Domitii Ulpiani quae vocant fragmenta sive excerpta ex Ulpiani libro singulari regularum: Accedunt eiusdem institutioninum aliaque veteris iuris Romani fragmenta [Reprint 2022 ed.] 9783112637548

Citation preview

DOMITII • VLPIANI ÇVAE- VOCANT

F R A G M E N T A SIVE•EXCERPTA •EX VLPIANI LIBRO • SINGVLARI REGVLARVM

ACCEDVNT EIVSDEM • INSTITVTIONVM ALIAQVE • VETERIS • IVR1S • ROMANI FRAGMENTA

TERTIVM • EMENDAVIT Kl • CRITICA • LOCORVMQVE . SIMILIVM «ANNOTATIONE • INSTRVXIT EDVARDVS BÓCKING

BONNAE IMPENSIS.ADOLPHI.MARCI A. clolocccxxxxv.

C A R O L O L A C H M A N N O

M A V R I T I O

H A Y P T I

O

VIRIS • ET • SIBI • ET • INTER • SE • AMICISSIMA

AD-IIECOMSXDAM

DRESDENSIS INEVNTE • OCTOBR1 • PROXIMO • HABITI CONVICTVS MEMORIAM SVAVISSIMAM

EDITOR

[Praefalio p r i m a c editionis. '] EDVARDVS

BOOKING

L E C T O R I

S.

Cum a iuvene litteratisfimo Ioa. Casp. Bluntfcblio U l piani Fraginentorum recognitionem, horlatu amici c o l l e g a e que milii coniunctisfimi Eduardi P u g g a c i , iam pridem e l a boratati), ante quam in Incera ea prodiret, denuo r e c o g n o l'cendi cura mihi demandaretur, earn in me lubens, quoniam Ulpianum nnice d i l i g o , fuscepi.

E o r u m igitur fubfidiorum

o p c , quae a viris doctis el maxime a Fr. Ad. Schillingio* miper parata crani, iunclis nieis qualibnscnmque tionibus,

aureum

Ulpiani

librimi fingili arem

enienda-

Ilcgularuin,

quicquid eius nobis [et utut] f u p e r e s t , emendalurus b a n c mihi fcripsi legem , ut quam fine f u p e r f t i t i o n i s vitio p o s f i t , religiofisfiine Vaticanum codicem

3

fcquerer,

fieri

neque,

quod quidem momentum h a b e r e t , qnicquam m u t a r e m , nifi admonito annotatione lectore.

E x meis autem curis p r o -

fectani annotationem, quam inftiluti n o f t r i ratio arctis bus c o e r c e b a t , uncis

fini-

angulatis f e r e omnem inclufi, ut ab

1) Quae in liac terlia editione ad priorum praefationes addidi, uncis [ ] inclufi. 2) Animadverfionum Criticarum ad Ulpiani F r a g m e n t a Specimen I. II. Lips. 1830. 8°. [qiiibus postea a c c e s f e r u n t fpecimina III. IV. — nam hoc nomen parum recle c o m mentariis luis impofuit auctor , — Lips. 1831. 8°.] 3) Codex c l o c x x v m . bibliothecae reginae Cbriftinae V a ticanae, f a e c u l o X. f. M . icriptus, qui a (olii cxc. avería pagina u s q u e ad l'olii ccii. averi'am paginam Ulpiani F r a gmenta continel. [Cf. Slieberi praef. ad Hauboldi O p u l'cula académica, vol. II. p. c x x n . f q . ]

PKAEFATIO PR1MAE EDITIONIS.

VI

ab ea quam Bluntfchlius confcripserat, facilius dignofceretur*. De fcriplura, quam texlum vocant, in univerfuin hoc praeinonendum habeo, quod Bluntfchlius per omnia v. ili. IIugonis quartam Ulpiani editionem fecuturus fuit, nifi ubi le aliter l'ecisfe in fubiectis commenlariis moneret. Quod cum ita f u e r i t ,

aliam

inftituti

mei rationem

fequi

v i Ami est.

Uncis [ ] inclufi aut quae codex habebat, cum oinisfa esl'e debercnt, quidem

aut omittebat,

Italicis

cum

habere deberet:

litteris, quas cur¡nas

live antiquis illa exprimi curavi,

fed

liaec

dicunt, erectis autein

in lacunarum a librario

non delignatarum indicatione Hugonem ,

qui ad liane rem

pluribus nftericis ufus est, fecutus fum; idem quod in dis— tinguendis quoque aliquot capitibus ,

quorum rubricae i n -

teriisfe videbantur, facicnduin esfe cenfui, ut iam appareat quid fibi velini lineolae

quae hic illic continuos paragra-

pliorum numéros distinguunt

[quarum

nuit hoc tertium exemplum].

at ubi vel unam codicis lit-

teram vel

etiain plures

vero numerum

aut addidi aut mutavi ,

eam easve ne ciicumfaepirem,

fimpliciter

ut

miuncis

curfìvis litterarum

fonnis ufus funi : [fed quantum oculi mei valuerunt, curavi, ne quicquam a Vaticano codice diverfum, ac ne eae quidem Iitterac quas is codex fere permutare folet, ut 'e et i, S et », x et s in v. dox,

aliaque id genus, antiquis quas

vocamus litterarum formis, fed Italicis merentur.

lectorem

autem

de

¡tve

omnibus

cur/ivis

et

lingulis

exprieius

modi einendationibus annotatione interpellare noluij. Interpungendi

nicain milii perinifi

rationem ;

in

orthographia

vero, quam priores editores et ipse quidem Hugo, vir c e terum vel in iis rebus quas non One damuo multo maxima pars homiiium neglegere confueverunt, accuratisfimus, fibi 4 ) Iain in Ime altera itemque in hac tertia editione eam viam inii , ut iSIuntfchlii minotatis {quae pauta iunt neque inagni poiidtrif) ) i Iteras Bl. appoiicrem.

PKAEFATIO I. EDIT.

PRAEFATIO II. ET III. EDIT,

vii

fumpserant licentiam, rcfpuendam csfe cenl'ui, ipsius codicis, quoad fieri potuit, fcribendi rationeni fecutus. Uni boni velim confulas, lector, laboribns noftris et valeas. Scribebam

BONNAB

anni

AD

a. d. IIII. hai. Febr.

KIIENVX

CIOIDCCCXXXI.

P R A E F A T I O REPETITAE [ET I1VIVS TERTIAE] ED1T10MS De hac cditione nihil praemonendum habeo, nifi qnod quintam Ulpiani Titulorum a v. ill. G. Hugone curatam editionem 2 , ut et F. A. Schilling»

v. cl. conimentariola 3 , in

quibus de litulis X I . . . XX. disputavit, diligenter conJ'ului, et aliorum

quoque

doctoruin

virorum

animadverfionibus,

(iquae iuftae atque utiles videbantur, ad hunc Iibrum e m e n dandum iifus l'uni. cum

[Inter lias nunc non l'olum prinnini lo-

Lnclimanni ingcniolisiinuim

commentariuin

4

tibi \ in-

dicat, l'cd longo etiain alios omnes post f e relinquit: Lachmanni mei lieneficio iam novum fere Ulpianuni, fed e u n dem antiquiorem liabemus.

multoque

niagis

quam

antea gcnuinum

Neque vero conteinpsi fed libenter adliibui G.

E. ll(eimhachii)

disputationes

quarum

infcriptiones paulo

infra not. 0. proferam.] Utrum Tilianns codex manu fcriptus a Yaticano diverfus fuerit [quod contra Ilugonem, Savinium aliosque reeentiores IClos fei e omnes lleimbacliius minor natu voluit] n e c n e , hoc loco non dispulabo ; hoc tarnen ex Cuiacii Obfcrvationibus Ulpianique exemplari quod Pariiiis anno claloLxxxvi. edi1) Cf. fupra not. 1. 2) Berolini 1834. 8°. 3) Animadverfionum Criticarum ad Ulpiani Fragmenta Specimina III. et IV. Lips. 1831. 8°. 4) Kritifcher Beitrag zu Ulpians Fragmenten in Zeit [ehr. für gefchichll. R. W. vol. IX. p. 174...212.

PKAEFATIO I. EDIT.

PRAEFATIO II. ET III. EDIT,

vii

fumpserant licentiam, rcfpuendam csfe cenl'ui, ipsius codicis, quoad fieri potuit, fcribendi rationeni fecutus. Uni boni velim confulas, lector, laboribns noftris et valeas. Scribebam

BONNAB

anni

AD

a. d. IIII. hai. Febr.

KIIENVX

CIOIDCCCXXXI.

P R A E F A T I O REPETITAE [ET I1VIVS TERTIAE] ED1T10MS De hac cditione nihil praemonendum habeo, nifi qnod quintam Ulpiani Titulorum a v. ill. G. Hugone curatam editionem 2 , ut et F. A. Schilling»

v. cl. conimentariola 3 , in

quibus de litulis X I . . . XX. disputavit, diligenter conJ'ului, et aliorum

quoque

doctoruin

virorum

animadverfionibus,

(iquae iuftae atque utiles videbantur, ad hunc Iibrum e m e n dandum iifus l'uni. cum

[Inter lias nunc non l'olum prinnini lo-

Lnclimanni ingcniolisiinuim

commentariuin

4

tibi \ in-

dicat, l'cd longo etiain alios omnes post f e relinquit: Lachmanni mei lieneficio iam novum fere Ulpianuni, fed e u n dem antiquiorem liabemus.

multoque

niagis

quam

antea gcnuinum

Neque vero conteinpsi fed libenter adliibui G.

E. ll(eimhachii)

disputationes

quarum

infcriptiones paulo

infra not. 0. proferam.] Utrum Tilianns codex manu fcriptus a Yaticano diverfus fuerit [quod contra Ilugonem, Savinium aliosque reeentiores IClos fei e omnes lleimbacliius minor natu voluit] n e c n e , hoc loco non dispulabo ; hoc tarnen ex Cuiacii Obfcrvationibus Ulpianique exemplari quod Pariiiis anno claloLxxxvi. edi1) Cf. fupra not. 1. 2) Berolini 1834. 8°. 3) Animadverfionum Criticarum ad Ulpiani Fragmenta Specimina III. et IV. Lips. 1831. 8°. 4) Kritifcher Beitrag zu Ulpians Fragmenten in Zeit [ehr. für gefchichll. R. W. vol. IX. p. 174...212.

PRAEFATIO II. ET III. EDITIONIS. tum

est,

et ex

ipso (i. E. Heimbachii

libello 13

appaici

u t r u m q u e codiccm, fi duo fuerunt, ex eodem exeinplo n e q u e alterum ab altero multum discrepavisfe.

orili

[Iam * c r o

Ileimbachianam f u f p i c i o n e m , nili omnino deponendain, quod fortasfe nimis fecurum est, certe non tanti quanti ipse a u guratur a u c t o r ,

ad rem criticam

ufus esfe mihi

perfuafi.

illam a Vaticano codice d e p e l l e r e f t u d u e r u n t is qui n u p e r m o r t e fua totani amicorum Ulpiani gentem Guft. H u g o 0 , tum G. F. Puclita

7

l'uneftam fecit,

et ipse Savinius 8 .

Heim-

bachius autem f u a o de fraternitate inter Vaticanum et Tilianum codices opinionis idoneum in eo (ibi r e p p e r i s f e v i fus est a r g u m e n t u m ,

quod

Guft. I l a e n e l i u s 9 coniecturam

cepit, eum codiccm qui nunc Vaticanns 1128. est, olim bibliotliecae abbatiae S. Bcnedicti live (St.

Bcnoìt

on Fleury

für Loire)

Fiorisci ad Ligerim

fuisfc, quae anno dcmum

CIDIDLXII. a Calviniftis direpta est, cum tarnen l o a . Tilium iam a. c I o I o x L i i n . eum codiccm, ad quem princeps liuius libri editio a. CIOIOXLIX. Parifiis facta est, fibi comparasfc conftet.

A p p a r e t autem liane Ila cu el ii coniecturam, vel fi ea

j ) Ueber Vlpians Fragmente. Leipz-. 1834. 8 ° . , quocum nunc cuniungcnda funt eiusdem commcntaria d u o : 1) quod ad 1'. contra Savinii disputationem lieber die liand'/'citriftliclie Grundlage des IJlpian", in „ Z e i t / c k r . f . gefch. Ii. \V." tom. IX. p. 157 ... 73. editam publicavit in cplicmeridibus „Hallifche Jahrbücher für deut/'che Wisfenfch. und Kun/'t." Lips. 1838. 4°. editis, p. 1961...92. 2) inferiptum: „Was haben die Quellen des R. Ii. durch die krit. Beßrebungen der neueren Juriften gewonnen ?" in Leipziger Reperlorium der deutfehen und ausländ. Literatur" 184-3.8°. p. M . l'qq. C) In Gotting, gelehrte Anzeigen. 1834. p. 1609. fqq. 7) In Schunckii Jahrbücher der . . . juri/'t. Literatur. tom. XXV. Neuftadt an der Orla 1835. p.47. fqq. 8 ; Zeitfchrift für ge/'chichtl. Rechlswisfenfcli. tom. IX. 1. c. Vid. Gersdorfs Repertorium e t c . 1834. vol. I. p. 3 5 1 . Cf. eiusd. llaenelii Catalogos libror. mfs. Lips. 1830. 4°. p . 268. 1047. et quos ibi laudat feriptores.

ix

P R A E F A T I O II. E T I I I . E D I T I O N I S . v e r u m , quod crediderim , quaeftionem

noftram

asfecuta e s t ,

tacere,

nihil

a m p l i u s ad

nifi u t c o n c e d e r e

debeanius,

facile cogitali posfe quae Heiinbachius vult, minime

vero,

probata esfe.] Quod

I o . Tilius

10

oliai

a f f e r m a r e a u f u s est, h o s T i t u -

los „inno/u>iv duntaxat e s f e q u a n d a m e o r u m q u a e Ulpianus e r a t m u l t i s libris Schillingii "

perfecutus" ,

disputationes

non

id p o s t a l i o r u i n ,

imprimis

magis

refutare,

opus

est

q u a m e r r o r e n i e o r u m qui l e g i s R o m . V i f i g o t t h o r u m

partem

noftrum libellum

Ulpia-

ni

libro

fingulari

fuisfe dixerunt Regularum

profectum

mi Iii e s t c u m

doetis

Cuiacium hoc

argumentum tractaverunt,

lingium

13

viris

liunc e n i m e x

noniinavisfe

fere

hoc

esfe

perfuafum

omnibus , quotquot

loco

ex quibus

post Schil-

f u f f i c i t [ q u i b u s q u e ¡am

Lachmannum quoque annumerandum esfe fummopere g a u d e o " ] . Sed quod S t o c k m a n n u s I . e . post alios asferuit, T i tulos

ex

Corpore

Ulpiani

barbaram

manum,

u t Caii e t

P a u l i f r a g m e n t s , n o n r e d o l e r e , f e d p u r i s f i m o s e s f e , id q u i dem acerrimi ingenii vir n u p e r

negandum esfe cenfuit 16

n e q u e ctiam post Schillingii apologiam getur puram et genuinam esfe Verum inter

hanc

fententiam

formam

cum editi

difertisfiino ,T

10) edito, 11) 12) 13) 14) 15) gen. 16) 17)

cenl'ore

, Heinibachius

Hugoniani

immerito

liorum

Tituloruni.

interest, cxemplaris

libellum

;

feio an recte n e -

atque cam quam

docti quidam viri p r o t u l e r u n t , m u l t u m

15

noftrum

nuperrime igitur

an

quintum Ulpiano

E p i f t o l a ad R a n c o n e t . in e x e m p l o P a r i f . a. 1 5 4 9 . 8 ° . a p . S c h ü t t i n g , p. 5 3 9 . r e p e t i l a . D i f s . c r i t . de U l p . F r a g n i . V r a t i s l . 1824. 8». p . S G . f q q . Cf. S t o c k m a n n u s ad B a c h , n o t . » p . 4 9 4 . I'q. e d . V. f.VI. L . c. et A n i m a d v v . critt. l'pec. I . p . 1. f q q Zeitfchrift für ge/'chichll. Rechtsicisfenfch. I X . p. 180. G. F . P u c h t a , Lehrbuch für Infliltilionen Vörie funMünchen 1 8 2 9 . 8°. p. X I X . f q . A n i m a d v v . citt. p . 2 0 . f q q . Vide E p h e m e r i d e s l i t t e r a n a s a Gcrsdorfio e d i t a s :

PRAEFATIO II. ET III. EDITIONIS.

X

prorfus fere abiudicaverit valde dubito ; neque fine ratione quae rei tarn dubiae certisfimam faciat fidem ,

crediderim

Titulos noftros pari modo a quodain epitomatore compofitos esfe, atque Legis Romanae Viligotlliorum partes, etiam lì deformem Caium excipias , factas esfe fcimus. mannus habeo,

quoque „ i p s e

[Lach-

q u i d e m " inquit „ p e r f u a f u i n

liunc tibrum ex Ulpiani Regularum libro

mihi

fingulari

excerptum esfe eundemque genuini Ulpiani operis ordinem fequi".]

Criticas itaque quae necesfario faciendae esfent

regulae, Il fine p r o v o c a t o n e iudicatum esfet Ulpianum n o f t r u m ordine movendum atque in numerum eorum qui cum barbaris rem b a b u e r u n t , referendum e s f e , adhuc [et p e r petuo] a libello noftro arcendas esfe videtur. [Iam paragraplioruin figna cum fuis nuineris, quo i m pedimento recentiores fcripturam distinguere folent , f e r o , quamvis m e r i t o , e i c e r e n t u r ,

cum

ad marginem collocavi,

n e nocerent, ut olim baud paucis locis ofTuerunt, quo

mi-

nus recte ii et legerentur et explicarentur.] [Defiderabatur adhuc locoruin p a r a l l e l o r u m ,

quos d i -

cere folemus, annotatio, quam nunc fel'tinanter quidem, fed tarnen fedulo adfcripsi: ita q u i d e m , ut Cf. ufus loci cilati

ab Ulpiani locis

firn,

aliquantum r e c e d e r e n t ,

prael'cripscrim iis locis qui ad argumenti ab Ulpiano

ubi Vid. tra-

ctati explicationem l'acerent, fimpliciter auter» eos locos a l l e garem qui locorum Ulpianorum fatis fimiles esfe viderenlur.] De Ulpiani Inflitutionum f r a g m e n t s quae accesferunt, ut et de ceteris huius libelli corollariis , cum peculiaribus praefationibus atque annotatione

dixerim ,

nihil hoc loco

dicendum mihi fuperest. [Cum in eo esfem ut operis haec traderem, bibliopola mihi formae

minimae libellum

lleiperlorium der gefammlen 351. Lips. 1834. 0°.

ita infcriplum mifit JURIS

deutjehen

Literatur,

vol. I. p.

P R A E F A T I O II. E T III. EDITIONIS. CIVILIS SUIT

I PROMPTUAR1ÜM

I ED.

LABOULAYE

|

|

AD

USUS

JCTUS

PRAELECTIONUM

PARISIENSIS.

MICHELSBN, BIBLIOPOLA»,| 1 8 4 5 | .

|

|

R E C E N -

LEIPSIAE,

|

APUD

F'ateor m e non ita b e n e

intellegere quid Parifienfibus noftri c e t y e r b u m recenfere

XI

temporis ICtis

fignifi-

: fi t a n d e m a l i q u i s i n G e r m a n i a

no-

ftra non erubefcerct, Schraderi exemplum Inftitutionum I u l'tinianarum

ftereotypum,

addilis non nullis variantibus

c t i o n i b u s q u a s v o c a n t , r e p e t e r e , c e r t e n o n p u t a r e t fé puisfe

librai)) ;

n e q u e fi q u i s n o f t r a t i u m

operis

ut G a i u m , Ulpiani libri Angularis R e g u l a r u m in C o l l a r o n e

abuteretur,

atque,

quae

ac Vindobonenfibus laciniis f u p e r f u n t , I n f t i -

tutionum F r a g m e n t a , fitheani

le-

recen-

Fragmenta

textum Latinum, locum

Vaticana,

Fragmenti

Ilerennii Modellini

Do-

ex C o l -

l â t . X . c a p . 2 . , F r a g m e n t u m d e i u r e fi ( c i , p a r v a s f e n t e n t i a s Modeflini, Pomponii, Papiniani, c o n f t i t u t i o n i b u s tit. De

Pauli c u m tribus Th.

aucloritale

prtidcnlium,

g e n t e r atque infoile ex Germanicis exemplis, praefatioue

fatis fine

ulla

aut

ac

fine

ulla

vel a n n o t a l i o n e aut c m e n d a t i o n e ,

notitia litteraria

editorumve

nominibus

Cod.

negle-

repeteret,

ut fecit

ICtus Parifienfis cuius n o m e n f u p r a p o f i t u m , fed non

lau-

datum e s t ,

iuris

eum,

nifi f a l l o r ,

non

r e c o g n o v i s f e il 1 a s

veteris reliquias dicereinus, fed Latine loquentes vocaremus plagiarium.

quod tarnen Gallorum

hominem

elegantiores

m o r e s et adulantes locutionis blanditine non p a t i u n t u r ; i l a que qui librum iftuin, alteram bricatus

est,

ei

infcribere

STIAKEI

( f i e ) I AD

TIONUM,

I

F1DEM

RECOONOVIT

PARIS, I A.

DVRAND,

|

fui Proinptuarii

maluit

GERMANICARUU

KD.

partem,

fLORES | JURIS

LABOULAYE,

OPTIMAE| NOTAE |

LIBRAIRE,|...| 1 8 3 9 |

JCTUS

fa-

ANTEJUEDI—

PAMSIENSIS.|

Scilicet

ex

alienis

betulis colligata vimina prò fuis fcopis venditat.] S c r i b e b a m BONNAE k a l . N o v . a n n i c l a b c c c x x x v . kal. Febr. anni

clolacccxxxxv.]

[et

NOTARVJI EXPLICATIO.

XII

Cann.

=

loa. Cannegieteri Doin. UIp. et c. Trai, ad Rli. 1768. 4». (Of Hugonis Index fontt. Iul. Pauli Sent. Berol. a. 1795. 8°. editisadiect. p. 216. fq.) C. five cod. Vat. = Codex Vaticanus. (Cf. praef. p. V. not. 3.) Ch. I. = Charondae ed. I. Parif. 1555. (Cf. Hugon. Ind. fontt. p. 142.1'qq.) Ch. II. = Charondae ed. II.Parif. 1578. (Cf. Hugon. I n d . fonlt. p. 157.) Cui. = Cuiacius. Cui. 1566. = exemplum Ulpiani, quod post Cod. 'l'heod. Lugduni apud G. Rouill. 1566. i'ol. a Cuiacio editum p. 668...689. exftat. (Cf. Hugon. Ind. fontt. p. 146...152.) Cui. 1586. = a Cuiacio curatum exemplum Ulpiani, quod post Cod. Theod. Parif. a. 1586. ap. Seb. Niuellium in fol. editum (qui liber praeter folia 1 . 3 . 10. omnino cum exemplo ibid. a. 1607. in f o l . p u blicato convenit) p.79...100. appendicis legitur. (Cf. Hugon. Ind. fontt. p. 162...169. 178. fq. et praef. mea ad Volulium Maecianum Bonnae a. 1831. editum.) Ed. princ. = E x e m p l u m princeps a Io. Tilio Parifiis ap. G. Morelium a. 1549. 8°. editum. (Cf. Hugon. Ind. fontt. p. 135. f q . ) Ed. m. = Exeinpla Ulpiani ab E d . Böckingio curata, Bonn. a. 1831. 16°. , Bonn. a. 1836. 12». 11. = G. Hugonis exempla Ulpiani, Gotting, a. 1788. Berolini a. 1811. 1815. ( e t i n libro „Ius civile anteiuft. I. p. 5...101.) 1 8 2 2 . 1 8 3 4 . 8». edita Heimb. = G. E . Heimbach üb. Ulp. Fragmin, in Leipz. ReLiteratur. pertorium der deutfchen und ausländ. 1843. 8o. p. 93...108. L. = Lachmann {Ztfchr.f. gefch. R.W. IX. comm.VII.) Meerm. - Meerman. Thel'aur. VII. p. 741. f q q . (Cf. Hugon. Index fontt. p. 2 0 8 . f q . ) Schill. = F r . Ad. Schillingii Disf. crit. de Ulp. F g m . V r a tisl. 1824. 8°. Animadverf. criticar, ad Ulp. F g m . fpecimina I . . . I V . Lips. 1 8 3 0 . 1 8 3 1 . 8 ° . ) Schult. = Schultingii Iurispr. vetus anteiuft. L . B . 1717. 4». five Lips. 1737.4». (Cf. Hugon. Index fontt. p . 194. f q q . 201. f q . ) Cetera Ugna p e r f e nota f u n t .

Cod. Vat. collimila S. fol. 191 . a « T. 23-

['EX

CORPORE

FLPIANI.]

| p r o h i b e t , exceptis quibusdam | *) Ita ad m e n t e m eius q u i ex U l p i a n i l i b r o fing. R e g u l a r u m (cf p r a e f . pol'tr ) liunc libellum c o n c i n n a v i t , i n f c r i b e n d u m e s f e d o c u i t I.arhiiiannus. In edit, princ. i n f e r i p t u m e s t : x x v i m j TITVLI lsx c o R - ] p o r c Vlpiani. | p o s t q u a e f c q u u n l u r locus q u i n u n c §.4. est, et t i t u l o r u m i n d e x , q u e m cxcipit n r. i. nrc I.I— BERTIS. C u i a c i a n a e x e m p l a r i a De Legibus et moribus r u b r i c a m fictain h a b e n t , q u a m D i o n y r . Gothot'redus cuin g e n u i n a r u brica p r i m a ita c o n i u n x i t De Legibus et moribus et de liberlis. S e r i e m ^§orum 1...5. i n d i c i s q u e t i t u l o r u m n u n c ad L a c h m . e x a e t i s f i m a m d i s p u t a t i o n e m a p t a v i . in p r i o r i b u s e d d . meis ut in Cuiac. H. a l i i s q u e p r i m u m l o c u m t i t u l o r u m i n dex optinet, fequuntur 1 . . . 4 , et p o s t e x h i b i l a m r u b r i c a m De liberlis §§ 5 f q q . C f . etiam H u g o in Galt. gel. Anz. IV. p . 3 6 3 . fqq. De C h a r . II. h a e c S c h u l t , a n n o t a v i t : DE LEGE F.T MORIBVS, ex c o d . Mr. S t e p h a n i A u r e d a n i , ubi p r a e f a t f o n i s loco liaec v e r b a e x f t a n t , et f u b eo lex aut rogalur et T).mores: t u n c tit. I. DE LIBERTIS, qui etiam e s t in lib. All'. P h . Gervafii. f . 23) A n t e h o c v e r b u m prohibet excidcr u n t XVIII veiTus eiusdein I o n g i t u d i n i s , q u a l i s f u n t v e r f u s codicis V a t i c a n i , five u n a p a g i n a eius e x e m p l a r i s , e x q u o d e f c e n d i t cod V a t . , quod L a c h m a n n u s l'agacisfime p r o b a vit. C u i a c i u s 1'upplevit : Imperfecta lex est, veluti Cincia, quae fupra cerium modtim donari p r o h i b e t . ( P l e n i o r a i ' u p p l e m e n t a p r o p o f . i d e m - O b i ' s . XIX. 3 0 . ) S c h u l t i n g i u s b a n c § . 1. Vid. T h e o d , et Valent. L. 5. p r . C. de l e g i b u s I. 14. ( e x 1

a 2.

VLP. TIT. [DE

LEGIBVS

F.T MORIBVS]

SS. 1....3.

3. 191, a « Minus v . 25.

cognatis, et fi plus donatimi fit, non re|fcindi't. quam p e r f e c t a lex est quae | yetat aliquid

fieri,

et fi f a -

ctum fit, I non r e f c i n d i t , fed p o e n a m iniungit | ei qui c o n t r a l e g e m f e c i t ; qualis est lex | F u r i a t e f t a m e n l a r i a , q u a e p l u s quam | mille as/ium bet capere

legatum mortisve | caufa p r o h i - 30

p r a e t e r exceptas | p e r f o n a s , et a d v e r f u s

eum

qui plus c e p e | r i t , quadrupli p o e n a m conftituit. | (j. .3.

l e x aut r o g a t u r , id est f e r t u r ; |[ aut abrogatur, id est p r i o r lex t o l | I i t u r ; aut derogatur, id est pars | p r i m a e tol-

3. l

litui- ; aut f u b r o g a t u r , id est adicitur aliquid primae l e g i ; aut ] o b r o g a t u r , id est mutatur aliquid ex | prima lege. coniecturam, etiani Savinio probalam, recepit. F. A. Schillingius, non multum a Cuiacio in Obi's. 1. c. r e c e d e n s , ita f e r e Ulpianum f c r i p s i s f e p u t a t : Perfecta lex est quae vetat aliquid fieri, et ft factum fit, refcindit, qualis est, . . . . . . Imperfecta lex est, quae vetat aliquid fieri, et ft factum fit, non [nec Bg.] refcindit, nec poenam iniungit ei qui contra legem fecit; qualis est lex Cincia, quae plus quam donal i prohibet. Hciinbachius dubitat an liic locus ad legem Cinciam oninino r e f e r e n d u s noil fit. 25. fq.) quia vetat Cli. I. 30) Cuiac. Obss. XIX. 31. „ . . L e x habuit mille aeris •" C. afcium legata morti fuw Col. II. Cod. y . 3 . ) prima cum Ed. princ. et Cui 1566. 1586. r e t i n u e r a m , r e p r o b a n t e L. fed primae legis a p p r o b a t e Cuiacio b a b c n t Char. I. Scliulting. Meerm. Canneg. et Hugo. 6) Inter hoe de legibus et f e q u e n s (le m o Novell. Theod. tit. IX. Ne curialis p r a e d i u m alterius c o n d u c a t , ed. llaenel. p. 3 7 . f q q . ) Macrob. Somn. Scip. 11.17. De l e g e Cincia vid. F r a g m . Vat. (¡J). 2 6 6 ..316. et ad v. exceptis...cognatis ibid. 298. f q q . §.2. Vid. i n f r a XXVIII. §.7. Gai. 11.225. IV.23 fq. F r a g m . Vat. § 301. P r . I. de L. Falcid. II. 22. e t T h e o p h i l . ad li. 1. [.Varro de vita p o p . R . f ( e d . Bip. p. 247. i. I'.)3 Cic. pro Balb. 8 . in VeiT. act. II. lib. I. 42. §. 3. Cf. Modeflin. (lib. VII. R e g u l a r . ) L. 102. D. de V . S . L. 16. F c f t . et Paul. Diac. vv. Rogat, Abrogare, Derogate, Obrogare, Exrogare.

5

9l-a/'

1 . VLP. TIT. [DE iDo.lijS 3.

LEG.

ET

MGR.]

§ . 4 . [INDEX

Mores funt tacitus conren|fus p o p u l i ,

TIT.]

3

longa conl'ue-

tujdine inveteratus. | 1. 2 .

6

I N C I P I F N T

TITVLI

EX

CORJPORE

I.

De lihertis. |

II.

De rtatu libero [vel ftatu liberis], |

III.

De Latinis. |

IIII.

l)e his qui fui juris funt. |

VLPIANL.

ribus comma ( i . e . inter 3 . e t 4 . ) itemqne post §. 4., ante prirnum titulmn DE LIEERTIS, ab initio nonnulla fcripta fuisfe quae fcriptor Vaticani codicis vel eius exempli ex quo is codex enatus e s t , oniiferit, ante Lachmanni commentarium cum H. (cf. Gott. gel Am. IV. p. 3 6 4 ) aliisque fumpseram ; fed non fatis idonea ratione. In ed. princ. ut in C. ftatiin post h. 3. fequitur §. 10. noftr., ac fi inter verba lege et hodie nihil olim exftitisfet. y . 3) Aliesfe locum Mores e t c . a Char. I. annotat Schult. C o l . I . y-. 1) C. ncip Hoc verbum om. cditi, iidemque verba T I T V L I EX COHPOHE VLPIAXI pro inferiptione lotius lihelli fumpta in fronte eiusdem pofuerunt. cf. fuperiorem annot. * Ordinein ad Lachinanni disputationem de 1'erie duorum pri— orum foliorum eius codicis, ex quo Vaticanus v e n i t , r e ftituimus. In edd. inde a Cuiaciana a. 1566. praemittitirr Index titulorum, fequuntur §S. 1...4. Tub rubrica De legibus et moribus, deinde titulus De libertis, nili quod I). Gothofredus , ut fupra diximus, banc rubricam cum ilia c o n iunxit. Ed. princeps et qui earn fequuntur prcsfius ordinein f. potius perturbationcni c x cod. Vat. f. Tiliano r e t i nent. 7 ) C. de ftatu lihe.rU vel ftatu liberif Hugo de ftatu liberis; fed idem infra reddidit codicis fcripturam, quain Bl. quoque fecuturus fuit; cum F . A. Schillingio (Animadvv. critt. ad Ulp. fpec. I. II. Lips. 1830 8 ° . j fcripsi libero pro libera § . 4 . Cf. §. 9 . 1 . de iure nut. I. 2 . L L . 3 2 . fqq D de legih. I. 3 . Varrò a p } Serv. ad Aen. VII. i . 6 0 1 . Booth, lib. III. ad Cic. Top. 5 . §.27. p.321. ed Baiter. Ilidor Or. II. 10. §§. 1. 2 . V. 3 . §§.2.fqq. Cic. d e i n v . 11.22. § . 6 7 . ad Att. I I I . 23. Lad a n i . ' div. lnl't IV. 8 .

§-4.

4

VLPIAN.

[INDEX

T1TVLORVM.]

V.

De his qui in poteftate runt. |

VI.

De dotibus. |

VII. VIII.

D e iure donationum inter virum et uxorem. 1 D e adoptionibus. |

Villi.

De his qui in manu funt. |

X.

Qui in poteftate mancipiove funt | quem ad m o - 15

XI.

De tutelis. |

XII.

De curatoribus. |

10

dum eo iufc liberentur. |

XIII.

De c n e l i i e orho et folitario patre. |

XIIII.

De poena legis Iuliac. |

XV.

De decimis. |

XVI.

De folidi capacitate inter virum et uxorem. 1

XVII.

Do eaducis. |

XVIII.

Qui habeant ius antiquum in caducis. |

XVIIII.

D e dominio et adquifitionibus rerum. |

XX.

D e teftamentis. |

XXI.

Quem ad modum heres inftitui debeat. ||

XXII.

Qui heredes inftitui posfunt. |

XXIII.

Quem ad modum teftaittenta rumpuntur. |

xxiin.

De legatis. |

XXV.

De fidei commisfis. |

XXVI.

De legitimis heredibus. |

XXVII.

D e libcrtorum succesfionibus [vel bonis]. |

XXVIII.

D e posfeslionibus dandis. |

XXV1III.

De bonis libertorum. |

1 4 ) B l . veteres quosdam editores fecutus fcripscrat quae fed emendalione non opus est. 19) Cod Decele 2o) Cod. dominiif fed vid. annot. ad rubr. et 2 . 7. 8 . 16. tit. X I X .

20

25

S, '9'

5

V L P . TIT. I. D E L I B E R T I S . I. T I T . 10

Libertorum

Cives funt,

id

est

Romani aut

3...7.

5

DE L I B E R T I S . |

genera funt t r i a ,

I u n i a n i , deditici|orum

§§.

cives | Romani ,

Latini

§.5.

mis fi

ö.

numero.

f u n t | l i b e r t i qui

vindicta

aut]

legitime

[manu

c e n f u aut t e f | t o m e n t o ,

nullo

iure inpediente. j 15

V i n d i c t a m a n u m i t t u n t u r apud m a | g i f t r a t u m p o p u l i Romani,

velut

confulem

praetoremve

| proconfulem.

vel

1 0 ) Malim c u m B l . Libertinorum. c f . Gai. I . 1 2 . 1 3 . s q q . ) S c h i l l i n g i u m non o m n i n o f e q u i v i f u m e s t ,

pro-

bante Lachmanno. Codex ita: ciuef romani funt | Liberti qui légitimée cenfu. aut testamento nullo iure inpediente | H u g o e d . I V . , q u e m B l . f e c u t u r u s fuit „legitime vindicta, cenfu auf teft., n. i. imp., m a n u m i s f i f u n t " . f e d ed. V. H u g o n i s

ita habet „Cites... legitime cenfu, aut te fi., aut nullo iure impediente (\.l.) vindicta" Ex ed. princ. et Cuiacianis rcreperunt Schult.

Canncgieterus,

Alecrín, a l i i :

qui

vindicta,

cenfu aut teft., n i. imp., manumisfi funt 15. fqq.) C. [et Cuiac. 1586.) apud m«|giftralll plurimue . uelut con fui e.\ proconfulem. Cf. Gai. II. 24. et L. 4. C. cit. Dodi q u o d oliiti c o n i e c i , fed

L. emendavit,

apud

magiftratw

p. r. uelut confule "pitie uel proconfulem Anlea Puggaei coniecturain apud magiftralum poteflatemve, telul confulem, proconfulem adinifcram. Ed. princ. et Cui. 1566. : magiftralum, velut Praetorem, Confulem, Proconfulem. II. (ed. IV.)

probante

P u c l i t a magiftralum

( P u c l i t a r e c t e addit

§. 5. G a i . I . 1 2 . — C f . E p i t o m . Gai. m . m i s f . e x ed. m. 4. fqq. tj. 3 . I. de I u f t i n i a n i L . un. C. d e d e d i t i c i a l i b e r i a t e u n . C. d e L a t i n a lib. toll. V I I 6 . If.dor

P.

I. 1. pr. Dolìth. d e l i b e r i . I . 5 . i b i q . citt. t o l l e n d a V I I . 5. L. Or. I X . 4 . 49...52.

§ . 6 . G a i . 1 . 1 7 . c f . 4 4 . — Cf. li. tit. fqq. D o l ì t h . 1. c . §.5. Gai. e p i t . I. 1. 1. 2 . 3 . i . f. I . tit. c i t et Theopli. i b . §. 4 . lìoetli. in C i c . T o p . c . 2 . §. 1 0 . ed. B a i t e r . p. 2 8 8 . f q . § . 7 . Vid. Dig de inrn. v i n d i c t a X L . 2 . C o d . de v i n d i c t a V I I . 1. i m p r . L 4 . ib. B o e t l i . 1. c . Liv. I I . 5 . P e r i . Sat. V . 8 8 . Geli. X X . 10. F e f t . v . Vindiciae. Paul. Diac ex Feft. v.

Manu mitti.

§.7.

6 j . 8.

VLP. TIT. I. DE LIBERTIS.

Cenfu

manu m i t t e | b a n t u r

olim

qui

§§. 8 9.

luftrali c e n f u H o | m a c

iusfu dominorum inter civcs Bo|inano9 cenfum p r o f i t e b a n - 20 ç g

tur.

Ut t e f l a | m e n t o manu niisfi liberi Tint, lex | d u o d e -

cim tabularum f a c i t , q u a e con|firmat * * * * *

23

i t . ) praefidemre velut Conf. Proc. fed ed. V. 11. dcdit mag. Praetoremve, velul Conf. Proc. Schill. quod 11 olim prop , omisfo praefidemve fcribi vult praetoremve post proconfulera. [ I n g e n i ó l e coni. Unterholznerus ap. mag. P. Pi. apud quem est iurisdictio imperiumve (p. n. A.q. /:. irn. /1/. ;• >• . A d d e n d a vero est I'raetoris menlio. Bl.] 18, II. olim, qui Zimmern (Rechlsg. I. p. 746.) prop mmitlebanlur, qui olim Ileimb. ila fcribi vult mmittebantur, olim qui 23) Cuiacius in notis pro eo quod ex cod. Auredano a s f u tum legitur quod datum legatura est, quae verba Mcerin. vel totins libelli inilMim esfe voluit , f u p p l e v i t teftamento datas libértales et Obfs. XIX. 30. a n n o t a v i t , fequenti Iiaec verba p r a r f c r i b e n d a esfe videri : Inter amicos manu mis fi ohm non erant ipso iure liberi, fed voluatate domini in liberiate morabantur, et eos fervire non permittebat praetor". In Char. II. post iftud legatum est i n f e r u n t u r ex cod. Alli ed. Quae lex perfecta est. Minus quam perfecta lex est, quae prohi'oet exceplis qtiibusdam cognatis [Mf. Aured perfunis] mortis cavfa plus donare , et fi plus donatimi fit, non refcindit : ant telai et reliqua quae f u p r a § . 2 . exftant. fed L. docuit inter liane §. et f e q u e n t c m v e r f u s novcm eius modi , cuius modi f u n t v e r f u s Vatic, codicis, cxcidisl'e eosdeinquc continuisl'e p r a e c e p t u m XII tabularum VTI LEG A S S I T (cf. infra XI. 1 4 . ) , definitionem Latinorum Iunianoruin, fed breviorem earn, a t q u e Gai. 1.17. exhibet, denique e o m m e m o r a t i o n e m , cuius modi liberiate ante legem Iuniam ufi f u i s f e n t qui inter ainicos five alio modo fine infla m a im misfione liberi esfe iusfi fuisfent. de qua re v. Gai. 1.22. III.50. („eos qui nunc Latini Iuniani dicuntur, olim ex iure Quiritium fenos fuisfe, fed auxilio praetoris in libertatis g. 8 . Cf. Dofitli. I. c. K. ult. lioelh. 1. c. Cic. p r o Caec. 34. 9. Cf. i n f r a V 99. de Or. I. 40. Ç 183. Liv. XLI. 9. ¡>V20...2:>. i t tit. II. atq.XI.14. P o m p . L . I 2 0 . D. d e V . S. L.JO. Gai. JI. 267. 272. Boeth. I. c. §. 2. I. de ling. reb. p e r f i d , r e lictis 11.24. Dig. de manumisIVs teltamento XL. 4. Cod. de teftanientaria manu mislione VII. 2.

a. '9'

VLP. TIT. I. DE LIBERTIS. §§. 10...12.

Bi9

6

7

* * « liodie autem ipso iure | liberi funt ex lege Iuilia, qua lege | Latini funi nominati»» inter

r

A §• 10.

ami|cos manu

misfi. 10

Dediliciorum

nu|inero

funt

qui poenae caufa vinc|ti

11.

funt a domino, quibusve ftigmaia | [mjl'ciipta fuerunt, quire propter | noxam torti nocentesque inventi | funt, quive tra15 diti funt, ut fet jro ant cum beftiis depugnarent, | [inve

In-

dian] vel cuftodiam coniecti fuerunt, | deinde quoquo modo manuinis|ri funt. 20

Ea|dem

idque lex Kelia

lege cautum

est

Seniia facit.

ut minor tri|ginta annorum

fervus vindicjta manu misfus c m s Romanus | non fiat, nifi forma fervavi fulitos . . " ) et Dofitli. de minisi', ex ed. mea 6. fqq. Vid. etiam annot. ad hunc -f-, 2 3 . fupra p. 1 . 2 . 1 8 ) C. et edd. nominali, fed recte Lachin. : per legem luniam ii qui intcr amicos manu niisfi funt, nominatila, ceteri vero qui non lcgitimc [et', ti. G . J manu misl'i flint, per confequentiam Latini l'acti flint. 12) Ap. Gai. I. c. est in/cripta , quod mine , quamvis Quinti). VII. 4. 14 /'cripta tueatur, recepì, (loti, (et edtl. veteres) : quii: ueftigia | /'cripta Cui. coni. 11. et edd. m. I. II. ftigmaia ¡'cripta 12) Sellili. ; et edd. ni. C. edd. qui 1 6 ) Ex Gai. 1 . 1 1 . inferni, Scliillingium fecutus, inve Indulti, quod excidit, ut codicis quoque verba vel cuflodia, quorum loco priores editores fcripserunt rei in cuftodiam, fatis offendere videntur. Laclimanno verba inve ludum ad explendam lacunam vix fufficere videntur. an quive in ludum vel ? 1 8 ) 11- fmt § . 10. Gai. III. 5 6 . I. 2 2 . cf. infra X X . 14. Dofitli. I. c. 4. 5. 6. 8. luitinian. L. un. pr. C de Lat, lib. loll. VII. 6. J. 4. I. de fucc. lib. III. 7. Sueton. clar. rliet. 1. Quintil. Declam. 3 4 0 . 3 4 2 . S. 11. Gai. I. 13. epitom. I. 1. §. 3. Cf. Ulp.L. 2 1 6 . D. de V. S. L. 16. [ex eiuslib. I. a d L . Ael. Sent, derumpt.) Paul. S. R. IV. 12. §(). 8. 5. Tlieophil. 1 . 5 . 5 - 3 . Liv. X X V I . 24. Ifidor. Or. IX. 4 . 49. [Vid. etiam Forcellini v. Stigma.] § . 13. Gai. I. 18. cf. 171 1 . 2 7 6 . et infra ad III. 3. citt. locc. Dolith. 13. Theopliil. I. c. 4. LL. 1. 4. C. de vindicta libertate VII. 1.

§• 12.

8

VLP. TIT. I. DE LIBERTIS.

apud confilium | caufa probala fuerit, ; manu

misfum, ccníuve,

13.

id est fine | confilio

| fervum inanere p u t a t ; tefta|niento 2 5

vero manumisfum per|inde haberi i u b e t ,

atque fi do|mini

volúntate in libértate | esfet, ideoque Latinus (it. 13.

Eadcm [ lex eum dominum qui minor | viginti annorum 3 0 2 3 ) C. Ideo pro id est, edd. omnes rctinuerunt 2 4 ) C. caefarif Schill, iam foquimur, probante L. cf. etiam Goefchen. in Z I f c h r f. g. R. \V. III. p. 2 4 2 . fq. Editores v o cem Caefaris olirli omnes eiciebant. Petitus (Obi's. II. 5 . ) eam retinendam esfe cenfuit, ut manumisfus tamquam res nullius lifco ceslisfet; et nuper etiam Puggaeus (Obfervv. duae de iure civ. Bonn. 1 8 3 1 . 4°.) damnatam illam vocem defendit. nain quod Gaius (I. 2 7 . ) fervos contra legem Ael. Scnliam manu misl'os populi Romani fervos factos csl'e d i c i t , ab Ulpiano propter fublatum inter aerarium pop. Kom. atque lifcum discrimen (cf. Ulp. X V I I . 2 . ) v o c e Caefaris expriini. Hugo nomen vel ICti vel legis cuiusdam latere fnb ilio Caefaris opinatus e s t , atque ita Scaevolae nomen alii, alii Casßi inducendum esfe putaverunt ; et i n geniofe Hollw. C A E . S A B Ï S in codice feriptum fuisfe lullt, ut Caelii Sabini nomen haberemus. Zimmern (Gesch. des röm. Privatr. Bd. I. p. 7 6 3 . not. 1 5 . ) coniecit fenalus lcgendum e s f e ; post quem Scbillingius cenfme, quod iam r e c e pimus, pro vera Ulpiani feriptura docle defendit. Vangerovius autem ( U e b e r die Laiini Iuniani. Marb. 1 8 3 3 . 8°. (}§. ö. 7.) reiectis omnibus il Ii s coniecturis extreniuni a c d e i'peratum remedium adhibendum esfe fuadet, ut totum c o m ma ideo five conftlio manumisfum Caefaris fervum manere putat tamquam irrepticia fpuiiaque verba eicere deberemus. 2 8 ) putatj Ita Cicero quoque ap. Non. V. l u r gium de lege, eam pulare feripsit, ut Cuiac. ad II. 2 . bene annotavi t.

S- 1 3 . Gai. I. 3 8 . 4 1 . epit. 1 . 1 . 7. Dofitli. §. 13. §.4. I. qui quib. ex c. mmitt. I. 6. et Theophil. ibid. Ulp. L. 1. Mod. L. 16. D. de iiiinislionib. X L . l . Pomp. L . 3 . 1). de rnniisf. left. X L . 4 . Vid. Ulp. L. 16. D. de mmisf. vind. X L . 2. [ex eins lib. II. ad L. Ael. Sent.] Donat. ad Ter. Adelpli. V. 9. TK 4 . Dig. de mm. vind. X L . 1. Cod. de vind. VII. 1. Dig. qui e t a quib. XL. 9 . Cod. qui mmittere VII. 11. paslim.

VLP. TIT. I. D E L I B E R T I S . §§. 1 3 ; l . . . l G .

9

est, prohibet fer|vum manumittere, p r a e t e r q u a m fi | caufam 3 4 aput confilium probaverit. |

In conQlio autem adhiben-

tur Roma|e quinque fenatores et quinque || cquites

4. 19i.bcr

n

¡).13 a -

Ronia-

j . ¡ n provincia | viginti reciperatores, cives Roma|ni.

Ab

§• 14.

eo domino qui folvendo | non e s t , fervus teftamento liber 5 e s f e | iusfus ct heres inftitutus, etfi | minor fit triginta a n nis ,

vel in | ea caufa

fit,

ut dediticius fieri | d e b e a t , civi's

Romanus ct heres /"it; | (i tamen alius ex eo teftamento | 10 nemo heres fit. quodfi duo pluresve | liberi heredesque esfe iusfi lint, | primo et ipsum lex kelia

loco fcriptus liber Senlia facit. |

et he|res l i t ;

quod

E a d e m l c \ in fraud em

§• 13.

15 creditoris | et patroni manu mittere proliibct [ Qui tantum in bonis, non etiam ex | hire Quiritiuin f e r vum habet, ma|nu mittendo Latinuni facit. 2 0 turn alicuius fervus est | velut hoc m o d o :

In | bonis t a n fi civj's R o m a -

3 4 ) In confilio C. Cui. 1 5 8 6 . II. ; Vulgo cum ed. princ. : In con/ilium 3 4 . fq.) C. roma\ni • 2 ) C. receperatori/' Cui. 1 5 8 6 . Receperalores, cett. edd. recuperatores 3 ) C. /'olvendu/' 4 ) C. te/'tamenli 8 ) C. /if. 13) C. lex afcia, u t u b i q u e . 16. fq.) C. ex | iuf quirilium § . 1 3 a . Gai. I. 2 0 . et ad anteced. c i t t . l l . § . 1 1 . Gai. 1.21. Celf. L . 6 0 . D . d e h o r , in ft. X X V I I I . 5 . cum Gai. 11.154. 160. 276. Cf.Dofith. 16. jj. 1. I. tit. cit. I. 6 . L L . 4 2 . 4 3 . 5 5 . 5 7 . 8 8 . 8 3 . pr. D. de h e r . i n f t . X X M i l . 5 . dediticius] Vid. Paul. S . R. IV. 12. 6. g. 15. Gai. I. 3 7 . 4 7 . epit. I. 1. 55. 5. 6 . cf. Dofitli. I. c. Pr. I. tit. cit. I. 6 . Dig. quae in fraud, cred. XLII. 8 . , impr. L. 15. ibid. Cod. qui manu mittere non posl'unt et ne in fraudem creditonim nunittatur V I I . 11. Paul. lib. I l l ad L. Anl Sent, in L. 2 1 . D. fi quid in fraudem patroni factum fit X X X VIII. 5. Gai. L. 9. V 2 . D. de liber, caufa XL. 12. Vid. etiam Iul. L. 4 2 . D de her. inft. X X V I I I . 5 . § . 1 6 . Gai. 1 . 3 5 . cf. infra X I X . 4 . 7. 2 0 . Gai. II. 4 1 . 2 0 4 . III. 8 0 . epit. I. 1. 4 . et infra I I I . 1 . 4 . XI. 19. Dofitli. §§.9.14. Tac. Ann. X I I I . 2 7 . Plin. E p p . V I I . 16. Boeth. ad Cic. Top. c. 5 . § . 2 8 . (ed. Bailer, p. 3 2 2 . )

§• 16.

10

V L P . TIT. I. DE LI BERTI S. §§. 1 7 . . . 2 0 .

nus I a cive Romano fcrvum cmerit, | isque traditus ei lit, neque tarnen | inancipalus ei, neque in iure ces|fus, neque ab ipso anno posfes|fus fiat,

fit.

nam

quamdiu

horuin

quid | 2 5

is fei'vus in bonis quidem | emptoris est, e® iure Qui-

ritium autem | venditoris est. 17.

Millier quae in | tutela e s t ,

item

pupillus et pu|pil!a 3 0

manu mittere non pos|funt. 18.

Communem fervum

unus ex | dominis

manu mittendo

par|tein fuam amittit, eaque adcref|cit fucio; maxime fi co 3 4 modo | manu miferit, quo, Ii proprium || liaberet, civein R o manum facturus esfet. | 19.

nam li inter amicos

miferit, | plerisque placet cum niliil egisfe. | quo alterius est ufus fruc|tus, prietajtis domino

manu misfus

eum

manu

Servus, in

altcrius proprietas , liber non | fit, fed

a pro- 5 fervus

fine domino est. 20.

Po S t J mortem

heredis aut ante inftifutio| nem heredis

2 1 ) C. hemerit 2 2 ) C. if qui 2 7 ) C. el iitf quiritiii auC Cl\ Gcrsdorfii Repcrlorium in praef. cit. p. 3 5 2 . 3 3 j C. admillit. Col. 5. 5. fq.) C. adjrpriela\lif 8 . fq.) C. inftructio\nem

pro

5 '9'

inflilulionem

§ . 1 7 . Of Gai. 1 . 4 0 . epit. I. 1. §. 7. Dofitli. §. 15. §.7. I. qui quib. ex c. 1.6. item infra X I . 2 7 . Gai. I. 192. Pomp. L I. D de inmisf. vind. XL. 2. Gai. L. 0 J. 1. D. deauctor. el conf. tut. X X V I . 8. § . 1 8 . Cf. Dolitli. 10 Paul. S. It. I V . I i . tj;,. 1. 5. lui. L L . 6. 4 . 2. D. de inmisf. vind. X L 2. § 4. I. de donation. II. 7. Vid Cod de communi fervo mmisfo \ II 7. Iul. !.. 3 0 . D. de lib. caufa XL. 12. Ulp L. 18. pr D. de vulg. et pup. rubft. X X V I I I . 6 . Pap. L. 4 8 l). de niniisf. teft. XL. 4 . et L. 29. pr D. de exc. rei iud. X L I V . 2. iMarcell. L. l ö . 1). de SC. Silan. X M X . 5. §. 19. Cf. Dofitli. $.5.7.8.

v t

nolit

per

teftatoris,

| libertas

(esl'e)

l'cripluram

quod

"...10.

fit

hoc

et

| conunitti

eiusdeni

edd

,

qui

is

non

fidei

comnrisriirn

ut liber.

lib.XL.

liberjtus;

Cnius

dari

ivbeo

comjiit||to

íit

dam

aut

proinde

di|recto potest

horcinus

/'cí,

L I B E R O

est | daré,

moriatur,

est,

Per

S T A T V

iusl'us

LiBEHVU

praef|landam,

Moribus tutor dalur mulieri | pupillove qui cum tutore fuo lege | nut legitimo iudicio ngcre vult, | ut auctore eo agat

(ipse

eniin tutor | in rem

fuam auctor fieri non p o -

loco coni. quaque , quod II. recepit et ipse prioribus edd. receperam. L. meliora me docuit: cum ceteris edd. nunc codicis fcripluram fequor. 35.fq.) C. e t e d d . ; [H. rccte|?| proponit alium Cf. 2 3 . Bl.] 7) C. al'ter quod nunc ad L. 1'ententiain rel'litui, Forlasfe : alius aliler; edd. omncs alter 12) C. lulella 14.1'q.) Iain Gaio 1. c. et L. I'uadeutibus cum edd. vett. omnibus delur addidi. In ed. II. cum II. fecutus fum Marezollii coniecluram, Scliill. etiam comprobatam, ut pro lulor fcriberem delta§.21. Cf. Gai. 1 . 1 8 0 . Paul. L. 17. D. de tutelis XXVI. 1. Ulp. rit. L. 7. D. de tut. ct cur. datis. g. 2 2 . Cf. Gai. I. 173... 17 7.179. Vid.Marcian.LL. 9 . 1 0 . D . de tut. dat, X XVI.5. Mod. L. 17. 1.1). de appetì. X L I X . 1. (j. 13. I. de excuf. tut. 1.25. lurtinian. L . 5 . C. de leg. tut. V. 3 0 . Ant. L L . 2 . 3 . C. §. 2 3 . Gai. I. qui petant V. 3 1 . Gord. L . 7 . cod. 182. Of. Ulp. L. 11. I ...3. D. d e t e f t . t u t . X X V I . 2 . Vid. Scaev. L . 4 1 . V 2 . D. de 'fid. libert. XL. 5. Trypli. L . 4 . 2. D. qui pet. tut. XX VI. 6 . LL. 2 . 4 . C. in quib. cal'.tut. V . 3 6 . g. 2 1 . Cf. Gai. I. 184. Vid. Id. IV. 3 0 . §. 3.1. de aucl. tut. 1.20. c. Theopli. ad li. I. L L . 3. § . 2 . . . . L. 5. D. de tutelis X X V I . 1. C o d . d e in litemdando tutore V. 4 4 . —^ ipse ... non potest] Cf. Ulp. LL. 1 . 5 . 7 . Lab. L . 2 2 . D . de auct. tut. X X V I . 8 . $ . 3 . I. cit.

V L P . T I T . X I . DE T V T E M S . §§. 2 5 . . . 2 7 .

37

2 0 test), | qui praetorianus tutor dicttur, quia [a] | practore u r bis dari confuevit. Pu|pilloruin pupillarumque

tutores et | negotia gerunt

§• 2 5 .

2 5 et auctoritatem | intcrponunt; mulierum autem tuto|res auctoritatem dum taxat in|terponunt. Si plures funt tutores, | omnes in omni re debent auctorita|te?» accommodare, praeter eos qui teftamento

§. 2 6 .

| dati

3 0 f u n t : nam ex his vel unius | auctoritas fufficit. Tutoris

auc|toritas necesfaria est mulieribus | quidem

in his r e b u s : fi lege aut le|gitinio iudicio agant, fi fé obli]-; 3 5 gent, fi civile negotium gerant, | fi libertae fuae permittant SO. in con|tubernio alieni fervi niorari, || fi rem mancipi a l i e 190.b« 2 0 ) Gai. 1. c., ut Theophilus, praetorius liabet. 2 7 . f q . ) C. auctorila\le acOmodare 28) teftamenlo ex Cui. emend, liabent edd. reccnliores ; C. ed. princ. Cui. 1566. 1586. tunc fcilieet librarius ( c (tunc) vidit, ubi f c r i ptum exftabat (leftamento). 1) C. rem mancipia Ed. princ. i. e. Til. omitt. rem, ilem Cui. 1566. ; fed Cod. Tilianum habere rem, mancipi teftari videtur Cuiacius (Obfs. X V I I . 2 S . ) : fcil. ipse Cuiacius et in Obfs. et in cd. 1586. fuperfluam a eiecit. Eius verba haec funt : Etiam . . 27. contra authentici exemplaris \i. e. codicis Tiliani] iidem fcriplum est : luloris auctoritatem necesfariam es/'e mulieribus, ft mancipia alienent, cum in eo fit fcriptum: ft rem mancipi alienent, quod et verba, 2 5 . Cf. (iai. I. 1 9 0 . 1 9 1 . III. 107.fqq. ct fupra §. 1. ibiq. citt. II. Vid. Ouintilian. Inft. or. V. 10. Paul. L . 1 9 . » . de auctorit. tut. X X V I . 8 . J). 6. I. de Atiliano tutorc I. 2 0 . e t p r . J. 1. I. tit. cit. I. 21. Boeth. I. c. (p. 3 4 2 . ed. Baiter.) § . 8 6 . Cf. Iuftinian L. 5. C. de auctor. praeft. V. 5 9 . Vid. Cic. pro F l a c c o 34. §.84. Pomp. L. 4. Ulp. L.5. J . 2. L.7. §.1. D. de auctorit. tut. X X V I . 8 . Iavol. L. 24. D. deteftamentaria tulela X X V I . 2. Vid. etiam fupra 15.16. § . 2 7 . Cf. G a i . I . 192. Vid. ibid. 1 9 0 . 1 9 1 . 1 9 5 . II. 47. 80.fq. 8 5 . 1 1 2 . 1 1 8 . 1 2 1 .fq. III. 4 3 . 9 1 . 107. 108. 176. Fragm. Vat. 1. 4 5 . 2 5 9 . item lupra 2 2 . 2 4 . 25. ct infra XX. 15. X X I X 3. Dofith. de mmisf. § . 1 5 . ed. m. et fupra I. J. 17. Cic. pro Caec. 25. i. f. pro F l a c c . 1. c. et c.35. pro Cluent. 5. i. f.

4

§•

38

VLP. TIT. XI. DE TVTELIS. §§. 28. 2 8 a .

ncnt.

pupillis | autem hoc amplius ctiam in rerum ncc [

mancipi alienationc tutoris aucto|ritate opus est. §. 28.

Liberantur tutela maf|culi quidem pubertate:

pube- 5

rem | autem Casfiani quidem cum esfe dicunt, | qui habitu corporis pubes apparet, | id est qui generare posfit; culei|ani

Pro-

autem cum qui quatiuordccim annos | explevit; 10

verum Prifcus eum puberem esfe, | in quem utrumque con2 8 a . currit, et habitus | corporis, et numerus annorum : femi|nae autem tutela liberantur **• | *** quae fequuiitur, de pupillis exigunt" et c. C) C. aul Cafjiam, 8) Ed. princ. Cui. 15G6. Schult. Meerm. et Canneg. potest, quod Gai. I. 196. conlirmat. 8.1'q.) C. et Cui. 1586. Procolei\ani. Edd. ineae I. et II. Proculiani Ed. princ. et Cui. 15C6. c. aliis non nullis Proculeij aulem Cuiac. 1. c. „In eodem quoque authentico eod. tit. 28. fcriptum est Proculeinni pro Proculiani . . . non Proculei" e t c . Hoc quoque loco Cuiacii teftimonium non de fingulis Iitteris, fed de iis dum taxat accipiendum est, quarum causfa annotationem fcripsit. Codicem Tilianum Procoleiani, ut Vaticanus habet, habuisfe facile fibi quis perfuadebit. Proculeiani habctur etiam in Vat. Fgin. (j. 266. ut in Florentina L. 2. 47. D. de 0 . 1 . 1.2. et §. 25.1. de rer. div. II. 1. 10) C. explebit ueru prtfcufcu puberc. et. Schill. vult term», plerisque vi/um est pub.; H. (ed. V.) annotavit in v. vertim latere posfe Neratius nutem Sed post Donell. Comm. III. c.14. § 5. et Kaemmerer. ¡¡eilrage ct c. Ro/lock. 1817.8°. num. VI. Heimb. quoque de Iavoleno h. I. dici putat. cf. Ulp. L. 10. §.2. D. de ufu et habitatione VII. 8. 13) Cod. Aur. liberantur quae in manum viri convenerunt. ineptum ixnl!]Q(Ofia. U v . X X X I X . 1 9 . Boeth. adjj.l. cit. DioCasf.XLIX.38. Paul. S.K.II.21A.§.17. g. 28. Gai. M 9 6 . Cf. pr.l. quib. mod. tut. fin. 1.22. et Iuftinian. L . 3 . C. quando tut. esfedelin. V. 60.1 Ifidor. Orig. XI. 2. S. 13. Quintilian. I n f t . o r . I V . 2 . § . 5 . p ' 28a. (Cf. X X I X . 3 . Gai. I. 194.fq. 145. cum pr. I. cit. et Iuftinian. L. 3. C. cit. Dio Casf. U V . 16. i. f. — Dofith. de mmisf. 15. ed. m. Plut. Numa c. 1 0 ? Boeth. lib. II. ad Cic. Top. 4. §.18. ' p . 3 0 2 . ed.Baiter.)?

Y L P . TIT. X I I . D E CVRATORIBVS. §§. 1...4. XII.

15

TIT.

DE

39

CVRATORIBVS.

Curatores aut legitimi funt, id est | qui ex lege dnoilecim tabularuni | dantur, aut honorarii, id est qui a prae|tore conftituuntur.

Lex

duodecim | tabularum

fmiofum,

2 0 itemque prodigum | cui bonis interdictum est, in curationc| iubet esfe agnatorum.

A praetore coniti|tmtur

curator

quem ipse praetor volue|rit libertinis prodigis, i t e i n q u e i n 2 5 genu [is qui ex teftamento parentis liere|des facti male dislipant b o n a :

his | eniin ex lege curator dari non pote|rat,

cuin ingenuus quidem non | ab intcl'tato, fed e x teftamen3 0 to | heres

factus fit p a t r i ;

libertinus

autem | nullo

modo

patri heres fieri pos|fit, qui nec patrem habuisfe videtur, | cum fervilis cognatio nulla

fit.

I'raeterea | dat c u i a t o -

rem ei etiam, qui nuper pubes | factus idonee negotia Aia 3 5 tucri | non potest. | 2 1 . ( q . ) C. confti\hiet-. 2 9 ) f 111 C ft 3 2 ) C. cognati Schultzius pro praelerea prop. Lex l'laetoria ; fed praetor dat tutorem. 3 4 ) C. Hone ce TIT. X I I . §• 1. Cf. Gai. p. 117b. e t a cod. Veron. cum epit. I. 8 . Cf. 1. et vid. §§. 3.1'qq. I. de curatorib.I. 2 3 . LI.. 1. 13. 16. D. de cur. fur. X X V I I . 10. Diocl. etiMax. L. 7. C. de 6. C. de cur. fur. V. 70. teft. tut. V. 2 8 . luftinian. L. 7. §. 2 . Cf. 3 . I. cit. Vid. Varrò de R. R . I. 2. Cic. de inv. II. 50. et infra X X . 13. Ulp. L. l . p r . L. 10. pr. D. h. t. X X V I I . 10. Anton. L. 1. C . e o d . V . 70. Ulp. L. 1 2 . 1 2 . D. de tut. dat. X N V I . 5 . L 3 . pr. §. l . D . detutelis X X V I . 1. §.3. C f . a d § . 2 . citt.ll. Gai. 1 . 5 3 . i. f. Paul. S. R. 111. 4A. §§. 7. 6. Ulp. L. 12. D. de tut. dat. X X V I . 5. Vid. Capitolili, et Sueton. ad § . 4 . citt. c. interpp. — cum fervilis...ftl\ cf. f u p r a V . t j . 5 . ibiq. citt. et S. ! 0 . I. de gradib. cognat. III. 6. (al. pr. I. de fervili cogn.) Úlp. L. 1. (j. 2. D. unde cogli. X X X V 1 I I . 8 . Paul. 1 0 . § . 5 - D . d e g r a d i b . X X X V I I I . 10. § . 4 . Cf.Gai. I. 197. epit. 1 . 8 . Pr. I. de curatorib. I. 2 3 . Capitolin. in Marco c. 10. cum Sueton. in Claud. 2 3 . Vid. Dig. de curatoribus furiofo et aliis extra minores dandis X X V I I . 1 0 . pasfim. Ulp. L. 12. pr. D. detutoribus et curatoribus datis X X V I . 5 .

40 VLP. TIT. XIII. DE CAELIBE ORBO ETSOLITAR. PATRE. XIII.

5-

TIT.

DE

C.VEL7J7E

ORBO

ET

SO||LITARIO

PATRE. |

8 1 «

Lege Iulia prohibentur uxores ducere | fenatores qui- l ®' > ' dem liberique eorum liber|tinas et quae ipsae

quorumve

pater | materve artein ludicram fecerit, item | corpore quae- 5 J. 2.

ftum facientem.

ceteri autem | ingenui prohibentur ducere

lenam, et a 1c|none lenave manumisCam, et in | adulterio depracheni'am, ct iudicio 1 publico dainnatam, et quae ar- 10 lem I ludicrain fecerit : adicit iUauricianus | et a fenatu damnatam *

*

*

36) C. et edd. princ. et Cui. a. 1566. DE CEI.E 7.1'q.) C. lena melale \ nonelenamue Copulam et post lenam oin. edd. praeter H. et meas. 11.1'q.j Verba cod. adicit niauricianif | et "/'enaluf damnatam | Schillingius taniquam ineptum additamentuin, ab imprudente librario receptum, eicienda esfe putat; paruin idoncis ex causfis, ut milii quidem videtur. li tandem aliquid mutandum esl'et, Iegere posfes „ex fenatus confulto damnatam", cf. LL. 10. i . f . 14.^.1. L. 29. (¡.8. D. ad L. Iul.de adult. XLVII1. 5. fed nihil mutandum est. Vid. Tac. Suet, et Quint. II. citt. TIT. XIII. g. 1. Cf. XVI. 2. Vid. legis Iuliae verba ap. Paul. L. 44. pr. D. de R. N. XXIII. 2. et cf. LL. 42. 1. usq. ad L.51. D. LL. 23.27.16. pr. LL. 3 2 . 3 4 . §.3. L . 5 8 . eod. LL. 5...7. D. de fenator. I. 9. L. 16. D. de fponf. XXIII. 1. L . 3 . §.1. D. de douationib. int. vir. etux. X M V . i . luflinian. L.28. D. de nuptiis V.4. Dio Cast'. LIV.16.1 Zonar. X.p.536 (ed. Bonn. II. p.416.) Sueton. et Lactant. ad X VI. V 1. citt. 2. Cf. citt. XVI. 2. et L. 44. i. f. et UIp. (lib. I. ad L. Iul. et Pap.) L. 43. D. deR. N. L. 29. (¡. 1. Pap. L. 11. i. f. D. ad L. Iul. de adulter. XLVIIl. 5. et vid. etiam legis Iul. de adult, verba ap. Macrum L. 24. pr. D. eod. — Mauricianus] citatur etiain ab Ulp. L. 7. 2. D. de pact. II. 14. L. 3. §. 5. D. de lib. etpolt. XXV1II.2. L . 2 5 . I D. deufulr. VII. 1. et ex eius libro II. ad L. Iul. et Pap. Popp. del'umptae flint L. 57. D. de leg. II. XXXI. L. 1. i. f. D. profuo XLI. 10. L. 23. D. de ufu leg. XXXIII. 2., ex libro III. L. 15. D. d e l . F . X L I X . 1 4 . — a fenatu damn.} Vid. Tacit. Ann. II. 51. 85. III. 22.fq. VI.49. Suet. Oct. G. Tiber. 35. Quintil. Inft. or. III. 10.

VLP.TIT.XIV. DE P O E N A L X1I1I. 15

TIT.

Feminis lex

DE

IVL. TIT. XY. DE DECIMIS. POENA

LEGIS

Iulia a m o r t e v i r i

nem, a divortio | f e x

meni'um:

lex

41

1VLIAE. |

an[ni

tribuit

vacatio-

autem P a p i a a m o r t e

|

v i l i b i e n n i i , a r e p u d i o anni e t f e x m e n f u m . | * * * XV. 20

TIT.

DE D E C I M I S . |

V i r et uxor inter f e matrimonii | n o m i n e decimam

ca-

p e r e p o s f u n t . | q u o d fi e x a l i o m a t r i m o n i o l i b e r o s fu|peiTtitcs habeant, praeter 25 p i u n t , Item

decimam,

quam | m a t r i m o n i i n o m i n e

toti|dem d e c i m a s p r o n u m e r o c o m m u n i s fìlius

filiave

| post nominum

a m i s f a | v e unam d e c i m a m a d i c i t ;

1 6 ) C . Cui. biennium,ettum

ca-

acci|piunt.

diem

amisfus

d u o autem p o s t |

nominum

d i e m amisfi duas d e c i m a s adici |unt. 30 ufum fructum | tertiae

liberorum

Praeter decimam etiam

partts b o n o r u m

e leßamenlo

cape-

1586. I I . menfef C c t e r i menßum 17) i l . annum P r o menfum C. habet il,i/e/", cf. > L . l ö .

2 6 ) nominum C. I I . e t edd. m e a e , ut i a m Cuiac. a n n o t a v i t „ A I . nominum"iì alii cum editt. p r i n c . et C u i . 1566. 1586. nonum 2 8 ) nominum H. et e d d . m e a e ; C . nono j ) r o noiü ( n o m i n u m j die A l i i nonum diem 3 0 ) e te/'lamento] C o d . eiuj' e d d . etws O l i m c o n i e c i vir et uxor, S c h i l l , coniuges, B l . invicem. f e d L . demonftravit iftud etws enatum e s f e e Pigia et" (e testamento), p r o qua l i brarius e i 9 ( e i u s ) v i d e r e libi v i f u s est ; fimiliter X I . 26. T I T . X I I I I . V i d . titt. D e f e c u n d i s n u p t i i s . A d d e G a i . L . 2 9 . D. d e p o e n i s X L V I I I . 19. T I T . X V . V i d . infra X V I I I . T e r . C l e m . L . 6 7 . D . ad L . K a l e . XXXV.2. L . 62. 2 . D . d e c o n d . e t d e m . X X X V . 1. Ulp.L. 135. D . d e V . S. L . 9 . D . d e c a p t i v . X L I X . 15. Scaev. L . 1 8 . pr. «eam | ex apertis

ta-

3 5 ) C. rei ß qua„ 1) C. legalif (? legatu' — legatus) G) C. j>lorianif Edd. princ. Cui. 1566. 1586. praeloriani, led Cui. 1586. ad mar g. F. 11. Cf. fupra ad X X . 16. not. 8 ) C. adriano et ita praeter meas edd. omnes Adriano 10.1'q.) C. co\dicellij' ut folet. 16) C. Legatario. 2 0 ) C. pò peti, papeft | Cf. f u C. de ul'u fructii 111.33. Vid. etiam Cic. Top. 3. 17. cum Boetli. ad li. 1. (ed. Baiter, p. 3 0 1 . ) § . 8 8 . Vid. LL. 117. 122. pr. 73. S. 2. L . 3 2 . V 2. D. de leg. I. X X X . L . 5 . pr. D. de leg. III. X X X I I . L. 2. Î). de reb. dub. X X X I V . 5. L. 1. § . 5 . I-. 3. (j. 2. D. ad L. Kale. X X XV. 2. et ad X X I I . 5. et h. t. S. 18. citt.ll. De collegiis videfis Paul. L . 2 0 . D. de rebus dubiis X X X I V . 5. § . 2 9 . Cf. pr. I. de adumptione v. translatione legatorum II. 21. Dig. de adimendis v. transferendis legatis X X X I V . 4. paslim. Vid. fupra h. t. 1. et II. 12. §. 3 0 . Cf. Ulp. L. 5. pr. D. quando dies leg. vel fideic. c é dât X X X V I . 2 . e t p a s f i m e o d . § . 3 1 . Cf. Ulp.cit. L. 5 . ^ . 1 . 2 . Vid. Paul. S. R. IV. 6. § 3 . luftinian. L. un. §.1. cf. § . 5 " C. de cad. toll. VI. 5 1 . Afr. L . 3 1 . (Paul. L . 1 0 4 . ) D. de cond. etdein. X X X V . l . Ulp. etGai. (ad L. lui. e t P . P.) LL. 10...12. D. teftamenta queniadm. aperiantur X X I X . 3.

§.31.

18

VLP.TIT.XXIV. D E I,EG.§§.32.33. TIT.XXV.DE F.C.

§§.1.2.

b u l i s t e f t a m e n t i ; e o r ü t n | v e r o q u a e Tub c o n d i c i o n e r e l i c t a | funt, cum conditio extiterit. LcX F a i | c i d i a patrimonii heredem

iubet non plus quam dodran|tem

legari , ut | omni modo

quadrans

integer

totius 2 5 a[pud

remaneat.

3.

L e g a t o r u m | p e r p e r a m folutornm repetitio non est. | TIT.

DE

FIDEI

1.

Fidei commisfum

est

quod non

XXV.

COMMISSIS.

praeeative relinquttur ; | nec ex rigore 2.

iuris

cifcitiir, I fed ex volúntate dalur relinquen|t¿s. commisl'orum

|

civilibus | verbis, led 30 civilis

profì-

Verba

fidei

in ul'u | / e r e h a e c f u n t FIDEI COMMUTO , P K - 3 5

p r a ad X V I . § . 2 . 2 3 ) C . extelerit Ed. princ. Cui. 1 5 6 6 . 1 5 8 6 . extiterit, lex Falc. etc. 28) Negationem tollendam esfe putavit Schult. ; fed non d e l e g a l i s o m n i n o n o n d e b i t i s h i c f e r m o e s t , f e d d e iis q u a e d e b i t a q u i d e m , f e d p e r p e r a m , i. e . n o n d e d u c t a q u a r t a , l i v e e x f a l f a c a u f a p e r d a m n a t i o n e n i l e g a t a , Pive in p e r v i n dicationem legatis non debita, foluta funt. 3 5 ) C . Uere haec ¡'uni E d i t i o n e s p r a e t e r 11. e t m e a s fere funi haec § . 3 2 . Gt. Gai. II. 2 2 7 . e p i t . I I . 6 . P a u l . L . l . p r . D . d e l e g e F a l c i d i a X X X V . 2. V i d . p r . I. e o d . I I . 2 2 . P a u l . S . R . 111.8. 1. i t e m D i o Casi'. X L V I I I . 3 3 . i. f. I f i d o r . O r . V . 1 5 . §.2. g . 3 3 . Cf. Gai. I I . 2 8 3 . §. 7 . 1 . d e o b i . q u a e q u a f i e x conti-. I I I . 2 7 [ 2 8 ] . §. 2 5 . 1 . d e l e g . l ì . 2 0 . — P a u l . L. 9. 5 . D. d e i u r . et facti i g n . XXII. 6. Gordian. L. 9. I u f t i n i a n . L. 19. C. h. t. VL.50. V i d . L. 7 1 . D . h. t. X X X V . 2 . L. 1. C . h . t. V . 5 0 . i t e m f u p r a §. 1 9 . et L. 4. C. d e c o n d . i n d . I V . 5. a t q u e L. 2 . D . e o d . M I . fi. P a u l . S . R . I I I . 6 . § . 9 2 . Cari, Carini et Numeriani L. 1 6 . C. d e fideic. V I . 4 2 . I f i d o r . O r . IV. 2 4 . §. 17. U l p . L. 1 1 5 . D. d e l e g . I . X X X . [ e x e i u s l i b r o I I . I n f t i t u t i o i i . ] C o r d , L. 1 0 . D . d e i i d e i c o m m i s l ì s V I . 4 2 . T I T . X X V . § . 1. C f . X X I V . 1. e t v i d e ibi c i » . 11. i t e m § . 3 . I . d e l e g . 11.20. §§. 1. 12. I . d e f i d e i c . h e r . II. 3 3 . § . 2 . Cf. G a i . II. 2 4 9 . §. 3 . 1 . d e fing. r e b . p e r fid. r e i . I I . 2 4 . P a u l . S. R . I V . 1. § . 6 . V i d . f u p r a 11.7. I u f t i n i a n . L. 2. C . c o m m u n i a d e l e g a t i s e t fidei c o m m i s l ì s V I . 4 3 .

VLP. l'IT. X X V .

41.

TO,

II

VOLO

DARI

DE F I D E I COMMISSIS. et Umilia.

§§. 3 . . . 1 0 .

79

Etiam nutu relin|quere fidci

aoo.bjä commisfum [in] ufu receptuin est. |

Fidei commisfum r e -

3. §• 4 .

5 linquerc posfunt | qui tcftainentum facere posfunt, licet|noii feceiint : nam inteftato quis nio|iiturus fidei commisfum delinquere po|lcst.

Res per fidei commisfum relinqui | pos-

funt quae etiam per damnationem legali | posfunt. 10 commisfa dari posfunt | his quiius legari potest. Iuniani | fidei commisfum capere non posfint.

capere

posfunt,

5.

Fidei

6.

Latini

7.

licet | legatum

Fidei com|misfum et ante heredis

8.

inftitutionem, | et post mortem heredis, et codicillis etiam| 15 non confirmais teftamento posfit. I

dari | p o l e s t ,

licet legari

Item Graece fidei commisfum feriptum

licet legatum Graece fcriplum non vale|at.

non

valet, |

Filio qui in

2 0 poteftate est fervove | heredibus inftitutis feu his legatum| 2) Posfis in v/um, fed ciciendae funt litterae in, quae ex praecedenti fidei commisfum enatae funt, quod librarius pro fidei commiffüui fuinpsit. 5) C. inleftatß Edd. inteftalus Saepe in cod. a pro o ponitur, raiisfime pro us 10) C. Hi qui 14) C. codicelli 20) G. Cui. 1586. H. et edd. m. ; cett. feu fi Malim five iis g. 3 . Gai. II. 2t¡9. Paul. L. 21. pr. D. de legatis III. X X X I I . Vid. Uiocl. et Max. L. 2 2 . p . de fideic. VI. 4 2 . g. 4 . Cf. Ulp. L. 2. D. de leg. I. X X X . Gai. II. 2 7 0 . Vid. epit. II. 7. tj. 8 . § . 4 . I. de fid. lier. II. 2 3 . et infra §§. 8. 11. item Ulp. L. I . D . de leg. III. X X X I I . I u l . L . 3 . p r . ' Paul. L.8. §. 1. D. de iure codic. X X I X . 7. Diocl. et Max. L. 29. C. de fideic. VI. 4 2 . L. 1. §. 5. L. 6. 1. L. 7& pr. D. ad SC. Trebell. X X X V I . 1. g . 5 . Vid.ÌGai. II. 2 6 0 . . . 6 2 . 2 8 2 . epit. 11.7. §§. 1 . 4 . . . 6 . Pr. 1. de fing.reb. p. (ìd. r e i . II. 24. Paul. S. R . Ï V . 1. 7.fqq. Gold. L. 9. Diool. et Max. L. 2 5 . C. de fideic. VI. 4 2 . g. 6. Vid. Gai. I I . 285.fqq. et infra §. 13. fupra X X I I . 5. X MV. 2 8 . Mod. L. 26. Ü. de neg. geft. III. 5. 8- f . Cf. Gai. II. 2 7 5 . 1. 24. Vid. fupra X X I I . 3. ibiq. citt. 11. g . 8 . Cf. 11. e t X X I I I I . 1 5 . 1 6 . Vid. Gai. I I . Í 2 7 3 . epit. II. 7. «.7. §.9. Gai.11.281. Vid. Ulp. L. 11 pr. D. de leg. III. X X X I I . g. IO. Vid. X X I I I I . 21. Pap. L. 11. pr. D. de leg. I. X X X . Paul. L . 4 . D. de legatis I I I . X X X I I .

9. 10.

80

VLP. TIT. X X V .

DE F1DEI COMMISSIS.

§§.11...14.

(it, palris vel domini fidei conunitti | potest, quamvis nb co S. 11.

lcgari non pos|fit.

Qui teftamento heres inftitutus est, |

codicillis ctiam non confirmatis ro|gavi potest vel ut h e r e - 2 5 ditalcin tolam | vel ex parte alii reftituat, quamvis | directo (j. 12.

lieres inftitui nequidem [ confirmatis codicillis posfit.

Fi-

dei| commisfa non per formulam petuntur, | ut l e g a t a ; fed 3 0 cognitio est Roinue qui|(Jem confulum aut praetoris qui fidei coin |misfi; a. ^

li-

110

LAC!MAß VINDOBONENSES EX VLP. INST.

rcddisq T" yR -Ia3 h • s SS so a —•S* Li5l-O

accepisti-s'aliampe

cuniam e dem q u a n t i t a t i s - j . , m u t u a e a- d a n p s u n t r e s 11 aliae q q pondere numero mensura

jtinent

d e p o s i t i q q n ti 1 i tat em ¡us g e n p-E,

t i um ( p d i d i t u t q u i s c u s t o d i e n d a ni V e m 3 u a m a n i m a 1 e m û

LACINIAE VWDOBONENSES EX VLP. INST. ULF. INST. p a r a t,u m e I d i c t j m - Q ü c u i i n i

Ill iH ^ üa £ H--2 S.S

adipiscendaeqreciperandae p'sessionisqualias-

I dicta

quem f u n d u m e t a h tatem

55

n si f u n d u m u h tem ab a l i q u o

J

petamn' lisdefendatcogit'

•O B.

a d m e t r a n s f e r r e p s e ss i o n e m siuenumqp'sedisiueanteap»«

B.O! ^ e "-i;

112

LACIMAE VINDOBONENSES E X VLP. INST-

¿ o1 3 W a- ? ' 3 ^

(11 dd- a m i s i p> s e s 9 i on em

S per trariara S^"a s ? a. ¡3.tH • a A«

a 2 3 a •^¿i,

form.

explicant'aperspon

s i o n em s e m p - p r o h i b i t o r i a ii e ro p s p o n s i o n e m e x p l i c a n t' Restitutorio u exhibitorio

Idicto

reddictosiqd-arbitrump'u l a u e r i t - i s c> q u o a g i t ' f o r m - a c cip it a r b i t r a r í a n ) - p q a r b i t e r

arbi

VLP. LIB. I. INST.

L. 1. D. de iuftitia et iure.

113

VLPIANYS LIBRO PRIJIÖ 1NST1TVTIONVM. L. 1

1.

D.

DE

1VSTITIA

ET

IVRE.

I. 1.

(1.)

Iuvi operani daturum prius nosfe oportet unde n o -

nien iuris defcendat. est autem a iuftitia appellatum : nam, ut eleganter Celfus définit, l u s est ars boni et aequi, ius merito quis nos facerdotes a p p e l l e t : colimus et boni et aequi

cu-

1.

iuftitiam n a m q u e

notitiam proliteiyur, acquimi ab

iniquo f e p a r a n t e s , licitum ab illicito d i s c e r n e n t e s ,

bonos

non folum metu p o e n a r u m , verum etiam praemioruni q u o q u e e x h o i l a t i o n e efficere c u p i e n t e s , veram nifi fallor phi— l o f o p h i a i n , non

fimulatam

l'unt p o f i t i o n e s ,

publicum et privatum,

aiïeclantes.

quod ad ftatum rei R o m a n a e f p e c t a t ; fingulorum

utililatcm :

füllt enim

Huius ftudii duae publicum privatum,

quaedam

ius

(j. 2.

est

quod ad

publice

ulilia,

quaedam p r i v a t i m : publicum ius in facris, ¡11 faccrdotibus, in magiftratibus 2 conftitit ; privatum ius tripertitum est, c o l lectum

3

etenim

aut civilibus.

est ex naturalibus praeeeptis

aut gentium

Ius naturale est quod natura omnia a n i -

^ 3.

malia d o e u i t : nani ius iftud non Iiumani generis proprium, fed omnium animalium quae

4

in terra, quae in mari n a f c u n -

tur, avium q u o q u e commune e s t ; liinc defcendit maris a t que feminae coniunctio quam nos Matrimonium a p p e l l a m u s ; hinc liberorum procreatio , liinc educatio ; videmus etcnim cetera quoque animalia, feras etiam, iftius iuris peritia c o n ferì.

lus gentium est quo gentes humanae utuntur. quod

a naturali ' r e c e d e r e facile intellegerc licet, quia illud omnibus animalibus, hoc folis hominibus inter f e commune fit. 1) A p p a r e t hune locum initium ipsarum Ulpianarum I n ftitutionuin csfe. 2) Hal. confi flit 3y Id. enim 4) Id. terra mariq( 5 ) Hal. recedere, inde licet facile intelligere: quia ... commune est. 10

4.

114 VLP.LIB.I lPÌST.LL.4.6.D.de iuft. etiur. L.l.D. de confi. (2.)

L.

4.

D.

EODBM.

Manu misfiones quoque iuris gentium l'unt.

est autem

manu misfio ' d e manu misfio, id est datio libertatis : nam quamdiu quis in fervitute est, manui et poteftati fuppofitus

J

est ; manu misfus liberatili' poteftate. quae res a iure

gentium originem fumpsit, utpotecum iure naturali omnes liberi nafeerentur, nec esfet nota manu misfio, cum fervitus esfet incognita; fed pofteaquam iure gentium fervitus invaili , fecutuni est beneiicium manu misfionis ; et cum uno naturali nomine llomines 3 appellaremur, iure gentium tria ^genera esfe coeperunt, Liberi tertium genus

6

s et

bis contrarium Servi et

Liberti, id est hi qui defierant esfe fervi.

(8.)

L.

6.

D.

EODBJI.

lus civile est quod neque in totum a naturali vel gentium recedit «nec per omnia ei fervit: itaque cum aliquid addimus vel detrahimus iuri communi, ius proprium, idest 1.

civile etficimus.

Hoc igitur ius noftrum conftat aut ex fcri-

pto aut fine fcripto , ut apud Graecos ziSy vùfitav è'yyQttifioi, ot ós (4.)

L.

1.

D.

DE

ol ¡xìy

àyQarpoi. CONSTITVTIONIBVS

FRINCIPVM.

1.

4.

Quod principi placuit, legis habet vigorem, utpotecum lege regia quae de imperio cius lata est, populus ei et in 5. 2.

eum omne fuum imperium et poteftatem 'conferat. cumque igitur imperator per ftatuit vel

2 epiftulam

quod-

et fubfcriptionem

cognofccns decrevit vel de plano

interlocutus

est vel edicto praecepit, legem esfe conftat : liaec funt quas S. 3.

3 volgo

Conftitutiones appcllamus.

piane ex his quaedam

1) Hai. de manu datio. nam 2) Hai. est, numis/us 3) Hai. appellarentur 4) Hai. Iria genera 5) Hai.et iis 6) Hai. libertini, qui a) Hai. neqj 1) "Vulg. conlulil 2) Hai. epiflolam cen/ìitutiones vulgo

fy mahominum d. e. /'. 3) Hai.

princ. L.4.D. deliis q. fui. L.28.D.fol. m a t r . L . l . D . d e prec. 1 1 5 funt perfonales , 5

princeps rogavit

4

n e c ad exemplum t r a b u n t u r : nam

aliqui ob m e n t a indulfit vel

vel fi cui

flne

exemplo

fíquam

fubvenit,

5

quae

poenam i r -

perfonam

non

egreditur. L.

4.

D.

DK

HIS

QV1 SVI

VEL

ALIENL

IVRIS

SVNT.

I. 6.

C5-)

Nam civium Romanorum quídam f u n t paires familiarum, l

alii filii familiarum,

Gliae familiarum.

quaedam matres familiarum , quaedam

patres familiarum f u n t qui ' f u n t f u a e p o -

t e f t a t i s , five p ú b e r e s (ive i m p ú b e r e s ; familiarum.

4

limili modo

3

matres

filii familiarum et liliae, q u a c funt in aliena

p o l e f t a t e : nain qui ex m e et uxore mea

5

nafcitur, in mea

poteflate e s t ; ítem qui ex filio meo et uxore eius

6

nafcitur,

id est nepos meus et neptis, a e q u e in mea f u n t p o t e f l a t e ; et pronepos et proneptis et deinceps ceteri. llic

inferendus CICEUONIS

'L. 28. D.

esfe videtur LIB.

SOLVTO

II.

locus ex

quem fvpra

MATRIMONIO

BOETHII

pag. 107.

DOS

COMM.

I N T O P . {•)

exhibuimus.

Q. AD JIOD. F E T .

XXIV. 3. (7.)

F a c e r e posfe maritus etiain id videtur quod a muliere confequi p o t e s t ,

fcilicet fi iam ei aliquid a b f i t , quod pro

muliere ^aliquid expendit vel mandato eius praeftitit. ceterum fi nondum ei a b e s t , u t p u t a

3

f u b condicione est obli-

gatus, nondum videtur f a c e r e p o s f e . L. 1. D. DE PRECARIO. XLIII. 2 6 [ 2 5 ] .

(8.)

Prccarium est quod precibus petcnti utendum ooncedi111 r tamdiu q u a m d i u is qui conccsfit, patitur.

quod g e n u s

4 j Hal. quae nec fi) Id. quod G) alicui in Flor, est aliqui 1) alii filii familiarum, ab al. manu in cod. Flor, addita f u n t . llal. quídam filii familiartt: 2) llal. qui fuae p. funt 3) Hal. modo et m. 4) Hal. filii uero 4' filiae familiarum, qui 5) Hal. nafcülur, in poteflate mea funt: 6) Hal. omitt. nafeitur 1) Apud Hal. inferiptio est VLPIANVS. 2) Hal. muliere uel expendit uel mandatu 3) Hal. fi fub conditione obl. eit:

116

VLP.LIB. I. INST. L . 8 . D . d e p r e c a r .

Laciniae Vindob.

Ilberalitiitis ex iure gentium defcendit. et diftat a donatione eo quod qui d o n a t , fic dat, ne r e c i p i a t ; " at qui precario c o n c e d i t , fic d a t , quiifi tunc recepturus, cum & liti libuerit precarium f o l v e r e .

et est fimile commodate : nam et qui

cOmmodat r e m , fic coinmodat, ut non faciat rem a c c i p i e n tis, fed ut ci u t | | i ]£x LACI3NI IS V1ND0B0XENSIBVS. [I.] i re commodata pennittat. (9-)

1

II.reel.

[II.] -Lociitum q u o q u e et conductum ius | gentium i n - col. 6. 3

duxit.

nain ex quo c o e | p i m u s posfesfiones proprias et r e s |

habere,

et locandi ius n a n c | t i f u m u s ,

et conducendi res

a l i e ] n a s ; et is qui conduxit, iure g e n | t i u m tenctur ad m e r cedein ex |] (10.)

4

[III.] 5 reddis

6

titatis. |

|

quae accepifti, fed aliam p e | c u n i a m eiusdem q u a n .

ll.terf.

Mutuae autem dari p o s f u n t r e s non | aliae quam

quae p o n d e r e n u m e r o | m e n f u r a continentur. | (11.)

[IV.] Depofiti q u o q u e ' u t i l i t a t e m ius g e n | t i u m prodidit, ut quis r u f t o d i e n | d a m rem f u a m animalem vel |j

3

a) Jlnloander omittit at b) Florentina jivi 1} llio verfus oninino concinit cum line L. 1. D. de precario. 2) Cf. Gai. III. 142. Paul. (lib. XXXIV. ad Edict.) 1,. 1. 1). locati XIX. 2. 3) Endl. nempe. led figla N £= nam. Cf. Goefehen. index figlarum post Gaiurn ed. I I . p. 458. ed. III. p. 467. i. f. 4) Kortasfe : cotiducto ei qiti locavit. liudorlf. prop, ex/'olvendam. 5) Cf. Gai. 111.90. et (lib. II. Aureor.) L. 1. § . 2 . D. de 0 . et A. XLIV. 7. — In loco nol'tro e a n d e n i , quam apud Paiilum (lib. XXVIII. ad Edict.) L. 2. pr. usq. ad 3. D. de R. C. XII. 1. quael'tionein tractatam fuisl'e crcdiderim , id est dilferentiam inter creditum mutuique dationem, ut facile locus inde reftitui posfit. 6 ) 7 « o d E n d l . , ed. m. I. e t H u g o . 7) qualitatem edebatur ante elfigiem laciniarum Vindobb. publicatam. 8) Fortasfe f e q u e b a t u r : (mobilem) quae artima caret, alicui traderet ... (ut Ulp. L. 1. tj. 1. D. d e r e i v i n d . V I . l . et Pap. L . 4 7 . D. de acq. vel am. poes. XLI.2. h a -

co

'"

e

'

L. 24.D. decaptiv. L.

24.

D.

VLP.L115. 11. I f f S f . L . 4 1 . D . d e L L

DE C A P T I V I S

ET DE F 0 S T L 1 H 1 N I 0 ET C.

Hoftes Tunt quibus bellum publice populus p ' s u NT K e SN x h x e q qpONòeneNumeRc» c n i i X . ) "* 1 N £ N T k J » M ïnfmpolôtTUX

uiSCUST06ieM

/ MU-

ï ' x K X î u r o e l

feri. INST-

^ ì C t

« m û

u c u H n j

// v f r j ' . co/, d

^ i p i s c c N ^ ^ ^ c c n ' c f K N b x e O N l S c* n X Ì V ^ S tj u c m F u M ^ u f D C T C J

•

i b ' C T X

IjT.t

x r e m

s i F u n 5 u m u t j T e o i x ß Xt » vjuo n i N ' b i S ^ C f e N*bXT c ( ^ -

x b m

e t « . x N i f e

fcKe^'scs*

S ï U C N V i m a p ' S Ê Î ^ Î U l Ê X N

Ç R iONcc ^

f