Defensorius: Liber scintillarum, Desiderius Cadurcensis: Epistulae, Epistulae Austrasicae

Citation preview

LOU

School of Theo]

SOR

E

x eus

»JA P;

TTT-

T9

1 i470: k "iAPni5R

uA

Ow

4

em

X

zx

Nj.

d

Li

x9

c

oc

Theology Library

SCHOOL OF THEOLOGY AT CLAREMONT California

s s

T. WCeE (T ^

PERCE a

aM

a

zn2j X e"E

CORPVS

CHRISTIANORVM Series Latina

CX VII

CORPVS

CHRISTIANORVM Series Latina

CX VII

DEFENSORIS LIBER SCINTILLARVM DESIDERII CADVRCENSIS EPISTVLAE EPISTVLAE

AVSTRASICAE

ALIAEQVE

TVRNHOLTI TYPOGRAPHI

BREPOLS

EDITORES

MCMLVII

PONTIFICII

DEFENSORIS LOCOGIACENSIS

MONACHI

LIBER SCINTILLARVM

QVEM RECENSVIT

D. Hzunicvs M. ROCHAIS, LOCOGIACENSIS

O. S. B.

MONACHVS

TVRNHOLTI TYPOGRAPHI

BREPOLS

EDITORES

MCMLVII

PONTIFICII

js

M— "»

tbi A LA

unu: donLS j EE l

Ls

CTx

^on

IN PATRIS PIAE DILECTIS

MEMORIAM MATRI

CONSANGVINEIS

DEVOTIS

FRATRIBVS

CARISSIMIS

AMICIS

HOC

OPVS

Dd

s EX

co

M Artois

WAR AME.

VV

pn

URMARVN n BITOSLURE

WARE

ETIONEROI

HUM. BDALDRMADI evqoO 20H

S ue

oc

7

PROOEMIVM I. — DEPINGITVR LIBELLVS. VNDE VENIT ? A QVO SCRIPTVS EST ? Defensoris Liber scintillarum (!) breues locos e Scriptura sacra et e scriptoribus ecclesiasticis selectos colligit (2). In capita octoginta unum diuiditur (?) quorum singulis uirtutis, uitii, habitus uel muneris cuiusdam nomen inscribitur ; inde

patet auctori in animo fuisse uitam sapientem, honestam atque asceticam docere. In unoquoque capite sententiae sub auctoris sui nomine colliguntur. Duobus ex rebus tempus coniectari potest quo libellus editus sit. Ex auctoribus prolatis Isidorus Hispalensis recentissimus exstat qui obiit a. 636, codicumque quem antiquissimum hodie nouimus circiter a. 750 conscriptus est (4). Quanti sit libellus e tempore suo facile concludi potest. Nam quidquid de latino textu S. Scripturae, de diffusione Patrum operum, de catechesi medii aeui, de societate Merouingica et,

ut generatim loquar, de rationibus litterariis et de doctrina sacra tradit, dignum est quod studium moueat (5). Libellum enim tam multi legerunt ut nunc libri manu scripti 361 inuenti sint () quorum nonnullos incipiunt uaria quae singulis prooemio sunt (?). Prologus autem solus qui authenticus esse possit triginta duobus libris manu scriptis seruatur qui

concinnatoris,

Defensoris,

nutritorisque

eius,

Vrsini,

nomina indicant (8). N. B. Videsis titulos integros completaque de capitibus breuiter citatis in Catalogo librorum legendorum (p. xx-x1z). (1) In nota r1? capitis Le ,,Liber scintillarum"! attribué à Defensor de Ligugé in. Revue Bénédictine lviii, 1948, p. 77-83, nonnulla anthologica uatia indicata sunt, quae etiam uocantut Seinfillae, sed ab ipsius Defensoris libello distinguenda sunt. (2) De partibus uidesis indices p. 237-254. (3) Catalogus p. 1-2, et, in ordine alphabetico p. 308. (4) Hic codex exstat apud Witceburgenses, Stadtbibl., Mp. th. f. 15. (s) Nupet dixi quam magni momenti sit Iber scinzillarum et quam opus sit noua editione in capite Pour zne nouvelle édition... (6) Catalogus 285 librorum manu sctiptorum inuenitur sub titulo Les zzanuserits du ,, Liber scintillarum?? in Seriptorium iv, 1950, p. 294-309. (7) De his uatiis scriptis uidesis Les prologues du ,,Liber scintillarum"" in. Revue Bénédictine lix, 1949, p. 137-156. (8) Horum catalogus librorum manu scriptorum : 1. (Arras) Atrebatensis 759, f. 1 ; Caclestini Ambianenses ; a. D. 1347. 2. (Heiligenkreuz) Sanctucensis O. Cist. ; Stiftsbibl. 323 ; f. 215 ; XV.s. 3. s-Gtavenhage) Hagaecomitensis, Bibl. reg. 72 J 24, f. 1 ; de Sta Cruce Offemontensi. 4. (Leipzig) Lipsiensis, Univers. 287, f. 1 ; Alt-Zelle, O. Cist. ; XIII. s. s. (Ljubljana) Emonensis, Univets. 12, f. 82 ; XII. s. 6. (Ljubljana) Emonensis, Univets. 82, f. 58 ; a. D. 1425. 7. (Milano) Mediolanensis, Ambrosiana, H 190 inf., f. 54 ;scriptura beneuentana ; XI. s.

VIII

PROOEMIVM

I

Ab a. 636 ad a. 750 nomen Vrsini in Litterarum historia inuenitur. Vrsinus enim quidam, petentibus Ansoaldo Pictauiensi episcopo et Audulfo Patre monasterii B. Maxentii inter a. 684 et a. 686 scripsit uitam B. Leodegarii Augustodunensis episcopi, cuius reliquiae nuper in idem Pictauiense monasterium B. Maxentii translatae erant (?). 8. 9. 1o. 1r. 12.

18. 19.

(Monte-Cassino) Casinensis, O.S.B., 214 L, p. 1 ; XV. s. (Monte-Cassino) Casinensis, 443 M, p. 117 ; scriptura beneuentana ; XI. s. (Monza) Moguntiacensis, Capitolo, b 23-44, f. 9-9v ;XI. s. (München) Monacensis, Clm 9650, f. 5v-6 ; Oberaltaich, O.S.B. ; XII. s. (München) Monacensis, Clm 16472, f. 131V-132 ; B. Zenonis in Reichenhall, August. ; XIV. s. (München) Monacensis, Clm 17660, f. 391; a. D. 1450. * (Oxford) Oxoniensis, Bodl., Canon. Pat. lat. 44, £. 1; XIV. s. (Patis) Parisiensis, B.N., lat. 181531, f. B; B. Germani in Pratis, O.S.B. ; XIV.-XV. s. (Paris) Parisiensis, nouv. acq. lat. 664, f. 1 ; Friburgi Heluetiorum ; XV. s. (Paris) Parisiensis, Institut 559, f. 107 ; B. Dionisii Remorum (Reims), Canon Reg. August. ; XIII. s. (Paris) Parisiensis, Mazarine 692, f. 1 ; Blancs-Manteaux ; XII. s. (Pommetsfelden) Pommersfeldensis, 317, f. 10v ;Carthusia Erfurtensis ;

20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 29.

(Roma) Vaticanus, (Roma) Vaticanus, (Roma) Vaticanus, (Roma) Vaticanus, (Roma) Vaticanus, (Roma) Vaticanus, (Roma) Vaticanus, (Roma) Vaticanus, (Todi) Tuderensis, (Trier) Treuirensis,

13. 14. 15. 16. 17.

XV.s.

Batb. lat. 488, f. 1 ; XV. s. Ottob. lat. 895, f. 1 ; a. D. 1250. Pal. lat. 454, f. 87 ; XV. s. Rossian. lat. 481, f. 1 ; XIV. s. Vat. lat. 1042, f. 50 ; XIII.-XIV. s. Vat. lat. 1046, f. 1 ; XIII. s. Vat. lat. 4366, f. 55 ; XIIL.-XIV. s. Vat. lat. 4395, £. 1; XV. s. Comunale 155, f. 18 ; a. D. 1214. Stadtbibl. 190, f. 1 ; a. D. 1246.

30. (Troyes) Trecenensis, 1854, f. 1-1v ; Claitvaux, O. Cist. ; XII. s. 31. (Venezia) Venetus, Matciana, Lat. cl. II 5, £. 135-135v ; SS. Iohannis et Pauli, O.S.B. ; XIV. s.

532. (Wien) Vindobonensis, N. B. 14892, f. 345 ; Waltersdorf bei Judenburg (Steiermark) a. D. 1434. Sequitur catalogus editionum priorum XVII. s. in quibus prologus Defensoris (semper secundum RB) exstat. (Basel) Basiliensis 1544 fol. II-IIv. (Antwerpen) Antuetpiensis 1545 fol. II-IIv. (Antwerpen) Antuerpiensis 1547 fol. 2-2v. (Antwetpen) Antuerpiensis 1551 (1550 ?) fol. 2-2v. (Venezia) Veneta 1552 fol. 2. (Kóoln) Coloniensis 1554 fol. II-IIv. (Kóln) Coloniensis 1556 pag. 5. (Kó]n) Coloniensis 1575 pag. 4-5.

Vaticana 1560 fol. 2 et Veneta 1568 fol. 2 scripta retractata et quocumque signo originis carentia exhibent. (9) Haec Vita incipit Vrsinus peccator. Inssioni ex parfe ZAudulfo, Patre bauca de multis eiusdem

: Dozzino seo sanctoque Pontifici "Ansoaldo Praesuli Pictauensi obtemperans uestrae parui, beatissimo Papa, insistente maxima monasterii B. Maxentii, ut de uita uel passione B. Leodegarii bonis scribendo. narrarem. Scriptum apud A. DucHESNE,

PROOEMIVMI

IX

An unum eumdemque facere licet ,,Ànutritorem" Defensoris

et historicum B. Leodegarii, duos illos uiros quibus, eodem tempore, idem haud commune nomen erat simul ac uterque litterarum laude perfruebatur ? Quod ad expediendum, ad duo monumenta recurrere decet, scilicet ad Libri scintillarum prologum et ad petram sepulcralem Locogiacensem. Inter triginta duos libros manu scriptos in quorum prologo Defensor nominatur, exstant quattuor ceteris paulum dispares (1). Addunt enim membrum ubi monasterium B. Martini Locogiacensis designatur et clausulam qua preces rogantur (1). Sunt ergo prologi duo quorum alter breuior (RB) alter longior (RL). Nunc uter authenticus sit nobis quaerendum est (12). Oportet animaduertere, seruatis seruandis, antiquissimos codices, in quibus seruatur prologus Defensoris, uno excepto, dare RL, et uno scriptos esse saeculo ante quam qui RB praebent ; nam saeculo XI. scripti sunt (19). In quattuor codicibus RL, locatiuus Locogiacum designans tribus uocabulis inscribitur : /ocutt ac inse (1*5). Ex quo patet nominis sensum omnino ignoratum esse. Forma enim /ocutiacinse quae sapit Merouingica tempora, inaudita erat scribis XI. saeculi. Ceteroquin uix credimus Italicos librarios (nam in Italia scripti sunt RL) cognouisse Locogiacum, tunc prioratum paruulum paruae abbatiae in longinqua parte Pictonum. Immo uix credibile amanuensem quemdam subintroduxisse pauperis monasterioli nomen ad illustrandam paginam suam (15). At uero facile intellegetur cur in libris manu scriptis posterioris aeui, ob nomen loci cuiusdam ualde ignoti, insertum in contextis subobscuris, tota pericope euanuisset. Historiae Francorum scriptores coaetatnei, Parisiis 1656 ; t. I, p. 617 et apud B. KRuscH et W. LevisoN, Passiones uifaeque sanctorum aeui merouingici, Hannouerae et Lipsiae 1910, p. 325 (M. G. H., Script. rer. Merouing. V). (10) Hi quattuot codices indicantur sub numeris 7, 8, 9, 21 catalogi adnotationis 8ae,

(11) Primus locus incipit : Coenobio Jocutiacinse Martini sancti, in quod coma mei totondi capitis, ipsum dono, donatumquae im perpetuum colligat aetatem, qua suam, ab adolescenzia sea, ibi ze dotauerunt mei degentes domini... (12) Videsis primam quamdam dissertationem p. 256-261 capitis Confribution... (13) RL numetis 7, 9; RB numeris 1o, 11, 18, 30. (14) De diuersis formis uocabuli lLocogiaeuzm, wide L. RÉpET, Diez. fopogr. du départ. de la Vienne, Patris 1881, p. 230-231. Confer Locodiacinsis apud GREGORU Tvnouzwsis, De uirtutibus s. Martini libr. iv, ed. W. Anwpr et Bn. Knvscu (M. G. H. Sctipt. rer. Metouing. I) p. 648, 3o, cum Lzgmuiaco (anno Domini 962) uel Legudiaco (anno 1077). (15) De Locogiaco, prioratu paruulae abbatiae in loco dicto Maillezais ex finibus Pictonum, saeculo XI., uide Domnus J. Coquzr, Les édifices religieux du baut smoyen Age à l'abbaye de Ligugé, (V'€ et. VI siclos, 690 ef 1003) in Revue Mabillon xlv, 1955, p. 115-121 (et Abbaye de Ligugé, 1955, p. 46-50).

X

PROOEMIVM I

Notandum insuper :duos codices antiquiores RL textum praebere cuius sermo dicendi generi antiquissimorum codicum Libri scintillarum quodammodo congruat (1$. Re uera antiquam quamdam traditionem sequuntur. E contrario antiquissimi codices RB textum intellegebilem exhibere conantur ut grammaticae classicae praebeat. Si duo loci codici RL proprii reapse additi essent originali, necessario introducendi essent in textum ante a. 732. Nam hoc circiter anno nomen Locogiacum euanescit usque ad primos annos undecimi saeculi (17). Attamen monasterium Locogiacense, proximis tantum in locis notum, VII. saeculo exeunte, hanc coniecturam facere sinit ut additiones illae sic dictae, a scriba, in coenobio

quodam Locogiaco uicino, adiunctae sint. Quod nullo atgumento comprobante certo, aeque dicere licet additiones illas a scriba

Locogiacensi,

Defensore

mortuo

uel etiam

uiuo,

adiunctas esse. Itaque, re uera, si quid prologo primitiuo adiunctum est, tempus locusque additionum primae editionis tempori locoqu tam uicina sunt ut illae ab hac distingui non possunt. Atqui, hypothesis haec non probatur. Sola argumenta ad eam confirmandam apta e critica litteraria sumuntur (18). Quae semper subtilia uidentur et facilius ad subiectiue interpretandum ansam praebent. E contrario, si RL authenticus supponitur, mentio locuti ac inse nullam difficultatem habet ;uerum etiam ceteris rationi-

bus optime

congruit,

scilicet Vrsinus

Locogiacensis

abbas

simul esset Defensoris ,,nutritor" et B. Leodegarii historicus.

Conuenientia nominum temporum locorumque hanc conclusionem maxime probabilem reddit. In statu praesenti manuscriptae traditionis RL maiorem auctoritatem praebet quam RB; sequitur ut RL edamus infra.

(16) Vide infra p. xru-xiv quae dicuntur de sermone antiquissimorum codicum. (17) Vide caput citatum in adnotatione r5. (18) Haec argumenta, ut uidetur, sic prodeunt : Locus prior codici RL (lineis 18-26) proprius, ita obscurus est, ut reliquo prologo non consonet. Locus alter (lineis

29-32) quodammodo cadem dicit ac immediate praecedentia et formula, ut dicunt, stereotypica habetur. Certum denique est RB sibi sufficere. — Sed cur Locogiaci nomen inuenitur in R.L, ? Obscura primi loci non sunt sine aliqua luce et forsan explananda sunt melius cognito Libri scintillarum sermone, quem uctustissimi codices testantur. Quod attinet ad alterum locum, nomine suo dato, hominum memotiam

quaetit Defensor et, gaudens opere perfecto, preces legentis enixe

petit. Ergo hic non sunt eadem iterata. Nota hic sctipti mixti exemplum habeti in libro manu scripto saeculi XII (numero 1? catalogi adnotationis 8*€). Codex praebet R.B, ubi nomina Vtsini et Defensotis deleta sunt et cuius ultima uerba ex scripto RI desumpta sunt : ZA ulfizu, o Lector, unice fe oro, non ut emulus libellum istum uituperes, sed ut beniuolus emendes. Eixlicit praefatio.

PROOEMIVM I-II

XI

Attamen, supplendi causa, in apparatu editionem RB exhibemus, secundum quattuor codices XI. et XII. saeculi (1?). Argumentum aliud potest et debet afferri de abbate Vrsino Locogiaci ut unum eumdemque esse constet historicum B. Leodegarii et ,,nutritorem" Defensoris, nempe cum inscriptio perfecte explanata lapidis sepulcralis VII. saeculi Locogiaci a. I891 inuentae, tum inuenta nuper basilica eodem tempore Locogiaci aedificata (9). Nomen abbatis qui, teste inscriptione, basilicam in honorem B. Martini Locogiaci aedificauit celatur in monogrammate quod probabilius VRSINVS tantum legendum est. Vita B. Leodegarii, prologus Defensoris, inscriptio sepulcralis Locogiacensis tria sunt documenta quae separatim considerata nos certiores non faciunt de uno eodemque Vrsino ex tribus Vrsinus neque de eiusdem uita in monasterio Locogiacensi; sed satis est ea componi ut, lumine mutuo iuuante,

perfecte cohaereant consentiantque. Videtur ergo certum haberi posse Librum scintillarum opus esse monachi Defensoris in coenobio Locogiacensi B. Martini scriptum, regente abbate Vrsino, a. circiter 700.

II. — CATALOGVS

LIBRORVM LEGENDORVM

In Defensor et les ,,Scintillae". Essai de bibliographie critique ex Revue Bénédictine lxi, 1951, p. 63-80, inuenies primum librorum legendorum catalogum, cuius hic denuo scripta sunt maioris momenti elementa, quibus tractatus anno 1951 posteriores addidimus. 1671. J. MABILLON, Tvaité des études monastiques, Paris 1671, P- 174.

1687. J. MaBILLON ET M. GERMAIN, Museum Italicum..., t. 1, Iter Italicum litierarium, Parisiis 1687, p. 123. Cf. Ad-

denda et corrigenda t. à, ibid. 1689, p. 594 ; 2? editio Parisiis 1724, p. I2I 1703-1704. J. MABILLON, Annales O.S.B., t. i, Parisiis 1703, p: 10;:t. ii; Parisiis. 1704; p. 9gavet 704. 1735 et sq. Histoire liliéraire de la France, t. iii, Paris 1735, col. 595 ; et noua editio Paris 1866, p. 654-655 et 790PAPE Ibidem, t. v, Paris 1740, p. vii. Ibidem, t. x1, Paris 1759, p. x et Paris 1841, in extremo

uolumine, notae recentium editorum, p. 1o.

(19) Omitto numerum 21 catalogi, propter eius omnino proptias lectiones. (20) Dom. J. Coougr, L'nseription tumulaire de Ligugé (fin du VIIe sidcle), in. Revue Mabillon xliv, 1954, p. 97-104 cum imagine. Ab eodem, caput citatum in adnotatione I5, p. 75-147 cum 19 imaginibus extra scriptum.

PROOEMIVM II-III

XII

1754 .

DREvx pu Ranxzen, Bibliothàque historique et critique du Poitou, t. i, Paris 1754, p. 150.

1887 . Journal des Savants, ann. 1887, p. 506-507. 1891 -1893. BARTHÉLÉMY HAURÉAU, Notices et extraits de quelques manuscrits latins de la Bibliothéque Nationale, Paris, t. ii, 1891, p. 75-76 : 12402 ; p. 158 : 13404 ; p. 241 : I3575 ; etc.

1929 . Dom PrERRE DE MoNsaBERT, Le monastére de Ligugé.

Étude historique, Ligugé 1929, p. 10-17.

I951 . ALBERTO VACCARI, £l ,Jiber scintillarum" del monaco Defensor, in Studi Medievali xvii, 1951, 86-92. I951 . HENRI Rocnairs, Le ,liber de uirtutibus et uitiis" d'ALcuin. Notes pour l'étude des sources, in Revue Mabillon xli, 1951, p. 77-86. Emendauit LuirPoLD WarrAcH, Alcuin on virtues and. vices,in The Harvard Theological Review xlviii, 1955, p. 175-195. 1952 . JEAN LsEcrERCQ, Contemplation. Contemplation chez les chrétiens occidentaux : B. Contemplation et vie contemplative du vi€ aw xiie siecle ; Àn Dicttonnaire de Spiritualité,

1953 . 1953 .

t. ii, Paris 1952, col. 1935. HENRI RocHars, Pour une édition nouvelle du ,,Liber scintillarum" in. Etudes Mérovingiennes. Actes des journées de Poitiers 1€*-3 mai 1952, Paris 1953, p. 257-268. HENRI RocnHais, Contribution à l'histoire des floriléges ascétiques du haut moyen áge latin. Le ,,Liber scintillavum", in Revue Bénédictine lxii, 1953, p. 246-291.

1954 . HENRI RocuHars, Defensor, in Dicttonnaire de Spiritua-

lité, t. iii, Paris 1954, col. 88-9o. Die Admonito S. Basilii ad filum spiritualem, München 1955 (introductio); (Sitzungsberichte der Bayerischen Akademie der Wissenschaften ; Philosophisch-historische Klasse Jahrgang 1955, Heft 7) 1957 . HENRI Rocnaars. Defensor, in Dictionnaire. d' Hist. et de Géogr. ecclés. t. xiv, col. 160. HrNmI RocHarzs. Defensoriana. Archéologie dw Liber

1955 . PaurL LEHMANN,

scintillarum,

in Sacris Erudiri

ix, 1957, pro omnibus

quae ad libros manu scriptos, ad mentiones in ueteribus catalogis bibliothecarum

medii aeui, ad editiones, ad-

que libros legendos de Defensore uel de huius opusculo agentes pertinent.

III. — DE EDITIONE CRITICA A. QVAESTIO

PRAEVIA.

Permulti adsunt codices Libri scintillarum. In hoc genere anthologico excerpta facile mutari poterant, seu additis, seu resectis, et re uera citissime tales mutationes in exemplaria

PROOEMIVM

III

XIII

introductae sunt (?). Ideoque tanta copia testium et adulterato archetypo, aequum nobis uisum est solos codices XII. saeculi et anteriorum saeculorum considerare. Quindecim autem ex eis diligenter collatis, duplex textus forma apparuit. Altera, sermone

latino, ut ita dicam, classico scripta, facile

intellegitur ab omnibus sciolis. Altera ob orthographiam, morphologiam, syntaxin saepius non legitur nisi a uiro doctissimo. Quanquam hoc discrimen haud grauioris momenti est, tamen non est dubium, quiií carolingica reformatio, morem scriptoriorum mutans ad renouandum musarum cultum scidit has duas traditiones, quae hac ratione praecarolingica et carolingica appellari solent. Libri autem scintillarum testes has duas formas textus praebent. Nunc de textu edendo periculose agitur. B. SOLVTIO

ACCEPTA.

Licebat considerare utilitatem legentium edendo in gratiam plurimorum textum de quo historici testantur commendationem magnam exstitisse ; hodiernisque etiam temporibus ad aedificationem spiritalem multum afferre potest ; quod in animo auctoris erat. Quare edere oportebat textum communius peruium. In eumdem sensum adducebamur hoc facto quod codices carolingici numerosiores et minus emendati textum tutiorem facilius recognoscendum reddunt. Denique, grammatica horum codicum normis classicis magis conueniens sinebat ad eas normas lectiones falsas obiectiue discernere. Opportunum tamen duximus textum praecarolingicum edere (??). Haec opinio probanda est. Nobis textus edendus erat; ergo opus scientificum suscepimus. Edere textum est quaerere,

inter

testes

manentes,

uel,

adiuuantibus

ipsis,

archetypum uel statum critice magis archetypo uicinum. Archetypus Libri scintillarum deperditus est. Inter exemplaria quae adhuc exstant quaenam sunt qui seruent statum magis archetypo uicinum ? Quanquam exemplaria tempori proxima

non per se archetypo maxime concordant, certum est — seruatis seruandis — conuenientiam maximam esse ubi pauciora intermedia, quod generatim accidit quando exemplar minus ab archetypo distat. Etiam, ubi forma quaedam textus transmittitur non uno manu scripto, sed multis relatiue seiunctis (grex A4) — etiamsi pauciores sunt quam alii (grex B) qui aliam textus formam exhibent — anterioritas codicum (21) De his, uide caput Conrribution... p. 265-274.

(22) Secundum talem sententiam, uide H.-I. MAnnou, in recensione editionis diplomaticae opetis sic dictae Regu/a Magistri (,,Scriptorium"" Bruxelles-Paris 1953) auctoribus H. VANDERHOVEN et Fn. Masar, in. Revue des Études Latines xxxii,

1954, p. 416.

XIV

PROOEMIVM

III

A respectu codicum B maiorem auctoritatem tribuit codicibus A. Atqui, quod attinet ad Librum scintillarum, erga ceteros libri manu scripti praecarolingici sunt ut A erga B. Liber scintillarum exaratus est Locogiaci Pictonum a. circiter 700. Latinitas uigens in scriptis huius temporis in hac regione similior est latinitati VI. saeculi exeuntis, —

nulla data intel-

lectuali reformatione systematica —, quam latinitati ab AIcuino restauratae. Codices praecarolingici Libri scintillarum a priori melius archetypum repraesentare poterant quam carolingici. Ad haec probanda opus Defensoris conferre oportebat operi cuidam tempore et loco uicino. Clarissimi uiri Max Bonnet diligens conquisitio de latinitate Gregorii Turonensis, scriptoris Aquitani VI. saeculi exeuntis, rationem certam atque omnibüs ex

partibus consideratam constituit cuius arbitrio uti iuuat (?3). Atqui, multis in locis quae, in libris manu scriptis praecarolingicis Libri scintillarum, respectu linguae classicae monstra iudicamus, latinitati Gregorii Turonensis congruunt. Anomaliae sic dictae codicum praecarolingicorum Libri scintillarum non possent ergo afferri ad negandum criticum ualorem horum librorum manu scriptorum neque ad dubitandum quin possint tradere exemplar ueridicum archetypi certe redacti latinitate eodem tempore in eadem regione usitata. Quid multa ? Antiquitate, numero, sermone libri manu scripti praecarolingici Libri scintillarum exstant ut testes doctis uiris tutissimi huius textus et idcirco criticae editionis fundamentum constituunt. C. METHODVS.

Ad uitandas subiectiuas opiniones atque nimiam licentiam aequum duximus unico libro manu scripto uti et hunc textum quam accuratissime edere. Notandum tamen est huic libro manu scripto principali ualorem absolutum non dari neque affürmari textum archetypo omnino propiorem esse; sed, archetypo deperdito et regula obiectiua deficiente ad auctoritatem

lectionis

respectu

uariarum

lectionum

statuendam,

methodus libri manu scripti principalis maximam obiectiuitatem affert. Ila quidem obiectiuitas non apparet absoluta. Primum codex principalis eligendus erat, et argumenta ad eligendum eum non semper absolute ualent neque necessario praestantiam suam exhibent. Porro, licet liber manu scriptus principalis magni pretii sit, non tamen exemplar absolute conforme exhibet ; certe menda nempe praebet id est lectiones corrigendas. Non semper lectio (23) Le latin de Grégoire de Tours... Paris 1890.

PROOEMIVM III

XV

singularis ut erronea damnanda erit, sed menda non desunt, et criticae scientiae consentaneum non est talem textum in lucem prodere. Forte uidebitur aliquid subiectiuum in opus introduci admittendo emendationes in codice principali. Emendationes tamen fient secundum regulas antea edictas (?*) et, lectione expuncta in extrema pagina addita, necessitas correctionis legenti apparebit. Sic pars subiectiua in discriminandis erroribus

minima apparebit. D. SELECTIO

[

CODICVM.

Exstant quattuor codices praecarolingici Libri scintillarum. Neglexi codicem Castelli Cattorum (Kassel), Landesbibl., Theol. 49 ro; f. 139"-141v; VIII. saeculo; qui exhibet sola fragmenta capitum 42-44. Ceteri tres sequuntur : Monachii (München), Clm 4582; f. 1-77v; VIII. saeculi ex.; a Benediktbeuern ; cap. (11)-(65). De hoc codice disseruit BERNARD

BiscHorr, Dze Seidosideutschen

Schreibschulen

und

Bibliotheken in der Karolingerzeit, Leipzig 1940, p. 45-46 (Sammlung bibliotheksw. Avbeit., Heft 49) Wirceburgi (Würzburg), Universit., Mp. th. f. 13; a. D. circ. 750 ; a S. Andrea Wirceburgensi ; cap. 5-(49)-(65), 68-73, (77)-81. De hoc codice disseruerunt B. BriscHorr und J. HorMANN. Libri sancti Kylianz. Die Würzburger Schreibschule und die Dombibliothek 4m VIII. und IX. Jahrhundert, Würzburg I952, Dp. 47, 100, I16 et 156. Tiguri (Zürich), Zentralbibl., C 65 (287) ; f. 1-8ov ; VIII.-IX. saeculi ; profectus ex ,, Area Alemanica" uidelicet ex Heluetia

septentrionali ; cap. (2)-64 ; de hoc codice disseruerunt E. A. Lowz and B. BiscHorr, Codices Latin Antiquiores, vol. VII, 19,1017:

Hi tres codices siglis B, W, G singillatim notantur. Scriptura perspecta, codices G et W procul dubio aeui carolini tempore priores uidentur. Codex autem B accurate compositus tam curam puri dicendi generis praefert, ut minus propior archetypo haberi possit. Immo, omnibus perspectis, B apparet propior codici W quam codici G. Atqui codex W influxu quodam insulari contaminatus uidetur, et uerisimiliter emendatus

est; monachi

enim

hibernici,

deinde

anglo-

saxonici, apud se cultum litterarum latinarum hoc tempore inauditum

retinuerant uel nuper restaurauerunt. Codex ergo

G, ut minime externis modis contaminatus est, paululum emendatus est, et quamuis acephalus sit et ad caput 64 loco capitis 81 desinat, exemplar a fide digno scriba scriptum (24) Vide infra p. xvirr-xix.

XVI

PROOEMIVM III

uidetur esse (25). Ergo codex G ad integrum Librum scintillarum edendum satis firmum praebebit fundamentum. Secunda fortuna, codex quidem exstat qui, quamuis non directe ex codice G emanet — nam dissimilior in singulis est quam ut talis habeatur, nisi hae uariae lectiones ab huius libri manu scripti scriba eueniant — proximum huius codicis G materiae specimen praebet et ex eadem linea procedit. Augustodunensis (Autun), Bibl. munic., G. III (S. 184) ; f. 1-92 ; IX. s. priori triente ; e schola Turonensi (Tours) ex scriptura et litteris initialibus (ita mihi grato Dr. B. Bischoff) ; cap. 164. Accuratissime describitur in Parisiis, Institut de Recher-

ches et d'Histoire des Textes (?9). Notatur siglo 4. Codex A, ut codex G, ad finem capitis 64 desinit. Codex 4 easdem praetermissiones et permutationes particulares ac codex G estendit. Codex A uicem codicis G supplet referendo ea quae desun in codice G, id est omnia capitula et capita 1-2, 22. Ita codet' A codicem G carpendi facultatem dat. Infeliciter sunt multax rasurae, et haud semper facile scriptura ante correctioneme quae hic multum prodest, legitur; plerumque emendationes secundum rationem recte scribendi, et interpretationes proprii sensus partium difficihorum habentur. Codicem Sangallensem, Stiftsbibl., 124 ; p. 133-306 ; IX. s. in., circ. 816-817; e regione Salisburgensi (Salzburg) ; cap. I-81 ; descripsit A. BRUCKNER (Seriptoria medii aeui Heluetica, Denkmáler schweizerischer Schreibkunst des Mittelalters. IT. Schreibschulen der Diózese Konstanz. St-Gallen I. Genéve 1936,

p. 63 et pl. xxiii-xxiv). Hic siglo S notatur. Pulcherrime exaratus oculis subicit scripturas codicum W et G uicinas, et uariis lectionibus nascitur e confluentibus traditionibus codicum W et G. Denique, ad exemplum materiae et scripturae IX. saeculi currentis praebendum, et ad quaedam capita in libris manu scriptis praecarolinis deficientia supplenda, partim collatus est codex Monacensis (München), Clm 6314; f. 52-192*; a Freisingen ; cap. 1-81. De hoc disseruit B. Bischoff (idem opus quam Clm 4582, uide supra). Notamus eum siglo F. Hic codex ad lineam germanicam codicum W, B pertinet, sed satis proximus codici S et sic seriem illorum codicum leuioris momenti explet, qui sunt quasi adiutores trium maiorum in quos utilem censuram afferunt : A gemellus codicis G, B gemellus codicis W, F gemellus codicis S. His solis sex codicibus materies Libri scintillarum infra recensetur.

(25) Cur haec series capitulorum 64 loco 81 nobis tradita fuerit, nobis inexplanabile uidetur, nisi fortuito non integer uel casu mutilus codex quidam exscriptus fuisset. (26) L.R.H.T. 87 rue Vieille-du- Temple, Patris 39.

XVII CODICVM

IN VNOQVOQVE

CODICE

STEMMA

INVENIVNTVR

:

G : 2, 23-604. Desunt 45, 12-29; 49, 25-31 ; 50, 12-35 ; et alia minoris momenti. W : 5-81. Desunt 65,24 - 67,14, folio inter 48v et 49 auulso ; 74,1 - 77,5, folio inter 52v et 53 auulso. Ss I-DI A : 1-64 B

: 11,44 - 65,25. Desunt 12,32 - 13,1, folio inter2vet 3 auulso ;

I8, 53-79 folio inter r4* et r5 auulso; 37,I14 - 42,15, quatuor foliis inter 46v et 47 auulsis "zs : I-II; 65-81. Hic codex materiam completam exhibet cuius tantum extremarum codicis partium capita retinemus. CODEX PRINCIPALIS :

Capitula : A (si deficit, S) Cap 1-222: 4/236 Cap. 2,23 - 64 : G (si deficit, A ac) Cap.65 -81:S CODICES

OVIBVS

VSI SVMVS

:

Capitula : S A Cap. 1-x11 : G W S A F, om. G et W partim. Cap. 12-64 : G W S A B, om. G et B partim. Cap. 65-81 : W S B F, om. W et B partim.

ra

L. 8. (cxvri)

XVIII E. QVAEDAM

G

PROOEMIVM III NOTABILIA

IN CODICIBVS.

: Ad uetustatem scripturae probandam : uide folio 5, linea 12, ligaturam uocis »ninistros (3, 15), ubi stros uno tractu calami, ad instar ligaturarum proprie merouingicarum, delineatum est. Non semper littera v finalis a littera s et uice uersa distinguitur ; uide u. g. in apparatu I8, 33. Idem signum compendii pro uw et pro «s usurpatur (minuratur 38, 19). Nota breuis or interpretatur hom?nes uel omnes ; uide 3, 4.9.16 etc. Duobus manibus duae scripturae respondere uidentur; u.g. manus regularis habet sapientia, altera uero assibilatione : safzencta. : Frequenter notandum est quod litterae uocales, etiam syllabae, in corpore uocabulorum adiunctae apparent, quae plerumque sunt correctiones per contactum litterae

uel syllabae mendosae et correctionis earum, u.g. 16, 21 audiaes forsan est audies pro audias ; 16, 25 4mmininora-

beris pro 4mminoraberis ; 20, 35 grioriam pro gloriam. Non semper littera a ab ae distingui potest, cum diphtongus discrepat a littera a solo additamento leuis tractus delineantis figuram oculi in curua superiore secundi ductus litterae a aperti ; uide scientia 16, 43 ; saecul? 18, 3. Frequens est confusio uocis quia cum qw ; uide I3, 13; 10, 11720:468

eft.

Confunduntur littera s et littera 7 finales : 14, 12 ; uel initiales : 16, 16. Male uerba diuiduntur : 58, 52 sedinus uagentis, loco sed ?n usu agentis ; 63, 8 tenes olius fueris loco ie ne socius

fueris ; etc. : Finis folii 47v, totum 48 et totum 48v rescripta sunt et

pauciores emendationes respectu materiae primigeniae in nonnullis locis praebent ubi haec materia conici potest. In folio 49 fere nulla correctio apparet, neque uocabulum aut membrum rescriptum est; atqui codex fideliter se gerit erga codicem G, quoties secunda quaedam manus non de máteria primigenia dubium affert. In toto codice litterae a primitus duobus c iunctis formatae rescriptae sunt in modum minuscularum carolinarum. Periti, etsi non semper fidelis, scribae sunt quaedam uariae lectiones : uide apparatum 2r, 16.17.20 F. REGVLAE

AD CODICEM

PRINCIPALEM

VTENDVM.

Quisquis sit, codex principalis quam fidelissime proponitur. Attamen in sequentibus ab eo discrepamus : I. Nullus sensus uel contra-sensus : u.g. 1, I0 cupitas pro

PROOEMIVM III-IV

XIX

cupiditas ;2, 48 sapienci pro $atientiae ; 4, 19 praetermis. Sio uocis «on ; 4, 20 wirlum pro wirtutum ; 21, 21 nescire pro sine Cerere ; 22, 5 malus pro Paulus ; etc. 2. Praetermissiones explicandae homoeoteleutis : 7, 42-43 ; 16, 26.31 ; 28,12 ; etc. 3. Secturae mendosae propter sensum, inter duo membra uel duas sententias : 19,28 ; 20,11. 13 ; 28,10 ; etc.

4. Dubia de lectionibus notatis abbreu. : 3,16; 24,2 ; uel add. : 7,22 ; uel ut wid. : 7,37 ; uel etiam forsan : 16,TOS de lectionibus quae licitae essent dummodo uoces uel consonantes secundum modum nimis rarum in libro manu scripto mutarentur : casetate forsan pro caritate (s pro * et e pro 2) 4,47 ; wero pro wirus 8,25 ; eperi pro opere 20, 30 ; etc.

N. B. Plerumque littera e caudata in ae conuertitur. Compendium 4 (— d?cit uel dixit) resoluitur uoce d?xit secundum ueterorum librorum usum qui uerbum hoc plene scribunt. IV.— DE LATINITATE LIBRI SCINTILLARVM

Non erat hic locus fusius de latinitate Libri scintillarum disserendi. Attamen ad editum textum facilius legendum introductione satis producta opus erat. Praeterea nobis necesse fuit in textu scripturas primo satis conturbantes asseruari ac probari. In notis sequentibus inter parenthesim notantur lectiones restituendae uel libris manu scriptis datae; tunc post lectionem sigla librorum manu scriptorum exhibentur. A. PHONETICA. I. ALTERATIONES

VOCALICAE

a — 2d.-.9,50: 13,.24.7 19, 27 ; 33. KI. 149,9 5:49. 20.155522. 58, I4 ; 58, 43; 69, 9 ; 70, 18. — In 3, 29 et 3, 62 : a proximus

(— -mos), a proximo (— -mum), forte agatur de quadam littera a prothetica. — In compositione : amittere — admittere 9, HATUTI 7. a — ae : (natura, G) 3, 29 ; (penitentia, G) 6, 14 ; (penitentia, G Aac) 9, 73 ; (sapiencia, G) 12, 15 ; (anima, G S 4) 13, 7 ; (iracundia, G S A) r9, 27 ; etc... a — am : conscientia 2, 3 ; pacientia 2, 25 et 2, 46; ferenda, molestia 2, 47 ; concordia 2; 53,; eÀC... a — e(a»ae» e): (ipsa, ac) I, 22; (corda; G 4) 38, 165 auertit (— euertit) 28, 17 ; (illa, a 32, 45 ete. a-i(a»5ae» e» i): (iudicia, G Aac et G A Sac) 23, xo et 55, 19. a — o : Salamon, fassim ; (pericula, G) 32, 53 ;(manacho, G) T2

L. S. (cxvi1)

XX

PROOEMIVM

IV

40, 16 ; (posita, G) 45, 36; (consilia, S) 65, 6; (famen, 5) 77,

20 ; (tanta, S) 8r, 19. ad — a: 1,23 et 40:433 10, 229 7,:97::.0; 53.5 327 05 det6.« In compositione : admittere — amittere 3, O1 ; 32, 74 ; 46,15; 49, 36 et 45 ; 57, 2I ; etc... ae — a : insinuaete 4, 4 ; exequaere 9, 25 ; aelymentis 1o, 38 ; contenentiae 13, 8 ; sapientiae 18, 63 et 76 ; etc... ae — e : illae 1, 22 ; pacae 2, 51 ; praecaesserit 2, 55 ; cotidiae 3) 485 áciae O10 et 7 32S etc ae — i(ae » e » 1) ; quae 25, 1 ; bonae 58, 53. .am — a : iram, 2, 29; coronam 2, 55; presentiam 2, 60; contumiliam 4, 8 ; etc...

e — a (e » ae » a) : (uite, G Aac) 4, 37 ; quecumque 5, 20 ; intelligentie 18, 90 ; (male, G) 27, 1 ; iuste G A (— -ae, S ^— -a W B) 32, 75 ; (uere, G) 39, 13 ; lumine 58, 50; semite 60, 5 ; etc. Casus notabilis : effectus — affectus 6, 22; 7, 30; 7, 37 ; €effectio — affectio 6, 24. e — ae : quecumque I, 9; I, 29 ; hec I, 29 ; premium 1, 40;

pene:2,143 5 etc. e — em : caritate I, 28 ; longanimitate 2, 31 ; mente 2, 35 ; sumitate 4, 20 ; tale 5, 8 ; quide ro, 35 ; etc... e — i: habente 1, 30 ; amittet rz, 30 ; peccatores I, 31 ; recurret I, 32 ; paces 2, 23 ; mordere 2, 24 ; etc... Casus notabiles se — si I8, 9o ; dilectus — delictus 16, 22 etc... ; (regit, G S

A —)riget 32, 30 ; (inf/lex, G —) infelix 56, 4 e — oe : obedientiam r, 48 ; pene 2, 43 ; merorem 4, 185;6,4; ceperit 8, 27 ; etc...

em — e : caritatem I, 4 ; amorem I, 23 ; furorem 2, 23 ; hominem 2, 41 ; uirtutem 3, 24 ; tranquilitatem 3, 46 ; etc...

em — i (em » e » i) : 3? similem 3, 16 ; omnipotentem 6, 10 ; orationem 7, 24 ; debilitatem 8, 14 ; temporalem 20, 35 ; mulierem 2r, 6 ; etc...

em — um : (effectionem, G S Aac) 6, 24 ; orationem, G S Aac IO, 8 ; (pauperem, G 4) 49, 19 ; (potentem, G A) 49, 43. i — a : (bia, G) 16, 11 ; (multz, W) 64, 35 ; (ilz, G S A) 64, 48. 1 — e: tenit I, 15 et 28 ; anxietatz I, I9 ; fortis r, 21 ; uirtutis I, 24 ; discendit rz, 32 ; incrómentum r, 39 ; pinna 2, 3r ; etc... Casus notabiles : si — se 9, 28 ; ni — ne 9, 51.

i — em (15 e» em) : detrahenti 41, 15 ; pauperi 49, I1 ; declina a $auperi pro declina ad bawperem 49, 20 ; forciori 58 22. i — ii: fik 2, 51 ; fornicaris 21, 9 ; confines (— -nis) 30, 2r. i — ji: subicias 8, 6 ; eicitur 8, 21 ; adicias 9, 6 et 11 ; 10, 7 ; I4, I ; reéciendum IO, 4 et 45 ; 48, 12 ; etc... is — os — us: Christianis studeat 17, 24 ; in imis posit/s 17,

26; malis punire I9, 25 ; iracundis conturbatur r9, 28 ; ad (— 8) uicio alienis 32, 65 ; per (illis G A) 56, 11 ; homo temerariis 71,9. o — e : (Grogorius, G) 5, 1o ; dolore 1o, 20 ; 50, 7 ; (modorata,

PROOEMIVM

IV

XXI

G) 10, 44 ; 16, 43 ; 32, 74 ; (temporamentum, G et G S Bac) IO, 50 et 55, 20 ; (honore —) onere 10, 59 ; 11, 1r ; timore Deum I2, 145 I2, 16/5 18, 85» (comodes, G45::4:—) comedes 20, 165;

(temporat, G) 55, 15. 9 — i : (Hysodorus, Gac) 20, 24 ; (confitebotur, Gac) 25, 12 ; (solicitudone, Gac) 32, 74 ; (quo, G) 57, 12 ; (Domino G) 62, 6. 9o — u : postolat rz, 26 ; supernos 2, 30 ; uulto 2, 37 ; tribulos 2, 59 ; oculos 3, 9 ; obcecaueront 3, 10 ; ponire 8, 17 ; repotata I0, 205 etos:

Oo — um : cybo I, I5; IO, II ; consortio 2, 32 ;Deo 3, 37; 3; 62 ; alto 4, 26 ; prodito 8, 38 ; stomacho ro, 17 ; etc...

oS — us — is : qui attonitos oculis 16, 12; sine filios 57, 17; qui non capitur oculos 2r, 28 ; forte etiam 38, 2, uniendo 2z-

pudicitia oculos. u — e : (sustenunt, G) 1r, 33 ; (gredulitatem,

G S.A —) cru-

delitatem 14, 33. u — o : dinuscitur 2, 37 ; habetu 2, 46; prumpcior 2, 47 ; clepeus 2, 48 ; pacificus 2, 50; imitatur 2, 58 ; duus 3, 59; precurszr 4, 52 ; etc...

um — em : inpugnationum 7, 33 ; orationum 7, 49. um — em — e : delectationum 1, 16 ; passionum 2, 55; oracionum 7, 20 ; cogitationum 7, 37 ; actionum IO, 4 ; dilecta-

tionum 54, I3 ; procuracionum 58, 38. um um

— ium : martirum I, I3; exercitum II, 34. — o: mundum 1I, 41 ; malum r, 46 ; regnum 2, 15 ; hospi-

cium 2, 39 ; altum 4, 36; iudicium 8, 19 ; silentium 8, 38; ete...

us — is : plerusque 23, 11 ; (filius, G S A) 56, 9; curis (terrenus, Gac) 58, 59. y — i : artyfex 3, 26 ; Hysidorus 3, 52 et fassim ; aelymosina 5, 21 et $assim ; cyborum ro, 8 ; symplicitatem 18, 103 ; etc... PROTHESES : aestimulatus 16, 22 ; excelestius (— scelestius) 25, 6. APHAERESES : Cf. BoNNET 148 ; salmodie (— psal.) 6, 10; splendam (— exspl.) 1o, 48 ; stote (— estote) 23, 3 et passim ; sterpanda (— exst.) 26, 20; (stigat, G —) instigat 55, 22; spectare (— exsp.) 71, 24. ATTRACTIONES : Multi casus alterationum uocalium supra citati possunt explanari siue phaenomenis pure phoneticis siue phaenomeno quod dicitur ,attractio". Videtur hac ratione orthographias inexspectatas explanandas esse quorum sequuntur :

7, 53 : orationes ad Dominum inponunt. 9, IO et 11, 5 : Conuertere ad peccata, (nisi agatur de uerbo IO, 4: quod cum graciarwm actionum € -nem ( -ne).

merita (nostrzs, G) nostri operzs

Dominum et relinquere (-que) actiuo, relinquo, facto passiuo). actionw» (-ne) percipitur (uel

XXII

PROOEMIVM IV

IO, 8 : mens ... perdet orationem (-num) uicorem. IO, 54 : corda nostra (ieiunia G Sac Aac) ieiuniis sunt frenanda. (a — is explanari potest facili confusione inter a scripturae merouingicae et 7s. Cf. etiam 23, 10 : iudicii (iudicia G Aac S). 17, 24 : Nihil mags christianzs (-nus) studeat uitare. 17, 26 : qui in imis positis (-tus) non desiit superbire. I7, 33 : qui de uirtutibus (-tum) effectibus existunt superbi. I8, 16 : Sapiens corde (— corda, G A) precepta suscepit. 21, 27 : diabolus human? (— -no) gener? dominatur. 32, 84 : doctus predicatur (— -tor) est qui et noua scit proferre de suauitaíe regni et uetus/a £e dicere de terrore supplicii; (uidetur £e post wetusta attractione a suaui/ate explanandum esse.) N 38, 36 : male cogitationis. aliquociens et nostr? (— -tro) mutuz mergunt (nisi «os//7; ut genitiuus pronominis zs habeatur). 43, I2: ... et corpore et animae offendimus Creatorem (exspectaretur : e£ corporis e amimae ; sed forsan duo datiui, corpore pro corpori, uide infra). 2.

ALTERATIONES

CONSONANTICAE

b — p : Cybrianus 2, 50 et fassim ; suberbiat 4, 18 ; occubat 6, 5 ; obtat 8, 17 ; babulo ro, 33 ; inobibus 10, 37 ; probria 48, 5 feto.

b — u:libor 15, 11 et 15, 24 ; iubat 38, 40. c — ch : macinetur 40, 1r ; pulcritudo 43, 4 ; colera 54, 4. c — £ : secregandus 7, 37; exicua 9, I2 ; neclegit 9, 59; uicorem IO, 8; fumicare ro, 16 ; licumminibus

ro, 23 et 24 ;

cocunt 37, I5 ; uacatur 40, I9 ; uacacionem 40, 26 ; placa 52, EST or

c — qu : cotidiae 3, 48 ; persecuntur 5, 13 ; 27, 16 ; locuntur 39, 14 ; 70, I8 ; secuntur 55, 18 ; etc... C — t : ec 20, 24 ; fortasse corpore pro torpore 23, 13 ; iortasse

arces pro artis 32, 42. Frequenter datur assibilatio c? pro £i : dileccio r, 29 ; impericia I, 36 ; consorcio I, 4I ; preciosis I, 40 etch d.— t : adque r, 28 ; subministrad r, 36 ; inquid 3, 63 ; sid IO, IO ; uigiliad ro, 26 ; capud 20, 23 ; 38, 41 ; torbolendum por

20 ; delinquid 74, 7. $ — c: negat IO, 44 ; (indegare, G —) indicare 16, 40 ; agrigulae 17, 34 ; exsegratio 18, 43 ; agolei (— aculei) 21, 23 ; dilegatim (— delicatim) 27, 13 ; 62, 9 ; pagatissimum 31, 2 ; agrius

31, 30 ; 78, 29 ; sagros 48, 1o ; iogunderis 57, 9 ; Grego 59, 3; uagui 69, 9.

h : ASPIRATIO INDICATA : hac (— ac) 1, 15 ; habundantia 2, 275 hunianimis 4, 6 ; inhermis 7, 18 ; his (— 19) 'TO/!2- E192 $e

PROOEMIVM

IV

XXIII

hesum ro, 23 ; honerant ro, 24 ; hibrietate 1o, 31 ; deterihora

I4, 34 ; hab (— ab) 18, 12 ; hore (— ore) 18, 57 ; ha (— a) 20, I8 ; herror 24, 26 ; habieris 24, 39 ; helacione 26, 16 ; abhominacio 38, 11; hornatus 43, r0 ; hoccasum, horiente 58, 45 ; honus 62, 13. h : ASPIRATIO OMISSA : abere 1,9; 1, 35; 8, 5 ; subtrait 1, 41 ; ominis 3, 9 ; 3, 60 ; 14, 26 ; 20, 33 ; exibe 10, 57 ; 28, 31 ; arioli I5, 7 ; onor 20, 35 ; genne (— gehennae) 58, 47 ; ac 66, 1 et 14.

n EXPLETIVA : (inpezditur, G)77, 36 ; (esuriens,G Aac) 1o, 64 ; (regnum, G A et G Sac) 16, 1x ; 21, 20 ; (accendit, Gac Aac et

G) 17, 23 et 33, I1 ; (occazsionem, G Aac) 27, 14 ; (discesdant, G) 63,2 SED CONTRA : (perdigat, G —) pertiugat 18, 91 ; coplacere, G 20, 18; no (— non) 20, 27 ; cotingitur 20, 28 ; (agustus, Gac) 21, 5 ; (sigularitate, Gac) 40, 7 ; (deuicta, G) 58, 38 ; (deuictus,

G A) 58, 49.

n — m : (notum, G) 11, 33 ; (lunbi, G) 21, 1 ; (tenent, G 5 —) timet 21, 20 ; (senite, G A) 30, 4 ; eandem 32, 59 ; nunquid 33, 5 ; (menbra, A) 43, 7 ; 45, 14. p EPENTHETICVM

: temptationem

2, 9 ; IO, 5I, I2, 34, etc... ;

contempnit 3, 55 ; II, II et 47, etc... ; profteruos 31, 25 ; 36, I4; SED CONTRA : contemnitur ir, 8; contemtibilis 1r, 37 ; prumta 42, 2. p — b: pono r5, 26 ; Eusepius 15, 27 ; 30, 23 ; puflico 20, 21

et 28 ; 31, 31 ; sufrepit 21, 38 ; rapies 30, 21 ; 32, 44 et 96; "Xi 23; optinere 8r, 44. q — qu : torqet 2, 43 ; qociens 20, 30 ; qando 32, 66 et 79; (qomodes, G ac), (— comodes) 20, I6. qu— c : persequutionis 2, 22 ; quoram 20, 1 ; quoherere 26, 20 ; quoacte 32, 5 et 42, 12 ; quooperantis 32, 26 ; quoquimus 38, 33 ; quoheredis 45, 7 ; quoinquinat 47, 2 ; inquoant 50, 22 ; exquoquid (— excoquit) 50, 34 ; quoequalis 64, 12. s effluit post ex : exerit I, 37 ; extinccione 3, 24 ; expecta 5,6 ; exteterit 8, 29 ; exegrande IO; 45 8L Ccone

manet passim : exsuperat 7, 48 ; exstetit 9, 52 ; exsegratio 15,43 Vete... t —d:atz,

21 19,11; apnt 6;26720,1:5^aliut B;26 ;

40,197

retundancior 18, 110 ; ipsut 20, 17 ; red/at 20, 34 ; red/itur 23, 13 (tederis;7),57,: 10. u — b : (uis —) bis 16, 35 ; aceruiter 24, 28 ;germinauit IO, IO ; trepidauit 12, 36; declinauit 2T, 437 inproperauit 24, 30 ; etc.

X — s uel uice-uersa (iuxta G A4, ista W S B) 13, 2x1 et (iuxta W A, iusta G S B) 24, 21. Cf. BONNET 173. CONSONANTES

DVPLICATAE

: imma

I, 32 ; misericorditter

I,

32 ;ammittet r, 35; tollerare 2, 28 ; intullerit 2, 40; eC G) 5, 14 ; centupplum II, 1:j ranimi I2, 16; etc. CONSONANTES DEDVPLICATAE : disensionis. 1, jos comoda. 2,

XXIV

PROOEMIVM

IV

43 ; tranquilitatem 3, 46 ; admi/imus 3, 6r ; regenda 4, 30 ; deficile 7, 28 ; flamma 10, 68 ; eroris 12, 28 ; etc...

DissiMILATIO : ad- : adsociet 1, 41 ; adroganti 2, 14 ; adquiritur 3, 30 admittimus 3, 6x ; adproximant 6, 30 ; adcomodat 21, 29 ; adgrauat 39417 5165619. con- : conprobatur 3, 13 ; conlaudeantur 4, 29 ; conmutamus 9, 63 ; conruunt 10, 24 ; conburit 1o, 64 ; etc... in- : inpenditur r, 22 ; inrogat 2, 24 ; inluminat 2, 34 ; inmun-

dus 7, 49 ; inbecillitatem ro, 49 ; etc.. ob- : obcecat 2, 34 ; obpremitur 3, 25 ; 72, 11 ; obmitte 70, 18 ;

obponae 79, I3. sub- : subportantes 5, 3 ; subplantat 23, 1r. ASSIMILATIO: ad- : attendit 4, 19 ; affici 6, 23; attollitur 17, 30 ; applicare 20, 34; etc...

con : commisimus 7, 35 €t 55 ; comminatur 9, 24 ; correctionis 9,:08 "etc. in- : impericia I, 36 ; impetum I0, 72 ; imperit 32, 48 ; etc... B. DE QVORVMDAM

VOCVM

VSVRPATIONIBVS.

applicare (— publicare) 20, 34 ; cf. lingua gallica : afficher. aredisco (— aresco) 52, 16. colerum (— cholerarum) fortasse confusione inter femininum primae declinationis et neutrum tertiae propter nominatiuum: Cholera — humor — humores ro, 60. dilectio (— delectatio) r, 21 ; 21, 29 ; 38, 35.

fers (— 2* pers. sing. imperatiuus a ferro) 71, ro. fictus (— fixus) 64, 12. inportunitus (— aduerbium, cf. BoNNET 469) 8, 19. inaniliis (— in-aniles) 79, 3 in uestimentis (uel in uno uocabulo inuest. — uestimentis) 43, 6 (cf. uestitura — inuestitura). necessarius (— comparatiuus neuter, cf. BONNET 453 n. 2) 9, 36. principium (— princeps) 24, 14. quam (— neutrum singulare, cf. BONNET 395) 9, 33. qui (— quia) 21, 15 ;8r, 18 (quae 5 que 5 qui). quia (— qua) 6, 23 ;7, 43 ; 17, 28 ; 19, 26 ; 50, 19.

quia (— qui) 3, 35 ; 7, 42 ; 9, 47 ; 24, 10.

uoluntas (— uoluptas) 1, 2I ; I1, 7 ; 21, 19 ; 54, 12. C. DE QOVIBVSDAM

LECTIONIBVS

DIFFICILIORIBVS.

Sequuntur aliquot testimonia ubi scriptum codicis G retinui, quia sensum tradebat accipiendum, quamuis alii libri manu scripti siue meliorem, siue potius exspectandum, sensum praeberent : i

PROOEMIVM IV

XXV

I3, 5 : S?cut ociosus inimicus ... sic mortificata caro. Parallelis-

mus lectionem occisus (W S B) comprobaret. I3, 2I : Vbi iuxta manserit. Lectio ista (W S B) certe facilior ;

sed ?uxta siue ut aduerbium, siue ut praepositio quae regit relatiuum subauditum, sensum accipiendum praebet. I8, 84 : Sapientes mundi Scripturas sacras ... àndicant.Lectio iudicare (W A ut uid. bc B) quanquam facilior, non melior uidetur, nam in pura oratione 2xdicave significat retium notare, aestimare ; cf. Cicero, Off. 5, 62.

32, 36 : Doctus oratur (— -tor) plures sermonibus, baucis uerbis, appetit (loco : ... plures sententias ... aperit W B). Haec sententia commendat concisionem in explanandis ,,sententiis" ; illa uero codicis G testatur quae uis

in breui sermone insit. Aliquot lectiones nullo codice fundantur : 3, 36 : Sicut ignis amoris intus mentem eregit, ita ignis maliciae mentem inuoluit. Propter parallelismum, uocabulum «entem necesse erat in prima parte propositionis manere,

ut est in secunda.

Cum

tamen

uocabulis

ignis malitiae aliud conueniens uocabulum oporteret, materia librorum manu scriptorum data et uiso sensu generali huius capitis DE DILECTIONE FRATERNA, uoca-

bula zgnis amoris perfecte respondebant. Restat ut usurpationem in libris manu scriptis syllabae /4 uel &i ante mentem comprobemus. Lectio proposita sensum praebere sententiae uidetur, salua codicum materie. 21, 20 : timet (G S exhibent Zenent) quod iustificatur non paucis alterationibus uocalium et consonantium e — 2, » —

71, ^ reductum, uel plurali pro singulari (uide infra). 38, 30 : angustat (— angustant G W S A) plurale pro singulari, quod frequenter accidit. 69, 13 : collatio addidimus, ut conicitur secundum

8r, 4o.

D. GRAMMATICA. I. CASVVM

CONFVSIONES

GENITIVVS-NOMINATIVVS: (pacis, G S Aac Fac) 2, 55; (caritatis, G A) 3, 38; discrecionis (quod fortasse intellegitur ut genitiuus cum infinitiuo esse) 3, 57. GENITIVVS-DATIVVS : homo... diuine uirtutis (-ti) subdatur 8,

31 (Cf. BONNET 527-528) ; non irascaris (proximi, G A) proximo

IO, 16 ; sic execratio diuitis (-ti) pauper 59, 10 (d?wstis fortasse genitiuus post uocabulum execrat?o). GENITIVVS-ABLATIVVS : ab escarum (— escis) carnium se suspendunt ro, 45 (fortasse uocabulum «sw subauditum) ; que utilitas in utriusque (— wiroque, uel utrisque) 18, 63.

XXVI

PROOEMIVM

IV

GENITIVVS-ACCVSATIVVS : est tacens sciens apte temporis 16, 29 (lemporis fortasse pro tempus accusatiuus quem regit SCIES,

uel pro Zemora, confusione litterae a merouingicae cum 2s (Cf. ad casum attractionis 1o, 54) ;Conditor plasmauit utriusque (— utrumque) 17, 38. GENITIVVS ABSOLVTVS : Maledicentes (-tis) te pauperis in amaritudine 49, I9. DATIVVS-GENITIVVS : seruis Dei cuncta huic mundo (— huius mundi) contraria sunt (fortasse explanatur horum casuum attractione a contraria) 11, 36 ; Gloria uirtute (uirtutum, W S

B) glorificat in secula, 20, 35 (altera explanatio : wirtute » -tem » -lum) ; oracio ominis placente (-ti Gc W S A) non ascendit ad Deum 20, 33 ; et corpore (-ri) et animae offendimus Creatorem (corporis et animae praeberet lectionem communiorem ; fortasse attractio uocabuli corpore ab animae ; fortasse agatur de duobus datiuis) 43, 12.

ABLATIVVS-GENITIVVS : non disperit precibus (-cis Ajfc F) effectum 7, 30 ; qui delinquentibus (-tes — -tis, W S) uulnera retegit 8, 20 ; insolubilis oculis cupiditas (pro oculorum ; tortasse attractio oculis ab ?nsolubilis ; fortasse ablatiuus originis : ,,cupiditas quae ex oculis nascitur") ; quidam libri manu scripti praebent oculus (W^$c S B), intellegi potest : insolubiles oculos cupiditas non satiabitur (— satiabit, passiuum pro actiuo) 30, 9. ABLATIVVS-ACCVSATIVVS : affligis corpori tuo I, 50 ; in sustinendo delictis nostris (fortasse -/s » -us » -os) 2, 16; corde leuat (fortasse etiam confusio generis, hic masculinum pro neutro : corde — ,,cordem"' ?) 7, 41 ; capillis (-los W A$c F) et barbam

nutriunt 9, 56 ; qui uincitur ab escis augmentat uicia (uiciis, G A ; explanatur attractione ab escis, uel confusione uocabuli is cum à merouingico) I0, 65 ; etc... ACCVSATIVVS ABSOLVTVS fortasse in 8, 27 : Peccator (conuersum, G Aac) conuersus de peccatis. ACCVSATIVVS-DATIVVS/ABLATIVVS : sagittas... clepeus (-peis F ou -peo A?c) frange 2, 48 ; quia non 4os (— nobis S A$c F) tribuunt 3, 49 ; in «//as patrum 4, 48 et $assim ; conducere christianis (adolescentulos

G Aac) adolescentulis 1o, 23 ; turbo-

lentus (-tis W S Afc F) curis et sollicitudinibus conturbantur II, 39 ; d?wicias a. Deo concessas utuntur 58, 54 ; etc... 2. GENERVM

CONFVSIONES

MASCVLINVM PRO FEMININO 6, ro :Vox... salmodie... per hunc (— hanc) omnipotentem (-ti) Domino ad cor iter paratur. (v pro a potest paleographice explanari facili confusione litterae a aperti cum

.)

PROOEMIVM IV

XXVII

MASCVLINVM PRO NEVTRO 9, 45 : grandis (— grande) scelus... (cf. BONNET 503 sq.) II, 8: Facilius seculos (-lus, -lum) quam uoluptas contemnitur. I8, 52 : uincula salutaris (— salutaria) FEMININVM SINGVLARE PRO NEVTRO PLVRALI I8, 9r: ad eternam (— eterna) gaudia. Nisi agatur de : reducto : ,,gaudiam"' ? e

3. NVMERORVM

CONFVSIONES

SINGVLARE PRO PLVRALI 4, 29 : (adsit, G Aac —) adsint. I5,21:qui in se donorum gratiam menime (minimam) recognuscunt, maiore (-rem ; uidetur uocabulum mazore(m) exercuisse attractionem in minimam) aliis non inuideant (-deat G S -diat, A). 21, 23 : agolei (— aculei) libidinis excitantur (-tatur, G S Aac) 28, 1: ... ne forte grauentur (-uetur, G) corda uestra... (Fortasse confusio neutrius pluralis cum feminino singulari, uel modus graecus uerbi cum subiectiuo in plurali neutro). 32,22: Sunt qui tenent legem memoria, sed non implent (-plet, Gac) uita. 32, 62 : Ille (-li) debent (-bet, G S A4) curam pastoralem suscipere, qui... sciunt..., predicant... 35, 13: ... nobis omnia bona... donantur (-natur, G A).

38, 41 : Si spreueris cogitacionis (-nes) a corde, non prorumpent (-pit G S A) in opere. 60, 11 : Cum placuerint (-rit, G) Domino uiae hominis... (in G fortasse w4ae pro 4a in singulari). 8o, 22 : Finem iustorum optimum uocatio.. commendat ut ex eo intellegantur (-gatur, S) sanctorum habere consortium angelorum... PLVRALE PRO SINGVLARI 9, 20 : Putrido carnis ferro indiget (-gent, G S) et cauterio. 9, 53 : res perdita... si fuerit (rint, G) inuenta... ; fortasse G uoluerit $erdita (-tae)... vnuenta (-tae) in plurali. IO, 64 : uisionis (-nes) malas extinguit (-gunt, G Aac) esuries. I2, 32 : qui timet (-ent, G A) Dominum excepit doctrinam eius. 13,8: Centenarius numerus... est... uirginibus deputatur (-tantur, G Aac) 20,35: Gloria enim humana in puluerem redietur (-entur, Ge) erc... N. B. Sub phenomenis specie grammaticis, celantur re uera phenomena phonetica, ut ita dicam, nasalisationis.

XXVIII

PROOEMIVM 4. VOCVM

IV-V

CONFVSIONES

Notandi sunt casus frequentes infinitiuorum in ave uel ere pro : ari uel erí et uice uersa quae sunt uerisimiliter alterationes phoneticae simplices. Scripturae tribuendi sunt plurimi casus confusionis s finalis cum v finali in prima persona plurali quod desinit in -7s (actiuum) et in -maur (passiuum). V. g. adsistimus (-mur, G) 7, 35 ; differimur (-mus, G) 7, 44 ; curamus

(mur, G) 1o, 61 ; propinquamus (-ur, 5 4) 45, 22 ; etc... ACTIVVM PRO PASSIVO : 2, 43 : grauius torqet (-quet S Aac F ; -quetur, A m. rec.) impius mundi exagitando comoda... | 3, 47 : Deus... non se uult uerbis tantum dilegere (diligi; A fc Fc 2I pe dt humilitatem mentis saluabit (-bitur, W A$c B) castitas carnis. PASSIVVM PRO ACTIVO : I,22:... Si et ipse diligitur qui aduersatur et illae (-le) qui bonum inpenditur (-dit). 4, 26 : qui... semper humilitatem (-te) in alto (-tum) non se subleuantur (uant, F). 5,15: Non enim possumus peccata demitti (dimittere) ei qub. ete.

V. — PLVRES ADNOTATIONES À. IN PROLOGVM.

Postquam prologus Libri scintillarum ex libro manu scripto Casinensi 443 M (p. 138-139 capitis Les frologues...) et denuo aliter anno 1953 (p. 262-263 capitis Contribution..) in lucem proditus est, Domnus R. Weber Clarauallensis (Clervaux) et Dr. B. Bischoff Monacensis (München) optimi animaduersiones iudicii ad me direxerunt. Praeterea, editione Libri scintillarum componenda, de scribendi ratione in antiquissimis libris manu scriptis certior factus, ad materiam prologi ipsius libelli elaborandam, formulis pro totius libelli editione constitutis deesse necesse non existimaui. Ex quatuor codicibus qui RL tradunt, soli duo codices, qui

saeculo XI. exarati sunt, scilicet Casinensis 443 M (— C) et Mediolanensis, Ambrosiana H 19o inf. (— M), utilitati fuerunt. Eo codex M principalis habetur, quod, contra codicem C, emendationes non exhibet.

PROOEMIVM B. AD APPARATVM

V

XXIX

LEGENDVM.

In principio cuiusque capitis sigla illorum codicum praenotandi sunt, ex quibus materia illius capitis recensita est, et uncis lunatis includimus sigla codicum qui materiam imperfectam praebent. Deinde codicem principalem indicamus, et, quando necesse est, suffectum codicem pro parte capitis deficienti.

Ne constantes de quibusdam uocabulis lectiones uariae unius uel plurimorum librorum manu scriptorum repetantur, eas in aliquibus capitibus sub titulo N. B. signauimus. Lectiones uariae post lectionem ex scripto principali desumptam indicantur, exceptis praetermissionibus uel praeposteris uocabulis, quae siue punctis remissionis siue arctationibus referuntur. Plerumque lectiones uariae compendio signantur. Sequuntur sigla codicum, qui praebent lectiones uarias, in litteris capitalibus inclinatis scripta. Si scriptum acceptum cum libro manu scripto principali differt, huius sigla crassioribus typis notantur. Litteris autem diductis lectiones uariae maioris momenti notantur; eodem modo, ne longe fiat, lectiones principales toties notantur, quoties lectiones uariae compendio scripta sunt.

Alphabetica series arctationum in apparatu : abbreu. — abbreuiauit, -uerunt.

ac — ante correctionem. add. — addidit, -derunt.

al. m. — alia manu ; id est quando alius quam scriba assuetus correxit. corrig. — corrigauit, -uerunt. eras. — erasit, eraserunt.

exp. — expunxit, -xerunt. in interl. — in interlinea ; correctio forte primae uel posterioris

manus. in marg. inf. uel sup. — in margine inferiori uel superiori. in ras. — in rasura; correctio post scriptum primum qui euanuit. in sent. — in sententia cum numero quo sententia indicatur, in qua uocabulum apparet, quod post praetermissionem quamdam resumptionem scripti indicat. in sent. praec. uel seq.— in sententia praecedenti uel sequenti; ut discrepantia sreumrao inter duas sententias euenit. om. —

omisit, -serunt.

pc— post correctionem. rec. m. — recentiori manu. ut uid. — ut uidetur ; cum lectio dubia est.

XXX

PROOEMIVM

C. DE FONTIBVS

BREVITER

V-VI

ALLATIS.

Si citatur Paírologia latina a MiGNE compilata, indicantur tomus et columna numeri notis arabicis. Si citantur editiones praeter P. L., nomen editoris minoribus litteris capitalibus inscribitur, tomus (si necesse) numeri notis latinis, pagina lineaque numeri notis arabicis. Referuntur infra auctores in ordine alphabetico et editionum catalogus : Augustinus: A. GOLDBACHER, S. Aurelii Augustini... Epistulae, Pragae, Vindobonae, Lipsiae, 1895-1923 C.S.E.L. tomi

34, 44, 57 et 58.

T

"E

!

R. WILLEMS, Sancti Aurelii Augustini In Iohannis Euangeliwm tractatus CX XIV, Turnholti 1954, Corpus Chrsstianorum Series latina 36. Basilius : PAUL LEHMANN, Die Admonitio S. Basilii ad. filbwm

spiritualem (Sitzungsberichte der Bayerischen Akademie der Wissenschaften, Philosophisch-historische Klasse, Jahrgang 1955, Heft 7) München 1955. Caesarius : G. MoniN, Sancti Caesarii Arelatensis Sermones,

Maretioli 1937. Cassianus : M. PErscHuEkNIG, Johannis Cassiani XXIII, Vindobonae 1886, C.S.E.L. 13.

Conlationes

Cyprianus : G. HARTEL, S. Thasc? Caecilit Cypriani opera, Vindobonae 1868-1871, C.S.E.L. 3. Ephraem : AssEMANI, S. Efhraem Syri opera omnia quae ex. stant ... Romae 1732-1740. Gregorius : P. Ewarp et L. M. HARTMANN, Gregorii I Papae Registrum |Edistolarum, Berolini 1891-1909, M.G.H. in-49 Epistolarum I-II. U. Monicca, Gregorii Magni Dialogi Libri IV, Romae 1924. | Hegesippus (hic Iosephus) : V. VssAN1, Hegestppe qu) dicitur Historiae libri V., Vindobonae — Lipsiae 1932, C.S.E.L. 66. Hieronymus : I. HiLBERG, Sanct? Eusebi?i Hieronymi Epistulae, Vindobonae — Lipsiae 1910-1918, C.S.E.L. 54-56. Littera I' post quosdam indicationes ad epistulas Hieronymi significat materiam Defensoris desumptam esse e libro manu scripto Lugdunensi (Lyon) 600 (517), uel Parisiensi B. N. nouv. acq. lat. 446 (e apud Hilberg). Origenes : W. A. BAEHRENS, Origines Werke, Vl,

Homilien zum

Hexateuch in Rufins Uebersetzung, Leipzig 1920, G.C.S. 29.

VI. — CONCLVSIO Opus Defensoris nec sermone, nec doctrina praestat. Si non magnis uirtutibus propriis fulget, sua tamen origine

PROOEMIVM

VI

XXXI

maioris momenti apparet in his temporibus documentis carentibus, atque fauore quo in bibliothecas monasticas usque ad saeculum XIV. receptum sit. Haec tamen excerpta, quasi particula parua et exigua traditionis Patrum, unde defluit pars quaedam Reuelationis nobis humiliter Verbi Dei uocem transmittunt, quorum fragmenta digna sunt quae adamussim colligantur. Ceteroquin monachus Locogiacensis non casu, sed merito, ad hunc textum secundum formam pristinam recensendum adductus est, ut his scintillis a longinquo fratre suscitatis, post fere mille trecentos annos, iterum uitam restitueret ad Lucis perennis gloriam. Restat ut eos uiros commemorem qui in libro edendo et emendando impenso studio opera mihi largiti sunt. Primo gratias ago multas Reuerendo Patri Dom. Iohanni Leclercq Clarauallensi, qui consiliis et incitamentis et responsis perqu renti, plurimum mihi fauit. Gratias pares ago Reuerendo Patri Roberto

camerae

Weber,

librorum

illustrissimo

manu

uiro F. Masai, thesauri

scriptorum

in bibliotheca

regia

Bruxellensi custodi et seruatori, doctissimo uiro B. Bischoff

Monacensi, qui haec tirocinia explorabant atque consilio et instinctu dirigebant ; clarissimo etiam uiro M. Rousselet magna ex parte introductionis huius fautori. Memor sum beneficii accepti ab «Instituto inuestigationum et historias textuum Parisiensi », apud quem documenta utilia, indefessa comitate tradita, perlegi. Vniuersis quidem fratribus meis Locogiacensibus ex corde gratias refero, quorum ope fultus ad finem operis perueni.

SIGLA

CODICVM

Prologus R. L

G M

Monte Casino 443 M., fol. 54, s. XI. Milano, Bibl. Ambrosiana H. 190 inf. pag. 117, s. XI.

Prologus R. B

Patis, Bibl. Mazatrine, 692 (1127) (foliis non numeratis), s. XII ex. Ljubljana, Bibl. Univetsit., 12, fol. 82, s. XII. 'Troyes, Bibl. Municipale 1854, fol. 1, s. XII, ex abbatia Clarauallensi. NHE'S Monza, Bibl. Capitol. b 23/44, fol. 9-9v, s. XI. '. Laber Seintillarum

Zütich, Zentralbibl. C. 65, s. VIII, ex abbatia Sangallensi. wo Würzburg, Univetsitàtsbibl. Mp. 'Th. fol. 13, circiter 750, ex abbatia

S. Andteae. Sankt-Gallen, Stiftsbibl. 124, s. VIII-IX. Autun, Bibl. Municipale G. III, s. IX, ex abbatia S. Martini. München, Clm 4582, s. VIII, ex abbatia Benedictoburana. tX t München, Clm 6314, s. IX, (olim Frisingensis).

PROLOGVS [IN DEI

OMNIPOTENTIS

LIBER

SCINTIL-

LARVM

SEV SENTENTIARVM CATHOLICORVM EDITVM A DEFENSORE GRAMMATICO]

NOMINE

INCIPIT

PATRVM

Lector quisquis es libellum legens hunc, flagito te scriptor legas animo et melliflua grate suscipias uerba. Voluntas bona et labor aliud nihil fuit meum. De Domini et sanctorum suorum dictum est excerpsa scintilla, nec mea extitit industria, S^

Io

I VA

2o

sed Dei totum gratia, meique nutritori Vrsini istud. operari. Iussio et doctrina obtemperare uolens, paginas quasque scrutans, sententiam repperiens fulgentem, sicuti inuentas quis margarita aut gemma, ita auidus collegi; quemammodum guttae multae fontem efficiunt, sic de diuersorum uoluminibus congregans testimoniis, hunc libellum condere temptaui. Veluti de igne procedunt scintille, ita hunc minutae sententiae pluresque libri inueniuntur fulgentes. Ad quarum inter hoc scintillarum uolumen, quod qui legere uult labore sibi amputat, ne per ceteras paginas iterandum lascescat; hic habentur quod repperiri desiderat. Sed ne id opus, quasi sine auctore, putetur aprocrifum, unicuique sententiae per sigula proprium scripsi auctorem. Cenobio locutiacinse Martini sancti, in quod coma mei totondi capitis, ipsum dono, donatumquae im perpetuum colligat aetatem, qua suam, ab adolescentia mea, ibi me

MSSCAM.

Textus M.

3 nihil : nichil C 4 dictum : -tis C fe excetpsa :-pta C pc b nuttitoti : -tis C 5c 6 Iussio : -oni C fc doctrina :-ne C fe — obtemperare : optemperati C ac, optemperate C pe 7 sententiam : -tias C pc fulgentem :-tes [00/7 4 inuentas : -ta C ae, -tam C pc 8 margatita : -tam C pc aut : aud C ac gemma : -mam C fe auidus : -dius C 9 guttae : -te C multae : -te C diuersotum : -sis C 5e 10 testimoniis : -nia C pc 13 labore : -rtem e 16 apoctifum : -phum C sigula: singula C 18 locutiacinse : (oc

uocabulum in manuscriptis in tribus membris partitum est 2) Yocuti ac inse ; loquutiacinse C | coma: comam C fe mei : mea C ac, meam C pc 19 donatumquae : -que C a2z,-tumue C £c im:inC 20suam:suaC ibi :ninterl C

dotauerunt mei degentes domini. Scripsi Ihesu fauente ipse, coramque dedi — adolescere Christo si me facit — eorum obedire iussui et illorum in omnibus efficere copiosae perlibens famulatum. Et si aliquid preter id quod minus studiosae 25 gessi, te oro legentem, non ut emulus uituperes, sed ut beni-

uolus emendes. Nomen scribens meum, quod est Defensor, non ob gloriam

uanam, sed ut quicumque legit, memoriam Sicuti nauiganti portus, ita et mihi uersus

mei habeat. fuit optabilis

3o nouissimo. Legentibus coniuro et audientibus imploro pro me exorare ultimum, ut, quandiu subsisto, Dei affluam sapientiam, de carne iturus, perfrui uitam merear beatam aeternam.

Explicit prologus.

21 Sctipsi : 77 praecedenti merzibro CM — 22 coramque : se Mabillo correxit ; eorumque C M 23 copiosae :-se C — 24 preter : praeter z/ u/d. C pe studiosae : -eC 26legentem : -te Cac — 29 mihi : michi C — optabilis : obt. C — 31 affluam : afflua C ac, affluat C pec sapientiam : -tia C 32 aeternam : amen add. C rec. zm. 33 explicit prologus : oz. C

Incipit prologus in libro scintillarum. Lector, quisquis es libellum legens hunc, flagito te, ut libenti legas animo, et melliflua gratae suscipias uerba. Voluntas

bona et labor aliud nichil fuit mecum nisi de Domini et sanctorum suorum dictis a quibus excerpta est haec scintilla. Nec mea extitit industria, sed Dei totum gratia. Meiquae nutritoris Vrsini doctrine obtemperare uolens, paginas quasque scrutans, sentenciam repperiens fulgentem ceu inuentam quis margaritam aut gemmam ita auidus collegi. Et quaemadmoI o dum multae guttae collectae fontem aefficiunt, sic diuersorum uoluminum congregans testimonia hunc libellum condiri temptaui. Et ueluti de igne procedunt scintille, ita hic minutae sentenciae ex floribus librorum uocentur scintillae scripturarum. Quam qui legere uult laborem sibi amputet ;ne per ceteras I 5 paginas iterando lassescat, hic habet ex pluribus carpsum. Ne id opus quasi sine auctore putaretur apocrifum, unicuique sentenciae per singulas capitulatim uirtutes suum scripsi ^

auctorem. Nomen 2o

gloriam uanam, habeat.

scribens meum, quod est Defensor, non ob

sed ut quicumquae legerit mei memoriam Explicit prologus.

MSSPLTZ.

Textus P.

1 in libro : libri Z

in ... scintillarum : libri Defensoris cuiusdam uiti elo-

quentissimi ex diuersis uoluminibus excerpti T' 2 libellum ... hunc : legens hunc libellum L, hunc libellum T, libellum hunc legens Z te : sctiptot add. TET 8 legas animo : ^L gratae : te, T Z Voluntas : enim add. Zr 4 aliud nichil : ^ T' Domini : nostti Ihesu Christi 222. T B excetpta : excepta T ac haec : oz. T scintilla : aliquid proloqui e4Z. T 6 extitit exst. Z Dei totum : ^L T *? Vrsini : Hursini T doctrine : -nae L, Z obtemperare : opt. T $8 sentenciam : -tiam L Z, -tiasque T feppetiens : -ries Z fulgentem : -tes T — ceu :seu Z — inuentam :-tas T — 9 matgaritam :-tas T gemmam : -mas T Bt ... collectae : guttae quemadmodum collectae multae L Z, Et ut gutte plutime in unum collecte optimum T 10 fontem aefficiunt : e T' aefficiunt :eff. IL, T Z — sicdiuersorum : eZ 11 libellum : oz. Z

conditi : -te IL T Z

19 EE

oZ

BIZ SENE,

ueluti :

uelut L scintille : -lae LZ minutae : -te T' 13 sentenciae : -tiae L Z, -tie T ex ... librorum : pluribus libris inscriptae L, pluribus ex libris salubriter exttacte et scripte T, pluribusque libris scriptae Z uocentutf : uocetut L scintillae :-laLL T Z 14 ne : necZ cetetas : caet. L, -tis Z 15lassescat : lacescat T, lasciscat Z plutibus : plurimis sententiis L,, plurimis

7 carpsum : et in unum opus diligenter redactum a4. L Ne : autem add.L T ^ 16id:om.T quasi: quamsiZ putatetur : putetutZ putaretut apocrifum : ^T apoctifum : apottifaZ 17 sentenciae : -tiae L Z, -tie T 18 auctorem : act. T' Nomen : ueto add. L scribens meum : -T gloriam uanam : ^L T quicumquae : uclumen hoc 244. T 21 Explicit prologus : ozz. T

foil dà ^f ehepup. i

dy

2m p?

d

2

-—

beca Rd nri drin: Dd "e

(udi 2on Au Mg me" y^

3 TNT

53 foit ;» mue

tiny jh

3H

icm

V P RT Hn

T, UR

«unas

du "pr e H5

MW rona"

4 eg Hon e Fo nit Pa mop er; eiut "Iu irae E

iei um

aA.

ui uius ant

Vf us* etn

eq

(

xka aere mt s.Án mn

Xo *

sua

iaon 2x

dinde xyeb t

di e

(ise:

1.

ne

*ep um e axd mt «arp io S101 ark uaep Oa

LE ed ETÀ siut. [

de.

|

4»

ier oolow. 4 Me

TY owe »

WE

S

wi, c Á mda

Y Pest ^ yall det V

(Ced 1 - NM

LU

fra

; vtl

i

s rEE ui NE * hav

2d

Wrist

UL ^

end

j al hort

, "Moe S

Hw ex M Ad

inea

RT t mb- 3 zio £3: TI qid

E. Téequ :

f»

T.ira

Mist] brin x»

MR qualiter

jDAMCAÉ

E

Jaen Minen igo si

) sod

UNmig

peer

uj sOfwE ape

nii

-

In Christi nomine incipiunt capitula libri sentenciarum. I. De caritate. II. De pacientia. III. De dilectione dei et proximi. IIII. De umilitate. V. De indulgentia. VI. De compunctione., VII. De oracione. VIII. De confessione. VIIII. De penitentia. X. De abstinentia. XI. De derelinquente seculo. XII. De timore. XIII. De uirginitate. XIIII. De iusticia. XV. De inuidia. XVI. De silentio. XVII. De superbia. XVIII. De sapientia. XVIIII. De iracundia. XX. De uana gloria. XXI. De fornicatione. XXII. De perseuerantia. XXIII. De securitate. XXIIII. De stulticia. XXV. De auaritia. XXVI. De uirtutibus. XXVII. De uiciis. XXVIII. De ebrietate. XXVIIII. De decimis. XXX. De cupiditate. XXXI. De disciplina et increpatione. XXXII. De doctoribus siue rectoribus. XXXIII. De fide.

XXXIIII. De XXXV. De XXXVI. De XXXVII. De XXXVIII. De XXXVIIII. De XL. De XLI. De XLII. De XLIII. De XLIIII. De XLV.De XLVI. XLVII. XLVIII. XLVIIII. L. LI.

LII. LIII. LIIII. LV. LVI. LVII. LVIII.

LVIIII. LX. LXI. LXII. LXIII.

spe. gratia. discordia. iuramentum. cogitatione. mendatio. monachis. detractione. uoluntatibus. indumentis. misericordia. conpassione proximi. De elatione. De uita hominis. De muneribus. De aelemosinis. De tribulatione. De primiciis siue oblationum. De tristitia. De pulchritudine. De conuiuiis. De risu et fletu De honore parentum. De filiis. De diuitibus et pauperibus. De acceptatione personarum. De itinere. De sensibus. De seruis et dominis. De consortio bonorum et malorum.

Capitula. MSS : .$ JA. "Textus : JA. In Chtisti nomine : oz. .$ libri: libelli .$ sentenciarum : scintillae scripturarum .$ 2 pacientia : paticientia .$ 3 dilectione : dilecc. .$ 4 umilitate : hum. .$ 6 compunctione : conpunccione .$ 11 derelinquente :

relinquentes .$

25 auaritia : -racia .$

28 ebrietate : ebriaet. 5$

29 deci-

mis : -mas .$ 30 cupiditate : cubiditate .$ 35 gratia : -cia .$ 37 iuramentum : -to .$ 38 cogitatione : -cione .$' 39 mendatio : -cio .$ 41 detractione : -ccione 46 clatione : -cione .$ 49 aclemosinis : elym. .$

50 tribulatione : -tionibus 9 53 pulchritudine : pulcr. .$ 2

51 oblationum : -tionis .$ 52 tristitia : -cia S 63 bonorum et malorum : mal. et bon. .$ L. S. (cxvix)

2

LIBER SCINTILLARVM, CAPITVLA-I, 8 LXIIII. De amicitia et ini-

LXXIII. De simplicitate.

nucitia. -— LXV. De consiliis.

LXXIIII. De medicis. LXXV. De lagacione.

LXVI. De defunctis. LXVII. De auxilio. LXVIII. Desenibusetiuuenibus.

LXXVI. De exemplis. LXXVII. De disciplina. | LXXVIII. De temptationem et martyrium.

LXVIIII. Decontencionibus. LXX. De curiositate. LXXI. De mansuetis et timerariis. LXXII. De rectoribus siue iudicibus

LXXVIIII. De uerba ociosa. LXXX. De breuitate huius uite. LXXXI De leccionibus.

Expliciunt capitula. IN CHRISTI

x

NOMINE INCIPIT LIBER SENTENCIARVM DE DIVERSIS VOLVMINIBVS.

I. DE

CARITATE

I. DOMINVS DICIT IN EVANGELIO : Maiorem caritatem nemo habet quam ut animam suam quis ponat pro amicis suis. 2. PETRVS APOSTOLVS DIXIT : Ánte omnia autem mutuam in uobismetipsis caritatem continuam habentes, quia caritas operit multitudinem peccatorum. 3. PAVLVS APOSTOLVS DIXIT : Karitas paciens est, benigna est, et reliqua.

4. Caritatem fraternitatis inuicem diligentes. 5. IOHANNES

APOSTOLVS

DIXIT

: Deus

caritas est, et qui

manet in caritate in Deo manet et Deus in eo. 6. In hoc apparuit caritas Dei in nobis, quoniam ille pro nobis animam suam posuit, et nos debemus pro fratribus animam ponere. 7. SALOMON DIXIT :Hodium suscitat rixas, S uniuersa delicta operit caritas. 8. AGVSTINVS DIXIT : Si per uiam caritatis uerae uolumus currere, ad aeternam patriam feliciter possumus peruenire. I, 1 Ioh. 15, 15. 2 1 Petr. 4, 8. 8 1 Cot. 15, 4. 4 Rom. 12, 1o. Br Ioh. 4, 16. 6 1 Ioh. 5, 16. ? Prou. 1o, 12. 8 CAESARIVS, Sergi 225; MoniN, 858, 20-21.

64 amicitia et inimicitia : -cia et -cia .$ 65-81 : desunt in 44 MSS:.5.A4F. "Textus : JA. Titulum. Yn Christi nomine : oz. 5 F, In nomine Dei summi add. i» marg. sup.. S rec. m. sentenciarum :-tiarum F^ — uoluminibus : In primis add. 5$ qMSS dori extusr Sie: 1 quis ponat : ^ $.F 3 Karitas : Car. $.F paciens : pat. F 4. Catitatem : -ate F pe 5 Iohannes : Ioh. 74 abbrez. Yhos F ? Hodium : Od. $.F 8 ique : Aug. 24 peEr dixit : dicit F uerae : -re aeternam : et;

LIBER SCINTILLARVM 9. Sine

caritate

omnia

quecumque

I, 9-19

3

facimus

nihil nobis

prodest facere, et inane expendimus studium, si non abeamus

caritatem que est Deus. Io. Regnat enim carnalis cupiditas, ubi non est Dei caritas. II. Tunc enim homo perfectus est, quando caritate plenus est.

12. Sine amore caritatis, quamuis quisque recte credat, ad beatitudinem peruenire nequaquam potest. I3. Tanta est caritatis uirtus, ut etiam prophetia et martirum sine illa nihil esse credantur. I4. Quanta est caritas que si desit frustra habentur cetera, si adsit recte habentur omnia. I5. Ille autem quod patet tenet et quod latet in diuinis sermonibus qui caritatem tenit in moribus. Sectamini caritatem dulce hac salubre cybo sine qua diues pauper est, et in qua pauper diuis est. 16. Qui claudunt oculos suos contra caritatem obdormiscunt in concupescenciis et delectationum carnis. 17. Extende caritatem per totum orbem, si uis Christum amare ; quia membra Christi per orbem iacent. 18. Quomodo enim corpus tuum, sine spiritu, hoc est sine anima, si fuerit, mortuum

est, ita et anima tua, sine Spiritu

sancto, id est sine caritate, si fuerit, mortua deputabitur. I9. Non enim habitant in unum, nisi in quibus perfecta fuerit caritas Christi. Nam in quibus non est perfecta caritas,

9 10 Enchiridion 117 ; P.L. 40, 287 ^. 11 Cf. Erarr. in Ps. 98, 4; P.L. 37, 1261 (repertum a M. Comeau). 12 13 14 In Iob. Ezang. xx, 8 ; P. L. 35, 1462 B ; WirLEMs, 95, 18-19. C£. Pnospzn, Liber Sentent. 329 (327) ; P.L. 51, 478 B. 15 Serm. 350, 2 et 5 ; P.L. 39, 1534 B C. C£. Ps. AvGVSTIN., Serzz. 107, 2 ; P.L. 39, 1957. 16 Iz Iob. Episitox. 62D. 1035,920583. 17:752: x, 8; PIE. 35: :20600A3 18 In Iob. Euang.1x,8 ; P.L. 35, 1462 C ; WirrEMs, 95,28-30. | 149 Emarr. in Ps. 132, 12 ; DIU 0562 AC

9 facimus : -ciamus 4e/ -ciemus F ac nobis : Zn inzerl. $ — prodest ... expen(dimus) : zn ras. .À facere: uacuum add. F z. rec. inane : -nem .$ PF ac abeamus : hab. 5, habemus F fc (catita)tem que est deus : denuo seriptum in A que : quae F 10 cupiditas : cupitas 74 ac ^ carnalis : is A i zz ras. 12 amote : zn infer]. A. beatitudinem : tamen aZ. 7A pe caritatis : /n A 29 i in ras. 13 prophetia : -phaetia F mattitum : martyrium .$ PF, -rium 24 pe 14 Quanta : Tanta F pc uf uid. que : quae $4 pc F 15 quod patet tenet : tenet et quod patet 24 pe in ras. tenit : -net $ 74 pc F motibus : om n iburns P dulce : -cem 2A fx, -ci F pe hac : ac S JA pe F salubre : -bri SF, -brem 24 pe cybo : cybum .4 fv, cibo F diuis : diues $4 pc F 16 claudunt : -dont 5 ac obdotmiscunt : -mescunt 5 P ac concupescenciis : -piscenciis 5 74 5c, -pescentiis F ze, -piscentiis F pe delectationum : -tione 74 pc ut uid., tionibus F 17 quia : qua .$ ac 18 deputabitur : -betur À ac u£ uic. 19 non est perfecta : perf. n. est F

4

LIBER SCINTILLARVM I, 19-29

et cum in unum sunt, odiosi sunt, molesti sunt, turbolenti sunt, anxietati sua turbant ceteros.

20. AMBROSIVS DIXIT : Sicut sine uia nullus peruenit quo tendit, ita sine caritate, que dicta est uia, non ambulare possunt homines,

sed errare.

21. Eos autem quos at tolleranciam passionum fortis Dei

caritas

reddet,

nulla

dilectio

carnis,

nulla

uoluntas

mala

blande corrumpit. 22. GREGORIVS DIXIT : Vna quippe et summa est probatio caritatis, si et ipse diligitur qui aduersatur, et illae qui bonum inpenditur. 23. Amandi enim sunt proximi, inpendenda caritas omnibus, et propinquis et extraneis ;nec tamen pro eadem caritate ad

Dei amorem flectendum. 24. Sicut enim multi rami arboris ex una radice procedünt, sic ceterae uirtutes ex una caritate generantur. Nec habet aliquis ramus uirtutis boni operis, qui non permanet in radice caritatis. 25. Ille ueram caritatem habet, qui et amicum diligit in Deum, et inimicum propter Deum. 26. Pro inimico nihil postolat, qui pro eo ex caritate non orat. 27. Lex Christi quippe est, caritas unitatis. 28. Iterum dicit : Nihilo minus est operatio,si non habeamus

caritate quae in omnibus mandatis Dei arcem adque principatum tenit. 29. Alibi dicit : Caritas est dileccio Dei et proximi in toto corde, et in tota mente : et quecumque uolumus ut faciant nobis homines bona, ita et nos faciamus illis. Hec est enim lex

et prophetae. 20 IvrraN. Powzn., De uita contemplatiua 3, 13 ;P.L. 59, 495 C D. 21 ibid 5. 209 25 DiT25505 303 c 22 Hom. Enuang. 27, 2 ; P.L. 76, 1205 D. 23 ibid, 3951 S DUET GEO 7 GN 24 ibid. 27, 1; P.L. 76, 1205 A B. 25 ibid. Cf. PROSPER, Liber Sentent. 175 (174) ; P.L. TN 452 A. 26 ibid. 27, 8 ; P.L. 76, 1209 D. 29 Pasior.5, 9; P.L. 77, 60. G; 28 29

unum sunt: un. sint $.F

anxietati : -tate $ 4 pc F

20 ita : item

ut uid. A ac sine : i zz ras. A. que : quae $ JA pc F dicta: data SUE 21 at : ad S Apc F tolleranciam : -tiam .$, toler. 44 fe, toleran-

tiam F fortis: -tes $.4pc F reddet: -dit .$ A poleenmilta E carnis : om.F dilectio: delectatio .$ uoluntas: uoluptas $F blande: blade A zz, ucl blanda F 22 ipse: ipsa Aac — illae : ille S Est ill bo qui: eras. /Á, cui F bonum : bona F 23 enim : /s inter]. A. ad :a 5 74 pc F pe, iam F ac amorem : -ote ZA pc F 24 procedunt: prodeunt /4je — ceterae: multae J4fv aliquis : -quid 5 pe 4 pcF ramus : tamis 5 ac famus uirtutis : uiriditatis ramus zd pc 25 caritatem : -tataem F ac Deum : Deo $ F inimicum : diligit a4. J44pe — 26 postolat: -tulat 5 4 pe 24 Christi quippe : —^ 5$ 28 Nihilo minus: Nihil omnino F est: nostra add. F catitate : -tem .$ 74 pc Lu in:his $ adque :atque $ F tenit:tenet $/4 pc F — 29 dileccio : -ctio F . Hec: Haec 5

LIBER SCINTILLARVM I, 30-38

5

30. Iterum dicit : Habente namque dabitur, et abundabit : quia quisquis caritatem habet, etiam dona alia percepit. Quisquis caritatem non habet, etiam dona que percepisse uidebatur, amittet. Ipse dicit : Necesse est ut erga caritatis uinculum uigilemus. 31. Iterum dicit : Tantum namque amplius peccati rubigo confunditur, quantum peccatores cor magno caritatis igne crematur. 32. Item dicit: Tunc enim &d alta caritas mirabiliter surget,

cum ad imma proximorum se misericorditter inclinat : et quo benigne discendit ad infima, eo ualenter recurret ad summa. 33. Alibi dicit : Virtus ergo uerae orationis est celsitudo caritatis. 34. Item dixit : Lata quippe est caritas, quia inimicorum dilectionem capit. Ipse dixit: Fraterna larga caritas longanimiter portat. 35. Caritas autem uera est, et amicum diligere in Deo et inimicum diligere propter Deum. Quisquis caritatem non habet, omne bonum ammittet quod abet.

36. Vires, quas impericia denegat, caritas subministrad. 37. Plerumque caritas quibusdam occupationibus prepedita, et integra flagrat in corde, et tamen non monstratur in opere. Quia et sol, cum nube tegitur, non uidetur in terra, et tamen ardet in aelo ; sic esse occupata caritas solet, intus uim

sui ardoris exerit, et foris flammas operis non ostendit. 38. HIERONIMVS DIXIT : Terrarum longitudo non separat quos caritas iungit. 30 Hoz. Euang. 9, 6 ; P.L. 76, 1108 D. 81 ibid. 33, 4 ; P.L. 76, 1241 C. 32 IP2s20r22::55 P 17. 77,33. ct in Epist, 3; 29 5 D-15, 32, 474 D EWATD IO 245 7:9: 33 Hor. Euang. 27, 8 ; P.L. 76, 1209 C. 34 Hom. Ex. 1, 6, 19 ; P.L. 76, 840 A. 35 Hom. Euang. 9, 6; P.L. 76, 1109 A. 36 39 Hom. Enuang. 34, 1 ; P.L. 76, 1246 C. — 38 Episz. 71, 7, 2 ; HirsEnG n, 7, 18 ; P.L. 22, 6729GEX I$. 64,42.

30 Iterum : Item 5$ .F Habente : -ti 5 24 pc F abundabit : hab. 5 ac F ac I? catitatem : -taem F etiam : aet. F percepit : prec. 5 ae, -cipit S pe 44 pe que : quae 5 percepisse : prtecip. S ae, petcip. $ pec amittet : -tit .$ Apc F — dicit: iterum adZ. F pe — 34 Iterum : Item $5 — confunditur : consumitur .4fc peccatores : -ris $ 44 pe F magno: mogno $ 32 Item : Iterum $5 F surget : -git .$ 74 pc F imma : ima .$ 4 pc F miseticorditter : -ditet .$ 4 pc F quo : ZÁ pe, quod .$ discendit : desc. F pc infima : infirma .$ac eo : forsan pe in A, om. S tecurtet : -tit.$ F summa : suma .$ ac 33 etgo : zn interl. S.A uetae : uere .$ pe uf uid., T3 34 dixit : dicit F quippe : qui À ac dixit : item adZ. F pc — larga: est add. JA pre, eras. et corrig. in interl.: mala F catitas : quae add. JA pe 35 Deo : Deum 5$ 29 diligete : oz. F ammittet : amittit .$ abet : habet rd pe E 36 quas : zn inter. A — impeticia : inperitia F — subministrad : -trat $ JA pc F 3* prepedita : predita A ac flagrat : n interl. .$ tamen :

in interl. A — solet : et add. F pe sepetat F

38 Hieronimus : -rominus

P

^ separat:

6

LIBER SCINTILLARVM I, 39-49

39. HvsipoRvs pixiT : Quamuis nonnulli fide atque operibus sanctis uideantur esse participes, tamen quia priuantur a caritate

fraternae

dilectionis,

nullum

habent

incrimentum

uirtutis. 40. Item dixit : Nullum premium caritate pensatur. Caritas enim uirtutum omnium obtinet principatum. 41. Iterum dicit : Tenenda est cum sanctis uiris unitas caritatis : et quantum se unusquisque subtrait mundum, tantum necesse est ut se adsociet bonorum consorcio. 42. Item dixit : Caritas in dilectione Dei et proximi constat. Seruat autem in se dilectionem Dei, qui a caritate non diuidetur proximi. Iterum dicit : Qui a fraterna societate secernitur, a diuina caritatis participatione priuatur. 43. Alibi dicit : A regno enim Dei se separant qui semetipsos a caritate dissociant. 44. Item dicit : Caritas est perfecta dilectio in Deo et proximo. 45. Ipse dixit : Omnis enim bonitas ex caritate et humilitate procedit. 46. CYBRIANVS DIXIT : Ad disensionis malum continere linguam suam debet qui nouit et diligit uinculum caritatis. 47. BASILIVS DIXIT : Qui caritate plenus est, tranquillo animo et serenissimo uultu procedit. Vir autem odio plenus ambulat iracundus. 48. CESARIVS DIXIT : Veram ergo caritatem et ueram obedientiam retenentes, nihil de nostris meritis presumamus, sed de Dei misericordia confidamus. Talia enim sunt sine caritate ieiunia, qualis sine oleo lucerna. 49. Nihil nobis prodest quod nos preciosis uigiliis laborisque conficimus, si intra nos caritatem non habeamus. 39 Senz. 11, 5, 1 ; P.L. 85, 602 C. 40 ibid. 11, 3, 5 ; P.L. 83, 605 A. 41 ibid. We c tbode qi. PL 42 ibid. n, 3, 7 ; P.L. ibid. 43 ibid. m, 27, 2 ; P. L. 85, 7e1 B C. 44 37opio 2 vs DUI ES aco AS 45 46 De uniiate 24 ;,HARTEL 1, 231, 18-19 ; P.L. 4, $18 A. 44 zAdmonitio ad filium spiri1ualer 4 5;LEHMANN 37, 12-14 ; P.L. 103, 688 A. 48 Sergi. 234, 5 ; MoniN 887888, 28-1. Cf. Serz. 199, 6; MoniN 765, 18-19. 49 EvsEB. GALLICAN.,Homil. 9; P.L. 67, 1066 B.

39 Hysidorus : Isidorus $ F dixit : dicit F a catitate : ad -tem .$, caritate Fpe — incrimentum : increm. $74 pc F 40 caritate : -ti $ 4 pc F obtinet : obtenet .$ ac 41 se unusquisque : quisque .$ ac subttait : -trahit .$ F mundum: -do $.4pcF consotcio: -tio $5 F 42 dixit : dicit .5 F autem : £n Znferl. A diuidetur : -ditur .$ /4 pc F a diuina : a -nae .$ -A pe F ar, diuinae F pe 45 dixit : iterum add. F pc Omnis : Omns A ac bonitas : oz. /À p. z., uittus JA zr. rec. 46 Cybrianus : Cipr. .$ F, Cypt. 44 pe dixit : dicit F Ad ... malum : A ... malo A pe disensionis : diss. .$ F, descensionis A ac 44 dixit : dicit F 48 Cesarius : Caes. .$ F dixit : dicit JF obedientiam : oboed. .$ F tetenentes : retin. .$ ;4 pc P 49 preciosis : praet. F— labotisque : -tibusque 4 pF habeamus :

habemus $5 F

LIBER SCINTILLARVM

I, 5o-II, 9

7

50. Quia nihil prodest ut affligis corpori tuo, quando nihil proficit corde tuo. 51. Si caritas uera et humilitas non fuerit, de solo habitu religionis presumere et confidere non debemus. 52. EFFREM DIXIT : Columna et firmamentum in anima sancta caritas est. ILoDE

PACIE/NTIX

I. DOMINVS DICIT IN EVANGELIO : Beati pacifici, quoniam fiii Dei uocabuntur. 2. Item dicit : In pacientia uestra possidebitis animas uestras.

3. PETRVS APOSTOLVS DIXIT : Hec est enim gratia, si propter conscientia Dei sustinet quis tristitiam, paciens iniuste. Que enim gloria est, si peccantes et colafizati suffertis ? Sed si benefacientes pacienter sustinetis, hec est gloria apud Deum. 4. PAVLVS APOSTOLVS DIXIT : Tribulatio pacientiam operatur, pacientia autem probationem, probatio autem spem; spes autem non confundit, quia caritas Dei diffusa est in cordibus nostris per Spiritum Sanctum, qui datus est nobis. 5. Si fieri potest, quod ex uobis est, cum omnibus hominibus pacem habentes. 6. Pacientia enim uobis necessaria est ut, uoluntatem

Dei

facientes, reportetis promissionem. 7. Pacem sequimini cum omnibus et sanctimoniam, sine qua nemo uidebit Deum. 8. IACOBVS APOSTOLVS DIXIT : Pacientia autem opus perfectum habeat, ut sitis perfecti et integri, in nullo deficientes. 9. Beatus uir qui suffert temptationem, quoniam, cum pro50 Id., Homil. 6 ; P.L. 67, 1058 B. B1 Serz. 255, 7 ; MORIN 885, 11-12. 52 Cf. Paris, B.N., lat. 17455, f. 157v. Homil. de die iudicii ; AssEMANI n, 580 D 2. II, 1 Mt. 5, 9. 2 T:c.721, 19. 8 1 Petr. 2, 19-20. 4 Rom. 5, 3-5. 5 Rom. 12, 18.

6 Hebr. 1o, 356.

* Hebr. 12, 14.

$81ac? 1,4:

'19/lac. 1,125

B0 ut: quod $4 pcF aflligis : adfl. SF corpori (ze/ -te) tuo : corpus tuum $4 pc F cotde : -di JA pe F 51 religionis : forsan eleg. A ac 52 Columna ... est : Catitas col. et fitm. in a. s. est $F 1l. MSS : (G).$ 4 F. Textus : ZA ac 1-23, G 24 sq. IN. B. Pacientia : Patientia P, /o/ies quoties in boc capitulo nisi expresse nofetur, quod ualet itidem de : patiens, patienter, inpatiens, eze... Tizulum. Pacientia : Pat. 5 zu uid. 1 dicit : dixit $5 F 2 possidebitis : possed. F 3 apostolus : -tulus .$ EcceoEiaec SES conscientia : -tiam .$ 74 pe ut uid. F paciens iniuste : in period. seq. A.

Que : Quare .$, Quae F

peccantes : -ti.$ F

colafizati :

-zanti F benefacientes : benefic. F hec : haec $ F 4 pacientiam : pat. .$ opetatur : -rantut Fac pacientia : pat. .$ confundit : -fudit .$ ac 5 quod : /n znter/. S 6 Pacientia : Pat. .$ necessaria : necessa .$ ac * sequimini : sectamini .$ F sanctimoniam : -nia

8

LIBER SCINTILLARVM

II, 9-21

batus fuerit, accipiet coronam uitae, quam repromisit Deus diligentibus se. IO. SALOMON DIXIT : Qui paciens est multa gubernatur prudentia, qui autem inpaciens exaltat stulticiam suam. rr. Melior est paciens uiro forte,et qui dominatur animo suo expugnatore urbium. 12. Doctrina uiri per pacientiam noscitur. I3. Pacientia lenietur principes, et lingua molles confrangit duriciam. 14. Melior est paciens adroganti. IS. AGVSTINVS DIXIT : Qui ergo fuerit pacientior ad iniuriam, potentior constituetur in regnum. 16. Quantum paciens Deus noster in sustinendo delictis nostris, tantum seuior erit in discucientibus actibus nostris.

17. HYERONIMVS DIXIT : Si autem Christus credentium pax, quicumque sine pace est, hic consequenter nec Christum habet. 18. Apud Christianos enim non qui patitur, sed qui facit contumeliam miser est. I9. Grauius est sustinere quem nolis, quam desiderare quem diligis. 20. Sicut ad proprias iniurias pacientes esse debemus, ita sialiquem uideremus erga Deum ore sacrilego blasphemantem illc tenere pacientiam non debemus, sed resistere sacrilego, et os blasphemum ueritatis responsione damnare. 21. AMBROSIVS DIXIT : Ad faciem publicam pacientiam fingunt, et in animo iracundiae uires abscondunt, ad nocendum parati, cum nocendi tempus inuenerint. 10 Prou. 14, 29. 11 Prou. r6, 32. 12 Prou. r9, 11. 13 Prou. 25, 15. 14 Eccle. 7, 9. 15 S. MaxrM. TAvnrNENSIS, Hozil. 85 ; P.L. $7, 447 A. 16 EvsEB. GALricANvs, Hozi.$8; P.L. 67,1063 C; 17 In Eph. 2, 14 ; P.L. 26, 473 B. 18 Epist 17, 1. HrrszsnG 1, 70, 10 ; P.L. 22, 359 et nota. 19 Ibi. 1I8, 2, 5 ; ibid. t, 436, 12 ; P.L. 22, 961. — 20 ILid. f. 62v, sub titulo 44d Vgilanfium 21 IvrrAN. PoMER., De uifa contemiplatiua, xx, 4, 2 ; P.L. $9, 448 B.

10 Salomon : Salamon F inpaciens : inpat. 5, est add. 4 pc F stulticiam : -tiam F 11 forte : -ti $ J Ape F dominatur : -tor .$ expugnatore : -tor est ue/ -totrem .$, -ri F 12 pacientiam : pat. .$ noscitur : nusc. .$ ac uf uid. 13 lenietur : lin. .$ F principes : princeps .4 jx molles : -lis .$ 74 fe F confrangit : -fringit $ Fac, -fringet F pc duriciam : -tiam $9 .F 14 paciens : im infer]. .$ adroganti: arr. F 15 Agustinus: Aug. AfecF pacientior : pat. .$ iniutiam : iurgiam Jac,iurgia $ pc potentior : pacientior SFac regnum : regno 244 pe 16 paciens : est add. .$ A

peF

^ Deus: Dominus F sustinendo : -dis 74 pc F seuior : seuetus $ F discucientibus : -ciendis 5, -tiendis F — 17 Hyeronimus : Hier. $ F Christus credentium pax : cred. pax Chr. est $ F hic consequenter : in cons. 5 J4 «c, in sequentibus F 19 nolis: nouis F az, non uis F fc 20 uideremus: -Crimus $ F — erga: contra 4 5c — Deum: latrantem adZ. JApc — sacrilego :debemus ad. 4;c blasphemantem ... sacrilego :

om.AÀ

?idixit:dicit

F — iracundie :-diae $ F — uires :

uirus $ JA pc F

LIBER SCINTILLARVM II, 22-31

9

22. Tribus modis uirtus pacientiae exercere solet. Aliquando namque sunt quae a Deo, aliquando que ab antiquo aduersario, aliquando quae a proximo sustinemus. A proximo namque persequutionis, damna et contumelias, ab antiquo aduersario temptamenta, a Deo autem flagella tolleramus. 23. GREGORIVS DIXIT : Ad paces donum peruenire nequaquam potest qui pacem Domini discordie furorem rumpit. 24. Pacientia uera est aliena mala unianimiter perpeti, contra eumque qui mala inrofat nullo dolore mordere. 25. Sine ferro martyres esse possimus, si pacientia ueraciter

in animo seruamus. 26. Tantum ergo quisque minus ostenditur doctus, quantum minus conuincitur paciens. 27. Igitur, cum pacientia relinquitur, etiam bona reliqua que iam gesta sunt distruuntur. 28. Pacientia enim uera est que et ipsum amat quem portat. Nam

tollerare et odisse, non

est uirtus mansuetudinis,

sed

uelamentum furoris. 29. Cum resistere possumus iram superbientium, humiliter declinemus. Gloriosius est iniuriam tacendo fugire, quam respondendo superare. 30. Supernos arbiter, etsi pondus considerat in retributione, tamen uires pensat in pondere. 31. Quantum lata mens fuerit per amorem, tantum erit et paciens per longanimitate. Tantum quisque portat proximum,

quantum amat; si enim amas, portas; si desistes amare, desistes et tolerare. Quem enim minus dilegimus, minus etiam 22 S. GREGOR. Macn., Hoz. Euang. 55, 9 ; P.L. 76, 1264 C D. 23 24 Hom. Euang. 35, 4; P.L. 76, 1261 D. 26 Ibid., 35, 7 ; ibid. 1265 D. 26 Ibid., 55, 5 ; ibid. 1262 B ; et Pastor. 3, 9; P.L. 77, 59 D. 27 Pastor. 3, 9 ; P.L. 77, 60 A. 28 Hoz. Ex. 11, 5, 14 ; P.L. 76, 993 D. 29 Hoz. Euang. 18, 4 ; P.L. 76, 1152 D - 1153 A. SO I/jd. 22: T S4PI r6 eTa743 2D: 31 Hoz. Es. 15 2 11: DAI2276::0621 BIG CE SPROSPER; Sent. 182 (T891)s DE Ese

453 A. 22 pacientiae : (ae 5c) A exetcefe : -ceti 5 74 pc F na umque eo aliquando : oz. Aa que ab : quae ab .$ F, ab A pe aduetsatio: aliquando a Deo add. A pe quae a : que a 5, a JA pe sustinemus: eras. JA persequutionis : -cutionis $ F, -tiones 74 pc —— tolleramus : toler. .$ 4A pc FE 23 AnniNC rexrvs G dixit : dicit F paces : pacis G pe $ A F Domini: in Deum F discordie : -diae $4 F furorem : -te AF 24 unianimiter :unan. .$ pe mc equanimiter JÁ fc, est add. F pe eumque : eum .$ 4 F, quoque add. 5 4 pc F inrogat : itt. F pec motdere : -ti SAT 925 possimus : -somus .$, -sumus AA F pacientia : -tiam .$ A F (-cientiam 4 wid. F) 26 quantum : -to 74 27 que : quae $5 F gesta : iesta JA a, coniesta JA pe distruuntut : dest. 5 JA pe ut uid. F 28 que : quae $ F Nam: Non .$ tollerare : toler. .$ /4 pc F 29 possumus : -simus SUE gloriosius : z uid. G fugire : -ete 74 30 Supernos : -nus G fe.$ AF arbiter : noster adZ. $ AF retributione : -cione .$ 31 paciens : pat. 5 longanimitate : -tem .$ 4 F quisque: -quae 9 I9 ef 29 desistes : -tis.$.4AF et:om..$ tollerare : toler. $5 /A pe F — dilegimus : dilig. $4 F

IO

LIBER SCINTILLARVM

II, 31-40

et tolleramus. Inruenti fastidio, citius facta proximi adducuntur in grauitudinem ponderis, que nobis non leuigat pinna caritatis. 32. BAsiLIVs DixIT : Pacificus homo consortio angelorum merebitur, inuidus autem particeps daemoniorum efficitur. 33. Qui pacienter tollerat mala, in futuro coronam merebitur. 34. Pax enim effugat discordias, inuidia autem copulat eas. Sicut pax secrete inluminat mentes, ita et inuidia occulta cordis obcecat. 35. Homo pacificus securus possedit mente: inuidus autem in tribulacione est semper. 36. Fili, si cupis pacienciam habere, moneo teipsum primum

ut ad mandata diuina excitis mentem tuam.

*

37. Ex habundantia laeticie pacificus homo dinuscitur, et ex uulto marcido, furore plenus, inuidus demonstratur. 38. Vir benignus, etciam si paciatur iniuriam, pro nihilo ducit ; iniquus autem, eciam parum audiens a proximo, contumilias arbitratur. 39. Qui enim amplectitur pacem, in mentis suae hospicium mansionem preparat Christo ; quia Christus pax est, et in pace requiescere consueuit. 40. Si quis tibi intullerit mala, ne uel irascaris; sed dole pocius pro eo, quia Deus illi irascitur. 32 /Adyronitio ad filium spiritualem 5 ; LEHMANN 39, 10-12 ; P.L. 103, 688 D. — 33 Ibid. 19 ; ibid. 60, 132 ; P LL. 698 A. — 34 Ibid. 5 ; ibid. 39, 13-14 ; 39, 12-13 ; P.L. 688 D. 88 Ibid. 5 ; ibid. 39, 2-4; P.L. 688 C. 36 Ibid., Ms. Patis, B. N., lat. 135, f. 45v ; ed. Revue bénédictine LIX. (1949), p. 145, 1. 2-3 ; LEHMANN 40, 8-9. 3v Ibid. 5 ; ibid. 39, 9-10; P.L. 103, 688 D. — 38 Ibid. 4 ; ibid. 37, 10-12 ;P.L. 688 A. 89 Ibid. 5 ; ibid. 38, 19-21. 688 C. —— 40 Ibid. 19 ; ibid. 60, 10-11 ; P.L.

697 D-698 A.

tolleramus : tolet. $ 4 pc F Inruenti : -te 5 F ac, Irruente F fe citius : cicius .$ 4 que : quae $.F leuigat : -cat $4 pinna: penna S.A F 32 Basilius... : oz. G 7A. qui bic sententiam ponunt : 1nuidus ... merebitur (m sent. 32, 33), pos!quaz : Basilius dixit: Pacificus ... merebitur. Pax enim ... (imifiwm senteniiae 32, 34). consortio : -tium $ ac u£ uid. AA pc F daemoniorum : dem..$ 4 F 33 tollerat : toler..$ 74 pc F 34 autem : zn inter. G secrete :

-ta $24 »!c FP — inluminat mentes : ^ S F mentes :-tis $4 pc F— et oz. SUES obcecat : obcoecat F ae, obcaecat F pe 35 securus : -ram .$ JA pc F possedit : -sidet .$ /4 pc F mente : -tem $ 4 pc F tribulacione : -tione SAFE 36 pacienciam : -tiam .$ 4 F teipsum primum : e^.$ F ad : oz. $ excitis : -tes S AF 97 habundantia : -ciae G, abundatiae .$ ac uf Hid., abundatia .$ pc, abundantia F laeticie : -titiae 4 F dinuscitur : dinos. $4 pc F uulto : -tu $ AF 88 paciatut : pat. $ A F nihilo : nichilo 24»: ^ Iniquus: -quos J4a& etciam: eciam G jv, etiam $ AF parum : paruum .9 74 FP, uetbum add. .$ A F contumilias : -melias $5 4 F arbitratur : -traetur .$ 39 hospicium : -tio 5 F, osp. 74 ac, ospicio 74 pe paxest:e^ P ^ et... consueuit : cons. et in pace teq. F av, et cons. in pace req. Fe — requiescere consueuit : —^ 5$ 40 intullerit : intuler. $5.4 pc F uel. ozz. /A pec F pe pocius : pot. F

LIBER SCINTILLARVM

II, 41-50

II

41. HvsiponRvs DIXIT : Non potest autem esse in pace qui spem suam ponet in hominem. 42. Qui uitae future praemia diligenter excogitat, mala omnia uitae presentis eaquanimiter tollerat. 43. Grauius torqet impius, mundi exagitando comoda, quam iustus tollerando aduersa. Qui enim bona mundi diliget, uel-

lit non uellit, timoris et dolores pene succumbit. 44. Pacienter ab uno ferendum, quod multis accedit tollerabile. Poena huius uite breuis est: et qui affligit, et qui affligitur, mortallis est. 45. Malorum prauitas non te occidit, sed erudit. 46. Habetu paciencia in aduersis. 47. Et prumpcior esto ad suscipiendam, quam ferenda molestia. 48. Contumilias detrahencium pacientia superat. Sagittas contumiliae pacienciae clepeus frange. Contra linguae gladium pacienciae prebe scutum. 49. Magna est uirtus, si non laedas a quo lesus es. Magna est fortitudo etiam lesus remittas. Magna est gloria si, cui potuisti nocere, parcas. 50. CYBRIANVS DIXIT : Pacificus enim concordes Deus in domo sua habitare praecepit. 41

42 $001. 115/58, .5/; P. 17.83, 7730. C.

43 Ibid., 59, 2 ;

ibid. 731 A. 44. $yn., 1, 25 ; ibid. 853 C. 45 Ibid., 1, 28 ; ibid. 834 A. 46 Ibid., 2, 27 ; ibid. 851 C. 4" Ibid., 2, 30; ibid. 852 B. 48 Ibid. 2, 31 ; ibid. 852 BC. 49 Ibid. 2, 33 ; ibid. 852 D. 50 De Do. Orat. 25 ; HARTEL 284, 22 PM 4 i25 Er

41 Hysidorus : His. $ F, Ys. A ponet:-nit.$ 44 F — hominem : -ne 5 74 pc Ts 42 future : -rae .$ JA F zz. rec. praemia: proximia S, premia F eaquanimiter : aequin. $ ac, aequan. S pe JA F tolerat: portat SF, tolet. 44 p c 43 totqet : -quet .$ 74 ac F, -quetur 2A zz. rec. impius : inpios 5, impios F exagitando : -di 5, excogitandi Fac, excogitando Ff comoda: comm. $4 F iustus: -tos $ F tollerando : toler. 44 pe F p aduetsa : -sabit G A ac diliget : -git .$ 4 F 19 uellit : uel G A z, uelit 74 pc 29 uellit : uelit 74 pe — timoris: -res Z4ac —— dolotes : -ris 5 74 pF pene : poenae .$ JA, paene (rorrig. -nae) F succumbit : subc. $4 F 44 Pacientet : Pacicienter G, Pat. ^ ferendum :-do 74 ac, estadd. $ F — accedit :

accidit 4 pc F — tollerabile : tolerabilis 74 fe, toler. F pc Poena : Paaena F uite : uitae S 7/4 pe ut uid. F, et add. A pe breuis est: —— FP — affligit : adf. $ AF affligitur : adl. $.F mottallis : -talis 5 4 F 48 sed : si Face, set F rer. z. 46 Habetu : -to $ F paciencia : -tiam .$ 4 F 47 prumpcior -mtiot $, -mciot 44, -mptior F suscipiendam : -dum forsam .4Aac ferenda : inferendam .$ F, ad inferendam 24 pc molestia : -tiam $4 F 48 Contumilias : -melias 5 44 F detrahencium : -tium S A F pacientia : sapienci Ga, sapiencie Ge supetat : -ra 5 7/4 F pe, sagittas contumeliae patientia supeta adZ. 5 TF ^ contumiliae : -meliae 5 PF, -melie 74 pacienciae : -tiae 5 A F clepeus : clepeos .$, clipeo 24 fv, clippeis F ac z£ sid., clipeis Fc ^ linguae: -gue A pacienciae : -tiae $74 F — 49 Magna est uirtus : oz. laedas : ledas .$ 4 fortitudo : si add. 74 pe etiam : si add. 5 F patcas : -cis 44 50 Cybtianus : Ciptius $, Cipr. 4 F Pacificus : -cos$.ApeF . enim :etadd. $ AF praecepit : -cipit 5, prec. 74, precipit F

E

LIBER SCINTILLARVM

II, 51-III, 2

51. Vt, qui fili Dei esse coepimus, in Dei pacae maneamus ;

et quibus unus spiritus est, unus sit animus et sensus. 52. Sacrificium Deo magis est pax nostra et fraterna concordia. 53. Qui pacem Christi et concordia rumpit aduersus Christum facit. 54. Pacem querere debet filius pacis. 55. Neque enim potest accipi dolorum et passionum coronam, nisi praecaesserit in dolore et passionum pacientia.

56. Neque enim potest ueraciter bona docendo inpendere, si uiuendo nesciat aequanimiter aliena mala tollerare. 57. Paciencia,

fratres dulcissimi, non tantum bona custo-

dit, sed repellit aduersa. 58. Quisque lenis et mitis est, Dei patris imitatur es& 59. IN VITAS PATRVM DIXIT : Paciens homo tribulos fons et omnibus exhibens dilectabilem potum. 60. IosoPHVvs DIXIT : Vir enim paciens, qui presentiam non timet et futura cogitat, nescit trepidare ubi non est timor. III. DE DILECCIONE

DEI ET PROXIMI

I. DOMINVS DICIT IN EVANGELIV : Qui diligit me, mandatum meum seruabit. 2. Si dilegitis me, mandata mea seruate.

61 Ibid. ; HARTEL, 284, 24 ;P.L. 4, 535 C. 52 Ibid. ; HARTEL, 285, 5 ; P.L.. 4, 5356 A. 53 De unitate 6; HARTEL, 215, 2-3 ; P.L. 4, 505 A. 54 Ibid., 24 ; LARIEEG 221, 175 P5204. 053:0 G- ST RPAS DO De bono patient. 1o ; HARTEL, 404, 21-23 ; P.L. 4, 629 B. 56 S. GnEGOR. Macnvs, Pastor. 3, 9; P.L. 77, 59 D et Hoz. euang. 35, 5; P IL. 76, 1262 B 5« De bono patient. 34 ;HARTEL, 407, 16-17 ; P.L. 4, 631 B. 58 IDid., 5 ; HARTEL, 400, 11-12 ; P.L. 4, 625 A. 59 S. Nixvs, De octo spiritibus malitiae 9 ; P.G. 79, 1154 D. 60 (Ps. 13, $) HEcESIPPVS, Hszoríae, x11, 17, 1 ; USSANI, 1, 216, 9-10. III, 1 Ioh. 14, 25. 2 Ioh. 14, 15.

01 fli: filii. $ AF coepimus : praecipimur .$F, cep.4 pacae : pace $4 F unus spiritus : ^ S'F 53 concordia : -diam $4 F 54. querere : quaer. F filius : filium G 55 accipi : oz. F coronam : -na A pec praecaessetit : preces. $ 4A F Ct 305a eA. passionum : -ni F fe pacientia : pacis G S 4 ac F ac : pac F pe 56 enim : zn znterl. G ueraciter : quis add. JA fx aequanimiter : equan. F tollerare : toler. $ 44 pc F 07 Paciencia :-tia.$ /4 — dulcissimi: dilectissimi $.4F 8 Quisque : -quis 44 pce F imitatur : -tor $ JA pe ut uid. F 59 uitas : uita F 5c dixit: dicit $ F tribulos : -lus .$ 4, riuolus F fons : fontis F, est add. JA pc dilectabilem :delectabile $, del. /4 2c F 60 Iosophus : Iosebus .$, Iosephus -A F pe, loseppus F ac uf uid. dixit : dicit .$.F presentiam : -tia $4 F IH. MSS:G.$.AF. Textus : G. N. B. Dileccio : Dilectio . /4 F, fozies quoties in boc capitulo nisi expresse notetur. Dilegere : Diligere .$ 74 F idez Titulum. Dei et : om. F 1 euangeliu : -lio $ A F

LIBER SCINTILLARVM III, 3-15

13

3. Si dilexeritis me et uerba mea in uobis manserint, quodcumque petieritis fiet uobis. 4. In hoc cognuscent omnes quod mei estis discipuli, si inuicem dilexeritis. 5. PETRVS APOSTOLVS DIXIT : In fraternitatis amore simplici, ex corde, inuicem dilegite. 6. PAVLVS APOSTOLVS DIXIT : Dileccio proximi malum non operatur ; plenitudo ergo legis est dilectio. 7. Ambulate in dileccione, sicut Christus dilexit nos, et

tradedit semetipsum pro nobis. 8. Diligentibus

Deum

omnia cooperantur

in bonum.

9. Quod oculos non uidit, nec aures audiuit, nec in cor omi-

nis ascendit, que preparauit Deus dilegentibus se. IO. IOHANNES APOSTOLVS DIXIT : Qui diligit fratrem suum in lumine manet et scandalum in eo non est. Qui autem odit fratrem suum in tenebris est et in tenebris ambulat et nescit quo eat, quoniam tenebre obcecaueront oculos eius. II. Nos ergo diligamus Deum, quoniam ipse prior dilexit nos. Si quis dixerit quoniam «dilego Deum», et fratrem suum oderit, mendax est, et in eo ueritas non est.

12. Hoc mandatum habemus a Deo, ut qui diligit Deum diligat et proximum suum. Qui autem non diligit fratrem suum quem uidet, Deum quem non uidet, quomodo potest dilegere ? I3. SALAMON DIXIT : Omne tempore dilegit qui amicus est, et frater in angustiis conprobatur. I4. HvEsvs rFILIVS SYRACH DIXIT : Qui dilegit Deum exorabit pro peccatis et continebit se ab illis, in oracionem dierum exaudietur. I5. Dilege eum qui fecit te, et ministros non derelinquas.

8 Toh. 15, 7. 4 Ioh. 15, 35. Da Petr 1,722. 6 Rom. r3, 1o. * Eph. 552: 8 Rom. 8, 28. 93 Got. 27-9: 10 1 Ioh. 2, 1o-11. 11 1 Ioh. 4, 19-20 ; 1 Toh. 2, 4.

15 Eccli. 7, 32.

12 1 Ioh. 4, 20.

13 Prou. 17, 17.

14 Eccli. 5, 4.

38 quodcumque : quod cum .$ 4 cognuscent : cognos. $4 F omnes : hiojmi neis $3 7E V sicut : et add. $5EF ttadedit : -didit .5 4 F semetipsum : seipsum 24 F 8 cooperantur : quoop. 24 9 oculos : -lus A Ape F nec autes : nam G, nec autis 74 pc F 29 nec : et JÁ pe ominis : hom. $4 F, non add. JA pe que : quae $ .F preparauit : -bit F ac 10 in eo non est : non est in eo F suum : sum G a tenebre : -brae .$ 74 obcecaueront : -runt G fx JA, -cantut .$, obcaecauerunt F 11 dilego : diligo G fc oderit : odotit F 12 Hoc : est add. G, et add. uel praem. JA pe 19 ef 29 uidet : uidit 24 ac dilegere : -gire G fe 13 Salamon : Salomon .$ pe . AF Omne : Omni $5 24 pc F conptobatur : -tus F 14 Hyesus : Hiesus .$ F, lesus 74 Sytzach : Sir. 5$ F, Sirac 74 continebit : conten. S'zz. rec. — illis :

et add.

A pc — otracionem : -tione 9$ 7/4 F

15 ministros : eius add. 4 pc F

I4

LIBER SCINTILLARVM III, 16-29 16. Dilege Deum et inuoca eum in salute tua. Omni animal

dilegit similem sibi, sic et omnis homo proximum sibi. Omnis

caro ad similem sibi coniungitur, et omnis homo similem sibi sociabitur. 17. Dilige proximum tuum et coniunge fidem cum illo. I8. Sicut qui demittit auem de manu, sic qui relinquet proximum suum. I9. Oculi Dei in diligentes se. 20. AGVSTINVS DIXIT : Vita nostra dileccio ; si uita dileccio,

mors odium est. 21. Hominem enim uincis humana felicitate, diabolum au-

tem uinces inimici dileccione. 22. Enutriatur in te dileccio, qui sola ducit ad uitam. 23. Non autem carnales, sed spiritalis inter uos esse debet dileccio. 24. Nihil speciosius Deo uirtutem dileccionis ; nihil desiderabilius est diabolo extinccione caritatis. 25. HYERONIMVS DIXIT : Sanctus amor inpaciencia non habet ; falsus rumor cito obpremitur. 26. Omnem

hominem fratrem tuum iudica esse ; memento

quod. unus artyfex condedit nos. 27. Amor ordinem nescit. 28. Facilius enim neglegencia emendare potest quam amor nasci. 29. AMBROSIVS DIXIT : À proximus autem tunc dilegimus sicut nos, si non propter accepta beneficia uel sperata, sed propter hoc tantummodo quod sunt naturae nostrae participes. 16 Eccli. 15, 18-20. 17 Eccli. 27, 18. 18 Eccli. 27, 21. 19 Eccli. 54, 15. 20 Ezarr. in Ps. 54, 7 ; P.L. 36, 633 A. 21 152: 54,:6 5 PIL.236. 652. C; 22 23 Epis. 211, 14 ;GOLDBACHER 1V, 369, 16-17 ; P.L. 35, 964, et Regula ad seruos Dei, 10 ; P.L. 32, 1384. 24 S. GnEGOR. MAGNVS, IDasjor- 3. 22 PI o2 25 Epist. 54, 13, 5 ; HiLBERG 1, 480, 4 ; P.L. 22, 556. C£. L.S. 64, 41. 26 Basrnivs, ^Admeonitio ad filium spirit. 4; LERMANN, 57, 16-17 ; P.L. 103, 688 A. 9v. Epid. 116; 3.5 EIUBERGIETSES 4-5. PLTR. 22022. 28 29 IvriraN. PoMER., De Vita Contemplaiua, III, 15, 2 ; P.L. 59, 497 A.

16eum:ilum 4

^ Omni: Om abreuv. G, Omnis $ F, Omne JA pe

animal :

-ma F pe 19 similem : -le 74 fe 29 homo : ad adZ. 4A pe ^ similem : -li SE 17 coniunge : -gete JA pe fidem : fide $ A F 18 demittit : dim. Milos manu : sua add. $F relinquet : -quid .$ F, -quit 74 pe 19 in diligentes : indigentes 74 20 Agustinus : Aug. F nostra : est add. F pe 29 dileccio : est adZ. F pc 21 diabolum : - bulum .$ uinces : -cis $ F 22 dileccio : lectio $ ac — qui: quae $.AF 23 carnales : -lis 5 74 pc F 24 Nihil ... dileccionis : i2 zarg. infer. F uirtutem : -te .$ 74 pe ur uid. F diabolo : - bulo .$ extinccione : -ctio 5, -ctione 4 F 25 Hyeronimus : Hier. SE, inpaciencia : -tia $, -tiam 44, -tientiam .F obpremitur : opp. 74 ae, opptrim. 74 5e, obptim. F 26 iudica : ind. .$ artyfex : artifex .$ 4 F condedit : -didit .$ 4 F 28 neglegencia : -tia $ 4 F emendare : -ti $ 4 pc F 29 A :om. Apc F —— proximus : -mos 5 JA F beneficia : -tia .4 natutae : -fa

LIBER SCINTILLARVM

III, 30-43

I5

30. Adquiret filium cui fratrum adquiritur amor. 31. GREGORIVS DIXIT : Probacio ergo dileccionis, exhibitio

est operis. 32. Qui dilegit Deum

corde 33. quem 34.

et eius mandata

custodit,

in illius

Dominus uenit et mansionem facit. Neque enim possit quisquam Deum dilegere, si eum dilegit non haberit. In proximi enim dileccione discitur qualiter peruenire

debeat ad amorem Dei. K 35. Hii nimirum et proximum diligunt et tamen illa subli-

mia dileccionis praemia non adsecuntur, quia amorem suum non spiritaliter, sed carnaliter inpendunt. 36. Sicut ignis amor[is] intu[s] mentem eregit, ita ignis maliciae mentem inuoluit. 37. Amando enim Deo, nostra in nobis mala prosequimur ; diligendo autem proximo et in quo prodesse possumus, festinamus. 38. Sicut mors corpus interemit, sic ab amore rerum corporalium eterne uite caritas occidit. 39. Vis amoris hoc agere solet in animo, ut quem ipse semper cogitat nullum alium credat ignorare. 40. Sancta enim desideria dilectione crescunt; si autem dilectione deficiunt, desideria non fuerunt.

41. Quicquid prouidetur in sola caritate pensatur. 42. Nec Deus enim uere sine proximo, nec proximus uere dilegitur sine Deo. 43. Si quis quemlibet amat, sed propter Deum non amat, caritatem non habet, sed habere se putat.

30 31 Hom. Ezuang. 30, 1 ; P.L. 76, 1220 C. 32 Ibid. 30, 2; ibid. 1221 A. 33 Ibid. 3o, 1 ; ibid. 1220 C. 84 Ibid. 26, 5 ; ibid. 1199 A. 38 Ibid. 27, 1 ; ibid. 1205 B C. 36 Hom. Ex. 1, 2, 12 ; ibid. 800 D. 37 Ibid. I, 7, 22 ; ibid. 852 B ; cf. infra 62. 88 Hom. Enuang. 11, 2 ; ibid. 1115 D. 39 Ibid. 25, 5 ; ibid. 1192 C. 40 Ibid. 25, 2 ; ibid. 1190 C. 41 Ibid. 27, 1 ; ibid. 1205 À. 42 Ibid. 50, 10 ; ibid. 1227 A. 43 Ibid. 37, 11 ; ibid. 1289 .A.

30 Adquiret : -rit $5F fratrum : -trem 9 pe rec. zz. 31 Probacio : -tio $ 4 F etgo : in inter]. A 32 Dominus : et 5$, et add. F 33 possit : -set F habetit : -tet $ JA (forsan : aberet) F 34 peruenire : -ti 24 pec F pe 35 Hir bu d pe ptaemia: ptoximia .$, premia 4F quia : qui S 74 pe F amotem : amm. zd ac 36 Sicut : enim aZ. .$, autem add. F amotis : -rem G /4ac intus mentem : tumentem G.$.4 ac, mentem 24 pe F pe, timentem Fa etegit : erigit. 74 pc F maliciae : -tiae F $7 Deo: Deum 24 pc F prosequimur : petseq. 5 F proximo : -mum 24 pc F 38 interemit ; -imit S .F etetne : aetetnae $$ P, aet. 24 uite: -tae $.AF catitas : -itatis G 74 39 Vis : His G.$ A ac alium : aliud G 40 desidetia : -tiam G 19? dilectione : -cionis G4 oz dilatione F 29 dilectione : -cionis Gz4zg, dilatione JF 41 Quicquid : Quoniam praem. F prouidetut: ab hominibus prouide agitur a Deo

4 pe

42 proximus :-mum .$

dilegitur : se 74 ac — 43 29 amat : ama G ac

16

LIBER SCINTILLARVM

III, 44-54

44. Caritas autem uera est, cum et in Deo dilegitur amicus,

et propter Deum dilegitur inimicus. Ille enim propter Deum dilegit eos quos dilegit, qui iam et eos dilegere a quibus non dilegitur scit. ) 45. BASILIVS DIXIT : Vnaqueque anima quantum lata fuerit in amore proximi, tantum lata erit in cognicione Dei. 46. Qui dilegit fratrem, in tranquilitatem est cor eius; frater uero odiens, tempestate circumdatus est. 47. Ex tota egitur mente tua dilege Deum, ut in omnibus actibus tuis placeas illi. Deus enim non se uult uerbis tantum dilegere, sed corde puro et operibus iustis. 48. Magis ergo omnibus diligamus Deum, qui et nos et parentes nostros propriis manibus finxit ; et cuncta nobis bona que erga nos geruntur cotidiae eius beneficiis adscribamus. 49. Christus diligendus est super parentes, quia noh nos tribuunt parentes ea que Christus. 50. Proximum tuum habe tamquam unum ex membris tuis. 51. Cum nobis Deus magna beneficia praestit, nihil exegit a nobis, nisi ut diligamus eum et templa nostra ei serueemus,

ut ille semper in nobis habitet et nos in illo permaneamus. 52. HvsIDORVS DIXIT : Ex corde toto Christum non dilegit qui hominem odit. 53. Dileccio Dei morte conparatur, dicente Salamone Valida est ut mors dileccio. Sicut mors uiolenter separat anima a corpore, ita dileccio Dei uiolenter segregat hominem a mundano et carnali amore. 54. Dilegendo proximo purgat oculum ad uidendum Deum.

44 Ibid. 37, 11 ; ibid. 1289 A. 45 46 ;Admonitio ad filium 37, 9-10 ;P.L. 103, 688 A. — 47 Ibid. 5 ; ibid. 34, 10-11

spiritualem 4; LEHMANN

et 13-15 ; P.L. 686 D. 4S Ibid. 5 ; ibid. 35, 4-6; P.L. 687 À. 49 Ibid. 5 ; ibid. 35, 9-10; P.L. 687 A B. 50 Ibid. 4 ; ibid. 37, 15-16; P.L. 688 B. 51

Ibid. 3 ; ibid. 36, 17-19 et 57, 1 ; P.L. 687 D. 52 Sent. 11, 3, 7 ; P.L. 83, 605 B. 53 Ag 8, 6). Ibid., 3, 4 ; ibid. 603 A ; S. EPHRAEM Svnvs, Dicta ; ASSEMANI, III, 58

E

54

44 Deo : Deum .$

-quaeque .$ Fac

)3

dilegitur : sic 4A ac 45 dixit : dicit . Vnaqueque : ^ amote : -tem ;À lata : alta $ JA F cognicione : -tione

46 tranquilitatem : -llitate .$ F, -tate JA

47 egitur : ig. S AF

acti-

bus : actistibus .$ ac dilegere : -gire G fv, diligi 74 pe F pe 48 finxit : fixit G a c, fincxit .$ cuncta : cunta G, in add. F nobis : eras. A que : quae 3d cotidiae : -die .9 4, cottidie F beneficiis : -cies G ac 49 nos : nobis .$ 74 pc F que: quae $. AF 50 habe: habeto $F membrtis : emb. .$ ac B1 praestit : prestet .$ 74 pc F, pres. 7A ac exegit : exigit .$ 4 F serucemus : -uiemus G fr, -uemus .$ 74 ac F, conseruemus JA fx, inpollu-

ta add. F ^ 52 Hysidorus : His..$ dixit: dicit F ^ 53 morte : -ti .A pc FE Salamone : Salomone .$ /4 Sicut : enim a4Z. 74 pe — separat : seperat F ac anima: -mam $ AF 54 Dilegendo : Dilig. G fe proximo : -mum A pe E

purgat : -gas S JA pc F

LIBER SCINTILLARVM

III, 55-66

17

55. Qui praecepta contempnit, Deum non dilegit ;neque enim regem dilegimus, si odio legis eius habemus. 56. Nec poterit Deum dilegere qui nuscitur in proximi dileccione errare. 57. Bonorum discrecionis est non odire personas, sed culpas : et recta pro falsis non spernere, sed probare. 58. Qui inperfecti sunt in Dei amore, sepe uiciis separare disponunt, sed, pondere uiciorum grauati, rursus ad ea uicia que optant relinquere reuuluuntur. 59. Minus quam inter duus dileccio esse non potest. 60. Multum

in terra dimersus

est, qui carnaliter ominem

moriturum plus dilegit quam oportit. 6r. Dum rem concupiscimus temporalem, admitimus ueram dileccionem. 62. Amando enim Deo, nostra in nobis mala prosequimur; diligendo autem à proximo et in quo prodesse possumus, festinamus. 63. CYBRIANVS DIXIT : Deus, inquid, dileccio est, et qui manet in dileccione in Deo manet et Deus in eo. Cum Deo manere non possunt qui esse in Eclesia Dei unianimis noluerint. 64. IN LIBRO CLEMENTIS DIXIT : Stultum est enim aliquid plus amare quam Deo. 65. Mentem enim quam repleuerit memoria Dei, maligno in ea non dabitur locus. 66. EFFRAEM DIXIT : Si quis autem dilexerit Deum, illius in terra non erit mens, sed semper superiora desiderat.

B5 Senf. 11, 5, 5 ; P.L. 835, 603 A ; S. EeHRAEM

Svnvs, Dic/a ; AsSEMANI, r1, 586

D'E. 56 Ibi2. 5, 7 ; ibid. 603 B. b Ibid. 5, 8 ; ibid. 603 B. B8 Ibid. 5,9; ibid. 603 B. B9 .Senz. 11x, 28, 2 ;.P.L. 85, 702 A B. 60 IDid., 28, 5 ; ibid. 702 BC. 61 62 Cf. supta 37. 63 1 Io. 4, 16. De unilate

I4 ; HARTEZL, 225, 4-7 ; P.L. 4, 511 A. 64 Ps. CrEMENS, Recognitiones, 3, 54; P7 1551308. DD: 65 Ibid. 5, 31 ; P.G. x, 1297 A. 66

55 Qui : Dei add.

$ AF

praecepta : prec. $4 F contempnit : -temnit 4A pc F B6 nuscitur : nosc. $4 F 57 discrecionis : -tionis $5F, discrepationis 4 ac uf uid., -tio 7A pe 58 inperfecti : infecti 5 ac sepe : se a add. JA pe, a add. F uiciis : uitiis 5 F, se add. F . wiciotum : uit. $5 4 F uicia : uitia $ .F que : quae ZA pc F optant : obt. A F teuuluuntut : treuol. $ A F $9 duus : duos $ . AF 60 dimersus : dem. S5 Fac ominem : hom. $.AF oportit : -tet $ 44F 61 concupiscimus : -pescimus 24 ac admitimus : amitt. $74 pc F, admitt. 4A ac 62 Deo: Deum SAApeF nostra : -tram Fac prosequimur : pets. 5 24 pe. E a proximo : a ptoximum .$ (a : in interl.) JA pe (a : eras.), proximum F 63 Cybrianus : Cipr. $5 JA F Deus : zz inter. G inquid : -quit i Eclesia : Eccl. .$ AA F unianimis : -mes .$ 74 pc F noluetint : -runt .$ 64. dixit : dicit F Deo : Deum 24A pc F 65 repleuetit : -uit 5 ca eos. 66 Efraem : Effrem 5 4 F JA ac F, contepmnit 24 pc

3

legis : -ges

L. $. (cxvi1)

18

LIBER SCINTILLARVM

III, 67-IV, 11

67. Que amauit indulcauit, inde inluminatur, inde reficitur de dulcissimo fonte.

IIII. DE HVMILITATE

I. DOMINVS DIXIT IN EVANGELIV : Discite a me quia mitis sum et humilis corde, et inuenietis requiem animabus uestris. 2. Ipse dicit per prophetam : Ad quem autem respiciam, nisi ad humilem et quietum et trementem uerba mea ? 3. Item dicit : Omnes enim qui se exaltat humiliabitur, et

qui se humiliat exaltabitur. 4. PETRVS APOSTOLVS DIXIT : Omnes autem inuicem humilitatem insinuaete quia Deus superbis resistit, humilibus autem dat graciam. Humiliamini igitur sub potentis manu Jei, ut uos exaltat in tempore uisitacionis. 5. IACOB APOSTOLVS DIXIT : Humiliamini in conspectu Domini, et exaltabit uos.

6. PAVLVS APOSTOLVS DIXIT : Sitis hunianimis, in idipsum sencientes, nihil per contencionem neque per inanem gloriam, sed per humilitatem superiores sibi inuicem arbitrantes. 7. Non alta sapientes sed humilibus consencientes. 8. SALAMON DIXIT : Vbi fuerit superbia, ibi et contumiliam ;

ubi autem humilitas, ibi et sapiencia. 9. Superbum sequitur humilitas, et humilem susciplet gloria.

spiritum

IO. Priusquam conteratur, exaltatur cor hominis ; et ante-

quam glorificetur, humiliatur. II. Melius est humiliare cum mitibus, quam diuidere spolia cum superbis. 67

IIIT, 1 Mt. 11, 29. 2 Is. 66, 2. d LcUr4, rr uel 19, £45 4 1 Petr. 5, 5-6. B Tac. 4, 10. 6 Phil. 2, 2-5. * Rom. 12, 16. $8 Prou. 11, 2. 9 Prou. 29, 25. 10 Prou. 18, 12. 11 Prou. 16, 19.

67 Que : Quae 5$ F, Qui JA rec. zz. —amauit : enim uere Deum diligit 44 rec. s., inde adZ. F indulcauit ; -catut .$ F, eras. 7A rec. zz.

HIIL MSS:G.$.AF. Textus : G. idixit: dicit $ F ^ euangeliu : -lio $ A F humilis : -les G fx 3 per: in Inferl. S quietum : -tem .$ 3 Omnes : -nis $5 (LA : abbreu.) F exaltabitur: -bitat G ac 4 humilitatem : -liate .$ insinuaete : -nuate SJ AF humilibus ... graciam : ozz. F graciam : -tiam .$ JA potentis : -ti $ 4 pF exaltat : -tit G pe, -tet.$ 4 F uisitacionis : -tionis.$ 4 F B Iacob : -bus $ A F 6 hunianimis : unianimes $ 44 pc F, un. "4 ac — in: om. $ AF sencientes : sent. 9 F nihil ... consencientes (/n fime sententiae 7) : om. A contencionem : -tionem .$ F, agentes ad. F * consencientes : -tientes 9 F 8 Salamon : Salomon $ 4 F contumiliam : -melia .$ 4 F sapiencia : -tia SAFE 9 humilitas : est a27. F pc spiritum : -tu 24 pc F 10 conteratur : et add. F ac humiliatur : gloriatur G 24 ac 11 est : in inter]. G humiliare : -ti 4 pe — diuidete : uid. G

LIBER SCINTILLARVM IV, 12-24

I9

12. HrEsvs riLIVS SriRAC DIXIT : Quantum magnus es, humilia te in omnibus et coram Deo inuenies gratiam. I3. Ab humilibus honoratur Deus. I4. Noli esse humiles in sapiencia, ne humiliatus in stulticia seducaris. IS. Est qui nequiter humiliat se, et interiora eius plena sunt dolo. 16. ORIGENVS DIXIT : Si humilis quietus non fueris, non potest habitare in te gracia Spiritus Sancti. 17. AGVSTINVS DIXIT : Deus humilis factus, erubiscat homo

superbus esse. 18. Semper consciencia serui Dei humilis esse debet et tristis, scilicet ut per humilitatem non suberbiat, et per utilem merorem cor ad lasciuiam non desoluat. IQ. Ille namque attendit laudem Dei et uerba oris eius, cuius ceruicem inclinat humilitas et non eregit superbia. 20. HIERONIMVS DIXIT : Ad sumitate uirtutum non potenciam, sed humilitatem uinitur.

21. GREGORIVS DIXIT : Cor quippe carnali, dum huius uite gloriam querit, humilitatem respuit. 22. Humilitas quantum inclinatur ad ima, tantum proficit in excelsum. 23. Tantum enim necesse est ut se unusquesque in humilitatem repremat, quantum, si sit electus, ignorat. 24. Quamuis quisquis bona sua in proximo suo inperciendo ostendat, recte iam non erit, si humilitatem caruit. 12 Eccli. 5, 20. 19 Eccli 2527. 14 Eccli. 15, 11. 15 Eccli. 19, 23. 16 In Leuificum, 6, 2 ; BAEHRENS 1, 361, 13-14 ;P.G. Le 468 B. 1*7 Emarr. in Ps. I8, x5 P. Ir. 36, 165 D. 18 20 In Mt. 20:253 4D3ILL 0G. Y440(1 21 Ho. Euang. 52, » D-127 36:3236 B: 23 Ps. ANGVSTIN., Appendix ferZH. 297, Y ; P.L. 39, 2314. — 23 Hom. Euang. 58, 14 ; P1536, 1290: G; 24 Hoz. Ex. 1, 7 215.I) 56/1851316;

12 Hiesus : Hyesus 24, Iesus F

Sirac : Sidrach .$ ac, Sirach .$ pc F

Quan-

tum :-toz4 14humiles:-lis.$ 4 F — sapiencia : -tia tua $5 74 pc F — stulticia: -tia .& F seducatis : sc G pe 16 Origenus : -nis.$ 74 ac F, -nes 44 pc humilis : et adZ. $.AF potest : potes 44 F habitare : habere F gracia : -tia .$ 74, -tiam F 17 Agustinus : Aug. 4A pc F factus : est add. $ A F erubiscat : -bescat $ 4 F* 18 Sempet : de sent. praec. in 5 consciencia : -tia AF esse : in interl. F subetbiat : sup. $.4F utilem : add. uerbum quod eras. S desoluat : dissol. $ F 19 attendit : adt. $4 F — bhumilitas : -liatas .$ ac non : oz. G eregit : erigit $ 4 F 20 Hieronis: Hyer. 4 sumitate : -tem .$ F, summa 24 pe uirtutum : uirtum G potenciam : -tia S 4 F humilitatem : -te $4 F uinitur : uen. .$ 74, petuen. F 21 quippe : quipe 74 carnali : -le 9 4 pc F uite : -tae .$ AA pcF querit : quaetit .$ 23 unusquesque : -quisquae .$, -quisque 74 F humilitatem : -te $5.4 F repremat : deptimat .$ PF, reprimat 24 24 Quamuis : Quamquis G quisquis : -sque F in : eras. A inperciendo : C epe G,inpertiendo $ PF — ostendat : -dit 5 ac tecte : -ta 74 e (add. tamen), -tus F c etit : erunt 7À pec humilitatem : -te S54 F catuit : -uet G fx, catruetit 5, caruerit 74 ac F, caruerint 74 pe

20

LIBER SCINTILLARVM

IV, 25-36

25. Qui enim humilis fuerit exaltabitur in gloria. 26. Magna est uirtus humilitatis, qui, ex desiderio loca ultima tenentes, semper humilitatem in alto non se subleuantur et caelestis regni purpora in mente seruant. 27. Viam Domini ad cor diregitur, cum ueritatis sermo humiliter auditur. 28. In cunctis se dispicit qui in suis oculis esse se humilem profitetur. 29. Quelibet adsint opera, nulla sunt, nisi ex humilitate conlaudeantur. 30. Tantum ergo esse humilior quisque debet ex munere, quantum se oblicaciorem esse conspecit in redenda racionem. 31. Eam quippe, quam non inuenit humilem, ueritas fugit mentem.

EN

32. Illic eos a sorte humilium iudex separat, qui se hic in superbie cornibus exaltant. 33. Humiles donum accipiunt, quod ad se corda superbiencium repellunt. 34. BAsrLivs pnixiT : Humiles licet habitu uilissimus sit, gloriosus est uirtutibus ; superbus autem, etsi decorus uidea-

tur aspectu, tamen operibus uiles est. 35. HisIDORVS DIXIT : Qui enim sine humilitatem uirtutis congregat, in uento puluerem portat. 36. Cogitacio cordis nostri tantum apud Deum in imo est, quantum ab ominibus in altum. Et humilitas cordis nostri

25 Ps. AvcvsrIN., "Appendix serm. 297, 1 ; P.L. 39, 2314. 26 Hoz. Ez.1,6,4; 121765850: €; 2 Hom. Euang. 7, 2 ; P.L. 76, 1100 C. 28 Ibid. 7, 4 ; 1bid. 1103 À. 29 Ibid. 7, 4 ; ibid. 1103 A. 30 Ibid. 9, 1 ; ibid. x106 AB ; cf. L. 5. 48, 9. 81 Ibid. 18, 5 ; ibid. 1153 B ; Ps. AvGvsrIN., JAppendix Serm. 297, 1 ; «PT 420,023 T4 32 83 Hom. Euang. 20, 5 ; P.L. 76, 1162 D. 84 Admonitio ad filium spirit. Yo ; LEHMANN 47, 17-18 ct 48, 1-2 ; P.L. 105, 692 B. 88 S. GnEGoR. MaGN., Hom. Enang. 7, 4 ; P.L. 16, 1103 A ; Ps. AvGvSTIN., "Appendix Serm. 297, 1 ; P.L. 39, 2314. 86 S. GnaEGoR. Macw., Hoz. Ewuang. 28, 2 ; P.L. 76, 1212 B.

26 cst : illis add. F pc semper : pet ZA fv, se pet F se : om. F subleuantur : -uant F et : 0. JA pe caelestis : cel. 4 purpota : -tam .$, -puram 4A pcFE 29 Viam : Via $44 F diregitur : dirig. $4 F 28 dispicit : desp. 74 pe F pe 29 Quelibet : Quael. $ F ^ adsint: adsit Gz4ac — conlaudeantut: condianturt SF, condeantur.ÁA 30 oblicaciorem : oblegat. .9 A ac, obligat. 74 pe EF conspecit : -spicit G pc .$ AA F redenda : redd. A AES facionem : -tione. .4 F 32 Illic : Illis G eos : in iudicio adZ. F superbie : -biae .$ 4 F 33 ad : a S JA pe F superbiencium : -tium .$ AF 34 Humiles : -lis $4 pc F uilissimus : uiless. 24 ac glotiosus : tamen add. 5 4 F — viles : uilis $ 4 pc F 85 Hisidorus : Ys. 44 humilitatem : -te $ AF uirtutis : -tes S 4 pc F uento : -tum 44 fe portat : potat G 36 Cogitacio : -tio $ 4 F tantum : -to S F quantum : -to DOEMab era oA ominibus : hom. $ F altum : -to $4 fc F

LIBER SCINTILLARVM IV, 36-45

zt

tantum apud Deum in altum est, quantum ab hominibus in imo est. 37. Humilia ualde spiritum tuum, quoniam uita carnis impii ignem et uermis. 38. Sine humilitatem uirtus quaelibet et sine caritate, inicium deputatur. 39. Summa monachi uirtus est humilitas ; summum uicium est superbia. 40. Esto in humilitate fundatus, esto omnium nouissimus et ultimus.

Humilia te ut exalteris, minimum

te fac omnibus,

nulli te praeponas, nulli te superiore deputes. Aestima omnes superiores esse tibi. Quamuis summus sis, humilitatem tene ; quia, si humilitatem tenueris, gloriosus eris. Quantum enim humilior fueris, tantum te sequitur glorie altitudo. 41. Discende ut ascendas, humiliare ut exaltaris, ne exal-

tatus humilieris. 42. Humilitas autem casum nescit ; humilitas lapsum non nouit. 43. Humilitas numquam lapsum passa est. 44. Qui enim sibi uiles est, ante Deum magnus est ; et qui sibi displicent Deo placent. Esto igitur paruos in oculis tuis, ut sis magnus in oculis Dei. Tantum enim eris ante Deum praeciosior, quantum fueris ante oculos tuos dispecior. Porta quoque semper uerecundiam in uultu, de recordacione delicti. 45. Puluis es, in puluerem stas, sed et : Cinis, in cinerem

uiuis.

Eri 38 Sent. 11, 38, P.L. 83, 694 A. 40 .$yn. 2, 20 ; P.L. 85, 850 A. 42 Ibid..2, 22 ; P.L. 83, 44 Ibid. 2, 23 ; P.L. 83, 850 B C. 45

5 ; P.L. 83, 659 C.

89 Sent. x, 19,1; 83, 849 D-850 A. 41 I5. 2, 21: 3 PLZ. 850 B. 43 Ibid. 2, 22 ; P.L. 83,850 B. (Gen. 18, 27) Ibid. 2, 24 ;P.L. 83, 850 C.

tantum : -to $5 F altum : -to .$ AA pe F quantum : -to S F ab om. S pe est : 0zz. (uel eras.) .A 37 uita : uite G 24 ac ignem : ignis 4 F uermis : -mes 5$ 4 F, est add. $ ac ur uid. 38 humilitatem : -te S AF quaelibet : que habet G inicium : in uitium S Fa (eras. in), in uicium Jc 39 20 est : eius S F 40 ut : et.$ praeponas : ptep. .$ 44

ptop. F nulli:-lis $ac ^ Aestima : Est. .$ 4 tibi: te F pe 29 humilitatem : huteate G tenuetis : tenuis $e gloriosus : glorios G a glorie : -riae 9 41 Discende : Desc. 5 74 pe F exaltatis : -teris 5 4 F 42 1» Humilitas : -liatas G ac 29 Humilitas : -liatas G 43 Humilitas : -liatas G numquam lapsum : — S 44 uiles : uilis 5 74 pc F displicent : -cet $ placent : -cet 5 patuos : -uus $ A F ptaeciosior : prec. 5 74 ptetiosior F tuos : tuus G ac dispecior : -ctiot 5 74 ac F, despect. 44 ec — uetecundiam : uecundia G (forsan cum. abbren.) uultu : -to .$ tecotdacione : -tione $4 F delicti: dilecti G 45 puluerem : -te F stas : 077.

$F,staz4pe — sedet: sede $T -. Cinis : es add. S A pc F -re $ bc F uiuis : uiue $74 fce, mane F

cinerem

22

LIBER SCINTILLARVM

IV, 46-V, 1

46. In summo honorem summa sit tibi humilitas. Non te extollat honor. Tantum maiorem humilitatem perspicuus, quantum magis dignitatem praelatus. iv 47. CESARIVS DIXIT : Numquam enim uera humilitas et uera obediencia sene caritate aut fuerunt, aut esse potuerunt. Quia sicut ignis sine calore uel splendore eius modi non est, ita et caritas sine humilitate et uera oboediencia esse non potest.

48. IN VITAS PATRVM DIXIT : Corporalis labor dux est humilitatis. 49. Omnis enim labor sene humilitate uanitas est. 50. Humilitas nec ipsa irascitur, nec aliis irasci permittit. 51. Humilitas est, si, quando peccauerit in te frater tuus,

antequam illi peneteat, indulseris ei. x 52. Humilitas autem praecursur est caritatis; et sicut Ioannis precursur fuit Dominum Ihesum, omnes trahens ad eum, ita et humilitas precursor est caritatis. 53. Et qui non habet caritatem perdet uitam. V. DE

INDVLGENCIA

I. DOMINVS DICIT IN EVANGELIO : Si ergo offers munus tuum ad altare, et ibi recordatus fueris quia frater tuus habet aliquid aduersum

te, relique ibi munus

tuum

ante altare, et

uade prius reconciliare fratri tuo, et tunc ueniens munus

offeris

tuum.

46 Ibid. 2, 87; P.L. 85, 864 C D-865 A. 4V Serm. 234, 5 ; Mont, 887, 25-28. 48 Viae Patrum v, 15, 47 ; P.L. 73, 962 D. 49 Ibid. vit, 13, 7 ; P.L. 73, 1036 C D. B0 Ibid. 13, 11 ; ibid. 1037 A. 61 Ibid. 13, 12 ; ibid. 1037 A. 52 Ibid. 15, 7 ; ibid. 1036 D. 53 V, 1 Mt. 5, 23-24.

46 honorem : -te 5 F, onote A ac orem : -te 7A ac F, -ri 4A pe

"Tantum : esto add. JA pe, -to F ac

mai-

humilitatem : -liatatem G, -te 4 F, esto adZ. F

petspicuus : praesp. SF quantum : -to AF magis: -gus Ga dignitatem : -ita ae, -ate S pe JA pe F praelatus : prel. JA F 49 Cesatius : Cess. G ac, Caes. S F enim : Zn inter]. obediencia : oboed. G Dos A Eou-tia S dUEy sene; sine S24 E caritate : casetate (forsam pro : catitate) G ac aut : autem G rec. zz. potuetunt : aliquando a4. .$, -terunt "Ape ^. oboediencia : -tia .$ P, obedientia /4 4S uitas :uita F 5e — dixit: dicit .$ 49 sene : sine $ 4 F humilitate : humitate G 50 aliis : alios F B1 si: eras. F — illi: ille .5, illum Apc F peneteat : penit. 9$ F, si add. F 52 ptaecutsur : praecor G ae, precutsot .$ 4 F Ioannis : lohannis G pe 74 F, Iohannes .$ ptecutsutf :-sot S JA F Dominum Ihesum : Ihesu $ F, Domini Ihesu 24 pc omnes trahens : e^ F 53 perdet : -dit .$ V. MSS: GW $ AF. "Textus : G. Titulum. De indulgencia : De (ad. pe : de) mittendis debitis F indulgencia : -tia W .$ 4 1 euangelio : uangelio I7 offers : -ris W, ofetes u uid. JA ac habet : abet 74 ac telique : relinque W .$JA F reconciliare : recorncil. W ae, -ti 4A pe ueniens : -nies $ F offeris : -tes $ AA pc F

LIBER SCINTILLARVM V, 2-12

23

2. Si enim demiseretis hominibus peccata eorum, demittit uobis et Pater uester qui in celis est ; si autem non demiseretis hominibus, nec Pater demittit uobis peccata uestra. 3. PAVLVS APOSTOLVS DIXIT : Cum pacientia subportantes inuicem, et donantes uobismetipsis si quis aduersus aliquem habet querillam. Sicut Deus in Christo donauit uobis, ita et uos facite. 4. Nulli malum pro malo reddentes. 5. PETRVS APOSTOLVS DIXIT : Non reddentes malum pro malo uel maledictum pro maledicto, sed e contrario benedicentes, quia in hoc uocati estis, ut benedictione hereditetis. 6. SALAMON DIXIT : Ne dicas : Redam malum pro malo. Expecta Dominum, et liberauit te. 7. Relinque proximo tuo nocente te, et tunc deprecante tibi peccata soluentur. 8. AGVSTINVS DIXIT : Vnusquisque tale indulgentiam accepturus est a Deo, qualem et ipse dederit proximo suo. 9. HYERONIMVS DIXIT : Quomodo Deus in Christo nobis nostra peccata donauit, sic etiam nos qui in nobis peccant demittamus. IO. GREGORIVS DIXIT : Ille recte sui delicti ueniam postulat, qui hoc, quod prius in ipso delinquitur, relaxat. ir. Demittamus enim quod debetur nobis, ut demittatur quod debetur a nobis. 12. Tunc quisque quod recte petit adepiscitur, cum eius

2 Mt. 6, 14-15. 8 Col. 5, 15. 4 Rom. 12, 17. b 1 Petr. 3, 9. 6 Prou. 207122. 7 Eccli. 28, 2. 8 Ps. AvGVSTIN., Sez. 304, 2; P.L. 39, 2329. 9 10 Dial 4, 60; MonRICCA, 324, 13-15. P.L. 77, 428 B C. 11 Hom. Ezuang. 27, 9 ; P.L. 76, 1210 B. 12 Ibid. 27, 8 ; ibid. 1209 C.

2 demisetetis : -ritis V 7,4, dimisetitis .5 F demittit : dim. I, dimittet .$ 4 F celis : caelis W/.$ AA F demiseretis : dimiseritis IW .$ F, -ritis AA Patet :

uester ad. W'$ F pe demittit: dimittet 5.4 F 83 paciencia: pat. VF subportantes : supp. JW donantes : in adZ. F aliquem : aleiq. W ac quetillam : -rellam W .$ ac/A ae, -telam .$ pe 4A pe F 4 reddentes : redt. 5 Petrus : Petreus W ac, d(ixit) add. W' ac postea. exp. dixit : dicit F maledicto : malod. G e : Zn inter]. F benedicentes : -te benedictione : -nem W/AA PF heteditetis : -tatis Face, -tatem possideatis F pc 6 Salamon : Salomon W/$.4 PF ^ Ne dicas: Redicas W . Redam: Reddam W .$ AF expecta : exsp. W .$ liberauit : -bit .$ 44 pc F ? nocente te : nocentiae |J, -ti te .$ 74 pe, -te F deprecante : -ti W'$ JA pe F tibi: sicut glacies in sereno add. JA rec. zz. 8 Agustinus : Aug. ApcFP X tale:talem W/ $ AF a Deo : ad G, eras. A 9 Hyeronimus : Hier. WS F nobis : ozz. . etiam : ozz. W | nos : oz. S demittamus : dim. $5 4 F 10 Gregotius : Gtog. G sui delicti : sui delicet I7 ac, uidelicet W pc postulat : -tolat 74 ac quod: pro I7, quid Fac 11 Demittamus : Dim. $ 4 F demittatur : dim. 5 74 pc F 12 Tunc : oz. G, Vnus 24 pec tecte :-ta W' adepiscitur : adip. W' JA F

24

LIBER SCINTILLARVM

V, 12-20

animus in petitione nec inimici hodio fuscatur. Funde pro aduersario precem, sed-utinam cor teneat amorem. I3. Cum diligendo lucrum de inimicis facere possumus, etiam ipsi amici sunt qui persecuntur. I4. Nec curat antiquus hostes ut terrena tollat a nobis, sed ut caritatem in nobis fereat. I5. HYSIDORVS DIXIT : Non enim possumus peccata demitti ei qui in se peccanti debita non demittit. 16. Qui fratrem sibi tardius reconciliat, Deum sibi tardius placat. Frustra enim sibi propiciare Deum quierit qui cito placare in proximo negligit. 17. Cito ignuscendum cuiquam, dum ueniam postulat. I8. CAESARIVS DIXIT : Qui enim in se peccanti clementer indulserit, nullum peccati uestigium in illius anima remanebit. IQ. ANASTASIVS DIXIT : Si ergo non demittis iniuriam qu tibi facta est, non orationem pro te facis, sed maledictione

super te induces ; sic enim dicis : Sic mihi demitte, sicut ego demisi. 20. IN CONLATIONIBVS DIXIT : Tantum enim remittitur nobis, quantum nos remiserimus eis qui in nobis quecumque malignitate nocuerint.

13 14 PO Ot, C D EE a ET 7o1 C. 16 Ibid. 27, 7 ; ibid. 702 A. C£. PRospER, Benz. 38; P.L. 51, 433 B ; cf. S. EPHRAEM Synvs, Dicia ; AssEMANI, H1, 587 A. — 19 Ibid. 27, 4 ; ibid. 701 C. 18 Serz. 235, 5; MonrN, 891, 1. Cf. S. EPHRAEM SynRvs, Dic/a ; AsSEMANI, III, 587 A. 19 (Mz. 6, 12) 20 CassrANvs, Conlationes, 9, 22 ; PETSCHENIG, 271,

2-4 ;P.L. 49, 797 B.

animus : aninam I petitione : -cione 74 hodio : odio W.$ Ape F Funde : In (fe exp.) fundimus W, Fundis F pe aduersario : aduersio G corteneat: conteneat G 13 diligendo : ci zz uid. add. W 14 Nec : Non A pec curat : cuttat G antiquus : -qus 7 hostes : -tis W $ 74 pe F, Ostis 74 ac fereat : feriat W'$ ApcF 15 Hysidorus : His. 5 F, Ys. .4 possumus : posse I, possum .$, possunt 24 pec F demitti : dimittitur W, dim. .$ 4 F in se peccanti : in peccant G, in peccanti 74 ac debita : debeita W ac demittit : dim. W/.$ JA F 16 placat : -ceat G F, -cet A ac sibi : tardius add. W' ac propiciate : -tiare .F quierit : quitit (ze/ querit) W7, quaetit 5, querit 4 F cito : ante F placare : -ri WS F in proximo : proximum 44 pe negligit : -egit W $ A4ac F 17 ignuscendum : ignosc. W A .$ P, est add. W ApeF cuiquam dum : cui quando G 74 zz, cuiquam W, cuique quando 44 »c ueniam : ueni ut IV — postulat :-tolat J4dac — 18 Caesarius : Cessar. W, Ces. 4 — clementer :(forsan legendum es: de ment e) W, om. $ peccati uestigium : c^ .$ 19 Anastasius : Athanasius Ww Si : Sei W ac demittis : dim. WS AF quam : que I7, quae AF maledictione : -nem W'.$ JA F induces : -cis W/.$ JA pc F demitte : dim. $4 F sicut : et add. W $ F demisi : dim. W/.$ AF 20 conlationibus : conlac. $, consolat. F 'antum : -teum W ac femittitur : -tetur S F quantum ... nobis : oz. F remisetimus : -semus G eis : eius G in : 07. 44 pe quecumque : quocumque |, quacumque $ 24 pc F nocuetint : -erit I/ ac

LIBER SCINTILLARVM V, 2r1-VI, 10

25

21. CYBRIANVS DIXIT : Quisquis enim illi qui in eo peccauit demittit ignuscendo peccatum, sine dubium aelymosinam facit. VI. DE CONPVNCTIONE I. DOMINVS DICIT IN EVANGELIO

: Ámen amen

dico uobis,

quoniam uos plorabitis et plangebitis, seculum autem gaudebit ; uos tristis eritis, sed tristicia uestra in letitia ueniet.

2. PAVLVS APOSTOLVS

flere cum flentibus.

DIXIT

: Gaudere cum gaudentibus,

4

3. Qui flent tamquam non flentes sint, et qui gaudent tamquam non gaudentes. 4. IACOBVS APOSTOLVS DIXIT : Miseri estote et lugite et plorate,

merore.

risus uester

in luctum

conuertatur

et gaudium

in

5. SALAMON DIXIT : Risus dolore miscebitur et extrema gaudii luctus occubat. 6. AGVSTINVS DIXIT : Qui non habit conpunctionem, nec habet mundam orationem. 7. Thesaurus est bona conpunctio, narrabile gaudium in anima hominis. 8. Anima hominis, que in oratione conpungitur, ualde illi profecit ad salutem. 9. HYERONIMVS DIXIT : Non minus laudandus est uir fortis in luctum quam qui in bellum. IO. GREGORIVS DIXIT : Vox enim salmodie cum per inten-

cione cordis agitur, per hunc omnipotentem Domino ad cor 21

VI, 1 Ioh. 16, 20. Prou. 14, 135.

6

2 Rom. 12, 15.

S1. Cof1:75 30 *

9 Epist. 60, 5, 5; HILBERG I, 554, 19 nota, ex I*. 15:5 P. 1:76. 293 A;

4 Iac. 4, 9.

I

8

10 Hom. Ez. 1, 1,

21 Cybrianus : Cyptius W' ac, Cypt. W pe, Cipt. $4 pe F, Cibr. 24 ac Con demittit : dim. W/.S F ignuscendo : ignosc. IW .$JA F dubium : -bio W' JA(forsan pc) F — aelymosinam : elymosina WW, aelim. .$, elym. 74 VI. MSS: GW $ AF. Textus: G Tiiuluzm. conpunctione : comp. W/ 1 euangelio : uang(elio) W/ 19 Amen : om. SF plangebitis : -getis 44 pc EF? seculum : saec. .$ tristis : -tes I7 3 oz Uum dl tristicia : -tia W/.$ JA F letitia : laetitiam W'74 pe, laet. .$ 74 ae, -tiam F 2 apostolus : -tulus W/ 8 Qui : Quae W 4 apostolus : ozz. W^ SES lugite : lugete W .$ JA pc F metore : -tem 4 pc F B Salamon : Salomon W .$ AF dolote : -ti JA pe occubat : -pat I.S AF 6 Agustinus : Aug. "A pe F habit : habet W .$ AF * Thesautus : -tum IW. .4 atPF ^ natrabile: inenarr. W ApeFP, praem. et F.— anima: manus SUB. $8 Anima hominis : oz. W' Anima : -mam .$ que : quae IF, qui .$ oratione : -nem I . profecit : -ficit .$ JA F 9 Hyeronimus : Hier. IS ES laudandus : -dum G W F ac, -di A est : sunt 44 Uiifisiturelble G, uiri 44 fottis : -tes A luctum : -to ]W, -tu $.AF qui oz. W. bellum : -lo W AF 10 Gregorius : Gtrig. W enim: ymnium Iac, ymnum W fe, etenim $ A F salmodie : psal. W'JA ae, psalmodiae $174; pc E intencione : -tionem W/.$JA F hunc : hanc 44 pe F pe omnipotentem : -ti WS 4 pe F, -te 44 ac eum I.S F

26

LIBER SCINTILLARVM VI, 10-19

iter paratur, ut intenta mente profetie mysteria uel conpunctionis gratia infundat. 1I. Cum per oratione conpunctio effunditur, uiam nobis in corde, per quam ad Ihesum in finem peruenitur, parat.

12. Inriguum quippe superius accepit anima, cum se in lacrimis celeste regnum desiderio affligit; inriguum uero inferius accepit, cum inferni supplicia flendo pertimiscet. I3. Reuertentes nos Dominus clementer amplectitur, quia peccatorum uita esse indigna iam non potest, que fletibus lauatur. I4. Non dubitare circa finem iustificare hominem per penitentiae conpunctione, sed, quia raro id fieri solet, metuendum

est, ne, dum ad finem defertur conuersio sperata, ante occupit mors quam

subuenit penitentia.

15. Non ergo in fletibus, non in actibus nostris, sediim Domino confidamus. 16. Quia ergo et post baptisma inquinauimus uitam, bapti-

zemus lacrimis conscientia. 17. Inquinati post aquas salutis, renascamur ex lacrimis. 18. BasiLIvs DIXIT : Vbi autem fuerint lacrimae, ibi spiritalis ignis ascenditur qui secreta mentis inluminat. I9. HvsIDORVS DIXIT : Prius enim lacrimis purganda sunt uicia que gessimus, et tunc, mundata mentis aciae, id quod 11 Ibid. 1, 1, 15 ; ibid. 795 B. 12 Dal. 3, 34; P.I. Wi 3o1 À. MonRICCA, de 20-22. 13 Hon. Enang. 33,8 ;DT 76, 1245 D. d Je 127224. Dn 852 16 Hoz. Bios X0, J'su PISO; ess 18 A apes ad filium spirit. 1, LEHMANN 57, 18-20; PL. 103, 696 C. 19 Senz. 11, 8, 2 ; P.L. 83, 609 A.

intenta mente : in

tentamenta

IV,-ta-ti/4 pe,-tae-ti

F — profetie:

ptoph. IZ, -phetiae .$ A F mystetia :mist. W/.$ gratia :-tiam I F infundat :-datur uf uid. A p 11 oratione : -npem W/.$ JA F uiam : uia JA F finem :-ne W/ ^ patat: patatut z/ uid. A Je, preparatur F 12 Inriguum: In regnum IV, Itr. F pc accepit : -pitutr IZ, -cipitF se : esse I, sese SF celeste:caelestis VW .$Jc F, cael. $ ac u£ uid., celestis 4A p c, praezz. pto 4e pet 74 rec. zr. regnum : tegni W/.$ 24 pc F aflligit : adfl. $ A F inriguum : in regnum IZ, irr. F accepit: -pitur J|,-cipit .$ A pF supplicia :suplt v4 pertimiscet : -scit |, -mescit S.A F 13 Reuertentes : -rturtentes I ac uita esse : uitae se G, uite se 24 ac que : quae I F, suae .$ 14 dubitare : debemus adZ. JA rec. z., est add. F iustificate : -ti $ 74 pc F pe pet:om.W Ppenitentiae: -tia "3 paenitentiae 74 F conpunctione : -nem I/.$ AF sed quia: non (/z inter.) grauia I7 est

ne dum: nedum est ]/ ^ defertur: diff. W.$ A BF occupit :occubat IZ, -pet $4 F subuenit : -niat W/.$ 4 pe F penitentia : penet. I, paen. .$ 4 T3 16 baptisma : babt. I inquinauimus : -mut W' ^ baptizemus : babt. VW, batiz. 74 ac conscientia : -tiam W'.$ 4 pe F 17 Inquinati : sumus add. Fpe — 18 Basilius : Basss. I/ —— fuetint:-rit G — lacrimae : -mis I, -me A mentis :-tes L7 — 19 Hysidorus : -tius V, His. .$ F pc, Ys. JA, Hisod. F ac ut uid. lacrimis :-mae G, -mas I, -me 74 ac — putganda :-gata W' ac ^ uicia : uitia W $F que : quae WSF mundata : mand. W/ mentis : -ti S ac aciae : acie IW $ AF

LIBER SCINTILLARVM VI, 19-26

"

29

querimus contemplemus, ut, dum antea flendo a nobis peccati caligo detergitur, mundatis cordis oculis liberis, superna inspiciantur. 20. Qui uero lacrimas indesinenter fundit et tamen peccare non desinet, hic lamentum habit, sed mundationem non ha-

bet ? 21. Conpunctio cordis est humilitas mentis cum lacrimis, exsurgens de recordatione peccati et timore iudicii. 22. Ille est conuersus perfectior conpunctionis effectu, que omnes ad se carnalium desideriorum affectus repellit, et intentionem suam, totum mentis studio, in Dei contemplacionem

defigit. 23. Geminam esse conpunctionem, quia propter Deum anima cuiusque electi afficitur, id est dum operum suorum mala considerat, uel dum desiderium aeternae uitae suspirat. 24. Quattuor sunt qualitatis effectionum, quibus mens iusti taedio salubriter conpungitur, hoc est : memoria preteriorum facinorum, consideratio peregrinationis suae in huius uitae longinquitate, recordatio poenarum futurarum, desiderium supernae patriae quatenus ad eum ualeat peruenire. 25. Sunt qui non ex uera cordis conpunctionem sui accusatoris fiunt, sed tamen adhuc esse se peccatores adsignant, ut, ex ficta humilitate confessionis, locum inueniunt sancti-

tatis. 26. Lacrimae enim penitentiae aput Deum pro baptismate reputantur. 20 De Ecce. off. 11, 17, 7 ; P.L. 85, 805 B. 21 Senf. xt, 12, 15; ibid. 613 B. 22 Ibid. 12, 2 ; ibid. 613 B. 23 Ibid. 12, 5 ; ibid. 615 B. 24 Ibid. 12, 4 ; ibid. 613 B C-614 A. 25 Ibid. 12, 8 ; ibid. 614 B. 26 De Eccles. off. 11, 17, 6 ; P.L. 85, 803 A.

quetimus : quaet. libetis: leuius

W/ ^ contemplemus : -mur WW, -plabimus 24 rec. zz. IZ, -tius $24 pe F inspiciantur : -cientur JW 20 Qui: Quia W indesinenter : insin. G fundit : -di G (forsan fe), -det W desinet : -nit S AF habit: habet WS AF mundationem : -datationem IV/ ac, emund. 74 e 21 exsurgens : exotiens W SF tecotdatione : -nem IV, peccati oz. G JA ac 22 conuersus : -sis IW .$F, in -sis 7A pe effectu : affectus IWJApc F, affectu .$ 74 ac que: qui F $/A4pe — ad: as Wa 24 Dc P affectus : eff. JA u£ uid. totum : toto WS 4 pc F contemplacionem : -tionem WF, -tione .$ 74 23 Geminam : scimus add. JA fr, -na F esse : est F conpunctionem : -ctio F quia : qua .$ /4, una qua F electi : s inter]. S afficitur : -ci G, -cit 74, efficitur F est : uel adZ. W' dup dum : de G.$ JA ac desidetium : -tio W/.$ /4 pce F aetetnae : -ne 4 uitae : uite 74 24 qualitatis :-tes $ 44 pc F — effectionum : -nem G .$ 4 at, affectionum F taedio : tota IW, tedio $4 F — hoc:si W pretetiorum : -ritorum I F, praeteritorum .$ fadinotum : futurorum MW longinquitate : lonquitate G, -tatem .$ oenarum : pen. IW AF supefnae : -ne eum : eam F, quantotius ad. W $ AF 28 uera : uere Fac conpunctionem : -ne IW/$Ape F — sui: oz. G accusatotis : -tes W'.$ 74 pe F humilitate : hom. G ac confessionis : -nes Gaz, conuetrsionis I, confetsionis .$' inueniunt : -niant W/.$ JA F 26 penitentiae : paen. .$, -tiam ut uid. .A ac, poen. F, tuae add. F — aput : apud W $ AF baptismate : babt. Ww teputantuf : -tatutr $ ac

28

LIBER SCINTILLARVM

VI, 27-VII, 4

27. Dilige lacrimas, suauis tibi sint lacrimae. Dilectit te semper planctus et lüctus. Esto tantum prunus ad lamenta, quantum fuisti prunus ad culpam. Qualis fit tibi ad peccandum intentio, talis sit ad penitendo deuotio. Grauia peccata grandia lamenta desiderant. : 28. EFFREM DiXIT : Beatus namque est et ter beatus quisquis habit conpunctionem secundum Deum. 29. Conpunctio sanitas est animae. Conpunctio inluminatio animae est. -Conpunctio remissio peccatorum est. Conpunctio Spiritum Sanctum perducit ad se. Conpunctio unigenitum Christum facit habitare in se. Lacrimae apud Deum fiduciam dant semper. 30. Vbi lacrimae habundant, ibi cogitationis sordide non adproximant. "1 VII. DE ORATIONE I. DOMINVS DICIT IN EVANGELIO : Omnia quecumque petieritis in orationem credentes, accipietis. 2. Vigilate itaque omni tempore orantes ut, regnum Dei digni, habeamini fugire omnia que futura sunt et stare ante Filium hominis. 3. Orate autem ut non fiat fuga uestra hieme uel sabato. 4. PETRVS APOSTOLVS DIXIT : Inpercientes inuicem honore tamquam et coheredibus gratiae uitae, ut non inpediantur orationis uestrae. 29 Syn. 2, 24 ;P.L. 83, 851 A. 28-30 Cf. Horzilia de die iudicii ; AssEMANI rr, 581 C1-81 A B?, VI, 1 Mt. 21, 22. 2 Lc. 21, 56. 8 Mt. 24, 20. 4r Pett. 5; 7.

27 Dilige : Dilege W, qua propter praez. W' ^ suauis: -ues 9 4 pc F tibi sint : IW Dilectit : -tet W/ 4, Delectet .$ FF tantum : -to. $e F tantum prunus : ^ S 19 et 29 prunus : pronus I$ AF fit : fuit IW.$ JA pc F fit tibi : 2$ penitendo : penetendum I, poenitendum, penitendum ;4 jig n

deuotio : -cio .$

Grauia:

enim add. W, Gradia 44ac,

Grandia

ZA pe 28 namque : -quae V habit: habet W $ AF secundum : saec. S 29 1? animae : -me IJ est atimae : e^ ISTE remissio : -isio I7 perducit : ducit F unigenitum : -gentum I^ facit : facis G facit habitare : ^ W/ ^ fiduciam : -cia IE, -tiam .$ 30 lacrimae : -me 74 habundant : -tant IW ac, ab. $.F ibi : ubi G .$ ac cogitationis : -nes I .$ F, -ciones 74 VII. MSS: GIF. $ AF. 'Textus : G. 1 quecumque : quaec. I ^ orationem : -ne S A F accipietis : -tes I7 2 Vigilate : Vilate W ac, Viglate W' pe omni : -ne IW regnum : oz. W $ F, fugire : eff. W, fugere A digni : ozz. G regno 24 pc Dei oz. W.$F He . que: quae WS. E 3 hieme : hyemi W' sabato : sabto W, sabb. Seals 4. Inpercientes : -tientes I F coherehonore : -tem W/.$ 4 F gratiae : -tie 74 pe, -tiam F dibus : quoher. WW /4 ae, cuoh. 4 pe uitae : uite 74 inpediantur : inpetientur W' ae, -tiantur W' pc orationis : -nes I^ $24 pc P. uestrae : -tre .F

LIBER SCINTILLARVM VII, 5-18

29

5. PAVLVS APOSTOLVS

DIXIT : Oratione instantes. Orantes

6. IACOBVS APOSTOLVS

DIXIT : Orate in inuicem, ut salui-

omni tempore in spiritu, uigilantes in omni instantia.

mini. Multum enim ualit deprecatio iusti assidua. 7. SALAMON DIXIT : Longe est Dominus ad impiis, et orationis iustorum exaudiet. 8. Melior fines est orationis quam principium. 9. Ante orationem praepara animam tuam, et noli esse quasi homo qui temptat Deum. IO. Qui conseruat legem multiplicat orationem. II. Praecationem lesi exaudiet Deus. I2. Oratio humilitate super nubes penetrabit. I3. Fili, in tua infirmitate non dispicias te ipsum, sed ora

Deum et curabit te. Auerte a lecto, et dirige manus. I4. AGVSTINVS DIXIT : Orationibus mundamur, lectionibus instruimur : utrumque bonum est si liceat ; si non liceat, me-

lior est orare quam legere, quia in lectione cognuscimus quod facere debemus, in oratione eadem accipimus quod postula-

mus.

I5. Neque

die uacis, neque

nocte;

sed, cum

somnus

de

oculis tuis ceciderit, tunc sensus tuus in oratione euigilet. I6. Oratio mundata peccatis habet salutem. 17. In oratione paratus esto; ostende continentia cordis tui, ut ampliore gratia consequaris. 18. HIERONIMVS DIXIT : Si enim milites inhermis ad bellum

5 Rom. 12, 12 et Eph. 6, 18. 6 Iac. 5, 16. 4 Prou. 15, 29. 8 Eccle. 7, 9 9 Eccli. 18, 25. 10 Eccli. 55, 1. 11 Eccli. 55, 16. 12 Eccli. 55, 21. 13 Eccli. 38, 9-10. 14 15 16 17

18

5 Oratione : -nem VV, -ni 9 74 pc F omni : omnia I7 uigilantes : -ter J^ 6 in : pro W .$ F, om. .A saluimini : saluem. W/ A F ualit : ualet W/.$ A F deprecatio : -cio 74 assidua :adsid. P ^ 7 Salamon : Salomon W .$ JA F ad : ab IW.$ AA ge F orationis : -nes I/.$ /4 pc F exaudiet : -diaet W/ $ fines: finis W.$.AF finessest sevo ISTE. orationis : -nes 10 multiplicat : -plat G 11 Praecationem : Dept. W esi: laesi 5 F rec. zz. 12 Oratio : cum add. 5 JA pc F penetrabit : -uit I, paenetrauit 5, penetrat F 18 Fili: Fili W/ ^ infirmitate: iniquitate J4 dispicias : desp. 74 pc F p te : oz. W cutabit: -uit I Averte : -tere 74 pe lecto : decto dpa. dirige : -ege JW 14 Agustinus : Àug. Apc F instruimuft : -emur |. 19 ef 29 liceat : -ciat W/ melior: melius $.AF cognuscimus : cognoscemus lU, cognosc. $4 F accipimus : -piemus W .$, accep. 74, -piaemus F quod: quae $.4 fv, que F postulamus : postol. JA ac 15 die uacis : — I7 uacis : uaces W .$AA pe F euigilet : uig. W.$F 16 mundata : a 24d. W .$ F ac, mundat a 2A F pe peccatis : et

add. F pe ^ 1" oratione : -nem 5 F continentia : -tiam IV.$74 tui : tuis W ampliore: -rem W.S.AF gratia: -tiam IW $ AF consequaris : -queares | ^ 18 Hieronimus : Hyer. 24 SIN SIcUtMIP27A E, milites: -tis ac I uf uid., milis IW pc, miles .$ inhermis : inar. IW, inermes $5 F, inhermes A pe

30

LIBER SCINTILLARVM VII, 18-27

exire non conuenit, ita homine christiano procedere quolibet sine oratione non expedit. I9. Egredientes de hospicio armet oratio, regredientes de platea oratio occurrat. 20. GREGORIVS DIXIT : Quantum grauiori tumultu cogitationum carnalium premimur, tantum oracionum ardentius in-

sistere debemus. 21. Ad Deum quippe corda cum manibus leuare est orationi nostre studium cum merito boni operis inponere. 22. Citius ad precem iudex flectitur, si a prauitate sua petitur corrigatur. 23. Ille ergo in nomine Saluatoris petit, qui illud petit quod ad ueram salutem pertinet. Nam si id quod non expedit petitur, non in nomine Ihesu petitur. 24. Cum uero orationem uehementer insistimus, stat Ihesus ut lucem restituat ; quia Ihesus in corde figitur, et lux amissa reparatur. 25. Qui, a terrenis actibus liber, soli Deo uacare

meruit,

pro delinquentibus proximis exorit. 26. Ea, que perscrutare nosmetipsos plenius nitemur, sepe uerius orando quam inuestigando penetramus. 27. HvsiDORVS

DIXIT

: Oratio

cordis est non

labiorum;

neque enim uerba deprecantes Deus intendit, sed orantes cor aspicit. Melius est autem cum silentio orare cordis, quam solis uerbis sine intuitu mentis. Quod si tacite quis orat et

19 Epis. 22, 57, 2; HILBERG 1, 201, 17 ; P.IL. 22, 421. 20 Hoz. Euang. 2, 4 ; «P2. 1083 (e 21 22 23 Hom. Esatig. 27, 6 ; P.L. 76, 1208 B. 24 Ibid. 2, 5 ; ibid. 1084 A. 25 Hoz. Ez. 1, 7, 21 ; ibid. 850 Jp» 26 Moral. 1, 34, 47 ; P.L. 75, 548 C. 24 Senf. 11, 7, 4 ; IRI oo 720A

homine: ab -ni IZ, -ni.$ 44 pc F 19 Egredientes : Ecred. W' — hospicio : -tio IW .$ F, osp. A Regredientes : -tibus W JA pc platea : -tio W — occurrat ; ocut. I7 20 Gregorius : Grig. IW Quantum : Quam 44 gtauioti: -ot et G ZA ze, -ius 74 px tumultu : -to JW premimuft : -tut G, praem. 5$, s/e pe in JA otacionum: -tione IZ, -tioni.$ 44 pc F, -tionum 24 ac ardentius : -tuus W ac, -cius 7A insistere :indsisdere I az 21 cotda: caotrda I orationi : -nes I, -nis S JA F nostre : -trae IW JA, -tra .$ 22 Citius : Cic. $.A precem: est add. G petitur : inpetitur et IZ, -tor .$ 4 pF corrigatur : -gitur IV ac, -getur W fe, corteg. 74 ac 23 ergo : enim I7 pettinet : -tenit I^ id : oz. W expedit : -tit G, pedit 5 ac 24 orationem : -ni W/.$ JA pce F Quia : oz. F Ihesus : Deus $4 F figitur :uig. I ac, fug. F ac et:ut / — amissa :amisa IV 265 exotit: -tet WSAF 26 que : quae AF perscrutate: sctut. .$ ac /4 ac, scrutati /4 pe, pet add. JA pe, -ti F pe nosmetipsos :in nobismetipsis I/ ^ nitemur: -tur G ac, nitimut I$ 4 pc F inuestigando : uest. 74 pc 27 Hysidotus : His. WF non : tantum add. W' deprecantes :ctis S AA pe F Deus intendit: oz. W' orantes: -tis 5 /4 fc F, patet add. W ei postea eras. est : oz. Sac ut uid. silentio : seil. W intuitu :-etu IZ mentis : oz. G, -tes il^

LIBER SCINTILLARVM VII, 27-34

31

vox sileat, quamuis hominibus lateat, Deo latere non potest,

qui conscientie presens est. 28. Pura est oratio, quam in suo tempore seculi non interueniunt cure. Longe quippe a Deo animus, qui in oratione cogitationibus seculi fuerit occupatus. Tunc ergo ueraciter oramus, quando aliunde non cogitamus. Sed ualde pauci sunt qui talis orationis habeant ; et licet in quibusdam sint, deficile tamen ut semper sint. 29. Sicut orationibus regimur, ita psalmorum studiis dilectemur ; psallendi enim utilitas tristicia cordis consolatur. 30. Tantus esse debet orantes erga Deum affectus, ut non disperit precibus effectum; inaniter autem oramus, si spel fiduciam non habemus. 31. Qui a preceptis Dei auertitur, quod in oratione postulat non merebitur ; si autem id quod Deus precepit faciamus, id quod petimus sine dubium obtinemus. 32. Oratio tantum uita pro remedium peccatorum effunditur, psalmorum autem decantatio perpetuam Dei laudem demonstrat et gloriam sempiternam. 33. Quotiens quilibet tegitur uicium, tociens ad orationem se subdat ; quia frequens oratio uitiorum inpugnationum extinguit. 34. Tam perseueranter intendere oportit animum nostrum orando atque pulsando, quousque inportunas desideriorum

28 Ibid. 7, 8 ; ibid. 673 B. 29 Ibid. 7, 31 ; ibid. 678 B. 80 Ibid. 7, 15 ; zlid. 674 B-675 A. 31 Ibid. 7, 17 ; ibid. 675 A. 32 Ibid. 7, 33 ; ibid. 679 A. 33 Ibid. 7, 1 ; ibid. 671 B-672 A. 34 Ibid. 7, 2 ; ibid. 672 A.

hominibus : -nes 44 pe potest : postest IW ac conscientie : -tia |, -tiae $ 4 pc F 28 Pura est : Putas I ac, Pura W pec quam : quae .$ in : oz. F seculi : saec. 5 cute : curae$ F pe Deo :estadd. W $ F qui : que .$ otatione : -nem .$ seculi : saec. 5 — aliunde: -te W/ac —— ualde: uelde Wa talis : tales S.A F orationis : -nes IW $.AF deficile : diff. IW.$ /4, est add. /A pe, dific. F' — tamen : est adZ. F semper sint : e^ S 29 dilectemur : -tamut I7, del. $ AF tristicia : -tiam W 44 F, -tia .$ 30 orantes : -tis W/.S JA pe FP — affectus : eff. GA ac dispetit : -tat I, -ret SA De F precibus : -cis 4 pc F effectum : aff. W fiduciam : -tiam .9 31 preceptis : -ti. otatione :-nem.$ Fac postulat :-tolatz4 ac F ^ Deus precepit : ^ SF ptecipit : -cipit 74 faciamus : facimus 4 dubium : dubio IJ.$ A F obtinemus : -nebimus .$ 74 $e, -nebimur 74 ac 32 Oratio : in praesenti adZ. W 5 F tantum :in hac add. /A pe — uita : uitae W' ac, uitam We . remedium :-dio W/JAF decantatio : -tantio Fac —— 33 Quotiens : Dei seruus prae. W, -ciens AA, -ties F quilibet : quol. W F, quis eZ. F tegitur : tang. I/JApe F rec. z., tetigetur F ac, tangetur P pe. — uicium : uitio W F, uitium .$, uicio 74 5c tociens : tot. IW .$, toties F uitiorum : uic. 74 inpugnationum : -nem IV$ 74 pe F extinguit : -guet 74 34 opottit : Step IVA E: atque : adque 7A

32

LIBER SCINTILLARVM VII, 34-41

carnalium sugessiones, que nostris subtrahunt sensibus, fortissima intentionem Superemus. s 35. Dum enim oramus, ad memoriam culpam reducimus. Cum Deo adsistimus, gemere et flere debemus, reminiscentes

quam grauia sint scelera que commisimus. 36. Mens nostra caelestis est ; et tunc orando Deum plenae contemplatur, quando nullis terrenis curis aut erroribus inpedimur. 37. Purgandus est itaque primum animus atque ad temporalium rerum cogitationum secregandus, ut pura mentis aciae ad contemplandum Deum quisque pertransiat. Tunc inpetrare diuina misericordiam credimus, quando supplici affectu adsistimus, cum

oramus.

38. Tunc autem magis diabolus cogitationes curarum, secularium humanis mentibus ingerit, quando orantes aspexerit. 39. Qui leditur non desistit orare pro se ledentibus, quia iuxta Dei sententiam peccat qui pro inimicis non orat. 40. Nihil proficit oratio illius, cuius adhuc dolor in mente, uel hodium manit in pectore. 4I. Cor enim cum manibus leuat qui orationem cum opere subleuat. Alibi dicit : Quisquis orat et non operatur, corde leuat et manum non leuat; quisquis uero operatur et non orat, manum leuat et cor non leuat; ergo et orare necesse est et operare. 35 Ibid. 7, 5 i ibid. 675 A. 36 Ibid. 7, 7 ; ibid. 673 ^. 87 Ibid. 7, 10 ; ibid. 674 A. 88 Ibid. 7, 11 ; ibid. 674 A. 39 Ibid. 7, 13 ; ibid. 674 B. Cf. S. EPHRAEM Svnvs, Dicia ; ASSEMANI, 11, 587 A. 40 Ibid. 7, 14 ; ibid. 674 B. 41 Ibid. 7, 18 ; ibid. 675 B-676 A.

sugessiones : suggestiones W/$ 4F que: quae JF subtrahunt : subrepunt WW, subt(er ze/ ta)repunt 5$, -traunt ZA ac u£ uid, subintrant Ap, subterrebunt Fa, subterreunt Fe intentionem : -ne W F, -num 5$ supetemus : supaet. 4 85 culpam : -pas W^ Cum : enim add. A, Coram praem. F, om. F pe adsistimus : -mur G sint: sunt ]/ scelera : scael. .$ que : quae $F commisimus : -issimus $5, qua ecumque dura inferni supplicia quae timemus a42. W 36 caelestis : cel. 4 plenae : -ne I/.$ 4, plane F contemplatut :

-plantur $c, -plamut 4 ertoribus : terr. $ ^ inpedimur: inpenditur G impeditur |, inpeditur .$ F, 3* Purgandus : ut puta mentis adZ. ef postea exp. W — ad: a W$.ApeF cogitationum : -one W JA pc F secregandus : segr. W/$ AF aciae : acie IW .$ AF contemplandum : -dus W a quisque : -quis .$ pertransiat : -seat W/.$ A F inpetrate : impe-

trari 9$, imp. 24, -ri F diuina : -nam W JA pe uf uid. F misericordiam : -dia A supplici : -cii G ac u£ zid., -cia 74 ac uf uid. affectu : eff. G4 ac 38 diabolus : -bulus IV/ cogitationes : -ciones .$, -tionis 74 ac orantes : -te G 4A ac 39 Qui: Quid G.4ac desistit : -tat WS Apc F ledentibus : lesd. W' ac, -dibus A 40 proficit -fecit .$ ac oratio : -cio .$ dolor: doleor W'ac hodium : od. W.$ AF manit: -net I$ .4AF 41 ota-

tionem : orac. $ ^ non:

is imr. W' corde: cor W $.4pcF corde et : oz. W ac manum : -nus 74 ac, leuat et cor add. W ef eras. Quisquis ... non leuat : iz zzarg. super. W manum : -nus 4A ac 29]euat :laeuat [V — necesse ... operare : et op. nec. est 4 operate : -ri W' JApe F pe leuat : cor leuat zz znzer/. W/

LIBER SCINTILLARVM VII, 42-52

33

42. Item dicit : Culpabiliter manus ad Dominum eregit, quia facta sua orando iactanter prodit. 43. Iterum dicit : Qui enim iactanter orat, laudem appetendo humanam, non solum quia eius oratio non delet peccatum, sed ipsa uertitur in peccato. 44. Alibi dicit : Quotiens orantes non cito exaudimur, nostra nobis facta in oculis proponamus ; ut hoc ipsud quod differimur diuinae reputetur iustitiae et culpae nostrae. 45. Item dicit : Sepe enim multos Deus non exaudit ad uoluntatem,

ut exaudiat

ad 'salutem.

46. Alibi dicit : Non enim conciliat Deum multiplex orationis sermo, sed purissima senceraque orationis intentio. 47. Item dicit : Oratio frequens diaboli iacula submouit. 48. Oratio continua diaboli tela exsuperat. 49. Item dicit : Inmundus spiritus orationis euincit instancia, quia demonia per orationum uincuntur. 50. IN LIBRO CLEMENTIS DIXIT : Disciplinam nobis est orare pro interfectoribus et persecutoribus nostris. 51. BasiLIVS DIXIT : Oratio namque grandis municio est animae. Per orationis purissimas omnia nobis utilia tribuuntur a Domino et cuncta noxia proculdubio effugantur. 52. CYBRIANVS DIXIT : Bona est oratio cum ieiunio et aelymosina.

42 Ibid. 7, 20 ; ibid. 676 A. 43 Ibid. 7, 21 ; ibid. 676 A B. 44 Ilid. 7, 24 ; ibid. 677 A. 45 Ibid. 7, 25 ; ibid. 677 B. 46 Ibid. 7, 29 ; ibid. 678 A. 47 Syn. 2, I2 ; ibid. 848 B. 48 Ibid. 15 ; ibid. 848 B. 49 Ibid. 15 ; ibid. 848 B. 50 Ps.-CLEMENS, Recognifiones, 6, 5 ; P.G. 1, 1350 A ; S. CrEMENS PAPA, Epist. 4; P.L. 130,55 A. bi Admonitio ad filium spirit. x2 ;LEHMANN ; 50, 17-19 €t 51, 1 ; IDAT201022169216: 52 'Tob. 12, 8 in De Doz. Orat. 32 ; HARTEL, 290, 17 ; P.L.

4, 540 À.

42 Dominum

: Deum 5$ F etegit : erigit I/ A F quia : qui $ .F quia .. humanam (72 sezf. 43) : qui in ipsa oratione laudem appetit humanam zn ras. prodit : ozz. G 4A ac 43 Iterum ... iactantet : ozz. G Aa appetendo : apet. .9 quia : eras. F oratio : -cio .$ sed : quia add. JA pe ipsa: ipse .$ peccato : -tum I .$JA pe F 44 Quotiens : -ciens .$ 4, -ties F exaudimur : -diemur .$ ipsud : ipsum IWA pe F pe differimur : -mus G, differr. I, defer. 7/4 ae, diferimur 74 pe diuinae : -na $, -ne AA FP iustitiae : -ciae . culpae : -pe $ AF 46 Item : Iterum 15. Sepe: Saepe 5$ exaudit : qui «27. G 46 Alibi: Aliubi W.$.4 orationis : ofac. purissima : -mas .$ senceraque : sinc. IS AF otationis : ofac. .$ intentio : -cio .$ 47 Oratio : -cio diaboli : -buli W submouit : -uet IW 74 pe F pc 48 Oratio : -cio .9 diaboli : -buli W.$ 49 Inmundus : -dos IW JA pe orationis : ofac. .$ euincit : -citur .F instancia : -tia IW .$ac A P, -tiam $ 5e demonia : daem. .$ orationum : -nem WW JA F, oracionem .$ 50 dixit : dicit. F Disciplinam : -na W/.$ AF persecutoribus : secut. VW ac, persequut. 74 D1 dixit : dicit F Oratio -cio .$ grandis :-de W/ ^ municio : -tio W F, mon. 5 pe orationis : -nes W AF, -ciones 5 et: om. W 52 Cybrianus : Cypr. W, Cipr. $.4F Bona: Bone W/ ^ oratio : -cio 5 aclymosina : aelim. I, elim. $, elym. AA F 4

L. $. (Cxvi1)

34

LIBER SCINTILLARVM VII, 53-VIII, 2

53. Item dicit : Cito orationis ad Dominum ascendunt, quas ad eum merita nostri operis inponunt. | pa 54. CESARIVS DIXIT : Sic lectione et oratione debetis incumbere, ut interdum etiam manibus aliquod possitis exer-

cere. 55. Item dicit : Duobus modis oratio inpeditur, ne inpetrare quisque ualeat postulata, hoc est : si aut mala quisque adhuc committit, aut si delinquenti sibi debita non demittit. 56. IN VITAS PATRVM DIXIT : Sicut ueninata animalia forciores herba uel pigmenta expellunt, ita et cogitationes sordidas oratio cum ieiunio repellit. 57. Item dicit : Qualis orantes uolumus inuenire, talis nos ante tempus in oratione preparare debemus. 58. Iterum dicit : Christo enim coniuncta mens et precipue in tempore orationis intenta nihil malum, nihil superfluum recepit.

VIII. DE CONFESSIONE I. DOMINVS DICIT IN EVANGELIO : Omnis ergo qui confitebitur me coram hominibus, confitebor et ego eum coram Pa-

trem meum qui in celis est, et reliqua. 2. PAVLVS salutem.

APOSTOLVS

DIXIT

: Ore autem

53 De Dor. Orat. 33 ; HARTEL, 290, 26 ;P.L. 4, 540 B. 7; MORIN, 140, 11-12. B5 Ibid. 1, 4 ; ibid. 133, 18-20. 4, 425 P.L... 75, 870. B ; uel z/d. nx; 60; PII... 73, 769. latiotes 9, 33 ; PETSCHENIG 252, 24-25 ; P.L. 49, 775 C. VIII, 1 Mt. 1o, 22. 2 Rom. 1o, 1o.

53 orationis : -nes I /4pce F, -ciones -ttis G

confessio fit in

54 Regul. Monast. 2, 56 Vitae Patrum V, 5*7 CAssIANVS, Con58

^ ascendunt : asscend. 5

94 Cesarius : Cess. IW, Caes. .$.F

nostti :

lectione : -ni W JA pe F, leccioni

$9 X otatione :-ni I /45c F, -cione 5 debetis :-itis.$ac —— aliquod : -quid W ApcF possitis : -etis I/ —— 55 Oratio : -cio .$ Oratio inpeditur : ^ W inpeditur : imp. W, inpenditur F ac inpetrare : -trata G .$ 4 ac uf uid., imp.]/7 ^ ualeat : quod add. .A pe postulata : postol. 74 ac, -lat 4 pe quisque : eras. À quisque adhuc : ^ I$ F committit: -tat W/ — aut: et G.A demittit : dim. W'.$ F b6 uitas : -tis $ ac, -ta F pe — dixit : dicit .$ 4A pc FE ueninata : uenen. I$ AF forciotes : fort. IW ,4 F, -tioris .$ hetba : -be W' Fac, etba .$, hetbae JA F pe cogitationes : -cionis .$ ae, -cionis .$ 5c sordidas : sotdas .$ ac oratio : -cio .$ repellit : repelit 74 ac, tepp. F 5? Qualis : -les W .$4 pc F inuenire : -iti W 4 pc F talis : e W,-les.$ JA pc F in oratione : in -cione J, orationis 74 pe B8 coniuncta : cumiuncta $ pe ^ ptecipue : praecipuae .$ otationis : -cionis .$ tecepit : AF -dpit W VIIL MSS:GW $.AF. Textus : C. 1 Patrem : -tre W $ AF meum : meo W.$ AF in celis est : est in c. W F,esincaelis$ ^ celis : caelis W .$ A et reliqua eras. /Á 2 apostolus : fit : sit G confessio : conues. V ac -tulus .$

LIBER SCINTILLARVM VIII, 3-12

35

3. IACOBVS APOSTVLVS DIXIT : Confitemini ergo alterutrum peccata uestra, et orate pro inuicem, ut saluimini.

4. SALAMON DIXIT : Qui abscondit scelera sua, non dirigetur ; qui autem confessus fuerit et reliquerit, misericordiam consequitur. 5. IOHANNIS APOSTOLVS DIXIT : Si dixerimus quia peccatum non abemus, ipse nos seducimus, et ueritas in nobis non est. Si autem confiteamur peccata nostra, fidelis et iustus est, ut remittat nobis peccata et mundet nos ab omni peccato. 6. HiESVS FILIVS SrRAAC DIXIT : Non confunderis confiteri peccata tua, ne subicias te homine peccato. 7. Ante morte confitere, uiuus sanus confiteberis, et lauda-

bis Dominum, et gloriaberis in miserationibus illius. 8. ORIENVS DIXIT : Si dixeris peccata prior, exaudiet te Dominus tamquam populum sanctum. 9. AGVSTINVS DIXIT : Confessio omnium malorum inicium est operum bonorum. IO. Qui confitetur peccata sua et accusat se peccasse, cum Deo facit pactum. II. Ferto patrem erudientem, ne sencias iudicem punientem. 12. Tempus confessionis est nunc confitere que fecisti, que in uerbo, que in opere, quae in nocte, quae in die.

8 Iac. 5, 16. 4 Prou. 28, 13. 5 1 Ioh. rz, 8-9. 6 Eccli. 4, 31. * Eccli. 17227. 8 In Leuit. 9, 8 ; BAEHRENS 1, 435, 7-8 ; P.G. 12, 520 D. 9 In Iob. Euang. x11, 15 ; P.L. 35, 1491 ; WirLEMS, 128, 29-30. 10 I2;2. xxt, 15 ; P.L. 55, 1491 ; WILLEMS, 128, 21-22. 11 Ibid. xit, 14 ; P.L. 35, 1492 ;WILLEMS, 129, 26-27. 12

3 apostulus : oz. W $F dixit : dicit .$ uestta : -ttae I saluimini : saluem. W .$ AF 4 Salamon : Salomon .$ 4 F scelera : -lata .$ dirigetur : gitur I7 $5, dilig. Aa teliquetit : ea et add. W, ea add. $ F miseticotdiam : -dia 74 ac consequitur : -quetur 44 pe F pe b Iohannis : -nes

$.Apc FP, loannis 24 ac ^ peccatum : -ta WS ^ abemus: hab. WS.JAF ipse: ipsi W $5: AF omni: omnia |ac 6 Hiesus: lesus 4 Siraac : Sirach W .$ F, Sirac JA confundetis : -daris W/.$ 74 pe F — tua: et add. W $ F ne : nec ZÁ fx subicias: subponas W homine :-ni W.$.ApcF, pto add. W $5FF peccato : -toti 24 pc *? motte : -tem IWA pF uiuus : et add. JA pe sanus : sanas W' ac confiteberis : -tere F $ Orienus : Origenes W 4 fv, Otienis .$, Origenus 74 ac, Origenis F dixit : dicit F peccata : tua add. W S F ptiot : ptius 24 Dominus : Deus .$ ac 9 Agustinus : Àug. Apc F omnium : omnem G ar, ozz. W, hominum 5 Fat, operum 4c inicium : -tium IWF operum bonorum : ^ I7F 10 confitetur : -tebitur W/ — se peccasse : peccata sua Il/ .$, se pro peccato suo F Deo : Domino .$ F facit pactum : factum .$ ac 11 erudientem : -tes ut uid. W ac, -te W pe — sencias : -tias W.$.F 12 1? qua : quae .$ 29 que : quae IW 5$ F ac 39 que : quae 5 F pe 19 quae : que I JA F ac 29 quae : que W A F ac

36

LIBER SCINTILLARVM VIII, 13-23

I3. Corifiteri tempore oportuno, in die salutis accipias caelestem thesaurum. 14. HvERONIMVS DIXIT : Rediculum est debilitatem et

fracte tocius corporis uulnera pauca monstrare. IS. AMBROSIVS DIXIT : Neque enim adhibere ei potest remedium cuius est uulnus occultum. 16. GREGORIVS DIXIT : Non uult Deus ulcisci maliciam, qui confiteri delicta persuadit. 17. Obtat dissolui confitentes, ne contumaces

ponire co-

gatur. 18. Tantumque

est homo sarcinis peccatorum grauatus, quantum a bonis operibus alienus. IQ. Ea que ingrata esse hominibus inportunitus solent, iudicium ueritatis placent.

*

20. Qui delinquentibus uulnera, conclauso pectore, lingua retegit, quantum amplius silentium premit, tantum grauiorem dolore intrinsecus nutrit. 21. Nam cum putrido que interius feruit eicitur, ad salutem dolor apperitur. 22. Omnes quippe peccator, dum culpam suam intra conscientiam abscondit, intrinsecus latet et in suis penetralibus occultatur. 23. Peccatores Deus uidet et sustinet ; resistentes tollerat et damnat, cottidie per euangelium clementer uocat.

13

14 ;Apologia aduersus libros Rufini, x, 17 ; P.L. 23, 410 B C.

15

16

19 20 22 Hoz. Euang. 26, 6 ; P.L. 76, 1201 A.

17

18

23

21 Pastor. 3, 14 ;P.L. 77, 72 B.

13 Confiteri : -re IW .$ .4 pc F, in add. W.$ AF oportuno : et add. W S JA F accipias : -pies IW .$ A4 pc F caelestem : -te W .$ 14 Hyeronimus ... monstrare : ozz. F Hyeronimus : Hier. W'.$ Rediculum : Rid. W .$ JA pe debilitatem : dibilitate W'.$ pc, debitate .$ ac fracte : facte IW, -cti J4 pe tocius : tot. I

18 enim : zz igzerl. .$

adhibere : adiberi

W7 ac, -ri W^

c-À pc — potest: postest W'ac ^ 16 Gregorius: Grig. W/ maliciam: malia G, -tiam W'F confiteri : -te W .$F ac persuadit : -det W.$ JA pc F 17 Obtat : Opottat .$ ac, Optat $ pc F contumaces : conmaces .$ ac ponite : pun. I/.$ AF cogatut : gog. .$ 18 alienus : -nos W^ 19 que : quae .$ ZA pe F pc inportunitus : -tunis VW, -tunitas 44 fr, -tunaque F solent : solet W/ — iudicium : -cio WF, -tio .$ 74 fe placent : -cet W $4 20 Qui : in add. A pe Qui ... tetegit ozz. F delinquentibus : -tes W, diliquentes uulnera : uiln. 5 5c z/ uid. conclauso : -cluso .$ lingua : -guiam .$ ac, -guam .$ pc

premit : praemit I7 grauiorem : graui G, -uiore .$ dolore : -rem IW A pe F 21 putrido : putredo W' /A pc F que : quae .$ F feruit : -uet WS Apc F salutem : salu W/— dolor: -otes W' ^ appetitur : aper. WS$.AAF 22 Omnes : -nis S AF 23 uidet : -dit 74 ac tollerat : toler. "Apc F — et damnat : ne damnet F cottidie : cotidiae W F, cotidie .$ 74

LIBER SCINTILLARVM VIII, 24-33

24. Confessionem

nostram

37

ex puro corde desiderat,

et

cuncta que delinquimur relaxat. 25. Peccati uerus salubriter apperitur in confessione, quod pestifere latebat in mente. 26. Confitendo peccata quid aliut agimus, nisi malum quod latebat apperimus ? 27. Peccator enim conuersus de peccatis in fletibus iam iustus esse inchoat, cum ceperit accusare quod fecit. 28. HvsipoRvs DixiT : Qui peccata sua hominibus occultant

et per semetipsos

confessi non

fuerint,

Deum,

quem

testem habere debuerant, ipsum habebunt et ultorem. 29. Ex eo unusquisque iustus esse incipit, ex quo sui accusator exteterit. 3o. Multi autem e contra semetipsos peccatores fatentur, et semetipsos a peccatu non subtrahunt. 31. Magna iam iustitiae pars est seipsum nosse homo quod prauus est; ut ex eo diuine uirtutis subdatur humilius, ex quo suam infirmitatem agnuscet. 32. Bene se iudicat iustus in hac uita, ne iudicetur a Deo damnatione perpetuam. Tunc autem iudicium de se quisque sumat, quando per dignam penitentiam sua praua facta condemnat. 33. Duplicem debet habere fletum in penitentia omnis peccator, siue quia per neglegentiam bonum non fecit, seu quia

24 25 Hom. Euang. 40, 2 ; P.L. 76, 1302 C. 26 Ibid. 40, 2 ; ibid. 1302 C. 23 Hom. Ex. 1, 7, 24 ; ibid. 855 B. 28 Testimonia diu. Script. e£. Patr. 55; P.L. 83, 1216 A ; IviraN. PowER., De Vita Contemplatiua, 11, 7, 2 ; P.L. 59, 451 C. C£. Ps.-AvGVSTIN., 5erm..254, 2 ; P.L. 39, 2215. 29-830 Sent. 1:222 3:5 5D. 17185. 614: B. 81 Ibid. 13, 2 ; ibid. 614 B C. 32 Ibid. 13, 5 ; ibid. 614 C-615 A. 33 Ibid. 13, 5 ; ibid. 615 A. Cf. Ps.-AvGVSTIN., Serz., 254, 2; P-15,-39, 2215

24 que: quae S Fe delinquimur : -mus WW, deliquimus 24 pe F 25 uetus : ueto G, uiris ]/, uitus S JA pce F appetitut : aper. W $ AF 26 Confitendo : -ttendo G ac aliut : aliud W/$ AF quod : oz. G À ac, in nobis ed. W SF appetimus : apet. W $5AF 27 conuetsus : -sum G A ac de : a JÀ fe inchoat : incoat 5, inquoat 24 cepetit : coep. IW/.$ F accusate : -ssate .$ 28 Hysidotus : His. .$ F, Ys. A Deum : Deo W^ habete debuerant : habebunt .$ 24 F, habebit W7 29 habebunt : -bit W^ 29 unusquisque : -quae I incipit : -piat I extetetit : extit. 7.5 AA F 30e:et I7 peccatu : -to G pe W $ AF 31 iustitiae : -ciae 44 homo : -ini 7A pc ptauus : pftaus 9 ac diuine : -nae WW F, -ni .$ uirtutis : -ti, W F, -tie 4A pc agnuscet : agnoscit IW .$ /4 pe F, agnoscet 74 ac 32 iudicetut :-citut IV/ ac perpetuam :-tua IW/.$ AA F judicium : -tium.$ sumat : -et G fe A ac, -it W .$7A pe F penitentiam : poen. .$ F, paen. 74 pfaua : braua W^ condemnat : cont. JW, -dempnat F 33 debet habere : ^ WS EF penitentia : paen. I 74 pe, paenitentiam . 74 ac neglegentiam : neglig. 5$ non : Zn interd. S quia : pet ad4.

38

LIBER SCINTILLARVM VIII, 33-40

malum per audacia perpetrauit; quod enim oportuit non gessit, et gessit quod agere non oportuit. Lo x. 34. Quedam enim iam iustitiae portio est iniquitatem suam hominem abscondere, et in semetipso de peccatis proprüs erubiscere. ; 35. Qui inlatas sibi contumilias tranquillo animo perdit dolorem cordis aperit, et uirtus, quod feruit in animo, facile

resistit. 36. Vulnera enim mentis aperta cito exultant ; clausa, ni-

mis exulcerant. 37. Confessio iustificat ;confessio peccati ueniam donat; omnes spes in confessionem consistit ; in confessione locus misericordie est. 38. Peccatum prodito cito curatur, crimen autem tacendo ampleatur. Si patet uicium, fit ex magno pusillum ; si Tatet uicium, fit ex minimum magnum. Silentium culpa crescit. 39. BasiLIvs DIXIT : Melius est enim in malis factis pura confessio, quam bonis operibus superba gloriatio. 40. IN LIBRO CLEMENTIS DIXIT : Tacentibus non facile potest medillam oportune et necessarie sermones adhibere. Proferre debet unusquisque, in quo animus per ignorantiam languit.

34 Ibid. 20, 5 ; ib:d. 625 A. 35 Ibid. 29, 26 ; ibid. 631 B C. 86 Ibid. 29, 27 ; ibid. 651 C. 9? Syn. 1, 55 ; ibid. 839 B. Cf. Ps.-AvGVSTIN., Serzz. 254, 2 ; P.L. 39, 2215-2216. 88 yn. 2, 62; ibid. 859 C. 39 Testimonia diu. Seripi. et Patrum 35; P.L. 83, 1218

A ; PnRospER, Sent. 118; P.L. 51, 443 B. Cfr. Ep. 1x

BrANwr, lNouveau recueil] des inscriptions chrétiennes de la Gaule antérieures au. VIIIe *siécle, Paris 1892, p. 272, n? 255. 40 Ps.-CrEMENS, RecogniHiones 3, 51 ; P.G. 1, 1304 C.

audacia : -ciam IV, -tiam.$ JA F 34 Quedam : Quaedam .$ F justitiae : -ciae 4 hominem : -ni W/.$ F, non add. JA pc F pe abscondere : pure confitere I semetipso: -psos I etubiscere : -bescere WS AF 35 contumilias : -melias W'.$ 4 F perdit: prodit I,-det 4, pertulit T. cordis : non add. JA pe apetit : -tist IV/ac, app. 74 uirtus : uirus W quod: quae F feruit : -uet IW .$ J4 pec animo : -mao I aec, imo F 36exultant: sanantur F 9? 29 confessio : enim add. W Omnes : -nis Wpe$.4F confessionem :-ne I $ F locus : et add. W' miseficortdie : -diam IZ, -diae $ AF 88 prodito : -tum W',4 pc F ampleatut : -liatur W..AF patet:patit. ^ uicium :uit, I .$F latet : latit.$ uicium : vit. WF minimum : -mo JW S AF Silentium : Siselentio I ac, -tio I peS.4ÀpeF — culpa : -pam z£ uid. JA ac ctescit : -scet 74 ac $9 Melius : Melior P factis:-tus W — quam:inad4. W AF supetba : -bia W F ac glotiatio : -cio .$ 40 Clementis : Celem. .$ medillam : -della W F ac, -dilla .$, -dela 74 5c F fe, conferti add. JA pc oportune : -nae .$ necessarie : -rii V7, -riae 5 JA F ac, -tia F pe

F pe, et add. A pe

sermones : -nis IV .$F

languit : -guet W'.$ 44 pc F

adhibere : -ri W^

;

39 VIIIT. DE PENITENTIA I. DOMINVS DICIT IN EVANGELIO : Penitentiam agite, adpropinquauit enim regnum caelorum. 2. PETRVS APOSTOLVS DIXIT : Penitentiam agite, et baptizetur unusquisque uestrum, et accipietis donum Spiritus Sancti. 3. PAVLVS APOSTOLVS DIXIT : His quidem qui, secundum penitentiam boni operis, gloriam et honorem et incorruptionem querentibus, uitam aeternam. 4. SALAMON DIXIT : Bonum est corruptum manifestare paenitentiam ; sic enim effugit uoluntarie peccatum. 5. Ne dixeris : Peccaui, et quid accederit mihi triste ? 6. De propiciato peccatorum noli esse sine metu, neque adicias peccatum super peccato. 7. Ne tardis conuerti ad Dominum, et ne differas de die in diem. 8. Ne dispicias hominem auertente se a peccato ; memento quoniam omnes in corruptione sumus. 9. Altissimus hodio habit peccatores et misertus est penitentibus. IO. Conuertere ad Dominum et relinquere peccata tua. II. Fili, peccasti, non adicias iterum, sed de pristinis deprecare, ut remitantur tibi. Quasi a facie colubre fuge peccata tua ; et si accideris at illam, suscipient te.

MVIIID 3. Mt. 5,2.

2 Act. 2, 38.

3 Rom.

Eccli. 5, 4. 6 Eccli. 5, 5. *? Eccli. 5, 8. 10 Eccli. 17, 21. 11 Eccli. 21, 1-2.

2, 7.

4 Eccli. 20, 4.

8 Eccli. 8, 6.

B

9 Eccli. 12, 5.

IX. MSS:G]W5.AF. Textus: G. Tulum. De: Dae $ pec penitentia : -cia .$ ac, paenitencia S pe, paen. I F 1 Penitentiam : Paen. WS .F adprtopinquauit : -bit 74 caelorum : cel. 44 2 Penitentiam : Paen. .$ baptizetur : babt. W7 Spiritus Sancti: ^ W/ 8 secundum : saec. 5$ penitentiam : paen. 74, poen. F boni: boris W7 29 et ozz. G incotruptionem : -tubtionem quetentibus : quaet. W .$ A 4 Salamon : Salomon $ A F cottuptum : correp. I/S.AAF paenitentiam : pen. FP — effugit :-giet 4 fc — uoluntatie :-riae $ ^ SG accedetit : -dit W.$,accidit 4 pe F — triste : -tae $ — 6 propiciato : -tiatione IZ", -tiato .$, -tiatu F . peccatorum: -to Ae neque: ne F peccato : -tum WK.S. AF * tatdis : -des IW .$ AF conuetti : -tit G differas : disseras G, deferas .$, desetas ;4 ac, diferas 74 pe die: diae JA 8 dispicias : desp. 24 pe F pe auettente : -tem IW.5JA pe F Memento : Mento G quoniam : quod W corruptione : -nem 9 hodio: od. W $4 pec F pe habit : habet WSAF penitentibus : paen. 5, poen. F 10 Dominum : Deum 5$ telinquete : -qui I, -que 5 74 pc F 11 sed : et adZ. A fx remitantut : remitt, WW$ JA F pe, tremittentur F ac facie : -iae .$ colubte : colibri W/ zc, colubri

Wpe$.ApeF ^ tua:om.W 4A ac at:ad W.$.AF

SF accidetis : accessetis W 74 pc F, accederis illam .:illa W/.$ Z4 pc F suscipient te : -piente G

40

LIBER SCINTILLARVM

IX, 12-23

I2. ORIGENVS DIXIT. :Penitentiam, quamuis sit exicua, non

dispicitur apud iudicem iustum Deum. I3. AGVSTINVS DIXIT : Ille uero, qui sua scelera cogitat et statim conuersus fuerit, ueniam sibi credat.

I4. Si enim tunc uis penitentiam agere, quando peccare non potes, peccata te dimiserunt, non tu illa. ' I5. Impia anima plangitur in malis, dum desperat de bonis. 16. HIERONIMVS DIXIT : Vtinam tam cito conuertatur peccator ad paenitentiam, quam cito Dominus preparatus est etiam perfinitam mutare sententia. 17. Non enim temporis longetudinem requiret Deus, sed affectu senciritatis penitendo pensatur. 18. Qui enim tota in Christo mente confidit, etiam, sicut homo lapsus, mortuus fuerit in peccato, fide sua uiuit in aeternum. I9. Cauendum est uulnus quod dolore curatur. 20. Putrido carnis ferro indiget et cauterio. 21. Catena, sordis et comme,

non

sunt

diadematis

signa,

sed fletus et lacrimarum. 22. Saccus et ieiunium arma sunt penitentiae et remedium peccatorum, quia inanis uenter et habitus luctuosus ambicio-

sus Dominum deprecatur. 23. Deus naturae misericors est, et paratus ut saluit clementiam quos non potest saluare iustitia. 12 Ps.-AvGvsTIN., Serz. 254, 5 ; P.L. 39, 2216. 13 Serm. 393; P.L. 39, 1715 ; CAESARIVS, Serzz. 63, 5; Mon1N.

262, 26-27.

14 15

16 17V Ps.-AvGvsrTIN., ferm. 254, 5; ou ON 22T16: 18 Ibid. 19 Epis. 79, 10, 2 ;HirsERG rt, 99, 14 ; P.L. 22, 731-5CESIUN SONS 20 Epist. 117, 2, 1 ; HirzBERG r1, 424, 18; P.L. 22, 954.

21 Epis. 17, 2, 5; EIxEBERG I, 71, 17; P.L. 22, 360. 25, 1140 C-1141 A. 23 Ibid., 2, 9 ; ibid. 1157 C.

22 In Ionazm, 5, 5 ; P.L.

123 Orienus : Otigenes W 74 pc, Orienis 5, Origenis u£ uid. 4 ac F dixit : dicit W Penitentiam : -tia I ,4, Paenitentia .$, Poenitentia F exicua : -gua IA SES dispicitur : desp. 44 pe 13 Agustinus : Aug. JA pe F qui : quia Fac et statim : istatim I7 14 tunc : eras. A uis om. 4 penitentiam : peneit. Jae, poenit. W' pe F, paen. .9 agere :parati s(unt) adZ. JA pe quando ... paenitentiam (m sem. 16): om. G.A 15 despetat : disp. 5 F ac 16 dixit : dicit F paenitentiam : pen. F quam : eras. A perfinitam : pref. $.F sententia : -tiam W/.S AF 1? temporis: -teis War ^ longetudinem : longit. W.$ AF requiret : -rit WS F affectu : -tus 4 pc F sencititatis : sincet. I .$JA F penitendo : poenitudo IZ, paen. 5, -di F pe pensatut : -tot .$ ac 18 ctiam : si adZ. W JA pe F lapsus : et add. JA pe uiuit: uiuet [7 — 19 uulnus : -neus W ac dolore : -tem 5$, ote Fac 20 Putrido : -edo IW F pe indiget : -gent G .$ cauterio : -tirio .$ 21 Catena : Cadena W' sotdis : -des WA comme: comae lac, come W 5e5, compedes 4f, commemoratio peccatorum F 22 penitentiae : paen. |W.$, -tiae JA ambiciosus : -tiosius IV F, -sius .$ 4 pc deprecatur : -cantur 44 pc 23 Deus : hu m anae add. À pe natutfae : -ta I F saluit : -uet IW/.$ AF clementiam : -tia I.S pc JAPF —— iustitia : -cia .$

LIBER SCINTILLARVM IX, 24-31

41

24. Deus nec bona implet quod sanctis promittit, si illi reuertantur ad uicia ; nec mala que peccatoribus comminatur, si illi reuersi fuerint ad salutem. 25. Homo iniquos, qui per nefas perituras diuicias congregauit, si aliquando conuersus euadere coepit aeterna supplicia, debet agere, ut multitudinem peccatorum possit exequaere ubertatem uirtutum. 26. HELARIVS

DIXIT

: Penitudo

enim

mores

inmutat,

et

longa temporum crimina in ictu oculi periunt, si cordis nata fuerit conpunctio. 27. GREGORIVS DIXIT : Neque enim delicta satisfacimus, si ab iniquitate non cessamus. 28. Qui commisit prohibita sibimetipsi abscedere debeat etiam concessa ; et si reprehendat in minimis, quem meminit in maximis deliquisse. 29. Satis alienus a fide est qui ad agenda penitentiam tempore senectutis expectat.

30. Metuendum est ne, dum sperat misericordiam, incidat in iudicium. 31. Penitentia quippe agere est perpetrata mala plangere et plangenda non perpetrare ; nam qui sic peccata deplorat, ut tamen alia committat, adhuc penitentiam agere aut ignorat, aut desimulat.

24 Ibid. 3, 10; ibid. 1144 B. 25 Cod. Lyon 66o, fol. 1o-1ov, sub titulo : De expositione 1v. prophetarum. 26 2€ Pastor. c57 301 Dp 77 331p: C. 28 Hom. Euang. 34, 16 ;P.L. 76, 1256 C. 29 30 31 Hom. Euang. 34, 15 ; P.L. 76, 1256 B.

24 bona : bonum F quod : que JA fe uicia : uitia W/ F que : quae .$ comminatut : conm. I, comin. $5 fuerint: -rit W —— 28 iniquos : -quus WSAF petituras : -tras W'ac diuicias : -tias WAS JAF coepit : cupit JJ, ceperit F debet : debe IW ac possit : -set I/ — exequaere : -quate W/.$ pe.4 pe, exaequete P ae, exaequi F fe ubertatem : -tei W/ pre, -tate $ AF uirtutum : -tem I, uirtu 74 ac 26 Helatius : Hyl. I, Hil. SORAEETUA Penitudo : Paen. .$, -tendo JA motes : mots G 4, mote I temporum : -te W ictu : icta I7 oculi : -lis W ac petriunt : pereunt W ApcF nata : sic pc W' ^ fuerit: -rint G 24 Gregorius : Grig. W^ delicta : tecta W, -tis $ pe, pro delictis 4 pe, -to F 28 commisit : comis. S 74 abscedete : abscid. W'.$ pe AAF debeat : debet W/JApe F pe si:'"se W $245cE teprchendat : preh. ]W/ ^ minimis: -mus War quem : quae 5, qui se F deliquisse : delinq. .$ 29 alienus : aliaenus .$ agenda: -dam W$.AF penitentiam : paen. W/S.AF tempote : -pus I, -pota JA pc F expectat : pectat I// ac 30incidat :incedat D ^ iudicium : -cim IW ac, -tium .$ pe 31 Penitentia : Paenitentiam I .$ F, -tiam 74 plangenda :-ta W' ^ perpetrare : petrate IW, pepetr. 5 peccata : oz. W' committat : -itat I7, comit. 74 penitentiam : paen. SF desimulat : dis. W' /4 pe, dissim. 5 .F

42

LIBER SCINTILLARVM IX, 32-43 32. Deus omnipotens labore se denunciat, cum duras homi-

num prauitatis portat.

;

33. Si quis te de peccato forinseco correxerit, tu confitere

interiore quam ille nescit. POE. 34. Neque enim potest esse gratia electorum, nisi ubi fuerit ueniam peccatorum. : 35. Magis enim de peccatorem conuerso, quam de iusto stante, gaudium fit in celo. 36. Necessarius ergo nobis est, qui uult se omni modo purgare a peccato, primas ipsas causas culpae succidere. 37. Internus iudex mentem pocius quam uerba considerat. 38. Numquam peccatores ad lamentum penitentiae redirent, si nulla essent bonorum exempla, que eorum mentem traherent.

-

39. Omne enim peccatum graue est, quia non permittit animum ad sublimia leuare. 40. Neque enim tunc ueniam inuenit, qui modo aptum uenie tempus perdit. 41. Ibi iam a Deo non potest merere quod petit, qui hic noluit audire quod iussit. Qui tempus congruae penitentiae perdedit, frustra ante regni ianuam cum precibus uenit. 42. HysiDoRvs DiXIT : Penitentia non uerbo agenda est, sed facto. 43. Cito corregitur culpa que cito cognuscitur; tardius

32

33

34

35

Hoz. Euang. 34, 4 ; P.L. 76, 1248 C. 36 8v Hom. Euang. 27 SEEDSI I T6 T2097 38 89 Hom. Ez. 1, 2, 6; P.L. 76, 797 D. 40 Hoz. Euang. 12, 4; P.L. 76, 1121 B. 41 Ibid. 12, 5 ; ibid. rir2r C.

42

43 Sent. 1t, 25, 10 ; P.L. 85, 625 B.

32labore: -rarze W.$ Apc F denunciat : -tiat W/.$ F prauitatis : -tes WS$AF 33 forinseco : foris I/, foris. 74 ac, -secus F confitere : de a44. Ape — interiote : -ta $ £c F quam : quod I7 4 5e, quae .$, que F 34 electorum : delict. 44 — nisi:eras. JA. — ubi : ibi I, non add. A pe — fuetit: etit [7 ueniam : uenio IV, uenia $ F, confessio 4A in ras. 88 enim : ergo etgo IV, ergo $ F peccatorem : pectore Iac -re W.$ AF stante : -ntente G gaudium : -dio 74 ac celo : caelo W $ AF 36 Necessarus: -tium W/$ 4 nobis: ei Ffv uult: uul 4ac— ptimas : -num Vac, -mum W pe culpae : -pe IW succidere : -cedere .$, subciderae JA 37? Internus .. considerat : is arg. sup. W' Internus: Inaeternus pocius : pot. / .$.F 38 penitentiae : paen. IW $5,poen. F que : quae WS$.ApcF 39 leuare : -ti 74 pe, eleuate Fac, eleuati F pe 40 Neque .: Que War — aptum: abtum W' ^ uenie : -nia IW, -niae $ Apc F perdit : -det Jd ac 41 merete : -eti $ 74 pc F pe noluit : nuit JW ac congtuae : -grue l/ — penitentiae : paen. 5, poen. F perdedit : -didit I7.$4 F ianuam : iamuam Wac 42 Hysidorus : His. $ F, Ys. A Penitentia : Paen. SF uetbo : uerso ]W ac 43 cotregitur: corrig. WS .4pcF que : cognuscitur : cognosc. I/.$ JA F quae .$ F

LIBER SCINTILLARVM IX, 43-51

43

autem sanatur uulnus, quod, et iam putriscentibus membris,

penitentia adhibetur ; cito reuiuiscet. 44. Nam qui consuetudinem facit peccandi, iam sepultus est. 45. Grandis scelus grande habet necessarium satisfactionis. 46. Qui ergo cupit certus esse in mortem de indulgentiam, sanus penetiat, sanusque perpetrata facinora defleat. 47. Lauamini, mundi estote. Lauatur itaque et mundus est, quia et preterita plangit et flenda non amittit ; lauatur et non est mundus, qui plangit quod gessit, nec desinit et post lacrimas ea que fleuerat repetit. 48. Qui autem praue uiuendo penitentia in morte agit, periculosum est; sicut eius damnacio incerta est, sic et remissio dubia. 49. Ille penitentia digne agit qui reatum suum satisfactionem legitima plangit, condemnandum scilicet ac deflendo, tantum in deplorando profundius quantum extetit in peccandum prolixius. 50. Quamuis quisquis sit peccator et impius, si a penitentiam conuertatur, consequi posse ueniam credat. 51. Festinare debet ad Dominum penitendum unusquisque dum potest, ni, si dum potest noluerit omnino, dum tarde uoluerit, non possit.

44 46 Senf. 11, 13, 15 ;P.L. 85, 616 B. 44 Ibid. 16, 4; iud. 619 B C. Cf. Ps.-AvGVsTIN., Serm. 25422 ADI 20: 2216. 48 Ibid. 15, 15 ; ibid. 616 B. 49 Ibid. 13, 6 ; ibid. 615 B. 50 1/4.

13, 8 ; ibid. 615 B.

51 Ibid. I3, 13 ; ibid. 616 A.

autem : eras. 44 uulnus : patet add. Ape etiam : iam W$.AF puttiscentibus : putresc. 44 pe F pc penitentia : -tiae I7, paen. S, qui paenitentiae 44, paenitentiae F adhibetur : -bitione W/ —— cito : non ad. W^ reuiuiscet : -scit I/ F, uiuiscit 5, reuiuescit 74 44qui:que V . peccan:-d W^ — 43 Grandis :-de WW5 AF grande : gradem W' ac, -dem W pe p pe necessarium : nescess. | ae, -riam 24 pe, necessitatem necessariam I satisfactionis : sitisfactionem V ac, -onem W pe JA pe 46 mortem : -te WSAF indulgentiam : -tia W'$ ApeF penetiat : peniteat I 74 fr, paeniteat 5 F 47 quia : qui I $ pe JApe F plangit : quod gessit nec desetit add. W ae, postea exp. amittit : adm. W /A pe nec : necess z uid W ac desinit : deserit W/.$ AF ea :"haecHIE 2; hecsE. 48 ptaue : -uae .$ penitentia : -tiam z/ uid. W, paenitentiam .$ 74 F motte : -tis I7, -tem JA peticulosum: -lo V, ei add. A pe est:om.W eius :estadd.G . damnacio : -tio IW.$AF temissio: missio G,-isio W/ . 49 penitentia : -tiam W .A pc F, paenitentiam .$ satisfactionem : -one I.S be 4 pc F— condemnandun: contemnando J|, -do $.45cF . in deplorando : deinde plorando W profundius : -fusior IV,-diot JA pc extetit: extitit I/ .$.F peccandum : -do W/JA F prolixius : -xiot IW 4 pe 50 quisquis : quis W Aa, quique F a: ad WS$AF penitentiam : paen. .$ credat : -ditur W/, -dant F ac 51 Dominum : Deum WS AF penitendum : -do W Apc, paenitendo 5 ^ ni: ne W$.4pceF . potest: oz. F — dum: cum W/.$ .F

44

LIBER SCINTILLARVM

IX, 52—58

52. Amplius letatur Deus de anima disperata et aliquando conuersa, quam de ea que numquam exstetit perdita. 53. Plus enim gaudium coram Deo et angelis eius de eo qui ad periculo liberatur, quam de eo qui numquam nouit peccati periculum. Quantum enim contristat res perdita, tantum magis, si fuerit inuenta, letificat.

54. Multi, superna respecti gratia, in extremis suis ad Deum reuertuntur per penitentiam ; quecumque mala gesserunt, cottidianis fletibus purgant, atque in bonis factis mala gesta commutant; quibus iuste totum quod deliquerant ignuscitur, quia ipsi quod mala gesserunt penitendo gesserunt. 55. Est autem penitentia medicamentum uulneris, spes salutis, per quam Deus ad misericordia prouocatur, que non tempore pensatur, sed profunditate fletus et lacrimarum. Penitentiam autem nomen sumpsit a paena, quia anima cruciatur et mortificatur caro. 56. Idem dico : Qui uero penitentiam egerunt, proinde capilis et barbam nutriunt, ut demonstret abundantiam criminum quibus caput pectoris grauatur. Capilli enim pro uiciis accipiunt, sicut scriptum est : Crinibus peccatorum suorum unusquisque constringitur. 57. Per cilicium quippe recordatio est peccatorum. 58. Et idcirco in utrumque penitentiam agimus, ut et in conpunctione ciliciis cognuscamus uitia que per culpa com-

misimus.

32 Ibid. 14, 4 ; ibid. 617 C. 53 Ibid. 14, 5 ; ibid. 617 C. 84 Ibid. 14, 7 ; ibid. 618 A. 55 De Eccles. Off. 11, 17, 2 ; P.L. 85, 802 A. 56 (Prou. 5, 22) Ibid. 17, 5 ; ibid. 802 B. B7 Ibid. 17, 4 ; ibid. 802 B. 9S Ibid. 17, 5 ; ibid. 802 C.

92 Amplius : zz sententia praeced. in G letatur : laet. W/.$ dispetata : desp. Apc FP pe . que:'quae WS exstetit : extitit I P, exstitit $, extetit 4 93 Plus: est ad. W$.4pc | ad: a W.$.AF . liberatur : -abitur $ ac numquam : nunq. [D7 periculum : pereic. — tantum : -to AF pe si: sui .$ fuerit : -rint G letificat : laet. W .$ /4 D4 per : oz. W penitentiam : paen. $ F, poen. 74 Quecumque : Et cum praez. W, quaec. 5 cottidianis : cotid. W/$.4F atque : atquae I mala: male 44 commutant : conm. VW ac deliquerant: dereliq. W ignuscitur : ignosce. W/.4F ipsi: ipse W .$.4ac mala: male $F penitendo : paen. $.F geserunt: agnoscunt I7, defleuerunt 4, diluerunt F 55 penitentia : -tiae IV, paen. $5 AF medicamentum : mend. $ ac misericordia : -diam W/.4 pecF que: quae ApeF pensatut : -santur J^ Penitentiam : -tia I, Paenitentia 9 24 F paena : poena W .$ F, pena 44 quia : qua W $ acJA pe F 56 Idem : Item W$ F dico : dixit W, dicit 44 pc F Qui : Que I7 uero : ozz. W penitentiam : paen. .$ F egetunt : agunt 7A, egerint F capillis : -los W ApeF demonstret :

-trent IW JA pe F, -trat .$ abundantiam : hab. W /4, habundantia .$ caput : capud $4 ^ pectoris: pectotibus G, peccatoris IF uiciis : uit. SE accipiunt : -untur. I5 JA (pe u£ uid.) F Crinibus: Criminibus W .$ 58 utrumque: utroque W/.4 pe penitentiam : paen. W$.4F

conpunctione : -cionem

cognosc. WS.4pceF que: commisimus : comis, 9 F

JS

ciliciis : -cii W/.4 pc F ^ cognuscamus : ]/, quiae 5$ culpa : -pam W' JApe F-

quae

LIBER SCINTILLARVM IX, 59-67

45

59. Non tam considerandam est mensuram temporis, quam doloris. Quanta fuit in malum adsumpte mentes intentio, tanta necessa est in dilectione deuocio. Duplex est autem penitentiae gemitus, uel dum plangimus quod male gessimus, uel dum non egimus quod agere debueramus. Ille autem uere penitentia agit, qui nec penetere preterita neclegit, nec adhuc penitenda committit. 60. Si bona est ad extremis conuersio, melior tamen est qui longe ante finem agitur, ut ab hac uita securus transeatur. 6r. In hoc seculo penitentiam operantibus Dei misericordia subuenit ; in futurum autem iam non operatur, sed rationem operum nostrorum ponemus.

62. Nullus disperare debet ueniam, etiamsi circa finem uitae ad paenitentiam conuertatur. 65. Si enim penitendo dignam Deo acta gesseremus, seueritatem eius in clementia conmutamus. 64. Deus qui nos malus tollerat, non dubium est quod conuersis clementer ignuscat. 65. Sicut enim non oportit reminiscere peccati affectum, sic necesse est unumquemque suum in deflendo commemorare peccatum.

66. Omnem peccatum per penitentiam recepit uulneris sanitatem. 67. Nihil autem peius quam culpam agnuscere, nec deflere. 59 Ibid. 17, 7 ; ibid. 803 B. 60 Ibid. 17, 9 ; ibid. 804 A. 61 Ibi2. 15, 11; ibid. 615 C. C£. Ps.-AvGvsTIN., Serzz. 254, 3; P.L. 39, 2216. 62 Ibid. 14, 6 ; ibid. 617 C. 63 64 65 66 .Sfenz. 11, 40, 6; P.L. 83, 644 A. 67 Ibid. 13, 4 ; ibid. 615 A.

59 Non: Ín penitentia praem. in »zarg. super. À considerandam : -da UZD caldo mensuram: -ta |]WSF doloris: -tes 24e adsumpte : abrupte WW $, absupte. 4, abruptae F mentes : -tis IS F necessa : -see W $.AFP deuocio : -tione IE, -tio 44 est autem : e$ penitentiae : paenenitentiae IV, paen. 44 ac F, paenitentia 24 pc gemitus : -tur G WW, genitur "Aa, gignitur 74 pe plangimus : non egisse add. 44 pe male ... egimus quod : oz. G.A debueramus : -trimus W, uel egi(sse quod non) debuet(amus) add. in marg. secata À penitentia : paenitentiam .$ penetere : penit. I 7A, paenit. 5 PF neclegit : negl. W.$ AF adhuc oz. W^ penitenda : paen. WP 60 ad : in .F extremis : -mum 24 fe qui : que I F, quae $ 24 pe secutus : -tius W/.$ JA pe F 61 seculo : saec. W'.$ penitentiam : paen. SAIS misericordia : -diam ]/ ^ futurum : -ro WF pe. iam: etiam G opetatur : -mut I/A pe F fationem : otat Sac ponemus : ponimus WA 62 disperare : desp. 24 pc F^ pe uitae : uite I JA paenitentiam : penit. W AF 63 penitendo : poen. .$ dignam : digna W/S AF gesseremus : -timus IW/5 JA F seuetitatem : -tate . clementia : -tiam Tdvpcs conmutamus : commutatut .$, comm. IW A F 64 nos: non G, eras. A malus : -los W/.$ JA pc F tollerat : toler. W 44pc F conuetsis : uersis [/. ignuscat : ignos. I/ 5JA F 65 opottit : -tet W/ AF teminiscete : -sci 24 pe F pc 66 Omnem: -ne WW AF penitentiam : paen. 3) tecepit : -ipit I.S AF 67 peius : ozz. W, est add. F agnuscere : agnosc. W/.$F, cognosc. 4

46

LIBER SCINTILLARVM IX, 68—76

68. In hac uita tantum paenitentiae patet libertas, post mortem uero nulla correctionis est licentia. 69. Penitentibus diuina clementia subuenit, et per penitentia indulgentia datur. 70. Vulnus iteratum tardius sanatur. :a 7I. Secundum

morbum

inpendenda

est medicina,

iuxta

uulnum adhibenda remedia. 72. CAESARIVS DIXIT : Valde dura et nimium dolenda condicio est, omnem intentionem studium corporis inpendere et fructum non recepere post laborem. 73. Dicit enim aliquis : Cum ad senecta uenero, tunc ad

paenitentiae medicamenta confugiam. Quare hoc de se fragilitas humana presumat, cum uno die uitae suae in potestate non habeat ? 74. lniquitatem enim nostram si nos agnuscimus, Deus ignuscit. 75. Multi enim se credebant longo tempore uiuere, et ita illos mors repentina subtraxit, ut nec ad illa momentanea possint penitentiam peruenire. Erubiscimus modo paruo tempore penitentiam agere, et non timemus sine ullo termino aeterna supplicia sustinere. 76. Qui enim pro peccatis sibi ipsi non parcet, Deus cito illi indulgentiam tribuit.

68 $yn. 1, 51 ; P.L. 83, 839 A. C£. Ps.-AvGvsrIN., Serzz. 254, 5 ; P.L. 39, 2216. 69 Syn. 1, 54 ; ibid. 839 C. v0 Syn. x, 77 ; ibid. 845 A. 71 Syn. 2, 24; ibid. 851 À ; Syn. 11, 69 ; P.L. 85, 861 B. *?2 EvsEBIVS GarLIiCANVS, Hozil. 6, P.L. 67, 1058 B. 73 Serm. 64, 1 ; MoniN, 265, 13-16. 74 Serz. 189, 1 et 197, 1 ; MoRIN, 731, 5 et 755, 15. 96 Serzz. 64, 1 ; MoRIN, 265, 16-20. 76 Serm. 64, 4; MonIN, 265, 30.

68 paenitentiae : penitentia G 74 ac, -tiae 74 pc — patet: patit.$ ^ cofrectionis : cortept. S 4 F 69 Penitentibus : Paen. $5 F penitentia : paenitentiam $ 74, -tiam F 41 Secundum : Saec. 5 Iuxta : Iusta .$ ac uuluum : -nus 5$ F, -nu 44 adhibenda : sunt aVZ. 4A pc 92 Caesatius : Cessat. W, Cesar. 44 Valde: et add. W' condicio : -tio $ F intentionem : et ad. W F, in

add. Apc ^ studium : -dio 4 pe — corporis : -ri F fe — recepere : tecip. W' SUZAUES 48 senecta : -tam IW /4 pe paenitentiae : penitentia G 74 ae, -tia W, -tiam, 5, pen. 4 5c, — medicamenta : -men W se : in inter]. $ presumat : -summat 44 uno die : unum diem 24 pc F uitae : uite I7 *4 agnuscimus : agnosc. I/.$ AF ignuscit : agn. G ac, ignoscit I/.$4 F 75 enim : autem .$ ita illius : in tam illaex 24 ?e illos : illius G 24 ac subtraxit : -xixt D — nec: ne $ illa:illam WS AF momentanea : -neam IV .$ JA pF possint : -sent 5 F, potuerunt 44 pc penitentiam : poen. I, paen..$ F Brubiscimus ... sustinere : 7 zzarg. .5 Erubiscimus : -bescimus W/;4pc F modo patuo : ^ IW —— penitentiam : paen. W.$ F supplicia : subpl. W Je (ac : subieto plicia), supplitia 74 *6ipsi:ipse V parcet : -cit W $ 44 pe F ili:ilo W/ tribuit : -buet IZ, Finit ad. W/

47 X. DE ABSTINENTIA I. DOMINVS DICIT IN EVANGELIO : Beati qui esuriunt et siciunt iustitiam, quoniam ipsi saturabuntur. 2. PAVLVS APOSTOLVS DIXIT : His qui manducat non manducantem non spernat ; et qui non manducat manducantem

non iudicet. 3. Qui enim manducat Dominum manducat ; gratias enim agit Deo; et qui non manducat Dominum non manducat, et gratias agit Deo. 4. Omnis creatura Dei bona et nihil reiciendum quod cum graciarum actionum percipitur ; sanctificatur enim per uerbum Dei et oratione. 5. SALAMON DIXIT : lustus comedit et replet animam suam ; uenter autem impiorum insaciabilis. 6. Anima saturata calcauit fauum ; anima esuriens et ama-

rum pro dulce sumit. 7. Qui abstinens est adiciens sibi uita. 8. AGVSTINVS DIXIT : Mens cyborum inanitate lassata perdet orationem uicorem. 9. Nihil prodest tota die longum ducere ieiunium, si postea cyborum sacietate uel nimietatem anima obruatur. IO. Sid ergo temperatus cybus esce, et inrigata nostri corporis terra spinas libidinem non germinauit.

X, 1 Mt. 5, 6. 2 Rom. 14, 5. 3 Rom. 14, 6. 4 1 Tim. 4, 4-5. PtOU.15. 25. 6 Prou. 27, 7. 7? Eccli. 57, 34. 8 CAESAR., ferzz., 198, 4 ; MoRrN, 758, 19-20. 10 I5;7., MontN 22-25.

X.

MSS:GW $.AF.

5 9

.Textus : G. Beati : Bati 44A esutiunt : aes. siciunt : sit. F . ipsi:ipsW | 2His:Is 5 pc F pe ut uid. I9non :07.$ spetnat : sperant I manducat : non add. G 3 enim : ozz. $ Dominum : -no WAF manducat :etadZg. W ^ Etqui...agit Deo :0zz. .$ 74 Dominum : -noWF manducat : -cet F agit : aget F 4 gtaciatum : grat. W .$ AF actionum : -ne $ AF percipitur : ptec. W/ oratione : -nem W ut uid. S JA pe ut uid. F 5 Salamon : Solamon WW, Salomon $74 F comedit : comm. W/ insaciabilis : insat. W'F 6 calcauit : -bit.$ F fauum : fabum W anima : autem add. JA pe pro: pert W/ . dulce: -ci A pec F pe sumit: sumet F * adiciens : -ciet I$ 4 pe F uita : uitam W'.$ JA pe F 8 Agustinus : Aug. F cybotum : cib. W.$ F petdet : -dit S F ofationem :-nis I/ 4pc F — uicorem : uig. W/.$ 4 pc F 9 die:diae.$ ^ postea : aadd.W cyborum : ciporum WW, cib. $.F sacietate : sat. W', saciaetatem . nimietatem : -tate W 4 F, nimiaet. 5 10 Sid: Sit W.$ AF . cybus: cibus WF esce : escae S.4, om. F intigata : itrig. P pe nostri corpotis: —-^ W/ libidinem : lipidinum ]/, -num .$ 24 pc F germinauit : -bit 4 pc F 1 euangelio : eauang.

W^

48

LIBER SCINTILLARVM

X, 11-20

1r. Qualis est caro qui post multos dies percepit cybo, talis est anima qui non adsidue pascitur Dei uerbum. 12. Item dixit : Qui non potest ieiunando curare potest aelymosina dando redemere. 13. Bonum est ieiunare, sed melius est aelymosina dare. I4. Aelymosina sufficit sine ieiunio, ieiunium non suffecit sine aelymosina. niger IS. Ierunium cum aelymosina duplex bonum est ; 1e1unium uero sine aelymosina nullum bonum est. I6. Tale est ieiunium sine aelymosina, qualis sine oleo lucerna. Sicut lucerna qui sine oleo accenditur fumicare potest, lucem habere non potest, item ieiunium sine aelymosina carnem quidem cruciat, sed caritatis lumine animam non inlustrat. 17. HIERONIMVS DIXIT : Ieiunia moderata debent esse, ne nimis debilitent stomacho, quia modicus et temperatus cybus carnem et anime utilis est. i8. Pinguis uenter non gignit sensum tenuem. I9. Plenus uenter facile de ieiunio dispotat. 20. Melius est enim stomacho dolore quam mente.

11 ID;id. 198, 5 ; Moni, 759, 1o. 12 Ibid. 199, 1; MonRIN, 761, 13-14. 13 Ibid. 199, 2; MonrtN, 761, r5. 14 Ibid.; Moniw, 761, 18-19. 15 Ibi, MoniN, 761, 20-21. 16 Ibid. 199, 6; Moni, 763, 18-22. 17 Epist. 125, 73:1 HITEBERG! IIS 124, 155 T5122 51075. 18 Epist. 52, 11, 4; HirsERG 1, 4535: 45 DIL 22: S2:119 E544 52, 7, 25; HILBERG I, 427, 2; P.15. 22, $33. 20. E5isf. 79, 10, 1; HILBERG NH, 99, 11; P.I. 22, 731. C£, IL. 5. 50, 7:

11 qui : quae 2d pe, que F fe multos : -tas W/ ^. percepit : -cipit W/.$ JA F cybo : cipum I, cibo .$, cybum 24 e, cibum F qui : quae I /4 pe, que F adsidue: -duae W'.$F ac, assiduae 7A F pe Deiuetbum : ^ W/ — uerbum : -bo W.$ ApeF 12 Qui: Quem W 5, Quae.24 pc, Quod enim F non : oz. G potest : potes .$ 74 pc F ieiunando : eiiunando T, -nio

E potest : potes I$ JA pc F aelymosina : elim. I, aelim. .$, -nam 24 fx, elymosinas F dando oz. W .$ redemete ... aelymosina (m semfemt. 13): in marg. super. W — redemere : redim. W/ AF 13 aelymosina : elym. 74 ae, elymosinam 244 pe F 14 Aelymosina : Elim. W^ F, Elym. .$ suffecit : subficit IV, -ficit S AA FP aelymosina : aelim. W;, elym. .$ 44, elim. F 15 Ieiunium : uero add. JA 19 aelymosina : aelim. W, elym. .$.4, elim. F 20 2elymosina : aelim. W/ 4, elym. 5$, elim. F nulum: medium I 16 aelymosina : aelim. W, elym. .$, elim. F qualis :estadZ..$ ^ sine oleo lucerna : lucerna sine oleo .$, quae sine ad. W^ qui: quae W ApcFE fumicate : -gate JA F item : ita IW.$JA pe F aelymosina : aelim. W/, elim. F catitatis : -tem G 74 ae, claritatem /4 pe lumine : -nis G A animam : -mae G 4ÁÀ pe, -ma .$, -me JA ac inlustrat : lus. W/ 17 Hieronimus : Hyer. 44 Ieiunia : -nium IW ne nimis : neminis G, ne nimia I", neninis .$ debilitent :-letint W — stomacho : -chum W .$JA F cybus : cibus I .$.F catnem : -nis IZ, -ne $, -ni 4A pc F anime : -mae .$ JA pe F 18 non : om. W A gignit : ginget .$ tenuem : tuentem G, temuem I ac 19 ieiunio : -niis I7.$ P ^ dispotat: -putat W AF 20 enim : ozz. $ac — stomacho : PR VW, -chum $ Ape F dolore : dolere 4 F mente : -tem W .$ 44 Pe

LIBER SCINTILLARVM

X, 21—28

49

21. Tantum tibi ieiunium inpone, quantum ferre potes. 22. Multoque melius est cottidie paruum, quam raro satis sumere. Pluuia illa obtima est quae sensim discendit in terra ; subitus et nimius imber in preceps arua subuertit. 23. In ipsis etiam licumminibus inflancia queque et grauia declinanda sunt. Nihilque scias conducere christianis adulescentulis ut hesum olerum. Ardorque corporum frigidioribus epulis temperandus est. 24. Nonnulli uitam pudicam appetentes in medio itenere conruunt, dum sola abstinenciá carnium portant, et licumini-

bus honerant stomacho. 25. Nihil hic inflammat et titillat membra genitalia, nisi indegestus cybus ructusque conuulsus. Paruus cybus et semper uenter esuriens triduanis ieiuniis prefertur. 26. Sensum officium exhibens Deo uigiliad semper, et tenuis sit. 27. leiunia, uigiliae, aelymosinae et cetera eiusmodi augere bonum nostrum debent, non uellare peccatum. 28. Ille abstinens uir credendus est, qui uiciorum omnium liber effectus est.

21715751552 12: T PEITEBERGIIS 0425310): 5D2 15.202.298 5/3771 22 Epist. $4, 10, 5; HIiLEBERG 1, 477, 15 ; P.L. 22, 555. 23 Epis!. 54, 10, 2 ; HILBERG 1, 476, 17 et 4775115 P315: 22 1595; 24 Epist. 54, 10, 4; HirBERG 1, 477, 7 ; P.L. 22, 555. 25 Ibid. ; H1rBERG I, 477, 11 et 14. 26 Epist. 69, 8, 6; HirBERG 1, 695, 14. 27 Ivr1AN. PowERn., De Vita Contemplatiua x1, o, 4 ; P.L. 59, 489 C. 28 Ibid. ID 175 1.5 774: 462/.As

21 ferre : fere 74 ac potes : potest I, poteris F 22 Multoque : -quae IW cottidie : cotidiae W'.4, coti. $ F paruum : parum WS .F fato : rarum W/ obtima : opt. IE.$ quae : oz. W /Aac, que $F sensim: semsum IW discendit : desc. JA pe F tetra : -tam W .$ pfeceps : praec. 3y 23. etiam : enim $$ F licumminibus : legumin. W.$ 4 pc F, licumin. ZA ac inflancia : -tia WS F queque : quemque G, quaequae I ac, quae quia I7 5e, quaeque F Nihilque : -quae W^ scias : sic ad. JÁ pe conduCOICRNC o amupestie meld adulescentulis : -liscentulos G, -liscentibus W'.$ ac F, -los 74 ac, adolescentibus .$ pe hesum : esum F fe olerum : hol. W.$.F Ardorque : Ardor W F pe frigidioribus : fridior. $ ac epulis : epolis W, aep. 5 Fac 24 appetentes : adp. IW ;4 F, adpetentis .9 itenere : itin. JEZSE PES conruunt : -gruunt G 74 ac, cott. /À pc F sola : solam W/.$ 4 F abstinencia : -tiam W'$ A4 PF carnium : -nis F portant : putant (su)fficete JA pe in zuarg. secafa, putant F licuminibus : lugum. IZ, legum. .$ 4A pF honerant : on. 7A F pe stomacho : -mahum 7, -chum .$ AA F 25 hice este ASA DEAE: titillat : titilat 44 ac membra : menbta 4 nisi : quomodo IF, sicut /4 5c, quam F indegestus : indig. I$ .F cybus : cibus HACSUE: tuctusque : tustusque G Á ze, tructus IW, tuctusque .$ 4 pc F conuulsus : conmulsos G, quod uulsus IW, conmulsus 74 ac

Paruus : Patcus

W .$F

cybus : cibus IW/.S F uentet : uerter VW ac prefertur : taf. G, praef. .$ 26 Sensum: -sus 24 pe F pe ofücium : -tium $, -cio 24a uigiliad: uigeat W F, uigelat $, uegeat 74, deo add. W e£ post eras. sit : set 5 27

aclymosinae : aelimosina WW, aelim. 5, elym. 4 F ^ nonuellare : nouellare -A ac, non nouellare 74 pe uellare : uelate WS F 28 uiciorum : uit. I 3 zem effectus : af. W'F ac 5

L. S. (cxvir)

50

LIBER SCINTILLARVM X, 29-39

29. Neque enim repotata est abstinentia, ubi fuerit uentri saturitas subsecuta. ' 30. Membra sua que sunt super terram mortificant, quando insolens corpus ieiuniorum continuacione castigant. 31. Nihil contra abstinentiam faciunt qui uinum, non pro hibrietate, sed tantum pro corporis salutem percipiunt ; nec hoc eis offert uoluntas, sed permittit infirmitas. 32. Abstinentia cyborum sola non sufficit, nisi opera bona ei iungant. 33. GREGORIVS DIXIT : Plus est enim uerbi babulo uictura in perpetuum mentem reficere, quam uentrem mortifere carnis terreno pane saciare. 34. Cybo corpus pascitur, pio opere spiritus nutritur. 35. Abstinentes et adrogantes abstinentia quide corpus afficiunt, sed per desideria gulae mundo seruiunt. 2n 36. Cum mens ad precepta caritatis tenditur, restat proculdubio ut per abstinentia caro maceretur. 37. Non enim Deo, sed sibi quisque ieiunat, si ea que ad tempus uentre subtrahit, non inobibus tribuit, sed uentre postmodo offerendo custodit. 38. Admonendi sunt abstinentes, ut nouerint quia tunc placentem Deum abstinentiam offerunt, cum ea que sibi de aelymentis subtrahunt indigentibus largiuntur. 39. HysrDOoRVs DIXIT : Qui a cibis abstinent et praue agunt, demones imitantur. Illi autem bene a cibis abstinent,

qui a malis actibus uel a mundi ambicione ieiunant.

29 80 IyLrAN. POoMER. r, 22, 1; P.L. 59, 467 C. Ibid. xx, 22, 2 ; P.L. 59, 468 C. 32 33 Hoz. Ezuang. 6, P.L. 76, 1098 C. 34. Ibid. 4, 5 ; ibid. 1092 B. 85 Ibid. 32, 3 ; ibid. 1235 86 Pastor. 2, 4; P.L. 77, 29 D-30o A. 8v Pastor. 3, 19 ; P.L. 77, 83 A. Ibid. ; ibid. 82 D. 89 Senz. 11, 44, 8 ; P.L. 83, 652 A.

31 6; A. 38

29 enim : ibi add. 44 pe tepotata : reputanda I7, reput. $4 F uentti : -tris IW JA bc F 30 que : quae $5 F terram : quique add. JA pe continuacione, -tione W/.$ JA F 981 Nihil ... faciunt : ozz. F abstinentiam : -tia 3 hibrietate : ebr. WF, aebr. .$ 4 salutem : -te W.$ AF offert : aufert G 32 cyborum : cib. W $.F iungant : -tur W F, -guntut .$ 74 33 babulo : pab. W/ A PF, papulo .$ uictufa : uitutam I ac, -tam W' pe $ A pe F perpetuum : -tuo. $ AF mottifere : -ficere IV, -icate 5, -tae AA F tetreno :-na l/ ^ saciate : sat. W $.F 84 Cybo : Cibo IW .$AF pascitur : pascit 44 ac 35 adrogantes : -ganttes IV, atrog. F pec — quide : -dem W/.$AF gulae : gule 74 36 abstinentia : -tiam W .$ 4 pc F macetretur : -fatur W . 8" quisque: -quae W . que: quae W ac $, quia W pc uentte : -tti W AApcF subtrahit :-het Y" — inobibus : inop. W/.$ AF tribuit : -buet IW uentte :-tri / 445c PF postmodo :-dum W/$ AF — offerendo : -da W SAApcF | 38 Admonendi: Ammonenda W Deum: Deo W ApcF que: quae W.$F aelymentis : alim. W/.$ 4 pe F, elim. 24 ac uf uid. 39 Hysidorus : His. W'.$ F, Ysid. JA praue :-uae ]/ ^ demones : daem. F Illi : Ille W.$ autem : ut .$ a:0m. W . cibis : cybis A ambicione : -tione I/.$ F ieiunant : -nat W ac

LIBER SCINTILLARVM X, 40-49

5I

40. Escis enim libido crescet, ieiunium luxoria superat. 41. Hoc est perfectum et rationabile ieiunium, quando noster homo exterior ieiunat, interior orat. 42. Per ieiunium etiam occulta mysteriorum

reuelantur,

diuinique sacramenti archana pandunt. 43. leiunia forcia tela sunt aduersum temptamenta demoniorum; cito enim per abstinentiam deuincunt. Inmundi enim ibi se magis insistunt, ubi plus uiderint escam et potum. 44. Caro enim tunc Deum sitit, quando per ieiunium abstinet et arescit. Abstinentia uiuificat moderata et occidit superflua; uiuificat anima, corpus negat. 45. Quidam incredebiliter abstinent, ut, hominibus curiosis, non abstinentiae uotum, ab escarum carnium se suspen-

dunt. Hii pocius exegrande sunt, quia Dei creatura usibus humanis concessa reiciunt. 46. Spernitur ieiunium quod in uespera repletione ciborum reficitur. 47. Spernitur ieiunium quod in uesperum diliciis conpensatur.

48. Tota enim die epulas in cogitatione ruminat, qui ad splendam gulam uespere sibi dilicias preparat. 49. Corporis debilitas nimia etiam uires animae frangit,

40 .$yr. 2, 14 ; ibid. 848 B C. 41 .fenz. xt, 44, 1 ; ibid. 651 A. 42 ILid. 44, 2 ; ibid. 651 A. 43 Ibid. 44, 5 ; ibid. 651 B. 44. Ibid. 44, 4 ; ibid. 651 C. 45 Ibid. 44, 6 et 9 ; ibid. 651 C D et 652 A. 46 Ibid. 44, 10 ; ibid. 652 B. 47 Ibid. a II; JLid. 652 B. 48 Ibid. 44, 12; ibid. 652 B. 49 Ibid. 44, 15 ; ibid. 652 D.

40 crescet : -cit VW.$ pc JA P, ctecit 5 ac ieiunium : -nio IF . 1luxotia : -utiam /4 pe, -utia F supetat : -ratut WS F 41 rationabile : ratiaon. IW, rac. ZÁ extetiot :-rio IV ieiunat : et add. JA pe 42 mysteriorum : mist. W.$ diuinique : -quae I, -neque 24 ac archana : atcana W/4 pandunt : -tut W/$.AF 43 forcia : -tia W/ $AF aduersum : -sus WS FE temptamenta : tepmta. W7 demoniorum : daem. F abstinentiam :

aduersarii add. W ^ deuincunt: -tur W/ $AF enim : quippe W, spiritus ad2. W.$ F ibi se : ibi spiritus 74 pec insistunt : ingerunt W, instituunt F 44 enim : autem I7 moderata : modor. G anima :-mam IW $ A F pe negat : necat IW .$ 4A pc F 46 incredebiliter : -dibiliter W.$ AF cutioss: sancti pareant. Hii a44. JA pe abstinentíae : -tia I7, -tie JA uotum : uoto IW .$ JA pc F escarum : -teum Iar,

escis 7Á pe, esca F pec Diii NY GN ETUNSUES pocius : pot. W.ST exegrande: execrandi W/.$ P, -di 24 pe creatuta : -tam $ AF concessa : -sam W JA pe F 46 Spernitur ... reficitur : ozz. G .A Spernitur : Supernitur W repletione : teplect. / —— ciborum : est ad. W' . 4v Spernitur : Spuern. ut uid. W ac, Spretzn. W pe uesperum : -te W/ — diliciis : del. W .$ pe JA pe F 48 Tota : Totas.$ F die: Dei $F,diae/4 X epulas:aep.$ 4 Fac — splendam : expl. WS AF dilicias : del. W JA pe F pe 49 Corporis : Cort prius G anime : -mae S A FP

52

LIBER SCINTILLARVM

mentisque

ingenium

facit marciscere,

X, 49-57 nec

ualit quicquam

boni per inbecilitatem perficere. 50. Quicquid enim cum modo et temperamento fit salutare est. Ouicquid autem nimis et ultra modo est perniciosum fit, studiumque suum in contrarium uertit. — ; 51. Corpus autem quod abstinentia frangit, temptatio non urit. 52. Sicut omnes carnalis cupiditates abstinentia resecantur, ita omnes anime uirtutis edacitatis uicium distruuntur. 53. Neque enim quispiam potest uirtutem perfectionis attingere, nisi prius uentris aedomauerit ingluuiem. 54. Basirivs pixir : Non bene possumus uigilare, cum dapibus fuerit uenter onustus. Vigiliis stude cupulare ieiuniis et cunctis uirtutibus florire possis. Sicut aequis frena sunt inponenda, ita corda nostra ieiuniis sunt frenanda. ] 55. Esce enim plurimae non solum corda nostra, sed etiam corpus et anima ledunt. 56. Nihil prodest uentrem ab escis resecare, et animam obruere passionis. 57. Talem te exibe, fili, cum uolueris ieiunare, ut cum te a

cybis abstinis, abstine et linguam tuam ab inlicitis uerbis. 50 Ibid. 44, 16 ; ibid. 652 D-655 A.

91 Ibi2. 42, 7 ; ibid. 648 B. 52 Ibid. 42, 10 ; ibid. 648 C. 93 Ibid. 42, 10 ; ibid. 649 A. 54 JAdmonitio ad filium spirit. 13; LEHMANN 53, 1-2; 53, 3-5 et I0, I1 ; P.I. 103, 694 C. — 85 Ibi. 15 ; ibid. 55, 15-16 ;P.L. 694 D. 56 Ibid. 15 ; ibid. 55, 13 ; P... 695 C. — 59" Ibid. 16 ; ibid. 56, 11-12 ; P.L... 696 A.

mentisque : -tesque W A ingenium : ingenuit G, nimium ieiunium ;4 fx (Asoc: ***ieiunium) marciscete : matcesc. W$ ApcF nec: non I7 ualit : ualet W/ 74 ac F, uale .$, ualent 24 pe quicquam : quacq. .$ ac per: operis JW ^ inbecilitatem : -llitate IW, inbicillit. 5 74 7v, inbicilit. A ac, -Mitatem F 50 Quicquid : Quaicquam WW ac. Quaicquid W $c cum : quo G A ac temperamento : -poramentum G fit : sit G modo : modum W/$F est: fit W/ —— perniciosum : -tiosum 5$ F fit : sit G, est I7 studiumque : -quae |, -dioque 24 pe suum : suo Jd 12 022208 contrarium : -tio 24 ac uertit : -titut 74 51 urit: hurit W 52 omnes : omnis 74 carnalis : -les W/$.F cupiditates : -tas G W ;4 tesecanturf : -catutf 24 fc anime : -mae W/$F pc uirtutis : -tes WF edacitatis : edatit. G ac uicium : -tio I .$F, -cio JA pe distruuntur : dest. W/ApcF 53 perfectionis : prof. W' attingere: adt. WS$.AF aedomauetit : edom. W .$ pc JA F ac, edomatet .$ ac, edomauerit F p ingluuiem : -uiaem W 54 onustus : hon. IWF ac, honestus .$ Vigiliis : -lius W, Vigilis Fac u£ uid., Vigil F pe stude : stote .$, esto F cupulare : cop. W $5: AF ieiuniis : -nium 24 fc et : ut W 5 4 pe flotite : -rete W^ SA pc E. aequis : eq. W . AF nostra : sed etiam corpus et animam ledunt add W et postea eras. leiuniis : -nia G .$ ac /A ac, -nio F frenanda : -nada IW, refr. JA pc B5 Esce: Escae .$.4 F pc plurimae : -me W.$ anima : -mam I/ $ AF ledunt : laed. .$ 74 ledunt ... et animam (7n senz. 56) : om. F 56 resecare : recessare G obruete : obruunt F passionis : -nibus W'/4 fr, -ne F pe 5* Talem te : Talenta G exibe : exhibe W .$ AF fili : filii W cum : con G ut: et G cybis : cibis WS 4 F abstinis : -nes W^ 5.4 pc F, abstenis /4 zc abstine : -neas 74 5x, -net F— linguam tuam : -gua tua F

inlicitis : inlectis G

LIBER SCINTILLARVM X, 58-65

53

.58. Corpus exerceamus ieiuniis, et mentem purgemur a uiciis. 59. Ad uigilandum autem multum ieiunium prodest. Sicut enim milis plurimo honere praegrauatur et inpeditur ad bellum, ita inpedit monachos ad uigilias, cum escarum largietate feruiscet. 60. Sepe enim per cyborum auiditate francuntur stomachi uires, necnon habundantiam sanguinis et colerum plurimas aegritudinis, escarum largietate, patemur. 6r. CESARIVS DIXIT : Quid prodest, si carnem nostram ieiuniis et uigiliüs affligamus, et mentem nostram non emendemus, aut que interiora sunt non curamus ? 62. IN CONLACIONIBVS DIXIT : Tantum sibi cybum unusquisque concedat, quantum sustentacio corporis, non quantum desiderium carnis exposcit. 63. Qui nimium cybis utuntur, quantum magis ueutrem corrumpunt, tantum amplius sensum obtundunt. 64. IN VITAS PATRVM DIXIT : Quemadmodum enim flamma conburit silua, sic uisionis malas extinguit esuries. 65. Qui contenit uentrem suum, minuet uicia; nam qui uincitur ab escis augmentat uicia.

58 EvsEBIvs GarLICANVS, Hoi.

6; P.L. 67, 1058 C.

59 Admonitio ad filium

spirit. 13 ; LEHMANN 52, 18-20; P.L. 103,694 B C. — 60 Ibid. 15 ; LEHMANN 55, 16-19 ; P.L. 694 D. 61 EvsEBIvVs GarLicANVS, Homil 6; P.L. 67, xos8 À. 62 CassrANvS, Conlationes 2, 22 ;PETSCHENIG Ó1, 23-25 ; P.L. 49, 553 B. 63 S. Isiponvs HispAL., ent. 11, 42, 6 ; P.L. 85, 648 A. 64 EvAGRIVS, Sententiae, 1I, 3-4 ; J. LEcrERCQ in Seriptorium V, 2 (1951) p. 205 et P.L. 20, 1181 C. 65

S. Nixvs, De octo spiritibus malitiae x ; P.G. 79, 1146 A.

58 purgemur : purugemus IV, expurgemus 5$, -mus 74 pc F uiciis : uit. 7. F 59 enim : zz inter]. F millis : milis W .$ F, miles 74 ?e honere : honore G W AAacF ae, onete 2A pe PF pe praegrauatut : ptegr. W/SF inpeditur : imp. W .$ /4, inpenditur F ac inpedit : imp. W/ JA, -ditur .5 F fv, inpenditur Fac monachos : -chus Gee W $ AF largietate : -gitate W/.$ JA F feruiscet : -uescet IV, -uescit $ 4 PF 60 Sepe : Saepe W.$ cyborum : cib WF auiditate : -tem W JA pe F francuntur: frang. I/S AF

stomachi : stum. W/ —— habundantiam : abundantia 9, ab. P ?c ^ colerum :

olerum F pe aegtitudinis : eg. W' ae, egritudines W pe.$ AF escarum : -amut W/ largietate : -gitate WF patemur : -imur IW4 pc F 61 Cesatius : Cessatius IW, Caes. .$ F et mentem ... emendemus : oz. G emendemus : -damus 74 que : quae AF curamus : -amur G, -emus W.$F

62 conlacionibus : conlat. W/ $5AF cybum : cibum W/ SF sustentacio : -tionibus WW ze, -tio W pe .$ AF cotpotis : -tibus W' — exposcit : -cet 44 ac 63 cybis : cibis W/ $F quantum : -to JA corrumpunt : (ingurgitant W tantum : -to 24 fx obtundunt: corrumpunt W 64 uitas:

uita F fc flama 74

dixit:dicit.$

F — Quemadmodum : Quemadadm. I7 — flamma :

conburit : cob. IW'ac — silua : -uam W.$F uisionis : -nes I A el ds extinguit : -gunt G 74 ze, -git 7 pe esuties : -tiens G 74 ac 65. contenit : -tinet W AF minuet: minuit W/SF uicia: uitia. WS F augmentat : -tatur 74 uitia : uiciis G 74

54

LIBER SCINTILLARVM X, 66—75

66. Incrimentum ignis silua, et incrimentum uentris esca multa. 67. Ligna multa magna extollent flamma, abundancia autem escarum nutriunt desideria. 68. Flama minuitur deficiente silua, et escarum indigentia marciscere facit desideria mala. 69. Desiderium esce genuit inoboedientia, et gustus suauis expullit de paradiso. 70. Multae esce dilectant gulae, nutriunt autem uermem fornicationis. 7I. Vacuus uenter in orationibus uigilare facit ; nam qui repletus est sommum fert grauissimum. 72. Sicut enim flamma ignis in paleas currentem retinere est inpossibile, sic et libidinis impetum ardentem uentrem saciato retenere est inpossibile. 73. Vapor timiamatis replet aere, et oratio abstinentes odoratum Domini. 74. Mensuram conpetens repleuit uas, uenter uero disruptus non dicit : Sufficit. 75. Passionis et iam uicia corporis nostri si fame ieiuniorum ac uigiliarum laborem macerentur, tunc aduersariorum nostrorum daemonum humiliatur uirtus.

66 IL;d.

63 Ibid. ; cf. Epistola Macarii, P.L. 103, 451 A. 68 Ibid., P.G. 79, 1146 A. 69 Ibid. P.G. 79, 1146 B. 90 Ibi. v1 Ibid. 72 Ibid. 5; ibid. 1150 C. 93 Ibid. 2 ; ibid. 1147 A. 74 Ibid. 75

66 1? et 2? Inctimentum : Increm.

W .$ AF 67 Ligna multa :oz.G Ligna: Multa praez. JA multa : -tam 44 fe, et add. A be — magna : magnam .$ JA pe T extollent : -lant W/ . flamma : -mam .$ JA pe F abundancia : habuntantia W .$, -tia AF autem ozz. W escatum : pfaua enim a47. W/ ^ nutriunt :-triet /4 pc desidetia : -tiis G, -riam W' ac 68 Flama : Flamma W A minuitur : -etur | matciscere : masciscere G, -cescere 1 .$ 4 pc F desideria mala: ^ F 69 Desiderium : Desiriderium IV ac esce: esse G, escae $ AF inoboedientia : -tiam W.$ 5c F, oboedientiam .$ ae, -bedientiam 4 expullit : -ulit WS AF paradiso : patid. $$, -dyso .4 70 Multae : -tas F ac esce : ozz. G, escae $ 4 E po, escas F ac dilectant : del. W .$ JA pe F gulae : gulam W A pc F ye, gule 74 ac, guilae F ac 7i uigilate : -tae $' qui: ozz. W^ somnum : -nium .$ ac fett : infert W .$F, fertur 44 be uf uid. gtauissimum : -simum IZ, -mo 24 72 flamma : flamam A in paleas : inpleas 5 ac cuttentem : -te .$ tetinere : reten. S uentrem : -tre IV $ be P — saciato : sat. W F, -tum A retenere : retin. I7AAF *3 timiamatis : timiamitis G, timiatmatis W/ ^ aere : aerem W .$ 4 F fx, erem F ac abstinentes : -tis W $4 F odoratum Domini: adorat Deum F 74 Mensutam : -ta IWJApc F tepleuit: -bit.$ 44 pc F disruptus : -tupitus W «5 Passionis : -nes W ApeF iam : ozz. W JA pe, et add. F uicia : uitia W' $ pc 44A F, uitiam 5 ac u£ uid. fame : famae A laborem : -te W AF P anm : -atum W/ . daemonum: dem. W $4 humiliatut : -abitur

39 XI. DE DERELINQVENTE

SECVLO

I. DOMINVS DICIT IN EVANGELIVM : Omnis qui relinquerit domus, uel fratres, aut sorores, aut patrem, aut matrem, aut

uxorem, aut filius, aut agros, propter nomen meum, centupplum accipiet et uitam aeternam possidebit. 2. PAVLVS APOSTOLVS DIXIT : Nolite conformari huic seculo,

sed reformamini in nouitate sensus uestri, ut probetis que sit uoluntas Dei bona, et bene placens, et perfecta. 3. Qui utuntur hoc mundo tamquam non utantur. 4. IlACOBVS APOSTOLVS DIXIT : Quicumque ergo uoluerit amicus esse seculi huius, inimicus Dei constituetur.

5. SALAMON DIXIT : Conuertere ad Dominum et relinquere peccata tua.

6. AGVSTINVS DIXIT : Sunt quidam qui facilius omnia sua pauperibus Dei distribuunt, quam ipsi pauperibus Dei fiant. 7. HYERONIMVS DIXIT : Multi, cepta ueritatis uia, capti seculi uoluntatibus, de medio itinere reuertuntur.

8. Facilius seculos quam uoluptas contemnitur. Multi diuicias relinquentur, uicia non relinquunt. 9. Malum est quod non in eo studio seruimus, quo quesita querimus. IO. Vnusquisque cuius opera agit, eius filius appellatur. 1I. Christum sequi cupiens, si habis in potestate, rem tuam

XI, 1 Mt. 19, 29. 2 Rom. 12, 2. 8 1 Cor. 7, 51. 4 Iac. 4, 4. 5 Eccli. YT. 2. 6 Enarr. in Ps. 71, 5 ; P.L. 36, 902 D. 9 In Mt. 7, 13-14 ; P.L. 26, 48 A. $8 Ibid. 19, 21 ; ibid. 1357 C. 9 Ibid. 25, 15 ; ibid. 170 A. 10 Ib. 11 Epist. 53, 11, 3 ; HILBERG 1, 465, 1-9 nota, ex ms. J*.

XI.

MSS:GW $.A(B-44)F. "Textus : G. Titulum. detelinquente : telinquentibus W'.$, -quendo 4A, -tibus F seculo : saeculum WW, saec. 5, seculum F 1 euangelium : -lio W .$ 74 Omnis : -nes W ac telinquerit : requerit W' ac, reliq. W pc AF domus : domos WW 4 PE filius : filiios W' ac, filios W' pc S ApeF, aut filias add. W$F centupplum : centulum Ia, -tuplum W pe.$ AF accipiet : -etis G aeternam : eternum G, -num 4 ac zi uid. 2 conformati: confit. W/ seculo: saec. W FS que: quae W F.$ 8 Qui: Bt praem. JÀ pec utantur : utuntut Z/ uid. JA ac 4 apostolus : -tulus F dixit : dicit F seculi : saec. W .$ 4 5 Salamon : Salomon .$ JA F Conuetrtere : -te 5 Dominum : Deum I $ F relinquere : -que $ 5e Ape F — 6 Agustinus : Aug. F Dei : oz. JÀ pec distribuunt : distriunt W ac paupetibus : -res W$.ApcF 7? Hyeronimus : Hier. W $ F ^ cepta: coepta F seculi: saec. uoluntatibus : uolupt. W.$.AF teuettuntuf : teuetitaurtuntut W ac $ seculos : saeculum W .$ /4 5e, seculum F contemhitur : -pnitur SA pc F diuicias : -tias WS .F telinquentur : -tes IW/.$ F, -quunt 74 pe uicia : uitia I/.$ F felinquunt : -cunt /4ac — 9 studio : ad quisita add. A pc, Deo add. F seruimus : -uamus 44 pe quesita : quaesita .$ 4 BE quetimus : quaeft. j 10 Vnusquisque : -quae 5 appellatur : apel. V/ — 11 habis: habes IW $ AF

56

LIBER SCINTILLARVM

XI, 11-20

uinde ; si uero non habes, magno onere liberatus es. Totum enim Deo dedit, qui seipsum obtullit. Facile contempnit omnia, qui se semper cogitat esse moriturum. 12. Qui uult esse perfectus, multitudinis hominum et officia et salutationis et conuiuia quasi catenas fugiat uoluptatum. I3. Vtinam quod renunciamus seculo uoluntas sit, non necessitas. bis I4. Nudum Christum, nudam crucem Christi nudus sequere. IS. Dominus magis querit animas credentium quam opes. I6. AMBROSIVS DIXIT : Qui uult Deum possedere renunciet mundum, ut sit illi Deus beata possessio. Non renunciat mun-

dum his, quem terreni possessionis delectat ambitio. Dum sua quisque non relinquet, mundum, cuius bona retinet, seruet.

I7. GREGORIVS DIXIT : Qui caelestis uitae dulcidine, in quantum possebilitas amittit, perfecte cognouerit, ea que in terris amauerat libenter cuncta derelinquet. I8. Quisquis igitur iam aeterna uita cognouit, apud eius animum temporalis fructus uiliscunt. IQ. Tergiat ergo sordes praue operis, qui Deum preparat domum mentis. 20. Electi enim sic ad bonam tendunt, ut ad mala perpetranda non redeant. 12 2E22:7. $8, 6; 15; EIIEBERGYVI 1535539725 0215222585855 13 Epis. 125, 20, 5; HiLBERG mJ, 141, 10 ; P.L. 22, 1085. 14 Epist. 125, 20, 5 ; HILBERG r1, 142,

8,nota, ex ms. I; P... 22, 1085. Cf. MATTHAEVS BERNARDS, Nudus nudum Christum sequi in. Wissenschaft u. W'eisbeit xiv, 1951, p. 148-151. 15 Epi.]71,4,2; Hi-BERG I1, 5,9 ; P.L. 22, 671. 16 Iv11AN. Pouzz., De Via contemplatiua, v1, 16, 5 ; P.L. 59, 460 C-461 A. 17 Hom. Euang. 11, 2 ; P.L. 76, 1115 C. 18 I5. 27151: 2512-2071: 19 ILid. 30, 2 ; ibid. 1221 A. 20

W

uinde : uende 74 F obtullit: obtulit

W

onete : honore G, onore 74 seipsum : sem ipsum $4 pe F contempnit : -temnit I7, -temnet 24 ac

12 multitudinis : -nes I/.$ .4 pc P, molt. 44 4c

hominum :-imum W/ . ofh-

cia : -tia salutationis : -nes I. 4 pe F catenas : catinas G ac uf uid. 13 renunciamus : -tiamus I/.$ F seculo : saec. IV, saeculum .$ uoluntas : uolantas W^ 14 nudam : enudam IW ac, et nudam W' pe nudus: nudas W 18 quetit : quaerit I/.$ FP 16 possedere : -sidere .$ 4 pe F^ renunciet : -tiat IV, -tiaet $, -tiet F mundum : -do W JA pc F Non : Haec G 74 ao SECOS renunciat : -tiat I7 .$, -tiet F mundum : -do W JA pc F, his : ozz. W F, is $ 2A pe terreni : -nes I, -nae JA pe F possessionis : -nes $, non add. WF delectat : dil. W/.$ JA ac ambitio : zz sent. seq. G relinquet : -quit W 4 pec PF, -quid 5$ mundum : mondo WW ac, -do W pc 4A pc FE seruet : -uit S F, fidem seruat .4 jx 17 Gregotius : Grig. JW dulcidine: -nem W $ ac, -cedinem .$ pe JA pc F, -cedine 24 ac possebilitas : possib. W/S 4I amittit: adm. W A pe que : quae JS.4pcF detelinquet : -quit W/;4 pc F 18 actetna : -nam WS .4pcF uita: uitam W $ 4 pcF temporalis : -les IW $ F uiliscunt : uiles. .$ F, uilescat "Apc —— 19 Tergiat : -geat W .$ac F, -gat.$ pe A sotdes : -dis $ ac ptaue : -ui W .$ pe ut uid A pc F Deum : Deo W $ pe JA pe F 20ad:etW bonam : bona W $ 4 pe F

LIBER SCINTILLARVM

XI, 21-29

57

21. Qui autem, quodquod plene potest agere, agat plene, quod Deus promisit, accipiat. 22. Multa relinquitis, si desideria renunciatis. Exteriora etenim nostra Domino, quamlibet parua, sufficiunt. Cor nam-

que et non substantiam pensat; nec perpendit quantum in eius sacrificium, sed ex quanto proferatur. Regnum Dei, quantum habes, tantum ualit. 23. Quos Deus diu ut conuertantur tollerat, non conuersus durius damnat. n 24. Negocia que a peccato implecat, ad haec necesse est ut post conuersionem animus non recurrat. 25. Laboriosum non est homine relinquere sua, sed ualde laboriosum est relinquere semetipsum. Minus quippe est abnegare quod habet ; ualde enim multum est abnegare quod est. 26. Nihil nobis prodest abrenunciatio corporis sine abrenuntiatione mentis. 27. Sunt nonnulli qui, dispectis carnis desideriis, cuncta relinquere pertractant ; sed, cum cecidisse etiam alius post boni operis inicia conspiciunt, hoc ipsud facere quod deliberauerunt pertimiscunt. 28. BasiLIvs DiXIT : Nulli studeas placere in uita tua, nisi

Deo soli. 29. Sicut enim qui militant rege terreno omnibus iussis eius oboediunt, sic et qui militant rege caeleste debent custodire precepta caelestia. Miles terrenus contra hostem uisibilem

21 22 Hom. Euang. 5, 2; P.L. 76, 1o93 CD. 23 Ibi. 15, 5 ; Ibid. 1126 A. 24 ILid. 24, x ; ibid. 1184 C. 26 Ibid. 32, 1 ; ibid. 1235 A. 26 23 28 JAdmonitio ad filium spirit. 2 ; LEHMANN 32, 22. P.L. 103, 686 B. 29 Ibid. 1 ; ibid. 30, 16 ; 31, 1-2 et 5-7 ; P.L 685 B.

21 Qui : Vnusquisque 74 fc quodquod : quotquot IW 5, quicquid 74 5c, quod FS agat: ut add. JÀ pe accipiat : -piet W/ $ F 22 Multa: fratres add. Ape desidetia : -tiis 5 24 pc F renunciatis : -tiatis I/.$ F ^ sufficiunt:-tiunt.$ ^ non :mnterl. S sacrificium : -tium .$ quanto : -do IW ualet

quantum h. t. ualit : tant. ual. q. habes W/.$ F^ habes: habis.$ ^ ualit: W/$.AF 23 conuertantur : -tatur |/ tollerat : tolerat 24 pc F conuetsus : -sos 4 pc F durius : -tus F ae, -tuus F fx damnat ; -pnat

ZA pc 24 Negocia : -tia W 5$F que : quae W $ F a peccato : ad -tum W Apc FP, a -tum .$ implecat : -icant W/.A pe PF, inplicant .9, -icat 24 ac necesse : -sae W' 2B non: zm imterl. W ^^ homine: -ni W/S$ A pc F 26 abrenunciatio : -nuntio

G PF, -tiatio

W .$

abrenuntiatione : -ciatione 74

24 dispectis : dispecti G 74 ac, dispexistis W/, despectis 74 pc pertractant: -tratant G alius : alios W .$74 pc F inicia : -tia IW .$JA .F conspiciunt : -cent G A ae, -ciant IW ipsud : ipsum WWJA fe, ipsu .$ pe deliberauetunt : lib. .$ pettimiscunt : -mescunt I/.$ AF 28 dixit : dicit F studeas : -dias $ ac Deo soli : ^.$ 29 tege : tegi W/.$ A FP oboediunt : obed. 74 rege : tegi I.S A pc P caeleste : -ti W'.$ F, celeste 74 ac, celesti 44 pe Miles : Milites G, Milis W .$ F ac hostem : ostem ^4 ac

58

LIBER SCINTILLARVM XI, 29-36

pergit ad bellum ; tecum uero hostes inuisibiles cottidiae dimigandum non desinet. 30. HvsIDORVS DIXIT : Necesse est omne conuerso ut post timorem consurgere ad caritatem Dei debeat quasi filius, ne semper sub timore iaceat quasi seruus. i 31. Primordia conuersorum blandis refouenda sunt modis,

ne se ab asperitate incipiant, exteriti ad prioris lapsus recurrant. Qui enim conuersum sine lenitate erudit, exasperare potius quam corregire nouit. 32. Ille enim perfectus est qui hunc seculo et corpore et corde discretus est. 33. Multi enim post conuersione, etiam nolentes, motum libidinis sustinent, quod tamen ad damnatione non tollerant,

sed ad probationem. T" 34. Vtile est Dei seruo post conuersione temptare, quatenus, a torpore neglegentiae, sollicitantibus uiciis, ad uirtutis animam per exercitum preparet uiciorum. 35. Ea que seculi amatoribus cura sunt sancti uelut aduersa

refugiunt ; plusque aduersitatibus mundi gaudent quam pro spiritalibus delectantur. 36. Seruis Dei cuncta huic mundo contraria sunt, ut, dum

ista aduersa senciunt, ad caeleste desiderium ardentius excitentur.

30 enr. 11, 8, 4; P.L. 85, 609 B. 31 Ibid. 8, 5 ; ibid. 6o9 B. 82 Ibid. m, 17, 4; ibid. 693 B. 33 Ibid. x1, 9, 4 ; ibid. 610 A. 84 Ibid. 9, 6 ; ibid. 610 B. 35 Ibid. xxx, 16, 1 ; ibiZ. 691 C. 86 Ibid. 16, 2 ; ibid. 691 C D-692 A.

hostes : -tis W.$ Apc F inuisibiles : -lis W/.$ JA F cottidiae : cotidie WAS ATE dimigandum : decandeo W ae, demicando We, dimicando .$ F, -gando 44 fx desinet : -nit W/.$ AF 380 Hysidorus : His. $ F, Ys. A omne : omni IW $ JA pe F debeat : debeant G 74 ac, debaeat W, daebeant

$

ne:eas. $ — timore: -rem $ac — 31 blandis : -da G 74 ze, plandis W/ se: si I$ ApcF ab asperitate : absp. $ ac, asp. .9 pc extetiti : exterriti IW'S AF priotis : -res W.$ AF lapsus : -sos .$ exaspete ... nouit : zz zzarg. infer. F cottegire : -rigere I .$JA F 32 Ille enim : ^ W hunc : huic W $ A pc F seculo : saec. W .$ et cotde : in zarg. infer. A 33 conuetsione : -nem I .$ JA pc F motum : notum G sustinent : -tenunt G damnatione : -nem I$ 4 pc F tollerant : toler. W',4 pc F 34 conuetsione: -fessionem |], -nem $.AF temptare : -ti $ 4 pe F a torpore : ad cotpote G 4 av, a totpora IW, a corpotea JA pe, a tempore Fa, a tepore Fe — neglegentiae : neclig. 5, -tia 4 sollicitantibus : solic. lac ^ uiciis: uit. V 5, uitis Fac — uirtutis :-tes W 5 JA pc F'— animam : anumam I7, -mum F exercitum : -tium IW 74 pc F pe, -cium .$, -tuum F ac prepatet : petsaepatarit G uiciorum : uit. W/$ F 95 que : quae JF seculi:saec. $ ^ cura: cata WAfpeF pto spititalibus : ptospertitatibus WF delectantur : -tentur .$ F 36 huic mundo : huius mundi W/;4 pc F pe ^ dum: ad add. et eras. $ senciunt : sent. I$ F caeleste : -tae 5$, cel. A

atdentius : -cius JA

LIBER SCINTILLARVM XI, 37-44

59

37. Magna apud Deum refulgit gratia, qui hunc mundo contemtibilis fuerit. Nam reuera necesse est ut quem mundus odit diligatur a Deo. 38. Sanctis uiris in hoc mundo tabernaculum non est, quibus patria et domus in caelo est. 39. Qui enim mundum hunc diligunt, turbolentus eius curis et sollicitudinibus conturbantur. 40. Sancti uiri seculo renunciantes, ita huic mundo moriuntur, ut soli Deo uiuere dilectentur. Quantum enim sancti ab huius seculi conuersione se subtrahunt, tantum internae mentes aciae presentia Dei et angelorum societatis frequentia contemplantur. 41. Si ita quisque renunciat quibus possedit omnibus, ut suis non renunciet moribus, non est Christi discipulus. Qui enim renunciat rebus, sua abnegat ; qui uero renunciat moribus prauis, semetipsum abnegat.

42. Longe quippe a Deo est animus, cui adhuc haec uita dulcis est. 43. Multi cupiunt conuolare ad gratiam Dei, sed timent carere oblectamentis mundi. Prouocat quidem eos amor Christi, sed reuocat cupiditas seculi. 44. Tribus modis terret Deus homines, ut uel sero conuertantur, atque inde magis erubiscant quod tamdiu expectati sunt ut redirent. Nam nunc minis, nunc plagis, nunc reuelationibus quosdam concutit, ut qui uoluntatem conuerti dispiciunt, commoti terroribus corregantur.

37 Ibid. 16, 5 ; ibid. 692 A.

692 C.

38 Ibid. 16, 4 ; ibid. 692 A. 39 Ibid. 16, 7 ; ibid. 40 Ibid. 17, 1 ; ibid. 692 C D-695 A. 4i Ibid. 18, 2 ; ibid. 693 C D.

42 Ibid. 20, 1 ; ibid. 694 D. ibid. 607 C-608 A.

43 Ibid. 22, 1 ; ibid. 696 A.

44 Ibid. 1, 7, 8 ;

37 refulgit : -get W $5ApcF hunc: huic W.$.ApcF contemtibilis : -ptibilis W.$ AF odit: hodit J4zc diligatur :-gitur.$ ^ 39 mundum: hunc: -— W $.AF . turbolentus : -polentis IW, -tis $ 744 pe F —— 40 seculo : Sacc. 9 74 tenunciantes : -tiantes I$ F huic: hunc W/ . dilectentur : del..$AAF ab : oz. 5 seculi : saec. .$ conuetsione : -satione I/.$ JA F subtrahunt : -traunt F tantum : -to V/ —— internae : -ne $ 24 ac u£ uid. Fac mentes : -tis $4 F aciae : acie WF, atiae ptesentia : -tiam Sor societatis : sociaet. .$ frequentia : -tiam W'.$ JA F 41 renunciat : -iat WS F possedit : -sidet W/74 pe tenunciet : -tiet WF n9 tera, et tenunciat : -tiat WS F

29 abnegat: negat .$ac 42 animus : -mum WW cui : cuius I .$ JA pe ut uid. F ac ut uid. haec : hec zd 43 Prouocat : -cant W ^ quidem : quidam G quidem eos : — seculi : saec. 5 44 homines : -nis $a atque : atquae erubiscant: -bescant W/S AF expectati : spec. W/$ FF redirent: -rentur W' plagis: plangis .$ uoluntatem : -te G fc JA F pe dispiciunt : desp. W, -tiunt .$ corregantur : cottig. G pc W .$ JA B (qui bic incipit)F

LIBER SCINTILLARVM

60

XI, 45-XII, 3

45. Tunc enim amorem nostrae conuersionis ostendimus, S1

Dominum ut patrem dilegimus, quem prius seruile mente uere ut Deum formidabamus. 46. CESARIVS DIXIT : Nihil prodest quod istum locum expetimus, si tales hic sumus quales in seculum esse poteramus. 47. IN VITAS PATRVM DIXIT : Qui diligit seculum tristabitur plurimum ; contempnens autem qui in eo sunt letabitur sem, per. persubita est Difficiles : DIXIT 48. IN LIBRO CLEMENTIS mutatio; longo enim tempore labori non erit, ex uso uenit.

si paulatim

fiant,

adsiduae

49. Non querit a te Deus pecuniam, sed animam misericordem et pia mente. S XII. DE TIMORE

I. DOMINVS DICIT IN EVANGELIVM : Nolite timere eos qui occidunt corpus, animam autem occidere non possunt. Sed potius eum timete qui potest animam et corpus perdere in gehennam. 2. PETRVS APOSTOLVS DIXIT : In timore incolatus uestri tempus conuersamini. 3. Deum timete, regem honorificate.

45 Ibid. 8, 4 ; ibid. 609 B. 46 EvsEs. GarrICAN. Homil 6; P.L. 67, 1056 D. 47 S. NiLvs, De octo spiritibus zzalitiae, 12 ; P.G. 79, 1158 B. 48 Ps.-CLEMENS, Recognitiones 3, 31 ; P.G. 1, 1296 D. 49 Ps.-CLEMENS, Epis ad lacobum ...; ID. so AISDB. XII, 1 Mt. 1o, 28. 2 TEPEtF 3, E17: SOISPett- ros

486 Tunc: Nunc G amorem : -te IL/ —. Dominum : Deum 74 fc dilegimus : dilig. W/..$ AABF seruile : li. $ 4 pc BF setuile mente : seruilimus te W uere : eras. A Deum : Dominum W .$ 4 pc BF formidabamus : -damus G 46 Cesarius : Cess. W, Caes. 5 F dixit : dicit F locum : zn inferl| W' —— expetimus : -tiuimus 24 fpe tales : talis .$ quales : -lis .$ seculum : saeculo W .$, seculo 24 pe BF esse : Zn infer]. W' — 49 vitas : uita W BF pr dixit: dicit BF seculum : saec. $ contemphens : -temnens $4 BF qui : quae W .$ F, que AA B letabitur : laet. W.$ AF 48 dixit : dicit .$ B Difficiles : -lius W, -lis 44 B, -le $ F subita : sob. W/ enim : autem I7.$ B paulatim : pal. G— adsiduae fiant : adsuaef. W $ 44 pc F ac, adsuef. B F pe — laboti : -te WW, laboris 24 ac z uid., labotiosa 74 pe, labor F »e erit: quia add. W B, sed add. JA pc, quod add. F uso: usu W SUA BE 49 quetit: quaerit A F pecuniam : pecc. $ sed : ox. F pia: piam IW/ [Ape BF mente : -tem IW ;4 pc BF

XIL

MSS:GW $.AB.

"extus : G.

Titulum. timote : cim. W ac 1 euangelium : -lio W .$ B, abbreu. JA occidete : -de S possunt: -sum W/ potius: poc. .$ eum : illum Be

22postolus :-tulus V/ pus : -pote IV $ 74 pc B

dixit : dicit B

incolatus : incoatus

$

tem-

LIBER SCINTILLARVM

XII, 4-17

61

4. Considerantes in timore castam conuersationem uestram.

5. PAVLVS APOSTOLVS DIXIT : Non enim accepistis spiritum seruitutis iterum in timore, sed accepistis spiritum adoptionis filiorum, in quo clamamus abba pater. 6. Gratias agentes semper pro omnibus in nomine Domini nostri Ihesu Christi Deo et Patri ; subiecti inuicem in timore

Christi. 7. SALAMON DIXIT : Initium sapientiae timor Domini. 8. Time Dominum, et recede a malo. 9. Timor Domini adponet dies et anni impiorum breuiabuntur. IO. In timore Domini fiducia fortitudinis, et filiis eius erit

spes. Timor Domini fons uitae, ut declinet a ruina mortis. II. Qui Deum timet nihil neglegit. 12. Hvssvs riLIvs SiRAAC DIXIT : Timor Domini gloria et gloriacio et laeticia et corona exultationis. Timor Domini dilectabit cor et dabit laetitiam et gaudium, longetudinem dierum.

Timenti Dominum

bene erit in extremis,

defunctionis sue benedicetur. 13. I4. I5. lutis

et in die

Timor Domini scientie relegiositas. Plenitudo sapientie est timore Deum. Corona sapientiae timor Domini, replens pacem et safructum.

16. Radix sapientie est timore Dominum,

rammi enim il-

lius longeui. 17. Alibi dicit : Timor Domini expellit peccatum, nam qui sine timore est, non poterit uiuificare.

4 1 Petr. 5, 2. 5 Rom. 8, 15. 6 Eph. 5, 20-21. ? Eccli. 1, 16. 35 7* 9 Prou. ro, 27. 10 Prou. 14, 26-27. 11 Eccle. 7, 19. 1, II-I3. A9 Eccli- 1; 17. 14 Eccli. 1, 20. 15 Eccli. r, 22. 1,25. 17 Eccli. 1, 27-28.

8 Prou. 12 Eccli. 16 Eccli.

5 dixit : dicit B timore : -rem .$ pater : patrer I 6 omnibus : ut add. G W .$ B, ut eras. 4A et : Zn interl. S ? Salamon : Salomon 5 74 B dixit : dicit B Ínitium : -cium 74 8 et recede ... Timor Domini (z sen. 9) : oz. G 9$ adponet : -nit W/S B breuiabuntur : braeu. B 10 fiducia : fud. G ,-tia .$ filis : filius z zi. W ac declinet : -nat .$ 11 neglegit : neclegit .$ 12 Hyesus : Hiesus W/.$ B Siraac : Sirach IW .$ B, Sirac A glotiacio : -tio W.$.AB laeticia : -tia W'.$A B dilectabit : -uit I7, delectauit .$ B laetitiam : -ciam 5$ gaudium : in add. W B, et add. A pe longetudinem : -ne W, longit. .$ 5c :A B, logetud. .$ ac «U'immentiv- eDmiedties7 M rdiesidiae ed sue : suae $4 B benedicetut : -citut .$ 13 scientie : -tiae IW .$ JA B relegiositas : relig. 74 pc B 14 sapientie : -tia IV B, -tiae 5 4 est : in nter. S timote : -ere IV.$JA B Deum : Zn interl. A 15 Corona : -nas G sapientiae : -cia G 16 sapientie : -tiae I/.$ 4 B timore : -ere IV .$JA B rammi: fami W/$ AB iv timore : -ere W/ — nam qui: namque B uiuificare : -ri I. /4 pe B, iustificare .$ac, iustificari 5 pec

62

LIBER SCINTILLARVM XII, 18-27

I8. Sapientia et disciplinam timor Domini. A I9. Ipse dixit : Non sis incredebilis timore Domini, et ne accessaris ad illum duplice corde. 20. Item dicit : Metuentes Deum sustinete misericordia eius, et non deflectatis ab illo, ne cadatis. Iterum dixit : Qui timetis Deum credite illum, et non euacuabitur merces uestra.

Qui timetis Deum sperate in illum et in oblectationem ueniet uobis misericordia. Qui timetis Deum dilegite illum, et inluminabuntur corda uestra. 21. Alibi dicit : Qui timent Dominum non erunt incredibiles uerbo illius et qui diligunt illum conseruabunt uiam illius. Qui timent Dominum inquirunt que beneplacita sunt illi : et qui timent eum replebuntur legem ipsius. Qui timent Dominum preparabunt corda sua, et in conspectu illius sanctificabunt animas suas. Qui timent Dominum custodiunt iandata eius, et pacientiam habebunt usque in conspectionem illius. 22. Item dicit : Cogitatum habe in preceptis Dei, et in mandatis illius maxime assiduos estu. 23. Aliubi dicit : In tota anima tua time Deum. 24. Ipse dixit : Qui timent Deum erunt in oculis illius. 25. Timor Domini est non dispicere hominem iustum pauperem. 26. Item dixit : Magnus est iudex et potens in honore, et non est maior illo qui timet Deum. 27. Nihil melius quam timor Dei.

18 Eccli. 1, 54. 22 Eccli. 6, 57.

26 Eccli. 1o, 27.

19 Eccli. r, 36. 23 Eccli. 7, 3r.

2* Eccli. 25, 37.

20 Eccli. 2, 7-10. 24 Eccli. 10, 24.

21 Eccli. 2, 18-21. 25 Eccli. ro, 26.

18 disciplinam : -na W/.$ JA B 19 dixit : dicit B incredebilis : -dibilis I7 J.4B timore : timor VW, -oti .$ 44 pc B et eras. A ne : nec 4 accessatis : -eris I 4 B duplice : -ci I 4 pc B 20 dicit : dixit V/.$ misericotdia : -diam .$ /4 B dixit : dicit.$ B credite : in adg. W/ illum : illi -Ape — metces:-cis W .$B — illum:illo W B — oblectationem :-one.$ 4 — misericordia : -diam I7 ac dilegite : dilig..$74 pc B — 21 Alibi : Aliubi W ac 5 pc B, Alibiubi W7 pc dicit : dixit I Qui timent ... uiam illius : ozz. G.A incredibiles : -lis B conseruabunt : -bit D/ — inquirunt : inqui iam B que : quae .$ et ozz. JA timent: diligunt W.B legem : lege W A pc B ptepatabunt : praep. .$ sanctificabunt : -buntur .$ Dominum: Deum ]/ pacientiam : pat. W'B babebunt: -bit V ^ usque: ausque IV ac in conspectionem : ad insp. I B, ad inconsp. $ 22 dicit : dixit W' ^ pteceptis : perc. G assiduos : adsituus I, adsiduus .$, -duus .4, adsitu B — estu: esto W $.4Bpe — 23 Aliubi: Alibi W .$acB dicit : dixit In tota ... time Deum oz. G A 24 Ipse : ozz. A dixit : dicit 5$ B, om. A 25 Domini : Dei .$ B dispicere : dispecere 74 ac, despic. JA pe 26 dixit : dicit .$ B

LIBER SCINTILLARVM XII, 28-41

63

28. Item dicit : Omne exsecramentum eroris odit Deus, et non erit amabile timentibus eum. 29. Aliubi dicit : Oculi Domini ad timentes eum, et ipse agnuscit omnem opera hominis. 30. Item dixit : Homo

sapiens in omnibus

metuet,

et in

diebus delictorum adtendit ab inertia. 31. Consumatio timoris Dei sapientia. 32. Qui timet Dominum excepit doctrinam eius, et qui euigilauerit ad illum inueniet benedictionem illius. 33. Alibi dicit : Qui timent Dominum excipient doctrinam eius, et iusticiam quasi lumen accendit. 34. Timenti Dominum non occurrunt mala, sed in tempta-

tione illorum Deus conseruabit a malis. 35. Spiritus timencium Dominum queritur, et in responsionem illius benedicitur. Spes enim timentibus Deum in saluantem illius. 36. Item dicit : Qui timet Dominum nihil trepidauit et non pauebit, quoniam ipse est spes eius. Timentibus Deum beata est anima. 37. Oculi Domini super timentes eum. 38. Alibi dixit : Timor Domini sicut paradisus benedictionibus, et super omnem gloriam operuerunt illum. 39. Ipse dixit : Beatus cui donatus est habere timorem Dei.

40. Timor Domini inicium dilectionis eius. 41. Item dicit : Facultatis et uictus exaltant cor, et super haec timor Domini.

28 Eccli. 15, 13.

29 Eccli. 15, 20.

80 Eccli. 18, 27.

81 Eccli. 21, 15.

82 Eccli. 32, 18. 83 Eccli. 32, 20. 34. Eccli. 35, 1. 35 Eccli. 34, 14-15. 86 Eccli. 34, 16-17. 37 Eccli. 34, 19. 38 Eccli. 40, 28. 389 Eccli. 25, 15. 40 Eccli. 25, 16. 41 Eccli. 40, 26.

28 Omne: Omnem WS exsectamentum : exect. WS 4B etotis : ertotis W.$ AA B odit : hodit A 29 Aliubi : Aliiubi IZ, Alibi .$ zc timentes : -tet JW agnuscit : -oscit I .$ B, -oscet 4 omnem : omnia I B,

omnis $ ^ opeta:-ram JÁ

30 dixit : dicit .$ B

metuet : -it S 74

inet-

tia : insercia G, insertia 74 ac, inertiea I 31 Consumatio : -summatio .$ JA 32 timet : timent G 74 excepit : excipiet I .$ B qui euigilauerit : quieuit gelauerint IZ, qui -tint .$, qui euigela ... abbine defecit Textus usque ad xir, y B inueniet :-nient I7 .$ illius : eius WS 33 excipient :-piant IL/ ^ iusticiam : -tia IW .$ accendit : -ditur .$ 84 occuttunt : -tent I, acc. .$ sed : set .$

illorum Deus : Deusillos W, ——.$ ^ 3B Spiritus

:estad.

G— timencium :

-tium IF.$ 4 Dominum : Deum WW .$ queritur : quaet. I.S responsionem : tespectu IZ, -ne $ pc A illius : oz. G in saluantem : saluans JW ilius: illos W.$ 36 trepidauit : -bit .$ anima : et add. W' 37 timentes : -tibus WW JA pe ut uid. 38 Alibi: Alibiubi W/ dixit: dicit .$ paradisus : -dysus A benedictionibus : -nis I operuetunt : -ruit .$ 39 Beatus : Baetus VW ac, Baeatus W pc donatus : -tum W .$ 4 40 inicium : -tium I

41 Facultatis : -tates IW, -tas .9

29 et : oz, A

haec : hec .$ A

64

LIBER SCINTILLARVM

XII, 42-XIII, 2

42. HvYERONIMVS DIXIT : Nulla res nos sic ab omni peccato seruat inmunis sicut timor supplicii et timor Dei. 43. AMBROSIVS DIXIT : Qui timet Dominum declinat a malo, et ad uirtutis semitam uias suas dirigit. 44. GREGORIVS DIXIT : Praua mens, si non prius per timorem euertitur, ab assiduitatis uiciis non emundatur.

45. Item dicit : Deum timere est bona preterire. 46. HvsipoRnvs nixiT : Timor enim expellit peccatum et timor repremit facit hominem atque sollicitum. Vbi

nulla que facienda sunt semper emendat. Timor uicium. Timor cautum uero timor non est, ibi

desolucio uitae est. Vbi timor non est, ibi sceleratio est. Vbi timor non est, ibi scelerum abundantia est.

47. Si Deum metuere in tranquilitatem non uolumus, uicinum eius iudicium uel passionibus attriti timeamus. "V

XIII. DE VIRGINITATE I. DOMINVS DICIT IN EVANGELIVM : Filii seculi huius nubunt et traduntur ad nuptias ; illi uero qui digni habentur seculo illo et resurrectionem ex mortuis neque nubent, neque ducunt uxores, neque enim ultra mori potuerunt, aequalis enim angelis sunt, et filii sunt Dei, cum sint filii resurrectionis.

2. PAVLVS APOSTOLVS DIXIT : Virgo que innupta est cogitat que Domini sunt, quomodo placeat Deo.

42

43

44

45

Moral.x, 3, 5, P.L. 75, 530 A. 46 yn. 2, 26 ; P.L. 83, 851 B. C£. Ps.-AvGVSTIN., $Se122.:1297.12: P7. 305022 14 47 XIII, 1 Lc. 20, 34-36. 2 1 Cot. 7, 32 uel 34.

42 Hyeronimus : Hieronims I ac, Hieronimis W' pe, Hier. .$ inmunis : -nes W.$ timor : amor IW/.$ supplicii : supl. P ^ 43a malo: errores W,errore $a, ab errore $pc uirtutis : -tes IW 44 Gregorius : Grig. W eueritut: conu. .$pc assiduitatis: adsuetis W/ aliis $ in ras. uiciis : uit. W.$ 45 Deum : Dominum W' ac que : quae .$ 46 Hysidorus : His. 5, Ys. J4 emendat : emundat W' ac et oz. À tepremit : -imit W/.$ uicium : uit. W/.$ atque : adque 44 sollicitum: solitum W^ desolucio : desalatio $ac& desolatio $5, disatio 74 ac, disalatio (pro : desolatio ?) 44 pe uitae : uita I", uite .$ 29 Vbi : Vbiuo I7 abundantia : habuntd. IW, hab. .$, eius adZ. W'ac — 6? tranquilitatem : -llitute W, -litate .$, -llitatem 4 non uolumus : nol 4 iudicium : -tium .$ passionibus: percuss. IV attriti timeamus : adt. meamus |I, adt. tim, 44 XII. MSS:GW $.4B. "Textus : G. 1 euangelium : -lio W .$, (abbreu. 7A) seculi : saec. .$ nubunt : nub (**) om less seculo : saec. .$ resurrectionem : -one I/ —— nubunt: nupter | potuerunt : poter. IW 4 pe aequalis : -les W .$ JA enim : in interl. S angelis : -li $ ac JA resurrectionis : ...rectionis denuo B (Cf. xir, 32) 2 dixit : dicit B 29 que : qui IZ, quae 5$ placeat : -ciat .$

LIBER SCINTILLARVM

XIII, 3-9

65

3. Item dicit : Qui matremonio iungit uirginem suam bene facit, et qui non iungit melius facit. 4. AGVSTINVS DIXIT : Nihil prodest uirginitas corporis, ubi operatur corruptio mentis. 5. Sicut enim ociosus inimicus non tibi facit iniuriam, sic mortificata caro non turbabit animam tuam. 6. Tales enim decet Domino habere ministros, qui in nullo carnis contagio corrumpantur, sed pocius continentia castitatis splendeant. 7. HvERONIMVS DIXIT : Miflto distat inter puritatem uirginalis animae, nulla cogitatione polute, et sordes eius que multorum libidinem subiacuit. 8. Centenarius numerus primus est qui pro uirginitatis coronam uirginibus deputatur. Sexaginarius secundo pro contenentiae laborum uiduarum est. Tricenarius tercio loco nuptiarum foedera ipsa dictatorum coniunctionem testatur ac si uiduae, amisso primo gradu, per tercium perueniunt ad secundum. 9. Tenera res in feminis fama pudiciciae est et quasi flos pulcherimus cito ad leuem marciscet aurem, leueque flatu conrumpitur, maxime ubi aetas consentit ad uicium et maritalis deest auctoritas.

3 1 Cor. 7, 58. 4 STIN., Jerzz. 291, 5 ; P.L. 39, 2297.

5)

6 Ps.-Avcv-

NEIAZENIZ OSTSEE 62857 8 Epis. 123, 8, 5 ; HirBERG 1n, 82, 6 nota, ex ms. I. 9 Epis 79,8, 1 ; HirBERG m,

97, 4; P.L. 22, 750.

3 matremonio : -imonium I///4 B, mattim. $ melius : est adZ. W' postea exp. 4 Agustinus : Aug. B dixit : dicit B Nihil : Multum distat praez. W' e£ exp. Bb ociosus: occisus W$B mottificata : -catu W^ tutbabit : -uit W.$ AB 6 Tales : Talis W pc Domino : -num W B habete : oz. P catnis : Zn infer]. contagio : -gione B pocius : pot. IW B continentia : -tiae B *? Hyeronimus : Hier. W/.$, Hisidorus B dixit : dicit B Multo : -tum G pe W AA.S B animae : -ma G 5 /4 cogitatione : contagitione I/, contagione .$B polute: poll. W/B, pollutae .$ 24 que: quae W/.$ ^ libidinem : -ni 24 8 Centenatrius : Centenn. IW pc B ac primus : -mum coronam : -na IWJA pc B deputatur : -tantur G 4 ac, depot. W/ Sexaginatius : Sexagen. .$ A secundo : -dus IW /A B, saec. .$, gradus adZ. W B, grado add. .$ pto : quo ad4. A contenentiae : contin. W^ S.AAB laborum : -te W B, -bot 74 pe 'Tricenatius : Tricenn. IW, 'Trec. B pe tercio : -tio W/4 B nuptiarum : nupc. 74 foedera : -dota IV, fed. A ac: hac I/$B uiduae: dua Ware, uidua W'pe ^ amisso: -iso W gradu : -do W/.$, grando B tercium : tert. IW .$ A B secundum : saec. 5. 9 Tenera res : Tene ates W fe, 'Teneranes B in : oz. . feminis : faem. 5 pudicitiae : -tia I, -tiae B pulcherimus : -errimus W .$ 74 leuem : leuam JA matciscet : -cescit I .$B, -cescet 74 pc leueque : leuaique W ac, leuique W' pc .$, leuiquae B flatu : platu W/, -tam B conrumpitur : corr. WS AB maxime : -mae B aetas : etas IW forsan pe 4A uicium : uit. V.S B 6

L. $. (cxvir)

66

LIBER SCINTILLARVM XIII, 1o-19 10. Stude non solum oculos tuos castos seruare, sed et lingua. II. Nihil prodest carnem habere uirginem, si mente quis

nupserit.

I2. Hvsipomvs DixiT : Quidam iuuentute luxoriose uiuentes et in senectute continentes fieri dilectantur, et tunc eligunt castitatem seruare, quando eos libido seruus habere contempsit. I3. Tales non habent premium, qui non habuerunt labores certamina ; eos enim expectat gloria, in quibus fuerint laboriosa certamina. I4. Qui corpus suum continentia dedicant, cum feminis habitare non presumant. 15. Gemina est bona uirginitas, quia et in hoc mundo solicitudinem seculi amittit, et in futurum aeternum castitatis premium recepit. I6. Qui casti perseuerant et uirginis, angelis Dei efficiun-

tur aequalis. I7. Castitas enim fructus suauitatis est. Castitas securitas mentis, sanitas corporis. 18. Virginitas autem si labitur, nullatenus reparatur ; nam quamuis penitendo uenie fructum recipiat, incorruptionem tamen nullatenus recepit pristinam. IQ. Virgo carnem et non mentem nullum premium habet in repromissione.

10 Epi. 52, 15, 1 ; HILBERG 1, 458, 12 ; P.L. 22, 538. D:17:25: 204A.

12 Sent. x1, 39, 24 ; P.L. 83, 643 A B.

11 ;4d». Helia. 20; 13 ILi4. 39, 25 ;ibid.

643 B. 14 18 Senz. 11, 40, 5 ; P.L. 83, 643 C. 16 Ibid. 40, 4 ; bid. 643 C. 17 Ibid. 40, 5 ; ibid. 644 A. 18 Ibid. 40, 6 ; ibid. 644 A. 19 Ibi4. 40, 7 ; ibid. 644 À.

10 Stude: Estote G A, stote .$ oculos : -lis 4 4d. W'ac, -lus W' pe B tuos : tuus B castos : -tus .$ lingua : -guam W .$ B 12 Hysidorus : EIS TB YS dixit : dicit B Quidam : in add. W .$B iuuentute : -tem ;4 luxotiose : -sae W/.$ dilectantur : delectentur .$ ac uf wid., del. $ pe JA B pe eligunt : eleg. 5$ castitatem : -ati IW B, -ate .$ seruare : -ite W $ (uel potius : feruite) AB seruus :-uos IW $ (uelpotius : fetu os) B contempsit : -temsit I 13 premium : praem. 5, qui: quia I S B habuerunt: -rint ÀW/ ^ labores: -ris W'B certamina : -nis .$ pc expectat : spectat WB laboriosa : -ota G 14 Qui: Eos enim praem. G jostea exp. continentia : -tiie V7, -tiae B habitate : habire $ presumant : -summant 74 15 Gemina est bona : -num est bonum W B Gemina : Genimina ;4 solicitudinem : Soll. W .$ A B futurum : -to W/.$ B tecepit : -ipit IW .$ 4 B 16 uirginis : -nes IW/.$ 4 B aequalis : -les W'.$B, equalis ZA ac, equales JA fe 17 securitas : est add. .$ pe sanitas : est add. $ pe 48 Virginitas : -tatis G feparatut : -tat [7 — penitendo : poen. IW, paen.

$B.

uenie: ueniae .$ B recepit : -ipit W/.$ JA B mentem : -te W/.$ JA B

tamen nullatenus : w^ 4 uid. S (null. im inferl.) 19 carnem : -ne W .A4 B, -nis .$ et oz. W $ B in tepromissione : in -isione VW, uite prom. B

LIBER SCINTILLARVM XIII, 20-XIV, 3

67

20. Melius est uxorem ducere quam per libidinis ardorem perire. 21. Continentia homini Deo proximo facit ; ubi iuxta manserit, ibi et Deus manet.

22. Mens enim per oculos capitur. 23. Castitas hominem ad celum coniungit. Castitas hominem ad caelum pertrahit. 24. CESARIVS DIXIT : Nihil prodest uirginitatem integritatem corporis custodire, si oeulorum concupiscencias noluerit euitare. 25. Longa castitas post peccatum imitatrix est uirginitatis. 26. Non eciam carnis integritas seruatur, ubi animus suberbiae tumore corrumpitur. 27. Virginitas in corpore nihil proderit, si caritas aut humilitas a corde discesserit. Melior est humilis coniugalitas quam superba uirginitas.

XIIII. DE IVSTICIA I. DOMINVS DICIT IN EVANGELIO : Querite ergo primum regnum Dei et iusticiam eius, et haec omnia adicientur uobis.

2. Non egent qui sani sunt medico, sed qui male habent. Non ueni uocare iustos, sed peccatores in penitencia. 3. PAVLOS APOSTOLVS DIXIT : Sicut per unius delictum

20 23 $yn. 2, 10 ;P.L. 85, 24 Regulae Monasticae 2, 26 Regulae 24 Serzi. 2537, 4; MonRiIN

217555.2; 95 P:12,. 85, 847. C. 22 847 C. Cf. Ps.-AvGvsriIN., Serzi., 291, 3 ; P.L. 39, 2297. 7 ; MoRIN 11, 141, 2-5 ; P.L. 67, 1158 A. 25 Monasticae, 2, 5 ; MORIN, 11, 138, 25-26 ; P.L. 67, 1156 D. 9o1, 15-16 ; cf. S. AvGvsriN., Enarr. in Ps. 99, 15 ; P.L.

37, 1280.

XIIII, 1 Mt. 6, 55.

2 Lc. 5, 31-32.

3 Rom. 5, 18.

21 homini: -num WW, -nis .$p5ec, -nem B proximo : -mum JW $ pe JA pe E: iuxta: ista W $B 23 celum : caelo V, caelum .$ A, caelos B con-

iungit : iungit .$ ac pettrahit : -trait I pe 24 Cesarius : Cessar. W, Caes. SB dixit : dicit B uirginitatem : -ati 74 pc integritatem : -te I7 B, -tis A pe oculorum : oculum B concupiscencias : -piscias G av, -piscenias G

po, -tias W'S B 25 Longa : -gea zu uid. W ac, -ge W pe imitatrix : immit. 4 uirginitatis : uit G (abbreu. uf uid.) —26 eciam : et. W .$ A pc B suberbiae :

supetiae I ac, super. W 5c B, superbie 74 tumote : timorem S, timore B corrumpitur : -pit .$ pec 29 2n cm humilitas : humitas G humilis : -li .$ ac XIHIL MSS:GW.S.AB. "Textus : G. lNofa : lusticia : -tia W'.$ B, Zofies quoties in boc. capitulo, nisi expresse notetur. Titulum. iusticia : -tia 7A

1 euangelio : -lo W ac

Querite : Quaer. IV .$

2 male : agunt add. G postea exp. penitencia : paenitentiae W/ B, patientiam .$, -tia 74 3 Paulos : -lus W.$ A B dixit : dicit B

68

LIBER SCINTILLARVM

XIV, 3-19

omnes in condemnacionem uitae, sic et per huius iusticiam in omnes hominis in iustificacionem uitae. 4. Item dixit : Sicut regnauit peccatum in mortem, ita et gracia regnat per iusticiam in uitam aeternam. 5. IACOB APOSTOLVS DIXIT : Fructus autem iusticiae in pace

seminatur facientibus pacem. 6. SALAMON DIXIT : Non affligit Dominus famem animam iusti, et insidias impiorum subuertit. 7. Memoria iusti cum laudibus, et nomen impiorum putriscet. 8. Opus iusti ad uitam, et fructus impii ad peccatum. 9. Argentum electum lingua iusti, cor impiorum pro nihilo. IO. Quod timet impius ueniet super eum, desiderium suum iustis dabitur. II. Labia iusti considerant placita, et os impiorum *peruersa. 12. Iustus de angustia liberatus est, et traditur impius pro eo. 13. Semen iustorum saluabitur. I4. Desiderium iustorum omne bonum est. I5. Verte impius et non erunt, domus autem iustorum permanebunt. 16. Domus impiorum delebitur, tabernaculi uero iustorum germinabunt. 17. Noli esse iustus multum. 18. Domus autem iusti plurima fortitudo, in fructibus impii conturbacio. I9. Abominacio Domini est uia impii qui sequitur iusticiam dilegitur ab eo. 4 Rom. 5, 21. 5 Tac. 5, 18. 6 Prou. ro, 5. 9 Prou. ro, 7. 10, 16. 9 Prou. ro, 20. 10 Prou. 1o, 24. 11 Prou. 1o, 32. II, 8. 13 Prou. r1, 2r. 14 Prou. 11, 25. 15 Prou. r2, 7. LA CI. 17 Eccle. 7, 17. 18 Prou. 15, 6. 19 Prou. r5, 9.

8 Prou. 12 Prou. 16 Prou.

omnes : homines add. WB, in omnes homines .$ condemnacionem : -tionem IV .$5c B, -tione 74, contemnat. .$ uitae: mortis 4 Sic'cteuitae : ozz. W' huius: unius W.$.A4B in : ozz. A B hominis : -nes S.AB iustificacionem : -tionem .$ B uitae : uite 24 4 dixit : dicit $ B mortem : -te IB gracia : -tia W $24 B regnat : regnet I/.$ JA B iusticiam : -tiam B in uitam : oz. G 5 Iacob: -bus $4 B

apostolus : -lis B dixit : dicit B iusticiae : -tiae 74 6 Salamon : Salomon .$.4 B dixit : dicit B famem: -me S.4peBfpe ^ subuertit ... nomen impiorum (n senzent. seq.) : om. G 4 putriscet : putrescit I .$ AB 11 os: hos W B peruersa : superuersa G 12 Iustus : Ius (abreu. ut uid.) G traditur : -tus I/ — 15 impius : impios W $ 4 pcB 16 tabernaculi : -la W'.$ B iv iustus : iniustus Sfc 18 autem: eras. 74 contutbacio: -babitur WB, -batio $4 19 Abominacio : .Abhominatio W/ (-tion W' ac) B, Abh. .$, -tio A Domini est : est Domino I $ B uia : uiam zZ uid. S ac iusticiam : -tiam ;4 dilegitur : diligenitur IW ac, dilig. W »c.$ pc A B, dilitur $ ac

LIBER SCINTILLARVM XIV, 20-33

69

20. Sunt iusti quibus multa proueniunt quasi opera egerent impiorum ; et sunt impii, qui ita securi sunt, quasi iustorum facta habeant. 21. Sunt iusti atque sapientes et opera eorum in manu Dei, et tamen nescit homo uerum amorem an odio dignus sit, sed omnia in futuro reseruantur incerta. 22. Fugit impius neminem persequentem ; iustus autem, quasi leo confidens, absque terrore erit. 23. HvEsVs FILIVS SYRAG DIXIT: In iusticia agonizare anima tua usque in mortem. Certa pro iusticia, et Deus expugna-

bit pro te inimicos tuos. 24. Dacio Dei permanet iustis. 25. Benediccio Dei, in mercidem iusti festinent. 26. Ante

ominem

uita et mors,

bonum

et malum,

quod

placuerit ei dabitur illi. 27. Ante iudicium para iusticiam tibi. 28. Qui custodit iusticiam contenebit sensum eius. 29. Si sequaris iusticiam adprehendis illam, et induis quasi pudorem honorem. 30. Qui custodit iusticiam, ipse exaltabitur. 31. AGVSTINVS DIXIT : $i enim iustus sum, nihil timeo, nemo me conterrere potest. 32. Iustus autem confidit ut leo. 33. GREGORIVS DIXIT : Iusticia, si modo non habet, in cru-

delitatem cadit.

20 Eccle. 9, 1-2. Eccli. r5. r7. 28 Eccli. 21, 12. 32

21 Eccle. 8, 14. 25 Eccli? 11, 92429 Eccli. 27, 9. 33 Hom. Ex. 1,

22 Prou. 28, 1. 23 Eccli. 4, 35. 24 26 Eccli. 15, 18. 29 Eccli. 18, 19. 30 Eccli. 20, 30. 31 5, 8; P.L. 76, 809 A.

20 proueniunt quasi: —^ W' egerent: -rint IV.$B 21 atque : atqui I7, atquae .$ eotum : orum Iac uerun: utrum I/S5B amorem : -te GpcW S.AB odio: hodio W/ . 22 neminem: meminem I7, -ne JA B petsequentem: -te 74 B confidens : et add. JA pe absque : abs G 23 Hyesus : Hiessus W, Hiesus .$ B Sytac : Sirach IW$ B dixit : dicit B iusticia : -tia 74 agonizare : pto add. 5 tua : et add. .$ mortem : -te A Cetta.: Cettate. S iusticia : -tiam B expugnabit : expung. G are, -uit ^ pto: per B inimicos tuos : -cus tuus 24 zv, -cis tuis 24 pe 24 Dacio : Datio I .$B 25 Benediccio : -ctio I .5A B metcidem : -cedem W.$.4B festinent : -nat W, festitut u£ uid. $ in ras., -nant B 26 ominem : hom. W $ AB mots : mons B 27 iusticiam : -tiam 74 tibi ... sequaris iusticiam (/z sez. 29):oz. W' 28 iusticiam: -tiam /4 contenebit : contenn. 4A ae, -tinebit $ 74 pc B 29 adprehendis : -des 9 74 pe induis : indues .$ pudorem : pod. B 31 Agustinus : Aug. B dixit : dicit B iustus : -tos IV contettere : -temnere ]V, -terere $5 AB 32 confidit : -det WB 33 Gregorius : Grig. W/ dixit: dicit B modo : modum I7.$ B crudelitatem : gredulit. G incredul. $5, credulitate .4, crudilit. B

7o

LIBER SCINTILLARVM XIV, 34-XV, 6 34. Malicia remanencium meretur ut hii qui prodesse pote-

rant festine subtrahuntur, ut, cum mundi finis adpropinquat, electi tolluntur, ne deterihora uideant.

35. Sic iniustis irascitur Deus, ut tamen eorum corda per iustorum consorcium consoletur.

36. Hvsrponvs pnixir : Multi apud hominis potantur electi,

et apud Deum reprobi existunt ; et multi apud hominis reprobi sunt, et apud Deum electi sunt. Nullus se putet electum, ne forte et apud Deum sit reprobus. 37. IN LIBRO CLEMENTIS DIXIT : Perfeccio legis pax est ; ex peccatis enim bella nascuntur et certamina. Vbi autem peccatum non fit, pax est anime. Vbi uero pax est, in disputacionibus ueritas, in operibus iusticia inuenitur. XV. DE INVIDIA I. DOMINVS DICIT IN EVANGELIV : Nollite iudicare inuicem. 2. Cauete autem a fermento farisorum. 3. PETRVS APOSTOLVS DIXIT : Deponentes igitur omnem maliciam et omnem dolum et simulaciones et detraciones et omnes inuidias. 4. PAVLVS APOSTOLVS DIXIT : Caritas non emulatur. 5. Quidam quidem et propter inuidiam Christum predicant, quidam autem et propter bonam uoluntatem. 6. SALAMON DIXIT : Vita carnium sanitas cordis, putrido ossuum inuidia. 34 85 Hom. Ez. r, 1, 18; P.L. 76, 794 C. 36 Senf. 1, v5 v Eat roja eMCt 3* Ps.-CrEMENS, Recognifiones 2, 36 ; P.G. 1, 1265 C. XV, 1 Mt. 7, 1. 2 Mt. 16, 6. 8 1 Pett. 2, 1. 4 1 Cor. 15, 4. 5 Phil. I EIS.

6 Prou. 14, 3o.

34 Malicia : -titia W, -ciam .$, -tia 4 B remanencium : -tium I. A B festine : -ni z/ zid. .$ subtrahuntur : -hunt W7 ut: et I finis : fines IW B tolluntur : -lunt W deterihora : terih. G ac, -riora W'.$ A B 35 ut oz. G consorcium : -tium I .$ B, -tio 44 consoletur : -laetur ;4 36 Hysidorus : Hisirus |, His. 5 B, Ys. 4 dixit : dicit B Multi : Et praem. W pe apud : aput B hominis : -nes W.$ JA B potantur : put. W.B hominis : -nes W.$ 4 B apud : aput B ac Nullus : enim

add. IV SB — et: iam W.$ B apud: aput Bac — 37 libro : libero W' ac dixit : dicit S B Perfeccio : -ctio W' $4 B fit: sit G anime : -mae W.B disputacionibus : -tionibus W .$c JA B, dispotat. .$ ac iusticia

: oz. G, -tiae.$

XV. MSS:GI.S.AB. Textus : G. 1 euangeliu: -lio W'.$ B, (abbreu. in 4) Nollite : Nolite farisorum : -seorum G fv, phariseorum IW ;4 B, pharisaeorum dicit B omnem : 7 znferl. .$ maliciam : -tiam W/ 4 B simulaciones : -tiones I JA .$, -tionem B detracciones : B 4 dixit : dicit B 5 Quidam quidem : Quid enim G, bonam : bonum W ac 6 Salamon : Salomon $4 B

W.$ A B 2 .$ 3 dixit : et : in inter]. W. -ctiones IW .$ ;4 Qui quidem .4 dixit : dicit B

puttido : -edo I.$ B — ossuum : ossum I, ossium B fe — inuidia : -diae B

LIBER SCINTILLARVM

XV, 7-20

71

7. Ne comedas cum homine inuido, ne desideris cybus eius ; quoniam in similitudinem arioli et coniectoris aestimat quod ignorat. Comede et bibe, dicit tibi, et mens eius non est tecum.

8. 9. IO. II.

Qui sibi inuidet, nihil est illo nequius. AGVSTINVS DIXIT : Inuidia cuncta uirtute concremat. Per inuidia predicatur tibi Christus.

Inuidia et libor super omnia inebriant anima.

I2. Vbi est inuidia, amor,fraternus esse non potest.

I3. Qui inuidit non amat. Peccatum diaboli in illo est quia diabolus inuidendo cecidit. I4. Ideo cognuscitur inuidia non posse esse in caritate. I5. Per inuidia enim crucefixus est Christus. 16. Ideo autem qui inuidet fratrem suum crucefigit Christum.

17. HYERONIMVS DIXIT : Semper uirtutis sequitur inuidia. 18. Magna uirtus est qui inuidia humilitate superat. IQ. AMBROSIVS DIXIT : Inuidus certe qui alienum facit bonum suum inuidendum supplicium. 20. GREGORIVS DIXIT : Mors prauorum est inuidere aliis uirtutis bonum, quod ipse habere non appetunt. Hinc propheta ait : Querite Dominum dum inuenire potest, inuocate eum dum prope est. Et tunc dicunt : Quid nobis profuit habun-

* Prou. 23, 6-7.

8 Eccli. 14, 6. — 9 Serzz. ad fratres in eremo 18 ; P.L. 40, 1264.

10 In Iob. Euang. v, 19 ;P.L. 35, 1424 ;WILLEMS, 52, 10-11. 11 12 In Epist. Iob. v, 8; P.L. 55, 2016. 13 Ibid. 2016-2017. 14 Ibid. 2017. 16 16 17 Epist. 108, 18; 1, HirBERG rm, 329, 5 ; P.L. 22, 893. 18 Epis; 60, 10, 5 ; HirsERG r, 560, 4; nota, cf. ms. P; P.L. 22, 595. 19 Ivr1AN. Pouzn., De Vita contemplatiua yn, 5 ;

P.L. 59, 480 A. Sentiendum est : ... qui alienum bonum facit, inuidendo, suum supplicium. 20 (Is. 55,6; Sap. 5, 8et 9 et 6)

* Ne:

Nec G

ne:

nec

WS B

desideris : -ras WB,

cibos W/ B, cibum $ (m i&ras.) ^ arioli :autioli G 4 ae, otioli coniectotis : -to G 74 aestimat : est. 74 B bibe : uidet : -dit 5 9 Agustinus : Aug. B dixit : dicit B G.Az, cunctas WB, cunctam .$ uirtute : -tes

-res 5$

cybus :

B — et : zm inter. W^ et ad7. G $8 incuncta : acunctatut I B, -tem.$ 10

inuidia : -diam W'$ B tibi: eras. 74 Christus : crucifixus add. B 11 libor : liuor .$ 4 pe anima : -mam I .$ B 13 inuidit : -det W .$ pc /4 B, uidet .$ac — diaboli: -buli W/.$ B — diabolus : -bulus W/.$ B — inuidendo : inuiuedendo W ac 14 cognuscitut : -oscitut $4 B catitate : -tem .$ ac 15 inuidia : -diam W $$B crucefixus : ctucif. IW .$ AA B 16 fratrem suum : -tri suuo .$ pc crucefigit : crucif. W/.$ 4 B 17 Hyeronimus : Hier. W'.$ B dixit : dicit B uittutis : -te I7, -tes 5B . 11 inuidia: -diam I .$ B humilitate : -tem .$ ac 19 dixit: dicit B inuidendum : -do WB supplicium : -cia G, -tia 74 20 Gregorius : Grig. W/ dixit: dicit B Mote: Mos W.Ampe inuidere : in a44. B ipse: ipsi W/.$.4 Hinc : Huic B propheta : profepheta W' ac ait : itait W ac quetite : quaet. W $5B inuenire : -ti W.$ pc JA pc B Et tunc: Etct W (eum abbreutat. signo : et cetera ?)

72

LIBER SCINTILLARVM XV, 20-28

dantia diuiciarum uel lucra seculi, omnia sicut umbra transie-

runt, et sol iustitiae nón ortus est nobis. Propter quid peccant morientes, hic demittunt, et ipsa peccata secum portant, quia dulce est peccatum, sed amara mors. ) 21. Item dicit : Qui in se donorum gratiam menime recognuscunt, maiore aliis non inuideant. | 22. HvsipoRvs DpixiT : Vnde bonus profecit, inde inuidus contabiscet. 23. Inuidus membrum

est diaboli, cuius inuidia mors in-

troiuit in orbem terrarum. 24. Multi et bonis imitare nolunt, et de bonorum profectibus inuidiae libore tabescunt. 25. Alibi dicit : Fideliter autem deplorandi sunt qui odium in fratre tabescunt. 26. Inuidia

sensum

mordit,

pectus

urit, mentem

aflicit.

Item dicit : Inuidia cor hominis quasi quidem pestes depascet. Alibi dicit : Aduersus inuidiam caritas preparetur. Item dicit : De pono alterius non doleas, de alterius profectibus non tabiscas. Nullius prosperitate lacereris. 27. EVSEPIVS DIXIT : Inuidiae horror non solum religiosas, sed et uiles animas peruadit. 28. EFFREM DIXIT : Inuidia enim manifestat nos caritatem penitus non habere.

21 22 Senf. ut, 25, 1 ; P.L. 85, 70o A. 23 Ibid. 25, 5 ; ibid. Too B. 24 Ibid. 25, 5 ; ibid. 100 B. 26 Ibid. 27, 1 ; ibid. 701 B. 26 Syn. 2, 57 ; ibid. 854 A. 2 28 Serz0 asceficus ; ASSEMANI 1, 46 C.

diuiciarum : -tiatum W .$ B seculi : saec. .$ 4 Et : oz. B iustitiae : -ciae J4 quid : quod IW .$ B morientes : -tis IV, et add. W'B demittunt : dim. W AB ipsa: ipse W/ dulce: -ci W'ac peccatum : -ta | ac amata : est add. W. 21 gratiam : -tia W JA menime : min. I .$ 4, minimae B fecognuscunt : -oscunt I//4 B, -oscit .$ maiote : -ta W/.$B inuideant : -deat G 4, -diat.$ ^ 22 Hysidorus : His. W/.$ B, Ys. A dixit : dicit B profecit : -ficit W/.$ 4 B inuidus : infidus W' ^ contabiscet : -escit IW .$ B, -escet 4 23 diaboli : -buli W/ $ B introiuit : -trauit $5, -bit 74 24 bonis : bonos W.$ B imitate : -ri I B profectibus : prouec. B libore : liu. .$ 24 25 dicit : dixit I7 Fideliter : Flebiliter W B, Filiter $ ac deplorandi : debroploranti W'ae, -ranti W/ pc B odium : hodio WW, hod. 74, odio B tabescunt : itab. W/ — 26 mordit : morsdet W, -det JA pc urit : hurit B afficit : -ecit .$ dicit : dixit W/ hominis : -nes IW ac quidem :quaedam I B pestes : bestis I7,-tis.$B depascet : -cit $ B Alibi : Aliiubi I7, Aliubi $ pc B ptepatetur :-faetur L/ — pono: bono W .$ 4 pc B profectibus : prouect. B tabiscas : dabescas W^, -escas $.A B lacetetis : laceris G 27 Eusepius : Euseb. .$ B dixit : dicit B Inuidiae : -dae W, -dia .A4 hotror: honor .4 religiosas : regiosas I ae, teleg. .$ uiles : files I7, uilis u uid. S 28 dixit : dicit B catitatem : Dei aZ. W'B penitus : paen. I B

LIBER SCINTILLARVM

XV, 29-XVI, 12

73

29. IosEPHvs DiXIT : Dificile est in prosperis inuidia carere.

XVI. DE SILENCIO

I. DOMINVS DICIT IN EVANGELIO : Bonus homo de bono thesauro profert bonum, et malus homo de malo thesauro profert mala. 2. Qui a semetipsum loquitur gloriam propriam querit. 3. PAVLVS APOSTOLVS DIXIT : Verbosi, ociosi et curiosi, lo-

quentes que non oportit. 4. Tu autem loqui que decet sanam doctrinam. 5. SALAMON DIXIT : In multiloquium peccatum non deerit ; qui autem moderatur labia sua, prudentissimus est. 6. Propter peccata labiorum ruina proximat mala. 7. Qui custodit os suum custodit animam suam; qui autem inconsideratus est ad loquendum sentiet mala. 8. In omni opere erit habundantia ; ubi autem uerba sunt plurima, frequenter egestas. 9. Lingua placabilis, lignum uitae ; que autem inmoderata est conterit spiritum. 1o. Hominis est animum preparare, et domini gubernare linguam suam. II. Voluntas regum labia iusta ; qui recta loquitur, diregitur.

I2. Qui attonitos oculis cogitat praua, mordens labia sua, perfecit malum. 29

XVI, 1 Mt. 12, 55. 2 Toh:*72 18; Sif epo 4 Tit. 2, 1. 5 Prou. ro, 19. 6 Prou. 12, 13. WIPEOUIAN 8 Prou. 14, 23. 9 Prou. 15, 4. 10 Prou. 16, r. 11 Prou. 16, 15. 12 Prou. 16, 5o.

29 Iosephus : -pus IW B dixit : dicit B Dificile : Diff. W .$ B, Defic. 44 ac in prospetis : bs B prospetis : -petetis 4 4iZ. G ac XVI. MSS:GW.S.AB. "Textus : G. Titulum. silencio : -tio W .$ 4 B 1 dicit : dixit I euangelio : -gilio IZ, euag. B ac thesauto : cordis sui aZ. 5 bonum : bona W $ B malus : malaus W ac thesauto : tes. 7d, cotdis sui ad. .$ profert : -fesrt I ac mala : malum 4 2 semetipsum : -pso IW .$ AA B quetit : quaer. I$ 3 dixit : dicit B ociosi : ot. W B que : quae IV .$ opottit : -tet W .$/4, portet B 4 loqui : loquere W .$B que : quae I$ decet : decent S pc doctrinam : dot. W ac 5 Salamon : Salomon .$ 4 B dixit : dicit B multiloquium : -quio IW .$ B prudentissimus : -tessimus IW ac 6 mala: om.W B ? suam : suum Iac loquendum : -dom z£ ziZ. S5 ac sentiet : -ciet 74 Sopere :-tae W' — etit : oz. W, in ad. W pe habundantia : -tantia I/ — frequenter : -quens I/ B — egestas : aeg. W B — 9 Lingua : Ligua S ac que : qui IW A, quae $ B inmoderata : mod. .$ ac contetit : -ret 74 10 Domini : forrzz Deum G.A.$a, ad Deum .$ pc gubernate : guern. W ac 11 Voluntas tegum : Voluptas regnum G 74, Voluntas est regum S pe labia: libia G diregitur : dirig. IW 74 pc B 12 attonitos : adtonitis .$ /4, attonitus I ac B, attonitis W/ pc perfecit : proficit IJ, perfert ut uid. $ pe, petficit 7A pc B

74

LIBER SCINTILLARVM

XVI, 13-29

I3. Item dicit : Qui exaltat os suum querit ruinam. I4. Qui moderatur'sermones suos doctus et prudens est, et preciosi spiritus uir eruditus. I5. Mors et uita in manibus linguae. 16. Cum obsecrationibus loquitur pauper, et diues effabitur regidae. 17. Qui custodit os suum custodit et animam suam ; qui autem neglegit uias suas mortificabitur. 18. Labia deosculabitur qui recta uerba respondit. I9. Qui custodit os suum et linguam suam, custodit ab angustiis animam meam.

20. HvESVS FILIVS SIRAAC DIXIT : Noli citatus esse in linguam tuam et inutiles et remissus in operibus tuis. 21. Priusquam audias, ne respondeas uerbum ; et in medio seniorum ne adicias loqui. 22. Beatus uir qui non est lapsus uerbo ex ore suo, et non est aestimulatus in tristitiam delicti. 23. Antequam loquaris, disce. 24. Qui odit loquacitatem, extinguit maliciam. 25. Neiteris uerbum nequam et durum, et non minoraberis. 26. Est qui labitur in lingua sua, sed non ex animo. Quis est enim qui non deliquerit in lingua sua ? 27. Est qui emittit uerbum certum ennarrans ueritatem. 28. Verbum nequam emutat cor. 29. Est tacens qui inuenitur sapiaens, et est debilis qui

13 Prou. 17, 19. 14 Prou. 17, 27. 15 Prou. 18, 21. 16 Prou. 18, 17 Prou. r9, 16. 18 Prou. 24, 26. 19 Prou. 21, 23. 20 Eccli. 4, 21 Eccli. 11, 8. 22 Eccli. 14, r1. 23 Eccli. 18, 19. 24 Eccli. 19, 5. Ecclt:219557: 26 Eccli. 19, 16-17. 27 Eccli. 19, 23. 28 Eccli. 57, 29 Eccli. 20, 5-8.

23. 34. 25

21.

13 exaltat : -]ta 5 ac, extat B querit : quaer. I 14 Qui : Quo G ptreciosi : pret. IW B 16 obsecrationibus : obscurat. .$ diues : et add. G regidae : sugite I7, rigide .$ /4, rig. B 17 et: oz. W S B neglegit : necleg. .$ 18 deosculabitur : deoscol. W/ tecta : -ti WU 19 linguam : -guaem | ^ meam: suam W $.AB 20 Hyesus : Hies. I$ B Sifaac ; Sitach WW 5 B, Sirac 4 Noli : Nili G linguam tuam : -gua tua W .$ B inutiles : -lis $ 74 B remissus : -isus I 21 audias : audiaes W/ uetbum : -bo 44 ac et in medio : Zi; G adicias : adit. 5 22 qui : quo B

,

aestimulatus : stimol. W'$ ac, stimul. .$ pc A B

in tristitiam : in -tia I B, delicti : dilecti Gac delicei I7 ac, delicta $ ac 24 exiinguit : -git G ac : -guet W' : -guaet B maliciam : -tiam W/.$ B 25 uerbum : -bo B durum : dutem W ac non : Zn inter]. W. minoraberis :eminorabis G ac /4, eminuorabis z/ uid. G fx, immininoraberis W^, imminoraberis B 26 Est : Es G sed non ... in lingua sua : oz. G A qui : quod IV ac B deliquetit : delinquaerit I, delinq. B 27 ennarrans : enar. W .$ JA pb 28 emutat : inmutauit I B, inmutabat .$ ac, inmutabit .$ pe, -tauit 74 pc 29 sapiaens : sapiens IW .$ 4 B est : eras. JÀ institiam .$ ac, in -ciam 24

LIBER SCINTILLARVM XVI, 29-39

75

praeest ad loquendum. Est autem tacens non habens sensum loquille, et est tacens sciens apte temporis. Homo sapiens tacebit usque ad tempus, lasciuus autem et inprudens non seruabit tempus. Qui multis utitur uerbis ledit animam suam. 30. Multi ceciderunt in ore gladii, sed non sic quasi qui interrierunt per linguam suam. 31. Iugum enim linguae iugum ferreum est, et uinculum illius uinculum aereum est. 32. Sepe aures tuas spinis, et noli audire linguae nequam ; et ore tuo facito ustia et serras. 33. Verbis tuis facito stateram et frenus ore tuo rectus. Adtende ne forte laberis in lingua, et cadas in conspectu inimicorum mortem.

insidiancium

tibi, et sit casus tuus

insanabiles in

34. Supra mensam magnam sedisti ? Non apperias supra illa faucem tuam prior. 35. Aduliscens, loquere in causa tua uix. Si bis interrogatus fueris, habeat caput responsum tuum. In multis estu quasi inscius, et audi tacens simul et querens. 36. Vbi sunt senes, non multum loquaris.

37. Vbi auditus est, non effundas sermonem, et inportune noli extolli in sapiencia tua. 38. HvERONIMVS DIXIT : Discat aliquando retitiscere, qui numquam . dedicit loqui. 39. AMBROSIVS DIXIT : Est autem homo qui silencium affe30 Eccli. 28, 22. 34 Eccli. 51, 12.

31 Eccli. 28, 24. 32 Eccli. 28, 28. 33 Eccli. 28, 29-30. 35 Eccli. 32, 10-12. 36 Eccli. 32, 15. 37 Eccli. 52, 6.

38 JAdu. Helu. 1 ; P.L. 23, 185 A.

C D.

39 Vilae Patrum v, 1o, 51 ; P.L. 73, 921

praeest: preest W/ AB sensum : -seum Ga loquille : -lae W, loquellae .$ B, loquele 24 5c apte : acte G tempotis : -poros G ae, -pote W, -potes .$ ac inprudens : prud. .$ ac seruabit : reseru. G ac multis : -tus G, mutis 5 ac ledit : laedit 74 30 interrierunt : interier. G pc W .$JA B 31 linguae : -gue 7Á ferreum : -teeum I et uinculum ... est : ozz. G A, in marg. super. S 32 Sepe : Saepe 5 linguae : -guam IW .$ B, -gua 74, suam add. W ac ote : oti W .$ B facito ustia : e^ I ustia : ostiam I, ostias $, hostias 74, ostia B settas : seras W'B 33 stateram : -tem Iac, -xa 7A pe

frenus : -nos I B, -nes . laberis : laboris z zz.

ote : oti G pce W S

AB

rectus : -tos

.$ ac ut uid.,A conspectu : -tuo JV ac insidiancium : insideiant. Dac, -tium W' pe .$B insanabiles : -lis W .$ AB mottem : -te ;4 34 appetias : aper. IW 5 AB illa : illam W .$ B tuam : tu JW ac ptior : zm sententia seq. in S 35 Aduliscens : Adolesc. W' /4 pz, Adolisc. .5 5e, Adulesc. B causa : ausa bis

: uis G.$acA

W' ae, labaris B

caput : capud .$ 4

lingua : -guam

estu : aesto IV, esto $5 A B

tacens : sed ad. W 36 Vbi : Vt praem. JA ac 37 inportune : -nae I$ sapiencia : -tia JW .$JA B 38 Hyeronimus : Hier. WW $ B dixit : dicit B

fetitiscere : retiscete IV", reticiscete .$ 74 ac, teticescete 74 pe, reticisceris D

numquam : namq. G zc dedicit : dicit G, did. W .$ 4 pc B 39 dixit : dicit B autem : oz. W $ B silencium : silenti d. szc iz W, -tium .$ 4 B affectat : in interl. S

76

LIBER SCINTILLARVM XVI, 39-46

ctat quidem, sed cor eius multum se condemnat ; iste tales multum loquitur. Et est alius qui a mane usque ad uesperum loquitur, et cum discrecione silencium magnum custodit. 40. GREGORIVS DIXIT : Non superbe quis audeat uel contemnere uel indicare quod egit. 41. HvsvDoRvs DIXIT : Scito quo tempore loquaris, considera quando dicas. Tempore congruae loquere, tempore congruo tace.

i;

I

42. Non loquaris nisi interrogatus fueris ; non dicas, priusquam audias; interrogacio os tuum appereat. Linguosus homo inperitus est, sapiens paucis uerbis utitur. 43. Breuem sermone scienciam facit ; loqui multum stulti-

cia est. Vox enim insipientes in multiplicacione sermones. Maneat igitur in uerbo mensura ; in sermone sit statera. Semper uerba tua sint moderata ; modum loquendi non transeàs. 44. Plus dilige audire quam dicere, plus auscultare quam loqui. 45. In principio audi ; loquere nouissimus ; finis plus habet honorem. Melius est nouissimus sermo quam primus. 46. BasiL1Ivs DixIT : In conuentu nolli proferre sermonem ;

sed oportuna uerba procedant ex ore tuo, cum oportuno tem--

40 41 yz. 2, 48; P.L. 85, 856 C D. 42 Ibid. 49; ibid. 856 D. 43 Ibid. 49 ; ibid. 856 D-857 A. 44 Ibid. 72 ; ibid. 862 A. 45: Ibid. 73 ; ibid. 862 A. 46 ;Admonitio ad filium spirit. 36 ;LEHMANN 56, 17-20 ;.

P.L. 103, 696 A B.

condemnat : -demdanat G «c, -dempnat ;4 f Iste : Istae W' tales: G pc W .$B uesperum : euesp. Ga discrecione : -tione W/4 B: silencium : -tium W .$ J4 40 dixit : dicit B supetbe : -bae .$ audeat : audiat WB contemnere : cond. G ac IW, -tempnete 4 indicare : indegare G 41 Hysydorus : Hiesid. W ac, Hisid. W pc $ B, Ysid. A dixit : dicit B Tempore ... loquete : ozz. W congruae : -gruo .$ JA 42 nisi : talis

ni 4A ac interrogatus : -ragatus I fuetis : -tas G ac dicas priusquam : dicas prius $acz respondeas antequam .4 interrogacio : -atus W ac, -atio W pe .$A B os tuum : ostium G appereat : aperiat W/.$ AB linguosus : -guaosus JW 43 Breuem : - uis 4A sermonem : -nem W.B, -mo 4A scienciam : -tiae s id. W, sciam .$ ac, -tiam .$ pc 7A, -tia B stulticia: -tia W/$ 4B insipientes : -tis W/.$ B multiplicacione : mulpl. G a, -tione W7 .$B sermones : -nis IW/.$ B Maneat : in periodo:

praeced. in B. — statera : statea Gr ac, -terea G pe — tua : taa G ac moderata : modor. G modum : modo ;4 44 dilige: -gi I ^ auscultare : -ta G loqui : loquete 74 45 audi et ad4. e£ eras. B loquete : loqui uete .$ fc Nouissimus : sermos a4Z4. G habet: abet JA honofem : -tis .$ pc Melius : Melior W B nouissimus sermo : ^ WW 46 Basilius : Bassil. W dixit: dicit B conuentu : -to nolli : noli G pe W .$JA B sermonem : -nes Iac opofrtuna : opp. B ore : oti I oportuno : -num. tempus : -pore 74 pe W' $, opportunum B

LIBER SCINTILLARVM

XVI, 46-XVII, 1o

77

pus inueneris, ut te audientibus cunctis gratiam prebeas. 47. CESARIVS DIXIT : Nihil prodest si in habitatione silentium sit, et in habitatoribus

uiciorum

tumultis et conlucta-

tio passionum. t 48. IN VITAS PATRVM DIXIT : Cum silentium et orationem age quod agis in ueritate. XVII.

DE SVPERBIA

r. DoMINVS DICIT IN EVANGELIVM : Omnis enim qui se exaltat humiliabitur ; et qui se humiliat exaltabitur. 2. Quod hominibus altum est, abominabile est ante Deum. 3. PAVLVS APOSTOLVS DIXIT : Noli altum sapere, sed time.

4. Scientia inflat, caritas uero aedificat. 5. Caritas non inflatur. 6. SALAMON DIXIT : Vbi fuerit superbia, ibi erit et contumilia ; ubi autem humilitas, ibi et sapientia. 7. Contricionem precedit superbia, et ante ruinam exaltatur spiritus. Melius est humiliare cum mitibus, quam diuidere spolia cum superbis. 8. Superbum sequitur humilitas et humilem spiritum suscipiet gloria. 9. Priusquam conteratur, exaltatur cor hominis ; et antequam glorificetur, humiliatur. ro. HvEsvs FILIVS SYRAAC DIXIT : Odebilis coram Deo et hominibus superbia.

4*7 EvsEB. GaLLiCAN., Hol. 6; P.L. 67, 1057 C ; Hozzil. 10 ; P.L. 67, 1067 C. 48 Poncanivs, Monifa; ed. A. WirMaAnr in Revue bénédictine xxv, 1909, p. 478,

1. 23-24 (secundum textum EVI ED Ic TAE TT. Du Cot. 12,4. 6 Prou. Prou. 18, 12. 10 Eccli.

ms. Vindobon. lat. 1550) 20 c6. 38 Rom. rt, 20. 4 1 Cor. 8, r1. r1, 2. * Prou. 16, 18-19. 8 Prou. 29, 23. 9 1o, 7.

inuenetis : -nitis I B -beant B

uticadins:

47 Cesatius : Cess.

-nem .$ ac, -tatore W'B -tieum I zc, -cium 74A

prebeas : praebiant W^, praeb. .$,

IW, Caes.

habitatoribus

dixit : dicit B

:

auditoribus

uiciorum : uit. I .$ B

habitatione :

.4

silentium :

tumultis : -tus IW .$ B

48

uitas : uita I/ B dixit: dicit W/.$ B — silentium : -tio /.$ 24pce B — otationem : -ne IW $ 4 pc B XVIL MSS:GW.S.AB. "Textus : G.

1 dicit : dixit JW euangelium : -lio W .$ B, (abbreu. 4) 1 abominabile : abhominatio W'.$ B 3 dixit : dicit B sapete : -ire IW B 4 ueto : 0zz. À 5 non : inon Il/ ac 6 Salamon : Salomon W .$ 4 B dixit : dicit B — contumilia : -melia $ 74 B ibi:ubiW/ ^. et:om.B * Contticionem : -tionem W.$B ptecedit : praec. . supetbia : ibi etit add. e£ eras. W^ spolia : et add. W S humilitas : humitas W/ — et: oz. W spititum : -tu W'B 9 contetatur : -rat B pe humiliatur : -abitur 74 10 Hyesus : Hiesus IW $ B, lesus 74 Sytraac : Sitach W $ B, Sirac A dixit : dicit B — Odebilis : Odipibilis W'ac, Odib. .$ 4 B superbia : -biae I7

LIBER SCINTILLARVM

78

XVII, 11-25

II. Inicium superbiae hominis apostatare a Deo. I2. Inicium peccati est omnes superbia. I3. Perdedit Deus memoriam superborum. I4. Non est creata hominibus superbia. I5. Qui tetigerit picem, inquinabitur ab ea ; et qui communicauerit superbo, induit superbiam. r6. Denudatio pessima superbae linguae. 17. Effusio sanguinis in rixa superborum. 18. Dolor autem consumit illos, antequam moriatur.

IQ. Sicut caprea inducitur in laqueo, sic et corpus superborum. 20. Non te extollas in cogitatione animae tuae sicut taurus, ne forte aelidatur mens tua per stulticiam. 21. AGVSTINVS DIXIT : Vitanda nobis est superbia; que et

angelus nouit decepere, quantum magis homines dissipare. 22. HYERONIMVS DIXIT : Vir superbus non decorabitur, et uoluntatem suam perducit ad finem. 23. Grauis culpa est, quando ad impericiam et neglegentiam superbae crimen accedit. 24. Nihil magis christianis studeat uitare quam tumentem et erectam ceruicem, Dei contra se odio prouocantem. 25. AMBROSIVS DIXIT : Superbia ex angelis daemonis fecit ;

11 Eccli. 1o, 14.

12 Eccli. 1o, 15. 13 Eccli. 1o, 21. 14 Eccli. 1o, 22. 15 Eccli. 15, r. 16 Eccli. 5, 17. 17 Eccli. 27, 16. 18 Eccli. 27, 32. 19 Eccli. 11, 32. 20 Eccli. 6, 2. 21 22 28 In Mf. 25, 245; P.L. 26, 187 D. 24 Epist. 76, 1, 1 ; HirsEnG 11, 35, I nota, ex ms. e.

25 Ivr1AN. Pouzn., De Vita contemplatiua x11, 3, x ; P.L.

59, 478 A B.

11 Inicium : -tium W'B 3y 12 Inicium : -tium Perditdit W ac, -didit .$ 4 16 communicauetit petbiam : -bia 74 B 16

apostatate : -state I, facit add. A a : £n interl. JW B omnes : omnis IW $ 74 pce B 13 Perdedit : B 14 creata hominibus superbia : hom. sup. creata : comun. 74, cum add. ;À induit : -et W'B suDenudatio: denotatio W.$B supetbae : -bi

IV B, -borum .$, -be 7A 18 consumit : -sumsit I, -summet 74 motiatuf : -antut I .$ A B 19 Sicut : 7n inzer/. B, in add. W ac in : Zn inter. A la-

queo : laqueum W .$ B 20 animae : -me I A tuae : tue IWA tur : el. W .$ A B stulticiam : -tiam IW B 21 Agustinus : Aug. B

aelidadixit :

dicit B — que: quae W $4 pe — et: oz. W angelus : -los W/74 B, (abbreu. 5) decepere : decip. IW $4 B quantum : -to IW $ 44 pe B homines : oz. G 22 Hyeronimus : Hier. W/.5 B dixit : dicit B superbus:-pus 7 . et:necW.$ B perducit : -cet 74, usque ag. 4 ad finem :

ad fi in finem WW ac ad in finem z/ uid. W pc 23 Grauis : q(ue), ze/ q(uam) add. W culpa: cupa Bae — impeticiam : inperitiam W' B, inp. .$, -tiam 74 neglegentiam : neglig. .$ supetbae : -biae WB, -be 24e, -bie 274 pe accedit : accendit : G ac 4 ac, accidit W/ —— 24 Nihil: Nichil 44 pe chtistianis : -nus I $ pc JA pe B studeat : -diat .$ quam tumentem : quantum mentem G, quam tumentum I7zz,quam mentem 74 — se : uelagd. $pe — odio : 2

aecit

B, hodio 4

25 daemonis : demones IW ;4 B, demonaes .$

fecit :

LIBER SCINTILLARVM XVII, 25-33

79

humilitas autem homines sanctis similis reddit. Superba uoluntas facit Dei precepta contempnere, humilitas custodire. Superbi cupiunt in se predicare quod non faciunt ; humiles refugiunt, quicquid boni operantur, agnusci. 26. GREGORIVS DIXIT : Nequaquam ualet in culmen humilitatem discere, qui in imis positis non desiit superbire. 27. HvsIDORVS DIXIT : Tantum quisque fit ueritate uicinior, quantum se esse longius a superbia fuerit arbitratus. 28. Superbi diaboli imitantur superbia, aduersus quam opponitur humilitas Christi, quia humiliantur elati. 29. Principalium uitiorum regina et mater superbia est, et omnis peccans superbus. 30. Omnis superbia tantum in imo iacet, quantum in altum se eregit ; tantumque profundius labitur, quantum excelsius eleuatur. Qui enim per propriam superbia attollitur, per Dei iusticia inclinatur. 31. Qui inflantur superbia, uentu pascuntur. 32. Superbia sicut origo est omnium criminum, ita et ruina cunctarum uirtutum. Ipsa est in peccato prima, ipsa in conflictu postrema. 33. Qui de uirtutibus effectibus existunt superbi, cadentes, carnes uicium humiliantur, ut surgant.

26 Pastor. 1, 9 ; P.L. 77, 22 B. 29 Sent. x11, 23, 16 ; P.L. 823, 698 C. 98 Ibid. I, 37, 7 ; ibid. 638 D-639 A. 29 Ibid. 57, 8 €t 58, 2 ; biid. 639 ^A B. 30 Ibid. 38, 5 ; ibid. 639 B C. 81 Ibid. 38, 4 ; ibid. 639 C. 32 Ibid. 58,7 ; ibid. 659 C D. 33 Ibid. 39, 15 ; ibid. 641 D.

humilitas

: humiles

G

autem

homines : is ras. JÀ

sanctis : angelis

add. W $ B similis : -les W .$4 B Superba : -bia IW B Dei precepta : - À contempnete : -mnete /4 ac supetbi: -bae W/ in se: ipse W ac, se A ac tefugiunt : -gium G agnusci : -osci IV .$4 B 26 dixit : dicit JW B Nequaquam : Nequam G culmen : -mine WB in imis: nimis positis : -tus W $ A B 27 Hysidorus : Hiesid. W ac, His. W' pc B, Sd

dixit : dicit B

uetitate : -tem .$

uiciniot : inciniot I7 gc, uiciot

S ac arbitratus : -tatus B 28 Supetbi : -bia G .$ ac, -biam W'B diaboli : -buli .$ ac B imitantur : mit. supetbia : -bi W'.$ B opponitur: obp.W/ ^ humilitas : -lesitas V7 ac quia : quam I7, qua B elati : electi JW 29 Principalium : -lia Gz4 ze, -cipium 24e uitiorum : mottuorum G Áz, mottis JA fe, ac add. JA pe tegina: regna G, regia B omnis : -nes I ac supetbus : -bia I, est add. W .$A B 30 imo : ima A eregit : erigit IW.$ 74 B tantumque : in add. JA profundius : -fidius W, fundus .$ quantum : tantum G excelsius : excessius $' Qui : Quia I2 pct supetbia : -biam W'.$ A B attolitur : adt. W'.$ 4 B iusticia : -tiam W'.$ B, -ciam A 31 inflantut : -atur D superbia : -biam $ac.A — uentu: -to I/ B 32 ctiminum : -mininum ;4 — et: ut $ — cunctarum : cunt. B ac, et add. G ac peccato : -tum 24 conflictu : -cto $' 33 uirtutibus :-tis I/74pc B. effectibus : ectibus 5 ac — existunt : ex is tunc D ar, ex his tunc B fx carnes : -nis W/.$ JA B uicium : uitio JW .$B

80

LIBER SCINTILLARVM

XVII, 34-XVIII, 5

34. IN VITAS PATRVM DIXIT : Fructus putrifactus inutiles agrigulae, et uirtus superbiae inutiles Deo. Sicut enim pondus fructum frangit ramum, sic superbia decorem euertit animae. 35. Anima superbi derelinquitur a Deo, et fit demonum desiderium. 36. Superbia de celis deposuit archangelum, et tamquam fulgorem fecit cadere super terram. 37. Humilitas hominem eleuat in caelum, et cum angelis letare facit. 38. Noli per superbia negare progeniem, etsi egenus est ille et tu electus ; sed ipse Conditor plasmauit utriusque. 39. Quod enim superbiae uel ruinae est, cito labitur ; quod gratiae, diu tenetur.

XVIII. DE SAPIENTIA

^

I. DOMINVS DICIT IN EVANGELIO : Estote ergo prudentes sicut serpentes, et simplices sicut columbe. 2. Iustificata est sapientia ab omnibus filiis suis. 3. Filii huius seculi prudentiores filiis lucis in generatione sua sunt. 4. PAVLVS APOSTOLVS DIXIT : Non plus sapere quam oportit sapere, sed sapere usque ad subrietatem. 5. Nolite prudentes esse apud uosmetipsos.

34 S. Ninvs, De octo spiritibus malitiae 17; P.G. Hus T1629. Ibid. 1163 A. 87 Ibid. 88 Ibid. 1163B XVIII, 1 Mt. 1o, 16. 2 Mt. 11, 19. 3 P 16, 8.

5 Rom. 12, 16.

35 Ibid.

36

4 Rom.

12, 5.

34 uitas: uita I B dixit: dicit.$ B putrifactus : puttef. IV .$B, putraef. 74 1? et 2? inutiles : -lis W .$ 74 B, est add. JA pe ad primum et ad secundum agtigulae: -culae .$ B, -cole .A, ita add. A superbiae : -bi W/.$ B fructum : -tuum B tamum : ramus |] sic: et add. A animae : -me J4 35 derelinquitur : -quetur W.$ B demonum : daemonium .$, -nium B desiderium : -deratium I, -rio 4 36 celis : caelis W .$ 4 B fulgorem : -gurem -$ pe 2A pe 8* caclum: -lo .$ letare : laet. W.$ A B 88 superbia : -biam W.$.AB progeniem : ptoien. G ille : illi 44A electus: elatus W $B conditor : -tur IW B plasmauit : bl. 5 utriusque : utrosque W B, utrumque $c 89 ruinae : -ne 4 quod : autem adZ. JA XVIIL |MSS: GW'S A(B) Textus : G. N. B. Prudencia: -tia, Sapiencia: -tia, Sciencia: -tia, Stulticia : -tia, W $ 4 B Jofies quoties in boc capitulo, Hisi expresse notetur.

1 euangelio : eueng. W ac Estote : Stote B columbe : -bae W/$ 4 B 2 Iustificata : Iustitif. W/ ^ omnibus : homn. W'ac 9 seculi: saec. W'$ prudentiores : -ciotes 74 filiis : filii G lucis : lucits W ac genetatione sua :e^ .$ 4 dixit: dicit B Non : zn inter]. B opottit : -tet W/.$ JA B Sapete: qua add. e£ expone. W' — sed : set B subrietatem : sob. W JA pre, sobriaetat. .$ B

LIBER SCINTILLARVM

XVIII, 6—14

81r

6. Quia in Dei sapientia non cognouit mundus per sapientiam Deum, placuit Deo per stulticiam predicationis saluos facere credentes. 7. Sapientia enim huius mundi stulticia est apud Deum. 8. SALAMON DIXIT : Inclina cor tuum ad nuscendam prudentiam. Si enim sapientiam inuocaueris, et inclinaueris cor tuum prudentiae, si quesiris eam quasi pecuniam, et sicut thesaurus effoderis illam, tunc intellegis timorem Domini, et scientiam Dei inuenies. Dominus dat sapientia, et ex ore eius scientia et prudentiam. 9. Habe fiduciam in Domino ex toto corde tuo, et ne initaris prudentiae tuae. IO. Ne sis sapiens apud temetipsum. II. Beatus homo qui inuenit sapientiam et qui affluet prudentiam. Melius est adquesicio eius negociatione argenti et auri; primo fructus eius preciosior est cunctis opibus, et omnia que desiderantur huic non ualeant conparari. I2. Principium sapientiae posside sapientiam, et in omni possessione tua adquire prudentiam. Arripe illa et exaltabit te. Glorificaberis hab ea, cum eam fueris amplexatus. Dabit capite tuo augmentum gratiarum, et coronam inclita protegit te. I3. Dic sapiencia : Soror mea es, et prudencia uoca amicam tuam.

I4. Melior est enim sapiencia cunctis preciosisimis, omne desiderabile ei non potest conparari.

6.1. Cot. 1, 21.

dx Cof; 55.19:

2:17;

5, 13-15.

11 Prou.

$8 Prou. 2, 2-6. 12 Prou. 4, 7-9.

9 Prou. 5, 5. 13 Prou. 7, 4.

et

10 Prou. 14 Prou.

BET.

6 in : oz. JÁ Deum : Dei G VW pc .A, Domini W ac ut uid., B 4 stulticia : sie in 8 Salamon : Salomon $4 B dixit : dicit B nuscendam : noscentem I ac, nosc. W pe$ 44 pc B et inclinauetis : ozz. G A quesiris : -sietis .$ /4 B, quaesiertis W/ — pecuniam : pecc. 5$, paec. 74 thesaurus : -ros W .$ pc B effodetis : effud. u£ uid. JA ac intellegis : -lesgis W ac timorem : -te W aec sapientia : -tiam IW S AB prudentiam : -tia W.$ A B 9 fiduciam : -tiam .$ Domino : et ad. G initatis : innit. IW .$ JA, inniteris B prudentiae : -tia hae W ac 11 29 qui: quia W/ . affluet : -luit W .$ B, afluit 74 prudentiam : -tia I B Melius : Melior W pe .$JA B adquesicio : adquisitio W' ,45c B, adquaesitio 9, -tio 4 ac ^ negociatione : negut. IV, negot. .$ B argenti : -tio W ac primo: purissimi JÁ zn ras. eius : est G zi uid. pteciosior : ptaec. 5, pret. B opibus :-pus L7 . omnia : -ni W ac que : quae W $ desiderantur : sid. G 74 ualeant : ualent W'.$ B 12 Principium : -pio W' B, fap. add. e£ exp. W — posside : -sede .$ ac possessione : -nem D fe uf uid. illa : illam W $4 B hab : ab WS .AB amplexatus : ampaex. W ac, amplaex. W' pc capite : -ti W/.$ 4 B augmentum : -ta W B coronam : -na IV $ B inclita : inclina G protegit : -get IW .$ LA pe B 13 sapiencia: -tiae W/S B prudencia : -tiam I B amicam : animicam .$ 14 preciosisimis : praeciosiss. IW, -cisissimis .$ ac, -sissimis .$ pc 74, pretiosiss. B conparati : comp. B 7

L. $. (cxvir)

82

LIBER SCINTILLARVM XVIII, 15-30 15. Principium sapienciae timor Domini, et sciencia sancto-

rum prudencia. 16. Sapiens corde precepta suscepit, stultus ceditur labiis. 17. In labiis sapientes inuenitur sapienciam. 18. Sapientes abscondunt scienciam ; os autem stulti confusionem proximum est. I9. Labia iusti erudiunt plurimos ; qui autem indocti sunt, in cordis egestate morientur. 20. Lingua autem sapiencium sanitas est. 21. Lux sapientes fons uitae, ut declinet a ruina mortis. 22. Qui cum sapientibus graditur sapiens est ; amicus autem stultorum efficitur similis. 23. Sapiens timet, et declinat a malo. : 24. Corona sapiencium diuicia eorum, et inprudencia stultorum fatuitas. 25. In corde prudentes requiescit sapiencia, et indoctus quoque erudiet. 26. Labia sapiencium dissiminabunt sciaenciam, cor stultorum dissimile erit. 27. Cor sapientes querit doctrinam, et os stultorum pascitur inpericia. 28. Posside sapienciam, qui aurum melior est, et adquire prudenciam quia preciosior est argento.

29. Qui sapiens est corde appellabitur prudens; et qui dulcis eloquio maiora percipiet. 30. Cor sapientes erudiet os eius, et labiis illius addit graciam.

15 Prou. 9, tro. Prou. ro, 21. Prou. 14, 16. Prou. 15, 14.

16 Prou. ro, 8. 20 Prou. 12, 18. 24 Prou. 14, 24. 28 Prou. 16, 16.

17 Prou. ro, 15. 21 Prou. 15, 14. 26 Prou. 14, 55. 29 Prou. 16, 21.

18 Prou. 1o, 14. 22 Prou. 13, 20. 26 Prou. r5, 7. 90 Prou. 16, 23.

19 23 22

15 sapienciae : -tium B prudencia : -tiae I/ B 16 corde : -da G.A precepta : pfaec. .$ suscepit : -ipit W $ 44 B ceditur : ceciditur 24, in add. W/ labiis : ozz. B i7 In labiis : oz. GW JA sapientes : -tis W^.$ B inuenituf : -nietur .$, -nientur J4 fe sapienciam : -tia W/.$ B 18 scienciam : sa pientiam 4$, sciaent. 74 in ras. confusionem : -ni W/.$ B, -sio 44 proximum: -mi 24 pe 19 Labia : Labila G zc in cordis : corde A egestate : aeg. D 20 sapiencium : -tiae B 21 sapientes : -tis IV JA pe SB 22 sapientibus : -tebus zz uid. JA ac est : erit I .$ B autem : om. W^ SB efficitur : -citutut W'ae, -cietut. W pe $ B 23 declinat: -net W'B 24 sapiencium: sic 7n A in ras., -tiam 5 diuicia: -tiae I .$B, -ciae 4 inprudencia: -tia W'A B, prudentia S (Initium uerbi in ras.) 26 prudentes : -tis W.$.4B requiescit : -scet 4 26 dissiminabunt : dissem. W/.4 pe B, dissimulabunt .$ sciaenciam : scient. W .$4 B 2? sapientes : -tis W$4B quetit : quaerit W' ^ inpericia : -tia W'.$ 4 B 28 qui : quia W.$.B aurum : auto W/$.A adquite : -ere W .$ ac prudenciam : -tia I/ preciosior : pret. WB 29 est cotde : ^ WS B qui : quia I percipiet :-cipiciet G 30 sapientes :-tis I .$74 B, est add. W' — labiis : lap. V . gtaciam: grat. W.$ AB

LIBER SCINTILLARVM XVIII, 31-44

83

31. Aqua profunda, uerba ex ore uiri, et torrens redundans

fons sapienciae. 32. In facie prudentes lucit sapiencia ; oculi stultorum in finibus terre. 33. Custos prudencie inuenit bona. 34. Est aurum et multitudo gemmarum. Vas autem praeciosum labia prudencium. .35. Noli uindere sapientiam et doctrinam et intellegenciam. . 36. Vir sapiens et fortis est ; uir doctus et robustus, et ua-

idus. 37. Neque plus sapias quam necesse est, ne obstupiscas. 38. Sapienciam confortauit sapientem super decim principes ciuitatis. 39. Verba sapiencium audiuntur in silencium, plus quam clamor principes inter stultus. Melior est sapiencia quam arma bellica. 40. Verba oris sapientes gracia, et labia insipientes precipitabunt. 41. Hvssvs riLIVS SyRaAc DIXIT : Omnis sapiencia a Domino Deo est. 42. Dileccio Dei honorabilis sapiencia. 43. In thesauris sapienciae, intellectus et sciencie, et relegiositas. Exsegratio peccatoribus sapientia. 44. Concupiscens sapientia conserua iusticia, et Deus pre-

bebit illam tibi.

31 Prou. 18, 4. Prou. 23, 25.

82 Prou. 17, 24. 36 Prou. 24, 5.

Eccle. 9, 17-18. 40 Eccle. 1o, 12. Eccli. 1, 26. 44 Eccli. 1, 33.

33 Prou. r9, 8. 87 Eccle. 7, 17.

34 Prou. 20, 15. 38 Eccle. 7, 20.

35 39

41 Eccli. 1, 1.

42 Eccli. 1, 14.

43

31 redundans : -dantur I/ — 32 facie : faciae W .$ B prudentes : -tis W .$ 4 B lucit : lucet W .$ JA B sapiencia : -tiae I Oculi : -lis G terre: -ra IV, -tae $ B 33 Custos : -tot G A zc, -tus .$ prudencie : -dendcie G ac, -tiae IW .$B inuenit : -niet W/.$ B 34 praeciosum : conptet. I, prec. 74 B prudencium : -cia G ac, -tium W'B 35 uindere : uend. W 74 pc B sa-

pientiam : -cieam G — intellegenciam : telleg. G, -tiam W^.$44 B 37 Sapias : sapius VW ac, sapiens 74 obstupiscas : -bescas W' B, -pescas 5, opstupescas 74 38 Sapienciam : -tia IW .$4 B decim : decem W .$ 74 pec B 39 sapiencium : -cdia G ac, -tiam W' ac, -tium

IW pc B silencium : -tio W D, -tia .$, -tium .4 ptincipes : -pis W/.$ B stultus : -tos W $ AA B bellica : pel. B 40 sapientes : -tis I.S JA B gracia : -tia W .$4 B insipientes : -tis I/.$ A B precipitabunt : precitabunt ]/, eum ad. W .$ B 41 Hyesus : Hiesus I .$B Syrac: Sirach WB dixit: dicit B 42 Dileccio : -ctio IW .$ A B honotabilis : -lius G ac 43 sapienciae : -tia W 19 et ozz. W .$ sciencie : -tiae IW A B, -ciae .$ felegiositas : -satas G aec, regeg. W ac, relig. B exegtatio : execr. IW .$ JA pc B sapientia : -tiae B 44. Concupiscens : -scit W ac, -scis W pec ut uid., B sapientia : -tiam 5 B iusticia : -tiam IW .$ D, -tia 4Á prebebit : prae. W.$

84

LIBER SCINTILLARVM XVIII, 45-59

45. Non est enim tibi necessarium ea que abscondita sunt uidere oculis tuis. 46. Cor sapiens intellegitur in sapientia, et aures bona audiet cum omni concupiscentia sapientia ; sapiens cor et intellegebile abstinebit se a peccatis. 47. Sapientia filiis suis uitam inspirat, et suscipit exquirentes 5e.

48. Qui sapientiam diligit dilegit uitam. 49. Qui tenuerit sapientiam uitam hereditabit. 50. In lingua enim agnuscitur sapientia ; et sensus et scientia et doctrina in uerbo ueritatis. 51. Aspera est enim nimium sapientia indoctis hominibus. 52. Decor enim uitae est in sapientia, et uincula illius uincula salutaris. 53- Si inclinaueris aurem tuam, excipies doctrinam ; et si dilexeris audire, sapiens eris.

54- Sapientia humilitate exaltauit caput ipsius, et in medio magnatorum consedere illum faciet. 55. Beatus uir qui in sapientia sua morabitur, et qui in iusticia sua meditabitur. 56. Qui contenens est iusticiae adprehendit sapientiam et obuiauit illi, quasi mater honorificata. 57. Non est speciosa laus in hore peccatoris, quoniam a Deo profecta est sapientia. Sapientiae enim Dei adstabit laus, et ori fideli habundabit, et dominatur dabit ea illi.

58. Omnis astutus agnouit sapientiam. 50. Omnis sapientia timor Dei, et in illa timere Deum ; in omnem sapientiam dispositio legis.

45 Eccli. 5, 23. 46 Eccli. 53, 31-32. 47 Eccli. 4, 12. 48 Eccli. 4, 15. 49 Eccli. 4, 14. 50 Eccli. 4, 29. 51 Eccli. 6, 21. 52 Eccli. 6, 51. 53 Eccli. 6, 34. 54 Eccli. 11, 1. 56 Eccli. 14, 22. $6 Eccli. 15, 1-2. 57 Eccli. 15, 9-10. B8 Eccli. 18, 28. 59 Eccli. 19, 18.

45 que : quae V — 46 intellegitur : -ligitur 44 pe — in : zn imer. .$ autes : auris .$ B audiet : hodie G concupiscentia : -tiam .$ sapientia : -tiam W. intellegebile : -gibile W.$ /4 B 4v suscipit : -cepit .$ 4 exquirentes : exquet. .$ 48 Qui : Quia V7 dilegit : -igit W/.$ 4 B 49 hereditabit : -uit I7 50 agnuscitut : cognosc. I, agnosc. .$ 74 B 51 Aspera : Et praem. W —— enim : oz. W .$B 52 uitae : uita .$, uite 74 29 uincula : n atura W.B 53 doctrinam : -na W' ^ sapiens : abhinc defecit fextus im B usque ad XVIII, 79 54 humilitate : -tati W .$ caput : capud W .$ /4 55 sapientia : -entitia L/ — morabitur: morietur WW iusticia : -tia W .$,4 56 contenens : contin. J/.$ iusticiae : -tiae W'.$ adprehendit : adpraeh. WEZ, -det A

obuiauit : -bit74 illi : et add. W 5*7 hore : ore W .$ A4 sapientia : -tiae enim : 07. $ — et:inadZ. W.$ — oti: ore W dominatur : -tot .$ ea : eam IV.$ A 59 oz. W | omnem : omni VW .$ sapientiam : -tia

W A

$A

— honotificata : -cat G

Sapientiae : -tia W/.$ $ — habundabit : -uit W 74 Dei : Domini I 19 in : W/.$ dispositio : -cio 4

LIBER SCINTILLARVM XVIII, 60—78

85

6o. Homo prudens placebit magnatis. 6r. Melior est homo qui defecit sapientia et deficiens sensum in timore, quam qui abundat sensum et transgreditur legem Altissimi. 62. Sapiens in uerbis seipsum amabilem facit ; gratie autem fatuorum effundentur. 63. Sapientiae absconsa et thesaurus inuisus, que utilitas in utriusque ? 64. Dominus pie agentibus dedit sapientiam. 65. Ornamentum aureum prudenti doctrinam et quasi brachiale in brachio dextro. 66. Verba autem prudentium statera ponderabuntur. 67. Flagella et doctrina in omni tempore sapientia. 68. Magnus qui inuenit sapientia scientia, sed non est super timentem Deum. 69. Homo sanctus in sapientia manet sicut sol, nam stultus sicut luna inmutatur. 70. Sapiens non odit mandata et iusticias. 71. Vir sapiens plebem suam erudit. 72. Sapientia in ore fideli conplantabitur. 73. Vir peritus multos erudiuit, et animae suae suauis est. 74. Vir sapiens implebitur benedictionem. 75. Sapiens in populo hereditauit honore, et nomen illius erit uiuens in eternum. 76. Sapientiae scribe in tempore uacuetatis, et qui minoratur actu sapientiam percipiet. 77. Sapientia omnium antiquorum exquirit sapiens. 78. Sapiens occulta prouerbiorum exquiret, et in absconditis parabularum connuersatur.

60 Eccli. 20, 29.

61 Eccli. 19, 21.

62 Eccli. 20, 15.

63 Eccli. 20, 32.

64 Eccli. 43, 37. 68 Eccli. 25, 13. 72 Eccli. 34, 8

65 Eccli. 21, 24. 69 Eccli. 27, 12. 73 Eccli. 37, 22.

66 Eccli. 21, 28. 70 Eccli. 35, 2. 74 Eccli. 37, 27.

67 Eccli. 22, 6. 71 Eccli. 57, 26. "5 Eccli. 37, 29.

*6 Eccli. 38, 25.

?* Eccli. 39, 1.

78 Eccli. 39, 3.

60 magnatis : -asti W/ 61 defecit : deficit W' et:om.W sensum .:-su W.s abundat. : hab. W .$ A sensum : -su I $ pe 62 gratie : -tiae I^ PI effundentur : -ter G ac 63 Sapientiae : -tia W .$ ;4 que : quae Ww. utilitas : W pe utriusque : utrisque I 64 pie : piae 74 agentibus : -tebus z/ uid. /À ac 65 aureum : autium .Á doctrinam : -na WW.$ dextro : -tero W 68 sapientia : -tiam I, et add. .$ scientia : -tiam W 40 odit : hodit 74 zzz uid. iusticias : -tias VW .$ 92 Sapientia : -tiam A 973 multos: -tas G 4e animae: -me ;4 74 implebitur : inpl. benedictionem : -ne W^ *?5 hereditauit : -bit W/.$ honore : -rem IA $24 eternum : aet. IW .$ /4 76 Sapientiae : -tiam IV, -tia .$ JA scribe : -bae .$ uacuetatis : -itatis I/ —— actu : tuae W' 7" Sapientia : -tiam I exquitit : -tet .$ sapiens oz. G JÁ *8 exquitet : -rit I —— patabularum : -lum I ac, -bolarum 5$ 74 pe

86

LIBER SCINTILLARVM XVIII, 79-91

79. Sapiens bona et mala in omnibus temptauit. 80. AGVSTINVS DIXIT : Docti ut stille fulgebunt et qui alios erudire poterit in aeterna refulgebit claritatem. 81r. Nutre tuam animam lectionibus diuinis, parabunt enim tibi mensam spiritalem. 82. Vbi enim sapientiae possessio, ibi amor mulieris excluditur. 83. HvERONIMVS DIXIT : Multum enim est melius uerba rustica quam diserti falsa proferre. 84. Sapientes mundi ideo Scripturas sacras dispiciunt, quia eas non ex maiestate sensum, sed ex uerborum indicant uilitate.

85. GREGORIVS DIXIT : Sapientia est timore Deum, abnegare autem seipsum a malis. R4 86. Prima sapientia est uitare malum ; secunda sapientia est facere bonum. 87. Quisquis ergo uult audita intellegere, festinet ea quae iam potuit intellegere opere implere. 88. Scire autem Deo adprobare est. 89. Nescire enim reprobare. 90. Scripturae sacre intellegentie, que, se in cunctis esset aperta, uilisceret, et tantum maiore dulcidine inuenta reficit,

quantum maiore labore fatigat animum quesita. 91. Qui uerba Dei audit semper oculos cordis ad exitum

debet,

79 Eccli. 59, 5. CIS GIRU

et

sine

cessacione

S0

meditare,

81: CE.17.5..81,.8.

88 Epist. 18 À, 4, 2 ; HrrsEncG, r, 78, 7 ; P.L. 22, 3635. d ExPXSEEIC 85 86 88 Moral. xxvi, 2, 11; P.L. 76, 452 B.

56D

76, 946

BC

dm:655 7019-

90

ponere

quando

a

82 84 In Ionam 87 89 Moral. 1,

91 Flom. Et X1, 1, 1605 P.I

79 omnibus : hominibus W.$.A ... / temptauit : dezzo B 80 Agustinus : Àug. B dixit : dicit B stille : stelle W 74 5c B, stellae .$ clatitatem : -te IW B, glaritate.$ — 81 Nutre : Nutri W B. 82ibi:oz.Gae — amot:

mors

dicit B

.

excluditur : -detut .$

Multum : -to W B

83 Hyeronimus : Hier. W/.$ B

uetba : ueta I B

dixit : '

rustica : -cae IV/B, -ci .$ A

diserti : -te I B, disserti 5, -ta 44 ac, disserta 44 pe $84 dispiciunt : desp. W JA pc B maiestate : mages. 74 sensum : -suum IV.$ B indicant : iud. W A ut uid. pc B 85 dixit : dicit B timore : timete W/.$ 4 B $6 Prima : Praeima u£ uid. W ac Secunda : -dum I. 8? quae : que WW.$A B implere : inpl. B 89 reprobare : -tae W, est add. .$ 90 Scripturae : -btutae IW, -te JÁ sacte : sacrae WW .$ intellegentie : -tia W' B, -tiae .$ 4 que se : si W B pe, quae si 5, que si 74 fc B ac ut uid. esset : essit I7 — uilisceret : uilesc. IW A pe S et: quem IB tantum : -to IW AAB dulcidine : -cedine .$ 4 I? et 29 maiore : -ti.$ dulcidine ... maiore ozz. B quantum : -to IV A quesita : -tam |, quaes. .$ 91 oculos : -lis 4 cessacione :

-üione I7 $.4B meditate: praesenti I B, -tae .

-ri W'B

quando:

-to

W'/B

presente :

LIBER SCINTILLARVM XVIII, 91—103

87

presente uitae exeat atque ad eternam gaudia pertingat. 92. IN LIBRO SAPIENTIAE DIXIT : Melior est sapientia quam uires, et uir prudens magis quam fortes. 93. Multitudo sapientiae sanitas est orbis terrarum. 94. Omne aurum in conparatione sapientiae arena est exigua. 95. Neminem enim diligit Dominus, nisi eum qui cum sapientia inhabitat. 96. HvsiDoRvs DiXxIT : Omnes qui secundum Deum sapiens est, beatus est. Beata uita'cognicio diuinitatis est, cognicio diuinitatis uirtus boni operis est. Virtus boni operis fructuosa aeternitatis est. 97. Qui secundum seculum sapiens est, secundum Deum stultus est. 98. Nullus sapientiam Dei plene recepit, nisi qui se ab omni abstrahere actionum cura contendit. 99. Tunc autem recte Deo cognuscimus, quando eum perfectae scire non denegamus. roo. Nullus autem in culpa maior est, quam ille qui Deum nescit. IOI. Inuestigationem uere multorum est querere, sed paucorum inuenire. 102. Omnis sapientia scientia et opinatione consistit ; melior est autem ex scientia ueniens, quam ex opinatione sententia ; nam illa uera est, ista dubia.

103. Simplicitatem cum ignorantia uocari stulticiam. Symplicitatem cum prudentia uocari sapientia.

92 Sap. 6, 1. 93 Sap. 6, 26. 94 Sap. 7, 9. 95 Sap. 7, 28. 96 Sen?. 11, I, I ; P.L. 85, 599 B C. Ps.-AvGvsrIN., Serzr. 302, 1 ; P.L. 39, 2324. 97 ILid. 1, 2 ; /bid. 599 C. 98 ILid. 1, 4 ; ibid. 599 C. 99 Ibid. 1, 5 ; ibid. 599 C. 100 Ibid. 1, 6 ; ibid. 6oo B. 101 IZ. 1, 7 ; ibid. 600 B. 102 Ilid. 1, 8 ; ibid. 6oo C. 103 Ibid. 1, 10 ; ibid. 600 C-6o1 A.

uitae : uita WB exeat :. exeant. IW ac atque : atquae .$ etetnam : aeterna W .$ A B pettingat : -digat G arc, -dingat G pe 92 dixit : dicit SUB sapientia : -tiae I, -tie 74 fortes : -tis VW .$4 pc B 93 Multitudo : autem add. W $5A B 94 conpatatione : comparationem .$' arena : hat. I .$ 96 Hysidorus : His. W B, Ys. 4A dixit : dicit B Omnes : -nis W .$ /4 pc B secundum : saec. .$ 1? cognicio : -tio W 4 cognicio diuinitatis est : in interd. S 29 cognicio diuinitatis : oz. G 29 cognicio : -tio I 20 diuinitatis : diuitatis I7, dinitatis B ac opetis : operatus VW ac fructuosa : -tus I .$B 99 secundum : saec. 5, ozz. B seculum : saec. IW .$ B .secundum : saec. W/.$ — 98 recepit : recipit I/ B — actionum : accion. "4. 99 Deo : Deum W$B cognuscimus : cognosc. S .AB perfectae : -te 4B non: nos WB 101 ucete : ueri I B, uiri 102 19 et 2? opinatione : opinione ista : sta G 103 Simplicitatem : -te 74 uocati : -te 5 Symplicitatem : Simpl. W'.$ 4 B prudentia : -tiam .$ ^ uocati sapientia : oz. G sapientia : -tiam W/.S

88

LIBER SCINTILLARVM XVIII, 104-XIX, 3 I04. Vtile est multa scire et recte uiuere ; quod si utrum-

que non ualemus, melius est ut bene uiuendi studium, quam

multa sciendi, sequamur. I05. Non enim pertinet ad beatitudinem consequendam hominem scientiam rerum ; nec ipsum beatum multa scire, sed

esse magnum beate uiuere. 106. Multi qui Deum nouerunt per scientiam, per actionem non uenerantur.

107. Ideo cecantur diuino iudicio punienda committere et, in poena commissi facinoris, facinus deterius addere. 108. Nihil sapientia melius, nihil prudentia dulcius, nihil Scientia suauius. I09. Noxia non uitamus nisi per sapientia. IIO. Sapientia dando largior fit, retinendo minoratur. Largiendo retundancior est scientia, et dum plus confertur, plus abundat. III. CYBRIANVS DIXIT : Quomodo enim sapiens uel paciens esse potest, qui nec sapientia, nec pacientia Dei habet ? Sapiens ille est humiles et mitis. XVIIII. DE IRACVNDIA I. DOMINVS DICIT IN EVANGELIO : Omnes qui irascitur fratri suo sine causa, reus erit iudicio.

2. PAVLVS APOSTOLVS DIXIT : Sol non occidit super iracundiam uestram. Irascimini autem et nolite peccare. 3. IACOBVS APOSTOLVS DIXIT : Ira enim uiri iusticiam Dei non operatur. 104 Ij;2. 1, x1 ; ibid. 6o1 A. 107 110 I5. 2, 67 ; ibid. 86x A.

1085 IbjZ. x, 12 ; ibid. 6ox A. 106 108 yr. 2, 65 ; P.L. 83, 860 B C. 109 Ibid. 111 De bono patientiae, 2 ; FIARTEL, 397, 14 et 398,

125 D1542622 9A 6b B

XVIII, 1 Mt. 5, 22.

2 Eph. 4, 26.

3 Iac. 1, 20.

104 recte : -tae .$ 4 105 hominem : -ni IW B ipsum : Nec ipse G, Nec esse JW/.$, Neccesse B beate : -tae IW B, -tum .$

scientiam : -tia I B Nec multa ... beate : oz. G .A

uiuere : uitere

I

sine

: oz. 5, eras. .À

107 cecantur : caec. .$

punienda : pon. W — committere : -itere B poena : -nam IW .$B, penam A commissi: -misi W/ ^ facinus: -nis W/ —— 109 sapientia : -tiam I.$ B 110 dando : tanto W/ — largior: lang. W' retinendo : -mendo B retundancior : teduntantior I, reddundatior 5$, redun. /4, redundatior B — confertur: conu. JB abundat : hab. W/.$ AB 111 Cybrianus : Cypr. W, Cipr. $.AB paciens : pat. WB sapientia : -tiam W/.$, -tiae B pacientia : sapientiam ID, patientiam $ ^ est : qui est aZ. IW .$B humiles : -lis W.$.AB Textus : G. XVIHI. MSS:GW$.4B. 1 Omnes : Omnis IV .$ 4 B

causa

iudicio:

-tio .$ 2 dixit : dicit B occidit : -dat G pc A B 8 Iacobus : Iacob 7 apostolus : £5 inter/. 5 dixit : ozz. G, dicit B iusticiam : -tiam I .$B

LIBER SCINTILLARVM XIX, 4-17

89

4. SALAMON DIXIT : Fatuus statim indicat iram suam ; qui

autem dissimulat iniuriam, calidus est. 5. Inter superbos semper iurgia sunt; qui autem agunt cuncta consilio, reguntur sapientia. 6. Responsio mollis frangit ira ; sermo durus suscitat furorem. 7. Vir iracundus prouocat rixas, qui paciens est mitigat suscitatas. 8. Ne uelox sis ad irascendum, quia ira in sinu stulti requiescit. 9. Semper iurgia querit malus, angelus autem crudelis mittitur contra eum. IO. Sicut fremitus leonis, ita ira regis; et quasi ros super herbam,

ita hillaritas eius.

II. Spiritus uiri suscitat inbecillitatem suam, spiritum uerum ad irascendum facile quis potest sustinere ? 12. Ira non habet misericordia nec erumpens furor, et im-

petum concitati ferre quis poterit ? I3. HvESVS FILIVS SIRAAC DIXIT : Cum iracundo non facias rixas. I4. Cor hominis inmutat faciem illius siue in bona, siue in mala. Vestigium cordis boni et faciem bonam deficile inuenies et cum labore. I5. Non est caput nequius super caput culubre, et non est ira super iram inimici. 16. Memorare timorem Dei, et non irascaris proximo. 17. Secundum ligna silue, sic et ignis exardiscet ; et secundum uirtutem hominis, sic iracundia illius erit.

4 Prou. 12, 16. Eccles 7, 10:

Prou. 27, 4. 16 Eccli. 28, 8.

5 Prou. r5, 10. 9 Prou. 17, r1.

13 Eccli. 8, 19. 17 Eccli. 28, 12.

6 Prou. r5, r. 10 Prou. r9, 12.

14 Eccli. 13, 51-32.

? Prou. r5, 18. 11 Prou. 18, 14.

8 12

15 Eccli. 25, 22-25.

4 Salamon : Salomon WW 5$4 B iniuriam : -tam IW ac calidus : callidis W/ B, call. .$ 5 superbos : -bis $5, -bus 74 ac iurgia: iugia W autem: opt. JÁ ac cuncta :cum add. Jd — reguntut : teiunguntur G 6 ira: iram W'$ B * paciens : pat. I B, pacies 5 ac S uelox sis : ueloxis G W' quia : qua G requiescit : 74 5e, -quescit B ac 9 iurgia : -giam B pc ur uid. 10 hillaritas : hilar. W/.$ 4 B 11 uerum : uero W.$ AB facile : -em W/B potest: poterit W/$ — 12 misericordia : -diam IW B — 13 Hyesus : Hiesus W .$ B Siraac : Sirach W B, Sytach .$, Sirac 74 dixit : dicit B 14 illius : illis W zc bonam : bona $ deficile : diff. W .$ JA pe B, deff. A ac inuenies : -nes IW Bac — cum : in adZ. W 15 caput: capud W/.$ 4 nequius : nequeus I] B caput : capud $ 4 B culubre : colubre G pe B, colubri WW .$ JA ita : itam IW itam : ita .$ 16 Memoratre : et add. W timorem : timeote I ac, -ore W be — ptoximo : -mi G24 — 1? Secundum : enim add. W .$ B ligna : lingua W ac silue : -uae B exatdiscet : -descit W $4 pc B secundum : saec. etit : eritur I7

90

LIBER SCINTILLARVM XIX, 18—27 18. Homo enim iracundus incendit ignem. IQ. Zelus et iracundia minuent dies, et ante tempus ad

senectute perducent.

20. HvERONIMVS DIXIT : Furor uero incipiens ira est, et feruens in animo indignacio. Ira autem est, cuius amaritudo et furor species sunt, que furore extento desiderat ulcionem, et eum quaem coepisse putat uult ledere.

21. GREGORIVS DIXIT : Inde enim diabulus in altaerius corde rexam mala solet inmettere, unde alterum conspicet pietatis negocium fecisse. 22. In nostro enim bono opere, aliquando cauendum est scandalum proximi, aliquando pro nihilo reputandum. 23. Quantum enim sine peccato possumus, uitare proximorum scandalum debemus. Si autem de ueritate scandalum sumitur, utilius permittitur nasci scandalum quam ueritas relinquatur. 24. YSIDORVS DIXIT : Si te preoccupauerit ira, mitiga illa. 25. IN LIBRO CLEMENTIS DIXIT : Illa ira est, ubi mentem tur-

bat ut rectum consilium perdat. Illa uero ira quae malis ponit perturbacionem mentis non infert. 26. Hec enim est iusta et necessaria iracundia, quia unus-

quisque in his in quibus errauit et perperam gessit, indignatur et semetipsum incusat. 27. IN VITAS PATRVM DIXIT : Oculi iracundi, turbolenti et sanguinei et iracundiae cordis nuncii. Vulpis inhabitant ani-

18 Eccli. 28, 11. 19 Eccli. 50, 26. 20 In Eph. 4, 31 ; P.L. 26, 516 B. 21 Plon Ee aS T6A9428A* 22 Ibid. 7, 4 ; ibid. 842 A. 23 Ibid. 7, 5 ; ibid. 842 C. 24 Syn. 2, 30 ;P.L. 83, 852 B. 25 Ps.-CrEMxNs, Recognitiones, Io, 48 ; P.G. x, 1443 C-1444 A. 26 Ibid. 6, 5 ; P.G. 1, 1348 B C et Epistola 1v Ps.-Clezzentis, P.L. 130, 53 D. 24 S. Ninvs, De ocfo spirit. malit., 9-11 ; P.G. 79, 1154 C-1155 A-D.

19 senectute : -tem. indignacio : -tio ulcionem : ult. decep. $, cep. A4

IW. B 20 Hyeronimus : Hier. WB dixit : dicit B V .$4 B que : quae I .$ extento : extincto I .$ B V B quaem : quem IW/.$ AB coepisse : decip. W B, putat : putant B 21 dixit : dicit B diabulus : -bolus

Sd altaerius : alter. W/.$ A B . mala: malam W B, malum .$

texam : rixam | B pe, rixe .$, rixa .4

inmettete : inmit. W.$ A B conspicet : -cit IW $ 4 pc B pietatis : -tem ;4 negocium : necotium I /4 B, -tium .$ 22 cauendum : uedum Jj, cauedum $e aliquando : uero ad4. W'$ B nihilo : hnihilo W' ac 23 relinquatur : tiling. W/ —— 24 Ysidorus : His. WSB dixit : dicit B preoccupauerit: occup. WB illa : illam W7 SAB 25 dixit : dicit .5 B Illa : Illi G ze, Illic G e .A malis : malos WB ponit : punit I7.$ B perturbacionem : -tionem IW.$ 4 B infert : infret 7 — 26 Hec: Haec W $.AB iusta: iuxta G5 iracundia : -diam W quia: qua W/$B perperam : -ta 4 29 uitas : uita WB

dixit: dicit I. B ^ turbolenti : turbul. 74 pe ^ sanguinei: -niae G iracundiae : -dia G.$ /4 — nuncii:-tii / B — Vulpis: Culpis G 256 -pes IW .$JA pc B

LIBER SCINTILLARVM XIX, 27-XX, 3

OI

mae que memor est maliciae, et bestiae cubant in turbolento corde. Sicut enim pallearum fumus conturbat oculum, sic memoria maliciae in tempore orationis. Iracundi oratio abominata timiama, et psalmodia iracundii sonus horrebilis. Omne enim bonum inpedimentum est tristiciae. Nimis tristans homo non mouit sensum a diuine cogitationis intuitu, nec orationem mundam emittit aliquando. Vincula pedum inpedimenta cursorum, et tristicia inpedimentum est uisioni diuini ; qui uinctus est a tristicia, iam superatus est ab aliis uiciis. 28. Ventus ualedissimus non mouit turrem, et animam sine ira non mouit indignatio. Aqua mouetur per uiolencias uentorum et iracundis conturbatur a cogitationibus iracundis. 29. Qui linguam suam non tinuerit in tempore ire, nec passionis carnis sue poterit aliquando retenere. 30. Sicut aíricus uentus in pelago, ita furor in corde uiri.

XX. DE VANA

GLORIA

I. DOMINVS DICIT IN EVANGELIVM : Adtendite autem ne faciatis iusticiam uestram quoram hominibus ut uideamini ab eis. Alioquin mercidem non habebitis aput Patrem uestrum. 2. PAVLVS APOSTOLVS DIXIT : Qui gloriatur in Domino glorietur. 3. SALAMON DIXIT : Ne glorieris in crastinum, ignorans quid

28 Ibid. 1154 C. 29 Vitae Patrum v, 4, 49 ; P.L. 73, 870 D. 380 EvAGR., Sententiae 36 ; ed. J. LEcrERCQ, in Seripforium v, 2 (1951) p. 207 ; P.L. 20, 1182 C. XX, 1 Mt. 6, 1. 24 Gofj!ig3r 3 Prou. 27, 1-2.

que : quae I. B maliciae : -tiae IW B bestiae : -tie 44 cubant : cup. 5 tutbolento : tutbul. W' 4 pc B pallearum : pale. W/.$ A B oculum : -lo 7 maliciae : -tiae W .$ B abominata : obomninata IW ac, abomninata W pe timiama : tym. WB iracundii : -di W/.$ pc B horrebilis: -ribiles IZ, horrib. .$, orrib. 74 Omne: Omnis WB bonum : boni WB tristiciae : -tia IW.$B mouit : -uet W .$ B a: ad WB diuine : -nae I B, -ni .$ intuitu : -tum I B emittit : -tet 4 cutsotum : -oti I .$ B tristicia : -tia IW .$ JA B diuini : -nae IW B, -ne A tristicia : -tia W .$ AB uiciis : uit. I B 28 ualedissimus : ualisd. W/, ualid. 74 pec B 19 et 29 mouit: -uet IFS AB uiolencias : -tias W'.$ B itacundis : -dus WW .$ A pc B iracundis : /z seq. sententia in G B 29 tinuetit : ten. W .$ LA pe B ite irae I7 passionis : -nes 24 pc B sue : suae I/ $.AB tetenete : retin. I.S A B 30 africus : affr. W .$ B XX. MSS:GW $.AB. "Textus : G 1 euangelium : lio W/.$ A B ne: nec WB iusticiam : -tia W^, -tiam SNB quotam: coram ]W]W/$.4B uideamini: uidia. |W/ ^ metcidem : -cedem W/.$ 4 B aput:apud W.$ 4B Patrem : Patraum / ac — 2 dixit : dicit B glotietur : -riaetur B 8 Salamon : Salomon .$ 4 B dixit : dicit B glotietis : -atis 74

92

LIBER SCINTILLARVM XX, 3-15

suprauentura pareat dies. Laudit te alienus et non os tuus, extraneus et non labia tua. 4. HvESVS FILIVS StRAAC DIXIT: Noli te extollere in faciendo opere tuo.

5. Noli querere hominem ducatum, neque a rege cathedram honoris. b 6. Non laudis uirum in specie sua, neque spernas hominis in uisu suo. : 7. Non te iustificis ante Deum, quoniam agnitur cordis ipse est. À 8. In uestitu ne glorieris umquam, nec in die honoris tui extollaris. 9. Ante mortem ne laudis hominem quemquam, quoniam in filiis suis agnuscitur uir. i IO. In uanitate adprehenditur peccatur et superbos. II. Ante sermonem non conlaudis uirum; hec enim temptatio est hominum. I2. Penes regem noli uelle uidere sapiens. I3. Curam habere de bono nomine, hoc enim magis permanebit tibi, quam illi thesauri magni presiosi. Bone uite numerus dierum, bonum autem nomen permanebit in eum. I4. HIERONIMVS DIXIT : Non queras gloriam et non dolebis cum ingloriosus fueris. I5. Qui laudem non habuerit, nec contumilias sentit. Non ideo te bonum exaestimis, si bonus prediceris. Nemo magis

4 Eccli. 1o, 29. 5 Eccli. 7, 4. 6 Eccli. 1r; 2. *? Eccli. 7, 5. 8 Eccli. XII, 4. 9 Eccli. 11, 50. 10 Eccli. 25, 8. 11 Eccli. 27, 8. 12 Eccli. 7, 5. 13 Eccli. 41, 15-16. 14 In Mt. 5, 12 ; P.L. 26, 55 B. 15 S. Isrpon. HispAr.,

Syn. 2, 42 ; P.L. 835, 855 A B.

pareat: pariat WB Laudit : -det W .$ 4, -daet B tuus : tuum WB 4 Hyesus : Hies. W.$ B filius : Jis . Siraac : Sirach W'.$ B, Sirac 4 dixit : dicit B Dquerete :quaer. P — hominem : ab homine WS$B cathedram : -dra ;4 6 laudis : -des W/.$ B specie : -ciae .$ 4 spetnas : dispet. s sid. Sac uisu : uiso .$ ac 4 iustificis : -ces IW .$ A B agnitur :-tot $ 24 ace? £c 22 B. Sin die:inde B —die:diae 44 9ne: nec Sac laudis: -des W $ 4 pc B agnuscitur : agnosc. W.$ 4 B 10 adprehenditur : adpraeh. W/ ^ peccatur: -tor W $4 B supetbos : -bus W.$.4B 11 ante sermonem : zn sententia praeced. in G —— conlaudis : -des W .$A B hec : haec WS AB 12 Penes : Paenes A uelle : -lae B uidere : -ri W .$ 13 enim : oz. G illi: millae W,ille.$, mille B presiosi : praetiosin I ae, praet. W' e, -ciosi $ 44, -tiosi B Bone : n periodo praeced. in G, Bonae 5 /4 uite : uitae W .$4 B euum : eoG A, eun DJ, aeternum 14 Hieronimus : Hyer. .4 dixit : dicit B quetas : quaeras .$ 15 laudem : ladem B habuerit : appetit WB, appetit , haberet JA nec: non $ contumilias : -melias W/.$ A B exaestimis : existimes : W'.$ /4 pc B, exestimes 24 ac prediceris : praed.

LIBER SCINTILLARVM

XX, 15-24

93

scire potest qui sis sicut tu qui conscius tibi es. Quid enim prodest, dum malus es, si bonus prediceris ? 16. Caue ne rumusculus

hominum

aucuperis, ne, offensus

Deum, populorum laudem commedes. I7. GREGORIVS DIXIT : Sancti non solum gloriam supra modum suum omnino non appetunt, sed eciam hoc ipsut refugiunt quod sese habere sciunt. 18. Tunc ueraciter hic quod agit homo bonum est, quando ei coplacere concupiscit ha quo est. Qui bona agere uidetur, et per hoc non

Deo,

sed hominibus,

placere desiderat,

in

uanum laborat. IQ. Magnus ergo unusquisque esse studeat, sed tamen aliquo modo esse se nesciat, ne, dum sibi magnitudinem arroganter tribuit, amittat. 20. Bono opere dum laus humana obuiat, mentes operantes inmutat. 21. Per hoc quod agimus laudis exterius non queramus. Sic autem sit opus in puplico, quatenus intencio maneat in occulto. 22. Qui enim, accepta qualibet gracia, uanis suis laudibus nitorem glorie offerunt, quasi oleum uindunt. 23. Inpinguat ergo capud oleo peccatores, cum demulcet mentem fauor adulantes. 24. HvsiDoRnvs DIXIT : Qui elimossinam uanam gloriam ec

16 S. HigRoNYM., Episf. 52, 13, 1 ; HILBERG 1, 436, 5 ; P.L. 22, 537. 17 Moral. XVI 18501275 0P2I. 76, 441€. 18 Hoz. Ex.1, 4, 4 ; P.L. 76, 817 A. 19 20 Moral. 1, 536, $2; P.L. 75, 550 D. 21 Hom. Euang. 31, 1;

DI GNEUrssB. 22 Ibid. 12, 5 ; ibid. 1120 B. 1I, 24, 6 ; P.L. 85, 6356 B.

23 Ibid. 1120 C.

24 Sent.

essi:esse I/ predicetis : proed. I7 —— 16 rumusculus : sumas cuius G aucupetis: aut opere G.$.4 offensus : -so WB Deum : Deo W B laudem : -de B yx commedes : qomodes G ac, comodes G fe, commodes $, commodis 44, commenderis Be 17 dixit : dicit B eciam : et. W $5AB ipsut : ipsum IV B, ipsud .$ ;4 sese : se WB 18 agit : agere G 4, ait 5 coplacere : conpl. W/$ 74 B ha:aW $.AB uidetut : -ditur W ac 19 Magnus : -num 44 esse : oz. B aliquo modo : aliquando B magnitudinem : -ne 74 tribuit : -et I7B 20 Bono : Bonum WB opete: opus quod operatur WB mentes: -tem WW B, -tis .$ operantes : -tis WS B 921 agimus : age. lac ^ laudis: -des W .$ B quetamus : quaef. IV puplico : publ. W/.$ A B quatenus : -tinus B pe intencio : -tio WS B maneat: manat .$ 22 gracia: -tia WSB uanis: uiciis zAznras. glotie : -tia W/, -tiae S 4 B offerunt : -untur ]W/ uindunt : uend. 44 B 23 Inpinguat : -gaat G capud : caput 4A B ac oleo: omnium JI, oleum .$, in oleum B peccatotes : -ris IV SUA D demulcet : -cit .$ fauot: pauor B adulantes : adhulantis W .$ 4 ac, -tis 7A pc B pe, adolantis B pe 24 Hysidotus : Hysod. G ac, Hisid. W B, Ysid. A dixit : dicit B elimossinam : -osinam G fe JA ac, ael. W' B, aelym. .$, elem. 24 pe uanam : -na ]W B, -nae .$ JA pe glotiam : -riae W .$ JÁ pe, -tia B ec: et IW AB

LIBER SCINTILLARVM XX, 24-33 94 causam inpertit, ex uirtute uicium facit. Qui aliquod donum Dei quod meruit in sua laude conuertit, procul dubio uirtutem in uicio transfert. 25. Non declinat dexteram

qui non sibi, sed Deo, tribuet

bona que agit. 26. Inde se nonnulli esse iustus confidunt,

unde maxime

reprobatur. 27. Amator uane glorie, unde possit semper laudare, agere no quiescit. 28. Ille autem debet puplicare bonum quod agit, qui perfectam humilitatem fundatur et nulla elacionem cotingitur. 29. Cum enim causa iactancie pauper pascitur, eciam ipsud

misericordie opus in peccatum conuertitur. 30. Fraudem facimus Deo, qociens de bono opere no3tro nosmetipsos,

non

Deo,

laudamus.

3r. Prudentes autem uiri discrecio solerter prospicit, ne bonum intemperanter agat et de uirtute in uicium transeat. 32. IN VITAS PATRVM DIXIT : Vana gloria uicium est sine racione, et omne opere bono inserit se. 33. Lapis missus non pergit ad celum, et oracio ominis placente non ascendit ad Deum.

28 Sent. 1t, 23, 2 ; ibid. 697 B. 26 Sen?. 11, 35, 3 ; ibid. 657 B. 24 Sent. n, 25, 7 ; ibid. 697 C. 28 Ibid. 23, 10 ; ibid. 698 A B. 29 Ibid. 60, 9 ; ibi. 733 C. 30 Senf. 11, 10, 5 ; ibid. 610 C. 81 Ibid. 54, 5 ; ibid. 656 B. 32 S. Niu.vs, De octo spirit. zalit. xv, P.G. 79, 1159 C. 33 Ibid. 1162 A.

causam : -sa IW B inpettit : inpetit LJ uicium : uit. W B Qui aliquod : Quid aliud qui B sua : tua B ac uicio : uitium I7 B, -tio 5 28 dexteram : a dextera IW B, dextram .$ tribuet : -buit W .$ 4 B: que : quae A 26 se : sae B iustus : -tos .$ 74 pe, -ti B pe maxime : -mae I B reprobatur : -bantur WW .$ pc B 29 Amatot: -tut . wuane: uanae ].$ B glorie : -riae W .$ 4 B unde : eunde .$ laudate : -ti .$ B: be no: non IW.$4B quiescit : quiscit G 28 Ille : Ile .$ puplicare : publ. IW$ 4 B perfectam : -tum G, -ta WB humilitatem : -tate WB fundatur : -tus WB et oz. W'B . elacionem : elat. W .$, elatione B. cotingitur : cont. W.$ 4 B 29 iactancie : -tia I], -tiae $$ B, -ciae .4 eciam : et. $4 B ipsud: cum JI B, illud A pc misericordie : -diae W/.$ B 80 Deo : oz. W B qociens : aquot. I, quot. 5$, coc. 74 ae, quoc. 74 fe, oquot. B ac, oquoties B fc opere : eperi G Deo : Deum W B 31 Prudentes : -tis W $, -dens B uiti : uiros 44 pe, uir B disctecio : -tio. W AB solerter : -enter G, slolenter z zi. B pe intemperanter : -tut I ac agat: agant "Ape — et om. G in uicium : in uit. I/ Bpe, initium Bac transeat: -seant L4 pe — 32 dixit: dicit 5 B uicium : uit. WS B sine: si non $ racione: rat. WB omne : omni I .$ B opere : -Cti.$ se: oz. G — 33 missus : misus I/ — celum : cael. W $4 B — oracio : hota W,-tio$.4, ota B ominis : hom. IW.$ A B placente : -ti G pe W .$ A, -cendi B

LIBER SCINTILLARVM XX, 34-XXI, 5

95

34. Noli applicare secretam abstinenciam, neque ostendas eam quasi in lumine testibus multis ; ut qui uidet in absconso Pater, redtat tibi in palam. 35. Ne perdas laboris propter humanam gloriam, neque futuram aeternam gloriam tradas pro paruis et temporalem gloriam. Gloria enim humana in puluerem redietur et onor eius extinguitur super terram. Gloria autem uirtute glorificat in secula. XXI. DE FORNICACIONE I. DOMINVS DICIT IN EVANGELIO : Sint lumbi uestri precincti, et lucernae ardentes in manibus uestris. 2. PETRVS

APOSTOLVS

DIXIT

: Iniqui, luxoriantes, occulos

habentes plenus adulterio et incessabiles delicto. 3. PAVLVS APOSTOLVS DIXIT : Fugite fornicacionem : omne peccatum quodcumque fecerit homo, extra corpus est ; qui autem fornicauerit, intra corpus suum peccat. 4. Fornicatores enem et adulteros iudicabit Deus. 5. SALAMON DIXIT : Fouea enim profunda est meretrix et puteus angustus aliena ; insidiatur in uia quasi latro, et quos incautus uiderit interfecit.

34

35 S. Nirvs, De octo spirit. malit. xv1; P.G. 79, 1162 B. XOGIS A T.C 127355.

2 2 Petr. 2, 13-14.

8 1 Cot. 6, 18.

4 Hebr. 15, 4.

B Prou. 23, 28.

34 applicare : plicate .$ zc, adpl. 5 5c, apl. 4, publicare Bae, pubblic. B pc abstinenciam : -tiam W/.$ AA B eam : eum Iac in: £m interl. W lumine : -nae W testibus multis : ^ .$ uidet : uidit .$ absconso : -condito 74 tedtat : reddat W .$ B, reddet A 35 Ne : Non IV B labotis : -rem I, -res $ A B aetetnam : eaternam G, ad terrenam I7, tettenam B tradas : gradas Wa, et ne petdas74 patuis : -ua W/ B ets 0m. 4À temporalem : -realem |, -ralibus .4, -rale B, aeternam add. A glotiam : gtlor. , misericordiam .A, -ria B puluerem : pectorem IV, -re $ A, pectore B redietur : tedienditut G ae, redientut G pe, redigit W', redigetur .$, redigitur B onot : honor I .$ JA pc B extinguitur : -gitur I7, -guetur .$ uirtute : -tum JW .$ B secula : saec. W $ XOT MSS 2 GPS ABL Textus. N. B. Fotnicacio : -tio W .$ JA B zoties quoties in boc capitulo nisi expresse notetur. 1 Sint : Sunt z/ uid. B ac lumbi : lunbi G ptecincti : praec. B lucernae : -ne IW A 2 dixit : dicit B luxotiantes : luxut. 74e ^^ occulos: oculos W/$ 4 B plenus : -nos $ B incessabiles : -lis 95, -le Bpe — de-

licto : -ti.$ 8 dixit: dicit B W ac 4 enem : enim IW JA

fornicauetit : -catur IV.$B peccat : petat iudicabit : -uit W/ ^ iudicabit Deus : ^ 4 5 Salamon : Salomon .$ A B — dixit : dicit B ac augustus :2g. G ac — aliena : alena W B, im periodo seq. in B incautus : inpuditis I Bae, -tos .$ .A, inpudicitiis Bpe X interfecit : -ficiet74

96

LIBER SCINTILLARVM XXI, 6-18 6. HvESUS FILIVS StrRAC DIXIT : Non des mulierem potesta-

tem animae tuae, ne ingrediatur in uirtute tua, et confundaris.

7. Virginem ne conspicias, ne forte scandalizeris in decore illius. 8. Propter speciem mulieris multi perierunt, et ex hoc concupiscentiam quasi ignis exardiscit. 9. Qui se iungit fornicaris erit nequam. IO. Post concupiscentias tuas non eas, et a uoluntate tua auerte.

II. Qui tenit mulierem infidelem, quasi qui adprehendit scurpionem. I2. Sicut sol oriens in altissimis Dei, sic mulieres bone species in ornamentis domus eius. I3. Nequicia mulieris inmutat faciem eius, et oblectauit uultum suum tamquam ursus. I4. Fornicatio mulieris in extullentia oculorum et in palpebris illius agnuscitur. I5. AGVSTINVS DIXIT : Si uero est quia in te Deus uiuit, fornicatio in te mortua est. 16. HYERONIMVS DIXIT : Vae illi qui tunc abuerit terminum luxorie, quando uitae. 17. Luxoria inimica Deo, perdicio est paterne hereditatis substanciam. 18. Fornicatio non solum conscientiam sed et corpus maculat.

6 Eccli. 9, 2. a Eccli? 6,55: 8 Eccli. 9, 9. 18, 30. 11 Eccli. 26, 1o. 12 Eccli. 26, 21.

9 Eccli. 19, 5.

10 Eccli.

13 Eccli. 25, 24. 14 Eccli. 26.412. 15 16 Epis. 123, 13, 2 ; HirBERG mr, 88, r1 nota, ex ms. I. 17 Episf. 21, 9; HirsERG. rn, 119, 10 ; P.L. 22, 385. 18 Epist. 55, 2, 5 ; HILBERG. 1, 489, 4 ; P.L. 22, 561.

6 Hyesus:

Hiesus

WS B

Sirac : Sirach

W.$ B

dixit : dicit B

mu-

lierem : -re W, -ri 5 24 pc B in: oz. WB * Virginem : enim add. .À conspicias : -ceas 44 S et : oz. W B concupiscentia : -tiam IW .$ B, -pescentia 74 ac exardiscit : -descit I/.$/4 B 9 Qui : Quei 7 ac fornicatis : -tiis .$ 74 B 10 concupiscentias : -pescentias 44 ac 11 tenit : tenet W A pc B scurpionem : scotp. IV .$.4 pc 12 mulieres : muelieris W ac,

-ris lI pe ^ bone: elus: uri £d 5s eius:

bonae 1-74

uit fS TUN

A

W.$ ornamentis : ornatum lac, -tum W' pe 13 Nequicia : -tia I/.$ 4 B inmutat : -tant I B oblectadit:

obcecauit

W B,

obcaecauit.$

suum: eius $ 14 extullentia : extol. W'.$ B, stol. 44 palpebris : palpheb. B — agnuscitur : agnosc. W'$54 B — 15 Agustinus : Aug. B dixit: dicit B uero : uerum IW B est qui : ozz, Á quia : qui G .4, quod I7B uiuit : uiuet I B 16 Hyeronimus : Heir. I, Hier. .$ B dixit : dicit B Vae: Ve 24 abuetit : hab. W'.$ 4 B pc luxotie : -tia W^, -riae .$ 74 ac B, luxutiae J4pe ^ uitae: uite suae finis aduenerit .A 17 Luxoria: -utria 44 pc i9reeyo J9rSi i3 perdicio est: perditionem W'.$ B patetne : -nae IW .$B paterne ... substanciam : animae ;4 hereditatis :-ditas G, haer. W' — substanciam : -tiaam WW, -tiam .$ B

LIBER SCINTILLARVM

XXI, 19-27

97

I9. Inter epulas et inlecebras uoluntatum, etiam ferreas mentes libido domat ; deficile enim inter dilicias seruare pudicicia. Nitens cutis sordidum ostendit animum. 20. Et in sirico et in pannis libido dominatur, nec regum purpora timet, nec mendicantium spernit squalore. 21. Sine Cerere et Libero fregit Venus. 22. Qui luxoriatur, uiuens mortuus est; ergo qui inebriatur, mortuus et sepultus est. 23. GREGORIVS DIXIT : Dum sacietate uenter extenditur, agolei libidinis excitantur. ' 24. Hvsipomvs Dixir : Fornicatio carnis adulterium est, fornicatio animae seruitus idolorum est. 25. Luxoria uero carnis ideo notabilis omnibus est, quoniam statim per se turpis est. 26. Sicut per superbia mentis itur in prostitucione libidinis, ita per humilitatem mentis saluabit castitas carnis. 27. Principaliter his duobus uiciis diabolus humani generi dominatur,

id est, superbia mentis

et luxoria carnis.

Haec

enim uicia duo diabolus humano generi possedit, uel dum

19 Epist. 117, 6, 4 ; HILBERG II, 429, 12-15 et 16-17 nota, ex ms. 1';P.L. 22,957. 20 Epis. 79, 10, 1 ; HILBERG, t, 99, 9-11 ; P.L. 22, 731. 21 Epis.54,9,5; HrirBERG 1, 476, 8; TERENTIVS, Eus. 732 ; P.L. 22, 554. 22 Epist. 69, 9, 1; HirBzrRG, 1, 696, 14 ; P.L. 22, 663. 23 Pastor. 5, 19 ; P.L. 77, 81 B. 24. Sent. 155.30, 18; P.I, 85, 642. 25 Ibid. 38, 1 ; ibid. 659 B. 26 Ibid. 39, 1 ; ibid. 640 B. 29 Ibid. 39, 5 ; ibid. 641 A.

19 epulas : aep. 5 inlecebras : inter lecaebris .$ ac, inlecaebris 5 pc uoluntatum: uolupt. W.$B, -tates 4 domat: doma W, dogmat 4c Deficile : Diff. W .$ 4, Deff. B dilicias : delitias .$, del. 4 pc B setuate : -uatut I S B pudicicia : -tiam W'JA B ze, -tia B pc Nitens : Intens W ac cutis : cutes I B ac sotdidum : -dium G 74, -ditum B 20 domi-

natur : Libido adZ. JA tegum : regnum G .$ ac purpora : -puta I JA pe B timet : tenent G $, tenunt IW/B, metuit ;4 mendicantium : mentic. V, pannis pauperum .4 squalote : qualorem I, -rem B spernit squalotem : petrorrescit4 21 Sine Cerere: Nescire G, Sine Caere ]7, Seniscete .$, Sine Cere Bac fregit : friget W/.$ B 22 luxoriatur : luxut. 74 5e inebriatur : inaebr. W/ ^^ mortuus : est adZ. W B, -tus est 5 ac 23 dixit : dicit B sacietate : sitiet. IV/ ac, sat. W' pc, satiaet. B agolei : aculei W $$4 B excitantur : -tatut G .$ JA ac 24 Hysidotus : His IZ SUBi Ys. 4 animae: -me 4.4 idolorum : idul. W/.$B 25 Luxotia : -utia 74 pc B pc ueto : Zn inter]. S notabilis : natab. B ac statim : estim I se : oz. W 26 pet supetbia : pet -biam W'ac B, per se turpiam .$, per subia Z4 ptostitucione : -tionem IW .$ B, -nem 44, cotrumpit zd. W', corrumpi «47. B saluabit : -bitur W' /4 pc B, -auit $5. . 27 uiciis : uit. IW B diabolus : -bulus W .$ B ac humani : -no I B geneti : -re WB luxotia : -utia 7A pc B pe Haec : His W'B uicia duo : ^ .$ B uicia : uitiis D B, uitia .$, uiciis 24 pc duo: duobus I/.4B duo diabolus : diabulus (-las zz) duobus W/ diabolus : -ulus W .$ B ac humano : -num I]U/.SB geneti : oz. G, genus WS B geneti possedit : ^ WB possedit : -sidet W'.$/4 B pe, -sedet B ac 8

L. S. (cxvir)

98

LIBER SCINTILLARVM

XXI, 27-36

mentem in superbia eregit, uel dum per luxoriam carnem corrumpit. . 28. Prima fornicationis oculorum tela sunt, secunda uerbo-

rum, sed qui non capitur oculos, potest uerbis resistere. 29. Qui dilectione refrenat libidinose suggessionis non tran-

sit ad consensum libidinis. Cito enim resistit opere, qui titillanti non adcomodat dilectionem. 3o. Si plus oblectat mentem dilectio fornicationis quam amor caritatis, adhuc in hominem peccatum regnat. Certe si amplius dilectat pulchritudo intime caritatis, iam non regnant

peccata, sed regnat iusticiae. TL 31. Omnis inmunda polucio fornicacio dicitur ;ex dileccione enim fornicandi uaria gignuntur flagicia, quibus regnum Dei clauditur et homo separatur. 32. Fornicacio maxime est sceleris, quia per carnis inrhundicia templum

Dei uiolat, et, tollens membra

Christi, facit

membra meretricis. 33. Luxoriosa

namque

uita carnem

cito

debelitat,

fra-

ctamque celeriter ducit ad senectutem. 34. Omnibus peccatis fornicacio maior est, quia fornicacio uniuersa antecedit mala. 35. Melius est enim mori quam fornicare; melius est enim mori quam libidinem maculari. 36. Libido uero in infernum hominem mergit. Libido uero

28 Ibid. 59, 8 ; ibid. 641 B. 29 Ibid. 39, 9 ; ibid. 641 B. 80 Ibid. 39, 17 ; ibid. 642 B. 81 Ibid. 39, 19 ; ibid. 642 C. 32 Ibid. 39, 20 ; ibid. 642 C. 33 Ibid. 40, 5 ; ibid. 644 ^. 94 Syn. 2, 8 et 9 ; ibid. 847 B. 88 yn. 2, 9 ; ibid. 847 B. 86 .9yn. 2, 10 ; ibid. 847 C.

superbia : -biam W .$ JA B etegit : erigit 9 4 B pc uel ... corrumpit : in interl. S luxoriam : lox. 74 ac, luxut. 44 pe B pe 28 tela : taela .$ capitur : capit I/B oculos : -lis W/ B, -lus 74 29 dilectione : delectationem I B libidinose : libidose G 74 suggessionis : -stiones W/ 74 B, -stionis .$ transit : trans .9 ac consensum :-sessu m G resistit : -tet $ opete : -tei W' ac, -ti W pc .$ B pe, -rui z£ uid. B ac titillanti : titilanti V7 SB adcomodat: -mmodat W/$ B dilectionem: dilectationem WB 30 oblectat :-cta V/ —— dilectio : quanta W'B qui postea eras. fornica-

tionis : -nes

I/ B

catitatis

:

castit.

$.4 B

hominem : domine VW ac, -ne

W pc B Gerte ed viu s EB dilectat : del. $24 B ac intime : inter Ww intime caritatis: integritatis B caritatis : castitateis IW ac, castit. W pc.$ 29 tegnat : regnant G frc iusticiae : -tia W'B, -cia .9 .A 31 polucio : pullutio W, pollitio .$, pollutio 4 B dileccione : dilecta t. VW B, delectat. .$, -ctione 74 flagicia : -tia W.$ 4 et : Zn znter]. .S separatur: a Deo add. WB $2 maxime : -mum WB sceleris : -lus W^B inmundicia : -tiam W B, -tia .$ tollens : extol. I7 membra metetricis : ^ $ 33 Luxoriosa : -tia G, Luxur. J4 pe debelitat : debil. W/.$ .4 pe B celeriter : caeliter WW, cael. B $4 fornicacio : -cati B fornicacio maior est : maiot est for. I 35 fornicare : -ri W .$A libidinem maculari : ozz. B 86 Libido ... metgit : oz. G hominem : ozz, . Libido : deo W z£ uid.

LIBER SCINTILLARVM XXI, 36-43

99

in tartarum hominem mittit. In poenas tartari hominem libido trahit. 37. Grauius libido urit quem occiosum inuenerit ; corpus enim labore fatigate minus dilectatur flagitio. 38. Ocio etiam deditus cito luxoria suprepit; uacante luxoria cito preoccupatur. 39. CESSARIVS DIXIT : Contra reliqua uicia oportit nos omne uirtute resistere, contra libidinem uero non expedit repugnare, sed fugire. ; 40. IN VITAS PATRVM DIXIT : Castitate gignit abstinencia, gastrimargia autem mater est incontinenciae. 4r. Viride herba prope aqua nascens, et uicium libidinis

in uisitaciones mulierum. 42. Magis adproxima igne ardenti quam mulieri iuuenem, cum et ipse sis iuuenis. 43. Nihil enim ualit eum mundum esse corpore qui polutus est mente. Non enim aestus corporis declinauit, nisi qui anime motus ante conpresserit.

37 Syn. 2, 18 ; ibid. 849 B. 38 Ibid. 39 .Serzi. 41, 1 ; Moni, 172, 17-18 ; et Regul. Monast. x1, 4; MoRIN, 138, 10-12. 40 S. Nirvs, De octo spirit. malit., 4 ; PG y0rMUTAT D; 41 Ibid. 5; P.G. 79, 1150 C. 42 Ibid.; Epistola Beati Macarti, P.L. 103, 451 C. 43

W ot.

tartatum : -tarrum W ac In : ozz. W B poenas : paenas IV B, penas 74 tattati : -tum I B trahit : pertrait I, pertr. .$ B 37 Grauius : Granus

libido: libodo 5a

urit: hurit W.$

occiosum : ocios. G fx $ A,

IFB inuenerit : -nit I B, -nirit S ac fatigate : -tum IW B, -to .$ 4 dilectatur : tractat IW B, delectetur .$ ae, del. .$ pz .A flagitio : flacio G,

-tium WB 38 Ocio : Otio W B — deditus : -tis I/B luxoria : -utia 24 pec luxoria ... luxotia : oz. B suptfepit : subr. Gfe $4, subpetit W^ uacantt: uagantem I luxotia : -utia 74 pc preoccupatur : -pat WB 39 Cessatius : Ces. G pc W JA, Caes. .$ B dixit : dicit B uicia : uitia W/.$ JA B opottit : -tet IV .$JA B omne : omni W .$ JA B uirtute : -tutum 44 expedit : -etit B, et add. W' tepugnate -ete JA B pe 40 dixit : dicit 5 B Castitate : -tem IW etu. B abstinencia : -tia W'.$ JA B gasttimargia autem : aut I incontinenciae :-tiae W/.$ B, -tia W .A, -dis B herba : -bae 7A aqua : aquam W'B

-scuntut 44 uicium : -tionis .$, -tione 74 B pc ardenti : att. W ac $B 43 ualit : ualet W estus W A anime: consperserit VW

: pugn. J4 fugire : .$, -titas 44 gignit : : cast. 44, -matia B JA 41 Viride : -des. nascens : -scitut I7 B,

uit. W/.$ B uisitaciones : -nis G fe, -tiones W'B ac, mulierum : -rem I ac 42 igne : igni I .$ 4 B mulieri : ad -tem ;4 iuuenem : inueni I7, iuueni .$ A pc B polutus : pull. IZ, poll. .$ 74 B aestus : -mae W.B motus : motos .$ conptessetit Bac, conpraes. 5$, sperserit B pc

IOO

XXII. DE PERSEVERANCIA 1. DOMINVS DICIT IN EVANGELIO : Qui autem perseuerauerit usque in finem hic saluus erit. 2. PAVLVS APOSTOLVS DIXIT : Nunc uero liberati a peccato, serui autem facti Deo, habetis fructum uestrum in sanctifica-

cionem, finem uero uitam eternam. 3. SALAMON DIXIT : Melius est finis oracionis quam principium. 4. Sta in testamentum tuo, et in illo conloquere, et in opere

mandatorum tuorum ueterisce. 5. HIERONIMVS DIXIT : Non queruntur in Christianis inicia,

sed fines; quia Paulus male coepit, sed bene feniuit ; Iude laudantur exordia, sed fines perdicionis damnatur. b: 6. Coepisse multorum est, ad culmen peruenisse paucorum. 7. GREGORIVS DIXIT : Virtus boni operis perseuerancia est. 8. Incasum quippe bonum agitur, si ante terminum uite deseratur.

9. Ille bene imolat qui sacrificium boni operis usque in finem debite perducet accionis. IO. YSYDORVS DIXIT : Tunc enim placet Deo nostra conuer-

XXII, 1 Mt. 3 Epist. 54, 6, HirsERG rz, 2, 8 Moral. 1, 37, 10 .Senz. 11, 7, 2

24, 15. 2 Rom. 6, 22. 8 Eccle. 7, 9. 4 Eccli. r1, 4; HILBERG 1, 472, 11; P.L. 22, 552-553. GE 155. 71, 2, 20; P.L. 22, 669. v Hom. Euang. 25, 1 ; P.L. 76, 1189 55 ; P.L. 75, 554 A. 9 Hom. Euang. 25, 1 ; P.L. 76, 1189 ; P.L. 83, 607 A.

21. 1 C. C.

XXIL. MSS:GW $.AB. Textus : G. Tulum. petseuerancia : -tia W^ 1 Qui autem petseuerauetit :Qui per autem seuer. [I — autem ozz. B. usque : usquae B 2 dixit : dicit B uero : autem IV B setui : sed I7 facti : a add. W, -to .$ ac habetis : -tes z uid. 5$ ac sanctificacionem : -fietationem I//, -tione .$, -tionem 74 B eternam :

aet. WS AB $8 Salamon : Salomon .$ 4 B dixit : dicit B Melius : Melior W .$ B finis : -neis G fc oracionis : -neis G fe postea exp. e, -tionis W.B 4 testamentum : -to I .$ AA B et in opere : etiopete .$ ac ueterisce : -tisque |V, -resce $ 24 pc 5 Hieronimus dixit : oz. G.A dixit :dicit B queruntur : -teuntut I ac, quaet. .$ Chtristianis : -tiianis W inicia: iniatia W'ae, -tia W pe.$ B fines : finis W AB Paulus : malus G male: malo W/, maliB coepit :caepit / B, concaepit 5$, cepit 74 feniuit : fin. G pe W .$ JA B pe, faen. B ac Iude: Inde G A, -dae $ B fines : finis W/$ AB perdidionis: prodit WB, -tionis & damnatur : -mpnatur 74 6 Coepisse : Caep. W B, Cep. 4 * dixit : dicit B boni : bone I7, bonae B ac petseuerancia : -tia W/.$ A B S Incasum :-ssum |J $, -ssus B

uite : uitae W/.$ B

deseratut:

desidera-

tur B 9 imolat : inm. W.$ JA B perducet : -cit W/.$ JA B accionis : act. IW..$B 10 Ysydotus : Hisid. W .$ B, Ysid. ;4 dixit : dicit B — conuetrsacio:

-uersio

IV B, -tio $ A

LIBER SCINTILLARVM

XXII, 10-XXIII,

6

ror

sacio, quando bonum quod inchoamus perseueranti finem conplemus. rr. Bonum ergo non coepisse, sed perfecisse uirtus est. 12. Non inchoantibus premium promittitur, sed perseuerantibus datur. I3. Semper in uita hominis fines querendum est : quia Deus non respicit quales antea fuerimus, sed quales circa finem uitae nostre adsisterimus. I4. Vnumquemque Deus, enim de suo finem, non de uita preterita iudicat. I5. CYBRIANVS DIXIT : Ex finem enim suo unusquisque aut iustificatur, aut condemnatur.

XXIII.

DE SECVRILATE

I. DOMINVS DICIT IN EVANGELIO : Vigilate ergo quia nescitis Dominus uester qua hora uenturus est. 2. Omnibus dico : uigilate. 3. PETRVS APOSTOLVS DIXIT : Stote itaque prudentes et uigilate in oracionibus. 4. PAVLVS APOSTOLVS DIXIT : Cum enim dixerint ominis : pax et securitas, tunc repentinus eis superueniet interitus. 5. SALAMON DIXIT : Sunt iusti atque sapientes et opera eorum

in manu

Dei, et tamen

nescit homo

utrum

amore

an

odio dignus sit, sed omnia in futuro reseruantur incerta. 6. Melior est finis oracionis quam principium.

11 618 A.

12:027. 11, 7, 1.5 PT, 855:6061€7 13 IbiZ. 14, 8 ; ibid. 14 Ibid. 14, 6 ; ibid. 617 C D. 15 XXIII, 1 Mt. 24, 42. 2M CIES30273 1 Petr. 4, 7. 4 1 Thess. 5, 5.

5 Eccle. 9, 1-2.

6 Eccle. 7, 9.

inchoamus : incoa. 44 petseuetanti : -renti .$ finem : fine IW B 1f coepisse : caep. IW B, cep. A sed : et add. W' — 11 inchoantibus : choant. G, incoan. JA 13 fines : finis I .$/4 B querendum : -dus I /4 B, quaerendus 3

antea : ante 7

uitae : uite 74

nostte : ozz. W .$ B, -trae A

adsi-

sterimus : extitetr. V B, adstetet. 5, -temus JA — 14 Vnumquemque : -quae B Deus enim : ^ W'$B enim : ozz. /Á finem : fine W/.$ JA B 15 Cybrianus : Cyp. W, Cip. $4 B dixit : dicit B finem : fine IW$ A B iustificatur : -cantur B ac condemnatur : -mpnatut 74 pe XXII MSS:GW.$.4B. "Textus : G. 1 Dominus uester qua hora : qua h. Dom. u. I/.$ AB 2 Haec sententia ponitur post uerba : Petrus apost. dixit, ic G A uigilate : ozz. W 8 dixit : dicit B Stote : Osten prae. et exp. ]V, Estote W B et uigilate : euigil. .$ otacionibus : otat. W/.$ JA B 4 dixit : dicit B ominis : homines I. AB eis : ei G b Salamon : Salomon .$ /4 B dixit : dicit B utrum : si WB amote : -rem .$ odio : hodio W/JA B ac 6 oracionis : orat. W/.5 AB principium : prinpium G

102

LIBER SCINTILLARVM

7. HYERONIMVS

DIXIT

: Cauendum

XXIII, 7-16 est, ne quod in nobis

obtimum est labetur in uicium. 8. Ideo nobis Dominus tempus sui celauit aduentus, ut pendoli expectacionis incerto semper iudicem nostrum credamus esse uenturum, que, quando uenturus sit, ignoramus. 9. Omnis uita sapientes meditacio mortis est. IO. GREGORIVS DIXIT : Si qua est presentes temporis leticia agenda, ut numquam amaritudo sequentes iudicii recedat a memoria. II. Plerusque enim hostes calidus mentem cum peccato subplantat : cum de ruina afflicta respicit, securitatis pestifere blandiciis seducit. 12. Qui igitur mente securus est perpetratis iniquitatibus, Ipsi sibi testis est quia innocens non est. I3. Cumque mens secura redtitur, in corpore animus làxatur.

I4. Cum bona fratres agetis, semper ad memoriam mala acta reuocate ; ut dum caute culpa cognuscitur, numquam de bono opere incaute animus letetur. 15. Hora uero ultima Dominus noster idcirco nobis uoluit esse incognita, ut semper possit esse suspecta, ut, dum illam uidere non possumus, ad illam sine intermissione preparemur. 16. HvsIDoRvs DpixiIT : Neque iustus de sua iusticia confidat,

7 In Mt. 5, 29 ; P.L. 26, 39 B. 8 Ibid. 24, 42 ; ibid. 182 C. 9 Epist. 60, 14,2 ; HrLBERG 1, 566, 1o ; P.L. 22, 598. 10 Hom. Euang. 39, 5 ; P.L. 76, 1296 A B. C£. L. $. 55, 19. 11 Pastor. 5, 29 ; P.L. 77, 108 B. 12 13 Moral. 1, 553, 47 ; P.L. 75, 548 B. 14 Hom. Enuang. 7,4; P.L. 76, 1102 B. 18 Ibid. 13, 6 ; ibid. 1126 B C. 16 $yn. 2, 25 ; P.L. 85, 851 B.

* Hyeronimus : Hier. W/.$ B — dixit : dicit B tur :-itur I, -atur $ ^ uicium : uit. W.$B

obtimum : opt. .$ 4

labe-

. S celauit : cael. WI.$ 4 — aduen-

tus : -tum G .$ 4 pendoli : doli G, -duli .$ expectacionis : spectat. W'.$ B, -tionis 74 incetto : -tos B pc semper : pet add. que : quem I B, quae .$ /4 9 sapientes : -tis I .$ B meditacio : -tio IW .$ 4 B 10 dixit : dicit B presentes : -tis G fc .$ B, praesentis I/ 7A leticia : laetitia W/ .$;4 B, si est add. W', sic est add. B, ita est add. 5 ^ sequentes :-tis W .$/4 pc B — iudicii : -cia G 71 2&,-tia $ — 11 Plerusque : -rumque W/ B, -rosque $,-risque 44 — hostes : -tis IW .$A B calidus : call. W $, callitius B subplantat : suppl. 74 afflicta : affricta W' —— secutitatis : -tastis W ac pestifere : -isfere .$ be, -fer JA blandiciis : -tus W^, bladitiis 5 ac, -tiis .$ pc 12 est : de add. .$ perpetratis : perpert. I — ipsi: ipse W'.$ B testis : -tes 4 uid. JA ac non: om. G 13 redtitur : reddi. IW .$A B corpote : totp. Il/ 14 agctis : agitis I7.$JA B culpa: -pe V . cognuscitut : -oscitur .$ 44 B letetut : led. G A ze, -atut 7A pr, laet. B 15 Hora : -tam W B, Ora A ultima : -mam WB incognia:-tam W B — ut:ait WB . illam : illa W.$.A preparemur: sepatemus G, -mus IW B 16 Hysidorus : His. W .$ B, Ysid. A dixit : dicit B iusticia : -tia I .$4 B

LIBER SCINTILLARVM

XXIII, 16-25

I03

neque peccatur de Dei misericordia disperit, sed habeat in corde spem pariter et metum ; sic sperit misericordiam, ut iusticiam metuat; sic spes indulgenciae eregat, ut metus genne semper adfligat. 17. Quamuis quisquis sit iustus, numquam necesse est ut hac uita sit securus. 18. Quamuis sanctorum conuersacio probabilis, sic incertum tamen ominibus est qua sint finem distinati. I9. Nulla te res de peccato securo faciat. 20. Quamuis penitenciae propiciatio peccatorum sit, sine metu tamen homo esse non debit, quia penitencie satisfacio diuinum tantum pensatur iudicio, non humanum. 21. Neque enim umquam oportit penitentem habere de peccatis securitatem. 22. Nam securitas necligenciam parat, neclegencia autem sepe incautum ad uita transacta reducit. 23. HYSIDORVS DIXIT : Item incertum namque est uniuscuiusque uite tempus, et ideo festinamdum est, ne forte dubitantem mors repentina preueniat.

24. CESARIVS DIXIT : Quantum sumus securi de preteritis, tantum simus solliciti de futuris. 25. Omnia enim crimina uel peccata cito ad nus reuertuntur, si non cotidie bonis operibus expugnantur.

17 Sent. mm, 5, 16 ; ibid. 665 B. 18 19/55/02» 2S5 8D T5 85, 851 A. 20 Senz. 11, 13, 18 ; P.L. 85, 616 C. 21 Ibid. 22 Ibid. 616 C-617 A. 23 24. .Serz. 12, 5 ; Moni 59, 7-8 ; uel erg. $5, 5 ; MORIN, 234, 1 €t 237, 4-5 ; et denuo Regul. Monast. 2, 2 ; MonRiN 155, 26-27. 25 Regul. Monast. 2, 2 ; Morin 135, 27-28.

peccatut : -tot G pe W S JA B disperit : -ret W .$ /4 ac B, desperet 74 pe sperit: -ret I$ AB iusticiam : -tiam W/.$ B indulgenciae : -tíae W.S.AAB etegat : erigat W'.$ A B genne: gehennae IB, gehenne .$, gebennae 7A adfligat : afl. W/.$ JA B 17 Quisquis : -que I .$ B ut : in add. W $ A B 18 conuetsacio : -tio I/.$ A B probabilis : propab. W'B at Hi Hid. sic:sit W S5 B | ominibus : hom. W $.4B | qua: quo Bpe finem : fine IW.$ B distinati : desten. I, dest. B 19 Nulla te tes : Nullatenus Bf te om. 4 peccato : -tis .$ securo: -tum WB 20 penitenciae : paenitentia I// B, paenitentiae .9 74 ptopiciatio : probacio G, -tiatio W.$ B debit : debet I/.$ AB penitencie : paenitentia I, paenitentiae . 4 B satisfacio : -ctio IW/.$ B diuinum : -no W/.$ B humanum : -no IE .$ pc B 21 opottit : -tet W $ /4 pc B penitentem : penitem G, paen. W .$ B 22 necligenciam : neglegentiaem WW ac, neglegent. W pe .$ 74 B patat: parit WB neclegencia : neglegentia W/.$ 4 B sepe : saepe IZ, sepae 7A uita: uitia I/B reducit : -cet 74 23 Hysidotus : His. W/.$ B, Ysid. 74, item adZ. A dixit : dicit B Item : oz. W .$ AB uniuscuiusque : unusc. IB uite: uitae W$.AB festinamdum : -nandum W .$ AB est : in inter]. S preueniat : praeu. .$ 24 Cesatius : Cess. W, Caes. 9 dixit : dicit B sumus : possumus G secuti : saec. .$ ptetetitis : -retis .$ simus : sumus G 4A ac 26 crimina uel peccata : pec. uel crim. 5 nus: nos I $ A B cotidie : cottidiae I B opetibus : orp. W' ac

I04 XXIIII. DE STVLTICIA I. DOMINVS DICIT IN EVANGELIVM : Omnis qui audit uerba mea et non facit ea, similis est uiro stulto.

2. PAVLVS APOSTOLVS DIXIT : Que stulta sunt mundi elegit Deus, ut confundat sapientes. : 3. Sustinete enim insipientes, cum sitis ispi sapientes. 4. SALAMON DIXIT : Stulti ea quae sibi sunt noxia cupient, et inprudentes odebunt sciencia. 5. Stultus ceditur labiis. 6. Stultus labiis uerberabitur. 7. Os autem stulti confusio proximi est. 8. Qui stultus est, seruiet sapienti. 9. Homo uersutus celat sapiencia, cor insipiencium prouocat stulticia. IO. Quia autem fatuus est apperit stultitiam suam. II. Cor stultorum dissimile erit. I2. Stultus pascitur inpericiam. I3. Stulticia gaudio stulto. I4. Non decent stulto uerba conposita, nec principium labia mencientes. I5. Expedit magis ursi occurrere raptis fetibus, quam fatuo confitenti sibi in stulticia. 16. Quid prodest habere diuicias stulto, cum sapientia emere non possit ?

XXIIII, 1 Mt. 7, 26. 5 Prou.

ro, 8.

Prou. 12, 25. Prou-rs, 21.

AU COL.

6 Prou.

1o, ro.

10 Prou. 15, 16. 14 Prou. 17, 7.

3 2 Cor. 11, 19.

* Prou.

1o, 14.

11 Prou. 15, 7. 15 Prou. 17, 12.

4 Prou. 1, 22.

8 Prou.

r1, 29.

12 Prou. r5, 14.

9

13

16 Prou. r7, 16.

XXIII. MSS:GW $.AB. Textus: G NN. B. Stulticia : -tia W 5 B zo£ies quoties in boc capitulo nisi expresse notetur Tifulum. Stulticia : -tia ;4 1 euangelium : lio W .$ B, abbreu. A 2 apostolus : apals abbr. G dixit : dicit B Que : Quae A B elegit : eligit B Deus : zn infer]. .$ 3 insipientes : -tis I7 4 Salamon : Salomon S.A B dixit : dicit B quae: que IW AB odebunt : hodib. WB pr, odib. 74, hodeib. B ac sciencia : -tiam IW .$ B, -tia A * confusio : -ssioni VW, -one 5$, -oni B

proximi : -mum

I .$ B

9 Sapiencia:

scientiam

WB, scientia $.4 insipiencium : -tium I/.$ .4 B prouocat : -cabit WB stulticia : -tiam IW .$ B, -ciam .A 10 Quia: Qui IW.$.A appetit : ape. W/.$ JA B stultitiam : -ciam /4 12 inpericiam : -tia IV B, -tiam $ — 13 gaudio : -dium WW B 14 principium : -pum IW B, -pem .$ mencientes : ment. IV $, -tientis B

15 ursi : urse V B, urso .$

foet. $ B confitenti : -tendi G pc W'.$ 4, -dentis B 16 diuicias : -tias I/B sapientia : -tiam V B

fetibus : faet. IW,

stulticia : -tiam. W^

LIBER SCINTILLARVM

XXIV, 17-29

I05

17. Homo stultus plaudet manibus cum sponderit pro amico suo. 18. Stultus, si tacuerit, sapiens putabitur et, si conpreserit labia sua, intellegens. IQ. Os stulti contricio eius, et labia illius ruina anime eius. 20. Stulticia hominis subplantat gressus eius, et contra Deum feruit animo suo. 21. Ne respondeas stulto iuxta stulticiam suam, ne efficiaris ei similis. Responde stulto iuxta stulticiam suam, ne sibi sapiens esse uideatur. 22. Quomodo pulchras frustra habet claudus tibias, sic indicens est in ore stultorum parabula. Sicut qui mittit lapidem in aceruum Mercurii, ita qui tribuet insipienti honore. 23. Si contunderis stulto in pilam, quasi typsanas, feriente desuper pillo, non auferetur ab eo stulticia eius. 24. Stultus conplecat manus

suas.

25. In uia stultus ambulans, cum ipse insipiens sit, omnes stultus aestimat. 26. Labia insipientis precipitabunt eum, inicium uerborum eius stulticia et nouissimum oris illius herror pessimus. 27. Hvzsvs FILIVS SiRAAC DIXIT : Hominis stulti non adprehendent sapientiam, et hominis stulti non uidebunt illam. 28. Stultus adceruiter inproperauit. 29. A facie uerbi parturis fatuus, tamquam genitus partus infantis. Sagitta infixa in femore carnis, sic uerbum in corde stulti.

1" Prou. 17, 18. Prou. 26, 4-5. Eccle. 1o, 3.

18 Prou. 17, 28. 19 Prou. 18, 7. 20 Prou. r9, 3. 21 22 Prou. 26, 7-8. 23 Prou. 27, 22. 24 Eccle. 4, 5. 25 26 Eccle. 10, 12-13. Ov Eccli 155 7. 28 Eccli. 18, 18.

29 Eccli. 19, 11-12.

17 plaudet : -dit W' B tit IF, -ssetit.$ A B me: -mae W $ A

spondetit : spopond. 5 74 18 conptesetit : -praesse19 contticio : -tio IW B et labia ... eius : ozz. B ani20 Stulticia : sze .9 subplantat : suppl. 74, -dat Bac

et : in interl. W —— feruit : -uet W JA pes B 21 ne efficiatis ... suam: in marg. inf. W. efficiatis : -ceatis B iuxta : iusta G.$ B suam : 077. 22 tibias : tibi ac W' ae, tibi W pe indicens : indecens W .$ 4 B stultorum : storum 4 ac patabula : -bola .$ 74 aceruum : aetetnum JW Mercurii: Mercur W^ ttibuet : -buit W .$ 4 B insipienti : -bpienti JW ac honore : -tem W .$B 23 contundetis : -tuderis 5 stulto : -um W.B pilam : pila W/.$ 4 pc B typsanas : tispianas |, tips. .$, tipsinas B pillo : pylo IZ, pilo .$ 4 B stulticia : -tia 74 24 conplecat : -icat W $5A B 25 stultus : -tos $ B aestimat : est. 74 26 insipientis : -tes IW ac inicium : -tium WB hettor : er. W $ AB 27 Hyesus : Hiesus W/.$ B — Sitaac : Sirach W' B, Sirahc .$, Sirac 7A — dixit : dicit B — 19 et 29 Hominis : -nes W $ 4 B adprehendent : -dunt G pe 28 adcetuiter : acet. IW JA pe 8 B 29 facie : faciae 5 B pattutis : -rit W .$B femote : faem. .$ carnis: canis W/

106

LIBER SCINTILLARVM XXIV, 30-45

3o. Datus insipientis non erit utilis sibi, oculi enim illius septemplices sunt; exigua dabit et multa inproperauit, et apertio oris illius infamatio est. Hs x 31. Fatuo non erit amicus, et non erit gracia bonis illius ;

qui enim edunt panem fatuae, false linguae sunt. T 32. Ex ore fatui reprobabitur parabula, non enim illa dicit in tempore suo. 33. Cor fatui quasi uas confractum, et omnem sapientiam non tinebit. 34. Narracio fatui quasi sarcinam in uia. 35. Conpedis in pedibus stulto. 36. In ore fatuorum cor illorum, et in corde sapientium os illorum. 37. Confusio patris est de filio indisciplinato. hi 38. Qui docet fatuo, quasi qui conglutinat testa. 39. Cum stulto non multum conloquaris, et cum insensato non habieris. 40. Árenam et salem et massam ferri facilius est portare, quam hominem inprudentem et fatuo et impium. 41. Praecordia fatui quasi rota carri; et quasi axis uersatus, sic cogitatus stulti. 42. Melior est homo qui abscondit stulticiam suam, quam qui abscondit sapientiam suam. 43. Labia inprudentium stulta narrabuntur ; uerba autem prudentium statera ponderabuntur. 44. Non communices hominem indocto, ne male de progeniae tua loquatur. 45. HYERONIMVS DIXIT : Stultiloquium enim et scurrum

30 Eccli. 20, 14-15. 81 Eccli. 20, 17-18. 32 Eccli. 20, 22. 33 Eccli. 21, 36 Eccli. 21, 29. 87 Eccli. 35 Eccli. 21, 22. 17. $4 Eccli. 21, 19. 22027 38 Eccli. 22, 7. 39 Eccli. 22, 14. 40 Eccli. 22, 18. 41 Eccli.

23 slc 42 Eccli. 41, 18. $245 00.1226: 520€.

43 Eccli. 21, 18.

44. Eccli. 8, 5.

45 In Eph.

30 Datus : Datum .$ insipientis : -ti B 5c utilis : -le .$, -les JA sibi : Tibiey oculi : -lis W' ac septemplices : -cis 74 inpropetauit : a facie uetbi parturit zdZ. W e£ postea eras., -abit.$ B 31 gracia : -tia W .$JA B fatuae : fatui W$B false: -si W.$B 32 reprobabitur : repreob. W/ac parabula : -bola .$ A illa dicit : ^ .$ 33 tinebit : ten. I .$ B 34 sarcinam : -na IV.$ B 35 Conpedis : Compedes .$ in pedibus : oz. W, in pedebus .$ 86 corde : -da IW .$ pc B 97 Confusio : -ssio IU 38 fatuo : fatuum IW .$ B conglutinat : -ttinet IW B, -net 5 39 non : ne I/B habietis : habueris I, abieris . B 40 Arenam : Har. IW .$B salem : sal W B fatuo : fatuum W/.$ B — 41 Praecordia : Prec- W/ ,4 B cogitatus : -tis I7, cogitus .$ 42 abscondit : abstc. W ac, -codit .$ ac quam ... suam : ozz. G A qui: que 7 — 48 narrabuntur : -bunt W .$B uerba ... ponderabuntur : oz. G JA statera : -tae B 44 hominem : -ni W/.$ B progeniae : -nia I, -nie S ,4 B 45 Hyeronimus : Hier. W/.$B dixit : dicit B et t in inter]. W' scutrfum : secutum G 4d, scurum B

LIBER SCINTILLARVM XXIV, 45-XXV,1

107

esse non decet Christianum ; decet autem sermo eius sale esse

conditum, ut gracia apud audientes habeat. 46. Quicquid enim amens loquitur, uociferatio est et clamor est appellandus. 47. ELARIVS DIXIT : Stultus iuxta infirmitatis suas sentit, et iuxta inbecilitate naturae suae sapit. 48. GREGORIVS DIXIT : Sicut nec aures escas, nec guttor uerba cognuscit, ita nec stultus quisque sentenciam sapientiae intellegit. 49. Fatuo cum sapientibus in predicatione non suspicias, ne per eum qui implere rem non ualit, ille qui praeualit obsistas. 50. HYSIDORVS DIXIT : Nihil stulticia peius, nihil insipientia deterius, nihil ignauia turpius. Ignorantia uiciorum nutrix est. Ignorancia enim, quid sit culpe dignum, non sentit. Insipiens assiduae peccat. ÍIndoctus enim facile decipitur, stultus in uicio cito labitur. XXV.

DE AVARICIA

1. DOMINVS DICIT IN EVANGELIO : Cauete ab omni auaricia, quia non in habundancia cuiusquam uita eius est, quae possidet.

46 Epist. 109, 2, 5 ; HILBERG r1, 354, 9 ; P.L. 22, 908.

48

49

XV

44 50 £y. 2, 65 ; P.L. 83, 860 B C.

Le. 12,15.

sermo : -onem I$ B gtacia : -tiam IW .$ B, -tia JA 46 1? est oz. W SB appellandus : -latus B 4? Elarius : Hil. IW .$, Yl. A pe, Hyl. B dixit : dicit B infirmitatis : -tes W' pe.$A B inbecilitate : -cillitatem W^.$ B, -cillitate 74 natutfae : -te ;4 48 dixit : dicit B aures : auris IW.$ B escas : aescas .$ guttor : -tut $ 74 cognuscit : -oscit IW .$ /4 B sentenciam : -tiam W .A B, -tiaem .$ intellegit : -igit 74 pc 49 Fatuo : Fatuum WB . cum: in W, om. B sapientibus : -ti IW B predicatione : -tio W^ non: oz. B suscipias : socies WB, -pies .$ implere : inpl. WB rem : oz. W B pe — non: £n inferl. W —— ualit: ualet W.$ 4B — ille: illi W/ 7A pe B praeualit : preualet W'.$ ;4 B obsistas : -sta B 50 Hysidorus : His. W B, Ys. A dixit : dicit B stulticia : -tiae B insipientia : -tiae B Dno tt bae RD T x 6site 0B uiciorum : uit. I7 Ignotancia : -tia W/.$ JA B quid sit ... Indoctus enim : 7s zzarg. inf. 5 a/. 7. culpe : -pae B assiduae : adsidue W/.$ pc B, asidue .$av, -duo .4 uicio : uitio IV.$B labitur : delab. W'.$ A B SCXWVUMSS. S G.IE S. 74 Bo TextussiG: IN. B. auaticia : -tia W' B, zofzes quoties in boc capitulo nisi expresse notetur Titulum. auaticia : auatia S ac, -tia $ pc 7A 1 Dominus ... euangelio : oz. auaticia : -tici $, -tia 74 habundancia : -tia W'.$ 4 B cuiusquam : cuius quia I cuiusque B quae : quem IE, JA uf uid.

108

LIBER SCINTILLARVM XXV, 2-15

2. PAVLVS APOSTOLVS DIXIT : Omnis fornicatio et inmundicia et auaricia, nec nominetur in uobis.

3. Omnis fornicator aut inmundus aut auarus, quod est idolorum seruitus, non habet hereditatem in regno Christi et Dei. 4. SALAMON DIXIT : Conturbat domum suam qui sectatur auaricia ; qui autem odit munera uiuit. ffe 5. Auarus non implebitur pecunia, et qui amat diuicias fructus non capiet ex eis. 6. Auaro autem nihil est excelestius. 7. Nihil est iniquius quam amare pecuniam ; hic etenim animam suam uenalem habet. 8. Multos perdedit aurum atque argentum. 9. Non sit porrecta manus tua ad capiendum, et ad dandum collecta. IO. AGVSTINVS DIXIT :Sicut enim auaricia in infernunr ponire, ita iugum Christi in caelo leuare consueuit. II. HYERONIMVS DIXIT : Auaricia modum ignorat et, cum omnia deuoret, nescit penitus saturare. I2. Esurit semper et inops est, et, cum feralibus dentibus. uniuersa regna mundi discerpserit, ,,tu adhuc ieiuna", horrebilibus confitetur.

I3. GREGORIVS DIXIT : Inpetiginem quoque habet in corpore, quisquis auariciam uastatur in mente. I4. Si autem necdum possumus relinquere propria, saltim non concupiscamus aliena. I5. Auaricia cor parentis inlecit fecunditas prolis, eo enim 2'Bphss- s: 8 Eph. 5, 5. 4 Prou. 15, 27. 5 Eccle. 5, 9. 6 Eccli. 1o, 9. * Eccli. 1o, 10. 8 Eccli. 8, 5. 9 Eccli. 4, 36. 10 11 12 dO POT T DD DUET GEAT 14 Hoz. Euang., 5, 4; P.L. 76, 1095 A. 15 Moral. 1, 4, 5 ; P.L. 75, 530 D.

2 dixit: dicit B inmundicia : -tia W' JA B etusaut Sub auaticia auatia $ ^ 3S fornicatot : -tur I7 19 aut : et IWW.$ B est : esti IV posz. exp. e£ eras. — seruitus : sed uitus G ac Christi : -to W/B 4 Salamon : Salomon $.AB dixit : dicit B suam: Dei .4pve auaricia : -tiam I// B, -ciam 3) uiuit : uiuet I$ B 5 implebitur : impletur W/B pecunia : pecc. W^ diuicias : -tias W/.$ B 6 nihil est excelestius : Z7 zarg. sup. 5$ excelestius : scelestuis I, scelestius .$ B * iniquius : -quus W/ pecuniam : -nia $,paec. B — et:om..$ uenalem :-abilem W/ $8 perdedit : -didit W .$ .4 B atque : aque .$ ac 9 dandum : tantum IW, -da 4 pc 10 Agustinus : Aug. B dixit : dicitB auaricia : -tia74 infernum : -no IW B ponite : ponete IW .$ B, punire ;4 11 Hyeronimus : Hier. W'.$ B dixit : dicit B Auaticia: Auaria $$, -tia A modum : -do A deuotet : -tat 74 pe nescit : necit IW ac penitus : paen. S B saturare : -ri WS B 12. inops est: inopsem G feralibus : -abilibus W/ ^ regna mundi: ^ W/$ B discerpsetit : discep. W/ tu: tunc se I.S B ieiuna : -nam WB horrebilibus : -ibilius W' B, orrib. 74 confitetur : confitebotur G ac 13. dixit : dicit B Inpetiginem : Impit. .$ auariciam : -tia IW/.$ B, -tiam A uastatuf: ueft. S — 14 necdum: nondum Jac concupiscamus : -pescamus 74 ac ^ aliena :alena W'ac —— 15 Auaricia : -tiam W, -tia $ 4 parentis : -tes /Á inlecit : inlicet IW B, -icit .$ 44

LIBER SCINTILLARVM

XXV, 15-XXVI,

9

ro9

et ambitum congregande hereditatis accenditur, quo multis heredibus fecundatur. I6. CYBRIANVS DIXIT : Auarus uir similis est infernum. I7. Auariciam palam saeuit. I8. IN VITAS PATRVM DIXIT : Qui amat argentum non uidebit scientiam ; et qui congregat illud obscurabitur ei. XXVI.

DE VIRTVTIBVS

1. DOMINVS DICIT IN EVANGELIO : Nemo est enim qui faciat uirtutem in nomine meo, et possit cito male loqui de me. 2. PAVLVS APOSTOLVS DIXIT : Non enim in sermone est regnum Dei, sed in uirtute. 3. Alii per Spiritum datur operatio uirtutum. 4. Fides uestra non sit in sapientia hominum, sed in uirtute Dei. 5. SALAMON DIXIT : Noli prohibere benefacere eum qui potest ; si uales, et ipse benefac. 6. Omne custodia serua cor tuum, quia ex ipso uita procedit. 7. HYERONIMVS DIXIT : Multae sunt uirtutum species, que sectatoribus suis tribuunt regna caelorum. Vnus quidem iter, sed perueniendi multa conpendia. 8. Qui proficere studit, etiamsi gradum perfectionis attingat, semper tamen inuenit quo crescat, et per dies singulos seipsum melior fiat. 9. Nemo potest et uirtutum signum et diuicias possedere.

16 ZAdrzoniio ad filium spirit. 9; LEHMANN 46, 8; P.L. 103, 691 C. 19 18 Evacnivs, Senfentiae, 18 ; J. LECrERCQ, in Seripzorium v, 2, 1951, p320sccDH Too rx9TSD; XXVI, 1 Mc. 9, 39. 2 1 Cot. 4, 20. 8 1 Cot. 12, 8 et 1o. 4 1 Cor. 2, 5. Ij Ptou2327.

ex ms. I.

6 Prou. 4, 23.

8 Epist. 53, 1,

v Epist. 123, 1, 1 ; HILBERG 111, 72, 5 ; nota,

4; HILBERG 1, 445, 5 nota, ex ms. I.

9 Epist. 58,

2, 2 ; HILBERG 1, 529, 12, nota, ex ms. 1*.

et :ad WS B congregande : -dae W/B fecundatur:fac. ^ 16 Cybrianus : Cipr. WS JA B infernum : -no W .$ JA B 17 Auariciam : -tia W .$ B saeuit : seuit W/ /4 18 uitas : uita I .$ dixit : dicit.$ B obscurabitut : opsc. 74 ei : oz. WS XXVI MSS:GW $.AB. "Textus : G. Tulum. uirtutibus : -tute W'.$ B 1 enim : eni S 2 dixit: dicit B 4 sed : set B 5 Salamon : Salomon .$ 74 B dixit : dicit B qui : si B

6 Omne :-ni W .$B setua : cons..$ * Hyeronimus : Hier. W .$B dixit : dicit B Multae : -te 4A B que : quae I.S B sectatoribus : rectat. G caelorum : cel. perueniendi : -ti IW/ ^ $ studit: -det W/.$ 4 pc B attingat : adt. I7.S JA B quo : quod G A crescat : ctis. I ^ seipsum : -pse I ae, -pso W pe B 9 Nemo : Neme G uirtutum : -tes W .$ B, -tem JÁ signum: simul W.B diuicias : -tias WB possedere : -idere W 74 pc B

IIO

LIBER SCINTILLARVM

XXVI, ro-2r

IO. AGVSTINVS DIXIT : Vitatur uirtutem malicia, et zizania

contendit frumentum. : II. AMBROSIVS DIXIT : Non potest mens regnum habere uirtutum, nisi prius excusserit iugum uiciorum. I2. GREGORIVS DIXIT : Scientia etenim uirtus est, humilitas

enim custus uirtutis. I3. Sanctus quisque, etiam cum peruersa mente requiretur, a bonitatis suae studium non mutatur. I4. In uia Dei socius habere desiderate. IS. HvsIDORVS DIXIT : Ad uirtutis deficile consurgimus, ad uicia sine labore dilabimur. 16. Oculta uirtutis pro helacione. 17. Grandis enim sudoris inpertimur, ut ad caelum conscendere ualeamus. "i I8. Sicut paulatim homo a minimis uiciis in maximis proruit, ita gradatim ad eam que sunt excelsa consurgit. I9. Qui autem inordine uirtutis conprehendere nititur, cito pereclitatur. Haeci est causa in rerum natura ut, quicumque uelociter a profectu tendunt, sine dubio celeriter finiantur. 20. Prius uicia sterpanda sunt in homine, deinde inserende uirtutis. Nam quoherere et coniungere non potest ueritas cum mendatio. 21. Vis autem uirtutes tuas augere, publicare noli.

10 P.L. 59, 478 B.

11 IviraN. Powrn, De Via Contemplatiua v, 12 Hoz. Euang. 7, 4 ; P.L. 76, 1102 B. 13

5, 1;

14 15 Senz. 11, 36, 1 ; P.L.. 85, 657 B. 16 Syn. 2, 62 ; ibid. 859 C. 4" Sent. 11, 36, 1 ; ibid. 657 C. 18 Ibid. 36, 5 ; ibid. 657 C. 19 Ibid. 36, 4 ; ibid. 637 C. 20 ILid. 356, 6 ; ibid. 657 D. 21 Syn. 2, 62 ; ibid. 859 C.

10 Agustinus : Aug. B dixit : dicit B uirtutem : uir 24 fe malicia : malaitia W ac, -tia W' 5v, militiae $a, -tiae 5 pc, malititiam B zizania : zez. W B contendit : -temnit I B, int. .$ 11 dixit : dicit B uittutum : -tem IVac JA pe uiciorum : uit. W/.$ B 12 Gregorius : -reus W ac dixit : dicit B uirtus est : -tutis G enim : etiam W/.$ B custus :

-tos W Apc X 18 requitetur : -ritur W'.$ B studium : -dio WB 14 socius : socios W .$B 15 Hysidorus : His. W/.$p5c B, Hisod. $a, Ys. A ., dixit : dicit B uirtutis : -tes IW .$ B deficile : diff. W/.$ /JA B uicia :

uitia I/ B,

conuicia

.$

dilabimur : del. .$

16 Oculta : Occ.

W .$AB

uirtutis : -tes IW B helacione : el. W.$ 4 B 1" Grandis : pto prae. 5$, -des W B sudotis : -res I B 18 uiciis : uit. IJ B in:iG gradatim : grau. 4 eam : ea I B que : quae .$ 19 inordine : -nate W'B uirtutis : -tes IW .$B pereclitatur : peric. W/ ;4 pc B Haeci : Haec W/ $.AB natura:-reaW — a:ad WB profectu : -tam IF, perfectum B 20 uicia : uitia W^.$B sterpanda : stir. IW .$ 4 B in : £n inferl. W" insetende :-dae W/.$ ^^ uirtutis : -tes W'.$ 4 B quohetere : coh. W .$ B, quohaer. 74 coniungere : -gi IW/.$ JA B mendatio : -cio I 231 Vis: Vir G pubDlicare : suppl. G A, -ri $

LIBER SCINTILLARVM XXVI, 227XXVII, 4.

rir

22. GREGORIVS DIXIT : Ille mentis supernus ciues aspiciunt, que cum uirtutum odoribus ad Deum per sanctam desideria proficiscunt. 23. Cum uero adhuc timore bona quis agit, a malo penitus non recessit. Ex timore unumquodque uicium premitur, ex caritate autem uirtutis oriuntur : fides, spes, caritas.

24. Gaudeat in opus bonum, quodque uirtus administrat. 25. CYBRIANVS DIXIT : Nihil prodest uerbis proferre uirtutem, et factis distruere ueritatem.

XXVII.

DE VICIIS

I. DoMINVS DICIT IN EVANGELIO : Àb intus enim de corde hominum cogitacionis male procedunt : adulteria, fornicationis, homicidia, furta, auaricia, nequiciae, inpudicitiae oculos, blasphemiae, superbia, stulticia, omnia haec mala ab intus

procedunt et communicant hominem. 2. PAVLVS APOSTOLVS DIXIT : Non ergo regnet peccatum in uestro mortale corpore ut oboediatis concupiscenciis eius. 3. SALAMON DIXIT : Iniquitatis suae capiunt impium et funibus peccatorum suorum unusquisque constringetur. 4. AGVSTINVS DIXIT : Nulla caro exultat in Deo qui uiuit in uiciis.

22

23 Moral. 1, 26, 57 ;P.L. 75, 544 A B. 24 25 De mortalitate 20 ;HARTEL, 310, 2-3 ; P.L. 4, 596 B. XXVII, 1 Mc. 7, 21-23. 2 Rom. 6, 12. 8 Prou. 5, 22. 4 Appendix Serzt. 54, 1 ; P.L. 39, 1848 D.

22 Gregotius : item add. JA pec dixit : dicit B mentis : -tes S B supernus : -nos WS B ciues : cuius G, ciuis Jd que : quae 5$ odoribus : ad. B sanctam : -ta W $ AB ptoficiscunt : -untur W'.$ B 23 bona: bone 24 penitus : paen. WB tfecessit: fecisset G.A uicium : uit. W.$ B catitate : -tem .$ uirtutis : -tes IW B 24 opus bonum: opete bono W B quodque : quod una quoque I, quod unaquaque 5, quod quaque 74, quod unaqueque B 25 Cybrianus : Cipt. W ;4 B, Cypr. 5 dixit : dicit B et factis : affactis G, a factis 44 distruete : dest. $ 74 pe

XXVIL MSS:GW..A4B. Textus. G. IN. B. Vicium : Vitium W'.$ B, Zoties quoties in boc capitulo nisi expresse notetur 1 cogitacionis : -tiones I/ 9 B, -nes 74 male : malae 5 procedunt : -dant Bac — fornicationis : -nes WS A B auaricia : -tia W/.$ B nequiciae : -tiae W' JA, -tia $ B inpudicitiae : -tia W $4 B oculos : -lus W .$ B, malus

adg. W$B blasphemiae : blanph. G «, blasfemia W, -mia 9B stulticia : -tia W/.$ B haec : hec A mala : male G communicant : coinquinant .4fe, cumm. B 2 apostolus : -los W' dixit: dicit B mottale : -li W' JA pe B oboediatis : obod. G ae, obed. JA concupiscenciis : -tiis I/.5 B 2 Salamon : Salomon .$ 24 B dixit : dicit B Iniquitatis : -tes W .$ JA pe constringetut : -itur W/.$ 74 pc B 4 Agustinus : Aug. B dixit : dicit B qui : quae .$ 74 pz, que B

II2

LIBER SCINTILLARVM

XXVII, 5-17

5. HYERONIMVS DIXIT : Non purgantur mala uiciorum, nisi ex conparatione uirtutum. 6. Malae arboris nodo malos clauos aut cuneos infigendus est.

7. Non poterunt in die iudicii aliorum uirtutes aliorum uicia subleuari. 8. Circumdati enim uiciis non possunt uidere uirtutis. 9. Omnia uicia expelle ab anima tua, ut uirtutis animae consequere possis. IO. Nos uero amore uirtutum uicia superemus. II. Omnes enim homines uiciis nostris fauemus et, quod propria facimus uoluntate ad naturae referimus necessitatem. 12. Hvsiponvs pixiT : Recedens homo a Deo statim uiciorum traditur potestate, ut, dum patetur intenta uicia, reuertendo unde cecidit, resepiscat. A a:

I3. Satis dilegatim se palpant, qui uolunt sine labore uicia superare. I4. Perfecte renunciat uicio qui occasionem euitat in perpetrando peccato. I5. Vicia uero cordis tui reuela. 16. Nonnumquam hominem sua uicia persecuntur, quia nimirum qui prius uolendo ea sibi fecit socia, ea postea sentit etiam nolens stimulus. 17. Dupliciter est autem criminis reus qui et admittit sce-

5 C£. In Mrz. 9, 20; P.L. 26, 58 B. 6 IDi7. 21, 24; P.L. 26, 155 A. ri Ibd.25, 95 BDIPCGAETSSEBI 8 Cod. Lyon 6oo, fol. 9v, sub titulo : De expositione xv prophetarum 9 BasrLivs, zAdzonitio ad filium spirit. 2; LEHMANN, 33, 2-3; P.L. 103, 686 B. 10 Epi. 125, 14, 1 ; HILBERG mI, I32, 18; IDE 22 TOBOS 11 IDid. 55, 4, 2 ; ibid. x, 492, 7-9 ;P.L. 22, 562. 12 Sen. 15:22: 1: DAI N82 NG2AUB: 13 Ibid. 32, 5 ; ibid. 634 B C. 14 Ibid. 32, 4 ; ibid.

654 C. 15 Syn. 2, 62 ; ibid. 859 C. 1*4 ILid. 33, x ; ibid. 635 B.

16 Sez. 1x, 32, 6 ; ibid. 634 D-635 A

5 Hyeronimus : Hier. W'.$ B dixit : dicit B Ww atbotris: atbor 24p5c ^ nodo: nudo

AA

6 Malae : Mala G 4, Malo malos: malaus Wa,

malus W/pc.$ B clauos : -uus W .$ B cuneos : cuneius I7, cunius .$, cum eos ZA, cuneus B infigendus : intig. 74 pc 4? uicia : uita .$ ac subleuati : -re IW $ac AB S uirtutis : -tes I .$ B 9 Omnia : Omne WW .$, Omni B uicia : uitio W/.$ B uirtutis : -tes I .$JA B consequere : -qui I B 10 uirtutum : -tem 4 zid. W ac uicia : oz. G 11 19 Omnes : Omnis Ww homines : omnes G.A, -nis .$ fauemus: faciemus .$ ptoptia:pro pfima .4 natutae :-re/4 referimus :-remus.$ — ne-

cessitatem :-tate. — 12 Hysidorus : His. I/$B, Ys. 4 — dixit:dicitB ^ potestate :-tati [V B ut : ad W'ac — patetur :-ituf W/.$ B — intenta: infesta resepiscat : tesip. W'.$74 pc B 13 dilegatim : diligate W^, dilicate .$, dilig. 4, dilecate s ziZ. B ac, delicate B pe 14 renunciat : -tiat V $ B occasionem : occans. G 24 ac, occass. W/ ^ peccato: -tum W'B 15 Vicia .. hominem sua (7z sez. 16) : ozz. W^ 16 socia : sotia .$ stimulus : -losa WW .$ B, estim. 44 Nonnumquam. Nam numq. G A 17 criminis : -nus .$ ac et: om. W sceleta : scael. 5

LIBER SCINTILLARVM

XXVII, 17-XXVIII, 6 1x3

lera per uoluntatem et defendit ea per contumaciae tumorem. I8. Inuicem sibi succrescunt uicia ut, dum unum

abierit,

succedat alium. I9. Aliquando utiliter peccator in minimis uiciis, ut maiora utilius caueantur. 20. Veraciter autem uiciis, excludantur.

sanantur

uicia, que uirtutibus,

non

21. CESARIVS DIXIT : Vicia enim nostra hostes nostri sunt. 22. IN VITAS PATRVM DIXIT : Sicut pinguis terra germinat quod absconsum est in ea, sic et caro pinguis producit uicium. XXVIII.

DE EBRIETATE

I. DOMINVS DICIT IN EVANGELIO : Adtendite autem uobis ne forte grauentur corda uestra in crapula uel ebrietate et curis huius uitae. 2. PAVLVS

APOSTOLVS

DIXIT

: Nolite inebriare uinum,

in

quo est luxoria. 3. SALAMON DIXIT : Luxoriosa res uinum et tumultuosa ebrietas, quicumque in his dilectatur non erit sapiens. 4. Ne intuearis uinum quando flauiscit, cum splenduerit in uitro color eius ; ingreditur blande, sed in nouissimo mor-

debit ut coluber et sicut regulus uenena defundit. 5. Nullum

secretum

6. HYESVS

FILIVS

est, ubi regnat ebrietas.

SIRAC DIXIT

: Operarius ebriosus non

18 Ibid. 33, 4 ; ibid. 655 C. 19 Ibid. 33, 5 ; ibid. 635 C. 20 ILi4. 21 FAv srvs RxiENSIS, Ü$erzz.1, 1; P.L. 58, 869 C. — 22 S. INixvs, De octo spirit. malit. 5 ; P.G. 79, 1147 B. XOXSV/L EDU 176 721,054. 2 Eph. 5, 18. 38 Prou. 20, r. 4 Prou. 23, 31-32. B Prou. 31, 4. 6 Eccli. 19, 1-2.

defendit : -det .9 contumaciae : -tiae .9 74 tumorem : timot. B 19 peccator : -tur |, -cat B minimis : minis B uiciis : uitiits VW ac, uitiis W pe 20 que: qui I7, quae .$ B excludantur : -duntur W/. B — 21 Cesarius : Cessar. W, Caesat. .$

dixit : dicit B

22 uitas : uita I B

dixit : dicit.$ B

germinat : minat add. e£ eras. G cato : et ad. G XXVII. MSS:GW$.AB Textus : G. IN. B. ebrietas : ebtiaetas 9 B, zo/ies quoties in boc capitulo nisi expresse notetur 1 grauentut : -uetut G ebrietate : epr. W, sc. B 2 apostolus : op. B dixit : dicit B inebtierare : aepriati W, -ri 5 B uinum : uino [/B luxoria : -utia 24 pe 38 Salamon: Salomon $4 B dixit : dicit B luxoftiosa : luxotia 74 zc, luxutia 24 pe ebrietas : aebr. W/ — dilectatur : del. A ol 4 intueatis : intuaeatis ]/ flauiscit : -uescit ]/.9 B, -uiscet 24 ae, -uescet JÁ pe blande: -dae / | uenena : uenera G defundit : diff. W 5B, -det A B ebrietas : aebr. WW, sic $. B 6 Hyesus: Hies. WS B Sirac : Sirach W $ B dixit : dicit B ebtiosus : aebr. W^ 9

L. S. (cxvir)

II4

LIBER SCINTILLARVM XXVIII, 6-17

locopletabitur et qui spernent modica paulatim decidunt. Vinum et mulieris apostatare faciunt sapientes et arguunt sensatos.

!

7. Sufficiens autem est homine eruditum uinum exiguo ; in dormiendo non laborabis ab illo, nec sencies laborem.

8. Diligentes in uinum noli prouocari, multos enim exterminauit uinum. 9. Amaritudo animae uinum multum potatum. IO. Aequa uita uinum hominibus, si bibas illud moderate subrius. Ir. Vinum

in iocunditate

creatum

I2. Vinum moderate potatum mae. I3. Vinum

multum

potatum

est, non

ebrietate.

sanitas et corpore et aniirritacionem

et irram et

ruinas multas facit. I4. Sicut ignis probat ferrum durum, sic uinum corda superborum. I5. HYERONIMVS DIXIT : Vbicumque saturitas et ebrietas fuerit, ibi libido dominatur.

16. Relegiosus numquam uinum redoleat, ne audiat illud philosiphi : hoc non est osculum porrigere, sed propinare. 17. Quicquid inhebriat et statum mentis auertit similiter fugiamus et uinum.

? Eccli. 51; 22; 8 Eccli. 51, 3o. 9. Eccli- 31,29. 10 Eccli. 31, 32. 11 Eccli? 31, 55. 12 Eccli. 31, 36-37. 13 Eccli. 31, 358. 14 Eccli. 51, 51. 15 In lifum 1, 7; P.L. 26, 567 A. 16 Epis. 52, 11, 3 ; HILBERG 1, 434,2» nota, ex ms. e; P.L. 22, 536. 17 Ibid., 434, 10; br. 1229452/7:

locopletabitur :locup. W'.$ 4 B qui : non add. B pe spernent : -nit W.B modica : im imferl .$ decidunt : -dit W/ B, -det .$ mulieris : mueres W, -res $4 B apostatate : -state WB pe *? Sufficiens : Quam praem. S autem : oz. W.B est om. 5$ homine: -ni W/.$ 4 pc B eruditum : -doito W ac, -dito W pc.$ JA B exiguo : -guum .$, et add. 5 in: Zn inter]. W sencies: -ties W .$ B 8 in : oz. W B in uinum : inuicem .$ prouocati: -rae W^, -re B exterminauit : -bit B 9 animae : -me 74 potatum : -tut G.A 10 uita uinum : uitaui W/ ac, uita W pc subtius : sob. W'.$ /4 pe B, inm sententia sequenti in G W, etis add. $ B iiiocunditate :-dite W/ — creatum :-tus.$ ac

non

:inad4.

W .$AB

ebrie-

tate : aebr. IW, sic .$ 12 Vinum ... animae : oz. G A moderate : -tae.$ potatum :potate $ ^ sanitas :estadd. .$ B — 19et:in add. W'ac,om.S$ ^ corpore et animae : anime et corporis $ cotpotis:-ri B — 13irritacionem: intitat. V, -tionem .$ 4 B irram : itam W' 4B facit : fecit IW ac 14 superborum : atguet adZ. W .$B 15 Hyeronimus : Hier. W .$ B dixit :dicit B et: atque I$ B ebrietas : aebr. W, sic .$5 B libido : libuido W ac 16 Relegiosus : Relig. 74 B uinum : ozz. redolent : dol. .$ ac audiat: audiant G 74 philosiphi : -sophi W/.$ 4 B pottigete : cottegite G, corrigete A 17 inhebriat et : inaebriaetate , inebr. et i ZA, inebrietate B auettit:euer. I/.$ 4 B fugiamus : fugeia. W ac :ut W $ B

LIBER SCINTILLARVM

XXVIII, 18-28

II5

I8. Ventrem distentum cybo et uini pocionibus inrigatum uoluptas genitalium sequitur. I9. Quicquid seminarium uoluptatum est uenenum puta. 20. AMBROSIVS DIXIT : Infirmum stomachum moderatus cybus et uinum confortat. Ebrietas autem corpus debilitat. 21. Plerumque enim gula et abundancia uini turpiter in luxoriam soluit. 22. Vinum quippe non reputatur in usum, sed damnatur in excessum. , 23. HYSIDORVS DIXIT : Ebrietas autem perturbacione gignit mentes, furorem cordis, flamma libidinis. 24. Ebrietas autem ita tamen alienat, ut ubi sit nesciat ;

unde etiam malum non sentitur quod per ebrietate committitur.

25. Plerisqui laus est multum bibere et non inebriare. Audient hi aduersum se dicentem prophetam : Vae qui potentis estis ad bibendum uinum et uiri fortes ad miscendam ebrietatem. 26. Non solum ex uinum inebriantur hominis, sed etiam ex

ceteris potandi generibus ; uario modo conficiuntur. 27. BASILIVS DIXIT : Sicut enim pisces se preparat ut gluciat escam, ita ebriosus in uinum suscipit inimicum. 28. Vinum enim nobis Dominus ad ebrietatem, donauit.

ad laeticiam cordis, non

18 Epis. 55, 2, 5; HirBERG 1, 488, 15 ; P.L. 22, 561.

19 Epis. 54, 10, 5 ;

HiLBERG 1, 477, 15 ; P.L. 22, 555. 20 IvrrAN. Pouxn., De Via coniempl. v1, 22,25 P:17, 59, 468. B. 21 Ibid. ux, 6, x ; ibid. 480 C. 22 23 Senf. xx, 43, 1 ; P.L. 85, 649 C. 24 Ibid. 43, 2 ; ibid. 650 A. 25 (Is. 5, 22)

Ibid. 43, 5 ; ibid. 650 A. 26 Ibid. 43, 7 ; ibid. 650 C. 2*9 Admonitio ad filium spiril. 34 ; LEHMANN 54, 21-22 €t 55, 1-2 ; P.L. 103, 695 B. 28 Ibid. ; ibid. 54,

5-15 P-17- 695...

18 distentum : -dum B cybo: cibo W.$B pocionibus : pot. D$ B inrigatum : -to . uoluptas : ueluptacti W' ac genitalium : generalium .$ 19 Quicquid : -quit 7 — 290 dixit : dicit B modetatus : -te I. cybus : cibus IW $ B Ebrietas : Aebriaetas ]/ ^ ^21 abundancia: habuntantiam Ic, habundantiam We, -tia 5, habundantia 74 B luxotiam : luxur. 7A pe 22 reputatur : repot. G fc JA, refut. IV, put. 5 ac damnatur : dampnatutr 7A pc excessum : excelsum I7. 23 Hysidotus : His. W B, Ys. A dixit : dicit B Ebtietas : Aebtriaetas W, sic.$ B pertutbacione : -tionem WS$B mentes : -tis I/.$ B flamma : -mam W'$ pe B, oz. S$ ac, flama A 24 Ebtrietas : Aebt. W, sic 5 B autem : oz. W .$ tamen : mentem I7 5 (ita mentem 747 raj.) pet: oz. W ebrietate : -tem W .$ 4 B, sic .$ B 25 Plerisqui : -que I .$4 B bibete : -ti,4 inebtrierare : -ri / B Audient : Audiant G pe W $ A B hi: hii JW.AB NVaen Ve d potentis : -tes

W .ApcB,-ti$

^ miscendam : mic. W' ac — ebrietatem : 5c. $ B — 26 uinum :

-no W.B inebtiantur : ebr. .$ hominis : -nes IW.$ A B generibus : quae add. W'B 27 dixit : dicit B pisces : -cis W .$ JA pe B pteparat : praep. IW A gluciat : glut s/c G, gluttiat .$ B in uinum suscipit : susc. in uin. uinum : uino WB inimicum : inm. W/ 28. Dominus : -ne I7 laeticiam : -tiam W .$ B ebrietatem : sc .5 B

i10

LIBER SCINTILLARVM

XXVIII,

29-X XIX, 6

29. Plurimi namque hominis per uinum maxima debilitatem corporis contraxerunt, nec poterunt consequi pristinam

firmitatem, quia non temperauerunt gole ardorem. 30. Ebriosus putat se aliquid obtimum agere, cum fuerit precipicia deuolutus. 31. In omnibus te exibe subrium, ut te subrietas exibeat. XXVIIII.

DE DECIMIS

ri. DoMINVS DICIT IN EVANGELIO : Omnem decimacionem uestram distribuere. 2. Ipse per prophetam loquitur : Inferte omnem decimam in horeo meo ut sit cibus in domo mea, et probate me in his,

dicit Dominus. " "d 3. PAVLVS APOSTOLVS DIXIT : De filiis Leui sacerdocium accipientes mandatum habent decimas sumere a populo secundum legem, id est a fratribus suis. 4. Hillarem enim datorem diligit Deus. 5. SALAMON DIXIT : Alii diuidunt propria et diciores fiunt,

alii rapiunt non sua et semper in egestate sunt. 6. Hvxssvs FILIVS StRAC DIXIT : In omne dato ilarem fac uultum tuum et in exultatione sanctifica decimas tuas. Da

29 Ibid. $4, 11-14. 30 Ibi2.; ibid. 54, 16-17 ; P.L. 695 B. XXVIII, Totum capitulum : Ps.- Cassanivs, Hol. 16, P.L. B. 1 Cf. Tob. r, 7, uel potius : Hepzafeucbi partis posterioris quissima e codice Iugdunensi ... U. Robert, Lyon 1900, p. 29 : Deut. a R. P. A. Vaccati .$.I. 2 Malach. 5, 1o. 8 Hebr. 7, 5. B Prou. 11, 24. 6 Eccli. 55, 11-15.

31 Ibid. 55, 4-5. 67, 1078 C-1079 uersio latina anti26, 12. Repertum 4 2 Cor. 9, 7.

29 Plurimi namque : Plurimamque .$ namque: -quae JD hominis : -nes W $ Apc B maxima: -mam ]W/.$B corporis: -res W ac poterunt : potuer. I B gole: gulae W/.$, gule /4, guilae B 380 obtimum : opt. W SATB precipicia : -cipia IV, -tia DB 31 te : oz. G exibe : exhibe IV.$B subrium : sob. W$.AB subrietas : sob. W $4 exibeat : exhib. I .$ A B, Deo add. W B XXVIII MSS:GIÉS.AB. Textus : G. Titulum. decimis : denus W' az, decinus W pe — 1 euangelio : uang. W.— Omnem : Omnes I zc, Omne W pc decimacionem : -tionem W .$ /4 B distribuere : -buite W.$ B 2 pet : oz. W 5 horeo : orreum I ;4 B, horreo .9 meo : meum IV 4 B cybus : cibus W .$ B 8 dixit : dicit B sacerdocium : -tum WB, -tium .$ sumere : summ. 44 secundum : saec. 5$ legem or. B 4 Hillarem : Hila. W .$ JA pc B 5 Salamon : Samon WW ac, Salomon W pec.$ A B dixit : dicit I B diciores : dit. W/.$ B fiunt : fiant IV — rapiunt: rapiant W' —— egestate sunt : aegestates IW 6 Hyesus : Hiesus WS B Sirac : Sitaach WW, Sirach .$ B dixit : dicit B omne : omni I .$B dato : datum 74 ilarem : hil. W .$ JA pc B, hill. 4 ac uultum tuum : -tu tuo 44 exultatione : -nem W/ decimas tuas : -mis tuis 4

LIBER SCINTILLARVM Altissimo secundum

XXIX, 6-16

II7

datum eius, et in bono oculo adinuen-

tionem facitu manuum tuarum, quoniam Dominus retribuens est et sepcies tantum reddet tibi. 7. AGVSTINVS DIXIT : Decime enim tributa sunt egentium animarum. 8. Quod si decimam dederis, non solum habundantia fructuum recipies, sed etiam sanitatem corporum consequeris. 9. Non egit Dominus Deus, non premium postulat, sed honorem. rio. Deus enim noster qui dignatus est totum dare, decimum a nobis dignatur repetire, non sibi, sed nobis sine dubio, profuturum. II. Vt propheta dicit: Primicias areae tuae et torcularis tui non tardabis offerre mihi. Si tardius dare peccatum est, quantum peius est enim non dedisse. 12. De milicia, de negocio, de arteficio reddi decimas. I3. Cum enim decimas dandum, et terrena et caelestia

possis munera promere, quare per auariciam duplice te benedictionem defraudas ? I4. Haec enim est Domini iustissima consuetudo, ut si tu illi decimam non dederis, tu ad decimam reuoceris.

15. Dabis impium militem, quod non uis dare sacerdotem. 16. Benefacere semper Deus paratus est, sed hominum malicia prohibetur.

* CAESARIVS, S$er7z. 33, 1 ; MORIN, 137, 14-15.

Ibid. 33, 2 ; MoniN 138, 2. 10 Ibid. MoniN, 137, 6-8. (Ex. 22, 29). 12 MonRiN, 137, 28-30. 14 Ibid. 33, 2; 138, 14-15. 16 Ibid. ; MoniN, 138,

S Ibid. ; Moni, 137, 24-26.

9

33, 1; MonIN, 136, 12-14. i1 IL. ; Ib;d.; Mon1wN, 137, 18-19. 13 Ib.; Mon1N, 158 10-11. 15 Ibid. ;MoniN 19-20.

Altissimo : -ma B ac adinuentionem : -cionem 24 facitu : -to I7/A B, fatito .$ sepcies : -ties W/.$ B ? Agustinus : Aug. B dixit : dicit B

Decime:

-mae

W/SB

$8 habundantia : -tantiam

tributa:

-bulata

W/ ^ egentium:

W' ac, -dantiam IW pe .$B, -cia 7A

-cium

.4

fructuum : -ctum

W, respicies adZ. e£ exp. G sedie dsetoy sanitatem : -tum .$ 4 9 egit : eget W .$, enim 24 10 decimum : -mam .$ repetire : -tere I B, petere 5 profuturum : -tfo 24 ii Vt: Vnde WB primicias : -tias W/.$ B areae : atae W B ac, arie 5 pe, atiae 74, araeae B pe — etoz.W ^ totrculatis : -tiis $, -colaris B tui : tuis G 2A ac . tardabis : -dibis G offerte : offere W enim: oz. W$B 12 milicia : -tia IW.$ B negocio : -tio U7.$, negutio B, et add. W B arteficio : attif. G pc W .$, attifitio 24 reddi : redde W .$ pc B, rede 5 ac 13 dandum : -da W B ac u£ uid., -do .$ A B pe — caelestia : Celo

muneta : numeta

WW, -re B

promerere : -riri W^, -reri 24 pc B:

auaticiam : -tiam W'A B, -tia .9 duplice : -ci W.$, -cem A duplice te : -citer B te cXEdesG benedictionem : -ne W'.$ B 14 iustissima : iusticia Ga^ consuetudo : -tedo W'ac — si tu : sit W Bac ut uid., si B pc decimam : -inam W ac dederis : -diris B decimam : -mum 24 15. impium : impio JW.$ B militem :-ti / B,-te.$ — dare : in znterl. W—— sacetdotem : -ti IW .$B 16 semper Deus : e^ W .$ B, sempet : pet 5 ac hominum : -nem JW malicia : -tia W/ ,4 B, miliciae .$

iti8

| LIBER SCINTILLARVM XXIX, 17-XXX, 6

17. Decimae enim ex debito requiruntur, et qui eas dare noluerit res alienas inuasit. Et quanti pauperis, in locis ubi ipse habitat, illo decimas

non

dante,

fame

mortui

fuerint,

tantum omicidiorum reus ante tribunal aeternae iudicis apparebit, quia rem a Domino pauperibus delegata suis usibus reseruauit. Qui ergo sibi aut premium conparare aut peccatorum desiderat indulgenciam promerere, redditis decimis, etiam de noue partibus studeat aelymosinam dare. XXX.

DE CVPIDITATE

I. DOMINVS DICIT IN EVANGELIVM : Quam deficile est confidentes in pecuniis in regnum Dei introire. 2. Deficile quippe est pecunias habentes regnum Dei introire. 3. PAVLVS APOSTOLVS DIXIT : Radix omnium malorum est cupiditas, quam quidam appetentes errauerunt a fide et inseruierunt se doloribus multis. 4. SALAMON DIXIT : Semite omnis auari animas possidentium rapiunt. 5. Aque furtiue dulciores sunt et panes absconditus suauior. 6. Statera dolosa abominacio est apud Dominum, et pondus aequum uoluntas eius.

17 Ibid. 33, 3 ; MORIN, 159, 14-20. XXX, 1 Mc. 10, 24. 2 Mc. ro, 25. 5 Prou. 9, 17. 6 Prou. 11, r.

1? Decimae : -me IW A

3 1 Tim. 6, 10.

enim : etenim W a; uid., B

4 Prou. r, 19.

eas : ea I B

no-

luefit : -rint 7/4 alienas : aliaenas .$ pauperis : -res W'.$ A B habitat : -tant 44 — illo : ozz. A dante : tande B fuerint : ferunt G tantum : -torum I $ ;4 omicidiorum : hom. W/.$ JA B aeternae : -ni IW .$ B, -ne 4A apparebit : apat. .$ ac delegata : -tam W, delatam B usibus : usubus 74 ac

tesetuauit : setu. IV, -abit.$ 74

Qui : Quia I7

conpatate :

-üW.sB peccatotum : -tem WW ac desiderat indulgenciam : ^ 74 indulgenciam : -tium W' ac, -tiam W pe .$ A B promerere : quam merete G, -eti I 4 bc B, promemeteti .$ redditis : seddat G, reddat ;4 etiam : JDieoscet diaeta p D noue: nouem ]/.4B studeat : -diat aelymosinam : el. 74, elim. B

XXX.

MSS:GW $.4B.

Textus : G.

1 cuangelium : uangelio W' ac, -lio W' pe.$ B Deficile : Dif. W .$4 B est : qui add. W .$B

3 apostolus : -tulos W/ — dixit : dicit B Salamon : Salomon IW $ 4B

Semitae .$' sap. G.À ciotes :dult. S244 est: eius : zn

deficile : diff. W/.$ A B 2 habentes : -bent in W/.$ B

inseruierunt : -uerunt W.$ B

dixit : dicit B

Semite

4

: Senite G A,

omnis : omnes .$ possidentium : Jis W, -cium 4A fapiunt : 9 Aque : Aquae furtiue : fortiuae IV, -uae 5, for. /4 dulB — panes : panis $ 74 B 6 abominacio : -tio I B, abhominatio eius [Lac — Dominum : Deum .$ B aequum : equum I 4 infer]. W^

LIBER SCINTILLARVM XXX, 7-15

II9

7. Suauis est homini panes mendacii, postea implebitur os eius calculo. 8. HvEsvs FILIVS SIRAC DIXIT : Viro cupido et tenace sine ratione est substancia. 9. Insolubilis oculis cupiditas in parte iniquitates non saciabitur, donec consumet arefaciens animam suam.

IO. Qui aedificat domum in stipendiis alienis, quasi qui colegit lapides suos in hieme. Qir. Multi dati sunt in auri casus et facta est in speciae ipsius perdicio illorum. : I2. AMBROSIVS DIXIT : Porro cupiditas atque superbia in tantum

unum

sunt

malum,

nec

superbus

sine cupiditate,

nec cupidus sine superbia possit inuenire. I3. HYSIDORVS DIXIT : Graue enim dolore amittuntur que cum magno amore habentur. Minus autem carendum dolemus, quod minus possidendum dilegimus. I4. Gloriae temporalis sequentis etsi nitidi sunt foris fulgore potentiae, intus tamen uacul sunt elacione superbiae. I5. Qui in adpetendis honoribus seculi aut prosperitatibus mundi instanter desudat labore, et hic et in futurum uacuus

inuenitur a requiae.

V Proud 29; T7. 8 Eccli. 14, 5. 9 Eccli. 14, 9. 10 Eccli. 21, 9. 11 Eccli. 31, 6. 12 IvL1AN. Pown., De Via confezpl. xx, 4, 1 ; P.L. 59, 479 B. 13 Sen£. 111, 59, 2 ; P.L. 853, 731 A. 14 Ibid. 59, 7 ; ibid. 731 C. 15 Ibid. 48, 2; ibid. 718 A.

? homini: -nis .$ ac uf uid. panes: panis I$ 4 B implebitur : -bit .$ S Hyesus : Hies. W.$ B Sirac : Sirach W .$ B dixit : dicit B cupido : cubido .$ tenace : -ci I B substancia : stantia IW ac, -tia W' pe 5 B 9 Insolubilis: Insaciabilis 4 oculis : -lus W' pce. B iniquitates : -tis G pc W pe $ AA B saciabitur : sat. W/B consumet : -summet |, -summit B atefaciens : arefic. .$ consumet atefaciens: -summare facens (faciens pe) JA 10 aedificat : aesd. W' ae, ed. 4 stipendiis : pendiis G, pecuniis W/ B, conpendiis .$ collegit : colleigit W ac, -ligit W' pc .$B, coll. 74 p hieme : hyeme W'B 11 dati : tati W ac speciae : -cie 74 ipsius : illius .$ perdicio :-tio W' — 12 dixit : dicit B cupiditas : -tatis 4 malum : mala 44, ut add. W $ B nec: ne G cupidus sine sup. possit : sine sup. pos. cup. I .$ (sine : sinon) B inuenire : -niri W/.$ B 13 Hysidorus : His. WW .$ B, Ys. A dixit : dicit B graue : -ui IV .$B amittuntuf : amm. W | que: quae W $ amote : timore B ac u/ uid. carendum : -do W/.$ B dolemus : oz. G A possidendum : -do W/.$ B, possed. 74 ac dilegimus : dilig. $4 B 14 Gloriae : -tiam IW B tempotalis : -lem W'B sequentis : -tes IW .$ B fotis ... uacui sunt : ozz. B fulgote : -rae I, -urae .$ intus ... elacione : n zarg. znfer. 5 elacione : -tionae I7, -tione B supetbiae : -bie 74 15 adpetendis : adpetentes G 4, appetendis I B honoribus : horibus J7 seculi : saec. IW .$ aut : at G ac instantet : -tes G, -ti IVB futurum : -to W $ B requiae : requie I7B

120

LIBER SCINTILLARVM XXX, 16-26

I6. Nemo potest spiritalia bella suscipere, nisi prius carnis edomarit cupiditatibus. 17. Non potest ad contemplandum Deum mens esse libera, cum desideriis huius mundi et cupiditatibus inhiat. Neque enim alta conspicere poterit oculos quem puluis claudit. 18. Omne peccatum peior est auaricia et amor pecuniarum. I9. Cupiditas omnium criminum materia est; si enim succiditur radix criminum, non polulant ceteri sopulis peccatorum.

20. Numquam saciare nouit cupiditas, semper auarus egit ; quantumque magis adquirit, tantum amplius querit. 21. Plerique potentis tanta cupiditatis rapiae inflammantur, ut de confines suis pauperis excludunt. Non est mirum quod morientes inferni ignibus deputentur, qui uiuehtes flammam cupiditatis suae menime extinxerunt. 22. Qui desiderio cupiditatis exestuant flatu diabolicae inspiracionis uruntur. 23. EVSEPIVS DIXIT : Pecuniae cupiditas populorum corda mortalium superat, et iam fraterna necessitudinem uiolat. 24. IN VITAS PATRVM DIXIT : Nihil prodest pecuniam non habere, si uoluntas fuerit possidendi. 25. Tantum habemus, quantum necessitas poscit, non quantum cupiditas concupiscet. 26. Nihil prodest ei nuditas cui inest cupiditas.

16 Sen. 11, A41, 1 ; ibid. 645 B. 17 Ibid. 41, 2. 18 Ibid. 41, 5. 4 ; ibid. 646 A. S. PRosPER, Senfenz. 112 ;P.L. 51, 442 B. 20 Ibid. 646 B. 21 Ibid. 41, 8 ; ibid. 647 A. 22 Ibid. 41, xo ; ibid. 647 24 25 EvsEB. GarrniCcAN,, IP 67 ross iD: 26

16 edomatit : -auerit W .$ B, -xet 4

cupiditatibus : -ates I/.$ B

19 Ib. 41, 41, 7 ; ibid. A B. 23 Homil6;

17? inhiat :

inhyat IW B Neque : Ne I ac conspicere : -speicere I7 ac oculos : -lus W AB claudit: -det 4 18 Omne : Omni I B peccatum : -to I B auaricia : -tia W/B pecuniarum : -niotunt 19 polulant : pulluant V7, pullulant $, polluant AB ceteri sopulis : -ris opulis 74 sopulis : soboles W .$, suboles B 20 saciare : satiati I B, -ri.$ egit : eget. quantumque : -quae I .$ tantum : -to 74 fc quetit : quaetit .$' 21 potentis : -tes I S A B tapiae : sabiae IV", rabie 5, rabiae 74, sapiae B inflammantur : -atur 5, inflama. /4 confines : -niis I7 $ B, -nis JA suis : suae G A, om. .$

paupetis:

-res

W .$ 4, minimae B

W$ AB

excludunt : -dant

extinxetrunt : -cxerunt 5$ 74

W/.$ B

menime : min.

22 exestuant : exaes. IW .$

diabolicae : diabul. W/, -ce .$ .A inspiracionis : -tionis W .$5c JA, -tiones $ ac B uruntut : hur. W'B 23 Eusepius : Eosebius WW B, -bius .$ dixit : dicit B Pecuniae : Penie W ac, -nie W pc A etiam : et I B fraterna : -nam W $ A uiolat : uolat G ac 24 uitas : uita G pc W'B dixit : dicit $B Nihil: pecuniam adZ. W/ 285 habemus : -eamus W .$ 4 B poscit : concupiscet : -scit IV.$B -cet 44

I2I

XXXI. DE DISCIPLINA

ET INCREPATIONEM

I. DOMINVS DICIT IN EVANGELIO castigo.

: Ego quos amo, arguo et

2. PAVLVS APOSTOLVS DIXIT : Omnes autem disciplina in presente uidetur non esse gaudii, sed meroris ; postea fructum pagatissimum exercitatis per eam reddet iusticiam. 3. SALAMON DIXIT : Audi, fili mi, disciplina patris tui, et ne

demittas legem matris tui, ut addatur gratia capite tuo et torques collo tuo. 4. Tene disciplina, ne demittas ea ; custodi illa, quia ipsa est uita tua. 5. Accepite disciplinam et nolite abiecere eam. 6. Noli arguere derisorem, ne oderit te. Arguae sapiente, et diligit te. 7. Qui diligit disciplinam, dilegit scientiam ; qui autem odit increpationis, insipiens est. 8. Via uitae custodienti disciplinam ; qui autem increpationis relinquet errat. 9. Egestas et ignominia ei qui deserit disciplinam ; qui autem adquiescit sapienti, gloriabitur. IO. Stultus inridet disciplinam patris sui ; qui autem custodit increpationis astucior fiet. II. Qui increpationis odit morietur. I2. Plus profecit correptio apud prudente, quam centum plage apud stulto.

XXXI, 1 Apoc. 5, 19. 2 Hebr. 12, 11. 3 Prou. r, 8-9. 4 Prou. 4, 13. 5 Prou. 8, 33. 6 Prou. 9, 8. MU PEOUL T2, E. 8 Prou. 1o, 17. 9 Prou.

I5, 18.

XXXI. Titulum. Ego : Eo sente : -ti

10 Prou. 15, 5.

11 Prou. 15, 1o.

12 Prou. 17, 10.

MSS:GW $.AB. Textus: G et om. B inctepationem : -ne W .$, oz. B 1 in euangelio : oz. .$ B zc, Eos B fe 2 dixit : dicit I/B Omnes : Omnis 5$ B preI.S B gaudii : -di W/ metofis : -tes 74 ac pagatissimum :

pac. $ JA pe teddet : -dit.$ JA iusticiam : -tiae W' B, -tiam .$ 3 Salamon : Salomon IW.$/4A B dixit : dicit B fül:fliW disciplina : -nam W .$ A B ne : Zn inferl. demittas : dim. WB tui: tuae IW .$ B, tue JA pe gratia : -tiae I capite : -ti W/.$ JA B torques : -quens P ac 4 disciplina: -nam W/$.A4B demittas : dim. W/S.4pcB . ea: eam W.$.AB illa : illam W/.$ JA B B Accepite : Accip. IW/74 B, Accipi .$ abiecete :

abic. W .$ 4 pc B 6 Arguae : Arguete IW B, Argue JA sapiente : -tem I .$, -ti 4A B diligit te : -gite I, -get te 74 pc 4 dilegit : -igit W .$ 4 B odit : hod.2;4 increpationis :-nes WW .$/4 B insipiens ... increpationis (m senzen£. 8) : in zarg. inf. W alia manu S increpationis : -nes IW .$JA pc B relinquet : -quit W B, -quid .$ 9 ignominia: -niae .$ adquiescit : -scet 24 sapienti : arguenti I/.$, arguendi B 10 inridet : -dit W .$ B increpationis : -nes

WS$4B astucior : -tior I.S B 11 increpationis : -nes I 5 B, -ciones 74 odit : hodit 24 ac 12 profecit : -ficit B prudente : -tem W .$ A B stulto : -tum IW $ 4 pc B

22

LIBER SCINTILLARVM XXXI, 13-25

13. HyESVS FILIVS SrRAC DIXIT : Vir prudens et disciplinatus non mormorabit correptus. I4. Priusquam interroges, ne uetuperis quemquam ; et cum

interrogaueris, corripe iustum. 15. Qui odit increpationem minuetur ad uita. 16. Corripe amicum, sepe enim fit conmissio, et non in omni uerbo credas illum. 17. Est correptio mendax in ore contumiliosi. 18. Corripe proximum antequam conmineris, et da locum timore Altissimi. I9. Peccator homo deuitauit correptionem. 20. Qui odit increpationem uestigium est peccatores; nam qui timet Deum conuertitur ad cor suum. 21. AMBROSIVS DIXIT : Leniter castigatus exibet reuerentiam castiganti ; asperitate autem nimiae increpaciones o&fen-

sus nec increpacione recepit, nec salutem. 22. Sustinent aequanimiter ut infirmus, quos emendare non potuerunt castigatus.

23. Blanda pietate portandi sunt, qui increpare pro sua infirmitate non possunt. 24. Pro diuersitate peccancium, alii portandi sunt, alii castigandi, quia modus diuersus est peccatorum. 25. Tunc enim propteruos melius conrigimus, cum ea que bene gessisse credunt, male demonstramus.

13 Eccli. 1o, 28. 14 Eccli. 11, 7. 15 Eccli. 19, 5. 16 Eccli. 19, 15-16. 17 Eccli. 19, 28. 18 Eccli. 19, 17-18. 19 Eccli. 32, 21. 20 Eccli. 21, 7. 21 IviiaN. PowER,, De Via contemplatiua xx, 5, 1 ; P.L. 59, 449 B. 22 Ibid. 23 Ibid. 5, 2 ; ibid. 450 A. 24 Ibid. 1, 1 ; ibid.443 D. — 25 S. GnEGOR. MaGNvs, Pastor. 3, 8 5; P.I. 77, 38. B:

13 Hyesus : Hiesus IW .$ B Sirac : Sirach W .$ B dixit : dicit B motrmorabit : murmurauit I, murmo. .$ 74 5e, murmorauit B 14 uetupetis : uit. I7 B, -res S, uituperes 44 — interrogauetis : -ti G iustum :-te V .$B 15 odit : addet G, hodit 4 increpationem : corrept. IW/.SB minuetur : -itur .$ ad : oz. WS B uita : uitam J4 16 sepe: saepe IW conmissio : comm. IW/.$ B non:oz.W ilum:ilh WB 17 contumiliosi : -meliosi W.S.AAB

18 conmineris

: comm.

IV/.$ B

timore : -tis IZ, -ri .$ B

Altis-

simi : -mo W ac JA ac 19 deuitauit : -bit .$ 20 Qui odit increpationem : oz. G JÀ peccatotes : -ris 9 74 pc B Deum : Dominum W ac conuertituf : cot uett. .$ 21 dixit : dicit B exibet : excipet G, exhib. W .$ B reuerentiam : teuaet. I castiganti : -gati.$, -di B nimiae : minie IV, nimie 74 inctepaciones : -nis W/.$ B, -tiones ;4 inctepacione : -tionem W .$ JA B tecepit : -ipit I .$/4 B 22 Sustinent : -tine I, -net B aequanimitef : edad infirmus : -mos W .$ B emendate : aem. .$ potuerunt : -etis I7 B pe, -etint $, poteris B ac castigatus : -tos W .$ B, -tut J4 23 Blanda : -de x pietate : piaet. $ B qui: quia V' ^ increpare : -ri W'B 24 peccancium : pecant. IJ, -tium .$ B castigandi : -ti W^ modus : modo G 4 25 propteruos : proteruos | ^ contrigimus : corr. W /4 pe B, corteg. 5$ 74 ac que : quae 5 — gessisse : egississe I, add. se W'B male : mala W'B

LIBER SCINTILLARVM

XXXI, 26-XXXII,1

123

26. GREGORIVS DIXIT : Sunt nonnulli qui increpationes uerba audiunt, et ad penitentiam redire contemnunt. 27. Vel pene terreant quos premia non inuitant. Audiat de regno quod amet, audiat de suplicio quod timeat ; ut, si amur ad regnum non trahit, uel timor minet.

28. HvsrDponvs DixiT : Salubriter accipiunt iusti, quociens de suis excessibus arguuntur. 29. Plerumque mali similis sibi in malum, defendunt. 30. Qui per blanda uerba castigatus non corregitur, agrius necesse est arguatur. Cum dolore enim abscidenda sunt, que

leniter sanare non possunt. 31. Qui, admonitus secreto, corrige de peccato neglegit, puplice arguendus est, ut uulnus, quod occulte sanare nescit, manifeste debeat emendare. 32. Palam sunt arguendi qui palam nocent, ut, dum aperta obiurgatione sanantur, hii qui eos inmitando deliquerant, corregantur. 33. Dum unus correpitur, plurimi emendantur. ut pro multorum saluacione unus condemnetur,

unius licentiam multi pereclitentur. XXXII. DE DOCTORIBVS I. DOMINVS

DICIT IN EVANGELIO

Melius est quam per

SIVE RECTORIBVS : Euntes autem predicate,

dicentes quia adpropinquauit regnum caelorum. 26 Hoz. Euatg. 31, 5 ; P.L. 76, 1230 B. 24 Ibid. 11, 4 ; ibid. 76, 1117 C. 28 enfant, 325.65 P: I27 825 70410: 29 Ibid. 32, 12 ; 1bid. 705 A. 30 Ibid. 46, 11 ; ibid. 716 A. 81 Ibid. 46, 12. 32 Ibid. 46, 15 ; ibid. 716 A B. 33 Ibid. 46, 14 ; ibid. 716 B.

XXXII, 1 Mt. 1o, 7. 26 dixit : dicit B nonnulli : -nolli B inctepationes : -neis IW ac, -nis W' pc B penitentiam : paen. W/.$ contemnunt : -mpnunt I pe, -tendunt $ 44, -mptunt B 21 pene : poene I7 B, paene 9 premia : praem. 44 2? audiat : autdiat [/ suplicio : supp. IW/.$ /4 B, unusquisque ad. W .$ B ut : £2 zarg. W amut: amot ÀWW.$ AB 28 Hysidorus : His. W/.$ B, Ys. 44 dixit : dicit B accipiunt iusti : ^ V ^ quociens : -tiens IW B 29 similis : -les W A bc B malum : malo W AB 30 pet: oz. W blanda: pl. W/ cottegitur : cottig. IW B agtius ... arguatut : £2 zzarg. .$ agtius : act. 5 A B pe est : om. W arguatut : argui ;4 abscidenda : absced. ;4 que : quae I .$ sanate : -ti WW B 31 corrige : -gi IW B, -egi $5, -gere JA puplice : publ. .$ B occulte : -tae . sanare : -ri W'B manifeste : -tae .$ emendare : -ri I.S B 32 aperta: apta IW hii : his B inmitando : imitandos W, imit. 9 B corregantut : cottig. W'4AB 33 cortepitur : cottip. W.$ B, corrigitur 44 plutimi : plumi .$ ac saluacione : -tione IW .$ A B condemnetut : -tempnetut I7, -dempnetur 74, cont. B unius : unus V licentiam : -ciam 74 peteclitentur : periclinentur I ac, petic. IW pe .5B

XXXIL Tiiulum. praed. W^

MSS:GW

$.A4B.

"extus : G.

rectoribus : -tibibus W/ 1 euangelio : euag. .$ ptedicate : quia: qui G JV, quoniam .$ adptopinquauit : -quat 74

124 2. aure 3. mini

LIBER SCINTILLARVM

XXXII, 2-16

Quod dico uobis in tenebris, dicite in lumine, et quod in auditis, predicate super tecta. Omnis scriba doctus in regnum caelorum similis est hopatrifamilias qui profert de thesauro suo noua et uetera.

4. Beatus ille seruus quem, cum uenerit Dominus, inuenerit

uigilantem. 5. PETRVS APOSTOLVS DIXIT : Pascite in uobis gregem Dei, prouidentes non quoacte sed spontaniae. 6. PAVLVS APOSTOLVS DIXIT : Sic nos existimet homo ut ministros Christi et dispensatores ministrorum Dei. 7. Neminem dantes ullam offensionem, ut non uituperetur ministerium nostrum ; sed in omnibus

exhibeamus

nosmet-

ipsos sicut Dei ministros. 8. State succincti lumbos

uestros in ueritate, et calciate

pedes in preparatione euangelii pacis.

De

9. Attende tibi doctrina, insta in illis ; haec faciens, et te

ipsum saluum facies, et eos qui te audiunt. IO. Tu autem loquere, quae deceat, sanam doctrinam. II. SALAMON DIXIT : Labia iusti erudiunt plurimos ; qui autem indocti sunt in cordis egestate morientur. I2. Argentum electum lingua iusti; cor impiorum pro nihilo. I3. Vbi non est gubernatur, populos corruit. I4. Doctrina nuscitur uir. IS. Doctrina bona dabit gracia ; in itinere contemptorum uorago. I6. Vbi non sunt boues, presipe uacuum est; ubi autem plurimi segites, ibi manifesta fortitudo bouis.

2 Mt. 10, 27. 8 Mt. 15, 52. 4 Mt. 24, 46. D T Betts. 4, I. 4 2 Cot. 6, 3-4. 8 Eph. 6, 14-15. 9 1 Tim. 4, 16. 11 Prou.

ro, 2r.

15 Prou. 15, 15.

12 Prou.

1o, 20.

16 Prou. 14, 4.

13 Prou.

i1, 14.

6 1 Cor. 10 Tit. 2, 1.

14 Prou.

12, 8.

2 auditis : -istis I, adistis predicate : praed. W/ —— 3 doctus : -tos .$ regnum : regno IF.$4 B 4 ille : illae .$ Dominus : et ad2. W .$ A B uigilantem :-tes G — 5 dixit: dicit W B — Pascite : qui est adZ. W .$ B quoacte : coacte IV B, coactae .$ spontaniae : -nae I7, -neae .$ B ac, -nee B pe 6 dixit :

dicit B ministros : mynys. W ministrorum : -steriorum .$ 7 Neminem : -ni W $4 B 8 State : ergo add. W $ A B calciate : -ti W,

-tiati B

9 Attende : Adt. W .$ A

tibi : et adZ. W .$ B

doctrina : -nae .$,

-nam 4, -ne B haec: hec 74, enim add. W'.$ A B 10 quae : que .$ 4 deceat : decet 5 Bpe — 11 Salamon : Salomon W.$ A B dixit : dicit B cotdis : -de 44 egestate : -tem .$ motientur : moriuntur .$ 12 Argentum : Arguent. W ac electum : elic. W 13 gubernatut : -tor 4A B populos : lus IW.$ A B cottuit : -ruet IW AB 14 nuscitur : nosc. W J4 pe B, nasc. 5$ 15 gracia: -tiam W'.$ 4 B itinere : iten. WW 16 ptesipe : -sepe IV/4 B, -saepe .$ plurimi : -ma W^, -mae .$ B segites : -etes W $ 4 pc B, -itis 24 ac u£ uid. ibi : ubi W ibi ... Fons (» senent. 18) : in marg. infer. W. alia «anu

LIBER SCINTILLARVM

XXXII, 17-28

I25

17. Cor sapientes querit doctrinam. 18. Fons uitae, erudicio possidentes;

doctrina stultorum,

fatuitas. I9. Qui narrat uerbum non adtendenti, quasi qui suscitat dormientem de graue somno. 20. ORIENVS DIXIT : Ille ergo offert sacrificium laudis, pro

cuius uerbum et moribus et disciplina laudatur et benedicitur Deus. 21. Non ante alius docere, quam nos instructi et racionabiles esse debemus. f 22. AGVSTINVS DIXIT : Sunt qui tenent legem memoria, sed non implent uita. 23. Magis quippe innocentes non estis, si fratres uestros, quos iudicando corregire potestis, tacendo perire permittitis. 24. Ipse uero qui praeest non se exaestimet potestate dominandi, sed caritate seruiendi.

25. Plus debit esse amandus qui praeest, quam timendus. 26. Noli adtendere ad labia loquentis, sed quooperantis. 27. HYERONIMVS DIXIT : Qui pastor est, esse debet et magister. Nec in eclesiis, quamuis sanctus sit, pastores sibi nomen adsumere audeat, nisi possit docere quos pascit. 28. Illi aliorum debent esse doctores, qui speciem conuersacionis suae, multo tempore ante dedicerunt.

17 Prou.

15, 14.

18 Prou.

16, 22.

19 Eccli. 22, 8.

20 In Leuit. 5,1;

BAEHRENS, 346, 5-7 ; P.G. 12, 457 A. 21 22 Enarr. in Deus Sou 2 epu 6 uox: 23 Regula ad seruos Dei 7 ; P.L. 32, 1381. 24 Ibid. x1; ibid. 1384. 25 Ep AT PI E26» soo: B; exon. R25 D7053 22» 07:7;

26 24 In 28 Epist. 125, 9, 5 ; HILBERG n1, 128, 14 ; nota,

17 sapientes : -tis I $ 74 pc B — 18 uitae : uita IV, uite 4 B W .$ possidentes : -tis I .$ 74 pc B doctrina :-nam ]V ^

erudicio : -tio

fatuitas : -etas 5 19 Qui: Quae V/ uetbum : zz interl. W al. zz. adtendenti :att. B — graue : -ui W'.$ A pc B 20 Orienus : Origines I, Origenis 9 74 ac z/ uid., Origenes LA peB dixit : dicit B ergo : oz. W B sactificium : -tium .$ pto: per WB disciplina : -nam IW/B benedicitur : -cetut 74 21 alius : alios W ApcB tacionabiles : tat. W B, -lis . 22 Agustinus : Aug. B dixit : dicit B Sunt : in interl. W al. zz. memotia : -tiam I, moriaeB implent : -plet G zc uita : uitae B 23 iudicando : -cante G 74 corregire : -rigere W JA B, -etre .$ permittitis : -mititis I ac 24 praeest : pre. W' A B exaestimet : exist. IV S JA B potestate : -ti B sed : se 5 catitate : -ti I p seruiendi : -ti G.S 25 debit : debeat IW, de hiis 5, debet 4 B amandus : -dos .$ praeest : pte. I .$ A B timendus : -dos 5 26 adtendere : att. B labia : libia I ac quoopetantis : coop. VW B, -tes $ 74 27 Hyeronimus : Hier. W .$ B dixit : dicit B eclesiis : aec. IW, eccl. .$ 74, aeccl. B quamuis: qua uis W pe ut uidB pastores : -ris W/$ AB audeat : audiat J/ ^ pascit : -cet 74 28 speciem : -cimen WB conuetsacionis : -tionis I .$ A B dedicerunt : did. WW.$ 4 B

126

LIBER SCINTILLARVM XXXII, 29-39

29-30. Sermo doctrinae numquam defecit ; quantum plus a doctore fuerit erogatus, tantum amplius duplicatur. Et cum subiecta sibi arua riget, numquam fontes unda siccatur. 31. Cum de Deo loqueris, ita debis temperare sermonem, ut audientes diuersis reficias cybis, et unusquisque secundum possebilitatem stomachi sui congrua alimenta suscipiat. 32. Quando

sacerdus arguet peccantes,

si illi audire con-

tempnunt et insuper contra eum seuiunt, ille nihilominus increpit seuientes. 33. Nec timore suspiret, quominus arguet peccatores in fletu oculorum et stridore dentium. 34. Doctorum officium est, uel lapsis manum porregire, uel errantibus iter ostendere. 35. Stultum est quemquam docere quod ignorat. 36. Doctus oratur plures sermonibus, paucis uerbis, appetit. 37. Non confundant opera sermonem doctores, ne forte, cum in eclesia loqui coeperit, tacitus quilibet respondeat : Cur haec ipse non facis. 38. Sermo sacerdotis Scripturarum sale conditus sit. 39. Loquentibus in ecclesia, non clamor populi, sed gemitus suscitetur ; lacrimae auditorum laudes eius sint.

29-30 In Mrz. 5, 42-45 ; P.L. 26, 41 A.

81 Ir Mr. 15, 31 ; P.L. 26, 89 D. 32 Cod. Lyon 6oo, fol. 2v, sub titulo : De expositione xv prophetarum. 33 Ibid. fol. 5, sub eodem titulo.

34 In lonazm, 4, 10; P.L. 25, 11531 A (MSS : Lyon 60o,

f. 9-10 ; Paris, B.N. lat. 14086, f. 194) 35 Cod. Lyon 60oo, fol. 18v, sub titulo : Ad Paulinum. 86 Cod. Paris, B.N., Nouv. acq. lat. 446, f. 16, sub titulo : Incipiunt sententiae generales 8* Epis. $2, 7, 2; HirBERG 1, 426, 18 ; P.L. 22, 533. 38 Ibid. 8, 1 ; H1LBERG 1, 428, 17 ; P.L. 22, 534. 39 Ibid. 428, 16.

29 docttinae : -ne A defecit : deficit W' B, sed add. W .$ B — erogatus : etrog. A 80 subiecta: -tam WB arua: atuam IB riget: regit G.$ 4 fontes : -tis WS B 31 debis: debes W.$ AB audientes : -tis IW .$ secundum adZ. W' cybis : cibis W^.$B secundum : ozz. W, saec. 5 possebilitatem : possib. W/.$ 74 B sui : sua G congtua : -gtaa W ac suscipiat : -piunt G.A, -piant .$ 32 sacetdus : -dos W .$A B si : oz. . contempnunt: -mnunt $ 4a: B et insuper : ^ IW B insuper : et add. seuiunt : setu. 74 ac increpit : -pet I /4 B, -pat .$ seuientes : setu. LA ac 33 suspiret : superetut V B, superat .9 arguet : -uat IV.$JA B et: om. G.S stridote : -dor W.$ dentium : -cium 74 34 porregire : -rigere W.S$.AB itet : item. JW 386 oratur : -tor IW A sermonibus : sententias WB uetbis: -bais W'ac appetit: aperit WB 37 doctotes : -tis I B ne: non .$ eclesia : aeclesiae W, aeccl. .$ B, eccl. 74 coeperit : cep. $ ac JA quilibet : quilebit .$ haec: hec $4 38 sacerdotis : seac. IV ae, -tes JA ac 39 ecclesia : aecl. W, aeccl. B suscitelacrimae : -me .$ 44 tuf : -tatetut IV ac laudes : -dis .$

LIBER SCINTILLARVM

XXXII, 40-51

127

40. Perdit auctoritatem docendi, cuius sermo opere destruetur. 41. Peritus ante uitam sic lingua inreprehensibilis queritur, ut doctus merito suscipiatur. 42. Caput est arces docere quod facias. 43. Innocens enim absque sermone conuersacio quantum exemplum prodest, tantum silentium nocet. 44. Latratu canum, baculoque pastoris, luporum rapies deterrenda est.

i

45. Percussorem episcopum ille condemnat, qui dorsum suum posuit ad flagella. 46. AMBROSIVS DIXIT : Contumiliosus est et mendaciter arguet qui contumiliam facit. 47. GREGORIVS DIXIT : Qui caritate erga alterum non habet, praedicationis officium suscipere nullatenus debet. 48. Vsus quippe recte perfecte conuersationis est, ut preesse non audeat qui subesse non dedicerit, nec oboedientiam subiectis imperit, quam prelatis non nouit exhibere. 49. Predicatio sacerdotis operibus confirmanda est,

ut

quod uerbis docet instruat exemplis. 50. Predicatio plus actibus quam uocibus insonet. 51. Sunt plerumque qui, dum metire se nesciunt, que non dedicerunt docere concupiscunt ; qui pondus magisterii tantum leuius aestimant, quantum uim magnitudinis illius ignorant.

40 Epist. 69, 8, 4; HiraznG r1, 695, 14 ; P.L. 22, 662. 41 Ibi2. 695, 5. Epist. 69, 8, 7 ; HiraERG r1, 695, 21 ; P.L. 22, 662. CicERO, De orat. 1, 132. Epist. 69, 8, 8; HiraEnG 1, 696, 6-8 ; P.L. 22, 665. 44 Ibid. 696, 8-9. Epist. 69, 9, 1 ; HiraEnG r, 696, 19-20 ; P.L. 22, 665.

42 43

45

46 Ivr1AN. PoMER., De

Vsta contezupl. xx, 8 ; P.L. 59, 452 C. 4*7 Hom. Euang. 17, 1 ; P.L. 76, 1139 B. 48 Dialog. 1, 1; P.L. 77, 156 C ; MORICCA, 19, 12-15. 49 50 51 Pas/or. 1, prol. ; P.L. 77, 13 B.

40 Perdit : Petait W ac uita $, uiam Ba

destruetut : distruitur IW .$ B, dis. 74 ac 41 uitam : quefitut : quaer. WB utisvante P2 42 Caput : Capud W $ A arces : atcis IW 5 B, actes A facias : fat. . 43 conuersacio : -tio W'$$JA B exemplum : -plo W AB silentium : -tio I B, -cium 44 nocet : nocent G 5$ 44 Latratu : -tum 44 baculoque : -quae WW pastoris : -res IW J4 fapies : tabies B 46 Percussorem : Petcuts. .$ ille : illa G condemnat : -temnat Jj, -mpnat 7À pe 46 dixit : dicit B contumiliosus : -meliosus W/.$ 4 B arguet : arguit WB contumilia : -liam I, -elia .$, -eliam 74 B 47 dixit : dicit B caritate : -tem W/.$B habet : habetur ptaedicationis : pred. .$ 4 B 48 Vsus: Vnus W/ tecte : -tae petfecte : oz. W B, -tae 5 preesse : praeesse |] audeat : audiat W ac u£ uid., .$

dedicetit : did. W'B, didiceret $$ 74 pe, -ret

A ac oboedientiam : obed. 74 imperit : -ret WS B quam : a add. B ptelatis : -tus .$ 74 exhibere : excipere G 49 ut: et l/ac — docet : docetur ^ instruat : -uaet ]W/ ^ 50 Predicatio : Praed. 74 B D1 plerumque : -tique I A B metire : -ere .$ que : qui I ac, quae W pc .S dedicerunt : did. W .$A B concupiscunt : -escunt 274 ac aestimant : est. 44 uim : ui .$

128

LIBER SCINTILLARVM XXXII, 52-59

52. Sepe enim qui nequaquam spiritalia precepta cognouerunt, cordis se medicos profiteri non metuunt; qui, dum pigmentorum uim nesciunt, uidere medici carnis non erubiscunt. 53. Quantum loco superiore, tantum in periculo maiore uersantur.

54. Tantum actionem populi actio transcendere debet presolis, quantum distare solet uita pastores a grege. 55. Qui enim locum predicationis suscipit, mala inferre non

debet, sed tollerare. 56. Vt ex ipsa sua amaritudine iram seuiencium mitigit, et

peccatorum uulnera in aliis ipsi, adflictionibus uulneratus, sanit. 57. Sunt nonnulli qui solerti cura spiritalia precepta, perscrutantur, sed quae intellegendo penitrant, uiuendo conculcant. Repente docent quod non opere, sed meditationem, dedicerunt. Et quos uerbis predicant, operibus inpugnant. 58. Nemo quippe amplius in ecclesia nocet, quam qui, peruerse agens, nomen uel ordinem sanctitatis habet ; delinquen-

te namque hunc redarguere nullus presumet. 59. Aquam quippe limpidissimam pastores bibunt, cum fluenta ueritatis recte intellegentes auriunt; sed eandem aquam perturbare est sanctae meditacionis studia male uiuendo conrumpere. Aquam scilicet perturbatam pedibus oues bibunt, cum subiecti quique non sectantur uerba que audiunt, sed sola, que concupiscunt, exempla prauitatis imitantur.

D2UIpid xtX P IESU AUUAS 53 54 Pastor. 2, 1; P.L. 775.25. 19: 58-56 Hom. Euang. 17, 4; P.L. 76, 1140 C. B* Pastor. 1, 2; JEJE n Cs B8 Ibid. 16 A. 59 Ibid. 15 D.

52 Sepe : Saepe VW W, -fetre .$, -titere B

medicos : ozz. 5$, -cus JA ptofiteti : -ficete G, -futuri quidum : dumque qui I7, dumque B uidere : -ri W/ B

medici : medeci B ac non: om. IV B — erubiscunt :-bescunt I.$ A B 53 superiore: -rae IV, -ti B in : ozz. .S peticulo : -la G maiote : -ta G .$ 54 ptesolis : praes. Ws, -sulis 74 pastotes : -ris W' pe .$ JAB 55 Qui: Quia W7 predicationis : praed. IW pe suscipit : -epit I/B, -pitur .$ tollerare : -ratae W^, toler. B 56 amaritudine : -nem I/, mansuetudine B pe iram : ita IW .$B scuiencium : -tium IW .$ 4 B mitigit : -get I/.$ AA B ipsi: ipse W/.$ 4 B adflictionibus : -cti omnibus G 74 uulnetatus : -tor G sanit : sanet W/.$ 4 B D" solerti : -ta Sac precepta : praec. | quae: que W AB penitrant : penet. W.$ 4B meditationem : -ne IVB dedicerunt : did. W'.$ 4 B quos : quod I A B 58 ecclesia : aeclesiae I, aeccl. B peruetse : -sa IW B, -sae .$ otdinem : -ne .$ Delinquente :-tem W/.$ /4 B redatguere : -uaere W —— presumet : -summit I ac, -sumit W' pc B, praes. .9 59 fluenta : -da W B ac auriunt : haut. WS. pé B eandem : -tem W/ perturbare : -ri W/ B meditacionis : -tionis I7.$ JA pc B, -tiones 74 ac studia : -diam .$ quique : quia que 1? que: quae .$ 29 que : qui IZ, quae .$ B concupiscunt : conspiciunt IW $ B, -pescunt 74 ac

LIBER SCINTILLARVM XXXII, 60-68

I29

60. Quantum quisque in hoc mundo altius proficerit, tantum inuenit quod durius portit. 6r. Durum quippe est ut, qui nescit uitae suae tenere moderamine, iudex uitae fiat aliorum.

62. Ille debent curam pastoralem suscipere, qui iam in suo corpore sciunt fluxa luxoriae domare, ut, dum aliis forcia predicant, ipsi a desideriis molibus eneruiter non succumbant. 63. Si quando doctore zelus rectitudinis exegit, ut erga subiectos seuiat, furor ipse de amore sit, non de crudilitate.

64. Quatenus et iura disciplinae contra delinquentes exerceat, et intus paterna pietate diligat quos foris, quasi insequendo, castigat. 65. Neque enim uere est humiles, qui, superni nutus arbitrio, ut debeat preesse, intellegit et alliis preesse contempnit. Sed diuini disposicione subditus atque ad uicio obstinacionis alienus, cum sibi regiminis culmen imperatur, si iam bonis preuentus est, quibus aliis praesit, et ex corde debet fugire et inuitus oboedire. 66. Ipsa quippe in magisterio lingua confunditur, qando aliud discitur et aliud docetur. 67. Quisquis, uirtutibus pollens, gregem Dei renuit pascere, pastore summum conuincitur non amare. 68. Dignum profectum est, ut curam sanctae eclesie ei, qui hanc bene regire ualit, inponatur.

60

61

1181 À.

G0 Pzdor 19 B.

62 Hoz. Euang. 22, 9 ; P.L. 76,

63-64 Ibid. 17, 4 ; P.L. 76, 1140 C.

n1

50D Pg a DWG

60 altius : altus G, alcius 74 suae : sue 7Á

65 Pastor 1, 6 ; P.L. 77, 20 A-

Pastor. 3, 55 P0227

397 AT

687 TE24.

durius : tur. W —— pottit : -tet W .$JA B

moderamine : -na W B, -ni .$

uitae : uite /JA

61

. aliorum :

alienez4 — 621lle: Ili W/ B debent :debet G.$ 4 qui:quiaW luxotiae : -tía .$, -rie 74 ac, luxurie 74 pe domare : edom. 5 B, dogm. 74 pe aliis : alia G forcia : -tia W .$ B ptedicant : -tut .$ a : 07. W B,ad.$ molibus : moll. J/.$ 4 B succumbant : subc. W/.$ B — 63 doctore : -tem WB — rectitudinis : -neis IW ac, -tudis .$ exegit : -igit IW ;4 pe B, -iget .9 erga : ergo B subiectos : -tus .$ 74 ipse : ipsius 24 crudilitate : cred. G ac, crudel. W.$.AB 64 iura : iure 44 disciplinae : -ne 74 pietate : -teate IW ac, piaet. .$ 65 uere : ucra B humiles : -lis W'.$ 44 pc B qui: quia I nutus ... preesse oz. G nutus : nutu 24 alliis : aliis W'.$ 4 B contempnit, contendit G .$ 4, -temnit B diuini : -nae W'B disposicione : -tioni I7 B, -tione .$ ad :a W.$ AA B uicio : uitio W/.$ B obstinacionis : -tionis IF$ B, opstinat. 44 alienus : -nis G preuentus :ptaeu. ID/.$ ^ ptaesit : pre. B fugite : -ere VW A B oboedire : obed. 4 66 quippe : quicpe

G

qando:qua.

W 5 JA B

discitur : cetur $

67 renuit : renuunt G A,

W ut uid., rennuit B pastore : -rem IW. B conuincitur : uinc. .$ 68 profectum : -cto IWB cutam : cuta 44 eclesie : aeclaesiae ]/, ecclesiae $ 74, aecclesiae B regite : -ere IW .$AA B ualit : ualet W .$A B 10

L. $. (cxvi)

130

LIBER SCINTILLARVM XXXII, 69-77

69. Timor mentem rectoris humiliet, ne hanc aut praesumpcio spiritus leuit, aut carnis dilectacio inquinit. 70. Sit rector discretus in silencio, utiles in uerbo, ne aut tacenda proferat, aut proferenda reticiscat. 71. Qui igitur loqui sapienter nititur magnopere metuat, ne eius eloquium audiencium unitas confundatur. 72. Tales autem esse qui presunt exhibeant, quibus subiecti occulta quoque sua prodere non erubiscant. 73. Sumus itaque locus bene regitur, cum his qui praeest uiciis pocius quam fratribus dominatur. 74. Necesse est ut, cum peccati uulnus in subditis corrigendo restringitur, magna solicitudine etiam districio ipsa moderetur. Quatenus sic iura discipline contra delinquentes exerceat, ut pietatis uiscera non admittat. 75. Erga subiectus suos inesse rectoribus debet iuste^consolens misericordia et pia seuiens disciplina. 76. Mercennarius quippe est qui locum quidem pastores tenet, sed lucrum animarum non querit.

77. Quisquis namque ideo predicat, ut hic uel laudis uel muneris mercidem recipiat, eterna proculdubio mercide se priuat.

09 D2:7072252 DUE 2 BUAS 90 Pastor. 2, 4 ; P.L. 77, 30 A. 71 Ibid. 31 C. 72 93 Moral. xxv1, 26, 46 ;P.L. 76, 376 C. 74 Pastor. 230 5 DI CTI 721922SUAS *5 Moral. xx, 5, 14 ; P.L. 76, 145 C, et Pastor. 1, 6 ; «D: T5773:738:7À5 *6 Hom. Euang. 14, 2 ; P.L. 76, 1128 A. 7? lbid. 17, 1; ibid. 1142 A.

69 rectoris :-res 5 5c humiliet : -liat W zz zid. praesumpcio : -mtio W' ae, -mptio W/ $e, presumptio .$ 74 B leuit: leuet W/ .4 B . dilectacio : -tio V7 -A ac B, delectatio 5 4 pe inquinit : -net W .$4 B 9*0 Sit: Sic IW discretus : -tos /À silencio : -tio W .$ 4 B utiles : -lis W.$ JA pc B proferat : -ferrat IV — proferenda : -ferrenda W' ^ reticiscat : -cescat 74 pec 7i magnopere : -rae IV ac ut uid. eloquium : -quio JW B audiencium : -tium W.$.AB confundatut : condanturt IW ac, -dantur .$ ac 72 'Tales : Talis .$

ptesunt : praes.

]/ ^ subiecti: -tant Ga,

-tis W ac u£ uid.

quoque:

queque IZ, quaeque B DE petd. GLA — erubiscant : -bescant W/.$ 4 B 73 Sumus :Summus W $ .4B bene: nebe W ac his :iis B pe praeest : preest I.S 24 uiciis : uit. W.$ B pocius : pot. WS B 74 ut : et G

cum :ninterl. $ ^ solicitudine : -done G a, sollicitudine W .$ pc B, sollicitude $ace solitudine 4A distticio :ctio W' 4 B, -cto modetetut: modot. G, moderaetur I .$ iura :iutam I7 discipline : -nae W .$ B delinquentes :-tis S pietatis :piaet. .$' uiscera : -tea W ac admittat : am. W JApcB $5 subiectus : -tos W .$4 B inesse : inde se G ac, inse G fc JA iuste : -ta IW B, -tae 5$ consolens : -sulens 5 seuiens : seruiens B 7*6 Mercennatius : -cenarius G pec W .$ A quippe : quicpe G, queppe WV ac pastores :-ris W/.$ /4 B — tenet: tenit 5 — animarum: is infer]. $. non: ininterl|-W' ^^ quetit :quaerit.$ 94 predicat: praed. .$ ut :om.G metcidem : -cedem W .$4 B eterna : aet. IV.$4 B mercide : -cede W/.$4 B p^ -cedem B ac

LIBER SCINTILLARVM XXXII, 78-86

I3I

78. Sic exerciatur zelus rectitudinis contra praua acta proximorum, quatenus in feruore districcionis nullo modo relinqua-

tur uirtus mansuetudinis. 79. Sacerdus enim non distat a populo, qando nullo uitae suae merito uulgi transcendit accionem. 80. Nulla ars docere presummatur, nisi intenta prius meditacione dissecatur. 8r. Cum prima sunt adulliscencie uel iuuentutis nostrae tempora nobis adhuc, in predicacione cessandum est, ut uomer linguae nostre proscendere non audeat terra cordis alieni. 82. Doctrine sermo non supetit, nisi in etate perfecta. 83. Subtile ergo occultoque iudicio a quorundam auribus predicacio sancta subtrahitur, quia suscitari per graciam non merentur.

84. Ille in sancta eclesia doctus predicatur est, qui et noua scit proferre de suauitate regni et uestusta te dicere de terrore supplicii. 85. Mandatum quippe soluet et docet, quando hoc quisque uoce predicat quod uiuendo non implet. Regnum eternae beatitudinis peruenire non ualit, qui non uult opere implere quod docet. 86. Cuius uita dispicitur, restat ut predicacio contempnatur.

78 Ibid. 17, 12 ; ibid. 1144 C. 79 Ibid. 17, 14 ; ibid. 1147 A. 80 Pastor. x, 1 ; DI 37, 4:1. b Hom. -Ev 1,2335 P.I7:76; 796:C. 82 Ibid. 796 B. 83 Hom. Euang. 4, 1 ; P.L. 76, 1089 D-1o9o A. 84 Ibid. x1, 4; ibid. 1117 C.

85 Ibid. 12, 1; ; ibid. III9 Á.

*8 exerciatur : -ceatur

86 Ibid.

W/.$ B, -citatus 74 districcionis : -ctionis W/.$ 4 B 79 Sacerdus : -dos W'.$ AA B qando : qua. W .$ JA B qando nullo : ^ W^ merito : -tu .$ transcendit : trasc. B accionem : act. W/A B 80 docere : -ri WB presummatur : -itur G pe, praesumi. W/.$, -sumitur 24 B meditacione : -tionem W/.$, -tione 44 B dissecatur : disc. W .$pe JA B, dicatut $a 81 adulliscencie : aduliscentiae W'.$ /4 ac B ac, adolescentiae 4A pe, adulesc. B pe in:a B predicacione : praedicat. W/.4, -tionem .$, -tione B uomer: nomen WV linguae: -gua W/ nostte : -trae IV. AB ptoscendere : -scindere 74 pec B tetta : -tea G, -ram IW .$B alieni : -nii W ac, -ne JA 82 Doctrine : -nae IV.$B supetit : supp. I, subp. .$ 4 B etate : aet. S B 83 Subtile : -li B occultoque : -quae IW/ iudicio : -tio .$ quorundam : -mdam W B, cot. JA autibus : a finibus W'ac ^ predicacio : praedicatio IV, -tio .$ 44 B graciam : -tia V, -tiam .$ .4 B merentur : -tetut IW 84 eclesia : aecl. W, eccl. 5 74, aeccl. B predicatur : -tor W B, -tus JÁ qui: quia I/ . uetusta: uera Wa, uetera W pcB te om. W.SB supplicii: supl. G fv $5 soluet: -uit I.S ApcB predicat : praed. .$ non : 0zz. 5 Regnum : Ad praez. W $ B eternae : aet. I B, aeterne 24 .$ in interl. beatitudinis : baeat. W/, -nes.$ ac ^ peruenire : -uernire I ac ualit :ualet W .$pc /A B, ualeat .$ ac 86 uita : uitae S dispicitur : discipitur G, desp. IW74 pc B ut: in B ptedicacio : -tio W.$.AB contempnatur : -mnatut .$ 74 ac DB

132

LIBER SCINTILLARVM XXXII, 87-96

87. Ad amorem Dei et proximi plerumque corda audiencium plus exempla quam uerba excitant. 88. HvsIDORVS DIXIT : Qui enim alium de peccato arguet, ipse a peccato debet esse alienus. 89. Qui neglegit recta facere, desinat recta docere. Prius quippe semetipsum corregire debit, qui alius ad bene uiuendo admonere studet, ita ut in omnibus semetipsum formam uiuendo praebeat. | 90. Non sunt promouendi ad regimina eclesiae, qui adhuc

uiciis subiacent. 91. Qui regimen sacerdotes contendit appetire, ante in se discuciat si uita honoris sit condigna. Quod si non discrepat, humiliter ad id quod uocatur accedat. 92. Tunc enim predicacio uiriliter profertur, quando, efficaciter adimpletur. 93. Qui non uiuit sicut docet, ipsam quam predicat ueritatem contemptibilem facit. 94. Qui bene docet et male uiuit, quod docet male uiuentibus proficit, quod uero male uiuit seipsum occidit. 95. Qui bene docet et male uiuit, uidetur bonum malum con-

iungere, lucem tenebris permiscere, ueritatem mendacium. 96. Iracundi doctoris, per rapiem furoris, disciplinae modum ad inmanitate crudelitatis conuertunt, et unde emendare

subditus poterant, inde pocius uulnerant.

87

88 De Eccles. Offic. 133, 5, 15 ; a 85, 785 B. 89 Ibid. n, 5, 16. 90 .$enz. 11, 54, 1 ; P.L. 85, 706 A. 1 Ibid. 34,3 ; ibid. 706 B. 92 Ibid. 36, 2 ; ibid. 707 e 93 Ibid. 37,X ; bid. 708 1 B. 94 Ibid.5n 5 ; ibid. 708 C. 95 Ibid. 37, 7 ; ibid. 708 CD. ' 96 Ibid. 40, 1 ; ibid. 710C

$9 Ad :Aut G.A Dac e : -tium W'.$ A B exempla : ex W ae 88 ree: His. W .$ B, Ys.A dixit : dicit B I? peccato : -ti G, -tis W^ SB alienus: alius .$ ac 89 neglegit :necgl. .$ cottegire: -igere W .$ 74, -igirte B debit : debet W.$ AB alius: alios W/.$ 4 pc B uiuendo : -dum IW B studet : stuld. W ac semetipsum : semet, formam : fornam l|7 . praebeat: preb. W/.$.4, prob. B 90 promouendi: -da Gar eclesiae: aecl. W, aeccl. 74 B, eccl. .$ uiciis : uit. I/.$ B 91 regimen: reginem IW sacerdotes : -tii I/.$ B, -tis JA pc appetire : adp. W .$, -tere A pe B in : eras. A discuciat : -tiat W/.$ B honotis : -ti IW.$ B ad id : addet G JA ac s uid. $ 92 predicacio: -tio IW .$4 B uiriliter : util. V7 SB quando ... adimpletur oz. G4 93 uiuit: uiuet predicat : ptaedicatio IW ac, praed. W' pr contemptibilem : -le WW, -li .$ 94 uiuit: uiuet .$ 2? male: bene WB uiuentibus: audientibus WB proficit : ozz. W' uiuit : uiuet .$ 95 ct: om. W B uiuit : uiuet .$ malum : malo W B mendacium: -cio W' B, -tium $5, sociare add. W 96 Iracundi: Ira W' ^ doctoris: -res G pc W .$AB tapiem : rab. $5 4 B disciplinae : -ne 74 inmanitate :-tem I$ 4 B crudelitatis : c ted. W ac subditus : -tos W, oz. .$ B pocius : pot. I/.$ B

LIBER SCINTILLARVM XXXII, 97-110

133

97. Superbi doctores uulnerare pocius quam emendare nouerunt.

98. Sacerdotes populorum iniquitatem damnantur, si eos aut ignorantes non erudiant, aut peccantes non arguant. 99. Antea esto auditor et postea doctor. roo. Doctrina quantum amplius data fuerit, tantum magis habundat. IOI. Que de hore predicas opere adimple, et que uerbis doces exemplis ostende.

I02. Et sic instrue alius, át te custodias.

IO3. Iuxta sensum audientes erit sermo doctores. IO4. Talem te redde subditis, ut magis ameris quam timea-

ris.

IO5. Non sis terribiles in subiectis tuis ; sic eis dominare, ut

tibi dilectentur seruire. ro6. Varii uoluntatem deuersam doctrinam desiderant. IO7. Pro malo merito plebis aufferetur doctrina predicacionis. IO8. Pro bono animo audientes tribuetur sermo doctoris. IO9. IN LIBRO CLEMENTIS DIXIT : Curam gerere alicuius ex affectu uenit ; neglegere autem non minus est quam odisse. : IIO. IN VITAS PATRVM DIXIT : Ne quemquam uerbis docere presumas quod opere ante non feceris.

99 Ibid. 41, 6 ; ibid. 711 A. 98 Ibid. 46, x ; ibid. 714 C. 99 .9yr. 2, 67 ; ibid. 860 D. 100 I5;Z. 861 A. 101 .$yz. 2, 68 ; zbid. 861 A. 102 Ihi4. 103 Synt. 2, 69; ibid. 861 B. 104 .$yn. 2, 76 ; ibid. 862 C. 105 $yz. 2, 77; ibid. 862 C. 106 Ibid. 69 ; ibid. 861 B. 107-108 .fenz. 11, 44, 1 ; P.L. 85, 713 A. 109 110 Cf. /Apopbibegmata, Poemen 117; P.G. 65, 351 C.

97 pocius : pot. I .$B 98 populorum : poplorum G iniquitatem : -tate W ApcB damnantur : dampn. 24 pec erudiant : -diunt 44 arguant : -uunt 44 99 Antea ... doctot oz. W'B Antea : Ante .$ esto : aesto .$ et : oz. $ postea doctor : ozz. G, in arg. 5 (doctorum). 109 tantum : -to 4ÀA habundat : -dant G 101 Que : Quae IV .$ de : oz. W B hote orca 74D que : quae IW .$ doces : docet I. — ostende : -dit W^ 102 instrue : intruae G, -ttuae .$ alius : alios WW .$ B, aliis 74 103 audientes : -tis IW 5c .S pc A pe B doctotes : -tis W .$ JA B 104 redde subditis : W redde : tede 7A ac ametis : amaeris 74 105 terribiles : -lis W/.$ 4 B dilectentur : del. .$.A 106 Varii: Variae .$ uoluntatem : -te WB deuersam : diu. WB, diuersa .$ A docttinam : -na .$ 107 malo: male G metito : Zn znterl. W al. z. auffetetut : af. G ae, -fertutr WW, aufer. $ 44, aufertur B doctrina : doctottina I/ ^ ptredicacionis : -tionis W .$4 B 108 animo : amo I ac audientes : -tis .$ 4 pcB doctotis : oz;z. G 109 dixit : dicit .$ B getete : egere G, gere . affectu : afecto .$ neglegere : neclege G, neclegere .$ 110 uitas : uita I B dixit : dicit.$ B presumas : -sumtnas /4 opete : £n infer]. .S ante : antea .$ fecetis : fac. I

134 XXXIII.

DE FIDE

I. DOMINVS DICIT IN EVANGELIVM : Omnia possebilia sunt credenti. . 2. Habete fidem Dei. 3. Qui non hesitauerit in corde suo, sed credederit quia Mee ut dixerit fiat, fiet ei. 4. Qui credit in Filio habet uitam aeternam. Qui autem inSUE est Filio non uidebit uitam, sed ira Dei manet super eum. 5. IACOB APOSTOLVS DIXIT : Quid proderit, fratres mei, si fidem quis dicat se habere, opera autem non habeat ? Nunquid poterit fides saluare eum ? 6. Fides sine operibus ociosa est. ba 7. Sicut enim corpus sene spiritu mortuum est, ita et fides sene operibus mortua est. 8. PAVLVS APOSTOLVS DIXIT : Virtus enim Dei est in salute omne credenti. 9. Igitur qui ex fede sunt benedicentur cum fideli Habraham. ro. In omnibus sumentes scutum fidei, et galeam salutis adsumite et gladium spiritus, quod est uerbum Dei. II. Sene fide autem inpossebile est placere Deo, credere enim oportit accedentem a Deo, quia est, et inquirentibus se remunerator fit.

XXXIII, 1 Mc. 9, 25. 2 Mc. 1r, 22. 6 Tac. 2, 14. 6 Iac. 2, 20. 9 Tac. 2, 26. 10 Eph. 6, 16-17. 11 Hebr. 11, 6.

8 Mc. 11, 25. 8 Rom. 1, 16.

4 Ioh. 5, 36. 9 Gal. 5, ro.

XXXII. MSS:GW $.A4B. Textus : G. 1cuangelium : -lio W/.$ 4 B possebilia : possib. W .$44 B credenti : -di Bac 2 Dei : in uobis ad4. A 8 hesitauetit : haes. .$ crededetit : credid. W.S$.4B fiat : om. A fiet : fiat .$ 4 Filio: non uidebit eZZ. W aeternam : eat. G ira : itam .$ ac 5 Iacob : -bus .$ zu; uid. A B aposos : om. W.SB dixit : dicit B fratres : -tris .$ se habere : ^ .$ : sed G Nunquid :Numq. W $4 B saluare : -ua W, -ri .$ 6 Rebus: mottua est ita et fides sine operibus add. e£ exp. W' ociosa : ot. I7 B, occisa .$ * 1? sene: fine I ac ut uid., sineW pc.$ AB mortuum : -tuus .$ ac 29 sene : sine IW.S A B 8 dixit:dicit salute : -tem W'B omne: omni I/.$ 4B credenti : -te 24 aczi uid. 9 qui: quia JW

fede : fide Gpe W $ AB Habraham :Abrahaam W, Abr. .$ A B 11 Sene: Sine WV. 4 B inpossebile : -ibile W .$4 B oportit : -tet I7 4AB accedentem:accend. G, accid. WW B a :ad B Deo : Deum IV B et: € 1d inquirentibus : exq. I, quer. .$ B remunefatort : -tut .$ pe JA pe ut .Bpe

LIBER SCINTILLARVM

XXXIII, 12-22

I35

I2. SALAMON DIXIT : Fidem posside cum proximo et in paupertate illius, ut et in bonis illius laeteris.

I3. AGVSTINVS DIXIT : Si enim iustus est qui ex fide uiuit, iniquus autem est qui non habet fidem. I4. Homine fideli, totus mundus

diuiciae ; infidele autem

nec modicum. I5. Fidelibus nox in die mutatur ; infidelibus autem etiam ipsa lux tenebriscet : usque adeo preualet fides, ut omnes super mare pedibus facit ambulare. 16. Magna est fides, sed nihil prodest si non habuerit caritatem.

17. HIERONIMVS DIXIT : Quid prodest si, impie agens, Deo uocem inuocas quem operibus negas ? 18. Deus in bonis operibus fidelium non tantum considerat oblaciones magnitudinem, quantum fidei ueritatem. IQ. GREGORIVS DIXIT : Ille etenim uere credit qui exercit operando quod credit ; per fidem namque ab omnipotentem Deo cognuscimur. 20. Quid prodest si eidem Redemptorem nostrum per fidem iungimur, si ab eo moribus disiungamur ? 21. Hvsvponvs DiIxIT : Beatus est autem qui et recte credendo bene uiuit et bene uiuendo fidem rectam custodit. 22.

Christianus

12 Eccli. 22, 28.

autem

malus,

dum

secundum

13 Euzarr. in Ps. 54, 12 ; P.L. 36, 657 A.

euangelii

14 Cf. Prou. 17, 6

secundum LXX; Epis. 153, 26 ; GOLDBACHER 1n, 426, 4-6 ;P.L. 33, 665 A. 15 16 In Iob. Euang. Vi, 21; WLLEMS, 64, 6-7; P.L. 35, 145 (repertum a M. Comeau). 17 In Mz. 25, 11; P.L. 26, 186 A. 18 C£. Ibis. 25, 14-15 ; ibid. 186 C.

39, 9 ; ?bid. 1300 A. 108, 1 ; P.L. 39, 1959

19 Hoz. Euang., 26, 9; P.L. 76, 1202 B.

21 Senf. 11, 2, 1; P.L. 83, 6o1 B. 22 Ibid. 2, 12 ; ibid. 602 B.

20 Ibid.

Ps.-AvGvsrIN., Berg.

12 Salamon : Salomon W .$ .4 B dixit : dicit B et : oz. W $.A B paupertate: etate G et : in interl. G in bonis : inobis I7 laetetis : let. IW 13 Agustinus : Aug. B dixit : dicit B enim :ei $ iniquus : -quos 5j 14 Homine: -ni W/S.Apc B diuiciae : -tiae IW. B infidele : -li W.S$.AB 18 Fidelibus : 77 sent. praec. .9 die : diem W' B, diae 4 tenebriscet : -escit IW B, -iscit .$, -escet 24 pe omnes : homines WB facit : faciat W B 17 Hieronimus : Hyet. A dixit : dicit B Quid : Quia W ac, Qui IF pc impie : -pii $, -piae B agens : ages .$ Deo : Deum IW.$B uocem

: uoce I B

inuocas : -cans D ac

18 in : oz. $

considerat :

-tit W ac oblaciones : -tionis W'.$ 74 pc B, -tiones 74 ac 19 dixit : dicit B qui: quia W . exetcit : -cet 44 omnipotentem : ompot. G, -tenti I/.$ 4A, -tente B cognuscimur : cognosc. W/S$ pc.A B 20 Redemptorem : -mtoti W ac, -oti W pc.$ B : -ore A nostrum : -tto W .$AA B jungimurt : -mus $ disiungamur : -gimur 74 21 Hysydorus : Hisid. IW B, Hieronimus .$, Ysid. /4 dixit : o7. G, dicitB autem : enim 5 tectam : -ta B 22 autem : enim IV .$ B secundum : saec. .$

136 LIBER SCINTILLARVM XXXIII, 22- XXXIV, 4 doctrinam non uiuit, etiam ipsam fidem quam uerbo colet, aborta temptatione, facile perdet. ! 23. Deus si creditor, merito inuocatur et queritur ; hoc tunc perfecte laudatur, quando et creditur. 1 24. Fides nequaquam uim extorquitur, sed rationem atque exemplis suaditur. 25. In corde respicet Deus fidem, ubi se non possunt homines excusare. 26. Fides enim que corde retenetur confessionem oris ad salutem profertur. 27. Multi fide tantum christiani sunt, operae uero christiana doctrina dissentiunt. Multi quoque Christi fidem ex corde non amant, sed, humanu terrore, eadem per hypocrisim tenere se simulant; et qui esse non possunt aperte mali, per terrorem ficti noscuntur boni. AALAIIHI. DOMINVS

DICIT

DE-SPE

IN EVANGELIO

: Nolite

disperare,

sed

habete fidem Dei in uobis. 2. PAVLVS APOSTOLVS DIXIT : Nos autem spiritu ex fide spem iusticiae expectamus. 3. Spe enim salui facti sumus. Spes autem que uidetur non est spes. Nam quod uidet quisquis quid sperat ? Si autem quod non uidemus speramus, per pacientiam expectamus. 4. IACOBVS APOSTOLVS DIXIT : Qui enim hesitat similis est fluctui maris, qui a uento mouetur et circumfertur.

23 Ibid. 2, 2 ; ibid. Gox B. 24 Ibid. 2, 4 ; ibid. 601 C. 25 Ibid. 2, 6 i ibid. 6ox C. 26 Ibid. 2, 7 ; ibid. 602 A. 29 lbid. 2, 15 ; ibid. 602 B. : XXXIIII, 1 Mc. 11, 22 secundum ms. Corbiense (repertum ab A. Vaccari). 8 Rom. 8, 24-25. aal. 4 Iac. 1, 6.

non : im infer]. S uiuit : uiuet .$ colet : colit V .$JA B aborta : ob. IW .$ B facile : in ner]. S petdet : -dit W .$ B 23 si : oz. G creditor : -tur G pc W .$A B quetitur : quaer. W 5, ac per add. W .$B tunc : tam B perfecte : -tae IV.$ 24 uim : ui IW B, ne . extorquitur : -etur WB rationem : -ne I B atque :adque W' —— suaditur : -etur W'.$JA pc B 25 respicet : -cit IJ .$/4 B 26que:quae / — retenetur : retin. V/ B confessionem : conuersione I7, -one B 24 Multi ... dissentiunt : o». G A fide : -dem .$ opeftae : -te B ueto : a add. B Christi fidem : ^ W^ SB humanu: -no WW j4pcB hypoctisim : hipochtisim W/, hip. .$B ficti : -tae IV, -te $ B noscuntuf : nusc. 24 aczu uid. XXXIIL MSS:GWS.AB. "Textus : G. IN. B.disperare : desp. 24 pc zoies quoties in boc capitulo, nisi expresse mofefur 2dixit:dicit B — spiritu : in inter. $5 — ex :et ÀÁ iusticiae : -tiae W^.$B Sque: quae $5 B uidet:uide W' quisquis : quis W .$ac B uidemus : imus / pacientiam : pat. IVB expectamus : exsp. I pe 4 Iacobus : dixit: dicit B lacob W/

LIBER SCINTILLARVM 5. SALAMON

DIXIT

: Expectacio

XXXIV, 5-11 iustorum

laeticia,

137 spes

autem impiorum peribit. 6. Spes qua differtur affligit animam. 7. ORIGENVS DIXIT : Neque enim salus esse cuiquam potest, nisi prius sibi propicium faciat Deum. 8. HvsIDORVS DIXIT : Qui male agere non desistunt, uana spe indulgenciam de Dei pietate requirunt, quam recte quererent, si ab actione praua cessarent. Metuendum ualde est, ut neque per spem ueniae, quan, promittit Deus, perseuerenter peccemus, neque quia iuste peccata adstringit ueniam disperemus ; sed, utroque periculo euitatu, et a malo declinemus,

et de pietate Dei ueniam speramus. Omnes quippe iustus spem et formidinem nitet, quia nunc illum ad gaudium spes eregit, nunc ad formidinem terror gehenne adducit. 9. Qui enim ueniam ad peccato disperat, plus de disperatione quam de culpa cadit. IO. Disperatio augit peccatum. Disperacio peior est omni peccato. Corige igitur teipsum et indulgentiae habetu spem. Nulla tam grauis est culpa que non habeat ueniam. II. Nulla te securitas deceptum a penitenciae intencionem suspendat. Incessanter in corde tuo spes et formido consistant, pariter sint in te timor atque fiducia.

B Prou. 1o, 28. 6 Prou. 15, 12. 4 In Leuit. 5, 7 ; BAEHRENS, 3546, 16-17 ; P.G. 12, 457 B. 8 Senf. 11, 4, 1-2; P.L. 83, 603 C. — C£. Ps.-AvGvsrIN., Serz. 108,2; P.L. 39, 1960. — 9 $yn. 1, 55 ; ibid. 839 C. 10 yz. 1, 54 ; ibid. 839 C. 11 yn. 2, 25 ; ibid. 851 A B.

8 Salamon : Salomon spectatio let. AA

W/ z£ uid. $ A B

I7, -tio $4 B autem : ozz. W'

dixit : dicit B

Expectacio : Ex-

iustorum: iustitia IW ac laeticia : -tia W'.$ B, 6 affligit : adf. 9 74 ? Origenus : Otigines I7,

-nis 5, -nes JA pc B dixit : dicit B ptopicium : -tium W/.$ B 8 Hysidorus : His. IW .$ B, Ysid. A dixit : dicit B Qui : Qua G ze zi uid. uana : una .$ar indulgenciam : -tiam W $4 B pietate : -tatae W/, piaet. 5 quererent : quaet. I7, quaeretint .$ ueniae : uenie 74 B ac petrseuerentet: -ranter WB, -rentur $4 iuste : -tae Bx adstringit : dist. IB euitatu : -to W B, -ata $ de : te IJ pietate : piaet. . speramus : (Seremus I, -remus $ A B Omnes : Omnis IW .$ B spem : spe IW.$ B formidinem : -ne JW B eregit : erigit IW ,4 pc B formidinem : fotmi-

dem B gehenne : gehenae I, non adZ. G JA adducit : addic. W, -cet 74 9 Qui: Quia 7 . ad: de W 5 B, a Afr ad peccato disperat : disp. de pecc. 5 culpa : culte W ac cadit : cadet 74 10 augit : auget W $ A B Disperacio : -tio W'.$ JA Corige : Corrige G pe W .$A B habetu : -to W $ B que : quae .$ iisecuritas :rec. / ^ penitenciae : paenitentiae W,, poenitentiae $, -tiae /4 B intencionem : -tione IW/.$ B, -tionem 24 atque : atquae 5 fiducia : -tia .

138

XXXV.

DE GRACIA

I. DOMINVS DICIT IN EVANGELIO : Gratis accepistis, gratis date. 2. Gracia et ueritas per Ihesum Christum facta est. 3. PAVLVS APOSTOLVS DIXIT : Vbi autem abundauit peccatum, superabundauit gratia ; ut sicut regnauit peccatum in mortem, ita et gratia regnit per iusticiam in uitam aeternam. 4. Stipendia enim peccati, mors ; gratia autem Dei uitam aeternam. 5. Vnicuique autem nostrum data est gracia secundum mensuram donacionis Christi. 6. SALAMON DIXIT : Qui bonus est, auriet a Domino gracias. 7. Gratia datus in conspectu omnis uiuentes. NM 8. Est datus cui non est utilis, et est datus cuius retribucio

duplex est. 9. GREGORIVS

DIXIT: Dominus enim, qui talenta contullit,

rationem positurus redit, quia his qui nunc piae spiritalia dona tribuit, districtae in iudicio merita exquirit. 1o. Bonum quod in tranquillitate summimur, in tribulatione manifestatur. II. Sunt namque nonnulli qui donum intellegentiae perceperunt, sed sola que carnis sunt, sapiunt. 12. Hvsipomvs DixiT : Interdum, peccantibus nobis, sua

Deus non retrahit, ut ad spem diuini propiciationis mens humana

consurgat.

XXXV, 1 Mt. 1o, 8. 2 Ioh. r1, 17. 3 Rom. 5, 20-21. 4 Rom. 6, 25. 5 Eph. 4, 7. 6 Prou. 12, 2. 7 Eccli. 7, 37. 8 Eccli. 2o, 1o. 9 Hom. Enuang. 9, 1; P.L. 76, 1107 A. 10 Mora. Praefatio 2, 6; P.L. 75, $19 CD. 11 Hoz. Ezang. 9, 1 ; P.L. 76, 1107 A. 12 Sent. 11, 5, 1 ; P.L. 85, 604 A.

XXXV.

MSS:GW..AB.

'Yextus : G.

IN. B. Gracia : -tia W/.$ /4 B zoties quoties in boc capitulo, nisi expresse notetur. 3 dixit: dicit B — abundauit : hab. W .$JA B supetabundauit : superhab. WS$AB uto: 0772. 55. regnit : net W.$ AB iusticiam : -tiam W'.$ B 4 peccati : -to IW ac mots : est add. B gratia : -cia 4 uitam : uita I7 B aetetnam : -na IVB 5 secundum : saec. 5 donacionis: donaminationes WW z, -tionis $ A B 6 Salamon : Salomon W .$ .4 B dixit : dicit B auriet : hauriet W ac u£ uid. /A pc B, auiet W pec gracia : -tiam W/ B ? Gratia : -ti IW ac in conspectu ... et est datus (n sezenz. 8) : oz. B uiuentes : -tis .$ 74 pc 8 cui ... datus : o». G cuius : est adZ. W rettibucio : -tio W/.$ 4 B 9 dixit : dicit B contullit : -tulit $ 44 B positurus : possit. I — redit: reddit .$ 4 his: is W.$ B pc piae : pie IW .$, om. B disttictae : -te .$ 4 B exquitit : exquerit B 10 tranquillitate : -tatae IW

summimur : sumitut IV.$B, sumimur 24

manifestatur : -tetur .$

11 intellegentiae : intellig. 74 petceperunt : percip. W.$ A4acB quae W.B 12 Hysidorus : His. W' B, Ysid. .4 dixit : dicit B

Deus : v^ $ ef add. dona Deus: dona ad4. W B diuini : -nae I/ B ptopiciationis : propit. I .$B

que : sua

retrahit : detr. W'

LIBER SCINTILLARVM XXXV, 13-20 13. Ab illo enim nobis omnia

139

bona, gratia perueniente,

donantur.

I4. Profectus hominis donum Dei est, nec a se potest quisquam, sed a Domino, corrige. Non enim quicquam boni habet proprium homo, cuius uia non est eius. I5. Cum quisque aliquod donum Dei accepit, non appetat amplius quam quod meruit, ne, dum alterius membri officium arripere temptat, id quod meruit perdat. Conturbat enim corporis ordinem totum, qui, non suo contentus, officio subrepit

alienum. à 16. Quod enim sapientis simus, quod diuites, quod potentes

existimus,

non

alterius, sed pocius

diuino

munere

sumus.

Vtamor ergo optime diuinis beneficiis, quatenus et Deo non peneteat dedisse, et nobis accepisse sit utile. 17. In diuisione donorum diuisi percipiunt diuersa Dei munera ; non tamen conceduntur uni omnia, ut sit, pro utili-

tatis studio, quod alter admeretur in altero. 18. Item dixit : Munera graciarum alio ista, alio uero donantur illa, nec datur ista habere uni, ut non egeat alteri. I9. Auferre Deus dicitur homini donum quod homo non habuit, id est, quod accepere non meruit. 20. EvsEPIVS DIXIT : Sicut gratis gratia accipitur a Deo, ita gratis eandem ministretur.

13 Ibid. 5, 2 ; ibid. 604 A. 14 Ibid. 5, 5 ; ibid. 604 A. 15 Ibid. 5, 10; ibid. 605 AB. 16 Ibid. 5, 12 ; ibid. 60$ B. 17 Ibid. 5, 71; ibid. 604 D-605 A. 18 Ibid. 5, 8 ; ibid. 605 A. 19 Ilid. 5, 15 ; ibid. 605 B C. 20

13 perueniente : -tae I/ ^. donantur: -atur G 4 14 nec a se: necese .$ 292:ad W Bac Domino oz. W pc cotrige : -gi W'JA pe B, -xegi 5 LÁ ac boni : bona .$ i5 aliquod :aliiq. V' ^ accepit : -ipit W/ B appetat : adp. IW$ quam quod :: ^ 5$ meruit : meriuit L/ac —— ne dum ..

quod meruit : oz. B membti : menbri 74 officium : -tio 74 arripere : corr. Conturbat : Connt. W ac contentus: contemptus G.A, temptus .$ officio : -tio .$ subrepit : -tipit I 74pc B 16 sapientis : -tes W B simus : sumus |/ B, simis 74 pc existimus : -temus .$ alterius : allt. V ac pocius : pot. WS B Vtamot : -mur IW $ B peneteat : penit. A pe B Deo: Deum B et: om. W | sit: sS WB utile : ultile .$ 17 diuisi: diuersi $ B admeretur : admir. W'B 18 dixit: dicit IB Muneta:-rea W ^ alio uero : 5$ datur tatur I/ — ista: ita WW .$B egeat : egiat .$ alteri : -to WB 19 Auferte: Ferre IW donum : dono JA ac 1? quod : quid B accepere : 077. W, accip. S5 JA B 20 Eusepius : Eosebius W, -bius $ 74 pc B dixit : dicit B eandem : eadem WB ministtetur : minys. I

I40 XXXVI.

DE DISCORDIA

I. DOMINVS DICIT IN EVANGELIO : Omne regnum diuisum contra se desolabitur, et omnis ciuitas uel domus diuisa con-

tra se non stabit. 2. Necesse est enim ut ueniant scandala. Verumtamen ueae illi homini per quem scandalum uenit. 3. PAVLVS APOSTOLVS DIXIT : Omnia quidem munda sunt,

sed malum est homini qui per offendiculum manducat. 4. In pace autem uocauit nos Deus. 5. Non enim est dissensionis Deus, sed. pacis. 6. Pax fratribus et caritas cum fide a Deo Patri et Domino Ihesu Christo. 7. SALAMON DIXIT : Abscondito odio labia mendacia.« 8. Qui autem fideliter agunt, placent ei. 9. Vir iracundus prouocat rixas, qui paciens est mitigat suscitatas. ro. Homo peruersus suscitat litis, et uerbosus separat principes. i II. Semper iurgia querit malus, angelus autem crudelis mittitur contra eum. I2. GREGORIVS DIXIT : Deus quippe in unitate est, et illi eius gratiam habere merentur qui se ab inuicem per sectarum scandala non diuidunt. Munus enim non accipitur, nisi ante discordia ab animo expellatur. I3. Quam grauis est culpa discordiae, pro qua nec munus accipitur.

XXXVI, 1 Mt. 12, 25. 2 Mt. 18, 7. 8 Rom. 14, 20. 4 1 Cor. 7, 15. B 1 Cor. I4, 35. 6 Eph. 6, 25. *? Prou. ro, 18. 8 Prou. 12, 22. 9 Prou. r5, 18. 10 Prou. 16, 28. 11 Proud DE 12 13

XXXVI. MSS:GW $.4B. "Textus G. 1 Omne: Omnes Il ac regnum : non add. W.

domus : domum I7 2ueae :uae IV $B, ue 4 illi bomini : ^ .$ 8 dixit : dicit B quidem : om. W 6 Patri : Patre W B * Salamon : Salomon W .$ 4 B dixit : dicit B Abscondito : -diunt W/ -dunt .$ B odio : odium I7 .$ B, hodium ;4 mendacia : -tia .$ 74 9 iracundus : -dos B ac qui : quei JW ac paciens : pat. IW .$B 10 Homo : Hommo WW ac peruetsus suscitat : persuscidat ac — litis : lites W .$/4 pc B separat : sepetat .$ 11 quetit : quaerit W.s crudelis : -dilis .$ mittitur : -tetut .$' 12 dixit : dicit B unitate : -tatae I

gratiam : -tia /4

habere : habene ac W

diuidunt : didunt B ac

Munus : Muneus I ac enim: hominis a Deo adZ. W B accipituf : Dad add. et eras. W —— ab animo : abaomnimo W'ac — expellatur : pel. 13 Quam grauis : B, hinc enim pensari potest add. W B nec : £n inferl. S Quamuis .$ qua : quae IY ac discordiae : dimidie .$

LIBER SCINTILLARVM XXXVI, 14-XXXVII, 8 r41 I4. Quicquid enim propteruos uel indignus animus protullerit, iniurgantes furor est, non dilectio correctionis.

I5. Quale est enim misericordiae discordia proximi offertur ?

XXXVII.

sacrificium, quod cum

DE IVRAMENTVM

r. DOMINVS DICIT IN EVANGELIO : Audistis quia dictum est antiquis : Non periurabis. Reddis autem Domino iuramenta tua ; ego autem dico uobis non iurare omnino, neque

per celum, neque per terram. 2. Sit autem sermo uester : Est est, non non ; quod autem his habundantius est, a. malo est.

3. Qui iurat in caelo, iurat in throno Dei et in eo qui sedit super eum. 4. PAVLVS APOSTOLVS DIXIT : Omnes enim per maiorem sui iurant, et omnes controuersiae eorum fines ad confirmationem

est iuramenti. 5. SALAMON DIXIT : Qui quod nouit loquitur, index iusticiae est, qui autem mentitur, testis est fraudolentus.

6. Iuratione non adquiescas os tuum. 7. Vir multum iurans replebitur iniquitate et non discedit a domo illius plaga. 8. Si in uacuum

14

iurauerit, uir non iustificabitur.

16

XXXVII, 1 Mt. 5, 23-34. 2. Mt. 5, 57. 8 Mt. 23, 22. 4 Hebr. 6, 16. 5 Prou. 12, 17. 6 Eccli. 25, 9. V Eccli23 12 8 Eccli. 25, 14.

14 propteruos : proteruus IW .$ B, -uus A fx

indignus : -gnos "A ac — protul-

lerit : ptoculerit JW, -tulerit 5 4 B iniurgantes : oriurg. I ac, obiurg. W pe, obiurgantis SB dilectio : delictio .$ 15 Quale : -lis B est enim : -—W.$B miseticotdiae : -dia IW sactificium : -tium .$ offertur : aufer. ZA

XXXVII. MSS:GW $.A(B). Textus : G. Tzftulum. iuramentum : -to W'.$ 1 Dominus euangelio : ozz. W'.$ pc B dicit : dixit B Non WW jurameta : -to 7À tua : tui IW ac, tuo .A 2 Sit : Si.$ ac habundantius : -tantius W ac, -cius 29 jutat : oz. G et : oz. W sedit : sedet I B nes: Homines W AB iurant : iutat lac

... euangelio : oz. G

in : iurare omnino add. e£ eras. celum : caelum WW .$ ,4 B JA 3 Qui iurat : Quirat B 4 dixit : dicit B Omconttouefsiae : conttrau. W7

eotum : otum I fines : finis IW $4 B confirmationem : -tio J4 iuramenti : iram. G ae, n infer]. W. 5 Salamon : Salomon .$ 4, Solomon B dixit : dicit B index : iudex .$ B iusticiae : -tiae I .$ B fraudolen-

tus : -dulentus 274 fe, fraudentus .$ ac 6 luratione : -ni W/.5 B, -cione 4 adquiescas : -cat W/ B 7 non : ozz. B discedit ... uir non (s sen. 8) : in marg. sup. W.

142

LIBER SCINTILLARVM XXXVII, 9-17

9. Indisciplinate non adquiescas os tuum, est enim in illud uerbum peccati. s IO. HvsIDORVS DIXIT : Sicut mentire non potest qui non loquitur, sic periurare non poterit qui iurare non appetit. II. Non est contra Dei preceptum iurare, sed, dum usum

iurandi facimus, periurii crimen incurrimus. Numquam ergo iurit qui periurare timet. i2. Multi ut fallant periurant, ut, per fidem sacramenti, fidem faciant uerbi, sicque fallendi, dum periurant et men-

ciuntur, hominum incautum decipiunt. I3. Interdum et falsis lacrimis seducti decipimur, et credimur, dum plorant, quibus credendum non erat. I4. Plerumque sine iuramento loqui disponimus, sed, incredulitate eorum qui non credunt quod dicimus, iurare conpellimur ; talique necessitate iurandi consuetudinem facintus. I5. Sunt multi ad credendum pegri, qui non mouentur ad fidem uerbi. Grauiter autem delinquunt qui sibi loquentes iurare cocunt. 16. Quacumque arte uerborum quis iurit, Deus tamen, qui conscientiae testis est, ita hoc accepit, sicut illi cui iuratur intellegit. Dupliciter autem reus fit qui et Dei nomen in uacuum adsumit et proximo dolo capit. 17. Non est conseruendum sacramentum quo malum incaute promittitur, ueluti si quispiam adulteri perpetuam cum ea permanendi fidem polliciatur. Tollerabilius est enim non implere sacramentum, quam permanere in stabile flagi-

cium.

9'Eccli: 233-17: 10 Sen. 11, 31, 1 ; P.L. 85, 655 B. 11 ILid. 51, 2 ; ibid. 655 BC. 12 I/id. 31, 4 ; ibid. 655 C. 13 Ibid. 31, 5 ; ibid. 655 C. 14 Ibid. 31, 6 ; ibid. 633 C D-654 A. 15 Ibid. 31, 7 ; ibid. 634 A. 16 Ibid. 31, 8 ; ibid. 634 A. 1" Ibid. 31, 9 ; ibid. 634 A.

9 Indisciplinate : -tae B adquiescas : adsuescas W.$B enim : ozz. B in : £n inter]. S uerbum : uersum W ac 10 Hysidorus : His. W .5, Ysid. A dixit : dicit B mentire : -ri WB qui iurare : ip nter]. W^ non : oz. G 11 Non: era. W — preceptum : -ta .9 sed : sud W' ac incurrimus : -timen B iurit : iuret W/.$4 B 12 sicque : sitque G 4 B fallendi : allentes W, ualentes B menciuntur : ment. / $ B. hominum : WS$AB 13 credimur : -mus W/ quibus : qui IW ac 14 Plerumque : -quae incredulitate : incrudel. G A, incrudil. .5' eorum ... aliorum in aliis (Zn sentent. xvxr, 15) : deest per defectum folii in B conpellimur : non pel. W ac Talique : -qui IW ac iurandi : irandi G 15 pegri: pig. W 4 cocunt : cog. IW .$74 16 iurit : iutet W/.$ A accepit : accipit I — illi : ille cui:qui l7 ^ uacuum : uanum I .$ adsumit:-met.$ ^ proximo : -mum I — 19 conseruendum : -uandum W .$ A sacramentum : -tus I ac primittitut : promititur W' ac /4, promitur W' pe, prom. 5 adulteri : -re IW. polliceatur : -ciatur I7, -tiatur .$ quam : non G stabile : -li W.$ flagicium : -tium I .$

143 XXXVIII.

DE COGITACIONE

I. DOMINVS DICIT IN EVANGELIO

: Beati mundo corde, quo-

niam ipsi Deum uidebunt. 2. Àb intus enim de corde hominum cogitationes male procedunt

: adulteria, fornicationis, homicidia, furta, auariciae,

nequiciae, inpudicitia oculos, blasphemia, superbia, stulticia. Omnia haec mala ab intus procedunt, et communicant hominem. , 3. PETRVS APOSTOLVS DIXIT : Karissimi, obsecro, tamquam aduenas et peregrinos, abstinere uos a carnalibus desideriis, que militant aduersus hominem. 4. PAVLVS APOSTOLVS DIXIT : Caritas non cogitat malum, non gaudet super iniquitatem, congaudet autem ueritatem. 5. Caro et sanguis regnum Dei possidere non possunt. 6. Karissimi, mundemus nos ab omni inquinamento carnis et spiritus, perficientes sanctificacione in timore spiritus. 7. Dico autem : Spiritu ambulate, et desideria carnis non perficietis. 8. SALAMON DIXIT : Qui autem confidit in cogitationibus suis, impie agit. 9. Cogitaciones iustorum, iudicia; consilia autem impiorum, fraudolenta.

IO. Dolus in corde cogitancium mala. II. Abhominacio est Domino cogitaciones male. 12. Reuela Domino opera tua, et dirigentur cogitationes tuae.

XXXVIII, 1 Mt. 5, 8. 5-6. B 1r Cot. 15, 5o. 9 Prou. 12, 5.

XXXVIIL.

2 Mc. 7, 21-25. 672 Cot 7: 7T.

10 Prou. 12, 20.

MSS:GIW

$.A.

8 1 Petr. 2, 11. * Gal. 5, 16.

11 Prou. 15, 26.

4 1 Cor. 15, 8 Prou. 12, 2.

12 Prou. 16, 5.

Textus : G.

NN. B. Cogitacio : -tio W .$ JA Zo£ies quoties in boc capitulo, nisi expresse notetur. Titulum. Cogitacione : -tionibus W . 2 cogitaciones : -tionis I ac male : mala G fornicationis : -nes IW 5c .$, -cionis 74 ae, -ciones 74 pe futta : in inter]. S auaticiae : -tia IV, -tiae 5 nequiciae : -tiae W .$ inpudicitia : -cia G, -citiae oculos : -lus W $5c, malus add. W.$ blasphemia : -phaemiae .$, -miae 74 stulticia : -tia W .$ haec : hec A communicant : -monicant J/, comun. "4a, coinquinant .Á pe 8 Petrus : Paet. JW obsecto : uos adZ. W JA petegtinos : peraegrinus W^ que : quem I7, quae 5 hominem : animam .$ac A 4 Caritas : Kat. W' ueritatem : -ti 4Á pc 5 Caro : Kato WW Dei : Zn interl. S possunt: posunt $ ^ 6 spititus : -tu .$ sanctificacione : -tionem I, -tione 5 * desideria : sideria W ac petficietis : petfietis .$ 8 Salamon : Salomon W' $4 impie: impii 5, impiae 74 9 Cogitaciones : -tionis S iudicia : iudica .$ fraudolenta : -dulenta 44 ?e ^ 10 cogitancium : -tium W .$ 44 11 Abhominacio : -tio W/ JA, Abominatio.9 cogitaciones male : oz. W cogitaciones : -tionis .$ 12 Reuela : a add. G cogitationes : -nis I .$74 ac

144

LIBER SCINTILLARVM XXXVIII, 13-26

I3. Qui adtonitis oculis cogitat praua, mordens labia sua perficet malum. 4 I4. Non preterit Dominum omnes cogitatus, et non abscondit se ab eo ullus sermo. I5. In cogitacionibus enim impii interrogatio erit. 16. Impii autem, secundum que cogitauerunt, correctionem habebunt. 17. Corpus enim quod corrumpitur adgrauat animam ; et depremit terrena babitacio sensum multa cogitantem. I8. Non est cogitatus peccatorum prudentia. I9. Oui minuratur corde cogitat inania, et uir inprudens et errans cogitat stulta. 20. Ante tempus senectam adducit cogitatus. 21. AGVSTINVS DIXIT : Nemo potest diabulo decipi, nisi qui se prebere maluerit sue uoluntatis adsensum. M 22. HYERONIMVS DIXIT : Potestas quippe diaboli, non in temeritate illius atque iactancia, sed in tua est uoluntate. 23. Diabulos per ea que patere uidet aut certe non firmiter clausa, querit inrumpere, et ad ipsam arcem cordis et animae

peruenire. 24. Solaque causa pietatis est, ubi carnis nulla noticia est. 25. Non sinas cogitationis malas in corde tuo crescere. 26. HELARIVS DIXIT : Non omnes male cogitationis nostrae semper diabuli instituto excitantur, sed aliquociens et nostri mutui mergunt ; bone autem cogitationes semper a Deo sunt.

13 Prou. 16, 3o.

Sap. 9, 15.

14 Eccli. 42, 20.

15 Sap. 1, 9.

16 Sap. 5, 10.

17

18 Eccli. 19, 19. 19 Eccli. A 22 20 Eccli. 30, 26. 21 22 24 Epist. 54, 3, 1 ; HILBERG1, 468,5 ; P.L. 22, ie 2e 25 Epist. 22, 6, 5 ; HirBERGI, 152, 5, nota, ex ms. € ; BL 22, 398.

13 adtonitis : addon. I perficet : -cat W' ac, -ciat W' pe, -£ecit 5$, -cit 44 14 omnes : omnis I$ — se : inimterl. $5 eo:ea$ 15 cogitacionibus : cognioni-

bus.$p5c . impii: impi JW/ interrogatio: -teogatio IW ac 16 secundum: saec. . que : quae .$ correctionem : correptinem JV, cotrept. 5 J4 17 corrumpitur : conr. V7 depremit: premit G ze, -imit I/4 pe, depraemit .$ habitacio : inhabitatio JW, -tio .$ 44 19 minuratut : -tus |, minor. $ .4 cogitat : cogita I 20 tempus : -ppus I ac senectam: -cta 74 adducit : -cet 74 21 diabulo : a Ce IW, a diab. .$ pe uf uid., -bolo A se: om. W maluerit: uol. W/ sue: suae W'$ 22 Hyeronimus : Hier. W .$ diaboli :-buli W/.$ non. sqolinb eh in marg. inf. Wal.z. — temeritate: tim. $ ^ iactancia: -tia IV.$ ^ est: ow. W 23 Diabulos : om. W (per secattonem 7uarg. infer., ut uid.), -bulus .$, -bolus 7A que : quae WA quetit : ort. G, quaerit V animae : -me 4 24 pietatis : piaet. .9 noticia: -tia W.$ 25 cogitationis :-nes IV.$4 26 Helarius : Hil. W, El. 74 ze, .Eyl. 4A pec Helatius ... in cogitacionem (z sez. 28): ozz. S omnes : omnis I7 -Aae cogitationis : -nes IW .4 pc ^ diabuli: -boli .A instituto : instictu | aliquociens : -tiens W' — nostri: -tro W' — mutui: hutuae W, motui JA bone : bonae I cogitationes : -nis 74 ac

LIBER SCINTILLARVM XXXVIII, 27-37

145

27. GREGORIVS DIXIT : Sicut capite reguntur membra, ita cogitationes mente disponuntur. 28. Dum enim in cogitacionem uoluntas non repremitur, etiam in actionem dominatur. 29. Omnia enim corda scrutatur Dominus, et uniuersis mencium cogitacionibus intellegit. 3o. Malignus quippe spiritus undique animam angustat, quando ei non solum opere, uerum etiam loquutionis atque insuper cogitacionis iniquitatis replicat. 31. Tunc enim in capite'oculos habemus, cum uita Redemptoris nostri tacite cogitacione conspicimus. 32. Quid prodest quod contra hostium insidias tota ciuitas custoditur, si unum foramen apertum relinquitur, unde ab hostibus intretur. 33. Omne enim quod subtiliter cogitamus, quasi mente quoquimus. 34. Qui ergo in pace subaegere carnis desideria nolumus, quando in bello pro Deo ipsam carnem daremus ? 35. Mens nostra a carnali dilectione abscidenda est, et a carnis cura necessaria abscidenda non est. 36. HYSIDORVS DIXIT : Bipertita est causa peccandi, id est, operis et cogitacionis ; quorum unum iniquitas dicitur, quod opere geritur; aliud iniusticia, quod cogitacione admittitur. 37. Prius autem actio secuta est, postea cogitacio. Prius praua opera, postmodum desideria. Vicissem autem et a cogi-

23 Hom. Exang. 1, 5 ; P.L. 76, 1079 B.

28 29 80 Hoz. Euang. 39, 4 ; P.L. 76, 1296 C. 31 Hoz. Ez. 1, 2, 19; P.L. 76, 8o4 D. 82 Hom. Ev. 1, 7, 6; P.L. 76, 843 A. 33 34 35 Hoz. Ez. 1, 7, 10 ; P.L. 76, 845 C. 36 Sent. 11, 25, T.-9P/157:93::1626, B! 37 Ibid. 25, 2 ; ibid. 626 B C.

27 Gregorius : Greger. G Sicut : a add. JA pe ita: et add. W . mente: -tes G, -tis 74 28 cogitacionem : -tione I tepremitur : reprim. IW ;4 actionem : -ne I5 29 uniuersis : -sas W^ mencium : -tium ]/.$ cogitacionibus : -tiones W^ 30 angustat : -tant G W .$ JA cei: enim ac opere : -tis W loquutionis : locut. .$ 4 cogitacionis : szc J4 iniquitatis : -tes I/ — replicat : -cant G.$ 74 — 31 uita: uitam W' tacite : -ta W' conspicimus : conspec. W ae, -cemus .$ 32 foramen : -amus W/ apertum : -tut W' ac telinquitur : -quetur .$ hostibus : ost. zd ac intretur : intret I/ —— 33 quoquimus : coqui. I .$ A 34 subaegere: subig. IZ, subeg. .$ J4 carnis : -nes 7A ac desidetia : -ta W ac carnem : canem Iac 385 dilectione: dilectatione W 4a, delectat. .$.4 86 Hysidorus : His. W .$, Ys. JA Bipertita : Bibertiua G, Pipertita WW, Hib. 44 s uid. peccandi : -cati IW, predicandi 5 cogitacionis : -tiones I getitur : geretur .$ iniusticia : -tia W'.$ JA cogitacione: -tionem .$ 4 37 actio : actiote I, accio J4 secuta: secunda JW, saecunda 5, saec.ÁÀ Vicissem : -sim J7 a : 07.5 1I

L. S. (cxvir)

146

LIBER SCINTILLARVM XXXVIII, 37—43

tatione opera procedunt, et ab opere cogitacio nascitur. Quam-

uis ab opere malo quisque uacit, pro solius tamen prauae cogitacionis malicia non erit innocens. 38. Non enim solum factis, sed et cogitacionibus delinquimus, si eis inlicite occurrentibus delectemus.

30. Non est timendum, si bona malaque in cogitationem ueniant ; sed magis gloriandum est, si mens mala a bonis in-

tellectum rationem discernunt. 40. Nihil iubat quod inter bonum et malum, sensu prudenciores, discernimus, nisi opere aut mala cogitata caueamus,

aut bona intellecta faciamus. 41. In ipso cogitationis inicio resiste, euadis cetera. Capud cogitacionis clude, cetera superantur. Si spreueris cogitacionis a corde, non prorumpent in opere. Si cogitationem non consenseris, opere cito resistis. Non enim potest corpus corrumpi, nisi prius corruptus sit animus. Nihil potest caro facire, nisi quod uoluerit animus. Munda enim a cogitacione animam et caro non peccat ; melius est ut uitis uicium, quam emendis. 42. IN LIBRO CLEMENTIS DIXIT : Diabolus enim, nisi quis uoluntatibus eius se sponte subdederit, potestatem aduersum hominem non habet. 43. IN VITAS PATRVM DIXIT : Sicut ignis tabefacit cera, ita et uigilia bona cogitaciones pessimas.

38 Ibid. 25, 5 ; ibid. 626 C. 39 Ibid. 25,9 ; ibid. 627 B. 40 Ibid. 25, 10 ibid. 627 B. 41 Syn. 2, 7 ; ibid. 847 A. 42 Ps. -CrEMENS, Recognitiones 4, 34 ;P.G. 1; 13207A43 EVAGRIVS, Sententiae 50; J. LzcrERCQ i in Seripforium x, 2, 1951, p. 208 ; P.L. 20, 1183 A.

19 ab : ob WW ac 29 ab :sab IW, siab 5$ uacit : uacet IV.$4 prauae : -ua G, -ue 4 malicia : -tia W .$ 74 38 sed : set. delinquiraus : -quemus J delectemus : dilectemur W/ — 39 malaque :-quae W — intellectum: -tu W.s

rationem : -nis I7

discernunt : -nat IE, -nant .$

40 Nibil:

Nil

W .$ prudenciores : -tiore I$, -ciore JA opete : ope .$ ac aut bona ... faciamus : ozz. S 41 inicio : -tio I7 resiste : siste I ac euadis : euadisse G.$.A cetera : cerea ae, -rea W pe spreueris : spraeu. W/ cogitacionis : -tiones I A prorumpent : -pit G.$ A4 cogitationem : -ni W/ opete : -ri JW potest : postest IU facire : -ere IW.$ A Munda : Mala W animam : -mum lI .$ uitis : uites IW 74, uitiis .$ uicium :

uit. /.$ — emendis:-des 74 »c ^ 42 dixit: dicit. ^ Diabolus : -bulus W.$ subdedetit :-diderit W/ — hominem :oz. W' ^ 43uitas :uita W dixit: dicit .$ cera: cerea IV (forsan ac), caera .$ cogitaciones: -tionis .$ 74 ac

uigilia : fig. IW

bona : oz. G

147 XXXVIIII.

DE MENDACIVM

I. DOMINVS DICIT IN EVANGELIO : Non dices falsum testimonium. 2. PAVLVS

APOSTOLVS

DIXIT:

Deponentes

mendacium,

lo-

quimini ueritatem unusquisque cum proximo suo. 3. Nolite mentire inuicem, spoliantes uos ueterem hominem cum actibus eius et induentes nouum eum qui renouatur in agnicione secundum imaginem eius qui creauit eum. 4. SALAMON DIXIT : Qui autem mentitur testis est fraudolentus. 5. Qui autem testis est repentinus concinat lingua mendacii. 6. Abominatio est Domino labia mendacii ; qui autem fideliter agunt placent ei. 7. Liberat animas testis fidelis; proferat mendacia uersipelles. 8. Testis fidelis non mentitur ; proferit mendacium testis dolosus. 9. HvESvs FILIVS SIRAC DIXIT : Non accipias aduersus animam tuam mendacium. Io. Noli amare mendacium aduersus fratrem tuum, neque in amicum similiter facias. Noli uelle mentire omnem mendacium, adsiduitas enim illius non bona.

II. IN LIBRO SAPIENCIAE DIXIT : Responsum obscurum in uacuum non ibit ; os autem quod mentitur occidit anima. 12. HYERONIMVS DIXIT : Mendaces faciunt, ut nec uera dicentibus credantur. XXXVIIII, 1 Mt. 19, 18. B Prou.

r2, 19.

6 Prou.

2 Eph. 4, 25. 12, 22.

*? Prou.

3 Col. 5, 9-10. 14, 25.

4 Prou. 12, 17.

8 Prou. 14, 5.

9

Eccli. 4, 26. 10 Eccli. 7, 15-14. 11 Sap. 1, 11. 12 Episz. 6, 1, 1; HirBERG 1424, 2: DU v22: 925IlIDI^ et S: ISEDOR? HisPAL., OPZIONI P.L. 85, 632A ; AnISTOTELES apud Droc. LAERT. v, 1, 11.

XXXVIIL

MSS:GW.$.4.

Textus G.

IN. B. mendacium : -tium .$ 74 zozies quoties in boc capitulo, nisi expresse notetur. Tztulum. mendacium : -cio IZ, -tio .$ A 1 in euangelio : ozz. W .$ dices : dicis W $ ac 2 mentire :-ri W' spoliantes : -te I — uetetem : uert. W ac, -ti A eius: suis .Á agnicione : -tionem W .$ secundum: saec. 5 4 Salamon : Salomon W .$ JA fraudolentus : fraudul. 74 fc B repentinus : -tiuus W concinat : -nnat W.$ lingua : -guam W/ mendacii : s/e .$ 4 6 Abominatio ... mendacia : oz. G A mendacii : -cia VW pe, -tii . ? proferat : -fert I .$ ^ uetsipelles : -lis W.$ 8 mentitur : -tietut W/.$ — proferit : -fert IW $, -rat JA mendacium : -cia W A, -tia 5 9 Hyesus : Hies. W.$ Sirac : Sirach IW .$pe, Sirah .$ ac mendacium : -cia W aec, -cium 4 10 tuum : tuam neque in : nequem IW mentire : -ri I omnem : omne I A adsiduitas : -duetas .$, ass. 7A 11 sapienciae : -tia IV, -tiae .5, -tie 4 anima : -mam IW .$ 4 12 Hyeronimus : Hier. W .$

148

LIBER SCINTILLARVM

XXXIX,

13-24

13. HyvsiDORVS DIXIT : Semper uera promittit qui falsa dicturus est, ut, cunr primum adquesierit fide, ad reliqua mendacia audientes credulus faciat. 14. Multis uidentur uera esse que falsa sunt, et ideo non ex Deo, sed ex suo mendacio locuntur.

15. Plerumque a ueritate incipit qui falsa confingit. 16. Latent sepe uenina circumlita melle uerborum, et tamdiu deceptor ueritatem simulat, quousque fallendo decipiat. 17. Sumopere cauendum est in omnem mendacium. 18. Omne quoque genus mendacii sumopere fuge. 19. Omne quod a ueritate discordat iniquitas est. 20. Estu in uerbo uerax, neminem

menciendo fallas. Non

aliud loquaris et aliud facias : non aliud dicas et aliud in animo

teneas.

21. Adsiduitas iurandi periurii consuetudinem facit. 22. Sine considerationem uero non promittas. Quod non potes facere non polliciaris. Multum reus eris, si non reddas quod uoueras. 23. Veritas angulos non amat, nec querit usuras. 24. Quod incaute uouisti, nec facias; impia est promissio que scelere adimpletur.

13 Senz. 11, 30, 2 ; P.L... 85, 632 A. 14 Ibid. 30, 5 ; ibid. 632 A. 15 Ibid. 3o, 45; ibid. 632 A. 16 Ibid. 50, 5 ; ibid. 632 A. 17 Ibid. 50, 7; ibid. 632 B. I8 yo So EDAIU USUS SAQUE 19 Ibid. 20 yn. 2, 55 ; ibid. 858 A. 21 Syn. 2, 56 ; ibid. 858 B. 22 Syn. 2, 57 ; ibid. 858 B C. 23 24 Syn. 2, 58 ; P.L. 85, 858 C.

13 Hysidorus : His. W, Ys. A Semper: sepe IW. uera : uere G promittit: prem. D adquesietit : adquaes. W, adquis. 74 fc fide :

fidem I audientes : -tis W .$ credulus : -los 24 pe faciat : facit J4 14 que : quae I .$ non :estadZ. W locuntur: loquuntur W ^ 18 confingit: -fringit IW. — 16 Latent: Latendi W' ^ sepe: saepe W/ ^ uenina: uenena ]W.$ 4 circumlita: -cumdata .4 simulat : -olat W 17 Sumopere : Summop. .$ A4 omnem : omne |.$ 4 mendacium : -tiom .$ ac, -tium $ pe 18 genus : gens G mendacii : -cia IW, -cii.$ 74 sumopere fuge : summo profugi G, summo perfungi 4 — 20 Estu : Esto IW .$A bc menciendo : -tiento W' — fallas : falsas W' — 21 Adsiduitas : Ass. .$ fx periurii : -iurgii G consuetudinem, -suedinem W'ac facit: faciat I 22 considerationem : -ne IW .$ A promittas : -tats IW ac potes : potest G at A polliciatis : -cearis W .$ ac, -cetis $ pc A 23 angulos: angelus .$ ac, angilus $ c, mendatium .A querit : quaerit I7 24 uouisti : nou. nec : non IE.$4 impia : inpia IW quae : que z4 scelere : -ra .$ adimpletur : impl. W ac, -plitur .$

149 XL. DE MONACHIS

I. DOMINVS DICIT IN EVANGELIO : Cum uoueris uotum Domino Deo tuo, non tardabis reddere, quia requiret illud Dominus Deus tuus. 2. PAVLUS APOSTOLVS DIXIT : Omnis autem qui in agone contendit ab omnibus se abstinet, et illi quidem ut corruptibilem coronam accipiunt, nos autem incorruptam. 3. Nemo militans Deo implécat se negociis secularibus, ut ei

placeat cui se probauit.

4- SALAMON DIXIT : Semita iustorum declinat mala ; custus

autem animae suae seruat uiam suam. 5. HYERONIMVS DIXIT : Numquam de ore monachi turpis aut lasciuus sermo egrediatur. 6. His enim signis libidinosus animus ostenditur et per exteriorem hominem interiores hominis uicia demonstrantur. 7. Monachus non desiderit orbium frequentiam qui de singularitate censitur. 8. Monachus sit uigel sensus, ne uanis cogitacionibus polluatur.

9. Amet sciencia Scripturarum et carnis uicia non amabit. IO. Episcopi imitentur apostolos, et monachi perfectos patres, ut quorum honorem possedent, habere nitantur et meritum. ir. Monachus habeat simplicitatem columbae, ne cuiquam

X1 271eut. 23, 21. 2E 0f:39:7253 2'Phim/2.4. 4 Prou. 16, 17. B Epist. 108, 20, 5 ; HILBERG r1, 336, 9, nota, ex ms. I. 6 Ibid. 20, 5 ; HizseRG II, 236, 10-12 ; P.L. 22, 897 v Epist. 125, 8, 1 ; HILBERG 1n, 127, 1, nota, ex ms. p; T22:751076 8 Epist. 125, 11, 1 ; HILBERG 111, 130, 1, nota, ex ms. OAPIIE22 21078 9 Ibid. 11, 2 ; H1ixsEnRG 11, 130, 3 (D) ; P.L. 22, 1078 10 Epist. 58, 5, 2; HILBERG I, 534, 4, nota, ex ms. Z.— 11 Epis. 58, 6,4; HirBERG I, 536, 1o, nota, ex ms. I*.

XL. MSS:GIW S.A. 'Yextus : G. iineuangelio :ozz. W. — uotum : uoto $5 illud :illa $ — 2 Paulus : Palus .$ accipiunt : -piant W/.$ A 3 Deo : Deum .$ implecat : -icat G pe W' A po, inplicat .$ negociis : -tis I, -tiis . secularibus: saecuribus W/ ac, saec. W pe 5 se : ozz. G per defectum pergameni probauit : -bit / — 4 Salamon : Salomon W .$ ;4 custus : -tos IW .4pe animae : -me 74 B5 Hyeronimus : Hier. .$ egrediatur : aegr. I 6 interiores : -ris W'74 pec hominis: -nes uicia: uitia W/.$ demonstrantur : -tratur G.$ * Monachus : -chis 74 desiderit : -deretur VW, -derauerit 74 pc orbium : pium UJ, urbium .$ 4 frequentiam : -tia $9 pe singulatitate : sig. G ac censitut ; -setut W'.$ JA 8 Monachus : -chi W .$, -chis 44 pc sit : sicut Ay uigel: uigil G $e.4 pe, uigili W/ cogitacionibus : -tionibus W/.$ JA polluatur : pul. G e, polluat .$ 9 sciencia : -tiam VW .A, -tia .$ uicia : uitia W .$ amabit: amet IW ac 10 imitentur : mit. .9 apostolos : us 7, -toli 5$ petfectos : -tus .$ possedent : possid. W/.$ 74 11 simplicitatem : -tate .$ columbae : -be 4

150

LIBER SCINTILLARVM

XL, 11-23

macinetur dolus; habeat et serpentes

astuciam, ne aliorum

supplantetur insidiis. * i2. Monachus teneat humilitatem uestium. 13. Monachus qui Christum desiderat nihil aliut dignatur aspicere, sed est ei cella pro paradiso ; uariarum Scripturarum poma decerpit, his utitur deliciis harum fruitur amplexu. 14. Ille uerus est monachus qui aurum contempnit et Scripturas sectatur et, dum paupertate incidit, ornatior, instat ornato. I5. Monachi specialis expetenda est solitudo et orbis habitacio fugienda. 16. Non queras in monacho linguae nitorem, sed animae pietatem. 17. Quicquid in monachis dicitur, redundat in clericis. 18. Aduersum nos loquaces, pro se muti. I9. Monachus, cum corpore clausus cellola lateat, lingua per orbem uacatur. 20. GREGORIVS DIXIT : Ipsi dispensacionibus terrenis inseruiant, quos dona spiritalia non exornant. 21. Qui penetrare intima nequiunt, saltim necessarium foris operentur. 22. Monachus qui in terra possessionem querit, monachus non est.

23. HvSIDORVS DIXIT : Tunc se quisque monachum iudicet, cum se menimum cunctis aestimauerit.

12 Episz. 58, 6, 5; HILBERG 1, 536, 1 nota, ex ms.

HirBERG mI, 125, 12, nota, ex ms. I.

I.

13 Epis. 125, 7, 5;

14 Epis. 60, 11, 3 ; HirsERG r, 565, 8,

nota, ex ms. I*. 15 Epist. 46, 12, 2 ; HILBERG 1, 342, 8, nota, ex ms. I. 16 "Adu. Heln. 16 ; P.L. 25, 200 B. 17 Episf. 54, 5, 4; HILBERG 1, 471, 7 ; P.L. 22, 552 18 Epist. 54, 5, 4 ; HILBERG r, 471, 5-6 ; P.I. 22, 552 19 Episz. 117, 1, 2; HrLBERG rt, 423, 7-10 ; P.L. 22, 955 20 21 22 Dialog. 3, 14 ;Mon1CCA, 165, 24-25 ; P.L; 77, 245 A B. 23 Sent. xr, 19, 15; P.L. 83, 694 A.

macinetur : monpachinetur W .$, machin. ;4 dolus : dolos V7 et: a G X serpentes : -tis W 74 pe astuciam : -tiam I .$ 12 uestium : uestigium .$ 13 aliut : aliud. W .$ dignatur : dignantur G, dignetur IW az, dignaetur 74 aspicere : apic. .$ ac paradiso : -dyso JA poma : pomma I7 ^ decetpit: desc. .9 deliciis : dil. .$ 74 ac harum : autum G 14 contempnit : -mnit .$ dum : in add. e? exp. W' —— ornatior : -tut G A Otnato : -tu IZ, -tio .$ 15 specialis : -ciatis W' ac expetenda : extenda IV ac solitudo : sollicitudo G otbis : urbis W .$ /4 pc habitacio : -tio W S.A 16 queras: quaeras W/ monacho : man. G linguae : -gue A animae : -me A 17 redundat : reduntdat ac, W redd. .$ clericis : -tecis N 18 nos: oz. W' loquaces : -cis 5$ 19 clausus : -sa W/ cellola: -lula.$ 74 pc lateat:latet W/ — orbem : utbem WW, urbe .$ uacatuf: non discurrat I7 20 Ipsi: Ips W dispensacionibus : -tionibus W .$4 exornant : -nat .$ ac 21 nequiunt : nequeunt I ;4 necessarium : -ria W$. 23 Hysidorus : His. $, Ys. A iudicet : -cat W ac zu uid. menimum : min. IW$ A aestimauetit : est. 74

LIBER SCINTILLARVM

XL, 24-32

I51

24. BasiLIVs DixiT : Caelestem enim donum accepit monachus, qui terrenis actibus a semetipso proiecit, nec implecat se negociis secularibus, militans Domino. 25. IN VITAS PATRVM DIXIT : Monachus enim non solum propterea dicitur quia uxurem non habet, sed relegionem Dei et seruicium ipsius mancipatus est ; et cura illi est quemadmodum Deo, non seculo, placeat, qui enim magis elegit castitatem que Deo cara est et Spiritus Sancti habitacio. 26. Monachus si uentrem suum et linguam continuerit et uacacionem non fecerit, confidat quia non morietur in aeternum.

27. Monachus edens multum et operans multum non confidat in hoc. 28. Qui autem paruum aedit, etiamsi paruum operetur, confidat et uiriliter agat, non perdit mercidem suam. 29. Qui uult aedificare domum, multa necessaria procurat, ut perficere possit opus suum ; ita monacho multa cura habere oportit, ut possit opere Dei perficere. 30. Quanti monachorum, dum patris matresque miserantur, suas animas perdiderunt. 31. Melior est seculares mansuetus, quam monachus animosus et iracundus. 32. Melior est secularis in infirmitate seruiens fratri, super monacho non miserentem proximo suo.

24 Admonitio ad filium spirit. x ; LEHMANN 32, 5-5 ; P.L. 105, 685 D. 25 26 Vitae Patrum n, 65 ; P.L. 73, 771 A. 24-28 Ibid. 64, ibid. ; CL VRULIS 10. P.I 73, 0102850; 29 ManrimNvs DvwiENsiS, ZÁpopbt. n. 89; DES AE 29181)9; 30 31 EvacGnRivs, fententiae 36; j. LscLERCQ in Seripforium v, 2, 1951, p. 206 ; P.L. 20, 1182 C. ; P.G. 40, 1279 À. 32 EvAGRIvS, Senf. 78 ; ibid., p. 210; P.L. 20, 13184 A ; P.G. 40, 1280 C.

24 Basilius : Bass. W Caeclestem : -te W .$ pc, Celeste 74 accepit : -ipit I .$ terrenis : -nos IW .$ JA pe actibus : actus W .$ JA pe proiecit : proicit W implecat : -icat W .$ A negociis : -tiis W .$ secularibus : saec. W .$ 25 uitas : uita I dixit : dicit .$ uxurem : uxotem IV .$ telegionem : -ne W ac, -ni W pe, relig. 5 74 ac, religioni 24 pe setuicium : -tio I, -tium .$, -cio 2Á pe seculo : saec. W .$ placeat : -ciat W' —— enim magis : enimagis A elegit : eligit W /4 pe castitatem : castatem $, est ad. W/ ^ que: quae 5$ 4 cata; cuta Wa habitacio : -tionem I, -tio .$ 74 26 linguam : -gua $ continuetit : conten. .$ uacacionem : uatigationem W, -tionem .$ fecefit -.faccus quia: qui I . non: zn inter]. .$ 29 edens : sed I 28 paruum : -uam G aedit: edit W .$4 — perdit : -det A metcidem : -cedem IW .$ 4 29 aedificare : ed. 74 monacho : -chus W, -chum .$.4 pe multa cuta : -tam curam .J4 pe opofttit : -tet I A opete : -ta 4Á pe 30 monachotum : -cho .$ patris : patres IV 4 pe matresque : -qui I7, -quae 7A ac, matrisquae 74 pe 31 seculares : saeculatis IW .$, -ris 4 32 est : oz. A secularis : saec. W .$ setuiens : -uient I monacho: munachus VW ze, munachum W/pe, -chum .$ misetentem : -rantem I

152

LIBER SCINTILLARVM XL, 33-XLI, 2

33. Monachus bilinguis conturbat fratres ; fidelis autem requiem adducit. : 34. Pallor enim cum humilitatem et macies, decus est monachi. 35. Si poteris iniuriare et affici conuiciis et portare ac tacere, magna est haec super alia mandata. 36. EFFREM DIXIT : Sicut enim sata densam in bona terra culta, sic anima monachi fructificans cogitacionibus diuinarum Scripturarum. 37. Sicut lampas lucida in loco tenebroso refulgens, sic monachus mente subria in corde peruigili in tempore psalmodiae suae et oracione. 38. Sicut pondus salis premit infirmum, sic somnus monacho in oracionem. 39. Sicut uermis corrumpit lignum, sic inuidia corruntpit anima monachi. 40. Sicut tinea exterminat uestimentum, sic detracio anima monachi.

XLI.

DE

DETRACTIONIBVS

I. PAVLVS APOSTOLVS DIXIT : Omnia autem facite sine murmoracionibus et hesitacionibus, ut sitis sine querilla, et sim-

plices fili Dei sine reprehensione. 2. IACOBVS APOSTOLVS DIXIT : Nolite detrahere alterutrum, 33 EvaGnivs, Sent. 95 ; ibid., p. 211 ; P.L. 20, 1184 D ; P.G. 40, 1281.

34 Viae

Patrum xu, 64; P.L. 73, 771 A. 35 86 Sermo asceficus, AssEMANI t, 66 F ; ZAdPboriatio ad Monacbos, AssEMANI 11, 372 B. 89 Ibid. x, 66 F ; rr, 5372 B ; Ps.-Macanrivs, Epistola, 531 ; ed. A. WirMART, in Revue d' Ascétique

et de Mystique x13, 1922, p. 418. 38 Ibid. , 66 F ; rz 372 C; WirMaAmRT, 32. 39 Ibid. 1, 67 ^ ; n, 572 D. 40 Ibid. x, 67 A ; xz, 372 D ; WILMART, 35. XLI, 1 Phil. 2, 14-15. ASIACADETT:

33 bilinguis : belinquis G — conturbat : -bit W' ac u£ uid. frattes : om. W autem : oz. G 34 humilitatem : -tate W .$ /4 monachi : -chus W ac ut uid. 35 poteris : potueris G pc W ,4, potuetas .$ iniuriare : -ti W/ JA pr, indurari 5a, iniutati .$ pc conuiciis : -tiis . portare: potare W actacete :actae re — est:suntz4 pe haec: hec W, tes add. W .$ man-

data:

W

mantada IW ac

86 densam : -sa IW.$ A

cogitacionibus : -tionibus

$4 3? lampas : -pada A lucida: -do W/ ^ subria: sob. W'.$ pc A petuigili : -lii .$' oracione : -tionis IW .$, -tione JA 38 premit : deprimit W .4 pe, depremit .$ monacho: -chus Ja -chum W'pe.$ A pe Ofacionem : -tione IW .$ 4 39 anima : -mam WW .4 pe 40 detracio : -ctatio anima : -mam W' .4 pe W, -ctio $ A XLI MSS:GW $5.4. Textus : G. Titulum. detractionibus : tract. G, tractatione IV", -ctione .$ 4 1 murmotacionibus : murmurat. W/.4 pe, -tionebus $a, -tionibus .$ pc JA ac hesitacionibus : -tionibus W^, haesitat. .9 sitis : sit .9 querilla : -rella W .$ 74 ac, -rela /4 pc — reprehensione : -sine I7 — 2 lacobus: lacob W' ^ apostolus: detrahere : de ad. W S om. W S

LIBER SCINTILLARVM XLI, 2-14

153

fratres mei ; qui detrahit fratri, aut qui iudicat fratrem suum, detrahit legem et iudicat legem. 3. SALAMON DIXIT : Remoue a te os prauum, et detrahencia labia sint procul a te. 4. Qui detrahit alicui rei, ipse se in futurum obligat ; qui autem timet preceptum, in pace uersatur. 5. Cum detractoribus ne comiscearis; quoniam repente consurgit perdicio eorum, et ruina utriusque quis nouit ? 6. Tumultus murmoracionygm non absconditur. 7. AGVSTINVS DIXIT : Nec ergo detrahas, nec audias detra-

hentem. 8. HYERONIMVS DIXIT : Numquam ulli detrahere. Accusamus sepe quod facimus et contra nosmetipsos in nostra uicia inuenimus. 9. Non est detrahere uerum dicere. IO. Caue ne lingua aut aures habeas prurientes ; id est, aut ne ipse aliis detrahis, aut alius audias detrahentes. rr. Malorum quoque solacium est bonus carpere; dum peccancium multitudine putant minui peccatorum. I2. GREGORIVS DIXIT : Caelorum etenim regnum nullus murmorans accepit, nec nullus qui accepit murmorare potest. I3. HYvsIDORVS

DIXIT

: Non

detrahas

peccanti,

sed doli.

Quod in alio detrahis, in te pocius pertimisce. Detractione omnes

reprehendunt,

omnes

uituperant.

I4. Quando alium detrahis, te discute. Quando alium mor8 Prou. 4, 24.

4 Prou.

I5, 13.

b Prou. 24, 21-22.

6 Sap. r, ro.

d

Cf. Basnüivs, z4Admenitio ad filium spirit. 15; LERMANN 56, 7-8; P.L. ros, 695 D-696 A. S. Eit. 125, 18, 1; LILBERG HI] I237, 13; D.]4, 225 10821085.

9 Epist. 317, 1, 4 ; HILBERG r1, 423, 21 ; P.L. 22, 954.

10 Epis. 52,

I4; 15; EIxzBERG 1, 457, 95 P.I. 22, 538. 11 I5;2. 54, 13, 4 ; ibid. 480, 7 ; P.L. 227/557: 12 Hom. Euang. 19, 4 ; P.L. 76, 1156 B. 13 Syn. 2, 50 ; P.L. 85, 857 À. 14 $yn. 2, 51 ; ibid. 857 A B.

detrahit : -het .$ 1? Jegem : legi W/4 pe 3 Salamon : Salomon IW .$ 4 QUI OIHIOU] S. prauum : rauum WW ac detrahencia : -tia. W/.$ 4 obligat : -egat . D comisceatis : comm. I, conm. .$ petdicio : -tio W .$

6 murmoracionum : murmutat. I/74pe, -tionum $ 44 ac absconditur : -detur ZA pe " Agustinus : Àug. 24 pe Nec : Ne WS 8 Hyeronimus : Hier. Ww. sepe : saepe I7 uicia : uitia W .$ ;4 9 est : om. S uerum: ueraum W ac 10 lingua : -guam 5$ 74 pe autes : autis .$ habeas : chabea I prurientes : putr. W, -tis .$ detrahis : -has W .$ A pe alius : alios W A pe detrahentes : -tis .$ 11 solacium : -tium .$ bonus : bonos W7 A pe dum: non G peccancium : -tium W .$ multitudine : -nem IW ac putant : potant IW/.$ peccatorum : -cate W^ 12 mutrmotans : -murans W/.A pe accepit : -ipit W/.$ nec : Zn interl. S nullus : unullus JW ac, ullus ZA pe accepit : -ipit W' JA, ozz. S murmorate : -mutate W' JA pr, -ati 13 Hysidotrus : His. IW, Ys. A detrahas : -his W/.$ peccanti : pecanti P — doli : dole W/ $ JA pocius : pot. IW. — pertimisce : -mesce 74 Detractione : -nem W^ I9 omnes : omnis uitupetant : uet. .$ 14 te : de I Quando: Quantum ]/ alium: alio 44 ac motdis : -tis

WF, -des JA pe

I54

LIBER SCINTILLARVM XLI, r4-XLII, 8

dis, tua peccata redargui, non alterius delicta ;sed propria carne numquam detrahis, si te bene prospexeris. 15. Vtriusque simili crimen inpendit, et qui detrahenti audit, et his qui detrahit. I6. IN VITAS PATRVM DIXIT : Melius est commedere carnem et uinum bibere, quam commedere in uituperacionem fratrem suum. Sicut susurans serpens Eua de paradiso excussit, sic qui detrahit

fratrem

suum,

non

solum

sua,

sed etiam

audientes animam perdet. XLII. DE VOLVNTATIBVS I. DOMINVS DICIT IN EVANGELIVM : Si quis Dei cultor est et uoluntatem eius facit, hunc exaudit Deus. 2. PAVLVS APOSTOLVS DIXIT : Si voluntas prumta est; secundum quod habet accepta est, non secundum quod non habet. 3. Quemadmodum prumptus est animus uoluntatis, ita sit et perficiendi. 4. Nolite fieri inprudentes, sed intellegentes que sit uoluntas Dei. 5. SALAMON DIXIT : Abhominabile est Domino prauum cor ; uoluntas eius in his qui simpliciter ambulant. 6. AGVSTINVS DIXIT : Omnium enim erit in uoluntate quod unusquisque habebit in retribucione. 7. Omnem enim opus precedit uoluntas nostra, dum cogitamus quod operare debeamus. 8. Nihil enim aliud nostrum querit Deus, nisi uoluntate bona. 15 Syn. 2, 52 ; ibid. 857 B. 16 l/izae Patrum, vx, 134 ;P.L. 73, 786 B C. XLII, 1 Ioh. 9, w 2021G0tr::8» 12! 8 2 Cor. 8, r1. 4 Eph. 5, 1 5 Prou. r1, 20.

?

redargui : -gue W'$, -guae JA ptospexetis :prop. G, persp. W .$ G, -mina ;4 dettahenti : -tem 7

est : 0zz. .$

8

came: cerne WW, carpe A pe 15 simili :-le W/.$ crimen : orimen 16 uitas : uita I7 dixit : dicit .$

19 et 29 commedete : comed. $ 74 fratrem : -trum W/

VW, uetuperat. $, -tionem 4

uituperacionem: -tione susurans : -rtans IV .$

Eua: Euam W $.4 paradiso : -dyso .4 sic: sit G, si V — fratrem em : -tti suo I sed : set 74 ac audientes : -tis W' pe. perdet : -dit

XLIL

MSS:GIW

$.4(B)

1 euangelium: -lio W .$ A

"Textus: G.

2 dixit : oz. A prumta : -mpta JW 4 19 et 29 secundum: saec. . 3 perficiendi : -dei W' — 4 inprudentes: -tis 5 que: quae I] 5 Salamon: Salomon Ys A Abhominabile : Abom. .$ 4 ambulant : -lat .$ ac 6 retribucione : -tionem I$, -tione 4 ? Omnem : Omne .$ JA pc precedit: proc. 4 operare :-ti IW. debeamus :debaeamus I — 8 querit: quaerit W' — uoluntate :-tem W' — bona : bonum I7 az, bonam W pc

LIBER SCINTILLARVM XLII, 9-XLIII, 4

155

9. Malum proprii arbitrii, germinacio est uoluntatis. IO. GREGORIVS DIXIT : Ante Domini namque oculos numquam est uacua manus a munere, si fuerit arca cordis repleta bona uoluntate. 1I. Bonum ergo nobis in uoluntate sit, nam ex diuino adiutorium erit in perfectione. 12. Ille quoactus non patetur tenebras ulcionis, qui hic libenter sustenuit tenebras uoluntatis. I3. Voluntas autem bona est, sic aduersa alteri, sicut nostra, pertimiscere ; nulli quod tibi iuste inpendi desideras, denegari;

necessitatem

proximi

iuxta

uires

concurrere,

sed

prodesse etiam ultra uires uelle. I4. Semper inuidia a bona uoluntate discordat. I5. Deus

enim,

per multas

uoluntates

aliorum,

in alis

multa operatur bona. I6. CIBRIANVS DIXIT : Nec excusat oppressum necessitas criminis, ubi crimen est uoluntatis.

XLIII.

DE INDVMENTIS

I. DOMINVS DICIT IN EVANGELIVM : Corpus uestrum plus est quam uestimentum. 2. Qui habet duas tonicas det non habenti, et qui habet escas,

similiter faciat.

3. PAVLVS APOSTOLVS DIXIT : Habentes autem alimenta et quibus tegantur, his contenti sumus. 4. SALAMON DIXIT : Fallax gracia et uana est pulcritudo.

9 10 Hom. Ezang. 5, 5 ; P.L. 76, 1094 A. 11 Ibid. 21, 1; D:12776; 1170.B. 12 Ibid. 9, 6 ; P.L. 76, 1109 A. 13 Ibid. 5, 3 ; ibid. 1094 B. 14 IL;2. 5, 4 ; ibid. 1094 C. 15 16 De /apsis 14 ;HARTEL

247, 6-7 ; P.L. 4, 477 ^. XLI, 1 Mt. 6, 25.

a.c 3; TI.

8 1 Tim. 6, 8.

4 Prou. 31, 30.

9 arbitrii : ab. G ac, oz. .$ germinacio : -tio I/.$ JA 10 Domini : Dei IW arca : archam | repleta : prep. W' ac — 11 ergo : opus aZ. W' — adiutorium : -tio W .$ JA 12 Ille : Ill: W .$ quoactus : coac. W .$ non : oz. W patetur: -itut W.$ A ulcionis : ult. W/.$ sustenuit : -tinuit ;4

132autem : oz. G ac alteti :-rio W' —— sicut : sic 5 pertimiscere : -mescere W A pec denegati : -gare W .$ necessitatem : necaessitati I 109 7 multa : B denuo 16 Cibrianus : Cypr. IW .$, Cipr. A B dixit : dicit B excusat : -ssat I7 XLII. MSS:GWS$.AB. 'Yextus G. 1 euangelium : -lio I .$A4 B 2 tonicas : tun. . "A pe similiter : simiter W S8apostolus : ozz. W B dixit : ozz. W' ac, dicit B tegantut : tegamur IJ/B contenti sumus : contempti sumus G, contentis simus WB 4 Salamon : Salomon W .$ AA B dixit : dicit B gtacia : -tia W'.$ AB pulcritudo : pulchr. W .$ 74 B

156

LIBER SCINTILLARVM XLIII, 5-12

5. Omne tempore uestimenta tua sint preciosa et oleo de capite tuo non deficiat. 6. AGVSTINVS

DIXIT : Vestis autem tibi pura circumdetur,

non ad pulchritudinem, sed propter necessarium tegumentum, ne dum exquesitis in uestimentis uestieris, in alteram turpitudinem summas. 7. HYERONIMVS DIXIT : Plumarum moliciis iuuenilia membra non foueant. 8. Quicquid enim corpori nostro defendere potest et humane succurrere inbecilitatem, hoc una appellanda est tonica. 9. GREGORIVS DIXIT : Nemo quippe uestimenta preciosa, nisi ad inanem gloriam, querit, uidelicet honorabilior ceteris

uideatur. Nemo uult ibi preciosis uestibus indui, ubi ab aliis non possit uideri. Pro sua inanem gloriam uestimentum preciosius queritur. IO. EFFREM DIXIT : Hornatus quippe uestium indicat qualiter quod ea que terrena sunt sapiamus, et, per studium clariores amictus, ab aeterna claritate nudi esse denuscamur. II. Lauare faciem, manus ac pedes inpensius, seruus

nos

esse indicat uiciorum. 12. BAsiLIVS DIXIT : Dum enim propinquitatis conspicimus corporum, et corpore et animae offendimus Creatorem.

5$ Eccle. o, 8.

6

* Epist. 79, 7, 7 ; HirzkRG n, 96, 16;

18Es EL SIeXSx 8 Epist. 120, 1, 14 ;HxzaERG r1, 478, 16 ; P.L. 22, 985. 9 Hom. Euang. 40, 3; P.L. 76, 1305 B. 10 .Serzzo ascefícus ;ASSEMANI t1, 46 B.

11 I5;7. x, 46 C.

12

5 Omne: Omni I5 B preciosa : pret. I B oleo : oleum W $ JA pc B de capite : deccap. W 6 Agustinus : Aug. B dixit : dicit B citcumdetur : -det B ad : a 4 pulchritudinem : pulcr. W/ ac, -ne A exquesitis : exquis. I7 4 B, exquaes. .$ in uestimentis: indumentis W .$ B, uest. A turpitudinem : -pidine .$ ae, -ne .$ pc summas : suas I, sumas .$ /4, suam B * Hyerominus ... tonica (5 senz. 8) : oz. G Hyeronimus : Hier. $ B dixit : dicit B Plumarum : Plom. I moliciis : mollicias IB, mollitis .$ membta: menbra A foueant: foueat WB 8 cotpoti : -te I, -ra .$ B nostro : -tra IW.$B defendere : -de .$ ac humane : -nae B inbecilitatem : inbicillit. W/ B, -llitate .$ appellanda : apel. B X tonica : tun. 4 pc 9 dixit : dicit B preciosa : pret. I B querit : quaerit W/ .$B uidelicet : ut agg. W S preciosis : pret. W/B uideti : -re . sua: sola W SB inanem : inani W'.$ ac B, inane .$ pe gloriam : -ia WS B preciosius : pret. WB queritur: quaer. W/.$ 10 dixit: dicit B — Hornatus: Orn. W $ AB quod: oz. WB que: quae .$ sapiamus : -mur G clatiotes : -ris W'.$ B denuscamut : dinosc. I B, denosc. $;4 pe ^ 11 Lauare ... uiciorum : iz marg. infer. W al. m. ^ pedes : pedibus G — inpensius : inpersius W' ^ seruos : oz. 5 uiciorum : uit. JW

$B

12 dixit : dicit B propinquitatis : -tes I B, -tus 5 offendimus : -diumus IW

animae : -me 4

157 XLIIII. DE MISERICORDIA

ri. DoMINVS DICIT IN EVANGELIVM : Beati misericordes, quoniam ipsi misericordiam consequentur. 2. Estote ergo misericordes, sicut et Pater uester misericors 3. 4. gni, 5.

est. Non negabis mercedem indigenis et pauperes. PAVLVS APOSTOLVS DIXIT : Estote autem inuicem benemisericordis. 2 Induite uos, sicut electi Dei et sancti et dilecti, uiscera

misericordiae. 6. Exerci teipsum ad pietatem. Nam corporalis exercitacio ad modicum utiles est, pietas autem ad omnia utilis est. 7. SALAMON DIXIT : Misericordia et ueritas non te deserant. 8. Benefacit animae suae uir misericors ; qui autem crudelis est, et propinquos abiecit. 9. Clementia preparat uitam. IO. Misericordia et ueritas preparant bona. II. Misericordia et ueritas custodiunt regem, et roboratur clemencia thronus eius. I2. Facere misericordia et iudicium magis placet apud Dominum quam uictime. I3. HvESVS FILIVS SIRAC DIXIT : In iudicando popillis esto misericors ut pater. I4. Omnis misericordia faciet locum unicuique secundum meritum operationum.

XLIIII, 1 Mt. 5, 7. 2 Lc. 6, 36. 8 Deut. 24, 14. 4 Eph. 4, 32. 5 Col. 3, 12. 6 1 Tim. 4, 7-8. ? Prou. 5, 5. 8 Prou. r1, 17. 9 Prou. II, 19.

4, IO.

10 Prou. 14, 22.

11 Prou. 20, 28.

12 Prou. 21, 5.

13 Eccli.

14 Eccli. 16, 15.

XLIHH. MSS:GW $.AB. "Textus : G. i euangelium : lio IW .$4 B misericordes : qui misericordis G miseficotdiam : -dia 2 Estote : Stote .$ uester: caelestis add. W B 3 indigenis : integ. I7 paupetes : -tibus W B, -tis $5 A 4 apostolus : post. w dixit : dicit B Estote : Stote .$ benegni : -igni I A B, -igne .$ miseticordis : -dia W ac, -des IW pe $ 74 B, exerce te ipsum add., exp. e£ eras. W' 5 Induite : Indute .$ ac 19 et : oz. W B 6 Exerci : -ce W 4 pc B ad :a P4 cotpofalis : -les .$ exetcitacio : -tio JV .$ 4 B modicum : -cam 4 utiles : -lis W'.$B est : 071. A pietas ... est : oz. G A ? Salamon : Salomon W .$ 4 B dixit : dicit B 8 uir : uitsa W ac crudelis : -dilis .$ 10 Miseticotdia ... bona : iz imer. $ — Misericordia : -diam W/ ^ preparant : -rent IW ac bona : uita .$ 11 Misericordia : Miseridia W/ ^ roboratur: laboratur G.A clemencia : -tia IW.$ B 12 misericordia : -diam W/B iudicium : -tium .$ placet : -cit .$, -cent JA uictime : -mae IV .$ B 13 Hyesus ... sacrificium (/n sesz. 17) : om. G Hyesus : Hiesus $ B Sirac : Sirach IW .$ B dixit : dicit B popillis : pup. W .$ 4 pc B 14 secundum : saec. .$ operationum : operum suorum WSB

158

LIBER SCINTILLARVM

XLIV, 15-24

I5. Quam magna misericordia Dei et propiciatio illius conuertentibus ad se. & 16. Miseratio hominis circa proximum suum ; misericordia autem Dei super omnem carnem. Qui misericordiam habet, et erudit et docet quasi pater gregem suum. I7. Qui facit misericordiam offert sacrificium. ; I8. AGVSTINVS DIXIT : Oportit quippe etiam eum qui misericordiam requiret, et ipsum pro salute sua aliquid elaborare. I9. Inuenire possumus

misericordia,

sed in anima contri-

bulata et spiritum humilitatis. 20. In exitum tuum cogita Deum, et in testamento tuo relinque pauperibus ; tu illuc uadis, et opera tua permanent. 21. GREGORIVS DIXIT : Vbi misericordia queritur sine controuersia, salus est.

22. Disciplina sine misericordia multum distituitur, si^wna sine altera teneatur. 23. CYBRIANVS DIXIT : Neque enim merere Dei misericordia poterit, qui misericors ipse non fuerit. Neque inpetrabit diuina pietate aliquid precibus, qui ad precem pauperis non fuerit humanus. 24. HYSIDORVS DIXIT : Misericordia ad conpaciendo alienae miseriae uocabolum sortita est. Nullus autem in alio misericors esse potest, qui praue uiuendo in se misericors non est.

15 Eccli. 17, 28. 19

16 Eccli. 18, 12-135. 20

17 Eccli. 55, 4.

18 21

22 Pastor. 2, 6; P.L. 77, 38 A. 23 De opere et eleemosynis 5 ; HARTEL 576, 23-25 ; pa 4606xA3 24. Sen. xu, 60, 5 ; P.L. 85, 735 B.

15 propiciatio : -tiatio W/ B conuertentibus : conuertibus G4 a&c, contentibus Wa ad se: — B 16 Miseratio: Miratio W et erudit et docet : et doc. et er. I .$B 17 facit : offerit add. e£ exp. W —— offert : -rit W.$B sactificium : -tium .$ 18 Agustinus : Aug. B dixit : dicit B Oportit : -tet I/ 4, Opportet B requitet : -tit I/ B elaborate : lab. 74 19 Inuenite : Vt praez. B possumus : -simus .$ misericordia : -diam W/.$ AB anima : -mam .$ 74 B ac ut uid. conttibulata : -tam $ 74 spiritum : -tu JB 20 exitum : -tu I B tuum : tuo KB, cogita Deum ads. W relinque: -qui W pauperibus : opetibus G 4 21 dixit : dicit B queritut : quaeritur IW.$ B controuersia : trauersia IV 5e, contrau. B ac 22 distituitur : dest. W/ 4B 23 Cybrianus : Cypr. W'$, Cipr. 4, Cibr. B dixit : dicit B Neque : Nequae 4 metere : -ti.$, prometete B misericordia : -diam W/.$ B inpettabit : a add. W'B diuina : -ne B pietate : piaet. .$' aliquid : in ad. W'A B pauperis : -ribis W ac 24Hysidorus : Ys. 7.4, His. B dixit : zs imferl. W, dicit B * ad:a WB conpaciendo : -tiendo W/B alienae : -aenae 5$, -ne ;4 misetiae : -ri G pe, -saeriae W' —— uocabolum : -bulum WW.$4 B misericors esse : v^ W/B miseticors : ozz. $ potest : non poterit .$' praue : braue I, -ua .$, -uae B uiuendo : uendo B ac se : oz. .$ misericors : inser. G est : Cyprianus (Cibrianus B) dixit (dicit B): Neque enim meriti Crere. W.'pe $, -reri B) Dei misericordiam poterit (potuerit5), qui ad praecem (precem 5B) pauperis ipse non fuerit humanus add. W 5$ B.

159 XLV.

DE CONPASSIONE

PROXIMI

I. DOMINVS DICIT IN EVANGELIVM : Omnia ergo quecumque uultis bona ut faciant uobis homines, ita et uos facite illis; haec est enim lex et prophetae. 2. PAVLVS APOSTOLVS DIXIT : Gaudere cum gaudentibus, flere cum flentibus. 3. Necessitatem sanctorum communicantes, per caritate seruire inuicem. 4. Si preoccupatus fuerit homo in aliquo delicto, uos, qui spiritalis estis, instruite huiusmodi in spiritu lenitatis ; consideras teipsum, ne et tu tempteris.

5. Suscipe infirmos, pacientes estote ad omnes. 6. SALAMON DIXIT : Qui dispicit proximum suum peccat. 7. Fidem posside cum proximo in paupertate illius, ut et in bonis illius leteris. In tempore tribulacionis proximi permane fidelis, ut in hereditate illius quoheredis sis. 8. Perde pecuniam propter fratrem et amicum. 9. Ne auertas faciem tuam a proximo tuo. IO. Qui foueam fodit proximo, in illam decidit ; et qui statuit lapidem proximo, offendit in eo. Qui laqueo alio ponit, peribit in illo. II. ORIGENVS DIXIT : Si quis ea que uidet in delicto proximi sui, uel non indicat, uel, in testimonium uocatus, non que uera sunt dixerit, poena commiscere uoluitur ad conscium.

X1V. 1-Mt. 7, 12. 2 Rom. I2, 15. 8 Rom. 12, t3. 4 Rom. 6, 1 5 1 Thess. 5, 14. 6 Prou. 14, 21. ? Eccli. 22, 28-29. 8 Eccli. 29, 15. 9 Eccli. 41, 26. 10 Eccli. 27, 29. 11 Im Leuif. ni, 2; BAEHRENS !, 302,

27-30 ; P.G. 12, 425 A.

XLV. MSS:(G)W S.A B. extus G (LA 12-19). Titulum. conpassione : conpunc. W ac e£ exp., passione W pc proximi : om. W $B 1 in euangelium : oz. W .$ B, in -lio 4 Omnia : Omnium G quecumque : -quae 74 haecisihbecbs enim : oz. W B prophetae : -fetae

W, -phaetae .$, -te JA 2 dixit: dicit B Gaudere : Guaud. W ac gaudentibus : guaud. W ac 3 Necessitatem : -tatibus W/.$ B catitate : -em WS$B 4 pteoccupatus : ptaeoc. 44 spititalis : -les W/.$ 4 pc B lenitatis : -teis W ac consideras : -rans W/.$.A B b Suscipe : -pite I S AB pacientes : pat. IW B, patienter .$ estote : stote .$ 6 Salamon : Salomon WW .$ A B dixit : dicit B dispicit : desp. W .$ 4 pe 9 letetis : laet. W A tribulacionis : -tionis W $ 4 B ut: et add. W $ B quoheredis : coh. W B, coheredes 5$, -des 74 pc $8 pecuniam : pecc. 9 Ne: Nae W tuam: zn interl. S 10 proximo : suo «dg. W/ ^ illam: illa.B decidit : -det 74 statuit : -et WB laqueo : -eum W'B petibit: perbit $ — illo: illi ac — 11 Otrigenus : -gines I, -genis $, -genes B — dixit : dicit B que : quae IV .$B uidet : uidit. ^ proximi:-mo W indicat: -egat 5 que : quae 5 poena: -ne I ac commiscere uoluiturt : com misi reuoluitur l/, commissi reuol. 5 B conscium : ostium JV, cotscium .$ ac

160

LIBER SCINTILLARVM

XLV, 12-22

I2. GREGORIVS DIXIT : Conpassione enim proximi plerumque obsidit pietas falsa. I3. Qui enim dolore excepit in aliena necessitate, crucem portat in mente. I4. Neque enim aliter Redemptoris nostri membra efficimur, nisi inherendo Deo et conpaciendo proximo. I5. Crux quippe a cruciatu dicitur, et duobus modis crux tollitur, cum

aut per abstinenciam crucem

Domini

baiolamus,

aut per conpassionem proximi necessitate illius nostra puta-

mus. 16. Nam si haec quisque pro temporali afflictionem exhibet, crucem quidem baiolat, sed ire post Dominum recusat. 17. Duobus enim modis crux tollitur, cum aut per abstinentiam adfligitur corpus, aut per conpassionem proximi adfligitur animus.

18. Conpassio quippe hominem et rectitudo uiciis debetur, ut in uno eodemque homine et diligamus bonum quod factus est, et persequamur mala que fecit, ne, dum culpas incaute remittimus, non iam per caritatem conpati, sed per neglegencia

concedisse uideamur. IQ. Hoc ergo exhibere nos debemus proximis, quod indignis nobis a Creatore nostro conspicimus exhibere. 20. Minus proximum amare conuincitur, qui non cum eo in necessitate illius, etiam ea que sibi sunt partitur. 21. Nulla que possumus fratribus inpendere bona,recusemus. 22. Inde enim ei qui est super omnia propinquamus, unde nos per conpassionem proximi etiam sub nosmetipsos depo-

12 Hoz. Enang. 22

EDIT

Ibid. 39, 9 ; ibid. 1300 A B. 17 I/id. 32, 3 ; ibid. 1234 B. 21 1301 ÀÁ.

OMETZ OSA

13 Ibid. 37,5 ; ibid. 1277 B.

14

15 Ibid. 37, 5 ; ibid. 1277 AB. 16 I/;d. 1277 C. 18 Ibid. 1235 A. 19 20 22 Hoz. Enuang. 39, 10 ; P.L. 76,

12 Gregorius... inlesi seruabimus (iz sen. 29):oz. G

dixit: dicit B Conpassione : -nem I B obsidit : -det 74 pc W .$ 5e, -edet .$ ac, -de B 13 dolore : -rem W.$ B excepit : -ipit I .$ B aliena :-aena B necessitate : -tem IV 14 membra : menbra A efücimur :-tur A conpaciendo : -tiendo I .$B 15 cruciatu : -to 5$ abstinenciam : -tiam IW'.$ B baiolaus : baiul. 44 pe necessitate : -tem IW B nostra : -tram W'.$ B putamus : pott. .$ 16 temporali : -le B afflictionem : -one I7B baiolat : -ulat $ 74 pc 17 1? adfligitur : afflicg. W' ac, afl. W pc $B 29 adfligitur : afl. I/.5B . 18 hominem : -ni IW. B uiciis : uit. I. $5B eodemque : ed. W homine: -ni $* que: qui 7, quae 5 remittimus : -temus .$ neglegencia : -tiam V B, negligentiam 5 uideamut : -tur W ac 19 exhibere nos debemus : nos deb. exh. W $5B exhibere :minus proximum az. e£ eras. W | proximis : -mos .$ quod... proximum (is sem. 20): in zarg. infer. Wal. m. Creatore : -ri .$ exhibere :-ri W/B 20 conuincitur : uinc. .$ 21 que : quae .$ B tecusemus : -ssemus D ac 22 qui : que 5 ac nosmetipsos : nos minimus ;4

LIBER SCINTILLARVM XLV, 22-34

161

nimus. Quantum plus per conpassionem adtrahimur, tantum alcius Deo propinquamus. 23. Quisquis malus non tollerat, ipse sibi per intollerantiam suam testis est quia bonus non est. 24. Bonus non fuit quem malorum prauitas non probauit. 25. Ferrum nostrae anime nequaquam perducitur ad sublimitatem acuminis, si hoc non eraserit aliene lima prauitatis. 26. Tantum ergo magis mali tollerandi sunt, quantum et amplius habundant. 27. Sic debemus agere curam nostram, ut non neglegamus curam proximi. 28-29. Si enim et quod inpendi nobis recte uolumus, aliis inpertimur ; et quod nobis fieri nolumus, hoc aliis facere ipsi deuitamus, caritatis iura inlesi seruabimus. 30. BasILIVS DIXIT : Quod tibi accedere non uis, nec pro-

ximo tuo cupias euenire. 31. Condolere in alienis calamitatibus, sociare fletibus in alienis meroribus. 32. In tribulacionibus alterius et tu estu tristis ; talis estu

aliis, qualis optas esse circa te alius.

33. Quod non uis pati non facias, et non inferas alio mala, ne paciaris similia. 34. Ita clemens estu in alienis delictis, sicut in tuis, ut nec aliter te, nec aliter alius pensis, et sic alius iudicare, ut iudi-

care cupis.

23 Ibid. 38, 7 ; ibid. 1286 A. ibid. 1287 B.

103, 688 A.

24 S. EPHRAEM

31

24 Ibid. 1286 D.

25 Ibid.

Synvs, Dic/a ; AssEMANI

26 Ibid. 38, 8;

1n, 586 C.

30 Admonitio ad filium spirit. 4; LEHMANN 32

28-29

37, 19-20 ; P.L. 33

34

conpassionem : proximi agg. W'B adtrahimut : adhitr. W/ac, -mus .$ alcius : alt. W' B Deo : uerius 5 A ptopinquamus : -mut .$ A 23 malus : malos W/ B, malum .4 fe 24 Bonus : Bonum 1 ac quem : qui Ape 28 anime :-mae W/.$ B sublimitatem : subtilit. W/.$B aliene: -nae IZ, -ni $5, -aene B 26 tollerandi : toler. W 27 neglegamus : neglig. .$ curam : coram B ac 28 inpertimur : inpend. .$ quod : «Z4. non A nolumus : uol. 5 ipsi : ipse .$ deuitamus : deuid. .$ 29 Caritatem : -tis W.$ B iussa : iuta W/.$ B inlesi : -sa W B, inlaesi .$ seruabimus : -bamus WB 30 dixit: dicit B accedere : accid. W^ 31 Condolete: Cumdolore 7A ac, Condolotre .$, Cumdole 44 pe sociateé: satiare W.B alienis : -aenis 5 metotibus : memotibus W'ac.$, moribus W pe ut uid. 32 tribulacionibus : -tione IW/.$ B, -cione 74 et : oz. W. 19 ét 29 estu : esto I$ AB 29 estu : tu add. W B qualis: quaeles W/, -les B optas : obt. $ 74 alius : alios W .$JA B 33 Quod ... facias : zn inter]. S paciatis : pat. W.$ B 84 estu : esto W AB delictis : -cti V7 1o et 2? alius : alios W'.$ B pensis : -ses I B 1? iudicate : ind. G ac ut : et G ac, quomodo 4 29 iudicare : -ri I B 12

L. &. (cxvi1)

162

LIBER SCINTILLARVM XLV, 35-XLVI, ro

35. EFFREM DIXIT : Cum enim inuicem honera nostra por-

tamus, conluctatorem, nostrum diabolum confundimus et superamus, et Dominum nostrum, qui in caelis est, honorificamus. 36. Sicut potus aque sitienti in aestu solis, sic sermo consolacionis fratri in tribulacione temptationis posito. XLVI.

DE ELATIONE

I. DOMINVS DICIT IN EVANGELIVM : Omnis qui se exaltat humiliabitur. 2. PAVLVS APOSTOLVS DIXIT : $i adhuc hominibus placerem, Christi seruus non essem. 3. Non efficiamur inanis gloriae cupidi, inuicem prouocantes, inuicem inuidentes.

x

4. Si quis exestimat se aliquid esse, cum sit nihil, ipse se seducit. 5. SALAMON DIXIT : Abominacio Domini est omnis adrogans ; etiam si manu ad manum

fuerit, non erit innocens.

6. Qui se iactat et dilatat, iurgia concitat. 7. Qui sperat in Domino, subleuatur. 8. GREGORIVS DIXIT : In omne quod scit, sese mens depremat, ne quod uirtus scienciae congregat, uentus elacionis tollat. 9. Miranda quippe actio cum elacionem non eleuat, sed grauat. 1o. Dum per supernam graciam ad alciora intellegenda ducimur, quantum subtilius leuamur, tantum semper per humi-

85

86 Serzzo asceticus, AsSEMANI x, 66 E. XLVI, 1 Lc. 18, 14. 2 Gal. 1, 1o. 3 Gal. 5, 26. 4 Gal. 6, 5. 5 Prou. 16, 5. 6 Prou. 28, 25. * Prou. 29, 25. 8 Hom. Euang. 7, 4 ; P.L. 76, 1102 B. 9 Ibid. 1103 A. 10 Hoz. Ez. 1t, 1, 18 ; P.L. 76, 948 JA B.

38 dixit : dicit B honeta : on. IWB conluctatorem : cuml. .$ diabolum : -bulum .$ B supetramus : supaet. $ 5c, spera. B 36 aque : aquae "Apc B sitienti : sicientis G.$ 5c 4A, siciens ac — aestu: estu WW A B — sic : in inter]. W consolacionis : -tiones I7, -tionis .9 4 B tribulacione : -tione WS$.AB posito : -ta G 44, possito W/ XLVI. MSS:GW $.4B. "Textus G. 1 cuiu : lio W.$ AB exaltat : exul. W ac humiliabitur : -biatur 2 apostolus: oz. W'B dixit : dicit B placerem : platem G non essem : nec sem IV ac u uid., nessem W' pc ut uid. 9 ptouocantes :-tis 7 — 4 exestimat : existimans W ac, exis. $ 74 pc B B Salamon : Salomon W $.AB Abominacio : Abhominatio W, -tio 5 B $8 dixit : dicit B depremat : -imat I/ 4 pc B. ne: nec 5 scienciae : -tiae W/.$ 4 B elacionis : elat. W.$.4B 9 cum :cui G.$ A B elacionem : -tione IV/, -tionem .$ 74 ae, -tio "A fe (elation...in B per defectum pergameni) ^ eleuat :adiubat W B — 10 graciam : -tiam W $ A B alciora : alt. W/.$ B

LIBER SCINTILLARVM

XLVI, 10-XLVII, 5

163

litatem nosmetipsos in intellecto nostro premere debemus. rr. Valde quippe elata mens retunditur, se ipsi, super quem se extollit, supponatur. I2. Adrogantes uiri intra sanctam Ecclesiam, quamuis Deo

uiuendo refugiunt, eum tamen 13. Hvsiponvs pixiT : De superbias, de bonis factis non gloriaris. I4. Elacio excelsus deiecit,

liauit.

ueraciter credendo confitentur. iusticiae uirtute nulla elacione extollaris, et de bono opere ne

Á

et adrogancia sublimes humi-

I5. Quod manifestando potis admittere, tacendo custodi. XLVII.

DE VITA HOMINIS

i. DOMINVS DICIT IN EVANGELIVM : Ne cogitetis in corde uestro quid induamini ; anima uestra plus est quam esca. 2. Non quod intrat in os quoinquinat hominem, sed quod procedit de ore quoinquinat hominem. 3. PAVLVS APOSTOLVS DIXIT : Non est regnum Dei esca et potus, sed iusticia et pax et gaudium in Spiritu Sancto. 4. Obtimum enim est gracia stabilire cor, non escis que non profuerunt ambulantibus in eis. 5. SALAMON DIXIT : Non affligit Dominus famem animam iusti.

11 Moral. Praef. 5, 12 ;P.L. 75, 524 A. 12 Ilid. 9, 19 ; ibid. 52; BC. 13 $91.27 215 D7177582:18 505A. 14 Syn. 2, 22 ; ibid. 850 B. 15 Syn. 2, 62 ; ibid.

859 C. XLVII, 1 Mt. 6, 25. B Prou.

2 Mt. 15, 11.

8 Rom.

14, 17.

4 Hebr. 15, 9.

ro, 3.

in : oz. G intellecto : -ctu W .$ 4 B 11 retunditur : redun. B se: siB ipsi : ipse 5 29 se oz;. G A supponatur : -naatut W' ac, subp. B 12 Adrogantes : -tis .$ sanctam : -cta .$ Ecclesiam : Aecles. W/, Aeccl. B Deo : Deum W B credendo : -dum 74 13 Hysidorus : Ys. 74, His. B dixit : dicit B iusticiae : -tiae IW .$B elacione : elat. W B, -tionem .$ et:om.W | ne:nonW SB gloriaris : -tiaeris I7, -rieris .$ 74 B 14 Elacio : -tio W.$ B excelsus : -sos WA pc B adrogancia : -tia W'.$ B sublimes : -mis 5$ 74 ac, -mos B humiliauit : -bit W/ — 15 potis : potest W ac, potes W pc.$ AB admittere : amittere W'B custodi : -odit 9 z£ wi. XLVIL MSS:GW..AB. "Textus : C. Tituluz. uita : uitia .$ ac 1 in euangelium : ozz. W .$ B, in -lio 44 uestro : quae manducetis aut adZ B quid: quod MW induamini: nonne add. B esca : aesca 5 2 Non quod : Numquid .$ intrat in os : in os int. .9 quoinquinat : coinq. IW/.$ B de: ex I B quoinquinat:

coinq 7.$.4B — 8 Paulus ... dixit : oz. B | apostolus : om. W iusticia : -tia W .$B 4 obtimum : Opt. IW 5 B gracia : -tia W .$ B, -ciam JA

escis : scis (cu abbreuiationis signo in W^ 2 sanctis ?) W B uae W .$ ambulantibus : -tes B 5 Salamon : Salomon W .$ 4 B icit B affligit : ad£. W.$ JA B

que : dixit :

164

LIBER SCINTILLARVM XLVII, 6-XLVIII, 4

6. Melior est bucella sicca cum gaudio, quam domus plena uictimis cum iurglo: EA | AN

7. HvESVS FILIVS SiRAC DIXIT : Inicium uitae hominis : aqua et panis et uestimentum. 8. Vita nequam hospitandi de domo in domo. 9. Melior mors quam uita amara, et requies aeterna quam languor perseuerans. 10. Omnem esca manducabit uenter, et est cybus cybo melior. 1I. Inicium necessarium rei uita hominum : aqua, ignis et ferrum, lac et panis similaginis, mel et butrus uuae et oleum et uestimentum. Haec omnia sanctis in bona, sic et impiis et

peccatoribus in mala conuertetur.

I2. AGVSTINVS DIXIT : Omnes malus aut ideo uiuit ut corregatur, aut ideo uiuit ut super illum bonum exerceatus. XLVIII. DE MVNERIBVS

1. DOMINVS DICIT IN EVANGELIVM : Munera excecant oculos sapientium, et mutant uerba iustorum. 2. SALAMON DIXIT : Munera de sinu impius accepit, ut peruertat semitas iudicii. 3. Non des alienis honorem tuum. 4. HvEsvs riLIVS SrRAC DiXIT : Donec accipiant, osculan-

tur manus dantes, et in promissionibus humiliant uoces suas, et in tempore redemptionis postulabit tempus.

6 Prou. 17, 1. ? Eccli. 29, 28. 8 Eccli. 29, 51. 9 Eccli. 30, 17. 10 Eccli. 36, 20. 11 Eccli. 39, 31-32. 12 Enarr. in Ps. 54, 4; P.L. 36, 630 A ; cE-T2,5. 80) 9. XLVIII, 1 Deut. 16, 19. 2SPrOU 170522. 3 Prou. 5, 9. 4 Eccli. 29, 5-6.

6 est : in inferl. $ — bucella :-las W.— cum : con 5 * Hyesus : Hiesus JW 5B Sirac : Sitach W .$B dixit : dicit B Inicium : -tium WB 8 Vita : Vitam .$ nequam : nequa G hospitandi : hospet. .$, osp. 74 29 domo : domum W .$ B 9 Melior : est add. W .$ B 10 esca : escam IW.$JA B manducabit : -uit W/ ^ cybus : cibus .$ B cybo : cibo IW.$ A B 11 Inicium : -tium W .$ B uita : uitae I B hominum : -nem WW ac aqua : aque .$ butrus : bot. 74 pc uuae : uae I7, uue 44 uestimentum : mentum I ac Haec : Bt A sic : sit I7 conuertetur : -tentur G pc W .$ AA B 12 Agustinus : Aug. B dixit : dicit B Omnes : Omnis W .$ 74 pc B 19 et 29 uiuit : uiuet S corregatut : cotrig. W/.$ JA B Super Cp ct SANA bonum: boni WB exerceatut : -antut WB XLVII MSS:GW $.4B. "Textus : G. 1 in euangelium : oz. W 5 B, in -lio 4 2 Salamon : Salomon W .$ JA B dixit : dicit B semitas : -ttas B ac 8 alienis : -aenis .$ 4 Hyesus : Hiesus WB Sirac: Sirach W$ B dixit: dicit B accipiant : -piunt W.B dantes : -tis IW B ptomissionibus : promision. W ^ et: oz. W B redemptionis : -mtionis .$ ac postulabit : postol. 74 ac

LIBER SCINTILLARVM XLVIII, 5-XLIX,2

165

5. Datum uero acceptum omne discribe. 6. Cum dederis, ne inproperis. 7. Quodcumque tradis, numera et appende. Vbi manus AE: sunt, claude. 8. AGVSTINVS DIXIT : Adulteratur frequenter, quod non ex bonitate datur; quod enim ex probria prestatur uoluntate, cum

omne

ueritate donatur.

9. GREGORIVS DIXIT : Tantum ergo esse humilior quisque debet ex munere, quantum se oblecaciorem esse conspicit in reddenda ratione. IO. Qui ergo sagros ordines tribuit, tunc ab omne munere excutit manus, quando in diuinis rebus non solum nullam pecuniam, sed etiam humanam graciam non requirit. Ir. HvsIDORVS DIXIT : Non debemus recusare uitae istius munus, quod dedit nobis Deus. I2. Si homines data reiciamus, contumiliosi sumus ; quan-

tum magis seruare debemus quod a Deo nostro accepimus ? XLVIIII.

DE AELYMOSINIS

I. DoMINVS DICIT IN EVANGELIVM ecce omnia munda sunt uobis.

: Date aelymosinam,

et

2. Vindite que posidetis, et date aelymosyna. Facite uobis

S oxEcclit 42:17: 6 Eccli. 41, 28. V Eccli: 0425 7. 8 9 Hoz. Euang. 9, 1; P.L. 76, 31966 AB ; cf. L.S. 4, 3o. 10 Ibid. 4, 4 ; ibtd. 1092 A. 11-12 HrGzsipPvs, Hisoriae x1, 17, 1 ; USSANI, t, 212, 9-11. ZCENVITUT, 4. Eco, 41 2.Eci*12555.

5 uero : et add. W B

discribe : desc. 44 fc — 6 dederis : dediris B

mera: munetea la, muneta clude W.$ AB 8 Agustinus : Aug.

.$ B

7 nu-

multe : -tae WB claude: dixit : dicit B Adulteratur:

Adal. G ac Adulterator 74 non : 7 infer]. .$ bonitate: uoluntate WSB probria : ptop. W .$JAB omne : omni I .$ A B 9 dixit : dicit B ergo : oz. . ex : in inter]. S oblecaciorem : obligat. W' B, oblegationem .$, obleg. J4 c 10 sagros: sac. IW .$ .ApcB ordines : -nis .$ omne : omni I$ AB excutit manus : ^ IV/.$ (manus: munus .$ ac) B quando: qundo W graciam: -tiam W/..A B tequitit : -ritur W B, -tet .$.A 11 Hysidorus: Iosepus W.$ B, Ys. A dixit : dicit B uitae : uite JA 12 homines: -nis W/.$B contumiliosi : -lia G ae, -meliosi W/ 4, -melosae .$ quantum : -to 44 quod: quoniam 7 . a: ad .$ accepimus : -ipimur W, accip. 5 B XLVIIH. MSS:GIW/$.4B. Textus : G. N. B. Aclymosina: Elimosina W/, Aelimosina 5, Elemosina 24, Elymosina B, Jofies quoties in boc capitulo, nisi expresse notetur.

Titulum.

aclymosinis :elimosina W, aelimosina 5, elymosina B ac, elemosina

Bpe — 1in euangelium : oz. W 5, in -lio 44 B aelymosinam : elim. 44, ely. IBiacsele- Dipou ecce aecce 4 2 Vindite : Vend. W .$ 4 pe B que : quae I$ posidetis : poss. I$ A B aelymosina : aelimosinam .$, elimosinam 44, elymosinam B ae, elemosinam B fr.

166

LIBER SCINTILLARVM

XLIX, 2-16

sacculos qui non ueteriscunt, thesaurum non deficientem in

caelis, quo fur non adpropiat neque tinea corrumpit. 3. IN rriBRO ToBiT DixiT : Melius est facere aelymosinam quam thesaurus auri reponere. d» 4. Qui faciunt aelymosinam et iusticiam, saturabuntur uita. 5. PETRVS APOSTOLVS DIXIT : Beatius est plus dare quam accipere. 6. PAVLVS APOSTOLVS DIXIT : Qui parce seminat, parce et metet.

7. Bonum autem facientes non deficiamus. 8. Dum tempus habemus, operemur bonum ad omnes homines, maxime autem a domesticos fidei.

9. SaLAMON DIXIT : Redemptio animae uiri, diuiciae suae. 10. Qui autem miserebitur pauperi, beatus erit. II. Qui calumniatur pauperi, exprobrat factore eius ^ honorat autem eum, qui miserebitur pauperi. 12. HvEsvs FILIVS SIRAC DIXIT : Conclude aelymosinam in corde pauperis, et haec pro te exorabit ab omni malo. 13. Ignem ardentem extinguit aqua, et aelymosinam resistit peccatum. I4. Non est eis bene qui adsiduae sunt mali, et aelymosinam non dandi. I5. Aelymosina uiri quasi signaculum cum ipso. 16. Propter mandatum adsumme pauperem, et propter inopiam eius ne demittas illum uacuum.

3 Tob. rz, 8. 4 Tob. r2, 8 (ex antiqua latina, codice Monacense, ed. J. BErsHEIM, Throndhjem, 1893 p. 109, lin. 4-6). D Act. 20, 55. 6 2 Cot. 9, 6G. * Gal. 6, 9. 8 Gal. 6, 1o. 9 Prou. 15, 8. 10 Prou. 14, 21. 11 Prou.

74505

13

NETS

12 Eccli. 29, 15. 16 Eccli. 29, 12.

13 Eccli. 5, 55.

14 Eccli. 12, 5.

15 Eccli.

sacculos : saculos 74 qui: quae .$ uetetiscunt : -rescant I .$ B, -rescunt 74 pe adpropiat : -priat G.A corrumpit : conr. IWB 8 libro : liber 5$ Tobit: Tobi W/7.$, Tobith 74, Tubi B dixit : dicit .$ B aelymosinam : elym. W'.$ B, elemosina .4 thesaurus : -ros IW B 4 aelymosinam : szc .$ iusticiam : -tiam W'.$ B 5 apostolus : oz. W SB dixit : dicit B Beatius : -tus W, Potius B plus : oz. W B 6 apostolus : oz. WB dixit : dicit B * deficiamus : -mur .$ 8 homines : ozz. .$ maxime : -mae IW B ac a: ad WS .AB 9 Salamon : Salomon W .$ 4 B dixit : dicit B animae : -me JA diuiciae : -tiae 7 SB 10 Qui autem : Quibus V — 11 paupeti : -tem W.$ B factote : -ti W .$ B, -rem A 12 Hyesus : Hiesus IW $ B Sitac : Sirach W .$B dixit : dicit B aelymosinam : ely. W .$ exorabit : exhot. .$ 13 extinguit : -guet WB aelymosinam : elimosina W, aelimosina .$, elemosina 74 B j^ — peccatum : -to I B 14 adsiduae : asid. 74 5c aelymosinam : sic 5 dandi : tanti I, danti JA pc B 15 Aelymosina : 5c .$, Elemosinam 24 16 adsumme :

adsume W'$.4, adsumae B

demittas : dim. W B fc

LIBER SCINTILLARVM XLIX, 17-27

167

17. Pone thesaurum in preceptis Altissimi, et proderit tibi magis quam aurum. 18. Aelymosinam pauperis ne fraudis, et oculos tuos ne transuertas a paupere. Anima esurientem ne dispexeris, et non exasperis pauperem et in inopia sua. Cor inopi ne adflixeris, et ne trahas datum angustianti. Racione cum tribulatione ne abicias, et non auertas faciem tuam ab aegeno. Ab inope ne auertas oculos tuos propter iram. 19. Maledicentes te pauperis in amaritudine, exaudietur precacio illius. Exaudiet autem eum qui fecit illum. Congregationem pauperum affabilem te facito. 20. Declina a pauperi aurem tuam, ut perficiatur propicia-

tio et benedictio tua. 21. Ante mortem

benefac

amico

tuo, et secundum

uires

tuas exporrigens. 22. Da pauperi et accipe. Iustifica animam tuam ; ante obitum tuum operare iusticia, quoniam non est apud inferos inuenire cybum. 23. Qui facit misericordiam, fenerat proximum. 24. Fenera proximum tuum in tempore necessitatis illius. 25. AGVSTINVS DIXIT : In largitate enim pauperum, non spolia, sed. dona requiruntur. 26. Quale illud munus est, ut alter cum gaudio accipit, alter cum lacrimis admittit, super quod ille gratulatur, iste suspirat ? 27. Quamuis largiaris tuum, meliorem elemosinam facis, si reddis alienum.

17 Eccli. 29, 14. 18 Eccli. 4, 1-5. 19 Eccli. 4, 6-7. 20 Eccli. 4, 8 et 7, 36. 21 Eccli. 14, 15. 22 Eccli. 14, 16-17. 23 Eccli. 29, 1. 24 Eccli. 20,02: 28 26 29

17 preceptis : ptaec. W' ——— tibi : ibi W'ac 18 Aelymosinam : sc $, Elemosina LA fraudis : frudes W' ae, -des W pe .$ A B Anima : aninam I7, -mam $.A B esutientem : aes. 5 ^ dispexetis : desp. 74 5c exaspetis : asperas W, -res $ AA pe B pauperem : -rum I7 et : om. WS .AB inopi: -pe W.B 1? ne : non .$ 29 ne : non IV .$ B trahas : ttadas G Racione : Rationem IW B aegeno : eg. W .$ 4 B, et add. JA pe itam : ita I B ac 19 Maledicentes : -tis 1.5 B paupefis : -tes 44 ptecacio : -tio W .$ B, ptaecatio 74 Congregationem : -ni IV B, -ne .$ pauperum : -rem G.A affabilem : eff. B 20 a: oz. W.$ B ptopiciatio : -tiatio W .$B, -cio 74 21 tuo : tua I/ secundum: saec. .$ expottigens : -tegens .$, porrige 74, et port. B, da pauperi a4d. W B 22 iusticia : -tiam 1.9 B inferos :-rus G 922 cybum :cibum.$ B — 23proximum :-mo I/ B — 24 Feneta : Fene .$ac proximum tuum : -mo tuo WB 285 Agustinus ... conponend o (n sent. 3o) : om. G Agustinus : Aug. B dixit : dicit B requituntut : taeq. U/ 26 munus : minus .$ ut : quod I/.$ B lactimis : clac. W' ac admittit : am. W 4 pe B suspitat : sussp. .$ 21 elemosinam : elim. .$

168

LIBER SCINTILLARUM

XLIX, 28-38

28. Alienum enim est quod habemus, si non conpetenter eo utimur ad salutem. 29. Hec enim est apud Deum grata elemosina, que ex uernacula exhibetur substancia, non que fraudolenta preda tribuetur. É 3o. Mallunt se suum perdere largiendo, quam aliena restituere conponendo. I | 31. HvERONIMVS DIXIT : Mensulam religiosi pauperis et peregrini, cum illis Christum conuiua esse nuscatur. | 32. Gloria episcopum pauperum opibus prouideri ; ignominia omnium sacerdotum propriis studere diuiciis. 33. BASILIVS DIXIT : Non sis uanus cum feceris aelymosinam indigenti, neque teipsum meliorem cui feneras exaestimes. 34. GREGORIVS DIXIT : Sunt enim qui magna diligunt, et multa ex his que possident aegenis distribuere pertractant, ut culpas suas ante Dei oculos misericordiae uisceribus redimant. 35. Dumque quaelibet necessaria indigentibus damus, sua ills reddimus, non nostra largimus. 36. Terrena quippe omnia seruando admittimus, sed bene largiendo seruamus. 37. Quisquis nunc bona opera indigentibus exhibet, ei haec specialiter inpendit, cuius haec amore exhibuerit. 38. HvsipoRvs DnixiT : Nulla scelera aelymosinis posse re-

28

29

30

31

Epist. 52, 5, 5 ; HILBERG 1, 422, 11, nota, ex ms. e; P.L. 22, 531. 32 Epist. 52, 6, 2; HirsERG r, 425, 15 ; P.L. 22, 555. 33 .Adzonitto ad fil. spirit. 9 ; LEHMANN 47, 5-6; P.L. 105, 692 A. 34 95 Pastor. 5, 215p I TTSS7AB: 96 Hom. Euang. 4, 5 ; P.L. 76, 1092 C. 39 88 Senz. 111, 60, 6 ; P.L. 83, 735 B.

28 Alienum : Elienus B, Alienus B 29

€o utimut : cout. .$

29 Hec : Haec

W.B elemosina : eilisim. VW zc, elim. W pe, aelym. .$ que : quae I .$ B uernacula :-lo [/ ^ substancia :-tia W'B,-tiam $ — non : est add. e£ exp. W que:quae.$ B 29 fraudolenta : -tia .$, -dulenta 74 pe preda : praeda B tribuetur : -itur W/.$ B 30 Mallunt : Nolunt G 74 91 Hyeronimus : Hier.

W.$B dixit : dicit B Mensulam : Ad mensolam |J Bae, Ad mensulam B e teligiosi : releg. W'.$ paupetis : -res I/.$ AB petegtini : et aZ. W' B, petigrinos B 29 conuiua : -uia G 74, cumuiua .$ nuscatur : nosc. IV$ 4 pc B 32 Glotia : -tiea W ac episcopum : -pi .$, -po 24 ptouideri : -re W'.$ 4 B 29 diuiciis : diuitas W'ac, -tiis W' pc.$B 33 Basilius : Bassil. W — dixit : dicit B aelymosinam : sc .$ te ipsum : de illo V B, tu illum .$ exaestimes : aestimes IV ac 5, est. W pc B, exis. A 34 dixit : dicit B diligunt : del. WB multa: -tae .$ que: quae IB aegenis : eg. I .$A4, egenus B misericordiae : -codiae.$ 385 Dumque : Dum WB Dumque quaclibet :Dum quaeque libet .$ quaelibet : quel. B 1? sua : oz;. B nostta : suspirat (ex senentia 26 et denuo opme textum usque ad buc) add. B 36 quippe : namque 74 admittimus : am. V B 37 Quisquis : Quuis.$ 5e ^ opeta:-rea ae ^ exhibet : -bent G .$ /4 38 Hysidofus YS. 24, "EST D dixit : dicit B scelera : -laera W' aelymosinis :

Jic. $ ^ tedemi : redimi W .$4 B

LIBER SCINTILLARVM XLIX, 38-47

169

demi, si in peccatis quisque permansi erint. Nulla est delicti ueniam, quando sic precedit misericordia, ut etiam peccata consequantur. 39. Qui inimicum dilegit, et qui lugenti affectum conpas-

sionis et consolacionis inpertit, aut in quibuslibet necessitatibus consilio adhibet, aelymosina proculdubio facit. 40. Quam quisque sit aegens, nullus tamen, unde tribuat aegenti, excusacione inopiae potest contendere. 41. Duae sunt aelymosinae, una corporalis : aegenti dare quicquid putueris; altera spiritalis : demittere a quo lesus fueris. 42. De rapinis alienis aelymosinam facere, non est officium miseracionis, sed emolimentum sceleris. Qui ergo iniuste tollit, iuste numquam tribuet ; nec bene altero prebit, quod alio extorquit. 43. Magnus scelus est res pauperum prestare diuitibus, et de sumptibus inopum adquirere fauores potentum. 44. Ne elegas cui miserearis, ne forte pretereas eum qui meretur accipere. 45. Qui cum tristicia manum porrexit, fructum remuneracionis admittit. Maior est boneuolencia quam quod datur. 46. Non est enim misericordia, ubi non est beneuolencia. 47. Non auferas alteri, unde alio tribuas.

39 Ibid. 60, 12 ; ibid. 734 B. 40 Ibid. 60, 14 ; ibid. 734 C. 41 ID;4. 60, 15 ; ibid. 734 C. 42 Ibid. 60, 17 ; ibid. 735 A. 43 Ibid. 6o, 18 ; ibid. 755 B. 44 Syn. 2, 96 ; ibid. 866 C D. 45 Syn. 2, 97; ibid. 867 A et 866 D. 46 Ibid. 867 A. 4v Syn. 2, 98 ; ibid. 867 A.

petmansi erint : -serit I $ B, -serint 4 delicti: dilecti JW ^ ueniam : -nia W'A B consequantut : seq. I $ B 39 dilegit : -igit I/.$ JA B consolacionis : -tionis I/.$ B inpertit : -dit W/ — aut: ut 5 consilio : -ium W/B aelymosina : elimosinam I, aelymosinam 5, elymosinam B 40 Quam : Quamuis JW B aegens : eg. W $ B unde : unte W ac aegenti :

eg. IW $B excusacione : excussationem I B, -tione 95 ^ inopiae: -pie $ B contendere : cond. I, -temdere B 41 aclymosinae : elemosine 24 corpotalis : li G W JA aegenti :eg. IW S A B putuetis : pot. WW .$ A B demittere : dim. IW AA B lesus : laesus .$ 42 aelymosinam : szc .$, aelem. 44 officium : -tium .$ misetacionis : -tionis W $4 B emolimentum : emolum. I $ pc B, emulom. 5$ ac sceletis : scael. .$ iniuste : -tae .$ tribuet : -buit W .$ B altero : altet .$ prtebit : -bet W/ B, praebet .$ quod : ab ad7. W $ B extotquit : -quetut I7 B, -quet .$ JA 43 Magnus : Magnum WSB ptestate : ptaest. sumptibus : sumt. IWB inopum : -pium .$ fauotes : -tis .$ potentum : -tem G A, -tium 44 clegas : eligas IW B cui : cum .$ miseteatis : -riaris WB pteteteas : miseteatis 48 Qui...admittit : ponunt post Maior...datur. WB tristicia : -tia W $B pottexit : -xerit I.S A B temunetacionis : -tionis IW .$ 4 B admittit : am. WB boneuolencia : beneuolentia W/.$ ae74 ac B, beniuolentia 5 5c 7A pc 46 beneuolencia : -tia W' .$ac B, beniuolentia 5 $e, beniu. LA pe

170

LIBER SCINTILLARVM XLIX, 48-L, 6

48. Nihil profecit, si alium inde refecis, unde alium inanem facis. ; 49. CYBRIANVS DIXIT : Qui secundum Deum aelymosinam facit, Deum credit ; et qui habet fidei ueritatem, seruat Dei

timorem. Qui autem timorem Dei seruat in miserationibus pauperum, Deum cogitat. L. DE TRIBVLATIONE I. DOMINVS DICIT IN EVANGELIVM : Ego quos amo arguo et castigo.

2. PAVLVS APOSTOLVS DIXIT : Per multas tribulacionis oportit nos introire in regnum Dei. 3. In omnibus tribulacionem patemur, sed non angustamur ; aporiamur, sed non distituimur ; persecucionem patemur, sed non derelinquimur ; deicimur, sed non peribimus ; semper mortificacionem Ihesu in corpori nostro circumferentes, ut et uita Ihesu in corporibus nostris manifestemur. 4. AGVSTINVS DIXIT : Qui in hoc mundo flagellare non merebitur, in infernum torquebitur. 5. Cum enim a Domino flagellabimur, si et pacienter excepimus et humiliter gracias agimus ; si mali fuerimus, peccatorum indulgenciam accipiemus; si autem boni, aeternam beatitudinem consequimur. 6. HYERONIMVS DIXIT : Qui semel recepit mala sua in uita

48 Ibid. 49 De opere et eleemosynis 8 ; HARTEL, 579, 22-25 ; P.L. 4, 608 A B. L, 1 Apoc. 5, 19. 2 Act. 14, 22. 3 2 Cor. 4, 8-10. 4 5 GE pi1725367 5:125 ETIEBERG 12272; 5150172022 9S5

48 profecit : -ficit $ 4 B refecis : teficis W'.$ 4 B 49 Cybrianus : Cypr. W 5 JA, Cipt. B ac, Cibr. B pe dixit : dicit B secundum : saec. 5 aelyDr : fic $, aelem. 7A facit : fecit I7 cogitat: et honorat EA

L. MSS:(G)W.$.AB Textus : (.4 12-35) N. B. Tribulacio : -tio W'.$4 B zories quoties in boc capitulo nisi expresse notetur. 1 in euangelium : oz;. W .$ B, in -lio 74 2 apostolus : zz inser. W. dixit : dicit B tribulacionis : -tiones W/ ;4 oportit : -tet W/.$ 4 B introire :

intrare I/SB . 3 omnibus: omni A patemur : -imur W $4pc B non: oz. W angustamut : -tiamur W .$ B apotiamur : arborisemamut $, aper. B distituimur : dest. W'/4pec B, -tuemut .$ petsecucionem : -tionem I/.$ B —— patemut : patimur IW.$ /4 pc B deicimut : -mus .$ mottificacionem : -tionem IV/.$ B corpoti : -te I .$A B uita : uitam VW JA pc B Ihesu: -sum B corporibus : -re [ae —— manifestemur : -tetur W $ B 4 Agustinus : Aug. B dixit : dicit B flagellate : -ri W'B infernum: -no IB b a Domino: ad -num j$ flagellabimur : -lamur W/,4 pc B pacientet : pat. WB excepimus : excip. IW .$ 4 pc B gracias : -tias $ mali: male .$ indulgenciam : -tiam W/.$ B 6 Hyeronimus : Hierotinimus I ae, Hier. W' pc $ B — dixit: dicit B — recepit : -ipit W/.$/4 pc B

LIBER SCINTILLARVM L, 6-16

17I

sua, non eosdem cruciatus patetur in mortem quos est passus in uita. 7. Multoque melius est stomachum dolore quam mente. 8. Cauendum est uulnus quod dolore curatur. 9. Magna ira est, quando peccantibus non irascitur Deus. IO. Medicus, si cessauerit curare, disperat. II. GREGORIVS DIXIT : Diuina dispensacione agitur, ut prolixiora uitia egrotacio prolixior exorat. I2. YSIDORVS DIXIT : Reuertens enim Deus hominem cruciat, quem peccantem deseruerat, flagellando iterum uisitat. 13. Ordinata est miseracio Dei, que prius hic hominem per flagella a peccato emendat, et postea ab aeterno supplicio liberat. Item dixit : Electus enim Dei doloribus uitae huius adterritur, ut perfectionem uitae future lucretur. I4. Iusto temporalia flagella ad aeterna proficiunt gaudia ; ideoque et iustus in poenis gaudere, et impius in prosperitatibus lugere debet. I5. Neque iusto, neque reprobo, Deus misericordiam ab-

strahit. Bonos hic per adflictionem iudicat, et illuc remunerat per miseracionem ; et malus hic tollerat per temporalem clemenciam, et illuc ponet per aeternam iusticiam.

16. In hanc enim uita Deus parcet impiis, et tamen non parcet electis. In illa parcet electis, et tamen non parcet iniquis.

5E 79-10; X5 EIXEBERGAIS 99, I115- P1222; 731 cE 01552 10, 201 8 i54. 79, 10, 2 ; H1rBERG 11, 99, 14 ; P.L. 22, 731 5;c£. LL. $. 9, 19. 9 Ibid. 68, 135.2210: 19407723. P.1252295632. 10 Epis. 68, 1, 6 ; HirsERG r1, 677, 9 ; P.L. 22, 652. 11 Hoz. Euang. 19, 7 ; P.L. 76, 1159 A. 12. Seng 11, 155 7.5 P2I2383; 619 A. 13 fent. ru, 1, 2 ; zbid. 655 B. 14 Ibid. 1, 4 ; ibid. 653 B. 15 Ibid. 1, 5 ; ibid. 653 B C. 16 Ibid. 1, 6 ; ibid. 655 C.

patetur : patitur I .$B, patietur 74 pe mottem : -te I/ $AB * Multoque : Que multo G, -quae .$ stomachum : -cho 74 fx dolote : dolere

W be .A mente : -tes I, -tem 5 B 8 dolore : dolere IW B 10 dispetat : desp. JA pe 11 dixit : dicit B Diuina : -ne 74 ac dispensacione : -tione W $.AB prolixiota : pto luxoria B uitia : uita G..$ 4 egtotacio : -tio W/.$JA, -tantiam B prolixior : -luixiot W' ac exorat : exutat I .$ B 13 Y'sidorus ... facit animam (z senzentia 35) : oz. G Ysidorus : His. W' B, Hys. 5 dixit : dicit B 13 miseracio : -tio W/.$ B que : quae I B et postea ... liberat : zs zzarg. 5 aeterno : et. $^ — huius ... uitae : ozz. A futute : -rae W.$B 14 aeterna : -nae 5 proficiunt : -cium $ ^ ideoque : ideo et que W' ptospetitatibus : -taitatibus I/ac — 15 Bonos : Bonum A hic : mihi A adflictionem : afl. WS B misetacionem : -tionem I .$ B malus : malos IW .$ B tollerat : tole. 74 5c B, dolerat W/ clemenciam : -tiam I7.$B ponet : punit I .$pc B, ponit .$ ac justiciam : -tiam IV .$ B 16 hanc : hac 7A gv, ac B 19 et 2? patcet : -cit I B impiis : impius B ac u uid. In nct on WA cceti: om. B tamen : ip infer]. 5 tamen non: ^ $ B iniquis : -quus B

172

LIBER SCINTILLARVM

L, 17-25

17. Quantum quisque aut in corpore aut in mente flagella sustinet, tantum se in finem remunerare

speret.

18. Dum enim multa dampnabilia reprobi commississe uideantur, dispecti a Deo, nullo emendationis uerbere feriuntur. I9. Gemina percussio est diuina : una in bonam partem, qua percutimur carnem ut emendemur ; altera, quia uulneramur conscientia, ex caritate ut Deum adtencius diligamus. 20. Deus ideo iusto flagellat, ne de iusticia superbiens cadat. 21. Flagellum namque tunc delebit culpam, cum mutauerit uitam. 22. Omnes diuina percussio, aut purgatio uite praesentis est, aut inicium poene sequentis. Nam quibusdam flagella ab hac uita inquoant, et in aeterna percussione perdurant. 23. Quamuis enim culpa bis non percutitur, una tamen percussio intellegitur, qui, hic cepta, illuc perficetur, ut, in'^his qui omnino non corriguntur, precedencium percussio flagellorum sequencium sit inicium tormentorum. 24. Quibusdam,

secreto

Dei iudicio,

hic male

est, illuc

bene ; scilicet ut, dum hic castigati corriguntur, ad aeterna dampnatione liberentur ; quibus hic bene est et illuc male, porro quibusdam et hic male, et illuc male, quia, corrigere nolentes, et flagellare in hac uita incipiunt, et in aeterna percussione dampnantur. 25. Murmorare in flagellis Dei peccator homo non debet, quia maxime per hoc quod corrigitur emendatur. Vnusquis-

17 Ibid. 1, 8 ; ibid. 654 A.

18 Ibid. 1, 9 ; ibid. 654 A B. 19 Ibid. 2, i ; ibid. 655 A. 20 Ibid. 2, 5 ; ibid. 656 A. 21 Ibid. 2, 6 ; ibid. 657 A. 22 bid. 2, 75; ibid. 657 A. 23 Ibid. 2, 8 ; ibid. 657 A B. 24 Ibid. 2, 10 ; ibid. 657 B658 A. 25 Ibid. 4, 1 ; ibid. 659 B C.

17 finem : fine I .$ remunetare : -ri IV B 18 dampnabilia : damnab. W^.$ B commississe : -isisse I 745c, conm. .$, cum. B dispecti : desp. 24 pe uetbere : uespete W/ —— 19 bonam : bona 5 qua : quae .$ carnem : -ne IW. B carnem ut: e^ $ quia : qua W/.$ B adtencius : atdentius WSB diligamus : dileg. .$ 20 iusto : -tum IB iusticia : -tia W .$ B 21 delebit : diluit / B ^ cum : com W.$ | 22 Omnes : Omnis W 5B — uite : uitae .$ B praesentis : pres. W'.$B inicium : -tium W B poene : -nae .9 inquoant : incohant I, inchohant .$ B aeterna : -nam .$ percussione : -nem .$ perdurant : -tunt .$ 23 percussio : -cusio .$ ac qui : quia JW A p B cepta: coepta IW $p5cB petficetur : -citur W'$ B, -cietut 24 jw cotriguntur : correg. .$ precedencium : -tium 7, precaedentium 5, praecedentium B sequencium : -tium W'.$ B inicium : -tium JW B 24 iudicio :-tio .$ corriguntur : correg. I .$ B ad : ab W JA pc B aetetna : -nam .$ dampnatione : damn. W B, damnationem .$ quibus : -busdam H7 .$ B, ueto add. W $ B cottigere : correg. .$ flagellare : -ri I7 B aetetna : ct dampnantur : damn. IV ac .$ B 25 Murmorate : -murate IW B cotrigitur : -ripitur I B 5e, -repitur B ac

LIBER SCINTILLARVM L, 23-34

173

que autem tunc leuius portat quod patitur, si sua discusserit mala,. pro quibus ille infertur retribucio iusta. 26. Iustus in aduersis probare se cognoscat, non deici. 27. Viri sancti plus formidant prospera quam aduersa, quia Dei serui prospera deiciunt, aduersa uero erudiunt.

28. Tunc magis sunt Dei oculi super iustos, quando eos adfligi ab iniquis prouidencia superna permittit. Tunc iustis gaudia disponuntur aeterna, quando presenti tribulatione probantur. 29. Quantum enim in hoc seculo frangimur, tantum in perpetuo solidamur. Quantum hic in presente adfligimur, tantum in futuro gaudebimus. Si hic flagellis adterimur, purgati in iudicio inuenimur. Semper Deus hic tollerat quos ad salutem perpetuam preparat. 30. Non igitur murmoris, non blasphemis, non dicas :Quare sustineo mala ? quia, iuxta modum criminis, minor est retri-

butio ulcionis. Qui enim in flagellis murmorat, Deum plus inritat. 31. Qui uero aduersa pacienter tollerat, Deum cicius placat. Si enim uis purgare in penitencia, te accusa, et Dei iusticiam lauda. 32. Vniuersa que tibi accedunt, absque Dei uoluntate non fiunt. Iniquorum potestas super te ex Dei datur licencia. Omnis qui tibi aduersantur, Dei consilio faciunt. 33. Patienter leuiora portabis, si grauiora fueris recordatus. 34. Langor enim uicia exquoquid, langor uires libidinis frangit.

26 Ibid. 58, x ; ibid. 730 B. 730 B. 29 Syn. 1, 28 ; ibid. $yn. 1, 30 ; ibid. 834 C. 32 A. 34 Syn. 2, 26 ; ibid. 851

23 Ibid. 58, 2 ; ?bid. 730 B. 28 Ibid. 58, 3 ; ibid. 834, A B. 30 .$yz. 1, 29 ;ibid. 834 B C. 81 Syn. 1, 32 ; ibid. 835 A. 33 Syn. 1, 45 ; ibid. 838 B.

pottat :-tet ac — ille: illi W $ A pe B tetribucio : -tio I$ B 26 probare : -ri WB 27 serui : -uum IWB ueto : om. 28 adfligi : aff. IW .$, affligit B prouidencia : -tia W' .$ B 29 seculo : saec. W/.$ ^ solidamut : -mus A (abbrez. B) hic : oz. W. SB ptesente : -ti .$ B adfligimut : -gemut I B tantum ... inuenimut : ozz. A adterimur : adtetrimur B iudicio : -tio inuenimut : adueniemutr .$ tolletat : tolerat W' 4 pc B 30 murmotis: -mores |/.$ B, -mures 24 px blasphemis : -mes W .$ JA pe B sustineo : -tenio criminis : -menis .$ ac minor: mior Jac vlcionis : ult. WS B Qui : Quia V muftmofat: -mutat J.A pe 31 Qui : Que I zc pacienter : pat. W.$ B tollerat : tolerat I B cicius : cit. B, concitus placat : -gat IW B putgate : -ri IV 5B penitencia : poena IV B, paena .$ accusa : -ssa B iusticiam : -tiam VW B, -tia 5 32 que : quae B 5c accedunt : accid. I B pc — uoluntate non fiunt : non f. uol. IW$ B potestas : -stes W'ac —— licencia : -tia W S5B Omnis : Omnes IZ -qui:quae consilio : -lium W/ B, -lia .$ — 34 1? e 2? Langot : -guot WSB uicia : uitia IW B, uitiae exquoquid : excoquit I7, excoquid .$, ex quo uiuit B

174

LIBER SCINTILLARVM L, 35-LI, 5

35. Infirmitas grauis sobriam facit animam. 36. CYBRIANVS DIXIT : Nec dignum est in morte accipere solacium, qui se non cogitauit esse moriturum. 37. Desinet unusquisque de Deo uel de nobis conquiri; sic, ut patitur, intellegat se mereri. 38. Firmitatem animae infirmitatem corporis uincimus. 39. Sciatis hanc iram Dei esse censuram, ut qui beneficiis non cognuscitur, uel plagis intellegatur. 40. IN VITAS PATRVM DIXIT : Melior est enim hic persoluere poenas, quam post exitum uitae huius in eternum cruciari

igni. LI. DE PRIMICIIS

SIVE OBLACIONVM

I. PAVLVS APOSTOLVS DIXIT : Beneficentie autem et cómmunionis nolite obliuisci; talibus enim hostiis promeretur Deus. 2. SALAMON DIXIT : Victime impiorum abominabilis Domino, uota iustorum placabilia. 3. Fili, si habes, benefac tecum et dignas oblationis offer ;

memor esto quoniam mors non tardabit. 4. Immolans ex iniquo oblacio maculata. 5. Bona iniquorum non probat Altissimus. In oblacionibus

35

36

3*

38

89 74d Demetrianum, 23 ; HARTEL 368, 2-5 ; P.L. 4, 561 B. 40

LI, 1 Hebr. 15, 16. 6 Eccli. 34, 23-24.

2 Prou. r5, 8.

8 Eccli. 14, 11-12.

4 Eccli. 54, 21.

38 sobriam : sub. IW. Bac 86 Cybrianus : Cypr. W.$, Cipi. 44, Cibr. B dixit : dicit B dignum : dignus W.$ B solacium : -tium .$ cogitaut: cognouit .$ 3*7 Desinet : Dissinet .$, -nat 7/4 nobis: malis WB conquiti : -queri V B sicut : si quo d WSB 88 Firmitatem : -te I B animae : -me 74 39 iram : ire W'B cognuscitut : agn. W'A ac, agnosc. 5$ JÀ fec, anguscitut B 40 uitas : uita I/B dixit : dicit .$ B Melior :Melius W $5B — estenim : 4.4 — persoluetre :-toW/ac post: per G 4 etetnum : aeterno IW 4 B, aet. 5 cruciari igni : crucia tegni IJ, -re igni 5, -ri igne 74 fe, ctuciare B

LL MSS:GW' $.4B. "Textus: G. Titulum. primiciis :-cis W^, -tias 5 ac ut uid., -tiis 5 pc B siue : ozz. /À ut uid. oblacionum: -tionibus I 4 B, -tione.$ 1 dixit: dicit B Beneficentie : -tiae IV, -ficiae $$, -tia 4, -facientiae B communionis : common. I, -nes .$ enim : im inter 5 2 Salamon: Salomon W .$.AB dixit : dicit B Victime : -mae W.$ B abominabilis : abhominabiles W'.$ 4 B placa-

bilia: placub. az ^ 3Fili: Filii W/ — benefac:-fa.$ac ^ tecum : amico tuo 4 dignas : dinus W ac oblationis : -nes IW.$ B, -ciones JA tatP YiE -bis W/,-dat 44 pe ^ 4 oblacio : -tio IW .$4 B 6 oblacionibus : oblat.

LIBER SCINTILLARVM LI, 5-LII, 5

175

iniquorum, nec in multitudine sacrificiorum, non propiciabitur Deo peccatis. Qui offert sacrificium ex substancia pauperis, quasi qui uictimat filium in conspectu patris sui. 6. Non apparebis ante conspectu Dei uacuus. 7. Oblacio iusti inpinguat altare, et odor suauitatis est in conspectu Altissimi. Sacrificium iusti acceptum est, et memoriam illius non obliuiscitur Dominus. 8. Noli offerre munera praua, non enim suscipiet illa Deus. 9. Bono animo gloriam redde Deo, et non minuas primicias manuum tuarum. , IO. GREGORIVS DIXIT : Magna purgacione sacrificiorum diluendi sunt culpe conuiuiorum. LIL DE TRISTICIA I. DoMINVS DICIT IN EVANGELIVM : Amen dico uobis quia plorabitis et flebitis uos, mundus

autem gaudebit ; uos con-

tristabimini, sed tristicia uestra uertitur in gaudio. 2. PAVLVS APOSTOLVS DIXIT : Que enim secundum Deum tristicia est, penitentia in salutem stabile operatur ; seculi autem tristicia mortem operatur. 3. Ne qua radix amaritudinis sursum germinans inpediat et per illam inquinentur multi. 4. SALAMON DIXIT : Cor gaudens exhilarat faciem ; in merore animae deicitur spiritus. 5. Animus gaudens aetatem floridam facit ; spiritus tristis exsiccat ossa.

6 Eccli. 55, 6. * Eccli. 55, 8-9. 8 Eccli. 55, 14. 9 Eccli. 55, 1o. 10 Moral. 1, 8, 105 P.12, 75,532. ALII, 1 Ioh. 16, 2o. 2:2. Cot. 7, X0. 8 Hebr. 12, 15. 4 Prou. 15, 15. B Prou. 17, 22.

multitudine : -nae B ptopiciabitur : propit. I/B Deo: Deus W B substancia : -tia I .$4 B uictimat : -met W .$ B 6 appatebis : -bit G conspectu : -ctum IW 74 pc B *? Oblacio : -tio W $5A B altare ; -ri memoriam

: momet.

la,

-ria JA

obliuiscitur : -scetut

W/.$ B

8

offerre : -erte W 9 ptimicias : -tias W'.$ B 10 purgacione : -tiones |, -tionem .$, -tione B diluendi : -de W' B, deluenda .$ culpe : -pae .$ LIIL. MSS:GW $.AB. "extus : G. IN. B. tristicia : -tia W .$ B Zo£ies quoties in boc capitulo nisi expresse notetur Titulum. 'Yristicia : Tristia W ac, -titia W pe 1 in euangelium : ozz. W .$ B, in -lio 74 quia : quiab W ac contristabimini : trist. 5 ac uettituf : -tetur $ A B pe gaudio : -dium W/.$ B 2 Que : Qui I B, Quae A secun-

dum : saec. 5

tiam .$, -tiam B

tristitia : -stis B

stabile : -lem .9 B

penitentia : paenitentiam I 44, poeniten-

seculi : saec. IW .$ mon |/$.A4B animae : -me 24a 5 Animus: aetatem : aeteratem V ac exsiccat : exsicat ;4

4 Salamon : Salo-

Anima

his G.A

176

LIBER SCINTILLARVM LII, 6-LIII, 2

6. HvEsvs riLIVS SrRAC DIXIT : Fili, in bonis non querillam, et omne datum non des tristicia uerbi mali. 7. Omnis placa tristicia cordis est. 8. Tristicia non des animo tuo.

9. Iocunditas cordis haec est uita hominis.

des

o

IO. Tristicia expelle a te, multos enim occidit tristicia, et non est utilitas in illa. II. Cor prauum dabit tristiciam, et homo peritus resistit illi. I2. À tristicia enim festinat mors;

tristicia cordis flectit

ceruicem. 13. Non dederis in tristicia cor tuum, sed repelle eam a te. 14. HvsrpomRvs DIXIT : Vis autem numquam esse tristis ? bene uiue. Secreta conscientia tristiciam leuiter sustinet. Bona uita gaudium semper habet. Conscientia autem rei semper in poena est. Reus animus numquam securus est. I5. Sicut in uestimento tinea et uermis deuorat lignuni, ita tristicia nocet cor. I6. Cor letum bonam ualetudinem facit, uiri autem tristis

arediscunt ossa. LIH. DE PVECHRITVDINE

I. DOMINVS DICIT IN EVANGELIVM : Spiritus est qui uiuificat ; caro non prodest quicquam. 2. SALAMON DIXIT : Falax gracia et uana est pulchritudo.

6 Eccli. 18, 15. * Eccli. 25, 17. 8 Eccli. 30, 22. 9 Eccli. 30, 25. 10 Eccli. 3o, 24-25. 11 Eccli. 36, 22. 12 Eccli. 58, 19. 13 Eccli. 38, 21. 14 .5yz. 2, 61 ; P.L. 85, 859 B. 15 16 LIII, 1 Ies 6, 63 (uel 64). 2 Prou. 31, 30.

6 Hyesus: Hies. $ B Sirac: Sirach IW.$B dixit : dicit B Fili: Fili / ^ bonis: bones B ac querillam :quaerellam W'.$ 5e, quaellam .$ zc, querellam 24 ac B, querelam A y omne : in omni I/B, omni .$ datum: dato WB des:de .$ tristicia : -tiam W/.$ B, -ciam A uetbi mali : iz sentenlia seq. in G * Omnis : -nes I placa : -ga .$ 44 B pc 8 Ttisticia : -tiam W B animo tuo : -mae tuae IW .$ B 10 Tristicia : -tiam I B, -ciam Apc multos :moltos 5 ac 12 mors :mortem JA f rec. zz. flectit : -ctitu W 14 Hysidorus :His. 5 B, Ys. .A dixit: dicit B bene ... conscientia : in infer]. S uiue :uiuere B ttisticiam : -tia I 15 uermis : -mes J4 deuorat: -rant /4 pc — nocet: nocit f 16 letum : laetum $4 — ualetudinem : ualit. I AB uiti: uite G tristis : triste G 9 74 arediscunt : arescunt IV B, atidesc. 74 pe Ossa : 07z. ut uid. A ac LIIL MSS:GI$.4B. "Textus : G. Titulum. pulchritudine : pulct. .$ ac B ac 1 in euangelium : oz. W .$ B, in lio 44

dicit : dixit .$

Falax : Fallax WW.$ 4 B

2 Salamon : Salomon

gtacia : -tia I .$AA B

W.$ A B

dixit : dicit B

LIBER SCINTILLARVM LIII, 3-LIV, 4

177

3. Basir1vs Dixi : Pulchritudo diligenda est, fili, que leticiam spiritalem consueuit infundere. Euitemus preciosas pulchritudinis, ne omnium malorum genera in nos inrogentur. 4. Sapiens uir non considerat corporis decorem, sed animae ; insipiens autem in carnalibus se detenetur. Sapiens uir mulierem respuet gestosam ; stultus autem concupiscens eam supplantatur. Vir prudens ab inprudente muliere auertit oculos suos ; luxoriosus autem intuens eam soluitur ut cera a facie

ignis. 5. Christus, non in corporis; sed in anime pulchritudine delectatur ; illa ergo et tu dilige, in quibus dilectatur Deus. LIIII. DE CONVIVIIS

i. DOMINVS DICIT IN EVANGELIVM : Cum facis conuiuium uoca pauperes, debiles, clodus, cecus, et beatus eris quia non habent unde retribuere ; retribuetur enim tibi in resurrectio-

ne iustorum. 2. PAVLVS

APOSTOLVS

DIXIT : Siue enim manducatis,

siue

bibetis, siue aliud quid facitis, omnia in gloria Dei facite. 3. SALAMON DIXIT : Melior est uocare ad olera cum caritate,

quam ad uitulum saginatum cum amaritudinem. 4. Hvzsvs riLIvs SriRAC DIXIT : Noli auidus esse in omne

epulacione, et non te effundas super omnem escam. In multis

3 Admonitio ad fil. sbirit. 8 ; LEHMANN 453, 16-17 et 19-20 ; P.L. 105, 690 C. & Ibid. 8 ; ibid. 44, 7-12 ; P.L. 69o D. B Ibid. 8; ibid. 44, 15-16; P.L. 691 A. LIIII, 1 Lc. 14, 15-14.

2 1 Cor. 1o, 51.

3 Prou. r5, 17.

4 Eccli. 37,

32-35. £

3 Basilius : Bass. W' —— dixit : dicit B füli: filii Y . que: quae ÀW/SAB leticiam : -tiam W' B, laetit. .$, laet. 74 preciosas : praet. I B pulchritudinis : -nes W .$ /4 B pe ut uid. 4 animae : -me 74 detenetur : -net I B, -nitur .$ tespuet : -puit W/.$ /4 gestosam : -tusam I B concupiscens eam : -cie tue sZc in zzarg. recent. zan., in Texto deficit pergamenus A — supplantatur : -datur B inprudente : -ti WB luxoriosus : luxut. .4 x soluitur : -uetur I. $ B facie : fatiae .f, faciae /4 B. 8 anime : -mae W $ B — pulchtritudine : purch. B delectatur : dil. W/ B, -tantur ;»4ac Illa: Illam 24 e dilige : -gite B dilectatur : del. 4 LIIL MSS:GW.S$.4B. Textus G Tiuum om. W 1 in euangelium : ozz. W .$ B, in -lio 44 paupetes : -ris 55) clodus : -dos W, chodus .$ zc, chlodos .$ pe, claudos 74 fe B, et add. 74 pe cecus : cecos IW 4 pe B, caecos .$ tetribuere : -buant 74 retribuetur : tebutr. W ac, -buet .$ pc enim: autem I7 . 2 dixit : dicit B bibetis : bibitis W/.$ B glotia : -tiam W'B 3 Salamon : Salomon W .$ ;4 B dixit : dicit B Meliot : Melius W $4 B oleta : hol. W' B uitulum : uitolum W Bac amatitudinem : hodio WW B ac, odio 5 B fe, -dine 44 4 Hyesus : Hiesus .$ B Sitac : Sirach I/ SB dixit : ozz. B pe ut uid. omne : omni S.A B epulacione : -tione I/ 74 B, ebolat. .$ et : oz. W effundas : offendas G .$ JA 15

L. 6. (cxvi)

178

LIBER SCINTILLARVM LIV, 4-13

enim escis erit infirmitas, et pestilentia propinquabit usque ad colera. : 5. Super mensam ne extendas manum tuam prior, et inuidia condemnatus erubiscas. 6. Si in medio multorum

sedisti, prior illis non extendas

manum tuam, nec prior poscas bibere. 7. Si coactus fueris in edendo multum, surge de medio et uome, et refrigerabit te, et non adducis corpori tuo infirmi-

tatem.

8. In conuiuio uini non arguas proximum, et non dispicias eum in iocunditatem illius. 9. Vir respiciens in mensam alienam, non est uita eius in cogitatione uictus, alit enim animam suam cybis alienis. IO. HYERONIMVS DIXIT : Ad conuiuio peccatores rogatus, ad hoc ambula, ut spiritalis inuitatori tuo prebeas cybo& rr. Bonarum rerum postulacio est, quando corpus eandem uult habere que et spiritus. I2. GREGORIVS DIXIT : Abundare in conuiuiis loquacitas solet ; semper enim uoluntas comitatur epulas. I3. Cum corpus in refectionis dilectacionum resoluitur, cor inanem gaudium relaxatur. Semper epulas loquacitas sequitur ;cumque uenter reficitur, lingua defrenatur.

5 Eccli. 51, (12) 16.

6 Eccli. 5r, 21.

N Eccli 51025.

8 Eccli. 51, 41.

9 Eccli. 40, 30. 10 I» Mt. 9, 15 ; P.L. 26, 56 B. 11 I;d. 18, 19 ; ibid. 132 B. 12 Moral. 1, 8, 10; P.L. 75, 532 A B. 13 Ibid. 1, 8, 10-11 ; ibid. 532 B.

et :aadd. W .$B pestilentia : -cia74 propinquabit :-uit W/ ^ colera : chol. ]Z, holeta .$ 0 condemnatus: contamin. I/.$ AB erubiscas : -bescant W ae, -bescas W' pe $ ac A B 6sedisti: ded. B illis : illius G 4 at, ozz. W B, illorum JA pc * adducis : -ciis I, -ces 44 pe 8 uini : uiuni I7 ac dispicias : desp. IW 4 B iocunditatem : -tate IW .$ JA B 9 mensam alienam : -sa -na .$ uita : uitam 44 pc eius : ozz. W' — cogitatione : -nes IV, -tatatione .$, -cione JA alit : alii B cybis : cibis W'.$B 10 Hyeronimus : Hier. W .$B dixit : ozz. W, dicit B conuiuio : -uium I B pecca-

tores :-ris I/.$ 4 pc B. hoc: non add. B — ut:siadd. B — spititalis : -les WB inuitatori : -tio 4 ptebeas : -breas .$, praeb. B cybos : cibos I B, cibus 5$, cybus A 11 Bonatum : -naerum WW ac u uid. postulacio : -tio W .$ JA pc B, postolatio 24 ac eandem : eadeem WW ac, eadem W pc B que : quae .$ et : oz. W B 12 dixit : dicit B Abundare : Hab. W .$ B conuiuiis :-uiuis I7,conuiisB ^ uoluntas: uoluptas W/.$B comitatur : : conmutatur : G JA, commut. $5, commitatut B

delectatum

est 5$, -tionum

gaudium : gloria

que : -quae 74

13 dilectacionum : -tione I7 B,

;4 ar, delectat. 74 pe

W'ac-dio W pe B

lingua : ligua .$ ac

inanem : -ni WB,

relaxatur :-xantut W/ac

-ne 5$

— cum-

179 LV. DE.RISV

ET FLEIV

r. DOMINVS DICIT IN EVANGELIVM : Beati qui lugent nunc, quoniam ipsi consolabuntur. 2. Ve uobis qui ridetis nunc, quia lugebitis et flebitis. 3. PAVLVS APOSTOLVS DIXIT : Gaudete, perfecti estote. 4. IACOBVS APOSTOLVS DIXIT : Miseri estote et lugite et plorate, risus uester

in luctum

merore.

conuertitur,

et gaudium

in

/

;

5. SALAMON DIXIT : Lux iustorum letificat animam. 6. Cor gaudens exhilarat faciem ; in merore anime deicitur spiritus. 7. Animus gaudens, aetatem floridam facit ; spiritus tristis exsiccat ossa. 8. Risus dolore miscebitur, et extrema gaudii luctus occupat. 9. Quasi per risum stultus operatur scelus.

IO. Querit derisor sapienciam, et non inuenit; et doctrina prudentium faciles. II. Parata sunt derisoribus iudicia, et mallei percucientes stultorum corporalibus. I2. Fatuus in risu exaltat uocem suam ; uir autem sapiens uix tacite ridebit. I3. AGVSTINVS DIXIT : Laeticia seculi uanitas ; cum magna expectacione speratur ut ueniat, et non potest tenere cum

uenerit.

DV Mt. S4. 23]/c3652515, 30 (13, 9). 6 Prou. 15, 13.

10, 22.

10 Prou. 14, 6.

8 2 Cor. 15, 11. 4 Iac. 4, 9. * Prou. 17, 22. 8 Prou. 14, 135.

11 Prou. 19, 29.

12. Eccli. 21, 25.

5 Prou9 Prou-

13 In Iob-

Exuang. v11, 1 ; P.L. 35, 1438 A ; WrirrEMs 67, 14-15.

LV. MSS:GW $.AB. "extus : G. Titulum. fletu : tristitia W .$ B 1 in euangelium : oz. W .$ B, in -lio 4 2 Ve: Vae W .$AB uobis: nobis W/ ridetis : -itis .$ 8 dixit : dicit B estote : aest. 5 4lacobus :lacob W/ apostolus : oz. W .$B dixit : dicit B lugite : -ete W JA pce B luctum : -tu W/B conuettitur : -tatur I/.$B,-tetut JA

metote:-rem 4

5 Salamon : Salomon

W .$ 4 B — dixit:

dicit B letificat : laet. W'.$4 B 6 exhilarat : -ret W' ac anime : -mae WSB deicitur : dic. .$ * exsiccat : -ca .$ ac 8 dolore : -ti 74 pc ut uid. occupat : -pauit I7 10 Quetit : Quaerit I .$B sapienciam : -tiam I .$ AB inuenit : -niet W'.$ B prudentium : -cium ;4 faciles : -lis W'.$ AB 11 iudicia : -ca ac, W -tia .$

percucientes : -tientis I7 .$, -tientes B

cotpora-

libus :-potibus B pz ^ 12 tacite ridebit : taceteri debet Bae, taceri debet B pe 13 Agustinus: Aug. B dixit: dicit B Laeticia: -tia W/.$ B seculi : saec. W.$ magna : magnae expectacione : -tione W/4 B, -tionem .$ marg. 5

tenete : -ti I B, tene .$

tenere ... Melior est (ze senenf. x4) : in

LIBER SCINTILLARVM LV, 14-22 14. Melior est tristicia iniqua pacientis, quam leticia iniqua facientes. 15. HYERONIMVS DIXIT : Vir sapiens grauitate morum hilaritate frontes temperat. 16. Si felicitas eluciat, non sis iactans ; si calamitas contingerit, pusillanimis non existas. 17. Qui temporarius est in letitia, perennis erit in poena. 18. GREGORIVS DIXIT : Presencia gaudia secuntur perpetua lamenta. Nemo enim potest et hic gaudere cum seculo, et illuc regnare cum Domino. 180

I9. Si qua est presentis temporis laeticia, ita est agenda ut

numquam amaritudo sequentis iudicii recedat a memoria. 20. HvsrponRvs pixiT : Habetu temperamentum in prosperis ; mentem nec gaudium nec merore conmutis. 21. Et ad bona igitur, et ad mala, tempera cor tuum. 22. BaAstrLIVS DIXIT : Noli dissolutis labiis risum proferre. Amencia namque est cum strepido ridere, sed subridendo tantum laeticia mentis indecare. Non conuenit ei, qui a perfectione nititur, iocare cum paruulo. Esto in malicia paruolus, et uir perfectus in sensu. In quibusdam te exhibe senem, in quibusdam infantem. Iocus autem remissa effecit animam et neclegentem erga Dei precepta ; nec delicta sua potest ad

14 Enarr. in Ps. 56, 14; P.L. 36, 671. S. PnospEn, enr. ie cuis 51, 456 B C. 15 Epis; 60, 10, 6 ; HILBERG I, 560, 15, nota, ex ms. I. neg 18 Hon. Euang. 11, 4 ; P.L. 76, DA 19 Ibid. 39,5 ; 4bid. 1296 A B. C£. L. $. 25 20 Syn. 2502 7S UDSITES s BTE 21 Syn. 2, 29; ibid.852A. 22 Ado ad fil. spirit. 117 ;LEHMANN 57, 6-18 ; P.L. 105, 696 B C.

14 tristicia : -tia I/.$ B pacientis : patientes W^, -tes /4, pat. B leticia: lacticia W' JA, laetitia .$ B facientes : -tis I, sapientis .$ 15 Hyeronimus : Hier. W $ B dixit :dicit B Vir: autem add. W' grauitate : grauate B dt hilaritate : hillaritatem W/B frontes : -tis W .$ B tempeftat : -porat G 16 cluciat: -ceat W/B calamitas : -tans W/ contingetit : contig. W' AB, conteg. .$ pusillanimis : pussill. W/ ^ existas : exsis. W' ;4 i7

letitia :laet. W .$A B perennis :perhen. 74 18 dixit : dicit B Presencia : -tia ]V/.$, Praesentia 74 B enim : etenim I .$ B gaudere : -dite .$ seculo: saec. W .$ 19 Si: Sic G.A presentis: ozz. laeticia : -tia W'.$, letitia B — iudicii: -cia G 2A.$ac 20 Hysidorus : His. W' B, Ys. A dixit : dicit B Habetu : -to W'.$ JA pc B temperamentum : tempor. G .$ B az, -porementa IV, -tam forsan 44 ac gaudium : -dio W'JA pc B merore :-tem B conmutis :commutes I B, comm. .$, -tes 44 bc 22 Basilius : Bass. W dixit :dicit B labiis :labis M/ ^ Amencia :-tia W/ 5 B namque: -quae [7 strepido: -pitu W/B laeticia : -tiam IV B, -tia .$ indecate : disc. W $ A, indigare B a:ad W AB perfectione : -nem W' ,4 B iocare: iog. $ B paruulo : -uolo .$ malicia : -tia W'.$ B paruolus : -uulus W A pcB exhibe senem : -bes enim .$ Iocus : Iogus Bac remissa : -sam IV.$4 pc B effecit : -icit I ,4 pc B neclegentem : negl. JW S.AB

precepta : praec. I

delicta : dilecta B zc, dilicta B pc

LIBER SCINTILLARVM LV, 22-LVI, 9

18r

memoriam reuocare, et obliuiscens ea, non se instigat ad penitentia. Nullum habebit accessum cordis conpunctio, ubi fuerit inmoderatus risus ac iocus. LVI. DE HONORE

PARENTVM

I. DOMINVS DICIT IN EVANGELIO : Honora patrem et matrem, et bene sit tibi et sis longeuus super terram. 2. PAVLVS

APOSTOLVS

DIXÍT : Patres, nolite ad iracundia

prouocare filios uestros, sed edocete'illos in disciplina et correctione Domini. 3. Nec enim debent filii parentibus thesaurizare, sed parentes filiis. 4. SALAMON DIXIT : Qui affligit patrem et fugit matrem, ignominiosus est et infelix. 5. Filius sapiens letificat patrem ; filius stultus mesticia est matris suae. 6. HvESVS FILIVS SIRAC DIXIT : Sicut qui thesaurizat, ita qui honorificat matrem suam. Qui honorat patrem iocundabitur in filiis. 7. Qui honorat patrem suum uita uiuit longiorem ; qui oboedit patri refrigerabit matrem ; qui timet Deum honorat parentes.

8. Honora patrem tuum, ut superueniat tibi benedictio a Domino. 9. Benedictio patris firmat domus filiorum ; maledictio autem matris eradicat fundamenta filii. Ne gloriaeris in con-

LVI, 1 Ex. 20, 12 (Deut. 5, 16). 2 Eph. 6, 4. 8 2 Cor. 12, 14. 4 Prou. 19, 26. 5 Prou. ro, r. 6 Eccli. 3, 5-6. * Eccli. 3, 7-8. $. Eccli. 5, 9-10. 9 Eccli. 5, 11-15.

ea : eam W^ instigat : stigat G penitentia : paenitentiam IV, poenitentiam .$, -tiam 74 pc B LVIL MSS:GW S$.4B. "Textus G. Titulum om. W. iin euangelio : ozz. W .$ B Honora : -tea W ac jo ett IAS 2 Paulus : Palus W/ — apostolus : ozz. W B — dixit : dicit B ad : Zn znterl. S iracundia : -diam WW .$ 4 pc B sed :etadZ. W ^ edocete : doc. W /4, et docette B ac u£ uid., et doc. D pe correctione : corrept. I^ AB 8 thesautizate : thesat. lac — 4 Salamon : Salomon W/.$ AB — dixit : dicit B affligit : adf. W .$ JA B infelix : infilex G, infelit W/ 5 letificat : laet. W .$A B filius : 7n inter]. W' mesticia : -tia W/.$ B matris : matti JW 6 Hyesus: Hiesus W $B Sirac: Sitach WS B dixit: dicit B thesautizat : tes. S ac 19 qui: que ÀW/ . iocundabitut : iog. B in : in add. W * honotat: honorificat B suum : suam lac uita : uitam W 5$Bac uiuit: uiuet W/. B longiotem : -re Bx oboedit : obed. B. 8 superueniat : petu. I7 ac 9 domus : domo I, domos B filii : om. W $ B glotiaeris : -rieris W'.$ A B conturmilia : -melia .$ 4 B

182

LIBER SCINTILLARVM LVI, 9-LVII, 1

tumilia patris tui; non est enim tibi gloria, sed confusio. Gloria enim hominis ex honore patris sul est, et dedicus filiis

pater sine honore. Fili, suscipe senectam patris tui, et ne contristis eum

in uita ilius;

et, si defecerit sensu, ueniam

da ei; et ne spernas eum in tua uirtute. Aelymosinam enim patris non erit in obliuione. ro. Male fame est qui relinquet patrem, et est maledictus a Deo qui exasperat matrem. ir. Honora patrem tuum, et gemitus matris tue ne obliuiscaris. Memento quoniam nisi per illos non fuissis ;retribue parentibus quomodo illi tibi. 12. HvEeRoNIMVS DIXIT : Bonum est quidem post Deum amare

parentes ac filios, sed, si necessitas uenerit ut amor

parentuum ac filiorum Dei amore conparetur, et non possit utrumque seruare, tunc odio in propinquis pietas in Deo est. 13. Honora patrem tuum, sed si te a uero Patre non sepa-

rat; tamdio scitu sanguinis copulam, quamdio illi suum nouerit Creatorem. I4. BAsiLIVS DIXIT : Parentes nostros ut propria uiscera dilegamus, si accedere nos ad seruitutem Christi non proiberent. Si autem proiberint, nec sepulchra illius aspicere debemus. LVII. DE FILIIS I. DOMINVS DICIT IN EVANGELIVM filiam super me, non est me dignus.

10 Eccli. 5, 18.

11 Eccli. 7, 29-30.

: Qui amat filium aut

12 In Mt. 10, 57 ; P.L. 26, 68 B.

Epist. 54, 5, 1 ; HrzBERG 1, 468, 4 ; P.L. 22, 551.

LEHMANN 55, 6-9 ; P.L. 103, 687 A.

13

14 ZAdrzonitio ad fil. spirit. 5 ;

LVII, 1 Mt. 1o, 37.

... confusio : -ssio I7 sui : suis IV ac filiis:filius G.$ 4 senectam : -cta IW .$ B

tristis : -tes .$ 74 Elem. Pl

ei: oz.

enim : i interJ. .$

W $B

dedicus : decus G, dedecus W/.$ B ne : nec G, zz inter]. W conAelymosinam : Elim. W, Elym. .$ B,

10 Male : Malae .$

fame : fama .$, famae B

relinquet : -quitur IZ, reliquid 5, -quit B — 11 tue : tuae W .$4 B illos : illis G. fuissis : -ses W'$ 4 B rettibue : -buae 4B 12 Hyeronimus :

Hier. 7$ ^ dixit : dicit B patentes : -tis $ 5c amore : -ti I/ B conparetur : comp. 4 setuare : -ri IVB odio : ideo G, odium IWB 191n.: in inferl. pietas : piaetas [7 — 13 scitu : -to I$ B, cito 74 pe illi : ille W $B nouerit : -rat$ i4Basilius : Bass. V/ —— dixit : dicitB nOStfOS : nostro I ^ uiscera: -rea W'ac —— dilegamus : dilig. W.$ 4 B accedere : accid. WW, accede.$ac proiberent : prohibuerint IW .$B, prohib. 44 proibe rint: prohibuerint W'.$ 4 B sepulchra: -ltura IB illius ... debemus: a nobis debetur W B LVIIL. MSS:GIW$.AB. Textus : G. Titulum om. W. 1 in euangelium : oz. I .$ B, in -lio 4 aut : at U7

LIBER SCINTILLARVM LVII, 2-15

183

| 2. PAVLVS APOSTOLVS DIXIT: Oboedite parentibus uestris in Domino; hoc est iustum.

3. Honora patrem tuum, ut bene sit tibi et sis longeuus super terram.

4. SALAMON DIXIT : Bonus relinquit filius et nepotes. 5. Qui parcet uirge suae, odit filium suum ; qui autem diligit illum, instanter erudit. 6. Corona senum filii filiorum, et gloria filiorum patris eorum. , 7. 1ra patris filius stultus, et dolor matris quia genuit eum. 8. HvESvs FILIVS SrRAC DIXIT : Filii tibi sunt, erude illos, et curua illos a puericia illorum. Filiae tibi sunt, serua corpus ilarum, et non ostendas hilarem faciem tuam ad illas.

9. Ne iogunderis in filiis impiis, si multiplicentur. Non oblecteris super filios, si non est timor Dei cum ipsis. IO. Melior est unus timens Deum, quam mille filii impii. II. Qui diligit filium suum, assiduit illi flagella. 12. Qui docet filium suum laudabitur in illo, et in medio domesticorum in illo gloriabitur. Qui docet filium suum, in zelum mittit inimicum; et in medio amicorum gloriabitur ab illo. I3. Non des filium tuum potestatem in iuuentute sua, et dispicias cogitatus illius. 14. A filiis tuis caue, et ad domesticis tuis separare.

I5. Filium et muliere, fratri et amico, non des potestatem super te in uita tua.

2 Eph. 6, 1. 6 Prou. 17, 6.

Eccli. 16, 3. Eccli. 32, 26.

8 Ex. 20, 12 (Deut. 5, 16). 4 Prou. 13, 22. 5 Prou. 13, 24. * Prou. 17, 25. 8 Eccli. 7, 25-26. 9 Eccli. 16, 1. 10

11 Eccli. 5o, 1. 15 Eccli. 55, 20.

12 Eccli. 30, 2-5.

13 Eccli. 50, 11.

14

2 apostolus : oz. W'B dixit : dicit B Oboedite : Filii praem. W B, Fili praem. JA hoc: enim ad. W.$ B ^ estiustum: -— W.$ AB — 8 Honora : te add. ef exp. G 4 Salamon : Salomon W .$ A B dixit : dicit B Bonus : Bonos 74 relinquit : -quet .$, -quid B filius : filios W 74 B

5 parcet : -cit W/ .$B uitge : -gae S diligit : dileigit V ac illum : illam 4 erudit : enudit WB 6 Corona: -nas G A senum : enim G 4, enum W filii : ozz. Á ac patris : patres IW B * quia : quae IV/ B, qua .$

8 Hyesus : Hiesus W .$ B Sirac : Sirach W'.$A B dixit : dicit B Filii : Fili .$ erude : -di WB pueticia: -tia W/.$.4B illorum: -atum .$ ostendas : ostaen. 9 iogunderis: ioc. W'.$.4 multiplicentutr : multtip. G 4 oblectetis : -deris W/ ^ 10 mille: millae W 11 diligit: dilegit . assiduit : adsiduat W/.$ B 12 Qui: Quo G laudabitut ... filium suum : oz. .$ zelum : caelum B mittit : mitigat J4 ab : in IV $B 18 Non: Ne 5$ flllum : filio W B tuum : oz. W $ B CC HIE add. W $ AB dispicias : desp. W//4 pc B 14 filis: filis W.— ad :a W B, omnes add. G JA 15 Filium : Filio W.$ B muliete : -ri W .$ B, est enim add. et exp. W'

184

LIBER SCINTILLARVM LVII, 16-LVIII, 6

16. Melius est enim ut filii tui te rogent, quam te dispicere in manus filiorum tuorum. A venale 17. Vtile sine filios mori, quam relinquere filios impios. 18. Doce filium tuum et operare in illum, ne in turpitudine illius confundaris. I9. Ne dederis alio possessionem tuam, ne forte peneteat te. 20. Super filiam luxoriosam firma custodiam, ne quando faciat te in obproprium uenire inimicis. 21. HYERONIMVS

DIXIT : Vir sapiens, quando filium suum

bone indolis admittit, non doleat quod talem perdederit, sed doleat quod talem habuerit. LVIII.

DE DIVITIBVS

ET PAVPERIBVS N

I. DOMINVS DICIT IN EVANGELIVM : Diues deficile intrabit in regnum caelorum ; et facilius est camillum per foramen acus transire, quam diuitem intrare in regnum caelorum. 2. Vae uobis diuitibus qui habebitis consolationem uestram. 3. Beati pauperis spiritum, quoniam ipsorum est regnum caelorum. 4. PROPHETA DIXIT : Pacientia pauperum non peribit in finem. 5. Dum superbit impius, incenditur pauper. 6. IACOBVS APOSTOLVS DIXIT : Deus elegit pauperes in

16 Eccli. 53, 22.

1v Eccli. 16; 4:

18 Eccli. 3o, 135.

19 Eccli. 55, 20.

20 Eccli. 42, 11. 21 Epist. 60, 7, 5 ; HirsERG 1, 556, 12, nota ex ms. I'; P.L. 2252)052 LVIII, 1 Mt. 19, 23-24. 2 Lc. 6, 24. 8 Mt. 5, 5. 4 Ps. 9, 19. B Ps.

9, 23 (secundum bebr. : xo, 2).

6 Iac. 2, 5.

16 te : £n inter]. B togent : te adZ. B pa 1" 19 filios : filiis W B, filius .$

dispicere : resp. W .$ B, desp. .4 relinquete : -quaere JW 18 illum :

illoWB — ne:etneW B 19 Ne : Bt praez. W/— dederis : ted. G alio : aliud G — peneteat : paenit. W'B, peniteat $, paeneteas 24 ae, paeniteas 24 pc 20 luxotiosam : luxut. :4 pe ^ custodiam : -dia 4 obproprium : -brium S2AB 21 Hyeronimus : Hier. W .$4 B dixit : dicit B bone : bonae W AB admittit : am. I B petdederit : perdid. W'.$ /4 B pe, pertid. B ac talem : tamen B LVIL MSS:GW $.4B. Textus : G. NN. B. Diuiciae : -tiae W $ B zories quoties in boc capitulo nisi expresse notetur Titulum om. W 1 euangelium : lio W/.$ 4 B deficile : difficele I, diff. $ 4 B intrabit : -uit WW. B est: oz. W camillum : camellum

W .$ ar, camelum $ 5c 4 B

in : om. W

2 Vae: Ve 4A

habebitis : ab.

W, habebis B ac,habetis B pe 3 paupetis : -res W'.$ /4 B, in hoc mundo aZ4. ef eras. W'— spiritum : -tu Gpe W.$ 74 B 4 Propheta : -te W ac dixit : dicit B Pacientia : Pat. W7B S impius :impiis D ^ 6 lacobus : Iacob W^

apostolus : ozz. W $ B — dixit: dicit B mundo ... in fide : ozz. G 1? in : hoc add. A B

paupetes : -tis W' /4ac — in

LIBER SCINTILLARVM LVIII, 6-18

185

mundo diuites in fide et heredis regni quod repromisit Deus diligentibus se. 7. PAVLVS APOSTOLVS DIXIT : Diuitibus huius seculi precipe non superbe sapere, neque sperare in incerto diuiciarum, sed in Domino qui praestat nobis omnia abundanter ad fruendum. 8. Qui uolunt diuites fieri incedunt in temptatione et laqueum diaboli. 9. Sicut egentes, multos autem locopletantes; tamquam nihil habentes, et omnia possedentes. IO. SALAMON

DIXIT : Benedictio Domini diuites facit, nec

sociabitur eis afflictio. : ir. Non proderunt diuiciae in die ulcionis ; iusticia uero liberauit a morte. I2. Qui confidit in diuiciis suis, corruit. I3. Custodietur iusto substancia peccatores. I4. Qui congregat thesaurus lingua mendacii uanus est, et inpingetur a laqueos mortis. IS. Melius est pauper et sufficiens sibi, quam uir gloriosus et indigens panem. Omnes dies pauperis mali. 16. Qui dispicit pauperem, exprobrat factore eius ; et qui in ruina alterius letatur, non erit innocens.

17. Qui calumniatur pauperem, exprobrat factorem eius; honorat autem qui miserebit pauperi. I8. Potentes autem potenter tormenta paciuntur.

71 lim. 6, 17. 8 1 Tim. 6, 9. Prou. 11, 4. 12 Prou. 1r, 28. Prou. 12, 9. 16 Prou. 17, 5.

om.

9 2 Cot. 6, 1o. 13 Prou. 13, 22. 1*7 Prou. 14, 21.

10 Prou. 1o, 22. 14 Prou. 21, 6. 18 Sap. 6, 7.

11 15

heredis : eraedes W' ac, heraedes W' pe, eredes .$ ac, -des 5 pc A B Deus : W.SB *? dixit : dicit B seculi : saec. W.$ ptecipe : pfaec. J4 neque : nequae I7 Domino : Deo W JA, Deum 5 praestat : pres. .$

AB abundantet : hab. W'.$ B ad fruendum : adfluendum G, affl. A $8 incedunt : incid. .$ 4 temptatione : -nem W'B diaboli : -buli H7 S acB 9 egentes : gentes I multos : -tus $ locopletantes : locupl. W.$.AB tamquam : quam ac possedentes : possid. WA B 10 Salamon : Salomon W .$ 4 B dixit : dicit B afflictio : adfl. W/.$/4 B 11 diuiciae : -cie 74 ulcionis : ult. W.$ JA B iusticia : -tia W/S 4 B libetauit : -bit 12 corruit : cont. W S B 13 substancia : -tia W/.$ 4 B peccatores : -ris W'.$JA B 14 thesautus : -tos W .$ A B a:ad WS B laqueos : laqueo 4 15 Melius : Melior W .$ B et sufficiens : e^ 7A ac, suff. JÁ pc 29 et : eras. /À indigens : intig. B ac panem : pane I.$ B paupetis : -res W'.$ 16 dispicit : desp. W JA pe exptobrat : exptorb. VW, -bat JA ac factore : -ti IW JA B, -tem .$ eius : ozz. 5 letatut : laet. WS$.B 17 paupetem : pap. D exptobtat : -bat W/ factotem : -ti . misetebit : -bitur W' A, -retur .$ 18 Potentes : Potens G 5 paciuntut : patientur IP, patienter .9 B

LIBER SCINTILLARVM LVIII, 19-33 I9. Forcioribus autem. forcior instat cruciacio. 20. HyvESVS FILIVS SIRAC DIXIT : Noli adtendere ad possessiones iniquas, et dixeris : Est mihi sufficiens uita. 21. Noli anxius esse in diuiciis iustis; nihil enim proderunt tibi in die obduccionis et uindicte. 22. Noli ditare homine forciori te; quod si feneraueris, tamquam perditum habe. il 23. Qui gloriatur in substantia, paupertatem uereat. — 186

24. Fili, ne in multis sint actus tui; etiam si diues fueris,

non eris inmunis a delicto. 25. Bona est substantia, cui non est peccatum in conscien-

tia. 26. Diuites autem et pauperes cor bonum, et in omni tempore uultus illorum illaris. M 27. Qui querit locopletare, auertit oculum suum. 28. Bonus diues, qui inuentus est sine macula. 29. Substanciae iniustorum sicut fluuius siccabuntur, et sicut tunitruum magnum in pluuia pertransibunt. 30. Est nequissima paupertas in ore impii. 3r. Laborauit pauper in dimunicione uictus, et in fine fit inobs. 32. Bona et mala, uita et mors, paupertas et onestas a Deo sunt.

33. Memento paupertatis in tempore abundanciae, et necessitatem paupertatis in die diuiciarum.

19 Sap. 6, 9. 20 Eccli. 5, 1. 21 Eccli. 5, 10. IO, 34. 24 Eccli. 11, io. 25 Eccli. 15, 30. Eig. dus 28 Eccli. 51, 8. 29 Eccli. 40, 125. 312047

32 Eccli. 11, 14.

33 Eccli. 18, 25.

22 Eccli. 8, 15. 26 Eccli. 26, 4. 30 Eccli. 15, 5o.

23 Eccli. 27 Eccli. 81 Eccli.

19 Forciotibus: Fort. W$ AB forcdiot: fort. W.$.4B cruciacio : cruatio V ac, -tio W'pc.$ J4 B. — 20 Hyesus : Hiesus $ B Sitac : Sitach IW.$B dixit :dicit B — possessiones : persiones W'u£zi. et: ne add. W.$ AB

21 anxius : ax. $ ac diuiciis : diuitis W ac, sic . obduccionis : -ctionis I S B, ultionis 74 uindicte : -ctae I B 22 ditate : didare W homine : -nem I A B forcioti : -tiorem IV B, -tiore 5, fort. A feneraueris : uener. W B 23 gloriatur : -riantur G 74 ueteat : uetiat IV .$, ueniat B 24 Fili : Fili V multis: -ti Wac diues : diuis B 25 conscientia : -tiam I B

26 Diuites : -tis IW.$ B pauperes : -tis $ B — illatis : hila. W'/4 B, haela. .$ 2V Qui: Quis JW ^ quetit: quaerit ;4 locopletate : locupletari W/.$ B, locupl. 74 29 Substanciae : -tiae IW /4 B, -tatiae .5 iniustotum : iust. G ac fluuius : filii uius JW sicut : sic .$ tunitruum : donit. IE, ton. .$ 4AB pluuia: -bia B $0 nequissima : -isima B $1 dimunicione : diminut. J/.$ B, -tione /4 fine : finem W .$ B fit : sit G inobs : iobs G ac, inops W ;4 B 32 onestas : hon. W .$4 B 33 tempore : -ra IV, -ppore

4A ac

abundanciae : habundantiae IW .$ B, -tiae .4

LIBER SCINTILLARVM LVIII, 34-43

187

34. AGVSTINVS DIXIT : Quantum enim maior honor, tantum maior periculacio patetur insidiis. 35. Gloriosus plus est pauper uidere caelum stillatum, quam diuite tectum inaurato. 36. Non laus est possedere diuicias, sed pro Christo eas contempnere.

37. Sufficet nobis de presentibus huius seculi angustiis cogitare. Quid necesse est sensum ad incerta extendere, que aut consequi non possumu$, aut cito inuenta perdimus ? 38. Quamdiu uersamur in curis seculi, et anima nostra possessionum procuracionum deuincta est, de Deo libere cogitare non possumus.

39. GREGORIVS DIXIT : Terrena pulchritudo confunditur, cum celsetudo celestis aperitur. 40. In hoc seculo potens quilibet, si fructum non habet boni

operacionis, etiam inpedimentum prestat ceteris. 41. In populo plus solent nomina diuitum, quam pauperum, scire. 42. Solet enim rerum abundancia tantum magis diuino timore mentem soluere, quantum magis hanc exegit diuersa cogitare. 43. A maiore dolore mentem commouent damna maiora.

34 S. Isrpon. HispAL., 5$yn. 2, 89 et 9o ; P.L. 865 B. 35 Enarr. in Ps. 127, 16 ; DI: 57.1687. B. 86 S. HieRoNvM., Epis/. 108, 3, 2 ; HILBERG 1I, 308, 19 ; P.L. 22, 879. 37 Epist. 55, 1, 4; HILBERG 1, 487, 5 ; P.L. 22, 561. 38 39 40 41 Hom.

Euang. 40, 5 ; P.L. 76, 1305 C. 531 À.

42 Moral. 1, 5, 6; P.L. 75, 531 B.

43 Ibid.

34-35 Agustinus .. inaufato: Agustinus dixit (dicit B): Plus est pauperi (paupet5) uidere (-ri.5) caelum stillatum (stel. W .$ 74 B) quam diuiti (-te5$, -tem A, diuetiB) tectum (decum G) inauratum (inorato G). Hieronimus dixit (dicitB) : Quantum enim maior honot, tantum maior periculum (da $, -latio 24). Cito patitur insidias (-dioris G ac z ziZ, -dis 5) gloriosus (m sent. 34 in G) W S B 36 possedere : possid. IW .$ 74 pc B eas : Zn inter]. S contempnere : -mnete B 3« Sufficet : -cit IW SAB presentibus : praes. 74 seculi :saec. / $ ^ cogitate : -ti.$ que : quae IW $ A B 20 aut : au [V ac 38 seculi : saec. I. ptocutacionum : -tione I/B, -tionum SEA deuincta : deuicta G de:om.W libere : -ti 5 COPitatieq. concitare G JA possumus : posu. 5 39 dixit : dicit B celsetudo :celsit. IW.$JA B et add. W B celestis : cael. W'JA B apetitut : per. $ ac 40 seculo : saec. W B quilibet : -lipit .$ boni : bonae W B, bone .$ opetacionis : -tionis IW .$JA B e, -tiones B ac prestat : praestat / —— 41 nomina : omnia G scite : sciri B 42 rerum : setum .$ abundancia : habundantia W.$B, -tia J4 timore : zz imferl. $ —— exegit : exigit W .$A B 43 A maiote : Amore G 74, Ad maiorem IB dolore : -rem WB mentem : -tum I/ — commouent : conm. damna maiora : n sentent. seq. G A

188

LIBER SCINTILLARVM LVIII, 44-50

44. Numquam quippe sine dolore admittitur, nisi quod sine : amore possidetur. 45. Quisquis temporalia ac defectiua sequitur, hoccasum petit. Quisquis uero superna desiderat, quia in horiente habitet, demonstrat.

p»

46. CYBRIANVS DIXIT : Poenam de aduersis mundi ille sentit, cui et leticia et gloria omnis in mundo est. Ille igitur meret et deflet, si sibi male sit in seculo, cui bene non potest esse

post seculum. 47. HvsIDORVS DIXIT : Diuites, in hac falacia uita, dum de

potenciae, gloriae, rerum abundancia gestiunt, repente, ora qua nesciunt, inprouisu exitu rapiuntur, atque, absorbentem

profundo, cruciandi aeternis genne incendiis deputantur. 48. Quantum quisque amplius secularis honoribus digmitate sublimatur, tantum grauius curarum ponderibus adgrauatur.

49. Si enim uix ualit peccata animae deuitare grauatus, quantum magis occupacionem seculi deuinctus. 50. Qui in seculo bene temporaliter imperat, sine fine in perpetuum regnat, et de gloria seculi huius ad aeternam transit gloriam. Qui uero praue regnum exercent, post uestem fulgentem et lumine labillorum, nudi et miseri, ad inferna tor-

quendi discendunt.

44. Ibid. 45 Moral. 1, 31, 43 ; P.L. 75, $46 CD. 46 Jd Demetrianum 18; HARTEL 363, 22-24 ;P.L. 4, 558 A. 4 Sent. 3x, 62, 5 ; P.L. 83, 737 A. 48 And. dh 3 ; ibid. 718 B. 49 Ibid. 48, 4 ; ibid. 718 B. 50 Ibi. 48, 6 ; ibid. 719 A.

44 admittitur : am. I B nisi : neisi IW ac sine : sinon 7n znferl. 46 defectiua : defest. Bac hoccasum : oc. W.$ A B hotiente : otiende I7, Ot, $24 B habitet : -tat B demonstrat : -stra W B, -stret A 46 Cybrianus : Cypr. W .$ JA, Cibr. B dixit : dicit B Poenam :Paen. V ille: illi .$ leticia : laetitia W/.$ 4 B meret: metit .$ seculo: saec. W.$ seculum : saec. W.$.4B 47 Hysidorus : His. IWB dixit : dicit B Diuites : -tis .$ falacia : fallaci W B, fallatia .$, fall. 4 dum : non G 74 depre ND potenciae : -tiae W' B, -tia .$ gloriae ... abundancia : js inter]. S gloriae : -tia IJ .$B abundancia : habundantiam W'B, habundantia .$, -tia JA repente : repenci G ora: hora WB qua : quia G zr, quam .$ inptouisu : -so W/.$ B exitu : -ta G atque : at .f' ac absorbentem : -te IW B, obsorbente .$ genne: gehenne W/.4 B, gehennae .$ incendiis : inced. .$ ac deputantur : depot. W/.$B 48 seculatis: saec. W/.$ honoribus : -ris W B 49 ualit : ualet W' 4 B animae : -me A deuitare : non add. W B grauatus : gratas . quantum : quamtum W, -to A occupacionem : -tione IW B, -tionem .$ A seculi : saec. W^ deuinctus : deuictus G A 50 seculo : saec. W .$ de: om. 5$ WB

seculi : saec. I $ ^ praue:-ua $ torquendi : -ti B

labillorum : labiorum G, lapillorum

LIBER SCINTILLARVM LVIII, 51-59

189

51. Pro malicia plebis etiam reges mutantur ; et qui ante uidebantur esse boni, accepte regno, fiunt iniqui. 52. Quosdam superbos diuites rerum cupidicia facit elatus. Non sunt opes in uicio, sed uoluntas; nam crimen in rebus non est, sed in usu agentes. 53. Bonis donis bene utuntur, qui diuicias sibi concessas in

rebus salutaribus perfruuntur. Bonis mali utuntur qui aut iusti pro temporale lucro iudicant, aut aliquid bonae pro uanae gloriae appetitum faciunte Malis mali uttuntur qui noxias cogitationis operibus prauis perficiunt. Bene malis utuntur qui luxoriam carnis coniugalis honeste restringunt. 54. Grauiter in Deum delinquunt, qui diuicias a Deo concessas et non in rebus salutaribus, sed in usibus prauis, utuntur.

55. Caue honoris quos teneri sine culpa non potest. Sublimitas honorum magnitudo scelerum est. 56. Hoc autem habet tantum bonum possessio presenciarum rerum, si uitam reficiat miserorum ; preter hoc temptacio est. Mundi lucra tantumque maiora suplicia dabunt, quantum et ipsa maiora sunt. 57. Diu enim cum rebus nostris durare non possumus, quia aut nos illas moriendo deserimus, aut ille nos uiuentes deserunt.

58. Potestas cito ruinam patitur. 509. Numquam mentes requiem habet, qui curis terrenis se subdit.

51 Ibid. 48, 11 ; ibid. 720 A B. 52 Ibid. 59, 12 ; ibid. 732 B. 53 Ibid. 59, 15 ; ibid. 732 C. 54 Ibid. 60, x ; ibid. 732 C D-735 A^. B5 Syn. 2, 88 ; ibid. 865 A. 56 .fenz. xxx, 60, 2 ; ibid. 735 A. Bv Ibid. 60, 5 ; ibid. 733 A. B8 Syn. 2, 89; zLid. 865 B. 59 .$yn. 2, 92 ; ibid. 865 D.

51 malicia : -tia W' B, militia .$ G, Quorundam .$ pe uf uid. A W B, capia.$ elatus : -tos 44 uso 5$ agentes : -tis IW. 53

teges : tegis .9 supetbos : -bus

52 Quosdam : Quorumdam ;4 cupidicdia: copia

opes : opus .$ uicio : uitio I .$B usu : utuntur : utund(*) abbreu. W'—— qui diuicias : quid uicias 5 ^ mali: male W/$B utuntur : oz, W'B qui : quia .$ /4 iusti: iniuste WB temporale : -li W B aliquid : -quit ^ — bonae : boni W/.$ A B uanae glotiae : uana -tia 74 appetitum : adpetitu JW B, -tu .$ mali: male W/.$ B uttuntut : utun. I$ 4 B cogitationis : -nes I/ A B perficiunt : prof. / —— luxotiam : luxut. 74 pec carnis : -nes 2$ coniugalis : -les .$ honeste: -state WB 54 et : oz. W B in rebus : rebus 74 salutatibus : salout. W ac usibus : usibilibus 44, sacculi add. 5 55 honoris : -tes W B teneti : -te W .$B potest : potes S.AAB B6 ptaesentiarum : presencia G, -tiam .$, praesentia 24 si : sed G, se .$ preter : praeter 24 B hoc: haec .$ temptacio : -tio IW .$ JA B Mundi lucta : in sententia praeced. .A lucra: lucro W/ — tantumque:-quae W/ suplicia : supplitia $5, supp. 44 B D" uiuentes, -tis .$ 99 mentes : -tis I/.$B, mens 74 pe terrenis : -nus G ac

LIBER SCINTILLARVM LVIII, 6o-LIX, 6 60. Semper requiem mentem habebis, si ante mundi curas abiceris. 7, JUR i 61. Valde rarum est, ut qui diuicias possident, ad requiem tendant. Jr qa 62. Est elacio pauperum quos nec diuiciae leuant, et uoluntas in eis sola superest. His etsi opes desunt, propter mentes tamen tumorem, plus quam superbi diuites condempnantur. 63. IosEPHVS DIXIT : Paucis preesse natura dedit, pluribus obtemperare. 190

LVIIII. DE ACCEPTIONE

PERSONARVM

I. DOMINVS DICIT IN EVANGELIVM : Non accipies personam

nec munera. M 2. Nulla erit distancia personarum : ita paruum audies ut magnum. 3. PAVLVS APOSTOLVS DIXIT : Gloria autem et pax omni operante bonum, Iudeo primo et Grego ; non est personarum acceptio apud Deum. 4. Si personam hominis non accepit, non est personarum acceptor Deus, sed in omni genti qui timet Deum et operatur iusticiam, acceptus est illi. 5. SALAMON DIXIT : Áccepere personam impii non est bonum, ut declines a ueritate iudicii. 6. Qui docet impio, iustus est; maledicent ei populi, et detestabuntur eum tribus ; et qui arguunt, laudabuntur, eum, et super ipsos ueniet benedictio.

60 Ibid. 865 D-866 A. 61 Syn. 2, 95 ; ibid. 866 A. 62 .Senz. xit, 59, 15 ; ibid. 732 B. 63 LVIIIT, 1 Deut. 16, 19. 2 Deut. 1, 17. 38 Rom. 2, 10-11. 4 Gal;2,6 ; Act. 10, 34-55. B Prou. 18, 5. 6 Prou. 24, 24-25.

60 mentem : -tis IW $4 B habebis : -bitis S ac u£ uid. ante : a te 74 pc abiceris : -rit W^, abieceris 74 pe 61 ut : Zn inzerl. S possident : possed. W 62elacio :-tio I .$B diuiciae :-tia .$ leuant : eleu. W/ .$B sola : on. S superest : superba est IW .$ B mentes : -tis IW .$74 pc B tamen : tantum I7 quam : oz. W. diuites : -tis .$ condempnantur : -mnantur W.SB 63 Iosephus : -pus I B, -bus .$ dixit : dicit B Paucis : Pacis G

LVIHI.

MSS:GW $.4B.

Textus : G.

Titulum om. W. acceptione : -tiote .$ 1 in euangelium : ozz. W .$ B, in lio 44 2 Nulla : oz. G distancia : -tia W'.$ B magnum : magnam G

Sapostolus :oz. W' B — dixit : dicit B operante : -ti W .$74 pc B Iudeo : ideo .$ primo : -mum WW JA pc B Grego : -co IWAA B est : enim aZ. WB acceptio : -cio 74 4 hominis : -nes .$ accepit : -ipit 44 genti : -te |]7/.4B iusticiam : -tiam W.$ B 5 Salamon: Salomon W/$.4B dixit: dicit B Accepete : Accip. W/AAB personam : -narum G 6 docet: dicit IV.$ B — impio: impium 74 fe est: es IW maledicent : laudabuntur : -bunt I B -cunt B

LIBER SCINTILLARVM LIX, 7-LX, x

IQI

7. Qui cognuscit iudicio faciem, non facit bene. 8. HrEsvs FILIVS SIRAC DIXIT : Ne accipies personam ut delinquas. 9. Noli resistere contra faciem potentis. IO. Sicut abominatio est superbo humilitas, sic execratio diuitis pauper. II. Substantia superbiae eradicabitur, et domus que nimis locuplex est, adnullabitur superbia. ) I2. HYERONIMVS DIXIT : Equum iudicium est, ubi non persone, sed opera, considerantur.

I3. GREGORIVS DIXIT : Quid uero apud Deum uilius, quid esse dispectius potest, quam seruare honorem apud homines et interni testis oculos non timere ?

14. HvsrDORVS DIXIT : Non est persona iudicio conside-

randa, sed causa. I5. Plus uenerantur homines in hoc seculo pro temporalem potenciam, quam pro reuerentia sanctitatis. Suspiciunt enim quod magis sunt diuites; et quod homines sunt, omnino dispiciunt. 16. Causa respicere, non personam. LX.

DE ITINERE

I. DOMINVS DICIT IN EVANGELIVM : Intrate per angustam portam, quia lata et spaciosa est uia que ducit ad perdicione,

? Prou. 28, 21. 8 Eccli. 42, r1. 9 Eccli. 4, 32. 10 Eccli. 15, 24. Eccli. 21, 5. 12 In Mt. 16, 27 ; P.L. 26, 121 B. 13

Sent. 111, 53, 1 ; P.L. 85, 726 A.

15 Ibid. 59, 11 ; ibid. 732 A.

i1 14

16

LX; 1:Mt. 3, 15-14.

4 cognuscit : -oscit I/.$ B, -oscet JA, in adZ. W .$AA B iudicio : -tio .$ 8 Hiesus ... superbia (/n fine sententiae x1) : om. G Sirac : Sirach IW .$ B dixit : dicit B Ne : in infer]. W, Non .$ accipies : -pias WB 10 abominatio : abhom. W/ exectatio : exsec. 24 pe diuitis : -ti W ac B, -te S paupet : -pete A dubitanter, in seq. sententia S 11 Substantia : -tiae J, iz praec. sententia B superbiae : -bi IW B, -bae .$ que : quae IW .$ B 12 Hyetonimus : Hiet. WSB dixit : dicitB Equum : Aeq. 74 iudicium :-tium $ — persone: -nae 44 opera :-re W/ —— 13 Gregotius ... non timete : oz. G apud : aput B ac 14 Hysidorus : His. W/ A B dixit : dicit B persona : -nam .$ pr, in add. W .$ B iudicio : -tio .$, inducio 74 15 homines : -nis W ac u£ uid. seculo : saec. 5 B temporalem : -lia W' B, -le .$ potenciam : -tia IW .$ AB diuites : -tis $ ac dispiciunt : desp. IW ;4 B 16 Causa : -sam W/ $.A B respicete : -ciendo 74

LX. MSS:GW $.AB. "Textus : G. Titulum om. W itinere : iten. Bac 1 euangelium : -lio W/.$ 4 B lata : porta adg. B spaciosa : spat. I JA B est: om.W | que: quae W.B

perdicione : pertitionem I B, -dictionem .$, -tionem 24

192

LIBER SCINTILLARVM LX, 1—14

et multi sunt qui intrant per eam. Quam angusta est uia et defeciles que ducit ad uitam, et pauci sunt qui inueniunt eam. 2. PAVLVS APOSTOLVS DIXIT : Videte itaque, fratres, quomodo caute ambuletis, non quasi insipientes, sed ut sapientes.

3. Gressus rectos facite pedibus uestris ; ut non claudicans erret, magis autem sanetur. "T. 4. SALAMON DIXIT : Non dilecteris semitis impiorum, nec tibi placeat malorum uia. 5. Iustorum autem semite, quasi lux splendens, procedit et crescit usque ad apertam diem. Via impiorum tenebrosa, nesciunt ubi corruunt. 6. Oculi tui recta uideant, et palpebre tuae precedant gres-

sus tuus. Dirige semitam pedibus tuis, et omnes uiae tuae stabilientur. NN 7. Auerte pedem tuum a malo; uias enim quae a dextris sunt, nouit

Dominus.

8. Respicit Dominus uias hominum, et omnes gressus illius considerat. 9. Iter autem impiorum decipiet eos. IO. Vir prudens diregit gressus. II. Cum placuerint Domino uiae hominis, inimici quoque eius conuertentur ad pacem. 12. HvEsvs FILIVS SIRAC DIXIT : Non uentiles te in omni uento, et non eas in omnem uiam. I3. Cum audace non eas in uia, ne forte grauet mala sua in te. I4. In uia ruine non eas, et non offendis in lapides.

2 Bph. 5, 15. Prou. 4, 25-26. Prou 821

Eccli--22; 25.

8 Hebr. 12, 15 * Prou. 4, 27.

11 Prou. 16, 7.

4 Prou. 4, 14. 8 Prou. 5, 21.

12 Eccli. 5, 11.

5 Prou. 4, 18-19. 9 Prou. 12, 26.

13 Eccli. 8, 18.

6 10 14

defeciles : difficilis W' /4 B, dificilis .$ que : quae I. $AB 2 apostolus : oz. W B insipientes : -ties I 3 Gressus : -sos .$ pe, -sum J4 pe rectos : -tus .$ ac u/ uid., -tum JA pc erret : etrit.$ 4 Salamon : Salomon 5.4B dixit: dicit B Non: Ne B dilecteris : delic. W7, del. $4 pc 5 semite : -tae B usque : usquae 7 apertam : pettam G, perfectam IW B, perfectum .$' diem : uiam .4 aC O tit fo Eoor. COrruunt : -ruant I B, curruant $5 6 et : oz. W palpebre : -btae W .$, -bebrae B tuae : tue 4 precedant : praec. WA B tuus : tuos IW. .4pcB Dirige : -ege I stabilientur : -tor .$ ac * quae : que A 8 gressus : -sos .$ pe 9 Iter :Item W' — 10 diregit : -igit W/ 4 B 11 placuerint : -rit G conuettentur : -taentur .$ 12 Hyesus : Hiesus . 4 B Sirac : Sirach W.SB dixit : dicit B uentiles : -lis 5 omni : omnem I B uento : -tum I .$ B 13 in uia ... non eas (n seq. sententia) : oz. G grauet : -uit .$ ry ws : om. B ruine : -nae IV.$ B 29 non : Zn inter]. A offendis : -das

LIBER SCINTILLARVM LX, 15-LXI, 7

193

I5. ORIENVS DIXIT : Melius est enim perfectam uitam querente in itinere mori, quam ne proficisce quidem ad perfectionem querendam. I6. GREGORIVS DIXIT : Stultus uiator est qui, in itinere amoena. prata conspiciens, obliuiscitur iter quo tendebat. 17. Inoffenso pede iter nostrum agitur, si Deus ac proximus integra mente delegatur.

LXI. DÉ SENSIBVS I. DOMINVS DICIT IN EVANGELIVM : Lucerna corporis tui est oculus tuus ; si oculus tuus fuerit simplex, totum corpus tuum

lucidum erit, si autem nequam, totum corpus tuum tenebrosum erit. 2. PAVLVS APOSTOLVS DIXIT : Vnusquisque in suo sensu abundet. 3. Non ambuletis, sicut gentes ambulant uanitatem sensus sui, tenebris obscuratum.

4. HvESVS FILIVS SiRAC DIXIT : Bonus sensus usque in tempus abscondit uerba, et labia multorum ennarrabunt sensum eius. 5. Honor et gloria in sermone sensati ; lingua uero inprudentis subuersio est ipsius. 6. Si uideris sensatum, euigila ad illum. 7. Ex uisu cognuscitur uir, et ab occursu faciei cognuscitur sensatus.

15 In Exod. 5, US OCOP Ios I7X05 Ai

4; BAEHRENS 189, 4, 6 ; P.G. 12, 329 D-330 A. 2o. 17 Ibid. 50, 10 ; ibid. 1227 À.

cA Tm, 34.

5 Eccli. 5, 15.

2 Rom.

6 Eccli. 6, 36.

14, 5.

3 Eph. 4, 17-18.

* Eccli. 19, 2

16 Hoz. Euang. 4 Eccli. 1, 3o.

;

15 Orienus : Origeines W ac, Origines W' pc, Origenis 5$ 74 ac, Origenes 74 pc B dixit: dicit B — enim :0zz. /4ac — uitam : uiam /4 — querente : quaetenti W B, -ti $, quaerendo 74 ne : nec I A pe itinere : iten. B moti ... in

itinere (/z senZen!ia Y7) : oz. D ptoficisce : prouicisci I/745e, -£ecisse 5 quidem : -dam G ZA ac querendam : quaer. I 16 itet : oz. W' quo : quod SP tendebat : tenebat I B 17 Inoffenso pede itet : Inoffens oppeditur VW, inoffenso opponitur B agitut : eras. B delegatur : dilig. W/.$ JA B XT. MSS: GI 74: B TextusiG. Tulum om. W. 1 in euangelium : oz. W'.$ B Lucerna : Lucatna W^ oculus tuus : -los tuos W^ 2 apostolus : oz. W B dixit : dicit B abundet : hab. W $ AB 3 gentes : -tis .$ ambulant : in adZ. W .$ B uanitatem : -te IW B obscuratum : -to WB 4 Hyesus : Hiesus .$ 4 B Sirac : Sirach W/.$ B dixit : dicit B usque : usquae JW ennattrabunt : enarr. W'5 B sensati : Zn Znzer/. S est : n interi. S 6 cuigila : et uig. I, -gela B ? uisu : uiso .$ ac I? et 29 cognuscitur : -oscitur .$ 4 B ab : oz. AÀ occutsu : ocutso I", -sum JA, -so 14

L. S. (cxvir)

LIBER SCINTILLARVM LXI, 8-LXII, 5 Y J 8. Non est ubi abundat amaritudo. 9. Amictus corporis et risus dentium et ingressus hominis enunciant de illo. IO. In labiis sensati inuenitur gratia. II. Tacitus et sensatus honorabitur. I94

I2. Serua te ab insensato, ut non molestia abeas.

I3. Deflecte ab insensato, et inuenies requiem et non exacerbaberis in stulticiam illius. I4. Pungens oculum deducit lacrimas, et qui pungit cor profert sensum. I5. In medio insensatorum serua uerbum tempore. 16. Ab uno sensato inhabitabitur patria et a tribus impiis deseritur. 17. In sensum sit tibi cogitatus Dei. bi LXII. DE SERVIS I. DOMINVS DICIT IN EVANGELIO

ET DOMINIS : Beati serui illi quos, con

uenerit Dominus, et inuenerit uegilantes. 2. Nemo, seruus, potest duobus dominis seruire, aut enim unum odit et alterum diligit, aut uni adherebit et alterum contempnit. 3. PETRVS APOSTOLVS DIXIT : Serui subditi in omni timore dominis, non tantum bonis et modestis, sed eciam difficilioribus.

4. PAVLVS APOSTOLVS DIXIT : Dominus autem spiritus est ; ubi autem spiritus Domini ibi libertas. 5. Quicumque sunt sub iugo, serui, dominos suos omni honore dignus arbitrentur. SSEccli-e 12 Eccli. 16 Eccli. IUoXOBE B 1 Tim.

21 T5. 9 Eccli. 19, 27. 10 Eccli. 21, 19. d11oBceclt 217 2 22, 15. 13 Eccli. 22, 16. 14 Eccli. 22, 24. . 15 Eccli. 27, t5. 16, 5. 1*7 Eccli. 9, 25. Ste qu c 2 Mt. 6, 24. 8 1 Pett. 2, 18. 4 2 Cot. 5, 17. 6, 1.

Sest: sensus add. W $ B abundat : hab. I .$ B 9 dentium : -cium 74 enunciant : -tiant I B 10 sensati : -tim 24 gtatia: -tias I 11 honofabitut :homo rapitur G 12 molestia : -tias IW, -tiam .$.B abeas : hab. WS$.A 13 insensato : -tu .$ exacerbabetis : -uabetis .9, -baueris ;4 stulticiam : -tia I/ B 14 Pungens : -ges .$ ac pungit : -gitur 74, putgit B profert : -fret G, -fecit .$ 15 tempore : -ri W.$ JA B pattia : patti G 5, pater J4 LXIL MSS:GW S.B. Textus : G. Tifulum om. W. 1 in euangelio : ozz. W'.$ B con : cum I.$ B ets om. W B uegilantes : uig. W $ 4 B 2 seruus potest : e^ $ odit : odiit 5$, odiet 4 diligit ... alterum : ozz. G A contempnit : -net 74 3 Petrus : Paulus praem. et exp. W' dixit : dicit B in omni : Domini G tantum : tatum W/ eciam : et I .$ A difficilioribus : -cioliribus G, diffilitibus .$ ac,

discolis 74

suus 74

4 apostolus : ozz. W'B

honore : ote G ac

dixit : dicit B

dignus : -os IW .$ B

5 dominos suos : -nus

LIBER SCINTILLARVM

LXII, 6-19

I95

6. Domini, quod iustum est et equa seruis praestate, scientes quoniam et uos Deum habetis in celo. 7. Vnusquisque quodcumque fecerit bonum, hoc recipiet ad Dominum,

siue seruus, siue liber.

8. SALAMON DIXIT : Seruus sensatus dominabitur filiis stultis, et inter fratres hereditatem diuidit. 9. Qui diligate a puericia nutrit seruum suum, postea illum sitit contumacem. Io. HvEsvs rFILIVS SvRAC DIXIT : Non ledas seruum operan-

tem in ueritate. II. Non defraudes seruo sensatum, neque inopem derelinquas illum. I2. Seruo sensato liberi seruiunt ; et inscius non honorabitur.

I3. Cybaria et uirga honus asino, panes et disciplina honus seruo. I4. Iugum et lorum curuant ceruicem duram, et seruo inclinant operacionis asiduae. Seruo maliuolo turtura conpedes, mitte illum in operacione, ne uacet. I5. Si enim tibi seruus fidelis, sit tibi quasi anima

quasi I6. 17. 18. IQ.

tua,

fratrem sic eum tracta. Si leseris seruum iniuste, in fuga conuertitur. Laxa manum seruum et querit libertatem. Melior est subiecta seruitus, quam elata libertas. In opere constitue seruum, sic enim cumdecet illi.

6 Col. 4, 1. ? Eph. 6, 8. 8 Prou. 17, 2. 9 Prou. 29, 21. 10 Eccli. 7, 22. -t1 Eccli. 75723: 12 Eccli. 1o, 28. 13 Eccli. 33, 25. 14 Eccli. 55, 27-28. 15. Eccli. 4335, "3T. 16 Eccli. 33, 32. 17 Eccli. 53, 26. 18 S. Isrpon. HisPAL., Senz. x1, 47, 5 ; P.L. 83, 717 B. 19 Eccli. 33, 30.

6 Domini : -no G equa : aequum I7, equum .$ B, aequm 24 seruis : -uus Bac ptaestate : ptes. W .$ A scientes : -tis .$ Deum : Dominum WW 4 B celo : caelo W .$ 4 B 7? ad Dominum : a Domino W .$ 4 B seruus : -uos .$ 8 Salamon : Salomon W .$ JA B dixit : dicit B filiis : filii W/ stultis : -ti G, -tus 4 hereditatem : -te .$ 9 diligate : delig. I7, delicate B pueticia : -tia W .$pc B, petitia .$ ac senciet : -tiet W/ .$B 10 Hyesus : Hiesus $24 B Syrac : Sirach W .$ B, Sirac .A dixit : dicit B ledas : laedas .$ 11 seruo : -uum W.$ AB 12 et : oz. W B inscius : inc. G 13 Cybatia: Cib. W/$B honus : onus W/.A B panes : panis IV .$ 4 B honus: opus W.B 14 19 et : oz. 5 seruo : -uum WS B operacionis : -tiones I B, -tionis . asiduae: ads. W .$ B, ass. 4 Seruo : -uu IP, -ui maliuodo: malo a turtuta : tort, I. conpedes : -dis J^ SAAB opetacione : -tionem IW B, -tione 5 4 ne: om. 5 15 enim: est W$.AB tibiseruus :^ W/ — 19 quasi : -sa G fratrem : -ter V .$B 16 lesetis : laes. .$ iniuste : -tae B in : Zn znzer]. W fuga : fugam IW .$ .A B 17 manum : -nus WW $ B seruum : -uo IW.$ JA B quetit : quaerit W^ 18 Melior : Melius W elata" electa. G 19 constitue : -tuae IW .$ 4 sic : siec I ac cumdexet : cond. W .$ A B

|LIBER SCINTILLARVM LXII, 20-LXIII, 6 20. HYERONIMVS DIXIT : Quid magis potest praestare seruo, »d quam esse cum domino. 21. Satis diues est qui panem non indegit. Nimium potens qui seruire non cogitur. 22. HisrpomRvs DpixiT : Vnus enim Dominus ; aequaliter et dominus fert oracionem et seruus. 23. CYBRYANVS DIXIT : Qualis cupis erga te esse, tales esto ipse contra seruum tuum. 190

LXIII. DE CONSORCIO

BONORVM

ET MALORVM

I. PAVLVS APOSTOLVS DIXIT : Rogamus autem uos, fratres, ut subtrahates uos ab omni fratre ambulantem inordinate. 2. Discedant ab iniquitate omnes qui inuocant nomen Bomini. 3. PETRVS APOSTOLVS DIXIT : Iustum igitur et ualde iustum separare eum qui saluare uult ab eo qui non uult. 4. SALAMON DIXIT : Fili mi, si te lactauerint peccatores, ne adquiescas eis. 5. Ne emularis hominem iniustum, nec imiteris uias eius. 6. HvEsvs FILIVS SIRAC DIXIT : Discede ab iniquo, et deficient mala abs te.

20 In Mt. 25, 21 ; P.L. 26, 187 C. 21 Epist. 125, 20, 5 ; HILBERG III, I41, 15; P.L. 22, 1085. 22 Senz. xit, 47, 2 ; P.L. 83, 717 B. 23 Admonitio adfil. spirit.

II ; LEHMANN 49, 17-18 ; P.L. 103, 695 A.

LXIII, 1 2 Thess. 5, 6. 2 2 Tim. 2, 19. 8 Ps.-CrEMzNs, Recognitiones 6, 5 ; P.G. x, 1349 B et nota (28) (repertum ab À. Vaccanr ; cfr. D. De Bnuvuz, Deux

«itations apocrypbes de l'apótre Pierre, in. Tbe Journal of Theological Studies, 1933, p. 395-396. 4 Prou. 1, 1o. 5 Prou. 5, 51. 6 Eccli. 7, 2.

20 Hyeronimus : Hier. ptestati B 21 panem non indegit : non ind. enim Dominus : /7 Cypri. W/.$.4, Cibri. aergea :erga cupis. add. W $ AB tales conseruum 44A ac

$B dixit : dicit B praestare : -ri I, prest. .$, : pane WW 4 pc B indegit : -iget W .$JA B panem panem .$ 22 Hisidorus : Hys. W/ dixit: dicit B ner. 5 — otacionem : orat. W.5 .AB — 93 Cybryanus : B dixit: dicit B Qualis: -lem W.$ B cupis erga te : aergea G 5, erga JA ese: dominum : talis W'.$ JA B esto : estu .$ contra seruum :

LXII. MSS:GIW/$.AB. Textus : G. Tulum om. W consorcio : sottio .$ ac, -tio 74 B A et: oz;. B 1 apostolus : -tulus .$ dixit : dicit B

bonotum : botum autem : zn infer[.

Ww subtrahates : -tis T 74 DB, -hitis .$ ftatre : -tri .9 ambulantem : -te WS.B inordinate : -to B ac 2 Discedant : Discend. G iniquitate :

inq. $ $ apostolus : oz. W'B Iustum : -tus G.A ualde: uade G iustum : est add. IV 5B separare : -teare G, sepearari IV ac, separari W' pe B saluate : -ri W'AA B 4 Salamon : Salomon .$.4B dixit : dicit B Fili: Filii V 5 emulatis : -eris W/.$ B, aemuletis JA nec : ned B a, ne Bpec . 6 Hyesus : Hiesus 5 4 B Sirac : Sitach W'B dixit : ozz. .A, te : tae IV ac dicit B

LIBER SCINTILLARVM LXIII, 7-15

197

7. Viri iusti sint tibi conuiue, et in timore Dei sit gloriacio tua.

8. Pondus super se tollit qui honesciore se comunicat ; diciore te ne socius fueris. 9. Ouemcumque cognoueris obseruantem timorem Dei adsiduus estu illi. IO. AMBROSIVS DIXIT : Sanctorum uita ceteris norma uiuendi est. II. Qui enim sancto uire adherit, ex eius assiduitate, usu

locucionis, exemplo operis, accepit, ut accendatur in amore ueritatis. 12. Qui alius ad iniquitate suadendum pertrabunt, in semetipsis ministerio demonum ad iniquitatem suscipiunt, quamuis per naturam demonis non sint. I3. Sancta enim Eclesia in carnalibus ampla est, in spiritalibus angusta. I4. Neque enim ualde laudabile est bonum esse cum bonis, sed bonum esse cum malis. Sicut enim grauiores culpe est inter bonus bonum non esse, ita inmensi est praeconii bonum eciam inter malus bonum stetisse. I5. HYSIDORVS DIXIT : Sicut obtandum est ut boni pace habeant inuicem, sic obtandum ut mali inuicem sint discordis.

* Eccli. 9, 22. $8 Eccli. 15; 2. 9 Eccli. 57, 15. 10 De Ioseph Patriarcha 1, 12 15 P^ 17, 641. 11 12 S. Gazcon. Macn., Hor. Imo 265 DI) 2627708)B. 13 Hom. Euang. 38, 8 ; ibid. 1287 A. 14 Moral. LI 55929. 15 $en?. 111, 531, 2 ; P.L. 83, 703 C.

? Viri iusti sint : Vir iussint G Viri: Vir.$, Viro Bpe — iusti: iniusti .$ conuiue : -uae |/.$ gloriacio : -ato W' ac, -atio W pe.$ A B 8 Pondus : Pundus W/ supet : sempet W ac honesciore : -tiori W/ JA pe B, -tiores .$, -tiore 74 ac comunicat : comm. IV.$A B diciore : ditiori I, diuitioni B tenesocius :tenes otius I7 — 9 Quemcumque : Quic..$ ^ obseruantem : abs. B adsiduus ... illi : ozz. G 74, adsiduos esto ad. .$ 10 dixit : dicit B 11 adbetit : -ret W B, aderit A assiduitate : ads. W'.$ B usu : usuque 4Á fe locucionis : loquut. W B, -tionis .$ exemplo : -plum W 4 p B accepit : -ipit IW JA pec B accendatur : -tatur B amore : -tem I B 12 alius : alios W .$ JA pc B iniquitate : inquitatem IW ac, -tem W' pe .$JA D, suscipiunt add. W' suadendum : -do IV B, -dos A pettrahunt : -traunt A iusto B pe

ministerio : minysterium demonum : daem. .$ 4

sunt B ac 14 grauiotes $ 44 pc B eciam «|

I/, misterio .4ae, misterium 74 pe, -tium B demonis : -nes IW/,4 B, daemones .$ sint :

13 Eclesia : Aecl. W, Eccl. .$ 74, Aeccl. B spititalibus : pir. G : -ris W'JApc B culpe : -pae W B, -pa .$ bonus : bonos IW 5c inmensi: mens G4, inmensae .$ praeconii : prec. W^ B et; W/S 74. B malus : malos W/.$ 4 pc B bonum : oz. W'/B

stetisse : exstit. I, extet. 5, extit.

dicit B

B. 15 Hysidorus : Ys. 74, His.

obtandum : opt. IW B pe, optantum B ac

obtandum : opt. W/B

B

dixit :

pace : pacem W $ AA pe B

discordis : -des W'.$ /4 pc B

198

LIBER SCINTILLARVM LXIII, 16-LXIV, 6

16. Hii qui superna patriam desiderant, non solum malorum mores, sed et consorcia, fugiunt.

17. Si fueris socius conuersacionis bonorum, eris et uirtutis eorum ; similis enim simile coniungi solet. Periculosum est uita cum malis ducere, perniciosum est cum his qui praue uoluntatis sunt sociare. Melior est malorum habere odium quam cumsorcium. Sicut multa bona habet communis

uita sanctorum,

sic plura mala adfert malorum. LXIIII. I. DOMINVS

DE AMICIA

DICIT IN EVANGELIO

ET INIMICIA : Vos amici mei estes, si

feceretis que ego precipio uobis. 2. PAVLVS APOSTOLVS DIXIT : Fines autem precepti est*«aritas de corde puro, et consciencie bona et fide non ficta. 3. IACOB APOSTOLVS DIXIT : Amicicia huius mundi inimicicia est Dei. Quicumque ergo uoluerit amicus esse seculi huius, inimicus Dei constituetur. 4. SALAMON DIXIT : Ne dicas amico tuo : Vade et reuertere, et cras dabo tibi, cum statim possis dare. Ne moliaris amico tuo malum, cum ille habeat fiduciam in te.

5. Qui dispicit amico suo, indigens corde est. 6. Amici diuitum multi.

16

17 $yv. 2, 44 ; P.L. 85, 855 CD. LXIII, 1 Ioh. r5, r4. 2r Nimis. 3 Iac. 4, 4. 8 Prou. 11, 12. 6 Prou. 14, 20.

4 Prou. 3, 28-29.

16 Hii : Hi superna : -nam IW.$ A B malorum : zz infer]. mores : mors G 74 ac, moses W'B ac, mortem .$ consotcia : -tia I//.$ B 1*7 socius : sot. .$ conuetsacionis : -tiones W ac, -tionis W pc B, considerationis .$ uit-

tutis : -tes .$ similis : -les 74 pc simile : -li I .$B, -lis /4 pc coniungi : -iugi G ac solet : solent 4 uita : uitam IV'.$ B petniciosum : -tiosum W.$B cum his : is infer]. $ praue : -uae IB uoluntatis : -tas G ac sociare : -ri IW B Melior : Melius W/.$ .4 B est : enim ad4. JA malorum habere : ^ W $ B habete : -ti 4 5x, abete B ac odium : odio .$ 4 cumsorcium : consott. I B, consortio $9, consotcio ;4 sic : sicut I7 plura : plurima B

LXIII. MSS:GW $.4B. "Textus : G. IN. B. Amicicia : -tia W .$ B zo£ies quoties in. boc capitulo nisi expresse notetur Titulum om. W amicia : -ticia 5, -titia 74 inimicia : -cicia .$, -mitia 4, -itiaB ^ 1in euangelio : oz. IW B estes : esis G pe W .$ A B feceretis : -ritis IW.$ 4 B que : quae IW.$4 B precipio : praec. I .$B 2 apostolus: om. WB dixit : dicit B Fines: Finis W.$.4 pc B precepti : praec. SB consciencie : -tia I/ 4B, scientia 5 3 Iacob : Iacobus

W^ B apostolus : ozz, W/$ 4 B dixit : dicit B inimicicia : -mica W$.4B Dei: Deo .A pe uoluerit : uoletit .$ ac seculi : saec. WB 4 Salamon : Salomon $ 4 B teuertere : -te .$ et habeat fiduciam in te : in te hab. fid. W B, hab. in te fid. 5 : zn inter]. S habeat : habet IW ae id v. :-tiam .$ 5 dispicit : desp. W'B amico suo : -cum suum I

pe

LIBER SCINTILLARVM LXIV, 7-18 7. Causam

tuam

tracta

cum

amico

tuo, et secreto

199 cum

extraneo ne reuelis. 8. Sicut qui mittit lanceas et sagittas in mortem, sic uir qui fraudolenter nocet amico suo. 9. Noli fieri pro amico inimicus proximo. ro. HvEsvs FILIVS SIRAC DIXIT : Verbum dulce multiplicat amicos, et mitigat inimicos. II. Si possides amicum, in temptatione posside eum, et non facile credas illi. Est enim, amicus secundum tempus suum, et non permanebit in die tribulationis. Est amicus qui egreditur ad inimicicia. 12. Est autem amicus socius mense, et non permanet in die necessitatis. Amicus si permanserit fictus, erit tibi quasi quoequalis, et in domesticis tuis fideliter agit. I3. Ab amicis tuis adtende, et ab inimicis tuis separare. Amicus fidelis, protectio fortis, qui autem inuenit illum inuenit thesaurum. Amico fidele nulla est conparacio. I4. Amicos fidelis medicamentum uitae et inmortalitatis; qui metuunt Dominum, inueniunt amicum fidelem. I5. Ne derelinquas amicum antiquum ; nouus enim non erit similis illi. Vinum

nouum

amicos nouos;

ueteriscet, et cum

suauitate bibes illud. 16. Non enim omnem

hominem

inducas in domum

tuam ;

multi enim sunt insidiae dolosi. 17. Non agnuscitur in bonis amicus, et non absconditur in malis inimicus. I8. Amico et inimico noli ennarrare sensum tuum, et si est

7 Prou. 25, 9. 8 Prou. 26, 18-19. Eccli. 6, 7-9. 12 Eccli. 6, 1o-11. 15 Eccli. 9, 14-15. 16 Eccli. 11, 31.

9 Eccli. 6, 1. 10 Eccli. 6, 5. 11 13 Eccli. 6, 13-15. 14 Eccli. 6, 16. 17 Eccli. 12, 8. 18 Eccli. 19, 8-9.

* Causam : Causausam W/ ac tuam: tuum J/ secreto : -tum IVJA pc B cum : oz. W $ Apc B reuelis : -les W A pc B 8 sagittas : -itas I7 fraudolenter : -dulentes IW, -dulenter 74 pc B amico suo : -cum suum 24 9 Noli: Nili .$ 10 Hyesus: Hies. $4 B Sirac: Sirach W.$ B dixit : dicit B dulce : duce W ac amicos ... Est enim (n senfenfia 11) : om. G.A 11 possides : posides .$ temptatione : -nem .$ amicus : -cos ZA pe die : diae A egteditur : aegr. I7, eingr. B inimicicia : -tiam IW B, -ticiam .$, -ciam JA ac uf uid. 12 quasi : oz. G quoequalis : coaequaleis W^ ac, coaeq. W pe B, quoaeq. 5 13 amicis : inimicis B separate : seperari B Amico : -cos G fidele : -li W/.$ B conpatacio : -tio IW .$4 B 14 Amicos : -cus IW.$ A4 B inmottalitatis : -tes Bac 15 amicos : -cus W .$ (in interl) A B nouos : nouus IP .$ ,A B uetetiscet : -tescat I B, -riscat 74 pe 16 enim : ozz. W $ A B tuam : tuum I7 ac multi : -tae Z4 pc 17 agnuscitut : -oscitut I .$A B non : n interl. W —— in : zn inter. W S malis : 47 interl. S 18 ennatrare : enat. IW .$ 4 B

LIBER SCINTILLARVM LXIV, 18-32

200

tibi delictum, noli denudare ; audiet enim te, et custodiet te ;

; et quasi defendens peccatum, hodiet te. I9. Audisti uerbum aduersus proximum tuum, cummoriatur ! in te, fidens quoniam non te disrumpit. 20. Corripe amicum, ne forte non intellegit, et dicat : Non feci ; aut si fecerit, ne iterum addat facere.

21. Qui conuiciat amico, desoluit amiciciam. etiam si produxeris gladium, non dispexeris.

Ad amico

22. Et si humiliauerit se contra te, et a faciae tua abscondit se, unianimem abebis amiciciam bonam.

23. Amicos si apperuerit os triste, non timeas. 24. Amicum salutare non confundar, a facie illius non me abscondam ; et si mala mihi obuenerint per illum, sustinebo.

25. Beatus qui inuenit amicum uerum. NN 26. Qui denudat archana amici, perdet fidem, et non inueniet amicum et animam suam.

27. Denudare autem amici misteria, disperacio est anime. 28. Cum amico tuo confirma uerbum, et fideliter age cum illo, et in omni tempore inuenies quod tibi necessarium est. 29. Est amicus solo nomine amicos. 30. Non obliuiscaris amici tui in animo tuo, et non inmemor sis illius in operibus tuis. 31. Qui timet Dominum, aeque habebit amiciciam bonam ; quoniam secundum illum erit amicicia illius. 32. Secundum

uirtutem tuam caue

cum. sapientibus et prudentibus tracta.

19 Eccli. 23 Eccli. 27 Eccli. Eccli. 6,

te a proximo

tuo, et

19, 1o. 20 Eccli. 19, 15. 21 Eccli. 22, 25-26. 22 Eccli. 6, 12. 22, 27. 24 Eccli. 22, 51. 25 Eccli. 25, 12. 26 Eccli. 27, 17. 27, 24. 28 Eccli. 29, 5. 29 Eccli: 37, 130 Eccli. 57, 6. 31 17. 82 Eccli. 9, 21.

delictum :

dilectum

5

hodiet : od. W'.$ 4 B

19 Audisti : -tis G

cummotiatut : comm. IV $, ut (/n ras. e£ u£ uid.) moriatur 4, commoratur B,

dic illud a4. zz znterl. A quoniam non : eras. 7A te: de I... disrumpit : -pens 44 ac,-pes JA pe — 20 intellegit : -lexit W/.$ B, -legens /4 pe — 21 conuiciat :

-tiat B amico: -cum 24e desoluit: diss. W/.$ 4 pc B AdTsAbS amico: -cum W/$ 4B dispexeris : -peres W/.4 pc B, -peris .$ 22 faciae : facie W .$ 4 unianimem : unan. 44 pe abebis: hab. W$.A B 23 Amicos : -cus IW .$A B apperuerit : aper. W'.$ JA B triste : -tis IW ac 24 Amicum :illum;4 pec — non :nec.Afe confundat :-daris;4 pe facie: faciae W'B ^ illius : sed dic add. in intel. .A mihi : oz;. G obuenetint : -tit S ac 26 archana : atcana W .$A B perdet : -dit W/.$ B 29 et : ad W.B 27 misteria : mys. JA B dispetacio : -tio W .$/4 ac B, desperatio A pe anime : -mae W .$ A B 29 amicos : -cus W .$ 4 B 30 amici tui : -cum tuum Z4 5c — inmemor : memor G, inmeror 9 illius : illi /4 c 81 Hon 8 aequae $74 secundum : saec. $ — amicicia : -tia 4. — 32 Secundum : aec. :

LIBER SCINTILLARVM LXIV, 33-43

201

33. Non credas inimico tuo in eternum, sicut enim aeramen-

tum eruginauit malicia illius. 34. In labiis suis indulcatur inimicus, et in corde suo insideatur, et subuertat te in fouea.

35. In oculis suis lacrimatur inimicus, et quasi ad ianuam suffodiat plantas tuas. Caput suum mouebat, et multa susurrans commotauit uultum suum.

36. In oculis suis lacrimatur inimicus, et si inuenerit tempus, non saciabitur sanguinem. Si incurrerint tibi mala, inuenies inimicum tuum illic priorem. 37. Peccatur turbabit amicus, et in medio pacem habencium inmittit inimiciciam. 38. Non statuas inimicum tuum penes te, nec sedeat ad dexteram tuam ; ne forte conuersus in locum tuum inquirat cathedra tua. 39. AGVSTINVS DIXIT : Maliuolus uero animus contristatur, Si eius inimicus correptus euasserit penam. 40. HvERONIMVS DIXIT : In amicis enim non res queritur, sed uoluntas. 41. Sanctus amor inpacienciam non habet, falsus rumor cito obpraemitur. 42. Quos caritas iungit, terrarum longetudo non separat. 43. GREGORIVS DIXIT : Tunc enim ueraciter fidelis sumus, si quod uerbis promittimus, operibus adimplemus.

383 Eccli. 12, 1o.

34 Eccli. 12, 15.

356 Eccli. 12, 18-19.

16-17. 87 Eccli. 28, 11x. 38 Eccli. 12, Epist. 68, 1x, 1; HxrsxnG 1, 675, 8; P.L. 22, 132 5/5 HILBERG I, 48o, 4; P.L. 22, 556. HrrsERG TL ITMTSS DUIS N22. 6721 43 Hoz.

36 Eccli. 12,

12. 39 40 651. — 41 Cf. L.S. 5, 25. Epist. 54, 42 GE. 15... 3; 38 Episc. 71,74 25; Euang. 29, 5 ; PAL. 26, X25, A-

33 eternum : aet. WS B enim : zz inerl. S aeramentum : et. G pe W S AA B malicia : -tia W A B 34 indulcatur : -gatur $5, -geturt .4fe insideatur : -diaturt G pe W $ A B et sut et subuertat ... lacrimatur (iv Sententia 35) :om. G.A 38 inimicus : eras. 74 suffodiat : subfodeat W .$ B 4c, -dit A, subfodiat B pc Caput : Capud W acA mouebat : -bit G pc W^ $ B, mouens 2A pe et multi ... oculis suis (/z sezzenzia 36) : ozz. G JA multa : -ti IW susutrans : sutffans IV commotauit 36 saciabitut : sat. W .$B sanguinem : -ne I

87 Peccatut : -tor W $4 B habencium : -tium IW.$ B 88 penes : poenes B ad : Zn tua :tuam IW JA pc B 39 in interl. S inimicus :inmcus

: communitabit I7, commut. B 4 B incufttefint : -tent 74 ac

tutbabit : turbat 74 pe amicus : -cos IW A B inmittit : -itit W^ inimiciciam : -tiam 74 B znterl. S cathedra : -eoram I, -dram 4 pe B Agustinus : Aug. B dixit :dicit B ueto : W/ euassetit : euaserit IV/S ,4 B penam :

poenam W'$ 4B . 40 Hyeronimus : Hier. .9 B — dixit:dicit B — queritur : quaer. WS B 41 inpacienciam : -tientiam WW .$ B, -cientiam 24 habet :

habeat W ac falsus : -sos mor obptraemitur : obprem. .$ 44, opprim. B Tunc : uete amicus add.

24

rumot: tubor I, fumor B Xu nm sententia seq. A obptaemitur : obprim. W, 42 longetudo : longit. V/.$ /4 B 43 dixit : dicit B e£ exp. W — fidelis : -les W/ 4 pc B

202

LIBER SCINTILLARVM LXIV, 44-53

44. Qui enim inimico gladio non potest persequi, persequi| tur oracione. 45. HysvDoRVvs DIXIT : Tunc uere amicus amatur, si non

pro se, sed pro Deo ametur. Qui enim intemperanter amicum amat, pro se magis illum, non pro Deo, amat.

46. Sepe per simulacione amicicia collegitor, ut, qui non potuit aperte decepere, decipiat fraudolenter. 47. Tunc quisque magis fit affectus iusticie diuine contrarius, cum dispicit amicum aliqua aduersitate percussum. Dum enim aduersa procedunt, amicus fraudolentus detegitur, statimque dispicit quem se dilegire simulabat. 48. Amicicia certa nulla uim excluditur, nullo tempore abolitur : ubicumque se uerterit tempus, illa firma est. 49.. Rari sunt amici, qui usque ad finem existant cari 50. Quos enim aliqui conglutinatus a caritate habuerunt, postquam ad culmen honoris uenerint, amicus abere dispiciunt. 51. Illa uera est amicicia, qui nihil quaerit ex rebus amici, nisi solam beneuolentiam, scilicet, ut gratis amet amantem.

52. Plerumque amicicia ex necessitate uel indigentia nascitur, ut sit per quem quisque quod desiderat consequatur. Ille autem amicicia ueraciter querit, qui nihil egendo eam adpetit. Nam illa ex inopia breuis et fugata, ista pura atque perpetua. 53. Non sis leuis in amicicia, sed tene semper uinculum constancia.

44 Ibid. 27, 7; ibid. 1208 D-1209 A. 45 Sen/. nr, 28, 5 ; P.L. 83, 702 B C. 46 Ibid. 29, 2 ; ibid. 702 B. 41 Ibid. 29, 5 ; ibid. 703 A. 48 Ibid. 29, 4 ; ibid. 703 A. 49 Ibid. 29, 5 ; ibid. 703 ^. 50 Ibid. 29, 6 ; ibid. 703 B. 51 Ibid. 30, 2 ; ibid. 705 B. 52 Ibid. 30, 5 ; ibid. 703 C. B3 yn. 2, 38 ; ibid. 854 ^.

44 Qui enim : Est qui I B inimico : -cum W' ,4 »c B persequitur : -atut A otacione : otat. IW /4 B, orationem .$ 45 Hysydorus : Hysid. W, Hisid. .$ B, Ysid. A dixit : dicit B Qui : Quia I7 ac 1? amat : habet .$ 46 Sepe : Saepe .$, Sepae B simulacione : -tionem WW B, simulitudinem .$ pe, -tione 74 collegitor : -tut G e$ JA ac, -ligatur W B, -ligitur 44 p decepere : decip. I $4 B fraudolenter : -dulenter W ;4 pc B pe, -tut 44 iusticie : -tiae IW .$B, -ciae A diuine : -nae W/.$ B dispicit : desp. W ,4 beB ^ aduersa: im interl G fraudolentus : -dulentus W'4 pc B statimque : -quae I dispicit : desp. W' (ue/ forsan : desipicit) 4 B dilegire : -igere I . pc .A, dilere .$ ac, -gere B 48 uim : ui VW z/ uid., B excluditur : clud. W'ac ^ abolitur : -letur B e uetterit : uertit S ac — illa : illi G.$ 4 49 existant : exhist. JW $0 conglutinatus : -tur G A, -uttinato W/ B a : 07. W B ^ amicus :-cos 4 pc abete : hab. W .$A B dispiciunt : desp. W 4 f« B, dispicunt.$ 51 qui : quae I .$B quaerit ... beneuolentiam : ozz. G A . amici: -citia I solam : solum B beneuolentiam : -tia B amet : amit .$ 52 1? amicicia : -tia /4 2? amicicia : -tiam W'B querit : quaerit WSsB qui : quae .$ egendo : ag. .$ 53 amicicia : -tia 74 sed tene : retine IV B, retene 5 constancia : -tiae IV .$ B, -tia 4

LIBER SCINTILLARVM LXIV, 54-LXV, 10

203

54. Qui amicum fidelem perdederit, tunc semper quod bonis habuerit, postquam haberit, desierit.

55. Melius est enim inimicitiis hominum infidelium subire perpetuas, quam Deo offensis amiciciis noxium prouocare. 56. Si ceciderit inimicus tuus, noli gratulari. Non leteris super inimici interitum, ne superueniat in te similia. Qui enim gaudit inimici casu, cito cadit in illo.

LXV. DÉ CONSILIIS I. IN ACTIBVS APOSTVLORVM DICIT : Si est ex hominibus, consilium aut opus dissoluitur ; si uero ex Deo est, non poterit dissoluere. 2. SALOMON DIXIT : Consilium custodiet te et prudentia seruabit te. 3. Custode legem atque consilium et erit uita anime tuae et gratia faucibus tuis. 4. Via stulti recta in oculis eius, qui autem sapiens est audit consilia. 5. Qui autem iniunt pacis consilia, sequitur eos gaudium. 6. Qui autem agunt cuncta consilio, reguntur sapientia. 7. Astutus omnia agit cum consilio. 8. Dissipantur cogitationes, ubi non est consilium, ubi uero plures sunt consiliarii, confirmantur. 9. Cogitationis consiliis roborantur et gubernaculis tractanda sunt bella. IO. Et erit salus, ubi multa sunt consilia.

54 S. ErHRAEM Svnvs, Dic/a ; AssEMANI m 586 B? 55 56 .$ys. 2, 39 et 40; P.L. 83, 854 B et C. LXV, 1 Act. 5, 38-39. 2 Prou. 2, 11. 8 Prou. 5, 21-22. 4 Prou. 12, 15. lj Prou. 12, 20. 6 Prou. 13, 1o. ? Prou. 15, 16. 8 Prou. r5, 22. $) Prou. 20, 18. 10 Prou. 24, 6.

54 fidelem : idem G, uidem 4 perdedetit : perdid. W.$ 4 pc B semper: sentit WB bonis : boni W/.$B haberit : -re W/.$B, ab. 4 55 est: om. JÀ enim : oz. W $ B inimicitiis : -micus G 74, -citias B pe Deo : Dei W B offensis : -sa I B noxium : noxiis I// 56 leteris : dact-05. 740b ne:se W supetueniat in te : supet (in : Zn Zzzer].) te ueniat .$ gaudit : -det W JA pe B cadit: incedit W.B illo : illum W B, Explicit liber sentencyarum adZ. G, Explicit liber sententiatum Deo gtatias amen add.A LXV. MSS:(W)SBF. Textus :.$ Titulum om. W. 1 apostulotum : -tolorum W B F consilium : -lum F dissoluitur : -uetur F dissoluere : desolui W/, dessolui B ac, dissolui B fv, -ui F fe 3 Custode : -di W BF legem : lege W atque: atquae JW uita : uitae I anime : -mae WB F tuae : tue F 4 consilia : -lium B b autem : Zn znterl. S 6 consilio : -lia S 8 consiliarii : -ri I7 9 Cogitationis : -nes W BF tobotantut : robur. I 10 salus : -uus S zc uf uid.

204

LIBER SCINTILLARVM LXV, 11-24

II. Sicut aqua profunda, sic consilium in corde uiri, sed homo exauriet illud. i2. Hiksvs riLIVS SrRACH DixiT : Multi pacifici sint tibi, consiliarius sit tibi unus de mille. n 13. Cum fatuis ne consilio habeas; non enim potuerunt diligere nisi que ipsis placuerit. Coram extraneo ne facias consilio. I4. Non omni homini cor tuum manifestis, ne forte auferat tibi gratiam et conuicietur tibi. I5. Lingua sapientis quasi diluuia habundauit, et consilium illius sicut fons uitae permanit. 16. Loramentum ligneum conlegatum fundamentum aedificii non dissoluitur, sic et cor confirmatum in cogitationem consilii. 17. Facienti nequissimum consilium, super ipsum deugluitur, et non agnoscitur unde ueniat illi. 18. Sine consilio nihil facias et post factum non peneteberis. IQ. À zelantibus te abstine consilium. 20. Cum uiro relegioso tracta de sanctitate, et cum iusto de iustitia. 21. Cor bonum consilii statuae. 22. Ànte omnem actum consilium stabile sit. 23. GREGORIVS DIXIT : Consiliatorem amicum inhabitat qui dolens de presentibus ad aeterna festinat. 24. HisIDORVS DICIT

: Ante factum cogita diu ; ante opus.

remeditare diu ; quod uis agere, diu exquire, diu proba, et sic facias ; cum diu cogitaueris, tunc fac quod probaueris.

11 Prou. 20, 5. 15 Eccli. 21, 16.

12 Eccli. 6, 6. 16 Eccli. 22, 19.

19 Eccli-.57, 7. 20 Eccli. 57, 12. 23 Moral. 1, 25, 34 ;P.L. 75, 542 D.

13 Eccli. 8, 20-21. 14 Eccli. 8, 22. 17 Eccli. 27, 50. 18 Eccli. 32, 24 21 Eccli. 57, 17. 22 "Eccli. 37,20. 24 Syn. 2, 65 ; P.L. 85, 860 A.

11 Sicut: Si 7 homo: sapiens oadZ F exautiet : exh. W pe F pe 12 dixit : dicit B pacifici : -feci IW B pe, -fece B ac consiliarius : -larius W ac 13 consilio : -lium W'B F potuerunt : poter. W BF diligere : dilere S, dilege B que : quae I F ne:none l/ consilio : -lium W'B F, habeas non enim ... ne facias consilium : Dis ig WW 14 manifestis : -tas W, -tes BF auferat : -ret F . conuicietur : conuinc. IW, -tietur F 15 sapientis : sip. F ac diluuia: -uium BF habundauit: inhab. W^, inhabundabit B, abund. F p permanit : -net W/ BF 16 Loramentum : Loor. B z/ uid., -to F ligneum:-eo F conlegatum : -lignatum W' ac a uid, ligatum W^ pe BF, et add. B cot : om. F cogitationem : -ne I/ BF 17 Facienti : -di I B ipsum : ipsam. 7 deuoluitur : desol. W/ agnoscitur : agnus. W/B 18 peneteberis : penit. F 19 abstine : -tene S ac uf uid. 20 uiro : ueto I relegioso : relig. F' — sanctitate : -tem F pc ut uid. 21 consilii : -lia 7 B statuae : -tuet IV B, -tue F 23 dixit: dicit B — Consiliatorem : -sialiaitorem IP ac amicum : animum IB presentibus : praes. I/ —— 24 Hisidorus ... (usque ad finem cap. xxvr) : om. W'— remeditate : ptem BT

LIBER SCINTILLARVM LXV, 25-LXVI, 14.

205

25. BasiLIVs piciT : In omni opere quod cogitas facere, primum cogita Deum ; et si saecundum Deum est quod cogitas, diligenter examinare;

et si est rectum

coram

Deo, perfice

illud; si uero peruersum fuerit repertum, amputa illud ab anima

tua.

LXVI.

DE DEFVNCTIS

I. DOMINVS DICIT : Stulte, ac nocte anima tua egredietur a te; quae ergo parasti, cuius erunt ? 2. IOHANNES APOSTOLVS DIXIT : Beati mortui, qui in Domi-

no moriuntur. 3. PAVLVS APOSTOLVS DICIT : Nemo enim nostrum sibi uiuet, et nemo sibi moritur. Siue enim uiuemus, Domino uiuemus : siue morimur, Domino morimur. 4- SALOMON DICIT : Memoria iusti cum laudibus, et nomen

impiorum putrescit. 5. Mortuo homine impio, nulla erit ultra spes. 6. HrEsvs FILIVS SIRACH DICIT : Mortuo non prohibeas gratiam. 7. Cum lugientibus ambula, non te pegiat uisitare infirmum ; ex his enim in dilectionem uersaberis.

8. Noli de mortuo gaudere, sciens quoniam omnes morimur. 9. Omnes potentatus breuis uita. 10. Breuem languorem precedit medicus ; sic et rex hodie est, et cras moritur. Cum enim moritur homo, hereditabit ser-

pentes et bestias et uermis. ir. Modicum plora super mortuum, quoniam requieuit. 12. In tempore exitus tui distribue hereditatem tuam. 13. Fili, in mortuum produc lacrimas, et quasi ira passus incipe plorare. I4. HIERONIMVS DIXIT : Qui in hoc tempore moritur, non

25 Admonitio ad fil. spirit. 32 ;LEHMANN ILXSVE

Ec. 12,226;

SUProuj T1357. Hecli. 16, 11. 13 Eccli. 38, 16. 22, 599.

51, 18-19 et 52, 1-3 ; P.L. 105, 694 A.

2 Apoc. 14, I3.

38 Rom. 14, 7-8.

4 Prou. 1o, 7.

6 Eccli. 7, 37. *? Eccli. 7, 38-39. 8 Eccli. 8, 8. 9 10 Eccli. 10, 12-13. 11. Eccli) 22, mr. 12 Eccli. 35, 24. 14 Epis/. 60, 15, 1 ; HILBERG 1, 568, 15, nota, ex ms. I ; P.L.

25 cogita/... bic finem babet ex defectu pergameni B saecundum : sec. F amputa : conp. S IX MSSSISTEL Textus: 1ac:hac F 3 uiuet : uiuit F 19 et 2? uiuemus : -imus F 4 puttescit : -scet F 5 homine : -ni F 4 lugientibus : lugent. F pegiat : pigiat .$ pe, pigeat FP 9 Omnes : Omnis F potentatus : potest. F 10 precedit : -cidit F uetmis : -mes F 13 ira : iram F 14 dixit : dicit F

200

LIBER SCINTILLARVM

LXVI, r4-LXVII, 7

tam plangendos est quod ac luce caruit, quam congratulandum ei quod de tantis malis euaserit. j | I5. GREGORIVS DICIT : Sicut electos beatitudo laetificat, ita credi necesse est, quod ad diem exitus sui ignis reprobos exurat.

16. Tunc maligni spiritus in egrediente anima sua opera requirunt ; tunc mala quae suaserunt replicant, ut socii eam ad tormenta trahant. 17. HisIDORVS DICIT : Iniquos post mortem ducitur cruciandus, iustus uero dormiet post laborem securus. I8. Et si piaetas pro defunctis fidelibus flere habeat, fides tamen pro eis lugere uetat. I9. Illi enim deplorandi sunt in mortem quos miseros infernus ex hac uita recipit, non quos caelestis aula laetificamdos includit. 20. Nemo poterit recusare euentum quae uel casus intulerit, uel uoluntas signauerit. LXVII.

DE DEI AVXILIO

I. DoMINvs DICIT : Non potest homo accipere a se quicquam, nisi fuerit ei datum de caelo. 2. Difficile saluare, uel in multitudine, uel in paucis. 3. IN ACTIBVS APOSTVLORVM DicCIT : Nullus ergo propriis uiribus ualet ingredi ianuam fidei, nisi pacificiente et operanti gratia Dei. 4. PAVLVS APOSTOLVS DICIT : Omnis enim peccauerunt et egent gloriam Dei. 5. Si Deus pro nobis, quis contra nos ? 6. Igitur non uolentis, neque currentis, sed miserentis est Dei. 7. SALOMON DICIT : Habe fiduciam in Domino ex toto corde

tuo.

15 Dialog. 4, 28 ;MORICCA, 272, ToS EDO aua S. 16 Hoz. Euang. 39, 8 ; P.L. 76, 1298 D. 17 Sent. 11, 1, 7 ; P.L. 83, 654 A. 18 Ibid. 62, 12 ; ibid. 7538 B. 19 Ibi. 20 HzczsrPPvs, Hisforiae, x, 18, 2 ; USSANI, 1, 220 ; 21-23. LXVII, 1 Ioh. 5, 27. 2 1 Reg. 14, 6. 8 4 Rom. 35.25. 5 Rom. 8, 51. 6 Rom. 9, 16. * Prou. 5, 5.

plangendos : -do .$ 4, plandum F ^ ac:hacF 15electos :-ti S 16 17 Iniquos : -quus 55eF 18 piaetas : pietas F 19 uos : quam S 20 euentum : uentum S : TEENS. Dei 2 Ts : dBiigca: Arb ssi LXVIL MSS:$F, "extus : 5. 3 pacificiente :-cante F' — operanti :-te F 4 Omnis : -nes F e -te "sat mottem : -te F5c

LIBER SCINTILLARVM LXVII, 8-LXVIIL,7

207

8. Ne paueas repentino terrore, et inruentis tibi potentias impiorum. Dominus enim erit in latere tuo, et custodiet pedem tuum ne capiaris. 9. Eruditus iu uerbo reperiet bona ; et qui in Domino sperat beatus est. IO. HIERONIMVS DICIT : Felices sunt quibus Deus spes est, et omne opus oratio. II. Absque notitia Creatoris sui homo pecus est. I2. GREGORIVS DIXIT : Des qui inperfectorum desideria dignanter inflammat, haec quando ad perfectionem roborat. I3. HisrboRvs DICIT : Ín omni opere tuo Dei auxilium posce. I4. losEPVvs DicCIT : Necesse adest esse diuinum, ubi huma-

num cessat auxilium. LXVIII.

DE SENIBVS

ET IVVENIBVS

I. DOMINVS DICIT IN EVANGELIO : Sine paruulos uenire ad me ; talium est enim regnum caelorum. 2. Item dicit : Amen

dico uobis, nisi conuersi fueritis, et

efficiamini sicut paruulos, non intrabitis iu regnum caelorum. 3. PAVLVS APOSTOLVS DIXIT : Seniorem ne increpaueris, sed

obsecra ut patrem, iuuenis ut fratris. 4. Iuuenilia desideria fuge. Sectare uero iustitia. 5. Senes sobrii sint, pudici, prudentia, sani fidem, dilectio-

nem, pacientiam. 6. Nolite pueri effici sensibus, sed malicia paruuli stote, sen-

sibus autem perfecti stote. 7. SALOMON DIXIT : Senectus enim numero

8 Prou. 5, 25-26. 9 Prou. 16, 20. 4, I ; HILBERG 1, 552, 18 ; P.L. 22, 591.

(Gr

13 Syn. 2, 62 ; P.L. 83, 859 C.

annorum non

10 11 Epis. 6o, 12 Hom. Euang. 24, 6 ; P.L. 76, 1188

14

LXVIII, 1 Mt. 19, 14. 2 Mt. 18, 5. JSortlim. 5,03: 5 Tit. 2, 2. 6 1 Cor. 14, 20. * Sap. 4, 8-10.

4 2 Tim. 2, 22.

$ intuentis : -tes F latere : -rae F 9 repetiet : repp. F 12 quando : -doque .F 13 auxilium : auxl. F 14 Iosepus : Ioseppus F ae, Iosepphus F pc LXVII. MSS:W$F. Textus: S. Titulum om. W. 1 in euangelio : oz. W. Sine : -nite W F, W add. ef exp. illisibile uerbum : paul (**)u patuulos : lus WW. — 2 Item : Iterum Fac efficiamini : -maini I ac paruulos : li W/F 3 apostolus : oz. W' ne:nonW/ iuuenis :-nes WF fratris : -tres W/F 4 iustitia : -tiam WF 5 fidem : fide WF dilectionem : delictione IW, -one F . pacientiam : patientia I7, -tia F 6 malicia : -tia I/ F stote :est. [/ F sensibus «stotes oTi stote : est. I/ — *? Salomon : Salamon Y non: om. SF

LIBER SCINTILLARVM LXVIII, 7-20 conputabitur. Cani sunt autem. sensus hominum, et aetas senectutis uita inmaculata, placens Deo. 8. Aduersio paruulorum interficiet eos. — 9. Intellegite paruoli astutiam, et in insipientis animaduertite. | ro. Relinquite infantiam et uiuete et ambulate per uias prudentiae. 3 II. Ex studiis suis intellegitur puer, si munda et recta sunt opera eius. 12. Corona dignitatis senectus, quae in uiis iustitiae reperie208

tur.

I3. Exultatio iuuenum fortitudo eorum, et dignitas senum canicies. I4. HrESVS FILIVs SIRACH DIXIT : Quae enim in iuuentute tua non congregasti, et quomodo inuenies ea in senectute ? IS. Fili, a iuuentute tua excipe doctrinam, et usque ad canos inuenies sapientiam. 16. Corona senum multa peritia, et gloria eorum timor Dei. 17. Fili, in uita tua tempta animam tuam ; et si fuerit nequam, non des illi potestatem ; non enim omnibus omnia ex-

pediunt. I8. GREGORIVS DIXIT : Quoadusque etenim infirmi sumus, continere nosmetipsos debemus, ostendimus, admittamus.

ne, dum bona tenera citius

IQg. BasiLIVS DIXIT : In quibusdam te exhibe senem, in quibusdam infantem. 20. Perfectus enim dicitur, non qui in aetatem, sed qui in sensu perfectus est. Non tibi obest puerilis aetas, si fueris mente perfectus ; nec senilis proderit aetas, si fueris paruolus

sensu.

8 Prou. t, 32. Prou. 16, 51. Eccli. 25, 8.

9 Prou. 8, 5. 10 Prou. 9, 6. 11 Prou. 20, rr. 13 13 Prou. 20, 29. 14 Eccli. 25, 5. 15 Eccli. 6, 18. 16 17 Eccli. 57, 30-31. A87 Hoz: Eo 1,02) 025 PIS T6 061€:

19 JAdrronitio ad fil. spirit. Y7 ; LEHMANN 57, 10-11 ; P.L. 103, 696 C. 17, Ibid. 58, 14-17 ; P.L. 697 A.

20 Ipid.

Cani: Canni Fac sensus : -sum ]U aetas: ctas W' ac F pe 8 Aduersio : Auer. F 9 Intellegite : -ligite F fc patuoli : -uuli 7 F 10r. om. WF insipientis : -tes I animaduertite : -madeuertite S ac 10 infantiam : -ciam F uiuete : -ite IW F ambulate : iamb. W ac 11 intellegitur :-ligitur F —— 12 reperietur : repp. W' — 13 canicies :-ties F — 14 in: or. W congregasti: congrag. F Ct 077: [P2 senectute : -tem I 15 usque : usquae I

W

16 Corona senum : cotonas eum I

17 Fili : Filii

Sac illi : oz. F potestatem : -tes IW ac 18 continere : -nenere F teneta : -te F citius : citus S, cito I admittamus : am. W$ pc F 19 exhibe senem : -bes enim WW 20 aetatem : -te IV", etate F paruolus :

-uulus IW!F

209 LXVIIII.

DE CONTENTIONIBVS

I. PAVLVS APOSTOLVS DICIT : Cum enim sit inter uos zelus et contentio,

nonne

carnalis estis, et saecundum

hominem

ambulatis ? 2. Noli uerbis contendere, in nihil utile, nisi ad subuersionem audientium. 3. Oportit heresis esse, ut, et qui probati sunt, manifesti fiant in uobis. 4. Hereticum hominem post unam aut saecundam correptionem deuita. 5. SALOMON DIXIT : Inter superbis semper iurgia sunt. 6. Semper malus iurgia quaerit ; angelus autem crudelis mittitur contra eum. 7. HiESVS FILIVS SIRACH DIXIT : Non litigis cum homine potente, ne forte incaedas in manus illius. 8. Non litigis cum homine linguatu, et non strues in igne illius ligna. 9. IN LIBRO CLEMENTI PETRvsS DiciT : Hoc quaeramus, quod nos libenter agere oportit. Nam si exiguum hoc uitae tempus perinanis, occupemus et inutiles quescionis, inanis sine dubio et uagui pergimus a Deum, ubi iudicium operum nostrorum fiet. IO. GREGORIVS DIXIT : Omnes heretici, dum Deum nitunt .defendere,

offendunt.

II. Hereticorum sacrificia accepta esse Deo nequiunt. I2. HvsIDORVS DIXIT : In nulla causa contendas, quia con-

OSEE

qo. Cot»

2.

2 2 'im. 2, 14.

3 1 Cor. 11, 19.

5 Prou. 15, 1o. 6 Prou. 17, 1t. v Eccli^ 8» 1: CLEMENS, Recognifiones 2, 20 et 21 ; P.G. 1, 1259 A.

1531953: CD?

11 7/;7. Praef. 8, 17; P:15. 75, $26 C.

4 Tit. 3, 10.

$8 Eccli. 8, 4. 9 Ps10 Moral. x1, 1, 1 ; P.L.

12:9)5:.2, 505 DP:17583;

854 B.

TXSVIIETIL OEMSS COPA SUE CT extususn$e 1 carnalis : -les WF saecundum : sec. WF ambulatis : -lantes F 3 Opottit : Opptotet I, -tet F heresis : -ses WF 4 saecundam : sec. WF 5 Salomon: Salamon W^ supetbis : -bos WF iutgia : iugia Fac 6 quaetit : querit F 7 dixit :dicit F — litigis :-ges W F ^ incaedas : incedas W, incidas F Slitigis : -ges ÀW/F linguatu : -to W/F igne : ignem I F ligna : lingua S 9 Clementi : -tis W/ —— dicit : dixit I^ quod : quid Ws opottit : -tet I/ F petinanis : -nes IW F quescionis : quaestiones IV, questiones F inanis : -nes WF uagui: uacui WF pergimus : pergirum Iac a:ad WF 10 nitunt defendere : def. nituntur W/ — nitunt : -ntur F 11 accepta : -pter IW ac nequiunt : nequeuntutr I, nequeunt

F

. 12Hysidorus : His.

15

VF

L. S. (cxvir)

LIBER SCINTILLARVM LXIX, 12-LXX, 1o tentio lites parat. Contentio rixas gignet. Contentio fauces — odiorum accendit et concordia contentio rumpit. I3. Sicut instruere solet [collatio], ita contentio distruit. 210

LXX.

DE CVRIOSITATE

I. DoMINVS DICIT IN EVANGELIO : Neminem concuciatis, ne-

que calomniam faciatis. 2. IN DEVTERONOMIO DICIT : Non stabit testis unus contra aliquem, quicquid illud peccati et facinoris fuerit ;sed in ore duorum aut trium testium, stabit omnem

uerbum.

3. SALOMON DIXIT : Qui autem inuestigatur malorum est oppraemitur. 4. HirEsvS FILIVS SIRACH DIXIT : In superuacuis rebus holi

scrutare multipliciter. ^ 5. Non est tibi necessarium ea quae abscondita sunt uidere oculis tuis. 6. De re ea quae tibi non molestat, nec certeris. 7. AGVSTINVS DIXIT : O quam inreprehensibilis esse poteramus, si tam diligenter nostra uitia caverimus, quam scrutamur

aliena.

Sed

hoc

est

quod

nostra

obliuiscemur,

dum

aliena curamus. 8. HIERONIMVS DIXIT : Qui proficere studet, non considerit quid. malum alii faciunt, sed quid bonum ille facere debeat. 9. Caueat igitur committere qui reprehendere uult. IO. Suffecit nobis de presentibus huius saeculi angustiis co- : gitare, quid necesse est sensum ad incerta et futura descen-

13 Sen;. rt, 14, 4 ; ibid. 689 A. [XOT C3: r4: 2 Deut. 19, 15. 5 Eccli. 5, 25. 6 Eccli. 11, 9. rj

8 Prou. r1, 27. 4 Eccli. 5, 24. 8 Ebis. 125, 16, 5; HriLBERG rU, 136, 1o, nota, ex ms. D'; P.L. 22, 1082 9 10 Epis. 55, 1, 4; HILBERG 1, 487, 5 ; P.L. 22, 561.

lites :falites / — rixas :exas W — gignet:-nit W/F fauces : faces W Fpce X concordia : -diam I F 13 distruit : dest. WF [collatio] : ex conjectura tantum, c£. 81, 40. LXX. MSS:W $F. "Textus :.$. 1 in euangelio : oz. W^ concuciatis : -tíatis I calomniam : calum. WF

2 aliquem : -quam S — duorum : tuorum

Salomon : Salamon

W

I/ — omnem:

inuestigatur : -tor I F

omne

WF

3

oppftaemitur : obrim. I,

b quae : opprem. F ^ 4supetuacuis:superbacuius / ^ scrutare :-ri W/F quae : que I7 ac ut uid., 'Tra W pe ut uid. que P . 6Dere: Tre W tibi : te 7 . nec:ne inreprehen? Agustinus : Aug. F dixit : dicit F obliuiscemut : -scimur I F sibilis :-les V F —— cauerimus : -temus F 8 considetit :-ret F — 19 quid : quod WW, qui Fac — 29 quid : quod W facere : fec. V — 9 reprehendere : repraeh. IW. 10 Suffecit : -icit IW F presentibus : praes. W —— descendere : disc. IW, distend. F

LIBER SCINTILLARVM LXX, 10-20

2II

dere quae aut consequi non possumus, aut cito inuenta perdamus ? II. Qui ergo de futuris nos cogitare prohibuit, concessit de presentibus propter humanae uitae fragilitatem. Sufficit nobis contra malitiam huius saeculi presens habere certamen. I2. Dum

alienus errores nituntur, ostendunt suos.

I3. AMBROSIVS DIXIT : Tamdiu enim quis peccata sua, quae nosse et deflere debet, ignorat, quamdiu aliena considerat. Quod si mores suos, ad seip$um conuersus,

aspiciat, non re-

quiret quod in aliis ipse specialiter reprehendat, sed in seipso quod lugeat. I4. GREGORIVS DIXIT : Nos ergo tantum minus debemus aliena corda audaciter reprehendere, quantum scimus uiso nostro non possumus alienae cogitationes tenebras inlustrare. I5. Ne profectu deluere aliena delicta non ualeat, quae adhuc propria deuastat. 16. Hysiponvs DixiT : De malo alieno os tuum non coinquinis. 17. Vitia tua, non aliena adtende. De tua igitur correctione esto sollicitus. De tua salute et emendatione estu adtentus. 18. Quod a te quoque non pertinet, noli inquirere. Quod inter se locuntur hominis, cognoscere numquam desideris. Noli quaerere quod quis dicat uel faciat. Euita curiositatem, obmitte curam quae ad causam tuam non pertinet.

IQ. Curiositas periculosa praesumptio est. 20. Multi aliorum uitia discernunt, sua non aspiciunt ; et cum ipsi maximis criminibus teneantur obnoxii, minima peccata fratribus non demittunt.

11 Epis. 55,1, 5 ct 4; HILBERG 1, 486, 14 et 487, 15 ; P.L. 22, 560 et 561.

12 13 Ivuiaw. PowER., De Via contemplatiua 1x, 6; P.L. 59, 450 B C. 14. Moral. 1, 9, 15; P.L. 75, 533 B. dO Pasfor. 1; X35 PII tT 26 C. 16 5yz. 2, 50; P.L. 83, 857 A. 17 5yn. 2, 51 ; ibid. 857 B. 18 $n. 2, 52 ; ibid. 857 B. 19 .$yr. 2, 71 ; ibid. 861 C. 20 .Sen?. 111, 46, 20 ; ibid. 716 C.

erdamus : -demus F 11 presentibus : praes. W/ — presens : praes. W^ 12 alienus : -nos WF 13 quamdiu ... considerat : in inter/. S quamdiu : curiose add. WF requiret : -rit I7, -rat F aliis: alis P reprehendat: repraeh. W/ —— 14 reprehendere : repraeh. W' — scimus : oz. W, -mur S ut uid. uiso : uisu IJ F, uisio S ac possumus : posse F cogitationes : -nis WF 15 profectu : -to WF deluere : dil. WF aliena : -nae W/ quae : quem I, qui F deuastat : -scat I7. 16 Hysidorus : His. WF coinquinis : quoinquines I, -nes F 17 correctione : -nes IV ac esto : estu I/ . sollicitus : solic. / — emendatione : -nes W/ estu: esto WF 18a:adW F hominis : -nes IW F cognoscere : cognusc. I desidetis : -res WW.F quaetete : quer. WF dicat : dicit W ac quae : que F 19 praesumptio : -mti IW ae, pres. F 20 demittunt : dim. WF

LIBER SCINTILLARVM LXX, 21-LXXI, ro. 21. Saepe quae aduersa in aliis indicamus, in nobis nociua i esse minus sentimus. 22. Facilius uitia quam uirtutis uniuscuiusque intendimus. Ne quid boni quis gesserit agnoscere, sed quid male gessit

212

perscrutamur.

23. Erit autem ille apud Deum condempnatus, qui aduersus

innocentem falsum testimonium uel dicit, uel dicentibus cre-

dit. 24. Inprobi iudicis opponunt falsus testis. LXXI.

DE MANSVETIS

ET TIMERARIIS

I. DOMINVS DICIT IN EVANGELIO : Discite a me quia mitis

sum et humilis corde. 2. 3. mini 4.

la

Beati mitis, quoniam ipsi possedebunt terram. PAVLVS APOSTOLVS DIXIT : Corripite inquietos, consolapusillanimis. Omnem ostendentes mansuetudinem ad omnes homines.

5. SALOMON

DIXIT : Inlusores Dominus deridet, mansuetis

dabit gratiam. 6. Qui mollis et dissolutus est in opere suo, frater est sua opera dissipantes. 7. Cum enim sit timeda nequitia, dat testimonium condemnationis ; semper enim praesumit saeua turbata conscientia. 8. HiEsvs riLIvs SrgACH DiXIT : Homo linguosus et temerariis in uerbo suo odibilis est. 9. In mansuetudine opera tua perfice, et super hominum gloria diligeris. IO. Esto mansuetus ad intellegendum uerbum, ut intellegas, et cum sapientia fers responsum uerum. 21 Ibid. 46, 22 ; ibid. 716 C. 22 Ibid. 46, 25 ; ibid. 717 A. 23 Ibid. 55, 6 ; ibid. Z27 BG. 24. Syn. 1, 11 ; ibid. 830 B. LXXI, 1 Mt. 11, 29. 2 Mt. 5, 5. 3 1 Thess. 5, 14. 4 T1t:5, 2. h] Prou. 3, 54. 6 Prou. 18, 9. 4 Sap. 17, 10. 8 Eccli. 9, 25. 9 Eccli. 5, 19. 10 Eccli. 5, 15. 21 Saepe : Sepae F alis : alis W/ 22 uirtutis : -tes WF agnoscete : agnusc. Ü ^ quid: quiS a male : ma W ac, malis W' pc 23 condempnaE.H -mnatus D/ . 24 iudicis : -ces I F falsus : -sos WF testis : -tes

LXXI. MSS:W'/$F. "Textus : $. Tizulum. timerariis : temeraris IW, tem. F 1ineuangelio : ozz. W^ 2 Beati : -tus W/ mitis: mites IF possedebunt : possid. WF 38 Cotrripite : Cortrite W ac pusillanimis : -mes WF 5 deridet : int. W ac 6 opete : -rae IW ac opeta : -re I ac, -tae W pc dissipantes : -tis J/F 9 timeda : -ida WW.F | condemnationis : condempn. F praesumit : pres. F saeua : seua IFEF 8 dixit : dicit F temerariis : -rius I F odibilis : odeb. WW 9 gloria :-riam W' ^ 10 intellegendum : -ligendum F fc fets : fer F fets .uetum: fetre sponsum uetbum I

LIBER SCINTILLARVM II. Fili, in mansuetudinem

LXXI, 11-22

213

serua animam tuam, et da illi

honorem saecundum meritum suum. I2. ÁGVSTINVS DIXIT : Cum sint hominis per iniquitatem inferioris, superiores se potant omnibus hominibus. 13. Mansuetudo non ex uoluntatem, sed ex natura homini inest. I4. HIERONIMVS DIXIT : Sicut enim ciuitas disrupta et non circumdata, sic est uir qui non cum consilio aliquid agit. I5. GREGORIVS DIXIT : In rectitudine iustitia, in simplicitate mansuetudo figuratur. 16. Saepe enim quisque nimiae mansuetudine studens, subiectorum uitia aspicit, atque haec per feruorem zeli corregere multiplicat, fitque ut eius lenitas et sibi sit et subiectis inimica. 17. HISIDORVS DIXIT : Ne quid ultra leuiter agas, ne temere aliquid facias. 18. CiPRIANVS DIXIT : Docibilis autem ille est, qui est ad discendi pacientiam humilis et mitis. I9. BasiLIVS DIXIT : Leuitas cupit semper laudari; sicut nauis cum iactatur absquae gubernatore, cum iactatur a fluctibus, ita et leuis circumfertur instabilis per omnes actos Suos. 20. IN VITAS PATRVM DICIT :Mansuetum diligit Dominus, torbolendum autem repellit a. se. 21. Sicut enim

lucifer in caelo, et sicut nix in paradiso,

sic in anima mitis mens pura. 22. Quantum enim quis in laenitate ac patientia cordis fuerit, tantum in corporis puritatem proficiet.

11 Eccli. 16, 51. 12 Enarr. in Ps. 124, 1 ; P.L. 57, 1648 D. 13 14 15 Moral 1, 12, 16; P.L. 75, 534 A. 16 Lo Ecc eeSse2 COD qu6:8222B. 17 18 Epis. 74,10; HARTEL, 807, 16-17. 19 ;Admonitio ad fil. spirit. yo ; LEHMANN 48, 3-4 et 9, 10; D-17105, 692 B6: 20 EvAGRIVS, .fen/. 85 ; J. LecrERCQ in Seriprorium v, 2, 1951, p. 210; P.L. 20, 1184 B. 21 Ibid, 107, p. 211 ; P.L. 20, 1185 A. 22

11 Fili : Filii W mansuetudinem : -ne WF saecundum : sec. WF 12 Agustinus : Aug. F sint: sit W hominis: -nes WF infetioris : -rriores W,-res F potant : put. I F 13 uoluntatem :-te IV F 14 cum consilio : cumsilio F ac 16 mansuetudine : -ni W/F atque : dum adZ. W corregete : -tigete W' F, neglegit a7. W' ut : oz. W. sit: ozz. W' inimica: -am I/ 1*" Ne: Num S aliquid : aquid W ac 18 Ciprianus : Cypr. WF dixit: dicit F Docibilis : Doceb. W/ pacientiam : pat. WF 19 Basilius : Bass. W/ — laudati : -te F ac nauis:naues] ^ cum iactatut : oz. W absquae : -que WF leuis : laeuis F circumfertur: cumf. W/ actos: actus WF 20 uitas : uita IW F pe dicit : dixit W^ diligit : digit I ac totbolendum : turbalentum W, turbulentum F re-

pellit: reppelit F — 21 nix: fenix putitatem : -tate I/F

interi. S

IW/

22]aenitate : len.

W F — in: im

LIBER SCINTILLARVM LXXI, 23-LXXII, 1x 23. EvsEBIVS DIXIT : Bestiarum feritas Dei uirtute masuescit ; humana uero rapies nec ferarum mitiscit exemplis. 24. IosEPvs DIXIT : Inconsulta temeritas nescit consilium spectare ducis. 214.

LXXII.

DE IVDICIBVS

SIVE

RECTORIBVS

1. DoMiNvs DICIT : Nolite iudicare, ut non iudicamini. In quo enim iuditio iudicaueritis, iudicabimini ; et in qua mensura mensi fueritis, eadem remicietur uobis. 2. Nolite iudicare saecundum faciem, sed iustum iudicium

iudicate. 3. ITEM IN DEVTERONOMIO DICIT : Iuste quod iustum est persequeris. N 4. PAVLVS APOSTOLVS DIXIT : Non ergo amplius inuicem iudicemus,

sed hoc iudicate magis, ne ponatis offendiculum

fratribus uel scandalum. 5. SALOMON DIXIT : Iustitia rectorum liberauit eos, et in insidiis suis capiuntur iniqui. 6. Nouit iustus animas iumentorum suorum. 7. In multitudine populi dignitas regis, et in paucitate plebis ignominia principes eius. 8. In haelaritate uultus.regis uita, et clementia eius quasi imber serotinus. / 9. Propter peccata terre, multi principes eius. IO. Aufer rubigine de argento, et egredietur uas purissimum ; aufer impiaetatem de uulto regis, et firmabitur iustitia thronus eius. ir. Dux indigens prudentiam, multis obpremit per calumniam. 238

24

LXXII, 1 Mt. 7, 1-2. 2 Ioh. 7, 24. 8 Deut. 16, 20. 4 Rom. 14, I3. B Prou. 11, 6. 6 Prou. 12, 1o. * Prou. 14, 28. 8 Prou. 16, 15. 9 Prou. 28, 2. 10 Prou. 25, 4-5. 11 Prou. 28, 16.

23 Eusebius : Eos. W

feritas : ueritas I7 masuescit : mans. I, mansuescitur F rapies : rab. WF mitiscit : mites. I, mitescitur F 24 Iosepus : -ppus F nescit: necsit Ware ^ consilium : conlium I ^ ducis: ducit S ac LXXII. MSS: WAS E... "Textus 2.5. 1i iudicamini : -cemini IW F iuditio : -cio WF iudicabimini : -camini W ac remicietur : remedietur IV, remet. F 2 saecundum : sec. WF 3 Item : Iterum F ac 4 offendiculum : -lus W ac 5$ Salomon : Salamon W liberauit : -bit F in : ins W ac capiuntur : -ientur F 4 principes : -pis WF 8 haelatitate : hel. W, hil. F imber : ymber F 9 terre : -rae W .$pe 10 rubigine: -nem WF egredietur : aegreditur W/ putissimum : -semum I7 impiaetatem : impiet. WF uulto: -tu WF 11 prudentiam : -demtia W, -tia F multis: -tos W F, -tus .$ pc obpremit : oprimit IV, opprimit F calumniam : lum. l7

LIBER SCINTILLARVM

LXXII, 12-22

215

12. Rex iustus eregit terram, et homo durus distruet eam. 13. HiESVS FILIVS SIRACH DIXIT : ludex sapiens uindicat populum suum, et principatus sensati stabilis erit. Saecundum iudicem populi, sic et ministri eius; et qualis rectoris ciuitatis, talis et inhabitantis. Rex insipiens perdit populum suum, et ciuitatis inhabitabuntur per sensus prudentium. I4. Exenia et dona excecant oculos iudicum. 15. Rectorem te posuerunt, noli extolli. Estu in illis quasi unus ex ipsis. ; r6. Regnum a gente in gente transfertur, propter iniustitias et iniurias, et contumelias, et diuersos dolus.

17. Sedis ducum superborum distruxit Deus, et sedere fecit mitis pro illis. 18. HreRONIMVS DiXIT : Non laetificamur ad laudes humanas, ne uetuperationes eorum expauiscamus. I9. Deo enim placere curantis, minas hominum paenitus non timemus. 20. GREGORIVS DIXIT : Non morientem quippe mortificat, qui iustum damnat ; et non uicturum uiuificare nititur, qui

reum ad supplicio soluere conatur. 21. HiISIDORVS DIXIT : Qui recte iudicat, et premium inde remunerationes exspectat, fraudem in Domino perpetrat quia iustitiam, quam gratis inpertire debuit, acceptione paecuniae uindit. 22. Omnia quippe primum quere, ut cum iustitia defineas. Nullum condemnis ante iudicium. Ante proba, et sic iudica. Non enim qui accusatur, sed qui conuincitur, reus est.

12 Prou. 29, 4.

13 Eccli. 1o, 1-5.

14 Eccli. 20, 31.

16 Eccli. 1o, 8. 17 Eccli. 1o, 17. 18 20 Hoz. Emuang. 26, 5 ; P.L. 76, 1200 B. 83, 726 B. 22 Syn. 2, 85 ; ibid. 864 B.

15 Eccli. 32, r1.

19 21 Sent. nx, 54, 1; P.L.

12 eregit : erigit I F distruet : dest. F 13 uindicat : -cauit I, iudicat F Saecundum : Sec. WF qualis : -laes W' ae, -les W pe F rectoris : -tes WF talis: tales WF inhabitantis : -tes W . populum: -lus W'ac ciuitatis : -tes I/F inhabitabuntur : inhabuntur S 14 Exenia : Zenia I iudicum : -cium W F ac 15 posuerunt : poss. W/.— Estu : Esto W F 16 29 gente : -tem F dolus : dolos WF 17 Sedis: Sedes WF distruxit : des. F sedete : sede S mitis : mites W/F proillis : pet illum S F 18 laetificamut : -cemur WF humanas : -nus IW ac uetuperationes : uipetrationis I7, uit. F expauiscamus : -uescamus WF 19 curantis : -tes IF paenitus : pen. I7, poen. F timemus : -eamus I, ti-

neamus F . 20 uicturtum : fict. W —— ad: om. W,a F supplicio : subppl. W ac soluete : absol. WF 91remunetationes :-nis W/ P ^ exspectat : spectat I7, exp. F quia : qui F inpertite : -ti W pc paecuniae : peccun. Iz uindit « uen 22 defineas: -nias WF condemnis : -nes W, -dempnes F accusatut : -ssatur |

216

LXXIII.

DE SIMPLICITATE

r. DoMINVS DICIT IN EVANGELIO : Estote ergo prudentes sicut serpentes, et simplices sicut columbae. 2. ITEM IN DEVTERONOMIO DICIT : Homo dilicatus et luxuriosus ualde inuidebit fratri suo. 3. PAVLVS APOSTOLVS DIXIT : Bonum autem facientis non deficiamus, tempore enim suo metimus non deficientis. 4. SALOMON DIXIT : Simplicitas iustorum diriget eos, et supplantatio peruersorum uastabit illos. 5. Iustitia uel simplicitas diriget uiam eius, et in impietate sua corruit impius. 6. Innocens credit omni uerbo. 7. Qui decipit iustos in uia mala, in interito suo corruit, et simplices possedebunt bona eius. 8. Viri sanguinum oderunt simplicem, iusti autem quaerunt animam eius. 9. HIERONIMVS DIXIT : Sancta rusticitas sibi soli prodest, et quantum aedificat ex uitae meritum Aecclesiam Christi, tantum nocet si distruentibus ueritatem non resistat. IO. In seruo Dei non corporis cultus, sed animae uigor queritur, quae carnis infirmitate fit fortior. II. Nec rusticus et tantum simplex, quisquis ideo se sanctum putet, si nihil nouerit, nec peritus aut eloquens in lingua estimet sanctitatem. 12. Multoque melius est duobus inperfectis rusticitatem sanctam habere, quam eloquentiam peccatricem.

LXXIII, 1 Mt. 1o, 16. 2 Deut. 28, 54. 3 Gal. 6, 9. 4 Prou. 11, 5. 5 Prou. 11, 5. 6 Prou. 14, 15. * Prou. 28, 10. 8 Prou. 29, 10. 9 Episz.

535.3, 4; HIBBERG D; 447, 14 P 21542235429 10 Cod. Paris, B.N., Nouv. acq. lat. 446, £. 13, sub titulo : 44d Ewpbeziam. 11 Epis. 52, 9, 2 ; HILBERG I, 431, 1050 D-17,022 205255 A2LED5f. 5250, 35 EIIEBERG D 1423, 125: D 10102256555-

LXXIIL MSS:$F. 'Textus : 5. 1 in euangelio : ozz. W/ ergo : oz. W' 2 Item : Iterum F ac dicit : dixit — dilicatus : -gatus I7, del. F luxuriosus :luxor. W F inuidebit : -dibit W — 3 apostolus : oz. W facientis : -tes WF deficiamus : defac. W ^ metimus : -emus .$ 5c, maetemus FF deficientis : -tes IW F 4 Salomon : Salamon W^ Simplicitas : Simplitas W^ diriget : -git I supplantatio : subplantio F peruersorum : uets. S ac 5 uelom.WF simplicitas : -cis W S ac uz uid. F diriget : -git W/ cortuit : -tuet F 6 Innocens : Inoc. S ac 4 iustos : -tum F interito : -tu WF cottuit : cuttruet WF possedebunt : possid. WF $ sanguinum : -nem I simplicem : -ces I/ ^ quaerunt : quer. W F 9 dixit : ozz. S, dicit F rusticitas : -tititas S meritum : -to IW F Aecclesiam : Aecl. I, Eccl. F ueritatem : -te I7

10 cultus : culptus I ac aest.

W F

queritur : quaet.

12 inperfectis : infectis S ac

/

— quae:qui V —— 11estimet :

LIBER SCINTILLARVM LXXIII, 13-20 I3. Veneratione

habenda

est, non

uerbosa,

217

sed sancta

rusticitas. I4. Fabrica spiritalis est fides firma in corde, galea salutis in capite, signum Christi in fronte, uerbum ueritatis in ore,

uoluntas bona in mente, dilectio Dei in pectore, precincto castitatis in ardore, honestitas in actione, sobrietas in con-

suetudine, stabilitas in bonitate, humilitas in prosperitate, patientia in tribulatione, spes in oratione, amor uitae aeter-

nae, perseuerantia usque in finem. I5. GREGORIVS DIXIT : Si'nostra intentio apud Deum simplex fuerit, in eius iuditio nostra actio tenebrosa non erit. I6. Qui cauti esse per rectitudinem nesciunt, nequaquam innocentes persistere per simplicitatem possunt. I7. Sancta electorum Aeclesia simplicitatis suae et rectitudinis uias timore inchoat, sed caritatem consumat.

18. Cum enim in zelo quo quisque feruet, sit etiam temperans, ne si plus ferueat quam oportit, perdat iustitiam, cuius seruare moderamina ignorat. IQ. Saepe enim quis iracundiae stimulis uinctus, contra de-

linquentes zelo ulciscende iustitiae plus quam necesse est inflammatur, iustitiae limitem in ulcionem transiens agit crudeliter quod se iuste agere suspicatur. 20. HisipomRvs DixIT : Sit ingressus tuus simplicitas, nihil leuitatis in successu tuo appareat. Animus enim in corporis habitu apparet. Gesto corporis signum est mentis. Corporis gestu animus proditur. Incessus tuus alterius oculos non offendat.

18 Epis. 57, 12, 4; HirsERG 1, 525, 19 ;P.L. 22, 579. 14 15 Lom. Ev. 1, 7, 2 ;-P:I7. 76, 841. C. 16 Moral. 1, 2, 2 ; P.L. 75, 529 C. 18 Hom. Ex. x, 3, 8; P.L. 76, 809 B. A9 IP ibid. 822 B. 20 .$yn. 2, 45 ; P.L. 83, 855 BC.

13 Veneratione : -nis I, -tio non F

17 usua

rusticitas : rusticus I ac, rustitas W' pc

14 Fabrica : Fafr. F ac fronte : pronte IW ac pectote: peccatore I/ precincto : praecinctio I7, praecincti F honestitas : -tatis F ac, honestas F pc oratione : creatote WF, creatione .$5c 15 iuditio : -cio WF 16 nequaquam : nequam I] persistere : -dete W ac 17 Aeclesia :

Aeccl.$ pe, Eccl. F sumat : -mmat F uet : uetuet JW -dia V/ stimulis: 29 iustitiae : et

tectitudinis : rectutud. I —— caritatem :-te W F

con-

18 Cum : oz. W enim in zelo : In zelo enim W^ feropottit : -tet WF 19 Saepe: Sepae F iracundiae: est. [/ ^ uinctus: uictus Ffe ulciscende : -dae W^ iustitia I7 — limitem : limem F ulcionem : ultione WF iuste agete : ^ I. suspicatur : suscpic. IW ac 20 Sit: Si W ingressus tuus : -su tuo L7 leuitatis : laeu. W' —— successu : incessu I^ appareat : -raeat W'ac Gesto : -tus WF signum : -neum JW ac proditur : perd. I/ — tuus : tuos IW

218

LIBER SCINTILLARVM LXXIII, 21-LXXIV, 8

21. BAsiLIvs pixiT : Deus enim non uerborum, sed cordis

inspector est, et diligit eos qui in simplicitate cordis seruiunt ei.

22. et in 23. tiam

EVSEBIVS DIXIT : Ea quae apud homines dispecta sunt contemptu habentur, in magna gloria apud Deum. Caritas Dei, quae fragilia sunt per naturam, per grafacit esse firmissima. LXXIIII.

DE MEDICIS

ri. DowiNvs DICIT : Non est opus sanis medicus, sed male habentibus. 2. Medice cura teipsum prius. 3. Hrzsvs riLIVS SrRACH DICIT: Honora medicum propter necessitatem, etenim illum creauit Altissimus. A Deo est omnis

medilla. 4. Disciplina medici exaltauit caput ipsius, et in conspectu magnorum conlaudabitur. 5. Vnguentarius, faciens pigmenta suauitatis et unctionis, confecit sanitatis. 6. Da locum medico, etenim creauit illum Dominus; et non discedat a te, quoniam opera eius sunt necessaria.

7. Qui delinquid in conspectu eius qui fecit illum, incidit in manus medici. 8. CIPRIANVS DICIT : Áperiendum uulnus est et secandum, et putraminibus amputatis medella forciore curandum. Vociferetur et clamet, licet et conquiratur aeger, inpatiens per dolorem ; gratias agit postmodum, cum senserit sanitatem.

21 Admonitio ad fil. sbirit. 3 ; LEHMANN 34, 17-18 ; P.L. 105, 686 D.

22

23

LXXIIII, 1 Mt. 9, 12.

B Eccli. 38, 7.

251

c.145 025;

6 Eccli. 58, 11-12.

3 Eccli. 38, 1-2.

9 Eccli. 38, 15.

4 Eccli. 38, 5.

8 De lapsis, 14;

HARTEL 247, 19-25 ; P.L. 4, 477 B-478 A.

21 dixit :dicit F simplicitate : -tatis S 22 Eusebius : Eos. W, -bus F dispecta : desp. F 20in:oz.W gloria:suntadZ. W 93 facit : fecit I7 LXXIIIL MSS:(W^)SF. "Textus : 5. N. B. W' ponit titulum tantum, postea defecit usque ad LXXVI, $ 1 est : in inter. S sanis : zn inter]. S 2 teipsum : te F $ cteauit :

creuit Fa7 ^ medilla : medella Fac, medela F pe — 4 exaltauit: -bit

Vnguentarius : Vngen. F

unctionis : -nes F

F — 65

confecit : cofecit S ac, -ficit

. .S creauit illum : ^ F — 7 delinquid : -quit F incidit: -det F — 8 Ciprianus : Cypr. F secandum : secundum S medella : medilla .$ pz, meforciote : -tiori F dela F pc

219 LXXV.

DE LEGATIONE

I. DOMINVS DICIT IN EVANGELIO : Quaecumque ligaueritis super terram erunt ligata et in caelis. 2. ITEM IN DEVTERONOMIO DICIT : Non suscipies uocem mendacii, nec iunges manum tuam, ut pro impio dicas falsum testimonium. 3. GREGORIVS DIXIT : Quos omnipotens Deus per conpunctionis gratiam uisitat, illos pastores sententia absoluit. 4. Illos non debemus per pastoralem auctoritatem soluere, quos auctori nostro cognoscimus per suscitantem gratiam uiuificare. 5. Sub magno moderamine pastores Aecclesiae uel absoluere studeant, uel ligare. Vtrum iustae, an iniustae obliget pastor, pastoris tamen sententia gregi timenda est ; ne his qui subest, et cum iniuste forsitan ligatur, ipsam obligationis suae sententia ex alia culpa mereatur. Pastor ergo uel absoluere indiscrete timeat uel ligare. His autem, qui sub manu pastoris est, ligare timeat uel iuste uel iniuste, nec pastoris sui iuditium timere reprehendat. LXXVI. .

DE EXEMPLIS

I. DOMINVS DICIT IN EVANGELIO : Super cathedram Moysi sederunt Scribae et Pharisaei. Omnia ergo quaecumque dixerint uobis seruate et facite, saecundum uero opera eorum nolite facere. Dicunt enim et non faciunt. 2. PAVLVS APOSTOLVS DICIT : Bonum autem aemolamini in

bono semper. 3. Exemplum esto fidelium in uerbo, in conuersatione, in caritate, in fide.

c

LXXV, 1 Mt. 16, 19. 2!EX. 25:4. 4 Ibid. 1200 D. B Ibid. x201 A B. LXXVI, 1 Mt. 25, 2-5. 2 Gal. 4, 18.

8 Hom. Euang. 26, 6 ; P.L. 76, 1200 9 TET;

NI2-

I XOGV.S MSSIEXS TES Eextus c: Titulum. legatione : lig. F 1 Quaecumque : Quec. F 2 Item : Iterum F ac iunges : -gas F 8 dixit : dicit F comnnunct aeP. pastotes : -ris F absoluit : -uat F Tscclompa

iustae : -te F

sententia : -tiam .F iuditium : -cium F EXOGVINS

MSSEISUEL

iniustae : -te F

indiscrete : -tae F timere : tem. F extus nt

his : is F

Fist Is bo

caelis : lis Sac conpunctionis : 5 Aecclesiae : fotsitan : -tam S

ligate : -ri F

1 cathedram : -dra F Pharisaei : -sei F quaecumque : quec. F saecundum :sec. F ^ uero opera : ^ F 22emolamini :aemul. F ^ semper: in sententia seq. F

220

LIBER SCINTILLARVM LXXVI, 4-LXXVII, 2

4. Profectus tuus manifestus sit omnibus. 5. In omnibus teipsum prebe exemplum bonorum operum. 6. SALOMON DICIT : Homini bono in conspectu suo dedit Deus sapientiam et scientiam et laetitiam. — 7. HIERONIMVS DICIT : Sicut adsiduitas familiaritatem, ita familiaritas contemptu parat. 8. Melius est rem familiarem minui, quam animae salutem perire. 9. GREGORIVS DICIT : Qui enim uitam suam aliis scire refugiunt, sibimetipsis accensi sunt, sed aliis in exemplo luminis non sunt. Hii enim qui exempla uirtutum praerogant, et lumen boni operis per uitam et uerbum iterantibus demonstrant, iure lampades appellantur. 10. In exemplum culpa uehementer ostenditur, quando pro reuerentia ordinis peccator honoratur. N rr. Ille igitur modis omnibus debet ad exemplum pertrahi, qui cunctis carnis passionibus moriens iam spiritaliter uiuet. 12. HISIDORVS DICIT : Ne quisquam, post lapsum, paenitentiam disperit ueniam, dum conspicit sanctorum reparationem fuisse etiam post ruinam. I3. Ob hanc utilitatem scribuntur sanctorum ruinae et perditiones, ut semper faciant salutis animae humanae. I4. Si apti fuimus imitare iniquos in malum, cur pigri sumus imitare iustos in bonum ? LXEXVIL

DE DISGIPVEIS

I. DoMINVS DIXIT : Non est discipulus super magistrum; perfectus enim erit, si sit sicut magister eius. 2. PAVLVS APOSTOLVS DICIT : Sermo uester in gratia sale sit POIDS ut sciatis quomodo uos oporteat unicuique responere

4 1 Tim. 4, 15.

DUI'itd2 cr

6 Eccle. 2, 26.

1, 559, 9; nota, ex ms. D; P.L. 22, 595.

* Epist. 60, 10, 5 ; HrrsgRG

— 8 Efíst. 123, 14, 5 ; HILBERG rII, 90,

45 DE 22 1056; 9 Hoz. Ez. 1, 5, 7 ; P.L. 76, 825 C. UAEIONAS 11 Pastor. 1, 10; ibid. 25 A. 12

nrroo s PIS OrIMC. LXXVII, 1 Lc. 6, 40.

14 Ibid. 11, 7 ; ibid. 612 B.

10 Pastor. 1, 2 ; P.L. 13 Sent.

2 Col. 4, 6.

6 in conspectu : inspectu Fac Deus : Dominus F * adsiduitas : ass. F contemptu : -tum F 9 Ini: Hi EF exempla : -plum Fac a£ id. . ptaerogant : pter. F 11 uiuet : uiuit F 12 Ne : Nec F paenitentiam : -tiae F dispetit : -ret F dum : domum S conspicit : conpescit S 13salutis:-tes F — 14 19etooimitare :-ri F pc — iustos : -tis F LXXVIL MSS:(W)SF. Textus : 5. 1 enim : autem omnis F

2 gratia : -tias S

LIBER SCINTILLARVM LXXVII, 3-14

221

3. SALOMON DICIT : Laetatur homo in sententia oris sui, et sermo oportunus est optimus.

4. Responsio mollis frangit iram ; sermo durus suscitat furorem. 5. Ferrum ferro acuitur, et homo exacuit faciem amici sui.

6. HiESVS

FILIVS SIRACH

DIXIT

: Si est tibi intellectus

respondere proximo tuo; sin autem, manus tua super os tuum,

ne capiaris uerbo indisciplinato et confundaris. 7. HrERONIMVS DIXIT : Caue ne ante magister quam discipulus, ante miles uellis esse'quam thyro. 8. Caue ne sine doctore ingrediaris uiam quam numquam ingressus es, et parte altera declinans errorem patiaris, plusque aut minus ambules quam necesse est, et currens lasseris

aut moram faciens obdormias. 9. Nulla ars absque magistro discitur. ro. Multo tempore disce quod. doceas. Non credas laudatoribus tuis, immo inrisionibus aurem nec adcommodes.

II. Non adpetas maiora uiribus tuis, quia melius est in humilioribus totum pergere, quam pendulo gradu in alcioribus fluctuare. I2. Non erudit pater filium, nisi quem amat ; non corregit magister discipulum, nisi eum quem ardentiorem cernit ingenil. I3. Quicumque id quod interrogat nouit, non uoto discendi, sed studio cognoscendi an nouerit id ille qui responsurus est, similitudinem phariseorum, non quasi discipulus, sed quasi temptator accedit. I4. Vir studiosus et sapiens, etiam si discere aliquid uult, magis docet dum prudenter interrogat.

2 Prol 15,025. 4 Prou. r5, r1. DUDrOU 272017. 6 Eccli. 5, 14. 7 Epist. 125, 8, 2 ; HILBERG rit, 127, 10, nota, ex ms. I. 8 Ibid. 9, 1; HirsERG IH, 128, 1-4 ; nota, eximsaa sDe 2 TOT. 9 Ibid. 15, 1 ; HILBERG 1I, 133, xo^ P.L. 22, 1080. 10 Ibid. T8235 ; HILBERG I1] 5127:005 P.L. 22, 1082. 11 Epist. 66, 5, 2 ; HILBERGr, 650, 6, "nota, ex ms. J*. 12 Epist. 68, 1, 5 ; HizBERG 196775. 7^; P3. 22, 652. 13 In Mt. 22/25 DAI 26: 1668B* 14 Epist. 53, 3, 14 HirsERG I, 449, 7, nota, ex ms. I'; pi 2/2 005/42.

5 ... /et homo : denuo W^ exacuit milis ]/ uellis: uelis F e inter]. W^ et : in add. W^ aut t: didic. F ac 10 Non: Nec

: -cuet I7 6 autem : sit adZ. F 7 miles : thyro : thiro W'F ac, tito F pe 8 ne : zz : Zn inter]. S lassetis : -tit W' ac 9 disciIV, Ne F intfisionibus : intiotibus I ac, inrisoribus WF aurem : aut remS nec:ne IF . adcommodes : com. S ac 11 adpetas : app. F maiora uiribus : maiotibus W' ac totum: tautu-mpm E. alciotibus : altionibus ], alt. F 12 quem: quaem. F corregit : -rigit I F ardentiorem : -oris W/F 13 nouit : et add. W. an nouetit id : agnoscetit S, -scitur F similitudinem : -ne IJ phatiseorum : -saeorum F accedit : -idit IW

222 LIBER SCINTILLARVM LXXVII, 15-L XXVIII, 2 IS. Sunt aliqui qui nimia facilitate uerborum per audatia edisserunt aliis quod ipsi non intellegunt. 16. Hirsiponvs DIxIT : De bono interrogatus tacetu ; melius

est enim reticere inprobis quam respondere. — | 17. CYPRIANVS DIXIT : Ille melius docet qui cotidiae crescit et profecit discendo meliora. : 18. Neque enim idoneus potest esse miles, qui non exercitatus in campo prius fuerit. j I9. Tunc enim demum sermo et ratio salutaris efficaciter discitur, si patienter quod discitur auditur.

REN

20. Disciplina, custus spei, receptaculum fidei, dux in itinera salutaris ; fomen ac negotium bone indolis, magistra uirtutes, facit in Christo manere semper ac iugiter Deo uiuere, ad promissa caelestia et diuina premia peruenire. 21. EVSEBIVS DIXIT : Neque enim dignum est philosophum nominari eum qui de his qui nescit publice protestatur. LXXVIII. DE TEMPTATIONE

ET MARTYRIO

I. DOMINVS DICIT IN EVANGELIO : In hoc nolite gaudere quia spiritus in uobis subiciuntur ; gaudete autem quod nomina uestra scripta sunt in caelis. 2. Nolite timere eos qui occidunt corpus, animam autem non possunt occidere.

15 Ib;Z. 7, 1 ; HILBERG 1, 455, ro, nota, ex ms. I. 16 Epist. 74, 10; HARTEL, 807, 18-19 ; P.L. a, II35 À.

iv 18 24d Fortunatum 2 ;

HARTEL 317, 17-18 ; P.L. 4, 655 A. 19 De bono patientiae x ; HARTEL 397, 6-7 ; P.L. 4, 622 C. 20 De babitu uirginum x ; HARTEL 187, 2-5 ; P.L. 4, 440 B-441 A. 21

LXXVIII, 1 Lc. ro, 20.

2 Mt. 1o, 28.

18 qui: om. S — audatia:-ciam W F audatia edisserunt : -tiae diss. S intellegunt : -ligunt F $c 16 dixit : dicit F tacetu : tacito IV", -eto F est : om. F 17 dixit : dicit F cotidiae : -die F crescit : criscet I, crecit S ac profecit : -ficit I F 18 miles: milis Y^ ^ non: oz. W. campo : -pum F 19 demum : daemum F discitur : distitur IV, auditur add. e£ eras. S si patienter : sapienter S, si pac. F discitur: dicitur IW 20 custus : -tos I F dux in: duxit S, dux et IV fome : famen n S, fomentum F ac negotium : agnegot. I/, aut neg. F bone : bonae F magistra : -tri S uirtutes : -tis IF promissa : -misa ID diuina: digna F 21 Eusebius : Eos. WW dignum : dinum W^ nominati : -te "s qui : quae F publice : puplicae W/ ptotestatur : -testur I ac LXXVII MSS:IW.$F. Textus : f$.

IN. B. Diabolus : -bulus W' zozies quoties in boc capitulo nisi expresse notetur Titulum om. W temptatione : intemptione S martyrio : -rum S 1 in euangelio : oz. W 29in: om. WF sctipta : sctibta I 2 eos : op. W possunt: posunt H7

LIBER SCINTILLARVM LXXVIII, 3-16

223

3. PETRVS APOSTOLVS DIXIT : Sobrii stote et uigilate, quia aduersarius uester diabolus quasi leo rugiens circuit, quaerens quem deuoret. 4. IACOBVS APOSTOLVS DIXIT :Resistite diabolo, et fugiet a

uobis. 5. PAVLVS APOSTOLVS DIXIT : Arma militiae nostrae non carnalia, sed potentia Deo. 6. ORIGENIS DIXIT : Qui benedixit de temptatione, et quem temptatio probabilem reddit, iste ueniet ad sanitatem iudicii. 7. Si ergo uideris aliquaddo persecutorem tuum nimium seuientem, scito quia ab ascensore suo daemone perurguetur. 8-12. AGVSTINVS DIXIT : Omnis homo qui alium in corpore persequitur, prius ipse in corde persecutione sustinere cognoscitur. Nam si etiam ille quem persequitur aliquid de substantia tullerit, maiorem sibi detrimentum ipse facit. Quia nemo habet iniustum lucrum, sine iusto damno. Vbi lucrum, ibi damnum. Lucrum in arca, damnum in conscientia. Tollit

uestem et perdit fidem. Adquerit pecuniam, et perdit iustitiam. I3. HIERONIMVS DIXIT : Nihil enim fortius qui uincit diabulum, nihil intollerabilius qui a carne superatur. I4. Si astra caeli non sunt munda in conspectu Domini, quanto magis nos homines quorum uita temptatio est. 15. Diaboli sagittae ieiuniorum et uigiliarum frigore restinguende sunt. 16. Grandis ergo uirtus est et sollicitae diligentiae superare quod natus sis in carne et non carnaliter uiuere.

SPetr

9.

4-I3c^ 45 7:

B 2 Cot. ro, 4.

6 In Exod. 11, 1 ; BAEHRENS

253, 3-5 ; P.G. 12, 375 A B. 9 Ibid. 6, 2 ; BAEHRENS, 193, 17-19 ; P.G. 12, 333 A. . 8-12 CAESARIVS, Serz;. 222, 5; MORIN 8353, 28-31 ct 834, 1-3. — 18 Epis. 125, 1, 1 ; HizsEnG nri, 118, 4; P.L. 22, 1072 14 Ibid. 7, 4 ; HirsERG ni, 125, 185; P.L..22, 1076

18 Epist. 54, 7, 5 ; HILBERG 1, 473, 16 ; P.L. 22, 555

16

Ibid. 9, 5 ; HirsERG 1, 475, 8; P.L. 22, 554

3 dixit : dicit F stote : est. WF quaerens : quer. F deuotet : cui resistite fortes fide add.W . 4]lacobus: lacob V — apostolus :ozm.W dixit: dicit F a uobis : zz zzzer/. W' 5 apostolus : om. W dixit: dicit F 6 Origenis : -gines W/ dixit : dicit F benedixit:uben'erexiit E temptatione : temtione S ueniet : uenit I F ? ascensote : acc. F daemone : demonae W/ 8-12 Agustinus : Aug. F persecutione :-nem WF ille :ilu IZ F tullerit :tulerit WW F' — arca: archa W/ ^ Adquetit : -irit I F pecuniam : pecc. W' — 13 dixit : dicit F enim: eobecilius W,ecoF diabulum : -bolum F intollerabilius : oz. W,intoler. F a:om.W 414Siastra:Pastra W ——— quanto : -tum IW 15 sagittae : -te I F frigote : frag. WF restinguende : restig. IW, -dae F 16 uirtus : -tutus I ac, -tutis IW pc .$ pc — sollicitae : -te F

LIBER SCINTILLARVM LXXVIII, 17-26 17. Non solum effusio sanguinis in confessionem reputatur, sed deuoteque mentis inmaculata seruitus cotidianum marty| rium est. conquisupplitia mortem, ad tardat callidus 18. Hostis zu rens, animas cupit iogulare, non corpora. I9. Ne timeamus persecutorum malorum seuitia et blasphemantium rabiem, quia ueniet dies iudicii, in quo nostra uirtus coronatur, et eorum seuitiae punietur. 20. GREGORIVS DIXIT : Cum uero malorum peruersitas crescit, non solum frangi predicatio non debet, sed etiam augere. 21. Haec agit diuina misericordia, ut ex una eademque re, ex qua carnalibus dat flagellum, ex ea spiritalibus uirtutes prestet incrimentum. 22. Quasi ergo gregem lupus dissipat, cum fidelium popuIum diabolus per temptationem necat. 23. Quamuis occasio persecutionis deest, habet tamen et pax nostra martyrium suum ; quia, etsi carnis colla ferro non subdimus, spiritale tamen gladio carnalia desideria in mente trocidamus. 24. HisrpoRvs DIXIT : Quamuis diabolus temptationem iustorum semper inferre cupiat, si a Deo potestatem non accepit, nullatenus adipiscere potest quod petit. 25. Non aliubi diabolus concupiscentiae fomenta succendit, nisi ubi prius prauae cogitationis delectationem aspexerit, quas si a nobis spernimus, sine dubio ille confusus abscedit. 26. Tunc enim bene de se iudicant sancti, quando eos Deus fallatia daemonum temptamenta facit intellegere. 224

17 Episz. 108, 31, 1 ; HiLsERG r1, 349, 12 ; P.L. 22, 905 18 Vita Pauli 2 ; P.L. 23,19 A. 19 In Mt. 10, 26; P.L. 26, 65-66. — 20 Hom. Euang. 18, 2 ; P.L. 76, 1151 C. 21 Hom; Ez. 1, 1, 18.5 P-I5. 76, 794. G. 22 Hoz. Euang. 14, 5; DAI, T 6Ppr28D 23 Ibid. 3, 4 ; ibid. xo89 A. 24. Senz. 111, 5, 5 ; P.L. 85, G6x 26 Ibid. 5, 10 ; ibid. 662 B. 25 Ibid. s, 7 ; ibid. 66x B. DA

17 confessionem ione.

deuoteque : teuotaequae

I, -taeque F

marty-

rium : -thirium W/ ^ 18 tardat: -da WF supplitia : suplicia W/, -cia F . iogulare : iug. I F non : Zz ner]. S 19 Ne : Non W .$ pc F seuitia : -tiam I F blasphemantium : blasmaph. W ac dies : die I7 coro-

natur : abitur F

ctistexulpa

seuitiae : -tia WF

20 augere : -ri WF

21 uirtutes : -tis WF prestet : praes. W/ ^ incrimentum : increm. WF 22necat:negat]/ ^ 23 occasio :-ssio IV martyrium : marthir. I. — subdimus : subtimus W' spiritale : -li W/F trocidamus : trucita. I7, truc. F 24 accepit : -ipit IV F adipiscere : -sci W/ F petit : pedit / — 25 aliubi : aliiubi I7, alibi F pc prauae : -ue | delectationem : dil. I7, -ones F 26 de: om. F fallatia : -cia WF daemonum : dem. W/ intellegere; -igere P pe

LIBER SCINTILLARVM LXXVIII, 27-37 27. In oculis carnalium

225

diabolus terribilis est ; in oculis

electorum terror eius uilis est. 28. Diabolus enim serpens est lubricus, cuius si capite, id est prime suggescione, non resistitur, totus in interna cordis, dum non sentitur, inlabitur.

29. Tunc contra eum quem possidet diabolus agrius saeuit, quando se uirtute diuina ab eo expellendo cognoscit. 30. Diabolus, quando decipere quemquam quaerit, prius naturam uniuscuiusquae adtendit, et inde se applicat, unde aptum hominem ad peccatum aspexit. 31. Numquam enim diabolus aduersus hominem iustum pugnare cessat; aut enim tribulationes corde illi exagitat, aut dolores corporis suscitat. 32. Quaelibet enim aduersa iustus paciatur, ex Dei utique permissa patitur. Quod si hoc ipsud humiliter ad Dei gloriam referat, iste non seperatur a Deo, sed coniungitur.

33. Ibi peccamus, ubi cupiditatem ad uoluntatem adflectimus. 34. Quos enim uigilantes inmundi spiritus uident, etiam nec superant, agriter dormientes inpugnant. 35. Saepae enim quae in die cogitamus, in noctibus recognoscimus. 36. Saepe enim ea in quibus cogitationum nostrarum sensum

porregimus,

quodam

mentis

excessu

reuelantur,

dum

requiescimus. 37. Qui nocturna pollutione polluetur, quamuis etsi extra memoriam turpium cogitationum sese persentiat inquinatum, tamen hoc, ut temptaretur, culpae suae tribuat, statimque suam inmunditiam fletibus tergeat.

23 Ibid. 5, 15 ; ibid. 662 C. 28 Ibid. 5, 14 ; ibid. 665 A. 29 Ibid. 5, 19 ; ibid. 665 B. 80 Ibid. 5, 24 ; ibid. 664 B. 31 Ibid. 5, 35 ; ibid. 667 A. 32 Ibid. 5. 36; ibid. 667 B. 33 Ibid. 5, 57 ; ibid. 667 B. 84 Ibid. 6, 4 ; ibid. 668 C. 38 Ibid. 6, 6 ; ibid. 669 A. 86 Ibid. 6, 7 ; ibid. 669 B. 87 Ibid. 6, 14 ; ibid. 671

A B.

27 uilis : uili W ac 28 capite : -ti W . prime : -mae IW, -ma F suggescione : sugessioni I ac, sugestioni W' pe, -tione F in : zn interl. S intetna : in terra W ac sentitur : dsenditur I ac, -ditur W' pe 29 possidet :

-sised W/

agtrius: acr. F

saeuit: seuit I/ . expellendo : -dum IW F pe

30 decipere : tecip. W^ quaerit : querit IW F uniuscuiusquae : -que IF aspexit : -xetit I/ —— 31 aduersus : adsus W' ac cotde : -dis WF exagitat : exagerat I, uexag. S aut : au S zc 32 Quaelibet : Quel. W^ — paciatur : pat. W/ permissa : -so WA ipsud : ipsum IW F pe sepetatut: sepatr. F 33 adflectimus : defl. WF 34 superant: -rat W/ ^ —agtiter : act. Jp dormientes : dominentes W/ ^ 38 Saepae: Sepe W, -pe F quae : que I/ . 36 Saepae : Sepe W . enim : in ad. SF porregimus : pottig.

IE esse V 16

37? pollutione: inlussione — inmunditiam : -ciam W'F

W

polluetur:-itur F —— sese :se L. S. (Cxvi1)

226

LIBER SCINTILLARVM

LXXVIII, 38-51

38. Facile uincimus hostem quae uidemus ; quae autem non uidemus, difficile a nobis expellimus. 39. Vnusquisque temptationem animum preparare debet. 40. Temptare autem oportet iustum, sed temptatione plage, non temptationem luxoriae. 41. Temptatio arguet te, non interfecit. 42. Qui non est temptatus, quid scit ? 43. Vir in multis expertus excogitauit multa. 44. Qui multa didicit enarrauit intellectum ; et qui non est expertus pauca recognoscit.

45. CYPRIANVS DIXIT : Quantoquae maior fuerit persecutionis iniuriam, tanto iustior fuerit et grauior persecutione uindictae. 46. Nullus hic dolor est de incursatione malorum presentium, quibus fiducia est futurorum bonorum. ^ 47. Neque enim tantum licere inimico potest, ut non, qui Deum toto corde et anima et uirtute dilegimus, benedictionem eius et laudes semper et ubique cum gloria predicemus. 48. IN VITAS PATRVM DICIT : Sicut enim aurum et argentum probat ignis, sic cor monachi temptatio. 49. Vbi crux Christi superinducitur, non preualebit malitia diaboli. 50. EVSEBIVS DIXIT : Nihil terribile est ubi diligitur. Pro nihil doloris est, ubi fides Christi est.

51. Maior est qui nos defendit quam qui persequitur.

38 ibid. 654 B.

39 Sen. nx, 58, 8; P.L. 85, 730 C. 40 Ibid. 1, 11 ; 41 Syn. 1, 28 ; :zbid. 834 A. 42 43 44 45 JAd Demetrianum Y]; HARTEL 365, 4-6 ;P.L. 4, 551 B. 46 Ibid. 18 ; HARTEL 364, 2-5 ; P.L. 4, 558 A. 4*4 De lapsis 1; HARTEL 237, 8-11; P.L. 4, 465 C-466 A. 48 EvAGRIvs, Sent. 6o; J. LEcrERCQ in Seripzorium v, 2, 1951, p. 208 ; P.L. 20, 1183 B C. 49 50

51

38 1? e 2? quae : quem WF 39 temptationem : attemptionem IZ, temtationi F 40 Temptare : -ri WF oportet : -tit I7 temptationem : -ne FF 41 Temptatio : Temt. I arguet : -it F interfecit : -ficit W/ F 43 excogitauit : et cog. I ac 45 Quantoquae : -doque IV, -que F iniuriam : -ca WAP — fuerit: fiet WF grauior : pro add. F uindictae : -cta WF 46 incursatione : cussat. / — futurorum : futurum IW 4*7 qui : oz. F et uirtute : zn inter]. S dilegimus : dilig. I7, diligamus F cum : Zn znter]. S . Predicemus : perd. W/ 48 uitas : uita ] Fe 49 supetinducitur : P SE W 5Oterribile:-liW/ ^ est:om.F diligitur :dileg. V ^ nihil: -ilo

227 LXXVIIII.

DE VERBA

OCIOSA

I. DOMINVS DICIT IN EVANGELIO : Dico autem uobis, quia, omni uerbo ocioso quod locuti fuerint homines, reddent de eo rationem in die iudicii. Vnusquisque enim ex uerbis suis iustificabitur aut uerbis suis condemnabitur. 2. PAVLVS APOSTOLVS DIXIT : Nemo uos seducat LS uerbis. 3. Ineptas autem et inaniliis fabulas deuita. 4. SALOMON DIXIT : Propter peccata labiorum ruina adproximat malo. 5. HIERONIMVS DIXIT : Mens Christo dedita, sic caue minora,

quomodo et maiora, sciens etiam pro uerbo ocioso reddendam esse rationem. 6. GREGORIVS DIXIT : Ociosum quippe uerbum est quod aut utilitate rectitudinis aut racionem iustae necessitatis caret. 7. Sicut incauta locutio in errorem pertrahit, ita indiscretum silentium os qui erudire poterat in errorem delinquet. 8. Hvsrponvs

nixiT

: Claude aures tuas, non audias ma-

lum.

9. Fuge incauta uerba. IO. Vanus sermo cito polluit mentem. Facile agitur quod libenter auditur. Nihil ex ore tuo quod inpedire possit procedit. Nihil quod non expedit sonus uocis erumpat ; hoc procedat ex labiis quod auris non polluat audientis. Sermo uanus

LXXVIII, 1 Mt. 12, 56-357. 2 Eph. 5, 6. 3 1 Tim. 4, 7. 4 Prou. 12, 13. B Epist. Go, 12, 1 ; HILBERG 1, 563, 16-18 ; P.L. 22, 596. 6 Hom. Euang. 6,6; P... 76; 1098 D et Paszor. 10, 14; D-T5. 713, 34M.

77, 30 A B. 8 Syn. 2, 44 ; P.L. 83, 855 D. Syn. 2, 45 ; ibid. 856 A.

* Pastor. 11, 4; P.L.

9 .$yn. 2, 45 ; ibid. 855 D.

10

LXXVIIL MSS:W SF. Textus: .. IN. B. Ociosus : otiosus W F Zo£ies quoties in. boc capitulo nisi expresse notetur Titulum. uetba : -bis W ociosa: otiosis W/ ^ 1 quia: qui S, quod F omni: omne [/ . uerbo ocioso : -bum otiosum IW . de eo rationem : de orat. V — aut: ex add. WF condemnabiturt: contempn. I, condempn. F 2 apostolus : oz. W dixit: dicit F 3 Ineptas : Et

praem.W inanilis: aniles I, inanes F fabulas:-laS ^ 4Salomon: Salamon W/ tuina: -nae W/ ^ adptoximat: prox. W/ ^ malo: malum IZ, mala F Dsiccaue :siccabet W/ —— 6 utilitate :-tem F ac tacionem : ratione WF pé, tat. Fac iustae : -te W/ . caret: currit S 7 locutio : loquutio W/ pertrahit : -het 7 — os : hos F qui : quos F erudire : -dini I ^ errorem : -te F*c — delinquet: derelinquid JW, derelinquet F S$Hysidorus: His. VF non:ne FP 10Facile:-lie W libenter : -rtet S ex:lex Wac procedit: -dat W F auris: autres W/F — polluat : -it S zc.

LIBER SCINTILLARVM LXXIX, ro-LXXX, 9 uanae conscientiae index est. Qualis sermo ostenditur, talis et amicus conprobatur. 1r. Retice uerbum quod non aedificat auris. Qui ociosa uerba non repremit, ad noxia cito transit. Paulatim crescunt uitia, et, dum parua non cauemus, in magnis prolabimur. i2. Et in loquendo et in tacendo peritus estu. Discerne 228

quid loquaris, quid tacias ; lingua tua te non perdat.

I3. Obponae

LXXX.

linguae

tuae

claustra

DE BREVITATE

silentiae.

HVIVS

VITAE

1. DOMINVS DICIT IN EVANGELIO : Qui manducat me et ipse uiuet propter me. 2. IACOBVS APOSTOLVS DIXIT : Quae enim est uita nostra ?

Vapor est modicum parens.

E

3. PAVLVS APOSTOLVS DIXIT : Id enim, quod in presente est,

momentanium est. 4. Certa bonum certamen, adprehende uitam aeternam in qua uocatus es. 5. SALOMON DIXIT : Ne glorieris in crastinum, ignorans quid superuentura pariat dies. 6. Vita dulcis longior erit. 7. Tempus nascendi et tempus moriendi. 8. Nemo est qui semper uiuat et qui huius rei habeat fidutiam. 9. AGVSTINVS DIXIT : Omnis malos aut ideo uiuet ut corregatur, aut ideo uiuet ut per illum bonum exerceatur.

11 yz. 2, 46 ; ibid. 856 A B. ibid. 856 C.

12 .$yn. 2, 47 ; ibid. 856 BC.

13 ys. 2, 48 ;

LXXX, 1 Ioh. 6, 57. 2 Iac. 4, 14. S12 GOt 0 ET72 4 1 Tim. 6, 12. 5 Prou. 27, 1. 6 Prou. 28, 2. V:Eccle. 5; 2. 8 Eccle. 9, 4. 9 Enarr. In Dua p.26 630: CERISASRATISE2S

conscientiae :-tie [

— amicus : animus WF 11 Retice : Redite I7 aedificat : eficat W'ar, edif. W' pc — auris: autes W'F —— tepremit : -imit

WF prolabimur : ptrobabimur S, prolaborimur | 12 tacendo : tacedo Sac petitus : petrus W ac uf uid. estu : esto /F ]loquatis : -etis S ac tacias : taceas WF 13 Obponae : -ne I7, Oppone F silentiae : -ti IW, -tii F linguae : -gue F LXXX. MSS:W SF. Textus: |j. Titulum om.W ^ huius uitae : ^ F 2 facobus : Iacob W apostolus : oz. W dixit: dicit F Quae : Qui I7, Que F nostta : uestra I 3apostolus :ozm.W presente : -ti WF momentanium : -neum I F 5 Salomon: Salamon W' glorieris : -oris W' ^ pariat : pereat S, pareat F

8 fidutiam : -ciam V/ F — 9 Agustinus: Aug. F dixit: dicit F ^ malos: malus W F I9 ef 2? uiuet : uiuit WF corregatut : corrig. WF bonum : bonus W F pc

LIBER SCINTILLARVM LXXX, ro-18

220

IO. HIERONIMVS DIXIT : Humanae uitae breuitas damnatio delictorum est. II. Breuis est huius uitae felicitas, modica est huius saeculi

gloria. Caduca est et fragilis temporalis potentia. Dic ubi sunt reges, ubi principes, ubi imperatores, ubi locupletis rerum, ubi potentis saeculi ? Certe quasi umbra transierunt, uelut somnium euanuerunt ; quaeruntur et non sunt. Diuitiae usque ad periculum ducunt. Multi propter opes periclitauerunt ; multis mortem generauerunt diuitiae. 12. Toto animo et odi et damna quod dilegit mundus. Estu mortuos mundo et mundus tibi. Contempne uiuens quae post mortem habere non potes. I3. HISIDORVS DIXIT : Tantum enim in hac uita est licitum operare bonum. Illius namque non iam operatio expectatur sed retributio meritorum. I4. Qui uitae presentis longitudinem, non de suo spacio, sed de eius fine, considerat, quam sit misera et breuis satis

utiliter pensat. I5. Tale enim consummatur finis, et uita hominis extollitur

diebus singulis. 16. Qui uitam longam quaeris, ad eam tende uita pro qua christianus es, id est aeternam ; haec est enim uita uitalis,

nam ista uita mortalis est. 17. Mori oportet hominem in carne mundo, ne moriatur in anima Christo. Tunc quisque uiuere creditur, si, saecundum saeculum moriens, in quod solum decreuit corde delectetur. 18. De mora uitae istius taedium patitur iustus, eo quod ad desideratam patriam tarde perueniat.

10 Epis.1:0,1,1; HirBERG 1 35, 3 ; P.L. 22, 343. 11 S. IsrDoR. HrsPAr. Sys. 2 O1: UD 922 936526; 12 Ibid. 2, 95 ; ibid. 866 B C. 13 Sent. nz, 61, 1;

ibid. 1355 C. ibid. 736 A B.

14 Ibid. 61, 5 ; ibid. 735 C. 1" Ibid. 61, 6 ; ibid. 736 B.

15 Ibid. 736 ^. 16 Ibid. 61, 5 ; 18 Ibid. 61, 7 ; ibid. 756 B.

11 uitae: uite E saeculi : sec. F et: oz. W principes : -pis $ pec impefatofes : -fis $9 pe locupletis : -tes WF potentis : -tes JR saeculi : sec. F Certe : -tae F quasi : quisi W ac Quaeruntur : Quer. WF usque : usquae I usque adZ4. W ^ ducunt: ducaunt IF ac ptoptet : pto S ac periclitauerunt : perecl. W/ ^ multis: mortis W' ac 12 Toto: Tota W, ergo add. W' dilegit : diligit JW F Estu: Esto W F

mortuos :-tuus I F tibi : £nzszerl. S Contempne :-mne ^ quae: J8 13 Hisidorus: Hys. W/ operate : -ri WF pe expectaturt : spect. I7, exsp. F tetributio : rebutio W' ac 14 spacio: -tio IF — 15 iae Te aS finis: filis WF pe, filiis Fac — uita: uitae W ac extollitur : toll. F pe 16longam :lonquam IF aec, longuam W' pe quaefis : queris F uita : uitam WF es: est I 17 Tunc: Tucnc Iac ' saecundum : sec. WF saeculum : sec. F quod: quo I7 . delectetut:dil.W/ ^ 1S8taedium :ted. W F patitur : pater S, patetF ac Gm

230

LIBER SCINTILLARVM LXXX, 19-LXXXI, 2

19. Sollicite debet unusquisque uiuere et semper terminum uitae suae considerare, ut huius saeculi blanditias caueat.

20. Venturi exitus ignorantia incerta est, et, dum mori quisque non aestimat, tollitur. Vnde festinet unusquisque, ne iniquitatibus suis rapiatur simulque finiatur uita cum culpa. Diabolus quos uiuentis incendit ad uitia, subito morientis pertrahere nitetur ad tormenta. 21. Quamuis enim quisque in hac uita sit iustus, tamen, dum

corpore isto egreditur, pertimescat, ne digno supplicio sit. Nullus est enim homo sine peccato, nec quisquam potest de Dei securus esse iudicio, cum et de ociosis uerbis reddenda sit ratio. 22. Finem iustorum optimum uocatio tranquilla commendat, ut ex eo intellegantur sanctorum habere consortium angelorum, ex quo ab hoc corpore sine uexatione dura tolluntur. 23. Nihil est diu, nihil est longum, quod non in breue finia--

tur. Inpossibile est ut homo sis et non gustis angustias. Nemo qui in hoc saeculo non doleat. Nullus est qui in hac uita positus non suspiret. 24. Malis omnia plena sunt. 25. CYPRIANVS DIXIT: Nec tempora terrena iam computat,

qui aeternitatem de Deo sperat. LXXXI.

DE LECTIONIBVS

1. DoMINVS DICIT IN EVANGELIO : Qui legit, intellegat. 2. Omnis autem cui multum datum est, multum quaeritur ab eo.

19 Ibid. 62, 5 ; ibid. 736 C. 20 Ibid. 62, 4 ; ibid. 7136 C-737 A. 21 Ibid. 62, 9 ; ibid. 738 A. 22 Ibid. 62, 10 ; ibid. 758 A. 23 Syn. x, 26 ; ibid. 835 C. 24

Hzsrop., Opera et Dies, 101 ; P. MAzON, 1928, p. 89.

AGUAS 258/122 D LXXXI, 1 Mt. 24, 15.

25 De lapsis, 2 ; HARTEL,

2 I C ET2 048.

19 unusquisque : ne iniquitatibus ad. e eras. W/ — saeculi :sec. F blanditias : br. W ac 20aestimat : est. F festinet : -nes I/ ac ne :inagd. F suis : om.W F ^ simulque:-quae / ^ Diabolus:-bulus W/ uiuentis : -tes IVF uitia: -tias |/ ^ morientis: -tes WF nitetur: -itur WF 21 Quamuis : Quamabuis I dum : de ad4. W egreditur : aegr. I7 pertimescat: pertemiscat IW ^ digno: dignus WF quisquam : quaisq. IW ac securus :saec. [/ — ociosis : ot. WF sit : fiet S ac u/ uid. 22 intellegantur : -gatur S 28 non: om. W breue : preui IW, breui F gustis : -tes IV F saeculo : sec. F 25 Cyprianus : Cipr. F tempora : -rea I ac computat : conp. I F qui : quia F LXXXI.

MSS:W

$F.

"extus : 5.

1in euangelio: o». W' ^ intellegat : ligat Fc

est multum : ozz. W'

— 23 cui: qui S

quaeritur : quer. W^, queretur F

ab : oz. W.

datum

LIBER SCINTILLARVM LXXXI, 3-16

231

3. PAVLVS APOSTOLVS DIXIT : Adtende lectionem doctrinae ; noli neglegere gratiam quae in te est. 4. Omnis scriptura diuinitus inspirata, utilis est. 5. Verbum Christi habitet in uobis habundanter. 6. IACOBVS APOSTOLVS DIXIT : Scienti igitur bonum et non facienti, peccatum est illi. 7. SALOMON DIXIT : Post industriam sequitur sapientiam.

8. AGVSTINVS DIXIT : Nutre tuam animam lectionibus diui-

nis, parabit enim tibi mensam spiritalem.

9. HIERONIMVS DIXIT : Qui adsiduae insistit lectioni, in presenti quidem laborat, sed postea gratulatur, cum coeperit de amaris seminibus litterarum dulcis fructus capere. IO. Prudens lector, caue semper superstitiosam intellegentiam ut non ad tuum sensum adtemperis Scripturis, set Scripturae iungas sensum tuum, ut intellegas quod sequatur. 1r. Illa studiamus discere in terris, quorum nobis notitia perseuerit in caelis. 12. Beatus est qui, diuinas Scripturas legens, uerba uertit in opere, et nudam crucem nudus sequitur ; puris manibus et candido pectore pauperem se spiritu et opibus gloriatur. I3. GREGORIVS DIXIT : Scire etenim cuiquam quod non potest facere, poena magis quam uirtus est. I4. Quanto enim quis in Scriptura sacra proficeret, tantum haec eadem Scriptura proficit apud ipsum. IS. Tanto in sacro eloquio profectum inuenies, quantum apud illum ipse profeceris. 16. Quo enim spiritus legentis tendit illuc et diuina eloquia leuantur.

3 1 Tim. 4, 13-14. 4 2 Tim. 3, 16. 5 Col. 5, 16. 6 Iac. 4, 17. * Eccle. IO, IO. S/GEZ 518581. 9 Epist. 125, 12, 2 ; HILBERG III, I31I, 20, nota, ex ms. I. 10 In Mt. 10, 29 ; P.L. 26, 66 D. 11 Episf. 53, 10, 2 ; HILBERG 1, 464, 5, nota, ex ms. I*.

12 Epis. 58, 2, 1 ; HILBERG 1, 529, 5, nota, ex ms. I

13 14 Hom. Ez. 1, 7, 8; P.L. 76, 843 C. 16 Ibid. 7, 9 ; ibid. 844 B

3 apostolus : oz. W

15 Ibid. 844 A.

doctrinae : -ne F neglegere : neglig. F pec est : om.W . 6 habundanter : ab. F 6 Iacobus : Iacob JW apostolus : oz. W' facienti : -di W ? Salomon: Sallamon W/ industriam : intust. W/ sapientiam : -tia IW F 8 Agustinus : Aug. F Nutre : Notri W^, Nutti JE! animam : -mum JW ac parabit : -uit W/ ^ 9 adsiduae: assidue F lectioni : let. W ac, -nibus (ue/ -nis) S ac ut uid presenti : praes. I7 de: dae W'ac — litterarum :liter. W/ — dulcis :-ces W P fructus : coepit aad. S capere : -ire I/— 10 caue semper : cauentem pet I adtempetis : -res WF Scripturis : -ras WF set : sed WF iungas : -gus IW intellegas : -ligas F pec sequatur :-atis W' — 11 studiamus : -deamus I F petseuetit : -ret I F 12 crucem : creuc. W ac se : et add. W 14 Quanto : -tum F proficeret : -rit IW F ipsum ... quantum (Z5 sent. seq.) : in inter. W' 15 quantum : -to F apud : oz. W' profeceris : profic. W F — 16 Qui: Quod IZ, Quo F

leuantur : eleu. F

LIBER SCINTILLARVM LXXXI, 17-26 17. HvsiDoRVs DIXIT : Qui uult cum Deo semper esse, frequenter debet orare et frequenter legere. Nam cum oramus, ipsi cum Deo loquimur; cum uero legimus, Deus nobiscum loquitur. Omnis profectus ex lectioni et meditatione procedit. Quae enim nescimus, lectionem discemus ; qui autem didici232

mus, meditationibus conseruamus.

18. Geminum

confert donum lectio sanctarum Scriptura-

rum, siue quia intellectum mentis erudit, seu quae a mundi

uanitatibus abstractum hominem ad amorem Dei perducit. IQ. Tanto uana spes mortalitatis huius nobis uiliscit, quanto amplius legendo, spes aeterna claruerit. 20. Lector strenuus potius ad implendum quae legit, quam ad sciendum prumptissimus. Minor enim poena est nescire quid adpetas, quam ea quae noueris non implere. Sicut enim legendo scire concupiscimus, sic sciendo recta quae dedicimus, implere debemus.

21. Nemo

potest sensum

Scripturae sanctae cognoscere,

nisi legendi familiaritatem. 22. Quantum quisque magis in sacris eloquiis adsiduus fuerit, tantum ex eis uberiorem intellegentiam capit. 23. Quantum amplius in quamlibet artem homo conscendit, tantum magis ad hominem ars ipsa discendit. 24. Quidam habent intellegentiae ingenium, sed neclegunt lectionis studium ; et quod legendo scire potuerunt, neclegendo contempnunt. 25. Quamuis sensus ebitudo sit, frequens tamen lectio intellectum adhibet. 26. Sicut qui tardus est ad capiendum, pro intentione tamen boni studii premium recipit ; ita qui prestitum sibi a Deo ingenium intellegentiae neclegit, condempnationem reus

17 Seni. nr, 8, 2; P.L. 85, 679 B. C£. Ps.-AvGvsrIN., Setm., 302, 2; P.L. 39, 2324. 18 Ibi4. 8, 4 ; ibid. 679 B. C£. Ibid. 19 Ibid. 8, 4 ; ibid. 679 B. 20 Ibid. 8, 6 ; ibid. 680 A. 21 Ibid. 9, x ; ibid. 680 B. 22 Ibid. 9, 2 ; ibid. 681 A.

23 Ibid. 9, 5 ; ibid. 681 A. 24. Ibid. 9, 5 ; ibid. 681 B. 26 Ibid. 9, 7 ; ibid. 681 C.

B.

25 Ibid. 9, 6 ; ibid. 681

iv Hysidorus : His. F — orare: otatae F ^ etfrequenter: ^ WF lectioni : -ne WF . lectionem : -ne W F . discemus : -imus WF qui : quae I F 18 quae : qui IW u uid. 19 Tanto : -ta S uiliscit : uiles. I F 20 strenuus :strennus [L7 — implendum :inpl. IW, pl. S ac quae:qui 7 — quam: om. W prumptisimus: promptus est WW adpetas: app. WF quae : que I F dedicimus : did. WF 21 familiaritatem : -te WF 22 sactis : sactiis IV pe Fac — adsiduus : ass. WW.F 23 in : ad 7 conscendit: ascenderit discendit : desc. F 24 intellegentiae : -lengentiae Wac,-getiae 5 ac neclegunt : negl. I F neclegendo : neglegentem W ae, negl. pc ^ contempnunt: -mnunt W/ ^ 28 sensus : -su WW F ebitudo : habit. W/ 26 prestitum : ptistinum .$.F neclegit : negl. WF condempnationem : -damnatione VW, -one F

LIBER SCINTILLARVM LXXXI, 26-34

233

existit, quia donum quod accepit, dispicit et per dissidiam derelinquit. 27. Quidam Dei iudicio donum scientiae quod neclegunt accipiunt, ut durius de rebus credetis puniantur. Tardiores autem ideo quod scire cupiunt difficulter inueniunt ut pro maximo exercitio laboris maximum premium habeant retribucionis. 28. Donum,

sine adiuuante

gratia,

quamuis

infundatur

auribus, ad cor numquam discendit. 29. Plerique in cacumine "intellegentiae uiuacis exsistunt, sed loquendi inopia angustiantur. Quidam uero in utrisque pollent. 30. Plerumque scientiam accepta Scripturarum, non ad Dei gloriam, sed suam laudem utuntur, dum ex ipsa scientia extolluntur, ibi peccant ubi peccata mundare potuerunt. 31. Semper enim superbi legunt, et numquam inueniunt. 32. Diuinae legis paenetralia humilibus et bene ad Deum intrantibus patent ; prauis autem atque superbis cluduntur. Quamuis diuina eloquia in lectione arrogantibus aperta sit, in misterio autem clausa atque occulta sunt. 33. Sermo Dei fidelibus lux est, reprobis autem ac superbis quodam

modo

tenebriscit ; et unde

illi inluminantur,

inde

isti caecantur. 34. Nequaquam legem intellegit, qui carnaliter uerba legis percurrit, sed his qui eam sensu interioris intellegentiae percipit. Qui litteram legis adtendunt, eius occulta penetrare non possunt.

27 Ibid. 9, 8 ; ibid. 682 A. 28 Ibid. 10, 1 ; ibid. 682 A. 29 Ibid. x0, 5 ; ibid. 682 B. 80 Ibid. 11, x ; ibid. 682 B. 31 Ibid. 11, 2 ; ibid. 682 C. 82 Ibid. II, 5 ; ibid. 682 C-685 A. 33 Ibid. 11, 4 ; ibid. 685 A. 34 Ibid. 12, x ; ibid. 683 A.

existit : -tis W/, exs. F accepit : -ipit .$ 5e dispicit : des. F dissidiam : disid. IJ, desid. F 27 Quidam : Qui S scientiae :-tia I — neclegunt : negl. F credetis : -itis WF Tardiotes : Tardius W' ac, 'Tertiotis $ pro maximo : proxima S F exercitio : -to $, -tatione F' — retribucionis : -tionis IF 28 Donum: Domum Sa adiuuante : adiunuante WW ac discendit : des. F 29 Plerique : -ribus W ac cacumine : camine F intellegentiae : -tiam S uiuacis : -ces WF exsistunt : exist. |] angustiantut : -stantur W/ — in : oz. PF utrisque : -quae V — 30 Plerumque: -tique W' scientiam : -tia WF sed : ad agg. W potuerunt :

debuerunt WP — 32 Diuinae : Diuitiae S — paenetralia : penet. I F atque :adquae / —cluduntut :claud. WF sit :sint I F misterio : ministerio F 832c:a S tenebriscit : -brescit I/F caecantut : cecantes W' ac, cec. W' pe F 34 intellegit : -ligit PF fe catnaliter : -libus W ac his : is F intellegentiae : tia S litteram : liter.

234

LIBER SCINTILLARVM LXXXI, 35-45

35. Ideo prohibitur christianus figmenta legere poetarum, quia per oblectamenta inanium fabularum, mentem excitant

P ad incentiuam libidinem. 36. Ideo libri sancti simplici sermone conscripti sunt, ut,

non in sapientia uerbi, sed in ostensione spiritus, hominis ad

fidem perducerentur. 37. In lectione non uerba, sed ueritas est amanda. 38. Cum sit utilis ad instruendum

lectio, adhibeta autem

conlationem, maiorem intellegentiam prebit. Melius est enim conferre quam legere. | 39. Quod enim obscurum est aut dubium, conferendo cito perspicietur. AM 40. Sicut instruere solet conlatio, ita contentio distruet. 41. Cum operae uaca lectione, lectio enim docet quid caueas. Lectio ostendit quod adtendas. Multum proficis*cum legis, si tamen facias quod legis. 42. Vide ne quod legendo perspicies, uiuendo contempnas. 43. HILARIVS DIXIT : Optimus enim lector est qui doctorum intellegentiam expectit ex dictis potius quam inponat, et retullerit magis quam adtullerit. 44. Neque cogat id uidere dictis optinere quod ante lectione presumpserit intellegendum. 45. BASILIVS DIXIT : Sicut enim ex carnalibus escis alitur caro, ita et diuinis eloquiis interior homo nutritur ac pascitur. EXPLICIT

FELICITER.

DEO

GRATIAS.

AMEN.

33 Ibid. 13, 1 ; ibid. 685 A. 36 Ibid. 15, 5 ; ibid. 687 A. 87 Ibid. 15, 8 ; ibid. 687 B. 88 Ibid. 14, 1 ; ibid. 688 B. 39 Ibid. 14, 2 ; ibid. 688 B. 40 Ibid. 14, 4 ; Ibid. 689 A. 41 yz. 2, 19 ; ibid. 849 C. 42 .$yn. 2, 100 ; ibid. 868 A. 43-44 De Trinitate 1, 18 ; P.L. 10, 38 B. 46 zAdmonitio ad fil. spirit. 12 ; LenMANN 5I, 9-11; P.L. 105, 695 D. Cf. Ps.-AvGvsrIN., Serz. 302, 2; P.L. 39,

2324.

35 Ideo : Ide S zc prohibitur : -betur I/F incentiuam : -ua |] libidinem: -numn | 36 sunt: sut War ostensione : -sine I ac hominis : -nes I/F 38 instruendum : str. W adhibeta : -bita W F conlationem : consolatione IZ, -one F prebit : -bet I/F 39 perspicietur : -citur IV, perficietur F 40 conlatio : consolatio S F ac ita : ista S distruet : destruit F — 41 operae:-re W F — lectione : -ni / F quod : quo W' adtendas: tendas W/ ^ 42 perspicies uiuendo : oz. W petrspicies : -pecies F contempnas : -mnas ]/ . 43 Optimus : -mum IW — doctorum : duct WB expectit : -tet IV, -etit F retullerit :tett. W/ 5e, retulerit F adtulletit : -ulerit W/ F 44 uidete : -ri I optinere : obten. Il lectione : -nem ]' — presumpserit : praes. W' — intellegendum : -ligendum F p 45 Basilius : Bass. JW caro : coro S eloquiis : -quis .$ ac Explicit ... amen: Explicit liber sententiarum de diuersis uoluminibus coaptatum. Lege felix feliciter et memento mei. Explicit. gratias. W Deo

INDICES INpEx LocoRvM INDEX

ExCERPTA

SACRAE

SCRIPTORVM

NON

INbEX VERBORVM INpEx

SCRIPTVRAE

CaPrrvM

REPERTA

ASCETICORVM ÁLPHABETICVS

oer

e dun m d: dé

"aut, Nod

ande

]

5

"i, T

" MI

I INDEX Genesis : 18, 27

LOCORVM

4 45-

Exodus :

20; 12. 22, 29 : 22 4T Deuteronomium

1) 777

(5, 16) : 16, 19 : 16, 20 :

10,15 : 22,21: 24 T4. 26, 12-

28, 54 : I Regum: 14 6

36995 554

1, 7( »)

75; 2: 59, 2.

56,1; 57, 5 48, 1; 59, 1. 72» 5-

OM 40, I.

44, 5. 29,

1:

73;

45

67,2.

5s:

55: 3,71:

29; 1.

1352. 49,5 4

qua uetsione). Iob :

78, 14.

9, 19 :

9, 25 (— 10, 2 secund.

hebr.) : 15,5 : Prouerbia : I 8-9: 1; 101: 1419:: 19 221-

58, 5.

2115.32 30, 4.

24, 4.

12,

8 ,

2223:22. 7 3,25:26;

165315 67,8:

3,27:

26, 5

3,28-29 :

5, 31:

64,4

65, 5

3.34 :

755.5:

4, 15 :

38s de

4, T-9 :

Prouerbia : 10, Ji

10, 18 : 10, 19 : IO, 20: IO,

2X

10, IO, 10, IO, IO,

22122): 24 27.:

II, II,

9,8:

51, 6.

as dg

30, 5.

12,

60, 5. 26, 6.

4, 24 :

41, 5.

52.9

$2 220 24:

8,5: 8; I1:

8,35:

9; IO04:

X0) 715

6o, 6. 6o, 7.

48, 5.

6o, 8.

9, 56;

2755.

18, 13.

68, 9.

18, 14.

38...

18, 15.

56, 5.

14; 65

4T, 5

14.74

10, 8 :

66, 4. 18, 16;

10; IO:: IO; I2):

24, 5. 24, 6. I, 7.

XO) 125: I0; pA.

1$, 17. 18, 18 ;

10, 16 :

24, T.

14, 8.

21; 8:

26:77: 16, 5. 14,9; 225 12. 18, 19 ; 323 Lf. 59, IO. 559, I4, IO. 12, 9. 54, 5YA, 1l.

50, 6. 4,8; 17, 6.

68, 1o.

6o, 4.

4,18-19: 43 220: 4, 25-2 4o 23/5

Tus 2:

18, 12.

9.61:

4,14 :

28 :

10, 22,

iz I5 II, 1X; TX Id II, XE I3; Xd. II, II, II, YE i57 II, 1I,

2, 60 ;

65, 4.

18,9; 67, 1 (T8 5DG

10; 30

58, 4.

44, 7

18, 10

10, 14Psalmi :

SCRIPTVRAE

68, 8. 18, 8. 65, 2.

35 T2-1534::

5; 21):

(ex anti-

25,5:

Prouetrbia : * 1, 32»: 2, 2-6 : 2; Ydw

Z0j T2

Tobias : 12, 8

SACRAE

24: As 5h: 6: J4

73, 458, 11.

73. 572, 5-

66, 5.

8:

14, X2.

I2i: I4: XJ: 19: 2o Zu 23: 24: 27:

64, $5.

280.

29 : I:

32, 15. 44, 8.

44, 42, 14, 14, 29,

95I2. 14. $.

79; 5. $5. 12. 24, 8.

INDEX LOCORVM

238

ilc

39, 5-

L5. 147.

38, 10;

B

65, 5. 36,8; 39, 6.

2,0220 T259269: 15,5:

MESI

(15, 9): I2 105

laf pets I3, I3 :

13, 14 : I3, I$ : I3, 16:

Prouerbia : 18, 9: 18, I2 :

Prouerbia :

Prouetbia :

T2: 9) 1:2:120/:

S. SCRIPTVRAE

24, 9.

6o, 9. 16:7.

49, 9.

35555 TONS S 65,6 ; 69, 5. 34, 6.

ISOEIU. I5: 0907

T5217

1521223 520220: 15226: 155297: 153.200:

41, 4.

18, 21.

222 T9

MELOS

131/2975 1272077

16, 18-19 :

18, 27; 24, T2

32, 17. 54; 3. 19, 75

36,

18, 18, 18,

9.

24, 15 60, 10. 65, 8. TT» 3. 38, TI. 25, 4T 7i 55, 5 16, IO. 38, qa. 46, 9j 6o, TI. 16, IY; 72, 8. 18, 28. 40, 4. 17, T

I

I4:

7:516:

4, 105

17, 9. I9, II.

ZI

16, e

19, 19, 19, 19, 19, 19, 19, 20, 20, 20, 20. 5, 20 » 20 Li 20, 20, 20,

13, 24 : 12320258: 14,4 : 14,5: 149 61: YAPTTÉ: I4 I2: 14, 15 : 14, 16 :

14, 20 : YA 2E.

143 I4 14, 14, 14,

22*: 230: 24 : 25 : 26-27 :

1451287:

14, 29 : 14, 50 : IE INS 14, 53 : TS IN

15,4: 15, 5, 1926:

15,7 15

90-

15,9 : 15, IO : I$5 3020:

sec.

EXX

14. IJP TE.

51, 12. 9;

ML

173 129: 17:161: 17257:

24,

MEHR

175 19: 17, 22:

52, 55;

175 2/35: 17,24 : 25720258: W720272-

48,

12528;

24, 18, 59, 24,

18, 4 : 18, 5 :

18 3

18,

57

16,

15. 16. I3. Xy? 12 5158 7: 22 22: 3: 14. 18.

2 5. 19.

64, 8. ZO 10: T2. I6, 6. TT» 524, 25. I4, 22. 72,9; 8o, 6.

75; T8, 4.

Da 59, 46, 72,

pn. T. 6. 12.

75, 8.

62, 9. 4,9; 172 81

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE Prouerbia :

29; 25i:

46, 7.

yuan

289 5E 45, 4; 55, 2.

51, 30 : Ecclesiastes : 25 26: XS

4$:

59: gs 9:

16, 6. 8o, 24, 25, 2,

7. 24. 5. 14 ;

78;

Ecclesiasticus : 1927-28; 12: 17: 1$ 501 61, 4. 18, 44. 1, 55 T2. T8 1, 34 . I, 36 12; TOi 2, T-10 : 12; 20; 2, 18-21 : D252TE 3,4: 5; 5-6

56, 7.

3, II- 155

56, 9.

onu 18, 58. T45 29i 14, 20; 2/25 5*

4; 1-5

8o, 8.

49, 18.

9,4:

4, 6-7

49, 49, 44» 18,

10, 35$ 10; XQ: IO, 12i; IO, I2-I5 :

24, 25.

Canticum

18, 59.

81,2: 18, 40.

24, 26.

Canticorum :

8,6:

Sapientia : 19x 1j X0. I 1r 3, IO : 4, 8-10 :

5, 8,9,6 :

6; Fe 6r ok

6,9: 6; 26:

59:

75 28:

9, 15 : 17 10*:

5; 5538, 15.

41, 6. 39, II.

38, 68, 15, 18,

16. 7. 20. 92.

58, 18.

58, 19

18, 95.

48: "5 I9: VES IS

535: 4, 14 :

25 26;-

4, 29 : 451:

4.22: 4,33 : 4,34 : 4, 56 :

75575

18, 48.

18, 49. 359, 9-

18, 50.

8, 6. 59» 917155221 16, 20. 25, 9.

9, 6.

60, 12. ESSE

THES 61, 5. 15 16:

64, 9.

To 20:

v v II

Us e 18, 41.

25:12;

19. 20. 13. 47.

9; T58, 21.

Ecclesiasticus :

15:307 1 II-I3: OE 7 e 1 161: IS DA 1,20: 14 22k: 15 255: 15.26):

18, 46. 49; 15.

SENE

18, 95.

38, 17.

18, 45 ;

79. $e 70, 4

58, 20. 9; 5.

18, 94.

OS ON QN oO ONONO

18, 42.

12977 1/23 y:25 12; 14: 123 L5 12, 16.

ONv OQ

18, 45.

ONv MSA

w2wwMoM[232 D]-l v v MSM

56, 11. 125224

a. m2 Zi

SHE 54: 55:

$510: 5: Ln: 5 15: 5,14:

57, 8.

2505.

7,19: 7, 201 8. 14: 9, I-2 :

45, 5-

62, 1o. 62, 11.

49, 20. 557;

USE

9,8: 9, 17-18 :

20, 12. 39, 10.

56, 10.

16, 8. 14, 17 ;

3,24 : 3, 31- 3 5, 33

20,715

$0

71, 9.

5, 19 : 295201: 25 210: 3» 25 :

18, 57.

2M 7; 4h

56, 8.

35 181:

73510:

61, 6. 1295221 65, 6. 2055»

25 14.

22,5;

225167

6, 36 : GATES

56, 6.

5; T-8

3, 9-104

239

Ecclesiasticus :

64, 10.

65, 64, 64, 64, 64, 64,

12. 11. 12. 22. 135. 14.

64, 51.

68, 15. 18, 51. T8530527

18, 53.

v9 "9 v

CÓ mH oH d QA 9 S M v" vw o9 Qo Oo OO OOm c

n NO rvevoe] vs xA 9o o9 eo

8, 20-21 8,22:

:

95:2): 9,5: 9,9: 9, I4-15 : 05 215: 9,22.: 0» 2345 9,25: IO, I-2 : ION: 105/805 10:101: IO: IO: ION IO, I2-I5 : IO, I4 : TOP DS ION ITE TOY 239105 22.: 105 240:

To» 2615 103 271: 10, 28 :

IO, 29 : 10; 319 Io, 34: SUE Ti» 28 TUS 4e

225532»

L7 15: T2922 122265 12, 26. 51, I5 ; 62, 12. 20, 4. TIS ET 58, 25.

18, 54.

20, 6. 20, 8.

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE

240

515. 14-

IIS

(001,85: 2/285

HB ONGLE IIS 9b

16:21 19, 6.

T85258: 18, 22/:

YI 10:

58, 24.

18, 28 :

II, I4 : II) Eb: 115216. DI24

Ecclesiasticus :

Ecclesiasticus :

Ecclesiasticus :

58, 32. 14, 24. 22, 4.

185220 19, I-2 : 105020:

14525.

HG

I1, 30

20, 9.

WESS

64, 16.

B

19,7:

75:9:

58, 35. I2, 30. 18, 58.

2I IO; 28, 6. 215.9; 16, 24 ;

225 I4:

on 39.

2:29 X50: 22» 101:

1; 12: 61, 15.

22; EBN:

24, d

65, 16. 22:191 61, 14. 229240: 22, 25-26 : — 64, 21. 64, 23.

22-29:

BI.

215015;

22:12

16, 25.

22,28-29:

32» 027 45,7.

222/20 220 BN 2200 2238 2s

64, 24. 20,110; 36s 3715 T*

31, 16.

23, I4 :

57, 8.

I9, 17-18 :

235 15-

2:25:27:

hi 27.

64, 56. 098645025. 175 05. 65, 8. 4» 14. 5, 16.

19, I8 : T0;UEDE. 19) 215: 105238: 19, 26 :

18, 59. 38, 18. 18, 61. 45 5; 16; 27. 6177.

2551505 25, Bie 255 12 255 1205 252 ESI 25, 16 :

s I4. Ex 16. 64, 25. 18, 68. 12, 39. I2, 40.

$8::255

19512815

215 0197-

2951222225

I0; 35.

15512/1232

58, 30. 8300174.

20,4: 20, 5-8 :

9, 416, 29.

25,24: 20: 4

21, I5. 58, 26.

r4 I6. T4» 24e

16, 22. 30, 8.

209 10/: 201 3r:

35, 8. 18, 62.

26, 30/5 26; X2::

2315 XT. 23, X4.

14, 6 : 14,9 : TM DI-I12 3

15387 30, 9. SIS.

20, 14-15 : 2o ITCISU 20,22

24, 30. E240 2T; 24, 32.

26:215 2g 0T 295 Qs

235 12. 58, 27. 290p Jf.

8-9: 19): II-I2 : XN:

64, 64, 24, 64,

18. 19. 29. 20.

125 8j

17, 19. 9519/5 49, 14. 64, 17.

19, I9, I9, I0

I2, IO :

64, 33.

I9, 15-16 :

I2NI2k

64, 58.

I9, 16-17:

16, 26.

HEUS E

64, 24.

12, 16-17 : T2NIS:19/: 125.185 125025: I23 Np: 15, 18-20 : 12355208:

181520 HA AT

13, 24 :

59, 10.

19, 27 :

61, 9.

235 T5

25, X9:

37, 9.

$25 7.

4. 194.

49, 21.

20,29 :

18, 6o.

27:93

14, 29.

14,16-17: 129.228: 15, I-2 : 155 75 15, 9-10 : 155 13r* 15,18 :

49,22. 18, 55. 18, 56. 24, 27. 18, 57. 12, 28. 14, 26.

20:30): 20731; 20,32: 215-122. : 2150. DS TES 23:00

I4, 30. 22:4. 18, 65. OUS 59, 11. 31, 20. 30, IO.

2] 125 275: E35: 27210: 2E 39e 275 I8-: 27 52718: 235 24:5

18, 61, X7, 64, 55 22 64,

157 208

I2, 29.

2T; 120

14, 28.

27,29 :

45, IO.

I6 dE 153 201: 10» Tf 1G 2

57» 912, 20. S919: 57, 10.

21 CAN. 271 T5 ZIMION 2S E

To 61, 8. 65, 15. 24, 33.

21» 2e 2. 229 28520: 28,8:

65, I7; 5s I9,

1624:

Sus.

2T SN.

24, 45.

28 T:

19, 18 ;

x6 si. 16; x5: 16: 25.:

61, 16. 44, 14. 38, 19.

21) 19):

24, 34 5 61, 10. 242-25.

20s pos 28:221

(OT IE I9, 17. 16, 50.

17518::

49, 15.

2195258:

555-127

28. 24.5

1

175/218:

95 10/;

2119024

18, 65.

28, 28:

16, 32.

PXLIPI B

69. 15. 19. 26. 17. 38. 27. 17. 198. 75

16.

ouam.

133/57

212285

18, 66.

28:129:50

2.63022.

8, 7.

33; 29'

24, 36.

29, rio

49, 23.

IS3 2-121:

9914. 16;

202020

24, 57.

20520:

GA, 28.

182155 18, 18 :

52, 6. 24, 28.

2226 DON TS

18, 67. 24, 58.

29, 5-6 : 20» 12*

48, 4. 49, 16.

14, 27 ;

22,8 :

32, I9.

29, 15 :

45, 8

19 2g T7262

82:

18, 19 :

44, 15.

16, 23.

23, 31!

22 Tm.

633 TUI.

66, 1r.

203-23

29, I4 :

49, 24.

49, 17.

241

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE Ecclesiasticus :

20: L$i* 20 P282

29, 31 : SOLE 30, 2-3 : 30, EI 504 15 30 1JUs 20:225: 2051238: 30, 24-25 : S0926:

49, 47, 47, 57; 57, 51, 57, 47,

12. T8. 11. 12. 15. 18. 9.

319 85

$2; IO.

I9, 19 ;

21:3285

31, 39 : 31,41: 329510

222/615

32, 10-12 : 32:132 229184:

225 20's 2254215: 225824822:525N* 2226/5 335, I: DE 33,5 * 33, 20 :

334 20.3 3591240 35,128 33, 26: 33, 27-28 : 33, 30 : 33, 31 : 33. 32 :

34, 8:

34, 14-15 : 54, 15 -

34, 16-17 : 54, 19 : 234912 XIf: 17

58, 31.

20, EX. 58, 28.

DIMIÓT

31, 36-37 :

51, T. 51, 9. 29, 6.

8-9 : (LR II-12 : 14:

352 215 S N2ON 263221: 37,1:

16, 34.

51s $2: 35015.

35, Y 35, 35,

52, 9.

54, 554» 5-

31,1401 31,34.

51, 6.

25501015

315 123;

3I 215 2122 31,25:

35,6 :

$258:

38, 20.

51,4 : 31, 6X

Ecclesiasticus : 54, 25-24: 51, 5. 72:10; 35,1: 35,4: 44, 17.

$4, 6.

2857; 54» T28, 28, 28, 28, 2854

8. 14. 10. 11. 12-

28; 3. 28, 9. 54, 8. 22315:

16, 57. 16, 55.

16, 56.

123422.

12:52*

AIoETO? 65, 18. 6o, 14. 57, 14.

12, 34.

18, 70.

24, 41. 51505565

NA

356:

$15. 8;

AX. 2:112. 47, 10. $2, EI, 64, 29.

64, 30. 65, 19. 65, 20.

57,7: aTLE2o. 57, 15 : 57,17: 27520: 2754 2:10: 27512.2

65, 21. 65, 22.

27721205:

IO E.

57,27: 37, 29 : 375 50731 : 37» 52-35 : 37, 34: 58, 1-2 :

58,5 : 38,7 :

38, 9-10 : 38, 11-12 : 38, 15 :

65, 9.

16, 28.

18, 75. 18, 74. 18, 75. 68, 17.

54. 416, 7.

74; 74. 74. 7,

34513

74, 6. 74. T-

38, 16 :

66, 15.

38, 19 : 905210: 2099252:

525912: S22 18, 76. 18, 77. 18, 78. 18, 79. 47» 11. 58, 29. E2594 E.

39, I : 39, 5 : 39, 5 : 2951231:521: 40, I3 : 40, 26 : 40, 28 :

3255506

57» 19.

40, 39 :

54, 9.

66, 62, 62, 62,

ZYT91

$7, 16. 12. 15. 17. 14.

62, 19. 62, 15. 62, 16. 192727

12, 3, 12, 12, 51,

55. I9. 36. 57. 4-

41, 15-16 : A282

605

A12:22

938:

425 IP: 42,7 :

22 ANTES 4221200 43» 57 5

204137 24, 42. 45, 9. 48, 6.

55,6:

66,2: Malachias :

AN ION Matthaeus: 2221 Sg t 54: d E $301: 51: DIE

59:

55220

5. 23-24 : 3» 33754 557: 6 L5 (o. ELE

6, 14-315 : 6, 24 : 6:125:

48, 5; 48, 7.

71-2: 71121 7; 15-14 : 7233208 QI2: XO: 10, 8 :

I0327E. 101298

103528: 10:275: L151093X120 12520

12:350: I2, 36-57: 13, 52 : 164618

I9, I4:

18, 64.

I9, 23-24 : 19, 29 : 215 223, 2-3 : 2255221:

38, 14.

15, 20.

24,

IOXIÓN

57, 209.

28525;

--

6,33: JI

59, 8.

Isaias :

5512291

Isaias :

79, 32,

4T,

15, 75 68, 36,

68, 39,

58,

TI,

2

2 65137; 5L. S. (cxvi1)

INDEX LOCORVM

242 Matthaeus

Iohannes :

:

24, I3 : EX RR 24, 20 :

24, 42

24, 46 : Matcus : 22212225:

9,25: 9, 59 : IO, 23 : IO, 24 : 11,22 : I1423* 15, 57 :

22, 81,

T AC og re. uim Si 25, Bon 352, 4

3 5 TI:

3 5: 23195

69, 1.

155 140: 16, 20 :

64, 1. 61:15

Apa 4, 20 :

226: 26, 2.

$221.

(O5 C 6, 18 : 78155:

2,38 :

38, 35;

26,

30, 30, 35, 35, 23,

$,38-39 :

65, I.

9, 2.

7,50:

10,54-55 : 14, 22 :

59,4. $652:

7.32: 7,38:

20,55:

49, 5-

8,1:

TIGE

35, 8.

9,25: I0351*: 11, 19::

29 T0:

9, 5.

Rom. : Mo MUS oM oH mM OM NCX CR Jae senta et

2301: 3, 14 : 4» 25 : 5» 31-5 6, 24 :

I2510/*

3, 25

67, 4.

13,4 :

2, 4.

5, 18

L45-

$, 20-21

35» 5-

6,1:

45; 4-

64221:

222v

6,235 :

25574:

SSSESE

12385.

3, 17 :

8, 24-25

24, 3.

4, 8-10 :

8, 28 :

3, 8.

105

6, 12 :

LIS 400

8, 51

49;

12,8

59, 5.

$3212

6, 36 : 6, 40 : IO, 20 : II, 54:

53531:

2, IO-II 5» 5-5

6,25 :

OU 20 : 55 : 55 : 57 :

«Gore

357: i E

Actus Apostolorum : 27;

Lucas:

HE 12, 12, 12, I2,

S. SCRIPTVRAE

14, 4.

2722.

67, 5.

9, 16 :

67, 6.

IO, IO :

8, 2.

15, 5-6 :

1857.

215.32. 2INS 36, 4. 6, 5.

115,3.

1553 13, 5. 17, 4-

40, 2. 54, 2-

69, 5. 26, 5.

zd.

20823

X35 » 17,:55 38, 4.

14, 20 :

68, 6.

14, 33 :

56, 5.

15.050055

38, 5.

Il Cor. : 62, 4.

56:43;

Ag:

80, 5.

6, 5-4 :

3200)

D

38, G.

6, 10 :

58, 9.

II, 20

175135

ION

$2392:

11,12. I$, 4.

SSEII85312:

42, 5.

12, 48 :

12, 2 12, 20€

TASCPIN:

T2910

IA

9,6:

45, 3.

16,4:

49, 6. 29, 4. 78, 5.

45, 2.

I2, I4

I4, 13-14 : 16,8 :

54; 18,

16, 15 :

17,

18, 14 :

20, 21, 21, 21,

34-36 : I9 : 34 : 56 :

12, 12

17,

12, I3 : I2» 0$5

12, 16 :

46, I5, 28,

won rope NOBIB HopUB UEEUH NOH MNe nri Pe T» NOE

TUETU

Cad

3, 36 :

6,57 :

35

67,

35,

8o,

» 65

(alias 64): 55; 7,18: 16,

T0234 9,31:

13,35 : YAP T 2 14, 25 :

Mo dMM

6:25

9,7:

II, I9:

12, 18^

2545:

I5;'10;:

46, 2.

I2)107:

3, 6.

2,6:

IO, 2.

5, IO

59, 435, 9.

Galat. :

14, 5 :

61, 2.

4, 18

76, 2.

14,6 :

IOND.

3551525

14, 7-8 :

66, 5.

5, 16 :

14, 13 : 14,17:

72, 4. 47, 5-

5» 26 : 6,5:

5129

36, 3.

6, 9:

34, 2. 38, 7. 46, 5. 46, 4. 4070715 73, 5-

I Cor. : TS2Y

6, 10

42,

I, 27

18, 6. 245121

5; 5;

151

20, 2.

2705

2,5:

26, 4.

4; 17-18 :

72,

5;

56, 5. 355335

T2519

:

I3, II

24, 5.

doy 18, 5. 5. 4-

14,5

Iohannes :

T$

42, 2.

HNRMHMME 2,9 :

5, 9.

49, 8.

Ephes

4,25

55, 5.

61515:

39, 2.

243

INDEX LOCORVM S. SCRIPTVRAE 19, 2. 44; 45; T. 252225, 5. 79» 2. 6o, 2. 42, 4.

I Timoth.: 4; 16 :

$11: $5350

68, 5. 16,5. 62, 5.

6x 6,8: 6,9: 6, 10 : ONT27:

43» 5-

II Timoth.

pu 2; T4 2, 19 : E S

32, 8.

33, IO. 7» $36, 6.

2I dU

30, 5. 80, 4.

58, 7.

4I, I.

39, 544» 55535. SI)$. 62, 6.

155 I Thessal. :

2/2314; 45. 5;5, 715.5.

55: 5, 14 : II Thessal. : 350

49, 69, 65, D 68, 81, AE

CELO

4,

7, :

4» 7-8

MUI:

:

4, 13-14 : $19!

44,6 16, 5. 12.

76, 4.

81, 6.

8, ISPetex TANI: I, 22* 25.7 2T 72 2; 19.5

5,56:

$, 9:

2, 13-14 : IIoh.: I, 8-9 : 2,4 : 2, IO-II : BDBBMUSNBNHOsR

451165:

34. 4-

25.9: 19, 5.

Mn ww-. Od *w ec SOLUM 58,

6.

35, 5 33, 6. HH or NMH MSN SON ONO. 53, 7Lo

5.

T2922.

» 15, 38,

3.

62,

5.

53.

12, 5. 2, 3.

I2, 4. T»

4-

»

5-

25, 5.

1; 2. 352; $-

4,4-

78,

5.

2I,

2v

II Petr. :

ME

ov9 vw

6,4;

Mp4 ZU

4, IO :

3,7: 5,9: 47: 25:8: $5:27*

62; 1

IO, 4. 79, 5.

7954:

4o II

2512

Hebr.: 6, 16 : 75: Io, 36: 1156: I2 I: 12; 13^: I2; I4: 12, 15 : 13,4 : 13,9: 13, 16:

64, 2.

II, 4;

64, 5. 55. 44; 5 41, 2.

2, 19-20 :

2328s 25 Js 25:215 a ION

Tac. :

I Timoth. : 15/51: 44-5 :

471: 45.9

I4, 5.

5, 16 :

:

15, $.

4, 6.

3, I8 : 44:

58, 8.

GI TS

285-2

12516. 57, 2. 56, 2. 6257.

lac. : 32, 9.

4, 19-20 : 4520:

Apocalypsis : 5, I9: DAS 128.

P

-

t

,

DUM

hài

£04

INDEX

SCRIPTORVM

Ambrosius

Serzuones :

De loseph patriarcha : Joe 65, 10

1,15

395 :

9, 14

Enchiridion :

Aristoteles

1170

Fragm. apud Diog. Laert. :

NOST LIT:

39, 12

Ps. Augustinus

153,26:

33,14

2IISIA

20522

Regula ad seruos Dei :

T

32, 23

nus

22524

Tractatus in Euangelium lobanuis : NoSt9:

15, IO

NIS ZI

225816

VII:

I;UIA IS 18 8, 9 et 1o 8, 11

In Iobannis epistulam ad Parthos tracfatus X :

v8

15, 12-14

S6 7-

I, 16

x5 87s

T2517,

Enarrationes

:

34,6:

54,7: 54, I2 :

56,14:

in. Psalmos : 2415037;

47, 12; 80,9

5, 21

25:29 53, 13

— 55,14

5:912 12 1:02802/2 20272

71,128:

11, 6

32, 21

108, 1 :

34, 8

:

108,2

85.28, 6t/33/6t/37/: 9:47.

254,2:

9, 12 et 17-18, 61 ct 68

254, 5 :

15,

291, 5:

6 et 25

45.225025. 6t.535

297, 1:

297,2

12, 46

302, I :

S1 um

304,2:

58

18, 96

302, I

55, I3

TX 9v: XII, I5 : SIT 12

Pd yl I, 15

$4, 1: 107,2

Epistulae :

15 157

I, IO

"Appendix sermonum :

Augustinus

$4.4

350,2-3:

"Ad fratres in eremo : 15,9

I95:

Basilius

"Admonitio ad filium spiritualem : I510711:295 10:52 2

3: 4 ($9

D XT30205: 82:70

5475; 5.48; 56, 14; 73, 21

9:

lo:

252 2 41622150502 3T EE ON 53,555

25,16; 49, 53

74,94;/71, 19

L1:9062:525

12:0: 13:

7, 515:69.25/ 81,45 IO, 54-55 ; 10, 59-60

98,4:

I LI

I4:

28,27-531

15, 27 731, I2

15:

10,56; 41,7

127,16:

. 58,55

I, I9

5.51;

2, 36

51:20802702 8:

3»495

15047/:12:13 915122201502 94 01512985015 45, 30

99, 15 : T2/ 510: 15255120:

ISUCCUAS

16: 10,57; 16, 46 171: 259 G181:8655022:868:510-20.

10:5802:23082»46

INDEX SCRIPTORVM

246

4 54:

Cassianus

6,5:

Conlationes :

210221: 9,35, 3:

09220

6,5:

10, 62 T7T»517

5, 20

10, 48 :

35,1:

25.20 35, 5: 41,1: 555:

65, 5 :

64,1: 64,4 :

189, 1 : 197,1:

29, 29, 21, 25,

9 ; 29, 14-16 17 39 24

9, 14

9, 755 9, 7) 9, 76 9, 74 IO, 9-10 IO, II

199, I : 199,2 : 199, 6 :

IO? 12 10, I3-I15 1, 48 ; 10, 16

222.2: 2233520:

78, 8-12 1, 8

235, 7 :

I, 51

234, 3:

1, 48 ; 4, 47

T» 23, 21, 13, 7»

55 24-25 59 26 545 15, 24

Ps. Caesarius

Homilia : Cicero

De Oratore : 2 32, 42

78, 47 89, 25

I4 :

42, 16; 74, 8

De dominica orattone :

220

2, 50-52

52 :

7,52

3935

7» 53

De mortalitate :

2007 Ad

26, 25 Fortunatum :

2

T7, 18

-Ad Demetrianum :

17:

78, 45

25 :

50, 39

18 :

58, 46 ; 78, 46

De opere et eleemosynis :

5

8:

44, 23

49, 49

1:

TT» 19

2st

18, 1 1I

Sn:

10 : 14 :

Epistula ii ad lacobum : 1x, 49

Epistula iv : 19, 26 Recognitiones : 2,20-21: (69,9

14, 57 3, 65 ; 11, 48 8, 40 5, 64

2, 58

29$ 2, 57

Epistulae :

74, 10 :

Ps. Clemens

2, 356 : 5, 31: 3/415 3, $4:

I:

£8

De bono patientiae :

I6 : 29, totum capitulum

DE

2, 55 5, 65 I, 46 ; 2, 54.

De lapsis :

5, 18 15, 27

Regula monachorum : 1,4: PISCIS 2,4: 223 9: 2,7:

6: 14 : 24 :

9, 74

198, 4 : 198, 5 :

255, 5 : 237, 4 :

De catbolicae ecclesiae unitate :

25, 24

29, 7-8 ; 29, 10-15

7, 50; 65, 5

19, 25

De babitu uirginum : 27220

HE

Sermones :

19, 26

Cyprianus

Caesarius

12,5 :

38, 42

71, 18 5;77, 17

Ephraem De die iudicii : I, 52 ; 6, 28-30 Dicta :

3» 333 3, 555 45. 27 i 64, 54 "Adhortatio

40, 36-40

ad monacbos :

INDEX SCRIPTORVM Sermo asceticus :

Homiliae in. Ezechielem :

15, 28 ; 40, 36-40 ; 45, 10-11; 45, 356

Eusebius

ITA ps

I,I8 :

Gallicanus

2,3:

Honilia : OT

TIS05

009725

MITOIS B

1I, 46 ; 16, 47 ; 30, 25

SSTONÓTS

1,49 16, 47

Euagtrius

Sententiae : II, 3-4: . IO, 64 18 :

6o 78 85 95

25, 18

19, 30

82 T

25 4:9

20: 18

6,4:

4, 26

: : : :

78, 48 40, 32 71, 20

I9, 25

38,32

7,9:

81,16

7,24:

21:21

Il9x3*1655 IIS 2; LIS 52014

Reiensis

Sermones :

CE

75:915

7,10: 7 21: 7,22:

40, 35

107 :

Gregorius Magnus

P;

Moralia siue. Expositio in Iob : Praefatio

25 9s jud 41

VER

0825 TO

538,55 4,24; 7,25 53,37; 5,62 6,15; 8,27

918, 0T AGMIO

2T 2, 28

Zl

$. i^ 7b 855 po E

32, 85

48, 10

emer Cose ds

45.

Io, 34 ; 49, 36

746, 12 862. 14

$924: 155148

42, 10 ; 42, I3 25, 14 ; 42, 14

87179960; ET

9:195: [I 1:5

93, 16

2,24

OMESHEUCIDSPT,

$323

6:65

025

ZO LE . E VON

54:

$56: 18, 89; 58, 42-44 82110721851; 19/3554: 012

9,1:

8, I0-II: 54, 15

II, 22

I0, 35 ;79, 6

4 217

4, 28-29 ;4, 55 523, 14;

26, 12 ; 46, 8-9 4 305 55,95;

55,11;

48, 9

9,13:

70, 14

9,6 :

12:6 29,34 t.

05715 p5 165,125

19,7 : TII

6, 16 20, 2I

LIN TI

3, 38 ; 11, 17 31, 27 ; 32, 84; 55, 18

26, 37: 26, 25 531, 45: |.$8, 45 233,47

* . 25, 15

24 40

XU

1/4T4215

Homiliae xl in Euangelia :

272

2:600:

I, 34

7,6:

7:82:08

38, 43

Faustus

29 100:092

68, 18

G MIA

DE 7,5: 19,21 TUAUCEUIOS22

40, 31

267

5o:

2o MN

6, 19 :

34 :

32,81-82;

xiu 2 121

$553: — 71, 16; 75, 19 57: 769

,

:

6, 10-11

14,55; 78, 21

3.8: — 14,335 73, 18

91216

9: 10:

247

Te 2

I, 30 ; I, 35 ; 42, I2

12,1:

32, 85-86

12322:

20, 22-23

209152::280520:920

I2, 4 :

9, 40

37,55:

PAX

9, 41

1S

22,8

ETO

I5, 5 :

II, 25

SXCVILL * 8, 15 35.26; 17 0132775 XN Ue HE

13,6 : 14,2 :

25, 15 32, 76

XXVI

142020

78, 22

Do SET0 EE T8, 98

INDEX SCRIPTORVM

248 14465

6o, 16

39,4:

38, 50

ns E I7,4: 175,7: IJPI25 17,14:

52:047

29:192: 39,9:

66, 16 33, 20 ; 45, 14

2Ph fn 32, 78 32, 79

doa

I9, 2: 10247 ESSE

I9,4 : 19,7 :

NON Mo» vo.

24, 24,

32, 55-56 ; 32, 63-64

28320 2, 29

4, 31 41, I2

N

Lm

45, 9; 58, 41

8, 25-26

Regula pastoralis : 1, prologus : 52, 51

32, 525 32, 65:32: 89 32, 57-59 ; 76, 10

4, 35

14097

22; 67-68

42, II 2:20

261 1,9:

32, 65 17,26

32, 62

TION

ZGLI

67, 12

D TIE

32, 54

2257/25220 3, 40 3, 39 3, 34

BRA 2,4:

20

3512215175513-5 33, 19 19024.250:02:52 5 12 4T T; 2

DIIS M QNA no

ZG a

11: 12:

725 Q9 QNA NO oH Qn 9H Am

45,22

50, II

II, 24

S N I v* MO ^o9

39,10:

7, 23 64, 44 1:1265112133:/5:12/:91377 $, 11

4, 36 64, 43 25: 315885,32 3,1525 FINIO 3, 42 ; 60, 17

31, 26 II;

25

IO, 55 ; 45, 12 ; 45, 17-18

bip

2,

5

2,6:

25, 14:0 90, 55 32, 69 i: IO, 36 ;32, 70-71; 79, 7

:

I,

32

32, 74; 44, 22

3,8:

31, 25

25 T4

B2

59:

1,27;

3, 19 :

2,27;

2,56

IO, 37-38 ; 21, 23

AI

49, 35

3, 25 :

3, 24

3,29 :

25, II

3, 30

9, 27

Dialogorum libri iv : 3, 1/:

32, 48

DAN

40, 22

AERUE 502 834, 60 :

6, 12 66, 15 5, 1O

Registrum epistularum : 1,52

HY

4, 2I

34, 16 : 354: 35325505 35, T7: 35,9: 37,5: 37, 5: 27:9 I5 299 7E: Asp R 38, 14:

39, 5:

I, 5I

Hegesippus

6, I, 9, 9,

XIDTSDEIE I5u18;.2

15 37 55 51

Historiae :

2, 60; 48, 11-12 - 66,20

9, 28

2, 24 23126

22s 2, 22

I, 25 45, 15 ; 45, 15-16 5; 43-44

45, 45, 4, 23,

25-25 26 ; 65, 15 25 I0; 55, 19

Hesiodus

Opera et Dies : VIMIOLE

80, 24

Hieronymus (*) In lonam:

2:9 3,5:

9, 25 9, 22

5.9:

18, 84

(9 Locos S. Hieronymi explicauit P. Antin. Cuius nomen grato animo hic

recolimus.

INDEX SCRIPTORVM 5, IO : 4, I0 :

9, 24 32, 54

In Euangelium Matthaei : SAIT2$* 5,29: $,42-43 : T,15-14: 9, 15 : 9, 17 : 9, 20 : IO, 26 :

20, 14 25, 7 52,29-30 II,7 54, IO 15, 7 27, 5 78, 19

IO, 29 :

81, 1o

10, 27: 13, 51 : 10; 27:

56, 12 32, 51 59, 12

I8. IQ I9, 21:

$4, I1 11,8

2010251: 2155241 22,55 : o2 TE.

4, 27, 77, II,

24504213

23, 8

25,9:

27,7

25, II : 25, 14-15 :. 25202 T8

33, 17 33, 18 62, 20

25,24:

17, 25

20 6 15 9-1IO

In epistulam ad Epbesios : WEE 4, II :

2913 32, 27

54:

24, 45

4; 51

19, 20

In epistulam ad litum .: WAT E

28, 15

"Aduersus

Heluidium :

I: T6 20 :

16, 38 40, 16 I3, II

"Apologia aduersus libros. Rufini : 1, 172* Vita

8, 14

$. Pauli:

2:

78, 18

Epistulae : 6; 5 15:

565:

39, 12 5, 27

XOT. IJ 010:

8o, 10 2, 18

184,4, 2:

9, 21 18, 85 21,07

17.25.20

21,9 : 226» 2227: 21

36, 5,2:

38, 25 T» 19

5o, 6

46. $0, 52, $2:

12727. 10,4 : 5,3:

6221:

$2,7,2: S2 ENIM $2,9,5: 52, I1, 5 : 52, 11,4 :

52: 12 1052/1291

52, I4, I :

ELO

53, 1,4: 53,5, 4: 535,7] * 55, 1:

$3510, 12 $3, IL, 3 : 54,5, 1: 54,5,4:

$4, 6,4:

40, IO, 49, 49, IO, 32, 73,

15 24-25 51 52 19 ; 52, 57 38-39 11-12

28, 16-17 IO, 18

I0» 2r

20, 16 41, IO 12210 26, 8 735,9 TT, 14 TT. 15 81, 11

XX9ULT

38, 24 ; 56, 15 40, 17-18

22, 5

547,5: 54,9, 5: $4,9, 5:

78, 15

$4, 106, 5 : 54,123, 5 :

10,22728:1X9

$4, 10,2 :

78, 16 21, 21 IO, 23

5, 25; 64, 41

41, II JP HE

58, 37; 70, 1o 28, 18 21, 18

27, lI 735, 13 81, 12

26, 9 40, Il, 40, 40, 67,

IO I2 I2 II 11

6, 9 57, 21

76, 7

15, 18

55, 15 40, I4 79; 5 25,9 66, 14 7T, X1

64, 40

$0, 95; TT], 12 50, IO 32, 40-41 1o, 26 32, 42 32, 45-44 21,22; 32,45

INDEX SCRIPTORVM

250 33825 10: 7151492. 713175424:

22, 6 11, 15 : 1, 38 ; 64, 42

2,7: 53, 26 2; 12.51210335,122

gONINYS 2030720785

17, 24 43, 7

2, 15 : 5,1:

13, 9

5,5:

I, 40

5,5: 3,6: 5,7:

5, 55 I, 41 1, 42 ; 5, 52 ; 5, 56

3,8: 3,9:

3, 57 3, 58

35, 12 35, 13

79,8, 1:

9351015

1092057213 20/755 0287

793110, 2.: 100282429: 108, 18, 1 :

9, 19; 58, 36 153017

108,20,5: 1908,31, 1:'

40, 5-6 "989717

50, 8

2,6:

DS

35, 25 35, 27 I, 39

22155

109,2, 5 :

24, 46

4, 1-2 101-3498

11723,2 II7,1,4:

40, 19 41, 9

51: 52:

I117,2,1:

9, 20

55:

35, 14

117, 6,4

21, 19

57:

35, 17

13209 1, I4:

453, 8

$, 10. ;

35, 15

22 50

TS

26, 7

5511277

35, 16

125,8, 5 :

15, 8

515:

118, 2, 5

2, I9

$58:

35, 18

3519

1225513./27* 125.14, 3:

21, 16 76, 8

I25, lI:

78, 13

1255]7:522: 125,7, 4:

40, 13 78, 14

12558. I5

40, 7

85155

I1; 3I

125,8,2 : 125,9, I:

Tb 1 77,8

28 8 9

9,4: 9,6:

I0, 3: T1232 I1, 7

II, 55 II, 34

9 IO

I2 T2527

6, 21 6, 22

I259, T:

1255105 /20* 125) I1, I: 125-112

12$ 1291272 12555 145 1:

IO, 17

32, 40, 49, 81, 27,

Is 2

20 12 22, IO

58:

II, 44

8:27 8,4:

6, 19 II, 30; II, 45

qt

$46

20, 30 76, 15 16, 14

125,15, 1: — 5.9 125, 16, 5 :

79, 8

12, 3 : 12345

6, 24

L2 S TON:

41, 8; 77, 10

12, 83

6, 25

1295005121: T2$9 0070905

T1411265562 21 II, I4

T2514: T2524.

8, 39-30 8, 31

15; 2 : MOLVE 1,5:

icis $67 8, 53

15,6 :

9, 49

Hilarius "E ; De Trinitate :

1, 18

81, 43-44

Isidorus

2 — Sententiarum 1. iii ;

Il,

15, 8:

32::1303 13, 5 :

6, 25

9»59

9, 51 9, 46 ;9, 48

TORIA:

18, 96

13, I8:

1,2:

18, 97

14,4:

253, 20-22

9, 52 9,» 55 22, I4 9» 54

I;45: 19452 1,6:

18, 98 18, 99 18, 100

14,5 : 14, 6 : 14,7:

T7

18, IoI

14583

22,15

1,8: I, IO 1; II

18, 102 18, 103 18, 104

TS 16,4: 20,5:

$0, 12 9, 47 8, 34 20, 25

ISI2

18, 105

22 2.

cog

dsn

25, 10 :

2,2:

35; 25

25,1:

2545

353, 24

25,2:

9, 43 58, 56

58, 57

E

INDEX SCRIPTORVM 25,5 : 25,9 :

38, 38 38, 39

29, 26 :

29:270:

255 10;

30,

1;

25I

41,4: 41,7:

30, 19 30, 20

8, 55

4I, IO :

30, 22

8, 36

42:61:

10, 65

38, 40

139,12

ATUS

|

30, 21

42, 702

duo st

30,2: 30,5:

39, 15 39, 14

42, 10: 45,1:

IO, 52-55 28, 23

39,5: 30, 7 : SIE

39, 16 39, 17 57, 10

45,5 : 45, 7: 44; I 39.

28, 25 28, 26 ort

30,4 :

31,2:

39, 15

43,2 :

:

28, 24

57, 1I

44,2:

IO, 42

357, 14

44, 6 :

IO, 45

it4: 315,5:

JI37AEE 37,13

31,7:

37, 15

2300 s

27:413

37, 16

44,9 :

IO, 45

22; Y:

D

NIS

AX, LIS

EIOS 47

32,5:

27, 15

44, 12:

IO, 48

32,4: 22:16:

27, 14 27, 16

44, 15: 44, 16:

10, 49 110550

1,4:

50, 14 50, 15

31,6 :

31,8:

3.1:

33,4: 91:

385 S 34, BOO

SES 6 : AE 26; 1: 36:3: 36,4: 36, 6 : 3753.3

3758:

DSUR 28:2: 38, 2s

38,4: 58, 5 :

38,7 :

29; 1r*

39, 5 :

39, 8: 39,9 :

39, 13: 39,17:

44,5: 44, 4. tie 44; 8:

44. IOK

2717

HL

27, 18 19-20

27, 20, 20, 20,

12:

19/7 156 1,777 1,8:

531 24 26

139,45 E19::44

Io, 359

106, 46

5915

2$ 2:0:

50, 16 66, 17 50, 17 50, 18 878240 $0, 19 50, 20 $0, 21

17, 29

2,7:

50, 22

17, 50

41:

26:15:82 26, 18 26, 19 26, 20 17, 28

6» T7

21525 L7329

17, 31 4, 358

12,32

21, 26 21, 27

21, 28 21, 29

159 I ID: 2I

2,197: 25:10

$55: 57:

5,10:

50, 23 $0, 24

59525

78, 24 78, 25

78,26

55:121: 09 73327 SERIA

78, 28

$2:16:0 $5.19:

42:3 80177 78,29

17,53 2I, 530 ORIS NN INA 39, 10 15 v21791 SODZOHNENE IN 2

5,24: $5.35: 6,4:

40,13:*

$»36:

$37:

78,30 78,51 78,32

78,53

78, 34

39,24: 39,25 :

15,12 15,I5

ONT4

MEUGNST

49,4:

I3, 16

T1:

7.33

12, I9

75:

7» 55

41,2:

30, 17

7244

7,28

1528:

30, 18

40, 5 : 49, 6 : 219; 7/-

41I:

135015

3257.5 95212 53 9, 66 ; 15, 18 30, 16

66: 78,55 6,7: — 78,56 TR n4

T7:

7, X0 :

734 7527 7, 356 7» 57

INDEX SCRIPTORVM

252

2:329

7, 38

29,

7» 39 7, 40 7, 50 7, 51 7, 41 7,42 7» 45 T» 44 T» 45

29,

7, 46

7, 7; 81, 81,

29 32 17 18-19

$1, 20 81, 21 81, 22

515123 auó

9,7: 9; 10

oo

»

EI II, IY. I 12,

15, 15, 15, 14, oM oMMS UN dAXS OOovA 14, Mom 14,4 : LOW T6227:

Lx. 16,4 : 16, 7.: T7, X07

19 4

1821

19, 20, 22, OOBOO 25, NOE. 25, oM oH MEM 25; MOM 6NO 2 25, 25, 25, 27, MAX M IRCIMD ODE co 2], NOM 275,4: 27,5: 27,7]:

2822: 200907

81, 24 81, 25

81, 26 81927 81, 28

81, 81, 81, 81,

29 30 51 52

81, 81, 81, 81, 81,

33 34 55 36 57

81, 358 81, 39

69, I1, 1I, I1,

13; 81, 40 55 36 57

II, 358 II, 39 II, 4O II, 32 TINI 4» 39 ; 49, 25 II, 42 II, 45 20327, 20, 28 17, 27 25322 15, 23 15, 24 15, 25 I, 45 5, 17 5, 15

5, 16

5» 59

3, 60; 64, 45

29,

27 35 4:

29,

$:

29,

6:

30, Z5 30, 51, 32, 32, 34; 34; 356, 57; 37; 57; 40, 41, ON MONS MESA ON VS MM 44; oH 46, 46, E 46, 46, 46, 46, NNNM Ru NO 46, rn 46, N 47» 47; N "^ot on

oM M

MS "

48, 48, 48, 48, 48,

m

55, 54; 555

64, 64, 64, 64, 64, 64, 64, 65,

46 47 48 49 50 51 52 15

31, 32, 32, 32, 32, 32, 32, 32, 32,

29 9o 91 92 93 94 95 96 97

32, 51, 31, 31, 31,

98 30 31 52 33

79,

20

79,

21

31, 28

32, 107-108

79,22

62, 22 62, 18

30, 58, 58, 58, 58, 59,

I5 48 49 5o 51 14

72,21

70, 25

5o, 26

58,

58, 58, 58, 58, 59, ww NoOO0-A GONnM NwN MM HH - . 59, ONE 59; Ll 59; 59, MonM vw N M

VA m LEm

MN QA

No

I2 14: 5: Ts

6o, T8. 61, Is

59, 27

5o, 28

2,42 78, 39 2, 45 30, I4 59, 15 58, 52 58, 62

58, 53 58, 54

58, 58, 44, 49,

56 57 24 358

49, 49, 49, 49,

39 40 4I 42

20, 29

49; 45 80, 15

,

505 15

INDEX SCRIPTORVM 6153: 61,5: 61,6 : OX

80, 8o, 80, 8o,

62,5: 62, 5 :

62,4:

14-15 16 17

18

2 ON 27 T3: 2909.20: POR

41; AI, 41, 39,

80, 19

2,55:

— 39,20

$8, 47

2,57:

— 39,22

80, 20

62,9 : 62,10: 62, 12:

2, 56 :

80, 21 . 80,22 . 66, 18-19

: - rerum :; De differentiis 25 13 0E: 1544 "T Synonymorum d. ii: IS TT. 79, 24

5254

19.201:

21583: DM OIN 262

:

2r gI

2, 45 ; $0, 29 ; 78, 41

2,73:

$50, 30

2:765:

15/225

50, 32

2,85

5,190:

150,51

1,45: T SU

X, $41 3. Jos

27, 24 15 ; 46, 15; 67, 13 65, 18, 108-109 ; 24, 50 18, 110; 32, 99-100 32, 101-102 ? 9:7755132; 1035132, 106

c

o; T9 16, 44

— 16,45

32, 104

2, 77:5

32, Xó$

72:22

$09,33

2,87:

2:188:

58, 55

8,37; 34, 9

2, 89 :

58, 58

9, 7o

250

80, 11

9, 68

1,55 :

39, 24 52, 14 85395026, :16 5,026215

BE

1,3229.

1365070, 016 P4570 I7 15 ; 70, 18 18-19

39, 2I

2,65 : 2565 2,67: 2, 68 : 2, 69 :

2, 44

80, 23

1, 28

253

9, 69 ; 34, 10

4, 46

2, 89-90 : 58, 34 14

2, Je

58, 41

2,92: . 58, 59-60 25035: 20505

$8, 61 80, 12

PI OUS

13, 23.—1,-36

2:967:

49, 44

2, 8-9: 2,9

2; Et

21, 34 153, 21 ; 21, 55

7, 47

2,15:

2,97:

7; 48-49

2, T4 5

IO, 40

z":

"s 2 38

49, 47-48

Fato dele

81, 42

De ecclesiasticis. officiis :

2 ION: 2T 2,022.

4» 40 4, A1: 46:15 4» 42-43 ; 46, 14

2,23: 2247

4, 44 4» 45, 6, 27; 9, 71

TI EE

reco na 5::160::09022480 I35I12 9, 61

2,25: — 23,16; 23,19; 34, 1I 2,26: 2,233

12,46; 50,34 2; 46; 55,20

251205;

$5, 21

2301 2X

2547/5 If

E ;E:

m i 64, 53 69, 12

193124

20, I5

2,45:

D. 20

2, 44 : bdo 2, 46 :

9, 57 9, 58

9, 56

Tor 6:

6, 26

17,7:

6, 20; 9, 59

17,9:

9, 6o

za

2524

:

2 PASTE

2B

16, 41 ; 79, 15

"n

» 29

Iulianus Pomerius

3, 9-10 17 5 79, 79.

16,42-43

17,4 : 17,5.

Testimonia diuinae scripturae : : 8. 28

79, 11 79, 12

2,49:

9, 62 9, 55

Ps. Isidorus

2, 39-40 :. 64, 56 2242:

14, 6 : 17,2:

17,3 :

2, 48

2, 38 2,39:

49,45-46

2,98:

II,

; cotniemplatiua Eie ; De uita I NES: 21924 4,2:

2, 2I

EE

51, 21-22

52:

31, 25

254

INDEX SCRIPTORVM 6:

79, 13

TIE

8, 28

8:

16,5: ivt

32, 46

;

22 18229/20 TII:

Origenes

.

I1, 16

10, 28

IO, 30 10,215,128) 20 172251: 52G ET

EARN

In Exodum :

$4 6,2: ; DM

57:

2p

$39 49

$,2::

29. 2T

05:8

I0, 4 : 13 : 15,2: ZON2I.

Io, 27 I, 20 3, 29 15.21

Maximus

) "Taurinensis

Hozilia : 85 :

De octo spiritibus malitiae : DE 10, 65-71

I0, 73-74

5: 4:

27, 22 21, 40

9-1I

19, 27-28

OE 91

11A

32, 20 ;34, 7 4, 16 8, 8

16, 48

IO, 72 ; 2I, 41-42 2, 59

x

Prosper Aquitanus

Sententiae ex operibus S. "Augustini ert 30, I9

nal

2,15

Nilus

zu

rio:

3 dere; Martinus Dumiensis "Apopbtbegmata : 89 : 40, 29 Porcatius Monita :

10,/6755121,:42/5040,:27

9735 78, 67

In Leuiticum : 3,2: 45, 11

GPEIET

Ps. Macarius Epistula :

pod

8, 59

175.(alias.174) 5 — 1,23 $5. 14 329 (alias 327) : ^ 1, 14

208 :

Vitae Patrum nm, 65 : m, 64 :

HI, 134 :

V, 4, 42 : 4, 49 :

TONS: 15, 47 :

VII, I$ 310

40, 26 40, 27/5540. 24.

41, 16

7, 56 19, 29

16, 39 4, 48 40, 27

"$5

II, 47

20, 32-33

19,75

4» 49 ;4, 52

16 :

20, 35

13, 12^:

4, 51

T2 T

4, $0

III

EXCERPTA Acta Apostolorum

NON

REPERTA

Caesarius ,

Gregorius Magnus

67, 5

15, 25

36, 12.13.14.15

Ambrosius

Ps. Clemens

35:30

8, 15

32, 109 j

12, 45 16, 40

Cyprianus

28,22

o ume

65, 11

25,17

Augustinus

I, 9.12.13 3,22

4, 18.19

6, 6.7.8 7, 1415.16.17 9:12.12

9, 15.15 10, 8

15, 4.5 I4, 51.52 15, I I.15.16 T7 2T 18, 80.81.82

2115 25, 10 26, 10

32, 25.26 35, 15 38, 21

42, 6.7.8.9

43, 6

44, 18.19.20 48, 8

49, 25.26.27.28.29.30 50, 4-5

58, 58 64, 39 79, 7 71, 15

Basilius

3, 45 43, 12 4$» 31.32.33.34.

50, 36. 57. 58

Ephraem

3, 66. 67 45, 55

Eusebius Gallicanus 15,27

30, 25

Ea 71, 25 75;

22.25

Js ET

78, 50.51

38, 28.29.35.34

40, 20.21

42, 15

44, 21 45, 19.20.21.28.29

49, 34.57

58, 39.40

59, 15

73.17 81, I3 Hegesippus

1522

P. e 67, 14

71, 24 Hieronymus

3, 28

59

* 25 18 9,

16

IO, 29.32 12, 42

Gregorius Magnus

17:22 25, 1I.I2

I, 28. 29. 36

d 1615

8, 22.2

2E

67, 10

di

$, 13.14

ns

6, 14.17

12, 18 19

22021222

719, 9.12

75, 14

8, 16.17.18.19.20.23.24

9, 29.30.32.53.54-36.58. pilorius

II, 20.21.26.27 I2, 44 14, 54

15, 18, 20, 25,

20.21 85.86.87.90 I9 I2

9, 26 24, 47

38, 26

Isidorus

24, 48.49 26, 13.14.22.24

I, 45 2, 4I

32, 49.50.53.60.61.72.87

3, $4.61

INDEX SCRIPTORVM

256 Isidorus

4, 57 9, 42-44-45.63.64.65 12, 47

I3, 18, 22. 23,

14.20.22 106.107 LI 18.23

39, 23

Isidorus

765, 16

64, 55 71,17 76, 12

77, 16 78, 38.42.43.44

Vitae Patrum

4» 55

7, 58 20, 21, 30, 40, 50,

54 45 24.26 25.30.55 40

78, 49

50, 35

Origenes

59, 16

222

52, 15.16

Haec sunt 240 excerpta nonfepetta inter 2505 sententias.

IV

INDEX

VERBORVM

Abnegare : — quod habet — sua,

semetipsum

11, 25 ;

II, 4I ; — se-

ipsum a malis 18, 85. Abrenuntiatio : — corporis, mentis C190

Abscedere : — concessa 9, 28. Abscindere : cum dolote — 31, 50; — a carnali dilectione 38, 55. Absoluete : pastoris sententia -uit 75, 3; sub magno moderamine — 75, 5 ; — indiscrete timere 75, 5. Abstinentia : 10 ; — secteta 20, 34 ;

— gignit castitatem 21, 40 ; per -m crucem baiulate 45, 15 ; pef -m afíHigitur corpus 45, 17. Accendete : sibimetipsis accensi sunt 76, 9 ; -ti in amore uctitatis G2 ETE Acceptio petsonatum : 59 passiz. Accusate : — se peccasse 8, 10 ; — quod fecit 8, 27; — quod fecimus 41, 8; te -sa 50, 31 ; non qui -satut reus est 72, 22.

Accusatot : — sui 6, 25 ; 8, 29. Actiter : — dormientes 78, 34. Actius : diabolus — saeuit 78, 29. Actus — VOX : 32, 50. Adimplere : efficacitet — 32, 92. Adiutorium : ex diuino -rio 42, 11. Admirare : quod alter -retur in alteto 35, 17. Admonete : — abstinentes 10, 38; — ad bene uiuendum 32, 89 ; — se-

CICLON TE 2e Adolescens : -tes christiani 10, 23. Adolescentia : -ae tempora 32, 81. Aduersati : diligere qui -satur 1, 22 ; qui tibi -santur

50,

32;

iustus

tollerando -sabit 2, 43 Aduetsarius : ab antiquo -tio tenta-

menta 2, 22 ; funde pro -rio pre-

cem 55 12. Aduersitas : -tibus mundi gaudere I1, 35 ; aliqua -e percussum 64, 47. Aduersus : patientia in -is 2, 46; patientia repellit -a 2, 57 ; dum

ASCETICORVM

(*)

ista -a sentiunt 11, 36; -a alteri pertimescete 42, 13; iustus in -is 50, 26 ; formidare -a 50, 27 ; erudiunt -aà 50, 27; -a patienter tolerate 50, 31; poena de -is mundi 58, 46 ; dum -a ptocedunt 64, 47 ; -a in aliis indicamus 7o,

21;

quzlibet

-a iustus

patitur

78, 32.

Adulare : fauot -antis 20, 23. Adulter : -eri fidem polliciatur 37, T Adulterari: -atur quod non ex bonitate datur 48, 8. Adulterium : fornicatio carnis — est 2I Aedificare : ecclesiam |Christi 73, 9; uetbum quod non -cat QUÍcSETO EINE Aeget: — impatiens per dolorem 74,, 8. Aegtitudo : -dines pati ro, 6o. Aegtotatio : — prolixior $50, 11. Aequanimiter : — tolerate 2, 42 ; 2, 56 ; — sustinere 31, 22. Aequus : -uum iudicium 59, 12. Aestimare : — omnes supetiores tibi 4, 40 ; se minimum cunctis — 40,

23.

Aeternitas — Tempora : 80, 25. Affectio : quatuor sunt qualitates -num 6, 24 Affectus : — desideriorum 6, 22; — sincetitatis 9, 17; — peccati 9, 65 ; curam getere alicuius ex -tu 32, 109 ; — compassionis et consolationis 49, 39 ; — iustitiae diuinae contrarius 64, 47. Affectus - Effectus : 7, 30. Afficere : animam electi — 6, 25; — corpus Io, 35 ; - mentem 15, 26. Afflictio : pro tempotali -e 45, 16 ; pet -m iudicate 50, 15 ; -onibus uulnetatus 32, 56. Affligere : — corpus r, 50 ; qui -git et qui -gitur mortalis 2, 44 ; se

(*) Loci S. Scripturae hic non adnotantur. Facilius eos fepetias in indice locorum ac concordantia S. Scripturae.

18

L. $. (cxvir)

INDEX VERBORVM

258

desiderio -git 6, 12 ; — carnem Io, 61; metus gehennae -gat 23, 26 ; — animam 34, 6; — cotpus, animum 45, 17 ; -gi ab iniquis 50, 28; in praesenti -gi

SONE20: ! Aggtauati: cutatum ponderibus — 58, 48. ! Altiora - Humiliota : 77, 11. Amate: 64; — Christum r, 17; — proximum I, 23; 45, 20; — quem portat 2, 28 ; 2, 51 ; - Deum

3, 37 53, 62 ; - quemlibet 5, 45 ;

— aliquid 3, 64; quae -auit indulcauit 5, 67 ; qui inuidit non Caters s 125

AftPentuie25

5185

plus — quam timete 232, 25; 32, 104; — pastotem summum 32, 67 ; patentes ac filios 56, 12 ; non erudit nisi quem amat 77, 12 ; ueritas est amanda 81, 57. Amatitudo : ira cuius — species r9, 20; — sequentis iudicii 23, 10; 55, I9; ex -e mitigate 32, 56. Amatus : -a mots I5, 20; de -is seminibus 81, 9. Amatot : — uanae gloriae 20, 27. Ambitio : a mundi -e ieiunare 10, 39 ; — tettenae possessionis 11, 16. Ambitiosus : — habitus 9, 22. Amens : quicquid — loquitur uocifetatio est 24, 46. Amentia : — est cum strepitu ridere

$5221.

Amicitia : 64. Amicus : -um diligere 1, 25 ; 1,35 ; 3, 44 ; -Cci qui petsequuntut 5, 15 ; consiliatorem -um inhabitare 65, 25; qualis sermo talis — 79, 1o. Amittete : — dilectionem 53, 61; graui dolore — 30, 13 ; quod manifestando potes — 46, 15 ; filium — 57, 21; sine dolote — 58, 44. Amoenus : -na ptfata conspicete 6o, 16. Amor: — catitatis 1, 12; — Dei

1; 23.5.3, /345/ 3,308 $6: E25 Tata mens pef -tem 2, 51 ; — sanctus 3, 25 ; 64, 41 ; — ordinem nescit 3, 27; (difficile potest) — nasci 5, 28 ; -tem carnaliter, spiritaliter

impendere 3, 55 ; — ralium 3, 38; uis proximi 3, 45 ; — carnalis 5, 55 ; -tem —

Christi

rerum cortpo-fis 3, 39; — mundanus et tenete 5, 12 ;

prouocat.1I,

43;

—

conuetsionis II, 45 ; — ftaternus 15, I2 ; - mulieris 18, 82 ; — casti21, 30; cum magno -re

tatis

habere 50, 15 ; — pecuniarum 50,

ASCETICORVM 18; — ttahit ad regnum 31, 27; furot de -te 32, 63; — Dei et proximi 32, 87 ; -te (bona opera) exhibere 49, 37; — parentum ac iliorum" 056; x25 sitic Ete possidere 58, 44 ; accendere in -re uetitatis 63, 11 ; — uitae aeternae 73, 14; hominem ad -rem Dei perducere 81, 18. Amplecti : reuertentes Dominus -titut 6, I3. Amplexus : ftui (Scripturarum) -xu Z Ier ie Amputate : peruetsum — ab anima 65, 25. Angelus : consortium -orum 2, 32 ; 80, 22 ; -orum societatis frequentia 1I, 40; -is aequales 15, 16; —os decipere 17, 21 ; ex -is$* daemones facete 17, 25 ; cum -is laetate 17, 37 ; - ctudelis 36, 11. Angustia : de praesentibus -1s cogitare 58, 37; 70, 10 ; impossibile ut non

gustes -as 80, 23.

Angustate-tiari : spiritus -tant animam 38, 30; loquendi inopia -tiantut 81, 29. Angustus : Ecclesia in spiritalibus -ta 63, I3. Anima : passiz:. Anima-Caro : 80, 17. Anima-Corpus : 73, 10 ; 78, 18. Animosus : monachus — 40, 31.

Animus : passi. Animus-Corpus : 73, 20. Anxietas : -i turbant ceteros I, 19. Aperte : — decipere 64, 46. Apostolus : episcopi imitentur -os

40, IO. Appetere : — laudem 7, 45 ; - uitam pudicam to, 24 ; — amplius quam quod metuit 35, 15 ; — amicitiam 64, 52 ; — maiota uitibus 77, 11. Appetitus : pro uanae glotiae -u 58,

55.

Applicare : se — 78, 3o. Apptrobare : scire Deo — est 18, 88. Aptus : -um hominem ad peccatum

18, 50.

Arbiter : supetnus — 2, 30. Arbitrium : malum proptii -ii 42, 9. Aftca : — cotdis 42, 1o. Ardens : — impetus libidinis 10, 72 ; discipulum ardentiorem ingenii

psi

Ardenter : orationum ardentius insistere 7, 20. Ardor : — catitatis I, 37 ; — corpofum IO, 22; pfaecinctum castitatis in -te 73, 14.

INDEX VERBORVM Atedescete : uiti tristis -scunt ossa 52, 16. ders : acrius — 31, 30 ; publice — ; palam — 31; 32; — pecEORR 32, 325 32, 98 ; — peccato-

fes 32, 33 ;— 'mendaciter 325046:5 — de peccato 32, 88; tentatio arguet te 78, 41.

Arrogans : -tes abstinentia corpus afficiunt Io, 35 ; -tes uiri Deum uiuendo refugiunt 46, 12 ; diuina

eloquia -tibus aperta 81, 32. , Arrogantet : sibi magnitudinem. — tribuete 20, 19. Arrogantia : — sublimes humiliauit 46, 14. Arx : ad arcem cordis peruenire 38, Dos Aspersitas : ne ab -ate incipiant 11r, 31; — nimiae increpationis 31, 21. Aspicere : Christum — 40, 13 ; cor — 7, ?7T. Assensus : uoluntatis — 38, 21. Assidue : — pascitur uetbum Dei IO, II ; — fieti I1, 48 ; — peccare 24, 505 — insistere lectioni 81, 9. Assiduitas : -is uitia 12; 44; — iurandi 39, 21 ; sancti uiti— 63, 11 ; — familiaritatem patat 76, 7. Assiduus : in sactis eloquiis — 81, 22. Assisteti : cum Deo assistimut 7, 55. Astutia : habere serpentis -m 40, 11. Attendere : — laudem Dei 4, 19; uitia tua-de 70, 17 ; lectio ostendit quod -das 81, 41. Attentius : Deum — diligere 50, 19. Attentus : de tua salute — 70, 17. Atteti : dolotibus uitae — 50, 13; flagellis — 50, 29. Attollere : qui per superbiam -litur 1750205 Auatitia : 25 ; pet -m defraudare se 29, 13; omni peccato peior — 30, 18.

Auatus : — sempet egit 30, 20.

ASCETICORVM

259

Aurum : — contempnere 40, 14. Auxilium Dei : 67. Baptisma : post -ma inquinate uitam 6, 16; lacrimae pro -mate reputantut 6, 26. Baptizare : — lacrimis conscientiam 6, 16. Beate : — uiuere 18, 105. Beatitudo : ad -dinem peruenire r, 12; ad -dinem consequendam 18, 105 ; -dinis regnum 32, 85;

aeternam -dinem consequi 50, DH electi beatitudo laetificat 66, Beatus : ter — quisquis habet 235 punctionem 6, 28; qui sapiens est, —

18, 96 ; -ta uita cognitio

diuinitatis est 18, 96 ; nec ipsum -um multa scire 18, 105 ; — qui recte uiuendo bene uiuit 35, 21 ; — qui uetba uertit in opete 81, 12. Bellum - Pax : 38, 34. Bene : — se iudicate 8, 32 ; — absti-

nere Io, 39 ; — finire 22, 5 ; — immolate 22, 9 ; — getete 31, 25 ; — tegete 32, 68 ; 32, 73 ; — uiuere

32, 9905 33, 21 ; 52, I45;— docere 32, 94; — ptospicete 4I, 14; — latgite 49, 36 ; — praebere 49, 42; iluc — esse 50, 24; — esse post saeculum 58, 46 ; — imperare 58, 50; — malis uti 58, 53; bonis donis — uti 58, 55 ; — ad Deum intrate 81, 32. Benedicete : -etur Deus 2, 20. — de tentatione 78, 6. Benedictio : -one defraudare se 29, 15; -onem (Dei) praedicere

78, 47-

Benefacere : — Deus patatus 29, 16. Beneficia : — accepta uel sperata 3, 29; cuncta bona Dei -ciis adscribere 3, 48 ;Deus magna -cia praestit 53, 51; -ciis diuinis uti 35, 16 ;Deus -ciis non cognosci-

Auctoritas : — martitalis 13, 9 ; — do-

cendi 32, 40 ; pet pastoralem -m

tut 70, 39 Beneuolentia : maior — quam quod:

soluete 75, 4. Aucupati : — rumusculos 20, 16. Audacia : malum per -m perpetrare 8, 35 ; facilitate uerborum per -m edissete 77, 15. Audacitet : aliena corda — reprehendere 70, 1 Auditor — Doctot : 32, 99. Auettete : — a ptaeceptis 7, 31. Auferre : non — alteri unde alio tribuere 49, 47. Auiditas : — ME 10, 60. Autes - Cot : 81,2

datut 49, 45 ; non misericordia ubi non — 49, 46 ; quaetere -m amici 64, 51. Benigne: — descendere rz, 32. Benignus : — uit 2, 38. Bilinguis : monachus — 40, 33. Blande : — corrumpere r, 2r. Blanditia : — seuetritatis pestiferae 25, 11; huius saeculi -as cauere

Blandus : -da primordia ir, 31i; -da pietas 31, 23 ; pet -da uerba castigare 31, 30.

80, 19.

INDEX VERBORVM

260

Blasphemare : — erga Deum 2, 20; non - 50, 30 ; ne timere -mantium . rabiem 78, 19. Blasphemus : os -um 2, 20. Bona -otum : — mundi 2, 45; — custodire 2, 57; cuncta — Dei beneficiis adscribere 3, 48 ; — sua impertire 4, 24; desperare de -is 9, 15; — implere 9, 24; — facta 9, 54; — tetinete 11, 16; ad — tendere 11, 20 ; — ptaetetire I2, 45;

— agete-20,

18 ; 20, 51;

25, 14520,25 ;-ttibuere'29; 55 ;

-is praeuentus est 32, 65 ; omnia — donantut 55, 15; — in cogitationem uenite 58, 39 ; — intellecta facete 58, 40 ; opetare multa— 42, 15; quae possumus impendere — 45, 21 ; ad - temperare cot 55, 20; -is male uti 58, 55 ; multa — habet uita sanctorum 63, 17; — tertena amittere 68, 18 ; fidu-

cia futurorum -orum 78, 46.

Bonitas : omnis — ex cafitate I, 45 ; —atis studium 26, 13; ex -ate

dati 48, 8 ; stabilitas in -ate 73, 14. Bonum -i: — impendete r, 22; 2, 56 ; - amittere I, 35 ; — desttuetcyosEo CE Mfacefc aT P201830526 18, 86 ; — duplex 10, 15 ; — augere IO, 27 ; quicquam -i perficete Io, 49 ; — alienum facete 15, 19; — uittutis 15, 20; de -o dolere 15, 26; quicquid -i opefate 17, 25; — impedimentum tristitiae 19, 27 ; quod agit homo — est 20, 18 ; — publicare 20, 28 ; — agitur incassum 22, 8 ; — complere 22, 10 ; — petfecisse 22, 11 ;

— malo coniungete 32, 95 ; — in tribulatione manifestatur 35, 10 ; quicquam -i habere proprium 35, I4 ; inter — et malum discetnere

38, 40; — sit in uoluntate

42, 11 ; diligere — 45, 18 ; — exetcete 47, 12; 80, 9; aliquid -i facere 58, 55 ; habet — possessio rerum 58, 56; quod -i habuetit 64, 54; — facete debete 70, 8; ne quid -i quis gesserit 70, 22 ; imitare iustos in — 76, 14 ; de -o taceto 77, 16 ; est licitum operare 22805 25. Bonus -a, -um : -a compunctio 6, 7 ; otare, legere, utrumque -um

7, 14 ; -a Ofatio 7, 52 ; -a conuetsio 9, 60; -um est ieiunare : IO, I3; -um

se exaestimate

20,

15; S1 — praedicetis 20, 15 ; pto -o0 animo audientis 32, 108;

ASCETICORVM ficti nosci -i 33, 27 ; -ae cogitationes a Deo sunt 38, 26; -a uoluntas 42, 10 ; 42, 13 ; 42, 14 ; 73, 14 ; testis est quia — non est 45, 25 ; — non fuit 45, 24 ; de -is factis non extolleti 46, 13; si -i fuerimus 50, 5 ; -a uita gaudium habet 52, 14 ; -arum rerum postulatio 54, 11; -um est amare

parentes 56, 12 ; filius -ae indolis 57, 21; fructum -ae opetationis 58, 40 ; uideti -i 58, 51 ; -is donis bene uti 58, 55 ; -um esse cum -is 635, 14 ; intet -os -um

non esse 63, 14; negotium -ae indolis 77, 20 ; -i studii praemium recipete 81, 26. Bonum opus : uirtutes boni operis I, 24; Opeta bona abstíhentia iungere 10, 32; lumen boni opefis demonstrare 76, 9. Bonus -i : -orum consottium I, 4I ; 65 ; -orum discretio 5, 57 ; exempla -otrum 9, 38; — profecit r5, 22; -OS imitate I5, 24; -orum profectus 15, 24 ; -0s carpere 41, II; -Oos iudicare 50, 15. Breue : nihil diu quod non in — finiatur 80, 23. Breuis : — et fugata amicitia 64, 52 ; uita pfaesens quam — 80, 14. Breuitas uitae : 80.

Cadere : cecidisse post boni opetis initia

rr, 27;

qui desperat,

de

culpa cadit 34, 9 ; ne superbiens cadat 50, 20 ; si ceciderit inimicus

64, 56.

Caducus : -ca temporalis potentia SO

MENES

Caecate - Illuminare 81, 35. Caelestis : passzz. Calamitas : in alienis -ibus 45, 31; si — contigerit 55, 16. Callidus : — hostis 23, 11; 78, 18. Candidus : -o pectore pauperem se gloriari. Capili : — pto uitiis accipiuntur

9, 56.

Caritas : r1; -tis penna 2, 31; -tis extinctio 5, 24 ; — uitae aetetnae 3, 38; in sola -te pensatur 3, 41; -tem habete se putat 3, 43; — ueta est 3, 44 ; uirtus sine -te 4, 38; numquam humilitas sine -te 4, 47; pfaecufsot -tis 4, 52 ; non habere -tem perdere uitam 4, 53 ; -tem ferite 5, 14; — ]uminis animae ro, 16; -tis praecepta 10, 36; ad -tem Dei

INDEX VERBORVM coniungere II, 30; uirginitas nihil proderit si — discesserit I3, 27; inuidia non posse esse in -te 15, 14 ; aduersus inuidiam — praeparatur 15, 26; -tem non habere r5, 28 ; pulchritudo intimae -tis 2I, 30 ; ex -te uirtutes oriuntur 26, 23; ex -te catitas 26, 23 ; — seruiendi 32, 24 ; — erga alterum 32, 47 ; pet -tem compati 45, 18; -tis iura illaesi seruare 45, 28-29; uulnetamur ex -te 50, 19; quos — iungit 64, 42; conglutinatos a -te 64, $0 ; tectitudinis uias -te consummare 73, 17; — Dei ftagilia facit firmissima 73, 23. Carnalis : — cupiditas 1, 10 ; 10, 52 ; — dilectio 3, 23 ; — amot 3, 55; -lecot 4,21 ; -lia desidetia 6, 22 ; cogitatio — 7, 20 ; -le desiderium 7, 34; à -li dilectione abscindere 38, 35 ; in -libus se detineri 53, 4 ; Ecclesia in -libus ampla 65, 15 ; -libus Deus dat flagellum 78, 21 ; -lia desideria trucidare 78, 25; in oculis -lium diabolus terribilis 78, 27; ex -libus escis alitur caro

81, 45.

ASCETICORVM

261

peccat 38, 41 ; -nis uitia non amare 40, 9; pfopria -ne numquam detrahis 41, 14 ; percutimut -ne 50, 19 ; luxuriam -nis rtestringete 58, 53; -nis infirmitas 73, 10; -nis passionibus moriens 76, 11 ; a -ne supetari 78, 15; natus in -ne 78, 16; -nis colla ferro subdare 78, 23 ; moti in -ne mundo 80, 17; ex carnalibus escis alitut — 81, 45.

Caro - Anima : 8o, 17. Carpere : bonos — 41, rr. Carus : amici cati 64, 49.

Castigare : — corpus 10, 30 ; -ganti exhibere reuerentiam 31, 21; diligere quos —gat 32, 64.

Castigatus : leniter — 31, 21; emendare —tos 31, 22; — pet blanda uerba 31, 30; -ti corriguntuf

50, 24.

Castitas : -tis

continentia

I3,

6;

-tem seruare I3, 12; -tis pracmium I3, I5 ; — fructus suauitatis 13, I7; — securitas mentis

I3, 17; — ad caelum coniungit, pertrahit 13, 23 ; longa — imitatrix uirginitatis 13, 25 ; — carnis 21, 26 ; -tis amot

21, I9 ; -tem

Carnalis - Electus : 78, 27. gignere 21, 40 ; eligere -tem 4o, Carnalis - Spiritalis : 78, 21r. 25; ptaecinctum -tis in ardore Carnaliter : amorem — impendere 755934: 3, 35 ; - hominem diligere 3, 60; ^ Castus : -tos oculos seruare 15, 10 ; non — uiuere 78, 16; — uerba -tos perseuetate I3, 16. legis petcuttit 81, 34. Cauere : summopere -endum est Caro: -nis delectationes 1, 16; mendacium 39, 17; - honores 58, 55; diligenter uitia — 70, 7 ; -nis dilectio 1, 21 ; uita -nis 4, 37 ; — committere 70, 9 ; caue ne ante putritudo -nis 9, 20 ; — mottificamagister quam discipulus 77, tut 9, 55 ; -nem ctuciate Io, 16 ; 7;-ne sine doctore ingredi 77, -ne utilis xo, 17; -nium absti8; sic — minora quomodo et nentia 10, 24 ; — mottifera 10, 35 ; maiora 79, 5 ; dum patua uitia -nem macetate IO, 36; — sitit non -emus 79, 11 ; huius saeculi Deum 10, 44; -nem afHligete blanditias — 80, 19 ; — supetstiIO, 61; -nis desiderium 10, 62; tiosam intellegentiam 81, 10; -nis desideria despicere rr, 27; lectio docet quid -eas 81, 41. — mottificata 13, 5 ; -nis contaCaute : — cognosco 23, 14. gium 153, 6; -nem uirginem habere 13, 11 ; -nis uitium 17, 35 ; Cautus : -um facete 12, 46 ; qui -i esse nesciunt 73, 16. -nis passiones I9, 29 ; -nis luxuria Celeriter : — finiri 26, 19. 21, 25 ; -nis fornicatio 21, 24; Cella: — pro paradiso 40, 13. -nis castitas 21, 26 ; -nis immunCellula : corpore clausus — lateat ditia 21, 32 ; -nem debilitate 21, 40, I9. 33; — exultat 27, 4; — producit Certamen : -ina laboris 13, 15 ;-ina uitium 27, 22; -nis cupiditas laboriosa 13, 13 ; contra malitiam 30, 16 ; -nis delectatio 32, 69; habere — 70, 11. quae -nis sunt sapete 35, II; Certus : -ta amicitia 64, 48. -nis notitia 38, 24 ; -nis desideria Christianus : - homo 7, 18 ; - malus subigete 58, 34 ; -nem dare 38, 34. 2352255 «ni fidc) tantum 33. 27: a -nis cura necessaria 38, 55 ; nihil

potest — facere 38, 41; — non

uita pro qua — es 8o, 16 ; ptohibi-

INDEX VERBORVM

262

tur — figmenta legere poetarum 81,

35-

:

Christus : membra -ti 1, 17 ; 21, 32 ;

-tum amare I, 17 ; -ti lex x, 27; — credentium pax 2, 17 ; -tum non habere 2, 17; — pax est 2, 59; -to praepatare mansionem 2, 39 ; -ti pax 2, 55 ; aduersus -tum facere 2, 53 ; — diligendus 5, 49; -tum diligere 3, 52 ; — unigenitus 6, 29 ; -to coniuncta mens 7, 58 ; tota in -to mente confidere 9, 18 ;

—tum sequete II, I1 ;-tum nudum scquete 1I, 14; -ti discipulus II, 41 ; -ti amor prouocat I1, 43 ; — praedicatur 15, 10; — ctucifixus est 15, 15 ; 15, 16 ; -ti humi-ti 25, 10; -ti fidem amate 33, 27; -tum conuiua esse 49, 31 ; - in animae pulchritudine delectatur 553, 5; ad seruitutem -ti non ptohibere 56, 14 ; pto -to diuitias contemnere 58, 36 ; aedificare ecclesiam -ü 73, 9; signum -ti in fronte litas 17, 28 ; iugum

73, 14; in -to manete 77, 20; ubi crux -ti supetinducitur 78,

49 ; ubi fides -ti est 78, 50 ; mens

-to dedita 79, 5 ; moti in anima -to/ 80; 17.

Cilicium : per — recordatio peccatorum 9, 57; in compunctione -clis cognoscere uitia 9, 58. Cinis : — in -rem uiuis 4, 45. Clamor : quidquid amens loquitur — est appellandus 24, 46 ; — populi 32, 39. Claritas : ab aeterna

43, 10.

: -te nudi esse

Clemens : — esto 45, 34. Clementer : qui — indulserit 5, 18 ; reuettentes Dominus — amplectitur 6, I5 ; — uocare 8, 25 ; — ignosci 9, 64. Clementia : Deus saluet — 9, 23; seuetitatem

1n —

commutare

9,

65; paenitentibus diuina— subuenit 9, 69 ; per temporalem -m je» f Clericus : quidquid in monachis dicitur redundat in -cis 40, 17. Clypeus : — patientiae 2, 48. Coactus : — non patitur tenebras ultionis 42, 12. Coepisse - Perfecisse : 22, r1. Cogitare : — futura 2, 60 ; — aliquem

sempef 3, 39; otamus quando aliunde non -temus 7, 28 ; — quod operare debeamus 42, 7 ; - Deum

44, 20 ; 49, 49 ; S€ — esse motitu-

ASCETICORVM rum jo, 36; de praesentibus angustiis — 58, 37; 70, 10; de Deo libere — 58, 38 ; diuersa — 58, 42 ; ante factum — diu 65, 24 ; in opere quod —tas facere 65, 25 ; primum

—

Deum

futuris

—

-tamus

78, 55.

Cogitatio

70,

: 38;

I1; —

65,

255

quae cordis

de

in die 4,

36;

-ones sotdidae 6, 30; — catnalis 7, 20; — saeculi 7, 28 ; — rerum temporalium 7, 37 ; — cutarum saecularium 7, 38 ; — sordida 7, 56; epulas in -one ruminate 10, 48; anima nulla -one polluta 13, 7; -nis intuitus 19, 27; a -ibus itracundis conturbari

19, 28 ; uanis -ibus polluer! 40, 8 ; noxias -nes petficete 58, 535; alienae -nis tenebras illustrare 70, 14; ptauae -nis delectatio 78,

25;

-onum

nostrarum

sen-

sum potrigere 78, 36; extra memoriam turpium -onum 78,

37.

Cogitatus : - stulti 24, 41.

Cognitio : — Dei 3, 45 ; — diuinitatis 18, 96. Cognoscere : - Deum 18, 99 ; — pet fidem -sci a Deo 35, 19 ; quod loquuntur homines — 70, 18. Coinquinare : de malo alieno os non — 7o, r6. Colere : — fidem 35, 22. Collatio : instruere solet — 69, 15 ; 81, 40 ; — maiorem intellegentiam praebet 81, 38. Collaudari : ex humilitate — 4, 29. Colluctatio : — passionum r6, 47. Colluctator : — noster diabolus 45,

35-

Comedere : — fratrem 4r, 16. Commemorare : — peccatum 9, 65.

Comminari : mala quae peccatoribus Deus -natut 9, 24. Commiscere : poenam — ad conscium 45, 1I. Committere : — scelus 7, 55 ; — mala 7. 55 5 — prohibita 9, 28 ; — peccata 9, 31 ; — uitia 9, 58 ; — pacnitenda 9, 59; — punienda r8, 107; damnabilia — 50, 18; cauete — 70, 9. Commodus : -da mundi 2, 43. Commouere : ad dolorem mentem — 58, 45. Communis : — uita sanctorum 63, 19 Compassio : affectus -nis 49, 39. Compassio proximi : 45.

INDEX VERBORVM Compati : 45 ; ad -tiendum alienae misetiae 44, 24. Compensare : — ieiunium 10, 47.

Competenter : — uti 49, 28. Complacere : — ei a quo est 20, 18. Componere : aliena restituere -nen-

do 49, 30.

Compunctio : 6; — cordis 9, 26; in -one ciliciis cognoscere uitia 9, 58; — habet accessum cordis 55, 21 ; Deus per -onis gratiam. ulsitat 75, 5. Concedete : culpas per negligentiam — 45, 18. Conciliate : - Deum 7, 46. Concordia : — fratetna 2, 52; -m rumpete 2, 53; -m contentio rumpit 69, 12. Concots : -des Deus in domo sua habitare praecepit 2, 50. Concupiscentia : obdormiscere in -is catnis r, 16; -as oculotum euitare 13, 24; diabolus -ae fomenta succendit 78, 25. Concupiscere : — rem temporalem 5-No1C NX complacete2o MNI8^ — aliena 25, 14; cupiditas -scit 30, 25 ; — docete 32, 51 ; — exempla prauitatis 32, 59; legendo

ASCETICORVM

263

Confirmare : — praedicationem operibus 32, 49. Confiteti : Deus optat dissolui -tentes

85917; 1—e quat

9,7555. ;

— Deum 46, 12. Conflictus : in -tu 17, 32. Confundete : peccati rubigo -ditur

1905215 OSermobetma2 9837.5 lingua -detur 32, 66; unitas audientium -datur 32, 71 ; diabo-

lum — 45, 35.

Confusus : 7552255

diabolus

-

abscedit

Congratulati: — quod de malis euasetit 66, 14. Coniungalis : luxuriam catnis — honeste restringete 58, 53. Coniungalitas - Virginitas : 13, 27. Coniunctio : dictatorum — 123, 8. Coniunctus : -a mens Christo 7, 58. Coniungere : similis similium -gi solet 63, 17; non sepaftatut a Deo sed -gitur 78, 32. Conqueti : — de Deo uel de nobis 391 TAE iA E

Conscientia : — humilis et tristis 4, 18; -m baptizate 6, 16 ; -ae

scite -scimus 81, 20.

praesens Deus 7, 27; intra -m 8, 22; -m maculate 21, 18; -ae testis 37, 16; uulnefati —

— se 16, 539 ; ex fine suo -nati 22, 15; pto multorum saluatione

poena 52, I4; damnum in — 78, 8-12; sermo uanus uanae -ae index 79, 1o.

Condemnare : — praua facta 8, 32 ; reatum plangere -nandum 9, 49 ; unus -netut 31, 33 ; — episcopum pertcussotem 32, 45; pauperes -nantut 58, 62; nullum — ante iudicium 72, 22. : -one

Condemnatio 81, 26.

reus

existit

Condemnatus : apud Deum -natus 3/9 E251 Condignus : uita -a honoris 32, 91. Condolere : — in alienis 45, 31. Conferre : melius — quam legere 81, 38; dubium -rendo perspicietur 81, 39. Confessio : 8; -nis locum 6, 25; — otis 33, 26 ; effusio sanguinis in -onem reputatur 78, 17. Confidete : de Dei misericordiam — 1, 48 ; de solo habitu religionis non — I, 51 ; in Domino— 6, 15 ; in Christo

mente

— 9, 18 ; — ut

leo 14, 32 ; — de iustitia 23, 16; monachus -dat quia non morietur 40, 26 ; monachus edens multum non -dat 40, 27; qui paruum edit -dat 40, 28.

Confingete : — falsa 39, 15.

50, 19 ; secteta — 52, I4 ; — tei in

Conscius : — sibi 20, 16; poenam

commiscete ad -m 45, rr. Consensus : non transit ad -mn libidinis 21, 29. Consentire : cogitatione non -— 38, 41. Considerate : operum suorum mala — 6,23; — mentem 9, 57 ; — mensuram doloris 9, 59; — quando dicas 16, 41 ; - quid bonum facere debeat 70, 8; aliena peccata — 79, 13; terminum uitae — 8o, 19. Consideratio : — petegrinationis 6, 24; sine -one non promittere 22: Consilium : 65 ; — perdere 19, 25 ; — adhibere 49, 39 ; Dei -o facere 50, 32 ; cum -o aliquid agete 71, I4; — spectate ducis 71, 24. Consolare : psallendi utilitas -latur 7, 29; -ti cotda 14, 35; -lens miseficordia 32, 75 ; Consolatio : sermo -onis 45, 36; affectus -onis 49, 39. Consortium : — bonorum r, 41;

INDEX VERBORVM

264

—angelorum 2, 32 ; - bonorum et malorum 63.

F

Constantia : tenere uinculum — 64,

joan

gne

Constringeti : crinibus rum — 9, 56. Consuetudo : — peccandi — iustissima 29, 14; facete 57, 14; periurii facere 39, 21 ; sobtrietas

73. 14.

peccato9, 44; -dinem

-dinem in -dine

Consutgete : — ad uirtutes 26, 15. Contabescere : -scet inuidus 15, 22. Contagium : — carnis r3, 6. Contemplate : quod quaerimus

-emus 6, 19 ;- Deum 7, 356 ; 7, 37 ;

praesentiam Dei — 11, 40 ; ad -an-

dum Deum 20, 17. Contemplatio : — Dei 6, 22. Contemnefte : praecepta — 3, 55; — omnia II, II ; — qui in saeculo sunt II, 47 ; — quod egit 16, 40; ad paenitentiam redire — 31, 26 ; — audite 32, 32 ; — ptaedicationem 32, 86 ; aurum — 40, 14; diuitias — 58, 56 ; - quae habete non potes 80, 12; negligendo — 81i, 24; quod petspicies uiuendo — 81, 42. Contemptibilis : qui hoc mundo — fuerit 11, 37; -lem ueritatem faccre 2298052. Contemptus : quae apud homines in -tu habentur 73, 22 ; familiaritas -tum parat 76, 7. Contendere : praeesse -dit 32, 65 ; regimen sacerdotis -dit appetere 225401 Contentio : 69; — destruit 81, 4o. Contentus : — officio suo 35, 15. Contertere : nemo me -— potest I4, 51.. j Gontinentia. 3 | —. cordis 2,5 X7; — castitatis 13 : 6; -aelabor 15,8 ;

— dedicare cotpus 13, 14 ; - homini Deum proximum facit 13, 21. Continere : — linguam r, 46 ; — uen-

trem 10, 65 ; -nentes fieti 13, 12 ; — uentrem et linguam 40, 26;

— nosmetipsos debemus 68, 18. Continuatio : — ieiuniorum Io, 30. Continua : — ofatio 7, 48. Contraria : — cuncta II, 36. Contribulata : — anima 44, 19. Conttistare : —tat res perdita 9, 55 ; maliuolus animus -tatur 64, 39. Controuetsia : sine — salus est 44, 2s Contumacia : -ae tumor 27, 17. Contumaces : — punire 8, 17. Contumelia : -m facere 2, 18; 32,

ASCETICORVM 46; a proximo

-as 2, 22; -as

arbitrati 2, 38; — detrahentium

2, 48; -ae sagittae 2, 48; -as perdete 8, 55 ; -as sentire 20, 15. Contumeliosus : — est qui contumeliam facit 32, 46; si hominis data reiciamus -si 48, 12. Conturbare : mundi cutis et sollicitudinibus -ti 11, 39 ; -ti a cogitationibus 19, 28; — cotpotis

ordinem 35, 15 ; — fratres 40, 33. Conuetsatio : — placet Deo 22, 10; — sanctorum 23, I8 ; species -onis 32, 28 ; usus recte perfecte -onis 32, 48; socius -onis bonorum (022091772 Conuetsio : — spetata 6, 14 ; - bona,

melior 9, 60; ad negotià post -onem non fecuttere II, 24; post -onem motum libidinis sustinete II, 33; post -onem tentari II, 34 ; saeculi — x1, amor -onis II, 45. Conuetrsus : — perfectior 6, peccator — 8, 27; 9, 35 ; qui fuerit ueniam sibi credat 9, — euadere coepit supplicia 9,

40 ;

22; -sus 15; 25 ; -sa anima 9, 52; -sis ignosci 9, 64 ; necesse est -so post timorem II, 30 ; -otum ptimotdia II, 31 ;

-sum erudire 1r, 31 ; ad seipsum — 70, 13. Conuertere : utinam tam cita -atur peccator 9, 16 ; - ad paenitentiam

9, 505; 9, 62 ; quos Deus diu ut -antur tolerat 11, 23; sero —

II, 44 ; — uoluntatem 11, 44. Conuincete : qui -citur reus est 72:122» Conuitium : affici -tiis 40, 35. Conuiua : — Christum 49, 5r. Conuiuium : 54 ; -uia fugere 11, 12 ; culpae -uiotum 51, 1o. Coopetate : labia -rantis 32, 26.

Copula : sanguinis -m scite 56, 15. Copulare : — discordias 2, 34. Coquere : — mente 38, 35. Cot : passim. Cort - Autes : 81, 28. Cor -XCotpus mm S212:5078 92 -

s0

749922

782

Corona : -m meteti 2, 35 ; dolorum

iue br

Coronati : nostra uirtus -atut 78, 19. Corporalis : — labor 4, 48. Corpus : — affligere 1, 50 ; mors — interimit 3, 38; mors separat animam a -otfe 5, 53 ; -otis debilitas 8, 14 ; Io, 49; -otis studium 9, 72; -0fis tetra I0, 10 ; -orum

INDEX VERBORVM 35; — frangere 1o, 51 ; — laedere

IO, 55; — exetcete 1o, 58; -otis sustentatio Io, 62; -otis uitia IO, 75; -Ootis abrenuntiatio rr, 26; -oris aestus 21, 43; -otis

35, r5.

Corpus - Anima : 73, 10 ; 78, 18. Gorpus*-4G of :015150/:971,1225:2785 8512:5878,131-

[2

Corpus - Mens : 73, 20. Correctio : -onis licentia 9, 68; dilectio -onis 36, 14 ; de tua -one sollicitus 70, 17. Correptus : inimicus -— euasetit poenam 64, 39. Corrigere : a prauitate -gi 7, 22 ; SSMCCIEpeccatomor 8251: 33585211; — culpam 9, 45 ; exasperare potius quam — II, 31 ; commoti tertotibus -gantur 1I, 44; prtoteruos — 31, 25; castigatus non -gitur 31, 30; qui deliquerant -gantur 2119830: 5 3f ratrcsa52» 239» 4peccati uulnus -endo restringete 32, 74 ; — semetipsum 32, 89; 34, IO;

a Domino -gi 35, 14; malus uiuit ut -gatur 47, 12; 80, 9 ; qui omnino

non -guntuf 50, 23; castigati -guntutf 50, 24; — nolentes 50, 24 ; pet hoc quod -gatur emendatur 50, 25 ; subiectorum uitia — 71, 16; — ardentiorem ingenii 77, 12. Corripete : unus -ituf 3I, 53. Corruere : in medio itinere — 10, 24. Corrumpetre : uoluntas mala -pit I, 21; catnis contagio -pi 13, 6 ; leue flatu -pi 13, 9; superbiae tumore -pi I3, 27; - studia meditationis 32, 59; non potest corpus -pi 38, 41 ; - lignum, ani-

mam 40, Corruptio : Creator : — 12 ; a-ote suum

265

nium dicentibus — 70, 23 ; non — laudatoribus 77, xo. Credulus : audientes -los facere 39, I3. Cremate : —igne caritatis r, 3r. Crimen : — tacete 8, 38 ; -ina longa 9, 26 ; -inum abundantia 9, 56; — supetbe 17, 25; -inum ofigo

ardor 10, 23 ; — insolens 10, 30; -oris salus 10, 31 ; — afficere 1o,

ordo

ASCETICORVM

39. — mentis 13, 4. cotpotis et animae 43,

nostro exhibeti 45, 19 ; noscere -otem 56, 135;

notitia -oris 67, 11. Credere : 35 ; — tecte 1, 12 ; Christus

credentium pax 2, 17 ; impetrare — 7, 37; abstinens credendus est 10, 28 ; — dentium animae II, 15 ; -dimur quibus credendum non erat 37, 15 ; in credulitate eorum qui non credunt 37, 14 ; ad -endum pigri 37, 15; nec ucta dicentibus — 39, 12; ueftaciter — 46, 12 ; Deum —- 49, 49 ; — necesse est 66, 15; falsum testimo-

I7, 32; -ina reuertentut ad nos 23, 25 ; -inis teus 27, 17 ; -inum materia 30, 19; -inum fadix 30, I9 ; petiutii — 37, II ; — impendere 41, r5 ; necessitas -inis 42, 16 ; — uoluntatis 42, 16 ; iuxta modum -inis 50, 30; — in tebus non est 58, 52 ; maximis -ibus obnoxii 70, 20. Cruciate : anima -atutf 9, 55 ; hominem — $50, 12 ; in aeterno -fi igni $0, 40 ; -ti aeternis gehennae incendiis 58, 47 ; iniquus -andus GOTT Cruciatus : crux a -tu 45, 15 ; — pati in mofttem 5o, 6; Crucifigare : — Christum 15, 15; TsserÓ. Crudelitas : in -tem cadete 14, 35 ; furor de -tate 32, 63 ; immanitas -tatis 32, 96. Crudeliter : agete — 73, 19. Crux : -cem Christi sequere 11, 14 ;

-cem

portate in mente 45, I3; 45, 15 ; — tollitur 45, 155 45, 17; -cem baiulare 45, 155; 45, 16; ubi - Christi superinduciturt 78, 49; nudam -cem nudus sequitur 8r, r2. Culpa : -as odite 3, 57 ; ptonus ad -m 6, 27; ad memotiam -m feducete 7, 35; reputati -ae nostrae 7, 44; —m abscondere — 4 cruciatu

8, 22 ; -mn ctescete

8, 38 ; causa

-ae 9, 36;-m cottigete 9, 43; pert -m committere 9, 58; -m agnoscete 9, 47 ; gtauls — 17, 23 ; 34, I0 ; in — est qui Deum nescit 18, 100; — cognoscitut 22, I4 ; -ae dignum 24, 50 ; de — cadere

34,9 ; grauis — discordiae 36, 15 ;

-as remittere 45, 18 ; -as redimere

49, 34 ; delere -m 50, 21 ; — bis non petcutitur 50, 23 ; -ae con-

uiuiorum diluendae sunt 51, 10 ; honotes teneri sine — 58, 55; sententiam ex — meteti 75, 5 ; — uehementer ostenditur 76, xo ;

ut tentatur -ae suae tribuat 78, 37 ; ne finiatur uita cum — 80, 20. Culpabiliter : — erigere manus 7, 42. Cultus : — cotporis 73, 10.

INDEX VERBORVM ASCETICORVM

266

Cupere : — patientiam 2, 56 ; proximo

tuo

cuplas

euenite .45,

30;

qualis cupis erga te esse 62, 23 ; leuitas cupit laudari 71, 19. Cupidicia : rerum - facit clatos

58, 52.

.

Cupiditas : 30; — carnalis

r, 10;

I0, 52; — Saeculi 11, 45 ; -tem ad

uoluntatem adflectimus 78, 35. Cura: — saeculi 7, 28; — terrena 7, 36; -arum. saecularium cogitationes 7, 38 ; mundi -is contutbati i1, 39; ab actionum — abstrahere 18, 98; solerti perscrutari praecepta 32, 57; -m pastoralem suscipere 32, 62; — sanctae ecclesiae 32, 68; -m gerere 32, 109 ;- monacho 40,25 ; multa — habete oportet 40, 29; agere -m nostram 45, 27 ; neglegere -m proximi 45, 27 ; uersati in -is saeculi 58, 38 ; -atum ponderibus aggrauati 58, 48; -is terrenis se subdere 58, 59 ; mundi -as abiicere 58, 60; ommittere -m 70, 18. Curate : — peccatum 8, 38 ; — ieiunando 10, 12 ; — intetiota 1o, 61 ; dolore —ti 50, 8 ; medicus si cessauetit — 50, 10 ; aliena peccata — 79, 7; Deo placere — 72, 19; uulnus medela fortiore -andum 74, 8. Curiosus : -i homines 10, 45. Cutiositas : 70. Currere : — pet uiam caritatis 1, 8 ; ne -rens lassetis 77, 8. Custodire : — bona 2, 57 ; - mandata 3, 32 ;Se — 32, 102 ; — ciuitatem 38, 32. Daemon : particeps -niorum 2, 32 ; -nia per orationem uincuntut 7, 49; -nes imitati IO, 39; tentamenta -niorum IO, 43; -num humiliatur uirtus Io, 75; -nes facere ex angelis 17, 25 ; -num desiderium 17, 535; ministetium -num ad iniquitatem 63, 12; ab ascensore -ne perurgeti 78, 7 ; fallacia -num tentamenta intelligere 78, 26. Damnabilis : multa -bilia commisisse 50, 18. Damnate : os blasphemum - 2, 20 ; Deus resistentes -nat 8, 25; — non conuefsos II, 23 ; finis perditionis -atut 22, 5 ; — uinum 28, 22; -antut sacerdotes 32, 98; in aeterna petcussione -ati $0,

24; iustum — 72, 20 ;-na quod diligit mundus 80, 12. Damnatio : — perpetua 8, 32; — incerta 9, 48 ;ad —nem tolerare II, 33 ; ab actetna -one liberari 50, 24 ; bteuitas uitae — delictorum

80, 1o.

Damnum : a ptoximo -na 2, 22; mentem commouent —na 58, 45 ;

sine iusto -no 78, 8-12. Dare : — habenti 1, 30 ; necessaria indigentibus — 49, 55. Datum : hominis data 48, 12. Debilitas : ridiculum —tatem monstrate 8, 14 ; — cotpotis IO, 49 ; 28, 29.

Debitum : -ta non dimittere 5, 15 ; 155 59/9

"Mr

3

PEN.

Debitus : -tae actionis finis 22, 9. Deceptor: uetitatem simulat

39, 16.

Deceptus : -tum a paenitentiae intentione suspendere 34, r1. Decimae, Decimum: 29. Decipere : hominem incautum — 37, 12; falsis lacrimis seducti -imut 37, 15 ; fallendo — 39, 16; apette, fraudulenter — 64, 46; diabolus quando — quaetit 78, 3o. Declinate : itam — humiliter 2, 29. Decor: -tem animae euertere 17, 34; considerare corporis -rem

53. 4-

Decorate : uit superbus non -abituti17,922. Decorus : superbus etsi — aspectu

4» 34-

Decus : — monachi pallor et macies

49, 34.

Deditus : mens Christo —ta 79, 5. Defectiuus : —ua sequi 58, 45. Defendete : corpus nostrum — 43, 8; haeretici Deum nitunt — 69, 10 ; maior qui defendit 78, 51. Deflere : — facinota 9, 46 ; reatum

plangere deflendo 9, 49; in -endo commemotare peccatum 9, 65 ; — culpam 9, 67 ; moetete et — 58, 46 ; peccata sua — 70, 13. Defraudate : — se 29, 15. Defrenati : —atur lingua 54, 13. Defunctus : 66. Delectate : —tet te planctus et luctus 6, 27 ; psallorum studiis -ri 7, 29 ; ambitio -tat 11, 16 ; — pro

spiritalibus 11, 35 ; -tat pulchritudo cafitatis 21, 30; corpus fatigatum -atur flagitio 21, 37; — illicite 38, 38; Christus -atur

53, 5 ; corde —etur 8o, 17.

INDEX VERBORVM Delectatio : -nes catnis 1, 16 ; 32,

69 ; in refectionis -onem 54, 15 ; prauae

cogitationis — 78, 25.

Delicate : — se palpare 27, 135. Deliciae : — uesperum ro, 47; ptaepatare

10,

48;

intet

21, 19 ; his uti deliciis 40, I3.

-as

Delictum : sustinete -ta 2, 16 ; uerecundia de recordatione -ti 4, 44 ; -ti ueniam 5, 10; 49, 38; -ta confitete 8, 16; -ta satisfacere 9, 27; alterius -ta 41, 14;

proximi 45, II; in alienis -tis 45, 34 ; ad memoriam -ta reuocate 55, 21; diluere aliena -ta 79, 15; breuitas uitae damnatio -orum

$0, ro.

Delinquete : quod in ipso -quitut 5, 10; pto -quentibus proximis exorare 7, 25 ; -quenti sibi debita dimittere 7, 55 ; -quentibus uulnera retegere 8, 20; quae -quimut relaxare 8, 24 ; — in maximis 9, 28; quod -querant ignosci 9, 54; — imitando 31, 32 ; -quentem fredarguete 32, $8; contta -quentes 32, 64 ; 32, 74 ; — gtauitet 37, 15 ; — factis, cogitationibus 38, 38; grauiter in Deum — 58, 54 ; contra

-quentes

iustitia

inflammatut 73, 19; os in etrorem -quet 79, 7. Demergete : in tetra demersus est 3, 60. Demulcete : — mentem 20, 25. Deplotrare : — peccata 9, 31 ; reatum plangere in -ando 9, 49; -andi sunt qui odio tabescunt 15, 25 ; -andi quos infernus tecipit 66, 19. Deptecate : neque uerba -antis Deus intendit 7, 27 ; - Dominum 9, 22. Depremete : sese mens -mat 46, 8. Deputate : nulli te supetiore -tes

4, 40.

Derelinquete : — cuncta 11, 17 ; -qui a Deo 17, 35. Desiderabile : nihil -lius diabolo ...

2s 24.

Desidetate : — quem diligis 2, 19 ; sempet supetiota — 5, 66 ; peccata lamenta -tant 6, 27 ; Deus confessionem -ftat 8, 24 ; —socios 26, 14 ; diuersam doctrinam — 32, 106;

ASCETICORVM

267

loca ultima tenere 4, 26 ; — regni caelestis 6, 12 ; -a carnalia 6, 22 ; — uitae aeternae 6, 23 ; — supetnae patriae 6, 24; — carnale 7, 34; -a gulae 10, 35 ; — carnis 10, 62; -a nuttite 10, 67 ; -a mala marcescere

1o, 68; - escae

10, 69; -

renuntiate II, 22 ; -a carnis despiCCICRIJISE2 701. A CAeleste 41085 055 daemonum — 17, 35 ; pet sancta -a pfoficisci 26, 22 ; -is inhiate 30, I7 ; -0 cupiditatis exaestuare 30, 22 ; a -is mollibus succumbere 32, 62 ; impetfectotum -a inflammate 67, 12. Despectus : ante oculos tuos — 4, 44; -tis carnis desideriis 11, 27 ; -ti a Deo 5o, 18 ; quid despectius 59, 15; quae apud homines -ta 73:22: Despetrare : 34; non - precibus effectum 7, 530 ;— de bonis 9, 15; — ueniam 9, 62 ; — de misericordia 23, 16; medicus -rat SCIO. paenitentia. -ret ueniam 76, 12. Desperatio : 34. Desperatus : -ta anima 9, 52. Despicere : — se 4, 28 ; — paenitentiam 9, 12 ; — Scripturas sactas 18, 84 ; uita -citur 32, 86 ; quod homines sunt -ciunt 59, 15; — amicum 64, 47 ; — amicum petcussum 64, 47 ; amicos habere — 64, 50 ; donum quod accipit -cit 81, 26.

Destitui : disciplina cotdia multum

sine

miseri-

-itut 44, 22.

Desttuere : — bona 2, 27 ; — uittutes 10, 52 ; contentio -ruet 69, 13 ; -entibus uetitatem resistere 73, 9. Detegere : amicus fraudulenter -gitut 64, 47. Detergete : — caliginem peccati 6, 19. Deterius: nihil — insipientia 24, 50. Deterrete :—-rabiem luporum 32, 44. Dettactio : 41;

— extetminat

mam 40, 40. Detrahere : -hentium

ani-

contumeliae

25048.

Detrimentum : sibi — facere 78, 8121 Deuastate : quem ptoptia delicta

Christum — 40, 15; tibi iuste impendi -fas 42, 13 ; quod -rat consequi 64, 52; cognoscete —

-ant 70, I$. Deuictus : occupatione

70»

Deuincete : tentamenta rum — IO, 42.

daemonio-

Deuitare : aliis facete

ipsi -amus

r8.

j

Desidetatus : ad -tam patriam petuenire

80, 18.

Desiderium

: -a sancta 3, 40 ; ex -o

58,

45;

49.

28-29.

saeculi u

INDEX VERBORVM ASCETICORVM

268

Deuotio : ad paenitendum — 6, 27. necessa est in dilectione — 9, 59. Deuotus : -tae mentis immaculata seruitus 78, 17. Deus : pasm. Diabolus : -um uincere s, 21 ; 78, 13; desiderabilis -lo extinctio caritatis 3, 24 ; — cogitationes curarum ingerit 7, 38 ; -li iacula 7, 47; -li tela 7, 48; -li peccatum 15, 13 ; -li membrum r5, 235 ; -li imitantur superbum 17, 28 ; - rixam malam immittit 19, 21; —

Diligenter : — — examinare

excogitare

2,

42;

65, 25 ; — uitia ca-

uere 7o, 7. Diligentia : sollicitae -ae superare 8, 16.

Diligere : 3; -itur qui aduersatur I, 22 ; - uinculum catitatis 1, 46 ; amicumetinimicum1,25 i 1,35 ;

desiderare quem -gis 2, 19 ; quem minus -gimus minus toleramus 2, 31;

—

bona

mundi

a, 43;

dominatur 21, 27 ; -lum decipere 38, 21 ; potestas -li 38, 22 ; - quaerit irrumpere 38, 23 ; -li institu-

—lucrum 5, 13 ; -gia Deo 11, 57 ; — hunc mundum r1, 39 ; - Deum ut patrem II, 45; — saeculum II, 47; possidendo — 30, 13; — paterna pietate 32, 64; — bo-

tum

num

38, 26; — potestatem

non

habet 38, 42 ; colluctator noster — 45, 35 ; -li sagittae restinguendae 78, 15 ; — fidelium populum necat 78, 22 ; — tentationem in-

ferre cupit 78, 24 ; - concupiscentiae fomenta succendit 78, 25; in oculis carnalium — terribilis 78, 27 ; - serpens lubricus 78, 28 ; — acrius saeuit 78, 29; — decipere quaerit 78, 30 ; nunquam — pugnare cessat 78, 31 ; non prae-

ualebit malitia -li 78, 49; — incendit ad uitia 8o, 20.

Diabolicus : -cae inspirationis flatus 30, 22. Dicere - In animo tenere : 39, 20. Difficile : — ut semper sint 7, 28; — consurgere ad uirtutes 26, 15 ;

— hostem a nobis expellere 78, 38. Difficulter : tardiores — inueniunt SIL 2j.

Dignanter : desideria — inflammare Gg I2. Digne : — agere paenitentiam 9, 49. Dignitas : -ate praelatus 4, 46 ; saecularis honoribus -ate sublimari

58, 48. Dignus : -a Deo acta 9, 63 ; -um culpae 24, 50 ; ne — supplicio sit 8o,

2r.

Dilabi : — ad uitia 26, r5. Dilectio ; 3 ; — carnis 1, 21 ; - Dei et proximi r, 29 ; r, 42 ; — inimi-

corum I, 34 ; -nis fraternae caritas 1r, 39 ; Dei- 1, 42 ; — perfecta I, 44 ; necessa est in -one deuotio 9, 59; -one refrenare libidinosas suggestiones 21, 29; -nem accommodare 21, 29 ; — fornicationis 21, 30; — fornicandi 21, s1 ; — correctionis 36, 14; a carnali -one 38, 35; — Dei in pectore 73. 14.

45,

18;

magna

—

49,

34;

inimicum — 49, 39 ; Deum'wttentius — 50, 19; pulchritudo -enda 53, 3 ; illa — in quibus delectatur Deus 53, 5 ; parentes ut propria uiscera — 56, r4; si Deus ac roximus

-atur 6o, 17; — simu-

are 64, 47; mansuetum -git Deus 71, 20; Deus -git eos qui seruiunt ei 73, 21 ; Deum

— 78, 47 ; nihil terribile ubi -gitur 78,

50 ; quod -git mundus 8o, 12.

Diluere : — aliena delicta 70, 15.

Dimicare : hostis inuisibilis -candum non desinet rr, 29. Dimittere : 5 ; — debita 7, 55 ; ci — a quo laesus fueris 49, 41 ; — peccata fratribus 70, 20. Discere - Cognoscere : 77, 135. Discere - Docere : 32, 66 ; 77, 10;

Th o6: TEC

Discernere : mala a bonis — 38, 39 ; aliorum uitia — 70, 20; — quid loquaris 79, 12. Disciplina : 31 ; —m nobis est orare 7. 50; pro (sacrificantis) — laudatur Deus 32, 20; iura -ae 32, 64; pia saeuiens — 32, 75; -ae modus 32, 96 ; — sine misericordia 44, 22 ; — duxit itinera salutaris 77, 20. Discipulus : 77. Discordare : a ueritate — 39, 19; — a bona uoluntate 42, r4. Discordia : 36 ;-diae furor 2, 23 ; pax effugat -dias 2, 34. Discors : mali inuicem sint -des 65, 15. Discrepare : si non -pat 32, 9t. Discretio :- bonorum hominum 3,57 ; cum -one silentium custodire 16, 39 ; — uiri prudentis 20, 51.

Discretus : — corde et corpore t1, 32; — in silentio 32, 70.

INDEX VERBORVM Discutete : — acta 2, 16; te -te 41, I4; sua — mala 5o, 25.

Diserte : — falsa proferre 18, 85. Disiungi : motibus — a Deo 353, 20. Dispensatio : -onibus terrenis inseruite 40, 20 ; — diuina 50, 11. Displicere : — sibi 4, 44. Disputatio : in -onibus ueritas 14,

57-

Dissentio : -onis malum

r1, 46.

Dissidia : donum per -m derclinquit 81, 26. E Dissimulare : paenitentiam agere -lat 9, 31. Dissociare : semetipsos a caritate — I, 45. Dissoluere : cot ad lasciuiam — 4, 18; Deus optat -ui confitentes 517. Dissolutio : — uitae 12, 46.

Dissolutus : -tis labiis 55, 21. Distribuere : egenis — 49, 34. Districte : — exquifefe 35, 9. Districtio

: —

moderatut

32,

74;

feruor -onis 32, 78. Districtio - Mansuetudo : 32, 78. Diues : 58 ; — paupet 1, 15 ; -ites diuino munere sumus 235, 16; res pauperum praestare -ibus 49, 43; quod magis sunt -ites 59. 15 ; satis — esse 62, 21. Diuidere : se ab inuicem — 36, 12. Diuinus : passizz.

Diuitiae : perituras -as congregare 9, 25; -as relinquere i1, 8; -as possidere 26, 9; -ae totus mundus 33, 15 ; proptiis studere -tiis 49, 32 ; — usque ad periculum ducunt 80, 11 ; multis generaucrunt mortem

— 80, 11

Docere - Discete : 77, 17. Docerc - Viuere : 2, 56. Docere : 232. Docibilis : — qui est ad discendi patientiam humilis 71, 18. Doctrina : — euangelii 33, 22. Dolere : — pro aliquo 2, 40 ; -enda conditio 9, 72 ; melius stomacho

— quam

mente

Io, 20;

50, 7;

— de bono 15, 26 ; non -ebis cum inglotiosus fueris 20, 14; non detrahas peccanti sed dole 41, 13.

— quod perdiderit, quod habuerit 57, 21; dolens de praesentibus 65, 23 ; nemo non doleat 8o, 23. Dolor: nullo -re perdere 2, 24; -ris poenae succumbere 2, 43; -rum corona 2, 55 ;- in mente 7, 40; — gtauiorem -rem nutrire 8, 20; putridinem — aperitur 8,

ASCETICORVM

269

21; -rem cordis aperire 8, 35; uulnus quod dolore curatur 9, I9 ; -tis mensuta 9, 59 ; -tc amittete

40,

11320985

44^

cna

sre

abscindere 31, 30 ; -tem excipere 45, 13; —te cutati 50, 8 ; -tibus

uitae attertete

50, 15; ad -rem

mentem commouete 58, 45; aeger impatiens pet -tem 74, 8 ; -res cofpoftis suscitare 78, 31;

nullus — de incursatione malorum 78, 46 ; pto nihil -tis est 78, 50. Dolus : machinati -los 40, rr. Dominare : 62 ; — subiectis 32, 105. Dominus : pas5/z; dominus : 62 passim. Donare : — peccata 5, 9.

Donum : -na petcipete I, 30; ad pacis — 2, 25 ; humiles — accipiunt 4, 33 ; -orum gtatia 15, 21 ; — Dei 20, 24 ; -na spiritalia tribuete 35, 9; — intelligentiae 35, 11; — Dei profectus hominis 35, 14; — Dei accipere 55, 15; in diuisione -otrum 35, 17 ; — auferte 535, 19; -na spiritalia non exotnant 40, 20 ; — caeleste acci-

pete 40, 24 ; -na requiri 49, 25; bonis donis bene uti 58, 53; done num confett — lectio 81, 18; quod accepit despicit 81, 26 ; — scientiae quod neglegunt 81, 27 ; — ad cot descendit 81, 28. Dormire : actiter -entes impugnare

78,34...

Mer

Dulce :nihil prudentia -cius 18, 108. Dulcedo : — caelestis uitae 11, 17; — maiot 18, 9o. Dulcis : — fons 5, 67 ; uita — 11, 42 ; litterarum -es fructus capete 81,9. Durius : — portate 32, 60; — de rebus creditis puniantur 81, 27. Durus : -ta conditio 9, 72; -rum est ut I2, 61; sine uexatione -ra tolluntur 8o, 22. Dux : — humilitatis 4, 48.

Ebrietas : 28; uinum non pro -ate petcipete IO, 31. Ecclesia : esse in — Dei unianimes nolle 3, 65; intra sanctam -m 46, 12; sancta — in carnalibus ampla 63, 13; aedificare -m Christi 73, 9 ; sancta electorum — 73, 17; pastores -ae absoluere studeant 75, 5. Edacitas : —atis uitium 10, 52. Edisserete : - Intelligete : 77, 15. Edomate: -— cupiditatibus carnis 202416;

270

INDEX VERBORVM

Effectus - Affectus : 7, 50. Efficacitet : — adimplere 32, 92; sermo et ratio — discitur-77, 19. Effugete : — discordias 2, 34; — noxia 7, 51. Egenus

: negare progeniem etsi — 17, 38 ; -nis distribuere 49, 54. Egenus - "Electus : 17, 58. Egete : egentium animarum tributa 29, 7 ; ut non egeat alteri 35, 18 ; quisque

est

egens

49,

40;

tri-

buere egenti 49, 40 ;egenti dare 49, 41 ; fihil egendo amicitiam appetete 64, 52. Elatio : 46; -ne contingi

20, 28;

occulta uirtutis pro -ne 26, 16; — superbiae 30, I4 ;— pauperum 58, 62.

Elatus : -i humiliantur 17, 28; mens 46, 11; rerum cupidicia

facit -os 58, 52. Electus : si sit — ignotat 4, 23;

-i anima 6, 23 ; -orum gratia 9, 34 ; -j ad bona tendunt II, 20; -i tolluntur 14, 34; -i putari 14, 36 ; — Dei 50, 15 ; patcete -is 50, 16; -i beatitudo (oy. | S in oculis -orum terror diaboli uilis 78, 27. Electus - Egenus : 17, 38. Eleemosyna : 49 ; ignoscendo peccatum -m facete 5, 21; otatio cum ieiunio et — 7, 52 ; -m date IO, I2 ; IO, 15 ; 29, 17 ; — sufficit sine ieiunio 1o, 14 ;ieiunium cum — duplex bonum IO, I5 ;leiunium sine — nullum bonum TOSEES Io, I6; -nae non debent uelare peccatum 10, 27; -m impertire 20, 24. Eleuate : actio elationem -uat 46, 9 ; humilitas hominem —uat in caelum 17, 357. Eleuati - Labi : 17, 30.

HBligere : ne -gas cui misetearis 49,

Eloquium : in sacto -io ptofectum inuenies 81, 15 ; diuina -ialeuantuf 81, 16; in sactis -iis assiduus

d 226 diuina -ia aperta sit 81, ; diuinis -iis homo nutritur

&,los

Emendare : — negligentiam 5, 28 ; — mentem Io, 61; timor semper m. 1250461 uulnus debeat -ri 515 ; plurimi -dantuf 31, 35; «c 32,96 ;uitium 38, 41; a peccato — 50, 13; ut -damur 50, 19 ; pet hoc quod cottigatur -datur 50, 25.

ASCETICORVM Emendatre - Vulnerare : 32, 97. Emendatio : nullo -onis uerbere feri 50, 18 ; de tua -one attentus

76; 17

Emolumentum : — sceleris 49, 42. Emundate : — a uitiis 12, 44. Enetuiter : — succumbere 223102*

Enuttrire : — dilectionem 5, 22. Episcopus : —um petcussotem condemnat 32, 45; -pi imitantur apostolos 4o, 10; gloria -orum pauperum opibus prouidete 49, Bex Episcopi - Sacerdotes : 49, 32. Epula: commutati -las 54, 12; -las loquacitas sequitut 54, 13. Erectus : -tam cetuicem uitate 17, 24. Erigete : ceruicem -git supeé«bia 4, I9 ; Se — in altum r7, 3o. Errare : sine catitate — I, 20 ; — in dilectione 3, 56; in his quibus -uit semetipsum incusat I9, 26; -rantibus iter ostendere 32, 34.

Error : mens orando -ribus impenditur 7, 36; alienos -res niti 79, 12 ; -tem pati 77, 8 ; incauta locutio in -rem pertrahit 79, 7; os in -rem delinquit 79, 7 Erubescete : erubescat homo superbus 4, 17; in semetipso de peccatis ptoptiis — 8, 34 ; -scimus paruo tempore paenitentiam agefe 9, 75 ; Sero conueftantut, -scant

II, 44 ; uideti medici carnis non

-scunt 32, 52 ; — occulta prodere

32, 72.

Eruditre : malorum prauitas te -dit 2, 45 ; ferto patrem -entem 8, 11 ; — conuetsum II, 3I ; — alios 18, 80; — ignorantes 32, 98; pater -dit filium 77, 12. Esuties : uisiones malas exstinguit — IO, 64. Euadete : — cetera 58, 41. Euangelium : peccatores Deus pet — uocat 8, 25; -lii doctrina 35,

224 Euigilare : sensus tuus in oratione -let 7, 15. Euitate : — ptetiosas pulchritudines 53, 3; — cutiositatem 70, 18. Exaestimare : non te bonum -mes 20, I5 ; se meliorem — 49, 35. Exagitate : mundi -ando commoda 2, 433 Exaltate : 4 passizz. Examinare : diligenter — 65, 25. Exasperare - Cortigete : 1r, 51.

Exaudite : orantes non cito -dimur

INDEX VERBORVM 7. 44 ; Deus -dit ad uoluntatem, ad salutem 7, 45. Excelsus : —sos deiicete 46, 14. Excessus : uinum damnatur in -sum 28, 22 ; de -sibus arguete 31, 28 ; quodam mentis -su reuclantur

78, 56.

Excitare : — mentem 2, 36 ; ad caeleste desiderium -tentur rr, 36;

— cogitationes malas 38, 26. Excludi: amicitia certa nulla ui -ditur 64, 48.

Excogitare : uitae futurae. praemra diligenter — 2, 42 ; expertus -uit multa 78, 45. Excusate : se — 33, 25; nec -sat necessitas criminis 42, 16. Excusatio : -nem inopiae contendete 49, 40. Exemplum :76 ;-la bonorum9, 38 ; -lo prodesse 32, 45 ; -lis instruere 32, 49 ; -la prauitatis imitate 32, 59; -lis ostendere 352, 101r; -lis suadere fidem 33, 24; — opetis 63, ir; ferarum mitescit -lis

pl22Exempla - Verba : 32, 87. Exetcete : uirtutem — 2, 22 ; manibus aliquod — 7, 54 ; - operando 33, 19 ; bonum - 47, 12 ; bonum -ceatut 80, 9. Exercitatus : — in campo 77, 18.

Exercitium : pro maximo -tio laboris 81, 27. Exigete : Deus nihil -git a nobis

4530

Exitus : ad

-tum

ponere

18, 91;

in -tum

tuum

oculos 44,

20;

per -tum uitae 50, 40 ; improuiso -tu tapi 58, 47 ; ad diem — 66, 15 ; uentufti — ignorantia 80, 20.

Exorare : pro delinquentibus proximis — 7, 25. Expauescete : uituperationes — 72, 18.

Expefttus : in multis — excogitauit multa 78, 43; non est — pauca tecognoscit 78, 44. Expugnare : peccata — 23, 25. Exquitere : quod uis agere — 65, 24.

Exsectandus : —di quia Dei creatufam feiiciunt Io, 45.

Exspectatio : -onis incerto 23, 8. Exstinctio : — caritatis 3, 24. Exterritus : -ti ad priores lapsus fecuffant II, 31. Extollere : non te -lat honot 4, 46 ; ipse supet quem -lit 46, 11 ; non -atis 46, 13; ex scientia -li 81,

30.

zr

ASCETICORVM

Extotquete : — fidem 33, 24 ; ptaebete quod alio -quit 49, 42 ; Extraneus : impendenda caritas et -neis I, 23. Exulcetate : uulnera clausa nimis -rant 8, 36. Exultate : uulnera aperta cito -tant 8, 36 ; caro -tat in Deo 27, 4. Exurare : uitia aegtotatio -tat 50, LI Fabrica : — spiritalis 73, 14. Fabula : per oblectamenta inanium -rum 81, 55.

Facere - Docere : 32, 89. Facile - Difficile : 78, 38. Facilis : -lius negligentia emendari potest 3, 28; -lius uitia uniuscuiusque intendimus 70, 22;

-le uincimus hostem 78, 38 ; -le agitur quod libenter auditur

79, 10.

Facilitas : nimia

7]. 13. Facinus :

-tate

uerborum

memoria praeteritorum -orum 6, 24 ; -ota deflete 9, 46 ;

in poena commissi -ofis deterius addere 18, 107. Fallax : in hac -cia uita

—

58, 47;

-cia daemonum temptamenta intelligete 78, 26. Fallerte : multi ut -lant petiurant 37, 12 ; -lendo decipete 39, 16; neminem mentiendo — 39, 20. Falsus : —- tumot opptimitur 3, 25 ; 64, 41; diserte -sa proferre 18, 85; -sis lacrimis seducti 37, 13 ;

-Sa dicete 39, 13 ; -sa confingere 39, 15 ; pictas -sa 45, I2 ; -sum testimonium dicete 70, 23 ; opponete -sos testes 70, 24.

Falsa - Recta : 5, 57. Falsa - Veta : 39, 13; 39, 14. Familiatitas : assiduitas -tatem pafat 76, 7; — contemptum parat 76, 7; legendi — 81, 21. Fastidium : — irruens 2, 3r. Fatuus : -um suscipete 24, 49. Fauot : — adulantis 20, 23 ; acquifefe -res potentum 49, 423. Fecunditas : — ptolis 25, r5. Felicitas : - humana 5, 21 ; — eluciat 55, 16; breuis huius uitae — SOS

Dg.

Feliciter : ad aeternam patriam — petuenite r, 8. Felix : -ces quibus Deus spes 67, 10. Femina : cum -nis habitare 13, 14. Fetiti: emendationis uetbere — 50, 18.

INDEX VERBORVM

272

Fetitas : bestiarum 2123229

—

mansuescit

Fetre : — patientet 2, 44 ; —- patrem

8, 11 ; ieiunium 10,21 ;et passim. Ferrum : -— nostrae animae 45,

25. Feruete : zelum quo quisque -uet 73, 18 ; plus -ueat quam oportet 73, 18. :

Feruescere : cum escarum largitate SCHO 10.059. QE

Feruot : — districtionis 32, 78 ; pef POFCIZeli AIO. Festinate : diligendo proximo -namus

3, 395

3, 62: "ad.

Dootur-

num 9, 51; ideo -nandum est 23, 25 ; ad aetetna.— 65, 25; -net unusquisque 80, 20. Fictum : pet terrorem -ti noscuntur boni 33, 27. Fictus : -ta humilitas 6, 25. Fidelis: 33; monachus — 40, 33; uefaciter -les sumus 64, 43 ; amicum -lem perdere 64, 54; pto defunctis -libus 66, 18; -lium populum diabolus necat 78, 22 ; sermo Dei -libus lux 81, 335. Fidelis - Reprobus ac superbus: 81, 35.

Fideliter : — deplorare 15, 25. Fides : 33; -de atque operibus Sanctis esse participes I, 29; -de uiuit in aeternum 9, 18 ; satis

alienus a -de est 9, 29 ; ex caritate oriuntur -des, spes, caritas 26, 23 ;

pet -dem sacramenti 37, 12 ; -dem uetbi facete 57, 12 ; ad -dem uerbi 37, 15 ; -dem perpetuam polliceti 37, 17 ; -dem acquitete 39, 13 ; habere -dei ueritatem 49, 49 ; — lugere uetat 66, 18 ; — firma in corde 73, 14 ; disciplina receptaculum -dei 77, 20 ; perdete -dem 78, 8-12; ubi -des Chtisti est 78, 50; homines ad -dem perduceti 81, 36. Fiducia : lacrimae -ciam dant sempet 6, 29; — spei 7, 30 ; patitet sint in te timor ct — 34, 11 ; — futurorum bonorum 78, 46. Figmenta :—legere poetarum 81, 55. Fingete : ad faciem publicam patientiam -gunt 2, 21; Deus qui nos ptopriis manibus -xit 3, 48. Finis : 22 passiz. Firmitas : — pristina 28, 29; -tate animae uincete $50, 38. Firmiter : — clausa 38, 235. Firmus : amicitia -ma 64, 48 ; fides -ma in cotde 753, 14 ; catitas pet

ASCETICORVM gratiam fragilia facit -ssima 73, 23. Tho :50; a Deo -la toleramus 2, 22 ;ponere dorsum ad -la 52, 45; catnalibus dare — 78, 21. Flagitium : -tia uatia 21, 31; -tlo delectati 21, 37; permanere in stabile — 37, 17. . Flagrate : caritas integra -grat in COLdcM9037: Flamma : catitas foris flammas opetis non ostendit 1, 57. Flere : 55 ; inferni supplicia -endo pertimescete 6, 12 ; -endo a nobis peccati caligo detergitur 6, 19 ; cum Deo adsistimur — debemus 7,35 ;-enda non admittere 9, 47 ; pietas pto defunctis — habet 66, 18 Fletus : 55 ; peccatorum uita«quae -tibus lauatur 6, 13 ; non in -tibus confidamus

6, 15 ; conuetsus de peccatis in -tibus 8, 27; duplicem debet habere -tum in paenitentia 8, 35 ; diadematis signa — et lacrimarum 9, 21 ; mala quotidianis -tibus purgate 9, 54 ; ptofunditate — et lacrimarum 9, 55 ; in -tu oculorum 32, 33 ; sociate -tibus 45, 31 ; immunditiam -tibus tergete 78, 57.

Foedus : -dera nuptiarum 13, 8. Foenetare : neque teipsum meliorem cui -tas exaestimes 49, 33. Foramen : — apertum relinquere 38, 224 Formidate : — Deum r1, 45 ; — ptospeta 50, 27. Formido

: -dinem

nitere

34,

8;

ad -dinem adducere 34, 8 ; spes et — consistant 34, II. Fornicatio : 21 ; -onis uetmis Io, 70. Fortis : ad tolerantiam passionum — I, 21; — in luctum, in bellum 6, 9; -tissima intentio 7, 34; melior uir prudens quam — 18, 92; — ad ebtietatem 28, 25; -tia praedicate 32, 62; anima carnis infirmitate -tiof 73, IO; nihil -tius qui uincit diabolum y55902-

Fortitudo : — magna 2, 49. Fragilis: quae -lia sunt per naturam 73, 23 ; — temporalis potentia 80, 11.

Fragilitas : - humana 9, 75 ; propter humanae uitae -tatem 70, 11. Frangere : sagittas contumeliae -ge 2, 48 ; in hoc saeculo -gi 50, 29 ; Fratet : passi. Fraudulenter : decipere — 64, 46.

INDEX VERBORVM ASCETICORVM Fraudulentus : eleemosina quae -ta praeda tribuetur 49, 29 ; amicus — detegitut 64, 47. Fraus : -dem facere Deo 20, 30; -dem in Domino perpetrare 72, zu Prequensqs-—otattol 7:33 G1 A15 — lectio intellectum adhibet 8r, 2$: Frequenter : — debet orare, legere STETIT

Frequentia : — societatis angelorum , 40; non desiderare urbium -tiam 40, 7. Fructificare : — cogitationibus diuinarum scripturatum 40, 36. Fructuosus

: uirtus -sa aeternitatis

18, 96. Frui: — amplexu sctipturarum 4o,

13

Fugata : breuis et — amicitia 64, $2. Fugere : iniuriam tacendo — 2, 29 ; ueritas -git mentem 4, 31 ; contra libidinem expedit — 21, 39; ufbis habitatio -enda 40, 15; -ge incauta uetba 79, 9. Furor: pacem Domini discordiae -orem rumpete 2, 23; tolerare et odisse uelamentum -otis 2, 28 ; -ore plenus inuidus demonstratur 2, 37 ; ita -ote extento desiderat ultionem 19, 20; — in corde uiri

I9, 30; -ofem cordis gignere 28, 23 ; — de amore 32, 63 ; rabies -otis 32, 96 ; iniurgantis — 36, 14.

Galea : — salutis in capite 73, 14. Gastrimatgia : — mater incontinentiae 21, 40. Gaudete : aduetsitatibus — 11, 35 ; — in opus bonum 26, 24 ; in poenis — 50, 14 ; in fututo — 50, 29 ; — cum saeculo 55, 18 ; — inimici casu 64, 56. Gaudium : — nartrabile 6, 7 ; — fit in caelo 9, 35 ; plus — de eo qui a peticulo liberatur 9, 53 ; ad -dia aetetna pettingete 18, 9r ; ad — erigete 34, 8 ; cum -dio accipete 49, 26 ; ad aeterna proficere -dia 50, 14; iustis -dia disponuntur aetetna $50, 28; bona uita — habet 52, 14 ; inani -dio relaxati $4, 15 ; ptaesentia -dia sequi la-

menta

55, 18; mente

commutete

nec -dio

55, 20.

Gaudia - Lamenta : 55, 18. Gehenna : -nae metus 23, 16 ; tertot -nae 34, 8; aeternis -nae incendiis deputati 58, 47. I9

273

Gemere : cum Deo adsistimur gemere debemus 7, 35. Gemitus : — penitentiae duplex 9, $9; — suscitate 32, 39. Genitalia : -membra 10, 25 ; -lium uoluptas 28, 18. Gladium : — linguae 2, 48 ; spiritali -dio desideria trucidare 78, 25. Gloria : — magna 2, 49 ; huius uitae -am quaerere 4, 21; humilis exaltabitur in — 4, 25 ; te sequitur -tiae altitudo 4, 40; psalmotum decantatio demonstrat -am sempiternam 7, 32; uana — 20 fasiz; -tiae temporales 30, 14; ad inanem -am 45, 9 ; — episcoporum 49, 32; — in mundo 58, 46 ; de— gestire 58, 47 ; de — saeculi huius ad aeternam transire -am 58, 50; pro uanae -riae appetitu 58, 53; magna — apud Deum 73, 22 ; laudes Dei cum — ptaedicemus 78, 47; modica huius saeculi — 8o, 1x ; scientiam ad Dei -am uti 81, 30. Gloria - Certamina : 13, I3. Gloriati : 20 ; -andum est 38, 39; de bono opere ne -atis 46, 13; pauperem se spiritu et opibus — ST UTAS

Glotiatio : — supetba 8, 39. Gloriosus : —sius est iniuriam tacendo fugere 2, 29 ; humilis — est uirtutibus 4, 34 ; si humilitatem tenuefis — etis 4, 40; — uidere caelum stellatum 58, 35. Gradatim : — ad ea quae sunt excelsa consurgete 26, 18. Gratia : 55 ; habitare in te — Spiritus Sancti 4, 16 ; compunctionis — 6, Io ; ut ampliotem -am consequafisu7 917: xelectorumuom ads multi supetna respecti — 9, 54 ; — refulget 11, 37 ; conuolare ad -am Dei 11, 43; -am donorum fecognoscefe I5, 21; -am praebere 16, 46 ; quod -tiae est diu tenetut 17, 39 ; — accepta 20, 22 ; -am apud audientes habete 24, 45 ; per -am

suscitare

32,

83; -am

meteti 36, 12 ; pet supernam -am ad altiora intellegenda duci 46, 10; humanam -am fequitete 48, 10 ; fragilia pet -am firmissima 73, 23 ; per suscitantem -am uiuificate 75, 4 ; sine adiuuante — 915028.

Gratias agete : humiliter — 50, 5 ; — cum sensefit sanitatem 74, 8. Gratis : — gratia accipitur a Deo 35, E, $. (Cxvri)

274

INDEX VERBORVM

20; — amate amantem 64, 51; iustitiam — impertite 72, 21. Gratulati: super quod ille -atut iste suspirat 49, 26 ; si ceciderit inimicus noli — 64, 56; laborat postea -atut 81, 9. Gratus : -ta eleemosina 49, 29. Grauare : mitanda actio qui elationem —uat 46, 9. Grauatus : pondere uitiorum -ti 3, 58; uix peccata deuitat — 58,

49.

Grauis : -ue scelus 7, 55 ; -uiot dolor8,20; omne peccatum -ue est 9, 39 ; — uiot culpa 65, 14 ; -uiot petsecutionis uindicta 78, 45. Grauitas : —tatermm morum tempeta-

te 55, 15.

Grauitet : -uius sustinere 2, I9; -uius totquetut impius 2,453;— delinquete 37, 15 ; — delinquere in Deum 58, 54. Grauitudo : — ponderis 2, 31. Grex : -gem lupus dissipat 78, 22. Gula: per desideria -lae mundo setuire 10, 55 ;ad explendam -lam delicias praeparare 1o, 48 ; multae escae

delectant -lam 10, 70; — in

luxuriam soluit 28, 21 ; temperare -lae ardotem 28, 29.

Habitatio : urbis — fugienda 40, 15 ; Spiritus Sancti — castitas 40, 25. Habitus : de solo -tu religionis ptaesumere non debemus

r1, 51 ; humilis -tu uilissimus 4, 34 ; animus in cotpofris -tu appatet 73, 20. Haeteticus : -ci Deum offendunt 69, 10 ; -cotum sactificia 69,11. Hebetudo : sensus — 81, 25. Hilatitas : — frontis 55, 15. Homicidium : -orum reus 29, 17. Honeste : luxuriam -— restringere

58, 55;

Honestitas : — in actione

73, 14; Honor 56 ; in summo -re summa sit tibi humilitas 4, 46 ; nouissimus finis plus habet -rem 16, 45;

—

gloriae humanae

extinguitur

20, 55 ; Deus postulat -tem 29,9 ; appetere -res saeculi 50, 15 ; uita -tis condigna 32, 91; patrum -rem possidere 40, 10 ; maior — maior periculatio 58, 34 ; saeculalaris -ribus dignitate sublimari 58, 48 ; caue -tes 58, 55 ; sublimitas -orum

58, 55; seruare

-tem

apud homines 59, 15 ; ad culmen -ris uenite 64, 50.

Honorabilis : — liot uideti 45, 9.

ASCETICORVM Honotare : peccator -tatut 76, 1o. Honotificate : Dominum nostrum —

45,

55:

ZW

5

3

Horror : inuidiae — animas peruadit 155927. 2 : Hostis : curat antiquus — ut catitatem feriat 5, 14 ; — inuisibilis dimicandum non desinet rr, 29;

— callidus mentem cum peccato subplantat 23, rr; uicia nostta -tes nostti 27, 21 ; - callidus tardat ad mortem 78, 18 ; facile uincimus -tem quem uidimus 78, 38. Humane: — succuttete 43, 8. Humanus : hominem uincis -na felicitate 3, 21 ; ad precem paupetis esse — 44, 25 ; -num cessat auxilium 67, 14. W Humiliate : daemonum -atur uirtus Io, 75 ; humilitas Christi qua -antur elati 17, 28; cadentes carnis uitium -antuf I7, 33; — mentem fectofis 32, 69; subli-

mes — 46, 14. Humilis: — coniugalitas 13, 27; sapiens ille est — et mitis 18, x11 ;

neque uefe est — qui ... 32, 65 ; — ex munete 48, 9 ; ad discendi patientiam — 71, 18 ; in -lioribus totum pergere 77, I1; diuinae legis penetralia -libus patent 81, 32. Humilis - Superbus : 8r, 32. Humiliora - Altiora : 77, 11. Humilitas : 4; omnis bonitas ex -tate ptocedit 1, 45 ; si caritas ueta et — non fuerit 1, 51 ; — mentis 6, 21 ; — ficta 6, 25 ; si catitas aut — a cotde discesseftit 15, 27 ; -tate inuidiam supefare r5, 18; — reddit similes sanctis 17, 25 ; — facit ptaecepta custodire 17, 25 ; -tatem discere 17, 26 ; — Christi 17, 28 ; — eleuat 17, 37 ; — petfecta 20, 28 ; per -tatem mentis 21, 26; — custos uirtutis 26, I2; — uestium 40, 12 ; pallot cum -tate decus monachi 40, 34; spiritus -tatis 44, I9 ; pet -tatem premere 46, 10; — in ptospetitate 73, 14. Humiliter : — declinare 2, 29 ; homo diuinae uirtutis subdatur -lius 8, 31; — accedere 32, 91 ; — gratias agere 50, 5 ; - ad Dei gratiam teferre 78, 32. Hypoctisis : pet -sim simulate 35, 27.

Tactanter : facta sua orando — prodit 7, 42 ; — Ofate 7, 45.

INDEX VERBORVM lactantia : causa -tiae 20, 29 ; potestas diaboli non in — 38, 22. lactare : non sis -tans 55, 16. Iaculum : -la diaboli 7, 47. leiunate : qui non potest -nando curati Io, I2 ; bonum est — ro, I3; Sibi quisque -nat 10, 37; a malis actibus ucl a mundi ambitione — 10, 39 ; quando nostet homo extetior -nat 10, 41 ; cum

uolueris — 1o, 57 ; tu adhuc -na 25M? , leiunium : 10;

sine

catitate

-nia

49 ; bona est oratio cum -nio 7, 52 ; cogitationes sotdidas oratio

cum -nio repellit 7, 56; saccus et — arma sunt paenitentiae 9, 22; -niorum et uigiliarum frigus

78, 15.

Ignauia : nihil — turpius 24, 50. lgnis: — amotis, malitiae 3, 36; — spiritalis 6, 18 ;— tabefacit ceram 38,43; — reprobos exurat 66, 15 ; aurum et atgentum ptobat — 78, 48.

Ignominia : - omnium sacerdotum

49, 32.

Ignorantia : animus per -tiam languet 8, 40; simplicitatem cum — uocari stultitiam | 18,. 103 ; — uitiorum nutfix 24, 50 ; — quid sit culpae dignum non sentit 24, 50 ; uentutri exitus — incetta 80, 20.

Ignorare : stultum docere quod -rat 32, 35 ; -rantes non erudire 32, * 98; peccata sua — 70, 13.

Ignoscete : cito -scendum cuiquam 5, 17; dimittere -scendo peccatum 5, 21 ; iuste totum quod querant -scitut 9, 54 ; Deus uersis clementer -scat 9, iniquitatem nostram Deus

9, 74-

Illabere : in interna

delicon64; -scit

-bitur

78, 28.

275

Imitari: daemones -tantut 10, 39 ; bonos 1i5, 24; — superbiam 17, 28; — tando delinquere 51,

32. exempla prauitatis 32, 59 ; - iniquos in malum 76, 14 ;— iu-

stos in bonum 76, 14. Imitatot : — Dei Patris 2, 58. Immaculatus : mentis -ta seruitus 78, 17.

DU

Immanitas : — crudelitatis 32, 96. lmmoderatus : — fisus 55, 21. lmmunditia : — carnis 21, 32 ; -am fletibus tergere 78, 57. Immundus : — spiritus 7, 49; 78, 34; -di daemones 1o, 45; -da pollutio 21, 31. Immunis

: — a peccato I2, 42. Impatiens : aeger — pet dolorem

ji. d

Impatientia : sanctus amor -am non habet 3, 25 ; 64, 41. Impedimentum : potens — praestat cetetis 58, 40. Impensius : lauare faciem — 43, rr. Impetate : — oboedientiam 32, 48 ; bene — 58, 5o. Imperator : ubi -res 80, rr. Imperfectus : — in amote 3, 58; Deus -torum desideria inflammat 67, 12; melius est duobus -tis habere 73, 12. Impetitià : uires quas — denegat r, 36; ab — crimen accedit 17, 23.

Impetitus : linguosus homo — est 16242.

Impetigo : -ginem habere 25, 135. Impetrate : — misericordiam 7, 37 ; ne — quisque ualeat postulata 7. 555; — aliquid diuina pietate 44,

25.

Impetus : ardens — libidinis 1o, 72. Impie : — agete 53, 17. Impius: grauius totquetut — 2, 45 ; uita

cordis

Ilecebrae : — uoluntatum 21, 19. Ilicite : — delectare 38, 38. Ilicitus : —ta uetba 1o, 57. Illuminate : pax secteta mentis -nat 2, 34; qui amauit inde -natut 3, 67; spititalis ignis secteta mentis -nat 6, 18 Iluminare - Caecate : 81, 33. Iluminatio : compunctio — animae est 6, 29. Imbecillitas : quicquam boni pet -tatem petficere 10, 49; iuxta -tatem sapete 24, 47 ; succutfefe -tatem 423, 8.

ASCETICORVM

carnis

-iae

ignis

et uermis

4, 37; -ia anima plangitur in malis 9, 15 ; peccator et — consequi posse ueniam ctedat 9, 50; dare -io militi 29, x5; -ia est promissio quae scelere adimpletut 39, 24 ; — in ptospetitatibus »lugete debet 50, 14 ; patcere -iis 50, 16. Implete : — quae legit 81, 20 ; ea quae noueftis non — 8I, 20 ; tecta

quae didicimus — 81, 20. Impotrtunitus : ingrata esse hominibus — solent 8, 19. Importunus : -—nas desideriorum carnalium suggestiones superare 7» 54

276

INDEX VERBORVM

Impossibile : — ut non gustes an; gustias 80, 25. . Improbus : -bi iudices 70, 24 ; teticere -bis 77, 16. Imprudens : ab -enti muliere 55, 4. Impugnate : immundi spiritus acriter dormientes -gnant 78, 34. Impugnatio : — uitiorum 7, 53. Inanis : — glotia 43, 9 ; alium -nem facere 49, 48; -ni gaudio relaxati $4, 15; -nes pergimus ad Deum 69, 9; per oblectamenta -nium fabularum 8r, 55. Inanitas : — ciborum

1o, 8. ]naniter : — orate 7, 30. Incaute : — laedete 23, 14 ; — uouetC 39, 24 ; culpas — dimittere 45, 18.

Incautus : — tum fteducete 23, 22;

hominem -tum decipete 37, 12 ; -ta locutio in errorem pertrahit 79, 7 ; fuge -ta uerba 79, 9. Incentiuus : excitant ad -uam libidinem 81, 55. Incertus : sensum ad -ta extendere 58, 37 ; sensum ad -ta descendere 70, 10; exitus ignorantia -ta 80, 20.

Inchoate - Perseuerate : 22, 12.

Inconsultus : -ta temeritas nescit consilium 71, 24. Incontinentia : gastrimargia mater est -tiae 21, 40. Incorruptio : -onem pristinam recipete una r8. Incredibiliter : — abstinere ro, 45.

Incredulitas : -tate iurare conpellimuf 37, 14. Inctepate : 31 ; — saeuientes 32, 52. Increpatio : 31. Incusare : semetipsum — 19, 26 Indagare : — quo egit 16, 40.

Indigens : -tibus largire 1o, 38; facere eleemosinam -ti 49, 35; necessatia -tibus dare 49, 35; bona opera -tibus exhibere 49, 37. Indigentia : necessitas uel — 64, 52. Indigere : panem non — 62, 21. Indignare : in quibus errauit -natur 19, 26. Indignatio : furor feruens in animo —

I9, 20 ; animam

sine ira non

mouit — 19, 28. indignus : -gna uita peccatorum 6, 13; ptoteruus uel — 36, 14; -gnis nobis 45, 19. Indiscrete : absoluere — timeat uel ligare 75, 5. Indiscretus : -to silentio os delinquit 79, 7.

ASCETICORVM Indoctus : —- facile decipitur 24, o. Indulcate : qui amauit -cauit 5, 67. Indulgentia : 5; qui cupit certus esse in mortem de — 9, 46 ; -m dare 9, 69; -m tribuere 9, 76; spes -ae efigat 23, 16 ; -m peccatorum pfomefere 29, 17 ; -m tequirete 34, 8; -ae spem habere

j4, 10.

d

-"

Indulgere : humilitas cst si indulsetis 4, 51. Indumenta : 43. Inebriate : inuidia et liuor -ant animam I5, II; qui -atur mottuus et sepultus est 21, 22 ; quic-

quid -at fugiamus 28, 17; laus est multum bibere et nongti 28, 25 ; non solum ex uino -ant homines 28, 26. Infans : te exhibe -tem 55, 21 ; 68, I9. Inferior - Superior : 7r, 12. Infernus : —ni supplicia 6, 12; in -num mergefe 21, 36; in -num punite 25, I0 ; -no similis auarus 25, 16 ; -ni ignibus deputari 30, 21; in -no totqueti 50, 4; ad -na descendete 58, 50 ; miseros — fecipit 66, 19. Infidelis : -li totus mundus nec modicum 33, 14 ; libus etiam lux tenebrescit 33, 15; inimicitiae hominum -lium 64, 55. Infirmitas : hominis -tatem agnosccte 8, 531 ; uinum petcipere permittit — Io, 31 ; iuxta -tates sentite 24, 47 ; pro sua -tate 31, 25 ; in -tate seruire fratri 40, 32 ; — grauis 50, 35 ; -tatem corpotis uincere 505/538 3-"catnis 1975, IO. Infirmus : quoadusque -mi sumus 68, 18. Inflammare : — genitalia 1o, 25; desideria — 67, 12. Ingenium : — mentis marcescere IO, 49 ; discipulum ardentiorem -nii 77, 12 ; habere intelligentiae — 81, 24 ; — intelligentiae negligefe! 819026: Ingloriosus : non quaeras gloriam cum — fuetis 20, 14. Ingluuies : — uentris 10, 535. Ingratus : ea quae -ta esse hominibus 8, r9. Inhaetere : — Deo 45, 14. Inhiare : desideriis et cupiditatibus -iat 30, 17. Inimicitia : 64.

INDEX VERBORVM Inimicus : 64; lenitas subiectis -ca VEO: Inimicus-i: diligere -m propter JDeunorou2 S NT SN NOS RAANSEDEO -co nihil postulate 1, 26 ; -corum dilectionem capere 1, 34 ; diabolum uinces -ci dilectione 3, 21; animus -ci odio fuscatut 5, 12; diligendo lucrum de -cis facete 5, I3 ; peccat qui pfo -cis non Ofat 7, 39 ; otiosus — non facit iniuriam I3, 5 ; -m suscipete 28, 27; -m diligere 49, 39; neque licere -co potest 78, 47. Iniquitas : -tatem abscondete 8, 34 ; ab -ate cessare 9, 27 ; -tatem agno-

Scere 9, 74 ; — petpetrata 23, 12 ; — populorum 32, 98; locutionis atque cogitationis — replicare 38, 30 ; — dicitur quod opete geritur 38, 36 ; a uetitate discordat — 39, I9 ; alios ad -tatem pertrahere 63, 12 ; ministerium daemonum ad -tatem 63, 12 ; pet -tatem inferior 71, 12 ; ne -tatibus suis

rapiatuf 80, 20. Iniquus : — contumelias arbitratur 2, 38; homo — 9, 25 ; — est qui non habet fidem 33, 13 ; parcere -quis 50, 16 ; affligi ab -quis 50, 28; -quorum potestas 50, 32; tristitia -qua patientis 55, I4; laetitia -qua facientis 55, 14; accepto regno fieti — qui 58, 51 ; -quus ducitur cruciandus 66, 17 ;

imitare -quos in malum 76, 14. Iniquus - Iustus : 76, 14. Iniurgans : -tis futot 36, 14. Iniuria : patientior

ad -m

2, 15;

ad proprias -as patientes esse 2, 20; -m tacendo fugere 2, 29 ; si patiatur -m 2, 58 ; si non dimittis -mm 5, 19; otiosus inimicus non facit -m I3, 5 ; maior petsecutionis — 78, 45. Iniutia - Vindicta : 78, 45. Iniuriare : si potetis -ti ac tacere

40, 35.

Iniuste : — tollere 49, 42 ; — obligare

25) 559c- Tipati 75, $008

Iniustitia : — quod cogitatione admittitur 38, 36. Iniustus - Iustus : 78, 8-12.

Inoffensus : -so pede iter agere 6o, 17. d

Vif : securus petpetratis iniquitatibus — non est 25, 12 ; magis

-tes non estis 32, 23 ; — absque sermone conuefsatio 32, 43 ; pro cogitationis malitia non erit —

ASCETICORVM

277

38, 37; aduersus -tem falsum testimonium dicere 70, 23 ; -tes persistere pet simplicitatem 73, 16. Inoboedientia : -m gignere 1o, 69. Inopia: excusationem -piae contendere 49, 40 ; ex — bteuis amicitia 64, 52 ; loquendi — angustiantur 81, 29.

Inops : -pibus tribuere 1o, 57; de sumptibus -pum 49, 43. Inordine : — comprehendere uirtutes 26, 19. Inquinare : post baptisma — uitam 6, 16.

Inquinatus : -ti post aquas salutis 6, 17 ; sese petsentire -tum 78, 37. Inquirere : quod a te non pertinet noli — 7o, 18. Insidiae : contra hostium -dias 38, 32; aliorum supplantati -diis 40, II; pati -diis 58, 34. Insipiens : -tis uox 16, 45 ; - assiduc peccat 24, 50; — in carnalibus se detinetur 53, 4. Insipientia : nihil — deterius 24, 50. Insistere : oracione ardentius — debemus 7, 20 ; cum oratione uehcmenter -timus 7, 24. Insolens : — cotpus ro, 30. Inspectot : Deus cordis — est 75, 2 1. Inspicere : — superiora 6, 19. Instabilis : leuis — per omnes actos

7119: Instantia : immundus spiritus euincit — 7, 49. Instigare : se — ad paenitentiam 55, 202 Instructi : — esse debemus 32, 21. Instruere : lectionibus -uimut 7, 14 ; -ue alios 32, 102 ; — solet collatio 69, 13. Integet : caritas -gra flagrat in corde 1, 37; -gra mente diligere 60, 17 Integritas : -tatem corpotis custodire

13, 24; catnis - seruatur 1229267 Intellectus : nosmetipsos in -tu

nostro premere 46, 10 ; enarrauit

-tum 78, 44.

Intelligentia : -ae donum 35, 11. Intelligere : - mentium cogitationibus 38, 29 ; ad altiora -enda 46, IO. Inteligere - Viuete : 32, 57. Intelligete - Edisserere : 77, 15. Intemperanter : — agete bonum 20, 31; — amicum amate 64, 45. Intendete : neque uerba deprecan-

278

INDEX VERBORVM

tis Deus -dit 7, 27 ; perseuetantet — oportet animum 7, 34 ; facilius uitia quam uirtutes — 70, 22. Intentio : pet -onem cotdis 6, 10; -onem suam in Dei contemplatione defigete 6, 22 ; ad peccandum — 6, 27; suggestiones fortissima -one superare 7, 34 ; purissima sinceraque orationis — 7,46 ; in malum assumptae mentis — 9, 59; omnem -onem studio cotpotis impendere 9, 72 ; — maneat in occulto 20, 21 ; a paenitentiae -one suspendere 34, II; si nostra — simplex 73, 1:5; pro -one pfaemium fecipere 81, 26.

Intentus : -ta

mente

mysteria infundere

prophetiae 6, 10 ; mens

in tempote orationis -ta 7, 58. Interfectot : orate pto -toribus

7, 50.

Interimete : mots corpus -mit 3, 58. Intefior : -tis hominis uitia 40, 6 ;

— homo nuttitur 81, 45. Interitus : non leteris super inimici -tum 64, 56. Intima : penetrare — 40, 21. Intollerantia : per -m suam testis quia bonus non est 45, 23. Intollerabilis : nihil-lius quia carne superatut 78, I3. Intuitus : ofate solis uerbis sine -tu mentis 7, 27 ; non mouete sensum a diuinae cogitationis -tu L0327. Inuestigare : uetius orando quam -ando penetramus 7, 26. Inuestigatio : -tionem quaetrete 218» TOI.

Inuidia : 15 ; — copulat discotdias 2, 34; — corrumpit animam 40, 39; — a bona uoluntate discordat 42, 14. Inuidus : — particeps daemoniorum efficitur 2, 32 ; — in tribulatione est sempeft 2, 34 ; furore plenus — demonstratuft 2, 37. Inuitus : et — oboedite 32, 65. IHuocare :— Deum 155/205 55, 17; 335.25. Inuoluetre : ignis malitiae mentem -uit 3, 36. Inutilis : occupemus -les quaestiones 69, 9. locate : — cum patuulo 55, 22. locus : — temissam effecit animam $5, 22; ubi fuerit immoderatus risus ac — 55, 22. lra: resistere possumus -m. su-

ASCETICORVM perbientium 2, 29; -m saeuientium mitigate 32, 56 ; magna —

est quando ... 50, 9; hanc -m Dei esse censutam 50, 39. Iracundia : 19 ; in animo -ae uites abscondere

2, 21; -ae stimulis uinctus 723, I9. Iracundus : odio plenus ambulat — 1i, 47; -di doctores 32, 96; monachus — 40, 31. Irasci : Deus illi -scitut 2, 40 ; humilitas nec ipsa -scitur 4, 50; iniustis -scitut Deus 14, 35; peccantibus — 50, 9. Ire : — post Dominum 45, 16. Itreptehensibilis : — lingua 32, 41 ; o quam -les esse poteramus 70, 7. Irrisio : -onibus aurem nec adcommodes 77, 10. ^ Irritare : Deum — 50, 30. Irrogate : mala — 2, 24. Irrumpete : diabolus quaerit — 38, 228 pes : noluit audire quod Deus iussit 9, 41. Iudex 72; a sotte humilium — sepatat 4, 32; citius a praece — flectitut 7, 22; ne sentias -cem punientem 8, 11 ; non despicitur apud -cem iustum Deum 9, 12; internus — mentem considerat 9, 37; -cem nostrum credamus esse uenturum 23, 8; tribunal aeterni -cis 29, 17; -— uitae aliorum 32, 61; improbi -ces 79, 24. Iudicare : omnem hominem fratrem tuum -ca 3, 26 ; bene se -cat iustus in hac uita 8, 32 ; ptactetita — 22, 14; — ftattes 32, 27; se monachum

— 40, 23 ; sic alios — ut -ti cupis 45, 34 ; bonos — 5o, I5 ; iuste pro temporali lucro — 58, 53; bene de se -cant sancti 78, 26. Iudicium : compunctio de recordatione et timote -cii 6, 21 ; — uetitatis 8, 19; — sumete 8, 32; in — incidere 9, 30 ; — uicinum 12, 47 ; — diuinum 18, 107; amatitudo temporis sequentis —cia 23, 10; 55, 19 ; satisfactio diuinum pensatut — 25, 20 ; in die -cii 27, 7 ;

subtile occultumque — 32, 85; in -cio merita exquitrete 35, 9; secreto Dei -cio 50, 24 ; purgati in -cio inuenimut 50, 29 ; aequum — est ubi ... 59, 12 ; non persona -cio consideranda 59, 14 ; — operum fieti 69, 9 ; in -cio actio tene-

INDEX VERBORVM brosa 73, 15 ; uenite ad sanitatem -cii 78, 6 ; ueniet dies -cii 78, 19 ; de Dei securus esse -cio 8o, 21 ; Dei -cio puniantut 81, 27. lugulare : hostis callidus animas cupit — 78, 18. luramentum : 37. lurare : 37 ; assiduitas -andi 39, 21. lus : iufra disciplinae contra delinquentes 32, 64; 32, 74 ; catitatis iura inlaesi setuabimus 45, 2829. Iuste : — ignosci 9, 54 ; — peccatáà adstringere 34, 8; — impendi 42, 13 ;— tribuere 49, 42 ; — iudicare 58, 53 ; se — agere suspiceri 73, 19; — obligare 75, 5 ; ligare — uel iniuste 75,5 lustificare : -ti hominem per paenitentiae compunctionem 6, 14 ; confessio -cat 8, 37 ; ex fine suo unusquisque -catut 22, I5. Iustitia : 14 ; diuinae reputetur -ae 7. 44; -ae pats seipsum nosse 8, 31; -ae portio iniquitatem abscondete 8, 34 ; quos non potest saluate — 9, 23 ; sol -tiae non ortus est nobis 15, 20; pet Dei -m inclinatuf 17, 30; tegnat — 21, o; de — confidere 23, 16; metuete 25, 16 ; de -ae uirtute

46, 13 ; pet aeternam -m 509, 15 ; de — superbiens

50, 20; Dei -m

laudate 50, 31 ; affectus -ae diuinae contratius

64, 47; in rectitudine — 71, 15 ; —m acceptione

pecuniae uendere 72, 21 ; omnia

cum — definite 72, 22 ; ne perdat -m 73, 18 ; zelus ulciscendae -ae 73, 19; -ae limitem transire 73, 19; petdere -m 78, 8-12. Iustus : — toletando aduetsabit 2, 43; Deus uult diligeri operibus -tis 3, 47 ; mens -ti compungitur 6, 24; peccator — esse inchoat 8, 27 ;— esse incipit sui accusator

8, 29;

bene se iudicat — in hac

uita 8, 32; apud iudicem -tum Deum 9, 12 ; magis de -to stante gaudium 9, 35; haec est -ta 5 necessaria iracundia 19, 26; nonnulli esse -tos confidunt. 20, 26 ; neque — de sua iudicia confidat 23, 16; quamuis quisquis sit — 23, 17 ; Domini iustissima consuetudo 29, 14 ; salubriter -ti accipiunt 31, 28 ;— est qui ex fide uiuit 33, Es ; — spe et formidine nitet 34,8 ; -to flagella proficiunt 50, 14 ;— in poenis gaudete debet

ASCETICORVM

2709

50, I4; neque -to Deus miseticordiam abstrahit 5o, 15 ; Deus -tum flagellat 50, 20 ; retributio -ta 50, 25 ; — in aduetsis 50, 26; oculi Dei super -tos 50, 28 ; -tis gaudia disponere 50, 28 ; — dormiet secutus 66, 17; -tum damnate 72, 20 ; imitate -tos in bo-

num 76, 14; diabolus tentationem -torum inferre cupit 78, 24 ; aduersus hominem -tum pugnare 78, 31; quaelibet aduersa — patiatur 78, 32 ; tentari oportet — 78, 40; iustior persecutionis uindicta 78, 45; tatione -tae necessitatis carere 79, 6; taedium patitur — 80, 18 ; quamuis in hac uita sit — 80, 21; finem

-torum optimum commendat 80, pos Iuuat : nihil — 38, 40. Iuuenilis : -lia membra fouere 43, 7. Iuuenis: 68; approxima mulieri -ni cum et ipse sis — 2I, 42. Iuuentus : quidam -tute luxuriose uiuentes I3, I2; -tutis tempora 32, 81.

Labi: uirginitas si -itur 13, 18; quod superbiae cito -itut 17, 39 ; — in uitium 223, 7 ; 24, 50. Labi - Eleuati : 17, 50. Labia : oratio cordis est non -biofum 7, 27. Labot : nihil prodest quod labotisque conficimus I, 49 ; Deus labore se denuntiat 9, 32 ; fructum non fecipete post -rem 9, 72; corporalis - dux est humilitatis 4, 48 ; — sine humilitate uanitas 4; 49; passiones uigiliarum -re macetentuf IO, 75; permutatio -ri non etit ex uso uenit 1I, 48;

pto continentiae -re uiduatum est 13, 8; qui non habuerunt -ris certamina 13, I5 ; maioti -re fatigat animum 18, 9o; ne petdas -tes propter humanam glofiam 20, 35 ; cotpus -te fatigatum 21, 537 ; sine -te uitia superare 27, I5; instantet desudare -re 30, 15 ; post -tem dormire 66, 17 ; pro maximo studio -ris 81, 27. Labotate : — in uanum 20, 18 ; qui assidue insistit lectioni -rat 81, 9. Labotiosus : -sum non est homini relinquete sua II, 25. Lactima : 6; -atum

signa 9, 21;

post -as ea quae fleuerat repetit 9, 47 ; -atum profunditas 9, 55 ;

280

INDEX VERBORVM

-ae auditorum 32, 39; amittere 49, 26.

cum

-1s

Laedete : si non -das a quo -sus es 2, 49 ; 49, 41 ; qui -ditur non desistit orare pro se -dentibus 7, 39 ; ita uult — 19, 20. Laetati: -tatur Deus de anima desperata 9, 52; contempnens quae in saeculo sunt -tabitur IIl, 47; — cum angelis 17, 37; non — super inimici interitum

64, 5605.

m

Laetificare : si fuetit

res

inuenta

-cat 9, 55 ; electi beatitudo -cat 66, 15; caelestis aula -candos includit 66, 19 ; — ad laudes humanas

72, 18.

Laetitia : ex abundantia -ae pacificus 2, 37; — ptaesentis temporis 23, IO ; 55, I9 ; ad -m cordis 28, 28 ;

-m spiritalem infundere 53, 35; - saeculi uanitas $5, 13 ; — iniqua facientis 55, 14; temporarius in — perennis in paena 55, 17; — mentis subridendo indicare 55, 21; —in mundo 58, 46. Laetus : cot -tum 52, 16. Lamentum : hic — habete 6, 20; pronus ad -ta 6, 27 ; peccata -ta desiderant 6, 27 ; — paenitentiae 9, 38 ; praesentia gaudia sequuntur perpetua -ta 55, 18.

Lampas : — lucida 40, 57 ; iure -des appellantur 76, 9. Languete : animus pert ignofantiam -guit 8, 40. Languot : — uitia excoquit 50, 34 ; — uites libidinis transit 50, 34. Lapsus : humilitas -sum non nouit 4, 42 ; humilitas

nunquam

-sum

passa est 4, 43 ; homo — mortuus fuerit in peccato 9, 18 ; ad priores -sus fecutrere II, 31 ; -sis manum potrigete 32, 34; non post -sum desperare ueniam 76, 12. Largire : — indigentibus 1o, 38;

- tuum 49, 27 ; nostta — 49, 35 ;

terrena bene -endo seruare 49, 56 ; suum perdere -endo 49, 3o. Largitas : in -tate paupetum 49, 25. Largus : fraterna -ga catitas 1, 34. Lasciuia : cor ad -m non dissoluat AP DES.

Lasciuus : nunquam de ote -uus sermo egtrediatut 40, s. Latus-a-um : -ta catitas I, 34; -ta

mens 2, 31; -ta anima 3, 45. Lauate : peccatorum uita quae fletibus -uatut 6, 15 ; -uamini mundi estote 9, 47 ; — faciem 43, 11.

ASCETICORVM Laudabile : neque ualde — 65, 14. Laudare : -dandus est fortis in luctum 6, 9 ; unde possit semper -ti 20, 27 ; de bono opete nosmcetipsos -damus 20, 30 ; Deus -datur 32, 20 ; 35, 25 ; Deci iustitiam — $0, 31 ; leuitas cupit — 7I, 19. Laudatot : non credas -ribus 77, 10. 3215. «dem

Dei 4:395

Laus:

humanam appetete 7, 43 ; -dem non habere 20, 15 ; -dem populorum commodate 20, 16; bono opete — humana

obuiat

20, 20;

21;

-dibus

nitorem

-des exterius non quaeramus 20, uanis

suis

gloriae offerunt 20, 22 ; donum Dei in sua -de conuertit 20, 24 ; — est multum bibere et non inebriare 28, 25 ; -dis sacrificium 32, 20 ; lacrimae auditorum -des

eius sunt 32, 39 ; -dis mercedem recipete 32, 77 ; non — est possidere diuitias 58, 36; laetificari ad -des humanas 72, 18; -des Dei ptaedicate 78, 47 ; scientiam sua -de uti 81, 3o. Laxate : — animam 23, I3. Lectio : 81 ; — instruit 7, 14 ; -tioni

et ofationi incumbere 7, 54; nutrire animam -tionibus 18, 8r. Lectio - Mysterium : 81, 32. Legere : meliot est orare quam —

7/2314.

Legere - Viuere : 81, 42. Lenis: — Dei imitator est 2, 58;

Lenitas : qui conuetrsum sine -tate erudit 11, 31 ; — subiectis inimica 71, 16 ; in -tate ac patientia cordi 7359225 Leniter : — castigatus 31, 21 ; — sanare 31, 30. Leuate : animum ad sublimia — 9, 39; subtilius -ri 46, 10; nec diuitiae -uant 58, 62. Leue : leuius aestimare 32, 5r. Leuigare : non -gat penna caritatis 2»EATLeuis : non sis — in amicitia 64, 55 ; — instabilis per omnes actus 71, I9. Leuitas : — cupit laudati 71, 19; nihil -tatis in successu 73, 20. Leuitet : — agere 71, 17. Lex : — Christi caritas unitatis 1, 27 ; — et pfophetae I, 29 ; si odium -gis Dei habemus 5, 55 ; perfectio -gis pax 14, 37 ; -gem tenete memotia 32, 22; diuinae -gis penetralia patent 81, 32; nequaquam -gem intelligit 81, 34;

INDEX VERBORVM ASCETICORVM uerba -gis petcuttit 81, 34; littetam -gis attendere 81, 34. Libenter : — cuncta derelinquere II, I7 ; — sustinere 42, 12 ; quid

nos quod Liber: beris liber

— agete opottet 69, 9; — auditur 79, ro. mundatis cordis oculis li6, 19; a terrenis actibus 7, 25 ; uitiorum omnium —

effectus est 10, 28 ; -ta mens ad

contemplandum 230, 17. Liberare : a periculo -ti 9, 53 ; ab, aeterno supplicio — 50, 13; ab aeterna damnatione -ti 50, 24. Libere : de Deo - concitare 58, 38. Libertas : paenitentiae patet — 9, 68. Libidinosus : -sae suggestiones 21, 29; — animus 4o, 6. Libido : 21; -dinum spinas germinafe Io, Io ; escis — ctescit Io, 40 ; -dinis impetum ardentem fetinere Io, 72 ; motum -dinis sustinere II, 33; -dinem subiacere I3, 7; quando — seruos habere contempsit I3, 12; per -dinis ardorem perire 13, 20; ubi ebrietas ibi libido 28, 15 ; flammam -dinis gignere 28, 23 ; uites -dinis frangere 50, 34; excitant ad incentiuam -dinem 8r, 35. Licentia : post mortem nulla corfectionis est — 9, 68; per unius

-tiam 31, 35.; ex Dei — 50, 32. Ligatio, Ligare : 75. Lima : — prauitatis 45, 25. Limes : iustitiae -item transire 73,

19.

— solet 54,

I2; epulas — sequitur 54, I3. Loquax : aduersum nos -ces 40, 18. Loqui : 16 ; mentiri non potest qui non -tuf 37, I0 ; sine iuramento — disponimus 37, 14. Loqui - Facete : 39, 20. Loqui - Tacere : 79, 12.

Lubricus : diabolus serpens — 78,28. Lucifer : — in caelo 71, 21. Luctati : perfectionem uitae futurae — 50, I3. Lucrum : — diligere 5, 13 ; — animarum quaerere 32, 76; pto tempofali -cro iudicate 58, 55; mundi -cra supplicia dabunt 58, 56; habere iniustum — 78, 8-12. Lucrum - Damnum : 78, 8-12. Luctuosus : habitus — Dominum deptecatut 9, 22. Luctus : fottis in -tum 6, 9 ; delectet te semper planctus et — E27 Lugere : -genti consolationem impertire 49, 39 ; impius in prosperitatibus — debet 50, 14; fides — uetat 66, 18 ; requitete in seipso quod -geat 70, 13. Lupus : gregem — dissipat 78, 22. Lux: — amissa fepatatut 7, 24; sermo Dei fidelibus — 81, 35.

Luxutia:

-m

supetate

10,

4I;

habete terminum -tiae 2r, 16; — inimica Deo 21, 17 ; — catnis notabilis omnibus est 21, 25; diabolus dominatur — carnis 2r,

27;

—

subtipit 21, 38; in -m 28, 21; fluxa -ae domare 32, 62 ; -m catnis restringete 58, 55 ; tentatio -ae 78, 40. Luxutiate : -tiatur uiuens mortuus DINER Luxutiose : — uiuete 13, 12. Luxutiosus : -sa uita catnem debilitat 21, 33 ; -sus soluitur ut cefa 535, 4soluete

Lingua : -m continere r, 46; -ae gladium 2, 48 ; uulnera — tetegit 8, 20; abstine et -m tuam ab ilicitis uerbis 1o, 57 ; -ae nitor 40, 16; — pet otbem uagatur 40, 19; — defrenatut 54, 13 ; in — aestimare sanctitatem 723, 11. Linguosus : — homo impetitus est n. Xv Lis : contentio -tes patat 69, 12. Liuor : inuidia et — inebriant animam I5, II; inuidiae -re tabe-

SCCLCIBTS o2 4 Locuples : ubi -pletes Ir.

terum

80,

Locutio : usus -tionis 63, x1; in-

cauta — in ettotem pertrahit 79, 7. Longanimitas : patiens per -tatem 2:58 20 Longanimiter : — pottate I, 34. T'ongetagiDeo!77

Loquacitas : abundare

28r

028

81159127

Longinquitas : — huius uitae 6, 24.

Macetare : — catnem 10, 36 ; — pas-

siones et uitia 10, 75. Machinati : — dolos 40, r1. Macies : — decus monachi 40, 34. Maculate : — corpus, conscientiam 21, 18 ; -ti libidine 21, 35. Magistet : 77 ; pastor esse debet et 211223 127].

Magister - Discipulus : 77, 12. Magisterium : pondus -fii 32, 51; in -rio lingua confunditur 32, 66. Magistra : disciplina — uirtutis 77, 20.

INDEX VERBORUM

282

Magnitudo : -dinem

20,

tribuete

19; uim -dinis ignorare 32, 51;

— scelerum 58, 55.

:

j

Magnopete : — metuere ne unitas

confundatur 32, 71. Maiestas : ex -tate sensuum

18, 84.

Mala-otum : passi. Mala praesentia -Futura bona : 78, 46. Male : — coepisse 22, 5 ; — getete 31, 25 ; - uluendo 32, 59 ; 32, 94 ; — agete 34, 9; hic — est illuc bene 50, 24; — esse in saeculo 58, 46 ; malis — uti 58, 55 ; bonis — uti 58, 53. Maledictio : -nem inducere 5, 18. Malignitas : —tate nocere 5, 20. Malignus : -gno non dabitur locus 3, 65; — spiritus animam angustat 38, 30 ; —gni spiritus sua opefa requirunt 66, 16. Malitia : ignis -tiae mentem inuoluit 3, 36 ; non uult Deus ulcisci -m 8, 16; — remanentium I4, 54 ;

anima quae memor est -tiae 19, 27; memotia -tiae in tempore ofationis 19, 27; uitatur uirtutem — 26, lo; hominum

— pro-

hibetur 29, 16; praua cogitationis — 38, 537 ; in — patuulus 55, 21; pto — plebis 58, 51 ; contra -m huius saeculi 70, 11 ; non pfaeualebit — diaboli 78, 49. Maliuolus : — animus conttistatur 64,

39-

Malle: malunt se suum perdere largiendo 49, 30. Malum : a dissensionis -lo continere linguam 1, 46 ; nihil — recipete 7, 56 ; — quod latebat apetite 8, 26; — pet audaciam per-

petrarte 8, 33; in — assumptae mentis intentio 9, 59 ; declinare

a -lo 12, 43 ; 34, 8 ; sapientia est uitate — 18, 86; a -lo recedete 26, 253; — non sentitur 28, 24;

cupiditas atque superbia unum sunt — 530, I2 ; mali similes sibi in — 31, 29 ; bonum -lo coniungete 32, 95 ; — incaute promittere 37, 17 ; intet bonum et — discetnete 38, 40; — ptoptii atbitrii 42, 9 ; — alii faciunt 7o, 8 ; de -lo

alieno os non coinquines 70, 16 ; quid -li gessit petscrutate 70, 22 ;

imitate iniquos in — 76, 14 ; non audias — 79, 8. Malum - Bonum : 76, 14.

Malus-i : -orum prauitas 2, 45 ; 45, 24; -os toletate 9, 64; 45, 25;

ASCETICORVM 45, 265 50, 15 ; -OS punire 19, 25 ; -i defendunt similes 31,29 ; -orum solatium 41, 11 ; — quaetit iurgia 36, 11; consortium -orum 655 -orum petuetsitas crescit 78, 20 ; — uiuit ut cottigatur 80, 9. Malus-a,-um : -a uoluntas 1I, 21; -a facta 8, 39 ; a -is actibus ieiu-

nate Io, 39; -um est quod non setuimus 11, 9; quid prodest

dum - es 20, 15 ; -a facta ad memoriam freuocate 23, I4; -a at-

bor 27, 6; pro -o merito plebis 32, 107 ; qui esse non possunt

aperte -i 33, 27 ; cogitationes -as cfescete 38, 25 ; -ae cogitationes diaboli instituto 38, 26 ; ab opere -o uacate 38, 57 ; si -i fuerimus

$0, 5 ; petsecutorum -oturh saeuitia 78, 19. Mandatum : caritas in omnibus -tis Dei arcem tenet I, 27; ad -ta diuina excites mentem tuam 2, 36 ; Dei -ta custodire 5, 32 ; — soluere et docete 32, 85 ; magna supet alia -ta 40, 35. Manete : in Dei pace -eamus 2, 51 ; — in Christo 77, 20. Manifestare - Tacete : 46, 15. Mansio : in corde Dominus -nem facit 3, 32. Mansuetudo : 71; uirtus -dinis 2, 28155852, 2718 Mansuetus : saecularis — 40, 31. Matcescere : ingenium mentis

— Io, 49 ; — desideria mala ro, 68 ; flos ad leuem -scit auram 13, 9. Matcidus : ex uulto -do 2, 37. Matitalis : — auctoritas I3, 9. Martyr : sine ferro -res esse possimus 2, 25.

Martytium : 78; —

sine

catitate

nihil 1, 15. Medela: -m sermonis adhibere 8, 40; uulnus - fortiore curandum 74, 8. Medicamentum : — uulnetis 9, 55 ; -ta paenitentiae 9, 73. Medicina : impendere -m 9, 71. Medicus : 74 ; -cos cotdis se profiteti 32, 52 ; — si cessauetit curare SONO Meditari : sine cessatione — 18, 9r. Meditatio : — mortis 23, 9; -ne discere 32, 57 ; sanctae -nis studia

32, 59; —

intenta

32, 80;

profectus ex -ne procedit 81, 17 ; quae didicimus -ne consetuamus STET.

Mel : — uetborum 39, 16.

INDEX VERBORVM Melior : -lius est malorum habete odium 65, 17 ; -lius docet discen

do-ta 77, 17 ; lius est in itinere moti 60, 15; -lius est inimicitias subire 64, 55 ; -lius conferre quam legere 81, 38. Membrum : proximum habe tamquam ex -is tuis 3, 50. Meminisse : memento quod unus artifex condidit nos 3, 26 ; — in maximis deliquisse 9, 28. Memor : anima quae — est malitia 0327. Memoria : mentem replete — Dei 3, 65; — praeteritorum facinorum 6, 24; dum otamus ad -m culpae reducimus 7, 55 ; — talitiae in tempore orationis 19, 27 ; recedete a — 23, 10 ; 55, 19 ; ad -m mala acta feuocate 23, 14; — legem tenere 32, 22 ; delicta ad -mn feuocafe 55, 21; etsi extra -m turpium cogationum 78, 37. Mendaciter :.— arguete 32, 46. Mendacium : 39; uetitas cum -o 26, 20 ; ueritatem -o permiscerc

32, 95.

Mendicans : -antium squalor 21, 20. Mens:

passim.

Mensa : lectiones diuinae parabunt -m spiritalem 81, 8. Mensura : — in uerbo 16, 45. Mensula: — teligiosi paupetes et peregrini 49, 31. Mentite : — non potest qui non loquitur 37, I0 ; dum periurant et -tiuntut 37, 12. Mercennarius : — est qui locum pastoris tenet 32, 76. Merces: laudis uel munetis -m tecipere 32, 77; aeterna -de se ptiuarte 32, 77 ;perdere -m 4o, 28. Meteti: pacificus homo consortio angelorum -bitut 2, 32 ; in futuro cotonam -bitur 2, 33 ; qui liber soli Deo

quod -bitur quod quod

uacate

meruit

7, 25;

in ofatione postulat non 7, 31 ; a Deo non potest — petit 9, 41; donum Dei metuit 20, 24; suscitari

pet gftatiam

non -entuf

32, 85;

non appetat amplius quam quod metuit 35, 15 ; donum quod accipere non meruit 35, 19 ; Dei gtatiam habete -entur 36, 12 ; neque — Dei miseticordiam potetit 44, 25; qui -etutr accipere 49, 44; flagellate non — 50, 4 ; intelligat se — 50, 57. Meritum : nihil de nostris -tis prae-

ASCETICORVM

283

sumamus I, 48; cum -to boni opetis 7, 21 ; orationes quas ad Deum -ta nostris opetis imponunt 7, 55 ; nullo uitae suae -to trans-

cendere actionem 32, 79 ;pto malo -to plebis 32, 107 ; -ta exqui-

tete 35, 9 ; patrum babere — 40,

Xom5 aedifcare ex uitae -to 75, 9; exspectatur retributio -torum 80, 13.

Metiti : — se nesciunt 32, 51. Metuete : -endum est ne occupet mots 6, 14 ; -endum est ne incidat

in iudicium 9, 3o; Deum - in tranquillitatem 12, 47; -tuat ne unitas confundatur 32, 71; -endum est ne perseuetrentut peccemus

34, 8.

Metus : habeat in corde spem patiter et -tum 23, 16; — gehennae affligat 23, 16 ; sine -tu homo esse non debet 25, 20. Miles : -ites inermes ad bellum exire non conuenit 7, 18. Miles - Tito : 77, 7. Militare : — tegi caelesti rir, 29; — Deo 4o, 24. Minae: nunc -nae quosdam concutit II, 44; -nas hominum timete 72, I9. Minimus : -mum te fac omnibus 4, 40 ; se -mum cunctis aestimare 40, 25. Ministet : tales decet Domino habere -tros 13, 6. Ministerium : — daemonum ad iniquitatem 63, 12. Ministrare : — gratiam 955020. Minorati : sapientia retinendo -ratut I8, IIO. Mirari : -anda actio 46, 9

Miser : qui facit contumeliam — est 2, 18 ; nudi et -ti 58, 50 ; uitam teficete -orum 58, 56; -ros infernus recipit 66, 19 ; uita praesens quam -ra 80, 14. Misetatio : officium -nis 49,

42; in -nibus pauperum 49, 49 ; otdinata — Dei 50, 13 ; remunetare pet -nem 50, I5. Miseteti: patres matresque — 4o, 30; monachus non -rens proximo 40, 32 ; ne eligas a quo -rea-

tis 49, 44.

Misetia :compati alienae -ae 44, 24. Misericordia :de Dei — confidamus I, 48; impetrare diuinam -m credimus 7, 37; in confessione locus est -ae 8, 37 ; dum sperat -m 9, 30 ; ad -m prouocati 9, 55 ;

284

INDEX VERBORVM

paenitentiam operantibus Dci — subuenit 9, 61; -ae opus in peccatum conuerfrtituf 20, 29 ; neque

peccator de — despetet 23, 16; speret -m 23, I6; inesse rectoribus debet consulens — 32, 75; quale est -ae sactificium 36, 15 ; culpas -ae uisceribus redimere

49, 34 ; praecedit — 49, 38 ; non —

ubi non beneuolentia 49, 46; -m abstrahere 50, 15 ; haec agit diuina — 78, 2r. Misericotditer : — inclinare r, 32. Miseticots : Deus naturae — est 9, 25; quaerit Deus animam -dem II, 49; qui — ipse non fuerit 44, 25 ; in alio —, in se — 44, 24. Mitescete : humana rabies -scit

ve eX

3

«

Mitigare : —ga iram 19, 24; iram saeuientium -gat 32, 56. Mitis : — Dei imitator 2, 58 ; sapiens est humilis et — 18, 111 ; docibilis qui est humilis et — 71, 18 ; in anima — mens puta 71, 21. Moderamen : uitae -ne tenere 32, 61 ; iustitiae seruare -na 73, 18 ;

sub magno -ne absoluere 75, 5.

Moderati : districtio -ratur 32, 74. Moderatus : ieiunia -ta debent esse IO, 17; abstinentia uiuificat -ta IO, 44 ; uerba tua sint -ta 16, 435 ; stomachum — cibus et uinum confortat 28, 20. Modicus : — cibus catni et animae utilis 10, 17; -ca huius saeculi gloria 8o, rr. Modum : quicquid cum -o et temperamento fit salutare 10, 50; iustitia si — non habet 14, 35; —- loquendi non transeas 16, 45 ;

supra — suum non appetere 20, 17 ; auaritia — ignorat 25, 1I ; disciplinae — ad immanitatem conuertete 32, 96. Moetete : ille -tet et deflet 58, 46. Moeror: per utilem -m cor ad lasciuiam non dissoluat 4, 1:8; sociate fletibus in alienis -bus

45, 31 ; mentem nec -te commutete 55, 20. Molestia : promptior esto ad suscipiendam -m 2, 47. Molestus : in quibus non caritas cum in unum sunt -ti I, I9. Mollis : a desideriis -bus succumbere 32, 62. Mollities : plumarum — 45, 7. Mohnachus : 40;

summa

-i uirtus

humilitas 4, 39 ; impeditur — ad

ASCETICORVM uigilias 10, 59; cor -i probat tentatio 78, 48. Monete : -neo teipsum primum ... 25526: Mota

: caue

ne -m

faciens obdor-

mias 77, 8. Morbus : secundum -m impendenda est medicina 9, 71. Motdete : contta eum qui mala irrogat — 2, 24; quando alium -dis tua peccata redargue 41, 14. Motes : qui catitatem tenet in -bus I, I5 ; paenitudo — immutat 9, 26 ; suis non renuntiate -bus 1r, 41; qui renuntiat -bus ptauis II, 4I ; pto cuius -bus laudatur Deus 32, 20 ; a Deo -bus disiungi 33, 20 ; gtauitatem -rum temperate 55, 15 ; malorum — fühgete 63, 16; — suos aspicere 70, I3. Moti : carnaliter hominem

-turum

diligere 3, 60 ; se semper cogitat -tutumQ

TI,

1945

50:036/55

"huc

mundo -untur ut soli Deo dilectentur II, 40; melius est — quam fornicare, quam libidine maculati 21, 35; monachus confidat quia non -atur in aeternum 40, 26; res -endo deserere 58, 57 ; melius in itinere — 60, 15 ; in hoc tempore — 66, 14 ; catnis passionibus — 76, 11 ; — opottet hominem mundo, Christo 80, 17 ; secundum saeculum -ens 80, 17 ; dum — quisque non aestimat 80, 20; diabolus -entes pertrahete nitetur ad tormenta 80, 20. Mori - Viuete : 76, 11. Mots : — odium est 3, 20 ; — cotpus interimit 3, 38 ; ualida ut mors dilectio 3, 53 ; — tepentina 9, 75 ; — prauoftum est inuidere uirtutis bonum I5, 20; amata — 15, 20 ; diaboli inuidia -— introiuit in orbem terrarum 15,23; -tis mceditatio 23, 9 ; pati in -tem 50, 6 ; in -te accipere solatium 50, 36. Mortalis : qui affligit et qui affligi-

tut — 2, 44.

Mortalitas : uana spes -tatis uile| Scit 81, 19. Motrtificare : — catnem 9, 55; —

membra 1o, 30 ; non moftientem — 721525 Mortificatus : —a cato 13, 5. Mortuus :corpus-m,anima-a1, 18 ; esto — mundo 8o, 12. Mulier : -ris amor uisitatio 21, 41;

apptoximare

18, 82; -rum -tem iuuenem

21, 42.

INDEX VERBORVM Mundanus : — amot 5, 53. Mundare: orationibus -damur 7, 14; -da a cogitatione animam 38, 41; peccata — potuerunt 81,

30.

Mundatio : -nem non habete 6, 20. Mundatus : -a mentis acie 6, 19; -is cordis oculis 6, 19 ; -a oratio I6 Mundus : se subtrahere mundo 1, 41; -di exagitando commoda 2, 43; qui bona -di diligit 2, 43 per desideria gulae -do seruiunt IO, 35 ; à -di ambitione iciunare IO, 39; aduersitatibus -di gaudere r1, 35 ; timent catere oblectamentis -di 1I, 43; sapientes -di scripturas sacras despiciunt 18, 84.

Mundus - Chtistus : 8o, 17. Mundus,-a,-um : habete -dam otationem 6, 6 ; lauamini -di estote 9, 47 ; nimis tristans nec orationem

-dam

emittit

19, 27 ; nihil

ualet -dum esse cotpote 21, 43 ; astra caeli non sunt -da 78, 14. Munitio : oratio grandis — est ani-

maet

sm

Munus : 48 ; esse humilior debet ex -r€ 4, 30 ; -tis mercedem recipere 32, 77; potentes diuino -re sumus 235, 16; diuisi percipiunt diuersa Dei -fa 35, 17; -ta gtatiarum alio ista 35, 18; — non accipitur nisi ... 36, 12 ; culpa pro qua nec — accipitur 36, 13;

uacua manus a -fe 42, I0 ; quale illud — est ut alter cum gaudio

accipit 49, 26. Murmutate : caelorum regnum nullus -tans accepit 41, 12 ; nullus qui accepit regnum — potest 41, 12 ; — in flagellis $0, 25 ; 50, 30. Mutare : — uitam 50, 21. Mutus : pro se -ti 40, 18. Mystetium : -a prophetiae infundere 6, 10 ; -orum occulta reuelari 10, 42 ; diuina eloquia in -trio clausa 913052: Natura : -tae nostrae patticipes 3, 29; Deus -rae miseficors est 9, 25; diabolus -m uniuscuiusque attendit 78, 50. Nauis :—absque gubetnatote 71, 19. Necare : — corpus IO, 44. Necessatium : — satisfactionis 9, 45; — fotis operati 40, 21. Necessatius : medelam opportuni et -rii sermonis adhibere 8, 40;

ASCETICORVM

285

— nobis est qui ... 9, 36 ; est iusta et -ria iracundia 19, 26 ; -ria indigentibus dare 49, 35. Necessitas : utinam quod renuntiamus saeculo sit non — r1, 13; ad naturae referimus -tatem 27, II; tantum habemus quantum — poscit 30, 25 ; — iurandi 37, 14; -tate proximi concuffetfe 42, I3 ; — criminis 42, 16 ; in aliena -tate 45, I3; -tatem proximi nostram putamus 45, 15 ; non cum pfoximo in -tate illius 45, 20 ; in quibuslibet -tatibus consilium adhibere 49, 39 ; si — uenctit 56, 12 ; — uel indigentia 64, 52 ; ratione iusta -tatis cauete 79, 6. Necessitudo : -dinem fraternam uiolare 30, 23. Necessus : -a deuotio 9, 59.

Nefas: per — petituras congregate 9, 25.

diuitias

Negare : — Deum 353, 17. Negligentia : -m emendare 3, 28; pert -m bonum non fecit 8, 35 ; a torpore -ae sollicitantibus uitiis 11,34; a — superbe crimen accediti175023 5: muwpatateg22 8220 per -m concedisse 45, 18. Negligere : placare in proximo -git 5, 16 ; nec paenitere praeterita —

9, 59 ; cotrigere de peccato — 31, 31 ; — tecta facete 32, 89 ; — non minus est quam odisse 32, 109; — curam pfoximi 45, 27; -gens erga Dei praecepta $55, 21 ; — lectionis studium 81r, 24; -gendo contempnere 81, 24; ingenium intelligentiae — 81, 26; donum scientiae quod -gunt 81, 27.

Negotia : — quae a peccato implicantut II, 24 ; -tium pietatis 19, 21; -tiis saecularibus se implicare 40, 24; -tium bonae indolis 77,

20.

Nescire : — ordinem 3, 27 ; — teptobare est 18, 89 ; — Deum 18, 1oo. Nimietas : — ciborum 10, 9. Nimis : quidquid — est perniciosum fit 16, 50. Nimius : — imber in praeceps atua subuettit 10, 22 ; corporis debilitas -a uires animae frangit ro, 49 ; qui -um cibis utuntur 10, 65 ; -ae increpationis asperitas 31, 21. Nitor : linguae — 40, 16. Nix: — in paradiso 71, 21. Nocete : ad -cendum parati 2, 21 ; si cui potuisti — parcas 2, 49; remittere eis qui in nobis -erint

286

INDEX VERBORVM

$, 20; qui palam -cent 31, 32 ; — in ecclesia 32, 58 ; tristitia -cet COf 52, I5 ; Sancta rusticitas -cet

73, 9.

:

Nociuus : in nobis -ua minimus sentimus 70, 2I. Norma : sanctorum uita — uiuendi 63, 10. Noscete : - Deum 18, 106 ; peccata sua nosse 70, 13 ; si nihil nouetit

Turn

Notitia : — Creatotfis 67, x1. Nouissimus : — et ultimus 4, 40; — setmo 16, 45. Noua - Vetusta : 32, 84. Noxius : pet orationes -a effugantur 7, 51; -a uitare 18, 109; -as

cogitationes perficete 58, 535; offensis amicitiis -iis 64, 55 ; ad -a cito transit 79, I1. Nubete : — mente 13, 1x1. Nuditas : nihil prodest — cui inest cupiditas 30, 26. Nudus : -di ab aeterna clatitate 45, IO; -di et miseti 58, 50; -dam crucem — sequituf 81, 12. Nuptiae : -arum foedera 15, 8. Obcaecate : inuidia occulta cordis

-cat 2, 54. Obdotmite : moram

(Uus

n

faciens

:

-ias

x

Obdormiscere : in. concupiscentiis - I, 16.

Obiurgatio: - aperta 31, 32. Oblatio: 51; -onis magnitudo

35,

18.

Oblectamenta: - mundi rr, 43; per - inanium fabularum 81, 55. Obligatio: -onis sententia ex culpa merteti 75, 5. Obligatus : se - tiorem esse conspicit in reddenda ratione 4, 30 ;

48, 9. Obliuiscere : - peccata 55, 21 ; 70, 7 ;-Sci quo tendere 6o, 16. Obnoxius : maximis criminbus -xii 76, 20. Oboedientia : ueram -m retinere I, 48 ; uera — sine caritate 4, 47 ; -m imperate 32, 48.

Oboedire : - inuitus 52, 65. Obscurus : quod -m est conferendo perspicietur 81, 39. OPERUM : cum -ibus loquere 16, 16. Obstinatio : -nis uitium 32, 65. Obtempetare : plutibus natura dedit - 59, 65. Occasum : - petete 58, 45.

ASCETICORVM Occidete : malorum prauitas non te -dit 2, 45 ; — catitatem 5, 358 ; abstinentia -dit superflua 10, 44 ; - seipsum 32, 94. Occupate : uitae tempus -emus inutiles questiones 69, 9. Occupatio : -ibus praepeditus 1,37 ; -e saeculi deuictus 58, 49. Occupatus : -a caritas I, 37 ; - cogitationibus 7, 28. Oculus : claudere -os contta caritatem I, 16; putgate -m ad uidendum Deum 5, 53 ; in -is suis. esse se humilem 4, 28 ; esto patuus in -is tuis 4, 44 ; ut sis tnagnus in -is Dei 4, 44 ; in capite -os habete 38, 31; ante Domini -os nunquam est uacua manus 42, 10 ; culpas ante Dei -os tedimett 49, 324; Dei -i supet iustos 50, 28 ; a muliere auertete -os suos 53, 4. Occultus : diuina eloquia in mistefio -a 81, 32 ; legis -a penetrate 81, 34. Odiosus : in quibus non est catitas -i sunt I, 19. Odisse : quem mundus odit diligatur a Deo rr, 37; toletare et - uelamentum futotis 2, 28 ; frater odiens tempestate circumdatus est 5, 46 ; Christum non diligit qui hominem odit 3, 52; discretionis est non odire petsonas 5, 57; negligere non minus est quam - 32, 109 ; odi quod diligit mundus 8o, 12. Odium : mors - est 53, 20; si -o legis habemus 3, 55 ; animus nec inimici -o fuscatur 5, 12 ; — manet in pectore 7, 40; qui -o in fratrem tabescunt 15, 25 ; - Dei prouocare 17, 24; - in propinquis pietas in Deo 56, 12 ; faces -orum accendere 69, 12. Odoratus : - Domini 1o, 73. Offendere : - Deum 20, 16 ; aspetitate nimiae increpationis -ensus 31,235) Creatorem. 45,0 125 Deum -ensis amicitiis noxiis 64,

55 ; haetetici Deum -dunt 69, 1o ; incessus tuus alterius oculos non -dat 75, 20. Offerre : uentri offerendo custodit IO,

37;

placentem

Deo

absti-

nentiam -runt IO, 38; seipsum obtulit 11, 11; ptimitias atcae et torcularis — 29, 11; — sactificium 32, 20. Officium : - sensuum exhibere ro, 26; — fugere 11, 12 ; - doctorum

INDEX VERBORVM 32, 34 ; - ptaedicationis 52, 47 ; alterius membti - attipete 55, 15 ; - miserationis

49, 42.

Omittere : — cutam 70, 18. Onus: -re liberari x1, x1 ; inuicem -ra nostra portate 45, 35. Operare : quisquis ofat et non -Aiuf

7599445

paenitentiam

-anti-

bus Dei misericordia subuenit 9, 61 ; quidquid boni -anturt 17, 25; — multum 40, 27 ; - patuum 40, 28 ; quod - debeamus 42, 7 ;, est licitum - bonum 80, 15. Operatio : nihilo minus est - 1, 27 ; fructum bonae -is 58, 40; boni - non exspectatur 80, I3. Opes: Dominus magis quaetit animas quam - II, I5; paupe-

rum -ibus prouidete 49, 32; non sunt — in uitio 58, 52 ; etsi — desunt 58, 62 ; multi propter peticlitauerunt 80, 11 ; pauperem se spiritu et -ibus gloriari 81, 12. Opinatio : melior ex scientia quam ex -e sententia 18, 102. Opportunus : conferri tempore -o 8, 15 ; medelam -ni et necessarii sermonis adhibere 8, 40 ; -a uetba 16, 46.

ASCETICORVM

287

sermonem 32, 37 ; sermo -e destruetutf 32, 40; -ibus praedicationem confirmate 32, 49; -e discere 32, 57 ; -ibus impugnare 32; 53755 -e adimplere 325; 1or.: -e facete 32, 110; Deum -ibus negate 35, 17; -e doctrina dissentite 33, 27; causa peccandi -is et cogitationis 38, 36 ; prius praua -a postmodum desideria 38, 37 ; -e mala cauere, bona facere 38, 40; non prorumpit in -e 538, 41; uoluntas pftaecedit — 42, 7 ; -a permanent 44, 20 ; cogi-

tationes -ibus prauis petficere 58, $3 ; -a considerate 59, 12 ; exemplum -is 65, 11 ; -a acquitete 66, 16; omne - otatio 67, 10; in -e auxilium poscere 67, 15 ; iudicium -um 69, 9; cum -e uaca lectioni 81, 41. Opus bonum : cum metito -ni -is 7, 21; confessio initium est -erum

-otum

8, 9; a -nis -ibus

alienus 8, 18 ; in -nis -ibus supetba glotiatio 8, 39 ; cecidisse post -ni -is initia 11, 27 ; cognitio diuinitatis uirtus -ni -is est 18, 96 ; in nostro -no -e cauendum est

Oppressus : excusare -um 42, 16. Opptimere : falsus rumor -itur 3725: Optare : uitia quae -ant relinquere reuoluuntur 3, 58; — esse citca se alios 45, 32 ; -andum est ut boni pacem habeant inuicem 65,

I9, 22; -no -e laus humana obuiat 20, 20 ; de -no -e nostro nosmetipsos laudare 20, 30; sine

Optimus : finem iustorum -um commendat 80, 22 ; - lectot 81, 45. Opus, Opera, -ae: catitas non monstratur in -e I, 57 ; flammas -is non ostendit 1, 37 ; -ibus sanctis participes I, 39; ptobatio dilectionis exhibitio -is 3, 31; Deus se uult diligeti -bus iustis 3, 47; quaclibet adsit -a 4, 29; superbus -ibus uilis 4, 34; de -um suotum mala considerat 6, 25 ; orationem cum -e subleuare 7, 41; metita nostris -is imponunt 7, 55; confitere quac fecisti quae in - 8, 12 ; rationem -um ponere 9, 61 ; pio -e spiritus nuttfituf IO, 34; unusquisque cuius -a agit II, IO ; in -ibus 1ustitia 14, 37 ;-e implere 18, 87; 32, 85 ; - in publico 20, 21; misericordiae 20, 29; -e tesistere 21, 29 ; -a non confundant

gnare 23, 25 ; gaudeat in — -um

omni -e -no inserit se uana glofia 20, 32 ; uittus -ni -is perseuerantia est 22, 7 ; sactificium -ni -is

22, 9 ; de -no -e animus laedetur 23, I4 ; crimina -nis -ibus expu-

26, 24;

in -nis

-ibus

fidelium

33, 18 ; de -no -e ne gloriaris 46, I3; -na -a indigentibus exhibere 49, 37 ; lumen -ni -is demonstrare

76, 9.

Opus Dei : — perficere 40, 29. Opus - Meditatio : 32, 57. Orate : 7; pto inimico — r, 26; quando homo extetiot ieiuniat interior -at Io, 41; ftequentet debet — 81, 17 ; cum -amus cum

Deo loquimur 81, 17. Oratio : -is uetae uirtus I, 33 ; non -em pto te facis 5, 19 ; habere mundam -em 6, 6; anima in -e compungitur 6, 8 ; per -em compunctio effunditur 6, x1; mens perdet -i uigorem 10, 8 ; uacuus uentet in -ibus uigilare facit ro, 71; — abstinentis odoratum Domini 10, 75 ; cum -e agete 16,48 ; memoria malitiae in tempore -is

288

INDEX VERBORVM

19, 27; iracundi — abominata timiama 19, 27; nimis tristans nec -em mundam emittit 19, 27 ; — hominis placentis 20, 33 ; monachus in -e 40, 37 ; somnus in -e 40, 38 ; fette -em 62, 22 ; inimicum pefsequi -e 64, 44 ; omne opus — 67, 10 ; spes in -e 73, 14. Orator : — doctus 32, 36. Ordo : -nem nescite 3, 27 ; cotpotis — 35, 15 ; Sacros -nes tribuere 48, 10; pto reuerentia -nis honorati 76, 10. Oriens : in -ente habitare 58, 45. Ornatus : -tiot instat -tu 40, I4; — uestium 423, 10. Os-otis : — Dei 4, 19. Osculum : — potrigere 28, 16. Otiosus : — inimicus 13, 5 ; libido urit quem -um inuenetit 21, 57 ; -a uetba 79 ; de -is uerbis reddenda ratio 80, 21. Otium : -o deditos luxutia subregit 21542.

finxit 3, 48 ; Christus diligendus est supet —

2, 37 ; -os concordes

Deus habitare praecepit 2, 50. Pactum : — facete 8, 10.

Paenitentia : 9;

-ae

6, 14; -ae lacrimae

compunctio 6, 26; per

dignam -m pfaua facta condemnate 8, 32 ; duplicem debet habere fletum in — 8, 33 ; -ae propitiatio

peccatorum est 23, 20; ad -m tedite 51, 26 ; -ae intentio 34, I1 ;

purgati in — 50, 31 ; instigare ad -m 55, 21 ; post lapsum -ae des-

peret uenia 76, 12. Paenitere : antequam -eat indulseris ei 4, 51 ; ad -endum deuotio 6, 27; -endo ueniae fructum recipere 13, 18; -entem habere de peccatis securitatem 23, 21 ; Deo non -eat dedisse 355, 16. Paenitudo : — mores immutat 9, 26. Pallor : — decus monachi 40, 34. Paradisum : de -o expellere ro, 69 ; cella pro -o 40, 15; de -o excutetfe 4I, 16.

Parare : uiam nobis in cotde — 6, 11. Paratus : in oratione — esto 7, 17. Parcere : cui potuisti nocere -cas 2, 49 ; Sibi ipse non -cet 9, 76; Deus -cet impiis, electis, iniquis 50, 16. Parentes : 56; Deus qui nos et —

3, 49.

Partiti : ea quae sibi sunt — 45, 20. Paruulus : iocate cum -Oo 55, 21; — jn malitia 55, 21. Paruus : esto — in oculis tuis 4, 44 ; dum -a uitia non cauemus 79, I1. Passiones : -um

I, 21;

tolerantia

-um cotona 2, 55 ; obruere ani-

mam -ibus ro, 56 ; — etiam uitia corpotis nostri macerari I0, 75 ; -ibus attetete 12, 47; — catnis 19, 29 ; -um colluctatio 16, 47.

Pastot : 32; -is sententia absoluet 75, 5; -is sententia timenda est 75, 5 ; -is iudicium reprehendere 75, 5; — absoluere timeat uel ligare 75, 5 ; qui sub manus -is est 75, 5 ; -es ecclesiae absbluere studeant 75, 5. Pastoti rte

xo:75 858

Pastoralis : per -m soluete 75, 4.

auctoritatem

Pater : Dei Patris imitator

monachi

Pacificus : - homo consortio angelorum metebitur 2, 32 ;homo — secutus possedit mentem 2, 34; ex abundantia lactitiae — homo dinoscitur

ASCETICORVM

imitentur

-es 40, Io ; honorare

uero -e non

separat

2, 58; perfectos

-m si te a $6, I3.

Pati : non qui -itur miser est 2, 18 ;

si -atur iniuriam 2, 38 ; — aegtitudines 10, 60 ; — tenebras ultionis 42, 12 ; quod non uis — ne facias 45, 35 ; ne -atis similia 45,

35 ; cruciatus — 50, 6 ; leuius portare quod -itur 50, 25 ; sicut — intelligat se mereti 50, 37 ; quaelibet aduersa iustus -itur 78, 32 ; taedium

-itur iustus

80, 18.

Patiens : quomodo sapiens uel — esse potest 18, 111; tristitia iniqua -tis 55, 14. Patienter : — excipete 50, 5 ; aduersa — tolerate 50, 31; — portare $0, 35; — quod discitur auditur

77, 19.

Patientia : 2; — Dei 18, x11; ad discendi — humilis 71, 18; in

lenitate ac — cordis 71, 22 ; — in tribulatione 73, 14. Patria : ad aeternam -m peruenire 1, 8; desiderium supernae -ae 6, 24 ; — et domus in caelo est r1,

38; supernam -m desiderare 65, 16 ; ad desideratam -m peruenire 80, 18.

Paulatim : — a minimis uitiis in maximis protuit 26, 18. Pauper : 49 ; 58 ; sine caritate diues — est et in qua — diues est 1, 15 ; -res Dei 11, 6 ; — pascitur 20, 29 ;

quanti -tes fame mortui 29, 17 ;

INDEX VERBORVM -res excludere 30, 21 ; ad precem -tis 44, 23 ; -tem se spiritu et opibus gloriati 81, 12. Paupertas : : -ate incidere 40, I4. Pax : Christus credentium —- 2, 17; -is donum 2, 23 ; — effugat discor-

dias 2, 34; qui amplectitur pacem 2, 39 ; Christus — est 2, 39; non

potest esse in -e 2, 41; in

Dei -e maneamus 2, 51 ; sactificium Deo magis — nostra 2, 52 ; qui -m Christi rumpit 2, 53 ; -m quaerere debet filium -is 2, 54; nisi — praecessetit 2, 55; perfectio legis — 14, 37 ; ubi peccatum non fit — est animae 14, 57 ; ubi — est uetitas, iustitia inuenitur I4, 37 ;

in -e subigere carnis desideria 58, 34; -m habere inuicem 63, 15 ; habet — nostra martyrium suum 78, 23 Bac Bd : 38, 34. Peccare : quando -auetit in te fra-

ter tuus 4, 50 ; qui in nobis -ant 5,95; quiin se -anti 5, 15 ; 5, 18;

5, 21; — non desinit 6, 20; ad -andum intentio 6, 27; -at qui

pro inimicis non oftat 7, 39 ; qui accusat se -asse 8, 10 ; quando —

non potes 9, 14 ; qui consuetudinem facit -andi 9, 44; quantum exstitit in -andum prolixius 9, 49 ; propter quid -ant morientes 15, 20 ; omnis -ans superbus 17, 29 ; insipiens -at 24, $0; utiliter -ri 27, 19 ; diuetsitas -antium 31,24 ; -antes arguere 32, 32; 32, 98; — pefseuerantet 34, 8; -antibus

nobis sua Deus non retrahit 35, 2; bipertita est causa -andi 38, 36 ; caro non -at 38, 41 ; -antium multitudo 4x, x1; non detrahas -anti 41, 13 ; -antibus irasci 50, 9 ; hominem -antem deserere 50, 12 ; ibi -amus ubi cupiditatem afflectimus 78, 33; -ant ubi peccata mundare potuerunt 81, 30. Peccatot : -tis cot caritatis igne ctematuf I, 31; -tum uita indigna 6, 13; esse se -tes adsignant 6, 25; omnis — intrinsecus latet culpam 8, 22 ; -tes Deus uidet et sustinet 8, 25; — conuetsus de peccatis in fletibus 8, 27 ; multi semetipsos -res fatentur 8, 30; duplicem debet habere fletum — 8, 35 ; utinam cito conuertatur — 9, 16 ; Deus mala -ibus comminatut 9, 24 ; de -te conuetso gaudium in caelo 9, 35 ; —tes ad la20

ASCETICORVM

289

mentum paenitentiae redirent 9, 38; quamuis quisquis sit — et impius 9, 50 ; oleum -tis 20, 235 ; neque — de Dei misericordia despetet 23, 16 ; arguere -tes 32, 35 ; murmurare — homo non debet 50, 25 ; ad conuiuium -fis 54, 10 ;

pto reuerentia ordinis — honotaDr GNO. Peccatrix : habete eloquentiam -triCODICIS ET E 8 et 9 passzzi; -i rubigo , 31; -a donate 5, 9 ; -a dimitus 5, 15; -i uestigium S518

— ignoscete 5, 21 ; -icaligo 6, 19; -a grauia 6, 27 ; -orum "remissio 6, 29 ; mundatus -is 7, 16 ; pto remedio -orum 7, 32 ; otatio non delet — sed ipsa uertitut in -o 7. 43 ; confitendo -a 8, 26 ; conuersus de -is in fletibus 8, 27;

qui -a sua hominibus occultant 8, 28 ; semetipsos a -o non subtrahunt 8, 30; de -is proptiis erubescere 8, 34; confessio -i ueniam donat 8, 37 ; - proditum cito cufatut 8, 38 ; — uelate ro, 27;2 -to implicare X1, 24 ; — expellere 12, 46 ;a -o immunis 12, 42 ; longa castitas post — 13, 25 ; ex -is bella nasci 14, 37 ; — diaboli X55! 125.9 dulce 152 202: 119 O superbia prima 17, 32 ; eA sine -o possumus I9, 25; conuettete 20, 29 ; — reci m 30 ; omnibus -is fornicatio maior €st 21, 34 ; cum

-o mentem

sup-

plantare 23, 11 ; de -o securus 23, I9; -orum ptopitiatio 23, 20; de -is securitatem habere 25, 21 ; -à reuettuntur ad nos 23, 25; in petpetrando -o 27, 14 ; — tatdius dare 29, 11 ; -orum indulgentia 29, 17 ; 50, 5;; omni -o peior auaricia 30, 18 ; soboles -otum 30, I9 ; -otum modus 31, 24 ; de -O0 cofttigete 31, 31 ; -otum uulneta 32, 56 ; 32, 74 ; de -o atguefe, à -o esse alienus 32, 88; adstringete 34, 8 ; a -o uenia 34, 9; augete — 34, IO ; despetatio peior omni -o 34, 10 ; -orum mul-

titudo 41, 11; -a tedatguete 41, 14; in -is petmanere 49, 38 ; consequantut 41, 38 ; a -o emen-

dare 50, 13 ; -a animae deuitare 58, 49 ; -a sua ignofate 70, 15; minima -a fratribus non dimittere 70, 20; aptum hominem ad — aspicere 78, 30; nullus sine -o L. S. (cxvi)

290

INDEX VERBORVM

80, 21 ; -a mundate potuerunt 81,

30. Pectus : odium manet in -te 7, 40 ; — conclausum 8, 20; -fis caput

9, 56.

Pecunia : non quaetit a te Deus -m II, 49 ;— in diuinis rebus 48, 10 ;

iustitiam acceptione -ae uendere 72, 21; acquirere -m 78, 8-12.

Pecus : homo - est 67, 11. Peius : nihil — stultitia 24, 50. Pendulus : -lo gradu fluctuare 77, irc Penetrate : uetius orando quam inuestigando -amus 7, 26; Pensate : ín sola caritate -atur 3, 41 ; nec alitet te nec aliter alios — 45, 34Percussio : 50. Percussot : -m episcopum condemnate 32, 45. Percuterte : -timut carnem ut emendemuf 50, I9. Perdere : — fidem 33, 22 ; animas Suas — 40, 30 ; — animam 41, 16. Petditio : luxutia—est paternae hereditatis 21, 17 ; fines -is damnatur 22, 5; sanctotum ruinae et -es 76, 13. Petditus : anima -a 9, 52. Pertegrinatio : -nis consideratio 6, 24. Petegtinus : mensula religiosi paupetes et -ni 49, 31. Perfecte : — renuntiare uitio 27, 14 ; — laudate Deum 353, 23. Perfectio : uirtutem -is attingere IO, 53; -is gradum attingere 26, 8; ex diuino adiutorio bonum etit in -e 42, 11 ; -em uitae futurae

luctati 50, 15 ; ad -em niti 55, 21 ; proficisci ad -em quaetendam 60, 15 ; desidetia ad -em toboYafcuÓ7 T2.

Petfectus : homo — est caritate plenus I, II; in quibus -a fuerit catitas Christi 1, 19 ; catitas est -a dilectio r, 44 ; conuetsus -iof compunctionis

effectu

6,

22;

-um ieiunium Io, 41; qui uult esse — 11, 12 ; — est qui cotpote et

corde discretus 11, 32 ; -ae conuersationis usus 32, 48 ; in aetate -a 32, 82 ; imitentut monachi -OS pattes 40, IO ; — in sensu 55, 21; -am uiam quaetete 60, 15 ;

- dicitur Si fueris Perficere : 22 NUI;

qui in sensu — est 68, 20 ; mente — 68, 20. bonum -cisse uirtus est — opusqDeiv402920?

ASCETICORVM Perfrui : diuitias in rebus salutaribus 58, 55. Pergete :- ad Deum 69,9 Periclitate : per unius ewe multi -tentuf 31, 33. Periculatio : maior honor maior —

58, 34.

Peticulosus :paenitentiam in morte agere -um 9, 48 ;-um uitam cum

malis ducete 65, 17 ; curiositas -a

ptaesumptio

70,

19.

Periculum : — peccati 9, 53; in -a maiota uetfsati 32, 53; diuitiae usque ad — ducunt 80, 1r. Petinanis : -es occupemus quacstiones 69, 9. Perite : pet libidinis ardorem — 15, 20. Peritus : — ante uitam 32, 41 ;*- aut eloquens 73, 11 ; in loquendo et in tacendo — 79, 12.

Periurare : 37. Periurium : 37; -rii consuetudo $9 21; ; Permanete : nos in Deo -eamus 5, 51. Petmissa : ex Dei — patitur 78, 32. Petmutatio : — subita est difficilis II, 48.

Perniciosus : quidquid nimis et ultta modum -um Io, 50 ; -um pftauis sociati 65, 17. Petpetam : — getere 19, 26. Petpeti : aliena mala unianimiter — LX EM Perpetrare :: — mala 9, 51. Perpetuus : -2 amicitia 64, 52. Petscrutate : ea quae — nosmetipsos nitemurt 7, 26 ; quid male gessit — 70225 Petsecutio : a proximo -nes 2, 22 ; in cotde -em sustinere 78, 8-12; '

occasio -is deest 78, 23; maior -is

iniuria 78, 45; iustiof -is uindicta 78, 45. Petsecutot : otate pto -ibus nostris 7, 50 ; - nimium saeuiens 78, 7 ; -orum malorum saeuitia 78, 19. Petsequi : ipsi amici sunt qui -untut 5, 13; — mala 45, 18 ; inimicum gladio— 64, 44 ; alium in corpote — 78, 8-12 ;maior quam qui -itut 78, 51.

Petseuetantet: - intendete 7, 34 ; — peccate 34,8 Perseuerantia : 22; — usque in fi-

nem 73, 14.

Petseuerate : — castos 13, 16. Petsona : 59 ; -as odire 3, 57. Petspicuus : tantum humilitate

—

291

INDEX VERBORVM ASCETICORVM quantum dignitate praelatus 4, 46.

Persuadere: confiteri delicta— 8, 16. Pertimescete : — supplicia 6, 12; Ec quod deliberauerunt -scunt I, 27 ; quod in alio detrahis in i potius -sce 41, 15 ; aduetsa alteri sicut nostra — 42, I3 ; iustus

rat 20, 18 ; oratio hominis sibi ascendit ad Deum 20, 35; -et Deo nostra conuetsatio 22, 10 ; cuta monacho est quemadmodum Deo non saeculo -eat 40, 25; Deo - cutrantis minas -tis non

timemus

72, 19.

-scat ne dignus supplicio sit 80, 201 Perttahere : ad iniquitatem suadendo — 65, 12 ; ad exemplum p yo LI Pertutbare : — aquam 32, 59. Perturbatio :-m mentis inferre 19,

Plaga :nunc minis, nunc -is quosdam concutit Deus 11, 44 ; Deus -is intelligatur 50, 39; tentari

25;-m mentis gignere 28, 23.

Plangere : impia anima -itur in malis 9, 15 ; paenitentia est mala — 9, 31 ; pfaeterita —, -it quod gesSit 9, 47; reatum suum satisfactione legitima — 9, 49; -imus quod male gessimus 9, 59 ; -endus quod hac luce catuit 66, 14. Plebs : pro malitia -bis 58, 51. Plorare : credimur, dum -ant, quibus credendum non erat 37, 13.

Peruenire : — ad amorem 5, 34. Peruetse : — agete 32, 58. Peruersitas : malorum — crescit 78, 20. Peruersus : -a mente requiti 26, 15 ; -um amputate ab anima 65, 25. Peruigil : in corde -li 40, 37. Perutgeti : ab ascensore daemone —

78, 7.

Pessimus: cogitationes -ae 58, 45. Pestifere : peccati uirus — latebat in mente

8, 25.

Petere : passiz. Petitio : animus in -e nec odio fuscatutis 12e Petitor : a prauitate sua — cotrigatut/7522Pie : — tribuere 35, 9. Pietas : -is negotium 19, 21 ; — blanda 31, 23 ; patetna -ate diligere 22645

-atisutscera

(3259974

de Dei -ate requirere 34, 8 ; de -ate Dei ueniam sperare 34, 8; causa -atis 38, 24 ; animae — 40, 16 ; diuina -ate impetrate 44, 23 ; — falsa 45, 12 ; odium in ptopinquis — in Deo 56, 12; — pto dePiger : ad credendum -ti 57, 15; -ri imitare iustos in bonum 76, 14. 11, 49; -a saeuiens

disciplina 32, 75. Phariseus : similitudo -orum 77, 13. Philosophus :non dignum nominafi -um 77, 21. Placate : - Deum 5, 16; 50, 31. Placere : - Deo 5, 47 ;4, 44 ;- iudicio uefitatis 8, 19 ; in omnibus actibus tuis -eas Deo 3, 47 ; qui sibi displicent Deo -ent 4, 44; ingrata hominibus iudicio ueritatis -ent 8, 19 ;-entem Deo abstinentiam offerre 10, 38; nulli studeas — nisi Deo soli TIMES non Deo sed hominibus — deside-

iustum

tentatione

-ae

78, 40. Planctus : delectet te semper — et luctus 6, 27.

Poena : — huius uitae breuis est 2, 44 ; atum tecotdatio 6, 24 ; paenitentia nomen sumpsit a — 9, 55 ;

in — commissi facinoris 18, 107 ; in -is tartati trahere 21, 36; -ae

terfeant quos praemia non inuitant 31, 27 ; -m commiíscete 45, Il; in -is gaudere 50, 14; initium -ae 50, 22; melior est hic petsoluete -as 76, 40 ; conscientia tei in — est 52, 14 ; — de aduetsis mundi 58, 46 ; euadere -m 64, 39 ; scire quod non potest facere — est 81, 13; minor — nescire quid appetas 8r, 20.

Poetae : figmenta legere -atum 81, 55-

Pollere : quidam 81, 29.

functis 66, 18 Pius : -a mens

opoftet

in utrisque -ent

Pollicerí :— fidem perpetuam 237, 17; quod non potes facere non -ceatis 39, 22. Polluere : ne uanis cogitationibus -atut 40, 8; nocturna pollutione -etut 78, 37 ; quod autes non -uat audientis 79, 10 ; uanus sermo -uit mentem 79, IO. Pollutio : omnis immunda — fornicatio dicitur 21, 31 ; qui noctutna -e polluetur 78, 37. Pollutus : anima nulla cogitatione -4.13, 7; qui-— est mente 21, 43. Pondus : — considerat in retributione 2, 30 ; facta proximi adducuntut in grauitudinem -fis 2, 31 ; -re uitiorum grauati 3, 58.

292

INDEX VERBORVM

ASCETICORVM

49,

Praecinctum : — castitatis in ardore

neum : catitas longanimiter -at I, 34 ; patientia uera ipsum amat

Praecipere : concordes habitare -pit 2, 50 ; id quod Deus -pit faciamus 7, 3I. Praecipitium : -a deuoluere 28, 30. Praeda : fraudulenta — 49, 29. Praedicare : per inuidiam -atur tibi Christus 15, 10 ; supetbi cupiunt

Porrigete : manum

—

32,34;

quem -at 2, 28 ; tantum -at pto-

ximum quantum amat 2, 51 ; Deus duras homines prauitates -at 9, 32 ; dum solam abstinentiam catnium -ant 1o, 24 ; blanda pietate -andi sunt 31, 23 ; — ac tacete 40, 5. ; [3 m : Dei auxilium — 67, 13. Posse - Velle : 9, 51. Possessio : Deus

beata —

1r,

16;

monachus qui in terra -m quaerit 40, 22 ; -onum pfocutatio 58, 58 ; — ptaesentiarum rerum 58, 56. Possibilitas : secundum -m stomaChE3 2582186 Possidere : qui uult Deum - 11, 16 ; sine amote — 58, 44; — diuitias

58, 56; 58, 6r.

Postulare : delicti ueniam — 5, 10; 5, 17 ; in oratione accipimus quod -àamus

7, I4; quod in oratione

-at non metebitut 7, 31. Postulatio : bonarum ferum — 54,

Ik. Postulatus : ne impetrare quisque ualeat -a 7, 55. Potens : -iot constituetur in regno 2, 15 ; -es diuino munere sumus 35, 16 ; fauotes -um 49,43 ; - impedimentum pfaestat 58, 40; nimium — qui seruire non cogitur 62, 21 ; ubi -es saeculi 8o, x1.

Potentia : ad summitatem uirtutum non — uenitut 4, 20 ; de — gestire 58, 47 ; uenetati pro temporali — 59, 15 ; caduca et fragilis tempotalis — 80, 11. Potestas : unum diem uitae suae in -ate non habeat 9, 73 ; - dominandi 32, 24 ; — diaboli 38, 22 ; diabolus -atem non habet 38, 42; iniquorum — 50, 32 ; — cito fruinam patitur 58, 58; a Deo -atem non accepit 78, 24. Praebere : nec bene altero -bit quod alio extorquet 49, 42. Praeceptum : qui -a contemnit 5, 555; qui a -is Dei auettitut 7, 31 ; mens ad -a caritatis tenditur ro, 36 ; custodire -a caelestia 11, 29 ;

superba uoluntas facit Dei -a contemnefe I7, 25 ; -a spiritalia cognoscere 32, 52 ; -a spiritalia petscrutate 32, 57 ; non est contra

Dei — iurare 37, 11 ; anima negligens erga Dei -a 55, 21.

73, 14-

in se -ti quod non faciunt 17, 25 ;

non

ideo bonum

exaestimes

si

bonus -cetis 20, 15 ; quod uerbis -cant operibus impugnant 32, 57 ;

-cat ut metcedem recipiat 52, 77 ; uoce -cat quod uiuendo non implet 32, 85 ; quae de ore -cas opete adimple 32, ror ; laudes Dei — 78, 47. x Praedicatio : fatuo cum sapientibus in -e non suscipias 24, 49; -is officium 32, 47 ; — sacerdotis

32, 49 ; — plus actibus quam uocibus 32, 50 ; locum-is suscipere 32, 55 ;in-e cessare 32, 81 ; — sancta 32, 83; — contemnatut 32, 86; — uiriliter profertur 32, 92 ; doctfina -is 32, 107 ; frangi — non debet 78, 20. Praedicator : — doctus 32, 84. Praeesse : paucis — natura dedit 58, Praeesse - Subesse : 32, 48. Praelatus : tantum humilitate petspicuus quantum dignitate — 4, 46. Praemium : nullum — caritate pensatuf I, 40 ; — uitae futurae 2, 42 ; -à sublimia dilectionis 3, 35 ; — non habere 13, 15; in futurum aeternum castitatis — recipere 13, 15 ; nullum - habere in retributione 13, 19 ; - promittere 22, I2 ; — postulate 20, 9 ; — comparare 29, I7; -à non inuitant 31, 27; — remuhefationis exspectafe 72, 21 ; ad diuina -a peruenire 77, 20 ; boni studii — recipere 81, 26 ; maximum - habere retributionis SIDE

Praemium - Certamina : 13, 13. Praepatate : — mansionem

2, 39;

in oratione — debemus 7, 57; — domum mentis 11, 19 ; - animam ad uirtutes 1I, 34 ; aduetsus inuidiam caritas -etur 15, 26 ; ad

ultimam horam sine intetmissione -emus 23, I5 ; unusquisque animum — debet 78, 39.

Praeponere : nulli te -nas 4, 40.

Praesentia : — Dei et angelorum frequentia contemplantur rr, 40.

INDEX VERBORVM Praestitus : —um sibi ingenium negligere 81, 26. Praesumere : nihil de nostris meritis — 1, 48 ; de solo habitu religionis — non debemus 1, 51; de se fragilitas humana -at 9, 73 ; delinquentem redarguere nullus -et 32, 58; ne quemquam uerbis docere -as 32, 110 ; ante lectionem -psetit intelligendum 81, 44. Praesumptio : — spiritus leuat mentem 32, 69 ; curiositas periculosa 707 L9: Praeterire : ne eligas ne forte -eas eum qui metetuf 49, 44. Praeualere : usque adeo -et fides ut

i33, 15.

Praue : —

uiuete

9, 48;

44,

24;

— agete IO, 39 ; — fegnum exetcere. 58; 50.

Prauitas :— malorum 2, 45 ;45, 24 ; a -te sua cottigatur 7, 22 ; - hominum pottate 9, 32 ; exempla -is imitare 32, 59 ; lima -is 45, 25.

Prauus : homo quod - est 8, 31; -a facta 8, 32 ; -ae opertis I1, 19; -ae mortes II, 4I ; -a mens I2, 44 ; mots -orum est inuidere 15, 20 ;

-à acta proximorum 232, 78 ; ab actione -a cessate 34, 8 ; -a opera 38, 37 ; -a cogitationis malitia 38, 37; cogitationes operibus -is perficere 58, 53 ; in usibus -is uti 58, 54 ; -ae voluntatis esse 65, 17; -ae cogitationis delectationem aspexerit 78, 25 ; legis penetralia -is cluduntur 81i, 32. Premete : tumultu cogitationum carnalium -imut 7, 20 ; silentium -it 8, 20 ;nosmetipsos — 46, 1o. Pretiosus - Despectus : 4, 44. [Prex] : funde pro aduetsario -cem 5, I2 ; ad -m iudex flectitur 7, 22 ; frustra ante regni ianuam cum -ibus uenire 9, 41; impetrare aliquid -ibus 44, 23 ; ad -m paupetis 44, 23. Primitiae : 51. Princeps : ubi sunt -pes 80, r1. Probabilis

: — conuetsatio

23, 18;

tentatio -lem reddit 78, 6. Probare : tecta pro falsis probare 3, 57; malorum ptfauitas non iur 45, 24; in aduetsis -ti 50, ; tribulatione -ti 50, 28 ;quod e agete — 65, 24 ; ante — sic iudicate 72, 22. Probatio : — caritatis 1, 22 ; — dilectionis 5, 31; tolerate ad -m II, 33.

ASCETICORVM

203

Procedere : — sine oratione non expedit 7, 18. Procuratio : possessionum — 58, 38.

Prodesse : sine caritate nihil -est facete 1, 9 ; nihil -est si caritatem non habeamus 1i, 49; nihil -est quod affligis corpori tuo r, 50; in quo — possumus festinamus 25 57 ; 5, 62 ; nihil -est longum ducere ieiunium 10, 9; nihil -est uentrem ab escis resecate 10, 56; nihil -est abrenuntio corporis 1, 26 ; nihil -est quod istum locum expetimus 11, 46 ; nihil -est uirginitas corpofis I3, 4; nihil -est carnem habere uirginem 13, 1I ; hihil -est uirginitatem integritate corporis custodire 13, 24; uirginitas in corpore nihil -erit 13, 27 ; nihil -est si in habitatione silentium sit 16, 47; nihil -est uerbis proferre uirtutem 26, 25 ; nihil -est pecuniam non habete 30, 24 ; nihil -est nuditas 30, 26 ;

fides nihil -est 33, 16 ; — ultra uites uelle 42, 13.

Prodere : cotporis -itur 73, 20.

gestu

Profectus : — bonorum

animus

15, 24 ; de

-ibus tabescere 15, 26 ; — hominis donum Dei est 55, 14 ; in sa-

cro eloquio -m inuenire 81, 15 ;

— ex lectioni procedit 81, 17. Proferre : — debet unusquisque 8, 40; noua — de suauitate regni 32, 84; Proferte - Adimplete 32, 92. Proferre - Reticescete : pem 7e. Proficete :— ad salutem6, 8 ; nihil -cit ofatio 7, 4o ; unde We -cit inde inuidus tabescit pou pSqui zo studete26029858: 1770. EBz NI ' hoc mundo altus -erit 225 6o ; nihil -cit si alium inde reficis 49, 48; in Scriptura sacra — 81, 14 ; Sctiptuta -cit apud ipsum 81, 14; apud sacrum eloquium - 81, 15 ; multum -cis cum legis 81r, 41. Proficisci : - ad Deum 26, 22 ; - ad perfectionem quaerendam 6o, 15. Profiteri: esse se humilem -etut 258287

Profugere : omne genus mendacii —

39, 18.

Prohibere : de futuris

cogitare —

79, 11 ; -bitut christianus figmen-

ta legete poetatum 8r, 55. Prohibitum : -a committere 9, 28. Prolabi : in magnis uitiis — 79, 11.

294

INDEX VERBORVM

Promissio : impia — 39, 24.

Promissa : ad — caelestia peruenire 3120 Promittere :— bona 9, 24; quod

Psalmodia: -ae uox 6, 10 ; — itacun-

: ei qui est super om45, 22 ; altius uerius —

Puerilis : non obest — aetas 68, 20.

-it qui falsa dicturus est 39, 15 ; sine consideratione non — 39, 22 ; uetbis — 64, 43. Promptus: -tior esto ad suscipienda molestia 2, 46; -tissimus ad sciendum 81, 20; Pronus : esto — ad lamenta 6, 27. Prophetia : — sine catitate nihil esse I, I5 ; -ae mystetia 6, 1o.

: -ates corporum

: impendenda

423,

caritas

omhibus

-is et extraneis I, 23; odium in -is 56, 12. Propitiare : sibi - Deum quaerere S3ETÓ. Propitiatio : — peccatorum 223, 20; -is diuinae spes 35, 12. Proprium : quicquam boni habere — 35, I4.

Protuere : in maximis uitiis — 26, 18. Prorumpere : — in opete 38, 41.

Prosequi: nostra in nobis mala -imut 3, 62. Prospera : in -is inuidia carere 15, 29; plus formidare — quam aduetsa 5o, 27 ;— deiicete 50, 27; habeto temperamentum in -is

$55.20;

Prospeftitas : nullius -e lacetis r5, 26; appetete -es mundi 50, 15 ; in -ibus lugete 50, 14 ;humilitas in -e 735» 14.

Prostitutio : — libidinis 21, 26. Proteruus : -os corttigete 31, 25 5 - uel indignus 36, 14. Protestare : de his quae nescit -atur

Tap.

Prouidentia : — superna 50, 28. Prouidere : quicquid -etur in sola catitate pensatuft 5, 41 ;pauperum

opibus -ti 49, 32. Prouocate : Deum — 64, 55. Proximum : passim. Prudens : -is uiti discretio prospiCit 20, 31 ; uit — ab imprudente

muliere ws oculos 53, 4; — lectot 81, Prudenter : — TERIS c TNNT. Prudentia : simplicitas cum — sapientia 18, 105 ; nihil — dulcius 18, 108.

Prutite : lingua aut autes -entes 41, IO. Psallere : -endi utilitas 7, 29.

di 19, 27 ; in tempore -ae 40, 57. Psalmus : -orum studia 7, 29 ;-orum decantatio 7, 32. Publicare : uirtutes — noli 26, 21. Publicus: ad faciem -am patientiam fingunt 2, 21. Pudicitia : tenera res in feminis fa1a -ae est I3, 9 ; -m setuate 2I, 19. Pudicus : -am uitam appetere ro, 24.

Deus -sit accipere 1r, 21 ; uetae

Propinquate nia -amus Zio Pe Propinquitas 12. Propinquus

ASCETICORVM

Pugnate : aduersus

hominem

iu-

SCUIDM. — 779. 5.

Pulchritudo : 55 ; — intimae taritatis 21, 30 ;uestis circumdetur non ad -m 43, 6 ; terrena — confunditut 58, 39.

Pulsare : intendere animum orando atque -ando 7, 34. Puluis : in uento -erem portat 4, 35 ; — es in -etem stas 4, 45. Punire : ne sentias iudicem -entcm 8, 11 ; contumaces 8, 17 ; diuino iudicio -enda committere 18,

107 ; ita quae malos -nit 19, 25 ;

auatitia in infernum — consueuit 25, 10; — per iustitiam 50, I5; persecutorum saeuitiae -entut 78, 19; durius de rebus creditis -ri 8155277

Purgare : — oculum 35, 55 ; — uitia 65 119/; seal peccato. .93490.; -andus est animus 7, 37 ; — mala 9, 54; 27, 5 ; — mentem

10, 58;

si uis -ti 50, 31. Purgatio: — uitae 50, 22 ; — sactificiorum 51, 10. Purgatus : -i in iudicio inueniti 50, 29. Puritas: multo distat inter -m uirginalis animae 13, 7; in corpotis -m ptroficete 7I, 22. Putus : -m cot 3, 47 ;8, 24 ;-à oratio 7, 28 ; -issima intentio 7, 46 ;

-ae orationes scio confessio 8, 39 ; -a amicitia 64, 52 ;in anima mitis mens -a 71, 21 ;-is manibus paupetem se gloftiati 8r, 12. Pusillanimis : — non existas 55, 16. Putare : caritatem habere se putat

3. 43-

Putramen : uulnus i n.-ibus amputatis cutandum 74, 8. Putrido :cum — quae interius feruet elicitur 8, 2r.

INDEX VERBORVM Quaetere : — pacem 2, 54 ; — glotiam 4, 21 ; id quod -imus contemplemus 6, 19 ;- Dominum 15,20 ; — Deum 253, 25; indulgentiam recte — 34 ,8 ; perfectam uiam — 60, 15 ; — quod quis dicat 7o, 18 ; uitam longam — 8o, 16. Quietus : si humilis — non fueris 4, 16.

Rabies : — cupiditatis 30, 21 ; — futotis 32, 96 ; humana — 71, 23. » Rapina : de -is alienis 49, 42. Rarum : ualde — est ut ad requiem tendere 58, 61. Rarus : rari sunt amici 64, 49. Ratio : -m reddete 4, 30; 48, 9; 79, 5 ; uana glotia sine -e inserit Se 20, 32; -e suadere fidem 35, 24 ; sermo et — salutaris 77, 19. Rationabilis : -e ieiunium

-es esse debemus 32, Reatus : -m plangere 9, Recedete : — a Deo 27, Recognoscete : in nocte

35.

1o, 41;

21. 49. 12. -imus 78,

Reconciliare : fratrem sibi tardius -at 5, 16. Recordatri : grauiora — $0, 33. Recordatio : — delicti 4, 44 ; — iudicii 6, 21; — poenarum 6, 24; — peccatorum 9, 57. Recte secredere 1312/50335 0215; — habeti omnia 1, 14 ; — non etit si humilitate catuefit 4, 24 ; — uiuete 18, 104 ; - cognoscere Deum

18, 99 ; usus — perfectae conuersationis 32, 48; — intelligentes

32, 59 ; indulgentiam — quaerere 34, 8; — uelle 45, 28-29; — iudi-

catetzo 2e Rectitudo : -is zelus 32, 63 ; — uitiis debetut 45, 18 ; in -e iustitia 71, I5; cauti esse pet -m nesciunt 73, 16 ; -is uias timore inchoare 73, 17 ; utilitate -is carere 79, 6. Rectot, Regere : 32 ; 72. Rectus : -a pto falsis non spetnete 3, 57 ; -um consilium petdete 19, 25; -a facete, docete 32, 89; -am fidem custodire 33, 21; si est -um coram Deo petfice illud 65,25 ; -a quae didicimus implere 81, 20.

Recurtete : ualentet — ad sumta r, 225 Recusate : ire post Dominum — 45, 16 ; nulla quae possumus impendere bona -emus 45, 21 ; — uitae munus 48, 11 ; - euentum 66, 20.

ASCETICORVM

295

Redarguete : — delinquentem

32,

58 ; peccata — 41, 14.

Reddere : eleemosinam facis si -dis alienum 49, 27 ; sua pauperibus -dimus 49, 35. Redemptor : -i nostro iungimur 33, 20; uita -is nostti 38, 31; membra effici 45, 14.

-is

Redimete : eleemosinam dando -re Io, I2 ; culpas — 49, 34 ; sceleta —

49, 58.

Reficete : indulcauit inde -itur 5, 67 ; mentem — IO, 35 ; ieiunium quod repletione ciborum -itur IO, 46 ; si alium -cis unde alium inanem facis 49, 48 ; uitam — mi-

serorum 58, 56. Refugere : Deum uiuendo — 46, 12. Regete : otationibus -imurt 7, 29. Regimen : -is culmen 32, 65 ; — ecclesiae 32, 9o ; — sacerdotis 32, 9r. Regnate : — cum Domino 55, 18; in perpetuum — 58, 50. Regnum : a -o Dei se separant r, 43 ; patientiot ad iniuriam potentior in -o 2, 15 ; caelestis -i putputam in mente seruate 4, 26;

se in lactimis caelestis -i desiderio afflligere 6, 12 ; ante -i ianuam cum ptecibus uenire 9, 41 ; — Dei quantum habes tantum ualet 1r, 22; — Dei clauditur 21, 31; tribuere -a caelorum 26, 7 ; audiat de -o quod amet 31, 27 ; si amot ad — non ttahit 31, 27 ; suauitas -i 32, 84; — aetetnae beatitudinis 32, 85 ; caelorum — accipere 41, 125

"prauef-Wexetcere ts

87055055

accepto -o fieri iniqui 58, 51. Relaxate : hoc quod in ipso delinquituf — 5, I0 ; cuncta quae delinquimut Deus -at 8, 24 ; cot inani gaudio -ti 54, 13. Religio : -is habitus zr, 5x ; -e Dei mancipati 40, 25.

Religiosus : inuidiae animas

petuadit

horror

-as

15, 27 ; — nun-

quam uinum fedoleat 28, 1:6; mensula -i paupetes et peregrini

49, 31.

Relinquete : 11 ; patientiam 2, 27 ; uitia quae optant — 3, 58 ; — propria 25, I4. Remeditate : ante opus — diu 65, 24. Remedium : — peccatorum 7, 32; 9, 22 ; — adhibere 8, 15 ; 9, 71. Reminisci: -entes quam grauiora sint sceleta 7, 35 ; sicut non opottet — peccati affectum 9, 65.

INDEX VERBORVM

296

Remissio : — peccatorum 6, 29; — dubia 9, 47. f Remissus : -am efficere animam 55, 21. Remittere : magna est fortitudo etiam laesus -as 2, 49; culpas incaute — 45, 18.

Remunefate : — per miserationem $0, 15; se in finem -ti sperare

Try

jo. aT

Remuneratio : fructum -is amittere

49; 45-

PE

Renasci : -amut ex lacrimis 6, 17. Renuntiare : — saeculo 11, 15 ; 1I, 40; - mundum 11, 16 ; desideria -atis. II, 22; — omnibus quae possedit, - moribus, rebus 11, 41 ;

— uitio 27, I4. Repatate : lux amissa -atut 7, 24. Repafratio : sanctorum -m fuisse post ruinam 76, 12. Repellere : — aduetsa 2, 57; — donum 4, 35 ; carnalium desideriorum affectus — 6, 22 ; cogitationes sotdidas oratio -it 7, 56. Replere : mens quam -uerit memotia Dei 3, 65. Repletio : ieiunium quod -e ciborum reficitut 10, 46. Replicare : cogitationis iniquitates

Eo

oaC:

uo

ASCETICORVM 64, 40 ; nihil quaerere ex rebus amici 64, 51 ; melius est rem familiarem minui 76, 8. Resecate : — cupiditatem 10, 52. Resipiscere : homo reuertendo unde : cecidit -scat 27, I2. Resistere : — sactilego 2, 20 ; — 1fa

superbientium

2,

uirtus

29;

facile -tit 8, 35 ; uerbis — 21, 28 ;

in ipso cogitationis initio — 38,41 ; opere cito — 38, 41 ; primae suggestioni — 78, 28. Respuete : cot carnale humilitatem -puit 4, 21.

Restituere : aliena — componendo 49,. 50. . Restringere : luxuriam honeste —

58, 55.

1

X

VON

Reticere : melius est — improbis quam respondere 77, 16. Reticiscere : discat aliquando — 16, 38; sit utilis in uerbo ne proferenda -scat 32, 70. Retinere : — fidem corde 33, 26. Retrahere : sua — 55, 12. Retributio : supetnus afbiter pondus considerat in -e 2, 30; erit in uoluntate

quod

in -e 42, 6;

infertur — iusta $0, 25 ; — ultionis $0, 30 ; exspectatur — meritorum 80, 15 ; maximum praemium

RP

audaciter — 70, 14 ; pastofis iudicium temere — 75, 5. Reprimete : se unusquisque in humilitate -at 4, 23. Reprobate : nescire enim — est 18, 89; maxime -atut 20, 26. Reprobus : apud Deum -i existunt I4, 36; neque -o Deus miseticordiam abstrahit 50, 15 ; damnabilia -i commisisse uideantut 50,

habere -is 81, 27. Retundi : ualde elata mens -ituf 46, 11. Reuelatio : Deus nunc -ibus quosdam concutit II, 44. Reueftentia : exhibere -m castiganti 31, 21; pfo — sanctitatis 59, I5 ; pro — otdinis honorari 76, ro. Reuerttete : -entes Dominus amplectitur 6, 13 ; - ad Deum 9, 54. Reuiuiscefe : uulnus cito -scet 9, 43. Reuoluete : ad uitia — 5, 58. Reus : — criminis 27, 17 ; — homicidiorum 29, 17 ; dupliciter — fieri

18 ; ignis -os exutat 66, 15 ; sermo Dei -is tenebrescit 81, 35. Repromissio : praemium habere in -e I3, I9. Requies : -m adducere 40, 33 ; mentis -m habere 58, 59 ; -e mentem habere 58, 60; ad -m tendere 58, 61. Requiescere : in pace — 2, 39. Requitete : — indulgentiam 34, 8; — miseficordiam 44, 18. Res : amore rerum corporalium 5, 38 ; dum tem concupiscimus temporalem 3, 61; — pauperum 49, 43; in amicis non — quaefitur

37, 16 ;multum — si non reddas quod uouetas 39, 22 ; conscientia — semper in poena 52, I4; — animus numquam secutus est 52, I4 ; -um a supplicio soluere 72, 20 ; qui conuincitur — est 72, 22; condemnatione — existit 81, 26. Rex : diligere -m 3, 55 ; -es mutantuf 58, $1 ; ubi sunt -es 80, 11. Risus : 55. Rixa : -m malam immittere 19, 21 ; contentio -as gignit 69, 12. Robotare : desideria ad petrfectionem — 67, 12.

Reprehendere : se — in minimis 9, 28;

detractionem

omnes

-dunt

41, I5 ; qui - uult 7o, 9 ; in aliis

specialiter — 70, 13 ; aliena corda

INDEX VERBORVM Ruina : potestas -m patitur 58, 58 ; sanctorum reparationem fuisse post -m 76, 12 ; sanctorum -ae

dép Rumot :

falsus —

3, 25 ; 64, 41.

; cito

e opprimitur 19€.

Rumpete: pacem Domini discotdiae furore — 2, 25 ; pacem Chtisti

- 2,55

"e

Rusticitas : sancta — sibi soli prodest 73, 9; -m sanctam habere 73, I2; non uetbosa sed sancta —,

73, 13: 15.

:

Rusticus : nec — et tantum simplex

Sacer : in -o eloquio profectum inuenire 81, 15; in -is eloquiis assiduus 81, 22. Sacerdos : -i dare 29, 15 ; — arguit 32, 32 ; sermo -is 32, 38 ; praedicatio -is 32, 49 ; — non distat a "populo 32, 79; -es damnantur 32, 98 ; ignominia -um 49, 32. Sacramentum

: -i diuini arcana

ro,

42; pet fidem -i 37, 12 ; — quo malum pftomittitutf 37, 17; implere — 37, 17. Sacrificium : — Deo magis est pax et concordia 2, 52 ; Dominus nec

perpendit quantum in -o 11, 22 ; — boni opertis 22, 9 ;— laudis offerfe 32, 20 ; miscticordiae — 36, 15 ;

putgatio —otum 51, 10 ; haeteticotum -a accepta Deo nequeunt 69, 11. Sacrilegus : ore -o blasphemantem 2, 20 ; fesistete -Oo 2, 20.

Saecularis : negotiis -ibus se implicate 40, 24 ;— mansuetus 40, 31 ; — in infirmitate seruiens fratri 40, 32. Saeculum : passi, 11. Saeuire : palam — 25, 17; — contra sacerdotum 32, 32 ; itam saeuientium mitigate 32, 56; — erga subiectos 32, 63 ; pia -uiens disciplina 32, 75 ; petsecutot nimium -iens 78, 7; diabolus actius -it 78, 29.

Saeuitia : persecutorum -ae punientur 78, 19 ; petsecutorum maloUID

TOTO

Saeuus : Deus -ior erit in discutientibus actibus nostris 2, 16. Sagitta : -ae contumeliae 2, 48. Saluare : Deus paratus ut -et clementia 9, 25.

Saluatio : pto 9c

-e

multorum

2r,

ASCETICORVM

297

Saluatot : ille in nomine Jib eec Salubritet : mens

iusti

-is petit taedio

—

compungitur 6, 24 ; peccati uirus — apetitur in confessione 8, 25 ; — accipiunt iusti 31, 28. Salus : proficere ad -m 6, 8 ; aquae -is 6,17 ; oratio mundata habet -m 7, 16 ; petere quod ad uetam -m pertinet 7, 23; exaudire ad -m 7, 45 ; in die -is accipias caeleste thesaurum 8, 15; ad -m dolor apetitut 8, 21 ; si reuersi fuetint ad -m 9, 24 ; spes -is 9, 55 ; pto corporis -e percipere Io, 31 ; -m fecipere 31, 21; confessio ad -m 33, 26 ; neque - esse cuiquam potest 34, 7 ; pto -e tua aliquid elaborate 44, 18 ; ubi misericordia — est 44, 21; quod habemus eo uti ad -m 49, 28 ; ad -m perpetu-

am pfaepafate $0, 29 ; de tua -e attentus 70, 17; galea -ójs in ca-

pite 73, 14; animae

-m petite

76, 8 ; facete -es animae humanae 76, 13.

Salutatis: quidquid temperamentum fit-e est 10, 50 ; in rebus -ibus perfrui 58, 55; in rebus -ibus uti 58, $4; sermo et ratio — 71, 19; disciplina duxit itinera — 77, 20. Salutatio : -es fugete 11, 12. Sanare : — uulnera peccatorum 32, 56; tardius -atut uulnus 9, 45; uulnus iteratum tardius-atur 9, 70. Sanctitas : locum inuenire -is 6, 25 ; -is nomen uel ordo 32, 58 ; pto reuerentia -is 59, 15 ; in lingua aestimare -m 75, I1. Sanctus : cum

-is uitis unitas cari-

tatis I, 41 ; — amot

impatientiam

non habet 5, 25 ; 64, 41 ; -a desidetia dilectiones crescunt 3, 40 ; exaudiet te Dominus tamquam

populum -um 8, 8; Deus nec bona implet quod -is promittit 9, 24;-i uelut aduersa tefugiunt... II, 35; humilitas homines -is similes reddit 17, 25 ; -i gloriam suptfa modum non appetunt 20, 17; -otum conuetsatio ptobabilis 23, 18; — a bonitatis studio non mutatuft 26, 15 ; nec quamuis — sit pastoris nomen assumere audeat 32, 27; -ae meditationis studia 32, 59 ; uiti -i fotmidant prospera 50, 27 ; -orum uita notma uiuendi 65, 1o ; -o uito adhae-

tere 63, 11 ; communis uita -orum

INDEX VERBORVM

298

63, 17; — a rusticitas sibi soli prodest 73, 9; se -um putare 75, I1; melius est rusticitatem -am habete 73, 12 ; non uerbosa sed -a rusticitas 75, 15 ; -a electorum ecclesia 73, 17 ; -orum teparationem fuisse post ruinam 76, I2; -otum fuinae et perditiones 76, 13 ; bene de se iudicant -i 78, 26;

-orum

habete

consofttium

angelorum 80, 22 ; sensum Sctipturae

-ae

cognoscete

8r,

21;

libri -i simplici sermone consctrip118815526: Sanguinei: — oculi 19, 27. Sanguis : -is copulam scire 56, 15 ; effusio -is in confessionem 78, 17. Sanitas : — animae 6, 29 ; -m uulne-

ris recipere

9, 66; —

corpotis

13, 17 ; 29, 8 ; — orbis terrarum 18, 93 ; cum

senserit -m

74, 8 ;

uenire ad -m iudicii 78, 6. Sapere : stultus iuxta imbecillitatem -it 24, 47 ; - quae carnis sunt 35, II; - €a quae terrena sunt

43, 10.

Sapiens : — paucis utitur uerbis 16, 42; uita -is meditatio mortis 23, 9; cum -ibus fatuum suscipere 24, 49 ; -es sumus diuino munere

35, 16 ; — uit non considerat cotpotis decorem 53, 4; — uir mulierem. respuet gestosam 53, 4; uit — tempeftat

55, 15 ; uif — non

doleat 57, 21 ; uit studiosus et — prudenter interrogat 77, 14. Sapienter : qui loqui — nititur 32, 71. Sapientia : 18 ; -ae sententiam intelligete 24, 48 ; non in — uerbi 81, 36. Sarcina : — peccatorum 8, 18.

Sata : — densa in bona tetra culta 40, 56. Satiate : — noscere 30, 20. Satietas : — ciborum 1o, 9 ; -e uentet extenditur 21, 25. Satis : — sumete 10, 22. Satisfacete : — delicta 9, 27. Satisfactio : necessarium -is 9, 45 ; — legitima 9, 49 ; paenitentiae — 23, 20. Saturitas : — subsecuta 10, 29 ; ubicumque — ibi libido dominatur 2605:

Scandulum : — proximi 19, 22 ; 19, 23; pet sectarum -a 36, 12. Sceleratio : ubi timor non est — est 128467 Scelus : grauia -ta quae commisimus 7, 35 ; -fà cogitare 9, 15 ; grandis

ASCETICORVM — grande habet necessarium satisfactionis 9, 45 ; -erum abundantia

12, 46; fornicatio maximi est -eris 21, 32; admittere -ta per uoluntatem 27, 17 ; -te adimplere

nulla -ra redimere 49, 38; emolumentum -fis 49, 42 ; magnum - est res pauperum praestare diuitibus 49, 45 ; magnitudo 39, 24;

58, 55.

-erum

Scientia : breuem sermonem — facit 16, 32 ; sapientia — et opinatione consistit 18, 102 ; melior ex — ueniens sententia 18, 102 ; non pettinet ad beatitudinem — 18, 105 ; Deum noscere pet -m 18, 106;

nihil — suauius 18, 108 ; largiendo redundantior est — 18, 110 ; qui amat argentum non uidebit -m

25, 18 ; — uittus est 26, 12 ; — Scriptutatum 40, 9 ; quod uirtus -ae congregat 46, 8. Scire : qui eos diligere a quibus non diligitur scit 3, 44 ; - Deo apptobate est 18, 88 ; Deum perfecte — non denegamus 18, 99 ; utile est multa — 18, 104 ; melius est bene uiuendi studium quam multa -endi 18, 104 ; nec ipsum beatum multa — 18, 105. Scriptura : -as sacras despicere 18, 84; -ae sactae intelligentia 18, 90; -atum sale conditus 32, 38 ; -arum scientia 40, 9 ; uariarum -arum poma decetpete 40, I3; -as sectati 40, I4 ; cogitationes diuinarum -arum 40, 36 ; ad tuum sensum attempetis -is 81, 10; -ae iungas sensum

tuum

8r, 10;

diuinas -as legens 81, 12 ; in — sa-

cra ptoficere 81, 14 ; — proficit apud ipsum 8r, 14 ; lectio sanctarum

-arum

81, 18;

sensum

-ae

sanctae cognoscere 81, 21 ; scientia accepta -arum 81, 30. Scrutare : omnia corda -atur Dominus 58, 29 ; — aliena peccata 7o, 7. Scutrum : — non decet christiano

24, 45.

Scutum : — patientiae 2, 48. Secare : uulnus est -andum 74, 8. Secernere : qui a fraterna societate -itut I, 42. Secrete : pax — illuminat mentes 2,

34-

Secta : per -atum scandala 36, 12. Securitas : 23 ; castitas — mentis I5,

17 ; nulla te — a paenitentiae intentione suspendat 34, 11. Securus : homo pacificus securum

INDEX VERBORVM possedit mentem 2, 34; ab hac uita — transeatur 9, 60 ; -um esse

non decet christianum 24, 45; reus animus numquam — 52, 14 ; Iustus dotmiet — 66, 17 ; de Dei — esse iudicio 8o, 21. Seducere : hostis callidus mentem secufitatis blanditiis -cit 23, rr. Seductus : -i falsis lacrimis 37, 13. Segregare : dilectio Dei uiolenter -at hominem a mundano et carnali amote 5, 55 ; animus a tem-

poralium rerum cogitatione -an- ' dus 7, 37.

Senecta : cum ad -m ueneto 9, 73. Senectus : tempore -is exspectare 9, 29. Senex : 68; te exhibe -em 55, zr. Sensim : pluuia optima quae — descendit 1o, 22. Sensus : 61; quibus unus spiritus est, unus sit animus et — 2, 51; — tuus in oratione uigilet 7, 15 ; desideriorum carnalium suggestiones quae nostris subtrahunt -ibus 7, 34 ; pinguis uentet non gignit -um tenuem 1o, 18 ; -uum officium exhibens 1o, 26; qui nimium cibis utuntur -um obtundunt 10, 65 ; inuidia -um mordet

15, 26 ; nimis tristans homo non mouet -um ad diuinae cogitationis intuitum 19, 27; iuxta -um audientis erit sermo doctoris 32, 105 ; monachus sit uigil — 40, 8 ; -um ad incerta extendere 58, 37 ;

qui in -u perfectus 68, 20 ; pat-

uulus -u 68, 20 ; -um ad incerta descendete 70, 10 ; ad tuum -um

attempeftes Scripturis 81, 10; Scripturae iungas -um 81, 10; -u intefiotis intelligentiae petciDeter ST, 0574

Sententia : perfinitam mutare -m 9, 16; pastoris — absoluit 75, 3; pastoris — timenda est 75, 5 ; obligationis -m ex culpa mereti 75, 5. Sentite : ne -as iudicem punientem 8, 11; stultus iuxta infirmitates suas -it 24, 47 ; ignotantia quid sit culpae dignum non -it 24, 50 ; uitia -it etiam nolens stimulos 27, 16; malum non -itutf quod per ebrietatem committitut 28, 24; poenam de aduersis mundi -it 58, 46 ; in nobis nociua — 70, 21 ; cum -efit sanitatem 74, 8 ; dum non -itut (prima suggestio) 78, 28. Separate : a regno Dei se -ant 1, 43 ; mors uiolentetr -at animam a cot-

ASCETICORVM

299

pote 5, 53 ; uitiis separare disponunt 5, 585; eos a sotte humilium iudex -at 4, 32 ; tettarum longitudo non -at 64, 42 ; -tia Deo 78, 32: | Sepelire : qui consuetudinem facit peccandi iam -tus est 9, 44. Sepulchrum : nec -a aspicere 56, 14. Serenus : -issimus uultus 1, 47.

Sermo : in diuinis -ibus r, 15 ; uetritatis — humiliter auditur 4, 27;

non

conciliat

Deum

multiplex

orationis — 7, 46; medelam opportuni et necessatii -nis adhibere 8, 40 ; — et ratio salutatis 77, 19 ;

breuem -m scientia facit 16, 45 ; uox insipientis in muliiplicatione -is 16, 45 ; in -e sit stateta 16, 45 ; melius est nouissimus — quam primus 16, 45 ; in conuentu noli proferre -m 16, 46; decet — christiani sale esse conditum 24, 45 ; libri sancti simplici -e conscripti sunt 81, 36. Seruate : patientiam in animo — 2, 25 ; templa nostra Deo — 5, 51; caelestis regni purpuram in mente — 4, 26 ; - quod a Deo accepimus 48, 12 ; cafitatis iuta — 45, 28-29; tetrena -ando amittere,

largiendo — 49, 36. Seruilis : -i mente Deum formidaXe411. 7455 Seruire : per desideria gulae mundum — 10, 35 ; in eo studio — quo quaesita quaerimus II, 9; mundum cuius bona tetinet -et 11, 16 ; caritas -endi 32, 24 ; sic eis dominate ut tibi dilectentut — 32, 105 ; — fratri in infirmitate 40, 32 ; in

simplicitate cordis — Deo 73, 21. Seruitium : monachus — Dei mancipatus est 40, 25. Seruitus : fotnicatio animae — idolorum est 21, 24 ; ad -m Chtisti non ptohibete 56, 14 ; immaculata — martyrium est 78, 17. Seruus : 62 ; conscientia — Dei humilis esse debet 4, 18 ; ne semper sub timore iaceat quasi — 11, 30 ; lauate faciem -os nos esse indicat uitiorum 43, 11 ; Dei -i prospera deiiciunt 50, 27 ; in -o Dei animae uigor quaetitut 73, IO. Seueritas : -m Dei in clementia commutare 9, 63. Signum : — Christi in fronte 73, 14. Silentium : x6; melius est cum -o orate cotdis 7, 27 ; amplius — premit 8, 20 ; — culpam crescit 8, 58 ;

300

INDEX VERBORVM

— nocet 32, 45; in -o discretus 32, 70 ; indiscreto -o os delinquit 79, 7; oppone linguae claustta -ii 79, 13. Silete : si tacite quis orat et uox -eat 7» 2Tok T Similis : — -e coniungi 65, 17. et tantum — rusticus Simplex : nec 73, 11; libri sancti -ci sermone consctipti 81, 36. Simplicitas : 75 ; -m cum ignorantia uocati stultitiam 18, 103 ; habere -m columbae 40, 11; in -e mansuetudo 71, 15. Simulate : — pet hypocrisim 53, 27 ; uetitatem — 39, 16 ; diligere — 64, 47-

Sanulatin : pet -m amicitia colligitut 64, 46.

Sincetitas : -is affectus 9, 17. Sincerus : -a intentio 7, 46. Singulatitas : de -e censeri 40, 7. Sitite : - Deum 10, 44. Sobrietas : te — exhibeat 28, 31 ; — in consuetudine 73, 14. Sobrius : exhibe te -um 28, 31;

mente -a 40, 37 ; -am facere animam $0, 55. Sociare :— fletibus 45, 31 ; perniciosum pfauis — 63, 17. Societas : fratetna — I, 42 ; -is angelorum frequentia ir, 40. Socius : -os desiderate 26,

14; — conuersationis bonorum 65, 17 ; -ii ad tormenta trahant 66, 16.

Solatium : malotum — 41, 11 ; accipete — 56, 36. Solidati : in perpetuo — 50, 29. Solitudo : specialis expetenda est — 40, 15. Sollicite : — debet unusquisque utuete 80, 19. Sollicitudo : -ibus

conturbari

rr,

39; -m saeculi amittete 13, 15; magna -e etiam districtio ipsa modetetut

32, 74.

Sollicitus : timot cautum facit hominem et -um 12, 46 ; -ti de futufls 23, 24; de tua cotrectione

esto — 70, 17 ; -ae diligentiae suBu quod natus sis in carne 78, I Soluere : diuino timore mentem — 58, 42; reum a supplicio — 72, 20. Somnus : cum — de oculis tuis ceciderit 7, 15 ; qui repletus est -m fett grauissimum Io, 71 ; — premit monachum in ofatione 40, 38. Sordes : tergeat — prauae opertis 11,

ASCETICORVM 19; — animae quae multorum libidinem subiacuit 15, 7. Sordidus : cogitationes -ae non approximant 6, 30 ; cogitationes -as oratio cum ieiunio repellit 7, 56 ; nitens cutis -um ostendit animum 2I, 19. Speciose : nihil -ius Deo uirtute dilectionis 3, 24.

Sperare : 34; — misericordiam 9, 30; sic -tet misericordiam ut iustitiam metuat 23, 16 ; se in finem tfemunefati — $0, 17 ; magna exspectatione — ut ueniat laetitia saeculi 55, 13; aeternitatem de Deo — 86, 25. Spernere : recta pro falsis non — 5, 57 ;-itur ieiunium quod compensatuf Io, 47 ; -itur ieiuniur quod tfeficitur 1o, 46 ; libido nec mendicantium -it squalorem 21, 20; si spreuetis cogitationes a corde 38, 41 ; si a nobis -imus 78, 25. Spes : 34 ;-m suam ponere in homine 2, 41; si -ei fiduciam non habemus 7, 30 ; omnis — in confessione consistit 8, 37 ; est paenitentia — salutis 9, 55 ; habeat in corde -m patiter et metum 23, 16 ;

— indulgentiae etigat 23, 16 ; ex catitate uirtutes oriuntur : fides — 26, 23; ad -m diuinae pftopitiationis 55, 12 ; felices quibus Deus — 67, 10; — in ofatione

73, 14;

disciplina custos -ei 77, 20 ; uana — mortalitatis

uilescit 81, 19 ; —

aetetna claruerit 81, 19. Spiritalis : — dilectio 3, 23 ; — ignis 6, 18 ; pro -ibus delectati 11, 55 ; -em mensam parare 18, 81 ; 81,8 ;

-ia bella suscipere 30, 16; praecepta cognoscefe 32, 52 praecepta petrscrutati 32, quos dona -ia non exornant 20;

-es praebere

cibos

-ia ; -ia 57; 40,

54, 10;

ecclesia in -ibus angusta 63, 15 ; -ibus uirtutis praestare incrementum 78, 21; -i gladio desideria trucidare 78, 23. Spiritalis - Carnalis : 3,35 ; 78, 21 ; JS EB

Spiritaliter : amorem suum non — sed catnaliter impendere 5, 55; passionibus moriens — uiuete 76, 35 Spiritus : corpus tuum sine —u hoc est sine anima 1, 18 ; quibus unus — est unus sit animus 2, 51 ; humila ualde -m tuum 4, 37; immundus - ofationis euincit

INDEX VERBORVM instantiam nutfituf

IO,

7, 49; 34;

pio opere mentem

—

53. 4; — uiatot 6o, 16.

Suadere : — fidem 35, 24; -endo pertrahere 63, 12 ; mala quae suaserunt

[4

compunctio -m Sanctum perducit ad se 6, 29 ; castitas — Sancti habitatio 40, 25.

Spolia : non — sed dona requiruntur

49, 25.

Stabilitas : — in bonitate 73, 14. Stans : de iusto -te gaudium in caeStimulus : iracundiae -is uinctus 73, 19. Strenuus : lector — ad implendum ptomptissimus 81, 20. Stridor : — dentium 32, 33. Studere : nulli -eas placere nisi Deo soli rr, 28; -de oculos castos seruate et linguam 13, 10; magnus unusquisque esse -eat 20, 19 ; qui pfoficete -et 26, 8 ; -eat eleemosinam dare 29, 17; ptoptiis- diuitiis 49, 32 ; nimiae mansuetudini studens 71, 16 ; -eamus discete 81, rr. Studiosus : uit — et sapiens 77, 14. Studium : inane expendere — 1, 9; toto mentis -o in Dei contemplationem defigere 6, 22 ; orationi — imponete 7, 21; psalmorum -iis delectemurt 7, 29 ; — cotpotis impendere 9, 72 ; - suum in contrarium ueftere 10, 50 ; in eo -o seruire quo quaesita quaerimus I1, 9; — bene uiuendi 18, 104 ; — bonitatis 26, 135 ; sanctae meditiationis -à 32, 59 ; pfo utilitatis -0 35, 17 ; pet — clatiotis amictus 43, 10 ; -O0 cognoscendi 77, 13; negligere lectionis — 81, 24 ; boni -dii praemium recipere 81, 26. Stultiloquium : — non decet christiano 24, 45. Stultitia : 24; loqui multum — est 16, 43 ; simplicitatem cum ignofantia uocati -m 18, 103.

Stultus : -m est aliquid plus amare

66, 16.

Suauis :-es tibi sint lacrimae 6 27.

id est sine caritate 1, 18 ; habitare in te gfatiam - Sancti 4, 16;

lo 9, 35.

30I

quam Deum 3, 64; — secundum Deum 18, 97; -m docere quod ignotat 32, 35 ; — concupiscens

ptae-

sumptio — leuet 32, 69 ; malignus — undique animam angustat 38, 30; inuenire misericordiam in -u humilitatis 44, 19 ; maligni — opera fequirunt 66, 16 ; uigilantes immundi — impugnant 78, 34; pauperem se-u et opibus gloriari 81, 12 ; quo - legentis tendit 81, 16; in ostensione — 81, 36. Spiritus - Cato : 32, 69. Spiritus - Corpus : 54, 11. Spiritus : anima tua sine -u Sancto

ASCETICORVM

nihil scientia -ius 18, 108 ; Suauitas : castitas fructus -tis est I3, I7 ; de -te tegni 52, 84. Suauitas - Tetror : 32, 84. Subderte : ad orationem se, subdat 7,33 ; Se sponte — 38, 42 ; se cutis

terrenis — 58, 59. Subiectus : -orum uitia aspicere 71, 16 ; lenitas -is inimica 71, 16. Subigete : — carnis desideria 38, 34. Subire : inimicitias infidelium —

G4 5 3;

bM.

Subitus : - et nimius imber ro, 22. Subleuate : humilitate in altum se -ati 4, .26 ; orationem cum opete

DEL E

Sublimati :

:

saeculatis

À

honotibus

dignitate — 58, 48. Sublimis : -ia praemia 5, 35 ; -es humiliate 46, 14. Sublimitas : ad -em acuminis 45, 25 ; — honorum 58, 55. Subridere : -endo laetitiam indicafeNs S2 T Subtripere : — alienum officium 35, s Substantia : -m pensate II, 22; uetnacula — 49, 29. Subtilis : -e iudicium 32, 85; -ius leuati 46, 10. Subtiliter : — cogitare 38, 33. Subtrahere : se unusquisque -it mundo r, 41. Subuenire : paenitentiam operantibus Dei misericordia -it 9, 61; paenitentibus diuina clementia -it 9, 69. Succumbere : timoris et dolotis poenae — 2, 43 ; a desideriis mollibus — 32, 62. Succurrere : — imbecillitatem 435, 8. Sufficere : abstinentia ciborum sola non -it Xo, 32 ; uenter disruptus

non dicit -it 10, 74. Suggestio : importunas desidetriorum catnalium -es superare 7, 34 ; primae -i tesistere 78, 28. Sumptus : de -ibus inopum 49, 43. Superare : iniuriam tacendo — 2, 29 ; contumelias detrahentium patientia -at 2, 48 ; desideriorum carnalium suggestiones — 7, 34.; caput

INDEX VERBORVM

302

cogitationis clude, cetera -antur 38, 41 ; diabolum — 45, 55. Superbe : non — quis audeat contemnere quod egit 16, 40. Superbia : 4 passiz ; 17 ; animus -ae

tumofe

corrumpitur

I3,

26;

— mentis 21, 27 ; pet -m mentis

itur in prostitutionem libidinis 21, 26 ; nec cupidus sine — possit inueniti 30, 12 ; intus uacul sunt elatione -ae 30, 14. Superbire : resistere ira -entium 2, 29; pet humilitatem non -iat 4, 18; a se cotda -entium repellere 4, 35; nullo elatione — 46, 15; de iustitia -iens 50, 20. Superbus : 4 ; -a gloriatio 8, 39 ; -a

uirginitas 13, 27 ; — sine cupiditate 30, 12; -i doctotes 32, 97; -os diuites diuites

facete elatos 58, 52; -i condemnantut 58, 62;

-i legunt numquam inueniunt 81, 31; legis penetralia -is cluduntur 81, 32; sermo Dei -is tenebrescit 81, 33. Superfluus : Christo coniuncta mens nihil -um recepit 7, 58 ; -a abstinentia IO, 44. Superior : si quis dilexerit Deum semper

-iota

desiderat

3, 66;

nulli te -te deputes 4, 40 ; aestima omnes -res esse tibi 4, 40. uperior - Inferior : 71, 12. Supernus : — arbiter 2, 30 ; -na desiderare 58, 45; -nam pattiam desiderate 65, 16. Supetstitiosus : caue -am intelligentiam 81, 10. Supplantati : stultus -atur $3, 4. Supplicium : inferni -a flendo pettimescete 6, 12; -ii effectum assistimus cum oramus 7, 37; -a aeterna euadere 9, 25 ; -a aetetna sustinere 9, 75 ; timot -ii et timor Dei 12, 42 ; -a inuidete 15, 19; — quod timet 31, 27 ; de terrore -ii 32, 84 ; ab aeterno -o liberate $0, 15 ; mundi lucra -a dabunt 58, 56 ; reum a -o soluere 72, 20 ; hostis -a conquirens 78, 18 ; ne dignus -o Sit 80, 21.

Supponi : mens super quem extollit -atut 46, 11.

Suscitare : pet -antem gratiam uiuificare 7.9. Suspendere : ab escis carnium se —

I0, 45.

Suspirate: desiderio aeternae uitae— 6, 225 nec timote -tet 32, 35; super munus ille gratulatur, iste

ASCETICORVM -at 49, 26 ; nullus non -tat 80, 23. Sustinere : patiens Deus in -endo delictis nostris 2, 16 ; grauius est

— quem nolis 2, 19 ; quae a ptoximo -emus 2, 22; peccatores Deus uidet et -et 8, 23 ; — supplicia 9, 75 ; — aequanimitet ut infirmos 31, 22 ; — tenebras uoluntatis 42, I2; leuitet — tristitiam 52, 14 ; in cotde persecutionem — 78, 8-12.

Susurrare : -ans serpens 41, 16.

Tabernaculum : sanctis uiris in hoc mundo — non est 11, 38. 'Tabescere : multi de bonorum ptofectibus -scunt 15, 24 ; qui odium in fratre -scunt 15, 25 ; de alterius profectibus non -scas 15, 26. Tacete : iniuriam -endo fugere 2, 29; -entibus non facile potest medelam adhibere 8, 40 ; tempofe congruo tace 16, 41; -endo petite permittitis 32, 25; -enda profette 32, 70; pottare ac — 40, 55 ; -endo custodire 46, 15.

'Tacite : — orate 7, 27 ; — conspicete

38, 531.

Tacitus : — quilibet respondeat 32, 57. Taedium : mens iusti -o salubriter compungitut 6, 24 ; de mota uitae istius — 80, 18.

Talentum : -a conferre 35, 9. Tarde : -ius dare 29, 11 ; ad patriam — pefuenire 8o, 18. 'Tardus : -us ad capiendum 8r, 26 ; -iotes quod scire cupiunt inueniunt 815927: Tattarus : Libido in -m hominem mittit 21, 536 ; in poenas -i hominem libido trahit 21, 36. 'Telum : -a diaboli 7, 48. 'Temerarius : 71. emere : 71; pastofis iudicium — teprehendere 75, 5. Temetitas : 71; potestas diaboli non in -te 38, 22. Temperamentum : quicquid — fit salutare est 10, $0 ; habeto - in prosperis $5, 20. Tempefare : — ardorem corporum IO, 25 ; — gulae atdotem 28, 29 ; — sermonem 232, 31 ; grauitatem hilaritate — 55, 15 ; ad bona et ad

mala — cot 55, 20; in zelo sit -fans

73, I8.

'lempetatus : sit — cibus escae ro, 10 ; — cibus catne et animae utilis

CSCETOSSI

INDEX VERBORVM

ASCETICORVM

303

'Tempestas : frater odiens -ate circumdatus est 3, 46. Templum : -a nostra Deo seruate

sapientia est — Deum 18,85 ; libido nec regum putpuram -et 21, 20 ; audiat de supplicio quod -eat 31, 27 ; plus esse amandus quam 39 as Tempora - Aeternitas : 80, 25. -endus 232, 25; magis ametis Temporalis : -ia sequi 58, 45. quam -eatis 32, 104; non est Temporarius - Perennis : 55, 17. -endum ... 38, 39 ; interni testis 'Tendere : obliuisci quo — 6o, 16. oculos non — 59, 15 ; minas ho'Ienebrae : — ultionis, uoluntatis minum — 72, 19 ; absoluete — uel 42, 12. ligare 75, 5; ligate — iuste uel Tenebrescere : sermo Dei supetiniuste 75, 5 ; ne -eamus petsebis -scit 81, 33. cutorum saeuitia 78, 19. 'enebrosus : actio nostra -a non ^ 'Timotr : 12 ; -is poenae succumbete etituzas s: 2, 43 ; trepidare ubi non est — 'Tentamentum : ab antiquo aduetsa2, 60; exsurgens de -e iudicii fio -a toleramus 2, 22; ieiunia 6, 21 ; post -m consurgere ad catela sunt aduersus -a daemonioritatem 1I, 30; -e bona agete rum IO, 43. 26, 23 ; ex -e uitium premete 26, 'Tentari : utile est — 11, 34. 25; — minetut 31, 27 ; -e suspitaTentatio : 78 ; cotpus quod abstift 32, 33 ; — humiliat mentem 32, nentia frangit — non urit Io, $1; 69 ; patiter sint in te — atque fidufidem aborta -e facile perdet 35, Cia 34, 11 ; setuare Dei -m 49, 49 ; 22; in tribulatione -is 45, 36; diuino -e mentem soluere 58, 42 ; possessio terum — 58, 56. rectitudinis uias -e inchoare 73, 'Tentator : quasi — accedete 77, 13. 17! Tenuis : pinguis uenter non gignit Tinea : — exterminat uestimentum sensum -m Io, I8 ; sensum officium exhibens Deo - sit 10, 26. lerra : passim. letra - Caelum : 81, 1r.

'Terrenus : nullis -is cutis impediri 7. 36 ; dispensationibus -is inset-

uite 40, 20 ; -is actibus ptoiicere 40, 24 ; -à setuando amittere 49, 36; -a pulchritudo 58, 39. Terrere : -et Deus homines 11, 44 ; poenae -eant 31, 27. Terribilis : — in subiectis 32, 105 ; in oculis catnalium diabolus — 78, 27 ; nihil -e ubi diligitur 78, 50. 'Tertot : commoti -ibus 11, 44 ; de -e supplicii 32, 84; humano

-e;

pet -em ficti noscuntut boni 33, 27; -— gehennae 34, 8 ; — diaboli uilis 78, 27. Testamentum : in -o tuo telinque opetibus 44, 20. Testimonium : in — uocati 45, 11;

falsum — dicete 70, 23. Testis : Deum quem -em habere debuerant 8, 28 ; interni — oculos non timete 59, I3; opponete falsos -es 70, 24. 'Thesaurus : — est bona compunctio 6987; 'limete : ptaesentia non — 2, 60; — supplicia 9, 75; -ent catete oblectamentis mundi 11, 43; si iustus sum nihil -eo 14, 31;

49, 40.

Titillare : — genitalia 10, 25 ; -anti

non accomodate delec(ta)tioni 21, 29. 'Toletabile : ferendum quod multis accidit — 2, 44 ; -ius non implere sacramentum 37, 17. Tolerantia : ad -m passionum fottes

TS T2iIS

'Tolerate : a Deo flagella -amus 2, 22;-— et odisse uelamentum furofis 2, 28 ; si desistes amate, desistes et — 2, 31 ; patienter — mala 2, 35 ; mala uitae praesentis aequanimiter — 2, 42 ; iustus -ando aduetsa 2, 43 ; aequanimitet aliena mala — 2, 56 ; Deus tesistentes -at et damnat 8, 25 ; Deus qui non malos -at 9, 64 ; quos Deus

diu ut conuertantut -at II, 25; motum libidinis — ad probationem II, 35 ; mala inferre non debet sed — 32, 55 ; quisquis malos

non -at 45, 25 ; mali -andi sunt 45, 26 ; Deus malos hic -at pet temporalem clementiam 50, 15; Deus hic -at quos ad salutem ptaepatat 50, 29 ; qui aduetsa patienter -at $0, 51. ; 'Tollete : qui iniuste tollit 49, 42. 'lotmenta : sequentium initium -orum 50, 25 ; ad -a trahete 66, 16; diabolus pertrahere nitetur ad -a 80, 20.

304

INDEX VERBORVM

Torpot : a -e negligentiae 11, 34. Torquere : grauius -etur impius mundi exagitando commoda 2, 43 ; in inferno -ri 50, 4 ; ad inferna -endi descendere 58, 50. Tranquillitas : qui diligit fratrem in -e est cot eius 3, 46; si Deum metuete in -e non uolumus I2, 47 ; bonum quod in -e sumimurt

$9. 3x

:

Tranquillus : -o animo procedere I, 47 ; contumelias -o animo ptodeie4854555 à 'ITranscendere : uulgi — actionem 595 afa Transire : — ab hac uita 9, 6o. Trepidate : — ubi non est timor 2, 60. 'Trtibuete : iuste — 49, 42 ; non auferas alteti unde alio -as 49, 47.

'Tribulatio : $0; inuidus in -e est semper 2, 34 ; bonum in -e manifestatut 35, 10 ; in -ibus alterius et tu esto tristis 45, 32; in -e tentationis positus 45, 36; patientia in -e 73, I4; -es corde exagitare 78, 31. Tribulus : patiens homo — fons 2,

59

Tristari : qui diligit saeculum -abiturf plutfimum 11, -tans homo 19, 27.

47;

nimis

Tristis : conscientia serui Dei esse debet — 4, 18 ; esto — 45, 32. Tristitia : 52 ; psallendi utilitas -m cordis consolatur 7, 29; -ae omne bonum impedimentum est -ae I9, 27 ; — impedimentum est uisioni diuinae r9, 27 ; qui uinctus est à — I9, 27; cum — manum porrigere 49, 45 ; — iniqua patientis 55, 14. 'Tumot : animus supetbiae -e cotrumpitutf I3, 26 ; defendere sce-

lera per contumaciae -m 27, 17 ; propter mentis -m 58, 62. Tunica : hoc una appellanda est — 43, 8. Turbate : anxietate sua — cetetos I, I9 ; mortificata cato non -abit animam 13, 5; ita est ubi men-

tem -at I9, 25. Tutbulentus : in quibus non est petfecta caritas -i sunt x, r9; -is mundi curis conturbari 11, 39 ; oculi -i 19, 27 ; bestiae cubant in

-o0 corde 19, 27 ; Dominus -um tepellit a se 71, 20. Turpis : luxuria catnis pet se — est 21, 25 ; hihil -ius ignauia 24, 50;

ASCETICORVM numquam de ore monachi - setmo egrediatur 40, 5 ; extra memoriam -ium cogitationum 78,

d

;:

iau:

Mn

Tutpiter : abundantia uini — in luxuriam soluit 28, 21.

Turpitudo : in -m sumete 45, 6.

Vacatre : neque die uaces neque nocte 7, 15; qui a terrenis actibus liber soli Deo — metuit 7, 25 ; cum opere uaca lectioni 81, 41.

Vacuus : numquam est -a manus a munere 42, 10; -i pergere ad Deum

69, 9.

Vae : — illi qui habuerit terminum luxutiae quando uitae 21, 16. Vagati: lingua pet orbem -atur 40, 19. b Vagatio : -m facete 40, 26. Valenter : — tecutrere ad summa r, 22b NEL. Validus : -a est ut mots dilectio 5,

xe : labor sine humilitate — — est 4, 49 ; laetitia saeculi — 55, I3; a mundi -ibus abstractum 81, 78-

Vana glotia : 20. Vanus : in uanum laborate 20, 18 ;

-is suis laudibus nitorem gloriae offerre 20, 22 ; —a spe indulgentiam de Dei pietate requirunt 34, 8 ; -is cogitationibus pollui 40, 8 ; non sis — 49, 33 ; pto -ae gloriae appetitu 58, 53 ; — sermo polluit mentem 79, 10; setmo — -ae conscientiae index 79, 10; -a spes mortalitatis uilescit 81, 19. Vanus - ÁAeternus : 81, 19. Vberiot : -em intelligentiam capit aT 22.

Vehementer : — insistere 7, 24 ; culpa — ostenditur 76, ro. Velle - Posse : 9, 51. Velle : passzzz. Velociter : — tendere ad profectum 26, 19. Vendete : si habes in potestate rem tuam -de rr, 11; iustitiam acceptione pecuniae — 72, 21. Venenum : quidquid seminarium uoluptatum — puta 29, 19 ; -a citcumlita melle 39, 16.

Venetari : — homines pro temporali

potentia 59, I5. Venetatio : —e habenda est rusticitas erasure. Venim: —' delicti $5 20:5 49538 ; -m postulare

5, 17; -m peccati

INDEX VERBORVM ASCETICORVM donare 8, 37 ; ^ sibi ctedere 9, 15 ; — peccatorum 9, 34; neque -m inuenire 9, 40; consequi posse . -m credat 9, 5o ; desperare E nullus debet — 9, 62; , paenitendo -ae fructum recipere 13, 18; pet spem -ae 34, 8 ; neque quia iuste adstringit peccata -m desperare 34, 8; de pietate Dei -m spera-

mus 34, 8 ; -m a peccato desperare

34, 9 ; nulla culpa quae non ha-

beat -m 234, 10; paenitentia desperare -m 76, 12. Venus : friget — 21, 21. Veraciter : patientiam — seruare 2, 25; — bona docendo impendere 2, 56; — oramus

quando aliunde

non cogitamus 7, 28 ; - quod agere homo bonum est 20, 18 ; — sanantur uitia 27, 20 ; attogantes Deum - credendo confitentur 46, 12 ; — fideles sumus 64, 43 ; amicitiam — quaetere 64, 52.

Verax : in uetbo — 39, 20. Verber : emendationis -e feti 50, 18. Verbosus : -a tusticitas 73, I3. Vetbal- (Gotes5»921Vetba- Exempla : 32,49 ; 32, 87. Vetba - Facta : 26, 25. Verba - Veritas : 81, 37. Verbum : passi. Verbum

- Opus :-32, 57 ; 64, 43;

Suo I2.

Vetbum - Spiritus : 81, 36. Verte : — ctedete 33, 19. Verecundia : porta sempet -m in uultu 4, 44. Vermis : — cotrumpit lignum 4o, 39; — deuotat lignum 52, 15. Veritas : os blasphemum -is responsione damnare 2, 20; -is sermo humiliter auditur 4, 27 ; — fugit

mentem 4, 31 ; iudicio -is placete 8, 19 ; coepta -is uia II, 7; in disputationibus — 14, 37 ; age quod agis in -e 16, 48 ; quisque fit -e uiciniot 17, 27; si de -e scandalum sumitur 19, 22 ; - cum mendacio coniungeti non potest 26, 20; factis destruere -m 26, 25; fluenta -is haurire 32, 59; -m contemptibilem facete 32, 95 ; -m mendacio permiscere 32, 95 ; Deus considerat fidei -m 53, 18 ; a -e incipit 39, 15 ; -m simulare 39, 16; a -e discordare 39, 19 ; — angulos non amat 39, 23 ; cum omni -e donatur 48, 8; habere fidei -m 49, 49 ; in amore -is 63, II; destruentibus -m resistere 21

305

73, 9 ; uetbum -is in ote 73, 14; — est amanda 81, 357. Verus : per uiam caritatis -ae 1, 8 ; ille -am caritatem habet r, 25; uirtus -ae orationis I, 33 ; catitas -à €St I, 35 ; 2, 44 ; -am caritatem et -am oboedientiam retinere 1, 48 ; si catitas -a et humilitas non fuerit 1, 51 ; patientia -a est 2, 24 ; 2, 28 ; amittere -am dilectionem

3, 61 ; -a humilitas et -a oboedien-

tia 4, 47 ; scientia -a est 18, 102 ; -à dicere 39, 12 ; 45, 11 ; -a ptomittere 39, 13 ; — monachus 40, I4 ; -um dicere 41, 9 ; -a est amicitia 64, 51.

Vera - Falsa : 39, 13; 39, 14. Vestimentum : exquisitis in -tis uestietis 43, 6 ; -a preciosa quaetete 43,9; In -O tinea 52, 15. Vestiti: exquisitis in uestimentis -ietis 43, 6. Vestis : humilitas -ium 40, 12 ; — puta 43, 6 ; pretiosis -ibus indui 43, 9 ; Otnatus -ium 423, IO. Vexatio : sine -e dura tolluntur 80, 224 Via : pet -m caritatis r, 8 ; sine — nullus peruenit quo tendit r, 20 caritas quae dicta est — ri, 20 — Domini ad cor dirigitur 4, 27 v.v we. — in cotde per quam ad Ihesum in finem peruenitur 6, 11 ; coepta uefitatis — 11, 7 ; ad uirtutis semitam -as suas dirigere I2, 43; homo cuius — non est eius 25, 14. Viator : stultus — est qui obliuiscetur quo tendebat 60, 16. Victurus : plus est uerbi pabulo -am in perpetuum mentem reficere 10, Videte : - Deum 53, 54; ab aliis -ti 43, 9. Vidua : sexagenarius continentia T2208;

numerus

laborum

-arum

pto est

Vigil : — sensus 40, 8. Vigilare : erga caritatis uinculum -emus I, 30; sensum officium exhibens Deo -iat sempet 1o, 26 ; non bene possumus — 10, 54 ; ad -andum multum ieiunium prodest IO, 59; uacuus uentet in ofationibus — facit 1o, 71 ; quos -antesimmundi spiritus uident 78, 34. Vigilia : impeditur monachus ad -as Io, 59; — bona tabefacit cogitationes pessimas 38, 453; nihil prodest quod pretiosis -iis conficimus

I, 49 ; — augere bonum L. S. (CXv1I)

INDEX VERBORVM

306

nostrum debent 10, 27; -iis stude copulare ieiuniis 10, 54; quid prodest si carnem -iis affligamus IO, Ó1; passiones -arum labore macerentur 10, 75 ; ieiuniorum et -atum frigus 78, 15. Vigor : -m orationis perdere 1o, 8 ; animae — quaeritur 73, I0.

Vilescete : — fructus temporales 11, 18 ; Sctipturae sacrae intelligentia -esceret 18, 9o; uana spes mofttalitatis -scit 81, 19. Vilis : humilis licet habitu -issimus Sit 4, 34 ; qui sibi — est ante Deum

magnus est 4, 44; -es animas peruadete 15, 27; quid apud Deum -ius 59, 15 ; tertot diaboli — 28, 27;

Vilitas : ex -e uetbotum 18, 84. Vincete : hominem -cis humana

felicitate 3, 21; diabolum -ces inimici dilectione 3, 21 ; daemonia per orationem -untuf 7, 49 ; — infirmitatem corporis 50, 38. Vindicta : grauior pefsecutionis —

78, 45.

Violate : — templum Dei 21, 32; — necessitudinem fraternam 30, 2s Violentet : — separare, — segregare

55 Virginitas

: I3. Viriliter : — proferre 32, 92 ; — agere 40, 28.

Virtus : passim. Vis : uires quas imperitia denegat caritas subministrat 1, 36; intus -m catitatis ardoris exefit I, 37; in animo iracundiae uites abscondunt 2, 21 ; supernus arbiter ui-

fes

pensat

in pondete

2, 30;

corpofis debilitas nimia etiam uires animae frangit 10, 49 ; melior sapientia quam uites 18, 92 ; ui extorquere fidem 33, 24 ; iuxta —, ultra — 42, 15; nulla ui excludi 64, 48.

Visio : -nes malas extinguere 10, 64 ; -i diuinae impedimentum 19, 27 Visitate : Deus flagellando -at 50,

12 ; Deus pet compunctionem -at

E1593: Vita : qui -ae futurae praemia excogitat 2, 42 ; mala -ae praesentis tolerat 2, 42 ; poena huius -ae breuis est 2, 44 ; — nostra dilectio 3, 20 ; dilectio quae sola ducit ad

-am 3, 22; aeterna — caritatis occiditur 3, 38 ; — carnis impiae

ASCETICORVM ignem et uermes 4, 37 ; qui non habet catitatem perdet -m 4, 55 ; desiderio aeternae -ae suspirare 6, 23 ; qui caelestis -ae dulcedinem petfecte cognouetit 1I, 17 ; quisquis iam aeternam -m cognouit ir, I8 ; -ae munus 48, 11; sanctorum — cetetis norma uiuendi est 65, 10 ; amot -ae aeternae

75» 14.

Vita hominis : 47. Vita - Praedicatio : 32, 86. Vita - Vetbum : 76, 9. Vitalis : uita — 80, 16. Vitalis - Mortalis : 8o, 16. Vitate : -anda supetbia 17, 21; studeat — erectam cetuicem 17, 24 ; melius — uitium quam emendare 38, 41. Vitia — Fratres : 32, 73. Vitium : passzzz. Vitupetrare : — detractionem 41, 13 ; Vitupefatio : comedere in -e fratrem 41, 16; -es expauescete 72, 18.

Viuax : in cacumine intelligentia -es 81, 29.

Viuete : -endo aequanimiter aliena mala tolerate 2, 56 ; multi se cre-

debant longo tempote — 9, 75 ; plusest uetbi pabulo uicturam in perpetuum mentem reficere 10, 35 ; sancti uiti soli Deo- delectentur II, 40 ; siiustus qui ex fide -it 33, 13 ; tecte credendo bene - et bene -endo fidem custodire 35, 21; sanctorum uita norma -endi 63, 10 ; spiritaliter — 56, 11 ; Deo — TT, 20.

Viuens

- Mortiens : 80, 20.

Viuificate : abstinentia -at moderata IO, 44 ; non.uictutum — 72, 20; per suscitantem gratiam — 75, 4. Vlcisci: — malitiam 8, 16; zelus -endae iustitiae 73, 19. Vltimus : esto omnium nouissimus et — 4, 40. Vltio : -m desiderare 19, 20; pati tenebras -is 42, 12 ; retributio -is

50, 30; iustitiae limitem in -em transire 73, I9. Vltor : — Deus 8, 28. Moowe : in ecclesia Dei -es 5,

3. Vnianimiter : aliena mala — perpeti 224. Vnitas : catitas -is 1, 27 ; — catitatis I, 41; — audientium

32, 71; Deus in -e est 36, 12. Vocati : in testimonium — 45, r1.

INDEX VERBORVM Vocatio : finem iustorum optimum — tranquilla commendat 80, 22. Vociferatio : quicquid amens loquituf — est 24, 46. Voluntas : 42 ; — mala blande cotrumpit I, 21; saepe Deus non exaudit ad -m 7, 45 ; nec hoc eis offert — sed permittit infirmitas IO, 3I ; capti saeculi -ibus 11, 7 ; utinam quod renuntians saeculo — Sit II, I3 ; -e conuerti despicere II, 44; -m petrducete ad finem 17, 22 ; supetba — facit Dei prae* cepta contemnere 17, 25 ; intet illecebras -um 21, 19 ; quod propria facimus -e 27, 11; pet -em admittere scelera 27, 17; si — fuerit possidendi 30, 24 ; uatii -e diuersam doctrinam desiderant 32, IO6; -is assensus 38, 21; potestas diaboli in tua -e 38, 22 ; — non repremitur 38, 28 ; -ibus se sponte subdere 38, 42 ; quod ex propria praestatur -e 48, 8 ; absque Dei -e 50, 32 ; - commutatut epulas 54, 12; — in uitio 58, 52 ; — sola superest 58, 62 ; in amicis quaerituf — 64, 40; euentum — signat 66, 20 ; mansuetudo non ex -e 71, I3 ; — bona in mente 73, 14; cupiditatem ad -m afflectimus

78, 33.

Voluptas : facilius saeculus quam — contemnituf

11,

8;

conuiuia

quasi catenas fugere -um 11, 12 ; — genitalium 28, 18 ; seminarium -um 28, 19. Votum : — abstinentiae

10, 45 ; -o discendi 77, 13. Vouete : reddere quod -eras 39, 22 ; quod incaute -isti 39, 24. Vox --Opeta :. 35, 17.

Vrbs: non desiderare -ium frequentiam 40, 7; -is habitatio

fugienda 40, 15; lingua per otbem (— -em ?) uagatut 40, 19. Vrere : inuidia pectus -it 15, 26.

ASCETICORVM

307

Vsuta : ueritas nec quaetit -as 39, 23. Vti: his — delictis 40, 153; malis male — bene malis — 58, 55 ; diuitias — 58, 54 ; bonis donis bene —

38, 55.

Vtilis : omnia nobis -ia tribuuntur a Domino 7, 51 ; temperatus cibus carne et animae — est 10, 17 ; — in uerbo 32, 70; accepisse sit -e 35, 16 ; — ad instruendum lectio 512550.

Vtilitas : — psallendi 7, 29 ; pto -is studio 35, 17 ; ob -m scribuntur sanctorum ruinae 76, 15 ; -e rectitudinis catere 79, 6. Vtiliter : — pensare 80, 14. Vulnerare : iracundi doctores potius -ant 32, 96 ; superbi doctores — potius nouerunt 32, 97 ; -emut conscientia $0, 19. Vulnerare - Emendate: 32, 96; 32, 97. Vulnus : tidiculum -ra pauca monstrare 8, 14; — occultum 8, 15 ; delinquentibus -ra lingua retegit 8, 20 ; -ta mentis aperta cito exul-

tant 8, 36 ; cauendum est — quod dolore curatuf 9, 19; 5o, 8; tardius sanatutf — 9, 45 ; est paenitentia medicamentum -ris 9, 55 ; peccatum per paenitentiam recepit -ris sanitatem

9, 66 ; — iteratum

tardius sanatur 9, 7o ; iuxta — adhibenda remedia 9, 71 ; aperiendum —ACStU74

88:

Vultus : serenissimo I,

4T.

-u pftocedere

h

Vxot : melius est -m ducete 13,20 ; monachus non solum propterea dicitur quia -m non habet 4o, 25. Zelus : si — rectitudinis exigit 32, 63; sic exercere — rectitudinis contta

pfaua

acta

32,

78;

pet

feruorem -i 71, 16; in -o quo quisque fetuet 73, 18 ; — ulciscendae iustitiae inflammatut 73, 19.

V INDEX CAPITVM De Abstinentia 10, p. 47 De Acceptione personarum 59, p. 190

De Aelymosinis 48, p. 165 De Amicia et inimicia 64, p. 198 De Auaticia 25, p. 107.

De De De De De De De De

Breuitate huius uitae 80, p. 228 Caritate 1, p. 2 Cogitacione 38, p. 145 Confessione 8, p. 34 Conpassione proximi 45, p. 159 Conpunctione 6, p. 25 Consiliis 65, p. 203 Consorcio bonorum et malorum 65, p. 196 De Contentionibus 69, p. 209 De Conuiuiis 54, p. 177

De De De De De

Cupiditate 30, p. 118 Cutiositate 70, p. 210 Decimis 29, p. 116. Defunctis 66, p. 205 Dei auxilio 67, p. 206

De Derelinquente seculo 11, p. 55 De Detractionibus 41, p. 152

De Dileccione Dei et proximi 3, p. 12 De Disciplina et increpationem 31, p. I21 De Discipulis 77, p. 220 De Discordia 36, p. 140 De Diuitibus et pauperibus 58, p. 184

De Doctoribus siue rectoribus 32, p. 125 De Ebtietate 28, p. 113 De Elatione 46, p. 162 De Exemplis 76, p. 219 De Fide 35, p. 134 De Filiis 57, p. 182 De Fotnicacione 21, p. 95 De De De De De De De

Gracia 35, p. 138 Honore parentum 56, p. 181 Humilitate 4, p. 18 Indulgencia 5, p. 22 Indumentis 45, p. 155 Inuidia 15, p. 7o Iracundia 19, p. 88

ALPHABETICVS De De De De De De De De De De De De De De De De De De De De De

(*)

Itinere 6o, p. 191 Iudicibus siue rectoribus 72, p. 214 Iuramentum 37, p. 141 Iusticia 14, p. 67 Lectionibus 81, p. 230 Legatione 75, p. 219 Mansuetis et timerariis 71, p. 21I Medicis 74, p. 218 x Mendacium 39, p. 147 Miseticotdia 44, p. 157 Monachis 40, p. 149 Munetibus 48, p. 164 Oratione 7, p. 28 Pacientia 2, p. 7 Penitentia 9, p. 39 Perseuerancia 22, p. 100 Ptrimiciis et oblacionum 51, p. 174 Pulchritudine 53, p. 176 Risu et fletu 55, p. 179 Sapientia 18, p. 80 Secutitate 23, p. 101

De Senibus et iuuenibus

De De De De De De De De De De De De De De De De De De

68, p. 207

Sensibus 6r, p. 193 Seruis et dominis 62, p. 194 Silencio 16, p. 73 Simplicitate 75, p. 216 Spe 34, p. 136 Stulticia 24, p. 104 Superbia 17, p. 77 Temptatione et martyrio 78, p. 222 Timore r2, p. 6o Ttribulatione 56, p. 170 Ttisticia 52, p. 175 Vana glotia 20, p. 91 Vetba ociosa 79, p. 227 Viciis 27, p. 111 Virginitate 13, p. 64 Virtutibus 26, p. 109 Vita hominis 47, p. 163 Voluntatibus 42, p. 154

(*) Hic in capitulorum otdine modus scribendi seruatut librorum manuscriptorum.

DESIDERII EPISCOPI CADVRCENSIS EPISTVLAE

CVRA

ET

STVDIO

W. ARNDT

MONITVM cod. Canisius

Arndt

Krusch (Eimend.) Rodenberg (Eimend.) INorberg

Sangallensis 190, s. IX, pag. 278-328. editio princeps quam curauit Henricus Canisius, Lectiones antiquae, V, lngolstadtii, 1601, p. 526-550. Quae editio repetita est in altera recensione ILeecionum Canisii, cura I. Basnagii edita (Thesaurus monumentorum ecclesiasticorum et historicorum, 1, Amstelodami, 1725, p. 631-642), a M. Freher (Corpus Franciae bistoriae ueteris ef sincerae, Hanouetae, 1613, p. 210-224), a M. Bouquet (Reewei] des historiens des Gaules, IV, Parisiis, 1741, p. 36-49), in Bibliothecis Patrum et apud Migne (Patrol. latina 87, c. 247-266). editio Wilhelmi Arndt (Monumenta Germaniae historica, Epistulatum t. III seu Epistulae Merouingici et Karolini Aeui t. I, Berolini, 1892, p. 191-214). Paginae huius editionis in margine notantur sub siglo MGH. emendationes quas proposuit Bruno Krusch in Monamentorum Gerzi. bist. tom. cit., p. 719 sq. emendationes quas proposuit C. Rodenberg in Morzmentorum Germ. bist. tom. cit., p. 719 sq. Dag Notbetg, 24d epistulas uarias Merouingici aeui adnotationes, in Erranos, XXXV, 1937, p. 115-119.

Vnus codex, qui nobis librum epistularum S. Desiderii asseruauit, diuersis manibus saeculi IX exaratus est in monasterio Sangallensi. Celeberrimum hunc codicem, qui alios plures textus solus tradidit, longe lateque iam descripserunt uiti eruditi G. Scherrer (Verzeichnis der Handschriften der Sziftsbibliothek $1. Gallen, 1875, p. 68), Br. Krusch (Mon. Germ. bist., Auctores Antiquissimi, VIII, p. Lxix sq.), G. Morin (in Reve bénédictine, XL, 1914, p. 288 sq.). Iuxta indicem s. IX in capite codex sequentia continet in corpore : epistulas Fausti Reiensis episcopi, Bachiarii Hispani monachi (sub nomine Hieronymi), Sidonii Apollinaris (at eiusdem epistulae non describuntur in codice ; iam in archetypo defuisse uidentur), Ruricii episcopi Lemouicini, **deinde epistularum librum unum domini Desiderii episcopi. Item epistulas diuersorum ad eundem domnum Desiderium", epistulam Lucidi presbyteti ad Faustum Reiensem, libellum precum a Marcellino et Fausto presbyteris Luciferianis Augusto oblatum, epistulam Euantii abbatis (item Hispani, ut uidetur, cfr A. Vega, Una berejfa judaizante de princibios del siglo VIII,in Le Ciudad de Dios, CLIII, 1941, p. 67-100; J. Madoz, Secundo decenio de estudios sobre Patrística espafiola, Matriti, 3951, p. 23-25), fragmenta epist. 64 et 194 sancti Augustini (cfr A. Goldbacher, in Corp. serzpz. eccl. latin., t. LVIII, p. xxxvii). Textus epistularii Desiderii batbarismis scatet, tum orthographicis cum grammaticis; at potius Desiderii aliorumque epistularum scriptorum notariis imputandi sunt quam librariis Sangallensibus, qui alios textus longe correctius exhibent. Manifestum est eos fideliter textum archetypi transcripsisse. Textus praebetur qualis in codice exstat, quem accuratissima sollertia contulit Wilhelmus Arndt. Cuius recensionem in Monwmentis Germaniae historicis euulgatam, infra recudimus (emendationes quas afferimus uncis quadratis [] distinguentes), de licentia cl. u. Frederici Baethgen, dictae collectionis praesidis eximii, necnon aedium Weidmannianorum, liberalium editorum eiusdem. Quorum nomina ob summam erga nos liberalitatem gtato animo recolimus.

LIBER

I

MGH 195

265

Desiderius pro beneuolentia sibi praestita gratias agens Salusttio (Agennensi) episcopo quaerenti nuntiat, se et ab amicis optimatibus brincipibusque bene acceptum esse et cum Flauado eius familiari firmam amicitiam iniisse. Y (630 ante Ar.) Edd. Canisius Lect. ant. V, 526 (Thesaur. I, 636). — Fvehev, Corpus p. 212 ; du Chesne, Franc. SS. I, 875 ; Bouquet, Migne, Paivol. lat. LX XXVII, 247.

Rec. IV,

36 ;

DOMINO SANCTISSIMO ATQVE PRAE OPTIMIS MIHI IN CHRISTO DILIGENDO SALVSTIO! PRAESVLE DESIDERIVS VESTER.

VA

Io

I

5

2o

Multiplices et ineffabiles uestrae beatitudini pro inquisitionis studia uel eulogiarum praecepta benedictione gratiarum iura persoluimus, et quamlibet indigni, optamus Domini pietatem, qui nobis citius locum tribuat uestrae gratiae seruiendi. Illud namque, quod zelo zelati estis pro nostram exiguitatem, non obmittites sollertiam egregi et nobilis pastoris, dum uiriliter et uigilanter agere adortatis. Vtinam etenim in nobis diuina pietas perficere dignaretur, quia ille recte uigilat, qui ad aspectu ueri luminis et intimae contemplacionis semper oculos apertos geret. Qua de re necesse est, ut mentem semper ad interiora et sublimia suspendamus, nec per turporis neglegentiam ad hima trahamur. Igitur de id, quod sollicitudo uestra sciscitare studuit, uestra dilectio conpereat, omnes obtimates et principes, iuxta quod antea cum ipsos habebamus conglutinata amicitia, gratias Christo, qui est bonorum omnium dispensator, satis amabiliter nos reciperunt, et nos eos eatenus in Dei nomen retenemus, ut caritas mutua nunquam decidat, sed aucta magis in dies floriscat. Et cum amico uestro Flauado firmiter et amabiliter in caritate consoledati sumus. De cetero uero satis et cum IL, 1, 1 praecedit in cod. inscriptio : Incipiunt epistulae domni Desiderii episcopi [optimis : uel omnibus Krusch (Eizzend.), opimis cod.] Cadurceni ad diuersos porrectae nunc ad Salustinum episcopum

L 1, 1 Episcopus zAgennensis est ; cf. Vita 5$. Desiderii c. 25, infra, p. 372, [. 3. Haec epistula eo fortasse tempore scripta est, quo Desiderius iussu Dagoberti I. regis Mas-

siliae "praepositi administrationem" rexit, id est : 629 Martio — 630 ; cf. Vita S. Desiderii c. 7, infra p. 352, /. 10.

312

DESIDERII

EPISCOPI

CADVRCENSIS

plenissimo affectu, ut praefati sumus, pro tantae inquisicionis 2; uestrae dilectionem gratias agimus. Salutamus preterea uestram almitatem eo affectu, quo uobis latere non ambigo, et supplex quaeso, ut pro mea extremitate pio Domino dignetis exorare. Vale, uir Dei, et memento mei. I;:2:

maiori domus Lupum Grimoaldo Desiderius abbatem ad Sigebertum III. regem adducendum et monasterium sancti Amandi a se muper aedificatum. tuendum. commendat rogatque, ut el de eius propinquorumque et regis salute certior fiat. (ost. 644—955.) Edd. Canisius, Lect. ant. V, 527 (Thesaur. I, 636). — Fvehern, Cov$ws p. 212 ; du Chesne, Franc. SS. I, 876 ; Bouquet, Rec. IV, 37 ; Migne, Patrol. lat. LX XXVII, 249.

DOMINO INLVSTRI ET A NOBIS PECVLIARIVS SVSPI- MGH CIENDO, DOMINO ET IN CHRISTO FILIO GRIMOALDO 94 MAIOREM DOMVS DESIDERIVS PECCATOR. !: Non ignotum uobis famulum ac bene cupientem cupio esse » commendatum.

Adest enim frater noster, Lupus abba, cuius

mente magni cupio agminibus interesse. Iste ad uos rediuiuo desiderio perget et postulat, se nostris affatibus commendari, quatenus eum uestra industria gloriosi principis domni Siggeberti regis optutibus representet. Age ergo, uir egregiae 1? mihique patrone, et istum habe, ut supra petii, per omnia sodalem, quatenus gaudeat se nostris apicibus uestrae eminentiae commendatum. Interea salute uberi fusa precor inpense, ut iuxta quod ipse suggesserit conditiones monasterii nostri, quem nuper in honore sancti Amanti ? aedificaui, digneris reci15 pere per omnia commendatas, et talem exinde curam geratis, ut aeternam retributionem pro conlata benefitia expectetis. Dignamini etiam expectationem nostram de uestra ac domni

26 nobis co.

: I, 2, 1 Jezzza in cod. : Ytem epistula domni Desiderii ad Grimaldum 1/2 suscipiendo «oZ. [6 mente magni : Kruse (Ezzend.), mentem agni Krusch (in exu) $ desiderio : Kruseb (Ezzend.), Desiderio Kruscb (in textu) 9/10 ergo, uit egregiae mihique patrone, et : Krascb (Ezerd.), ergo uirum egregiae mihique patrone et Kruscb (in fextu)] 10 pettii cod.

: I, 2, 1 Hanc epistulam a Desiderio baulo ante obitum suum seribtam putat Mabillonius lib. 14. JAnun. Benedict. Num. 88. Bouquet. 2 Sine dubio illud monasterium, quod exstructum narrat Vita S. Desiderii c. 11, bostea S. Géry nominatum.

EPISEVLAE

Li:

,

313

regis salutem patrumque uel fratrum nostrorum reciprocante

nos pagina consolare. :0 (Manu propria) superna pietas tueatur.

Incolomem

excellentiam

uestram

D.

Desiderius Ségebertum III. vegem patris (Dagoberti I.) mortui regno potitum salutans exhortatur. : (ost 639 inc.) Edd. Canisius, Lect. ant. V, 527 (Thesaur. I, 637). — Fvrehev, Corpus p. 218 ; du Chesne, Franc. SS. I, 876 ; Bouquet, Rec. IV, 37 ;

Migne, Patrol. lat.

LXXXVII,

249.

DOMINO GLORIOSISSIMO, TRIVMPHALI PALMATE CORONATO, SANCTAE CATHOLICAE ECCLESIAE FILIO SIGEBERTO REGI SERVVS VESTER DESIDERIVS GADVRCAE VRBIS" EPISCOPVS?* ;

Dum idcontigit de praecelso domno nostro, genitore uestro, quod nec pietati uestrae tam cito fuerat optabile, uos, reuerentissime

domine,

tam de nos, seruos uestros, quam

et de

cunctos fideles integram dignamini habere mercedem, ut, quos genitor uester pie enutriuit, uester rigor aequanimiter 1o portet. Et dum uos Deus omnipotens sua pietate in regni solio sublimauit et tantum uobis dedit prudentiae intellectum, praesumimus conmonere celsitudinem gloriae uestrae, ut semper protectoris ? uestri memoriam in intimiore corde reteneatis. Semper cogitetis, quid post regni sceptra futuri 1; estis et ad qualem remunerationem pro operum qualitate uenietis. Nos pro epistulae parcitate modicum quid meminemus. Vos taliter in omni opere, in omni causa, in omni iuditio

uosmetipsos exhibete, ut, quando perfidi reges cum iniquis damnantur, uos pro bonis operibus aeterna remuneratione 20 percipiatis. Iu.

Desiderius ro litteris acceptis gratias agens S 4g eberto III.vegi supplicat, ut ipsum eadem gratia, qua (Dago[18 nostrorum : dub. ezend. Rodenberg (Ezzend.), uestrorum Kruschb (n textu)| l, 3, 4 Jez;za in cod.: ltem epistula domni Desiderii ad Sigibertum regem 8 regi : teg vod. [5 dum id : Rodenberg (Ezzend.), dum et Krauscb (in fextu)] 6 aptabile coz. 13 sempet : sei ... «02. 20 explicit sequizur in cod.

I, 3, 1 Epistulam bane aeque ac sequentem mox post mortem Dagoberti (639. Ian.) regis fuisse seriptas uerisimile est. 2 id est : Christi. Ergo non est corrigendum : progenitoris [Kruscb inter addenda adnotat : loco protectoris lege praedecessoris (quod uerbum etiam prodecessoris seribebatur, i.e. Dagoberti regis)].

MGH

195

314

DESIDERII

EPISCOPI

CADVRCENSIS

bertus I. vex) eius pater, prosequatur, excusatque, quod, in urbem. suam reuersus antequam illum widerit, salutandi causa nuntium miserit ; cui petenti satisfaciens rex de salute sua ipsum

(ost 639 $nc.)

edoceat.

Edd. Canisius, Lect. ant. V, 5828 (Thesaur. I, 637). —

Freher, Cor-

pus p. 213 ; du Chesne, Franc.

SS. I, 877 ; Bouquet. Rec. IV, 37 ;

Migne,

250.

Patrol.

lat.

LX XXVII,

DOMINO GLORIOSISSIMO ATQVE PIISSIMO, VBIOVE PRAECELSO SANCTAE ECCLESIAE FILIO SYGGEBERTO REGE DESIDERIVS SERVVS SERVORVM DEI ATOVE PER GRATIAM EIVS CADVRCAE VRBIS EPISCOPVS. Quod nos pia sollicitudine litteris dignati estis consolare, insufficiens est mens nostra gratiarum iura persoluere.*Qua de re singulare postulatione crededi deposcendum, ut ea me dignatione iubeatis peculiarius confouere, qua domni genetoris uestri circa meam pusillulam exiguamque personam habita est gratia familiaritatis. Volui quidem sic obtemperare, ut non

prius ad urbem

redirem,

donec,

si potuisset

fieri,

uestri culminis praeclaram celsitudinem uidissem. Sed quia hoc difficile fuit, ideo nunc latorem presentium commendare praesumo. Per quem officia salutationum digno culmini uestro honore persoluens, quaeso, ut peticiones ipsius in effectu positas, me de uestrae excellentiae incolomitate dignetis facere certiorem.

ios. Desiderius,

Lum

contubernii puerilis memor,

I. regem, qui ipsum episcopum.

tuerit, orat,

ut vuslitia usus

causam

ecclesiae. diiudicet.

Dagober-

Cadurcensem. quandam

consti-

Cadurcensis

(630 A$r.8—639

Iam.)

Edd. Canisius, Lect. ant. V, 528 (Thesaur. I, 637). — Freher, Corpus p. 218 ; du Chesne, Migne,

Patrol.

lat.

Franc.

LX XXVII,

SS. I, 877 ; Bouquet,

Rec. IV, 38;

250.

DOMINO GLORIOSISSIMO ATQVE PIISSIMO, VBIQVE PREFERENDO, VNDIQVE PRECELSO, SANCTAE ECCLESIAE CATHOLICAE FILIO, DAGOBERTO REGE

L, 4, d Jeyzza in cod. : Item epistula domni Desiderii episcopi ad domnum Siggebertum regem 15 praesummo coZ., priorem m per puncta irritam reddens [digno : Kruscb (Emend), digne Krusch (in fextu)] L, 5, 1 Jezuma in cod. : Item epistula domni Desiderii episcopi ad domnum Dagobertum tegem

EPISTVLAE I, 4-6 DESIDERIVS

SERVVS

5

SERVORVM FIDELIS.

315 DEI

ET VESTER

Cum plerumque pro conditiones ecclesiasticas me necessitas conpellat ad celsitudinem culminis uestri apices diregere, ipsa tamen recordatio contubernii et dulcido auspicatae indolis pubertatis monet, ut frequenter, si fieri possit, me exiguum 10 famulum sollertissimis obtutibus uestris praeoptem praesentari. Qua de re, salutationis obsequia eo quo decet honore praelata, quaeso, ut de conditiones Cadurchae ecclesiae, cui

Deo auctoreex iussu uestro praesedeo, pro quas nunc praesentium latores apicum ad excellentiam dominationis uestrae 1; festinant, pro diuino respectu uel iustitiae contemplatione integra mercede studeatis habere, sollertissimo libramine

causam

trutinate,

illuc sententiam

et qua

declinate.

iustitiam

perspicitis ponderare,

Nec solum de hac re, sed omni

tempore, de omni conditione sententiam regis iustitia prae20 cedat et ueritas. Iuditium quoque misericordia comitetur MGH propter illud apostoli : Iwd$ttum sine müsericordia erii ei, 196 qui non fecerii müsericordiam. Age ergo, praecellentissime princeps, mi domine Dagoberte, age taliter, ut, dum singularem inter homines regni apicem obtines, ad aeterni regni 2; singularem gloriam sine confusione adtingere possis. Me quoque non superfluum iudices pro pia commonitione, sed amante mente ames pro salubri exhortatione. L5; Desiderius Grómoaldo maiori domus a nuntio suo ore rojrio declarata efficienda mandat et. exoptans, ut ille eadem gratia ac (Pippinus) pater e:us ipsum amplectatur, se eL ecclesiam. suam commendat et ab eo concedente petit, ut de eius fratrumque el regis salute quidque noui sit dn illa regione edoceatur. ($ost 644—056 Febr.) Edd. Canisius, Lect. ant. V, 529 (Thesaur. I, 688). —

$ws p. 214 ; du Chesne, Franc. Migne, Patrol. lat.

DOMINO

LXXXVII,

INLVSTRI,

Freher, Cor-

SS. I, 877 ; Bouquet, Rec. IV, 38 ; 251.

TOTIVS AVLAE

IMMOQVAE

RE-

I, 5, 21/22 Iac. 2, 15.

16 liberamine «oZ. 26 iudicetis prius rad. corr., cod. 24 [amante : Krusch (Eimend.), amantem. Kruscb (in. fexctu)] explicit sequi£ur ín cod.

316

DESIDERII

EPISCOPI

CADVRCENSIS

GNI RECTOREM GRIMOALDO MAIOREM DOMVS SIDERIVS EXIGVVS SERVVS DEI. !

^

15

DE-

Pagellari offitio suggero, ut harum portitorem apicum commendatum dignetis recipere et, queque ore . proprio suggesserit, effectui iubeatis mancipare. Et quia copio me uestris animis eo ordine conmendare, quo parentum uestrorum affectu sum unico deuinctus, precor, ut illam gratiam genetoris uestri erga me tenere dignetis, qua me uobis faciat placabilem et uestram mihi praestet semper obtabilem. De condiciunculas etiam ecclesiae nostrae et pauperum suorum singulari mercede studete habere, easque per omnia habete conmendatas. Nos quoque in sinu gratiae uestrae, non ut meremur, sed ut optamus atque confidimus, paterno confouite affectu. Et si de hoc, quod suggessimus, sperata conceditis,

simul et de uestra ac domni colomitate, aut queque uos regione agitur, rescripti nos Incolomem uitam uestram

regis uel fratrum nostrorum inscire recte censitis, quod in illa seriae dignamini certificare. superna pietas tueatur. T2

Desiderius

Medoaldum

eius beneficia in se eodem

anno

Treuirensem episcopum, exsulem

collata

recordatus,

vogat, ul breces pro ibso fundat et Claudium abbatem muntiuwm munuscula afferentem bene recipiat et de sua suorumque et vegis salute rescribat. (630—c. 639.) Edd. Canisius, Lect. ant. V, 530 (Thesaur. I, 6488). —

Fvreher, Cor-

pus p. 214 ; du Chesne, Franc. SS. I, 878 ; Bouquet, Rec. IV, 38 ; Migne, Patrol. lat. LXXXVII, 251.

DOMINO

SEMPER

SVO MEDOALDO! RIVS PECCATOR.

PAPAE

DESIDE-:

Si gratiarum iura benefitiis uestris reconpensare uoluero, [a 6, 1 Jezzma in cod. : Ytem epistula domni Desiderii ad Grimoaldum praepositum palacii [16 nostrorum : dub. ezend. Rodenberg cf. supra I, 2, 8 (Eiend.), uesttorum Edd (n Zextu)] 17 queq coz. [uos : Kruscb (Ezzend.), nos Krusch (in

Zexinu

L, 7, 1 /ezzma in cod. : Item epistula domni Desiderii ad Medoaldum Tteuericae

urbis episcopum,

L, 6, 1 Epistula fortasse eo tempore, quo Grimoaldus maiordomus effectus est, scripta est. L, 7, 1 uel Modoaldus. Eum archiepiscopum Treuirensem fuisse inter annos 627—639 existimatur ; cf. Rettberg.| Kircbengeschichte Deutschlands 1, 466, Friedrich. Kircbengeschichte Deutschlands II, 196. [cf. Duchesne, Fastes III, 38, sq.]

EPISTVLAE

I,.6-8

317

non sapiam pro illa scilicet supereminentia bona, quae anno ; praesenti erga nos largitas uestra deseminare studuit, pro MGH inpensas uidelicet superfluentes, pro iterantium multimodas !97 necessitates. Nec solum famulantium oportuna subsidia non pauca misistis, sed etiam nosmet et expensis et muneribus ampliastis. Implesti, beate pater, largitatis offitium, suste10 nuisti peregrinationem nostram, conpassus es laboribus nostris, et longe a solo patrio positos ita paterno affectu fouisti, ut nec regionis ubertatem nec parentum dulcidinem ex inopia desiderarent. Dominus noster Iesus Christus, in cuius amore

id inpendisti, tibi pro nostr& extremitate retributor existat. 15 Nunc igitur famulatus mei iura persoluens supplico, ut, quem tunc

beneficiis

consolasti,

nunc

orationibus

beneficio

iubes.

Latorem preterea praesentis officii filium communem Claudium ? abbatem recipere per omnia commendatum, et munuscula, quae ex nobis intulerit, grato animo habetote. Cum 20 se de mundo oportunitas contulerit, de uestra et domni regis uel fratrum ac filiorum uestrorum mereamur incolomitate rescripti seriae consolari. I8.

Desiderviws dulfo,

Deum

dro beneficiis sibi exsuli tributis ewm

aeterno

praemio

C hlo-

vremuneraturum |esse,

jromittat et. muntiwm. ecclesiamque suam. commendat.

(630—9055.) Edd. Canisius, Lect. ant. V, 5630 (Thesaur. I, 638). — Freher, Corjus p. 214 ; dw Chesne, Franc. SS. I, 878 ; Bouquet, Rec. IV, 39 ;

Magne, Paitvol. lat.

LXXXVII,

252.

DOMINO INLVSTRI ET A NOBIS PECVLIARIVS SVSPICIENDO DOMINO ET IN CHRISTO FILIO CHLODVLpot DESIDERIVS PECCATOR, In sancti apostoli Pauli dictis scriptum habetur

: quod

I, 8, 1 Jezuma in cod. : Item epistula domni Desiderii ad Chlodulfo episcopo [op cod.] 2 Chodulfo cod.

2 Est abbas abbatiae Cadurcinae, quam Desiderius ipse aedificauit in bonorem S. Mariae uirginis ; cf. Vita S. Desiderii c. 20, infra p. 367, J. 16. I, 8, 1 Chlodulfus, filius S. "Arnulfi Mettensis, inter domesticos Sigeberti III. in diplomate, quad a. 648 adseribitur, nominatur (MG. DD. I, 23). INum idem sit ac Cblodulfus domesticus, cuius meminit diploma Childerici I1 a. 667 (MG. DD. I, 28), dubium est.

Ceterum episcopus Mettensis factus esse circa annum 656 putatur. "Adbue uir saecularis erat, cum epistula baec scripta esset, fortasse iam. qzaior domus effectus. Epistulam demum post mortem S. "Arnulfi (641 /Aug. 16) scriptam esse existimem, si non repugnet peregrinaHo, quam eandem ac in praecedente epistula commemoratam putes.

318

DESIDERII

EPISCOPI

CADVRCENSIS

; ubi habundawit beccatum, superhabundawit gratia. Iam. quantum me hactenus de uestra gratia dolui contristatum, superhabundare me de uestra gratulor caritate. Non enim itineris illius, quo aetate sum grauata confectus, iam quadam doloris memoria Io

I

A

2o

ducor, cum

recolo, quanta erga me

dulcido uestra

est pia uoluntate diffusa. Vnde gratulatione maxima praesentem paginam ad dominacionem uestram distinaui, per quam salute uberi fusa precor Dominum, ut magis magisque suam in uobis tribuat largitatem pietatis ac bonis faciat successibus habundare. Et quia scriptum legimus : Generatio rectorum benedicitur,

tu, uir excellentissime,

benedictiones

paternas

semper memoriae uiuacitate conserua et, si qua sunt, uel quod monuit uel quod egit, quasi ante oculos presentaneo retene memoratu. Multa enim sunt de eius gestis tuis auribus recordanda, quae si gestis adicias uitae huius et intenta meditatione conserues, ille orationibus donabit utique nun9 faborem, quo probabiliter probe polleas et, istinc cursu feliciter auspicato, paternis muneratus praemiis adiungaris. Interea, quamquam necessarium esse non ducam, latorem praesentis offitii multa deuotione conmendo, et, ubi quod aut iste dixerit

2I

3o

aut aditum cognoscitis oportunum, condiciones patroni uestri beati Stefani, cuius administrationem gerere uideor, habete receptas et per omnia commendatas, ut ipsi domini rerum, quibus uice nostri redemptoris seruire uidemur, ipsi uobis inpendia aeterna conpensent ac supplimentum suae tribuant largitatis.

I»: Desiderius Abbonem (Meltensem) episcobum commonens, se in aula Chlotharii II. regis enutritos alterum alterum adiwwisse, ei muntium et ecclesiam suam afflictam commendat. (630—9644.) Edd. Canisius, Lect. ant. V, 831 (Thesaur. I, 639). — Fvrehev, Corpus p. 216 ; du Chesne, Franc. SS. I, 878 ; Bouquet, Rec. IV, 39 ; Migne, Patrol. lat. LXXXVII, 258.

DOMINO SEMPER SVO ABBONE ! PAPAE DESIDERIVS PECCATOR. I, 8, 5 Rom. 5, 20.

14/15 Ps. 111, 2.

15 benedictione coz. 17 quo cod. I, 9, 4 Jezaza in cod. : Item epistula domni Desiderii ad Abbonem

sepet cod.

I, 9, 1 ZAbbo uel Goericus erat episcopus Metensis ab anno 627( ?)—644 Sept. 19,

MGH 198

EPISTVLAE

I, 8-10

319

Dum lator praesentium apicum ad obseruando illo minasterio iussus accedit, et quia necesse est, uestro eum patro; cinium commendemus. Igitur famulatus mei offitia persoluens supplico, ut eum sicut famulum gratia pietatis uestrae recipiat commendatum et de condiciunculas domni Stefani, undecum-

que fuerint exortas, adhibete sollicitudinem, sicut me de uestra gratia confidere, ut credo, nullatenus ignoratis. Non 1o enim a. me docendus es, quid in nostris supplimentis et ecclesiae, cui seruimus, uel pauperum eius opportunitatibus prae-

stis, quid uigilando prospicias, quidue experientiae actionis adtribuas. Nosti ribus urguimur, 15 cupimus te uelle, nos praesidio et istum famulum

omnia, omniaque non ambiges, quibus laboquibusque fatigamur aerumnis. Hoc solum nam posse daturus est ille, sub cuius nomen fauore teneri gaudemus. Rogamus ergo, ut batum optarem frequenter, si possibilitas

adrideret, sacris uestris interesse conloquiis, ut, sicut nos sub

saeculi habitu in contubernio serenissimi Flothari ? principis 2o mutuis solabamus releuare fabellis, ita iam nunc illa ad plenum deposita uanitate dulcia Christi liceret ruminare praecepta. Sed quia, sicut mens anhelat, effectus sequi non praeualet, hoc sufficiat dicere, dum

fauore uestrae caritatis non

mediocriter sum recreatus. Proinde gratissima efusa saluta25 tione peroro, ut, quem tunc et affatibus bonis et benigna caritate consolastis, semper in memoriam uestri ut uobis intimum teneatis latorem, praeterea presentis officii uobis, qua ualeo insinuatione, commendo

et precor, ut in omnes condiciones,

quas exerit, benignum iubeatis praebere fauorem, et per 3o Ipsum, uel quandocumque aditus extiterit, de uestra felicitate mereamur certificari. Vale, uir Dei, et memento mei. I, xo.

Desiderius, post longa tempora occastone usus, a Dadone (Rotomagensi) episcopo petit, ut, memor societatis suae in aula (Chlotharii II.) regis cum Elegio (Nouiomensi

episcopo) imitae, germanis suis (Rustico et Siagrio) wita defunctis, sed Paulo (Virdunensi) et Sulpicio (Baturicensi) episcopis substitutis, amicum se praestet. (641—9055.) Edd.

Canisius,

Lect.

ant.

V, 582

(Thesaur.

I, 639).

—

Fveher,

17 optarem: Jocus ualde corruptus. /An cogitandum sit ex uerbis batum optarem nomen proprium esse restituendum 9. Fortasse autem legi potest beatum optarem, ZnferiecHionis

instar ad modum

fusa cod.

20 solebamus eZ. 26 iutn loco raso cod.

2 Chlotarii II.

23 dum : dnin coz.

24 gratissimae

MGH 199

320

DESIDERII

EPISCOPI

CADVRCENSIS

Corpus p. 215 ; du Chesne, Franc. SS. I, 879 ; Bouquet, Rec. IV, 39 , Migne,

Patrol. lat.

LXXXVII,

253.

SANCTO AC PREFERENDO APOSTOLICO PATRE DADONI ! PAPAE DESIDERIVS SERVVS SERVORVM DEI. Dum plurima tempora elabuntur, quod praesentiam uestram uidere nequimus, nunc inmensa se gratulatio menti obiecit,

» dum aliquatenus uel post diutina interualla sese opportunitas praehibuit, qua uel pagellari offitio me uestris conspectibus praesentarem. Igitur debito obsequio humiliter exhibeto illud peculiarius peroro, ut, quem quondam in ipso flore primeuae luuentutis unico mihi amore prebuisti, semper concedere 1o digneris illum meum Dadonem. Maneat pristina inter nos atque illum tuum, immo nostrum Elegium ? inconuulsa caritas, indisiuncta, ut fuit quodam, fraternitas. Mutuis nos iubemur praecibus, ut, quemadmodum in aula terreni principis socii fuimus, ita in illo superni regis caelesti palacio simul uiuere 1; mereamur. Et licet de nostro collegio duos iam amiserim germanos ?, habemus pro his uenerabilem Paulum *, nec minus praedicabilem meretis Sulpicium ?. Quisquis igitur nostrum quantum plus praeualet, tanto amplius profectuum grados conscendere elaboret. Ad haec autem predico, plus me 20 uestris orationibus, quam meis uiribus adtingere posse confido. Tantum

est, ut indesinenter

uos

orare

dignetis,

et pietas

domini nostri Iesu Christi, credo, praestabit, quod rogatis. Vale, uir Dei, et memento

mei.

EB

Desiderius inutat Paulum (Virdunensem) episcopum, ut cum, aliis episcopis conuocatis dedicationi basilicae monasterii sui intersit. (630—048. ) Edd. Canisius, Lect. ant. V, 533 (Thesaur. I, 639). — Fvehev, Corpus p. 216 ; du Chesne, Franc. SS. I, 879 ; Bouquet, Rec. IV, 40 ;

Migne,

Paivol.

lat.

LXX XVII,

254.

DOMINO SEMPER SVO PAVLO EPISCOPO DESIDERIVS PECCATOR? Iam credo ad aures tuas perlatum, qualiter monasterium I, Io, 1 Jezzza in cod. : Item epistula domni Desiderii ad domnum

Dadonem episcopum 1/2 dado£ coz. 12 iuuemus e. I, 11, 1 /ezuzza in cod. : Item epistula domni Desiderii ad domnum Paulum episcopum.

T, Io, 1 Dado uel JAudoenus est episcopus Rotomagensis 640—682, 2 episcopum Nouiomensem 641—659/65. — 3 Rusticum et Siagrium ; cf. Vita $. Desiderii c. 1. 4. 5. 4 episcopum Virdunensem 626 2—647 ? (uel 6482). — 5 episcopum Bituricensem 624— c. 642,

EPISTVLAE

vA

Io

I

I, 1o-r2

321

construere coeperim et basilicam iam inibi, Domino cooperante, consummatam habeam. Proinde rogo atque inuito apostolicam dignationem uestram, ut ibidem ad dedicationem interesse dignemini. Et cum nos ibidem in Dei nomen uiderimus aliquantis simul diebus conmorantes, de illa perenni ac desiderabili uita, de qua mutuo suspirare solebamus, familiaria conloquia desidero, ut habeamus. Alios etenim plures episcopos interesse faciemus, qui nos uel exemplo iubent uel ortatu roborent. Ouorum nos contubernio non mediocriter oppinor adiubari. Veni igitur, carissime, quantum longius, tantum uelocius, ut post diutinam cerporis absentationem tandem

A

refocillemur mutua confabulatione. Aderit, credo, Dominus de se concionantibus, adstabit orantibus, nec nos deseret

umquam, qui passus est pro nobis, de sede uenire paterna. Orantem te pro nobis potentia domini nostri Iesu Christi conseruare dignetur. I? 12.

Desiderius $recibus Sulpéicit (Bituricensis) metropolitani sui episcop? se commendat. (630—c. 642.) Edd. Canisius, Lect. ant. V, 533 (Thesaur. I, 640). — Fvehev, Corfus p. 216 ; du Chesne, Franc. SS. I, 880 ; Bouquet, Rec. IV, 40 ; Migne, Patrol. lat. LXXXVII, 254.

SANCTO PATRIARCHAE SVLPICIO DESIDERIVS SERVVS SERVORVM DEI. Condecet primae sedis antestitem, ut sollers circa eum consacerdotum IS

Io

exhibeatur

mini clementiam T

A

sollicitudo,

ut, dum

uicissim

iura

caritatis glutinantur, facilius deitatis consorcio interesse mereantur. luxta illud, quod sacratissimo eximii uates ore pollicitur : Ego, inquid, inhabitabo in eis et inter illos ambulabo, nec non et Domini dictum : Vbi sunt duo uel tres congregati in nomine meo, el ego in medio eorum. Quapropter, papa beatissimae, uestra sit elaboratio, ut pertinatia, quae plerumque inter fratres serpit, uestro libramine radicitus euelatur. Nam nostri erit studii solacia opportuna praebere. De caetero prece, qua ualeo, supplicio, ut quotiens ad exorandam Dodefixa mente

adsistites, nostri memoriam

sacris precibus interseratis. Haec nimirum facientes, uicem 121219/6£:2- C0t.:6, 10:

8/9 Matth. 18, 20.

16/17 desecr&um quam qui «oZ. L, 12, 1 Jezzza in cod. : Item epistula domni Desiderii ad domnum Sulpicium 11 liberamine oZ. 22

L. S. (cxv1I)

MGH 200

DESIDERII

322

EPISCOPI

CADVRCENSIS

non sicut nobis in praesentiarum rependites. Qui quamuis

oportet oramus, orandi tamen instantiam non omittimus.

mei, papa beatissimae,

Memento

orationibus

et cultoris tui merita

foue.

TI I3

Desiderius, cum ciuitas fontis aqua indigeat, a.C a esario (Aruernensi) episcopo petit, ui, quos habeat, artifices ad aquam iubis subterraneis ducendam. aptos sibi müttat. (630—650. ) Edd. Canisius, Lect. ant. V, 534 (Thesauv. I, 640). —

Fvreher, Cor-

pus p. 216 ; du Chesne, Franc. SS. I, 880 ; Bouquet, Rec. IV, 40; Migne, Patrol. lat. LX XXVII, 2595.

DOMINO SEMPER SVO CAESARIO EPISCOPO DESIDERIVS PECCATOR. Desiderabilia nobis gaudia eueniunt, quotiens se aditus praebet, quo pusillitatis nostrae litteras almitati uestrae posdirigere. Ideoque praelata occursionis obsequia fraterna IS simus caritate monemus,

ut causas, unde mutua fuit confabulatio,

id est, de id, quod ad profectum animae pertinere noscuntur, toto

conatu

omnique

adnisu

elaboretis

adsequere,

sicut

e

II

contra illa, quae euidenter saluti animae obsunt, tota uirtute studeatis fugire. Et quia caritas omnia suffert, sicut nos uidetis de uestra salute sollicitudinem gerere, ita uos quoque de nostra exiguitate dignamini sollicitare, ne, quod absit, culpa quaelibet, nobis latens, uicinis propaletur, et nobis quandoque in obiectionem ponatur. Praeterea credo, quod nec uobis lateat, qualem egestatem de aqua, quam fons prebeat in hac

2o

possis permittit, ut per tubos ligneos subterraneo officio ad ipsa ciuitate aquam ducere debeamus. Proinde, quia nouimus, quod peritos ex hoc artifices haberes, precamur, ut conpendium nobis de ipsos faciatis. Et unde iubetis, nos plenissime

Io

Cadurcina

reseruimus.

ciuitate,

habemus.

Sed uoluntas

nobis

inest,

Agat apostolica dignatio uestra taliter, tam

si

de

prelata monitione, quam et de ultima suggestione, sicut nos in omnibus efficaciter de parte uestra confidimus. Incolomem pontificatum uestrum diuina pietas custodiat.

I;:15; 10/1:/G01::15; 7:

Js 13,1 Jemma in cod. : Item epistula domni Desiderii ad domnum Caesatium 1? possis : id es? possibilitas. Possis bic pro nominatiuo ponitur ; cf. Lib. II, 13, 6, iuxta.

quod Deus possem dabat.

MGH 20I

EPISTVLAE

I, 12-14

323

D;:x4.

Desiderius tatur.

Aspasiam

abbatissam docens exhor(630—6055.)

Edd. Canisius, Lect. ant. V, 535 (Thesaur. I, 640). — Fveher, Corpus p. 217 ; du Chesne, Fvanc. SS. I, 880 ; Bouquet, Rec. IV, 41;

Migne, Patrol. lat.

DESIDERIVS Lacrimis

LX XXVII,

255.

EPISCOPVS ASPASIAE SALVTEM.

tuis hactenus

motus,

hanc

ABBATISSAE

tibi historiam ! de

euangelio egregiae illius femine distinaui. In ipsam quippe VA diuinam consolationem repperies et timorem. Consolationem quidem, quoniam qui de peccati onere resipiscet, hanc animam pia Domini benignitas non refutat. Timorem ideo, quia anima, quae accedit ad seruitutem Dei, continuo ad temptationes sustinendas se fortiter paret, dicente Salomone I o Fili, accedens ad seruitutem Dei, sta in timore et frepara animam tuam ad. temblationem. Gaudium quidem est in tuis lacrimis, et exultatio fit in caelis, dum ipsa sponte damnas, quod male sponte contraxeras. Absit enim, ne, sicut Eua seducta est per serpentem, ita tu ad rediuiuas miserias cupias reuertere. X IS Ergo conpaciatur anima tua dolori meo, ut ego possim uulnere sanato laetificari de bono tuo. Age paenitentiam, quantum melius potes ; et omni custodia serua cor tuum. Confido ego in domino meo Iesu Christo, quia cito obliterabit omnem maculam tuae confessionis bona confessio. Vigila assiduae et ora, 2 o ut nullatenus retrorsum respicias. Memento quid Veritas dicat : Nemo, ait, ponens manum in aratro et respiciens retro,

2

A

aptus est regno caelorum. Respicere autem retro nihil est ahud quam penitere quemquam et abicere, quod coeperit, bonum et rursum mundialibus negotiis implicare. Recordare etiam uxoris Loth, quod utique Domini specie actenus per

euangelium paenitentibus fuisse noscitur protestatus. Ergo in hac historia continetur et magnus paenitentiae fructus et impletum in caelis gaudium coram angelos sanctos, cum illa, quae fuerat ante peccatrix, meruit suis lacrimis promereri

3o

spem salutis. Oro ergo et per dominum meum Iesum Christum I, 14, 10/11 Eccli. 2, 1.

17 Prou. 4, 23.

21/22 Luc. 9, 62.

L, x4, d Jeza in cod. : Item epistula domni Desiderii ad quandam sanctimonialem

1

4 ipsa cod.

15 ergo : ego coz.

28 impetum cod.

I, 14, 1 Respicit historiam in euangelio uae c. 7, 37—650 narratam.

324

DESIDERII

EPISCOPI

CADVRCENSIS

te obtestor, ut non des amplius diabulo locum, sed in ieiuniis

5

A^

et obsecrationibus et uigiliis te instanter inpendas. Et quantum sentis te hominum distitutam praesidio, tantum tibi diuinum adesse flagites adiumentum. Iterum ac sepius moneo, ut haec a te historia frequentius relegatur. Et in tantum pro te insta, ut etiam pro me apud Dominum te credam posse aliquid obtinere. MGH

I, 15.

202

Desiderius litteris tristibus acceptis a Felice (Lemouwicensi, ut uidetur) episcopo, negans sua culpa factum esse, uti gratiam eius amiserit, petit, ut male suadentes aspernatus caritatem antiquam restituat et huius rei causa gerulum. episto(630—9655.) lae istius audiat. Edd. Canisius, Lect. ant. V, 536 (Thesaur.

pus p. 217 ; du Chesne, Franc. Migne, Patrol. lat.

DOMINO

I

IO

LX XXVII,

I, 641). —

EINE

Cov-

SS. I, 881; Bouquet, Rec. IV, 41; 256.

SEMPER SVO FELICE! PRESOLE RIVS SERVVS SERVORVM DEI.

DESIDE-

Ante dies aliquot quidam frater litteras uestras nobis exhibuit, plenas doloris et maestitiae. Quarum tetra superficies nihil serenum nihilque iocundum uel ad caritatem pertinens innuebat, siquidem a sumis ad ima usque molestae exiciales quaerimoniae ibi inerant, et forsitan mea negligentia, non tamen mea culpa ita confectae. Non enim reor me hactenus adeo fuisse uestra offensa pulsatum, ut huiusmodi iurgia pontificalia uiscera replerentur. Et licet uestrae aures uiperea infusione subplete serpentis erumperent sibilum, nostra tamen precordia praecepta Christi meditabantur in arcanum. Et quamuis serpentina austutia iurgiorum propinaret uenena, ego tamen, ut de uestra essem caritate depulsus, magis merendo

IA

dolebam. Proinde precor propensius, si in me remansit actio culpae, uestra pia almitas intercedat, ut sententiae aduerse prorsus aduertar. Sin autem sueta me ambiunt accusacione uexare,

20

contuendum

censeo

et a uestra censura

opto fore

cauendum, ut aures uestras uiperina uenena ac uelut Serenarum cantu letalis sibilus non infundat. Ego me uestrum, non ut opinor, iniusto iudicio subdo. Vos perpensa ratione tractate, 85 a : ad cod. I, 15, 1 Jezma in cod. ; Item epistula domni Desiderii ad Felicem Natbonae urbis episcopum 6 innuebant coz. 8 itio cod. I, 15, 1 Felix est, ut uidetur, episcopus Lemouicensis ; nam inter INarbonenses Felix non commemoratur.

EPISTVLAE I, 14-15

325

ut indemnem nequaquam damnare dicere iubeatis. Quapropter salute humillima praecor effusa, ut, quia dudum me quamlibet minorem,

iudicio tamen

parem

esse duxistis, non nos

2; Separet uirosa et pertinax audacia suadentum, quos pia hactenus et salutifera caritas nectere iussit. Ego itaque, ac si supra uires fari queat, iussioni non obsisto, dummodo a uestrae

dignationis gratia non auellar. Quod minus inutilis stili ex-

arauit inpressio, affatu latoris praesentium

est ore conmis-

3o sum. Ipsum diligenter auscultate, et tunc uere cognoscites, quantum uobis honoris reseruet. Date igitur ueniam, date gratiam, date piam affatus copiam, ut, qui pro Christi exemplum ante uestra uestigia capud humilem subdet, non conculcandum, sed potius eleuandum uestra pia bonitate se putet. 35 Certe multo melius est cum humilibus in conspectu Dei exal-

tari, quam cum superbis humiliari. 22 damnare : temere coniec. Canisius 28 auellat cod. seribtio : Finit dictio sancti Desideti episcopi.

36 sequitur in cod. sub-

LIBER

MGH 203

II

T;

Sulpicius Bituricensis episcopus conquestus, se D es iderium longe a sua sede remotum wisere mon posse, laudat eum, quod in litteris scribendis diligentem se praebeat. (630—c. 642.) Edd. Canisius, Lect. ant. V, 640 (Thesaur. I, 644). — Fvreher, Corpus p. 218 ; du Chesne, Franc. Migne, Patrol. lat. LX X X, 591.

SS. I, 882 ; Bouquet,

Qec. 1V, 427

DOMNO SEMPER PROPRIO ATOVE APOSTOLICA SEDE COLENDO, DOMNO DESIDERIO CADVRCAE VRBIS PONTIFICE SVLPICIVS BITORIGE VRBIS EPISCOPVS.

vA

Excitauit animum paruitatis meae eximia dulcido magnitudinis tuae, ut pontificalem sacerdotii uestri laudem insignem uel ex parte tenuem praesumam disserere sermonem. Sed uniuersa subito uirtus defecit in uerbis, quem exsuperauit tantae materia dictionis, et, dum inmensa tantarum anagnu-

sticorum studia animo librante pensarem, ipsius magnitudinis IO

molem uictus subcubui. Vnde meo saltim uoto satisfeci, acsi

uestro implere suffragio non ualui. Libens tamen, qui aliud nihil dominationi uestrae prodesse appareo, sed uos semper pietate consueta tanti habetis inquisitionem nos velle frequenter uisitare. Vnde inprimis incolomitatem uestram inquiI vA rentes, quod optamus potius tam motum corporis quam linguae mutuo sermone conplere, dum regionum longinquitas non discrepat aspectum, nisi tantummodo fraudat terrarum interiectionis spacium, et ipsum tamen dilectio cernit intuitum, cum figurat animos recordatum. Ergo nihil perdet ab20 sentiam, quod praesentialiter laborabit praesentiam. Semper in dirigendis apicibus beatitudo uestra soluit oficium, ut plus debeat reddendum agminis famulatum, quam meritis consideret debitorem. Auctorem caeli praesumimus postulare, ut uestram iubeat praetendere uitam cursibus annorum longe2 I bam dignetur tempore longo, cuius nunc locuplex seruatur nomini mundus

et diu firmatus notantia culmina rerum, uel

dilapsa magis solidata resurgunt. (Istud manu propia fecit) A tuis temporibus uestrae gratiae seruire merear, mihi peculiaris domine. IL, 1, 1 praefigitur in cod. lezma : Incipiunt epistule diuersorum pontificum ad domnum Desiderium datae ; "7 : Epistula domni Sulpicii ad domnum Desiderium 6 dissere cod. 9 liberante cog. 23 postulare : s/c ead. zanu corr. ex postolare cod. 26 diu : sic ex dio corr. ead. zzanu cod. 28 tuis : an zzultis ?

EPISTVLAE II, 1-3

327

IT. 2.

Bertegyselus abbas Desiderio thesaurario optans, se per Dulcidium diaconum missum de salute Dagoberti regis et Desiderii laetum nuntium accepturum esse, supplicat, ut causae suae contra Phylippum patricium ministeriales suos retinentem. agendae. succurrat, allumque, num apti sint serui, quos Desiderio dubenti *ad opera dominica! miserit, interrogat. (629 ex. — 630 Afr. 8.) Edd. Canisius, Lect. ant. V, 541 (Thesaur. I, 644). — Freher, Corpws p. 218 ; du Chesne, Franc. SS. I, 882 ; Bouquet, Rec. IV, 43;

Migne, Patrol. lat.

LXXXVII,

257.

DOMINO INLVSTRI ET A NOBIS COLENDO ATOVE CVM OMNI NANDO, DOMINO DESIDERIO TEGYSELVS ;

SVMMA DILECTIONE MxcH REVERENTIA NOMI- 2o4 THESAVRARIO BERABDA*

Licet libenter ac frequenter nostros missos pro sciscitanda incolomitate gloriosi domni Dacoberti regis debeamus dirigere, his tamen diebus specialiter direximus famulum uestrum Dulcidium

diaconum

ad uestram sollertiam, ut per uestram

instantia et de sospitate domno debeat sollicitare et de uestra ro nos incolomitate possit testificare. Sicque de ambas partes, ut cupimus, uotiba nobis gaudia ualeat denuntiare. Et licet placitum cum Phylippo patricio illuc ante ipso domno habemus, pro eo quod ministeriales nostros post se retinere uidetur, unde petimus, ut praesens frater per uestro consilio et 15 efficacissimo adiutorio, uos per omnia tuentes et insinuantes,

Ipsa causa ualeat (ad» efectum perducere. De pueros etiam, quos ad opera dominica per uestra ordinatione direximus, si aliquid faciunt, quod domno sit placitum, uestra insinuatione discamus. 20 Annis multis diuina potentia uitam uestram ad ornatum uel consolationem multorum conseruare dignetur, domine semper meus peculiaris patrone. PD

Auwiulfus

(WValentinensis)

episcopus

| Desiderio

II, 2, 1 Jezzzza in cod. : Item epistola Bertigisli abbatis ad domnum Desiderium, cum adhuc laicus in palacio degeret 10 siq ; coz. 11 denuntiare : se corr. ead. manu ex denont. cod. 14 uestre coz. [16 ad : coniecit. INorberg (cf. II, 3, 11; 10, D), oz. cod. edd. JArndt] 18 insinuatione : sic eorr. ead. zz. ex insinoatione coZ.

Il, 2, 2 Vbi fuerit abbas, ignoratur.

328

DESIDERII

EPISCOPI

CADVRCENSIS

culpam suam. excusans Dructulfum clericum eius de Hispania receptum mittit ecclesiamque suam commendat. —(641—655.) Edd. Canisius, Lect. ant. V, 541 (Thesaur. I, 645). — Fwehev, Cor$us p. 219 ; du Chesne, Franc. SS. I, 888 ; Bouquet, Rec. IV, 43;

Migne, Patrol. lat.

LXXXVII, 258.

DOMINO SANCTO ET APOSTOLICA SEDE DIGNISSIMO DOMNO ET PATRI DESIDERIO PAPE AVIVLFVS PECCATOR. Vnde nobis iussistis, et nos sanctitatis uestre innotuimus, v^

IO

clericum uestrum nomen Dructulfo per amicum nos de Spania recepimus, ipsum nunc per presente misso uobis direximus. Culpas precamur, ut excusata sint et ipse de cetero emendatus ressedeat. Domni pietas si ista nobis concedit, grande nobis fiducia de sua gratia facit. De cetero quod pra«gsens missus uobis suggerit pro condiciones nostras domnus obtemperare dignetur et ad efectum perducat, ut melius nobis delectet,

15

cousque

audiuimus,

uestro

semper

seruicio

inerere.

Salutare quidem non audeo, sed deprecor sanctitatem uestram, ut pro me umillimum uestrum in sacris oracionibus uestris memores esse dignemini. BL

Constantius (Albigensis) et Dado (Rotomagensis) episco Desiderio muntiant, cum Godenus 'filius eius, licet ab eo iussus promiserit, tamen apud Cariatonem et Maurinwm, comites non sterii, sed ber Flauianum dilationem elierit, se ipsos ab eo epistolam Desiderii iubentis depoposcisse.

(640—647.) Edd. Canisius, Lect. ant. V, 542 (Thesaur. I, 645). — Fveher, Corpus p. 219 ; du Chesne, Franc. SS. I, 883 ; Bouquet, Rec. IV, 48; Migne, Patrol. lat. LXXXVII, 258.

DOMNO SEMPER NOBIS PROPRIO ET POST DEVM PECVLIAREM PATRONE DOMNO DESIDERIO PAPE CONSTANCIVS !* ET DADO EPISCOPI. Secundum

quod per literas uestras insinuastes,

et iusta

II, 51 Jemma in cod. : Epistula Auiulfi episcopi ad domnum Desiderium 2 desidesiderio coz. 6 miso «oZ. * precamut : s4per u esz v ser. excusata : sata ex sta corr. II, 4, 1 /ezzzza in cod. : Epistula Constantii et Dadoni episcoporum ad domnum Desiderium 8 ct : e cod.

II, 4, 1 episcopus /Albigensis, qui a. 647 obiisse putatur.

MGH 205

EPISTVLAE II, 3-5

329

; quod filius uester domnus Godenus. mandauerat, credimus, quod esterno ad illo monesterio uenisset. Sed dum dabo odie, aput Cariatone et Maurino commitem uidere minime possumus. Flauianus autem denunciauit, ut quinta ferea aput ipsum iungamur. Et quia lesionem nobis inferre cupit, episto1o lam sanctitatis uestre ad ipsum deposcimus, ut, dum nostra fiducia tutamur, uestra auctoritate in omni parte muniamur. Prelata prius debita salutacionis obsequia, rogamus inpense, ut pro nostra paruitate exorare dignetis nosque semper in sinu gracie uestrae confouendus reteneatis. Annis multis uobis seruire jmereamur, beatissime papa. I;

IDE Sulpicius. (Blituricensis) episcopus per. Desiderium Cadurcensem. episcopum certior factus, ob iniuriam a. Perricio (Rutenensi) diacono hominibus eius illatam blacitum indictum esse, iubel. V ev um. Rutenensem episcobum, si diaconus ille euocatus oboedire cunctelur, eum sibi cum indiculo tradendwm

curare.

(630—c.

642.)

Edd. Canisius, Lect. ant. V, 542 (Thesaur. I, 645). — Fvehev, Corpus p. 219 ; du Chesne, Franc. SS. I, 888 ; Bouquet, Rec. IV, 43; Migne, Patrol. lat. LXX X, 593.

DOMINO FRATRI

i

Io

I

^

SANCTO ET APOSTOLICA SEDE COLENDO VERO RVTENTE: VRBIS EPISCOPO SVLPICIVS PECCATOR.

In quantum nobis uir apostolicus, domnus Desiderius, Cadurce urbis episcopus per litteras suas enotuit, graue iniuria homines sui a Perricio diaconus uestro in parrocia sua Arronnaco pertulerunt. Et audiuimus, quod Aprilis Kal. uobiscum exinde placitum debeat habere. Propterea salutantes caritati uestrae rogamus, ut taliter aduersus domno Desiderio ordinetis emendari, si cognuscites, quod superius scriptus diaconus exinde neglegens est, qualiter uestra est prudencia, et si hoc fortasse ipse dicat, obaudire distulerit, et taliter si non emendatur, qualiter domno Desiderio uoluntas est, non aliter fiat, nisi in placito, quod uobis supra scriptus pontifex denuntiauerit, memorato diaconus uestro per fideiussores una cum indicolo uestro ante paruitatem nostram faciatis S fitca cod. 11 fiduciatitutamus «oZ. 14 gracieiestre confouendus coZ. ; ante i prioreg tertia i superseripta uidetur. II, 5, 1 praemittitur lemma: Sulpicii ad Verum Rutente episcopum 10/11 scripsit cod. 18 memotato : to erasum, sed, ut uidetur, recipiendum 5 sequitur. tit erasum. Il, 5, 1 id es? : Rudenensis, Rodez.

330

DESIDERII

EPISCOPI

CADVRCENSIS

dirigere. Interim nos exemplar aepistulae apud nos retenemus. Petimus uestrae dulcissime sanctitati, ut in sanctis orationibus uestris nos memores esse dignetis.

TIp"6

MGH 206

Desiderio oranti Elegius (Nouiomensis) episcopus et Dadonis (Rotonomine suo se commendat et. salutem. dicit (640—9655.) sodalis. utriusque episcopi, magensis) Edd. Canisius, Lect. ant. V, 543 (Thesaur. I, 646). —

Freher, Cor-

pus p. 220 ; du Chesne, Franc. SS. I, 883 ; Bouquet, Rec. IV, 44; Migne, Patrol. lat. LXXXVII, 259.

;

10

15

20

DOMNO SEMPER SVO ATOVE APOSTOLICO PATRE DESIDERIO PAPAE ELEGIVSSERVVSSERVORVM DEI. S Quociens aditum scribendi graciae uestrae repperimus, totiens nobis comolum gaudii uidetur adcriscere. Quapropter cum salutationis officia illud propensius pre cunctis conditionibus deposco, ut, quotienscunque inter mundanas sollicitudines mens ad statum quietis praeualet adtingere, memoriam paruitatis nostrae sacris precibus uestris subiungere non omittatis. Quod nequaquam credo, ut nostri obliuio ullatenus apud uos cadat, ut nec uestra apud nos umquam finiscere nouit. Sed non incongrue arbitraui rediuiua commonitione eadem ingerrere, cum nimirum constet, quod nulla in praesenti seculo causa ita mentem stimulet, quemadmodum uitae perpetuae et beata iustorum patria Desiderii inmensitatae uiscera mentemque sollicitet. Ouamobrem congruit, ut, unde quisque adtencius cogitat, inde frequentius et loqui studeat. Proinde, mi unanimes pia uiscera Desiderii, memento semper Elegii tui, cum preces Domino fundes. Et quamuis nos terrarum interpositio longe ab alterutrum separet, nec querant nos subinde corporalis coniunctio sociari, spiritu semper simul uersemur et ita uiuere elaboremus, ut non post longum spacium anima simul et corpore sociemur sociatique in aeternum uiuamus. Quod exoratus fideliter ac frequenter praestabit, credo, nobis cle-

mentissimus dominus Deus noster Iesus Christus, cui gloria 25 in aeterna secula. Amen. saluto te supra modum sincerissimo affectu, salutat et Dado fideles utrorumque sodales.

IL, 6, 1 domno : 5/e corr. rad. ex dmns vod. 4 quaptoptet : quiapp co. 9 ullarentur puduos coz. 10 feniscete prius cod. ; statim corr. est. 18 noctettarum cod. 20 [spiritu : dub. JArzdt, xpu cod., in chtisto edd., chtistu Arndt] 23 ac : ad cod.

26 supra : sequitur te superseriptum

EPISTVLAE II, 5-8

331

his.

Rauraciuws (Nuernensis) episcous Desiderio Muwummolum presbyterum et. Garimundum seruos suos exactionum causa Cadurcam missos commendat supplicatque, ut Gregionnacum, curticellam illam. suam. immunitate braeditam n tuitionem. recipiat. (630—655.) Edd. Canisius, Lect. ant. V, 543 (Thesaur. I, 646). — Fveher, Corpws p. 220 ; du Chesne,

Migne, Patrol. lat.

Fvanc.

LXXXVII,

SS.

I, 884 ; Bouquet,

Rec.

IV,

44 ;

259.

DOMNO SEMPER SVO ATQVE APOSTOLICO PRAESOLE DESIDERIO EPISCOPO RAVRACIVS PECCATOR.

x]

Cum humillima salutationis officia commendo apostulatui uestro seruellos uestros Mummolo presbytero et Garimundo, quos ad urbem uestram et ad hospiciolum uestrum Gregionnaco siue Albares descriptionem mancipiorum inquirenda direximus. Suplicamus, ut commendatos ipsos recipere dignetis, et, ubi ipsis necessitas extiterit, uestro auxilio in omnibus mereantur habere, ut, quod eclesiae uestrae Neruernensi ex

IO

I

II

ipso agro iustissime redebetur, per eorum inquisitionem uel uestro solacio perdere non debeamus. Simulque suggerimus, ut de ipsa curtecella uel hominibus inibi consistentibus sub uestra defensione tamquam propria familia dignetis haberae receptos et commendatos, ut de iudicum infestacione, sicut et emmunitas nostra ex hoc continet, liceat eis uiuere cum quietem. His obtentis, precamur, ut redeuntibus famulis de

uestrae felicitatis gaudia litteris nos iubeatis letificari. Orate pro nobis, domine semper peculiares atque apostolice papa.

L8: Desiderius. Cadurcensis episcobus ommibus in Hispania ves publicas et eccleséastécas agemtibus Antedium presbyterum suum cum seruo comilante eo missum commendat. (630—055). Edd. Canisius, Lect. ant. V, 537 (Thesaur. I, 642). — Frehev, Corfus p. 218 ; du Chesne, Franc. SS. I, 881; Bouquet, Rec. IV, 42;

Migne,

Patrol.

lat.

LX XXVII,

258.

DOMINIS SANCTIS ET CVM SVMMA VENERACIONE MEMORANDIS, DOMNIS EPISCOPIS ET ABBATIBVS, II, 7, 18 dome voz. II, 8, 1 domini co.

MGH 207

332

I

Io

DESIDERII

EPISCOPI

CADVRCENSIS

NEC NON ET SVBLIMIBVS ATQVE MAGNIFICIS VIRIS, COMITIBVS, TRIBVNIS, DEFENSORIBVS, CENTENIS ET HOMNIBVS PVBLICA VEL ECLESIASTICA CVRA AGENTIBVS DESIDERIVS SERVVS SERVORVM DEI, VRBIS CADVRCAE EPISCOPVS. Quaesomus, domni, ut pro nobis orare dignemini et harum portitorem Antedium presbyterum una cum puero iteneris sui comitem commendatum recipiatis. Quia non, ut multi giroaci, circumuenciones pretendit, sed pro racionabile peregrinacione Hispaniarum prouinciam petit. Agite itaque, ut a nullo inquietetur neque paciatur iniuriam, set magis uestro aditu in antea proficiscatur securus. Propicii recenseatis, domni semper nobis. ID o.

x

Sigebertus III. vex Desáiderso litteris per Beltonem, abbatem missis interroganti respondet, et se ipsum. ualere et regnum suum, florere, atque petenti quiddam se satisfecisse nuntiat. (634 1nc.—655.) Edd. Canisius, Lect. ant. V, 644 (Thesaur. I, 646). — Freher, Cor$ws p. 220 ; du Chesne, Franc. SS. I, 884 ; Bouquet, Rec. IV, 45; Migne, Patrol. lat. LX XXVII, 260.

SANCTO ATOVE APOSTOLICA SEDE DIGNISSIMO HONORVM TITVLIS PRAEFERENDO DOMNO ET IN CHRISTO PATRI DESIDERIO PAPAE SIGGEBERTVS REX. vA

Culminis uestri paginam deferente uenerabile uiro Bettone abbate una cum sanctis eulogiis uestris me cum summo gaudio conperite suscepisse. De id uero scripsistis, ut, quam prospere nos diuina pietas degere permittebat, uobis insinuare deberimus, cognoscite, uestra intercedente oratione prospere

Ho

hactenus Christo praesole consistimus, et gentes patriae, nobis a Deo concesse, pacifico ordine nobis oboediunt. Gentes etiam barbare pagatismae nobis cohabitant. De condiciones uero uestras, unde iniuncxistis, taliter Christo adiuuante ad

A

effectum perduximus, ut uestra fuit iniunctio. Proinde cum salutatione deuotissima petimus, ut pro nos domini nostri Iesu Christi misericordiam, ubi iugiter sedulas fundites preces,

12 lagite coz.

13 inquier&ur coz.

1I, 9, [* scripsistis, b. e. quod sctipsistis, cf. Norberg (p. 110, add. 1) — 9 post M iine uirgulam posuit INorberg, grauius disting. edd. Arndt) 14 ut : dees?

cod.

MGH 208

EPISTVLAE

II, 8-11

333 exorare dignetis, ut sua largiente clemencia et hic pacifice uiuere et ad aeternam uitam nos iubeat peruenire. II, ro.

Sulficius (Bituricensis) episcopus Desiderio pro litteris e muneribus die resurrectionis Domini oblatis gratias agit. (630—c. 642.) Edd. Canisius, Lect. ant. V. 545 (Thesaur. I, 647).) — Fveher, Cor$«s p. 211 ; du Chesne, Franc. SS. I, 885 ; Bouquet, Rec. IV, 45; Migne, Patrol. lat. LXXX, 594,

DOMNO SEMPER SVSPICIENDO ET CVM OMNI NORE VENERABILITER NOMINANDO, DOMNO SIDERIO PAPAE SVLPICIVS"PECCAVTOR *

Singularibus A

IO

mysteriis pastoralem

conpetenter

HODE-

implestis

officium, eo quod ad nostram paruitatem sollicitudinis destinantis affectum, dum gaudium, quod nobis ipsius resurrectio-

nis dominicae sollemnitates principale contulit, pastoralis uisitatio geminauit, in qua uterque partes et benedictio in oblationes et affectio praefulsit in apices. Reddentes ergo munia sospitatis, optamus, ut multiplicatis annorum curriculis uestris mereamur et eulogiis recipi et affatibus benedici. Annis innumeris uobis seruiam, et prosperis perseuerantibus polle, beatissimae papa. TE: YT

Paulws (WVirdunensis) episcopus Desiderium nstigantem, ul in causa Bobilae cuiusdam matrisfamiliae aliquid agatur, ad gerulum suum reicit eique bro amplis muneribus missis gratiam habet. (630—647 ?) Edd. Canisius, Lect. ant. V, 545 (Thesaur. I, 647). — Freher, Cor$us p. 221 ; dw Chesne, Franc. SS. I, 885 ; Bouquet, Rec. IV, 45; Migne, Patrol. lat. LXXXVII, 260.

DOMINO REVERENTISSIMO, PALMA TRIVMPHALI DECORATO AC PONTIFICALE NOMINE ADORNATO, PRAECELLENTISSIMO ECLESIAE SPECVLATORE DESIDERIO PAPAE PAVLVS PECCATOR. II, ro, [8 uterque cod. zArndr, £uet. INorberg, uttaeque edd.] II, 11, 2 decorata vod.

II, 1o, 1 Respondet Sulpicius, ut uidetur, epistolae Desiderii I, 12.

334 ;

DESIDERII

EPISCOPI

CADVRCENSIS

Multa sum alacritate repletus, quia adoptatum desiderabilemque diem a diuina miseratione promerui mellifluis reciprocis uestris repperire. Quas recensitas inmensas creatori nostro egi praerogativas, quod incolomem uos esse cognoui. De id uero, quod ibi intimastis, ut de causa inlustris matris-

ro familiae Bobilane ! aliquid agere deberemus, qualiter exinde fecimus, praesentis latores officii uobis ore proprio edicere possunt. Praeterea multiplices dominationi uestrae agimus gracias de eulogias sanctas,

de Falerno

nobile, uel uascula

decem, quae nobis tanti habuistis dirigere. Superexcreuit qui1; dem et superabundauit benedictio largitatis uestrae adeo, ut, dum nos unam Falerni anforam deposcimus, uos eminencia

uasa et, ut usitacius dicam, tunnas decem eligantissimi Falerni tanti habuistis dirigere. Nec solum his inopiae nostrae credidistes sufficere, sed etiam in multis adhuc excellentioribus

20 donariis munificentiam erga nos uestram studiistis augmentare, dilatare, supplere ac superexcedere. Vnde pius Dominus uobis retributor et hic et in aeternum existat. Nos enim non sufficimus tantas almitati uestrae referrae nec pecunias nec gratias. Proinde in illum, qui sufficiens est, supra quam 25 petimus aut intelligimus, largirae, in ipsum causam remunerationis uestrae committimus. Nos quoque in sanctis ac Deo placitis orationibus uestris commendamus, nostram animam in suffragio uestrarum precum committimus. Nos sane, ut ualemus, indesinenter pro uos orationi insistimus, ut uos 3» Dominus undique gratiarum muneribus circumseptum ad coronam gloriae iubeat perducere, et nos per uestram intercessionem ad spem salutis et portum quietis dignetur admittere uestrique sequipedam permittat existere. Annis multis uobis, peculiaris domine, mereamur seruire. HE x2

Paulus (Virdunensis) episcous Desideri literis er Frodolenum et Rucconem fratres acceptis respondet, (Dagobertum. I.) regem. per Virodunum Remos iler fecisse peractaque natiwilate Domini inde ad Renwm rofecturum esse. et Chainoaldum. | (Laudunensem) episcopum morti. succubuisse, atque gratias agit ro beneficiis in se collatis. (632.) Edd. Canisius, Lect. ant. V, 546 (Thesaur. I, 647). — Freher, Cor-

6/7 repcis cod.

* ctatoti cod. 34 mereamut : 7 merear corr. cod.

20 manificentiam co.

25 intellignus cog.

II, tz, 1 ef. Vita 5. Desiderii c. 28, p. 377, 1. 19. Erat uxor Seueri, filia Agyleni 5 cf. infra epist. 13.

MGH 209

EPISTVLAE pus p. 221 ; dw Chesne,

Migne, Patrol. lat.

DOMNO

»

1o

1;

20

Franc.

LXXXVII,

SEMPER

II, 11-13

335

SS. I, 885 ; Bouquet,

Rec. IV, 45 ;

261.

SVO DESIDERIO PECCATOR:

PAPAE

PAVLVS

Apices sancte dominationis uestrae redeuntibus fratribus Frodoleno et Ruccone de Mettis accepimus, ubi nobis per singula pietas consueta instruere dignauit. Vnde omnipotenti Deo gracias agimus, quod uos iuxta nostrum desiderium incolomem cognouimus. De regis condicione innotiscimus, nuper per Viredunum Remus pergit, ibique natiuitatem Domini expectat. Inde autem Leuduno ! accedit et inde in Masao ?. ac post ripa Reno pergit. Cognoscatis Chainoaldum ? episcopum ictuatum et iam fati munus implisse. Ceterum ud ad uestra beneficia mentis oculos reflectam, nec si lingua clamet ferrea, ud quidam poeta * ait, aut centena sonent spiramina, nullatenus potest quis tanta narrare Dei magnalia, quantum eius in uiscera uestra diffunditur gratia. Nos praecipue nec factis possumus repensare nec uerbo explicare, quanta erga nos dignatis inpendere. Dominum tamen indesinentur oramus, ipse uobis pro nostra paruitate aeternus retributor existat et caelestia bona in perpetua beatitudine concedat. Oratio me uestra subleuet, beate et uenerabilis papa. LL 3ro.

MGH 210

Abbo (Mettensis) episcopus litteris primum per Chedenum, deinde ber Babonem missis commonitus, ut Bobilae bona. quaedam sua repelenti indulgeat, Desiderium 4n palatio regis enutritum el bene acceptum adhortatur, efficiat, ut de Rotouollo willa rimo ab Agyleno, Bobilae patre, possessa, extremo a Dagoberto I. rege ecclesiae Mettensi uendita pactionem ber Godenum delatam. Bobila neat. (630—944.) Edd. Canisius, Lect. ant. V, 546 (Thesaur. I, 648). — Frehev, Cor$ws p. 222 ; du Chesne, Fvanc. SS. I, 886 ; Bouquet, Rec. IV, 46; Migne, Patrol. lat. LXXXVII, 262.

II, 12, 14 Cf. Act. 2, 11.

II, 12, 12 ligua vcoZ. in cod.

14 pot& cod.

II, 12, 1 Laudunum Clauatum (Laon) ? tioaldus episcopus Laudunensis obiit a. 632.

16 uerbo : uet cod.

17 nos : dees?

2 Pagus Mosanus (Maasgau). 4 Verg. Aen. VI, 625.626.

3 Clai-

DESIDERII

336

DOMNO

SEMPER STOLICO

EPISCOPI

CADVRCENSIS

PROPRIO MIHI DESIDERIO PAPAE ABBO PECCATOR.

APO-

Litteras graciae uestrae tam per anteriores missos, qui cum filio uestro Chedeno uenerunt, quam et qui postea cum Babo; ne accepi, per quas praecepisti, ut de uestris condicionibus, iuxta quod Deus possem dabat, sollicitudinem gererem, Deo soli suffecit non latere, quia cum integra fide et prumtissima uoluntate id adsecutus sum, et ordinationes dominicas infir-

matas sunt, ut de res illas, quas Leua tenebat praesentaliter 10 Bobila reuestita esse debeat. Nam per uestra gratia non nobis sine labore constauit. Tamen

dum scimus, quod iusticia est,

credimus de Dei piaetatae, quod sic per uestro prudentissimo consilio causa gubernetur, ut ad bonum perfectum perueniat. De uilla autem

Rotouollo,

sicut scitis, domnus

Dacobertus

1; rex ipsam pro amplius quam quingentos solidos in luminaria ad basilicas Mettenses deligauit. Quia scitis, quod pater Bobilane Agylenus hoc fratri nostro Vero episcopo uendedit ; et postea seruus tam ipsa porcione quam et illa alia, que meorum

consortes

tenebant,

ipse Seuerus

redemit,

et domino

20 Dacobertho una cum alia sua facultate deligauit. Vos uero taliter cum domna Bobila agite, ut exemplaria, quem per fiiio uestro germano meo Godeno ! direxi, firmare debeat — uos enim et in palacio regis, ubi inutriti fuistis, bene cogniti estis — ; quia melius est aliquid cum alio conpartire, quam 25 solus nihil habere. Annis multis de uestra gratia merear congauderae, domne

semper meus.

II, 14.

Chaenwulfus supplicat eum conueniat, dicat.

Desiderio,

ut, quo loco (630—9655.)

Edd. Canisius, Lect. ant. V, 547 (Thesaur. I, 648). — Fvreher, Covpus p. 222 ; du Chesne, Franc. SS. I, 886 ; Bouquet, Rec. IV, 46 ;

Migne, Patrol. lat.

LXXXVII,

262.

DOMINO CLEMENTISSIMO, PALMATA TRIVMPHACIONE DECORATO, PONTIFICALE OFFICIO CORONATO, DOMNO SEMPER MEO DESIDERIO PAPAE CHRISTIQVE SPECVLATORE, CHAENVLFVS VESTER. Il, 15, 6'C£. Phil..2; 15.

II, 13, 4 ueneterunt coz. [9 Leua : G. Lacoste, Histoire générale de la province de Querzy, Cadurcis, 1883, x, p. 239, prob. Kruscb, MGH, Script. Merou. 1v, p..552, leua Arad]

II, 15, 1 jam memoratur supra II, 4, p. 329, in epistula quarta buius libri.

EPISTVLAE

9j

II, 13-15

337 In primis, quod nobis praecipuum et maximum est, salutare quidem non praesumo, deposco, ut nos, domne, in sanctis

orationibus uestris domino Deo commendare dignemini. Deinde supplico almitati uestrae, ut domnus noster iubeat, ubi uestrum mereamur inpendere occursum. Et quia hoc deuotio Io

nostra desiderat, idemquae ordinate, ubi uestram debeamus

uiderae praesenciam. Orate pro nobis, domne et semper desiderabilis pater.

2II

IL 5.

Constamiimus (Albigensis) episcopus Desiderio nuntiat, se de palatio regis veuertisse et. (Dagobertum I.) regem Moguntiaci uersari, el supplicat, ut natiwitatem Domini in sua ciuitate celebrare et quando ueniat nuntiare dignetur. |(632.) Edd. Camnisvus, Lect. ant. V, 547 (Thesaur. I, 648). — Fvehev, Corpus p. 222 ; du Chesne, Fvanc. SS. I, 886 ; Bouquet, Rec. IV, 46 ; Migne, Patrol. lat. LX XXVII, 268.

DOMINO SEMPER NOBIS PROPRIO APOSTOLICO PATRE DESIDERIO PAPAE CONSTANCIVS PECCATOR. Cognoscite, VA

IO

palacio litteras pedibus uitatem

domne,

nos orationibus

uestris incolomes

II

2 Oo

de

remeasse, et regem modo Magancia esse !. Et pro quo praecipue emisimus praecamur obnixe et tamquam uestris aduoluti quaesumus, ut, si euenit, quod natiDomini in territorio Alugense ? celebrare deliberetis,

sic uos merear in apostolato uidere, ut in ciuitatula uestra Albige ipsa sollemnitate in Dei nomen celebrare debeatis, non me spernere, domne, non me despicere, non me rennuere, quominus in tanta sollemnitate non per te inlustretur, decoretur, ornetur ecclesia, et ex tuo sancto

ore benedictionem

populus accepere mereatur. Interim quaeso, denuntiate nobis, quam celerius ultra Tarne accedere deliberatis, aut ubi possimus, quod. saepe desideramus, uestram uidere praesentiam. Propterea enim de natiuitate Domini de antea uobis suggessi, ut alii me antecedere non possint, quia multi te desiderant, sed nemo plus quam ego, pater. Iterum iterumquae suggero et commemorare praesumo, ut non sic faciatis de ista natiuitate Domini, sicut pridem, quando satis uos in domum habere uolui, set pecatis meis obtinerae non merui. Annis multis uobis seruire merear, domne Desiderii, semper

suspiciendo pater. II, 14, 6 praesumo : sequitur '[. est ? 10 uestram : ues || s/c iz fzne Zin. cod. II, 15, 15 saepe : sa cod. 17 alii me : alume c4. IL, 15, 1 Secundum Fredegarii Chron. c. 74 Dagobertus rex contra W'inidos exercitum zzorens Moguntiaci commoratus est. 2 id est : AAlbigensi. 23

MGH

L. S. (cxvit)

338

DESIDERII

EPISCOPI

CADVRCENSIS

TIS T0:

Verus (Rutenensis) episcopus a Desiderio certior factus, Sulpicium (Bituricensem) episcopum synodum quandam in aliud tempus distulisse, respondet, se ipsum ei eadem bis nuntiasse. (630—655.) Edd. Canisius, Lect. ant. V, 548 (Thesaur. I, 648). —

Fvehev, Cor-

$ws p. 223 ; du Chesne, Franc. SS. I, 887 ; Bouquet, Rec. IV, 47 ; Migne, Patrol. lat. LX XX, 445 et LXX XVII, 269.

DOMNO

V^

1o

I

i

SEMPER

SVO DESIDERIO PECCATOR.

PAPAE

VERVS

Iussorium uestrum accepimus una cum exemplaria de litteras domno Sulpicio, ubi domnus innotuit, quod istum placitum de isto synodo frater uester domnus Sulpicius alio tempore uisus est inmutasse. Nos hoc graciae uestrae iam inotteramus per seruo uestro Becobeno diacono et postea per misso uestro. Sed quia Deo uolente domnus innotuit, quod mea suggestio contenebat, nos gratulati sumus, quod de uestra felicitate uotiua gaudia meruimus cognoscerae. Interea reddimus profusum nostri famulatus officium, supplicantaes, ut pro nobis Domini misericordiam exorare dignetis et saepius nos de uestra iubete felicitate consolarae, quia Dominus nouit omnipotens, quod ea, quae bona sunt, de uos semper audire et uiderae optamus. Annis multis uobis seruire merear, apostolice pater. ID 1

Ségebertius III. rex edoctus, Desiderium a Vulfoleudo (Bituricensi) episcobo ad synodum euocatum esse, cum sibi delatum non sit, ubi et de qua ve synodus fiat, illum ei interesse uetat. (c. 644.) Edd. Canisius, Lect. ant. V, 548 (Thesaur. I, 649). — Frehev, Corpus p. 228 ; du Chesne, Fvanc. SS. I, 887 ; Bouquet, Rec. IV, 47 ;

Mansi, Conc. X, 783 et XI. App. p.99 ; Migne, Patrol. lat. [LX X XI, 1175 et] LX XXVII, 264.

DOMINO SANCTO ET APOSTOLICO IN CHRISTO PATRI, DOMNO DESIDERIO PAPAE SIGGYBERTVS REX. Dum fabula currente a plures et fidelibus nostris cognouimus, quasi uocati ab idemque patre nostro Vulfoleudo episcopo ! sinodali consilio Kal. Septembris in regno nostro ?, Il, 17, 1 successore Sulpicii Bituricensis. Sulpicium inter annos 642—644 obiisse ueriSimile est. — 2 id est JAustrasiorum; ef. de boc concilio Gérara, Histoire des Francs d' Austrasie, I, 359, qui nostram epistolam a Grimoaldo maiore donus Seripium fuisse €enset,

MGH 212

EPISTVLAE

II, 16-18

339 ignoramus, in quo loco una cum reliquos fratres et conprouinciales uestros debeatis coniungere. Licet nos statuta cannonum et ecclesiasticas regulas, sicut parentes nostri in Dei nomen conseruarunt, ita et nos conseruare obtamus, tamen, dum

ad nostra antea noticia non fuit perlatum, sic nobis cum nostris proceribus conuenit, ut sine nostra sciencia synodalis concilius in regno nostro non agatur, nec ad istas Kal. Septembris nulla coniuncio sacerdotum ex his, qui ad nostram dicionem pertinere noscuntur, 15

ne coniuncio

2o

non fiatur. Postea uero oportuno

tempore,

si nobis antea denuntiatur, utrum pro statu ecclesiastico an pro regni utilitate siue etiam pro qualibet rationabile condicioesse decreuerit,

non

abnuimus.

Sic tamen,

ut

diximus, ut in nostri prius deferatur cognitionem. Proinde praesentia scripta sanctitati uestrae distinare curauimus, per qua petemus, ut pro nos orare dignetis et ad istam coniunctionem, priusquam nostram cognoscatis uoluntatem, paenitus accedere non debeatis et ut certius credatis, hunc indi-

colum manu propria subter subscripsimus. Syggibertus rex subscripsi. II, x8;

Palladius (Autissiodorensis) episcopus Desiderio hospitiola sua 1m ciwitate Cadurcensi sita, Bagidonem cum Chromatia, cuius presbyter Deotherius iam. episcopus Santonensis sil, Pastoriacum, Bassiacum, Aleuernacum, commendat.

(630—9055.) Edd. Canisius, Lect. ant. V, 849 (Thesaur. I, 649). — Frehev, Cor$us p. 228 ; du Chesne, Franc. SS. I, 887 ; Bouquet, Rer. IV, 47 ;

A

Migne, Patrol. lat.

LX XXVII,

DOMNO

DESIDERIO EPISCOPO EPISCOPVS.

SVO

264.

PALLADIVS

Pro intuitu fidei et unitate sacerdotum quam ecclesiarum ubique deffusarum spero ad pietatem uestram, ut hospiciola, quascumque in Cadurco ecclesia nostra uidetur haberae, hoc est, Bagidone, Pastoriaco, Bassiaco et Aleuernaco, uobis cum

omnem rem, mancipiis uel terris, aud quicquid ad iure nostro pertenit, saluo iure ecclesiae nostrae, uobis in omnibus commendamus ; ita ut ab hodierna die omnes IO

de parte nostra,

qui in supradicta urbe commanent, sint uobis commendati, et quoscumque de nostra praesentia hic diregimus, uestra ordinatione, secundum quod decet, in omnibus potiantur. 1I, 17, 12 nec ad distas coz. 24 sub cod. II, 18, 4 deffusarum : //a ex diffusam corr. cod.

10 sin coz.

MGH 213

340

DESIDERII

EPISCOPI

CADVRCENSIS

Similiter ubi Chromatia in re ecclesiae Bagidone commanet, quia frater suus Deotherius presbiter actos ecclesiae Sanctom I VA nicae ! egit, et nunc ipsa Cromatia, qui ibidem per beneficiu praecaturiae manerae uidetur, sic eam cum homni re sua iubeas defensare, quomodo et de Deum mercidem habeas, et nos uobis gracia subplicationis agamus. Et per diem retributionis et aduentum domini nostri Iesu Christi adiurans rogo, ut, sicut de affectione sanctae anime uestrae confidimus,

20

sic integram dignaetis adhiberae sollicitudinem, ut omnes iuris nostri homines, qui in urbe uestra commanent, una cum antafata Cromatia, pia uestri protectione in omnibus mereantur promereri. Salutacionum itaque iura persoluens, supplico, ut pro mea exiguitate orare dignemini. Et ut certius nostra supplicatio habeat effectum, propria manu subter subscripsi. Palladius peccator hunc mandatum meum relegi et subd scripsi.

25

TITO: Verus (Rutenensis) episcopus Desiderio per Leodoaldum diaconum mepotes suos commendat. — (ante 630.) Edd. Canisius, Lect. ant. V, 550 (Thesauv. I, 649). —

Fvehev, Cor-

$us p. 224 ; du Chesne, Franc. SS. I, 888 ; Bouquet, Rec. IV, 48 ; Migne,Patrol.

lat.

LX XX, 445 et

LXX XVII, 265.

DOMINO INLVSTRO ET A NOBIS PECVLIARIVS SVSPICIENDO, PIO DEI CVLTORE. DOMNO DESIDERIO OPTIMATE VERVS PECCATOR. I

Accedentem filium nostrum Leodoaldum diaconum, oportunum duximus, ut dominationem uestrae caritatis inquirere deberemus, cum sciamus deuotionem sanctae animae uestrae bona semper de parte nostra optare, praesertim cum nos

IO

uestro prae omnibus patrocinia potiamur. Propterea salutantes eminenciam uestram rogamus, ut, sicut dudum patrocinia uestra elegimus et hactenus nos defensio protectionis uestrae insigniter muniuit, ita nunc quoque de conditiones nepotum nostrorum, unde praefatum uobis suggerere rogamus, talem sollicitudinem

atque instantiam

adponatis,

unde,

sicut nos

uobis sumus, ita ipsos quoque adquiratis per omnia debitores.

14 prsbt cod.

18 gracias prius, rad. corr. in cod. 21 ut : et cod. sctipsi : subi) co. 23/28 relegi etj: - cod. II, 19, [4 accedente eod. AArzd/] 9 sicut d dum vo.

II, 18, 1 Saintes.

26 sub-

EPISTVLAE

II, 18-21

341

Reduce etiam antefacto de uestrae felicitatis eminentiam rescripto reddito nostram sollicitudinem dignamini releuare. Dominus noster Iesus Christus custodiat corpus et animam uestram in die examinis sui. Amen.

15

II, 20.

Gallus monet,

(Aruernensis)

ul, cum

disposiis

Prowwncia

dioecesim

suam

MGH 214

episcopus este

exoria

jraecludat.

Desiderium. wastetur,

(630—655.

Edd. Canisius, Lect. ant. V, 850 (Thesaur. I, 650). — pus p. 224 ; du Chesne,

Migne, Patrol. lat.

DOMNO

Franc.

LX XXVII,

SS.

ad-

custodibus

I, 888 ; Bouquet,

Fveher, CorRec.

IV,

48;

265.

SEMPER SVO ET APOSTOLICO PATRE DERIO.PAPAB GALILVS PECCATOR.

DESI-

Dum tales nuntius de clade a Massilia uenit, quod omnem pene Prouintiam depopulans uastet, domnus ordinet custodias Im]

Io

mittere, et nullus de Cadurcino ad istas ferias in Rutenico uel uicinas urbes non praesumat exire, ne, quod absit, per

qualibet occasionem tantum malum in urbem uestram uideatur inferre. Nam per ista contigua illis partibus loca custodias possitas sunt, ut nullus emendi aut uendendi aditum paenitus habeat. Si non sollicite rogabites praeuidere, periculum mortis instat. Praeterea debita ueneratione salutem mittens, quaeso,

ut in sanctis praecibus uestris paruitatem nostram memorare dignaemini, domne uenus pater. IIT:

Felix (Lemouicensis ut uidetur) episcopus a Desasderio ante hoc biennium litteris wiolato ueniam petit.

(630—655.) Edd. Canisius, Lect. ant. V, 550 (Thesaur. I, 650). — Freher, Corfus p. 224 ; du Chesne, Franc. SS. I, 888 ; Bouquet, Rec. IV, 48 ; Migne, Patrol. lat. LX XXVII, 2606.

DOMNO SEMPER PRAEFERENDO ET CVM OMNI VENERATIONE NOMINANDO, BEATISSIMO PATRAE DESIDERIO PAPAE FELEX PECCATOR.

vA

Prauorum adulantium concione percepta, ante hoc ferme biennium reor misisse epistulam, quae serenissimam mentem

II, 2o, [8/9 custudias possitas : INorberg, custodias possita «02., custudia possita Arndt] 13 uerius eZ.

342

DESIDERII

EPISCOPI

CADVRCENSIS

uestram acsi quidam turbo pertransiens nube obtexit; et licet non eo sensu fuerit edita, quo domnus censiuit interpraetandam, me tamen paenitet incaute et minus inculto sensu uel inpolito sermone' stilum exarasse, unde offensa sanctae 1 animae uestrae potueram incurrere, nisi uestra bonitas causam admodiasset. Paenitet, inquam, me, et ter quaterque paenitens, his excessibus ueniam posco. Postulo autem indulgentiam, quam tuis beneficiis, non meis meritis adepisci confido. Quam mihi gratiam ita nunc praestare dignabitis, 1; ut numquam me deinceps a sinu gratiae uestrae uel a clementissimo piaetatis amplexu excluderae uel reicere dignetis. Inter haec debita salutationis obsequia persoluens, illud peculiarius a sanctitate uestra peroro,

ut, omnibus

maculis

ex-

plosis, in sacrosanctis praecibus uestris nostri memoriam 20 admiscerae dignemini, domne uenus et semper suspiciende papa. v

II, 21, 20 supiciende coZ.

21 sequitur in codice Expliciunt.

VITA SANCTI DESIDERII EPISCOPI CADVRCENSIS

CVRA ET STVDIO

BR. KRUSCH

MONITVM 5

2

3

Labbe

Poupardin

Krusch

codex Parisiensis latinus 17.002, fol. 207-217Y, saec. X, ex abbatia Musciacensi. Codex ter emendatur, prima uice a quadam manu uetere (— 1a) et bis a manibus saec. XII : / b praesettim in capp. I-21, sermonem barbarum corrigendo et supplendo ; lc in cap. 25. codex Hauniensis, Bibl. reg., Tott 136, saec. XIV, olim ecclesiae S. Desiderii Cadutcae. codex Parisiensis latinus 11.762, saec. XVII, qui tria apographa. continet Vitae S. Desiderii, ad eam critice edendam

collecta.

Legitur textus primus diuersis manibus exaratus, fol. 204-223 (— 3a) (desunt capp. 13-15) ; textus alter fol. 234-245* (— 3b) ; textus tertius fol. 224-233 (— 3). editio Ph. Labbe, Noua Bibliotheca Manuseriptorum, Y, Parisiis, 1657, p. 699-716 (emendationes e cod. 1 in tomo II, p. 41 9-422). Ex hac editione quaedam selegit M. Bouquet (Recuez/ des Historiens des Gaules, III, Parisiis, 1739, p. 527-532), eamque totam iterauit J.P. Migne in t. 87, col. 219-246 Parrologiae Latinae). editio R. Poupardin, La vie de 3. Didier, évéque de Cahors, Patisiis,. 1900 (e cod. 1). editio Br. Krusch (Monumenta Germaniae Historica, Scriptores Rerum Metouingicarum, t. IV, Hannouetae, 1902, p. 547-602), quae infra iteratur, paucis additamentis quae in adnotationibus adferuntur uncinis quadratis inclusis, dum paginae notantur in margine sub siglo MGH. Cetetae editiones si quae sunt, describuntur a Sociis Bollandianis in Bibliotheca Hagiograpbica Latina, t. I, Bruxellis, 1898/9 ;. Supplementum, 1911, sub numetis 2143/2144.

Cabié Kiener Lacoste

E. Cabié, Rapporzs de 5. Didier, évéque de Cabors, et de S. Didier, évéque d' Auxerre, avec l'Albigeois, in * Annales du Midi, VI, 1894, p- 401-419. F. Kienet, Verfassungsgeschicbte der Provence (510-1200), Lipsiae, 1900. G. Lacoste, Hiszoire générale de la province de Quercy, Cadutcis,. 1885.

Vita Desiderii Cadutcensis episcopi (630-655), etsi non ante saec. IX concinnata, haud parui pretii aestimanda est. Monacho S. Gaugetici Cadurcensis qui eam descripsit, nonnulla momenta bonae antiquitatis praesto fuerunt, quorum alia aptis sententiis constrinxit, alia integre ad uetbum exctripsit. Cetera hausit, ut mos etat illius aeui, alienis ex fontibus, praesertim ex epistulis S. Hieronymi (7) et Vita S. Eligii. Litteris minutioribus exprimuntur sententiae quae ad uerbum afferuntur; litteris uero diductis, quae cum fontibus discrepant. Peculiaris ratio scribendi monachi Musciacensis qui codicem / exatauit, ex inutbana Aquitanorum pronuntiatione exorta, nec sequenda non uidetur nec in apparatu adnotanda. At in grammaticis, ubi codices omnes a recta norma recedunt, iidem sequendi sunt; haec enim hagiographo saec. IX ineuntis eiusque fontibus imputanda uidentur. Haec omnia fusius tractauit Bruno Krusch in doctissimis suis prolegomenis ad editionem quae hic recudimus, de licentia munificentissime nobis. concessa a modetratoribus Monmumentorum Germaniae bistoricorum. (1) Cf. P. AuwriN, Ewprunts à S. Jéróme dans... la Vie de S. Didier de Cahors, in. *Revue du Moyen Age latin, XA, 1947, p. 54 sq.

INCIPIT

VITA VEL ACTVS

EPISCOPI

BEATI

DESIDERII

MGH 565

CATVRCENSIS,

CVIVS CELEBRATIO EST XVII. KL. DECB. 1. Igitur Desiderius Caturcensis urbis episcopus Obrege! 5 Galliarum oppido oriundus fuit. Haec itaque ciuitas, in extremis pene Galliarum finibus sita, regionibus primae Aquitaniaru m extrema, habet a meridie prouintiam Narbonensem. In hac ergo parentibus honestissimis et apud Gallicanas familias prae ceteris gratia generositatis ornai0 tus Desiderius exortus est. Pater eius christianissi m us uocabulo Saluius?, mater [uero idemque honesta et religiosa Haerchemfreda

dicta

est; fratres autem eius Rusticus

et

Siagrius cum duabus sororibus aderant, quarum una Selina, alia] uero dicebatur Auita. E quibus Rusticus, a primis 15; pubertatis annis clericus factus, archidiaconatus officium in urbe Rutena

et abbatiae

regalis basilicae? sub Flotario

1,4/5 Vita Hilatiic. 3. ^ 5/8 Vita Eligiil, i. ^ $/10 Vita Hilariic.3. Vita Eligii I, 1.

^ 10/12

1, 1 uel : //a 1 ; praeser. Incipit uita sancti Desiderii Caturcensis episcopi, ozz. cuius ... Decb. 2. 3 4 capita non distincta sunt 1 (culus marg. sm. al. numeros 1- VIII adscripsit). 3a ; distinctionem codicum 92. 3b. c parum aptam non seruaui nisi ad c. III utbis : a 1cum

Vita Hilarii ; om. 2. à

obrege la (sed à dubia ; Obtoge Ib

6 sit(a iz rasura zzaiore) 1 (situm 1a ?) * primae : 7/2 1 ; pene 2 ; quippe 3 habens 2. à prouintie Ja 9 gtatia : Z/a 1 eum Vita Hilarii ; om. 2. 8 genetositate 2. à ornatus : //a 1b cuz Vita Hilarii ; ornatis 1a. 2. à 11 Seruius 3b idemque : pr..corr. eiusdemque 2; eiusdem 3 et: oz.à 12 Haerchenfreda eorr. 1 ; Hatrchenefreda 2. 3 13 Selina : //a 1a. 2. 3 ; Siluia 1b 14 alia : z/a 1a. 2. 8 ; alteta Ib 15 archidiaconatus : est adeptus zersz

exeunte falso subpleuit 1b (zz. s. XII)

16 regalis basilicae : ozz. 2. 8

Flotatio :

F eras. 1, ut infra ; Lotatio constanter 2 ; Lothario 3

1, 1 ZAntobroges Plinius, Hist. nat. IV, 19. inter populos prouinciae Aquitanicae Narbonensi conterminos post Cadurcos enumerauit ef ante Petrocoros, atque Antuberix ue/ Atunberix Jocus in nummis quibusdam aeui Merouingici traditus est. Quod cum animaduerferet Mauricius Prou, *INote sur le peuple gaulois des "Antobroges" ("Comptes rendus des séances de l'Académie des Inscriptions? 13890, D. 133—138), populum praeterea ignotum Zabulis geographicis restituendum esse censuit, cui INitiobriges celebriores primus Scaligerus substituerat, atque Iulianus Hauet b. zm. amici dissertationem a. 1890. mibi tradens, ut erat uir eximii acuminis, coniecturam. ingeniosam addidit, scilicet Obrzege locum Desiderii

natalem eandem esse ciuitatem paene oblitteratam, cui prima syllaba librariorum incuria dempía esset. — 2 Saluium episc. AAlbigensem a. 584. mortuum (cf. Gregor. H. Fr. VII, 1) eusdem familiae fuisse acute coniecit H. Valesius, Res Franc. IIl, p. 342. — 3 Abbatia palatini oratorii ea infra dicitur atque oratorii sui *super cappella domni Martine! Theudericus rex meminit (Dipl. ed. Pertz IL, p. 45 ; ef. Waitz, *Verfassungsgeschichte" 1I, 2, p. 1022), sed abbatia praeterea non occurrit neque abbas sacri palatii? ante Ludowicum Pium commemoratur ; cf. Waitz, *WG. III, p. 519?.

346

20

25

VITA

SANCTI

DESIDERII,

1-2

rege! administrauit ; ad ultimum uero pontificatus dignitatem in Cadurcena urbe emeruit. Siagrius autem post diutina palatii MGH Francorum ministeria et familiaria Flotharii regis contubernia 564 cometatus dignitatem apud Albige gessit necnon et apud Massiliam iudiciariam potestatem 5 diu exercuit. Desiderius uero summa parentum cura enutritus, litterarum studiis ad plenum eruditus est, quarum diligentia actus est. Vbi post insignia litterarum studia Gallicanaque eloquentia, quae uel florentissima sunt uel eximia, contubernii regalis aduliscens se indedit dignitatibus hac deinde legum Romanarum indagatione studium dedit, ut ubertatem eloquii Gallici nitoremque sermonis grauitas Romana

$ temperaret.

2, Eo autem tempore, Teudebertum

regem

iam

inter-

emptum, Teudericum eque defunctum, Brunihildem quoque equorum pedibus inretitam atque male discerptam, Flotarius, pater incliti Dacoberti, monarchiam regni vA

solus tenebat. A quo

hi tres germani, id est Rusticus, Sia-

grius et Desiderius, florentissime enutriti, summis dignitatibus

praediti sunt. Rusticus, ut praefati sumus, abbatiam palat i ni? oratorii, quo d regalis frequentatur ambitio, et archidiacona22 Vita Eligii I, 5. 24/28 Hieron. ep. 125, 6. 2, 1/2 Vita Columbani I, 28. 2/3 Vita Columbani I, 29. Io. 7/8 Vita Eligii I, 5.

17 uero : oz. 2. à tem : ozz. 2. à

4/5 Vita Eligii

18 Cadurcena ( ?) corr. Catutcena 1 ; Caturcina 2. 3 19ct:07.2

2. db. c ; Lotharii conszanzer 3a 1a.2.3 ; Albigensem 1p

au-

Flothatii : //a 12 ; Clotharii 1D, z/ infra ; Lotatii

20 cometatus : z/a 1, sed corr.

21 Desideriü Za

Albige : z/a

23 eruditus : cf. 7. 21 ; enutritus

1 (corr.) (2) quatum : 7/4 1.2 ; quotum 3 diligentiam 2 hactus corr. hauctus 7 ; natus corr. nactus 2 e£ sic à ubi :ut 2; et 3 24 litterarum insignia 2.8 Gallicanaque eloquentia : //a 12 ; Gallianamque eloquentiam 2 25/26 aduliscens : //a szrips. ; adulisce 1; adulcisse 2 (ubi zz. s. XVII in 78. proposuit : adultus se inde dedit) ; adulsisse 3 ; adulescentiae cozi. Poupardin 26 indedit :

iia la. 2 ; inde 3

?.3 3

Romanorum

43a

24 indagatione : //a la

studuit, ut

2«/28 Gallici: : itoremque 1z ; Gallia nitoremque 2 ; Gallicani nitoremque 28 grauitas sermonis 2. 3,

2, 1 Teubertum 2, corr.

2 Brunihildem : //z 1 ; Brunichildem 2. 3v ; Brune-

childem 3«. p ,$ quoque : quorundam 2 ; quorumdam a2. 3 ac à 3/4 discetptam : audiuit ad. 2. 3 4 Flotatius : autem adZ. 2. 3 Dacoberti : za 1a ; Dagoberti sezzper rell. D hi : 077. 2. à 8 frequentatut : 7/a codd. cum Vita Eligii

4 [Chlotarius II qui obiit a. 629.] 4 Eandem potestatem auctor infra c. 2. Massiliae gubernacula, c. 7. praefecturam dixif, qui procul dubio de patriciatu cogitauit (cf. Waitz,

*VG.' II, 2, p. 5o? ; Kiener 1. I. p. 256), sed qui tunc erat patricius Philippus appellabazur ; cf. MG. Ep. III, p. 204. — 6 Loci celeberrimi Hieronymum esse auctorem quonuit W. Levison. 7 Vila Eligii I, 13 : principes diligebat ut fratres, uenetabatur ut dominos, eorum etiam ministros ac uniuersum palatii ordinem, quos regalis frequentatur ambitio (ex Hieron. eb. 79, 5), et q. s.

VITA SANCTI DESIDERII, 2 IO

347

tus officium gessit. Siagrius autem Massiliae gubernacula et Albiensium cometatum annis plurimis administrauit. Desiderius uero iunior tempore, sed non inferior dignitate, sub indo-

15

20

les * adhuc annis tesaurarius regis effectus, ualde strenue se accinxit. Denique quantum regi propius, tantum familiarius inherebat et inter coaeuos et proceres laudabiliter nimis adulescentiam suam gerebat, quantumque aetate crescebat, tantum se in Dei timore et regis fidelitate roborabat. Cuius utilitatis, subtilitatis, affabilitatis argutiaeque sagacitiam si per singula uoluero exponere, deficiet me tempus narrantem. Tanta enim humilitatis et scientiae gratia ornabatur, ut multos superaret'adfines pluresque praeiret coetaneos ; et licet ad plenum

25

30

litteris fuerit eruditus, insignem

tamen ac robustissimum naturalem habuit magistrum, propriam conscienciam. In aula quidem ac sub frequentissima palatii opulentia degebat, sed cautelam monachi ? propositumque non amittebat; lasciuiam sane uoluptatisque sae- MGH 565 culi sic aeuitabat, ut mirum in modum semper sperneret, quod semel contempserat. Delectabat namque eum iugis labor, nequaquam considerans, quid alii male facerent, sed quid boni ipse facere deberet. Semper enim saecularium consortia studiose fugiens, monachorum hac religiosorum delectabatur alloquia ; prauorum contubernia declinans, humilium iungebatur cateruis. Idem in Deo semper manens per bonam

et malam famam Christi tirunculus inoffense gradi e b atur nec laude cuiusque extollebatur nec uituperatione frangeba 35 tur. Habebat enim temperamentum in prosperis, patientiam in aduersis; gerebat simplicitatem columbae, ne cuiquam machinaretur dolus; habebat et serpentis astuciam, ne aliorum

18/19 Vita Hilarionis c. 24. 24/25 Hieron. ep. 58, 4. 26/2 Hieron. ep. 58, 4. 29/30 Hieron. ep. 58, 6. 32/34 Hieron. ep. 52, 13. 35/36 Vita Eligii TN 36/38 Vita Eligii I, 3.

10 cometatum : //a 12.

11 minor 2. à

11/12 in dolos Pr. zz. 2 ; adolescentiae

à 12 annis : Z7/a 1a ; annos re//. effectus : ozz. 2. 8 ; & (— etiam ?) add., sed eras. 1 15 ierebat la 16 Dei : Z/a 1. 2 ; 07. à 17 effabilitatis Ja at-

gutiaque Ja

saga :: tiam 1a. 2

tanta : Z/a 1a. 2. à ; tantae Ib

19 narrantem : //a la. 2. 3 ; narrante Ib 21 eróditus 7

23 aulam hanc sub 2.3

frequentissim* 1a 24 cautela 1a 285 ammittebat 2 uoluptatisque : ita 1 ; uoluptatesque re//. 26 sic : oz. 2. 8 spetnebat pr.7z. 3a 31 alloquia : i!a la ; eloqniis 2. 3 32 manens sempet 2. 3 33 Chtisti titunculus inoffense gtadiebatur : ozz. 2. à 34 cuiusquam 2. à a[1. nec : ne 1a 36 gerebat : ita 1cum Vita Eligii ; tenebat 2. 3

34 dolus : 72 1a ; dolos (e corr. dolo: 2) re//.

8 I. e. iuuenilis aetatis ; ef. Ducange b. u. celebrauit Dagobertus rex infra c. 14.

9 Monasticam conuersationem. eius

348

VITA SANCTI DESIDERII, 2-4

subplantaretur insidiis. Magnum prorsus habens ingenium et facile loquebatur et pure, facilitasque ipsa et puritas mixta

40

prudentiae erat. Cum uero quempiam seruorum Dei contionantem audiret, numquam satiabatur audiendi cupidine,

sed, ut scriptum est, addens scientiam, addebatur et dolorem, et quasi oleum flamme adiceres, maiores ardores fomenta 4^

capiebat. Dicebat enim : 'Habeant saeculi ministri sua inpedimenta, mihi autem adherere Deo bonum est, bonere in domino Deo spem meam. Talia rudimenta Desiderius iniciabat, huiusmodi experientia inter pompas palatii Christi tiruncul u s Magnae uirtutis qui talia habui t rudimenta, qualis gerebat. exercitatus miles erit ? Quid putas matura etas capiet bona,

$0

quando pubertas, qua illut hominum genus procliue in uiciis trahitur, Christi iam militiam baiolare adspirabat ? 3. Dum his igitur exerciciis polleret, nuncius eum perculit, patrem eius Saluium ab hac luce migrasse, et licet esset mente fortissimus, ob hac tamen causa ueaementer sese afflicxX nec

minus de piissimae genetricis destitutione quam de patris condoluit. Ex regis tamen permissione profectus ad vA abscessu!? matrem, miris eam modis consolari studuit ; postque regressus ad palatium, offitium sibi commissum strenue, ut ceperat, ac sollerter prouidit. 4. Sub hisdem ferme diebus, anno transacto tricesimo quarto Flotharii regis !!, Rusticus, Desiderii germanus, archidiacona-

tus officium in urbe Rutena suscepit, Siagrius quoque, germa-

388/40 Hieron. ep. 58, 1r. 41/44 Hieron. ep. 77, 7. [42 cf. Eccl. r, 18.] 45/46 Ps. 72, 28. [4*7 Hieron. ep. 118, 2.] 48/49 Hieron. ep. 58, 8.

38 ingenium : 7 corr. inienium 39 ipse 1a 41 satiabatut : //a 3 ; sociebatur 2 ; (sicie zz. rec. in lifura)bat(ut eras.) 1 42 addebatur : 7/a 1a ; addebat re//. 43 et : zz. al. ( £F) in litura 1 adi : ciens 2 ; adiiciens 3 maiores atdotes ://a 1 ; maioris ardoris re//. 44 saeculatia ministeria 2. 3 48 adetere 2 deo : domino 2 est :et posfea suppl. 2, babet 3 — 45/46 domino deo :;/a 1 cum V ulg. ; do deo 2 ; deo 3a ; domino

3b ; totam add. 3c

46 nuntiabat 3 ; nunciebat 2

4« experientia : 7/2 2.3 ; exercicia 1b palatii : saeculi 3 49 quae 2.3 , matura : uentura 2, 3 50 qua : in Praez. 1b 51 trahitur : tam magis uirtutibus enutritur s4pp/. 1b (s. XII) ^ Chtisti iam : Christi ia 1; xpià 2; chtistianam 4. 3, 1 ergo 3 pertulit 2 8 ob:ab 12.2. 3 sese : pr. zz. superser. 1 y; se. 5 abcessu 2. 2.8 4, 1 isdem 2 ; iisdem 3

072. 1

Ruthena /. 7. 2

2 Desideri : : 2 poszea corr. Desiderii

9/4 germanus eius : ozz. à

3 officium :

10 TAg: decessus. . .,11 De annis regum Francorum quibus biographbus utitur calculique ipsius erroribus egi Mon. Germ. Hist., Script. Mer., IV, p. $44.

VITA SANCTI DESIDERII, 4-5

349

nus eius, hoc idem tempore cometiae honorem indeptus est, sortitusque matrimonium inlustrissimam puellam Albige indigenam nomine Bertolenam, quae deuotam demum uitam MGH gessit ac multum erga ecclesias studium inpendit. Superuixit $66 quidem uirum et omnem prope facultatem ecclesiis diligauit, quod et iugalis eius antea iam per testamenti sui paginam feIO

cisse manifestatur.

Desiderius

autem,

inter exercitatissima

palatii ministeria sedulae Deo uacans, die noctuque orationibus insistebat. Habebat enim amicos bonae fidei uiros, Pau-

15

lum ?? scilicet, Arnulfum, Elegium et Audoenum, quorum exemplo atque hortatu assidue semet ipsum ad meliora subrigens, uitam suam in melius ptopagabat. 5. Interea re x frodegius!?, pius et mansuetus" Flothari u s debitum naturae terminum implens ac pacifice obiens, Dacobertu m filium in principatu

I

IO

reliquit,

a quo Desi-

derius tanta familiaritate retentus est,ut ampliorem dignitatem, quam pridem indeptus fuerat, potiretur. Siquidem diligebat eum rex, quia nouerat strenuum uirum et sibi fidelem et in Dei timore esse iam solidatum ; ipse autem officia sibi commissa ita praeuidebat, ut et in regem fidelitatem et in Deum gratiam conseruaret. Opulentissimos quidem tesauros summammque palatii subpellectilem huius arbitrio rex Dacobertus commisit ; ad eius obtutum data recondebantur, ad eius nu-

tum

danda

proferebantur 5.

Multi

quoque

episcoporum,

5, 1/6 Vita Eligii I, 9. 4 idem : oz. 3

cometihe 7 ; comeci(a)e 2. 3

honorem : ozz. 2. à

8 sotti-

turque (tut corr. tus zz. al. in litura) 1 matrimonium : in fraezz. 2. à 6 Barttolenam 2. à 7 supetuixit : super 2. 3 (ozz. uixit) 8 omne 2 diligauit : iía la 9 coniugalis Jb 10 uero 2 exercitatissim 2 ; exetcitatissimi 3 11 sedulae : 7/a 1 ; sedule 2 ; sedulo 3 13 Arnulphum 3 Elegium : zza 1; Ele : gigium 2 ; Eligium 2. 5, 1 frodegius :7/a 1 ; om. 2. à 3 principatü( ?) 1, corr. 4 ampliori dignitate 2. à D indeptus : //a recte à (cf. supra c. 4, [. 4) ; ineptus 1. 2 6 nouetat : ila 1 ; eum add. 2. à sibi et 2 8 prouidebat 2. 3 rege ... Deo 2. 3 10 pelatii pr. zz. 2 tex : bis ser. erat, sed corr. 1 11 obtitum 2

12 Paulus episcopus. Viridunensis Godonis successor, qui synodo. Clippiacensi a. 626/7. interfuerat (Concilia ed. Maassen I, p. 201), a. 634, Dec. testamento cuidam subseripsit

(Beyer, *Mittelrbein. UB." I, p. 8) ; biograpbum uero saec. X. uel XI. demum nactus est, cuius figmentis caue ne auctoritatem quandam attribuas (ed. Mabillon, AAA. $8. Venetiis 1733, Saec. IT, p. 257 5qq.). Epistulae eius supersunt duae ad Desiderium datae (Ep. II, 11. 12), quocum per contubernium illud aulicum familiaritate intima coniunctus erat. Vt basilicae dedicandae interesset, Cadurcos inuitatus est (Ep. I, 11) uinique nobilissimi uascula decez ab illo accepit. 13 Sensum ne coniectura quidem assequi possum. .— 14 Lothari mediani, mansueti regis Francorum, V/7/a E/igii II, 1. 15 De boc loco egit Waitz, *WG.' IL, 2, p. 75*.

350

VITA

SANCTI

DESIDERII,

5-6

ducum hac domesticorum sub ala tuitionis !$ eius degebant, multi nobilium sibi eum gratificare gaudebant ; regina autem I$ Nanthildis !? unice ipsum diligebat. 6. Rex, ut dictum est, copiosos ei tesauros pluresque edes multaque aulae nitentia commiserat. Ipse autem non arrogantia extollebatur, non adducta fronte coeuos aut contubernales spernebat, sed omnibus se minimum iudicans in amorem sui cunctum palatii ordinem traxerat. Erat quippe vA blandus

in eloquio,

honestus

in aspectu,

cautus

in uerbo,

prouidus in consilio ; inter cetera animi exercitia nimis misericors hac benignus erat. Constantiam in Deo talem habebat, ut non solum coetanei, sed etiam maiores natu eum IO

15

20

25

reuere-

rentur et admirando praeferrent. Ipse autem in omnibus caute satis progrediens futura Dei iudicia et districtam eius dis- MGH cussionem formidabat semperque mentis oculos ad bona eterna $67 conferebat. Cum titillatio carnisurgeret, proponebat sibi aduersus carnis ardores futuri supplicii ignes, sie&que memoria ardoris futuri gehennae ardorem excludebat luxuriae, sciens scriptum : w;/ul esse fortius qui wincit diabolum, nihil inbecillius quà a carne superatur. Sciebat enim Domini dictum : Beati mundo corde, quoniam ipsi Deum widebunt. Scientiam quoque scripturarum satis amabat, reminiscens cuiusdam sapientis sententiae : Aa scientiam scripturarum et carnis uitia non amabis. Nouerat et illud, quod per quendam sapientem dicitur : Quis gloriabitur castum se habere cor ? Astra non sunt munda in conspectu Dei, quanto magis nos, quorum wita templatio est. Summopere enim uaria scripturarum poma decerpere studebat, ut futurus Christi sacerdos plene prius disceret, quam demum possit docere et rationabilem ostiam 6, [3/3 cf. Hieron. ep. 79, 5.] 5/6 Vita Eligiil, 9. * Vita Eligii II, 4. 13/15 Vita Eligii I, 7. 16/17 Hieron. ep. 125, r1. 18 Matth. 5, 8. 20/21 Hieron. ep. 125, 11. 22/24. Hieron. ep. 125, 7. [22 Prou. 20, 9.] [22/24 24/25 Hieron. ep. 125, 7. CF Tob EET E25 Susi]

13ducrum 2,vorr. — i4gratificate : //a codd. ; pos! gratificare uocabulum (u09:.. 00s ?) eras. 2 eum 2. 4, 15 Nanchildis 2 6, 1 zm. s. XV. in mg. adnotauit : Lectio quarta. Capitulum quartum 2 ; IIII 3b. c 12 discutionem 2 oculis 1, corr. eterna : pr. m. im zug. suppl. 2 13 urgebat 3a 14 futuri : //a 1 cwz Vita Eligii ; futuzos 2. 3. 15 futurae 3 excludebatur 2 16 uicit 7 diabolicum 2 19 cuidam 1a 22 quid 2 24 summo opere 2 poma decerpere : //a Hieron. ; per omnia decerpere 1; & pta (— prata) decetpere 2 ; [cf. Hieron. ep. 122, 4 ; 130, 9] ; praec(a)epta decerpere à 25 Christi : oz. 2. à 26 diceret 2 quod 2. 3 possit : //a 1; posset 2, à dicere 2

16 Sicut. Verus episcopus Rutenus, qui nepotes suos Desiderio optimati commendauit ; cf. Ep. T 19. — 1? Eam Dagobertus a. 7. regni sui, i. e. a. 629/650. p. Chr., in zatrimonium duxit, dimissa Gomatrude ; cf. Fred. IV, 58.

VITA SANCTI

offerre.

Praecauebat

DESIDERII,

6-7

351

sollerter, ne aut linguam aut aures

haberet prurientes, id est, ne aut ipsa detraheret aut alios detrahentes libenter audiret, Salomonis dictum sepius 30

reuoluens:

Cwm

detractoribus,

inquit,

non

miüscearis,

quo-

niam repenie weniet perditio eorum. Nouerat plane illud dictum : Omnis qui facit beccatum seruus est peccati, nec non et illud apostoli : Omnis qui facit iustitiam ex Deo natus est,

et omnis qui facit beccatum ex diabolo est, et quod non expedit, 35

adprehenso haec

aratro,

respicere postergum,

uita mortalibus

et quod stadium

: hic contendimus,

est

ut alibi coronemur ;

et quod «on est nobis conluctatio aduersus carnem et sanguinem, sed aduersus potesiales et principatus 19 harum | tenebrarum. 40

45

Meminerat quoque, quod beatus Petrus in epistola sua infert : Sobri?, inquiens, stote et wigilate, quia aduersarius uester diabolus tamquam leo rugiens circuit, querens quem. deuoret; cui resiste fories im fide. His incitatus stimulis, ad omnem actum, ad omnem incessum Dei flagitabat auxilium, ut tandem post carnis conflictum mereretur peruenire ad brauium et perfrui praemium sempiternum numquam lapsurum per aeuum. 7?. Itaque honestissimo genitore Saluio, ut dictum est !$, iam defuncto, fratre quoque Siagrio in fascibus constituto, sanctus

Rusticus, germanus

eius, ad episcopatum

Cadurcae

urbis adipiscitur ?, Discesserat enim ipso in tempore Eusemunicipii antestis, qui successor in episcopatum VA bius praefati sanctae memoriae Vrsicini * fuerat. Desiderius autem sedule 27/31 Hieron. ep. 52, 14.

[30/31 Prou. 24, 21 sq.]

r. loh. 5, 7 sq. 34/38 Hieron. ep. 22, 1.3. Eph. 6, 12. 40/42 1. Petr. 5, 8 sq. 23 lingam 2 28 ipse pro id est 2 1/a 1. 2 ; om. à ne à mis/eatis fututa enim add. 2. à 49 inquiens merere 1a 48 premio (premo pr. 7, 9 sanctus 0z;. 2. à ad descesserat stis : //a la

32 Ioh. 8, 34.

33/34

[38 cf. Luc. 9, 26.]

37/38

aut (;.e. autem), ras. Jineola 1 30 inquit : 2, corr. 31 istud 2 36 mottalibus : : oz. à stote : //a 1 ; estote re//. 44 zz.) sempiterno numquam lapsuro 2.

: :: : : (ras. sanctus ?) 1a ; uir beatissimus iy rasura zinore 1b ; : oz. à Cadurcae : Catutcae ecomszanter 2. 4 adipicitur 2 2 ; decesserat 3 in : pr. (9) zz. superser. 1 ; om. 2. 8 B anteepiscopatum : Z/a codd. 6 Vtciscini 2

18 Hieronymus ep. 22, 3, eum Eph. 6, 12, addit : huius mundietrectores. — 19 Supra &.3. — 20 Rusticus episcopus Cadureus concilio Clippiacensi a. 626. aut 627. intererat, Eusebius autem Parisiensi a. 611 y cf. Concilia ed. Maassen I, p. 201. 191.

— 21 Vrsici-

nus olim referendarius V Ítrogotbonis reginae a Maurilione episcopo Cadurco successor a. 580. electus (Greg., H. Fr. V, 42) de paroeciis nonnullis cum Rutenorum episcopo litem babebat, quas ipsi tradere per synodum /Aruernam iussus est (Greg. 1. 1. VI, 38), cumque Gandoualdi res nouas molientis partibus fauisset, in synodo Matisconensi a. 585, cuius actis et ipse

subscripsit (Maassen L. L. p. 173), a saeris suspensus est. Memoria eius apud Cadurcos die 13. Decembris colitur ; cf. de la Croix, Series ep. Cadure. p. 24 ; Lacoste J. |. 1, p. 201. Post ipsum Mammo seriei episcoporum. inserendus. uidetur esse ; cf. Mon. Gerz. bist., Seript. Mer., IV, p. 555.

352

VITA SANCTI

DESIDERII,

7-8

in palatio seruiens hac tesaurarii officium gerens, cotidie uitam MGH

suam ad augmentum melioris propositi prouehebat. In anno $68 autem VII. Dagoberti regis praedictus germanus eius SiaMassiliae administrationem procuraret, Deo iuIO grius, dum bente, uitam finiuit, pro quo rex Dagobertus graui merore perculsus, sollertissimum Desiderium loco praefecturae eius subrogare censiuit. Profectus itaque Massiliam, propositam administrationem uigilanter exercuit, adque aulam regressus, 15 ministerium sibi iniunctum omni cum sollicitudine praeuidit. Sed quantum pia genetrix habuerit luctum, tantum uenerabilis Desiderius pro fratre fuerit afflictus, inconueniens nunc est per singula uoluere, unde interim, his omissis, suscepta prosequamur. 8, Subsequenti itaque tempore et sub hisdem ferme diebus, finiente anno VII. regni Dagoberti et incipiente octauo ??, , Rusticus episcopus cathedrae Cadurcae praesidens septimo aut eo amplius anno pontificatus sui administrato, a perfidis ?? et scelestis incolis interemptus est, ob quod conturbatio magna VA

IO

facta est in ecclesia, nec solum in urbe Cadurca, sed etiam in

regis aula. Siquidem uehementer ira regis commota terribilia ualde promulgauit praecepta, adeo ut alii ob id truncati, alii interempti, alii exilio damnati, alii etiam perpetua ob hoc seruitute addicti sunt, sic quoque ut numquam in sempiternum ad libertatis statum meruerunt prouenire. Reuerentis-

8 uehebat 2 (supp/. pro) — 11 finiuit : ITE ALIA add., sed eras. 1 — pto : (P zz. a/. in rasura malore)to 1 12 percussus 2. 3b. c (non 3a) solestissimum 1a 13 censiuit : //a 12.2 ; censuit à profectus : £osz (P zz. al. in rasura maiore)tofectus add., sed eras. YrEM. ArxA 1 propositum Za ; praepositi 2.3 15 prouidit 3 16 quantum : 7/z 12. 2. 3 ; qualem quantumque 75 pia : eius add. 2. 3 tantum : Z/a 12; quantumque 2.3; quantum quoque 1b 1? nunc: nimis 3 18 uoluere : //a 12. 2. 3 ; xeuoluete 1p suscepta ptosequamut : //a 1a. 2. 3; ad iam cepta prosequendo reuertamur Ib. 8, 1 iisdem 35. v ; iis 3a 3 episcopus : ep: s 7 Caturcinae 3a. b ; Catut-

cenae 3c

4 aut : //a 1b ; autem 1a. 2. 3 ; et add. 2. 3

8 adeo : bis fortasse ser. erat, sed corr. 1

interepti 2

2.3

11 meruerunt

6non 3

eticiam 2

ob id truncati : obtruncati 2. 3

: //a 1a ; meruerint 3 ; meruetit 2

9

peruenire

22 "Annus Dagoberti VII. uere a 650. finiebatur, dum Rustici memoria die a6. Decembris aut 18. "Augusti in fastis sacris celebratur ; cf. Lacoste 1. 1.1, p. 212, n. 4. 23 A perfidis ecclesiae incolis Ej. Hercbenefredae ad Desiderium filium infra c. x1.

Interfectus est ibi, ubi postea ecclesiam 5. Petri Desiderius construxit ; u. infra c. 16.

VITA SANCTI DESIDERII,

8-9

353

simus autem Desiderius, licet intolerabiliter sit dolore perculsus, ut in mortem germani ipse quodammodo uideretur mortem subire, alloquio fortissimo tamen, animo et ualde

15 accurato, beatam matrem studuit consolari, ne in amissionem filii modum christianae religionis lugendo excederet, adserens eos qui in Christo dormiunt non esse lugendos, sicut apostolus monet, dicens : De dormientibus ne contristemini, sicut el cae-

teri qui spem non habent. Herchenefreda autem pia genetrix tenerrimo ualde affectu Desiderium diligebat, quem crebrae orbitates fecerant iam cariorem : siquidem sincerissimi iugalis Saluii amissione filiorum continuabat luctus. Haec autem crebras ad eum epistolas dirigens, pio studio filium cohortaba- MGH tur, ut cepta perficeret, ut omni custodia cor suum corpusque $69 2 ^ seruaret et praecepta Dei toto adnisu custodire contenderet. Quarum exemplar, apud nos habito testamentum, memoriae gratiae pagellae huius inserendum credidi, ut ex his aduertatur, qualis fuerit mater, qualemque propositum tenere filium uellet. Quarum textus ita se habet :

20

9. DVLCISSIMO ATQVE AMANTISSIMO DESIDERIO HERCHENEFREDA.

FILIO

Inmensas omnipotenti Deo egi gratias, qui dignatus est tribuere locum, ut litteras meas ad. dulcedinem tuam dirigere debeI

IO

rem, ber quas tantum saluto, quantum wiscerum meorum. exegit plenitudo, et rogo Domini misericordiam, ut me de uita et bona

conuersatione uestra affluenter. iubeat letificari. Te wero, dulcissimum mihi bignus, moneo, ut assidue Deum cogites, Deum iugiter in mente habeas, mala opera quae Deus odit nec consentias nec facias ; regi sis fidelis, contubernales diligas, Deum semjer ames ei tàmeas. Ab omni opere per quod Deus offenditur

8, 18/19 1. Thess. 4, 12.

20/21 Hieron. cft. 118, 2.

24/25 cf. Prou. 4, 23.

12/13 perculsus : //a 1. 3b.c ; percussus 2. 3a

13 mottem : 7/a 1a. 2 ; morte 1b. à qui ammodo 2 14 alloquio : ozz. 2. à 15 occutato 2 in amissionem : (in posea add.) ammissione 2 ; amissione 3 — 18 ammonet 2 ; admonet 3 19 Herchenefreda : //a 1 e£ foríasse 2 (e corr. Archenefredida) ;Atrchenefreda 3 20 Desidesrium 2 21 otbitates -: ei add. 2, sibi add. 3 sincerissime ( ?) Za ; sanctissimi 2. 3 22 amissione ... filiorum : necnon et Zoe Joco e£ pos? filiorum uocabulum exotbitatione zgeunze fol. 209 suppleuit 1b continuabatur 2. 3 23 studium 1a 25 et : 0m. à 26 testamentum : 7/a la ; testamento re//. 2 gratiae : //a 1a. 2 ; gratia Ib ; gratae 4 huius pagellae 3 27/28 auertatur 2

28 qualeque 2. à 29 textus la. 9, 2 Arrchenefreda 2 pr. z. corr. Aetchenefreda ; Archenefreda 3 3 egi : ifa la. 2. 8 ; ago Ib ut infra c. 10,1. 4 B quas : te add. 1b exigit 2. à 6 me : im 2; mihi 3 ? uestta : tua 2. à affluenta 2 7/8 dulcissimo 1a 8 dominum 4 10 dominum 37. c (von 3a) 11 dominus 3 24

L, S. (cxvi)

VITA SANCTI DESIDERII, 9-10

354

sollicite te custodi, ut nos melius prouoces bro tua mala witae stabilitate, quare nullam occasionem. wicini uel pares habeant, per quam. detrahere possint, sed magis bonam comuersatonem I5

tuam. widentes glorificent Deum.

Recordave,

quid

fil, semper,

Deo $ro uobis spopondi, et ideo cum timore semper $rogredere. De cetevo tantum

1e, dulcis fili, salutare

quantum

praesumo,

cordis mei continet plenitudo. 10. ITEM ALIA.

DVLCISSIMO ET DESIDERANTISSIMO DESIDERIO HERCHENEFREDA.

A

IO

15

FILIO

Omnipotenti Deo inmensas ago gratias, quod. se locus oportumilatis dedit, ut parwitatis meae apices domination) uestrae dirigere possim. Cognoscite nos in. Dei nomine prospere agere ; cupimus el, sicut oportet, bro uobis assidue orare. Proinde salutem. rofusissimam. bersoluens supplico animo, ut. uestra opera nostras orationes iubent, eb quantum potestis, semper pro animae profectu elaborate, caritatem. circa omnes tenete, castilatem supra omnia custodite, cautelam in sermone et àn omni opere habete, et si forte aliquid mali actum est, cito emendate. Epistolam uero quam ante tempore uobis direxi sepius legite et animo commendate ac tota mentis ambitione tenete, ut promissio mea de uos aput Deum per uos, dulcis filius Desideri, mpleatur.

12/13 ut nos melius prouoces pro tua mala uitae stabilitate, quare : Jocuz Jibrarii et interpolafores uarie inquinauerunt, non intellegentes uerba pro tua mala, i. e. pro tuis malis (7. q. siiis), quae cum insequentibus potius ommes coniunxerunt, ita ut ex uitae stabilitate ze/ in zzelioribus uita et stabilitate efficerezur ; ut nos melius prouoces. Pto tua mala uita etstabili : ::::::::nullam 7 ; ut nos Cad» melius (pro tuo bono exemplo» prouoces. (Quam) pro tua mala uita et (in» stabilitate mentis ad ignominiam nos deroges et ut» nullam 15 ; ne alios in malis prouoces pro tua mala (Za 2. 3a ; malae 3D) uit(a)e et stabilitate (7/a 2, sed sigla et exp. ; uitae instabilitate 3 quare nullam 2. 3 14 detrahere : tibi praezz. 3a. c, sed add. 2. 3b 15 dominum2 fili semper 2 ; semper fili 3 quod 2. 3 16 uobis : //a 12. 2. 3 ; te 1p. Io, 1 item alia : ozz. 2. 3 2 et : ac 2. 3a. b (non 3c) desideratissimo 3 8 A:rchenefreda 2 ; Archenefreda 3

4 deo : et adZ. 1. 2 ; om. à

B domi-

nationi : 1 (s ras.) 6 nos in dei nomine : 7, nos quod in dei nomine uos 1p ; quod uos in dei nomine 2. 3 * cupimus : //a la (upi erasa discerni nequeunt), 2.3 ; optamus 1b et : oz. 2. à 8 salutem profusissimam persoluens supplico animo : salutem profusissimam pet : : : : :ns supplico animos 7, salutem uestram ptofusissimae desiderans (Zmipiente altera columna supplici animo deposco 1b ; profusissimam salutem petsoluens supplico animo 2. 3 nostra 2. 3 9 nostte 2 iubent : 7/z 12 ; uiuens 2 ; iuues 3 9/10 pro animae profectu : animae profectum 2. 3 11 super 3 et : om. à 12 act:um 1 (ras. pr. vu) 13 ueto : istam cum ea ad4. 1b tempote : //a 1a ; tempus re//. 14 commendate : tenete 2. à

€ (non 3a)

mente Za

uos : Z/a rell. ; te 1b

15 uos : Z/a 1a ; uobis re//.

filius : //a 1a ; fili re//.

dominum 2. 3p.

MGH 579

VITA

SANCTI

DESIDERII,

ro-riri

355

Quod praestet omnipotens Deus, qui est super omnia benedictus.

De condicione ** uero patris nostri Magni ?» abbatis, unde antea lam ipse quam nos uos rogawimus, sic bro hoc insistite, ut sanctovYWm ubi seruit intercessio maximam uobis mercedem apud Deum 20 ad quarat et 4n aeternam uobis retributionem ipsa mercis occurrat. De speciebus uero, quae uobis 1n falatio sunt necessariae, nobis per epistolam uestram. significate et. continuo in. Dei nomine dirigemus ; de prosperitate etiam uestra nos celerrime testificare vubete et ualete in Domino. 2; (Manu $ropria) Incolomes?* uos Dominus custodire. et heredes regni sui praeparare dignetur. [4

11. ITEM ALIA POST REXIT.

INTEREMPTIONEM

FILII DI-

SEMPER DESIDERABILI ET DVLCISSIMO FILIO DESIDERIO HERCHENEFREDA MISERA MATER.

;

lam credo tibi nuntiatum esse, qualiter dulcissimus germanus tuus domnus Rusticus episcopus a perfidis ecclesiae incolis interfectus sit. Propterea, dulcissime fili, dum et bater tuus dam discessit, e Stagrius frater tuus hinc magrawit, tu wiriliter istam causam. $rosequere facias, ut grandis exemplus bro hoc fiatur. Ego 1o nfelix mater quid. agam, cum fratres tui iam mon sunt ? Si tu dáscesseris, ego orbata absque liberis ero. Sed tu, piissime pignus, mihi dulcissime, sic te vugiter braecaue, ut dum solatia fratrum perdidisti, le mom perdas, ut ne, quod absit, 4n interitum uadas.

17 condicionis 7 18 uos : //a 1b. 2. 2. 3 19 ubi : ozz. la 23 certificati

patris nostti : Z/a 1 ; patris uestri 2. Jb. c ; ftatris uestti Ja 3; te la — sic pto hoc insistite : sic perinsistite hac (haec 3.) à setuit : fuit 2. 3 20 metcis : 7/a 1 21 necessarius 2. à 25 incolomen 1b 26 eredem JP.

11, 1/2 item ... direxit : ozz. 2. à 1 alia : quam ad. 1b 4 Hercheneftreda : ita, ut uidetur, primo, deinde Hatchamfreda, Zune zz. s. XII (10) Haetchaemfreda 1 ; Aerchenefteda 2 ; Archenefreda 3 6 dominus 2. 3 * filii 2 7/8 descessit 2 ; decessit 3 : z/ezz znfra 8 hunc 4, corr. 9 prosequi 2 ; persequi 3 gtandis exemplus : //a 12 ; grande exemplum re. exemplus : futuris szpp/eui? 1b fiatut :7/a la ; fiat re//. 10 sint 2.3 11 hero h eras. 1 piissime pignus, mihi dulcissime : //a 1a ; piissimum pignus, mihi dulcissimum P ; piissimum pignus, mi dulcissime 2. 3 12 fratum 2 13 ne : pr. zz. superscr. 1 ; oz. 2. à

24 Condicio pro causa accipitur, sicut in epistulis Desiderii. — 25 Magnus abbas sanctis suis ibi seruiebat, ubi Herchenefreda constituta erat, eumque monasterio cuidam. Cadurco

praefuisse recte statuisse uidetur Mabillonius, Ann. ord. 5. Benedicti I, p. 358. Magni enim agminibus per Lupum abbatem apud Sigibertum regem Desiderius suceurrebat, si. recte intellexero locum epistulae I, 2, deprauatum in editione /Arndtiana : Lupus abba, cuius mente Magni (mentem agni eZ.) cupio agminibus interesse. 26 Desiderii ipsius epistulae nonnullae (1, 2. 6. 13) formula simili finiuntur, monente R. Poupardin.

356

VITA

SANCTI

DESIDERIL

1I—I3

Caue semper latam ei spatiosam uiam, quae ducit ad. perditio15 nem, ei temet ipsum in uia Dei custodi. Ego prae nimio dolore uitam meam amiltere suspicor. Tw ora, ut egredientem animam ille suscipiat, $n cuius amore die noctuque suspiro. Ego Doderio ad ie direxi, ber quem omnia sequere poteris, erga mos quae aguntur ; quem omni uelocitate remittere festina. 20 Incolomem te superna gratia tueatur, dulcissime filz. 12. Iam uero, ut dictum est, interempto Rustico Cadurcae MGH urbis episcopo, consensus regis et ciuium ?' pari sententia in 57! episcopatum Desiderii adspirant. Nam licet suggestio ciuium ad praesules et principes iam praecesserit, rex tamen pro hoc ; amantissima et ualde ambienda praecepta dedit, in qua perspicue agnoscitur, uel quam care hunc rex diligeret, uel quam de eo estimationem haberet. Tale nimirum de illo rex ciuibus et episcopis cunctoque populo testimonium dedit, ut iure plebium testimonia regia oracula praecellerent hac praeuero nirent. Cuius epistolae exemplarium necessario huie opere inserendum putaui. Textus autem epistolae iste est :

13. DAGOBERTVS?** REX FRANCORVM EPISCOPIS ET DVCIBVS CVNCTOQVE POPVLO GALLIARVM FINIBVS CONSTITVTO. Condecet

clementiae

principatus

nostri sagaci indagatione

11, 14/15 cf. Matth. 7, 15.

14 latatam (exp. ta), et add. postea 2 uitam 4, corr. 16 amittere : ita 15. 2. 2 ; permittere la hora 1. 2 (pr. zz.) 14 in : pro 3 Dodetio : iza 1 ; Doderium 2 ; Dodenum 3 18 sequere potetis : //a rece la (supra /. 9 : prosequere) ; scire poteris 2. J ; se poteris 7 ; se (cute mittere uel denunciare» poteris Ip erga nos quae : quae erga nos 2. 3 ; citca te ad4. 1b 19 quem : cum aZ. 2. 3 20 incolomen : 77a 1b cuz rel]. ; incolumes 1a suprema 3 dulcissime : ozz. 2. 3. 12, 98 Desidetii : //a rece 1a. 2. 3 ; Desidetium 1b

aspirauit 3

4 et : bis

ser. era£ 1 D amantissime 7 ambiendo 1b praeceptum 4 quo 1b; quibus 3 6 quam cate hunc : quam ob (e corr. 2) tem hunc 2. 3 9/10 praeuenirent : 2 zz. a/. corr. peruenirent 10 exemplarium : //z 3 ; excemplarium 2 ; exemplat :: 7 necessarium 2. Jj huic: hic 2 corr. hic opere : z/a 1 insetenda putaui : la. 15, 3 finibus : senibus corr. sinibus 1 4 concedeset (exp. ce) 2 clementnostti : ozz. 2. à (c)iam 2. 3

27 Infra 313; 7 18 : ciuium abbatumque Cadurcorum consensus, ef consensus ciuium pro episcopatu inter Marculfi formulas 1, 7. reperitur. — 28 Praeceptum regis de episcopatu inter formulas Mareulfi I, 5 (ed. K. Zeumer p. 45) legitur. Dagoberti charta Saepe seorsum edita est (e. gr. a Pardessus, Dipl. II, p. 5 ; K. Pertz, Dipl. I, p. 15), sed editiones omnes ex bac Vita pendent.

VITA SANCTI

DESIDERII,

13

357

; Prosequere et beruigilài cura tractare, wt electio wel dispositio nostra Dei in ommibus

uoluntati

debeant concordare,

et. dum

nobis regiones el vegna $m dolestaie ad regendum, largiente Domino, noscuntur esse conlatae, illis committantur briwilegia dignitatum, quos uita laudabilis e morum probitas uel genervosi1o latis nobilitas adtulit. Et quoniam wirum illustrem. Desiderium Lesaurariwm. nostrum cognowimus religionis obseruantiam ab ipso pueritiae suae tempore in omnibus custodire et sub habitu saeculi Christi militem. gerere hac moves angelicos et sacerdotalem conuersationem habere, ut nom solum in contiguis, sed etiam

15 2n, longinquas fama bonitatis ejus wulgata crebrescat, ideo credimus ewm merito ad sacerdotium $rouehere, quem, sicut diximus, ornatis moribus uidemus vugiter ad. caelestem batriam anhelare. Et dum ciwvwm abbatumque *? Cadurcorum consensus hoc omnimodàs exposcit, ut eum. episcopum. habeant, et nostra. deuotto 20 Simáliter. consentit, absque dubio credimus Det notu id fieri, ut dum satis nobis est in palatio nostro necessarius, psi nobis quodammodo wiolentiam vn[eramus et eum ab editibus ?? nostris auferamus, brofectut uestro brocuremus. Sed dum nobis, sicut diximus ?!, regiones et regna a Deo sunt commissa, quamuis no25 bis inferamus dispendium, tales debemus procurare pastores, qua secundum Dewm et iuxta apostolica dicta plebis sibi hac nobis MGH commissas debeant vegere, unde mobis merces amplior possi 57? adcrescere. Quam ob rem iuxta ciuiwm petitionem, nostram quoque concordantem in omnibus uoluntatem, decernimus hac 1ube3o Hs, ul, adiwuante Domino, adclamante laudem ipsius clero uel

populo, wir illustris et uerus Dei cultor Desiderius pontifex 1n urbe Cadurcis debeat consecrari, et nostra ciwwmquae uoluntas

b persequere Z

6 in omnibus : in pr. (?) zz. superser. omnibus 1 ; et hominibus

2 ; et hominum 3 debeat 3 $8 collata 2. 3 committantut : Z/a 3 ; comitantur 1b ; comittantut 2; comitat la 9 dignitate la laudabiles 14

9/10 generositatis : //a 1b. à ; genetositas Ja ez pr. zz. 2 13 saeculi : scl. Za ; scli (— seculi) 2 ; saeculati IP. à 14 contigis pr. zz. 2 15 longinquis : regionibus adZ. 2. 8 euulgata à 16 sacerdotium debere prouehi 2. à 20 nutu Dei 2. 3 22 nostris : 2. 3 ; ozz. la ; proptiis Jb 22/24 eum ab editibus nosttis auferamus : aufetamus Joc Joco ones om., sed post uerba sicut diximus Jocus plenius iteratus est (aufezimus legunt 2. 3, e£ add. quibus), unde biatus facile suppleri poterat

23 uestro :2/a 2. à ; om. la ; publico 15

sicut : ut d

24 diximus :

et add. 2. 3 26 iuxta : iusta la ; ozz. à plebes 2 hac:7441;2ac2;a 3 30 domino : oz. 2. à ac clamante laude 2. à 32 Cadurcis : //a 12 ; Cadurtca Ib ; Catutci 2.3

nostram, ras. m 1

29 JAbbates uel abbates seniores ad clerum urbanum pertinentes sunt presbyteri et diaconi ii, qui in reliquo urbis clero principatum tenebant ; ef. V. Praeiecti («IN. ZArcb.? XVIII; 5. 645) ; B. Vacandard, *Revue des questions bist." 63, p. 579 ; 69,p.23. | 30Editibus 31 Supra I. 1. idem ualet ac aedibus, isi ifa Jegendum sit. Ducange s. 4. editus.

358

3I

4 (9)

45

VITA SANCTI

DESIDERII,

13-14

quod. decreuit, in omnibus in. Dei nomine perficiatur, et pontificali benedictione. sublimatus, dum Christo fropicio uere hac religiose brofitemur, quod wita et conuersatio evus digna. el robata. ab uniuersis habetur, bro nobis et bro uniuersis ordinibus eclesiae debeat exorave et acceptabilis Deo hostias studeat offerre, quia ex hoc uitam nobis longiori aeuo auctore Domino credimus propagandam, si ille in. sacerdotio elegitur et sublimatur, qui ro mobis uel bro uobis, sibi commissis, securus ante tribunal Christi reces offeret et. in. futuro vudicio, ut culpas excuset, frecator. adsistet. Qua de ve raesent. auctoritate decernimus, ul saepe dictus Desiderius episcopatum 4n. Cadurcena urbe praesentaliter suscipiat et Christo broputio eus temporibus teneat. Et ut haec deliberatio uoluntatis nostrae firmior habeatur,

manus nostrae subscriptione subter eam. decreuimus voborare. Chrodobertus obtulit. Dagobertus rex subscripsit. Daia sub dée VI. Idus Afjfrils?, ammo VIII. Dacoberti regis. n 14. INDICVLVS ?** DACOBERTI SVLPICIVM ** EPISCOPVM.

REGIS AD DOMNVM

DOMINO SANCTO ET APOSTOLICO DOMNO EI. PALRI SVLBICIO.BAPAE DAGOBEIAV vA

MEO SIRAC

Duwm et uestri sanctitati bene credimus esse compertum, qualiler fidels

moster,

wir illustris

Desiderius,

tesaurarius

noster

34 sublimetur 1p dum : modo aZ. 1b uete : 1 zz. al. corr. ueta 35 religiose : i/a 2. 3 ; religione 1 36 habetur : in tantum ut zersz ineunte add. 1b 34 exotete 1, br. zz. corr. acceptabilis : 7/a 1 40 sibi : que aZ. 1b 41 offeret : //a 1a ; offerat Ib. 2. 3 42 precatot : //a Ib ; peccator 1a ; peccatorum 2.3 adsistet : //a la ; adsistat 1b ; assistat 2. 3 43 saepe dictus : ;//a Ib. 2. 3 ; sedictus 1a Catutcina 2 ; Caturcensi 3 44 ptaesentialiter 3 L5]

uolutatis 2 49/49 Chrodobertus .. tegis : JiZZeris zzatoribus scripta sunt 1 Crodobertus 3 ; Crodabertus 2 48 VI : ozz. 2. 8.

47

14, 1 VIII. corr. VIIL. 2 ; mumerum om. 3b.c —— praescriptio capiti praecedenti adiuncía est 2 — domnum : dun 2 2 archiepiscopum Z5 3 domino : dono postea corr. dopno 2 meo ct : do fos? meo add., sed eras. 1 ; om. 2. à 4 papa la jom.?2.8

b dum : deo 2. 3

uestti : //a 1a ; uestrae re//.

6 uit : 77a 1. dc ; uere 2 ; ueri 3b ; dees? 3a

bene : ozz. à

noster : //a 1. 2 ; oz. à

32 Ipso die pascbali,8 A pr.650. — 33 *Indecolum regis ad episcopum, ut alium benedicat, Marculfus inter formulas suas (1, 6, ed. K. Zeumer p.46) admisit, quocum hae Dagoberti /itterae comparandae sunt. Seorsum eas ediderunt cum alii tum Pardessus, Dipl. II, p. 7. 34 De Sulpicio episcopo Biturigo egi Mon. Germ. bist., Script. Mer. IV, p. 364 5qq.

VITA SANCTI

IO

15

20

25)

DESIDERII,

14-15

359

nobis ab adolescentiae *** suae tempore fideliter deseruiwit et nos deuotissimam hac monasticam 9*9" conuersationem eius bene habemus conperiam, ideo mos cognoscite taliter decreuisse, ut in ciuitate Cadurca, ubi germanus eius domnus Rusticus episcopus praefuit, 4n locum ipsius honorem episcopatus in Det nomine debeat accipere, quia, diwina inspirante Dolencia, talis nostra deuotto manet, ut eos quos moribus ornatos et sanctis operibus deditos berspicimus, sicut est isle fidelissimus Dei et noster Desiderius, hos ad. episcopale culmen prouehere debeamus ; quia sic decet vegiam celsitudinem, ut. quos cognoscit in. Dei timore conuersare et fidem catholicam integrae custodire uel euangelica praecepta, omnimodis ad. prosequere officium studeat promouere. Proinde dum uos arce *9* metropolitani scimus tenere, braesentes apices cum debito salutacionis officio almitati uestrae studuimus destinare, pelentes, ut ad. eum benedicendum. properare debeatis et litteras ad conprowuinciales fratres uestros dirigatis, wt et illi adesse debeant, ut canonice et iuxta. apostolicam institucionem sub nostri praesentia n sancia paschali sollempnitate bontificali benedictione debeat esse confirmatus. Illud etiam ante omnia supplicamus, ut nos in sanctis ac Deo flacitis orationibus uestris Domino commendetis el ad. explendum negocium. nulla mora faciatis.

Quem uero àndiculum manus nostrae subscriptione, ut mos 30

est, decreuimus voborare.

Dagoberius vex subscripsit. 15. Itaque et regis promulgata sentencia et ciuium consona uoce Desiderius ad episcopatum praeelegitur, dataque, ut supra dictum est, auctoritate ad Sulpicium Betoriue urbis episcopum, qui metropolis ?? dinoscebatur, ipse ceteros fratres

? ab ... suae ... et : oz. 2. à 8/9 bene habemus conpettam : pr. zz. in Jitura 1 ; habemus bene conpettam (co/pertam 2) 2. 3 10 episcopus : Z/a 1. 2. 3c ; ozz. ab 11 praefuit : //a 1. 2 ; ptaeiuit 3 12 tales nostram 1a 13 ornatis fa 16 reginam, exp. n 2 17 conuetsare : Z/a 1 18 omnimodis ad ptosequere officium : omnimodis : : : : : quere officium 12 ; omnimodis ad : : : (eras.) obse uare ad tale officium 15 ; omnimodis (s exzr. eras. 2) ad pontificale officium 2. 3 19 arce metropolitani : //a 14 ; atchémetropolita 2 ; atchimetropolitani 3 20 almitatis Ja 24 nostti : Z/z 1; uestti 2. 3 28 esse confitmatus : Z/a 1a;

confitmati Ib ; esse consecratus 2. 3 29 explendum : 7/a 12 ; quod uobis iniungimus adZ. 1b ; hoc add. 2. à nulla : z/a 1 29 quem ueto : zersu ineunte eras. 1 quem uero indiculum manus : quod uero indi manus 2 ; quod ueto indicimus 3 31 subscripsit : k. sofa zarg. adscripta 1. 1591: C X2 ONVIBUDIES 37 jr. et: ida 1.2; 0m. 3 — 9 pracelegitut : eras. prae 1; eligitur 2.3 3 Bituricae 2. 3 4 mettopolitanus dignoscitur 3

35* Puetitiae suae /z cbaría praecedenti legitur. 35* Sacerdotalem 7b. dpxj, dignitas. Ducange. 37 I. e. zetropolitanus, sicut abud Greg. Tur.

36 I. e.

MGH 575

360

VITA SANCTI

DESIDERII,

r5

; conprouinciales ad consecrationem uenerabilis Desiderii inuitat. Factus itaque episcopus sub anno VIII. Dagoberti regis, temporibus piissimi Eracli imperatoris, qualem se demum

quantumque

praestiterit

non

est

nostrae

facultatis

euoluere. Prima enim illi ac praecipua cura fuit ?? Dei praero ceptis nihil praeterire, humilitate iactanciam superare, benignitate inuidiam subfundere. Deinde, ut nullam obsceni in se rumoris fabulam daret, nullam occasionem per quolibet modo perniciosis relinqueret, studuit summopere subuenire pauperibus, uisitare infirmos, consolare pusillanimes, gaz15 dere cum. gaudentibus, flere cum flentibus, omnibus se omnia facere, ut omnes faceret saluos. Erat enim caecorum baculus, esuriencium cybus, sicientium potus, miserorum salus, solamen lugencium; fraequenter in ore sacra leccio,

sepissima Christi erat inuocatio, fraequenter humi inherens et 20 flexo corpore, mens erecta ad Deum uiam qua spiritus tendebatur monstrabat. Rumusculus sane et gloriolas et palpantes adulatores quasi hostem fugiens, sola simplicla et pura contubernia delectabatur. Pauperibus uero et fratribus refrigeria sumptuum ita praeuidebat, ut nulli nihil 25 deesset. Si pusillanimem uidisset consolabatur; si in Dei amorem seruientem, quoortabatur ad studium. Cuius MGH locutio instar fonte purissimo dulcis manabat ac placida, 574 ipsumque genus eloqui eius pressum erat ac nitidum, adeo ut ei concionanti nihil pulchrius, nihil dulcius nihilque 15, 6 Vita Eligii II, 2. v/9 Sulp. Seu. Vita Martini c. 1o. 9/10 Hieron. ep. 6o, 1o. 14/15 [Rom. 12, 15] ; cf. 1. Cot. 9, 22. 15/24 Hieron. ep. 58, 6. 25/26 Hieron. ep. 22, 35. 29/28 Hieron. ep. 58, 1o.8. 29/30 Hieron. ep.

58, 9.

6 factus : tectus Ja

* Eradi( ?) poszea corr. Etacli 2 ; Heraclii 3

dei müe2, deo ministrum 3

97/8 demum :

8 facultatis : Za 2. 3 cuz Sulpicio ; facillitatis 7

9 primia 2, corr. illa 2 fuit : de add. 3 2. &c(pr. zz.) daret : //a 1b ; date 1a. 2.3

12 se rumotis : serum moris Za. pet : Z/a.1 (ubi pet eras), 2 ;

pto 3 13 relinquere 2. 3 14 consolare : i/a 1 16 faceret 1 corr. facere et pr. zu. in mg. suppl. ut omnes faceret 18 sacra : facta 3 19 saepissime 2. 3a. b (non àc) 20 dominum 3 cuz Hier. 20/21 tendebatur : i/a /a. 2 ; tende-

bat 1b. 3

21 Rumusculus : //a 1 ; Rumus(clos, i. e. Ramusculos, sed o e corr. 2 à

Rumigerulos clericos 3 sane et gloriolas : //a Hier. ; /ne : : : gloriosos ( ?) la ; sane et gloriosos (gl'ol' 2) 2. 3 ; necnon uaniloquos 15 23 delectabatur : amplectebatur 2, 3 24 sompnium 2. 3c (/n zzg. corr. sumptuum) prouidebat 3

ulli

1b

26

seruientem : feruentem

Hier.

quoofttabatut : i/a

1b;

quoartabatur 1a ; cohortabatur 2.3 2* fonte : (s ras.) purissimo 1 ; fontis putissima 2, 3 28 pressum : praesum 7a ; pni 2 ; purum 4 ; subpressum JP ac: ad 2, corr.

29 ei concionanti : 7/a 1. 2 ; eo concionante 3

38 Cf. Vita Honorati rel. auct. Hilario 6, 28 (Migne L, 1264) : purimatetceufa concordiae fuit et praecipuus labor.

VITA 30

SANCTI

Latinius crederetur ;ita

DESIDERII,

enim

15-16

361

in singulis uirtutibus eminebat

quasi ceteras non haberet. Sic se praeparabat quasi quotidie moriturum; sic nempe uiuebat, ut non eum ab oracione somnus, n on saturitas a lectione reuocaret. Quis umquam de eo, quod displiceret, audiuit? Quis audiens credidit ? in opere prumptior, in oratione 55 Quis eum in fide firmior, paratior, in caritate ardencior potuit inueniri? 16. Ab ipso quippe exordio episcopatu suo initia extruendae immoque recuperandae moeniae?? studium dedit, ubi instantissime desudans pene sine intermissione dies in opere continuabat. Ob hoc uel maxime semper aliquid operis facere ?,, ut quotiens inimicus pulsaret, numquam ab opere vA studebat inueniret ociosum, sciens scriptum esse, quod océositas imimica, esí animae, et apostoli esse praeceptum, quod qui non operatur, non manducet ; nouerat et alibi * esse scriptum : In desideriis est omnis otiosus, uagatur enim jerniciosis cogiIO tacionibus. Vnde ipse agebat : 'Apostoli manibus propriis laborabant, ne quem grauarent, sed magis haberent, unde aliis

refrigerium tribuere possin t'. Porro industria sua edificauit et prope matrem aecclesiam domus geminas ?, utrasque duplas arcubus libratas, fenestris obliquas, scalis contiguas, positione I5

seiunctas, conpendio congruas, socias oratoriis, ornatas antis 30/31 Hieron. ep. 6o, ro. 33/34 Hieron. ep. 127, 3.

31/32 Vita Eligii I, 38. 35/36 Vita Eligii II, 9.

32/33 Hieron. ep. 45, 3.

16, 6/7 Reg. Benedicti c. 48. 7/8 cf. 2. 'Thess. 5, 10. Hieron. ep. 125, 11. 10/12 Hieron. ep. 125, 11.

30 Latinius : //a Hier. ; latinis 12 ; letius Zb ; iocundius 2.3

9/10 cf. Prou. 13, 4 ;

81 se praeparaba :t

l(nras.) ; praeparabat se 2. à 33 a lectione satutitas 3 reuocate 1a qui la 38 eum : eo 2. 8 36 paratior : p : tiot 2 zz. rec. corr. potiot, e£ sic 3 caritate : ia 2 cum Vita Eligii ; charitate 3 ; utilitate 1. 16, 1 episcopatu suo : //a 1 ; episcopatus sui 2.3 initia : mi/cia 2 1/2 extruende immoque recuperando inenie 2 ; ex(s)truenda animoque recuperando menie (menia Ja ; omne superscr. 3D) 3a. b (non 3c) 8 pene : p one 2 ; ponere 2 Dinimicus : eum add. 2. à $8 nouerat et alibi : etinuenitalibi 2. 3 9 desidetus la perniciosis : perniciosus 1, corr. ; quisque add. 2. 3 10 unde : imde 2 ipse agebat : ipsi etiam 2. 3 11 ne quem : 7/2 2. 3 ; ne aliquem zz Jizura 1b aliis : pr. zz. add. 1 ; om. 2. à 12 refrigerii Ja possit 2 13 domus geminus /2 ; domos geminas 15. 2. 3.— duplas arcubus : duplas artublus ( ?) 1a ; duplas artibus 2 ; duplis arcubus 3 14 obliques 1a ; obliqs 2 14/15 positione seiunctas : /z serips. ; positiones et (ras. s et) iunctas 1 ; possetiones et junctas 2 ; possessiones coniunctas à 15 conpendio : que ag4. 1b socias : iia la. 2. 8 ; sociatas 1b

oratoris la

ornatos

[a

39 Cf. Vita II Desiderii Vienn., c. 7 ($5. rer. Mer. III, p. 640) : suae meniae ciuitatis recuperandi. ——40 Hieron. ep. 125, 11 : Facito aliquid opetis, ut te sempet diabolus inueniat occupatum. — 41 Ep. Hieronymi 125, Y1 ; ef. Prou. 13, 4, iuxta LXX. 42 I. e. palatium episcopale, cuius partes adbuc supersunt officialatum et magnum arcbidiaconatum comprebendentes 5 «f. Lacoste 1. 1. I, p. 220.

362

VITA SANCTI

DESIDERII,

16

quadrisque munitas, mirae magnitudinis miraeque dispositionis conpactas, quas supra ripam Oltis *? fluuii extruens, praecipuum adque eximium post futuris conpendium praeparauit. Aedificauit etiam ultra amnis ripam 1n aspectu prae20 dictarum aedium basilicam forniae conuenientissimae combtam, eo scilicet in loco quo germanus eius Rusticus condam fuerat interemptus, quam mirabiliter perficiens in honorem beati Petri ^* apostolorum principis dedicauit ; terrae quoque reditos et nonnulla ex suis facultatibus eidem indulsit. Aliam 25 uero qui extra castri municionem, in ualle qua Vilariago uel Spernio tenditur, edificauit basilicam in honorem sancti martyris Iuliani ^ fundatam, quam cum terrae cumpendiis 46 monasterio suo dedit. Edificauit etiam aut procul a maiore aecclesia sub interuallo trium domiciliorum eligans oraculum ^ 3o miro opere miraque uolutione prostratum 48, quo loco Deum mens desideransitaingrediens refouetur, acsipartem paradysi se occupasse gratuletur; qui locus tam

sua uis

tamque

iocundus existet, ut etiam nolens in contemplatione aerbctus illic orare cogatur. Non ibi cenus horrorem, non uentus frigo5; rem, non gelux infert rigorem, non calor angustiam, non soli-

30/33 Vita Eligii I, 16.

16/17 miraeque dispositionis : //a 1a. 2. 3 ; miraque dispositione 1p 1? super 2. 3 18 praecipuum : que a4. 3 19 amns pr. zz. 2 aspectu : Z/a codd.

20 forma, ras. Jineola 2 ; forma 3 conuentissimae 7 21 eo : ozz. 2. 3 22 petficens 1a honote 2 23 principi la 24 teditos : //a 1; reditus 2

dulsit 1a 25 qui : 7/za 1 ; qu(a)e 2. 3 extra : tta 1a castri : ozz. 2. à qua :7/2 la. 3 ; qu(a)e 1b. 2 Vilatiago : /a 2. 3 ; Inlariago 7 26 Spino 2.8 tenditur : z iura 1 hono 2 21 cum tettr(a)e cumpendiis (compen-

diis 3) Za. 2. 3 ; cum tertis et cum apendiciis 7b

28 aut : //a 1 ; au : zz. fere

aequali corr. alia 2 ; aliquando 3« ; aliquanto 3b. c 29 domicilia : :ü 7 30 consttatum 2. 3 deum : dum 2. 3 31 desiderantes (te ras.) 1 ; desidetantis 2. à ; segnis anizius Vita Eligii 32 suaü pr. zz. 2 33 existet : Z/a 1 ; existit 2. 3

34 cenus : 7/a 2. 9c ; coenum

ertorem 2 non : no 2

34/35 fragorem 2.3

3a. b ; : :::: s 1a ; obscenum tempus JP

35 gelus : //a 1a ; gelu 1p. 2. 3

fert.

43 Le Lot aff. Garumnae. — A4 Ecclesia $. Petri paroecialis arcbipresbyteratus Cadurc ad collationem episcopi pertinebat ; cf. *Pouillé du diocàse de Cabors^, ed. A. LLongnon (*CoZ. de documents inédits sur l'bist. de France! ,*Mélanges historiques), Parisiis 1877, Il, p. 54, n. 140). Nomen ei uulgo inditum est "las Orf£os', sed bodie nibil restat nisi fundamenta murorum ; cf. Lacoste l1. I, p. 221..— 45 S. Iuliani ecclesia, quae a. x1o6. de Gueina, a. 1272. de Buegna appellabatur, circa 2. kil. ab urbe Cadurca distabat uersus meridiem sita aique ad capitulum olim spectabat ; cf. Longnon I. I. B. 159. Hodie non reperiuntur nisi ruinae ; cf. Lacoste l. 1. I, p. 221. — 46 'letrae teditus Supra. — 47 "Aedes sacra, in qua oratur. Ducange. 48 I. q. instratum, constratum 5 cf. Forc.

MGH 5175

VITA SANCTI

40

v

IO

DESIDERII,

16-17

363

tudo acidiam, non inquietudo gignit molestiam. Et hanc nihilhominus larem in honorem beati confessoris Martini 4? uoluit consecrari. Multa etiam sub aliis compendiisquae matris aecclesiae, tam in participibus quam disportoriis * praesulibus thesauribus, tegmine superuoluto secuturis post fratribus praeparare studuit. 17. Praeter ciuitatis autem opera castella *! quoque Cadurcum, qui antea nudus pene ac exiguus uidebatur, copioso opere conspicandaque municione ampliauit, erexit ac firmauit. Quem sagaciter extruens multoque inibi labore desudans, aecclesias, domos, portas, turres murorum ambitu ac quadratorum lapidum conpactione muniuit firmumque hac solidum ad posteros peruenire decreuit. Iam uero in altaris aecclesiaeque ministerio dici non potest quantum se fuderit quantaque fecerit; quam numerosa, quam pulchra quamque nitencia hodieque constare, melius puto intuencium oculos iudicare quam nostro sermone exponere. Quantus sit in calicibus decor, MGH ex distinctione gemmarum nec ipsos intuencium obtutos 516 facile diiudicare reor ; fulgent quidem gemmis auroque calices, praeminent turres ??, migant coronae, resplendent cande-

36 a : idiam Za ; acediam 3 ; accidiam 15. 2

hunc 3

31 larem : ;7/a 12. 2. 3 ;

ilarem 1b 38 consecrare 2.3 multam 1 sub aliis : Z/a 1a (sed pleraque eras.) 2. 3 ; etalia conspicua JP — 39 porticipibus 75 39/40 disportoriis praesulig bus thesautibus : dispottotis (dispettotiis 3) praesulibus thesautibus 2. 3 ; Scc

sr Dy

grua sunt 1b

Loowbesttm

Cy deca: ds

40 post : por 2

S51, ib amplioribus aedificiis cons

41 studuit : k. zo/a addita 1.

17, 1.C. XI (eorr. X) 2 ; numerum om. à autem : at (— autem) 2 ; Catutcae 3 1/2 castella quoque Cadurcum, qui antea nudus pene ac exiguus : //a 1a ; castellum quoque Caturcum, quod antea nudum pene ac exiguum 2. 3 ; castellorum quoque municipia Cadurcum, quibus antea nudus pene ac exiguus locus ille 17 3 conspicandaque : conspicanda qd' (— quod) 2 ; conspicanda quadam 3 4 quem : ila la ; que 1b ; quod 2.3 multoq(: inhibi pr. zz. in Jifura) 1 ; multoque ibi 2. à 6 hac : h pr. zz. superscr. 1 "V ad :ac ila — V/[8 aecclesiaeque : que oz. Ja. b (non 3c) 8 ministeria 3 quantam 2 se fudetit : 77a 1a. 2. 3 ; effuderit 1b 10 quae hodie 2. 3 constate : //a 1a. 2. à ; constent Jp 11 quae Ja 12.ex:in 2..3 obtutos : i/a 1 13 teos 1a 14 praeminent : 7/a 1. 2. 3c ; prominent 3g. b 14/15 candelabra resplendent 2. 3

49 Locum, ubi 5$. Martini oratorium olim situm erat, equilia episcobalia bodie occupant, sed prope ipsa Martinus adhue adoratur occasione processionum; ef. lacoste l1. IL, p. 221. 50 "Thesauri communes ecclesiae maloris a. *dispositoriis? praesulum distingui uidentur, si Jocum obscurum recte interpretatus sum. 51 Reliquiae turris cuiusdam adhue. superesse dicuntur ; ef. Lacoste l. l. 1, p. 222. 42 Vasa in turrium figuram formata, in quibus Christi corpus. asseruabatur. Ducange. Cf. Duchesne, "Origines du culte chrétien"

p. 196.

VITA SANCTI

364

DESIDERII,

17-18

1; labra, nitet pumorum 5? rotunditas, fulgit recentarii * colique 5? uarietas nec desunt patenae sacris propositionis panibus praeparatae, adsunt et stantarin 5 magnis cereorum corporibus abtati. His omnibus crux alma ut preciosissima, uaria simul et candida, arcubus adpensa sanctisque superiecta ful-

20 get. Haec sunt opera Desiderii, haec munilia eius sponsae, hoc studium pontificis nostri, hoc emolumentum pastoris aegregii ; in his uel maxime elaborauit, in his sedule studium inpendit, quod dum

parauit, Deo quidem honorem,

sanctis

autem uenerationem et sibi prouidit mercedem perhennem. 18. Sub cuius quoque tempore res accedit non mediocriter stupenda. Siquidem nonnulla ita in hoc saeculo occulto Dei iudicio aguntur, ut humanae inuestigacioni abdita omnino habeantur magisque terrorem incutiant agnita, quam inqui; Sicionem ingerant experta. Vnde et res quam narro stuporis pariter ? et admiracionis plena esse constat, quia hanc, ut dixi, occulta

Dei iudicia

secreto

consilio

eius obumbrant.

Itaque die quadam, dum uir beatus in unam ex aedibus tquas super ipsam amnis ripam extruxerat cumsederet, uox subito 1o ex fluuio emissa sonuit dicens : 'Hora uenit, homo non uenit ;

hora uenit, homo non uenit'. Ad quas —

mirum ! —

uoces MGH

cuncti audientes adtoniti diuersa, ut in talibus solet, opina-

15 nite : t 7 (2/7. n ras.) fulgit : //a 1 ; fulget re//. 15/16 recentarii colique : ifarecte 2 ; recentatiicoelique 8 ; t: :: ::::: : :1:q,1 ;autietargenti colorum (colo 9|) 1b zzanifesta interpolatione 16 propositi in panibus 2 17 praepatati (2) 1a statarii à magnis : magis Ja ; ozz. 2. 3 18 his : pre his 7b ut: iia serips. ; aut 1a ; ac 1b. 2. à

18/19 uaria simul et candida : //a 2. 3 ; uario

simul et candido opere IP 19 arcubus adpensa sanctisque superiecta : a : : : Diiiidpiiiiiiiiiq:iiiis:petiecta la; /preciosissimarum gemmarum scientia artificum fabricata coronis / superiecta Jb — 19/20 fulgent 1 corr. fulget e£ sic 2 ; fulgetris à

20 munilia eius : ita 7 ; moni/liari

2 ; monilia illius 3

22 uel : z/a 1. 2 uel ... in his : ozz. à per bomoiotel. alf. his : is 1 sedulum 2. 8 23 deo : //a 1. 2 ; domino 3 24 prouidere 2 perhennem : zo/az; K. add. 1. 18, 4 C. XII 2, vorr.; X. 3b. c eius 2. 3 accedit : 7/a 1 3 abdito Ia 4 incutiant : //a 12 ; nutiat 2 ; iniiciant Ja (mom 3b. c) 5 ingerunt expertà la 6 consta : t 1 (2/7. n ras.) ? secteto consilio : 7/a Ib ; secteta consilio la ; se-

creta 3

eius : //a 2.

i/a 1 ; quam 2. 3 uoces : 077. à

35; [:::::

la; actenus

Ib

8 sedibus 7a

10ex:e3 11 hora ... non uenit : ozz. 2. 3 12/13 opinabatut 1a

quas :

quam 3

83 Poma aurea inter zinisteria et ornamenta sacra enumerantur ab Hariulfo ; cf. Duange b. u. 54 Recentarium e uasis ministeriisque sacris erat, ad uinum recipiendum aprum, quod recentatum appellabatur ; cf. Ducange b. u., Lacoste 1, 10227. 85 Colum (Germ.

*sieb") iteza ministeriis sacris adnumeratur ; cf. Ducange b. u., Lacoste I. I. 46 Candelabrum maius, quod per se stat. Ducange. 97 In margine superiore fol. 12. z. s. XV. baec adnotauit ad c. 16. sbectantia, quae a glutinatore ex parte abscisa exseripsit R. Pou-

pardin : ... interfectus ... Rusticus inesse ... ut qualibet ebdomada esset ibi alienius. ciuis aut alterius extranei submersio. Et ad placandam iram Dei tespectu cessationis

577

VITA SANCTI bantur

DESIDERH,

portenta ; uenerabilis: autem

18-19

Desiderius,

365 cum

esset

altioris ingenii, cauta et peruigili consideratione causam pro15 tinus animaduertit, iussitque ilico famulus concito ad amnis traiectum pergere hac sollicite circumspicere, sicubi quempiam transmeare uolentem uiderent; hunc praecepit nullatenus fluuium permitterent intrare, priusquam ad se cognoscendae rei causa perducerent, uolens scilicet probare, ad quod exitum 20 uox emissa perduceret. Perrexerunt itaque ministri et curiose ripam fluminis contuentes uident eminus quendam aequum uehementer stimulantem currere adque ad amnis traiectum pernici cursu festinare. 19. Ouem percunctantes, uel cuius esset, uel quam ob causam curreret, audiunt ab ipsum Maurini ?? comitis se esse adque ad ipsum festinanter pergere sibi esse iussum. Cumque mox responsione impleta fluuio praecipitanter uellit intrare, ab ipsis ad episcopum ducitur. Percunctatus autem ab A tentus episcopo, quae esset causa cursus ipsius, respondit : 'Ancilla,' inquid, *uestra Placedina ad filium uestrum Maurinum litteras me perferre mandauit ; huius rei gratia festinanter uado'. Ad quem episcopus : 'Sustine paulisper, fili, quousque litterae 1o scribantur; ego ei epistolam dirigere uolo, nunc iam ibis'. Dum ista dicuntur, ille adhuc ad amnem anhelans nec exerere

15 animauertit 1a famulus : //a 1 ; famulis 2. 3 1* hunc praecepit : //a 1; de quo ptaecepit ut 2. 3 19 causa 1 19/20 uolens ... perduceret : zz. fere aequali (1 x) atramento alio in inf. marg. suppl. 1 ; baec om. 2. à 20 perducere :t 1 (n ras.) erexetunt, sed e in p corr. 2 extutiose (t Zpeer/a) 1a ; et cotiose pr. z. 2 21 uidens Ja quendam : 7a 2. 3 ; quen(dam hominem szperser.) in rasura minore 1b 23 pernisioso 2 ; pernicioso 3 festinare : k. nozaz add. 1. 19, 1 C. XIII corr. XII. 2, ez sic 3b. c

quem : qui 2. à percunctantes : quis add. Ib 2 ipsum : //a 1 ; ipso 2 ; eo à Mautinii 3e. c (son 3b) 4 mox : ifa 2. à ; uox 1a ; uix 1b fluuium 2. 3 petcipitanter 2 uellit : za 1; uellet 2

4 Placedina : //a 1 x ; Placid : 1a ; Placida 2. 3

(non 3b)

8 me : mihi 7p

ferre 2 pr. z. corr. petferte

iam ibis : tunc iam ibis corr. 2 ; nam iambus 1a

11 isti Za

Mautinium

10 ei : oz. à

3a. c

nunc

nec exetere : nec

illius maledictionis fecit beatus Desiderius in honotem sancte Crucis et in signum illius quattuof basilicas circuentes ciuitatem totam. Prima caput ftepresentans benedicte Crucis fuit extra barram prope ripatiam, in manu sinistra, in honore sancte Crucis, alio nomine sancti Marii. Alia basilica fuit representans finem crucis dicta sancti Iuliani. Alie due representantes brachia crucis fuerunt basilica sancti Petri, contigua domui Predicatorum, in loco ubi fuit frater eius interfectus. Alia uero fuit basilica sancti Martini, quam sub nomine sancte Quicterie ciue[s] nunc 54 ;Apud Cariatonem et Maurinum comitem dies dictus erat, qui postea nominant. dilatus est, unde Constantius /Albigensis et Dado Rothomagensis episcopi ad Desiderium litteras dederunt (II, 4, ed. MG. Ep. III, p. 205).

Ij

SANCTI

VITA

366

DESIDERII,

19

ualens, subito robore mixtumquae pallore perfusus, caepit anxiare ac uehementer satagere. Quem episcopus cernens nimis anxie palpitare, festinanter ualde uinum adferre mandauit, quo scilicet anxio occurrere possit. Allato ergo uino, nullatenus homo ori suo adplicari permisit, sed longe eum repellens, guttam aquae clamare caepit ; cumque aqua fuisset allata, ualde inhianter ciato praeripiens glutiuit, et cum ipso, ut ita dixerim, austo, uideris quo Dei iudicio, in terra decidens,

20

spiritum exalauit, mortemque subito praeuentum obriguit. Ex quo facto cuncti uidentes nimio timore perculsi, causam mortis huius satis mirabantur adtoniti. Desiderius autem occulto Dei iudicio glorificans adque ex huius internicione MGH matheriam sermones adsumens, multa salubria multaque 578

25 terrifica

350

praesentibus

concionatus

est,

adserens

manifeste,

quam essent metuenda Dei iudicia, quamque inconprehensibilia eius consilia, proponens quoque huius uiri internicionem, quem quamuis summo ipsi quonato subtilique studio aquae periculo eximere temptauerint, nullatenus tamen propagito mortis termino subtrahere potuit. Hinc agebunt : unusquisque sollicitus semper suspectusquae sub oculis Dei debes conuer-

sare, dum quae illum mortis sentencia praeueniat, nullatenus

uales praeuidere ; qua de re necesse est, ut tantum quisque sit semper paratus, quantum de repentini casus euentum

exte Ia ; nec quicquam ex(pecta 77 ///ura)te 1b ; nec exetere se 2 ; nec exercere se 3

12 uolens 1b 12/13 robore mixtumquae pallore perfusus, caepit anxiate : //a seribs. ; robore mixtumquae palpebrae perfusus, caepit anxiare Ja ; rubore perfusus mixtum aquae poscere (possere 2) coepit, anxie 2. 4 ; rubore mixtus atque palpebris perfusus, caepit anxiare IP 13 satagete : //a 1. 2. 3 ; se agitare Ib que 1a 14 uinum : seruis suis a4. 2. 3 15 quo scilicet anxio : 77a Ib ; quos scilicet anxios Ja. 2. 3 occurrere possit : currere praecepit 2. 3 ; za/im succurrere possit etgo :7/2 1. 2; igitur 3. — 16 adplicati : //a 1 ; applicati 2 ; applicare 3 eum : ozz. à 18 ciatum 2 ; cyathum 8 deglutiuit 3 18/19 ipso ... austo : //2 1 ; ipso ... hausta 2 ; ipsa ... hausta 3 19 uideris quo : 7/z 1b ; uiderit quo Za ; statim occulto 2. 3

2:9.

21 percussi 2. 3

20 morteque subito praeuentus

JP.

23 occulto dei iudicio : //a 1 ; occultum dei iudicium

rel].

inter : nicione 7 ; interinitione 2 ; interemptione 3

2. 3

debes : //a 1a ; debet 2. 3 ; debeat 1 p

24 semones : 7/a 1

25 terribilia 3 25/26 quam ... inconptehensibilia : quia multum essent metuenda dei iudicia cunctaque incomprehensibilia 2; quod multum essent metuenda cunctaque incomptehensibilia 3 29 interemptionem 2. 3 28quod3 . summo ipsi quonato : //z Ja ; summo ipsi conatu 2. 3 ; summopere conatu 1b subtilique : que pr. zz. supp/. 2 29 eximere temptauerint : //a 2. 3 ; (ad in /itura 1b) imere tempta(uerit 77 Jizura 1b) 1 30 potuerint 2. 3 agebunt : i/a la; aiebat IP ; agat 2. 3 unusquisque : quam a4. 1b 31 semper : que aZZ. 1p suspectusquae : que eras. 1 ; suspectus q 2; suspectus quasi 3 domini 31/32 conuetsarte : Z/a 1

32

dum quae illum : //a 4 ; dumque illum Za 2 ; dum quemlibet 15 33 uales : //a scrips. ; ual(eat in /iura 1b) 1 ; ualet 2. à 34 causas la euentum : Z/a la; euentu Jp. 2. 3

VITA SANCTI

DESIDERII,

19-20

367

35 constat esse incertus. Sed de his satis sit dictum, nunc interim

ad ea, unde digressi sumus, redeamus. 20. Desiderius itaque praeter alia magnifica opera edificauit monasterium 5? sub ipso Cadurcae municipio, in cunctis aeditibus eximium, septingentos circiter et quinquaginta passus a praecipua pontificum sede distante, quem summo studio, miro

; ac singulari opere in domorum patratum,

uinearum

quoque

uel ecclesiarum extructione

et segetum

ac pomerii 9" ad-

gectionem circumscripsit. Monachos etiam copioso numero adgregauit, quibus post Vrsicinum uenerabilem uirum Daddiuum abbatem instituit. Ipse autem profluo se amore erga 1o ipsum cenobium dedit et omnia quae habent necessaria tam in utensilibus quam in speciebus affluentissime ministrauit. Sepulturam quoque sibi in éodem monasterio sub dextris lateris basilicae uolutionis praeparari iussit, ubi hodiequae in Dei nomine humatus quiescit. Sub ipso adhuc Cadurcae :; oppido aedificauit basilicam in honore sanctae Mariae 59! MGH semper uirginis, cuius operis persecutorem 9? Claudium abba- 579

38 constat : nos ad. Ib

de his : Z/a 2. 8 ; eis 1a ; de is 1b

36 unde : z/a

2. 8 ; oz. la ; que suppl. 1b disgressi 2 redeamus : k. so/azz add. 1. 20: 4 C XTETIS (corr. XI 2) Eras(—c fetta) Ve 2 STER Spe 2 municipio : ifa 2. 3 ; municipium 1 in cunctis :7/2 2. 3 ;1: :: : : tis Ja ; cetetis Zz Jizura Ib 4 distante :7/a 2. 3 ; distentante 1a ; distans 1b que Za ; quod 47. 2. à 6 et : ifa 1.2; ac à pometii : Z/a serips. ; po : : : : : la ; pontetii 2 ; pontii 3 ; pa-

tietum 1b 6/? adgectionem : Z/z 1 ; adiectionem 2. 3 4 citcumsctipsit : 7/a 2. 8 ; circumsüpsit ( ?) Ja ; citcumsepsit Jb 8 Vrsicinem Za ; Vtsiicinum, a//erH" i expunct. 2 uirum : unum 2 8/9 Dadclulum 2 ; Dadalenum 3e. 5 ; Dadelutum 3e 9 profuso Ib amotte( ?) 1 corr. amote etgo Ja 10 (e 2n Jis Eg wed

habent : h : : ent Z2 ; habebat 2. 3 ; essent 7b

11 utensi-

bilis Z, corr. in : aliis ad. 1b specibus 1 a : fluentissime, 1 (pr. e ras.) ministrauit : 7/a 1. 2 ; ministraret 3 12 quoque : 7/a 1a. 2. 3 ; ueto Ib dextris : s eras. 1. 2 ; dextri 2

2 2.

2.

13 uolutionis : 7a 12 ; uolutione 1b. 2. 3

: hodie quoque 1b ; quae ozz. da. b (non 3c) 16 opetis persecutorem

15 basilicam : ozz.

: op : :S ps : : : : : : é Za ; operis prosecutorem

3; opus perficiendum 12

59 Desiderius cum. qmonasterium construere coepisset. basilicamque ibi iam perfecisset, ad eam dedicandam eum alios episcopos fum Paulum. Virdunensem amicum inuitauit (Ep. I, 11), ufque quod *nuper in bonorem sancti A gn anti! aedificauerat monasterio beneficiis subueniretur, Lupo abbate utebatur, quem per Grimoaldum maiorem domus (ex a. 643) Sigiberto regi (1 656) praesentari uoluit (Ep. I, 2). Postea monasterium ipsius conditoris nomen assumpsit Saint-Géry ; ef. S. rer. Merouing. IV, p. 550. 60 Pomerium est Jocus, ubi poma nascuntur ; cf. Ducange b. u. 61 Basilica uulgo appellabatur INotreDare de la Daurade, bodie pars ueteris tribunalis in uico sita, qui nomen *Petites Boucberies? fart;ef. Lacoste l. 1. I, p. 222. /Aedes nonnullae nomen seruauerunt ;cf. Iongnon I. 1. p. 158. 62 I.q. prosecutor, sicut prosecutio e£ persecutio promiscue adlibebantur ; Forgulae ed. K. Zeumerp. 7110.

368

20

25

VITA SANCTI

DESIDERII,

20-21

tem 9? constituit, ibique abbatiam gerere permisit. Alias etiam complures et in Cadurco territorio et in Albiense oppido, tam infra municipiis quam infra urbanis uel aecclesiae Cadurcinae praediis, ecclesiarum conpages extruxit, quae per singula narrare non sufficimus, ex quibus hodiequae pars maxima regionis adhuc decorata consistit. Sed cum exteriori constructione praecipuum ei studium fuit animarum pariter culmina erigere, bonum quidem esse dicens domum Christo extruere, marmoribus uestire, pigmentis lucubrare, auro gemmisque obumbrare, lacunaria ornare, pauimenta conponere, sed multo

melius animas caelesti sponso dignas praeparare, quia uerum Christi templum anima credenda

est.

21. Sane uitae suae moderamina ita temperauit in uictu, in uestitu, in domo, in comitatu, ut nec nimium superflua nec

multum essent abiecta. Siquidem omnes ypocrises et finctiones abiciens, mediam semper discretionem tenebat : non diuitiis tumens, non contrahebatur paupertate et leta et tristia aeque contenebat, melius dicens humilitatem in corde

20, 27/28 Hieron. ep. 58, 7. 21, 4/11 Hieron. ep. 52, 15.

1? abbatiam gerere : //a 1a. 3 ; abbaciam ingerere 2 ; eum abbatis officium agete 1b alius 1a eticiam pr. z;. 2 18 complures : 7/a 2. 3; : : plutes 1a; quamplures 1b Albiense : //a 1a ; Albiensi(2. 3) 19 municipiis ... utbanis : ila 1 ; municipias ... urbanas 2. 3 uel : in adZ. 2. 3 20 conpages : 7a 2. 3 ; COp:g:Ss l2; cOpetenter Jb — extruxit : //a 1. 2 ; coepit extruere 3 — 21 hodiequae : hodiequ : : Za ; hodieque 2. 2 ; hodie quidem 17 22 adhuc : oz. 2. 3 consistit :itzz.a/.inlifgra1 ^ 22/23sed cum extetioti constructione :7/2 2.3 ; $:d :::::::::::: cons :/:::::::61a ;sed quandoquidem in exterioribus aedificiis construendis Z5 —23 praecipuum ei studium fuit : //a 2. 3 ; praecipuum e:s::d:um

fuit Zz ; tale ei studium fuetit ze/ tamen sibi studium fuerit 1b)

25/26 extruere marmoribus, uestire pigmentis, lugubrare auro, inferpungit 2 25 marmotibus : i/z re//. ; mo : : batibus Ja — pigmentis : i/z 2. 3 ; pig : : tis 1a ; pingendo /5 ^ lucubrate : //a 3 ; lugubrate 2 ; (e in itura 1b) luc(ub in Jitura 1b) t(at Zn rasura zinore 1b)e 1 26 obumbrare ://2 2. 3 ; ob:b : : : : 1a ; locupletare

1b 28 anima credenda est : anima esse credenda est 2. 2; animac ::d ::d :; e? add. k. 1a ; animam cuiusque fidelis christiani credendum esse dicebat IP. 21, 1 C. XV, sed numerus eras. 2 ; XIIII. 3b. c 9 omnes ypoctises : //a 1a ;

omnes ipocrisis 2; omnes hypoctisis 3; omnem ypoctisin IP

et : oz. 2. à

finctiones : 7/a 1.2 ; fictiones 3 4 discretionis uirtutem Jb B conttahebatur : i/2 2. 3; ::: ahebatut 1a; tristabatur Ib tristicia la e? pr. z. 2

6 aeque : adque (P) la

contenebat : contemnit Hier.

63 Claudius abbas, quem €Modoaldo episcopo Treuerico Desiderius commendauit (Ep. 1,7), e senioribus clericis erat, basilicae abbatiam gerens neque monasterii ; cf. E.. Vacandard, *Revue des questions bistor 69, b. 24.

VITA SANCTI portare quam in corpore quales Dominus IO

DESIDERII,

21

369

praeferre.Scie bat procul dubio,

querat ornatus, prudenciam

scilicet,

iusti-

ciam, temperanciam, fortitudinem et castitatem : 'Nihil', agebat, 'his uirtutibus clarius, nihil hoc monile preciosius,

nihil hac gemmarum uarietate distinctius. Clerus sane et omne eius contubernium in publico episcopum, domi patrem habebant. Sic enim, ut diximus*!, omnis simul a maiore usque ad minimum praeuidebat, ut nihil nulli deesset. Grauitemperabat. Sermo eius ad I$ tatem morum hilaritate uultus omne erat conuiuium de scripturis aliquid proponere, salubria libenter audire proponentibus wuerecunde respondere, utilia suscipere, rectà praeferre, praua re futare, callide MGH tamen acuteque dispotantes magis blande docere quam uio- 580 20 lenter conuincere et ingenuó pudore qui ornabat aetatem, quid cuius esset, simpliciter honesteque confiteri. Diuina qui ppe praecepta sollicite scrutans, celestia oracula sepius procunctans, disce b at quod docerit sanam doctrinam, summopere studens, ne sermones eius uel in modico opera. Recordabatur semper, quod 25 contraria confunderent beatus Petrus sacerdotibus praecipiat, dicens : Pasce ewm qua àn uobis est gregem Domini spontanee secundum Deum, neque ut dominantes 1n. clero, set formae facti gregi et ex animo, ut eum apparuerit princeps pastorum percipiatis wmarcescibi30 lem gloriae coronam.

12/13 Hieron. ep. 6o, 1o. 26/30 1. Petr. 5, 2-4.

* proferre à 1b

14/21 Hieron. ep. 6o, 1o.

9 temperanciam : 7a 1a ; oz. 2. à

21/25 Hieron. ep. 52, 7.

fortitudinem temperanciam

10 agebat ://2 2 ; ag : : : la ; aiebat 3 ; inquiens Ip

babent 2. à populus 15

hoc :superscr. 1b ;

precium la, columma exeunte 11 sanus (?) Ja ; sane e£ ad. et 13 ut diximus : ozz. 4 omnis : om :s, 1 (1 ras.) ; omnes 2. à

simul : ozz. 2. à ad : zn iura 1b

14 prouidebat 3 15 hilaritatem 2 tempertabas 1a 16 omne : suum aZ. 1b 18 praeferrere 1 corr. praeferre

19 tamen : 7/a 1a ; enim re//. disportantes Ía. 2 ; discordantes 3 ; disputantes 1b 20 ingenuo pudote : //a 2. 3 ; ingenuo (vorr. ingenii) pudorem 1 21

quid : uel a2. 1b eius essent à 23 procunctans discebat : i/a la ; petcunctans dicebat 2. 3 ; pcunctanbat discens Jb — doceret 2. 3. 24 summo petstudiens 1a 26 praecipit 2. 3 24 domini gregem 2 domini : non coacte sed add. 1b ; prouidentes non coacte sed a4. Tag. spon(tanei pr. zz. in zzg. suppl.) 2 ; spon 3b secundum : seculum 2 27/28 (spon)taneae ... formae : om. àb 28 cleto set : cletos/ et 1a ; cletis sed Vz/g. — forma 2. 3a. c cum Vulg. z

XE

à

rad

in

mu

29 petcipias 2 pr. zz. corr. petcipiatis 29/30 inmatcescibile Za ; ^matcescibilem 2 ; immatcessibilem 3 30 gloriae : ozz. à cotonam : metita (suiP)s dicens prae(c?)lerius k. add., sed eras. 1.

64 Supra c. 15, J. 24. 2$

L. S, (cxvir)

370

VITA SANCTI DESIDERII, 22-23

22. Cum exterioris autem curis templo semper inseruiens, erat sollicitus, si nitore

w^

altare

aptatum,

esset

si parietes

absque puluere, si pauimenta essent sine sorde, si custus sollicitus, sicantor paratus, si aedituus esset, si uasa nitentia clara, si sacrarium mundum, si lucernae

accensae, si lampadae digne aptatae, si uasa dominica munda, cerimonias

si altaris uelamina honesta, et in omnes

strenua

sollicitudo disposita, quique dum sedule insersemper illi uit templo, merito ipse templum efficiatur Dei. 23. Null u s 55 quidem eo tempore in urbe Cadurca propositum monachi neque habitum religionis aut regulae cenobialis iter intrauerat : secta Columbani procul aberant, instituta Benedicti longe distabant ; ignominiosum, ut putabatur, monachospernebant. Desiderii autem rum genus omnes omnino sub tempore haec secta Cadurchae intrauit, huius sub diae haec religio adolescere coepit. Nam et Mussiacense** cenobium * huius tempore a uiris laudabilibus Anseberto *? et Leutha- MGH 581

bh.

*) paulo ante regiis9? expensis iniciatum, adZ. re. 22, 2/6 Hieron. ep. 6o, 12.

7/8 Hieton. cp. 6o, 12.

25, 1/2 Hieron. ep. 127, 5.

4/5 Hieron. ep. 127, 5.

22,1 C. XVI. corr. XV. 2, e£ sic 8b. c

extetioribus 2 (ex superser.) à

2 eret

la nitore : //a 2. à ; nitorem 1 ; niteret Hier. aptatum : Z/a 2. à ; absque 7 3sine ://a 2. à ; oz. 1 4 sollicitus :7/a 3 ; solitus 7 ; sollitus 2 zz. a7. corr. sollici-

tus cantof ://a 2. 3; can :tet l(iras) ^ aedituus : bene zz. aJ. in zug. add. 2, babet à nitenda (?) corr. nitida 1 ; nitent(c)ia et (et ozz. 3b) 2. 3 6 lampades 2. 8 ? uel/anima 1 (ani ras.) $8 quicque 7 ; gicque 2 ; quisque 3 9 dei : k. nofaz add. 1. 25, 1 nullum 2. 3 ; nulla Hier. 2 itet : ozz. à 8 Columba(ni pos£ea add.) 2 aberrant 1 corr. abetat e£ sic 2. 3 instituta : Z/a 1. 2 ; beati add. 3 4/5 ignominiosum ... spernebant : ozz. 2. à 6 sub : ozz. 2. à Caturcae constanter DNE

*? Mussiacense : i/a la; Moysiacense

$8 tempore : i/a la ; tempotis re//.

4e; Marciliacense

2. 3

Leuthado : ;/a 1a. 2 ; Leutado 3 ; Leothadio

Ic

65 Hac de re recte dubitauit Mabillonius, Ann. ord. S. Benedicti I, 558. ^ 66 Locus, qui rectius Musciacus seribitur e ttomine gentilicio Mustius pendens (cf. d'Arbois de Jubatnville, *Recherches sur l'origine de la propriété foncióre' b. 286), bodie appellatur Moissac (dép. T'arn-et-Garonne) monasterioque celeberrimo nomen dedit, cuius magnificum quod superest aedificium a. xxoo. constructum est. Ei Marciliacense (bodie Marcillae, dép. Lot) gonasterium in codicibus 2. » fraude substitutum est, cuius primordia in aeuum Meromingieum referrentur, quod non commemoratur ante a. 960. conditumque traditur a Pibpino rege "Aquitaniae ; ef. Gallia christ. I, p. vyT!. — 67 Hac dolosa interbolatione origines Musciacenses ita adulteratae sunt, ut regiis monasteriis illud adnumerandum esset, atque postea Chlodouechus I. *brimus et principalis fundator! celebrabatur ; cf. I. Marion, *L'abbaye de Moissac! (*Bibl. de l'école des chartes! 1849, I, ser. III, p. 95). — 68 ZAnseberti primi Mutsciacensis abbatis in uetere Siluae-matoris Martyrologio zuentio fit bis uerbis : prid. Kal. Octob. Musciaco monasterio sancti Ansberti abbatis ; ef. Mabillon, /Ann. I, D. 358. Postea pro episcopo Rotbomagensi celeberrimo babitus est ; cf. Catalog. Paris. ed. BolJ. I, p. 145.

VITA SANCTI DESIDERII, 23:24 IO

371

do 8? iniciatum est. Et in ipso oppido sancti uiri monasterium his diebus exortum et alia conplura monasteria eius sub tempore sata creuerunt.

24. Frugum uero abundantia et uinearum ac segetum copia tanta in diebus eius succreuit, abundauit

I

IO

I5

et exuberauit,

ut

nec ante acto tempore nec post transacto similia nulla antiquitas meminerit adfuisse. Nam infra urbem nullus fere egens erat, nullus quod cupierat difficulter inueniebat nec ulla uictus aut uestimentorum indigentia inerat, sed omnia plena, omnia exuberantia affluebant ; uicinas quoque ciuitatis ex abundantia Cadurcorum alebantur nec inmerito, Dominus enim opera eius dirigebat. Ipse rerum cupiam multiplicabat, cuius Desiderius praecepta desiderabilia super aurum et lapides preciosos ducebat. Vere quod scriptum est implebat : Dolgentibus Deum omnia quooperantur in bonum ; non enim surda aure transierat quod Dominus in euangelio dicit : Querite primum regnum Dei el iusticiam eius et hec omnia adicientur uobis. Et quia studiosus auditor fuerat, nec solum auditor, sed etiam factor, ideo Do-

minus inuentum qui mereretur accipere gratiam largitatis suae non negauit, immo quod olim promiserat mirabiliter in eum adimpleuit. De talis autem per prophetam dicit : ConuerLHmini,

ai^

Dominus,

e£ widebiis,

quid

sw

dniey

24:89 CE ESapE TIS I. dOICC MPs MIT. 11/12 Rom. 8, 28. Matth. 6, 33. 15 cf. Iac. 1, 235. 18/20 Mal. 3, 18. —

dustum

13/14

9 iniciatum est ://2 2. 3 ;in : : : : ::est Ja ; competenter expletum est Je — ipso : quoque aZ. 1c oppido : ipsius a4Z. 1c 10 exorditum 2. 3 (ozz. et) conplura : quam plura 17 suo tempofte 3 11 creuerunt : k. mo/azz add. 1. 24, 1 C. XVII. corr. XVI. 2, e£ sic 3b. c abundantiam 1 ; habundancia 2 2 exubetauit : //a 1b ; exupetauit Ia. Ja. b ; exsupetauit 2. 3c 3 nulla : 7/72 2 ;

aulla (?) zz. a/. corr. nulla 7 ; ulla 3 4 ferre 1, corr. egenus 3a. b (nom 3k) plena :ia 1. 2 6 inerat : 077. à cupietat : //a 1. 2 ; cupiebat 3 5 nullud 2 (plea) ; plene 3 ? uicinae quoque ciuitatis (ciuitates 3) 2. 4 9 cuius : euius 2 ; eius d 11 uere : in eo agZ. 1b implebatur 1p deum : zzz 1. 2 ; dominum à 12 aure : a : ute 1 (i ras.) 13 dixit 2 15 fuetat : ab abscis. 1 18 talis : //a 1a ; 16/17 suae largitatis 3 16 inuento 2. 3 nec : non à talibus re//.

dicit : Z/a 1a. 2 ; dicitur 15. 3

69 *Leotadio abbati uelomni congregationi monasterii Moisiacensis, quod infra pago Caturcino

in bonore sancti Detri constructum esse uidetur? ,mense Maio a. 1. Theoderici regis, i. e. a. 679.

p. Chr.,uillas complures in pago l'olosano aliisque sitas INigexius uxorque Ermintrudis dono dederunt, id quod actum est "Moyssiaco monasterio publice ; cf. Pardessus, Dipl. II, p. 184.

372

VITA SANCTI DESIDERII, 24-25

20 el dniustum. el inler seruientem Deo el non seruientem ei. Hinc uero scriptum est : Oracio ?usti caelos jenetrat, et iterum :

2 I

Dedi ei timorem et timuit me et a facie nominis mei pauebat. Denique tanta eum rerum copia frugumque ubertas comitata est, ut cum die quadam unum ex colonis de uilla Rusticiago *? fortuitu interrogaret, quod uini anforas in dominico ?' tunc pro canone

30

2^

esset inlaturus,

rusticus

ille centum

et eo amplius

metras ?? se solum in decimo inlaturum respondit. Ex quo Desiderius ualde letatus nimiumque largitatem bonitatis Dei miratus, qui ita uberes fructus in diebus suis contulisset, maximas Deo laudes Christoque gratias retulit, coniciens, quid in maioribus, qui multa laborarent, diuina largicio conferret, quando in hoc tantillo et modico tam uberes fructus contulisset : "Tu ergo', inquit, 'pauperrime, mille anforas habes ? Cumque ille ita esse adfirmasset, Desiderius ei ipsas centum dimisit, quas in dominico inferre debuerat. Letatur et multum in Domino gratulat, qui tantam pauperibus largitatem in diebus eius concessit. 25. Habebat eo tempore dominus Iesus plures in Talliis nobiles

seruos

: Aruerno

Gallum ??, Betoricas

Sulpicium,

Ruteno Verum ?*, Agenno Salustium 75, Egolesina Ebarcium *$ 2i'cf Hcclo55 02.

22 Mal. 2, 5.

20 seruientem : 7/a codd. ei : ifa 1. 2 ; om. 3 binc : hin/ic 2 (exp. ic) 21 penetra :t / (n (?) ras.) 22 ei : in add. 3a. b (non 3c) paciebat 1a 25 fortuitu : Z/a 1 absque correctura ; om. 2. à dominico : 1 ras. c 26 esse la illatuturus 2 29 metta la decimo : dolio 2. 3 30 christoque : i/z la. 2. à ; et pro chtisto 1b coniens pr. zz. 1 33 pauperrine Za 34 itaque 2 35 dominico 4 ras. c z; /. 25 ; dolio 2. 3 l(ajetatus 2. 3 36 gratulatur 2 ; gra-

tulatus 3 tantum : //a 2. 3 ; tanta 1 34 e(ius zz. al. in litura) 2. 25, 1 C. XVIII. corr. XVII. 2, e£ sic 3 b. c plures dominus Iesus 2. 3 2 Bituricis 2. 3 Sulplicium 2 8 Ruteno : //a 1. 2 ; Rutena 3 Engolesine 2 ; Engolisma 3 Ebargchium 2 ; Ebargehenum 2 ; z. a/. superscr. Epatchium 3b 70 Fortasse Russae (comm. Castelnau-Montratier, dép. Lot) ; cf. Longnon I. [. DuEs2. 71 Scil. in thesaurum ecclesiae, — 72 I. q. metreta, amphora. — 73 Gallus episcopus "Aruernus cum zAngleberto Remensi de rebus quibusdam coram rege litigauit trans Ligerim sifis (Flod., Hist. Rem. II, 6), idemque procul dubio est, qui ad Desiderium litteras dedit (Ep. Il, 20), uf prouideret, ne pestilentia Proninciam depopulata latius grassaretur. 74 Verus episcopus sedem Rutenam primo Theudeberto rege tenebat, ad quem Bulgar comes Septimaniae inter a. 6xo—612. per ipsum litteras dedit (MG. III, p. 679), deinde sub dicionem Chlotbarii a. 6x3. redactus conciliis Parisiensi a. 614. et Clippiacensi a.. 626-7. jutererat ; cf. Concilia ed. Maassen p. 92.201. Desiderii adbuc illustris aulae regiae contubernalis patrocinio adeo usus est, ut ei nepotes suos commendare posset (Epp. IL, 19), cumque e£ ille ebiscopus creatus. esset bominibusque ipsius diaconus. Rutenus. iniuriaza intulisset,

Sulpicius episcopus Biturigus inter collegas auctoritatem suam interposuit (Ep. II, 5. 16 ; cf. $$. rer. Merou. IV, p. 365). — 75 Sallustio episcopo, quem "Agennensem esse credunt, Desiderius. epistulam I, x, scripsit, quomodo ab optimatibus et principibus in palatium reuersus. susceptus esset, inprimis a. Flanado, sine dubio maiore domus Burgundiae a. 642.

MGH 582

VITA SANCTI

DESIDERII,

25

373

Petrocorio Asterium ?, Nouiomo Elegium, Metis Arnulfum, 5 Luxouio

IO

15

Austasium ??, Metascone Deodox *?, Cadurcae

Desi-

derium. Cumque Desiderius inter diuina officia plerumque aedium aedificacione insisteret multique fragiles et inertes difücultatem operum ei obiecerunt, ille constanter libere agebat, adserens docti illud prouerbium, quod Wl sine magno wita labore dedit mortalibus. In aduersitatibus uero illius dicti recordabatur : Pai, inquid, necesse est. multa mortalem mala ; et illud : Aurum et argentum probat ignis, homines autem vustos temptacio tribulaciomis ; et illud : Fai, accedens ad seruilutem Dei, sta in temptacionem. Damna quoque rerum uultu leto portabat et omnia aduersa equanimiter tolerabat. Canebat iugiter orans : /» corde meo abscondi eloquia tua, ut non peccem

iibi;

et ilut

: Meditacio

cordis

mei

im conspectu

tuo

semper. Cuius ergo nunc utilitatem, industriam et sagacitiam MGH si 20

arbitror

a me dici posse, non sapiam. Dum enim stu-

dium eius in rebus quam plurimis considero, in memetipsum deficio ; dum utilitatem adtendo, pro ipsa sui quantitate uehementer obstupesco. Miror enim et supra modum stupeo tanta et talia per unum hominem potuisse fieri. Opinor quidem, quod

ab

India

usque

Britania,

a rigida Septentrionis

plaga.

25, 9/10 Hieron. ep. 58, 11, ex Horatii Sat. I, 9, 59. 11/12 Hieron. ep. 6o, 14, ex Naeuio. 12/13 cf. Eccli. 2, 5 ; 27, 6. 13/14 cf. Eccli. 2, 1. 16/1* Ps. 118, rr. 17/18 Ps. 18, 15. 19 Hieron. ep. 45, t. 24/25 Hieron. ep. 60, 4.

4 Petrogotico Austerium 2. 3 3

8 Luxo Austtasium

Jj

Elegium : i72 1. 2 ; Bligium 3 Mestacone Deodox

Arnulphum

2 ; Mestatone Deodotum

3

5/6 Desiderius Ja — ? edeium 2, exp. 24/7. e — aedificacione : i72 1 — ctinertes : et inester Ja ; 7 mestà 2 ; Jaec oz. à $8 operum : Jis scr. era? 1 ; opum obiecerunt : //a 1 ; obic/erunt zz. aJ. corr. obicerent 2 ; obiicerent 3

2. 3 8/9

libere agebat : oz. 2 9 doctis 2. 3 9/10 nihil sine magno uita labore dedit mortalibus : /7a 1a (sed laborare) ; nihil sine magno labore in hac uita dedit Deus (Deus dedit 3) mottalibus 2. 3 ; nihil in hac uita sine magno labore datur mortalibus 1b 11 mortalem multa 2. 3 12 illut 1 corr. illud ; illus 2 ; illius 3 13 temptationis 2, exp. is ;tentationes à tribulacionis : ozz. 2. 3 1? tuo : meo 2 18 ergo : Z7/a la. 2 ; ego Ib. 3b. c j om. 3a sagacitiam : z/a la (rf. supra c. 2, |. 1*) ; sagatiam 2. à ; sagacitatem Jc 20 metipsum Za 21 sui : om. 2. à quanta ate 1 22 supca 1, corr. 24 quod : oz. 2. à Britaniam 2 ; Britanniam 3 frigida 2. 3

76 Eparchius reclusus Eicoliszmensis, qui a. 581. obierat, Desiderii aequalibus adnumerari non potuit nisi a scriptore multo posteriore. 77 Praeterea ignotus. 78 EÓiam Eustasius abbas. Luxouiensis ante. Desiderium. episcopum. ordinatum: obiit, scilicet a. 629 ; «f. 55. rer. Merouing. IV, p. 129, tt. 4. 79 Deodatus episcopus Matisconensis actis conciliorum Parisiensis a. 614. e? Cabillonensis a. 639—654. subscripsit j cf.

Concilia ed. Maassen I, b. 191.213.

583.

25

SANCTI

VITA

374

DESIDERII,

25-26

usque ad feruores Adlantici oceani non fuisse uirum meliorem. Huius Desiderii nomen magnae insuper opinionis magnaeque

erat apud omnes reuerentiae, Dei insignis amator et pius pauperum subleuator. Cuius habitus, sermo, uultus et incessus disciplina uirtutum erat; uigil sensus nec uanis 30

cogitacionibus patens; celum. tur ad

26. Erat

ergo

corpus pariter animus que

Desiderius opere iustus, mente

caritate diffusus, in hospitalitate gus, in prosperis et in aduersis II

IO

tende

b a-

deuotus,

sollicitus, in elemosinis larcaelo semper intentus. Qui

praeter alia imitanda exempla silentium quoque studium in tantum semper sectatus est, ut in domo conuiuiis uix stridentia anhelantiaque uerba quis percipere possit, sciens scriptum, quod corrumpunt mores bonos confabulaciones pessimae, et quod zn multiloquio non deerit beccatum. Proinde hoc ualde mirandum, ut inter tanta hominum frequentia et tam condensa adsistentium caterua tanti possit silentium produrare, ut nemo in uoce prorumpere, nemo se in plauso auderet extollere, et hic timor non solum inter conuiuia, sed in omni loco

conuersationis eius permansit, adeo ut nullus episcoporum maiorem hunc amorem, nullus super eum maiorem aliquando 15 habuerit timorem. In ipsa autem conuiuii posicione tanta eligantia tantaque affluentia subpetebat, ut omnes superhabundarent, ut nulli nihil deesset, nulla querentium necessitudo,

nulla praeuenientium mussitacio subriperet. Cunctas in domos,

ubi habitare

uel discumbere

erat solitus, ita sollicite

28/29 Hieron. ep. 125, 9.

29/31 Hieron. ep. 125, 11.

26, 1/3 Vita Eligii I; 20. Prou. IO, I9.

5/6 Hieron. ep. 125, 12.

2&feruores :sinum 4

qt 15 Cori5533-

8

. Adlantici : 1 eorr. Aclantici ; Atlantici 2. 37.c ; Attlantici

Ja uirum : Za 2.3 ; oz. 1, ubi 2 litt. ras. 24 erat : i/a codd. 24/28 pauperum pius à 28 sermo : ozz. 2. à 29 incessis 7 30 tendebat 3. 26, 1 mente iustus, opere deuotus 3

2 pr. in :'om,. 2. 3

sollicitus : z/a

Vita Eligii ; solitus 1 (u£ c. 22, 7. 2) 4 silentium : um eras. 1 B quoque : 072. à sempet : in adZ; 2. 3 conuiuiis : 1 ras. $ 5/6 ridentia 3 6 posset 2. à * bonos motes 3 9 mirandum: i:'andum 2 adser. mi zg. pr. zz. 9/10 tanta hominum frequentia et tam condensa adsistentium caterua : tantam hominum frequenciam et tam condensam adsistentium cateruam 2 ; tantam hominum cateruam 4 (cef. oz.) 10 tantum 2. 3 perdutrare 2. 3 4i uocem 2. 3 protumpetit 2 ; prorumperet 3 12 in conuiuio 3 13 adeo : oz. 3

nullus (nullud 8)ut:2.. 3 15 posicione : possione 2 ; passione 3 15/16 tanta eligantia tantaque: //a 2. 3 ; tantaque tanta (zz. a/. del.) eligantia 7 17 nulli : 1 eras. n nihil : za codd. querentium: oz. à 18 peruenientium 2. Ja. b (non 3c) cunctas : 7/2 1; conuiuas 2. 3 18/19 domo 2. 3 19 solitus : Za 2. 3 ; sollicitus 7a

VITA

SANCTI

DESIDERII,

26-27

375

20 praeuidebant, ut nulla ibi puluis horrorem, nullus fumus merorem incuteret. Non ibi canes fastidium, non suae studium

inrogabat ; non huiuscemodi quadrupedia uoluptuosa pocius quam necessaria intererant ; non simus iocum, non histrio mimum, non scurro caccenum excitabat, sed totum quies,

25; totum grauitas, totum patientia occupabat. Nam praedicta ineptia ita semper odiosa habebat, ut si fortuitu quolibet loco canes uestimento eius propinquasset, uel si domum in qua degebat quamuis cursum intrassit, graue sibi discrimen inla- MGH tum iudicaret. Vnde cum a nonnullis pro hac obseruantia 584 3 o detraheretur et canini amatores proferrentur, agebat : 'Non inmerito plus placent mundo qui Christo displicent. S7 ex mundo essemus, mundus utique quod suum erat diligeret. Nunc autem oculi mei semper ad Dominum, quia vbse euellit de laqueo pedes meos, et mili adherere Deum bonum est, bonere in 3 I domino Deo spem meam. 2*. Quid plura loquendo inmorer ? Nobilem iam insignemque in omni parte eclesia habebat : in plebe uerba uitae manantia, dabat affluenter elemosinam, parans sibi diuicias profuturas, thesaurum non deficientem in celis. Studebat ;facere sibi amicos deinimico mammona, qui eum reciperent in eterna tabernacula. Iam uero priuata illius confabu31 Hieron. ep. 58, 7. 225128:

27, 1 Vita Eligii I, 39. 25.

31/32 Ioh. 15, 19.

33/34 Ps. 24, 15.

5/6 Vita Eligii I, 13.

384/38 Ps.

6/7 Sulp. Seu. Vita Martini

20 praeuidebant : //a 1 ; preuidebat 2 ; prouidebat 3 nullud 2, exf. d ; nullus 3 horrorem : //a serips. ; hertorem 1; errorem 2. 3 nullud 2 fimus 3 21 hotrotem 2. 3 canes : Z. q. canis a/:. non : animo 2 (ozz. non) ; animo non 4 21/22 suae studium intogabat : //a recte 1 ; sues t(a)edium itrogabant 2. à 22 non : alia «44. 3 23 simus : zz. a/. corr. simius 2, ez sic à 23/24 histrio mimum, non : istti hominum, non 4 corr. isttionum non ; istri(o osea add.)hynum, non 2 ; histrio risum, non 4. 24scurro :7/2 1. 2 ;scuttaó ^ quies : 072. À 25 pr. totum : to eum 1 ; locum 2. 3 potentia à occupaba : 1 (s(2) ras.) nam : non a 26 inepta à fortuito 3 24 canes : //a 1; canis 2. à ptopinquassent Ze ; appropinquasset 2. à si : Zn zug. pr. zz. add. 2 28 cutsum : 7/z 1 ; cutsim 2. à intrassent lc 28/29 allaturum 3 29 iudicaret : o77z..2

nonnullis : nos/nulli 7

80 canini amatores : Z/a serips. ; ca-

mina amatores 1 ; catmina amatotia 2. 4 ; canum amatores Pozpardin ptoferentur 1 31 placent ... displicent : 7/z 2 ; placeamus ... displicent 1 ; placet ...

displicet 3 CEN 33 ad dominum semper 2. 3 euellit : Z/a codd. ; euellet I/z/z. 33/34 laqueo : Z/a codd. cum Vulg. 34 deum : 7/a 1 ; deo 2 cum Vulg. ; domino à est : et poszea add. 2 38 deo : oz. 3a ; meo add. 3a. b (non. 8c). 27, 2 uetba uitae : //a 1 ; uetba inté 2 ; om. à 2/3 manantia : namantia 1 ; uamatia 2 ; 0zz. à 3 affluentet : 7/a 1. 2 ; in affluentia 2 e£ zz. s. XVII. zm zug. 2 4/5 studere (studens 2) sibi facete 2. 3 B amicos :7/a 3 cu Vita Eligii ; animias 72. a]. corr. amiticias 1 ; animas 2 inimicos 2 quo 2 5/6 reciperet Za. 2 6 ptiuata : z/a Poupardin ; priuatat 1. 2 ; oz. à

376

VITA SANCTI DESIDERII, 27-28

lacio et familiaris conlocucio quam esset sana, quam dulcis, quam efficax, quam subtilis, uix dicti credibile. Monebat iu-

giter subiectos Dei praecepta seruare, Dei mandata implere, IO

castitatem custodire, caritatem, fraternitatem diligere, inferni

supplicia metuere, paradisi gaudia desiderare. Inferebat autem docens,

I5

quod

magnis

inimicorum

circumdamur

agminibus ;

ideo nos semper oportet esse sollicitos. Addebat quoque, quod caro fragilis pugnat sola cum pluribus, ideo exercitatissimum paran oportet conflictum, quod ne paueamus Heliseus hortatur,

dicens,

quia $luriores nobiscum

cum illis. Memorabat frequenter, quod

inimicus

sunt quam

generis

humanirugiens sicut leoquerit quem deuoret,etquod non 20

queret

Romanum wA

homines

infideles,

sed

de

eclesia

rapere

festinat.

Vnde et in libro Iob 8? dicitur : Esca eius elect a. Qua d& re Domini uerba frequenter geminabat, dicens : 'Vzgilate et orate, ne iniretis in. temblacionem', necnon et Pauli monita saepius ruminabat, qua dicit : Oracioni instate, uigilantes in ea 4n graciarum accione. 28. Cum autem inrupciones gencium circumquaque audiret, dicebat : *Nostris peccatis barbari fortes sunt; nostris uiciis subcumbet

imperiu m".

'Infelices', agebat,

'nos, qui tantum

displicimus Deo, ut per rabiam barbarorum

ira in

deseuiat'.

nos

illius

'Penitentiam',

inquit,

'agamus,

ut tandem repropiciatus Deus misericordiam suam nobis tribuat in sempiternum'. Propterea, quantum fuerit Cadurcae MGH aeclesiae in augmentacionem rerum, et omnes paene norunt et 585 12 Hieron. ep. 22, 3. [15/17 Hieron. ep. 22, 3.] [16/17 4. Reg. 6, 15 sq.] 17/20 Hieron. ep. 22, 4. [18 cf. 1, Petr. 5, 8[] — 20 Hab. I, 16. 21/22 Matth. 26, A1. 23/24. Col. 4, 2. 28, 2/6 Hi.ron. ep. 6o, 17.

[3/5 cf. Ier. 25, 9.]

? al/. quam : quamquam 1. 2 ; quamque 3 monabat 1a

[5/v ubi ?]

8 quam subtilis : ozz. 3

10 custodire : castitatem eratum, sed delet. 2

dictu 3 fratetnitatis

3 1i3sempernos2.3 15 patri? ; pati 3 quod : et 3 16 qui 2 tiotes : Z/a 1. 2 ; plures 2 cum Vulg. 17/18 humani inimicus generis quertet 2 19 quetet:7/2 1. 2 ; quactit 3 tapete : 7/z Hier. ; tepatate separare Ja. b 20 in : Z/z codd. dicitur : ozz. 3 de qua te 2. uetbadomini3 frequenter : oz. 2. 3 germinabat 2 23 qua dicit 2. 3 (ozz. qua) instantes 2, 3 24 accione : k. zozazz add. 1. 28,1 C. XVIIIT. 2 ; XVIII. 35. c

gentilium 2, 3

plu3 18 1. 2, 3c ; 3 21 : dicens

8 subcumbet : //a 1. 2 ;

succumbit 3 4 nos quantum displicemus 2. 3 per rabiam : 7/a 1 ; pet tabiem 2 ; armis rabiam 3 Dira nos illius 7 ; ita illius in nos 2. 3 4 praeterea DS

7/8 ecclesiae Caturcae 2, 3

80 Immo Habacuc, quo praetermisso ad nomen lob subsequens expilator Hieronymi aberrauit. 81 Haec ut sunt Hieronymiana cum auctoris aeuo arum conueniunt.

VITA SANCTI

DESIDERII,

28-29

3877

ipsa possidens eclesia testatur ; multos quidem nobiles, multos 10 adtraxit mediocres, per quos eclesia constat ditata. Multa terrarum conpendia, multa uillarum praedia adquesiuit, non quidem ulli tollendo, sed benefaciendo et coemendo. Eo denique adtrahendo multaque beneficia affluenter tribuente, Bobus, Agilenus ??, Dodo, Badigenus, Seuerus ??, Mactregise1; lus, Nicassius, Dadiuus, Abulnaris, Ebremundus, Dehurilia, Felix, Austrildes, Gauretrudes, Basena, Oroncia, Nicecia et

Fraterna multique alii, quos kongum est enumerare, res sponte suas donacioni eclesiae dederunt. In quibus et ex quibus praecipue Bobila?*

senatrix

Romana,

Seueri

quondam

relicta,

20 multa rerum suarum eius eclesiae nec non et monasteriis contulit nec solum praediorum ac uillarum conlatione, uerum etiam ornamentorum ac pannorum multam summam indulsit, ipsaque in monasterio beati uiri et in eadem basilica ubi ipse requiescit sepulturam emeruit. Dedit autem ad ipsum 2; monasterium pro oblacionem uel locum sepulturae suae uillas quattuor iuris sui, quarum uocabula sunt haec : Villare 55 scilicet, Bassiago ?9 Wistrilingius ?* et Mauringus. 29. Desiderius autem praeter eos, quos dulcedine et studio

9 possidens ipsa 2 eclesia : ecle 1 10 multo 7 12 ulli : uni 3 eodemque ad(t)trahente 2. 3 14 Pobus 3e. b (mon 3c) Doclo 2

12/13 14/15

Macttaegilesus 2 ; Matregiselus 3 15 Nicassus 2. 4 Dadinus 2. 3 Abulnaus Jj Abremundus 3e. b; Abramundus 3e — Dehutilia : ozz. 3 16 Ausceldes 3a. b ; Austceldes 3c 'Tauretrides (ue/ Gauretrides ?) 2 ; Gautcetredes 3 Bausona 3e. e ; Rosana 3b Nicencia 2 ; Nicentia 3e (nom 3a. D) et Fra-

terna : Afrania 3 1v en/natrare 2 ; enarrare 3g ; narrate 3b. c spontes 7 18 donatione 3a. P (non 3c) 19 Seueri : ozz. 3 20 ecclesiae eius 2. 3 21 nec solum : 7/a 2 ; nec solus 7 ; non solum 3

tionem 4b 2

conlationem 2. 3a. e ; consola-

22 pannotum : 7/2 2. à ; ptediorum 1

24 autem : ozz. 2. à

23 monastetii 7

eadem

25 oblacionem uel locum : i/a 1 ; oblationem uel

loco 2 (pr. zz.) ; oblatione uel loco 3 sepulture 4 24 scilicet : ozz. à Bassiapo: Venestria 2.43 lingius 7 ; Vinistris lingius 2 ; Vinistri, Lingius 3.

26 Villares 3a. b (non 3c) Wastrilingius : Wistti.

82 JAgylenus pater Bobilae, de qua infra, uillam quandam Vero episcopo uendidit, quam gener eius Seuerus redemit et Dagoberto regi contulit, ber quem ad basilicas Mettenses peruenit, cumque Bobila eam repeteret, Abbo episcopus Mettensis Desiderio nostro scribens (Ep. II, 13) pactionem illi proposuit. Aliae eiusdem 2Ag yleni uillae in possessionem monaszerii Cadaurci uenerunt ; u. infra c. 30. 83 Eus uidua Bobila infra appellatur. — 84 Bobila, filia /Agyleni, uxor Seueri, illustris zaterfamilias appellatur in epistula Pauli episcopi V'irdunensis ad Desiderium (Ep. II, xx), qui illum rogauerat, ut in ipsius causa Jaboraret. 85 Locus ad riuum Vert infra uillam Catus (dép. Lot) situs erat atque ecclesiae uetustissimae ruinae adhue conspiciuntur ; «f. Lacoste l. 1. p. 250. — 86 Ecclesia "Autissiodorensis bospitiolum ibi babebat (Ep. II. 18), bodie Beyssac (e. de Strenquels, dép. Lo?) ; cf. d'Arbois de Jubainville l. 1. p. 593. — 87 Haec uilla in ferrizorio Albigensium 5ifa erak y u. infra e. 55.

DESIDERII,

VITA SANCTI

378

29-30

tanto se amore in eclebonitatis suae adtraxit, ipse quoque siae Cadurcae statu diffudit, ut quicquid ex parentum successionem 39, quicquid regio

munere, quicquid propr 1a con-

;paracionem adquisisset, eidem libens eclesiae per testamenti seriem diligaret. Nam et Celerense de fisco ex pago Cadurcino impetrauit et regio ex hoc praecepto perpetualiter eclesiae profuturo obtinuit. Exceptis autem in firmitatis **, quae suis fidelibus et alumnis diuersis in locis concessit, ecle- MGH 586 1o siae Cadurchae haec specialiter dedit. 30. DONATIO ECLESIAE. In territorio Cadurcino dedit uillas Iouineanicas *?, Ameglado, Namiago, Pompegiago ?t, Herbelingus, Auciago 9??, Siciniago 9, Elosate, Affreganiago et Darciaco. In Albrense uero ; territorio dedit uillas : Sessio, Tantalio, Ramingos, Tiacio, Lautrego * Petregontio ?, Maleto ?9$, Picio, Ceruiano ?",

29, 2/5 Vita Eligii I, 15.

29, 2 (bo exp.)traxit 2 ; traxit 3 8 statu : //a 1. 2 ; ampliationem 35. c ; amplificationem 3a diffudit : 7/a 8 ; diffundit 1. 2 3/4 successionem ... conpatacionem :7/a 1 ; successione ... comparatione re//. B libere 2. 3 eclesiae : om. à diligeret 1; deleguaret 2; delegaret 3 Celerense : Caderense 3 6/* Cadutcino : i/a boc Joco etiam 2 9 et: 222 ,;e 1.2 perpetraliter 7 8 profututo : ozz. à

autem : 47a codd.

in firmitatis : //a 1 ; in frimitatibus 2 ;

in frimitabus 3a. c ; /frimitabus 3b 9 fidelibus : ozz. 2. à 1 10 haec : oz. 2. à dedit : //a codd.

9/10 eclesiae : ecla

30, 1 C. XX. feria II. 2; XVIIII. 3c ^ donatio eclesiae : ozz. 2. 3 2/4 Iouineanicas ... Datciaco : ozz. 3, biatu signis indicato 2 Iouiniacas Lacosze /. 7. I, p. 230 2/3 Damegludo lLacosze 3 Namiago : Arniaco Lacoste Pampiniaco 2 ; Pompegiaco Lacosze —— Herbelingus : //a 1. 2. Lacoste — Auxiago 2; Ausciaco Lacosze 3/4 Sicciniago 2 ; Siciniaco Lacosze 4 Afriganiaco Lacosze Arciaco

Lacoste

Lacoste

'liacio:

D Tentalio

Nosio

lILacosze

Ramingos

2. 3 ; Tialio Lacosze

: oz.

à;

Romingo

6 Petrogo 2 ; Petroguntio

Lacoste Moaleto : ia 1 eum Lacoste; Tetciniaco 2; Terriniaco Piscio Lacosze Cerueano 3a. b ; Ceti/ceano 3c ; Coruiano Lacosze

3

88 Sunt ipsius testamenti uerba ; u. infra c. 34. 89 In firmitatibus excepit, i. e. priuilegiis datis exemit, ea quae fidelibus suis concesserat. — 90 Fortasse Jouanny (c. de $2. "Antonin, dép. Tarn-et-Garonne). — 91 Pozpegiacum praedium Desiderius a potentibus magno comparasse rebusque ecclesiae adiunxisse dicitur (infra c. 50). Sunt quidem complures buius nominis uici in dioecesi uicina /Agennensi siti, e quibus notissimus est, qui bodie appellaur Mas d'Agenais (dép. Lot-et-Garonne ; cf. Longnon, *Géogr. de la Gaule! b. 551), sed in lerritorio Cadurco nullum repperi.. —92 /Auzac (c. S1.-Projet, dép. Lor) ; cf. Longnon, *Pouill£ b. 42. — 93 *Sicinaco" et *Elesate inter eas quoque uillas infra p. 588. comme220raniur, quas zonasterio suo Desiderius concesserat. 94 Lautrec (arr. Castres, dép. Tarm). 95 Peyregoux (cant. Iautrec, arr. Castres, dép. Tarn) ; cf. Cabié l. I. p. 4x5. 96 Malet (com. Montpinier, dép. Tarn). Poupardin. 97 Serviàs (cant. Vielmur, arr. Castres, dép. Tarn) ; cf. Cabié p. 415.

VITA

SANCTI

DESIDERII,

30

379

Ceresiago, Murato?*, Buxio??, Marinio!9?, Assone, Caborinio !9!, Granoialo !?, Marenauas !??, Maricio, Aquauiua, Marcialio 194, Herobenno, Sataialo, Blacinaco et Galliaco 1, cum domum

10 eximiam miraeque magnitudinis comptam, infra muros Albiensis oppidi constructam. Dedit adhuc per basilicas monasteriorum Cadurchae positas uillas has. Basilicae sancti Saturnini et sancti Vrsicini !99 dedit Vidubriaco, Cleppio, Sauinario, Lepediaco !?? et Toecio. Monasterio sancti Stephani !98 dedit :; ullas Aquiniaco, Cauanio et Cassiaco !?, Basilicae sancti MGH Mauricii !^ dedit Cauaniaco !! et porcione in Variaco H2, 587 Basilicae sanctae Mariae! 3dedit * Cambone''4et Ossilingus !15, Basilicae sancti Vincenti dedit Taxarias !!9 et loco nuncupante Circo-exeno. Basilicae sancti Iacobi 9" dedit Marciaco !8 et *) Dunziaco !!$* (Dunsiaco 3) add. 2. 3.

* Cereciago 2 ; Careciago 3 ; Ceresiaco Lacosze

Marato 3

Bruxio Larcosze

Assone : o0zz. à ; Ossone Lacoste Caborinno 3a. c ; Caborino 3b Grancialo 3 Marenauas 3c; Matinamas 3a. b; Marennaues Lavosfe

ficio : ozz. 2. à 2 ; Erobeno

Aquauino 2; Aquimo 3

37. c ; Erobano

i/a 1.2 ; Blanciniaco 3

3a

Marciatio 1, corr.

Faraialo 2. 3b. c ; Fatialo 3a

11 adhuc : ozz. 3

13 V tciscini 2

8 Ma-

——9 Erobenno Blacinaco :

Vidubtiaco : in

dubiaco 2 ;in 2(ozz. Vidubtiaco) ^ Cleppeo Lacosze Sauinatio : Fauinario 2 ; oz. à ; Saumatio Lacoste 14 Leppidiaco 2 ; Legidiaco 3 ; Lapediaco Lacosfe 'Toetio 3x ; Theotio (?) corr. 'Thoetio 3a e£ ia 3b ; 'Toecio ze/ TThocto /ec£io

uar. lacoste — 15 uila 1 ^ Cauanio : Sauanio 2 ; oz. 3 16/19 Cauaniaco sq. dedit : ozz. à 16 portionem 2 17 Ossilingas 3 ; Ossilingius ILacosze 18 basilicae sancti Vincenti : ozz. à

'Taxarips Lacoste

Vincencii 2

'Iaxanias 3e ; Taxonias 3a. b ;

19 Maciaco 2; Maxiaco 3a

98 Murat (arr. Castres, dép. Tarn). — 99 Le Buis (com. Terre-Clapter, cant. Réalmont, arr. Albi, dép. Tarn) uel le Buz (com. Wabre, arr. Castres). Poupardin. — 100 Marin (coz. Lozbers, cant. Réalmont, arr. Albi, dép. Tarn). Poupardin. —.101 Cabrin (coz. Rouel, cant. Réalmont, arr. Albi, déb. Tarn). Poupardin. 102 Granéjouls uel Granéxouls (c. Cabuzac-sur- Vére, arr. Gaillac, dép. Tarn) ; ef. Cabié p. 415. 103 Marnaves (cant. V'aour, arr. Gaillae, dép. Tarn). 104 Marsal (cant. Villefranche, arr. Albi, dép. Tarn). 105 Gaillac (dép. Tarn). 106 Ecclesia 8. Vrsicini Cadurca, 4. 1285. prioratus Marciliacensi smonasterio subiectus, postea paroecialis erat ad collaHonem episcopi spectans ; ef. Longnon l|. l|. p. 34. 96. 107 Fortasse Léojae (com. Léojac-et-Bellegarde, arr. et cant. Montauban, dép. Tarn-et-Garonne). 108 Eadem ecclesia, quae bodie S. Bartholomaeo sacra est ; «f. Lacoste 1. |. I, p. 222. — 109 Cexac (eant. Castelnau-Montratier, arr. Cabors, dép. Lot). 110 S. Mauricii ecclesia Cadurca ad collationem episcopi pertinebat ; cf. Longnon l. 1. b. 34. 111 Cavagnac (cant. V ayrac, arr. Gourdon, dép. Lot). 112 Vayrac (arr. Gourdon, dép. Lor). 118 De ea cf. £4.20,4. 15. 114 Cambon duo uici baud smultum inter se distantes (arr. Lavaur et arr. Albi, dép. Tarn). 116 Ossilingus uilla sine dubio et ibsa in territorio /Albigensium sita erat, opposita, nisi fallor, loco qui supra commemoratur Wistrilingius. 116 Fundus Teyssidres in paroecia Castanide (com. Montalat, cant. Montpexat, arr. Montauban, dép. Tarn-et-Garonne) situs a. 1643. commemoratus est. Poupardin. — 117 Possessores sibi succedentes ecclesiae S. Iacobi, quae capitulo Cadurco denique subiecta erat, enumerauit Longnon 1. I. p. 97. Hodie est capella congregationis Paenitentium, cf. Lacoste I. I. 1, b. 222. 118 Marssac (arr. /Albi, dép. Tarn). 118* Donzac (cant. zAuvillar, arr. Moissac. dép. "Tarn-et- Garonne) ; cf. d' Arbois de Jubaimille I. 1. p. 230.

380

VITA SANCTI

DESIDERII,

3o

20 Petroliaco1?, Basilicae sancti Martini!?dedit Secretarecas, Domeciaco !?!, Cepoialo et Veroli !??, Basilicae sanctorum paruulorum Iusti et Pastoris dedit Flauiaco !?3, Cornucio !?* et Cocur-

naco 12», Basilicae sancti Afrecani dedit porciones in Alacicio,

2 Io

Faciscio, Pollanio et Costrio. Basilicae sancti Remedii dedit portionem in Lautreco !?$, Carcerio !?', Semelingus !?* et Cri-

scencio !?, Basilicae sancti Eugenii dedit uilla Fesciago !?). Item basilicae alteri sancti Martini dedit uilla Theufales !?! et Ercitoialo. Monasterio autem suo Cadurcae sito, ubi ipse in corpore requiescit, dedit uillas Nugacio !??, Maciriaco !??, Canniaco 134, Criscentio 135, Satiago !36, Brocingus *, Elariago, Epo*) Montiago !?? add. 2. 5.

XC

20 Petrolieco 3 Secretarecas : oz. à 20/21 Daneciaco 3 21 Cepolia 2 ; Copoiaco Lacosze basilica 1 sancti 2 22 dedit Flauiaco : ozz. à Flauiago Lacoste Cornutio 2. 3. Lacosze 22/23 Cocutnago Lacosze 23 Afrecani : 1 ras. cani ; Africani 2 ; ozz. 3, notato biatu Malacitio 2. 3a. c ; Malaritio 3b ; Alaciaco Lacosze 3a. b ; Palanio Lacosze

24 Fascitio 2. Lacosze ; Fascito 3 Polani/ 3c ; Polonio 25 in Lautteco : Vilantreco 2. 3. Lacosze Cartecia 3

Semelingas 3 ; Semilingus Lacosfe 25/26 Criscentio 2. 3. Lacoste 26 uillam 2. 3 Fesciaco 2 ; Fosciaco 3. Lacosze — 99 alteti : at"i(— ateri) 2 ; ante dicti à dedit uilla : ozz. 3 ; dedit 2 'Tehuphales 2 ; 'Tenfalas 3a. P ; Tenfades 3c ; Tuffalas Lacosze 24/28 et Etcitoialo : et Etcons et ialo 2 ; et Pernis (Parnis 3a. D) et Lalo 3 ; Parnis et Lalo Lacosze 28 autem : ozz. à situm 4 29 uilla 47 Nugacio : Nugatio 2. Lacoste ; om. 3 Marciliaco 3a. b. Lacoste ; Marsiliaco 3c 29/30 Cauinaco 2 ; Camniaco 3e ; Caruniaco Ja. b ; Catruniaco

ue] Caniaco Lacoste —— 30 Satiago : oz. 8, spatio uacuo relicto 3a. b; Satiago ue/ Saliago Iacosze Procingus 2 ; Prosemogo 2 ; Proscingus Lacoste Elatiaco 2; Elaytago Lacoste —30/33 Elariago zsq. Elesate : oz. 3 830/31 Epoturio : uel Potutrio 2 ; Poturio Lacosze

119 Prouillac (cant. Gourdon, dép. Lot) ; cf. Lacoste 1l. 1. I, p. 231. 120 Oratorium S. Martini supra c. 16, J. 37 commemoratur. — 121 Dotizac (cant. /Awillar, arr. Moissac, dép. Tarn-et-Garonne) ; cf. d'Arbois de Jubainville 1. 1. p. 230. — 122 Prior *de Veruli in tabula decimarum ecclesiae Cadurcae a. 1526. composita (Longnon *Pouill? p. 5x) post priorem de Meyrignac-le-Francal (com. Rocamadour, cant. Gramat, arr. Gourdon, dép. Lot)enumeratur. — 128 Flaujac (cant. Calbenque, arr. Cabors, dép. Lot) ; cf. d^-Arbois de Jubainville I. I. p. 235. 124 Cornus (cog. Ceneviéres, cant. Limogne, arr. Cabors, dép. Lot). 1258 Congournac (com. Puycornet, cant. Moliéres, arr. Montauban, dép. Tarn-et-Garonne). Poupardin. — 126 cf.c. 30,1. 6. — 197 Cares (com. Lauserte, arr. Moissae, dép. Tarn-et-Garonne) locus, euius ecclesia S. Martino sacra in tabula decimarum 4. Y526. "Jesglise des Prisons? appellatur, unde nomen eius olim *de Carceribus? seribtum esse contecit longnon, *Pouill£" b. 154. 128 Semalens (com. Maurens, cant. Cug-loulsa, arr. Lavaur, dép. Tarn). Poupardin. — 129 Creyssens (com. Le Boulvé, cant. Monteuq, arr. Cabors, dép. Lot). 130 Foissac (cant. Montauban, dép. Tarn-et-Garonne). — 131 Touffailles (cant. Bourg de Visa, arr. Moissac, dép. Tarn-et-Garonne) ; «f. Longnon, *Pouill£' b. 69. 132 Malim Nuciago, bodie lNozac (arr. Gourdon, dép. Lor) uicus, euius. ecclesia S. Pantaleoni sacra archipresbytero Gordonensi subiecta erat ; «f. Longnon *Pouill£! p. 42. 133 Maserat (com. Dégagnac, cant. Salviae, arr. Gourdon, dép. Lot) ; cf. d'Arbois de Jubainville l. 1. b. 480. 134 Caniac (cant. La Bastide-Murat, arr.

Gourdon, dép. Lot). 135ecf.adm.129. arr. Lavaur, dép. Tarn). Poupardin.

186 Sayssac (com. V'iterbe, cant. Puylaurens, 18? Moussac (cant. Gindon, dép. Lot).

MGH 588

VITA SANCTI DESIDERII, 30-31

381

turio, Ariuidus, Anglares !??, Goiuillas, Parnaco!??, Cadurcio 149, Sicinaco !*!, Lepediago !*?, Bonogrado, Camino !4? Bodurno et

Elesate '4*, Deditque ibi ex conlatione inlustris uiri Agileni !45 uillas Prissiago 49, Gausiauigo et Marcelliago !4', 91. Sed quis ualeat digno canere praeconio, uel quanta pio hortatu, uel quanta operis studio Cadurcinae eclesiae contulerit, quanta ob animarum medella incitamenta, quanta ob corporum conpendia exercitia gesserit, quod singulari studio pene inauditu ingenio qmni tempore moeniam urbis suo VA hac labore extruxerit, quod uillas omnes praediaque eclesiae insigni studio decorauerit, quod sui monasterii septa praerogatiua quadam dignitate in sublimium domorum amplitudine et basilicarum miranda altitudine ac uolucionum ambienda 10 pulchritudine insigni pene ac singulari fabrica sustulerit. Denique primam inibi basilicam !4$ more antiquorum praeripiens quadris ac dedolatis lapidibus aedificauit, non quidem nostro MGH Gallicoque more, sed sicut antiquorum mororum ambitus 589

DIS

Eheroniepi

5

31 Aruugus 2 Angiaco 2 Gouillas (G zseer/a) 2 Catussio Lacos£e 32 Siciniaco 2 ; Sirinago Laecosze Lepodiaco 2. Lacos£e 33 Alesate 2 Agileni :Agile '3 (— Agilem) 2 ; Agiles 3 34 uilla 7 ; ozz. à Prissiago : i/a 1 Lacos£e ;Prissiaco 2 ; Pisciaco 3 Gausinico 2. 3c ; Gaucinico 3a. b ; Cassiauigo Lacoste Marceliago 3 ; Matseillago Lacoste. 31, 1 uel : ozz. à 2 hoctatu 1 ; obtatu 2 ; optatu 3 uel quanta : quanti à 3 medelam 2. 3 4 stipendia 2. 3 gesset 2 6 inauditu in ieiunio 1 ; inaudito ingenio 2. 3 moeniam : //z 1 ; moenia 2. à 6 struxetit à omnesque predia 2 ; omnes, quae praedia 3 4 insigni studio : oc Joco oz. 8, sed add. J. 10 os? pene 4/10 decotauit ... insigni pene : pr. zz. in zzg. suppl. 2 boc loco inserenda, sed z. rec. post ecclesiae /. 6 addidit de., unde ea 8 ibi collocans, uocabulum studio (cf. 3 7. V ez 10) suo Joco zouit ? quod sui : qui 3 8 dignitatem 1

sublimium : ozz. à (spazio relicto 3c)

^ 9 admiranda 3

10 pulcritudinem 1

insigni pene : insingni pene 1 ; 3 ozz. insigni sed add. studio (cf. 7. ?) 11 more antiquorum basilicam 2. 3 12 edifiuit 2 13 Gallique/que 7 ; Gallico ue 2 ;

Gallicanoque 3

moftorum : i/a 1

138 LAnglars (com. Castelfrane, cant. Puy-l Évéque, arr. Cabors, dép. Lot) uel AAnglars (cant. La Capelle-Martval, arr. Figeac, dép. Lot). V'terque locus in tabulis ecclesiasticis commemoratur apud Longnon, *Pouill£! p. 31. 39. 189 Parnac (rant. Luzecb, arr. Cabors, dép. Lot). 140 Catus (arr. Cabors, dép. oz). Poupardin. —141 Hae uillae supra c. 30 iam allatae sunt. 142 cf. adn. 107. 148 Cami (com. Luzecb, arr. Cabors, dép. Lor) ;ef. Longnon, *Pouill£ b. 94. — 144 cf.c. 30, . 4. — 146 ef.adn. 82. 146 Prayssac (cant. Puy- Évéque, arr. Cabors, dép. Lot), ubi ecclesia eratS.Bartholomaeo sacra ; cf. Longnon, *Pouillé! b. 40. 147 Marcillac (arr. Figeac, dép. Lot), postea guonasterium, de quo supra adn. 66. — 148 Basilica monasterii quod condiderat intellegitur; cf. Lacoste I. J. I, p. 223.

382 I

v^

20

2 v^

VITA SANCTI

31-32

magnis quadris !? extrui solet, ita a fundamentis ad summa usque fastigia quadris lapidibus opus expleuit, cui geminos summo porticus adiciens opere adsimilauit. In quibus quidem et in cuncto episcopatus sui statu tanto se accinxit studio, tanto fudit ingenio, ut quicquid ad utilitatem ornatumque municipii ac praediorum eius pertinent exquesierit, uentilauerit, inuenerit adque erexerit, et licet haec magna sint consideratione sui, sed maiora illa sunt interna exercicia, quae silentio magis quam infimo sermone obumbranda sunt. Cuius erat sensus pulcherrimi nectaris suauior et cigneo canore uox dulcior, ac proinde nihil illius seueritate iocundius, iocunditate nihil

11lius

suauius;ita erat

30

DESIDERII,

seuerius, nihil

grauitas

risu

tristius, tristicia nihil

in uultu,

ut hilaritas non de-

esset in animo. Sermo silens et silencium loquens, ut ministri ipsius motu pocius quam uoce affectus eius cognoscerent. Paulus quidem uidebatur in uultu, Petrus agnoscebatur in spiritum. Illius austeritatem huius mansuetudine temperabat !50, ita ut cum praesentiam eius uix sustineris, absentiam

ferre non possis. 32, Praeterea uir beatus habebat amicum fidelissimum quendam inclausum nomine Arnanum. Huic autem sepissime elemosinam suam commendans, eius per officium in corde pauperum transmittebat ; plerumque autem tales ei sacculos solidus ad erogandum tradebat, qui uix manum capi vA cum leuarique possint. Ista quidem occulte et solo Deo conscio, ueluti quendam peculiarem faciens in patria paradisum,

23/24 Hieron. ep. 6o, r. 2I

24/29 Hieton. ep. 24, 5.

2 2

30/31 cf. Hieron. ep.

14 magnis quadtis : magnis (magnisque 2a. P) quadrisque saxis 2. 3 ita a : oz. 2.3 — 14/182d summa ug. expleuit :077. 2. 3 — 1V cuncti 2. 3. 18 effudit 2. 3

19 pertinet 2. 3

exquesierunt 7

20 erexetit :7/a 2. 3 ; exerit 1

21 extetna

3 22 magnis 1 infimo 2 sunt : etant 2. 3 23 cigneo : //a Hieron. ; digneo 1 ; digno 2. 3 24ac :077. à 25 uisu 3 26 grauitas :7/a Poupardin ; grauitus 7 ; grauis 2. 3 uultu : uictu à 2$ loquens : //a 1. 2. 3c ; eloquens 3a. b 28 motu : nutu 2, 4 ipsius agnoscerent 2. Ja. b ; ipsius cognoscerent

je — 29 uultu : ultu 2 ; et a4d. 3

30 spiritum : Z/a Ia ; spiritu 2. 3

suetudinem 7 31/32 sustineret ... posset 2. 3. 32, 1 praeterea uit beatus : oz. 3 2 inclausum : oz.

semper ER

3 suam : ozz. à

cotda 4

solidis 2. 3 manum : //a 1 ; manu 2. à 9 patadisum : i/a serips. ; paradisi codd.

4 ei tales 2. 3

2. 3

manAruanum

5 solidus : za 1;

capi : caput 4, corr.

6 occulta 3

149 Forma lapidum maiore Desiderii aedificia facile discernuntur ; «f. Lacoste 1. 1. I, p.2205q. . 150 Cf. Hieronymi ep. 21,2 : austeritatem legis euangelii gratia temperauit ; iP. 82, 5 : potestatis superbiam lenitate et mansuetudine temperabat.

VITA SANCTI DESIDERII, 32-33

383

transmittebat. Palam tamen eius erogator indesinenter pauperibus spargebat ; abscondi quippe non poterat tam larga 1o bonitas et nimia largitas tamque proflua dispensatio. Isteque Arnanus ex genere Scotorum ueniens multos annos sub coenobio sancti uiri ac sub ipsa basilica qua uir beatus requiescit uitam uenerabilem duxit uixitque post mortem beati Desiderii annis plus minus quinque, adque demum obiens, in ipso specu 15 ubi remotiorem uitam duxit humatus quiescit. 33. Sed dum uenerabilis Arpani mentionem fecimus, dignum puto

commemorare,

quod

per eius occasionem

uir beatus

ex dono prophetiae experimento cognouit. Siquidem et nonnumquam ex dono supernae gratiae ita longe positus prae; uidebat,

ut in sui praesenciam

gesta constarent.

Hinc

est, MGH

quod rei huius quam narro idoneus testisexistens !spiritum sibi prophetiae agnitum demonstrauit. Ergo studium erat uiro egregio Desiderio de huius peregrini stipendium sedulam sollicitudinem gerere, adeo ut singulis diebus ex mensa sua 10 oportuna ei alimonia subministrare curaret. Quadam itaque die consuetos cibos cum panis et poculi subsidia per duos ei clericos dirigere studuit, quorum unus Leodolenus, alter uero uocabatur Dracolenus !5??, Clerici itaque ferentes ea quae episcopus uiro Dei direxerat, dum iter carpent, malo utuntur 15 consilio et medio ferme uiae excursu, cum se ab omnibus re-

motos conspicerent, gulae concupiscentia uincuntur. Denique tam suauitate ciborum quam uini flagrantia incitati, inlecebrosae gulae consentiunt, promotique eminus de uia et inter condensas buxus residentes, ea quae portabant praesumunt

8 eius : oz. da. b etogatot : i/a serips. ; ettogatut 1 ; erogat (— erogatur) 2 ; erogat (erogabat 3a) 3 ; ertrogatus Poupardin indesinenter : sed praez. 2. 3 e£ add. eos 10/11 iste Aruanus de genere 2. 3 11 multos annos : multis annis 4 ; indultis annis 2 12 qu(a zz. rec. in litura) 1 13 uixit autem post 2. 3 14 adque : oz. 2. à in ipso specu : ozz. à ipso :, 4 ras. a/]. s 15 remotiorem : temotionem 2 ; ozz. à requiescit 2. 4.

33, 1 fecimus : //a codd. 2 quid 3 3 ex do / dono 2 ; ex deo dono 3 prophetiae : //a 2. 4 ; prophetice 7 sic quidem 3. 4 ex dono : //a codd. positus : possi 7 4/5 prouidebat 2. 3 B praesenciam : 7/a 1. 2. à 6 eius 2. Ja. b (non 3c) idoneus : oz. à * sibi : sci (— sancti) 2 ; scilicet 3 uito : ugo (2 uitgo) 2 ; iuge 3 8 stipendium : //a 1; stipendio 2. 3 9 adeo : ;/a 2 ; ade 1a ; ideo à ut : 077. 2. à 10 op(p)ortunam ei alimoniam 2. 8 11 subsidio 3 12 studuit : festinauit 3 Leodolenus : z/a codd. 14 episcopus : (e zz. rec. in Jitura)-ps 1 ueto Ja catrpunt 2.d ^ 14 ui(ni zz. al. in litura) 2 fragantia 2 ; fragrantia incitati : exzr. i zz. aZ. in litura 2 17/18 illecebrase 2 19 buxus : 7/a codd. portabant : com(m)edere add. 2. 3

151 Scilicet Desiderius. 152 Dracolenus presbyter Cadureus. appellabatur. auctoris aequalis, de quo ad sancti sepulchrum sanato infra c. 45. relatum est.

599

VITA SANCTI DESIDERII, 33-34

384

2o affluenterque uini ac cibi perceptione uentrem ingurgitant, exsaturatique nimium, quod esu supererat accurati ualde recondunt et ita super se redeunt. Inde pos trium uero horarum excursu, ut putent, seruo Dei redeuntes, episcopum adeunt eique uelut innoxii adsistunt. Tum prior Leodolenus, 2; genu praesulis exosculans, quasi ex uiro Dei gratias accitare ac salutaciones conatur exponere. Cuius uerba in medio ferme conati praeueniens Desiderius, spiritu Dei sibi reuelante, ait : 'Bene', inquit, 'Lelle 152, mentiris; cur ita me fraudare uoluisti ?

Patrem hodie Arnanum minime uidisti et quae ei direxeram 3o male usurpasti. Numquid non in praesentia aderam, quando inter condensas saltus residens cibos quos Dei seruo direxeram comedebas ? Numquid non praesens eram, quando uinum bibebas et panem clangule edebas?' Cumque ille adhuc, defendere nitiretur et furti culpam periurii adiectione comolaret, 55; protinus ab episcopo iussus foris trahitur et pro geminata culpa agrius cohercetur. Alterum uero qui erat iunior tempore prae se episcopus retentum blande demulcet, ut omnia sibi quae egerint per ordinem manifestet. Clericus uero, cum se deprehensum uidit, cuncta coram omnibus, secuti gesta erant 4o et episcopus iam praedixerat, exposuit, et ita misericorditer dimissus ab ultionem culpae liber euasit. Haec autem causa multis demum et reuerentiam et emendationem ingessit, ut nemo iam beato pontifice mentire praesumeret, dum nihil ei quisque latere ambigeret. 94. Desiderius autem amplius cottidie in amorem Cadurcinae eclesiae coalescens ipsam et hereditatem habuit et hereditatem instituit. Denique sub anno sexto decimo Sigiberti regis 15

20 perceptione :, 2 ras. m 21 minimum 2. 3 accurati : //a 1 ; accurate 2.3 22 recundunt 2 et : oz. 2. à redeunt : ozz., spazio uacuo relicto, à inde :

ifa Poupardin ; in 1; om. 2. 3

putabant a seruo 2. 3

23 excutsu : //a 1; excutsui

24tum :uerum 3.

Leudolenus 3

2; spatium 3

25accitare :

referre 3 24 conatu 3 alt : Z/a 1. 2 ; oz;. 8 28 Lelle : //a 1. 2. 3c ; belle Ja. b 30 non ://a 1. 2 (no) ; uero 3 (/egi? uo) praesenti 2, 3 81 condensos

2.3

. 83 clangule : danculo 2 ; oz. 3

adhuc ille 2. 3

84 nitiretur : i/a 1

furti : oz. à 35 geminata : gem(i zz. rec. add.)ata 2 86 iuniot : minor 3 31 prae se : j/a Poupardin ; praeesse 1 ; ptece 2. 3c ; oz. 3a. b 39 secuti : 7/a 1

41 ultionem : //a 1a ; ultione 2.3 42/pro eti: e^ 1 ingessit : inseuit (2) ; 43 pontifice : 7/a 1 ; pontifici 2. 3 43/44 quisquam ei 2. 3 44 ambigeret : praesumeret 3 ; k. ad. 1.

inserit 3

34, 1 XX. 3b. c ; numerus deest, sed littera maiore pergit 2 2 calescens 2. 3 2/8 haeredem habuit et haeredem 2. 3 8 Sigeberti 3a. P (aon 3c)

153 Hypocorisma fortasse nominis Leodoleni et legitur Lello apud Fórstermann, * Ald. Namenbucb! I, b. 842. 154 $i annum Sigiberti regis XVI. ex ipso testamento biogra-

phus deprompserit, id quod mibi quidem persuasum est, illud conditum esse oportet a. 649/50.

MGH 391

VITA SANCTI DESIDERII, 34

385

testamentum condens, praeter uillas supra !55 iam dictas omne ; praesidium 95 cunctamque suppellectilem, quae habere potuit, sanctae matris Cadurcae eclesiae dereliquit. De pristino uero eclesiae praesidio nihil minuit, sed totum integrum inlibatumque reliquit. Cui eclesiae quam humiliter, quam dulciter quamque affectuose haec eadem obtulerit, melius agnoscitur, 10 si uerbis ipsis, sicut dixit et scripsit, intimetur. Inter cetera uero et alloquium in seriem testamenti sui ita posüit : De fraesidio, inquit, ?1eo uestimenta, scamnalia !?", mensalia 98 e£. lectuaria,

aurum uel argentum, quod. ex successione arentum. habeo uel quod in regis aula et in seruicio principum elaboraui et mecum 15 ueniens detuli, quicquid. exinde adhuc superest, quod. in. ornaLum, est aut manisteriwm

tuum, sancía mater eclesia. Cadurca,

non inpendidi, totum et ad integrum tibi bossidendum relinquo iuaeque iuris dono, trado atque transscribo brecorque ac obtestor, ut nullus successorum meorum quicquam exinde ex tuo gremio, 20 €x quo ibi in ornatum twwm feci uel thesauro tuo indidi, auferre

jraesumat. Argentum uero tuum uel reliquas species cunctumque praesidium, quod im iuo reposito, sancla maler eclesia, heres mea, inueni, totum saluum velinquo ; nihil enim exinde

spendidi 19 wihilque minui nec ulli quicquam dedi, sed. sicut 25 mihi est sub oculis Dei traditum, ita totum saluum. velinquo. Liberos uero meos tibi, sancta mater eclesia, tuoque aduocato, successori meo, commendo ; semper, queso, wirlute sanctitatis

iuae ab insidis quorumcumque defensentur, ut sub iuo se patrocinio peruenisse congaudeant. Pauperes autem tuos, quos 5 quam 2. à 6 matti ecclesiae Caturcae 3 eclesiae dereliquit : //a 2. 3; ecle. / De 1 zersu exeunte 8 dulciter : duldciter, expanea alf. d 2 ; om. 3 spatio uacuo relicto 9 quamque : quam 2. 3 haec : et à obtulit 3 agnoscit : //a 1. 2 ; cognoscitur 3 11 alloquium : //a serips. ; ad locum codd. 12 lectuatia : electutilia 2 ; electubilia 3.— 14 et laboraui 7 — 15 det(uli pr. zz. iz rasura maiore) 1 15/16 ornatu 2. 3 16 est aut : est a d (postea corr. q) / ad 2 ; est et quod ad 3 Cadurca : oz. à 1* inpendidi : 7/a 1. 2 ; impendi 3 ad : ab 2 possidendum tibi 3 18 tuoque iuti 2. 3 trado: ozz, 2. à precotque: ozz. à 20 ucl : in adZ. 2. 2 21/22 cunctumque: 7/a serips. (cf. /. 8) ; tunc (t ozz. 2. 3) tuumque coda. 23 meas 2 (in pr. z. suppl.)ueni (totum pr. zz. in zzg. suppl.) 2 ; totum inueni 3 24 expendi 2. 3 nihilque : nihil à cuiquam 4 26 libros 2. 3 sancta : ozz. 2. à matri (matre ? pr. m. 2) 2. 8 ec(c)lesi(a)e codd. queto 2 28 quorumcumque : 77a codd. 29 quod 2

post Chr. n., eum Sigibertum pater a. 634. in. regem ;Austrasiae instituerit (Fred. IV, 7:5): Auctor. uero annos regis longe aliter computauit, scilicet a. morte Dagoberti, ita. ut annus x6. regni mente eius respondeat post Chr. n. anno 654. Cf. *Forsch. x. D. Gesch.

L. Ll. p. 471; ef. 5S. rer. Merouing. IV, p. 554.

155 Supra c. 30. — 156 I. e. pecu-

lium, pecunia, bona, facultates. Ducange. — 157 Stragulum seu instratum scamni. Ducange. 158 Gerz. *tischlakem. Cf. V. Eligii I, 5$ : uestimenta etiam et lectuaria ac linteamina mensalia. 159 Cf. Marculfi Form. 1l,v]. | 160 lNobis *spenden, lat. expendere, erogare. 26

L. S. (cx vit)

386 30

VITA SANCTI DESIDERII, 34-35

ego semper peruigili cura ac sollicito studio enutriui, tibi commendo, jrecorque, ut tua sanctitate el aduocati tui sollicitudine

alantur et pie semper gubernentur, sic quoque ut me absentem esse non sentiant nec se doleant pastorem mutasse. Huc usque 35

Desiderius. Nos uero libere fatemur, quod neque pauperes patrem neque eclesia pastorem post eius abscessum similem ei habere potuerit. Sed interim iam a locucione cessandum est, iam praeconiorum eius haec finem pagella inponat. Nunc ad terminum uitae eius articulum deflectamus, et qualiter de hac luce migrauerit,

explicem u s.

35. Dagobertus rex, sexto et decimo regni sui anno adminiStrato, pacifice obiens,

duobus

filiis Flodoueo

et Sigoberto

regni sceptra reliquid, et Flodoueus quidem regnum Francorum, Sigobertus autem Austrasiorum regnum gubernauit. I] Huius Sigoberti VII et decimo regni anno episcopatus autem sui uicesimo et VI !*€! parat Desiderius solum proprium paternae possessionis Albigense territorium uisitare. Profectus igitur nobili suo comitatu rura Albigensium adiit. Cumque iam Dominus pro cunctis eum laboribus uellit remunerare, iusIO sione missa, arcessire famulum iubet, moxque febre correptus, taediari cepit ; deinde amplius egritudine uallatus, Wistrelingus !$? in uilla monasterii sui lectu decubuit. Sic sensim paulatimque decora illa facies et omne margaritum preciosior tociusqu e dignitas corporis marcescere cepit. 34, 86 Vita Eligii II, 78. 38/39 Vita Eligii II, 53. 55, 10/11 Vita Eligii II, 34. 13/19 Hieron. ep. 6o, 13.

30 petuigilii 2 ac sollicito studio : //a 1, 2 ; ozz. 8 32/33 absente sibi aliquid deesse non 2, 3 34 libere : 7/a 1. 2 ; libenter à 384/35 neque pauperes patrem. neque : //z Poupardin ; neque parciperes patrem neque 1; nullum (cez. oz.) 2. 3 88 abcessum 2 86 a locucione : allocucione 7 84 praeconiis 2. 3 haec : hic à imponet 2 corr., 3c (non 3a. b) 38 huius 3 38/39 de (ab 3a. 7) hac uita 3 89 migrauit 2, 3, 55,1 C. XXIII. 2; XXI. 3p. e Dagbertus rex 1 ; rex (lex errore zziniatoris 2) Dagobertus (Dagobertus / bertus 2) 2. 3 — XVI. 2. 3c ; decimo sexto 3a. b 2

Flodoneo 2 ef sic infra regnum : regni u 2 exp. prium : proficisci 3 9 pro : per 7 uelit 2 sione 3

; Clodoueo 3 uf infra Sigiberto constanter 2. 3 3 u ; tegni 3 5 XVII. 2. 3 6 X XoIIIo 2, 3 pro* possessonis 2 Albiense 3 7/8 igitur : ergo 3 ; (ue zz. rec. in litura)lit 1 renumerare 1 9/10 ui-

10 arcessiri 2 ; accersiri 3

famulum : fonulum 7a ; oz. 2. 3

fte-

bre 2 11 taediari 2072. 2, à 12 Wistrelingus : Wistielingus 2 ; oz. 3 13 sensü 7 corr. sensi omnes Jc ; omnis Ja. b margaritum : ozz. 3 (biatus lineolis notatus es? c) — 14 preciosior : preciosi o : : t, ras. do 1; prec(t)iosi odoris. 2. 8 tociusque : ozz, à

161 De episcopatus annis u. S.8. rer. Merouing. IV, p. $54. — 162 Wisttilingium ai//azr monasterio Bobila dono dederat ; cf. supra c. 28.

MGH. 592

VITA SANCTI DESIDERII, 35-36 1; Cumque

aestuaret

lasso anhelito Pro

dolore!

febribus

et uenarum

triste ministrorum Flante

austro,

lilii

calor

frequentabatur candor

in pallorem 1a m sensim migrauerat 20

fontes

387 hauriret,

officium.

et porpora

uiolae

; uniuersis circa flentibus,

ipse ualde defessus pio omnes hortatu consolabatur, et cum esset fortis animo, in ipsa quoque morte uiriliter se agebat. Post tandem ergo, ultimo cunctis uale dicto et oracione ad Dominum

praemissa,

sub

die septimo

decimo

kalendarum

Decembrium ultimum spiritum exalauit. 36. Subitus repente clamor exortus totum uillae amplitudinem clangoribus repleuit, omnesque plateas, currente nuntio, confusus

rumor obsedit. Quid multa? Compositum

m o x

honestissime corpore feretroque inditum, iter arripiunt, est exercitus copiosuset multapopuvA profectusque liturba in obsequio funeris. Cumque Albiensium rura praeterissent et terminus Cadurcorum penetrarent, mulier quaedam, quae infestissima demonis incursione patiebatur, egressa a finibus illis et pergens post turbam, magnis et turbatis clamoriIO bus praetereuntes fatigabat. Cumque sepissima inclamatione nomen defuncti praesulis geminaret, omnes fere in sui admiratione cum ingenti stupore conuertebat, donec post longum uiae circuitum uentum est ad praedium, cui uetus antiquitas Milliacum !5? uocabulo indidit. Vbi cum numerosa exaequiarum I ^ frequentia aput corpus preciosissimum praesulis peruenisset, mulier turbatis clamoribus omnem pene cateruam in maximo stupore deducebat ; torquebatur enim inpurus spiritus, quia uirtute diuina illuc se uidebat abduci, ubi maximam uim per-

36, 2/4 Vita Eligii II, 36. — 3/6 Vita Eligii II, 57. 16 lapso 2. 3

anhelito : 7/a 1 ; hanelitu 2

officium : ozz. à spatio uacuo relicto

17 dolor !| flante : dolore. fante 1 ; dolor. efflante 2. 3c ; dolor | afflante 3a. b

austro lilii : austrolii 1

pospota 1; purpura 2. à

uiolicae 1

18

sensum 4, corr. migra::::,r24f. ueta 1 — citca : ozz. 2. à 19 fessus 2. 4 21 tadem 2 cunctis : omnibus à uale dicto : ualito esto, ras. to es 1 22 transmissa j XIIImo 2, 3,

36, 1 exortus : 0zz. à

tot(c)ius 2. 3

composito ... indito 2. 3 nus : Z/a 1 ; terminos re//.

1/2 amplitudine (?) pr. zz. 2

3/4

6 Albigensium 3a. b ; Albigiensium 3c 4 termi$8 infestissimam demonis incutrsionem 2, 3 10

cum saepissime 4z. b (non à)

inclamatione : //z 2. 3 ; indamatio 1 11 ingeminaret 2. 4 13 uite 2 cui : ozz. 1 14 Miliacum 2 uocabulum 2, 3 15 aput : ante 2. à preciosissimum : ita 2 ; preciosissima 1 ; pretiosissimum Ja. c ; speciosissimum 3P 1*7 adducebat 3 18 adduci 3 18/19 perpetim corr. perpeti 1 e/ sic 2. à

163 Milhac (com. Caussade, arr. Montauban, dép. Tarn-et-Garonne) ; «f. Lacoste J. [. I, p. 235 ; Cabié J. J. p. 412.

MGH 593

388 20

VITA

SANCTI

DESIDERII,

36-38

peti formidabat. Milliacho ergo corpus expositum, mulier uexata spumans et multum se discerpens adsistet ; cumque ut ferus taurus uehementer debacharetur et nunc toruis oculis,

nunc pallentibus genis, nunc spumantibus hac trementibus labris diuersis modis torqueretur, feretro tandem adiuncta prosternitur. Mox autem ut superiecta feretri uelamina teti25 git, diuinu iussu fugatus demon aufugit et sic ad gloriam Christi et laudem praesulis Desiderii mulierem liberam sanamque reliquid. Ex quo facto omnes qui aderant in ad miratione conuersi gratiam Christi et merita confessoris Desideri glor ificabant. 97. Deinde ergo, corpus leuatum, cuncti paulatim progressi, Quintiago atque Atiago praetereunt. Cumque post tandem cum corpus preciosoum Kadurce proximarent, quoacerugatim populositas per diuersos aggeres se fundens, obuiam extincto processit ; nullus monachus domi resedit, qui non obII patri uiam pastori procederet. Lugebant autem omnes, quem confuso plangebant, et inter diuersos gemitos haec solum uerba resonabant : 'Eu, Desiderii, eu !! Clamabant cuncti: 'Pastor bone, cui nos dimittis, cui gregem tuu m fouendum IO

commendas?' Clerus nimirum plangebat patrem, abbates pastorem, paruuli nutritorem, senes tutorem, uiduae protectorem, egeni adiutorem, pupilli defensorem, et, ut breuiter conplectar,

tota

eum

ciuitas, tota simul plancxit ecclesia.

38. Perductus itaque ad suum monasterium hac sepultus estin ecclesia, quam ipse, ut supra !5* diximus, insigni opificio, 29/29 Vita Eligii IT, 55.

37, */8 Vita Hligii IT, 56.

"

8/10 Vita Eligii II, 57.34.

13 Hieron. ep. 6o, 14.

19 Milliaco 2 ; Miliaco 3 corpore posito 2. 3 21 et : azrazzento alio in gg. Subbl. 2 ^ tot(ui e corr.)s 2 23 laboris 2 exp. o 24 supergecta 7 ; supetgesta 2. 3 feretti : feretto 2 ; oz. 3 25 diuinu : Z/a 1 fugat(us z. a/. in litura) 1 (au zz. rec. in litura)fugit 1 sicque 3 26 mulierem : mtrerem 2 liberam : oz. 2. 3 sanamque : que oz. 3 29 reliquid 2 admira-

tiohe : 7//z 1 ; admi/tione 2 ; admirationem

3a«. v ; administrationem

3b

28

Desidesii 2. : 37, 1 exinde 2 (zon 3) corpore leuato 2. 3 cuncti paulatim : cuncta paulatim 7 ; ceftatim 2. 3 (oz;. cuncti) ptogtessi : //a codd. 2 Vintiagum atque Atiagum 2 ; Vinciagum atque Aciagum 3 praetereunt : 077. 3. " 3 cum : os. 2. à proximaret 2. 3 4 se fundens : oz. 3 5 recedit 2 6/7 quem confuso : quem oz. 2. 3 e£ add. clamore ? plangebant : i/a 1. 2 ; clangebant 3 ' gemitos : //a 1 9 eu, Desiderii, eu : //a 1. 2 ; heu (eheu 3. c), Desideri, heu 3 9 bone, cui : ueni, cut à fouendum : pr. zz. in zzg. suppl. 2 9/10 commendas fouendum 3 10 abbas 2. 3 12 egeni adiutorem : ozz. 2. 3. 38, 1 incipiunt miracula praeser. 2. 3 ; baec om. 1, ubi eodem uersu textus continuatur suum : susuum 2 exp. a//. s ; susum 3

164 Supra "os

VITA SANCTI DESIDERII, 37-40

389

ex utraque parte superuolutis tectis, quadris hac dedolatis lapidibus aedificauerat, ubi diligenter humo tectus eterna in

;requie quiescit soporatus, ibique uallatus tumba, surrecturus iacet in gloria!9?, Sed quibus post haec miraculorum effulserit signis, dignum est et me commemorare et cum uos desideratis audire.

39. Clericus quidam nomine Theudolenus, dum uir beatus es- MGH set superstis, frequenter ab eo proassiduisexcessibus arguebatur. Cumque ille obisset et,ut dictum est,

iam humatus extaret, praedictus Theudolenus exultans !96 super s eius morte, cum cachinno exprobracionis elato uerba proterua et

iniuriosa non timuitiaculare. Quicontrastatumsuum locutus, diuina inter se indignacione ob iniuriam sancti sensit demum uindicari. Nam ex eo tempore miseranda debilitate obpressus, omnes dies uitae suae cum dedecore duxit, ita ut et

1o officium manus dexterae amitteret et a pedis gressu inpediretur et linguae usu denudaretur ; siquidem tortus incedens hac turgidus, prauitatem torosae 9? mentis exemplo debilitatis monstrabat. Nec passus est Dominus contumacem serui sui celeri interitu conpendium mortis finiri, sed diutino flagello 15 ad terrorem multorum rebellem uoluit coherceri.

40. Ouaedam quoque mulier ex parte Caucinicha Senomagense !98 ueniens, similiter super eius mortem uisa est exultasse, quae et ipsa simili modo castigata non simili exitu perpessa 38, 5/6 Vita Eligii II, 57.

6/8 Vita Eligii IT, 48.

59, 1/6 Vita Eligii II, 44.

3 super / uolutis 2 ; supet 3 oco uacuo relicto aectis 1 3/4 dedolatis lapidibus : om. à loco uacuo relicto 6 haec : mortem 3 4 pr. et : ifa 1. 2. 3c y; om. 3a. b alf. et : etiam 2. 39, 2 super : stis 1 (e ras.) ; superstes 2. à B cancinno 7 exptobationis 2 elato uerba proterua : elatea uetba propter uerba (diZZographta uocabuli sequentis) proterua 1 ; elata uetba ac conuicia proterua 2. 3 6 quae à 8 locutus : et add. à inter se : it" *e 2 ; se (intet ozz., spazio relicto) 3a (non àc) ; . . et . se àb sentit 2. 3c (non 3a. D) 8 uindicati : //a 1 ; iudicari 2 ; iudicium 3 mitanda 2. 3 9 decore 1a (z. s. XVI. corr.), àb 10/11 inpenderetur 1 11 denutatetur 7 12 torosae : totose rece 1 (cf. infra c. 43, /. 41) ; tortuosae 2. à 13 serui sui : sui sancti 4

14 diutino : //a 2. 3 ; diuitino 1 ; diuino Poupardin

15 uoluit : oz. 3 (spatio uacuo relicto 3a. D). 40, 1 Causuncha 2. 3j. c ; Causunca 3a

2 morte 3

3 quod 2. 3

165 Cf. supra c. 20. Desiderii sarcophagus postea in sacello collocabatur, quod S. Saluatori dicatum in ecclesia. seniore extabat ; reliquiae uero ab FHugonotis urbe potitis a. 1580. dispersae sunt ; «f. de la Croix l.l. b. 29. — 166 Verba exsultans super eius mortem ex praescriptione cap. 44. libri II. Vitae Eligii deprompta sunt. — 167 JAd taurum

spectans. Ducange. —. 168 De Senomago /oco ex Tabula Peuting. noto, qui prope SaintPaul-Trois-Cháteaux (dép. Dróme) situs erat (cf. Longnon, *Atlas bistor. Texte expl." I, D. 30), fortasse cogitari licet.

594

390

VITA SANCTI

DESIDERII,

40-41

est. Nam diuina ultione percussa, neruorum subita contrac-

cione dampnata est, adeo ut sicut iricius conplicata in modum

glomeri uolutaretur nullamque spiritus sui requiem neque per diem neque per noctem capisceret, donec adfinium praecursione eiusdem consultum, uotorum sponsio cum piaculi satisfaccione praecederet. Diem igitur annualem deposicionis IO

15

20

i

IO

eius aduentantur parentes contractae foeminae, uotorum mu-

nera simul cum foeminam debilitate obpressam beato confessori offerunt. Quam in manibus ante sepulcrum proicientes, subnixas preces cum satisfaccione piaminum inportune atque oportune ingerunt. Et factum est, cum diu precibus insisterent multumque gemitibus satisfacerent, erecta mulier sanitatem recepit, atque ita ad domum propriam cum magna iam hylaritate maximaque suorum gratulatione rediit. Sicque actum est, ut quae laborioso uehiculo fuerat adducta, libero gressu remearet ad propria. Gloria, Christe, tibi, tua sunt opera, tua ubique fulgent magnalia; etenim quae serui tui faciunt, tuis beneficiis consecuntur. 41. Post aliqua temporis curricula mulier quaedam ex praedio ecclesiae Blandiacense, quod adiacet fluuio Dornoniae 199, caeca effecta, plurimum tempus laboriose ualde ducebat. Haec quandoque Dei miseratione admonita in uisionem sibi dicebat iussum, ut ad sepulcrum beati Desiderii medendi gratia expeteret. Ducta itaque est ad urbem adque ad basilicam sancti uiri a duobus filiüs suis oblata, ubi paruo spatio excubans, confessore intercedente et eterna Christi pietate largiente, lumine recepto, ad propria remeauit. Sicque factum est, ut quae alieno ducatu cum labore uenerat inpingendo, proprio iam arbitrio, uisu recepto, gaudens rediret ad domum. Siquidem cunctis qui aderant stupentibus praeibat, exultans uiam carpens et uiae ducem ulterius non requirens. 40, 13 cf. 2. Tim. 4, 2.

4 peftcussa : 0zz., spatio uacuo relicto, à à dapnat(a e corr.) 2 ras.) ; eticius 2.3 * neque : nec 3z. c (yon 3b) capesciret 2 in

l:ticius 1 (r 7/8 adfinium

praecursione : assimit (in osea superscr.) precutsionem (ras. m) 2 ; baec om., spatio uacuo relicto, à 8 sponso 2. 3 9 praecederet : crederet 3 9/10 die igitur annuali ... aduentante 2. 3 11 foemina debilitate o(p)pressa 2. 3 11/12 confesso(ti zz. rec. in litura) 2 12 quamquam 2 ; quamque 3 14 est : 7/a 1. 2 ; 071. à 1*7 congtatulatione 2, 3 factum 3 19 ad proptia : oz. 2. 3 glotiosa à 20 quae : quod 3 21 conseqntut (— consequentur) 2, 41, 1 praeser. Miraculum (Mraculcum errore zzintatoris 2) II. 2. 8 8 temporis 3 3/4 ducebatur 2, 3 9 ad : oz. 2. 3 11 uisu : 7/a codd. 12 qui aderant : 074. 3.

169 La Dordogne.

MGH 595

VITA SANCTI DESIDERII, 42-43

391

42, Inter haec miranda res se memoriae obiecit, quam diuino iussu actam

reor, ut pro haec Dominus

clarius ostenderet

merita sui antestitis, quam preciosa apud eum constarent, cuius ob honorem claritas miraculi emicuisset, cunctisque ; occasio expetendae medellae oriretur, dum diuina actam pie-

tate rem nullus ambigeret. Itaque dum baculum beati uiri, quod a Gallis cambutta !?? uocatur, ad caput sepulcri illius sedule dependeret, quadam die subita infusione madefactum

uberrime guttas manare olei coepit. Ad quod miraculum multi 1o adgregati ingenti stupore tenebantur adtoniti, quidnam facto opus esset. Quidam autem altiores consilii medendi gratia id fieri ex diuina praestantia denuntiant ; quod demum factum est. Nam quotiens deinceps egri adueniunt, baculum ipsud aqua perfusum ac tenuiter lauatum incommodantibus !?! 15 datur et multis per hoc sanitatis bona tribuuntur. 43. Adiciatur et illut quod actus tulit miraculum. Quodam itaque tempore Aregius Rutena urbis episcopus, fortissima aegritudine correptus, grauiter laborabat per dies plurimos, cumque multimoda medicorum argumenta ei sedule inpende; rentur, nihil prorsus proficere poterant. Sanctorum e diuerso adminicula querebantur, sed nec sic recuperare ualebat ; nolebant enim sancti marthyres ei sanitatis commoda praestare, ut quanta esset in Desiderio uirtus, facillime declararent. Aregius ergo adflictus, cum nullum perfugium intota 1o urbe sua neque medicorum industria neque sanctorum adminicula possit inuenire, tandem post quinque mensuum

435,3 Vita Eligii II, 74. — 9/12 Vita Eligii II, 74.

42, À praeser. IJI 2, Miraculum III. 35. c 2 acta 2 pto hac 2 ; pet hanc 3 8 costarent 2 4 cunctusque 7 5 actum codd. 6 nullud 2 6/7 baculus .. qui 2. 3 4 Galis 1 tut ://a 2. 4 ; uocant 1

cambucia 2. 32 ; cambusia 3e ; combucia 3b uoca$8 die : ozz. 2. à madefactus 2. 3 9 guttas manate

olei coepit : //a Poupardin ; guttas manate alii coegit 7 ; guttas aquae manate coepit 2. à 10 adtoniti : admirati 2. 3 10/11 esset facto opus 2. 3 11 altiores : //a 1 ; altiotis re//. consilii : quod a4. 2. 3 11/12 id fieri ... denuntiant : illis (ilt 2 ; illud 3) hoc fuetit ... datum denuntiant 2. 3 13 deinceps : 0m. à ipsum 2. 3 14 incommodantibus : //a Poupardin (cf. infra c. 50, [. 23) ; incomodatibus 1 corr. incomodittibus ; incomoditatatibus 2 ;incommoditatibus 3.

43, 1 et : etiam 3b. c (non 3a) retulit 2, 3 (actus i/era£um) quodam : IIII praeser. 2, Miraculum IIII. praeser. à 2 Aredius 2. 3, u/ infra Ruthenae 8 ; Ruthene 2 episcopus utbis 2 4/8 inpenderentut : //a codd. 8/9 declarent 2 9 profigium 2 10 neque (nec 3) per medicorum industriam neque (nec 3) per sanctorum 2. 3 11 post : pet 2. 3 mensuum : corr. mensium 4 e£ sic 2. 3

170 De ea ef. $5. rer. Merouing.

IV, p. 251.

171 Sunt bomines aegrofantes.

392

43

DESIDERII,

VITA SANCTI

curricula ad exteram urbem atque ad au xilium sancti Desiderii tota se mente conuertit. Accito itaque uiro strenuo

uocabulo Telaro, ad sepulchrum beati uiri Cadurcae sub Oppi-

15

do cum muneribus diriget poscitque, ut quamuis esset laboriosum, quantocius pergeret atque ex eo aquae liquore qui MGH illic gratia sanitatis largitur sibi deferret. Perrexit itaque ad 596 urbem

Cadurcam

Telarus,

memoriam

beati Desiderii

adiit,

munera intulit, bacterium '*? sancti uirilauari deposcit. Cursu 20 concito Ruteno rediit, episcopum decupantem atque in extremis positum inuenit, quem consolari studuit, seque sanitatem illi detulisse promisit. Mira res et uehementer stupenda! Cumque, uascula reserata, aquam proferre speraret, uinum effulsit tantaque flagrantia ex uas emanauit, ut in grande 2 vA stupore ingensque miraculo omnes conuerteret. Tantus quippe eximii saporis nec inter uini saporis effulsit, ut numquam se aliquis huiuscemodi Falernum hausisse recoleret. Bibit ergo episcopus cum magno tremore et inmensa admiracione et cum ipso hausto mox sanitatem recepit ac multo post tempore incolomes mansit. Nam ita celer subsecuta est sanitas, ut eo

die cum alumnis et amicis ad conuiuium puplicum sederet

35

seque de Domini gratiam, quam sibi per famulum concesserat, uehementer gratularet. Cumque post aliquod dies urbem Cadurcam et medicum suum gratiarum iura soluturus inuiseret, ea quae retulimus germano suo Awarno !?? episcopo re-

22 Greg. Dial. I, 1o.

12 curricula : ozz. Ja. b (mon 3c) ad exteram : ad Caturcam 2. 3 13 mente se 4 14 Thelaro 2 ; Thelano 3 : z/ez infra 15 quam(uis pr. zz. i. zzg. Suppl.) 2 16 atque : aeque 7 ex eo aquae liquore : eo liquore aquae 2. 3 17 sanitistatis 2 exp. pr. tis deferre 1 18 urbem : //z 1. 2 ; ciuitatem 3 abiit 3. c (uon 3b) 19 bacterium : bactherium 2 ; oz. 3 spa?io uacuo relicto 20 Ruthenis 2. 3 episcopum :spm 1 ; ipm 2 corr. epm ; oz. à decupantem : iia 1 ; decubantem 2 ; decumbentem

3

atque : aeque 7

21 consolati stu-

duit : consolati 2 ; oz;z. 3 spatio uacuo relicto 23 uascula resera(tu zz J/ura) 1 ; uasculo reserato 2. 3 24 effluxit 2. 3 uase manauit 2, 3 25 ingentique 2. 8. 26/27 nec inter »4. recoleret : odor inde processit (procescit 2), quantus nec inter uini sapidissimi uasa reserata solet sentiri 2. 3 24 hausisse : //a serips. ; auxisse 1 ; (oz. 2. 3) 28 admiracione : amrmirratione 2 ; oz. 3 spatio relicto

30 incolomes : //a 1 ; incolumis 2 ; oz. 3 spario relicto

celers 1

31 alumnis :

072. à spatio relicto plublicum 2, corr. 32 secumque 2. 3 sibi : 7/a codd. famulum : suum aZ. 2. 3 33 gratulare 1 corr. gratulari ; gratularetur 2. 3 aliquod : //a 1 ; aliquot 2 ; aliquos 3 34 soliturus 1 e£ pr. zz. 2 34/35 inuisetet : 2 zz. aequalicorr. inuisitaret 38 Agarno 2. 3a.b ; Agoeno 3c 35/36

te / referre 2 exp. pr. re

172 Baculum, seipio. Dueange. — 173 /Awarnus non multo ante a. 183. a Hludowico rege "Aquitaniae episcopus sedis Cadurcae creatus uidetur esse ; cf. 9.9. rer. Merouing. IV, p. $56.

VITA SANCTI

DESIDERII,

43-45

393

ferre studuit. Ille uero, cum esset mente proteruus, dubius extitit. Nec mora, et uehementissimo febre correptus, non

aliter sanari meruit, nisi frequentissima repetitione, crebris discurrentibus missis, ad medellam beati Desiderii sese con-

4o uertit et corde conferret. Diu igitur macaeratus sepiusque ex praefato ligore potatus, tandem torosa caeruix, coturno deposito, recuperari meruit salutem. 44. Alio autem tempore Februndus abba atque uicedominus !'* graui tedio confectus per dies multos laborauit. Tandem est in uisione bis terque admonitus, ad praesidium beati confessoris mente conferret, eoque aduectus, ad eius ; sepulcrum delatus est. Vbi sicut oportebat innixius oratione insistens,

Christi

domini

misericordiam

ex

intimo

cordis

affectu postulauit. Post non congruum uero spatium, diuina MGH miseratione praeuentus, medelam quam obtauerat adeptus, 597 sanus ad propria

reuersus

est.

45. Alio rursus in tempore sacerdus quidam nomine Dracolenus, grauiter egritudine confectus, laborabat per dies plurimos, in tantumut cibi perceptione

penitus

arcere-

tur. Iamque sexta decima dies aderat et sacerdos ui febrium s depastus sine cibo durabat, cum ecce ! repente incidit in mente eius sancti Desiderii ad suffragia expetere eaque ex medicina loti bacterii postulare. Ventum itaque ad eius sepulcrum est ; medicina petita, salus inpetrata. In uilla enim Cascarno !'5

44, 8/9 Vita Eligii II, 75. 45, 1/3 Vita Eligii II, 74. 36 esset : afrazento alio in mg. suppl. 2 mente esset à proteruus : ozz., hiatu notato anie esset dubius 3a. b, pos? mente esset 3c 37? uehementissima 2. 3 39/40 conuettens 2. 3 40 et corde : ex corde codd. ferret 2 pr. . corr. conferret

40/42 diu 254. salutem : ozz. 2. 8.

44, 1 praeser. Miraculum V. 2. 3 autem : 7/a codd. Frebrundus (Frebundus 3 c) abbas 2. 3 1/2 atque uicedominus : atque incedens 2 ; at — — — incedens E

8 est : //a serips. ; ei 1 ; oz. 2. à

admonitus

: 7/a 1 ; ut add. 2. à

4 con-

fessoris : ozz. 2 (pr. zz. ; uiti zz. ad. in gg. suppl.), à ; tota add. 2. 3 conferrent 1 ; se conferret 2. 3 eoque : eo quod 7 aduectus ad : ad — — — ad 8 B5 esset Ja. b (non 3c) innixius ://z 1. 2 ; innixus 3 6 intimo :7/a 1. 2 ; intetno à 4 effectu 1 congruum uero : multo uero temporis 2. à 9 propria 2.

45, 1 praeser. VI. 2, Miraculum VI. 3 in : ozz. Ja. c (pon 3b) quida 1 2 graui 2. à 4 iamque sexta decima : cumque XIII. 3 4/5 ui febrium depastus : (u posta add.)i frebrium depastus 2 ; in febrium depastus 1. 3b. « ; in febrium depastu 3a b ecce : eius à 6 eius : ozz. à (cf. ]. 5 ecce) ad suffragia : / :suffragia 1 (a ras.) ; a (d pr. m. superser.) suffragia 2 ; suffragia à 8 Cascano 3 174 Scilicet episcopi uicedominus, cui res saeculares commissae erant ; f. E. Vacandard JLp.27. 176 Fortasse Catnaco (cf. d'/Arbois de ]ubainville 1. 1. p. 488) legendum est, et ecclesia S. Iobannis de Carnac (dép. Lot) ad ecclesiam episcopi pertinebat ; cf. Lonqnon, *Pouillé^ p. 29.

394

VITA SANCTI DESIDERII, 45-48

eger decumbebat ; allata ergo medicina, die septimo decimo 1o eger gustauit. Continuo autem caelesti rore perfusus conualuit, surrexit, comedit et sanatus est.

46. Item alio tempore infantulus quidam nomine Mummolenus, ualidissime egrotans, ad extrema pene deductus est. Cumque dies depositionis beati Desiderii instaret, nocte qua laus uigiliarum caelebratur, a matre propria oblatus, ante ; sepulcrum antestitis proiectus et non longo interuallo, confessore orante, Christi gratia largiente, sanus factus, puer parentibus iam exultantibus redditus est. Gratias tibi, Christe saluator, tua agimus creatura et in minimis et in maximis tua opera recognoscimus et ideo te in omnibus admiramur et 1o te pro omnibus laudamus ; tibi gloria in saecula saeculorum. Amen. x 47. Alio quoque tempore adolescens quidam nomine Ruccolenus, a tertiano typo uexatus, grauiter laborabat per dies multos. Qui d um miracula confessoris addiscens, ardenter ualde ad sepulcrum eius contendit, ubi, oratione profusa,

; patrocinari sibi sanctum antestitem postulauit. Accepto autem liquore, ex quo ceteri sanare solent, custodum se oratione commendauit necnon post longum spacium, superna gratia miserante, contagionis parte depulsa, speciem uiui hominis quam iam perdiderat recepit. Sic demum, funditus morbo 1o expulso, sanitatem pristinam indeptus, ad locum proprium rediit. 48. Item uir quidam ex castro Mercurio !** ueniens, quem continua uexabat

infirmitas, ad memoriam !?? beati Desiderii

sese cum fiducia contulit; qui aduersus liquorem salutiferum inpertire deposcit,

martirarium sibi benedictione ex-

46, */8 Hieron. ep. 6o, 5. 47, 1/3 Vita Eligii II, 71.

[7/10 Vita Eligii II, 71.]

9 decimo septimo 3z. P.

46, 1 praeser. VII. 2, Miraculum VII. 3 1/2 Mumolenius 2 ; Mumolenus 3 9 cognoscimus 2. 3 te : et add. 2. à 10 te : oz. 3 glorie 1. 47, 1 praeser. VIII. 2, Miraculum VIII. 3 quoque : uero 2. 3 quidem 1 nomine 2:4. c. 49, /. 6 quod multis : ozz. 3 bis adnofatis uerbis : *deest reliquum capitis et initium VIII 1/2 Rucolenus 2 8 qui : //a 2 ; Quidem 1 addiscens : adiens 2 perfusa 2 5/6 liquore autem 2 6 sanari 2 orationi 2 8 parte : p te 7. 48, 3 qui : //a 2 ; qua 1 martiratium : motbum 2 4/5 benedictionem expositam 2

176 Mercus (arr. Cahors, dép. Lot). Ecclesia *$. Germani de Merquesio" ab episcopis conferenda erat (cf. Longnon, *Pouill£? p. 56), qui in castro ibi constructo residebant. — 177

I. q. sepulchrum.

VITA

SANCTI

DESIDERII,

48-50

395

5 posita !'? accepit, accipiens sumpsit, patrocinare sibi antestitem MGH poposcit, fidensque de obtenta salute abcessit, et Domino 59? operante, celeri prouectu sanatus est. Gloria tibi, Christe, et ista tua sunt opera, tua in omnibus cotidiae fulgent ubique magnalia. 49. Alio quoque tempore puerulus quidam ex monasterium sanctimonialium, quod infra septa municipii Cadurcae habetur,

dies multos in egritudine laborans uehementer iam tabescebat. Qui cum nullo recuperandi argumento acciperet, sanctimo; nialis quae illic praeerat ad memoriam sancti Desiderii dirigere studuit atque ex eo medendi liquore, quod multis prodesse solet, egro illi deferre exposcit ; factumque est. Praecurrens

autem missus, cui nomen Prosperius, ad sepulcrum sancti contendit,

custodem

adiit, preces

ingressus, benedictionem

ex-

1o poscit, impetrata secum detulit, aegro inpertiit, confidenter accipere monuit. Quod cum aeger fecisset, confessore et spiritus gratia largiente, recuperare meruit salutem. 50. Sed ne solum ad sepulcrum eius haec signa gerere arbitremini, audite, quid alibi gesserit. Pompegiagum dicitur praedium, quod beatus Desiderius a potentibus quibusque personis caro precio comparauit ecclesiaeque dicioni adnectuit. ; Quem ipse locu m utpute care coaemptum unice diligebat et plerumque ibique ad manendum diuertere solitus erat. Post mortem uero eius incolaelocilocum cubiculi quo pausauerat, utpute uiri magni stratum, uenerabiliter praecauentes, 5o, 5/8 Vita Eligii II, 76.

5 patrocinati 2 6 abtenta 1 4 prouectum 1, corr. 8 ista : //a codd. 9 magnalia : cum spiritu. Amen aZ. 2. 49, 1 praeser. IX. 2 quoque : quodam 2 monasterio 2 2 sanctimonialium : //z serips. ; sancti(pr. zz. in zzg. suppl. 2) Nongini (ras. ongi 1 ; Nongin. 2) alium (expaunct. 2) codd., sancti Martini alium Pozpardin 4 nullum ... argumentum 2 6 quod : qui 2 prodesse : /ie redi£ 3 (cf. adnot. c. 47, /. 4 nomine) 4 factumque : //a codd. 8 missus : eius seruus 3 9 preces : ozz. à in / gressis 1 ; adgressus 2. 3 10 impetrata : //a 1. 2 ; imperata (3) 11 qui 2 aeget : om. à tem 3.

confessore et : confessoti 2 ; et à

$0,1ne ://aserips. ; nec 1. 2 ;non à

12 salutem : sanita-

1/2 gestare atbitramini 2. 3 e£ ozz. uerba. :

audite quid alibi gesserit 2 Pompegiagum : X. praes. 2, Miraculum X. praeser. à ; Pompegiacum 2. 3 3 quibusque : quibus 3 4 adnectuit : i/a 1. 2. 8b. c 6 quem ipse : in Znferp. e£ eras. 1 ; quem in ipsum 2 ; q in ipsum 3 coaeptum 4 unice : Z/a 2; unici 1; mitifice 3 6 ibique : //a 2. 3; que eras. 1 4 incola : e 1, ras. c (?) loci locum : locum oz. 2. 3 cubi-

culi : in praezr., sed eras. 1 ; in cubiculo (cubiculum pr. z. corr. cubiculo 2) 2. 3 7/8 pausauerat : pausare consueuetat 2. à 8 uiri : ozz. 2, spatio relicto statum 2. Ja. b ; latum 3c ; stratum u£ ze. z. s. XV II. in mg. 2 uenetabiliter ://a 1. 2 ; uenerabantur 3 178 I. e. b. expostulatam ; cf. infra c. 49 : b. exposcit.

VITA SANCTI DESIDERII, 50-51

396

priuatorum ab eo frequentiam et pecorum canumque inro gressus cohibere studebant. Clericus quidam uocabulo Bertus, illic condam ad manendum deductus, caballum quoque suum in locum cubiculi manere intromisit. Cui cum habitatores 15

20

25

;

1o

loci prohibere non possint, cum honore tamen studuerunt, ne stratum ipsud temerare praesumeret: 'Quia domnus, inquiunt, "Desiderius pausauit, ideo pecus horridum hic intrare non debet'. Quorum ille consilium leue reputans dictumque rusticorum parui pendens, in promptu necglexit sermonem caballumque sibi preciosum ibi ad manendum constituit, Et factum est, cum die crastino ualde diluculo caballum ipse praeuidebat, prostratum pro terra extinctum inuenit et sic non sine merore atque admiratione a loco illo discessit. In loco autem ipso arbuscula quaedam nata usque ad summos parietes excreuit, quae commoda incommodantibus dicitur MGH conferre. Gloria tibi, Christe, qui ita seruos tuos nobilitare 599 consuisti! Tibi semper gloria, nate, cum Patre et Spiritu sancto in saecula saeculorum ! Amen. 51. Adiciatur et illut quod moderno tempore gestum est miraculum. In diebus nuper transactae quadragesimae oblatus est ad sepulcrum beati antestitis paruulus quidam nomine Hildulfus, filius cuiusdam Eddoleni, quem pestis atrocissima depastum poene in extremis deduxerat. Cuius ob causam parentes adflicti ad memoriam, ut dictum est, beati Desiderii properant filiumque prope exanimem proferunt, proiectumque ante sepulcrum, uota gratuita spondunt. Vbi custus, cum parentibus oratione facta, ex eo oleo qui coram sancti sepulcro habetur aegrum perunxit monetque inreuocabiliter fidem adsumere eaque de merita praesulis sibi supra uires praesumere. Credidit ergo homo, perunctus potatusque habiit et sanatus

9 frequentam 7 10 quidem 7 11 ductus 2. 3 12 cui : quem 2. 32. e ; possint : Z/a 1 ; possent 2. 3 13 prohibere : ozz. 3, spazio relicto quam 4b tà/m honore 2 ; tamen honore 2a. c ; eum tamen honore (superscr. monere) 3b 14 ipsud : 7/a 1

2.8 ad 2, 3

temerarii

1 ; temere 2 ; tenere 3

quia : quo 4

dominus

16 ductumque 1, corr. 18 caballum quem sibi preciosum habebat ibi 20 praeuidebat : corr. pracuideret 1, e£ 5/c 2 ; peruideret 3 pto tetra :

pto eras. 1 ; pet terram 2. 3

21 merore : ozz. à, spatio relicto

22 nata : //a

srips.; manda 1; plantata 2.3 ; uonda (?) comi. Poupardin summos : sum / : 1 mos 1, ras. te (?) ; supremos 2. à 23 prietes 2 pr. zz. ^commodo incommoditatibus 3 24 nobilitate 2 25 consueuisti 3. 51, 1 praeser. XI. 2, Miraculum XI. 3 quo 4 2 diebus : 2 pr. z. ; om. 8 8 beati : //a 1. 2. 3a ; sancti 3b. c quidem 4 4 Hildulfus : ;/a 1. 2. 3c; Hidulphus 3a. p Edole (in poszez add.) 2 ; Edol(a)e 3 * prope : 7/2 1. 2;

peneJ proiectumque : oz. à $ spondent 3 9 qui : quod 2. 3 2. 8 10 perunxit : (perun Pr. zz. in Jifura)sit 2 ; om. 3, spatio relicto 12 homo : oz. 3. ila codd. 11 merito 2. 3

sancto fidem :

VITA est, paucisque

SANCTI

interpositis

DESIDERII,

51-53

diebus, munera

397

uotiua

deferens,

sanitatis suae auctorem profluae magnificeque honorauit. 92, Pauci admodum post fluxerant dies, et ecce ! adolescens quidam Maurontus nomine, humorem cuiusdam morbi perfusus, turgentium malandrorum copia maxima in faciem scabridam et quibusdam pustulis obseptam aedituo ostendit. I

IO

Cui sacerdos, cui id officium commissum

erat, orare innixius

et fidere de merita praesulis monuit. Oratum est, eger adstitit atque ex oleo beati uiri deformem cunctamque constrictam congeriem peruncxit, et o mira uirtus ! ita demum omnem putrem sanies 1llius delibucio salubris succidit, emundaauit, abstersit, ut nec uestigium quidem cicatricis ullius in faciem nemuasnverct

53. Sed longum est per singula uerbis exire, quanta ibi cotidiae pro Domini seruum sanitatis commoda diuersis egritudinibus conferantur. Vnde, his interim studiose obmissis, ad clausulam iam praeconiorum eius articulum coartemus. vA

IO

Puto enim, etsi sensu rustico prolhiÀium traximus sermonem,quamuis meritis eius digna praeconia nullatenus a equ iperare ualuerimus, nam licet extemporalis dictio

absque ordine sensuum, sine lenocinio et conposicione sermonum, ex his tamen aduertere potestis, qualiter homo Dei a principio ad finem usque peruenerit, et quanta bona quantaque magnifica studiis ac meritis eius alumpnae plebi conlata sint. In cuius abscessum geminata calamitas iam nunc protestatur. Nam Cadurca urbs, quae eo superstite florentissime

52, 2/11 Vita Eligii II, 67. 53, 1 Vita Eligii I, 40. 5/4 Vita Eligii II, 35.

52, 1 praeser. XII. 2, Miraculum XII. 3

[7 Hieron. ep. 117, 12.]

post : ozz. à

2 Alamontus à

humorem : 4 corr. humote ; horrore 2. 3 3 malandorum 2 3 ; 0m. 2 4 aedituo : Z/a 2. Jb. c ; aedio 1 ; ozz. 3a, spatio relicto

072. à

6 fidem de merito 2. à monuit : ut ergo add. 2. à : test 1 ras. tà, ut uidetur exstitit 2 afrazzento alio corr. adstitit Poupardin ; eaque 1 ; eamque 2 ; eumque à defotmitatem2. 3

in : Za 1. B innixius :

ofatum est : — * atque : //a conDsttictam :

ifa 2 ; constrictum 7 ; constructam à 8 mitra : //a codd. 8/9 putredinem 2. 3 9 sanies : expeczes saniem delibutio sabtris 2 ; delibutis salubris 3 10 cica-

tricis : //a codd. 53, 1 uetba per singula (per singula pr. zz. superser. 2) 2. à quantum 1 Vita Eligii ; exerate 2 (pr. z), à ; 2 corr. exatase

exire : i//a 1 eum 2 pto : zal; pet 2. à 3 intetim : interii in 7 3/4 missis 3 b sensum 2. 3 5/6 nam : pro sed * aequipatate à 6 quamuis : quod tantis 2. 3 sermone 3 dictio : Z/a (2) ; dilectio 1. à 8 compositionem 2 9 auertete 2 10 abscessum : 1 corr. abscessu ; abcessu 12 cuius : ci/u' 2 ad : usque ad 2. à

24tinfra

| iam nunc: om. à

43 utbs : //a codd.

VITA SANCTI DESIDERII, 53-54

398 opulenteque

prae

cunctis

pene

uicinis urbibus

emicuerat, MGH

1; eius iam abscessu frequentibus bellis conuulsa, ad internicio-

nem pene deuoluta est, adeo ut ipsa quodam modo terra abscessu illius lugeat et sulci eius defleant ac sicut possunt proclamare uideantur : 'Eamus et nos et moriamur cum eo !' Siquidem continuam pacem quam in diebus eius, Desiderii 20 quidem, non suis meritis, potita est, continuatis iam incursibus !?? et innumeris pestilentiis depopulata gemescet ac rerum copiam et frugum opulentiam, quam merita Desiderii urbi aduexerant, eo migrante, simul quoque ablata sunt, et non absurde cuncta cum illo bona migrasse credantur. Talem ergo 2; patrem talemque pastorem dignum est ut boni colant, noxii timeant, praedicent fideles, imitentur sacerdotes, qui uiuens inter peccatores ad hoc forsitan rajíus esi, ne malicia mutaret mentem eius,et ut de iusto quemque scriptum est, flacita eral Deo

anima

eius, ideo

jroperauit

educere

eum.

de media

3o éniquitate.

54. Ablatus enim ex praesentis saeculi tenebris atque ex hac peregrinatione ereptus, iure sanctorum coetibus iungitur, quia quantopere sanctorum officia eclesiaeque ministeria diuersis metallis conpendis obumbrauit. Cuius solertiam, ;industriam

especimen

parietis

tui,

Cadurca,

testantur ;

cuius diligentiam, eligantiam et studium dominica uasa, ut supra !*' jam diximus, diuersaque aecclesiae ministeria profi-

25/26 Vita Eligii I, 20. 24/28 Hieron. ep. 60, a. [28/30 Sap. 4, 14.] 54, 8 Hieron. ep. 6o, 15.

26 Hieron. ep. 24, 5. [27/28 Sap. 4, 11.]

26/27 Vita Eligii II, 38. 29/30 Hieron. ep. 39, s.

14 opulenterque 3 pene : fere 3 15/16 interemptionem 3 16 ut : //z 1? ab(s)cessum illius lugebat 2. 3 sulci : //a 1 ; fulsi 2 ; ozz. 2, spazio relicto bost eius — ac : i/a codd. 18 pr. et : //a codd. ^ alt. et : etiam 2 19 continua pacem 7 ; continua pace 2. 3 quam : //a 1. 2 ; qua 3 20 potita : ifa 3; posita 1; petita 2 — 21innumeris : Zcorr.in muneris gemiscit 2. 3. 24 ab i/surde (exp. i) (cum pr. zz. in mg. suppl.) cuncta cum illo 2 bona : oz;. à creduntur 3 26 mirentur 3 28 mentem : //a 1. 2 cuz Hieron. ep. 60, 2; intellectum 3 cuz Vulg. et Vita Eligii quemque : //a 1. 2 ; quoque 3 29 anime 1 adeo 2 eum : illum 2. 3a. b (non 3c) eum Vulg. ; eam Hieron. 54, 1 enim : ex ira 3 atque : //a Poupardin ; eaque 1; eoque 2. 3 8 tanto 4 intallis 2 : conpendiis : que agZ. 2. 3 opere 2. JP. c ; tantopete Ja sob especimem 4 ; specimen 2, 3 lertiam : et ad. 2. 3 parietis tui : za 1; pariet ... tui 2, ubi bumore infecta baud pauca deinceps euanuerunt testantur : testa ... 2 * aecclesiae : eius 2 */8 profitentur : ozz. 3, spatio relicto codd.

179 Sine dubio Saracenorum.

180 Supra c. 17.

600

VITA SANCTI

IO

DESIDERII,

54-55

399 tentur. Quibus mirabiliter dispositis atque insigniter patratis, breuissimis titulis praenotari studuit. In quibusdam quidem ita scripsit !?!:

DESIDERII VITA CHRISTVS in quibusdam autem sic sculpsit : DESIDERII

TV, PIVS CHRISTE, SVSCIPE

in aliis autem ita : 15

20

MVNVS

"

ACCIPE, CHRISTE, MVNERA DE TVIS TIBI DONIS OBLATA in aliis quoque ita : SVSCIPE, SANCTAE DEVS, OVOD FERT DESIDERIVS MVNVS, VT MAIORA FERAT VIRIBVS ADDE SVIS adque in aliis aliter :

MGH 6

HAEC EST SAPIENTIA SAPIENTIVM PROFVNDI SENSVS 25

uerbum adbreuiatum iuxta illut dictum : sapiens uerbis innotescet paucis. 55. Merito ergo eum, eclesia Cadurca, hac singulariter diligis, quia ipse te singulariter super cunctos parentes dilexit et omnem affectum qui parentibus debebatur in usus tuos

iicf.Phil. 1,21. — 13cf. Sacramentatium Gelasianum (Muratoti I, 689) : Suscipe munera, quaesumus domine quae tibi de tua largitate deferimus. [258 Bened. Regula c. VII, gr. humil. 11.]

$8 atque : //a Poupardin ; eaque 1 ; eisque 2. 3 9 titulis : ea add. 2. 3 quidem ita : autem uetsiculis sic 2. à 12 sculpsit : scripsit Ja. P (non 3c)

9/10 16

donis : 7/a 1. 2 ; bonis 3 20 adde : //a Labbe ; ac de codd. 21 adque in aliis aliter : in aliis 3 24 uetbum adbteuiatum iuxta illut : ali(?) adbreuatum (7z. rec. corr. adbreuiatum) ... ta illud 2 ; in aliis uero abbreuiatum (est ad4. 3a) illud 3

25 [sapiens ... paucis : J/Zeris capital. imprizm. Krusch]

55, 1 eum : uocabulum euanuit 2 ; om. 3

innotescit 3.

eclesia : eclae uf uidetur, 1, corr.

1/2 hac singulariter diligis, quia ipse te : //a 1. 2 (ubi pleraque euanuerunt) ; hunc sanctum uirum diligis, qui te à 2 supet : supra 9 ; euanuit 2

181 Inscriptiones ad editionem YLabbeanam iterans E. le Blant, "Nouveau recueil des inseriptions chrétiennes de la Gaule! 1892 ("Collection de documents inédits sur l'bistoire de France) p. 242—247), nonnulla adnotauit memoria digna.

2

400

VITA

SANCTI

DESIDERII,

55

transtulit. Merito, inquam, diligis, qui te sic amauit, ut te ; amicis praeponeret,

alumpnis praeferret, ornamentorum mo-

nilia aeterno amore consignaret, qui cum Deo tibi soli uiueret, profectibus tuis militaret, soliditatem tuam toto adnisu procuraret. Qua de re desiderandus semper tibi est quasi absens,

non

lugendus

quasi mortuus,

ut illum expectare,

non

1o amisisse uidearis. Noli igitur plangere, quem de morte credis ad uitam migrasse, nec doleas, quod talem amiseris sed gaudeas, quod habueris, immo et habes, obligatoque parumper uulnere, audi iam laudes eius, cuius semper hortatu commonita, cuius exempla accensa es. Desiderius tuus, immo noster,

:; relicta iam Aegypto, relicta Caldea, scalam con sc e ndit Iacob. Caedar supergressus securus decantat: s?cut audiwimaus, ita el uidimus in ciuitatem Dei nostri. Relictis, inquam,

tenebris, hoc enim Caedar interpretatur !9?, portat crucem suam et sequitur Christum nec de crastino cogitat nec poster20 gum respicit. Quod in lacrimis semina wit, iam 4n gaudio

metit. Seminauit in spiritu et de spiritu metet uitam eternam securusque iam cantat : Domine, conuertisti blancium meum n gaudium miht. Conscidisli saccum. meum et. circumdasti me letitia ; et iut : Post te in odorem unguentorum tuorum curri25 us. Quapropter, eclesia Cadurca, licet uehementer sis conterrita,

licet innumeris

tandem

et secura

cladibus

ac

saepe

esto, quia magna

conuulsa,

hereditate

gaude

ditata es.

Secura, inquam, esto et dic Deo : 'Non contristor quod rece-

55, 8/10 Hieron. ep. 6o, 14. 108, 1.

11/12 Hieron. ep. 6o, 7.

J4-^blieronxecpm314- 50 [690:181::

01275 093.]

12 Hieron. ep.

[18 cf. Gen.

28,

r2.]

16/17 Ps. 47, 9. — 18 Hieron. ep. 168, r. [18/19 cf. Matth. 16, 24 ; 10, 38; Luc. 25; 14, 27.] 18/21 Hieron. ep. 5, 4. [19 cf. Matth. 6, 534.] 119/20 c£. Genx9»en7. Eucsdouo6s [20/21 Ps. 125, 5.] 22/24. Ps. 29, 12. 24/25 Cant. 1i, 3. — 26/2* Hieron. ep. 108, 32.

4 alf. te : 0m. à 6 domino 3 4 profectibus : profectis 2 ; oz. 3, spatio relicto 8 est quasi : 2 add. sed exp., uersu exeunte, de post est ; est deque 3 10 igitur : ergo à 11 doleas : //a codd. 13 uulnere : oz. 3, spatio relicto 14 exempla : ila 1 ; exemplis 2. 3 accensas 2 exp. s 15 relicta Chaldea 2 ; Jaec ozz. 3 ei add. et 16 sic 3a. c (zon 3D) 19 christum : ipsum 2. 3b. c (non 3a) 23 mihi : tuum JP. c (non 3a) concidisti 2. 3 meum : //a codd. circumdedisti 2 (ubi circum 7z Jizura), à 25/26 conterrita : i/a 1 ; conttita 2. 3 26 innumeris cladibus ac saepe : //a 2. 3; in muneribus cladibus / accipe 7 29 quod 3 magna : pr. zz. (2) in litura 2 hereditatem 1 28 domino 3 28/29 tecesit 2, sed it zz. al. 1n litura ; xecessit 3

182 Hieronymi liber interpretationis bebraicorum nominum (de Lagarde, Onomastica fatra, Gottingae 1870, p. 4) : Cedar tenebrae uel moetor.

VITA SANCTI DESIDERII, 55-57

401

pisti, sed ago gratias quod dedisti ; Deo quippe uiuunt omnia". 3o Gratias

tibi, Christe

saluator,

tua

agimus

creatura,

tua

sen-

tiamus beneficia. Gratias tibi, quod talem nobis dedisti pastorem, talem nostris temporibus procurasti aduocatum, qui digne pro nostris peccatis possit interuenire et ad clementissimas aures tuas preces ingerere. 96. Sed iam finem liber postulat, sermo cohib endus est, nobisque magis innitendum, ut ad exemplum beati uiri uiuere elaboremus, cuius exemplo gaudemus, quam

fuerit feruentis- MGH

simae fidei, qui non solum diuicias et omnia quod apud multis

62

; inpossibile iudicatur, sed se ips u m Domino obtul i t, tradidit,

dedicauit,

qui

contra

diaboli

tergiuersationem

nequaquam

pelle pro pelle, sed carnes et ossa et animam sua m Domino

consecra uit. Quantum possumus, iungamur ei spiritu, stringamur affectu, et fortitudinem mentis, quam ipse ostendit in 10 Opere, nos imitemur in corde : ilum indefesse nostra uita sequatur, illum nostra pagella decantet, illum cunctae litterae sonent. Quem uidere non ualemus, recordatione teneamus, et cum quo loqui non possumus, de eo numquam loqui desinamus.

15

FINIT. FINIT. 51. Haec tibi, Desiderii uenerabilis, ingenii mei munus obtuli, haec tibi dilecta libens consecraul ea ratione, ut quocumque noster sermo processerit, te laudatu m, te Cadurcae p ositum

$

lector agnoscat. Amen.

EXPLICIT VITA SANCTI DESIDERII EPISCOPI ET CONFESSORIS. 30 Hieron. ep. 6o, 3. 56, 1 Sulp. Seu. Vita Martini 26, r. 3/8 Hieron. ep. 118, 5. 8/14 Hieron. ep. 6o, 19. 57, [1/2 Hieron. ep. 77, 12 ; 127, 14.] 2/4 Hieron. ep. 108, 35.

29 sed : superser. 2 ; om. à litura

deo : pos£ea suppl. 2 ; om. à

uiuunt : inuut 2 ; minuit 3

quippe : 2 pr. zz. iu

30 gratias : ago ad. 2. 3

30/31 tibi 57.

gtatias : ozz. 2. 3 (per bozuolotel.) 32 nostti 1. 56, 1 sed : quia 3 postulat : potuat 7 2 magnis 7 imitendum 2 corr. imitandum beati : sancti à 3 gaudeamus 3 4 fidem 1 quod : quid E multis : //a codd. 5 iudicatur : uideatur 2. 3 6 tergiuersationem : //a 2. 3 ; tergi conuersationem 7 ? pr. pelle : pellem 2. 3 8 possemus à 8/9 stringamut : //a Hieron. ; frin/gamut 1 ; frangamur 2. 3

10 mitemut 2 pr. zz.

nostra : nà 1. 2 (postea corr. ntà) 11 nostra : //a Hieron. ; nam codd. 13 possimus 4 15 finit finit : oz. 2. 4. 57, 1 haec : 2 corr. hoc ef sic à Desideri uenerabili 3 2 dilecta ://a codd. praeter àa

ila Hieron.

dauerit 3

consectauit

; quicumque

1

e tationem

1 ; hac ratione 2, 3

1 ; cuicumque 2 ; oz. à

Caturci2. 3 ^ 4amen :om.3

quocumque

6confessotis : cuius add. 1, reliquo

uersu uacuo relicto. 27

:

3 laudatum : i/a 1. 2 ; lau-

L. S, (cxvi1)

wi

kit

4

po

Aus evo P

E

TÁ '

IJ

4

E

BUD i

JU LE

|

IE. - Pr , Li EU

"(s m

ESp [

EPISTVLAE

AVSTRASICAE

CVRA ET STVDIO W. GUNDLACH

MONITVM codex Vaticanus Palatinus 869 ; s. IX (ex monastetio S. Nazatii Laureshamensi). cottector suppaftis qui epistulas 1 et 4 emendauit. corrector s. XI, qui omnes epistulas emendauit.

€ 4 b

Freber

Gundlacb

Krusch (Eizmend.) INorberg

*Epistulae

editio Marquatdi Freher (Corpus Francicae historiae ueteris ef sincerae, Hanouetae, 1613, p. 182-212). Haec editio repetita est ab Andrea du Chesne (Hiszorige Francorum seribtores coaetanei l, Parisiis, 1636, p. 849-875), partim a Martino Bouquet (Recueil des historiens des Gaules, IV, Parisiis, 1738, p. 51-91), Dominico Mansi, Migne aliisque. editio Wilhelmi Gundlach (Monuzenta Germaniae bisPorica, Epistularum t. III seu Epistulae Merouingici et Karolini Aeui t. I, Berolini, 1892, p. 110-153). Paginae huius editionis in margine notantur sub siglo MGH. emendationes quas proposuit Bruno Krusch in Mozzmentorum Germ. bist. tom. cit., p. 719 sq. Dag Norberg, 74d epistulas uarias Merouingici aeui adnotaHones, in Eranos, KX XV, 1957, p. 105-115.

Austrasicae'

nuncupantur XLVIII

epistulae

episcoporum,

regum, notabilium Francorum, s. VI-VII in urbe Mettensi collectae. De

quibus uidesis W. Gundlach, De Sammlung der Epistulae zAustrasicae, in INeues "Archiv, XIll, 1888, p. 365-387. Vno codice assetuantur, Vaticano Palatino 869 s. IX, quem contulerunt Ludouicus Bethmann et Paulus Ewald ad usum Wilhelmi Gundlach, cuius

editionem infra exhibemus. Quas contulimus emendationes uel additamenta uncis quadratis [ ] inclusimus. Ad commoditatem lectoris textum distinximus in paragraphis, numeris ctassioribus designatis. In appendice collegimus quasdam litteras, uitas, aliaque documenta ad sctiptores epistularum Austrasicarum eorumue tempora ac patriam pertinentia, Sunt enim haec : ,Vetsus de calice et testamentum Remigii Remensis episcopi, iuxta recensionem Brunonis Krusch in Monumentis Germ. bist. (Script. rerum Metouing., III, p. 262 ; 336-347) ; Epistulae Troiani Santonensis episcopi, Leonis Senonensis episcopi, ignoti cuiusdam episcopi ad regem (aut Chlodoueum II aut Sigebertum IID, Chrodeberti Turonensis episcopi, Venerandi cuiusdam laici, — quattuor priores iuxta editionem Wilhelmi Gundlach in Momumentis Ger. bist. (Epist. III, p. 437 sq. ; 457-464), ultima iuxta illam quam curauit Ludouicus Traube (T'exzZgesebzcbte der Regula S. Benedicti, p. 88) ; Epistula, testamentum et uita Leodegarii Augustodunensis episcopi, — epistula iuxta editionem Wilhelmi Gundlach (op. c£, p. 464-467), testamentum iuxta lohannem Pitra (Hiszoire de S. Léger, p. 453-457), uitae uatiae tecensiones iuxta editionem Brunonis Krusch in Monumenzis Gerz. bist. (Script. rerum Merouing., V, p. 282-362).

Monumentorum Germaniae historicorum rectoribus, qui magnanimitate pati ac beneuolentia hos textus hic denuo excudendi nobis copiam fecerunt, gratias quam maximas debemus et libenti animo dicamus.

INCIPIT

IO

15

20

2j

CAPITVLATIO

. Epistula domni Remedii episcopi ad domnum Chlodoueum regem. TI Item epistula domni Remedii episcopi ad domnum Chlodoueum regem. : III. Epistula domni Remedii episcopi ad Heraclium, Leonem et Theodosium episcopos. IV. Epistula domni Remedii episcopi ad Falconem episcopum. . Epistula Floriani ex monasterio Romeno ad domnum Nicecium episcopum. VI. Epistula Floriani serui Christi ad Nicecium archiepiscopum. VII. Epistula domni Nicetii episcopi ad Iustinianum imperatorem. VIII. Epistula domni Nicetii episcopi ad Hlodosuindam reginam. IX. Epistula Germani episcopi ad domnam Brunehildam reginam. . Epistula domni Aureliani episcopi ad domnum Theodobertum regem. AXI Epistula domni Mapini episcopi ad domnum Nicetium episcopum. XII. Epistula Dinamii ad amicum. AXIITE. Epistula Gogoni ad Chamingum ducem. EE Epistula Furtunati ad domnum Magnericum

episcopum.

XV. 20

XVI. XVII. XVIII. XIX.

35

Epistula domni Mapini episcop ad domnum Vilicum episcopum. Epistula Gogonis ad Trasericum. Epistula Dinamii ad domnum Vilicum papam !. Epistula domni Theodoberti regis ad Iustinianum imperatorem. Item epistula domni Theodoberti regis ad Iustinianum imperatorem.

8 litterae tres falconem incipientes ab eo, qui s. XI codicem correxit, positae sunt in Joco raso ; erasarurm litterarum prima erat b earumque spatium amplius, quam quod nunc continet fal.

1 Epistula Theodebaldi regis ad Iustinianum imperatorem data, quam expressam babemus in codice, in indice jam omissa, singulis epistularum numeris, qui sequuntur, unum addas ueliz.

MGH III

406

EPISTVLAE

AVSTRASICAE

XX. Epistula domni Rufi episcopi ad domnum Nice-

40

tium episcopum. XXI. Epistula Gogonis ad Petrum papam. XXII. Epistula Auspici episcopi ecclesiae Tullensis ad Arbogastem comitem Treferorum. XXIII. Epistula directa ad domnum Nicetium episcopum. XXIV. Epistula Hildiberti regis ad Mauricium impera-

45

XXV. Epistula Brunihildis regine ad Mauricium impe-

torem. ratorem.

XXVI. Epistula Brunihildae regine ad Athanagildo regi M nepoti. Epistula Hildiberti regis Athanagildo regi. XXVII. $0 XXVIII. Epistula Brunihildae ad Anastasiam augustam ?. XXIX. Epistula Hildiberti regis ad Iohannem episcopum. XXX. Epistula Hildiberti regis ad Honoratum appocrisiarium. XXXI. Epistula Hildiberti regis Domitiano episcopo. XXXII. Epistula Hildiberti regis Theodorom magistro. 55 XXXIII. Item ad Iohannem questorem. XXXIV. Item ad Megatam curatorem. XXXV. Item epistula Hildiberti regis Paulo patrem imperatoris. XXXVI. Epistula Hildiberti regis Italicae patriciae. XXXVII. Item epistula Hildiberti regis Venantio patricio. XXXVIII. Item epistula imperatoris ?ad Hildibertum regem. XXXIX. Epistula Romani ad Hildibertum regem *. zo Item dicta Furtuna ad filium imperatoris. 65 AXEL Item epistula ad augustam de nomine Hildiberti 5. EXE Bs Ad patriarcham Constantinopolitanum *. XLIII. Item ad imperatorem epistula ". 43/50 indices epistularum X XIV—X XVII in locis rasis

64 folium v.

9 Cum banc epistulam in codice subsequatur eadem aliter adumbrata, aliter adumbratae autem ipsi quoque numerus adseribtus sit, singulis epistularum numeris iam. duo addendi sunt. — 3 idestexarchi, — 4 Hic Mauricii iziperatoris epistula, quae XLI. codicis est, omissa, numeris ceterarum epistularum iam tres subiciendi sunt..—.5 Epistula a Brunecbilda regina, non a Childeberto rege data est. — 6 Hic epistula ad Mediolanensem episcobum direrta non enumerata, epistulae sequenti numerus XLVII adscribendus est. — 7 Epistulae, quam ultimam codicis legimus, ratio non babetur.

MGH Irz

EPISTVLAE

AVSTRASICAE,

r

407

T.

Remigius (Remensis) episcopus Chlodoueum I. regem de obitu Albochledis sororis consolatur neque dolori regni causa indulgeat hortatur ; excusat, quod propter hiemis asperitatem non ibse uenerit, sed litteras miserit ber Maccolum resbyterum, quem commendat. (ante 486 ?) Edd. Fveher, Corpus p. 184. — du Chesne, Franc. SS. I, 849 ; Bouquet, Rec. IV, 51; Mansi, Conc.'VIII, 178 ; [Migne LXV, 963.)

DOMINO

^

IO

INLVSTRO MERITIS, CHLODOVEO REMEGIVS EPISCOPVS

REGI,

1. Angit me et satis me angit uestrae causae tristitia, quod gloriosae memoriae germana uestra transiit Albochledis ! ; sed consolari possumus, quia talis de hac luce discessit, ut [recordatione] magis suscipi debeat, quam lugeri?. Illius enim uitae fuit, quod adsumpta credatur a Domino, quae a Deo electa migrauit ad caelos. 2, Viuit, uestrae fidei et si est conspectus desiderium receptae Christus. Impleuit ut benedictionem uirginitatis acciperet, quae sacrata non est lugenda, quae flagrat in conspectu Domini flore uirgineo, quo scilicet est corona tecta, quam pro uirginitate suscepit. Absit, ut a fidelibus lugeatur, quae bonus Christi odor esse promeruit, ut per eum, cui placet, auxilium posset conferre poscentibus.

15 3. Dominus

conposito,

meus, repelle de tuo corde tristitiam ; animo rite

regnum

1;.9. C£. Ps..126,.5.

sagacius gubernate,

erectiora

sumentes

19 Cf323 Got 2» 15.

1, 3 a/7. angit : Ja uelizz Gregorium secutus pro satagit, quod babet c [causa coni. Krusch (Eizuend.) ex Gregorio] 4 transiit 77 Joco raso [5 quia : corr. b, £uet. Kruschb. (Eizend.), qui e Gundlach 6 recordatione : oz. Gregorius, secl. Kruschb (Eizend.) : uerbum. additum a scriptore, qui quod descripsit, non intellexit 8/9 uiuit, uesttae fidei et si est conspectus desiderium receptae Christus. Impleuit ut : /gzerp. e£ ser. Krusch (Eimend.), uiuit uestrae fidei, et, si est conspectus, desiderio receptae Christus impleuit, ut ser. e£ Znferp. Gundlach] 9 receptae : 7/a corr. a, tecepta b ; quid initio scriptum fuerit, perspici non potest [10 quae : Kruseb (Ezzend.), quam Gundlach eum corr. a 12 est: Kruschb (Eimend.), et c Gundlach 14 posset : P, Krusch (Ezuend.), posse Gundlacb eum corr. a] 15 domine corr. b 16 gubernate : corr. a [£uez. INorberg (cf. sumentes), gubernate e Gund/ach]

1, 1 Gregor. Hist. Franc. II, 31 : Baptizata est et soror eius (se. Ch/odouei) Albofledis, quae non post multum tempus migrauit ad Dominum. De /empore quo Chlodoueus baptizatus sit, uide quae ad ep. IT. notaui. — 29 Huius epistulae fragmentum (Anget me et satis me anget uestrae causa tristitiae, quod bonae memoriae germana uestra transiit Albofledis ;sed consolare possutus, quia talis de hoc mundo migrauit, ut suspici magis debeat quam lugere) Gregorius Hist. Fran. (II, 31) inseruit.

408 studio

EPISTVLAE serenitatis

AVSTRASICAE,

consilia.

Laetum

1-2

cor membra

conforta ;

meroris torpore discusso, acrius inuigilabitis ad salutem : manet uobis regnum administrandi et, Deo auspice, prospe2o randi. Populorum caput estis et regimen sustinetis : acerbitatem ne te uideant in luctu affici, qui per te felicia uidere consueuerunt. 4, Esto ipse tuae animae consolator ; uigorem illius MGH prouidentiae continens ingenitae, ne tristitia candorem tuae !!3 menti subducat. De eius praesentem transitum, quae choris 25 est iuncta uirgineis, ut credendo, rex gaudet in caelo.

5. Salutans gloriam uestram, et commendo familiarem meum presbyterum Maccolum, quem direxi. 6. Quaeso, ut tanti habeatis ignoscere, quod qui occursum debui, exhortatoria distinare uerba praesumpsi. Tamen per 3o harum baiolum si iubetis, ut uadam, contempta hiemis asperitate, rigore neglecto, itineris labore calcato, ad uos, auxiliante

Domino, peruenire contendam. 2.

Remigius (Remensis) episcobus Chlodouewum I. regem. Belgica secunda brouincia potitum de recte regendi va&tone exhortatur. (486 ?) Edd. Frehev, Corpus b. 184. —

quet, Rec. IV, 81; Mansi, Conc.

DOMINO

du Chesne, Franc. SS. I, 849 ; Bou-

VIII, 346 ; [Migne LXV,

965.)

INSIGNI ET MERITIS MAGNIFICO, HLODOVEO REGI, REMEGIVS EPISCOPVS 1,

1. Rumor ad nos magnum peruenit, administrationem uos Secundum Belgice suscepisse. Non est nouum, ut coeperis ; esse, sicut parentes tui semper fuerunt : hoc inprimis agendum, ut Domini iudicium a te non uacilletur ui tui meriti, qui per in-

17 laeto cotde corr. b 19 administrandum corr. b 19/20 [prosperandi : cog. Norberg, properandi e Gundlacb, ptopagandi Kruscb (Ezetid.)], ptocurandum corr. P 20 acerbitate corr. b 23 continens : corr. b, continetis c ingenitae : corr. b

[/net.. Kruscb (Ezmend.), ingenita c Gundlacb] — 24 praesente transitu corr. b — 25 credocorr.b ^ [38tanti : Kruscb (Emend. : tanti babere — dignari), tantis c Gundlach quod qui : Kruscb (Emend.), qui, quod c Gundlach] 31 uigore vc. 2, 2 epistulae s. XIV. superscribtum est : Vtinam sic hodie esset mens regibus et sacerdotibus 9 magnus Frej. 4 secundae belgicae emendauit Bethmann; secundum bellice c ; i» zargine : (equite) [6 uacilletur ui : Kruscb (Ezend.),

uacillet ubi e Gund/ach]

2,1Post pugnam Suessionensem, qua Chlodoueus finibus a Syagrio administratis siue

prouincia Belgica Il. potitus est, epistulam scriptam esse, in. commentariolo meo (Neues "Archiv XIII, 380.381) exposui.

EPISTVLAE AUSTRASICAE, 2-3

IO

409.

dustriam humilitatis tuae ad summum culmen usque peruenit?. Quia, quod uulgus dicitur, actus hominis probatur, consiliarios tibi adhibere debes, qui famam tuam possent ornare. 2, Et beneficium tuum castum et honestum esse debet, et sacerdotibus tuis debebis deferre et ad eorum consilia semper recurrere : quodsi tibi bene cum illis conuenerit, prouincia tua melius potest constare. Ciues tuos erige, adflictos releua, uiduas foue, orfanos nutre, si potius est, quam irradies, ut

15

20

omnes te ament et timeant. 3. Iustitia ex ore uestro procedat, nihil sit sperandum de pauperes uel peregrinis, ne magis dona aut aliquid accipere uellis ; praetorium tuum omnibus pateatur, ut nullus exinde tristis abscedat. Paternas quascunque opes possides, captiuos exinde liberabis et a iugo seruitutis absoluas : si quis in conspectu uestro uenerit, peregrinum se esse non

sentiat.

Cum

iuuenibus

ioca, cum

senibus tracta,

Si uis regnare, nobilis iudicare.

3. Remigius (Remensis) episcopus, quinquaginta tres annos episcopatu functus, procacitatem H ev acis (Parisiensis siue Senonensis), Leonis, Theodosii (Autissiodorensis) episcoporum de accepto "Claudio presbylero criminoso obiurgantiuwm, confutat :neque pro Claudio se intercessisse, nisi ut ille paenitentiae seruaretur, et illum (Chlodoueo I.) rege auctore fresbyterum fecisse ; addit de Celso quodam, Claudii sectatore,

restituendo.

(512.)

Edd. Freher, Corpus p. 185. — du Chesne, Franc. SS. I, $49 ; Bouquet, Rec. IV, 82 ; Mansi, Conc. VIII, 608 ; [Msgne LXV, 966.)

DOMINIS VERE SANCTIS ET MERITIS BEATISSIMIS IN CHRISTO FRATRIBVS HERACLIO, LEONI ET THEODOSIO REMEGIVS EPISCOPVS. 1. Paulus apostolus in epistula sua loquitur : Caritas mwum3, 4/9 1. Cor. 13, 8

[$ culmen usque : Kruscb (Emend.), culminisque Gundlacb] peruenit : a5 peruenisti ? [2/9 culmen usque peruenit. Quia, quod uulgus dicitur, actus hominis probatur, consiliarios :zmerp. Kruscb (Ezend.), culminisque peruenit, quia, quod uulgus dicitur, (ex fine ad. Freb., secl. Gundlacb) actus hominis probatur. Consiliarios Gaund/ach] 9 possint corr. b 11 tuis: honorem aZ. b 12 [tecurtete : Kruscb (Emend.) eum corr. b, tecutte e Gundlacb 13. ciues : Kruscb (Emend.) eum «corr. b, ciuos e Gundlacb] 14 nutti corr. b [irtadies : Kruseb. (Eimend.), erudies Gundlacb] 16 pauperibus corr. 5 [22 regnare, nobilis: interp. Krusch (Eizuend.)] judicari corr. P. 5, [1 meritis beatissimis :Kruseb (Ezend.) : ef. 2, 1 e£ 6, 1, metitis, beatissimis

Gandlach] 2 Cf. Neues Archiv XIII, 381.382.

MGH II4

410

EPISTVLAE

AUSTRASICAE,

3

; quam excedit. Quae, ut tales ad me litteras mitteretis, in uestris sensibus non resedit. Nam pro Claudio fudi simplicem precem, quem uos non presbyterum scribitis, ut in me indignationem uestri pectoris proderetis. 2, Illum non abnego grauiter deliquisse;

sed uos aetati meae,

etsi non meritis,

10 decuerat detulisse, quod, propitia diuinitate, sit dictum Quinquaginta et tribus annis episcopali sede praesedeo, et me appellauit tam procaciter nemo. Dicitis : 'Melius uos fuisse non natos'. Hoc mihi fuerat oportunum, ne audissem transgressoris obproprium. 3. Ego Claudium presbyterum feci, 1; non corruptus praemio, sed praecellentissimi regis testimonium, qui erat non solum praedicator fidei catholicae, sed defensor. Scribitis : 'Canonicum non fuisse, quod iussit". Summo fungamini sacerdotio; regionum praesul, cugtus patriae, gentium triumphator iniunxit. Tanto in me proru20 pistis felle commoti, ut nec episcopatus uestri detuleritis auctori. 4. Rogaui, ut Claudius, sacrilegii perpetrator, paenitentiae seruaretur. Legimus namque, legimus, quod excidium caelesti denuntiatione praedictum euaserint per paenitentiam Niniuitae, quam Iohannis, praecursor Domini, in euangelio 25 praedicauit, ut, regnum adpropinquante caelorum, ea populi agerent, ne perirent. In Apocalypsin angelis ecclesiarum scribitur ex praecepto domini saluatoris, ut, quae digne minus egerant, paenitentiae satisfactione corrigerent. 5. De iracundia dictione sanctitatis uestrae intellego, quod lapsum non mise;o reamini post ruinam ;sed magis uelle uos uideo, ne conuertatur et uiuat, cum Dominus dixerit : Nolo mortem morientis, sed ut

conueriatur et wiuat. Hoc nos expedit sequi, hanc Domini uoluntatem non praetermittere, sed tenere, quia nos posuit non ad iracundiam, sed ad hominum curam et seruire pietati 3; potius, quam furori. 6. Ponitis in epistula uestra, quod Celsus quidam Claudio credidit, qui quo abductus, et utrum uiuat aut sit mortuus ignoratis, atque huius inquisitorem me esse praecipitis et nescitis, si in saeculo aut si ad inferos sit quaerendus, et res suas a me uultis restitui, quas sublatas fuisse 4o Don noui : inpossibilia praecipitis, ut impia peragatis. Anno12/13 Cf. Marc.

14, 21; Matth.

Matth. 5, 2 ; Luc. 15, 5.

26, 24.

23/24 Cf. Ion. c. s.

26 sq. Cf. Apoc. 2, 22.

24/25 Cf.

31/32 Ezech. 18, 25 ; 33, 11.

[8 proderetis: Kruscb (Emend., ptodetitis c Gundlach 17/18 iussit. Summo fungamini sacerdotio ; regionum : igZerp. Krusch (Emend) : scil. *rege iniungenfe uos fungimini', iussit; summo fungamini sacerdotio". Regionum Gznudlach] 28

iracundia : c [Zuez. Kruschb (Ernend.) : scil. *de iracundia esse dictionem uestram intelligo",

cf. I. 34, itacunda Gand/lach 29/30 misereamini : Krusch (Ezend.), miseramini € Gundlach 35/36 quod Celsus quidam Claudio credidit, qui quo abductus : Krusch (Emend.), quod Celsus quidam, qui Claudio credidit, quod abductus c Gundlach]. AS.

EPISTVLAE AVSTRASICAE, 3-4

4II

rum numerum me esse scribitis iubeleum, inridentes potius, quam pro dilectione gaudentes, cui, uinculo caritatis inrupto insinceriter, a uobis nec parcitur nec defertur. Explicit.

4. Remigiws (Remensis) episcopus Falcomem (Leodiensem) episcopum. àncrepitat, quod. in. Mosomagensi loco, cutus ecclesia ad metropolim Remensem pertineat, ordinationes et exactiones fecerit. (c. 500 ?—533.) Edd. Fvehev, Covpus p. 186. — du Chesne, Franc. SS. I, 850 ; Bouquet, Rec. IV, 53 ; Mansi, Conc. VIII, 609 ; [Migne LXV, 968.]

DOMINO VERE SANCTO ET IN CHRISTO BEATISSIMO wcGH FRATRI,FALCONI EPISCOPO, REMEGIVS EPISCOPYS. . 115 1. Quantum

conperui, rebus gestis probaui.

Prius curae

beatitudine tuae fuit, ut mihi inferres iniuriam, quam

salu-

; tationem deferres. O adueniens, principium quod dedisti, ut laederes episcopus ante me, quam episcopum te uiderem ! Nimium cito pinnis tenerolis euolasti leuitate animi, non maturitatis consilio. 2, In ipso siquidem tui episcopatus exordio ius ingredi temptas alienum, qui adhuc tuum uerecunde 10 debueras introire. Fas ergo fuit, ut inlicitis ordinationibus tuis a te credideris occupandam loci Mosomagensis ecclesiam ?, quam metropolitani urbis Remorum sub ope Christi sua semper ordinatione

rexerunt.

9. Adhuc,

arbitror, tua nescis et lam

aliena peruadis. In quam igitur cum leuitas feceris, presbiteros 15 consecraris, archidiaconos institueris, primicerium scole dares militiaeque lectorum, non quaeror, quod me consilia inter ista non uideris ; utinam te uidisses. S1 enim canones tua sanctitas

ignorabat, satis praeproperum fuit, ut transgrederes, antequam disceres. 4, At uero ecclesiarum statuta si noueras, tanto gra20 uius tantumque periculosius insipientia tua priscorum magnificorumque pontificum decreta calcauit. Caue, qui aliena prae4, 9 conpetui : ui picorr. b 4 beatitudini corr. b [3 o adueniens, principium quod : iszerp. Kruscb (Eimend., o adueniens principium, quod Gznd/ach 6 episcopus : Kruscb (Ezzend.), episcopos e Gundlach] * pennis tenerulis corr. b 12 remorum : Z/a corr. b ; romorum c [16 consilia : Kruscb (Ezzend.), consilio c Gundlachb 17 uideris ; utinam : /z£erp. Kruscb (Ezzend.), uideris. Vtinam Gzndlach] 18 transgredereris corr. b 20 insipientia : corr. b [Zue£. Kruschb (Eend.),

incipientia c Gardlac]

4, 1 [.feu uerius Traiectensem, cf. I. somagensem locum, nunc Mouxon, longe Theomastum (Gloria confess. c. 82) et auinat, Longnon (Géogr. de la Gaule p.

Ducbesne, Fastes épiscopaux, III, 189.] 2 Moalium esse ac illum Momociacensem, cuius episcopos Sigimundum (Hist. Franc. LX, 29) Gregorius no621) significat.

412

EPISTVLAE AVSTRASICAE, 4

sumis, ne, quod habere uideris, amittas. Cum facte ordinatio-

25

, potissimum consilio sacerdotalis nis iura non constentquo officii tyrocinia defensabis ? 9. Si temerariae transgressionis admissum pertinacia uel inpudentia uis tueri, maioris discriminis erit, antiquam sanctionem fuisse uiolatam, quam laus

sit, loco stare contra canones, quos creasti. Sed quid de eorum loquar ordinibus, quos a beatitudine tua non licuit promoueri ? Plus illud est, quod, si iuxta maiorum statuta seueritatemque 30

discutimur,

non

minus,

quam

status illorum, uester ueniet

episcopatus in dubium. 6. Dominus in euangelio dicit ad Petrum : Sémon lohannis, diligis me ? Et Petrus : Ettam Domine, tu scis, quia amo te. Cui bis terque a Domino sub hac responsione praecipitur : Pasce oues meas. Ego, quia oues Christi pascere omnimodis inperitus alimoniae caelestis ubertate non possum, te, qui es sacris eruditionibus eruditus, eas, quae mihi, Domino iubente, tradite sunt, ut pascas, admoneo,

4^

ut inuadas, inhibeo. Y, Age semper, ut te digna comitentur. Ecclesiae, quam diuina dispensatione meruisti, praesidendum deserui et pro salutem gregis dominici sollicitus pastor inuigila. Vtinam mediocritati meae ista subpeterent, quae in nomine Domini habere uos cupio. Sed quia desunt, mea uel credita mihi, scilicet obsequia saluatoris, saluari mercennario non requiro. 8. Iohannis in Apocalypsin septem quippe angelis suis conpraehendit et unicuique scribit ecclesiis : Facta igitur meritaque praepositus approbat ac corrigenda castigat. Cum ergo sub uocabulo angeli tradatur actionis forma pontificii, doleo super tuae praesumptionis audacia, ut iura permutes uetera nouus, cauta temerarius, diuina terrenus. 9. Au-

5o

diant nos, audiant, quos elegeris sacerdotes, sacerdotes tui

4, 32 Ioh. 21, 15.

33 sq. Ibid.

43/44 Cf. Ioh. 1o, 12 sq.

44/45 Cf.

Apoc. 1, 20 et I, 4.

22 amittas : 7/a corr. b ; omittas c [24/26 defensabis ? Si ... uel inpudentia uis tueti, maiofis discriminis erit,antiquam : comi. e£ interp. Kruscb (Eend.), defensabis, si ... uel inpotentia uis tueri ? Maioris discrimis (cuz corr. a) erit, antequam (eu corr. a) ser. et interp. Gundlacb] 24 canones : corr. b [Zuez. Krusch (Ezend.), canonem e Gaundlach] [385/36 inpetritus alimoniae ... possum, te : Krusch (Eizzend.), inpefitus, alimonia ... possum ; tu « Gund/ach 88/40 comitentur. Ecclesiae, quam ... meruisti, praesidendum (Z.e. praesidendo) deserui : imferp. Kruscb (Eizzend.), comitentur ecclesiae, quam ... meruisti praesidendum ; deserui Gurd/ach] 40 salute corr. b [42/43 sed quia desunt, mea uel credita mihi, scilicet (.s. e & permutatum uidetur) obsequia (i. e. serui) saluatoris, saluari : imZerp. et coni. Krusch (Eizetd.), sed quia desunt meae uel credite mihi sunt obsequia saluatoris : saluari € Gundlach 45/46 ecclesiis : Facta igitur metritaque praepositus approbat ac corrigenda castigat coni. Kruscb (Eimend.), ecclesiis. Facta igitur merita quae praepositis qua probata, corrigenda castigat e Gundlacb (qui notat : intellegendum uidetur : Facta igitur, merita, quae ut probata praeponitis, corrigenda (declarans) castigat))

EPISTVLAE

AVSTRASICAE,

4-5

413

ipsi nos audiant. Creatoris, confido, sententiam non pro te, sed in te a iudicantibus proferendam. Quis enim pro sensus sui probitate non inprobet, eum contra ecclesiae regulam prorupisse, qui debuerat ecclesiae regulam custodire ? Mandas, ;; ut audio, colonorum tibi tributa portari, et praecipitis, ut reditus deferantur agrorum. 10. Datur intellegi, quod ecclesiae rem, non ecclesiam concupisti, quando sollicitus exquisitor MGH exposcis, quae ego, ad quem iure ueniebant, remisi potius '!6 quam quaesiui. Nolo, te lateat, leuitas atque presbiteros, 6o contra ordinem quos fecisti, ab ordine iam remotos. Perpendi enim, quod a me non decebat admitti, quos a te non licuerat ordinari. Heu ad quantum me cultus tui praepositus reppulisti, dum mauis perperam gerere, quam foedera fraterna seruare ! Obtaueram namque, ut clarus permansisses, quia factus 65 fueras ut sacerdos. Sed si mentem tuam cura ista non tangit, ego tamen pro sinceritate profiteor, quod animum non minus angit, a te inexcusabiliter erratum, quam me fuisse contemptum. Explicit. 5.

Floriammws,

abbas

monasterii

Romeni,

Nicettum

episcopum. (Treuirensem)! implorat, ut cum. beatae memoriae wiris Ennodio Ticinens? episcopo, patre suo '*ex lauacro', Caesario Arelatensi ejWscopo, magistro suo, Theodato abbate et jraecessore, item. raeceptore suo, sancti confessoris Ambrosii gratiam sibi expetat et ro Datio (Mediolanensi) episcopo suo exoret ; quod. concessum. sibi muntiet. (551/552.) Edd. Fvehev, Corpus p. 187. — du Chesne, Franc. SS. I, 851; Bouquet, Rec. IV, 66 ; Migne LXXII, 917 ; [Vogel, Mon. Germ. hist.,

Auct. ant. VII, 9. lix.]

DOMINO

SVO NICETIO PAPAE FLORIANVS MONASTERIO ROMENO *?.

EX

1. Benedicitur una trinitas, Deus noster, qui uos pontificalibus meritis pontificale locauit in uertice, ut non beatitatem 54 custodite : iz zzargine s. XIV. adseripum est : Hodie fit. [61 enim, quod : Krusch (Ezend.), enim, quos e Gundlacb 62 ad quantum me cultus tui praepositus Kruscb (Ezzend.), a quantum me cultus tui propositus Gzd/ac^] 64 optaueram corr. b. 5, [4 pontificali T/oge/]

s, 1 [Cf. E. Ewig, Trier im Merovingerreicb, 1954, p. 97 ss.].

2 Monasterium

Romenum [seu Reomaense] in dioecesi Mediolanensi situza esse, ex eo apparet, quod Florianus

Datium Mediolanensem suum episcopum appellat (cf. INeues Archiv XIII, 379) ; itaque quod dicit Oltrocchi (Ecclesiae Mediol. bist. p. 276), Floriani monasterium nunc esse *RomanMoustiers in. Valdensi pago e£ dioecesi "Auenticensi seu Lausanensi!, non recipio.

EPISTVLAE

414

AVSTRASICAE,

5

; dignitas, sed beatitudo praecederet dignitatem: nec inmerito, cum ab ineunte pueritia dominicis militaueritis in castris, ut illuc tutius et ualidius disceritis, quibus iaculis intellegibilis es ille prosternitur, Amalehc scilicet, quoniam et ipse uictor nomine.

2, Sic enim estis, Deo praesule, institutis coenobia-

io libus eruditi, ut per mare saeculi sine secularibus fluctibus inoffenso uestigio transiretis et triumphalem hymnum cum Moyse merito concinnentes : Cantemus Domino, gloriose enim honorificatus est, equum et ascensorem roiecit in mare. Sic indiuiduus comes Heliae, ut nequaquam deserens altiora, 1; quo humilitate conscenderas, unde cum apostolis in montem

glorificatum aspiceres dominum saluatorem. 3. Quia igitur tanta sanctimoniae uestrae praerogatiua suffultat, quaeso, ut pro me, qui inpetrastis, oretis; quoniam Deus praesgcius futurorum, qui fecit quae uentura sunt, sciens me sanctorum 2o solacia indigere uiuorum, ut bonus dominus praeparauit auxilia. 4. Vide ergo, quantis adiutoribus uteris, cum me coeperis Obsecrare sanctae memoriae domnum Ennodium, pontificem Ticinensis ecclesiae, qui generosi sanguinis nobilitatem humi25;litate praeuexit ad gloriam, ut in caelestis patriae senato fieret, et ibi senator, cuius inconparabilem doctrinae facundiam non solum testatur occidens, sed et oriens instructa miratur : Nestorii fulmen, Euticis extinctor, gloriosam domi-

nam meam inuiolabilemque Mariam christotocon et theotocon 5o apostolica auctoritate

perdocuit ; ipse ergo meus

est pater

ex lauacro, quem credo apud eternum patrem per filium interuenire pro filio. 5. Sed et coronae uestrae socium, beatae memoriae domnum Caesarium Arelatensem episcopum, qui MGH uixit inter barbaros pius, inter bella pacatus, pater orfanorum, !!7 5; pastor egentium, qui tanti census effusione nihil perdidit, catholicae regulam disciplinae dictis factisque demonstrans — ipse igitur mihi Latinis elementis inposuit alfabetum — sed et hunc pro famulo discipuloque suo inpetrare confido. 6. Addo et tertium inparem quidem dignitate, sed meritis coaequalem, 4o Sanctae memoriae Theodatum abbatem meum et archimandritam, saeculi huius inimicum, cui crucifixus est mundus,

templum uere christianitatis,

dignissimum trinitatis, plenum reuerentiae ex placida bonitate mitissimum, ieiuniis

5, 12/13 Exod. r5, 1 (21).

15 sq. Cf. Matth. 17, 2 ; Luc. 9, 28.

[* tutius : l/oge/, totius e Gundlacb — 8 es se. INicetius (— Victor) : est Gundlach (errore ?) 9 in statutis FrePer] 10 manere c [22 me : pro praez.. Freber 24 nobilitatem |: Freber, prob. Vogel, nobilitatis c Gurdlach 28 senato (7.e. senatu) : senator «c Gundlach 28 nestotiae c Gurdlach] 29 chtistocon c theodocon c [38 effusionis c Gudlach nil V/oge] ^ 36 disciplinis c Gundlach]

EPISTVLAE

AVSTRASICAE,

5-6

415

castigatum, orationibus refectum, puritate mundissimum, qui

4; mihi sacras exposuit scripturas et flores tenere lanuginis ipse suscepit, qui pro filio et discipulo successoreque suo, licet indigno, non ambigo, quod laetus exoret. *. Vincunt ergo, domine mi, tanti iusti oratione multitu-

dinem) peccatorum. Igitur quia conuersatio uestra in caelis 5o est, sicut dicit apostolus : Vestra autem conuersatio in caelis estí, orate cum his et rogate illum meum sacratissimum confessorem Ambrosium, quatenus me ut peculiarem famulum tueatur, ut proprium ciuem foueat, ut familiarem alumnum eruat, quoniam apud dominum Iesum, quod orauerit, exora55 bit.

8. Quocirca salutationis obsequium famulanter insinuans, praecor, ut pro beatissimo uiro, domino meo Datio episcopo ?, fratre uestro,

semper

oretis. Aequum

est enim, ut pro eo,

quem monasterii saepta sacrarunt successorem, etiam con6o fessorum successor egregius beatorum exorare non desinas. Et hoc, si dignum ducitis, supplicamus, ut beatitudinis uestrae sospitatem paruitatem nostram faciatis, sicut petimus, certiorem. Explicit.

6. Floviammws,

abbas.

monasterii.

Romeni,

a

Nàicetio

(Trewirensi) archiepiscopo petit ut ea misericordia àmpulsus, qua confluentes de toto orbe captiuos redimat, Theodebaldum regem. adhortetur,

ut. seruis

quae Christobolis seruentur.

dicitur,

eius Romanis

iureiurando

Edd. Fvehev, Corpus p. 188. — quet, Rec. IV, 67.

insulae

promissa

Lariensis,

omnimodis (c. 550.)

du Chesne, Franc. SS. I, 882 ; Bou-

DOMINO MERITIS BEATISSIMO ET APOSTOLICO PATRI, NICETIO ARCHIEPISCOPO, FLORIANVS SERVVS CHRISTI. 1. Egregiam uestrae sanctitatis famam audiuimus, quae ; ubique celeberrimo sermone uulgatur. Vnde gratias agimus bonorum omnium largitori Deo, qui te talem oportuno prae[47 laetus Freber, laus e Gundlacb, secl. Vogel, libens coni. Mommsen, beatus ue/ pius dub. Vogel! 48/49 oratione multitudinem) coni. Vogel, orationem c edd. 54 quoniam : qui FrePer 62 sospitati Freber, sospitatae l/oge/ 63 certiorem Freher, prob. Gundlacb, successorem c, prob. V'oge/.]

3 Datius episcopus cum V igilio papa annis 551 et 552 Constantinopoli propter controuersiam quae uocatur Trium Capitulorum a lustiniano imperatore captus retinebatur.

416

EPISTVLAE AVSTRASICAE, 6-7

uidit in tempore, quando confluentes de toto orbe captiui tranquillissimum te pórtum salutis inueniunt. Captiuos enim redemis, obpressos subleuas, saturas esurientes, pusillanimes

10 consolaris. His ditatus mercibus Maximianam Paulinianamque beatitudinem promereris, qui angelicam uixerunt uitam in saeculo; haec te loco suo dignissimum propagauerunt heredem, quorum fidem atque constantiam uestra nobis sanctimonia repraesentat. Quapropter salutationis obsequium 15 famulanter insinuans, precor per eum, qui uos sacrauit, ut pro me, humillimo peccatore, innumerabilibus malis adflicto,

diuinam clementiam iugiter inploretis. Illud autem suppliciter quaeso, ut domno filio uestro, gloriosissimo regi Teodebaldo, insulam Lariensem !, quae Christopolis dicitur ?, plurimum 20 commendetis, ut Romanis seruis eius sacramenta, quae data sunt, omnimodis conseruentur, ut regnum ipsius Deus augeat et defendat. Quia uero non egent, qui sani sunt, medicum, sed qui male habent, iterum. uos iterumque

rogabo, ut me, me,

quae seua mundi istius procella mortificat, quoniam »nulta 25 flagella beccatoris,

tua, domine,

oratione

uiuificat,

ac uobis

pro me impetrantibus prophetica pollicitatio conpleatur, quae ait : Dominus mortificat et wiwificat, deducit ad inferos et veduci : quatenus misericordissime trinitati et beatitudini uestre perpetuas referre gratias mereamur. Rogo uos per do;o minum nostrum Iesum Christum, ut pro me sic oretis, ut sentiam et merear per Deum consolari. Explicit. s

Nscetius (Treuirensis) episcopus Iustiniamum omperatorem, qui Nestoriana et. Eutychiana haeresi imbutus effecerat, ut orthodoxi

persecutione

uexarentur,

exhoriatur,

et ad meliorem frugem se recipiat et a bersecutione desistat. | (ante 5651.) 6, 22/23 Luc. 5, 51.

6, 12 hii corr. b

24/25 Ps. 51, 1o.

24 quem corr. b

26 pollicitatio : //a corr. b ; pollitatio c.

ut

24 1. Reg. 2, 6.

25 uiuificat : //a corr. b ; uiuificauit c

6, 1 Postea a Langobardorum temporibus (cf. Pauli Hist. Langob. I V, 3, VI, 19 etc.) usque ad bunc diem Comacina appellatur. —.9 *Ex boc nouo Christopolis nomine eidezz insulae indito! ,inquit Oltroccbi (Eizclesiae Mediol. bist. B. 330, 331), *suspicor, christicolas omnes, qui in planitie et urbe Comensi eo tempore degebant, ut tutiorem se in locum recierent, illuc confugisse, ut efferatam JAlemannorum e proximo per AAlpes Rbaeticas zuinizantium iram et barbariem atque etbnicam superstitionem effugerent^. [7, 1 Eodem fere tempore scripta udetur atque ep. 4 aeui merowing. collect. a Gundlacb, Mon. Germ. bist., Epist. III, p. 438 : Rodenberg (Emend.)|

MGH 118

EPISTVLAE

AVSTRASICAE,

7

417

Edd. Fveher, Corpus p. 189. — dw Chesne, Franc. SS. I, 852 ; Bouquet, Rec. IV, 78 ; Mansi, Conc. IX, 767 ; [Migne LXVIII, 378.]

DOMINO SEMPER SVO, IVSTINIANO IMPERATORE, NICETIVS CVM SVIS HVMILIS, SED MISERICORDIA DOMINI EPISCOPVS. 1. In nouissimis A

temporibus

iam, ut sermo

euangelicus

praedixit, prospicimus et, cum tempus nostrum semper sit paratum, sentimus.

tamen finem, ut scribtura denuntiauit, uenire Sed beatus ille homo, quem, cwm uenerit. Christus,

inuenerii ipsum wigilantem.

Sol comuertetur in tenebras

ab

oriente, 1d. est ab alto, hoc est a uita sancta. IO

2. In integro mundo splendebas ut sol, et, cum omnes inde gratia Domini rectores ecclesiae, cuncti consilii ipsius gauderimus, deuulgante fama ex lapsu uestro, quem numquam peruenire debuimus, contristati et humiliati usque in terra sumus. 3. Dulcis noster Iustiniane, qui te sic decepit, qui, ut

I

I

2o

talia prosequeris, suasit ? qui, ut Christum purum hominem fateris, docuit ? qui, ut in Iudae consortium te transcriberes, circumuenit ? qui, ut illum, qui dixit : Ego a patre exiui et wena in hunc mundwm, per circumcisionem, per baptismum, per passionem ut cresceret, te docuit ? qui, ut conmissus non habebas, adre[pens] oppressit ? qui, ut patres, quo uenerare debuisti, ad caedes, ad diuersis cruces mitteres, prouocauit ?

qui, ut illa, propter quod Christus crucifixus est et apostoli omnes pertulerunt, distrueres, prouocauit ? qui, ut, quod iam 2

A

semel, bis et tertio ad omnes rectores ecclesiae condemnatum fuerat, uel adoraris, commonuit ? 4, Nestorii et Euticii, ut

diximus, iam anathematizata quotiens sectauit, te de ipsa interemeres, quis imperauit ? Ille, ille, qui Adam ut contingeret arborem uitae suasit, qui studio suo mortem adinuenit, circumuenit, 3o

qui

Iudam,

cum

Christum

purum

hominem

fecit et pro homine tradidit, in ignem, quem preparauit Deus diabulo et angelis eius, misit. 5. Dulcis et dulcis noster Iustiniane, rememorare, quae promisisti, cum baptizatus es, quid per singula te credere dixisti : Vnum filium manentem in

72:2/8/I1c532537 8/9 Ioel 2, 31. 30/31 Cf. Matth. 25, 41.

13 Cf. Ps. 146, 6.

17/18 Ioh. 16, 28.

7, 11 gauderemus corr. b 14 qui : quis eorr. b ubique 15 prosequaris corr. b 16 fatearis corr. b 19 qui cor miserum ex conmissus corr. b 20 atte repente corr. b ut : quod zz e iazz sequens eliminandum uidetur quos corr. b ueneràri corr. b 21 diuetsas eorr. b 23 destrueres corr. b 24 ab omnibus rectoribus corr. b 25 odoratis c ; adorate corr. b 26 atque quotiens add. im marg. b sectauit : secta, ut corr. b 28

27 interimetes corr. b L. S. (cxvit1)

MGH II9

418 duabus

35

EPISTVLAE substantiis

cum

AVSTRASICAE,

7

patre et spiritu sancto,

non

duos

Christos testasti. Cum excessisti, quid fecisti ? quid tibi praeparasti ? Discute et bene te prospice et uides, si non in loco perditionis te obligasti. Adhuc si uis, uiuis ; si uis, reuertendo gaudis. Conuertimini, inquid, ad me, et conueriar ad uos.

40

45

Patres, a quibus benedictionem expectare debuisti, in exilio transmissisti. Te, cum in ultima aetate tua percomponere et coniungere ad redemptorem tuum debuisti, ipse te, non alter, sed tu et te et tuos decepisti. Cum Lactantius, ut dicit presbyter, loca sancta per Gallias propter Domini misericordiam uisitaret, ante nos apparuit, quae legis, deprecauimus et per Iesum Christum redemptorem nostrum coniurauimus. 6. Ergo litteras praesentem Deum nostrum coniuramus insuper et contestamus, ut et tu reuertaris et, quantos perire

suasisti in horrenda persecutione, reuertere prouoceris ; quod si non feceris, sit iudex ille inter nos et te, sed quantum citius, 50

jI

6o

cui tu honores tulisti et purum hominem fecisti, cum legisti : Ego et pater unum sumus, sed talis pater qualis et filius, quia ita pater ut filius ; quoniam uerum est, quomodo ad circumcisionem ueniendo, ad baptismum, ad martyrium meliora reprobatur, qui Deus et creator omnium esse conuincitur. *. Festina, festina, sed protinus. Nam si te sic ultimus dies inuenerit, qualis nunc hodie appares, discenderis in inferiora terrae, et ad partes uulpium eris. Laetetur sancta ecclesia de regressu tuo, quia uehementer luget de excessu tuo. Gaudere nos in ultimo saeculo positos facias, quos lugere post laetitiam de perditione tua fecisti. Ne dicas uel in corde tuo : Feci, feci, uici, uici. 8. Victus es et uinctus, sed inde, unde filius diabuli et inimicus iustitiae. Nam notum tibi sit, quod tota Italia,

integra Africa, Hispania uel Gallia coniuncta nomen tuum cum deperditione tua plorant, anathematizant. Et si non, quae do65 cuisti, distruxeris et publica uoce clamaueris : Erraui, erraui,

79

peccaui; anathema Nestorii, anathema Euticis! cum ipsis te ad supplicia sempiterna tradidisti. 9, Salutamus plurimum, coniurantes per patrem et filium et spiritum sanctum, per illum, qui in unum trinus apparet et in tribus unus agnoscitur, ut te de horrenda secta et abominabili persecutione remouas

et illos, qui te suadente in ipsa ceciderunt, ad meliorem uiam

uenire studeas. Explicit. 88 Zach. 1, 5.

51 Cf. Ioh. 14, 1o sq. (17, 21).

56 Cf. Ps. 62, 10 sq.

85 testatus es corr. b 38 gaudes corr. b inquit corr. b 39 exilium corr. b 41 coniungere : te adZ. b 42 laetantius corr. b ptesbyter ut dicitcorr. D — 48 coniutauimus : 7n c infermissio uerborum facta 46 litteris corr. b praesentibus corr.b 48 persecutione : //a corr. b ; prosecutionec ^ ptouoces corr. b 61 10 prosecutione c. diaboli corr. b

EPISTVLAE AVSTRASICAE, 8

419

8. Nscetius (Trewensis) episcopus lileris per legatos Langobardorum veuerientes e Francorum vegno missis C hlodosuindam laudatam veginam, exemplo |Chrodechildis uxoris Chlodouei vegis usus, obsecrat, ut coniugem. Alboinwm, regem Langobardorum, Arianum ad fidem orthodoxam conuerlat et, quomodo 4d efficiat, instruit. (ante 568 ?)

Edd. Freher, Corpus p. 190. — du Chesne, Franc. SS. I, 853; BouIV, 76 ; Mansi, Conc. IX, 769 ; [Migne LXVIII, 375; LXXI, 1166 (exc.).] quet, Rec.

DOMINE CLEMENTISSIMAE IN CHRISTO FILIAE, HLODOSVINDE REGINE, NICETIVS PECCATOR. 1. Cum legatos uestros per Francorum reges, germanos tuos, ire conspicimus, de prosperitate uestra solliciti sumus ; sed ; illa inde audimus, quod semper sonare etiam et sonare confitemur, quam magna, quam alta, quam laudabilis, quam utilis, quam humana uel munifica, quomodo de pauperes sollicita, quomodo de religione astuta, quomodo in cuncto populo prae conuersatione splendida : ille hoc concedat, qui tibi spiritum 1o sapientiae et intellectus jam dedit. 2, Gaudemus ex hoc, gaudere nos Christus faciat de AIboeno rege, quem habes, et de felicitate sua triumphare. Stupentes sumus, cum gentes illum trement, cum reges uenera-

tionem inpendent, cum potestates sine cessatione laudant, 15 cum etiam ipse imperius ipsum praeponit, quod animae remedium non festinus requirit. Scriptum legimus : Quaerite rimum regnum Dei et omnia bona adponentur. 9. Qui sic, quemadmodum ille, fulget fama, miror, quod de regno Dei et animae suae salute nihil inuestigare studet, sed illos recipit, illis zo quiescit, qui potius animam in gehenna perdunt, quam ad uiam salutis adducant. Duos deos esse praedicant, alium in deitate patrem, alterum in deitate, sed pro creatura filium, cum scriptura dicat: Ego sum saluator, e£ non est altus praeter me. 2;

4, Te, domna

Hlodosoinda,

per tremendum

diem

iudicii

coniuro, ut hanc epistulam et bene legas et bene illi, sed frequenter exponere studeas et ut ipsi interroges : Qui est salua8, 16/17 Matth. 6, 33.

8, 2 hlodoinde c 20 adquiescit corr. P quis corr. b

23 Cf. Osee

15,4 ;Deut. 4, 55.

? paupetibus corr. b 8 regione e 15 a5 imperator ? gehennam corr. b 26 sed : eteorr. b 23 ipsum corr. b

MGH I20

EPISTVLAE. AVSTRASICAE,

420

8

tor ? Patrem dicunt esse saluatorem, an filium (quoniam duos

esse, cum unus est, et alius non est, denuntiant) ? 5. Si dicent 30

filium : Ergo pater saluator non est. Et si dixerint patrem : Ergo filius non est saluator, quia saluare, quoniam saluator

non est, nullum potest. Si dixerint : Duo sunt saluatores, istud

35

40

scriptum numquam inuenient, nisi : Ego et pater unum sumus, hoc est pater in filio et cum filio et filius in patre et cum patre. 6. Deus prae magnitudine uideri ab oculo humano non potest, quia tantum grandis, tantum fulgens, tantum etiam igneus. Legimus : In circuitu caeli et terrae tabernaculum eius ; quod etiam prae ista magnitudine et splendore ab homine uideri non potest, expraessit de se, quem semper habuit apud se, qui latibulum sibi de carne fecit, et ideo scriptura dicit : Poswit tenebras latibulum swwm,

et ideo in euangelio

ait uerbum Dei, quem Iohannis dicit : Quod ?n frincipio erat, uerbum

caro factum, et quod de Maria erat, sic illum ad se

adiunxit, ut esset unum. 45

Et per scriptura dixit : Ex S?on

species decoris eius, hoc est : homo in Deo transibit. In euan-

geliis ipse dixit : Ego ex patre exiui et ueni an. hunc mundum. In quadragesimo septimo psalmo dixit : Destribwite gradus eius — eius dixit, non eorum, quoniam unus esse, sed nec solus

50

apertissime scitur — w£ enarretis 4n progenie altera. €, Nam in die resurrectionis nec narrare nec parere poterit, qui trinitatem in unitate non crediderit, et pro eo omnis militia angelorum per singulos dies clamat : Sanctus, sanctus, sanctus dominus Deus Sabaoth —

non tres sancti, sed ter sanctum

dixit dominum

Deum Sabaoth : sanctus pater, sanctus filius, sanctus spiri55

tus; unus

sanctus,

sicut unus

Pater maior me est ; sed nomine 6o

dominus.

Vnde

et Iohannes

euangelista dixit : I$se est, qui est et qui erat et qui uenturus est, saluator. 8. Si pernominauero, gradi esse uidentur : cum patrem audis, nomine autem maior esse uidetur, et ideo dixit : tantum

: in deitate autem

euidentissime per Christum et per apostolos eius unus esse agnoscitur ; quia ipse, cum a discipulo interrogatur : Domine ostende nobis patrem, et ille : Me uides et de patre interrogas ? Vides, quia in trinitate inuocatur et in una, in deitate esse

33 Cf. Ioh. 17, 21. 44/45 Ps. 49, 2.

97. CESPS- 39x21 41 Ps. 17, 12. 46 Ioh. 16, 28. 47 sq. Ps. 47, 14. 56/90? Ioh. 1, 27 ; cf. Apoc. 1, 4.8 ; 4, 8. 59 Ioh. 14, 28. 61/62 C£. Ioh. 14, 9.

42/43 Ioh. rz, 1.14. 52/83 Apoc. 4, 8.

60/61 Ioh. 14, 8.

36 qui corr. b 37 igneus : est add. b 39 expressit corr. b 40 ideoque ex et ideo corr. b 42 quem : quod veerr. 5b iohannes corr. b quod : quia illud eorr. b 44 iunxit corr. b pet : 7/a 43 factum : est add. b corr. b corr.b.; pto c. — sctiptutam corr. b B" gta45 homo : 7/a corr. b ; enimo c dus corr. b

58 autem : deleuit b

61 interrogaretur corr. b

EPISTVLAE

AVSTRASICAE,

8

421

inuenitur : cum patrem audis, sine filio esse non credas ; cum

audis filium, cum

patre esse non

dubites ; nec dubites MGH

tres in personis, nam unus in deitate esse agnoscitur ; et ideo ad discipulos suos dixit : lie, baptizate in momine patris et fili et spiritus sancti — in nomine dixit, non in nomina, quia To

75

in una deitate dixit, non tres. 9, Spiritus autem sanctus separari non potest, quoniam inde esse scitur gratia Dei : de donum Dei esse cognoscitur, ab ipso spirant bona omnia, sicut apostolus dixit : Quoniam ex iso et ber ipsum et in ibso sunt omnia. Et hinc propheta dixit : Tw solus altissimus, sed solus altissimus in omni terra saluator. Iesu Naue ipsum conspicit et ideo dixit : Noster es an aduersariorum ? 10. Ille autem respondens ait : Ego sum, qui sum, et alius braeler me non est. Abraham, qui dicitur amicus Dei et probatur, tres uidit et unum credidit, cum

tres adorat

; trinitatem,

sicut dixi, commemorat;

cum uno in domo intrare deprecatur, unam potestatem esse 8o denuntiat. Nam Moysi quotiens adque quotiens dixit: Ego sum, qui sum, et alus praeter me non est. 11. Ouid nos ire per singula ? Ad duodecim discipulos, quos habuit et habet, ueniamus, quia ipsi Gothi hodie ipsis uenerationem inpendent et reliquiis eorum, sed furt[iue] tollent, sed 8 VA nihil ibi habent, quia fidem eorum ad nulla re praesumunt. 12. Quid est, quod in basilicas eorum, ubi corpora ipsorum hodie uenerantur, non ingrediuntur ? 13. Quid est, quod nihil ibidem praesumere audent, nisi furtiue, ut canes a foris, ani9o

mas decipent, cum illos suos fideles rex Alboenus ibidem mittat et ad domni Petri, Pauli, Iohannis uel reliquorum sanctorum limina perducat ? 14, Ibidem missas facere, si audent, delibe-

95

rent ; sed non audent, quia domni Petri discipuli non apparent et contrarii Christi esse probantur : quia, quod per crucem ipse redemit, distruere infelices inueniuntur. Qua causa uenena eorum talis rex et talis aetas percipit. 15. Hic si iubet ad domnum Martinum per festiuitate sua,

67/68 Matth. 28, 19. 75 Ios. 5, 123.

72 Rom. 11, 36.

Vüssqa Pso52»ErTQCECMICuCETAN2.

v6 e? 81 Exod. 5, 14 ; Deut. 4, 35.

64/65 non credas — non dubites : 7/a iz zargine add. b 68 nomina : nominibus corr. b 69 in : deleuit b unam deitatem corr. b 70 unde corr. b de : inde corr. b *4 conspexit corr. b et ideo : zz zzargine add. b 979 unum in domum corr. b 82 singula : necesse est 7 zzargine add. b 83 et habet : deeuit b quia : Z/a corr. b ; quic 84 inpendent : ent /z unt corr. b furtim ex furt corr. b. 86 quia fidem : in Joco raso posui? b. — 86 quod : add. b. ubi : ucl e; et corr. b 89 decipiunt corr. P alboinus corr. b sibi demittat ex ibidem mittat corr. b corr. b

92 audent : Z/a corr. b ; uadent c

96 festiuitatem suam

I21I

422

EPISTVLAE

AVSTRASICAE,

8

quod undecima dies facit Nouember !, ipsos mittat, et ibi, si audent, aliquid presumant, ubi caecos hodie inluminare 100

conspicimus, ubi surdis auditum et mutis sanitatem recipere. Nam quid dicam de leprosos aut de alios quam plures, qui quanta et quanta debilitate percussi sunt, ibidem per singulos annos — sed per singulos annos alii et alii — sanantur? 16. Et fortasse dicunt : Confingunt uel caecos. Quia caeci a natiuitate esse uidentur, quid dicunt, cum inde inluminatos

105

conspicimus et ad propria, Deo miserante, sanos reuerti uidemus ? Nam quid dicam adhuc de domni Germani ?, Hilari ? uel Lupi * episcopis, ubi tanta mirabilia hodie apparent, quantum nec dicere uerbis ualeo ; ubi tribulantes, id est

IIO

demonia habentes, in aera suspensi torquuntur et dominos, quos dixi, esse confitentur ? 17. Numquid in ecclesias eogum sic faciunt ? Non faciunt, quia Deum et dominos sanctos ibi habitare non sentiunt

: daemon

daemonem

exorcizat;

non

nam ubi sancti habitant, daemon uagari non dimittitur. Ideo fit, ut locus, ubi Deus est, ostendatur. Quid de domno RemeIIS

gio 5 et domno Medardo * episcopis, quos tu, credo, uideres ? Non possumus tanta exponere, quanta mirabilia per illos Deum uidemus facere. 18. Audisti, aua tua, domna

bone memoriae

Hrodehildis,

qualiter in Francia uenerit, quomodo domnum Hlodoueum I20 ad legem catholicam adduxerit " ; et, cum esset homo astutissimus, noluit adquiescere, antequam uera agnosceret. Cum ista, quae supra dixi, probata cognouit, humilis ad domni Martini limina 8 cecidit et baptizare se sine mora promisit, qui baptizatus quanta in hereticos Alaricum? uel Gundobadum !? 125 regum fecerit, audisti ; qualia dona ipse uel filii sui in saeculo possiderunt, non ignoratis.

9? quamcorr.b undecimec X 98illuminati corr. b 99 surdos corr. b mutos corr. b 100 leprosis corr. b aliis corr. b plurimis corr. b 101 quantacunque ex quanta et quanta corr. b 103 et : sed eorr. b 107 hilatii corr. b 113 uacati c 115 uidisti corr. b 118 ab uia tua corr. b 123 baptizare : altera sanus scribere incipit in folio 9 promisit : zescio an permisit Jegendum si£ ; cf. vix, 48 e 90, viu, 44

125 reges corr. b

bona corr. b

eius corr. b

126 possederunt corr. b

8, 7 Depositionem eius (beazi Martini) I1I. Idus Nouembris esse cognoscas : Gregor. Hist. Franc. IT, 14. 2 8. Germanus episcopus Autissiodorensis. — 8 $. Hilarius Pictauensis episcopus. — 4 S. Lupus Tricassinorum episcopus. — 5 S. Remigius Remensis episcopus. — 6 y. Medardus Veromandensis, INouiomensis, Tornacensis episcopus. ? Cf. Gregor. Hist. Frane. II, 299—831. — 8 i. e. in Turonica ciuitate ; cf. INeues Archiv

XIII, 382 n. 1 e£ quae disserui de Chlodouei baptismo in commentarii sei : *Der Streit der Bistbtmer Arles und Vienne ur den Primatus Galliarum! tertia parte : INeues Archiv l.c. 9 Alaricus 11. rex Wisigotorum ; cf. Gregor. Hist. Franc. II, 37. — 10 Gundobadus rex Burgundionum ; cf. Gregorii Hist. Franc. IT, 32.32,

MGH I22

EPISTVLAE

AVSTRASICAE,

8-9

423

19. Talis ornatus, talis uir, qualis Alboenus rex esse dicitur,

talis fama, quem mundus sic preponit, quare non conuertitur, aut quare tardus ad requirendum uiam salutis apparet? 13o Deus bone, qui es sanctorum gloria et omnium salus, tu te in illum mitte. Et tu, domna

Hlodosuinda,

cum uerbum facis,

solacium tribue, ut omnes de tale stella, de tale gemma sic gaudeamus, qualiter Deo placere possimus. Saluto tantum, quantum ualeo ; deprecor, ut otiosa non sis : incessanter clama, M

MS I

incessanter canta. Audisti dictum : Saluabitur uir infidelis ber mulierem fidelem. Nam scias : prima salus, prima remissio est,

qui conuerti fecerit peccatorem ab errore suo. 20. Vigila, uigila, quia Deum propitium habes ; rogo, ut sic agas, ut et gentem Langobardorum fortem super inimicos facias et nos 14o de salute tua uel uiri tui gaudere concedas. Explicit.

9. Germammws (Parisiensis) episcopus Brumechildam veginam — ut ferat opinio plebis incusantis — Sigeberium regem coniugem ad. quasdam Galliae partes bello delendas instigantem admonet, ut regis animum a. feritate reuocet et quid. brojfecerit rescribat ; commendat legatum suum Gundulfum eiusque uerbis fidem habendam esse dicit. (575-) Edd. Fwvehev, Corpus b. 192. — du Chesne, Franc. SS. I, 855 ; Bouquet, Rec. IV, 80 ; Mansi, Conc. IX, 871 ; Migne LX XII, ?7.

DOMINE CLEMENTISSIMAE ATOVE PRAECELLENTISSIMAE ET NOBIS SEMPER PIISSIMAE DOMNE ET IN CHRISTO SANCTE ECCLESIAE FILIAE, BRVNEHILDAE REGINE, GERMANVS PECCATOR. 1. Quia caritas congaudet ueritati el omnia sustinel e mumquam excedit, propterea et contribulato corde, sed ex intima animi dilectione audemus suggerere : Eo tempore, quando minus erat numerus populi christiani et cum Dei auxilio licebat resedere quietum, cum apostolo dicebant : Ecce munc 1o fempus acceptabile, ecce nunc dies salutis ; ex contrario tam MA

funestos et luctuosos ante oculos habentes dies, flentes dici-

135/136 1. Cor. 7, 14.

9, 5/6 1. Cor. 13, 6-8.

9/10 2. Cor. 6, 2.

12^ tali corr. b.

9, 6 et : ex corr. b sed : eteorr. b ? audemus : uobis adZ. b quia add. b $8 minot corr. b 10 ex : evorr. b, praemittens nunc

suggetete :

424

EPISTVLAE AVSTRASICAE, 9

mus : Ecce dies tribulationis et perditionis nostre adueniunt ; ue nobis, quia peccauimus. 2, Si nos iste non conterruissent amaritudines et tribulationes et corpori exiguissent infirmita-

15

tem, per nosmet ipsos uestre debuimus occurrere pietati, quia,

si fas dici non est, singulariter et uestre dilectioni in nostro gestamus pectore et unice de uestre praesentiae spiritali desiderio sitientis, sicut cultores et peculiares filii Dei, ambien-

20

25

30

tissime uiuere atque proficere in omnibus piae optamus; sed quicumque hominem in animam diligit, si minus oculis carnalibus eum ualet intuere, quae ad animae et corporis uel prosperitatem pertineat et salutem, omnimodis uel litterario officio reticere non debet. 3. Vulgi uerba iterantes, quae nos maxime terrent, uestrae pietati in notitiam deponimus, quae ita disseminata, loquentium ora detrahuntur quasi uestro uoto, consilio et instigatione domnus gloriosissimus Sigibertus rex tam arduae hanc uellit perdere regionem. Non propterea haec dicimus, quasi a nobis credatur ; sed supplicamus, ut nulla occansio

tribuatur

dicendi,

unde

uobis

tam

maximum

et

periculosum generetis blasphemium. 4. Licet haec regio iam caruisset felicitatem et perditionis nostrae concludamur terminum, sed de misericordia non desperabamus diuinam adhuc ultionis suspendi manum, dum emendationis expectatur 35

40

45

remedium, si non dominaretur intentio, qua mortem operatur,

cupiditas, quae radix esi. omnium malorum, iracundia, sensum aufert prudentiae. 5. Saluator noster, passionis perspiciens inminere tempus, dixit : Vae homini, per scandalum uenit. Quod ore proprio detestauit, inpune non manere

credimus,

omnibus

clamamus,

omnes

quae suae quem posse

conscientiae

suae cogitationes et actiones consideret et caueat, ne cum Iuda proditore huius condemnationis sortiatur iudicium, Deo sufficit nosse : optabam aut pro ipsis mori, ut illi uiuerent, aut ante aeorum interitum quocumque casu uitam finire, ut nec eorum nec regionis cerneremus interitum. 6. Sed alter ab alterutrum excusatione utitur, et nullus ex ipsis ante Dei oculos ponit iudicium neque aliquid Dei reseruat potestati iudicandum, 12/13 Cf. 2. Petr. 5, 7.10. 7í5 Sie» $7 1. Tim. 6, 1o.

14 (Gen. 55, 3) ; cf. Matth. 18, 7. 38/39 Matth. 18, 7.

36 Cf. 2. Cor.

14 exhibuissent corr. b 16 uestri corr. b dilectionem corr. b 17 uestta pfaesentia corr. b 18 sitientes corr. b 19 ambientissime : uos add. b 22

ptospetitatem 7/a corr. b ; posteritatem c pertinent corr. b et : uel eorr. b [25/26 disseminata loquentium ora detrahuntur quasi : Kruscb (Ezend.), disseminat — eloquentium ora detrahuntur — quasi c Gund/ach] 81 regio : prior mauus denuo scribere incipit in folio 11 [32 caruisset : Krauscb (Ezend.), caruisse € Gundlach 34 suspendi : Krascb (Ezzend.), suspendendi e Gund/ach] 41 considerent corr. b caueant corr. b 42 sortiantut corr. b 44 eorum corr. b

MGH 123

EPISTVLAE

AVSTRASICAE,

9

425

nec credent se iam sub Dei esse notitiam. Quia a nullo audire meremur, uobis et ideo supplicamus, quia, si illi regnum per5o diderint, nec uos nec filii uestri magnum possidebitis triumphum. 7. Ad hoc uos haec regio suscepisse gratuletur, ut per uos salutem, non interitum percipere uideatur. In hoc populi restinguitis uerba, si mitigatis furorem, si Dei facitis expectare iudicium. In ueritati suggero, si meam humilem non dispicitis 55 supplicationem, adhuc de uotorum uestrorum gaudetis plenitudine. Propterea haec dolens scribo, quia uideo, qualiter praecipitantur et reges et populi, ut Dei incurrant offensam. 8. Ita legimus : Quicumque in brachii sui fortitudine sperauit, antea confusionem quam uictoriam promeruit ; quicumque 6o adminiculum gentes sibi adiuuare posse confidit, antea periculum mortis quam salutem promeruit ; quicumque propter copiam auri et argenti eleuatur in superbiam, antea desolationis obprobrium sustinebit, quam suae cupiditatis consulissit auiditate. Ipse iudex aeternus nunc iudicat, perpetuam iudi65 ciariam possidet potestatem : non corrumpitur praemiis et aspicit ad uota impiorum, sed considerat cogitationes cordium ei reddel unicuique secundum. opera sua. 9. Inhonesta uictoria est fratrem uincere !, domesticos domos humiliare et possessionem a parentibus constructam euertere ; contra semetipsos

7e pugnant suamque felicitatem exterminant : de sua perditione gaudet accelerans inimicus. Qua fide et ex quo animo, qua deuotione haec scribimus, Deo sufficit nosse, ut uobis bona

futura praeparetis, et nos cum Deo absolutos esse uel paululum sentiamus. Sed quia sacerdotibus praeceptum est : V4 tuba 75 exalta uocem tuam ei adwuntia bopulo meo opera eorum, ergo, piissima domna, intellegite mysterium et cauete exemplum. In principio duobus fratribus ... erat mundus. 10. Vnus ex ipsis, Cain, fratricidium perpetrauit et usque septuplum punitionis sententiam suscepit. Ioseph fratres sui per inuidiam uendide8o runt et postea seruituti ipsius subiugati sunt. Saul sanctum Dauid per inuidiam nitebatur occidere, ipse postea in eum 58/59 Cf. Isai. 30, 2 sq. ; Iob 22, 8.

(8, 13). Amos

63 Cf. Ps. 68, 8. 5, 22.

(CTI TIC

48 notitia corr. b b gentis corr. b 64. auiditati corr. b

OTT.

59 Dan. 3, 40.

62 Cf. Deut. 17, 20

64/65 Cf. Ioh. 5, 27 ; 1. Mac. r1, 14. 6* Matth.

16, 27.

66 Cf.

*A/15 Isai. 38, 1.

auditi corr. b 55 gaudemus corr. b 60 adminiculo corr. adiuuati corr. b 62 eleuantut e 63 consuluisset corr. b 65 et : aut corr. b 71 inimicus : 7/a corr. b ; inimicis c

v1 spatium decem fere litterarum relictum ; an tantum commissus supponendum ?

9, 1 Cf. quae Germanus, Gregorio testante, Sigiberto regi dixit : Si abieris et fratrem tuum interficere nolueris, uiuus et uictur tedis ; sin autem aliut cogitauetis, motietis (Hisz. Frane. IV, 1).

MGH 124

EPISTVLAE

426

AVSTRASICAE,

9-10

misericordiam exercuit. Abessalon fratrem interfecit, patrem

e regno uoluit remouere, et, qualem suscepit interitum, nulli

habetur incognitum, praecipue quoque Dauid propheta di85 cente : Quoniam, qui nequiter agunt, exterminabuntur ; qui uero expectant Dominum, ipsi hereditabunt terram ; apostolus clamat : Qui odit fratrem suum, homicida est et in tenebris ambulat et nescit, quo uadat ; saluator denuntiat : Beati pacifici, quoniam filii Dei uocabuntur ; bacem meam do uobis, bacem meam 9 o relinquo uobis. Vbi est pax et caritas, ibidem est Dei pietas. 11. Legimus per Hester reginam populo fuisse concessam salutem. In hac parte et uestram ostendite prudentiam et fidei uestre salubritatem adque perfectionem, ut et domnum regem a Dei reuocetis offensam, et populum a parte sua uiuere liceat J A quietum, donec iudex aeternus consuetam discernet iustitigm ; quia euidentissime omnibus patet : Qui caritatem fraternam postponit, dispicit consortium, non adquiescit ueritati ; omnes prophete contra ipsum loquuntur, omnes apostoli ipsum detestantur, et Deus omnipotens ipse, quod constituit, IOO iudicauit. 12. Praemissa salutatione obsequia supplicamus, ut latorem praesentium,

105

seruum

uestrum

Gundulfum,

commendatum

habeatis et, quae per eodem uerbo mandamus, absque hesitatione credentes recipiatis et implere non dispiciatis et elaboretis, qualiter de uestra salute nobis gaudia praeparetis. Illud petimus, ut per uestrae pietatis rescripto ex omnibus iocundare mereamur. Explicit. IO.

Aureliamus (Arelatensis) episcobus Lum I.regem adulatur et exhortatur. Edd. Freher, Corpus p. 193. —

T heodeber(546—548.)

du Chesne, Franc. SS. I, 857 ; Bou-

quet, Rec. IV, 63 ; [Migne LXVIII, 405 (exc.) ; LX XI, 1164 (exc.).)

DOMINO INCLITO ET VBIQVE GLORIOSISSIMO ADQVE IN CHRISTO PIISSIMO DOMNO ET FILIO, TEVDEBERTO REGI, AVRELIANVS EPISCOPVS.

1. Licet tam sera scriptorum officia iustissime trepidatio 85/86 Ps. 56, 9. 90 loh. 14, 27.

87/88 1. Ioh. 5, 15 ; Ioh. 12, 55.

95 discernat corr. b

lauatione c

dati corr. b.

100 iudicabit corr. b

103 eundem vorr. b

88/89 Matth. 5, 9.

89/

101 salutatione : //a corr. b ; se-

106 rescriptum corr. b

106/107 iocun-

Io Ex bac &pisiula Aureliani, qui se ipsum regi exiguam portionem obsequii uestri nominat, colligendum est, AArelatem "Theodeberto /Austrasiae regi iunc subiectam fuisse ; cf. INeues "Archiv XIII, 379,

EPISTVLAE

AVSTRASICAE,

ro

427

; comitetur, tamen nequaquam, reor, sermo euasa offensione iudicabitur, si apud aures clementiae sola tantum deuotione

animi perpendatur : hinc praecipue, quod ambientibus cunctis celsitudinem uestram nec metum trahunt ex priuilegio culminis nec repulsam metuunt de praeiudicio tarditatis. 2, Ve1o Stra enim erectio ita sollemnis est, ut etiam humilium amore

tangatur, ac dignitatum cumulum onerata fastigia uernolarum adhuc rudium primitiuis cultibus praesumantur. Nouis namque nunc studiis in obsequia religiosi principis informamur et MGH cum testimonio perfectae dilectionis ad praesentiam sacratae !?5 1; mentis admittimur. Haec ergo ex parte amoris nostri fiduciam, princeps obtime, metieris, cum ministeriis tuis nec ter-

2o

2;

3o

55;

riti pro tarditate subtrahimur nec uerecundia pauperis ingenii refraudamur. 3, Suscipe igitur benigne deuotionis studio tyrocinia famulantum et gremio uenie largioris expande supplicibus ; quia, cum omnes generaliter bono cordis incliti perfruantur, nos tamen, etsi exigua portio obsequii uestri, plenitudinem nobis principalis indulgentiae ad integrum uindicamus. Etenim, cum de te loquimur, adest gratia, etsi eloquentia deest, et solo ornatui nostro materia sufficit, quamquam doctrina non adsit. 4, Quae cum ita sint, praeclaram indolem laudis uestrae uotis potius celebrabo quam litteris ;quoniam semper, quae sunt maxima, conscientiam potius requirunt quam linguam, digniusque committunt pectoris iudicio quam sermonis. Ac perinde non mihi in uotis hoc commemorandum est, quod tempora caelebrant, sed quod aeternitas probat: religiosam potius actionem taxauimus, quae documentis euidentior est facta quam linguis, nec minus inuicta meritis quam triumphis, cuiusque iam effectui laudabili uelociora sunt exempla quam nuntia. 5, Ideoque tropheis titulisque saecularibus sufficit loquacitas orbis. Multum namque tuis onusta uirtutibus currit fama : cum pondere et ueris opinionibus iam adsueta, de te tantum didicit non mentiri. Praetereo generis tui stimma

sidereum ; taceo et illud, quod unicus sceptris,

multiplex populis, gente uarius, dominatione unitus, solidus 4o regno, diffusus imperio. Illud tamen, quod stilo rerum magnitudo suggerit, non tacebo. Dicam igitur, quod ortum moribus transcendisti, quod originalium culminum celsitudines gloriosa, descendens per natalium lineas, praecessisti. 6. Didicisti itaque, quam. sit arduum

excelsa

conscendere,

et docuisti,

4; quam magnum sit in sublimibus humilitatem seruare. Quae de primis prima dicenda sunt, quae potissimum de cumulo praesumenda ? Quid, inquam, potius aut prius dicimus, misericordiam in miseris, temperantiam in subiectis, affluen-

10, 8 metum : //a corr.

b

43 an glotiosas ?

b; tum c [25 praeclatacedd.] 47 dicimus :sequitur in eras.

—2* quam : in aZ.

428

EPISTVLAE

AVSTRASICAE,

ro

tiam in donis, consilium in dubiis, constantiam in aduersis ?

5o

7. Cedant, si qua sunt mandata litteris ; facta priscorum supergrederis, antiquitatem exemplis, tempora meritis ;maximus dominio, quia magnus in uoto ; felix conscientia, cum pius

in uita ; macte restauratur uetustatis, nouitatis inuentor, in illis maturus, in istis iucundus ; absentes beneficiis respicis, 55

6o

gratia praesentes inlustras; circumseptus amore omnium, dilatatus opinione cunctorum ; simul apud te, cum sis quietus, triumphas ; in hoc gloriosus factus, dum ostendis in diuitias regni non tam habere quam uincere dominantem : adfirmant et caelestibus aptum efficiunt. 8. Multiplica igitur cotidianis operibus et profectibus indefessis gratiam, quam Deus contulit, mens meruit, mundus agnouit. Supergredere crescendi spatia feliciter, uincendo te ipsum : quia in conspectu maiestatis aeterne accepturus es praemia absque praetio. Nunc in tempo-

rariis finem tollas mercedibus laborandum, tantum eris magis 65 debitor, quantum copiosius accepisti, et tantum erit reddenda ratione magis periculum, quantum amplius regnum. A christiano principe inestimabilis ratio Deo reddenda est. 9. Cogita semper, sacratissime praesul, diem iudicii, diem terroris inenarrabilis, diem furoris Domini, diem remunerationis 1usto79

rum, diem aeternae laetitiae et perpetuae poene, diem ubi damnatio non accipiet terminum, nec iocunditas habet occasum, diem, inquam, illum, ubi omnes

angeli, principatus et

potestates de expectatione iudicii contremescent, ubi non erit discretio natalium,

D»

sed meritorum,

sunt. 10. In hac itaque die, quam

8o

ubi non

seruus et liber,

pauper et potens, sed omnia et in omnibus Christus, ubi acceptio personarum non fiet, ubi diuitiae non proderunt, nisi praemisse, ubi etiam et cogitationes cordium discutiende memorauimus,

faciat uos

Deus omnipotens post longissima tempora ac felicia sceptra uariis exornatum uirtutibus et summa remuneratione dignos uenire, ubi et pro uobis et pro omnium uestrorum profecto accipiatis coronam. Ostendatis ibi opera misericordie, iustitiae, concordiae,

pietatis,

mansuetudinis,

omnibus centene plenitudinis, cum hic 85 numerum, illuc recipiatis in perpetuo 11. Deus omnipotens uitam felicitati et consolationem multorum longissimis et conseruare dignetur. Explicit.

humilitatis

et in his

impleueritis salubriter fructum. uestrae ad praesidium temporibus protegere

16, 76 Cf. 2. Paral. 19, 7.

58 talem te omnes az/e adfitmant zm£erponendum uidetur 61 [crescendi : NNorberg, crescendis e Gundlach *1 nec Norberg, nunc c edd., nunc 4sq. occasum zzendose interpositum esse uisus est Gundlacb) 82 operam c.

MGH 126

BPISTVEAE-AVSTRASIGAE;

11

429

LI.

Mafjfinius (Remensis) episcopus, cum a Theodebaldo rege ad synodum in urbe Tullensiwm die I. mensis Iunii celebrandam euocatus uenire propter causam non declaratam moluisset, $am certior factus, de molestiis actum fuisse Nicetii,

Nécetto

(Treuirensi) episcopo absentiam suam excusat. (c. 550 Iun.)

Edd. Fveher, Corpus b. 194. — du Chesne, Franc. SS. I, 858 ; Bouquet, Rec. IV, 68 ; Mamsi, Conc. IX, 147 ; [Migne LXVIII, 43;

LXXI, 1165 (exc.).]

DOMINO SANCTO ET IN CHRISTO BEATISSIMO FRACRI, NICETIO -PAPAE;- MAPINIVS .EPBISCOPVS. 1. Euangelicae lectionis doctrina testatur : Regnum 1n se diuisum stare non josse. Si hoc de mundi amatoribus et in 5 terrena cupiditate manentibus recte et non inmerito credatur, indubitanter rectius de sacerdotum personis sentitur, si discordantibus uotis ac studiis inter se diuidi conprobentur. Aut qua fiducia conditori nostro, qui nos in unitate conpages, quod est corpus suae deitatis, uiuere praecepit, praeces obla10 turi sumus, si nos uicissim mutua caritate seponimus ? ut quodam loco deificus sermo docet : Studere nos conuenit, ut frater fratri adiuuans, sicut ciuitas munita et fortis inconcusso

fundamine stare posset, scilicet ut unius fratris mestitia omnes aequanimiter conpatiendo participemus mutuisque nos 15 laboribus subleuemus. 2, Pro qua re, piissime ac multum diligende domne et frater, indicamus, nos litteras filii nostri, domni regis Theodobaldi,

excipisse, ut in Tullensium urbem die Kalendarum Iuniarum adesse deberem ; et, nullam causam

euocationis declarantes,

2o reciprocante pagina indicauimus, nos illic accedere non debere, quia causam condicionemque nos constabat ignorare ; iteratis scriptis edocuit, beatitudinem uestram, dum aliquos Francorum pro zelo diuini timoris corripit ac pro incestis condicionibus à communione

ecclesiastica remouit, scandala seu anxie-

2; tates multimodas sustinere. 3. De qua re non mediocriter ingemescimus, quod nos relatione uestra scire non feceritis, utrum ex canonica lectione damnantur, an pro pastorali diligentia de mediocris reatibus corrigantur. Licet nihil noui 11, 3/4 Marc. 5, 24.

Ti'sqo Cf Prou 1982 19/5:/29 Reg. 22:95 22 I2

11, 20 accedete : //a ex accendere corr.

sero:

24 communitione c

11 Cf. quae de NNicetio e£ de bac epistula adnotauit Bruno Krusch : $8. rer. Merou.

I, 733 2. 1.

EPISTVLAE

430

11-12

AVSTRASICAE,

uos de his rebus inuenire posse cognoscimus, quod prisca patrum sollertia non potuit repperire, tamen absurdum esse uidetur, ut a nobis recipiantur, qui a uobis secundum seriem

30

canonum ecclesiastica seueritate abdicantur.

Nouimus enim,

si scienter hoc gerimus, quod criminibus aliorum miscamur ; si ignoranter, reatui non subdamur. 4. Quapropter salutantes 3 II

40

45

caritate

debita,

indicamus

simulque

suademus,

ut nos

in

omnibus participes tam tribulationum uestrarum incommodis quam prosperitatum commodes fieri studeatis. Nam nos mediante capite nostro, quod est Christus, nullis aduersitatibus a uestra anxietate diuellimur, nullisque asperitatibus a uestra caritate conpellimur,

diuidimur.

De qua re si tam

praesumptiosi non existimus, indicare praesumimus: Decuerat, ut uestra consolatio pro huiusmodi condicionibus potius quam regiae uocationis nos conserere debuisset, quia pari modo, si nobis aliquid similem, quod in posterum arbitramur posse fieri, contigisset, statim ad uestram fraternitatem scripta direxeramus, ut nos congruo tempore uel locum coram positi uideremus. 5. Quamquam parere nos regiis praeceptis in bonis rebus et conueniat et libeat, tamen non uestris minus scriptis studio caritatis, non supplicio dirigamur dispectionis, quia amaritudo uestra dulcedo nostra esse non poterit, nec abiectio uestra absque nostra delectione constabit, et ueneratio uobis debita inpensa a nobis non dinoscitur procul posita. 6, Adque utinam, ut praefati sumus, caritate suadente ac pagina decurrente uestra, nobis patefieret : decreuistis, animorum mo-

95

lestiam cognoueramus, an

6o

delectamur;

nam

utrum tacente,

conpatimur molestiis uestris ut

ipsi scitis,

diuina,

sola

loquente uiro humanitas intellegere potest. Hoc tamen plenius nouerit uestra perfectio, si ad nos iterata scripta domni regis ante quinque uel sex dies Kalendarum Iuniarum peruenisset : in die praefata praesentiam humilitatis nostrae in locum habueratis constitutum. Explicit. ] I2.

.Dinamius (dux) amico cuidam gaudere se de acceptis litteris significat eumque ut pergat scribere hortatur. (c. 580 ?) 35 [caritatem debitam c Gzud/ach] 49 dirigantur c INorberg, docuistis Gundlach] 56 an diuinitate ?

54 [decreuistis : c prob.

12 Dinamium esse illum rectorem Prouinciae, quem Gregorius (Hist. Franc. VI, 7.11 ;

IX, 11) nominat, uerisimile est ; quis sit amicus. eius, accurate exquiri non polest ; sed

cum, Dinamium Massiliae positum et Fortunatum apud AAustrasiae regem commoratum litteras inter se dedisse et accepisse, Fortunatus ipse (Carm. VI, 9.10) ostendat, esf, cur amicum illum esse Fortunatum opineris ; cf. INeues Archiv XIII, 369.

MGH 127

EPISTVLAE

AVSTRASICAE,

1i2-13

431

Edd. Fveher, Corpus p. 195. — du Chesne, Franc. SS. I, 859 ; Migne VOX OE

EPISTVLA

DINAMII

AD

AMICVM.

1. Quantum aestifero solis ardore defesso uel longinqui itineris uastitate quassato gelida limpha, dum ariditatem temperat, restinguit desideria sitientes, ita mihi uestrarum epistuslarum

elocutio,

gaudiorum

cum

incrementa

incolomitatis

nutriuif;

uestrae

indicia

rettulit,

quia, quotiens crebra re-

cordatione dulcia affectionis uestrae uota commemoro,

desi-

deria pectoris publicare suspiriis non desisto, pro eo, quod ille corporali fraudatur intuitu, qui de cordis non absentatur arcaro no. 2. Idcirco officium sospitatis plenissimo caritatis iure persoluens, spero, ut, quotiens aditum temporum difficultas diuersa praestiterit, semper exiguitatem meam uestrorum apicum elocutio desiderata confortat, quousque cum diuino auxilio, animorum deuotione suppleta, mutuis inter nos laeta:; mur aspectibus, qui numquam indiuisis affectionibus sequestramur.

I3. Gogo, muliricius Austrasiae vegis, cumulatus muneribus Chamingo duci gratias refert muntiatque, se a vege (Sigeberto ?) pluribus, quam ab illo $wuene promissum sit, honoribus amplificari. (Versus, quos adnexos commemorat, amissi sunt.) (ante 575 ?) Edd. Fwvehev, Corpus p. 195. — quet, Rec. IV, ?0.

du Chesne, Franc. SS. I, $59 ; Bou-

DOMINO SVO, CHAMINGO DVCI, GOGO.

MGH 128

1. Ita in arcano pectoris uestrae dulcedinis affectus includitur, ut nequaquam absens esse a me aliquatenus iudiceris, qui semper intuitu interiore conspiceris. Nec ualet interiacen; tium terrarum longinquitas diuersa uidere, quos, dudum est, quod antiqua caritas indiuiduis dilectionis nexibus dinoscitur sociasse. 2, Non tamen me in aliquo uastitas tenebat itineris, 12, 8 itineris : Ovznes litterae superseriptionis et primae lineae extremum uocabulum itine cozzprebendentis in locis rasis — 18 confortet corr. b 14 laetemur corr. b.

13 Gogonem, quem nutricium Childeberti I1. regis Gregorius (Hist. Franc. V, 46) nominat, gratia regii amoris gloriatum, non Childebertum dicere, sed fortasse Sigebertum, patrem eius, exposui INeues Archiv XIII, 369 e? 370 n. 1 (et 378) ; de boc Chamingo duce

nibil reperire potui ; cf. ibidem p. 370.

432

o

13-14

AVSTRASICAE,

EPISTVLAE

si ad uos uidendos praestaret licentie liberalitas principalis, ut quantitatem uestri corporis, quam exterior errat oculis, tenaci conplexu auidus ambiret affectus, et integram gratulationem animi laetitiam conperet, dum ille tandem adstaret coram positus, qui a me dinoscitur esse indiuisus. 3. Ergo nihil mihi de uobis aliut, patrone dulcissime, cum in alternis

I

5

ea o

prouinciis resedemus, longinquitas temporum, nisi corporalem fraudat aspectum. Sed et ipsa intrinsecus decora uestri pectoris forma conspicitur, cum affectuosis motibus recordatione sepissima figuratum. Idcirco reddens munia sospitatis, ingentes gratias refero, quod me totiens oneratis conlatione munerum, quem multum antique dignatione reddetis honoratum. 4, Illud tamen,

auxiliante

Domino,

relatione ueridica

uobis gaudiis promulgatus adnuntio, quod tantum assiduae erga nos gratia regii amoris accumulat, ut pollicitatio, quae in iuuenili aetate facta est, assiduis successibus amplietur. 5, Et licet in tuis laudibus me inparem esse sentiam, adtamen 2A

Eo

amoris inpulsu tardum promouisse dinoscor ingenium, et, in cuius laudem uix sufficere poterat eloquentia Maroniana, praeco inperitiae meae audacia praestabit ingressum. Sed in his uersiculis subter adnixis, quos amore solemni trepidantibus digitis exaraui, et diligentis affectus ostenditur et ignorantis rusticitas propalatur. Explicit.

T4. Fortunatus $oeta Magnerici (Treuirensis) episcopi, qui Nicetio magistro mortuo successit, uirtutes celebrat gratiamque petit. (c. 568.) Edd. Freher, Corpus p. 196; Brower, Antiq. Treu. III, 11 (III, 13) ; Acta Sanct. Iul. VI, 190. —

du

twnati opp. b. 291 (L) ; [Migne

Chesne,

Franc.

LX XXVIII,

SS. I, 860;

Leo, For-

137.]

DOMINO SANCTO, MERITIS APOSTOLICIS PRAEDICANDO IN CHRISTO PATRI, MAGNERICO PAPAE, FVRTVNATVS HVMILIS. Culmen honorificum, patrum pater, arcesacerdus, 13, 15/16 Cf. Verg. Aen. 4, 589.

13, 8 licente € ; licentiae corr. b 11 capetet corr. b 14 resedimus corr. b 15 [uestri : Bozquez, prob. INorberg, ai c Gundlacb] 22 uos corr. b. 14, 8 pro inscriptione superscr. De Magnetico Treuirensi episcopo IL 4 pate c arcesacerdos corr. b ; atchisacerdos IL

^14 De Magnerico cf. MG. $$. VIII, 159. 160 e£ $$. rer. Meron. I, 332. 351. 367 T [Ewig, 0.c., D. 107 ss.] gus

EPISTVLAE

AVSTRASICAE,

14-15

433

Pontificale decus, proficiente gradu

Quem fidei titulo mercis erexit in altum Ecclesiaeque capud distribuente Deo, Discipulae egregii, bone Magnerice, Niceti, Nominis auspicium magne canende tuo, Clare sacro merito, tanto informante magistro,

IO

Quem reparas operum fructificante loco : Cuius opime sequax sancta et uestigia seruans, Rite minister agens, eoce magister ades. Auctorisque pii successor dignus haberis, Heredisque sui frugi parensque manes. Creuit post obitum pater et te crescere fecit, Dum capit ille polum, tu capis arce locum. Grex alitur per te uice praecessoris, alumne,

15

Nec sua damna dolet, dum tua lucra tenet.

Fratribus optandus, iocundus honore ministris. Carius et populis pastor amore places.

20

Te panem esuriens, tectum hospis, nudus amictum,

Te fessus requiem, spem peregrinus habet. Haec faciens, intende magis, uenerande sacerdus,

Vt commissa tibi dupla talenta feras. Pro Furtunato exorans quoque, dulcis amator, Spem mihi dans ueniae, sit tibi palma, pater. Explicit.

25

IS. Majfinius (Remensis) episopus Valsci (Mettensis) episcopi officium praedicans et exoptans, ut ad sexagesimum annum uitam berducat, petit, ut edoceatur, quanti stent in eius regione porci. (c. 540—550.) Edd. Frvehev, Corpus p. 196. — du Chesne, Franc. SS. I, 860 ; Bouquet, Rec. IV, 69 ; (Migne LXVIII, 44.]

DOMINO

SVO, VILICO PAPAE, MAPINIVS EPISCOPVS.

1. Felicem beatumque te, beatissime pater, omnes unianimiter praedicamus, cui superna pietas huiusmodi tribuit intellectum atque benignitatis affectum, ut singulari caritate peruiuere conproberis. Licet sancto Petro hoc a Domino VA fectione dicto legamus : Pasce oues meas, sed ad cunctos, qui sacer15, 6 Ioh. 21, 17. 6titulus IL metitis IL 9 auspicio LL tuiL 14auctorisque :Z/acorr.b ; auctotesque c 15 heredisque : 7/a corr. b ; hetedesque c manet c 22

hospes corr. b ; hospes IL

24 sacerdos corr. b ; sacetdos L

25 talenta : //a

corr. b ; telenta c.

15 Ad Vilicum scripsit Fortunatus libri III. carmen 13 ; ef. etiam VI, 8. 29

L. S. (cxvi11)

434

Io

EPISTVLAE

AVSTRASICAE,

15-16

dotalem funguntur officium, pertinet praesens sententia. 2, Tu uero cunctos supergrediens dulcedine singularis, qui non solum oues tibi commissas pascere cerneris, sed aliarum ouium sacerdotes melliflua perfectione atque diliciarum ubertate saginare non desinis. Testis est ille perscrutatur renis et cordis, quod non adsentaturie ista, sed ueridica a nobis adsertione

conscribi. 9. Quodsi te conditor redemptorque noster usque ad sexagenarium numerum annorum, ut exoramus, prouexeI v^ rit, eris cunctis praecipuus et reliquis sacerdotibus anteponendus,

2o

ut cuncti, qui uite tuae instructione

conlatum, 2

I

proficiunt, se

doleant te deesse et se post uiuere ingemescant. 4. Salutantes igitur amore debito, amore sollicito praecantes — gratias cum sedula relatione laudesque referentes — pro nobis misericordis Domini misericordiam exorare non desistas. Quapropter rogamus, ut nobis caritas uestra indicare dignetur, quantos solidos et ad conparandos porcos in illis partibus dirigamus, quia constat nobis donum a uobis muneris locum si hoc beneficium uobis ordinantibus fuerit reper-

tum. Explicit. I6.

Gogo (Chideberti II. regis nutricius) sapientiam T va serict (Tullensis) episcopi laudibus efferens concedit, eius, qui indigena sit, consilium de quadam ve datum praestare quam cuiusdam alieni immerito consulti, cuius dictio barbarum sapiat. (c. 565—581.) Edd. Fvehev, Corpus, b. 197. —

quet, Rec. IV, 70.

du. Chesne, Franc. SS. I, 861 ; Bou-

EPISTVLA GOGONIS AD TRASERICVM. 1. Augmen affluentiam A^

ingenii uestri non

dictionum

ostendetis

ueraciter

excusatis,

: nec mirum

ducimus,

cum ut

inde ubertas uerborum procedat, in quo salubritatis scientia exabundat. Nam difficile ualet quicumque uacuare conditum, 11 Cf. Apoc. 2, 25.

15, 11 perscrutatot corr. b 16, 2 augmentum corr. b

23 loco corr. b

24 collatum corr P.

16 De Gogone cf. ep. XIII. ; quibus annis Trasericus uixerit, incertum est ; sed errare uidetur uir cl. Guillaume, qui (Hist. de Toul, I, 159) eum temporibus Theoderici I. regis episcopum fuisse arbitratur. De oratorio Trasarici, z/ uidetur, eiusdem seribsit FortunaIus carmen 13 libri II.

MGH 130

EPISTVLAE AVSTRASICAE, 16-17 quem ad ministrandum

10

:5

20

25

3o

435

diffusio reddidit cotidiana repletum,

et nescit arescere tellorem circius, ubi fluminis gignitur ortus. 2, Ergo dum scientiam nostram falsis laudibus adornatis et parentali affectu ostendetis, eo magistra institutione inscium castigatis, quatenus illum possetis ad uerum prouocare praeconium, qui uestris cupit iudiciis parere, per meritum. Et quamlibet circa saurina nemorum succisa purgetis, nostra quoque pectora sermone dialectico aperuistis. 3. Vtrasque enim res uobis ad laudem facitis pertinere, cum agriculis culturam et nobis praeparatis in epistulis lectionem praecipuam. Est itaque, diuinitate propitia : minime necessarium, secundum quod scribitis, ad alienos requirere, quod per proprios uates aliis possumus fenerare — quoniam poetis datur indutia peregrinis prudentiam monstrari insignem —, cum te incola regio nostra unicum meruit habere doctorem. 4. Neque enim uituperonum usurpatio extergit sapientiam, quam in uos institutio priscorum et singularis natura fundauit. Quid igitur facturus sum ? prouocaui laticem, quem necdum in responsis sustinere ualeo decurrentem. Sed haec unda inrigua et inperitum ebromat sensum et conponit barbarum dictatorem, qui potius apud Doderenum didicit gentium linguas discerpere, quam cum bone memoriae Parthenio obtinuisse rethorica dictione. Qua de re salutans plurimum, optans, ut inter nos praemia cotidiana discurrant, Deo propitio, gaudiorum. Explicit.

I7. Dinamiws (dux) Viléico (Mettensi) episcopo excusans tardatam hanc suam epistolam muntiat, se quae sibi imperata essent fecisse, et. suppliciter mandat, efficiat, ut vpse fauore vegis (Theodeberti siue Theodebaldi, ut widetur) usus reuocetur, et grates bro muneribus missis agit. | (542—508.) Edd. Fvehev, Corpus, b. 197. — du Chesne, Franc. SS. I, 861 ; Bouquet, Rec. IV, 69 ; Migne LXXX, 26.

DOMINO

SEMPER

PECVLIARE SVO, VILICO DINAMIVS.

PAPAE,

1. Vereor quidem, ne pro huius tarditate libelli reus uestri ? noscit c arescit c citcinus e $8 sciam c 9 eo : et corr. b 10 possitiscorr.b 42sautina :/Jocus corruptus : de sarmentis uel surculis succisis agi uidetur ; an quaelibet circaea ut ima ? 15/16 [praecipuam cf. INorherg, praecipua c edd. qui et grauius disting. post lectionem] 21 uitupiotum c 25 depromat corr. b ;

quid sibi uelit uocabulum nescio. 17 De Dinamio cf. ep. XII., de Vilico ep. XV.

436

IO

15

EPISTVLAE

17-18

exsistam imperii, sed si solito pietatis arbitrio mearum amaritudinum pondus inspicitis, necessitati protenus indulgetis. Vt ualui, tamen implere, quae praecepistis, intendi, quoniam non dubites, beatissime pontifex, quod iam me tibi reddidit unicae caritas imperium. perpetua sedulitate: subiectum te in omnium pectoridum censeo, non esse hoc 2. Sed mirum bus sic deuinctum esse confido. Nam eatenus uos remuneratione superno diuersa beneficii largitate praerogatiua generalis amplificat, ut in uobis esse probetur ingenitum, quidquid ubique radiat praetiosum. Et dum generosa naturalium dignitas decoratur, humilitate plus nobili totum te tribuit libertati. 3. Quo fit, ut caritatis splendor, qui intra uestri pectoris arcana immensi luminis claritate praeradiat, etiam corporis serenitatem ostendat, et ita sit cordis speculum gratia, quae xenitet in uultu. Pro qua re uniuersitas se certatim uestro conciliari affectu

20

AVSTRASICAE,

desiderat,

dum

omnes

conscius

amor

inuitat.

4. Quam magis ego inuicem mei famulatus uerborum gaudeo iura praemittere, donec et, recuperatis uiribus, rebus mereor

25

30

respondere. Idcirco fenus humillime sospitatis inpendens, depraecor, ut iugiter me in diuinis oraculis, quem receptum dignatio retinet, intercessio uestra commendet, et omnibus, quibus necessarium inspicitis, per quos etiam regis auribus deferatur, meam

necessitatem

adserite uel celerem

reditum

optinete, ut indulto suffragetis patrocinio, quem inpenso fouetis affectu. 5. De transmissis uestris exeniis ancipiti meditatione suspensor, utrum me referre grates oporteat, an silere, quoniam, qui non ualet implere praeconium, digne uitat affectum. Non tamen credit corone uestrae magnitudo sufficere, quod in urbe, cui praeestis, non desinit uniuersis inmensa largitas ministrare, nisi ut illos stipendiis donetis propriis, qui moenibus inhabitant alienis : sicut me, quem humanitas

355

uestra obtata infestatione persequitur, quam, dum non ualui

coactus effugere, deuotus uideor excipisse. Vnde tamen licet ariditas subsistat ingenii, tamen poterat suffragii propago praetendi, nisi quod inibi epistula terminum habuit, quod spatium carta negauit. Explicit. IS.

Theodebaldus rex Imstiniamo imperatori, qui per Iohannem et Missuriuwm legatos vegi im solio patris ((Theodeberti) posito gratulatus munera miserat, gratias agit et, conuiciis vmperatoris reprehendentis decessorem. dilutis, amicitiam betiiam condonat. (547-) 17, 5 protinus corr. b 4? dubites : a/fera sanus rursus scribere incibit in folio 16 13 natalium corr. b dignitate corr. b 14 nobilem corr. b 28 ancipati c 29 suspendor corr. b.

MGH I3I

EPISTVLAE AVSTRASICAE, 18-19

437

Edd. Freher, Corpus, p. 198. — du Chesne, Franc. SS. I, 862 ;Bouquet, Rec. IV, 58 ; [Migne LXXI, 1165.]

DOMINO SEMPER

INLVSTRO, INCLITO TRIVMPHATORI AC AVGVSTO, IVSTINIANO IMPERATORE, THEODOBALDVS REX.

. d. Accedentibus ad nos legati uestri, Iohannis et Missurius, ; non mediocriter laetificati suscepimus, dum eorum relatione felicitatem imperii uestri diuinitate fundatam crescere et permanere cognouimus inconcussam. Salutantes igitur, serenitati uestro debito indicamus, munera uestra praefatis deportantibus eo a nobis excepta animo, quo a uobis affectu 10 constat fuisse transmissum. 2, Ideoque tam pro largitate muneris quam pro delectatione animorum, quam indicastis uobis praestitam pro eo, quod nos in solium genitoris nostri, ut dignum erat, superna potentia resedere praecepit, inexsoIubilem gratiarum actionem inpendimus. Illud namque inter 15 omnia ualde animis nostris molestiam generauit, quod tantum ac talem principem. ac diuersarum gentium domitorem post mortem pagina decurrentem uidemini lacerari, qui uiuens imperatoribus ac regibus uel gentibus uniuersisque fidem inmaculatam promissasque semel amicitias firmis condicioni20 bus conseruauit et, pro christianae religionis intuitu, non, ut scribitis, loca sacrosancta distituit, sed magis pagana consumpta excidio suis, Christo auctore, temporibus in meliore culmine reuocauit. 3. Nam qualem praefatus princeps, in cui uos obprobrio tanta dixistis, cunctis gentibus fidem seruauit, 2; innumerabilium triumphorum, Deo uolente, uictoriis declaratur. Àmicitias nostras, quas delectabiliter requiritis, stabiliter, rogamus, studeatis, et, quod melius foedere inuiolabili permaneant, ab animis uestris, nullis intercedentibus cáusis, absistant. Explicit.

I9. Theodebertus I, vex a Iustintamo imperatore litteris die XXII. mensis Septembris acceptis tria milia malaium Dregantino patricio auxilio mittere vussus, ber Andream comitem (Constantinopolim) reuertentem. moram ei. legatione imperatoris omni spe lardwus profecta el ratione ab. Andrea

18, 1 illustri zorr. b 4 legatis uesttis corr. b iohanne eorr. b missatio corr. b 8 [relationem e Gaurd/ac] 7/8 setenitatem corr. b 8 uesttam corr. b 12 uos corr. b uestti corr. b 13 resedete : 7/a corr. b, tesetete c 16 diuersarum : prior zzanus scribere incipit in folio 17 19 firmis: 7/a corr. b ; futisc 21 paganorum corr. b 23 cuius corr. b 24 rogamus : habere a2. b quo corr. b 29 obsistant vc.

MGH 132

438

EPISTVLAE

AVSTRASICAE,

19-20

declaranda excusat et promittit, si àmperatoris legati ad se redierint, omnia expedita fore. (534—547 Sept. Oct.) Edd. Fveher, Corpus p. 198. — du Chesne, Franc. SS. I, 862 ;Bouquet, Rec. IV, 59.

DOMINO INLVSTRO ET PRAECELLENTISSIMO DOMNO ET PATRI, IVSTINIANO IMPERATORE, THEODEBERTVS REX. 1. Litteras gloriae uestrae, Andrea comite ueniente, susce^

pimus, quibus indicare dignamini, tria milia uirorum in solacium Bregantini patrici! dirigere deberemus. Sed moram huius rei legatio uestra fecit — et ratio aliqua, quam per ipsum uobis uerbo mandauimus, intercessit — quae ad nos tardius, quam sperauimus aut uestra excellentia scripserat, peruenit, quam

:0 X.

Kalendas

Octobris

ad nos

peraccessisse

gloria uestra

cognoscat. 2, Et ideo, ipso Andrea reuertente, amorem nostrum

erga imperium uestrum,

ut profectus communis

habuerit,

interueniente caritate, custodire, Deo adiuuante, disponimus, I^

ita ut, cum legatarii uestri ad nos peruenerint, et omnia pro utilitate communi a nostris partibus, Deo auspice, fuerint confirmata, rebus euidentibus, quomodo uos diligamus, adprobatur. Explicit. 20.

Theodebertus I.vex litteris Iustiniani imbperatoris transmissis ber Theodorum et Salomonem legatos 1nterrogatus exponit, regno suo fines Thuringiorum et Norisuauorum et Saxonum et. Euciorum et totam Franciam et Italiae Pannoniaeque partes contineri. (534—5347-) Edd. Fveher, Corpus b. 198. — dw Chesne, Franc. SS. I, 862 ; Bouquet, Rec. IV, 69 ; [Migne LX XI, 1164).

DOMINO INLVSTRO ET PRAECELLENTISSIMO DOMNO ET PATRI, IVSTINIANO IMPERATORE, THEODEBERTVS REX. 1. Theodorus uir expectabilis cum Solomonem pariter ue-

; niens, litteras, quas imperii uestri clementia distinauit, integra animi caritate et deuotione suscepimus, quia, cum de nobis curam geritis, sic latius per diuersas gentes adque prouincias .19,* nostrae

— 10 kal.octob.c

^ peraccessisse : c [rob. INorberg] ; peraccep-

sisse ( ?) corr. b ; accessisse edd., pet ... accessisse Gund/ach.

20, 4/5 ueniens patitet corr. b

19, 1 De boc Bregantino patricio nibil exquirere potui.

MGH 155

EPISTVLAE

AVSTRASICAE,

20-21

439

Dei amatam amicitiam propagamus. 2, Id uero, quod dignamini esse solliciti, in quibus prouinciis habitemus aut quae 1o gentes nostrae sint, Deo adiutore, dicione subiecte : Dei nostri

misericordiam feliciter subactis Thoringiis et eorum prouinciis adquisitis!, extinctis ipsorum tunc tempore regibus, Nor-

sauorum itaque gentem nobis placata maiestate ?, colla subdentibus edictis ideoque, Deo propitio, Wesigotis ?, incolomes 15 Franciae, septentrionalem plagam Italiaeque * Pannoniae 5 cum Saxonibus, Euciis *, qui se nobis uoluntate propria tradiderunt, per Danubium et limitem Pannoniae usque in oceanis litoribus custodiente Deo dominatio nostra porrigetur. 9. Et quia scimus, augustam celsitudinem uestram de 20 profectu catholicorum, sicut etiam littere uestrae testantur, plena animi iucunditate gaudere, ideo est, quod secundum uoluntatem uestram, relatione mandamus,

quae Deus nobis concesserit, simplici desiderantibus animis exoptantes, ut

felicibus gloria uestra ita ualeat, ut antiquam retroactorum 25; principum amicitiam conseruetis, et gratiam, quam sepius promittitis, in communi utilitate iungamur. Explicit. 2I.

Ru f ws [Octodurensis| episcopus Nécetéio (Treuirensi) episcopo artifices Italicos optatos, presbytero Amabili duce, mittit conquestus, quod non iam ut antea eius praesentia frui possit ; rogat, Sunnoueho et Catellion? diaconis salutem dicat. (c. 550.) Edd. Fvehev, Corpus, p. 199. — quet, Rec. IV, 76.

DOMINO

du Chesne, Franc. SS. I, 863; Bou-

SEMPER SVO ET APOSTOLICO DOMNO PAPAE NICETIO RVFVS EPISCOPVS.

ET

1. Dum suauissimis pietatis uestrae imperiis plena deuotione famulari contendo, harum portitores artifices, de partibus 10 dicioni corr. b 11 misericordia corr. b 12 tempotis corr. b 13 itaque : deleuit b gentis corr. b maiestas. corr. b 13/14 subdidit deoque ex sub-

dentibus edictis ideoque deo vorr. b 14 wisigotis qui incolebant corr. 5 185 italiaeque : deleuiz P pannoniam corr. b 24 felicibus : ptofectibus aZ. P.

20, 1 Cf. Gregor. Hist. Franc. III, 4.7. — 2 De bis Suauis agunt Gregorius Hist. Franc. V, 15, Paulus Hist. Langob. II, 6, Fredegarius Chron. c. 15 (ad a. 594) ; in Ann. Mettens. commemorantur fines Saxonum, quos Nordosquauos uocant (55. I, 330

ad a. 748) : Zeuss, Die Deutschen und die INachbarstaemme p. 362. 3 Cf. Gregor. His£. Franc. III, 21.28. 4 Cf. Gregor. Hist. Franc. III, 32 e? Paul. Hist. Langob. II»; & T'beodebertum regem Pannoniae partibus potitum esse, alias non relatum est. 6 Enucios eosdem ac Iutas esse docet Zeuss (Die Deutschen etc. b. 146.501).

21 De Rufo ef. [F. Lanzoni, Le diocesi d'Italia, p. 1048] ; de INicetio cf. ep. XI.

440

EPISTVLAE

AVSTRASICAE,

21-22

; Italiae accitus et sacramentorum legationi securitate traditus, ad uos, Domino

ducente, transmisi. Ad quos praesentandos

uenerationi uestrae fratrem meum, Amabilem presbyterum, distinaui. 2, Salutem ergo humillimam et omnem suauitatis dulcedinem uinculis conligatam persoluens, suggéro, mihi :o multum diuinitus prestitum, dum in occursum uestrum me ambulasse congaudeo, ut tantum decus ornatumque ecclesiae, sanctitate summum, caritate benignum, humilitate egregium, puritate praeclarum, claritate praecipuum, ubertate purum, puritate serenum, humilitate largum, largitate munificum, laudabilem, scientia laudandum — humilis uestrae I ; pietate

conspectibus Deus noster praeceperit non fraudari. 3. Quae omnia dum recordor, amplius mihi, dum elongans absentor, quam gaudii fecerat, meroris ingessit. Hoc tantum consolationis remansit, quod uos intra arcana pectoris mei, quamlibet 20 Carcereo pectoris habitaculum, integre tamen recludens, me congaudeo consolari. 4, Nam tantum iam desiderio cogor, ut me nec itineris longinquitas, nec uiarum uasta contritio, nec labentium aquarum congesti moles, nec seuientium indisciplinatorum timenda iniuria reteneat ; ni, si fieri possit, pinni2 ; fero uellim uolatu uestris adstare conspectibus, ut sanctis obtutibus praesentatus, aduolutus genibus manibusque deosculatus — ut non minus mihi et modo, quam antea conlatum fuerat, Christo praestante,

gauderem,

et, dum

cum

famulis

meis, quos uestrae congaudeo eruditioni dulcatos, uobiscum 3o pariter laetabamur, dum mero temporalis excludebatur laetitia, spiritalis, ipso adiuuante,

excoleretur. 5. Sed quia ad

praesens, quod opto, implere non possum, fruantur uel illi assiduae et longo tempore, quod pro uestris meritis uel sua habere meruerunt benignitate, et nos, si non meremur prae3 IS sentia uel nuntio currente de uobis, ipso propitiante, laetemur [alloquio. Fiat] enim diuina potentia, ut, qui uos talem pontificem iussit institui, pro omnium profectu usque ad summum senectutis iubeat culmen perduci. Omnes sancto lateri uestro adherentes, praecipuae conseruos meos, Sunnoueho

et Catel-

4o lione diaconos, si propitii permittetis, salutari rogo. 6. In sanctis orationibus uestris mei meminisse dignemini, domine sancte et apostolicae sedis dignissime et meus peculiaris domne. Explicit. 22.

Gogws (nutricius Austrasiae regis) praedio quodam in dioecesi P età (Mettensis) episcopi sito potitus, ab episcopo petit, ut illud in tutelam suam recipiat, et salutat. episcopum eiusque clericos. (568 ?) 21,24 nisi c — 2 deosculatis corr. b collatum corr. b duodecim fere litteris relictum ^ A0 petmittitis corr. b.

36 fiat : spazium

MGH 134

EPISTVLAE

AVSTRASICAE,

22

441

Edd. Fwvehev, Covpus p. 199. — dw Chesne, Franc. SS. I, $63; Bouquet, Rec. IV,.79.

DOMINO

VERE PATRI,

SANCTO AC BEATISSIMO DOMNO PETRO, PAPAE, GOGVS.

ET

1. Sedula dilectione ad uos uel eundem locum conpellor scribere, quo sacerdotali dignitate praecellitis, ubi nuper » nouus possessor esse promerui. Quod etiam diuine fuit dispensatio maiestatis, ut essem uobrs oportunitate uicinus, quibus eram caritatis iure coniunctus, et alternis uicibus uisitare de-

berem, quos uideor in corde amore indiuiduo retinere ; eademque possessio, dum uestra residet defensio, iam unita in

10 uestris praesidiis nos prumptus esse sollicitat. 2, Saluto igitur uenerabiliter peculiarem pontificem, in quem apostoli Petri nomen radiat renouatum, quem decorat speculandi diu gratia pastoris probitas ac dispensatoris humanitas. Saluto Iohannem,

beati

praecursoris

de

honore

nominis

coruscantem,

15 rectorem domus ecclesiae singularem. Saluto Theodulfum, sacri Domitiani abbatis similem, de cuius sepulchrum rosarum uirgulta prodierunt, moribus insignem et uitae conuersationi sublimem. Saluto reliquos abbates, sanctis templorum liminibus conuersantes. Saluto Flitomerem, qui sub praeteri20 tum sacerdotem actionem ecclesiae laudabiliter gubernauit. Saluto Mactaricum archidiaconum, dignitate conspicuum, iniantem in reparationem ecclesiae, in utilitatibus uigilantem. Salutem Auolum, notarii eruditione fulgentem. Saluto Sindericum, psalmorum carmina in positionis ordine diluculo con25 cinnentem. Saluto Theodosium, uniuersorum auribus serenis cantibus lenientem. Salutem Theodemundum, amicis congruum, praesidium ciuium, fidei fundamentum. 3. Sed nec

ilum insalutatum relinquo, cuius gressibus indesinenter sanctorum limina uisitantur et nunc super Musellae litoribus 3o praecelsa templi cernitur construxisse iam culmina, et de cuius doctrina regum sunt ornata palatia!. Per te enim, beatissime 22, 27/28 Cf. Verg. Aen. 9, 288.

22, 9 defensio : //a corr. b ; defenso c 10 ptomptos corr. b 12 decotato c 16 sepulchro corr. b 17/18 [conuersationi NNorberg (-ni aP/. pro -ne), conuetsationis c Guidlach], conuersatione corr. b 19/20 praeterito sacerdote corr. b.

22, 1 Illum, quem non insalutatum relinquere uult Gogus, INicetium reuirensem episco-

pum esse,cum Fortunatus ille ab eo castellum ad Mosellam constructum esse commermoret, Freher opinatur. Illum salutatum non clericum Mettensem fuisse, ex eo apparere uidetur, quod de eius doctrina regum esse ornata palatia praedicatur. Itaque cum, INicetium gratia /Austrasiae regum fructum esse ifa ut ad intercedendum commoaueretur, epistulis VI. e£ XXIV. demonstretur et, eundem aedificiis excstruendis operam suam studiumque naua-

MGH 555

442

EPISTVLAE

AVSTRASICAE,

22-23

papa, saluto uniuersam plebem pastorali uobis sollicitudine commendatam,

qui, orationibus uestris obtinentibus, inlaesa

erit, diuinis obtutibus praesentanda. Explicit.

23. Arbogastem Tullensis episcopus* Auspicius comitem Trewirorum designatum ?, filium Arigii, laudibus effert hortaturque, ut uitia sordvwm et auaritiae uitel Iamblichumque (c. 460.) (Trewirensem) episcopum. honoret. Edd. Freher, Corpus p. 200. — du Chesne, Franc. SS. I, 864 ; [Migne LXI, 1005 ; Gundlach, Mon. Germ. hist. Ep. Mer. III, 185 ; W. Brandes, Des Auspicius von Toul vhythmische Epistel am. Arbogastes

von Trier, Wolfenbüttel (progr.) 1905 ; W. Meyer, Die vhythmischen Iamben des Auspicius (Nachr. Kónigl. Gesellsch. d. Wissenschaften zw Góttingen 1902, 192 sq.) — W. Meyer, Gesammelte Abhandlungen zur mittellateinischen Rhythmik III, 1-42 ; K. Strecher, Mon. Germ. hist. Poet. Lat. IV, 1914, 614 (quam editionem hic potissimum sequimur ).]

EPISTVLA AVSPICI EPISCOPI ECCLESIAE TVLLENSIS AD ARBOGASTEM COMITEM TREVERORVM. I. Praecelso et spectabili His Arbogasti comiti Auspicius, qui diligo, Salutem dico plurimam. 25, I, 1 et spectabili : BuePerius, expectabili c

uisse, ex epistula X XI. iudicandum sit et a Fortunato, ibsum quoque cum templa (III, 11) tum castellum suum Mediolanum super Mosella construxisse (111,12) confirmetur, uerisigdile est, INicetium, cuius annus supremus definiri non potest, in urbe "Austrasiae regum commorantem salutatum esse. 23 Schema 8 o— quater repetitum stropham efficit ; in codice bini uersiculi continuo scripti sunt. Singuli uersiculi post tertiam aut quintam syllabam inciduntur praeter 1, 3. 6, 1. 7, 3. 9, 2. 9, 4. 25, 1. (28, 1) 41, 1. Clausulae purae, 22, 2 desaeuit corruptum. 13 hiatus. Assonantia rara. Conferas W. Brandes et W. Meyer l.l. P. Maas, Bygant. Zs. XVII 239 sq., 587 sq. F. Ramorino, Rivista Storico-Critica delle Scienze teologiche I1 374 sq. ; W. Meyer, Lateinische Rytbzzik und byzantinische Strophi&, Nachr. d. k. Ges. d. W. z. Güztingen 1908, 194; W'. Brandes, Die Epistel des Auspicius und die /Anfánge der lateinischen Rhythbomik. Rhein. Mus. LXIV, 1908, 57 sq.; W. Meyer, Die drei ZArexzaner Hymen des Hilarius und etwas züber Rytbmus. Nachr. d. &. Ges. d. W. e. Güttingen 1909, 373 sq. L 1 De JAuspicio episcopo "Tullensi cf. Sidon. AApollin. ep. VII 10 JAuct. ant. VIII 117, Brandes 1. 1. p. 14 sq., qui rbytbmum a. 475 fere scriptum esse suo iure coniecit. 2 De JArbogaste comite Treuerensi «f. Sidon. Apollinar. ep. IV. 17. Auct. ant. VIII 68 : Sidonius Aruogasti suo salutem ... laetot saltim in inlustri pectore tuo uanescentium litteratum remansisse uestigia, quae si frequenti lectione continuás, expetiere pet dies, quanto antecellunt beluis homines, tanto anteferri rusticis institutos. De paginis sane quod spiritalibus uis ut aliquid interpres improbus gattiam, iustius haec postulantur a sacerdotibus loco propinquis, aetate grandaeuis. .. Namque ut antistitem ciuitatis uestrae relinquam, consutmmatissimum uirum cunctarümque uirtutum conscientia et fama iuxta beatum (proeul dubio Iamblichum), multo 'opportunius de quibuscumque quaestionibus tibi interrogantur incliti Galliarum pattes et protomystae, nec satis positus in longinquo Lupus nec patum in proximo Auspicius, quorum doctrinae abundanti euentilandae nec consultatio tua sufficit. [Vide eziaz Eig, o. c., p. 44, 55-68, 313].

EPISTVLAE AVSTRASICAE, 23

443

2. Magnas caelesti domino Rependo corde gratias, Quod te Tullensi proxime Magnum in urbe uidimus. 3. Multis me tuis actibus Laetificabas antea; Sed nunc fecisti maximo

Me exultare gaudio, 4. Maior etenim solito Apparuisti omnibus, Vt potestatis ordinem Inlustri mente

uinceres,

5. Cui (hic? honor debitus Maiore nobis gaudio, Nondum delatus nomine, Iam est conlatus meritis.

6. Plus est enim laudabile Virum fulgere actibus, Quam praetentare lampadem Sine scintille lumine. 7. Sed tu, qui totis gradibus Plus es quam esse diceris, Erit

credo

uelocius,

Vt (nomen) reddant merita. 8. Clarus etenim genere, Clarus et uitae moribus, Iustus, pudicus, sobrius Totus inlustris redderis.

9. Pater in cunctis nobilis Fuit tibi Arigius, Cuius ut famam nobilem Aut renouas aut superas. IO. Sed tuus honor nouus est 229 VXILAS CEU. 301.025 2 SETTETASE 1v, 1 solito : Brandes, solitus c, solus 7, subito Raorimo ; in marg. t i.e. require c 4 illustri : 5, inlustrae c v, 1 hic a4. Brandes, cui sic ze] cui que Gundlach, sic cui Raorino 4 conlatus c, collatus 5 vi, 1 laudabile : W. Meyer, laudabilé C 3 lampadem (;/ze lampadam) W. Meyer, lampadácé c, lampada Freber 4 sine : b, fine c vir, 1 qui : c, quod (s/ze quia co//. L.. Mz/ler, De

re metr. 273. Fluemer, Unters. Zi. d. dltesten lat. cbristl, Hymnen 83. 35) Brandes, ut anacolutbum deleret 2 este dicetis : 5, diceres c 3 54. etis, credo, uelocius, ut reddunt (tua? merita l/o//Lzer 4 nomen add. Brandes, laudem add. Gundlachb x, 1 nouus (zz/ uiuus) Razeríno, eius c

IV, Jd e£ vni, 1 Jegas eténim

1x, 2 De ZÁrigio patre nibil scimus.

444

EPISTVLAE AVSTRASICAE, 23 Eiusque tibi permanet, Et geminato lumine Sic tu praeluces omnibus. 1r. Cuiusque, nemo dubitet,

Felicitati praestitum, Vt superesset genetrix Tibi laudanda omnibus ;

12. Quae te sic cunctis copiis Replet et ornat pariter, Vt sis habundans usibus Et sis decorus actibus. I3. Congratulandum tibi est, O Treuirorum ciuitas,

Quae tali uiro regeris Antiquis conparabili. I4. De magno, credo, semine Descendit sui nominis : Certe uirtutis eius est,

Vt Arbogastes legitur. I5. Scribantur in annalibus Huius triumphi pariter, Sicut et eius scripti sunt, Quem supra memorauimus. I6. Sed hoc addamus meritum Huic, quo uere maior est,

Quod Christi nomen inuocat Religioni deditus. I7. Fuit in armis alacer Ille antiquus, uerum

est,

Sed infidelis moritur Et morte cuncta perdidit ; I8. Hic autem noster strenuus,

Belligerosus, inclitus Et, quod his cunctis maius est, Cultor diuini nominis. X, 4 ptaeluces : 5, in zarg. uel pcluis P, praelucis e Xi, 1 Cuiusq ; (q; supe Jin.) c, cuius, quod Hofmeister xin, 2 Treuirorum v, Treuerorum Brandes cf. in Hifulo 4 compatabili : Freber, comparabilem e, compatabilis P xiv; 2'sui^ Rarmoríno, tui c, ottus Brandes 4 Arbogastes : Brandes, Arbogastis c xv,1 scribantur : e, scribentur comi. Brandes 3 scripti : 2, scripta c XVI, 2 quo : Brandes, quem e, qui P 2 maior est P, maiorem (/.e. maior e ef. rb. LXXVII 8, 8, edid. Strecker, p. 612) c

XIV, 15sq.copzitem Treuerorum cum claro illo zercenariorum duce cognatum fuisse ex boc loco facile conieceris, sed nibil de bac re compertum babemus. XVI, 4 cf. rb. LX 7, 2. 17, 1 — edid. Strecker, b. 488 sq.

EPISTVLAE AVSTRASICAE, 23 IQ. Nunc

autem,

445

fili sapiens,

Quaeso dignanter accipe Tui cultoris paginam, Quam ex amore porrigo. 20. Primum

deposco,

copias

Conlatas tanta gratia In te conserues integras, Et bonis multis afflues.

21. Vnum repelle üitium, Ne corda pura inquinet, Quod esse sacris scribitur Radix malorum omnium : 22. Cupiditatem scilicet, Quae in alumnos desaeuit Nec saeua parcit rabie, Quorum amore pascitur. 23. Hos, inquam, semper deuorat, Famem edendo proferens, Et uelut ignis addito Succensa crescit pabulo. 24. Sed haec non ita dixerim, Quod te hoc damnem crimine, Tamen deposco diligens, Vt nec scintilla uulneret ;

25. Quam si forte inprouidus Quandoque inescaueris, Scito, flagrabit nimium Augendo in incendium. 26. Tende per mundum oculos, Cerne primates saeculi Aut interire cupidos Aut in periclis uiuere. xx, 4 lerem. 30, 10 ; Zach. 1, 17

XXI, 4 1. Tim. 6, 10.

xxv, 3 sq. Eccl. 11, 34.

xx, 1 copias : Brandes, cupias c

2 gratia : c, gratias b, tantae gratiae dub. Sfrecker 4 afflues : c, affluas W. Meyer xxr, 2 quem e, que radendo correctum b 3 fabie : Brandes, rabiem c xx1nH, 1 hos : c, haec coni. Brandes 2 edendo ptofetens : Brandes, edendum perferens c, edendam petferens P, edendi perf. Freber 3 sq. addito ... pabulo 7, additum ... pabulum e xxiv, 1 non ita : f, non ita non c 4 uulnetet : 5, uulnete c XXV, 9 scito e, sed s adrasa, cito Gundlacb, W. Meyer flagrabit : b, flagrauit c 4 augendo in : V'o/Imer, augendum in vc, augendi tem Brandes XXVI, 2 cerne : ec, cernes Brandes primates : P, primate c

xx, 4 Ierez. 30,

10 etcunctisaffluet bonis malorum est cupiditas.

— xxr, 4 Tz. 16, 10 radix enim omnium

446

EPISTVLAE

AVSTRASICAE,

23

27. Conradunt, quaerunt, inhiant Velut sagaces auidi, Et haec nec ipsi possident, Sed nec relinquunt posteris. 28. Tamen non generaliter Ista de cuntis dixerim,

Sed ut paucorum dedecus Sit multis emendatio. 29. Tu autem, uir eximie, Iudex multorum prouidus, Tui repente pectoris Secreta iudex perspice. 30. Huius si ullam senseris Paruam ueneni guttulam, Dulci perfunde oleo, Ne serpat in uisceribus. 31. Nec hoc ignoras oleum Pro tui sapientia, Quod est cunctorum pauperum Mercatum elemosinis. 32. His te exerce

ue

studiis,

Haec cuncta bona perage, Vt mera tibi maneant

Et perseuerent gaudia. 33. Nam

parum

esse noueris,

Si quisquam nulla rapiat Et obdurato pectore Sua precludat miseris;

34. Non multum sibi consulit, Qui sic euitat rabiem Cupiditatis, ut simul

Incurrat auaritiae. 35. Nam ista duo crimina Velut cognata genere xxvII, 1 contadunt : ec, corradunt b inhiant : b, iniant c 2 sagaces : super Jin. uel canes b, rapaces Gund/lach xxvii, 3 dedecus : 5, deditus c 4 emendatio : Freber, emanatio c xxix,1eximiaec — xxx,2uenic,corr.z. 1 — 3dulci: b, dulce c XXXI, 2 tui : c, tua Brandes 38 cunctorum : c, multorum dub. Strecker xxxn, 3 meta : Brandes, mea c, ueta Razorino xxxir, 2 nullam, sed m adrasa c 8 pectore : b, pectora c 4 precludat : £, tecludat c XXXV, 2 cognata : b, cognota c

xxvI, 2 sagaces 7. e. canes. XXX, 9 sc. oleo. misericordiae, de quo cf. Ambr. in ps. CXV'III serzz. 14, 7 Migne XV. 1464 : hoc oleum curat aegrotos ; misericordia enim

a peccato liberat (Brazdes.)

EPISTVLAE AVSTRASICAE, 23-24

447

Et geminata specie Nimis coniuncta permanent. 36. Haec qui sectantur miseri, Hoc uno distant uitio,

Quod unus horum malus est Et ille alter pessimus. 37. Vnde, mi cara dignitas, Tu quaeso, fili unice, Sic ab alienis abstine, Vt tua sanctis tribuas,

38. Illudque super omnia Memor

in corde retine,

Quod te iam sacerdotio Praefiguratum teneo. 39. Hanc quaeso serua gratiam Et illis cresce

meritis,

Vt praelocuta populi Vox caelo sacra ueniat. 40. Sanctum et primum omnibus Nostrumque papam lamblichum Honora,

corde dilige,

Vt diligaris postmodum ; 41. Cui quidquid tribueris, Tibi in Christo preparas, Haec recepturus postmodum, Quae ipse seminaueris. Explicit.

24. Quidam Nicetiwm (Treuivensem) episcobum |theologum laudat, post longum tempus sedi suae redditum, eiusque XXXVI, 1 sq. haec q. s. m. hoc uno distant uitio Razorízo, haec q. s. m. hoc unum

distat uitium ve, h. q. s. m. hoc uno distat uitium Brandes p. 8, haec q. s. uitia hoc uno distant miseti Brandes p. 13 xxxvii, 2 unicae c 8 ab de/. W. Meyer XL, i primum omnibus vc, primum omnium «cozi. Brandes, sanctum primum in omnibus lo//mer

2 Iamblichum : FreLer, iam lychum c

XLI, 2 prtepatas c,

tepatas Freber. xxxvnur, 2 sq.in nulla serie episcoporum ilius temporis "Arbogastis nomen inuenitur. xL, 2 laziblichum procul dubio respicit Sidon. IV. 17 : antistitem ciuitatis uestrae (sz. 'Treuetensis), consummatissimum uitum cunctarumque uirtutum conscientia et fama iuxta beatum. Cf. eiaz Le Blant, Insertptions chrétiennes de la Gaule ant. au V IIIzézze siécle II 544 ; Hauck, Kirchengeschicbte I? 106 ; [Emig, 0. c., p. 24, 44, 57

54q.] 24 INicetii exsilium commemorat Gregorius in libro uit. patr.

XVII, 2.3.

EPISTVLAE

448

AVSTRASICAE,

24

orationi se commendat, ut gratia Domini et dominorum suorum

fruatur.

(561. )

Edd. Freher, Corpus p. 202. — du Chesne, Franc. SS. I, 865 ; Bouquet, Rec. IV, 76.

EPISTVLA

IO

15

20

DIRECTA AD DOMNVM EPISCOPVM.

NICETIVM

1. Humilitati meae corona uestri apostulatus ueniam dare dignetur, quia tanta fuit meae praesumptionis audacia, ut uobis domnis auderem per paginam inferre fastidium. Sed quia pletas et beneuolentia sanctitatis uestrae apud me exercitum non aufertur, ut meritum gaudeam, quia terrarum separamur spatium uel litterarum sermonibus studium qoniungamus caritatis affectu. 2, Quis non gaudeat, in uobis angelicae uultus aspicere ? Quis non admiretur, fontem nobis lucidissimum potentiae Domini ostendisse, per quem possent scientia bonis operibus adimplere, ad cuius admoenitate currentibus, multe generationes hominum ad salutem gloriae peruenire ! ? 3, Dignum ergo nobis Dominus arborem palmarum fructibus adimpleuit, ut nos de inferis reuocaret : ostendit, cuius umbraculi protecti saluemur, ad cuius bone suaui-

tatis faueat, quam mellis simul benedictionibus satiemur ?. Laudari non sufficit uestrae sanctitatis imperium, quae non ex hominibus, sed ex Dei benedictione comperimus. Gaudet ergo patria, qui talem meruit post tenebras accipere lumen, gaudet et terra donis caelestibus iucunditate repleta. 4, Quis non potuit sub tuae defensione auxilium ibi non esse prosperum, ubi intercessio sanctitatis remedium consecuta est, quod

25

iam uidebatur in disperatione redacto ? Fluuius Musellae congratulatur, uos post tempora reuidere, qui ante aduentum uestrum se homines commanentes gaudia exultatione prae-

24, 9 [coronam c Gzdlacb] ^ 6 boneuolentia c — 7 merito corr. b quia : etsiadd.b ^ Sspatiocorr. D sermonibus : peradg. b.— 8/9 coniungamut corr. b 10 angelicos corr. b 11 lucidissimum : 7/a corr. b ; lucidissimom c ostensum esse corr. b posset corr. b 12 adimpleti corr. b amaenitatem «corr. b 13 curterent corr. b hominum : ut add. b 14 peruenirent corr. b dignam corr. b 16 protectione corr. b 19 benedictione : esse adZ. b gaudet : 7/a corr. b ; laudet c 22 auxilium : prometeri a4. b 22/23 prosperatum corr. b 25 iterum uidere corr. b 26 homines : ibi adZ. b gaudii corr. b

24, 1 i. u. : Quis non admiretur, potentiam Domini eum nobis fontem lucidissimum ostendisse, per quem multae generationes bominum scientia, qua bona opera efficiuntur,se

adimplere, ad cuius amoenitatem currentes ad salutis gloriam peruenire possent ? — 2 i.u. :

ostendit, euius umbraculo protecti saluemur, ad cuius bonam suauitatem nobis faueat, ut, ea

operante, simul zaelle benedictionum satiemur.

MGH 138

EPISTVLAE AVSTRASICAE, 24-25

Eo

ferre non cessant ?. 5, Multa tamen fuerant, quod de uestra clementia fama praeclarari debuerat, sed quia in itineris labebatur et portitorem uehementissimum festinabat *, date prolixitati ueniam, quod non potui omnia breuitate conplecti. Saluto igitur domnum meum, si praesumptio non offendit et apostolicam benedictionem iugo montium erectam Hierusalem illius caelestis gloria consecuta es. Praecor, ut me, seruulum

35

449

uestrum,

orationis

uestrarum

assiduitate

foueatis,

per quam intercessionem possumus gratiam Domini et dominorum nostrorum ? feliciter adimplere. Explicit.

25. Childebertus II. vex, foedere pacto, ad M awriciuwm imperatorem, sicut ei per eius legatos braemissos bollicibus erat, Enmnodiwm episcopum, Griponem spathariwum, Radanem cubiculariwum, Eusebium notariwm legat, qui uiua uoce ei aliquid declarent. (584.) Edd. Frehev, Corpus p. 202. —

quet, Rec. IV, 82 ; [Msgne

du Chesne, Franc. SS. I, 866; Bou-

LX XI, 1170.)

DOMINO GLORIOSO, PIO, PERPETVO, INCLITO, TRIVMPHATORE AC SEMPER AVGVSTO, PATRI, MAVRICIO IMPERATORE, CHILDEBERTVS REX. 1. Clementissime serenitati uestrae elegimus aduniri per foedera et illum, qui placet Domino, inpendere uobis affectum pacate gentis ex uinculo, quod proficisset communiter utrisque partibus expeditum pacis conpendium. 2, Quapropter clementissime tranquillitati uestrae honore summi culminis uestri debito salutis officia fiducialiter porrigentis, sicut legaIO

tariis uestris praediximus,

ut nostros

propitia, implere deliberauimus 27 quae corr. b

dirigemus,

diuinitate MGH

adeo inlustro uiro, sancto

32 montium : Z/a ezendauit Freber ; mentem c.

25, 1 perpetuo : o foszea corr. — D nobise — 9 officia : Z/a jazz ante s. XI., ut uidetur, corr. ; officio c pottigentes corr. b 10 nosttas corr. b dirigeremus corr. b

3 i. u. : Mosella fluuius ipse quoque sibi gratulatur, quod uos post tempora seulta denuo conspicit ; ubi ante uos aduenientes bomines, qui ibi remanserant, gaudium exsultatione prae

se ferre non cessant. — 4 i. u. : quia in boram, qua initium itineris constitutum erat, tempus labebatur et portitor uebementissize festinabat (iter. inire). 4 Qui sint domini isti, nescio ; anno 661, quo scripta est epistula, solum Sigebertum regem dici posse putes.

25 Ennodium, Griponem, Radanem, Eusebium legatos a. Childeberto II. rege epistulis XXWV—XXXIX. instructos anno 684 Constantinopolim missos esse, ut eis cum Mauricio imperatore de capto /Atbanagyldo, filio sororis regis, liberando conueniret, exposui Neues "Archiv XIII, 373.374. 30

L. S. (cxvi1)

E59

450

15

EPISTVLAE AVSTRASICAE, 25-27

Ennodio, optimates Griponem spatarium, Radanem cubicularium et Eusebio notario ; quibus pro certis articulis aliqua uestro principatui uerbo commisimus intimanda, quos integre reserantis, ad nos prospere remeantibus illud reddatis eloquiis, quod, inspirante Domino, proficiat res communis. Finit. 26.

Brumechildis regina, mater Clhaldeberti II. vegis, ad gactum. faciendum. horiata, Mauricio imperatori aliqua mandanda, sicut legatis eius promiserat, eis, qui perferunt hanc

epistulam, defert. Edd. Frehev, Corpus p. 202. — du Chesne, Franc. SS. I, 866; Bouquet, Rec. IV, 88

DOMINO GLORIOSO, PIO, PERPETVO, INCLITO, TRIVMPHATORE AC SEMPER AVGVSTO, MAVRICIO IMPERATORE, BRVNICHILDIS REGINA. 1. Serenissimi principatus uestri clementia ad praecellenA

IO

tissimum filium nostrum, Hildebertum regem, directa perue-

nit epistula : significamus nos pacis dedisse consilium. Quapropter tranquillissime pietatis uestrae debito tanti culminis honore salutis officia reuerentissime persoluentes, sicut legatariis partis uestrae promisimus, praesentium latores ad clementiam uestram directi sunt, quibus de certis titulis uestrae serenitatis uerbo proferenda conmisimus. 2, His igitur benignissime ad tranquillitati uestrae receptis ac feliciter remeantibus, illud uestris agnoscere mereamur eloquiis, quod prosit rebus omnibus foederatis.

2 Brunechsldis regima Athanagyldo regi, filio suae fiae mortuae (Ingundis et. Hermenegildi vegis Wisigotorum), Constantinopoli collocato muntiat, legatos ad imperatorem (Mauricium) massos esse, quibus, quid de ipsius condicione agendum sit, certior fieri possit. (584.) 12 optimate c ; sed pos? optimate ura /izfera erasa uidetur culum c 15 reserantes corr. b. 26, 1 perpetuo : o fosfea corr. 6 significans corr. b latotibus corr. b 10 directi sunt : ditectis c.

12/13 77a corr. b ; cubinobis corr. b

26 Cf. quae ad ep. XXV. notaui. 27 Cf. quae ad ep. X XV. notaui. De AAthanagyldo, Ingunde, Hermenegildo u. Grego: Hist. Frane, VT, 40.43, VIII, 18.21.28 e? Paul. Hist. Langob. III, 21.

9

EPISTVLAE

AVSTRASICAE,

27-28

451

Edd. Freher, Corpus p. 203. — du Chesne, Franc. SS. I, 867 ; Bouquet, Rec. IV, 89 ; [Màgne LX XI, 1170.]

DOMINO GLORIOSO ATQVE INEFFABILI DESEDERIO NOMINANDO, DVLCISSIMO NEPOTI, ATHANAGYLDO REGI, BRVNEHILDIS REGINA. 1. Accessit mihi, nepus carissime, uotiua magne felicitatis ; Occasio, per quam, cuius aspectum frequenter desidero uel pro parte releuor, cum directis epistulis amabilibus illis oculis repraesentor, in quo mihi, quam peccata subduxerunt, dulcis filia reuocatur;

nec perdo natam

ex integro, si, praestante

Domino, mihi proles edita conseruatur. 2, Quapropter dulro Cissime celsitudini uestrae salutantes officia deuinctissime persoluentes et, ut me diuina clementia de tua praecipiat innocentia

gratulari

ac

refici,

instanter

exorans,

significo,

piissimo imperatore per nostros legatariis de quibusdam condicionibus aliqua uerbo intimanda mandasse, per quos de his, 15 quae disponenda sunt, poteritis agnoscere, si Christus propitius praeceperit dignanter implere. Finit. 28.

Childebertus II. rex Athanagyldo regi, filio sororis suae (Ingundis et Hermenegildi regis. Wisigotorum) Constantinopoli collocato muntiat, legatos ad imperatorem. (Mauricium) missos esse, quibus, quid. de ipsius condicione agendum sit, certior fieri possit. (584.) Edd. Frehev, Covpus p. 203. — du Chesne, Franc. SS. I, 867 ;Bouquet, Rec. IV, 88; [Migne LX XI, 1171.]

DOMINO GLORIOSISSIMO ET VBIOQVE PRAECELSO, DVLCISSIMO NEPOTI, ATHANAGYLDO REGI, HILDEBERTVS REX. 1. Praesentis oportunitatis releuamur compendio, per quam, ; quod parentillae redhibemus ex affectu, saltim epistularum repraesentemus eloquio. 2, Quapropter praecelse gloriae uestrae salutis officia iure propinquitatis desiderabiliter exsoluentes et confidenter optantes, ut de uestra nos laetifi-

care incolomitate praecipiat, qui singulorum desideria et 1o Secretorum nouit arcana, significandum curauimus, ad sere27, 1 desidetio corr. b exotamus corr. b

b feruenter corr. b

13 imperatori corr. b

28 Cf. quae ad ep. XXV. notaui.

11 persoluimus corr. b

12

legatatiis : 7a corr. b ; legaturiis c.

MGH 140

452

EPISTVLAE AVSTRASICAE, 28-30

nissimum principem Romane reipublicae praesentium nos, Christo propitiante, pro communi utilitate laegatarum direxisse, quibus praedicto augusto uel feliciter uos, gubernante Domino, praesentatis poteritis sollicite requirentes agnoscere, quid pro uestris condicionibus deliberare nos certum est et optare. 3. Superest, ut effectum pacificatis partibus tribuat, humana consilia et rerum condita qui gubernat. Finit.

29. Brunechildis regina Amastasiam imperatnricem legatos ad imperatorem. (Mauricium) missos esse edoctam hortatur, ut coniugi bactum faciendum suadeat. (584.) Edd. Fwvehev, Corpus b. 203. —

quet, Rec.

IV,

du Chesne, Franc. SS. I, $67 NBou-

83

DOMINAE GLORIOSAE ATOQVE INCLITE AVGVSTE ANASTASIE BRVNEHILDIS REGINA. Serenissime dominationi uestrae, quam, tribuente Domino, A

summo principe coniuge Romanam cognouimus rempublicam gubernare et praecipuo culmine subiectis illis partibus

dominari, summa deuotione salutis officia reuerentissimae persoluentes, significamus, praesentium legatarios praecellentissimi fili nostri, Hildeberti regis, ad uos causa communis utilitatis, si Christus effectum tribuit, fiducialiter direxisse, Io

quibus, ut confidimus, dignanter receptis, et his, quae uerbo mandauimus, patefactis, tali serenissimo principi ministrate consilio, per quod, dum inter utramque gentem pacis causa conectitur, coniuncta gratia principum subiectarum generent beneficia regionum. Finit. 30.

MGH 141

Brunechildis regmma Amnastasiam mperatricem legatos ad imperatorem, (Mauriciwm) missos esse edoctam hortatur, ut coniugi bactum faciendum suadeat. (584.) Edd. Freher, Covpus p. 204. quet, Rec. IV, 83.

— dw

Chesne, Franc.

SS. I, 867; Bou-

28, 12 laegatarum : //a corr. b ; lagatatum c. 29, 44 finit : erasum est. 30 buius epistolae numerus, qui in codice Romanus Arabico cuique epistulae hic praeseripto respondet, erasus est

29 Cf. quae ad ep. XXV . notaui. 30 Cf. quae ad ep. X XV. notaui. De bac epistula (XX X.), qua eadem dicuntur ac superiore (XXIX.), disserui INeues "Archiv XIII, 377.3278.

EPISTVLAE AVSTRASICAE, 30-31

453

1. Tranquillitatis uestrae supereminens dignitas, quae cursu prosperitatis uos extulit, rempublicam felicissime regere, hortatur nos efficaciter, si Christi dictum placuerit, amicitiarum foedera propagare. 2, Quapropter serenissime gloriae uestre persoluentes, [significamus], praeII salutis officia reuerentissime sentium legatarios nostros ad piissimi augusti uel uestram praesentiam fiducialiter communis utilitatis nos studio direxisse, quibus dignanter receptis, illud serenissimo principi adhibete consilii, quod utrisque gentibus pacis gratia sociatas I o proficiat partibus, quas pariter sinceros praestante Christo nectit affectus. 31. Childebertus II. vex jolitanum) episcopum, legatione nuntiata, adhoriatur, bro wii Graecos eb Framcos consolidata commoda. redundent. Edd. Fvehev, Corpus p. 204. — quet, Rec. IV, 84.

lohammem (Constantinoad imperatorem (Mauricium) parie 2d agat, ut e pace inter wirique genti quam Plurima (584.)

dw Chesne, Franc. SS. I, 868; Bou-

DOMINO SANCTO ET APOSTOLICA SEDE COLENDO IN CHRISTO PATRI, IOHANNE EPISCOPO, HIELDEBERTVS5 REX. ' 1. Beatissime uestrae sanctitati per cuncta currens opinio, quae prius implens orientem tot regiones pertransiit, qui sumus VA ab septentrionem, ut ad nos usque pertingeret et operum uestrorum laudem nobis etiam longinque positis non taceret, conpellit nos ex gratia repraesentari per paginam, quos diuidunt itinera et distantium locorum segregant interualla. apostolicae corone ac beate sanctitati uestrae I Oo 2. Ouapropter uenerabiliter salutantes officia porrigentes et, ut nos piis obsecrationibus memores iubeatis, poscentes, quia tota uestrae

benedictionis adtentio laborat, quo fuerit pro concordia populorum, et nostris sedit animis cum principe Romano pacis commercium, praesentium nostros legatarios ad I vA amplecti partes illos direximus, quibus pro utilitati communi uestrae gratiae praesentatis, si qua intimauerint, de iniunctis ita pia b significamus : zuZerponendum uidetur... chtisto corr. b 3 nos : et uos corr. b 9 sociatis corr. b 10 sincerus corr. b. 15 legatatios : //a corr. b ; legatorios c 31, 6 ab : ad corr. P 16 illas corr. b.

31 Cf. quae ad ep. XXV. notaut.

454

EPISTVLAE AVSTRASICAE, 31-33

sollicitudine pertractetis, qualiter proficiat populis et prosit regionibus utrisque gentibus perpetualiter, praestante Domi2o no, foederatis. Explicit.

S2N Childebertus II. legatione ad. imperatorem. $ro wirili parle id agat, consolidata utrique genti

rex Honoratum apocrisiarium, (Mauricium) nuntiata, adhorlatur, ut & pace inter Graecos et. Francos quam. lurima commoda redundent.

(584.)

Edd. Frehev, Covpus p. 204. —

du Chesne, Franc. SS. I, 868; Bou-

quet IV, 84.

d INCIPIT AD HONORATVM APOCHRISARIVM. CHILDEBERTVS REX FRANCORVM VIRO GLORIOSO HONORATVM.

1. Meritorum uestrorum clarificata praeconia, quibus eni; tuistis,iactionis per gratiam ita uos inter conciues magnos extulerunt in patria,ut recte uos Honoratus ipsa praeferant per- MGH egrina. 2, Quapropter sanctae uenerationi uestrae reuerenter !4? salutis officia persoluens et, ut nos sanctis intercessionibus commemorare dignemini, deposcentes : nouerit beatitudo 10 uestra, praesentium legatarios nostros, Domino prosperante, ad principem Romane reipublicae causa future concordie et communis utilitatis prouidentiam direxisse, qui cum uestrae sanctitati, dum feliciter sibi demandata contulerint, ita, Christo mediante, pertractate consulte, ut inter utramque

:; gentem consolidata pace, diuinitate proficiant in communis. Finit.

praesule,

conpendia

33-

Childebertus II. vex Domitianum episcobum (Melitenensem, sed. ut. consanguineum imperatoris Constantinopoli commorantem), legatione ad imperatorem (Mauricium) nuntiata, adhorlatur, bro wirili barte id agat, ut e pace inler

Graecos el Francos consolidata commoda redundent. Edd. Fveher, Corpus p. 204. — quet, Rec. IV, 84.

32, 9 honot ac m e ; honotato corr. b

32 Cf. quae ad eb. XXV. notaui. 33 Cf. quae ad ep. XXV. notaui.

utrique genti quam

plurima (584.)

du Chesne, Franc. SS. I, 868 ; Bou-

6 honotatum corr. b.

EPISTVLAE AVSTRASICAE, 33-34

455

DOMINO SANCTO SANCTISQVE VIRTVTIBVS PRAEFERENDO IN CHRISTO PATRI, DOMITIANOEPISCOPO, HILDEBERTVS REX. I

IO

1. Opinionis uestrae laus effusa praeconiis admonet nos, peculiariter uestrae sanctitatis amicitiis copulare. Quod cum fuerimus uotis felicibus consecuti et nos obtineamus de oratione suffragium, uos etiam adquiritis multae caritatis augmentum. 2, Qua de re beato apostolatui uestro uenerabiliter salutis officia persoluentes et, ut nos sacris intercessionibus memores esse dignemini, fusa prece poscentes, notitiae uestrae deferimus, nos praesentium latores, legatarios nostros, communi pro utilitate ad tranquillissimum Romane reipublicae principi direxisse, qui placabiliter excepti, cum uestrae beatitudine ex nostra demendatione

I vA

commissa

sibi contulerint,

illud administretis augusti potestati consilium, quod utrisque partibus, propitiante Domino, proficiat communiter saluberrime foederatis. Finit.

34Childebertus II. legatione ad imperatorem. jro wirili parte id agat, ut solidaia utrique gentt quam

ex Theodorum magistrum, (Mawricium) muntiata, adhortatur, e pace inter Graecos et Francos conplurima commoda redundent.

(584.) Edd. Freher, Corpus p. 205. — dw Chesne, Fvanc. SS. I, $68 ; Bouquet, Rec. IV, 85.

CHILDEBERTVS REX FRANCORVM VIRO GLORIOSO, THEODORO MAGISTRO.

^

1. Praelati magisterii dignitas excolenda, quae, licet per se magna sit, ut cognouimus, magis facta sit ordinatione praeclara, hortatur nos, amicitiis inseri, quos agnoscimus dignis actibus praedicari. Ouapropter gloriose magnificentiae uestrae salutis officia fiducialiter inpendentes et de uestra incolomitatis stabilitate gaudentes, speramus, ut, quoniam seniores MGH parentes nostri, Francorum reges, cum tranquillissimo Roma- 145 33, 9 ex petsoluentes et corr. b persoluimus nostti corr. b 10 poscentes : 11 nos : de. b 13 principem corr. b 15 augustae corr. b 16 chtisto corr. b. 34, 8 magisterii : uestti ad. b ? impendimus corr. b 8 gaudemus corr. b ; et, quod uerbo gaudentes additum erat, ab eo ipso, qui scripserat, deletum est 8 spetamus ut : de. b

et add. b

34 Cf. quae ad ep. XXV. notaui.

456

EPISTVLAE AVSTRASICAE, 34-35

ro ne reipublice principe caritatis studia deliberauerunt excolere, quae nos magis elegimus ampliare, praesentrum legatarios

nostros studuimus ad praedictum augustum dirigere, cum aliqua ex mandatis sibi commissis tribuitis aditum conferendi. 2. Ita salubri tractatu piissimo principi consilium ministrate, 1 ut inter utramque gentem copulata caritate, quod possit prodesse communiter, per coniunctum uoluntatem compendia consurgant in pace, et fructus sit particeps, quicquid consultissime ipsis donatum fuerit in responsis. Finit. 35-

Childebertus II. rex Iohammem legatione ad imperatorem. (Mauricium) muntiata, jro wirili parle id agat, ut e pace inier Graecos consolidata utrique genti quam. plurima commoda

quaestorem, adhorta&ur, et. Francos redundent.

(584.) Edd. Freher, Corpus p. 205. — du Chesne, Franc. SS. I, 869 ; Bouquet, Rec. IV, 865.

SIMILI PROLOGO AD IOHANNEM QVESTOREM, EST CONSILIARIVM.

HOC

1. Gloriosae uestrae dignitatis insignia, quae uos extulerunt, magis actibus inlustrata, faciunt hinc etiam a nobis praedicari ; per gratiam, quos sibi sociauerunt principis cauta consilia !. 2, Idcirco gloriosae magnificentiae uestrae salutis officia copiosissime persoluentes, significamus, ad tranquillissimum principem Romane reipublice nos praesentium legatarios nostros communis utilitatis studio direxisse ; qui si qua de ro negotio sibi iniuncto contulerint, ita deliberate serenissimo cum augusto, ut, dum inter utramque gentem pacis semina

seritis et studia propagatis inmuniter, proficiat uestris nostrisque partibus felicissime, quod censitis.

11 quae : ideovorr. b

legatotios c 16 coniunctae corr. b uoluntatis corr. b 17 et :uteorr. b quidquid eorr. b 17/18 consultissime 7/a corr. b ; sultissime c. 35, 4 [inlustrata faciunt : hinc disz. Gundlach hinc c, zuez. lNorberg (pro *bic positum est),] haec corr. b. praedicati : placuit add. b. — 5 quos : qua uos corr. b.

35 Cf. quae ad ep. XXV. notaui. 35, 1 [inzellegendum putat Gundlacb] : Gloriosa uestrae dignitatis insignia, ad quam wos elati estis, ibsas res a uobis gestas etiam

illustriores reddunt ; quare fit, ut a nobis quoque libenter praedicentur res uestrae, quibuscum 4e soctauerunt consilia a uobis principi caute data.

EPISTVLAE AVSTRASICAE, 36-37

457

36.

Childebertus Il. vex Megantem curatorem, lega&one ad imperatorem. ( Mauricium) muntiata, adhortatur, ro wirili barte id agat, ut e bace inter Graecos et Francos consolidata utrique genti quam blurima commoda redundent. (584.) Edd. Fveher, Covpus p. 205. — quet, Rec. IV, 85.

du Chesne, Franc. SS. I, 869 ; BouL4

SIMILI

PROLOGO

1. Celsitudinis

AD

uestrae

MEGANTEM agnoscentes

CVRATOREM. dignitatem

meritis

inlustratam, oportunum duximus, distinare uel litterarum conVA

Io

loquia, quorum per longa interualla non adhibetur praesentia. 2. Idcirco gloriose magnitudini uestrae salutationis iura honorifice persoluentes, significamus, praesentium legatarios nostros studio catholice caritatis ad tranquillissimum principem Romane reipublicae deuinctissime distinasse : quibus benigne receptis, cum sibi uerbo demandata cum uestra magnificentia fideliter contulerint, illud pro utilitate utrorumque gentium augusto suggerite, ut pacificis partibus gratulemus pariter suae potestati uos consiliis adherere. 37.

Childebertus II.vex Paulum, patrem (Smaragdi) exarchi, legatione ad dmperatorem |(Mauricium) |muntiata, adhortatur, bro wii parie id agat, ut e pace inter Graecos et Francos consolidata utrique genti quam plurima commoda redundent. (584.) Edd. Fvehev, Corpus p. 206. — quet, Rec. IV, $6.

du Chesne, Franc. SS. I, 869 ; Bou-

CHILDEBERTVS REX FRANCORVM VIRO GLORIOSO ATOVE PRAECELSO PAVLO, HOC EST PAIREM IMPERATOREM. 1. Praecelse potestati uestrae generosa praeconia, quae uos ; tantum extulerunt, diuinitate propitia, ut de uestro germine procrearetur feliciter, qui gubernaret imperia, nobis prospere 36, 11 pacificatis corr. b

gratulemut eorr. b.

36 Cf. quae ad ep. XXV. notaui. 37 Cf. quae ad ep. XXV. notaui.

MGH 144

458

EPISTVLAE AVSTRASICAE, 37-38

nuntiata prouocat, ut, quos affectu columus, missis etiam

IO

II

epistolis ambiamus. 2, Quapropter praecellentissime gloriae uestrae prumpta caritati salutis officia dissoluentes et uestris amicitiis nos sincerissime committentes significare curauimus, praesentium legatarios nostros ad tranquillissimum principem Romane reipublice, si Dei dicto conplacet, causa communis utilitatis studiosissime distinasse; qui, Christo propitio, cum uobis sibi uerba commissa detulerint, cum serenissimo augusto salubriter pertractate et, inter utramque gentem quae paci conueniunt, ad prospera feliciter deliberatione perducite, quatenus, qui in uobis uestrisque societatem caritatis inlaesae requiremus, recipiamus in responsis de foederatis utrisque partibus, quod optamus. Finit. v

38.

Childebertus II. ex Italicam 9$atriciam, legalione ad imperatorem. (Mauricium) muntiata, adhortatur, id agat, ut e pace inter Graecos et. Francos consolidata utrique genti quam blurima commoda redundent. (584.) Edd. Freher, Corpus p. 206. — quet, Rec. IV, $6

du Chesne, Franc. SS. I, 870; Bou-

CHILDEBERTVS REX FRANCORVM INLVSTRO ATQOVE MAGNIFICENTISSIME ITALICAE PATRICIAE.

1. Gloriosae dignitatis uestrae ad nos feliciter opinione delata, uotiuum nobis extitit, quam praeferri fama cognouimus, commeantibus litteris amicabiliter inquiramus. 2, QuaII ut propter gloriose celsitudinis uestrae salutis officia praedicabiliter exsoluentes et, ut de uobis iugiter prospera cognoscere ualeamus, Io

IA

optantes,

notitiae uestre deferimus,

praesentium

legatarios nostros ad serenissimum principem Romane reipublicae, si Domini dictu conplacet, utilitatis communis studio fiducialiter distinasse ; qui cum caelesti fauore uobiscum aliqua sibi mandata contulerint, illud impendatis salubri consilii, quod, pacificatis utrisque gentibus, prosit regionibus pariter atque regnantibus, et habeat utraque pars uicissitudinarium

de se sibi, Domino

subministrante,

solacium.

37, € colimus corr. b, ut uidetur, unam litteram i eradens 9 [caritati INorberg (-ti abl. pro. te), catitatis c Gundlach] salutisque eorr. b soluentes corr. b 11 ptaesentios e 17 in : a corr. b 17/18 illaesae requirimus corr. b, est, quod interpositum est, eradens.

38, 12 impendite corr. b

13 consilio corr. b.

38 Cf. quae ad ep. XXV. notaui.

EPISTVLAE AVSTRASICAE, 39-40

459

39.

Childebertus II. rex Venamtium patricium, legatione ad imperatorem. ( Mauricium) nuntiata, adhortatur, pro wirili parte id. agat, ut e bace inter Graecos et Francos consolidata utrique genti quam plurima commoda redundent.. (584.) Edd. Freher, Corpus p. 206. — du Chesne, Franc. SS. I, 870; Bouquet, Rec. IV, 86. e

CHILDEBERTVS REX FRANCORVM VIRO GLORIOSO, VBIQVE CELSIS LAVDIBVS PRAEFERENDO, VENANAIO. PACDEIGCIO.

II

1o

1. Exigit a nobis tam generositatis uestrae quam actionis praeconia, ut alloquamur epistolis, amicitiis quos ambimus. 2, Idcirco gloriosissime eminentiae uestrae salutationis iura deuinctissime persoluentes et, quae incolomitati conueniunt, de uobis constanter optantes, uestrae cognitioni deponimus, praesentium nostros legatarios ad clementiam serenissimi principis distinasse, Romanam rempublicam gubernantes ; quibus, Christo praesule, praesentatis, cum amplitudine uestra

I I

Si qua pro communi utilitate, pacatis utrisque gentibus, uidebuntur conferre, ea ratione recipite, ut augusti potestati a uobis inpenso consilio illud decernantur, quae uestris nostrisque partibus unitis studio proficiant communiter et indissolubiliter in futuro. Finit.

40. (Smaragdus aut. Romanus) exavchws, ab Andrea cerHor factus, (Childeberium II.) regem romptissimo animo Francorum exercitum ad Italiam a Langobardorum dominatione liberandam misisse, hoc et principi suo (Mauricio) et augustae (Anastasiae) se detulisse vegi nuntiat. Sed, Mutina, Altino, Mantua, Parma, Regio, Placentia oppidis expugnatis, Graecos adeo non Francorum subsidium obtinere potuisse, ut Henus, qui a rege uiginti milibus militum raefectus prope Veronam moraretur, cum. Autharit, rege Langobardorum, de ace egisset, jriusquam |Leudefredus, Olfigandus, Raudingus duces ab eius parte ad Graecos uenissent. Quo facto, se non modo Autharit regem in oppido Ticino inclusum unitis copiis nom opbpugnasse, 59, 10 gubernantis corr. b

13 augustae corr. b

14 illa corr. b.

39 Cf. quae ad ep. XXV. notaui. 40 Cf. et quae de bac epistula in commentariolo meo (INeues "Archiv XIII, 374—377) disserui e£ quae ad ep. sequentem notaui.

MGH 145

EPISTVLAE

460

AVSTRASICAE,

40

sed duces, exercitu inuito, bace decem. mensium. composita, milites suos jraeda oneratos deduxisse. Ita spe gentis Langobardorum delendae frustratus petit, ut vex, memor fromassionis

suae, opportuno tempore duces magis idoneos millat et damna a Francorum exercitu exspoliatorum reficiat. |(585 aut 590.) Edd. Frvehev, Corpus p. 207. — du Chesne, Franc. SS. I, 870; Bouquet, Rec. IV, 87 ; [Migne LX XI, 1173.)

INCIPIT

LITTERAS DE ROMANORVM IMPERATORE DIRECTAS AD DOMNVM REGEM.

1. Cum bona omnia dignis operibus conferantur, quantum tibi pro amore I

orthodoxae

fidei, quantum

pro intentione,

quam geris, eripiendi christiani sanguinis, meritis tuis iwre conlatum est, ut de solio, unde alii summum decus percipiunt, uestra gloria ipsi regno ornamenta non solum de ineffabilibus dispositionibus uestris, sed de filiis et nepotibus ministrauit ! 2. Scientes enim, quia diuinitas celsitudinem uestram summis

Io

I5

2o

2 vA

ad se colendum beneficiis prouocauit, augere nos credimus studium, per quod regni uestri stabilitas maiora fundamenta suscipiat, ut filiorum et nepotum uita seruetur et gloria regni, quae tibi duplicata uidetur per filium, triplicata regnando nepotis muniatur, Dei mandata complendo. 9. Veniente itaque Andrea, uiro magnifico, illa, que nobis de christianitate uestra opinio uera detulerat, eius relatione cognoscendo maiora uelut praesentes et uidentes, quae narrabat, amplius quam pridem uenerando coepimus exultare. Ex hoc ergo, quae ad mercedem anime uestrae pertinent, posci minime expectatis, sed magis uos credimus uoluntatem petentium praeuenire. 4, Exposuit ergo nobis, quam prumptissimo animo uel deuotione integra florentissimum Francorum exercitum ad liberationem Italie gloria uestra direxerat. Quae omnia de deuotione et christianissima uoluntate uestra uel instantia, qua desideratis Italiam liberari, clementissimo principi, meo domino, et sorori uestrae, serenissime auguste,

specialiter, sicut Andreas suprascriptus, uir magnificus, nobis rettulit, nunciaui. 5o

9. Ante uero quam fines Italiae uestri duces ingrederentur, Deus pro sua pietate uestrisque orationibus et Motennensem ciuitatem nos pugnando ingredi fecit pariter et Altinonam et Màntuanam ciuitatem pugnando et rumpendo muros, ut Francorum

uideret exercitus, Deo adiutore, sumus ingressi :

festinantes, ne gente nefandissimae Langobardorum se contra 3 I Francorum exercitum adunare liceret, et Heno uiro magni40, 2 domnum : childebertum a44. b 4 tantum corr. b coniecit Freber ; eszeptione c 6 unde : ad add. c 35 uno c

intentione : //a

MGH 146

EPISTVLAE

AVSTRASICAE,

40

461

fico, in uiginti milibus prope Veronensi ciuitate resedente, ad quem necessarium duximus sine mora diregere, sperantes ab eo, ut nos uideremus in comminus et, quae essent utilia ad delendam gentem perfidam, disponeremus communi consilio. 40

6. Sed, ut cognouimus, iam ad Autharit et Henus suam lega-

tionem transmiserat, et de pace aliqua cum eo fuerat iam depectus, antequam ad me duces uestri uenirent. Leudefredum tamen, Olfigandum et Raudingum, uiros magnificos, duces ad 45

nos direxit, quos, sicut decuit propter gratiam gloriae uestrae, cum omni honore suscipi, quibus etiam et munifici fuimus. *. Et hoc habuimus in tractatu, quia Autharit se in Ticeno inclauserat aliique duces omnesque eius exercitus per diuersa se castella reclauserat, ut nos cum

$0

et tunc demum,

55

Romano

exercitu et dro-

monibus et Heno ab alia parte in uicino, sicut diximus, in uiginti milibus resedente, ad obsedendum Autharit ueniremus — eoque capto maxima pars fuerat adquaesitem uicturiae — si forte aliqua cum eis loquenda est, ut fa-

ciende essent, omnia prius ad uestram notitiam differrentur. Quam rem et Francorum florentissimus, credemus, quia facere uolebat exercitus. 8. Quibus autem modis eos rogabamus et ortabamur, epistularum exemplarebus uestra gloriosa christianitas poterit informari : dum nos contra inimicos Dei et communes sine ducum uestrorum consilio aliquid loqui uel agere non pertulemus, illi, sicut diximus, ab initio cum ipsis locu-

6o

tionem habentes, in omnibus nobis omissi, pacem cum ipsis decem mensuum facientes, habente reuera et praedae cupiam, et salus dum comitaretur exercitum, pro suo ducis arbitrium sequente iam exercitum, subito discesserunt. 9, Et haec res qualem uobis et laudem et mercedem abstulit, considerare uos credimus et dolere ; quia, si adhuc modi-

cum tempus sustinere uoluissent uel audire, hodiae Italia a gente Langobardarum nefandissima libera habuit repperiri et uniuersa nefandissimi Autharit regis ad uestram excellentiam habuerunt 70

deferri, uestraque, etsi tardius fuerat, com-

pleta est promissio re uera, dum neque intra muros Langobardi totus se esse putabant nec Francis praesumebant obsistere. 10. Vnde salutationis officia cum honore dignissimo persoluentes, speramus, ut uel nunc, sicut regni uestri christianitas

15

$o

habet cogitare, iubeatis de ereptione christiani sanguinis et de ecclesiarum reseratione pro eripiendis sacerdotibus, qui de eorum immolatione euadere potuerunt, conuenienti tempore dignos duces, qui praecepta uestra impleant, et exercitum MGH dirigere ; ut, quam patri uestro fecistis, impleatur promissio, 147 antequam gens ipsa nefandissima possit fruges collegere, maxime dum non solas, quas superius diximus, ciuitates, sed 40 authatit et henus : autharitechenus c ifa corr. b ; euadate «

65 dolote

71nec

76 euadete :

462

EPISTVLAE

AVSTRASICAE,

40-41

et alias, id est Parma, Regio adque Placentia est cum suis ducibus atque plurimis Langobardis, Deus sanctae Romanae

reipublicae reparauit, ut in tanta talique mercede maximam

partem, sicut coepit, regni uestri gloria consequatur. 11. Prae85 terea quod ex se gloria uestra facere consueuit, implenda deposcimus, ut Romanus, quos praedauit Francorum exercitus,

pro mercede uestra et filiorum ac nepotum uestrorum, rela-

xare praecipiates; quia et alia sunt in pactis posita sacramenta ,

9o

est, ut captiui debent relaxari : et patris uestri, christianissimi principis, haec est intentio, ut cottidiae de animarum liberatione uobiscum mercedem adquirat. Finit.

41.

M (Smaragdus aut Romanus) e x ar chus et Mutina, Altino, Mantua et Parma, Regio, Placentia oppidis imperio Romano restitutis, cum. Gisoulfum, filium Grasoulfi ducis Histriae pro-

winciae, in deditionem et Nordoulfi patricii homines compluresque ciwitales,

Ossone

Childebertum mittat, hortatur.

auxiliante,

ab

eo

subiectas

acceperit,

II.vegem, ut exercitum Romanis subsidio (585 aut 590.)

Edd. Freher, Corpus p. 208. — du Chesne, Franc. SS. I, 871; Bouquet, Rec. IV, 88 ; [Migne LXXI, 1171.]

DOMINO EXCELLENTISSIMO ATOVE PRAECELLENTISSIMO CHILDEBERTVS REGIS FRANCORVM ROMANVS.

VA

Io

1. Quantum christianitas regni uestri exquiret cottidiae, quid ad placandum Deum debeat exhibere, tantum de christianorum liberatione cogitare et facere excellentiam uestram confidimus, gratumque uobis esse, quod pro ipsorum remedio prosperitatem diuino fabore constat esse concessam, ut talia tantaque, Deo auctore, promissa tam manefesta Dei misericordia inuitet praecellentiam uestram ad participandam mercedem et laudem maximum adquirendam. 2, Olim autem uos audisse credimus de Motena, Altino atque Mantuanam ciuitates, quia sanctae sunt reipublicae reformate. Praecedentibus autem scriptis nostris designasse nos meminimus, 83 [maxima c Gundlach.]

41, 2 childeberto corr. b uobis corr. b

$8 praespetitatem c

12 montena ve . 14 nos:

41 Hanc epistulam anno 585 scriptam esse (cf. INeues ,Arcbiv XIII, 374), non statuendaz est, nisi, in amputata inscriptione *Romanum' idem significare, quod in superseribtione superioris (XL.) epistulae *Romanorum imperator? (Szmaragdus), concessum. erit ;.sin autem * Romanus ille exarcbus esz,qui Smaragdo anno 589 uel 590 successit (cf. Paul. Hist. Langob. III, 26), epistula anno 590 composita est.

EPISTVLAE 15

AVSTRASICAE,

41-42

463

quia, dum ad obsedendum Parma uel Regio atque Placentia ciuitates proficisceremus, duces Langobardorum ibidem constituti, in Mantuana ciuitate nobis cum omni festinatione ad

subdendum se sancte reipublicae occurrerunt. 3, Quos posteaquam in seruitio sancte reipublicae suscepimus, filios eorum 20

in obsedato accipientes, Rauenna remeantes, in Histria pro-

üincia

contra

hostem

Grasoulfi

deliberauimus

ambulare.

Quam prouinciam uenientes, Gisoulfus, uir magnificus, dux,

filius Grasoulfi, in iuuennale aetate meliorem se patri cupiens demonstrare, 2

VA

350

35

40

45

occurrit nobis, ut cum omni deuotione sanctae

reipublicae se cum suis prioribus et integro suo exercitu, sicut fuit, subderet. 4, Nam et gloriosus Nordoulfus patricius cum dominorum nostrorum gratia in Italia ueniens, omnes suos homines ad seruiendum serenissimis nostris dominis recollegit diuersasque ciuitates cum Ossone uiro glorioso et Romano suo exercitu nostro cum consilio reparauit. 5, Et quia excellentiam uestram in eandem promissionem et deuotionem, quam semel piissimis patribus uestris dominis promissistis, permanere non ambigimus, maxime dum displicuisse uobis constat, iussiones uestras non inplentibus ducibus fuissent reuersos eosque in uestra iracundia constitutos, praecipiat excellentia uestra omni cum celeritate implere ea, quae patribus uestris, piissimis nostris dominis, promisistis, ut de effectu promissionis digna gratia augeatur, eoque tempore dirigantur, ut fruges cunctas inimicorum foris inueniant. 6. Nobisque designare iubete, quibus itineribus uel quo tempore spectentur a nobis, sperantes prae omnibus, ut, dum feliciter Francorum exercitus discenderit, Romani, pro quibus auxilia uestra poscimus, in depraedatione et captiuitate non perducantur, sed et eos, quos transacto tempore abstulerunt, relaxari et prouinciae restitui iubeatis, ut preterita emendantes, quid in futuro

custodire

debeant,

demonstretis;

sed

nec

fabricas

incendi praecipite, ut agnoscatur, quia pro defensione Italiae auxilium christianae gentis habuimus. Finit.

42. Mauricius imperator literis Childebertt II. regis ber Iocundum episcopum et. Chotronem cubiculariwm massis respondens, regem denuo adhortatur, ut non uerba faciendo,

sed vem jraestet.

[fortiter gerendo

15 quod eorr. b

amicitiam.

20 obsides eorr. b

cum.

imperatore. initam (585 aut 590.)

tauennamceorr.b

corr. b 20/21 prouinciam corr. b 21 gtasoultum corr. b corr. b ; nostram c 47 quia : sequitur de delefum.

42. Cf. quae ad epp. XLL. et XLI. notaui.

histotia c ; histriam 31 uestram : //a

MGH 148

464

EPISTVLAE AVSTRASICAE, 42

Edd. Freher, Corpus p. 209. —

du Chesne, Franc. SS. I, 872; Bou-

LXeXI, 1172:] quet, Rec. IV, 88 ; [Mign

IN NOMINE DOMINI DEI NOSTRI IESV CHRISTI. IMPERATORE CAESAR FLAVIVS MAVRICIVS TIBERIVS, FIDELIS IN CHRISTO, MANSVETVS, MAXIMVS, BENEFICVS, PACIFICVS, ALAMANNICVS, GOTHICVS, ERVLLICVS, WANDALICVS, ALANICVS, IX ANTICVS, GYPEDICVS, AFRICVS, PIVS, FELIX, INCLETI, VICTOR AC TRIVMPHATOR, SEMPER AVGVSTVS, CHILDEBERTHO, VIRO GLORIOSO, REGI FRANCORVM.

IA

1. Littere uestrae gloriae per Iocundum episcopum et Chotronem cubicularium nobis directe amicalem quidem uoIuntatem et paternum affectum circa nos atque sacratissimam rempublicam nostram conseruare uos indicant : hoc, quod et per alios ligatarios multiplicibus uerbis ad nostram pietatem conscriptum inuenitur. 2. Et mirum nobis uidetur, si, rectam habere mentem atque priscam gentis Francorum et dicioni Romanae unitatem esse conprobatam adfirmans, nihil operis usque adhuc amicitiae congruum eminentia tua ostendens uisa est : dum in scriptis pollicita atque per sacerdotis firmata et terribilibus

20

2^

3o

35

iuramentis

roborata,

tanto

tempore

excesso,

nullum effectum perceperunt. 3. Et si hoc ita est, quid per tanta spatia terrae atque maris inaniter sine responsu necessarios uestros ligatarios fatigatis, iuuenalis sermonis, qui nihil utilitatis induxerunt, iactantes ? Nos tamen imperialem beneuolentiam sequentis, et praefatos ligatarios uestros suscipimus, etiamsi non cognouimos, et cum ueritate a te transmissus esse, atque his, quae nunciata ab eis sunt, placidis auribus

intimantes, conpetens eis dedimus responsum, quod et per alios ligatarios uestros manifestum tuae gloriae iam factum est. 4, Et optamus, uos, si amicitiam nostram appetere desideratis, ualide atque incunctanter omnia disceptare et non solum dictionibus enarrare, sed enarrata uiriliter, quomodo MGH regem oportet, peragere atque similiter nostram piam bene- 149 uolentiam expectare. 5. Dicit igitur gloriam tuam, ea quoque, [que]inscriptisinternos placitasunt, ueletiamnunc ad effectum perduceret, ut per hanc occasionem magis magisque uestrae gentis unitas atque felicissimae nostrae reipublicae conficiatur et nulla inter nos contrauersia oriatur. Non enim pro inimicitia memorate

conuentionis a nobis factae sunt, sed ut amicitia

firma et inlibata permaneat. 42, 1* ostendens : ostendere corr. b 18 pollicita : ;/a corr. b ; pollita c. sacetdotes corr. b 19 excesso : //a corr. ; excelso c 24 suscepimus eorr. b 25/26 etiamsi cognouimus eos cum ueritate a te non transmissos esse corr. b 27 intendentes corr. b 83 decet corr. b 94 que : addendum uidetur — in: quaecorr.b 8389 inlibata : j/a ezzendauit Freber ; inliciata c.

EPISTVLAE

4»

AVSTRASICAE,

42-43

465

Per Manuhel. Diuinitas te seruet per multos annos, parens christianissime atque amantissime. Data Kalendis Septembris Constantinopoli, imperatore diui Mauricii Tiberii perpetus augustus et post consolatum

4; eiusdem annis .

43. Childebertus II. vex litteris ber Babonem et. Griponem missis (Theodosiun) filium Mauricii imperatovis obsecrat, ut (Athanagyldum) Paruulum nepotem. suum, Constantinopolim. deiectum, tutela sua brosequatur. —(585.) Edd. Fwvehev, Corpus p. 209. —

quet, Rec. IV, 89.

dw Chesne, Franc. SS. I, 873; Bou-

ITEM DICTA FVRTVNA AD FILIO IMPERATORIS DE DOMNE NOMINE PER BABONE ET GRIPONE.

1. Hortatur fidei caelestisparticipata redemptio, utapud illos quam maxime caritatis studia propagemus, pro quibus aequa* liter discendere de caelo et pati dignatus est Christus. 2. Certe cum hoc catholici desideranter elegimus, per quod magis diuinitatis circa nos clementiam misericorditer inclinemus, et quia ad serenissimum atque piissimum patrem nostrum, genitorem uestrum,

Mauricium

imperatorem,

utilitatis

cummunis

pro

10 condicione praesentium portitores, uiros inlustros, illos, lega-

tarios direximus, pacem, quam optamus cum principe, adquirere cupimus perpetualiter cum herede : illud etiam poscentis, ut, quoniam paruulum nepotem nostrum uestrae dicione casus fortuitus ad urbem regiam detulit, sicut suggestionem 15 piissimo genitori uestro mandata uerbo direximus, per qui uos non permittat misere orfanitatis incurrere nec sine parentibus annos pupillares transigere, sed, genitore superstite, ilIum ad iuuentutem, quam senior princeps desiderat, sub patris blando tegmine uos praestet adulescere et, ipso sustentante,

20 peruenire maturam iubeat ad aetatem, ac tam diu uobis patris non recedat tuitio, donec uos ipsi feliciter succedatis in regnum,

ut, quicquid nos praesentes suggerere uel agere debueramus pro orfano, per uos obteneatur apud piissimum principem

43, 9 cummutiis c 10 illos : pro nominibus substitutum 10/11 legaturios c 14 regiam : Z/a corr. b ; tegiom e 17 sed : //a corr. Freber ; sic c.

45 Babonem et Griponem epistulis XLIII—XLV'I. instructos anno 585 Constantinopolim missos esse, demonstraui in commentariolo z1e0 (INeues "Archiv XIII, 375). 31

L. S. (cxvir)

466 2

5

EPISTVLAE AVSTRASICAE, 43-44

pro pupillo. 3. Nec sentiat alterius miserae peregrinationis naufragium, quem per interuentum uestrum parentalem redire depraecamur ad portum. Finit.

44Brunechildis

regina, fium suum

MGH 150

Childebertum II.

regem in eam aetatem brouectum esse, ut ipse cum imperatore

(Mauricio) agere possel, gawisa et confessa, se aliquid inchoasse, quod perfectum. gentibus catholicae fidei prodesset, obsecrat Theodosi imperatricem (Anastasiam) per salutem filii eius, ut ( Athanagyldum) nepotem suum baruulum. Constantinopolim casu depulsum sibi reddendum curet. — (585.) Edd. Fvehev, Corpus p. 210. — quet, Rec. IV, 89.

dw Chesne, Franc. SS. I, 873; Bou-

INCIPIT DE NOMINE DOMNAE AD IMPERATRICEM.

A^

1. Accessit, augusta serenissima, Christo protegente, mihi tempus optabile, quo praedicator et amator uestri imperii, praecellentissimus filius meus, Childebertus rex, illam aetatem pertingeret, qua cum piissimo imperatore, uestro coniuge, causas utriusque gentis missis legatariis commune pro felicitate saluberrime pertractaret et, quod esset utilius, annis robustioribus iuxta uota uestra per se, Deo adiuuante, firmius

Io

I^

exerceret. 2, Vnde sicut praesentium latores, ueneratores uestri, fedeles nostri, uobis uerbo suggerere poterunt, Deo auxiliante, a nobis optantibus aliquid est inceptum, et, si donat Christus auxilium, quod prosit ueris chatholicis gentibus, bonae inchoationis accedere optamus effectum. 3. Et quia, augusta tranquillissima, casu faciente, paruuli nepotis mei didicit peregrinare infantia et ipsa innocentia annis teneris coepit esse captiua, rogo per redemptorem omnium gentium, sic uobis non uideatis subtrahi piissimum Theodocium,

2o

nec ab amplexu matris dulcis filius separetur, sic uestra lumina semper exhilaret sua praesentia, simul et matris uiscera augusto delectentur de partu : ut iubeatis agere, fauente Christo, qualiter meum recipere merear paruulum, in amplexu refrigerentur uiscere, quae de nepotis absentia grauissimo dolore suspirant, ut, que amisi filiam, uel dulce pignus ex ipsa, quod 44, 4 tex : i/a corr. b ; xem c 4 pertractarent c 10 suggere : z/a corr. b, suggete c 12 prosit : Z/a corr. b ; praesit c uetis : i/a corr. b ; uetisque c 13 inchoationis : i/a corr. b ; inquautionis c 18 separetur : //a corr. b ; saparetut

c

21/22 pos? refrigerentur duae Ji?terae erasae uidentur

44 Cf. quae ad ep. XLIII. nofaui.

22 juscere c

EPISTVLAE AVSTRASICAE; 44-45

467

mihi remansit, non perdam, adusque de morte geniti crucior, 25 releuer per uos cito nepote redeunte captiuo : quatinus, dum me dolentem atque illum innocentem respicitis, et de Deo, qui est uniuersalis redemptio, mercedem gloriae recipiatis, abso-

luto captiuo, et inter utramque gentem per hoc, propitiante Christo, caritas multiplicetur et pacis terminus extendatur. 3o Finit.

.

.

45.4 Childebervtus II. rex (Iohanmi) batriarchae Constantinopolitamo supplicat, id agat, ut (Mauricius) imperator ( Athanagyldum) nepotem, suum. Constantinoolim delatum et patriae et parentibus restituat. (585.) Edd. Fwrehev, Corpus p. 210. — quet, Rec. IV, 90.

AD

du Chesne, Franc. SS. I, 874; Bou-

PATRIARCAM CONSTANTINOPOLITANVM DE DOMNI NOMEN.

1. Gloriosi apostolatus uestri precellens opinio, quae sic loca singula percurrens impleuit, ut etiam ad nos Germaniam ; peragraret, ita nos conpulit deuinctos uestrae fieri gratiae, ut optemus deuoti, uestram sanctitatem pro nobis subplicibus fiducialiter exorare. 2. Quapropter beatissimae coronae uestrae deuotionem nostram sincerissimae commendantes ac, saluta-

tione depensa, ut pro nobis redemptori gentium supplicare 10 dignemini, multipliciter obsecrantes, praecamur per Deum, qui uos ad multorum remedium patres esse constituit omnium dignitatum, ut, quia casu contigit, nepotem nostrum paruulum duci in urbem regiam, de matrem deceptum, et ibidem detineri

tam peregrinum quam orfanum, apud piissiimum patrem :1; nostrum augustum de eius absolutione, sicut est uestrae consuetudinis,

dignabiliter

uobis obtinentibus,

laboretis,

quatenus,

dum

ipse,

meruerit patriae uel parentibus reddi,

peregrinationis necessitatibus absolutus, ad liberandum obnoxium facias, quod Christi uecarius, et per hoc inter nos et

20 Romanam rempublicam sit diuturnae pacis et quietis fructus, non terminus. Finit.

24 adusque : et quae corr. P. 45, 9 sit c 6 deuotio c.

45 Cf. quae ad ep. XLIII. notai.

MGH 15x

EPISTVLAE

468

AVSTRASICAE,

46

46.

Childebertus vei proficiat, belit a

II. vex aetate prouecius, ut ipse Christi Laurentio episcopo (M. ediolanensi),

curet Smaragdo, exarcho Rauennae constituto, mandandwm,

ut

Francorum manui Langobardos roeliis temptanti auxilio sit, et promittit, (Babone et Gripone) legatis suis reuersis, se proxumo anno ad delendam Langobardorum gentem exercitum massurum (585.) esse. Edd. Frehev, Corpus p. 211. —

du Chesne, Franc. SS. I, 874; Bowu-

quet, Rec. IV, 90 ; [Migne LXXI,

INCIPIT

AD

1171.]

PATRIARCAM LAVRENTIO NOMEN.

DE

DOMNI

Beatae opinionis ubique cursum meritis extendentes, certantes beatum martyrem aequiperare sicut nomine, sic merVA

cede, ut per uos:tutus hic ille redeat, cuius adepti estis uoca-

bulo, qui sacrosanctae ecclesiae sic dispersit nomismata, ut census effusione per pauperes augmentaret talenta, ad nos usque bonum tanti operis deuulgante, gratias referimus supernae clementiae, quae uobis illud contulit, quod multis hic est in munere et uobis singulariter futurae gloriae tempore proficiat ad mercedem. Quapropter sancto apostolatui uestro salutationis officia dependentes, commendatione praelata, et, ut nos sacris intercessionibus uestris memoris esse dignemini, fiducialiter obsecrantes, speramus, ut, quia diuina clemen-

i VA

2o

2 ^

tia ea nos aetate conroborat, ut catholicae parti nostra non desint solacia — iuxta uotum Romanae reipublicae uel sacratissimi patris nostri imperatoris in Italiam direximus aduersum gentem Langobardorum relegioni ac fidei iniquissimae perfidam —-, uestra sollicitudine ad uirum praecelsum Smaragdum Rauenna iubite celeriter nuntiare, ut et pars reipublicae, in quo per ipsum ualet, solacium armatorum inferre super hostes festinet et, quantum Dominus praeciperit, quod potest in praesenti fieri, non moretur. Quod fuerit uerti residuum, si Christo placuerit, adueniente anni futuri tempore optamus exercitum in causa dirigere, quatenus manus Domini gentem execrabilem, uobis exorantibus, dignetur elidere, quae iniuria

sanctorum et morte suorum fidelium sanguinis effusione crudelitatis manus armauit ; hoc etiam sperantes, ut ipsi praecelso Smaragdo de nostris ligatariis iubeatis pariter nuntiare, ut 46, 11 apostolotui c

46 Cf. quae ad eb. XIII. notaui.

EPISTVLAE 30

AVSTRASICAE,

46—48

469

tam uestra quam eius ordinatione quam celeriter ad locum destinatum imperialis urbis festinent accedere et ad nos; Christo praesule, quae oportuna mandata sunt, renuntiantes uelociter si qua restant, pacis studio, diuinitate propitia, communiter explicentur. Finit.

47-

MGH 152

Childebertus II. rex (Mauricium) imperato-: rem suppliciter adit, ut baventém suum, filium Scaptimundi, Constantinopoli commorantem sibi reddat. — (584 wel 585.) Edd. Fveher, Corpus p. 211. — quet, Rec. IV, 91.

du Chesne, Franc, SS. I, 874; Bow;

INCIPIT AD IMPERATORE

^

IO

DE DOMNO

NOMINE.

.

1. Piissime serenitatis uestrae benignitas nos inuitat ad ea, quae nobis oportuna credimus, ut, fiducia cogente, uestris auribus intimemus. 2, Et quoniam cognouimus, illum famulum uestrum, parentem nostrum, filium Scaptimundi apud uos in urbe regia commorari, qua ualimus praece deuotissime supplicamus, per qui uestrum culmen Romanam rempublicam longa feliciter faciat seriae gubernari et sic desideria trànquillitatis uestrae de propria parentilla uel filiorum uita dignetur implere maiestas aeterna, ut ipsum uestrae tranquillitatis famulum ad nos relaxari praecipiatis uenturum diuinitatis

intuitu uel retributionis future prouentu, quatenus, cum hoc nobis supplicibus dignanter annuetis, exaltetis gloriam uestri nominis et mercedis. Finit feliciter. ; 48.

Childebertus

II.vex

a Grasulfo

(Histriae duce)

per Billulfum eius parentem inuitatus, ut contra Langobardos

vem. fortiter gerat, ad actum statim. confirmandum. paratum se esse per has litteras a Gogone dictatas dicil : so illi sit potestas, jecuniam ro certamine soluendam constituendi, ipse pactum lilteris mandet, sim, manus, legatos, quos omni sotestate anstruclos qmmissurum. se esse imperator (Tiberius II. ?) pollicitus sit, exspectet et facile congelatis fluminibus broficiscentes sine ulla mora ad se prosequatur ; omnibusque compositis, se cum eo gentem Langobardorum. debellaturum esse. (ante 581 ?) 34. communites c.

47, 6 uos : Za corr. b ; nos c

14 felitet c.

47 De Scaptimundi filio nibil exquirere potui ; cf. INeues "Archiv XIII, 377.

470

EPISTVLAE AVSTRASICAE, 48

Edd. Freher, Corpus p. 211. — du Chesne, Franc. SS. I, 875; Bouquet, Rec. IV, 91..

,

INCIPIT DICTA GOGONE AD GRASVLFO REGIS.

DE NOMEN

1. Rem necessariam et ualde partibus oportunam celsitudo uestra per Billulfo parenti uestro innotuit, quam oportet fixo pro resecanda contumacia infestantium celeriter conw^ ordine firmare. 2, Et licet piissimus imperator reuertentibus laegatariis nostris sacris principalibus indicauit, legationem suam confestim uelle ipsorum e uestigio ad nos dirigere, quam diebus singulis ét uenturam credimus et uotis ambientibus excipere exoptamus : sed quia oportere tractatis ut nulla mora causa sustineat, adeo in uestro arbitrio hanc rem commiseqnus finienda. 9, Vna elegite de duabus, si uobis munit de parte reipublicae certa securitas, ut possitis necessaria placita figire et promissa euoluere, iam de praesentiam certamine pecuniaX 5 rum summa integra distinetur. 4, His itaque omnibus adimpletis, instituite placito, et temptemus pariter Dei iniuria et sanguine parentibus nostris Romanis, Christo praesule, uindicare, ita ut in perpetuae pacis securitatem uel de reliquis capitulis, utriusque partibus oportunis intercurrentibus, in 2 o posterum terminetur. 9. Ceterum si in uos uigor pontificii non consistit, ut iam de praesenti possitis haec omnia fiducialiter placiscere uel finire, sicut ordo rationabilis exegit, de latere piissimi imperatoris procedant, cum quibusdam fortis causas fixis termihibus roborentur; et, quatenus hiemalis 2

5

tempus cursum nauium serrat, per uos facile, si fuerit directa

ligatio, in finibus nostris transponitur, ubi in ipsorum exceptione, sicut dignum est, praeparatur, ut nec in ueniendo sit

3o

tarditas et celerius inter partes figantur placita oportuna, rogamus, ut talis eueniant, quibus sit potestas iuxta illa manu uel sensu, quod: domnus imperator nostris ligatariis reddidit in responsis, curicta placiscere uel finire. 6. Et ne dicatur, quod pars nostra aliquàm dilationem exhibeat, uos nulla mora protendite, et uideamus perfecta deliberatione uel securitate

3-

de partibus reipublicae procedere, parati sumus, uobiscum contra aduersus insurgere in uindicta, et locum requiremus et actibus cupimus ostendere, qualiter nos piissimus imperator se dignanter admittit, in numero recipiat filiorum. Finit. 48, 6/1 laegatatiis : i/a corr. b ; lagatatiis c 14 etuoluete c ; exoluete FrePer.

10 et optamus c

13 fugite c

MGH 155

APPENDICES

"c de eg

cn

rt ET wal d ^

"i

Pitesaldt vit 4j (aem-

i tm

oen.

MN I nie

E

"Né

doPq

ML)

P

TRA

174 m "r4

d

ali

TNT IET. Pal My fj ] NF

y ovn

MM.

T

ul

Tu

T

|

NN"

APPENDIX

I.

e

Versus de calice, quos teste Hincmaro composuerat gtws Remensis episcopus.

R emi

-

Traduntur in Vita Remigii auctore Hincmaro, cap. 2 ; ex qua eos accepit Flodoardus in Historia ecclesiae Remensis, lib. I, cap. 10. Textus assumitur ex Vita Remigii iuxta editionem. Brunonis Krusch (Mon. Germ. hist. Script. rerum Merowuing. t. III, p. 262, 1. 21-29 ; Migne LXV, 974). [Sed et in uersibus metricis ab ipso compositis et iussione illius in quodam uase ab eo consecrato sculptis ita legimus :]

$

Hauriat hinc populus uitam de sanguine sacro Iniecto, aeternus quem fudit uulnere Christus. Remigius reddit Domino sua uota sacerdos. [Quod uas usque ad nostra tempora perdurauit, donec fusum in redemptionem datum est christianorum, ut a ministris diaboli Nortmannis redimeret pretium argentei calicis, quod de potestate tenebrarum redemerat effusus sanguis calicis, Christi uidelicet passionis.] 2.

Testamentum

sanc.

Remigis

Remensis

episcopis.

Item traditur in Vita Remigii auctore Hincmavo, cap. 42, et ab ipso Hincmavo ad emavrationem witae stabiliendam |confictum |est. iuxta Bvunonem Kwusch ('Reimsev Remigius Fálschungen' im. ephemevide *Neues Avchiv', XX,

1895, 5. 638 sqq.), dwm alter falsarius saec.

XI

med. documentum amplissimis nterbolatiomibus auxit, awctumque impostores Remenses codicibus et Vatae Remigii Vaticano, Reg. Christ. 71. 5661, saec. XI (— T 1), et Flodoavdi, Hist. Rem. eccl. (— T 2) ànsevuevunt. At vectius, semsw mostro, de hac L. Duchesne : *Deux vecensions, dont une, la plus longue, interpolée. Malgré les objections de Kvusch, Neues Archiv,

I, ve est t.

18 uel 19 iudicawit sávement XX, pp.

548 et suiv., la premiàve me semble authentique dans l'ensemble, bien que le texte, tel qwl a été transcrit bar Hincmar (Vita, c. 32), soit altéré em flus d'un endvoit (Fastes ébiscopaux de l'ancienme Gaule, t. III, Pavisiis, 1915, b. 82, adn. 6). Cfr etiam F. Baix, *Les sources liturgiques de la Vita Remigii de Hincmav', in * Miscell. hist. Àn honorem A. De Meyev', I, Louanii, 1946, 5. 211-227, qui optime tractawit de Vita I Remigii, perperam Venantio Fortunato adscripta (est enim saec. VII) et de quibusdam aliis fontibus Vitae RemigW auctore Hincmaro. — Remigii quod fertur ' Epitaphium vegis Chlodouev' (Migne LXV,9785sq.), ex Historia Francorum Ps. Aimoinis, spuriwm est ac posterioris aetatis. — Ipsius Remigii epitaphium ''Cum. transisset ex hoc mundo" (apud Flodoardwm, Hist. eccl. Remens. I, 17) atem saec. X est.

Textum testamenti assumimus cum apparatu critico et adnotationibus ex editione Brunonis Krusch (Mon. Gevm. hist. Script. verum Merowing. t. III, p. 356-347). App. I, 1, 3 hautit cod. Paris. 5308, saec. XII 395, saec. XI.

4 fudit : de add. cod. Metensis

474

APPENDIX

I

Codd. : Mettensis 395 (— 1), saec. XI ; Parisinus 5308 (— 2a), saec. XII ; Vercellensis Cap. 205 (— 3a), saec. X ; Remensis 1146 (— 3b), saec. XI ex. Ceteros codd. Vitae Remign descripsit By. Krusch, loc. cit., p. 244-249. [Exemplar testamenti! a beato Remigio conditi, in quo lector at- MGH tendat, quia solidorum quantitas numero XL denariorum computatur, 356 sicut tunc solidi agebantur, et in Francorum lege Salica continetur et generaliter in solutione usque ad tempora magni Karoli perdurauit, 5 uelut in eius capitulis inuenitur ?.]

In nomine Patris et Filii et Spiritus sancti gloria Deo. KR Amen. Ego Remigius episcopus ciuitatis Remorum sacerdotii ? compos testamentum meum condidi iure pretorio atque id ro codicellorum uice ualere precepi fieri : iuris aliquid uidebitur defuisse ? Quandoque ego Remigius episcopus de hac luce transiero, tu mihi heres esto, sancta et uenerabilis aecclesia catholica urbis Remorum, et tu, fili fratris mei, Lupe episcope',

quem precipuo semper amore dilexi, et tu, nepos meus Agri15 Cola presbyter, qui michi obsequio tuo a puericia placuisti, in omni substantia mea, que mea sorte obuenit, antequam moriar, preter id quod unicuique donauero, legauero dariue iussero, uel unumquemque uestrum uoluero habere precipuum.

Tu, sancta

heres mea

Remensis

aecclesia,

colonos,

:0 quos in Portensi? habeo territorio uel de paterna maternaque substantia, uel quos cum fratre meo sanctae memoriae Principio episcopo * commutaui uel donatos habeo, possidebis, Dagaredum, Profuturum, Prudentium, Tennaicum, Maurilionem, Baudoleifum, Prouinciolum ; Niuiatenam, Lau2; tam, Suffroniam colonas. Amorinum quoque seruum * tuo MGH 357 App. I, 2, 1 exemplat 45g. conditi : ozz. 22, uersu primo uacante 1/5 exemplar usq. inuenitur : ozz. T2 (babet T 1) 2 numero quantitas J, corr. — 8/4 in solutione : ozz. 2a 4 tempus (oz. magni) 1 6 in : testamentum quod fecit sanctus remigius praeser. 2a 6/7 in usq. amen : ozz. T1 (non T2) y GB Ua 1.da ; Wi

3b; chrismon om. 2a.T

(non. 3a.b. cod. Remen. 790 et 786) dilexi amore

7

10 fieri : quatinus si ad. codd. Bruxell. 7487

13 fratres 3a, corr.

17 motiat : decedam

19 mea : sancta //era? 2a

23 temnaicum

1

14 praecipio 3a, corr.

18 uolueto : ex uobis adZ. 1

T . 24 prouintiolum 3a.P

ni-

uiatetam Ja ; nauiatenam T'

App. I, 2, 1 ZAddifamenta collecta infra, b. 479 sqq. subieci. 2 Haec Hincmarus adnotauit, ut testamentum genuinum esse crederetur. Solidi autem ibi legati utrum XL an XII denarios caperent, scire nemo poterat nisi falsarius ipse ; ef. IN. Arch? XX, b. 553. 3 Haec elocutio a forma testamentorum aliena est, multaque alia auctor commisit menda non ferenda, quae castigaui 1. 1. b. 540 sqq. 4 Lupum episcopum Suessionum filium fratris. Remigii fuisse, Hincmarus contenderat (Vita y — Kruschb, p. 260, 15). ó Cháteau-Porcien pagi illius caput est ; cf. Longnon, * Atlas. Texte expl? II, p. 119. 6 Principium Suessionum episcopum, fratrem. Remigii, Hincmarus 1. L., citauit.

* Cf. b. 479 sqq.

TESTAMENTVM

S. REMIGII EPISCOPI

475

dominio uindicabis nec non agros quos possideo in solo Portensi "cum pratis, pascuis, siluis ad te testamenti huius autoritate reuocabis*. Futuro episcopo successori meo amphibalum ? album paschalem relinquo ; stragola columbina duo, 3o uela tria, que sunt ad hostia diebus festis triclinii, cellae et

culinae. Vas argenteum * X et VIII librarum inter te, heres mea, et diocesim tuam aecclesiam Lugdunensem3, factis patenis atque calicibus ad ministerium sacrosanctum, prout

uolui, Deo annuente, distribui. Aliud * argenteum uas, quod 3; mihi

domnus

illustris memoriae

Hludowicus

rex,

quem

de

sacro baptismatis fonte suscepi ?, donare dignatus est, ut de eo facerem, quod ipse uoluissem, tibi, heredi meae aecclesiae

supra memoratae, iubeo turibulum et imaginatum !? calicem fabricari'. Quod faciam per me, si habuero spatium uite ; si 4o ante clausero ultimum diem, tu, fili fratris mei, Lupe episcope, species !! antedictas tui ordinis memor efficies. Compresbiteris meis et diaconibus, qui sunt Remis, uiginti et V solidos aequaliter diuidendos in commune dimitto. Vitis plantam super uineam meam ad Subnem ?? positam simili modo communiter 45 possidebunt cum Melanio uinitore, quem do in loco aecclesiastici !? hominis Albouichi, ut Albouichus libertate plenissima perfruatur. Subdiaconibus solidos duos*, lectoribus solidos duos, ostiariis et iunioribus solidos duos iubeo dari. Pauperibus * in matricola positis, ante fores aecclesie exspectantibus 5o stipem, duo solidi, unde se reficiant, inferentur'. De Vacculiaco Frunimium, Dagaleifum, Dagaredum, Ductionem, Bau-

douicum, Vddulfum, Vinofeifam liberos esse precipio. Tennaredus, qui de ingenua nascitur matre, statu libertatis utatur. Tu uero, fili fratris mei, Lupe episcope, tuo dominio uindicabis ;; Nifastem et matrem suam Mutam, uineam quoque, quam Enias uinitor colit. Eniam et Monulfum, eius filium iuniorem,

26 domino 3a nec non uillas agtosque quos T 27 cum : omnibus adZ. T te : oz. 2a 30 uela tria : uel atria 3b 32 laudunensem 3a 33 atque : et 1 calicis T'1 84 domino (1) 35 domnus : et adZ. 1 hlodowicus 3a tex : 07z. Ja.b quem : ut predixi a42. T decim 37 ipse : ozz.1.T1 38 turribulum 22 ; tutriculum 3a.5.T2 39 quod pet me agam, si spatium uite habuero 1 si : autem add. 1 40 ultimum diem clausero 71 41 efficias T cumptesbiteris T 1 42 a//7. ct : 0z27z.0a — 46 cum : co 1 45/46 ecclesiastico 1, corr. 46 ut : et 3b albouicus T1 50 de : iam dicto aZZ.T 51 fruminium T degaleifum 3a.T1 52 udulfum T uinofeistam 1 53 matre nascitur 2a 56 eneias T1 ;eneas T2: i/ezz infra

7 Est birrus uillosus ; u. Ducange b. u. 8 Ita Lugdunum Claratum aeuo. Karolingico appellabatur ; ef. «IN. Arch. XX, b. 551. 9 Id Hincmarus solus testatus est, Vita 15 — Krusch, p. 297. 10 I. e. calicem operis caclati. Suysi. 11 I. q. res uel quaeris suppellex pretiosior ; cf. Ducange b. u. 12 Suippe afffuens Aisne ff. 13 Homo ecclesiasticus aeuo. Karolingico primum commemoraturg ef. *IN. Arch, XX, p. 551.

iubeo

libertate

et Pascaporcarium

Mellouicum

perfungi.

siolam, coniugem suam, Verniuianum cum filiis suis, excepto

Widragasio, cui tribuo libertatem, tuo iuri deputabis. Seruum 6o meum de Cesurnico !^ tuum esse precipio. Agrorum partem ad te, quam frater meus Principius episcopus tenuit, cum siluis, pratis, pascuis reuocabis.

meum,

Seruum

quem

Mel-

louicus tenuit, Viteredum derelinquo. Teneursolum,Capalinum et uxorem suam Teudoroseuam tuo iuri dominioque tran65 scribo; Teudoniuia quoque ex mea preceptione sit libera. Edoueifam, quae homini tuo sociata fuit, et eius cognationem retinebis. Vxorem Aregildi et cognationem suam ingenuos esse iubeo. Partem meam de prato, quod Lugduni iuxta uos habeo, ad imitatem moncium posito, et que Iouia sunt pratella, quae MGH jo tenui, ad te reuocabis/.

Tibi autem,

nepos

meus

Agricola

presbiter, qui intra domesticos parietes meos exegisti pueritiam tuam, trado atque transcribo Merumuastem seruum et uxorem suam Meratenam et eorum filium nomine Marcouicum ; eius fratrem Medouicum iubeo esse liberum. Amantium 7; et uxorem suam Daero tibimet derelinquo ; eorum filiam esse

precipio liberam Dasouindam. Alaricum seruum tuae deputo portioni ; cuius uxorem, quam redemi et manu misi, commendo

ingenuam defendendam. Bebrimodum et uxorem suam Moram tuo dominio uindicabis ; eorum filius Monacharius gratulabitur 8o beneficio libertatis. Mellaricum et uxorem suam Placidiam ad tuum

dominium

reuocabis ; Medaridus,

eorum

filius, sit li-

bertus. Vineam, quam Mellaricus Lugduni facit, tibi dono. Brittobaude seruum nec non etiam Gibericum, uineam, quam Bebrimodus facit, tibi eatenus derelinquo, ut diebus festis et 8; omnibus dominicis sacris altaribus mea offeratur oblatio, at-

que annua conuiuia Remensibus presbiteris et diaconibus prebeantur. Delegoque nepoti meo Pretextato Moderato, Tottionem,

Marcouicum,

Innocentium

seruum,

quem accepi

D*" perfrui 2a melloficum T D*/58 paschasiolam 1; pascastolam 3z ; pascasidam T' 59 widagasio Z, corr. ; wdtragasio T1 tribui T2 — 60 cersurnico T1 61 ad te : ante T1 meus frater 1 precipius 3a, corr. 62/63 mellouecus 4

uam

63 uiteredum : tibi eZ. T'

T ; teodotosenam

64 teudoreseuam Ja.b ; teodorose-

66 cognotionem 3b 63 arigilli T 68 patro 1 lauduni 32 90 agrigola 35 *i qui intra : contra 3a, corr.al.m. parentes T'1 exeisti 2a 932/43 uxoremque 7 *3 metratinam 2a *4 amancium 1 «5 daero : oz. T *5/*6 precipio esse 7 78 motiam T *9 uendicabis 3a 81 reuocabis dominum 7 82 lugduno 1 ; lauduni 3a

Ja

do Ja

etiam : ozz. T1

T2

65 teodoniuia T

83 brittobaudem T ; britobaudem

quam : oz. 3a pr.z.

inde zd. T ^ oblatio offeratur 1 88 totionem 1 marcuicum 24

T2 ; bratobaudem

84 derelindo 2a

86 presbiter 2a

85 mea: 8* modetatum 3b.T'

14 Cerny-en-Laonnois (cant. Craonne) ; cf. Matton, Dict. topogr. du dép. de l'AAisne, Parisiis, 1871, p. 53.

338

TESTAMENTVM

S. REMIGII EPISCOPI

477

a Profuturo originario !5 meo, coclearia quattuor de maioribus, 9o acitabulum, lacernam, quam mihi tribunus Friaredus dedit, et argenteam cabutam 16 figuratam ; filiolo illius Parouio acitabulum et tria coclearia t casulam, cuius fimbrias com-

9;

100

105

:1

mutaui. Remigiae coclearia tria, que meo sunt nomine titulata, mantele?? ipsius quod habeo feriale transcribo ; hichinaculum 1!? quoque dono illi, de quo Gundebado dixi. Delegoque benedictae filiae meae Helariae diaconae ancillam nomine Nocam et uitium pedaturam P, que suae iungitur uineae, quam Cattusio facit, dono et partem meam de Talpusciaco transcribo pro obsequiis, que mihi indesinenter impendit. Aetio, nepoti meo, partem de Cesurnico, que mihi sorte diuisionis obuenit, cum omni iure, quod tenui atque possedi ; Ambrosium quoque puerum ad 1ius illius dominiumque transmitto. Vitalem colonum liberum esse iubeo et familiam suam ad nepotem meum Agathimerum pertinere ; cui uineam dono, quam posui Vindonisse ?! et meo labore constitui, sub ea conditione, ut à patribus suis omnibus diebus festis ac dominicis pro commemoratione mea sacris altaribus offeratur oblatio, et Lugdunensibus presbiteris atque diaconibus annua conuiuia, concedente Domino, praebeantur. Dono aecclesie Lugdunensi* solidos X et VIII, quos presbiteri et diaconi inter se aequali diuisione distribuant. Partem meam de Setia ex integro ad se reuocet aecclesia Lugdunensis'. Commendo sanctitati tuae, fili fratris mei, Lupe episcopem, quod libertos MGH esse precipio, Cattusionem et Auliatenam, coniugem suam, 539

11;

Nonnionem, qui meam uineam facit, Sunnoueifam, quam captiuam redemi, bonis parentibus natam, et eius filium Leuberedum, Mellaridum et Mellatenam, Vasantem coquum, Cesariam, Dagaraseuam et Baudoroseuam, Leonis neptem, et 90 accitabulum T Iucetnam 35.1 1.2 (codd. 1) feriatredus 2a 91 canbutam Ja ; cambutam T1 filiolo : folo 71 patuulo T'1.2 (codd. 1.3) 92 casullam 2a.3b ; casululam 1 94 mantile 3a(pr.zz.) T ipsius : expeczes ipsi ze/ ipsum ; illi cod. Rezzen. 790 ez 786 95 illi : tibi T1 gundebaudo T! ; gundobaudo Ja, corr. al. z;. gandobado ; gondebodo T2 97 uineneae 35 98 catusio Ja (pr.z. I — 100ctio 7 X 102ilius :eius?27 —103familiam :filiam 7 suam: cius 22 104 agithimerum Ja pr.zz. ; agitonerum T 106 partibus T2 107/ 108 oblatio offeratur 1 108 laudunensibus 3a sezzper 109 tribuantur 1 110 solidos : que 227. T 111 aequaliter inter se diuidant. Partem 7 distribunt 2a pr.zz. secia 3a.b 114 catusionem T 115 nonnicnem a.b ; nonnienem 2a

facit uineam 7

sonnoueifam

7 ; sunnoueisam 2a

116 filiam

Ja, corr. 116/117 leudeberum T1 117 mellaredum 35 uasantem 3g, corr. ead.zz. uasantem, e£ sic (2a.3D). T2 (codd.1) 118 dagareseuam 1 ; dagaremseam T1

baelotoseuam 22, corr.

15 I. q. uernaculus. Originalis condicionis Hinezzarus in ep. ad clerum et plebem Bellouacensem (Migne 126, c. 259) meminit.

porum ; ef. Ducange b. u.

16 Vulgo cambuta, baculum incuruatum episco-

17 Mappa, qua diebus festis mensa fegebatur.

Jum e Gr. éxyivos deriuatum uas quoddam significat.

19 Agri zodus.

|.18 V'ocabu20 Vendresse-

et-Troyon (cant. Craonne) ; «f. Poquet, *Congrés archéologique de France. 289 Session, Parisiis, 13862,p. 124.

478

APPENDIX

Marcoleifum,

filium Totnonis

I

: hos

totos,

fili fratris

mei,

120 Lupe episcope, sacerdotali autoritate liberos defensabis. Tibi autem, heredi meae

aecclesiae, Flauianum

suam

et uxorem

Sparagildem dono; eorum filiolam paruulam Flauaraseuam liberam esse constitui. Fedamiam,

uxorem

Melani, et eorum

paruulam Remenses presbiteri et diaconi possidebunt. Cispi125 ciolum colonum liberum esse precipio et ad nepotem meum Aetium eius familiam pertinere, ad utrumque, id est ad Aetium et Agathimerum, peruenire colonicam Passiacum ?!. Pronepti meae Pretextatae dono Modoroseuam. Profuturo Leudocharium puerum trado; Profuturae dari iubeo Leudoueram. 13» Lugdunensibus subdiaconibus, lectoribus, hostiariis et iunio-

ribus quattuor solidos derelinquo. Pauperibus in matricula positis solidus dabitur ad eorum refectionem. Delegoque " WII

solidos aecclesiae Sissionum pro commemoratione nominis mei?, Catalaunensi aecclesiae ? solidos VI, Mosomagensi ?? 15; solidos V, Vongensi ?? agrum apud officinam molinarum, quae ibi est constituta, Catarigensi ?* aecclesiae solidos IIII; toti-

demque Portensi pro commemoratione mei nominis inferentur?*. Vrsi archidiaconi familiaribus usus obsequiis, dono ei domitextilis ? casulam subtilem et aliam pleniorem, duo 14o Saga delicata, tappete quod habeo in lecto et tunicam quam tempore transitus mei reliquero meliorem. Heredes mei, Lupe episcope et Agricola presbiter, porcos meos inter uos equaliter diuidetis. Friaredus, quem, ne occideretur, quattuor-

decim solidis comparaui, duos concessos habeat ; duodecim 14; det ad basilicae domnorum martyrum Timothei et Apollinaris cameram faciendam. Hec ita do, ita lego, ita testor. Ceteri omnes

exheredes

estote, sunt tote. Huic autem

119 totonnis 7 ; totononis 2a

uinum 4, corr.

121 autem : oz. T1

122 flauareseuam 7 ; flauaraseu 2a

1, corr. etium ; etium et T1 ; etiam ze/ et uim codd. T2

testamento

ecclesiae meae T

fla-

126 prius aetium : etiam 2]. etium 1

127 aga-

timerum T pertinere 7, corr. pronepte 1 128 protextate T'1 ; protexitate codd. nonnulli T2 odoroseuam T'1.2 (codd.1.3) 128/129 leudecarium T 129 profuturo 11.2 (codd.1) 130 lugdonensibus T1 132 decem T 133 sissionum : //a 1.Ja.b ; suessonicae T' ; suessionum re//.

133/134 mei nominis 7

134 octo T 135 uungensi 3z, corr. 138 usus : oz. T2 obsequiis usus 7 139 et : e Ja pr.z. 141 relinquero T1 143 non 2a, corr. 144 concessus 2a, corr. 145 basilicam 7 apollonatis 3j 146 legendo T 1 147 sunt tote : suntote 2a, quod requiritur ; cum uero sint tote in Abbonis testamento apud Pardessus, Dipl. xx, 370 sint toti in. Berzbramni test., ib. I, 198, legatur, locum emendare nolui

21 Passiacus uel potius Pacciacus (cf. d'/Arbois de Jubainville, *Recherches sur l'origine de la propriété fonciére! p. 164) bodie appellatur Paissy (cant. Craonne). 22 Mouson (dép. Ardennes). 23 WVoneg (cant. .Atigny, dép. Ardennes). 24 Intellegitur Castricensis pagus dioec. Remensis, bodie decanatus Méziéres ; cf. Longnon, * Atlas. Texte expl. 1,- p. 119. 26 Germ. *von Hausleimpand".

TESTAMENTVM

S. REMIGII EPISCOPI

479

meo dolus malus abest ?* aberitque ; in quo si qua litura uel caraxatura fuerit inuenta, facta est me presente, dum a me

15o relegitur et emendatur '. Actum Remis die et consule suprascripto ?', intercedentibus et mediis signatoribus. p. Remigius episcopus testamentum meum relegi, signaui, subscripsi et in nomine Patris et Filii et Spiritus sancti, Deo 15; adiuuante,

uc uc uc uc

160

compleui *.

Pappolus interfui Rusticolus interfui Eulodius ?9 interfui Eutropius interfui

et et et et

subscripsi. signaui. signaui. signaui.

MGH 349

uc Eusebius interfui et signaui. uc Dauueus interfui et signaui. Post

conditum

testamentum,

immo

signatum,

occurrit

sensibus meis, ut basilice domnorum martyrum Timothei et Apollinaris missorium argenteum VI librarum ibi deputem, 165 ut ex eo sedes futura meorum ossuum componatur.

ADDITAMENTA AMPLIORIS FORMAE TESTAMENTI *

cum omnibus, quos intestatos reliquero, add. T.

'^

Tudiniacum ! scilicet et Balatorium siue Plerinacum ? et Vacculiatum, uel quaecumque in eodem solo Portensi qualibet auctoritate possedi, integre add. T. Simili modo, heres mea, quaecumque tibi a propinquis et amicis meis in quocumque solo et territorio collata sunt,

5 *

sicuti disposuero, in ptochiis, cenobiis, martiriis, diaconiis,

xenodochiis, omnibus matriculis sub tua ditione degentiIO

bus, ordinationem meam futuri successores mei, ordinis sui memores, sicut ego predecessorum meorum, ita quoque

inconuulse et absque ulla refragatione seruabunt. Ex quibus Celtus, quam per manum meam Celsa, sobrina ? mea, 151 peractum T supradicto T 153 p : //a 1.8b ; oz. 2a.3a ; erucem exbibet T . 185iuuantel 1864. uc : sezzper oz. 2a 157 eusticolus errore zziniatoris 2a 157 sg. eulodius, eusebius, rusticolus, eutropius sozzina transponit T — 167 subsctipsi 1. T1 (nor T2) 158 euledius T7 subscripsi Z.T ^ 159 eutrepius 7 160 subscripsi T' 163 tymothei 2a 165 desinit T2. "Add. 3 Balatonum T 1 4 Vaculiatum T7 quacumque T7 . * collocata

$07]

26 Immo adest, clausulaque eiusmodi in. genuinis testamentis non deprehenditur ; cf. *iN. Arch) XX, p. 544. 27 Ea minime superseripta sunt. 28 Eulogius *uir praepotens? Rezigio uillam Sparnacum uendiderat. Add. 1 ef. Via, c. 7, Krusch, p. 275 sq. 2 Pargny-les-Retbel ; cf. Bouchet, *Sur les localités, dont il est fait mention dans le testament de Saint-Remi' in *Congràs arcbéologique de France! ,Paris, 13862, XXVIII,p. 109. 3 ef. Vita, I. [.

MGH 341

480

APPENDIX I tibi tradidit, et Huldriciaca uilla, quam Huldericus comes,

15

20

25

ei loco, ubi ossa mea sancti fratres et coepiscopi dioceseos tuae ponenda elegerint, in tegumentis deseruiant, sitque locus ille successoribus meis, Remorum episcopis, peculiariter proprius; et in alimoniis ibidem Deo militantium Vicus ex proprio in Portensi et Villaris quoque ex episco- MGH pio in Remensi deseruiant. Blandibatius * uilla in Portensi, 342 quam a coheredibus meis Benedicto et Hilario datis pretiis emi de thesauro ecclesiae, et Albiniacus ? ex episcopio in alimoniis clericorum Remensis ecclesiae communiter deputentur. Quibus etiam Berna * ex episcopio, quae peculiaris

uilis,

praedecessoribus

quas

susceptus,

meis

Ludowicus, amore

esse

a me

nominis

solebat,

sacro

cum

duabus

baptismatis

fonte

mei Piscofesheim * sua lingua

uocatis, mihi tradidit, siue cum Coslo et Gleni ? uel omni-

bus 30

35

siluis,

pratis,

pascuis,

quaecumque

per

diuersos

ministros in Vosago infra, circum et extra, tam ultra quam

citra Renum pretio dato comparaui, picem annuatim ministret cunctisque locis regularibus tam a me quam ab antecessoribus meis ordinatis siue in futuro ab episcopis successoribus meis ordinandis pro necessitate locorum ad uascula uinaria componenda annuatim distribuat. Crusciniacum ? uero et Faram !? siue uillas, quas sanctissima uirgo Christi Genouefa a rege christianissimo Hludowico pro compendio itineris sui, cum Remensem ecclesiam sepissime uisitare soleret, adipisci promeruit alimoniisque ibidem

40

Deo famulantium

45

ita confirmo, ut Crusciniacus futuri episcopi successoris mei obsequiis et sartatectis principalis ecclesiae deputetur ; Faram uero eidem episcopo et sartatectis ecclesiae, ubi iacuero, perpetualiter seruire iubeo. Spernacus uilla, quam datis quinque milia libras argenti ab Eulogio !! comparaui,

deputauit,

sicut ab ea ordinatum

est,

tua, sanctissima heres mea, non extraneorum heredum meorum esse cernitur, eo quod, cum criminis accusatione

50

regiae maiestatis idem teneretur obnoxius et se minime purgare posset, non solum ne occideretur, dato iam dicto pretio de thesauris suis, sed ne pecunia eius publicaretur, una tecum obtinui, et ideo, ut prefata Spernacus perpe14 Hildericus T1 15 et T1.2 26 Ludomicus T? (codd. 1a.b) ; Ludomirus T4 e£ T2 (cod. 1c) 38 Remensam T'1 41ut :a/.ita praem. T1 ^ 44spernacus e/ 45 libras : //a T1 e? T2 (codd. 1) 4 Blombay (arr. Rocroi, dép. /Araennes).

— 5 /Aubigny (arr. Rocroi, dép. Ardennes).

6 ef. Vita, c. v7, Krusch, p. 306 sq. 7 Bischmischbeim prope Saarbrüzken ; cf. Thilloy p. 68. S-efee TZP CETT, 9 Crugny (cant. Fismes) ; cf. Boucbet p. x13. 10 Fére-en- l'ardenois (arr. Cháteau-T bierry) ; cf. Bouchet 1. [. Ticcfa Vae 20; B. 311 sq.

TESTAMENTVM S. REMIGII EPISCOPI

481

tualiter tibi ad restituendum thesaurum stipendiisque tui pontificis

deseruiat,

liberali

sanctione

firmaui.

ciacus uero, sicut a Ludowaldo ? nobilissimae puero

9»

confirmatum

est, tibi, heres

mea,

Duode-

indolis

perpetualiter

famuletur. Villas, quas mihi domnus illustrisque memoriae Hludowicus rex, quem de sacro baptismatis fonte suscepi, cum adhuc paganus Deum ignoraret, ad proprium tradidit, locis pauperioribus deputaui, ne forte, cum esset infidelis,

cupidum !? terrenarum rerum me arbitrari posset et non potius suae salutem animae quam exteriora ab ipso bona requirere ; quod et admiratus, intercedere me pro quibuscumque necessitatem patientibus et fidelis et ante fidem benigne liberaliterque concessit. Et quia ex omnibus episcopis Galliarum pro fide et conuocatione Francorum potissimum me laborare cognouit, dedit mihi Deus tantam gratiam in conspectu eius uirtusque diuina, quae per Spiritum sanctum me peccatorem plurima signa ad salutem prefatae gentis Francorum operari fecit, ut non solum ablata omnibus ecclesiis regni Francorum restitueret, sed etiam de proprio gratuita bonitate plurimas ditaret ecclesias. Neque prius de regno eius, quantum passus est pedis,

6o

7o

ecclesiae Remorum

iungere uolui, donec, ut hoc omnibus

ecclesiis adimpleret, obtinui; sed neque post eius baptismum

75

nisi Codiciacum

et Luliacum,

super

quibus

iam

dictus puer sanctissimus et unanimus mihi Hludowaldus !* et incolae loci illius, multiplicibus exeniis grauati, obnixe

deprecantes,

quod

regi debebant

ecclesiae

meae soluendum, me petere compulerunt. Quod idem piissimus rex et gratanter accipiens, promptissima uolunta-

8o

te largitus est, usibusque tuis, sanctissima heres mea, iuxta

eiusdem piissimi datoris preceptum episcopali auctoritate firmaui. Res etiam, quas sepe dictus rex piissimusque princeps tibi in Septimania et Aquitania concessit, et eas, quas in Prouincia Benedictus !5 quidam, cuius filiam mihi ab Alarico missam gratia sancti Spiritus per impositionem manus meae peccatricis non solum a diabo-

85

77/49 Hincmatus, Vita Remigii, c. 17.

67 qua T1

81 uisibusque T1

12 cf. Vita, c. 20, p. 311 sq. — 18 ef. Vita Remigii, c. 16, Krusch, p. 300, 3 sq. quas ipse pet diuetsas aecclesias tradidit, ne Franci eum rerum temporalium cupidum esse et ob id ad chtistianitatem eos uocasse putarent. ^ 14 Pofíus Chrotechildis regina teste Hinezaro, Vita Remigii, c. 17, Krusch, p. 306, 7 sq. £. 9. Hinemarus autem progeniei gloriam Benedicto minime attribuit. 32

16 ef. Vita, L. $. (cxvi1)

MGH 345

APPENDIX

482

I

licae fraudis uinculo, sed ab inferis reuocauit, ad usum luminis tui et loci, ubi corpus meum iacuerit, continuatim

deseruire

9o

* *

95'

precipio

uillasque

in Austria

Toringa.

siue

addidi

triginta et aliud ad. T. ]llud quoque uas aureum decem librarum, q. m. sepe nominatus d. illustrisque T. et epigrammata, quae Lugduni in argenteo ipse dictaui, in hoc quoque conscribi uolo. add. T.

*

duodecim, l., o. et i. solidos octo i. T

^ *

duodecim add. T. quibus Corcellum uillam dudum deseruire precepi. Aliis pauperibus tribus, ubi fratres cotidie pedes lauare debent, quibus etiam Balatoforon, quod dicitur xenodochiog, ad

ICcO

hoc ministerium statui, solidus unus dabitur. Viduis XL in

porticu

ecclesiae

alimoniam

decimis

uillarum

Colmisciaco !9, Tassiaco !", Noua-uilla

prestolantibus,

quibus

de

stipendia ministrabantur, superaddo de uilla Huldriciaca superius memorata eis in perpetuum stipendia inferri et III solidos et denarios IIII dari iubeo. Ecclesiae sancti Victoris ad portam Suessonicam solidos II; ecclesiae

105

sancti Martini ad portam Collatitiam solidos duos ; eccle-

siae sancti Hilarii ad portam Martis solidos II ; ecclesiae sanctorum Crispini et Crispiniani ad portam Treuericam solidos II ; ecclesiae sancti Petri infra urbem, quae Curtis-

IIO

dominica dicitur, solidos duos ; ecclesiae, quam in honore

omnium martirum supra criptam Remorum aedificaui, cum per auxilium uirtutis Dei ab igne daemonis pene iam

IIS

totam urbem concrematam !"* eripui, solidos II; ecclesiae,

quam pro eodem signo uirtutis Dei in honore sancti Martini et omnium confessorum infra urbem edificaui, solidos

II; diaconiae

infra urbem,

quae

dicitur

Ad-apostolos,

solidos II ; titulo sancti Mauricii in uia Caesarea solidos II ;

120

ecclesiae Iouinianae tituli beati Agricolae, ubi ipse uir christianissimus Iouinus !? et sanctus martir Nicasius cum plurimis societatis suae Christi martiribus requiescunt, MGH ubi etiam quinque confessores, proximi antecessores !? 344 domni Nicasii, cum sanctissima uirgine et martire Eutropia conditi sunt, solidos III ; eidem quoque ecclesiae pro-

125

106 inferre T'1

108 ecclesiam T4

109 Martini sancti : oz. 11

123 tuae

dp

16 Chaumux y (cant. V'ille-en-Tardenois, arr. Reims) ; cf. Guérard 1. 1. p. 135. 17 Taissy (dép. Marne) ; cf. Guérard p. x41. 17^ ef. Vita, 0. «., c. 8. 18 cf. Flod., Hist. Rem. eccl. I, 6.— 19 Eos in ecclesia Iouiniana (postea S. INicasii) requiescere Flod. I, s. minime commemorauit.

TESTAMENTVM

S. REMIGII EPISCOPI

483

prium quod fuerat Iouini in solo Suessonico cum ecclesia

beati Michahelis ?? rebus prioribus superaddidi. Ecclesiae sanctorum martirum Timothei et Apollinaris, ubi etiam, Domino dante, si fratribus ac filiis meis episcopis dioceseos

nostrae uisum fuerit, ossa mea ponere ?! disposui, solidos IIII; ecclesiae sancti Iohannis, ubi uirtus Christi, me orante, filiam Benedicti suscitauit ??, solidos II ; ecclesiae

sancti Sixti, ubi cum tribus successoribus suis requiescit ??, solidos III, cui etiam de proprio meo Plebeias ?* supra

155

Matronam adiunxi ; ecclesiae sancti Martini in eodem solo

sanctae Remensis ecclesiae positae solidos II; ecclesiae sancti Cristophori solidos

II; ecclesiae

sancti

Germani,

quam ipse in solo Remensi aedificaui, solidos II ; ecclesiae sanctorum martirum Cosme et Damiani in prefatae matris solo positae solidos II ; matriculae sanctae Mariae, quae dicitur xenodochion, ubi duodecim pauperes stipem expectant, solidus dabitur. Quam denique matriculam loco, ubicumque fratribus meis et filiis ossa mea ponere placuerit, perseuerare precipio, et ut die noctuque pro peccatis atque criminibus meis Dominum deprecentur, de proprio

140

145

hereditatis meae iure rebus, quas antecessores mei in eo-

rum stipendiis Domino dederunt, superaddo etiam uillam Scladronam et uillam Sancti Stephani ?, et quicquid in uila Herimundi ?* mihi per successionem euenit ; quod uero pretio ibidem comparaui, ecclesiae sancti Quintini martiris iam diu delegaui. ad. T. Labrinacum ?' tibi, ubi ossa genitricis meae posui, cum pre-

fixis terminis deputaui. add. T. ex uillis, quas mihi sanctae recordationis prefatus rex

155

Hludowicus

dedit duas, Anisiacum ?? agd. T.

et Lauscitam ??, quam mihi filia carissima et soror mea uirgoque, ut credo, Christi sanctissima Genouefa in usibus

160

^

pauperum Christi tibi dandam add. T. ex prefatis uillis add. T.

134 successotibus : superser. T1 catissima filia T2

ad integrum delegauit.

138 super T1

1583/4 premissis T1 — 157

20 Monasterium Saint-Michel, dioec. Laudunensis (cant. Hirson), saec. demum X.conditum esf. 21 ef. Vita Remigii, v. 17, Kruscb, p. 310, J. 8. 22 cf. Vita Remigii, c. 9, Kruscb, p. 285 sq. 23 Flod., Hist. Rez. eccl. 1, 3. 5. buius rei non gmeminit. — 24 Locus fictus, — 28 Saint-Étienne-sur-Suippe (cant. Bourgogne, arr. Reims); «f. Guérard p.141. — 26 Hermonville (cant. Fismes, arr. Reims) ; cf. Guérard p. 137. — 2? La-

vergny (comm. Parfondru, dép. Aisne) ; cf. Matton p. 152. 28 cf. Vita Remigii, c. 25, Kruschb, p. 321 sq. — 29 Hie loeus fictus uidetur esse ; cf. *IN. Arch.) XX, p. 556.

484

APPENDIX I

*

ex dato prefati principis Saluonarias ?' supra Moram et add. T. pam Sablonarias ?! supra Matronam heredibus meis depu-

^

ex dato sepe dicti filii mei Gellonos ?? supra Matronam et

"

tau

ada.

solidos

d

X ; ecclesiae

sancti

Memmii

Fascinarias ??

ex

donis prefati principis et ad4. T. '* 170

' 175

18o

Ecclesiae Atrabatensi, cui, Domino

annuente,

Vedastum

frattem meum karissimum episcopum consecraui ?*, ex dono iam dicti principis uillas duas in alimoniis clericorum deputaui, Orcos ?* uidelicet et Sabucetum ; quibus etiam pro memoria nominis mei solidos XX dari iubeo. add. T. Neque ei duo priora testamenta, primum quod ante XIIII et alterum quod ante septem condidi annos, obsistere, obuiare aut ullatenus nocere poterunt, eo quod, quicquid in ipsis continebatur, in presentia fratrum meorum hic inserta et quae deerant adiuncta, insuper et quae Dominus mihi largiri in postmodum dignatus est superaddita noscuntur ; sed inconuulsum et incontaminatum presens hoc quod condidi testamentum, a fratribus meis successoribus, uidelicet Remorum episcopis, conseruatum, a regibus

190

quoque Francorum, filiis scilicet meis karissimis, quos per baptismum, lesu Christi dono et gratia Spiritus sancti cooperante, Domino consecraui, ubique defensum atque protectum, contra omnia et in omnibus inuiolabilem perpetuamque semper obtineat firmitatem. Et si quis in ordine clericali a presbitero usque ad tonsum contradicere aut obuiare ei presumpserit, correptus a successore meo satisfacere neglexerit, conuocatis ex uicinioribus locis Remorum dioceseos tribus episcopis, deponatur a gradu. Si uero, quod non opto nec cupio, sed neque spero, successor quilibet mihi in hac sede Remorum episcopus, execrabili cupiditate ductus, res prefatas, sicut a me auctore domino

195

meo

lesu Christo ad illius honorem

consolationem

ordinatae

sunt,

et eius pauperum

aliorsum

distrahere,

im-

mutare, commutare seu quolibet optentu in usus laicorum beneficii gratia dare aut a quolibet datas fauere aut consentire presumpserit, conuocatis totius dioceseos Remorum 168 prescripti T2 — 192 deputaui : III add. T1. 18? semper : super T 1.2 (codd. 1) 193 epis T1 194 a me pr. zz. superser. T1

30/31 JAnimaduertas, quanta liberalitate Remigius ecclesiae. Suessionensi. locum. fictum Saluonarias supra Moram Jegazeriz, uillam Sablonatias supra Mattonam, i. e. .$a-

blonniére (comm. Montreuil-aux-Ládons, dép. JAisne ; cf. Matton p. 242), heredibus suis reseruans. 32/33 Haec loca ficta uidentur esse ; cf. «IN. Arch. XX, p. 556. 34 cf. Vita Remigii, Krusch, c. 31, b. 329. 35 Orcum pallidum clericis "Atrebatensibus in alimonium dedit falsarius malignus.

MGH 545

TESTAMENTVM 200

205

210

S. REMIGII EPISCOPI

485

episcopis presbiterisque ac diaconibus nec non et ex filiis meis karissimis Francis religiosis quam plurimis, reatus sui penam priuatione episcopatus persoluat, et nequaquam ultra recuperationem gradus amissi in hoc seculo promerebitur. Quicumque uero ex laico habitu a nobis statuta parui pendens sibique fauens, quae pauperibus ecclesiae attributa sunt, abuti aut usurpare quolibet obtentu praesumpserit, pari simul perpetuaque dampnatione alienator, petitor, dator, acceptor, peruasor anathematis uinculo ab ecclesia catholica seiungantur, donec ualeant, Deo miserante, condigne satisfactionis emendatione indulgentiam promereri. Sin autem in hoc perseuerare cuiuscumque donationis occasione quilibet delegerit, spes ei praesentis ac futurae restitutionis a successore meo, Remorum scilicet

215

220

episcopo, omnimodis auferatur. Generi tantummodo regio, quod ad honorem sanctae ecclesiae et defensionem pauperum una cum fratribus meis et coepiscopis omnibus Germaniae, Galliae atque Neustriae in regie maiestatis culmen perpetuo regnaturum statuens elegi *€, baptizaui, a fonte sacro suscepi donoque septiformis Spiritus consignaui, et per eiusdem sacri chrismatis unctionem ordinato in regem, parcens statuo, ut, si aliquando genus illud regium per benedictionem meam toties Domino consecra- MGH tum, mala pro bonis reddens, ecclesiarum

225

Dei peruasor,

destructor, depopulator grauis aut contrarius existere uoluerit, conuocatis Remorum dioceseos episcopis, primum moneatur ; deinde urbs prefata, adiuncta sibi sorore, ecclesia scilicet Treuirensi ??, iterum conueniatur. Tertio

25

uero, archiepiscopis tantummodo Galliarum tribus aut quattuor conuocatis, princeps ille, quicumque fuerit, moneatur, ita ut usque ad septimam monitionem, si prius satisfacere renuerit, paternae pietatis longanimitate differatur. Tandemque ei, si, postpositis omnibus prefatis benedictionibus, incorrigibilis contumatiae spiritum non deposuerit, et se per omnia Deo subdi nolens, benedictionibus ecclesiae participare noluerit, elogium ?? segregationis a corpore Christi ab omnibus ei porrigatur, quod per prophetam et regem Dauid longe ante, eodem qui in episcopis est dictante sancto Spiritu, noscitur decantatum, quia: 200 ex : oz. T1 202 priuatione : sui adZ. T2 207 que oz. T1 208 petitor : pr. zz. superser. 11 209 ualeat T'1, corr. 210 satisfactiones T7. 212 dampnationis T7 226 deinde : ecclesia adZ. T2 235 eulogium T1

36 Ius eligendi regis Geruasius archiepiscopus Remensis sibi primus uindicauit a. 059 ; cf. «IN. Arch) XX, p. 558. — 87 Archiepiscopus Treuirensis Remensi bic postponitur, dum Hincmaro teste uterque eiusdem est ordinis ; ef. *IN. Arch. 1. L..

38 I. q. nota.

346

486

APPENDIX

I

Persequutus est, inquit, hominem inopem et mendicum

et

conpunctum corde, et non est recordatus facere misericordiam. Et dilexit maledictionem, et ueniet ei, et noluit benedictionem,

245

et elongabitur ab eo ; totumque ei, quod in persona Iudae traditoris Christi et malignorum episcoporum ecclesia decantare solet, per singulas ei decantetur ecclesias, quia Dominus dicit : Quamdiu fecistóis uni ex minimis meis, mahi fecistis ; et quamdiu his mon fecistis, nec mihi fecistis. Et ideo, quod probatur in capite, in menbris intelligendum esse non dubitetur ; unum

250

255

260

265

tantummodo

ibi uerbum

per interpositionem commutetur : Piant dies eius pauci, el principatum eius accipiat alter. Quod utique si successores mei, Remorum scilicet archiepiscopi, operari, sicut a me ordinatum est, neglexerint, in se, quicquid in, principibus resecandum fuerat, maledictionibus deprauari repperiant : V1 fiant dies eorum pauci, et ebiscopatum eorum accipiat alter. Si uero dominus meus Iesus Christus uocem orationis meae, quam cotidie pro genere illo in conspectu diuinae maiestatis specialiter fundo, audire dignatus fuerit, ut, sicut a me accepit ??, ita in dispositione regni et ordinatione sanctae Dei ecclesiae perseueret, benedictionibus, quas Spiritus sanctus per manum meam peccatricem super capud eius infudit, plurimae super capud illius per eundem Spiritum sanctum superaddantur, et ex ipso reges et imperatores procedant, qui in presenti iuxta uoluntatem Domini ad augmentum sanctae suae ecclesiae, uirtute eiusdem

in iudicio et iustitia confirmati

et corroborati,

regnum obtinere atque augere cotidie ualeant et in domo Dauid, hoc est in caelesti Hierusalem,

cum

Domino

in

aeternum regnaturi, sublimari mereantur. Amen. add. T. T Vedastus episcopus. Cui pater meus Remigius male270

dixit, maledixi, et cui benedixit, benedixi. Interfui quoque

atque subscripsi. T Genebaudus episcopus. maledixit, maledixi,

275

Cui

pater

et cui benedixit,

meus benedixi.

Remigius Interfui

quoque atque subscripsi. T Medardus episcopus. Cui pater meus Remigius maledixit, maledixi, et cui benedixit, benedixi. Interfui quoque

atque subscripsi.

239/242 Ps. 108, 16-18.

242 eo : ea T1 eius : oz. T1

245/246 Matth. 25, 40.45.

249/2850 Ps. 108, 8.

243 ecclesiam T1 248 uerbum pos. T1 5os£ unum 254 et : oz. T2 264 suae sanctae T1

249

39 Chlodouechus igitur regnum a. Remigio episcopo acceperat |Haec sane arrogantia tion

leuiter adpitranda est.

TESTAMENTVM S. REMIGII EPISCOPI

487

TO ANUS 5*9 Cui pater meus Remigius maledixit, MGH maledixi, et cui benedixit, benedixi. Interfui quoque atque —247

280

285

. Subscripsi. Toce Msi ere *! Cui pater meus Remigius maledixit, maledixi, et cui benedixit, benedixi. Interfui quoque atque subscripsi. T Lupus episcopus. Cui pater meus Remigius maledixit, maledixi, et cui benedixit, benedixi. Interfui quoque atque subscripsi. T Benedictus episcopus.'Cui pater meus Remigius maledixit, maledixi, et cui benedixit, benedixi. Interfui quo-

290

295

300

que atque subscripsi. T Eulogius ?? episcopus. Cui pater meus Remigius maledixit, maledixi, et cui benedixit, benedixi. Interfui quoque atque subscripsi. T Agricola presbiter. Cui pater meus Remigius maledixit, maledixi, et cui benedixit, benedixi. Interfui quoque atque subscripsi. T Teudericus presbiter. Cui pater meus Remigius maledixit, maledixi, et cui benedixit, benedixi. Interfui quoque atque subscripsi. T Celsinus presbiter *?. Cui pater meus Remigius maledixit, maledixi, et cui benedixit, benedixi. Interfui quoque

atque subscripsi. add. T. 248/281 noren deest, sbatio relicto, T

279 ct signaui T 1.

40/41 Nomina falsario defecerunt. — 42 Eulodium wu. c. etiam Hinemarus. testem produxit. 45 Sanctus Remensis, de quo u. Flod., Hist. Rezz. eccl. I, 10.

Vno

robe pede d lA j pagph dittoi*4

ILE

t

tede: Vadis uu RUM

veg

;

SUE

d

RI riosdibos: Hie

era Rae e 35b) dedos m eod.

MTM

M

e

nEI hide Ib viiziibesiB

putate

eis vip

iig

d

E

APPENDIX II I.

Troianus (Santonensis) episcopus Eumerio (Nam- MGH netensi) episcopo consulenti de quodam uero, qui, num bapti- 457 zatus sii, se mescire dicit, respondet, illum. secundum. canones

siatim baptizandwm

esse.

i

(c. 532.)

Codd. Parisimi latini (P 1 —) 1564 (Colb. 1863, Reg. 3887/4—4) saec. IX. scriptus (fol. 21), (P 2 —) 1454 (ex bibl. Guill. Sacher, Maz., Reg. 4241) saec. IX. X. scriptus (fol. 222"), (P. à —) 8842 A (Thuaneus, Colb. 932, Reg. 3887/12) saec. LX. X. scriptus (fol. 193'), a wiro cl. Augusto Moliniev collati. Edd. Sirmond, Conc. Gall. I, 259. — Mansi, Conc. IX, 108 ; Migne LXVII, 995.

DOMNO

A

Io

15

SEMPER SVO EVMIRIO EPISCOPO TROIANVS EPISCOPVS.

1. Deferentibus diaconibus, quos ad humilitatem meam misistis, litteras uestrae sanctitatis accepi, quibus consuletis de quodam puero, qui nescire se dicit, si fuerit baptizatus, nisi hoc tantum recolit, quod de lenteo caput habuit inuolutum : quod frequenter infirmantibus post dolorem fieri solit, ne capud algeat, et recidiuam incurrant. 2, His itaque reddo in Domino debitum salutationis officium et, quod a maioribus nostris statutum est, indubitanter indicare praesumo. Statutum noueris, ut, quicumque se baptizatum fuisse non recolit, nec ab alia persona id factum fuisse probatur, baptismum absque ulla dilatatione percipiat, ne a nobis illius anima, si & baptizatis separata fuerit, requiratur. Ora pro nobis, domne merito in Christo beatissime. 2.

L eo (Senonensis) episcopus C hildebertwm I. regem petentem, ut M eleduni episcopum aut ipse ordinet aut. ordinare alium sinat, docet, se ei obtemperare, vnuito rege suo Theode-

berto I., neque posse neque uelle, canonibus uetantibus.

(c. 540.)

App. II, r, 1 epistola troiani episcopi ad eumetium episcopum de puero loqui nescire si fuetit baptizatus praezz. D2.3 eumetio P2.3 4 misisti P2,3 — accepi : add. in P2.3 consulitis P2.3 6 linteo P2.3 * solet P2.3 $ nec

P1.3 caputP2.3 augeat P2.3 10/iistatim P2.3 — 11 fuisse : non recolit add. P2.3 13 ula: om. P3 dilectione P2.3 — a: om. P2.3 — 16 nobis: me, quae sequuntur omittens. P2.3

baptimi P1.

490

APPENDIX

II

Cod. Parisinus latinus 12097 (Sangerm. 936, Corb. 26) saec. VI. VII. scriptus (fol. 194'), a wiro cl. Augusto Molinier collatus. Edd. Rwinart, Opp. Gregorii Turon. App. col. 1828 ; Simond, Conc. Gall. I, 258. —

LXVIII,

Bouquet, Rec. IV, 60 ; Mansi, Conc. IX, 107 ; Migne

11 (et LXXI,

DOMNO INLVSTRI, CHRISTO FILIO

1158.)

GLORIOSISSIMO DOMNO CHILDEBERCTHO REGI EPISCOPVS.

1. Litteras celsitudenis uestrae honore,

quo

ET IN LEO

dignum

est,

; me indeco suscipisse, ubi sperare dignamini, ut ad ordenandum Mecledoninsim episcopum aut praesentiam nostram adesse debeat aut consinsus. 2, Quam rem ualde admiratus nos gloria uestra cognuscat, quod primum sine iussu gloriosissimi domni principis nostri, filii uestri!, Theudoberthi 1o regis, cuius somus regni ordenatione subiecti, iniungetis, ut ea, quae anteacto tempore facta non sunt, nunc praesentia no-

stra aut consinsum debeant incoari; praecipuae numquam nec suspecari nec credire potuemus, quod hanc aut ordini nostro aut aetate temporibus uestris uellites iniuriam generari, 15 ut diocisim nostram a Deo nobis commissam et usque nunc MGH pontificali ordine Deo propitio custoditam tamquam negli- 458 gentes ac desides ad alterius permittamus potestatem transire aut sollicitudinem inracionabili diliberatione transferri. 3. Vnde salutantes digno ac debito in Deo caretatis affectu 20 rogamus et contestamur, ne ullus pontificum contra statuta patrum audeat facere, unde possit sinodali examinatione con-

uictus de inlicita praesumptione culpari : Illa tamen uestris debent fieri, Deo inspirante, temporibus, unde et pax inter

sacerdotes esse possit, et plebs non permittatur a pastores 25 proprii custodia per nouam et inlicitam ordinationem diuelli. 4. Custodite, quaeso, statuta patrum et canonum seueritate constricti non patiamini, sicut scribites, ad petitionem eius

plebis, superstite

proprium

sacerdote,

alterum

episcopum

ordenari ; quia, si hoc petunt, quod nefas est credi, desertoris

3o potius iudicandi sunt quam fedelis. Et non eorum praeces facile audiri debent a principe, quorum petitionebus potius generentur scandala, quam pax Deo amata seruetur ; quia, sicut beati sunt pedes pacem portantes, ita uae his dictum est, per quos uenit scandalum. 5$. Qui si fortasse ob hoc alterum App. II, 2, 33 Cf. Rom. ro, 15.

34 Cf. Matth. 18, 7.

App. II, 2, 28 [plibes Gaund/ac (errore ?)]

; S erti I.

suptfestitec — 34 qui t u superscr. c.

II, 2, 1 Nen proprie ; nam Tbeodebertus I. filius est Theoderici I., fratris Childe-

EPISTVLAE AEVI MEROWINGICI

2-3

401

35 episcopum sibi fieri rogant, quia nos interclusis itineribus ad eos nec uisitatorem mittere possumus nec uenire, ista culpa nos non respicet; quia, si iter a uestra parte, sicut optime nostis, interclusum tanto tempore non fuissit, quamuis senix aut infirmi, populum nobis ecclisiastica disciplina commissum 4o requirire potueramus aut certe uisitatorem, sicut canones statuunt, distinare. 6. Nam gloria uestra optime debit et credire

et scire, quia, si contra statuta canonum quicumque episcoporum sine consinsum nostrum Mecledone episcopum uoluerit ordenare, usque ad pape notitiam uel sinodale audientiam tam 4; hi, qui ordenauerint, quam qui ordenatus fuerit, a nostra erunt communione disiuncti. Leo Christi seruus subscripsi. MGH 451

3-

Ej$scopwus quidam iuuenem v eg em (aut Chlodoueum II. aut Sigebertum III.), Dauid et Salomonem veges exempla $roponens et atawum. Clhuldebertum I. et. Chlotharium I. auum $ios reges imprimis laudans, recíam. vegendi rationem |docet !

(c. 645.) Cod.

Vaticamus iniev Christinae codices mumevo

407 signatus, saec.

X. XI. [vectàus IX, ad mediwm, iudicio Wilmart, Cod. Reginenses, II,

f. 482] scriptus (fol. 96), a wiro cl. Carolo Wotke collatus. Edd. [sub nomine Eligii Nouiomensis episcopi] Ma?, Noua coll. VI, 2, p. VII (ed. sec. I, 4, p. III) [Migne LXXXVIII, 6538.] — Pitra, Hist. de Saint-Légev b. 457 ; Digot, Hist. d'Austrasie III, 349.

1. Moneo sublimitatem tuam, nobilissime rex, ut, quae tibi

caritatis stilo scribere praesumpsi, excellentia tua benigne dignetur recipere. Oportet siquidem te, piissime rex, frequenter sacras recensere scripturas, ut in eis antiquorum et Deo placentium regum ualeas cognoscere causas : qualiter ipsi per humilitatis custodiam Domino placuerunt ; quorum uestigia si secutus fueris, honorem longeuum regni praesentis et insuper uitam obtinebis aeternam. 2, Rex enim Dauid sapiens humilisque, iugiter opera bona sectando, quae Domino erant 10 placita, proelia, quae fuerant contra illum parata, semper uicit, templum Domini ipse aedificare coepit, filiusque suus Salomon illud postea ad perfectionem perduxit, quia per proA

App. II, 8, 1in christi nomine incipit sermo ad regem Jiferís quae uocantur uncialibus expressum praem. €

App. II, 5, 1 Carolus Zeumer adnotauit (INeues. "Archiv XIII, 664) banc episzulam esse formulam illius ad regem iuuenem Karolinum datae, quam Ernestus Dümmler in Actis nostris (ibidem p. 191) edidit.

492

15

APPENDIX

II

phetam Dominus ei locutus est dicens : Ex femoribus twis exiel, qui hanc domum meam postea aedificabit. Qui Salomon rex tantam sapientiam tantamque prudentiam habuisse legitur, ut in suis dictis nullus sit qui reprehendat usque ad unum iota : rectus fuit in iudicio, sapiens in eloquio, omnesque motus suos totos regales habuit.

9. Isti reges supradicti semper, prophetae Domini quod eis MGH

20

25

denuntiauerunt,

intento

sensu

audierunt.

Quamobrem,

glo-

riosissime domine, modo oportet te, ut et sacerdotes audias et consiliarios seniores diligas simulque et illum, qui post te palatium tuum regit, et ad eorum doctrinam, quam tibi indicant, uigilanter adtendas, quia uulgari sermone ita dicitur : 'Qui cum pluribus consiliatur, solus non peccat'. Dignum est etiam, ut personarum maturam aetatem et consilium habentium non surdus auditor fias, sed claro moderamine ipsos

30

audias ; iuuenum quidem, qui tibi proximi assistunt, cauto ordine eorum, uerba recipe, quia per iuuenum consilia saepe casus euenit, et in senioribus eloquii stabilis dignitas perdurat. 4. Salomon quidem, quando regnum accepit atque in eo unctus fuit, euigilauit mane et ita orauit in templo Domini dicens : Domine Deus, tu me, seruum twum, regnare fecisti, ego autem sum. puer baruwus el ignorans egressum, et iniroitum meum ; et

25

seruus tuus in medio populi est quem elegisti infiniti, qui numerari ei supputari non potest brae multitudine. Dabis ergo seruo tuo cor docibile, ut vudicare possit. bopulum iwwm et discernere inter malum

et bonum.

Insirue e,

Domine,

uiam

rectam, in qua ambulem, ei da mihi sapientiam atque intel40

lectum in omnibus sensibus meis, ut armis fidei circumdatus in

omni intelligentia et monitione circa me tuae protectionis auxiliuwm habeam. 5$. Et cum haec orasset, exaudita est oratio eius,

45

et locutus est angelus Domini ad eum dicens : Quia non petisti aurum nec argentum nec diuitias aut animas inimicorum. tuorum, ideoque quod postulasti dabit tibi Dominus, hoc est sapientam et intellectum. 6. Ergo si tu, domine, bona postulas a Deo, et si fueris mensuratus in uerbis, firmus in dictis, foederatus in animo, in

caritate locuples, in bonitate subtilis, in salutatione recepta$0

culum habens, in dispensatione sensatus, in iudicio rectus, in

uindicta pius, in pauperibus misericors : Dominus

augebit

annos tuos longaeuos, sicut fuit antecessoribus tuis regibus,

qui in hoc saeculo nobiliter regnauerunt. 7, Tu quidem, domine, si in ista iuuenili aetate perfectus fueris, omnes gentes tibi App. II, 5, 13/14 Cf. 3. Reg. 8, 19. 33/38 3. Reg. 3, 7-9. 43/46 Cf. 2. Par. 1, 11 sq. 89/42 2. Par. 1, 1o. 19 quid c

—39 Cf. Osee 14, ro.

29iuuenum :eorr.exiuueneme —— ó4iuuenili : i securdaz ex a corr. c

458

EPISTVLAE

AEVI MEROWINGICI,

3

493

;5 aduersantes de tuo recto et iusto regimine pauebunt, omnes fideles tui tecum gaudebunt, uniuersi te timebunt et audient

et diligent : cuncti gratias agent diuino rectori, domino nostro Iesu Christo, eo quod talem super se meruerunt habere regem. 8. Cum inter ipsos in consilium ueneris, semper sereno uultu 6o eorum uerbis aurem praebe, sollicitus considera, quomodo singuli circa te loquantur pro stabilitate patriae, pro causis emendandis, pro tua salute, pro his quae ordinanda et tractanda sunt in regio palatio. Omnia haec oculi tui instanter inspiciant, et aures tuae prudenter audiant. 9, Ouoties uero 6 ^ ueneris inter illos, sic sis sollicitus, quasi puer, qui sapienter uult discere litteras; tantaque prudentia tua inter ipsos appareat, ut eis loquentibus tu non sis discipulus, sed magister ;ubi autem uideris sapientem hominem, peculiariter eum recipe et fabulas diuersas cum illo habeas, quia, sicut 7o Scriptum est : S arguas sapientem, diligel te ; et si irrideas derisorem, quà non intellegit, àniuria est te audire. Et item dicit : Qui cum, sapientibus graditur, sapiens erii, quando locutus fuerit. 10. Iocularis quis curiales sermones habet ad loquendum ? Ne libenter eum audias. Et quando tu cum sapientibus 1 locutus fueris aut cum tuis ministerialibus bonas fabulas V^ habueris, ioculares taceant; quia plus te oportet recondere sapientiam in cubilo cordis tui, quam fatuos et stultos sermones loquentes audire, quia, ubi sapientia uera habitat, Deus

ibidem mansionem facit. 8o

11. Hlotharius atauus tuus ? tres filios habuit : Hildebertum,

Hlodoueum et Hlodmirum. In Hildeberto quidem tanta sapientia et pacientia fuit, ut non solum seniores, sed etiam et MGH iuniores paterno affectu diligeret ;et quicumque adhuc ex 459 ipsis suum memorant nomen, extensis manibus tam sacerdo8; tes quam et laici eius spiritum commendant, eo quod ipse locis sanctorum seu fidelibus suis semper largus fuerit in dandis muneribus. 12, Hlotharius autem senior, habens quinque filios ?, ex cuius stirpe tu procedis, fortis fuit in eloquio, adquisitor patriae, nutritor fidelium. Hoc autem inter reliqua 9o

satis dulce est commemorari

de eodem

auo tuo

Hlothario,

quia tanta fuit eius benignitas secundum Deum, ut non solum 70/71 Cf. Prou. 9, 7 sq. Tob r4, 25. 64 inspiciunt c

72 Prou. 13, 20.

66 ipso c

70 diligit c

78 Cf. Prou. 8, 12.

78/19 Cf.

** cubile c

2 Dicus es. Chlodoueus I., qui cum duos alios tum, Gregorio "luronensi festante (Hist. Franc. YII, 1 5 $5. rer. Merou. I, 109), Chlodomerem, Childebertum, Chlotbarium filios babuit. à Gmuntbarium, Childericum, Charibertum, Guntbramnum, Sigebertum (ex Ingunda uxore) ; sed, qui proauus Chlodouei II. et Sigeberti III. regum est, Chilbericum Chlotharius I. ex Aregunda genuit (Hist. France. IV, 3 ; SS. rer. Merou. I, 142. 143).

494

95

APPENDIX

II

iustus uideretur esse in operibus, sed quasi sacerdos in hoc saeculo conuersatus est : ille rexit Francos, aedificauit ecclesias. 13. Ergo tu, dulcissime domine, quia parentes tui tam grandem habuerunt intellegentiam atque doctrinam, sic age per singula, quomodo regem decet : non leuitate sis positus, non iracundia animo tuo dominetur, quia sic dicit apostolus :

Iva enim uiri iustitiam Dei non operatur. Non ebriosis coniungaris, quoniam scriptum est de eis : Ebrios? regnum Dei non IOO

possidebunt. Adtende diligenter, ut non inordinate alicui reddas responsum, sed in tua loquela sis eruditus et uerax, quia

ita sapiens Salomon ait : Eruditus n uerbis reperiet bona. 14. Quando tibi aliquis aut pro tua utilitate aut pro sua ne105

IIO

cessitate aliquid suggerit, non in animo tuo contra ipsum maligne aliquid aut superbe teneas, sed sic moderate e$& honeste age, sicut decet regem ; et scriptura docet : Sol non occidat super iracundiam uestram. Sed si aliquid contigerit, unde ira commotus fueris, cito animus suam recipiat pacem, quia Dominus, sicut legitur in scripturis, super pacientem animum uerbum promissionis suae dignatur largiri.

15. Quod uero, gloriosissime domine, rusticitas mea uobis

scribere praesumit, regalis industria hoc mente deuota pertractet et intento animo a Deo petat auxilium, qw dat omnzbus in fide postulantibus affluenter, sicut scriptum est, e£ non 115

I20

inproperat. Et cum his huiusmodi te officiis regiae pietati congruentibus exercere studueris, rex esse perfectus poteris simulque et gloria Domini de caelo super te ueniet, ut sermo Dauidicus iure impleatur in te, quatinus in uirtute Domini leteris, o rex, et super salutare eius exultes uehementer; desiderium animae tuae tribuet tibi Dominus, uoluntates

labiorum tuorum non fraudabit ;aequitate directa sit gloria tua in salutare eius, gloriam et magnum decorem inponat super te ; inluminet te Dominus et impleat omnes rectas petitiones cordis tui et consilium tuum in bonis actibus confirmet, ut

pro te dicant cuncti christiani : Domne, saluum [ac hunc regem, nostrum ei exaudi nos in die, qua inwocauerimus te. 16. Si speraueris in Domino et feceris bonitatem, coram illo pasceris in diuiciis eius. Reuela Domino interiora cordis tui et spera in eum, et ipse faciet et deducet quasi lumen iustitiam tuam 130 et vudicium twwum lucere faciet sicut meridiem. Exgo tu subditus

125

sis semper Domino et obsecra eum, ut dono gratiae suae uitam

tuam gubernet et disponat ; quia, si hoc non feceris, nihil erit utile, quod sic testatur scriptura : Qui inique agent, exterminabuntur ; qui uero expeclant Dominwm, ibsi in. hereditatem 98 Iac. 1, 20. 99/100 1r. Cor. 6, 1o. 102 Prou, 16, 20. 106/107 Ephes. 4, 26. 109/110 Cf. Hebr. 6, 12. 113/115 Iac. 1, 5. 118 sq. Cf. Ps. 20, 2.3.6. 123 sq. Cf. Ps. 19, 7.5. 125/126 Ps. 19, 10. 127/128 Cf. Ps. 56, 5.

128/130 Ps. 36, 5 sq.

133/138 Cf, Prou. 2, 21 sq. et Ps. 36, 34.

EPISTVLAE

AEVI MEROWINGICI,

3

495

155 fossidebunt regnum. 1*. Ergo tu expecta Dominum, ut ipse custodiat uiam tuam, ut et tu cum pace inhabites terram;

custodi autem ueritatem et uide aequitatem, quia sa/ws est iustorum a Domino, et ipse protector est. eorum $n. tempore tribulationis ; adiuuabit

eos Dominus et liberabit eos et saluos

14 o faciet eos el eruet eos a beccatis eorum ; ostendet et Dominus misericordiam suam timentibus se, sicut tibi faciet, si fueris

pius et misericors et timens Deum, consolator pauperum, quia sic in psalmo dicitur : Beatus qui intellegit super egenum el pauperem ; 4n. die mala liberabit eum. Dominus ; Dominus MGH 145 conseruet eum et wiuificel eum et beatum faciet eum. 18, Et illi uiri beati sunt, qui in hoc principio regni tui, quod modernis temporibus, Domino donante, regis bona gerunt, recta prosecuntur atque iustitiam faciunt ; quia, si in istis meditantur et

tibi uiuendi solatium praestant, et insuper mercedem futuram 15o in cunctis sibi adquirunt, quod longe lateque tam in tuo regno quam et in longinquis patriis magnam esse nobilitatem personarum in palatio gaudebunt, ubi ueritas non abnegatur, sed iustitia pronunciatur, ut, abstersa mundana cupiditate, aequitatis radiante lumine, sic iustitia procedat, ut cum laude La]

^A

clarificetur Deus iustoque iudicio in cauto sancto palatio iudicato laetificentur et exultent pauperes, uiduae defensionem habeant, orfani tutelam suscipiant. 19. Semper, o rex Francorum illuster, dulcissime fili, time

Deum, ama illum ; semper tibi praesentem et, quamuis inui16o sibilem humanis oculis credas, tamen deuotus adora eum et,

quantum ipse tibi de die in diem plus honoris dederit, tanto amplius illum dilige et roga eum cotidie satis humiliter, ut det tibi sapientiam gubernandi regnum, quod ab ipso accepisti, et, quamdiu illi placuerit quod regnes, semper ei placere desi16 vA deres, quia omne domwm bomwm, desurswm. est, descendens a $aire luminum : quoniam non potest homo accipere quicquam, nisi ei datum fuerit de caelo. 20, Ideo enim hominibus dantur dona a Deo ac potestates, ut auctori gratiae referantur. Mi-

nistrum te Dei esse scias ad hoc constitutum ab ipso, ut, qui17 o cumque bona faciunt, te habeant misericordem adiutorem, uindicem fortem te cognoscant hi, qui faciunt mala, ut, antequam faciant, te timeant. Pleno cordis timore cogita sollicite,

qualiter in omni uita tua a Deo guberneris, ut diu et feliciter tu alios regas. 21. Ante omnia et post omnia caue prauorum 17 VA consilia et personarum acceptiones. Sine bonorum consilio 135/136 Cf. Ps. 36, 34. 143/145 Ps. 40, 2 sq.

137/140 C£. Ps. 356, 57 et 39 sq. 140/141 Cf, Ps. 84, 8. 165/166 Iac. rz, 17. 166/167 Ioh. 5, 27. 175 Cf.

Rom. 2, 11.

138 tu : superser. c zarg. add. c

151 longinquis : gin superscr. c

158 illustet : ill e

162 cottidie c

154 aequitatis ; tis Zn

460

496

180

APPENDIX

II

nihil facias, sed unicuique suus honor seruetur. Vnumquemque sua fides commendet. 22. Vide ne ames eum, quem Deus odit, id est qui eius contemnit praecepta ; neque eum odias, quem Deus diligit, hoc est qui eius mandata custodit. 23. Noli diligere adolatorem, sed ama eum, qui tibi dicet ueritatem; honora

sacerdotes;

magnifica

Deum

timentes;

ueritatem

ama et sequere ; clamores populi moderate compesce ; iudices prauos corripe uiriliter. Sic te, Deo adiuuante, tempera in

omnibus, ut qui mali sunt in omni gradu regalem timeant 185

190

19 A

auctoritatem, legem et rationem ; boni uero ament fidem et

misericordiam ; singuli iudicent iustum iudicium. 24, Tu uero conserua unius thori castitatem. Sapienter dicta, prudenter interroga, nec te pudeat interrogare quod nescis, nec praescire coneris quod ignoras, ne forte per uanam gloriam,offendas gloriam Dei; multum enim talis homo displicet Deo. Purum sensum habe per singula ; stabilis sit sermo tuus; considera eum, antequam definias, et, postquam finieris, non mutes eum ; si tamen, non malus sit aut noxius : non decet regem mutabilem esse; scias uere, quod, nullus potest esse fidelis regi, cuius sermo non stat. 25. Caue calcare oua aspidum nuda planta ; recordare praeterita et cogita futura. In-

200

tellege quod scriptum est : Déuiciae s? affluant, nolite cor apponere. Cogita diem nouissimum, ut non pecces per securitatem. Sapientior est qui in antea praeparat, quam qui retro relinquet. Nutri nunc reliquias Francorum, hoc est filios eorum, paterno potius affectu quam crudeli imperio. 26. Haec autem paucissima uerba supra uires meas scripsi, coactus amore et tuo et Francorum omnium.

205

Scias, quia, si

ista superius scripta sub tuo regimine gesta fuerint, ille uitae tuae et regni tui dignabitur augere spatia, qui ter quinos annos Ezechiae regi superaddens concessit ad uitam. Salutem humiliter a Domino perpetuam tibi et omnibus tuis dandam imploro, o dulcissime rex.

4.

MGH

Chrodebertus (Turonensis episcopus) litteris interrogatus, quid canonibus sancitum sit de consecrata muliere

adulterio bolluta,

Bobae

abbatissae cuidam mittit. Aurelia-

nensis synodi canonem additque consilia.

(c. 653—674.)

Codd. Lugdwno-Batauus (L 1 —) Voss. latinus qu. 119 saec. X. Scriptus (fol. 10), a uiris cl. de Vries et Boldermann collatus, et a Carolo 197/198 Ps. 61, rr.

206 Cf. 4. Reg. 20, 6.

176 unicuique : que superscr. c neos c.

184 teneant c

188 a//. nec : nec

202

461

EPISTVLAE

AEVI MEROWINGICI,

4

497

fouet adhibiti (L 2 —) Lugdwuno-Batauus 114 et (P —) Parisinus Edd. (sine nomine eius, quae accepit) Paschasii Quesnellà uariae lectiones, motae et obserwationes in epistolas sancti Leomis Magmá : Leonis opp. (ed. Ballerinii) II, 1500 ; Zeumer, Formulae p. 494. — Migne LIV, 1424.

OPPINIONE RELIGIONIS DVLCITER NOMINANDE ET CARITATIS VINCVLO AMBIENDE BOBE MATRIFAMILIAS CHRODOBERTVS PECCATOR SALVTEM IN DOMINO PERHENNEM.

IO

1. Litteris tuis paruitatem meam postulasti, ut sententiam canonum perquirerem de iuditio mulieris, que, postquam consecrata et professa castitate Deo fuerit conseruare, adulterium perpetrauerat. Quamquam in sancta sinodo Nicena, Calcidonense et Ephisina uel Constantinopolitana super ac re capitulum non inuenimus, que quattuor sinodos totum terrarum uenerabiliter recepit et concredit, attamen in Aurelianinse sinodo de ac re inuenimus prefinitum iuditium !, quod tibi destinauimus, et ex ipsa auctoritate iudicium conseruan-

dum praedicte mulieri direximus. 2, Sub qua sententia consilium dedimus ex diuinarum scripturarum fonte flumina sententiarum uiua uel stipites inmobilium columnarum, quorum unda bibens et amplexu se tenens non timeat iterum labi ad ruinam neque disperare pro preterito lapsu possit de ueniam, si predicta teneat consilia. 9. Memoretur euangelice

App.1l, 4,1 nominando L2 — 2abluendo L2 . bobe:ill P —3chrodobtus L1 ; chrodebertus P ; bobe—chrodobertus oz. L2 ; adZ. ille L2, ill. P 4 pethennem : n a/feraz superser. secunda zuanus priori fere aequalis in LA 6 perquirerae L2 post L2 ; posquam P * consegtatam et professam L2 castitatem L2 fuerat L2 8 quam L1; quamque L2 sancta : corr. //AhnHs sec. ex sancto i5 L1 sidono L2 9 calcidonense : ci 7 Joco raso ser. zzanus sec. in L1

calcedonense P efesena L2 10 sidonos L2 tantum L2.P 11 recipit Ip conctedit : c a/Zerazz in loco raso ser. manus sec. in L1 attamen : corr. ?/4Hus sec. ex ac tamen zz L1

11/12 aurelianense zzanus sec. in 1 e? L2 ; autilianense P

14 predicti L2 mulieri : i f/nenzezs in 15 flumina : sequizur locus rasus in L1 narum : zer m e£ n superser. p zzanus sec. et i post locum rasum adser. manus sec. in L1 sperare zzamus sec. in L1 ; iterarae L2 L2:P

loco raso ser. zanus sec. in L1 ; mulieris P i6 stipes P — inmobilum P ^ columin L1 17 unde P labi : a ex i corr. 18ad :in L2.P ruina L2 deperito P 19 uenia L2.P si : sed

memoret 1.2

App. TI, 4, 1 Videtur esse can. XVI conc. "Aurel. V. (Quesnel) ; ad can. XIX cone.

"Aurel. III. baec spectare uidentur (Zeumer) ; an ad can. XVII conc. Aurel. II? 33

L. S. (xvi)

498

APPENDIX II

20 mulieris illius peccatrices Mariae Magdalenae, que septem uitiis repleta fuerit, de qua dominus septem demonia eiecit, que domini pedes lacrimis lauit, crinibus tersit, labris fortiter

inpressis exardenti amore osculata est et unguento praetioso unxit ; de qua dominus dixit : Remittuntur ei beccata multa,

25 quoniam dilexit multum. 4, Et ipsa est, que semper dominum prosecuta est usque ad crucifixionem et sepulturam, et ipsa prima post resurrectionem ante quam ullus apostolorum et ante quam mater domini, gloriosissima Maria semper uirgo, et angelos et dominum meruit uidere. Ipsa est soror Marte et 3o Lazari, quem dominus quatriduanum mortuum suscitauit. 5. Et redemtor noster pro peccatoribus et adulteris in hunc MGH mundum se uenisse dixit, non pro iustis. Et ipsa ueritas dicit,

quod non sit opus sanis medicus, sed aegrotis. Paulus apostolus, persecutor

christianorum

et homicida,

sancti Stephani

5; interfector, noster et omnium gentium factus est preceptor.

6. Quid dicam de Matheo telonario et postea euangelista ? quid de Zacheo, qui de arbore sicomorum, iam inluminatus corde et parua statura corporis sui, dominum uidere cupiebat ? quid de publicano illo in euangelio scripto, qui pectus 4o Suum percutiebat, dicens : Non sum dignus leuare oculos meos ad celos ; esto mili, Domine, $ropitius peccatori ; et descendit iustificatus magis quam Fariseus ille, qui iactabat merita sua et stando orabat ? *. Quid adhuc ad augendam consolationem dominus et redemtor noster in euangelio dicit, similitudinem

App. II, 4, 20/21 Cf. Luc. 8, 2. 22 sq. Cf. Luc. 7, 38 ;Ioh: 1r, 2:12, 5. 25/26 Luc. 7, 47. 26 sq. Cf. Ioh. 19, 25 ; 20, 1.12.14 ;Matc. 16, 9. 29/30 C£. Ioh. 11, 1 sqq. 81 sq. Cf. Matth. 9, 13; cf. Marc. 2, 17 ; 1. Tim. rz, 15 83 Cf. Matth. 9, 12. 84/38 Cf. Act. 22, 20. 86 Cf. Matth. 9, 9 ; Marc. 2, 14 ; Luc. 5, 27. 37/38 C£. Luc. 19, 2 sqq. 89/41 Luc. 18, 10 sqq. 44/49 Cf. Luc. 15, 4 sqq. ; Matth. 18, 12 sqq.

20 peccatticis zzanus sec. in L1

magdalenae : g e£ nae superser. manus sec. in IL.1 que : corr. zzanus sec. ex qui i& L1 ; quem L2 21 fuerat zzanus sec. in I1 e? L2.P eiecit : i priorez ex g corr. manus sec. in L1 22 crinibus : zer i e£ n erasum nn in L1 tergit 2 23 exardescenti P unguenti I7 24 de — dixit ozzissuz add. in marg. manus sec. in 1 25 quem L2 26 prosecuta : corr. ex ptesecuta zzanus sec. it L1 ; postsecuta L2.P

crucifixorem L2

23

post : ost ser. super pre zzanus sec. in L1 quam : que L2 nullus L2.P apostolus L2 29 angelus L2 et : add. ad deletum L2 30 quam P suscitauit : uit ex bit corr. zzamus sec. in L.1 91 redemtor : izfer m ez t Superser. p zeanus sec. in L1 hunc : n superser. zanus sec. in L1 32 dixit : inzer lef x locus rasus in L1 83 quod : que L1 ; que L2 sanis : is ex us corr. L.1 aegtotis : corr. ex haegrotus L1 ; sed aegrotis oz. .2 90 nostet : ozz. 1 gentium : n superser. zzanus sec, in I1 38et:pro L2.P 39 euangelio : ecclesiae L1 scripto : fere euanuit in P qui : sequitur littera [ut uidetur p] erasa in L1 40 leuare : corr. ex lauate zzanus sec, in L1 41 caelus L2 42 iustificatus : corr. ex iustificatos zzatus sec. in L1 illi L2 43 ad : oz. L2.P

462

EPISTVLAE AEVI MEROWINGICI, 4 45

gloriosam nouem

50

piissimi

pastoris

oues in montibus

perfecisse,

derelictis,

499

qui, nonaginta

errantem

unam

et

pastor

clementissimus cum multo labore lustrando squalida loca perquisiuit et inuenit et in humeris apposuit et ad gregem saluam reduxit, ut numerum perfectum centenarium impleret, ut perfecti gregis dominus esset et nos, miseros peccatores, errantes per fragilitatem corporis, iustis et innocentibus

adgregaret, et dixit, plus se gaudere super uno peccatore penitentiam agente quam super XCVIIII iustis non indigentibus penitentiam. 8. Si futüri temporis cautela, largiente 5 a]

Christi gratia, inhibeatur et culpa non iteretur, quatinus multis fletibus diebus et noctibus, publicae et occulte, ieiuniis et orationibus, gemitibus, suspiriis, laboribus, obedientia et taciturnitate, humilitate et caritate preterita deleatur, non

sunt querenda aut numeranda annorum tempora ad agendam penitentiam, sed fortitudo cuiuslibet temporis uel momenti conpungtionis, timoris sui et amoris Dei ex toto cordis desiderio. 9, Ad hec uerba confirmanda testis est excellentissimus propheta, qui spiritu Dei plenus dicit :Peccator in quaquunque die wel quacumque ora. conuersus fuerit. et ingemuerit, omnia 65 feccata sua obliwione traduntur. Et latro ille, qui iuxta domi6o

num

crucifixus fuerat,

subito

confessione

confessus

et fide

plenus credidit hominem, quem uidebat crucifixum, Dei om-

52/54 Cf. Luc. 15, 7.

63/64 Ezech. 35, 12 sq.

65 Cf. Luc. 23, 39 sqq.

45 corr. ex piissime zzanus sec. in L1 petfecisse : isse enuanuit in P et : om. L2 46 derelictas corr. ex derelictus zanus sec. in L1 errantem : pos? e Jocus rasus in L.1 unam : uidit, t superseribens, in loco raso bos. zatius sec. in L1 48 in humeris ex innumetos corr. zanus sec. in L1 ; suis add. L2.P inposuit L2.P 49 ut : corr. ex ui uel ue zzanus sec. 1t L1 ; add. et L2.P

numeftus L2 ; innumetus P

centenatum, z/ uidetur, I2 50 ut :et P gtegis : eg 75 Joco raso, is superser. manus sec. in I1 esset : Zn loco raso ser. manus sec. in L1 B1 errantem P

52 plus : praeterea L7 53 agentem 2.P supra P iustis : corr. ex iustos manus sec. in L1 ; iustos L2.P 53/54 ib in Joco raso ser. zmanus sec. in L1 ; indi- ' gentes L2 ; digentes P 54 penitentiam : //zeo/azz m stgnificantezz in loco raso L1

si : sed P

B5 adhibeatur L2.P

eti ut: 2 s in P

culpa : 77 fine m

erasa in L1 itetetur :pos? 1 es n erasa in L1 ; itezet L2 quaanus L1 ; que JE22p 56 ieiuniis : corr. ex geiuniis zzanus sec. in L1 ; geiuniis L2 et : 0m. Joop 51 suspitiis : Zer/íazz i superser. zzanus sec. in 1 laboribus : b secundazz in loco raso L1 B8 caritatem P debeatur, addens et L2 ; deleantur P 59 annorum : posz o locus rasus in 1.1 — 61 conpugtionis : n secumdazz superser. manus se. in L1 — sui: de peccato ad4. L2. P ^ desiderio : o ex a eorr. zzanus sec., post

de prius Jocus rasus in 1.1. 64 ucl :aut L2 ;oz. P ; add. in L2.P — quacumquet P ota : iniZio h erasa in L1 65 obltuioni corr. manus sec. in L1. — latro : tro iz loco raso ser. manus sec. in L1 illa P 66 subita L2.P 67/68 hominem — uerum oz. P

500

APPENDIX

II

nipotentis filium, Deum uiuum et uerum, non annos aut menses aut dies egit penitenciain, quem uelox mors arripuit, 7o et iuxta uerbum Dei in paradiso ante Petrum apostolum introiuit. 10. Et populus Ninniue ciuitatis, triduano ieiunio, MGH 465 fletu, cinere, cilitio, planctu et gemitu concinente de uoragine submersionis sue ire Domini meruit euadere. 11. Et Dauit rex et propheta spiritu Dei plenus pro homicidii et adulterii 75 facinore, Natham propheta arguente, de solio regni non erubuit contra omni multitudine faciem suam dare in puluerem et pariter erupit in uocem amarissime penitentie dicens :Peccaui, Domine, peccau) ; et Dominus per prophetam dixit ei Remissum est, remissum est peccatum twum. Ecce quantum 8o ualet humilitas, quantum obtinet caritas, quia, etsi sunt dura

peccata nostra, ligna,

apostolo

si abundauerimus

dicente, uelud igni amoris

stipula, fenum et

Dei,

possumus Yitius

exurere onera peccati. 12, Et in eorum locis super fundamentum

fidei, que est Christi, edificemus

aurum,

argentum

et

8s; lapides preciosos, ut possimus in ornamentum regis aeterni, redemtoris nostri, inter uiuos lapides conputari, ut dicat apostolos nobis : Fwistis aliquando tenebre, nunc autem. lux in Domino

; et iterum : Vbi abundawit beccatum,

suwberhabunda-

bit et gratia ; sic et ut eundem apostolum Paulum in omnibus

70/71 Cf. Ion. c. 5. Cfr. Cot.3; 11sq.

68 anno L2 rasus in L1

que L2

93/49 2. Reg. 12, 15. 86 C£. 1. Petr. 2, 5.

83/84 Cf. 1. Cor. 5, 12. 84/85 89 Rom. 5, 20.

87/88 Eph. 5, 8.

aut : /oco raso superser. manus sec. in 1.1 69 aut : sequizur locus penitencia L2 egit : sequitur in erasum in Ll; add. in L.2.P

x mors £z Joco raso L1

70 domini L.2.P

patadisum corr.

manus sec. in L1 41 introiit P pulu n iz /oco raso, s superscr. manus sec. in L1 ; papulus L2 niniuete L2 ; niniue P ciuitatis : zorr. ex ciuitasis zzazus prior in L1 ieiunio : corr. ex ieiunium anus sec. in L1 92 planctu : n superscr. manus sec. in L1 ; plancto L2 gemitu : Z2 fine m erasa in L1 concinente :

post i Jocus rasus in 1

; concinnente L2 ; concinnante P

$33 sue : add. et L.2.P

itamP . deiL2.P ^dauidL2.P $4 phetain/oco raso L1 homicidii : corr. ex homicidio zzazus prior in L1 ; homicidiis [L.2 ^v6 natan L2.P — 26 coram L2.P multitudine : //zeo/a m significans erasa in L.1 puluere P 4" patritet : pos pa Jocus octo fere litterarum erasarum in L1. — exapit : post p Jocus rasusin Li1.— ama-

tissime : t n Joco raso, i superser. zranus sec. in I1 ; amatissime L2 ; amantissime P

penitentiam P 49 est : superser. zanus sec. in I1 ; remissum est oz. L2.P 81 feni L1 et : oz. L2 82 si: om. P 838 exurere : exuti [seguifur, ut uidetur, te erasum] 1 ; exurire L2 eorum : 7A Joco raso zanus sec. in 1. — locis : Oo ex u corr. L1 84 qui P xps L2 ; spsP 85 preci euanuiz in P ut : et P possumus L1 ; possemus P ornamento P 86 redemtotis : infer m et t superser. p zzanus sec. in L1 lapidem L2 dicat : super a ser. i manus prior inL1 87 apostolos : os finienzi superscr. u zzanus sec. in L.1 futL2 S8et:

superscr. manus sec. in L1 abundauit : corr. ex abundabit anus sec. in 11. —88/89 corr. in superhabundauit zanus sec. in L1 89 et : tamen L2.P uteret T2

EPISTVLAE 9o audiamus

AEVI MEROWINGICI,

4

50I

et sua consilia, quia spiritum Dei habet, integre

custodiamus. Dicit ipse in epistola ad Romanos : Sécut enim exibuistis membra uestra seruire immunditiae el iniquitati ad iniquitatem, ia nunc exhibete membra uestra seruire ustitie n sancificatione. 19. Verbi gratia, qui uigilias multas dedit 95 occultas et noxias in luxuriam, multiplicet, corpus suum eo-

dem modo excitari, de somno leuare, ad angulos ecclesiae uel monasterii occulte in orationibus fatigare adque affligere, ut dolores, quos memorat, qguantos et quales sustinuit pro amore carnali, secundum Pauli apostoli mandatum eosdem 1oo Sustineat pro amore spiritali, ut non minus sit corpus uigiliis sanctis languidum, quam fuit in flagitiis, diuersis adinuentionibus detortis membrorum nexibus, inoneste depressum et ob hoc male defessum. 14. Haec est integra restitutio sanitatis et operatio summe uirtutis, ut amore summo Dei et noui 10; amor uetus pellatur peccati, et moriatur amore uetere pecca-

tor, et renouetur homo noster interior et distruatur corpus peccati, ut ultra non seruiamus peccato. Qui enim mortuus est huic mundo

et crucifixus cum

Christo, iustificatus est a

peccato. 15. Si ergo moribus renouati et a pecato iustificati, 110 salui facti erimus ab ira per ipsum, ut iam non regnet peccatum in nostro mortali corpore, sed regnum adueniat saluatoris per gratiam suam, quam idem Paulus apostolus inuocauit MGH cum gemitu dicens : Infelix ego homo ! Quis me liberabit de 464 corpore mortis huius ? Gratia Dei per Iesum Christum, dominum 115 20sírum, cui est onor et gloria et imperium, magestas et potestas in unitate spiritus sancti per infinita secula seculorum.

91/94 Rom. 6, 19.

113/115 Rom. 7, 24 sq.

90 audiamus : super m ser. o, non il|ud signum quod significat us manns sec. in I1 GUB in loco raso L1 integre : ...egre P 91 ramanos L1 sic L2 93 exibere L2 92/93 et iniquitati—iustitie :ozz. L1 94 sanctificationem L2.P — 95 obnoxias L2 luxotia L2.P 96 modo .: o fimienzem in loco raso manus sec. in I.1 excitati : 7 Joco raso zuanus sec. in L1 somno : Zger so e£ n Joeus rasus in L1 ad : et in L2.P 97 monasterio L2.P adque : d zz t corr. zanus sec. im [7179727 1,2

98 quantos : o ex e corr. L1 ; quanto L2

et : t »4perser. zanus

prior in L1 sustinuit : eorr. ex sustinet zzamus sec. in L1 99 pauli : sequizur locus rasus in I1 100 spirituali L2 101 sanctis : ozz. P quam : que L2 102 noxibus 1.2 ; nixibus P inoneste : Zg/er n e£ Oo superscr. h zzanus sec. in L1 103 defessum : eezera ozz. L2 sanctitatis P 104 salutis P summo :oexi corr. 22aRus sec. in 1 nouus corr. ex nonuus L1 105 pellator P 105/106. uetus — homo : ozz. L.1 106 interior : ozz. P — distruatur : i i e corr. zanus sec. in L1 108/109 appecato L1 109 a: sequiiur p erasa in L1 110 tegnet : In£er n ez e es at erasum in I1 111 mortale P 112 quam : que L1 inuocauit : uit ex bit eorr. zzanus sec. in L1 ; inuocabit P 113 genitu L1 liberauit L1

502

APPENDIX

II

Peccator indignus, Chrodobertus episcopus subscripsi.

seruus

seruorum

Dei

Gratias multas ago de linea inconsutili, bene texta, longa et

larga et mihi multum

120

tamquam

amabiliter acceptam et corpori meo

sciendo congrue preparata. 5x

Veneramdus (fundator monasterio. in loco dicto Altariba) * episcopo Albigensi Constamtio (qui a. 626 uel 627 inerat concilio Clibpiacensi, edid. Maassen, p. 201, 35 [cfr et supra, inter epist. Desiderii episcopi Cadurcensis, II, 15]) muttit regulam S. Benedicti eamque ab omnibus seruare

iubei in supradicto

monasterio ; item. seruare

iulet in

xenodochiolo Letario institutionem suam, quam ad calcem uoluminis addidit ; quae omnia iam conuenerat. cum. Fibicio episcopo, Constantii batruo ac (ut widetur) praedecessore n sede Albigensi. Cod. Sangallensis 917, saec. XV, fol. 8. Edidit L. Twawbe, Textgeschichte der Regula S. Benedict, hevausgegeben

von H. Plenkevs,

Monaci,

2. Auf.

1910, b. 88. Quam editionem

hic sequimur.

DOMINO REVERENDISSIMO ET PONTIFICALI HONORE LAVDABILITER DECORATO CONSTANTIO PAPAE VENERANDVS. 1. Regulam sancti Benedicti abbatis Romensis, quam praeII

IO

sens continet liber, eatenus uestrae beatitudini in arce sanctae

ecclesiae Albiensis recondendam pariterque habendam direximus, ut si quoquam tempore [non] aliter, quam in eadem scriptum dictumque inueneritis, monachi uel etiam quilibet abbas eorum, quos Altaripa in monasteriolo nostro adiuuante Domino adunauimus, agere uel quidquam de hiis obuiare temptauerint,

uestris

sanctis

uestrorumque

successorum

coherceantur monitis. 2. Siquidem ante hos paucos annos hoc mecum sanctae memoriae patruo uestro domino sancto Fibicio episcopo, ita ut facere debuissem, conuenerat ; quod tandem

117/121 peccator — preparata :ozz. L.1

121 congrae P. App. II, 5, 1 domino : ptefacio opusculi Praezz. s 2 constancio e£ saepius ci pro ti in s 8 pape e£ sezzper e pro ae in s 6 habendam : h eorr. u£ uidetur ex l * non : nO 5 8 diuinumque 5 9 quod alta ripa s 12 hoss 5

App. Il, 5, 1 Quaeritur num idem sit ac. Venerandus dux sub Dagoberto rege, de quo in Fredegarii Chronicis, lib. IV', cap. ?3, edid. Br. Kruscb, Mon. Germ. bist. Script. re-

rum Merouing. II, p. 158, 4 sqq.

EPISTVLAE

AEVI MEROWINGICI

5-6

503

15; Christo praesulante uestris supplendum uidetur temporibus. 3. Eidemque regulae institutionem illam, quam in xenodochiolo uestro Letario tenere uolo, in fine praesentis uoluminis aptandam curaui, ut quaequae in sumptus uel in usus cottidianos pauperum ibidem consistentium pro remedio 20 animae concessimus, absque ullius refragatione ab omnibus actoribus

25

3o

35

4o

eorum

intemerata

in perpetuum

conseruentur.

Quod si aliter quicumque horum agere nisus fuerit, pontificalibus, sicut iam de reliquis supra diximus, prohibeatur salubriter (monitis? perseueranterque usque ad finem teneatur. 4, Illud namque specialiter uestram deprecor sanctitatem, ut si quis monachorum seu abbas praesentis regulae contemptor extiterit aut eam implere neglexerit, si abbas fuerit, statim de ipso monasterio summo dedecore repellatur neque ibidem ulterius senior ordinetur et, dum din) ipsa congregatione dignus quis fuerit, qui praeesse debeat aliis, ibidem subrogetur. 5. Sed quicumque ibidem per praemium abbas esse uoluerit, supplico ut a uobis neque a successoribus uestris penitus non ordinetur, sed, ut supra dixi, talem semper seniorem, qui Deo plus quam sibi placere uideatur, et excepto pontifice ne clericum ibi aliquem ordinandum recipiant, sed ipse abbas, quod eidem regulariter a pontifice fuerit ordinatum, implere designatur. 6. Hoc super omnia precor et per Deum hoc testari praesumo, ut manu uestra regulam, quam in monasterio dedi, secundum quod ista mea manu scripta tenaciter in monasterio habeatur, subscribere digneris atque omni stabilitate firmare.

6. Leodegariwuws (Augustodunensis episcopus e ciuitate MGH sua deirusus et in Fiscammo monasterio detentus, ipse cum 464 cruciatus tum oculis briuatus) St grad em matrem suam in monasterio sanctae Mariae Suessionensi commorantem de evus filio (Gairino ber cruciatum interfecto) consolatur 1. —(c. 675.) Codd. (R —) Vaticanus inter Christinae codices numero 272 signatus (Pauli Petauwii), saec. X. [saec. IX ad med., iuxta Wlmart| scriptus ol. 123), a wiro cl. Carolo Wotke collatus, (P —) Parisinus latinus 2077 (Colb.) saec. XI. scriptus (fol. 159), a uiro cl. Augusto Molinier collatus. 15/16 supplendum ualere temporibus. Cü denique s 16/17 exodo/ciolo s 19 cot/didianos s 21conseruent s 24 monitis : 07z. 5 25 illuc * 29/30 dum ipsa congtegacio. ne dignus * 32/33 neque ... non :5cins — S30 neclericum : nec atchetrum 5 987 designat s — 38 manus uestre ; — 40 tenetur ;.

App. II, 6, 1 Cf. ad bane epistulam Vitae Leodegarii ec. XIII-XV. (Mabillon, Acta $5. saec. II, 690-693 [infrap. 587-592].

504

APPENDIX II

Edd. Labbe, Nou. bibl. mamuscr. libr. I, 777 ; Mabillon, Acta ss. saec. II, 707 ; Acta ss. Octob. I, 408. — Pitra, Hist. de Saint-Léger p.

449 ; Migne XCVI,

378.

DOMINE ET SANCTISSIME GENETRICI SIGRADE, OVI ANTEA PER COGNATIONEM CARNIS, MODO PER CONIVNCTIONEM SPIRITVS FACTA ES VERA MATER, VT IMPLETVM EST ILLVD, QVOD SANCTA VERITAS ; DICIT: QVICVMQVE ENIM FECERIT VOLVNTATEM PALRIS MEI, OVI SIN SGCARLIS ESTER MES FRATER ET SOROR ET MATER EST, LEODEGARIVS, SERVVS SERVORVM IESV CHRISTI SALVATORIS NOSIKRIL GRAIIA VODIS EL OPAA ASDRO PADRE 10 NOSTRO ET DOMINO IESV CHRISTO. 1. Gratias ago Deo meo, qui non abstulit misericordiam suam a me, sed dedit auditui meo

gaudium

et laetitiam $ro fide

uestra et pacientiam in omnibus persecutionibus et tribulationibus tuis, quibus sustinuisti in. exemplo vusti iudicii Dei, ut 15 digna. habearis in vegno Dei, in quo elegit te dominus noster Iesus Christus ante constitutionem mundi et ded?t tibi non solum, wi in eum credaris, sed etiam ut jro illo paciaris. 2. Si qua ergo consolatio in. Christo, si quod. solacium caritatis, s; qua sociélas spiritus, si qua wiscera miserationis in ipso, 2o implesti gaudium sanctorum, omnis tristitia uersatur in laetitia, quia nullo

modo

oportebat

tristari, sicut

ait beatus

Petrus : Modicum nunc si oportet contristare in uariis temptationibus, ut probatio uestre fidei multo breciosior sit auro, quod er 1gnem brobatum. 3. Ita et beatus Paulus testatur dicens : 25 Id enim, quod in praesente est momentaneum et leue tribulationis MGH nostre supra modum in sublimitate aeterne glorie bondus opera- 465 tur in nobis, non contemplantibus nobis que uidentur, sed que non uidentur ; qug enim uidentur temporalia. sunt ; qug autem

App. II, 6, 5/7 xalctc: 12 Cf. Philipp. rz, 29. 16, 20. 22/24.

Matth. 12, 50. Ti xor aatete: di. sq. Cf. x. Par. 17, Ps. 50, ro. 15 2. Thess. 1, 4 sq. 16 Cf. Eph. 1, 4. 1*7 18/19 Philipp. 2, r. 20 Cf. Philipp. 2, 2. 20 sq. Cf. Ioh. 1. Petr. 1, 6 sq. 25/29 2. Cot. 4, 17 sq.

App. II, 6, 1 alchuinus ad sigradem genetricem rubris Ji£teris quae uocantur un-

cialibus scriptum praem. R. ; incipit epistola consolatoria quam sanctus leodegatius episcopus et martyr post obitum germani sui gairini post amissos oculos et labia incisa uel lingua fiscanno monasterio direxit ad uenerabilem genetricem suam suessionis in coenobio puellarum praez.. P 2 queque P 4ut:et R rj leutgatrius P 13 patientia P 14 eius P iudicis R 17 credas P 18 etgo : est P

20 uetsa est P

20/21 laetitiam P

tristari P 23 probatum R. . uestrum praesenti P 25 quod : ig£erp. patit R.

R

21 tristitia R.

multum

R

22 con-

preciosius

R.

EPISTVLAE 30

55

AEVI

MEROWTINGICI,

6

505

non widentur aeterna sunt. 4, Et alibi : Rememoramini autem pristinos dies, in quibus inluminati magnwm certamen sustinuisis passionum, in. altero quidem obprobriis et tribulationibus spectaculum. facti, in. altero autem. socii taliter conuersantium effecti ; nam et winclis conpassi estis et rapinam bonorum uestroTWm cum gaudio suscepistis, cognoscentes uos habere meliorem et manentem substantiam. 9, Et ut confirmatio et retributio maneat in aeterno, addidit dicens : Nolite itaque amittere confidentiam uestram, quae magnam, habel vemunerationem. PatienLia enim uobis necessaria est, ut, facientes uoluntatem eius, ve-

40

portetis bromissionem ; adhuc enim modicum aliquantulumque : qui uenturus est ueniet et non tardabit ; yustus autem meus ex fide uiwit. Quodsi subtraxerit se, non placebit animae meae ;

45

nos autem mon sumus subtractiones in berdicionem, sed. filii in adquasitionem animae. 6. O domina, quantum gaudium oportet te habere in Domino, nec lingua affari, nec pagina ualet continere. Dereliquisti, quod derelinquendum erat; adepta es, quod desiderauit anima tua : Exaudtwit Dominus orationem tuam, et uidit lacrimas tuas, quas multis peractis annis fudisti in conspectu eius, et, quod paululum uidebatur impedire ad capiendam aeternam beatitudinem, truncauit a te, ut soluta

$0

55

a uinculo familiarum et libera ab omne compede mundi huius uaces et uiuas Domino et gustes et uideas, quam suauis est Christus. 7. Ipse est Deus noster, ipse est rex noster, ipse est redemptor noster, ipse «a et ueritas el wita in agnitione Dei patris et spiritus sancti ; ipsi seruiendum est in perpetuo, de quo psalmista ait : Qwid retribuam Domino fro omnibus, quae retribuit mihi ? Significans, quid retribuendum

6o

sit, ilico ad-

iunxit : Calicem salutaris accipiam et nomen Domini inuocabo. 8. O felix mors, quae uitam tribuit! Felix amissio rerum, quae diuitias restituit sempiternas! Felix tristicia, quae gaudium adferit angelorum! Impraesentiarum probasti, quantum clementissimus dominus lesus Christus misertus est tui, qui deuotionem spiritalem et custodiam sancti discipline et contempto mundi tibi habere concessit, et pignora uteri tui de erumna huius saeculi et de errore praesentis uite eripuit

29/38 Hebr. 10, 32-34. 36/43 Hebt. 46/47 Isai. 358, 5. DICE Ds. 35,19 D? Ps. 115, 13. 64 Marc. 4, 19.

10, 35-39. 45 Cf. r. Reg. 25, 20. 53 Ioh. 14, 6. 55/56 Ps. 115, 12.

32 expectaculum R. 32/33 facti in altero autem socii taliter conuetsantium 36 aeternum P 39/40 quantulum R 42 subtractionis P petdicione P 43 adquisitione P 43/44 tibi oportet R— 47 lacrimam tuam R quibus R pethactis P sudasti R 48 impediri P 49 solata P B0 familiarium P omni P conpendio R. b1 uiuas : uideas R49 59 restituet P 60 affert P 62 sanctae P 63 contemptum P effecti :oz. P

506

APPENDIX

II

65 et dedit spem uitae aeternae, quos lugere poteras quasi mor-

tuos, si superstites reliquisses in mundum ; de quibus non est habenda mesticia, sed multimoda gratiarum actio referenda Deo patri et domino

79

75

Iesu Christo. 9. Ecce ablata est caligo,

quae obscurabat pupillam animae, ecce abiecta est subfarcinatio et cura praesentis uite. Iam non habet nudus luctans, ubi adheret manus suas, suscepto iugum leue, portantes crucem Christi. Sequentes Dominum, eius praecedente misericordiam intrepidi procedamus ad luctamen : fidelis enim est, dabit nobis uictoriam, quia ipse proeliabitur pro nobis et conteret satanan sub bedibus nostris uelociter. 10. Et quoniam Deus suos milites uocat ad certamen, quibus post uictoria paratas habet coronas, talia arma eos induet, qualia inimici eorum non habent, id est scutum fidei, loricam iusticie, galeam

8o

85

9o

spem salutis, € quo $ossint omnia lela nequissima ignea. exLnguere, e gladium. spiritus, quod. est uerbum Dei ber omne oratione et obsecratione orantes omni itempore in spur et in iso wigilantes. 11. Nichil uult rex noster in suis militibus de ueteribus armis nec de ueteri uestimento reperire, sed inno- MGH uatos eos uult probare ad proelium ; et si aliquid, quod absit, 466 fuerit de uetusta consuetudine : quamuis uideatur paruum, maximum generat detrimentum, precipue si aliquid odii contra inimicos fuerit in corde, quod auertat Deus ab animis christianorum fidelium. Quae enim potest perfectior esse uirtus, quam ut diligendo inimicos mereatur quis effici filius Dei et dimittendo debita mereatur absolui a uinculo peccatorum suorum, dicente domino

: S? quis mihi ministrat, me se-

quatur, ei ubi ego sum, illic et minister meus erit ? 12. Qualem uiam dominus docuit sequi, audi eum dicentem, cum ad cru95

10O

cem iret : Domine pater, dimitte illis, quia nesciunt quid faciunt. Si auctor uite aeterne, qui carnem de uirgine absque peccati macula adsumpsit, pro inimicis orabat, quanto magis nos, qui pleni sumus peccatis, oportet diligere inimicos et orare pro eis, ut imitando dominum et sequendo illum, mereamur partem habere in regnum illius cum sanctis ? 13. Et si sunt nonnulli quos peruersitas uitae a communione a nobis separat, tamen «35 Rom. 16, 20. Ioh. r2, 26.

in id quod conditi sunt non *8 Cf. Ephes. 6, 16.14.

*79/82 Ephes. 6, 16-18.

odiendi, 91/92

94 Luc. 23, 34.

65 quibus R 66 mundo P 69 obscurat scinatio P *?0 nudum R luctum P domino eius R $2/43 miseticotdia P coronas : et adZ. P talibus armis P omnem orationem P 81 obsecrationem P 8? animo P 88 quid R 89 quam : oz.

101 hodiendi P

sunt

R — 69/70 subfartinacio R ; suffa71 aderat R. iugo leui P 72 75 quo P 96 uictoriam P 73 induit P *9 ignita P 80/81 83 uetere arma R. 86 hodii P R. misereatur R. 99 regno P

EPISTVLAE

105

II vA

120

6

507

sed pocius propter praecepta Dei diligendi. Illud namque summopere cauendum est, ut, quos diuina pietas de cura rerum temporalium liberauit, nullatenus ad eam nec corpore nec animo reuertantur, et, si qua sunt, que iure legitimo debentur, cum

IIO

AEVI MEROWINGICI,

omni festinatione uendita aut data uel etiam

dispensata pauperibus, ad thesaurum caelestis regni et aeternam beatitudinem animus incalescat. 14. Huic exemplo Maria sequens, quae sedebat ad pedes domini, audiebat uerbum illius, Marta autem satagebat circa frequens ministerio. Quem stetit et ait : Domine non est tibi cura, quod soror mea reliquid me sola ministrare ? Dic ergo illi, ut me adiuuet, et respondens dixit illi dominus : María, María, sollicita es et turbaris circa plurima ; borro unum est necessarium ; Maria autem optimam partem elegit, quae non auferetur ab ea. Tanti amoris Maria intrinsecus anhelabat, ut etiam a corporali ministerio domini uacaret et solam eius potentiam deitatis, in quantum dominus ei praestabat, contemplaret. 15. Ideo oportet, ut, quisquis ad hanc contemplationem surgere meruerit, nullis inpediatur obstaculis, sed die ac nocte psalmis et

hymnis et canticis spiritalibus uacans et oboedientia sanctae regulae custodiens, prestoletur uenientem dominum cum accensa lampade, et, cum uenerit et pulsauerit, confestim aperiatur ei. 16. Nihil melius quam timor Dei, et nihil dulcius 125

quam respicere in mandatis eius. O bona, quod tibi pius Dominus

paratum

habet,

sec oculus uidit, nec auris audiuit,

nec in cor hominis ascendere potest. Qualiter in praesentem uitam te Dominus remunerauit, audi et ausculta. 17. Pro obsequium famulorum 130

dedit tibi omnes

fratres sanctos, qui

cotidie pro te orant ; pro seruicio ancillarum dedit tibi sorores sanctas, quarum consortium frueris; pro labore presentis uite quietem in congregatione monasterii; pro amissione rerum scriptura diuina et meditatione sancta et oratione assidua ; pro amissione parentum habes uenerabilem et sanctam domina Astheria abbatissam : est tibi mater, est tibi soror, est tibi filia. 18. Tu itaque ei uicissitudinem reddes, quia, ut certus sum in Christo Iesu, est uobis cor wnwm et 111/115 Luc. 10, 39-42. 137/138 Act. 4, 32.

122/123 Cf. Matth. c. 25.

126/127 1. Cor. 2, 9.

103 sumopere in R. 105 sint P 108 hoc P 109 marie R. 110 ministerium P 111 quae P — curae P — 112 solam P — 114 autem : oz. P 118 contemplaretur P 121 ymnis P oboedientiam P 122 cum : oz; P 123 et: ut P 125 bona : scilicet mater superser. P. 127 praesente R — 128 uitam te: oz. R 129 obsequio P 131 consottio P fueris R. 133 Scripturam diuinam P meditationem sanctam P 133/134 orationem assiduam P 135 domnam etheriam P [prob. Kruscb, M. G. H. Ser. Mer. V, p. 262, 44| — abbatissam : abb. R—— 136 redde P

508

APPENDIX

II

anima una. Ydeo te confido ista omnia accepisse, quia non meis meritis, sed sola misericordia Christi per tua oratione 140 et sanctitate omnia mihi a Christo conlata sunt. 19. Fidelis sermo et omni acceptione dignus, qwia lesus Christus uenit in hunc mundum, peccatores saluos facere, quorum rimus ego sum. ; sed ideo misericordiam consequi confido, ut in me clementissimus Iesus ostendat patientiam suam ad consola- MGH 14j tionem omnium peccatorum et spem uenie. Quod minus apud 467 nos terrena habetur substantia, de tesauris sanctarum scripturarum

uobis

direximus:

ut, cum

legeritis et audieritis,

gratias agite Domino. 20. Sanctus Christophorus martyr inclytus sit pro te inter150 cessor assiduus. Amen. xv

141/144 r. Tim. r, 15 sq.

138 ita P 139 tuam orationem P 140 sanctitatem P 148 domino : adZ. per saecula aetetna, ozz. quae sequuntur P amen /iferis quae uocantur uncialibus seribium in R.

1456 hominum R 149/150 sanctus —

APPENDIX

III, 1

TESTAMENTVM LEVDEGARII EPISCOPI ET MARTYRIS AVGVSTODVNENSIS

AD

FIDEM

PRISTINARVM

EDITIONVM

PRAEFATIO Autographum testamenti S. Leudegarii non exstat ; apographum in cartulario ecclesiae Aeduensis saec. XII memoratur a Baluzio (!) ; alterum transsumptum a? 1357 confectum est et Parisiis missum a canonicis Augustodunensibus in contentione habita cum monachis S. Leonardi Corbigniacensis (?). Haec tamen apographa manu scripta omnia perierunt (3). Primum editum est instrumentum ab Autberto Miraeo (?). Aliam recensionem euulgauit Stephanus Perardus (5), e quodam codice haud parum deteriore. Ceteri editores (9) hanc alteram editionem iterauerunt, praeter I. B. Pitra (?) et A. de Charmasse (5), qui merito textum Miraei maioris pretii aestimauerunt. Datur etiam uersio gallica saec. XVI, eisdem instructa notis chronologicis deprauatis atque editio Perardi, sed ceterum pressius textum sequens Miraei ; edita est a I. B. Pitra "ex historia ms. episcoporum Aeduensium"'' (*?). Ob nimiam eius auctoritatem in textu recensendo, infra iterari eam cura-

uimus. Patet enim ex erroneis notis chronologicis quae desunt apud Miraeum, uersionem gallicam non ad eandem familiam pertinere ac textum prioris editionis, cuius uero uarias lectiones saepe confirmat. Quando ergo recensio Miraei cum uersione gallica concordat, textum habes probabilius genuinum. *

*oGK

(1) Paris, Bibl. nat., Fonds Baluze LXXI, n. 5o. Cf. A. pe CHARMAsSE, Carftulaire

de I" Église d' Autun, Y, Parisiis, 1865, p. vi.

(2) *Item domino Guillelmo Brondetrii, pro copia testamenti sancti Leodgarii missa Parisiis in hac causa... dimidium grossum", cf. A. DE CHARMASSE, 0.c., p. vii, ex scrinio ciuitatis Augustodunensis.

(3) Nisi fortasse supetsit transsumptum saec. XVII in quodam *'Cartulario Ecclesiae Cathedralis Augustodunensis" quod olim asseruabatur in bibliotheca domni Haroldi de Fontenay (cf. A. DE CHARMASSE, 0.z., t. II, 2, Parisiis, 19co, p. i et vi) : sub n. 11 hoc cattulatium saltem titulum describit ,,cartae de rebus quas contulit beatus Leodegarius ecclesiae suae". (a) Donationum —Belgicarum libri II, Antuetpiae, 1629, cap. iii; alt. edit., accurante I. Fr. FoprrENs, Opera Diplomatica, Y, Bruxellis, 1725, p. 335. (s) Recueil de pitces servant à I'bistoire de Bourgogne, Parisiis, 1669, p. 5. (6) Celebertimum hoc monumentum saepe typis mandatum est ; nominantur in ptimis editiones hae : C. LE CorwrE, z4nnales. ecclesiastici Francorum, MIL, Parisiis, 1668, p. 580; I. MABILLON, Annales Ordinis S. Benedicti, I, Parisiis, 1703, p. 418, ad a. 674 ;C. Dz Byz, in zAcza Sanctorum, Oct. I, Bruxellis, 1765, p. 570 ; L. BRÉQUIGNY, Diplomata, Chartae, Instrumenta aetatis Merouingicae, Parisiis, 1791, p. 1; edit. alt., accurante I. PAnDEssus, II, Parisiis, 1849, p. 175 sq. (7) Histoire de 5. Léger, Patisiis, p. 184 (recensio Miraei) ; p. 453-457 (recensio Perardi, iterata in t. XCVI Pazro/ogiae Latinae, c. 379-384). (8) O. c., I, p. 80-82. (9) O. c. p. 453-457 (— Parr. Lat., L.).

512

PRAEFATIO

Auctoritatem S. Leudegarii testamenti alii impugnauerunt (19), alii uindicauerunt (!). Mabillonii uero nouissima sententia (1?) magis placet, peccare nempe hoc instrumentum quibusdam temporum notis (quae tamen desunt in recensione Miraei), sed quoad substantiam bonum habendum esse ac genuinum. Datum est anno tertio Theoderici III, sc. a9 675/676. Quamobrem Mabillonius coniecit in capite legendum esse *decimo septimo' loco 'septimo' ; attamen a quodam concilio 54 episcoporum approbatum esse testatur S. Leudegarius (l. 44/45), hoc est (ut prudentius aestimatur) in concilio Augustodunensi a? circiter 670 celebratum (15). Coniecit Henricus Leclercq (14) testamentum a concilio probatum, post aliquot annos a rege confirmatum fuisse. M (10) Praesertim nominandi sunt C. Ds BYE, o.c., p. 571, et Br. Knuscnu, in Moz. Gerz. bist., Ser. rer. Merou., V, Hannouetae, 1910, p. 254. Argumentantur potissi-

mum, ille de notis temporum erroneis, hic de formula *titulus mei praesulatus' (1. 15/16), quae ei uidetur ab illo aeuo aliena. (11 Exempli gratia I. B. PrrRA, o.4., p. 182 sqq.; A. DE CHARMASSE, Z4. ; H. LzcrseRCQ, in Dict. d'archéol. cbrét. et de liturgie, VIII, 2, Patisiis, 1929, c. 2483 Sq. (12) Mabillonius nempe, in Z4czir Sanctorum Ord. 5. Benedicti (11, Parisiis, 1669, p. 707; IIl, p. ii, praef. n. 33), testamentum spurium declarauit ;postea ueto CAnnales, Lc. ; Eres postbumes, I, Parisiis, 1724, p. 580) maturius de eo iudicauit. (13) Cf. F. MaasszN, in Mon. Gerzz. bisz., Concilia aeui Merouingici, Hannouerae, 1893, p. 220 sq. (14) Lor. cif., C. 2485.

TESTAMENTVM

S. LEVDEGARII

Ego Leodegarius, etsi indignus episcopus Aeduorum, septi-

mo episcopatus mei anno, considerans uarias rerum immutationes, sed et ineuitabilem mortis terminum, ac formidabilem

iudicii et cunctis tremendam districtionem, iudicis horam, simul pro his et huiusmodi ad illam disciplinam recurrens quae praecipit : Date et dabitur wobis, et facite wobis amicos de mammona ini quitatis, qui wos vecipiant n caelis, et illud recordans Sapientiae monentis : Redemptio animae wiri diuitiae eius, et sicut aqua ignem exstinguit, ita eleemosyna exstinguit 1o

peccatum, pro amore diuinitatis, pro remissione peccatorum,

pro pia quoque recordatione domini Clotharii et Baldechildis reginae, pro statu necne regis Theodorici et regni ac cunctorum procerum eius, praecipue pro his qui in dicendis rebus conquirendis adiutores, donatores et collaboratores nobis exstiterunt,

15 dono, trado, transfundo et heredem statuo ecclesiam beati Nazarii, titulum mei praesulatus, de rebus meis. Hoc est, de Mariniaco uilla (!), quae iacet super Stantiam L'An de l'incatnation de nostre Sauveur Jésus-Chtist, 655, en l'indiction deux, regnant Théodotric fils du roi Clautaire, estant maire du Palais Landegesme, fils de Herchion. — Je, Léger, encor que indigne évéque d'Autun et en la septiesme année de mon épiscopat, — considérant les variables mutations des choses et insem^ évitable terme de la mort, et espouvantable heure du jugement de Dieu, — blablement, et pout ces choses et autres semblables, retournant à cette discipline qui dit et commande : Donnez, et i] vous sera donné, et fatcfes vous des amis d'iniquités, qui vous recepyront aux cieux — et me ressouvenant de ce qu'est esctipt : /e racbapt de l'áme de l'bomme sont. ses richesses et cozame l'eau estaing le feu, aussy faict l'aumosne IO laquelle estaing le bescbé, — pour l'amour de la divine bonté, — pour la remission des peschés de dom Clautaire et de Zelchedine Reyne — pour l'estat du Roi 'Théodotic, et du royaume et de tous ses princes et seigneuts, principalement de sa tace, qui nous ont esté coadjuteurs, conlaborateurs et donateurs és dits biens — donne et transporte et fais héritiére l'église Saint-Nazate, titte de mon 15 évéché, de tous mes biens, sgavoir : De Martignac sut la tiviére deSicanan, aprés dit Rowe, que ladite Reyne m'avait

6 Luc 6, 58.

6/7 Luc. 16, 9.

8/9 Prou. 15, 8.

9/10 Eccli. 5, 55.

1 Ego Leodegatrius] Anno incarnationis dominicae Dei et Sa uatoris Domini nostti lesu Christi DC. quinquagesimo tertio, indictione decima, regnante Theodotico filio Clothatii, gloriosi regis, maiore uero domus Leodegiso, filio Herchinoaldi praez. Perardus eum uersione gallica Heduotum Miraeus Charzasse 1/2 septimo] decimo septimo «omi. Mabillon 2/3 mutationes Mzraeus Charzzasse 4 et 45q. iudicis] ozz. uers. gall. distticti Miraenus 5 et huiusmodi (huiuscemodi Charmasse)| Miraeus Charmasse eum uers. gall., huiuscemodi Perardus 6 praeit Miraeus 11 pro 4:4. tecordatione] ozz. mers. ga/l, pia quoque om. Miraeus Baldechildis] Mzraezs, Valdechildis Perardus, Badehildis Charzzasse, Zelchedine

uers. gall. 12 necnon pro statu Miraeus ac] & AMiraeus 14 donatores] Miraeus et Charmasse cum. uers. gall, om. Perardus 158 et] oz. Miraeus 17 Iconem Miraeus, lcaunam Charzzasse, Sicanan aptés dit Rouche sers. ga//. 1 Marigny-sur- Yonne (cant. Corbigny, INitvre). 24

L. S. (cxvi1)

514

20

25

TESTAMENTVM

S. LEVDEGARII

fluuium (2), quam mihi iam dicta regina de proprio suo in proprium meum delegauit et per regale instrumentum chartae habere concessit : nec minus de Tiliniaco uilla (?), quae de iure materno ab auis et proauis mihi competit, et est super fluuium Sagonam (4); [necnon et de Olgea (5)] ac de Canapis uilla (), quam de Bodilone (*) et Sigrada, Deo deuota, conquisiui, cuius terra sita est tam infra Diuionem castrum quam circa. Quas uillas cum catallis (5) suis, seruis utriusque sexus, terris, uineis, pratis, aquis, stagnis, cursibus, recursibus, siluis,

30

35

pascuis maioris peculii uel minoris, de statu nostro proprio in statum matriculae nostrae, quam ad ostium ecclesiae sancti Nazarii fabricauimus, cum omnibus appendiciis delegamus, secernimus, transfundimus, ea ratione ut tam a praeposito eiusdem matriculae Bercario quam a successoribus eius, quos nostri successores pontifices ordinauerint, quadraginta fratres quotidiana diaria et stipendia omni tempore accipiant, ut liberius pro salute regni et principum ac totius orbis Deum deprecari possint (?). donné du sien en proptiété, signé par le cachet royal ; — comme aussi du village de Telma qui m'appattient du cóté de ma mére et de mes grands-aieux, estant iceluy sis sut la riviére de Saóne — et du village de Canabis, dist aprés Cheznóve,

que j'ai acquis de Baudillon et Sigrate, devers laquelle terre, est assise tant audessous de Dijon-le-Chasteau (qu'à l'entour) : — tous lesquels villages et chapelles avec leurs hommes de quelque sexe qu'ils soient, terre, vigne, pays, deux estangs, cours, bois, pasquiets, petitz et grandz, transportons de nostre propre mattriculle que nous avons baptis à la porte dudit Saint-Nazare avec toutes dépendances. 25 — A telle condition que, tant du ptévost de ladite église, Bercaire, que de ses 20

Successeuts, qu'aussy nos successeuts évesques autont mis et eslevé en la place de

ce bien, parcevront quarante fréres pat chacun tour un chacun sa dire et gage en tout temps pouf plus celébrement prier Dieu pour l'estat du royaume, des 18 iam] ozz. Miraeus 20 minus] non Miraeus, minus et Clarzasse 'Tilionaco Miraeus, 'Telma zers. ga//. 22 necnon et de Olgea (Olgia Charzasse)] ozz. Miraeus eum uers. gall. ; delendum uidetur ac] Miraeus et. Charzasse cum uers. gall., at Perardus Canapis] Miraeus, Cananis Perardus, Canauis Charmasse, Canabis, dist

aprés Chenóve ers. ga//. 23 Bodisono Miraeus, Baudillon sers. ga//. 24 tam infra quam citta Miraeus (ozz. quam citca) 25 cum catallis suis, setuis] et capellas cum setuis suis Miraeus cuz uers. gall., recte? 26tertis] Miraeus e? Char7Hasse cum uers. gall., om. Perardus syluis Perardaus 24 ptoptio nostto — Miraeus 28 ad] oz. Perardus 29 omnibus] Miraeus cum uers. gall., suis add. Perardus ef Charmasse 29/30 delegamus, secernimus] oz. mers. gall. 31 matticulae

Bercatio (Barcatio Pizra)] Pitra (p. 208) Charmasse, matticulae tectatio Perardus Pitra (5. 456), ecclesiae Betcatio (Batcatio Miraeus) : Miraeus cum uers. gall. 34 deum] Miraeus e? Clharmasse cum uers. gall., dominici Perardus

2 La Canche.

— 3 Tillenay-sur-Saóne (cant. /"Auxonne, Cóte-d'Or).

— 4 La Saóne. — 5

Oxge (arr. e? cant. Dijon, Cóte-d'Or). — 6 Chenóves (arr. et cant. Dijon, Cóte-d'Or). 7? Fortasse pater Leudegarii, cf. Charmasse, b. 81 ; quaeritur an idem sit ac nobilis Francorum eiusdem nominis qui, Leudegario iussu regis in Liixouiensi monasterio exulato (Pass. L, cap. 12),anno 675 ipsum Childericum II regem interfecit (Lib. Hist. Franc. 45; Fred. Contin. 2 — Ser. rer. Merou. 1I, p. 318 et 169 ; Vita Lantberti 5 — Scr. rer. Merou. V, p. 610, 12.26 ; cf. H. Stein, La zuort de Chilpéric II, in ephemeride *Le Moyen Age! ,alt. ser., XII, 1908, p. 297-309). 8 cap(i)1ale, gallice *cheptel. 9 cf. A. de Charmasse, L'institution charitable de l'aumóne de Saint-Léger à /Autun (677-1668), in annalibus societatis "Aeduensis *Méroires de la Société Éduenne! ,noua series, XVII, 1889, 5. 347-413.

TESTAMENTVM

S. LEVDEGARII

515

Si uero ullus maiorum heredum uel minorum nostrorum uel alicuius personae homo hanc nostram et communem eleemosynam, et huius instrumenti chartam uiolare praesumpserit,

ut reus maiestatis nouerit se coram maiore palatii uel capite 4o uel centum libris auri mulctandum. Episcopis autem successoribus nostris haec ita obseruare uolumus, sicut et plura in partem illorum contulimus et sicut haec coram Deo digna considerauerint. Si uero deinceps alicuius obstinatio contra haec se erexerit, nouerit se etiam quinquaginta quattuor coepiscopo4; rum, qui a principibus nostris Christiaco (!9)) congregati sunt, quibus praesentibus, uel quorum consilio hanc donationem ecclesiae matriculae quae nostrae celebrauimus, et nostra, quamuis extrema, auctoritate excommunicatum et inuocatione sanctae Trinitatis, ex parte beati Petri apostolorum ;» principis, cum Iuda traditore Domini, qui loculos habens, aeque res Domini furabatur et pauperum, aeternaliter damnandum cum Dathan et Abiron, quos uiuos terra absorbuit inconsueta et desperabili morte, in omnium uiuentium terrore, nisi digna satisfactione resipuerit, profligatum, in perpe5; tuum puniendum.

Amen.

Amen.

princes, et de tout le monde. — Que si quelqu'un de mes plus proches héritiers 30 ou descendants d'iceux ou bien qui ce soit, présume de rompre et violet ceste nostte aumosne et codicille testament, qu'il sache qu'il sera puny comme astaint et convincu de léze ou de la vie ou amandable de cent livres d'or envets le maire du palais. — Voulons aussi que nos successeuts évesques soient assujettis à tout ceci, comme aussi en faveur d'eux avons faict plusieurs donations sans considérer 35 icelle estre digne devant Dieu. — Que si quelqu'un d'eux se dresse et léve contre cette mienne volonté de courage obstiné, qu'ils sachent aussi qu'ils sont excommuniés de l'autorité de cinquante-quatre évéques congrégés par nos ptinces. à Chtristiac, pat l'advis du conseil desquels nous avons faict cette donation à nostre. dite église et matriculle ;— comme aussi de notre dite auctoftité, encore que der490 niet d'iceux nous les excommunions de la part de saint Pierre, praince des apótres, à estre perpétuellement damnés avec le proditeur Judas qui portait la bourse et bien de Nostte Seigneur, desrobant les biens des pauvtes, — et avec Datham et Abiron que la tetre agloutit tout vifz d'une mott inacoutumiére et désespérable, à la tetteut et épouvantement de tout le monde ; — s'ils ne se retournent à rési50 cf. Ioh. 12, 6 ; 13, 29.

51/52 cf. Num.

16, 27.32 ; Ps. 105, 17.

36 minorum nostrorum uel] ozz. Pz/ra per boroiot. 41 ita obseruare] desetuire Miraeus 42 eorum Miraeus 45$ Chtristiaco] Kaco Miraeus (for. legendum : *X.

(— Christusjaco" optime coni. Pitra, Chtisciaco Chbarmasse, Cressiaco «omi. Mabillon 47 matticulaeque] Miraeus e? Charzasse eum. uers.. gall., matticulae quam Perardus 48 extrema] ad praez. Perardus — 49 ex patte] Miraeus eum uers. gall, potestate Perardus 50/51 loculos habens, aeque] cogi. Charmasse (cf. uersio gallica, quae uero aliter interbunxit), loculos habebat, et qui Perzrdus, habens loculos Miraeus (aeque oz.) 52 Dathan] Chore praezz. Miraeus 63/64 terrotem Miraeus 54/55 ptofligatur

in aeternum puniendus Miraeus, oz. uers. gall. 10 Cressy-sur-Somme ?.ef. Charmasse, b. 81 ; uel *Christi Ciuitas, cognomen Angustodunensis ciuitatis 9 cf. Pitra, p. 185.

516

TESTAMENTVM

S. LEVDEGARII

Acta Christiaco, publice, tertio anno regni Theodorici regis. Ego episcopus Leodegarius huic donationi factae sub anathemate subscribo, et manu propria firmo. 45 piscence et satisfaction entiére, — Faict aud. Christiac, publiquement, le troisiesme an de Théodotic roi. Je, Léger, évesque, cy soubsigne cette donation de ma ptopre main et sur peyne d'excommunication. 96 Christiaco] oz. Miraenus

Dv episcopus] oz. Miraens.

APPENDIX III, 2

PASSIONES LEVDEGARII EPISCOPI ET MARTYRIS AVGVSTODVNENSIS

CVRA

ET

STVDIO

BR. KRUSCH

PRAEFATIO Leudegarius seu Leud(t)garius, qui et Leodegarius a posteris uocatur, episcopus fuit Aeduae ciuitatis. Ordinatus paulo post annum

660, tum summam

fortunam tum immanissima

cru-

ciamenta expertus est ; denique capite plectus iussu Ebroini maioris domus sub Theoderico III rege, die 3 octobris 679. Eius uitam primum descripsit quidam monachus S. Symphoriani Augustoduni, paucis annis post obitum eius, iussu Hermenarii qui Leudegario in sede Augustodunensi successit (— Pass?o I). Alteram

uitam

saec.

VIII

ineunte,

iubentibus

Ansoaldo

episcopo Pictauiensi et Audulfo abbate S. Maxentii Augustodunensis,

consarcinauit

Vrsinus,

abbas

Locogiacensis

('*'nu-

tritor" ille Defensoris, eiusdem monasterii monachi, qui 'Librum scintillarum' confecit) (!) (— Pass?o II). Monacho S. Symphoriani, qui aequalis est tempore, auctoritate longe inferior est Vrsinus, etiamsi quaedam haud spernenda adfert, praesertim de annis Leudegarii episcopatui antecedentibus ; de rebus gestis in episcopatu haud semel cum auctore passionis primigeniae discrepat, sed uitam sancti Leudegarü uehementissime concitatam aliter atque aliter explanare possunt hagiographi etiam ueraces. Saec. VIII

uel IX

ineunte,

quidam

monachus,

fortasse

S. Maxentii Pictauiensis, primae et alterius uitae singula capita interponens, nouam compilauit, nil fere proprii addens. Saec. denique XI Frulandus, clericus monasterii Murbacensis, iussu Eberhardi abbatis, Vrsini uitam in nouam formam

redegit, pauca addens (— Pass?o III). xk

Vitae primigeniae codices omnes perierunt praeter unus, et ille capite et fine truncatus. Hoc fragmentum (— 4A), textum exhibens a cap. 23, l. 12 usque ad cap. 37, l. 38, latebat in cod. Parisino 17002, saec. X, dum a? 1890 pretiosissimum hoc margaritum in lucem proditur a Brunone Krusch (?), qui ope huius fragmenti totam uitam primigeniam et aequalem mira perspicacitate ac eruditione restituit ex codicibus passionis saec. VIII-IX consarcinatae (— C). Patebat enim ex fragmento a Krusch feliciter detecto, auctorem recensionis C ex integro exscripsisse recensionem 4 ac nihil fere immutasse, sed tantum inde a cap. 21 nonnulla addidisse quae mutuatus est a recensione P seu uita auctore Vrsino. Hanc restitutionem Passionis I omnes summis laudibus ce(1) C£. H.-M. Rocuais, supra p. XI.

(2) Die dlteste Vita S. Lenudegarii, in INeues "Archiv, XVI, 1890, p. 563-596.

520

PRAEFATIO

lebrarunt uiri docti (3) nec nos ei quaedam addere uel demere ualemus. Textum ergo infra praebemus Passionis I et Vrsini libri necnon et quae propria habet Frulandus (*), iuxta splendidissimam editionem Brunonis Krusch (5), de licentia moderatorum Monumentorum Germaniae historicorum, quam summa in nos benignitate concesserunt. Eis gratias debitas quam libentissime persoluimus. Gratias quoque nec impares et debemus et laeto pariter animo persoluimus R.P. Floriberto Rommel, qui apparatum cricitum tum harum Leudegari passionum tum epistularum necnon uitae S. Desiderii supra descriptarum zelo patientia sagacitate nouae huic editioni accommodauit. Si quaedam, collata editione Mon. Germ. hist., Àmmutata lector inuenerit, praesertim quod attinet ad passiones Leudegarii, sciat nos nec in minimis a recen-

sione Brunonis Krusch recedere uoluisse (5), sed tantum ad simpliciorem fortasse formam redegere appetiuisse quod uir ille doctissimus atque eruditissimus pro captu omnium lectorum aliquando minus perspicuum composuerat. (3) C£. exempli gratia O. LAazn, Die Lebensbeschreibungen des bl. Ieodegar, Nordhausen, 1892 ; ZAnalecta Bollatdiatia, XI, 1892, p. 104-110 ; XXIX, 1910, p. 447 sq. ; H. LscrencQ, in Diez. d'arcbéol. cbrét. et de liturgie, VIII, 2, Parisiis, 1925, col. 2460 sqq. (4) Ex integro edidit I.-B. PrrnA, Hisroire de 9. Léger, Parisiis, 1846, p. 525-568. — Ceterae uitae, translationes, editiones aliaque monumenta enumerantur a Sociis Bollandianis (Bib/iotbeca Hagiograpbica Latina, YI, Bruxellis, 1900/1901, p. 721 sqq., nn. 4851-4856 ; Supplementum, Bruxellis, 1910?, p. 192) et ab À. ZIMMERMANN (Kalendarium. Benedictinum, III, Metanae, 1917, p. 127 sqq.) (3) Mon. Germ. bist., Scriptores rerum. Merouingicarum, V, Hannouerae, 191o, p. 282-562. Ibidem (p. 249-282) Bruno Krusch etiam lucidissime disputauit de rebus gestis S. Leudegarii, et uberrime tractauit de codicibus trium passionum. (6) Pauca quae addimus, uncinis quadratis [ ] distinguimus.

ELENCHVS

CODICVM

Pass. I recensio 74

A

codex Parisinus lat. 17.002, saec. X, fol. 102-104v (Pass. I cap. 23-37, praemisso prologo ipsius ut uidetur librarii manu : INCIPIT PASSIO SANCTI LEODGARII MARTIRIS, QVI PASSVS EST SVB EBRINO PRINCIPE ET VAINGO DVCE IN GALLIA VI. NON. OCTBR. Audite, fratres, et intelligite, quomodo diabolus festinat 5 pugnare contra genus humanum, sicut dicit beatus Iohannes, quia ille nouissimus praedicauit et omnes prophetas subiugauit. Vzgilate e? orate, uf non inirefis in lemptlacione, quia aduersarius uester inimicus Zazzquaz leo rugiens circuit, querens, quem deuoret, quia ille non persequitur nisi iustos, quia iniusti desideria eius ro implere festinant. Qui ipse crudelissimus (credulissimus fr. zz. 44) inmisit in cordibus inimicorum, ut mitterent obsidione in ipsa ciuitate, ubi erat uir Dei iustus Leudgarius, qui sub Ebrino principe et Vaingo duce pro Christi nomine et eius iustitia atque fidutia ad choronam martirii peruenire metuit. 15 Cum iam longo tempote ipsa ciuitas obsessa csset et ipse, subsequentibus uerbis grauiter lesus eqs. [— Bibl. Hag. Laf., Suppl., n.4850]).

Pass. II recensio B

B1 JE B 1**

B

I***

B

1***

Bai B 1a

B 1b B 1c

B 1d B2

codex Sangallensis 548, saec. VIII/IX, p. 67-116, a librariis recentioribus haud semel immutatus. Ex hoc fonte quinque exemplaria pendent : codex Caroliruhensis CCII, saec. IX, fol. 137-152. Ex B 1ante cotrectionem exsctiptus est, sed postea cum eodem codice iam emendato collatus. codex Sangallensis 577,saec. X, p. 580-6or. Pendet ex B 1 iam emendato, et ipse postea a librario fere aequali grauiter immutatus (prologus deest). codex Vindobonensis 553, saec. XI, fol 78-92. Conuenit cum B 1 emendato (prologus deest). * codex Turicensis 5, saec. XII, p. 236-238. Item pendet ex B 1 emendato (desunt capp. 1-24). codex Einsiedlensis 9,saec. XII, fol. 27-208v. Textum praebet tantum capp. 1-6 et hunc deprauatum. codex Turicensis 81, saec. X, p. 297-319. Textus similis B 1, sed sine huius exemplaris lacunis in capp. 8 et 12 (prologus deest). id Vaticanus Reginensis 542, saec. XII, fol. 4953. Textus similis B 7, sed multo deterior, etsi lacunas in capp. 8 et 12 non habens (prologus deest). codex Vaticanus Reginensis 48r, saec. XI/XII, fol. 45-55. Prologus deest et clausula abbreuiata est. codex Monacensis 7or, saec. XIV, fol. 211v-212V. Tantum ptaebet textum capp. 1-6, B 1 similem.

codex Parisinus lat. 11.748, saec. X, fol. 86-9ov. Textum praebet absque prologo satisque imperfectum, exemplaris ex quo pendet, foliis detritis uel scriptura uetustate consumpta. Rationem scribendi merouingicae aetatis librarius satis pure seruauit. codices omnes classis B 3 aliquas sententias capp. 17/18 et 3r transponunt ut in apparatu ad locum notatum est; codices B 3a. 9124-55, Vrsini prologum ponunt in fine libelli ; alii omittunt uel a loco non mouetunt.

ELENCHVS CODICVM

522

codes Sangallensis 563, saec. IX/X, p. 96-127. B 3a codex Bruxellensis 3176 (7460), saec. XIII, fol. 13-18. B 32! codex Audomarensis 716, saec. XIII, fol. 5ov-55v. B 3g? codex Berolinensis lat. 790, saec. XII, fol. 86v-95. B 34? codex Treuerensis 1584 (116), saec. XI, fol. 36-54v. B 3a5* B 349** codex Treuerensis r151'" (965), saec. XIII, fol. 22-27Y. codex Atrebatensis 462 (573), saec. XIII, fol. 57-6ov. B 32* Nonnullis foliis deperditis, caret capp. 6-12 ; 24-29. codex Remensis 1408 (1142), saec. XIII, fol. 234-240Y. B 345 codex Rothomagensis 1399 (U 2), saec. XII, fol. 89-94. B 3a hi codices om. miracula (capp. 21 sqq.) : B 34 B 3g?» codex Bruxellensis 3221 (9120), saec. XIII, fol. 13-15. codex Vaticanus Reginensis 593, saec. XII/XIII, B 3g? fol. 131v-139. B agq*e codex Remensis 1405 (1143), saec. XIII, fol. 237-242". codex Rothomagensis 1388 (U 32), saec. XII, fol. 133B 3a* B 3p B 3p? B 3p? B 3p* B 3p5 B 3p*

B 4

by UJ od bj o3 b

135" (capp. 1-5).

codex Parisinus lat. 385r A, saec. X/XI, fol. 35v-4w. codex Bernensis 48, saec. XI, fol. 10ov-108v. codex Parisinus lat. 15.4357, saec. XII, fol. 212v-216v (desunt prologus et capp. 26-31 et finis). codex Parisinus lat. 12.606, saec. XIII, fol. 119-121 (decst prologus). codex Parisinus lat. 3820, saec. XIV, fol. 134-140. codex Parisinus lat. 11.759, saec. XIV, fol. 136v-14ov. codices huius classis textum Vrsini (iuxta recensionem codicum B 3) antiquitus retractatum et interpolatum praebent (cf. Br. Krusch, op. Jaud., p. 264-266) : codex Montepessulanus H 156, saec. X, fol. 3-30. codex Vaticanus 5771, saec. IX/X, fol. 350-357. codex Carnotenus 507 (193), saec. XI, fol. 285v-292. codex Claromontanus 147, saec. XI, fol. 9-24v. codex Parisinus lat. 5367, saec. XII, fol. 90.97.98.91.92. codex Vaticanus Borghesianus lat. 297, saec. XIV, fol. 166-171.

&tikt&kE

codex Romanus Vict. Emman. 341, saec. IX, fol. 2132. Maxime conuenit cum classi B 3 praeter transpositiones in capp. 17/18 et 31 quae recte seruauit, sed alia interdum suo arbitrio immutauit librarius. codex tome). B7?

Monacensis

codex Bruxellensis (epitome).

lat. 18.100,

3131

saec. XI, fol

102

(epi-

(197), a? 1465, fol. 115v-116v

recensio C ex 74A et B conflata : C la

C 1b C 1b* C 1c

C 1d C 1e C 1e*

C2

codex Vindobonensis 371, saec. IX, fol 165-18ov. Textum pracbet post 74 longe optimum. codex Parisinus lat. 11.755, saec. XIII, fol. 28-46v. breuiarium Aeduense a? 1480, fol. 321v-325. codex Parisinus lat. 5308, saec. XII, fol. 152-161. codex Parisinus lat. 5278, saec. XIII, fol. 268-277. codex Coloniensis, Stadtarchiv 164*, saec. XV, fol. 7891. codex Hagae-Comitum L o, a? 1461, fol. 206-214v. codices huius classis (praeter e qui a librario posteriore emendatus est) quaedam spuria addunt prologo Passionis I, et desinunt initio cap. 40 :

ELENCHVS CODICVM

523

codex Vindobonensis 577, saec. XI/XII, fol. 34-54v. codex Cremifanensis (Kremsmünstet) 7, saec. XII, fol. 48-71. codex Monacensis lat. 2552, saec. XII, fol. 112-121 (om. capp. 2-6, folio exciso). codex Monacensis lat. 22.244, saec. XII, fol. 31-41. codex Monacensis lat. 9506, saec. XII, fol. 4v-11. codex Zwettlensis 14, saec. XIII, fol. 17-21. codex Mellicensis M 7, saec. XV, fol. 177V-187.

C 2a

C 2b

C 2c

C 24d C 2e

C 9f C 2g C 3a

codex Oxoniensis Bodl. Fell rz, saec. XI, fol. 247-262. codex Bruxellensis 4236 (14.654), saec. X, fol. 61-86v (om. capp. 33-37 et 42-45 foliis excisis). codex Namurcensis, Grand Séminaire 45, saec. XI/XII, fol. 137-145. codex Namurcensis, Bibl. de la Ville 15, saec. XII, fol.

C 3b C 3c

C ad

25-35".

C 3e

Caf

codex Bruxellensis 9742, saec. XII, fol. 184v-198v. codex Bernensis A 8, saec. XIV, fol. 7v-19 (ptologus deest).

(r4

codex

Berolinensis

rzi

(Phillipps

1874) saec. XII, fol.

122V-I35V.

C 4a

codex

OU

haec classis exorta est e quodam exemplari classis C 3, quod similius erat C 3» quam C 3a (cf. uarias lectiones quas adnotauit B. Krusch, p. 269), sed textus grauiter immutatus est. Passio in codicibus huius classis incipit ita : **Gloriosus igitur (ozz. C 5a e? c) uit Domini Leodegarius, e£ zzox in eadem leguntur : Hic dum a Didone auunculo suo Pictauis utbe episcopo, qui ultra ceteros affines suos prudentia et diuitiarum copia erat insignis, fuisset strinue aenuttitus et ad diuersis studiis (quae 4:4. solent ozz.) adplene in omnibus institutus, in eadem utbe electus est ad gradum archidiaconatus. Tantum in egr." Finis inde a cap. 4o in compendium retractatus est hoc modo : *«Multas et magnas in ipso itinere per eundem martyrem Dominus ostendit uirtutes. Nam quicumque uenissent mutorum, cecotum,

A

IO

Ambianensis

467, saec. XVII, fol. 7-29v.

sutdorum, atidorum, claudorum atque a demonibus uexatorum,

nulli prorsus sanitas negabatur, quem fidei meritum comitabatur. 'Tandem Pictauis uentum est, ubi iussu supradicti pontificis industriaque Audulfi abbatis uenustissimae structurae basilica fabricata est, in qua, conuocatis quam plurimis sacerdotibus atque 15 innumeta multitudine tam cleri quam populi, cum magnis laudibus sanctum cotpus sepeliuit, ubi ad laudem nominis Christi perpetuum fit gaudium, medela languentium, indulgentia peccatorum, et omnibus qui ex fide quaerunt effectus conceditur ptecum suarum pet lesum Christum dominum nostrum, qui 20 cum Patte et Spiritu sancto uiuit et regnat in secula seculorum. Amen." C óa

C 5b

codex

codex 189v.

Londoniensis

Confluentinus

C 5

codex

C 6

codex Bruxellensis nonnulla omittens.

Bruxellensis

(QU

codex Brenkensis so et fine mutato.

Harl. 2802, saec. XIII, fol. 24-27v.

(Konstanz) 5, saec. XIV, fol. 183v-

3132 (206), saec. XIII, fol. 20-24v. 3763 (1515), saec. XIII, fol. 46v-56v, 7, saec. XV, fol. 10-147, prologo omis-

524

ELENCHVS CODICVM

Pass. III la 1 pv-n

lc

2g!

codex Argentoratensis G. n. 9o, saec. XI/XII, 146-177 (a? 1870 igne consumptus est). codex Colmariensis 421 et 430, saec. XIII.

fol.

codex Parisinus lat. 5361, saec. XIII. Alterius classis codices ultra c. 3o libri II non peruenientes, finem omnino diuersum exhibent, ex Vrsini libro conflatum : codex Parisinus lat. 16.733, saec. XII, fol. 72-77. codex Parisinus 5357, saec. XIII, fol. 57v-66v (desinit II,

9)

codex Montepessulanus H n. i1, II, saec. XII, fol. 118126. codex Parisinus lat. 17.006, saec. XIII, fol. 98v-106. codex Parisinus lat. 53553, saec. XIV, fol. 1o6-115v.

codex Liebenauensis 65, saec. XII, prologo ptaetermisso, at capiti IL, 23 declamatione in Ebroinum addito quam ctiam in 1 a legitur, teste Pitra (ed. Krusch, p. 281). codex Augustanus (Aosta), Basilicae S. Vrsi, continens libri I, capp. 1-44. Ad Passionem I tecensendam Bruno Krusch praesertim adhibuit (praeter exemplar 44) codices C la.b.z.e.e*. 2a.b.c.d. 3a.b. 4 ; ad Passionem II codices B 7. B 1*. B Ia. B 2. B 3. B 3b, necnon

C 1a aliosque codices recensionis C ; ad Passionem III (praeter exemplar Ja iuxta editionem lohannis Pitra) codicem 1c et exemplaria secundae classis.

Libris quos inspexit Bruno Krusch pauci addi possunt : Pass. II recensio B :

codex Bollandianus 5, olim abbatiae Grimbergensis, saec. XII, fol. 67v-7ov (Bzb. Hag. La:. 4851, omissa ultima patte). codex Bruxellensis 7482, saec. XIII, fol. 124-128. codex Bruxellensis 7483-86, saec. XIII, fol. 63-7ov. codex Bruxellensis 21.885 olim S. Martini Tornacensis, a9 1277, fol. 1o1v-108v. codex Carnotenus r9o, saec. XII, fol. 197v-201. codex

Duacensis

842, olim abbatiae Marchianensis,

codex

Duacensis

865, olim abbatiae Aquicinctianae, saec.

XII, codex codex saec.

fol. 103v-108v (omisso prologo et ultima patte). Leodiensis 57, saec. XIV, fol. 255v-261. Parisinus lat. 1240, olim S. Martialis Lemouicensis, XI, fol. 155-164.

codex

Parisinus

XII, fol. 81v-86v (omisso prologo et ultima parte).

saec.

lat. 2627, olim Musciacensis, saec. XIII,

fol. 110V-115 (omisso prologo). codex Parisinus lat. 3809A, saec. XV, fol. roov-ro2v (omisso prologo). codex Parisinus lat. 5360, saec. XIV, fol. 154v-165v. codex Parisinus lat. 11.951, saec. XII, fol. 130-134v. codex Parisinus lat. 12.414, saec. XIII, fol. 185-192v. codex Parisinus lat. 12.604, olim Corbeiensis, saec. XII, fol. 125V-129Y (omisso prologo et ultima parte). codex Parisinus lat. 14.364, olim S. Victoris, saec. XIII, fol. 58v-65v. codex Rothomagensis 1389 (U 35), olim S. Audoeni, saec. XII, fol. 32-39.

ELENCHVS CODICVM

525

codex Rothomagensis 1404 (U 20), olim Fiscannensis, saec. XII, fol. 82v-84. codex Rothomagensis 1414 (A 55), saec. XII, fol. 109vTT codex Rothomagensis 1415 (U 17), olim Fiscannensis, saec. XV, fol. 171-175v. codex Sedunensis (Sion en Valais), saec. XIII/XIV, fol. 209-216Y (omisso prologo ; accutate describitur a B. de Gaiffiet, in z4nalectis Bollandianis, LX-XIII, 1955, p. 119-139). codex Treuerensis 388 (966), olim S. Simeonis Treuerensis, saec. XII, fol. 154-16ov (omisso prologo et ultimo capite). codex Treuerensis f180 (658), olim monasterii S. Mariae in Clusa Euerhardi Treuerensis, saec. XV, fol. r-12Y (omisso prologo et ultimo capite). codex Treuerensis 19953 (64), eiusdem otiginis, saec. XV/ XVI, fol. 149V-155v. codex Vindobonensis 9375a, olim Corssendonckianus, saec. XV, fol. 42-47Y (ultima parte omissa). codex Wirziburgensis Mp. Th. F. M. ro, saec. XIV, fol. 148V-150 (excerpta). recensio C

codex Namurcensis, Grand Séminaire 57, olim S. Gerardi Broniensis, saec. XVI, fol. 93-12o0v (BJ. Hag. La. 4853 c). Passio III

codex Montispessulanus H 3o, olim S. Benigni Diuionensis, saec. XII, fol. 126-132v (Bib/. Hag. Lat. 4855).

Supra scriptis codicibus a Brunone Krusch et a nobis collectis hos addidit libros J. Vielliard ex schedis officinae cui nomen **Institut de Recherche et d'Histoire des Textes" : codex

Claromontanus 148, saec. XIII, fol. 150-161. codex Diuionensis 641, saec. XII, fol. 74-79. codex Engelbergensis 2, saec. XII, fol. 135v-141. codex Parisinus, Arsenal 162, saec. XIV, fol. 215-214. codex Parisinus, Arsenal 5706, saec. XV, fol. 227-231v. codex Spinaliensis 67,saec. XV. codex Tolosanus 478, saec. XIV, fol. 239-242. codex "IMtec ensis 7saec4 XI.

PASSIO

I.

MGH 282

o GESTA ET PASSIO SANCTI LEVDEGARII EPISCOPI ET MARTYRIS. DOMINO VERE SANCTO ET APOSTOLICA VENERATIONE COLENDO HERMINARIO: VRBIS AGVSTVDVE NENSLS EPISCOPO *, Dum sepe a uobis iussus et spiritalium fratrum sancta flagitatione conpulsus, gesta beati Leodegarii martyris atque pontificis tandem scribere sum adgressus. Ideo enim diu implere iussa uel petita distuli, dum duplicem opinionem contra 1» me uidebam consurgere, unam ignorantiae caligine metuens et ignauiae, aliam prudentibus in dirisu uerens patescere. Oro ergo uestram fidelem deuotionem inprimis, ut meae rusticitati ueniam

detis et tantummodo,

quae uobis placuit, clam soli

I. Prol. C 1a. 2a. b. c. d. b. 4.

Prol. 1/2 LII. gesta et passio sancti Leodegatii episcopi et martyrum (mattytis corr. al. t4.). V. Non Octobtis C 1a ; gesta uel passio sancti Leudegatii (Leodogatii C 22) episcopi et confessoris (V7. Non. Nouemb. a47. C 2a, Octob. eorr. al. zm.) C 2a. b ; incipiunt gesta et passio sancti Leodegatii episcopi et martytis VI. N. Oct. C 3a ; ptefatio in uitam sancti Leodegatii martyris C 2c ; prologus in uitam sancti Leodegatii episcopi et martyris C 27 ; incipit prologus in passione sancti Leodegatii episcopi et martyris C 4 ; gesta ug. martyris : care? C àb. 1/21 proJogum om. C lib. c. e. e*. 3a. 3 domino : cum C 3. uero C 2a. 4 Hetrminatio : //a C 1a ; Erminatio C 2z. b. c. d. 3b ; Exmenatio C 4. 4/6 agustudunensis : 7a C 1a. 2a. D. d ; augustudensis C 2v ; augustidensis C 35 ; augustidensis urbis C 4. 6 iustus C Ia zz. pr. spiritualium C 3p. 6/7 flagitione C 2d(pr.z.); flagratione C 3b. * Leodogatii az/ Leodagatii C 2a sezzper ; Leodogatii C 2b constanter 8 diu : diuino C 2 z. b(pr. zz.) ; diuina C 2e. 9 opinionem : 7/a C 3b ; op(inionem a. zz. in Jizura) C 1a ; opem C 2a. b c. d ; penam C 4. 10 caliginis C 3b e£ C 1a 2]. zz. ; caliginem C 4. 10/11 et ignauiae metuens C 3p. 11 dirisu : 7/a C la zz. pr. ; detisu C 2a. b. c. d. 4 ; derisum C db e£ C 1a al. zz.

1 Hermenarius primo abbas monasterii S. Sympboriani "Augustodunensis (u. infra c. 12), deinde episcopus "Augustodunensis bis creatus et. Leudegarii successor et Bobonis a. 685, zuense Iunio chartae cuidam. Cenomannicae subseribsisse uidetur (CEuvres de. Julien Havet?. 1, p. 435 ; €f. p. 398). Ei zAnsebertus successit, idem. fortasse episcopus, qui cum monasterio 5. Dionysii negotia gessit, in placito Chlodouei III. a. 692. prolata (Periz, Dipl. I, p. 54), quique anno insequenti placito eiusdem regis Valencianensi assedit (Pertz, Dipl. I, p. 58). Extat eius testamentum a 696. conditum et actoribus ecclesiae $. INagarii Augustodunensis et S. Sympboriani missum (Pardessus, Dipl. II, p. 257). 2 Nozen auctoris et uocabulum peccatot excidisse uidentur 5 ef. Scr. rer. Merou. IV, p. 61, 25. 650. 741, 17.

528 PASSIO LEVDEGARII EP. AVGVST. I, PROL. 1r. interim lectitetis, donec aut cultiore sermone

ea, quae nos,

15 uobis iubentibus, usurpauimus, reparitis, aut aliorum presolum

correcta

iuditio,

inreprehensibilis,

quam

post elegitis,

post uos probata resedeat dictio. Hoc specialiter peto, ut uires ad huc opus exsequendum, quas mihi conscia denegat imperitia, uestrarum precum solerti studio apud Deum opteneat 20 oportuna suffragia*.

EXPLICIT

PROLOGVS.

1. Gloriosus igitur ac praeclarus Leodegarius urbis Aguste- Qo dunensis episcopus, qui christianorum temporibus effectus est ?^5 * In codicibus C 2a. b. c. d haec addita sunt spuria (w. Ser. ver. Merowu. V, 5. 272) : quoniam ratum habeo, ut non sufficiens sim per ingenium meum de tam almifico martyre plene atque perfecte texere oraculum, nisi dindimarum? uestrarum precibus fultus fuero. Sed confido de uestra opima atque exuberantissima caritate, ut me non obliuisci debeatis, et 5 textum huius libri secundum diuina amminicula peragrare exponendo non differam, tamen timoratis sensibus, quia merita mea iugiter ante oculos mentis defero. 2 martiti corr. mattite C 2a. 3 dindimatum : C 2b corr. utillimatum; intimarum C Zr. d. ptecib : :/ C 2b al. zz. corr. ptecum ope fuero : oz. C c. 4 mei obliuisci non C Zr. 8 secundum : scdm : : : (nfa? ras.) C 2. 6 tamen : C 2b corr. tam 9 mentes C 24 corr.

I. Prol. C 1a. 2a. b. c. d. 3b. 4. I. Cap. x. C 1a. b. c. e. e*. 2a. b. c. d. 3a. b. 4. 14 lectites C Ia. 22. b. plerique ; altiori C 4.

cultiote : ;/a serips.; cultiores C 1a zm. pr. ; cultiori 15 repatitis : //a serips. ; reperitis C 2a. b. c ; reppe-

ritis C 1a. 2d ; reppereretis C 3b ; repperiatis C 4; reparetis Mab.

15/16

agustudunensis

C 2a. P. c ; augustidunensis

€. €*. 2d. 3a.

2 qui : eras. C 1a ; in add. C 1b.

C Iv.

presolum : //a C 1a z. pr. ; praesulum C 3b ; sapientum C 4. 16 presolum correcta iuditio : oz. C 2a. D. c. d. post elegitis : i/a C la. 2v. b. c. d ; post legatis C 4 ; postea legatis C 37. 17 uites : quas a4. C 4. 18 huc : ;/a zz. pr. C 1a. 2a. b ; hoc rel[. conscia : C 2a ; conscientiae C 4. 19 solert(i a/. 7A. in litura) C 1a. opteneat : opteneant corr. C 1a ; optineat C 2a. b. c ; op(b)tiEe 21 explicit prologus : //a C 1a. 4 ; explicit prefatio subscr. C 2c; 07. rel]. L, 1 praeseribía sunt : incipit (oz. C 1e*) passio sancti Leodegatii episcopi et mattyris (que est VI. Nonas Octobris add. C 1e. e*, ubi quod pro que) C tc. e. e*. ób. 4, incipit uita sancti Leodogarii martyris C 2z. b, incipit passio sancti Leodegatii martyris (oz. C 24) C 2c. d, incipit uita ac passio beati Leodegarii mattytis Christi C 3b ; praescriptione caret C la. Capita a me distincta sunt ac: ete 2a. b. c. d. urbis : oz. C 2a. b. c. 1/2 agustedunensis : i//a C laz.pr.; C 1b. 35. 4 ; augustudunensis

3 Dindyma mons est Phrygiae, sacta mysteria, pluraliter declinatur. Papias.

PASSIO LEVDEGARII EP. AVGVST. I, 1.

529

martyr nouus, ut terrena generositate nobiliter exortus, ita, A

IO

diuina gratia comitante, dum a primeua aetate in uirili robore adcresceret, in quodcumque gradu uel ordine prouehebatur,extitit prae ceteris erectus. Cumque a Didone * auunculo suo Pectaui urbe episcopo, qui ultra adfines suos prudentia diuitiarumque opibus insigne copia erat repletus, fuisset strinue aenutritus et ad diuersis studiis, quae saeculi potentes studire solent, adplene in omnibus disciplinae esse lima politus, in eadem urbe ad onus archidiaconatus fuit electus. Tanta

15

in eo subito fortitudinis atque'sapientiae robor emicuit, ut inpar prae suis antecessoribus appareret; praesertim cum mundanae legis censuram non ignoraret, saecularium terribilis iudex ? fuit. Et dum canonicis dogmatibus esset repletus, II Gap. 1. C HIad Dico ees 9a DA CA d da, De ds 8 ut : fuit add. C Ib. 4. genetositate terrena C Ib. genotrisitate C 25. 4 nobiliter : est a22. C 1e. e*. conmittente C 1a al. zz. corr. conmitante dum : eras. C la. a : om. C Ib. 4. D excrescetet C 1e. e* ; cresceret C 2r. quodcumque : //a C 1a zz. pr. ; quocumque f/eríque ; quacumque C 2a. b (pr. zz.) ; uno-

quoque C Ze. e*.

6 erectus : z/a C la. 2a. b. c. d. 8b et C 3a al. zm. ; electus C

lc. e. €*. Ja (pr. z:.) ; et tectus C 1b ; rectus C 4.

a Didone : adid(one z/. zz. im rasura) C la; ab Adone C i.e. e*. «V Pectaui : ij/a C la. 2a. b(pr. z) ; Pictaui C 1b. 2b(ecorr.). c ; Pictauae C 4 ; Pictauis C 24. 3a. b. utbe : i4 C la;m.pr.; wutbis rell. 8 opetibus C 2aef C 2b zz. pr. insigne copia : insig(ni a7. zz. in rasura) copia C la ; insigne copie C 22 ; insigne copie C 2c ; erasa C 2b ; baec ante prudent(c)i(a)e collocant C 1e. e. c*. fuisset : eras. C 1a. 9 ad diuersis studiis : //a C 3b zz. pr. ; ad diuetsa studia C 4 ; aduersis studiis C

Ja, al. zs. corr. ; a (m. pr. superser. C la, eras. C 2b.) diuersis studiis re. quibus C Ib. c. e. &*. 4. potenter C 2a. b(pr. z2.). c ; petentes C 2d, corr. potenter s(a2)eculi C Ze. e*. 10 studire : 7//a C 1a zz. pr. ; studere re//. 10/11 omnibus disciplinae esse lima potitus : omnibus discipline (discipline aZ. zz. corr.) : :lima politus C 12; omnibus disciplinae —C 2a. b. c cett. bic ozzissa, inserunt J. 12 post emicuit; omni disciplina adotnatus C 27; omnibus disciplinae lima potitus C 1b. 3a. b ; omnibus disciplinae lima esset potitus C 1e. e. e* ; omnibus disciplinis potitus esset C 4. 11 ad onus atchidiaconatus : //a C 1a. 8b ; ad onus archidiaconus (atchidiaconatus C 2b corr. aJ. zz. ; atchydiaconus C.3a corr. archydiaconii) C 2a. b. c. Ja ; atchidiaconus (atchidia : C 4 zz. pr.) C 2d. 4 (cett. oz.) ; ad onus (Adoni C 1e. e*) ad archidiaconatum C 1e. e. e* ; ad ministerium. atchidiaconatus C IP. tanta : i/a QC la.c.e. 2a. b. c. da ; tantum | C Ie*. 2d. 3b ; tantaque C 4 ; tantumque C Ib ; etenim a4. C Ie. e*. 12 eo : ea C 1a. 2a. b (pr. zi) robot emicuit : 7/a C la zz. pr. ; tobote micuit C 2a. b. c e£ add. bic ee lima (celima C 22. c) politus (zf. /. 10) ; celitus sublimato ad. C 2d ; robur (subito bic collocant C 1e.e*) emicuit re//. 12/13 ut pat sui in antecessoribus nullus appatetet C 4. — 13 prae : oz. C 1e. e*. ptaesettim : nam C 4. 14 mundafi. legibus C Za zz. pr. ; mundanae legi : C 2b zz. pr. terribilis : tribillis C 2b eras. sed tribunalibus a/. zz. in zarg. ; ttibulis C 2a. d ; oz. C 2r.

15 canocis C 1a, corr.

4 Dido successor Iobannis episcopi Pictauensis, qui concilio Clippiacensi a. 626. aut 627. subseripsit (Concilia ed. Maassen I, p. 201, cf. p. 203), una cum Grimoaldo maiore domus INiuialam ad lora sancta uisitanda post susortem Idubergae (1 652) aduenerat, cum Fuilani occisi corpus aduebebatur, ipsique idem Grimoaldus Dagobertum Sigiberti regis filium in Scotiam transportandum c. a. 661. commisit ; ef. Ser. rer. Merou. IV, p. 428. 451 ; V, p. 90. 6 De iurisdictione arcbidiaconorum disseruit E... Loening, *Gescb. d. deutscb. 35

L. S, (cxvir)

MGH 284

530

A

PASSIO LEVDEGARII EP. AVGVST. I, 1-2

extitit clericorum doctor egregius. Erat quoque in disciplina delinquentium uiuidus, qui carnis luxo numquam extitit resolutus ; sagati cura peruigil in ecclesiasticorum offitiis, strinuus in ratiociniis, prudens in consiliis, rutilans in eloquiis. 2, Incubuit interim causa necessitatis, ut in Agustudunense urbe eum ordinare deberent episcopum 9. Siquidem nuper inter duos contentio de eodem episcopatu exorta fuerat et usque ad sanguinis effusionem certatum. Cumque unus ibidem occubuisset in morte, et alter pro perpetrato scelere datus fuisset in exilii etrusionem?*, tunc Balthildis regina, qui cum Chlothario fiio Francorum regebant palatium, diuinum, ut credimus,

IO

inspirata consilium, ad memoratam urbem hunc strinuum direxit uirum ibidem esse episcopum, quatenus et ecclesia, quae pene biennium iam quasi uiduata in saeculi fluctuatione remanserat, huius gubernationem uel fortitudinem tueretur et ab his quibus inpugnabatur defensaretur. Quid multa ? ita I. Capp. 1.2. C la. b. c. e. e*. 2a. b. c (ad 2, J. 12). d. 3a. b. 4. 16 disciplin(a)e C 2a. b(pr. z.). c. 17 deliquentium C 2z. P(pr. zz.) àb. uiuidus : inuictus C JP. quia C 3f. luxo : £/a C 1a zz. pr. ; luxutia C 2a. b. c. d ; luxu re//. 18 c(ura in litura) C 1a. ecclesia strictorum (strictus corr. C 2b al. zm.) C 2a. b. c. sttinuus : i/a C la zz. pr. 19 i(n ra in /izura)tiociniis C 1a. rutilant ( ?) C 1c, corr. 2, 1 interam (interim corr. C 2b) C 2a. b. c ; intetea C 24. casam C la m. jpr.; causa: C 2b; causam C E. ut in: in (ut corr. C 2b al. zz.) C 2b. c. agustadunense C Ia zz pr. ; augustudunense C 2z. b (pr. ».). c. 3a (pr. 2) ; augustudunensi

C 1c.e.e*. 22 ; augustidunense

C 3b ; augustidunensi

C Ib. 4.

2/8 inter : in C 1e* e C 1a zz. pr. B morte : mortem corr. C la al. zz., ef sic C Ib. 3a. b. 6 exilii etrusionem : exilii e(ttu super/itum al. z1.)sion(e in Jitura) C la ; exilii trusionis corr. C 2a. b al. zz. : exilii trusionem, e£ sic babenz C 2c. 3a. b. 4 ; exilium trusionis C 27 ; exilii extrusionem C 1c. e. e* ; exilii retrusionem C Ib.

Baldhildis C Ze ; Baldhildus C Ze* ; Balthiltis C IP. qui : //a C 2a. b zr. Pr. ; qu(aje re/j. 6/7 Chlothatio : //a C la(pr. zz). 2a. b. c ; Hlothario corr. C la ; Clothario C 15.:. 4 ; Lothatio re//.

4 filio : C Ia superscr.

tegebant :

ita C la. 2a zm. pr. ; tegebat rel/. 7/8 diuinum ... consilium : ia C la(pr. zz). 2a. b. c ; diuino ... consilio re//. 9 et : ozz. C Ib. 3a. b. ecclesia : i/a (C Ib. €. e. 9b) ; aecclesia(m 7n Jitura) C 3a ; ecclesiam re//. 10 pene biennium : //a C la. 2a. b(pr. 7.) ; pet biennium C Ze. d. e£ C 2a al. z. ; pene biennio re//. iam : om.C ja. saeculis C la(?). 2a. b s. pr. — fructuactione C 1a zm. pr. ; ftuctuatione C 2a zz. pr. ; luctuationem C 2a ; fluctibus C 4.

11 gubernationem uel

fortitudinem : i/a C 1a zz. pr. ; gubernatione uel fortitudine re//.

12 defensa-

retur : defenderetur C 1e. e* ; defen C 2c et desunt folio exciso : | saretur. Quid 4:54. €. 6, ]. 19 regni deiectus ita : ozz. C 3a uersu ex.

Kircbenrechts! II, p. 534 sqq., qui ILeudegario propinquo ab episcopo potestatem per omnia tieque occasione data delegatam esse statuit. 6 Ragnobertus acsi indignus Augustudunensis ecclesiae episcopus «. 660, die 26. ;Angusti priuilegio Eimmmonis episcopi Senonensis. subscripsit monasterio S. Columbae. concesso (Pardessus, Dipl. II, p. 11), etiam priuilegio eiusdem pro monasterio S. Petri nomen suum apposuit (Pardessus II, P. 114), a/que ecclesia "Augustodunensis per biennium fere uiduata erat, cum Leudegarius eam nactus. est. 7 zActio extrudendi. 8 zAnno 657 ex. Franci Chlotbarium regem sibi statuerunt cum matre Baltbilde regnaturum ; cf. Lib. H. Fr. «. 44.

PASSIO LEVDEGARII EP. AVGVST. I, 2

531

in aduentum eius territi sunt omnes ecclesiae uel urbes illius Ii ^

20

2

A

aduersarii, necnon et hii qui inter se odiis et homicidiis incessanter certabant, ut memoriam transacti scandali non uellent

audire : quia quos praedicatio ad concordiam non adduxerat, iustitiae terror cogebat. Iam enim in episcopato, despensante Domino, quantum in alimonia pauperum eius extetit praecipua cura, longum est enarrare per singula. Sed nobis ista tacentibus eius testantur opera uel matricola, quae ab eodem instituta residet ad ecclesiae ianuam, uel specierum pulchritudo, quae aureo fulgore rutilant in ecclesiae ministerio, necnon et baptisteri ornamenta miris operibus fabricata. Quantumque in amore martyrum eius mens fuit deuota, silentibus indicat sancti Simphoriani martyris sepultura seu translatio sancti corporisgloriosa. Praeterea innuunteius industriam ecclesiae pauimenta uelaque aurea et atrii constructio noua, murorum urbis restauratio, domorum reparatio, et quae erant

nimia uetustate consumpta per se reddentecrata, uisa uidenIS Gapp-os Gta buco euet 22 bd. dab: 13 aduentum : z/a C la(pr. z.). 2a. b ; aduentü re//. ei(us zn Jizura al. s.) C 1a. tetritae C la( pr. z7.). e. 2a. b e? C 3a al. zz. uel : uet C 2a zz. pr. urbes : ila C la. 2a. b. Ja zm. pr. ; utbis re//. 14 et hii : 77a C la. e. 2a (pr. z.). b ; illi C 3a ; et hi re. 15 scandal(i n im rasura aJ. z;.)on uellent C 1a ; scandali nec uellent C 1 e. e* e? C 2a a]. zz. ; scandali uellent C 1c ; scandali

cuellent C 2a zz.

jr.; scandali nollent C 4. 17 iustitia. &error (et terror corr. al. zz.) C la ; iusticia & error C 2a; iustici(a)e terror C 24. 3a ; iusticia : : : : : : : (& Ortot? eras.) C 2b ; iustit(c)ia ct terror C Ib. 4 ; iustitiae horror C 3b ; iustitia et hortor

Goes ot. in : C 1a (al. zm.). e*. 3a. b ; cett. om. ; sumpto C Ib. episcopatu C Ib. 3a. b ef C la. aj. z., episcopatum C Ie. e. 2d. 4. 17/18 despensante : 7/a C 1a zz. pr. 18 domino: cleuatus a44. C 4. ex : :: it C lavorr. a]. m. exstitit ; ex : : tit (p : ? ras.) C 2b corr. al. zz. extitit C 2b, et sic C Ib. c. da. b (ptaecipua extitit) ; expetit C Je. e*. 25 ; expendi C 2d e£ C 2a al. zs. ; excteuetit C 4. 19 praecipua : pcipu: C 2b eorr. aJ. z. pcipia; pcipiat C 2a ; praeceperit C 24. 19/20 nobis ista : //a C la. 2a. b zz. pr. ; ista nobis C Ie. e* 20 testantur eius C 1e. e* ; eius testatur C Jp. operta uel : operalis C 1p. matticola : j/a C 1a 7t. pr. ; matticula f/jerique ; miracula C 2z. p. 20/21 matricola ... ad : attiola, que ante ingressum tesplendent ad C 1e. e*. 21 ecclesiam C 2a zr. pr. ; ecclesiatum (?) C 2b zz. pr. 22 pluchtritudo C 1a. auto C 2a. b (pr. zz.). rutilant : ij/a C la. c. 2a. (pr. z.) b. 4; rutilat C Ib. e. e*. 2d. 3a. b. ecclesia C la. 2a m. pr. ; ecclesiae C 2b corr. ecclesia 93 baptisteri ornamenta : //a C 2b m.pr.; baptistetiori tamenta C 24 ; baptisterii ornamenta re//l. (otnomenta C la 71. pr.) 24 amotem martyrii C 1p. deuota : nobis ad4. C 24. 24/25 silentibus : nobis ad. C Ip. 4. 25 indicat : indiciis aZ. C le. e*. sancti : ::ci Cbceorr. sci — Symphotiani C Irc. 22. b. d. 3a. 4 sepultura: (e ras.) C 1a. 26 sancti : sco C 1a zz. pr. p(retere in rasura m. pr.)a C 1a. e us industriam : eius C 1a a. zz. in Jitura ; ei industria C 2a zz. pr. ; eius industria C 4.

27 uelaque autea : ia C 2a. b. d. 3a. b ; uclaq : : e autea C 1a zz. pr. ; ucl laqueatia C Ib. 4 ; uel laqueatia aurea C Ic. e. e*.

et : uel C Ie. e* ; oz. C 4.

noua :

que add. C 2d ; et add. C 1e. e. e*. 28 urbis : que a4. C 3p. domorum : et praem. C 1e* ; uel praem. C 1e. ptepatatio C 1a zz. pr. qui C 2a z. pr. 29 nomia C la zz. pr. uestutate C Iz, corr. se: s: C 2b m. pr. 29/30 teddentectata uisa uidentibus : 7/a serips. ; reddent : : tata/ uis audientibus C 1a corr. al. »;. teddent rata uisa uidentibus ; redderent erata uisa (oz7. C 24) uidentibus

MGH 285

532

A

IO

PASSIO LEVDEGARII EP. AVGVST I, 2-3

tibus testimonia. Suffitiant haec inprimis pauca de plurimis ?. Ad illud tempus conuertamus eloquio, quo adleta Christi contra diabolum dimicandi sumpsit exordium. 3. Sanctus itaque pontifex Leodegarius dum in Agustidunense urbe felix in pace conuersauit episcopus, postquam omnia quae deruta fuerant innouassit et in diuinis offitiis clericos erudisset praedicationemque assiduus caelestia populum commoneret, elymosinarum largitate pauperes refoueret et in Dei custodiendis mandatis eius animus esset totus intentus, ita fuit efficax illius uoluntas in omnibus, ut quaeque implere decreuisset, ei a Domino absque difficultate tribueretur effectus. Nec enim inmerito suam omnipotens Deus illi contulerat gratiam, quia prius ipsi se totum deuouerat custodire mandata. Sed quia bona uoluntate semper discordat malitia et antiquus serpens inuidus semper inuenit, per"quos scandalum seminet, aliquid honorati spiritalia nescientes, sed potius potentiam secularem timentes, uidentes hunc uirum 1. Capp. 2.3. C 1a. b. c. e. e*. 2a. b. d. 8a. b. 4. C2a.d;

ted ::::::::::::ta.

uidentibus

C 2b corr. al. z;. tepatata reddunt

uidentibus ; redintegrata uisa dant uidentibus C 1b. 4 ; reddunt errata uisa uidentibus C 3a ; redeunt erecta uisa uidentibus C 3b ; erecta reddunt uera uidentibus

C 1c. e. e*.

31 cloquio : //a C 2a. b z. pr. ; eloquium

re.

adleta : //a C 2a. b zz. pr. ; adhleta C 3a. b ; athleta re//.

quod

C 3s.

32 sumit C Ie. e*.

3, 1 episcopus C Ze. e*. Leodegatius pontifex C 24. 1/2 agustidunense : iia C la z. pr. ; agustudinense C 2a zz. pr. ; augustudinense C 2» z. pr. ; augustidunensi C 3a. b. 4 ; augustudunensi re//. 2 conuersauit : i/a C 1a. 2a (pr. 7), conuersatus est C 1b.c. 2b. d ; conuetsatus esset C 1e.e* ; conuetsaretut C

Ja. b. 4. episcopus : ozz. C 4. 8 deruta : i/a C 1a. 2a. b zz. pr. ; diruta relJ. erant C le. e*, innouassit : //a C 2a zz. pr. ; innoua(ui im rasura al. m.)t C 2b ; innouauetat C 4; innouasset re//. in : oz. C Ie. e*. 4 clerum C le. e*. erud(iuit 7 rasura al. zz.) C 2b ; erudietat C 4. praedicationemque : ifa C la. 2a m. pr. ; praedicationique C 24 z. pr. ; praedicat(c)ioneque (que oz. C 1e. e*) rei/. assidua C Ie. e*. caelestia : alimenta a4. C lc. e. e* ; celesti C Ib. 2d. 4 e£ C 2a al. zm. 4/5 populum caelestia C 3p. populo tribueret C Ie. e*. 6 common(etet in Jifura) C 2b ; et add. C 1c. e. e*. — elymosinarum sq. refouetet : om. C 4. pauperes : oz C lc.e. e*. fouerct. Gees etoswrenoueret (?) C 2a zz. pr. ; refoue(t cü im rasura maiore) C 9b (et or.) 6 custodientes (?) C 1a. 2a z. pr. mandatis custodiendis C 4. esset totus ; 7/a C 1a. c. Ja ; totus ozz. C Ib. 4 ; totus esset re//.

eius C 1 e. 3b (non C Ic. e* cum rell.) m. pr. 9 enim : o». C 2a. b. d.

4 exficax C 2a zz. pr.

8 impleri C 2z. 4. suum C 2z. b zz. pr.

illius :

8/9 tribuerit C 2a. b omnipotens deus

illi : 37a C 1a. 3a. b. 4 ; omnipotens illiC 1b. c. e. 22. b ; illi dominus C 24.

10

quia : quam C 1a corr. qua ;qua C 2a corr. al. z. qui, e£ sic C 2d ; qua C 2b corr. quia ipsi : //a C 1a ; ipse C Ic. e. e* ; ipsius C 3a. b. 4 ; iilli C 2a. b corr. al. m.

illius, ez zc C 2d ; eius C 1p.

se totum : Z/a C 1a. c. 2a. b ; totum C 1e ; se tota

C 24. 3a. b. 4 ;j totase C Ib. — 11 bona : C la (bone zz. pr.) 2a. b. e? C 9d. 4 s. pr.; a bona re//. 13 aliquid honorati : i/a C 1a. 22 zz. pr. ; aliq (corr. aliq) : :onorati C 2b ; aliqui honorati re//. spiritalia : z/a C 14.6. 4 ; spiritualia re//. 14 potentia (potentia C 27) seculare C 2a. b zz. pr. ; potencia saeculati C 24. timentes : tonantes C 2a. b. d ; tenentes C Ie. e* ; ozi. C Ja ; tumentes fortasse recte

Breu. JAeduense (C 1b*)

9 Cf. Hieronymi epist. 22, 10 : haec sufficiant pauca de plurimis.

MGH

286

PASSIO LEVDEGARII EP. AVGVST. I, 3-4. 15

A

533

inflexibilem per iustitiae culmen existere, inuido coeperunt liuore torquere et statuunt, si sit aditus eius obuiare profectibus. 4. Erat enim in illis temporibus Ebroinus, ut dicimus !9, maiordomus, qui sub rege Chlothario tunc regebat palatium ; nam regina, quam supra diximus,iam in monasterio", quod sibi antea praeparauerat, resedebat. Praeterea memorati inuidi adeunt Ebroinum et contra Dei uirum eius in furore suscitant animum, et dum ueritatis accussationem non inuenerunt,

IO

mendatium

nia, quorundam 15

falsitatis

confingunt,

quasi

dum

omnes

Ebroini iussionibus oboedirent, solus Leodegarius episcopus eius iussa contempneret. Erat enim memoratus Ebroinus ita cupiditatis face succensus et in ambitionem pecuniae deditus, ut illi coram eo iustam causam tantum haberent, qui plus pecuniam detulissent. Cumque alii timoris causa, alii pro redimenda iustitia eum auri argentique inmensa replessent pecuanimi ob huius causam

expolii dolore tacti,

contra eum fuerant iam commoti, et quia non solum rapatiI. Capp. 3.4. C 1a. b. c. e. e*. 2a. b. d. 3a. b. 4.

15 resisteret

C 2a z. pr. ; resistete

C 2b. d ; exurgete

C Ie. e*.

16 liuote :

li::uote C 3a. torquere : ita C Ja. 2a. b. 4 zz. pr. ; totqueri re//. si sit : oz. C Óa ; aliquis ad. C 2a. J. obuiare : obicere C 2a. b(pr. zs.) ; se obicete C 2d ; obsistete corr. C 2 b. 4, 1 enim : igitur C Ib ; ozz. C 2d. 4.

in : ozz. C 1a. Ja. b.

illis in C 22.

Ebroinus : za C 1b. 4 ; Hebroinus re//. ut dicimus : i/a C la(pr. z.). 2a.b.d ; ut dicmus C 1c ; ut didicimus C 3e. b e? C la aJ. z. ; ut diximus C 1b ; 072. C. 1e. e*. 4 ; est add. C 2a. b. 2 (m super/ifa)aior domus C 1a. Chlothatio : i/a C la zz. pr. ; Clothatio C 1c. 2a. b. 4. 4 ; Clotatio C 1b ; Hlothario C 3a ;

Lothatio C 1e. €*. 3b : sic deinceps 3 nam: iam C Ib.c. e. &*. 24. D. 4 ; enim add. C 1 b. iam : z/a C la. 3a. b ; om. rell. 4 antea : 0zz. C 2a. b. d. tesedebat : z/a C 1a. 2a. b zz. pr. 5 Ebroinum : Z/a C IP. 3a constanter ; Fbrtoynum C 4 passiz, Ebtoinum raro ; Hebtoinum constanter rej]. et : C 2b eras. dei : oz. C 2a. b (pr. zz.) uitum dei C Iber C 2b aj. zz. furore : C la corr. aj. zm. futotem, e£ sic C Ib. 4. 6 suscitare C 2a. b ; suscitare student C 24. uetitas C la uersu ex. mm. pr. 6/* inuenentes C 4 corr. al. zz. inuenientes 10 cupiditate corr. C 2b al. m.

face : C 1a corr. al. zz. fasce ; feta C 2a zi.pr. ; fata C 2b.

ambitionem : 7/a C la zx. pr.; ambitioni

C 3b ; in (im C 22) ambitione

in

re//.

11 coram : illi zzerwz add. C la, sed eras. iusta C la zz. pr. ; iuxta C 2a et C 2b zz. pr. haberent tantum C 8b. 11/12 pecuniam : pecuniae C 4; eis pecunie C Ib ; de pecunia C 1e. e*. 12 distulissent C 1r. aliut ( 7?) amotis causam C la zz. pr. ; alii causa timoris C 1e. e.

al. alii : alli C 1a, corr.

13

inmensa : ozz. C 1c (non C 1b cum rell.) 14 quorumdam C 1a. cuius C 22. P. spolii C 1p. 15 fuerunt C Za zz. pr. et : ozz. C 2d. qu:s C Ja zz. pr. 15/16 rapatitatis : Z/a C la zz. pr. ; rapiditatis C 2a e? C 2b zz. pr. ; rapacitatis re//.

10 Verba ut dicimus ad wocabulum maiotdomus spectant. De Ebroino cf. Ser. rer. Merou. V, b. 249 sq. disserui. 11 JAnte a. 667. Baltbildis in zaonasterium Calense se recepit ; ef. Ser. rer. Meron. IT, p. 495, n.

MGH 287

534

20

. PASSIO LEVDEGARII EP. AVGVST. I, 4-5

tatis exercebat commertium, uerum etiam pro leue offensa sanguinem nobilium multorum fundebat innoxium. Sanctum itaque Leodegarium episcopum ideo habebat suspectum, quia eum superare non ualebat in uerbo, nec adulationis ut ceteri ei inpendebat obsequium, et contra omnes minas suas semper eum cognouerat permanere intrepidum. Tyrrannicum edederat tunc edictum, ut de Burgundiae partibus nullus praesume-

25

ret adire palatium, nisi qui eius accepisset mandatum. Tunc de metu prioris ? fuerunt omnes suspecti, quod excogitaret ad suum facinus commulandum, ut aut quosdam capitis amissionem damnaret aut dispendia facultatum infligeret. 9. Interim donec causa suspenditur, rex Chlotharius a Domino uocatus de hac luce migrauit. Sed cum Ebroinus eius fratrem germanum nomen Theodericum, conuocatis obtimatis, cum

v^

solemniter, ut mos est, debuisset sublimare

in re-

gnum, superbiae spiritu tumidus eos noluit deinde conuocare. Ideo magis coeperunt metuere, eo quod regem, quem ad gloriam patriae publicae debuerat sublimare, dum post se eum retineret pro nomine, cui malum cupierat audenter ualeret I. Capp. 4.5. C 1a. b. c. e. e*. 2a. b. d. 3a. b. 4.

16 uerum etiam : ozz. C Ic ; sed C 1e. e*.

leue : ia C 22. b z. pr. ; leui re//. 18 qu(ia z& Jifura al. zz.) C 1a. 19 supetati C 2b zz. pr. ; suspetati C 2a zz. pr. adulatione C 247 e C 2a aJ. zz. ceteris C 2a (pr. zz.). b. 20 in(m)pendebant C 2a ez C 2b. 4 zz. pr. sempet : supet C Zr. 21 tyrrannicum : tytannicum C la, corr. sed x superscr. eras. (cf. c. 6, ]. 9) ; tytannicum auf tirannicum p/erique ; tyranni eü C 2a zz. pr. ; tytanni C 2b ; tytanni autem C 24. 21/22 ededetat : i/a serips. ; ei dederat C la(pr. zz.). c. e. e*. 2a (corr. zz. pr. dederant); ei dederant

C 2b.d ; enim dederat

C 1b. 464 C laecorr. ; ei tunc dederat

C 1c 5

dederat C Ja ; tunc dederat C 3b. — 22 tunc : tale C 27. — editum C 1a zz. pr. Purgande C 2a z.pr.; Burgondiae C 4. 23 accipisse C 1a zz. pr. 24

ptiotis : i/a C la(pr. zz.). b. c. 2a (pr. s). b. 4 ; priore C 2d. 3a. bet C la al. m. ; huius tam primatus C le ; huius tanti primatus C le*. omnes fuerunt C Ic ; fuerant omnes C Ib. 3a. b e? C la al. zz. ; omnes oz. C Ie. e*. quod : hoc ad4. C Ib. c. c. e*. 4. 25 commulandum : Z/a C 1a zz. pr. ; comulandum C 22. b zz. Pr. aut : exp. C 2a ; eras. C 2b ; ozz. C 2d. 26 amissionem : 7/a C 1a. 2a zz. pr. ; amissione re//. aut z;q. infligetet : oz. C 2a. b. d. 5,1linterim : ozz. C 1e. e*. donec : d(üm zz //tura) C 2b ; dum hec C Ib. e. e*. 2 d. causam C 2b zz. pr. Ebruinus C 3a P. 7. 3 nomen : i//a C 1a. 2a zr. pr. ; nomine re/J. "Theodoricum C 22. b. 4 ; 'Thedericum C £1e*. 3/4 obtimatis : //a C 2a. b zz. pr. ; ob(p)timatibus re//. 4 cum : 7/a C la. 2a. b ; eum C Ib. 4 ; om. rell. 4/0 tegno C 1b. D spiritu superbiae C Ib. e. deinde : exbs G 22 ; om C tp. 2d. Mtorpatrie Goa: publicae : z/a C la zz. pr. ; publicam C IP ; publice re. eum : C 2b superscr. 7/8 retineret eum C 4 ; eum tetinete C Ze. 3b ; eum promouetet, ille cuicumque malum C Ze.e*. $8 cupiefat : cupiuerat C 3b ; cupetet C 1e. e* ; ille ad4. C 1c. ualetet : si praezz. C 3a. b. 5.

12 Priores pro primoribus accepit Fred. IV, 52.

2,675.

PASSIO LEVDEGARII EP. AVGVST. I, 5-6.

535

inferre. Cumque multitudo nobilium, qui ad regis noui pro10 perabant occursum, mandante Ebroino, iteneris accepissent repudium, inito in cummune consilium, relicto eo, omnes expetiunt Childericum, iuniorem eius fratrem, qui in Auster sor-

tierat regnum. Quod consilium qui tunc noluit adquiescere, aut fugaciter euasit, aut cum 15

uitae periculum

incendium!?

comminatus, adquieuit inuitus. 6. Cum enim omnes ob Ebroinum tyrrannico metu Childericum induxissent tam Neustrico quam Burgundiae regnum, cognuscens tyrrannus suum hoc facinus perpetratum, ad ecclesiae confugit altare, eiusque in multis partibus subito fuit thesaurum direptum : et quod iniquus diu congregauerat male, dispersum est subito bene. Episcopis tunc quibusdam intercedentibus et praecipue interuento antestitis Leodegarii I. Capp. 5.6. C 1a. b. c. e. e*. 2a. b. d. 3a. b. 4.

9 cum igitur C 1p. qui : se aZd. C 2a (al. zz.). 4. 9/10 preparabant C 2a ez b praem. se al. m., prepatabat C 24. 10 mandate C 2a. b zz. pr. Ebruino C 3a b. J. itenetis : //a C 3a zz. pr. 11 remedium C 1e superser. zm. aeq. uel repudium in cummune : in:cummune C la(pr. zz.) ras. in; in commune plerique ; in communi C 35 ; communi C 1e. e*. consilium : 7/a C 1a. 2a. b zz. pr. ; consilio ( : :consilio C 32) re. 11/12 expetiunt : 7a C la(pr. z). 2a. b ; expetunt 7e. 12 Childeticum : /a C 2a. b. d. 4 constanter ; Chldericum C 1a £orr. al. zz. Hildericum, e£ sze sezzper rell. Austet : C la corr. al. zz. Aeusttico ; Austto C 1c.e.e* ; Austtasios C 1b ; Austtrasia C 4 ; Eusttico C 2d ; qui (Neu-

stticum 7^ Jifura al. z:.) C 3a. tat C 4 ; sottitus etat re//.

12/13 sortierat : Z/a C la. 2a. b. 3a zz. pr. ; accepe13 cui consilio C 35 ; quotum consilio C Zc. e. e*.

14 fuga(titet iz rasura al. z:.) C 2b. periculum : Z/a C 1a. 2a. b(pr. zz.) ; peticulo rell. incendium : i/z C 2a e£ C la. 2b zm. pr. ; incendio re/J. comminatus : est add. C 2d e C la al. zz. ; comminato C 4. 6, 1 (E in rasura)broinum C 3a ; Hebroinum C 1a ; Hebroino C 2a(pr. zz). b ; Hebuini C 1e z. pr. ; Hebroini (C Ie pos? metu) au; Ebroini re/. tyrrannico metu : //a C la zz. pr. ; tytannico metu C 3a e£ C 2a. b z. pr. ; tyrannidem metu C 4 ; ty(i)tannicum m(o)etum re//. 1/2 Hildetic : : C 3a corr. Hildetico, e£ sic C Ic.e. €* ; Childetico C 2a zz. pr. ; induxissent Hildeticum C 3p. 2 Neustftico : ita C la et C 2a. b zm. pr. ; in Neusttico C 1b ; C 2a corr. al. zz. in Neustrici ; Neustricum C (1c). e*. 3a. b ; Neustericum C 1e ; in Eustrici C 27 ; in Neustria C 4.

Purgundiae C 2a(pr. zz.). b ; in Burgundiae C 4. regnum : C 1a. 2b corr. al. zs. tegno, ef sic C Ib. 4. 3 cognuscens : //a C 1a zz. pr. agnoscens C Ib. c. €. €*. 4 ; cognoscens re//. tyrtannum C lazz.pr.; ty(i)rannus re//. suum hoc facinus : //a C la (pr. zz.). c. 2b. 3a. b ; suo hoc facinote C Ib. 4 ; propter (ob C 1le.e*) suum facinus hoc C fe. e*. 24. perpetratus C 2a. b zz. pr. 3/4

e(c)cclesiam C 2z. P. d. 4 altatium C 1b ;om. C 2d. ^ eiusque in multis partibus : ozz. C 2d e£ ser. sed in : C 1a al. z. multis : mules C 2z. b zz. pr. 5s€d b corr. al. zz. illis fuit: om. C4. 4/b thesautum fuit C Ice. e*. 5 thesaurum direptum : i/a C la(pr. zz.). 2a (tesaurum). 2b(pr. zz). 4 ; thesaurus

direptus re//. tunc C IP. iJa C 1a.

6 subito : ozz. C 2a. b. d. tunc : ozz. C 2a. b. d. 4 interuento : i/2 C 2a. b zz. pr. ; interuentu re/.

13 I. e. exitio circumuentus.

quibusdam antestitis :

MGH 288

536

PASSIO LEVDEGARII EP. AVGVST. I, 6

eum non interficiunt, sed Luxouio monasterio dirigitur in exilium, ut facinora, IO

1j

20

quae perpetrauerat,

euadisset

penitendo.

Sed quia terrenae cupiditatis puluere oculos cordis habuit cecos, et ideo in animam maliuolam spiritalis non profuit sapientia. Cum enim Childericus germanum suum, supra quem petitus uenerat,sibimet praesentare iussisset, ut adloqui ei deberet, tunc quidam, qui in regno uidebant esse primarii et Childericum cupiebant a caede adulando placare!*, crinem sui domini temeritatis auso iusserunt amputare, sicque fratri suo eum studuerunt praesentare. Sed cum ab eo interrogaretur, quid de se age uellet,ille uero hoc solum, eo quod iniuste fuerat de loco regni deiectus, iuditium sibi a Deo celerem expectare professus. Tunc ad monasterium sancti martyris Dionisii resedere est iussus, ibique eo usque saluatus, donec crinem, quam amputauerunt, enutriret. Et Deus caeli, quem se iudicem est MGH

habere professus, feliciter postmodum ipsum permisit regnare !5. I. Capp. 6. C la. b. c. e. e*. 2a. b. c (a /. 19). d. 3a. b. 4.

$8 monisterio C 1a zz. pr. e. e*.

9 facinorum quí(a)e C 2a. b. d ; facinus quod C 1e.

euadisset : Z/a C la et C 2a. b z. pr. ; euasisset

2 d. Ja. b. 4.

C 1c. e ; euadetet

C 1b.

10 puluer C 2a zz. pr. ; pulueti C 2b z. pr. ; puluis C 24.

11

et : i/a C la. 2a. Ja. b ; om. rell. animam maliuola, e£ sic C Ib. e. spiritualis C 3a.

maliuolam : C Ila eorr. a]. zz. anima 12 Hildericus C 3a. b, e£ sic deinceps

suum : oz. C 4, 13 praesentare : //a C la (pr. zz). 2a. b ; pr(a)esentati re//. adloqui : //a C 34 ; aloqui C 1a z. pr. ; alloqui C 3b ; conloqui C 22.5; colloqui re. ei : C la corr. al. zz. eum, e£ sic C 3a. b. 14 uidebant : //a C Za.b zm. pr. ; uidebantur re//. 14/15 Childerico C 4; Hilderico C Ir. e. e*. 15 a caede : C 1a. 2b eras. ; a cede C Ib. 2d. 3a. b ; accede C 2a zi. pr. ; auide C 4 ;

placide C Ic. e. e*. adulando : adululando C 2z. b ; oz. C 4. placate : //a C 1a (m. al.). b. 2 d. 3a. b ; placere C la(pr. m.). c. e. e*. 2a (pr. m). b. 4. 16 auSO : ifa scrips. ; aciso C 2a g. pr. ; absciso

C la. pr.;

C 2beras. ; ausu

rell.

amputari C Ib. 4. siqui C Ja. 2a zz. pr. ; su: C 2b zz. pr. 17 cum : tex add. C 1c. e. intertogatet C lc. e. 18 age: i/a C la z. pr. ; agi C 3a. b; agete re//. uelet C Z2 zz. pr. ; uellit C 2b. — illi C 2b. fuetat : fuetit C 4; om. C 2a. b. d. 19 regno eiectus C 3b. 5 ozz. loco deiectus : esset add. C 2c

(redit). d. a deo celerem : j/a C 2a (pr. s.). b. 3a (pr. s.) ; a deo celeti: (m ras. 2) C la m. pr. ; 4 deo celere C Ib. 3b ; a deo celeriter C 2c. d e£ C 2a al. zz. ; a deo celer C 4 ; deum c(a)eli C Ic (e£ add. est). e. e*. expectate : uenturum C 2c ; est add. C 1e. e*. 2c. d. 4 et C 2a al. zz. 20 professus : est add. C 3a. b. Dyonisii C Ie. 3a. 21 iussum C Zz. b. eo usque saluatus : eum usque saluatus C la(pr.m.).?a.b ; usque saluatus C 1c; saluatus C le.e* ; setuatus C 26; eum manere C 24; expectate C 4, quem C ZL. e. 22 amputauefat C 2a corr. amputauerant C 2a, e£ sic C Ib. c. e. e*. 2b. c. d. nutriret C 2z. b. c. d. et sed C Ip. quem : q, C 2b zz. pr. ; om. C 2a m. pr. sibi C 3e. b. 23 est habere professus : habere superscr. C la al. zm. et C Ie suppl. al. m. ante est; ptofessus est habere C 2c; habiturum est professus C 4. ipsum : oz. C Ib. promisit C 2a zz. pr. ; petmitteret C 3a.

14 I. e. arcere. 15 Theudericum post necem Childerici a. 675. in regnum restitutum ex primordiis suis, quae a. 675. fecerat, annos regni duxisse oportet ; cf. *IN. Arch? X VI,

289

PASSIO LEVDEGARII EP. AVGVST. I, 7-8

537

*. Interea Childerico rege expetiunt uniuersi, ut talia daret decreta per tria quam obtinuerat regna, ut uniuscuiusque patriae legem uel consuetudinem !$ deberent, sicut antiquitus, iudices conseruare, et ne de una prouintia rectores in aliis !? neque unus ad instar Ebroini tyrrannidem adV^ introirent, sumeret, ut postmodum sicut ille contubernales suos despiceret ; sed dum mutua sibi successione culminis habere cognoscerent, nullus se alio anteferre auderet. Vt uero illi libenter petita concessisset, stultorum et pene gentilium deprauatus consilio, IO ut erat iuuenile leuitate praeuentus, subito quod per sapientium consilia confirmauerat refragauit. 8. Sanctum igitur Leodegarium, eo quod cognouerat prae I. Capp. 7.8. C la. b. c. e, e*. 2a. b. c. d. 3a. b. 4. 7, 1 Childerico rege : //a C 1a. 2a. b zz. pr. ; a Hilderico rege C tico rege C Zr. d e C 2a al. zs. ; Hilderico tegi C 1c ; Childericum 4; Hildericum regem C 3f. expetiunt : Z/a C 2a. b zz. pr. talia: 4a C la (zr. aJ.). (c). e. e*. 3a. b ; alia C Ia (pr. m.). b.

1e. e* ; a Childeregem C 1b. 3a. ; expetunt re//. 2a. b. c. d. 4 ;. ef.

c. 28, J. 6 sq. talem dedit editum, ut eg. — 2 pet tria : patriae C 3b. 0. — quam : ifa C 1a. 2a. b. 3a m. pr. ; qu(a)e re//. optinuerant C 3P. ut : et C la(pr. z.). 2a. b. uniuscuiusque : unus cuius C 2z. b zz. pr. ; unius C 2c. d. 8 deberent : obsetuatet C Ic ; obsetuarent C Ie.

antiqui C Ic. e.

4 consetuauete C Ic ;

seruauete C Ie. aliis : za C la(pr. z.). b. 2a (pr. m). b (pr. z.). 3a. b ; alias C 2c. d et C laal. zi. ; aliam C Ie. e. e*. 4. B ullus C Ze. e. ad : oz. C 9a. b.

instrar C 3p. ty:tannidem C laras.t; tyrannide C 2b zz. pr. ; ty(i)tannidem re//. 5/6 adsumete: t C 2a ras. 1 ; adsumerent C 2b zz. pr. 6 ut : et C 1c. e. 4. 7? mutua sibi successione : i/a C 1c. e. e* ; muta sibi successione C la 7. pr. ; mutuam successione sibi C 1b ; muto (mutuo C Zr. 4) sibi successionem

(e corr. succensionem C 22) C Za( pr. zz.). b(pr. zz.). c. d ; mutuam sibi successionem C 2a. b. 4. habitus C Ic.e 7/8 cognosceteüt C 2b,corr. ; cognoscebant G 4e; $8 alio : //a C la(pr. zz.). 2a. b ; aliud C 2a zz. pr. ; ali(à in rasura zaiore) C 2b ; aliis C 4 ; alii re//. audiret C 1a zz. pr. ; audebat C 1c. illi: 22: C. la. 2a. b zm. pr. ef 1c ; ille C 1b. 4 ; illis C Ie. e*. 2c. d. 3a. b. 9 petita concessis-

set : //a C Ib. Ja. b ; petita concessissent C la zz. pr. ; concessissent petita C 2a. b m.pr.; concessisset petita C 2c ; petita concessit C le. 4 ; concessit petita C 2d ; petita concesserunt C Jv. deprauasset C 1b. 10 iuuenile : ;//a C 1a. 2a. b m. pr. et c ; iuuenili C Ib. c. e. e*. 2d ; iuuenis C 3a. b. 5 e£ C la al. z.

tate C 2d ; (a)etate C 1e. e. e*. 10/11 sapientum C Zr. 2a. D. 4. uit C le* ; refragatut C 2c. d e£ C 2a al. z. ; teftagratus est C 4. 8, 1 Leodegatius C 1z, corr.

leni-

11 rcfragra-

b. 579. Ceterum non solum Papulus quidam ex *Tbeydericbo! consule annum 614. nuncupauif : Seruii grammatici sctipsit Deo propitius Papulus cons. 'Theyderichi indictione 2 mensis Februatii 25, dies Saturni, hora 5, d(i)ei de pedibus (voZ. Paris. n. 7530 ; cf. Lejay in *Revue de philologie XVIII, Parisiis 1894, p. 55 sqq.), sed etiam Amandi epistula a. 2. Theuderici ys. Kal. Mai. (Pardessus II, 166) E/none data est, ita ut regem legitimum. Neustrasii nonnulli etiam. Childerico uiuo obseruasse uideantur. — 16 Marculfi Forzz. I, 8 (ed. Zeumer p. 48) : et omnis populus ibidem commanentes, tam Franci, Romani, Burgundionis uel teliquas nationis, sub tuo regimine et gubernatione degant et moderentut, et eos recto tramite secundum lege et consuetudine eorum fegas. 17 Chlotbacharii II. edictum c. 2 (Capitularia I, p. 22) : Et nullus iudex de aliis prouinciis aut regionibus in alia loca ordinetur.

538

A

PASSIO LEVDEGARII EP. AVGVST. I, 8

omnibus sapientia luce esse conspicuum, secum assidue retinuerat in palatium. Huius rei causa malorum creuit inuidia redeuiua, atque contra eum rursus accussationum exquirentes initia, ita ut, quaeque rex ageret aut iusto iniustoue iuditio daret, illius criminant factum. Cuius si obtemperasset consi-

liis, in mandatis ambulasset diuinis. Sed quia caelitus iam superuenerat data sententia ideo cor eius non ualuit adprehendere iustitiae disciplinam; sed iudicium ??, quod TheoderiIO

cus se a Domino professus est expectare, caelerem meruit sen-

tentiam terminari. Vir autem Domini ut cognouit contra se inuidiam diaboli recalescere, tunc

1$

iuxta apostolum

sumens

loricam fidei et galeam salutis et gladium Spiritus, quod est Dei uerbum, contra antiquum hostem iniuit singulare certamine. Et quia sacerdotalis integritas ? minas regis nescit metuere, Childericum coepit arguere, cur consuetudinis pa-

I. Cap. 8. C 1a. b. c. e. e*. 2a. b. c. d. 3a. b. 4.

8, 12 cf. I. Thess. 5, 8; Ephes. 6, 16.17.

14/15 cf. 1. Reg. 17, 1o.

2 sapientia : //a C la. 2a. b( pr. zz.) ; om. C 2c ; sapienti(a)e re//. sapientia luce prae omnibus C 24. se:cum C 3a ras. d 2/3 retinebat C 4. 8 palatio C Ib. c. e. e*. causa : oz. C 2c uersu exeunte creuit malorum C Ic. e. e*. 4 redeuiua : i//a C 1a zz. pr. tufsum C Ze. e. e*. 2d. exquitebant C Iv. e. e* et C 2b al. z. D ut : C 2b superscr. al. 72. ageret rex C 3b (non C 3a). aut: 07. C 2a. b. c. d. 4. iustum iniustumue iudicium C Ib. 6 daret : dicerent C Ic. e. e*. 4 et C 2b al. zm. ; om. C 2c (non C 24) ctiminant : //a C 1a zz. pr. ; ctiminat C 2a. b zz. pr. ; C 2b corr. al. zi. crimine, e? sic C 1b. c. e. 4 ; crimen C 1e* 5 criminantut C 3a. b e? C laal.77.; ctriminatur C 24e; C 2a aJ. zz. ; criminatetur

(92271 * quia : qui C Jee£ eadd. uit domini caelitus : non ad. C 3b. 8 supeteuenetat C Ib. 2a(pr.7).c ; supetauetat C lc.e. e*. ideo sq. /. 11 sententiam : ozz. C 1e. e. e* (non C 1b cum rell.) 9 iusti:tiae C Za ; iuste C 22. b Chr. 2). c. d ; C 2b corr. al. zz. iustam 9/10 Teodericus C Ib. 4 ; ideo add. C 2b. c. 10 deo expectate professus est C 4. caelerem meruit sententiam: i/a C la z. pr. ; celeté meruit sententia C 2z. b zz. pr. ; celetitet meruit sententiam

(sententia

C 2v) C 2c. d ; celeri meruit sententia re//. terminate C 24. 11 cognouir (?) C 2a zz. pr. intra C 22. b. c — 11/12 inuidia diaboli contra se C 4, 12 iusta C 1a zz. pr. 14 dei uerbum : 7/a C la. e. &*. 22. àb ; uetbum dei (domini C 24) re//. hostem : hotum C 2a. b zz. pr. — iniuit : in : : :it C la corr. a]. s. iniit, e? sic C 1b. 3a. b. 4 ; inuenit C lc. e. &*. 2a. b. c. d. 14/15 cettamine : Z/a C 2a. b zz. pr. ; certamen re//. 16 Hildericum constanter C 1e. €. €* ef C la al. zz.

consuetudinis : //a C 22. b zz. pr. ; consuetudines

re//.

19 Supra c. 6. 20 Passio Praeiecti c. 24 : sed ut uerum prouerbium dicitur : Integritas sacerdotum non timet inpetum tegis, fide atmatus et galeam salutis iuxta egregium predicatorem Paulum indutus, ad palatium ptopetat. Izzpefus au minae regis soli Leudegario expectanda erant mores illius castigaturo atque integritas sacerdotalis melius regi parum integro opponitur quam iudici de hereditate Claudiae cognoscent.

MGH 290

PASSIO LEVDEGARII EP. AVGVST. I,8-9

. 539

trias, quas conseruare praeceperat, tam subito inmutasset, simulque fertur dixisse, quod reginam ?!, quam habebat coniugem, filia sui esset auunculi ; et nisi aut haec facinora cum

20 reliquis inlicitis sceleribus emendatione corregeret, aut diuinam certe sibi ultionem subito imminere cognosceret. Et quidem primitus libenter coeperat auscultari, sed satellitum praeuentus consiliis, dum uerba eius debuerat ad emendationem

aptari, de illius morte occasionis coepit inquirere, suadentibus 2; hoc illis, qui iustitiam cupiebant euertere et indisciplinati iuuenalia opera regi fauebant exercere, nec non et his, qui MGH suum decretum ei elicuerant inrupisse. Metuebant enim hii 29: omnes et horum similes, in uoluptatibus saeculi conuersantes, a Dei homine sua opera destrui, dum enim iam nouerant per soiustitiae callem inflexibile iter gradire ; uirilitatem enim caelesti ciui senex mundus, grauatus uitiis, non ualuit sustinere. 9. Adfuit enim tunc in illis diebus uir quidam nobilis Hector I. Capp. 8.9. C la. b. c. e. e*. 2a. b. c. d. 3a. b. 4.

17 conseruate : consetuati C 1b ; conuetti in melius C 4.

18 reginam : 7/a

C 1a. 2a (pr. z.). b. c. 8b ; tegina rell. 19 sui: om. C 24. esset sui C IP. aut : 07. C Ib. 4. haec : ozz. C 2d. haec aut C 3a. 20 celeri C 1b. corregetet : 7/a C 1a zz. pr. ; cottigetet re/]. ; corrigere C 2a. b zz. pr. aut : o7. C 1b. c. e. e*. 4. 21 sibi: oz. C 3amuersu exeunte ultionem sibi C 4. subito : si b:to( ?) C 1a zz. pr. ; subitam C 1b ; cito C 4. 21/22 et quidem primitus : //a C 3a. b. 4 ; quidem primitus C la corr. a]. zz. primitus quidem, e/ 4ic C 2c ; qui primitus C 2d ; quod quidem primitus C 1b ; at Hildeticus quidem primitus C Ie. e. e*. 22 coepetat : i/a C la. b. 2a. b. c. d. 3a. 4 ; c(o)epit rel//. auscultati : //a C 2a. b zz. pr. ; auscultate re//. 24. aptati : //a C 1a. 2a. b. 3a m. pr. et C àb ; aptate re/J. ilis C 2a(pr. z.). b. mortem C 2b zz. pr. ; mortis C 4. occasionis : 7/a C la zz. pr. ; occasiones fJeríque ; occasione C 2b (pr. z2.). 4 ; occasionem C 22. c. d ; in beatum uirum ad. C 4. inquiqitere( ?) C 2a zz. pr.

26 iuuenalia : //a C 1a zz. pr. ; iuuenes alia C 22. b. c. d ; iuuenilia

rell. tegis C Ib. 3a. b. 4. fauebant : uolebant C 1b ; faciebant C 4. hiis C le. e* ; hi C 8b. 4. 29 irrumpisse C 24. hii: zZ/aC 1a.e; hi fpjerique 29 a dei homine : dei hominem et C 37. sua : oz. C 24. opeta sua C Ie. destrui : cupientes a4. C 3p. enim : i/a C la(pr. z.). c. 24. b. c ; eum C la (zz. al.). b. 3a. b. 4. iam : tam C le(mon C le*) ; oz. C ab (non C 3a) nouetant iam C 2z. d. 30 inflexibile itet : //z C 1a. 3a ; inflexibilitet re//. gta-

dire : //a C 24 ; gtadete C 1a. 2c (?). 3a. b zm. pr. ; grad : :: C 2b m. pr. ; gradi C 1b.c.e.e* ; ingredi C 2d; deambulate C 4. uitiditatem —C 1e. e*. 3b. enim : C 2b eras. 981 caelesti ciui: 7/a C la(pr. zz.). 2a. b. d ; c(a)elestis ciuis re//. senescens C 4. mundi C 2z. b. c. 4. 9, 1 enim tunc : tunc C 24 ; ozz. C Ib. 2r. 4. uit : 0zz. C 2a. c. d. Hectot : dla C la(m.al.). Ja. b ; Hictor plerique cum C lazz.pr.; KHlyctot C 2c; Ictor C 1b.

21 Bilichildem, filiam. Sigiberti III. regis, scilicet patrui neque auunculi sui, Childericus 4. 669. in matrimonium iam duxerat (u. Ser. rer. Merou. V, p. 240), eaque cum marito 4. 675. occisa est praegnans ; ef. L.. H. Fr. e. 45.

540

x]

PASSIO LEVDEGARII EP. AVGVST. I, 9

uocatus nomine, qui tunc regebat in fascibus patriciatum Masiliae, quique generis nobilitate et prudentia saeculari, ut claro stigmate ortus, ita erat prae ceteris praeditus. Hic enim ad Childericum regem pro quadam causa ?? aduenerat et per uiri Dei intercessionem optinere petita sperabat, eumque gratia hospitalitatis in urbe sua Dei sanctus reciperat, donec, sicut petierat,

IO

suis intercessionibus

eum

Vulfoaldum in sua occasione coniungunt, 15

regem

comendare

deberet. Nam sepedicto Childerico in ecclesia urbis suae in paschale solemnitate rogauerat aduenire. Hanc inuidi reppe- a. 675, rierunt occansionem, per quam nequitiam, quam nuper in cor Apt. regis effuderant, adimplerent. Maiorum domus tunc nomine mendacem fabulam

de Leodegario et Hectore confingunt, quasi ideo insimul fuissent coniuncti, ut regiam dominationem auerterent ef potestatis iura sibimet usurparent. I. Cap. 9. C 1a. b. c. e. e*. 2a. b. c. d. 3a. b. 4. 2 uocatus : oz. C le. e*. 4, nomine : oz. C 2a. b. c. d. gerebat G Weeds patriciat(u i2 Jura) C la ; patti: :/ : atum C 2b zz. pr. 3 Masiliae : 7/2 C la. 2a. b zm. pr. ; Massili(a)e re//. quique : ut aZ. C 4. nobilitates C 1a ".pr.; nobilitatis (?) C 2a. b z. pr. seculare C 2a. b zz. pr. 3/4 nobilitate clato stemate ortus, ita erat prudentia saeculari prae ceteris 4. 4 clato : ebto C 3c. stigmate : //a C la(pr. zz.). 22. b. d ; stemate C Ic. e. 3a. b. 4 ; stemmate rell. deditus C 3a. b causam C 1a zz. pr. 6 dei uiri C 3s. optinere petita : optime repcetite C 1a zz. pr. ; optime repetita C Ie ; optime petita C 2p ; optime recita C 2a zz. pr. ; optime recitati C 2c. d e£ C 2a a]. zz. eumque : eum C 3z. 6/7 gratia hospitalitatis : gratiam hospitalitatis C Ia zz. pr. ; hospitalitatis C 2a.b ; iure superser. C 2b al. m. ; hospitalitatis gratia C 27. 4; hospitalitatis causa C 2c ez C 2a al. z. * sanctus dei C Ib. 2c. teciperat : //a C la zz. pr. ; :::feciperat C 2a, tec ras. 8 sicut : ut C IP. regem : i/a C la. 2a zz. pr. ; regeret (?) C 2b zz. pr. ; regi relJ. 9 deberet : commendaret C Ic. e. e*. sepedicto Chi(l superser.)derico( ?) C Ia ;sepe dato Childerico C 2a zz. pr. ; sepe d : :to Chiderico C 27 zz. pr. ; sepe dictum (predictum C 1e) Childericum (au Hildericum) rell.

ecclesia : ecclesiam C 3a ; ecclesiam C 3b ; oz. C 4.

suae utbis C 3b ;

urbe sua C 4. 10 paschale : i/a C 1a zz. pr. ; paschali re//. hanc: unde praem. C 1b. 10/11 reppetietunt : z/a C 2a. b ; re(p superser.)perierunt C 1a, i ras. ; repetierunt C 2c, 2 ; reppererunt C(IL). 3a. b. 4 ; reppetiunt C 1c; teperiunt C Ze ; ceperunt C Ze*, 11 occansionem : 7/a C la zz. pr. 12 maiorum : £/a so]i C la(pr.z.). 2a (pr. z.), recte cf. $5. rer. Merou. IL, b. 565 ; maior C Ic. e. e* ; maiorem re//.

foaddum C 2a, corr. ;

tunc : 0zz. C àb ; quidam fuit ad4. C 1e.

13 Vul-

Volfoaldum C 4 ; Wldolfum C 2c ; Wolfaldus C 1c ; Wolfel-

dus C 1e. e* e£ add. qui accusatione C 1b. 4. coniungit C Ir. e. 14 Leodogotio C 2a corr. Leodogario Hectore : 7/2 C la. 3a. b ; Ictote C Ib sezzper ; Hictore re//. configunt C 3z, corr. ; confingens C 1e. e, e*. simul C 1b. e. e*. 14/15 ideo uenissent insimul coniuncti C 4. 15 regi C 2a. b. c. d. domina-

tione C 2a z. pr. ; dominationes C 2b z. pr. ^ auerte : : tent C Ja ; euerterent C IL. c. e. e*. 4, 15/16 potestatis : C 2a corr. al. z;. potestates, e£ sic C 2c. d ; potestati : : C 2b corr. aJ. zz. potestatis eius; et add. C 2a. c. d. 16 sibi iuta uendicassent C 4. 22 Ad uindicandam bereditatem Claudiae, quam Praeiectus episcopus "Aruernus usurbauerat,

Childericum Hector adiit ; cf. P. Praeiecti c. 23.

PASSIO LEVDEGARII EP. AVGVST. I, 1o

54I

10. Aderat etiam tunc quidam sub religionis habitu ad monasterium sancti Simphoriani ?? martyris, corpore non mente reclausus, nomine Marcolinus, sed ut postea publice patuit, potius ambiendis humanis laudibus uel honoribus spenimium cupidus. De cuius conuersatione, VA cie ficti religionem maxime dum omnibus patuit, melius puto silere quam loqui. Hunc ergo sepedictus rex ignorans, quasi Dei prophetam habebat in omnibus, eo quod de uiri Dei accusationibus eius uoluntatem fauendum adulabat prae omnibus. Ea igitur nocte, 1o qua sanctae paschae uigiliae celebrantur in urbe, rex iam quasi suspectus ibidem noluit aduenire, sed cum paucis tunc factoribus ?* de praefati hipocritis ?? requirentes consilium, iam contra Dei famulum malignum gestiens animum, illic temporaneum paschalem non timuit recipere sacrificium. Postea uero I. Cap. xo. C 1a. b. c. e. e*. 2a. b. c. d. 3a. b. 4.

10, 1 aderat Z7. telionis Simphoriani : mattytis :

etiam : etat C 4. tunc : in (ut C 25) add. C 2a. b, sed exp. al. C 2a zz. pr. habitu : C 25, m (?) ras. ad: in C 3b. 2 i/a C 1a. e. e*. 2c, a ; Simphtotiarii C 3b; Symphotiani re/. oz. C 4. 2/3 non mente: momente C 2z. b zz. pr. 3 reclausus : 7/a C 1a. 3b. e£ C 2a. b. 3a zz. pr. ; teclusus re//. 3/4 pot(c)ius publice patuit postea C 1e.e.e*. 3/10 publice z:4. celebrantur C 2c. zz. in rasura 4 potius : pto ad4. C (1c). 4. ambiendus C 2a. b zz. pr. B ficti religionem : ila C la. 2a zm. pr. ; ficti( ?) religione C 2b zz. pr. ; ficta religion(is a. zz. im rasura) C 3a ; fictam religionem C 35 ; fict(a)e tel(l)igionis C 1b. 2c. d e? C 1a al. zz. ; facti religione C 1v ; religiosi facti C 1e. e* ; religionis factus C 4. nimium : nimiam (a inceria) C la m. pr. ; nimie C 3a ; oz. C £. cupidus nimium C 1r. 6 silendum quam loquendum C 4. *? nunc C 1a e£ 2a. b z. pr. dictus : //a C 1b. 2c. d. db e£ C 2a al. zz. ; supradictus C 3a ; sepedictum re//. ; oz. C 4.

igno-

rans : quam fallax esset ad4. C 4. dei : de C 3a zz. pr. prophetam dei C 3p. 8/9 uoluntatem fauendum : //a C la(pr. zz.). c. 2a. b ; uoluntatem fauendo C 3a (pr. zz). b ; uoluntatem faciendam C 2e ; uoluntati fauendum C 1e*. 24 ; uoluntate fauendo C 1e ; uoluntati fauendo C Ib. 4 e; C 1a al. zz. 9 adulabatut C 1b. e. e*.

2c. 3a. 4. 10 sanctae : C 2b. 3a corr. sancti, et sjc C 9d. 3b. 4. uigiliae paschae Cp; celebrabantur C 1b. 3a. 4. iam : ozz. C 1e. e*. 2d. 11 pau(cis tunc In rasura uersu ex.) C 1a. 12 factotibus : i/a C 2a. b. 3a zz. pr. ; fautotibus re//. (fau suppl. C la m. pr. uersu ineunte) dea Cla. 222 bic. d y ad Cb, coe: et doy oz. C 8a. b. praefati: p:::ti C 2b zz. pr. ;. C la. 2b corr. al. zz. praefato ; prefecti C 2a. c. hipoctitis : C la corr. a]. zz. hipoctitae ; hypoctit(a)e (c C 3a al. zm. in litura) C (1b).-3a. b. 4 ; hypochtrite C 1c ; ypoctite C 1e ; hypoctitis C 2a et C 2b m. pr. ; yp(o al. zi. superser.)ctitis C 2c ; hypoctites C 2d z. pr. ; somno 4dd.C 2c ; domo add.al. m. C 2a, babet C 9d. tequitentes : 77a C la. Ja. b ; recutrens re//. 13 gestans C Ib. 2a. b. c. d ; gestans malignum C 4. animo

C 2c. d e£ C 2a al. s. 14 paschalem: 77a C 2b (pr. z2.). e ; paschale re//. non timuit paschalem recipere C 1c ;non timuit recipere paschalem C 1e. petcipere

C Ib.

23 Basilica S. Sympboriani ab Eiuphronio presbytero, bostea episcopo JAugustodunensi saec. V. aedificata est ; ef. Greg., H. Fr. II, x5. 24 Factor est idem ac fautor, qui alieuius partibus fauet. Cangius. 25 Est simulator uiríutis ef pietatis. Forcel].

MGH 292

542 15

cum

PASSIO LEVDEGARII EP. AVGVST. I, ro—r1 dedecore

a uino iam temulentus,

aliis ieiuniis sancta

sollemnia praestolantibus, ecclesiam?* fuisset ingressus, Leodegarium clamitans requirebat ex nomine,

ut eum

quasi in

fugam uerteret, dum gladii percussione iam internuntios minitans terruisset. Cumque eum sepius clamitans esse in bapti20 sterio cognouisset, ibi quoque introiens, ad tanti luminis claritatem seu odorem chrismatis, quae illic in baptizantium sanctificatione gerebantur, obstipuit. Sed cum ad clamorem eius ipse responderet : 'Adsum', ipsum nullatenus recognoscens, pertransiit atque in ecclesiae domum, ubi paratum erat, resedit. 2 II Episcopi uero alii, qui cum Dei uiro uigilias celebrauerant, redierant ad hospitia ; ipse uero ut sacrum peregit officium, intrepidus adiit regem iratum eumque uerbis mitibus requisiuit, cur ante uigilias non uenisset, uel in tam sacrae noctis sollemnia repletus ira persisteret. Nam dum illius ineffabili 30 sapientiae aliud turbatus non ualuisset respondere, suspectum se eum quadam de causa dixit habere. 11. Igitur uir Domini Leodegarius cernens apud eius ani-

T. Capp. xo.x1. C 1a. b. e. e. €*. 2a. b. c. d. Ja. b. 4.

15 iam a uino C Ic. e. e*. ieiunus C 2a corr. ieiunis, e sic C 1b. c. 2c, d. la. 2b. 3a al. 54. ; ieiunantibus C Ie. e*. 16 fuit C 1b. 2a. b. c. d ; est C 4.

4e2 C 17

requirebat : et ad7. C 2a. b (eras.). c. nomina C 2a. b zz. pr. 18 conuerteret C 1p. petsecutionem C 3p. internuntios : per nuntios C 27. 3b ; per internuntios C 2c e£ C 2a. b aJ. z;. ; eum fetiendum a4. C 4, 18/19 minitans : ;//a rell. ef al. s. superscr. C 2a ; militans C 1a. e ; meditans C 2a(pr. .). b. 21 baptizatorum C 4. 21/22 sanctificationem C 1b. 22 obstipuit : //a C 1a zr. pr. ; obstupuit re//. 23 ipse C 1p. 24 paratum erat : parauetat C 2a (pa/erat Qt. pr.). b.c ; patrauetrant C 24. 25 cum eo uigilias C IP. uiro dei C Ie. uigiliam C 22. P. c. d. celebrabant C Ie. 2c. 26 redierant : i/a C la. b. 2a. b (ant it rasura). c. d ; redierunt re//. ad : ab C 1a zz. pr. 24 intrepidus : ont. C 2c. adiit : j/a C la. b. Ja. b ; ad add. C 2a. b. c. d. — intrepidus regem adiit C 4 ; regem intrepidus adiit C 1e. regem : oz. C 1c. iratumque eum C Ic. e. e*, 24/28 exquisiuit C 2z. b. c. d. 28 ante : ad ad4. C 3b. ui:gilias C 12, g ras. ; uigiliam C 2b. in: inter C 2c. de£ C 2a al. zz. sacratae (€ ts: 29 sollempniis C Ib; sollem(p)nitate C 1eez C 1a aJ. zz. (ira petsi in litura)stetet C 1a ; ira perstiterit C 2a. b. c. d. 29/30 nam 4:4. sapientiae : nam dum illius ineffabili sapientia C Ia zz. pr. ; nec (hec C 22) dum illius ineffabilis sapientia C 22. b. c. d ; sed ille ad ineffabilem beati uiti sapientiam cum C 4. 30 aliud tutbatus : j/a C 1a. b. c. e. €*. 3a. 4 ; aliquid turbatus C 3b ; adhuc tutbata C 22. b. c ; diceret et ad hec turbata mens C 24. respondere turbatus non C 4.

31 sc eum : secum C 2z. b (pr. z;.). c e? C la al. z. ; eum se C b. 4.

la m. pr. haberes( ?) C 2a zi. pr. ; habere: C 3p. Dr dei ez. exe*: 1/2 animum eius esse C 7e ; eius animum C 2b.

26 Scilicet $. Nazarii.

quidam C : : : : esse

MGH 299

PASSIO LEVDEGARII EP. AVGVST. I, 11

wA

IO

1j

543

mum esse defixum, quod, suadentibus satellitibus, eum una cum Hectore, sicut decreuerat, redderet interfectum, aut Hector in angustia, sicut timebant, contra regem subiret contemptum, non de sua ueritus morte, sed de illorum, qui ad

eum causa tuitionis aduenerant, pertractans salutem, elegit potius interim latere per fugam, quam occasionem praeberet, ut per eius martyrium in resurrectionis Christi sollemnia cruentaretur uel diriperetur ecclesia, ut ne hi qui ad eum conuerterant inconsulte amitterent uitam suam. Nec enim quis eum aestimet formidasse adeo usqué martyrium ? Nam cum pridem per quendam monachum nomine Bertharium ei in dominica caena de suo ei fuisset interitu nuntiatum, die passionis Domini crastino regis adiit palatium, et ultro se ingerens, in eo die sanguinem offerre uoluit Christo, quo pro mundi salute sanguinem Christus effuderat suum. Nam et rex eadem die ipsum propria manu percutere uoluit, sed ob diei reuerentiam optimatum .quorundam sapientia consilium prohibitus fuit.

I. Cap. x1. C la. b. c. e. e*. 2a. b. «. d. 3a. b. 4.

8 sicut : oz. C 2a. b. c. d. decreuerat reddere C 2b e£ C 2acorr. decteucrat teddere, e sic C 2c. d. 4 timebat C Ib. 24. 4 ez C 2b ecorr. subitent C 2a. b Br. m. ; subire C 1c ; ueniret in C 24.

o7. C Ic. e. e*.

6 uenerant

7 prebere C 1p.

C Ie. 2r.

B non uetitus de morte sed C 1p.

de :

salute C Ib. 9d. 3a. b e£ C 1a. 2a al. zm.

8 in : C 2a corr. al. z. intet, e£ sic C 2c. d ; om. C 1b. c. e. e*.

christi : o7z. C 2d ; dominice C 4.

8/9 cruentatrentur C Ib. c. e. e*. 2c. d ef C 2a al. zm. 9 direperetut(?) C 3a zz. pr. ; diripetetur ecclesie C 2a corr. al. zz. ditiperentur ecclesie, e£ sic C 2e. d. 9/10 ut ne hi qui ad eum conuetterant : ut ne ut iniqui caleum a2/e conuertetat suppl. C la zz. aequali in spatio uacuo ; ut ne hi (hii C 2e) qui ad eum conuenerant C 1c. e ; aut ne qui ad eum conuenerant C 1p ; ut (aut C 27) uicini qui ad eum conuetterant C 2z. b. c. d ; ut dum iniquorum consilium auerteret C 3a ; oz. C àb ; ut ne id quod contra se fiebat, in consulem

uerterent C 4. 10 inconsulte amittetent uitam suam : inconsule amitterent uitam suam C 2a. b zz. pr. ; oz. C àb ; et sic idem consul uitam amitetet C 4. quis eum : oz. C 4. 11 fotmidasse adeo usque : i//a C 1a. b. c. 2a. b (pr. 7.). c. da ; formidasse adeo C 27 ; adeo formidasse C 1e. e* ; usque adeo fotmidasse C 3b ; adeo estimandum est eum formidasse C 4. cum : ei ad. C te. 12 monachum : oz. C 2d ; ei praez. C

1b. — Betcharium C 1 pb. c. 4 ; Batcharium

C 1e ; Barthatium C 1e* ; Beharium (?) C 2b corr. z. s. XV. Atachitum (jig bic om. C 1b et C 1e. 13 caena : nocte C Zz. b. c. d. ei : //a C la. c. 9a ; om. rell. fuisse C 3b. interitu fuisset C Ic. e. e*. 14 crastinum C 2a. b. c. d ;

cruentum C 4p. 4.

regit C 3b zz. pr.

15 uoluit offerte C 1 P. 4.

ostendere C 2p. C Ic. e. e* ; dié C 2a ti(à a/.z:. in rasura) pientum consilio C

adiuit C 2a. b. c.

et : oz. C 2r. d.

offendere C 2a a/. zz. corr. effundere, e sic C 2c. d ;

quod C 2a(pr. z.). b. 16 christus : oz. C 3a. 17 dei zm. pr. ; dies(?)C 2b zm. pr. — teuerentie C 2a zz. pr. ; teuerenC 2b. 18 sapientia consilium : //z C la. 2a. b zz. pr. ; sa1b. c. e. e*. a. 4 ; sapientium consilio re//.

544

PASSIO LEVDEGARII EP. AVGVST. I, 11-12

Indubitanter credendum ad hoc eum deuenitus tunc fuisse MGH 20 seruatum, ut si quid de humana conuersatione, quae sine ?94 culpa non ducitur, aliquid contrarium fortassis adtraxerat, longa persecutionis fornax exureret, ut postea uelud aurum mundum in diadema sui regis inpositus, ad instar gemmarum fulgentium miraculorum uirtutibus coruscaret. Cum igitur ab 2; his, qui occasionis huius expectabant euentum, persequutio uelox fuisset commota post eum, praedictus ibidem ?' est interfectus; et quia uiriliter se fuerat defensare conatus, permittente Domino, a multitudine fuit oppressus cum aliquis, qui comitabantur cum eo. Nec enim inpossibile creditur sancti 3o martyris meritis posse apud Deum illis animabus ueniam optinere, qui cum eodem innocenter persequutionis procella uoluerant declinare. 12. Igitur Leodegarius Dei famulus cum a quibusdam Xunc

I. Capp. 11.12. C 1a. b. c. e. e*. 2a. b. c. d. 3a. b. 4.

11, 22 cf. Sap. 5, 6.

19 credendum : est praez. C 2d, add. C 2b ; enim praem. C 1e. e* ; ueto praem. C 4. deuenitus : deuenitur C 1c e? C 2a zz pr. (deuenit^ ?) ; deuenit C 1a ; diuinitus C 1 (D). e. e*. 2c. d ; crediturC 2 b al. zz. in rasura ; de C 3a ; om. C àb. 4. 20 de: 074. C Ic. e. e*. conuersation C 1a zz. pr. 21 dicitur C 2c ; dr (;. e. dicitur) C 3a. contraxerit C 1e. 22 long(a)e C 1e.e*. 24. exhulatet C 2a corr. al. y. exinatet, e£ sic C 2c ; ex :u : : tet C 2b eorr. al. zi. exuetet ; excoqueret C 24 add. tempus e£ ozz. fornax postea uelud : //a C 2a ; post C Ie. e*. 4 ; postea uelut re//. 22/23 aurum mundum : i/a C Iz. b. Ja. b ; atidum mundum C 1r. 2a.c; at : : u (aJ. zz. corr. autü) mundum C 25 ; aridum lignum C 24 ; relictum mundum C Ze. e* ; arido mundo despecto C 4. 23 in diadema : diademate C Ib ; in ea dema C 1c.

3p. ad : om. C autem C 4, 25 praedictus : i£ C 3b ; uit add. C 4. m.) b; qui C 2c. desente

sui : ozz. C 2a. b. c. d ; summi C 1 e. e*.

positus C

3a. b. 24 uirtutebus ( ?) C 3a zz. pr. igitur : ergo C 1e; occisionis C 3c. eius C 3b, corr. aduentum C 1r. 26 la. 24. b. c ;.Hictot (Hectot C 3a.b) add. b.1. C 1 b. c. e. 2d. ibidem : Hictor add. P. /. C 3a. 29 quia : que C 2a(pr. d e£ C 2a al. zz. se: C 2aexp.; om. C 2c. d. defensare :

C 2acorr.al.7;.

2d. 28 deo C 4. pressus fuit C 3p.

descuite,

e£ sic C 20;

desentirte

C 9b ; deseruire

fuit a multitudine C 4. multitudin C Ia zz. pr. aliquis : //a C la z. pr. e? C 22 (9) ; aliquibus re//.

C

op29

comitabantur cum eo : C IP. 2c. 3a ; comitebantur cum eo C 3b ; comitabantur cum eos C 24 zz. pr. ; comminabantur (?) cum eis C 1a zz. Pr. ; comminabatur cum

eis C Ie. 2a (pr. z1.). 80 dominum C 4.

b(pr.zz.) ; comitabantur cum eis C 1e.e* ; ei comitabantur C 4, 31 eo C Ip. procella : //a C la. 2a. b z. pr. ; procellam

rell. 31/32 uoluetant : i/a C 1a. 3b ; uoluerint C 1c. 22 (pr. 7). b. c ; noluerunt C Ie. e* ; uoluetunt re//.

27 Passio Praeiecti c. 26. de Hectore occiso addit : ex tegalibus edictis.

PASSIO LEVDEGARII EP. AVGVST. I, 12

545

fuisset detentus, Childerico subito nuntiant factum; maximam

regis gratiam se credidit habiturum, qui ualuit conprehendere Leodegarium. Per consilio tunc optimatum uel episcoporum VA

iubetur interim duci Luxouio monasterio, donec in commune consulerent, quid facerent de tanti nominis uiro. Interea, cum

hii qui uidebantur esse primi palatii, cum simul ab Childerico fuissent conquisiti, quod iudicium de sancto Dei decernerent, hoc consona responderunt uoce, ut, si ei uitam concederet, sub IO

perpetuum exilium eum in Luxouio permanere iuberet, confirmans subito super hoc decretum iudicium, episcopis uero aliquibus uel sacerdotibus ideo consentientibus, ut ad praesens eum ab ira regis redderent liberum. Nam sepedictus rex prauorum inlectus consilio, eum adduci iusserat de Luxouio, ut

15

ad uoluntatem accusantium cum inrisione depositum, prout

uoluissent,

redderent

interfectum,

sicut

quondam

Herodis

disposuerat Iudaeis facere Petrum. Aderat enim uenerabilis uir abba sancti Simphoriani basilicae nomine Hermenarius??, I. Cap. 12. C 1a. b. c. e. e*. 2a. b. c. d. 3a. b. 4.

12, 19 cf. Act. 12, 5.

12, 2 Hildetico C 1a P. /. cuz aliis, ut infra maximam : namque add. C 4. 3 gratiam regis C Ic. e. e*. sacri dedit C 1a zz. pr. (era? in exemplari se cridedit

4 pet consilio : p (?) consilio C 27 ; pre consilio C 1a. 2a(pr. z.). 3a ; om. C 1b ; consilio

C 4; per consilium

tamen C 2d ; autem C 4.

re//.

tunc : C la a]. zz. superser. ; :tunc. C 2b ;

4 hii : //a C 1a. e. 2e ; hi: (s ras.) C 3a ; hi re//. primi esse C Iv. e. e*. palatii : C 2f. cum : om. C àb. ab: aC 2. 4. 8 conquisiti : C 2/5. dei : sacerdote add. C 1e. cernetent C b. 9. consonate (re ras.) responderunt C 2a ; consonate / sponderunt C 2b corr. al. z. consonali responderunt C 27. uoce responderunt (Gp 2574:

6 cum : oz. C 2a. b. c. d.

si ei uitam : suà uità C 25 zz. pr. ; sua uita C 2a. c. d.

concedere-

tut (concederet ? C 2a zz. pr.) C 2a. c. d. 10 perpetuum exilium : //a C 1b. 22. b (pr. z2.). c. d ; perpetuo exilium C 1e ; perpetuo exili(o a/. zz. in rasura) C 1a ; petpetuo exilio C 1e. e*. 3a. b. 4. eum : et praez;. C 2c. d. Luxouo : monastetia add. C 4.

10/11 confirmans : confirmant uero

C le* ; confitmatum ueto

C 1e ; et confitmant C 2d ; confirmauit ergo C 4. 11 subito : oz. C Ib. supet : C 1b postea suppl. ; sub C 3b. supet hoc : oz. C 4. decreto C Ic. e. e*. 3b.

iudicum C 4.

ueto : j/a C la. c. 2a. b. c. 3a ; om. rell.

12

ad:

ab

C la zz. pr. 13 nam sepedictus : nam predictus C 1e ; sepedictus autem C 4. 15 causantium C Iv. e. e*. intisiot C Za zz. pr. 16 redderet C Ir. e*. 4 (non C 1e) Herodis : //a C 2a. b zz. pr. ; Hetodes re//. 17 iudaeis : iudicis C 24 ; om. C 2c. facere : supet add. C 2a al. zm. ; babent C 2c. d. Petro C 1e; de Petro C 1e*. adera:t (n ras.) C 3a. enim : autem C 4, uir uenerabilis C Ib. £c.

18 abba : 7/a C la. Ja. b ; abb C 2a. b ; abbas re//.

C 2c. d. 3a.

4; Symphtoniani

C 2a. P.

basilica(e /or/asse al. z.

Symphotiani

add.) C la.

Ermenatius C IP (an/e nomine). 4; Germinarius C 2z. b. c ; Germanius C 24.

29 Deodatus abbas clericis basilicae S. Sympboriani a. 636. praeerat, si chartae Dagoberti I (K. Periz, Dipl. I, p. 154) fidem baberi licet, quae genuinis similis neque uero omnibus 36

L. S. (cxvi1)

MGH 295

PASSIO LEVDEGARII EP. AVGVST. I, 12 cui post discessum uiri Dei rex petitionibus populi Agustidunum commendauerat-urbem, cum inmensis praecibus crebro regis pedibus prouolutus, ut eum in Luxouio permitteret resedere, ne ad expectatione crudelium, quos diabolus contra eum 546

2o

in furore succenderat,

25

3o

iuberet adduci.

Tandem

ob huiusce-

modi precibus est tunc ab interfectionem saluatus, falso quidam opinantes, quasi ideo regis habitaculum frequentaret, ut accusantium primus esset, quo facilius ei episcopatum aliud tenere liceret. Nam longe aliter extitit, et quia carnales oculos spiritalem dilectionem non uidit, testes enim postea illius extiterunt opera 9», quia, quousque praesente superfuit uita, eius necessitatibus in quod ualuit caritate ministrauit deuota. I. Cap. 12. Cla. b. c. e. e*. 2a. b.e. d. da. b. 4.

x

19 uir dei respectantibus populis (plis C 2a zz. pr.) C 2a. b. c. d. 19/20 Agustidunum : i//a C 1a ; Agustudunum C Ja(pr. zz.) ; Augustidunum C 3» ; Augustudunam C 1c.e.e* ; Augustidunensem C 4; Augustudunensem C Ib; Agustudunensium C 2a.b ; Augustudunensium C Zr. d. 20 cum : que a44. C 3a. b et C laal.z.; qui cum C Ie. e* ; qui C 4. 21 pedibus : est a4. C Ir. e. e*. prouolutus pedibus C 3» ; prouoluebatur pedibus C 4. 21/22 permitterit resederet C 2a. b z. pr. ; tesedere permitteret C 1e. e. e*. .— 22 ne : se add. C 1c. euet. expectatione ; //a C la zi. pr. ; ex(s)pectationem Jerique ; spectationem C Ib ; peticionem C 24. 23 furorem C Ib. 4 e? C 1a al. zz. succend(eta i5 litura) C 1a. tandem : //a C 1a. (b). e. e*. 3a. b ; tale C 2a corr. al. zz. talitet, e£ sic C 2c.d.

4; ta: ::::

C 2b al.z. tandem ; talem C 1e ; tege uicto a4. C 1e.

ob : z/aC 3b. 4 e? C la al. zm. ; ::0b C 93a ; ab C la(pr. z.).c.e. e*. 2a(pr. m.) y om. C 1b. 2b. c. d et C 2a al. z. 23/24 huiusmodi C Z. 4. 24 preces C 4, est tunc : Z/a C 2a (m. al.). d. 3a. b et C 1a al. zz. in rasura ; et tunc C Ib. c. Za(pr. zz.).b. c ; eciam uit domini C 1e. e* ; tunc C 4. (ab zm rasura al. m.)

interfectione C 1a zz. pr. ; ab interfectione re//.

saluatus : saluat' C 2b corr. al.

7. saluatur ; est praezz. C le ; sanctus uit. Sed add. C 4.

falso : //a C 1a. 3a. b.

4 ; false C 1c. e. e* ; falsi C 2a. b. c ; falsa C 2d ; falsis C 1b. 25 quidam opinantes : //a C 1a. c. e. e*. 3a ; quidam (ane falso) opinabantur C 4 ; quidem opinantes C 2z. b. c. d. 3b ; quibusdam opinantibus C Ib. habitaculum : habitacula C 1c. e. e* ; cubiculum C Jb ; cubicula C 4.

26 quod C £c. e. e*. aliud C la(pr. z.). c. 2a.(pr. s). b(pr. z2.) ; om. C 1b ; alium (ante episcopatum) d ; alienum C 3a. P ; illud C 1e. e* ; illum C 4. 28 teneri C 2a. b zz. pr. ge aliter : longaliter C 22 zz. pr. ; longa/liter C 2b corr. al. zz. longa lis et C le. e&* ; nam

C 4 ; om. C 9d.

: zza C £c. lon: sed

carnales oculos : Z/a C 1a. 2a. b zm. pr. et C 1e ;

catnales oculi C 27 ; catnalis oculus re//. 98 spiritualem C 1b. c. e. 3a. b (non C 1e*) delectationem | C 1r. e. uidit : z/a C 1a.c.e.e* ; uidet C 3a. b. 4 ; uident C 2a. b. c. d. enim : ei C £c, e. e*. 28/29 testes usq. extiterunt : 077. C 4 e£ scr. illius testantur extiterunt illius C 1c. ex(s)titerant C 2a. b. c. d ; extitit C 1p. 29 quousque : in aZZ. C 1b. 4. praesente : 7/a C 1c. e. e*. 2a. b (pr. 2). d ; om. C 2c ; pt(a)esenti re/J. uit(a)e C IP. c. illius : C 2a (punctum sequitur). b. c (anfe uita); omnium C 24. 30 quod: 7/aC la(pr. z.). b. 2a. b (pr. 2.).c ; que C 1e* ; quantum C 4 ; quo re//. uoluit C 3p. catitatem C Za(pr. z.). b. c. monstrauit C 3p. deuota : deuotà C 2b ; oz. C 2r.

numeris perfecta est (cf. *Forscb. e. deutsch. Gesch." XXVI, p. 182), illique Hergenarium Successisse obus est. 30 V. infra c. 30.

PASSIO LEVDEGARII EP. AVGVST. I, 13-14

I

547

13. In illis igitur diebus adhuc exsul in Luxouio resedebat MGH Ebroinus monachali habitu tonsoratus, simulatam gerens 296 concordiam, quasi dum uterque unam, sed disparem exilii accepissent sententiam, concordem ducerent uitam. His interim ita gestis, diuina non diu distulit ultio suum de Childerico dare iudicium. Nam eius dissoluta conuersatio omnibus increuerat optimatibus palatinis. Tunc unus ?! ex eis hoc molestius ferens prae ceteris, dum uenationem in silua?? securus exerceret, eum uulnere mortis percussit.

a. 675.

14. Igitur priusquam euenisset, dum duces quidam duo, quibus iussum fuerat sanctum Leodegarium abduci de Luxouio, eatenus demorassent, conspirauerat unus eorum minister, v^

ut si famulum Dei extra Luxouio cerneret, ipsum gladii percussione occideret. Vt enim ad hoc peruentum fuit, ita cor illius intollerabilis pauor perfudit, ut non solum dixisse, sed cur etiam de Dei famulo tam grauia cogitasse, uoce publica confiteret, et tremens eius prouolutus uestigiis, indulgi sibi ab eo hanc nequitiam deprecaret.

I Capp. 13.14. C 1a. b. c. e. e*. 2a. b. c. d. 8a. b. 4.

I5, 1 igitur : ergo C Ie ; oz. C c. diebus igitur C 2a. b(pr. zz.) adhul C 2a( ?) b m. pr. exsul: oz. C 2a. b. c. d. 3a. 2 monachali : 7/2 C 1s. 2a(pr. m). b(pr. zz). e ; monachili re. simulata gerens concordia C Ic. 38 una sedes pates exilii C Ie. e*. dispares C 1r. 4 concordia C 2g, corr. 4/5 interea C 3a, corr. B ita : ozz. C 2a. b. c. d. diu : oz. C 4. 6 disso:(luta in rasura) C la(lras.) conuasio C 1b. * palatinis optimatibus C Zc. e. e*. 9 exercuit C 2a (ex superscr.) ; excteuit C 2b corr. al. zz. exetcuit, e£ sic C c. d. I4, 1 euenisset : //a C la. 2a (pr. zz.) ; uenisset C 2b ; hoc praez. C 1b. 2a (a. al.). c. d. a. b ; hec euenissent C 1Ie.e. 4. dum duces quidam duo : ex dum duces duo quidam C 27; dum duo

2 abduci:

quidam

duces C 1e. e* ; ex duobus

7/a C la. 2a. b m. pr. ef C Ib ; abducere

ducibus C 4.

C 2c. d e? C 2a. b al. zm. ; ad-

ducere C 4. 3 eatenus : cum eotenus C 4. demotassent : demotati essent C 1b. 2d. 4 ; demonsttassent C 1e*. unus eorum cum ministro conspirauetat Gu.

4 dei:

eum C 4.

oz. C 2a. b. c.

Luxouio : Z/a C 22. b zi. pr. ; Luxouium

5 occiderit C 2a. b zz. pr.

re//.

ut enim : C 2a corr. al. z;. et cum,

e£ sic C 2c. d ; ut autem C 4. adhuc C 2a. b zz. pr. 6 eius C 1r. patuor C 3a. dixisse : dixisset C 22. 4e/ quod praezz. C 2d ; se contineret C 2b al. zz. in rasura 7 etiam : om. C 4. cogitasse : i/a C la. Ja. b ; cogitasset re//. uoce bublica: C 2a zz. pr. ; publica uoce C 4. 8 confitetet : Z/a C 2a. b m. pr. ; confiteretur te//. tremens : renes C 2a zz. pr. ; C 2b eras. eius prouolutus uestigiis : //z C 1a. b. 2a. b. c. 3a. b ; eius pedibus est prouolutus C Zr. e. e* ; prouolutus eius pedibus C 247; eius prouolutus pedibus C 4. indulgi : z/a C la. ja m. pr. e? C 1c. 3b ; indulgere C 2a. b. d ; indulgeri C Jb. e. e*. 4 e? C laal. zm ; 07. C 2c. 9 deptecatet : //a C 2a. b s. pr. ; deprecatur C Ie*. 3b ; deptecaretur rell.

31 Bodilo ;ca IS ED

ro AS?

32 Lauconis silua ; ef. Cont. Fred. c. 2.

548

PASSIO LEVDEGARII EP. AVGVST. I, 15

15. Igitur cum Childerici mors subito nuntiata fuisset, tunc

A

IO

hii qui ob eius iussionem exilii fuerant condemnati, tamquam uerno tempore post hiemem solent de cauernis serpentia uenenata procedere, quidam sine metu fuerunt reuersi : quorum debachante furore surrexit magna turbatio patriae, ita ut manifeste crederetur aduentum imminere Antichristi. Hii uero, qui rectores regionum esse debuerant, surrexerunt contra alios, et qui pacis foedere debuerant continere, odiis se inuicem coeperunt lacessere ; et dum rex tunc non erat stabilitus in culmine, quod unicuique rectum uidebatur in propria uoluntate, hoc agebant sine formidine disciplinae. Adeo tunc ira Dei manifesta cognouimus euenisse, ut etiam stella appareret in sidere, quam astrologii uocant comitem ?? : in cuius ortu adserunt fame * terram turbare, mutatione regum uel

I Cap. 15. C 1a. b. c. e. e*. 2a. b. c. d. 8a. b. 4.

15, 1 Hildrici C 1c 5. 7. ; Hildetici C 2a. c ; de praez. C 2. d. mots : oz. C Za. b, superscr. al. 71. ; interitu C 2c. d. nuntiatum esset C 2a. b( pr. zz.). c. d. 2 hii : Z/a C la. e. 2a ; hi re//.

rel].

tamqu:à C 3a.

exilii : //a C 1a. 2a. b zz. pr. ; exiliis C Ib ; exilio

8 uetis (C Ic. e).

hieme C 2» zz. pr. de cauernis solent C 4. sapientia uenenata : Ja C 1a. 2a. b. c. d. 4 ; serpentes uenenati re//. 4 quidam : oz. C 3. b. fuerant C le. e. e*. 2a. b. c. d. reuersi : retrusi C 1c, corr. 4/5 eorum C 2a. b. c ; et eorum C 24. 9 debacante C 4. petrturbatio C 4. 6 crederentur C la zz. pr. ; credere C £r. aduentum : i/a C la. 2a. b zz. pr. e? C 2c. 4 ; aduentus re//. inminente Christo C 2z. b, corr. aJ. zz. C 2a in inminere Antichristi, C 2b in inminere Christi

hii : Z/a C 1a. e. 2a. b. c ; hi re//. * regionem C 1a zz. pr., tegiminis C 2z. b. c. d. deberent C 2a. b. c. d. ?/8 surrexerunt 4:4. debuerant : ozz. C 1c. e. e* ; et patriam subszizuunt C le. e*. conttarius (contrarios ? C 2b) C 2a. betcorr. al. z. contrarii et, ef sic C 2c. d. $8 qui:, (a ras.) C 1a. 2a ; qui: C 2b. pacis : paucis C 2a. b zz. pr. ; om. C 2c (non C 2d). foedere : |i/a C la. 2b zm. pr. e C 1b. 2a. c ; federa rell. se : si C la zz. pr.

lacessite C Ie. e*.

9 lacescere

C 2a. b zz. pr. e? C 2c. 3b ; laciscere C 1c ;

dum ... etat : cum ... esset C 4.

tunc : oz. C Ib.

10

culmini C 2, corr. ; nomine C Ib. in : ozz. C 2a. 11 agebant : 7/a C 1a. 2a. b.c. d ; agebat re//. fomidine C 2D, corr. adeo : erat add. C 2a ; enim add.

C 4,

12 ita : i//a C 1a zz. pr. ; itam rell.

manifesta : //a C la zz. pr. ; mani-

festam C 3a. b ; manifeste C Ib. c. e. 4 ; manifestatam C 2a. b. c. d.

mus C 3b. astrologi re//.

13

cognouisse-

sidere: celo C 4. astrologii : i/a C la. 2a. b (0) z. pr. ; uocant comitem : 7/a C 1a. 2a. b zi. pr. ; uocant cometem C 1b.

Ja. 4 ; uocant cometam C 24. 3b ; cometem uocant C Ic. e. 2c ; cometam uocant

Ces. 14 fama C 3a zz. pr. turbare : //a C 2a. b zz. pr. et C 2c ; tutbati rel/. mutatione : //a C la(pr. zz.). 2a. b. c. 4 ; mutat(c)ionem re//. segum C 7a H. pr.

33 Dono papa electo, stella per mensem Augustum apparuit atque per menses tres stabat (Lib. pontif. LXXX, ed. Mommxsen p. 192), i. e. a. 676. p. Chr. ; cf. Williams, *Observafons of comets', londinii 1871, b. 41. 34 Cometem ad famem et bella rettulit Isidorus, Etym. III, 71, 16 : Cometes stella dicta est, eo quod comas luminis fundat ex se.

MGH 297

a. 676, Aug.

PASSIO LEVDEGARII EP. AVGVST. I, 15-16.

549

1; commotione gentium, percussione gladium imminere. Haec enim omnia manifesta ex tunc constitit euenisse. Sed quia, ut scriptum est, stulti non correguntur uerbis, quantum minime

signis, hii cum maliuolo animo redierunt de exsilio ; quicquid pro sua pertulissent facinora, Leodegarii factionibus haec se 20 incusant fuisse perpessus. 16. His enim diebus uir Domini commemoratis ** ducibus erat ob saluationem detentus, a quibus nuper de Luxouio fuerat iam eductus. Tunc enim ibidem famulo suo gratia superna concesserat uenerabilem dignitatem, ut in illis locis ; tam praedicti duces quam eorum matrone simulque ministri uniuersequae familiae necnon et uulgus populi ita in eius conspirassent

semet

MGH

ipsos pro eo non dubitarent offerre. Cumque illi, qui secum Dei famulum retinebant, circa se manentibus potestatibus ?€ ro aliis nuntiassent, eo quod diuinam gratiam super Dei famulum

amore,

ut si ita necessitas

immineret,

?9?

I. Capp. 15.16. C 1a. b. c. e. e*. 2a. b. c. d. 3a. b. 4.

18 commotione : 77a C 2a. b. c. 4 ; commotionem re//. gentium : uel add. C 2c ; aut add. C 2d ; et add. C 3b. percussione : //a C la. 2b (?) m. pr. ; percussione C 2a ; petcussionis C Ib. v. 3a. b. 4 ; percussionesque C Ie. e*. gladium : C 2z. b corr. al. zz. gladii, e£ sc C 2c. d ; gladiorum C 1e. e*. 16 omnia enim C 4. manifesta : :/a C la. Ja ; manifeste re//. ex: et C 2d ; om. C 1c. e. e*. constitit : constituit C 2a. b zz. pr. ; C la. 2b corr. al. zz. constat, e£ sic C 2«.

3a. b. 17 coreguntur (C lazz. pr. quantum minime: C lacorr. al. sr. quanto minus; quanto minime C 7e; quorum nomine C 2a. b.c; om.C 9d. 18 hii : 7/a C 1a. e ; hi re//. ; qui add. C 2b al. zz., babent codd. praeter C la. 2a. c. d. anim(o z* rasura) C 1a. 19 pro sua pertulissent facinora : ia C Ic e£ 2a. b. 4z.pr.; p sua pertulissent faci:ino:á C la corr. al. z;. pet sua pertulissent faci-

nora ; pro suo pertulissent facinote C IP. e. e*. 3a. b ; propter sua pettulissent facinota C Zr. d. factis C 2z. b. c. 4. 20 incusant : incurrant C 2c. b zz. pr., corr. C 2b al. z. affirmant ;intusant C 2e, corr. — perpessus : //a C 1a zz. pr. ; petpessos re//. 16, 1 enim : C Ja eras. ; oz. C 3b. 4. domini : z/a C la. c. 2a. b. c. 3a. b ; a add. rell. dulcibus C 1z, corr. 2 saluationem : C 1a al aJ. zz. in rasura Ei jam : oz. C lc. e. e*. 2c. eiectus C 4. ibidem : abidem C 2v ; oz. C Ic. e. e*. 8 iam C 2a(pr. z.). b. 6 uniuersequae : //a C 1a zz. pr. et : ut C Za. b m. pr. 6/7 in eius 2:4. necessitas : ozz. C Ic. e. e* ; catitate ei supplent C Ie. e*. 7 conspitassent : consulassent C 2a, corr. a]. 27. ; € 1:

2: : 1 : ent C 2b eorr. al. zm.

concordatent ; conspirarent C 3a. ita ut si C 2d zz. pr. ita : 7/a C la. b. 2a. b. c. d (z. al.). 4 ; om. C 8 b. 7/8 se ipsos C 1 P. $8 secum : scm (/. e. sanctum) C 4.

9 retinebat C 2a. b zz. pr.

10/11 co sq. cognouissent : ozz. C 3a.

Quod genus sideris quando appatuetit, aut pestilentiam aut famem aut bclla significat, ad zzufationezz regnorum et Silius Italicus VIII, 637 : Regnotum euersor rubuit letale cometes, e? Lwuanus I, 529 : et tettis mutantem regna comcten. 3ó Supra c. 14. 36 I. e. principes ; «f. Ducange.

PASSIO LEVDEGARII EP. AVGVST. I, 16 Leodegarium cognouissent, religioso christianitatis amore iam se eorum auxilio fuerünt sociati, et conspirantes inter se confirmauerunt, ut dum indisciplinata hic dominata erat exorta turbatio, si priusquam Theodericum pariter sublimassent in I vA regno, aliquis forsitan sanctum uoluissent ledere Leodegarium, eorum protegeretur auxilium. His enim diebus egressus est de Luxouio etiam Ebroinus Iuliano similis, qui uita fincta monachorum tenuit. Etenim cum ipse tam amicorum quam famulorum constiparetur subito comitatu, praedicti exulis ad eius obsequium, — malum quod de sua accusatione ?* 20 expetentes confixerunt, — ipsum in capud constituunt, ut eius auxilium uel consilium usi in Dei homini ualerent unanimiter uindicare. Ipse enim Ebroinus capud releuauit uenenosum, et quasi ui550

25

pera restaurans ?? uenena sua, simulans se esse tunc Theoderici fidelis et ob hoc ad eum cum sociis quantocius festinàre. I. Cap. 16. C 1a. b. c. e. €*. 2a. b. c. d. 3a. b. 4.

11/12 iam se eorum auxilio fuerunt sociati : //a C Ja ; iam se eorum auxilio fuerant sociati C 3b ; ia(m se ad eius auxilium 7s rasura al. zz.) sotia(uerunt im rasura dl. 7.) C la ; ita in eius auxilium fuerunt sociati C 1b. c ; in eorum auxilio sociati C

le. e* ; iaci in eo harum auxilio fuerunt sac(t)iati C 2a. b. e, corr. C 2b al. zz. in iacti in eo horum auxilio fuerunt sotiati ; incolarum auxilio fuerunt odio satiati C 24 ;

multi qui eorum fuetunt auxilio sociati C 4. 12 et : ut C 1b ; om. C 1e. e*. 4. 13 ut : C 2b superscr. hic dominata erat : ia C la(pr. zz.). 2a. b. c ; et add. C 1b ; hic dominata erit C 7c ; hec indisciplinata dominatetur C 1e. e* ; haec dominatretut C 2d ; huius dominationis erat C 3a. b ; et insueta etat C 4. 14 Teodeticum C

1b semper ; Theodoricum C 2b (ut infra). 3a (corr.) 15 regnum C Ja. b e? C la a. U. aliquos C 2P corr. a]. zz. aliqui, e£ sic C 1c. e. e*. 9c. uoluissent : 7/a C la(pr. 72). c. e. e*. 2a. b. c ; uoluisset re//. ledete : oz. C 1c. 16 piorum ( ?) C 2c corr. pet eotum, e£ sic C 2d. auxilium : //a C la (pr. zz.). 2a. c. d ; auxilio rell.

enim : dele£um

etiam : ozz. C 1e.

C 2a ; om. C 2c.

4; autem

C 24.

16/17

de Luxouio

17 uita finita C 1a zz. pr. ; uitam finctam C 2a zz. pr. ; uitam

fi:ata C 2b corr. al. zz. uitam fictam, ez sic plerique 17/18 uita monachorum ficte C Ie. 18 cum ipse : ozz. C 4. 19 constipatus C 4. pdict(i zm rasura al. zz.) exulis C 1a zz. pr. ; predicti exiliis C 2a. c e? C 2b corr. al. zz. auxiliis predicti ; praedicti emuli C 27 ; praedicti exules re//. ad : oz. C Ib. c. e. e*. 2c. 4, 19/ 20 expétentes eius C Ib ; eius expectentes C Ja (pr. zz.) ; eius expectantes C Ie. Ja (m. aL); eius occurrentes C 24. 20 obrequium C 2a .pr.; auxilium C 4. 20/21 malum 4sq. confixerunt : oz. C 1e. e* (non C Ic). 21 confixerunt : zZ/a C la. 2a zz. br. e? C 1c. 4 ; confixerunt:

C 2b zz. pr. ; finxerunt C Ib ; confinxerunt

rell. in ipsum C 24 ; in ipsius C Ie. e*. 21/22 auxilium uel consilium : /a C la. 2a zz. pr. ef C 2b. c ; auxilio uel consilio re//. 22 usis C 1a. 2a zz. pr. ; usi: C 2b ; si C 3b. in : oz.-C la. 2a (pr. z.). b. homini : 7/a C la e? C 2a. b z7. pr. ; homine C Ie. e*. 2c. d ; hominem re//.

23 Hebroinus 5. 7. etiaz C 3a.

reuelauit C la. 2a. b. c. d. 4 ; reuoluit C 1e. e*. : ^ uenenum C 2a. b (pr. zz.). c ; uenenatum C 2b (z. al). d. et : oz. C 4. 24 tunc : oz;. C 2r. d. 24/235 'Theoderici : regis ad. C Ic. 25 fidelis : i/a C 1a. 2a z. pr. e? C 2b ; fidelem rell. ob hoc ad : optat ad C 1b. quà totius C 2a zz. pr. festinaret C 2a. b. d.

37 V. supra c. 8.

38 Iridorus, Etym. XII, 4, 10.11. de partu uiperae cgit.

PASSIO LEVDEGARII

EP. AVGVST. I, 17

551

17. Cum enim uir Domini cum sociis superscriptis eodem festinarent itinere, factum est, quantum nec unius diei itineris

spatium, antequam Agustidunum urbe accederent, urguentibus factoribus, Ebroinus inmemor VA

IO

15

amicitiae dudum promis- MGH

sae eum ibidem uoluit conprehendere,si non Genesi?? metropolis Lugdunensis episcopi consiliis fuisset prohibitus, aut. manu ualida qui cum eo adherant perteritus : et fictam rursus simulans amicitiam et mixto agmine pariter peruenerunt in urbem. Laetatur ecclesia de pastoris,praesentia redeuiua, plataeae ornantur uirentiis *, aptant diaconi caereis, clereci tripudeant . cum antephonis, gaudet ciuitas tota de aduentu sui pontificis post persequutionis procella. Nec inmeritolaudum ei exhibebantur excubiae, quia praesente Domino ad coronam properabat martyrii, ibique pro aduentu praesulis dilitias parauerunt etiam aduersariis. Crastina uero die exinde pariter promouentes, ut ad occursum Theoderici peruenirent uniti.

! [B6

co ETOU ER

ETUR

UCM

BS e, BUSTO

17, 1 cum enim: cumque C 17. supetsctiptis : //a C la. 2a. b. c. da. b ; suprascriptis re//. 2 festinarent : C Ja corr. aj. zz. festinatet, e£ síc C le.e*.

ab. 4.

factum est : /. J. oz. C 1 b. c ef pon. post diei

3 Agustidunum : 7/a C

1a ; Àugustidunum C (1D). 3 b. 4 ; Augustudunum C £r. e. e*. 4a (ugu in rasura) ; Agustedunensium C 2a zz. pr. e£ b ; Augustudunensium C Zr. 4. utbe : z/a. C

2a. b ; urbem re//. 4 factotibus : 7/a C 2a. b zz. pr. ; fautoribus re//. e£ C 2b aJ. 7. amicitia C 2z. b zz. pr ; amiciciam C Zr. d. 4/8 promississe C Iz zz. pr. ; promisisse C 2a. b( pr. z:.). c. d ; promisae C 3f. D si non : sin C Ic ; suum C Za zz. pr. et b. Genesi : Geneti C Ia zz. pr. et C 2a. c ; Gentati C 2b corr. al. zz. gentem ; oz.C 2d; Genisii C 32; Genesii ré. 6 Lugdonensis C 2z. P. fuisset : ozz. C 4. manum C 2a. b zz. pr. * qu(a)e C Ib. c. adherant : la C la m. pr. ; aderant plerique ; aderat C Ib. c. 4. petteritus : z/a C 1a. 2a zz. frrursum C4 7?/8 rursus amicitiam simulans C 3b. 4 ; simulans rutsus amicitiam C Ie (non C 1e*). 8 et : oz. C 1(D). c. 4. et mixto : petmixto C

2d.

agmin C 1a zz. pr.

pastotfis C 1e. e*. 4.

9 laetatur : ciuitas et omnis add. C 1c.

praesentia

redeuiua : :/a C 1a. 2a. b zz. pr. ; tedeuiue C 1b ; rediuiua

rell. 10 exornantur C 4. uirentiis : uitentus C 2z. b ; ozz. C Ib. c. aptantut C Zr. d. 2a e£ C 2a al. m. c(a)ereos C IP. c. e. e*. 4. clerici tripudeant : oz. C 1e. 12 procella : //a C 1a. 22. b zz. pr. ; procellam re//. nec:non C 4. £1:24077- CATz12/13 ei laudum exhibebantur excubiae C 1e; laudum ei exhibeantur excubiae ei ( : : C 2b) C 2z. b ; laudum excubiae exhibeantur ei C 2c ; laudum ei excubiae exhibeantur C 24. 13 qui C 37. deo C 4. 14 ibique : ibi etiam C 4. aduentü C 2b. 4 zz. pr. 16 ut ad occursum: ut (in 7s rasura, oc superser. )cursum C 1a; ut ad cutsum C 4a. b ef fortasse m. pr. C 1a. 'Teode-

rici C Ib semper; Theodeti(ci fosfea add.) C 1c et add. tegi Francorum ;Theodotici C 2b. unici C 2z. b ; una C Z. d.

49 De Genesio egi, Ser. rer. Merou. II, p. 486. Synodo Maslacensi a. 677, die 15. Septeribris intererat ; cf. Pertz, Dipl. I, p. 44. 40 Virens berba, ramalia uirentia, quibus in publicis festis sfernuntur plateae. Cangius.

209

PASSIO LEVDEGARII EP. AVGVST. I, 18 18. Interim dum isti coepti itinere peruenissent ad regem, de ipso itinere poene iam medio Ebroinus tyrrannus eorum deserens comitatum, ad suos usque pertransiens, clericatum 552

abiciens, ad mulierem *!, ut canis ad uomitum, post sacrum ue-

; lamen rediens. Et qui in castra Christi militare non potuit, cum aduersariis secularem armam arripuit, et dum iam dereliquerat fidem et Deum, contra terrenum dominum etiam apertum se prodidit aduersarium. Nouientem ** enim uillam, MGH iam recuperato regno, tunc Theodericus resedebat securus, 59? ro cum repentino superuentu Ebroinus cum Austrasius. Quis enim enumerare plene ualeat, quae tunc fuit direptio de regale thesauro uel ecclesiae ministerium, quod ob amorem christiaY

I. Capp. 18. C la. b. c. e. e*. 2a. b. c. d. 3a. b. 4.

18, 4 cf. Ptou. 26, 11.

18, 1 coepti itinere : //a C la zz. pr. ; cepti itineris C 2a. b sm. pr. ; C 2bvorr. al.m.cepto itinere, e£ sic plerique ; studio cepti itineris C 2c. 2 e? C 2a a/. m. petuenisent C la zz. pr. ; peruenirent C 24. 1/2 peruenissent 44. itinere : oz. C 1e. 2 poene: i/aC la(pr. z.). 2a. 8 comitauit C 2a zz. pr. 4 canes C 2a. b zi. pr. 4/5 uelamen : uelamem C 1a ; oz. C 4. B qui : //aC 2a. b. c. d. 3a ; quae C la zi. pr. ; quia re//. in Chtisti castra C 2a... c. 4 ; in Christi castris C 24 ; intra castra Christi C 3a. m.pr.; secular: atmà C lazz.pr.; seculare

6 secularem armam : //a C 22. b atma C 2c; seculatia arma re//.

dum iam : quia C 4. 6/« dereliquerant C 2a. b zz. pr. 7? terminum C la. pr. dominum terrenum C 2e. $8 nouientem : apud Ppraez. C 1a al. z. ; nouiente C Ib. c. e. e*. 2d ; nouigente C 4. uillam : ;/a C 1a. 2a. b (pr. zz). c. 3a. b ; uilla cer. 9 Theoderico C 25 zz. pr. tesidebat in regno "Theodericus C Ie. 10 cum: oz.C Ib; tum C le. e*. supetuentu : C la corr. al. m. supetuenit, e? s/c C 2d ; uenit add. C Ib. c. (H)ebroinus : ibi aduenit ad. C 3a ; ibi aduenisset ag. C 3b. Austtrasius : //a C la sz. pr. ; superuenetat add. C le.e* ; Austtasios C 2a. b m. pr. ; affuit add. C 4 ; Austrasiis re//. 10/14

quis 4q. interfectum : bic omissa C le.e* inserunt pos? deperiit c. 19, /. 20 11 plane C 4. regale : //a C la. 2a. b zz. pr. ; tegali re//. 12 ecclesiae ministetium : j/a C la. 2a. b z. pr. ; ecclesiarum

rell.

| abamote C 1a. 2a. b zz. pr.

ornamentis

C 4; ecclesiae

ministerio

12/13 Christi C 4.

41 Leutrudem ; cf. chartam Drauscii episcopi Suessionensis a. 667. datam, Pardessus II, D. 139. Ipsam tonso marito uelum sumpsisse in eo quod ab utroque conditum erat monasterio S. Mariae Suessionensi coniecit Mabillonius. 42 INogent-les- Vierges (dép. Oise, arr. Senlis, cant. Creil) ; cf. E. Vacandard, *Vie de Saint Ouen! p. 270. Ebroinus teste auctore L. H. Fr. e. 45. Ireram fluuium apud Sanctam Maxentiam (Pont-Sainte-Maxence, dép. Oise) transgressus erat atque "Tbeudericum regem Leudesiumque maiorem. domus fugientes persecutus in uilla Baciuo (Baizieux, dép. Somme) thesatros regales abprebendit, in uilla Crisciaco (Crécy-en-Pontbieu) regem recepit, denique Ieudesium per dolum et insidias occidit et principatum arripuit. Chartis Tbeuderici a. 617. mense Sept. datis nomen Ebroini maioris domus notis Tironidnis subseriptum est (cf. Scr. rer. Merou. V, p. 252, n. 4), eumque paulo ante rerum potitum esse inde sequitur, quod rex a. 6716. mense Sept. ipsius socium Chadalricum ducem etiamtune multauerat, quia /Austrasiis se coniunxisset (Perfz,

Dipl. I, p. 43).

PASSIO LEVDEGARII EP. AVGVST. I, x8

553

nitatis catholici retro principes deuoti in dominico contulerunt sanctoarium, maiorem *? domus eius etiam interfectum ?

o]

19. Ideo autem perpetrauit hoc malum, quia a diabolicis uiris inuidis armabatur consilium. Dolebant enim se abiectos esse per meritum, dum populum uniuersum fideliter cernebant declinasse post Theodericum eumque iam confirmatum in regno et Dei famulum Leodegarium cum illius gratia in suo urbe residium ** liuore inuidi torquere ceperunt iterum, quia dum iusti stabant erecti, ad recuperationem accedere non ualebant peruersi. Et quia, suadente diabolo, qui eos fide nudauerat,

IO

dum ueritatis consilium iam cecati non inuenerunt, per quod destruerent Dei sanctum, declinant ad maiorem interitum per falsitatis comentum, per quod in regno intulerunt magnum malum et stragem depopulationis in persequutione multorum. I. Capp. 18.19. C 1a. b. c. e. e*. 2a. b. c. d. 3a. b. 4.

13

deuote C 4.

dominico : i/a C lee£ C la. 2a. b z. pr. ; dominicum

14 sanctoarium : 7a C 1a zz. pr. ; sanctuario C 1e ; sanctuarium re//.

re//.

maiorem

domus eius etiam intetfectum : maiorem domus tunc etiam interfecto C 4 zz. pr. ; maiore domus eius (ozz. C 1b) etiam interfecto C Ib. c ; maior etiam domus eius est interfectus C 24 ; interfectis uelut maioribus domus eius distributum est in ple-

bium usus C Ze. e*. I9, 1/2 ideo 4:4. consilium : oz. C 4.

a diabolicis uiris : C 1a( : : eorr*

al. 7:. a) ; diabolicis uitis C 22. 4 ; diabolus uitis C 2c e? C 2b zz. pr. ; suadentibus

sibi suggestionibus diabolicis C 1e. 2 inuidis : ;/a C 1a. 2a. b. c. 9a. b ; inuido rell. consilio C ZL. c. e. e*. enim : oz. C 4. de abiectus C 1a zz pr. ; de abiectos C 2z. b zz. pr. 3 per meritum : merito C 4. cernerent fideliter C 4. 4 declinare C Ib. c. 'Theodetricum : z/a e£íaz C Ib b. /. 4/6 eumque 45g. Leodegatium : eumque iam confirmatum (rorr. aJ. zz. eoque iam confirmato) in regno et dei famulo Leodegario C 3a ; eo quod iam in regno confirmato et dei famulo C 4. 5 illis C 2z. P. suo : //a C 2a(pr. z). b ; sua rel. 6 residium : i/a C Ic. 2a zz. pr. e? b ; tesiduum C 2c e C 2a al. s. ; tesidente C 4 e C 3a

al. pz. ; tesidere C Ie. e* ; residentem re//. louore C 1a zz. pr. liuore inuidi torquere [turquite Krz:cb] ceperunt : i/a serips. (cf. supra c. 3, . 15/16 ; inuido coeperunt liuore torquere); liuore inuiditur qui receperunt (eum C 1a d/. zz. in litura) C la(pr. z.). 2a. b. c ; liuote inuidetur qui receperunt C 27 ; liuore inuidi torquete (torqueri C 3a) coeperunt C 3a. b ; liuore inuidiaque receperunt C 2b ; liuore inuidiaque ceperunt C Ic; tum inuidi liuore torqueri ceperunt C 1e. e* ; liuote inuidiae uri iterum ceperunt C 4. * iusti : iniusti C 1a. 2a zz. pr. ; :iusti C 2b ; iniuste C 4. 8 aduersi C 1b. — 9 consilio C Ib. c. jam : om. C Ib. inuenerant C 2D, corr. quos C la. 2a (pr. zz). b. 3a. b ; quod rell. 10 sanctum dei C 717. 4. intentum C 4. pet : pto C 1a zz. pr. 11 comentum

: //a C 1a. 2b ; commentum

re//.

quos C 1a. 2a zs. pr. e£ C 2b ; quod

rel. in regno : in regnum C IP. c. 2a. D. c. d ; tegno C Ie. e*. 12 strage C 3a z. pr. persequutione : C la corr. aJ. zz. persequutionem ; persecut(c)ionem

C. 2b.

'

43 Leudesium scilicet, Erchinoaldi filium et ipsius Ebroini compatrem ; cf. Contin. Fredeg. €. 2. Quomodo Ebroinus ipse ei maior domus successerit, infra c. 28. relatum est, ordine

rerum barum seruato.

44 I. e. residentem.

PASSIO LEVDEGARII EP. AVGVST. I, 19-20 Denique acceperunt quendam -puerolum, Chlothario fuisse confixerunt filium, hunc in partibus Austri secum leuantes 1n regnum 5, Qua de re multum colligerunt hostiliter populum, eo quod ueresimile uidebatur esse cunctorum. Etenim cum depopulando patriam subiugarent et iam in nomine sui regis, quem false fecerunt, praecepta iudicibus darent, tunc qui eis uolens noluit adquiescere, aut iura potestatis amissit aut, si non fuga latitandi discessit, gladii internitione deperit. Quanti enim per hoc caliditatis figmentum Theodericum tunc defunctum et Chlodouium Chlothario esse filium crediderunt? 20. Erant enim in hoc mendatio primi et quasi rectores palatii Desideratus^€ cognomine Diddo, qui in urbe Cabillono quon554

15

20

NY

I Capp. 19.20. C la. b. c. e. e*. 2a. b. c. d. da. b. 4.

13 accipetunt C la zz. pr. patuulum C 4. Chlothatio : 77a C 22. b zz. pr. ; : t othario C 1a corr. al. z;. quem Lothatii ; Hlotharii C 3a. ? ; quem C(h)lothatio C 2a (m. al.).c ; quem Lotharii C 1e. e* ; quem C(h)lot(h)arii reZ. (Clotarii zz. a7. superscr. C 2d)

14 confixerunt : 7/a C Ib e£ C 1c. 2a. b. 3a zz. pr. ; confinxerunt rel. nunc C la. 2a zz. pr. Austti : C 1a corr. a]. zz. Austriae leuant C 4. 15 qua z;q. populum : oz. C le. e*. colligerunt : 7/a C la(pr. z.). àb. 16 ueresimile : 7/a C la(pr. zz.). 2a. b. c ; uetisimile re//. uidebatur esse cunctorum : esse uidebatur estimacioni cunctorum

C Ze.e* ; uidebatur esse cunctis C

2d ; cunctis esse uideretur C 4 ; esse. Cunctorum Zmferpungunt C Ib. c. 3a. b. (non C 2a ; cf. c. 16, ]. 16 etenim cum) 18 false : //a C la zz. pr. ; false C 2a. b zr. fr. ; falso rel/. fecerant C 4. dabant C 1e. e*. 4. 19 uolens : nolens C 2c ; libens C 4 ; oz. C te.

iure C 2a. b zz. pr.

amissit : 7/a C 1a. 2a zz. pr.

20 latitandi : ia C 2a. b (pr. z2.). c. d ; latitanti C 1a zz. pr. ; latitante C 3a e? C 1a al. zz. ; latitando C3 b. 4 ; latenter C Ib. c ; latendi C Ie. e*.

internition

C Ja

7. br. ; inteznicione C 2g ; internecione C Ie. e* ; interfectione C 3b ; interemptione C 4. quis 24. interfectum (interfectis eqs.), Jocum supra c. 18, J. 10/14 ozzissum bic collocant C 1e. e*. 21 enim : autem C 4. caliditatis : z/a C 1a. 2a. b zz. pr.; calliditatis re//. tunc : fuisse add. C le.e*. 24. ^ 22 :hlodouium C 1a corr. al. zz. Chlodoueum, e sic C Ic. 2a. b ; Clodoueum C 4b. e. 2c. d. 4 ; C 1e corr.

Dodouium;

Hlodoueum C 3a. b.

Chlothatio : //a C 2a. b zz. pr. ; Clothario

C 2c ; Chlotharii C 1a zz. pr. e? C 1c ; Clothatii C 1b. 4 ; Clotatii C 24 ; Hlotharii C 2a. b ; Lothatii C Ie. e*.

20, 1 mendatium C 1c ; mendacium C Jp. 2 cognomento C £r. Dido C 1b.4 ; Deddo C 3a. b passim qui : aJ. zz. add. C 1a. 2a. b ; om. C 1e. e* ; babent rell. Cabillono : i/a C 2a. b (pr. zz.). c. d. 3a ; Cabilono C 1a ; Cabilone C Ic ; Cabillone C Ib e? ubi add. C Ie. e* ; C 2b corr. al. zz. Cabillona ; Cabellona C 3b 2/3 qui 4:4. habuerat : qui quondam Cabilloniae habuit C 4.

45 /Ab amicis uero et propinquis Dagobertus a. 676. inuito Ebroino ex Hibernia reductus et rex JAustrasiorum institutus est ; ef. V. Wilfridi auctore Stephano c. 28. 46 Desideratus e? Bobo chartae Chlodouei II. zzonasterio S. Dionysii concessae a. 654. una cum Ebroino et Gaerino subseripserunt (Flavet, *CEuvres? I, b. 241), cumque nominibus uocabulum peccator zzinizze addiderint, ad optimates tune pertinebant neque ad episcopos. Desideratus episcopus constitutus priuilegio Drauscii a. 667. subseribsiz, quod monasterio $. Mariae Suessionensi ab Ebroino constructo datum est ; cf. Pardessus IT, 140. LUE

MGH 301

PASSIO LEVDEGARII EP. AVGVST. I, 20-21

555

dam habuerat principatum, necnon et eius collega Bobo, qui ciuitatem Valentiam habuerat in dominium. Nec enim digni sunt, ut hii nominentur episcopi, qui magis terrenis desideriis [uel lucris temporalibus augenda pecunia uigilant, dum de animabus sibi commissis], unde districto iudici reddituri sunt rationem *^', nihil curant. Horum talium sacerdo-

tum et similium optimatum Ebroinus tyrannus usus consiIO

I

lium, adeo usque eleuatus et excecatus est in hoc saeculum,

quousque inpoenitens praecipitatus est in infernum. Redeamus 4? ad opus ceptum. 21. In illis diebus, ita gestis per singula euolutis, postquam Childericus est interfectus, postquam episcopi uel patricii cum obtimatibus de Neustrico uel praesentia Theoderici partibus redissent Burgundiae, et iam ipso in regno confirmato, ad propria resederent securi *?, interim inuidi hoste * mouerunt ex I625p20-01- Gabi cueo

MGH 302

S daba da da Dd.

3 eius collega Bobo : C 4 e£ i/fra fere oznes ; eius colliga Bolo C 1a zz. pr. ; eius collega Bolo C 1e.e*. 3a. b ; eius collocabulo C 26. b zz. pr. ; C 2b eorr. al. z. conuocabulo C 2b ; C 2a corr. al. zz. eiusdem uocabuli, e£ sc C 2c ; eodem uocabulo

C 2d ; eius collega Abbo C Jb. c. 4 ciuitatem 72. pr. dominium : dnm C Z2a(pr. z.). P. C 4 ; hi re//. nminentur C 2a. b zz. pr. 6/7? d; biant m. pr. C la. 2a. b ;. om. rell. ; occupati

: utbem C 4. habuetet C 2a hii: i/a C la.e. 22. b ; urbium uel sq. commissis : adZ. C Ib. c. add. C 1a al. zz. in zarg. uersu in-

eunte ; inhiantes add. C 1e. e* ; deseruiunt et add. C 2a al. »z., babent C 2c. d ; et add. C 3a ; quam Christo Deo militant et 227. C 3b. c. d. e£ cod. Bernensis JA 8, saec. XIV. ;

inhiebant a4. C 4.

7/8 unde zsq. cutant : et celestia non curabant C 4.

disticto C 1a zz. pr.

S sunt : 7/a C 1b. cet C laal.z.

al. z. in rasura zaiore) C 1a.

; sumus

rell.

7

— zation(e

nihil : C Za. 3a. b ; nichil C Ze. e* ; nil re//.

8/9

sacerdotem C la zz. pr. 9/10 consilium : Z/a C 1a. 2a. b zz. pr. ; consilio re//. (C 2c in rasura) 10 saeculum : 7/a C la(pr. zz.). 2a. b. c. d ; s(a)eculo re//. 11 precipatatus C 2b, corr. infernum : Z/a C la. e*. 2a. b. c. d. 4 ; infetno rell. 12 inceptum C 1p. 21, 1 diebus : hiis adZ. C 1e. ita : cunctis ut dicta sunt C 4. gestis : et add. C (1b). c. e. 3b. 4. — singula uolutis C 1p. c ; singula euolutus C 2a. b zz. pr. ; singu/lutis C 4 zz. pr. 1/2 postquam sq. interfectus : o7. C lr. 2 Childericus : Zz/a P. /. eiazm C 1c. 2a (pr. zi.) ; corr. C 1a. Hildeticus, ez sic b. /. C 2b. est : ozz. C 4. infectus C 1a. 2a. b zz. pr. 3 Nustrico C 1c ; Neustetico C 1e ; Nesttico C 2c ; Neusttio

C 3a ; Neusttia C 4.

uel ptaesentia : uel de

praesentia C Ja aj. z. ; uel ad praesentiam C 2a (m. a/.).c. d ; in. gratiam C 4. 3/* pattibus redissent zsq. tunc : tedietunt, iam eodem Theodetico in regno restabilito, cum etiam iam secuti omnes residerent in sedibus propriis, iterum inuidi hostes contra sanctum commouetunt, qui cuncta que Childericus egerat eius actu, factione et consilio confixerunt. Tunc C 4. 4 ipso : ozz. C Ib. c. in ipso regno C 1e. e*. 4/5 ad proptia suppl. C 2b zz. pr. in marg. ; ad propriam C 24 7. pr.

5 hoste : C la corr. al. z:. hostes C 1a ; hostem re//.

47 Cf. Regulam Benedicti c. 2 (de abbate) : quia in die iudicii ipsatum omnium animatum est Domino redditurus rationem. 48 /Auctor ad salutationem Burgundionum et episcoporum et optimatum redit, quam post. Childerici necem "Tbeuderico. in JNeustria- dederant, supra c. 17 5q. 49 Supra c. 19. 40 I. e. exercitum.

556

PASSIO LEVDEGARII EP. AVGVST. I, 21

aduerso, primo que! circa eum cum regi Childerico egisse putabat. Tunc — —- ualde. Qui festini perrexerunt ad ciuitatem. Vir? autem Dei Leodegarius cum ad suam plebem IO

restaurandam resederet urbe sua, ubi distinatum contra se hostium sensit inpulsum, non est passus, ut ultra fugaciter

tenderit gressum, sed intrepidus de se Domini expectabat iuditium. Cum enim ei tam familiares quam clerici uel fideles inminerent, ut thesauros, quos ibi ipse contulerat, auferret et abscederet, quatenus hostis, hoc auditu, a perditione ciuitatis uel Ii

illius persequutione desisterent, ille haec nullatinus adquiescens, sed eosque continuo in thesauro conuocans, omnia quae ibi addiderat adsignans, talia prosequens uerba : *Haec omnia quam cernitis, fratres, quamdiu terrenorum hominum me uo-

20

luit gratia Dei habere, ad communem ornatum, prout potui, illic fideliter contuli. Nunc uero forsitan ideo mihi irati'sunt

I. Cap. 21. C la. b. c. e. e*. 2a. b. c. d. 3a. b. 4.

6 primo : primum C 24 ; oz. C 2c. primo que : primo qui C Za(pr. zz.). 2a. b. c.d; ptimo quam C Ja ; primoque agere C 3» ; ob hoc in primoque C Ze. e*. circa eum : c::: eum C Za corr. al. zz. contra eum ; eum C Ie. e* ; quomodo add. C 3b. regi Childerico : i/2 C 1a. 2a. b zz. pr. ; tege Hilderico C 3a ; Childerico (z4/ Hildetico) tege re//. ; contta se dudum ad. C 1e. 4 putabat : ia C la(pr. zm.). 2a. b. c cum codd. Vrsini ; putabatur. C 2d ; putabant re//. qui :.q C la al. sm. corr. */8 ciuitatem : ciuitaem C 1a, corr. ; Augustudunum add. C 1c ; Aeduam add. codd. Vrsini 8 dei : //a C 4 ; oz. C la. 2a. b ; domini re//. 9

resederet : in add. codd. praeter C la. 2a (pr. m.). b ; deest in codd. Vrsini tum : //a C la zz. pr. ; destinatum re//.

se : ozz. C 1c.

distina-

11 tendetit : 7/a C 1a.

2a m. pr. ; tendetet re//. 11/12 intrepidus domini de se expectabat iuditium C 2c ; de se domini iuditium expectabat intrepidus C 24. 12 ci tam : superser. C. Ib. €i: om. C lc et C 4 pon. atte. imminetent tam .. quam: oz.C le. 13 ibi : sibi C IP. c. 3b (non C 3a) ; om. C 4. contulerant ipse C 2a. b(pr. z.). e (üpse oz.). 4. auferret : oz. C 3a. auferrent et abscederet C 2b pr. »1. ; aufertet et absederet C 1c ; abscideret et auferret C 1e. e*. 14 hostis : //a C la 7t. br. ; 09. C 4 ; hostes re//. hoc auditu a : ;//a C 1a. 22. b. c ; audita C 1e ; hoc audito a re//. 15 illius : ab praez. C Ie. e*. haec : hiis C Ze. e* ; his

C 24d (ost nullatinus). 3a. P. 16 sed eosque : que deeuit C 1a al. z. ; que eras. C 2b ; se deosq; C 2a z. pr. ; que oz. rell. thesauro : i/a C la. 2c(pr. mJ). 3a ;

thesauros C IP. c. 2a. b. c (zz. al.). d. 4 ; thesaurario C Ie*. 3b ; thezautio C Iecorr.

7. br. thezautatio 17 addiderant C 2r. d e£ C 2a al. sx. prosequens ; C 3a corr. al. t1. ptosequitut, e£ sic C 4. 18 quam : i/a C 1a. 2a tz. pr. e£ 2 b ; qu(a)e rel]. 19 gratia dei habere : gratiam deus habere C IP. c ; gratia habere dei C 2c ; gratiam (m ras.) C 4. commune C Irc. 20 illic : huc C 15. c ; hic C 35; om. C 4. forsità C la m. pr. ideo irati sunt mihi C 2c ; irati sunt ideo mihi

C 3b.

51 Vrsinus c. 10 : teminiscens Ebroinus malorum omnium, quae circa eum cum rege Childerico egisse potabat. 52 Est initium eiusdem capitis o. Vrsini.

Vrsinus

CO

PASSIO LEVDEGARII EP. AVGVST. I, 21

557

homines terreni, quia Dominus nos uocare dignatur ad gratiam caeli. Vt quid enim haec hinc auferam, quod mecum in caelo non tollo ? Ergo si uobis placet, ego elego consilium, haec potius dare in usus pauperum, quam cum turpe sarcina huc 25

illucque oberrare per saeculum ; et imitemur beatum Lauren-

tium*3, qui pro eo quod dispersit et dedit pauperibus, iustitia eius manet in saeculum saeculi, et cornu illius exaltatum est

30

in gloria'. Statimque iussit custodi discos argenteoscum reliqua uasa quam plurima foras eiecere et argentarios com malleos adesse, quae minutatim cuncta confringerint, quod per fidelium dispensationem iussit pauperibus erogare. Qui autem exinde fuerant ecclesiasticis usibus apta, ecclesiae addidit ministeria. Monasteria sane tam uirorum quam uirginum infra urbem uel terreturium de eodem argento consolauit paupertaI. Cap. 21. C 1a. b. c. e. e*. 2a. b. c. d. 3a. b. 4.

21, 26 cf. Ps. 111, 9.

21 nos : oz. C 2c. d. dignatus est C Ie. e*. 22 haec : C la. 2a corr. hoc, e£ sic C 2c. d. huic C 1a. 25 zz. pr. quod : qu(a)e C 41b. c. e. e*. caelo : i/a C 1a. 2a(pr. zy). b ; c(a)elum re. tollam C 2b. c. 24 dati c. àb. cum : ozr. C da. turpe : //a C 1a e£ 2a. b zi. pr. ; turpi plerique ; thezauti C 1e. 25 et : ut (C 1c) ; oz. C 1e. 26/27 et ... et : om. C 4 cum

al. zz. 23 C 1p. huius V ulg.

26 illius : eius C Ie. e*. 4 cuz Vulg. 28 in : suppl. C 1a al. zm. gloria : gratia C 3a. custodii (2/Z. i ras.) C 2c ; custodibus C 1e. 28/29 cum reliqua uasa quam plurima : //a C 1a. 2a. b zz. pr. ; teliquaque uasa plurima C 1b. c ; cum reliquis uasis quam plurimis C Ie. e*. 3a. b. 4 ; uel reliqua uasa quam plutima C 2c. 4 et C 2a al. z;. — 99 eiecete : //a C la zz. pr. ; eicetere/]. — argntarius C 2c ; atgentareos C Ja ; argentatcos C àb. com malleos : //a C 1a zz. pr. ; cum malleis re//. 30 quae : //a C la. 2a. b zm. pr. ; que (?) C 4corr. al. z. qui C 4, e£ sic rel. minutatim : minutatu C 2a. b zz. pr. ; oz. C 1e. confringerint : z/a C la zz. pr. ; que fringerent C 2a. b zz. pr. ; C 2a corr. al. ».. frangerent, e? sic C 2c. d ; C 2b corr. al. 5. efftingerent ;confregerunt C 4 ; confringerent re//. qu(aje C 1b. c et C 2a al. zz. 31 dispentationem C Iz, corr. erogati C Ib. c. qui : i/a C la. 2a. b zm. pr. ; qu(a)e rell. 32 exinde : ex hic C 3P. fuerunt C Ib. c. apta usibus C 1e. e*. apta : oz. C 2d. 32/33 ministetia : //a C la. 2a z. pr. et 2b ; ministerio C 1b. c. 3b ; ministeriis C 1e. e*. 4e7 C la aJ. zz. ; ad ministetia C 2c. d e? C 2a al. zz. 38 monasteriorum C 1b.c ; monasterio C 3p. 34 terreturium : //a C 1a. 2a zz. pr. ; tettitorium C 2b zz. pr. argenteo C 2a zz.

pr. ; argentum C 2b zz. pr.

consolauit : //a C 1a. 3a et 2a. b zz. pr. ; consolatus

est rel]. ; et add. C 3b.

53 Laurentius opes ecclesiae praefecto urbi tradere iussus omnia pauperibus tribuit feste Prudentio (LALA. 5.5. Aug. II, p. 513) : Tribus pet urbem cutsitat Diebus, infirma agmina GQmnesque qui poscunt stipem Cogens in unum et congregans.

MGH 595

$58

PASSIO LEVDEGARII EP. AVGVST. I, 21-22

tem multorum. Quae fuit tunc uidua uel orfanitas uel omnis in commune paupertas, qui ibi adfuit, qui de eius largitate consolationem non habuisset ? 22. Vir autem Domini ut erat plenus spiritu sapientiae, haec uerba locutus est fratribus : 'Ego, fratres, decreui iam de hoc saeculo nihil poenitus cogitare, sed magis spiritalem nequitiam quam terrenum hostem metuere. Terrenus homo si talem acceperit potestatem, persequatur, conprehendat, praeMA a Deo

55

det, incendat, interfitiat : haec nullatenus possumus declinan-

IO

tes effugire. Et si hic tradimur de rebus transitoriis ad disciplinam, non disperemus, immo potius gaudeamus in futuro de uenia. Muniamus ergo uirtutibus animam simul et ciuitatis MGH custodiam, ne inueniant utrique hostes aditum, per quod in- 304 ferre possunt periculum'. Commouens igitur uniuersum urbis illius populum, cum triduano ieiunio, cum signo crucis et'reliquias sanctorum murorum circumiens ambitum per singulos etenim aditos portarum terrae adherens, Dominum praecaba-

I5 tur cum

lacrimis, ut si illum uocabat

ad passionem,

plebem

sibi creditam non permitterit captiuari, et ita praestatum est euenisse. I. Capp. 21.22. C la. b. €, e. e*. 2a, b. c. d. 3a. b. 4.

22, 4 cf. Eph. 6, 12.

35 quia (?) C la al. m. in litura, nec al. m. superser. — orfanitatis(?) C la(pr. m2) ; orphanitas C Ie. e* ; orphanitatis C 2a. c ; otphanitati C 2b corr. al. zi. otphanitates ; orphana C Ib. c. 2d. 4. omnis : omn:s C 1a zz. pr. ; oms C 2a. b ; omnes G2 36 paupertas qui : 7/a C 1a. 2a. b zz. pr. et C 2c ; pauper es nec quisque C 2d ; paupettas qu(a)e re//. qui de : //a C 2a. b (pr. z.). c. d ; quiade : C 1a zz. Pr. ; qu(aje de re/. 22, 1 domini : din C 1a zz. pr. 2 ergo C la (pr. zz.). 2a. b. 3 poenitus : ia C la(pr. z.). 2a ; penitus C 2 b. — sed magis : oz. C 2a. b. cet d add. et — spiriacciperit C la zz. pr. ; accepit D a deo : oz. C 1e. tualem C Ib. 2. 3a. b. C Ib. potestatem : ut ad4. C Ib. c. 3a. b. 4. 5/6 praedet: i/a C 2a.b.c; pr(a)edetur C 1a. Ja. b ; petdetur C 2d ; perdat C Ib. c. e. e*. 4. 6 incendat : 074. C 1e. i effugire : 7/a C 1a ; effugere re//. trudimur C 1c ; erudimur C 1b. transitotis C la zz. pr. 8 gaudebimus C 1 b. c. 9 uenia : spetemus

add. C 1e. 10 ueniat (inueniat corr. 4/. zz.) uterque hostis C 4. quem C £e. €*. 2d. 4. 11 possunt : 7/a C la(pr. z:.). 2a. c ; possint re//. (possint inferre C 24) ^ commouens : i/a C la(pr. m.). b. c. 2b. d et C 2a al. m. ; commonens C 2a

(pr. z2.). c. 8a. b. 4 e£ C 1a al. zz.

11/15 commouens z:q. ambitum : ozz. C Ie. e*.

in rasura ; enim

C 2d ; om. C 4,

12 illis C 1a. 2a. b zz. pr. populum : periculum C 3. 12/13 cum crucibus et signo fteliquiis C 4. reliquias : //a C 1a. 2b zz. pr. e? C 2a. c ; reliquiis re//. 13 ambitum circumiens C 4, ambitu C 3b zz. pr. 14 ctenim : C 2b a]. zz. C 1e. e* ; etiam

aditos : //a C 2a. b g. pr. ;

aditus re//. 14/15 deprecabatur C 1c. e ; deprecatur C 1e*. 15 uocatet C 1e. gc. 16 permitterit : //z C Ia zz. pr. ; permitteret re//. captiuare C 4, 16/ m 4q. euenisse : oz. C c. 16 praestatum : //a ($ 2a. b zz. pr. ; pt(a)estitum rel].

PASSIO LEVDEGARII EP.-AVGVST. I, 23

559

29. Itaque cum ob metum hostium certatim populi undique se recipissent in urbe et meatus portarum forte obturassent serratu et super omnia stabilissint in ordine propugnacula, iussit uir Domini uniuersos ingredi in ecclesia, cunctorum in; simul postulans indulgentiam, ut si quempiam illorum, ut adsolet, dum pro zelo rectitudinis increpasset aut in uerbo ledisset, ei indulgentiam darent. Sciebat autem uir Dei, iter

passionis ingrediens, non prodesse martyrium, ubi liuore deterso non prius fuerit cor emundatus uel caritatis lampade in19 lustratum. Nullus tunc fuit ibidem tam ferreum possidens pectus, qui etiamsi fuisset "b grauiter lesus, non omnem cordis malitiam indulsisset deuotus. Post haec nec diu uallatur ciuitas ab exercitu, eodemque

die ab utraque populo fuit fortiter usque ad uespera demicata. 15 Sed cum ab agmen hostium esset ciuitas obsidione ualida circumdata et die noctuque uociferàntes ut canes circuirent urbem, respiciens uir Domini ciuitatis inminere periculum, con-

pescuit omne supermurale**conflictum et his uerbis suum exorI Cap. 23. /À (a 23, /. 12). C 1a. b. c. e. e*. 2a. b. c. d. da. b. 4.

23, 1 itaque : igitur C IP. ob: C 3s (h ras.) 2 recipissent : 7/a C 1a. utbem C 1b. e. e*. 2a (m. al). b(pr. s.). e(pr. z.). d. 3a. b. fotte : Z/a C 2a. b. c e£ C la zz. pr. ; fotti rel/. obtutrassent : Z/a C la. c. 4 ; obturasset C 2a. b. c ; obdutassent C 1e. e*. 24. 3 setratu : //a C la. 2a. b. c. 4 ; setatu re//. stabilis-

sint:z/a C la zz. pr. | 4uit:om. C4. ecclesia: //a C la(pr. zz.). 2a. b. 4 ; ecclesiam re//. — 4/B insimul : ibi simul C 1e. e* ; simul C 24. 3a. b. 4. 6 quemquam C4. 1 ledisset : //a C 2b zz. pr. ; lesisset re//. — intet C 2a. c e? C 1a zz. pr. ; itet C 2b al. zm. inlitura — S[9 dettuso C 1e. — 9 cot emundatus : //a C 22 ; eos emundatus C 2D, corr. al. zz. cot emundatum, e£ sic re//. (eraundatum cot C 27) lampade katitatis C 4. — 10 pectus possidens C 4. — 12 grauiter : Jie zucipi? 7A, breui prologo praemisso ^ malitiam cotdis C Ja. b ; cotdis malitia ^4 pr.zz. ^ 12/13 deuotus : 07. A.

13 nec diu : nec diis C 2a. P ; ozz. C 2c. d.

abi: nec.

le.e* ; om. C 2d. 4. — A4 utraque : 77a A zz. pr. ; utroque C. — usque : oz. A. ad uespeta : //a JA pr. zz. ; ad uesperam uesperum C 1a. e. &*. Ja. b. 4. —demiccata JA zz. pr. ; dimicatum usque ad uesp. C 1e. e*. 24. — 18 agmen :i/a 24 zr. pr. ; agmine

2a. D

scum.

furtiter C 1a, corr. C 1b. c. 2a. b. c. d ; re//. —dimicatum C. — ualida : ual-

lida C 1a zz. pr. ; ualidae C 4 ; ozz. C 1e. e*. — 16 circumirent C 1c. 3a. 4 e£ C 1a zz. jr. i citcuierunt C Ie, e*. 17 respiciens : 7/za 74 ; petspiciens C 1e. e*. 3a. b. 4 ;

percipiens

C 1a. 22. b.c ; ptospiciens

C IP. c. 2d e£ C 2a al. qz.

inminefe : in-

(minere 7n J/£ura al. zz.) C 1a ; inuenite C 2a. b. c. d ; euenire C 1e. e* ; uenire C 3a. í8 omne : Z/a JA. C db ; omnes C la. 3a zz. pr. et C 2a. b. c. d ; omnem C Ib. c. e.

€*. 4 ef C la al. m.

supermufalem C 1b.e.e*.

4 — conflictum : conflectü C 2a,

corr. al. z:. conflectus ; conflictus C 24 ; conflictu C Zr. exhortans C 1e. e* ; exotate rel/.

18/19 exottate : //a JA ;

54 Antemutale siue citcummurale Hieronymus in Isai. V III, 26. x formauit, supet-

560

PASSIO LEVDEGARII EP. AVGVST. I, 23

tare adgressus est populum : 'Sinite, queso, contra hos pugnan- MGH 20 dum confligere. Si mei tantum causa huic isti aduenerunt, de 595 memet ipsum paratus sum eorum satisfacere uoluntatem eorumque mitigare furorem. Tamen, ne inauditi uideamur egredere, mittatur unus ex fratribus eis inquirere, de qua causa hanc obsederunt ciuitatem'. Cum subito his 55 Meroaldo abbate 25 per muri repagulum parassent discensum, perueniens ad Deidonem, ait ei: 'Si haec nostra comiserunt facinora, peto, ut

interim euangelica recordatis sententiam, ubi Dominus dixit : Si non dimiseritis hominibus peccata eorum, nec pater uester caelestis dimittet uobis peccata uestra, et illud: In quo enim iuditio 3o ?udicaueritis, vudicabimini',

Simulque inprecans, ut hostem 56

conpesceret et redemptionem quam uolebat acciperet. Sed quia iam tamquam lapides duritiam, sicut quondam rex Aegyptius, obdurauerat corda, ad uerba diuina nullatenus potuit

emollire, comminans, non se ab inpugnatione ciuitatis disceI. Cap. 235. .A. C 1a. b. c. e. e*. 2a. b. c. d. 3a. b. 4. 25, 28/29 Matth. 6, 15.

29/30 Matth. 7, 2.

32/33 cf. Exod. ro, r.

19 quo : : :(?) C la al. zs. corr. quaeso — 19/20 pugnandum : ij/a /A. C la z. pugnando re/. — 20 huic : //a ZA zz. pr. ; huc plerique (sed ef. c. 37, n. 83) ; hic 21 memet ipsum : //2 4 ; memet ipso (me ipso C 1b. c) plerique ; ego C 2d. luntatem : 7/a 4A. C la (?). 2a. b. 3a. b zz. pr. ; uoluntati re//. —22/23 egredere 4A. C la. 2a. b. c ; egtedi re//.

23 unus

ex : unus

eis : //a C 1a. 2a. b ; eius JA ; eos rell.

rell.

e C 27 ; unusquisque

pr. ; C 3b. uo: i/a .4.

de qua : i/a JA. C 2a. b. c. d ; qua de

24 obsederunt : //a 74. C 1b. c ; obsident p/erique ; obsideant C 24 e£ C 1a

al. m. his : hiis C Ze. e* ; hi C 22. 3» ; hii C 2e. do C Z. 4. abbate : //a C 1a. 2a. b. c ; abbati re//.

baculum

274; repugnaculum C la.e

tepataculum C 7p.

Mercaldo C 22. P ; Merchal25 repagulum : i/a C 1c ;

.e*. 22. b. d. 3a. b. 4 ; tepugnacula

C 2c ;

discensum : //a JA. C 1a. 2a. b ; discessum C 1e. e* ; descen-

'sum re//. 25/26 Deidonem : 7/a serips. ; Dadonem 24 corr. Didonem, e£ sic C la. b. 2a. b. c. d. 4 ; Diddonem (C 1e) ; Deddonem C 3z. b. 2? euangelica . sententiam : 7/a C la. 2a. b zi. pr. ; euuangelica ... sententiam 44 zz pr. ; euangelicam ... sentenciam ferique ; euangelice ... sentencie C Ie. e*. recotdatis : Ala serips. ; tecotdati /A ; tecotdetis re//.

28 demiseritis C 1a zz. pr. ; remisetitis

C 3b. peccata eorum hominibus C 3c. 29 dimittat C 2a. b zz. pr. deprecans C 1b.c. 4; precans C le.e*. 81 redemptione C 2a z. pr. C 2b z. pr. uellet C 24. 4. 32 lapides: ;/a C la.2a.b.c; lapidis duritiam : //a 4. C 2a. b. d ; duticiam

C 2c e? C la zz. pr.;

dutitia

30 qua re. re.

32/33 egyptius C Ib. c. 2b. d. 3b. 4 ; egiptius C 2c ; egipcius C 1e. e*. 33 corda : ifa /A. C 2a. b. c. d ; cotde C 1e. e* e? C la m. pr. ; cot C 1b. c. 3b. 4 e£ C la al. z.

«um Vulg.

rell.

34 emollire : ;/a 44. C 2c e£ C la z. pr. ; emolite C 22. b ; emolliti

comminans : //a /4.C 2 d ; conmina(n aJ. z. superser.)s C 1a ; commina(n

al. m. superscr.)s C 2b ; que add. C 1a. e. e*. 2a. b. c. 3a. 4 ; comminatus est quippe Clb:c. non se: nrae C lagl.m.corr.non — ab: ad C 2a. bm. pr. ciuitatis : 077. C Ie, e*. 2d.

murale praeter bunc auctorem ullus. A. e. exercitum.

55 His, sicut antiquitus heis, pro hi,

56

PASSIO LEVDEGARII EP. AVGVST. I, 23 3; dere, quodadusque

Leudegarium

ualeat

conprehendere

561 et

suae furores uesanum desiderium satisfacere, nisi Chlodoueum,

quem falso regem fecerant, promittere fidem. Haec enim erat simulata occansio, quia omnes cum sacramento Theudericum adserebant fuisset defunctum. 24. Audita itaque uir Domini haec uerba dedit illis haec responsa: 'Hoc uobis notum sit omnibus, tam amicis et fratribus quam inimicis et hostibus, quia, quodusque me Deus in MGH hac uita iusserit superesse, non mutabor a fide quam Theude- 596 ; rico promisi coram Domino conseruare. Corpus meum decreui potius in morte offerre, quam anima per infidelitatem turpiter denudare'. Hostes uero, his auditis responsis, cum telorum iacula, cum incendia festinanter undique insistebant inrumpere ciuitatem. Ipse uero uniuersis fratribus uale dicens, panes ro et uini participatione communicans eorumque dubia corda confirmans, suam eis ut Christus discipulis memoriam passionis comendans, ad portarum aditus perrexit intrepidus, apertisque claustris, spontae se obtulit pro ciuitate inimicis. AdI Capp. 23.24. 74. C la. b. c. e. e*. 2a. b. c. d. 3a. b. 4.

35 quodadusque : 7/a 4A zz. pr. ; quousque C 1e. e* ; quoadusque re. Leudgarium 74 ; Leodogarium C 25 ; Leodegatrium re//. ualeat : 7/a JA ; possit C 4 ; ualere C 1a zz. pr. ; ualetet re//. et : oz. A. 36 suae furores uesanum desidetium : 7/2 /A ; sue furoris uaesanum

desiderium

C 1a zz. pr. ; sue furori sue

sanum desiderium C 2a. b zz. pr. ; sui furoris uesano desiderio (desiderio uesano C 1b) C Ib. c. e. e*. 4 ; sui futotis uesanum desiderium re//. Chlodoueum : 7/a C 2a. b zz. pr. ; Chlodouium C 1 a zz. pr. ; Coldoueo .4 eorr. al. zz. Clodoueo, e£ sic C 2c cum plerisque ; Chlodoueo C 1c ; Hlodoueo C 3a ; Lodoueo C 3p. false C la z.pr. ; false C 2a. b m. pr. fecerant : Z/a C 1c. e. e*. 4 ; facetent. JA eorr. zz. jr. facetant, aJ. zz. fecerat ; fecerunt C 1a. 2a. b. c. d. a. b. promittere : //a JA ; promittetit C 1a corr. al. zz. promitteret, e£ sc C Ib. e. e*. 2a. b. c. d. 3a.4 ; promitterent C 1c. áp. etat : 077. C le. 3b ; C le* babet post occansio 88 occansio ifa C la zz. pr. ; occasio rell. quia : C 1a. 2b corr. al. zz. qua, e£ sic C 1e. e*. da ; que C 2a. b(pr. z.).c ; quoniam C 3p. 'Theudericum : //a 4 ; 'oTheodeticum rell., ut infra

39 adferebant C 2b.

fuisset : //a /A ; fuisse C 1 b.c ; esse C

la. e. €*. 2a. b. c. d. da. b. 4. 24, 1 audita ... haec uerba : 7/a JA. C la(pr. zz.). 2b. c ; auditis ... his uetbis re. alt. haec : ifa 7A ; anfe dedit illis (illis dedit C 1e. e*) plerique ; om. C 2a. b. c. d.

3 quodusque : 7/a JA ; quousque re//. 5 promisetam coram deo C 2z. b. v. d. conseruate : 077. C 2c. — 6 motte : //a C 3b ; motte: (a ras.) 4A ; mortem re//. anima : i/a C la. 2a zz. pr. ; animam re//. per infidelitatem : //a 4 ; pro infidelitate C. ? responsum (?) C 1a zz. pr. 4/8 cum telorum iacula : cuncta (telorum a. zz. in Jitura) iacula JA ; cum laterum iaculis C 1e. e*. 8 cum : ac praem. C 1b. c. 4 ; et praem. C àb. C 2d et C la al. zi. ; incendio re//.

incendia : z/a 7A. C la. 2a. b. c. Ja ; incendiis festinanter : festinantur C la (?). 2b zz. pr. ;

fortiter C Zr. 9 ciuitatem : //a C Ja zz. pr. cum rell. ; murum ciuitatis C 3b. panes : Za(?) JA zz. pr. ; panis re//. 11 firmans C 1a. 2a. b. c. Christi C 2a. b. c. dl. discipulis : oz. C 3b (non C 3a). memotiam : oz. C 4. 11/ 12 passionis : ozz. C le. e* ; passionem C 4. 12 portam JA. aditos C 1a zz. 2 13 spontae : //a C la zr. pr. ; sponte re//. pro ciuitate : //a 74 ; pro ciuibus C (ciuibus oz. C 3b) ; baec oz. C4. 37

1. S. (CxviI)

562

PASSIO LEVDEGARII EP. AVGVST. I, 24-25

uersarii uero gauisi tamquam ouem inocuam et tamquam lupi 1; suscoeperunt eam in.predam*, iniquissimum poene excogitantes comentum, nam ab eius capite lumen euellerunt oculorum, in qua euulsione ultra humana natura incisionem ferri

uisus est tollerare. Testes enim sunt multi inlustri uiri, qui aderant in presente, quia nec uinculum in manibus est passus 20 inponere, nec iemitum processit ab ore, dum eius oculi fuerunt abstracti a capite, nisi glorificans Dominum modolamine semper studuit canere psalmorum. 25. Inter ceteros dux quidam erat Campaniae, Waimeris 55 uocatus in nomine, qui ad hoc malum perpetrandum a finibus Austri uenerat cum Deidone. Hi duo cuidam Boboni, qui nuper

cum anathemate fuerat de episcopato Valentiae*? urbis eiectus, MGH 307 *) Qui exclamans — hodie glorificare ( Vrsinus c.1 1).Illi autem add.C. I. Capp. 24.25. 74. C 1a. b. c. e. e*. 2a. b. c. d. 3a. b. 4. 24, 14 cf. Ioh. 1o, 12.

14 et tamquam : //a JÁ ; ipsum ut C.

lupus (?) JA m. pr.

i/a /À ; susciperunt C 1a. 3a zz. pr. ; susceperunt f/erique.

in : oz. C Zr.

innequissimi

| 15 suscoepetunt : eam : Z/a JA ; oz. C.

C 1a aJ. zz. corr. iniquissimi, 16 coment:um .4.

iniquissimae C 3a. » ; nequissimi C 24.

e£ sie C 2b.c; nam : primo

C 3a. b ; om. C Ie. e*. 2d. 4. euellerunt : z/2 C 22.5 ; euelerunt 4 z. pr. ; euelletur C 1a zz. pr. ; euellitut C 3b ; euell(unt a. zz. in /itura) C 3a ; euulsetunt

rell. 1? qua : que ZA zz. pr. humana natura : i/a C 1a. 2a. b zz. pr., humanam naturamre//. fieri (?) 2A zz. pr. ; feste aut festo C 2b zz. pr. 18 tollerare : ifa À zm. pr. ; tolerate C 24d ; tollere se C 2a. b ; tollerasse C 1a. 4 ; tolerasse C Ib. €. €. €*. 9c, 3a. b. inlustti : i/a 4 s. pr. ; inlusttes C la. 2a. b ; illustres re//.

18/19 qui aderant in presente : ozz. C 2c. 19 presente : //a C 1a. 2a. b ; presenti rel. u(i z. zz. in litura)nculum 2A. et passus ZÁ zz. pr. ; est passus est C 2a. b(pr. m.) ; passus est C 2e. 20 iemitum : 7/a JA ; gemitus re//. ab : ex C 3b. 20/21 eius beati oculi a capite abstraherentur, sed glorificans C 4. fuerunt oculi C 1c (son C 1b) ; oculi fuerant C Ie. 2a. b. c. d (ston C 1e*). 21 abstracti : euulsi 74 a. zz. in rasura maiore acbacez4s modolamine : ia C la. 2a ; modulamine

.4. C 2b. c. d ; mudulamina

C 3a ; modulamina

C 1e. e*. 3b

e£ pos? sempet C Ib. c ; modulamen C4. 25, 1 Waimeris 74 a/. zz. corr. Waimetus, e£ sic C 1b. c ; Waimirus C 1a. 2a. b. c. d. Ja. b ; Waymerus C 4; Wamirus C 1e. e*. 2 uocatut 44. in nomine : 3a C la(eras.). c. 2a. c ; in. om. rell. ; nomine oz. C Ie. e*. 4, 2/3 a finilosis Austtice 74 ; de finibus Austri C 2. 8 Deidone : //a A ; Didone C 1b. c. 2a. b. c. d. 4 et C la al. 5. ; Diddone C 1e. e* e? C Ia z. pr. ; Deddone C 3a. b. hii

C 1a. 2a. b. c. Boboni : C 1a corr. aJ. ». Buboni, e£ sic infra ; Pobboni C 24. 4 episcopato : //a C 1a. 2a. b ; episcopatu re//. eiectus : //a /Á ; deiectus (anfe fuerat C 2c) C. 68 Waimerus una cum coniuge Waltilde et. Bercbario abbate monasterium uirginum ad fl. Vigeram construxit, cui Bertoendus episcopus Catalaunensis a. 692. priuilegium concessit (Pardessus II, p. 221). De Waimeris ducis Campaniae rebus gestis plura infra scripta sunt. 49 Cf. supra c. 20.

PASSIO LEVDEGARII EP. AVGVST. I, 25

563

; Agusteduno adsignauerunt in dominium, immo potius deuastandum. Ciuis uero oppressi receperunt aduersarium, quia iam pastorem amiserant suum, per cuius uero dispensationem paene omnem praesidium asportauerunt ecclesiae. Nam pro ciuitatis redemptionem, occansionem repertam, in quinque 10 milibus solidorum fuit aecclesiae argentum distractum preter spoliam ciuium. Et quamquam ecclesia pertullisset de transitorii rebus dispendium, nullum exinde permisit Dominus abduci captiuum. 26. Igitur cum hostes laetanter diuisi sunt spolia, supradicto Waimeri Dei hominem tradiderunt in custodiam, qui cum eodem uel omni exercitu festinus rediit ad patriam 99. Desideratus uero cognomento Deidoni una cum Bobone et cum duce*!, quem ipsi uolebant patritium fuisse Prouinv^ Chadalrico

I. Capp. 25.26. 74. C 1a. b. c. e. e*. 2a. b. c. d. 8a. b. 4.

B Agusteduno : //a C la. 2a. b ; C 2b corr. al. z. Agustuduno C 2b ; Agustidunum C 1a (zz. al.) ; hugustiduno 74A zz. pr. e£ C 4 ; Agustudunum C 2a ; Augustidunum C Ib. 3b ; Augustudunum

C 1c. 2c. d ; Augustudunam C 1e. e*.

potius : ad

add. C 1e. e* ; quod uetius est ad C 4. 5/6 deuastandam C 2z. b. 6 ciuis : iia C la zz. pr. ; ciues rel. opptessi : sunt a4Z., sed eras. A. reciperunt C 1a 7. pr. * amiserant pastorem C le. e*. 2a. ueto : 077. C Ib. c. 2d. 4. 8 omnem

praesidium : //a /4. C la. 22 ; omnem

presiduum C 25 zz. pr. ; omnem

thesaurum C 4 ; omne praesidium re//. ecclesiam C 1a. 2a. b. c. 9 redemptionem, occansionem ftepertam : //a C la ; tedemptione, (h)occasione reperta (repertam C 2z. b zz. pr. ; recepta C 9D) rell. 9/10 in quinque z;4. aecclesiae : oz. C 2a. b. c. d. 11 spoliam : Z/ainfra.A ; expolia C 3b ef C 1a. 3a zz. pr. ; exspolia C 2a. b. c ; exspolium C 24 ; spolia re//. et quamquam : sed licet C 4 ; et quam ZA zz. pr. — ecclesia: (e ras.) C 1a. 11/13 et 4:4. captiuum : ozz. C 3a. 12 rebus : oz. C £r. nullum : tamen adZ. C 2. 4. permisit dominus exinde C 2a. b. c. d ; exinde dominus permisit C 4. 13 adduci A. C 1e. (2D) ; abire C 4. 26, 1 laetantur diuisi sunt C 1a. 22 ; laetantut diuisa sunt C 25. c ; letantes diui-

sissent 74 ; letantes diuidunt C 27 ; l(a)etanter diuisissent C 1. c. e. e* ; letatentur diuiserunt C 3e. b ; leti diuisissent C 4. 1/2 supradicto : //a /A ; suprasctipto plerique ; supersctipto C 1e* ; suptascripta C 4. 2 Waumeti 7A zz. pr. ; Waimiri C la zz. pr. ; Naimito C 1a (al. zz.). 2a. b. c. d. 3a. b ; Waimero C Ib. c ; Waymero C 4 ; Wamito C Ie. e* ; et add. C 3a. 3 eidem A zx. pr. uel : eras. C Ja ; oz. C àb ; et C 4. omni exercitu : Z/a /A ; omni ozz. re/J. ; cum patte sui exetci-

tus C 4. festinus : ozz. C Ib. c. reddidit 24 corr. rediit; repediuit C Ib; repedauit re//. 3/4 desidetauerunt C 1e ; desideranter C le*. 4 cognomenOo : ifa A. C 4 ; om. C Ie. e* ; cognomine re//.

Deidoni : 77a A ; Dido C 1a. P.

2a. b. c. d. 4 ; Diddo C 1e. e. c* ; Deddo C 3z. P. et : o. C la zz. pr. et 2a. b. c. cum : 0/7. C 1e. e*. 2d. ó Chalda:tico (l ras.) 24 ; Adaltico f/erique ; Aldatrico C 1e. ipse C 2z. P. fuisse : Z/a 7A. C 1a. e. e*. 2a. b ; esse C Ic. 2r. Ja. b et ante patritium C Ib ; fieri C 4 ; oz. C 2d.

60 I. e. in Campaniam. 61 Ducis infidelis bona T heuderieus rex a. 676, die 4. Septembris in publicum redegit ; cf. chartam monasterio Fontis Besuae concessam (Pertz, Dipl. I, D. 453) : Adalricus dux Deo sibi contrario nobis infidelis apparuit et se Austrasiis

PASSIO LEVDEGARII EP. AVGVST. I, 26-27 tiae, ob patriae subiugandum perrexerunt usque Lugdunum,

564

ut iam exinde

IO

nuntiauerunt Ebroino,

^

10

Genesium,

abduxerant

sicut de Agusteduno

dudum expolerant Leodegarium, sed manu ualida populi undique collecti urbem hanc maximam Deo praesule non permii; serunt inrumpere. 27. His uero qui Dei famulum duxerunt Leodegarium, ut MGH quod fuerat factum,

in siluarum

se-

creta eum iubet retrudere et de eius morte quasi enegatum 1n aquis fabulam mendacem confingere, etiam et tumulum sepulture eius construere, donec ipsum longe famis inaedia deberet consumere. Quod qui audire potuit aut uidere *?, uerum credidit esse. Sed qui Eliam per coruum pauit in heremum, nec suum ibi deseruit famulum. Etenim post longam quam Dei martyr pertulit famis inaediam reminiscens Waimiris humana in eo natura non aliter ita posse durare, nisi eum Christi I. Capp. 25.26. 44. C 1a..b. c. e. e*. 2a. b. e. d. a. b. 4. 27, 6 cf. Ioh. 19, 55.

a.cE 3 Reg- 17504

6 ob patriae subiugandum : i/a serips. (cf. supra c. 19, /. 16/14 : cum depopulando pattiam subiugarent); ob patriae condam74 ; ut patriam subiugarent C 4 ; patrit(c)ium (eras..C la ; ozz. C 3b) subiugandum C 1a. 2a. b. c. d. 3a. b ; ad patticiatum subiugandum C Jb. c ; patticiale (principale C 1e*) dominium subiugandum C le. e*.

usque : 7/a /Á ; ad add. rell.

4 iam : ia AA ; ita C.

abduxerant :

iia C la. 2a. b ; aduxissent 74 ; adducerent C 3a. 4 ; abducerent re//. Agusteduno : 7/a C la z. pr. ; Agustoduno C 2a. b ; Agustuduno C 34 ; Augustuduno

C 1e. 2c. d e£ C 2b al. z. ; Augustiduno re//. 8 expoletant : //a C la zz. pr. ; expulerant f/eriqume ; expulerunt C 2a. b.c. Leodgarium 24 passiz 9/10 promiserunt C la zz. pr. 27, 1 his : //a A zz. pr. (u. supra c. 23, J. 24) ; hii. C la(pr. zz.). b. e. e*. 2a ; hii rell. duxetant C la. b. e. e*. 3a. b. 4 (non C 1e eum rell. ; dixerunt C 2a zz. pr. 2 Ebroino : Z/a C 1b ; Ebrino 74 zz. pr. ; Ebtoyno C 4 ; Hebroino re//.

fuerat

C Ie. e*. 4,

2/3 secrete

C la(pr. zz). 2a. b. c ; secreto

factum

C 24. 4.

3

iube 4 corr. aJ. zz. iubet ; iubet eum C 2r. tetrudere : /a JA. C 1a. e*. 2a. b. c. d ; trudete C 1e ; retrudi C 1b. c. 3a. b. 4. enegatum : 7/a C Za. 2a. b ; e:negatum 44 ; enecatum C Ze. e*. 2c e? C 2b al. zz. ; enecati C Ib. c. 2d ; necatum C 3a.

b et C la al. z. ; necato C 4.

3/4 in aquis : ut quis 44 ; sub aquis C 1e.

4

mendace C 1a zz. pr. B construere : 7/a /A. C 1e. e* ; constitui C 1b. c ; constituere re//. ; iussit add. C 3a. 6 deberet : ozz. C 3a. b. consumete : /Á ; consumi C 4 ; consumetet C 3a. b. * qui Eliam : //a JA ; Eliam C 1a. 2a. b. 3a. b ;

pos? Heliam qui C 1a supp/. al. z;. ; Helyam C 2a. 3a. b ; qui Helyam (Heliam C 25) C 1c. 2c. d. 4 e£ C 2b al. zm. coruum : quorum 4. fr. heremo C ZIP. c. e. e*. 2c. d. 8 ibi : oz. C 2a. b. c. d ; ibi A4. estenim 24 zz. pr. 9 inhaediam 74 ; inaedia C 1a zz. pr. —— Waimitis : ia C 1a zz. pr. ; Waumetis 74 zz. pr. ; Waimitus C 2z.c. 3a. bet C la al. zz. ; Wamitrus C le.e*. 2b ; Waymetus C4; Waimetus C Ib.c ; Waimarus C 24. 9/10 humana ... natura : J//a C la zz. pr. ; humanam ... naturam re//. 10 ita : oz. C c. turate 74 zz. pr. consociauit, ut aduersum nos et nostros fideles scelera sua, si dominus Deus permisisset, exercuisset, nos propter ipsum facinus omnes res suas ad nostrum fiscum iussimus reuocati. l/ide Ser. rer. Merou. V, p. 28. 62 Mabillonius Eu. lohannis 19, 35. cifauit : Et qui uidit, testimonium pethibuit.

308

PASSIO.LEVDEGARII EP. AVGVST. I, 27-28

565

gratia sustentaret, in domum suam eum iussit perducere; dura etenim eius uiscera pietate iam ceperant emullire. Cum enim in familiare conloquium ei fuisset adsuetus, ita feritate illius in paruo temporis tractum edomuit et tam ipsum quam 15 coniugem ad Dei timorem

conuertit, ut argentum aecclesiae,

quod nuper pro redemptione ciuitatis Agusteduno receperat, ei deuotus offerret, quicquid exinde facere decreuisset. Quod uir Dei acceptum per quendam fidelem abbatem nomine Bertonem ad praedictam rediregens urbem ipsumque iuxta 20 apostolum ad domesticos fidei diuidens, uoluntatem eius opere caritatis fideliter adimpleuit. 28. Igitur cum, sicut dictum

est 95, suum

facinus diutius

Ebroinus occultare non possit, de rege, quem falsum fecit, MGH declinat 96 ingenium, ut in Theoderici rediret palatium. Quo- — 599 rundam uero factionem suscoeperunt, et iterum subito palatii I. Capp. 27.28. /4. C 1a. b. c. e. e*. 2a. b. c. d. da. b. 4.

20 cf. Gal. 6, ro.

11 gratiam 4 zz. pr. iussit : 7/274 ; iubet C. 12 cius : ;/a.À ; oz. C. pietate iam ceperant : //a JA ; iam ozz. C ; pietate ceperant C IP ; pietatis ceperunt C 4 ; pietate c(o)eperunt fJerique ; ceperunt pietate C Ie. e*. 2r. emullite : z/a C 1a zz. pr. ; molliti C 2c ; emolliri re//. 13 feritate : //a C 1a zz. pr. ; ueritate C 2a zz. pr. ; uetitatem C 2b ; feritatem re//. ; fer(itatem a. zz. in Jitura) A.

14 tractum : i/a JA. C la. 2a. b ; ttactu plerique ; prostratam C Ib. quam : ipsam 4. 15 ad : a 2A zz. pr. conuenetat 74 zz. pr. duno : Z/a C 1a. 2a. b zz. pr. ; Augustiduno JA. C Ib. c ; Augustuduno Augustiduni C 35.4; Augustudune C 1e. e*. reciperat C 1a.

offerret : et add. C 3a. b ; ut faceret add. C 4. C 2a zz. pr.

(eile et.

c. ipsum 16 AgusteC Z. d. 3a ; 2a. b. 17

quicquid : ut C Ze. e*.

facer

decreuisset : concederet a4. C 3a. b ; quicquid eum libuisset 244.

18 per : pro JA zz. pr.

quendam :

torem 74 ; Hertonem C 1e. e* ; Bertholonem

C la(ein/itura)

C 24 ; Bercharium

— 18/19 Ber-

C 1b (non C 1c).

19 rediregens : C lacorr. aJ. zz. ditigens, ef sic C le.e*. Ja. b ; redijens 4; r(ele a/. zz. in rasura zaiore)gens C 2a ; telegens C 2c ; relegans C 27. — ipsumque : Ypschrtefoabbast64. justa 74 zz. pr. ; iuxa C 1a. 20 diuidens :C 2a corr. al. zz. dirigens, ezsic C 2c. d. — eius : dei add. C 4. 21 fideliter : oz. C 2c. 28, 1 cum: ut C 2a aJ. zz. in litura ; aníe suum |C Ie. e*. 2c. d. et C 2a al. m. sicut : //a /ÀA ; supta C la (pr. zz.) c. 2a. b ; sicut supradictum C 4 ; ut supta C 1a al. zi. cum rell.

diutius : dicitur C 2a. b ; oz. C 2c. d.

2 Ebroinus : 7/2

C 1b ; Ebtinus JA zz. pr., ut infra ; Hebroinus re//. ; perditus add. codd. praeter 4A, C 4. possit : z/a C 2b e£ A. C la zm. pr. ; posset re//. quod C fe. e*. falsum : i/a A zz. pr. ; falso re/l. facit C 3a zz. pr. 3 ingenium : in regnum C àb (non C 3a). in: om. C 3a pagina |exeunte 'Theodetico C 3c, corr. 4 ueto : Z/a JÀ ; om. C. factionem : //a C 1a. 2a. b zz. pr. ; factione rell. suscoepetunt : //a /Á ; suscipitur C. maior domus palatii C 3b (mor C 3a). 65 Supra c. 18. 66 Rex enizz legitimus Dagobertus IT, filius Sigiberti III, ab "Austrasiis sine dubio per V'ulfoaldum maiorem domus a. 616. constitutus erat.

566

PASSIO LEVDEGARII EP. AVGVST. I, 28

; maior domus efficitur. Sed cum eo alii gaudentes, alii timentes in

culmine

sublimassent

honoris,

continuo

talem

dedit

edictum, ut si quisqui cuiquam in turbatione qui fuerat intulisset dispendium uel praeda, nullius ex hoc generaretur 9? colompnia. Haec fuit occansio, ut non redderet spoliam, quod :o ministri sui ei contulerant depredatione multorum. Cum enim tumere in rediuiua coepisset superbia, dolens simul et metuens, si superstitem habere emulem, quorum parentibus intulerat malum : iam enim iure potestatis adeptus, duplicauit malitiam cum inuidia. Nam potiores obtimates coepit instanter

IXGapos282 LA C Tas boc ezeta dau br en dadas. 4.

Beo :i/a C la. 2a. b z. pr. ; eum rell. — pr. alii : ozz. C Ib (non C 1c). 6 talem : ita A. C 1a. 2a. b ; tale re//. * quisqui : 24A eorr. aJ. zz. quisquis ; quis quod C la zr. pr. ef 1e ; quis quid C Ib. v. e*. 2a. b. c. d. db et C la al. zz. ; quid quid C 3a ; quis C 4. cuiquam : dum add. C 1b. c ; cum add. C 4 et C 1a al. zz. perturbatione C 4. qui : ZA corr. quae ; oz. C. fuerat : ozz. C 1e. e* ; uel add. C Jb ; ruetat uel C 3a ; fuerit et C 2c. d e? C 2a al. zz. ; fuisset C 4.

7/8 intulissent

(9r; 8 praeda : //a A ; pt(a)edam C. nulli C 3» ; nullus C 4. retut C 2b corr. generetur C 2b ; geraretut C 2c zz. pr. ; gereret C 4.

genere9 colom-

pnia : Z/a JA zz. pr. ; colomnia C 2a. b zz. pr. ; calomnia C 1a zz. pr. ; calumpniam

C4; calum(p)nia re. occansio : 7/a C la zz. pr. tedetet C la zz. pr. ; teditet C 2a. b ; redderent C 1e. spoliam : 7/a JA zz. pr. ; expolium C 1a. 2z. b. 4d. 3b ; exspolium C 2c e£ 3a zz. pr. ; spolium C 1b.c. 4 ; spolia C 1e. e*. 11 in redibilia coepisset (coepisse pr.7.) superbia 74 ; in rediuiuam coepisset supetbiam C 4 ; in re diuina coepisset superbia C 1b. c ; coepisset in rediuiua (re diuina C 1e) supetbia C Ie. e*. dolens : erat add. C 2c. d e? C 2a al. zz. simul : oz. C 3b.

et: ac C 3b. 4.

12 si : 7/a A. C 1c. 2a (zz. a].). c. d ; ne

C 3a. b. 4 e

C 1a al. z. ; om. C 1a. 2a m. pr. et C 1e. e*. 2b. supetstitem ... emulem : //a C 2a zm. pr. e? 2b ; supetstitem ... (aJemulum /erique ; supetstites ... emulos C Ie. e*. 4 (non C 1c). habete : i/a JA zz. pr. e? C 2b al. z. ; haberet re//. quorum : illorum praem. C 2c. d et C 2a al. m. ; eos praem. C 4 ; corum JA ; cuius C 3a al. zz. in litura. intulerant 44. 13 iam enim iure potestatis adeptus : 7/a A ; iam enim iura (nra — nostra C 3b) potestatis adeptus (ademptus C 2z) plerique ; eciam iufa potestatis adeptus C 1e.e* ; iura enim potestatis iam adeptus C 4. deplicauit C 42 zz. br. — 14 potiotes : //a /A ; ptiotis C 1a. 2a. b zz. pr. ; priores re//. obtimatis C 2a zz. pr. ; optimatis C 1a zz. pr. 15 petrsequete : 7/a JAez C la m. pr. ; petsequ:re (12? ras.) C 2a ; persequi (ui C 2b a]. zz. in Jitura) rell. aut quem : atque Z4 e add. aJ. zz. quos; quos autem C Íb.c ; aut quem C 2b ; aut quam C 1a ; aut quos C Ie. e* ; et si quos C £c. d e? C 2a a]. zz. ; et quoscumque Cb; et quoscumque ex his C 32 ; et si quempiam C 4. conprehendete : priores optimates praem. C la. e. e*. 2a. b. c. d ; priorum optimatum praezr. C 3a. b ; eorum in aliqua occasione praem. C 4. ualuit : uoluit C 1a zz. pr. ; aut add. C 1b.c. 4. — gladii : ozz. C 3a.

67 Formulae T'uronenses c. 5 (ed. K. Zeumer p. 138) : quislibet persona, qui contra hanc uinditionem aliquam calumniam uel repetitionem generare ptesumpsetit, illud quod repetit non uindicet. Ca/uzzmia igitur idem quod repetitio est.

PASSIO LEVDEGARII EP. AVGVST. I, 28-29 I5

20

567

persequere, aut quem conprehendere ualuit, gladii internitione prostrauit aut ad gentes extraneas, ablatis facultatibus, effugauit, sane feminarum nobilium monasteria distruens eorumque religione primarias in exilium dirigens. Et quia margaretarum ornamenta conculcandi acceperat potestatem, ideo MGH sine ulla miseratione ut porcus non timuit thesaurum* inrum- 310 pere Christi. Et quoniam non ualebat respicere caelum, ideo cor eius in terreni cupiditatis lutum ultra modum fuit defixum. 29. Etenim cum Ebroinus de supradictis rebus suum satiasset furorem, rursum occansionis coepit exquirere, ut blasphemiam suae crudelitatis ualeret ab oculis humanis afferre 9. Tunc de Childerici morte simulans se dolere, cum nullus eum

^

prior quam ipse uoluit interire, — publice enim aliter eos quem odisset non.audebat persequere**, — sanctum igitur Leu*) ornamenta conculcandi 2/evant C.

**) iusserunt principes una cum germano suo add. C. INofa *. otnamenta conculcandi : //a C 1a. 2a. b ; conculcando otnamenta C 4 ; ornamenta conculcando re//. INota **, iusserunt : autem add. C 1e. e*. 4.

I. Capp. 28.29. 74. C 1a. b. c. e. €*. 2a. b. c. d. 3a. b. 4. 28, 19 cf. Matth. 7, 6.

15/16 internitione : //a 7A (recte cf. c. 19, . 20) ; interfectione C. 17 distruens : //a C la zz. pr. ; destruens re//. 17/18 eorumque : 7/a C 1a. 2a. b. c. d ; et ipsius C 4 ; earumque re//. 18 religione : //a A ; telegioni C 1a zz. pr. ; religioni C 2v. b z. pr. ; religionum C 3b ; religionis (pos? primarias C 32) re//. 19 ornamenta : ozz. C 4. concalcandi C 1a. 2a. b. acciperat C 1a e£ 2a zz. pr. acceperat conculcando C 24m marg. suppl. al. qm. 20 nulla .4z.fpr. thesaurum: i/a JA. C la. 2a. b. c. d ; thesautorum C Ib. c. e*. 3a. b et C la qf. ; thezautotum C 1e ; thesautos C 4 ; et add. C 2c. d et C 2a al. zm. 21 christi : 072.i^ 4. 22 eius : et C 2a zz. pr. ;fo 2a. b al. zm. corr. terreni : 7/a C la zz. pr. ; terten(a)e rel/. lutum : z/a C 1a. b. c. 2c ; luttum C 22 zz. pr. ; luctum C 2b. d ; luto re//. 29, 1 cum : ozz. C £c.

constanter ;

ctudelis

Ebtinus 74 zz. pr. ; Ebroynus C 4 ; Hebroinus re/.

add.C.

2 occansionis : //a C la zz. pr. ; occasionis

C 2a. b m. pr. ; occasiones re//. 3 ctedulitatis 74A, corr. afferte : ia /A. C 1a 7. pr. ; offerte C 2a zm. pr. e£ 2b ; aufettre relJ. 4 des ifa A ; om. C. Hildetici

C 1e. e*. 2a. d. àb et C 1a al. zz.

motte : //a /A. C 3b; mottem re//.

se dolere

cum : se dolore cum 24 zz. pr. ; dolere oz. C 1b.c ; se uincum (uin/cum C 1a ;

u::cum C 22) C la z. pr. e£ 2a. b ; se uinctum (uictum C 3D) C 3a. P ; seu C 2c. d ; C lacorr. al. z. se uindicatutum ; se uindicare cum C 1e. e* ; se uindicate cum C 4. 5 ips(e in Ji/ura) C 1a. uoluetit C 2c ; uoluisset uellet C Ze. e*. eos : Ja A ; oz. C. 6 hodisse 24 zz. pr. persequete 4A. C 1a. 2a. b ; petsequi re. igitut : Z/a C la. 2a. b cum JA ; om. rell.

68 Pro aufette ; cf. Forcellini s. u. affero.

cum uelle C 4 ; : //a

PASSIO LEVDEGARII EP. AVGVST. I, 29-30 degarium iam* ab occulis retrahit de exilio, et hunc asserens cum iermano suo Gaireno*? de Childerici morte primarium. Quam ob rem labia eius et faciem concaua crudeliter iussit incidere ferro necnon et linguae plectrum ferro secante auferre. Predictum** uero Gairenum lapidibus iussit obprimere, ipseque a sancto fratre comonitus, Deo gratias agendum amisit : spiritum. uinad diutius um Leudegari 30. Sanctum itaque Domini dictam seruauerunt uiuum et turpiter dinudatum per platea568

IO

*) Pro uerbis iam usq. l. 8 primarium aec ex Vrsino interpolant codd. C : ex monasterio, in quo tenebatur — iussus est accersiri ( Vrsiwus c. 12), multisque praetermissis, ultimam orationis partem addunt, quam fratres apud Ebroinum habuisse dicuntur : quoniam dum —- accedenique pergunt : Tunc audiens Hebroinus nequissimus VA pisti gloriam, furore — efflauit spiritum (ib. c. 13). Beatus itaque L. — participare gloriam, sed Hebroinus tyrannus differre — incidentes acuti (7b. c. 14). **) Pro uerbis Predictum wsq. spiritum iferum Vwrsini locos exhibent codd. C, scilicet hos : ut dum oculi usq. sotiare fecit eum caelo (VrIO SWWMS C. 14). INota *. 2 accetsiti : //a C 1c ; ad(s)sistere pJerique ; adstate C 4; arcessere D.

4 quoniam : 7/a C la. 2a zz. pr. e? 2b ; inquiunt add. C la. a/. zz. ; pro quoniam exhibent C 1b. c : Qui conuersus ad (H)ebroinum dixit, ex/iben? C 1e. e* : ut accusatent Hebroinum, dicentes, C 2v. d e? C 2a a/. zz. : Et ait sanctus Leodegarius : *O miser Hebroine, C 3a. b : Qui dixit ad Hebroinum, e£ C 4 exhibe? : Qui cum adstaret, Ebroyno sic ait, quoniam Dtunc : Z/a reliqui cum B ; haec C 2d. 3a. b ; hoc C 4. 6 efflauit : afflauit C 1a zz. pr. e£ 2a. 4 differre : deferre C 1a. 2a zz. £r. incidentes : incedentis C la zz. pr. INota **. 9 fecit eum : //a C la. Ja ; fecit eum cum B.

in C 3b ; eum

fecit re//. ; fecit

I. Capp. 29.30. 44. C 1a. b. c. e. €*. 2a. b. c. d. 3a. b. 4. * Leudgarium 4A ; Leodogatium C 25 ; Leodegarium re//. retrahit : //a serips. ; fettai 44. 9 fatiae C 1a zz. pr. ; fac(iei a. zz. in rasura) C 2a : facie C 2b zz. pr. ; facies C 2c ; faciei C 24. concaua : //a C la. 2 b m. pr. et C 2a. c. d ; concauia -À ; concauo

C le.e*. ja. b ; concauam

C Ib. c. 4.

10

plectum

4 zz. pr. ;

plec : ::u C 1a z. pr. ; plectre cum C 2a. b zz. pr. ; plectrum cum C £2. d 11 preditum 4 zz. pr. 12 agendo corr. 7À aJ. zz. emisit corr. A al. zz. — 30, 1 sanctum ... Leudgatium 74 zz. pr. ; sancto ... Leodegatio C 2c. d ; sanctum -. Leodegarium (Leodogarium C 2a. P) re//. domini : oz. C 1e. e*. 3b. 4 (non C 3a cum rell.). 2 uiuum : uitam C 2a. P. c. 4. 69 Gaerinus iusus subscripsi uerba infer subseriptiones chartae Chlodouei leguntur, qua monasterii S. Dionysii iura a. 654. confirmauit (J. Havet, *CEuvres? I, p. 241), aique *Gerino comiti? Chlotbarius rex a. 658. de priuilegiis zmotasterii Fossatensis confirmandis seripsit (H. L. Bordier, *Du recueil des chartes Mérovingtennes', Parisiis 1850, D. 49 ; cf. V. Baboleni apud Chifffetium, Bedae presbyteri et Fredegarii Scbolastici Concordia p. 371). *Gairinum" comitem fuisse Parisiacum in actis placiti cuiusdam. Childeberti regis pro zmonasterio S. Dionysii a. 710. instituti expressis uerbis dictum est (K. Pertz, Dipl. 1, p. 69). Villam Nocitum (*INoisy-sur-Oise, cant. Luzarcbes, arr. Pontoise, dép. Seine-et-Oise), quam ille possederat, in fiscum redactam '"Thbeudericus rex zmonasterio "Ubunsoneualli concessit

(Pertz, Dipl. I, p. 62 sq.).

MGH 31I

PASSIO LEVDEGARII EP. AVGVST. I, 30

A

rum palustria iusserunt pertrahi nudum eumque ad uindictam quasi deformatum tradiderunt Waningo ?*, ut sub eius grauiori dominium emitterit cruciatus spiritum*. Cum enim longe esset eius hospitium, sanctum Dei martyrem inposuerunt in uile iumentum. Et ut cognouit ita esse impletum, aperiens hunc psalmi uersiculum : V£ iwmentum,

IO

569

inquid, factus

sum apud te, el ego semper tecum. Et cum labia iam non haberet et lingua, silere Deo laudes non potuit mens deuota, quas uoci qua ualuit insonuit de cordis archana. Cumque omnes eum sic cernerent grauiter cruentatum, crediderunt, ut ob hoc emittere deberet spiritum. Etenim cum unus ex nostris fratri-

*) Cui et ait iniquus Hebroinus : 'Accipe', inquid, "Leodegarium — à suis inimicis! ( Vrsinus c. 15) add. C. INof£a *. et : oz. C 3a. 4.

I. Cap. 30. JA. C 1a. b. c..e. e*. 2a. b. c. d. 3a. b, 4.

30, 8/9 Ps. 72, 25.

3 cumque C 2a ef 2b zz. pr. 3/4 uindictam quasi defotmatum : uindictam (uindicandum corr. z/. 77.) quasi ad uindictam C 2a. P ; quasi ad uindictam C 2c. d. tradiderunt .: i/a A e? C 2c ; uitum nomine ad. C Iz. 2a. b zz. pr. ; uiro no-

mine add.re//. Vaingo zdis Watingo C 1b.c. 4 ; Wanigo C le(non C 1e*) ; Wanningo C Ze. sub eius: 7/a C ; sapiens 74. 4/6 grauioti dominium : //a -Á ; graui dominio C ; graui done C la. 2a. b zz. pr. B emittetit : //a C 1a 7. pr. et 2a ; emittetet re//. cruciatu 44. enim : autem C 1p. v. 6 esset eius : esset oz. C la. 2a zz. pr. e? 2b ; abesset eius C 2d e£ C 2a al. z. (non C 2c) ; eius esset C 4 ; eum tenerent in C Ie. e*. hospicio C Ze. e*. ? in: super C Ib. c. uili iumento C 4. 7/8 apetiens : 7/a /A ; attipiens C Ib. c ; corripuit C 4 ; attipuit rc//. $8 inquid : ozz. C 1e. e*. 4. 9 iam : ozz. C 2c. ab. 4. 10 et : oz. C Ie. e*. 9a. b ; neque C 4. linguam C 3b. 4. — siletet 74. C 2a. b. c. 4. 3b. dei

deo laudes : //a JA ; a dei laudibus C 1e. e*. 27 ; in dei laudibus C 3a. P ; laudibus C 1z. 2a. b. v. potuisset C 1b.c; tacuit C 2c. d e C 2a al. zz.

10/11 quas uoci qua: iz C 1a z. pr. ; quas uoci quas C 2a. b z. pr. ; quas uoce qu:a (i ras.) -4 ; quas uoce qua C 4 ; sed uoce qua C 2c ; sed uoces quas C 2d ef C 2a al. z. ; uoce qua C 1b. c. e. e* ; qua C Ja ; que C 3b. 11 insonuit os archana C Ib. c. atchana : ij/a C la. 2a. b zz. pr. ; atchano re//. cumque: cum C 1a ; cum enim C 4a. P. 11/12 eum sic cernerent grauiter cruentatum : eum sic cernetent cruentatum grauiter C Jb ; cetnerent cruentatum grauiter C 1b.c; cetnetent eum

sic grauiter cruentatum

C 4 ; eum

cruciatum C Ze. e*. 13 emittetet 2g. D. c. d. 3a. P. tribus nosttis C 1e. e*. 3 b.

cernerent sic grauiter

exea

due Ge

fra-

70 Waningus comes palatii placito cuidam Chlotbarii III. regis intererat ; cf. K. Pertz, Dipl. I, b. 34.

570

PASSIO LEVDEGARII EP. AVGVST. I, 30

bus abba nomine Winobertus"! ad praedictum usque hospitium 15 a longe secutus fuisset post eum, inprecans custodibus, ut latenter ad ipsum ei accedere non negarent, ut enim tandem ob- MGH

tenuit, repperit eum iacentem in stramine, opertum de uetusto panno tentorie, tenue spiritu palpitante. Et dum illum ad praesens crederet exspirare, insperatum inuenit miraculum. :0 Nam inter sputamina sanguinum incisa lingua sine labia solitum reddi coepit eloquium. Et quia desectio labiorum ordinis nudauerat dentium, tamen ab intro afflato tacte sonitum red-

diderunt uerborum. Tunc his, qui ei funeris excubiis uenerat exhibere ad transitum, coepit flere prae gaudio et concitu 2; gradu Herminario episcopo "? nuntiat factum. Ipse quoque adiens Waningo, postulat aditum ad Dei martyrem Leudegaxv

I. Cap. 30. /4. C 1a. b. e. e. e*. 2a. b. c. d. 3a. b. 4.

14 abba : abbo C 35, corr. ; abbas C 1b. e. e*. 4 ; om. C c. Winibertus C 1a aJ. zm. et le.e*. 3a ; Winebettus C 3b ; Vunobettus C 2e. — ad praedictum : praedi-

ctum sanctum dei C 4. €. e*, 4,

deprecans

batur C 1e. e*.

usque : ad adZ. A. C 4. C 15.c.

4; deprecatur

15 post eum : oz. C Ib. c.

C 2v. d e£ C 2a aj. z. ; depreca-

custodibus : a praem. C le.e* ; custodes C Ib. c. 2c. d.

4e? C

2a al. zz. 15/16 ut latenter : //a /A ; ei add. C la. e. e*. 4 ; et add. C 2a. b ; eum add. C 3a. b ; se add. C 3c. d ef C 2a al. zz. ; ut sibi latentet C Ib. c. 16 ipsum :

eum C 4, enim : autem C 2c. d. 4 e? C 2a al. zz. ; 16/17 non negarent zsq. reppetit : liceret inuenit C ZP. c. 17 eum : ei C 1a zz. pr. 18 tentotie : ;/a JA ; tentotii re//. tenue : //a C 1a. 2a. b ; tenui re/l. — palpitante : i/a A ; palmitantem C Za zz. pr. ; palpitantem 7e//. 19 crederet exspirare : exspirate C 1e;

credere expiratet 4. 7r. pr. ; labiis re//.

inspiratum 4 zz. pr.

20 labia : ;/a JA e C 1a. 2a. b

21 reddi : ;/a 74. C la. 2a. b ; om. C. 1e. e* ; teddere (pos?

coepit C 1c) re//. qui 4. desedio 74 ; defectio C 1v. 2r. labeorum C la z. pr. ordinis : 7/a 74 e? C la zi. pr. ; otdinus C 2a. b zz. pr. ; ordinem C le.e* ; ordines re//. 22 nudauerunt 44. gentium C 22 zz. pr. tamen : tam C Ie. e* ; oz. C Ib. c.

e

introitu C 2a. b. c. d ; integro C 1e. e* ; intus C 1p.

afacto tacte 74 ; affla : : tate C 1a zz. pr. ; afflatu tante C 2a zz. pr. ; afflatu

tacte (tactum a. zz. corr.) C 2b ; afflatum tantum C 1b. c ; afflatu dante C 1e. e*. 4 ; afflati dentes C 2c. d e? C 2a al. z. ; affluitate C 3a. b e? C la al. z. 23 uerbo-

rum : eloquium C 3b (mon C 3a). his : Z/a JA. C 1a. 22. b ; is relJ. ei funetis : C 1a. 3a corr. al. zz. eius funeri, e£ sic C 3b ; ei C Ib. c. excubiis : 7/a C 1a. 2a. b

74. pr. ; excubias re//. 24 concitu : //a JA ; con : : to C 1a zz. pr. ; concito rel. 25 Hernatio 4 ; Hermonario C 2c ; Ermenatio C Ib. c. nunt(c)ia C 2a. b zz. pr.

26 adiens : //a /A ; audiens C. Waningo : J//a C 1a. 2a. b ; V:uaingo (t ras.) AA ; Waringo C 4; a Waningo C 2c. d e C 1a. 2a al. z. ; a Wannigo C 1e ; albaningo C 1e* ; Waningum

labat C 2z. b. c. d. 4. intromittat C Ib. c.

C 3a. b ; Watingum C Ib. c.

p:stulat C 1a zz. pr. ; postu-

26/2? aditum 44. accedendum : ut ad dei martyrem se Leudgatium 44 ; oz. C.

71 Winobertum abbatem *unum ex nostris. fratribus? monasterio S. S.Vymepboriani braeJuisse. uerisimaile est. *W'inebertus? testamentum /Anseberti episcopi Augustodunensis a. 696. seripsit, qua basilicae S. Sympboriani et oratorio S. Leudegarii complura dona collata sunt ; ef. Pardessus, Dipl. II, p. 238. 72 Quomodo in locum Bobonis (u. supra c. 25) Hermenarius episcopus successerit, auctor silentio praeteriit.

51:2

PASSIO LEVDEGARII EP. AVGVST. I, 30-31

30

57r

rium accedendum. Cumque etiam sub metum ei fuisset concessum, — omnes enim ut leonem metuebant iratum* saeuum tyrannum**, — uulnera eius studuit diligendo curare et arte qua ualuit potu cyboquae reficere uestemque quam habuit meliorem induere. Non enim iam ut terreno hominis, sed ut

translato martyrii reuerenter inpertiuit honorem. Qua de re non solum indulgentiam de praeteritis, uerum etiam benedictionem ab eo promeruit de futuris. 31. Postquam enim Waningus eum perduxit ad propriam, Dei comitantem gratiam, coeperunt uelotius eius contra na- MGH

tura recrescere labia similiter unacum linguam, necnon etuerba uidi ultra solito ab eius hore indesinenter effluere. Cum hoc ^

miraculum cognouisset Waningus, non obdurat animum, eius *) labiorum

: Ebremerdum,

id est Hebroinum,

filium perditionis et

stipulam inferni add. C 1c et cod. Parisiacus n. 5278, saec. XIII.

**) tyrannum : idem bonae memoriae?? Ermerarius, qui post eum, sicut supra taxauimus, episcopatui honore sublimatus est, add. 4idem codd. INota *. cf. Ioh. 17, 12.

I. Cap. 30:31. 44. C. la. b. c. e. €*. 2a. b. e. d. 9a. b. 4. 27 accedendi C 3z. b. sub metum : 7/2 /4 ; sub metu C 2c. d e? C 2a al. zz. ; sub merito C 1a. e. e*. Za (pr. zz.). b. 3a ; metito C 3b ; sui merito C Ib. c. 4.

28 metuebant

74. pr.

itatum saeuum metuebant C 2v ; iratum metuebant

saeuum re//. 29 tyra:nnum 24. uulneta : etiam add. C 3a. b e? C 1a al. zz. diluendo studuit C 2c. d e? C 2a aJ. zz. ; diligenter studuit C 1b. 4 ; studuit diligenter C 1v. 30 uoluit 24. pr. potum 24 zz. pr. uesteque C 4. 31 hominis : 7/a JA zz. pr. ; homine C 2a. b ; homini re//. (ed extr. iin rasura C la). 32 mattitii rece JA zz. pr. (cf. c. 34, J. A[8); mattyt : : C la corr. mattyti, e£. sic C Ib. c. 2a (zi. al.). c. 8a. b. 4 ; martyrem C 2b ; martirem C 2azz.pr.; mru C 24d corr. mri ; in mattirem

C 1e.e*,

teuerenter : //a /A. C 1b. c. e*. 4 ; teuerentem

C 1e. 2r. d. 3a. b ; seuetentem C Za. 2a zz. pr. e£ 2b. inpertiunt honorem C Za. 2a. b ; honorem impertiuntur C 4. 33 praeterea C 3a zz. pr. 31, 1 Waingum 24 .pr.; Watingus C Ib. 4. eum : ad praem. C 2a.b. produxit C 1a. 2a (pr. zz.). b. ptoptiam : propria C 1b. c. e. e*. da. 4 e? C laal.z.; domum add. C 2c. d e C 2a al. zz. 2 comitantem gratia 24 zz pr. ; commitante gíàatià (zorr. gratia) C Ia ; comitante gratia re//. uelutius C 12, corr. post eius fres lift. ras. A. 2/3 natuta : //a JA zz. pr. ; naturam re//. 3 similiter : simul C 2v. d e? C 2a al. zz. ; oz. C 3a. b. 4. linguam : z/a C 1a zz. pr ; lingua re. 4 uidi : z/a JA zr. pr. e£ C la. b. c. e. e*. 2a (pr. m). b. 4 ; A corr. al. 71. uitiliter (e£ ozz. ultra) ; auditi C 2a (zz. al.). c e£ d post ultra solitum ; ozz. C 3a. b. solito : //a A ; solutum C 1a zz. pr. ; solitum re//. hote : z/a A ; ote re/J. indesinenter : oz. C 1b. c: 5 Waingus 74; Waningnus C 24 ; Waringus C 1b. c. 4. obduxetat 7A ; obturat C 3a. b e? C la al. zz. eius : //a Ae C

la zr. pr. ; ei rell.

78 Locus igitur post Herrmenarii mortem interpolatus est, de quo iterum episcopo /Augustodunensi electo supra nibil legitur.

515

572

PASSIO LEVDEGARII EP. AVGVST. I, 31-32

inpendere malum, ut tyrannum fuerat iussum, sed uersa uice iam Deimartyrem recognoscens, uix* monasterium uirginum fs

IO

quod condam, Domino monente, construxerat, e1 praeparare fecit ospitium, ibique ob metum fidei tam ipse quam coniux uniuersaque eidem quoherentes tam uenerabilem exibuerunt famulatum, quam si ipsum uidere meruissent dominum Christum. Ob cuius assidua praedicatione omnem deposuit superbie feritatem, et orationibus eius adiutum, ita cum suis in Dei

IA

timore est deuotus effectus, ut quasi ex bestia agnus fuisset mutatus. Vbi dum intra paruo spatio horis, faciei uel lingua recepisset offitium, eo quod oblatus fuerat ipse iam Domino, cotidianum immolare studuit sacrifitium. Et dum intrinsecus eum lux spiritalis impleuerat, de corporeis oculis nichil curabat**. i 32. Igitur cum post tot flagella, ut decebat martire, fideles populi ei famulatum exhiberent uenerabilem, quia non potest sub modio lucerna abscondi, manifeste omnipotens omnibus *) Pro uerbis uix wsq. agnus fuisset mutatus /. 15 i» C haec legumntur: Tunc eum acceptum — paenitentiae fructus ( Vrsinus c. 15). **) curabat : Nam diebus — capere potuisset ( Vrsinus c. 15) add. C. lNofa *. tunc eum

acceptum : i/a C la. 2a. b. 3a. 4 ; tunc acceptum

DB ; tunc

enim acceptum C 3b ; eum acceptum C 2a a. zz. e£ 2d ; eum C 2c ; acceptum eum C 1b.c ; baec om. C 1e. e*. fructus : fructibus C 1a zz. pr.

I. Capp. 31.32. 74. C la. b. c. e. e*. 2a. b. c. d. 3a. b. 4.

32, 9'cf. Luc. 11, 55.

6 tyrannum : //a /À ; tyranno C 2a zz. pr. e£ 2b ; a tyranno re//. iussu 44. ri mohastetiu 74 zz. pr. 9 coniux : conuixit 74. 12 disposuit 44. 15 paruo spatio : //a JA ; patuum spat(c)ium re//. hotis : 7/a JA ; otis plerique ; labiorum (CTS faciei : 7/a 74. C 1e. 3a. b e£ C la al. z. ; faucacei C laz.pr.; faucati C 2a z. pr. et 2b ; fauces C 1e. e* ; et faucium C 2c. d et C 2a al. zz. ; faucium C 4.

lingua : z/a 4. C la. e. e*. 24. b ; lingu(a)e C Ib. c. 2c. 3a. b. 4 et C 1a. 2a al. 7.; linge C 24. 16 domino : oz. C 3b (non C 3a). 17 et : ut C la. e. e*. 2a, b. c. d. 3a. b (non A. C. 1c. 4). 18lux : dux JA zz. pr. ; oz. C 1e. e*. spiritalis : 1ja JA. C 1a. e*. 2a. b. c. 4 ; spititualis re//. 32, 1 tot : om. AA.

nichil : z/a 44. C 1e. e* ; nil re/J.

martire :' //a JA zz. pr. ; mattytem re//.

7. pr. 3 modo A. abscondita non lucere manifeste C Ip. c. hanc a44. C 3e. b. omnipotens : deus a4. C Ib. c. 4 et /A a]. zz. bus declatauit : ozz. /4; declatauit C 2c. 4 ; declarauit omnibus C 3b.

fidelis C 2a. p

manifeste : 3/4 omni-

74 Fiscamnum monasterium V'rsino feste c. 15. Inde Leudegarius epistulam ad Sigradam matrem misit, quae tot zuiseriis fracta monasterium Suessionense adierat ; MG. Ep. III, B. 464 sq. [supra . b. 503 5q.].

PASSIO LEVDEGARII EP. AVGVST. I, 32-33

573

declarauit : coepit tunc aduersarius eius ulciscere. Nam dum 5 per biennium fere ibidem in Dei laudibus resedisset, aut eos illi nuntiauerunt interfectos aut pro infidelitatis culpa in regionibus aliis effugatos ; quos ille grauiter deflens, non de MGH ultione gauisus, sed cur sine paenitentiam eos conprehende- 314 ret mortis occasus*. 93. Igitur ad beati martyres perfabricandam coronam artifex uersutus ex illis Ebroinus superfuit unus, qui ea quae passionis eius gloria supererat adimplere deberet. Iterum antiquus serpens inuidus, moleste,ferens se ab eodem loco eius I

orationibus fuisse expulsum, stimulare rursus coepit Ebroino,

adque reduci eum praecepit ad palatium, ut in episcoporum

*) occasus : Eodem — ad tartarum. Adhuc enim uir Dei sanctus Leodegarius — commorabat ( Vrsinmus c. 16) add. C. INofa *. enim : eo C 2a zz. pr. ; etgo C 2a z. pr.

C 2d et C 2a al. zz.

commotabat : //a

I Capp. 32.33. 44. C 1a. b. c. e. e*. 2a. b. c. d. 3a. b. 4.

4 coepit tunc aduersarius : 7/a A. C 2a. b zz. pr. ; coepit tunc (in adZ. C 1a. 2b al. 7:.) aduetsatios C 1a. e. e*. 2c. d e£ C 2a. b al. z. ; coepit tunc de aduersariis C 3a. b et JA al. zz. ; namque cepit aduersatios C 15. c ; cepitque tunc in aduersarios C 4. ulciscete : i/a 7A. C 1a. 2a. b zz. pr. ; ulcisci re//. ; de repente add. C Ib. c. 4. 4/5 dum pet : supet 7A corr. aJ. zz. cum pet — D resedisset : C 1a corr. tesidisset; residetet C 1 b. c. 5/6 aut eos illi nuntiauerunt : 7/2 7/4. C 2c. d. 4; ut eos illi nuntiauerunt

C 1a. e. e*. 22. b. Jb ; aut oz. C 1b. c ; nunciatum

str. C 3a al. zm. in litura

6 proinde fidelitatis 24 zz. pr.

est illi alios

culpa : causa

C 3f.

6/7 in tegionibus aliis : //a 74. C 4 ; in regionibus alios C 1z. c. e. e*. 2a. b. d. 3b ;

in region(es 77 rasura al. zz.) alios (alias zz. pr.) C 3a ; baec om. C 2r. 7? illi C 1a. 2a. b zz. pr. $8 ultione gauisus : ultione est gauisus C 3a. P ; ultione gauisus essep C Hfene t. sed cut sine : sed cutsione C 2a zz. pr. e? 2b ; sed (quod si iz rasura al. 21.)ne C 1a ; sed ne ante tempus C 2r. d e? C 2a al. zz. ; eo quod sine C 4. paenitentiam : Z/a C 1a zz. pr. ; p(o)enitentia re//. 8/9 con(m)prehendetit C la zz. pr. e£ 1c. da. b. 4 ; comprehendit C 1p. 35, 1 mattytes : i/a C la. 2a. b z. pr. ; marty(i)tis re//. petfabricandam : //a JA. C Ib. c. 4 ; fabricandum C 1a zz. pr. ; fabricandam re//.

2 uersaitus C 1a zz.

pr. nus.

Ebtoinus : Ebtinus JA zz. pr. ; Ebroynus C 4 ; Hebroinus re//. ; ty (i) tra nadd. C praeter C 2c (post superfuit C 4). qui : que C Zz. 2a (?). b (?) zz. pr. quae : qui A. 3 ad passionis eius gloriam C 1e. e*. glori(a)e C Ib. c. 2c. d. 4 et C 2a al. zm. supetetat : i/a recfe .A ; supetetant re//. iterum : itae : : C la corr. al. zz. ita enim, e£ sic C Ja. b ; ita eius C 2a zz. pr. e? 2b ; itaque C 2c. d et C 2a al. zz. 4inuidus:diabolus aZ4 C 4. B explusum JA zz. pr. stimularet 74 zz. pr. ; stimulati C 3b.

Ebrinum

24 z.pr.; Hebtoino

la. 2a. Ja. b ; Ebtoynum C 4 ; Hebroinum re//. 6 seduci 2A zz. pr. C la zr. pr. ut in : et in C Ja. b e? C 1a zz. pr. ; et C 2a. b. c. d.

C

praecipit

574 . PASSIO LEVDEGARII EP. AVGVST. I, 33

IO

concilium eius disrumperet uestimentum *5, quatinus ob hoc ei esset interdictum, ut ultra offerre non praesumeret sacrifitium ?*$. Vbi dum deductus fuisset ad medium, inquirentes ab eo uerbum, ut de Childerici mortem fuisse confitere se conscium, cognoscens igitur, per diabolicum commentum rursum sibi inminere conflictum, ut de humanum se non excusauit delictum, ita de hoc facinus nullatenus dixit fuisse se consilium, MGH

15

sed Deum potius quam hominibus hoc est scire professus*. Et cum diu flagitantes ei aliud non ualuissent elicere, eius tonicam conscinderunt a capite, eumque Chrodoberto cuidam uiro, qui tunc comis erat palatii, iussit tyrannus impius tradere et praesentem uitam in gladii percussionem auferre. Lae*) professus : Tunc et ipso (?/a C 1a. 2 a m. p.) — manifeste esse conicitur ( Vrsinus c. 18) add. C. T Cap. 33-747 Go Tas br cres et 222 bi 6: d das Dd 4 concilium : //a C 1a. 2a. b. c. d ; consilium 74 zz. pr. ; concilio C Ib. c. e. 3a. b. 4 et C la al.z.; consilio C 1e*. derumpetit C 1a. 22. P zz. pr. ; distumpere C 2'c.d. uestimentum : 7/2 C ; uestimenta 74. 7/8 ab hoc ei C 2a.c ; ei ab hoc C 24. 8 esset ei C Ib. c. 9 dum : cum JA (sed dum c. 31, /. 15) ; oz. C

3p. ductus A. inquirebant C I7.c ; inquitens C 1e* ; inquirunt C 2c. d e£ C 2a al. zm. 10 Hilderici C Ic. e. e*. 2a. b. 3b. mortem : Z/a C 1a. 2a zm. pr. ;

morte

re//.

fuisse : ozz. C Ib. c.

confitere

se

conscium : //a 4A zi. pr. ;

confiteri se conscium C 7a zz. pr. ; confiteret se conscium C 2z. b zz. pr. ; confite(retur zn Jitura al. z1.) se conscium C 3a ; confiteretur se conscium (sotium C 3/) C Ib. c. 2c. db ; conscium se confiteretur C 2d ; se conscium fateretur (an/e fuisse) C 4; se confiteretut conscium C Ie. e*. 11 cognoscent 74 zz. pr. igitur : eras. C 3a ; om. C 1b. c. 4. 12/13 humanum ... delictum : i/z A zz. pr. ; humano ... delictum C Iz. 2a. b zz. pr. ; humano ... delicto re/. 12 se : si C 1a zz. fr. excusauit : //z 4 ; excussatet C la zz. pr. ; excusatet rel]. 13 facinus : ifa A. C la. 2a. b m. pr. ; facinore rel/. dixit : dum C 1a eorr. a]. zz. eum, e£ sic

C 3a. b ; om. C Ie. e*. se: 0.C 3a. b. consilium : i/z 4. C 2a. b zz. pr. ; con : : lium C 1a zz. pr. ; conscium re//. 14 sed : oz. C 1e. e*. hominibus : ita A. C 1a. 2a. b ; homines re//. scite est professus C le. e* ; scire professus est C 3b (non C 3a). 15 ualuisse C 2a. b z. pr. eligere 44 ; dicere C IP. 2a. b. c. d (non C 1c) ; uel elicere C 2d aJ. zz. in zarg. 16 tonicam : //a JA. C 1a zz. pr. conscinderunt : /a 44. C 1a. v. 2a. b ; consci:dete (n ras.) C 3a ; conscidetunt rell. Chlodoberto C 1c. 22. 4 ; Clodoberto C 2b.c ; Htodoberto C 3a e? C Ia 4l. 5. ; Ctodoberto C 4 ; Crodbetto C 1e. e* ; Rodoberto C 3p. cuidem C 2;.

b z. pr. ; quidam C 3a zz. pr. 1? uiro : oz. C Ib. c. comis etat : comisetat C 1a zz. pr. e? 2a. b ; comes erat rel/. impius: Hebrtroinus a4. C 3s. b. 18 percussionem : //a 7A. C Ia. 2a. b zz. pr. ; percussione re//. 18/19 l(a)etabitur

75 Episcopi ob scelera scissis. uestizmentis bonore priuabantur. De Praetextato episcopo

Rofbomagensi postulabat Chilpericus rex (Greg., H. Fr. V, 18, p. 214) : ut aut tonicam eius scinderetur aut centisimus octauus psalmus, qui maledictionibus Scarioticas continet, super caput eius rtecitaretur aut certe iudicium contra eum scriberetur, ne in perpetuo communicatet, e£ Chrazzlinus episcopus. Eibredunensis sub. "Theuderico rege et Ebroino maiore domus a. 677 : in nostri (scilicet regis) praesencia fuit conscissus adque de suprascripto episcopato aeiectus (K. Per/z, Dipl. I, p. 44). 76 Im

monasterio enim positus : cotidianum immolare studuit sacrifitium (supra c. 31).

515

PASSIO LEVDEGARII EP. AVGVST. I, 33-34

575

tabatur enim Dei martyr in omni patientia, quia debitam sibi,

:o remunerante Domino, martyrii sentiebat adpropinquare coronam*. Etenim commemoratus uir cum eum in domo propria perduxisset, ita in eius aduentum benedictionem caelestem recepit, ut cum omnes illic habitantes hoc manifeste cognoscerent, peccata propria confitendo relinquerent et cer2; tatim ad paenitentiae medicamenta confugirent. Hanc enim gratiam suo

famulo

Dominus

inlustrauerat,

ut ubicumque

exsul fuisset traditus, ut ei inferentur nequitiae, uersa uice famulabilem *? illi omnes inpenderent reuerentiam. 34. Tandem peruenit dies muneris,in quo persequutionis eius esse iam fines. Tunc a palatio sententia?? mandatur decreti,

Leudegarium diutius uiuere non debere. Et timens impius Ebroinus, ut a fidelibus christianis honor ei inpenderetur mar- MGH ; tyrii, in siluarum condensa iubet perquirere puteum et ibi- 5!6 *) coronam : Acceptum eundem Chrodobertus — totis tendere uiribus ( Vrsinus c. 18) add. C.

ut eum

ad suam

I. Capp. 33.34. 4A. C 1a. b. c. e. &*. 2a. b. c. d. 3a. b (ad /. 19). 4.

C 1a. 2a. b. àb.

19 debitam : ea quae insequuntur desunt C 3b, duobus foliis sublatis

sibi: oz. /À ; sibi :: C 1a. 21 commemotatus uir cum : Z/a C 1a. b. c. 2a. b. c. d. da ; comemotatus uit 74 corr. zz. br. cum memoratus uit, e£ sic C Ie. e* ;

memoratus uit cum C 4. 21/22 domo ptoptia : 7/a JA e? C 1a zz. pr. ; domum suam C Ib.c ; ptoptiam domum C 2c ; domum propriam re//. 22 aduentum : ita C la. 2a. b ; aduentu re//.

22/23 caelesti C 1a. 2a. b zz. pr.

23 recipit C 1a

Z.pr. cum :eum.Á ; oz. C Ie. e*. 2c. d. — illuc C 22. b zr. pr. —hoc manifeste : hoc ozz. C 2c ; oz. C 1b. c. |94 cognoscerent : cognoscet(ent in J/zura al. m.) C 3a ; et add. C 1e.e*. 2d. ^ ptoptia peccata C Ib. confitendo : 7/a 7A ; confitentes C. relinquerent et : ozz. C 1b. c. 4. — 24/28 certate C 2a z. pr. — 25 paenitentiam C la zi. br. ; poenitentiam C 2a. b zz. pr. medicamento C 2a.b ; medicamentum C Z. d ; lamenta C 4. confugirent : //a C la. 2a zi. pr. ; confugetent re//. 25/26 hac ... gratia C ID. c. 2c. 3a. 4. 26 suo famulo : i/a A. C 1a. e. 2a. b. d ; famulo suo C Ie* ; suum famulum re/Z.(pos? dominus C 4). dominus inlustrauerat : Z/a C la zz. pr. cum rell., donauerat al. z. superser. ; contulerat dominus C le.e*.(C 5). | 24 exsul : oz. C 2e uersu exeunte — traditus : suppl. C la al.z. —inferentut : i/a /A. C 1a. 2a. b. d ; infertentut re//. mulum A. omnes : onus C 2a ; oinis C 2P.

28 famulabilem : 77a C ; fa-

34, 1 munetis : mottis C 2c. d e? C 2a al. zz. ; itineris C Ic (non C ID).

quo :

qua C 2g. b. d. — eius : et C 2a. b ; om. C 2c. d. — 2 esse iam : esse iam 7A zz. pr. ; esset iam re// ; iam esset C Ie.e*. 4. fines : //a C la zi. pr. ; fine C 2a. b ;

finis re//.

a:ab(2).4 m.pr. | mandatur sententia C 1e. 2c. — 3 Leudgarium A m. pr. ; Leodegarius C 1a corr. al. z. Leodegarium, ef sic plerique ; Leodogatium C 2a. b. et timens : cum autem C JP. c. 4 Ebrinus 74 z; pr. ; Ebroynus C 4 ; Hebtoinus re//. ut : ne C 4 ; pro ut ser. C Ib. c uereretur ne honorem (2).A corr. al. z. honot ei. 4/8 mattiti : 4A corr. aJ. z:. martiris bin :inter C 2c .d. 3a et C 2a al. m. petrquiri C JP. c. da.

?7 I. q. famularis. 78 Itaque Leudegarius regis iudicio, de quo u. Marculfi Form. I, 25, capite damnatus est neque mera. nece uitam amisit atque comes palatii officiis iustitiae fungebatur. ; ef. Ser. rer. Merou. V, p. 255.

576

PASSIO LEVDEGARII EP. AVGVST. I, 34-35

dem corpus eius inmergere trucidatum,

IO

in illius domum

A

quatinus, hos putei

terram uel lapidibus obturatum, incognitum esset hominibus illius sepulchrum. Prefatum etenim Chrodobertum interim, eo praedicante, iam aliquantulum coeperat esse conuersus. Ideo non ferens mortem uiri Dei conspicere, duobus? iniunxit famulis, ut ea quae sibi fuerant iussa deberent explere. Vt enim peruenit hoc nuntium,

eius coniux

luctum

flere coepit amarum, eo quod in uiri sui ministerium peruenisset tam crudelis flagitium. 35. Igitur ut cognouit uir Domini suum adesse iam terminum, mulierem coepit consolare lugentem, dicens : 'Noli, quaeso, mei transitus causa flere, quia nequaquam tibi mors mea ad uindictam requiretur, sed potius benedictio de caelis datur a Deo, si corpusculum meum deuote condideris in sepulchrum'. Et cum haec dixisset, urguentibus ministris, ugle dicens educitur in silua, ut iussionis inplerent sententiam. Igitur enim antea quesierant puteum, ubi corpus illius absconderent, sicut fuerat iussum ; et nullatenus fuit ultra ab eis repertum. I. Capp. 34.35. 74. C 1a. b. c. e. e*. 2a. b. c. d. 3a. 4.

6 hos : ita 74 e? C la zz. pr. ; os rell. 4 terram : £/a JA zz. pr. ; tertet C 2a. b zz prs torramre/r obduratum C 1e. 24. esset : oz. C Ib. c. hominibus : faceret add. C Ib. c. $8 prefatum : Z/a JA zz. pr. ; pt(a)efatus re//. Chrodobertum : 7/a A zz. pr. ; Chrodobertus C 17. c ; Chtodbertus C 1a zz. pr. ; Chlodobertus C 2a. b. d ; Crodobertus C 4 ; Clodobertus C 2c ; Crodbertus C Ze* ; Hrodbertus C 3a e? C la al. zz. ; Rodbertus C 1e. etenim : autem C 1b.c ; enim C le* ; et C 2c ; uero C Ie, €o : ea C Zz, corr. 9 ideo : que a4. C Ib. c.

10 ferens : ualens C Ib. c. duobus iniunxit : //z 44 ; iniunxit quattuor e C 1b.c; quat(t)uotr iussit e (iussit 5os7 famulis C Ze) rell. 11 deberent explere : //a A (cf. e. 33, 7. 3) ; subiret explere C 1a zz. pr. ; subirent explere C 2r. 4. Ja ; subiret expellere C 2z. b zz. pr. ; sunt subirent explere C 1e. e* ; explerent C Ib. c. 4. 12 in: oz. C 3a. peruenit hic nuntius C 3a ; hec denunciacio

petuenit C Ze. e*.

coniux : //a A. C 1a. 2b. c ; coniunx

4A. C 1a. 2a. b. d ; luctu rell.

re//.

luctum : i/2

13 amarum : 7/a C 1a zz. pr. et 2a. b. d ; amatissi-

me J4Á ; amato re//. ministetio C 4. 14 tam crudelis flagitium : i/a C 1a. 2a. b m. pr. ; om. C 2c ; tam crudele flagitium re//. 35, 1adesse iam : iam adesse C 1p. c ; adesse C Ie. e*. 2a. b. c. d. 2 consolare : ita A. C la. 2a. b. 3a ; consolari re//. noli : nol: C Za zz. pr. 3 nequaquam C 1a, corr. tibi : superser. C 2b. mor C 2a zz. pr. 4 de caelis : celi C 1e. e*,

5 dabitur a deo C 1p. c. 3a. 4 ; a deo dabitur C 2r.

deuotis C 1a. 2a. b ;

deuota C 3a e C 1a al. zz. 5/6 sepulc(h)ro C 3a. 4. arguentibus C 2a zz. pr. *? silua : ia A. C la(pr. zm.). e. &*. 2b (pr. 2). 4 ; siluam re//. ; silua eum ducunt (Hbc. igitur : //a A ; iam C qu(a)esierunt C 22. b. c. d. absconderen 4A corr. al. st. absconderetur ; absconderent C 2a zz. pr. 9 sicut fuerat iussum : oz. C 2c. sic C 1a zz. pr. et : sed C 1b. c. 4 ; qui C 2c. d e? C 2a al. zz. ; om. C 1a. 22. ultra : oz. C 2c. repertus C Ie. e*. 2c. d. 3a e? C 1a. 2a al. zz.

79 INumerum lictorum Vrsinus c. 19. in maiorem martyris gloriam duplicauit, cuius uestigia auctor C secutus est.

PASSIO LEVDEGARII EP. AVGVST. I, 35-36

577

1» Dum* querentes puteum, errassent frustrati et ob hoc eum morassent percutere, interim Dei martir passus est orationi incumbere suoque transitu Domino comendare. Imminentibus uero percussoribus, coepit utrisque per spiritum prophetiae futura praedicare. Vnus enim ex illis, ab antiquo hoste sucI

I

2o

census,

ad hoc perpetrandum

nimium

cem tetendit, gladiatorem commonuit, 2

A^

erat cupidus;

alter

uero, mansuetudinis habens spiritum, tremens deprecabatur ei, ne super ipsum redderet uindictam. Ille uero utrisque respondit, dicens: "Tu quidem, qui inuitus comples mandata, statim confitere sacerdoti peccata'tua priora et penitendo etiam MGH hanc poteris euadere culpam'. Alteri namque ait : 'Et tu si 5!7 non similia feceris, statim Deo subitanea ultione praesentandus eris. Rursumque in oratione decumbens, animam suam cum fidutia Christo domino comendauit. Et exsurgens, ceruiut, quod sibi iussum

fuerat, adimpleret. Cumque** ille, quem supra diximus, huius caput subito amputasset, beati martyris Leodgarii spiritum angelorum choros Domino praesentandum gaudens perduxit ad celos,

cum

omnibus

sanctis

regnaturum,

ubi dominus

noster Iesus Christus in leticia est sanctorum, qui cum Patre 3o et Spiritu sancto uiuit et regnat in saecula saeculorum. Amen.

36. ITEM DE MIRABILIBVS

SANCTI LEODGARII.

Glorificato igitur Dei martire Leudgario per cruorem effusum, mox, ut praedixerat, ultio diuina gladiatorem perculit V^

suum. Nam publice spiritalibus flamis adhustus, quarto die de corpore mugiens est auulsus. Igitur cum reliquias sancti *) Pro uerbis Dum — I. 23 domino comendauit haec exhibent codd. C : et ducentes eum — glorificatus fieri ( Vrsinus c. 19). **) Omissis uerbis Cumque —c. 37, I. 4 mirificum ultra solitum, haec codd. C inserunt : Cum haec diceret — beatus martyr est sepultus, in quo sepulchro — refulsisse locum ( Vrsinus c. 20. 21). INota *. et ducentes : //a C 1c cum B ; educentes autem add. C 2r. 4. eum : ozz. C 4.

re//. ; ueto

add. C 1e. e* ;

INoza **. refulsisse : refucsisse C 1a, corr. ; refulsisse C 2a. b zz. pr. ; fulsisse B.

locum : z/a zz. pr. C 1a. 2a. b eum B ; om. C 2c ; loco re/J.

I2 C25335- 574-1 Ia D ones T. Cap. 36. 4: 10 fructati 74 zz. pr.

Da ped

15 ad : ab .A.

da ed.

21 statim : a add., sed eras. A.

21/22

ptfaesentatus 44. 23 et : redit C ; et om. C Ib (non C 1c). exsutgens : 7/a C ; surgens JA. 24/25 gladiatorem commonuit ut ... adimpleret : //a 74. C 1b. c. 2c d et C 2a ecorr. ; gladiatores monuit ut ... adimplerent C 4 ; gladiatores commonuit

ut ... adimplerent C 2a zz. pr. cuz rell. 36, 3 pertulit JA, corr. 38

27 chotos : i. e. chorus. L. S. (cxvi1)

578

PASSIO LEVDEGARII EP. AVGVST. I, 36

martiris, eo quod iuxta seui tyranni iussa * non inuenerunt puteum, in siluarum: condensa

studuissent

abscondere, qua-

tenus hominibus incognitum permanere, perfecta mulier *! eum est egressa perquirere, ut, sicut deuouerat, ipsum debere uenerabiliter tumulare. Quo reperto, studiose transtulit in ora-

IO

torium 8, fidenter exibens famulatum martiri, quia uere eum

uiderat pro Christi nomine deuote desiderasse martirium. Ex tunc enim coeperunt habere initium hac micare hominibus eius signa uirtutum. Quae dum Ebroinus cum suis consentaI^

20

2

A

neis nollent, audita 1obet et uisa occultare, ne cuiquam debeat

innotesci, sed cum ob huiuscemodi [odium] de hac credulitate errare multorum, tunc ut sol in altum conscendens, splendescere atque incalescere coeperunt ad gloriae suplementum. Nam ad loco, ubi prius iacuit sanctum corpus occultum, primum cecus recepit uisum et debilis gressum, ibique praedicte mulieres studium oratorium est hedificatum et monachorum offitium iuge psallentium institutum, ubi fidelibus incessanter coruscant prodigia sanitatum. Sanantur languidi, curantur obpressi, refrigerantur febrizitantes, publice euomuntur spiritus inmundi, et quaeque innumera sunt mala, qua corpora uexantur humana. Quicumque eadem adierint loca, sancti martiris interuento omnium

merentur inuenire medelam, re-

gnante domino nostro Iesu Christo, cui est onor et gloria in saecula saeculorum. Amen.

I. Cap. 36. 2A.

6 iusta JA, sed eras. 8 permanere : i/a /À ; serib. permaneret 9 debere : z/a A ; serib. deberet 11 martirii 74. 13 initium : iniquum 4. migrare 74. 14 quae dum : 77a serips. ; quaedam .A. Ebrinus 4. 15 nolent 4. iobet

et : iob& A.

16 odium : zocabulum ipse addidi ; om. A.

17 errare : //a AA ;

scrib. ettatet 20 debilibus .4. 23 languidus 74 z. pr. 24 febrizatantes A m. pr. 25 inmundis 24 .fpr. quicque 44. corpofa: ue add. A, 26 eandem( ?) A zz. pr. pagina exeunte aderent 4.

30. Cf, 020240997 81 Chrodoberti uxor ; cf. supra c. 35. $2 Lenudegarius feste Vrsino c. 20 ab uxore Chrodoberti in. uillam Sarcingum translatus et in paruulo oratorio sepultus est. Locum illum uolunt esse Saint-Léger (comm. Sus-Saint- Léger, cant. "AvesnesJe-Comte, arr. St.-Pol, dép. Pas-de-Calais) ; cf. A. Longnon, Atlas historique. 'T'exte explic" p. 200. De loco martyrii in Gestis episcoporum Cameracensium T, 21 (Scr. VII,

b. 409) baec relata sunt : et in tertitotio Atrebatense transductum decollati fecit (seil. Ebroinus) in loco qui dicitur Silua sancti Leodegarii, sepultusque est in uilla quae dicitur Sercin, quae est in confinio Cameracensis episcopii et Morinensis.

MGH 318

PASSIO LEVDEGARII EP. AVGVST. I, 37 3*Y. ITEM DE MIRABILIBVS Presbiter uero deseruiens

I

SANCTI

in oratorium,

579

LEODGARII. ubi transtulerant

corpus sanctum, in nocte sepius ad ostium lumen uidit mirificum ultra solitum et terrebiliter cum iusiurandum canticum se illic adseruit audisse angelicum, [adeo ut tremens refugiret, nec insolens spiritali uisui interesset]. Igitur* Ebroinus audita non credit ; unum

ex suis fratribus ad uerum cognoscen-

dum direxit. Sed cum ad sepulcrum martiris Leudgarii ceruice rigida, ubinam Io

Leudgarius iaceret, inquireret, et cecus,

qui uisum receperat: 'Huic 8? in uirtutibus Dei sanctus quiescit', dicere et ipse, receptum lumen, deseruiret, hoc nullatenus credidit, sed superbia tumidus, dum** rediret, in limi-

15

ne pedem inpinxit, et non nisi famulorum manibus leuatus, surrexit. Et cum in lectulo proiectus fuisset, eadem nocte spiritum exalauit. Et quod elatus non credidit, allisus conpulsus est cognoscere, quem dispexit. Sed cum tanta rei deuulgaret *) Verbis Igitur — /. 9 ceruice rigida owissis, haec inserunt codd. C (vedit C 3b) : Vnde rumor magnus — a custode didicit ( Vrsinus C321:522).

**) Verbis dum — /. 15 spiritum exalauit ow?ssis, haec codd. C addunt : accedens orationem — minime renuntiauit ( Vrsinus c. 22). INofa**. orationem : z/a zz. pr. C la. 2a. b cum B 2 ; orationi re//.

I. Cap. 37. A. C 1a. b. c. e. e*. 2a. b. c. d. 3a. b (a J. 6*). 4.

37, 4 et : redit C. iusiurandum : //a 4A e£ C 1a. 2a. b z. pr. ; iureiurando re//. 5 illic se C IP (noz C Ic). audisset 74 zz. pr. 5/6 adeo z:q. interesset : oz. A, fortuito, nist fallor, unde ea ex C addidi b tremens ut C Ib. refugiret :/a C Ja. 2 a. b ; fugetet C 1b ; refugeret re//.

6 nec : Z/a C 1a. e. 2a. b. c ; ne rell.

tituali C Ib. 22. 3a. usui C 2a. b. c (non C 2d). Ebrinus j4. redit C. Leudgatius : //a A ; Leodegarius ze/ Leodogatrius C. 072. C.

reliqui C.

et:

cui C Ie. e* ; oz. C 1b. c. 4 ; C la. 2a. b add. al. zm.

10 reciperat C 1a zz. pr.

spi-

9 ubinam : inquiretet : cum,

babent

huic in uirtutibus dei : 77a 74. C 1a (corr.

hic). 2a. b. c. d ; huic ubi in uirtutibus dei C 2c. d e C 2 a a]. zz. ; in uirtutibus dei ut ubi C 4 ; in uirtutibus dei ubi C 3a ; in uirtutibus dei huic ubi s/erigue 10/

11 sanctus quiescit : santi corpus requiescetret C da ; sancti martyris corpus requiescit C 1e. e* ; sancti corpus requiescit C (V/rsigus c. 22 : ubi sanctum corpus requiescetit). 11 dicere et : //a A ; dicerit C Za zz. pr. ; dicetet re//. ipse : ipsi C Ja. P ; cui ipse C 17. c. receptum lumen : //a C 1a ; ob receptum lumen C 2c. d e C 2a al. s. ; baec om. C 2b ; recepto lumine plerique ; lumine recepto C

Jb ; pto recepto lumine C 4. seruiret C Ip. c. 11/12 nullatenus : nulla C 3p. 12 sed: quod C 2a. pr. ; sed(?) C 2b corr. quia 12/3 lumine J4;.pr. 15 et : redi? C ; quia C Ib (non C Ic).

rell.

quod : 7/a :A ; cum C 2a. b. c. d ; quem

16 est : om. C 2a z. pr. et 2b. tanta : //a /A. C 1a. 2a. b ; tant(a)e re//. fetlsere 27 P. deuulgatet : //a /A ; deuulgaretur C 1a ; diuulgatetut re//.

43 Huic pro huc, quod i/lo aeuo pro hic accipiebatur.

580

PASSIO LEVDEGARII EP. AVGVST. I, 37

opinio et fidelibus peruenisset

ad gaudium*, mox

etiam ut MGH

Hebroino fuit percognitum, noluit corrigere quod fecerat ma]um, sed corde iam ceco cum suis sequatibus incredulitatis 20 obdurat

obstaculum.

lubebat

enim

minando

abscondere,

quod Christus dominus ad confortandum incredulus ad gloriam sui martyris supra candelabrum ecclesiae ad inlustratione fidelium dignatus est demonstare. Etenim cum mens tyranni hebetans errabunda nutaret et nullatenus ad humili2; tatem uel emendationem

sui conuerteret,

etiam ultra solito

in fasto superbiae ceruice eius contra omnes diabolus diriguisset *, tunc in eum fuit impletus Salomonis prouerbium:

*) gaudium : his itaque cognitis, Hebroinus iniquissimus, tacite corde — dilatata radiabant ( Vrsimus c. 22) add. C. INofa *. itaque : ita C Ic ; ozz. C 2c. d. 4 ef C 2a al. m. cognitis : cognitus C 22. b. iniquissimus : nequissimus C 27. c. 4. tacite corde : //a C 3a eum B ; tote corde C 1a, corr. a. z1. ; tacito corde plerique ; cecitatem cordis C 2z. b. c. d. dilatata : //a C 2c. d ; dilata C 1a. 2a(pr. zz. ). b ; dilatator C 3a ; dilatatus C 1c. àb. 4 ; delatus C fe. e*. tadiabant : 77a C 1a. 2a. b. c cum B ; xadiabat re//.

I. Cap. 57. .A. C 1a. b. c. e. e*. 2a. b. c. d. 3a. b. 4.

57, 22. c£ Matth. 5, 15.

17 peruenisset : prouenisset C Zb.c ; hoc prouenisset C 4 ; peruenerat C Ie. e*. etiam : enim C Ip.

18 Hebrino 74 7. 7. ; Hebroinus

C 1e. e* ; Ebroynus

C 4. fuit percognitum : 7/a JA. C 1b. c ; fuisset percognitum p/erique ; baec om. C Ie. e* ; hoc percognouit C 4. cortegere C 1a zz. pr. quod fecetat : oz. C Ib. c. 19 sed : que add. A ; si C 1a. 2a. b zz. pr. corde iam ceco : cot iam caecum

C Ja ; cecum C 3b.

C laal.z.;

obduratut

€. €*. 2a. b. c ; obstaculo re//.

€.

ad : et C 3a.

incrudelitatis

74. C 4.

C 1b.c. 4 e£ C 2b (9) zz. pr. mirando A.

20 obtutat

C 3a. b e

obstaculum : i/a 74. C 1a.

21 incredulus : 7/a 7A ; incredulos

22 supra : 7/a ZA. C 1e. e. e* ; supet rel]. cum Vulg.

ec-

clesiae : positi adZ. C Ib. c. 22/23 inlustratione : 7/a 7A ; inlusttration C Ia zz. pr. ; in(Dustrationem re//. 24 hebetans : ebitans 74 ; hesitans C 1b. e ; ozz. C 4. errabunda : az£e tytanni C 4 ; erat unde C 2a. b. c. d. mutate 74 ; nudaret

C la zz. pr. et 2a. b. c. d. 25 conuertetit C Ia. 2a zz. pr. e? 2b ; conuerteretur C 2c. d et C 2a al. m. solido 24 ; solitum C. 26 in fasto : ij/a C la zz. pr. ; infausto 74 ; in faste C 2a. b zz. pr. ; in fastu rell.

cetuice : //a /Á ; cetuicem C.

eius : suam C Ib. c. 2c. contra : ultra /4. omnes : 0zz. C 4, diabolos C 1a. 3a zz. pr. ; om. C 2a. b. c. d. 26/27 diriguisset : //a plerique ; tiguisset ZA ; eriguisset C 1b.c ; erexisset C Ie. e*. 29 in eum : p/erique C ; meum C 1a "J.pr. ; in eo C 2e eum A. impletus : 7/a C 1a zz. pr. ; impletum re//. Salemonis C 22. b.

54 Detiguisset pro *rigidum fecisset? .

5!9

PASSIO LEVDEGARII EP. AVGVST. I, 37

30

581

Priusquam humiliet cor hominis, eleuatur, et ante ruina exaltatur spiritus. Et nec tanti piaculi factum inpoenitus$* euaderet, ipse sibi uelud freneticus articulum mortis inquirit. Nam cuidam obtimati 36, qui tunc functionem fiscali administrabat,

3^

inuenta occansione, eo usque intulit spoliam, donec poene offerre * omnem eius praesidium ; insuper minitabat etiam mortis periculum. Cernens uir ille iam post spolium mortem sibi insuper inminere, auxilium obfirmat animum atque matutinum ad eius hostium ante lucem obseruat egressum. Dies enim agebatur dominica, ideo processurus erat ad matutinarum solemnia.

I. Cap. 37. A. C 1a. b. c. e. e*. 2a. b. c. d. da. b. 4.

28/29 cf. Ps. 118, 67 ; Prou. 16, 18.

28 humilietur C. ruinam C. 28/29 exaltatus ;4 zz. pr. 29 nec : ifaA (cf. 7. 6€) ; ne C. inpoenitus : 7/2/À ; inpunitus C. 30 ipsa sibi uult .4. motti C 1a, corr. 31 cuiusdam optimatis C 3a. P. functionem fiscali : ila JA e? C la z. pr. ; functione fiscali C 2a. b. c. d ; fiscalem functionem C Ib ; functionem fiscalem re//. administrabat : //a 7A ; ministrabat C 3a. b ; ministrauit re//. 32 inuenta occansione : Z/a C la zz. pr. ; ozz. C 2c ; inuenta occasione rell. eo usque : Z/a C ; eiusqui JA. abstulit C 3a. b. spoliam : i/a JA ;

spolia C 3a. P ; spolium re.

don(ec zz ras. al. zz.) C 1a.

poene : pen C Za

7t. pr. ; oz. C 2c. 33 offerte : ;7/a JA ; auferret rc/J. omnem : 7/a 4A e£ C 1a 7Z.pr.; omne rel/. imitabat etiam 74 ; minabatur etiam C p/erigue ; etiam minitabatur C 24 ; etiam mutabatut C 2a. b corr. a/. zz. etiam minabatur ; etiam minitaret C 2c. etiam : etiam eius C 2a. P corr. al. z;. etiam ei, e£ sic C 2c. d ;

ei C 4. 34 periculum mortis C 27. 7 ; periculum eius mortis C 2z. cernens : autem add. C. spolium :7/a 4A. C Ib. c. e. e* ; exspolium C 1a. 2c. àb ; expolium C 2a.b.d. 4;

expoliationem |C 3a.

mortem :

7/a 7A. C 1a. 2a. b. c. d. 3a. 4 ;

mottis re//. 35 insuper inminere : insuper iminere 74 ; inminere insuper C 3p; corr.; super inminere C 2a. 5.4 ; insuper ozz. C Ib. c. e. e*. 2c. aux;:ium C la z:.pr. ; auxilio C 1e. e*. 3b ; ad auxilium C 2e. d e? C 2a a. zz. ; et exilium C 4 ; exilium C ZIP. c. 35/36 matutinum : comotionum 24 ; matutino C 1e.e*. 4 ; 0zt. C Ib. c. 36 ad : z7/a C ; et A. ante lucem ad eius ostium C 2a. b. c. d.

egressurum C 1D. c. 37 enim : autem C IP. c. 2a. b. c. d ; oz. C 4. ideo que add. C Ib. c. 2a. b. c. d. ptaecessurus JA. erat : superser. /À zm. pr. 37/ 38 matutin(aru zz J/zuraym C 2c. — 38 solemnia : explicit passio sancti Leudgarii episcopi addi/a subscriptione, desinit LA.

85 JArecbaismus pro impunitus. 86 Ermenfredo ; cf. L. H. Fr. c. 47 : Ebroinus itaque magis ac magis Francos crudeliter oppremebat, donec tandem aliquando Ermenfredo Franco insidias parate dissimulat. Ille quoque per noctem clam super eum consutgens, atrociter prefatum Ebroinum interficit atque ad Pippinum in Austet fugiens euasit. Ebroznmus Ermenfredum rebus propriis priuaturus erat ; cf. Cont. Fred. c. 4. Ermenfridus Chlodoueo III. regia. 691. im placito assidebat inter optizmates locumque ante grauiones et seniscalcos occupat ; ef. K. Pertz, Dipl. I, p. $7. De optimatibus s. G. Waitz, *V. G.' II; 2, p. xo1? sq. 87 Pro auferre we] potius auferret, sicut supra c. 29, 3 afferre.

MGH 320

582

PASSIO LEVDEGARII EP. AVGVST. I, 37-39

ex 40

Cum enim ille pedem foris misisset de limine, ecce! iste inspirate prosiliens gladio eum percussit in capite ** ; ob cuius ictum duplicem decidit in mortem. Et ita est ablatum de regno eius iniquum dominium, sicut quondam Dauid a filiis Israel abstulit obprobrium, prostrato Alophilo Philisteo *?.

38. Transactum uero spatium pene annorum trium semper lugiendus Hebroinus — — — longe lateque percrebuit. :

39. Post haec igitur ut serenitatem regis eiusque palatio de uirtutibus sancti martyris ueraciter fuit percognitum, quod Christus dominus ad titulum sui laudis sic eum clarificasset signa uirtutum, cum admirationem rex credidit factum et coe-

VA

pit uere uenerare ut martyrem, quem per accussationem tyran-

ni crediderat prius fuisse culpabilem. I. Capp. 37-39. C 1a. b. c. e. e*. 2a. b. c. d. 3a. b. 4.

43 cf. 1. Reg. 17, 36.50.

39 enim : autem C 4. foras C Ib. c. 4. iste inspitate : 7/a C 1a zz. pr. (corr. al. m. iste insperato) e? 2a. b ; iste inspetate C 1b. vc. 32. 4 ; ille insperate C 2c ; isti insperate C 27 ; insperate iste C 1e. e*. 3p. 40 ga : dio C 1a zz. pr. petcussit eum in capite C 3b ; eius percussit caput C 4. ob : ozz. C Ib. c. ictu C Ib. c. 41 dublicem C 1a, corr. 42 dominum C 1a. 22. b. 43 Israhel C 9d. Alophilo 7/a C la. 2a. b zz. pr. ; Allophilo re//l; Goliath praem. C4. Philysto C 1» ; Phylisteo C 24 ; oz. C 4. 38, 1 transactum ueto spatium : //a C la(pr. zz.) 2a. b. c eum B ; transacto igitur spatio C 4 ; transacto ueto spat(c)io re//. pene : C 4. 1/2 semper lugiendus Hebtroinus : //a C 2a. b ; post mortem beati Leodegarii in Ebroino C 3a a. zz. in rasura tinore ; in Ebroyno semper lugendo C 4 ; semper lugendus Hebtroinus re//. 2 percrebtuit C 4 ; crebuit C la(pr. zz.). 2a. b. d ; crebtuit C 1a al. zz. e£ 2c. 39, 1 post haec igitur ut : postquam namque C 4. serenitatem : //a C la. 2a 74. pr. ; serenitate C 2b ; serenitati re//. eiusque : que szperser. C 2b al. zm. 2 cognitum C ZIP. c. 8 sui : 7//a C la zz. pr. ef 2a ; suae rell. sic : ozz. C 1c (non C Ib cum rell.) clarificasse C 4 e? add. dignatus est 4 signa : //a C 1a zz. pr. et 2a. b. c. d ; signo C Ib. c ; signis re//.

cum

: eum C £r.

admirationem :

/fa C 1a. 2a. b ; ad(mjirat(c)ione re//. D uere : ozz. C Ib. c. uenerate : //a C la. 2a. b ; uenerati re//. 6 prius crediderat C 1p. v. fuisset C 22. b.

$8 Ebroino uiuo Wilfridus Roma post diem 27. Martii a. 680. in patriam rediens Francorum regnum percucurrit (cf. *Fistor. Zeitschr. LXIII, 1889, p. 110), quare difficile ereditu est, a. 7. Tbeuderici, i. c. a. 619/80, Warattonem maiorem domus regiae iam fuisse, id quod biographus Condedi c. 8. tradidit, auctor dubiae fidei (u. supra p. vo). AA. Legris, *Les vies interpolées des saints de Fontenelle? (Anal. Boll. XVI, p. 284), zaioris dozzus titulum Warattoni l. c. bostea additum esse coniecit, qui solus festis absque dignitate donationi affuisset, atque ipse E. Vacandard, *Vie de Saint Oun' p. 289, nimiam auctori dubio attribuens fidem annos VII Theuderici in octo mutare maluit. Qui cum Ebroinum ante diem 15. Maii a. 680. obiisse sta£uerit, mibi quidem id annis nonnullis post contigisse uidetur. 89 Goliatb.

Vrsinus

C. 25

PASSIO LEVDEGARII EP. AVGVST. I, 40-41.

583

40. Tunc perlatum est cum laude in palatio, quod multis diebus Vtsin. c. 24 ab aemulo latuit absconsum. Erat — — — quod ueraciter tenere- ib. c. 2; tur. Iam tunc sine ambiguitate — — — sanitatem. Nulli etenim -

A

negabatur fimbrias.

sanitas,

cum

ex fide tangeret

huius feretri opertorii

4jl.Inpagoenim Caturnino, quibusdam enim fidelibus poscentibus fratribus; et praecipue petitionibus Herminane ? abbatisse, qui hoc opusculum inpatienter inter ceteros nobis conpulit scribendum, de sanctis quae comitabantur uirtutibus relationem ueram misit memoratus ?! Audulfus, ubi inseruit, quod a multitudine non ualere scribere, solomodo dum deferetur, quanta, cooperante Domino, uiderat miracula

I. Capp. 40.41. C la. b. c. e. e*. 3a. b. 4 et ad 40, /. 2. C 9a. b. c. d.

,

40, 1 tunc : etiam add. C 4. est : oz. C quod : et ser. C 2b zz. pr. in litura, superser. sconditum C le ; desinunt C 2a. b. c. d. 2/3 4/6 fimbtias opertorii, quo feretrum tegebatur 41, 1 pr. enim : autem C 4.

4. palat(c)ium C 2z. b. c. Z. 4. quod a. zz. 2 absconsum : abtenetur C 3a. 4 cum : si C 4. C 4.

Caturnino : 7/a C ; Catnotino B rece

alt.

enim : 7/a C la ; oz. rell. 1/2 fidebus C 1a zz. pr. 2 fratribus : oz. C 4. 2/3 Herrainane : //a C 1a zz. pr., corr. al. zz. Hermenanae, e£ sic C da ; Hermine C 1e. e* ; Etmenane (€) C Ib. c. àb. 4. 3 qui : 7/a C la zz. pr. ; qu(a)e re//. hoc opusculum : Z/a C la ; pos? inter cetetos C 1e ; ad hoc corpusculum C 4 ; ad hoc

opusculum 7*e//. inter : preter C 4. 4 nobis : 7/a C 1a ; oz. C 1e ; nos re//. sctibete C Ic ; ad scribendum C 4. 4/6 comitabantut : in add. C 1a (eras.).c. 6 insetuit quod a : //a C 1a zz. pr. e? 1e. e* ; inseruit qu(a)edampre C Z7 ; inseruit quaedam pto C Ice; asseruit pre C Ja. P ; C lacorr. al. zz. adsetuit quedam 6/9 inseruit 4:4. nos uero : inseruit quod non ualuit perstringere scriptura et numeto multitudinem miraculorum que uiderat chotuscare, solummodo dum beatus mattyt de loco priotis sepulture ad locum quo nunc honorifice quiescit deferretur. Adserebat enim, si ea que uiderat quisquam pagine inserere uoluisset, psalterii uolumen excedere quantitatem libri, in quo forent descripta beati uiri miracula. Nos ueto C 4. 6 ualet(e iz Jura al. z.) C la ; ualetet C 1e. e*. 6/? solomodo dum : dum solomodo dum C 7a zz. pr. ; solummodo dum C 4f. v.

4 ; dum ea solummodo C 1e ; dum solummodo re/.

4 deferetur : //a C 1a zz.

pr. ; diffezetur C 3a zz. pr. et 3b ; ferretur C 1b. c ; teferret C Ie. e*.

90 Hermina abbatissa neque Cadureino neque Carnotino monasterio cuidam. attribuenda es£ (cf. «IN. Arch. XVI, p. $76), sed procul dubio $. Mariae uirginum Augustodunensi praeerat, quod a Syagrio episcopo conditum Gregorius I. papa priuilegio a. 602. instruxerat, ad Talasiam abbatissam scribens (MG. Ep. II, 379 ; Jaffé n. 1876?). Eidem .$. Mariae zzonasterio Sigolina "Anseber!i episcopi "Augustodunensis soror a. 696. se tradiderat 5 cf. Pardessus, Dipl. II, p. 238. 91 Supra c. 4o (Vrsinus c. 25). "Audulfus abbas, scilicet monasterii S. Maxentii Pictauensis, a. 677. ef. 678. cbartis /Ansoaldi episcopi Pictauensis iussus subscripsit gsonasterio Fleriensi concessis ; ef. Tardif, *Ies cbartes Mérovingiennes de INoirmoutier! (*INouvelle revue. historique de droit frangais et étranger! XXII, Parisiis 1898, 5. 763 sqq.).

MGH 321

584

PASSIO LEVDEGARII EP. AVGVST. I, 41-43

coruscare : sed adserens, in quo uiderat, ad magnitudinem rei in scribendum uolumen psalmorum excedere. Nos uero, quod IO

per eandem relationem breuiter intimamus :

cognouimus,

audire desiderantibus r

42. In quodam uilla, cuius est uocabulum Gaudicum, ubi erat Vrsin. c. 26 puella quaedam — — —. Ex quo iam libera facta se cernebat iam ib. c. 27 sana. His itaque gestis peruentum est ad Thoronis urbem — — —- ib. c. 28 ipsa tamen uascula plena remansissent. Post haec uero cum ad ^

1o

Vincennam

fluuium

in uico

Sannone

uocabulum

peruenissent,

— — —- diluculo uero infans lumen quod amiserat recepit. Deinde ib. c. 29 recto itinere pergentes, peruentum est ad quendam uillam Gelnacum — — — hucusque deuota deseruit. Igitur cum ipsum ib.c.5o sanctum corpus amotus fuisset ab urbe, — — — cuius gloria manet in caelo. Deinde uero sublatum est corpus beatissimi MGH 322 martyris — — — atque a demonibus uexantium reddita est in- Vtrsinus colomitas sanitatum.

x

C. 3I

43. Nam dum in itinere differeretur, paene sine numero fuit multitudo portantium. Matronae uero nobiles uestimentorum

I. Cap. 41.42. C la. b. c. e. e*. 3a. b. (ad. 42, /. 11). 4.

I. Cap. 43. C 1a. b. c. e. e*. 3a. 4.

8 sed : //a C 1a. b. c ; in uia et si totum ser. C Ie. e* ; ozz. rell.

adserens in quo :

adser ::s in quo C Ia zz. pr. ; adserens inquit C Ib. c ; adserens quod C 3e. P ; assereret quod C Ze. e*.

9 scribendum : 7/a C 1a. c. e. e* ; scribendam

C 1b;

scribendo re//. psalmorum : immensum C Ze. excedere : excedeti: C 1a 7:.pr.; excederet C Ie. quod : que C 4. 10/11 desiderantibus breuiter : breuiter uolentibus C 4. 42, 1 quodam : //a C 1a zz. pr. ; quadam re/J. Gaudicum : //a C 1a. c. e. e*. Ja. b ; Gaudiacus C 4 ; Gaudiaco B.

quo 45q. sana : 0zz. C Ic. C le.e* ; discessit

C 3a. b.

ubi : z/a C la cum B ; oz. rell.

2 liberam factam C 4.

itaque : que oz. C Ic. (3 D).

2/3 ex

se cernebat : cernebat se

jam : z/a C la. e ; om. rell.

39 sana:

o.C

4.

Thoronis : i/z C 1a zz. pr. ; Turonis p/erique ;

Thurouo C 3b ; oz. C Ic ; Totonus B. 4 haec ueto : ea uero C 3b ; haec C Ic. 4. cum : 0zz, C 4, 5 Vigennam C Ie. e* ; Vigentiam C 4 ; Vianna C 1c.

Sanone C 1a zz. pr. ef Ie. e*. 3b ; Sanoree C 4. — uocabulum : ifa C 1a zz. pr.et Ic. ja cum B ; uocabulo C 3b ; oz. C Ie. e*. 4. 6 uero : oz. C 4. recipit C la .pr. ? quendam : //a C la zz. pr. cum B ; quandam rell. 8 hucusque :

usque

adhuc C 4.

deseruit : residet

C 4.

9

amotus:

//aC la z. pr. ;

amotum re//. glotia : 7a C la. 3a cuz B ; gloria magna (C 3b) ; iustitia C 4. 10 manet: manere cognoscitur C Ie, 11 a : superser. C 14a. demonibus : desinit C 3b, foliis nonnullis excisis uexantium : //a B ; uexa(torum zz /itura al. 71.) C la ; uexatotum re//. redditi sunt C 4. 12 incolomitas sanitatum : 7/a C 1a (al. m.). e. e* cum B ; incolomitas sanitatem (?) C 1a s. pr.; incolomitas sanitatis C Ja ; sanitas incolomitatis C 1c ; incolomitati et sanitati C 4.

45, 1 differeretur : //a C la z. pr. ; differtetur C 3a ; defereretur C la corr. al.

7:. ; deferretur C 4 ; deferretur re//.

tem ad4. C às.

2 multitudo : i/a C 1a. c. e. e*. 4 ; sanitarepotrtantium C Ja ; comportancium C Ze, e*.

PASSIO LEVDEGARII EP. AVGVST. I, 43-44 — 585 ornamenta gestantes, oblatis palleis, uelamen ex auro et olesi-

rico et ornamentis offerentes super feretrum martyris, in tan; tum ut his melior in meritis esse gauderet, qui in honorem martyris prior uotum suum Domino obtulisset. 44. In ipsius beatissimi martyres honore iussu pontificis domno Vrsinus Ansoaldi episcopi opere huius Audulfi patris monasterii mirae ma- C12 gnitudinis fabricata est domus, cuius fabricae aedificatio est dissimilis omnium basilicarum constructio. Qua carismat a, supra5 dictus pontifex, uotum quod uouit perficere uolens, huic loco accessit cum omnibus suae ecclesiae sacerdotibus ac turba magnificorum cateruaque plebe populi^magna. Et quidem cum magnis laudibus sanctum sepeliuit corpus beati martyris, in quo loco operantur culmina uirtutum. V b 1 ad laudem nominis Christi perpe1o tuum sit gaudens recursus ad populi medilla languentium, indulgentia peccatorum, et omnibus qui ex fide adeunt praecum suarum obtinere concedere supplimento, praestante domin o nostro Iesu Jb3cu22 Christo, cui est honor et imperium, uirtus et potestas per infinita saecula saeculorum ! Amen.

I. Capp. 43.44. C 1a. b. c. e. e*. da. 4.

3 palleis : //a C 1a zz. pr. e£ C 4 ; palliis re//. uelamenta C Ib. c. 3/4 olesitico : C 1a corr. al. zz. oloserico, e£ sic plerique ; olisytico C da ; serico C 4. 4 ornamenta C 1c. Ja (extremum a al. sm. in litura) ; ornamento C IP. offerens C la z:.pr.

B his : C lacorr.is, e£ sic C (32). 4 ; ea C Ib.c ; om. C 1e.

qui :

que C 4p. c. 6 prius C IP. c. domino : ozz. C Ie. 44, 1 ipsius : //a rell. cuz B ; ipso C la. da. — martyres : ifa C la zz. pr. ; matty(i)ris re/l. |domno : i/a C la z. pr. ; domni re//. —2 episcopi : //a C la (sed eras.) ; om. rell. —opet(a in litura) C la corr. al. z. operae ^ huius : oz. C 3a ; abbatis C Ze. —Andulfi C 1c. e ; Adulphi C 1e*. — 3/4 aedificatio est dissimilis : 7a C 1a. c. 4 cum rell. B ; (a)edificium est dissimile re//. C ; aedifitium est dissimilis co.

B 1 Vrsini m. pr. — 4 constructio : //a C la(pr. z.). 4 cum B ; constructionibus C 1c. 3a ; constructione C 1e. e*. — qua catismata : //a C 1a zz. pr. ; catastiniata C Ie. €* ; quo catismate C Ja. 4 ; qua C Ic ; qua consecrata C 1a a/. zz. ; qua consummata

B. "plebe : pleb: C 1a corr. al. zz. plebis et, e/ sic C 3a ; plebis ac C 1e. e* ; oz. C 1c ; et plebe(os£ populi) C 4. $8 sepelierunt C 4. 8/9 operatur C 1c. — 9/10 perpetuum : i/a C la m. pr. ef C 4 ; perpetuus C Ie. e*. (3a) et C la al. m. ; petpeino!C Pc

10 sit : //a C la zz. pr. et C 4 ; fit rell. ; et add. C 3a.

tecursus

gaudentis C 1e. e*. ad populi medilla : //z C 1a zz. pr. ; et ad populi medelam C Ib ; et ad medelam populi C 1c ; populi medela C Ie. 3a. 4. languentium : oz. C Ib.c. 10/11 indulgentiamque C Z7. c. 11 suarum : su:: C 1a zz. pr. 12 obtine(nt im rasura al. m.) C 3a. concedete : //a serips. (pro concederet) ; condere C la, dekuital.m. ;om.C 3a; concedatur p/eriqw ; concedat C 4. supplimento : //a C 1a zz. pr. ; supplementum re//. praestante : regnante Gub 13 imperium : gloria C Ze. 14 amen : desinit C 1b.

586

PASSIO LEVDEGARII EP. AVGVST. I, 45

45. Cumsummatum martyrium sancti Leodegarii episcopi quinto ? Nonas Octob. et dedicatio basilicae ipsius III. Kl. Oct.; Nouemb., translatio uero sancti corporis medio Martio mense. Oct. 5o EXPLICIT. I. Cap. 45. C la. c. e. e*. 3a. 4. 45, 4 cumsummatum : //a C la zz. pr. ; consummatur C 1a a/. zz. e 3a ; consummatum est ze//. martytium ... episcopi : sancti Leodegarii martyrium C 1e. 3 quinto : sexto C 1e. e*. ipsius basilicae C 1e. e*. 8 uero: oz.C 4. Martio mense : //a C la zz. pr. e C 4 ; mense Martii C 1c ; Mart(c)ii mense rell. 4 explicit : //a C 1a ; explicit passio sancti Leodegatii martyris C Ic ; ex P 8$ Leod C 2c ; explicit passio sancti Leodegarii episcopi et martyris C 4 ; subser. oz. C 1e. e*. bS

92 De die festo Leudegarii Ser. rer. Merou. V, p. 254. disserui. Dies 30. Octobris, quo basilica dedicata est, a. 684. in dominicum incidebat.

PASSIO II. AVCTORE

VRSINO.

MGH 325

INCIPIT

PREFATIO.

DOMINO MEO SANCTOQVE PONTIFICE ANSOALDO PRAESOLE PECTAVENSE VRSINVS ? PECCATOR. Iussioni obtemperans *sistente

maxima

ex

uestre parue, beatissime

parte

Audulfo

patre

!

papa, in-

monasteri

beati

Maxenti ?, ut de uita uel passione beati Leudegarii pauca de multis eiusdem bonis scribendum narrarem. Quod opus tuis imperiis obsequendum edire cupiebam, sed simplicitas cordis mei et iners facundia non ualet explicare tanti uiri laudes 19 uirtutum. Cuius patientia modernis exorta temporibus,

II. Praef. B 1. 3a. 5V?,

Praef. 1/29 Praefatio initio omissa libello exeunti inserta est B 3a ; praef. om. B 1a. 2. 1 incipit prefatio : //a B 1 ; uita sancti Leodegatii episcopi incipit, quae est VI. Non Octobris B 37? ; incipit uita sancti Leodegarii episcopi B 3/!. 2 pontifici B 3P? (non B 3P*) ; pontifi(ci zz. a/. suppl.) B 3a. 3 pr(a)esuli B 3a. 5'*?, Pictauense B 3j! ; Pictauensi B 37? ; Pictauensis B 3a.

4 iussioni : 7/a B 3p 12, 5 ;

iussionibus B 1. 3a. patue :7/a B 1 ; patui re//. pape B 3a. — A/D insistente : : :Ssistente B 177. pr. ; extistente B 1* zz. pr. 9 maxime B 1* ; maxim: B 1 corr. 4l... maxima patri B 3p'?, monasteri : Z/a B 1 zz. pr. ; monasterii re//. 6 Maxenti : 7/a B 1. 39! ; Maxentii re//.

gati B 3P? zz. pr.

Leodegarii B 3a. 5!? (;z. 4.) ; Leode-

? scribendo B 3a ; scribenda B 3/'-?.

narrem B 3a.

8

edite : ifa serips. (u. infra l. 19) ; adire B 3 5^? ; edere B 3a ; edocere B 1.

9

iners : in B 1. fecundiam deraminis B 35'?,

B 3P!.

10 uirtatum : uettendum B 1.

mo-

1 JAnsoaldus episcopus. Pictauensis. Philiberto abbati eiusque congregationi Heriensi a. 677. idem monasterium et uillam quandam in territorio Penesciacensi (bodie Poissy, dép. Seine-et-Oise) sitam,quam a parentibus acceperat, dono dedit donationemmque gestis punicipalibus ciuitatis Pictauae a. 618. inserendam curauit ; ef. lardif, *Les cbartes Mérovingiennes de lNoirzmutier" (INouvelle revue bistorique de droit frangais et étranger! X XII, Paristis 1898, p. 763 sqq.). Subseripsit cbartae Reoli episcopi Remensis a. 685. in uilla regia Corpendiensi uersatus (Pardessus II, p. 202) annoque 696. priuilegio AAgerardi ebiscopi Carnoteni (ib. b. 236) ; denique in placitis assedit et Cblodoueo regi V'alencianis a. 693. et Childeberto Compendii a. 697 (K. Pertz, Dipl. I, p. 58. 62). 2 JAuctor episcopi Pictauensis *iussionibus obtemperans" et ab abbate 5$. Maxentii compulsus, Mabillonio, /Annales ord. $. Benedicti I, p. 1o, II, p. 42, Vrsinus ille fuisse uidebatur, quem Defensor grammaticus, auctor libri Scintillarum seu sententiarum catbolicorum patrum (ef. supra, p. vx1-xx), *nufritorem? suum in monasterio l.ocociagensi baud procul ab urbe Pictauensi sito celebrauit euiusque *iussioni e£ doctrinae obtemperare uoluit^. Hune Defensoris librum auctori Passionis notum fuisse non negem, sed aequalibus Leudegarii se falso adnumerauit, qui non ante aeuum Carolingicum degebat. De aeuo zsonacbi illius suonasterii Locociagensis non satis constat. 3 Saint-Maixent (dép. Deux-Sévres). Cellulam sancti Maxentii Maxentius abbas condiderat ,qui Chlodoueo rege in ssonasterío suo reclusus degebat ; cf. Greg., H. Fr. II, 7.

588

PASSIO LEVDEGARII EP. AVGVST. II. PRAEF.

quanta sustenuit retrusus, quae nemo nouit nisi ille solus, cui

15

20

25

protulit intrinsecus. Qui occultis latibulis *, priuatis oculorum aciem, quid et quantum egisse bonum, quis enarrare possit, ubi nec adsistebat minister, qui hoc cernere ualeret, ut quod MGH oculis non uidebat, narrare quieuisset ? Nam finis operis 524 ostendit extrinsecus, quanta intus latendo fuisset operatus. Tamen, in quo agnita eius mihi uita fuit, et multorum relatione comperi, quamquam rustico sermone, uobis imperantibus, edire non distuli. Si quid. quibusdam longis uerbis propagare studui, ad disserendam ueritatis lineam hunc tramitem posui ; sin uero de eius uirtutibus aliquid pretermisi, non studiose gessi, quin uero ignorantia 5 intermittendo praeterii. Hoc etenim sciendum puto, quia, quamuis quisquis alti sermones eloquentia eiusdem uiri Dei acta disserere cupiat, apertius et absque fallatibus uerbis fari non ualeat. Et'Yorsitam ualueram

et ego, annuente

Deo,

clausis ac aliquis in-

cognitis uerbis narrare ; ideo nolui, ut, quique rustici et inlitterati hec audierint, intellegant et deuoti appetant eius imitare exempla, cuius intellegerent audiendum miracula.

II. Praef. B 1. 3a. pV-?,

11 retrusus : //a B B 3p, nuit B B 1*. 35'? ; priuat 3a. quid et:

3a ; tettorsus B 1 ; per usus B 35^, quae : quia B 3a ; quas 1 zz. pr. 12 lat(ebras zs Jifura al. zm.) B 1. priuatis : //a : : B 1 corr. aJ. zz. priuata ; priuatus B 3a. 13 aciem : oz. B uidet B 1; qui et B 3a. egisset B 37! ez B1 a]. zz. 14

ualebat B 3a. 15 quiuisset B 3a. 5'?, 16 intrinsecus B 37?. 1? incoagnita B 8p. 18 com comperi B 17z.pr. quamquam : qua B 3p! 18/19 impetantibus : ita B 3 2* ; imparantibus B 3P? z;. pr. ; operantibus B 1 ; oz;. B 3a. 19 edire : ;/a B 31! ; edere B 3a. P? ; edicere B 1.

B1;sicut B3. quibusdam : oz. B 3a. palate B 3a. 20 deserendam B 3j'?, 21 pfaeter mihi B 32!. 22 quin uero : que ueto B tant(c)iam B 3j*?, ptaeterit JB 3!, 23 23/24 sermones : //a B 1 zz. pr. ; sermonis re//.

quid : ;/a B 3a. b! ; sed et

longis : ozz. B 1. 19/20 prosin: si B 3c. pre/misi B 1; 3a ; qui in uerbo B 3/1, ignoenim B 3/?. quisque B 3a. 24 uit B 3a. P? (pr. zz.). disce-

rete DB 3 D? corr. disserere, e sic B 3b! ; dissere B Ja corr. disserere ; dicere B 1. 25 fallatibus : z/a B 4a ; fallantibus B 35! ; fallentibus B 1; fallacibus B 3a. 2?.

fari: facete B 3p'?, 25/26 forsitan B 3a. b? ; forsitant B 3j, 26 et ego : oz. B1. ac : ab B 3pt?, ac u;q. uetbis : ozz. B 3a. aliquibus B 37? (non B 3p). 2? quique : //a B 3a. P? ; quiqui B 1 zz. pr. ; quicque B 351, 28 deuoti : ozz. B 1. cius appetant B 1. 29 intellegerent : //a B 1 ; intellexerunt B 3a ; intellexerint B 351-2,

audiendo B 3a. b! ; audienda B 37?,

explicit prologus add. B 3P?, superser. B 3D.

miracula :

4 Latibula ad conuersationem Leudegarii siluestrem spectant, cuius auctor Passionis I, c. 2. meminit ; sed Vrsinus potius in coenobium quoddam illum missum esse infra c. x. statuit, id quod ipse oblitus erat ; cf. Ser. rer. Merou. V, p. 258. 5 Prologus Passionis I : ignorantiae caligine metuens.

PASSIO LEVDEGARII EP. AVGVST. II, 1 SANCTI

^

INCIPIT VITA VEL PASSIO LEVDEGARII EPISCOPI ET MARTIRIS.

1. Igitur beatus Leudegarius ex progenie celsa Francorum ac nobilissima exortus, a primi? aetatis infantia a parentibus in palatio Chlothachario Francorum rege traditus, ab eodem uero rege non post multum temporis Didoni* praesole Pectauensis

1O

589

urbis, abunculo

II. Cap. 1. B 1. 1a. 2. 3a. DV?,

1, 14 sq. cf. Act. 9, 15.

I, 1/2 incipit zs. martiris : //a B 2 ; incipit uita et passio sancti (ac beatissim! add. B 1) Leudegatii episcopi B 1. 1a ; incipit uita siue passio sancti Leodegatii episcopi et martyris B Ja ; praescriptionem oz. B. 3bV?,— 3 numeri des. codd. — beatissimus B 1. 1a. Leudegatius : ;/aB 1.12; Leutgatis B 2«corr. Leutgatius ; Leodegatius B 3a. D'?, excelsa B 1. 1a. 4 exortus : est adZ. B 2. primi aetatis : B 1. 1a ; primae (a)etatis B 2. 35b? ; primeuetatis B 3a corr. zz. pr. prime

aetatis infantia : et adZ. B 2. 5 Chlothachario : i/a B 4 zz. pr. ; Chlothatio B1.3a.P* ; Chothatio B lacorr. Clothatio ; Clotatio (B 2corr. Clothatio) B 2. 3 p. tege : 7/a B 1. la ; regi re//. traditur B 357, 6 uero : ui:to B 2. Didono B 2 ; Dodoni B 3 7? ; Dydoni B 5. P:ectauensis

B 7a ; Pictauensis

6/? praesule B 2 ; presulis B

? Pectauensis : //a B 1, 32 ; Pectauinsis B 2 ; B 35'?,

C. I

scilicet suo, ad inbuendo

litterarum studiis datus est. Quem idem praesul cuidam Dei sacerdoti, uiro eruditissimo ad erudiendum tradidit ; qui per annis plurimis magnis curis edocuit edoctumque pontifici reddidit. Receptoque secum suis cubiculis sub custodia disciplinae retenuit, ut quemadmodum idem pontifex se castum corpus custodierat, eundemque similem effici uoluit, dicens ei

lazz.pr. ; pt(a)esuli B 3a. D?.

Passio I,

otbis B 1 zz. pr.

abunculo

: 77a B

122. 3a. D, excilicit B 2 zz. pr. ad : ab B 1 zz. pr. et 1a. inbuendo : Z/a B 2 ; inbuendam B I(pr. zz.) la (e corr.) ; inbuendum B 3a. D'^?, $8 traditus B 3a. est : B 2 postea add. quem : qui B Za. cuidem B 1a zz. pr. 9 herudendum B 2 corr. a/. zz. herudiendum qui : Z/a B 1. 1a. 3j? ; quem B 2. 3a. 10 annis plutimis : //a B2 ; annos plurimos re/. et docuit B 2 zz. pr. et doctumque B 2 zz. pr. ; eum doctumque B 37? ; seudoctumque B 3 7!, pontifica teddedit B 2 zz. pr. 11 receptumque B 1(pr. z.). 1a. àa. secum : oz. DB 3a ; in add. B 1 al. zz. e£ 3a. cubilibus B 7. 1a. 11/12 disciplina B 2. 12 item B: 2. se : si B 2 ; om. D 1. 1a. 12/13 corpus : Z/a B 1. 1a. 3b! ; cotpote re//. 13 custodierit B 2 zz. pr. 'eundemque : //a B 2. 3a. P! ; eundem B 3? ; eodemque Do 13; similem : sibi illem (eorr. 27. zz. simillem) sibi B 2.

6 Passio I, c. 1 : ut tettena generositate nobiliter exortus, ita — — dum a primeua aetate — adctesceret, — extitit prae ceteris erectus, 7 Cum lohannes Didonis decessor synodo Clipptacensi c. a. 6271. interfuerit (Conetlia ed. Maassen I, p. 201) e£ Chlo£barius 1I. rex a. 629. obierit, id factum esse non poterat nisi anno 628. aut insequenti ; ef. *IN. Arch. XVI, p. 577.

MGH 325

590

PASSIO LEVDEGARII EP. AVGVST. II, 1-2

monendo summa frequentia, ut se uirginem conseruaret et uas electiones in eclesia Dei dignus fierit, quoniam obtabat eum huius ciuitatis pos se esse episcopum. 2. Sed cum ad hoc opus eum cerneret perspicuum, et cum fere uiginti? esset annorum, ad officium diaconatus electus est adque ab ipso pontifice consecratus. Deinde non post mul- Passio I, tum temporis archidiaconus effectus, curam sub pontifice €' ecclesiis ipsius diocisis est praelatus. Erat enim vA omnibus

15

multum facundie honestissimae deditus, statura procerus, inter plerisque pulcherrimus, aspectu decorus, eloquio suauis,

IO

ingenio acutissimus, prudentia prouidus, zelo Dei et amore feruidus perpetuaeque uirginitatis, ut erat monitus, custus. Scripturis sacris ac legum doctrinis simulque canonicis poene cunctis praecellebat ? parrochie quem regendam susciperat habitantibus. In tantum uero aptissimus omnium senierum et coequalium ac subiectorum, ut eloquentia sua placeret omnibus sibi conloquentibus,

ita ut merentibus redderet lae-

II. Capp. 1.2. B 1. 1a. 2. 3a. p1'?,

14 monendo : mouendo B 2 z. pr. ; emonendo B 3a ; cum add. B 1. 1a.

teue-

rentia B 1 ; reuerentiam B Ia zz. pr. consetuatit B 2 zz. pr. et : ut B 2. 3a. 15 electiones : //a B 1a (zz. pr.). 2 ; electionis re//. ^ dignus : dominus B 1. 1c. fuerit B 3P!. opottabat B 1a corr. opottebat 16 huius : illius B1. la. pos se esse : //a B 2 ; po:s: esse B 1* zz. pr. episcoporum B 2 zz. pr. 2, 1 praespicuum B 2. et : eras. B 1. 2 ; om. B 3P?. 2v fcre e infra B 2; esset : esse B 2 zz. pr. diaconus B 2 zz. pr. 8 est : oz. B 3P?. secratus : est add. B 3p'?, non : oz. B 1a. post: oz.B 2. . 5 diucius B2; diocessis B 3a. P* ; diocesis B 3 £?, est : esse B 2, corr. 6 honestissimus B 1 7. pr. ef la. staturae (?) B 3a zz. pr. ? plerisque : 7/a B 1 7z. pr. ; plerosque rel]. suauis eloquio B 1a. 8 agustisimus B2. . 9 ceruidus B3! petpetuaequi B 2 zz. pr. ; et perpetuae B 1. Ia. mohitus : magnus B 1. Iz. 10 scripturas B 2. legum : legendo B 2. 11 cunctos B 1 zz. pr. paruciae B 2 corr. patociae ; parrotiae sue B 1a ; patroechiae B 3 J* ; patrachie B 3b!, corr. quem : ita B 1(?). 1*. 1a ; quam re//. 12 habitantigerendam B 1. Ia. bus : habita(toribus iz Jizura al. zz.) B 1. uero : enim B 3 Pt, aptissimus : apertissimus B Ja ; erat add. B 1 (al. zm.). 3P*. senium B 1. 1a. 13 et : oz. B 2. equalium B 2 ; quo(a)equalium B 3/1, sua : ozz. B 2. 14 sibi : ozz. B 1a. 2 (pr. z.) 14/15 ut zsq. laetitiam : ozz. B 1a. laetitiam tedderet B 2 ; redderet laetitia B 30? zz. pr. ; reddet laetitiam B 3P1.

8 Diaconus non ante 25. aetatis annum. ordinandus erat, episcopus et presbyter. non ante 30. anum ; cf. E. Loening, *Gescb. des deutscb.. Kircbenrechts? II, p. 278. 9 Passio I, c. 1 : emicuit, ut inpar prae suis antecessoribus appareret ;praesertim cum mundanae legis censuram non ignoraret, saecularium terribilis iudex fuit. Et dum canonicis dogmatibus esset repletus, extitit clericorum doctor egregius. Gf ASIN Arch) XVI, p. 578.

PASSIO LEVDEGARII EP. AVGVST. II, 2-3

591

titiam, scelera gerentibus disciplinam!?.Nam in parui temporis spatio, sub pontificis scilicet imperio, magnam pacem prouidentiam sui regiminis tradidit Pectauense solo. 3. Deinde cum quidam pater! ex monasterio, quod est MGH

15

situm in honore beatissimi Maxenti, obisset, iussu pontificis

bn]

IO

eundem suscipit regendum; quod per sex fere annos strinue rexit eumque magnis opibus ditauit. Sed cum iuxta monita suae pontificis idoneum se praeparasset et clarus haberetur prae omnibus, tunc odor eiusdem suauitatis in tantum processit, ut usque in palatio regis redoleret. Erat enim eodem tempore minor Chlothacharius cum Baldechilde matre rex regens Francorum regnum. Agnita eius prudentia, cupientis eum secum habere in aula regia, petierunt pontifici, ut suam daret licentiam secum habitare in palatium. Qui statim iussa conplens, magnis rebus ditatum et sapientiae floribus adorna-

TI Gappua-

s BOTE

ean pU.

15/16 temporibus B 35'?. 16/17 prouidentiam : z/z B 1. 1a ; prouidentia sui B 3P? ; ptaeuidentia sua : B 2 corr. prouidentiam suo ; praeuidentiae suae B 3a ; puidencia sue B 32. 17 regimini B 2 ; regimine : : (cum ? ras.) B 3a ; geiminis B 3 P? z. pr. Pectauense : //a B 1 zz. pr. ; Pectauensi B 1a. 3a ; Pectauinsis B 2 ; Pictauensi B 3 7? ; Pictauensis B 3 P!.

3, 1 quidam : quodam B 1 zz. pr. ; quedam B 1a. 2 Maxenti : 7/a B 2. 3p* ; Maxentii B 3a. D? ; Maximi B 1. 1a. obisset : orbisset B 2, eorr. ; ozz. D 3a. 3 suscepit B 1a. 3a. D17?, annus B 2. 4 eumque : 7/a B 1* (zz. pr.). 1a. 3a ;

eum qui B2; :::que B I corr. al. z;. idemque ; illudque B 37? ; illutque B 32. cum : ozz. B 1a. 2 (pr. zz.) ; secum B 3p. b suae pontificis : //a B 2 zz. pr. ; sui pontificis ?/erigue ; iuxta suum pontificem B 3a. idonium si B 2 zz. pr. clarus : ipsi aZ. B 2. 5/6 haretur prae omnibus B 1 zz. pr. ; haberetut pto omnibus B 1a ; (pto superscr. aJ. 77.) omnibus apetitur B 2. 6 tunc : bonus a4. B 2. suaciuitatis in tantum B 2 ; in tantum suauitatis B 1c. v palatio : z/a B 1. 1a. 3f? ; palat(c)ium B 2. 3a. f. — reges B 2, eorr. ; oz. B 1a. — tedolerit B 2 corr. al. z. xedolaret 8 minor : iunior B 1. Ia. Clothacarius B 3b! zz. pr. ; Chlotharius re// ; Flotchatius B 2. Baldehilde B 3a ; Baltehi/de B 32!.

Baltechylde B 14 ; Balthechilde B 37?; 8/9 tex regens matre B 2 ; genetrice sua

(sua: B 1) tex tegens B 1. 1a. 9 Franchorum B 2. regnum : qui aZ4. B 1 al. zz., babet B 2, 0m. B 3a. b! ; quam add. B 3P? zz. pr. genita B 37? zz. pr. cupientis : //a B 2 zz. pr. ; cupien : :s B 1corr. aJ. zz. cupientes ; cupiens B 3a corr. al. zz. cupientes ; cupientes B 35? ; cupuerunt B 1a corr. cupierunt 10 habere : uidere hac B 2. pontifici : //aB 2. 35? ; pontificem B 1. 1a. 3a. 11 in palatium : Z/a B 2 ; in palatio B 1. 1a ; palat(c)ium B 3a. /'^?, qui : quas (?) B 12. pr. iussu B 2. et : B Ja suppl. al. m. 12/13 adnatum B 2 zz. pr. ; ornatum B 3a.

10 Passio I, c. x : Etat quoque in disciplina delinquentium uiuidus. 11 Ipsius igitur abbatis 5$. Maxentii monasterii nomen Vrsinus ignorauit, qui insistente. Audulfo abbate banc Passionem scripsisse uoluit. "Auctor Passionis I. neque regimen monasterii illius tieque conuersationez aulicam ILeudegario attribuit.

526

592

PASSIO LEVDEGARII EP. AVGVST. II, 3-4

tum, obtemperans

eorum

uoluntati, nisus est destinare ui-

rum. Quem rex adque regina uidentes honorifice susciperunt, I - et infra paucis diebus dulcia sua uerba et bonitatem ostendit in tantum, ut rex simulque et regina, plerique pontificis ac proceris supra omnes in amore susceperunt. Et quia eum uidebant dignum suscipiendum honorem, cunctorum consensum praecipuis Francorum ad honorem pontificalem eum esse ido20 neum proclamauerunt. Quem ad hoc omnes electum Agustiduno, que est Aeduorum ciuitas, decreuerunt pontificem. 4. Quam cum per annus decem strinue gubernaret, eodem tempore rex Chlothacharius, qui eum episcopum constituerat !?, defunctus est. Tunc idem pontifex haec audiens concitu cursu in palatium perrexit ac cum suis similibus de rege tractare coepit. Qui audientes Childericum Austrasiorum regem in aduliscentia sua regnum iuxta suae temporis aetatem obtime disponentem, elegit quidam pars Francorum, uolentes eum regem habere. Nam Ebroinus, qui maior domus fuerat sub rege Chlothachario, Theudericum germanum cupiebat A^

II. Capp. 5.4. B 1. 1a. 2. 3a. pV'*,

13 eorum: oz.B 3a. destinate : festinare B 1 (z. pr.). 1a ; te : B 2. 14 uidentis honorifici B 2 zz. pr. 15 infra : //a B 1. 1a ; in B 2. 3bV? ; ozz. B 3a. bonitate B 2. 16 simulque et tegina : ita B 2. Ja ; simul et regina B 351? ; et regina simul B 1. 1a. regina : et add. B 3P?. 16/17 pontificis ac procetis B 2? (ptocaetis zz. pr.). 3P! ; pontifices ac proceres (proceros B Za) re/.. — 1v supta : oz. B 1.-1a. omnes: omnis B2; eum add.B 1. la, post amore add. B 2. amorem B 3P!, susceperunt : 7/2 B 1. 1a. 2 ; susciperent B 3a. D'?, GU om. B 2. 17/18 uidebant eum B 1. 1a. 18 dignum : ad aZ. B 1. 1a. suscipiendo honorem B 3a ; suscipiebant honorem B 3 Pi? (cum honore B 3?) — consensu B 1. 1a. 39* ; conque sensu B 3 ?, 19 praecipuis : //a B 1a. 39! ; ptaecipues B2 .pr.; praecipu : : B 1vcorr. al. z. ptaecipuorum ; praecipui: B 3P ; precipue B 3a. 20 proclauerunt B 2 zr. pr. omnis B 2 zz. pr. edictum B 1. 1a. 20/21 Augustiduno : i/a B 1z. pr.e? 1a ; Augustidunum B 3a. P? ; Augustudunum B2; Augustidunum B 3P!, 21 Eduotum B 3a. ciuitatis B3B.

decreuerunt : //a B 2 ; constituerunt B 1. 1a ; creauerunt B 3a. pi,

4, 1 quam cum : (quam7z ras.) cum: (que? ras.) urbem B 2. pet annus : ia B 2 zm. pr. ; annis B 1. 12; pet annos B 3a. DV?, strenui B 2. pr. 2 Cholthacharius B 2 corr. a/. zz. Holthatius ; Clothacarius B 3/1 zz. fr. ; Chlothatius B 1a. 3a. P? ; Chlotarius B 1. 4 ac : ha:c (e ras.) B 2. 9 qui : quem B 32?.

audi(entes zs ras. a/. zz.) B 2.

3p,

5/6 regum B 3a.

Chyldeticum B 1a.

Austra:siorum

6 suae : //a B 1. 1a ; sue B 3b! ; sui re//.

B

obtimi

B 2 m. pr. quidam : //a B 1a. 2(pr. z;.) ; quendam B 1 zz. pr. ; qu(a)edam B 3a (suppl. al. zz.) bi? 7/8 uolens B 3a zz. pr. 8 Hebroinus B 1a ; Ebroenus B 2 zz. pr. 9 sub : cum B 3«. Chlothachatio : /za B 2 z.. pr. ; Clothacatio B 3 P* zi. pr. ; Chlothatio B 1a. 3a ; Chlotatio B 1 ; Clothatio B 322, ifa B 1 zz. pr. ; Teudeticum B 1a ; Theodeticum re//.

'Theudeticum :

12 Potius Balthildis regina teste biographo I, c. 2, Leudegarium ad urbem JAugustodunensem episcopum serat.

Passio I, Rs ib. c. 5 MGH 527 Pass.1, c. 5

PASSIO LEVDEGARII EP. AVGVST. II, 4-5

593

ro subrogare !? fratris in regno. Ipse uero Ebruinus erat tunc odiosus inter Francos, qui metuebant huius ponderis iugo, quod per eundem sustenuerant sub rege Chlotachario ; relicto suo consilio !4, Childericum in toto sublimauerunt regno Francorum. Tunc Ebroinus uidens se distitutum et pro nihilo suo I$ esset consilio, territus pauore, rege petiit !^, ut, relictis omnibus, uitam sibi concederet et in monasterio habire permitteret. Cui deprecante et domno Leudegario intercedente !9 rex

Passio I, c.6

consensit et in monasterio Luxouio ilico distinauit, ut mona-

chus effici deberet. : 9. Rex uero Childericus confirmatus in regno germanum suum Theodericum cuidam Dei seruo conseruandum ac nutriendum ?? dedit. Idem uero Leudegarium pontificem super MGH 328

II. Capp. 4.5. B 1. 1a. 2. 3a. Di*, 10 subrogati fratris B Ja ; subi:gare fratres B 2 zz. pr.

in regno : regnum 72. pr. ef 1a. Ebruinus : i/a B 1. 3a(pr. zz.) ; Ebtoinus re//. 11 Francus 7. pr. qui : B 2 corr. al. zz. quia, ez sic B 3a. DV?, pondetis : graue ad. iugo : 7/a B 2. 3 5^? ; iugum re. 12 sustinuit B Jc. Chltachario

B 1

B2 B 2. B 2

corr. a]. zz. Hlotatrio B 2 ; Chlothatio B 1. 1a ; Clothatio B 3 5** ; Hlothatio B 3a

corr. al. z. Chlothatio relicto : que a4. B 3P?. 13 totum sublimauerunt regnum B 1. 1a. 3a. 13/14 regno Francorum sublimauerunt B 3/7. — 14tunc : cum B 2 corr. al. zz. tum 14/15 suo esset consilio : //a B 3 /* ; suo esset tedacto consilio

B2;

suum

esse

cohsilium B 1. 1a. 3a. ?.

15

pauate

B 3P!,corr.

rege : //a B 2 z. pr. ; regi B à b^; regem B 1. 1a. 3a. P. — 16 concederetur B 1a ; concideret B 2 zz. pr. ; conderet B 3a. D? zz. pr. (non B 3D) monasterium B 3a. pi-?,

habire : 7/a B 2 ; abite B 3P! ; habitare B 1. 1a e£ Ja (ras. ta) ; abitare

B3P. 17 cui : hoc aZ. B 2. deprecanti B 3a. bi7?, Leudegatio : //a B1. la ; Leudegetio B 2 zz. pr. ; Leodegatio B Ja. b-?, — intercidente B 2 ; intercente B 3P? zm. pr. 18 Luxouium B 1. 1a. ilico : eum a4. B 2. distenuit B 2 corr. al. zz. destenauit

19 effici : esse D 1 ; esset B 1a. 5, 1 Childericus : est adZ. B 2. suo (expunct.) germano suo B 2 zz. pr.

2

'Theodericum : Th : : dericum B 1 corr. a7. zz. 'Theodeticum ; Teudeticum B 1a ;

'Thericum B 1* zz. pr. seruo dei B 1. 1a ; setuo B 3b! (dei superser. z. pr.) 2/3 conseruandam ac nutriendam B 1a ; conseruando ac nutriendum B 31. 8 tradedit B 1. ueto : sanctum add. B 3P!. Leudegatium : i/a constanter B 1. la ; Leodegatium passzzz rell. 13 Passio I, c. 5 : tege, quem ad gloriam patriae publicae debuerat sublimare (seil. Eibroinus). "Theudericus igitur Chlotbario rex successit, sed Eibroinus ipsum "ost se retinuit? publice non sublimatum ; cf. *IN. AArcb^ XVI, p. 578. 14 Passio 1, c. 5 : inito in cummune consilium, relicto eo (seil. Thbeuderico), omnes expe-

tiunt Childericum iuniorem eius fratrem. Cf. *N. ZArcb.' XVI, p. 579. 15 Immo : ad ecclesiae confugit altare (Passio I, c. 6). 16 Passio Il, c. 6 : Episcopis tunc quibusdam intercedentibus et praecipue interuento antestitis Leodegatii — — Luxouio monasterio dirigitur in exilium, ut facinora quae perpetrauerat euadisset penitendo. 17 Passio Il, c. 6: crinem sui domini (sei/. Teuderici) temetitatis auso iusserunt amputare, sicque fratri suo (sci. Childerico) eum studuerunt praesentare. — — Tunc ad monasterium sancti martyris Dionisii resedere est iussus, ibique eo usque saluatus, donec crinem quam amputauerunt

ret.

enutri-

Vrsinus igitur in locum monasterii $. Dionysii *quendam Dei seruum". substituit,

aique quem nutriendum esse. scripsit, eius crinis solus *enutriendus! erat ; ef. *IN. Arch. XVI, p. 580. 39

L. S. (cxv11)

594

M^

IO

XPASSIO LEVDEGARII EP. AVGVST. II, 5-6

omnem domum suam sublimauit et maiorem domus!?inomnibus constituit. Qui, àcceptis huius regni gubernaculis, quodquod maxime aduersus legis antiquorum !? regum ac magnorum procerum, quorum uita laudabilis adstabat, repperit ineptum, ad pristinum reduxit statum. In tantum uero usquequaque omnia regna Francorum restituit, ut omnes se gratularentur regem sibi habere Childericum ac rectorem palaciae Leudegarium. 6. Cum haec poene annis tribus ?? cum decore magna ageren-

Passio I,

c. 7

tur, tunc aduersarius, cuius est consuetudinis inuidiae ?! suae

A

conditionis bona distruere ??, coepit sodales suos, quos secum elegerat idem pontifex habere socios gubernaculi, inuidie ?? malum instigare et inter ipsum et regem zizaniam discordiae seminare. His itaque diebus iam aeminebat celeberrimus pa- ib. c. 9 schalis dies. Tunc flagitanti pontifice, ut Agustoduno urDe sua

II. Capp. 5.6. B 1. 1a. 2. 3a. D*.

4 maiorem domus : maiot (corr. a]. zz. maiotem) eum B 2. 5/6 quotquot B 1c. 3P! ; quicquid B 32? in Jitura al. zz. 6 maximae B 2. legis : ita B 2. 3a. 5? m.pr.; leges B 1. 1a. tegnum B 12; reg : um B 2. 6/7 maiorum B 37?. S ineptum : in episcopatum B 2 zz. pr. uero : ut add. B 1. 1a. 9 Franchorum B3.

restituit : res(titueret ip Jura al. zm.) B1; teticuit B 1a.

SexB2

suppl. al. m. 10 habere sibi B 2. Chyldericum B 1a. tectorum B 1a. palaciae : :/a B 2. 11 Leodegatio B 2 z. pr. 6, 1 poene : bene B 1c. cum : eras. B 1. la. decore : decorem B 2(?) 7.pr.; de re B 1. 1a ; docete B 3 P* zz. pr. magna : 7/a B 1. 1a ; magno re//. 2 consue(tu £5 ras. aJ. zz.)dinis B 1. inuiduae B 2, corr. ; inuidia B 3 Pt, 2/3 suae

conditione

B 1. Ja ; conditionis

suae

B 3c. p'?,

3 sodales : et praem.

B 1. 1a ; cons(o £n ras. al. zz.)dales B 2. 4 pontifix B 2 zz. pr. habare B 3a zt. pr. sotius B 2 zz. pr. ; socios re//. gubernaculis B 3a. inuiduae B 2 ; inuidia B 3P!, 5 malo B 1. 1z. instigate : coeperunt a4. B 3P?. inter et B 2. zizaniae B 1 ; zizania B 1a. 3j-?. ^ discordiae : discordi(am 7s ras. a/. m.) B 1 ; discordie B 1* zz. pr. ; discordiam B 3a corr. a/. z:. discordiae

6 aemine-

bat :i/a B 2 ; eminebat B 1. 1a corr. al. zz. im(n)minebat, e£ sic B 3a. 6/? paschales B 1a. * die : B 2 zz. pr. flagitanti : Z/a B 1. 1a ; flagitante re//. ut : in add. B 2.5. Agustoduno : B 1 corr. al. z;. Augustiduno, e/ sic B 1a ; Agustuduno B 2 ; Agustidunum B 3 P! ; Augustidunum B 3s. P?. urbe sua : //a B 1. la ; urbis su(a)e re//.

18 Insulsissimum mendacium, nam Childericum regem Vulfoaldo maiore domus usum esse infer omnes constat. Leudegarium autem rex in palatio secum assidue retinuerat ; Passio I, £138; 19 Childerici regis decreta elicuerunt, ut. trium regnorum patrias leges uel. con-

suetudines, sicut antiquitus (antiqui C xc. e), iudices conseruare cogerentur ; Passio I, c. T. 20 Childericus annos. duos et dimidium tria regna gubernauit. 21 Passio I, c. 8 : ut cognouit contta se inuidiam diaboli recalescere. 22 De Leudegario et improborum operibus destruendis egit auctor I, c. 8 : a Dei homine sua opera destrui. 28 Leudegarius cum in palatio conuersaretur, teste auctore I, c. 8 : Huius tei causa malorum creuit inuidia redeuiua, sci/ice? ab bozinibus malis accusabatur, facta regis

ipsi imputantibus.

PASSIO LEVDEGARII EP. AVGVST. II, 6

595

ipsum sanctissimum diem rex iuberet celebrare, qui nequaquam rennuens, sed implere nititur uotum deprecantes. Qui 1» cum, adpropinquante iam die ad missarum sollemnia celebrandum, qui est sabbatorum, ut mos erat antiqua, quae est Pass.I,c. 1o in uigiliis paschae, irent pariter et malo seminario odii simul MGH haberent absconditum, tunc insticatur uterque malorum ac- 5?9 cedens eidem pontifice, dixit ?*: 'Obserua te', inquid, 'sanctae T

^

pontifex, quia, transacta celebritate missarum, a rege se sciret

esse interfecturum, quoniam semen nequam aduersum te a tuis inimicis, quemadmodum et tibi in eius corde ?? iam quod olim est seminatum, in hac nocte consummare est decretum'.

Quod audiens pontifex, dissimulando distulit et se letum 20 Ostendit ;non pro magno ducens, apparuit uultu clarus, sollemnia missarum, quae coeperat, honestissime consummauit.

Sed cum communione sancta ipse ac rex ?5 percepissent, rex ad palatium ?* pergens, habiit pransurus; pontifex uero cum TIS CZp2 6: BUT 12:02 3a. Di:

8 qui : oz. B 3 P*. 8/9 nequaquam : hoc az. B 2. 9 rennuit B 37?. impleri B 2. nititur : nete : : tur : : B 2. depcantes B 2 7. pr. — 10 adproptiquante B 2. die :uespera B 17z ras. a]. z. ; die B I* sz. pr. 10/11 celebrandam B 3P!. 11 qui : quae (B 32). antiqua : 7/a B 1*. Ia ; antiqu : : B 1 corr. al. z:. antiquus; antiq(uis z/. zz.) B 2 ; antiquis B 3 P'?. ; antiquitus B 3s. quae est : qu : : B 1corr. al. zz. quod est ; qué est DEA Ea. 12 ierent B 2. malum seminarium (B 3a). odium B 3a ; odio B 3 7? (uon B 39"). 13 insticatut : i/a B 2 zz. pr. ; instigatur B 1 zz. pr. e£ 1a ; instigatot re//. utetque : ut(tü iz rasura al. z.)que B 1. 13/14 accidens B 1 zz. pr. 14 pontifici DB 3a. 5*?, 15 se sciret esse : //a B 1a. 2 (pr. zz.). 3D.; (te in ras. al. z2.) sc(ias £n ras. al. zm., erat sci:et)

esse B 1 ; scias te esse B 3a ; te scias B 3P?. 16 interfecturum :7/2 B1* (pr. zz.). la. 2. Ja ; intetf(iciendum 7n ras. a/. zz.) B 1 ; interficiendum B 37? ; interfectum B3. semen nequam : semine quam B 2. a : ad B 2. 17 et tibi : quod de te B 3a. 17/18 in eius 4:2. seminatum : in eis (meis B Za, sed in o7.) discotdia est B 1. 1a. 19 audiens : decretum a4. B 3, sed eras. se : sae B 2. 20 uultu clarus : uultu 1 : : : rus B 1z. pr., hilaris 27. zz. ; litor? B 1* zz. pr. ; uultu clerus B 1a zz. pr. ; uultum clarum B 2 zz. pr. 21 quae : quem B3 2, ceperunt B la. 22 cum communione sancta : cum (cum szperser. a]. z7.)munione

sancta B 7a ; communione sancta cum B 351? ; communionem scm B Ja. — ipse: oz. B 2.

ac:hac B2;aut B 21! ; :et B 1; et B 1*. 1a. 9D? ; oz. B 3a.

petr-

cipissent B 3 7! ; percepisset B 2 zz. pr.

24 Leudegarius et Hector patricius, quem V'rsinus omnino praeteriit, suspecli erant : quasi ideo insimul fuissent coniuncti, ut regiam dominationem auerterent et potestatis iura sibimet usurparent (Pas57o I, c. 9). 25 Passio I, c. 9 : Hanc inuidi reppetierunt occansionem, per quam nequitiam, quam nupet in cor regis effuderant, adimplerent. 26 Minime uterque simul communionem perceperunt, nam rex suspiciosus in urbem uenire ttoluit atque in monasterio S. Sympboriani uigiliam paschaJeza celebrauit, deinde temulentus in ecclesiam "Augustodunensem, scilicet S. Nazarii, irrupit, episcopum requisiturus ;Passio I, c. xo. 27 Denique rex : in ecclesiae domum, ubi paratum etat, resedit ;Passio I, c. o. Leudegarius uero : die passionis Domini ctastino tegis adiit palatium;ib. CAES

5396 XPASSIO LEVDEGARII EP. AVGVST. II, 67 25

30

3A

suo perconsummasset officio et merum cum suis accepisset, sicut est fragilitatis humane, metuens animositatem regis, tractare cum suis coepit, quid in hoc conflicto agere deberet. Cogitans et orans ad Dominum, consilium repperit, melius ei esset omnia relinquere et Christum sequi, quam locum regi dare et manus regis sanguinem sacerdotum in tam magnum diem ?* festum coinquinare, ne forte fierit regi Francorum obprobrium et per se unum hominem in tota plebe esset disceptatio. Tunc relicto rege et omnium potestatum sublimitatem, pro nihilo reputans, quod habetur in mundo, eadem nocte procedens cum paucis ire cepit, ubi pauper Christi fieri potuisset. *. Hoc rex audiens, contristatus ualde ac merens, quendam

Passio I,

CIT

MGH

ex suis fidelibus cum exercitu magno ?? post ipsum misit. Et 550 secutus eum per totam illam noctem, deluculo repperit. Et iuxta iussum regis, ipsumque pontificem deprecantem, Luxo- Pass.1,c.12 II. Capp. 6.7. B 1. 1a. 2. 3a. bV*,

6, 29 cf. Matth. x9, 27.

24 suo : suum B 3e. D? (non B 35).

consummasset B 7 ; co mas et B 1a zz. pr. officio : //a B 1. 1a z. pr. ; officium re//. 25 sicut est : secutem B 2 zz. pr. fragilitastis humane B 1 zz. pr. ; fragilitates (?) humane B 2 z. pr. ; fragilitas humana B 3s. animo sitamen B 2. 26 cum: B 1a superscr. conflictu B 3a. P? (non B 351). 24 ad : a B 3p. 27/28 ci esset : ;//a B 2 ; ei esse B 1. la; esse ei B Ja ; esse D 3p'?, 28 regi: tei B 2. 29 sanguine B 3P?; sanguinis B 3a. tam : tantam. B 3e. magno B2; magnam B 3e. 30 quoinquinare D 2; quoinquinari B 3P!. regi: regni (B 2. 35?) ; ozz. B 3a. 31 obproptii (?) B 2 corr. a/. zz. obprobrium et : 0z. B 172. pr. ef la. per pro B2.5.

se unum

hominem

: se uno homine B 34 ; seuum hominem B 37? E

sequentium nomen B 1. 1a. 32 desceptat(c)io B 3a. P? z. pr. ; disceptio B 2 z. pr. potestatum : potent : : : : B corr. aJ. z;. potentissimam ; potentium (?) B 1* zm. pr. ; potentum B 1a. 32/33 sublimitatem : //a B 3a. P* (pr. zz.) ; sublimitate B 37! ; sollemnitatem B 1. 7a ; sublime aüt B 2. do : mundum B 2 ; toto add. B1. 1a. 84 irae B 2,

habet B 1a. fieti : ire DB 1, 1a.

mun-

7, 1 audiens rex B 2. contristatus : est add.B 3a. 2 suis: uis B 3p*. exercitum B Ja zz. pr. ; exotto B 2 z. pr. 98 secutus : est add. B 1. 1a. illam noctem : noctem B 1. Za ; noctem illam B 3512,

de diluculo B 1a.

reppetiens B 3a. et : oz. B 1 ; eum B 1a. 4 regis : eum reduxit pos/ea add. B 3I3, babet ea Mab. ipsumque : 7/a B 1. 1a, 35! ; ipsi qui B 2 zr. pr. ; ipsoque re/ — pontifice B Ja. ?, — deprecantem : //a B I*. 1a; dep :::::::

B 1corr.al.7z.

dephensus

ad; deprecante B 2. Ja. D* ; wersu exeunte om. B 3b.

4/5 Luxouio in cenubio B 2 ; Luxouium cenobio B 1a ; Luxouium cenobium B 3a ; Luxu cenobio B 3 Pt,

28 Passio I, c. 11 : sed ob diei reuerentiam optimatum quorundam sapientia consilium prohibitus fuit (sci. rex). 29 /Auctor 1, c. x1. persecutionis uelocis neque uero exercitus zaagni zuemitit.

PASSIO LEVDEGARII EP. AVGVST. 11, 7-8

597

; uio coenuuio, ut ei liceret, relicto saeculo, uacare Deo, humili poposcit preci se dirigendum; quem protinus illic ire non distulit. Qui festinus in monasterio perueniens, ibidem Ebruinum iam clericum inuenit ; dicens se aliquid in eo peccasse, ueniam uicissim petentes, steterunt concordes ?. Tamen 10 ab abbate seiuncti, aliquod spatium temporis uterque penitentiam agentes, inter contubernia monachorum strinue habitare quasi perpetuae monachi conati sunt. 8. Per idem tempus, Childerico uero rege defuncto, germanus suus Theudericus in regrío sublimatur. Hec audientes uterque b]

amicorum ?!, desiderantes aspectum

eorum cernere,

cum fauore magno uota eorum conplentes, ad propria nituntur reducere ; pergentes de utrisque partibus, ad supradicto monasterio cogebant eos procedere et ad eorum domibus remeare. Qui angore multo estuantes, tandem pre tanti

II. Capp. 7.8. B 1. 1a. 2. Ja. DV?,

5$ relicto saeculo ut ei liceret B 1. 1a. ei : B Ja suppl. al. m. licerit B 2 zz. pr. uagare B 2. deo humili : deum humilem B 2 zz. pr. ; relicto humili B 1a ; deo humile B 32. 6 poposcit : popos B 8 2. se : illuc aZZ. B 2. 7 illic : ila B 1. 1a ; illuc re//. ; eum add. B2. non ire B 3a. destulit B 3! zz. pr. n: ad B 2 ; ad eundem B 5.

monasterium

B 3a. D!?,

ueniens B 3p'?,

7/8 Ebruinum : z/a B 1. 3a zz. pr. ; ebroinum B 2 (ras. h ?) ; Ebroinum B 1a. 3517, 8 inuenit : et adZ. B 3P?. se :si B 3s. in eo aliquid B 1. 1a. peccassct B 3a. 9 uicissim : uicissem sibi B 2 ; inuicem se B 3a. petentes : et add. B 3p. concotdis B 2 zz. pr. tamen B 35! ; tunc B 3P?. 10 ad abbate B 17:.pr.; ad abbatem B 1a. seiuncti: B 1. aliquo spacio B 3& ; aliquid spatium B 31. 11 in contubernio B 1. 1a ; intet contubetnia B 2. strenui B 2. petpetuae : //a B 2 zz. pr. ; perpetuum B 1. 1a ; perpetui B 3a. 5'?, 8, 1 Chelderico? B 1z. pr. uero : Z/a B 1. la. 3b* et B 3a superser. zm. pr. ; oz. B 2. 3Pp?, 2 suis : Z/a DB 1. la (zz. aJ.) ; suo B 1a zz. pr. ; eius B 2 ; om. B 3a. pi. 'Theudeticus : //a B 1 zz. pr. ; Teodericus B 3 5?! ; Deudeticus B 1a corr. al. zt. Deodeticus ; Theodeticus re//. tegnum B 3a. sublimatus est B 1. 1a

(e corr. submitus est B 7a) 8 aspectu B 1 zz. pr. eorum : oz. B 3 P?. 3/4 cernere sq. uota: B 2 suppl. al.z. ^ 4 conplentes ad propria eorum B 2. 4/5 nituntut : uellerit B 2. 5 perducere B 3a. de : oz. B 3a. 5/6 supradicto monasterio : Z/a D 1. 1a zz. pr. ; suptadictum

monasterium

re//.

6 praecidere

B 1 zm. pr. ; ptecedere B 1a zz. pr. ad : a(d zn ras. al. s.) B1. domibus : 7/2 B 1.124.351; dominus B 2corr. domibus; dom:: B 34Z?*corr. a]. z. domus ; domos B 3a. * anguote B Ja zz. pr. ; languote B 2 zz. pr. multum B 2. 3a. stuantis B 2 zz. pr. tandem : tan(dem zn Jizura al. zz.) B1. */8 pre tanti dilectionis : zz B 1 ; ptecanti dilectiones B Za ; prae tant(a)e dilectionis B 2. 3/'*? ; pre tanta dilectione B 2a.

30 Passio I, c. 143 : Ebroinus monachali habitu tonsoratus, simulatam gerens concordiam, quasi — concordem ducerent uitam. 31 Passio I, c. 16 :

Etenim cum ipse (5077. Ebroinus) tam: amicotum quam famulorum constiparetur subito comitatu, praedicti exulis ad eius expetentes obsequium, e/ q. 5.

Passio 1,

C. I3

ib. c. 16

598

IO

I5

20

PASSIO LEVDEGARII EP. AVGVST. II, 8

dilectionis amicitiarum, quia fatigati spaciis terrarum longaeuis ualde fuerant, consentientes adquieuerunt deprecantibus. Cum benedictione ?? quippe patris ipsius monasterii conglutinati pacis concordia, procidentes uenerunt simul, Ebruinus scilicet cum pontifice Leudegario, ciuitatis suae Agustiduno. Quam rem audiens tota ciuitas, suscitata est in gaudio : qui ciues procidentes obuiam, reciperunt eos cum magno triumpho, letantes 9, eo quod recipissent patrem, quem amisisse plangebant olim gubernatorem. Quem recepto collocauerunt in sedem pristinam, ut frueretur cum suis letitiam. Qui cum simul letati summo gaudio trepudiarent, cupiens in crastinum?* Ebruinum cum magnis honorum muneribus ad propria distinare. Idem uero Ebroinus non est passus uel paulolum requiescere ; fugaciter nocte ab hac abscessit ciuitatem et cum Austrasiis ??, quos habuerat aliquando aduersariüs, se sociauit ut amicos. II53Cap: 95D. 1. 12:9. 32 pU9:

$ quia: qui Bc. factigatis B 2vcorr. factigati. terrorum B 1a zz. pr. 8/9 longeuus B 2 zz. pr. 9 depre(e)cationibus B 1. 1a. 10/11 ipsius monastetrii conglutinati pacis : ipsius monasterii cum clutinati (zorr. a/. zz. cluginati) pacis B 1a ; om. B 1; ipsius monastetio conglutinati pacis B 2zz. pr. ; monasterii conglutinati pacis B 32 ; monastetii ipsius conglutinati (conglutinati :, ras. s B 32?) pacis B 3p'-2, 11 praecidentes B 1 zz. pr. ; precedentes B 1a ; oz;. B 2. Ebruinus ://a B 1 s. pr. ; Ebroinus re//. 12cum :oz.B 3j, — Leodegatio pontifice B 2. ciuitati sue B 1a. Agustiduno : //a B 1 zz. pr. ; Augustiduno B 1a. 3a ; Agustidunum B 37! ; Augustidunum B 3 7? ; Augustudunum B 2. 13 audientes B 1a. ciuitas : ciuita : : (ex ? ras.) B 2. — gaudium B 3a. b^? qui : quia B 1a ; quibus B 37? ; uero add. B 2. 14 ciuis B 2 zz. pr. procidentes : //a B 1. 2 ; procedentes re//. obuia B 1. 1* zz. pr. 14/18 triumpho : ita B 1*. la ; tri(pudio iz ras. a]. z;.) B 1; trihumfo B2. 15 letantis B 2 zz. pr. 16 quem recepto : //a B 1(pr. zz.). 1a. 2. 3b ; quem teceptum B 3a. P?,— 17 letitiam : ifa B 2 ; l(ajetitia re//. 18 simul letati : si emulati B 2. trepudiauerunt et B 2 m. pr. cupientes B 1 (non D 1a). 19 Ebruinum : i/a B 1 zz. pr. ; Ebtoi-

num B 1a ; Ebroino B 2 zz. pr. ; Ebroinum ditatum B 3a. 5-2, honorem B 2 honoftibus et B 3a. propria B 3? zz. pr. 20 uero: oz.B3P.

7. pr.;

uel : sui (corr. aJ. zz. suos) praez. B 3a.

21 nocte : noct B Ja, corr. a]. zz. ;

noctu B3], hac: illa B 1inras.al.7.; hac B 1*(eras.). 1a ; hae B 3P?. ciuitatem : 7/a B 1. 1a zz. pr. ; ciuitate (amfe abscessit B 3a) re/J. 22 cum :

ab add. B 3a. Austrasius B 2 s. pr. ; Austras/tis B 3 D! zz. pr. quos : secum add.B 3a. ^ aliquando abuerat B 3p! aduersarius BD 2 .pr. 22/23 se sociauit:se superser. B 1a ;. : : ciauit se B 2 ; se suscitauit B 3b! (corr. ex cuscitauit) et àb?. 23 amicus B 2 zz. pr.

32 Benedictionem abbatis V'rsinus addidit. 38 Passio l.c. 137 : Laetaturt ecclesia de pastoris praesentia redeuiua, — — clereci tripudeant cum antephonis, gaudet ciuitas tota de aduentu sui pontificis. 34 Passio I,

&.17: Crastina uero die exinde pariter promouentes, ut ad occursum Theoderici peruenirent uniti, a/gue fere zzedium iter simul fecerant, cum Eibroinus Lenudegarium deseruit (ib. c. 18). Cf. *N. Arch? XVI, p. 582. 35 Passio I, c. 18 : Theodericus resedebat secutus, cum repentino superuentu Ebroinus cum Austrasius.

MGH 531 Passio I,

C 17

ib. c. 18

PASSIO LEVDEGARII EP. AVGVST. II, g-10

^

IO

599

9, Sed non post multum temporis, multis sceleribus gestis, collectis sibi malorum sociis, Francorum per uim intrauit finis, et cum tirannide crudelissime gerens, Theuderico glorioso rege se praesentauit ?* obtuto adque ab eodem rege restitutus est in priore gradu. Et maior domus effectus, cogitare coepit de ultione inimicorum, qui eum noluerunt habere subregulo ??. Qui ut leo rugiens inter feras citeras, resonuit rugitus eius per Francorum terras. Omnes uero, qui aduersus eum olim cogitauerant mala, tremefacti, serant ex eius cede, perrexerunt fuga i5.

c. 28

MGH 252

qui reman-

10. His itaque diebus ?? uir Dei Leudegarius cum ad suam plebem restaurandam resederet 4? urbe sua Aedua, reminiscens II. Capp. 9.xo. B 1. 1a. 2. 3a. ^?. C (10, ]. 4 uir — 7. 2 sua, c. 21).

OP VC

Passio I,

TX Pet. 5. 3.

9, 1 multis : que aZZ. B 2. gestis : (ges a/. zz. in ras.)tis B 2 ; hac add. B 1. 1a. 2 sibi : siue B 2 zz. gr. sociis : soci : : B 2 zz. pr. 3 fines B 3a. D? (non B 35). cte c DID: cum : B2 ser. al. zz. in vas. tirannide crudelissime : tiranni:dem crudelissima B 2. . gerens :gete : : B 1corr. a]. zz. gereret ; gerens B 1* zz. pr. ef 1a. 3/4 'Theuderico glorioso rege : i/a B 2. 3P* ((Theodotico) ; 'Teudetico (corr. a]. zz. 'Teodetico) tege B 1 zz. pr. e? 1a ; Theoderici gloriosi regis B 3a. P?. 4 obtuto : 7/a B 2 zz. pr. ; obtut: B 3P? corr. al. zz. obtutibus ; obtutum B 3P* ; obtutibus B 3a ; oz. B 1. 1a. rege : tegi B 3P? ; oz. B 3a. b restitus B 2. priorem gradum B 3a. P?. et maior : B 3b! bis ser. effectus : est add. B 3b. 5/6 cogitare : cogitate : : (que ras.) B 37. — 6 noluerant B 3P!. 6/7? habite B 2 zz. pr. ? subregulo : 77a B 2 zz. pr. e? 3b? ; subregulum B 1. 3a ; subrtegulam B 1a corr. subregula qui : quia uero B 2 zz. pr. citeras : //a B 2 m. pr. pet: supet B 1. 1a. tetram B 1a. 9 cogitauefunt B 1(? pr. zz.) la. 3a. mala: malicia B 32!; ozz. B 3P?. tremefacti : ipsi add. B 2. 9/10 temansetunt B 3a. 10 cius: e(i zz ras. a7. zz.)us B 1 ; eis B 1a. cede : B 2 in ras. al. zz. fuga : fugam B 3e. D? ; in fugam B 3 P. 10, 1 uir: autem a4. C. Leodegatius constanterB 3a. P?. suam : sua B 2 z. pr. 2 in urbem suam B 2zr.pr. Edua B 1. 3a. reminiscens : quod ( ?) add. B 2, sed eras.

36 "Theudericum regem persecutus, thesauros regales apprebendit atque Leudesium maiorem domus per dolum occidit ; «f. *IN. ZArcb^ XVI, p. 582. 37 Subregulum appellauit maiorem domus auctor V. Arnulfi c. 5 ; ef. G. Waitz, *WG. II, 2, p. 400*. 38 Passio I, c. 28 : Iam enim iure potestatis adeptus, duplicauit malitiam cum inuidia. Nam potiores obtimates coepit instanter persequere, aut quem conprehendere ualuit, gladii internitione prostrauit aut ad gentes extraneas, ablatis facultatibus, effugauit. 39 Minime. Obsessio quae sequitur. urbis Augustodunensis facta est; ut Leudegarius Clilodoueum pseudoregem: Eibroini agnosceret, atque bic ad "Theudericum non transiit, nisi postquam eum deuicit. Ordo rerum apud Vrsinum procul dubio eo. turbatus esz, quod banc rem auctor I, c. 18, anticibauerat. 40 Passio I, c. 19 :cernebant — — Leodegatium cum illius (5zZ. "Theuderici) gtatia in suo urbe residium; c. 21 : postquam — — ad proptia resederent secuti e/4.5.

Passio I,

COMTOERI

600

| PASSIO LEVDEGARII EP. AVGVST. II, 1o

Ebroinus malorum omnium,

^

quae circa eum cum

rege Chil-

derico *' egisse potabat, tunc, adiunctis sibi in consilio nequissimis inimicorum sociis, consolere coepit, quemadmodum eodem pontificem distruere potuisset. Ex his enim consiliariis duo, uidelicet Diddo et Waimeris ex nomine *?, caput effecti

IO

maliciae, dixerunt se posse eum rapere de ciuitate et in eum facere uindictam, ex qua malitia Ebroini esset satiata. Gauisus namque Ebroinus de eorum responso, dedit eis exercitum 4 copiosum ualde. Qui festini perrexerunt ad ciuitatem Aeduam, et circumdantes eam cum eodem exercitu, deuasta-

15

bant circa muri circuitu 44. Haec enim uir Dei prospiciens, zelo magno accensus pro plebem sibi commissam, Domini secutus exemplo, animam 45 suam mallens ponere pro ouibus suis eisque cupiens lucri facere, quam suam soli temporalem II. Capp. 1o. B 1. 1a. 2. 3a. b^?. C (/. 8 quae — /. 11 ciuitatem, vc. 21).

16, 15 cf. Ioh. 1o, 15.

8 Ebroinus : Ebroni:us B 2 corr. aJ. z;. Ebroninus tegi C la. 2a. b. c zz. pr. 3/4 Childerico : Chelderico ? B 1«corr. Childerico; Childeticum B 2zz. pr. 4 egisse : ::egisse (er 72s.) B 2 ; egisset B 3a. potabat : putabant B 1a zz. pr. ; putaba:t B 2 ; pottabat B 3P* ; ozz. B 3a.

in consilio : 7a B 2. Ja ; in consilium

B 1. 1a ; in consiliis B 3 2! (in superser.). f? ; consiliis C.

4/6 nequissimus C 1a.

D consolere : ;//a B 1 zz. pr. ; consolate B 2 z. pr. ; consulere B 1a. 3a. b!?. C. 5/6 eodem pontificem : 7/a B 1. 12. 2. C 2a. b ; eundem pontificem B 3a. 5? ;

eodem pontifici C Ia. zz. pr. 6 potuissent C. enim : uero B 3P!, consiliari(os n Z/zura) B 1a. * Dido B 1 ; Deddo C 3z. Waimerus B 2 ; Wagmerus B 1 ; Waimetis B 1a corr. aJ. zz. Wagematrus ; Waimetius B 3 5^? ; Waimirus C.

8 eum : eo B 3a. 9 uictictam B 1a. Ebtoeni B 2. esset : fieret B 1 a]. zz. in ras. ; esset B 1* zz. pr. —.10 namque : : : : que B 1 eorr. al. zz. ezgo ; namque DBODtto. de eorum : B 1. 2 zz. pr. dedit : ex ? add. B 1, sed eras. cis : ozz. C 1a. 3a. b. 11 festini: festi: :ne (na? ras.) B2. ad : o. B 3a. b'?, ciuitate B 35!, — 12 Eduam B 2. 3/1. — exercito B 2 z. pr. ; exercitum B 1a. 12/13 uastabant B 1. 1. 13 circuitu : //a B 2 zz. pr. ; circuitum (ambitum corr. B 1 al. zz) rell.

enim : 7/a B la. 3b! cum rell. ; autem

B 1n ras. al. zz. ; etenim

B 1* ; om. B 3P?. 14 plebem sibi commissam : //z B 1. 1a ; plebe sibi commissa rel]. 15 securus DB 2 zz. pr. exemplo : 7/a B 2 ; exemplum re//. 16 eisque : et isque magis B 2 ; easque B 351-2, lucrificcete ? B 2 corr. lucti facere ; lucrificate B 3j, — suam soli : suam sol: B 1 corr. a/. zz. suam solum ; suam B 35!?, 5 ; soli suam B 3e.

41 Leudegarius ipse apud Childericum pro eo intercesserat ; ef. supra c. 4. 42 Passio I, c. 25 : Inter ceteros dux quidam erat Campaniae, Waimeris uocatus in n o mine, qui ad hoc malum perpetrandum a finibus Austri uenetat cum Deidone. 43 Passio I, c. 21 : interim inuidi hoste mouerunt ex aduerso. 44 Passio I, c. 22 : cum signo cfucis et reliquias sanctorum mutorum circumiens ambitum (s. Leudegarius). 45 leudegarius : Corpus, inqui, meum decreui potius in mofte-offerre, quam anima per infidelitatem turpiter denudate (Passio I, c. 24).

Passio I,

c. 25

1b cT

ib. c. 22 ib. c. 24

MGH 535

PASSIO LEVDEGARII EP. AVGVST. II, 10-12.

601

querere salutem, tunc omnem clerum ciuitatis adgregare iussit, cum reliquiis, crucibus et choris psallentium obuiam ha-

20

^

biit cum Dei laudibus ad suis inimicis et sponte 4$ se obtulit ad palmam martirii, si uoluntas non defuisset percussores ^". 11. Qui enim uenerant ad eum puniendum, absque reuerentia reliquiarum eum conprehenderunt. Qui exclamans fertur dixisse : 'Gratias ago omnipotente redemptore, qui me dignatus est hodie glorificare'. Qui pergentes duxerunt eum extra ciuitatem, et implentes iussa principes Ebroini, eruerunt etenim oculos 5$ eius a capite: Sed cum lumen sustulerunt forinsecus humanum,

IO

intrinsecus ?? incluserunt diuinum.

Et

tradentes eum custodibus, in quodam eum perduxerunt coenubium *?, in quo latuit per annos circulum duorum ?!, ibique magnum relinquid exemplum sui humilitatis et patientie. 12. Eodem tempore eiusdem germanus suus Gaerenus noII. Capp. xo-12. B 1. 1a. 2. Ja. b?. C (11, /. 14 Qui — 7. 4gloríficare, c. 24).

17 querere salutem : que sa(lutem a4. a7. zz.) B2. (g)regari B 3p*?, 17/18 iussit : et ad. B 3P?. 7., babent B 3p?, crucibus : curis B 2 zz. pr. tium ouiam ::: : (qu:a ras.) B 2. 18/19 habiit 71. pr. 19 ad : Z/a B 1 (eras.). Ia ; contra B 2 ; ozz. 7. pr. percussotes :-//a B 2 zz. pr. ; petcussotis B II, 1 enim : 7/a B lacum rell. ; autem

clerus B 2 zz. pr. ad18 reliquiis : et s»upp/. B 2 aJ. psallentium obuiam : silen: 7/a B Ia. 3a. 1* ; habuit B 1 B 3a. D^?, 20 si: sed B2 3a ; percussoti B 1. 1a. 3p'?,

B 1in ras. al. z.

uenetat

B 1,corr.

puniendum : ex add. B 2, sed eras. 1/2 reuerentia : misericordia et reuerentia B 1a. 2 eum conptehendetunt : cpender eum B 3t. 38 omnipotente : omnipotenti B 1a. 3a. D^?. C ; deo add. B 1a. 3a. redemptote : 7/a D 1. la ;

redemptori re//. ; meo ad4. B 2. 4 hodiae B 3a. C 1a. glotificari C Iz. 2a. b. c. 5 implentes : impia a4. B 2. principes : //a B 1 zz. pr. ; princeps B 2 7.pr. ; principis B 1a. 3a. D'^?, 6 etenim : za B 3] 3 ; : : enim B 2 ; enim B 1. la ; oz. B Ja. b* ; ei add. B la ; sit ::: : add. B 2. a : ac B 2. sustullissent

B 1. pr. ; sustulisset B 1a.

8 quoddam B 3s. P'?,

annos : j/a B 1* z;. pr. ; anno:

9 latuit : et a4Z. B 2.

B I corr. al. zi. annorum,

e£ sicB 1a. 3b? ;

annus B2; per annos duos. ibique B 3c. duorum : dolorum B 3P!. 10 magnum : magna B 1 zz. pr.e£ 1a ; magnum fos relinquid B 2. telinquid : 7/a B2.35 ;j :::::::d B 1corr. al. zz. ostendit ; reliquid B 1* zz. pr. e£ 3a ; reliquit B 1a. sui : //a B 2 zz. pr. ; su(a)e re//. et patientie : patientie B 37? ; pacienciam B 3p. I2, 1 eiusdem : eras. B 2. suus : ifaB I* (eras). 1a; :::: B1; eius B2; 07i. B 3a. b?,

Gaerenus : //a B

2; Garinus

B 1. Ja ; Getinus

B 3a. b'?,

46 Solus episcopus urbe egressus: spontae se obtulit prociuitate inimicis; Passio I, c. 24. 4? Cf. V. Albini auct. Fortunato c. 38 : — — si non defuisset dextera percussotis, sed procul dubio palmam martyrii metuit. 48 Passio I, c. 24 : nam ab eius capite lumen euellerunt oculorum. 49 Passio Ic. 31 : Etdum intrinsecus eum lux spiritalis impleuetat, de corpoteis oculis nichil curabat. 40 Potius *in siluarum secreta" Eibroinus Leudegarium retrudi iusserat ; Passio I, c. 27. 51 In eo quo a Waningo postea translatus est monasterio uirginum *ber biennium fere" resedit ; Passio L, c. 52.

Passio I,

c. 27 ib. c. 29

PASSIO LEVDEGARII EP. AVGVST. II, 12 mine, qui ob metum supradicti Ebroini cum aliis quos fugauerat ex Francorunr procerebus Vaccaeorum ?? lustrauerat partibus, iusso regis gloriosi Theuderici ac principes Ebroini decretum est ad palatium reuerti5?. Tunc etenim beatum Leudegarium ex monasterio, in quo tenebatur absconditus, egredi et in praesentia regis iussus est arcessere. Qui cum simul coniuncti et obtutibus principum fuissent oblati mul-

602

tisque contumeliis adfecti et obprobriis ab Ebroino suscepti,

1O

respondisse conicetur ** : 'Haec peccauimus ;sed maior est sua est uocare ad talem gloriam. Sed poena infers Francorum gente,

digni patimus, quia Domino clementia, qui nos dignatus tu, miser Ebroine, qui tanta potius in te ulcisceris, qui x

II. Capp. 12. B 1. la. 2. 3a. D*, C (12, J. 6 ex monasterio — c. 29).

2 ob metum : ob eto B 1. pr. ; obitu B 1a. B 2 in ras. al. zz.

alliis B 1. 1* zz. pr.

2/3 fugauetant B 1. 1a ; fucaueret

B 2 in litura al. zm. ; et B 1a.

/. ? arcessere,

B 2 z.pr.

procerebus : z/a B 2 zz. pr.

quos : 3 ex:

Vaccaeorum

ita lu-

strauetat : //a B 2 ; Vacceorum lusttauerat B 35"? ; Vaga : : rum lustrauit B 1 corr.

4l.7:. diuersas uagando petlustrauit; Vaganorum (?) lustrauit B 1* zz. pr. ;. Vagauer lustrauit B 1a ; uocauetant B 3a. iusso : iosso B 2 zz. pr. ; iussu B 3a. ps2

'Theudetici : B 1 corr. Theoderici, e7 sic re//. ; Deudetici B Za ; Theoderichi

B 2 ; Theudetca B 3 21. principes : 7/a B 1 zz. pr. ; princeps B 2 vorr. princepis ; principis B 1a. 3a. P!*?, D palicium B2. etenim : Z/a BI*. la. 3a. b? ; et(iam zn ras. aJ. 7.) B 1 ; oz. B 2. 4 iussum B 3c. p*?, arcessere : 7/a B 2 zz. Br. 528 : cetsire B 1 corr. a]. z. atcessiti ; atcessite B 1a ; accetsire B 35? ; arcersiri B 3a ; accetsiti C 1c ; ad(s)istete C 1a. e. e*. 2a. b. c. d. 3a. b ; adstare C 4. 8/9

multisque : multis B 32. 1? ; ozz. B 1. 1a. 9 contumeliis : ozz. B 3p'*?. et oz. B 3P?. ab Ebroino : Ebroino B 37? ; (ab ozz. sed una litt. eras.) Ebroini B 1 ; ab Ebroini B 1a. 10 respondisse : respon(dete 7n ras. a/. 77.) B 1 ; respondisse

IBot*wta.

conicetur : //a B 2 zz. pr. ; conicitur B 3a. b! ; con(ati sunt zn ras. aJ.

z.) Bl; conidi:::: B1*z.pr.; conitiuntut haec : nos a4. B 2.

conititut. B 1a ; conitur B 3P*rorr. a]. zz. digni : ;/a B 2. 3b'* ; digne B 1. 1a. 3a ;

dignae B 3 P?. patimus : 7/a B 1. 1*. 1a ; patimur re//. 11 moiot B 2 zz. pr. clementiam? B 1 zz. pr. 11/12 dignatus est uocare : dignatus es uocare B 1a ; uocate dignatus es B 37?. 12 Ebroini B 2 z. pr. 12/13 tanta poena : ifa B 1 ; tanta penea B Ia ; tantam p(o)enam re//. 13 infers : //a B 3 5^?, 5 ; in B 1. 1a. 2(pr. z:.) ; ingeris B 2 aJ. zz. e£ 3a. gente potius : 7/a B 1. 1a ; genere potius B 2 ; genti potius B Ja. ó ; potius genti B 35i, 13 potius 4:4. qui: LOS exquirens eis B 172 ras. a/. zz. ; potius ulcisceris B 1*. 1a. te : graue add. B 2.

52 Postquam l.udegarium et Gaerenum trucidatos esse seripsit, Contin. Fredeg. c. 2 : Reliqui, ingui7, uero Franci eorum socii per fugam lapsi, Ligere transgressi, usque Vasconos transfugerunt. Ex Aoc Joco Vrsinum pendere manifestum. est. 43 Gaerenum Tunc rediisse moriturum parum uerisimile est ; cf. *IN. -Arcb^ XVI, p. 584. $4 Orationem Leudegarii Vrsinus sibi excogitauit.

MGH 334

PASSIO LEVDEGARII EP. AVGVST. II, 12-213 15

603

uitam aliis auferre cupis. Multos equidem decepisti et exolis a solo paterno fecisti ; nam magis tu exolaris, quia et temporalem et futuram gloriam cito perdes, quoniam dum superare cupis omnis habitatoris in tota Francia, tuam potius auferis quam indignus accepisti gloriam. 13. Tunc audiens Ebroinus, furore magna repletus, iussit ministris Gaireno abstrai et a germano separare, ut separatim uiderentur punire, ne simul eis delectaret talia uerba fari. Cum autem duceretur, beatus Leudegarius eum adloquitur, dicens ?? : 'Aequo animo esto, frater karissime, quoniam oportet nos haec pati, quta non sunt condigni passionis huius temporis ad futuram gloriam, quae reuelabitur in nobis. Peccata etenim nostra multa sunt ; sed misericordia omnipotentis Dei

II. Capp. 12.13. B 1. 1a. 2. 3a. b?. C (a 12, /. 16 quoniam, c. 29).

13, 6/7 Rom. 8, 18.

14 uitam : tam B 2. B 2.pr. ; multis

aliis : oz. B 1. 1a. B 3 P.

inferrere B 2 corr. inferre

quidem B 35'?,

multus

exolis : 7/a B 2 zz. pr. ; exsolis

B 1a corr. exsoles ; exoles B 1. 15 sole paterna B 2. nam : B 1 eras. magis tu : magisti B 277. pr. — exolatis : ex (ul n ras. a7. zz.)etis B 1 ; exuleris B 1* ; exsuletis B 1a. 15/16 temporale B 321. 16 et futuram : ei futuram B 37! ; 072. B 1(non B 1a) perdis B27z.pr. seperare DB 1a; superati C 2a. b. 17 cubis B 2 zz. pr.

omne

omnis habitatoris : 7/a B 1 zz. pr. ; omnis habitatores B 1a ;

habitatoris B 277. pr. ; omnes Frantia B 3a. C 2. tua B 1c.

habitatores B 3a. 5'?. C. toto B la. aufetis : i/a (?) B 2 zm. pr. ; aufereris B 1

z7. pr. et 1a ; auferris B 39! ; auferes B 3a. D? cum C 1a. 2a. b. c. d. ; uitam add. B1.

1a. 18 quam : quia B 7. 1s. accepisti : accipist: C 1a zz. pr. ; post accepisti 2 litt. ras. B 2. 15, 1 audiens : oz. B 2. Ebroinus: nequissimus a4. C. magna : iia B2; magno re. 2 ministros B 3P!, corr. Gaireno : Z/a B 2. C 1a zs. pr.; Gatrino B 1.la ; Gerino B 3a. D!. C 2a. b ; Getinum

B 3 B*.

germano :

suo add. B 3a. separate : //a B 1. 2. C la ; separati B 3a. D? ; superare C 2a. b 7. pr. sepatatim : superati D 1 zz. pr. ; seperati B 1* ; separati B 1a. 3 pu-

nite:

ponere B27.pr.; puniti B 3a. b? cuz C. dilectatet B 2 zz. pr. uetba fari: uetbosati B 1. 4 ducetetur : tum ad. B àP?. eum: getmanum dices C Iz, eorr. aeco B 3 Pt. animo esto : (a ad.

ne: C la suppl. al. zz. 14 ; uerba fieri B 3 Pl. suum BP 1. la. 5 a/. z;)nimo estu B 2 zz.

pr. — frater karissime : fri kmi B 2 corr. al. zz. ft& kme quoniam : ozz. B 3P?. 6 oportit B 2 zz. pr. ; oporte B 3D. condigni : //a B? zz. pr. ; condign(a)e re//. passionis : //a B 1. 1a. 2. 3P1. C la(pr. zz.) ; passiones B 3a. P?. 8 etenim : (& eras.) enim B 2. sunt : nimis aZ. B 1a. dei : z/a B 1. 2. 6 ; ozz. rell.

45 Leudegarii allocutionem V'rsinus composuit.

MGH 355

PASSIO LEVDEGARII EP. AVGVST. II, 13-14 supereminens magna, qui ad abluenda dilecta se laudantium semper est parata. Haec ad tempus patimur, quia morte debi-

604. IO

tores sumus,

sed illa nos expectat uita, si patienter ferimus

ista poena, ubi sine fine letabimur in caelesti gloria'. Tunc ministri ad stipitem ligatum Gaerinum lapidibus? obruere coeperunt. Ille uero deprecabat Domino, dicens : "Domine Iesu

15

bone, quia non uenisti uocare iustos sed peccatores, suscipe spiritum serui tui, ut qui dignatus es similitudinem martyrum lapidibus uita ista mortale auferre, iubeas clementissime ueniam scelerum meorum

tribuere'.

dicens,

Hec

ulti-

orando

mum efflauit spiritum 5". 14. Beatus itaque Leudegarius cupiens cum germano uitam finire, ut simul mererentur futuram ac beatam participare, sed Ebruinus differre uolens eius exitum, ut per pornos ue II. Capp. 13.14. B 1. 1a. 2. da. M ?. C.

9 cf. Eph. rt, 19.

15 cf. Matth. 9, 13.

9 supetaeminens magna B 2 ; superemines magna C 1a. 2a. b z. pr. ; supereminens est et magna B 2. C 2c. d. 4 ; supeteminens magna est B 1 ; supereminens est magna est B 1a. qui ad : //a B 2 ; qu : : B 1 corr. al. zz. quae ad ; quia B 1*. 1a ;

quae ad B 3a e£ re/]. C ; quae C 1a z. pr. ; ad B 35? — dilecta :;/a B 1. 2 ; delicta 10 parata : parati : : B 3a. morti B 1a. 3a. D? cum C (non B 3b"). 10/

rell.

11 debitore

B 1a ; debitori B 2 zz. pr.

11 expecta

B 2. pr. e? àP'.

oz. B 3b. Si Msc REDI. feremus B 2 z;. pr. ; sufferimus B 3a. poena : i/a B 1. 1a. 2. C 1a. 2a. b ; istam penam B 3a; istas p(o)enas mus

uita :

12 ista B 3P!.?

letabimur : letabitur B 2 zz. pr. ; ozz. B 1. 1a. caelesti gloria : caelis habegloriam B 1. 1a. 13 legatum B 2. C 2a. b zz. pr. Garinum B 1. 1a ;

Gerinum

B 3a. D!.?, C 2a. b. c. d. 3a. b ; Germanum

C fe. e. e*.

obruisse

B 1.

la ; obtuere B 2 corr. al. zz. obstruere B 2. 13/14 coeperunt : decreuerunt B 1. la. 14 deprecabat : //a C 1a z. pr. ; deprecabatur B 2. 3a. D'-? ; depcatus est B 1. 1a. domino : //a B 1. 39* ; dominum re//. (suppl. B 3b al. zz.) 15 boni B 2 zz. pr. quia : z/a B 2. 351? cus C 1a. 2a. b ; qui re/J. quia non uenisti : quiconue ::nisti(stras.) B Iz. ^ iustus C la zz. pr. 16 ut qui : et qui me B 3s. es : est B 2 ; ad add. D 1. 1s. similitudinem : z/a B 1. 1a. 3b!. C ; similitudinem B 2 ; similitudine B 3a. 2?. 17 uita ista mortale : ;/a B 3b! cuz C 1a. 2a ; uista ista mortale B 2 z.pr. ; uitam istam mortalem B 3a. D? ; istam uitam

mortalem B 1. 1a. 72. pr.

aufette : B 1*. 1a ; a(uferti in ras. aJ. 77.) B1 ; aut fertere D 2

18 tribue B 1. Ia. 2.

19 efflauit : effla : : : uit B 2 ; afflauit B 3a. P.

C la. 2a. b zm. pr. ; emisit B 1. 1a. 14, 1 cupiebat B 1z. 2 merentur B 2 zz. pr.

germano : suo adZ. B 1. 1a. ac : et B 1. 1a.

1/2 uita finere B 2 zz. pr.

beatum B 2 zz. pr. ; gloriam add. B 3a

b.L, pos? participare suppl. B 2 aJ. zz., babent C la. e*. 2a. b. c. d. 3a. b (non C 1c). 9sed :om. B 3. — Ebruinus : //a B 1 zz. pr. ; Ebroinus constanter rell. ; nus add. C. differe B 2 ; deferre B 3P!. C 2a. b.

ty ra n-

46 Passio I, c. 29 : Predictum uero Gairenum lapidibus iussit obprimere ; cf. Fred. Cont. c. 2 : Bodilone ad stipidem tensum. 47 Passio I, c. 29 : ipseque a sancto fratre comonitus Deo gratias agendum amisit spiritum.

Passio I,

C. 30

PASSIO LEVDEGARII EP. AVGVST. II, 14

605

dilatas ei praepararet eternas, et ne coronam acciperit mar5 tyrii, quin potius careret praemiis gloriae sempiternum. Tunc

iussit eum nudis gressibus per quendam piscinam? transducere, in qua erant petri quasi claui incidentes acuti 5?. Deinde euulsum, terre prostratum, incidere lingua labiasque 9? praecepit, ut dum oculi ablati, pedes iam forati *', lingua ac la10 biae essent incisae, et dum sic cernerent

omnem

felicitatem

membrorum ablata corporumque pariter uires undique paruissent negati, dum nec oculis cerneret uiam, nec pedes incidere

callem nec lingua offitium dantém laudare nequieuerit creatorem, ac per hoc cideret blasphemie, disperans auferendum sibi II. Capp. 14. B 1. 1a. 2. 3a. b?. C (ad /. * acuti e£ a /. 9 ut, c. 29). 4 dilatatas B 1. 1a (nou B 1*) ; dilatus B 2 zr. pr. ; delatas B 3P!.

ptaeparatet :

ppatare(tur in ras. al. z7.) B 1 ; ppararent B 1*. 1a ; pparet B 2 ; ut add. B 1. 1a. etetnas et : (a)eternam D 1. 1a. ne: nec B 2 ; oz. B 1. 1a. accipetit :

1a C la zz. pr. ; accepetit B 2 zz. pr. ; accipetet re//. 4/5 martytis B 2. mattyrii 454. sempiternum : ozz. B 1. 1a. b quin : qui B 3a zz. pr. ; qui in B 2 zz. pr. praemiis : perennis C 2z. b ; perenni C 2. gloriam C 1a. 22 (?). bz. pr. sempiternum: 7/aB 2 zz. pr. ; sempiternam C 2a. b zz. pr. ; sempitern(a)e B 3a. D? cum rell. C. tunc: eras. B 1. 6 gessibus B 1s. quendam : i/a B 1a. 3a. C la. 2a. b m. pr. ; quend :am B 1 zz. pr. ; quandam B 2. 351.?, 7 petti : Za B 2 z. pr. ; pett(a)e re//. quasi : sicut (B 3a). claue C la. 2a. b zz. £r. incedentis C a zz. pr. ; incedentes C 22. 5. 3a. — S8euulsum : :::::::t B 177. pr. ; uulsum et B 1*. 12 ; uulsum B 3P!.

terre : que ad4. B 2.

lin-

guam B 3a. P? (non B 35^). labiasque : labi(a is ras. 4]. zz.))que B1; labiisque B 1a ; labia : (ras. s ?) quae B 2 ; labiaque B 3z. 7-?, 8/9 praecepit : proced B 1 corr. inter scrib. praecepit 9 ut: et B2. forati : £ : gati. B 1 corr. al. zz. fatigati ; fugati B la. acc NUCT HIT 9/10 labiae : 7/a B 2 ; labia re/. 10 incisae : //a B 2 ; incis: B 1 «corr. a]. zz. incisa; incise B 1* (pr. zz.) 3P*. C 1a. 2a. b. c ; inscis(e Zn ras.) B 1a ; incisa B 3a. P?. sic : Z/a recte B 2 (cf. e. 30, /. 12) ; sibi B 3a e in Jitura C la ; se B 351? ; ozz. Bl. la. cernerent : 7/a D 1a. 3b! cum AA ; cerneret B 1. 3a. D?. C 24d. 4 e? C la in litura ; cetnebant B 2. C 2a. b ; cernebat rell. C. 11 ablata : ;/a B 1. 1a. C 1a. 2a ; ablatam re//. uites : uiris C Za. 2a

7.pr. ; iutis C 2p. 11/12 apatruissent B 1 corr. a/. zz. apparuissent, ez sic B 1a. 12 negati : //a B 2. C 2a. b. c ; negate B 1. 1a. C 1a. c. 2d ; negatis C 4 ; necati B 3 b12, C Ja ; necate

oculus B 1a. incere B 3.

B 3a. C 1e.

nec:

ne C la. e. 2a. b. c.

oculos

B 3/5;

uia B 1a. incidere: 77a B 1. 1a (?). C 1a zz. pr. ; incedere re//. ; 13 cellam B 3a zr. pr. nec: B 1*.1a ; uel B 1inras. al. zz.

lingua : //aB 1a. 2(pr. z.). 2a. C ; lingu(a)e re//. dantem : tandem B 1. la ; dante B 3a. C Ic. 2c. d. nequieuerit : dla C la zz. pr. ; nequi(uetrit zs ras. al.m.)B2; ::qui : : tit B 3D? zz. pr. ; nequiuerat B 1a ; nequiuetit re//. B ez C 1e. €*. 2a. b. c. da. 14 ac: deftriium B2; hac B 3b, cidetet : Z/a B 2 zz. pr. ; cederet C ; cedere B 3P! e/ pos? blasphemie B 35? ; crederent B 1. 1a ; accidio B

3a. blasphemia C 12.34 ; blasphemiam C 2z. b. c. 4. disperans : 7/a B 1a cum rell. ; (de in ras. al. zm.) speta(ndo in ras. aJ. s.) B 1 ; dispera : : B 1* corr. al. zz. desperando

p

auferrendum B 1 zz. pr. ; auferendo B 1a. 3a. P?. C ; auferen/ B 3

14/15 sibi salutem : salus est B 3/!.

58 Passio I, c. 30:per platearum palusttia. Passio auctore Frulando I, 32 :per fluuium habentem acutissimos lapides. 59 Haer ad augenda tormenta Vrsinus addidit; cf. *N. Arch, XVI, p. 585.

61 Pedes foratos V'rsinus addidit.

60 Haec necem Gaereni in Passione I, c. 29, praecedunt.

MGH 5356 Passio I, C. 29.50

PASSIO LEVDEGARII EP. AVGVST. II, 14-15 salutem, quam laudandum caelitus adipisci meruisset ingentem. Sed qui absque uocibus cordis est auditor Deus magisque aptatur cor contritum quam elatione superbum, suscepit uocem tacentes magis quam elati loquentium. Postolat sibi 606

15

auxilium non sonum uocis, sed humilitatem cordis ; nam cum

20

se cognouisset praesidio omnem amisisse humanum, totis uiribus sibi petiit adesse diuinum. Nam quantum impietas humana reuocare cupit ab alto, tantum pietas diuina sociare fecit cum caelo. 15. Tunc quendam arcessiuit uirum cui nomen Waningum et dixit: 'Accipe', inquid, 'Leudegarium, quem aliquando uidisti tam uirum superbum, et constituae sub tua custodia. Erit enim tempus sui uocationis, recipiens, quod meretur a suis E vm

Y

II. Capp. 14.15. B 1. la. 2. Ja. D?. C (ad 14, /. 23 caclo, v. 29 e? 16, 7. 2 Accipe — [. b inimicis, c. 30).

15 quam : quem B Iz.

laudandum : //z B 2 ; laudando re/.

caelitus : //2

B 3a. DA? cum C. ; c(a)elestis B 1a. 2 ; celest : B 1 eorr. a]. zz. caelestem ; celesti B 1*

m. pr.

16 qui : quia B 1. 1a.

cordium re//. B.

cotdis : itaB 1. 1a cum rell. C ; corde C zz. pr. ;

est auditor : est exauditor B 1. Ia ; est adiutor B 3D!, corr. ;

auditor B 2, supp/. est al. s., babent B 3a. D? ; auditor est C Ic. 2a. b. c. d. 4. 16/ 17 magisque : que oz. C. 16/18 magisque sq. tacentes : ozz. C 1e. e*. 3a (non C 3L). 17 aptatut : :ptatos B corr. aJ. zz. optat ; abtatur B 2 ; aptator B 1a. 3a. D? ; optat B 3 P-?,

cot : izeratum B 3 b?,

elatione : 7/a re/]. ; elacionem

B3

;elatum C 22. b.c. d. | superbum : su : perbiae (p ras.) B 1 ; superbie B 1a. suscipit B 37! ; suscepi : : : C 1a zz. pr. ; suscepisset C 22. P. 18 tacentes : ita C 2a. b ; tantes B 2 corr. al. z;. tacentes ; tacentis re//. quam : q C Za corr. al.m.q elati ://a B 2 z. pr. ; elatione B 1 corr. aJ. zz. elationem ; elate B 1a. 3s. 12x loquentium : non a«44.C praeter C la. 2a. b. postula B 3a zz. pr. 19 non z:q. cotdis : Z/a B 2. 39.3 e? (sono) B 3a. P? ; non (uoce linguae sed cordis in ras. al. 71.) humilitatem B 1 ; non solum uocis (uoce B 1*) sed humilitatem cordis B 1*. 14 ; uocis sed humilitatem cordis C.

humilitatem : 77a B 2. 351.5 ; humi-

litate re//. cordis : eras. B 1. cum : oz. B2 praesidio : z/a B 1a. C 1a. 2a.b ; praesidi: B 1 zz. pr. ; pr(a)esidium re//. 20 omnem : i/a B 1. la ; omne

rell. amississe B 1a zz. pr. ; amisi:sesse B 2 zz. pr. humanam C 2a. b zz. pr. 20/21 humanum 2:4. adesse : ozz. B 2. 21 diuinum : : ui : num B 2 vorr. a]. zz. humanum impiaetas C la zz. pr. 22 reuocate: oz. C 2a(pr. m.). b.c. cupit : co(nata est Zz ras. aJ. zz.) B 1 ; c(o)epit B 1*. 1a. ab alto cupit B 3 P?. ab alto : ad alto B 1a ; ablato C 1a zz. pr. ; ablatum B 2 eum C 3a. b.

B3p., diuina : deue : : B lacorr. a. zz. deua cum : fecit eum C, sed eum fecit C Ie. 2a. b. c. d. 4. 15, 1 arcessiuit B 2 corr. atcetsiuit ; accetsiuit re//. B 3P* ; nomine B 3a. P?,

23 ficit B 2 zz. pr.

tanto

fecit

cui nomen : cui nomine 2 et dixit : et ait B 3a ; oz. B 2 ; ei add. B 3915; ei : :

add. B 3Pp?. accepi B 2z.pr. Leudegatium : 7/a b./.e£iaz B 3b 1; Leudaegarium B 1a; Leodegatio B 277.pr. aliquan(do s4pp/. aJ. zz.) B 2. 3 tam : oz. B 1. la cum C. constituae : i/a DB 2. C 1a. 2a. b. tua : z/a C 4 cum rell. B ; om. B 1. 1a ; tuta B 311? cup; C 1c. 2c. d ; tanta C 1a. 2a. b ; atta C 3a. b ;

magna C Ie. e*.

custodia : custod(ia im ras. a/. zz.) B 1.

4 sui uocationis :

ia C la(pr.z.). 2a. b.c. d ; :::::::ationis B I corr. a]. zz. eius defectionis ; sue uocionis B Za ; su(a)e uocat(c)ionis re//. recipiens : 7/a B 2. 3a. D! ; ut recipiat

B 1. 1a (ci suppl. al. zz). 3P?. metitus est re//. C.

meretur : 7/a C 3a. b cum B ; meritus C Ja. 2a. b ;

MGH 557

PASSIO LEVDEGARII EP. AVGVST. II, 15

607

; inimicis'. Tunc acceptum ad suum perduxit coenubium, quod Passio I, uocatur Fiscamno 9*?, ubi erat congregatio sanctaemonialium € 5! ac uirginum, quibus praeerat Childemarca famula Christi; in quo multis diebus 5? conuersans, habitatur stetit sub custodia.

Nam et lingua ** praecisa solitum recipit officium et magnam 1» doctrine suae semen ostendidit in populo. Quandoqui inter uirginum 585 accederit caterua, tanta, ut fertur, dultia sua fulgebat eloquia, ut mirarentur quicumque audientes, quanta Dei operabatur clementia, et conuersi a prauis operibus uelociter peterent paenitentiae fructibus. Nam diebus ac noctibus II. Cap. 15. B 1. 1a. 2. 3a. b?. C (/. 5 'Tunc — 7. 14 fructibus e/ a 7. 14 Nam, c. à1).

D inimicis : ammicis B 2 zz. pr.

eum ad. C.

tunc : B 1*. 1a ; quem ille B 1 7z ras. a. zz. ;

accepto ad suo B 2 zz. pr.

quod : quae C 2a. p.

6 Fiscanum

B 1. 1a ; Fiscanino B 3a zz. pr. ; Fiscamum C Ia. 2a. b. c. 3b ; Fiscamnum C Iv. 3a. sanctaemonialium ://2 C ; sca monachalium B 1 (pr. zm). 1*. la ;scimo : : : :

nialium B 2 ; sci moniali : à B 3 91.

praeerat : p:erat (h ras.) C 1a.

Childe-

matca : //a B 1a ; Ch : ldemarca B 1 corr. a7. zz. Childemarca ; Chyldematca B 1* ; Childemarcha B2; Childomatca B 2a. C la(pr.77). 4; Childomerga B 35? ; Hildomartca C 2a. b. c. d. 3a. b ; Hildomarcha C 1e. 8 habitatur stetit sub : //a

C 1a. 2a. b ; habitabat (exstetit ? eras.) sub B 1 ; habitabat : : stetit (ras. ex ?) sub B 7 ; habitabatur stetit sub B Za ; habitator stetit sub re//. B. B 1*. la ; constitutus.

sed B 1 zz ras. al. zz.

9 nam et :

ptaecisa : pci :sa B 2 ; pciosa (o

del.) B 3p*. solidum B 2 zz. pr. recepit B 2. 351.2, magnam : 7/a B 1*. la. C 2a. b ; magn: B 1 corr. aJ. zz. magnum ; magnum re//. 10 suae : sui B 2a in ras. ostendidit : //a C 1a zz. pr. ; ostendit re//. populum B 3c. quandoqui : i/aB 2. 3a zz. pr. ; quando (uero zz ras. a]. z.) B 1 ; quando et B 1a ; quandoque B 32!? cum C. inter : in B 1a. 11 accederit : i/a B 1. 1a. 2 eum C la. 2a. b ; accedetet B 3a. P1.?, caterua : //a D 1(pr. zz.). 1a. 3D? ; aeterua B 2 ".pr.; cateruam B 1(g. aL). 9a. D. C. — tanta : ifa B la cum rell. ; ta(m in ras. al. 7z.)B 1; tanto B 3? ; tantum

C Ie*. 22. b. 3b ; in tantum

C 2r. 4.

ut 45q.

fulgebat : dulcia ut fertur effundebat B 1 zn ras. a/. zz. dultia : 7/a C 1a. 2a. c. b. suae C 2z. b. 11/12 fulgebat eloquia : ;7/a C 1a zz. pr. ; eloquia fulgebant B 1. 1a ; fulgebant eloquia re//. 12 quanti B 2z. 13 operabatur : //a B 2 ; opetatetur B 1 ; opetarentut B 1a ; operatur B 3a DI-* cum C. a pftauis : a:prauis (p ras.) B 2. 13/14 uolociter B 2. 14 petierent B 2 zz. pr. fructibus ://a C 1a zz. pr. ; fructus B eu rell. C.

62 Monasterii nomen auctor I, c. 31. non attulit : Waningus — — uix monasterium uirginum, quod condam, Domino monente, construxerat ei praeparare fecit ospitium. De primordiis monasterii Fiscamnensis (bodie Fécamp, dép. Seine-Inférieure) non relatum est nisi ab auctoribus dubiae fidei saec, LX ; u. supra p. 9. Childomarcae autem abbatissae memoria codici W'eissenburgensi Mart. Hieron. 13. ceal. Iul. illata est bis uerbis (ALA. $5. Nou. II, 1, p. [80]) : In Fiscammo monasthirio Childomarce abbatisse.

63 Per biennium fere Zes£e aucore 1, c. 32, quod spatium temporis Vrsinus anticipauit (cm) 64 Miraculum W'inobertus abbas. animaduertit, antequam |Leudegarius. in| monasterium deductus est : Nam intet sputamina sanguinum incisa lingua sine labia solitum reddi coepit eloquium (Passio I, c. 30), sed ibi linguae officium eo magis recuberauit : Vbi dum intra patuo spatio horis, faciei uel lingua recepisset offitium, — — cotidianum immolare studuit sacrifitium (ib. v. 51). 65 Hanc splendidam Leudegarii inter uirgines conuersationem. Vrsinus sibi excogitauit.

PASSIO LEVDEGARII EP. AVGVST. II, 15-16 in Dei cultu peruigilans adstabat, ut uel paulolum ad necessaria corporis uix aliquando ab ecclesia procederit, ut uel quippiam somni ac ciborum perceptione capere potuisset. 16. Eodem tempore uir gloriosus Theudericus rex et idem Ebroinus senodo 96 conuocauerunt, et ad quendam uillam regiam uenientes, multa episcoporum turba adesse fecerunt. Ibique inter ceteros Diddone, qui sanctum uirum Leudegario cum Waimiro expulit de sede suae episcopatus et poene tra-

608 15

V^

dedit inlectus,

condemnatus

ab ipsa sinode,

caluaria *? ac-

H. Capp. 15.16. B 1. la. 2. 3a. D*?. C (ad 15, J. 1? potuisset, c. 31; a 16, /. 1 Eodem, c. 32). 15 cultum B 3P!.?, uel : oz. B 351.?, ad necessatia : //a B ; oz. C laXpr. m.). 2a.b.c.d ; pto necessariis C 4 ; necessaria in (ui C 2e. 2) C Za. b. c. d. 16

cotporum B 3P?,

ecclesia : eclas B 2 zz. pr.

b m. pr. ; procederet re//.

procedetit : z/a B 2. C 1a. 2a.

ut : £/a B 2. 3b. C la. c. e. e*. 2a. b.c ; et B 3a ; om.

rell. 17 quippia B 7a. somni ac : somni: ac B 2 ; somnia B 1a. C 1a. 2a ; somni: C 27. perceptione : i//a B 1a. 2. 3a. D ; ::::::tione B 1corr. aj. m. refectione ; (refec in ras. aJ. z;.)tionem B 1* ; perceptionem B 3P?. capere : (pet in ras. al. m.)cipetre B 1 ; accipere B 1a. 16, 1 glotiosissimus B 1. 1a. 'Teudetricus B 1a. 2 senodo : i/a B 2 m. pr. ; sinodo B I(pr.7). 1a. C 1a. 2a. b ; synodum B 34; sinodum B 3/1-?. conuacauetunt B 1a. quendam : 7/a B 1a. 2. C la(pr. zz). 2a. b ; quandam re//. uilla B 1a. 8 regiam : : : regiam (co rar.) C 1a. multa episcopotum turba : i/a B 1. 2. C 2a zz. pr. ; multam episcoporum turbam B 3a. P-? cuz rell. C. adesse : adesse: (t ? ras.) B 2. 4 cete:tos B 2. Diddone : //a B 2 zz. pr. ; Dido::: B1; Didonem B 1*(pr. zz). 3b!. C 1b. c. 2a. 5. 4 ; Didone B 1a. 3a ; Diddonem C 7a ; Deddonem C 3» ; Diddo B 37? ; Deddo C 3s ; Dido C Zr. 4. 4/4 qui 4sq. congrega/ : desunt B 1a, tribus uersibus erasis 4 sanctum uirum : 0zz.

1570

Leudegatio : //a B 17z. pr. ; Leodegatio B 2 zz. pr. ; Leodegatrium re//.

5 cum Waimito : ozz. B 1 ; cum Waimeto B 3a ; cum Weumere B 3j! ; cum Wai-

met: B 3b zz. pr. sede : z/a solus C 1e cum B ; om. rell. C. suae episcopatus : i/a B 2 z. pr. ; sui episcopatus re//. B cum pr. 7. C la. 2a. b ; suo episcopatu re//. C. et paene : (et Zn ras. a/. 77.) ad poenam B 1 ; et paena C 1a zz. pr. 5/6 tradedit : za B 1.2. — 6 inlectus : eiectus B 1 ; et add. B 1. 35? (non B 3P!). condemnatus : contem : : tus B 2 zz. pr. ; oz. B 3b.

ab ipsa : ad ipsa B 3P! ; ab

ipso C 2a. P. sinode : i/a B 2 z;. pr. ; s : nod : B 1corr. al. zz. synodo et ; sinodi C 1a zz. pr. ; sy(i)nodo B 22. P'-? cuz rell. C. caluatia : caluariet B 3a zz. Pr. 6/4 acceptus : //a B 1*. 2. 3p!.?. C 2a. b. 3a z. pr. ; (de in ras. al. zz.))ceptus B 1 ; accept(a in ras. al. zz.) B 3a. C 1a.

66 leudegarius feste auctore l, c. 33, im palatium reductus atque concilio episcoborum congregato eo ti'ozmine damnatus est, quod Childerici necis conscius fuisset, unde ipsius *tunicam consciderunt a capite. Vrsinus uero primo inimicos eius, quos praeter Ebroinum omnes occisos aut fugatos esse auctor I, c. 32, seripserat, in synodo damnatos esse uoluit, scilicet Didonem: olim episcobum Cabillonensem cum aliis episcopis et. W'aimirum ab Ebroino episcopum constitutum, ut. in iudicium ecclesiasticum uocari. posset, atque tunc demum Lenudegarius eo auctore arcessitus neque uero in concilium uocatus est, sed *seorsum rex et Ebroinus cum eodem collationem fecisse dicuntur. Ita famae sancti sui auctor gendax

pepercit. Cf. «IN. Arch? XVI, p. $85 sqq. 67 Fructuosi Bracarensis episcopi Regula suonacborum c. 16 (Migne, Patr. lat. 87, col. x107) : Monachus paruulorum aut adolescentium consectator — — coronam capitis quam gestat amittat decaluatusque

turpiter opptobrio pateat.

MGH

538 Passio I, C53

PASSIO LEVDEGARII EP. AVGVST. II, 16

IO

15

609

ceptus in capite, expulsus, segregatus a sancta congregatione, deinde exilium condemnatus, mortique secuta, poenam capitis degessit, quicquid dolose in sancto uiro exercuit. Alii uero episcopi tunc a rege per Ebroinum in ipsa sinodum poene simili poena sortiti, perpetuo exilio sunt deportati. Waimirus etenim, qui à supradicto famulo Dei ad explendam Ebroini uindictam socius pernitie extiterat, posteaquam ab ipso Ebroino, eo quod in eius ultionem consenserat, episcopati grado dolosae fuerat sublimatus, post paulolum interuallo posito in offensa eius decidens, Dei, ut oppinatur, nutu mul-

II. Capp. 16. B 1. 1a. 2. 3a. 1.2, C.

7 expulsus : et ad. B 3a e? B 1 a]. zz. segregatós B 1; segre(ae)gatur B 3P!.*, a: ad B2.pr. sancta : ozz. B 1. conuersatione C 2a. b. c. d. exi-

lium : //a B 1. 1a. 35. ; exilio re//. motteque B 2. 3a. C. poenam : p(o)ena B 1. 1a. 3P? (non B 3D). 9 degessit : i/2 B I(pr.z:.). 1la.93a. C 1a. 2a. b.c ; : 1 gessit (ad ? ras.) B 2 ; degressit B 3P? corr. aJ. zz. detersit ; digressit B 35! ; digessit reJ. C. dolose : dolore C 1a. 2a. b zz. pr. ; doloris C 1e.e*. 2c. d. 3b ; doli C Ze. 4 ; oz. C 3a. sanctum uirum B 2. 3P? (non B 3b"). 10 tunca rege : ozz. B 2, spatio relicto pro Hebroinum C 2z. b. sinodum : i//a B 1. 1a ; sa synodo B 2 suppl. in spatio uacuo al. zz. ; sinodi (?) C 1a zz. pr. ; synodi C 2a. b zz. pr. ; sy(i)nodo re. poene : pena B 1a ; poeni B 2 zz. pr. ; pene B 3b! ; oz. B 3a. 11 simili poena sortiti : 7/a B 1. 1a. C 3a. b ; similem (perpessi supp/. a/. z., spatio relicto) B 2 ; similem p(o)enam sortiti B 3P1.? ; poenam similem sortiti B 3a ; pene similem penam sortiti so/zs C Ic ; poena ozz. re/]. C ; poene similem sortii C

2a. b zz. pr. ; paen(a in ras. al. zz.) simil(e iz ras. a7. 77.) sortiti C 1a ; pen: simili sottiti C 3a zz. pr. sunt exilio B 37?, depottati : /£a B 301.?.3 cuz; codd. plerisque C (cef. c. 20,1. 9) ; deportatis C 2a zz. pr. ; deportati: C 1a. 2b ; depotati B 1 zz. pr. : deputati B 1a. (2.3).

z.pr; Wag :merus metus

Waimirus

: Za B 2 ; Waimerus

B 177. pr. ; Wagemarus

B 3a ; Waimerius B 3 5*

B 1a ; Waumerus

B 3P!corr. Wi-

12 etenim : etiam B 1. 1* ip ras. a]. 72. ; €t : : : B 1* zi. pr. ; et ei non

Bia. quia :7/a B 1. 1a. 2 ; qui ad B 3a. 9-?, C. supradicto famulo : i/a B 1 z.pr.et la ; supradictum famulum re/. dei : qui aZd. B 1, sed eras. ; quia add. B 1a. ad : suppl. B 3a al. zz. Hebtroino C Iz. 2a. b zz. pr. 12/13 explendam ... uindictam : C 1a zz. pr. ; explendam ... dicta C 2a. P ; implenda ... dicta C 4 ; explenda ... dicta re//.

C. —13 socus B 3! ; sociis B 3b! eorr. socius — pet-

nitie : 7/a B 1* zz. pr. ; pernitie B 1a. Ja ; pet(netiei s ras. a/. zz.) B 1 ; petnicie: B 2 ; pernicie B 3P! ; ozz. B 37? ; pernecie: C 1a zz. pr. ; petnecies C 2a. b ; perniciem C a. b. exstiterit B 1a ; ex(ti inras. aJ. zz.)tetat B 2. posteaquam : ila B 2 cum C ; postea B 1. 1a ; postquam B 3s. D1-?, ab : oz. C la. 2a. b z.pr. 14 quod : quid C 2a. P zz. pr. in eius ultionem : eius ultioni B 32 ; in eius ultione C 1a. 2a. b. c. d. 4. episcopati : //a B 1*. 1a ; episcopat : B 1corr. al. zz. episcopatus ; episcopatus re//. ^ 15 grado dolosae : //a B 2 zz. pr. ; gtadu dolose rell. B ; gtadu bono : : C 1a zz. pr. ; grado dolore C 2a. b zz. pr. ; honore C 3a. b ; grado dolo C 4. fuetat : erat B 1. 1a. 15/16 interuallo posito : interuallum posito C 25 ; interuallom posito C 1a zz. pr. ; interuallam posito C 2a zz. pr. ; interuallum C Z.. Z. 4a ; oz. C 3b. 16 in : ut(?) B 3a zz. pr. decidens : decide(ntem in ras. zzinore al. 7.) B 1 ; decidens B 1*. 1a ; dedicens C 1a. 22 ; deducens C 2p. ut oppinatut : opinatus C Za. 22. P ; ut opinamur C 4 ; ut opinatur recte solus C 1c ; oppinatut re//. C. nutum B 1a ; notu: (m? ras.) B 2. 40

;

L. S. (cxvi1)

MGH 559

PASSIO LEVDEGARII EP. AVGVST. II, 16-17 tis flagellis obtritum, nempe, ut fertur, laqueo fuisse suspen610

sum ac morte turpissima, ut decebat iusti proditorem, condemnatum, transmisit ad tartarum. Adhuc enim uir Dei

2o Leudegarius in eodem monasterium sanctimonialium, in quo ad custodiendum positus fuerat, commorabat. 17. Tunc et ipsum ad eodem sinodo arcessierunt, non tamen intra concilium confirmatus fuisse, sed seorsum rex et Ebroi-

nus cum eodem conlatione fecisse dicitur. In qua eis multa predixisse futura $$, que euenisse manifeste esse coniecitur, ubi MGH ; et Ebroinus in eodem pernicie perseuerans : 'Multum te', in- 549 quid, ^uerbi sublimitas persuadet loquendo. Martyr esse

II. Capp. 16.17. B 1. 1a. 2. 3a. ^?. C (ad 16, J. 21 commotabat, v. 32 ; a 17, . 1 'Tunc, aZ. /. 4 coniecitut, c. 33). vc

17 obtritum nempe ut : otrttriti sint (corr. obtriti si:t). nem petiit B Za.

fuisse :

(fuis i ras. aJ. 12.)se B 1 ; fuisse B 1*. 1a ; fuisse: (t ras.) B 2. 17/18 suspensum : B 1*. 1a ; suspen(sum Zn ras. aJ. zz.) B 1. 18 ac: a B 2 zi. pr. morti C 1a. 2a m. pr. tutbissima B Ia ; totpissima C 1a zz. pr. dicebat B 2 zz. pr. ; decebant B 3 P*. iuste B 2. proditor e B 3 P. 18/19 condemnatum : condemnatu: B 1 corr. aJ. zz. condemnatü 19 transmisit : trans(mi 77 ras. a/. zz.)sit B1;transmisit B 7*, 7g. — enim : autem C 4 e B 1 a]. zi. in ras. ; enim B 1*. 1a ; om. B 3b? ; eoC2am.pr. ; ::C2b ; ergo C 2c. d et C 2a al. zz. dei : sanctus

add. C (non C 3a). 20 monasterium : 7/a B 2. C 1a. 2a. b zz. pr. ; monasterio rell. in quo : des. B 2, spatio relicto 21 fuerat positus B 37? ; fuerat oz. B 2 spazio relicto ^ commotabat : ita C 2a. b zz. pr. ; commorabatur re//. 17, 1 tunc : tun B 3s. ipso C 1a. 2a. b zz. pr. eodem : Z/a C 1a. 2a. b zz. pr. ; eadem B27.pr.; eandem re. sinodo : i/a B 3/! ;si(y)nodum re. atcessierunt : //a B 1. C 2a. b. Ja (pr. zz.) ; arzcessierant B 2; accetsierunt

Ja. D? ; arcetsierunt consilium B 3a.

B la. C la e? C Sa ecorr.

confirmat

tamen : tam

C la. e. 2a. b. c ; confitmant

B 2z. pr.

C 3a. b.

B

2

fuisset B

3p, tex seorsum B la ; deorsum rex C la(pr. zz.). 2a. b. 3a. b. et : oz. C la ef 2a. b z. pr. 8 conlatione : //a B Ia. 2. C 1a. 24. b ; collectionem C 3a ; con(l)lationem re. dicuntur B 1. la cuz C 3a. b. eis: z/a rell. B e? C 3a. b ; eius B2. C 1a. 2a. b m. pr. ; om. B 1; ei rell. C. 4 predixit D 1. la cuz C 4. fututa 44. coniecitut : ozz. D 1a. ptedixisse 4:4. euenis/ : ozz. B 2, nullo spatio relicto euenisse : metus se B 3a. manifeste esse conicitur : //a B 2 zz. pr. ; manifest(issime 77 ras. a7. z7.) dicuntur B 1 ; manifeste : : : : : dicuntur B 1* ; manifestum esse conicitur B Jg ; manifeste conicitut B 3L5.?, C 1e. e*. 3a ; manifeste esse coni(tiuntut Zn J//ura al. 71.) C 1a ; manifestum esse comitatur C 2z. b. c. b eodem : //a B 2 zz. pr. ; eadem re/J. pernicie : B 2 ; petnitie B 3a ; pertenatia B 1. 1a. petseuetans : ait ad4. B 1. 1a. multum : mul(ta supp/. aJ. zm.) B 1. te : suppl. B 3a. P? al. zm. 6 uerbi sublimitas persuadet : oz. B 2, nullo spatio relicto persuade : : B 1 corr. aJ. z. persuadet ; petsuade : t B 1* zz. pr. ; persuadent B Ja ; petsuadit B 3P*. loquendo : perdo B 2. 6/? martyr esse suspicafis ; martirio : : : (uit ras. ?) suscipere B 1 ; martytio ius suscipete B 1a ; mattite e suspicaris B 3J!.

68 Passio I, c. 35 : Imminentibus uero percussoribus coepit utrisque per spiritum prophetiae futura praedicate.

PASSIO LEVDEGARII EP. AVGVST. II, 17-18.

6x1

suspicaris, ideo te tam temerario ostendis. Adhuc multum', inquid, 'dilataueris; frustra talem desideras habere praemium. Nam, ut merueris, ita eris accepturus martirio'. 18. Tunc tradedit eum cuidam uiro Chrodoberto 9?, dicens : Passio I, C. 33 "Accipe eum', inquid, 'sub magna custodia saluandum ; adhuc

il

ueniet tempus mortis suae extimus'. Obtabat funditus extinguendum, ut quia a seculi gloria iam uidebat consumptum, reuocare potuisset saltim a meritis sanctorum. Nam unde eum putabat abscidi, inde potius eum faciebat Christo quem desiderabat adherere, quia quantum propagabatur eius poena, tantum magis ei augebantur premia. Acceptum eundem cum ad suam domum *"? deduceret, cernens eum ex itinere ac infirmitate

IO

defessum, iussit ei dare ad refocelandum potum. Antequam II. Capp. 17.18. B 1. 1a. 2. 3a. D1.?. C (a 18, J. 8 Acceptum, c. 33). 4 ideo te : ozz. B 3P*.

te 4g. ostendis : ozz. B 2, nullo spatio relicto

ila B 1. 1a ; temerarium re//.

?/8 inquid multum B 3c.

temerario :

$ dilatauetis : i/a B

2g. pr. ; di: ::::etis B 1corr. al. zz. diffetetis ; di(ffereris in ras. a7. zz.) B 1* ; dilatatis B 3a corr. dilatauetis ; dilataberis B Ia. 3/1.?, talem : ita B 7a. 2 ; tale rel]. desiderans B 2. 9 nam .: eras. D 1. meruetis : mer :etis B 1. 1*. ita etis : ita uteris B Ia ; utaris B 37? corr. a/. zz. ita. etis accepturus : te-

cepturus B 2 ; memotese add. B 1a. martitio : 7/a B 1 zz. br. ; martytio B 1a ; martyrium re//. ; obtabat (obsstabat B 3 /*) «sq. praemia (ve. 18, 7. 8/8) b. /. collocant B 3a. p.2.8.

18, 1 cuidam : oz. B 1a.

uiro : nomine a4. B 1. 1a.

la ; Chrotberto B 2 ; Chroberto B 3P!, corr.

Chrodopertum B

dicens : et dixit B 1. 1a ; ozz. B 3a.

2 accipi B 2. inquid : oz. B 2, spatio relicto saluandum : s : luandum B 1 corr. a].:4. seruandum ; oz. B 2, spatio relicto ; quia add. B 1. 1a. 3 tempus : ::to B acorr. al. 5. tempus. mottis suae : mortis eius B 1inras.al.m.; mortis suae ? B 1* z;. pr. ; mottisue B 1a ; mortui sui B 37.

mus

extimus : ex:ti-

B 2corr. al. zz. exstimus ; exitium B 3 11.?.? ; oz;. B da ; sic eum BD I*. 1a ;

sic (quippe eum Zras.al. zz.) B 1. obtabat : (cupie zmras.a/J.».)bat B1; obtabat B f*. Ia. 8/8 obtabat 4:4. praemia : supra extant (z. e. 17, /. 9) B 3a. Leod 3/4 extinguendum : extingue(ndum 4772s. a/. 77.) B 1 ; extinguet(e in ras. zzaiore al. 1.) B 1* ; exfunguendum B Ja ; extenguendum B 2 zx. pr. 4a seculi : seculati B 1a. gloriam B 2 zz. pr. consumptum : :::::::to B 1 corr. al. zt. alienatum ; consummatum

B I* zz. pr. ; consumato B 1a.

potuisset

nam : sed B 1 zn ras. al. s.

B 1. 1a.

B 1inras.al.z:.

a : ac B 1a.

B saltim

6

abscidere

; abscidi B 1*. 1a ; : :abscidi B 2 zz. pr. ; abscidit B 3? zz. pr.

eum potius B 3e. Christum B 2 zz. pr. quem : cui B 1. 1a. * ptopagabantur B 1a ez B 1 al. zz. poene B 1 ; penam BD 1a. 7/8 tanto B 3a. P.?. 8 ei augebantut : aubebatur B 2 corr. zz. pr. augebantur ; ei augebatur B 3a ; augebantur ei B 351-7. acceptum eundem cum : acceptu (vorr. aJ. z. acceptum) (itaque illum zz ras. 2/. zz.) cum B 1 ; accepto (corr. a/. zz. acceptum) eundem cum B da ; acceptum eundem Chrodobertus ut eum (eam C 1a zz. pr.) C. 9 suum B 1a. deducetit C 1a zz. pr. ; deducaret B 3 P? zz. pr. 10 defessus B 1 zz. pr.

refocilandum quem B 32,

B 1a. Ja. ? ; te eucelandum

B 2 zz. pr.

antequam : ante

69 Passio L, €. 35 : eumque Chrodoberto cuidam uiro, qui tunc comis erat palatii, iussit tyrannus impius tradere. Verba Chrodoberti auctor I. ignorauit. 70 Passio I,c. 33 : cum eu m in domo ptroptia perduxisset, eZ

q^

612

1j

PASSIO LEVDEGARII EP. AVGVST. II, 18

eum pincerna adsisterit, lumen magnum"! quasi in roti circulo de caelo discendens super caput eius refulsit. Tunc tre- MGH mentes omnes, qui hoc signum uiderunt: '*Quid est hoc,' in- 341 quiunt, 'domine, quod paret super caput tuum, quasi in circuli modum, lumen splendedissimum emissum de caelo, quia numquam a nobis simile est uisum ?' Ille pronus in terra adorauit, dicens

20

: 'Gratias

tibi,

omnipotens

Deus,

consolator

omnium, refero, qui super seruum tuum ostendere dignatus es talem miraculum'. Tunc uidentes omnes, quasi in excessum mentis positi, tandem quidem resumpti, simul glorificantes Deum omnipotentem et conuersi alter ad alterum, dicentes : 'Vere hic homo Dei seruus est'. Et pollicebantur ad Deum prorsus totis tendere uiribus. Tunc deinceps eius praedicatioxus

Ge AL APONEL

EN:

Il. Cap. 18. B 1. 1a. 2. 3a. D'?. C (ad 18, /. 23 uitibus, c. 33).

18, 22 cf. Luc. 23, 47.

11 eum: 7Z/aC la. 2a. b zz. pr. ; ei C 1c. 2a. 4; cum (B 1n rasura al. z.) rell. adsisterit : //a B 2. C 1a zz. pr. toti : Z/a B 1. la ; tota C 3a ; rot(a)e re//. 11/12 circulo : 77a B 1. 1a ; citculi B 2. 3/1? cz; C ; circulum B 3e. 12 de : ;/7a B1.lacum C;ae B2; eB 3a. b! ; om. B 3P. | discendens : ;/a B 1. 2 ; discendit

B 1a; descendes mentes D 1a.

B 3a pr. ; descendens re/. 12/13 trementis B 2 zz. pr. ; 13 qui hoc signum : qui :: hoc signam B 2 zz.pr. ; qui hec signum B 37? zz. pr. uiderunt : et dixerunt ad eum a44. B 1. 1a ; dixerunt add. B 350? ; om. B 5. C. est : et(?) B 2 zz. pr. 14 domine : d(omine 77 ras. 27. m.)B 1; dne B 1* zz. pr. patet : appatet B 7 ; aparent B Ja ; hetit B 2 zz. pr. 14/15 citculi modum : atco B 1. 1a. 15 lumen : Zabenz? C Ic. 4 cum B ; om. rell. (95 splendidissimus C 1z. 22. b. c. d. emissum : //a B la cum rell. ; et missum B 1 ; oz. C. de : dae B 2. quia : qui C Iz. 2a. b zz. pr. 16 simile est usum B 1 zz. pr. ; simile uisum est B 2 ; uisum est simile B 3a corr. al. zz. simile

uisum est ille : autem ad4. B 1. 1a. pronos B 2zz.pr. ; protinus (B 3a). tertam (B 3a). 17 tibi: ago a44.C. consolatur C 1a zz. pr. omnium : atque a4. C. pro seruo tuo B 3s. es : est B 1a. talem : 7/a B 1. la. 2. C 2a. b ; tale B 3a. D? cuz rell. C. uidens B 1 zz. pr. omnes: om(s add. al. zm.) B 1; omnis B 2z.pr. in: suppl. B 1 al. z., babetB 1* ; om. B 1a. excessu B 2. 3a. C. 20 mentes C la zz. pr. positi tandem quidem resumpti : //aB 1*. 1a. 3a. D'-? ; positi (sunt sed tandem spiritu zz ras. a]. zz.) resumpti B 7 ; positi tandem quidam resumpti B 2 ; tamdem quidem C 2a zz. pr. ; tam dequidem C 2» ; tandemque qui C 2c ; tandemque ui C 24 ; quidem oz. C 3a. glorificantis B 2 zz. pr. 21 et : eras. B 1. altet 4:4. dicentes : dicebant ad alterutrum B 1. 1a. 22 seruus dei B 3 Pt. pollicebantur : i/a B 1a eum rel]. ; deprecabantur eum B 1. 1* a/. zz. in ras. ; policebantur B 3 9! ; publicebantur C 2a. b ; publice fatebantur C 2c e£ C 2a al. zz. ad dominum B 71. 1a ; a deo B 8p. 23 prorsus : prosuis(?) B 1 eorr. aJ. z;. pro se ; ptotsis B la ; prossus B 8B. uiribus tendere B 1 zz. pr. e£ 1a. tunc : ac B 1. 1a.

71 Miraculum Vrsinus addidit.

PASSIO LEVDEGARII EP. AVGVST. II, 18-19. 2 II

nibus poene omnes *? parentes, coniux ac familiae domus ipsius conuersi ? ad Dei cultum ; ac per hoc eius fama audientes, per circuitum loci concurrebant

ferum audire. Ille uero non instruere, qualiter ad regna 19. Sed non post multum tens pro tante patientie fideli famulo, vA

IO

613

Ebroinus

ad eum

uerbum

saluti-

cessabat sua predicatione cunctis caelorum ualerent peruenire. temporis cum iam Deus omnipodono decreuerat remunerare suo

iam

obstinatus

crudelitatem

II. Capp. 18.19. B 1. 1a. 2. 32. D1.?. C (a 19, /. * et ducentes, c. 3).

24 poene omnes : pene omnes D Ja ; per omnes B 1* ; per omnia B 1 in tura al. zz. coniux ac : et precipue B 1 zn Jifura al. :». ; congrua B 1a. familia B 1. 1a. 25 domini B 37*. famam B 3a. Pi.?, 26 loci concurrebant : loci.illius con27 cunctis : 7/a B 2 ; cunctos re//.

19, 1 cum iam : uiam B 35-7. 2 tanta B 2. penitentiae B 1a. dono : domum B 3D.?*(pr. z.). decreuetat : 7/2 B 2. a ; decreuerit DB 1. 1a. 8p1.?. 2/3 suo fideli famulo : 7/2 B 1. 1a. 35..? ; suo fidele famulo et B 2 zz. pr. ; suum fidelem famulum B 3a. 8 obstinatus : obstenatur B 2. crudelitate sua B 3 71. eum : eo B 8s. petficere 4sq. eum : ozz. B 2, nullo spatio relicto uelocissimus : //z B 31! ; uelocissimos re//. ; uelocissime mox B 1. 1a.

exmisit B 3 P!.

B perniciosus : 7/z D 2 zz. pr. ; petni(cissimos 7" ras. a]. 77.) B 1 ; pernic(t)iosos B la. 8a. D.?. motti B 1 zz. pr. e? 1a ; mortem BD 2 zz. pr. peremerent : pme"P TODsb.

de : do B 1a.

et ducentes :Z/a C Ie cum rell. B ; ducentes B 32? ;

educentes re//. C. 8 adstetit : Z/a B la cum rell. ; (con in ras. al. zz.)stetit B 1; et stetit B 3a. necesse : cesse D 2. 9 fili : Zza C 1a zz. pr. ; filii re//. fatigati C 1a. 2a. b ; fatigari (B 3a) cuz rell. C. quod : quo B 1 (non B 1a). cito :

scito B àP!. 10 hii : /za B 2. 3/!. C ; at ille B 1 ; at illi B 1a ; hi B 32. P?. 11 erat B la. C 2a. b. numeto : oz. C 3a. etenim : enim B 1(eras.). B 1a. C 1c. e. €*. 2a. b. d ; autem C Ze. 4.

rs

date C 1a zz. pr.

ex his : hex iis B 3,

13 suam : oz. D 1. 1a.

C. 54

suam

uolens in eum perficere, uelocissimus post eum aemisit aequites nimium perniciosus, qui eiím morte peremerent. Qui uenientes, susciperunt eum de domo uiri, cui fuerat traditus ad custodiendum, et ducentes eum per loca incognita usque in quendam locum 74, in quo adstetit, inquiens: *Non necesse habetis, fili, longius fatigare ; ad quod uenistis, cito facite, ut impleatis uotum maligni'. Hii uero qui uenerant ad eum perimendum erant quattuor *? numero. Tres etenim ex his prouoluti ad pedes eius, deprecantes 75, ut eis indulgentiam daret et benedictionem suam super eos dignaretur tradere, quartus

natrabant B 2.

Passio I,

12 eis : eius B 2 z.

traderet B 2 zz. pr.

72 Passio Ic. 355 : omnes illic habitantes. 73 Passio I, c. 34 : Chtodobertum interim, eo praedicante, iam aliquantulum coeperat esse conuersus. 74 Passio I, c. 55 : educitur in silua. 75 Immo Chrodobertus teste auctore I, €. 34 :

duobus iniunxit famulis, ut ea quae sibi fuerant iussa deberent explere. 76 De duobus qui ad supplicium adhibendum aderant percussoribus auctor 1, c. 35 : Vnus enim, inquit, ex illis ab antiquo hoste succensus, ad hoc petpetrandum nimium erat cupidus ; alter uero mansuetudinis habens spiritum, tremens deprecabatur ei, ne super ipsum ftedderet uindictam.

ib. c. 35 MGH 342

614 I

A

20

2

-

PASSIO LEVDEGARII

EP. AVGVST. II, 19-20

uero* superbus adstabat, euaginato gladio, paratus ad eum interimendum. Et postquam benedictionem super eos tradedit et suis interfectoribus uerbum Dei adnuntiauit, tunc uir

Dei incumbens in oratione ?* ait: 'Domine Deus omnipotens, pater domini nostri Iesu Christi, per quem tuam notitiam accipimus, Deus uirtutum et omnis creaturae ac totius generis humani creator, te benedico, te glorifico, qui me dignatus es ad hunc certaminis diem perducere. Rogo deprecorque, Domine, ut ipse in me iubeas misericordiam pietatis tuae largire et meritis sanctorum tuorum me dignum facias participem et uitae aeternae consortem, et tribue indulgentiam his, qui me tribulant, quoniam ego per eos in conspectu tuo credo, clementissime pater, glorificatus fieri'. 20. Cum haec diceret, percussor** extendens gladium, amputauit "9? caput eius, et erectum corpus huius substétisse quasi unius ore spatium dicitur. Sed non dum statim eum *) uero : nomine Wadhardus *5** add. cod. Carnotenus 507 (193), saec. XI ; nomine Waldardus add. cod. Vaticamus inter Borghesianos lat. 21:5 207 1S066

2X4 V.

**) percussor : nomine Waldardus add. cod. Vaticanus (ut supra). II. Capp. 19.20. B 1. 1a. 2. 3a. b^. C (ad 19, /. 26 fieri e? a 20, J.1 Cum, c. 35), 14 superbus : supet his C 2a. b. c. d. adstabat : et ad4. B 2. dum : interficiendum B 1. 1a. eos : eis supp/. B 3a al. zz. ita B 1. otationem

18 interimen15/16 tradedit :

16 suis : manibus a44. B 1a. 17 in oratione : Z/a DB la cuz JA ; in .B 351.?, C 1a. 2a. b. 3a ; in orationibus B 1; orationem B 2 zz pr. ;

oracioni B 3a. 18 notiam BD 2. 37? zz. pr. 18/19 accipimus : //a B 1 zz. pr. ; accepimus re//. 19 omnis : ois B 2 zz. pr. ; hominis B 1. 4a ; omnes C 1a ; omnia C2a;.pr.; omi: C2bzm.pr. creaturae : creator B 1. la. 20 creatot : tedemptor D 1. 1a. benedico : benedi : : o. C Za zi. pr. ; benedicito € 2a. D. glorifico : glorio : : C 1a zz. pr. 21 hunc : //a B 1. 1a. 2 ; hanc re//. producere B 1. 1a. 22 ut : suppl. B 3a al. zz. in me iubeas : in mei iubeas C 2a zz. pr. ; in meo iubeas C 2b zz. pr. ; iubeas in me B 1. 1a. largire : ifa B 1. 2. 3D? cupa C 2a. b ; latgiti re/I. 23 et metitis : merita B 2. tuorum : et add. C 2a. b. dignus C 1a zz. pr. Jost facias 2 itf. (et 2) ras. B 1 (non B 1a). 24 uitae aeternae consortem : uitam aeternam consequete D 1. 1a. indulgentia C 2a. b. 25 ego : ergo C 1a. 2a. b. pet : supet C Za. 3a. 20, 1 percursot B 2. 2 eius : ozz. C (non C 2c). huius : 7/a B 2. C 1a. 2a. b.c. ; eius re/f.

extetisse B 1; exstetisse B 1a ; substitiss&

C Ia. 2a. b zz. pr.

3 quasi : qui si B 2. ote : //a B 1. C 2a. b. dicitur : diei B 2 zz. pr. non dum : i/a B 1(pr. m.). la. 2. 3b. C 1a. 2a. b ; dum non B 3a ; dum B 37? (non 5. /. om., $ed ponit post gladiator [sic] /. 4) 3/4 sed usq. gladiatur : eras. B 1 e£ ser. quod uidens gladiator qui eum 4. zz. i litura 8 statim : ut add. B 1a. eum : eo C 1a. 2a. b zz. pr. ?7 Passio l,c. 35 : Rutsumque in oratione decumbens, animam suam cum fidutia Christo domino comendauit. Ora£ionem ipsam Vnrsinus addidit. 78 Passio I, c. 35 : Cumque ille, quem supra diximus, huius caput subito a mputasset, e£ q. s. Miraculum quod sequitur erecti corporis V sinus inuenit. 78* Verba nomine Wardardus (Wadardus 5) Fraandus I, c. 41. addidit.

PASSIO LEVDEGARII EP. AVGVST. II, 20-21 ^

IO

615

cadere gladiatur cernerit, ipsum pede percussit, ut uel sic cicius MGH 345 in terra deciderit. Sed non multum pos percussor eius arreptus Passio I, a demonibus et mente captus, a Dei ultione percussus in c. 36 ignem? se proiecit ibique uitam finiuit 9. Tunc iusso coniugis huius uiri Chrodoberthi in quadam uilla Sarcingo 4! cum magno fleto plangentium latenter a suis deportatus, et huius femine decretus, cum uestibus, in qua trucidatus fuerat, in paruulo oraturio 9? beatus martyr est sepultus. Hec uero ib. c. 45 diae sexto $? Nonarum Octobrium actum esse creditur; in quo Oct. 2 sepulchro annis duobus et diníidio ** humatum fuisse dicitur. 21. His itaque diebus sacerdus quidam, qui huius oraturii Passio I, C. 37

1I. Capp. 20.21. B 1. 1a. 2. 3a. D!?. C (ad 20, /. 11 sepultus e/ a /. 12 in quo, c. 35).

4 cadere : calore B 1(? pr.z.). 1a; :::d:ete B2. 71.). la. 2.

— gladiatur : iza B 1(? pr.

cernetit : 7/a B 2 zz. pr. e£ C 2a. b ; cernere C 1a zz. pr. ; oz. D 1. 1a.

ipsum : peremit B 7. 1a ; eum C. sic : ozz. C praeter C Ie. e*. B terra : fa B 1. 2. 3P*. C 2a(pr. z.). b. 4 ; tettam B la. 3a P? cum rell. C. decidetrit : 7/a B 2. C la. 2a. b. c zz. pr. ; deceret B 3p. multum pos : 7/a B 2 zz. pr. ; multum post B 1. C 1a. 2a. b ; multo post B 3a ; post multum B 1a. 3P!.?, 5/6 arreptus a : atreptum a C Za zz. pr. ; atteptus B 1 zz. pr. e£ 1a. 6a :i/a B 2(pr. zz). C 1a. 2a. b. c ; oz. B 1. la ; ac rell. ultionem B 2 zz. pr. percussus : perculsus B 3a. D* (nonB 3") ; peruulsus B 2 zz. pr. ; percuss : : C 1a zz. pr. 6/7 in ignem se : ignem se C 2a. b zz. pr. ; igne C 1a zz. pr. 9 proicit B 2 zz. br. — ubique C la z.pr. uita B 3P*. iusso : z/a B 1*. 1a. 2. C 1a. 2a. b ; iuss : B 1corr. al. 72. iussu B 1. coniugi B Ja zz. pr. uiti : s4pp/. B 3a al. zz. Chrodobetrthi : ia B 2 ; Chtodoberti (B da. ?) ; Chrodeberti B 1. 22 ; Chrodobetto B 3P? zz. pr. quadam uilla : //a B 1 ; quodam uillam B 1a ; quondam uillam B 32? z. pr. ; quandam uillam re//. Sarcingum .B 3a; Syracinium C la in rasura al. zz. ; Sercinio C 1e. e*. 2a. b. c. d. da ; Sertinio C 1c ; Sarcinio C 4.

9 fleto : z/a B 2

z.pr.; fletu relJ. latenter : ozz. B 3a. D? ; latitentur C 2a. b zz. pr. suis : ministris B 3, P'.?. depottatus et : //a B 1 eu C ; depottatus est B 3a ; deportatus est et B 2 ; deportatus in B 3/!.? ; deportatur ex B 1a. 10 dectetus : //a C la z.pr. ; decretum B eum C Za. b. cum : in B 3p1.?, qua trucidatus : 7/4 B 1a. 2. 301.?, C 1a. 2a. b. 3a ; qu(ibus trucida 7n ras. a/. zz.)tus B 1 ; quibus trucidatus B 3e. 11 patruo B 1. 1a oratutio : //a C la zz. pr. beatus martyt : beatis mattyr B 2 7z. pr. ; beatorum martyrum B 3a ; beatus B 1. 1a. haec : 11a B 2. 301? ; hic B 1eorr. al. zz. hoc, e£ sie B 3a. 11/12 haec zsq. creditur : oz. 'e12 diae : 77a B 2. Octobrum B 3P? zz. pr. 12/13 in zsq. dicitur : ozz. (Go. 13 et: e B 2 z. pr. humatus (B 32). 21, 1 sacerdus : sacerd B 2 ; sacerdos re//.

otatutii : //a C 1a zz. pr. ; oratotio

B 2. 3P?* (pr. zm.) ; oratoti(i zn ras. al. zz.) B 3a.

79 Passio 1, c. 36 : ultio diuina gladiatotem perculit suum. Nam publice spititalibus flamis adhustus, quatto die de corpore mugiens est auulsus. 80 Frulandus I, 45, addi? : Sed non luit hoc ipse solus. Nam omnis illius subsequens parentela, unius cufis claudicatione debilitata antecedentis culpae portat adhuc indicia. 81 Villae nomen auctor I. zinime attulit. 82 Passio I, c. 36 : Quo repetto, studiose transtulitin otatorium. 83 Auctor I, c. 45, ad V. Nonas Octob., martyrium rettulit et nescio an V rsinus sepulturam diei NY. Non. Oct. attribuens bunc pro insequenti babuerit ; cf. Ser. rer. Merou. V, p. 254. 84 "Annos V'rsinus addidit.

616

PASSIO LEVDEGARII EP. AVGVST. II, 21

fungebat offitium, lumen ** splendidum absque ministerio humano in eodem cognoüit noctibus fulsisse locum. Vnde rumor magnus aemanauit in circuitu loci huius. Qui uenientes ad wA

eius beati martyris uenerandae orationis, multa turba languentium, diuersis infirmitatibus detentus sanauit, clodis sci- MGH 544 licet gressum dedit, caecis lumen tribuit, obsessus a demoni-

bus mundauit multisque uirtutibus in huius loci uenerando habitaculum aemicuit. Hoc itaque eiusdem ecclesiae adtestaIO

tur $99 sacerdus.

Nam

et huius

sacerdoti

minister

clericus,

ipsius ecclesiae custus, quadam nocte latrocinium passus, ita ut ab latronibus omnem substantiam suam fuisset ablatam ;

inter quam caligolam, inquiunt, beati martyres, quam pro reuerentia sibi reseruauerat, habebat absconditam. Quam NY

II. Cap. 21. B 1. 1a. 2. 8a. D1?. C (ad/.8 locum, ec. 36 ; a /. 3 Vnde, v. 37).

2 fungebat : i/a C la. Ja zz. pr. ; fungebatur re//. offitium : 7/a C Ia. 2b. Ja 7L. pr. ; officium C 2a zz. pr. ; officio re//. 8 cognouit : cogn(ouit zz ras. a/. zz.) C 1a ; cognitum C 3e. fulsisse : fuisse B 1. 1a. 3/!.* ; tefulsisse p/erique C ; xefucsisse C 1a zz. pr. ; tefulcisse C 2a. b zz. pr. loco (B 32). tumut B 2 zz. pr. 4 circuito B 2 z. pr. ; circuitum B 37? z. pr. huius : :ius B 1 corr. a]. zz. illius, et sic C 2a. b. c. d ; eius B 1a. qui : B 1*. Ja ; et B 1iín ras. al. zz. B eius : z/a B 1*. 1a. 3b. C 2a. b. c ; huius B 1. C la in ras. al. z. ; eras. B 3D, martyres C

lam.pr. | uenerandae ://a B 1a. 2. 8b! ; uenerand : B 1 corr. a]. zz. uenerandum ; uenerandi B 3a. P?. orationis : z/a B 1(? pr. zz). la. 3P?. C la. 2a. b. c ;. ora-

tiones B 2 ; orationem B 3a ; oratotium corr. B 1 a7. zz.

multam turbam (B 3a.)

6 detentus : //a B 1. 2 zz. pr. ; dedentos B 1a ; detentos re//. clodis : Za B2 ; cl : : dis B 1. 1a eorr. aJ. zz. claudis ; claudos B 3P! e C 1a. 2a. b zz. pr. ; in claudis

rel]., edit C 3b. 6/4 scilicet : ozz. B 2 ; silicet C Ia zz. pr. * reddidit B 32?. cecos B 1a. obsessus : //a B 2 zz. pr. ; obsessis B 1 zz. pr. e? 1a ; obsessos rell. 8 multis B 1. 1a. in : oz. B 3D1.?, C 2c. d. huius loci in C 22. P. uenerandi B 1 ; uenetanti B Ia ; uaenerando B 2. — 9 habitaculum : za B 31

e! C lazr.pr.; habitaculo p/erigue C ; habiculum B 2 corr. a/. zz. habitaculum ; babitacul : B 3P? corr. a/. zz. habitaculum ; habitu( 2) lumen B 1 corr. aJ. zz. habitaculo diuina lux ; habitu lumen B Z2 ; habitaculo lumen B 32. 10 sacerdus : ;/a B 1 ; sacetdos re//. sacerdotis (B 3a.) C. 11 custus quadam nocte : austeram

qui ad con(m)endate C 2a. b. c ; baec ozz. C. 24. 12 ab : z/a B 1. 1a. 2. C 1a. 2b. c.d; ad B3P* ; a rell. omnem substantiam suam : //a B 2(pr. z.). 351-2, C 1a (pr. zy2.). 2a. b. c ; omnis substantia sua re//. fuisset : C 2a corr. zz. pr. habuisset, et sic C 2b.c ; ::fuisse B 3j. — ablatam : i/a B 2 (pr. z.). 391-2. C 2a. b. c ; ablata rell. 13 caligolam : ;//a B 2 ; calicolam B 1(?). C 22. b z. pr. ; calicola B 1a ; galliculam B 3a; calligulam B 3P^ ; caligulam B 3P* e? C 1a (in rasura al. m.) mattytes : i/a B 2. C la zz. pr. ; matty(i)tis re//. 14 reseruauerat habebat : reseruauetit habebat C la(pr..). 24a. b.c ; seruauetra:t (n ras) abebat B2 resetuatam (reseruata B 12) erat habuerat B 1. 1a ; seruauerat habebat C 1e. e*. 24. abscondita B 1. 1a.

$5 Passio I, c. 57 : Presbiter uero deseruiens in

oratorium,

sepius ad ostium lumen uidit mirificum ultra solitum. sacerdotis et sequens miraculum ab V'rsino conficta sunt.

—-——in

nocte

86 Ef festipmonium

PASSIO LEVDEGARII EP. AVGVST. II, 21-22. 15

20

617

latro nesciens secum portauit. Qui mature ab oraturio consurgens, ad domicilium suum pergens, inuenit omnia sua furata. Festinus pergit ad huius uiri Dei sepulchrum, deprecans, ut ei redderet, quod furtim perdiderat. Nam tota illa die et sequenti nocte in oratione ad eius tumulum ieiumans et psalmodia insistens adstetit. Cum uero, expleta oratione, ad suam

cellolam remeasset, omnia que perdiderat, nihil ex eis deminuto, cum caligola beati martyris saluam inuenit. Domnus

25

uero latronis pro seruo iure iurauerat, nequaquam hoc malo egisset; reuersus domo protifus finiuit uitam. Seruus uero scelus quod fecerat male consummauit 87. 22. Tunc magis magisque fama sanctitatis beati martyris Passio late prorupit, que paulo post ea quae gesta sunt Ebruino non C. 37 latuit. Quod auditum, nuntio misit occulte, qui hoc inque- MGH 545

II. Capp. 21.22. B 1. 1a. 2. 3a. 9^ ?, C (c. 37).

18 nesciens B 2 ; nescienter B 3s. matutius B 2.

pottabit B 2 zz. pr.

matutae B 3a. P? ;

otatutio : //a C la zz. pr. ; otatione B 3I? ; stratu suo B 1 ; statu

suo B 1a ; oratorio re//. 16 ad 4:4. pergens oz. B 351-* ; ad omicilio suo B 1 71. pr. ; ad domum suam pergens B 5. 14 festinusque B 2. C 24. dei : oz. B 1.la. 18ci:oz.B 1. 1a. redderit B 2 s. pr. — furtim: ifa B 1a cum rell. ; futt: B1m.pr.;furti B I* z. pr. — 18/19 sequente B 2 (pr. z.). 3a. C 24. — 19 tumulo B 1z. pr. 19/20 psalmodiis B 32; psalmodie B 3P!; psalmodio C Zz.P. 20 insistans B 1a. adstabat C. expleta : exspecta B 1a. ad : a B 2 zz. pr. cellolam : /a B 1. que : quae C Za n rasura al. m. 21/22 deminuto : ia B 1. 1a ; deminutum

B 2. 3b. C 1a. 3a ; diminutum re.

22 caligola : ca-

li(gu Zn rasura al. zz.)la B 1. C 1a ; gallicula B 3a ; calice C 2z. P. mattyres C 1a 7. pr. saluam : Z/a B 2. 2a ; salu : B 1corr. aJ. zz. salua ; saluum B 1a. 351-*. C la. 2a. b. c.

domnus : 7/2 C 1a. 2a. b ; dominus

B 3D! zz. pr. ; om. B da ; qui add. B 3P* a]. m. Ja B la cum rell. ; om. B Ja ;eras.

re.

23 latronis : latrones

pto setuo : ozz. B 1. la.

B 9b? ;. qui |B 1zn Bitura al. zz.

iure :

jutauetat:

quod ad4. B 1. C 1a al. zz., babentB 3a. e Ic. 2c. d. 3a. b ; ut (eorr. al. zz. quot) add. B 2. malo : z/a B 1. la m. pr. ; malum re//. ;quod add. B 1a. 24 gesset B 2

7. pr. domo : z/a C 1a. 2a. b zz. pr. ; domum re//, uitam finiuit, e7 sic B 3p. 25 malum B 37? z. pr.

finiuit uitam : B 1 corr.

22, 1 magis : //a D la. Ja. C ; alterum magis add. B 1. 2 al. zm. ; magis ac magis B 3p. sanctitatis : DB 2 zz. pr. ; oz. B 1. la. beati : eiusdem bati (/) B £. mattytes C la zz. pr. 2 late prorupit : longe lateque prorupit B 7. Ja. C 1e. e* ; latebto tupit C 7a. 2a. D. c. que : qui B Ja. paulo : p(au zz ras. a. zz.) lo B1; pullum B 1* corr. a/. z. paulolum; cum B 2 eorr. a/. zi. dum gesta sunt : ita C 1c cuz B ; iussa C 1a. 2a. b. c. d ; uisa sunt C Ie. e* ; uideri ceperunt (14.

Ebruino 2 B 1 z. pr. ; Ebriono B 2 ; Ebtoino re//.

3 latuit :77a B 1a

quod auditum: i/a B 1. 12. 2 ; cum rell. ;atu : : B 1. 3? corr. al. zz. latuerunt nuntio: Z/a C 1a. 2a. b ; nunt(c)ium 22 quo auditum B ap; quo audito re//. occultae B 2 ; hocculte B a^ ; ; oculte C 1a. 22 ;oculte C 2. 3/4 inquereret :/a B 1 zz. pr. ; inquiterent B 1a ; inquirerit B 2m. pr. ; inquirens re//.

87 Passio I, c. 4$:

Cumsummatum

martyrium sancti Leodegarii.

I,

— PASSIO LEVDEGARII EP. AVGVST. II, 22 reret 8? studiose et sibi uera nuntiaret. Qui nuncius iussis eius obtemporans, ad eius àccessit tumulum et interrogans a custode dedicit, ubi sancti corpus requiescerit, sed accedens orationem distulit incumbere, quin potius dispiciens humum pede percussit et stulte loquitur, dicens, eo quod nesciret uirtutem 618

Dei: 'Etenim mortuus', inquid, 'uirtutes nequaquam faciet". IO

1$

Nam miser reuersus, priusquam nuntiaret huic, a quo missus fuerat, in semet ipso cognouit, quantum sanctus martyr uirtutibus polleret. Dum uero iter caperet, ilico uitam perdedit et ei, a quo missus fuerat, minime renuntiauit. His itaque cognitis, Ebroinus tacete corde retenebat et tremens intra se uerecundie praeter coniugem 9? minime manifestare audebat, NY

I Gapa22 DUI aeo dan pis orav)

4 studiosiB 2 zz. pr. ueta : uisaB 1. 1a. adnuntiatet B 1 (non B 1a). qui : nuncius iussis : nuntius :usis (iussis corr. a7. zz.) B 2 ; non citius

quia B 2, corr.

ius B Ja corr. al. zz. nontius iussis ; nuncius iussit B 37!.

eius : illius B 1 n ras.

al. zu. ; om. B 3p.?, 5 obtemporans : //a B 12. 2 ; obtemperans re//. eius : e:sCam.pr. tumulum : tumul: B 37? zz. pr. 5/6 interrogans a custode : intertoga(ns 77 ras. zzaiore al. zz.) custod(e corr. aJ. zz.) B 1 ; intettogatus a custode B 1a. 6 dedicit : z/a B 1 ; dicit B 2corr. didicit — ubi : ozz. C 2a. b. c. — sancti : ia D 3P!. C ; 8c(m 7n ras. al. 77.) B 2 ; sanctum B 3a. P? ; martyris B 1. 1a. fe-

quiescetit : Z/a B 177. pr. ; requiescetet re//. B e C 3a ; requiescit re//. C. 6/7 orationem : Z/a B 2. C la(pr. z.). 2a. b ; otatione B 1. 1a ; orat(c)ionire//. ^" potius : superbus a4. B 2. dispiens B 2«orr.a/.7. despiciens humum : umete(?) B corr. a]. zz. humum ; humerum B 32. pede : oz. C 2a. b. c. d. $8 stulte loquitur : stultiloquio B 1. Z2 ; stulte loquutus est B 3a. uirtutes B 1. la ; uittutum B 2 corr. zz. pr. uittutem ; : uittutem (d ras.) C 1a. add. B 2.

inquid mortuus

B 3a cuz C 2.4.

9 etenim : hic

10 nam : qui B 1n ras. aJ. zz. ;

ipse ad4. B 2. huic : oz. C 2a. b. c. d. 11 in: a B 351, agnouit B 2. 12 polletit B 2 zz. pr. dum : cum B 2. carpetet B 1 (in Jitura al. zz.). 1a. 3B. ilico : ille C. petdedit : //a B 1 ; peszde : : : : B 2 zz. pr. ; pddit (sic) B 321. 13 ei : oz. B 3a. fuetat : ozz. B 3p, 13/14 cognitus C 2z. P. 14 Ebroinus:

iniquissimus

add. C.

tacete : J/a B 2 zz. pr. ; tacite B 3a. C 3a ;

tacitus B 1. 1a ; tacito B 39? ; tacita B 3P! ; tote C la zz. pr. ; cecitatem C 2a. b. c. 2 ; tacito re/]. C. |cordis C 2a. b. c. d. — tremens : tenens B 1. 1a. — 16 uerecundiam B Ja ; uetecunde B 3a. D1-?, C (1e). 22. (4) ; uetecunde C 2b. coniuge B

la ; coniugi C. minime : 7/2 B 1 ; minimae B2; nemine B 3P* (pr. zz.) ; nemini B Za. 3a. P? (zz. a].). C. 15/16 audebat 54. crescente : ozz. B 2.

88 Passio I, c. 57 : Igitur Ebroinus

audita

non credit ; unum ex suis fratribus

(nuntium 1/75.) ad uerum cognoscendum direxit. Sed cum a d sepulcrum martiris Leudgatii ceruice rigida, ubinam Leudgatrius iaceret, inquireret, et cecus (Hon cusíos), qui uisum receperat : *Huic in uirtutibus Dei sanctus quieScit, dicere et ipse, receptum lumen, desetuiret, hoc nullatenus credidit, sed superbia tumidus, dum rediret, inlimine p ed e m inpinxit e q. s. 89 Coniugem Vrsinus excepit. Passio I, c. 57 : Iubebat enim minando abscondere, quod Christus

dominus ad confortandum incredulus ad gloriam dignatus est demonstrare.

sui martyris

— —

PASSIO LEVDEGARII EP. AVGVST. II, 22-23

619

ne forte, crescente gloria martyris, sua, qui talem lumen ex-

20

I

tinguere cupiebat, esset deminuta in populis. Nam his spatiis dierum, quantum ille miser hoc bonum latere cupiebat, tantum magis ubique rumor uirtutum superdictarum beati martiris dilatata radiebant. 29. Transactum uero spatium poene annorum trium *95, sem- MGH per lugiendus Ebruinus, qui hanc lucernam nisus fuerat extin- 346 guere, sermo diuinus in eodem inpletur. Nam quia gladiis multus interimit, percussus gladio ?! et ipse periit. Infelix ac miser, qui tantis honoribus suBlimatus in tribus mundi partibus dilatata fama industriae suae pollebat inter homines, quoniam noluit suis inimicis Dei mandatum inplendum indulgentiam tribuere, eos uero ulciscendo multis ad regna caelorum fecit habere. Quam ob rem uerendum ualde est, ut qui tantos

II. Capp. 22.23. B 1. 1a. 2. 3a. D1-?, C (ad 22, /. 20 radiebant, c. 37 ; a 23, /. 1

c. 48.40).

16 forte : furte B 3s.

glotiam B 1a. 391?

sua qui : sui qui B 3/1? ; suae

quae B 2 ; suam qui C la(pr. zz.). 2a( pr. z.). b. talem : //a D 1. la ; tale re//. 17/18 esset usq. cupiebat : ozz. B 1* per bomoiotel., corr. al. m. 17 esse B 1a. 3bi.2, C 2a. b. c.

deminuta : 77a B 12.2 ; diminuta

re.

nam : J/a B 1a

cum rell. ; sed B 1 in ras. al. zz., B 1*. spatiis : paucis B 2. 18 dierum quantum : die: ::tum quantam B27z. pr. miser hoc bonum : bonum miset (misset B 1a) B 1. 1a. hoc : malum a4. C 2a. 18/19 tantum : //a B 2. C 1a m. pr. ; tanto rel[. 19 ubique : oz. B 3s. rumur B 2 .pr. superdictarum : Z/a D 1. 1a. C la ; suptadictarum re//.

20 dilatata : DB 3? corr. dilatatus,

el sic B 1(us fortasse in litura). C 1c. 3b. 4 (non B 12) ; dilatatus B 3a corr. al. zz. dilatata ; dilata C 1z. 2a. b ; dilatator C 3a. Ja ; radiabant re//.

tadiebant : i/a B 12. 2 ; radiabat B

25, 1 transactus (rorr. aJ. z;. transacto) ueto spatium B 1 ; transacto ueto spacio B 1a. 3a. poene : 7/a B 2. 2a. C 2a ; pene B 1 zz. pr. 1/2 sempet : h:: add. B 1 zi. pr. ; hoc add. B 1*. 1a. 2 lugiendus : //a C 22. b ; legendus B 2 zz. pr. ; lugendus re/. Ebtuinus : //a B 1 ; Ebroinus re/.. qui : qu(i ze Ji£ura) C 1a ; quam (?) C 2b zz. pr. hanc : ueram add. B 2. nisus : ausus D 1. 1a. 3 quia : qui B 2a, corr. ; qui B 1. 1a. gladio B 1a ; gladius C 2a. 5. — 4 multus : ia B 2 zz. pr. ; multis B 17. pr. ; multos B 1a. 3a. 91-?, C. interimit : z/a B 1. la ; intetimetat B 2 ; interemit B Ja. D1-?, C. — et : oz. B 2.3a. — petiit : peri : :t D 2 corr. al. zs. periret ac : et D 3a. b qui : quae B 2 zx. pr. honoribus : humotibus B 2 zz. pr. supplimatus C 22 zz. pr. 6 dilata fama B 1. C 2a. b ; dalatata fama B 1a ; dilatatam famam B 2. hominis B 2zr.pr. 6/7 quoniam : quo B 3c. ? noluit : in ad. B 1 (eras.). 1*. 1a. mandatum : mandat: B 1. 1* zz. pr. ; mandato B 1a. inplendum : 7/a B 2. C 1a. 2a. b ; implendum B 3pi2, C 2c ; in(m)plendo re//. 8 multos B 1a. 3a. ad : in B 1. 1a. 9 fecit : recessit B 2 zz. pr. habete : //a D 2 zz. pr. e? C ; (introi inras.al.z)te B1; ambulare B Ja; abite B 3a. D?. quam ob rem: quam utbem B 27.pr. uerendum

: //a B 1*. 1a. ; uirendum

90 Annorum spatium iterum. Vrsinus addidit. eum percussit in capite.

dio

B 2 zz. pr. ; credendum

B 1 in ras. a]. zz.

91 Passio I, c. 37 : ptosiliens gla-

620

PASSIO LEVDEGARII EP. AVGVST. II, 23-24

1» Sacerdotis ac proceris ultionis sui crudelitate interimit, se potius aeterna poena praeparasset et tam excelsa quam nullus Francorum habere meruit gloria perdedisset et beatam uitam, quam per patientiam adipisci quieuerat, amisisset. Sed postquam infelex Ebroinus uitae finem dedit, quod inuidia 15 ductus de Dei seruo absconderat, magnis laudibus longe lateque percrebuit. 24. Tunc perlatum est cum laude in palatio, quod multis diebus ab emulo latuit absconso. Erat enim ibi multitudo magnorum maxima, episcoporum scilicet ac procerum. Qui dum conlationem ?? de sancto martire inter se haberent et admiraI]

Passio I,

C. 39

rentur, quod de eo audiebantur, tunc uir uitae sanctitatis Ansoaldus urbis Pectauensis antestis uerbum intulit, dicens : MGH

"Vtinam daretur mihi optio, quia notum est meum esse paren-

II. Capp. 23.24. B 1. 1a. 2. 3a. b1-?. C (c. 38.40).

10 sacerdotis ac ptocetis : z/a B 2 z. pr. ; sacerdotes ac procetis C la zz. pr. ; sacerdotes ac proceros B 1a ; sacerdotes ac proceres re//. sui : //a B 2 zz. pr. ; su(a)e re//. crudelitati B 1 zz. pr. ; crudelitatem B 1a. 3P!. interimit : //a B 1 7. pr. ; interemnit B 2 zz. pr. ; interihimit B Ia ; interemit re//. se : sed B 1 ras. d ; sibi B 3s. 11 aeterna poena praepatauetant B 1a ; (ad praezz. B 35?) aeternam poenam praeparasset B 3a. D? ; poenam patasset ( : patasset C 1a) aeternam C 1a. 2a. b. c. d. da. b ; poena praepatasset aeterna C 1c ; praepatasset ad poenam aeternam C 4. excelsam B 1a. 3a. D1-?, C. quam : qua B 1a. 12 metuit: potuit B 1a. gloria : z/a B 1 zz. pr. e? 3b ; gloriam re//. perdedisset : i/a

B 1 ; perdidi B 1a ; perdidisset re//. beatum B 2 zz. pr. 13 quam : q: (/zzera rara) C 1a corr. al. zz. quae quieuerat : z/a B 2. C la zz. pr. ; qui euenetat C 2a. b ; quiuetat re//. amisit B 1a. 14 inuidi(a)e B 1. 1a. 15 dei : ozz. B 2. seruum( ?) B 2 zz. pr. absconderat : abscondit B 3a ; absconditus B 35! ; abscondit: B 3/0? ; abscondetet C 2a. b. d ; abscondi uoluit C 2.

magis C 1a.

Za. b. d. da. b. 15/16 laudibus z:q. petcrebuit : ozz. B 2. . 16 percruput B 1a ; percrepuit B 3a ; crebuit C Ja(pr. zz.). 2a. b ; crebruit C 2e. 24, 1 palat(c)ium B 1a. 3a. C 2a. b. c. d. 4. 7. pr.

absconso :

Z/2B 1.pr.;

2 emulo latuit : aemolatum B 2

absconsum

rell;

desinunt

C 2a. b. c. d.

enim : ozz. B 2. $8 maxima episcoporum : maxime episcoporum B 1. 1a ; o7. B 3a ; episcoporum maxima B 2 ; maximorum episcoporum C. 4 conlaudationem B 7a ; lacionem B 2 zz. pr.

de his add. B 1a. Jp? ; audiebant B 3a.

B 3a z. scopus fr. tentum

b :de C 1e.

4/5 admirarentur : admirentur B 2 zz. pr. ;

audieban : : : B 2 s. pr. ; audiebatur B

uit uitae : uitae D 351. ; uirtute B 1a.

sanctitates

pr. ; sancti(tatis 7n rasura) C la. 6 Ansoaldus : Ansualdus B-3a ; epiaZ. B 1a. urbis Pectauensis : o7z. B 3a. D'-? ; urbis Pectauinsis C 1a zz. antestis : antis : : tes B 37?, ? utinam : ut : na : B 2 s. pr. */8 paB 1a.

92 Hanc collationem ab ipso V rsino compositam esse probaui *IN. Arch. XVI, p. 588 sq. Dolendum autem est Passionem 1. biare, deficiente codice A, neque auctorem C succurrere,

quippe qui deinde lotos ex ea non deprompserit nisi paucos.

347

PASSIO LEVDEGARII EP-AVGVST. II,24

621

tem et ex parrochia mihi commissa ?? ad honoris processit gratiam, uel eius corpuscolum habere meruissem mecum'. 10 Ibi enim aderat Hermanacharius pontifex, qui ei successerat in episcopatum sui Agustidunense urbe, et ipse ait : 'Iure mihi datur huius uiri Dei corpus, quoniam iustum est, ibi eum requiescere, ubi fuit episcopus. Tunc etenim Vindicianus ?* praesul Adrabatensis, in cuius fuerat diocise interfectus, diciI

A

tur respondisse : 'Nequaquam ita fiat, ut uos, sancti pontifices, locuti estis ; sed mihi donetur facultas huius beati corpus

habere, quoniam huic loco datus est, in quo dignatur requiescere'.

Adstante

uero

cunctorum

turba

praesulum,

decer-

nentes, ut ieiunia et orationibus in hoc conflicto fierint, ut per II. Cap. 24. B 1. 1a. 2. 3a. 11?. C (c. 40).

8 parrochia : 7//a B 2. C la ; pa: tu : :a B 1corr. al. z. pattochia ; patocia B 1* zz. pr. ; pattocia B 1a ; parochia B 3a. P!. C 32 ; patto : chia (e ras.) B 3D. — mibi: suppl. B 3a al. z. commiss: B 2 zz. pr. honotis : honotes B 2 zz. pr. ; mihi add. B 1. processit : //a B 1a. 3b*. C ; procederet B 1 in ras. al. zz. ; proce(deret in ras. al. 72.) B 1* ; procederet re//. 9 gratiam : gtati(am quatenus 77 ras. aJ. zz.) B1; gratia B 2. habire B 2 zz. pr. 10 etenim C. aderat : erat B 1. 1a. Hermanachatius : i72 B 1 ; Hetmenachatius B 74 ; Hemenechatius B 5 ; Ermenecharius B 32 ; Ermencharius B 2 ; Exmechatrius B 3/1.? ; Hermatius C Za(pr. 7.).e. €* ; Hetminatius C 32 ; Hetmenarius C 3b ; Hermerarius C 1c ; Ermerarius

C 4 corr. Etmenatius ei : eiusB 351? (pr. zz.). 11 in : C Ja in rasura al. zz. ; 3 dni 32. episcopatum : i/a B 1 zz. pr. cum C ; opiscopatum B 1a ; episcopatus re//. sui: suis B 277. pr. ; oz. B 1. la. Augustidunense utbe : i/a B 1. 34 ; Augustudinense urbe B 7a ; Augustidunense urbe ( ?) B 37? zz. pr. ; Augustidunensem urbem B 3/! ; Augustudunum qui B 2 ; August(u 2 in rasura al. zz.)dunens(is Z7 ras. aJ. zz.) utb(is in ras. aJ. zz.) C 1a. ait : suppl. B 2 al. zz. iure : iuste B 1. 1a. 12 mihi : mi(hi aZZ. a7. zz.) B 1 (non B 1 a). dei : ia B 2. 31.2, C 1a ; sancti C 3a ; ozz. rell. quoniam : quod B 32? 13 episcopus : ep : B2m.pr. etenim : ifa B la cum rell. ; quoque B 1inras. al. z. — Vindicianus : ia B 2a. C 1c. e. e*. 3a ; Vinditianus C 1a ; Vincianus B 1. 351.?, C 1c ; Vintianus

B1a; Vincia B 277. pr. ; Vendicianus C 4. 14 Adrabatensis : //a B 2. C 1a (pr. zz.) ; Ateba : tinsis (n? ras.) B 1 corr. a]. z. Arelatensis ; Arebautensis ? B 1* zi.pr.; Atebantensis B 1a ; Atrabatensis B 3a; Adrepatensis B 3b? (pr. zz.) ; Adtrepatinsis B 6. cuius: quibus B3bh; :::::: BP? corr. al. zz. cuius diocise : //a B 1 zz. pr. ; diocese B 1a ; diocisi B 2 ; diocesi B 3. P'-? ; diucese

C 1a zz. pr. 14/15 dicetur B 2 zz. pr. 15 fiat : B 1corr. al. zz. fiet, e£ sic B 3a. C praeter C 1e. e*. uos : 07.B 1. la. 15/16 pontificis C 1a zz. pr. 16 locuti estis : locutus est B 2. pr. donetur : debetur B 1. 1a. facultas : ita B 3a. DV? 6 cum C. ; om. D 1. 1a. 2.

7. pr. B

huic:

huc B 3z.

beati : uiti a4. B 3a.

dignatus B 1a.

19 ieiuniorum B 3 5! ; ieiuna.

: : : : B 3? zz. pr.

tionibus : 7/a B 1. 3P?. C 1a zz. pr. ; orationes

17 habire B2

18 adstantes B 2. re//.

et : ozz. D 2.

tutba : ota-

conflicto : z/a B 1. 1g. C

la.e ; confleto B 2 zz. pr. ; conflictu B Ja ; conflictum B 3P1-?,

fierit B 1, corr.

93 Vide supra c. 53. Leudegario Dido episcopus Pictauensis parens erat neque uero. Ansoaldus. Ceterum auctor altercationem inter Pictauos et Turones de corpore S. Martini ante oculos babuisse uidetur ; cf. Greg., H. Fr. I, 48. 94 Viindicianus episcopus a. 6723/4. chartae Choneberti abbatis sonasterio Maricolensi concessae e£ paulo post epistulae Amandi subseripsit ; cf. Pardessus II, p. 156. 166.

622 20

25

30

PASSIO LEVDEGARII EP. AVGVST. II, 24-25

hoc dignaretur Dominus ostendere, in cuius diocise iure deberetur requiescere. Haec audientes, adquieuerunt decretum, et facta oratione cum ieiunio, in tribus paruis epistolis definitione scripta, super altarae positis, ut, transacta oratione, per eos Dominus declararet, in cuius sorte hoc sanctum beati martyris corpusculum perueniret. In crastina uero die, oratione con- MGH pleta ac missarum sollemnia consummata, unus ex ministris 348 iussus à pontificibus manum incognita subter pallam posuit et cognitio ueritatis in manu sua peruenit. Videntes cuncti, qui huic expectaculo aderant, cognoscentes adclamauerunt Ansoaldi pontificis esse iustitiam, quoniam huius regi epistolae apparuisse declarabatur, quod ueraciter teneretur. 25. Iam tunc, sine ambiguitate confirmato consilio, cuidam uiro ?. Dei, abbatem suum nominatum Audulfo, ab eodem

beatum martyrem olim nutritum, eiusdem pontifex Ansoaldus iussit ?5, ut festinus propter hoc sanctum corpus pergeret et

II. Capp. 24.25. B 1. la. 2. 3a. 1A, C (v. 40). 20 diocise : //a B 17.pr. ; diocisi B 2 ; diocesi

B la. 351.? ; diocessim

B 3a;

diucesse C 7a zz. pr. iure : uer B 2corr.a/.z. uere; om.B3p.. 20/21 deberetur : ;/a B 1a ; deberet re//. 21 decreto (B 3a). 22 in : ia C 1e cum B ; et C la. 3a. b. 4. patuis epistolis : patriis eblis B 37? zz. pr. 23 scripta : ifa B la cum rell. ; script : : B 1 corr. al. z. scriptas, ez sicB 3b! ; sctiptur : : B 1* 7. Pr. alterae (?) B 1 zz. pr. positis : pos(uerunt 7z ras. a/. zz.) B 1 ; positis B 1*. la ; ::positis (in? ras.) B 3P?. oratione ( ?) B2 zz. pr. eos : B 1. 3P? corr. d]. 77. eas, ei sic B 2. 3a. C. 24 declaret B 1a. cuius : cus B 2 zz. pr. sortem B 3a. 24/25 martyres C la zz. pr. 25 die oratione : diae orationem B 2 zz. pr. ; otatione B 3a.

24 incognitam B 3a. b! ; eras. B 3P?.

sub-

tert : :spet B 2corr. a]. zz. supet ; subtus B 3p'2, palam B 3P! ; palla C 1s. 28 manum suam B 2. 29 expectaculo : //a B 2(pr. zz.). 3P?. C 1a. 3a ; speculo Blm.pr.; spectaculo B 1a; spectaculum B 3e. aderant : ad:erant B 2. 30 pontif(icis 7 ras. a]. zi.) B 1 ; pontifex B 1* z. pr. ; pontifices B 1a. tegi : j!a B 3a D! e£ C 1a m. pr. ; tei rell. epistol(a i5 Jura al. zz.) B 1. 81 appatuisset B 3a e C 1a zz. pr. 25,1 tunc : ozz. B àP?, ambiguitatae B 2, 2 uito : ueto B 1a. dei : oz. B 2.

al. zz.

cuidam : quendam B 3? in ras. ablati suo B 1a. nomina-

tum : 7/a B 3b? ez C 1a zz. pr. ; nominato C 1e. e* ; cognominatum B 2 ; nomine

rel]. 2/3 ab usq. nuttitum : ozz. C Ic. 8 beatum martyrem : //a B 1 z. pr. ; beato martyrem B 2 ; beato marty(i)re B 1a. 3a. Di?, C. olim : B 2. 3a, p? C 4 ; olem B 1a z. pr. ; olone C 1a ; oz. C 1. e. e* ; Leodegatio C 3. b. nutti-

tum : nuttrito B 2. Ja. D'^?, C 1a. e. e* ; enutrito C 4 ; nutriti B 1a zz. fr.

eius-

dem : 3Ja B I* (pr. m.). 2. 3. C Ia(pr. m.). e. e* ; (à in ras. al. z.)sdem B 1 ; idem

B 1a ; ei (corr. aJ. zz. eius) idem B 37? ; isdem B 3a. C 3a. b. 4 ; eidem C 1f.

sanctum corpus pergeret : cotpus perageret B 1a.

4

95 Idern est, quo insistente V rs. Passionem composuisse uoluit, "Audulfus abbas S. Maxentii. 96 JAttamen u. paulo infra |. 38 : sicut iussum etat a glorioso domno tege. Ex duplici opinione conclusi ea quae praecedunt ab Vrsino excogitata, ea uero quae insequuntur ex Passione JA deprompta esse ; cf. «IN. Arch? XVI, p. 589. Ld

PASSIO LEVDEGARII EP. AVGVST. II, 25

623

; cum reuerentia debita ipsum usque solo Pectauensis deferret ; ut ubi prius inciperat cultum Dei exercere, ibi eius lucerna omni tempore sui luminis emicaret. Tunc uir Dei sancti sui pontifices iussis obtemperans, gaudens cum festinatione perrexit ac peruenit ad locum, ubi sancti requieuerat corpusco19 um. Quo audientes qui inhabitabant circuitum loci monachorum ceterorumque uirorum ac mulierum, deuotione magna conpuncti, festinantes concurrebant ad locum. Vbique, cum sanarentur multi a languoribus diuersis, exultabant ac letanti cum magnis laudibus et turba multorum canentium simul et 15; flentium ipsius sancti martiris, sicut iussum erat a glorioso domno rege, promouerunt hoc sanctum corpus. Ergo cum iter iam pergerent, deuulgatum est per itineris loca ; coeperunt undique sponte dextra leuaque concurrentes ex monasteriis, uiculis ac uillis, turba monachorum, clericorum ac populi, cum

20 crucibus, incensis cereis magnisque suauitatum odoribus ob-

II. Cap. 25. B 1. 1a. 2 (ad /. 6 Dei). Ja. 1, C (v. 40).

B ipsum : ipsius C 1a zz. pr.

solo : i/a B 2. 3b * (pr. z.) ; solum re//.

— Pecta-

uensis : //a B1. 1a. 2 ; Pectauinsis C 1a zz. pr. ; Pictauensis B 3 7?. C 3b ; Pectauen-

se B 3a; Pictauense B 3P!. C 1c. 3a. 4. deferit B 2 zz. pr. 6 ut: C la in rasura al. zn. ubi : oz. B 2. inciperat : ;/a D I. 1a. 3b, C 1a ; inceperat B JD? ; incerat B 2 ; ceperat B 3a. dei : ozz. B 3P?. 6 dei 4:4. noctae c. 28, J. 18 : oz. B 2, nullo spatio relicto — eius : enim B 1a. * pr. sui: sui B 1. dei sancti sui : dei a sanctis suis B Za ; dei iussis (sanctis a4Z. a/. zz.) suis B 3a ; sancti sui B 3P?. 8 pontifices : 7/a B 1 z. pr. ; pontificis re//. iussit B 1z. 9 sanctissimi B 3/! ; sanctum B 37?. requiuefat B 1a. 10 quo : 77a B 3s. bU? (pr. z7.). C la(pr. z.) ; quod reZ. habitabant B 3P!. citcuitum : z/a B 1 (pr. z2.). 1a. 8a. b-?. C 1a ; (in praezz. C 1e. e*. 3a. b. 4) citcuitu re/. 10/11 circuitum loci monachorum ceterorumque : circuitum loci multitudo monachorum ceterorumque C 4 ; circuitum loci monachorum multitudo ceterorumque C 3a. b ;

circuitum loci tutbe (g/. zz.) monachorum ceterorumque C 1a ; loca in circuitum tutba monachotum ceterorumque C 1e. e* ; circuitum loci monachi ceterique C 1c. uirorum : 0zz. C 1c.

11 mulierum : mulierem C Za zz. pr. ; mulieres C 1e ;

multitudo a4. B 1a ; catetuae add. postea B 8P?. 12 festinabant B 37?, concurrentes B 3p'?, ubique : 7/2 B l(pr. zz.). 1a. C la(pr.z.) ; ubi C 1c. 4; ibique re//. 12/13 cum sanarentut : consanarentuf D 1a. 13 languotibus : suis add. B 1a.

letanti : Za C 1a zz. pr. ; la)etati B 3a. D? ; leti B 1. C 4 ; lae-

tantes C Ic. Jg. b ; letabantur C Ie. e*. 15 ipsius : oz. B 3P?. etat : fuerat B 3p. a : oz. D 1a ; C la superser. al. zu. 16 domino B 37?. pro : mouetunt C 1a. hoc : ozz. B 3pi?. cum : dum B 1. 1a. itet : ita B 3P!. 1v iam : ozz. B 1a. 18 undique : itaque B 35'?, concuftentes : concutte::s C la zz. pr. ; concuttete re/J. C. 19 cleticorumque B 37?. ac populi cum :: ac puplicum C Za corr. aJ. zi. ac populi cum ; pet publicum cum C 1e ; ac populorum cum C £e. e* ; et populi cum C 4. 20 ctucibus : ctu::bus C 1a ; cum ada. Big. magnisque suauitatum : Z/a C 1e. e* cum re//]. B ; magnisque suauitatibus B /2 ; magnisque

suauitatis

B 37? ; magisque

magnaeque suauitatis C 3a. b ; et suauitatem C 1r.

suauitate

C 1a zz. pr. e? C 4 ;

MGH 549

624

PASSIO LEVDEGARII EP. AVGVST. II, 25-26

uiam procidentes : tanta etenim multitudo, ut uix quisquam accidere possit ad feretrum, ut, acceptis cornibus, differre possint scapulis. Nam quisquam quacumque deteneretur infirmitate, etiamsi feretrum accidens tangere potuisset manu, sta2 -- tim ad pristinam reuertebatur sanitatem. Nulli etenim negabatur sanitas, cum ex fide tangeret huius feretri operturii fimbrias. 26. Hec agendo peruentum est Carnotino parrochiam in quodam uilla, cuius est uocabulum Gaudiaco ?', ubi erat puella quadam nomine Randinga, qui ab annis septem in parentum domum iacebat ceca, muta et paralitica. Sed cum ablata a ad feretrum beati martiris fuisset, eadem nocte i parentibus soporem detenta uisum uidisse dicitur, duos uiros splendidos cum reliquis sibi adsistentes ante eam stetisse. Sed cum euigilasset et secum uisionem miraret, et oculi eius recipernmnt ui-

Il. Capp. 25.26. B 1. la. 3a. b?, C (ad 25, J. 26 fimbrias, c. 40 ; a 26, quadam, c. 42).

.1in

21 procidentes : i/a B 1 zz. pr. ; procedentes re//. etenim : ;/a B 3D? (pr. z.). C la(pr. m.). Ja ; erat add. B 1. C 1e. e. 8b ; superscr. B 3P* ; post multitudo. supp/. C la al. zz. ; fuit (pos? multitudo) B 3a. 22 accidere : ;/a B 1 zz. pr. ; accedere rell. possit : 7/a B 1. 1a. C 1a ; posset re//. accectis B ap. 22/23 differre possint : //a B 1. 1a ; deferri possint C 1a ; deferrent C 3a ; deferre possint re//. possent B 3P?, 23 quisquam quacumque : quis quamque ( ?) cumque B 1 eorr. al. 5. quis quamquacumque ; quis qua quecumque B 1* zz pr. ; quis quàcumque C Za zz. pr. ; quis quacumque C 3. P. deteneretut : /a C 1a ; teneretut B 1. Ia(pos? infirmitate) ; detineretur B 3a ; detinebatur B 3p1-, 24 feretrum : 7/a B 1a cum rell. ; fesetto B 1. C 1a. c. e. e*. 4. accidens : //a B 1 zz. pr. ; accedens re//. potuissent B 1 (mon B 1*. 12) zz. pr. ; tetigisset B 3J?. manus B 1a. 25 enim necabatur B 1a. 26 sanitas : si add. B 1 a]. zx. ex : 07. B1;

:ex(s ras.) B 1a.

non B 1 cum C.

feretti : uestimenti adZ. B Ja ; uestimento add. B 3p*? ;

opertori B 37? zz. pr. ; coopettutii B 1a.

1m. pr. e£ 1a.

26/27 fimbrium B

;

26, 1 CarmotinoB 1 zz. pr. e? 1a ; CarnotinaB 3? ; CarotinoB 3p ; Catutnino C.

patrotiam B la ; parochia B Ja ; patroechia B 3P? ; parrachia B 3p, quodam uilla : 7/a C 1a zz. pr. ; quadam uillam B 1a ; quadam uilla re//. 2 uocabu]um est B 1a. Gaudicum C. 8 quadam : 7/a B 1. 1a ; qu(a)edam re//. nomine : ozz. B 1a.

(6

Redinga B 7a ; Randanga B 3a ; Randinca B 35*? ; Radigna

qui : Z/a C Ia zz. pr. ; qu(a)e rell.

B 3a ; domo re//.

sed : ozz. B 1. 1a.

4 domum : 7/a B 35^?, C 1a ; domu

ablata : ;/a B 1. 35'-3; oblata B 1a. 3a e£

e corr. B 1. 37? ; adlata C 1a. 5 martytes C Za zz. pr. 6 soporem : 7/a B 1 zz. pr. ; sopore re/J. de:tenta (n ras.) B 1. uisum uidisse : i/a B 1a cuz rell. ; uisum (sibi ui z ra5. a7. zz.)disse B 1 ; uisu uidisse B 39! ; uisum uidisset B 35? zz. pr.

* reliquiis B 1a ; reliquias B 37! ; reliqu(i n rasura)s C 1a. adsistentos B 3p, ante eam stetisse : ozz. C Ic. stetissent B 3p, 8 miraret : //a B 1. 391,

C 1a ; mitatetur B 3a. P2,

97 Hodie Jouy (dép. Eure-et-Loir, arr. e£ cant. Chartres) ; cf. 4A. Longnon, Atlas Jistorique de la France. Texte expl." p. 181.

PASSIO LEVDEGARII EP. AVGVST. II, 26-27

625

sum et pedes gressum et lingua locutionis offitium, ita ut ipsa IO

exclamaret, dicens : 'Gratias tibi ago, omnipotens Deus, quia

per sanctum martirem Leudegarium ad integram sanitatem restituta sum. Ab hac laude erecta, omnibus membris sana cum parentibus perrexit ad propria, longo tempore postmoIi

dum uictura. Deinde cum in territurio Toronici ciuitatis peruenissent in uiculo uocabulo Solnaco ?*, quo prope aderat quedam mulier a demonio uexata. Quo audientes parentes eius, trahentes eam per brahia, coepit uocibus clamare, quia nolebat ad sancti uiri feretrum accidere, sed inuita tandem

20

peracta ad eius peruenit feretrum. Quae cum tetigisset paulolum huius feretri uestimentum, mundata protinus est a demonio, et reuersa ad sensum proprium, magis circa feretrum adhuc uolebat adsistere, quia aduersarium se iterum metuebat arripere. Ex quo iam libera facta se cernebat iam sana. 27. His itaque gestis, peruentum est ad Toronus urbe. Hoc audiens huius ciuitatis pontifex, qui tunc aderat, uir Dei

II. Capp. 26.27. B 1. 1a. 3a. bV?. C (v. 42).

9 loquutionis C 1a. ipsa : ozz. B 1. 1a. 10 exclamare B 3P!. tibi : ozz. B Ja. quia : qui B 1. (37?.) 1i martirem : tuum aZ. B 1a. — Leudegarium : i/a B 1. 1a ; Leodegatrium re//. 12 restituta : instituta B 35? cuz C 1a. 3a. b. ab hac laude : ad hanc laudem B 1. 1a ; ab hac (cla z» ras. aJ. zz.)de C 1a. omnibus : hominibus C 1a zz. pr. 13 longe B 1a. 14 uictora B 1a ; uictoria

B 3P!.

terreturio

C 1a zz. pr.

'Ihotonici

C Za ; 'Turonici

B 3b;

Toronice B 1 zz. pr. ; Toronize B 1a ; Totonoce B 3a corr. zz. pr. 'Toronice ; Turonicae B 3P?. ciuitatis : ozz. B 1 (non B 1a). 14/15 peruenisset B la(pr. zz.). 3a. pi^?, 15 uiculo : 77a B 3 D? cuz C (ef. c. 27, . 15) ; uico B 1. 1a ; ueto (?) B 3a corr. a]. zz. uico

uocabolo

C 1az.pr.;

uocabuli

B 1; uocaluli B 1s.

Solomnaco B 1. 12 (Solumnaco pr. zz.) quo : Z/a B 1a. 3b*?. C 1a ; quae B 3a ; quod C 1e. e* ; qui re//. quo prope : ozz. C 3a. b. 4. 16 uexate B 1a 7t. Pr. quo : quod B 1a. 17 brahia : 7a B 1. 3P!. C 1a. 18 sanctum B 3 D? (pr. 2.) feretro UD. accidere ://a B 17z. pr. ; accedere re//. inuida C 1a zz. pr. 19 peracta : B 1. 3P? corr. al. z. petttacta, e£ sic plerique C ; C la corr. al. 77. coacta ; pet aceta D 1a. ad : ozz. B 3a. quae : £/a B 1* z.pr.; quo B 1 corr. al. zz. quae ; qui B 1a. cumque B 1. 20 huius : eius B 3P?.

21

reuertit

B 3a.

22

adhuc:

;7/a B 3a. DV?. C la. 3a. 4 ; om. rell.

quia : ja B 1a cum rell. ; qu : a B 1 corr. al. zz. quia

aduersarium : 7/a B 1a.

Ja. DV? ; (ab suppl. al. zz.) aduetsatiis C 1a ; ab aduersatio re//. se : suppl. B 3a al. zz. 23 ex usq. sana : ozz. C 1e. iam : oz. B ja. — liberam factam B 1a. C 4,

iam : Z/a B Ja. bV?, C 12.6 ; e? D 1a ; om. rell.

sanam

B 1a. 3a. D? (non. B

3p». 27, 1 Toronus : Toronos B 14; Turonis B 3a. 5"? ; lThoronis C la zz. pr. ; Turonis C Jz. 4 ; Thuropo C 3» ; Turonem C 1e ; ozz. C 1c. urbe : urbem B ampi C. 2 adetat : i/a C 1a. e. e*. 3a. 4 (ef. c. 26, J. A8 e c. 29, /. 9) ; erat re//.

98 Saunay (dép. Indre-et-Loire, arr. Tours, cant. Cháteaurenault) ; cf. A. Longnon, * Atlas bist. Texte expl." p. 202. 41

L. $, (cxvir)

MGH 550

620

| PASSIO LEVDEGARII EP. AVGVST. II, 27

Chrodbertus 99, processit obuiam cum choris psallentium, cum

lampadibus uel omni: honore habeto. Et acceptum cum suis per medium transiret ciuitatis, quadam mulier acIA feretrum, cusata pro morte uiri sui, collo ac manibus teneretur catena,

Io

15

cum traheretur a custodibus, exclamauit, dicens : 'Subueni mihi, beati Leudaegari, quia innocens pro eo falsis accusatoribus alligata'. Cum hoc dixisset, illico confracta catena ex collo cecidit et manibus eandem super feretro proiecit et apparuit idonea !9?, qui fuerat absque noxa poena punita. Cum uero idem pontifex cum magnis laudibus per suam parrochiam hoc sanctum corpus deduxisset et introisset intra Pectauensem solum, ad quam erat distinatum, requieuit paulolum in quendam uicolum Hicurande !?! uocabulum. Vbi obuiam occurrens quidam clodus*, sed cum se orationibus ad sancti uiri corpus in terra prolecisset, statim sanus factus et super pedes suos *) clodus : binis sustentatus scabellulis addi? Frwlandus II, 16. II. Cap. 27. B 1. 1a. 3a. D!?, C (v. 42). 3 Chrodbertus : //a C 1a zz. pr. ; Htodbertus C 3a ; Ruodbettus C 1e. e* ; Rotbet-

tus C Jb ; Bertus B 1. 1a. C 1c. 4 ; Betthus B 35*?, 5 ; delbertus (dei o7.) B 3a. sallentium C Za zz. pr. 4 honore : honoris B 3a zz. pr. habitu B 32. C la(pr.:.)e.e* ; habitus B 3b-?,— et : oz. B 1. 1a ; ut B 3a. B feretrum : cum add. B 1 (in ras. al. z2.). C la (zm. al). 3a. b. 4 ; et cum add. C 1c. quadam : //a B 1. 1a ; qu(a)edam re//. muliet : cum aZ. B 3a. 6 manibus : membris B 1 ; menbtis B 1a. tetetur B 1a. ? cum 54. custodibus : oz. B 3a. D''?. exclauit B 1a. 8 beati Leudaegati : //a B 1 zz. pr. ; beati Leodegatii B 35! ; beate Leudegare B 1a ; beate Leodegati (Leodegarii B 3a) B 3a. P?. C. pto eo : i/a B 1a. 3a cum C la(pr. zz). 3a. b ; pereo B 1. 3bV?. C 1c. 4 ; om. C 1e. e* ; a add. B 1a.

C 2a. b. 9 alligata feretto : //a C 1a rel]. asque B Iz. p(o)ene B 1c. 3a. D?. ?;. ; punienda B 1a. Pectauinsem solum C

sum cumque B 1c. 10 eademque B 7a ; eadem B 3P*. zz. pr. ; feretrum re//. 11 qui : 7/a B 1. 1a. C 1a ; qu(a)e noxa: mota B 1. la. poena: Zi/a B1. C 1a. e. e* ; C Ic. 3a. b. 4. punita : Z/a B 1* ; multata B 1n ras. a. cum : dum B 3a. 12 parochiam C Za zz. pr. 13/14 1a zz. pr. ; Pictauensem solum C 3b ; Pictauense solum (solo

B 35'?) B 3a. DV?, C. Ic. e. e&*. 3a. 4.

quem (?) B 1 zz. pr.

14 quam : z/a B Ia. 3a. b^? cum C la. 3a. b ;

quendam uicolum : //a C 1a zz. pr. ; quendam uiculum C

Ja. b. (^ ; quondam uiculum B 37? ; quodam uiculo re//. 15 Hicurande : z/a B 1; Huicurande B Iz ; Igorande B 3! ; Ignorande B 3? e? C 1a zz. fr. ; Igno-

rande C Ja ; Exgoranda B 3e.

uocabulum : erat add. B 1a.

ouiam B 3p?

7t. pr. occurrit B Ja cuz C 3a. b ; occurteret C Ia zz. pr. 16 quidem B 1a. clodus : c(lau iz ras. a/. zz.)dus B 1 ; claudus B 1a. 3a. D^?, C. se : in add. B 1 a]. zm. uiti : ozz. B 1. 1a. 1*7 terram B 1c. C.

99 Chrodoberti episcopi "Turonici, de quo u. Scr. rer. Merou. IV, p. 651, nomen primus restitui, cum antea Bertus aliaque nomina deprauata b. I. legerentur, unde uel L., Duchesne,

*Fastes épiscobaux de l'ancienne Gaule" II, p. 305, unum eundemque episcopum male geminiauit. 100 I. q. innocens. Cangius. 101 Ingrandes uicus ad. Vienne fl. situs (dép. Vienne, arr. Chátellerault, cant. Dangé) Fines a. Romanis appellabatur, atque ]. Havet, "Igoranda ou lcoranda frontiére, tote de toponymie Gauloise" (Revue archéologique ,3. series XX, 1892, p. 170 sqq. — *CEuvres? II, p. 59 sqq.), probauit, nomen gallicum re uera ad Jocum spectare in finibus duarum dioecesium positum.

MGH 551

PASSIO EEBVDEGARII EP-AVGVST.

20

2

1], 27.

627

erectus, ad propria est incolomis reuersus. Tunc audiens quedam mulier, a cuius manibus ablata fuerat species propria, facti sunt eius digiti curui, ita ut medio infixissent palmi, in tantum, ut ungues in carnem absconse a se propriam amiserant uirtutem. Ipsa tamen cum adpropinquasset ad feretrum, inuocatum nomen Dei et sancti martiris, directa ad pristinam sanitatem manu, gratias agens Deo, reuersa est ad propriam domum. Sed et hoc non est silendum miraculum, quia uir Dei Ansoaldus pontifex, audiens sanctum adpropinquasse iam corpus, uelocem ministrum direxit, quae ex Interamnis !?? uillam suam daret habundantiam uini, unde pauperes et uulgus reliquum, qui commitabantur sancto corpore, habere potuissent ad refocilandum se refectionem. Sed cum hoc fuisset actum, non multum post spatium nuntiatum est, quod omnia uasa, qui intra apotica, unde ipsum uinum exierat, poene uacua remanserant, tam plena esse uidebantur, ut

II. Cap. 27. B 1. 1a. 3a. Di? C (c. 42).

18 incolomes B 3P!.,

teuetsa B 1a, corr.

tunc : hoc B 1. 1s.

19 manus B

3P? zz. pr. ptoptia : et add. B 3a. digiti : ingeni B 3z. 20 infixissent : ita B 3b? m. pr. ; fixissent B 1 corr. al. zz. defixi ; fi(x im rasura)issent B 1a ; infixi essent (esset B 3b! zz. pr.). B 3a. b! (ecorr.). C 1a. 3a. b. 4 ; infixae essent C Ie. e.

palmi : i/a C la zz. pr. ; palmo C 3a. b e? C la al. z. ; palm(a)e re//. 21 unguens B 1zz.pr. catnem : Z/a C la zz. pr. ; catne re//. ; essent add. B 1. 1a. absconditi B 3a. ase : 4a B 3b. C 1a. 3a ; om. rell. proptia B 1 zz. pr. ; ::: proptia B 37? zz. pr. 21/22 amiserat B 1 ; ammisetat B 1a ; amitterent D 3b! ; amitetent B 37? ; amitterant C 1c ; amiserunt C 3a ; amiserint C ap.

22

ipse C Za zz. pr. tamen : etiam B 1a. ad : oz. B 1a. 23 inuocatum nomen : i/a B 1 zz. pr. ; inuocasset nomen B 1a ; inuocato nomine re//. domini IBUIZUDaS C Mz sees mattytes C 1a zz. pr. directam —B 3a. C 3a (pr. zz.). b. pfistinum B 1a. 24 age B 3P? m. pr. ad : superser. B 3D? zz. pr. ; om. B 3a. D. proprium B 1a. 25 ct: om.B 3a. quia: quod B 1. 1a. 26 audiens iam sanctum adpropinquasset B 37?. adpropinquasset B 3 5'?, 27 direxit : dit(ex zz Jzura al. zz.)it C 1a. quae : 7/a C la zz. pr. ; qui rel/. quae ex Interamnis : qui ex tramnis B 1 ; qui extra (spazium c. ó litterarum uacat) B 1a ; qui ex Interamnis B 37? zz. pr. ; quia inter B 3a. 28 uillas /suà C 1a corr. uilla sua, e/ sicB 1a. 29 reliquum : z/a B la eum rell. ; teliq : um B £z. pr. ; teliqueum? B 1* zz. pr. commitabantut : i//a B 1; committabantur B 1a ; conmittabantur B 35! ; comitabantur re//. ; cum add. codd. praeter B 3a. D-?. C Ia(pr.

7m.). 30 refocilandam B 1a. 31 actum : factum B 3a, corr. zz. pr. post multum spatium B 1. 12 ; multo postspatio B 2g. — 32 qui :7/a B 1. la. 39. C 1a ; qu(a)e re/l.. ^apotica : //a B 1*. Ia ; apot 5ca B 1 zz. pr. ; apothicam C 1a zz. pr. ; apothecam B 4a. D-?. 33 paene B 1 zz. pr. ; penae B 1a. remanserunt DB 3a. 33/38 remanserant zsq. plena : ozz. C 1e. e*. 33 plene essent C Ia zz. pr.

102 JAnfran (ib., cant. Leigné-sur-Usseau) ; ef. A. Longnon, */Atlas bist. Texte expl. p. 184.

628 Q2 ^

PASSIO LEVDEGARII EP. AVGVST. II, 27-28

etiam superfluentia uina in pauimento deciderent, ipsa tamen uascula plena remansissent. o: 28. Post haec uero, cum

ad Vincennam !?? fluuium in uico MGH

Sannune??* uocabulum peruenissent, erat uentus contrarius superiminens, ipsum flumen tumidum undis pareret. Metuentes nauti coeperunt prohibere introire nauem, ne nauiganin fluminem. Tunc uir Dei abba iam dictus, vA tes pereclitarent cuius curae erat deferre sancto corpore, confidens de meritis sancti martiris, conpulit eos, dicens : 'Mittite

1o

15

in nauem

et

transite securi, quia Deus potens est per huius sancti meritum has undas quiescere. Cum autem positum fuisset in nauem et nauigare coepissent nauti, statim undae quieuerunt et prospere ipsud flumen inlesi transierunt. Sed cum ibi noctu in ecclesia requieuissent, quedam peregrina mulier cum infantulo caeco paruulo aduenisset, tota illa noctae in orátione peruigilans, deluculo uero infans lumen quod amiserat recipit.

ll. Capp. 27.28. B 1. 1a. 2 (a 28, /. 18 noctae). 3a. b'?. C (c. 42).

34 uini B 3a. P.

B 3a.

pauimento : 7/a B 1a. 301.?, C ; pauimenta B 1 ; pauimentum

ipse B 3P!.

28, 1 haec : hoc B 1. 1a.

cum : transeundum a44. B 1a.

Vincenna B 3! ;

Vietnnam B 3a corr. zi. pr. Vigennam ; uenienda B 1 corr. aJ. zz. uencenda ; Venda B 1a.

in uico : ad uicum B 3a ; cui a44. B 1a.

2 Sanunae B 1a ; Sannone

B 35? ; Sanonem B 3a ; Sanone C 1a( Br. m.). e. àb. uocabulo B 3a. b'-?, 3 superiminens : et aZ. B 3a. tumidum : Z/a B 1a cum rell. ; t(umi in ras. al. zz.)-

dum B 1 ; tumudum ? B 1* zz. pr. (er

4 nauti : 7/a DB 1. 1a. C 1a.

pateret : pariter B 1. 1a ; appatet C praefer nauem ne : naui ne B 3/! ; nauim ne

B 3P? ; om. C. 4/5 nauigantes : ne ad4. C 1a al. zz., babent rell. C. 9 pereclitarent : //a B 2! e? C 1a zm. pr. ; peticlitarent B 3a ; pereclitantes B 1. 1a ; peticlitatrentur

B 3/2,

fluminem : 7/a C 1a zz. pr. ; flumi/mine

B 1 zz. pr.;

flumine

rel]. tunc : tum B 1 (yon B 1a). abbas B 3a. ductus C 1a zz. pr. 6 cura B 1. 1a. deferri B 3a. P. 6 sancto corpote : s : cotpo : : C lavorr. a]. zz. sanctum

corpus, e/5ic B 1; sanctos

cotpus B Ja ; sancti corpus B 3a. b'*?, C. 4,

V sancti: oz.B 1a. mattiti B 1 z.pr. naue B 3p'?, 8/10 quia zsq. quieuerunt : oz. C Jb. c. et cod. Bernensis JA 8, saec. XIV. (non C 3a). 8 dominus C: potens est: omnipotens potest B 1. la. pet:in C lzxeJ6*. 34. 4. 8/9 metita B 3a. 9 quiescete : j/a B I(pr. zz.). 1a. 2a. bV* (pr. 2). C 1a. ; (comp iz ras. a. zz.)escere B 1. C 1c. ; conquiescere C 4. 10 naue B 3e. P!. C 1a ; naui re/l C. nauti : //a B1z.pr.; naut(a)e re/[. undae quieuerunt : quieuerunt uenti B 1 ; que uerunt B 1a corr. que uenerunt 11 ipsud : z/a C 1a 71. pr. ; ipsum re//. inlesi : ozz. B1. 1a. noctu : 7/a B 3a. D^?. C ; noct(e in litura ?) B 1. 12 requieuissent : et adZ. B 3a. mulier : dum a44. C praeter C la. 13 caecum paruulum C Za zz. pr. in : redi B 2. 14 deluculo : /za B 1 71. pr. ; diluculo re//. 14/18 recipit : 77a B 2 e£ C 1a zz. pr. ; tecepit re//.

103 La Vienne ff. 104 Cenon (dép. Vienne, arr. Chátellerault, cant. Vouneuil) ; cf. 4A. Longnon, * Atlas hist. Texte expl. b. 200.

552

PASSIO LEVDEGARII EP. AVGVST. II, 29

629

29. Deinde recto itenere pergentes, peruentum est ad quendam uillam Gelnacum !5, ad quem uir Dei Ansoaldus antestis obuiam accessit cum suis, scilicet cum multitudinem clericoi

rum, uulgi, populorum et pauperum, cum turabulis ac incensa. 1$ flagrantia, cum crucibus et cereis accensis, agminibusque multis canentibus, hoc sanctum corpus suscipiens, pergere coepit ad urbem. Tunc ibidem quedam aderat femina, multis

IO

iam annis in tantum curua, ut etiam caput inflexum poene adheserat igenuam. Cum paulolum oculos erexisset, orans ad sancti martyris feretrum, reuersus est ad pristinam rigorem eius corpuscolum. Mirans haec pontifex et omnes cum ipso adstantes uirtutem Dei ac beatissimi martyris, tunc cum can-

15

basilica in quod beata Radegundis requiescit !?? introiuit pontifex cum sancto corpore martyris. Ibique aderat quidam paraliticus, et in eius protinus aduentum sanus factus et

ticis, et magnis laudibus peruentum est urbi, et in suburbano

II Capu29 DUI Slam Sas pi

C

(c42)-

29, 1 tecto itenete : //a B 2 cum C ; directo itinere B 1. 1a. 3a. D'?, 1/2 quandam B 3a. 2uilamque B Z2. | Gelnaco B 3a ; Gallina(cum zz ras. a]. zz.) B1 ; Gallinago B 1* ; Gallinago dicitur B 1c. quem : 7/a B 1*. 1a ; qu : B 1corr. aJ. z;. quam ; quam re//. oz. B 2. 3 ouiam B 2.

antistes B Ja ; antistis B 3/! ; antistitis B 3D? zz. pr. ; multitudinem : zzz B 2 ; multitudine re//. 4 tu-

tabulis : Z/a B 1a. C 1a zz. pr. ; tut : bulis B 1 zz. pr. ; tutibulis re//.

4/6 ac usq.

ctucibus : ozz. B 2, nullo spatio relicto ac incenso flagrantia B Ja ; ac incensi (?) flagrantia B 3P? eras. ; ac incensa flaglantia C 1a zz. pr. * adetat : erat D 2. 8 inflexum : infixum B 1. 1a ; in filium B 2. poene : //a C la. B a ; pone B2;

p(ajene re//. 9 adheserat iaenuam : z7/aB 2 ; haesetit terrae. quae B 1mras. 7inore ; : :hesetit (ozz. genua) B 1* zz. pr. ; huic heset :at (e ras.) (oz. genua) B 1a ; adhesetit ienibus B 3a ; adhesetit genua B 30? zz. pr. ; adesetit genua B 39! ; adhesit genua C Ia ; ad(h)eteret genibus (genu: C 3a zz. pr.) re/J. C. oculis erexisset B 2 ; etexisset oculos B 3 t. 10 sanctum martyrem C 1a. feretto B 1 zz. pr. teuetsus : //a D la.2ef C 3a zr. pr. ; reuersum reJJ. est: sum B 1a. pristinam : Za B 1 zz. pr. e? 1a. 2 ; pristinum re//. ; statim ad. B 2. togare (2) B 2. 11 haec: autem B 1n ras. al. zz. ; om. C. 3a. b. ipso : illo B 1a. 122ac:2a B2. pr. martytis : miracula (miraculi zz. pr.) add. B 1a. tunc : tamen B 1. 1z. 13 utbi : //a B 1.2 ; uerbi B 1a ; (ad superscr. B 3P?. C 12) utbem B 3pV?, C 1a. 3a ; oz. B 3a. in: cum B 1a ; oz;. D 2. subutbano basilica : ia C lam.pr.;

suburbana

basilica B 2 ; suburbano

basilicae B 37 ; suburbano

basilicam .B 35*? ; suburbano pattochiae (patrotiae B quod : Z/a B 1z. pr. ; quo B 1a. 2 ; qua B 3a. ?, C. gundis B 1a. C 1e. e*. 14/15 pontifex : ozz. D1. 1a. B 3P? zz. pr. ; om. B 2. mattyres C lazz.pr.; mattyre aderant B 37? zz. pr. 16 pr. et : quidam ipse et a44. B factus : effectus C.

la zz. pr.) B 1. 1a. 14 Radigundis B 2 ; Rada15 corpore : corporem D 2. adherat B2; 2. aduentu B 1a. 3a.

alt. et : est C Ic.

105 Jaulnay (dép. Vienne, arr. Poitiers, cant. Saint-Georges) ; «f. 7A. Longnon I.e. p. x81. 107 Basilica olim .$. Mariae, postea ipsi Radegundi dicata ; cf. Ser. rer. Merou. I, p. 815. 106 Incensum est thus ; ef. Ducange b. a.

MGH 553

6350

20

PASSIO LEVDEGARII EP. AVGVST. II, 29-30

quodam itineris spatium secutus feretrum, remansit sanus. Sed cum ad basilica "5 sancti Helari dilatum fuisset beati corpus, alius paraliticus iacens in uia, huius tangens feretrum, sanus protinus factus est. Paulo post quaedam puella ceca, sanctum

Dei inuocans, lumen amissum recipit ; quae secuta,

usque ad eius tumulum perueniens, hucusque deuota deseruit. 30. Igitur cum ipsum sanctum corpus amotus fuisset ab urbe et ab ipsius ciuitatis praesole cum suis sacerdotibus et ministris propriis humeris fuisset quibusdam spatiis loci deportatum et usque Zezinoialo 9? quodam uiculo cum magno fuisset dilatum: ubi turba magna monachorum ex II triumpho sancti Maxenti coenubium, in quo prius abba? fuerat constitutus, gaudentes obuiam processerunt, suumque pastorem cum fauore magno suscepturi, deuotione magna psalmodia in eadem ecclesia pernoctantes. Diluculo uero quedam accidens Io mulier, deferens simeuiuum in brachiis infantulum poene annorum trium, qui priusquam ad sanctum corpus accederit,

II. Capp. 29.30. B 1. 1a. 2. 3a. D*. C (v. 42).

17 quodam 2:4. sanus : oz. C Ic. quodam : quoddam B 3e ; ipse aZ. B 2. spat(c)io B 1a. 35-2, secutus : est ad. C. 18 sed : et B 1. 1a. basilica : //a B 2 ; basalicam B Iz. pr. ; basilicam re//. Helati : za B 1. 1a zz. pr. ; Hilari B 37? zz. pr. e? C 1a ; Hylatii C 1c ; Ylatii C 4 ; Hilatii re//.

delatum B

3a. D?. beati : j/a B 1. 1*( pr. m.). 3a. b! ; beatus (corr. beatum a. zz.) : (c ras.) Scs (exp. al. z7.) B 1a ; martyris add. B 2; beatum re//. 18/19 corpus : 7/a B 1a cum rell. ; corpu(sculum iz ras. a]. zz.) B 1 ; cotpotis B 1* zz. pr. 19 paratiticus B 2, corr. tangensque B 2. 20 est : et add. B 2. 21 dei : martyrem a4. B 1a. ammisum B 2. recipit : 7/a B2 ; recepit re//. quae : qua C 412, corr. 22 ad eius : oz. B 2 cum C. 1e. 30, 1 amotus : 7/a C 1a zz. pr. ; amotum re//. 2 et : om. B 1. 1a. ciuitate C 1a zz. pr. praesole : //a B 1 zz. pr ; prosole B 1a ; ptaesuli B 3 52, 4 Ze-

zenoiala B 37? ; Zezenoialo B 37! ; Zezoloialo B 3a ; Geninoialo B 1 ; Geginoialo B 1a ; Zezinoaala C 1e ; Zezinoalo C 1e* ; Zezonoialo C 3a corr. Zezonaiolum ;

Zezinogalo C 4. quodam uiculo : quodam uico B 1. 7a ; quidam uiculà C 1a Qm.pr.; : : :dam uiculo C 3a corr. quendam uiculum D fuiset : fuere B 1 corr.

al.z7. fuerit ; fuerat B 1a.

ex:

B 1!inras. al. zm. ; et B I* e? C la zz. prs

de

C 1c. e. e*. 4, 6 Maxentii (B 3). c(o)enobio B 1a. 3a. D? ; caenubio C 1a zz. £r. 6/7 fuera constitus B 3a ; fuerit constitutus C Za zz. pr. * ouiam B 2 ; obuium C 1a zz. pr. pastore B 3a zz. pr. 8 pauote magno B 1. 1a ; magno fauote (C 1c. àb. 4). magna : cum add. B 1. 1a. 9 eadem : ozz. B 3a. quedam : quae B 3? zz. pr. 9/10 accidens mulier : //a B 1 ; mulier accedens B2 €u7 C le.e*. 4 ; accedens muliet re//.

la ; semeuiuum C Iz.

in : ozz. B 1. 1a.

10 differens B 2.

simeuiuum : 77a 1.

11 corpus sanctum B 3a.

derit : //a B 2 ; peracciderit B 1. 1a ; accederet re//.

acce-

108 Frulandus II, 25 : ad monasterium sancti Hilarii. 109 Jaxeneuil (dép. Vienne, arr. Poitiers, cant. Iusignan) ; ef. ^A. Longnon, Atlas bist. texte expl.' b. 210. 110 V. supra e. 5.

PASSIO LEVDEGARII EP. AVGVST. II, 30-31.

I

^

20

x]

631

emisisse fertur spiritum, peraccessit. Quem deportando peraccedens posuit sub feretro et cum fleto inuocauit sanctum uirum, dicens : 'Domine mi, redde mihi filium meum !' Et cum fere per orarum trium spatium haec deprecando clamaret, quasi de graui somno euigilans, infans uoce qua ualebat infantia matrem requirens ait : 'Mater, ubi es ?' Ipsa gaudens recipit filium reddaeuiuum, quem amiserat defunctum. Hoc magnum et mirabile fuit miraculum, ex quo magna fides processit in populo de tam perfecto uiro, cuius gloria manet in caelo. 91. Inde uero sublatum est corpus beatissimi martyris, et quemadmodum decebat talem uirum deferre adlatum est. Ire coeperunt ad monasterio beati Maxenti,in quo prius!!! pater fuerat effectus monachorum. Et quia inibi coeperat prius mentis hominum peruersorum mutare ad cultum diuinum, iusto iuditio Dei ac prouidentia censitur, ut uirtutibus fulgendo summis exemplis plurimos adnecterit Dei operibus. Il. Capp. 30.31. B 1. 1a. 2. 3a. b!?, C (c. 42). 30, 16 Gen. 45, 26.

12 emisisse fertur : :::::::fertut D 1 eras., in litura al. z1. ser. inuocans dominum ; nouisse fertut B Ja ; emississe fertut B 3a ; amississe fertur C Ja ; amisisse

fertur re/J. C. spiritum : Christum B 1. 1a. spiritum peraccessit : spiritum accessit B 1. 1a ; spiritum. peraccessit C 1a nferpungi! ; peraccessit ozz. C 1e. e*. 3a. b. 4 (babet C 1c). quem : B corr.al.z;. eumque. depottandum B 3s. 13 petaccedens : accidens B 7 ; accedens B 1a. 3P?. fleto : Z/a B2et C la z. pr. ; fletu re//. uocauit B 1c. 13/15 inuocauit zsq. fere : ozz. B 2. 14 mi : oz. B1. 1a. mihi : oz. B 3a. b'?. C 1a. 3a. 15/16 clameret B 2, corr. ; clatet B 3p. 16 graui : grauissimo B 2. uocem JB 2. 3p? (pr. z.). 17 infantia : ita C la. e. e* cum B ; infantiae C 3a ; ozz. (C 1c. àb. 4). matet ubi es : ubi est mater mea B 3P*. 18 recipit : ;//a B 1. C la zz. pr. ; tecepit B 2 ; recepit re//. reddaeuiuum : 7/a B 2 ; redeuiuum C 1a zz. pr. ; tediuiuum re//.

admiserat

B 2. 19 et : superscr. B 1 zz. pr. ; babent B 1*. 1a. admirabile B 1. 1a. mitaculum : ozz. B 2. 20 de tam zsq. c. 31, /. 24/28 catetua : ozz. cod. Vaticanus Borghesianus petfacto B 3? zz. pr. cui B 1a. gloria B 3 P!, corr. caelo : seculo B 1a.

21, 4^ deinde! C

et :105/Bràa 4p45:31

2x dicebat? b; 2:

e deterti e BIaptas

fieri B 3c. est : et add. B 3a. 8 ire coeperunt : eras. B 3P?. 3/7 ite usq. opetibus : Jic oz. B Ja. D'-?, sed infra |. 14 post caeco supplent B 3a. D^? : deinde uero ire coeperunt ad monasterium 44. operibus $ monasterium B 1. C. Maxenti : //a B 1. 2.3b! e£ C 1a m. pr. ; Maxentii B 3a. P? cuz rell. C. 4 patet : uersu ex. 0m. B 1a. monachorum effectus fuerat B 37?. et : suppl. B 2 al. zz. ; oz. B 1a. quia : ipsi aZZ. B 2. inibi : ibi B 3«. D mentis : 7/a B 17z. pr. ; mentes re//. homine B 3a zz. pr. a culto diuino B 35*?, 6 censitut : //a B 1. 1a ; cessetut B 2 ; censetut re//.

6/4 fulgendo : 7/a B 2. 3a. b'?, C ; fulgen-

dum B 1. 1a. ? uirtutibus : Jis ser. B 1a. plurimos : //a B 1a ; plurimis B 1*, C la. e. e* zz. pr. ; plutim : : B 1 zz pr. ; ibi B 2 ; oz. B 3a. D?, adnectetit : Z/a B 1. la. 2 ; adnecteret re//.

111 Eadem supra c. 30, 6 leguntur ; cf. *N. Arch XVII, p. 592.

MGH 554

632

| PASSIO LEVDEGARII EP. AVGVST. II, 31

Cum autem deferreretur, occurrunt ei in uia duo pauperes, scilicet uir cum uxore; uir enim uno oculo ablato, coniux uero 1o duos : uterque accidentes ad feretrum, mulier ex fide lumen

recipit oculorum, uir eius dubitans recessit cum uno caecus. Prius etenim quam acciderint, uir trahebat funiculo caecam ; recidentes quidem, uxor, accepto lumine, uicem reddens, uiro

trahebat postmodum caeco. Nam cum prius monachi ex ipso 1; caenubio in eius properarent occurso, quedam puella, quae MGH iacebat in atrio beati Maxenti paralitica, adque omnia mem- 555 brorum amisisset notum erat officium : qui cum nomen audisset beati Leudegarii, manus una restituta est sanitati. Cum uero die tertia beati martyris corpus in ipso peruentum fuisset

II. Cap. 31. B 1. 1a. 2. 3a. D!?. C (v. 42).

8 deferreretur : z/a B 3D. C 1a (zm. al). 3a(pr. z.). b ; de | deferteretur B 32? z. pr.; differreretur B 2; deferretur. B 1. 3a. C la(pr. zz). C. e. e*. 3a (ecorr.). 4 ; deferetur nimis B 1a. occuttetrunt B 3a. D? cum C 1e. 3a. b. 4. duo paupetes in uia B 1a. 9 scilicet : et aZZ. B 2. uxote : sua add. B 1a. enim : illi add. B 2. uno oculo ablato : //a B 1 ; unum oculum ablatum B 35i?, C 1a ; unum oculum ablatum habebat (habuit C 34) B 3a cuz C 3a. b ; unum habebat

oculum sublatum B 2 ; unum oculum habens ablatum (ablatum habens C 1c) C 1c. e. &* ; unum oculum ablatum perdiderat C 4. 10 duos : duo: B 2vorr. al. z;. duobus et; duobus B 7a ; duo C 1a zz. pr. utrique B 3s. accidentes : z/a B 1 zz. pr. ; accedentes re//. feretur B 2. ex fide : 7/a B 1. 2 ; fide B 3a. pb? cuz C (fidens C 3a. D). — 11 recipit : i/a B 1. 1a. C Ia ; recepit re//. — secessit B 2. cum

uno caecus : cum uni caecus DB 2 ; cecus cum uno

etenim : 7/a C 1a. 3a cum rell. B ; om. B la ; enim rel. C. la; cum accedetat

oculo B 1a.

12

quam : antequam B 1.

B 3a. acciderit B 1corr. pr. zz. accidetint ; acciderint B I* zz pr. ; B Ja ; accederint B 2; accederent B 3a. Dv*?, C. funiculum B 2.

caecum B 1 zz. pr.

13 recidentes : 7/a B 1. 1a zz. pr. ; tedentes B 2 corr. zz.

pr. xecedentes, e£ sic B 3D-?. C 1c. e ; sedientes B 3a cum C 3a. b ; xedicantes (?) C la corr. al. zs. tedeuntes, e£ sic C 4. quidem : quidam B 2 ; uero C 1c. e. 4. B 1 (zz. al.). accepto lumine : accepto lumen B 35^? ; oc(c)ulorum a4. B 3a. P! ;

072. C Ic. e. 14 caeco : 7/a B 2 ; caecum re//. ; pos? c(a)ecum inserta sunt : deinde uero ite usq. opefibus supra 3/9 omissa B 3a. bV?, Hunc locum in B 3a. Vrsini Jrologus excipit et func demum textus continuatur : Nam cum cer. cum : 0ozz. B 2. 14/15 monachi usq. properarent : ozz. B 2. 14 ex : de B 1. 1a. 15 caenubio : ia D 12. pr. propetarent : Z/a B 3a. b? cum rell. C ; propetassent B 1* cuz C4;

propetasset

B 1 corr. z;. br. propetrassent ; propeftasset

ila B 2 ; occutsum re//.

quae : oz. B 3P?.

B 1. 2. 3P. C 1a ; Maxentii re//.

B 1a.

16 atria B 1a.

adque : z/a C 1a zz. pr.

Occutso :

Maxenti : z/a

omnium

B 2 eum

C 4 ; omne C 3c. b ; omni C Ie, e*. 17 amisisset : Za B 1. 3D?. C 1a ; amississet B 2 zz. pr. ; ammississet B 35! ; amisisse re//. ; ut add. B 1a. erat : ozz. B 3b,

officium : offic(t)io B 1a e? B 39? z;. pr. ; officia B 3a. qui : Z/a B 2 ; qu(a)e B 1 (in ras. al. zz). 1a cum rell. cum : ozz. D 2. 18 Leudegatii : z/a B 1. 1a ;

Leodegarii re. sanitate C 1a. cum : dum B 3c. 19 martyr B 37? zz. pr. 19/20 ipso ... atrio : //a C la (pr. zz). c. e. €*. 4 ; in (oz. B Ja) ipsum ... atrium re//. uentum : B 1. 1a.

PASSIO LEVDEGARII EP. AVGVST. II, 31 20

25

633

atrio, omnia membra eius dissoluta, omnique infirmitate amissa, in prestinis reuersa est offitiis, tota est incolomis redacta. Hoc uidentes, qui ibidem aderant miraculo, tanta

undique adgressa populi multitudo, ut uix ecclesiae seu atria capere potuissent omnium aduenientium populorum caterua. Interea mulier alia ex longinco ueniens, perditum lumen oculorum, cum ad sancti martyris accessit tumulum, recipit quod amiserat pristinum. Quedam aduliscens simul et puella demoniis uexati, con tremefacti accessissent ad locum,

30

cum uomitu sanguinis euulsis'demonibus, ad suam peruenerunt sanitatem. Multi et innumerabilis uirtutes in illis diebus per eundem Dei martirem operati sunt. Nam quecumque uenissent multorum languentium, caecorum, surdorum, mutorum, aredorum, claudorum adque demonibus uexantium, red-

dita est incolomitas sanitatum.

II. Cap. 31. B 1. 1a. 2 (ad /. 84). 3a. b!?. C (ad 1. 34 sanitatum, c. 42).

200mniaque..omniB 3a. ^ dissoluta:suntadZ.B Ja. ^ ptestinis ... offitiis: Zza B 1 7.pr. ;pristinum...offitium B Ja. ^ estincolomis: estenim incolomis B 2 ; incolomis est B 1. Jg. — 21/22 tedacta : //a C la. e. e* cum DB ; teducta C 4 ; reddita C 1e. 3Ja.b. 22 adherant B 2 ; aderat B 1a. ^ miraculo : ;/a B 1. 3b? ; miralo B 1a ;

miraculum re//. 23 populi : Z/a B 1.2 ; fuit add. B 3a. D^? cuz C 1a. 3a. b ; fuit praem. C 1c. 4 ; est praem. C le. e*. B 1 (m. al.). uix : ozz. B 3a. ecclesia C la z.pr.et àb ; aecclesia C 3a. seu : siue B 3512, attia : attie B 177. pr. ; atriae B Ja ; atrium B 3P! ; tria C Ia zz. pr. — 24/26 cateruam B 3a. D?. C ; catet-

uas B 3p. 25 iterea C 1a zz. pr. longinco : Z/a B 3P*. C 42 ; loginquo B 1 corr. longinquo ; loginco B 2 corr. 247. zz. longinco ; longinquo re//. perditum lumen : lumen C 4c ; lumen perditum re//. C. mattyres C la 7z. pr. ^ accessit : i/a B 1. la ; accesset B 2 zz. pr. ; accessisset B 3a. D'?. C. 24 recipit : 7/a B 1a. C 1a ; tecepetat B 35'? ; recepit re//. ; lumen ad. B 1. 1a. amisera B 37? zz. pr. pristinum : 7/a B 3b? eum C ;. om. B 1. 1a ; luminis

officium

442. B 2. 3a.

quedam :7/a B 1 zz. pr. ; quidam re//. ;ueto add. B 2. |et :oz. B 2. 28puella : za C la. c. 4 cuz B ; a add. rell. C. demoniis : 7/a B 1. 3a. b? cum C 1a. 4 ; deminiis B Za ; da(o)emonibus B 2 «cum rell. C. uexata DB 1a. 2. 3a. 'con : 1a B 1. 35? ; cum re/J. tremefacti : tremefata B 1a ; tremens facta (vorr. facti) B 2 ; cum add. B 3P?. accessissent 254. demonibus : aec ( ?) euulsit doemonibus B 2, intermediis omissis 29 cum : oz. C. uomitum B 3p'?, sanguis B 1

zm.br.

euulsus B 1a,cf.].28.

(et ras.) B 1a ; mult(a)e re//. innumetabiles

re//.

| 30 sanitate B 35.

— multi: //a B 2 ; : : multe

innumerabilis : z/a B 1. C 1a. B 1a (ecorr.) zm. pr. ;

in diebus illis B 35'? ; illis in diebus

C Iz. 3a. 4.

31

opetati : 7/a B 2. Jb? (pr. z7.) ; operat(a)e re/J. quecumque : Z/a B 1. 1a ; quicumque re//. 32 multorum languentium : ozz. B 3a. /?. — Jaguentium B 2, corr. 32/33 sutdorum zsq. adque : ozz. B 3a. multorum B 1 zz. pr. 33 aredorum : ita B I(pr. z.). 2 ; atid : orum (u ras. ?) B 3. — claudorum : chlaudorum B 1 zz.

pr. ;om.B 3p-?-,

— adque : ;/a B 2 e C la zz. pr. ; a add. rell.

B 12.2.34 ; uexatorum

B 1inras.al.z.;

uexa(torum

— uexantium : 7/a

Zn ras. al. zz.) B 1*. C la ;

uexati B 35i? 33/34 reddita est : reddit B 3/* ; eis add. B 1a. (2). tem B 2 ; sanitatem ( ?) C 1a corr. aJ. zz. sanitatum

34 sanita-

634

PASSIO LEVDEGARII EP. AVGVST. II, 32

32. In ipsius beatissimi martiris honorem iusso pontificis domno Ansoaldi episcópi, opere huius Audulfo patre monasteriij mirae magnitudinis ^

Io

fabricata est domus,

cuius fabricae

aedificatio est dissimilis omnium basilicarum constructio. Qua consummata, supradictus pontifex uotum quod uouit perficere uolens, huic loco accessit cum omnibus suae ecclesiae sacerdo-

tibus ac turba magnificorum cateruaque plebis populi magna. Quidem cum magnis laudibus sanctum sepeliuit corpus beati martiris, in quo loco operantur culmina uirtutum cottidie ad huius mirabile tumulum ad laudem et gloriam domini nostri Iesu Christi, cui est honor et uirtus et inperium in saecula saeculorum. Amen. II. Cap. 32. B 1. 1a. 2. (a 7. 9 in quo). 3a. P'?. C (a 7. 1 In, v. 44).

e

32, 1/8 in z:q. martiris : ozz. B 2. 1 ipsius : ipso C Zz. 3s. martytes C 1a 7. pr. honore C. iusso : 7/a B 1 ; iussu re. 2 domno : 7/a B 3a. P?. C la z;.pr. ; domni re//. Ansoaldo B 3P? zz. pr. episcopi : Z/a B 1. 1a. C 1a ; ozz. rell. opere : ob(oJedire B 1. 1a ; opet(a £m Jura) C 1a corr. al. zt. opetae Audulfo patre : //a B Izz. pr. ; Audulfi patremB 1a ; Andulfi (Adulfi C 1e*) patris C 1c. e. e* ; Audulfi pattis re//. 4 aedificatio : 77a B 3a. DV?. 5. C 1a. c. (4) ; aedifitium B 1. 1a. dissimilis : 77a B 1. 1a. 391. C 1a. c. (4) ; dissimile re//. qua : quia B Za. 3a ; qua : : (cum ras.) B 3? ; catismata adZ. C. b pontifex : Ansoaldus ad. B 1. 1a. uouet B 1a. 6 suae : siue B 37. 6/7 sacetdotibus : oz. B 1. 1a. v? turbe B 1.pr. magnicorum B 3e. plebis : pleu : : : : B 1 zz. pr. ; pleuegi B 1a. magn(a)e B 3p'?, 8 quidem : equidem B 3a ; et quidem C. martiris: Leudegarii episcopi a4. B I. 1a. 9 in : redi?B 2, quo : co B 2. culmina : i/a B 1a cuz rell. ; mina (?) B 1 corr. al. z. multa miracula B 1 ; agmina B 2 in ras. zz. pr. uirtutum : uirtutem B 1a; fiunt add. B 2. 10 mirabilem B 32?. cumulum 5B 37?, 11 Iesu Chtisti : ozz. B 1 (nonB 1a), cui : cuius B 3a. honor : et gloria add. B 1a. uirtus : glo B 2. et imperium : ozz. B 2. 3a. 12 amen : explicit passio sancti Leudegarii episcopi aZ. B 1a/. zz. ; explicit passio sancti ac beatissimi Leudegatii martyris ac finit subszr. B 1a ; explicit uita sancti Leodegarii episcopi subser. B 3p?.

MGH 556

PASSIO.III.

AVCIOREK

FRVLANDO.

INCIPIT VITA VEL PASSIO SANCTI LEODEGARII MARTYRIS ET PONTIFICIS, RENOVATA EX IVSSIONIBVS EBERHARDI ABBATIS! A QVODAM FRVLANDO EIVS CLERICO.

»

Non minimae difficultatis uenerande pater Eberharde, uideretur esse gloriosa Christi militum certamina adorandique triumphi fulgentissimas laudes describendo recensere, nisi ipsius cui militauerunt regis benignitas dicendi efficaciam id aggredientibus tribuere foret quam promptissimam. Sed

10 cui, ut superarent, dare fuit facile, ut eorum triumphus dici

ualeat, largiri nequaquam poterit esse difficile. Amabilissima namque est haec promissio illius : Dz/aía, inquit, os tuwm, et

ego adimplebo illud. Cui quis, prout tanti promissoris gratia tribuerit, non conatur assurgere, quanam, quaeso, ratione 15 negligentiae uel incredulitatis delictum poterit effugere ? Immo quem tam excellentissimae pollicitationis hortamentum ad loquendi ausum non excitat, non sopitum recte dixeris, sed carere prorsus anima. Nam quid laboris est suscepturus, qui, ut bene loquatur, tantum os aperire praecipitur ? Diu 20 quippe, nouerit tua paternitas, ne quid tale praesumerem, pudor et loquendi quidem prohibuit penuria. Et quidem audieram saepius, ammonente euangelio, proscripti serui pro negligentia commissi talenti terribilem dampnationem, nec tamen illo terrore adduci poteram ad tam turpis uerecundiae 25 integram postpositionem. Sed postquam huius diuinae promissionis blanda manus semel et iterum et frequentius quidem III. Praef. 1a. 2a*?. b. c. d.

Praef. 12/13 Ps. 80, 11.

22 cf. Matth. 25, 26 sqq.

Praef. 1/4 incipit usq. clerico : //a so/us 1a ; incipit prologus in passione sancti Leodegarii episcopi et marty(i)ris 2212. b. c. d. ; prol. oz. 8.4. —6 Eberharde : oz. 2212, b. c. d.

8 discendi

27. c(vorr.)

9 foret : Z/a la;

solet

2a4t?,. 5.0.4;

2a? corr. al. 51. socletet ; 24! corr. ualeat 10 dicit ras.) 2a. a?. 11 largiri. nequaquam Znferpungunt 2b. c. 12 promissio hec 2 vc. 13 quis : qui 22?. P. v. 4. prout : ut pro Za. 14 non : qui 27 (non 2c). assurgere : et add. Pitra ; 2a! suppl. al. m. ; om. 2a. b. c. d.

fr. la.

15 credulitatis 12 ; incrudelitatis 28! e7 24? zz.

17 loquendum 4/7. 20 ptesumete 2a. b e fortasse 2c zm. pr. quidam 2b corr. quidem

penuriae

1 Eberhardus abbas Murbacensis monasterii c. a. Yo41 y ef. Ser. rer. Merou. V, p. 278.

MGH 357

636

PASSIO LEVDEGARII

EP. AVGVST. III. PRAEF.

mentis meae oculos hortando, ut ad illam respicerem, consueuit delinire, et praedictum certe pudorem totiens mihi fuisse dominatum uehementer coepi erubescere, et quod tam30

35

diu silueram, non paululum quidem expauescere. Sicque mihi ad maioris prouectionis accessum beata promissione expergefacto affuit consequenter tuae paternitatis amplectenda admonitio. Praecepisti enim, ut beati Leodegarii uenerabiles actus celebrandamque passionem ad lucidiorem ordinatioremque modum scribendo reducerem. Saepius etenim seu negligentia transcribentis seu forte ignorantia dictantis siue utroque non bene ordinatam minusque intellectum admittentem solitus eras habere conquestionem, in qua, ut fatebaris, maxi-

me 40

45

$0

te offendebat,

quod

antiquus

ille

eiusdem

scriptor ? iniuste et sine discretionis temperamento

passionis

beatum

Leodegarium nefariumque illius persecutorem Hebrohnum pluribus in locis equales facere non dubitauerit. Dicebas enim fraudulentiam nequissimi carnificis iusti hominis sanctitati nullo modo oportuisse coaequari. Virtutem namque cum uitio amentis est credere uti unquam amicabili consortio. Tam obsequendae siquidem praeceptioni nil anteponendum commode existimaui, quam utinam tam efficaciter adimplere ualeam

inde, quam libentissimam inde habeo uoluntatem. Si qui uero tam diffusae pestis — non opus est nomine — deprauati contagio, conferentes hoc nostrum opusculum cum prioris scriptoris negotio, male tussiant et aliquid de nostra parte ganniant, tua, pater, auctoritas, me admisso in tranquillitatis sinu et parum id curante, latratuum contusorem opponat illis lapidem. Ego

55

uero tam in hoc quam in ceteris, si quae sunt, meis negotiolis auctori Deo cogitationis et locutionis meae regendam manum praebeo ; ipse suae promissionis prosecutor, quaqua uersum uoluerit, fiat mihi praecedens et director. Satis namque et sine dubitatione quidem credulus existo, quod cuicumque praebuerit directionem, illi, quocumque pergat, non est opus tiIII. Praef. 1a. 22V, b. c. d.

29 despicetem Ja. 28 et: om. 22V? b. c. d. 30 sicque : 7/a 22^?. b. c. d ; sic itaque 1a. 31 ad : 7/a 2b. c. (d) ; quod 1a ; oz. 222. maiores 25. accensum 2e, corr. 34 ad : ac 2a!, 34/35 ordinatiorem 22? zz. pr. 3? admitentem 24. 38 conquaestionem Pz/ra ; zaliz congestionem. 40 sine : ozz. ubt, p. ord. 45 tam : ob a4. 2a'?. b (eras.). c (delet). 47 tam: oz. ?94?. 48 inde (bis) : oz. 22V?. b. c. d. 51 negocii 27. malle 2b ; ozz. Pizra 52

dimisso in tranquillitate et Za. 54 hoc : hac 1a. sunt : 077. 1a. 56 uersum : ozz, 222, Uv fiat : ozz. 1a. 59 illi quocumque : 7/a 24'?. b. c ; aliquocumque 24 ; cuicumque Za.

2 Seilicet. Vrsinus ; cf. Ser. rer. Merou. V, p. 278.

PASSIO-LEVDEGARII,

III, PRAEF. LIB. I, 2

3637

6o mere ullius diuerticuli inprouisam offensionem. Eo igitur directricem manum sermoni, cuius ipse auctor est, porrigente patronoque, cui hic ? immolatur, opitulatricis interuentionis suffragium multiplicante, dum tuae, uenerande pater, auctoritati nil diffidimus, accedendi tempus uisum est ad id quod 65 instituimus.

PRIMA PARTITIO TOTIVS OPERIS. INCIPIT VITA ET PASSIO SANCTI LEODEGARII EPISCOPI EI^ MARTYRIS. 1. Sancti Leodegarii, fratres carissimi, uenerandam

passio-

; nem dilectioni uestrae relaturus, dignum ante existimaui dicere, quis prioris uitae fuerit sibi modus ; quam illustris mundo, quam deuotus Deo; qualiter sui temporis regibus pla- MGH cuerit ;quanta subdoli Hebroini insidiamenta perpessus sit. 558 Dehinc attendat uestra caritas, quibus ante celeberrimam 1o passionem tantae sanctitatis patientia fulserit miraculis, quibus in ipsa, quibus post ipsam, quorum et nostro quidem tempore ammirandam continuationem gratulamur non deesse.

24..0uam

nobilisprosápiae ccs tITerpt:

uir

sanctus

Illum etenim clarissimi et inter Francorum principes non mediocris potentiae parentes genuerunt. De quorum ingenui-

; tate, quoniam adhuc plures eiusdem prosapiae principantur * in glorioso regno Franciae, non fuit opus hic plura dicere. In illis enim, si cupit quis, ualet experiri, quam nobili ortu III. Praef. 1a. 22V?. b. c. d.

III. Ib. I. Cap. A.2. 1a. b. 2403, b. c. d. 8. 62 hic immolatur : //a (1a). 22? (hec ? pr.zz.) ; hecimmolatus 24! ; haec immolamus 2b. c. d. 64 accedenti 2a'?.c(pr.75). | 68 instituimus : explicit prologus subser. 2a'^?. b. c. d. I, 1 ptima 45q. operis : bane praeseriptionezm om. 2aV?. b. c. d. 2/3 incipit zsq: martytis : //a à ; incipit passio sancti Leodegarii : vr. octob. praeser. Pitra ; incipit passio sancti Leodegarii episcopi et martyris 22? ; incipit passio eiusdem (vr. Non. Octob. add. 24) 22! b. d. 5 reuclaturus 2a!(pr. z.).4?. | *" tempotibus regibus

placuisset 24. 8 insidiamenta : //a 1a. D. 3. 4; machinamenta 26'?, 11 quidem : ozz. 22!.?. c e? Pitra. 2, 1/2 quam sq. exstitetit : praeseripéionem om. 2a. b. c. d. 8 et :z/a 1a. b. à ; oz. 2aV?, Franchorum 4. 6 hic opus 47. 3 Scilicet serzuo. 4 Auctor V. Odiliae c. 2 affinitatem Leudegarii cum ducibus /Alsatiae primus confinxit, baec de Chadalrici ducis uxore tradens : Persinda, sicuti adsertione plurimorum didicimus, affinitate sancti Leudegarii redimita.

638

PASSIO LEVDEGARII III, LIB. I, 44-LIB. II, 1

uir beatus, de quo loquimur, enituerit. Ille namque totius sui generis dignitate gloriosior quodammodo existere et nobili10 tate quadam propria et multis quidem et clarissimis uirtutibus adquisita parentum suorum generositatem conatus est decorare. Nam cum illi, ut iam diximus, quantum ad saeculi

dignitatem, gloriosi et christianae religionis cultores extitissent, iste quidem christianissimus fieri et inter illos, qui :;legitime Christo militabant, strenuissimus apparere percupiuit. — — — 44. — — quamuis latenter, honorifice tamen sepeliuit. Nos uero quoniam et res et dicta postulant, prioris uoluminis metam

hic sistemus, et secundo, quae dicenda restant, quo-

niam plura sunt, interim reseruentur.

;

LIBER

EXPLICIT PRIMVS DE VITA ET PASSIONE SANCTI LEODEGARII.

i

INCIPIT SECVNDVS LIBER DE MIRACVLIS SANCTI LEODEGARII AVGVSTIDVNENSIS EPISCOPI. L.2P'robogus.

Audistis, patres uenerandi et domini, qua constantia be; nignitas saluatoris martyrem suum corroborauit. Dehinc cognoscatis miraculorum suauitatem, quibus nobis ostenditur, quod uere sit plantatus in domo Domini et floreat in illius atriis. Floret laboris sibi praemia percipiens, fructificat nobis uirtutum munera impertiens. De quibus, cum plurimae sint, 1o quasdam tantum ad audientium aedificationem dicere institui; III. Lib. I. Cap. 2. 1a. b. 2215, b. c. d. 8. III. Lib. I. Cap. 44. 1a. 221?. b. c. d. 3. III. Lib. II. Cap. 1. 1a. 22, b. c. d. Prol. * c£. Ps. 91, 14.

$8 loquimur : dicimus Z7. 15 praecupiuit Za. 44, 1 sepeliuit : desini; 4. 3 sistemus : sistamus 3 ; fugimus 22! corr. figimus, et sic 28*. c. d. dicendo 3. 5/4 explicit 4sg. Leodegarii : explicit passio sancti Leodegarii martyris (episcopi 2c. 4) subser. 222, b, c. d. 1, 1/2 incipit z:4. episcopi : incipit liber secundus de miraculis sancti Leodegatii praeser. 2à* ; sermo de miraculis sancti Leodegarii (episcopi et ad4. 24?) martyris

praeser. 2a?. b. c. d.

3 prologus : praescripéiones capitum om. 2a. b. c. d.

uenerandi et : /a 25'?, b, c, Z. ; et uenetandi Pizra c. d ; tobotauetit Pra 8 floret : ozz. 222, c, qd. sunt 2c. d. 10 tantum : tamen 2a'2, p. c.

4

B cortoborauit : //a 2213, p. sibi laboris 27. 9 sint :

PASSIO LEVDEGARII III, LIB. II, r, 2, 30.

639

nam omnes comprehendere nec ego possem nec uolo uobis promittere. Omissa igitur fastidifera multiplicitate, dicemus pauca de illis miraculis, quae legimus esse facta in partibus Aquitaniae, ubi corpus sancti martyris colitur summa ueneratione 5. 15 Dicemus et de illis pauca, quae uidimus, dum maneremus in

Gallia 5. Letatur namque Gallia, uenerandis sancti martyris oculis inluminata. Post habemus illa narrare, quae uidendo didicimus in finibus Alamanniae, ubi gloriosum caput incliti militis dignis laudibus, sancti patres, ueneramini. Sed 2o haec, ut proposuimus, hinc narrare incipiamus. 2. Demonstratio sancti corporis per lampedem: "amte4i tumubum. eius. cdruimitus praeparatam.

Post transactum biennium a passionis tempore — — — — 30. Ouod

inloco,ubicorpusestconditum,

miraculaanticipantstudium

scriptorum.

Plurima* quidem alia miracula per martyrem suum illis * pro plurima eqs. ser. 2a1. b. c. d :

Nam quanta et qualia Dominus per eum ostendere dignatus est miracula, nemo uel ore referre uel litteris comprehendere ualet. Quicumque? enim cecorum, surdorum atque a demonibus uexati diuersisque attriti languoribus ad eius tumulum accessissent, mox incolumes ef5 fecti, pristine reddebantur sanitati. Basilicam nanque supradictus pater eiusdem monasterii Audulfus, iubente uenerabili Ansoaldo episcopo, in honorem ipsius martyris in eodem monasterio miro construxerat opere. Cuius constructio dissimilis ceteris noscitur esse basilicis. Qua consummata, supradictus pontifex uotum quod uouerat implere uo1o lens, cum omnibus sue ecclesie sacerdotibus ac innumera populorum 2 referre, tefere 2a.

TIL- DPA IIS Czb24. 1a) 2252. P26.d; III. Lib. II. Cap. 2. 1a. b. 2a'*. b. c. d. III. Lib. II. Cap. 30. 1a. 2a!. D. c. d. 11 ego : oz, 2a". b. c. d.

possum 22^. v. d. 14 ueratione 27. 15 maletatur namque : 7/a 221?. b. c. d ; laetare itaque Pzzra 16/17 sanctis martyris oculis 22'^?(Pr. »;.) ; oculis sancti mattyris Pz/ra 18 didiscimus 227? Alemannie 22? 2, 4 post : redi? 1b. passionis : huius sancti aZ. 221^?. P. c. d. netemut (t ex/r. ras.) 2b.

16 Galilea 27.

& Scilicet miracula II, 2—230. ex Visio deprompta. 6 Scilicet II, 31—233. Seilicet II, 34. 8 Interpolator c. 31.32. V rsini adhibuit.

7

MGH 559

640 bo]

IO

15

PASSIO LEVDEGARII III, LIB. II, 30-31

diebus ostendit saluatoris clementia. Nam sub eo temporis spatio, quo in monasterio sancti Maxentii beatum corpus positum requieuit, dona salutis quis non gratularetur, adipiscens effectum suae petitionis ? Sed eodem tempore praedictus Ansoaldus pontifex in honore sancti martyris fecit basilicam pulcherrimae aedificationis, in qua uenerabile corpus decenter repositum dignis colitur obsequiis et clarificatur pluribus miraculis. Quae licet hic non inserantur, credant tamen ueraciter facta esse et ea, quae diximus deuotae fidei audientium, suscipiant. Satis est enim ad demonstrandam glorificationem beati martyris quaedam dicere, si omnia gesta quae sunt sibi? non ualeamus comprehendere. Nunc uero dicamus ea quae in Gallia uidendo didicimus.

31. De languente et fere desperato hNlio cuiusdam principis,consignatoetsanato peroculum martyris.

II

In capella Francorum regis unus habetur oculus !'* sancti martyris, quem inter sanctorum reliquias, quae ibi sunt plurimae, uenerantur cuncti deuotissima celebratione, et ex multis

partibus uenientes aegroti restituuntur, operante Deo, pristinae incolomitati. Ante biennium autem quam hec scriberem filius cuiusdam principis Odonis nomine correptus est ualida aegriturba accessit ibique corpus sancti martyris decenter et honorifice sepeliuit, in quo

loco,

Christo

operante,

diuina

largiuntur

beneficia,

salutaria effüciuntur miracula, ibi cecitas uisum, debilitas gressum et surdi recipere merentur auditum, prestante d. n. I. Ch., cui cum FP. et 15 Sp. s. est omnis honor et gloria per omnia s. s. Amen. et bic desinunt 2a. b. c. d.

15 amen : explicit de miraculis sancti Leodegarii martyris subser. 22. c.

III. Lib. II. Cap. 30. 1a. 2a!. b. c. d.

III. Lib. II. Cap. 34. 1a. c. 30, 6 quis : qui Za. 31, 4 in : cipi? le, in quo praescriptiones capitum desunt unus habetur : ita Ie ; habetur unus 1e. D martyris : Leodegarii adZ. 1c. quem : Z/a le ; qui 1a. 6 deuotione celeberrima 1c. 9 deo opetante 1c. 7/8 in pristinam incolumitatem Pz/ra 8 autem : ozz. 1c.

9 Sibi pro *ei*, ut supra lib. I, c. 1, 3, scilicet a Ieudegario. — 10 Postea alter oculus in abbatia S. Victoris Parisiensi. ostendebatur, alter in. thesauro. .$. Dionysii in. Francia

seruari credebatur ; cf. ALA. $5. Oct. I, p. 461.

MGH 360

PASSIO LEVDEGARII III, LIB. II, 31-32.

641

tudine. Sic enim illo morbo, quem Galli uariola !! uocant, om-

IO

15

20

nino fuit peruasus, ut nec ipse alicuius membri motionem ageret nec ministrantium contrectationem admitteret. Ad quem sanandum multis ex partibus plures medici conuenerunt, set peritia illorum artis nullam puero opem conferre potuit. Augmentabatur etenim magis ac magis morbida pestis et omnino claudebat oculos pueri languentis. Nichil igitur iam promittentibus medicis, cum iam desperarent parentes de salute filii, adfuit quidam clericus, qui ad eundem principem ferebat de parte regis quandam legationem. Is merenti principi persuasit, ut quaereret auxilium sancti Leodegarii, et si posset, a rege impetraret, ut occulum sancti martyris uellet sibi mittere : per illius tactum dixit ad integram sanitatem posse redire puerum. Statim pater salutis filii cupidus legatos misit ad regem, qui, sicut clericus monuerat, illum intercederent. Qui-

25

bus reuersis, consignatus est puer cum occulo sancti martyris et

statim post signaculum, tamquam redeuntibus squamis !?, coepit occulos aperire, et quod diu non poterat in alterum latus sine auxilio administrantis sese conuertit. Die uero altera omnium membrorum cum incolomitate suscepit officium.

33.Decuiusdamobscuratooculo maxima oblaesione!5 illuminato autem-ex praedicto lumine.

bm]

Die uero quadam, accidit, ut unum ex tius ramus quidam occulo pars magna contristationem

IO

dum praedictus rex ageret uenationem, militibus currentem per siluam inconsulsic in occulo reuerberaret, ut in eodem illius fixa remaneret. Quae res magnam

regi et principibus attulit.

Erat enim

ipse

miles ualde nobilis et percussio uidebatur omnibus modis insanabiliss Cum autem die altera reuerterentur de uenatione, iussit rex ipsi militi, ut illum occulum,

cuius penitus

III. Lib. II. Capp. 931.82. 1a. c.

10 uatriola: 7/a 1c ;uitiolam 1a. 12 admiteret 1c. 14 pueto opem : 7/a 1c ; opem puefto Za. 18 ac: atque Ir. 16 nichil : Z/a 1e ; nil Pzrra 16/17 ptomitentibus lc. 19 legationem : ozz. 1c. princi 1c zz. pr. 21 impettaKex: 24 illum : apud regem 41e. 25 cum : ozz. 1c. 26 recidentibus coz.

Bolland. 28 ministrantis lv. 29 officia 1c. 32, 1 de: aliud praeser. Ic. 5/6 inconsultus 1s. 6 in :.0zz. la. magna illius fixa: //a rece 1c;pats illius Ja. 9 modo 1r.

9 pats

12 S$quama etiam splendorem significat Teste Seruio ; cf. Forcel11 Gall. *petite vérole'. lini b. u. 13 Nobis *verletzung'. 42

L. S. (Cxv11)

642

PASSIO LEVDEGARII

III, LIB. II, 32-34

uidebatur amisisse officium, consignaret occulo sancti Leodegarii. Quod cum sacérdos quidam peregisset, statim, dolore fugato,, rediit lumen cum sanitate in uulnerato oculo. 3.

De semiuiua

matrona,cum

signata

et

eodem

oculo

Erat in Aurelianensi ciuitate quaedam nobilis matrona, cuius capud morsu cuiusdam uermiculi, quem aranea uo; cant, mirabiliter tumuerat. Cuius immanitas tumoris uisum et auditum penitus illi abstulerat. Huic autem cum nulla medicinae speties ualeret succurrere, coepit auxilium sancti Leodegarii implorare. Orabat enim multis precibus, ut occulo sancti martyris consignaretur. Quod cum fieret, sine mora tumor 1o ille abiit et pristinae formae decor rediit. 34. De

muliere

contracta,

sancti

capitis

ad intuitum

erecta.

Est quidam locus in finibus Alsatiae et Vosagi situs, Morbac dictus, ubi collocauit Dominus

sancti martyris capud,

5 fertile uirtutibus, quasi in umbilico terrae illius, scilicet celestem gemmulam includens in auream concham. Nam pinguissimi colles, uinifera latera applicantes, effitiunt florigeram uallem ceu paradisum aemulantem et Bacheo sanguine * abundantem. In summitate illius uallis, in locis siluestribus 1o congregatio peregrinorum P? excubat super capud preciosum.

Est etenim ibi consuetudo ex tempore antiquo, ut in rogationibus, quas inuenit sanctus Mamertus Vigennensis !*

episcopus, uidelicet in uigilia ascensionis dominicae, extra-

hantur de latibulis omnes reliquiae et deportentur in supra15 dictam uallem in spetiosam planitiem. Moderno itaque temIII. Lib. IT. Capp. 33.33.34. la. c.

13/14 fugato dolore Ic. 14 lumen uulnerato occulo cum sanitate Jc. 33, 1 de : item praeser. 1c. & cuiusdam uermiculi morsu Xe. 4/3 aranea uocant : //a 1c ; araneam dicimus 1s. 5 immanitas tumoris : iis Jc ; tumoris humanitas Jg. ^ penitus : om. Ir. 4 speties : non edd. 1c s. re. 8 enim : autem Ze. sancti : Leodegarii add, 1c. 34 1de: item praeser. 1e. 3/& Morbach Pijra S illius : iz lc ; ipsius Pitra ^ ? applicantes effütiunt : ifa Jc; amplifcantes efficient la. 9 illius

uallis : j/a 1c ; uallis ipsius Piira

1c.

Viennensis 1c.

11 etenim ibi : enim Ir.

14 in : ad Pifra

MGH 361

curata.

13 Mammertus

14 Statius, TbebaisI,329 : sanguis Baccheus. 1$ De Murbacensiu. Scr. rer. Merou. V, p. 255. 16 f. Gre. H. E Il,S

PASSIO LEVDEGARII III, LIB. II, 34

643

pore, scilicet sub Eberhardo ipsorum peregrinorum abbate, qui Ipsius martyris uitam perlucide iussit enucleare '", cum haec processio multisonis laudibus impleretur deuotius, inter amoenitatem reliquiarum praeerat aduectum militis Christi 20 caput praeclarum, et de diuersis monasteriis et adiacentibus uillulis cum suis reliquiis aderant multitudo innumerabilis. At Dominus, quasi imperator sapientissimus, merita sui signiferi inter commilitones extollendo glorificare uolens, ad hoc opportunum elegit sibi locum. Nam sanctissimo capite matu2;rius, quam aduenissent ceterorum sanctorum corpora, aduecto, aderat in turbis miserabilis femina,cui nulla seruierant

corporis instrumenta, nisi tantum oculi et lingua ; quae, dum stimulata ex necessitate corporis, ad deuotionem cordis imploraret meritum sancti militis, dicto citius, ad desperata loca

5o OSsibus redeuntibus, auditus est ab omnibus quasi arentium uirgularum crepitus, tunc scilicet,cum conditor humanam for-

mam propter electi sui Leodegarii memoriam ita demum ungue tenus perfecisset, quasi protinus imperfecti operis oblitus fuisset. Audito itaque et uiso tam manifesto miraculo, facta est

55 ab omnibus cum crucibus et reliquiis concursio innumerabilis, et ibi miles Christi praeclarus inuentus est speciali munere sui regis coronatus. His possumus plura non solum audita, uerum etiam innectere uisa, sed est cauendum, ne lectorem uel auditorem

40 efficiamus taediosum, quia non est temporaneus sermo docen- MGH tis, cum secretum non potest abscondi in uisceribus discentis,

dum deest ros Spiritus sancti irrigantis. Insuper est aspiciendum, ut qui beneuolus, attentus et docilis effectus, in primis

hunc non retrahat turgentis scripturae execrabilis fumus, quo4;:modo non est in ueteri lege acceptabilis uictima, quae offertur sine causa. Sed, dum his uirtutibus miraculorum ad meliora prouocantur mentes bonorum, radicitus destruendae sunt garrulitates malorum, qui dum insensati piorum uitam aestimant insaniam, mirantur tamen in ultimo, quoniam sunt

5o in filiorum Dei numero. Si qui sunt tales, idcirco inuidia tumentes, quod alios uident his uirtutibus abundare, quibus se

dolent egere, et si contra praedictum martyrem expauent se

III. Lib. II. Cap. 34. 1a. c (ad 1. 15). 16 Herberhardo 1ecorr. Heberhardo 17 perlucide : 7/a 1c ; ptaelucide Pirra enucleare : desinit 1c, addens : excecatio quoque gloriosissimi martyris Leodegatii hac lapidatioque beati Gayreni est viri. Kl. Septembris 44 execrabilis fumus : Z/a seríips. ; exectabilissimus fumus 1z ; execrabilis finis comi. Pizra 50 inuidiae Pzzra 47 V. prologum supra p. 635. 42*

L. S. (Cx vir)

562

644

PASSIO LEVDEGARII III, LIB. II, 34

erigere, nos tamen conantur apostolicis uerbis ferire, dicentes,

signa data esse infidelibus, non fidelibus !5, his respondere debemus, quod. multum dissimiles habeantur, qui dant et quibus dantur. Nam dum aliquem debilem curatione conspicimus indigere, sicut modo legimus de muliere, si ex caritatis uisceribus dilectionem proximi habuerimus et eius infirmitati compassi fuerimus, cum de nostris actibus a Deo praesumere 60 non audemus, implorantes pro eo alicuius patrocinium, nobis associamus. Et dum per ipsius sancti meritum et nostram fidem debilis recepit sanitatem, nobis nullo modo erit pro signo, si ad memoriam reuocamus, quod discipulos docuit Dominus : qwia quis si dixerit huic monti : Tollere et mattere 65 in mare, ei non haesitauerit in corde, sed crediderit, quodcumque 55

dixerit, fiet ei, dum fidei sanctae nil sit inpossibile.

79

Si alicui narrantur haec infideli, obstupescens dicet .£alia impossibilia haberi et penitus non debere credi. Et ita fit, ut quae conditor naturae extra naturam propter fideles suos operatur, haec infidelibus ad signa dentur, ut aut redeant ad conuersionem,

75

uel si hoc nolunt, saltem non habeant excusa-

tionem, patrem familias nescientes, quia nemo nos conduxit, dicentes. Nam et ipse apostolus, quando dixit signa data esse infidelibus, locutus est secundum hoc quod ille praedicauit tempus, quia miracula, quae tunc facta sunt ad infidelium uocationem, ea sufficiuntur modo per credentium fidei soliditatem, et qui nescit tempora et uim uerborum prae stultitia cordis nescit, putans se aliquid esse, cum nihil sit, haeresim

8o

nititur seminare. Si qui sunt huiusce modi siue etiam aliis delictorum maculis infecti, nos per intercessionem sancti martyris reducat Dominus ad uiam ueritatis, qui unicum filium suum dedit pro nostris peccatis, cuius regnum et imperium uenerantur sempiternum, quidquid est celestium, terrestrium et infernorum per omnia saecula saeculorum. Amen. III. Lib. II. Cap. 34. 1a. 245404 GET. Cof. 14.22. 83/84 cf. Phil. 2, 1o.

64/66 Marc. 1r, 23.

92 cf. Matth. 20, 1.7.

53 eligere 1a. conamut Za. 56 curationem Za. 5S uiscerimus Za. 60 implorante Za ; nonge imploranti ? Pizra 64 quis : 77a 1a ; órv ós àv Gr. 67 infideli : za serips. ; fideli Pizra *3 dicentes : dicens 1a. 94 quod : seribendum quo.

18 Longe alia statuit Paulus, x. Ep. ad Corinthios 14, 22 : Itaquelinguaein signum sunt non fidelibus, sed infidelibus, ptophetiae autem non infidelibus, sed fidelibus.

INDICES AD EPISTVLAS

INDEX

VITAS TESTAMENTA

LocoRvM INDEX

SACRAE

SCRIPTORVM

INDEX

INDEX INDEX

EORVM

SCRIPTVRAE

NOMINVM

QVI EPISTVLAS VITAS TESTAMENTA SCRIPSERVNT

EORVM QVIBVS EPISTVLAE VITAE SCRIPTAE VEL OBLATAE SVNT INbDEx

RERVM INDEX

ET VERBORVM INITIORVM

PASSIONES

MONITVM Epist. Desid. Vita Desid. Epist. Austr. Vers. de cal. Tesz. Rez.

Test. Rez. (,Add.)

Epist. Mer. Test. Leod. Pass. Leod.

Epistulae Desiderii episcopi Cadurcensis, p. 311-342. Vita S. Desiderii episcopi Cadurcensis, p. 345-401. Epistulae Austrasicae, p. 407-470. Versus de calice quos composuit Remigius Remensis episcopus, p. 473. Testamentum Remigii Remensis episcopi, p. 473-479. Additamenta amplioris formae testamenti Remigii Remensis episcopi, p. 479-487. Epistulae VI aeui Merouingici, p. 489-508. Testamentum Leodegarii Augustodunensis episcopi, p. 513-516. Passiones S. Leodegarii Augustodunensis episcopi,

p.527-644.

ES

I INDEX LOCORVM Genesis : 19, 17 28, 12 35,35

45, 26

Numeti : 16, 27.352

SACRAE , Iob

Vita Desid. 55, 19/20. Vita Desid. 55, 15. Epist. Austr. 9, 14. Pass. Leod. 1I, 30, 16.

7» I 225 8 25; 5 sq. Psalmi : 17, 12

Tesz. Leod. 51/52.

18, II 18,

Exodus :

5, 14

IO, I

15,1 (21)

Epist. Austr. 8, 16/81. Pass. Leod. I, 32/335. Ebist. JAusir. 5, 12/15.

Deuteronomiuin

4» 55 8, 15 17,20

:

Epist. Austr. 8, 23; 76; 81. Epist. /Austr. 9, 62.

Epist. JAustr. 9, 62.

Iosue :

5, 13

Epist. Austr. 8, 75.

I. Regum : 256 Epist. Austr. 6, 27.

17,356 I7, 50 23, 20

Pass. Leod. Y, 37, 435. Pass. Leod. Y, 37, 43. Epist. Mer. 6, 45.

2. Regum : 12; 13 22252. 22, 8

Epist. Mer. 4, 73/79. Epist. /Austr. x1, 11 sq. Epist. Austr. 11, 11 sq.

3. Regum : 3». 7:9

8, 19

17,4

SCRIPTVRAE

Epist. Mer. 3, 33/38. Epist. Mer. 3, 13/14. Pass. Leod. 1, 27, 7.

4. Regum : 6, 15 sq. Vita Desid. 27, 16/17. Epist. Mer. 5, 206. 20, 6

1. Paralipomenon : Epist. Mer. 6, 11. 17, 13 2. Paralipomenon Epist. 1, IO I, II SQ. Epist. Epist. 19, 7

: Mer. 3, 39/42. Mer. 5, 43/46. Austr. 10, 76.

15

19, 75 19, 19,

IO

20,

2.5.6

24, 29, 51, 35, 56, 56, 56, 56,

ID 2 IO 9 3 ) Sq. 9 34

Vita Desid. 22/24. Epist. Austr. 9, 58/59. Vita Desid. 6, 22/24.

Epist. Austr. 8, 57 ; 41. Vita Desid. 24, 10. Vita Desid. 25, 17/18. Epist. Mer. 3, 123. Epist. Mer. 5, 1235. Epist. Mer. 5, 125/126. Epist. Mer. 5, 118. Vita. Desid. 26, 33/34. Vita Desid. $5, 22/24. Epist. Austr. 6, 25. Epist. Mer. 6, 51. Epist. Mer. 5, 127/128. Epist. Mer. 5, 128/130. Epist. Austr. 9, 86/87. Epist. Mer. 3, 133/135;

155/156. Epist. Mer. 5, 137/140. 56, 27 56, 59 Sq. Epist. Mer. 5, 137/140.

40, 2 sq. 47; 9 4T; l4 49; 2 5o, 10

Epist. Mer. 3, 143/145.

8o,

Pass. Leod. YII, Praef.

Vita Desid. 55, 16/17. Epist. Austr. 8, 47 sq. Epist. Austr. 8, 44/45. Epist. Mer. 6, 12. Epist. Mer. 3, 197/198. 61, II 62, IO Sq. Epist. Austr. 31, $6. 68, 8 Epist. Austr. 9, 65. Pass. Leod. Y, 30, 8/9. 72; 23 Vita Desid. 2, 45/46 ; 72, 28

34/35.

II

x2 82, 19

84, 91, 105,

108, 108, LL, III, I15, I15, 118, 118,

8

14 17

8

16-18 2 9 I2 I3 II

67

Epist. Austr. 8, 73 sq. Epist. Mer. 5, 140/141. Pass. Leod. III, Prol. 7. Tesz. Leod. 51/52. Test. Rem. (LAdd.) 249/250.

Test. Rez. (/Add.) 239/242. Epist. Desid. I, 8, 14/15. Pass. Leod. T, 21, 26. Epist. Mer. 6, 55/56. Epist. Mer. 6, 57. Vita Desid. 25, 16/17. Pass. Leod. Y, 57, 28/29.

INDEX

648 Psalmi:

125, 5

126, 5 146, 6 Prouetbia :

2, 21 Sq. 4, 25 8, 12 9; 7/ Sq.

IO, 15, 15, 12,

I9 4 8 20

16, 18 16, 20 18, 20, 24, 2

19 9 21 Sq. GET

LOCORVM

S. SCRIPTVRAE Oseas :

Vita Desid. 55, 20/21.

Epist. Austr. 1, 9.

Epist. Austr. 8, 25. Epist. Mer. 5, 39.

I3, 4 I4, IO

Epist. Austr. 7, X5. Ioel :

Epist. Austr. 7, 8/9.

22x

Epist. Mer. 3, 133/135. Epist. Desid. Y, 14, 17; Vita Desid. 8, 24/25. Epist. Mer. 5, 18. Epist. Mer. 3, 7o[71. Vita Desid. 26, 8. Vita Desid. 16, 9/10.

Amos

:

Epist. Austr. 9, 66.

5,22 Ionas :

IDs? ZÀusir. 2, 22] 2205 Epist. Mer. 4, 70/71.

3

Test. Leod. 8/9. Epist. Mer. 3, 72. Pass. Leod. Y, 37, 28/29. Epist. Mer. 3, 102. Epist. "Austr. 11, 11 sq. Vita Desid. 6, 22. Vita Desid. 6, 30/31.

Habacuc : I; 10

Vita Desid. 27, 20.

Zachatias :

Epist. Austr. 7, 38.

1, 5

INIT

xv

Epist. Austr. 23, XX, 4.

Pass. Leod. T, 18, 4. Malachias :

Ecclesiastes : 1,8

1l, 34 35, 21

Vita Desid. 2, 42. Epist. Austr. 23, XXV, 5 Sq. Vita Desid. 24, 21.

4

14

II, E

Pass. Leod. Y, xx, 12.

Vita Desid. $5, 27/28. Vita Desid. $5, 28/30. Vita Desid. 24 8/9.

Ecclesiasticus : 9E Epist. Desid. I, 14, xo/11 ; 2, $

5 55 1l, 54

2G

Isaias : 30, 2 Sq.

38, 1

38, 5

Vita Desid. 25, 13/14. Vita Desid. 25, 12/13.

Test. Leod. o9[xo. Epist. Austr. 23, XXV, 5 Sq. Vita Desid. 25, 12/13.

5,8 5,9 5,15

6, 15 6, 55

6, 54 vA 7515

7, 13 9, 9 9, 12

9, 15

Vita Desid. 28, 3/5. Epist. Austr. 23, Xx, 4.

I2, 50 16, 24 16, 27 17522.

18, 7 18, 12 18, 20

Ezechiel : 18, 23 35, II 35, 12 Sq.

Epist. Austr. 5, 31/32. Epist. Austr. 5, 31/32. Epist. Mer. 4, 63/64.

Daniel :

5, 40

Epist. Austr. 9, 59.

20, 20, 25 25, 25, 25, 25,

I 7

:

Epist. Austr. 9, 64/65.

Matthaeus

IO, 58

Epist. Austr. 9, 58/59. Epist. Austr. 9, 74/15. Epist. Mer. 6, 46/47.

leremias :

25, 9 30, IO

1. Machabaeorum

5,2

Sapientia :

5, 6

2, 18 I, I4

Canticum Canticorum : Vita Desid. 55. 24/25. I, 5

4 1X

Vita Desid. 24, 22. Vita Desid. 24, 18/25.

270

:

Epist. Austr. 3, 24/25. Vita Desid. 6, 18. Epist. "Austr. 9, 88/89. Pass. Leod. T, 37, 22. Pass. Leod. Y, 23, 28/29. Vita Desid.24, 13/14; Epist. "Austr. 8, 16/17. Vita Desid. 55, 19.

Pass. Leod. 1, 23, 29/30. Pass. Leod. Y, 28, 19. Vita Desid. 11, 14/15.

Epist. Mer. 4, 36. Epist. Mer. 4, 33. Epist. Mer. 4, 31 sq. ; IPass.eIoo07dd 139 355 Vita Desid. 55, 18/19. Epist. Mer. 6, 5/7. Vita Desid. 55, 18/19. Epist. Austr. 9, 67. Epist. Austr. 5, 15 sq. Epist. Austr. 9, 14; 38/ 39 ; Epist. Mer. 2, 34. sqq. Epist. Mer. 4, 44/49. Epist. Desid. T, 12, 8/9. Pass. Leod. III, 34, 72.

Pass. Leod. III, 34, 72. Epist. Mer. 6, 122/123.

26 sqq. Pass. Leod. III, Praef. 22. Test. Rem. (,Add.) 245/246. 40 Epist. Austr. 7, 30/31. 41 Test. Rez. (LAdd.) 245/246. 45

INDEX

LOCORVM

Matthaeus : 26, 24 Epist. Austr. 3, 12/13. 26, 41 Vita Desid. 27, 21/22. 28, 19 Epist. Austr. 8, 67/68. Marcus : 2, 14 2 IT

5, 4, M6 14,

24 I9 E 21

16, 9 Lucas : 15522 5, 27 5, 31 6, 58 7» 57-50

7, 38 7. 47 8,2

Epist. Mer. 4, 36. Epist. Mer. 4, 31 sq. Epist. Austr. 11, 3/4. Epist. Mer. 6, 64. Pass. Leod. MI, 34, 64/66. Epist. /Austr. 3, 12/13. Epist. Mer. 4, 26 sq.

Epist. Austr. 8, 73 sq. Epist. Mer. 4, 36. Epist. Austr. 6, 22/23.

Test. Leod. 6. Epist. Desid. I, 14, 3.

Epist. Mer. 4, 22 sq. Epist. Mer. 4, 25/26. Epist. Mer. 4, 20/21.

Vita Desid. 6, 35 ; 55, 19/ 20. 9, 28 Epist. Austr. 5, 15 sq. Epist. Austr. 9, 66. 9; 47 9, 62 Epist. Desid. I, 14, 21/22. 103.59-42 Epist. Mer. 6, x11/x15. Pass. Leod. I, 32, 3. D15055 Epist. Austr. 7, 7/8. dem Sm Epist. Austr. 3, 24/25. 15, 5 Vita Desid. 55, 18/19. 14, 27 I5, 4 Sqq. Epist. Mer. 4, 44/49. Epist. Mer. 4, 52/54. 15, 17 Tesz. Leod. 6/7. 16, 9 18, 10 sqq. Epist. Mer. 4, 39/41. 19,-2:Sgq. Epist. Mer. 4, 37/38. Vita Desid. 55, 18/19. 25 Epist. Mer. 6, 94. 25, 34 25, 39 Sqq. Epist. Mer. 4, 65. Pass. Leod. II, 18, 22. 25, 47 9, 26

S. SCRIPTVRAE ES 14, I4, 14, 14,

14,

29 6 8 D IO Sq.

15, 19 16, 20 16, 28 r7, 17, 19, 19, 20, 20, 20, Pus 2X5

8, 34

Test. Leod, 50. Epist. Mer. 6, 53. Epist. Austr. 8, Go[61. Epist. Austr. 8, 61/62. Epist. "Austr. 7, 51.

Epist. Mer. 3, 78/19. Epist. Austr. 9, 90. Epist. "Austr. 8, 59. Vita Desid. 26, 31/32. Epist. Mer. 6, 20. Epist. Austr. 7, 17/18 ; 8, 46.

23 14, 27 14, 28

Pass. Leod. I, 30, 28.

T2

Tipist; Zasir. 7, 51.5 85 35. Epist. Mer. 4, 26. Pass. Leod. T, 27, 6.

2I

25 35

Epist. Mer. 4, 26 sq.

I

Epist. Mer. 4, 26 sq.

IZ

14 15 17

Epist. Mer. 4, 26 sq. Epist. Austr. 4, 52. Epist. Austr. 15, 6.

Actus Apostolorum : Epist. Desid. YI, 12, 14. 2, II Epist. Mer. 6, 137/138. 4; 32 Pass. Leod. II, 1, 14 sq. 9; I5 12, 3 Pass» I5eod- l5 x2; 17. 225 20 Epist. Mer. 4, 34/35.

II

Epist. Mer. 3, 175.

20

Epist. Desid. 1, 8, 5 ; Epist. Mer. 4, 89. Epist. Mer. 4, 91/94.

24 Sq.

Epist. Mer. 4, 113/115. Pass. Leod. II, 13, 6/7. Vita Desid. 24, 11/12. Epist. Mer. 2, 33. Epist. Austr. 8, 72. Vita Desid. 15, 14/15. Epist. Mer. 6, 75.

Iohannes : Epist. Austr. 8, 42. Ta I, I4 Epist. Austr. 8, 43. Epist. Austr. 8, 56/57. 1227 Epist. Mer. 5, 165/166. 3, 27 Epist. Austr. 9, 64/65. 5. 27

Epist. Epist. . Epist. Epist. Epist. Epist.

Vita Desid. 6, 32.

Pass. Leod. T, 24, 14. IO, I2 IO, I2 Sq. Epist. Austr. 4, 43/44. Pass. Leod. YI, 10, 15. 106, I5 II, I Sqq. Epist. Mer. 4, 29/30. Epist. Mer. 4, 22 sq. T1252 Vita Desid. 53, 18. I1, 16 Epist. Mer. 4, 22 sq. 12505 Test. Leod. 50. DIS Epist. Mer. 6, 91/92. 12, 26 Epist. Austr. 9, 87/88. 12, 55

649

Iohannes :

Mer. 6, 11. Mer. 6, 126/127. Mer. 4, 84/85. Mer. 4, 83/84. Mer. 3, 99/100. Austr. 8, 135/136.

Via Desid. x5, 14/15.

Epist. Austr. 9, 5/6. Epist. Desid. Y, 15, 10. Epist. Austr. 3, 4[5. Pass. Leod. Ill, 34, $4. Vita Desid. 26, 7. 2, 15 4,17 Sq.

Epist. Austr. 1, 15. Epist. Mer. 6, 25/29.

650 zuGoprc ;2 6, 16

7, 10 Gal. : 6, 10

INDEX

LOCORVM

2. Tim.

Epist. Austr. 9, 9/10. Epist. Desid. 1, 12, 7.

Epist. Austr. 9, 36.

I, I9

4, 26

5, 8

6, 12

Epist. Mer. Pass. Leod. Epist. Mer. Epist. Mer. Vita Desid.

6, 16. 1, 13, 9. 3, 106/107. 4, 87/88. 6, 57/58 ; Pass.

Leod. 1, 22, 4. 6, 14 6, 16 6, 16-18

Epist. Mer. 6, 78. Epist. Mer. 6, 78. Epist. Mer. 6, 79/82.

Philipp. : I 27T

I, 29 2) i 222

2:015

-

alten 1, 8

Epist. Austr. 23, vtt, 3.

Hebr. : 6, 12 IO, 32-34 10, 55-39

Epist. Mer. 3, 109/110. Epist. Mer. 6, 29/55. Epist. Mer. 6, 36/45.

Iac. :

1, 5 1917 1,20 I, 25 2I

1, 6 sq. 5» 2-4

55

58 2, 5

Vita Desid. 27, 23/24.

. Thessal.

doe

Epist. "Austr. 11, 11 sq. Vita Desid. 40, 13.

Epist. Mer. 5, 113/115. Epist. Mer. 3, 165/166. Epist. Mer. 5, 98. Vita Desid. 24, 15. Epist. Desid. Y, 5, 2322.

IS Pett

Vita Desid. 54, 11. Epist. Mer. 6, 17. Epist. Mer. 6, 18/19. Epist. Mer. 6, 20. Epist. Desid. 11, 13, 6.

Coloss. :

4, 2

2, I9 4,2

Pass. Leod. T, 27, 20.

Ephes. :

1, 4

S. SCRIPTVRAE

Vita Desid. 8, 18/19.

Epist. Mer. Vita Desid. Pass. Leod. Vita Desid.

6, 22/24. 21, 26/30. 1I, 9, 7. 27, 18 ; 6, 40/

42. Epist. Mer. 4, 86.

2o Bett:

Or) 3, 10

Epist. Austr. 9, 12/13. Epist. /Austr. 9, 12/15.

I. Ioh. MN

. Thessal.

I, 4 Sq. 5, IO

Epist. Mer. 6, 15. Vita Desid. 16, 7/8.

I. Tim.

Epist. I, I5 Sq. Epist. Epist. 3,2 6, 10 Epist. ZÁusir. I, I5

Mer. 4, 31 sq. Mer. 6, 141/144. Austr. 23, V11, 5. Austr. 9, 31 ; Epist. 23, XXI, 4.

5, 7 Sq. 3, 15

Vita Desid. 6, 33/34. Epist. Austr. 9, 87/88.

Apocalypsis : Epist. I,4 1, 8 Epist. I, 20 Epist. 2,22 Epist. 25525 Epist. Epist. 4, 8 57-

Austr. Austr. Austr. Austr. Austr. Austr.

8, 56/57. 8, 56/57. 4, 44/45. 5, 26 sq. 15, 11. 8, 52/53; 56/

II INDEX

SCRIPTORVM

S. Benedictu S

[4

Regula : C. 7, grad. 1 1 — Vita Desid. 54,25. Vita Desid. 16, 6/7. c. 48 S. Gregorius

Dialogi : I, 1o

Vita Desid. 43, 22.

S. Hieronymus

Epistulae : Vita Desid. 31, 1. TNIS Vita Desid. 55, 14 ; 18/21. 3,4 Vita Desid. 31, 30/31. 2192 Vita Desid. 6, 34/38. 22, I Vita Desid. 6, 34/38 5. 27, 22955

22, 4 22, 55 24, 5 39, 5 435.5 45, 1 52, 7 52, 15

52, 14

58, 4

58,6

12. 15/17:

Vita Vita Vita 26. Vita Vita Vita Vita Vita

Desid. 27, 17/20. Desid. 15, 25/26. Desid. 31, 24/27 ; 53, Desid. Desid. Desid. Desid. Desid.

53, 15, 25, 21, 2,

27/30. 32/355. 19. 21/25. 32/34;

21, 4/11. Vita Desid. 6, 27/51.

Vita Desid. 2, 24/25 ; 26/ 27: Vita Desid. 2, 29/30; 15, 15/24.

58, 7 58, 8 58, 9 58, 10 58, 1I

6o, 1

60, 2

6o, 5

6o, 4 6o, 7

Vita Desid. 20, 27/28 ; 26, 21» Vita Desid. 2, 48/49 ; 15,

27/28. Vita Desid. 15, 29/30. Vita Desid. 15, 27/28. Vita Desid. 2, 38/40; 25, 9/10. Vita Desid. 31, 23/24 ; 55,

14. Vita Vita Vita Vita

Desid. Desid. Desid. Desid.

53, 27/28. 46,7/8 555,30. 25, 24/25. 55, 11/12.

Epistulae : 60, 10 Vita Desid. 15, 9/10; 30/ 31 ; 2I, 12/15 ; 14/21.

60, 12 60, 15 6o, 14

Vita Desid. 22, 2/5 ; 7/8. Vita Desid. 35, 13/19. Vita Desid. 25, x1/12; 57,

13 ; 55, 8/10.

6o, 15 60, 17 60, 19 T7517. I 79. 5 82, 5

Vita Vita Vita Vita Vita Vita Vita

Desid. Desid. Desid. Desid. Desid. Desid. Desid.

54, 5. 28, 2/5. 56, 8/14. 2, 41/44. 57, x/2. 6, 3/5. 31, 30/31.

108, 1

Vita Desid. 55, 12 ; 18.

108, 108, 117, 118,

Vita Desid. 57, 2/4. Vita Desid. 53, 7. Via Desid. 2, 47; 8, 20/

32 33 I2 2

118, 5 122, 4 125, I 125, 6 2557

125, 9 125, II T2595 12 T2 T 1275/5 127, 5 127, 14 130, 9 Vita

Vita Desid. 55, 26/27.

2T. Vita Desid. 56, 3/8. Vita Desid. 6, 24*. Vita Desid. 6, 16/17. Vita Desid. 1, 24/28.

Vita Desid. 6, 22/24 ; 24/ 25. Vita Desid. 25, 28/29. Vita Desid. 6, 20/21 ; 16, 9/10; 10/12; 25, 29/31. Vita Desid. 26, 5/6. Vita Desid. 55, 14. Vita Desid. 15, 33/34. Vita Desid. 23, 1/2 ; 4/5. Vita Desid. 57, 1/2. Vita Desid. 6, 24*. Hilarionis, cf. infra.

Hincmarus

Vita Rerigii, cf. infra. Horatius

Satyrae : I, 9, 59

Vita Desid. 25, 9/10.

Ionas Bobbiensis Vita Columbani, cf. infta.

INDEX

652

SCRIPTORVM

Naeuius

Comoediarum fragm. (edid. "Ribbeck, Scaenicae Roman poesis fragm. p. 6): fragm. 1 Vita Desid. 25, 11/12. Sacramentum Gelasianum

Vita Desid. $4, 13.

Vita Eligii : I, 39 Vita Desid. I, 40 Vita Desid. Jg Vita Desid. Il, 4 Vila Desid. 1l, 9

Vita Desid. 15, 35/36.

II, 55

Vita Desid. 54, 38/39 ; 55,

Il, 34

Sulpicius Seuerus Vita Martini, cf. infra.

Il, 56 TIS

- Venantius Fortunatus

II, 38

Vita Hilarii Pict., c£. infra.

Il, 44 II, 48 Il, 55 Il, 67 TI^ IIS II, 74

Vergilius "Aeneis :

4, 589 9, 288

Epist. "Austr. 13, 15/16. Epist. Austr. 22, 27/28.

Vita Columbani (auct. Iona Bobbiensi) : I, 28 Vita Desid. 2, x/2. I, 29 Vita Desid. 2, 2/5. Vita Eligii : jor Vita Desid. 1, 5/8 ; xo[12. 155 Vita Desid. 1, 22 ; 2, 7/8 ; jy X9 TETS ds l, 16 I, 20 I, 58

56/58.

Vita Desid. 6, 13/15. Vita Desid. 2, 4/5 ; 35/36;

5, 1/6; 6, 5/6.

Vita Desid. Vita Desid. Vita Desid. Vita Desid. 25/26. Vita Desid.

27, 5/6. 29, 2/5. 16, 30/33. 26, 1/3; 15, 31/32.

53,

27, 1. 53, 1. 15, 6. 6, 7.

II, 76

II, 78

5/T.

Viia Desid. 35, xo/11 ; 37,

8/10. Vita Desid. 36, 2/4 357, 7/8. Vita Desid. 36, 5/6; 37,

8/10; 58, 5/6. Vita Vita Vita Vita Vita Vita Vita Vita

Desid. Desid. Desid. Desid. Desid. Desid. Desid. Desid.

$5, 39, 38, 36, 52, 47, 44, 43,

26/27.

1/6. 6/8. 27/28. 2/11N 1/5 ; 7/10. 8/9. 3; 9/12;

45, 1/3.

Vita Desid. 5o, 5/8. Vita Desid. 34, 36.

Vita Hilarii Pictauensis (auct. Venantio Fortunato) : 6; 5 Vita Desid. x, 4/5 ; 8/10. Vita Hilarionis (auct. S. Hieronymo) : C. 24

Vita Desid. 2, 18/19.

Vita Martini (auct. Sulpicio Seuero) : Gio C25 €:126;*x

Vita Desid. 15, 7/9. Vita Desid. 27, 6/7. Vita Desid. 56, 1.

Vita Remigii (auct. Hincmato) : C. I7 Test. Rez. (LAdd.) 71/79.

III INDEX Abbo ep. Mettensis : Epist. Desid. 1,

9; 15 DE0155 2-

Abiron : Tesz. Leod. 52.

Abulnatis (rec£ius fortasse Apollinaris) e donatotibus eccl. Cadutc.: Vi/a Desid. 28, 15. -Ad-apostolos diaconia Rem. : Tes. Rez. (LAdd.) 119. Adeodatus cf. Deodatus. Aedua,

Aeduorum

ciuitas,

Aedui,

Haedui cf. Augustodunum. Aegyptus : Va Desid. 55, 15 ; Aegyptius tex, Pharao : Pass. Leod. I,

23, 32/33.

(Aeneas) Eneas, uinitor : Tes/. Rem. 56; filius : Monulfus. Aetheria : Epzsz. Mer. 6, 135. Aetius nepos Remigii ep. Rem. : Test. Rezz. 100. 126. Africa : Epist. Austr. 7, 65; Africus : Epist. Austr. 42, 6. S. (Africani), Afrecani, basilica Cadutrc. : Vz/a Desid. 30, 23. (Africaniacus), Affreganiagus, uilla Cadurc. : Vi;a Desid. 30, 4. Africus : Epist. /Austr. 42, 6. Agathimerus nepos Remigii ep. Rem. : Tesz. Rez. 104. 127. Agennus utbs, Agen : Vita Desid. 25, 3; episc. : Sallustius. Agilenus, Agylenus, uir inluster, pater Bobilae : Episz. Desid. II, 15, 16/ 17 ; Vita Desid. 28, 14 ; 30, 33. S. Agricolae (fodie S. Nicasii) eccl. Iouiniana Rem. : Tes. Re». (.Add.) 121 ; I24 adn. 19. Agticola presb., nepos Remigii ep. Rem. : Tes. Rem. 14.70.142 ; Test. Rem. (LAdd.) 293. Alacicius uilla : Via Desid. 30, 23. Alamannia : Pasr. l.eod. lll, 2, r, 18; Alamanicus : Episz. zÁusir. 42, 4. Alanicus : Efzst. Austr. 42, 5. Alaricus II, rex Wisigothorum : Epis?. "Austr. 8, 124; Test. Rez. (Add.) 86. Alaricus seruus: Tes. Rem. 76; uxot : Tes. Rez. 7]. Albares hospiciolum ep. Niuernensis

NOMINVM *

in dioecesi Cadutcensi : Episz. Desid. T2726. Albiga utbs, Albige ciuitas, Albiense oppidum, 7A/bi : Episz. Desid. 1I, 15, 8/9 ; Vita Desid. 1, 205 4, 5 ; 20, 18;

30, 10/11; Eit Mer,

Albi(g)ensis ecclesia : 62 episcopus:

Constantius ; Albiensium —comitatus: Via Desid. 2, 10; comes: Siagrius ; Albi(g)ense, Alugense ter-

titorium : Epis. Desid. Il, 15, 7; Vita Desid. 3o, o/11; 35, 7 ; Albi(g)ensium rura : V/a Desid.35,8; 36, 6. Albiniacus uilla, zAzbzgnmy (dép. zArdennes, arr. Rocroi) : Test. Rem. (7Add.) 22. Alboenus tex Langobardotum : Episf. "Austr. 8, 11/12.89.127. Albofledis, Albochledis soror Chlodouei I tegis : Epzsz. /Ausfr. 1, 4. Albouichus homo ecclesiasticus : Tes. Rez. 46. Alchuinus : Efisz. Mer. 6, 1*. Aleuernacum hospiciolum ep. Autissiodorensis in dioecesi Cadurcensi : Epist. Desid. 11, 18, 6. Alsatia : Pass. Leod. III, 2, 34, 3. Altatipa : Efpisz. Mer. 5, 9. Altinum, Altinona ciuitas : Epist. "Austr. 40, 31 ; 41, I2. Amabilis presb. : Efpzsz. Austr. 21, 7. Amantius : Tes. Rez. 74; uxot .: Daeto;

S. Amanti

filius

: Dasouinda.

monasterium,

.$. Gery:

Epist. Desid. I, 2, 14.

Ambrosius ep. Mediolanensis : Epist. Austr. 5, 52.

Ambrosius puer : Tes. Rez. 102. Amegladus uilla Cadutc. : V/a Desid. 207127 Amotinius seruus : Test. Rem. 25. Anastasia uxot Mauticii imperatoris : Epist. Austr. Cap. $50.65; Epist. "Austr. 29, 2 ; 40, 26 ; 44. Andreas

comes : Epist. zÁustr. 19, 4. Andteas uir magnificus : Epist. zAustr. Z9: T5. Anglares uilla, z4mglers (dép. Lor) : Vita Desid. 30, 31.

654

INDEX

NOMINVM

Angouléme cf. Egolesima utbs. Anisiacus uilla, Z4ziz y-Je-Cháteau (arr. Laon) : Test. Rem. (^Add.) 156. Ansebertus abbas Musciac. : V/;/a De$72:025 8; Ansoaldus ep. Pictauiensis : Pass. ILeod. I, 44 2; 1l, prol. 5; II, 24-25 ; II, 27,

26:297: 13225 111522150; Antedius presb. : Epzsz. Desid. 1I, 8, 9. Anticus : Epist. /Austr. 42, 5. (Apollinatis) cf. Abulparis; SS. Timothei et Apollinaris. Aquauiua uilla Albigensis : Vita Desid. 30, 8.

Aquiniacus uilla : V/a Desid. 30, 15. Aquitania, Equitania : Tesz. Rem. (CAdd.) 84; Pass. Leod. YII, 2, x, 13/ 14; Aquitaniarum prima: l/i/a Desid. 7557: Arbogastes comes "Treuerorum, fil. Arigii : Epist. "Austr. Cap. 40 ; Epist. "Austr. 23, 1/2.14/4.

Ardrabatensis praesul: Pass. Leod. II, 24, 14. Ategius episc. Ruten., frater Awarni episc. Cadutc. : V/a Desid. 43. Aregildi uxor : Tesz. Rez. 67. Arigius pater .Arbogastis comitis : Epist. Austr. 23, 9[2. Ariuidus uilla : V/ifa Desid. 30, 31. Arnanus reclusus Cadurc. : Vita Desid. 52:01115322502 01 S. Arnulfus ep. Mettensis : Epzsz. De5id. I, 8, 2/5 ; Vita Desid. 4, 13 ; 25, 4; filius : Chlodulfus. Arronnacum patoecia Cadurcensis : Epist. Desid. II, 5, 6/7. Aruetnum oppidum, Cerzont : Vita Destd.— 25,025 «6p its!clo piss Gallus. Aspasia abbatissa: Epist. Desid. I, 14, 1. Assone uilla Albigensis : l/;7a Desid. 26519: Asteria : Epist. Mer. 6, 135. Asterius Pettocotic. : V/;7a Desid. 25, 4. Athanagildus, Athanagyldo, fil. Hermenegildi regis ^Wisigothorum : Epist. Austr. Cap. 47.49; Ebfist.

Austr. 27, 25 28, 2 5 43, 135 44 545i

45, 12;

Atiagus locus : V/a Desid. 57, 2. (Atlanticus), Adlanticus oceanus : l/i/a Desid. 25, 25. Attabatensis eccl. : T'esz. Rem. (;4dd.) 169. Aubigny cf. Albiniacus uilla. Auciagus uilla, /4zac (dép. Lor) : Vita Desid. 30, 5. Audoenus, cognomine Dado, episc. Rothomag. : V:a Desid. 4, 15.

Audulfus abbas S. Maxentii: Pass Leod. Y, 41,5; H, ptol, 55 Il, 25 ID» 29:29: 11122525 T11502:5 0:02:57: (Augustodunum), Aedua, Aeduorum ciuitas, /Au/un : Pass. Leod. Y, ptol.15, 1; L9: 02,00, u12, 19/20 SOL XS 1951, 21-27: I b45se20 2 E GRIDAO ETE IL, 9, 12-IIj10 T3125 I6; 15200. 24, II ; utbs uel territorium : Pas. Leod. I, 21, 34 ;muti : Pass. Leod. I,

2, 28 ; 1, 22, 15 ;1, 25, 25 ; 11, 10, 15 ;

portae : Pass. Leod. I, 22, 14 ; 1, 25, 2 ; I, 24, 12 ; ecclesia : Pass. Leod. I, 2,:21.22.27.;:1»9,/9-1:1115/9/5 1,317219,

1:25, 41-1,;:25, 't0/&15 191225034.5.

ecclesiae domus : Pass. Leod. I, 10, 24; baptisterium : Pass. Leod. I, 10, 19/20 ; monastetia : Pass. Leo I, 21,

33; basilica : S. Symphotiani ; Augustodunensis episcopus : Pass. Jeod. Iiloe2791, 25 episc o passae Leodegarius ; Aedui, Haedui : Tes7. Leod. 1. 45. Auita

filia

I4. Auliatena

Saluii

uxor

Vita

Cattusionis

Desid.

1,

liberti :

Tesz. Rez. 114.

Auolus notarius Mettensis : Epist. VIutIr. 222237 Aurelianensis ciuitas, Or/éass : Pass. Leod. MI, 2, 33, 3 ; synodus : Epist. Mer. 4, 11/12. Aurelianus ep. Arelatensis : —Episz. "Austr. Cap. 20 ;Epist. Austr. 10, 3. Auspicius ep. Tullensis : Epzsz. /Auszr. Cap. 39 ; Epist. ZÁusfr. 25, 1/5. (Austrasia), Austria : Tes. Rez. (7Add.) 90 ; tegnum Austet : Pass. Leod. I, 5, 12/135; fines, pattes Austti: Pas. Leod. Y, 19, 14 ; L, 25, 2/5 ; Austtasii : Pass. Leod. d5:18,-105 11; 45$ 5 11, 8, 22; Austtasiotum regnum: Vie Desid. 35, 4 ; ef. Epist. AAustrasicae. Austrildes e donatricibus eccl. Cadutc. : Vita Desid. 28, 16.

Autharit rex Langobardorum : Episr. "Austr. 40.

Autissiodorenses (LAuxerre) episcopi : Germanus, Palladius, Theodosius; hospiciola episcopi: Epis. Desid. Yl, 18, 4/6. Awarnus episc. Cadurc. : Vi/a Desid.

43,33.

Auzac cf. Auciagus uilla. Babo legatus Childeberti II tegis : Epist. Desid. ll, x3, 4/5; Efist. "Austr. 43, 2 5 46, 29. Badigenus e donatoribus eccl. Cadurc. : Via Desid. 28, 14.

INDEX

NOMINVM

655

Bagido hospiciolum Autissiodorensis Bobila senatrrx Romana, uxot Seueti, ep. in dioecesi Cadurcensi : Epis; filia Agileni : Ep/57. Desid. II, 11, 10; Desid. 1l, 18. II, 15 ; Via Desid. 28, 19. Balatoforon xenodochion Rem. : T'sz. Bobo ep. Valentin. : Pass. LeoZ. I, 20, Rez. (LAdd.) 1o1. 351, 25, 55 L,26,4. Balatorius uila Rem. .: Tesz. Rem. Bobus e donatoribus eccl. Cadutc. : CAdd.) 5. Vita Desid. 28, 14. Balthildis, Bal(d)e(c)hildis, ValdechilBodilo : Tesz. Leod. 25. dis, Zelchedine, regina, uxor ChloBodisona : Tesz. Leod. (LApp.) 23. douei II : Tes. Leod. 11.18 ; Dass. Bodurnus uilla : V77a Desid. 50, 32. 5202. 715225: 0: :01504 992: 5L D3208: Bonogtadus uilla : V77a Desid. 30, 32. Basena e donatricibus eccl. Cadurc. : - Bregantinus patricius : Epzsz. Z4usir. Vita Desid. 28, 16. 19, 6. Bassiacum, Bassiagus uilla, hospiciolum Britannia : Vi/a Desid. 25, 24. Autissiodorensis ep. in dioec. CaBrittobaudis seruus : Tesz. Rez. 83. durc., Beyssac (dép. Lof): Epist. DeBrocingus uilla : V/a Desid. 30, 30. sid. II, 18, 6 ; Via Desid. 28, 27. Bruni(c)hildis, ^Brunehilda, ^ tegina Baudoleifus colonus Pottensis : T*s;. Franc., uxot Sigeberti I : V7/a Desid. Rez. 24. 2, 2; Epist. Austr. Cap. 45.46.50; Baudotosena, Leonis neptis: Tesz. Rez. Epist. AAusir. 9, 3/45 26; 27 5 29, 25 118. 44, 1 ; eius filiae : Episz. /Austr. 9, 50. Baudouicus libertus Vacculiac. : T'sz. Burgundia : Pass. Leod. I, 4, 22 ; I, 21, Rez. 52. 4; Burgundiae regnum : Pass. Leod. Bebrimodus : Tesz. Rez. 78; uxot: I Opa Mora; filius: Monachatius. Buxio uilla, Le Bais (dép. Tarn) : Vita Becobenus diac. : Est. Desid., II, 16, Desid. 50, 7. zi Belgica secunda : Efzsz. /Ausfr. 2, 4. Cabillonum — utbs, Cha/on-sur-Saóne : Benedictus episcopus : es. Rez. Pass. Leod. 1, 20, 2 ; episc. : De(C Add.) 287. sideratus. S. Benedictus abbas : Episz. Mer. 5,4; Caborinius uilla, Cabrin (dép. Tarn): Vita Desid. 16, 6/7 ; 25, 5. Vita Desid. 50, 7. Benedictus : Tes. Rez. (LAdZ.) 21 ; 85/ Cadurcae, Catutcae, Cadutchae, Ka86;133; filia : Tesz. Rez. (LAdd.) durce, Cadutcis, Cadutcae, Cadutcena, Caturcensis utbs, Cahors : Vita 86. 133. Betcatius praepositus ecclesiae S. NaIe cid 1 075) Bas IT2 TO ANS ETISI5 62015 zatii : Tesz. Leod. 3o. 23; 25, 5; 305; 31; 37, 35; 43, 18 Berna uila Rem. : Tes. Rez. (LAdd.) àdqi; 49, 23152,9135: 949 9993, 5 (Cadutc. municipium : V7/a Desid. 7, 24. Bertegyselus abbas : Episz. Desid. 1I, 2, 3520,25; 31, 19 ; 49,.2). Cadurc. ecclesia : Via Desid. 12, x ; 20, 3/4Bertharius mon. (Augustodun.) : Pass. 25.289 295:30/05152/5:34541, 1230, 45 $4, 55 55 (matet, maior ecclesia : 1877 SUB C? Vita Desid. x6, 13. 38/39; 34, 6 Berto abbas : Pass. Leod. I, 27, 18/19. Sqq.) ; monast. uitg. : l/7/a Desid. 49, Bertolena uxor Syagrii : 77a Desid. 4, I/2; pftaecipua sedes pontificum : Vita Desid. 20, 4; domus aedes epiBertus clericus : V7/a Desid. 5o, 10. scopi : Vz/a Desid. 16, 13 sqq. ; 18, Betto abbas : Epizsz. Desid. II, 9, 5/6. 8; cathedra : Vi/a Desid. 8, 5 ; abBeyssac cf. Bassiacum. bates : Vita Desid. 13, 18 ; castella : Billulfus parens Grasulü ducis HiVita Desid. 17, 1 ; moenia : Vzza Desttiae : Episz. "Austr. 48, 4. 5id. 16,2 ; 31, 5 ;munitio castri : V7/a Bischmischheim cf. Piscofesheim. Desid. 16, 25 ; pagus : V ta Desid. 29, Bituricas, Betoticas, Betoriuus, Bozur6/7 ; termini : V 7a Desid. 36, 7 ; tetges : Vita Desid. 15, 3 ; 25, 2. titorium : Vita Desid. 20, 18 ; 350, 2 ; Blacinacus uilla Albigensis : L/;72 Debasilicaeet monasteftia: sid. 30, 9. S. Africani, S. Desiderii, S. Eugenii, Blandiacense praedium : V7/a Desi4. S. Iacobi, S. Iuliani, SS. Iusti et Pa21927 stotis, S. Mariae, S. Martini altera, Blandibatius uilla, B/ozzbay (dép. 7ArdenS. Mauticii, S. Petri, S. Remedii, S. nes,arr. Rocroi) : Test. Rem. (LAdd.) 20

INDEX

656

NOMINVM

Saturnini et Vtsicini, S. Stephani, S. Vincentii; episcopi : Vtsicinus, Eusebius, Rusticus, Desiderius, Awatnus

; abbasetuice-

domus : Februndus. Cadurci : Vita Desid. 24, 8 (Cadurc. ciues : V/iza Desid. 12, 2/14, 31)

Cadurcinus pagus : /i/a Desid. 29, 6/7. Cadurcinum territorium : 77a Desid. 205519385052»

Cadurcius uilla, Cazzus (dép. Lot) : Vita Desid. 30, 31. Caesatea uia Rem. : Tesz. Rez. (Add.) 120. (Caesarea), Cesatia, liberta : Tesz. Rez. 117/118. Caesatius ep. Arelatensis : Epist. ZAusrr. 5» 355-

(Cala) monast., Cle//es : Pass. Leod. I,

4:3.

Calmitiacus, Colmisciacus, uilla, CAanmas; y (Marne) : Test. Rez. (LAdd.) 104.

Caminus uilla, Cazzi (dép. Lor): Vita Desid. 30, 32.

Campania, Chazzpagne : Pass. Leod. I, 25,.1:5 1,726, 3.5 dw

x Waimetis.

Canapis uilla, CZeróve : Tesz. Leod. 22. Canche ef. Stantia. Canniacus uilla, Canzac (dép. Lot) : Vita Desid. 30, 29/30. Capalinus seruus : T'es. Rem. 65; uxot : Teudotoseua. Carcetius uilla, Careés (dép. Tarn-etGaronne) : Vita Desid. 30, 25. Cariato comes : Epist. Desid. II, 4, 7.

Carnotinus (Caturninus) pagus : Pass. Leod. 1, 41,1 ; pattochia : Pass. Leod. THE26nI: Carolus Magnus rex Franc. imp.: Test. Rem. 4.

Cascarnus (/eg. Carnacus ?) uilla, forJasse Carnac (dép. Lot) : Vita Desid. 45, 8. Cassiacus uilla, Cezac (dép. Lor.) : Via Desid. 30, 15. Catalaunensis eccl. : Tesz. Rem. 134 ; eecli sS Memmil epise. $. Alpinus. Catarigensis eccl, rectius Castricensis, ros decanatus. Méxiéres : Test. Rem. 156. Catellio diac. : Episz. AAuszr. 21, 39/40. Cattusio libertus : Tes. Rezz. 98 ; 114; uxot : Auliatena. Caturninus cf. Carnotinus. Catus cf. Cadutcius uilla. Cauaniacus uilla, Capagzac (dép. Lor): Vita Desid. 30, 16. Cauanius uilla : V7a Desid. 50, 15. Caucinicha pars Senomagensis, for£asse

prope Saint-Paul-Trois-Cháteaux (dép. Dróme) : Vita Desid. 40, 1. (Cedar), Caedat, locus : Vi£a Desid. 55, 16. Celsa sobrina S. Remigii : Tesz. Rem.

(/Add.) 15. Celsinus ptesb. Rem.: Test. Rem. (CAdd.) 299. Celsus : Epist. Austr. 3, 35. Celtus uilla, .$az/z-/es-Rezbe] : Test. Rez. CAdd.) 15. Cenon cf. Saunone. Cepotrialus uilla : V//a Desi. 3o, 21. Cetesiagus uilla Albigensis : /7/a De5272120277: Ceruianus uilla, Servis (dép. Tarn): Via Desid. 30, 6. Cesutnicus uilla, Cerzy-en-Luaontqis (cant. Craonne) : Test. Rez. 60 ; 100. Cezac cf. Cassiacus uilla. Chacnulfus : Epzsz. Desid. II, 14, 4. Chainoaldus ep. Laudunensis : Es. Desid. 1l, 12, 10. Chalcedonense concilium : Efpisz. Mer.

4, 9.

Chalon-sur-Saóne cf. Cabillonum. Chamingus dux Franc. : Epist. AAustr. Cap. 25 ; Epist. /Austr. 13, 1. Champagne cf. Campania. Chatabrichus siue Chaticus, Chadabti-

cus, dux (Alesat.) : Pass. Leod. I, 26, 5. Cháteau-Porcien cf. Portense territorium. Chaumazy cf. Calmitiacus. Chedenus : Epis. Desid. ll, 15, 4. Chelles cf. Cala. Chenóve cf. Cananis. Childebertus (Hildebertus) 1I, rex Franc.-: Epi£ Mer;2, 2 5:5,:80; Childebertus (Hildebertus) II, rex Franc. : Epist. .Austr. Cap. 43.49.51. $2.54.55.58.60.61.62.63.65 ; — Efist. ZAustr. 25, 55 26, 15; 28-48; Pass. T:e0d; 1,055 1253350955 Dog 202 Bed 15:33; 10:5 11, 4,,558, 15 Tb 16,54.

Childematca abbat. Fiscamn. : Pass. Leod. 1l, 15, 7. (Childulfus), Hildulfus, filius Eddoleni : Via Desid. 51, 4. (Chlodmirus), Hlodmirus rex Franc., fil. Chlodouei I : Epsz. Mer. 5, 81. (Chlodoaldus), Hludowaldus, Ludowaldus, presb. Patis., fil. Chlodomirti, nepos Chlodouehi I, regis Franc: Test. Rez. (LAdd.) 54. 76. Chlodosuinda, Hlodosoinda uxor AIlboini tegis Langobatdorum : Epis/. Austr. Cap. 16/17 ; Epist. Austr. 8, 2.25.1531.

INDEX

NOMINVM

Chlodoueus I, Hlodoueus, Hlotharius, rex Franc. : Epist. /Austr. Cap. 3.5 ; ISDE EAHSIT AUTE TISE2 1/2: ES ET.S 1487

119; Test. Rem. 35; Epist. Mer. 5, 8187; uxor: Chrodechildis ;

filii

: Epis. Mer. 5, 80.

(Chlodoueus II), Flodoueus, rex Franc., fil. Dagoberti I : V/z7a Desid. 55, 2/5 ; Epist. Mer. 3. Chlodoueus, Chlodouius, rex Franc., filius fictus Chlotharii III: Pass. UJreod-l 102532040223: 019022905 G1: 01, 20:21

Chlodulfus fill. S. Arnul&i : Epzsz. De122215583 2/5-

Chlotharius I, rex Franc. : Episz. Mer. 2»099/815- filii : -Episf. Mer: 5, 87/88. (Chlotharius) II, Chlothachatius, Flotarius, Lot(h)atius, rex Franc. : Efsz. Desid. I, 9, 19; I, 10, 15 ; Via Desid. I, 16-5, 1 ; Pass. Leod. II, x, 5. Chloth(ach)atrius III, rex Franc., filius Chlodouei II : Tesz. Leod. 11 ; Pass. qvod; 152 56/5. 2154. 2:5-15 19201327227; T19055:8/: DI594227

Chotro cubiculatius : Epist. Austr. 42, IO. Chtistiacum, Christiae : Test. Leod. 45. 56. S. C(h)ristophotri, eccl. Rem. : Tes. Rem. (dd. 138; altare: S. Genouefae. Chtristopolis ef. Lariensis insula. Chrodechildis, Hrodehildis uxor Chlodouei I, regis : Epzsz. zAuszr. 8, 118. Chrod(o)bertus ep. 'Turon.: Epis. Mer. 4, 35 4,117 ; Vita Leod. II, 26,

14 ; I, 27, 1/5.

Chtrodobert(h)us, referendarius Dagoberti I: Vita Desid. 15, 47 ; Pass. Jod 15523: 150 0150242 8/52 TSer 8S0T. 25.26 ; II, 20, 5 ; coniux : Pass. Leod.

L, 34, 12 ; 1, 55.56 ; II, 18, 24 ; II, 20, T7

Chromatia, Cromatia : Epzsz. Desid. 1I, 18.

Circus - exenus locus : V/zta Desid. 30,

19. Cispiciolus colonus: T'esz. Rezz. 124/125. Claudius abbas S. Mariae Cadurcensis : Epist. Desid. I, 7, 17/18 ; Vita Desid. ZOMIG, Claudius presb. : Epzsz Austr. 3. Cleppius uilla : V/z/a Desid. 30, 13. Clermont cf. Aruernum oppidum. Cocurnacus uilla, Congournac (dép. Tarnet-Garonne) : Vita Desid. 30, 22. Codiciacus uilla, Coucy-/e-Cháteau (arr. Laon) : Test. Rem. (,Add.) 75.

Collatitia portta Rem.: Tes. (CAdd.) 109. Colmisciacus cf. Calmitiacus.

657 Rem.

Columbani secta : Va Desid. 25, 5. Comacina cf. Latiensis insula. Congournac cf. Cocutnacus uilla. Constantinopolitana synodus ; concilium generale a. 381 : Efzsz. Mer. 4, 8 (cf. Quattuor concilia). Constantius episcopus Albigensis : d25252. asta Vy SAU BTINTE U* Epist. Mer. 5, 2; patruus : Fibicius episcopus. Cotcellus uilla Rem. : Tesz. Rez. (-Add.) 99. Cornucius uilla, Corzus (dép. T.o7) : Vita Desid. 30, 22. Cosla, Coslus, uilla, Cure : Tesz. Rez.

(Add.) 28. SS. Cosmae et Damiani eccl. Rem. : Tesz. Rez. (LAdd.) 140. Costrius uilla : V 772 Desid. 30, 24. Coucy-le-Cháteau cf. Codiciacus uilla. Cressiacum : Tes. Leod. (LApp.) 45. Criscentius, Criscencius uilla, Creyssens

(dép. Loz) : Vita Desid. 30, 25/26. 30. SS. Crispini et Crispiniani eccl. Rem. ad portam Treuericam : T'esz. Re. (CAdd.) x11. Crusciniacus uilla (Crzgny, cant. Fismes) : Test. Rez. (LAdd.) 35/36. Curtis dominica cf. S. Petri eccl. in urbe Rem. Cusel cf. Cosla.

Daddiuus abbas Cadutc. : V;/a Desid.

20, 8/9 ; cf. 57, 10.

Dadiuus e donatoribus eccl. Cadurc. (idem atque praecedens 2?) : Vita Desid. 28 T5.

Daero uxot Amantii: Tes. Rem. 75. Dagaleifus libertus Vacculiac. : Tes. Rez. 51. Dagarasena liberta : Tes. Rez. x18. Dagatedus colonus Portensis : Tes/. Rem. 25. Dagaredus libertus Vacculiac. : Tes/. Rez. 51. Dagobettus, Dac(h)obert(h)us I, rex Franc., filius Chlotarii II : Epzsz. De$12)1515-1/15, 722154 ]:097420/5 7117251254: Tro 7 SII T21 277220 DGc12 42264.

5, 2 Sqq. ; I3-15 ; 35, I1 ; eius ptaeceptum de episcopatu Desiderii Ca- .

dutc. : Vita Desid. 12.15 ; eius indiculus ad Sulpicium episc. Bitutic. : Vista Destd. 14,3/25.15,5 ; ux o£ * Nanthildis ; filii : Chlodoueus

II; Sigibertus III. Danubius, fl. : Epist. Austr. 20, 17.

INDEX

658

Datciacus uilla Cadutc. : Va

Desi. 6, 4. : Duouioda fil. Amantii : Tesz. Rez. 76. Dathan : Tesz. Leod. 51. Dauid : Tesz. Rem. (LAdd.) 257 ; Pass. Leod. Y, 57, 42/43 ; domus Dauid :

Test. Rez. (LAdd.) 267. Dauuens u. c. : Tesz. Rez. (LAdd.) 161. Deodatus, Adeodatus, Deodox, ep. Matiscon. : Vi/a Desid. 25, 5. Deothetius ptesb.:Ep£sz. Desid. 1I, 18, 14. Desideratus cognomine Diddo, Deido, ep. Cabillon. : Pass. Leod. I, 20, 2 ;

1,25, 25/26 ;1, 25, 5 ; 1, 26, 5/4; II,

TOS DIDI Desidetius, ep., thesaurarius Cadurcensis, fllius Saluii : Ejpisz. Desid. l, 1 sqq.; Vita Desid. x, 1 sqq.; eius testamentum : Vita Desid. 29, 5 ; 34,

4 Sqq. ; tituli uasorum : Vita Desid. 54, 11/25 ; dies depositionis : l/z/a Desid. Titulus 5 ; 40, 9 ; 46, 5 ; sepulchrum : Via Desid. 40-51. (S. Desiderii) monast. Cadurc., SaizGery : Vita Desid. 17, 1 ; 20, 1 sqq. ; 2239:3:28125/:20:28:/Sdq: 6131: 97/10;

22;.11/12:50353 012429» (3: abbates:

Vita Desid. 28, 15 ; 37, 10; cf. Daddiuus, Vtsicinus; basilica : //a Desid. 31-32 ; 41, 6 ; basil. custodes : Vita Desid. 47, 65; 49, 95; 51, 8;

aedituus : V/7/a Desid. 52, 4 ; martyratius : V//a Desid. 48, 5. (Deutilia), Dehutrilia, e donatricibus eccl. Cadutc. : Via Desid. 28, 15. Dido ep. Pictauiens., auunculus Leodegatii : Pass. Leod. T, 1, 6 ; 1I, 1, 6/7 ; lov 1651222187

Dinamius dux Francorum : Epis. LduTACADI 24.210 T2 TET S. Dionysius (eccl. et monast. Paris.) : Pass. Leod. I, 6, 20.

Diuio castrum, Difon-le-Cháteau : Test. Leod. 24.

Doderenus : Episz. Austr. 16, 26. Doderius nuntius Herchenefredae : Vita Desid. x1, 17.

Dodo

e donatotibus

eccl. Cadutc. :

Vita Desid. 28, 14. Domeciacus, Dunziacus, uilla, Dorzac

(dép. Tarn-et-Garonne)

: Vita Desid.

30.20/21.

Domitianus ep. Melitenensis : Epis. "Austr. Cap. 54 ; 33, 2. S. Domitianus abbas : Episz. Austr. 22, 16. Dornonia fl, Dordogme : Vita Desid.

41, 2/5.

Dracolenus clericus Desid. 55, 13.

Cadutrc. : Vita

NOMINVM Dfacolenus ptesb. : lia Desid. 45, 1/2. Dructulfus clericus : Epzsz. Desid. II,

m

ea libertus Vacculiac. : Tesz. Rez. 51. Dulcidius diac. : Epzs£. DesiZ. 1I, 2, 8. Duodeciacus, Duziacus, uilla, Douz (Ardennes) : Test. Rem. (7Add.) 53/54. Eberhardus abbas Mutrleac: Pass. Leod. YII, ptol. ; III, 2, 34, 16. Ebtemundus e donatotibus eccl. Cadurc. : Vi/a Desid. 28, 15. Ebftoinus, Ebt(u)inus, ^ Hebroinus (Ebremetrdus, id est Hebtoinus), maiot domus : V/a Leod. Y, 4-6 ; I,

15; 2.511,16, 17:20,:9; 1; 23-33;

30, 28** ; I, 36-40; II, 4, 8.10; Il, 7-18, 14; Il, 23-24; III, prol. 4o; III, 1, 1, 8 ; cius fratres : Pass. Leod.

Il, 57, 7; uxot (Leutrudis) : Pass. T2eod 15.185 2/4122 ems. Eddolenus : Vita Desid. 51, 45; filius : Childulfus. Edoueifa : Tesz. Rez. 66. Egolesina utbs, zAnzgou/éze : Vita De5id. 25, 5. Elegius ep. Nouiomensis : Episz. De42d. 1; 10, 11:515/65 772100 0512:/43

155:25,4.

Elesate, Elosate, uilla Cadurc. : Via

Desid. 30,4.33. Elias, Helias, proph. : Pass. Leod. I,

27, 1

(Bliseus), Heliseus, proph. : Va Desid.

277/15: Ennodius ep. Ticinensis : Episz. "Austr.

5,33.

Ennodius ep. : Episz. Austr. 25, 12. (Epatchius), Ebarcius, teclusus Encolism. : V7 a. Desid. 25, 5. Epernay cf. Spatnacus uilla. Ephesina synodus prima : Episz. Mer. 4» 9; cf. Quattuor Concilia. Epoturius uilla : V772 Desid. 50, 30/51. Eraclius imp. Rom. : Via Desid. x5, 7. Ercitoialus uilla : V/a Desid. 30, 28. Erullicus, Heralicus : Epist. Austr. 42,5.

Saint-Étienne-sur-Suippe cf. S. Stepha-

ni uilla, Eucii, Iuti : Epzsz. Austr. 20, 16. S. Eugenii, basilica Cadurc. : Viza De5id. 30, 26. Eulodius u.c. : Tesz. Rez. (LAdd.) 158. Eulogius uir praepotens : Tes. Rez.

CAdd.) 45.

Eulogius episcopus : Tesz. Rez. (LAdd.) 290. Eumerius, Eumirius ep. Namnetensis : Epist. Mer. 1, 1.

INDEX

NOMINVM

Eusebius ep. Cadurc. : V/a Desid. 1,

4 sqq.

Eusebius notarius : Epsz. /Ausir. 25, 15. Eusebius u. c. : Tesz. Rem. (LAdd.) 160. S. Eutrtopia uitgo Rem. : T'es. Rem. (CCAdd.) 125/126. Eutropius u. c. : Tesz. Rez. (LAdd.) 159. Eutyches, Eutyces, Euthichiana haeresis : Epist. AAustr. 5,28 ; 7,25 ; 7,66 Faciscius uilla : V/;7a Desid. 30, 24. Falco ep. Traiectensis : Epsz. JAusir. Cap. 8 ; 4, 2. Falernum uinum : Episz. Desid. ll, 11 ;

Vita Desid. 43, 27. Fara uilla, Fére-en-l'ardenois (arr. Cháeau-Tbierry) : Test. Rem. (zAdd.) 36.

Fascinatias Jocus fius: Test. Re. (Add) 167. Februndus abbas et uicedominus Cadutc. : Vita Desid. 44, 1/2 sqq. Fedamia uxot Melanii : T'es. Rezz. 125. Felix, Felex ep. (Lemouicensis ?) : pr cyoeDesa sls Or Io 214857 Felix e donatotibus eccl. Cadutc. : Vita Desid. 28, 16.

Fére-en-Tardenois cf. Fara uilla. Fesciagus uilla, Fozsae (dép. Tarn-etGaronne) : Vita Desid. 3o, 26. Fibicius ep. (Albigensis ?) : Epzsz. Mer. 5, 13/14; nepos : Constantius ep. Albigensis. Fiscannum monast. Féamp: Epist. Mer. 6, 1*; Pass. Leod. I, 31, 7 ; ll,

15:02 - 5112316; 20:; ecclesta': PPass; Leod. II, 15, 16; abbat.: Childemarca. Flauadus : Episz. Desid. l, 1, 22. Flauaraseua filiola Flauiani : Tes. Rezz.

122. Flauiacus uilla, F/aujfac (dép. oz) : Vita Desid. 30, 22.

659

D'asseelocodc L2 METTE TS 9-11, 6, 30; II, 9,2;

22502» DEI

2S2

SUNT 2

II, 12, 5.15 ; 1Ui-

STERN oe

TAS CDTO

Neusttasiis accipiuntur : V/772 Desid. 35, 3/4 ;Pass. Leod. II, 9, 2 ; eorum exetcitus : Epist. ;4Ausir.: 40; 40, 86 ; 41, 41/42 ; teges : Epist. AAusrr. *

8, 5; 17, 25; 24, 55/36; 34, 9;

Epist. Mer. 2, 9 et 2, 31 (princeps —

rex); tegis palatium, sanctum palatium : Epis. Desid. II, 153, 25 ; II,

15, 4; maiot domus, totius aulae immoque regni rector : Epis. Desid. I, 6, 2 ; eotum ptincipes, optimates, proceres, senatus, duces : Efpisz. De$12:

TS Tur Seleere

S ORINET.OESTS

Epist. Austr. 40; eorum iudices : Erst: Desza V135 7. rA mota tius : Eusebius. Francia, Frantia : Episz. Austr. 8, 119 ; 205 15 5 Pass. I5e94. 113 x25 3:5): TED; ero add rre

Fratetna e donatricibus eccl. Cadutc. : Vita Desid. 28, 17. Friaredus tribunus : Tesz. Rem. 9o. Friaredus alter : T'esz. Rezz. 143. Frodolenus clericus : Epist. Desid. II, 12:4. Frulandus clericus Mutbac., auctot Passionis III Leodegarii : Pass. Leod. II, 27, 15*; III, prol. -III, 2, 34. Frunimius libertus Vacculiac. : T*sz. Rez. 51.

Furtuna dictator : Epis. Austr. Cap. 64 ; Epist. Austr. 45, 1.

Furtunatus : Epist. Justr.

Cap. 26;

Epist. Austr. 12, Y ; 14, 3.26.

Gaillac cf. Gailliacus uilla. Gairenus,

Gaetrenus,

Gaerinus,

Geti-

Flauianus : Episz. Desid. II, 4, 8 ; Tesz. Rem. 121; uxot : Spatagildis;

nus, uit inlustris, frater Leudegartii : Epist. Mer. 6, x* ; Pass. Leod. Y, 29; II, 12-13. Galli : Vz:a Desid. 42, 7; Pass. Leod.

filia : Flauarascua. Flitometres actor eccl. Mettensis : Episf. "Austr. 22, 19/20. Flodoatdus Rem. : p. 473. Flodoueus, Flothatius etc. cf. Chlo-

Gallia, Gallea, Galea, Galliae, Galiae, Galleae, Galeae : Vi7a Desid. x, $5 $q.; 13, 25; 25, 1 ; Tesz. Rem. (LAdd.) 65.217.228 ; Pass. Leod. III, 2, x, 16.

doueus, Chlotharius.

Flotianus abbas monasterii Reomaensis : Epis. /Austr. Cap. 10.12 ; Epist. Austr. 5,15 6,2.

Foissac cf. Fesciagus uilla. Fortuna, Fortunatus cf. Furtuna(tus). Franci, Francorum gens, populus: Vita Desid. 1, 19; 13, 1; Epist. 4753241:

022/22:: 0409 T1 5 424 3:575

Test. Rem..3 5 Test. Rem. (/Add.) 65. 201 ; Epist. Mer. 5, 95 ; 3, 158 Sqq. ;

Too

TIO,

Galliacus uilla, Gai//ae (dép. Tarn): Vita Desid. 30, 9. Gallicana eloquentia : V7/a Desid. 1, 24. Gallicanae familiae : V/77a Desid. x, 9. . Gallicus mos : fa Desid. 31, 13. Gallus ep. Aruernensis : Epist. Desid. II, 20, 2 ; Vita Desid. 25, 2. Gatimundus Niuernensis : Episz. Deyh MIU

Gaudiacus, Gaudicum, uilla, Joay (dép.

INDEX

660

NOMINVM

Eure-et-Loire) : Pass. Leod. 1, 42, 1; 11:26: 2: ^ Gautetrudes e donatticibus eccl. Cadurc. : Via Desid. 28, 16. Gausiauigus uilla : 777a Desid. 30, 34. Gellonos supra Mattonam, /oeus ficfus : Test. Rem. (LAdd.) 166. Gelnacus uilla, Jam/zay (dép. V'ienue): Da ssulseog.o 2s97 S TEES 2 Genebaudus ep. Laudun. : Tes. Rez. (Add.) 272. Genesius ep. Lugdun. : Pass. Leo. I,

17,55 À, 26,.6/7.

$. Genouefa, Genuuefa, uitgo Partis. : Test. Rem. (LAdd.) 37.158.

Getinus cf. Gairenus. Germania, Getmannia, Germani : Epis?.: "Austr. 45, 4 5 Test. Rem. (Add.) 217.

Germanus ep. Autissiodorensis : Epis/.

«128227

Gogo, Gogus.: Epis£. Austr. Cap. 25. 22 2I

27. Helatia cf. Hilatria. Henus dux Franc. : Epzsz. Austr. 40. Heraclius ep. Parisiensis aut Senonensis: Epis. Justr. Cap. 6; Epist. "Austr. 3, 2. Heraclius cf. Etaclius. Herbelingus uilla Cadutc. : V7/a DesiZ. eIorerie Herchenefreda, wuxot Saluii, matet Desiderii ep. Cadutrc. : Va Desid. 12712-2207 T A-T1-20/5 0924 NET 1 epistulae eius ad filium Desiderium : Vita Desid. 9 ; 10 ; 11. Herchinoaldus : Tesz. Leod. (LApp.) x ; filius : Leodegisus. Hetrimundi uilla, Herzzomvilie (cant. Fismes, arr. Reizas) : Test. Reza. (LAdd.)

150.

"Austr. 8, 106.

Germanus ep. Pafisiensis : Epis. "Austr. Cap. 18 ; Epist. zAustr. 9, 4. S. Gety cf. S. Amanti monasterium. Gibericus : Tes. Rez. 85. Gisoulfus, Gisulfus dux Istriae, filius Grasoulfi : Episz. /Austr. 41, 22. Gleni uilla : Tesz. Rezz. (LAdd.) 28. Godenus germanus Abbonis, ep. Mettensis : Epzsz. Desid. ll, 4, 5; 20.58: 2E D2ST SZAHSTT2EAS

9, 1/3145 L, 11, 3/45 L, 11, 26 adn.

ISI

TUIS

PALOS

Goiuillae uilla : Vz/a Desid. 50, 51. Gothi, Osttogothi :.Ejpisz. JAusfr. 8, 85 ; cf. Wisigothi. Gothicus : Epzsz. JAustr. 42, 4. Granoialus uilla, Granéfou/s (dép. Tarn) : Vita Desid. 30, 8. Grasoulfus, Grasulfus dux Isttiae : Epist. Austr. 41, 21 sq. ; 48, 1; filius : Gisoulfus. Gregionnacum hospiciolum ep. Niuetnensis in dioecesi Cadurcensi : Episz. IDesig- liner ees Grimoaldus maior domus : Episz. Desid. I, 2, 2 ; I, 6, 2 ; patres uel fratres eius : Episz. Desid. I, 2, 18 ; ftattes eius : Episz. Desid. Y, 6, 16.

Gripo spatatius, missus Childeberti II tegis : Epist. Jusir. 25, 125 43, 2; 46, 29.

Gundebadus : Tesz. Rez. 95. Gundobadus tex Burgundionum : Epist. Austr. 8, 124. Gundulfus : Episz. Austr. 9, 102. Gypedicus, Gepidicus : Epis. zAusrr. 42, 6.

Hector patricius Massil. : Pass. Leod. T,

Hermanacharius,

Hermenarius,

Het-

minarius, Ermerarius, abbas S. Symphotriani, dein ep. Augustodunensis : l/7/a Leod. I prol. ; I, 12, 18 sqb

i3ox25

H2

15 d. sqp-

Hermina abbatissa Augustodun. : V/7/a Leod. I, 41, 2/5. Herobennus uilla Albigensis : Vila Desid. 30, 9. Herodes tex Iudaeorum : Pass. Leod. I, T2 16/175

Hicurande uiculus, Ingrandes (dép. Vien"e) : Pass. Leod. 1I, 27, 15. Hieronimus presb. : I/iza Desid. 16, 5 ; doctus : Via Desid. 25, 9 ; sapiens quidam : V//a Desid. 6, 19 sqq. Hilaria diacona : Tesz. Rezz. 96. (Hilariacus), Elatiagus, uilla : Vita Desid. 50, 30. Hilarius ep. Pictauiensis : Episz. ZAuszr. 8, 107.

:

Hilarius cohetes Remigii ep. Rem. : Test. Rezz. (LAdd.) 21. S. Hilarii, Helati, basilica Pictau. : Pass. Leod. Y, 29, 18. S. Hilarii eccl. Rem. ad portam Martis : Tesz. Rez. (LAdd.) 110.

Hildebertus, Hildulfus etc. cf. Childebertus, Childulfus etc. Hincmarus archiep. Rem. : p. 473 sqq. Hispania, Spania, Hispaniarum, Spaniensis prouincia : Episz. /Austr. 7, 65. Histria prouincia : EpZj. Austr. 41, 20/21.

:

Hlodmirus, Hlodoaldus, Hlodoueus etc. 7f. Chlodmirus, Chlodoaldus, Chlodoueus.

Hlothatius cf. Chlotarius, Chlodoueus. Honoratus apoctisiatius : Episz. ZAusrr. Cap. 52 ; Epist. Austr. 32.

INDEX

NOMINVM

Huldeticus comes : T'esz. Rez. (LAdd.) 14. Huldticiaca uilla Rem. : Tes Rez.

(CAdd.) 14.105. S. Iacobi basilica Cadutc. : V;7a Desid. 30, I9. lamblychus ep. Treuirensis : Epis. ZAustr. 25, 40/2 ; et pag. 442 adn. 23, o2

Iconis, Icaunis cf. Stantia. India : V 7a Desid. 25, 24. Ingtandes f. Hicutande uiculus. Ingundis filia Brunechildis reginae : IS5ie vAustro 27, 85 44455 12Innocentius seruus : T'es. Rez. 88. Interamnis uilla, zAzzran (dép. Vienne) : 127:5527/28: lob Ziber, izzzo Habacuc : Vita Desid.

272120: Iocundus ep. : Episz. AAuszr. 42, 9. S. Iohannis bapt. basilica Rem. : Tes.

Rer. (LAdd.) 132. S. Iohannes apost. : Vi/a Desid. 6, 55. lohannes legatus lustiniani imperatotis : Episz. "Austr. 18, 4.

Iohannes IV, patriarcha Constantinopolitanus : Episz. "Austr. Cap. 51.67 ; Epist. "Austr. 31, 25 45, 1. Iohannes quaestor : Episz. /Austr. Cap. 56 ; Epist. /Austr. 35, 1. Iohannes rectot domus eccl. Mettensis : Episz. Austr. 22, 12/15. Iouia pratella : Tesz. Rezz. 69.

Iouiniana basilica Rem. zf. S. Agricolae. Iouinus uit chtistianissimus : T*s. Rez. (UAdd.) 121/122 ; 127. Italia : Epzsz. Austr. 7, 62 ; 20, 15 ; 40 ; 41, 27 ; 41, 47 ; 46, 17 ; attifices Italici : Epist. /Austr. 21, 4/5.

Italica patricia : Ejpzsz. /Auszr. Cap. 60 ; Epist. Austr. 38, 2. Iudaei : Pass. Leod. I, 12, 17. Iudas traditot : Tesz. Rezz. (LAdd.) 242/ 245 ; lest. Leod. 49/50. S. Iuliani mart. basilica prope Cadutrcos : Vita Desid. 16, 26/27. Iulianus imp. Rom. : Pass. Leod. I, 16, 17. SS. Eo et Pastotis basilica Cadurc. : Vita Desid. 30, 22. Iustinianus imperator : Efpzst. zAusfr. Cap. 14.32.34/35 ; Epist. JAustr. 7; 751215 /185:2/, 105322. ,.20:22;

Iuti, Eucii : Episz. /Ausr. 20, 16.

Jaulnay cf. Gelnacus uilla. Jazeneuil cf. Zezinoialus. Jouy cf. Gaudiacus uilla. Labtrinacus uilla (Lavergny, com. Par-

43

661

Jfondru, dép. /Aisne) :Test. Rez. (LAdd.) 153. Lactantius : Ejpisz. Austr. 7, 42.

Langobardi, Longobardi: ^ Epis. "Austr. 8, 139; 40; 46, 18; eorum duces : Episf. AAusfr. 41, 16. Latriensis insula, quae Chtristopolis dicitut, Cozacina : Epist. JAustr. 6, 19. Latinae linguae elementa : Efisf. ZAustr. 5, 57 ; nihil dulcius nihilque Latinius : l/772 Desid. 15, 19/20. e Laudanum, Leudunum, Laon: Epist. Desid. II, 12, 9; Laudunenses, Laudenses episcopi : Chainoaldus, Genebaudus II. Laurentius patriatcha Mediolanensis : Epist. Austr. 46, 1. Lauscita, /ocus fic£us : Tes. Reza. (LAdd.) 157. Lauta colona Pottensis : Tesz. Rezz. 24/

25. Lauttecus,

Lautregus, uilla, Iaurrec (dép. Tars) : Vita Desid., 30, 6; 30, 25. Le Buis cf. Buxio uilla. Saint-Léger cf. Sarcingus uilla. Lellus (forZasse bypocorisma) : Vita Desid. 33, 28. Leo ep. Senonensis : Epsz. Mer. 2,2 ; 2; 4T-

Leo ep. : Epist. /Austr. Cap. 7 ; Epist. 472 2 Leo : Tesz. Rezz. 118. Leod(e)garius, Leud(e)gatius ep. Au-

gustodun. : Epsz. Mer. 6 ; Test. Leod. 1, 57 ; Pass. Leod. I. II. IIl; au u nculus Dido bratet

Gairenus. S. Leodegarii basilica in monasterio S. Maxentii : Pass. Leod. IL, 32, 3/4 ; IDLIse2 30;

Leodegisus maior domus, filius Herchinoaldi : Tesz. Leod. (LApp.) 1.

Leodiensis ( ?) episcopus vcf. Falco. Leodoaldus diac. : Episz. Desid. 1l, 19,

4. Leodolenus clericus Cadutc. : Vita ID237:92/:2 812; Lepediacus, Lepediagus, uilla, forzasse Léojace (dép. l'arn-et-Garonne) : Vita Desid. 30, 14.32. Letatium xenodochiolum : Episz. Mer.

5, 16/17.

Leuberedus libertus, filius Sunnoueifae : Tesz. Rez. 116/117. Leudefredus dux Franc. : Episz. Austr.

40, 42.

(Leudesius) maiot domus : Pass. Leod. I, 18, 14. L. $. (cxvi1)

INDEX

662 Leudocharius

puer : Tes. Rez. 128/ 129. : Leudouera : Tesz. Rez. 129. Leuthadus abbas Musciac. : V/a Desid. 25, 8. Lot cf. Oltis. Lotharius cf. Chlotatius, Chlodoueus. Lugdunum : Tes. Rez. 68.82; Test. Rez. (Add.) 95 ; Lugdunensis ecclesia : Tesz. Rem. 32.82.108.110.112 ; Lugdunenses presbyteri atque diacones: Tesz. Rez. 108 ; subdiacones, lectotes, ostiatii et iuniores : T*s7.

Rem. 130/131. Luliacus uilla, Leui/y (cam. Coucy-leCháteau) : Test. Rez. (UAdd.) 75. Lupus ep. Suess., filius Principii : Tes. Rem. 13-120 ; Tes£. Rez. (LAdd.) 284. S. Lupus ep. Tticassinorum : Epis;. "Austr. 8, 107. Luxouium, Luxouiense, Luxouiensium monastetium : Pass. Leod. l, 6, 8; ir». 653I; 16; 037/55 DI AS SIGOREAR TT,

4 Sq. ; abbas : Pass. Leod. 1I, 7-8.

Maccolus

presb.

Remensis : Epist.

zAnsiri 5:27.

Macitiacus uilla, Mazera? (dép. Lot): Vita Desid. 30, 29. Mactaricus archidiac. Mettensis : Episz. "Anusir. 22, 21.

Macttegiselus e donatoribus eccl. Cadurcae : Vi/a Desid. 28, 14. Magneticus ep. "Treuirensis : Eps/. "Austr. Cap. 26 ;Epist. /Austr. 14. Magnus abbas (Cadurc.) : V/a Desid.

105 57. Maletus uilla, Ma/ez (2ép. Tarz) : Vita Desid. 30, 6. Mametrtus ep. Viennensis : Pass. Leod. [132.523 12.

Mantuana

52341;

ciuitas : Eis;

JAusir. 40,

Manuhel : Epzsz. Austr. 42, 40.

Mapinius ep. Remensis : Epis. /Auszr. Cap. 22.28; Epist. Austr. 11, 25 15,1. Marcelliagus uilla, Marei//ac (dép. Lor) : Vita Desid. 30, 34. Matciacus uilla, Marssae (dép. Tarn): Vita Desid. 30, 19. Marcialius uilla, Marsa/ (dép. Tarnu) : Vita Desid. 50, 8. Matciliacence coenobium : Vi/a De812325. 7. Marcoleifus libertus, filius Totnonis : Tesz. Rem. x19. Matrcolinus reclusus Augustodun. : Pass. Leod. I, 1o, 5. Marcouicus, filius Merummuastis serui : Test. Rez. 73/74.

NOMINVM Matcouicus seruus : Tesz. Rez. 88. Marenauae uilla, Marnaves (dép. Tarte) :

Vita Desid. 30, 8. S. Mariae basilica Cadutc. : Vi/a De514. 820; r5 Is OP WIS NEUDID dssdo Claudius. S. Matiae matricula Rem., quae dicitur Xenodochion : Tesz Rem. (444dd.) 141/142.

Maticius uilla Albigensis : V77a Desi. 20, 8.

Mariniacum uilla, Marzgzy : Tes£. Leod. 1 Matinius uilla, Marzz (2ép. Tarz) : Vita Desid. 30, 7. Martinus ep. Turonensis : Ep;z. AAuszr. 8, 96.123. S. Martini basilica IL. seu oratorium Cadutc. : V//7a Desid. 16, 37 ; 30,27. S. Martini basilica II Cadutc. : Vi/a Desid. 30, 27. S. Martini eccl. Rem. ad portam Collatitiam : Tes£. Rez. (LAd4.) 109. SS. Martini et omnium confessorum eccl. intra utbem Rem. : Tesz. Rez. (CAdd.) 117/118. S. Martini eccl. in solo Rem. : Tes. Rez. (L Add.) 136. Martis porta Rem. : Tesz. Rezz. (LAdd.) IIO. Masaus pagus, Maasgau : Epist. Desid. Ira Massilia, Desid. Sqq.;

vxor Masilia utbs, Marseille :Epis?. II, 20, 3; Via Desid. 1, 21 2, 9 Sqq. ; 7, 1o sqq. ; Pass.

Leod. l, 9, 5; gubernacula : Vi?a Desid. 2, 9 ; administratio : V 77a De5id. 7, 10 sqq. ; iudiciatia potestas : Vita Desid. 1, 21 ; ptaefectuta : Via Desid. 35, 32 ; patricius : Syagrius. Matasconensie, Metasco, Máron : Vita Desid. 25, 5 ; episc. : Deodatus. Matrona cf. Sablonatias. S. Mauricii basilica Cadurc. : V/iza De$id. 30, 16. S. Mauricii eccl. Rem. in uia Caesarea : Test. Rem. (LAdd.) 120. Mauricius imperatot : Eis. .Austr. Cap. 43.45.63 ; Epist. JAustr. 25, 5 ; 25-47; uxot : Anastasia. Maurtilio colonus Pottensis : Tesz. Rez.

24. Mauringus uilla : V/77z Desid. 28, 27. Mautinus comes : Episz. Desid. 1l, 4, 7 ; Vita Desid. x9, 2. Maurontus adolescens: Y 772 Desid. 52, 2. S. Maxentii

monasterum, Saint-Maixent (dép. Deux-Sivres) : Pass. Leod. T,

44, 2 ; II, prol. 5/6 ; II, 5, 1/2 ; II, 3o-

INDEX

NOMINVM

31 ; III, 2, 30; ecclesiae seu attia :

Pass. Leod. Yl, 31,3.23 ; attium beati Maxentii: Pass. Leod. ll, 51, 16; basilica : S. Leodegarii ; patet seu

abbas : Pass. Leod. ll, 5, 1; abbas : Audulfus. Maximinus ep. "Treuerensis : Epis. "Austr. 6, 1o. Mazetat cf. Maciriacus uilla. Mecledone, Me/un : Epist. Mer. 2, 43. Mecledonensis episcopus : Episz. Mer. 2526.

S. Medardus ep. Vetomandensis, Nouiomensis, Tornacensis: Epis. "Austr. 8, x15 ; Tesz. Rezz. (LAdd.) 275. Medatridus filius Mellarici : Tesz. Rezz. 80/81.

Medoaldus ep. Treuirensis : Eipsz. De5id. l, 7, 1 ; fratres et filii : Eipisz. De12721507, 23. Megatas, Megantes curator: Eis; "Austr. Cap. 57; Epist. Austr. 36, 1. Melanius

uinitot, seruus : Tesz. Re.

45.123 ; uxo t : Fedamia ; filia : Tesz. Rez. 123/124. Mellatricus : Tesz. Rezz. 80.82; uxot: Placidia; filius : Medaridus. Mellaridus libertus : Tesz. Rez. 117. Mellatena liberta : Tesz. Rez. 117. Mellouicus porcatius : Tesz. Rem. 57. 62; uxot : Pascasiola. Melun cf. Mecledone. S. Memmii eccl. Catalaun. : Tes. Rezz. CAdd.) 167. Meratena, uxor Metummuastis, setui: Tesz. Rez. 73. Mercurium castrum, Merciàs (dép. Lor) : Vita Desid. 48, 1. Meroaldus abbas Augustodun. : Pass. Leod. 1, 25, 24. Metrumuastis seruus : Tes. Rem. 72; uxor : Metatena; filii : Matcouicus, Medouicus. Mettis, Mittis, Metis, Mettensis urbs, Mettense oppidum, JMeiz : Epist. JBYAYTE P Tcu. V UP sel c. Lp] Desid. 25, 45 Epist. Jasir. 17, 32 ;

eccl. officiales : Epész. Austr. 22; episcopi : Abbo, Arnulfus, Petrus, Vilicius. Méziétes cf. Catatigensis eccl. S. Michahelis eccl., $as-Micbel (cant. Hirson) : Test. Rem. (LAdd.) 128. Milliacum, ^ Milliachum, pfaedium, Milbac (dép. Tarn-et-Garonne) :. Vita Desid. 36, 14.

Missurius legatus Iustiniani impetatotis : Epist. /Austr. 18, 4. Moderatus seruus : T'esz. Rez. 87. Modotoseua : Tesz. Rez. 128.

663

Moissac cf. Mussiacense coenobium. Monachatius libertus, filius Bebrimodi : Tesz. Rez. 79. Montiago, uilla, Mozssac (dép. Lor):

Vita Desid. 30, 30*. Monulfus, filius Eniae uinitotis : Tes. Rem. 56. Mota, uxor Bebrimodi : Tes. Re. 78.

Mora, fl. fictus : Test. Rez. (LAdd.) 162. Motbae monast., Marbach : Pass. Leod. * 1l, 2, 34; abbas : Eberhardus ; cf. peregrini. Mosomagensis, Mozzon, eccl.: Epist. "Ausir. 4, X1 ; atchidiac., primicerius scolae, lector militiae : Episz. zAnuszr.

4, 15 Sq.

Motena, Motennensis ciuitas, Modena : Epist. Austr. 40, 30 ; 41, 12. Moussac cf. Montiago. Mummolenus infans : Via Desid. 46,

T. Mummolus presb. Niuernensis : Epis. Desid. Mutatus Desid. Murbach

1I, 7, 4. uilla, Mzra: (dép. Tarn) : Vita 30, 7. cf. Morbae monast. Musella, Mose] : Epist. JAusir. 22, 29 ; 24, 24.

Mussiacense coenobium, Moissac (dép. Tarn-et-Garonne) : Vita Desid. 23, 7; abbat. : Ansebertus, Leuthadus. Muta, mater Nifastis : Tesz. Rem. 55. Namiagus uilla Cadurc. : Vita Desid.

305.3; Nanthildis,

uxor Dagobetti I, regis Franc. : Vita Desid.5, 15. Natbonensis ptou. : lV//7a Desid. 1, 8. S. Nazatius, Saint-Nazaire : Test. Leod. 15.28 ; CApp.) 3o. Nestotius, Nestorianus ettort, haetesis :

Epist. Austr. 5, 285; 7, 25.66. Neustria: Tes. Rem. (Ad4) 217; Neustticum : Pass. Leod. I, 21, 5; Neustricum tegnum : Pass. Leod. I, 6:22.

Nicaena synodus : Epis. Mer. 4, 8. S. Nicasius ep. Rem.: Tes Rem. (Add.) 122.125 ; S. Nicasii basilica cf. S. Agricolae. Nicassius e donatotibus eccl. Cadurcae: Vita Desid. 28, 15. Nicecia e donatotibus eccl. Cadurcae : Vita Desid. 28, 16.

Nicecius, Nicetius ep. Treuitensis : Epist. Austr. Cap. 11.12.14.16.23.56. AYGUEDISI ASTÀNS EF S12. GUAE 8502131197 25014508/3

EI2

02 1412: 50242 1T

Nifastes fil. Mutae : Tesz. Rez. 55.

INDEX

664

NOMINVM

Niuernensis, Neruernensis, Nevers, eccl. : Epist. Desid. II, 75, 9; episcopus : Rautacius; hospiciola

episcopi: Epis Desid. IL 7, 5; presbyter : Mummolus. Niuiatena colona Pottensis : Tesz. Rez. 24. Noca ancilla : Tesz. Rezz. 97. Nogent-les-Vietges cf. Nouientis uilla. Nonhnio uinitor : Tes. Rez. 115. Notdoulfus patricius : Epzsz. /Auszr. 41, 26. Notsaui, Nordsuavi : Epist. Austr. 20, 12/15. Noua-uilla Rem. : Tes. Rem. (44dd.) 04. Nouientis uilla, INogen-/es- Vierges (dép. Oise) : Pass. Leod. Y, 18, 8. Nouiomum,

Nouiomagense oppidum,

Nouiomagensis

urbs, Noyos : Via

Desid. 25, 4.

Nugacius (foer/asse Nuciagus P?) uilla, fortasse INoxac (dép. Lot) : Vita Desid.

30, 29. Obrege oppidum Galliarum : l/77a De174. 1504155 Occidens, Occiduae partes, nationes : Epist. Austr. 5, 27. Odo princeps Gall. : Pass. IeoZ. 1II, 2, 31. Olfigandus dux Francorum : Epis. Austr. 40, 43.

Olgea uilla, Ozge : Tes£. Leod. 22. Oltis fl., Lot : Vita Desid. 16, 17; 18, 9/10. I8 sqq.; 19, 4.

Omnium martyrum eccl. Rem. : Tesz. Rez. (CAdd.) 114. Orcos uilla fica : Test. Rez. (LAdd.) 172. Oriens, Orientales : Episz ;Austr. 5,

ZI.

Orléans cf. Aurelianensis ciuitas. Oroncia e donatricibus eccl. Cadurcae : Vita Desid. 28, 16.

Ossilingus uilla : Liza Desid. 5o, 17. Osso uit gloriosus : Epist. /Ausir. 41,

29. Paissy cf. Passiacus colonica. Palladius ep. Autissiodorensis SMETDESÉ. Desid. 1I, 18.

Pannonia : Episz. /Auszr. 20, 15 ; limes : Epist. Austr. 20, 17. Pappolus u. c. : Tesz. Rezz. (LAdd.) 156.

Pargny-les-Rethel zf. Plerinacus uilla. Parma : Epist. Austr. 41. Parnacus uilla, Parzac (dép. Lor) : Vita Desid. 30, 51. Parouius, filiolus Pretextati nepotis Remigii : Tesz. Rez. 91.

Parthenius : Epist. zAustr. 16, 27. Pascasiola, uxor Mellouici potcatii : Test. Rez. 57. Passiacus colonica, Paissy (camf. Craonne) : Test. Rez. 127. Pastotiacum hospiciolum ep. Autissiodotensis in dioecesi Cadurcensi : Epist. Desid. 1I, 18, 6. Paulinus ep. Treuetensis : Episz. /Ausrr. 6, 10/11. S. Paulus apost. : V/a Desid. 8, 17 ; 16, 10:30297222:505 12205 D zen 20 ET 821251927: 208 EDT 427 2200750 Saint-Paul-Trois-Cháteaux cf. Caucinicha. Paulus ep. Virdunensis : Epis. Desid. ID rIGL 11545 15:2; 15; 1427/2 $22549 0124 d

98]De-

Paulus pater Smaragdi exatchi : Epis/. "Austr. Cap. 58/59 ; Episz. Austr. 37,

2/5. Perricius diac. Rutenensis : Epi;7. DeS2: 155. Petregontius uilla, Peyregoux (dép. Tarn.) : Via Desid. 30, 6. Petrocortium utbs, Périgueux : Vita Desid. 25, 5. Petroliacus uilla, Proui/lae (dép. Lot) :

Vita Desid. 30, 20. S. Petrus apost. : Vita Desid. 6, 39; 215:26/:/315 20: 4255 T2007 1012 9157 S. Petri basilica Cadutc. : V7/a Desid. 16, 20.23; eccl. intra urbem Rem., quae Curtis dominica dicitur : Tesz. Rez. (/Add.) 112/113. Petrus ep. Mettensis : Epist. -Ausrr. Cap. 38 ; Epist. :Austr. 22, 2. Phylippus patticius : Ezs£. Desid. II 2, I2. Philisteus allophylos, Go/iatb : Pass. Joeod ls aereas Picius uilla Albigensis : Vita Desid. 30, 6. Pictaui, Pectaui, Pictauensis, Pectauensis, Pectauina ciuitas, PoiZers :

Pass. Leod. I, 1, 7 ; I, 41 adn. 91 ; II, 1,75 LN r758115 249 GESOEIONZOU Sqq.; Il, 3, 1 sq.; Pectauense soTum5 Pass: Pioog AAl; 22 0:758 ID2 secs

II, 27, 13/14; basilica (S. Mariae) in subutbano : Pass. Leod. ll, 29, 13/ 14; ptfaesul (episc.) Pectauensis : Pass. Leod. ll, prol. 3; episcopi : Ansoaldus, Dido.

Pippinus pater Grimoaldi maioris domus : Epist. Desid. 1, 2, 2/5 ; I, 6.

Piscofesheim uilla, Biscbzzischbeiz: prope Saarbrücken : Test. Rem. (LAdd.) 27. Placedina : V;£a Desid. 19, 7. Placentia : Epis. /Ausfr. 41.

INDEX

NOMINVM

Placidia, uxor Mellarici : Tesz. Rezz. 8o. Plebeias supra Matronam, /oeus fictus : Test. Rez. (LAdd.) 135/136. Plerinacus uilla, Pargzy-/es- Rezbe] : Test. Rez. (LAdd.) 5. Pollanius uilla : V/77a Desid. 30, 24. Pompegiagum uila Cadutc.: Vi/a Desid. 50, 5. Portense territorium £e/ solum, C/áTeau-Porcien : lest. Rem. 20.26/27; Test. Rem. (4Add.) 4.19 ; Portensis ecclesia : Tesz. Rem. 137. Pr(a)etextata, proneptis Remigii ep. Rem. : Tesz. Rezz. 128. Pr(a)etextatus, nepos Remigii ep. iRemu eA Rem 871 Selen us: Patouius. Principius ep. Suess. filius Emilii : Test. Rez. 22.1319; filius : Lupus. Prissiagus uilla, Prayssac (dép. Lor): Vita Desid. 30, 34. Profutura : Tesz. Rez. 129. Profuturus colonus Portensis : Test. Rez. 23.

Profuturus otiginarius Remigii ep. Rem. : Tesz. Rez. 89. Profuturus : Tesz. Rez. 128. Prospetius missus abbatissae Cadutcae : Va

Desid. 49, 8.

Prouillac cf. Petroliacus uilla. Prouincia, Prouintia : Episz. Desid. II, 20,4 ; Test. Rez. (LAdd.) 85 ; patricius Prou. : Pass. Leod. Y, 26, 5/6.

Prouinciolus colonus Portensis : Tes/. Rez. 24.

Prudentius colonus Rem. 25.

Portensis : Test.

Quattuot concilia, Nicenum, Constantinopolitanum, Ephesinum primum, Chalcedonense : Episz. Mer. 4, 8

sqq. Quintiagus locus : /;7a Desid. 37, 2.

S. Quintini eccl, Jaimt-Quentin (dép. "Aisne) : Test. Rez. (LAdd.) 151.

665

Cap. 2.4.6.8; Epis. AAusir. 1,252; 25;3,254,258, 114/115 ; Vers. de cal.

5; les. Rem. 1 sqq.; S. Remedii basilica Cadutc. : V/77a Desid. 30, 24. Remi, Remorum, Remensium, Remensis urbs, ciuitas, Reiz : Epist.

]Decid.- Ul; 12585 E-DESZ A MSTE A9 1275. Test. Rem. 13.42.151; Test. Rem. (CAdd.) 114.22; ; Remense solum : Test. Rem. (LAdd.) 136 sqq. ; dioecesis : T'esz. Rez. (LAdd.) 190/1.225 ; ecclesia : Tes. Rezz. 13.42 ; Test. Rem. (Add. 38; ecclesiae

et

mo-

nasteria : SS. Cosmae et Damiani ; SS. Crispini et Crispiniani ; S. Hilarii; S. Iohannis Bapt.; S. Matiae ; SS. Martini et omnium confessorum intra utbem ; S. Martini ad

portam Collatitiam ; S. Nicasii (— eccl. Iouiniana, tituli beati Agricolae) ; Omnium martyrum; S. Petri intra utbem, quae Cuttis dominica dicitur; S. Remigii (antea S. Chtistofoti) ; SS. Sixti et Sinicii ; SS. Timothei

et Apollinatis ; S. Victoris, eccl. principalis; Remorum archiepiscopi : Test. Rem. (Add. 251; episcopi: Tesz. Rez. (LAdd.) 1o sqq. 17.182 sqq. 225; ptesbyteri et diacones : Tes. Rez. 86.124 ; porta Collaticia : Tesz. Rez. (LAdd.) 109 ; Mattis : Tesz. Rez. CAdd.) 110; Suessonica : Tesz. Rem. (CAdd.) 108 ; 'Treuetrica : Test. Rem. (CAdd.) 111 ; uia Caesarea : Tes£. Rez. (LAdd.) 120. Remigia : Tesz. Rez. 95. Reomaense monasterium : — Epis;. Austr. 5.6; abbates : Flotianus, Theodatus; Romani (— monachi

Reomaensis

—monastetii) :

Epist. Austr. 6, 20. Rhenus, Renus : Tesz. Rezz. (LAdd.) 31. Romanae ecclesiae causae maiores reseruantut : Episz. Mer. 2, 44. Romani, Romanus populus : Epis. Austr. 40, 82 ; 41,42 ; 48, 17 ; Rom. imperium, respublica, sancta, sacra-

Rada cubicularius : Episz. Austr. 25,12. B. Radegundis : Pass. Leod. II, 29, 14. Radinga puella : Pass. Leod. II, 26, 2/5.

Ramingus uilla Albigensis : l//a De5id. 30, 5. Raudingus dux Francorum : Epist. "Austr. 40, 43. Rauenna : Episz. Austr. 41, 20 ; 46, 20.

Rautracius ep. Niuernensis : Episz. De27757202 Regio, Reggio Lozb. : Epist. AAustr. 41. Remedius, Remegius, Remigius ep. Rem., filius Emilii: Efpzsz. »4usrr.

tissima, christianissima respublica: Vita Desid. 28, 3 ; Epist. JAustr. 2848 ; rom. leges : Va Desid. 1, 26; princeps : Episz. /Ausir. 31, 14 ; senattix : Vz/a Desid. 28, 19 ; grauitas : Vita Desid. x, 28; Romensis (— Romanus) : Epist. Mer. 5, 4. Romanus exatchus : Episz. Austr. Cap. 65 ; Epist. /Austr. 40, 1 5 41, 3. Romensis (— Romanus) : Epist. Mer. 54 Romenum monasterium cf. Reomaense monasterium.

666

INDEX

Rouche : Tesz. Leod. (.App.) 17. Ruccolenus adolescens : Via Desid.

47, 1/2.

Rufus ep. Tautinensis : Epis. zusfr. Cap. 36 ; Epist. Austr. 21, 2. Rusticiagus uilla, forasse Rassac (dép. Lot) : Vita Desid. 24, 24. Rusticolus u. c. : Tes£. Rez. (LAdd.) 157. Rusticus ep. Cadutcensis, filius Saluii, germanus Desiderii : Epsz. Desiz. I, 10:316: 122/2 JORTTH, (1522. 3/2515 494942.5

73.398, 3431; 65 32, 15 4,195 16, 21.

Rutenum, Rutena utbs, Rutenum oppidum, Rodeg : Epist. Desid. ll, 20,

5; Vita Desid. 1, 1654,55 25,5545,

25 sqquit4ss 1205! meip bSs'cIO)p": Aregius, Vetus; diaconus: Perricius.

NOMINVM Scaptimundi fil., parens Childeberti II tegis : Epist. Austr. 47, 5.

Scladrona uilla : Tesz. Rezz. (LAd2.) 149. Scotti, Scoti : Vi/a Desid. 32, 11. Sectetatecae uilla : Vz/a Desid. 3o, 20. Selina, fil. Saluii : V/7za Desid. 1, 13. Semelingus uilla, Sezza/ens (dép. Tarn) : Vita Desid. 30, 25. Septimania : T'es. Rez. (/Add.) 84. Setviés cf. Ceruianus uilla. Sessuis uilla Albigensis : V7/a Desid. O57 Setia uilla : Tesz. Rez. 111. Scuerus e donatotibus eccl. Cadurcae : Epist. Desid. YI, 15, 19 ; Vita Desid. 28,14; uxot : Bobila. Siagrius, comes Albigensis et patricius Massiliae, filius Saluii, &ermanus Desiderii ep. Cadurcensis : Eis. Desid. I, 1o, 16 ;Vita Desid. 1, 13-4,

Sablonarias supra Matronam, ablonnire (comm. Montreuil-aux-Lions, dép. "Aisne) : Test. Rezz. (LAdd.) 164. Sabucetus uilla : Tesz. Rez. (LAdd.) 172. Sagona fl., Saóne : Test. Leod. 21/22. Salica lex Francorum : Tesz. Rez. 5. Salomonis dictum : V7/a Desid. 6, 29 ; prouerbium : Pass. Leod. I, 57, 27. Saluius, maritus Harchenefredae, pater Desiderii, Rustici, Syagrii, Auitae, Gelinae : l/i/a Desid. 1, 11.1385 3,2 ;

7.158,22; 11,7 ; 34, I5.

Saluonarias supra Motam, /oeus fic£us : - Test. Rez. (LAdd.) 162.

Salustius ep. Agennensis : Episz. Desid. 15:1, 2:5 12772:D6510 22 $5Sanctonica, Sazmfes: Epist. Desid. ll, 18, 14/15 ; Santonensis episcopus : Troianus. Sannone, Sannune, uicus, Cerom (dép. Vienne) : Pass. Leod. Y, 42, 5 ; II, 28, 2:121 Saóne cf. Sagona. Sarcingus uilla, Sain- Léger (dép. Pas-deCalais) : Pass. Leod. Il, 20, 8 ; otatorium, ecclesia : Pass. Leod. l, 356, XO/Ir5thu3 772b TII: 20: EXP ADIEe 2^: cellula : Pass. Leod. II. 21, 21.

Sataialus uilla Albigensis : L/77a Desid.

39, 9-

Satiagus uilla, Sayssac (dép. Tara) : Vita Desid. 30, 30. SS. Saturnini et Vrsicini basilica Cadutc. : Vila Desid. 50, 12/15. Sauinarius uilla : Vita Desid. 50, 15. Sault-les-Rethel cf. Celtus uilla. Saunay cf. Solnacus uiculus. Saxonia, S. antiqua, Saxania, S. prouincia, Saxones : Epiésf. zAusfr. 20, 16.

$:27,:9/S0975

11,49. sqdqx'; Su x onte:

Bertolena. Sicinacus, Siciniagus, uilla Cadurc. : Vita Desid. 3o, 2.32. Sigebertus I, rex Franc. : Episz. AAuszr. 9, 27; frater eius : Epist. Austr. 9, 68; uxot : Btrunechildis. Sigebertus, Sygibertus III, rex Franc., filius Dagoberti I : Epsz. Desid. I, 5,

551, 4, 2/5 11, 6; 1651, 9,35

T1937;

Vita Desid. 34, 3 5 35, 2 sqq. ; [Episz. Mer. 5 ?]. Sigrada mater Leodegarii ep. : Efisz. Mer. 6; Test. Leod. 25. Sindericus clericus Mettensis : Epist. ZAustr. 22, 23/24. SS. Sixti et Sinicii eccl. Rem. : Tes. Rez. (7Add.) 134. Smaragdus exarchus : Episz. /Austr. 40, 1 ; 46. Solnacus uiculus, S$aunmay (dép. Indre-etLoire) : Pass. Leod. Yl, 26, 15. Solomo legatus Iustiniani imperatoris : Epist. Austr. 20, 4. Sparagildis, uxor Flauiani : Tesz. Rezz. 121/122.

Sparnacus,

Spernacus,

uilla, Ésperzay

(Marne) : Test. Rem. (LAdd.) 44. Spernius locus prope Cadutcos : Vi/a Desid. 16, 26.

Stantia, Iconis fl., Cache : Test. Leod. 17/18.

S. Stephanus Cadurcensis : Episz. Desid. 1, 8, 265; 1, 9, 7 ; Vita Desid. 50, 14.

S. Stephani

uilla,

.$aiz-Éfienne-sur-

Suippe (cant. Bourgogne, arr. Reim): Tesz. Rez. (LAdd.) 149. Subnis fl., Suippe afffuens Aisne fl. : Test. Rez. 44.

INDEX

NOMINVM

Suessionis : Episz. Mer. 6, 1* ; Suessionicum solum: T'es. Rem. (LAdd.) 127;

Suessonica,

Sissionum

eccl. :

Test. Rez. 1335; Suessionica porta Rem. : Test. Rem. (LAdd.) 108. Suffronia colona Portensis : Tes. Rez. Ej Sulpicius ep. Bituricensis : Episz. Dexgebdiosqesaepad e re I oc BE 552/551 H5 165 3 5 TI, 16; 4squ 427a DDocigd A1492 1505025227 Sunnouehus diac. : Epis. /Auszr. 21, 39. Sunnoueifa liberta : Tesz. Rem. 115; filius : Leuberedus. Syagrius cf. Siagtius. S. Symphotianus mart. Augustodun. : Pass. Leod. I, 2, 25 ; eius sepultuta uel translatio : Pass. Leod. I, 2, 25/ 26 ; eius basilica et monast. Augustodun. : Pass. Leod. I, 16, 2 ; I, 12, 18 ;

abbas

: Hetmanachatius.

Talpusciacus uilla Rem. : Tes. Rez. 98.

'Tantalius uilla Albigensis : V/772 Desid. 30, 5. Tarnis fl, Tarm : Epist. Desid. 1l, x5, 14. Tassiacus uilla, Taissy (dép. Marne): Test. Rez. (LAdd.) 1o4. Taxatiae uilla, T'eysszéres (dép. Tarn-etGaronne) : Vita Desid. 3o, 18. Telarus legatus Aregii episc. Ruten. : Vita Desid. 43, 14 sqq. 'Teneursolus seruus : Tesz. Rem. 65. 'Tennaicus colonus Portensis : Tes. Rem. 25. 'Tennatedus libertus : Tesz. Rez. 52/535. 'eudeticus presb. : Tesz. Rez. (LAdd.)

296. 'Teudoniuia liberta : Tes. Rez. 65. 'eudoroseuag, uxor Capalini: Tes. Rez. 63/64. 'Theodatus abbas monasterii Reomaensis : Epist. "Austr. 5, 40.

Theodebertus, Theudoberthus I, rex Franc. : Epist. Austr. Cap. 21.32.34 ; IDEST Tr eXO 2/2 5 8» po ATO 21:120902/ 21 EEPISEAUMET 280: 'Theudebertus II, rex Franc., fil. Childeberti II : Viza Desi. 2, 1.

'Theodemundus praesidium —ciuium Mettensium : Epist. Austr. 22, 26. 'Iheudericus, 'Theodotichus lI, rex Franc., fil. Childeberti II : V za De4778222: Theodericus III, rex Franc., fil. Chlodouei II : Pass. Leod. I, 5, 5 ; l1, 8, 9/10 ; iB 16, 14-I, 21,5;

i 25, 38 ; it

667

24, 451, 28, 551, 57; 1, 40; 11, 4,9; 11,5,:2:5 1158; 2:3 11.9, 355 TE; 12545 II, 16, 1 ; II, 17, 2 ; 11, 25 ; Tes. Leod.

12.56 ; App.) 1. '"Theodobaldus, Teodebaldus rex Francorum : Episz. JAusfr. 6, 18; 11, 17; I86355;

'Theudolenus cleticus Cadutc. : V 772 De5id. 39, 1 sqq. 'Theodorus,legatus lustiniani I, impetatotis : Episz. Austr. 20, 4.

'Theodorus magister : Eis 4Ausir. Cap. 55 ; Epist. JAustr. 34, 2. 'Theodosius,

Theodocius,

filius Mau-

ficii imperatoris : Epsz. /Austr. Cap. 64 ; Epist. Austr. 43, X ; 44; 17.

'Theodosius ep. Autissiodorensis : Epist. Austr. Cap. 75; Epist. Austr.

3, 2/5.

Theodosius clericus Mettentis : Episz. "Austr. 22, 25. 'ITheodulfus abbas Mettensis : Efis. "Austr. 22, 15. 'Theufales uilla, ToffailIes (dép. Tarn-etGaronne) : Vita Desid. 30, 27. 'Thugny cf. Tudiniacus uilla. 'Thuringia, Thiringia, Thoringii, Thyfingorum prouincia : Epist. JAusrr. PONI 'Iiacius uilla Albigensis : V7/a Desid.

30, 5.

liberius II imperator : EpZzs. JAusr. 48, 6.23. Ticinum, Pazia : Epist. Austr. 40, 46.

'Tiliniacum uilla, Telma, TZ//ezay : Tes?. Leod. 20.

SS. Timothei «et Apollinaris eccl. Rem. : Tes. Rem. 145/146; 163/ 164 ; Tes. Rez. (LAdd.) 129. 'Toecius uilla : V7/a Desid. 30, 14. Totno: Tes. Rem. 119; filius : Marcoleifus. 'Tottio seruus : Tesz. Rez. 88. 'Touffailles zf. 'T'heufales uilla. Toul cf. Tullensis urbs. 'Touts cf. Turonis utbs. 'Traiectensis episcopus cf. Falco. 'Ttaseticus ep. Tullensis : Ejpisz. /Azuszr. Cap. 30; Epist. /Austr. 16, 1. 'Ireuitorum,

"Treferorum,

Treuetica

ciuitas : Episz. Austr. 23, 13,25 c Omes : Atbogastes; Treuirensis eccl.: Tes. Rem. (dd) 227; episcopi : Iamblichus, Magneticus, Maximinus, Medoaldus, Nicetius, Paulinus; Treucrica portta Rem. : Tesz. Rez. (7dd.) 227. 'Tudiniacus uilla, Tugzy (dép. JArdennes) : Test. Rer. (LAdd.) 3. 'Tullensis, "Tullensium utbs, Tow :

INDEX

668 Epist. Austr.

NOMINVM

11, 185 23, 1 ; Tull.

eccl. : Epist. Austr. Cap.*39 ; Epist. zAusir.

23,

2,

35

episcopi:

Auspicius, Trasericus. Turonis, Thoronis, Toronus, Turtonum, Turonica, Toronica, Turonen-

sis ciuitas, utbs, Tours : Pass. Leod. I,

4253.5 11:26, 14:5: 27,3; Vacculiacus, Vacculiatus, uilla Rem. : Test. Rez. 50; Test. Rez. (Add.) 4. Valdechildis zf. Baldechildis. Valentia ciuitas, urbs, V/a/ence : Pass. Leod.1,20,4;1, 25,4; episcopus : Bobo.

Vatiacus uilla, V/ayrac (dép. Lot) : Vita Desid. 30, 16. Vasantis coquus : Tes7. Rez. 117. Vddulfus libertus "Vacculiac. : Test. Rez. 52.

S. Vedastes, Vedastus, episc. Atrebat. : Test. Rez. (LAdd.) 169.269. Venantius patricius : Epis. Austr. Cap. 61 ; Epist. JAustr. 39, 2/5. Vendtresse-et-Troyon cf. Vindonissa uilla. Venerandus fundator monasterioli in Altaripa : Efpzsz. Mer. 5, 5. Verdun cf. Viredunum. Verniuianus seruus : T'es Rem. 58; filius : Widragasius. Veroli uilla : Vz/a Desid. 30,21. Veronensis ciuitas : Epist. JAustr. 40, 36. Vert cf. Villare uilla. Verus ep. Rutenensis : Epis. Desid. II,

$5/2 ; (1513, 17 2) ; 1, 16) 2; HI, 19,

3; Vita Desid. 25, 5 ; eius nepotes : Epist. Desid. II, 19, x1. S. Victoris eccl. Rem. ad portam Suessonicam : Tes. Rem. (LAdd.) xo7/ 108,

Vicus in Portensi pago : Tes. Rem.

(CAdd.) 19. Vidubtriacus uilla : V/;:a Desid. 50, 15. Vigenna, Vincenna, fl. V7esme : Pass. T5cod 1042 $1 1 2 87e

Vilariagus locus prope Cadurcos : Vita Desid. 16, 25. Vilicus ep. Mettensis : Episz. JAusir. Cap. 29.31; Epist. Austr. 15, 1; 17, 1. Villare uilla ad rigwz Ver? (dép. Lot) : Vita Desid. 28, 26.

Villaris uilla Rem. : Tesz. Rez. (LAd4.) 19.

S. Vincenti basilica Cadurc. : lita Desid. 30, 18. Vindicianus, Vindecianus, ep. Cametac. et Atrebat. : Pass. Leod. 1I, 24, 12/14.

Vindonissa uilla, VWendresse-et- Troyon (cant. Craonne) : Test. Rem. os. Vinofeifa liberta Vacculiac. : Tes/. Rez. 52.

Vitedunum,

Verdun : Epist. Desid. 11,

12, 8; episcopi

: Paulus, Pe-

trus. Vitalis colonus : Tesz. Rezz. 103. Vitetedus seruus : T'esz. Rem. 65. Vongensis eccl., l/oneq (dép. "Ardennes, cant. Affigny) : Test. Rem. Vosacus,

Vosagus,

Vosigus,

135. eremus,

saltus : Pass. Leod. III, 2, 345v ; Test.

Rez. (LAdd.) 30. Vrsicinus episc. Cadurc. : Vifa Desi. 72161520918: Vrsinus auctor Passionis II Leodegatii : Pass. Leod. 11, prol. ; II, 1 ; III,

ptol-555 IDE e1/5Vrsus archidiac. : Tes£. Rem. 158. Vulfoaldus maior domus : Pass. Leod.

I, 9, 12/15.

Vulfoleudus ep. Bituricensis : Epis. Desid. ll, 17, 4. Waimeris, Waimiris dux Campaniae : Pass. Leod. I, 25, 1-1, 27, 9 ; 11, 10, 7 ; IL. 16;. 5:115 "eius. coniux: Tregd.d1, 272915:

Pass.

Waldardus carnifex Leodegarii (mowen fictum) : Pass. Leod. 1, 20, 1. Wandalicus : Episz. AAuszr. 42, 5. Waningus uir inlustris : Pass. Leod. I, 30, 4-31, 5; Il, r5, 1; eius coniux : Pass. Leod. I, 31, 9.

Widragasius, filius Verniuiani serui : Test. Rez. 58/59. Winobertus abbas Augustodun. : Pass. Leod. I, 30, 14.

Wisigothi, Gothi, Gothorum ptrouincia : Epist. /Austr. 20, 14 ; eorum comites, tribuni, Desid. 11, 8, 4;

defensores : Epis:. teges : Alaricus

II ; Athanagildus. Wistrilingius, Wistrelingus, uilla : Via

Desid. 28, 27 ; 55, 12. Zelchedine cf. Baldechildis. Zezinoialus uiculus, Jaxemewil Vienne) : Pass. Leod. 1L, 50, 4.

(dép.

IV INDEX EORVM

QVI EPISTVLAS

VITAS

TESTAMENTA

SCRIPSERVNT Abbo ep. Mettensis : Epzsz. Desid. Il, — Getmanus ep. Patisiensis : —Es. I2 "Austr. 9. Auiulfus ep. Valentinensis : Epzsz. DeGogo, Gogus : Epist. /Ausfr. 13.16.22. t7 DUUE: Aurelianus ep. Arelatensis : Epist. Herchenefreda mater S. Desidetii : ZAustr. 10. Vita Desid. 9.10.11. Auspicius ep. Tullensis :Episz. Auszr. 23. Hincmarus ep. Rem. : p. 473.

Bertegyselus abbas : Epist. Desid. Il,

2 Brunichildis regina Francorum : Epis?. "Austr. 26.27.29.30.44.

Chaenulfus : Epzsz. Desid. II.

auctores : Epist. Epist. Mer. 5.

Ignoti

Justr.

24;

Leo ep. Senonensis : Epist. Mer. 2. Leodegarius ep. Augustodunensis :

Epist. Mer. 6 ; Test. Leod.

Childebertus II, rex Francorum : Episz. ZÁusir. 25.28-39.45-48. Chrodebertus ep. Turonensis : Efi. Mer. 4.

Constantius ep. Albigensis : Epzsz. De5id. II, 4.15.

Mapinius ep. Remensis : Epis. zAustr.

IL.IS. Mauricius

imperator : Epist. z4ustr. 42. Monachus S. Gaugetici Cadurcensis : Vita Desid.

Dado ep. Rotomagensis : Epzsz. Desid. JU v Dagobertus I, rex Francotum : Via Desid. 13.14. Desiderius ep. Cadurcensis : Epis. Desid. Y, 1-15 ; II, 8 ; Vita Desid. 34, 11-33 (fragmentum eius testamenti) ; 54, 11-25 (tituli).

Dinamius dux : Efzsz. Austr. 12.17. Elegius ep. Nouiomensis : Epzsz. De-

SI T1, 6. Felix ep. [Lemouicensis] : Epzsz. Desid. II, 21.

Florianus abbas monast. Romeni : Epist. Austr. 5.6. Fortunatus poeta : Epist. /Austr. 14. Frulandus clericus Mutbacensis : Pass. Leod. 1I.

Nicetius ep. Treuirensis : Episz. zAustr. 7.8.

Palladius ep. Autissiodorensis : Es. Desid. II, 18.

Paulus ep. Virdunensis : Episf. Desid. TIS TI-I2.

Rautacius ep. Niuernensis : Epis. DeGIL op Remigius ep. Remensis : Episz. 7Austr. 1-4 ; Vers. de cal. ; Test. Rem. Romanus exatchus : Epist. ZAusfr. 40.

41. Rufus ep. Taurinensis : Episz. /Auszr. 21. Sigebertus III, rex Francotum : Epist. Desid. 1l, 9.17. Smaragdus aut Romanus exarchus : Epist. Austr. 40.41.

Gallus ep. Atuetnensis : Epis. Desid. T2520;

Sulpicius ep. Bituricensis : Eps;. Desid. IL, 1.5.10.

670

INDEX

'Theodebaldus rex Francorum : Epis.

"Austr. 18. » 'Theodebertus I, fex Francorum: Epist. Austr. 19. 20. "Troianus ep. Santonensis :Ejpzsz. Mer. 1.

NOMINVM ^ Venerandus : Epist. Mer. 5.

Verus ep. Rutenensis : Episz. Desid. 1I, 16.19. Vtrsinus monachus Locociagensis : Pass. Leod. II.

V INDEX EORVM

QVIBVS SCRIPTAE

EPISTVLAE

VEL OBLATAE

Abboni Mettensi : Eps7. Desid. I, 9. Anastasiae imperatrici : Éjpisz. ;4msfr.

29.30.44.

Ansoaldo ep.Pictauensi : Pass. Leod. TI. Arbogasti comiti Treuitorum : Epis;. ZAusir. 25.

Aspasiae abbatissae : Epist. Desid. I, 14. Athanagyldo regi : Epzsz. "Austr. 27.28. Bobae abbatissae : Episz. Mer. 4. Brunichildae reginae ^ Francorum: Epist. Austr. 9. Caesario ep. Aruernensi : Episz. Desid. D: Chamingo duci : Episz. /Ausfr. 13. Childeberto I, regi Francorum : Episz. Mer. 2. Childeberto II, regi Francorum : Es. ZÁustr. 40.41.42. Chlodosuindae reginae Langobardorum : Epist. JAusir. 8. Chlodoueo I, tegi Francorum : Eis. "Austr. 1.2. Chlodulfo : Epzsz. Desid. I, 8. Constantio ep. Albigensi : Episz. Mer. 5. Dadoni ep. Rotomagensi : Epis. Desid. I, 10. Dagoberto I, regi Francorum : Est. Desid. 1, 5. Desidetio ep. Cadurcensi : Episz. De51d. 1I, 1-7 ; 9-21 ; Via Desid. 9 ; 10 ;

1D: 90

Domitiano ep. Austr. 35.

VITAE

PASSIONES

SVNT

Felici ep. [Lemouicensi] : Epis. Desid. TS rs.

Francorum fegi, Chlodoueo ll, aut Sigeberto III : Episz. Mer. 3.

Galliarum episcopis et ducibus : V/a Desid. 13. Grasulfo duci Istriae : Epsz. /Ausrr. 48. Grimoaldo maiori domus : Epist. De177215 :2:6: Heraclio ep. [Parisiensi siue SenonenSU JS DA o 212 ls Herminatio ep. Augustodunensi : Pass. Leod. 1. Hispanicis comitibus, tribunis, etc. : Epist. Desid. II, 8. Honorato apoctisiatio : Epist. Jusrr. 32. lgnoto amico : Episz. zÁusir. 12. Iohanni patriarchae Constantinopolitano : Epist. Austr. 31.45. lohanni quaestoti: Epist. /Ausir. 35. Italicae patriciae : Epzsz. /Auszr. 38. Iustiniano imperatori : Epist. /Austr. 7. 18-20.

Laurentio ep. Mediolanensi: "Austr. 46. Leoni ep. : Epist. Austr. 5.

Epis.

Magnerico

Epis.

«ep.

Treuerensi:

"Austr. 14.

Mauticio imperatoti : Epzsz. /Austr. 25. Melitenensi : Epist.

26.47.

Medoaldo ep. Treuirensi : Ejpisz. De$22, 0517-

Eberhatdo abbati Murbacensi : Pas». Leod. TII. Eumetio ep. Namnetensi : Episz. Mer. HE

Meganti curatori : Episz. Austr. 36. .

Falconi ep. [Traiectensi] : Episz. ZAzustr. 4-

Paulo ep. Virdunensi : Efpzsz. Desid. I,

Nicetio ep. Treuirensi : Epist. /Austr. 5.6.11.21.24.

II.

672

INDEX

Paulo patti Smaragdi exarchi : Epis. Austr. 37.

:

Petro ep. Metensi : Epist. /usfr. 22.

Salustio ep. Agennensi : Episz. Desid. Tende

Sigeberto III, regi Francorum : Epis/. Desid. I, 3.4. Sigradae matri Leodegarii episcopi

Augustodunensis : Epzsz. Mer. 6. Sulpicio ep. Bituricensi : V/a Desid. 14.

NOMINVM 'Theodeberto I, regi Francorum : Efzsz. ZÁustr. 10. Theodoro magistro : Episz. Austr. 54.

Theodosio ep. Autissiodorensi : Epis/. "Austr. 3 Trasetico ep. Tullensi : Epzsf. zAustr. 16. Venantio patricio : Efpzsz. /Auszr. 39. Vero ep. Rutenensi : Efzsz. Desid. Il, 5. Vilico ep. Mettensi : Epist. Austr. 15.17

VI INDEX

RERVM

Abbas fieri per praemium : Episz. Mer. 5, 31/32; abbates — praelati cleri urbani : Vita Desid. 13, 18 ; 37, xo. abbatia palatini otatotii : V/i;a Desi. 2, 7/8 ; abb. regalis basilicae : 77a Desid. 1, 16 ; abbatiam basilicae gerete : Vita Desid. 20, 16/17. abscessus — decessus, obitus : Vita De-

S175 45e accitare gratias : V/i/a Desid. 55, 25. acidia — aedium : Vita Desid. 16, 36. adclamatio : clero uel populo adclamante laudem ipsius (seZ/. episcopi consecrandi) : Vita Desid. 13, 3o. adiutor et collaborator : Tesz. Leod. 13/ I4. adiuuante domino : Episz. Mer. 5, 9/ IO. admodiare zuodum ponere: Epist. Desid. 1l, 21, 11. adulterium : Episz. Mer. 4. (a)editibus — aedibus : Vita Desid. 13, Do EON aedituus ecclesiae : V7/a Desid. 22, 4 ;

$2, 4.

afferre — auferre : Pass. Leod. Y, 29, 3. agete, actio, agens, actot : Epist. Desid. II, 8, 6; actot eccl. : Epist. JAusrr. 22, 20 ; actus eccl. agete : Episz. Desid. IT, 18, 14. alfabetum : Epist. /Austr. 5, 37. alienatot : T'esz. Rezz. (UAdd.) 207. almificus : Pass. Leod. I, ptol. 20*, 2. almitas uestra, iz allocutione : Vita Desid. 14, 20. altate : ad ecclesiae altare confugere : Pass. Leod. I, 6, 3/4 ; in tribus patuis epistolis definitionem scriptam super altate ponerte sorzis obfinendae causae : Pass. Leod. II, 24, 22/23. amantissimus

—

a7zafissmus

:

Tita

Desid. 9, 1. pro amore diuinitatis : T'esz. Leod. 10. amphibalus — Zirrus uillosus : Test. Rez. 28/29. amphora, anfora : Epist. Desid. IL, 11, 16 (anf. Faletni); Vi/a Desid. 24,

E22 anagnustica : Epzsz. Desid. 1I, 1, 8/9.

ET VERBORVM * anathema : T'esz. Leod. 58 ; cum anathemate de episcopatu eiectus : Pas. Leod. 1, 25, 4. annales : Ejpisz. Austr. 25, 15/1. annus post consulatum : Epzsz. /Austr. 42, 44/45 ; annus imperii: Epis. Austr. 42, 43.

antae : Via Desid. 6, 15. antichristi aduentum imminere creditut : Pass. Leod. I, 15, 6. antiphona : Pass. Leod. I, 17, 11. antistes, antestes, antestis — epZscopus : Pass. Leod. I, 6, 7 ; 11, 24, 6 ; II, 29, 2. apices — Zizferae : Vita Desid. 10, 5;

170207 apocrisiatius : Epis. zAustr. Cap. s2[ 535; Epist. Austr. 32, 1.

apostolica ueneratione colendus : Pass. Leod. Y, prol. 35/4 ; iuxta apostolicam institutionem epzscopus benedicendus : Vita Desid. 14, 23.

(apotbeca), apotica uini : Pass. Leod. YT,

27,052.

aquaeductus : Epist. Desid. l, x3, 18. aranea cf. uermiculus. arcesacetdos : Epist. jAusir. 14, 4. archidiaconatus, atchidiaconati officium : Vi/a Desid. 1, 155 2 ; 8/9 ; 4,

2/5 ; onus : Pass. Leod. Y, x, 11. archidiaconus : Epis. Austr. 4, 15; Pass. Leod. 1l, 2, 4.

atchimandtita : Epzst. /Ausfr. 5, 40/41. argentatii : Pass. Leod. I, 21, 29. argentum ecclesiae : Pass. Leod. I, 25, TOP IDUo SETS

argumenta medicorum medicinae genera : Vita Desid. 43, 4 ; atgumentum recupetandi : V/7/a Desid. 49, 4. articulum ad clausulam coartate : V7/a Desid. 53, 4; atticulum deflectere : Vita Desid. 34, 38 ; atticulum mottis sibi inquitere : Pass. Leod. I, 37, 30. artifices : Efpzsz. Desid. I, 13, 19 ; Epist. "Austr. 21, 4.

atx : atce (— dpyj) metropolitani tenete : V/i:a Desid. 14, 19 ; atx sanctae

ecclesiae Albiensis : Ejpisz. Mer. 5, 5. ascensio cf. rogationes. astrologius : Pass. Leod. I, 15, 12/13.

INDEX

674

RERVM

atria domus Domini : Pass. Leog. III, 2, 1, 7/8 ; attia seu ecclesiae : Pass. Leod. ll, 31, 235.

praesenti auctoftitate decernimus (rex) : Vita Desid. 13, 42 ; data auctoritate (regis) ad episcopum : Via Desid.

15, 2/5.

aufette cf. afferre, offerre. aui et proaui : Tesz. Leod. 21. aula regis, tegia, regalis : V77a Desis.

2,235; 6,25;

Leod. 1I, 5, 10.

7,145 8, 7154, 14 ; Pass.

Ba(c)cheus sanguis, zizuz : Pass. Leod. TIED 2419. bacterius — baculum : Vita Desid. 43,

195 4337.

baptismatis forma, ritus e/.: Eis. Mer. 1, 5 Sq. baptisterium : Pass. Leod. I, 2, 23. batbatrus : Episz. Desid. II, 9, 12 ; Epist. "Austr. 5, 34 ; 16, 25 ; batbatus dicizur "Ariowaldus rex Langobardorum : Vita Desid. 28, 2.

basilicarum constructio (— sruefura) : IPZss seo. 1, 44. 455 11522 4. LIT 27

30, 8/9; cf. c(h)atismata (— consecrata). beatitudo uestra : Episz. Mer. 5, 5. benedictione —pontificali sublimatus, confirmatus (episcopus) : Vita Desid.

I3, 33/34 ; 14, 24/25 ; cf. apostolica

institutio ; benedictionem tradere su-

pet aliquem : Pass. Leod. II, 19, 15. blasphemia : Pass. Leod. I, 29, 2 ; II,

14, 14. brauium : Va Desid. 6, 44.

(caligula), caligola : Pass. Leod. II, 21,

15:20: calix : Via Desid. 17, 11.135 ; Vers. de de cal. x sqq. ; imaginatus calix : Tesz. Rem. 38; cf. uas consecratum ; recentarium. callis iustitiae : Pass. Leod. I, 8, 30. calumnia: colompniam generate : Pass. Leod. I, 28, 8/9. caluatia acceptus in capite (— deca/uaZu5) : Pass. Leod. II, 16, 6/7. cambutta, cabuta : baculum, quod a Gallis cambutta uocatur : V;a Desid. 42, 6; Tesz. Rezz. 91.

canini (— canuzz) amatores : V/i/a Desid. 26, 50. canon, Zributum colonorum : Vita Desid. 24, 26. canonice consecrari : Vita Desid. 14, 23. canonica dogmata : Pass. Leod. I, 1, 15. cantor ecclesiae : Vita Desid. 22, 4.

capella : Tesz. Leod. (LApp.) 25 ; c. tegis francorum : Pass. Leod. III, 2, 51, 4.

ET VERBORVM capitula Karoli Magni : Tes. Rez. 4/5.

caput

capitis

amissionem

damnat :

maior domus : Pass. Leod. 1, 4, 25/26.

caraxatuta — Jifura : Test. Rem. 149. catnifex : Pass. Leod. III, prol. 43.

catallum — capitale : Test. Leod. 25. catetua plebis : Pass. Leod. ll, 32, 7; populorum : Pass. Leod. lI, 31, 24/ 25 ; uirginum : Pass. Leod. II, 15, 11. cathedta episcopalis : Vita Desid. 8, 3. celer adu. : Vita Desid. 43, 50. celsa progenies : Pass. Leod. 1I, x, 3. celsitudo, Zzperator : Epist. JAustr. 20, 19; rex : Vita Desid. 14, 16 ;Epist. ZU515.

30,18:5. 27. XO 40) 00/3 MEPESE;

Mer. 2, 4 ; patricia : Epist. Austr. 38, 6 i curator : Epist. Austr. 36,3 5 dux : Epist. Austr. 48, 5. cena dominica : Pass. Leod. T, 11, Y2/13.

centen[us ?], eemfemarius : Epist. Desid. JB

ceteos aptant diaconi : Pass. ILeod. I, 17, IO ; cf. ctux ; stantatii. c(h)atismata (— ebriszuafa, consecrata) basilica : Pass. Leod. I, 44, 4. charta instrumentum regale : Tes?. Leod. 19.57/38. chrisma in baptizantium (— Pap£izatoTH//) sanctificatione : Pass. Leod. I, I0» 21/22.

christianitas : Pass. Leod. Pass. Leod. I, 18, 12/135.

I, 16, ir;

Christo praesulante : Episz. Mer. 5, 15. christotocos, 5. Maria : Epist. Austr.

5,29:

citcius, uentus : Epist. Austr. 16, 7. clades, peszis : Epist. Desid. IL, 20, 5. claustra portarum : Pass. Leod. l, 24, 12/13. clementissimus, clementia, £zperafor : Epist. Austr. 20, 5 5 25, 45 26, 9/10; 39, 9; 40, 25 ; regina : Epist. Austr. SIEGIOSCIS

clericatus : Pass. Leod. Y, 18, 5. ne clericum aliquem, excepto pontifice, ordinandum recipiant in monastetio : Epist. Mer. 5, 34/35; clericos erudite in diuinis officiis : Pass. Leod. I, 3, 3/4 ; cleticorum doctot : Pass. Leod. 1, 1, 16 ; cf. adclamatio. coclearia tria titulata : Tesz, Rez. 93/94. codicelli : T'es. Rezz. 1o. coepiscopus : T'es. Leod. 44. coetcete sanctis monitis : Epis. Mer. Sera collaboratores : Tesz. Leod. 14. coloni : Epist. Austr. 4, 55 ; Test. Rem. I9; coloni ec/esiae Cadure. : Vita Desid. 24, 24. colonae : Tesz. Rez. 25.

INDEX

RERVM

coloni(c)a : Test. Rez. 127. colum, Gerz.'Sieb : Vita Deríd. 17,15. comes palatii : Pass. Leod. 1, 25, 17. cormítatus dignitas : V///a Desíd. 1, 20 ;

Albiensium comitatus : Vita Desid. 221607 comitiae honot : Vita Derid. 4, 4. commendare : Epist. Desid. 1I, 18, 1o ; Pass. Leod. I, 9, 8. commilitones : Pass. Leod. MI, 2, 24, 23. communicare panis et uini participatione : Pass. Leod. I, 24, 9/10. comrunionem sanctam percipere : Pass. Leod. YL, 6, 22. comprouinciales, prouinciae episcopi, sacerdotes : Episz. Desid. II, 17, 6/7. concilium episcoporum : Pass. Leod. I, 33, 6/71; — synodus : Pass. Leod. 11, 17, 2; quattuor concilia, Nicenum, Constantinopolitanum, Ephesinum I, Chalcedonense : Epis. Mer. 4, 8 $qq. condensa siluarum : Pass. Leod. Y, 24,

5; L 56, 7.

condicio — causa : Vita Desid. 1o, 17. confirmare iudicium : Pass. Leod. 1, 12,

10/11; confirmare in regno : Pas. Leod. 1L, 5, 1. confiteri peccata sacerdoti : Pass. Leod. L, 5, 19 ; peccata proptia confitentes telinquere : Pass. Leod. I, 22, 34. congregatio — conuentus : Epist. Mer. 5, 30; congtegatio sancta — $ymodus : Pass. Leod. 1L, 16, 7. conlatio — donatio : Vita Desid. 28, 21 ;

20, 33; — colloquium : Pass. Leod. II, 17, 5 ; 1L, 24, 4.

conlega : Pass. Leod. I, 20, 3. conpages ecclesiarum : Va Desid. 20

20. conpendia

terrae,

terrarum :

Via

Desid. 16, 27 ; 28, 11.

conposicio

sermonum: Vita Desid. 55, 8. conprouinciales fratres, episcopi zetropolitani : Vita Desid. 14, 19 sqq. consecfate diaconum : Pass. Leod. II, 2542/2

consecratio episcopi : Vita Desid. 15, 5 ;

£f. benedictio. consensus fegis et ciuium de episcopo eligendo : Vita Desíd. 12, 2 ; c. ciuium

abbatumque 4e edem:

Vita Desid.

15, 18.

Voted — socii : Pass. Leod. Y, 56, 14/15.

consetruate (— seruare) in perpetuum :

Epist. Mer. 5, 21. consignare — signare : Pass. Leod. 1II,

2, 51 ; III, 2, 35, 9.

ET VERBEORVM

675

consiliarius : Par. Leod. 1I, 1o, 6. consolatio — auxilium : Pass. Leod. Y,

21, 57.

constructio — s/rurfura cf. basilica. consuetudines patrias inmutare : Pass. Leod. 1, 8, 16/17; ef. lex. consule suprascripto : Tes. Rezz. 151. contemptor regulae : Epist. Mer. s, 26/23. continuatim : Test. Rez. (/Add.) 89. contubernales i2 palatio : Vita Desid. 6, » 2/4; 9, 10 ; Pass. Leod. Y, 7,6. contubernium regis : V/77a Desid. 1, 19 ; episcopi : V/Zta Desíd. 21, 12 ; monachotum : Pass. Leod. 1L, 7, 11. conuetsatio monastica : V'1/2 Desid. 14, 8.

conuiuium publicum : V7 Desid. 45,

2, cornua feretri : Pass. Leod. Il, 25, 22. coturnum deponere : Vi/a Desid. 43,

41/42.

crinern amputare regis : Pass. Leod. 1, 6, 15/16; crinem, quam amputauetunt, enuttite : Pass. Leod. I, 6, 21/22. ctux : cum ctucibus, incensis, ceteis

obuiam procedere : Pass. Leod. 1l, 25, 19/21; obuiam accedere cum crucibus et cereis accensis : Pass. Leod. IL, 29, 3/5.

culmen episcopale : Va Desid. 14, 15 ; culmina animarum etigere : Via Desid. 20, 23/24 ; culmen iustitiae: Pass. Leod. 1, 3, 15 ; tex non etat stabilitus in culmine : Pass. Leo. I, 15,

9/10 ;mutuam successionem culminis habere : Pass. Leod. 1, 7, 7 ; culmina uirtutum : Pass. Leod. 1, 44, 9 ; T1220: cutatot : Epist. /Austr. Cap. 57 ; Epist. "Austr. 36, 1. cutsus zf. recutsus. cuttecella : Epist. Desid. IL, 7, 12. custos, custodes ecclesiae : V/77a Desid. 22, 45; 47, 6- 51, 85; Pass. Leod. II, 21, 11 ; Il, 22, 5/6 ; custos Zbesauri : Pass, 1.00071; 227 282.1, 20; 15. in decimo metras centum inferre (de colono) : Vita Desid. 24, 26/27. dedecus summum : Epis. Mer. 5, 28. dedicatio basilicae : Epzsz. Desid. L, 11, 6. dedolati lapides : V/a Desi. 31, 12; 8, 5.

déeiusto episcopi : Epist. Austr. 22,9; defensor laicus : Episz. Desid. 11, 8, 4. definitio cf. altare. delegare in proptium : Tes£. Leod. 18/ 19.

!

676

INDEX

RERVM

delibutio : Va Desid. 52, 9. denatii: Tes Rem. (Add) 107; ef. solidi. derigescete : diriguisset — rigidum fecisset : Pass. Leod. I, 37, 26/27. descriptio mancipiorum : Epsz. Desid. JA TG a dur ndieibus : Vita Desid. xo, 2. desperabilis mors : Tesz. Leod. 53. diabolici uiti : Pass. Leod. I, 19, 1/2. diaconatus, diaconati officium: Pass. Leod. 1I, 2, 2 ; cf. atchidiaconatus. diaconia : Test. Rem. (7Add.) 119. diadema : Pass. Leod. I, 11, 23. diarium : Tes. Leod. 35. dictate : ignorantia dictantis : Pass. Leod. M, prol. 36 ; dicta, dicatum, epistula : Epist. JAustr. Cap. 54; Epist. Austr. 43, Y ; 48, 1 ; dictatot :

Epist. JAusir. 16, 26; cf. Futrtuna dictator. dies ab imifio mensis numerati : Epist. "Austr. 8, 97; dies dominica : Pass.

Leod. 1, 37, 36/57.

dignitas uestra, i7 a/lorutione : Epist.

"Austr. 35, 3 1 38, 5.

dinosci — zideri : Vita Desid. 15, 4. dindimatum (— zysferiorum) uesttarum

precibus fultus : Pass. Leod. I, prol. 207; 3:

diocesis : Tesz. Rem. 32; Epist. Mer. 2, 15 ; Pass. Leod. YI, 2, 4 ; II, 24, 20.

disciplinam reddere scelera gerentibus : Pass. Leod. II, 2, 14/15 ; sub custodia disciplinae retinere : Pass. Leod. II, 1, I 1/12. discus : disci argentei : Pass. Leod. I, 21, 28.

discussio districta : V/772 Desid. 6, xx/

12. tam in participibus quam disportotiis (. e. dispositotiis) praesulibus thesauribus : V/z/a Desid. 16, 39/40. districtio : Tes. Leod. 4 ; cf. discussio. doctor clericorum : Pass. Leod. I, x, 16. domestici : duces ac domestici : V/i/a Desid. 5, 13. dominatio uestra, is a//ocutione : Epist. Desid. II, 3 ; Vita Desid. xo, 5. dominicus : Vi/a Desid. 24, 26.35 ; cf. dies, otbis, sanctuarium, uasa. dominium : adsignare in dominium: Pass. Leod. Y, 25, 5 ; ciuitatem habuerat (episcopus) in dominium : Pass. Leod. 1, 20, 4. domitextile, ^Gerzz. *Hanusleinwmand^ :

Test. Rem. 139. donatio : Tesz. Leod. 57. dromones : Epist. Austr. 40, 48/49.

duces ac domestici : V/i/a Desid. 5, 15 ;

ET VERBORVM duces Francorum : Via Desid. 5, 15 ; duces Francorum : Via Desid. 5,12; 15, 2:5 Passe 15004 50145915005 16

dulce : nihil dulcius nihilque Latinius : Vita Desid. 15, 29/30. dulcedo tua, iz a/leeutione : Vita Desid. 9, 4; Epist. Austr. 13, 2. dulcis et dulcis noster, m a//ocutione : Epist. "Austr. 7, 31.

ebromate : Epist. /Austr. 16, 25. edictum zzaioris domus : Pass. Leod. I,

28, 7; edictum tytannicum: Pass. JECOZDS ADT: electio uel dispositio regis : Via Desid.

1235. elogium (— 40/4) segregatiogis a cotpote Christi : Tesz. Rezz. (CAdd.) 235/

236. eminentissimus, eminentia, rex : Epist. Austr. 42, 17; patricius : Epist.

"Austr. 39, 6 ; episcopus : Epist. Desid.

II, 19, 9.

epigrammata : Tes. Rez. (LAdd.) 95. episcopalis gradus : Pass. Leod. lI, 6, 14/15.

episcopatus : Tes. Leod. 2 ; contentio de episcopatu : Pass. Leod. I, 2, 5 ; honore episcopatus : Pass. Leod. I, 303 29**. epistula : subscriptio manu ptoptia facta : «Epist. :Des2- 17723 20:2 Ilf 3; 28 ; II, 17, 25 ; II, 18, 26 ; locus, quo

data est epistula : Epzsz. JAusir. 42, 45; epistula — «charta : Vita Desid. I2, IO. eremus : Pass. Leod. I, 27, 7.

erogatot Desiderii episc. Cadure. : Vita Desid. 52, 8. examen : in die examinis sui : Epis. Desid. YI, 19, 18. examinatio cf. synodalis. excellentissimus, ^ excellentia, — rex : Epist. Austr. 41, 1/2.36 ; Epist. Mer. 3, 2 ; zzalor domus : Epist. Desid. Y, 2, 35 Chlodulfus (episc. ?) : Epist. Desid. I; 87 rsexcessus mentis : Pass. Leod. II, 18, 19/20. excommunicatus : Tes. Leod. 48. excubare : Vita Desid. 41, 8. excubiae funeris : Pass. Leod. I, 30, 25 ; laudum : Pass. Leod. Y, 17, 12/13. exemplarium epistolae : Vita Desid. 12:0. exemplus (— exezzp/um) grandis : Vita Desid. 11, 9. exercitus cf. hostis. exilium, exsilium : Pass. Leod. I, 15, 5 ;

INDEX

RERVM

T5155. 1855128: 0187: 19 20:02:51] 16;

8; exilii etrusio (— exzrausio) : Pass. Leod. 1, 2, 6 ; monastetio in exilium

dirigi : Pass. Leod. 1, 6, 8/9 ;perpetuo exilio deportati : Pass. Leod. II, 16, 11; sub perpetuum exilium petmanete 7s zzonasterio : Pass. Leod. [5 :25:0/10.

expectabilis cf. spectabilis. expolium cf. spolium. expositus (— exposcifus, expostulatus) : Vita Desid. 48, 4/5. extempotalis dictio : V/a Desid. $5, 7. extrusio cf. exilium. exul, exsul, exules : Pass. Leod. I, 13, 1 ;

1 16,1951,55, 27; Il, 12, 14:

exulati : Pass. Leod. II, 12, 15.

fabrica : Episz. /Austr. 41, 46. fabricare : Tesz. Leod. 28/29. fabula, co/loquium : Epist. Mer. 3, 75.

factio quotundam : Pass. Leod. I, 28, 3/4 ; factionibus alicuius aliquid petpeti : Pass. Leod. I, 15, 19/20. factotes — faufores : Pass. Leod. 1, xo, Tor

Te

facultatum dispendia infligit zzaior domus : Pass. Leod. I, 4, 26.

famulabilem (— fazmmlarezm) reuerentiam inpendere : Pass. Leod. l, 5, 28.

ET VERBORVM

677

functionem — fiscalem |administrare : Pass. Leod. Y, 37, 51. fundere sanguinem uulnete : Vers. de cal. 4. furati tes domini et pauperum : Tes/. Leod. 5o[51. gemmula : Pass. Leod. III, 2, 34, 6. generositate terrena nobiliter exottus : Pass. Leod. I, 1, 3.

gloriosus, glortiosissimus, glotia : iz, perator : Epist. Austr. 19, 4; 20, 24 ;

25 01:542

G9 0502008 1:205

0/041 BLONTS

TS0192 2927212171 0390405320201:26 903 8 7:02 9910 25 41:5 170757: 01V10T, 4:3 3020 02: 1854 2 2 01 T5

Test. Leod. (LApp.) x ; pater exarchi : Epist. Austr. 37, 1 ; patricius : Epist. "Austr. 39, 3 5 41, 26 ; patricia : Epist. -Austr. 38, 25; apocrisarius :. Epist. "Austr. 32, 1 ; magister : Epist. Austr. 34, 1/2 ; quaestor : Epist. Austr. 55, 1; Jegafus regis : Epist. Mer. 2, 41;

nobilis : Epist. "Austr. 41, 29 ; episcopus : Epist. Austr. A5, 5. gratia uestra, iz allocutione : Epist. DeSeb MU io gubernacula regni : Pass. Leod. IT, 5, 5 ; gubernacula Massiliae — parriciatus : Vita Desid. 2, 9 ; socios gubetnaculi habere : Pass. Leod. 1I, 6, 4. gyrouagus : Episz. Desid. lI, 8, 11.

famulatum exhibere : Pass. Leod. I, 32, 2-85:26; 011.

in fascibus constitutus : l/i/a Desid. 7, 2; in fascibus regere : Pass. Leod. I,

2527 fastidifera multiplicitas : Pass. Leod. III, 2 IAUT27 fetiae, nundinae, ptopter pestem ne uisitentur : Episz. Desid. IL, 20, 5.

fetialis : mantele feriale : T'esz. Rez. 94. fideiussot : Episz. Desid. II, 5, 15/16.

fidelis (regis) : Vita Desid. 14, 6. fidem promittete : Pass. Leod. I, 24, 4/5. fimbtiae opertorii : Pass. Leod. 1I, 25, 26/27. in fine uoluminis aptate : Epis. Mer.

5, 17/18.

finiscere : Epist. Desid. II, 6, 1o. firmare oimhi stabilitate : Epist. Mer.

5. 41.

firmitas — «laria, Gerz. *Handfeste.: Vita Desid. 29, 8. de fisco impetrare : Via Desid. 29, 6/7 ; functionem fiscalem administrare : Pass. Leod. Y, 37, 51. floriger : Pass. Leod. III, 2, 34, 7/8.

formidabilis : Tesz. Leod. 3. frodegius rex (sensus Jatef) : Vita Desid.

$5 44

habitaculum tegis : Pass. Leod. I, 12, 25. haeresis : Pass. Leod. YII, 2, 34, 78 ; cf. Eutyches, Nestorius. hautire uitam de sanguine sacro : Vers. de cal. 5. h(a)eredem statuere : Tes£. Leod. 15. hichinaculum (e Gr. éxtvos derimatum| uas quoddam significat) Test. Rem. 94, 95Hierusalem caelestis : Tesz. Rezz. (LAdd.) 267. histrio : Vz/a Desid. 26, 25. homo aecclesiasticus : Tes. Rez. 45/ 46 ; homo Lapi episcopi Suess. : Test. Rez. 66 honote pontificali laudabiliter decoratus : Epist. Mer. 5, 1/2; cf. Pass. Leod. Yl, 3, 18/19 ; cf. sublimare. honorati — uiri praecipui : Pass. Leod.

I, 5, 13.

hora iudicis : Tesz. Leod. 4. hospitalitatis gfatia recipere : Pass. Leod. Y, 9, 7. hospitiolum : Epzsz Desid. Il, 7, 5; 1l, 18, 4.

hostilitet populum colligere, ;. e. i4 bostem, exercitum : Pass. Leod. Y, 19,

15: L. S8. (cxvir)

INDEX

678

RERVM

hostis, exercitus : Epist. Austr. 41, 21;

Pase Leod; 1, 215 5:2:1422220; huic — Aic : Pass. Leod. Y, 57, 10.

huic — uc : Pass. Leod. 1, 23, 20. (h)ypoctises (— sizzulationes) et fi(n)ctio-

nes : Vita Desid. 21, 5. ictuate, icibus caedere : Epist. Desid. 1L,

125087. idoneus — innocens : Pass. Leod. 1T, 27, 11. ieiunium triduanum : Pass. Leod. I, 22, 12; ieiuniis sancta sollemnia praestolati : Pass. Leod. I, 1o, 15/16.

imaginatus calix, ;. e. ca/ix operiscaelati : Tesz. Rez. 38. imitas montium : Tes. Rez. 69. immunitas, emmunitas : Efpzsz. Desid.

1l, 7, 15.

immutatio : Tes. Leod. 2/3. imperator, exarchus : Epist. "Austr. Cap. 59; Epist. Austr. 37, 5 ; 40, 1 ; impetius ( ?) : Epis. /Austr. 8, 15 ; impertatores et reges : T'es£. Rez. (L Add.) 262/263. sub pontificis impetio : Pass. Leo. II, 2416: incensum

—

/buf:

obuiam

accedete

cum incensa flagrantia : Pass. Leod. Il, 29, 4/5 ; cf. crux.

inclitus : V/a Desid. 2, 4 ; inclitus miles : Pass. Leod. IIl, 2, 1, 18/19. inconsueta mots : Tes. Leod. 53. incotrigibilis : Tesz. Rem. (LAdd.) 235. indictio : Tes. Leod. (LApp.) 1.

indiculus, indicolus — epzsfo/a : Epist. Desi. A1, 5.0165 Il, 17,022/25 0]22fa

materfamilias :Epist. Desid. Yl, 1r, 9/10; inlustrissima puella: /i/a Desid. 4, 5/6. inpaenitens : Pass. Leod. I, 20, 11.

inpoenitus — Zinpunitus : Pass. Leod. 1, 357, 29. insidiamentum : Pass. Leo. III, x, 1,8. instituta, institutio regu/ae 5. Benedicti : Vita Desid. 23, 3 ; Epist. Mer. 5, 16. instrumentum tegale : Tesz. Leod. 37/

38 ; instt. chartae : Tesz. Leod. 19. lota, pars zintza : Epist. Mer. 5, 17. iubete, digmari : Epist. Desid. l, 4, 9; 1:36; 651,9, 29; 15357122/5 D 50240 IL 7:375 Il911; 31; I5/ 16/025. 20015 18, 17 ; Epist. Austr. 31, 12 ; 40, 74;

41, 40 ; 43, 20 ; 44, 20 ;45, 46.

iudex saecularium : Pass. Leod. l, r, 14/15 ; iudicis hota : T^s7. L4. 4. iudicii districtio : T'esz. LeoZ. 4. iugalis — zarztus : Vita Desid. 4, 9.

ius praetorium : Tesz. Rezz. 9 ; de iure materno : Tesz. Leod. 20[21. lacunat : Via Desid. 20, 26.

lampada : Va Desid. 22, 6. lat — oratorium : Vita Desid. 16, 37. latine cf. lingua Latina. lectuatia — 7oralia : Vita Desid. 34, 12. legatatius, ligatatius, Jegafus : Epist. JAusfr. 19,145 25, 9/10; 26, 8/9;

29, 7; 30-38 ; 39, 9 5 42, 15 ; 45, 10/ I1; 44, 6; 46, 29 ; 48, 6/7 ;48, 30.

leuare in regnum : Pass. Leod. l, 19, 14/15. lex uetus

—

efus

Testamentum : Pass.

Leod. III, 2, 34, 45 ; utuniuscuiusque

Desid. 14, 1.29.

indignus episcopus : Tes. Leod. 1. indoles —zuuenilis aetas : Vita Desid. 2, 11. infernus : Pass. Leod. I, 20, 11. inferre : uerbum intulit : Pass. Leod. 115 245:6: infra — infra : Test. Rem. (LAdd.) 112; Dass. d-eodl, 2132215313215; ingenuitas : Pass. Leod. III, rz, 2, 4/5. iniungere ministerium 7Pesaurarii : Vita Desid. 3, 15.

inlitterati : Pass. Leod. II, prol. 27/28. inluster : inl. dominus, . zzperafor : Epist; dusir.

ET VERBORVM

185 15019;

1:5 20:005

rex : Epist. Austr. x, 1 ; Epist. Mer. 2, I5; 3, 158 ; zaior domus : Epist. Desid. I, 2, 1/5 ; I, 6, 1/2 ; patricia : Epist. Austr. 38, 1/2 ; nobilis : Epist. Desid. I, 8, 1; missus regis : Epist. "Austr. 43, 1o[/ir; episcopi : Epist. IDeriguEll, 2,. 1.3. 1I, (36; 1: IS0757. "Austr. 25, X1 ; Zbesaurarius : Vita De-

4id. 13, 10/11 ; 14, 6 sqq. ; uiri : Vita Desid. 30, 33 ; Pass. Leod. Y, 24, 18 ;

patriae legem uel consuetudinem deberent, sicut antiquitus, iudices conseruare : Pass. Leod. I, 7, 2/4; legis mundanae censura : Pass Leod. I, 1, 14; leges antiquorum tegum ac magnorum procerum : Pass. Leod. II, 5, 6/7 ; legum doctrinis simulque canonicis pftaecellere : Pass. Leod. 15-2: 916/UE.

ad libertatis statum prouenite : l/i/a Desid. 8, x1 ; Tesz. Rez. 55 ; libertatem tribuere : Tesz. Rezz. 59 ; beneficio libertatis gratulari : Tesz. Rem. 79/80 ; cf. serui.

limes Pannoniae : Efisz. /Ausr. 20, 17. linguae Latinae elementa : Epis. ZÁustr. 5, 37 ; nihil dulcius nihilque Latinius : V/a Desid. 15, 29/30. litterarum studia : Via Desid. 1, 22.24 ; Pass. Leod. 1I, 1, 8. loculos habere : Tes£. Leod. 50. lucubrate domum pigmentis : l/i/a Desid. 20, 25.

INDEX

RERVM

lumen — oculus : Pass. Leod. YII, 2, 52, 53.8.

luminaria TS

ecclesiarum : Episz. Desid. eT

magister, consiliarius izzperatoris :Epist. "Austr. Cap. 55 ; Epist. JAustr. 34, 2. magnificentia, i7 a/locutione : curator : Epist. Austr. 36, 5 ; magister : Epist. "Austr. 34, 6 5 quaestor : Epist. Austr. 55; 1. magnificus, dux : Epist. JAustr. 40, 34 Sqq. ; 41, 42 ; cozzes : Epist. Desid. 1I, 8, 4; "issus regis : Epist. Austr. 40,

15;

metitis

magnificus

dominus,

rex : Epist. Austr. 2, 1 ; magnificen-

tissima, pafricia : Epist. "Austr. 38, 2. domus, qui sub rege regebat

maiot

palatium : Pass. Leod. I, 4, 2 ; maior

domus palatii : Pass. Leod. I, 28, 4/5 ;

maior palatii : Tesz. Leod. 39 ; ef. palatium. malandrorum turgentium copia : l/i/a Desid. 52, 3. malleus : Pass. Leod. I, 21, 29. mancipium cf. serui. mantele feriale, 7. e. zappa, qua diebus festis sensa tegebatur : lest. Rem. 94. manu ptoptia firmate : Tes. Leod. 58 ; manu mea scriptum : Epis. Mer. 5, 39; manu proptia : Epzsz. Desid. I, 22S TI TAS SEIS 3 UD T8267 Vita Desid. 10, 25. martiatius : l/z/a Desid. 48, 5. matet (— principalis) ecclesia : Vila Desid. 16, 13.38 sq. matticula, matticola : Tesz. Rem. 49. 151 ; T'esz. Rezz. (UAdd.) 9 ; Test. Leod. 27/28. 30/31. 46/47 ; matticula (pauperum) instituta ad ecclesiae ianuam : Pass. Leod. I, 2, 20/21. matutinarum solemnia : Pass. Leod. I, meatus portarum forti obturare seratu : Pass. Leod. 1, 25, 2/5. medicamenta paenitentiae : Pass. Leod.

Vita Desid. 24, 2T — efropolitamus : Vita

Desid. 15, 4.

mettopolitanus cf. atx. militare Christo : Pass. Leod. YII, 1, 2, 15 ; in castra Chtisti militare : Pass. Leod. 1, 18, 5. mimus : l/ita Desid. 26, 24. minister, ministri : Pass. Leod. LI, 14,5 ; I, 16, 5 ef saepius ; ministti zzaioris domus : Pass. Leod. I, 28, 10 ; sacet-

. dotis minister clericus : Pass. Leod. [521-10

ministerium palatii : V/7/2 Desid. 1, 18/ I9; 4, II; m. cozzitis palatii : Pass. Leod. Y, 34, 13 ; m. £besaurarii : Vita Desid. 7, 15 ; m. altatis ecclesiaeque :

Vita

Desid.

17, 7/8; ministerium

ecclesiae, 7. e. uasa ecclesiastica :. V'tfa Desid. 34, 165; 54, 5 ; Pass. Leod. I, 22122: [10518,0125 1:12 19822/334 necessitatibus caritate ministrare : Pas.

Leod. Y, 12, 30. minutatim confringere : Pass. Leo. 1,

21,30; mirificus : Pass. Leod. I, 37, 3/4. míissarum celebritas : Pass. Leod. II, 6, 15 ; m. sollemnia : Pass. LeoZ. 1I, 6, ToS D 620/235 000225726? missorius atgenteus : T'esz. Rezz. (UAdd.) 164. uitae suae moderamina temperate : Vita Desid. 21, 1. moderno tempore: WVz/a Desid. 51, 1; Pass. Leod. III, 2, 34, 15/16.

modulamen psalmorum : Pass. Leod. I, 24, 21/22.

monachali habitu tonsoratus residere : Pass. Leod. Y, 13, 2. mohnachotum contubetnia : Pass. TLeod. TINTE

mofnaftchia

regni

Francorum :

Vita

monasteriolum : Episz. Mer. 5, 9. monastetia feminarum nobilium : Pass. Leod. Y, 28, 17. monastica conuetsatio : 77/2 Desid. 14,

L, 35, 25.

medici : Vita Desid. 43, 4 ; Pass. Leod. T1122352 37312717. medicinae species : Pass. LeoZ. MIT, 2,

5, 6/7.

medio Martio mense : Pass. Leo2. I, 45, 3.

—

inferre metropolis

Desid. 2, 4.

37; 37/38.

memoria

679

ET VERBORVM

sepulchrum : Vita Desid.

43, 18-51, 6 ; defunctus bonae memo-

tiae : Epist. Mer. 5, 15 ; Pass. Leod. I, 20120553 metces, zzisericordia, gratia : Epist. Desid.

19578 5515 1654, 6, 12

metam sistere : Pass. Leod. IIT, 1, 44, 3.

metras (— :;efreías) centum in decimo

8.

monile, munile : V7/a Desid. 17, 20;

21, I0 ; 55, 5/6.

morbus, quem Galli uatiola uocant : Pass. I;eod?l1Is 23/315 0x0. mors inconsueta et desperabilis : Tesz. Leod. 52/53 ; mottis terminus ineuitabilis : T'esz. Leod. 3. mulctate : Tesz. Leod. 40. multisonae laudes : Pass. LeoZ. III, 2, 34, 18. municipium : Vi/aDesid. 7, 5 i20, 2.

19 ;31, I9 ; 49, 2.

INDEX

680

RERVM

mutorum utbis testauratio : Pass. Leod. [527288 S

necessitatibus catitate ministrare : Pass. Leod. T, 12, 30. neglegentia transcribentis : Pass. Leod. HI, prol. 35/36. nobilis : Pass. Leod. l, 4, x7 ; miles ualde nobilis : Pass. LeoZ. III, 2, 32, 9 ; nob. matrona : Pass. Leod. I, 45, 2 ; Ill, 2, 55, 5 ; multitudo nobilium qui ad tegis noui properabant occutsum : Pass. Leod. I, 5, 9/10 ; nobilis ortus : Pass. Leod. IIT, 1, 2, 7 ; ptosapia : Pass. Leod. III, x, 2, 1 ; nobilissima progenies :Pass. Leod. TT, 1, 3/4. nobilitas generis : Pass. Leod. I, 9, 5 ; nobilitas generositatis : l/7/a Desid. 15, 9.

oblaesio,

Gerz.

*Vetrletzung! : Pass.

U5ood 015122822 2€

oblatio : date pto oblacionem : V7/a Desid. 28, 25.

obsequium : expetere

ad obsequium

alicuius : Pass. Leod. I, 16, 19/20.

obstinatio episcopi : Tesz. Leod. 45. obturare ef. seratus. obtutus : ad eius obtutum (— nutum) : Vita Desid. 5, 11 ; intuentium obtutus : lita Desid. 17, 12 ; obtuto se praesentare : Pass. Leod. ll, 9, 4; obtutibus offerri : Pass. Leod. IT, 12, 8.

offerre : Chrodobertus (referendarius) obtulit : V7/a Desid. 13, 47 ; — anferre : Pass. Leod. I, 37, 55 ; ef. afferre. officina molinarum : Tes. Rez. 135. officium diuinum :Pass. Leod. I, 5, 3/4 ; off. sacrum : Pass. Leod. I, 10, 26;

officia ecclesiasticorum : Pass. Leod. I, z, 18 ; off. atchidiaconatus : Vi/a Desid. 1, 15 ; 2, 8/9 ; 4, 2/5 ; officium

pagellate — episzula : Epist. Desid. Y, 6, 4 ; scriptoris officia : Episz. /Auszr. Io, 4 ; €f. psallere. oloseticus zf. uelamina. onus atchidiaconatus : Pass. ILeod. I, 1, i opertorium feretri : Pass. lLeod. 11,25, 26. opificium : V/i/a Desid. 58, 2. opitulatrix : Pass. Leod. YII, prol. 62. optimas, optimates regmi Francorum : Pass. Leod. 1,.55.5]4-5 Do 21,:18/; 1:20; 9;l, 21,3 ; I, 37, 31 ; optimates palatini : Pass. Leod. 1, 135, 7 ; optimates potiores : Pass. Leod. Y, 28, 14 ; con-

silium optimatum et episcoporum : Pass. Leod. Y, 12, 4.

ET VERBORVM oracula regia - responsum principis : Vita Desid. 12, 9 ; otaculum texere : Pass. Leod. T, prol. 20*? ; oraculum —

aedes sacra : Vita Desid. 16, 29. otatorium palatinum : V/774 Desid. 2, 7/8. otbis dominicus : T'esz. Leod. (LApp.) 34. otdinate episcopum : Pass. Leod. I, 2, 2. ordinatio — zperiwm : Test. Rem.

(CAdd.) 10. ordines ecclesiae : V/iza Desid. 13, 36/ 57 ; otdo palatii : V///a Desid. 6, 5. otdo — mandatum, Gall. «ordre : Test. Rez. 41. (orphanitas), orfanitas : Pass. Leod. Y,

21925. otiginarius Regii episc. Rem. : Test. Rem. 89. paenitentiam agere : Pass. Leo2. 7, Io/11.

paenitentiae fructus : Pass. Leod. 1I, 15, 14 ; medicamenta : Pass. Leod. I,

55, 25-

pagatisma : Efisz. Desid. IL, 9, 12. pagella : V/a Desid. 8, 27 ; 34, 37 ; 56, PI. pagellatis, epistolaris : Epist. Desid. I, 6: 4515 3636.

pagina testamenti : l/i/a Desid. 4, 9. palatini optimates : Pass. Leod. l, 13, 7; otatotium palatinum : Via Desid. 2, 7/8. palatium : Vita Desid. 2, 24.47; 3, 7 Sqq. 559], 17/5 9403 2 18:812 3 21-9 Day: T5609. 31,929 35 21822 ARGUS OTTONIS palatium regis : Pass. Leod. I, 11,14 ; do 39-49

; II, 1,5;

II, 5, 10/10 , II, 4,

4 ; 1I, 6, 22/25 ; Il, 12, 5 ; optimates palatini : Pass. Leod. I, 15, 7 ; palatii

ministerium : l/ifa Desid. 1, 18/19; 4, I1; primi palatii : Pass. Leod. I, I2, 7 ; tector palatii — zzaior domus : Pass.

I0.

1, 20 fT/2

DIE e

YO

maior palatii : Tes. Leod. 39 ; zzaioris domus edictum, ut de Burgundiae pattibus nullus praesumetet adire palatium, nisi qui eius accepisset mandatum : Pass. Leod. I, 4, 21/23 ; secum assidue in palatio retinere aliquem : Pass. Leod. Y, 8, 2/3 ; a palatio sententia mandatur decreti : Pass. Leod. I, 34, 2 ; cunctus otdo palatii : 177a Desid. 6, 5; pompa palatii : Via Desid. 2, 47; summa palatii subpellex : Via Desid. $, xo ; abbatia palatini oratorii : V7£a Desid. 2, 7/8. palla a//aris : Pass. Leod. IL, 24, 27. pallium : Pass. Leod. I, 45, 3. pannus tentorii : Pass. Leod. I, 30, 18. papa — episcopus : Vita Desid. 14, 2.4;

INDEX

RERVM

Epist. Mer. 5, 5 ; Pass. Leod. Yl, prol. 4. paraliticus : Pass. Leod. II, 26, 4; II, 29, 165111551; :17: patocia, parochia, pattochia — djoece4$i5 : Pass. Leod. Il, 24, 8 ; II, 27, 12;

— districíus ecclesiae presbyteri : Epist. Desid. 1I, 5, 6 ; pattochiam regendam suscipere : Pass. Leod. 1I, 2,

Lf particeps cf. thesaurus. pattitio (— pars, Jiber) prima opetis : Passa dseod. YET, T2 3: patuitas mea : l/;/a Desid. 1o, 5 ; Episz. Mer. 4, 5.

paschalis sollem(p)nitas : V/a Desid. I4, 24 ; Pass. Leod. 1, 9, 10; nox qua sanctae paschae uigilia celebrantur : Pass. Leod. I, 10, 9/10 ; dies, qui est

sabbatorum,

quae

est

in uigiliis

paschae : Pass. Leod. ll, 6, 11/12; paschalis dies : Pass. Leod. 1I, 6, 6/7 ; paschale sacrificium : Pass. Leod. I, IO, I4; fesurrectionis Chtisti sollemnia : Pass. Leod. l, 11, 8 ; sollemnia sacrae noctis : Pass. Leod. I,

10, 28/29. pascuae maiofis peculii uel minotis : Test. Leod. 26/27. passio : die passionis Domini ctastino : Pass. Leod. I, 11, 13/14. patenae sacris ptopositionis panibus ptaepatatae : l/i/a Desid. 17, 16/17. patrum pater, im alloeutione : Epist. Austr. X4, 4.

T5e0d.. 1, 95.2/5.

patticius : Episz. Desid. II, 2, 12 ; Pass. 1» 26:125 26755/0;

patrocinium alicuius (sz7c7/) implorate : Pass. Leod. YlI, 2, 34, 60. pauimenta ecclesiae : Pass. Leod. L, 2,

27 paupetes consistentes in xenodochiolo : Epist. Mer. 5, 19. pausate — dorzzüre: Vita Desid. 5o,

7/8.

pax : pacem magnam tfadere solo: Pass. Leod. 1L, 2, 16/17 ; pacis foedere contineti : Pass. ILeod. I, 15, 8.

peccatot mozzini auctoris additum : Epist.

Ded. 1,2, $51, 7,2;1, 8,551, 9, 2; Tad $1523 15,551,555

TIN

A2 Actes

681

TI5tx5, o2 ses 25 DDi16:2'5 T5016: 3/5 1152092 51 235035 E p? SZLVAZIST. 8, 25:9, 45 Epist: Meryas 35 Pass:

Leod. YI, prol. 3. peculii maioris uel minoris : T'esz. Leod. 26/27. pedatura uitium : Tesz. Rez. 97. peraccedere : Pass. Leod. II, 30, 12.15. perconsummare officium : Pass. Leod. Il, 6, 24. peregrinorum congregatio Murbacensis: Pass. Leod. III, 2, 34, 10 ; pete-

grinorum abbas Mxrbacensis : Pass. Leod. Yl, 2, 34, 16. petfabricate : Pass. Leod. Y, 33, 1.

persecutor operis — prosecutor : Vita Desid. 20, 16.

petseueranter tenere usque ad finem : Epist. Mer. 5, 24/25. petitio ciuium de episcopo creando : Vita Desid. 13, 28. phteneticus : Pass. Leod. I, 37, 30. pietas cf. pius. pigmentis lucubrare domum : Vita Desid. 20, 25. pincerna : Pass. Leod. II, 18, 11. piscina : Pass. JLeod. II, 14, 6. pius, piissimus, |pietas, Zzzperafor : Epist. Austr. 25,15 26,7530,6 534, 14 ; 42-48; rex, regina : Epist. Desid. 1,4, 5 ; Epist. Austr. 9,2 59,25 sqq. ; IO0S25 EEDr ME 2 2) SSMNTTSUS episcopus : Epist. zÁustr. 21, 3. placare (— arcere) a caede : Pass. Leod. UN GEIS.

paternitas tua, Z7 a//ocutione ; Pass. Leod. III, pro/. 20.232. pattia, regio : Epist. Mer. 3, 151. pattiatcha — episcopus : Epist. Desid. IDux2 x SUE Dis]. Ans. AOT patricia : Episz. Austr. 38, 2. patticiatum —Masiliae regere : Pass. itrog.ie2

ET VERBORVM

222:

placere deo plus quam

sibi:

Epis.

Mer. 5, 34. placiscere : Epist. JAusir. 48, 22 ; 48,

a. placitum, conuentus, bactum : Epist. De4122 Loo

ex2 ENDS SS EAS SEIS T6455

Epist. Austr. 48, 13.28. rigida Septentrionis plaga : Via Desid. 25, 24. platea : Pass. Leod. T, 17, 9 ; L, 30, 2/5. plectrum linguae : Pass. Leod. I, 29, 10. pomerium — pomarium: Vita Desid. 20, 6.

pompa palatii : Vz/a Desid. 2, 47. pumoftum (aureorum) totunditas : Vi/a Desid. 17, 15. pontificalis honor : Episz. Mer. 5, 1/2 ; pontificalibus meritis pontificali locauit in uertice : Epzsz. "Austr. 5, 3/4 ; pontificalia monita : Epzsz. Mer. 5, 23/24 ; pontificali benedictione confirmatus : Vila Desid. 14, 24/25; sublimatus : Via Desid. 13, 33/34. pontificatus — episcopatus : Vita Desid. 1, 17;

8, 4.

INDEX

682

RERVM

positio conuiuii : Va Desid. 26, 15 ; domus positione seiunctae : V7/a Desid. 16, 13.

possessot : Episz. ZÁuszr. 22, 5. postmodum : Pass. Leod. I, 6, 23 ; 1I,

26, 15/14 ; IL, 51, 14.

potestatis iure adeptus, zzzior dozzus : Pass. Leod. I, 28, 135 ; iura potestatis amittere : Pass. Leod. I, 19, 19 ; in allocutione : Epist. Austr. 37, 4. potestates — proceres, principes : Pass.

3, 1598971; 26, 4/5 ; 29, 7/8 5 41, 15

44, 4; pater exarcbi : Epist. JAustr.

57, 8.

ptaeceptum : Vi/a Desid. 8, 85 12, 5;

praeceptum regium : Va Desid. 29, 7; ptaecepta iudicibus in nomine tegis dare : Pass. Leod. I, 19, 17/18.

Massiliensis

(patriciatus) :

Vita Desid. 7, 12.

praemium : praemium praepositus praerogatiua

principes : Va Desid. 12, 4 ; ptinci-

pes catholici : Pass. Leod. I, 18, 15. principatus regis Franc. : Vita Desid. 5, 55 13, 4; ptincipatus episcopi : Pass. Leod. Y, 20, 3. ptiotes — primores, optimates : Pass. Leod. 1, 4, 24.

priuilegia dignitatum committere aliquibus : V/i7a Desid. 15, 8/9. proceres : Via Desid. 2, 14 ; Test. Leod. 12 ; Pass. Leod. II, 3, 16/17; Il, 25, 10 ; Il, 24, 5 ; e? saepius.

Leod. 1, 16, 9 ; II, 6, 32.

praecellentissimus, Zzzperafor : Epist. ZAusfr. 19, 1; 20, Y; rex, regina: Epist. Desid. 1, 5, 22 ;Epist. JAustr.

praefectura

ET VERBORVM

abbas esse uoluerit per : Epist. Mer. 5, 31. : Tesz. Leod. 30. dignitas : l/7/a Desid. 31,

7/8.

praesentaliter : V/i/a Desid. 15, 44. ptaesidium — peculium, facultates : Vita Desid. 34, 5.11 sqq. ; Pass. Leod. I, 25,

8 ; L, 37, 55.

praesidium —ciuium, «omes? : Epist. "Austr. 22, 27. praestolari ieiuniis sancta sollemnia: Pass. Leod. YI, o, 15/16.

2, 34, 18.

i

26, 10.

^

procunctati — pereunctari : Vita Desid. 25:22 produrare — perdwrare : Vija Desid. prtofligatus : T'esz. Leod. 54. promouentes

—

se promouentes : Pass.

Leod. 1, 17, 15/16.

promulgare sententiam regis: J/i/a Desid. 15, 1. propugnacula urbis : Pass. Leod. I, 23, 3. prosequere causam : V/i/a Desid. 11, 9. ptostetnete : otaculum uolutione prostratum (— Znsfratum, constratum) : Vita Desid. 16, 50. prouincia :ne de una prouincia rectores in aliis introirent : Pass. Leod. I, 7,

4/5 ; cf. comptouincialis. psallentium chorus : Pass. Leod. 1I, 27, 3; monachorum officium iuge psallentium institutum 74 oraforio : Pass. Leod. Y, 36, 21/22. psalmodia : Pass. Leod. II, 21, 19/20; Il, 30, 8.

praesul — episcopus : Vila Desid. 35, 25; 36, 11.15 ; 51-52; Pass. Leod. I;ptol?r5/16 51,125 145 Hyptoltat IL m 6/75], (245 0418781120:

processio ecclesiastica : Pass. Leod. llI,

2:

praesules et principes : V/7/a Desid. 12, 4; praesule Deo : Pass. Leod, I, 26, 9 ; cf. thesautus. praesulatus : T'esz. Leod. 15/16. pt(a)ecaturia : Episz. Desid. 1I, 18, 16. primatii in regno : Pass. Leod. I, 6, 14 ;

religione primatiae im zzonmasferio feminarum : Pass. Leod. Y, 28, 17/18; ptimarius de morte — amuefor necis : Pass. Leod. Y, 29, 8. ptimicerius scolae : Episz. /Auszr. 4, 15. princeps, rex : Vita Desid. 12, 4 ; Test.

Rem. (/Add.) 84, 229 ; maior domus : Pass. Leod. IT, x1, 5 ; unus e proceribus :

Pass. Leod. YII, 2, 31.32 ; principes, rex e£ sailor domus : Pass. Leod. YI, 12, 4; tex et principes : Pass. Leod. III, 2, 32 ; principes, proceres : Pass. Leod. 1,129: 6* SANI, r, 2, 5 s praesules et

psalmorumuolumen : Pass. .e02. I, 41, 9. puer, puerulus, seruus : Episz. Desid. II, 25 16.5. 11,285107

punire in perpetuum : Tesz. Leod. 54. puteus : Pass. Leod. Y, 34-35 ; L, 36, 7. quadragesimae dies : Vita Desid. 51, 2. quadrati lapides : V/a Desid. 17, 5;

quadri lapides : V/;72 Desid. 31, 12 ;

31, I5 ; 38, 5.

quadtis munitus : V/ifa Desid. 16, 16. quadrupedium : Vi/a Desid. 26, 22. quaestot : Epist. JAustr. Cap. 56 ; qu. hoc est consiliarius : Epist. jAusir. 35; 1. quiescere — quietare : Pass. Leod. 1L, 28,

9.

quodadusque : Pass. Leod. Y, 25, 55.

quotidiana diaria et stipendia : T'es£. Leod. 32/33. recentarium, was sacrum : Vita Desid.

17, 15.

INDEX

RERVM

reclausus : Pass. Leod. I, xo, 3.

recondere librum regulae patiterque habete : Episz. Mer. 5, 6. pro recordatione pia : Tesz. Leod. 1x. rectatius matriculae : T'es. Leod. (LApp.)

30/31.

rector domus eccl. Mettensis : Epis. ZÁustr. 22, 15 ; tectot palatii — zzaior dozius : Pass. Leod. YI, $5, 10 ; tectotes palatii : Pass. Leod. I, 20, 1/2 ; recto-

res regionum : Pass. Leod. T, 15, 7. .fecursus : uillae cum ... cursibus, recutsibus suis : Tes. Leod. 25/26. redirigere : Pass. Leod. T, 27, 19.

absque ulia refragatione in perpetuum conseruate : Epzsz. Mer. 5, 20/21; Test. Rez. (LAdd.) 12. tegalis ambitio : V//7a Desid. 2, 8 ; abbatia regalis basilicae : V7za Desid. 1, 16; regale instrumentum chartae: Test. Leod. 19. regiam dominationem : Pass. Leod. I, 9, 15 ; tegiae expensae : V7/a Desid. 23, 7; genus regium : T'es Rem. (CAdd.) 182.258; ptaeceptum tegium : Vita Desid. 29, 7; scientia tegia : Epist. Desid. Il, 17, 11/12; villa regia : Pass. Leod. 1I, 16, 2/5. regimen arcDidiaconi : Pass. Leod. 1I, 2, 17. leuare in regnum : Pass. Leod. l, 19, 14/15 ; sublimate in regnum : Pass. Leod. 1, 5, 4/5 ; confitmare in regno : Pass. Leod. 1, 19, 4/5 ; 1, 21, 4. regula S. Benedicti : Episz. Mer. 5, 4 Sqq. ; instituta : la Desid. 23, 5 ; institutio : Epis. Mer. 5, 16; teg. coenobialis : V7/a Desid. 23, 2. regulares loci : T'es. Rez. (Add.) 32. tegulariter 2a pontifice ordinatus :

Epist. Mer. 5, 36. sub religionis habitu teclausus : Pass. Leod. 1, xo, 1/5. teliquiae sanctorum : Pass. Leod. T, 22, 12/03: IISro 18:5 ML er12:5 DIIOU2.

31, 5 ; IIl, 2, 34.

pto temedio animae concedere : Episz. Mer. 5, 19/20. pto femissione peccatorum : Test. Leod. 10. tepagulum muti : Pass. Leod. I, 23, 25. repellere summo dedecore : Epzsz. Mer. 5, 28.

tepositum — ZPesaurus : Vita Desid. 34, 22. residius — residens : Pass. Leod. T, 19, 6. fesipiscere digna satisfactione : T'esz. Leod. 53/54. retto (— amferiores) principes : Pass. Leod. Y, 18, 13. reus maiestatis : T'es/. Leod. 38. rigida plaga : Va Desid. 25, 24.

ET VERBORVM roborate

683

subscriptione : Vita Desid.

1251416180145/207

in fogationibus, quas inuenit sanctus Mamettus, Vigennensis episcopus, uidelicet in uigilia ascensionis dominicae : Pass. Leod. III, 2, 34, 11/15. totae citculus : Pass. Leod. Il, 18, rr. rustici et inlittetati : Pass. Leo. II, prol. 27/28.

,Ssacerdos — episcopus : Vers. de cal. 5; Pass. Leod. I, 20, 8/9 ; II, 6, 29; II,

23,

IO;

episcopi

uel sacerdotes :

Pass. Leod. I, 12, 11/12 ; — presbyter : Vita Desid. 45, 1 sqq. ; 52, 5 ; Pass. 122093151555 1919144316 5 TT; 235 1210/5

1l, 352; 6/75 1115127 50, 3 105 HII) 2,

32, 15 ; sacetdos dei : Pass. ILeod. TI, I, 8/9; ciuitatis praesul cum suis sacerdotibus et ministris : Pass. Leod. JUI cxex exe sacetdotalis (—episcopalis) conuetsatio : Vita Desid. 13, 13/14. sacetdotium — episcopatus : Vita De5id. 15, 16.39. sacrarium : Via Desid. 22, 5. sacrificium offerre : Pass. Leod. I, 35, 8/9; sactificium cotidianum immolare : Pass. Leod. I, 31, 17; sactif. paschale : Pass. Leod. I, 10, 14. sagacitia — sagacifas : Vita Desid. 2, T5255

I8.

pto salute totius otbis (dominici) : T'esz.

Leod. 33[34.

à

salutifer : Pass. Leod. II, 18, 26/27. sanctae memotiae : Efpisz. Mer. 5, 15. sanctaemonialium ac uirginum congtegatio : Pass. Leod. II, 15, 6/7. sanctitas uestra, i4 allocutione : Vita Desid. 14, 5 ; Epist. Austr. 6, 45 31, 45 Epist. Mer. 5, 25/26 ; et saepius. sanctuatium dominicum : Pass. Leo. I, 18, 13/14.

sanguis sacet : Vers. de cal. 5. sattatecta : Tesz. Rez. (LAdd.) 42. satellites : Pass. Leod. I, 8, 22 ; I, 11, 2. sautinum : Episz. /Austr. 16, 12. scabellulum : Pass. Leod. II, 27, 16*.

scamnalia : Va Desid. 34, 12. scientia regia cf. synodus. scolae primicerius : Epist. /Auszr. 4, 15. scriptum dictumque in regula : Epis;. Mer. 5, 8. scutto — seurra : Vita Desid. 26, 24. secetnere de stato nostro in statum

matriculae nostrae : Tesz. Leod. 29. secta Columbani : Vita Desid. 23, 5. senattix Romana : Vi/a Desid. 28, 19. sententiam regis promulgate : Vj/a Desid. 15, 1; a palatio sententia

684

INDEX

RERVM

mandatut decreti : Pass. Leod. I, 34,

2: septiformis Spiritus : Tesz. Rez. (/Add.) 219. s : meatus portarum forti obtutate setatu : Pass. Leod, I, 22, 2/5. setenissimus, serenitas, Zzzperafor : Epist. Ausir. 18, 7/8 ; 25, 4.5 26, 11;

28, 1o/11 ; 29, 3 ; 30, 8 ;35, 10 ;37, 358; 39, 9; 40, 26; 45, 8; 44, 25 47, I.

series testamenti : l/7Za Desid. 29, 5/6 ;

34, II.

setpentia uenenata uetno tempore de cauernis procedere solent: Pass. Leod. Y, 15, 3/4. in seruitio principum (— regwz) elaborare : Vifa Desid. 34, 14. perpetua seruitute addici : V/7/a Desi. 8, 9/10. serui, mancipia : Epzsz. Desid. lI, 13,

18 ; Tesz. Rez. 59 sqq. ; ecclesiarum : Epist. Desid. II, 18, 7 ; mancipiorum descriptio : Epis. Desid. Il, 7, 6; Serui utriusque sexus : Tes/. Leod. 25 ; domnus pro seruo iute iufauetat : Pass. Leod. 1I, 21, 22/23 ; setuos liberos esse praecepit : Tesz. Rezz. 52 Sqq. ; cf. puet. seruus setuorum dei : Epzsz. Desid. I,

4311,54 119,231, 2252; 1/15, 2; 11, 6,2 ; Epist. Mer. 4, 117 ; seruus

seruotum lesu Christi : Epzsz. Mer.

6, 8. signare Zesfazmenium : Test. Rem. 155 sqq. signatotes Zesfazenzi : lest. Rem. 152. signifer : Pass. Leod. III, 2, 34, 22/235. signum ctucis : Pass. Leod. Y, 22, 12. simus — szzius: Vita Desid. 26, 25. sodalis : Pass. Leod. II, 6, 5. solidi : Vz/a Desid. 32, 5 ; Test. Rem. IIO.I31 Sqq.; les. Rez. (JAdd.) 97173; Pass. Leod. l, 25, 10; solidi numero XL denariorum computantur : Tesz. Rez. 2. sollemnia cf. ieiunium, matutinae. sollemnitas cf. missa, pascha. sortilegium : in tribus paruis epistolis definitionem scriptam super altare ponere soris obfinendae causa : Pass. Leod. IL, 24, 22/25.

spatatuis : Epist. jAusfr. 25, 12. species — res ue] quaeuis suppellex preHosior : Vita Desid. 10, 21 ; 20, x1; Test. Rem. 41 ; specierum pulchritudo : Pass. Leod. 1, 2, 21/22. spectabilis, expectabilis wit, comes: Epist. Austr. 23, x/r; legatus regis Frane. : Epist. Austr. 20, 4.

spendidi — expendi : Vita Desid. 34, 24.

ET VERBORVM spolium inferre — rer auferre : Pass. Leod. l, 57, 32/33 ; causa expolii: Pass. Leod. I, 4, 14. squama : tamquam fedeuntibus squamis aegroti : Pass. Leod. 1I, 2, 31, 26. stabilitas : Epist. Mer. 5, 41; stab. uitae : Va Desid. 9, 12/13. stadium est haec uita mortalibus : V/;/a Desid. 6, 35/36. stantatii cereorum — «candelabra maiora : Vita Desid. 17, 17. de statu nostro proprio in statum matriculae nostrae secetnete, ttansfundete : Tesz. Leod. 27/28. stella, quam astrologii uocant comitem : Pass. Leod. I, 15, 12/13. stigmate (— sfezzzaíe) Pass. Leod. 1, 9, 4.

clato

ottus : x

stipendium : Tesz. Leod. 33. sublimare in tegnum : Pass. Leod. l,

5» 3/5 ; 1, 16, 14/15 ; l1, 4, 15 ; III, 8,

2; in culmine honotis : Pass. Leod. I, 28, 6; tantis honoribus : Pass.

Leod. IL, 23, 4; grado episcopali: Pass. Leod. II, 16, 14/15 ; regem publice sublimate : Pass. Leod. l, 5, 6/7; super omnem domum suam :

Pass. Leod. Yl, 5, 3/4. sublimis atque magnifici uitis : Efzsz. Desid. YI, 8, 5. sublimitas potestatum : Pass. Leod. II, 6, 32 ;uetbi : Pass. Leod. II, 17, 6 ; in allocutione : Epist. Mer. 5, 1. subregulus — zzaior domus : Pass. Leod.

II, o, 7.

subrogate : Epist. Mer. 5, 51. subscribere : V/a Desid. 13, 47 ; 14, 31; Epist. Mer. 5, 40 ; subsct. sub anathemate : Test. Leod. 57/58. subsctiptione (regis) tobotate : Vita Desid. 13, 47 ;' 14, 29. suburbanus : Pass. Leod. Il, 29, 13. suggestio ciuium ad praesules et principes : V/7/a Desid. 12, s[4. in sumptus uel in usus cottidianos pauperum : Epist. Mer. 5, 18/19. supermutalis : Pass. Leod. I, 23, 18. superuoluta tecta : Va Desid. 58, 5 ; tegmine superuoluto : V/a Desid. 16, 40.

supplimentum precum obtinere : Pass. Leod. T, 44, 11/12. suspectus — suspicax : Pass. Leod. I, xo,

Tue synodalis examinatio : Episz. Mer. 2, 21; audientia : Epzsz. Mer. 2, 44. synodus : Episz. Desid. II, 16, 6 ; Episz. Mer. 2; Pass. Leod. II, 16-17; sine scientia regia non celebranda : Eis. Desid. 1I, 17, 11/12.

INDEX

RERVM

tam infra Diuionem casttum quam citca : Tesz. Leod. 24. tappete, quod habeo in lecto : Tes. Rez. 140.

tartarus : Pass. Leod. I, 32, 9* ; II, 16,

I9. totosa (ad aurum specfans) cetuix : Vita Desid. 43, 41 ; mens : Via Desid. 39, 12; taxare — commemorare : Pass. Leod. l, 30, 295, tecta supetuoluta : lia Desid. 38, 5 ; tegmine superuoluto : V7/a Desid. 16, 40. tenaciter habere : Epzsz. Mer. 5, 40.

terminus ineuitabilis mortis : Tes. Leod. 5. tetra absorbuit uiuos : Tesz. Leod. $2. territurium ciuitatis : Pass. ILeod. II, 26, 14 ; infra utbem uel terteturium : Pass. Leod. I, 21, 33/34. testamentum condere : lV//za Desid. 34, 4; testamenti pagina : l/iza Desid. 4, 95 series : Vita Desid. 29, 5/6 ; 34, II; cf. Test. Rem.; lest. Leod. testate pet deum : Epzsz. Mer. 5, 57/58. testificare : l/i7a Desid. 10, 23. theotocos, $. Maria : Epist. Austr. 5, 29. t(h)esaurarius regis : V/77a Desid. 2, 12 ;

7b 3l8 385 280 B rens (9

thesaurus : Pass. Leod. I, 21, 13 ; — 7ocus fhesauri : Pass. Leod. Y, 21, 16; thes. regis : V77a Desid. 5, 9; 6, 1;

685

ET VERBORVM

8, 18 ; cum antiphonis : Pass. Leod. TS

EY:

tubus ligneus aquaeductus : Epist. TDT2 Mu ts sub ala tuitionis degete : l/i/a Desid. 5, 13; tuitionis causa Pass. Leod. 1, 11, 6.

aduenire :

tunicam conscindete a capite episcopi deponendi : Pass. Leod. : I, 33, 16. tunna : Epzsz. Desid. II, 11, 17. turabula — zaribula: Pass. Leod. Il,

29, 4. tutgete :

turgentium malandrorum copia : Vi/a Desid. 52, 5. tuttes — asa in turrium fieuram formaJa : Vita Desid. 17, 14.

typus tertianus : L/7/a Desid. 47, 2. tyrannicus metus : Pass. Leod. I, 6, 1. tyrannis : Pass. Leod. T, 7, 5 ; IL, 9, s. tyrannus. Pass. I;eog. 1,6; 1.5 15 18, 25 5o on95152056/ 5159205820: 01595:146]:

1, 36,65 I, 57, 24 5I, 39, 6/7. uallate ciuitatem : Pass. Leod. T, 23, 13. uatiola, Ga//l. *petife vérole?, smorbus

quem

Galli uatiola uocant:

Pass.

ILeod. YII, 2, 31, 1o. uas consectatum — calix : WVers. de

cd]. 2; 6 sq. ; dominica uasa : Vifa Desid. 22, 6 ; 54, 6; u. ecclesiasticis usibus apta : Pass. Leod. 1, 21, 32 ; cf. calix, hichinaculum, imaginatum, ministerium, recentarium, tuttes. uela autea ecclesiae : Pass. Leod. 1, 2, 27.

sulibus thesauribus : 7772 Desid. 16,

uelamen : ad mulierem post sacrum uelamen tedite : Pass. Leod. I, 18, 4/5. uelamina altaris : Vi/z Desid. 22, 7; uelamen ex auto et olesetico et otnamentis.: Pass. Leod. I, 43, 3/4.

39/40.

uenatio tegis : Pass. LeoZ. III, 2, 32.

tegalis : Pass. Leod. I, 18, 11/12 ; th. ecclesiae : Tes. Rem. (LAdd.) 22; cf. tepositum; tam in particibus quam dispottoriis (Z. e. dispositotiis) prae-

tirunculus Christi : l//a Desid. 2, 33.

47-

titulate, Gerzz. *Zeicben" : cocleatia tria, que meo sunt nomine titulata : 1757.

Rem. 93/94.

titulus mei pfraesulatus : Test. Leod. 15/16. tonsufatus monachali habitu : Pass. Leod. 1, 13, 2. totosus cf. tautosus. tramitem ponere : Pass. Leod. II, prol. 20/21. ttanscribentis negligentia : Pass. Leod. III, ptol. 35/36. transfundete de stato nostro in statum matriculaenostrae : Tesz. Leod. 14. 30. tribunus : Epis? Desid. II, 8, 4. ttiduanum ieiunium : Pass. Leod. I, 2o tripudiare cum gaudio : Pass. Leod. 1I,

uetmiculus, quem atanea uocant: Pass. Leod. YlI, 2, 33, 4/5. uestimentum disrumpere episcopi deponendi : Pass. Leod. Y, 33, 6/7. uicedominus episcopi Cadutc. : Vita Desid. 44, 1/2. uiculus : Pass. Leod. II, 26, 15 ; II, 50, 4 ; uiculi ac uillae : Pass. Leod. II, 25,

9. uigilia ascensionis : Pass. Leod. III, 2, 34, 11/13 ; cf. pascha ; uigilias celebrare : Pass. ILeod. T, 10, 28. uilla regia: Pass. Leod. Il, 16, 2/5; uillae cum catallis suis, seruis utriusque sexus, uineis, pratis, aquis, stagnis, cufsibus, frecufsibus, siluis,

pascuis : T'esz. Leod. 25/26. uillula : Pass. Leod. III, 2, 34, 21. uinifera lateta : Pass. Leod. III, 2, 34,

7

686 uiolarte

INDEX chartam

RERVM

instrumenti :

^5.

Leod. 38. b uipeta testautans uenena sua : Pass. Leod. Y, 16, 23/24. uirentiis (— Aerbis uirentibus) ornati: Pass. Leod. 1, 17, 10.

perpetuae

uirginitatis

custos : Pass.

Leod. II, 2, 9. se uirginem conseruate : Pass. Leod. 1I,

TAIA. uisitatot, qui Jocuzs fenet episcopi mortui uel suspensi : Epist. Mer. 2, 36. uolumen prius operis: Pass. Leod. III,

1, 44, 2.

ET VERBORVM uolutio, formix,

Gall

*wofte':

Vita

Desid. 16, 30 ; 20, 13 ; 31, 9. utensilia : V/iza Desid. 20, 11.

xenodocholium : Episz. Mer. 5, 16/17. xenium, exenium, exseniolum, Gerz. *Unpflicb? : Epist. Austr. 17, 28; Test. Rem. (LAdd.) 77. zelus magnus : Pass. Leod. II, 10, 14; z. dei : Pass. Leod. II, 2, 8 ; z. tectitudinis : Pass. Leod. I, 25, 6. zizaniam discordiae seminare : Pas. Leod. 1l, 6, 5/6.

VII INDEX

INITIORVM

Accedentem filium nostrum — die exa- ^ petuenire Epist. Desid. ll, 9. minis sui : Epis. Desid. II, 19. Cum bona omnia — uobiscum metceAccedentibus ad nos — intercedentibus dem adquirat : Episz. JAusfr. 40. causis, absistant : Epis. zAusfr. 18. Cum humillima salutationis — atque Accessit, augusta serenissima — pacis apostolice papa : Episz. Desid. 1I, 7. terminus extendatur : Epis. ;4msfr. Cum legatos uestros — tui gaudere 44. concedas : Epist. Austr. 8. Accessit mihi, nepus — ptaecepetit Cum plerumque pto — pto salubti exdignanter implere : Episz. /Auszr. 27. hortatione : Episz. Desid. I, 5. Angit me et — Domino, peruenire Cum tfansisset ex hoc mundo : p. 473. contendam : Epis. j;Ausfr. 1. Anno incarnationis dominicae dei et De praesidio meo uestimenta — pastotem mutasse : V/a Desid. 34, 11-33. saluatoris D.N.I.C. sexcentesimo Deferentibus diaconibus, quos — in quinquagesimo tertio : T'es. lod. Christo beatissime : Epis. Mer. 1. CApp-). Ante dies aliquot — cum superbis Desiderabilia nobis gaudia — diuina pietas custodiat : Epzsz. Desid. I, 13. humiliari : Epzsz. Desid. I, 15. Apiees sancte dominationis — etueneDum et uestti sanctitati — Dagobertus rex subsctipsit : l/;za Desid. 14. rabilis papa : Episz. Desid. II, 12. Dum fabula currente — propria subter Audite, fratres, et intelligite, quomodo subscripsimus : Epzsz. Desid. 1I, 17. diabolus : p. 521. Dum id contigit — aeterna remunetaAugmen ingenii uestri — Deo ptopitione percipiatis : Epzsz. Desid. I, 3. tio, gaudiorum : Epist. Austr. 16. Dum lator praesentium — et tmcmento mei : Episz. Desid. 1, 9. Beatae opinionis ubique — propitia, Dum plutima tempora — et memento communiter explicentur : Epis. mei: Epist. Desid. I, 1o. "Austr. 46. Dum sepe a uobis — oportuna suffraBeatissime uestrae sanctitati — praega : Pass. Leod. I, prol. stante Domino, foederatis : Epis. Dum suauissimis pietatis — meus pecuAustr. 31. liatis domne : Episz. JAusrr. 21. Benedicitur una trinitas — sicut petiDum tales nuntius — domne uenus mus, cettiorem : Epist. /Auszr. 5. pater : Epis; Desid. ll, 20. Celsitudinis uestrae agnoscentes — Ego Leodegatius — manu ptoptia uos consiliis adhetere : Episz. /Ausrr. firmo : Tes. Leod. 236. Ego Remigius — meorum ossuum Clementissimae serenitati uestrae — componatur : Tesz. Rez. ptoficiat fes communis: Epis. Egregiam uestrae sanctitatis. — pet Austr. 25. Deum consolati : Epzsz. Austr. 6. Cognoscite domne nos — semper susciEuangelicae lectionis doctrina — lopiende patet : Epis. Desid. IL, 15. cum habueratis constitutum : Epis/. Condecet clementiae principatus — ZAnsfr. 11. Dagobettus tex subsctipsit : l/7/a Excitauit animum patuitatis — mihi Desid. 13. peculiaris domine : Episz. Desid. II, 1. Condecet primae sedis — metita otaExigit a nobis — indissolubiliter in tionibus foue : Epist. Desid. I, 12. fututo : Epist. /Austr. 39. Culmen honotificum, patrum —- tibi palma, pater : Episz. zAusfr. 14. Felicem beatumque te — otdinantibus Culminis uestti paginam — nos iubeat

INDEX

688 fuerit repertum

: Episz. zÁustr.

INITIORVM x5.

Gloriosae dignitatis uesttae— Domino subministrante, solacium : —Episf. "Austr. 38. Gloriosae uestrae dignitatis — felicissime,quod censitis : Epzsz. ZAusrr. 35. Glotiosi apostolatus uestri — fructus, non terminus : Epist. JÁustr. 45. Glotiosus igitur ac praeclarus — medio mattio mense : Pass. Leod. I. Gratias ago Deo — intetcessot assiduus. Amen : Epzsz. Mer. 6. Hautiat hinc populus — domino sua uota sacetdos : Vers. de «cal. Hottatur fidei caelestis — depraecamur ad portum : Epist. JAustr. 45. Humilitati meae

rum feliciter "Austr. 24. Iam

credo

ad —

coronam

—

nostto-

Litteras

gftaciae

uesttae

—

domne

sempet meus : Episz. Desid. IL, 135. Litteris tuis patuitatem — infinita secula seculotum e£ sciendo congrue ptepatata : Epist. Mer. 4. Metitotum uesttotum clarificata — proficiant in communis: Epist. "Ánstr. 32. Moneo sublimitatem tuam — o dulcissime tex : Epist. Mer. 5. Multa sum alactitate — domine, meteamut seruire : Epist. Desid. II, 11. Multiplices et ineffabiles — et memspto mei: Epist. Desid. l, x.

adimplere : —Epzsz. Chtisti conseruare

dignetur : Episz. Desid. l, rr. Iam credo tibi — gratia tueatur dulcissime fili : V/a Desid. 1x. Igitur beatus Leudegatrius ex progenie celsa — ad huius mirabile tumulum ad laudem et gloriam d. n. I. C. cui est honot eqs. : Pass. Leod. II. Igitur Desiderius Caturcensis — lector agnoscat. Amen : Via Desid.

Inmensas omnipotenti deo — cotdis mei continet plenitudo : 777a Desid. 9. In nouissimis temporibus — uiam uenire studeas : Episz. AAusir. 7. In primis, quod — semper desiderabilis pater : Epzsz. Desid. 11, 14. In quantum nobis — memores esse dignetis : Epzsz. Desid. II, 5. In sancti apostoli — suae tribuant largitatis : Episz. Desid. I, 8. Ita in atcano — ignotrantis rusticitas propalatur : Ejpzsz. /Ausfr. 13. lussione obtempetans uestre — audiendum

Litteras celsitudenis uestrae — erunt communione disiuncti : Epsz. Mer. 2. Litteras gloriae uestrae — uos diligamus, adptobatur : Epis. zAustr. 19.

miracula : Pass. Leod. II,

prol. Iussorium uesttum accepimus — meteat apostolice pater : Episz. Desid. II, 16.

Lactimus tuis hactenus — posse aliquid obtinere : Epzsz. Desid. I, 14. Licet libenter ac frequenter — peculiatis patrone : Epzsz. Desid. ll, 2. Licet tam sera — et consetuate dignetut : Epist. Austr. 10. Litterae uesttae gloriae — et inlibata permaneat : Epist. /Austr. 42.

Non ignotum uobis — superna pietas tueatur : Epist. Desid. 1, 2. Non minimae difficultatis, uenerande patet Eberharde — ad id quod instituimus : Pass. Leod. III, prol. Omnipotenti deo inmensas ago gratias

— regni sui prtaepafare dignetur : Vita Desid. 1o. Opinionis uestrae laus — communiter saluberrime foederatis : Episz. Austr. 35. Pagellati

offitio suggero — superna pietas tueatur : Epis. Desid. l, 6. Paulus apostolus in — parcitur nec defertur : Epist. "Austr. 3. Piissime serenitatis uestrae — nominis et mercedis : Efzsz. Austr. 47. Praecelsae potestati uestrae — pattibus, quod optamus : Epist. JAusrr.

57-

Praecelso et spectabili — quae ipse seminauetis : Est. zAustr. 23. Praelati magisterii dignitas — fuerit in responsis : Epist. JAusfr. 34. Praesentis oportunitatis releuamur — condita qui gubernat : Episz. /Azusrr. 29. Prauorum adulantium concione — semper suscipiende papa: Epis. Desid. II, 21.

Pro intuitu fidei — religi et subsctipsi : Epist. Desid. 11, 18. Quaesomus domni, ut — domni semper nobis : Epis. Desid. Il, 8. Quantum aestifero solis — indiuisis affectionibus sequestramur : Epis; Austr. 12.

INDEX Quantum Christianitas regni —

stianae

gentis

habuimus:

INITIORVM

ChriEpis.

Austr. Ax.

Quantum conpetui, rebus — me fuisse contemptum : Eis. Austr. 4. Quia caritas congaudet — omnibus iocundare mereamur : Epist. jAusfr. Quod nos pia — dignetis facete cettiorem : Epist. Desid. 1, 4. Quociens aditum scribendi — fideles

utrorumque TI56.

sodales : Epzs/. Desi.

689

beatissime papa : Epsz. Desid. 1I, 4. Sedula dilectione ad — diuinis obtutibus praesentanda : Epist. Austr. 22. Serenissime dominationi uestrae — generent beneficia regionum : Epist. zAustr. 29. Serenissimi principatus uestri — rebus omnibus foederatis : Epis. 4msrr. 26. Si gratiarum iura — rescripti seriae consolari : Epis. Desid. I, 7. Singulatibus ^ mystetiis ^pastoralem — polle, beatissime papa : Epis. Desid. 1I, 10.

Regulam sancti Benedicti — omni stabilitate firmare : Episz. Mer. 5.

Rem necessatium et — numeto recipiat filiorum : Episz. zusfr. 48. Rumot ad nos — regnare nobilis iudicare : Epist. Austr. 2.

Theodorus uir expectabilis — communi utilitate iungamur :; Epis. "Austr. 20. Tranquilitatis uestrae supereminens — Christo nectit affectus : Episz. /Ausrr.

30. Sancti Leodegatii, fratres carissimi, uenetandam passionem — cclestium, terrestrium et infernorum, pet omhia saecula saeculorum. Amen .: Pass. Leod. 1I.

Secundum

quod

per —

mereamur,

Vereor quidem, ne — spatium carta negauit : Epist. /Austr. 17. Vnde nobis iussistis — memores esse dignemini : Episz. Desid. ll, 5.

CONSPECTVS

MATERIAE

DEFENSORIS LIBER SCINTILLARVM cura ei studio H. M. ROCHAIS

Prooemium I. Depingitur libellus. Vnde uenit ? A que scriptus est: fy LIE us RR CURE az II. Catalogus librorum legendorum ........ III. De editione critica AJOuaestio praeuia. 55 eL. ere Da MuR D Solutio decenba, c o. eec A ME (; Mekhodus us. coe sion eus ftr MAR ]o«Selectio-Godieum: 442... 2965 uU ME E. Quaedam notabilia in codicibus ...... F. Regulae ad codicem principalem utenKIUTTLL S oeccalsa coris (e EE DM on inis

VII MXI

XII XIII XIV Xv XVIII XVIII

IV. De latinitate Libri scintillarum A. Phonetica. r. Alterationes uocalicae. Protheses. Aphaereses. Attractiones. — 2. Alterationes consonanticae. Conso-

nantes duplicatae et deduplicatae. Dissinulatio. AsshnilaHó v. 290 2n. 1r UM RE B. De quorundam uocum usurpationibus. C. De quibusdam lectionibus difficilioribus. D. Grammatica. 1. Casuum confusiones. —

XIX XXIV XXIV

2. Generum confusiones. — 3. Numerorum confusiones.—4.Vocum confusiones. XXV V. Plures adnotationes AIR DIOlOPBID. oce ito. MEME EE XXVIH B. Ad apparatum legendum ............ XXIX C. De fontibus breuiter allatis .......... XXX VIPDCODOBOSN S Pa d A c M XXX SIola GOGICUED 2e Duis o oon MESES CE RE REES XXXI FORES: 21rieve contione opone S RSS XXXIII-XXXV Textus criticus: 10s oos FIGURINESMN 1-234 Index locorum Sacrae Scripturae ................ 237-243 Index scriptotuig ciu Ims os cesa ov EN M 245-254 Bxcerpta non repestacs ees o. Lond ae LUE 255-256 Index uerborum asceticotüm 5 5o: PUDE 257-307 Indexcapitum alphabetjelhs v... TERT 308

DESIDERII EPISCOPI CADVRCENSIS EPISTVBAE cura el studio W. ARNDT

Monum ce eo hpc rec ER Liber primus. Epistulae Desidefii .............. LLL... Liber alter. Epistulae diuersorum ad eundem ......... VITA S. DESIDERII EPISCOPI CADVRCENSIS cura ei studio BR. KRUSCH

EPISTVLAE AVSTRASICAE cura et studio W. GUNDLACH

NRI EO rre gusten reset se e Ee S e E TR BOBIEISTIO oen dosi hopio s Re Les MEE Re IN E EpGoDe SOENITE: oro oetoootaba Wales tut oe An APPENDICES cura. et studio BR. KRUSCH,

W. GUNDLACH,

L. TRAUBE

I, 1. Versus de calice quos composuerat Remigius Relapsis episCODUS cede oce rau 2. Testamentum Remigii Remensis episcopi ....... 4 Additamenta amplioris formae eiusdem testamenti 479

II. Epistulae VI aeui Merouingici. I. Epistula Troiani Santonensis episcopi .......... 2. Epistula Leo Senonensis episcopi, .... 2 oer s 3. Epistula cuiusdam episcopi ad regem .......... 4. Epistula Venerabdi io acre e e peu LaL. ERI nt, 5. Epistula Leudegarii Augustodunensis episcopi .. 503

III, r. Testamentum Leudegarii Augustodunensis episco-

NLIS P RM

2: Bis S Leudegarii Augustodunensis episcopi Praefatio s o oo xo uu M PU CS PROS 2 tee RU —.. Passio 5,5. hp ett meto ronem dens LEE Passio: IL, auctore) Vssbuot f o5 194555 ME e eh otiege don Passio IH auctore Prulando 4i CAS eo ERES PLE Index locorunU Sacrae SeHIpeUTS6 2 59s PP TUEE Index SCUpEOPOED 0 o ecrire salsa ereta ursi am ce EN Indes nomiuüm. ...-0- m LEN Pus EE E Index eorum qui epistulas uitas testamenta scripserunt Index eorum quibus epistulae uitae passiones scriptae uel obidtae sunt oos 4. OP ou ONUS Lr e eorrus ust indexorerumv et uerDOPum sLoa oS ESAE Loue rer Index sorum cet y ved aon rt cse ete ICEUE us ous ies .

509 519 527 587 635 647 Ó51 653 669

671 673 687

ADDENDVM ad pag. 473. — Genuinitas breuioris formae testamenti Remigiü Remensis episcopi fusius probatur ab A.H.M. JoNes, P. GRIERSON, J.A. CnookE, The authenticity of the ,, Testamentum S. Remigii ' in ephemeride *Revue Belge de Philologie et d'Histoire, XXXV, 1957, p. 356-373. Insuper dicti testamenti lineam decimam sic legendam recte coniciunt : **codicellorum uice ualere precepi fieri (si) iuris aliquid

uidebitur defuisse", aliaque nonnulla ad rectam interpretationem adferunt.

Imprimé par les Usines Brepols

S. A. —

Made in Belgium.

Turnhout (Belgique)

Defensor

Liber....v.117

THEOLOGY

LIBRARY

SCHOOL OF THEOLOGY AT CLAREMONT CLAREMONT, CALIFORNIA

(i

PRINTED

IN !J.S,A, 3 |

i

TF4

cf j ^

,

i T^ d

Mera t hn d

y

jr

,

9

2

7

:

? 1

1

o

-

ns

aue d. 1

"

;£

3

e

Mo eomm

LL

NS

Yes ek