Die deutschen Büchsenmacher: Band 1 Die Wiener Büchsenmacher und Büchsenschäfter [Reprint 2013 ed.] 9783111678948, 9783111292953

De Gruyter Book Archive (1933-1945) This title from the De Gruyter Book Archive has been digitized in order to make it

216 85 14MB

German Pages 102 [136] Year 1944

Report DMCA / Copyright

DOWNLOAD PDF FILE

Table of contents :
Einleitung
Wiener Büchsenmacher nach dem „Meisterbuch der Büchsenmacher in der K. u. K. Haupt- und Residenzstadt Wien“ und dem „Einschreibbuch der eingekauften Meister“
Wiener Büchsenschäfter nach dem „Meisterbuch der Büchsenschäfter“
„Einschreibbuch der Gesellen und Junger von 1661—1669“
„Einschreibbuch der Gesellen und Junger von 1700—1770“
Auszug aus dem „Einschreibbuch und Schuldenbuch ab 1781“
Hof Gewehr Kammer Inventar-Waffensammlung des Kunsthistorischen Museums Wien 1785
Wiener Büchsenmacher-Auszug aus dem „Fürstl. Liechtenstein’schen Rüstkammer-Inventar von 1727“
Wiener Büchsenmacher-Auszug aus dem „Fürstl. Liechtenstein’schen Inventar der Gewehrkammer Wien 1761“
Beschreibung der abgebildeten Waffen
Literaturnachweis
Index
Tafel I–XXIV
Recommend Papers

Die deutschen Büchsenmacher: Band 1 Die Wiener Büchsenmacher und Büchsenschäfter [Reprint 2013 ed.]
 9783111678948, 9783111292953

  • 0 0 0
  • Like this paper and download? You can publish your own PDF file online for free in a few minutes! Sign Up
File loading please wait...
Citation preview

HANS

SCHEDELMANN

Die Wiener Büchsenmacher und Büchsenschäfter

W A L T E R

DE

G R U Υ Τ E R & CO.,

B E R L I N

Hans Schedelmann • Die Wiener Büchsenmacher und Büchsenschäfter

Z E I T S C H R I F T F Ü R H I S T O R I S C H E WAFFEN- UND K O S T Ü M K U N D E II. B E I H E F T

1944

DIE DEUTSCHEN

BÜCHSENMACHER

I. B A N D

Die Wiener Büchsenmacher und Büchsenschäfter von Hans

Schedelmann

Walter de Gruyter

& Co.

Berlin

vormals G. J . Göschen'sche Verlagshandlung · J . Guttentag, Verlagsbuchhandlung Goorg Reimer · Karl J . Trübner · Veit & Comp.

DIE

DEUTSCHEN

BÜCHSENMACHER

I. B A N D

Die Wiener Büchsenmacher und Büchsenschäfter von

Hans

Schedelmann

Walter de Gruyter

& Co.

Berlin

vormals G . J . Göschen'sche Verlagshandlung · J . Guttentag, Verlagsbuchhandlung Georg Reimer · Karl J . Trübner · Veit & Comp.

Mit 5 4. Textabbildungen und 24 Tafeln

Archiv-Nr. 48 1 1 4 4 Druck von Walter de Gruyter & Co., Berlin

INHALT Seite

Einleitung

ι—7

Wiener Büchsenmacher nach dem „Meisterbuch der Büchsenmacher in der K . u. K . Haupt- und Residenzstadt W i e n " und dem „Einschreibbuch der eingekauften Meister"

8—33

Wiener Büchsenschäfter nach dem „Meisterbuch der Büchsenschäfter" . .

33—37

„Einschreibbuch der Gesellen und Junger von 1 6 6 1 — 1 6 6 9 "

37—46

„Einschreibbuch der Gesellen und Junger von 1 7 0 0 — 1 7 7 0 "

46—58

Auszug aus dem „Einschreibbuch und Schuldenbuch ab 1 7 8 1 "

58—60

Hof Gewehr K a m m e r Inventar-Waffensammlung des Kunsthistorischen Museums Wien 1785

60—67

Wiener Büchsenmacher-Auszug aus dem „Fürstl. Liechtenstein'schen Rüstkammer-Inventar von 1 7 2 7 "

67—68

Wiener Büchsenmacher-Auszug aus dem „Fürstl. Liechtenstein'schen Inventar der Gewehrkammer Wien 1 7 6 1 " . .·•

68—71

Beschreibung der abgebildeten Waffen

72—83

Literaturnachweis

84

Index

85—102

Tafel I — X X I V

Die Abbildungen Nr. 1, 2, 5, 6, 9, 10, 19, 33, 34, 59, 62, 65, ,71, 72, 78, 101, 110,

m

wurden durch das Atelier Gebrüder Frankenstein, Wien V I , angefertigt^ die übrigen stammen vom Verfasser

Im Jahre 1661 gründeten vier Wiener Meister, Heinrich K h r a f f t , Michael Gull, Gregor Pasch und Hans Fürst, die Wiener Büchsenmacherzunft. Die diesbezügliche Eintragung im Meisterbuch lautet: „Ein Schreib Buech deß Löblichen Hädwercks der bürgl. Bücks: Mach: Maister In Wienn. Welche Vorhero mit denen burgl. Schlossern incorporiert, aber Anno 1661 V o n solchen mit Consens der Hochobrigkheit Sich abgesündert, Laut Unser Habende Neu auf gerichten Articul U n d Freyheiten deren Namben Hernach folgendt". Während die Innungsbücher der Büchsenmacher erhalten sind und im Archiv der Stadt Wien aufbewahrt werden, fielen die Bücher der Schlosserzunft vor ungefähr einem halben Jahrhundert der Vernichtung anheim; angeblich hat sie ein Innungsmeister als unnötigen Ballast verbrannt. Obwohl die Zahl der vor dem Jahre 1661 in Wien tätig gewesenen Meister nicht sehr groß gewesen sein dürfte, wird es dennoch kaum möglich sein, aus anderen Quellen ihre Namen und Lebensdaten festzustellen. Bei Begründung der Zunft betrug die Zahl der Wiener Meister vier, 1670 fünf, 1690 bereits acht, im Jahre 1700 zuverlässig elf, möglicherweise zwölf, falls Johann Entzinger noch am Leben war; im Jahre 1738 waren es 14 und 1817 sogar 18 Meister.

ganzen Schaffensperiode neben dem als Scheibenbüchse verwendeten Radschloßgewehr stets gleichzeitig Batterieschloßwaffen herstellten, ist es schwer, die Stücke auf einen bestimmten Träger festzulegen, wenn nicht andere Hinweise dies ermöglichen. Hinzu kommt, daß sowohl Leopold I. als auch K a r l V I . kurzsichtig waren 1 ) und die Gewehre dieser beiden Herrscher meist einen Aufsatz für ein Fernglas tragen. Einfacher ist es bei den Arbeiten Georg Keisers, der viele seiner Waffen datierte. V o n einigen Wiener Meistern sind voll signierte, mit Ortsbezeichnung versehene Arbeiten vorhanden, ohne daß deren Namen in den Innungsbüchern aufgeführt sind. Goliar und L a Marre dürften „hofbefreite" Meister gewesen sein, andere, wie Seiffner und Kehlner, vielleicht „Landmeister". Das Meisterstückaufgabebuch gibt wichtige Hinweise auf das Arbeitsgebiet des Büchsenmachers. So fertigte er den L a u f mit seinen Z ü g e n , der F l i e g e , dem A b s e h e n , den H a f t e n und der B o d e n s c h w a n z s c h r a u b e ; das S c h l o ß in seinen verschiedenen Ausführungsarten; den S c h n e l l e r , seit dem Ende des 17. Jahrh. der d o p p e l t e S c h n e l l e r auch W i e n e r S c h n e l l e r genannt. D a ß der G r i f f s a u b e r g e r i c h t e t sein solle, wird immer wieder erwähnt. Die M o n t i e r u n g , wie auch die Anfertigung der Zubehörteile, S p a n n e r , K u g e l m o d e l und L a d u n g (Pulvermaß), besorgte ebenfalls der Büchsenmacher.

Die Habsburger, fast ausnahmslos leidenschaftliche Jäger, beschäftigten eine Reihe ausgezeichneter Wiener Büchsenmacher, die dementsprechend in der nahezu vollständig erhaltenen Hof-Gewehr-Kammer, der Waffensammlung des Kunsthistorischen Museums in Wien, vertreten sind. Rudolf II., der in seiner Prager Residenz einen Daniel Sadeler beschäftigte, hat nur wenige, dafür um so kostbarere Jagdwaffen hinterlassen, während aus der Regierungszeit Ferdinands II. und Ferdinands I I I . außer künstlerisch gearbeiteten Jagdwaffen auch eine Reihe einfacher Gebrauchswaffen vorhanden ist. Unter der Regierung Leopolds I. und seiner beiden Söhne Josefs I. und Karls V I . sind in erster Linie Georg Keiser, Kaspar Zelner, Felix Meier und Josef Hamerl für den Wiener Hof tätig. D a jedoch diese Meister während ihrer

Während in Italien Schloß- und Laufschmiede verschiedene Handwerker waren, fertigte der Wiener Büchsenmacher alle Metallteile des Gewehres und der Pistole selbst an. Dem spanischen Einfluß unter der Regierung Karls V I . dürfte es zuzuschreiben sein, daß vielfach spanische Flintenläufe an Wiener Flinten vorkommen, der gezogene Büchsenlauf ist aber stets Arbeit des heimischen Meisters. Ein Zugeständnis an den Zeitgeschmack macht der Wiener Büchsenmacher bei dem von ihm gefertigten Flintenlauf, den er meist mit seiner hispanisierenden Meistermarke versieht. Da der Name stets deutlich zu erkennen ist, kann hierin unmöglich die Absicht

l ) Ein Anonymus, der 1713 in K ö l n ein Buch unter dem Titel „Leopold des Großen R o m . Kaysers wunderwürdiges Leben etc." herausgegeben hat, schreibt: „Absonderlich liebte

er (Leopold) das schiessen, und ungeachtet er ein kurtz gesicht, dergestalt, dass er sich allzeit des Fernglases bediente, so fehlte er doch niemals wenn er anlegte".

1

Schedelmann

2

Hans Schedelmann, Die Wiener Büchsenmacher und

einer Täuschung liegen. Den gezogenen Büchsenlauf signiert der Meister fast ausschließlich mit seinem ganzen Namen und vielfach noch mit der Ortsbezeichnung. Daß der Geselle, der Meister werden wollte, auch die Verzierung der Montierung des ihm als Meisterstück aufgetragenen Gewehres zu besorgen hatte, ist aus dem Wortlaut der Meisterstückaufgabe an Johann Weichsler ersichtlich, siehe Abb. 33. Ebenso oblag ihm das Einpassen aller von ihm gefertigten Teile in den vom Schäfter gelieferten und zugerichteten Schaft. So kann als sicher angenommen werden, daß für gewöhnlich auch die Ausschmückung der Metallteile durch den Büchsenmacher erfolgte, wenn auch in vereinzelten Fällen sich dieser oder jener Meister eines Graveurs bediente. Auch werden die Gepflogenheiten nach Ort und Werkstätte verschieden gewesen sein; so arbeitete z. B. der Freisinger Graveur Stengl für verschiedene Münchner Meister, ein Graveur Gutwein für Brünn, und auch an Prager Arbeiten finden sich verschiedentlich Graveursignaturen. Bei den Wiener Meistern des 17. und 18. Jahrhunderts ist mir bisher noch keine Graveursignatur untergekommen. Böheim führt in seinem Handbuch der Waffenkunde S. 653 einen Ätzmaler, Hans Strohmayer, Wien um 1580, für Erzherzog Ernst arbeitend an; ob Strohmayer auch Feuerwaffen verzierte, ist mir unbekannt. Die Vorlagen für die Ausschmückung ihrer Waffen entnahmen die Meister den eigens für diesen Zweck geschaffenen Vorlagenbüchern und Ornamentstichen der verschiedensten Stecher, so z. B. F. Berain, De La Collombe, Claude Gillot, Nicolas Guerard Paris, Francois Marcou, de Marteaux, Thomas Picquot Paris, Henric Raab, Jakob von Sandrart Nürnberg, Claude Simonin, dessen Vorlagen, von Henric Raab nachgestochen, anfangs des 18. Jahrhunderts bei David Funk in Nürnberg neu erschienen2), ferner Pierre Schenk Amsterdam, Thür aine und anderer Stecher. Wenn die Zunft von dem Meister diese vielseitigen Kenntnisse und Fähigkeiten forderte, so schützte sie ihn andererseits auch durch die Beschränkung der Gerechtsamen auf eine den Bedürfnissen entsprechende Höchstzahl vor unerwünschter Konkurrenz. Sicherten diese Beschränkungen dem Meister seine Existenz, so ermöglichten sie es aber nur wenigen, zur Selbständigkeit aufzusteigen. Es ist daher verständlich, daß von jenen Vergünstigungen, die das Brauchtum einräumte, gern Gebrauch gemacht wurde. 2

) Wien = Staatliches Kunstgewerbe Museum, Bibliothek =

K . J . 8070 = Nr. 37.

Büchsenschäßer

Die Verheiratung mit einer Meisterstochter ersparte dem künftigen Meister die Gebühren, die er zur Erhaltung der Freiheit zu erlegen hatte. Es Ist allhier bey Unsern Löbl. Handtwerkh der bürgl. Bichsen Macher gebraichig dass Wan einer allhier Mayster werden will. Neben andern bewußten gebraich Wan er Seine Maysterstukh Verfertigeth had den Handwerkh Zu erhaldung der Freyheit Zehen Gulden 3 ) erlegen Solle, ehr habe den eine Wittib oder Maysters Tochter geehlichet So ist er dieses befreith. (Meisterstückaufgabebuch Seite 2.) Die Eheschließung mit einer Meisterswitwe verschaffte dem jungen Ehemann die an die Witwe übergegangene Gerechtsame des verstorbenen Meisters. Daß diese Vergünstigung auch in Fällen ausgenützt wurde, wo dem jungen Meister die Ehe sicher der unangenehmste Teil seiner künftigen Existenz war, zeigt die Übernahme der Schaideggerischen Gerechtsame in Salzburg; hier heiratete im Jahre 1774 der 38jährige Salzburger Büchsenmacher Kajetan Zellner die Witwe des Sebastian Schaidegger, eine 60jährige Matrone. Die Unterstützungen, die die Zunft an die in Not geratenen Büchsenmacher gewährte, waren recht gering; man gab hier und da einem armen oder kranken Gesellen ein Almosen, aber um wirkliche Hilfe zu leisten, dazu war die Zunftkasse zu schwach, ja es finden sich sogar Eintragungen, daß Meister der Lade Geldbeträge vorstreckten, wie andererseits die Auflagengelder recht unregelmäßig eingingen. Wenig vom Erfolg begünstigt waren unsere Wiener Meister im ersten Drittel des 19. Jahrhunderts. Nicht nur die Folgeerscheinungen der napoleonischen Kriege, die im ganzen Lande stark fühlbar waren, sondern auch die rasche Entwicklung der Pulverwaffè, mit der damit Hand in Hand gehenden Umstellung zur Massenherstellung, dürfte die Ursache für die materielle Not verschiedener Meister gewesen sein. Deutlich spiegeln die Auflagenbücher diese Notlage wider, in der sich so mancher Meister befand. 1813 finden wir die Eintragung: Der armen Meisterin Embacher 5 fl.; 1818 bis 1820 wird Johann Lobinger als verarmt und 1821 mit dem Vermerk geführt: Ist ganz verarmt und kann nicht zahlen. Auch der Name Weichsler trägt 1821 den Vermerk: verarmt. Im Jahre 1817 und 1818 sitzt der Meister Wesely wegen Schulden im Polizeihaus und arbeitet 1819 nach seiner Entlassung als Geselle, bis ihn 1820 der Tod von seinen irdischen Sorgen befreit. Auch der 3

) 30. J a n . 1702 wird diese Gebühr auf 12 Fl. erhöht.

Hans Schedelmann,

Die Wiener Büchsenmacher

und

Büchseiischäßer

3

4

Hans

Schedelmann,

Die

Wiener Büchsenmacher

und

Büchsenschäfier

Name eines alten Wiener Büchsenmachergeschlechtes in Wien, um dann einer dem Stand der Büchsenist unter den von dieser Notzeit betroffenen Meistern; „macher gemäßeren Einführung Platz zu machen. Im Franz Planer wird 1823 u n d dem Vermerk: Jahre 1793 finden wir eine diesbezügliche Eintragung: verarmt, geführt, 1825 zahlt er wieder, und 1826 ist 1793 17. November hat Gottlieb Embacher er: ganz verarmt. von Tulln gebürtig, in die Ebenso dürfte das Anwachsen der Zahl der selbK u g e l gebissen ständigen Meister auf 18 im Jahre 1817 die wirtschaftliche Lage der Büchsenmacher ungünstig be- 1753 den 8. July ist das Auflegen gehalten einflußt haben, da sich verschiedene Meister gezwunist in die Ladt gefallen 1 fl 12 gen sahen, das Gewerbe niederzulegen. Wahrlich eine den armen 1 harte Zeit für die Wiener Meister. ist denen gesellen zum fam tragen Das Brauchtum war in den verschiedenen Orten unterschiedlich, und dennoch in seinen Grundzügen einheitlich. Es dürfte sich erübrigen, auf die Zunftgebräuche näher einzugehen, da für dieses Gebiet eine ausgezeichnete einschlägige Literatur vorhanden ist 4 ); trotzdem will ich nachstehend einige Eintragungen aus den Innungsbüchern bringen, die auf diese Gebräuche hinweisen. 1678 den 15 May ist auß der gesellen Laden geno men worden Zu dem silbernen wilko men 51 fl 18 gl denselben dito haben gesellen Undt Jünger Zu dem wilkom Verehrt Undt fait in die Laden — 25 gl Den 12 Juny seindt gesellen Undt Jünger bey sa men gewesen Undt ist in die Laden gefallen 1 fl 48 krz barmhertzig gelt 14 krz 1720 20. Mai Michael Purgstaller ein gelehrnter von Laibach? (lasst sich einschreiben) in Wien hat er in Schlißel gepissen 5 ). 1752 i . D e z . hat Weidtlmahr? (unleserlich) auß Wien (sich einschreiben lassen) zugleich in Schlüßel gebüssen er hat gesellen und Jünger Ein Thaller zum Besten geben.

geben worden 2 fl 30 Mer ist den Kloster fraun zu S. Negeul gegeben worden aus der armbiix 1 fl 1756 den 21. November ist das Auflegen gehalten: worden fallt in die Ladt 1 fl 55 χ er Rest über die Außgaben 22 fl 49 χ er in die Armebixen 14 χ er herraußgenohmen Vor die armen 27 χ er 1757 i6Januari Ist das Auflegen gehalten worden fahlt in die Ladt 1 fl 51 χ er dem Bruder zum neuen Jahr geben 1 fl der Jungfrau Schwester 34 χ er dem Haußknecht 17 χ er der Jungfrau Köchin 34 χ er in die Armen bix 7 χ er bleibt in der Ladt "4 fl 1769 23 April Joseph Friiwirt Meisterssohn von Forchtenstein in den Schüssel gebissen und mit Geseien verglüchen 1825 Herr Johann Baptist Con triner aus Tyrol gebürtig, ist am 7 ten August 1825 als hiesiger Büchsenmacher Meister einverleibt worden und hat die Einverleibungsgebühr mit zwanzig Gulden Conv. Münz gezahlt. Frick Mag. Secretär

Das in den „Schlüssel beißen" 6 ) ist ein Brauch, der auf die frühere Zugehörigkeit der Büchsenmacher zur Schlosser Bruderschaft zurückzuführen ist. Bis zum Ende des 18. Jahrhunderts erhielt sich dieser Brauch

1852 H.Johann Springer ist im Pfingst Quartal 852 als bürgl. Büchsenmacher einverleibt worden u.

á) Mummenhoff, Das Handwerk in der deutschen Vergangenheit. 2. Aufl. 1924. Wissel, Des alten Handwerks Recht und Gewohnheit. 1928/29. Fuhse, Werkstücke aus Museum, Archiv und Bibliothek der Stadt Braunschweig. V . Schmiede und verwandte Gewerke. 1930. V I I . Handwerksaltertümer. 1935. δ ) Η. Α. Berlepsch, Chronik der Feuerarbeiter. St. Gallen 1852. Bruderschaftsordnung der Schmiede und Schlossergesellen zu Jena 1678 „Wenn ein Jünger vorhanden, der das

erstemal bei offener Lade sitzt, der soll dem Altgesellen in Schlüssel beißen und denen gesammten Gesellen und Jüngern 6 Gl. zu verthun geben", S. 167. „Gebreuche und Gewohnheiten bei der Auflage der Schlosser Bruderschaft". 6) „Ist Einer vorhanden, der noch nicht bei Handwerkgebrauche und Gewohnheit gewesen ist, der trete vor den Tisch und beiße dem Schlüssel in den Bart und stelle sich bei Gesellen und Jüngern ein, so soll er so gut sein als unser einer", S. 174.

Hans Schedelmann, Die

Wiener Büchsenmacher und Büchsenschäfter

A b b . 3 u. 4. Vorlagen für Gewehr- und Pistolenverzierungcn

6

Hans Schedelmann,

Die Wiener Büchsenmacher

und

Biichsenschäfter

c Λ Ν

a

ω c 3 M «

W 3 -O (L)

Χι Λ

3 1 ' 58

92

Hans Schedelmann, erstmalig erwähnt

J escheck, Josef Jescheg, Philipp Jobst Andreas Johanes, Georg John, Josef * Jolker, Andreas * Jönse, Wilhelm Jordan, Josef Jorgen, Daniel Jost?, Wilhelm Gottlieb Juncklinger, Martin * Jung, Andreas Jung, Christian * Jung, Franz Jung, Georg * Jung, Hans Kaspar * Jung, Johann * Jung, Klemens Jung, Martin Jungberg, Matthias Junger, Matthäus Junghanns, Hans Junich, Johann Josef * Jup, Sebastian Jurgäsch, Ignaz * Juring, Christian * Jutilers, Johann * Kahl, Johann Konrad Kairg Peter Kaiser, Johann Kaisergruber, Franz Kaisergruber, Josef . . Kaltenecker, Josef Kamm, Sebastian * Kammer, Bonill? Kammer, Hans * Kammer Ion, Martin Kampel, Alexander Kamper, Hans * Karch, Johann * Karch, Matthias * Karchhost, Hans Karcus?, Johann * Karg, Johann Franz * Karlson, Karl Gottlieb Kasian, Ferdinand Kastner, Elias . Käsian, Sebastian Kättirich, Johann * Katzberger, Andreas Kätzelsberger, Franz Kaun, Franz Josef Kawka, Johann Kayser, Adam Hans Kebrin, Johann Keiner, Christoph * Keiner, Hans Jakob Keiner, Johann Kaspar * Keingsauer, Franz Keintz, Josef Keinz, Johann Peter *

um nach

um

um

nach

um

nach

.. .

um um um

1842 ^69 1744 1710 1748 1675 1664 1742 1685 1769 1686 1840 !Ö93 1782 1661 1674 1748 171 o 1817 1706 1661 1620 1720 1720 1738 1718 1676 1701 1745 !753 1789 1832 1745 1706 1759 1678 1671 1683 1674 1732 "79° 1685 1716 1677 1795 1693 1664 1691 1708 1706 i6gi 1714 1759 1679 1744 1679 1686 1716 1740 1715 1712

Die Wiener Büchsenmacher

und

erstmalig erwähnt

Seite

31 58 55 48 56 40 39 55 42 58 43 31 45 58 37 40 56 48 30 47 37 33 51 51 54 51 41 46 56 57 36 37 56 47 57 41 39 42 40 53 58 42 50 41 59 45 39 44 48 47 44 50 57 41 55 41 43 50 55 50 49

Büchsenschäjter

Keiser, Georg *

Keler, Wenzel Kell, Wilhelm Keiner, Ernst Kembter, Josef * Kempf, Matthias nach Kherin, Johann * Kertz, Christoph Kichler, August Kichler, Johann Michael Kielenberger, Hans Jakob . . . . u m Kigler, Matthias um Khimradt, Simon Kihn, Anton * Khine, Paul * Kinig, Michael Kinig, Wenzel nach Kinnberger, Peter Kinstler, Daniel Kirchhoffer, Hans nach Kirchmeyer, Michael Kirmer, Johann Kirnberger, Lorenz um Kischruchi, Hans Georg Kißling, Hans Heinrich um Kix, Hermann nach Klammer, Konstantin Klauflügel, Daniel Klausberger, Adam * Klausberger, Franz Michael Klebs, Hans Jakob Klein, Anton Klein, Anton * Klein, Ignaz Klein, Ignaz Klein, Johann Klein, Johann Klein, Kaspar Klein, Johann Heinrich * . . . . u m Klein, Sebastian Kleiner, Hans Georg * um Kleiner, Wenzel * Kleinschmidt, Johann Klember, Hans Georg Klement, Hans Georg * um Klermondt, Michael um Klingerdt, Hans um Klintz, Johann Christoph * Klischer, Georg Klodt, Gottfried * Knab, Andreas nach Knall, Simon Knapp, Josef * Knauscher, Christian Knodt, Johann Adam Knot, Georg * Knoth, Daniel * Knoth, Joachim *

Seite

1664 V, VI, 1, 7, 9, 10, I i , 38, 40, 61, 62, 64, 65, 68—71, 1736 1711 1747 1, 23, 1685 1664 1738 1737 1799 1717 1675 1683 1607 1748 1748 1745 1664

73 53 49 56 43 39 54 54 33 51 40 42 33 56 56 56 39 63 48 42 42 58 43 51 44 45 42 41 59 55 52

1706 1679 1685 1784 1686 1718 1688 1693 1679 1677 1800 1742 1723 1735 X I X , 24, 53, 57, 65, 69, 81 1782 58 1709 48 1796 28 1731 53 1734 53 1744 55 1674 40 1738 54 1674 · · · 4° 1680 41 1685 43 1704 47 1688 44 1686 43 1682 42 1744 55 1624 33 i7°9 48 1664 39 1714 50 1797 59 1731 52 17 11 49 1679 42 1680 41 1680 41

Hans Schedelmann, erstmalig erwähnt

Kob, Hans Jakob Khobe, Hans Jörg Koborger, Leonhard Koch, Anton * Koch, Ferdinand Georg Koch, Georg ' Koch, Jakob *

Die

Wiener Büchsenmacher

Biichsenschäfier

Seite

'7°9 1664 um 1694 1711 1709 1711 1679 IV, 12, 19, 20, 42, : 743 1717 1715 ,. 20, 50, 52, 62, 1673 1740 1584 1708 . . . . .

Koch, Johann Heinrich Koch, Johann Jakob * Koch, Nikolaus * Koch, Georg Kochhammer, Jakob Khoffy Georg Kofler, Amandus Kögl, Köhler, August 1795 Kol, Paul 1744 Kolb, Eusebius * 1742 Kolb, Franz Anton * 1735 Kolb, Georg 1691 Kolb, Hans um 1675 Kolbe, Hans Georg nach 1661 Kölbell, Johann nach 1661 Koller, Abraham 1703 Koller, Georg um 1686 Koller, Hans 1685 Koller, Paul 1672 Kollmann, Daniel 1665 Köllner, Jakob 1710 Komer, Martin 1711 Kon, Christoph 1717 König, Christoph 1752 König, Georg * 1673 König, Hans 1680 König, Johann Georg um 1825 Könty, Barvort 1635 Kopdaß, Michael nach 1664 Kopfstadt, Kaspar * 1678 Kopisch, Andreas 1673 • Kopp, Friedrich 1664 Köpper, Wilhelm 1664 Korb, Dominikus 1680 Korb, Johann Siegmund um 1676 Korb, Matthias 1790 Korgt, Hans Georg 1692 Kornbichler, Johann 1736 Kornknecht, Hans Georg um 1676 Kornknecht, Hans Jörg um 1679 Korör, Johann * 1685 Korschenreider, Sebastian * 1712 Koßmann, Georg Nikolaus * um 1675 Krach, Franz * 1710 Krach, Josef * 1678 Krafft, Ferdinand 1661 Krafft, Heinrich 1661 Kraft, Hans 1690 Kraft, Ruprecht 1664 Krahl, Franz 1841 Krantschuck, Anton * 1783 Kraus, Georg nach 1664 Kraus, Johann 1765

und

4ß 38 45 49 48 49

74 55 50 69 39 55 33 48 65 59 55 55 53 44 · · · · · 40 37 37 35 43 42 39 34 48 49 51 57 39 4i 31 34 38 41 39 38 38 41 40 33 45 54 40 41 42 49 40 49 41 37 i,7, 8 44 38 37 58 39 ••••58

93

erstmalig erwähnt

Krenckel, Leopold Krensky, Lorenz Kreter, Jakob Kreuzweiger, Jörg Krienebolt, Ambrosius Krimpl, Matthias Krisch, Hans Georg * Krön, Karl Kronister, Hans Christoph * Kropp, Hans Krug, Georg Erhard Krug, Johann Krummenauer, Johann Krupta, Josef Kubik, Matthias Küfen, Johann Andreas * Khun, Josef Kurigt?, Josef Kurisser, Jakob Friedrich Kurtzman, Melchior Kurtzweil, Matthias Küter, Hans Kutschera, Johann * Kutschera, Johann Georg * Kytt, Sebastian Laager, Anton Labidt, Anton Lachner, Balthasar Lackner, Josef Lackner,Josef Lager, Michael Lagler, Matthias Lagner, Johann Landlesing, Karl Friedrich Lang, Bernhard Lang, Johann Lang, Josef * Lang, Paul Langau, Franz Karl * Langer, Balthasar Langer, Peter Lantzner, Johann Georg Laßleben, Josef Laterner, Josef * Lauchenstrauch, Johann Lauttrer, Johann Georg * Lazaro, Lazarino Lebolt, Andreas * Leborinus, Jeremias Lechner, Peter Leibi, Georg Leinichhackl, Johann * Leisentritt, Martin Leist, Georg Leistbauer, Josef Leitgeb, Philipp Leitner, Matthias Lenz, Matthias Lenzky, Franz Leopensgi, Thomas * Lesching, Daniel

Seite

um 1675 40 nach 1679 42 1770 58 1677 41 nach 1664 39 1708 48 um 1670 39 um 1687 43 nach 1664 39 1664 38 1753 57 um 1680 41 1678 . . . . XIV, 11, 41,74 1753 57 60, 64 ^63 57 1705 47 1703 47 1716 50 1700 46 um 1687 43 . u m 1675 40 um 1688 44 1732 53 1684 42 1754 nach 1664 i7°9 um 1696 ι ΐΦ 1680 I 752 1710 1690 1716 1674 1744 1705 1679 um 1670 1716 1741 1747 1752 1695 /6 1748 1788 um 1685 1741 um 1683 ! 74° 1674 1684 1724 1747 1719 1682 1692 7°9

Γ





57 38 48 46 53 41 56 4-8 44 · · · 50 4° 55 47 42 39 50 55 56 57 46 56 62, 65, 68 58 43 55 42 55 12 42 52 56 51 34 61 45 48

94

Hans Schedelmann, erstmalig erwähnt

Leykauf,Josef Lichte, Johann Jakob Lidel, Hans Kaspar Lieb, Hans Gerrich . . . . . . . . . . . . . Liebl, Martin * Liegetz, Heinrich Lienhardt, Johann Adam Lienhardt, Paul Liezmann, Michael um Limertz, Johann Jakob Limmer, Hans * nach Limmer, Hans Friedrich * Limmer, Johann Michael * Liepert, Matthias Liepert, Matthias * Linder, Adam Lispauer, Sebastian Löber, Abraham * nach Lobering, Martin Lobhoter, Michael Lobinger, Adam * Lobinger, Elegius * Lobinger, Johann *

1744 1702 1674 1664 1680 1716 1722 1707 1676 1717 1664 1700 1702 1780 1820 1704 1719 1664 1661 1741 1782 J 745

Lobinger, Johann Christoph 1711 J Lobinger, Josef * 79Ö J Löbl, Friedrich Sebastian * 724 Loher, Christoph um 1670 Lohmann, Franz 1701 Loi, Ignaz 1744 Loi, Johann t733 Loi, Leopold 1735 Lombi, Thomas * 1705 Lomer, Johann Michael 1744 Lönel, Ferdinand * 1664 Lorentz Friedrich * '785 Lorentz, Kaspar um 1664 Lorenz, Peter 1678 Lorenzoni, Michael Löscher, Matthias 1676 Loßner, Ambros * um 1664 Lucaß, Rüdiger nach 1679 Ludwigsfeller, Georg * 1707 Γ Γ Lugerwig, Josef 7 9 Lukhner, Ludwig 1648 Luschowitz, Matthias * 1685 Lustig, Matthias Josef 1709 Lutzenberger, Anton 1723 Madt, Nikolaus Madtl, Hans Mädtl, Michael * Magest, Jakob Maffio Mahn, Johann * Mährgel, Johann Mair, Andreas Mair, Enlich * Mair Josef Mair, Otto Mairhofer, Josef * Mairhöfl, Andreas

1691 1668 1664 1736 1738 1738 nach 1696 nach 1661 1718 1678 1685 1718

... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ... ...

Die Wiener Büchsenmacher

und

Büchsenschäßer erstmalig e r w ä h n t

Seite

>··· 55 , . . . 46 . . . . 40 . . . 38 ...41 ...50 ...52 ...48 . . . 40 ...50 38, 39 ...46 •••47 ...36 ...36

•••47 . . . 51 •••39 •••37 . . . 61 .. . •••55 ... . . . 58 2, 25, 30, 56, 69, 70, 71, 82 49 30, 59 52 39 46 32, 56 53 53 47 55 39 58 38 41 64 40 38 42 48 51 XXIV, 34, 83 42 48 52 45 34 38 53 62 54 54 46 38 51 41 42 51

Maller, Peter Malock, Christian Mäntz, Ulrich Mäntzel, Martin Mar, Hans Kaspar Marchecker, Ulrich Marckel, Thomas * Märckopf, Samuel Marckwardt, Johann um Marcou, Francois Maringer, Matthias Märkel, Anton * Märkl, Johann Adam Markuschofsky, Hans Michael * um Marr, August * La Marre um

Marschall, Andreas Klemens Marscher, Georg * nach Marteaux, De Märtel (Mädtl?), Adam * . . nach Martin, Johann Konrad Martinez, Marx, Martin März, Christian Masacieck, Jakob Maschek, Wenzel Master, Hans Master, Johann Ponkratz . . . Math, Anton Mathe, Matitzka, Hans Maucher, Michael Maurer, Karl * Maurer, Reinhard Maurus, Jonas Mausch, Anton Mausch, Franz Josef Max, Wolfgang Mayer, Gregor * Mayer, Jakob Mayer, Johann * Mayer, Martin Mayer, Martin Mayer, Wenzel Mayhauser, Johann Mayr, Franz * Mayr, Leopold * Mayr, Matthias Mazenkopf, Franz Medelhammer, Jakob Medterlin, Hans Georg Mei, Kaspar Meier, Felix

Meier, Franz Felix * Meier, Franz Matthias *

nach nach nach

nach

nach

nach um

um

um nach

1691 1714

Seite

44 49 60,61, 63 1685 42 1691 45 1709 48 : ^79 42 1708 48 1676 40 2 1833 37 1716 50 1690 44 1686 43 1770 58 1680 VI, XIV, 1, 12, 13, 61, 62, 64, 67, 68, 69, 74 1661 37 1664 38 2 1664 39 1685 42 62, 63, 64, 68, 69, 7°> 7 1 1661 37 1706 47 1700 46 1853 32 1664 49 1696 46 1679 r 42 • 62 1687 . . . . 44 72 1744 56 1702 46 1664 39 J 748 56 1747 24, 56, 57, 71 1661 37 1679 41 1677 41 1800 59 1831 31 1763 57 1664 38 1686 43 1803 59 1738 54 1694 46 1721 51 !734 53 1683 42 1664 39 1701 XI, XII, XVI, ι, 14, 16, 20, 22, 46, 60, 61, 63, 64, 67, 68, 7°= 71* 77 1739 22 1737 54

Hans Schedelmann, erstma

erwähnt

Meiér, Konrad * 717 Meier, Konrad 716 Meierhofer, Wenzel * 730 Meinharth, Josef 743 Meisinner, Hans Georg 719 Meister, Johann 759 Melbr, Johann Georg 738 Mentze, Johann * 671 Meny, Martin 715 Merckel s. Märkel Mersch, Jakob 689 Mesmer, Franz 715 Meßmer, Josef * um 683 Meßmer, Josef ι 696/7 Metsker, Heinrich nach 679 Metzger, Georg um 686 Meyer, Hans Georg 723 Meyer, Karl 751 MeyerhofFer, Johann 69 í Meyr, Daniel 685 Meyr, Hans Georg ι 695/6 Mialig, Kilian 734 Michl, Anton * 744 Miechel, Josef 749 Mielich, Sebastian * 761 Mielling, Stefan * 798 Miglein, Franz 735 Miglein, Franz 758 Miglein, Ignaz 788 Milich, Johann 722 702 Millberger, Hans Georg Miller, Johann 711 Miller, Johann um 790 784 Miller, Josef Miliner, Anton 712 Miliner, Matthias 676 Miliner, Wilhelm 720 Mimeier, Anton nach 664 Minster, Johann Paul * 744 Miranda, Missillieur, Johann Baptist 821 Mix, Matthias um 683 Modling, Konrad um 676 Mohr, Sebastian 763 Molenbeck, Johann Georg * 716 Mölwinger, Franz * 703 Möltz, Franz * 702 Mönsegg, Christian 720 Monß, Konrad 69? Mor, Nikolaus 661 Moreti, Filiberto Moser, Josef 764 Moßer, Josef 712 Moßheim, Johann Georg 707 Muck, Franz * 73 1 Muetter, Anton 751 Muhl, Christoph 737 Müller, Konrad 839 Müllner, Matthias 752 Munderkönig, Christoph * 752 Münk, Stefan 807 Murbach, Hermann 673

Die Wiener Büchsenmacher

und

erstmalig erwähnt

Seite

• • • • • • • • •

S' 50 52 55 51 57 54 39 50

• • • . • • • • • • . • • • • • • • • • • • • • • . • . • • • • . • • • • • • • . • • • • • • • • • • .

44 5° 42 46 42 43 52 56 45 43 46 53 56 56 57 59 53 32 33 52 47 49 32 32 49 40 51 38 56 63 31 42 40 32 S» 47 47 51 45 37 64 58 49 35 53 56 54 37 56 57 59 40

95

Büchsenschäfier

Murseder, Michael Musana Mußl, Johann

1712 i6g3

Narteiß, Wenzel um 1682 Nastner, Christian * 1712 Nebling, Nikolaus Peter Sohn . u m 1686 Nedig, Ignaz * 1788 Nefscheta, Stanislaus 1690 Neidhardt, Felix Anton 1710 Neirher, Josef * 1691/2 Ner, Christoph 1765 Nerbert, Valentin * um 1688 Neschert, Georg um 1674 Nessel?, Max Emanuel 1722 Nester, Karl Josef * um 1696 Nester, Ludwig * 1704 Nester, Sebastian * 1690 Netig, Stefan 1790 Netman, Georg um 1675 Netzsch, Josef 1664 Neubauer, Franz 1664 Neubauer, Rudolf 1785 Neubauer, Wilhelm 1691 Neuherz, Andreas 1708 Neul, Andreas 1712 Neumann, Franz * 1747 Neuman, Franz Anton 1730 Neumann, Kaspar nach 1664 Neumeister, Johann Christoph * . . 1714 Neuner, Johann 1703 Neureiter, Johann um 1694 Neureither, Franz 1696 Neustädter, Bernhard * 1798 Ney, Reichart 1742 Neydeistl, Matthias 1758 Neystätter, Wenzel 1704 Nibele, Josef * 1747 Nidel, Daniel 1732 Nidi, Christian 1713 Nieble, Ulrich 1718 Niedermair, Peter * 1712 Nisel, Johann Nikolaus 1727 Nißl, Johann um 1686 Nisten, Gisbert um 1688 Nitzel, Franz 1749 Noak, Hans 1674 Nodel, Jörg 1678 Nögl, Wenzel 1704 Nosbahom? Nußbaum, Heinrich * 1687 Noßman, Johann 1684 Nöstler, Johann 1722 Nowotni, Matthias 1838 Nußbar, Jakob * 1752 Nußbaum, Albert Heinrich * 1714 Nußbaumer, Franz nach 1661 Nußbaum, Heinrich * um 1687 Nußbaum, Matthias Vinzenz * . . . 1724 Nußhart, Anton 1734 Nuterisch, Christian d. Alt 1701 18, 23, 46, 67, Nuterisch, Christian d. Jüng. * . . . 1733 XVIII, 23,

Seite

49 65 45 ...41 · · • 49 •••43 ...58 . . . 44 ...48 •••45 ...32 · · · 44 . . . 40 ...52 ...46 · · · 47 •••44 ...58 ...40 ...38 ...38 28, 58 . . . 12 . . . 48 •••49 . . . 56 ...52 •••39 ...50 . . . 47 45) 60 . . . 46 •••59 •••55 •••57 •••47 ...56 •••53 • ••49 ...51 • · · 49 . . . 22 •••43 ...44 ...56 ...40 ...41 •••47 •••43 ...42 ...52 . . . 31 ·.·· 57 ...50 •••37 •••43 ...52 •••53 49, 68, 78 53, 55

96

Hans Schedelmann, Die Wiener Büchsenmacher und erstmalig erwiihnt

Nu terisch, Franz Josef Nutrisch, J a k o b * Ober, Benedikt Obererlacher, M a r t i n Obermeier, Paul O b e r t , Tobias O b r e t , Josef * Ödmeyer, Franz O d t , J o h a n n Melchior Ödtinger Wolfgang Österlein, Nikolaus Öfner, J o h a n n Öfner, J o h a n n . . . Öfner, K a r l , Ohligs, Bernhard Ollersberger, David * Ollmann, Hans Jörg * Oilman, Heinrich Wilhelm Omsim, Josef * Oertell, Andreas O n t n e r , Matthias Opferkoch, H a n s J ö r g Orschner, Josef Ostenlehner, Michael Ostermann, Heinrich Oswald, J o h a n n Otler, H a n s Ott, Georg Michael Ottilinger, Gregor Pach, J o h a n n Michael Paingardner, K a s p a r Pair, J o h a n n K o n r a d Pälä, J o h a n n . . . Palzer, Georg Paltner, Andreas Panat, H a n s J a k o b Pander, J o h a n n Valentin Pard't, H a n s J a k o b Pareit, H a n s Parek, Franz * Päro, Adolf Franz Parti, Franz Ignaz Pasch, Gröger Paschka, H a n s Georg Pätzl, H a n s * Paubier, Josef Pauer, J o h a n n Pauer, J o h a n n Josef * Pauer, Lorenz Pauer, T h o m a s Paumbon, Johann Paumnagel, Paul Paurer, Josef Pauß, Ferdinand Paußwang, Melchart Pech, H a n s Pech, J o h a n n Pederstill, Wenzel Peier, T h o m a s Pein, H e r m a n n

1741 1739

Seite

... .. .

• 55 • 54

u m 1694 1661 1703 1717 ! 743 1752 i68i 1719 1805 l 7§7

. . . . · · . . . .

1733

.

• • • • • • • • • • • • .

45 37 47 51 55 56 41 35 29 58 65 53 83

. , • . · , ,

• • • • . • • ,.

44 47 56 56 42 50 57 58

,

• • ·· .. ·· ··

55 38 37 47 38 35

1690 1704 τ 747 1744 '^79 1714 1764 1 7^7 τ 744 nach 1664 1661 1705 1664 1706 1 l

nach

um

nach um

nach

74 173g 1710 1733 1682 ^93 1664 1759 1714 1526 "724 ! 739 1741 1655 1703 1688 1711 1724 1708 1664 1686 1762 1738 171g l l 7 5 1584 1674 1718 1664 1717 T 734

Büchsenschäjter

...50 •••54 •••49 •••53 ...41 •••45 . . . 38 22, 57 •••49 ... 7 • ••52 •••54 •••55 . ι, 8 16, 47 . . . 44 . . . 49 · . . ' . 52 48, 50 . 38, 68 . . . . 43 · · · · 57 • . . . 54 51 . . . . 50 .... 7 . . . . 40 . . . . 51 . . . . 38 . . . . 51 ····

53

Peiratt, Melchior * Peleke, Philipp Peliner, Christian Pemberger, Philipp Pensch, Samuel Pentermann, Penzeneter, Penzeneter, Penzeneter, Penzeneter,

Anton * Bernhard * J o h a n n Georg Simon

erstmalig erwähnt 1674 . . . 1733 . . . 1743 . . . 1717 . . . 1712 1718 I7J5 1731 1689

Seite

40 53 . . . . . . . 55 50 . . . . . . . 49 64 51 5° 52 X V , 13, 44, 61, 64, 67, 68, 76

Perchauer, H a n s Georg 1706 47 Perckh, F e r d i n a n d 1676 34, 68 34. Perstelinger, H a n s K a s p a r . . . . . . . 1724 52 Pertsch, J a k o b * 1685 42 Pertus, Andreas 1793 36 Pertus, Josef 1743 36 Pertzmann, Johann 1709 48 Pesch, H a n s nach 1664 38 Peschgär, Heinrich Bernhard 1708 48 Pesthaidt, H a n s Nikolaus u m 1680 41 Peter, Friedrich 1720 51 Peter, Nikolaus 1702 47 Petribus, A d a m u m 1694 45 . u m 1674 40 Petter, Andreas * Pfeiffer, J o h a n n Nikolaus 1708 48 . u m 1675 40 Pfengart, Matthias Pfuger, Nikolaus 1678 41 Pichler, Leopold 1739 36 Picquot, T h o m a s 1638 2 . u m 1686 43 Pidtner, Georg Piedersberger, Andreas 1691 45 Pindtner, T h o m a s 1706 47 50 Piner, J o h a n n Christoph 1714 Piraube, 65 Pirkh, Simon ^93 45 Pirko, K a r l 1831 31 Pischel, J o h a n n Michael 1735 53 Pladt, J a k o b (Bladt) * 1731 53 Planer, Franz * 1802 4, 30, 59 1 Planer, J o h a n n 7°5 47j 6 9 ! Planer, J o h a n n * 735 22, 25, 53, 55 Planer, J o h a n n Peter * 1734 X V I I I , 17, 22, 79 Planer, Josef * 1768 24, 53 Planer, Lorenz * . 1740 54 Planer, M a r t i n 1706 X V I , 17, 21, 22, 77 Plichner?, Donis 1716 50 Ploch, Josef * (vieil. Flach?) 1744 56 ! Plooda, J o h a n n 7 4 8 . . . . . . . . . . . . . . 56 Pitznagel, Christian 1672 39 Pöck, J o h a n n 1773 32 Pöck, J o h a n n 1788 33 Pöck, J o h a n n Michael 1758 32 Pöck, Leopold 1788 32 Pölger, Michael 1700 46 Poll, Friedrich * u m 1685 43 Polloch, Anton * 1720 51 Polomsky, L e o n h a r d 1702 47 Polz, T h a d ä u s 65 Polzer, Georg * u m 1682 41 Polzer, M a r t i n * u m 1679 41 Polzermair, J o h a n n * 1718 51

Hans

Schedelmann,

Die

Wiener Büchsenmacher Seite

erstmalig erwähnt

Pon, Thomas Ponkratz, Johann Pont, Anton Poser, Ignaz * Poser, Paul Pöski, Peter Posse, Johann Georg Pößler, Johann Georg Potten, Michael Pötzl, Ignaz Prager, Hans Andreas * Prandtner, Andreas * Pranis, Martin Prantl, Lambrecht Präwant, Johann Georg Prechelmacher, Matthias Preising, Konrad Prenst?, Franz * Preßheim, Christoph * Prestanick, A d a m Preuberger, Lorenz Preymann, Johann Prichenast, Nikolaus Primiß, Hans Pritzl, Hans * Priwilä, Franz Prizi, Franz * Prizi, Johann * Pröger, Josef * Prolich, Peter * Prolick, Anton Proschman, Johann Prügel, Christoph Prüger, Peter Prumb, K a r l Purgstaller, Michael Pusian, Franz Josef Quäleck, Johann K a r l Qualleck, Josef * Qualleck, Josef? * Qualleck, Martin Qualleck, Matthias Qualleck, Valentin Raab, Henric R a a b , Wilhelm Rachor, Josef Radacher, Gregor * Radacher, Johann * Radenbir, Thomas Raiser, Hans Ranschig Andreas Räschgä, Johann Rätgy, Georg Rath, Willibald Rauch, Johann Jakob Rauch, Josef Georg * Raueborg, Christoph Rebelsky, Andreas Rechstock, Anton l:ì

Schedelmann

1748 1696/7 1715 1751

um nach

um

nach um

nach

1719 1764 1722 1692 1753 1694 1664 !Ö93 1674 1759 1701 1715 1721 1688 1776 1722 !Ö74 !5Ö3 1664 1679 1739 1718 1705 1753 1763 1759 1716 1728 1664 1709 1720 1706

.. . . ..

...56 ...46 ...50

...

...56 60, 65 · · · 51 · · · 57 · · · 52 · · · 45 . . . 36 , . . . 45 , . . . 38 . . . . 45 . . . . 40 · · · · 57 . . . . 34 . . . . 50 51 44 36 52 40 33 39 41 54 51 47 57 57 32 50 35 38 48 4 47

... ... . .. ... ... .. . ... ... ...

..

1722 1702Ì 19, 20, 23, 1712J49, 62, 65, um 1683 V I I , 12, 19, 42, 1679 1700

1754 1709 1711 171 o 1747 nach 1661 1737 1738 1704 1689 1696 1729 nach 1664 1690 1735

52 46, 78, 79 20, 68, 74 42 46 2 57 48 49 49 56 37 54 54 47 44 34 35 39 44 53

und

Büchsenschäfter erstmalig erwähnt

97 Seite

Recknagel, Johann Jakob 1720 •••35 Regina della 1757 ...63 Reib, Hans Michael * 1724 ...52 ...42 Reichart, Peter 1684 Reichelspeter, Johann 1693 •••45 . . . 51 Reichhart, Franz 1719 Reichmann, Georg Melchior * . . . 1737 •••54 Reichner, Kaspar 1715 . . . 50 Reil, K a r l um 1687 . . . 43 ΐ 1 Reiman, Andreas 75 . . . 50 . . . 51 Reimer, Bernhard * 1717 . . . 61 Reimer, Ferdinand •••49 Reimer, Franz * 1712 • · · 55 Reimer, Franz * !743 J 747 ...56 Reimer, Johann * Reimer, Matthias nach 1664 39) 69 Reiner, Johann * 1748 ...56 Reiner, L 1703 . . . 47 1 Reinhardt, Johann 74ß ...56 Reinigmayr, Hans nach 1661 •••37 Reisch, Bernhard Samuel 1707 Reisch, Jakob 1714 50 Reiß, Peter um 1683 42 Reissinger, Bartholomäus 1684 34 Retting, Johann 1784 58 Reutter, Jakob um 1683 42 Reutz, Balthasar 1576 33 Reyman, Christoph 1716 50 Reytz, Melchior 1621 34 Richtenhammer, Johann * . . . um 1694 45 Richinger, Hans 1720 51 Richter, August . 1677 41 Richter, Christoph um 1674 4° Richter, Johann Michael 1691 45 Richter, Josef * 1747 56 Ridi, Anton !739 54 Ridi, A d a m 1766 36 Riedl, Kaspar * 1770 . . . . . . . . . . . . . . 58 Rieger, Johann 1691 . . . . . . . . . . . . . . 45 Riegler, Ferdinand 1691 37 Rindspacher, Matthias * um 1696 46 Ringel, Friedrich 1673 39 Ringler, M a x Jakob 1707 48 Rinspacher, Johann 1706 47 Rinspacher, Josef * 1800 59 Rinspacher, Paul * 1762 57 Ris, Christoph 1732 X I X , X X , 23, 37) 53) 60, 62, 63, 64, 65, 79, 80 R i ß , Friedrich * 1718 51 R i ß , Thomas !744 · • · · 55 Risser, Christoph 1693 45 Riter, Friedrich !7°5 47 Riter, Johann 1714 . . . . . . . . . . . . . . 50 Rittinger, Gottfried 1705 35 Ritz, Johann 1745 56 Ritzmann, Tobias 1664 38 Robert, Hans Jakob um 1688 · · • · · 44 Rockard, Franz Ludwig 1752 56 Rocherspicher, Georg um 1676 . . . . . . . . 40 Rodhab, Stefan 1690 44 Rodt, Friedrich um 1687 43

98

Hans Schedelmann,

Die Wiener Büchsenmacher

erstmalig erwähnt

Rolet, Heinrich * .' 1732 Roll, Hans um 1670 Roman, Matthias 1708 Roscher, F Roschida, Lorenz 1679 Rosina Roßke, Heinrich * 1723 1 1 Roßmann, Georg Adam * 7 5 Roßmann, Matthias 1718 Rost, Balthasar 1673 Rostig, Heinrich * 1677 Rötdierig, Bernhard 1705 Rotenstammer, Balthasar um 1688 Roter, Karl * 1760 Rottmair, Johann 1717 Rottmair, Paul . 1716 Rubert, Johann um 1688 Rubert, Johann 1732 Rubhofer, Johann 1743 Rübich, Hans nach 1664 Rudolph, Johann * 1681 Rudolph, Franz 1789 Rudolph, Valentin * 1707 Ruedhart, Hans Michael . . u m 1696/7 Ruff, Johann David * 1723 ! Rumpelmaier, Jakob * 744 Rupf, Kaspar * 1674 Ruperti, Max 1718 Rusca, Karl 1752 Rust, Johann Anton 1752 Rustenbacher, Michael 1680 Rustenstein, Adam 1745 Rutt, Georg 1605 Säbläski, Johann * Sachwisky, Jakob * Sadeler, Daniel Sadler, Josef Saellinger, Daniel Sallmaier, Josef Sallomon, Jonas Samhaber, Hans Sandrat, Jakob von Sänger, Jakob (Senger) Santos, Louis Särtel, Johann Kaspar Sassen, Andreas Georg Sattler, Christian Sattler, Josef Saudner, Peter * Saudter, Johann * Saurer, Engelbert Sautner, Anton Seeliger, Hans Georg * Segner, Sebastian Seidel, Andreas Seidl, Hans Georg Seidl, Vitus Seiffner, Franz Seinne Anastasius Seiß, Josef * Seitz, Hans Paul

1711 1691 1766 um 1680 1708 j 693 1581 1796 1

753 1693 1722 !79° 1711 1707 1736 * 1719 1710 1664 um 1691 1711 1788 um 1750 X I X , I , 1798 *7?2 1685

und

Büchsenschäfter

Seite

53 39 48 65 42 69 52 5° 51 39 41 47 44 57 51 50 44 53 55 38 41 58 48 46 52· 55 40 51 56 57 41 56 33 49 44 ι 58 41 48 45 33 2 59 71 · · · · • 57 45 52 33 49 48 53 51 49 38 45 49 30 23, 71. 81 33 52 42

erstmalig erwähnt

Sellhob, Heinrich Senftier, Johann Senger, Jakob s. a. Sänger Seuller, Michael Sibenberger, Josef Anton Siebeneichen, Friedrich Siebeneichen, Samuel * Sigi, Andreas Michael Sigi, Christ. Sigmund Sigi, Johann _ Sigi, Matthias Silay, Georg * Simbedror 1 Simon, Johann Georg Simonin, Claude Sirosi, Johann Sittauer, Franz Sittauer, Veit Slawitzky, Johann * Slawitzky, Josef Smit, Matthias Solauß, Georg Sollanger, Daniel * . . r Soltenreich, Anton * Sommer, Johann Michael Son, Paulus Soyel, Andreas Soyer, Veit Spalik, Anton * Span, Franz Sparau, Josef Spatzierer, Ludwig Spazcier, Georg Spazierer, Karl * Spazierer, Wenzel Spazierer, Wenzel Specht, Christoph Sperkenbich 1er, Andreas * Sperling, Daniel Spinner, Paul Spirzer, Georg Springer, Gustav Springer, Gustav d. J Springer, Johann Srobä, Andreas Suban, Martin Suiter, Paul Sumer, Michael Sunriker, Franz Surber, Hans Jakob * Sutil Schäbacher, Karl Schachner, Karl *· Schachtner, Josef *• Schader, Josef Schäffer, Peter Schaffner, Hans Georg Schaidegger, Sebastian Schainrick, Sylvester * Schaller, Johann Georg * Schänl, Andreas Schäßrockj Lorenz

Seite

1723 1685 1796 um 1686 1702 nach 1664 nach 1679 1681 1706 1716 1711 1691 1735 1718

52 43 27, 29 43 47 39 42 41 47 50 49 44 53 51 2 60 59 2 ' ; ,8 37 ·

1803 1784 1830 1800 1760 1742 1712 . ,. 1764 1733 1723 1784 um 1687 1723 1714 1789 1791 1706 17121719 1781 1670 um 1688 1710 1718 um 1679 1808 1852 1735 1673 1661 1692 um 1696 1720 1710 1744 1724 1723 1685 nach 1661 1743 1716 1714 1711

·

49 58 53 52 58 43 52 50 58 58 46 49 51 28, 58 39 44 48 51 41 7, 59 59 4 53 40 37 45 46 51 62 48 55 52 52 42 37 2, 52 55 50 50 49

Hans Schedelmann, erstmalig erwähnt

Schbriner, Johann Heinrich 1734 Schedtl, Michael nach 1664 Schefel, Schefele, Β nach 1664 Scheffel, August 1728 Scheffel, Franz 1708 Scheffel, Johann Christoph * . . um 1694 Scheffel, Michael um 1670 Scheffl, J. G Scheiber, Hans Gabriel 1661 '•cheierlinde, Matthias nach 1661 Scheim, Hans Georg um 1685 Scheinig, Simon K a r l * 1736 Scheitecker, Sebastian 1723 Scheithauer, Kaspar 1715 Schelhorn, Hans Georg um 1686 Schern, Michael 1789 Schemnizer, Johann Georg . . . . . . . 1760 Schenacher, Franz 1738 Schenk, Hans Peter 1673 Schenk, Johann Kaspar Schenk, Pierre 1692 Scherer, Matthias 1747 Schermack, Franz * 1741 J 734 Schermack, Josef * Schermack, Karl * 1741 Schermack, Nikolaus * 1743 Schermb, Ignaz 1747 Scherpf, Lorenz nach 1664 Scheuberger,Johann 1759 Scheurer, Salomon * nach 1664 Scheuerer, Franz * 1771 Scheuerer,Johann 1753 Scheuerer, Wenzel 1795 Schibier, Lorenz * 1717 Schick, Martin 1700 Schifter, Franz * 1759 Schifter, Hans * um 1694 Schifter, Martin 1707 Schigeneder, Josef * 1785 ! 744 Schink, Lorenz Schindler, Johann um 1688 Schirmer, Andreas um 1691/2 Schirmer, Balthasar * 1733 Schirmer, Balthasar * 1762 Schirmer, Hans Georg * . . u m 1691/2 Schirmer, Johann Nikolaus * . . . . . 1733 Schirmer, Wolfgang 1705 Schitz, Johann um 1686 Schlegemillig, Hans Jakob 1670 Schles, Kaspar * (Schloß?) 1715 Schlöger, Jakob 1713 Schloger, Stefan , . . . . nach 1664 Schloß, Matthias * 1743 Schlöst (Schloß), Johann * 1761 Schmehl, Johann Paul * 1718 Schmer, Georg * um 1674 Schmetzler, Lorenz * 1800 ! 744 Schmid, Johann Schmidinger, Franz 1736 Schmidl, Anton 1746 Schmiedt, Daniel * 1677 13*

Die

Wiener Büchsenmacher Seite

53 38 62 38 22, 23, 52, 69 48 45 39 61 37 37 43 53 52 50 43 58 32 54 40 72 2 . . . . . . . . . . . . . . 56 . . . . . . . . . . . . . . 55 . . . . . . . . . . . . . . 53 55 55 56 38 57 . . . . . . . . . . . . . . 39 36 36 59 . . . . . . . . . . . . . . 51 46 . . . . . . . . . . . . . . 57 · . · · · · · · · . . 46, 68 48, 64, 67 58 56 44 45 57 .157 45 53 47 43 34 50 49 39 55 57 51 40 59 55 53 56 40

und

Büchsenschäjter

99

erstmalig erwähnt

Schmiétzent, Heinrich * 1674 Schmidt, Andreas 1705 Schmidt, Christian um 1686 Schmidt, Georg 1703 Schmidt, Hans Georg 1708 Schmidt, Hans Kaspar 1684 Schmidt, Joachim !7Ö4 Schmidt, Johann Andreas 1711 Schmidt, Martin 1661 Schmidt, Matthias 1714 Schmidt, Wolfgang 1679 Schmit, Hans Heinrich * um 1694 Schmit, Johann 1700 Schmit, Samuel 1712 J 737 Schmorovski, Johann * Schnebch?, Josef * vieil. Schnepf.. 1788 Schneider, Hans Georg 1717 Schneider, Johann 1685 Schneider, Tobias * 1712 Schneider, Wenzel 1715 Schneidter, Johann Andreas . . . um 1679 Schnell, Matthias 1771 Schnepf, Adam * 1677 ! 744 Schnider, Adam Schnigl, Franz 1760 Schnitt, Johann 1717 I7°4 Schnorzer, Johann Schober, Josef Rochus 1720 Schödlinger, Balthasar 1661 Scholz, Andreas * um 1675 r7Ö5 Schön, Johann Heinrich * Schönhuber, Franz 1685 Schönkopf, Hans * 1678 Schorer, Johann Ludwig !73Ö Schöttl, Johann Georg 1761 Schräm, Johann ^35 Schrantzhoffer, Michael 1685 Schreter, Gottfried 1752 Schröder, Benedikt Markus 1710 Schröder, Elias * nach 1664 Schroll, Daniel nach 1664 Schuber, Hans 1608 Schubert, Andreas Ignaz 1712 Schubert, Franz 1753 Schuech, Johann Georg 1754 Schuchhardt, Andreas 1708 Schuhb, Philipp 1745 Schuler, Ignatz 1692 Schultes, Andreas 1723 Schultz, Johann 1708 Schultz, Johann 1738 Schultz, Josef 1800 Schultz, K a r l Gottfried * 1737 Schulz, Georg * 1712 Schulz, Georg 1724 Schumbski, Hans Georg . . . u m 1694/5 Schuster, Melchart 1593 Schustnick, Peter 1723 Schwacha, Matthäus nach 1664 Schwaneck, Hans Christoph 1673 Schwartz, Balthasar 1685 Schwartz, Johann * 1758

.. . .. . . .. . .. ... . .. · ·· ... ... ... . ..

Seite

40 47 43 47 48 4'2

58 49 37 50 42 45 46 49 54 58 51 43 49 50 41 32 41 5^ 57 51 47 51 37 40 58 42 41 53 57 31 43 . 57 49 38 38 33 49 57 36 48 56 45 52 48 54 59 54 49 52 . . X V , 16, 46, 77 X X I , 33, 82 52 38 40 43 57

100

Hans Schedelmann,

Die

erstmalig erwähnt

Schwartz, Johann Sebastian . . um 1686 Schwärtzel, Johann nach 1661 Schwarz, Johann 1737 Schwarzmair, Johann um 1695/6 Schwensun, Michael 1700 Schwerr, Matthias 1691 Schwetner, Johann "742 Schwoger, Anton '769 Schuler Ignaz 1692 Schürch, Nikolaus um 1688 Stadl, Jakob um 1686 Stadt, Hans Adam * 1691 Staeger, Thomas 1741 Staitig, Matthias 1709 Staler, Stefan 1734 Stallecker, Thomas 1740 Staner, Friedrich nach 1664 Stang, Hans Kaspar 1677 Stangartner, Anton * !73° Stänzel, Andreas i739 Stanger, Hans Jakob nach 1693 Stalkopf, David Ludwig 1674 Stäntzer, Hans Jakob 1673 Staper, Matthias 1712 X V I I I , Starek, Karl . . ; 1764 Stark, Matthias 1736 Stärtzer, Nikolaus um 1694 Stärtzl, Johann Georg 1740 Stattelmayr, Matthias 1719 Stauder, Josef * um 1691 Staudter, Johann 1708 Stautter, Lorenz 1661 Steber, Stefan 1706 Steckel, Johann Christoph * 1735 !7!5 Steger. Johann Steger Stefan Steher, Gregor * 1706 Steidel, Christian 1714 Steierer, Jakob * 1707 Steiner, Christoph 1704 Steiner, Jakob* 1744 Steingastinger, Anton * 1762 Steingen, Johann Jakob 1744 Steinweg, Hans von der . . . . nach 1661 Stellbacher, Martin 1691 Stelle, Johann Ulrich * 1715 Steltzer, Adam nach 1661 Sterigl, Steskal, Franz 1798 Stettnfeld, Johann Kaspar 1751 Stichler, Jakob 1792 Stick, Wenzel 1722 Stidtler, Georg 1673 Stifter, Hans * nach 1664 Stifter, Johann Stiller, Josef 1781 Stiller, Josef 1792 , Stöckl, Johann 1708 Storm, Christian Friedrich *736 Straßberger, Jakob * 1800 Straßer, Matthias 1707

Wiener Büchsenmacher

und

Büchsenschäfier erstmalig erwähnt

Seite

• • • . .

43 37 54 46 46

• • • • • • • • .

44 55 58 45 44 43 45 55 48

• • • • • • • . . 20.

53 54 39 41 52 54 45 40 40

18 49> 7h 78 24, 57, 81 53 45 55 35 44 48 37 47 53 50 60

47 50 48 47 56 57 55 37 45 50 37 2 28,29, 82 56 32 52 34 39 61 58 33 48 53 59 48

Straub, Peter Kaspar Strauß, Hans Georg Streibel, Andreas Streicher, Josef Strixner, Johann Báptist Strobl, Christian * Strobl, Georg Strobl, Hans Strohmayer, Hans Ströle, Christian Stwertezka, Anton Stubläntzky, Gregor Studel; Peter Sturtzenbérger, Kaspar *

1737 . . . 1714 ··· 1722 . . . 1785 . . . 1825 I7I4 1689 1685 um 1580 nach 1664 1849 1691 1678 1671/2

Taeschner, Rupert Talmeier, Franz Johann Tand tier, Johann Georg Tanner, Christoph Tanzig, Hans Jörg Teichgelner, Martin Teuber, Heinrich Teufelmayer, Michael Tham, Josef Thoma, Leopold Thoma, Paul Thomas, Michael Thumbforth, Hans Georg Thuraine Tiersch, David Tilb. Johann Georg Timber, Tirschl, Andreas * Tischmacher Erhard Tisga, Matthias Toppert, Matthias Torner, Hans Traub, Andreas Traub, Oswald Trautmann, Heinrich Trautsch, Gottfried Tretz, Thomas Triebel, Josef * Troschz, Tobias Truchs? Franz Anton * Tschieschs, Ferdinand Tultig, Matthias * Turner, Matthias Turing, Hans

1700 1783 1723 1704 1705 1740 1703 1848 i734 1740 1690 nach 1664 1707 1660 um 1696 ! 733

Überacher, Udinger, Michael Ullman, Gottfried * Ulman, Kaspar * Ulrich, Lorenz Ulrich, Matthias Ulrich, Urban Unitrögt, Wenzel Urban, Jakob Urban, Matthias Urtsch?, Josef

1705 1605 ^93 1702 1661 1695/6 1690 1706 um 1674 um 1674 1800 um 1680 1750 1682 1783 !527 1526

Seite

54 50 52 58 31 50 44 . . . . . . . 42 2 38 32 44 41 39 46 58 52 • 47 47 5447 32 . . 53 54 44 38 19,48, 78 2 46 53 . . . 60, 63 .47 7 45 46 37 46 .44 47 . . . . . . 40 40 59 41 56 34 58 ...... 7 7 64

nach nach

nach nach

1685 1717 1664 1661 1717 1712 1704 1664 1703 1661

43 50 38 37 51 49 47 38 47 37

Hans Schedelmann, erstmalig erwähnt

Veit, Anton Vetterspill, Johann Michael Vilano Villgrad t, Josef Vilsch, Johann Vischolke, Ernst Lukas * Vogell, Matthias Vogl, Hans Paul Vogler, Franz * Vogt, Valentin Volkmann Peter Volman, Balthasar Volman, Christian Vorwärdl, Sebastian

1761 1737 1732 1743 1734 1679 1719 1741 um 1688 /g 1842 1685 1700 um 1686

... ...

Die Wiener Büchsenmacher Seite

• • . • • • •

57 54 62 53 55 53 42 51 55 44 37 42 46 43

Waas, Hans 1681 12, 19, 42, 67, 68, 69 Waas, Johann d. J 1711 49, 61 Waas, Matthias 1714 50 Wachol, Daniel nach 1679 42 Wacholt, Hans 1681 41 Wacholt, Johann Daniel * 1722 52 Wadischofsky, Matthias 1701 46 Wagner, Christian 1702 46 Wagner, Christoph 1693 45 Wagner, Daniel * 1696 46 Wagner, Heinrich 1703 47 Wagner, Jakob um 1687 44 Wagner, Johann um 1687 43 Wagner, Johann 1750 56 Wagner, Jörg 1678 41 Wagner, Michael 1685 42, 44 Wagner, Thomas um 1694 45 Waichholdt, Johann Gottlieb * . . . 1708 48 Waizbauer, Hans Kaspar 1710 48 Waläch, Johann 1733 53 Walentinisch, Thomas 1685 42 Wallinger, Hans 1614 33 Walinger, Andreas 1689 44 Wallinger, Hans * 1695/6 46 Wallinger, Samuel * 1701 46 Wallnecker, Ferdinand 1721 · · 51 Wallner, Georg 1673 40 Wallner, Johann * 1705 47 Wallner, Josef 1766 58 Walner, Hans um 1679 41 Walter, Christian 1685 42 Walter, Ludgarius * 1685 42 Waltkogl, Wilhelm * 1709 48 Wander, Jakob 1687 34 Wangmiller, David um 1694 45 Wanschansky, Franz 1833 37 Wänzel, Franz * 1845 32 Wardoch, Peter * 1731 52 Wäschinger, Sebastian 1708 48 Wasrzmcyk, Lorenz * 1766 58 Wassermayr Simon 1706 35 ! Wästl Andreas 737 54 Wästel, Rochus * 173g 22, 24 Wasterl, Thomas * 1691/2 45 Wauer, Christoph 1700 . . . . . . . . . . . . . . 46 Wauroschofsky, Hans Bernhard . . 1675 40 Weber, Ferdinand 1737 54

und

Büchsenschäjter erstmalig erwähnt

101 Seite

Weber, Johann Albrecht * 1738 Weber, Jörg Johann * '677 Weber, Leopold 1732 Weber, Leopold 1739 Weber, Ludwig 1696 Weber, Wilhelm um 1688 Weberatrik, Kaspar '753 Weichsler, Johann 1776 2,26, Weiderkof, Daniel Heinrich 1725 Weigel, Sebastian 1739 Weigl, Matthias * vor 1691 Weileb, Johann * 1762 Weimann, Matthias * nach 1696 Weinberger, Georg Adam 1744 Weinhart, Johann 1760 Weinhoffer, Jakob 1690 I Weir, Franz Wilhelm * 7°9 .. XVII, 48, 50, Weirer, Wilhelm * 1677 41, Weis, Christian 1716 Weis, Kaspar 1689 Weis, Tobias 1716 Weiß, Franz 1751 Weiß, Johann David 1707 Weiß, Johann Stefan 1788 : Weiß, Simon 6g3 Weiß, Stefan um 1688 Weiß, Stefan 1808 Weißgerber, Hans Georg * 1724 Weißgerber, Johann Bernhard *um 1685 Weißenhamb, Franz 1711 Weißhaupt, Christian 1673 Weißhaupt, Georg 1664 Weißmaier, Josef 1738 Weitlinger, Sebastian 1769 Weitner, Hans * 1678 Weizler, Wenzel 1677 ........... Welheim Julius um 1695/6 . . . .. .. .. .. .. .. .. . . . . Welschbacher, Roman . . . . u m 1679/80 Wendl, Anton * 1710 Wendt, Georg * 1677 Wengelman, Adam 1751 Wenzl, David 1712 Werberg, Matthias 1705 Werner, Maximilian 1691 Werner, Hans 1680 Wessely Vinzenz 1800 2, 30, Wetschkin, Andreas * 1716 Wetter, Ulrich 1679 Weyer, Franz Wilhelm * 1709 18, Weyler, Josef * 1761 Weyrer, Franz Anton * 1723 Weyrer, Hans * 1678 Wichman, Bartholomäus * . . . u m 1676 J Widman, Anton 747 Widman, Christoph 1707 Wiener, Georg 1689 Wiesendoler, Johann 1718 Wiettenbauer, Josef 1734 Wildbrat, Jakob Philipp 1715 Wilder, Johann * 1805 Wildprött? 1716 Wildt, Michael 1691

54 41 53 54 46 44 57 27 52 54 44 57 46 55 57 44 78 61 50 44 50 56 48 58 45 44 29 52 43 49 34 34 54 58 4i 40 46 41 49 40 56 49 47 45 41 59 50 42 19 57 52 41 40 5^ 48 44 51 53 50 59 50 44

102

Hans

Schedelmann,

Die Wiener Büchsenmacher

Zam, Franz Anton Zänckel, Jakob

vor 1685 1736 1749 um 1686 1703 1770 1733 1754 1719 um 1688 nach 1664 1745 1701 um 1694/5 1685 1807 1738 1760 1740 nach 1664 1718 ! 739 1801 1796 1762 1742 1760 1720 1719 J 6g3 1680 um 1683 1732 1689 1730 1704 1703 um 1694/5 1627 1744 16go nach 1664 1673 1706 um 1674 170g i7!9 1702 1716 1707 1672 1661 nach 1661 um 1696 1678 nach 1661 !75Ö 1713

··.

.... .... .... ....

.... .... .... .... ....

57. 70,

.... .... .... ....

....

......

....

.... .... ...... .... .... ....

.... .... ....

..·· ....

Büchsenschäßer

.......

42 53 66 56 43 47 58 53 57 51 44 63 38 56 46 46 42 59 54 57 55 39 51 54 59 59 81 55 57 51 51 45 41 42 53 61 44 52 47 47 46 34 56 44 39 39 47 4° 62 48 51 47 5° 48 39 37 37 46 4' 38 36 49

Seite

erstmalig e r w ä h n t

Seite

erstmalig erwähnt

Wildten, Johann * Wilfinger, M. * Wilson Wimer, Josef Winderle, Josef Winge, Heinrich Wingeler, Josef Winckler, Adam Winkelmayr, Franz Winkler, Albert Hieronymus Winkler, Georg * Winkler, Heinrich Winter, Sebastian Winterkorn, Franz Wirckhart, Sebastian Wirgel, Simon * (Wirgier) Wirgier Paul * Wirkler, Josef Wirts, Johann Wirzer? Johann Michael Wisinger, Johann Wißleicht, Martin Wistaller, Georg Wister, Jakob Ludwig Wisthaler, Franz Wisthaler, Johann * Wistaler, Josef * Wistaller, Martin * Witman, Nikolaus Witteg, Franz Wittmann, Hans Christoph Wöger, Franz * Wohlfardt, Ulrich Wohlgemudt, Daniel Wohlhider, Christoph * Wolf Wolf, Anton Wolf, Franz Wolf? ,Georg Wolf, Hans Georg WolfF, Gabriel * Wolff, Georg Wolffmahr, Thomas Wolfzehr, Johann Wollischer Georg Wolltecker, Philipp Wolltegg, Jakob Wolwanek, Stefan * Wordemont, Wourägi, Anton * Wüger,Josef Wülffe, Johann Ignaz * Wünck, Christoph Wundter, Georg Würkoll, Daniel * Wuermb, Melchior Wurmb, Sebastian Wursbini, Christian * Wurst, Jeremias Würzel, Nikolaus .

und

Zapf, Matthias * Zarowa, Matthias Zaunmüller, Johann Zeffel, Johann Zeisel, Dominik Zeiserer, Kaspar Zeitz, Johann Zeitz, Martin Zeleia Zeiger, Anton Zeller, Damianus Zellmacher, Georg Zellner, Andreas Zellner, Balthasar Zellner, Franz * Zelner, Johann Zellner, Johann Georg Zellner, Johann Ignaz * Zellner, Josef * Zellner, Josef Gottlieb * Zellner, Kajetan Zelner, Kaspar *

um 1682 . . . 1749 . . . 1765 . . . 1711 . . . 1736 . . . 1736 . . . !744 · · · 1677 . . . um 1676 1705 nach 1664 1693

Zellner, Kilian * Zelner, Markus *

nach 1664 1712

r

7°4

1749 ' 1710 1716 1720 1690

Zemerich, Hans Zemerich, Jakob Zenner, Andreas Zenner, Andreas * Zentz, Johann Christian Zermag, Christoph * Zermag, Franz * Zermit, Peter * Zernetschnig, Benedikt Zesch, Paul Zeugderg? Johann Zeydler, Josef Ziernagel? Gottfried Zigler, Christian Zilli, Abraham * Zimmermann, Hans Adam Zimmermann, Johann Daniel * . . Zinß, Johann Michael * Zirnstein, Gregor * Zirschenthaller, Anton * Zodlmayr, Simon um Zolner, Anton Zopf, Hans Lorenz Zopf, Johann Matthias Zorath, Peter Zügler, Xaver Zunft, Peter von Zurschenthaller, Hans Bartholomäus * Zwickel, Abraham * Zwickowitz, Georg Zwigler, Andreas Zwincker, Wolf Friedrich

. . . 41 . . . 56 . . . 58 · · · 35 · · · 53 •••53 •••55 ...41 ...69 ...40

•••47 ...38 •••45 20, 65 •••47 . . . 13 ...56 •••49 ...50 . . . 51 ... 2 VII, VIII, IX, Χ, X I I I , XV, I, 6, 10, 13, 44, 45; 61—68, 70, 75, 76 13; 38, 61 XVIII, 20, 49, 52, 60,70, 79

1657 1678 1710 i9>49> 1744 1693 · · · · ^58 ···· 1758 1720 1740 J 742 1769 J 794 1677 1812 1735 1683 1723 1742 1672 !7°9 1682 1738 1710 . . . . . . . . . . . . . . 1717 . . . . . . . . . . . . . . 1741 1789 1689

34 34 52 55 45 57 57 51 54 55 58 58 41 36 53 34 52 55 39 48 42 54 49

1714 . . . ' . . . . . 1764 1690 1720 • 1710

50 57 44 51 48

51 55 58 44

TAFELN

A b b . 57. Radschloß Büchse, Michael Gull

A b b . 58. R a d s c h l o ß B ü c h s e n p a a r , M i c h a e l

Gull

Tafel III

A b b . 61. R a d s c h l o ß Büchse, J o h a n n Entzinger

Tafel IV

A b b . 63. Radschloß Büchse, Jakob K o c h

Tafel V

a

b A b b . 64. Garnitur K a r l V I . , Georg K c i s c r

c

A b b . 66. B a l t e r i c s c h l o ß F l i n t e , L a M a r r e

Tafel

Abi). 68. R a d s r h l o ß Büchse, K a s p a r

Zelncr

VII

Tafel

A b b . 69. R a d s c h l o ß B ü c h s e n , K a s p a r

Zelner

Vili

Tafel IX

b A b b . 70. R a d s c h l o ß "Büchsen, K a s p a r

Zclner

Tafel Χ

A b b . 72. B a ü e r i r s c h l o ß Büchse, K a s p a r

Zelner

Tafel XI

A b b . 73. Radschloß Büchse, Felix Meier

A b b . 74. Radschloß Büchse, Felix Meier

Tafel

A b b . 75. B a t l c r l e s c h l o ß Büchse, F e l i x

Meier

A b b . 76. B a t t e r i e s c h l o ß Büchse, Felix

Meier

XII

Tafel XIII

A b b . 77. Radschloß Büchse, Kaspar Zelner

A b b . 78. Batterieschloß Flinte, Joseph Hamerl

Tafel XIV

Tafel

XV

Tafel

XVI

Tafel

XVII

Tafel XVIII

Tafel

XIX

Tafel

A l b . 104. W i r . d b i i c h s e , ( C h r i s t o p h

Ris

XX

Tafel XXI

Abb. 106. Wappen des Siegmund Friedrich Freiherrn zuHerberstein

Abb. 107. Sctiäftermonogramm des Melchart Schuster

Tafel

A b b . ioB. R a d s c h l o ß b ü c h s e , S c h ä f t e r : M e i s t e r d e r T i e r k o p f r a r i k e

Abb. lüg. Radschloß Büchse, Schäfter: „Meister der Tierkopfranke'

XXII

Abi), I M . R a d s r h l o ß B ü c h s e . S c h ü f t e r : . . M e i s t e r d e r T i e r k o p f r a n k c "

Tafel XXIV

A b b . 1 1 2 . Radschloß Büchse, Schäfter: L u d w i g L u k h n e r