Aeneis II: Mit dem Kommentar des Servius [Reprint 2022 ed.] 9783112673065, 9783112673058

Citation preview

KLEINE TEXTE FÜR VORLESUNGEN UND ÜBUNGEN HERAUSGEGEBEN V O N HANS

LIETZMANN

80

V E R G I L A E N E I S II MIT

DEM

C O M M E N T A R DES SERVIUS HERAUSGEGEBEN VON

DR. E R N S T DIEHL A . O. PROFESSOR IN JENA

BONN A. MARCUS UND E. WEBER'S VERLAG

ign

CONSPECTVS CODICVM VERGILIANORVM EDITIONIS M = P = R =

/' =

V = 7 =

RIBBECKIANAE

M e d i c e u s 3 9 , i saec. V . cf. Zangemeister-Wattenbach E x e m p l a c o d d . l a t . t a b . IO P a l a e o g r a p h . Society tab. 86 C h a t e l a i n t a b . 6 6 , 1 P a l a t i n u s - V a t i c a n u s 1 6 3 1 s. I V / V (?) cf. Z a n g . - W a t t . 12 P a l a e o g r . soc. 1 1 5 Chatel. 64 R o m a n u s - V a t i c a n u s 3867 s. V I (Traube Strena H e i b i g . 307 N o r d e n Mus. R h e n . 57, 4 7 3 ) pictus (P. de N o l h a c Picturae, ornamenta . . . c o d . V a t . . . . phototypice expr. R o m . 1903) cf. Z a n g . - W a t t . I I P a l a e o g r . soc. 1 1 3 . 1 1 4 Chatel. 65 S c h e d a e V a t i c a n a e 3225 s. I V pictae (P. de N o l h a c C o d d . e V a t i c a n i s selecti p h o t o t y p i c e expr. I R o m . 1899) cf. Z a n g . - W a t t . 1 3 P a l a e o g r . soc. 1 1 6 . 1 1 7 Chatel. 63 S c h e d a e rescriptae V e r o n e n s e s 40 cf. Chatel. 75, 1 G u d i a n u s s. I X

m =

Minoraugiensis

*ip =

ceterorum librorum plerique, omnes

s. X/XII

% =

deteriorum librorum pauci quidam

to =

auetorum boni l i b r i plerique, omnes

rp —

auetorum boni l i b r i nonnulli

COMMENTARI! SERVIANI EDITIONIS

THILONIANAE

cuius de origine quid iudicent viri docti praeter K . B a r w i c k , qui nuperrime de hac quaestione in P h i l o l o g i v o l . L X X ( 1 9 1 1 ) p. 106 ss. egit, disseruit M . Schanz G d R L

II I 3 ( 1 9 1 1 ) 121 s

L =

Lipsiensis b i b l i o t h . senat. rep. I n. 36 b saec. X

H =

Hamburgensis b i b l i o t h . publ. 52 saec. X I

M —

Monacensis lat. 6394 (olim Frising. 194) saec. X I

E —

Monacensis 18059 (olim Tegernseensis 59) saec. XII

D =

Italorum

supplementa

cod. Dresdensis

biblioth.

reg.

D.

136

saec. X V in adnotatione adiecta

COMMENTARI! AMPLIORIS C —

Fuldensis nunc Cassellanus saec. I X / X

P =

Parisinus 1 7 5 0 saec. X , decurtatus qui explicit in v e r b i s : Servel custodiat v. 7 1 1 . quaecumque usque ad v. 7 1 1 in P non leguntur, r T cancellis ornavimus

^

addenda }

[[ J] delenda i.

includunt

VERGILI

4

AENEIDOS

II

P. VERGILI MARONIS

A E N E I D O S LIBER SECVNDVS MPR

C o n t i c u e r e o m n e s intentique o r a t e n e b a n t . i n d e t o r o p a t e r A e n e a s sic orsus ab alto : ' i n f a n d u m , regina, i u b e s r e n o v a r e d o l o r e m . T r o i a n a s ut o p e s et l a m e n t a b i l e r e g n u m e r u e r i n t D a n a i , q u a e q u e ipse m i s e r r i m a vidi et q u o r u m p a r s m a g n a fui, quis talia fando 1 arrecti Plot. GL VI 433, 20 cf. Kibb. proll. 211 . . . fui. alii 5 ERVERVNT Pl contra Diom. GL IS9S SERV. rtectis'.T

5

3ss dolorem,

1 CONTICVERE OMNES quia supra [1, 725] dixit: 'fit strepitus 'conticuere' autem pro conticuerunt: '"quod"' metri causa fit vel

ratione clausularum.

r nec

est ut quidam dicunt dualis numerus, qui apud

Latinos numquam penitus invenitur.

et bene 'omnes' addidit;

rant enim simul quidam, sed non omnes, tacere.

pote-

INTENTIQVE"! ORA

TENEBANT laut ora intuebantur loquentis, autl inmobiles vultus habebant, ut [georg. 4, 4 8 3 ] : 'tenuitque inhians tria Cerberus ora', l"id est inmobilia habuit.

aut 'tenebant' habebant,

ut sit Jigura

et intellcgamus

intenta

tenebant',

ut Terentius \Andr. 8 5 ] : 'nam Andriae illi id erat nomen. —

Teneo'.

ideo autem hoc addidit, quia potest quis tacere nec advertere.l

2

R

LNDE aphaeresis est, pro deinde: vel ut quidam

volant

'tunc,

AB ALTO summus enim semper est pontificalis locus; non enim

TORO licebat

SERVIVS supra regent sacrificulum

5

quemquam accumbere.

cum enim dicit de Didone

[i, 698]: 'aurea conposuit sponda mediamque locavi?

ostendit Main regali,

et Aeneas ubique quasi sacratus inducitur. 15

non sacerdotali loco discubuisse.

dictus autem a tortis herbis est torus [p. 254, 206 Funi],

et videtur

ostendisse [i, 639] : 'ostroque superbo

iarn se regina

superbis,

ut aulam significarti,

positionem.

et [1, 697]: 'aulaeis

'ab alto

vero pro 'ex alto ; mutavit

PATER AENEAS honoris hoc nomen est.

narrationem.

efl 'orsus' hic 'coepit',

ORSVSpropter

« 1 1 aequatio est 1 Schoell sit: sit est Z e corr. fuit fort, sit vel est et: sed H dis H 1 3 s si — umquam urn i 1 sequeretur Z 2 16 et : ut Madvig 17 crederetur Madvig 19 légimus P se : et ut P 20 quia om Daniel 21 enim om M 2 1 s unde — milite om L1 24 militent H 25 quia om L1 : qui Leid. Burm. lectionem ci Burm. 27 annis om L1 28 loetum M1 : al. latium sscr. M2 30 VERO H dictum est P 32 temporis au P 38 alii ita — p . 46,18 (v. 20j) in exemplari Basil, correxit et suppléait Daniel, qui in m. ad v. 38—40 adnotavit : 'ex v. codice collegii Fuldensis, cuius fragmentum duarum paginarum prae manibus habui quibusq. Daniel 40 missis P 4 3 si magna P 44 veriloquum P 46 favet MP Daniel 1 1 47 constat E Daniel-, c o n t r a / 4 8 nam om Daniel 49 ysterologia L : ist- H1-, hist- Mff*: sterogia P est om Daniel 50 impium LHME vulnera P vulnerata numina Martem et Venerem Fabricius 51 propter se et: vel Daniel 52 palimedes P\ palameden LH ipsius om Daniel f. o. P

V E R G I L I A E N E I D O S II

40

MPV

FMPV

fatale adgressi sacrato avellere tempio Palladium caesis summae custodibus arcis corripuerè sacram effigiem manibusque cruentis virgíneas ausi divae contingere vittas : ex ilio fluere ac retro sublapsa referri spes Danaum, fractae vires, aversa deae mens.

165

170

1 6 5 ACVELLERE P: y et a a. corr. 1 6 6 caessis y a. corr. 167 que om y 1 6 9 cf. georg. 1, 200 al. ex ilio y im 1 7 0 res ci Kvicala l. c. 127 adversa y SERV.

1 6 5 FATALE T6>V (xéatov est : nam et quod custodii et quod

interimit pro loco intellegitur. sublatum.

AVELLERE ostendit invitum numen esse

PALLADIVM r Helenus apud Arisbam captus a Graecis

160

est et indicavit coactus fata Troiana, in quibus etiam de Palladio, dicitur a Pyrrho regna meruisse:

unde

quamquam praestiterit Pyrrho, ut per

5

terram rediret, dicens omnes Graecos, quod et contigit, naufragio esse perituros. Paridis

alii dìcunt Helenum non captum, sed dolore, quod post mortem

Helena iudicio Priami

Idam montem fugisse, ladio pro

non sibi, sed Deiphobo esset adiudicata,

atque exinde monente Calchante productum

odio prodidisse.

tunc"1 Diomedes et Vlixes,

in

de Pal-

ut alii

dicunt, 10

cuniculis, ut alii, cloacis ascenderunt arcem, et occisis custodibus sustulere simulacrum,

qui cum reverterentur

ad naves, Vlixes, ut sui tantum

operis videretur effectus, voluit sequens occidere Diomedem : cuius ille conatum cum ad umbram Graecorum egit.

r ideo

lunae notasset, religatum prae se usque ad castra autem hoc negotium his potissimum datur, quia 15

cultores fuerunt Minervae. dicunt:

quod et Vergilius

hoc cum postea Diomedes haberet, ut quidam ex parte tangit,

credens sibi non esse aptum propter sua cariturum

et Varrò pienissime dicit : pericula,

respfnsis cognoverat, nisi Troianis Palladium

eunti per Calabriam Aeneae offerre conatus est.

quibus

numquam

reddidisset, trans-

sed cum se ille velato 20

capite sacrificans convertisset, Nautes quidam accepit simulacrum : unde Minervae sacra non Iulia gens habuit, sed Nautiorum.

hinc est in quinto

[704] : unum Tritonia Pallas quem docuit'. quam alii dicant,

quam-

simulacrum hoc a Troianis absconditum fuisse intra

extructum parietem, postquam agnoverunt Troiam esse perituram : quod 25 postea bello Mithridatico

dicitur Fimbria

indicasse: quod R o m a m ' constat advectum.

quidam Romanus

inventum

et cum responsum fuisset,

illic imperium fore, ubi et Palladium, adhibito Mamurio fabro multa

41

SERVIVS

similia facta sunt,

verum tamen agnoscitur hastae oculorumque mobili-

tate: unde est [172]:

'vix positum castris simulacrum, arsere coruscae 30

luminibus flammae' vel [175]: 'hastamque trementem'.

sed ab una tantum

sacerdote videbatur, ut Lucanus [ 1 , 5 9 8 ] : 'Troianam soli cui fas vidisse Minervam'.

dicunt sane alii, unum simulacrum caelo lapsum,

quod

nubibus advectuvi et in ponte depositimi, apud Athenas tantum fuisse, unde et yeipuptUTrn dicta est. quamvis

ex qua etiam causa pontifices nuncupatos volunt: 35

quidam pontifices

a ponte sublicio,

qui primus

est, appellatos tradunt, sicut Saliorum carmina loquuntur. niense Palladium

a veteribtis Troianis Ilium translatum.

hoc de quo diximus, et illud Atheniense. deretur,

hoc Troianum

caelo lapsum dicunt:

lapsam.

167

alii a Bardano

de Santo- 40

sed hoc a Diomede

!"sacram e f f i g i e m quasi de caelo

et tres simul res dixit, quare numen irasceretur : quod antistites

caesi, quod tolleretur, quod cruentis manibus.1 pore.

sed hoc Athealii duo volunt :

alii, cum ab Ilo Ilium con-

thracia Troiam translatum : alii multa fuisse Palladia, et Vlixe furto ablatum tradunt.1

Tybri impositus

f l v e r e delabi,

1 0 0 e x i l l o facto vel tem-

et t&W (Jléawv est ; nam ideo addidit 'retro'.

Sallustius [frg. 5, 25 M.} : 'rebus supra vota

fluentibus'.1

ITO

r contra

Eversa

d e a e MENS propter illud 'manibusque cruentis'.T Cod. D add.

4 Palladio: dixit

App. 1 TON MESON L : ton (tan) meson MHP et quod alterum om Ll 3 Palladium favula autem haec est .P arisban Z : arispam ME 4 inde LH 5 quoniam praedixerat mythographus /, 40 5 s ut—rediret: ut non ea die qua graeci ceteri navigaret C: ut non—navigaret et faceret eum per terram redire vulgo per om M 6 quod et contigit om Ml naufragium El : Z 2 v. I. 7 perituros Z 1 e corr. : M^JS2 : passuros L2 v. I. : MxEl 9 Calchantem Daniel 10 pro odio om Daniel 1 3 effector edidit Daniel diomeden P 1 4 ad : in Daniel 1 5 datum Lion 1 8 esse om Ll piacula ci Mai ad mythogr. 1, 40 quibus se n. Daniel 20 se om CLl 2 1 revertisset C 22 iuli Z 1 nautorum LHME\ Nautarum mythogr. 1, 40 et duo libri Burm. 24 dicant : ducunt L 25 parietem templi Daniel agnoverant Z 2 27 vindicasse mythogr. 28 Mamurio fabro : artifice Daniel 29 quod est tamen verum Daniel verum tamen — 32 sacerdote : v. t. cognitum h. o. nobilitate est ab una t. s. mythographus 1,40 29 -que om M 30 est : est hoc E coruscis LHM\ fort. Verg. b a. corr. 32 troianum H cui fas soli LH 34 advectum Daniel : adfectum C 35 Y e f u p i ^ i Daniel, cf. Schol. Veron. p. 421. ex q. c. e. Daniel 36 Tyberi Daniel 48 lapsum C//Z 1 arcis tres Daniel 44 fato M 45 delapsi P et est CP ton meson P est om CZ'addit Daniel 46 Sallustius e contra C Daniel super Daniel adversa M

45

VERGILI AENEIDOS II

42 FMPV

n e c dubiis e a signa d e d i t T r i t o n i a

monstris.

vix p o s i t u m castris s i m u l a c r u m , a r s e r e c o r u s c a e luminibus flammae arrectis, salsusque p e r artus s u d o r iit, t e r q u e ipsa s o l o (mirabile d i c t u ) e m i c u i t p a r m a m q u e ferens h a s t a m q u e t r e m e n t e m . e x t e m p l o t e m p t a n d a f u g a canit a e q u o r a C a l c h a s , n e c p o s s e A r g o l i c i s e x c i n d i P e r g a m a telis, o m i n a ni r é p é t a n t A r g i s n u m e n q u e r e d u c a n t , q u o d p e l a g o e t c u r v i s s e c u m a v e x e r e carinis. et n u n c q u o d patrias v e n t o p e t i e r e M y c e n a s , arma deosque parant comités, pelagoque remenso inprovisi a d e r u n t : ita d i g e r i i o m i n a C a l c h a s .

175

18O

1 7 2 in castris c 1 7 3 cf. Schol. Veron. p. 421 proli. 144 largus ci Novak 1 7 4 1 7 7 — 1 7 9 perierunt in V 1 7 8 Omnia a1: y in m. 1 7 9 post 183 traici iussit Buechner progr. Sverin. 1886 p. 12 : del. Dietsch 180

cf.

25

181

PARNT OMNES fort.

Inprovis c1 degerit ali1

V

1 8 2 praeter

OMINA periit

in

omna sscr. i supr. m y a : omnia b in ras.

V

SERV. 1 7 1 TRITONIA r aut quasi terribilis, àrò TOU Tpeìv, id est timere, aut 1 a Tritone amne Boeotiae, aut [Santra frg. 6 Fun.] a Tritonide palude Africae, iuxta quam nata dicitur secundum Lucanum [9, 354]: Tritonida dixit ab unda'.

r

' e t se dilecta

sane 'Tritonia' antonomasivum est, quia pro-

prium est Minervae : nam epitheta sunt quae variis possunt vel 1 personis vel rebus adponi.

5

et haec caute observanda sunt, sicut et propria nomina,

quae plerumque ex appellativis sunt, r ut est Victor vel Felix."1 modo 'mox' significai.

CASTRIS pro

in castris.

172

SIMVLACRVM

vix inter

consecratas res, id est aedes, areas, etiam simulacra accipiuntur, quod in bucolicis [7, 31] scriptum est. hic ergo ipso nomine simulacri consecrationem 10 eins ostendit; quis enim ignorât Palladium ìquam autem sacrum fuerit,

simulacrum Minervae

esse?

hinc docet, quod ait *nec dubiis ea signa dedit

Tritonia monstris. vix positum castris et reliqua, ut appareat, et loco motum vim tarnen consecrationis Imbuisse^ ARSERE subaudimus 'cum , ut sit * cunt arsere . CORVSCAE 'coruscum alias fulgens, alias trenmlum est.

1 7 3 LV- 15

MINIBVS FLAMMAE ARRECTIS hypallage est, lumina enim arsere flammis. SALSVS SVDOR rbene addidit 'salsus', ut significaret laborem futurum, vel certe1 indicium commoti numinis fuisse dicitur, ne forte alter in simulacro quilibet umor intellegeretur. 'salsus sudor,

fSALSVS SVDOR^' Probo sane rdisplicet

et\ supervacue positum videtur.

hoc autem Rnnius [ann. 20

frg. 606] de lamis dixit. 1 7 5 EMICVIT exsiluit, quasi quae consistebat invita, locumque

damnaret.

PARMAMQVE

FERENS

HASTAMQVE

TREMENTEM

his enim signis Palladium a ceteris discernebatur, quod supra [p. 41,1] dictum est.

1 7 0 TEMPTANDA AEQVORA si vel fugere possint post iram Minervae.

SERVIVS

ITS

ARGIS adverbium l o c i est.

43

et respexit R o m a n u m morem : n a m si 25

egressi male pugnassent, revertebantur ad captanda rursus auguria. in constituendo tabernaculo siprimum quod si et secundum tabernacula

vitio

^item

vitio capturn esset, secundum, eligebatur ;

captum

esset,

ad primum

autem eligebantur ad captanda auspicia.

reverti

mos erat,

sed hoc servatum

a

ducibus Romanis, donee ab his in Italia pugnatum est, propter vicinitatem ; SO postquam

est, ne dux ab exercitu

diutius

abesset, si Romam ad renovanda auspicia de longinquo revertisset,

consti-

tutum,

vero Imperium longius prolatum

ut unus locus de captivo agro Romanus fieret in ea provincia,

qua bellabatur,

ad quem,

si renovari opus esset auspicia,

NVMENQVE Raut pro Palladio numina

divum , aufl

cilient.

179

ostenditur, genti

'numen

posuit 'numen,

illos navigasse.1

REDVCANT placent,

recon-

rVENTO PETIERE hie

ISO

R

181

ARMA DEOSQVE PARANT COMITÉS in-

arte de futuro sollicites f a c i t , ut praesentem firmet securitatem.

ARMA DEOSQVE P. C.] ingenti arte de futuro periculum firmet

in

rediret.1

ut [4, 204]: 'media inter 85

Minervam dixit,

QVOD id est Palladium.

dux

denuntiando

securitatem,

sicut et factum est.

secreta Argivorum

ut eos faciat

incautos.1

[[«

apud Pthiam,

quod

tali silentio inhospitalem damnasse

nullius

civitatem.1

MAIVS MISERIS MVLTOQVE ut [5, 8 6 6 ] : 'sale saxa sona-

bant' et [3, 183] : 'casus Cassandra canebat'; nam apud veteres a similibus 40 incipere vitiosum non erat,

et notandum,

quia ut supra [13] diximus

agit, ne videatur vel T r o i a cessisse viribus, vel Aeneas volúntate fugisse. h a c autem re ostendit,

ex accidentibus dolos Graecorum esse

cum dicit etiam deos adversum

Troiam

firmatos,

ferisse^

APP. 2 Effigiem. Nefas P 3 palladis P 7 ss ANTIQVA SVJB RELIGIONE id est loco — religionem id est favore pristino tutelam eqs C 1 0 num P 1 3 minerva P 1 5 exsecretur Daniel : exueretur C: exsecraretur ci Burmann 1 6 troianis testatur C Daniel ', em Commelinus 2 0 pelopensus P 2 1 an : vel Maàvig 2 5 peiuro : peiora P 2 6 praepositio quae respicit e. P 27 peiuros P ut peiuro Thilo\ ut p. vel peiurant Voss. et Regius Burmanni : peiuro v. p. LH\ p. peiuranti M\ peiuri peiuranti E abita P 2 8 virtute H 2 9 se dicit M se e. s. : Troiam e. superatam vulgo 3 2 terrendo H 3 3 s LARISSEVS HM 3 4 phius HP 3 5 civitatis H appellata: vocata P 3 6 Pelagonta et Phthian ci Burmann. cf. Steph. Byz. s. v. &ia et Paus. 6, 21, 11 debuit Pthiotem 3 9 MVLTOQVE sscr. Z a : frequentavit 'm' 4 0 et — canebat om ME: expunxit Z 2 casandra LH 4 1 dictum est Daniel 4 4 deus . . . fecisset Daniel

VERGILI AENEIDOS II

46 MP

Laocoon, ductus Neptuno sorte sacerdos, sollemnis taurum ingentem mactabat ad aras, e c c e autem gemini a T e n e d o tranquilla per alta (horresco referens) immensis orbibus angues incumbunt pelago pariterque ad litora tendunt ; pectora quorum inter fluctus arrecta iubaeque sanguineae superant undas, pars cetera pontum pone legit sinuatque immensa volumine terga, fit sonitus spumante salo ; iamque arva tenebant 201

LAVCOON Mcx.

c f . proli.

448

NEPTVNI P:

Y a. corr.

202

205

ARA"

M1: S sscr. M* 204 inimicus inmensis Dub. nom. GL V372. cf. ¿,84 207 superant, undans p. Peerlkamf 208 sinuat a e corr.\ sscr. n yc Volumina cl

SERV. S O I LAOCOON ut Euphorion dicit, post adventum Graecorum sacerdos Neptuni lapidibus occisus Test"1, quia non sacrificiis eorum vetavit adventum. postea abscedentibus Graecis cum vellent sacrificare Neptuno, Laocoon Thymbraei Apollinis sacerdos sorte ductus rest 1 , ut solet fieri cum deest sacerdos certus. hie piaculum com- 5 miserai ante simulacrum numinis cum Antiopa sua uxore coeundo, et ob hoc inmissis draconibus cum suis filiis interemptus est. historia quidem hoc habet : sed poeta interpretatur ad Troianorum excusationem, qui hoc ignorantes dcceptì sunt, ralii dicunt quod post contemptutn semel a Laomedonte Neptunum certus eius sacerdos apud Troiam non fuit: unde 10 putatur Nepttinus etiavi inimicus fuisse Troianis, et quod illi meruerint, in sacerdote monstrare: quod ipse alibi os tendit dieens [5, 810] : 'cuperem cum vertere ab imo s truc ta meis manibus periurae moenia Troiai ^ quod autem ad arcem ierunt serpentes, id est ad templum Minervae, aut [[quod]] et ipsa inimica Troianis fuit, aut signum fuit periturae civitatis, ^sane 15 Bacchylides [frg. 9 B s ] de Laocoonte et uxore eius vel de serpentibus a Calydnis insulis venientibus atque in homines conversis diçit. SORTE DVCTVS sic Sallustius [hist. frg. 4, 22M.]: 'sorte ductus fusti necat'.T 2 0 2 SOLLEMNIS ARAS anniversario sacrificio religiosas. dicimus autem et sacrificium sollemne et aras sollemnes, ut apricum et hominem et locum, 20 fut 'aprici meminisse sencs' Persius [sat. 5, 179], contra Horatius [carm. 1, 8, 3]: 'cur apricum oderit campum'. quidam dicunt, quod continuo quinquennio sacrum eidem deo quotannis fuerit restauratum, sollemne dici, sive publicum fuerit sive privatum, TAVRVM INGENTEM non praeter rationem est hoc loco 'ingentem': alibi [ecl. 3 , 8 7 ] : 'iam cornu petat': 25 in victimis enim ista requiruntur, ut certis numinibus certae aetatis mactentur ammalia. MACTABAT scilicet ut Graecis mala naufragio provenirent. quid autem sit 'mactare in quarto libro [57] innuimus : r mac tant

SERVIVS

lectas de more bidentes'.

47

sane sciendum rite Nepttmo et Apollini

dicit secutum^

2 0 3

ECCE rA VTEM cum ex inproviso vult aliquid osten-

dere 'ecce ponit, ut [318]: 'ecce autem telis Panthus.

sicut Cicero [Verr. 6 , 8 7 ] : GEMINI duo et

'ecce autem repente ebrio Cleomene, esurientibus ceteris . similes,

'gemini' autem sunt proprie fratres simul nati."'

ideo quod significarent naves inde Venturas. 2 0 4

absolute dixit. vidissem.1

terra

INMENSIS

ORB IB VS

loco 'tranquilla

'serpens

sed haec

amplexus';

significatio

rpro~l

inmensorum r dracones

per alta angues';

item

[225]

plerumque

nomina Sophocles in Laocoonte 2 0 6

'delubra

confunditur. 2 0 5

dicitl

IVBAE aut cristae aut barbae,

'iubaè

2 0 8

in sinus.

ANGVES

orbium.

templorum, ut in

paulo

post [214]

in

ad summa dracones'. 4,0 horum

sane

draconum

PELAGO per

pelagus.

SANGVINEAE r id est"!

PONE post, semper in loco, numquam in tempore. 45

LEGIT transit, ut [ 3 , 2 9 2 ] : flectit

PER ALTA 35

autem proprie equorum sunt.

IPlautus in Amphitruone [ 1 1 0 8 ] : 'angues iubati coloris sanguinei.

A TENEDO

TRANQVILLA

HORRESCO IREFERENS etiam referens, quod tum

angues aquarum sunt, serpentes terrarum, hoc indicat

tauros

nam Iovi non licere: ideo et in tertio libro [21] prodigium SO

immolandos,

SINVAT\

'litoraque Epiri legimus'. (sinuat

a simìy,

SINVAT curvat,

ut a fluctu 'fluctuai'.

in georgicis [3, 192]: 'sinuatque alterna volumina crtirum .

2 0 9

sic FIT

SONITVS ut ostenderet serpentum magnitudinem, quorum in lapsu flucttis movebantur, quia ait 'tranquilla per alta.

SALO dicimus et salum, unde 50

est 'salo', et sai salis, ut [1, 3 5 ] : 'spumas salis aere secabat' et [1, 1 7 3 ] : 'sale tabentes artus in litore ponimi?>

¡ARVA

hie'

posuit; rnam arva sunt quae Graecis apoupa sunt dicta,

'arva

pro

litore

et bene celeritas

demonstrata est.l APP. 1 laucohon P eophonon P 2 s quia—adventum M\ quian s. — a. L\ quia (qui mythogr.) s. e. non v. a. C mythogr. 3, 207 : quae e. s. non v. a. P\ quia non pro sacrifions e. v. a. H\ quia non in (delevit El) sacrificiis e. v. a. E 3 post CP 4 lacohon P timbrei LH\ tymbrei M 5 ut : et H 5 s sacerdos—simulacrum om L1 certus : Cereris mythogr. 2, 207 6 numis P 7 ab H 8 ad excusationem im L? : quasi pro tanto piaculo caperetur Troia 1 1 meruerit C: em Madvig 14 id est: vel C Daniel [[ ]] Schoell: aut q. ci Thilo 16 cf. Robert Bild und Lied IÇ2SS 17 Chalidonis C: Caledonis Commelinus : em Madvig 1 8 s. ductos—necat Daniel e Paris. 7929, qui ad Aen. 6, 22 sortes ductos fusti necat exhibet : s. ductus furtis negat L : s. ductus furti necat (negat H et Stephanus) HME Steph. : s. ductus furti negati Eabricius 22 odori H 2 4 praeter : propter H 2 5 ut alibi LE 26 ¡usta ita Pauly 2 8 mactat C 3 4 gemini—nati om M tenendo P 4 3 crine H 4 5 calorem sanguinea P 47 fletit H\ legit P 4 8 sinuetque Verg. 4 9 s in seclus., quia ^ante)> Pauly 5 1 spumas—et om CM: ut et sp. s. ae. secabant expuncta in E per sp. L : spuma H secabat (cf. Aen. 10, 214) : ruebant Verg. 52 tabentis M cum Verg. 5 3 sunt dicunt C: em Madvig

48

VERGILI

MP

AENEIDOS

II

ardentisque oculos suffecti sanguine et igni

210

sibila lambebant linguis vibrantibus ora. diffugimus visu exangues. illi agmine certo Laocoonta petunt: et primum parva duorum corpora natorum serpens amplexus uterque implicai et miseros morsu depascitur artus;

215

post ipsum auxilio subeuntem ac tela ferentem corripiunt spirisque ligant ingentibus, et iam bis medium amplexi, bis collo squamea circum terga dati superant capite et cervicibus altis. ille simul manibus tendit divellere nodos

220

perfusus sanie vittas atroque veneno, clamores simul horrendos ad sidera tollit, qualis mugitus, fugit cum saucius aram taurus et incertam excussit cervice securim. at gemini lapsu delubra ad summa dracones

225

2 1 2 EXANGVES Mb : Psscr. s sup. X A 2 1 3 LAVCOONTA M sternuntur l i m i n e p r i m o e 364 et 6, 427 conflato Dub. nom. 1 2 1 6 ilium b 2 2 3 mugitus, veluti f u g i t Macr. sat. 4,5, 8

2 2 4 INCERTA Pl

contra Serv.

SERV.

SVFFECTI

DIO

225 « pro

e1

'infecti',

ut

[ed.

1,15]:

2 1 4 c. n. GL V j y y mugitu. c

'conixa'

pro

enixa : vei certe inferiorem oculorum partem habentes infectam.1 et est figura 'suffecti oculos', id est f suffecti oculi et suffusos oculos habentes. 2 1 1

SIBILA

id

est s i b i l a n t i a ,

est, 'sibilus' d i c i m u s , sibilus a u s t r i ' . !

r ut

[ed.

nam p a r t i c i p i u m 5,82]:

est : cum enim

nomen

'nam n e q u e m e tantum venientis

5

VIBRANTIBVS m o b i l i b u s , quia nullum a n i m a l tanta cele-

ritate l i n g u a m m o v e t ,

a d e o ut t r i p l i c e m l i n g u a m h a b e r e videatur,

cum

una sit. rhos dracones Lysimachus f curifin et perìboeam dicit; filios vero Laocoontis Ethronem et Melanthum Thessandrus dicity EXSANGVES timentes; nam ideo timentespallescunt, quìa ante exsangues fiunt. AGMINE 10 CERTO itinere, impetu, ut [782]: 'leni fluit agmine Thybris, vel tractu corporis, ut [georg. 3, 423] : 'extremaeque agmine caudae . 2 1 3 ^LAOCOONTA etsi a filiis eius incipiunt, 'Laocoonta petunt'.1 2 1 S rJMPLJCAT hoc ad mollitiem infantum corporis dixit. DEPASCITVR ut supra diximus [ l , 1 9 4 ] et 'pasco' et 'pascor' unius s i g n i f ì c a t i o n i s sunt, ut [georg. 'atque bases

artus depascitur arida febris'.T columnarum

funium. in gyrum

spirulas

dicunt

217 nam

SPIRIS n o d i s :

proprie

inde etposteriora serpentium spirae dicuntur, ut funes.

218

3 , 4 5 8 ] : 15

rlinde

etiam

spira est v o l u b i l i t a s

quae sic

involvuntur

SQVAMEA p r o squamosa, ut f r o n d e a p r o fron-

dosa [ 1 , 1 9 1 ] , et est figuratum 'squamea terga collo circumdati . 20 2 2 0 SIMVL modo adverbium temporis est, significai enim 'eo tempore . et est ordo 'simul manibus tendit divellere nodos, fsimul clamores horrendos

SERVIVS

49

ad sidera tollit perfusus sanie vittas atroque veneno . et vide genus mortis totum ad supplicium procuratami perfusas vittas habeDS. sensu.T

TENDIT contendit.

r et

221 PERFVSVS VITTAS

est interpositus versus ; nam potest tolli salvo 25

SANIE autempro sanguine, nam sanies corruptus sanguis.

Iatro-

Qve veneno ut \Hor. carni. 1 , 4 , 13] 'pallida mors' vel \jgeorg. 3, 67] 'tristis

223 QVALIS mvgitvs id est tollit. facta autem comparatio est 224 INCERTAM dubie inlisam, quae non mortis effectum. inde et 'excussit'. 225 LAPSV labi proprie ser- 80 est. delvbra delubrum dicitur quod uno tecto plura conplectitur

senectus'."1

propter sacerdotis personam. haberet pentum

numina, quia uno tecto diluitur, ut est Capitolium, in quo Testi Minerva, Iuppiter, Iuno. alii, ut Cincius [frg. 15 Fun.], Tdicuntl, delubrum esse locum est ante templum, ubi aqua currit, a deluendo. a parte totum.

est autem synecdoche, hoc

* Varrò ffrg. 154 Fun.] autem rerum divinarum libro f XIX 85

delubrum esse dicit aut ubi plura numina sub uno tecto sunt, ut Capitolium, aut ubi praeter aedem area sit adsumpta deum causa, ut in circo Flaminio lovi Statori, aut in quo loco dei dicatum sit simulacrum, quo figunt candelam, delubrum dicant. manifestatum, Tritonidis

candelabrum appellant,

ergo hie cum dicit 'delubra ad summa dracones, ut esset 40

subtexuit

arcem,

dei simulacrum;

nec praetermisit

adiecit enim 'saevaegue petunt

quin dei rtomen adderet dicens 'sub

pedibusque deae clipeique sub orbe teguntur, intulisse videretur.

ut * aut confusa pugna*; raut quia caecantur animae pugnantum.1 3 3 6 NVMINE DIVVM subaudis 'tali', hoc est mala iniciente desideria. nam paulo post ait [396] : 'vadimus inmixti Danais haud numine nostro'. ^cum ergo hoc esset, tamen omisso Consilio 15 'in flammas et in arma feror .1 3 3 7 ERINYS inpatientia animi hoc

SERVIVS loco, quae in furorem

impellit.

LATVS et unde sublatus.

69

3 3 8 FREMITVS ferturbatio.

socio/, sed 'addunt se, ut ipse ab illis videatur esse quaesitus340 LA TI rPER LVNAifl

ET SVB-

3 3 9 *ADD VNT SE SO CI OS non dixit 'quaero

agniti per lunae splendorem.

adglomerantur, ttt [8]: 'nox umida caelo praecipitaf. DONIDES hie tfilius~\ Mygdonis et Anaximenes.

OB-

3 4 1 ADGLOMERANT 20 COROEBVS MYG-

ergo fMygdonides^ patrony-

micum est: nam si gentis esset, 'Mygdonius' diceret; nullum enim gentis rnomen"1 in cdes' exit.

r

hunc autem Coroebum stultum inducit Euphorion,

quern et Vergilius sequitur, dans ei [390]: 'dolus an virtus, quis in hoste 25 requirat'?

cum sit turpis dolo quaesita victoria.!

TROIAM deest 'qui .

343

r

3413

amoris est, ut [eel. 10,44.]: 'nunc insamis amor ; aut 'insano [776]: 'insano iuvat indulgere amabat Coroebus.1

344

ILLIS AD

INSANO AMORE aut perpetuum epitheton dolori ;

magno, ut

aut 'insano , quia belli tempore

ET GENER r'gener' dicitur et qui est, et qui 30

esse vult, ut hie indicat locus; sicut etiam maritus, unde est [4, 5 3 6 ] : quos ego sim totiens iam dedignata maritos'. illius;

rneque enim iam erat gener;

nam

GENER]

secundum spem

ideo subiunxit

'sponsae.

3 4 5 fINFELIX quem mox manebat interitus; vel infelix causae stiae; vel qui sponsam non audierit.

PRAECEPTA propter illud [246]: 'tunc etiam 35

fatis aperit Cassandra futuris'.l

FVRENTIS vaticinantis.

COD. D ADD. 17 s SVBLATVS : ordo est (om. et) 3 6 vaticinantis: unde et Sibyllam 'insanam vatem' adeas dicit alibi [3, 443] AFP. I s et—tot om Z 1 1 anacoluthon (-t-) CLH\ anacal- P\ anacoleuton M 3 quant CL 5 et est om C est ut om Ex ut om M 6 astantibus C: adstantibus P 7 medi P 7 s hom. vulgo-. sinonimon (-um) CLME-. si nonymum H. cf. Char. GL 1156 1 0 s Caeco Marte aut Conf. pugna aut nocturna (cf. 12) CP 11 proelio om C I B amine C1: agmine C2: animae et agmina Scioppius-. agmina Bergk Othryadae (odriadae cod.): patronymici (-nom-) genitivus, nam Panthus Othryadis (atriadis cod.) filius fuit. et 'numine divum' eqs P 1 4 initiente LHE\ -ti C 1 6 ERINIS (erinis) LHMEP-. ERYNIS C 17 ET om LHP 17 s insublatus P 2 0 agniti Scioppius-. igniti C: ducti P 2 0 s ADGLOMERANTVR ut noX M AGGL- et aggl- L 2 1 s micdonides Choroebus P 22 migdonis C: migamis P Anaximenae fuit P 22 s -nom- LEP -con CPHM 23 micdonidus diceretur (idem Cfort, recte) nullus P 2 3 s nomen gentis L 2 4 i. d. ex.: intexit C choroebum LM euphrorion H 2 5 dans ei dolos ut dolus Z 26 turpissima MEL* 29 belli om C1 3 1 locus vel certe secundum (32) — sponsae (33). sic dicitur etiam maritus (maritis C 1 ) nam inde est eqs C est et M 33 illius dictum est P

VERGILI AENEIDOS II

7° MP

incipio super h i s : 'iuvenes, fortissima frustra p e c t o r a , si vobis a u d e n t e m e x t r e m a c u p i d o c e r t a sequi, q u a e sit r e b u s fortuna videtis.

350

e x c e s s e r e o m n e s adytis arisque relictis di, quibus i m p e r i u m h o c steterat ; succurritis urbi i n c e n s a e : m o r i a m u r et in m e d i a a r m a ruamus. una salus victis nullam s p e r a r e salutem.' sic animis iuvenum furor additus. inde lupi c e u r a p t o r e s atra in nebula, quos i m p r o b a ventris exegit c a e c o s rabies catulique relieti faucibus e x p e c t a n t siccis, per tela, per hostis vadimus h a u d d u b i a m in m o r t e m m e d i a e q u e t e n e m u s urbis i t e r ; n o x atra c a v a c i r c u m v o l a t u m b r a .

355

360

3 4 9 audentem a 2 b Isid. orig. 1, 36, 20: y 2 et c e corr. : AVDENDI My1 a1 : c ini : AVDEN[. . . ] P 351 modo abscessere modo excessere Aug. civ. 2,22.3, 7 aditis e corr. y : al. audit' im y 352 DII MPy a c 358 HOSTES M 3 6 0 nox—umbra coli. 340 aliunde sumpta ci Ortuinus : inter 'tibicines reiecit Ribb. cf. 397. 420. 621. fucrunt qui ad Hor. sat. 2, 2, ¿8 mors coniecerint SERV. 3 4 : 8 INCIPIO SVPER HIS his incipio, id est verbis, 'super' autem insuper, quia iam audebant : runde paulo post ait 'furor additus' .1 IVVENES ^FORTISSIMA FRVSTRA PECTORAT

ordo talis est:

iuvenes,

fortis-

sima pectora, frustra succurritis urbi incensae, quia excesserunt omnes dii: unde si vobis cupido certa est, me sequi audentem extreitìa, mori- 5 amur et in media arma ruamus. [[alii 'sequi pro rsequendi accipiunt.]] fobscuritatem autem facit hoc loco et synchysis, id est hyperbati longa confusio,! et falsa lectio: nam multi 'audendi' legunt, multi 'audenti', sed neutrum procedit. ergo 'audentem' legendum est. 3 5 1 '"EXCESSERE quia ante expugnationem evocabantur ab hostibus numina propter 10 vitanda sacrilegia. inde est, quod Romani celatum esse voluerunt, in cuius dei tutela urbs Roma sit. et iure pontificum cautum est, ne suis nominibus dii Romani appellarentur, ne exaugurari possint. et in Capitolio fuit clipeus consecratus, cui < hìyscriptum erat 'genio urbis Romae, sive mas sive femina . et pontifices ita precabantur 'Iuppiter optime maxime, sive 15 quo alio nomine te appellari volueris: nam et ipse ait [4, 57^] : 'sequimur te, sancte deorum, quisquis W'.1 3 5 2 RQVLBVS subaudimus ' auxiliantibus', vel per quos stetiO 3 5 3 r MORIAMVR' ET IN MEDIA ARMA RVAMVS hysteroproteron quidem est; nam ante est in arma ruere, et sic mori. ^bene tamen 'moriamur opportuniore loco posuit; ante enim dixerat 'quae 20 sit

rebus

fortuna

videtis

3 5 4

R

VNA SALVS VICTIS NVLLAM

SPERARE

SERVIVS SALVTEM

[Theb.

plerumque

enim

71

desperatione

robur

augetur,

1 0 , 4 9 3 ] : ' e s t ubi dat vires nimius t i m o r ,

captivitatis esse remedium,

hoc ergo s u a d e t ,

cant, aut vitetur morte captivitas.

LVPI

coniugesque.

exempli) ^

CÉV] ordo [[¿amen]]

sane

apud

veteres

[ann. 6 8 V . 2 ] : ' l u p u s feviina

feta

comparavit,

Martis,

actu.

qui est in tutela

ATRA IN NEBVLA

PROBA VENTRIS

a necessitate

exegit caecos rabies,

promiscuum

repente .

et causa

altera 'catulique

canum

sed et serpentum,

relinquens. sus catulos pauca

Plautus suos*y

relieti

estl nimia

duplici:

audaciam cursu

iugera

pertinet.

dum sequor

bonum

expectant.

r C A T V L I Q V E sane'

'aut

ab 30

ventris

3 5 ? EXE-

27] : 'spectandae

catuli

catulos

*non soluta' tectis, aut

'et ego te conculcabo,

ut

deserti

et destituti,

ut [georg. 4, 1 2 7 ] :

'cui

3 5 8

FAVCIBVS

EXPECTANT

Ud

.

aperiuntur. et contra,

3 5 9

ubi

R

SICCIS

M E D I A E Q V E TENEMVS

de timore

hoc ad 4«

as;it [ 7 3 7 ] : 'namque

et nota excedo regione viarum

3 6 0

35

ova

avia

CAVA VMBRA

epitheton ; naturale enim est, ut obscurum sit o m n e concavuda.

vel 'cava gcus falsus

APP. om V-M

ruris

lupo IN-

tma 'quos inproba

[frg. inc. 4 2 ] etiam suuvi:

cupiditate

Ennius

vel certe noeti comparavit.

^ut [georg. 3 , 4 3 8 ] :

RELICTI

iti

RAPTORES

3 5 6

relieti faucibus

e x i g e n d a e sint vobis prius'.

IATI 25

et hoc est dictum erat,

GIT exclusit, d e latebris scilicet, ut Terentius \Andr. prol. an

3 5 5

catuli' a d liberos

^et bene belli negotium

dei belliciJ

ab occasione;

C

est 'ceu lupi .

'lupus

Statius

ut aut desperatione vin-

SALVS nunc remedium/l

CEV hoc ad ferocitatem pertinet, r'nebula' ad noctem,

ab

ut

item scimus mortem

inani,

et hinc adparet

occidisse iam litnam;

*nam ideo et Andro-

est.l

45

1 Q u o s c o n f e r i o s : conductos. a i t om M

8

Incipio superis his i. 1'

FRVSTRA — i u v e n e s om H

2 iam

PECTORA om

M

4 quae P 6 [[ ]] Thilo accipiunt ut C 7 sinchysis L : sinchisis C : synchrisis M\ sinchrysis E : sinebresis / / yp- CHL -ti Clf : -to L 1 : -ton L?ME 8 confusio om Z l et est P audiendi H legunt et P 9 'audentem' in m addita sunt in P: l e g e n d u m est. et ista sententia sinchesis est id est p e r b a t i l o n , q u i a confusio. Incense moriamur et 1 0 necidabantur Z 1 1 4 scribtum C m a r s C 1 5 praecabantur C e corr. o. m . nomina H (sic) C 1 7 subaudis CM 1 9 ysteron proteron C 2 0 oport- C enim C 2 : eum C 1 2 2 sed plerumque L enim om LH robor H 2 8 s scimus — r e m e d i u m plerique a Servio abiudicaverunt editores 2 5 SALVS—remedram om C 2 6 ferocitam P n e b u l a — n o c t e m om C 2 6 s catuli—coni u g e s q u e om C cf. ad v. SS7 2 7 [[ ]] Thilo 2 8 ut P-. om C 2 9 f a c t a C 3 0 raptoris P 3 2 causa : sane Commelinus Madvig Burmann 3 3 s exigit P: exhausit expulit add. Lion 3 4 scilicet om Z 1 cxpectandae LHM 3 5 pius P\ om M CATVLIQVE hoc a d liberos et coniuges pertinet. sane catuli C 3 5 s Catuli sunt liveri luporum canumque serpentumque P 3 7 relinquens Verg.-. r. (sic) C: reponit Scioppius 37 s cf. Plaut. True. 268 3 9 s id est om C 1 4 0 operiuntur C, debuit opperiuntur 4 3 est enim Z

72

MP

VERGILI

AENEIDOS

II

quis cladem illius noctis, quis fuñera fando explicet aut possit lacrimis aequare labores? urbs antiqua ruit multos dominata per annos; plurima perque vias sternuntur inertia passim corpora perque domos et religiosa deorum limina. nec soli poenas dant sanguine Teucri: quondam etiam victis redit in praecordia virtus, victoresque cadunt Danai, crudelis ubique luctus, ubique pavor et plurima mortis imago. Primus se Danaum magna comitante caterva Androgeos offerì nobis, socia agmina credens, inscius, atque ultro verbis compellat amicis: 'festínate, viri, nam quae tam sera moratur segnities? alii rapiunt incensa feruntque Pergama; vos celsis nunc primum a navibus itis ? ' dixit, et extemplo (ñeque enim responsa dabantur

365

370

375

3 6 2 laborem i1: dolorem Macr. sat. J , 1, 10: dolores Oros. hist. 2, 18, 4 368 agitata Prise. GL II S94, 8 Lugd. 3 6 5 relligiosa b c cum Serv. 367 virtus: sanguis Prise. GL III 82, 18 q> 369 pavorque Schol. Veron. f . 442, 20 3 7 1 ANDROGEVS Mi1-, a e corr.-. Prise. GL II 91,12 II. praeter Reg. SERV.

361 r Qvis etiam Graecorum, ut [6] : 'quis talia fando'. et

narratione exclamavit, ut affectum mover et. LACRIMIS hypallage pro 'laboribus aequare lacrimas', ut [3, 6 1 ] : 'dare classibus austros'.T 363 VRBS ANTIQVA vel nobilis, vel quia duobus milibus octingentis annis regnasse firmatur. et quid est 'antiqua , 5 ipse subiunxit 'multos dominata per annos . sane hoc dolentis est, non bene intermpta

AEQVARE LABORES?

narrantis.

3 6 4

STERNVNTVR INERTIA PASSIM ICORPORAI a u t n o n

re-

pugnantia, r ut [ 4 , 1 5 8 ] : 'pecora inter inertia votis optat a p r u m ' a u t inertia', dum occiduntur, ut \jgeorg. 2,172]: 'inbellem avertis Romanis arcibus Indum', hoc est avertendo ostendis inbellem. ^aut per somnum 10 'inertia ^ 365 ^RELLIGIOSA gradatim ascendit, 'vias', 'domos, 'tempia . videtur autem et diis invidiam facere, qui tempia sua violari cadaveribus passi sunt, sane 'religiosus et homo dicitur attentus ad religionem, et locus, qui divinum cultum et venerationem meretur. ergo 'religiosa reli•> gionis plena, significai etiam metum. sane 'relligio' geminatur ' l ' propter 15 metri necessitatemi 366 TPOENAS DANT moriuntur indigne : hoc enim proprie significai, ut [ 1 1 , 8 4 1 ] : 'heu nimium virgo, nimium crudele luisti supplicium , item [10,617]: 'nunc per eat Teucrisque pio det sanguine poe-

SERVIVS

73

nas .1 3 0 7 QVONDAM hie praderiti temporis est. TREDIT IN PRAECORDIA VIRTVS atqui ait Horatius \carm. 3 , 5 , 29] : nee vera virtus cum 20 semel excidit, curat reponi deterioribus'. sed sententiae non semper generales sunt, sed interdum pro negotiorum qualitate formantur.l 3 6 8 r v i C T O R E S Q V E CADVNT D A N A I generaliter dixit 'victores'. id est ad fortunam partis retulit, quae vincebat; neque enim mctores erant qui cadebant.

CRVDELIS

VBIQVE

LVCTVS

VBIQVE

PAVOR

aut

utrobique,

25

id est apud Graecos et apud Troianos; aut 'ubiquè per totani civitatem 3 0 9 PLVRIMA MORTIS IMAGO r a u t definitio timoris est, autl varietas mortis ostenditur, id est gladio, igni, ruina. ralii intellegunt 'plurima mortis imago aiit frequentissima, aut praesentissinia^ 3 7 1 I"ANDROGEOS et Graeca est et Attica declinatio : unde est [6, 20] : 'in foribus letum 30 Androgeo'. facit enim 0 'AvSpóyeco?, TOU 'Av8pÓY£w-^ IVIRI increpantis est, ut solet in milites d i c i 3 7 4 SERA SEGNITIES quae seros facit, id est tardos, ut [/lor. carm. 1 , 4 , 1 3 ] : 'mors pallida', sane 'segnities' iuxta antiquos dictum est, nam modo 'segnitia dicitur. 'segnis autem est proprie frigidus, sine igni, ut 'securus sine cura, 'sedulus 35 sine dolo, FERVNTQVE PERGAMA è(JitpaTutS{, ut [1,68]: ì l i u m in Italiani portans victosque penates'. FERVNTQVE PERGAMA] * quasi ipsam funditus civitatem in victoriam suam tramferunt.* 3 7 5 ITIS pro venitis: ut e contra Terentius [Ad. 231]: 'nisi eo ad mercatum venio', pro 'eo'. 40

COD. D ADD. 22 formantur : et ad tempus dictae sunt alias scilicet, non nunc

APP.

1

ut: a Z

1

2 LACRIMIS — 4

a u s t r o s om

C

23 victores :

8 h y p . est

ME\

ypal- L : ypall- / / 5 duobis H1 milibus et L affirmatur vulgo quod P 7 s PASSIM—aprum om C CORPORA om ME 8 inter—aprum om M optata pruina / / : o. p. (sic) L 1 0 artibus H ostendit LME 11 ascendit: sscr. Z 2 : id est a viis a domibus ad limina deorum 1 5 sane—1: relligio (C 2 : religio C 1 ) autem scribi debet C religio gemitur H 1 geminatur in versu M 2 0 atquia H 2 1 curus C 1 deterioribus om C 2 2 generale C formatur H\ firmantur C 28 hic, id est P igne C 1 3 0 et—Attica: greca est ut dicat C: gr. e. attica Cì loetum HME 3 1 facit—'AvSpóyEW? om C 0 avSpoyeos TOU avSpoyso» ME : 0 avdpoYT)OC TU avdpofrio L : oJ.voporeos TOU andpouew H TOU av8poT(OV C1 : TOU avSpoywv C2 3 2 est : quod ait 'viri' add. Lion 3 4 modo om C segnitiis ex -ties P dicimus P 36 enfaticos II. praeter P 37 portan vectosque P 37 s quasi—transferunt ante ut (36) exh. CP 38 in: est in C 39 ut: et LH ego LUME marcatum H

VERGILI AENEIDOS II

74 MP

fida satis) sensit medios delapsus in hostis. obstipuit retroque pedem cum voce repressit. inprovisum aspris veluti qui sentibus anguem pressit humi nitens trepidusque repente refugit 380 attollentem iras et caerula colla tumentem: haut secus Androgeos visu treme factus abibat. inruimus densis et circumfundimur armis, ignarosque loci passim et formidine captos sternimus adspirat primo Fortuna labori. 385 atque hie successu exultans animisque Coroebus c o socii, qua prima' inquit 'fortuna salutis monstrat iter, quaque ostendit se dextra, sequamur: mutemus clipeos, Danaumque insignia nobis aptemus. dolus an virtus, quis in hoste requirat? 390 arma dabunt ipsi.' sic fatus deinde comantem Androgei galeam clipeique insigne decorum

377 dilapsus y2 Char. GL 1269: illapsus Prise. GL III314,13.323,18. 324, IS- 346, 12. 360, 14 hostes b 381 cf. georg. 3, 421 dorsa? Dub. 310m. GL K 5 7 7 382 ANDROGEVS Ma c: y et b e corr. 383 circumfundimur e corr. y a be ( r e s corr.): CIRCVMFVDIMVS P\ y a. corr. cf. 3, 63s 385 aspirat b 387 QVAE Ma1: qua. y 389 mutamus y1 3 9 0 requirit Macr. sat. J , 16, 711. praeter Salisb. SERV. 3 7 7 TpmA SATIS bene addidit 'fida', ut ostenderet symbolum, quo utebantur in bello. ergo non dixit 'fidelia, sed quae ad fidem habendam pellicere non possent. MEDIOS manifestos, ut [6, i l l ] : 'medioque ex hoste rccepi'. et [533]: 'quamquam in media iam morte tenetur'. ordo autem est 'sensit in medios hostes se esse delapsum . ergo' 'delapsus nominativum 5 pro accusativo posuit, ^ut Horatius [epist. I, 7, 22]: 'vir bonus et sapiens dignis ait esse paratus pro 'ait se dignis paratum esse^ 3 7 8 RETROQVE *PEDEM~\ REPRESSIT aut 'retro' vacat, aut in 'repressit' 're vacat. sed veteres 'retro repressit' dicebant, ut et [5, 2 1 ] : 'nec nos obniti contra . 3 7 9 ASPRIS synaeresis est, ut [ 1 , 2 4 9 ] : 'conpostus'. ANGVEM xaTay^prj- 10 GTUtffi?. Homerus dpdxovza dixit. 3 8 0 HVMI NITENS incedens per huuum. et est adverbium. TREPIDVS vel pavens vel festinans. 3 8 2 HAVD SECVS non aliter. dicebant veteres 'secus' et 'iuxta, unde et'extrinsecus'. ABIBAT bene inperfecto usus est, non enim abiit. 3 8 4 TIGNAROSQVE LOCI palantes, errantes. et his circumstantiis ostendit, a paucis plures 15 potuisse superari. ordo autem est 'passim sternimusJ 3 8 5 ADSPIRAT favet, ut [7, 8]: 'adspirant aurae in noctem': unde et favor 'aura' dicitur, ut [6, 8 1 6 ] : 'gaudens popularibus auris'. PRIMO quia postea non fuit. 386

SVCCESSV TEXVLTANSI felicitate: quod est stultitiae.

3 8 7 TQVA

SERVIVS

75

PRIMA INQVIT FORTVNA non 'quae prima', sed 'qua primum'. est autem 20 hypallage, ut [6,268]: 'ibant obscuri sola sub nocte' pro 'ipsi soli': quae fit non ornatus causa, ut [ 1 , 2 1 2 ] : 'pars in frusta secant', sed necessitatis. FORTVNA bene 'fortuna ; ñeque cnim Consilio Androgeos occisus est. SALVTIS efficax adhortatio.1 3 8 8 DEXTRA vel 'fortuna ^dextra, id est favenspropitia, ut 'laeva contraria; vel f'dextra^ ad 25 manurn -referendum. 3 8 9 CLIPEOS maiora scuta, Tquibus latemus, arò -OU xXsnreiv TO aS(io.l INSIGNIA omnia arma. 3 9 0 *DOLVS AN VIRTVS QVIS IN HOSTS REQVIRAT? videtur deesse aliquid, ut puta: dolus an virtus in bello proficiat, quis in hoste requiratft 3 9 1 ARMA subdistingue, ut sit quasi interrogantis, et responsio 'dabunt ipsi . COMANTEM aut 30 cristatam, quia de caudis animalium habebant cristas, ut [10,869]: 'cristaque hirsutus equina': aut comas habentem, ut Statius [Theb. 7, 369] : non ego in terga comantis Abantiadas. 3 9 3 r ANDROGEI modo Latine declinavit; alibi Graece [6, 20] : 'leturn Androgeo'.l INSIGNE DECORVM ornamentum decorum : non enim sunt duo epitheta, quod apud Latinos 35 vitiosum est. fecit hoc tamen Vergilius in paucis versibus, qui tamen emendati sunt, ut [eel. 3,38]: 'lenta quibus torno facili super addita vitis', cum antea 'facilis' fuerit. sane 'clipei insigne' TOpwppaiJTUtSSs pro clipeo. COD.

D ADD. 10 s xaraxp»)GTtxcXc : cum anguis aquarum,

esse dicatur

non agrorum

82 equina : unde et íratoupiv dixit galeam Homerus [veluti

T 337] APP. 1 symbulum H 3 pollicere C ut : aut H hoste : ostende H 4 recipi C et—tenetur om C 5 sensit Scioppius : sensus C 7 dignus C paratos C 8 REPRAESSIT C vocat P 9 et om C 1 0 sineresis CUM: sinh- L compotus C1P\ compostius L 10 s catachresticos (-cr-) CLM: cathacr- H 1 1 draconta CP h. n. vel tenens (cf. humitens C1) incedens P per : super E1!? 1 2 trepidus—festinans post abiit (14) P haut P 1 4 habiit H 1 5 hiis C 1 6 aspirai P 17 noeta e H 1 8 quae P 1 9 EXVLTANS om CLH fecilitate H QVAE LME-. om C 20 INQVID L FORTVNA om CH\ F. (sic) L quod primum Lion 2 1 yp- II. -pp- M -ala- CL pro om HME-. id est C 22 frustra 1 C: frausta H 24 occiris C 25 favens Thilo: funeris C: auctrix Scioppius'. secunda, auctrix Madvig\ secunda Bergk propitia: vel ptia P vel P: aut C 26 refertur P scuta m a i o r a / ' 26s àjtò—affijia om C 27 xkeimv HLi\ stXemt L1: cleptin M ao|j.a LH-. soma M arma omnia HP 28 deesse Scioppius: esse C 30 ut: bene Lx et: ut P 32 yrsutus P habentes P: -tis C 33 ubantiadas C: abantadis H Clonium atque in t. comantes non ego A. Stat. 35 deorum P quia aput P 36 tamen hoc L 37 lento P facilis C e corr. : H\ facitis C a. corr. : P 37 s ad ita suvis Z 1 adita C 38 ante L perifrásticos C 39 pro om C1

76

V E R G I L I A E N E I D O S II

MP

induitur laterique Argivom accommodat ensem. hoc Ripheus, h o c ipse Dymas omnisque iuventus laeta facit; spoliis se quisque recentibus armat. vadimus immixti Danais haut numine nostro, multaque per caecam congressi proelia noctem conserimus, multos Danaum demittimus Orco, diffugiunt alii ad navis et litora cursu fida petunt, pars ingentem formidine turpi scandunt rursus ecum et nota conduntur in alvo. Heu nihil invitis fas quemquam fidere divis! ecce trahebatur passis Priameia virgo crinibus a tempio Cassandra adytisque Minervae, ad caelum tendens ardentia lumina frustra, lumina, nam teneras arcebant vincula palmas. 3 9 3 ARGIVVM U.

396

IMMIXTIS M

a. corr.

395

400

405

n o m i n e y a a. coi r.

3 9 8 DIMITTIMVS MPy1b1iR1 Lib. gloss, cf. 3,692, contra 2,83. 9,527. 10, 662 3 9 9 naves y*abc 4 0 1 scandere Moretanus EQWM M a. corr.: yabc 4 0 2 credere Serv. Aen. 2,396 4 0 3 ECE P 4 0 4 casandra yah COMMODA T mire 'adcommodai',

ut ignorares, quorum esset^

394

Thoc

IPSE multi hie distinguunt et ad Aeneam referunt: et ideo subiunctum [[fBffi]] 'spoliis se quisque recentibus armat .

alii (hoc ipse Dymas

distin-

5

guunt, ut ignotis personis addita dignitas videatur, ut est [ 1 2 , 3 4 3 ] : 'quos Imbrasus ipse nutrieraf. figura

(eypanalempsis

TTpoEhjjjwu."1

3 9 6

et repetitum 'hoc emphasis properantium, a quibusdam traditurJ

395

non

^LAETA quod est

INMIXTI v a c a t ' i n ' , u t s o l e t f r e q u e n t e r .

HAVD NVMINE

NOSTRO aut diis contrariis: aut quia in scutis Graecorum Neptunus, in 10 Troianorum fuerat Minerva depicta. «