Cebuano for Beginners 0870220918
308 52 4MB
English Pages 841 Year 1971
Recommend Papers
File loading please wait...
Citation preview
PA.LI Language
s: Philippines
CEBUANO FOR BEGINNERS CEBUANO FOR BEGINNERS CEBUANO FOR BEGINNERS CEBUANO FOR BEGINNERS
MARIA V. R. BUNYE & ELS A P. YAP
CEBUANO FOR BEGINNERS
PALI Language Texts:
Philippines
(Pacific and Asian Linguistics Institute) Howard P. McKaughan Editor
CEBUANO FOR BEGINNERS by Maria Victoria R. Bunye and Elsa Paula Yap
University of Hawaii Press Honolulu 1971
The work reported herein was performed pursuant to a contract with the Peace Corps, Washington, D.C. 20525. The opinions expressed herein are those of the authors and should not be construed as representing the opinions or policy of any agency of the United States Government.
Library of Congress Catalog Card Number 79-148649 ISBN 0-87022-091-8 Copyright (c) 1971 by University of Hawaii Press All rights reserved Manufactured in the United States of America
PREFACE The lessons herein were developed under a contract with the Peace Corps (PC 25-1507) at the University of Hawaii under the auspices of the Pacific and Asian Linguistics Institute. Earlier drafts of the lessons were tested in Peace Corps training sessions at Hilo, Hawaii. Many have contributed to their development.
The authors
are indebted to trainees, instructors, coordinators and administrators of the Peace Corps for their suggestions and help. This text is one of a series. Others include a vocabulary and grammatical notes for Cebuano and similar materials for other Philippine languages. Howard P. McKaughan Editor
CONTENTS
Part Part Part Part
I: II: III: IV:
Introduction The Language Textbook Types of Pattern Drills; Notes to the Teacher
xv xxiii xxv xxxii
LESSON 1
Greetings Particles:
3 [sab], [man], [pod]
2
Greetings: variation Particle: Hang]
3
Greetings: Particles:
4
Demonstrative Pronouns: kini-class . . . Question Words: unsa, kinsa Topic Case Markers: [si], [ang]
17
5
Personal Pronouns: 1st set, singular,. . ako-class Interrogative Statements
25
variation [man], [diay]
Supplementary Materials:
Lessons 1-5
7 12
33
6
Non-Verbal Affix: (taga-) Place Marker: [sa]
34
7
Personal Pronouns: 1st set, plural, . . ako-class Particles: [na], [ta], [gyud] Verb: (mu-) class Focus : Actor Mood : Factual and Non-Factual Aspect: Neutral
42
viii 8
Personal Pronouns: 2nd set, Preposed . . possessive, ako-claes Agentive Case Markers: [ni], [sa] Demonstrative Pronouns: nia-class Tag Question: dili ba?
Supplementary Materials: 9
10
Lessons 6-8
65
Adjectives: Simplex Form Non-verbal Affix: (-a/-ha)
68
Adjectives: Simplex Form Oblique Case Marker: [ug] Ligature: [nga]
77
Supplementary Materials:
Lessons 8-10
11
Existential Form: aduna Negation: wala Personal Pronouns: 3rd set, nako-class Noun Marker: (-y)
12
Personal Pronouns:
88 90
3rd set, nako-class 106 in Indirect Discourse Question Words: asa, ngano, pila Particles: [kay], [aron], [uban]
Supplementary Materials: 13
55
Lessons 11-12
Question Word: hain Demonstrative Pronouns: nia-class j>a-phrase indicating Location Verb: (mag-) class Focus: Actor Mood : Factual and Non-Factual Aspect: Progressive
Supplementary Materials:
116 118
Lessons 11-13
128
14
Question Words: pila, anus-a Non-Verbal Affix: (ika-) Particle: [ka] Months, Seasons, Years Numerals
130
15
Question Word: tagpila Non-Verbal Affix: (tag-)
136
ix 16
Question Words:
pila, tins a
144
Days of the Week Supplementary Materials: 17 17A 18
Lessons 14-16
152
Hour Marker: [ala]/[alas] Marker: [sa] Question Word: pila Weights and Measures
155
Pseudo-Verb: Gusto + Non-Factual Mood. . of the verb Afactual Mood (Imperative) (pag-) + V base Negation: Ayaw + V base
169
Supplementary Materials:
Lessons 17-18
19
Pseudo-Verb: kinahanglan + Non-Factual Mood of the verb Adverbial construction: [ug] + adverb
20
Verb:
161
181 183
(mag-) class 194 Focus: Actor Mood : Factual and Non-Factual Aspect: Progressive Hortatory Expression: (mag-) class V + kita
Supplementary Materials:
Lessons 19-20
205
21
Adjectives: Simplex Form Non-Verbal.Affixes: (ka-) (gi- -on)
207
22
Preposed Possessive Pronouns: 2nd set, ako-class Non-Verbal Affix: (-a/-ha) Adj ectives: Pluralization: Non-Verbal Affix (-g-) Comparative Form: [mas] + Adj base Superlative Form: [labing] + Adj base Personal Pronouns: 4th set, kanako-class
220
Supplementary Materials:
Lessons 21-22
234
23
Adjectives: Full Reduplication + [pa]. . Contrast between the particles [pa] and [na]
237
24
Adjectives: Non-Verbal Affix (pala-) . . Verb: (-on) class Focus: Goal Mood : Factual and Non-Factual Aspect: Neutral Demonstrative Pronouns: niini-class
248
25
Demonstrative Pronouns: dinhi-class. . . Compound Form: nia dinhi Personal Pronouns: 4th set, kanako-class
258
25A
Demonstrative Pronouns : nganhi-class . .
269
Supplementary Materials:
Lessons 23-25A
277
26
Nominalizing Affixes: V base + (-an) . . V base + (-anan) Verb: (-an) class Focus: Benefactive/Locative Mood : Factual and Non-Factual Aspect: Neutral
281
27
Existential Form: Negation:
290
28
Demonstrative Pronouns: anhi-class. . . Compound Demonstratives: nia dinhi anhi dinhi Question Words: asa, hain, diin Dili and Wala in Verbal Construction expressing Time Meaning
302
29
Question Word: kang kinsa Personal Pronouns: 4th set, kanako-class Oblique Case Markers: para kang para sa
318
Supplementary Materials: 30
Verb:
may wala
Lessons 26-29
(maka-) class Focus: Actor Mood : Non-Factual Aspect: Aptative
329 332
xi Afactual Forms: V base V base + (-a/-ha) (paN-) + V base Negation: ayaw 31
Afactual Mood: Verbal Affixes . . . . . 343 (-i) in Benefactive & Locative Focus (i-) in Instrumental Focus (i-), (-i) in Goal Focus
32
Verb: Stative Forms Affixes: (gi-) (gi- -an/-han) Negation: wala + (-a/-ha) wala + (-i/-hi)
Supplementary Materials:
Lessons 30-32
Verb:
357
368
33
(ma-) class Focus: Actor Mood : Factual and Non-Factual Aspect: Neutral Distributive Aspect: (manga-) (maN-)
34
Verbal Affixes in Dependent Clauses: . . 382 (pag-/pagka-) (ig-/igka-) Nominalized Verb: (pag-) + V base Question Words: anus-a, kanus-a
35
Cumulative Review Focus: Actor, Goal Mood : Factual, Non-Factual Verbal Affixes in Dependent Clauses Demonstrative Pronouns: kitii-class niini-class
Supplementary Materials: 36
Verb:
Lessons 33-35
372
395
409
(-on), (-an) classes 412 Focus: Goal, Benefactive Mood : Factual, Non-Factual, Afactual Aspect: Neutral
xii 37
Cumulative Review: Verbs Focus: Goal, Benefactive Mood : Factual, Non-Factual, Afactual
Supplementary Materials:
Lessons 36-37
421
433
38
Verb:
(maka-) class Focus: Actor Mood : Factual and Non-Factual Aspect: Aptative
435
39
Verb:
(maka-) class Focus: Actor Mood : Factual and Non-Factual Aspect: Aptative
445
40
Verb:
(ma-) Focus: Mood : Aspect:
class* Goal Factual and Non-Factual Aptative
455
Supplementary Materials:
Lessons 38-40
(ma- -an/-han) class Focus: Goal, Locative Mood : Factual and Non-Factual Aspect: Aptative
468
41
Verb:
42
Cumulative Review of Verbs: Focus: Goal, Benefactive Mood : Factual, Non-Factual, Afactual
486
43
Verb:
499
(magpa-) class Focus: Actor Mood : Factual and Non-Factual Aspect: Progressive Causative Verb: (ipa-) class Focus: Goall, Instrumental Mood : Factual and Non-Factual Aspect: Causative
Supplementary Materials: 44
Verb:
Lessons 41-43
471
515
(pa- -an) class 517 Focus: Benefactive Mood : Factual, Non-Factual, Afactual Aspect: Causative
xiii Verb:
45
(pa- -on) class Focus: Goal^ Mood : Factual, Non-Factual, Afactual Aspect: Causative
Verbs:
Causative Aspect Afactual Mood (pagpa-) - Focus: Actor Progressive Causative Mood (ipa-) - Focus: Instrumental, Goal (pa- -i) - Focus: Benefactive, Goal^ (pa- -a) - Focus: ^
Supplementary Materials:
Lessons 44-45
GLOSSARY
527
536 541
APPENDIX I: Coverage of Structures 597 A. Charts of Personal Pronouns 598 B. Charts of Demonstrative Pronouns 599 C. Case Markers: Topic, Agentive, Oblique . . 599 D. Verbal Affixes: Focus, Mood, Aspect . . . 600 E. Non-Verbal Affixes 604 F. Adjectives 604 G. Particles 605 H. Question Words 605 I. Existential Forms, Negations, Ligatures . . 605 J. Prepositions 606 APPENDIX II A. Useful Classroom Expressions B. Common Expressions Used in Different Contexts C. Useful Questions/Expressions for Use during Informant Sessions D. Miscellaneous Idiomatic Expressions . . . . E. Questions Relating to Filipino Host Family F. Questions Relating to Biographical Information
645
APPENDIX III:
653
Some Useful Lexical Items
SUPPLEMENTARY MATERIALS I A. Cebuano Phonology Lessons B. Intonation Contour
607 608 620 627 632 636
668 ggg
xiv SUPPLEMENTARY MATERIALS II: Readings for Comprehension A. Narrative for the dialogues 704 B. Short paragraphs (contextual), followed by Questions and Answers C. Games 723 D. Legends 736 E. Recipes 759 F. Songs and Riddles 788
Part I:
Introduction
The Cebuano language. The Cebuano language, also called Sugbuhanon, Cinibuhano and Binisaya, belongs to the Malayo-Polynesian (Austronesian) language family. It is spoken by some seven million native speakers, which is approximately twenty-four per cent of the total Philippine population estimated at thirty-two million. It is spoken in the following provinces: Cebu (including the islands of Camotes, Bantayan and Mactan), the western half of Leyte, Negros Oriental and the island of Siquijor, and in certain parts of Bukidnon, Agusan, Surigao, Davao, Cotabato, Zamboanga del Sur, Masbate, Lanao del Norte, Misamis Occidental and Misamis Oriental. There are several dialects of Cebuano, but the dialect spoken in Cebu, Negros and Leyte is considered the standard dialect. The dialect used in this text is the standard Cebuano dialect.
xv i Learning a. foreign language. There are four skills involved in learning a foreign language, namely: listening, speaking, reading, and writing. Since language is most completely expressed by verbalization, listening and speaking are taught first. This is the basis of the principle of the aural-oral approach. Reading and writing as written (graphic) representations of the oral language are taught after proficiency in listening and speaking is acquired. Learning to speak a foreign language involves the acquisition of proficiency in pronunciation, grammar and vocabulary, and a certain degree of comprehension and fluency. k person is said to have learned a foreign language when he has acquired the ability to use the structures of that language with ease and without any interference from his native language, in various contexts at normal speech rate approximating the speech of a native speaker. In the process of language acquisition, it is natural for the learner to assume that the features of his native language have exact corresponding features in the target language, and in his own mind, he tries to understand the linguistic system of the foreign language by 'analyzing' it on the basis of what he knows about his language. In general, structural similarities are shared by languages that belong to the same language family, e.g., Spanish and Italian, Spanish and French, Cebuano and Tagalog, Cebuano and Hiligaynon, etc. However, if the native language of the learner belongs to a language family that is far removed from the target language,
xvii the Instances of similarities are few and structural differences are many.
These structural differences
cause interference in language learning.
This can be
overcome by a conscious and conscientious attempt at repeating accurately the models given by the native speaker. The structure of language is divided into three levels. 1.
They are: The level of Phonology which deals with the
segmental system (sounds) and the suprasegmental system which includes stress, pitch, intonation and rhythm; 2.
The level of Morphology which describes the
combination of sounds and sequences of sounds to form words; and 3.
The level of Syntax which describes the com-
bination of words to make up a clause or phrase, and the combination of clauses or phrases to make up a sentence. Each level is an independent system, i.e., it can be learned and studied as a separate entity.
However,
learning a foreign language is more than learning a description of it.
The goal of a learner is to be able
to understand the speakers of that language, to be able to use the language effectively, and to be able to understand its linguistic units and their meanings as well as the cultural message they convey.
Aims of the Course:
Goals and Objectives
The goals and objectives of the Cebuano language course are the following:
xviii 1. To learn the sound system and the intonation pattern of the target language. On the recognition level, this means that the learner must be able to perceive and understand accurately the different sounds produced by a native speaker. On the production level, this suggests that the learner must be able to approximate the speech of a native speaker in relation to pronunciation and intonation. 2. To master a limited but workable vocabulary learned through context and to be able to apply it in similar fashion. This suggests that vocabulary-building should be subordinated to a solid foundational knowledge of structures by which words, as they are learned, can be fitted correctly into their respective slots in a pattern in any given discourse. 3. To understand and acquire a mastery of the basic syntactic structures of the language. Understanding implies the ability of the learner to select certain types of structures to fit various situations in any given context. Mastery suggests that the learner can manipulate the basic structures of the language for efficient and effective communication. 4. To acquire a mastery of the basic conversational sentences and to understand fully the various contexts in which they are used. The basic conversational sentences serve as foundations for making responses in situations which simulate 'real-life' communication situations. 5. To acquire an understanding of and familiarity with the culture that the language represents. The
xix ultimate goal in the study of a foreign language is to understand the culture as expressed by that language. In the beginning stages of foreign language learning, this (the culture) is hardly evident to the learner for the following reasons: first, he has not acquired a mastery of the linguistic system through which the cultural values and all their implications are expressed; and second, he has not acquired a 'feel' for the language that he is learning. The learner can work towards acquiring an over-all view of the culture by attempting to understand and become aware of the specific cultural items and patterns as they co-occur with the linguistic structures. The Application of the Aural-Oral Method in Learning a^ Foreign Language. From the terms aural for listening, and oral for speaking, one gets a quick insight into the main principles of the method. Principle ^. Learn to listen and speak before reading and writing. The skill involved in listening is the accurate recognition of the different sounds and sequences of sounds of the language as they are produced by the native speaker. It also includes the recognition of the different degrees of stress, levels of pitch and various intonation patterns. The speaking skill suggests an acquisition of fluency and comprehension, as well as a mastery of the features of the phonological, morphological and syntactic levels of the language. The ability to approximate the speech of an educated native speaker is gained through constant accurate repetition and diligent practice.
Principle 2_. Learn basic conversational sentences as accurately as possible as they are used in different contexts. These basic sentences illustrate in capsule form the structural features of the language. As new patterns are learned, variations of these sentences can be done through expansion, conversion, and transformation, to name a few. Principle 3^. The syntactic features of the language are learned through pat tern practice. A sentence pattern is abstract, but the sentences that fit into a pattern are concrete. In pattern practice, the whole idea is to understand and master the pattern, not the sentences that go into that pattern. Once a pattern is learned, it is easy to construct sentences. Principle 4^. Learn a limited but functional vocabulary in the beginning. Often, a learner is under the impression that knowing a lot of words is an indication of knowing a language. Words are meaningless if they are not used in context or not used correctly. A mastery of the sound system and the basic grammatical structure of the language must be acquired first before extensive vocabulary-building. Principle 5^. Learn to speak the target language at a normal conversational speech rate with no interference from the native language. An inaccurate or distorted rendition of a model from the target language is unacceptable as substitute for fluency. Principle 6_. Learn to understand some cultural implications expressed by the linguistic units. This contributes towards achieving a general view of the culture and the people which will facilitate effective communication.
xxi Some Features of Cebuano Structure. By way of an introduction to the language, some features of the target language are given here. These features are not present in English. 1.
In the phonological level: The sound (phoneme) /p/ is not aspirated, i.e., it is not accompanied by a 'puff of air' like the English /p/ in initial position. It is pronounced like the final /p/ in tap, nap, trap. The unaspirated initial /p/ in Cebuano is often heard by English speakers as /b/. The glottal stop /'/ is not easily heard by an English speaker because it is not a significant feature of the English sound system. It is the sound found medially and heard in the English expression uh-uh [uh?uh] meaning 'no'. The sound / Q / written as n£ occurs initially in words. Since this is not true in English, the production of the nasal / Q / requires some practice. 2.
In the morphological level: The system of affixation is probably one of the most interesting features of Cebuano morphology. Affixation occurs initially (prefix), medially (infix), and finally (suffix). There is no infixation in English. One or more types of affixation may occur in one word. Examples: igsoon balay Cebuano
'sibling' 'house' 'Cebuano'
k_aigsoonjin_ ka^galayan^ Cij^ibuhano
'sibling relation ( shi 'hamlet' P 'the Cebuano language'
xxii Partial and full reduplication of words is another morphological feature of the language. Examples: gamay taas daro balaod 3.
'small 1 'tall 1 'farm' 'law'
gamay-gamay taas-taas magdadaro magbabalaod
'a bit small 'a bit tall' 1 farmer' ' lawyer'
In the syntactic level: A unique syntactic feature found in Cebuano
and all the other Philippine languages is the grammatical component called focus.
Focus states the relation-
ship between the topic and the verb. sentence is the topic of the sentence. a)
The focus of the Examples:
When the topic of the sentence is the actor or
doer of the action, the sentence is in the Actor Focus construction. b)
When the topic of the sentence is the goal or
object or that which receives the action, the sentence is in Goal Focus construction. c)
When the topic of the sentence is the person
for whom a certain action is done or for whose benefit an action is done, the sentence is in Benefactive Focus construction. The following sentences illustrate the three focus constructions mentioned above. underlined.
The topic is
Notice that the sentences convey basically
the same meaning.
The verb is palit 'buy' and the
topic is marked by either s^ or ang. AF construction: Magpalit sJL Pedro ug pan para ni Ana. 'Pedro will buy bread at for Ana.' GF construction: Paliton ni Pedro ang pan para ni Ana.' 'Pedro will buy bread at for Ana.'
sa tindahan the store sa tindahan the store
xxiii BF construction: Palitan ni Pedro ug pan sa tindahan si Ana. 'Pedro will buy bread at the store for Ana.' The different focus constructions are designated by certain affixes, as in (mag-) for AF, (-on) for GF, and (-an) for BF.
Part II:
The Language Textbook
The Cebuano language text contains forty-seven lessons and nineteen supplements to the lessons, three appendices and two sets of supplementary materials, a glossary and an index. I.
The Format of the Lesson: A. The lesson contains a heading labelled Structural Content which gives the new structures presented in the lesson. B. The Setting introduces the dialogue. C. The Dialogue is presented twice. 1. The first rendition is written out in full with the English glosses interpreted as closely as possible to the acceptable English equivalents . 2. The second rendition gives the breakdown of the dialogue into its constituent parts. The English glosses are literal translations. The parentheses isolate the affixes from the base, while the brackets identify the case marking particles and attitudinal particles. D.
The Related Utterances contain phrases and
xxiv sentences not restricted by the structural content of the lesson and that are substitutable for some expressions given in the dialogue. These utterances when not substituting for expressions in the dialogue may be used to introduce a variation or expansion of the dialogue context. E.
F.
G.
The Vocabulary List contains the new lexical items found in the lesson. They are arranged alphabetically according to the Cebuano entries. The Drills follow the vocabulary list. (The different types of drills are discussed separately) . The Lexical/Grammar Notes contain structural or cultural explanations about certain items in the lesson. The notes on grammar describe the structural features introduced in the lesson. A summary of sentence patterns illustrates the types of patterns and their variations as they are used in the drills.
II. The Supplementary Materials appear at an interval of 2-4 lessons. These materials are designed to provide additional sources of dialogues and narratives used in different contexts. III. Appendices and Supplementary Materials: The following are contained in the section on Appendices and Supplementary Materials. Appendix I Summary of Structural Content Charts Appendix II A. Useful Classroom Expressions B. Common Expressions C. Useful Question/Expressions for Informant Sessions
D. Miscellaneous Idiomatic Expressions £. Questions about the Filipino Host Family F. Questions relating to biographical information Appendix III Some Useful Lexical Items (singleword entries) Supplementary Materials: I.
A. Cebuano Phonology Lessons B. Intonation Contour
II. Readings for Comprehension A. Narrative for the Dialogues B. Short Paragraphs followed by Questions and Answers C. Native Games D. Legends E. Recipes for Native Dishes F. Songs and Riddles
Part III: A.
Types of Pattern Drills
Repetition Drill. This drill consists of merely repeating sentences after the model. 1.
Simple: Teacher
Student
Model: Ako ang abogado. Repeat: Ako ang abogado. Siya ang maestra. Siya ang maestra. Sila ang Amerikano. Sila ang Amerikano. 2.
With Question and Answer:
Model: Q: Kinsa siya? A: Siya si Rosa.
Repeat: Kinsa siya? Siya si Rosa.
Q: Kinsa sila? A: Sila ang Amerikano. 3.
Kinsa sila? Sila ang Amerikano.
With Conversion:
Model: Siya si Pedro.
Neg: Dili siya si Pedro. Neg Inf. Dili ba siya si Pedro?
xxvi Tag Q: Si Pedro dili ba?
siya,
Muadto ako sa Manila.
Factual: Niadto ako sa Manila.
Nilangoy siya.
Non-Fact: Mulangoy siya.
4. With Cue and Response: Cue: Maayong buntag.
Response: Maayong buntag sab . Maayong hapon sab . Dayon lang.
Maayong hapon. Maayo! B.
Substitution Drill. This drill involves the substitution of one or more items for other similar items in a given slot. 1. Fixed: Substitution occurs in just one slot. Cue Sentence:
Abogado ako.
Cues:
siya. sila. or:
Amerikano kami . kita.
2. Movable: Substitution occurs in just one slot at one time, but the slot 'moves'. Cue Sentence:
Kini si Rosa.
Cues:
Ana. Kadto ang Amerikana. Rana
3. Multiple: Substitution occurs in at least two slots. Cue Sentence: Cues:
Si Pedro ang abogado. Ana Juan Terry
maestra. gwapo. taas.
xxvii A. With Cue and Response: Cue:
Maayong gabii. hapon. udto.
Response: Maayong gabii sab. hapon . udto .
or : Dayon lang. Sulod . Lingkod .,
Salamat. Salamat. Salamat.
5. With Question and Answer: Cue:
Diin ka sa Filipinas?
Response: Sa Manila. Cebu. Bohol. Rizal.
or: Diin ako sa California? Texas? Cebu?
Los Angeles, Austin. Lahug.
6. With Conversion: Cue:
Response:
Muadto sila sa dagat. syudad.
Muadto ba sila sa dagat? syudad? or: Dili sila muadto sa dagat. syudad.
7 . With Expansion: C.S:
Muadto sila sa dagat. karong gabii. syudad aw sila ug sine.
kay mananmu—
palit sila ug sapatos. Karbun
xxviii C.
Cue and Response Drill. This is made up of a set of responses In answer to given cues.
Cue: Maayong hapon. Dayon lang. Maayo!
Response: Maayong hapon sab. Salatnat. Dayon lang.
2. With Question and Answer: The in the form of questions. Cue: Kumusta ka? Response: Taga-diin ka? Diin sa Texas? D.
Expansion Drill. cue sentence.
cues are stated Maayo man. Taga-Texas ako. Sa Austin.
Words or phrases are added to the
1. Simple: C.S: Mupalit si Ana ug pan. sa tindahan. karon. para ni Maria. 2. With C.S: Q: Q: Q:
Question and Answer: Mupalit si Ana ug pan. Asa? A: Sa tindahan. Kanus-a? A: Karon. Para ni kinsa? A: Para ni Maria. Mupalit si Ana ug pan sa tindahan karon para ni Maria.
3. With Transformation: C.S: Mubalik ang maestra. Kanus-a? Unya. Diin? Sa eskwelahan. Ngano man? Magkuha siya ug libro. Kinsay iyang Si Juan, kauban? Transformation: Mubalik ang maestra sa eskwelahan unya uban ni Juan kay magkuha siya ug libro.
xxlx E.
Deletion Drill. This is the reverse of the expansion drill. Words or phrases are deleted from the expanded form of the cue sentence.
Mupalit si Ana ug pan sa tindahan karon para ni Maria. Cues : para ni Maria karon sa tindahan ug pan
Mupalit si karon. Mupalit si Mupalit si Mupalit si
Ana ug pan sa tindahan Ana ug pan sa tindahan. Ana ug pan. Ana.
2. With Question and Answer: C.S: Mupalit si Ana ug pan sa tindahan karon para ni Maria. Q: Para ni kinsa? A: Para ni Maria. Mupalit si Ana ug pan sa tindahan karon. Q: Kanus-a? A: Karon. Mupalit si Ana ug pan sa tindahan. Q: Asa? A: Sa tindahan. Mupalit si Ana ug pan. Q: Unsa? A: Ug pan. Mupalit si Ana. F.
Cumulative Dialogue Drill. This drill constitutes a cumulation of several related dialogues that have been previously learned. Dialogue 1 A: Ah Pedro, kumusta ka? B: Maayo man, ug ikaw? A: Maayo sab. Dialogue 2
A: B: A:
Maayo1 Kinsa na? Ako, si Pedro.
Dialogue 3
A: B:
Dayon lang. Salamat.
Lingkod usa
XXX
Cumulative Dialogue:
G.
A: B: A: B: A: B: A: B: A:
Maayo! Kinsa na? Ako, si Pedro. Ah Pedro, dayon lang. Salamat. Kumusta ka? Maayo man, ug ikaw? Maayo sab. Lingkod usa. Salamat.
Comprehension Drill. 1. Grid: This drill is made up of a cue sentence which serves as the basis of a context followed by a series of questions. The students supply the answers. The result is an expanded sentence. C.S.:
Gusto akong mulakaw.
Asa? Kanus-a? Unsang orasa? Ngano man?
Q: Q: Q:
q:
A: A: A: A:
Sa baybayon. Ugma. Sa alas tres sa hapon. Aron mutan-aw sa asul nga dagat.
Gusto akong mulakaw sa baybayon ugma sa alas tres sa hapon aron mutan-aw sa asul nga dagat. When using the grid, questions are used to add information to the given context. Example: ' 1
t Cues Unsa?' Kinsa?' Hain/Diin/Asa? Kanus-a? Ngano?' T t 1 Context 1'
i
t
, Context 2,
T
I
T
»
'Context 3'
f
T
t
i
T
1
i
2. Completion: The cue sentence is given. The students formulate questions for the answers that are already given. C.S:
Gusto si Lino nga mubayle ug pormal nga sayaw. Questions
a. b. c.
Answers a. b. c.
Si Lino. Mubayle. pormal nga sayaw.
xxxi 3. Paragraph: A paragraph is given, followed by a set of questions. Students supply the answers based on the paragraph.
H.
Chain Drill. Questions and answers are formulated by students based on a given cue.
51 52 53 54
Kinsa ka? Ako si Pedro. Kinsa ka? Ako si Juan. Kinsa ka? Ako si Ana. Kinsa ka?
etc.
2. Progressive: 51 52 53 S2 54
Asa ka karon? Sa balay. Ngano man? Kay magkuha ako sa libro nako. Ingon niya nga magkuha siya sa libro niya sa balay.
Conversion Drill. A cue sentence is converted into another type of sentence. C.S:
Dalhon ni Pedro ang iyang libro. Conversions :
Negative:
A. B.
Interrogative: Negative-Interrogative: A. B.
Dili dalhon ni Pedro ang iyang libro. Wala dad-a ni Pedro ang iyang libro. Dalhon ba ni Pedro ang iyang libro? Dili ba dalhon ni Pedro ang iyang libro? Wala ba dad-a ni Pedro ang iyang libro?
Tag Question:
Dalhon ni Pedro ang iyang libro, dili ba?
Factual Mood:
Gidala ni Pedro ang iyang libro.
Part IV: A.
Notes to the Teacher
Language Learning and Language Teaching
In the general introduction to the text, emphasis is given to listening and speaking skills. As a language teacher, your main responsibility is to help the students acquire these skills. No doubt, language teaching is a tedious job; it requires many hours of preparation for actual teaching and just about the same number of hours to teach the language materials. In addition, your creativity and imagination are challenged as an important part of your role as a language teacher. But language teaching has its rewards. In a week's time, with your help and guidance,, you will see the results of your efforts when your students begin to understand simple commands, do simple tasks in the classroom, and respond to basic cues in a limited social context. Language teaching is an art. It requires a high degree of competence and skill: competence in the knowledge of the language you are teaching, and skill in presenting the language in its totality--the sound system, the grammar, the cultural values implied in the linguistic system, and your own attitudes towards these values and your judgement of them. Teach primarily to produce learning on the part of the students, rather than to please or entertain. Bear in mind that your goal is to help the students develop skills that will facilitate their understanding and knowledge of the language, and their ability to express themselves in the language.
xxxiii Language Acquisition and Foreign Language Learning. A child learns to speak his first language by imitation and mimicry of the sounds he hears. His learning is partially reinforced by trial-and-error. As he grows older, his organs of speech are conditioned to producing the sounds and sequences of sounds significant in his language. A child does not formally learn the grammar of his language. His native intuition somehow communicates to him what utterances are correct and what are not. And again, through trial-and-error, he learns to select those which are correct. In comparison, an adult learner of a foreign language does not have the same advantages nor the same degree of versatility that a child has when the latter is beginning to learn his language. An adult learner, by the time he studies a foreign language, has already acquired a high degree of competence in his own language. Its grammatical system Is deeply entrenched in his verbal behavior. His auditory and vocal organs have been trained to hear and produce only those sounds and sequences of sounds which are found in his language. In learning a foreign language, he transfers the linguistic units of his native language to the target language. There is no real learning problem when units of both the native and target language share some similarities. But when these units are totally dissimilar, interference occurs both in phonology and syntax. In more ways than one, the native linguistic system of the learner 'interferes' with the process of secondlanguage acquisition.
xxxiv All these are counterbalanced by some advantages that an adult learner has over a child:
an adult
learner has the ability to make generalizations and formulate linguistic rules; he is better prepared to understand and assimilate new concepts and ideas; he can readily see the differences and similarities between these new concepts and those which he is familiar with; and his attention span and capacity for work are relatively better than those of a child.
The Adult Foreign Language Learner.
There are
several variable factors operating in the process of foreign language learning for the adult learner. mention a few, they are:
To
age, motivation, aptitude,
physical handicaps, and a background in learning other foreign languages. Age.
The age factor seems to be a major variable,
although there have not been many significant experiments done to show that proficiency in language learning is relative to the learner's age.
Experience and
observation have shown that younger adults develop proficiency faster than the older adults.
All things being
equal, an older adult learner has difficulty in mimicking and producing foreign sounds, plus an added difficulty of having a short memory span. Motivation•
Again, all things being equal, a
learner who is highly motivated learns faster and better than one who is not. Aptitude.
Aptitude should not be confused with
the student's level of general intelligence.
But rather,
it has something to do with the student's inherent capacity to learn. The quality of learning and the rate in which it is acquired depends on individual differences. As much as possible, students should receive guidance and instruction on the basis of individual differences. Handicaps. Students who suffer from handicaps, such as poor auditory reception, stuttering or stammering, are hindered from acquiring a high degree of speaking proficiency in the foreign language. Again, as much as possible, special attention should be given to them. Background In other foreign languages. A person who has experience in learning another foreign language, and has successfully learned it, stands a better chance of learning,at a faster rate, the current foreign language he is studying. His chances are even greater if there is considerable similarity between the first and second foreign language. If such is not the case, the learner would at least have a systematic approach to language study, based on the study habits he has formed and on the techniques of self-study he has developed.
B.
Instructions on How to Use the Language Text Lesson Presentation
I.
Give the setting of the dialogue, repeating it three times. The setting provides an introduction to the dialogue. The introduction is best under-
xxxvi stood by the students when it is accompanied by visual aids illustrating the situation in the dialogue. The students need not memorize the introduction. II.
Present the Dialogue. Full Dialogue Teacher 1. Give the full dialogue at normal speech rate, repeated, three times. This means that you go through the dialogue three times, not one line at a time repeated three times.
Procedure:
A.
Student Listen,
Rationale: By doing this, the students have the opportunity to listen to a good model with the utterances given in normal conversational speech rate. The intonation and rhythm of the language is presented naturally and in context. Caution: Be sure that the intonation you give remains constant for all three repetitions. 2. Give line-by-line Repeat after each model rendition, repeated is given. three times at normal > , ni . a) chorally speech rate. b) ±ndividually Start with choral repetition and proceed to individual repetition. Make sure that all the members of the class have the chance to recite individually. Rationale: To start a drill with choral repeti-
xxxvii tion helps the learner overcome his initial 'shyn e s s 1 , or fear of making mistakes.
When every-
body starts reciting in unison, he feels more confident.
Having the students repeat an utter-
ance three times enables you to listen to their rendition patterned after the model they hear. If the rendition is incorrect or inadequate and the intonation or rhythm does not come close to the model the first time, the second and third repetitions are adequate to correct the errors. Caution:
Choral repetition is a good device for
the reasons mentioned above. limitations.
However, it has its
First, the slow learners tend to
'drag' the pace when they are unable to follow the rhythm.
Second, you don't always hear the
pronunciation errors because some students tend to mumble.
A good check to accuracy either in
pronunciation or intonation is to reinforce a choral activity with immediate individual repetition. a)
When the student repeats after the model in-
dividually, listen to pronunciation errors.
Iso-
late the words pronounced incorrectly, and give the correct rendition. after you.
Let the student repeat
As soon as you feel that he has
'learned' to say the word correctly, let him repeat the entire sentence. b)
I^o_ not accept words pronounced
as substitutes for the model.
incorrectly
Work hard at eli-
citing an approximation of native speech.
Remem-
xxxviii ber that your goal is to help them achieve proficiency in speaking the language. 3.
Teacher Student Give the dialogue break- Repeat after each model. down, repeated three times. Start with the full sentence. Repeat the individual words, put the words together to make a phrase, repeat the phrase, then put the phrases together to make up a complete sentence. Repeat the sentence. Rationale: This type of exercise provides more reinforcement. The dialogue breakdown helps the student to recognize individual words, something which is not evident in the full-sentence drills. By putting the words together to form a phrase, they would get an idea of the constituent construction to which these words belong. By putting the phrases together, a full sentence is formed. This drill constitutes a cycle represented graphically in this manner: Say this is a sentence and its corresponding breakdown: !A J
B
C
! I
D
E
F
G ! L
Start by giving A-G. Then give A-C, followed by C-D. After the C-D rendition, put A-C and C-D together before proceeding to the next breakdown. The rendition comes out: A B C D. Do E-G, and then go back to A. Your third rendition reads: A B C D E F G.
xxxix This constant repetition is a helpful device in the students' memorization of the dialogue. Caution: It would be deceitful not to warn you that the presentation of the full dialogue and the dialogue breakdown is exhausting both for you and your students, especially at the begining. Find consolation in knowing that language acquisition is predominantly a process of habitformation, and habits are acquired and developed through constant meaningful repetition. III. A.
Role-play the dialogue. Role-playing can be done in the following ways: Teacher-Students (choral) Take the first role and let the students take the second role. After the dialogue is completed, switch roles, i.e. the students take the first role and you do the second.
B.
Teacher-Student (individual) You take the first role and one student takes the second role. Then, switch roles.
C.
Students-Students (choral) Divide the class into two groups. Let one group take the first role, and the other group the second role. Then, switch roles.
D.
Student-Student (individual) One student takes the first role, another the second. Switch roles.
E.
Chain Drill chain drill.
Below is an illustration of the Aj^ - B3 is the complete dialogue.
xl
SI does A^ ; S2 does B^ and repeats A-^ ; S3 says Bi and A^; S4 answers by giving B^ again and repeating A-^ , etc. When all the members of the class have recited A,and B^, proceed to A2 and B2 repeating the same process, and on to the next couple of lines, etc. IV.
V.
Teach the Related Utterances. These utterances are expressions which are useful substitutes for phrases or sentences in the dialogue. They are not constrained by the structural content of the lesson. Variations and/or expansions may result from incorporating these utterances in the dialogue. Teach the idiomatic expressions in context, so that the learner will know how these expressions are used. Teach the sentence patterns. Illustrations of the types of pattern drills appear in an earlier section. Pattern drills can be both a teaching and testing device. Each pattern practice focuses on a problem or a set of linguistic problems that is not evident to the student. When doing a pattern drill, the students' attention is not directed to the linguistic problems themselves, but to the production of sentences which contain these problems. As a teaching device, pattern drills are designed to help the student gain an understanding of the syntactic constructions of the target language, and help him acquire a mastery of these constructions. As a testing device, all the other types of drills, with the exception of the Repetition drills, test the
xli students' knowledge of the syntactic units and their relative positions in the sentences. The Conversion/Trans formation drills test the ability of the student to manipulate syntactic constructions that he has learned.
1. 2.
3.
4. 5.
VI.
Do' s iri Pattern Practice : Conduct the drills in a lively fashion. Instructions should be given before drill starts. This can be done most effectively by giving some examples. Give cues at normal conversational speed. Students should give their rendition in the same manner. Give equal time to choral and individual repetition. Make on-the-spot corrections of the errors made by the students. Teach the vocabulary items. Visual aids such as pictures, regalia, flash cards, conic strips, etc. are very usefuj. and effective devices for teaching vocabulary in a meaningful way. Review of vocabulary items learned should be done daily. Select those items that lend themselves to functional usage by the students in meaningful contexts.
VII.
Use the supplementary materials and appendices II and III whenever it is feasible to do so. Short introductory notes to each section will help,
CEBUANO FOR BEGINNERS
LESSON 1 Structural Content:
Greetings Particles: [sab], [man] > [pod] Nagkitaay si Pedro ug si Juan sa dalan.
Setting: Pedro and Juan meet each other on the street. I.DIALOGUE Good morning, Pedro.
A:
Maayong huntag, Pedro.
Good morning (to you too), Juan.
B:
Maayong buntag sab, Juan •
How are you?
A:
Kumusta ka?
Fine, thank you.
B:
Maayo man, salamat.
A:
Maayong buntag, Pedro.
II.DIALOGUE BREAKDOWN Good morning, Pedro.
maayo(ng) buntag Pedro
good morning Pedro Good morning (to you too), Juan.
B:
maayo(ng) buntag [sab] Juan
good morning (also) Juan How are you?
A:
fine thank you
Kumusta ka? kumusta ka
how are you you Fine, thank you.
Maayong buntag sab, Juan.
B:
Maayo man, salamat. maayo [man] salamat
III.RELATED UTTERANCES Good noon./Good high noon. Good afternoon.
Maayong udto./Maayong mudto.
Good evening, Ladies and Gentlemen.
Maayong hapon./ Maayong palis. Maayong gabii. Maayong buntag sa inyong tanan./ Maayong buntag kaninyong tanan. Maayong gabii mga Ginang ug mga Ginoo.
Fine, (also). Fine, (too) .
Maayo pod. Maayo sab.
Good evening. Good morning to you all.
IV.VOCABULARY LIST buntag ka
kaninyo kumusta? gabii hapon inyo maayo mudto palis salamat tanan udto
morning you (short form) you (plural) How are you? night, evening afternoon you (plural) good, well, fine noon, high noon early afternoon thank you all, everyone noon, high noon
V. DRILLS Repetition: Maayong Maayong Maayong Maayong Maayong Maayong Maayong Kumusta KUDUSta
Kumusta Maayong tanan. Maayong tanan. Maayong tanan. Maayong tanan. Maayong tanan. Maayong tanan.
Cue: buntag, Pedro, buntag, Mr. Reyes, hapon, Juan. hapon, Rita, udto, Dr. Roses. gabii, Jose. palis, Remedios. ka, Rolando? ka, Ana? ka, Rosita? buntag sa inyong
Response: Maayong buntag sab. Maayong buntag sab. Maayong hapon sab. Maayong hapon sab. Maayong udto pod. Maayong gabii pod. Maayong palis pod. Maayo man, salamat. Maayo man, salamat. Maayo man, salamat. Maayong buntag sab.
udto sa inyong
Maayong udto sab.
mudto sa inyong
Maayong mudto pod.
hapon sa inyong
Maayong hapon pod.
palis sa inyong
Maayong palis pod.
gabii sa inyong
Maayong gabii pod.
VI. LEXICAL/GRAMMAR NOTES [sab]
-
Maayong buntag sab. Short form of the particle [usab] which means 'also' or 'again1. It sometimes carries the meaning of a recurring event or situation.
[man]
-
Maayo man, salamat. Modifies a statement that gives facts not previously known to the hearer.
[pod]
-
Maayo pod. Short form of [upo.d] • [Upod] and [usab] are similar in meaning.
(-ng)
-
Maayong adlaw The ligature [nga], written as (-ng) after a vowel, connects words or phrases which are in construction with each other. Maayo + nga = Maayong buntag 'good/beautiful1 'morning' 1 Good morning' 'Early afternoon1, usually the time between 1:30 p.m. - 2:30 p.m., although many people do not make the distinction in actual usage between hapon and palis.
LESSON 2 Structural Content:
Setting:
Greetings: variation Particle: [lang]
A PCV has gone to his friend's house.
Niadto ang PCV sa balay sa iyang amigo.
DIALOGUE Hello!
A:
Maayo!
Come in./(Come up.) Have a seat.
B:
Dayon lang. Lingkod usax.
Thank you.
A:
Salamat.
A:
Maayo1
II. DIALOGUE BREAKDOWN Hello!
maayo
good (morning afternoon, etc) Come in. Have a seat.
B:
dayon [lang] lingkod usa
enter sit for a while Thank you.
Dayon lang. Lingkod usa.
A:
Salamat.
III. RELATED UTTERANCES Come in.
Sulod lang.
Please stand up.
Palihog, tindog.
Stand up for a while.
Tindog usa.
Take a drink first.
Inom us a.
Let's have a drink first./Let's have some refreshments.
Inom usa 'ta.
You're welcome.
Walay sapayan,
IV. VOCABULARY LIST dayon Ginang Gining Ginoo inom lingkod pungko sulod tindog usa
way sapayan
enter, come in/up Mrs. Miss Mr. drink sit
squat enter, proceed stand for a while, first Don't mention it./You're welcome.
V. DRILLS A.Repetition Dayon lang, Ruben. Dayon lang, Isabel. Dayon lang, Rosa. Dayon lang, Pedro. Dayon lang, Ernesto. Lingkod usa, 'Dong. Lingkod usa, 'Nong. Lingkod usa, 'Nang. Lingkod usa, Undo. Lingkod usa, Inday. Palihog, lingkod, Ginoo Reyes. Palihog, lingkod, Ginoo Burns.
Palihog, lingkod, Ginoo Stewart. Fallhog, lingkod, Ginoo Cruz. Inom usa 'ta, Ginang Ramos. usa 'ta, Ginang Bernabe. usa 'ta, Ginang de Guzman. Inom usa 'ta, Ginang Stewart. Inom usa 'ta, Ginang Smith. Tindog usa, Glnlng Santos. Tlndog usa, Gining Rivera. Tindog usa, Gining Gracia. Tindog usa, Gining Pamintuan. Tindog usa, Gining Faustino. B.Cumulative Dialogue: 1.
A: B: A: B: A:
Maayo! Dayon lang. Maayong buntag, Pedro. Maayong buntag sab, Juan. Salamat.
Lingkod usa.
Maayo t Sulod lang. Pungko usa. Salamat. Kumusta ka? Maayo man, salamat. Ug ikaw? Maayo pod. A: B: A: B: A:
Maayong hapon. Uy Pedro, maayong hapon sab. Salamat, kumusta ka? 2 Maayo man. Inom usa 'ta. 0 sige , salamat.
Dayon lang.
10
VI. LEXICAL/GRAMMAR NOTES Maayo! - A call to announce one's arrival at another person's home, used in place of knocking at the door. Equivalent to the English 'Company coming!' This is actually the short form of buntag Maavone hapon gabii. [lang]
- Day on lang. In this sentence, [lang] is used in an exhortative manner, as in the English 'Do come in.'
Terms of Address; Role and/or Status A person's role and status suggested by 1. social position 2. economic standard of living 3. age, or A. kinship is recognized by certain forms of address, such as the following: A.
Relationship among equals (peers) (a)
'Man
: Man
?
i Bay
i
:
Bay
i
(b)
' , i
'Man : Woman ' i ,Nonoy (Noy) : Inday (Day) ,
i
i
(c)
'Woman Woman ' i ,Inday (Day) : Inday (Day) , i
equal relationship
B.
(a)
'(Older) Man : (Younger) Man ' t : Undo (Do) , fManoy (Noy) fManong (Nong) : Dodong (Dong) , t
•
11
(b) ' (Older) Man Manoy (Noy) Manong (Nong)
(Younger) Woman
(c) ' (Older) Woman
(Younger) Woman Inday (Day)
i
, Manang (Nang)
Footnotes: 1 Ug ikaw 2 'ta 3
sige
Inday (Day)
'and you' 'us' (the two of us, or us two); short form of kita 'okay', 'all right'
LESSON 3 Structural Content:
Setting:
Greetings: variation Particles: ban] [diay]
Pedro is visiting his friend.
Mamisita si Pedro sa iyang amigo .
I. DIALOGUE #1 Hello! Come in./(Come up.) Oh, it's you, Pedro. Please sit down. Thank you. DIALOGUE #2 Hello! Who's there? It's me, Roberto. Come in. Thank you. Good evening.
A B
A
A B A B A
Maayo! Kinsa kana? Ako, si Roberto. Sulod. Salamat. Maayong gabii Maayong gabii sab. Lingkod usa.
Good evening. Please sit down. II. DIALOGUE BREAKDOWN #1 Hello! Come in. enter [only]
Maayo! Dayon lang. 0, ikaw man diay, Pedro Lingkod usa. Salamat.
A: B:
Oh, it's you, Pedro. oh you [I didn't know] 12
Maayo! Dayon lang. dayon [lang] 0, ikaw man diay, Pedro. o ikaw [man] [diay]
13
Please sit down. sit for a while Thank you. DIALOGUE BREAKDOWN #2 Hello! Who's there? who that It's me, Roberto. I Roberto Come in. Thank you. Good evening. thank you good evening Good evening. Please sit down. good evening also sit for a while
Lingkod usa. lingkod usa Salamat.
A: B:
A:
B:
A:
B:
Maayo! Kinsa kana? kinsa kana Ako, si Roberto. ako [si] Roberto Sulod. Salamat. Maayong gabii salamat maayo(ng) gabii Maayong gabii sab. Lingkod usa. maayo(ng) gabii [sab] lingkod usa
III. RELATED UTTERANCES (You) sit down (for a while).
Lingkod ka usa.
IV. VOCABULARY LIST ako kana kinsa ikaw
I that who you (singular)
14 V.
DRILLS
A. Repetition Drill: Maayong Maayong Maayong Maayong Maayong Maayong
buntag. udto. mudto. hapon. palis. gabii.
Cue: Maayo! Kumusta ka? Lingkod usa.
Response: Dayon lang. Maayo man, salamat. Salamat.
B. Substitution Drill:
Fixed slot
Maayong buntag, Mr. Reyes
C. Substitution Drill: Movable Blot Maayong buntag sab, Juan. udto pod mudto hapon sab gabii
. . . Pedro. . . .
15 D. Substitution/Cue and Response Drill: Cue :
Response:
Maayong buntag.
Maayong buntag sab.
palis mudto hapon udto gabii E. Cue and Response Drill: Cue :
Response:
Maayo!
Dayon lang.
Maayo!
Sulod lang.
Kumusta ka?
Maayo man, salamat,
Kinsa kana?
Ako si
Lingkod usa.
Salamat.
,
F. Cumulative Dialogue: Maayol
Maayong gabii.
Maayong gabii sab. Kinsa na? Ako, si Roberto. 0, ikaw man diay, Roberto. Kumusta ka?
Dayon, sulod lang.
Maayo man, ug ikaw? Maayo man sab.
Lingkod.
Salamat. VI. LEXICAL/GRAMMAR NOTES [man] [diay] ~ 0 , ikaw man diay, Pedro. Implies that the speaker is reacting to a new event or situation, i.e. the realization that Pedro was the one
16
kana
-
kinsa kana? 'that' -- one of four pronouns.
demonstrative
[si]
-
si Roberto Topic case marker for names of persons.
ako
-
'I'(1st set of personal pronouns)
ka
-
'you', short form of ikaw (1st set of personal pronouns). The short form does not occur initially in a sentence.
LESSON 4 Structural Content:
Setting :
Demonstrative Pronouns: kini-class Question words: unsa, kinsa Topic case markers:[si],[ang]
Ana's friend asks her what she is eating,
Nangutana ang amiga ni Ana kaniya kung unsa ang iyang gikaon.
I. DIALOGUE Ana, what's that?
Ana, unsa kana?
What, this?
B
Unsa , kini?
Yes .
A
Oo.
Ah, this is pansit.
B
Ah, pansit kini
Is it delicious?
A
Lami ba?
Oh yes, very delicious.
B
Ay, lami kaayo.
II. DIALOGUE BREAKDOWN Ana, what's that?
Ana, unsa kana?
what that What, this?
unsa kana Unsa, kini?
B:
unsa kini
what this Yes.
A:
Oo.
Ah, this is pansit.
B:
Ah, pansit kini
pansit this Is it delicious?
pansit kini A:
delicious/good/ tasty
Lami ba? lami [ba]
17
18 Oh yes, very delicious. delicious very
B:
Ay, lami kaayo. lami kaayo
III. VOCABULARY LIST abogado Amerikano balay bintana bolpen bongbong bulak kaayo kahon kahoy kisame kwaderno kwarto dahon doktor iring iro lamesa lami lapis libro naestra merkado op.isina papel posporo prinsipal pultahan sapatos sigarilyo simbahan siya suga tindahan tsinelas
lawyer American (male) house window ball-point pen wall flower very box tree ceiling notebook room leaf doctor (male) cat dog table delicious, good, tasty pencil book teacher (female) market office paper match principal (teacher) door shoe cigarette church chair light , lamp s tore slipper
19
IV. DRILLS A. Repetition: Question; 1. Unsa kini?
2.
3.
Answer: Libro kana/kini. Lamesa kana/kini. Siya kana/kini. Papel kana/kini. Bolpen kana/kini.
Unsa kana?
Sigarilyo kini/kana. Posporo kini/kana. Lapis kini/kana. Kwaderno kini/kana. Kahon kini/kana.
Unsa kadto?
Balay kadto. Kwarto kadto. Bongbong kadto. Kisame kadto. Bintana kadto.
Unsa kini?
Libro ug papel kana/kini. Lamesa ug siya kana/kini. Papel ug lapis kana/kini. Sigarilyo ug posporo kana/ kini. Kwaderno ug libro kana/kini.
Unsa kana?
Tsinelas ug sapatos kini/ kana . Pansit ug adobo kini/kana. Si^a ug lamesa kini/kana. Butfak ug dahon kini/kana. Iro ug iring kini/kana.
Unsa kadto?
Balay ug simbahan kadto. Kwaderno ug libro kadto. Papel ug lapis kadto. Bongbong ug kisame kadto. Bintana ug pultahan kadto.
Kinaa kini?
Kana/Kini Kana/Kini Kana/Klni Kana/Kini Kana/Kini
si si si si si
Pedro. Maria. Ana. Jose. Ramon.
20 Kinsa kana?
Kiai/Kana Kini/Kana Kini/Kana Kini/Kana Kini/Kana
Kinsa kadto?
Kadto si Dionisio. Kadto si Paula. Kadto si Rolando. Kadto ang "Peace Corps trainee". Kadto ang "Language Coordinator". Kadto ang "Project Director".
B. Substitution: 1.
Amerikano, doktor. abogado. maestra. prinsipal.
Fixed Slot
Kini ang lamesa. 2. libro. posporo. sigarilyo. papel.
Kini si Pedro. Juan. Rosa. Maria. Jose .
Kana ang bulak. dahon. kahoy. bongbong. pultahan.
Kana si John. Greg. Bill. Mary. Ann.
Kadto ang simbahan. balay. tindahan. opisxna. merkado.
Kadto si Nena. Ricardo Rodolfo Ramon. Alfredo
C. Substitution: 1.
ang ang ang ang ang
Movable Slot
Kini si Rosa ug si Ana. Marcia ug si Belen. Kadto si ang simbahan. Kana ug ang tindahan.
21 Si Lina ug s i Bert kadto. kana.
Petra ug si Luisa kini. Juan ug si Paula ang maestra kadto. Ang abogado kana. Ang balay ug ang simbahan kadto. Ang iro ug ang iring , Ang bongbong ug ang kisame kana. bintana pultahan suga sigarilyo posporo kini. papel ug ang lapis V. LEXICAL/GRAMMAR pansit
NOTES
Ah, pansit kini. Pansit means, generally, 'noodles'. Of Chinese origin, a pansit dish may be prepared in several ways, as with sauted sliced vegetables and diced pork or beef.
adobo
- A native meat dish of chicken and/or pork cooked in garlic, vinegar and soy sauce.
[ba]
- Lami ba? Particle that si'gnals a question.
ug
- Kini si Rosa ug si Ana. Used here as the conjunction 'and'.
unsa
- Unsa kana? Unsa is a question word which means 'what'.
22 kinsa
-
Kinsa kini? Kinsa is a question word which means 'who'
Topic Case Markers: [si] -
marks the name of a person
[ang]-
marks all nouns other than personal names (henceforth referred to as general nouns),
Demonstrative Pronouns: kiri
'this' (nearest the speaker, e.g. in the speaker's hand)
kini
'this' (near the speaker)
kana
'that' (near the hearer, far from the speaker)
kadto
'that over there' (far from both the speaker and hearer)
Non-Verbal Sentences: The sentences found in this lesson are nonverbal sentences, i.e. the sentence does not contain verbs. Cebuano sentences are made up of at least two constituent parts, namely: - is a phrase introduced by the markers [ang] or [si], or by one of its substitutes like the demonstratives of the kini-class, or by a personal pronoun of the 1st set, ako-class which may substitute for the [ang] or [si] phrase. 2.
the predicate - may be a verb, an adjective, or another topic phrase which comments on the topic. Such a sentence is called equational, both topics being in apposition. (The predicate usually precedes the topic in the normal word order.)
23 Equational Sentences: 1.
The specific topic is marked by |ang] or [si].
2.
The first-given topic is what is emphasized in the sentence.
3.
When question words are used, the predicate is the interrogative or the phrase containing the interrogative.
Summary:
Patterns of Non-Verbal Sentences
Predicate Noun
Topic Pronoun (Dem)
Libro Lamesa
Predicate Noun + Noun
kini. kana . kadto.
_] Topic ' Pronoun (Dem)
' Libro ug papel t
, Lamesa ug siya
b.
kini. kana • kadto.
Specific Topic ' Non-specific Topic Si Pedro Ang babaye
c. ' Non-specific Topic ' Kini Kana Kadto
kini. kana . kadto,
Specific Topic si Pedro, ang babaye
2.
'
Predicate
t
, 1
'
Topic
i
Kinsa Unsa
, si Pedro? ' ang babaye?
LESSON 5 Structural Content:
Setting:
Personal Pronouns: 1st set, singular, ako-class Interrogative Statements
Mr. Smith is introduced to Filipino .
Gipaila-ila si Mr. Smith sa usa ka Pilipino .
DIALOGUE Ben, this is Mr. Smith.
Ben, siya si Mr. Smith.
Oh? How are you, Mr. Smith? Fine. Are you an American?
C: B: Yes, I am an American. C:
Ah diay? Kumusta ka, Mr. Smith? Maayo man. Amerikano ka ba? Oo, Amerikano ako.
II. DIALOGUE BREAKDOWN Ben, this is Mr. Smith. he Mr. Smith Oh? How are you, Mr. Smith? oh [is that so] how are you you Fine. fine Are you an American? American you
A:
B:
C: B:
25
Ben, siya si Mr. Smit siya [si] Mr. Smith Ah diay? Kumusta ka, Mr. Smith? ah [diay] kumusta ka Maayo man. maayo [man] Amerikano ka ba? Amerikano ka [ba]
26
Yes, I am an American. C: yes American I III. RELATED UTTERANCES I want to introduce Mr. Smith to you. " I'd like to introduce to you my companion, Mr. Smith. I'm pleased to meet you. My pleasure./(I'm pleased too) This is Mr. Santos. Who am I? Who are you? Who is he/she?
Oo, Amerikano ako. oo Amerikano ako
Gusto kong ipaila-ila kanimo si Mr. Smith. Gusto kong ipaila-ila kanimo ang akong kauban, si Mr. Smith. Gikalipay ko ang pagila-ila kanimo. Gikalipay ko sab. Kini si Mr. Santos. Kinsa ako? Kinsa ka? Kinsa siya?
IV. VOCABULARY LIST ako(ng) AmeriKana babaye kalipay kanimo kauban kusinera estudyante gusto ipaila-ila labandera lalake magbabaul magdadaro mag-uuma regalo siya
my American (female) woman; female pleased, happy you (singular) companion cook (female) s tudent want, like to introduce laundrywoman man; male farmer farmer farmer gift, present he/she
27 V. DRILLS A.Repetition: Si Si Si Si Si Si Si Si Si
Maestra ako. Amerikana ako. Abogado k a . Magdadaro ka. Doktor ka. E s t u d y a n t e siya, Magbabaul siya. Labandera siya.
Pablo ako. Juan ako. M a r i a ako. Ben k a . Roberto k a . Miguel ka. Ricardo siya. Ana siya. Rosa siya. Ako Ako Ikaw Ikaw Ikaw Siya Siya Siya
ang m a e s t r a . ang A m e r i k a n a • ang a b o g a d o . ang m a g d a d a r o . ang d o k t o r . ang e s t u d y a n t e . ang m a g b a b a u l . ang l a b a n d e r a .
B. I n t e r r o g a t i v e F o r m s : Si Si Si Si Si Si Si Si Si
Pablo ba ako? Juan ba ako? M a r i a ba ako? Ben ka ba? Roberto ka ba? M i g u e l ka ba? Ricardo ba siya? Ana ba siya? Rosa ba siya? Questions:
A m e r i k a n o ba siya? M a g d a d a r o ba siya? "Peace Corps T r a i n e e " ba siya? M a e s t r a ka ba? P i l i p i n a ka ba? A m e r i k a n o ka ba? Doktor ba ako? Abogado ba ako? Cebuano ba ako?
Answers: O o , Amerikano s i y a . Oo, magdadaro siya. O o , "Peace Corps T r a i n e e " siya. Oo , m a e s t r a ako. O o , Pilipina a k o . Oo, Amerikano ako. O o , doktor k a . O o , abogado k a . O o , Cebuano k a .
28
Ang Amerikano ba siya? Ang magdadaro ba siya? Ang "Peace Corps trainee" ba siya? Ang maestra ka ba? Ang Pilipina ka ba? Ang Amerikano ka ba? Ang doktor ba ako? Ang abogado ba ako? Ang Cebuano ba ako?
Oo, ang Amerikano siya. Oo, ang magdadaro siya. Oo, ang "Peace Corps trainee" siya. Oo, ang maestra ako. Oo, ang Pilipina ako. Oo, ang Amerikano ako. Oo, ang doktor ka. Oo, ang abogado ka. Oo, ang Cebuano ka.
Kinsa ako?
Ikaw Ikaw Ikaw Ikaw Ikaw Ikaw
Kinsa ka?
Ako Ako Ako Ako Ako Ako
Kinsa siya?
Siya Siya Siya Siya Siya Siya
C. Substitution Drill: 1.
si si si si si si si si si si si si
"Peace Corps trainee"ako. siya. Abogado Amerikano ba
Magbabaul Mag-uuma ako? Filipino _ siya?
Rolando. Pedro. Ramon. Clara. Sofia. Vida.
si si si si si si
Movable Slot
Marcia. Juan. Miguel. Ana. Rosa. Jose.
Marcia. Roberto. Nicolas. Dionesio. Guillermo. Nena.
29 2.
Pilipina ug maestra ako. siya. kusinera Labandera ka. kini.
3.
Estudyante ug PCT ang Amerikano, lalake. si Ramon. Pilipino Abogado ang maestro, kadto. ba ? ka ?
4.
Lapis ug papel kadto kini. kwaderno kana. Dahon _kahon _kahoy ba
D. Conversion Drill:
Question and Affirmative Answer
Example: Cue Sentence: Conversion
:
Response
:
Amerikano ug "Peace Corps Volunteer" siya. Amerikano ug "Peace Corps Volunteer" ba siya? Oo, Amerikano ug "Peace Corps Volunteer" siya.
Cue Sentence:
Conversion/Response:
Pilipina ug maestra ako.
Pilipina ug maestra Oo ,
Labandera ug kusinera siya.
Labandera ug kusinera Oo,
Estudyante ug PCT ka.
Estudyante ug PCT Oo,
'•• .
30 P i l i p i n a ug m a e s t r a si A n a .
P i l i p i n a ug m a e s t r a Oo,
Labandera
L a b a n d e r a ug k u s i n e r a ?
Oo ,
? Buwak ug dahon kadto
Buwak ug dahon Oo ,
Lapis ug papel k i n i .
Lapis ug papel Oo ,
Sigarilyo ug posporo kana.
Sigarilyo ug posporo Oo,
Iro ug iring k a d t o .
Iro ug iring Oo,
VI. LEXICAL/GRAMMAR [diay]
-
NOTES
Ah diay? 'Is that s o ? 1 , ' R e a l l y ? ' A l s o , it is used to indicate that the speaker is reacting to information he's received for the first t i m e , i.e. 'I s e e ' .
oo
-
'yes'; indicates an a f f i r m a t i v e
response.
Among Spanish loan w o r d s , gender is designated by the following endings : /-o/
masculine
e.g. Amerikano_ 'American' kusinero^ 'cook' h a r d i n e r o 'gardener'
/-a/
feminine
e.g.
Personal Pronouns:
Amerikana kusinera labandera
'laundrywoman1
1st s e t , a k o - c l a s s , singular
1st person -
ako
'I'
2nd p e r s o n -
ikaw. ka*(short form)
3rd p e r s o n -
siya
'you'
'he/she'
*Ka never appears initially in a s e n t e n c e .
31
Interrogative Statements: Interrogative statements are formed by using [ba] between the topic and the predicate. Examples: Amerikano ako. 'I'm an American-1 Magdadaro siya. 'He's a farmer.'
Amerikano b_a ako? 'Am I an American?' Magdadaro b_£ siya? 1 Is he a farmer?'
but: Amerikano ka . > Amerikano ka ba? 'You're an American.' 'Are you an American?' Magdadaro ka. •> Magdadaro ka ba? 'You're a farmer.1 'Are you a farmer?1 Summary: 1.
Patterns of Non-Verbal Sentences
' Predicate ' Pronoun
' Topic ' ' Noun (emphasis) ' t
t
Ben. Rosa. Ana •
, i i
abogado. ang maestra.
, ,
' Predicate 1 Pronoun
' '
t
, 1 i
,
Ako Siya Ikaw
, si ' i
t i i
a. ' 1
, , Si ,
ToDic Noun Ben Rosa Ana
i
t
?
i
,
ako. siya.
,
t
, . abogado* 6 , Ang maestra
r
r
t
t
* A pause is required after the topic when the topic is a general noun.
32 2.
Predicate Noun
Topic Pronoun
Maestra Amerikano Magdadaro
ako . ka. siya. i
a.
Topic Pronoun Ako
Ikaw Siya
' Predicate 1 Noun maestra. i Amerikano. 1 magdadaro. T
3.
Predicate ' Int. Mkr.' Topic Amerikano ako? ba Maestra siya? Magdadaro 1 Int. Mkr.'Predicate ' Topic , Amerikano , ako? 1 Ang maestra ' ba siya? t ? , magdadaro ,
b. ' Predicate' Int. Mkr.1 Topic Ako , Amerikano ?, 1 Siya ba ang maestra? * i i Ikaw , magdadaro?, but: 4.
Amerikano ka ba?
' Aff i rmative Response' Oo,
1, la 2, 2a
* This pattern is not frequently used 3b is the preferred order.
Pattern
Supplementary Materials Lessons 1-5 I. Direct Discourse #1. A: Ingon ni Peter, "Maayo!" B: Tubag ni Juan, "Dayon lang," ug nangutana sab siya, "Kinsa kana?" A: Tubag ni Peter, "Ako, si Peter." B: Nangutana si Juan, "Peter kinsa?" A: Tubag ni Peter, "Si Peter Smith, ang PCV."
ingon nangutana tubag
Vocabulary: said asked answered; answer, reply
#2. A: Ingon ni Jose, B: C: B: C:
"Ben, gusto kong ipaila-ila kanimo si Mr. Smith." Tubag ni Ben, "Gikalipay ko ang pag-ilaila kanimo," ug nangutana sab siya, "Kumusta ka, Mr. Smith?" Tubag ni Mr. Smith,"Maayo man, ug ikaw?" Tubag ni Ben, "Maayo sab." Nangutana si Ben, "Unsa ka, Mr. Smith?" Tubag ni Mr. Smith,"Maestro ug PCV ako."
#3. A: Nangutana si Maria,"Unsa kana, Clara?" B: Tubag ni Clara, "Ambot lang. Tingali, regalo kana." A: Ingon ni Maria, "Ah diay?" B: Tubag ni Clara, "Bitaw."
ambot regalo tingali
Vocabulary: 'I don't know1 present, gift perhaps, maybe, 'I think' 33
LESSON
Structural Content:
Setting:
6
Non-Verbal Affix: (taga-) Place marker: [sa]
Mr. Smith and a Filipino meet and talk for a while.
Nagkakita ug nagsultihanay si Mr. Smith ug ang usa ka Pilipino .
I. DIALOGUE #1 Are you an American, Mr. Smith?
A:
Amerikano ka ba, Mr. Smith?
Yes, I am an American and a Peace Corps trainee, too.
B:
Oo, Amerikano ako ug "Peace Corps trainee" sab .
Where are you from?
A:
Taga-diin ka?
I'm from Texas. And you?
B:
Taga-Texas ako. Ug ikaw?
I'm from the Philippines .
A:
Ako, taga-Pilipinas.
A:
Taga-diin ka, Mr. Smith?
I'm from California.
B:
Taga-California ako.
Where in California? San Francisco. And you, where are you from in the Philippines?
A:
Diin sa California?
B:
Sa San Francisco. Ug ikaw, diin sa Pilipinas?
Cebu.
A:
Sa Cebu.
DIALOGUE #2 Where are you from, Mr. Smith?
34
35
II. DIALOGUE BREAKDOWN #1 Are you an American, Mr. Smith? American you
A:
Yes, I'm an American B: and a Peace Corps trainee, too. Yes, American I and Peace Corps trainee too A: Where are you from? from where you I'm from Texas. B: And you? from Texas I and you I'm from the PhilipA: pines. I, from Philippines DIALOGUE BREAKDOWN #2 Where are you from, Mr. Smith?
Amerikano ka ba, Mr. Smith? Amerikano ka [ba] Oo, Amerikano ako ug "Peace Corps trainee" sab. Oo, Amerikano ako ug "Peace Corps trainee [sab] Taga-diin ka? (taga-)diin ka Taga-Texas ako. Ug ikaw? (taga-)Texas ako ug ikaw Ako, taga-Pilipinas. ako, (taga-)Pilipinas
A:
Taga-diin ka, Mr. Smith?
from where you I'm from California. B: from California I Where in California? A: where in California San Francisco. And B: you, where are you from in the Philippines? In San Francisco and you
(taga-)diin ka Taga-California ako. (taga-)California ako Diin sa California? diin [sa] California Sa San Francisco. Ug ikaw, diin sa Pilipinas? [sa] San Francisco ug ikaw
36
where in Philippines Cebu. A: in Cebu
diin [sa] Pilipinas Sa Cebu. [sa] Cebu
III. RELATED UTTERANCES Where do you live? Where is your home/ house? My home is in Cebu.
Where have you been? Where were you? I've been in class./ I was in class. Where were you born? I was born in Cebu City.
I'm a bachelor. I'm a single girl. I'm married. IV. VOCABULARY LIST baryo bukid dalaga diin/hain gikan (gipang)anak imo lungsod (mag)puyo
Hain ka magpuyo? Hain ang imong puloy-anan?/ Hain ang imong balay? Tua sa Sugbo ang akong balay./ Tua sa Sugbo ang akong puloy-anan. Diin ka gikan? Diin ka? Gikan ko sa klase. Diin ka matawo? Natawo ako sa syudad sa Sugbo./ Gipanganak ako sa syudad sa Sugbo. Ulitawo ako. Dalaga ako. Minyo ako.
barrio mountain unmarried girl where from, been was born your (singular) town to live, to reside
37
minyo namo (na)tawo probinsya puloy-anan sa syudad tua ulitawo
married our, ours (inclusive) was born province home, house in, on city over there bachelor
V. DRILLS A.Repetition Drill: Question and Answer Question; Taga-diin ka, Mr. Smith? Taga-diin ka, Dr. Reyes? Taga-diin ka, Juan? Taga-diin ako? Taga-diin si Miss Cruz? Taga-diin si Presidente Marcos ? Taga-diin si Mrs. Santos?
Answer: Taga-Washington ako. Taga-Cebu ako. Taga-Manila ako. Taga-syudad ka. Taga-Leyte siya. Taga-Ilocos siya.
Diin ka sa California, Mr. Smith? Diin ka sa Pilipinas, Doktor Reyes? Diin ka sa Cebu, Miss Cruz? Diin ka sa Ilocos? Diin ka sa Hawaii?
Sa San Francisco.
Taga-Negros Oriental siya.
Sa Cebu. Sa Lahug. Sa Ilocos Norte. Sa Mnlokai.
B. Substitution Drill: Fixed Slot Taga-Davao ka. Taga-Pilipinas ako. Taga-Zamboanga . Taga-Cotabato Taga-Baguio . Taga-Lanad Taga-Manila . Taga-Negros Taga-Antique . Taga-Leyte Taga-Albay Taga-Negros Oriental
38
Taga-syudad siya. Taga-probinsya Taga-bukid Taga-baryo Taga-lungsod C. Substitution Drill:
Question and Answer
Question: Diin ka sa Pilipinas?
Answer: Sa Manila. Cebu. Ilocos. Davao. Baguio.
Diin siya sa Amerika?
Sa California. Washington. Texas. Ohio. Hawaii.
Diin ako sa California? San Jose? Cebu? Manila?
Sa Los Angeles. Magallanes St Lahug. Mabini St.
D. Narrative Frame; 1. Ako si ako sa
. Amerikano/a ako. Tagaako, sa __^ . Natawo . Karon1 nagpuyo ako sa ^ "Peace Corps trainee" ako.
2. Conversion: Substitute ako with ikaw and siva. E. Comprehension Drill: Dialogue A: Amerikano ba si Mr. Smith? B: Oo, Amerikano siya. A: "Peace Corps trainee" ba siya? B: Oo, "Peace Corps trainee" siya.
39
A: B: A: B:
Taga-diin slya? Taga-Texas siya. Diin sa Texas? Sa Austin.
F. Comprehension Drill: Narrative Amerikano si John ug "Peace Corps trainee" sab siya. Taga-California siya, sa San Francisco, pero natawo siya sa Dayton, Ohio. Questions: 1. Kinsa si John? Amerikano si John ug "Peace Corps trainee" sab siya. 2. Taga-diin siya? Taga-California siya. 3. Diin sa California? Sa San Francisco. 4. Diin siya matawo? Natawo siya sa Ohio. 5. Diin sa Ohio? Sa Dayton.
Footnotes: karon kay 3 pero
'now' 'because' 'but'
VI. LEXICAL/GRAMMAR NOTES (taga-)
-
Taga-Texas ako. (Taga-) is a particle that suggests a person's origin (geographic) and/or place of domicile. It is immediately followed by the name of the place.
40 taga-diin -
Taga-diin ka? Taga-diin is a question word used for inquiring about a person's origin (geographic) and/or his place of domicile. When occurring by itself, diin means 'where1.
[sa]
Place marker which precedes the name of the place, used in a more specific reference. Taga-Cebu. E.g. Taga-diin ka? Diin sa Cebu? Sa Magallanes.
baryo
-
'barrio' - smallest unit of geographicpolitical division. Several barrios make up a town.
lungsod
-
'town' - second largest unit
probinsya -
'province' - largest unit of geographic-political division. As of August 1968, the Philippines has 65 provinces.
Sugbo
-
the name for 'Cebu' as used by Cebuano speakers, in contrast to Luzon-dwellers and foreigners who use 'Cebu'.
Summary:
Patterns of Non-Verbal Sentences
1.
Predicate ' 'Question word
Topic
Taga-diin
si Pedro? ang babaye?
Predicate
Diin
Topic Marker1 Place .Manila? , ,Davao? , , California?, .Ohio? ,
41 Predicate Topic Question word1 Pronoun Marker1 Place .Manila? , ,Davao? , ,California?, .Ohio? ,
2.
Predicate Topic 'Noun/Pronoun' Noun Manila ako. Davao Taeasi Pedro. 8 California Ohio ang bata. Topic (Short response)' Marker ' Noun (Place) ' Manila. Davao. Sa Chicago.
LESSON 7 Structural Content:
Setting:
Personal Pronouns: 1st set, plural, ako-class Particles: [na],[ra],[gyud] Verb: (mu-)class Focus: Actor Mood : Factual and Non-Factual Aspect: Neutral
Carlos is asked by his friend about his companions, who are P C T s .
Gipangutana si Carlos sa iyang amigo bahin sa mga PCT nga iyang kuyogi
DIALOGUE Carlos, sila ba ang mga "Peace Corps trainee"?
Carlos, are they the Peace Corps trainees? Y e s , Ben, they are . Where are you going?
B A
Oo, Ben, sila gyud.
We're going to the movies.
B
Muadto kami sa sine.
Right now?
A
Karon na dayon?
No, later on.
B
Dili, unya ra.
A:
Carlos, sila ba ang mga "Peace Corps trainee"?
Asa man kamo?
II. DIALOGUE BREAKDOWN Carlos, are they the Peace Corps trainees? they the Peace Corps trainees Y e s , Ben, they are.
sila [ba] [ang] [mga] "Peace Corps trainee" B:
O o , Ben, sila gyud. Oo, Ben sila [gyud]
Y e s , Ben they (indeed) 42
43 Where are you going? where [by the way] you (pi.) We're going to the movies. will go we to movie Right now? now [already] immediately No, later on. no later only III. RELATED UTTERANCES We are going to (see) a movie. We are going to the movie house. We are going to the movies. Right now.
A:
B:
A:
B:
Asa man kamo? asa [man] kamo Muadto kami sa sine. muadto kami [sa] sine Karon na dayon? karon [na] dayon Dili , unya ra. dili unya [ra]
Manan-aw kami ug sine, Adto mi sa sinehan. Mangadto mi sa sine. Karon dayon.
IV. VOCABULARY LIST adlaw adto asa aw to bag-o bahin basa busog (ka)gabii kalye kami kamo kaon kita kugihan kuyog dagat dili
day go where car, automobile new about, concerning, regarding read be full (satisfied) last night street we , us (excl) you (pi) eat w e , us (incl) industrious, diligent go with sea no, not
44
dula gahapon ganina (gi)gutom (gi)uhaw gwapo hinoon leksyon libreriya (ma)lipay(on) niaging adlaw pasiyo plasa res tawran semana. sila sine sinehan sulat sunod taas tan-aw tapulan tuon uban ugma unya wala
play yesterday a while ago hungry thirsty handsome studious lesson library cheerful, happy the other day take a walk plaza restaurant week they , them movie(s) movie house/theatre write next , the following tall, high see, look lazy study accompanied by, go with tomorrow later no, none
V. DRILLS A.Repetition:
Noun-Pronoun Conversion Pronoun: Noun: Mga "Peace Corps trainee" Mga "Peace Corps trainee " si Peter ug si Paul. sila. Mga Pilipino si Juan ug Mga Pilipino sila. si Pablo. Mga estudyante si Maria Mga estudyante sila. ug si Juan. Gwapo ikaw ug si Ricardo Hinoon ikaw ug si Marta. Kugihan ikaw ug si Lourdes.
Gwapo kamo. Hinoon kano. Kugihan karao.
45 Taas ikaw ug ako. Tapulan ikaw ug ako. Malipayon ikaw ug ako.
Taas kita. Tapulan kita. Malipayon kita.
Gigutom si Maria, si Pedro ug ako. Giuhaw si Pablo, si Ricardo ug ako. Busog si Georgy, si Feling ug ako.
Gigutom kami.
Si Peter ug si Paul mga PCT. Si Juan ug si Pablo mga Pilipino. Si Maria ug si Juan mga estudyante. Si Roberto ug si Ruben mga gwapo. Si Priscila ug si Maria mga kugihan.
Sila si Peter ug si Paul mga PCT. Sila si Juan ug si Pablo mga Pilipino. Sila si Maria ug si Juan mga estudyante. Sila si Roberto ug si Ruben mga gwapo. Sila si Priscila ug si Maria mga kugihan.
B. Repetition; Non-Factual Non-Factual: 1 Muadto sila sa sine karong gabii. Muadto sila sa dagat karong hapon. Mukaon sila sa restawran ugma. Mutuon kamo sa leksyon ugma. Mubasa kamo sa libreriya sa sunod nga adlaw. Musulat kamo sa lamesa ugma sa hapon. Mutan-aw kita sa sine unyang gabii. Musakay kita sa awto karong hapon. Mudula kita sa plasa sa sunod nga semana.
Giuhaw kami. Busog kami.
Factual Conversion Factual: Niadto sila sa sine gabii. Niadto sila sa dagat gahapon. Nikaon sila sa restawran gahapon. Nituon kamo sa leksyon gahapon. Nibasa kamo sa libreriya . sa niaging adlaw. Nisulat kamo sa lamesa gahapon sa hapon. Nitan-aw kita sa sine gabii. Nisakay kita sa awto ganinang hapon. Nidula kita sa plasa sa niaging semana.
46
2. Negative Form: Non-Factual: Dili sila muadto sa sine karong gabii. Dili sila muadto sa dagat karong hapon. Dili sila mukaon sa restawran ugma. Dili kamo mutuon sa leksyon ugma. Dili kamo mubasa sa libreriya sa sunod adlaw. Dili kamo musulat sa lamesa ugma sa hapon. Dili kita mutan-aw sa sine unyang gabii. Dili kita musakay sa awto karong gabii. Dili kita mudula sa plasa sa sunod nga semana. 3. Interrogative: Non-Factual: Muadto ba sila sa sine karong gabii? Muadto ba sila sa dagat karong hapon? Mukaon ba sila sa restawran ugma? Mutuon ba kamo sa leksyon ugma? Mubasa ba kamo sa libreriya sa sunod adlaw?
Factual: Wala sila muadto sa sine kagabii. Wala sila muadto sa dagat gahapon. Wala sila mukaon sa restawran gahapon. Wala kamo mutuon sa leksyon gahapon. Wala kamo mubasa sa libreriya sa niaging adlaw. Wala kamo musulat sa lamesa gahapon sa hapon. Wala kita mutan-aw sa sine kagabii. Wala kita musakay sa awto gabii. Wala kita mudula sa plasa sa niaging semana.
Factual: Niadto ba sila sa sine gabii? Niadto ba sila sa dagat gahapon? Nikaon ba sila sa restawran gahapon? Nituon ba kamo sa leksyon gahapon? Nibasa ba kamo sa libreriya sa niaging adlaw?
47
Musulat ba kamo sa lamesa ugma sa hapon? Mutan-aw ba kita sa sine unyang gabii? Musakay ba kita sa awto karong gabii? Mudula ba kita sa plasa sa sunod nga semana? 4. Affirmative Responses: Long Form: Oo, muadto sila sa sine karong gabii. Oo, muadto sila sa dagat karong hapon. Oo, mukaon kaml sa restawran ugma. Oo, tnutuon kami sa leksyon ugma. Oo, mubasa kami sa libreriya sa sunod adlaw, Oo, musulat kami sa lamesa ugma sa hapon. Oo, mutan-aw kita sa sine unyang gabii. Oo, musakay kita sa awto karong gabii. Oo, mudula kita sa plasa sa sunod nga semana. 5. Negative Responses: Non-Factual: Dili, dlli sila muadto sa sine karong gabii. Dili, dili sila muadto.
Nisulat ba kamo sa lamesa gahapon sa hapon? Nitan-aw ba kita sa sine kagabii? Nisakay ba kita sa awto gabii? Nidula ba kita sa plasa sa niaging semana?
Short Form: Oo, muadto sila. Oo, muadto sila. Oo, mukaon kami. Oo, mutuon kami. Oo, mubasa kami. Oo, musulat kami. Oo, mutan-aw kita. Oo, musakay kita. Oo, mudula kita.
Factual: Wala, wala sila muadto sa sine gabii. Wala, wala sila muadto.
48
Dili, dili sila muadto sa dagat karong hapon. Dili, dili sila muadto. Dili, dili sila mukaon sa restawran ugma. Dili, dili sila mukaon.
Wala, wala sila muadto sa dagat gahapon. Wala, wala sila muadto. Wala, wala sila mukaon sa restawran gahapon. Wala, wala sila mukaon. Dili, dili kami mutuon Wala, wala kami mutuon sa leksyon gahapon. sa leksyon ugma. Wala, wala kami mutuon. Dili, dili kami mutuon. Dili, dili kami mubasa Wala, wala kami mubasa sa libreriya sa sunod sa libreriya sa nga adlaw. niaging adlaw. Dili, dili kami mubasa. Wala, wala kami mubasa. Dili, dili kami musulat Wala, wala kami musulat sa lamesa gahapon sa sa lamesa ugma sa hapon. hapon. Dili, dili kami musulat. Wala, wala kami musulat. Dili, dili kita mutan-aw Wala, wala kita mutan-aw sa sine unyang gabii. sa sine kagabii. Dili, dili kita mutan-aw. Wala, wala kita mutan-aw. Dili, dili kita musakay Wala, wala kita musakay sa awto karong gabii. sa awto gabii. Dili, dili kita musakay. Wala, wala kita musakay. Dili, dili kita mudula Wala, wala kita mudula sa plasa sa sunod nga sa plasa sa niaging semana. semana. C. Substitution: Movable Slot Wala sila muadto sa sine gabii. dagat ganinang hapon. mukaon restawran gahapon. kamo mutuon sa leksyon mubasa sa libreriya sa niaging adlaw. kita mutan-aw sa sine kagabii. musakay sa awto gabii. mudula sa plasa sa niaging semana.
49 D. Expansion Drill; 1.
Muadto kita. Cue:
sa sine "Majestic" sa kalye Magallanes karong gabii kuyog ni Pedro
2.
Muadto kita sa sine. Muadto kita sa sine "Majestic1 Muadto kita sa sine "Majestic' sa kalye Magallanes. Muadto kita sa sine "Majestic1 sa kalye Magallanes karong gabii. Muadto kita sa sine "Majestic' sa kalye Magallanes karong gabii kuyog ni Pedro.
Mukaon ba kamo? Cue : sa restawran sa lungsod karong udto uban ni Ana ug ni Pablo
3.
Mukaon ba kamo sa restawran? Mukaon ba kamo sa restawran sa lungsod? Mukaon ba kamo sa restawran sa lungsod karong udto? Mukaon ba kamo sa restawran sa lungsod karong udto uban ni Ana? Mukaon ba kamo sa restawran sa lungsod karong udto uban ni Ana ug ni Pablo?
Mutuon ba sila? Cue: sa leksyon sa Matematika sa libreriya sunod adlaw
4.
Mutuon ba sila sa leksyon? Mutuon ba sila sa leksyon sa Matematika? Mutuon ba sila sa leksyon sa Matematika sa libreriya? Mutuon ba sila sa leksyon sa Matematika sa libreriya sunod adlaw?
Musakay siya. Cue : sa awto
Musakay siya sa awto.
50
bag-ong ni Pedro nga taga-Manila
Musakay siya sa bag-ong awto. Musakay siya sa bag-ong awto ni Pedro. Musakay siya sa bag-ong awto ni Pedro nga taga-Manila.
VI. LEXICAL/GRAMMAR NOTES [raga]
-
Sila ba ang mga "P,eace Corps trainee"? A particle which indicates plurality.
[gyud]
-
...sila gyud. Short form of [gayud]. It emphasizes and intensifies the antecedent.
[na]
-
Karon na dayon? Modifies the adjective karon implying that a certain action will happen at that very moment. The above phrase means 'Now, right now'.
dili
-
The particle that marks negation of a statement or fact. Negation is shown by putting dili before a declarative statement .
[ra]
-
Unya ra. 'Only' -- Generally, the particle [ra] limits the application of the word preceding it.
Pluralization: Nouns Plural forms of nouns are marked by the following: Topic Case Markers General Nouns Personal Names
ang mga sila si
51 Example: 1.
2.
ang balay 'the house 1
-V
ang mga balay 'the houses'
ang babaye 'the woman'
•>
ang mga babaye 'the women 1
si Pedro ug si Juan -•» sila si Pedro ug si Juan 'Pedro and Juan 1 'Pedro and Juan' si Ana ug si Maria —•> sila si Ana ug si Maria 'Ana and Maria' 'Ana and Maria' Sila si is also used to mean 'X and his companions ' . Example:
Sila si Pedro
'Pedro and his companions'
Sila si Maria
'Maria and her compan-; ions '
Summary: 1st set of Personal Pronouns, ako-class 1
f
1
Singular
r i
1st person ' ako, ko
'I'
i
i
t
2nd person ' ikaw, ka ' you ' i
T t
3rd person « siya
1 Plural [kami, mi (exel) ' w e " 'kita, ta (incl) 'us' '
1
i
kamo , me)
'you''
i
'he , she' , sila
1 1
they',
The first set of pronouns, ako-class, functions as substitutes for noun topics and, hence, takes no markers. Negation: 1.
Dili
- Dili has different uses. It is used to negate any of the following: a. nouns b. pronouns c. adj ectives It is also used in verbal sentences to negate verbs which refer to:
52
a. b. c. 2.
Waia
future action ('will -not1) possible action ('cannot') habitual action ('doesn't, isn't')
- Like dili, wala has various uses. In the drills given in this lesson, wala is used to negate verbs when the action referred to happened in the past ('did, has done, had done'). The other uses of wala will be discussed in later lessons.
Verbs; The Cebuano verbs will be presented and discussed according to the following: 1.
Focus - refers to the relationship between the verb and the topic of the sentence. The topic may be the: a. actor/performer of the action b. goal/receiver of the action c. beneficiary of the action d. instrument used to perform the action e. location where the action is performed.
2.
Mood
3.
Aspect- refers to the form that a verb takes to indicate duration or completion of action.
- refers to the speaker's attitude toward the action or state expressed, indicating whether this is regarded as a: a,. fact or non-fact b. a matter of command c. a matter of desire or possibility
The verbs may consist of a base alone, or a base and one or more affixes. The base supplies the denotative meaning, and the affix selects the particular type of grammatical function the verb has in relation to the other parts of the sentence.
53
For example, the (mu-)class has various forms: Affix mu
Base sulat basa sakay
'to write' , 'to read' , 'to ride' ,
The (mu-)class is used in Actor Focus Construction, i.e. the [ang/si]-phrase is the actor or performer of the action. Examples:
Focus:
Musulat si Pedro. 'Pedro writes.1 Mubasa ang bata. 'The child reads.' Musakay ang maestra.'The teacher rides.' (ni-) as in nibasa 'read' nisulat 'wrote' nisakay 'rode' This form describes actions that have taken place or those taking place at the time the speaker is speaking.
Mood: A. Factual Form:
B. Non-factual Form: (mu-) This form describes future action, and habitual action. The other uses of (mu-) are discussed in later lessons. Aspect:
Summary: 1.
Neutral The neutral aspect in Actor Focus Construction is marked by (mu-) which implies punctiliar action.
Patterns of Verbal Sentences
'Predicate' Complements Topic Verb 'Pron/N: (actor)' Place Time Muadto ,ako-class Pron.,sa sine , unya , , si Ana , dagat , ugma , Nibasa ,ang bata , libreriya, gahapon ,
54 ' Affirmative marker'
a.
l
'
(1)
i
Oo
'
2. Negation: Predicate Topic 'Marker' Verb ' (Noun)
Complements Place Time
Factual, Dili ,muadto,si Ana ,sa sine , unya. Mood , ,mubasa,ang bata, libreriya, ugma. Non' Wala 'muadto'si Petra'sa sine ' ganina. factual 1 'mubasa'ang ' ' Mood ' ' ' maestra' libreriya 1 gahapon.
1 'Neg. Topic ' Pred. 'Marker 1 (Pron) t
a. Factual
' '
Complements Place ' Time
t
i
, Dili •
ako- ,muadto ,class ,mubasa
i
,sa sine , unya. , libreriyai ugma.
i
t
?
f
t
'muadto Non' Wala 'ako'class 'mubasa factual 1 t
f
t
i
'sa sine ' ganina. ' libreriya' gahapon. i
j_
b. Negative Responses: Response Dili,
Full Sentence 2a./2b.
Wala,
3.
Interrogative: i Complements Time , Place , , ako-class , sa sine , unya. , ganina. pronouns t i [ang/si]- , sa sine i ugma. i , gahapon. phrases t t
'Predicate 'Marker' •
T
,Muadto i .Niadto t ,Mutan-aw i ,Nitan-aw t
1
ba
Topic
LESSON 8 Structural Content:
Setting:
Personal Pronouns: 2nd set, Preposed possessive, ako-class Agentive Case Markers: [ni], [sa] Demonstrative Pronouns: ilia-class Tag question: dili ba? Gipangutana ang PCV bahin sa iyang mga ginikanan .
A PCV is asked about his parents*
I. DIALOGUE Who are your parents? Mr. and Mrs. Paul Murphy. Where are they now? They are in Oregon. II. DIALOGUE BREAKDOWN Who are your parents? who your parents Mr. and Mrs. Paul Murphy. Where are they now? where [tell me] they now They are in Oregon. over there they in Oregon
A: Bl
Kinsa ang imong mga ginikanan? Si Mr. ug Mrs. Paul Murphy.
A: B:
Hain man sila karon? Tua sila sa Oregon.
A:
Kinsa ang imong mga ginikanan?
B: A:
B:
55
kinsa [ang] imo(ng) [mga] ginikanan Si Mr. ug Mrs. Paul Murphy. Hain man sila karon hain [man] sila karon Tua sila sa Oregon. tua sila [sa] Oregon
56
III. RELATED UTTERANCES Who are your father and mother? My father is George and my mother is Elsa . What do they do?/What is their profession? What is your father's job? My name is ... My nickname is ... My surname/last name is ...
Kinsay imong amahan ug inahan? Ang akong amahan si George ug ang akong inahan si Elsa. Unsay ilang pangita? Unsay trabaho sa imong amahan? Ang akong ngalan si ... Ang akong angga si ... Ang akong apelyido ...
IV. VOCABULARY LIST amahan amiga amigo amo
angga apelyido ato
bata bisita kadula kapiteriya klase klasmet dia
eskuwelahan ginikanan igsoon ila
inahan iya naa
ngalan nia
pangita
father friend (female) friend (male) our , ours (excl.) nickname surname, last name our, ours (incl.) child visitor, guest playmate cafeteria class classmate here school parents sibling their, theirs mother his , her, hers there name here occupation, profession
57 sala serbesa telebisyon
living room beer television, TV set what
V.
DRILLS A. Repetition: Kinsa Kins a Kinsa Kinsa Kinsa Kinsa Kinsa
ako? ka? siya? kami? kita? kamo? sila?
Kinsa Kinsa Kinsa Kinsa Kinsa Kinsa Kinsa
Ako si Ana. Ikaw si Pedro. Siya si Juan. Kami si Pedro ug si Juan. Kita si Pedro ug si Juan. Kamo si Rosa ug si Ana. Sila si Ben ug si Roberto. B. Substitution:
ang ang ang ang ang ang ang
akong ngalan? imong ngalan? iyang ngalan? among ngalan? atong ngalan? inyong ngalan? ilang ngalan?
Ang akong ngalan si Ana. Ang imong ngalan si Pedro. Ang iyang ngalan si Juan. Ang among ngalan si Pedro ug si Juan. Ang atong ngalan si Pedro ug si Juan. Ang inyong ngalan si Rosa ug si Ana. Ang ilang ngalan si Ben ug si Roberto.
Fixed Slot
1.
Nia ang imong amigo. kauban. inahan. amahan. igsoon.
2.
Naa sila si Pedro ug si Juan. Rosa ug si Ana. Ramon ug si Cornelio. Canuto ug si Josefa. Elsa ug si Terry.
58
3.
Tua ang mga bata sa kwarto. eskwelahan. klase. kapiteriya. plasa.
C. Repetition Drill: 1.
Nia Nia Nia Nia Nia
ang ang ang ang ang
ami go ni Ruben. amahan ni Rosa. lapis ni Cornelio. bolpen ni Mario. lamesa ni Mr. Cruz.
2.
Naa Naa Naa Naa Naa
ang ang ang ang ang
amigo sa bata. amahan sa babaye. lapis sa maestro. bolpen sa abogado. lamesa sa prinsipal.
3.
Tua ang mga amigo nila ni Pedro ug ni Juan. Tua ang mga amahan nila ni Cornelio ug ni Mario. Tua ang mga lapis nila ni Mr. Cruz ug ni Mr. Reyes. Tua ang mga bolpen nila ni Ernie ug ni Tirso, Tua ang mga lamesa nila ni Grace ug ni Tina.
4.
Tua Tua Tua Tua Tua
ang ang ang ang ang
mga mga mga mga mga
amigo sa mga bata. amahan sa mga babaye. lapis sa mga maestro. bolpen sa mga abogado. lamesa sa mga prinsipal.
D. Substitution/Question and Answer Drill: Kinsa si Dick?
Siya ang akong amigo. kauban. igsoon. estudyante.
Kinsa ako?
Ikaw ang among maestra. amiga. kauban.
59
Kinea sila?
Sila ang atong mga amigo. klasmet. maestro. kadula.
Kinsa ang imong ginikanan? Ang akong ginikanan si iyang ilang amigo? ? ? kauban? among ? inyong ? akong atong
? ?
iyang •
ilang amigo si akong atong kauban among inyong
Substitution: Movable !>lot 1. Clara ang ngalan sa akong amiga, dili ba? 7 imong iyang ? Jose amigo, ? 7 among kauban, ? 7 atong inyong ? klasmet, ilang 2.
? ?
Dili ba Clara ang ngalan sa akong amiga? Imong 7 iyang Jose amigo? among ? kauban? atong ? inyong ? klasmet? ilang ?
60 F. Conversion Drill: l.Cue Sentence: Muadto ang akong amigo sa tindahan unya •
Conversion:
Niadto ang akong amigo sa tindahan ganina.
Mutuon ang imong estudyante sa Cebuano ugma. Musulat ang iyang amahan sa libreriya karong gabii. Mukaon ang ilang bisita sa balay karong udto. Mubasa ang atong ginikanan sa balay karong buntag. Mutan-aw ang among maestra sa sine unyang gabii. Mudula ang inyong amiga sa plasa sunod semana. 2.Cue Sentence: Conversion:
Dili ba muadto ang akong amigo sa tindahan unya? Wala ba muadto ang akong amigo sa tindahan ganina?
Dili ba mutuon ang imong estudyante sa Cebuano ugma? ? Dili ba musulat ang iyang amahan sa libreriya karong gabii?
Dili ba mukaon ang ilang bisita sa balay karong udto?
Dili ba mubasa ang atong ginikanan sa balay karong buntag?
Dili ba mutan-aw ang among maestra sa sine unyang gabii?
61
Dili ba mudula ang inyong amiga sa plasa sunod semana?
G. Comprehension Drill: Nitan-aw ang akong mga ginikanan sa sine gabii. Human sa sine, niadto sila sa restawran ug nikaon sila. Ang ilang pagkaon pinakbet ug kan-on. Niinom sab sila ug serbesa. Wala sko muadto sa sine kay nituon ako sa akong leksyon ug wala sab ako mutan-aw sa telebisyon kay nisulat ako ug sulat sa akong mga amigo. Pangutana; Kinsa ang nitan-aw sa sine? Niadto ba sila sa restawran? Nikaon ba sila? Unsa ang ilang pagkaon? Niinom ba sila ug serbesa? Nganong wala ako muadto sa sine? Nganong wala ako mutan-aw sa telebisyon? VI. LEXICAL/GRAMMAR NOTES hain
-
'where' Hain is answered by the niaclass of demonstrative pronouns. It is used in non-verbal sentences to indicate stationary location, e.g. Hain ang sinehan? Hain si Pedro? Hain man sila karon? In verbal sentences, it is used with the Non-Factual form of the verb to imply that the object(s) or person(s) referred to are still at a certain location, therefore talked about at the present time. It may. be used interchangeably with asa. Hain ka magpuyo? 'Where do you live?' H a i n / muadto si Ana? 'Where is Ana going?'
62 dili ba
- marks tag questions, and appears after a full statement is given, e.g. Predicate-Topic order or vice-versa
+ dili ba?
When used initially in a sentence, i.e. at the beginning of a statement, it marks a negative interrogative statement . human ea - Human sa sine, ... Literally means 'after the ...' pinakbet - a regional meat/fish and vegetable dish among the Ilokanos, characterized by the prominent use of bitter melon and eggplant. ngano
- 'why?'
Demonstrative Pronouns:
Nia-class
dia
- 'here'
(nearest to speaker)
nia
- 'here'
(near to speaker and hearer)
naa
- 'there' (nearer to hearer than to speaker)
tua
- 'over there1 (far from both speaker and hearer; also used for referrents out of sight from both principals)
These locational demonstratives occur as predicates when indicating the location of [ang/si]-phrases and ako-class pronouns. They answer the question hain 'where'. For example: Predicate '
Topic
t
Nia .. Naa Tua
, , ' , ,
ang papel. siPedro. , ang mga bata. ako-class Pron.
63 Personal Pronouns: ' '
' i
2nd set, ako-class
Singular
'
Plural
' i
i
,
, „ t i i j ,,amo (excl) ' o u r , o u r s , 11 ,; , our,ours, , 1st person , ako my, mine ,ato ;. (incl) i
i
i
i
, 2nd person , imo 'your,yours, inyo i
i
i
i
, 3rd person , iya 'his, her,, ila i
'your, yours,
i
hers'
'their,theirs ,
,
The 2nd set of personal pronouns, ako-class, when in a preposed position, i.e. it precedes the noun that is possessed or modified, always takes the ligature (-ng). Example: akong libro 'my book' ilang balay 'their house' imong amigo 'your friend'
Agentive Case Markers: The agentive case markers precede nouns which are the possessors. 1
1
Singular ' Plural , Personal Names , ni nila ni 1
1
General Nouns
Example:
'
Ang libro
sa
•
sa mga
ni Pedro Rosa Ruben
sa bata babaye maestra (The other uses of the agentive case markers are discussed later in reference to Goal Focus Constructions.)
,
Summary: 1.
Patterns of Non-Verbal Sentences
' Predicate ' Question Word Kinsa
Topic Pronoun i ang akong
, ngalan? ,
iyang ilang
, amahan? ,
t
Unsa
2.
i
t
i
1
' Predicate Demonstrative 1
1
, , ,
Nia Naa Tua
Predicate 'Demonstrative' t 1 1
3.
Pronoun
2a.
1
i
,
Topic '
r
Noun
i
i
, ang imong , atong , iyang
, ami go. , kauban. , ginikanan.
Noun
Tag Question: 2.
i
etc.
iang amigo , , kauban, i igsoon, , ,
Nia Naa Tua
Noun
dili ba? '
Topic Marker 'Noun (Possessor)' ni ,Ruben. , nila ni,Ruben ug Ramon., sa ,bata. , sa mga ,babaye. ,
Supplementary Materials Lessons 6-8 I. Direct Discourse #1. A: B: A: B:
Nangutana si Juan, "Amerikano ka ba, Mr. White?" Nitubag si Mr. White, "Oo, Amerikano ako." Nangutana usab si Juan, "Taga-diiri ka?" Ang tubag ni Mr. White, "Taga-Washington, D.C. ako."
nitubag
Vocabulary: answered
#2. A: Nangutana ang maestro, "Asa ka man karon?" B: Nitubag ang estudyante,"Muadto ako sa libreriya kay mutuon ako sa akong leksyon." A: Nangutana usab ang maestro, "Wala ka ba mutuon gabii?" B: Nitubag usab ang estudyante, "Wala, wala ako mutuon sa leksyon gabii kay niadto ako sa balay sa akong amiga." #3. A: Ingon ni Roberto, B: A: B: A:
"Si Mr. ug Mrs. Lewis Parke ang akong mga ginikanan." Nangutana ang iyang amigo, "Ah diay, hain sila magpuyo karon?" Nitubag si Roberto,"Nagpuyo sila karon sa Los Angeles." Nangutana usab ang iyang amigo, "Unsay ilang trabaho?" Nitubag usab si Roberto, "Ang akong amahan doktoT ug ang akong inahan nars."
II. Indirect Discourse A. Niingon si Mr. White nga Amerikano siya ug tagaWashington, D.C. siya. 65
66
1. 2.
Pangutana: Niingon ba si Mr. White nga Amerikano siya? Niingon ba sab siya nga taga-Washington, D.C. siya?
Niingon si Mr. White kang Juan nga Amerikano siya ug taga-Pennsylvania Avenue siya sa Washington, D.C. Pangutana :' 1. Taga-diin si Mr. White? 2. Diin siya sa Washington, D.C? 3. Niingon ba si Mr. White kang Juan nga tagaPennsylvania Avenue siya? Niingon si Juan, ang estudyante, kang Mr. de la Cruz, ang iyang maestro, nga muadto siya sa libreriya kay mutuon siya sa iyang leksyon. Pangutana : 1. Kinsa ang estudyante? 2. Unsa si Juan? 3. Kinsa ang iyang maestro? 4. Unsa si Mr. de la Cruz? 5. Asa man si Juan? 6. Nganong muadto siya sa libreriya? Niingon ang estudyante nga wala siya mutuon sa iyang leksyon gabii kay niadto siya sa balay sa iyang amiga. Pangutana: 1. Unsa ang ingon sa estudyante? 2. Kinsa ang niingon nga wala siya mutuon sa iyang leksyon gabii? 3. Nganong wala siya mutuon sa iyang leksyon gabii?
67 Niingon si Roberto kang Rolando, ang iyang amigo, nga ang iyang mga ginikanan si Mr. ug Mrs. Lewis Parke ug nagpuyo sila karon sa Los Angeles. Niingon sab siya nga ang iyang amahan doktor ug ang iyang inahan, nars. 1. 2. 3. 4. 5.
Pangutana: Kinsa ang amigo ni Roberto? Kinsa ang mga ginikanan ni Roberto? Hain sila magpuyo karon? Unsa ang trabaho sa iyang amahan? Unsa ang trabaho sa iyang inahan?
LESSON 9 Structural Content:
Setting:
Adjectives: Simplex Form Non-verbal Affix: (-a/-ha)
A PCV asks where the barrio lieutenant's house is.
DIALOGUE Bay, could you help A: me? What can I do for you? B: Where is the house of A: the barrio lieutenant? It's behind the church. Thank you. You're welcome.
B: A: B:
II. DIALOGUE BREAKDOWN Bay, could you help A: me? bay (term used for male peer) may ask a question What can I do for you? B: what [by the way] ours Where is the house of A: the barrio lieutenant? where [tell me] 68
Nangutana ang PCV kung hain ang balay sa tenyente del baryo •
Bay,.mahimo bang mangutana? Unsa may ato? Hain man ang balay sa tenyente del baryo dinhi? Tua sa luyo sa simbahan. Salamat. Way sapayan.
Bay, mahimo bang mangutana? bay mahimo [bang] mangutana Unsa may ato? unsa [ma-y] ato Hain man ang balay sa tenyente del baryo dinhi? hain [man]
69 house of barrio lieutenant
[ang] balay [sa] tenyente del baryo dinhi
here It's behind the church.
B:
over there In back of church
Tua sa luyo sa slmbahan. tua [sa] luyo [sa] simbahan
Thank you.
A:
You're welcome.
B:
Salamat. Way sapayan.
III. VOCABULARY LIST anak anak nga babaye anak ngi lalake as aw a bala-od bana bati bulok ka-away kusina kutsero dako dinhi drayber du-ol gamay hawod igsoon nga babaye igsoon nga lalake lala layo luyo (ma)himo mananahi nindot ngil-ad panday pos opis pulis sapatero
child, offspring daughter son wife law husband ugly (for objects) rotten (fruits, eggs) enemy, the person with whom one has quarreled kitchen rig driver big, large here driver (of a motor vehicle) near small smart, intelligent sister brother stupid, dumb far, distant behind can, may dressmaker, seamstress beautiful, pretty (for objects) ugly (for people, also used for behavior) carpenter post office policeman shoemaker
70
IV. DRILLS A. Repetition: 1. Asawa sa pulls si Mrs. Santos. Bana sa labandera si Juan. Igsoon siya sa panday. Kauban siya sa maestra. Amigo siya sa magdadaro . Kaaway siya sa balaod. Anak siya sa doktor. Kusinera sa prinsipal si Ana.
Dili asawa sa pulis si Mrs. Santos. Dili bana sa labandera si Juan. Dili siya igsoon sa panday. Dili siya kauban sa maestra. Dili siya amigo sa magdadaro . Dili siya kaaway sa balaod. Dili siya anak sa doktor. Dili kusinera sa prinsipal si Ana.
2. Si Mrs. Santos ang asawa sa pulls. Si Juan ang bana sa labandera. Siya ang igsoon sa panday. Siya ang kauban sa maestra. Siya ang amigo sa magdadaro. Siya ang kaaway sa balaod. Siya ang anak sa doktor. Si Ana ang kusinera sa prinsipal.
Dili si Mrs. Santos ang asawa sa pulis. Dili si Juan ang bana sa labandera. Dili siya ang igsoon sa panday. Dili siya ang kauban sa maestra. Dili siya ang amigo sa magdadaro. Dili siya ang kaaway sa balaod. Dili siya ang anak sa doktor. Dili si Ana ang kusinera sa prinsipal.
3. Si Mrs. Santos and asawa ni Juan. Si Juan ang bana ni Mrs. Santos. Siya ang igsoon ni Manuel. Siya ang kauban ni Maria. Siya ang amigo ni Ricardo. Siya ang kaaway ni Petra.
Dili si Mrs. Santos ang asawa ni Juan. Dili si Juan ang bana ni Mrs. Santos. Dili siya ang igsoon ni Manuel. Dili siya ang kauban ni Maria. Dili siya ang amigo ni Ricardo. Dili siya ang kaaway ni Petra.
71
Siya ang anak ni Doktor Morales. Si Ana ang kusinera ni Mr. Ramos.
Dili siya ang anak ni Doktor Morales. Dili si Ana ang kusinera ni Mr. Ramos.
4. Dili ba asawa sa Dili, dill asawa sa pulis pulls si Mrs. Santos? si Mrs. Santos . Dili ba bana sa Dili, dili bana sa labandera si Juan. labandera si Juan? Dili, dili siya igsoon sa Dili ba siya igsoon sa panday? panday. Dili ba siya kauban Dili, dili siya kauban sa maestra. maestra? Dili ba siya amigo sa Dili, dili siya amigo sa magdadaro. magdadaro? Dili, dili siya kaaway sa Dili ba siya kaaway sa balaod? balaod. Dili ba siya anak sa Dili, dili siya anak sa doktor. doktor? Dili, dili kusinera si Ana Dili ba kusinera si sa prinsipal. Ana sa prinsipal? 5. Dili ba si Mrs. Santos ang asawa ni Juan? Dili ba si Juan ang bana ni Mrs. Santos? Dili ba siya ang igsoon ni Manuel? Dili ba siya ang kauban ni Maria? Dili ba siya ang amigo ni Ricardo? Dili ba siya ang kaaway ni Petra? Dili ba siya ang anak ni Doktor Morales? Dili ba si Ana ang kusinera ni Mr. Ramos? 6.
Dili, dili si Mrs. Santos ang asawa ni Juan. Dili, dili si Juan ang bana ni Mrs. Santos. Dili, dili siya ang igsoon ni Manuel. Dili, dili siya ang kauban ni Maria. Dili, dili siya ang amigo ni Ricardo. Dili, dili siya ang kaaway ni Petra. Dili, dili siya ang anak ni Doktor Morales. Dili, dili si Ana ang kusinera ni Mr. Ramos.
Hawod si Juan, dili ba? Gwapo ang estudyante, dili ba? Nindot ang balay, dili ba? Gamay ang kwarto, dili ba? Dako ang plasa, dili ba? Layo ang pos opis , dili ba? Mananahi siya, dili ba?
72 Panday s i y a , dili ba? Kutsero si M a r i o , dili ba? K u g i h a n si C a r l o s , dili ba? Oo , hawod si J u a n . Oo , gwapo ang e s t u dyante. O o , n i n d o t ang b a l a y . Oo , gamay ang k w a r t o . Oo , dako ang p l a s a . O o , layo ang pos o p i s . Oo, mananahi siya. O o , panday s i y a . O o , k u t s e r o si M a r i o . O o , k u g i h a n si C a r l o s .
D i l i , lala s i y a . D i l i , ngil-ad s i y a . Dili, Dili, Dili, Dili, Dili, Dili, Dili, Dili,
bati k a n a . dako k a n a . gamay k a n a . duol k a n a . l a b a n d e r a siya. sapatero s i y a . drayber siya. tapulan s i y a .
B. Q u e s t i o n and Answer D r i l l : Kinsang gwapoha? si Ruben o si Marcos ? Kinsang h a w o r a , si Juan o si P e d r o ? U n s a n g n i n d o t a , ang balay o ang o p i s i n a ? Unsang g a m a y a , ang k w a r t o o ang k u s i n a ? U n s a n g d a k o a , ang p l a s a o ang "playground"? Unsang l a y o a , ang s i m b a h a n o ang pos opis? K i n s a n g m a n a n a h i a , si Rosa o si Ana? Kinsang p a n d a y a , si Roberto o si Ramon? Kinsang k u t s e r o a , si Ernie o si Dick? Kinsang k u g i h a n a , si Carlos o si Cecilia? V. L E X I C A L / G R A M M A R Unsa may
ato?
Si R u b e n . Si J u a n . Ang b a l a y . Ang k w a r t o . Ang p l a s a . Ang pos opis . Si R o s a . Si R o b e r t o . Si D i c k . Si C e c i l i a .
NOTES L i t e r a l l y m e a n s 'What is o u r s ? ' i.e. 'What's our p r o b l e m ? ' o r , as used in a r e s t a u r a n t , 'What are we h a v i n g ? '
73 may
- a contraction of [man] + [ang]
mangutana
- 'to ask a question, to inquire1 (mang-) + [pangutana]
way sapayan - 'you're welcome, not at all, don't mention it' way (-a)/(-ha)
=
[wala] + (y)
- a non-verbal suffix which indicates 'one of so many X's', i.e. in specific reference
Kinsang nindot£?
'Which (one) is the pretty one?1
Kinsang gwapoh_a?
'Which (one) is the handsome one?'
(-a) is used after consonants, including glottal stops, e.g. nindota kugihana kutsero-a dako-a (-ha) is used after vowels, e.g. gwapoha Adj ectives:
Simplex Form
(uninflected)
Adjectives are used as predicates in the drill sentences: Predicate ' Topic ' si Juan. ' Hawod ,, ang bata. ' Gwapo ' ako-class Pron. '
Summary: 1.
!
Sentence Patterns
Predicate
j
Topic
t
'Asawa sa pulls , si Mrs. Santos. 'Bana sa laban- , si Juan. 1 dera .
74 1
2.
Predicate ' Topic '
i
, i
1
Igsoon Kauban 1
3.
Predicate , sa panday. , sa maestra. 1
i siya i siya
(£Plit. P_redl.ca.t£)_I
Topic Si Mrs. Santos Siya
ang ang ang ang
Topic asawa sa pulis. asawa ni Juan. igsoon sa panday. igsoon ni Manuel.
4. 'Neg. Int. Mkr. ' Predicate r , Dili ba , asawa sa pulis i , bana sa labandera i i a.'Neg. Int. Mkr. 1 , Dili ba , f
i
i
Topic siya
1 i
, ,
, i ' '
' Topic ' ! si Mrs. Santos? , , ( , si Juan? ,
Predicate ' igsoon sa panday? , kauban sa maestra? , i
t
1 b.'Neg. Int. Mkr. ' Topic Topic ' ii i i , Dili ba ,si Mrs. Santos, ang asawa ni Juan?, ,siya , igsoon sa panday? , t
5. Tag question: 'Predicate i1 Topic ' i t Hawod , si Juan, , dili ba? , Gwapo , ang bata,, , ako-class, , Pron. , 6. Affirmative/Negative Response: '" ' Predicate ' Topic" hawod si Juan., Oo lala siya. , Dili
Supplementary Materials Lessons 8-9 I. A.
Narrative Ang akong amiga si Marcia nga maestra sa Cebuano ug asawa ni Floyd nga pulis sa Honolulu. Si Floyd dili Pilipino. Amerikano siya. Ang ilang balay nga nindot tua sa kalya Auhuhu sa Pacific Palisades sa Pearl City. Kada buntag, ang iyang bana muadto sa trabaho ug si Marcia mutudlo sa klase.
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. B.
Pangutana: Kins a ang akong amiga? Unsa siya? Kinsa ang iyang bana? Unsa ang iyang trabaho? Pilipino ba ang bana sa akong amiga? Nindot ba ang ilang balay? Hain ang ilang balay? Asa muadto ang iyang bana kada buntag? Asa muadto si Marcia?
Nangutana ang lalake kung hain ang balay sa tenyente del baryo sa drayber sa dyipni. Nitubag ang drayber nga ang iyang balay tua sa luyo sa simbahan.
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.
Pangutana: Nangutana ba ang lalake? Kang kinsa siya nangutana? Unsa ang iyang pangutana? Unsa ang tubag sa drayber? Unsa ang tua sa luyo sa simbahan? Hain ang balay? Hain ang simbahan? 75
76 C.
Wala siya muadto sa opisina gahapon kay Sdbado. Sa buntag, nikaon siya sa pamahaw ug nibasa siya sa peryodiko. Sa udto, nisulat siya sa iyang mga ginikanan nga tua sa North Carolina. Ugma kay Domingo, dili sab siya muadto sa opisina pero musxmba siya.
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. D.
Fangutana: Nganong wala siya muadto sa opisina gahapon? Unsa gahapon? Nikaon ba siya sa buntag? Unsa? Nibasa siya ug peryodiko, dili ba? Kang kinsa siya nisulat? Hain ang iyang mga ginikanan? Nganong dili siya muadto sa opisina ugma? Musimba ba siya ugma?
Si Lito, ang estudyante, hawod ug gwapo. Hinoon sab siya. Nagpuyo siya sa nindot pero gamayng balay. Ang iyang balay tua sa luyo sa Plasa Santa Cruz ug layo sa pos opis. Vocabulary: gamay small
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.
Fangutana: Kinsa si Lito? Unsa siya? Lala ug ngil-ad ba siya? Tapulan ba siya? Dako ba ang iyang balay? Hain ang iyang balay? Tua ba ang iyang balay layo sa pos opis? Hain ang Plasa Santa Cruz?
LESSON 10 Structural Content:
Setting:
Adjectives: Simplex Form Oblique Case Marker: [ug] Ligature: [nga] Nagsultihanay ang duha ka Pilipina bahin sa bag-ong maestra nga si Jean Peters .
Two Filipinas are talking about Jean Peters, the new teacher*
I. DIALOGUE Is she your friend?
A:
Yes. What's her name? Her name is Jean Peters. Oh, she is the new teacher, isn't she? Yes, she's the one.
B: A: B: A: B:
Siya ba ang imong amiga? Oo. Kinsa ang iyang ngalan? Ang iyang ngalan si Jean Peters. Ah, siya ang bag-ong maestra, dili ba? Oo, mao siya.
II. DIALOGUE BREAKDOWN Is she your friend?
A:
she your friend Yes. What's her name? who her name Her name is Jean Peters. her name Jean Peters
B: A:
B:
77
Siya ba ang imong amiga? siya [ba] [ang] imo(ng) amiga Ob.
Kinsa ang iyang ngalan? kinsa [ang] iya(ng) ngalan Ang iyang ngalan si Jean Peters. [ang] iya(ng) ngalan [si] Jean Peters
78 Ah, siya ang bag-ong maestra, dili ba? siya [ang] bag-o(ng) maestra dili [ba] Oo , mao siya. oo [mao] siya
Oh, she is the new teacher, isn't she? she new teacher is it not Yes, she's the one. yes really she III. VOCABULARY LIST baka bato bapor bisikleta bulan bung-on kabayo kanta karpintero dagan dalan Dominggo eroplano gapas langoy mangga manghod nars nati palit panap ton plato punit saging salog salom sayaw suba sud-an sulat sundang tahi tindera/o trak
cow
stone , rock boat, ship bicycle month; moon pomelo horse sing carpenter run
street Sunday airplane cotton swim mango younger sibling nurse young (cattle) buy
clothing material plate pick up banana floor dive dance river food, main dish of the meal letter bolo, machete sew
sales lady/man truck
79 List of Adjectival Antonyms: mubo short, low tall, high; long taas nipis baga
thin, transparent (objects) thick
hiktin lapad
narrow wide
raabaw lalum
shallow deep
limpyo hugaw
clean dirty
bag-o da an
new old (objects)
maut gwapo/a
ugly (people) beautiful, good-looking
hilum sabaan
quiet noisy
dyutay daghan
little, few many , plenty
Cam-is aslum parat paic
sweet sour salty bitter
humot baho
fragrant foul-smelling, mal-odorous
hait habol
sharp dull
batan-on tigulang
young (animate) old , aged
niwang daut tambok
thin, slender (people) thin (animate) fat, s tout
put! icum
white black
gaan bug-at
light (of weight) heavy
humok gahi
soft hard , tough
buotan dautan
good, virtuous (character) bad , evil
80 IV. DRILLS A. Substitution:
Fixed Slot
1.
Kugihan kaayo ang manghod. akong imong iyang among atong inyong ilang
2.
Humot kaayo ang buwak. iyang akong imong ilang atong among inyong
3.
Nindot kaayo ang sinina. ilang akong imong iyang among inyong atong
4. Kugihan kaayo ang akong manghod igsoon. iyang inahan. among maestra atong bata. inyong amahan ilang amigo. 5.
Bag-o ang akong awto. eroplano. imong bisikleta. iyang trak. among kabayo. atong balay.
81
inyong kwarto. ilang bolpen. among bapor. akong sapatos. iyang balay. 6.
Gamay kaayo ang akong balay. iyang eskwelahan. among iro. atong libro. ilang sapatos. inyong restawran.
B. Expansion: 1. Nipunit ako ug bulak. Cue: nindot Nipunit ako ug nga bulak. gabii Nipunit ako ug nindot nga bulak 2.
Nibasa sila ug libro. bag-o Nibasa sila ug ng libro. kagahapon Nibasa sila ug bag-ong libro
3.
Nisulat sila ug sulat. mubo Nisulat sila ug ng sulat. sa niaging Nisulat sila ug mubong sulat semana .
4.
Nitahi siya ug sinina. nipis Nitahi siya ug nga sinina. sa niaging Nitahi siya ug nipis nga sinina hapon .
5.
Nidagan kami sa dalan. hiktin Nidagan kami sa nga dalan. sa niaging Nidagan kami sa hiktin nga dalan bulan .
6.
Nisalum ako sa suba. mabaw Nisalum ako sa nga suba. sa niaging Nisalum ako sa mabaw nga suba adlaw
82 7.
Nilingkod kamo sa siya. hugaw ganina
8.
Nilingkod kamo sa nga siya. Nilingkod kamo sa hugaw nga siya ganina.
Nitindog siya sa salog. _ng salog, Nitindog siya sa Nitindog siya sa limpyong salog gahapon.
limpyo gahapon C. Repetition:
Daan ang balay. Gwapa ang babaye. Mubo ang lapis. Gamay ang kahoy. Dako ang kabayo. Sabaan ang bata. Baga ang panapton. Nati ang baka. Daghan ang papel. Bag-o ang maestro. Tam-is ang saging. Humot ang bulak. Aslum ang mangga. Lapad ang dalan. Limpyo ang salog. Lalum ang suba. Halt ang sundang. Taas ang estudyante. Pait ang bung-on. Parat ang sud-an. Hugaw ang kwarto. Tigulang ang amahan. Tambok ang iro. Puti ang plato. Gaan ang libro. Humok ang gapas. Bug-at ang lamesa. Gahi ang bato. Nia Nia Nia Nia Nia Nia
ang ang ang ang ang ang
Ang Ang Ang Ang Ang Ang Ang Ang Ang Ang Ang Ang Ang Ang Ang Ang Ang Ang Ang Ang Ang Ang Ang Ang Ang Ang Ang Ang
balay ang daan. babaye ang gwapa. lapis ang mubo. kahoy ang gamay. kabayo ang dako. bata ang sabaan. panapton ang baga. baka ang nati. papel ang daghan. maestro ang bag-o. saging tam-is. bulak ang humot. mangga ang aslum. dalan ang lapad. salog ang limpyo. suba ang lalum. sundang ang hait. estudyante and taas. bung-on ang pait. sud-an ang parat. kwarto ang hugaw. amahan ang tigulang. iro ang tambok. plato ang puti. libro ang gaan. gapas ang humok. lamesa ang bug-at. bato ang gahi.
daang balay. gwapang babaye. mubong lapis. gamayng kahoy. dakong kahoy. sabaang bata.
83
Naa Naa Naa Naa
ang ang ang ang
bagang panapton. nating baka. daghang papel. bag-ong maestro.
Tua ang tam-is nga saging. Tua ang humot nga bulak. Tua ang aslum nga mangga. Tua ang lapad nga dalan. Tua ang lalum nga suba. Kini ang hait nga sundang. Kini ang taas nga estudyante. Kini ang pait nga bung-on. Kini ang parat nga sud-an. Kana ang hugaw nga kwarto. Kana ang tigulang nga amahan. Kana ang tambok nga iro. Kana ang humok nga gapas. Kana ang bug-at nga lamesa. Kadto Kadto Kadto Kadto Kadto
ang ang ang ang ang
dakong kabayo. limpyong salog. puting plato. gaang libro. gahing bato.
D. Substitution: Movable Slot l.Muadto ako sa ilang dakong balay ugma. siya imong gamayng kwarto atong kamo among unya. 2.Musayaw siya sa daang "auditorium" sunod ugma. Mukanta . . sila eskwelahan ang iyang amiga ilang Mutuon karon.
84
3.Wala siya mulangoy sa niaging Dominggo. mukaon . kita mupalit semana. kamo mudagan E. Conversion: l.Cue Sentence: Da-an ang balay ni Pedro. Conversion: Ang balay ni Pedro da-an. a. Gwapa ang asawa ni Juan. b.
Mubo ang lapis ni Filemon.
c.
Baga ug bag-o ang panapton ni Anita.
d.
Daghan ang papel ni Rosa.
e.
Bag-o ang maestro ni Juan.
f.
Hait ang sundang ni Cornelio.
g.
Hugaw ang kwarto ni Canute
h.
Tigulang ang amahan ni Cris.
i.
Tambok ang iro ni Rey.
2.Cue Sentence: Tam-is ang saging sa tindera. Conversion: Ang saging sa tindera tam-is. a. Aslum ang mangga sa tindera. b.
Limpyo ang sapatos sa maestra.
c.
Taas ang sinina sa mananhi.
d.
Puti ang plato sa kusinera.
85 e.
Gaan ang libro sa estudyante.
f.
Nindot ang klinika sa doktor.
g-
Bug-at ang lamesa sa karpintero
h.
Nati ang baka sa magdadaro.
i.
Sabaan ang bat a sa nars .
F. Repetition: l.Ang Ang Ang Ang Ang
daan£ balay ni Pedro tua sa bukid. gwapan_g_ asawa ni Juan tua sa balay. mubon^ lapis ni Filemon tua sa lamesa. ba-on_g_ panapton ni Anita tua sa kahon. daghan^ papel ni Rosa tua sa eskwelahan.
2.Kugihan ang maestrong bag-o ni Jose. Daan ang sundang nga halt ni Cornelio. Dako ang kwartong hugaw ni Canuto. Buotan ang amahang tigulang ni Cris. Nindot ang irong tambok ni Rey. 3.Ang Ang Ang Ang Ang
tam-is nga saging sa tindera tua sa tindahan, asluro nga mangga sa tindera tua sa kusina. limpyong sapatos sa maestra tua sa salog. taas nga sinina sa mananahi tua sa kwarto. puting plato sa kusinera tua sa kusina.
4.Ang Ang Ang Ang Ang
librong gaan sa estudyante tua sa libreriya. klinikang nindot sa doktor tua sa kalye Ruiz. laraesang bug-at sa karpintero tua sa sulod. bakang nati sa magdadaro tua sa bukid. batang sabaan sa nars tua sa balay.
V.LEXICAL/GRAMMAR NOTES mao
- Oo, mao siya. Literally 'She is really the one'. This particle is used to emphasize the definiteness of an event or situation. In inter-
86
rogative constructions, as in Mao ba? it means 'Is it really so?1 kaayo
- 'very' Preceded by adjectives when used as an adverb.
UK
- used here differently from the conjunction 'and'. In the examples found in the drill, [ug] functions as an oblique case marker, i.e. it marks the noun functioning as the object in verbal constructions.
[nga]
- The distribution of the ligature [nga] is as follows: a. b. c.
Summary;
after vowels = (-ng) after the consonant /n/ = (-g) elsewhere = [nga]
Sentence Patterns
1.
Predicate ' Object Topic Noun/Pronoun 'Marker 1 Noun Verb libro Nibasa i ako-class Pron. ' sulat ' sinina Mupalit ,[ang/si]-phrases ' bolpen
2.
Predicate Topic Adjective ' Noun/Pronoun Daan ' ako-class Pron. Dako i Taas ,[ang/si]-phrases
87
Topic Noun/Pronoun , ako-class Pron. 1 [ang/si]-phrases
Predicate Adj ective dako daan taas
Specific Topic Specific Topic Noun/Pronoun Emphatic Adj. , ako-class Pron., ang dako. ;[ang/si]-Phrases;
'Predicate' Topic Demon- 'Modification Construction linked by Lie.' i Noun ' Ligature ' Adj ective stratives' T t nga , dako. Nia , ang balay t Naa , daan. lamesa-, -ng , Tua , tigulang. amahan-, i
Kini Kana Kadto
3.
Adjective
' Ligature i , ang dako- , -ng , daan- , -g , tigulang , nga
' i , « ,
Noun balay. lamesa. amahan.
'Agentive Construction Pattern 2 Daan ang balay , [ni] and [sa] phrases Dako Gamay 'Predicate'Modification 1 'Construction Taas iang daang balay dakon e , gamayng
'Agentive Construction' ,[ni] and [sa] ' phrases ,
Supplementary Materials Lessons 8-10 I. Narrative Nangutana si Josefa kang Susana kung kinsa ang iyang kauban karon. Nitubag si Josefa nga siya si Maria, ang bag-ong sekretarya sa opisina ni Mr. de la Cruz, ang prinsipal sa Bayawan Elementary School. Pangutana: 1. 2. 3. 45. 6. 7. 8.
B.
Nangutana ba si Josefa kang Susana? Unsang iyang pangutana? Kinsa ang kauban ni Susana? Kinsa si Maria? Unsa siya? Kang kinsang opisina siya mutrabaho? Kinsa si Mr. de la Cruz? Unsa ang ngalan sa eskwelahan ni Mr. de la Cruz?
Nipalit si Karina ug bag-ong sapatos sa dakong tindahan nga tua sa syudad sa niaging bulan kay ang iyang sapatos daan na kaayo. Pagkahuman, niadto siya sa Majestic Restaurant ug nikaon siya. Human siya mukaon, nisakay siya sa dakong trak nga padulong sa iyang baryo.
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.
Fangutana: Nipalit ba si Karina ug bag-ong sapatos? Diin siya mupalit ug sapatos? Dako ba ang tindahan? Hain ang tindahan? Nganong nipalit siya ug sapatos? Pagkahuman, diin siya muadto? Ngano man? 88
89
8. 9.
Nisakay ba siya sa dakong trak? Asa padulong ang trak? Vocabulary: niaging bulan last month padulong bound for, going to pagkahuman afterwards
II. Dialogue A: Maayong pag-abot sa among eskwelahan, Mr. Anderson . B: Salamat, ug nalipay ako. A: Gusto kong ipaila-ila kanimo ang tanang mga maestra unya, pero karon, mangape una kita. B: 0 sige, Sir, naa ra na nimo. A: Maayo ba ang imong biyahe sa eroplano? B: Maayo man ug kadiyut ra. Vocabulary: pag-abot arrival Maayong pag-abotl Welcome! Naa ra (ka)na nimo. It's up to you.
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.
Fangutana: Kinsa ang niabot sa eskwelahan ni Mr. Ruiz? Unsa ang ingon ni Mr. Ruiz kang Mr. Anderson? Unsa ang tubag ni Mr. Anderson kang Mr. Ruiz? Kinsa ang ipaila-ila ni Mr. Ruiz kang Mr. Anderson? Muinom ba sila ug kape karon? Maayo ba ang biyahe ni Mr. Anderson? Diin siya musakay?
LESSON 11 Existential Form: Aduna Negation: Wala Personal Pronouns: 3rd set, nako-class Noun Marker: (-y)
Structural Content:
I. DIALOGUE 91 Setting: Berto and his friends are talking about their brothers and sisters •
Nagsultihanay si Berto ug ang iyang mga amigo bahin sa ilang mga igsoon •
Do you have any brothers or sisters, Bert?
i
Aduna ka bay mga igsoon, Bert?
Yes, I have three, two brothers and one sister.
I
Oo, aduna akoy tulong igsoon, duhang lalake ug usang babaye.
And you? How many brothers and sisters do you have?
I
Ug ikaw? Pila ang mga igsoon nimo?
Three also, no girls.
All boys, C;
DIALOGUE #2 Setting: Rene and his friend are discussing what they would like to do What can we do, Rene? Do you have a Math book? Yes, why? I'd like to read our lesson. 90
Tulo sab. Puro lalake, walay babaye.
Nagsultihanay si Rene ug ang iyang amigo bahin sa gusto nilang buhaton A: B: A: B:
Unsay mahimo 'ta, Rene? Aduna ka bay libro sa "Math"? Oo, ngano man? Gusto kong mubasa sa leksyon nato.
91
Okay then, let's read it together. II. DIALOGUE BREAKDOWN #1 Do you have any brothers or sisters? have you siblings Yes, I have three, two brothers and one sister. Yes, have I three siblings two boys and one girl And you? How many brothers and sisters do you have? and you how many siblings your Three also, All boys, no girls. three also all boy no girl DIALOGUE BREAKDOWN #2 What can we do, Rene? what can we Do you have a Math book? have you book in Math Yes, why? yes, why [tell me]
Hala sige, mubasa kltang duha.
A:
B:
A:
C:
Aduna ka bay mga igsoon, Bert? aduna ka [ba(y)] [mga] igsoon Oo, aduna akoy tulong igsoon, duhang lalake ug usang babaye. oo, aduna ako(y) tulo(ng) igsoon duha(ng) lalake ug usa(ng) babaye Ug ikaw? Pila ang mga igsoon nimo? ug ikaw pila [ang] [mga] igsoon nimo Tulo sab. Puro lalake, walay babaye. tulo [sab] puro lalake wala(y) babaye
Unsay mahimo 'ta, Rene? unsa(y) mahimo 'ta Aduna ka bay libro sa "Math"? aduna ka [ba(y)] libro [sa] "Math" Oo , ngano man? oo, ngano [man]
92
I'd like to read our lesson. like I read lesson our Okay then, let's read it together. okay read we two
B:
A:
Gusto kong mubasa sa leksyon nato. gusto ko(ng) (mu)basa [sa] leksyon nato Hala sige, mubasa kitang duha. hala sige (mu)basa kita(ng) duha
III. RELATED UTTERANCES How many children do you have? How many brothers or sisters do you have? I have four brothers. I have five sisters.
Pila ang imong bata? Pila ang imong igsoon?/ Pila ka buok ang imong igsoon? Duna koy upat ka igsoong lake. Aduna koy limang igsoon nga baye.
IV. VOCABULARY LIST atis bahin banig barbero bitoon bola buhaton buhok bulohaton bulong bunga buok kaligoanan kalo kanal kan-on karne katre kortapluma kutsilyo kwarta dulaan duha eksamen/iksamen
sugar apple part, share , portion mat
barber star ball work hair things to do medicine fruit pieces bathroom hat
canal, sewer ditch boiled/steamed rice or corn meat bed
penknife knife money toy two
exam, test
93 guba habolan/habol hilaw hilumon/hilum hinog iriser itik itlog langgam langit lingkoranan lubi manok pagsuroy-suroy pamilya paniudto panyo pauntinpin problema programa pu to radyo retrato tambis tanaman till trabaho tudlo tugkaran tulo usa yuta
ruined, destroyed, broken dull unripe, green (fruit, vegetables) ; raw quiet ripe eraser duck egg
bird sky , heaven chair coconut chicken strolling about, the act of taking a walk/ride family lunch handkerchief fountain pen problem program • all radio picture water apple garden foot work, j ob finger yard three one
land
V. DRILLS
A.Repetition: Adunay langgam sa kahoy. Adunay bunga ang lubi. Adunay bitoon sa langit. Adunay bulak sa tanaman. Adunay karne sa tindahan. Adunay itlog ang manok. Adunay bola si Pepe. Adunay kusina ang kusinero. Adunat dulaan si Nena. Adunay manok si Mario.
Walay Walay Walay Walay Walay Walay Walay Walay Walay Walay
langgam sa kahoy. bunga ang lubi. bitoon sa langit. bulak sa tanaman. karne sa tindahan. itlog ang manok. bola si Pepe. kusina ang kusinero. dulaan si Nena. manok si Mario.
94 A d u n a siyay A d u n a kamiy A d u n a silay
B.
Question
itik. lamesa. iring.
and
W a l a siyay Wala kamiy W a l a silay
Answer: Affirmative:
A d u n a ka bay awto? A d u n a ka bay saging? A d u n a ba siyay b a s k e t ? A d u n a ka bay p a u n t i n p i n ? A d u n a ka bay iriser? A d u n a ba koy k a t r e sa kwarto? A d u n a ka bay b u l a k sa lamesa? A d u n a ka bay iring sa kusina? A d u n a bay k a b a y o sa dalan? A d u n a bay m a g b a b a u l sa bukid?
C.
Repetition
itik. lamesa. iring.
and
Oo, a d u n a . Oo, a d u n a .
Negative
Oo , a d u n a . Oo, a d u n a . Oo, a d u n a .
Wala. Wala. Wala. Wala. Wala.
Oo, a d u n a .
Wala.
Oo, a d u n a .
Wala.
Oo, a d u n a .
Wala.
Oo, a d u n a .
Wala.
Oo, a d u n a .
Wala.
Conversion Drill
Usa ang akong l a p i s . Kini ang akong l i b r o . H a i n ang akong s a p a t o s ?
Usa ang lapis n a k o . Kini ang libro n a k o . H a i n ang sapatos n a k o ?
Tua sa balay ang imong Tua sa balay ang igsoon nimo . igsoon. Siya ang m a e s t r a n i m o . Siya ang imong m a e s t r a . M u a d t o ako sa imong b a l a y . M u a d t o ako sa balay nimo• Rosa ang iyang n g a l a n . B a r b e r o ang iyang b a n a . Dako ang iyang b a l a y .
Rosa ang n g a l a n n i y a . B a r b e r o ang bana n i y a . D a k o ang b a l a y n i y a .
K u g i h a n ang atong m a n g h o d . K u g i h a n ang manghod n a t o . Bag-o ang atong a w t o . Bag-o ang awto n a t o . D a a n ang atong b a l a y . D a a n ang balay n a t o . Mubo ang among l a p i s . A m e r i k a n o ang among maes tro. D a g h a n ang among a m i g o .
Mubo ang lapis n a m o . A m e r i k a n o ang m a e s t r o namo . D a g h a n ang amigo n a m o .
95
D.
Hain ang Inyong libro? Kumusta ang inyong pamilya? Pila ka buok ang inyong igsoon? Kinsay ilang ngalan? Taga-diin ang ilang amahan? Tua ba sa Pepeekeo ang ilang balay?
Hain ang libro ninyo? Kumusta ang pamilya ninyo ? Pila ka buok ang igsoon ninyo? Kinsay ngalan nila? Taga-diin ang amahan nila? Tua ba sa Pepeekeo ang balay nila?
Sakit ang iyang ulo. Hain ang .imong eskwelahan? Limpyo kaayo ang atong tugkaran. Nipis ang ilang sinina. Kinsay imong ginikanan? Hait ang akong kortapluma. Hilaw ang iyang kan-on. Pila ka buok ang imong tudlo?
Sakit ang ulo niya. Hain ang eskwelahan nimo? Limpyo kaayo ang tugkaran na to. Nipis ang sinina nila. Kinsay ginikanan nimo? Hait ang kortapluma nako. Hilaw ang kan-on niya. Pila ka buok ang tudlo nimo?
Repetition and Conversion: Ang daang balay, ako. Daan ang akong balay. Ang limpyong till, imo, Limpyo ang imong ti-il. Layo ang inyong puloy-anan ,Ang layong puloy-anan, inyo . Ang duol nga kaligoDuol ang among kaligoanan, amo. anan. Guba ang atong eskwelahan. Ang gubang eskwelahan, ato . Nindot ang inyong tugkaran .Ang nindot nga tugkaran, inyo . Ang gahing karne, ila. Gahi ang ilang karne. Ang bahong kanal, ila. Baho ang ilang kanal. Batan-on ang iyang inahan. Ang batan-ong inahan, iya. Ang gaang siya, amo. Gaan ang among siya. Ngil-ad ang ilang retrato. Ang ngil-ad nga retrato, ila. Maut ang iyang anak. Ang maut nga anak, iya. Mabaw ang among dagat. Ang mabawng dagat, amo. Itum ang iyang buhok. Ang itum nga buhok, iya. Habolan ang akong kutsil- Ang habolang kutsilyo, yo. ako .
96
Mubo ang iyang amahan. Gahi ang iyang lingkoranan. Hilumon ang ilang estudyante. Humot ang akong buhok. Dyutay ang ilang libro. Nipis ang iyang panyo. Mubo ang akong lapis. Hawod ang iyang bata. Lala ang akong estudyante.
E.
Ang mubong amahan, iya. Ang gahing lingkoranan, iya. Ang hilumong estudyante, ila. Ang humot nga buhok, ako. Ang dyutayng libro, ila. Ang nipis nga panyo, iya. Ang mubong lapis, ako. Ang hawod nga bata, iya. Ang lalang estudyante, ako.
Expansion/Question and Answer: 1.
Ang mga bata musayaw. Q: Kang kinsang mga bata A: Niya. ang musayaw? Ang mga bata niya ang musayaw. Q: Diin sila musayaw? A: Sa programs. Ang mga bata niya ang musayaw sa programa. Q: Kanus-a sila musayaw? A: Karong gabii. Ang mga bata niya ang musayaw sa programa karong gabii.
2.
Mubasa siya sa libro. Q: Kanus-a siya mubasa sa A: Ugma. libro? Mubasa siya sa libro ugma. Q: Asa siya mubasa sa libro? A: Sa libreriya. Mubasa siya sa libro ugma sa libreriya.
3.
Niinum kita ug serbesa. Q: Diin kita niinum ug A: Sa balay nila. serbesa? Niinum kita ug serbesa sa balay nila. Q: Kanus-a kita niinum ug A: Gahapon sa serbesa? gabii. Niinum kita ug serbesa sa balay nila gahapon ea gabii.
97 4.
Musakay kami. Q: Asa kami musakay? Musakay kami sa awto. Q: Kang kinsang awtoha? Musakay kami sa awto ninyo. Q: Kanus-a kami musakay sa awto? Musakay kami sa awto ninyo sa Q: Uban ni kinsa?
A:
Sa awto.
A:
Ninyo.
Sa sunod adlaw. sunod adlaw. A: Uban ni Pedro. Musakay kami sa awto ninyo sa sunod adlaw uban ni Pedro.
5.
A:
Nipalit sila si Pedro ug si Juan ug karne. Q: Kanus-a sila nipalit A: Gahapon sa ug karne? udto. Nipalit sila si Pedro ug si Juan ug karne gahapon sa udto. Q: Diin sila nipalit ug A: Sa merkado. karne? Nipalit sila si Pedro ug si Juan ug karne gahapon sa udto sa merkado. Q: Para unsa? A: Para sa paniudto. Nipalit sila si Pedro ug si Juan ug karne gahapon sa udto sa merkado para sa paniudto. Q: Kang kinsang paniudtoha? A: Nila. Nipalit sila si Pedro ug si Juan ug karne gahapon sa udto sa merkado para sa paniudto nila.
6.
Mukanta si Pablo ug 'Pambansang Awit'. Q: Asa siya mukanta? A: Sa "flag ceremony". Mukanta si Pablo ug 'Pambansang Awit1 sa "flag ceremony". Q: Kanus-a siya mukanta? A: Unya sa buntag.
98
Mukanta si Pablo ug 'Pambansang Awit' sa "flag ceremony" unya sa buntag. Nilangoy kamo sa Q: Kang kinsang pool"? Nilangoy kamo sa Q: Kanus-a kamo
"swimming pool". "swimming A: Nako.
"swimming pool" nako. nilangoy? , A: Sa niaging Dominggo. Nilangoy kamo sa "swimming pool" nako sa niaging Dominggo. Adunay libro sa lamesa. Q: Unsa pa? A: Papel. Adunay libro UJ> papel sa lemesa. Q: Kang kinsang lamesa? A: Nimo. Adunay libro ug papel sa lamesa nimo. Q: Kanus-a? A: Karon. Adunay libro ug papel sa lamesa nimo karon. F.
Repetition and Conversion:
1. Aduna akoy libro sa "Math". Aduna kay klase ugma. Aduna siyay mga anak. Aduna kamiy trabaho. Aduna kitay maayong puloyanan. Aduna kamoy buhaton. Aduna silay panahon sa pagsuroy-suroy. Aduna kitay bag-ong maestra. Aduna silay bahin sa programa. Aduna siyay hinog nga tambis. Aduna kamoy dakong tugkuran. Aduna siyay daghang problema.
Wala akoy libro sa "Math". Wala kay klase ugma. Wala siyay mga anak. Wala kamiy trabaho. Wala kitay maayong puloy-anan. Wala kamoy buhaton. Wala silay panahon sa pagsuroy-suroy. Wala kitay bag-ong maestra. Wala silay bahin sa programa. Wala siyay hinog nga tambis. Wala kamoy dakong tugkuran. Wala siyay daghang problema.
99 Ad una kamoy mga humot nga buwak • Aduna kitay hait kaayong sundang. Aduna kay maayong ginikanan Aduna siyay dyutay nga mangga. 2. Aduna Aduna Aduna Aduna Aduna Aduna Aduna Aduna Aduna Aduna Aduna Aduna Aduna Aduna Aduna Aduna Aduna Aduna Aduna Aduna Aduna G. 1.
siyay amigo. akoy kwarta. kamiy sinina. kamoy pagkaon. silay radyo. kitay yuta. siyay libro. kamiy panyo. akoy papel. silay atis . kamoy panapton. silay banig. kitay sud-an. siyay igsoon. kay sulat. kamoy bisita. siyay awto . kay estudyante. kamiy sapatos. kitay bulohaton. siyay kalo.
Substitution:
Wala kamoy mga humot nga buwak. Wala kitay hait kaayong sundang. Wala kay maayong ginikanan. Wala siyay dyutay nga mangga, Aduna Aduna Aduna Aduna Aduna Aduna Aduna Aduna Aduna Aduna Aduna Aduna Aduna Aduna Aduna Aduna Aduna Aduna Aduna Aduna Aduna
ba ba ba ba ba ba ba ba ba ba ba ba ba ba ka ba ba ka ba ba ba
siyay amigo? akoy kwarta? kamiy sinina? kamoy pagkaon? silay radyo? kitay yuta? siyay libro? kamiy panyo? akoy papel? silay atis? kamoy panapton? silay banig? kitay sud-an? siyay igsoon? bay sulat? kamoy bisita? siyay awto? bay estudyante? kamiy sapatos? kitay bulohaton? siyay kalo?
Movable Slot
Aduna akoy nindot nga sinina. silay dakong balay. kamiy klase karon. Dunay klase ang mga estudyante. "Peace Corps trainee". libro . lapis . maestra. klase karon.
100 3. Aduna silay mga maayong panapton. kitay . bag-ong maestra. silay nindot nga buwak. 4. Dunay programa sa eswelahan karon. "auditorium" eksamen kwarto unya. Comprehension Drill: Usa ka adlaw nagpyesta ang Talisay. Adunay daghang pagkaon sa tanang balay. Adunay pansit, adobong raanok, piniritong isda ug lumpya. Adunay daghang imnunon sama sa serbesa, bino, coke, pepsi ug seven-up usab. Adunay daghang bisita. Funo ang mga balay. Adunay dakong sayaw sa munisipyo. Ang tanan nisayaw. Nipauli sila nga malipayon.. nagpyesta pagkaon piniritong isda lumpya
imnunon sama sa bino puno munisipyo nipauli niana nganli
-
had a fiesta food fried fish rolls of paper-thin wrapper filled with sauted vegetables and meat/shrimp bits drinks such as, like ... wine full, filled townhall returned home that (dative) name, ennumerate
Fangutana: 1. Diin ang pyesta usa ka adlaw niana? 2. Aduna bay daghang pagkaon? Nganli.
101 3. 4. 5.
Aduna bay mga lmnunon? Dlin ang dakong sayaw? Kinsay nisayaw?
Nganll sab.
VI. LEXICAL/GRAMMAR NOTES duna
-
the short form of aduna. Puna is more frequently used by native speakers in everyday conversation.
wala
-
the negative form of aduna. Its short form is waa which, like duna, is U6ed more often than its full form.
' ta
bay
-
-
Unsay mahimo 'ta, Ruben? 'ta is the converted short form of nato. Aduna ka bay libro sa "Math"? bay = [ba] + [ug]
Hala sige - Hala sige, mubasa kitang duha. Sige, literally 'okay, all right', signals the intention of the speaker for the hearer to go ahead. In another usage, it means 'to commence/begin doing (something)'. The following question words are introduced incidentally in the drills: pila - 'how many' or 'how much' pila ka buok 'how many (pieces)' diin - 'where1 kang kinsa 'whose' kanus-a - 'when' uban ni kinsa - 'with whom1 para unsa - 'for what' unsa pa - 'what else'
102 Noun Marker: (-y) as Topic and Oblique Case Marker The functions of (-y) are two-fold: 1. as a topic case marker, i.e. the word or phrase it precedes is the topic of the sentence,and is used interchangeably with the other topic case marker [ang], e.g. Niay imong bisita -- Nia ang imong bisita. Unsay ngalan niya? — Unsa ang ngalan niya? Pila, unsa, kinsa and the nia-class of demonstrative pronouns frequently co-occur with (-y) when it functions as a topic marker. 'Predicate * Nia Kinsa Unsa Pila
' i , -y , ang i ,
Topic imong bisita. , , ngalan niya? , iyang igsoon? ,
2. as an oblique case marker, i.e. the word or phrase it precedes is the direct object in the sentence, and is used interchangeably with [ug] when occurring with aduna or wala, e.g. Adunay libro sa lamesa. — Aduna ug libro sa lamesa. Walay estudyante sa — Wala ug estudyante klase. sa klase. Notice how aduna and wala assume a verb-like quality. The nouns following (-y) function as direct objects.
, Aduna ' Wala
1 Complements 1 Noun (Dir Obj) Noun (Place)' t 1 t , sa lamesa. , , -y libro ' ang estudyante 1 sa klase. !
i
i
'Predicate' i i
i
t
103 Existential Sentences; 'There is/are... was/were... will be, etc.'
'One has/have... had... will have, etc.'
Aduna is one of the forms used in marking existential sentences. (The others -- may, dia, dinhi, anhi, nia — are taken up in different lessons.) Aduna introduces the existent which is a noun. The combination: [aduna + existent] may be called an aduna-phrase. The first constituent aduna is linked to the existent by the marker (-y) , e.g. Adunay_ libro si Mario. Adunay_ klase karon. The non-existence of an item, object, person, event or situation is signalled by the negative form wala. In an earlier lesson, wala was seen in its function as a negative form with a time meaning. However, as the negative form of aduna it is not used with time meaning. Personal Pronouns: f
i
1
i
Singular 'I,my'
i
'2nd Person 'nimo ,io Person 'niya !
i
3 r d
Plural
t T
,namo (excl) 'we ,our' , , nato (incl) 'we ,our' ,
'you,your' 'ninyo
'you,your' '
•
t
1
t t
'1st Person 'nako ,ko 1
3rd set, nako-class
•he/she, 'nila his,her,hers •
•they, their 1 ' 1
i
1
The 3rd set of Personal Pronouns, nako-class is used as postposed genitives, i.e. possessive pronouns. This class always follows the noun to which it is attributed. Note that the 2nd set of Personal Pronouns, akoclass is used as preposed genitives. Compare the following examples: akong libro imong balay iyang inahan among ginikanan atong lamesa inyong amigo ilang papel
'my book' 'your house' 'her mother 1 'our parents' 'our table1 'your friend' 'their paper 1
libro nako balay nimo inahan niya ginikanan namo lamesa nato amigo ninyo papel nila
104 Summary:
Sentence Patterns ' Complement Predicate 'Noun (Dlr Obj)'Time/Place
1.
Aduna -y
Wala
'Predicate' t Aduna
langgam
sa kahoy. ,
klase
ugma.
Topic Pronoun
Predicate ' Complement' N (Dir Obj)'Time/Place '
, ako-class, , 1st set , -y
' Wala
'
klase
, ugma.
i
iring
' sa kwarto.'
i
1
Predicate ' ' N (Dlr Obj)'
t 1
Wala
t
2.
' '
i
i Aduna i 1
Topic Noun
1
~y
bola
'. si Pedro. '
i
T
J
1
i
'Predicate 'Int.Mkr1 i
t
, ang manok.,
itlog
t
i
i Aduna
t
i
1
,
Topic Pronoun
i
' Predicate' Complement? 1 'N (Dir Obj JTime/ELace i
Wala
ba
t
i
i
ako-class , , 1st set i t ,
i i
i
klase , ugma?
,
i
t
-y
bulak , sa siya?,
t i
'Predicate' Int.Mkr' Predicate 'Complement ' i t 'N (Dir Obj) 'Time/Place ' ?
T
i
T
Aduna
,
1
t
i
Wala
'
i
t 1 i
3.
ba
'Predicate 'Adjective
1
t
r
i
Daan
'
Limpyo
t
, -y
bulak , sa lamesa?,
t
i
1
Pronoun
i
t Topic ' Noun (ob/i .possessed) ' i
1
i ang + , , ako-class t , 2nd set ,
balay. lamesa. sapatos.
, t i
105
Topic Adjective \
Predicate ' Noun ' Pronoun ' i t i balay, Ang daang , sapatos, ako-class ' 2nd set ' limpyong ' lames a,
4.
'Predicate Topic 'Adjective Noun Pronoun Ang balay daan. , nako-class lamesa 3rd set limpyo. ' sapatos 'Predicate ' Verb i , Muadto 1 Nilimpyo i
' Complement 'N (Place/Obj)' Pronoun , sa balay , nako-class ako-class 1 1st set 3rd set u g sapatos '
Topic Pronoun
t
t
LESSON 12 Structural Content:
Personal Pronouns: 3rd set, nako-class in Indirect Discourse Question words: asa, ngano, pila Particles: [kay], [aron], [uban]
I. DIALOGUE #1 Setting: Ben is asked by his friend where he is going . Hey, Ben. Just a minute . What's up? Where are you going? To school.
Gipangutana si Ben sa iyang ami go kung asa siya muadto • A:
Oy, Ben.
Kadiyut lang,
B: Ngano man? A: Asa ka karon? B : Sa eskwelahan.
DIALOGUE #2 Setting: A PCV inquires from a taxi driver how much the fare is to his destination Taxi! Where are you going? I'm going to the Capitol Hotel. How much is the fare? Around three pesos. Isn't that expensive? No. That's about right because the hotel is far.
Nangutana ang PCV sa taksi drayber kung pila ang plete padulong sa iyang adtoan
A: B: A:
Taksi! Asa ka padulong? Muadto ako sa Capitol Hotel. Pila ang plete?
B: A: B:
Mga tres pesos, tingali. Dili ba mahal ra? Dili. Husto-husto ra, kay layo man ang hotel.
10 6
107
Oh, all right. II. DIALOGUE BREAKDOWN //I Hey, Ben. Just a minute. hey, Ben little only What's up? why [tell me] Where are you going? where you now To school. to school DIALOGUE BREAKDOWN #2 Taxi! Where are you going? where you going I'm going to the Capitol Hotel. How much is the fare? go I to Capitol Hotel how much the fare Around three pesos. approximately three pesos perhaps Isn't that expensive? not expensive No. That's about right because the hotel is far.
0, sige.
Oy, Ben.
B:
A:
B:
A: B:
A:
B:
A:
B:
Kadiyut lang.
oy, Ben kadiyut [lang] Ngano man? ngano [man] Asa ka karon? asa ka karon Sa eskwelahan. [sa] eskwelahan
Taksi! Asa ka padulong? asa ka padulong Muadto ako sa Capitol Hotel. Pila ang plete? (mu)adto ako [sa] Capitol Hotel pila [ang] plete Mga tres pesos, tingali [mga] tres pesos tingali Dili ba mahal ra? dili [ba] mahal [ra] Dili. Husto-husto ra, kay layo man ang hotel.
108
no just right only because far [you know] the hotel Oh, all right. A III. RELATED UTTERANCES Where are you going?/ Where to? What are you doing?/ What will you do? What did you do? IV. VOCABULARY LIST bakasyon bangko kadiyut kuha dormitoryo husto-husto ingon isda mahal ospital padulong paingon pare/pari plete sulti taksi tanom tingali tres tudlo
dili husto-husto [ra] kay layo [man] [ang] hotel 0, sige.
Asa ka padulong?/ Asa ka paingon?/ Asa ka muadto? Mag-unsa ka? Nag-unsa ka?
vacation bank little get, take dormitory just right say, tell fish expensive hospital go go priest fare say, talk, speak taxi plant 1 perhaps, maybe, 'I think three teach
V. DRILLS A. Substitution: Fixed Slot and Question & Answer; Sa balay. 1. Asa ka karon? kusina. simbahan. sinehan. restawran.
109
2.
Asa ka muadto?
Sa kapiteriya. dormitoryo. lungsod. merkado. eskwelahan.
3.
Asa ka padulong?
Sa tindahan. bangko. klase. libreriya. ospital.
4.
Asa ka paingon?
Sa bukid. baryo. syudad. probinsya. dagat.
B. Chain Drill: Question 1. Asa ka karon? Ngano man? Unsa ang ingon niya? 2.
Asa ka karon? Ngano man? Unsa ang ingon niya?
3.
Asa ka karon? Ngano man? Unsa ang ingon niya?
4.
Asa ka karon? Ngano man? Unsa ang ingon niya?
& Answer and Indirect Discourse Sa balay. Kay magkuha ako sa libro nako. Ingon niya nga magkuha siya sa libro niya sa balay. Sa kusina. Kay magkuha ako sa kutsilyo niya. Ingon niya nga magkuha siya sa kutsilyo niya sa kusina. Sa simbahan. Kay makigsulti ako sa pare namo. Ingon niya nga makigsulti siya sa pari nila sa simbahan. Sa restawran. Kay muorder ako sa pagkaon nato . Ingon niya nga muorder siya sa pagkaon nato sa restawran.
110
Asa ka muadto? Ngano man? Unsa ang ingon niya? Asa ka muadto? Ngano man? Unsa ang ingon niya? 7.
Asa ka muadto? Ngano man? Unsa ang ingon niya?
8.
Asa ka padulong? Ngano man? Unsa ang ingon niya?
9.
Asa ka padulong? Ngano man? Unsa ang ingon niya?
10.
Asa ka padulong? Ngano man? Unsa ang ingon niya?
11.
Asa ka paingon? Ngano man? Unsa ang ingon niya?
Sa dormitoryo. Kay makigsulti ako sa amigo nimo. Ingon niya nga makigsulti siya sa amigo nako sa dormitoryo. Sa lungsod. Kay mubisita ako sa ginikanan namo. Ingon niya nga mubisita siya sa ginikanan nila sa lungsod. Sa merkado. Kay mupalit ako ug isda sa inahan ninyo. Ingon niya nga mupalit siya ug isda sa inahan namo sa merkado. Sa tindahan. Kay mupalit ako sa akong lapis. Ingon niya nga mupalit siya sa iyang lapis sa tindahan. Sa bangko. Kay magkuha ako ug akong kwarta. Ingon niya nga magkuha siya ug iyang kwarta sa bangko. Sa libreriya. Kay mutuon ako sa akong leksyon. Ingon niya nga mutuon siya sa iyang leksyon sa libreriya. Sa syudad. Kay mubisita ako sa akong mga amiga. Ingon niya nga mubisita siya sa iyang mga amiga sa syudad.
Ill 12.
Asa ka paingon? Ngano man? Unsa ang ingon niya?
Sa probinsya. Kay mubisita ako sa akong mga igsoon. Ingon niya nga mubisita siya sa iyang mga igsoon sa probinsya.
C. Substitution: Fixed Slot and Question & Answer: 1. Asa ka padulong? Padulong ako sa merkado uban ni Jose. balay uban ni Maria. eskwelahan uban ni Josefa. tindahan uban sa inahan. kwarto uban sa amigo nako. bukid uban sa magdadaro. 2.
Asa ka paingon? Paingon ako sa San Jose aron mubakasyon. Texas aron mutudlo. New York aron mutuon.
3.
Asa ka paingon? Paingon ako sa Cebu uban ni Maria aron mubakasyon. Manila uban ni Jose aron mutudlo. Cotabato uban sa inahan nako aron mubisita. Mindoro uban sa magdadaro aron mutanom.
Multiple Substitution: Answer Drill: 1.
Padulong ako sa bukid uban niya. sine nimo . munisipyo ninyo. Q:
2.
Fixed Slot and Question &
Kinsay kauban nako?
A:
Siya. Ikaw. Kamo.
Padulong ka sa baryo uban namo. lungsod nila. tindahan nako.
112 Q:
3.
Kita. Kamo . Sila.
Kinsay kauban namo?
A:
Sila. Kamo . Ikaw.
Kinsay kauban nato?
A:
Sila. Siya. Siya.
Kinsay kauban ninyo?
A:
Ako. Sila. Ako.
Paingon sila sa Cagayan de Oro uban nato. Davao ninyo. Q:
Kinsay kauban nila?
E. Substitution: 1.
A:
Paingon kamo sa Cebu uban nako. Leyte nila. Samar nako. Q:
7.
Kinsay kauban niya?
Paingon kita sa New York uban nila. Texas niya. Oregon niya. Q:
6.
Kami. Sila. Ikaw.
Paingon kami sa Pilipinas uban nila. Hawaii ninyo. California nimo. Q:
5.
A:
Padulong siya sa syudad uban nato. simbahan ninyo. balay nila. Q:
4.
Kins ay kauban nimo?
A:
Kita. Kamo .
Movable Slot
Siya ang kauban nako padulong sa bukid. Ikaw sine. Kamo ^__^ munisipyo.
113 Kami Sila Ako Kami Kamo Sila
nimo niya
^^_ lungsod. tindahan. . simbahan. balay.
'.. Sila ang kauban namo paingon sa Pilipinas. Kamo Hawaii. Ikaw California. Sila nato . Siya Texas. Siya Oregon. Ako ninyo . Leyte. Kita nila . Kami Cagayan de Oro. Kamo Davao.
VI. LEXICAL/GRAMMAR NOTES kadiyut lang - 'just a minute', 'wait a minute', 'in a minute' [lang]
- 'only' Particle which limits the application of the preceding word.
[man]
- Ngano man? The particle [man] modifies the question word ngano.
asa
[aro.n]
- Asa ka karon? Used in this context, asa usually implies motion toward something. In verbal sentences, it has a future time meaning. - 'in order to 1 , 'so that1 The verb following the particle [aron] is in its non-factual form.
114
[uban]
- 'accompanied by', 'in the company o f This particle is followed by a [ni] or [sa] phrase marking the noun, e.g. . . . uban ni Juan sa bata
[ra]
- Mahal ra. Husto-husto ra. In Mahal ra, the particle is used to express the meaning of the adjectives 'too', 'very'. In Husto-husto ra, it modifies the adjective to mean 'only', 'no moreno less ' .
[mga]
- Mga tres pesos, tingali. [Mga] is used here to mean 'approximately', 'more or less1.
nga
- Ingon niya nga muadto siya sa lungsod. Nga, as used here, joins two clauses and functions like the English 'that' in relative clauses.
Personal Pronouns: 3rd set, nako-class The 3rd set of personal pronouns, nako-class substitutes for the [ni] or [sa] phrase marking the agentive case. Example: Ingon ni Pedro ... •> Ingon niya .. Ingon sa mga bata... * Ingon nila ..
Summary:
Sentence Patterns
2nd Sentence Linker 1. ' 1st Sentence f Predicate ' Topic T Complement 'Predicate ' Topic 'Complement 1 1 Pron ' Verb ' Pronoun 'N (obj) Verb 'Pronoun ' Noun (place) Particle i t • i 'nako- ' sa balay magkuha ,sa libro f Muadto ' ako-class •class ' kay ' ako-class* 1 1 1st set 'ug sulat '3rd set mubasa kwarto Paingon ' 1st set' i
t
f
1
t
2. Indirect Discourse Dependent Clause 'Ligature i Verb ' Pronoun i
Ingon
t
,nako-class i , 3rd set i t
3. 'Predicate Topic Verb 'Pronoun
Predicate Verb
T
nga
muadto mupalit mutuon
1
Topic 'Pronoun
' Complement ' Noun (place)
t
t
,ako-class , sa balay. , 1st set , tindahan. , eskwelahan. T
Complement 'Noun (place) 'Particle'Noun (person)'Particle' Verb
Paingon ,ako-class, sa Cebu Muadto , 1st set , Manila Padulong , , New York
uban
,[ni] or [sa] , , phrases ,
,mutuon , ,mubakasyon,
Supplementary Materials Lessons 11-12 I. #1. Dialogue A: Asa ang imong lakaw karon? B: Dinha lang. A: Tinuod? Fustora ka man kaayo. B: Labot nimo. A: Bit aw. Mubisita ka ba kang Inday? B: Ambot lang, pero tingali. A: Hala sige, ayoha ha. Vocabulary: ayoha do it right dinha there labot nimo none of your business, what is it to you? lakaw leave, depart, go Asa ang imong lakaw? Where is your destination?, Where to?, Where are you going? pustora well-dressed, dressed to the hilt tinuod truth, (^s_ that the truth? , • idiomatically, Is that right?) #2. Narrative Si Arturo adunay lakwan. Paingon siya sa balay ni Inday. Nangutana si Nonoy niya kung asa siya. Nitubag siya nga dinha lang ang iyang adtoan, pero dili kini tinuod. Ang tinuod mubisita siya kang Inday, ang iyang trato.
1. 2. 3.
Pangutana: Asa paingon si Arturo? Unsa ang pangutana ni Nonoy kang Arturo? Unsa ang tubag niya kang Nonoy?
4. 5. 6.
Tinuod ba ang tubag niya? Unsa ang tinuod? Kinsa si Inday? 116
117 II. #1. Dialogue A: Oy, Sepa, duna akoy kinahanglan, ha? Mahimo ba? B; Unsa man diay, kung duna ko. A: Pahulama ko ug mga slya nlmo. B: Sige, basta ikaw. Duna ka bay mga bisita? A: Oo. Ang bos ni Jose ug ang asawa niya, uban ang mga anak nlla mukaon ug panlhapon sa balay namo karong gabii. Vocabulary: kinahanglan hulam pahulama ko mahimo
need borrow let me borrow Is possible
#2. Narrative Ang bos sa bana ni Inday uban ang iyang asawa ug ang ilang mga anak mukaon ug panihapon sa balay nila karong gabii. Kay kinahanglan siya ug mga siya, niadto siya kang Sepa aron muhulam niya kay wala siyay nindot nga mga siya. Pangutana: 1. 2. 3. A. 5. 6. 7. 8.
Kinsa ang bana ni Inday? Kinsa ang ilang mga bisita? Kanus-a sila muabot sa ilang balay? Nganong muadto sila sa balay nila? Unsa ang kinahanglan ni Inday? Ngano man? Kang kinsa siya nihulam? Nganong nihulam si Inday kang Sepa?
LESSON 13 Structural Content:
Question Word: hain Demonstrative Pronouns: nia-class S£-phrase Indicating Location Verb: (mag-)class Focus: Actor Mood : Factual and Non-Factual Aspect: Progressive
I. DIALOGUE #1 Setting: A friend calls Ben over because he has a visitor . Ben! Ben! Where are you? I'm over here. Come here for a minute. Why? You have a visitor. Wait a moment. I'll be there in a little while. DIALOGUE #2 Setting: A PCV asks where the post office is
Gitawag si Ben sa iyang amigo kay may bisita kini .
A:
Ben! Ben!
Hain ka?
B: A:
Dia ra ako. Dali ra.
B: A: B:
Ngano man? Niay imong bisita. Usa pa. Karon na.
Nangutana ang usa ka PCV kung hain ang pos opis Dong, hain man ang pos opis? Tua sa kalye Magallanes, duol sa Kapitolyo.
Dong, where is the post office? It's on Magallanes Street, near the Capitol. 118
119 Is the Capitol far? No, it's close by.
A:
Layo ba ang Kapitolyo?
B:
Dili, duol ra.
Thank you.
A:
Salamat, ha.
Don't mention it.
B:
Way sapayan.
A:
Ben! Ben! Hain ka?
II. DIALOGUE BREAKDOWN #1 Ben! Ben! Where are you? where you' I'm over here.
hain ka B:
here [only] I Come here for a minute.
dia [ra] ako
A: Dali ra.
come here [just] Why?
dali [ra] B:
why [tell me] You have a visitor. here your visitor Wait a moment. I'll be there in a little while. just a moment later only
Dia ra ako.
Ngano man? ngano [man]
A:
Niay imong bisita. nia(y) imo(ng) bisita Usa pa.
Karon na.
usa [pa] karon [na]
DIALOGUE BREAKDOWN #2 Dong, where is the post office? where [tell me] the post office It's on Magallanes St., near the Capitol. over there on Magallanes St. near the Capitol
Dong, hain man ang pos opis? hain [man] [ang] pos opis Tua sa kalye Magallanes, duol sa Kapitolyo. tua [sa] kalye Magallanes duol [sa] Kapitolyo
120
Is the Capitol far? far the Capitol No, it's close by. no near [only] Thank you. Don't mention it. none it matters
A:
B:
A: B:
Layo ba ang Kapitolyo? layo [ba] [ang] Kapitolyo Dili, duol ra. dili duol [ra] Salamat, ha. Way sapayan. wa(y) sapayan
III. RELATED UTTERANCES Where were you?/ Where have you been? Wait a moment./ Just a minute./ Wait a while. In the room. There in the room. You have a visitor. Come here. Excuse me, Undo./ Pardon me, Undo. Forgive me./ I'm sorry.
Diin ka man?/ Diin ka gud? Isa pa./ Taym pa./ Kadiyut lang. Didto sa kwarto. Tua didto sa kwarto. Aduna kay bisita./ Naa kay bisita. Mari ka ra. Isa pa, Undo./ Usa pa, Undo.
Fasayloa Hain ang Where is the school? Hain man It's on Rizal Street./ Didto sa Over there on Rizal St. IV. VOCABULARY LIST apohan Kapitolyo karsada Dali ra/Mari ka ra hagdanan/hagdan
ako. eskwelahan?/ ang eskwelahan? dalan Rizal.
grandparent Capitol street, road Come here stairs, staircase
121 Isa pa/Usa pa/ Taym pa/ Kadiyut lang laba mais mananagat/ mangingisda pakigpulong pantalon pieara pitaka pyano sapa sista sugat tabi/Isa pa/ Usa pa tisas tokar
Just a minute/ Wait a moment/ In a while wash clothes corn fisherman speech trousers, pants blackboard purse, wallet piano stream guitar meet, welcome Excuse me chalk play a musical instrument
j^a-phrases indicating location: atubangan/atbang sa in front of ibabaw sa on top of, above ilalom sa under, below daplin sa alongside, along the edge duol sa near, close-by layo sa far, distant luyo sa behind sulod sa inside taliwala/taliwa sa between tupad/tapad sa beside V. DRILLS A.Repetition; Hain ang Hain ang Hain ang Hain ang Hain ang
eskwelahan? pos opis? Kapitolyo? kalye Magallanes? "Peace Corps trainee"?
122 B. Repetition and Question & Answer: Hain Hain Hain Hain
si Mr. Smith? si Ben? ang maestra? ang estudyante?
Nia Nia Nia Nia
siya siya siya siya
Hain Hain Hain Hain
si Mario? si Ruth? ang libro? . ang pauntinpin?
Dia Dia Dia Dia
siya sa opisina. siya sa eskwelahan. ang libro sa lamesa. ang pauntinpin sa siya.
Hain Hain Hain Hain
ang ang ang ang
magdadaro? mananagat? abogado? "trainee"?
Naa Naa Naa Naa
siya siya siya siya
sa sa sa sa
bukid. dagat. opisina. eskwelahan.
Hain Hain Hain Hain
si si si si
Ana? Maria? Mrs. Santos? Mr. Reyes?
Tua Tua Tua Tua
siya siya siya siya
sa sa sa sa
pyesta. Hoolehua. syudad. sine.
Hain ang pos opis ? Hain ang Kapitolyo? Hain ang anak? Hain ang simbahan? Hain ang amahan? Hain ang anak? Hain ang sulat? Hain ang relo? Hain ang lapis? Hain ang kahoy?
C. Substitution; 1.
sa sa sa sa
Molokai. balay. kwarto. libreriya.
Ang pos opis tua, luyo sa eskwelahan. Ang Kapitolyo tua, duol sa eskwelahan. Ang anak tua, taliwala sa inahan ug amahan. Ang simbahan naa, tupad sa tindahan. Ang amahan naa, luyo sa anak. Ang anak naa, atubangan sa amahan. Ang sulat nia, ilalom sa radyo. Ang relo nia, ibabaw sa lamesa. Ang lapis nia, sulod sa pitaka. Ang kahoy nia, daplin sa karsada.
Movable Slot
Nia si Mrs. Smith sa balay. Jose . Naa ang maestra
123 sa eskwelahan. Tua
siya sa pyesta. sila Naa
2.
Si Mr. Smith, ang Amerikano, naa sa opisina. , ang abogado, . syudad. Si Jose, ang maestro. eskwelahan. Si John, , ang "trainee"
3.
Si Mr. Smith nga Amerikano, naa sa opisina. nga abogado, . syudad. Si Jose . ng maestro, eskwelahan. Si John nga "trainee"
D. Repetition: 1. Ang pos opis luyo sa eskwelahan. Ang Kapitolyo duol sa eskwelahan. Ang anak taliwa sa inahan ug amahan. Ang simbahan tapad sa tindahan. Ang amahan luyo sa anak. Ang anak atbang sa amahan. Ang sulat ilalom sa radyo. Ang relo ibabaw sa lamesa. Ang lapis sulod sa pitaka. Ang kahoy daplin sa karsada. 2.
Luyo sa eskwelahan ang pos opis. Duol sa eskwelahan ang Kapitolyo. Taliwa sa inahan ug amahan ang anak. Tapad sa tindahan ang simbahan. Luyo sa anak ang amahan. Atbang sa amahan ang anak. Ilalom sa radyo ang sulat. Ibabaw sa lamesa ang relo. Sulod sa pitaka ang lapis. Daplin sa karsada ang kahoy.
124
3.
Luyo ba sa eskwelahan ang pos opis? Duol ba sa eskwelahan ang Kapitolyo? Taliwala ba sa inahan ug amahan ang anak? Tupad ba sa tindahan ang slmbahan? Luyo ba sa anak ang amahan? Atubangan ba sa amahan ang anak? Ilalom ba sa radyo ang sulat? Ibabaw ba sa lamesa ang relo? Sulod ba sa pitaka ang lapis? Daplin ba sa karsada ang kahoy?
E. Question and Answer; l.Nag-unsa siya sa Molokai? Nag-unsa siya sa balay? Nag-unsa siya sa kwarto? Nag-unsa ang estudyante sa libreriya? Nag-unsa siya sa opisina? Nag-unsa si Ruth sa eskwelahan?
Nagbisita siya sa iyang amigo karon. Nagkaon siya sa imong pagkaon gahapon. Nagtahi siya sa inyong pantalon ganina. Nagtuon ang estudyante sa akong libro ganina sa buntag. Nagsulat siya ug sulat nimo karon. Nagbasa siya sa libro nako ganina.
2.Mag-unsa ang magdadaro sa bukid? Mag-unsa ang mananagat sa dagat? Mag-unsa ang abogado sa opisina? Mag-unsa ang "trainee" sa eskwelahan? Mag-unsa si Ana sa pyesta? Mag-unsa si Ana sa Hoolehua? Mag-unsa si Mrs. Santos sa syudad? Mag-unsa si Mr. Reyes sa "airport"?
Magtanum ang magdadaro ug mats sa tanaman niya. Mangisda siya sa dagat. Magsulat siya sa pakigpulong niya. Magtudlo siya ug "Math" sa estudyante nila. Magtokar siya sa pyano ninyo. Magpalit si Ana ug panapton sa tindahan nato. Magbisita siya sa ginikanan niya. Magsugat siya sa mga amigo namo .
125
3.Mag-unsa ang anak ni Lito? Mag-unsa ang amahan sa amiga nako? Mag-unsa ang apohan ni Vicky? Mag-unsa ang imong bata? Mag-unsa ang babaye sa sapa?
Magdula siya ug basketbol tupad sa dakong kahoy. Magtokar siya ug sista taliwa sa mga bisita nila. Magluto siya ug kari-kari sa sulod sa kusina nato. Magbasa siya sa leksyon ninyo, ilalom sa hagdanan. Maglaba siya sa mga panyo namo, ibabaw sa dakong bato.
VI. LEXICAL/GRAMMAR NOTES [ra]
- dia ra ako The particle [ra] is commonly used with the nia-demons trative pronouns for emphasis. - dali ra The particle [ra] modifies the imperative dali and turns the imperative into a request instead of a command.
nia
- Niay imong bisita The demonstrative nia is used here to mark an existential sentence (cf. aduna)
mari ka- Short form of Umari ka 'Come here' tabi
karon
- 'Excuse me', 'Pardon me1 -- a polite expression of attention-getting or request for an act one wishes to do; in contrast to Pasayloa ako 'Forgive me', 'I'm sorry' -- an expression of apology for a past act that inconveniences someone.
- used here to mean 'later on' , 'in a little while' kari-kari - stew of ox-tail or calf's leg cooked with such vegetables as eggplant, string beans and radish, seasoned with ground peanuts, and served with the anchovyrelish, ginamos.
126 Verb:
(Mag-) class Focus : Mood:
Actor Factual (nag-) Non-Factual (mag-) Aspect: Progressive
The progressive aspect of the (mag-)class implies that the action referred to lasts longer than momentarily, in contrast to the (mu-)class. However, the mood (Factual and Non-Factual) of the (mu-) class also applies to the (mag-)class (cf. Lesson 7 ) . Both (mag-) and (mu-) are used in Actor-Focus Construction, i.e. the Actor or the doer of the action is the topic.
Summary; 1.
1
Sentence Patterns
Predicate ' Hain
Topic [ang/si] phrase ? ,
PREDICATE
2.
Nia Naa Tua
3.
TOPIC
Demonstrative
Topic Noun ,Ang balay , anak , sulat
[ang/si] phrase ako-class Pron. 1st set
Complement sa kwarto. , Molokai., opisina. f
Predicate Complement 'Demonstrative'Adjective Noun nia-class
luyo atbang ilalom
sa merkado. amahan. radyo.
127 _
Topic
4. '
I
Noun
Modification'
Predicate: Complement' Dem. ' Noun (place) '
1
t
t
, Si Mr. Smith , ang Amerikano, nia, sa opisina. abogado , , syudad. i class i i nga Amerikano' i T abogado ' 1 i » NOTE:
, , i i i
Si Mr. Smith, ang Amerikano ... 'Mr. Smith, who is the American (emphatic and specific) Si Mr. Smith nga Amerikano ... 'Mr. Smith, the American ...' (adjectival attribute) Topic Noun/Pronoun
Predicate Verb
Noun
Complement Time
Nagbisita , [ang/si]-phrase, sa ami go Nagkaon
' ako-class 1st set f
Predicate Verb
1 1
Topic Noun/Pronoun
' 1
i
t
T
Noun
Complement 1 Location
, Magtanum
[ang/si]-phrase, ug mais
1
ako-class 1st set
Magtudlo
karon. ganina.
pagkaon
, sa tanaman]
"Math"'
klase .
Supplementary Materials Lessons 11-13 I. Dialogue #1. A: Kahibalo ka ba kanus-a muabot ang eroplano gikan sa Manila? B: Dili, ngano man? A: Musugat ako sa akong amigo nga niadto sa Manila sa niaging semana. Tingali kaila ka niya. B: Kinsa ba? A: Si ... si kuan... B: Kinsang kuan? A: Si Roberto ba, kana bang nakadaug sa "sweepstakes". B: Ah, oo bitaw. Kaila ko niya.
kahibalo kaila kuan gikan nakadaug
1. 2. 3. 4.
#2. A: B: A: B: A: B: A:
Vocabulary: know (a fact) know (acquainted) whatchamacallit (coming) from won (was able to win)
Fangutana: Nganong didto si Mario sa "airport"? Kinsa ang niabot? Diin siya gikan? Kaila ba ni Ruben, ang amigo ni Mario, si Roberto? Hello... kinsa kini? Si David kini, ang amigo ni Elsa, Mrs. Perez. Unsa man, gusto ka ba musulti niya? Kung naa siya, mahimo ba? Wala siya karon. Tua siya sa "beauty parlor". 0, sige na lang, mutawag ako unya. Salamat. 0, hala sige, karong taud-taud muabot na siya.
taud-taud
Vocabulary: in a little while 128
129
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.
Pangutana: Kinsa ang nitawag sa telepono? Kinsa ang nitubag niya? Kinsa si Elsa? Unsa ang gusto ni David? Naa ba si Elsa sa ilang balay karon? Hain man siya? Kanus-a mutawag ug usab si David? Kanus-a muabot si Elsa?
II. Narrative Karong Lunes, adlaw ni Regina. Aduna siyay piano nga magparty siya sa ilang balay. Ang iyang amahan, nga politiko, gusto muhatag ug dakong party aron maimbitar ang daghang bisita nga mga politiko sab kay duol na ang eleksyon. Kana ang iyang rason nga gusto siya magparty sa plasa nga atubangan sa munisipyo. Vocabulary : adlaw birthday Malipayong Adlaw Happy Birthday maimbitar can/will be invited muhatag to give politiko politician rason reason
1. 2. 3. A. 5. 6. 7. 8.
Fangutana: Kanus-a ang adlaw ni Regina? Unsa ang iyang piano? Asa siya gusto magparty? Unsa ang iyang amahan? Unsa ang gusto sa iyang amahan? Ngano man? Asa ang gusto sa amahan nga magparty? Unsa ang iyang rason? Hain ang plasa?
LESSON 14 Structural Content:
Question words:
ila, anus-a Non-verbal Affix: (ika-) Particle: [ka] Months, Seasons, Years Numerals Nangutana ang usa ka tawo bahin sa mga bulan sa tuig •
Setting: A person inquires about the months of the year » I. DIALOGUE How many months are there in a year? There are twelve months in a year. Name the months. January, February, March, April, May, June, July, August, September, October, November, December.
A: B: A: B:
II. DIALOGUE BREAKDOWN How many months are there in a year? how many months in one year There are twelve months in a year. twelve months
Pila ka bulan sa usa ka tuig? Napulo ug duha ka bulan sa usa ka tuig. Nganli ang mga bulan. Enero, Pebrero, Marso, Abril, Mayo, Hunyo, Hulyo, Agosto, Septyembre, Oktubre, Nobyembre, Disyembre.
Pila ka bulan sa usa ka tuig? pila [ka] bulan [sa] usa [ka] tuig Napulo ug duha ka bulan sa usa ka tuig. napulo ug duha [ka] bulan [sa] usa [ka] tuig Nganli ang mga bulan. nganli [ang] [mga] bulan
in one year Name the months. name the months 130
131 January February March April May June July August September October November December
Enero Pebrero Marso Abril Mayo Hunyo Hulyo Agosto Septyembre Oktubre Nobyembre Disyembre NUMBERS
Cebuano: 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 20 21 30 31 40 41 50 51 60 61 70 71 80 81 90 91
usa duha tulo upat lima unom pito walo siy am napulo napulo ug usa napulo ug duha napulo ug tulo napulo ug upat napulo ug lima napulo ug unom kawhaan kawhaan ug usa katloan katloan ug usa kap-atan kap-atan ug usa kalim-an kalim-an ug usa kaunoman kaunoman ug usa kapitoan kapitoan ug usa kawaloan kawaloan ug usa kasiyaman kasiyaman ug usa
Spanisht uno dos tres kwatro singko sayis/says syete otso nuybe dyes/dyis onse dose trese katorse kinse dyesi sayis baynte baynte uno traynta trayntay uno kwarenta kwarentay uno singkwenta singkwentay uno saysenta saysentay uno setenta setentay uno otsenta otsentay uno nobenta nobentay uno
132
100 101 200 300 400 500 1,000 2,000
usa ka gatos usa ka gatos ug usa duha ka gatos tulo ka gatos upat ka gatos lima ka gatos usa ka libo duha ka libo
syento syento uno dos syentos tres syentos kwatro syentos kinyentos mil dos mil
III. VOCABULARY LIST Independensya petsa tuig
Independence Day date (of the calendar) year Seasons;
ting-init ting-ulan ting-tugnaw ting-bagyo ting-tanom ting-ani ting-eskwela
hot season, dry season rainy season cold season typhoon season planting season harvest season school season
IV. DRILLS A. Repetition and Question & Answer; Anus-a ang ting-init sa Pilipinas?
Ang ting-init sa Pilipinas gikan sa Marso hangtud sa Mayo . Ang ting-ulan sa Pilipinas Anus-a ang ting-ulan sa Pilipinas? gikan sa Nobyembre hangtud sa Enero. Anus-a ang ting-tugnaw Ang ting-tugnaw sa Pilipinas sa Pilipinas? gikan sa Nobyembre hangtud sa Enero. Anus-a ang ting-bagyo Ang ting-bagyo sa Piiipinas sa Pilipinas? gikan sa Hulyo hangtud sa Nobyembre. Ang ting-eskwela sa Pilipinas Anus-a ang tingeskwela sa Filipinas? gikan sa Hulyo hangtud sa Abril. Anus-ang ting-tanum Ang ting-tanum sa Pilipinas sa Pilipinas? sa ting-ulan.
133
Anus-a ang ting-ani sa Pilipinas? B. Substitution: 1941 1942 1945 1948 1950 1954
Ang ting-ani sa Pilipinas sa Abril.
Fixed Slot
Mil nuybe siyentos kwarentay uno . dos . singko. otso . singkwenta y kwatro sayis.
1956 1960 1963 1967 1968
saysenta. y tres .
syete . otso.
Question and Answer: Unsang tuiga karon? Unsang tuiga ang sunod? Unsang tuiga ang niagi? Unsang tuiga ka natawo? Unsang petsaha karon? Unsang petsaha ugma? Unsang petsaha gahapon? Unsang petsaha ka natawo? Unsang petsaha ang Independensya sa Pilipinas? Unsang petsaha ang Independensya sa Amerika? D. Repetition: Ang Ang Ang Ang Ang Ang Ang Ang Ang Ang Ang Ang
ika--primerong bulan sa tuig, Enero. ika--duhang bulan sa tuig, Pebrero. ika--tulong bulan sa tuig, Marso. ika--upat nga bulan sa tuig, Abril. ika--limang bulan sa tuig, Mayo, ika--unom nga bulan sa tuig, Hunyo. ika--pitong bulan sa tuig, Hulyo. ika--walong bulan sa tuig, Agosto. ika--siyam nga bulan sa tuig, Septyembre. ika--napulong bulan sa tuig, Oktubre. ika--onseng bulan sa tuig, Nobyembre. ika--doseng bulan sa tuig, Disyembre.
134 E. Question & Answer and Substitution; Fixed Slot Ika-pilang bulan ang Enero? Marso? Hulyo? Agosto? Mayo? Septyembre? Oktubre? Disyembre? Pebrero? Abril? Hunyo? V. LEXICAL/GRAMMAR NOTES anus-a
[ka]
'when' — restricted to use only with habitual or future forms (non-factual) of the verb; unlike kanus-a which can occur with both factual and non-factual forms. Pila ka bulan? This particle links the number to the noun, designating quantity, e.g. lima ka buok duha ka babave usa ka siya
'five pieces' 'two women' 'one chair'
(ika-)
This non-verbal affix is used to mark ordinal numbers.
(ting-)
This non-verbal affix designates seasons, a period of time in which a certain event, function or situation occurs.
gikan sa
- 'from' 1. 2.
hangtud sa
from a place from a time/period
- 'up to' 1. 2.
gikan sa Cebu gikan sa Mayo
'until'
up to a place hangtud sa baryo up to a time/period hangtud sa Disyembre
135 'name', 'enumerate' [ngalan] + (-1) imperative form Spanish numerals after the first ten numbers are more commonly used than the Cebuano equivalents. Numerals in construction with substantives function like adjectives, e.g. Dunay lima ka babaye sa balay. 'There are five women in the house.1 Si Julia ang ika-limang bata sa pamilya. 'Julia is the fifth child in the family.1
LESSON 15 Structural Content:
Question Word: tagpila Non-Verbal Affix: (tag-) Nangita ang PCV ug hotel nga iyang kaestahan sulod sa usa ka semana .
Setting: A PCV looks for a hotel where he can stay for a week . I. DIALOGUE What can I do for you, Dong? How much is a room? I'd like to have a room for a week.
A:
Unsay mahimo ta, Dong?
B:
Tagpilay bayad sa kwarto? Gusto ko unta ug usa ka kwarto sulod sa usa ka semana. Tagkinse pesos ang adlaw sa usa ka kvarto. Apil na ba ang pagkaon?
A:
Fifteen pesos a day for a room. Does that include meals? No, it doesn't. Thank you. I'll b'e back later.
B: A: B:
II. DIALOGUE BREAKDOWN What can I do for you, Dong? what can do us How much is a room? I'd like to have a room for a week.
Walay labot. Salamat, ha. Mubalik lang ko unya.
Unsay mahimo ta, Dong? unsa(y) mahimo ta Tagpilay bayad sa kwarto? Gusto ko unta ug usa ka kwarto sulod sa usa ka semana. (tag)pila(y) bayad [sa] kwarto
how much payment for room 136
137
like I [tentatively] one room inside of one week Fifteen pesos a day A: for a room. fifteen pesos per day for one room B: Does that include meals? include [already] the food A: No, it doesn't, not included B: Thank you. I'll be back later. thank you return [just] I later III. RELATED UTTERANCES How much is the rent for a room? How much is a day's rent? I will come back later. IV. VOCABULARY LIST abang apil balik baligya bayad bestido/a bugas kada kilo
gusto ko [unta] [ug] usa [ka] kwarto sulod [sa] usa [ka] semana Tagkinse pesos ang adlaw sa usa ka kwarto. (tag)kinse pesos [ang] adlaw [sa] usa [ka] kwarto Apil na ba ang pagkaon? apil [na] [ba] [ang] pagkaon Walay labot. wala(y) labot Salamat, ha. Mubalik lang ko unya. salamat, ha (mu)balik [lang] ko unya
Pilay abang sa usa ka kwarto? Filay abang sa usa ka Mubalik lang unya ako.
rent include, involve return, come back sell payment, pay dress, clothes uncooked rice/corn each, every kilogram
adlaw?
138
dosena dyipni gantang hatag humay labot lukat
pesos sakay sentabos sweldo tibuok
dozen jeepney ganta - a measure of dry capacity, e.g. grain give rice include, involve payment for labor done, e.g sewing, jewelry-repair; also, redemption of a pawned article peso - basic monetary unit of the Philippines ride centavo - 1/100 part of a peso salary, wage whole, entire
V. DRILLS A. Expansion and Transformation; 1.
Nipalit is Pedro ug saging. Q: Diin siya mupalit A: Sa tindahan. ug saging? Q: Tagpila ang saging? A: Tagkinse sentabos ang buok. Nipalit si Pedro ug saging nga tagkinse sentabos ang buok sa tindahan.
2.
Magpalit si Jose ug isda. A: Q : Asa siya mupalit ug isda? Q : Kanus-a siya mupalit A: ug isda? A: : Tagpila ang isda? Q
Sa merkado. Ugma. Tagdos pesos ug singkwenta sentabos ang kilo.
Magpalit si Jose ug isda nga tagdos pesos ug singkwenta sentabos ang kilo sa merkado ugma.
139
3.
Magbaligya ang tindera Q: Asa siya magbaligya ug bugas? Q: Kanus-a siya magbaligya? Q: Tagpila ang bugas?
ug bugas. A: Sa merkado. A:
Karong udto.
A:
Tag-uno saysenta ang gantang. Magbaligya ang tindera ug bugas nga tag-uno saysenta ang gantang sa merkado karong udto.
4.
Nagpalit ang bata ug itlog. Q: Kanus-a nagpalit A: Kagahapon. ang bata ug itlog? Q: Tagpila ang itlog? A: Tagdos pesos ug baynte sentabos ang dosena. Nagpalit ang bata ug itlog nga tagdos pesos ug baynte sentabos ang dosena kagahapon.
5.
Magpalit ako ug karneng baka. Q: Kanus-a ko nupalit A: Unya. ug karneng baka? Q: Tagpila ang karneng A: Tagtres pesos ug baka? singkwenta sentabos ang kilo. Magpalit ako ug karneng baka nga tagtres pesos ug singkwenta sentabos ang kilo unya.
6.
Niplete sila gikan dinhi hangtud sa syudad. Q: Pilay plete gikan A: Tagdos pesos ug dinhi hangtud sa singko sentabos. syudad? Niplete sila ug tagdos pesos ug singko sentabos gikan dinhi hangtud sa syudad.
7. Maglukat siya ug usa ka bestida. Q: Pilay lukat sa A: Tagtres singkwenta usa ka bestida? ang lukat sa usa. Maglukat siya ug usa ka bestida nga tagtres singkwenta.
140
Niabang si Carmen ug awto. Q: Pilay abang sa A: Tag-otso singkwenta awto? ang adlaw. Niabang si Carmen ug awto nga tag-otso singkwenta ang adlaw. B. Repetition; Tagpila ang saging? Tagtulo singko. Tagpila ang kilo sa Tagdos singkwenta ang isda? kilo. Tagpila ang gantang sa Tag-uno saysenta ang bugas humay? gantang. Tagpila ang dosena sa Tagdos baynte ang itlog? dosena. Tagpila ang kilo sa Tagtres singkwenta ang karneng baka? kilo. Pilay gihatag sa mga Tagkwarenta sentabos ang usa. bata? Tagdos setentay-singko. Pilay plete gikan dinhi hangtud sa syudad? Pilay abang sa tibuok Tagsingkwenta pesos ang bulan. balay? Tagbaynte sentabos ang Pilay bayad sa dyipni gikan sa kalye Magallanes bayad. hangtud sa Martires? Pilay lukat sa usa ka Tagtres singkwenta ang bestido? lukat sa usa. Tagtulo singko sentabos ang saging. Tagdos singkwenta ang kilo sa isda. Tag-uno saysenta ang gantang sa bugas humay. Tagdos baynte ang dosena sa itlog. Tagtres singkwenta ang kilo sa karneng baka. Tagkwarenta sentabos ang gihatag sa mga bata. Tagdos setentay-singko ang plete gikan dinhi hangtud sa syudad. Tagsingkwenta pesos ang abang sa tibuok balay sa usa ka bulan. Tagbaynte sentabos ang bayad sa dyipni gikan sa kalye Magallanes hangtud sa Martires. Tagtres singkwenta ang lukat sa usa ka bestido.
C.
Substitution:
Movable Slot
1. Tagsingkwenta pesos ang abang sa balay sa usa ka bulan. kwarenta . kwarto semana. baynte awto adlaw. -otso singkwenta 2. Tagdos pesos ug baynte sentabos ang dosena sa itlog. tres singkwenta saging. isda. kilo karneng baka. singko pesos ug baynte sentabos
142
Question and Answer Drill: Tagpila ang kilo sa karneng baka? Tagpila ang dosena sa itlog? Tagpila ang kilo sa isda? Tagpila ang gantang sa bugas humay? Tagpila ang abang sa awto? Tagpila ang lukat sa usa ka bestida?
Tagpila ang bayad sa dyipni gikan sa kalye Magallanes hangtud sa Martires? Tagpila ang abang sa tibuok balay? Tagpila ang plete gikan dinhi hangtud sa syudad?
Tag F3.50 ang kilo. Tagtres pesos ug singkwenta sentabos ang kilo. Tag P2.20 ang dosena. Tagdos pesos ug baynte sentabos ang dosena. Tag P2.50 ang kilo. Tagdos pesos ug singkwenta sentabos ang kilo. Tag PI.60 ang gantang. Tag-uno saysenta ang gantang. Tag P8.50 ang adlaw. Tag-otso singkwenta ang adlaw. Tag P3.50 ang usa ka bestida. Tagtres pesos ug singkwenta sentabos ang usa ka bestida. Tag P0.20 ang bayad. Tagbaynte sentabos ang bayad. Tag P50.00 ang bulan. Tagsingkwenta pesos ang bulan. Tag P2.75 ang plete. Tagdos pesos ug setentaysingko sentabos ang plete.
E. Comprehension Drill: Muadto si Pedro sa Kapitolyo nga naa sa Osmeria Boulevard kada adlaw. Musakay siya sa dyipni gikan sa iyang balay. Ang plete baynte-singko sentabos kay layo man kini . Ang trabaho ni Pedro sa Kapitolyo trabaho sa "janitor". Ang iyang sweldo syento singkwenta pesos sa usa ka bulan.
143
1. 2. 3. A. 5. 6. 7.
Pangutana: Asa muadto si Pedro kada adlaw? Hain ang Kapitolyo? Asa siya musakay paingon sa iyang trabaho? Pila ang plete gikan sa iyang balay? Layo ba ang iyang balay gikan sa Kapitolyo? Unsa ang trabaho ni Pedro sa Kapitolyo? Pila ang sweldo niya sa usa ka bulan?
VI. LEXICAL/GRAMMAR NOTES (tag-) - A non-verbal affix that functions as a unit price marker to mean 'per', 'each' [unta] - Gusto ko unta ug usa ka kwarto... Particle expressing tentativeness of a desired act because of the probability the act may not be completed.
LESSON 16 Structural Content:
Setting:
Question Words: pila, Days of the Week
A person inquires about the days of the week .
I. DIALOGUE How many days are there in a week? There are seven days in a week. Name the days. Sunday, Monday, Tuesday, Wednesday, Thursday, Friday, Saturday. II. DIALOGUE BREAKDOWN How many days are there in a week? how many days in one week There are seven days in a week. seven days in one week Name the days. name the days Sunday Monday Tuesday Wednesday 144
unsa
Nangutana ang usa ka tawo bahin sa mga adlaw sa semana •
A: B: A: B:
A:
B:
A:
B:
Pila ka adlaw sa usa ka semana? Pito ka adlaw sa usa ka semana. Nganli ang mga adlaw. Domineo.> Lunes Martes, Myerkoles, Hwebes, Byernes, Sabado.
Pila ka adlaw sa usa ka semana? pila [ka] adlaw [sa] usa [ka] semana Pito ka adlaw sa usa ka semana. pito [ka] adlaw [sa] usa [ka] semana Nganli ang mga adlaw. nganli [ang] [mga] adlaw Domingo Lunes Martes Myerkoles
145
Thursday Friday Saturday III. RELATED UTTERANCES What date is it today? How many days are there in a week? What are the names of the days? What are the days of the week? every every every every every
day; daily week month year other day
Hwebes Byernes Sabado
Unsang petsaha karon? Pilay adlaw sa usa ka semana? Unsay ngalan sa mga adlaw? Unsa ang mga adlaw sa semana? kada kada kada kada kada
adlaw; adlaw-adlaw semana bulan tuig sunod nga adlaw
IV. VOCABULARY LIST kaila ligo primero pyanis ta simba tunga una
acquaintance bathe, take a bath, go swimming first pianist, piano player go to church, attend church services half, one-half first
V. DRILLS A. Repetition/Question and Answer: Pila ka adlaw sa usa Pito ka adlaw sa usa ka semana? semana. Fila ka adlaw sa usa Traynta o trayntay uno ka bulan? ka adlaw sa usa ka bulan.
Fila ka adlaw sa duha ka semana? Pila ka bulan sa usa ka tuig? Fila ka bulan sa tunga sa tuig? Nganli ang mga adlaw sa semana. Nganli ang primerong adlaw sa semana. Nganli ang mga bulan sa tuig.
Nganli ang nauna nga unom ka bulan. Unsang adlawa Unsang adlawa Unsang adlawa Unsang adlawa Domingo? Unsang adlawa Lunes? Unsang adlawa Myerkoles ? Unsang adlawa Hwebes?
karon? ugma? kagahapon? sunod sa
Unsang bulana Unsang bulana sa Pebrero? Unsang bulana sa Marso? Unsang bulana sa Abril? Unsang bulana sa Mayo? Unsang bulana sa Hunyo? Unsang bulana sa Hulyo? Unsang bulana sa Agosto?
karon? ang sunod
Napulo ug upat o katorse ka adlaw sa duha ka semana. Napulo ug duha o dose ka bulan sa usa ka tuig. Unom ka bulan sa tunga sa tuig. Domingo, Lunes, Martes, Mye*rkoles, Hwebes, Byernes, Sabado. Domingo. Enero, Pebrero, Marso, Abril, Mayo, Hunyo, Hulyo, Agosto, Septyembre, Oktubre, Nobyembre, Disyembre. Enero, Pebrero, Marso, Abril, Mayo, Hunyo. Martes. Myerkoles. Lunes. Lunes.
sunod sa Martes. sunod sa Hwebes. sunod sa Byernes. Pebrero. Marso. ang sunod Abril. ang sunod Mayo . ang sunod Hunyo. ang sunod Hulyo. ang sunod Agosto. ang sunod Septyembre.
147 Unsang bulana ang sa Septyembre? Unsang bulana ang sa Oktobre? Unsang bulana ang sa Nobyembre? Unsang bulana ang sa Dlsyembre? Unsang bulana ang
sunod Oktubre. sunod Nobyembre. sunod Disyembre. sunod niagi?
B. Repetition and Conversion: Ang Febrero sunod sa Enero. Ang Marso sunod sa Pebrero. Ang Abril sunod sa Marso. Ang Mayo sunod sa Abril. Ang Hunyo sunod sa Mayo. Ang Hulyo sunod sa Hunyo. Ang Agosto sunod sa Hulyo. Ang Septyembre sunod sa Agosto. Ang Oktubre sunod sa Septyembre. Ang Nobyembre sunod sa Oktubre. Ang Disyembre sunod sa Nobyembre.
Enero. Enero.
Ang Enero una sa Pebrero. Ang Pebrero una sa Marso. Ang Marso una sa Abril. Ang Abril una sa Mayo. Ang Mayo una sa Hunyo. Ang Hunyo una sa Hulyo. Ang Hulyo una sa Agosto. Ang Agosto una sa Septyembre. Ang Septyembre una sa Oktubre. Ang Oktubre una sa Nobyembre. Ang Nobyembre una sa Disyembre.
C. Substitution: Fixed Slot Ang Enero ang ika-primerong bulan sa tuig. Pebrero ika-duhang Marso ika-tulong Abril ika-upat nga Mayo ika-limang Hunyo ika-unom nga Hulyo ika-pitong Agosto ika-walong Septyembre ika-siyam nga Oktubre ika-napulong Nobyembre ika-napulo ug usang Disyembre duhang
I-l
Substitution and question & Answer: a. Unsang petsaha karon? gahapon? sa niaging adlaw? niadtong Lunee? niadtong Byernes? b.
2. Unsang petsaha ugma?
sunod ugma? sunod adlaw? ang Lunes sa sunod semana? karong Lunesa? Martesa? Myerkolesa? Hwebesa? Byerne6a? Sabadoha?
Ika-dyes sa Hunyo. -siyam -walo -kinse -onse Hulyo. -dyes -siyam -primero -baynte-otso Agosto.
Ika-baynte-tres sa Septyembre. -baynte-kwatro -baynte-singko -baynte-sayis Oktubre. -baynte-syete -baynte-otso Nobyembre. -baynte-nuybe -traynta
149 E.
Substitution and Conversion;
1. Unsang adlawa karon? Lunes karon. Martes . Myerkoles
.
Lunes karong adlawa. Martes . Myerkoles
2. Unsang adlawa ugma? Hwebes ugma. Byernes . Sabado .
Hwebes ugmang adlawa. Byernes . Sabado .
3. Unsang adlawa kagahapon? Domingo kagahapon. Martes . Hwebes .
Domingo kagahapong adlawa. Martes . Hwebes
4. Unsang adlawa sunod ugma? Myerkoles sunod ugma. Domingo . Lunes F.
Expansion and Transformation:
1. Unsang adlawa kita muadto sa tindahan? Sa Lunes kita muadto sa tindahan. Myerkoles Hwebes Muadto kita sa tindahan sa Lunes. Myerkoles. Hwebes. Expansion: a) Kanus-a kita muadto sa tindahan?
Sa.Lunes.
b) Kinsang kauban nato?
Sila si Pedro ug si Maria.
c) Nganong muadto kita sa tindahan?
Kay mupalit kita ug mga sapatos.
Sa Lunes kita muadto sa tindahan uban nila ni Pedro ug ni Maria kay mupalit kita ug mga sapatos.
150 2. Unsang adlawa maligo si Ana sa dagat? Sa Martes maligo si Ana sa dagat. Byernes , Domingo , Maligo si Ana sa dagat sa Martes. Byernes. Domingo. Expansion: a) b) c)
Kanus-a maligo si Ana sa dagat? Kinsang kauban niya? Nganong maligo siya sa dagat?
Sa Martes. Sila si Pedro ug si Maria. Kay wala silay klase.
Sa Martes maligo si Ana sa dagat uban nila ni Pedro ug ni Maria kay wala silay klase. 3. Unsang adlawa mutudlo ang maestra? Sa Lunes mutudlo ang maestra. Martes Myerkoles Mutudlo ang maestra sa Lunes. Martes . Myerkoles. Expansion: a) b) c)
Kanus-a mutudlo ang maestra? Asa siya mutudlo? Nganong mutudlo na siya?
Sa Lunes. Sa iyang klase. Kay ting-eskwela na.
Sa Lunes mutudlo ang maestra sa iyang klase kay ting-eskwela na.
G.
Substitution:
Fixed Slot
1. Si Pedro ang kauban ni Jose ug ni Mario. nila ni Jose ug ni Mario. 2. Ang maestra ang amiga ni Rosa ug ni Ana. nila ni Rosa ug ni Ana.
151 3. Sila si Roberto ug si Pablo ang kaila ni Jose ug ni Mario. nila ni Jose ug ni Mario. 4. Ang bata ang anak ni Gorio ug ni Carolina. nila ni Gorio ug ni Carolina. 5. Ang balay ang puloy-anan ni Josefa ug ni Pablo. nila ni Josefa ug ni Pablo. 6. Si Rosita ang kusinera ni Susana, ni Maria ug ni Catalina. nila ni Susana, ni Maria ug ni Catalina. 7. Si Berting ang maestro ni Lisa, ni Emma ug ni Dorio. nila ni Lisa, ni Emma ug ni Dorio. 8. Ang mangingisda ang amahan ni Soling ug ni Petra. nila ni Soling ug ni Petra. 9. Sila si David ug si Eugenio ang pyanista ni Cora ug ni Terry. nila ni Cora ug ni Terry. 10. Sila si Danilo ug si Tonio ang karpintero ni Rosa ug ni Tomas. nila ni Rosa ug ni Tomas. VI. LEXICAL/GRAMMAR NOTES sunod sa
-
'next to 1 , 'after', 'following'
una sa
-
'before', 'prior to'
nauna nga unom
-
'the first six'
Supplementary Materials Lessons 14-16 I. Dialogue #1. A: B: A: B: A: B: A: B:
Muagi ba kini sa Osmefia Boulevard? Oo, pero asa ka paingon? Muadto ako sa Kapitolyo. Sige, sakay. Tagpila ang plete? Tagbaynte-singko sentabos. Dili ba baynte lang? Dili uy, layo man ang Kapitolyo gikan dinhi.
dinhi muagi sakay
1. 2. 3. 4. 5.
Vocabulary: here pass by ride
Fangutana: Muagi ba ang dyipni sa Osmefia Boulevard? Asa paingon si Alberto? Diin siya musakay? Tagpila ang plete sa dyipni? Nganong dili baynte ang plete?
II. Narrative #1. Usa ka buntag, si Maria niadto sa merkado. Nagpalit siya ug bugas, karneng baka, itlog ug isda. Nisakay siya ug dyipni gikan sa kalye Martires hangtud sa merkado. Ang iyang plete baynte sentabos sa usa ka biyahe. Ang iyang napalit kapin ug dyes pesos tanan.
kapin
Vocabulary: more than, in excess 152
153
Fangutana: 1. Diln niadto si Mario? 2. Kanus-a siya niadto? 3. Nisakay ba siya ug dyipni? Gikan diin? Ug hangtud diin? 4. Pila ang plete hangtud sa Kalye Martires? 5. Fila tanan ang iyang napalit? #2. Kada adlaw si Pedro muadto sa trabaho. Muadto siya gikan sa Lunes hangtud sa Byernes, ug ang iyang trabaho dyanitor sa Kapitolyo. Mumata siya ug sayo sa buntag, mukaon siya sa iyang pamahaw, ug musakay siya sa dyipni nga muagi sa Osmena Boulevard nga tua ang Kapitolyo. Layo ang Kapitolyo gikan sa iyang balay. Ang iyang asawa, si Ana, nagtrabaho sab. Labandera siya ug ang iyang suhol tagsingko pesos ang adlaw. Ang ilang mga anak wala mag-eskwela kay bata pa sila. Sa hapon, mupauli si Pedro gikan sa trabaho. Unya, dad-on niya ang mga bata sa dulaanan duol sa merkado .
bata dad-on mumata mupauli sayo suhol
1. 2. 3. 4. 5. 6.
Vocabulary: child; young bring, take to wake up to return early earnings
Pangutana: Asa muadto si Pedro kada adlaw? Unsa ang iyang trabaho? Unsang mga adlawa siya mutrabaho? Nganong mumata siya ug sayo sa buntag? Hain ang Kapitolyo? Layo ba ang Kapitolyo gikan sa iyang balay?
154 7. 8. 9. 10.
Unsay trabaho nl Ana? Pila ang iyang suhol? Nganong wala pa mag-eskwela ang ilang mga anak? Kanus-a mupauli si Pedro gikan sa trabaho?
LESSON 17 Structural Content:
Setting: A PCV inquires about the time*
Hour Marker: [ala]/[alas] Marker: [sa] Mangutana ang PCV oras .
I. DIALOGUE Excuse me, Bay. What time is it? Oh, it's five-thirty, Bay. Oh, it's latel Okay, Bay. Thank you. You're welcome.
Tabi, Bay. Unsang orasa na? B: Aa, alas singko y medya na, Bay. A: Uy, gabii na man diay! 0 sige, Bay. Salamat, ha. B: Way sapayan.
II. DIALOGUE BREAKDOWN Excuse me, Bay. What time is it? excuse me what time [already] Oh, it's five-thirty, Bay . five and one-half [now] Oh, it's late! Okay, Bay. Thank you. late [already] [I didn't realize] okay thank you You're welcome.
Tabi, Bay. Unsang orasa na? tabi unsa(ng) oras(a) [na] B: Aa, alas singko y medya na, Bay. [alas] singko [y] medya [na] A: Uy, gabii na man diayl 0 sige, Bay. Salamat, ha. gabii [na] [man] [diay] sige salamat B: Way sapayan.
155
156 III. RELATED UTTERANCES Hurry because it's late in the morning already. Hurry because it's late in the afternoon already. Hurry because it's late in the evening already. I didn't realize it's late. How time flies I
Pagdali kay udto na. Fagdali kay hapon na. Fagdali kay gabii na. Wala ako magdahum nga gabii na man diay. Kadali ra sa panahonl
IV. VOCA'BULARY LIST abot dahum dali dugay higda lakaw medya oras panahon pangutana salida sugod tulog ulahi V.
arrive, reach a destination realize fast, speedy long time lie down, go to bed walk, go half,one-half time, hour time ask a question, inquire show, film begin, start sleep late, tardy
DRILLS A. Repetition and Question and Answer: Unsang orasa na? Ala una. Ala una y medya. Ala una kwarentay-singko. Alas dos. Alas dos singko. Alas dos kwarentay-dos. Alas tres. Alas tres baynte-singko. Alas tres y medya.
B. Question & Answer and Substitution; Fixed Slot Unsang orasa ka muadto sa eskwelahan? mubalik ? siya mukaon? sila kamo si Pedro muabot? ? kita ? ang bata
Sa Sa Sa Sa Sa Sa Sa Sa Sa Sa
alas otso sa buntag. alas nuybe sa buntag. alas tres y medya sa hapon. alas doss sa udto. alas dose sa udto. ala una y medya sa hapon. ala una kwarentay-singko. alas singko baynte sa hapon. alas syete y medya sa gabii. alas otso sa gabii.
C. Repetition: Unsang orasa ka nibalik gahapon? Unsang orasa siya nikaon gahapon? Unsang orasa sila niadto gahapon? Unsang orasa kamo nilakaw gabii? Unsang orasa kita niabot gabii? Unsang orasa kami nihigda gabii? Unsang orasa kamo nitan-aw sa sini niadtong Lunes? Unsang orasa ka niinom sa serbesa niadtong Martes? Unsang orasa kamo nisimba sa simbahan niadtong Domingo?
158 D.
Expansion and Transformation: Example: Mubalik ang maestra. Kanus-a? unya Diin? eskwelahan Ngano man? magkuha siya ug libro Kinsay iyang kauban? Juan Mubalik ang maestra unya JSJJ eskwelahan uban ni Juan kay magkuha siya ug libro.
1.
Nikaon si Pedro. Unsa? adobo ug pansit Diin? restawran Kanus-a? gahapon Hain ang restawran? tua sa plasa Nikaon si Pedro uj» adobo ug pansit sa restawran nga tua sa plasa gahapon.
2.
Muadto ang mga estudyante. Asa? sine Kanus-a? sunod Lunes Ngano man? mutan-aw sila ug bag-ong salida Muadto ang mga estudyante sa sine sa sunod Lunes kay mutan-aw sila ug bag-ong salida.
3.
Mulakaw si Pedro. Kinsa pa? Juan Asa? bukid Kanus-a? sunod Sabado Mulakaw si Pedro ug si Juan sa bukid sa sunod Sabado.
4.
Niabot ang mga bisita. Kanus-a? gahapon sa hapon Diin? balay Kay kinsang balay? ako Niabot ang mga bisita gahapon sa hapon sa akong balay.
159 5,
Si Ana nitan-aw sa sine. Diin? Kanus-a? Kinsang iyang kauban? Kins a pa?
Majestic niaging Domingo Lolita Lourdes
Si Ana nitan-aw sa sine sa Majestic sa niaging Domingo uban nila ni Lolita ug ni Lourdes. 6.
Si Rolando muinom. Kinsa pa? Unsa? Asa? Kanus-a?
Roberto serbesa party karong hapon
Si Rolando ug si Roberto muinom ug serbesa sa party karong hapon. E. Comprehension Drill: Karong buntag si Juanita naulahi sa klase. Niabot siya sa eskwelahan sa alas otso traynta. Ang iyang klase nisugod sa alas otso. siya ug tunga sa oras.
Naulahi
Dugay siyang natulog gabii.
Karon lang siyang naulahi sa klase.
Nangutana ang
iyang mga klasmet nganong naulahi siya ug niingon nga nagtuon siya sa iyang leksyon gabii para sa eksamen sa "History" karong buntag. Pangutana: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12.
Kinsa ang naulahi sa klase? Kanus-a siya niabot? Diin siya naulahi? Unsang orasa si Juanita niabot sa eskwelahan? Unsang orasa nisugod ang iyang klase? Pila ka oras siyanR naulahi sa klase? Dugay ba siyang natulog gabii? Kada adlaw ba si Juanita maulahi sa klase? Kanus-a lang siyang naulahi? Kinsa ang nangutana niya? Unsa ang pangutana nila niya? Unsay ingon ni Juanita nila?
160
13. 14. 15.
Kanus-a siya nagtuon? Para unsa ang iyang tun-an?/Magtuon siya para unsa? Kanus-a ang iyang eksamen?
VI. LEXICAL/GRAMMAR NOTES [y]
-
'and' a Spanish loan word, different from the noun marker (-y). It designates the number beyond a discrete numeral, e.g. ,
[ala] [alas] -
dos y medya alas dos y kinse
'2h' '2:15'
singular hour marker used for 1:00-1:59 plural hour marker used for the other numbers
Spanish numerals are commonly used in telling time. [sa]
[na]
-
Sa alas otso sa buntag 'at 1 , 'in' -- used as a time marker
-
Unsang orasa na? 'now', 'already'
gabii na - 'late [already]' dugay nga matulog
-
'go to bed late', 'stay up
late' (Lit. 'take a long time to sleep') pagdali - 'hurry' kadali ra - 'how fast' diin - 'where' used with time meaning to indicate factual mood of the verb; in contrast to asa - used with non-factual mood hain - used in non-verbal sentences to indicate 'location at that very moment'
LESSON 17A Structural Content:
Question Word: Pila Weights and Measures
Setting: A PCV goes shopping in a downtown store* I. DIALOGUE Day, how much is a meter of this material? P2.50 a meter, but only P2.30 a yard.
Namalit ang PCV sa tindahan sa "downtown"
A: Day, pilay metro sa panapton? B: Dos singkwenta ang metro, pero dos traynta lang ang yarda. A: Mahal sab uy! Dos na lang ang metro o uno otsenta ang yarda, ha?
Oh, how expensive I How about P2.00 a meter or P1.80 a yard, huh? Oh no, material is expensive these days. It was cheaper before. Come on, give us a bargain. We really can't do it, Day. Sorry. My gosht No bargain whatsoever? The price has really gone up! That's right. It has gone up a lot. Come on, please. Give us a bargain no matter how small. Oh, okay. PI.95 a yard . 161
B: Dili uy, nimahal na man ang panapton karon. Niadto, barato pa. A: Sige na, pahangyo-a sab kami. B: Dili gyud mahimo, Day. Pasyensya na lang Usa. A: SyaroI Wala na gyud nay hangyo? Nisaka sab kaayo ang presyo, uy! B: Bitaw.
Nisaka ug dako.
A: Sige na lang. Pahangya-a lang kami bisan ug dyutay lang. B: 0 sige. Uno nobentaysingko ang yarda.
162
II. DIALOGUE BREAKDOWN Day, how much is a meter of this material? how much meter clothing material P2.50 a meter, but only P2.30 a yard.
A: Day, pilay metro sa panapton? pila(y) metro [sa] panapton Dos singkwenta ang metro, pero dos traynta lang ang yarda.
two fifty a meter but two thirty only a yard Oh, how expensivel How about P2.00 a meter or PI.80 a yard, huh?
A
dos singkwenta [ang] metro pero dos traynta [lang] [ang] yarda Mahal sab uy! Dos na lang ang metro o uno otsenta ang yarda, ha?
expensive [too] mahal [sab] two [only] dos [na] [lang] \ a meter [ang] metro or o one eighty uno otsenta a yard [ang] yarda Oh no, material is B: Dili uy, nimahal na man expensive these days. ang panapton karon. It was cheaper before. Niadto, barato pa. no dili became expensive (ni)mahal [already] [you know] [na] [man] the clothing material [ang] panapton karon now went before (ni)adto barato [pa] cheap [yet] Come on, give us a Ai Sige na, pahangyoa sab kami . bargain. come on let (one) have bargain [also] we
sige [na] (pa)hangyo(-a) [sab] kami
163
We really can t do it, B: Dili gyud mahimo, Day. Day. Sorry. Fasyensya na lang usa. not really can dili [gyud] (ma)himo patience [already] [only] pasyensya [na] [lang] [please] [usa] My goshl No bargain A: Syaro! Wala na gyud nay whatsoever? The price hangyo? Nisaka sab has really gone up! kaayo ang presyo, uy! none [already] [really] wala [na] [gyud] that bargain na(y) hangyo went up [too] very (ni)saka [sab] [kaayo] the price [ang] presyo That's right, It has B: Bitaw. Nisaka ug dako. gone up a lot. precisely [b i t aw ] went up big (ni)saka [ug] dako Come on, please. Give A: Sige na lang. Pahangyoa us a bargain no matter lang kami bisan ug dyutay how small. lang. sige [na] [lang] come on [already] (pa)hangyo(-a) let (one) have bargain [lang] kami [only] us bisan [ug] dyutay [lang] even if small only B: 0 sige. Uno nobentayOh, okay. PI.95 a singko ang yarda. yard . o sige oh okay uno nobenta(y)-singko one ninety-five [ang] yarda. a yard III. RELATED UTTERANCES I'm sorry. That's the price. (Lit. I can't carry -- the loss.) Still, couldn't it be?/ can't you really? Okay, anytime./ anything you say. (Lit. Okay, since it is you.)
Di gyud madala.
Di pa gyud? 0 sige, basta ikaw.
164
How much do I pay for three? Come again. Sure, we'll be back so long as there's a bargain./ We'll surely come again provided there's a bargain.
Pila ang bayad sa-tulo? Balikbalik mo. Balik gihapon baata may hangyo.
IV. VOCABULARY LIST asin balikbalik bara barato basta bit aw buhat kamay kilometro dala dangaw dupa gawas gihapon hangyo hibulong lain libra litro mahal metro milya pasyensya pie
presyo pulgada saka sako sawopan
salt Come again, Do come back yard cheap, inexpensive since, as long as, provided That's right/Preciselyl do, act brown sugar kilometer carry, bring span between tip of the thumb and tip of the middle finger outstretched fathom outside, outdoors also, again bargain surprise another, different pound liter expensive meter mile patience foot (measure) price inch rise, ascend, go up sack, cavan — a measure of dry capacity equal to 25 gantas chupa -- a measure of dry capacity, e.g. grain
165 sentimetro titnbang yarda
V.
centimeter weight yard
DRILLS
A. Repetition and Question & Answer; Pilay metro sa panapton? Dos singkwenta ang metro sa panapton. Pilay bayad sa tulo ka (Dos traynta ang yarda.) Singko pesos ug setenta yarda? sentabos ang bayad sa tulo ka yarda. Sayis pesos ug traynta Filay bayad sa tulo ka metro? sentabos ang bayad sa tulo ka metro. Pilay bayad sa baynte Kwarentay-dos sentabos ka sentimetros? ang bayad sa baynte ka sentimetros. Tres pesos ang gantang Pilay gantang sa bugas sa bugas nga humay. nga humay? Kinse sentabos ang sawoPilay sawopan sa bugas pan sa bugas nga mais. nga mais? Setentay-singko pesos Filay sako sa bugas nga ang sako sa bugas nga humay? humay. Tres saysenta ang kilo Pilay kilo sa baboy? sa baboy. Saysentay-kwatro sentabos Pilay libra sa kamay? ang libra sa kamay. Usa ka pesos ang litro Pilay litro sa gasolina? sa gasolina. ka dupa ang Pila ka dupa ang Mindanao Sea. ka dangaw ang Mindanaw Sea? Pila ka dangaw ang pisara. pisara? j ka bara ang CebuPila ka bara ang Mactan Channel. Cebu-Mactan Channel? B. Substitution and Expansion: Pilay timbang ni Jim? sa dalaga? asin? ? kilo 1 sako
166 sa merkado?
sawopan
? tindahan? ni Bitay? sa Tabo-an? ?
presyo gantang
?
bugas
? ? ?
bayad Asang Unsang
?
Repetition and Question & Answer: Unom ka sawopan sa usa Pila ka sawopan sa usa ka gantang. (Note: see ka gantang? Lexical/Grammar Notes) Duha ka sawopan sa usa Pila ka sawopan sa usa ka litro. ka litro? Tulo ka litro sa usa ka Pila ka litro sa usa ka gantang. gantang? Baynte-singko ka gantang Pila ka gantang sa usa sa usa ka sako. ka sako? Pila ka libra sa usa ka kilo?
Duha ug duha sa napulo ka bahin ka libra sa usa ka kilo.
Pila ka pulgada sa usa ka pie?
Dose ka pulgada sa usa ka pie.
Pila ka sentimetro sa usa ka metro?
Usa ka gatus ka sentimetro sa usa ka metro.
Pila ka yarda sa usa ka metro?
Usa ug usa sa dose ka bahin ka yarda sa usa ka metro.
Pila ka kilometro sa usa ka milya?
Usa ug unom sa napulo ka bahin ka kilometto sa usa ka milya.
167 D. Expansion and Transformation: 1. Sa niaging semana niadto si Rosa sa tindahan. Ngano man? Aron mupalit ug panapton. Para unsa? Para sa bag-ong sinina. Kinsang iyang kauban? Si Ana. Sa niaging semana niadto si Rosa sa tindahan uban ni Ana aron mupalit ug panapton para sa bag-ong sinina. 2.
3.
Pag-abot nila sa tindahan, nahibulong sila. Ngano man? Kay ang mga presyo taas na kaayo. Unsa ang nitaas na Ang mga presyo sa panapton. kaayo? Unsay ilang nakit-an? Ang presyo. Unsang presyoha ang Ang presyo sa panaptong nitaas? gusto niya. Pag-abot nila sa tindahan, nahibulong sila kay ang mga presyo sa panaptong gusto niya taas na kaayo. Nihangyo sila sa tindera. Para unsa? Para sa mas baratong presyo. Unsay ingon sa Dili mahimo, kay taas na tindera? gayud ang mga presyo karon. Unsang ilang gibuhat? Nigawas sila sa tindahan. Pagkahuman, diin sila Niadto sila sa laing tindahan. muadto? Unsa ang presyo sa Dili taas kaayo. laing tindahan? Nihangyo sila sa tindera para sa mas baratong presyo pero niingon ang tindera nga dili mahimo kay taas na gayud ang mga presyo karon mao nga nigawas sila sa tindahan ug niadto sila sa laing tindahan diin ang presyo dili taas kaayo. Paragraph: Sa niaging semana, niadto si Rosa sa tindahan uban ni Ana aron mupalit ug panapton para sa bag-ong sinina. Pag-abot nila sa tindahan, nahibulong sila kay ang mga presyo sa panaptong gusto niya taas na kaayo. Nihangyo sila sa tindera para sa mas baratong presyo pero niingon ang tindera nga dili mahimo
168
kay taas na gayud ang mga presyo karon mao nga nigawas sila sa tindahan ug niadto sila sa laing tindahan diin ang presyo dili taas kaayo. VI. LEXICAL/GRAMMAR NOTES sige na
-
an expression of persuasion or urging. 'come on', 'please...'
nay
-
[kana] + (-y) (na
-
short form of kana.)
pasyensya na lang - 'Sorry about that!'/'Tough luckl' [bisan]
-
Bisan ug dyutay lang. 'although1, 'even if', 'no matter' hence: bisan asa bisan kinsa bisan pa bisan unsa
'no matter where'/ 'anywhere' 'no matter who'/ 'anybody' 'anyway' 'no matter what 1 / 'anything'
hangyo
-
'bargain' In the Philippines, most business transactions involve bargaining. Failure of the salesclerk to give a reduced price could be reason for the shopper to stomp out of the store and go elsewhere. A bargaining exchange is therefore common to any purchase and may last a while until either party concedes. It is not unusual for the shopper to ask for as much as 1/3 - 1/2 price off the given rate.
mao nga
-
'that's why'
6 sawopan - 1 gantang - According to the official table of weights & measures, 8 chupas = 1 ganta; however, common practice places it more at 6 chupas = 1 ganta.
LESSON 18 Structural Content:
Setting:
Pseudo-Verb: Gusto + NonFactual Mood of the Verb Afactual Mood (Imperative) (pag-) + V base Negation: Ayaw + V base
Several PCVs are going to see a movie .
I. DIALOGUE Where are you going now? We're just taking a walk. Would you like to go to the movies? There is a good film at the Majestic. Okay, let's go. II. DIALOGUE BREAKDOWN Where are you going now? where [tell me] you now We're just taking a walk. taking a walk only we Would you like to go to the movies? There is a good film at the Majestic.
Manan-aw ug sine ang mga PCV .
A: Asa man kamo karon? B: Magsuroy-suroy lang kami, A: Gusto ba kamong muadto sa sine? Adunay maayong salida sa Majestic. B: 0 sige, adto na kita.
A: Asa man kamo karon? asa [man] kamo karon B: Magsuroy-suroy lang kami. magsuroy-suroy [lang] kami A: Gusto ba kamong muadto sa sine? Adunay maayong salida sa Majestic. 169
170 like you go to movie there is good show at Majestic Okay, let's go. Oh okay go [already] we
gusto [ba] kamo(ng) (mu)adto [sa] sine adunay maayo(ng) salida [sa] Majestic B: 0 sige, adto na kita. o sige adto [na] kita
III. RELATED UTTERANCES Where are you going?
Asa man kamo?
Let's go.
Tana .
Right now.
Karon dayon.
We are taking a walk
Namasiyo lang kami.
There is a good film at Oriente Theatre.
Naay nindot nga salida Ba Oriente.
Later.
Unya pa.
IV. VOCABULARY LIST asul baboy bakya balibol banilya barko basi bayabas baybayon bayle buak kahil kanding kapayas kape karmelitos keso kinahanglan kulang dulaanan eskwela
blue pig, pork wooden shoes/slippers volleyball vanilla boat, ship might, liable to guava beach, seashore dance, dance social break, crack orange goat papaya coffee candy (derived from 1 caramel') cheese need lacking, insufficient playground student, school children, pupil
171 hulam illmnon labay lata laya limot luto magsusulat mansanas mantekilya mangingisda monyeka nobela pan paon pasayan payong pinya prut as pula relo de pulso sabon sagbot sayaw seda silingan sobr a sorbete tago tsa tuba tubig V.
borrow beverage, drink throw crush, squash wither forget cook writer apple butter fisherman doll novel bread bait shrimp umbrella pineapple fruit red wrist watch soap grass dance social, dance silk neighbor in excess, overabundant ice cream hide, keep, put away, save tea coconut sap wine water
DRILLS
A. Repetition: 1.Gusto akong muadto sa Cebu ugma. Gusto siyang musimba karong Domingo sa Santo Ninyo. Gusto kaming mukaon sa restawran ugma sa gabii. Gusto kitang mulakaw sa lungsod karon. Gusto silang mutan-aw sa sine unya sa alas syete. Gusto si Rosang musayaw ug "tango" sa pyesta sa Danao. Gusto si Juanitong muinom ug tuba. Gusto si Luis nga mubayle ug "formal" nga sayaw. Gusto si Anang mupalit ug seda nga panapton. Gusto si Mariang muluto ug adobong baboy.