Dini Düşüncede Gelenek, Dönüşüm ve Gelecek 9786052105092

Citation preview

DİNİ DÜŞÜNCEDE GELENEK, DÖNÜŞÜM VE GELECEK

Editör: Prof Dr. Şaban Ali DÜZGÜN Arş. Gör. Tuğba GÜNAL

Bu çalışma 16.01.2017-15.12.2017 taribleri arasında Ankara Üniversitesi İlabiyat Fakültesi Kelam Anabilim Dalı'nda yürütülen "Tematik Kelam Toplantılan-2" projesinin yayınıdır.

Kitap Adı: Editör: ISBN: Tematik Kelam Toplantıları: Genel Yayın Yönetmeni: Dizgi&Mizanpaj: Kapak: Baskı&Cilt:

Dini Düşüncede Gelenek, Düşünce ve Gelecek Prof. Dr. Şaban Ali Düzgün Arş. Gör. Tuğba Günal 978-605-2105-09-2 2 Savaş Cihangir TALİ Endülüs - Mevlüt Sami Endülüs - Ozan Step Ajans Matbaa Ltd. Şti. Göztepe Mah. Bosna Cad. No: 11 Bağcılar / İstanbul Tel: 0212 446 88 46 Sertifika No:l2266

ENDÜLÜS YAYINLARI Adres:

Esenevler Mahallesi. Yunus Emre Caddesi. Seheryeli Sokak No: 11 Ümraniye/İstanbul

İletişim:

+90 506 101 88 34

E-Posta:

[email protected] [email protected] Bu kitapta yer alan metinlerin bilimsel açıdan sorumluluğu yazarlanna aittir.

İSTANBUL 2017

İÇİNDEKİLER EDİTÖRDEN

..............................................................................................................................................

5

BİRİNCİ BÖLÜM SOSYAL VE SİYASAL TARİH/7 Mustafa Said Yazıcıoğlu/Din ve Siyaset İlişkileri Üzerine 8 Ahmet Akbulut/Müslüman Geleneğinde Önemli Kırılma Noktaları 13 Şaban Ali Düzgün/Ulemadan Aydına Değişim ve Dönüşüm . . 32 Muammer Esen/ Akaid Metinlerinin Söylem Eleştirisi 49 Sönmez Kutlu/İslam Düşüncesinde Mehdi İnanışlarının T ipolojilendirilmesi... 66 Selda Güner/Muharnmed b. Abdilvehhab ve Selefiliği 91 TuğbaÖztürk-Hatice Kübra İmamoğlugil/Sami Geleneğinde Tanrı Tasavvurunun Esma Bağlamında Değerlendirilmesi 106 Onur Özatağ/Adab: İslam Entelektüalizminde Seküler Bilgi.................................................123 ............................................................

.....................................

...... .................. .......................

................................................................

................

...............................................................

.............................................................................................

- İKİNCİ BÖLÜM OiN VE OEGERLER SiSTEMATİGİ/141 İlhami Güler/İmanın Ahlaki Temeli Ve Din 142 Mahmut Ay/Dinsel Kurumsallaşma Süreçleri Ve Dinin Bütünsel Kavranışı .................... .155 Metin Özdemir /Mutezile'nin Kur'an Tasavvuru 177 Mehmet Hayri Kırbaşoğlu/Çağdaş Dönemde Kelam Geleneği ve Hadis Araştırmaları 198 Erol Gökaf"Ruh" (Zihin)-"Beden" (Beyin) Problemi 207 İbrahim Aslan/Kelamda Değer Tartışmaları Üzerine 225 Engin Erdem/Müslüman Gelenekte Üç Varlık Tasavvuru, Üç Dünya Görüşü 249 Rabiye Çetin /Onurlu Bir Birey Mi? İradesiz Bir Köle Mi?: 'Abd' Kavramı Üzerine Bir Tahlil 265 Tuğba Günal-Meryem Kardaş/Kur'an'da Peygamberlerin Muhalefetinin Doğası 285 ..................................................................................

........................................................................

...................................................•.......................................................................................

..............................................................

..............................................................

...............

......................................................................................................

........

DİZİN

........................................................................................................................................................

304

' \.�(

ED İTÖ RD EN

eygamberle tarihin gidişatına müdahale eden ilahi iradenin

P bozulan insan ilişkilerini; hak, hakkaniyet, adalet, merhamet gibi değerler eşliğinde değiştirmek ve uzun vadede de döni4tür­ mek istediği açıktır. Kur'an-ı Kerim bu yeni düzeni üç ana ekse­ ne oturtmuştur: İlk olarak, din adına insanın omuzuna bindirilen fazlalıklardan onu kurtarmıştır. İkinci olarak, dinden eksiltilen adalet, merhamet gibi değerleri tekrar yerine iade etmiştir. Üçün­ cü olarak da, din kisvesine bürünmüş hurafelerin/mitolojilerin hepsine Allah kendi dinini galip kılmıştır. Kur'an bunlardan il­ kine, ibliısu'd-din (39/Zümer, 2); ikincisine ikmalu'd-din (5/Maide, 3); üçüncüsü ne ise izbdru'd-din (9/Tevbe, 33) adını vermektedir. Şüphesiz, Hz. Peygamber'in ilahi mesajla gerçekleştirdiği bu üç kırılma, her çağın inananının yaşama müdahil olma biçiminin de ipuçlarını içinde barındırmaktadır. Bu ipuçlarının Müslüman halkları tarihsel olarak nereden nereye taşıdığına ilişkin birikim şüphesiz geleceği kurmak isteyenler için derin tecrübeler barın­ dırmaktadır. 'Gelenek'te yapılan hataları tekrarlamamak ve bu vetirede yaratılan erdemleri 'gelecek'e taşımak, her dönemin ente­ lektüellerinin ana sorumluluğudur.

-

5

-

- OiNİ DÜŞÜNCEDE GELENEK, DÖNÜŞÜM VE GELECEK -

Daha adil, daha eşitlikçi, daha barışçıl, daha insancıl bir dün­ yanın inşası için gerekli norm ve değerleri üretmek Müslüman alimin/aydının boynunun borcudur. "İnsan için sadece çalıştığının karşılığı vardır ve çalışmasının karşılığını kesinlikle görecektir." ilahi be­ yanı, insanı karşılıksız bırakılmayacak zorunlu bir çabanın öznesi olmaya davet etmektedir. Adil bir dünya yaratmak zorunluluk­ sa, bunu yaratacak bilginin ve ilkelerin ortaya konulması da bir zorunluluktur. Zira ulema kendini bu ilkeyle bağlamıştır: "Vacip olanın tamamlanması için lazım olan şey de vaciptir." Elinizdeki eser bu gayretin bir ürünü olarak çok değerli bilim insanlarının katkılarıyla bir yıllık çalışmanın neticesinde elinize ulaşmaktadır. Eser, birbirinden oldukça farklı konuları ele alıyor görünse de yu­ karıda anılan ortak ana eksene sahiptir ve endişeleri ortaktır. Bu vesileyle bütün yazarlarımıza değerli katkıları için müteşekkiriz. Serisinin ikinci kitabını basan Endülüs Yayınları'na da teşekkürü bir borç biliriz. Eserin düşünce hayatımıza dokunması ve kalıcı bir etki bırak­ ması dileklerimizle ... Prof. Dr. Şaban Ali DÜZGÜN Arş Gör. Tuğba GÜNAL Aralık-2017

- 6 -

BİRİNCİ BÖLÜM

SOSYAL VE SiYASAL TARİH

DİN VE SİYASET İLİŞKİLERİ ÜZERİNE Mustafa Said YAZICIOGLU.

Dinin devletle, dolayısı ile siyasetle ilişkisinin tarihi çok es­ kilere dayanır. Batı toplumlarında dinle devlet, şiddetli çatışma dönemlerinin ardından laiklik ilkesini geliştirerek alanları ayırmış ve kısmi bir çözüme ulaşmıştır. Fakat bu alan ayrımı; sıkıntıların, zorlukların ve tartışmaların devam etmesini engellememiştir. Bu çok doğaldır; çünkü konuya kesin bir çözüm bulma imkanı yoktur. Zira bulunan her çözüm şekli, başka sorunları beraberinde getirir. Öyle veya böyle Batı toplumları kendilerine göre bir din-devlet uzlaşmasına varmak sureti ile bir sistem oluşturmuşlardır. Din-devlet ilişkisi bağlamındaki tüm bu düzenleme ve yapı­ lanmalara rağmen; her iki kurumdan birinin diğerinin işlerine ilgi duyduğu bir gerçektir. Durkheim'e göre dinin öznesi olan kutsal­ lık aynı zamanda bir kamusal olgudur. Siyaset ise kamusalın en önemli açılımlarında biridir. İlişki bu bakımdan kaçınılmaz olarak karşımıza çıkmaktadır; zira ilişki, sadece egemenlik paylaşımın­ dan ibaret değildir. Batıda en laik bazı ülkelerde dahi siyasetçiler kutsal kitaba el basarak göreve başlamaktadırlar. Prof. Dr., İstanbul Ticaret Üniversitesi İnsan ve Toplum Bilimleri Fakültesi, Siyaset Bilimi ve Uluslararası İlişkiler Bölümü, [email protected] - 8 -

- M U S T A F A S A i D YA Z I C IO