De Thessalonica eiusque agro dissertatio geographica [Reprint 2021 ed.] 9783112403426, 9783112403419

Citation preview

THESSALONICA.

DE

THESSALONICA EIUSQUE

DISSERTATIO

AGRO

GEOGRAPHICA.

S C R I P S I T

THEOPHILUS fltlL.

DR.

LlVIRiRUM

LUCAS

ANTI^UARUM ACAPEMIAE

IN

RfGIA

FR ID.

VMVZRSITATC

MONACENSIS

TAFEL

TUBINGBKSI

f,

f.

SOCIUS.

B E R 0 L I N I APCD G E O R G I U M

ANDREAM

1 8 3 9.

REIMERUM.

O,

Tuilir.il,

tyni.« H n p O r i de l ' O r m o .

PRAEFATIO.

Thessalonica, Macedoniae metropolis, cujus antiquitates post Belleii Observation es, de eodem argumento a. 1112 scriptas, *) ampliori narratione illustrarmi», insigni exemplo docere videtur, quantum momenti una haud raro urbs, licet imperii sede non ornata, in rebus fatisque totius regni moderandis habeat, si quidem non solo locorum situ, rerum etiain incolarum ingenio excellit. Ea enim civitas, Graeciae et Macedoniae adversus barbarorum septentrionalium invasiones iterum atque iterum sospitatrix, lougo medii aevi decursu fax quaedam humanitatis extitit fideique Christianae proraotrix. *) Observations sur Thistoire et sur ìes monumens de la ville Thessaloìiique, par M. l'abbé B e l l e y . Inserta est haec commentatio Meinoriis litt. atque inscriptt. Francie. Voi. X X X V I I I . Sect. Iiistor. p. 121—146. Recudendam curavimiu in Appendice.

4

PRAEFATIO.

Res Thessaloiiicae antiquiores, tenebria admodum pressas, quantum licuit, e veteris liistoriae monumentis illustravimus. Floris initium eo tempore habuisse videtur, quo Macedoniae ipsius flos marcebat, scilicet Cassandri reliquorumque regno. Multuin debet Romanorum imperio. Isto eiiim toto tempore nisi nomine semper, tamen reapse Illyrici, Macedoniae, Graeciae metropolis fuit, mercaturae beneficio mirifice aucta, quum aliae illarum terrarum nrbes ad extremam obscuritatem delaberentur. Bellicam Thessalonicae laudem seculo post Christum tertio non antiquiorem video. Docuit vero tribus Gotliorum invasionibus repulsis, quid incolarum v i r t u s , quid ducum prudentia valeret. Quanquam Gotbica bèlla non aliud fuere nisi praeludium certaminum multo maiorum, Slavicorum, inquam, quibus inde a Mauritii imperio per uniiii seen li spatium continuo vexatam esse docuimus In his bellis urbs haec Christiana, cujus inco lae diu ante, si qui alii, Diocletiani et Maxi miani Galerii saevitiae circa sacra Christian strenue restiterant, aevum suum quasi heroicur agens, nunquam inferior evasit; immo Thessalc nicensium maximopere constantia et virtute fa ctum est, ut fine seculi septimi Graecorum in perator cum exercitu usque ad Thessalonicai progredì, Sclavinosque inter Constantinopolin
erii sui fines visitât. Thessalonicae ac Macedoniae seculo nono status pacificus. Sclavini Macedonici quando ad Christum conversi sint? Mercatura Bulgarorum Cpolitaua, cimi terris Istrianis exercila, Thessalonicam transfertur a. 888 (CIV—CIX.).

D I S S E R T A T I O. (p. 1-317.)

CAP. I. S i t u s u r b i s . Doctoruin testimonia recensenti» et cxuininantur (p. I - 7). CAP. H. A n t i q u i tas urb i s at que o p u l e n t ia. Graeci, urbis antiqui incoine. Colioii, Lucillus Tnrraeus et Christodorus de rebus Thessalotiicensium scripsere. Thracia Macedonica. Therma urbsj non Thenne. Troiani profugi istorimi quondam locorum incolae. De Conouis loco. Thermae nominis vera origo. Thessalonicae et Thessaliae in scriptoribus confusio. Thenne Pliniana. Macedonicae thermae. Thessaloìiice, Tliessalonicea, cum aliis formis uovitiis. Thessalici saltuS etc. Thessalonicae urbis antiquitas. Terrae motus Thessalonicenses et Macedonici (p. 7— 28). CAP. HI. M a g n i t u d o urb i s a t q u e o pul e n ti a. lura Thessalonicensiuin provincialia. Megalopolis, Constantiuopoleos, non Thessalonicae, noinen honorarium. Aedificia urbis; eius ambitus et forma (p.28—34). CAP. IV. D i g n i t a s u r b i s p o l i t i c a . Macedoniae divisio Romana in iy regiones, Regio-

nis secutidae caput Thessalonica. Amphaxitis. Thessalonicae momentum politicum. Orthographien. Thessalia i. q. Macedonia. Thessalonica i. q. Thessalia (Macedonia). Thessalonicensis proviuciae fines aevo medio. Thessalonica ut exilii locus nohilibus quibusdam assignata (p. 35—45). CAP. V. D i g n i t a s u r b i s e c c l e s i a s t i c a . Primi Thessalonicensiuin episcopi. Eorum magna auctoritas. Commercium ecclesiastirmn Romae et Cpoleos. Patriarcha num dictus fuerit metropolita Thessalonicensis. lustiniani mutatio ìnetropoleos Thessalonicensis. Secula barbarorum. Thessalonica orihodoxa dieta (p. 45—55). CAP. VI. D i ö c e s i s . De antiqiiitate indicum episcopalium Thessalonicensis diöceseos. Diöcesis Thessalonicensis sec. IX. X (Citrus, Berröa, Drag u b i t i a S e r b i a , Cassandria , Campania, Petra, Herculia, Hierissus, Lite et Rentine, Bardariotae). Diöcesis Thessalonicensis secunduin Innocentii III. epistolas (Cilrns, Berröa, Campania, Bardariotae, Serbia, Pe-

14

ARGUMENTUM.

tra, Plataino, Langada, Ardameriunì, Hierissus). Sécula recenliora. Metropolitae Thessalonicensis dignità» et titulas. Cleri! s Thessalonicensis; mous Athos. Melcuicus. Diuin (p. 55— 98). CAP. VII. P o r t a e u r b i s . Orientales porlae (Romana, Cassandreotica). Latus urbis orientale. Occidentales portae (aurea, Vardariana). Septentrionales (angelica, porla arcis). Maritiinae : Litaea (p. 98—107). CAP.Vili. A e d e s p a r t e s q u e u r b i s p o t i o r e s. Ecclesiae et monasteria. Ecclesiae principales ( Sophiana , Mariae deiparae, S. Deinetrii, metropolitana) S.Demetrii doinus. Numi Demetriacì. Aliae Ecclesiae. Sancti et Martyres. Doinus archiepiscopalis. Nosocomium. Diversoria et cauponae. Aliae urbis aedes partesque, acvum gentilitiuin et christianum spectantes (p. 107-176). CAP. IX. M u n i m e n t a . Historia eoruin ante Zenonis iinperimn. Zenoniana inscriptio. Gotbi Thessalonicam petentes. Iiistiuiani refectio nrbium Macedonicaruin. Mnnimentorum Thessalonicensinm uberior historia (p. 176—200). CAP. X . S u b u r b i a . Stylitica Thessalonicensia (p. 200 —

202).

CAP. XI. A r x . Aevum Ciceroneanum. Historiaarcis per medium aevuin. Ambitus, career, cisterna, nomea (p. 202— 207). CAP. XII. A q u a e d u c t u s , putei, cisternae, cloacae.

Pontes urbis. Tzereinpuliim (i>. 207. 208). CAP. XIII. P o r t Iis. Eius conditor, forma et laudes apud scriptores aevi inedii. Sedes eius (p. 208—211). CAP. XIV. S i ini s. Nomina. Eins ambitus secundum scripfores Graecos et Latinos. Promontoria eins et partes. Ventns istius maris (p. 211—221). CAP. XV. M e r c a t u r a . Aug-etur tempore Leonis Sapientis. Aevum Comnenoruin (p. 221 — 227). CAP. XVI. N u n d i n a e D e i n e t r i a c a e . Tempus earum et inomentum. Sericorum (extores apud Graecos (p. 227—231). CAP.XVII. D e m e t r i a . Eoruin tempus. Descriptio (p. 231 232). CAP. XVHI. A g e r . Praemonita de geographia Macedoniae inedii aevi. Amphaxitis et Mygdonia: quantum Mygdonia patuerit. Urbes eius, impriinis Apollonia. Athenaeus illustratur. Crestonia, Edonia. Stryinon fluvius. A g e r T h e s s a l o n i c a e m e r i d i o n a l i s . Mona Chortaetus. Anthemus. Aenea. A g e r o r i e n t a l i s (de lacubus Macedonicis, imprimis Cercine, Bolbe, Prasiade). Metalla Macedonica. Rechius flumen. Melissurgus. Artemisium. Ager s e p ten t r i o n a l i s et o c c i d e n t a l i s. Chalastra. Lacus Chalastraeus. Gynaecocastrum. Aquilae castellimi. Planities Thessalonicensis. Echedorus. Axius. Edessa urbs. Ludias. Haliacmon. Astraeus. Agriciillura Macedonica. Epimetmm de ecclesiis Thessalonicensibus etc. (p. 232-317).

ARGUMENTUM. III.

15

APPENDIX. (pag. 319—530.)

CAP. I. B e l l e i i T h e s s a l o n i c e n s i a . 1. La Situation de Thessalonique. 2. L'aucieniiété et les différens noms de cette ville. 3. Les révolutions qu'elle éprouva sous les roi« et sous les Romains. 4. Le culte religieux, les temples, les fêtes. 5. La dignité. 6. Les médailles et les monuments. 7. Les révolutions depuis le règne de Constantin. 8. Etat actuel (p. 319—349). CAP.II. E u s t a t h i u s T h e s s a l o n i c e n s i s. A. Epistolae Eustathio datae. I. Michaelis Nicetae. II. Michaelis Pselli. B. Monodiae in obituin Euslatliii. I. Michaelis Nicetae. II. Euthyinii. C. Inedita Eustathiana :

I. Einaniielis Comneni imp. allocutio, cum esset Myrorum metropolita electus. II. Snpplicatio, Mauueli Coinneno imperatori nomine civitatis Coustantiuoioleos oblata, quii in siccitate aboraret ( p . 350—433).

Ì

CAP. III. M a r m o r v i r i d e v e t e r u m (p. 433—456). CAP.IV. T r i b u t a A t t i c o rum seciiloXII praestita ( p . 457—463). CAP. V. B e n i a m i n i T i i d e l i t a n i i t i n e r a r i u m . Specimen novae editionis ( p . 464 —520). CAP. VI. C o d e x B a r o c c i a n n s CXXXI (p. 5 2 1 - 5 3 0 ) .

ADDENDA E T EMENDANDA.

.xv.

1. 17. loco 342 lege 347. Ibi numerus marginalia esse debet tlx., non LXIX., ut editum video. L X V I I I . 1. 2. infr. loco Isidoris lege Isidori. Lxxix. 1. 16. loco Sclawen leg'e Slawen. 10. not. 16. parte sinistra 1. 3. inl'r. lege naQtvex&tvioi). 20. not. 27. parie sinistra 1.13. loco op lege od. 21. 1. 2. 3. lege videndus. 26. not. parte sinistra 1. 5. post Macedoniac adde: *Berröa quoque Macedonica brevi ante annum Christi 90t gravern terrae motunf, passa est, referente Ioanne Cameniata in narratione Sarazenica cap. 14. .37. 1. 6. lege complectens. 44. not. 46. parte destra 1. 2. iuf. lego Fallmerayero. 59. 1. 9. lege A mari. 65. 1. 1. — Chalcidensium. 73. not. 61. parte dextra I. 4. lege 29). 80. 1.10. loco das lege dans. 84. 1. 5. infr. lege Bardariotarum. 101. 1. 4. lege agam. 104. 1. 2. infr. lege avvaliv. 105. not. 88. 1. 2. lege ThessaJonicensi. 119. 1.15. lege barbari isti. 121. 1. l . — II, 5. 131. 1.10, — p. 128). 136. I. 5. infr. lege „Potiores. 153. 1.13. lege Sangmiov. 155. 1.10. — archiepiscopalibus. 159. 1.19. — quos. 176. 1. 3. pone comma post Consilio. 187. 1. 7. lége Locum. 195. 1. 6. _— proverbiàlis. 215. 1.11. infr. pone comma post Dtcaea (?). 216. not. 44. parte sinistra 1. 4. infra lege conspirasse. ibid. parte dextra 1. 7. inf. lege d'Italie. 221. 1.11. lege (Thessaliae). 222. 1.14. — cogitasse vel scrìpstsse. LIS.

18 Pag. 228. — Ibid. — 235. — 241. — 246.

ADDENDA ET EMENDANDA.

not. 52. parte sinistra 1. 1. 2. lege Boeotiis. parte dextra 1. 6. loco 20 lege 26. 1.18. lege an alii. 1. 2. — (ed. 1. 4. _— (s. Serbi am). I. 6. infr. loco ou lege on. — 248. 1. 2. dele Signum interrogandi. — 265. not. 84. 1. 4. 5. lege difficillimum. — 267. 1. 8. lege Megabazus. _ 268. not. 8. parte sinistra 1. 1. 2. infr. lege inuiserit. — 270. 1. II. lege lacum urbis. — 273. not. 92. parte dextra 1. 5. lege Melissurgi. — 283. 1. 9. lege modo littera. — 289. 1.14. — difficultatem. — 293. 1.19. — inundationibus. — 297. not. 11. parte dextra 1. 9. lege (XI). — 305. 1. 4. infr. pro m\xti lege Sin/i^n vel similiter, Bandurium. — 308. not. 22. parte sinistra 1.. 7. lege _ 311. not. 23. I. 6. lege PtolemaeC — 314. 1. 1. infr. post illabitur adde: Aeliani tarnen Astraeum tueri videtur Nonnus Dionys. 41, 212 sq., ubi occurrit Astrae a nympha, Beroen heroinam, quam Berroeae Syriae praesedisse put es, nutriens. Nthiiominus vel sic aliquid inepii restat in Aeliani descriptione, qui Astraeum Berröae vicinum dicere debebat, non medio spatio l ab e nt em inter Berröam et Thess atonie am. — 353. 1.11. lege Lessits in. — 384. 1.14. — Ti oviidrjs. — 393. dele ultima ( i n f i n e . . caret). — 447. 1.11. lege Athonitae. — 459. I. 5. infr. lege noXixStv pro nolXwv. — 492. 1. 4. lege Henri de. — 499. not. ** parte dextra 1. 1. lege Boltqov. — 500. 1. 9. 10. lege popularium. — 520. 1. 10. loco mmo lege immo. — Ibid. 1. 11. loco ta lege ita.

PROLEGOMENA.

a

H I S T O R I A

T H E S 3 A L O J V I C A E R E S G E S T A S USQUE AD ANNUM CHRISTI 904 COMPLECTENS.

Thessalonicam, hodiernae Macedoniae caput, X e r x i s ad- 1 versus Graecos proficiscentis stationem, veteris regni Macedonici n a v a l e , D . Pauli Iiospitium, S . Demetrii patriam, I l l y r i cianae Komanorum provinciae metropolin,

Byzantini imperii

ut paucae ocellum ejusdemque ultimum fere propugnaculum, qui mortalium condiderint, minus j a m liquet, immo satis controversum est, cum Lucilli T a r r a e i libro careamus, quern S t e phanus Byzantius (de urbibus s. v. QtaaaXovixtf) laudat : siovxMog eygaxfjsv.

Sì ó l'aòóatos

ntgì

Qtaaalovixìiq

Intercidit quoque Christodori libellus,

tuti in parte geographica p. 7 . not. 1 1 . stinae auctores fuisse putamus.

his verbis ftiflXiov quem

at-

Graecos urbis pri-

T h r a c a s * ) enim

Paeonas-

que 3 ) a c c o l a s , quorum illum tractum antea fuisse puto,

ur-

0 Stephauus B j z a n t . s. v . : nem ad Thiic. Parte 1. Voi. 2. 0ÍQ¡ir¡, nóhí ©páxijs. 'AnoXló- p. 344 — 348. Cousinéry voyaTSOIPOG SS MaxiSovlag ;, &égfit] vvv

tò

xòì.nog

nokiv

xxiaag

0eaaaXovixijv

".dlloi

tòv

(pifonnóv

nctidòg, on

qg

erpi/usv tovq

eorriiptela neniini dubia erit. Thessalicorum, quae einendatio unieuique se probabit, qui de Graeco nomine 0taaui.ty.ijiv cogitaverit, quod facile in Qiaaalovixitav lnutavit librar i u s , cui Thessalonica, nobilis civilas, liiagis uota erat, quam Thessalia, jam tum fere ad barbariein Slavicain redacta. Thessaliae vero et Thessalouicae 110itiina apud librarios confundi, Stephani Byzautii de tirbibus locus docet s. v. Qiuiiöeutv: 6ihege

&saoaiovixtjg

rijg

QiQ/.tì/g

ya/uftgòg

tov

tig

(PiXinnov,

(frihinnov.

'óvofia

xtiaai agri,

xwfitjg.

wv tov

av'Qvyov

reXovoyg

(faai

ìxaì.uto.

rìjg

KaaaùvÒQuav,

ivlxijoe

Xa/ungoràri],

tt'g uvofta

&vyctTQÒg tt)V

ò',

fi xlrjaiv

A é y e r a i , ¿nò

xaì

^Togyrj

rè

KàaaavSgog,

xéxhjxev

6eaaa?.oviX}jg,

nóhg rt)v

nilctyog

KtÌl.u

"AlXoi

di

oixeiov.

QtaaaXovixrjv OsaaaXovtxtjg

Oeirahove

noli

'

fi ui.

atiStiov (iinino OvttSiov, quod fuit Pbarsalis Thessalicis vicin u m , coll. Potyb. 18, 3, 6. 4, 1. Slrab. 9, 5.), nohç OiaattXonxriç. Uliima velut sana leguut docti. Tu confideiiter repone Omoalluç. Urbs enim Thessalonica nuiiquain oppidum s. paguin Testidii (Thelidii) noinine in sua dilioue habuit. De alia Thessaliae noininis apud librarios depravalioue y. Nos in parte gengr. j>. 22 sqq. et iu Dilucidatt. Piudarr. Vol. I. p. 672. not. 21.

PBOLEGOJJIESA.

IX

Harum narrationum secundam, quae Philippum e T h e s salonica filia urbi nomen imposuisse refert, claris verbis in Etymologico M. s. v. inveni, minus aperte apud Stephanum Byzantium 1. c. Sed Philippum, Alexandri Magni patrem, Philippus, Thraciae urbem, Grenidas ( u t volunt) ante dictam, ex se cognominasse, nota quidem res est: nondum tarnen audivi, lifoerorum quoque nominibus, quos e variis mulieribus suscepisse constat, ad eandem rem usum. Deinde Nicasipolis Plieraea, e qua Thessalonicam susceperat, nobili quidem loco nata erat : sed principem conjugum locum obtinuit Olympias, Neoptolemi Molossorum regis filia, Alexandri magni mater, non mediocrem posthac nominis sui famam in rebus Macedonia's adepta (Diodorus Siculus 19, 51.). Majorem veri speciem tertia Tzetzae narratio prae se f e r t , tum per sc spectata, turn propter eorum, qui diu ante chiliadum concinnatorem earn tuiti sunt, auctoritatem. Imperatore» dico Komanorum, Iulianum et Constantinum Porphyrogenitum. Thessalonicam urbem a victoria quadam M a cedonum Thessalica dictam, tam verisimile videtur, ut Graecorum equidem ingcnium valde mirarer, si ea s. narratione 8. opinatione prorsus abstinuissent. Nihilominus tamen scrutandum, verene narratio sit ista, an etymologia? Audiamus primum eorum testem, Iulianum imperatorem t qui oratione t e r t i a , post annum puto Christi 356 scripta, haec habet (Opp. ed. E z . Spanhem. p. 107. C . ) : 14q' OVV eri %(>ri diu liULftvwv T£y.[Ai]oiwv Sìjlovv, wg érdo^og fiiv rj Mcexedóvwv y.AÌ FISYAXT] TO NQOO&TV yévoiro, Tavxrfi Si avrijg TO XQCC~ TIGTOV rj nóhg ¿xeivrj, ijv ¿viarijaav, neoóvTwv oificei &BTTctXcòv, Trjg y.aT txsivwv tnwvvuov vixijg ; Quae quid sibi velint, pronum videtur et apertum. Imperator Romanus non famam aliquam obscuram refert de Thessalonicensis nominis origine, sed s u a m o p i n i o n e m e x p r o m i t , ut orator grammaticusve. Iam audiamus sequentis aevi scriptorem, Stephanum Byzantium, qui s. v. (JeaaaÜovixn haec h a b e t : 6

X

PROLEGOMENA.

Qtaaalovixt], nóhg MaxsSoviaç, rjnç aoa èxaXsho 'Alia, Kaaactvdçov URIA fia' T'j on iXi7inoç TOV 'A/IVVTOV, ixsî OsTTaloitç vr/.rjaaç, txâleoe. Vides, quaesitum a Graecis quibusdain fuisse, utri nomen urbis novum debeatur, Philippo, an Cassandro ejus genero, Macedonibus? Geterum Stephanus, vel qui opus ejus ante nostrum tempus locuplet a v i mutavitve, litem non dirimit, sed partes adversas jiixta punit. Stephani vero locum quicunque diligentius inspexerit, me iion monente originem totius commenti de Pllilippo, Thessalonicensis nominis inventore, sponte depreliendet. Urbs diccbalur Thessalonica. Quamnam quaeso ob causam? Ob Thessalos devictos. Sed ubi terrarum? Ibi locorum. Iulianus hoc imperator nondum ausus erat pro certo h a b e r e , vel adeo publice affirinare. Verba facit de Thessalis deviclis, alque inde urbis nomen manasse s u s p i c a t u r , Philippi nomine non addito. Aliter posterions aevi homines docti, qui opinationibus suis locum et tempus commodum assignantes, veriiatem insuper habuerunt. Quonam onim Macedoniae loco Thessalos debellavit Philippus ? Num ad Thermam urb e m ? Tacet historia. Thessali a Philippo in Thessalia non semel tantum vieti sunt, in Macedonia nunquam. Sed operae pretium videtur, vocis istius (i'xeï)> immo depravationis historicae vestigia apud sequentium seculorum scriptores sectari. Constantinus Porphyrogenitus imperator de thematibus sive provinciis imperii Graecorum ( 2 , 4 . ) , qui liber seculo X scriptus est: "E%ei dè ovo/iaoiav ino roiavTjjg aìriag. &ÛU7MOS , o 'dpvvrov, QeaaaXovt ìxsi vtxijoaç, ry ¿hvyaTQÌ xaì ry noXu o/nwvv/.iuis TO ovovia e&eto. Explosis secunda tertiaque Tzetzae narrationibus, de prima denique videndum erit, quae Cassandrum, Philippi ili Thessalonica fi lia generum, novi nomini? inventorem urbisque instauratorem fuisse tradit. Eam chiliadum auctov aperte ut verain adoptat; nec tamen mullum id momenti haberet, ni alii testes accederent. Taceo de Z o n a r a , ejusdem, cujus

PROLEGOMENA.

XI

T z e t z a , scìl. duodecimi seculi auctore, qui hist, libro 12, 26 ( a d Claudii II imperium) haec habet : QtaaaXovixrjV inofoógxovv (Gothi ,'// nctXat. fiiv'Hfia&ia xaleia&ai Xeyerai, QeoaaXovixi] Sk usTovofiaod-rjvai tx rijg 'i'dlnnov fitv &vyargòg, KaaccvSgov Ss yvvauòg, Qeooahovixtjg. Sed videndus a n tiquiur scriptor anonymus apud Steplianum Byzantium ( s. v . (•JtaaaXoviv.i) ) : O., TtóXig Maxtdoviag, KaootxvSgov xriaua. S t r a b o deinde afferendus num is ait, nee ne, pro certo equidem h a b e r e non ausim, quamquam ejusdein nomen paulo inferius apud Steplianum Byzantium 1. c. occurrit. Iam II vero ipse 7 prodeat S t r a b o , qui libro V I I . fin., sive ejus epitomator 1 0 . | ó r t , a i t , /.iETÀ TOV 'dìiiòv Tiorauòv rj tìeaaalovlxì] ÌOTIV tióXig, rj ngórsgov Qtgf.it] ìxctXtho. KrÌG/Aa ò taxtv KaOGccvSgov, og ini Tip óvoiiari rrjg éavrov yvvaixòg, naiSog Sè 0iXinftov TOV 'JUVVTOV, ojvóuaaev. Mercpxiaev dè ra nkgi£ noXi%vicc eìg at'TRJV, olov X.aXfargav, yfivsiav, Kiaaòv xcti riva xcù céXka. Hujus narrationis M e i quid a d v e r s e t u r , ego nondum inveni. Taceo de antiquitatis momento, cui tamen in hac quaestione, ni alia succurrant, non tantum equidem tribuerim, quantum Eichhornius (Introduct. in libros N. T . Voi. 3. Parte I. pag. 54. n o t . ) ; magia ea movent, quae idem locus de historia urbis i n s t a u r a l e singularia subjungit, quaeque fingendi probabilem rationem nemo facile inveniet. Accedit reliquarum narrationuin fides d u b i a ; quod ego ut primus monstravi, ita veniam intelligentium p r e c o r , si alia non ad liquidum perduxero, alia secus judicavero. Veteris Macedoniae historia monumentorum r a ritate ita laborat, ut vix alia antiquae historiae provincia; dein imperii alicujus particula, licet ea postmodum imperii ejusdem locum occupavit, raro piimum memoratur, frequentius deinde. Quod ipsum maxime in Thessalonicam cadit. E a enim u r b s , ante Avarorum, Bulgarorum, Gothorum, H u n n o r u m , Normannorum, Sarazenorum, Sclavinorum incursiones, i. e . ante seculum Christi teitium, parcius a u d i t a ,

XII

PROLEGOMENA.

earn delude celebritatem suis s i r e opibus sive calamitatibus nacta e s t , ut postremo, capta per Francos Constantinopoli a. Chr. p. 1204., secundum, iiaud raro primum illorum regno? rum locum obtineret.

CAP. II. URBIS

INCOLA

E.

Graecos potissimum ab antiquissimis temporibus T h e s s a Ionicam incoIuiasQ, ipsa nomina urbis Graeca docent. Accedunt numi civitatis imperatori!*, qui ne tum quidem, qu;im colonia Romana eo dedueta esset (sunt tempora D e c i i ) , lingua Graeca rejecta Latinam adoptarunt. Philipporum quoque numi linguam Graecam nunquam deposuerunt, quum reliquae Romanonim coloniae Graecae pridem Latino sermone in numis suis u t e r e n t u r , coll. Eckhelio D. V . N. T . 2. pag. 8 0 . Thessalonicensium vero vel adeo Tliermaeorum numos sub Macedonum imperio non magis anquires, quam aliarum ejus8 (lern regni u r b i u m , coll. Tittmanni liiibro: Darstellung der griechischen Staatsverfassungen. Lipsiae 1822. pag. 395. E x t a t quidem numus, cujus altera pars inscriptum habet KAJSANdPOY cum capite Minervae g a l e a t o , altera cum equo decurrente et clava in area, coll. Eckhelio 1. c. Tom. 2. pag. 115. Verum 0eooalovixi]g nomen Cassaudri regis conjugem spectabit, non urbem ejusve Nympham. Alios urbis numos ( s i vere sunt urbis n o s t r a e ) , imperatorum quorundam Byzantinorum Sanctique Demetrii, qui est Thessalonicensium Rossorumquo patronus, imagines et nomina habentes, in parte geographica pag. 135. exposui. Nunc videndum de Graecae linguae fatis apud Thessalonicenses per medii aevi decursum. Taceo de seculis Christi tertio et q u a r t o , quae paulo inferius illustrab o , ubi ad Decii imperatoria tempora descendero. Taceo de

PROLEGOMENA.

XIII

seculo sexto et sequentibus, quae tum in ccnsum nostrum venient, cum Avarorum et Sclavinorum res Thessalonicensea trademus. Graecos vero urbis primarios incolas vel seculo post Chr. duodecimo fuisse, ejus rei documentum est Eustathius metropolita, cujus homiliae graece scriptae ibique habitae non solum linguae veleria usum, verum elegantiora ejus studia inter urbis illius incolas evidentissime testantur. Thessalonica, ut nunquam destructa est, ita ne sub Tu reis quidem urbs Graeca esse desiit, licet minuto incolarum numero vel aucto pro temporum aliarumque rerum ratione. Eadem conterminae Chalcidices, terrae spatiosae, conditio, quae ipsa quoque Graecorum reliquias habere fertur (Cousinéry 1. c. Vol. II. p. 134.), cum Thessalonicae latus boreale, sive Macedoniam primitivam stricteque sic dictam, item terram Slrymoniam, i. e. latus orientale, per ultima decern secula Slavi, Bulgari aliique barbari tenuerint, culi. Gameniata in iiarratione Sarazenica cap. 7. Tzetz. chil. X . hist. 316, 185 sqq. Cousinéry 1. c. Vol. I. p. 52. Latini nomibis homines, quum Macedonia post Andriscì Alexandrique rebellionem ante Chr. a. 149 Romanis plenius parere coepisset, numero magno istas terras ut alias provincia» petiisse, nemo infìtias ibit, qui vel Ciceronis orationes non inspexerit. Experiebatur Macedonia, ut aliae orbis R. partes, publicanos Romanorum, mercatores, item comités proconsulum Romanorum in provincias abeuntium. Et vexatam fuisse Macedonian ipsamque Thessalonicam a Romanorum magistratibus, Ciceronis oratio adversus L. Pisonem, Macedoniae proconsulem, habita docet c. 17. 34. 35.; testatur anno post Christum decimo quinto senatus decretum, quod Tacitus afiert annal. 1, 76.: Achaiam et Maccdoniam} onera depre~ cant es, levari in praesens proconsulari imperio tradique Caesari placuit. Colonia Romana, seculo tertio eo deducta, quomodo urbern a Ceceri t , deinceps videbimus.

XIV

PROLEGOMENA.

Pergimus ad alios urbis incolas, licet non pleno civiunt jure per medium aevum quandam urbis partem lenente». Sunt hi mercatore8 Italici, quorum cum Graecis istius temporis commercia, ex aliis scriptoribus nota (Ginnamus hist, libro 6 , 10. p. 282. ed. Bonn.), aliquanto nunc plenius illustrata. Ac primum quidem numerus eorum, qui Comnell9 norum aevo Peram, Constantinopoleos partem, habitavere ^ nunc patefiet. Fuere amplius sex agin t a millia, quum Andronicus Comnenus, imperium aifectans, magnum eorum., scilicet Alexii sociorum, stragem, funestam imperio Graecorum futuram, a. p. Chr. 1182 ederet. Vide Eustathii ThessalonicensÌ8 narrationem de capta a ^iorraannis Thessalonica cap. 28 sq. (Opuscc. p. 275, 29 sqq.). Habitabant ibi burgesiorum (bourgeois) nomine, quod jus eorum non plenum signiiicat (Cinnamus 1. c. Du Cang. in Glossary's s. v.). lamquo singularem mercatorum extraneorum, et quidem Italicorum, classem Thessalonicae quoque fuisse, eodem nomine insignem, nemini quidem dubium esse poterat, mercaturae per medium aevum exercitae non plane ignaro; sed deficiebant historica rei testimonia. Hoc quoque eadem Eustathii narratio prodit 1. c. cap. 72. p. 290, 25. ; unde simul partem urbis singularem, velut hodiedum, illos tenuisse intelliges, coll. iis^ quae in parte dissertationis geographica de isto urbis vico exposuimus (p. 168 sq.). Dicit enim metropolita I. c. : 'Ex fTov xarà T ovg ßovgysaiovg nvgyov. Alium ejusdem locum de his Latinis inquilinis v. infra. Mercatorum genti modo memoratae accedat aliud, I u daeorum, inquam ; deinde Armeniorum. E t illos quidem seculo primo post Servatorem natum intra urbis Thessalonicae moenia numero haud exiguo habitasse, sacraque sua in synagoga ibidem extructa exercuisse, D. Lucae Acta Apostolorum cap. 17, 1. 17. docent; qui liber (16, 13.) alios itidem Iudaeos in Philippensium urbe domicilia cum aediculis sacris, extra muros positis, habuisse testatur. Thea-

PROLEGOMENA.

XV

salonicensium Iudaeorum fata quaenam proximis post Christum Datum seculis fuerint, fere tacet historia; quod non inirabitur, qui nec Tliessalonicae christianae prorsus rudis extiterit. Hujus autem ipsius memoria ante seculum quartum non dare repetitur, cujus annum fere tertium (303) S. Demet rii mariyrium insigne fecit, non contemnendum historiae testimonium, quae tum fuerit sacrorum nostrorum per Macedoniam conditio. Graecos enim Thessalonicenses non tantum ludorum suorum, quibus non ultimum locum in rebus veterum gentilium aestimandis assigno, admodum studiosos, verum etiam sacrorum suorum valde curiosos fuisse, persuasum cx quibusdam liabeo ; neque omnino exploratum videtur, quo seculi quarti anno civitas ilia, Graecarum urbium si non princeps, tainen secunda vel tertia, incolarum opibus ac luxurie, verum etiam rerum suarum defendendarum constanlia et fortitudine nunquam non clara, ad Christi signa omnia transient. Quod post annum 342 factum, non credibile videtur. Eo enim anno Thessalonicensis episcopus Aètius concilio Sardicensi interfuit, coll. ejus concilii actis can. 16. (apud Mansium concil. Vol. 3. p. 17. 18.). Anno vero 337 Constantinus Magnus paganis sacrificia publica interdixerat, coll. Euseb. in vita Constanti» 4, 23. Theodos. cod. 16, 10,1. Sed Iudaeorum Thessalonicensium prima post D. Lucam mentio non antiquior videtur seculo quarto, coll. testimonio in parte geogr. pag. 157. allato. Tempore intermedio qui status eorum fuerit, ego quidem ut alia quaedam nescire ingenue fateor ; aevo tarnen II imperatorum Byzantinorum humilio- j q rem eorum conditionem fuisse, is non addubitabit, qui ecclesiae orientalis circa sacra sua constantiam s. tenacitatem noverit, cujus laudis non ultimum testimonium wthodoxae urbis cognomen esse videtur, quod Tliessalonicae nostrae datum e Aolo Cameniata cap. 3. intellexi. Iudaeorum itaque Thessalonicensium memoria seculis VII. XII. reviviscit ; accedunt Armenii, Utrorumque meminit Eustathius oratione de

XVI

PROLEGOMENA.

capta a NormannisTliessalonica cap. 113(Opuscc. p. 2 9 8 , 8 2 sq.), ubi de extrema civium miseria et fame loquitur: 'lovSaiut /tilv yctg xai 'dgpevúp, ovg T¡ ¿y^iTég^av Kgavia xai Zefievixog (fégfiovoiv, IntfitTQU (barbarus Normannus), ¿g octov TE xa&ijxov í¡v, xai TI xai sig vnegfiergov taXuixóti di noXirr¡ tt.á%iGT0V, el' nov xai iniCTQacftíi¡ avxov. Idem epistolá X X X I I I . , quam officii causa ut metropolita oecumenico misit, i. e. patriarchae Constantinopolitano (Opuscc. p. 339. 3 4 0 . ) : 'Eyai bi xai '¿TI TOIUWV 7 ) Síofiat. 'Ení TIvwv ngo ifxov TOV A^GTIOTAXOV áyiwv ág^iegéwv nageywQr¡&r¡aav ' L'ftgaioi nluivv&r¡vai' oiix oid', e'íre xaxce hj•Qr¡v, e'irs xai xaxce ü] TO NQAYFIW xai ifiov TO ÍVTSV&EV avayxaíojg vnoxivr¡oavTog, ¿dó&r¡ ngóg TIVÜJV xai xaraari^ov (census). Kai ¿yovai xoiavxa ov ¡xóvov ?¡ /xt¡xgórtohg, aXXa xai exegce ngóawna. "Orí. yovv iuoi ovx ¿xyevr¡atTai tig TO nav xa~ Tog&iZaat, tí ¡xr¡ ¿x Tr¡g ¡ueyáXr¡g áyiwavvijg aov ovvexto&do, 'iva xai vnaxoíw/uai, Tok/xoo xai Igmw, xí ótpeihio 7 ) Formulant tol/iüv Séofiai, lol/iia xal ¿çtoiw etc., in libris Byzantinorum supplicibus, ad majores magistralus Tel ad iinperatores missis, vulgarem fuiss e , praeter uostrain epistolam docet Atticoruin ejusdem aevi ineditns siipplicatiouwn libellus {vno/ivrjOTixbv, pro memoria dixeris), coutra tributoruin acerbitatem ad Alexium iiupe-

ratorem fiue seculi XII missus; qui cum ad illustraiidain imperii Graeci oeconomiain publics m aliquid conferre videatnr, alio h. libri loco, ut priinmn taliuin supplicationiim editum exemplar, evnlgabitur. Ceterum metropolis epistolae Euslathiauae est eccelesia metropolitana, de qua egi pag. 129—131.

PROLEGOMENA.

XVII

ito triaca ' 'Iva nQOOxwrjCag ìyyeiQtjiJu) xaì Tiluo'jaw eìg Il àya&óv, His addo locum eiusdem scriptoria non minus m e - 1 1 morabilem (Opuscc. p, 66, 78 sqq.), queni ex homilia sumtum esse praemonendum videtur: '7/ ri allo TO Eftçaïxôv (pvlov àyrjy.e ty Xgiariavixy noiiteicc xaì avfinaQoixt.lv, xaì ¿Isovg rvyyctveiv, xaì rçônov riva averiu ; Oie &Qt]Oxsveiv cccpUxai, ws avrai yilov, xaì TWV âvayxaiwv nâvTwv pstéysiv, TWV ftèv àq&ôvwç' TWV 8 , ìcp' baov e^eart. Kai f.tt)v ôiaxQÎOEwç f.ir) rtQOvnaQxovoriq, fiì]òè Gvyyvwurtg ¿cftnoitévijç, ovx àv rjiiav nag' rjiùv ovrs Io viiaï/, à (pila, oìidè FATJV TU TWV xaxwv XçiOTiavwv, TO ò'è /ÂELÇOV oîiôè TCC TWV ced-éwv, Inter hos mali Christiani sunt Latini, Armenii, alii; athei sunt Muhammedani, quibus pridem synagoga concessa erat in urbe Costantinopoli, coll. Du Cangio in Costantinopoli Christiana 2 , 15, 2. Et vides, qui Graecorum turn temporis animus odiique quasi ordo fuerit in varias istas gentes. Minima odii pars in Judaeos cadebat; major in Christianos, ecclesiae orthodoxae non parentes; maxima in Muhammedanos. Ceterum Muhammedanos ili agro Thessalonicensi habitasse, neque proditum omnino est, ncque docet Eustathii locus modo allatus. Estque alia quoque causa, qua motus Muhammedanos seculo duodecimo vel paucissimos vel nullos Thessalonicae fuisse crediderim. M a gnae Normannorum copiae quum anno 1185 Thessalonicain cepissent, nullam nationum, quibus hostilis exercitus constiti t , immitius in Graecos grassatam esse scio, quam Sarazenos, coli. Eustathii narratione de capta a Normannis Thessalonica cap. 123 (Opp. p. 301, 87 s q . ) ; qui locus cum alio Ejusdem loco conferendus erit, se. oratione anno auspicando habita cap. 28 (Opp. p. 157, 8 4 . ) , ubi illos Sarazenos non Thessalonicenses, sed Siculos, immo Afros fuisse luculenter edocemur. At vero, si duplex Muhammedanorum genus, Thessalonicensium et Siculorum, in vexatione Graecorum conspirasset, ejus rei mentionem metropolita vix omisisset. Thes salniiica.

b

x v m

I'll O LEG O M E NA»

V e n i o ad A r m e n i o s ,

quos agri Thessaloniceiisis Íncolas

seculo duodécimo f u i s s e ,

E u s t a t h i i locus s u p r a allatus l e s t a -

tur.

E t memorabilia ibi j u n c t a J u d a e o r u m

Armeniorumque

mentio , quain in hodierna quoque T u r c a r u m historia f r e q u e n |em esse, non est quod nioneam.

Quodsi vero (ut supra d o -

cuiiiitis) Thessalonicenses Graeci A r m e n i o s ,

ut alios homines

ritus non Graeci, odio h a b e b a n t , non soli hoc ecclesiae o r t h o d o x a e tribuendum e r i t , sed ipsis quoque A r m e n i i s , quos in ista Normannorum obsidione ac deinceps, cum victores urbem j a m lenerent, n e f a n d a a d v e r s u m Graecos patrasse, ego primus e x eodem Eusiathio m o n s t r a b o , qui doctus narraiionis citatae capite 114 (Opuscc. p. 2 9 8 , 9 0 sqq. 2 9 9 , 1 s q q . ) haec habet : L/ÀÀ' ccfxa vnsx(juvaa/xi¡v

'/igfAtvíovg,

xàfjòtov,

tvvotjaúfiívog,

onoìa

ÒUÌUUJV

rjuìv ngooii)NO}

rai

roìg

nolsfiíoig,

roig ùvioig. etv ng xùg

tv piy/avaìg,

imràaaovTag,

xaì

aìroì

yàg

noXXov

TIUR¡aano,

r¡pceg antiviyov xaì xaTaftiaiveiv /¿iao/nòv

r¡uág.

y.eQavvvvTtg, nagavofteìv gaozsvàg

Staggisi

LXaiov iyivovTo

yag

I¡/JÍv

twv

avrovg,

ngoó2.avSa-

anstlovfit-

TvmovTag,

ay/ovrag

n£Qth}HTÒv,

òv

ùftokoi

xaì

jlaTivi-

Oi de ¿¡.uileig 'A fjutrcvg ayrovg

(F Í'¡¡Ar¡ xaì

. .

Toioì-

tv. TIZV

tri/ueXaig xaì oiéaoiv

Toìg àyadoìg

rrjv vr¡aiíiav x. r . A.

. . .

rr¡v xarà

av-

sig TOC xa&'

CCVTOÌ IOTUDJIIOVTO,

rov

fláo%£iv

rÍXUtZv xaì

nakàfiìj

vioi Xéyovrat Òé riva

ntQi-

fiáoxavog

ìv Xó%oig, ìv

iv txcfúvaeoi

ànoOTeoovvTag,

'AqtÌoxov

txsivwv

iv icpóóoig,

' éoio Òè Stajiu'CovTag

TÚVTUJV

vovg,

xaxà,

eig lúav,

ó

é£w /uèv oigo Tijg àkcLoeoig sv

xaì &SQfxotíQovg

)¡ftoiv ànoSuxvvfxèvovg doig raìg

xaì L,iaiv ena&ov

xaxce xaì aiirovg

XgiOTiavoìg rag

rtrgàSag

Aazivwv tyxara-

airioi

TUV

xaì

na-

Ubi monendum e s t , hos Armenios eosdem

esse vidéri cum illis, qui Craniae ac Zemenici habitabant, et capta dcmum u r b e in h a c ipsa grassatos ut saevos rerum n e cessariarum v e n d i t o r e s ; u r b i s ut inquilinos.

L a t i n o s vero habitasse intra moenia

Eosdem A r m e n i o s ,

odio puto a d v e r s u s

G r a e c o s , alienorum sacrorum impalien tissimos,

paucis annis

PROLEGOMENA.

XIX

post Philippopoli cum Friderici I. Suevi exercitu cruciato non honestius conspirasse, testis est Nicetas in Isaacio Angelo I I , 3 . Armeniorum Thessalonicensium proximo aevo fata equidem ignoro. Magnani vero omnium ibi rerum mulationem postilmoduui factam esse, inde jure meritoque conjicies, quod 13 in actis concilii Armeniorum Sisensis (Mansi concil. T . 25. p. 140. ) , anno 1370 h a b i t i , Thessalonicensium Armeniorum episcopi nomen legitur, Jesaiae. His praemonitis historiam, Thessalonicensis trademus.

CAP. HISTORIA

immo fragmenta historiae

III.

THESSALONICAE USQUE SLAV1CA.

AD

BELLA

T h e r m a e pristinae s. Thessalonicae res primus tradit H e rodotus libro V I I , 121 sqq. 188., in enarranda Xerxis contra Graecos expeditione; qui aestate anni ante Chr. 480. cum exercitu suo in istas regiones delatus, T h e r m a ut stativis utens, aliqtiamdiu ibi commoratus est. Iis ipsis diebus copiae Persarum pedestres amplam planitiem inter Thermam fluviumque Axium et Ludiam cum Haliacmone ; naves, Chalcidices p r o montoria legere sinumque Thermaicum ingredi jussae, ut e x e r citum comitarentur, Axii fluminis ostia et mare urbi Thermae reliquisque urbibus proximum tenebant. Tali hospitio ut par esset T h e r m a , jam tum non infimae sortis oppidum sire xwfióno'/.iQ esse debebat; id quod Herodoti quoque narrati» innuit. Oninis autem ille Europae tractus, Hellesponto Thessaliaeque interiacens, Persis j a m ante Xerxis adventum parebat, M e g a bazi primum (ante C h r . a . 514 s q q . ) , deinde Mardonii armis ( a . 492) subactus (Herodot. 7 , 1 0 8 . , coli. 4 , 1 4 3 sq. 5 , 1 — 2 2 . b *

PROLEGOMENA. 6 , 45 sqq.).

Eadem fuit Macedoniae conditio, cujus partem

jam turn Thermam fuisse, in tanto veterum silentio ego ncque affirmaverim, neque negaverim ; quamvis Joannes Canieniata, seculi post Christum natum decimi scriptor, in libello suo de capta a. 004. per Sarazenos Syriae Tripolitanos Thessalonica Macedonibus tum temporis Thermam assignare videlur : scripsit autem Gameniata Iibium suum exeunte a. Chr. 904., vel inseguenti.

En ejus viri verba (c. 8 . ) : Tò

(muri)

J'ctfiakuv TS iati

öi nnòg vótov

avrov

-NNÒ^ TIÓXEUOV àna~

navTiXüüg xaì

(jciaxevov (moeniorum pars). (Jt/uca ycto, TW uijdspiiav cQ-ai 7iQO0ßofo)v ßlaß>}Q ix rov ngòg &à\aaoav, nctkai rijg olxoSofirjS naXaiòg

lóyog,

avog TjV

xaT>]ittlt]oe. {lézgig

ìxelvov

xal xatà

7>r}V nhj&vv ixeivovg

ùg

rijg

Stgì-ov,

xaì

àrsici-

no?.lovg,

ni.wTrjv yrjv

E?^QÌCC , Maxedóvwv SI ov% ófiovoovvtwv, aìJ.ct Twv nlsiarwv rà Tlavaaviov oovovvrwv ' ini ròv xatçùv xovxov èyuporóvipav arçarriyôv 'Ad-ijvaïoi ìji

XXII

PROLEGOMENA.

'/i^(fino7uv 'ltpixgtÌTijv. Eas turbas Philippus, Thebis ut obses habitus, deinde in patriam redux, quomodo composuerit regnumque adeptus sit, rerum Macedonicarum scriptores fusius narrant. Yenio ad aevum aliquanto posterius, quo Therma, nomine suo deposito, Tliessàlonica dici coepit; quod per neminem alium, quam Cassandrum Macedonem factum, supra docuimus p. XI. Adde p. X X I V . Nomen e Cassandri conjuge Thessalonica urbi inditum, ibidem monstravimus. Extat de hac femina memorabilis locus apud Steph. Byzantium (s. v. OtaoaXovixrj, coli. Diodor. Sic. 19, 52.), quem nunc afferam : ¿iovxiklog dè ò Trtoóaiog negì &E(jacc).ovixrlq ßißXiov sygaxptv, og 5) Inscribuntiir ii numi: QE—2AA01S1KH. MHT. KOylll., vel KO , velmCO. etc. Eaeriem ìnscriptiones occurriint iti uuinis Gallieni, Valeriaiimn

secuti, ac Saloninae. Y. Mìonnetuin in Descr. de métlaill. antiq. Vol- I. p.504., co». Eckh. 1. c.

FROLEOOMEJNA.

XXXTX

loniis consentaneum fuisse, non est quod pluribua m o n e a m . 1 & ) Quiuam coloni f u e r i n t , Graeci, an alii, e. g. I t a l i , quia hoc j a m definiet? Quanquam de ultimis dubitabit, q u i , quae I t a liae conditio seculo post Christum terlio f u e r i t , non indili— genter ponderaverit.

L i b e r a vero civitas num Tel isto a e r o

Thessalonica f u e r i t , de eo nil proditum videtur. ram conditionem si h a b u i t , vel imminutam non p u t o ,

I7

earn coloniam deducta

lH

)

Libemutatam

) quod numi quoque Thessaloni-

censes Graeci, isto Romani imperii aevo facli, tacite innuunt, qui ipsi m a x i m e autonomiam urbis, simul gratum civium animum ob coloniam deductam luculenter significant. aliud antiquitatis testimonium,

Accedit

non ejusdem quidem s e c u l i ,

sed proxime sequentis, sc. Iuliani imperatoria.

Hie oratione

tertia post annum puto 356 scripta (Opp. p. 110. B . ed. E z . Spanh.),

on

c i ) acpóòqa

Si] yivog,

a i t , uiv avtij

'EKkrjvixòv,

'Ekkr/vuv

( T h e s s a l o n i c a ) JJ pr/rpónofag

(Cusebiae imperatri-

rwv

navv,

rijg MaxsSoviag

xaì x. T. A.

aòhg Ex

ea E u s e b i a e laude quid civitati nostrae assignandum s i t , non admodum difficile inteliectu videtur.

Laudatur

cum impera-

trice urbs institutorum atque studiorum veterana titulo; minus C h r i s t i a n i s m i ,

quod

quam Ethnicismi documentum quoddam

esse unusquisque concedei, qui Iuliani imperatoris historiam non summis labiis attigerit.

Idem vero orationis l o c u s , cum

16) V. W a l t e r , Gesch. des le aevo Macedones suis sallein röin. Rechts bis auf Jnstinian. legibus vivebant, si vel alia T. I. Bonn. 1834. c. X. p. 69—77. liberiate 11011 gaiidebaiit ; (inoli17) lustiniis hist. 33, 2.: Ita, si fustini, hujiis cerfe, i. e. A11cum in ditionem Romanarum. toninormn, tempore Macedones cessisset (Macedonia), magisira- liberi quodaininodo erant. laintibus per singulas civi/aies que lui. Caesar (bell. civ. 3, 3-4.) constitutis, libera facta est; le- partein Macedouiae meinorat, gesque, quibus adhuc uti- quae libera ap|>«llabalur, i. é. tur, a Paulo aeeepit: Ea ver- quartam, coli, ilbi Oudemlorp. ba, si Trogi Pompeji sunt, quem 18) W a l t e r I. c. cap. XXXI, excerpsit lustiniis, Augusti cer- p. 323 sqq.

PROLEGOMENA.

ejus auctor ab imperatore Decio tufo seculo distet, plus momenti habet, quam si Decii aevo scriptus esset. Vides enini vel seculo quarto Thessalonicam urbem (is Iuliani sensus) dici vere Graecam. Verum hac dissertalionis nostrae parte praelibanda quaedani de metropoleos nomine, quod apud veteres isti civitati non semel tribuitur: diligentiorem hujus dignitatis ponderationem partì geograpliicae (p. 28 - 45.) reservamus. Matrem tolius Macedomae (UI]TÌQCC rìjg nâai]ç . . Maxtôoviijç ) Antipatro, poetae Thessalonicensi sub Christi natalia, urbem nostram audire, supra monuimus p. XXVII. Quod nom en magi's opulentiam ejus, quam dignitatem vere civilem ac politicam signi29 ficare, non est quod II fusius moneam. Aliter de metropoleos nomine judicandum est, quod tamen non ante tertium Christi seculum in Tliessalonicensium monumentis occurrere, e Spanlieniio constat (Orb. Bom. exercit. II. cap. IX. ed. Lond. p. 289., coll. Eckhel. D. V. N. T. 2 p. 80 ). Et memorabile est inj hac re, quod iidem imperatorum numi Thessalonicenses, qui civitatein nostram coloniam dicunt, earn simul metropoleos nomine ornant, Valeriani inquam, Galliern*, Saloninae (Eckh. I. c. Mionnet. descript, de médaill. ant. T. I. p. 504.). Sed ante hos imperatore« Herennii Thessalonicensis numus (imp. Decio) neocoratum et metropoleos nomen jungit, coll. Eckh. 1. c. In nunio autem urbis autonomo, qui tamen judice Eckhelio 1. c. p. 78. Decii regno rix antiquior est, eadem nomina copulantur. Golhis Thessalonicenses forliter restitisse, supra monuimus p. X X X V I I ; cujus laiidis partem coloniae a Decio imperatore , qui cum Gothis deinceps in Moesia decertavit, in urbem deduclae deberi, non est quod valde addubitetur. Paucis annis interjectis alia sequitur Gothorum obsidio, breviter memorata Trebellio Pollioni in Claudio cap. 9. : Pugnatum apud Thessalonicenses, quos Claudio absente obsederant Imbavi. Pleniora Zosimus praestat hist. 1 , 43,: dier TOI

PROLEGOMENA.

XLI

TOVTO rod (itv aravov rfjg IlgonovriSog vnaw/jùçovv oi ßäoßaQOi (Gothi), rtjv dì ini KvÇixôv eni.gov. "AnçaxToi Òè SiexTiEoóvTts xaì naganlevaavreg ròv 'EÌXì}anovTov, ccyoL re roi "A TiaozvtydivTEç, xàxeïae rwv nloiuv ìni(liXuav nonjaccusvoi, KaaaâvÔQEiav xaì &£OOa).ovixijv inohógxovv. Mty/avàg Si roìg Tsiyidi ngoaayayóvTsg, xaì nagà ßoayv TOV ravrag ¿XEÌV DJìóvrtg, ineiöi) ròv ßaoiÌJa ngoaàytiv tnv&ovro, eìg TIJV {ttoóyeiav avaßavTtg, rà TXEQÌ /Joßijgov xaì ThXayoviav t'h/i'Covro navra ywçia. Imperator hoc loco memoratus est Claudius II., qui, ut Orosii hist. 7 , 23. verbis u t a r , non biennium in imperio explevit (9. Cai. Apr. 2 6 8 ^ 2 7 0 ) . Is vero Gothos, jam per annos X V Illyricum Macedonianique vastantes (Oros. 1. c. ), bello tadortus, incredibili strage delevit, coli. Orosio et Zosimo 1. c. ; qui posterior scriptor quinquagiuta in il lia barbarorum in co proelio caesa narrat. Adde Zonarain annal. 12, 26. Ceteruin classis corum (Zosimus I. c. dicit ¡tuloct, pars eorum) Tliessaliam et Graeciam praetervecta, terrasque apertas populata, Athenas cepit (Zonar. 1. c. 12, 26.). A Thessalonicae obsidione repulsos dicit Zonaras 1. c. 1 2 , 26. (ce?./.' ìxstv>ig utif rijg nókewg ànsxgovadrjaav). Fecit hoc imprimis Claudii imperatoria adventus supra narratus. Postremo nec hoc praeermittendum, utramque civitalem, Thessalonicam Cassandriamque, Il monente Zosimi contextu, non ab ingenti Gotho- 3 0 rum ilio exercitu, qui e Moesia adventabat, oppugnataci videri (ei enim vix restitissent), sed a solis eorum classiariis; quos audito Romanorum adventu aliquam suorum partem in superiorem Macedoniam, ubi terrestres popularium copiae e x spectabantur, misisse existimo. Tempore inter D. Paulum et S. Demetrium intermedio, i. e. seculis quartum Christi antecedentibus, qui status sacrorum nostrorum apud Macedonas f u e r i t , doctorum neminem scire puto; immo nec quaesitum video. Mihique i p s i , nou

XLII

PROLEGOMENA.

indiligenter rem scrutanti, religioni» Christianae in illis terris memoriam non ante seculi quarti initia recurrere, supra ( pag. X I V . ) testatus sum, ubi S. Demetrii martyrium praelibavi. Id ipsum vero ejusque tempus diligentius jam examinandum videtur. Namque Sancii passio non solum historiae genuinum documentum est, quae turn fuerit fidei Christianae in ista orbis Romani parte conditio; sed eadem nova quasi laetioraque religioni« illius initia significai, quae non parum contribuisse puto ad viam imperatoribus muniendam, sacra nostra publicae auctoritatis munimine paucis decenniis post armantibus. Annum seculi quarti tertium ibidem S. Demetrii martyrio assignavi, quae vulgaris doctorum opinio est. Nun tacendtim tamen, aliter de ea re visum piae memoriae viro, Cornelio Byeo, S. I. P. ; quem Acta S. Demetrii aliorumque ad diem Octobris V I I I . 1 9 ) edidisse, iisque praevium commentarium de Martyre nostro praemisisse, eos, qui post ilium res Byzantinas scriptis suis illustrarunt, latuisse et miror et doleo. Cornelius igitur Byeus praevii commentar» paginis 64. 65. annum inferiorem S. Demetrii martyrio assignat.

19) Acta Sanctorum 0«to^ris T o m . IV. Bruxelles 1780. fol. so) Tminiuiis est hirjus liotae Byzantinarnin literarmn smninns judex Benedictas Hasius, cujus de ea re doctain observationein vide in Ejiisdem editione Leonis Diaconi ( e d . Paris. p. 260. C., ed. Bonn. p. 506. sqq.). Actis S. Demetrii post Byeuin 11011 u s i s u n t : Philippus K m g i u s (Krit. Versuch zur Aufklärung der Byzantischea Chronologie. St. Petersburg. 1810.) ; Fridericus S c h 1 o s s e r 11 s (Geschichte der bilder-

stiirinenden Kaiser des ostrom. Beichs. Frankfurt a. M. 1812., quanquaui i s scriptor p. 34 sq. e Leonis Aliati)}diatriba 1) Orosius bist. 7,25.:

Post-

en per eosdem duces (Diocletia-

p. 545.).

XLIV

r BOI,EG OMEN A .

a i t , additque, cum primum exceptoris officio militasse!, Graeciaeque deinde proconsul creatus esset, consularia etiam infiignia ab imperatore Maximiano accepisse. 2 3 ) Eadem repetit Simeon Metaphrasta (ibid. p. 96.)» ubi genu* Demetrii ad veteres Macedonas relatum legimus. Quod lieque addubitantes cum Cornelio B y e o , neque in omuibus pro certo habent e s , ad vitae Sancii partes potiores pergimus, quam multo minus miraculis (iis Sancti vita fere caret), quam accuratissima sacrorum Clirislianorum cognitione magnoque eorum promovendorum studio atque eventu conspicuam fuisse, Acta unanimi consensu testantur. Anonymus Anastasii Bibliothecarii 1. c. p. 8 8 . : . . . Beatus Demetrius, manifestum faciens semet ipsutn absque ullo timore, qui a juventute et bona e gerat opera, et alios docuerat. Docebat enirn, qualiter divina sapientia descenderat ad terraw de coeìo, ut hominein, qui mortuus fuerat peccato, vivificarci sanguine prO' pi-io. Idem testatur Anonymus Vaticanus, seculi septimi scriptor (ibid. p. 9 0 . ) , nec non Photius biblioth. cod. 255. Adde Gameniatae locum supra allatum p. X X X I I . Fusius vero ornatiusque haec repetit Simeon Metaphrasta, seculo decimo assignandus (ibid. p. 96. 97.). Non minus auteni ob Studium in sacris Christianis positum, quam ob Lyaeum Vandalum, gladiatorem celeberrimum, a Nestore Demetrii diseiptilo in amphitheatro Tliessalonicensi interfectum, Sanctum nostrum Galerio imperatori, Christianorum saevo persecutori (Zonar. aim. 12, 3 2 . ) , poenas dedisse, fatendum vide tur. Corpus ejus, ut malefici abjectum, amici clanculum sepeliere. Brevi post, cum fides Christiana auetoritatem publicam nacta esset, pro Sancto habitum Demetrium, nullus 32 equidem dubito : quanquam clara ejus rei II testimonia non e x -

s3) Non alia insignia visiones Sancti, in Actis satis crebrae, prae se fermit. Paludatus euiin,

ut vir consularis, equoqne militari insidens , civitatein suain obequitare creditur.

PROLEGOMENA.

XLV

tare videntur; quod non mirabitur, qui cultum Sanctorum Martyrumque, apud Tliessalonicenses prorsus singularem, e locis sequentibus cognoverit, quos ego jam ad illustrandam hanc historiae ecclesiasticae partem in medium proferam. Ioannes Thessalonicensis, imrno Anonymus seculi V I I ineuntis, Ioaune Tliessalonicensi antiquior ( coll. Hasio ad Leonem Diac. ed. Bonn. p. 511.), in Actis Sanctorum tomo citato p. 121. cap. 47. : 'ZiVr« yàg cptkouagrvgeg äxgißsig TS xaì aacpaXÌGraroi aù (iìv, /.lufaoTcc dè oi xaxà ròv Ttjg eìSooXouaviag xatgòv, rtjV fi-eocpikij Tavttjv OsaßaXovixijV oixuvvTsg XgiOTiavoì xa&u(JTT]xeoav, xaì diu TOV f.it] rà rif.aa oometta TWV /uaoTvgoi'VTwv àyiwv Toìg TWV üöm)mXargùv ngoóovvai iJvfxolg, t^Sfivd-wg TCIVTCC xaì /.ivoTtjgiwdtog tv yy xarsiidsoav, wg fujdè ufygi vvv TrjXavywg fii]Sevòg TWV tv ori)riJ (lagtvgijadvTwv ayioSóyovg &ijxag yvwo&iivai, OTTOI Tvyxavouv àitoxsiuevai, ti?>r)v Trjg atfxvoT(xTt]g xaì navaylag nag&évov Margouvag... Idem ibid. cap. 48 ( p . 1 2 1 . ) : TrjV TWV nohxwv (Thessalonicensium) negì Tovg fiógTvgag ßouiuivijv axgißsiav. Idem ibid. cap. 49. (p. 121.) in epistola Eusebii archiepiscopi Thessalonicensis, Mauritio imperatori ( a . Chr. 582 — 602) d a t a : Tà dà TWV paQTVQvJV Xeiipava xaTaxgvifjai deìv (pyfrrjoav ovtwg, wg (¿tjdevì TMV Tiàvrwv TOV Tonov yivuiaxeofrat, 7tXr}v ìxtivwv aviàiv TWV Trjg ùtytag xoivoiVrjoävTwv Tacpijg. Idem ibid. cap. 22. ( p a g . 111.): To ì.eyó/uevov xißwgiov TO àgyvgovv TOV àyiov xaì aavevdól-ov fictOTvgog Jijfiijrgiov, év&a (paci tv xivtg xBiofrai vnò ytjv TO navayiov aVT0V Xtiipavov, Idem cap. 85. pag. 1 3 4 . : 'Exelßs nagà TWV naTkgwv rix ovo a (lev xsìa&ai dsongEmug ròv imsgkvdoì-ov àd-Xocpógov Ji]fiì}Tgiov. Cum ultimis confer Eund. cap. 5 0 ( p . 122.).

34) Clariorein sive confidentiorem de Saacti reliquiis no-

titiam Graecis seculi XII COT:petiisse video. Adi EustatLii

XL VI

PROLEGOMENA.

3 3 Scripta II autem haec omnia sunt ante imperatorum iconoclaslarum aevum ( a . Chr. 728 - 8 4 2 ) ; post illud aevuni, sc. a. 904., est scriptus Gameniatae locus de Thessalonica ortliodoxa cognominata ( p . X X X I I . ) . Iam vides, quid lucis affulgeat quae&tioni ibidem motae nondumque solutae. Thessalonicam puto in famosissimo ilio iconoclastico bello imperatoribus r e rum novarum cupidis fortiter restitisse, atque in Sanctorum cultu ecclesiae militantis partes non deseruisse ; unde prae ceteris orthodoxae nomen honorificum nanciscebatur. 2 5 ) V e rum de his penes doctiores judicium esto. Cultum Demetrii tempore Iustiuiani (a. 527 — 565) in ecclesia orientali jam validum fuisse, Eusebii, archiepiscopi Thessalonicensis, epistola, Maurilio imperatori, reliquiarum S. Demetrii partem roganti, data, luculenter docet. Ibi enim, si ve apud Anonymum Actt. S S . 1. c. cap. 51. pag. 1 2 1 . , antistes Thessalonicensis exemplo majorum se excusat, qui, in Iustiniani imperatoris idem petentÌ8 gratiam reliquias Sancti tentantes, re infecta de conamine abstitissent. Pronum ex his atque apertum est, in ipsa Thessalonicensium civitate diu ante Iustinianum imperatorem Sancti cultum viguisse; quanquam vel post Cornelii Byei curas (Praev. commentar, cap. 68. p. 66 sqq.) nundum ad liquidum perductum p u t o , quonam vere tempore Sancti nostri cultus reliquis ibi Sanctis Martyribusque ( qui cardo quaestionis) potior haberi coeperit. Factum hoc jam seculo quarto,

opuscc. p. 296, 65., ubi-Sancto alterum crus abstractuin a Norìnannis narratur. Non igilur integrum ejus corpus ad auniim 1430 pervenit (quo Turcae urbem cepere), ut visuui Iosepho de Hammer (Gesch. des Osm. Reichs. T . I. p. 434 sq.). s 5 ) Opinioni nostrae favet quoque noineu festi Orthodo-

xiae, quod cultum iinagintnn a. 842. a Methodio patriarcha una ciiiu memoria concilii li Nicaeni restitutiun s p e d a r e , nota res est. Videatur Du Caug'ius in Gloss. s. t . ¿Q&oSo^ia. Michael Lequieniiis in Oriente Christ. I. 256. A. Pagius in crit. IV. 24. A. Hasius ad Leon. Diaconuin lib. VI, 7. p. 461. ed. Bouu.

PROLEGOMENA.

XLV1I

nee ego valde dubito, coll. iis, quae pag. 114. e x p o s u i ; quamquam mirum mihi semper visum e s t , quod Malchi h i storia cap. 1 . , quae obsidionem Tliessalonicae Gothicam anni 479 (est Zenonis imp. annus 6.) narrat, Demetrii opem divin a m , in quavis sequentium obsidionum largiter celebratam, penitus praelermitlit. Sed tribuendum hoc Photio excerpenti (bibl. cod. 78.) videtur; namque jam tum civium suorum propugnatorem Sanctum nostrum extitisse, unusquisque diligentior rerum Thessalonicensium scrutator concedet. Verum r e licto Demetrio, cujus memoriam mirificam sequentes nostrae dissertationis paginae non semel revocabunt, ad historiam civitatis, quam ille vivus aucta per ipsum fide Christiana orna vit , post obitum ut praesens quoddam numen defendit, jamjain recurremus. Constantini Magni decretum, paganis a . 337. sacra p u blica interdicens, Macedonibus Christianis, summas vexationes passis, perquam salutare fuisse, non est quod pluribus demonstrem. Tliessalonicae vero ainoenitates brevi post clericorum extraneorum desidiae libidinique inserviisse, hoc loco non praetermittendum duco. Vide Acta ll concilii Sardicensis, 34 primo post Constantini decretum decennio (anno 347.) liabiti (Mansi concil. T . 3. p. 17. 18. can. 1 6 . ) : 'Aériog ènioxonog (episc. Thessalonicae) einev ovx àyvoeìrs, ònoia xaì ni]hxi) ivyyctvu jj TUJV Qeaaahovixioiv FIQRGONOFOG. Ilollaxig xoiyagovv dg UVTT)V ì£ irèfmv inaoyiwv ngsoßvTegoi xal öiaxovoi nagayivovzea, xaì ovx àgxovfxEvoi ßgayjog òiuywyfì zQi'tvov, ivanoftivovßi, xal anavra zòv %góvov airorii noiovvreg Siarekovaiv, ij pófag atra ni.staruv %góvov etg rag éavrwv inaviévai éxxfajtjiag avayxó^ovrai. fliegt rovrtav ovv ògiarkov. "Ooiog (episc. Cordubae) einsv' OVTOI oi ogoi, oi xaì ini TÙV tmoxóntov (¿giapivoi, (PVXATTIA&wßav xaì ini TOÌITWV ngoniónwv. Aétio antecessori sin>illima diu post de clericis sui temporis queritur Eustachius Thessaloni-

XLVIII

PROLEGOMENA.

censis archiepiscopus in tractatu de emendanda vita monachica cap. 28 — 30. (Opuscc. p. 220. 221.). Seculi quarti finis ejusdem initio Thessalonicensium caede non absimilis est. Siquidem Maximianus Galerius ineunte isto seculo Christianos ibi acerrime persequens, inultos obtruncavit (ActaSS. supra cit. p.XLIII. not. 21., coll. Zonar. ano. 12,32); Tergente eodem ( a . 390?) Theodosius Rlagnus 2 6 ) foedam ciTÌUID stragem cdidisse fertur. Primus scriptorum historiae ecclesiasticae ejus supplicii testis est Rufinus H. E. 2, 18. : Per idem tempus subreptiotie quadam daemonic turpis macula religioso principi inusta est. JStenim cum apud Thessalonicam seditione exorta quidam ex militaribus vir impela fuisset populi furenlis extinctus, repentini nuntii atrocilate succensus, ad ludos Circenses invìtari populum, eique ex improviso circumfundi mil ites, at que obtruncari passim, ut quisque occurrisset, gladio jubet, et vindictam dart non crimini, sed furori. Ob hoc cum a sacerdotibus Italiac argueretur> agnovit delictum, culpamque cum lacrimi» professits, publicam poenitentiam in conspectu totius ecclesiae exegit, et in hoc sibi tempws adscriptum absque regali fastigio patienter implevit. Quibus omnibus istud quoque mirabiliter adiecit : lege sanxit in posterum, ut sententiae principum super animadversione prolatae in diem tricesimum ab executoribus differrentur : quo locus misericordiae, vel, si res tulisset, poenitentiae non periret. Antiquior apud 5 . Ambrosium Mediolanensem mentio ex tat, cujus primas partes in poenitentia imperatori» fuisse constat. Lege ejus ep. 51, 6. (ad Theodosium imperatorem. Opp. ed. Ven. 1751. T. 3. pag. 1079.): Factum est in urbe Thessalonicensium, quod nulla memoria habet, quod revocare non potui, ne fieret; itnrno quod ante atro cissimum fore a 6) Theodosio II haec falso tribuit P e l ti u s iu prolegom.

ad D. Panli epistolas Thessalouiceuses p. X. not. 4.

PROLEGOMENA.

XLXIX

dixiy cum toties rogarem, el quod ipse sevo revocando grave factum putasti: hoc factum extenuare non poteram. Vides, antistitem Mediolanensem intercessisse pro Thessalonicensibus an te caedem imperatam, Theodosium vero nun coeco irae ímpetu latum (ut liistoiiae ecclesiasticae auctores volunt) saevam poenam statuisse; quae potius, Sozomeno referente, juris quandam talionis speciem prae se ferebat, nec s t a t i m post ipsam Thessalonicensium seditionem itifligebatur (Rufin. 1. c. Theodoret. H. E. 5, 17., coll. Zonara ann. 13, 18.). Sozomenus enim H. £ . 7,25. QIJTOV, ait, TÙV nçoçTvy%avóvTu)v àçi&fiô v avatQE&i~¡vcci nçoo6Tcc!-ev. Qui numerus si major evasit, quam quem voluntas imperatoris absentia (Rfafin. 1. c. Theodoret. H. E. 5, 17.) praeceperat, - 7 ) culpae pars ad eos redundat, qui imperatoris jussu fungebantur; neque omnino in talium suppliciorum genere veteres admodum anxios fuisse constat. Ceterum culpa Thessalonicensium varie traditur. Cum Rufino concinit Theodoretus, qui H. E. 5, 17. seditione orta quosdam magistrates a plebe lapidibus occisos tractosque per urbem refert. Seditionis causam aperit Sozomenus H. E. 7, 25. Nimirum Buterichae, qui tum Illyrici exercitibus praeerat (nomen viri barbarum prodit), au riga m, quod domini sui (Buterichae) pincernam turpiter tentasset, in vincula conjectum; deinde, cum ludi curules instarent, populusque Thessalonicensis solvi custodia aurigam voluisset, id non concessum. Exin seditio, in qua ipse Butericha occiditur. Aliter vero Cedrenus hist. p. 317. ed. J 7) Septem millia hoinimim occisa esse, Sozoinenus 1. c. tradit, dein Theodoretus H. E. 5, 17., item Anonymus vitae S. Ambrosii graecae cap. 19.; Septem millia vel quindeciin Cedrenus hist. pag'. 317. ed. Paris.: Ka-

ref, ntvTixaiStxa. Solum posteriorem liumeriim Zonaras in eadem re affert (annal. 13, 18.), scriptor Cedreno posterior, minore vetertim numero non memorato. Thessalonicam fere deletam ista caede dicit Paulinus Texzeire /iliadas inxa, ¿ig de tt- in vita S. Amforosii graeca c. 19.

Thetsalonica.

d

L

PROLEGOMENA.

P a r i s . , quo n a r r a n t e imperator, Cönstantinopoli Romani p r o üciscens, eo itinere Theasalonicam divertii ; ubi müites cum urbem ob metata ( f A i r c t r a , mansionem, habitationem) conturbassent, Thessalonicenses seditioue facta imperatorem injuriis alFeccruut, et quosdam ejus praefectos lapidibus obriierunt. Suzomeoum tantum non repetit seculi X I V scriptor N i c e p h o rus Callistus H . E . 12, 40. % eadem piane d e Butericho r e f e r e n a ; Theodoretum in describenda imperateris i r a . 3 S ) . C e dreni magis vestigia Zoharas premit hist. 13, 1 8 . H o c auctore Tlieodosius a d v e r s u s Eugeniuni proficiscens, Thessalonicae contumeliose a c c e p t u s , praefecto per seditiouem p o p u l i , quibusdam de causis ortam, interfecto, ad tempus in populi motu conmVendum r a t u s est. Postea equestre certame^ indifcit: populum in tlieatro congregatimi circumdedit legionibus, q u a e 3 6 ad quindecim millia sagitlis et jafculis confecellrunt. Sozomeni narratione cum ultimis Z o n a i a e verbis j u n c t a , T h e o d o s i u m putabis Thessalonicenses in eadem re puniendos s t a t u i s s e , in qua ipsi ante deliquerant, certamine curuli, cujus studia p r o pensa cum T h e s s a l i s vicinis communia h a b e b a n t , E r à t a u tem imperator, genere H i s p a n u s , Iegum ( u t videtur) rigidus exercitor atque homo i r a c u n d u s , 3 9 ) Graecorum v e r o minus amator, quos tum aliis rebus, tum ideo potissimum offendisse videtur, quod b a r b a t o s illis in fori militiaeque muneribus p r a e poneret. V e r u m haec atque similia T h e o d o s i a n a e liistoriae scrutatore» diligentius nobis p o n d e r a b u n t ; unicum a d d i i u u s , ac. aliam narratiònis veterum de Thessalooicensi supplicio quandam discrepantiara. Soli historiae ecclesiasticae scriptores, a e r o isti suppares, rem n a r r a n t ; ali) coaevi tacetat. J a m que illos quidem nemo mirabitur. Suam enim rem agentes, seduli sunt in n a r r a n d a Thessalonicensium s t r a g e , ut iiororum

j8) Theodoreti verba fere exscribit anonymus vitae S. Ambrosii graecae aactor cap. 19.

39) F I e c h i e r , hisloire du Theodose le Grand; Ed. 3. Par. 1682. lib. 4. cap. 3.

PROLEGOMENA. sacrorum vim ac dignitatem, quam negligere imperator non debebat, item poenitentiam ejusdein, viris sanctis miruni q u a n tum lionorificam, vi vis coloribus expriinerent. Sed quare praeter Pacatum Orosius t a c e t , q u a r e Zosinius ? Tacet Orosius c h r i s t i a n u s , in omnibus ut Pacatus Theodosii laudator atque adinirator (liistor. 7 , 3 6 . ) . T a c e t Zosiinus non christianus, Theodosii reprehensor, 3 0 ) non tanti (puto) rem illam faciens, ut inde novam Theodosio maculam adspergere posset, licet non semel tantum ( 4 , 25. 4 3 . ) imperatorem Thessalonicae commoratum n a r r a t . 3 1 ) Theodosius in Graecos more majorum a n i m a d v e r t e r a t , suppliciumque provincialibus impositum nou fuit vel saevius vel mitius, quam qualia veteris reipublicae Honianae annates r e f e r u n t . 3 2 ) Sed doli cujusdam insidiarumque specie Theodosium nemo facile liberabit ; quam si Z o s i 111 us in imperatore notare volebat, praesto hahebat simillimuui Antonini Caracallae (acinus, qui anno post Clir. natum 215. ( H e r o d i a n , hist. 3 , 9.« A l e x a n d i i a e Aegyptiacae cives, quorum conviciis semper se laccrari sciebat, in amphitheatro u r bis eodent plane modo contrucidari jussit. 3 ' ) 3") V. Reitemeieri disquisit. in Zosimiini ejusqiie fidera pag. XXIV sq. 31) Aliis Zosiinus rem istam, lit Christianis liimis gloriosajn, praeterisse videbitur. 31) Supplicii gravitatem testatiir imprimis Paulinus supra inem o r a t n s , q u i cinilalem komm tertiam gladio

usque in donaiam

narrat. 33) Emendo S. Theodoreti locum (.H. E. 5, 17.), quem male sanum esse neino vidit. llle igitur iu sua d« Thessalonicensibus caesis narratione haec hab e t : ' U Si

fiaatUii

{¡aif&tig

vno

76JV ùyyi).9tvttiiv,

ovx ¡¡rr/xs

rov

&v/tov itir òy,uìjv, oidi toi %aXtvu> t o v Xoyufiov lì]V TOVTOV uijv ixdXvuiy' ùlXà t o i Ì i w tijv y>»y. Cf.ov i^trc/xfìv jìjg Tt/iuigiug init Q i i f i t . Tuvirjv Ss trjv efoi0(, xal jovg àdiaovg ftiià

tùv

vnivQirwv

xaiìxxtiriv.

In his tovioì, slatini post toi'iou (se. irae) repetituin, inelegans est, talìque scriplore indignimi; frigide vero iinperiuin ratiouis, d*

Mr

37

PROLEGOMENA.

Hin tempore cladi Thessalonicensi assignando pugnarli doctorum video. Annus 390. plurimis placet, de quo consulantur : Baronius et Pagius in crit. ad a. 390. Flechier 1. c. lib. 4. cap. I. V i t a Theodosii M. ad annos digesta in ed. Panegyricorum Jaegeriana Voi. 2. p. 219. Vita S. Ambrosii ex Ejus scriptis collecta (Ambros. Opp. ed. Venet. T . 4. Appendi pag. 60.). Veteris alicujus scriptoris locum ab Iiis doctis allatum non vidi; quanquam ii Cedrenicae narrationis tenore ad suas rationes chronologicas uti sive abuti poterant. Sed locupletior mihi testis Cedreno antiquior Sozomenus, qui poenitentiam Theodosii M a g n i , ob Thessalonicenses caesos eiericis praestitam, post Eugenii tyranni cladem evenisse disertis verbis narrat ( H . E . 7, 25.). Idem fere Zonaras testatur (hist. 13, 1 8 . ) , quo auctore Theodosius, adversus Eugenium proficiscens, cum Thessalonicae contumeliose esset exceptus, cives mactari jussit. Poenitentiam ejus facti num ante bel-

sujus obseqnium T h e o d o c i u s jam rejecerat, deiiide etiam ab i r a detrectari dicilur, cui iuiperalor supplici! executioiiem inaiidaverat. Theodoret! loco vetus ulcus inest, licet Nicephorus Callistus H. E. 12, 40. (Ed. Front. Due. Vol. II. p. 316.) eum fere repetit, coll. Rufino supra allato p. XLVIII. Nicephortis igitur ita pergit : Kai rol &v/iov TtjV QV/xtjV [if¡ ìi'cyy.òiP, nuQr¡v.t TUJ t]iiaç toxi Xoyiafiov, xal it¡ a io y lu Tijv ifiïjtpov inTjvryxtv. *// Si/ Ttjç zoauVTtjç udùaç intiXrj/jftérii, oioíJTSFJ alióvofiog XVQUVVOÇ, (iôixa Íi(PT¡

jt. i. 1. Sed evolve Cedreiiiiin p. 317. e d . P a r . : '0 ßaaiXtvg ôè finâàl-, Kaì Ji¡f (JV(ll)V ioîi

taira dvfiou

ovx irtyxatv, t ¿i i n a g % lo ii¡g nolfcoí éxiívr¡g ti¡v \pr¡(fov ir¡g ti(itOQÍag inéiQHpiv. "Og r!¡v IOIavTtjv i¡ovaiav ilXrtg, ola Sr¡ uvTÓropog jígavvog, üdiy.u {/(fij *«Ta Tiávitov tyv/itaiaf, xut joig incognito ipsis cancellano (xayxM.nqiov) ad iter ihcilatos se profltebantur, eumque S. Deinetrimn esse, quoniam secunda ipsis navigatio obtigisset (AA. SS. 1. c. cap. 177.).

Lxxxm

PROLEGOMENA.

extra urbem posita cum suburbiis combussit, addita coraminatione, se non ahiturum, sed alias plurimasque Rentes in auxilium vocaturum. Postremo Thessalonicenses, cum triginta obsidionis dies praeteriissent, quaedam, quibus pax fieret, obtulere. Ea barbaris placent: exercitus eorum in loca sibi designata abscedit. Facta pace captivos parvo pretio reddunt, divulgante« salutem civitati divinitus condonatam, murorum in terrae motu prodigium, armorum suorum vim oblata visione invalidam. Ultimas laudes monachis Thessalonicensibus deberi, Sanctum suum praedicantibus, nullus equidem dubito. Et vides initia quaedam et semina fidei Ghristianae jam tum in animos gentilium Sclavinorum conjecta; quae ui crescerent, clericorum Graecorum piam solertemque industriam ut postea curasse exllistimo. 58 De quarto Sclavingrum bello Thessalonicensì varia o b ' servanda videntur. Constans I I . , Byzantinorum imperator a. 642 — 668., bellum quidem cum Sclavinis imperii sui anno X V I gessit (Cedren. hist. p. 435. ed. Paris., coll. Theophanis chronogr. p. 288. ed. Paris.), pluribusque captis Sciavimam provinciam sibi subjecit (Theoph. 1. c . ) ; quod bellum in annum Christi 658 vel 659 cadit, coll. scriptoribus modo citt. Verum illam Sclaviniam Byzantio propiorem fuisse puto, quam earn, de qua noster Anonymus agit. Ipse enim (sic mihi videtur) imperator in bellum processerai. Deinde nulla urbs illustrior meinoratur, ubi bellatum fuit. Sequitur Constantinus I V Pogonatus (a. 668 — 685.). Hujus anno decimo, sive anno Christi 678 — 679., Bulgari Thraciam invaserunt. Cumque adversus eos imperator copias eduxisset, Graeci vieti sunt, multique desiderati. Pacem itaque imperator. cum iis fecit, omnia cupiens pacata habere : ejus vero stoliditate res Christiana dedecus accepit. Haec tradit Cedrenus hist. p. 438. ed. Paris. Adde Nicephorum Cpolitanum histor. pag. 24. ed. Paris. Et habent ea cum Actorum nostrorum narratione quandam similitudinem, quam ita equidem concedo, ut bellum f*

LXXXIV

PROLEGOMENA.

Sclavinorum quartum h u j u s quidem imperatoris aevo a s s i g n a n dum esse s t a t u a m , sed diversura putem a b eo b e l l o , quod C c d r e n u s 1. c. memorai. Quamquam utrique bello, Bulgarico Slavìcoque, eundem fere annum assignari velim. Thessalonicae e n i m , ab hostibus v e x a t a e , imperator non aliud subsidiiim m i t t i t , nisi Ghariam p r a e f e c t u m : de exercitu obsessis misso tacent Acta S . Demetrii. E o scilicet imperator, ipse cimi B u i g a r i s conflictans, carere non potuit. Sed Bulgari in Slavico quoque exercitu secundum A A. S S . (supra p. L X X . ) niemor a n t u r . H i s certiora atque accuratiora doctiores e mentione Naisi Sardicaeque urbium, item Chariae praefecli, extricabunt ' eos monere satius putavimus. Bellum vero Thessalonicense B y z a n t i n i s non prorsus inopinatum accidisse, Actorum nostror u m narratio prodit. Praeparatum enim per biennium legimus. E t barbaros sua ipsorum i m p r u d e n z a , ut tertio bullo, m a n i festo perdidit. Namque urbem maritimam petentes, bello n a vali abstinebant. Secus hoc bello tertio, ubi Sclavini plurimas naves habebant, licet male illis usi. Bella Sclavinorum Thessalonicensia quartum

et quintum

gravis terrae motus ecclesiaeque Demetriacae incendium i n t e r cessit.

Prior calamitas altero mense post Ioannis I I .

episcopi, supra memorati,

obitum evenit.

Qui vir

archisanctus

quuin ultimis seculi septimi decenniis vita excessis.se videat u r , utraque vero calamitas medio loco inter bellum quartum quintumque a b Anobymo collocetur ( A A . S S . 1. c. cap. 182 5 9 s q q . ) , nec || ego alium ei ordinein tribuerim. motus dies plures d u r a v i t ,

relieta civitate, in aperta fugerent.

tantem,

ut incolae,

Prodigiosa tamen in hoc

quoque terrore S . Demetrii cura eluxit. motu saeviente,

Ille vero terrae

adeoque fuit g r a v i s ,

Eum enim,

terrae

complures videbant civitatem suam obequi-

unaque cum aliis Sanctis custodiam illius agentem.

Aedificia magno numero collapsa;

incolae incolumes reversi.

Thessalonicae Vero gravitis periculum iisdem diebus imminebat.

Sclavini enim, qui tum haud procul a b urbe habitabant,

PROLEtìOMENA.

LXXXV

ex emfnentioribus locìs aedes eollabentes conspioati, incolasque ruinis tectos rati, inermes accessere, ut se. urbera vacuam occuparent. In venere tamen muros, ut multi eorum postea testati s u n t , in pristino loco stantes, quod prodigium etiara bello quarto acciderat; eorum vero oculia ignotorum praesidiariorum m.ultitudo obversata fuit, licet interim nulli fere in urbe cives essent. Horum miraculorum memoria quotannis in S. Demetrii tempio repetebatur. Vide A A . S S . 1. c. cap. 182. 183. Adde Excerpta Corn. Byei pag. 173. Brevi post Sancti templum incendio penitus absumtum est, etiamsi neque homines, neque instrumenta ad malum ar~ cendum deessent. Ibi quum plurimi de publica calamitate dolerent, nec viro cuidam illustri iìdem haberent, qui e revela« tione sibi oblata se didicisse asserebat, templum priore non deterius aedificatum iri; S. Demetrius Deum rogavit, ut Spiritum, qui quondam Beseleelem in tabernaculo veteris testamenti struendo illuminavit, aiiimis civium suorum immitteret, quo rursus aedem sacram suis opibus artibusque erigerent. Fuitque dehinc Sancti templum pristino honori restitutum. Bellum Sclavinorum Thessalonicense

quintum.

Hoc esse imperio Gonstantini I V Pogonati (a. 668—685.) assignandura, dein Justiniani I I Rhinotmeti (a. 685 — 595. 7 0 5 — 7 1 1 . ) , sequens narratio monstrabit. Tres obsidiones per hujus belli diuturni decursum urbs passa est. Prima

obsidio.

Scia vini, Thessalonicae contermini, pacem ea tempestate non iniideliter servabant. Verum praefectus civitatis, incertum quibus motus causis quove j u r e , 6 0 ) ad aures ìmperato69) A A . S S .

I. c .

cap.

185.

p.

%ç6rita y ilvoç %vftq>op«.

l'HO LE G O M E N A .

sidii initium fuit Sclavinorum gentibus consociatis. Namque JD Thessalonicensi civitate neminem, nisi senes quosdaui paucasque mulierculas superesse rati (promissum hoc illis fuerat), magnani populi mullitudinem invenerant. Sanctorum id fuisse militare auxilium^ civitati per certaminum victorem S. Demetrium allatum, manifestum omnibus fuit ( A A . SS. 1. c. cap. 189. 190.). Attuti h a e c , velut similia in antecedentibus, a d diturus dehinc alia, ut semina quaedam fi dei Cliristianae in animis gentiliura illorum j a m tum pullulantia. Sedulitatem Graccorum sacerdotum, in ea re praestitam, ex omni n a r r a tioois tenore divinare possum, non monstrare. Paucis post solutam oppugnationem diebus illi cives, qui annonae causa in Thessaliam missi f u e r a n t , opitulante suis S. Demetrio, cum frumenti copia haud parva reversi sunt, cum jam apud Belegezitas didicisseot, Scia vinos Thessalonicae obsidionem deserere compulsos fuisse (Excerpta Corn. Byei ex A A . SS. 1. c. p. 177.). 63

||Ad secundam hujus belli obsidionem Thessalonicensem transiri commode vix p o t e n t , q u i n , Sclavini ftunchini qui fuerint, jam nunc scrutemur. Gum Sclavini« Strymoniis supra junctos vides p. L X X X V I . hujus dissertationis. Eosdem denuo jungunt AA. SS. I. c. c. 19"). (p. 174.). Unde mihi verisimile est, ut supra dixi p. L X X I X . , utrosque conterminos fuisse, quod etiam Cornelio Byeo visum 1. c. p. 176. 178. Ubi sederini, diligentius jam nunc videndum. Rusio, Thraciae urbi,

R e g e s memorati iidein sunt cum priueipibus hujus Actorum loci, non excluso Sclavinorum r e c a l o , quem belli lertii occasione captmn lapidibusqtic in urbe liecatuin legiinus (p. L X X V I . ) i liuin etiam Perbundi caedes Cpolitana significetur (p. LXXXVI. s q . ) , mihi iueertum est. Ora-

cula fuere maxiine Deinetriaca, ut ijlud, quod supra legiinus p. L X X X I . ; antiquiora tainen ego nou excluserim, vel alius generis oracula, e. g. sories sanctorum, quae sc. e sacra scriptura petebantur, coll. I. F. Colin: D e sortibus Sanctorum. Tubing a e 1758. p. 33 sqq.

PROLEGOMENA.

XCI

vicino« Byeus putat I, e. p. 176. Eos tamen inter Strymonios, a quibus Amphipolitanam maxime et Philippensem regionem obsessam puto, Thessalonicamque sedisse, nomen eorura probabile facit, quod in voce urbis Macedoniae Rondino (Rentine) deprehendo, quam Strymonio mari fere appositam tabulae geographicae recentiorum perhibent: est sc. inter ostia lacus Uolbes fluviique Strymonis, coll. Nobis p. 68 sq. Maritimos fuisse, antecedents obsidionis narratio docet, Drugubitis et Sagudatis magis in media terra habitantibus. Quodsi propiores etiam Thessalonicae hi Runchini fuere, turn navigia sua monoxyla in flurio Echedoro (Gallico) habebant, unde in sinum Thermaicum, utpote civiiati nostrae maxime contermini, devehebantur; sin Strymonii sinus litora tenebant, praeternaviganda erant Clialcidices promontoria, ut sinum Thermaicum a meridie intrarent. De Strymoniis Sclavinis in fine hujus belli quaedam annectentur. Secunda

obsidio.

Ea primam brevi intervallo secula est, non cessantibus quotidianis fere incursionibus in loca urbi finitima. Captivi permulti a Sclavinis abducti, atque alia damna Thessalonicensibus illata sunt. Factum quoque, ut, cum de occupanda civitate indesinenter cogitarent, aliique alia tormenta obsidionalia eflìngerent, quispiam ex iis, hujusmodi instrumentorum fabricandorum peritior, miri artificii turrim ligneam, qua Thessalonicam certo expugnamlam asserebat, excogitaret. Approbatur delineatio principibus Sclavinorum: multis ministris adiutus, manus suas artifex operi suo admovet. Tum vero S. Demetrius spectandum ei se praebet, alapaque in facie percussum mentis impotem • reddit; quo facto homo ex aliorum conspectu in deserta montium aufugit. Machinae fabrica non perficitur; nihilominus Sclavini urbis obsidionem aggrediuntur. Artifex, in montibus commoratus, nuntiata civitatis per suos oppugnatone, mentem sanam recuperai; Sanctus, ilii denuo

XCII

l'RQ LEGUME l\ A.

visus, hortatur, ut relieta solitudine urbem ingrediatur. Quod cum fecisset, eifigiem S. Demetrii couspicatus, ab eo ipso p e r cussum se testatur alque impeditum, quominus delineatam a se turrim exstrueret. Abiutus dehinc sacri baptismi undis ; quod ego priroum Sclavini Macedonici exemplar novi, quern, me-* dianie licet alapae Demetriacae monitorio, fidem nostram a m plexum constat. Omnium tamen gentilium illorum ad sacra Christiana conversionem eodem tempore evenisse non puto, immo diu post; turn scilicet, quum regno Graecorum penitus parere coepissent. Quod inchoatum fuit Iustiniani II R h i notmeti imperatoris victoria Slavica, circa annum C h r . 688. reportata, quam deinceps enarrabimus; eorum vero erga i m (j^peratores Graecos obsellquium quomodo firmatum sit, quod sc. post conversiouem eorum ad sacra Christiana, non prius, evenisse puto, Acta Sancti, quod dolendum, non tradunt. Illud tamen seculo octavo evenisse, vix male quis e Gameniatae loco inferiu? proferendo conjiciet, qui Graecus conversionem Sclavinorum et Bulgarorum Macedonicorum, Graecis p a r e n tium, satis diu (sic mihi videtur) ante expugnationem T h e s salonioae Sarazenicam (a. 904.) evenisse statuit. Geterum hostilis oppugnatio cum ob irritam turn's fabricam, turn prodigiorum Demetriacorum benefìcio improspere barbaris cessit: singula belli tacentur. Exc. Corn. Byei ex A A . S S . 1. c. pag. 177. not. m . Tertia

obsidio.

Secunda expeditione Thessalonicensi finita, reliqui (sic videtur) Sclavini quietem aliquaindiu agebant, belli adversus Graecos communione abstinentes. Olii vero impatientes S t r y monii et Runchini, nautas plurimos, qui dev r ehendo Constantinopolin Frumento vacabant, item eos, qui insulas atque H e l lespontum habitabant, exspoliantes, ipsarn Propontidem ingressi sunt. Ubi vastata Parii et Proconnesi regione, usque ad portorium urbis regiae navigant ; denique praeda onusti

PROLEGOMENA. multísque tunt.

73

n av i g l is

aucti,

casas

suas

XCIII Macedónicas

repe-

)

E a b a r b a r o r u m f e r o c i a motus G r a e c o r u m i m p e r a t o r , quurn non soluin T h e s s a l o n i c a m , v e r u n i e l i a m u r b e m r e g i a m in p e r i c u l o v e r s a l i v i d e r e t , exercitum suum per T h r a c i a m l o c a q u e v i c i n a a d v e r s u s eos m o v e r e jussit, qui ad S t r y m o n e m sedes s u a s h a b e b a n t , b e l l o illis ante denuntiato. (y.Zeifíoíwr/g)

l i r e cognita, angustias

l o c a q u e firmiora occupant, ut R o m a n i s e x e r c i t i b u s

r e s i s t a n t ; b a r b a r o r u m v e r o regum (pt¡ywv)

a u x i l i a r i b u s ad s e

c o n v o c a t i s , bellum sedulo parant ( A A . S S . 1. c . c . 1 9 1 . ) «

Ve-

ruin S . D e m e t r i u s , cum reliquia Sanctis arma opemque subminis t r a n s , R o m a n u m exercitum contra S c l a v i n o s victorem e f f e c i f , p e r q u e i n s i d i a s , quas ipsimet s t r u x e r a n t , fortiores eorum o c c i d i t , omnisque g e n s b a r b a r a f u g a m c a p e s s i r i t .

Eorum quos-

d a m , a d T h e s s a l o n i c a m p r o f u g o s , clanculum Sanctus monuit, ut in p a g o s suos (urbi vicinos) abirent, v a s a q u e sua f u g a e c a u s a collígerent

( A A . S S . 1. c .

cap. 192.).

Sclavinorum

b a t i o n e m í d e m Actorum locus tam obscure e x p o n i t ,

perturaut t e x -

til m m a g n a corruptela t e n e t , ut non satis p e r s p i c i a t u r ,

Scla-

v i n i circa Thessaülonicam habitantes num s e d i b u s relictis r e - 6 5 giones

remotiores f u g a p e t i e r i u t , an urbem ipsam cum u t e n -

7 3) A A . S S . I. c. tap. 19Ö.

Xcortiov apot TOJV nXoi!fjoii> ( I . unúrxav nXciuuoiv) alx/iaXonioavTfg, fiita rijä>v ol'xoi ¿nl SvXäxovg Xotnmv nluatuv uniaaiv. Locus satis corruptus, (adde di) ¿x T¿)V ívOtv ¡ngixmg et pejus etiain a Cornelio B y e o xaTanavoárxatv xoi 8tu¡ivxiwt> intellectus. Codices Parisini deónXoiv, roii? dnXaxxíovg TtXonrjliuo inspecti haec atqne alia getg xovg èni nagaxo/itSJ] xagnäiv Actorum vulnera paene iiinuév x5} ßotaiXivovoi] àvióvxug nóXn mera sanabuiit; quam met> yùg 2TQV¡ÍÓI>og xal 'Pvyx'tvov,

XCIV

PROLEGOMENA.

silibus suis, victorîs clementiae confidentes, intraverint. Iliad ob sequentia majorem veri speciem habet. Navigia quoque, frumento onusta, petentibus Thessalonicensibus ab imperatore Graeco missa sunt. Advehebant frumenti mensuras sexagies mille, praefecto per malitiam multo minorem annonae copiam petente, quinquies mille mensuras, ne scilicet in eorum iram incurreret, qui annonae Macedonicae vendendae atque exportandae operam dabant. Hac alimentorum copia advecta (venere quoque navigia minora bellica, frumentum comitantia), barbari extrema passi de pace tandem egerunt (AA. SS. 1. c. cap. 193.). Ultima, Thessalonicam a Sclavinis ea tempestate obsessam fuisse, mihi non obscure significant. Obsidio tarnen ut solveretur, imperatoris victoria, de Sclavinis Strymoniis Runchinisque (incertum, ubi locorum) reportata, plurimum fecisse videtur. Hanc Actorum Sancti narrationem eandem cum ea esse persuasum habeo, quam Nicephoro Constantinopolitano debemus, qui in sua historia (p. 24. ed. Paris., p. 19. ed. Yen.) ad annum circiter 688. notât, Iustinianum II. Rhinotmetum brevi post coeptum (a. 685.) Imperium, pace Bulgarica soluta, missis in Thraciam equitibus, contrq Sclavinos profectum fuisse. Imperator, eodem referente, Thessalonicam usque progressus, quamplurimis ibi Sclavinorum gentibus partim bello, partim deditione in potestatem redactis, easdem in Opsiciana, quam vocant, Asiae minori» regione, per Abydum translatas, collocavit. Inter eos, quos transfretavit, erant triginta millia armatorum. Gum his concinunt Theophanes (chronogr. pag. 303. 304. ed. Paris.); Cedrenus (histor. p. 441. ed. Paris.); Zonaras (annal, lib. 14, 22.). Partem tarnen horum Sclavinorum in patria sua relictam fuisse, testatur Gonstantinus Porphjrogenitus in libro de thematibus 2, 3 . : TQITOV âéfta, ¡EZQVIAOVOÇ. TO ôè &éfta rov 2TQV/AÓVOQ TÎJ Maxedovia ovvittaxTcti, xat oväauuv TOVtov ?.óyog iati negì &ifxaxog, alX' ti s xKaaovçag tà^tv

PROLEGOMENA.

XCV

ÌM.óyiOTai. Kaì 2£xv&ai avrò àvtì MaxeSóvwv diavi uovtai, 'lovorictvov TOV 'PIVOTJXRJTOV iv Totg ugeai TOV 2TQViyxaftóvog xaì raìg diaftà&Qcag TOJV xleioovpwv TOVTOVQ roiy.iaavTog. Quinam Ili Scythae sint, ex Actorum Iocis supra allatis cognoscitur. Sunt Sclavini nostri, maximopere Strymoiiii et Runchini, coll. Cameniatae locis supra citati* p. L X X V I I . Quo cos imperator removerit, minus jam apcrtum est. Quutn vero mari propiores fuerint (exercebant navigationem maritimam), ego ex Amphipolitana et Ghristopolitana regione, ubi viam inter Thessalonicam atque Constan tinopo-6§ lin impedire poterant, ad superiora Strymotiiae terrae loca rejectos eos existimo, ibidemque locorum edam clisuras (angusiias) Constanti™ Porphyrogeniti invenio, coll. iis, quae pag. 247. 297. de clisuris fluvii Strymonis exposuimus. Aut erunt indistincte angustiae montium provinciae Strymoniae, quae ipsa quoque a scriptoribus istius aevi Strymon dici solebat, coli. p. 40. De faucibus Strymoniis nomine Klissura v. Schaffarikium a Nobis p. 244. citatum. 7 4 ) Sed videndum etiain, quosuam vere Sclavinos bello Iustinianus domuerit, quosnam in deditionem acceperit. Priores erunt Hebro inferiori propiofes; posteriores Amphipoli, Tliessalonicae ac Berroeae contermini. Neque vero ex actis S. Demetrii cognoscere licet, Iustinianum prope ipsam Thessaloni74) D e clisuris v. omnino D n Cang. in GlOssariis vv. xltt-

aóvqui, clausura, elusa.

Initio

loci Constantiiieii lectores i n u tationein a n i i n a d v e r t e n t , q u a e circa provinciain S t r y m o n i a i n a c c i d e r a t . Ea p r i u s peculiarein ( t e r t i a i n E u r o p a e ) provinciain constituerat; postero tempore provinciae M a c e d o n i c a e ( novi s e n s u s , se. T h r a c i a e m e r i d i o n a l i ) , clisurae n o m i n e , q u o d

erat i n f e r i u s provinciae titillo, a d n u m e r a b a t i i r . Ea m i m Cons t a n t i n u s P o r p h y r o g e i i i t u s scrip s e r i t , an posterioris aevi librar i u s , noiidiiin inveiti. In libro certe d e cerimoniis aulae B y z a n t i n a e , qui e i d e m Constantino t r i t m i t u r , s e m p e r axguTtiynv

Jìigvfióiog, ìHinquam xiuaovytioXi]v i s t i u s ditiouis d e p r e h e n d i . A d d e Caineniatain s u p r a citat u m p . L X X V I (ad a n u u i n 904;.

XCTI

PROLEGOMENA.

cam Sclavinos bello vicisse. Factum h o e , ni egregie fallor, potissimum inter Hebrum et Strymonem fluvios. Denique vìdendum, cui tempori tribuenda sit narratio ex Actis supra p. L X X X V I . petita de imperatore Graeco cum Sarazenis bellante. Primo quidem Iustiniani II Rhinotmeli anno Arabes regnum Graecorum damnis affecisse dicuntur, coll. Tlieophan. chronogr. p. 303. ed. Paris. Gedren. hist. p. 441. ed. Paris. Zonar. annal. 1 4 , 22. Sed Acta S. Demetrii longius procul dubio tempus inter Perbundi necem (p. L X X X V I . ) Iustinianique Rhinotmeti expeditioncm Slavicam statuunt, quam duorum triumve annorum. Quare ad Constantini I V Pogonati Imperium ascendendum erit, a cujus anno quinto (imperavit autem a. 668 — 685.) per septennium Sarazenos Constantinopolin oppugnasse constat (Theoplian. chronogr. pag. 294. ed. Paris. Zonar. annal. lib. 14, 20.). Bellum Sclaviaorum Thessalonicense

sextum.

Inscripta quidem est haec Actorum S . Demetrii sectio (cap. 194 — 207.) his verbis: liegt TOV fitltrr}&ivToq y.gvitTwg i/jcpvkiov nolffiov y.arà Trjg itókelog naqà TOV Mavgov xai Kovßeg rwv BovlyaQbJV. Unde Bulgarorum quoddam bellum Thessalonicense is, qui Actorum narrationem minus diligenter inspexerit, facile eliciet. Fuit tarnen, excepto duce utroque, bellum Bulgaro-Slavicum, vel omnino Slavicum ; quod sequens expositio clarius, quam ipsa clerici Graeci oratio, monstrabit. 7 5 ) 7 5) Anonymus bella superiora •& A, xai on NTG TO 'MVQIXOV (tertium et qiiartum) his verbis oxtSòr anav, ijyoitv tag aiiov respicit (AA. SS. 1. c. cap. 195. tnagxiae, Xtyai dì] navvoviag Sun, p. 179.): 'Jig ioTS, qidoxgtoioi, ¿/aydavlav, Mvaluv, IJqißaXiv, tv l o t f TiQoxigoig rip i w 'PoSónrtv xai nüoag inuQx'iaq, 2xXaßii'ÜIV, ì'iyouv TOV Uydivtog eri fiiv xai 0Qnxr}v, xai TU J I P Ò ? Xai'Coivog, xai jmv 'Aßi'tqiav tv To Bv^ixvJiov fiaxQOV xù/og, xai (itQtt tx&totv inoiTjoiifit- Xoinàg TióXag Te xai noXiitlug

PROLEGOMENA. IlAvarìcae (Pannonias,

gentis

princeps,

XCVII

omne propemodum Illyricum 6 7

Dacias, Dardaniam, Mysiam,

Prevalim,

Rliodo-

p e m ) , deio p r o x i m a muro B j z a n t i i longo depopulatus,

omnem

e a p t i v o r u m m u l l i t u d i n e m a d r e g n i sui s e d e m a b d u x e r a t , v e t e r i s Sirmii locum obtinebat.

rum expeditionem G r a e c a m spectare, sed ultima eorum i l l / s tern's funestissima, Unicum

moneo,

haec

non

quae

E a non unam aliquam A v a r o est,

quod

pluribus

superioribus (p. L X X X .

bella,

monstrem.

hujus

disser-

t a t i o n i s ) ita r e s p o n d e r e , ut ibi s e r m o sit d e h o m i n i b u s i l l a r u m terrarum qui

Avaricam

c a p i i v i t a te m

calamitatem

declinare

rum locus eandem rem spectabit. Bulgaria

reljquisque

elapsis;

nostro

non potuerant.

loco d e

Ita uterque

iis,

Ado-

A b isto t e m p o r e c u m A v a r i a ,

gentilibus multitudo eaptivorum

Graeco-

ixnoQÙrtattVTtg, anavia tòv aviov Xa'ov tig ri (xù&ev ngòg Ilavvoviav ¡II()og, XÒ TIQÒ( T cujus singulas partes paulo inferius identidem repetam. Salonik (Salonichi, Selanik) liegt am Ende eines Husens, der sich beiläufig 100 Miglien von Süden gegen Norden erstreckt. Die Stadtmauer hat 3 Miglien im Umfange, und 5 Thore; nämlich: das Hafenthor} das Thor Vardar, das Thurmthor , das Thor Kelemzje und das neue Thor. Die Entfernung von Konstantinopel beträgt 287§ Miglien. Der längste Tag ist 15 St. 1 Min., der kürzeste 8 Stund. 14 Min. Iildirim-Bajased hatte diese Stadt im J. 796 erobert; aber sie fiel dann wieder in die Hände der Ungläubigen, bis Sultan Murad I I . dieselbe im J. 801 zurück eroberte. Das Schloss liegt von einer Seite auf einer Anhöhe i der grösste Theil der Mauer aber läuft längs dem Ufer des Meeres hin} die jedoch von dem Hafenthore, in der Richtung nach Westen hin,, unterbrochen ist. Dort befindet sich ein geräumiger Hafen, in welchem bis 3C0 Schiffe linker werfen können. Der erste Richter von Salonik war Arabsade u4bdomuli E f f e n d i . Er bauete hier eine Moskee. Dort, wo sich das westliche Ende der Mauer an den Rerg lehnt, ist ein besonderes unabhängiges Schloss. Die Hanc, Viertel und Moskeen befinden sich innerhalb der Mauern, ausser denen die Gärten liegen. Das Wasser Salonik's wird durch Kanäle von dem eine scriptore v. Encyclopaedische Uebersicht der Wissenschaften

des Orients. Lips. 1804. Vol. I. p. 3 sqq.

SITUS

URBIS.

5

halbe Tagereise entlegenen Berge Hortasch herbeigeführt. Der Berg Hortasch liegt nordwestlich von Sulonik; auf dem Gipfel befinden sich mehrere Seen , die im Winter frieren, und für den Sommer das Eis nach Salonik liefern. 5) Auch befindet sich dort ein von Ungläubigen bewohnter Flecken, Hortasch genannt. Ein anderes Wasser ist das Jenisu oder Neuwasser. Neben den Thoren Kardar und Kelemzje liegen 2 grosse Bollwerke, deren eines der Thurm von Var dar, das andere der Thurm Kelemzje heisst. Die Stadt hat 10 grosse, mehrere kleine 6 ) Moskcen, und 9 Bäder. Die berühmtesten Moskéen sind: 1. Kassimjé, im J . 831 7 ) aus einer Kirche in eine Moskée verwandelt ; 2. die alte Moskée; 3. die Moskée Agi Sofiat wozu Ibrahim Pascha das Minaré gebauet; 4. die Moskée Kassim Pascha-Dscheserfs; 5. die Moskée Jakub Paschá's ; 6. die Moskée des Seraj, ehemals, zu den Zeiten der Ungläubigen, die Hofkirche;1*) 7. die Moskée Sinam Pascha's, im J. 1004. durch Sinam Pascha den Ungläubigen entrissen; alle diese waren ehemals Kirchen. Neugebaut sind folgende: 8. die Moskée Isak Pascha's Pis chiman j e , 9. die Hamsabey's und 10. die Moskée Akcsedtschamissi. Die Stadt hat schöne Gassen und öffentliche Gebäude. Neben dem Marktplatze

5) D e hac glncie v. q u o q u e C o u s i n é r y V o y a g e Vol. 1. 1>. 110. 6) D a p p e r i aevo (1. c. pag. 347) T h e s s a l o n i c a habuit s y n a gogas Turcicas 48; synagogas Judaicas 36 m a j o r e s , alias m i n o r e s : e c c l e s i a s g r a e c a s 30. D e h i s v . N o s in sequentibus« 7) A11110 1429 Turcaruin V e l i e t o r u m q u e annales e x p u g n a tiouein T h e s s a l o n i c a e T u r c i c a i n

assignant (Hammer Gesch. des Osinan. R e i c h s I. 6 4 5 ) ; Graeci rectius ». 1430 ( H a m m e r 1. c . ) . -Annas Hadschi Chalfae83I (1427) historiae prorsus répugnât. 8) Significare yidetur T u r c a S. Demetrii e c c l e s i a m , nobilissimain o m n i u m , uec tarnen p r i n cipalem s. metropolitanain , u t F e l i x B e a u j o u r opinatiir, ile q u o a g a m in e c c l e s i a e S o p h i a n a e descriptione.

6

SITUS

Londscha,

wo

liesest an und

die

einige

Tücher

Hane

Han,

M u s t a f a Pascha

meisten

Häuser

heimlich

;

verkauft

Han

Juden

die Hane

Wiewohl

nun die Stadt

z.u sei/n, gebrandmarkt

durch

den

ausgelöscht. vielfarbigen werden; digkeiten

gute

Salonik's genannt,

werden,

das

der

auf

dieser

Bewohner

wieder

die

die Schule

derselben,

oberen

Stockwerken

ernten

Elementen

reichen

die Schrift

ganze

Stadt

ein Theil Weg

bis aris lonik

und

ein Fest. Männer

Ufer

100,

Die

auf

ausgetheilt kann

betrachtet zurück;

von Kassandra

in allem

Graden,

Wohlthai

wird,

und

250,

3 5 0 Miglien.

9) Tottis hic Hadschi Chalfae Jocus de Judaeis Iatuit Jostimn in libro: Geschichte der Israeliten Vol. VIII. p. 50—95 , iibi sermo est de Judaeis T h e s s a l o liicensibus. Eiiiulem scriptorein turcicuin, a. 1812 edituin, igno-

Weg

die die

Stücken und hat

)

10

zur von

legt

See da

und

für

Zu Lande

der

en

unter ist

in vielen werden,

hervorgebracht.

in 13 Tagen

von 3 0 — 4 0

- Wissenschaften.

Geld

Salonik

von und

1000_, nach ihren

der T a g , wo jährlich

Geld

Konstantinopels

rere berühmte

über vieles

und

Bücher-

angestellt,

bis zur Geschichte,

und Vernunft

verwenden

Kleider

viele

von 4 — 5 und Männer

an der Zahl

Stiftungen,

härmen

den

der Sprache

Knaben

Juden

gemacht

ist im Judenviertel

den

fromme

so gut

Merkwür-

Es sind hier mehr ah 2 0 0 Lehrer

und lesen

weitberühmten

der grössten

sind.

sitzen

Juden Schande

säle

Jahren,

so mit

Eine

in deren

die Schüler,

und

Termine.

diese

die sonst nirgends

Tücher.

hieher,

Unglück,

nühmlich

Die

Christenheit

lange

so wird

ein

Sulidsche

M i l t a Han. aus

ist,

ist

sind :

sich meistens

Nutzen

verfertigen

Fussteppiche, ferner

Hora

durch

iveltlichen

Sie

Die

Wohnungen

überhäuft doch

und

)

9

retteten

und

[CAP.

die grössten

sind jüdische.

entflohenen

mietheten

URBIS.

nach

Cum ultimis,

als mehman

beträgt Saquae

rant qtioqne Clarkius, Cousinerins, Reaujotir (Voy. milit. 1829). Eosdein Iatuit Benjainiui itinerariuin, de Judaeis Thessalonicensibus agens. >o) Chroniques de B a i n o » JVluutaner cap. 233 (p. 230. ed.

II.]

A N T I Ç U I T A S

URBIS

ET

N O M I N A .

7

Hadsclii C h a l f a refert de ralione inter Constantinopolin T h e s salom'camque intercedente,

cfr. Dapperum

(I. c. p. 346.) :

Cest une des principales villes de la Macédoine, extrêmement à la bienséance des Turcs,

CAP. ANTIQUITAS

qui est

II.

URBIS

E T

NOMINA.

Recurrimus ad origines T h e r m a e (Tliessalonicae),

quas

in Dissert, histor. pag. 1. attigimus, témpora, quae dicunt histórica,

ibi respicientes.

Graecos pristinae urbis incolas

indistincte diximus, neque alios, quant qui próxima s i n u s T h e r mnici oppida s i r e c o n d i d e r e , sive instauravere, se. Aeneam urbem,

M e t h o n e m , a l l . ; unde optio datur inter Corinthios,

E r e t r i e n s e s , Ghalcidenses. raei liber i n t e r i e r i t , narrationes

lr

)

Accuratiora, quum Lucillii T a r -

plenioresque Conouis et Gliristodori

desiderentur,

quis j a m

tradet ?

Acquiescen-

dum antiquissimo omnium testimonio, Hecataei Milesii f r a g mento 116. ed. Klaus, (ap. Steph. Byz.

s. y.

Xakàarça):

'Eu ama (ad sinum Thermaicum) Oig^ri, nôhç Ogifixaiv. Vides,

Darii Hystaspis aevo posterius oppidum Thracicum

f u i s s e ; quod secus esse debuit, cum diu post Cassander Macedo incolas ejus Thessalonicam transponeret, coll. Dissertât, histor. p. 3. 15. ca,

T h e r m a vero eodem Darii aevo vere Grae-

licet ï h r a c i c a ,

dicitur;

quo id confirmatur, quod in

Sneer Andria (Cos- TOV, noXitaç xr/f AlyimTOV, inosand ri a) , qui est un cap de noiôç. "l/xfiu&v ¿rtl 'Avaazamer à cinq (?) cents vingt mil- oíov TOV (iamUoiq (a. 491—518) les de Salont que. XQOVIÛV. L£y¡TAIF/ír. . nàiç>IA Oton ) H a h u i t qiioque vêtus aeoalovixrjç, ¡StâXia xé ( X X I I ) ; q u i Bnehon.) :

vuin

Christodori

núiQia

(origi-

(amen

Oiotsalovixqç. S u i d a s S. V . : e s s e Xyiuioôcoço; Ilutiti/ç, ànô lion-

nes)

numeras videtur.

mihi

dulnas

II.]

A N T I Ç U I T A S

URBIS

ET

N O M I N A .

7

Hadsclii C h a l f a refert de ralione inter Constantinopolin T h e s salom'camque intercedente,

cfr. Dapperum

(I. c. p. 346.) :

Cest une des principales villes de la Macédoine, extrêmement à la bienséance des Turcs,

CAP. ANTIQUITAS

qui est

II.

URBIS

E T

NOMINA.

Recurrimus ad origines T h e r m a e (Tliessalonicae),

quas

in Dissert, histor. pag. 1. attigimus, témpora, quae dicunt histórica,

ibi respicientes.

Graecos pristinae urbis incolas

indistincte diximus, neque alios, quant qui próxima s i n u s T h e r mnici oppida s i r e c o n d i d e r e , sive instauravere, se. Aeneam urbem,

M e t h o n e m , a l l . ; unde optio datur inter Corinthios,

E r e t r i e n s e s , Ghalcidenses. raei liber i n t e r i e r i t , narrationes

lr

)

Accuratiora, quum Lucillii T a r -

plenioresque Conouis et Gliristodori

desiderentur,

quis j a m

tradet ?

Acquiescen-

dum antiquissimo omnium testimonio, Hecataei Milesii f r a g mento 116. ed. Klaus, (ap. Steph. Byz.

s. y.

Xakàarça):

'Eu ama (ad sinum Thermaicum) Oig^ri, nôhç Ogifixaiv. Vides,

Darii Hystaspis aevo posterius oppidum Thracicum

f u i s s e ; quod secus esse debuit, cum diu post Cassander Macedo incolas ejus Thessalonicam transponeret, coll. Dissertât, histor. p. 3. 15. ca,

T h e r m a vero eodem Darii aevo vere Grae-

licet ï h r a c i c a ,

dicitur;

quo id confirmatur, quod in

Sneer Andria (Cos- TOV, noXitaç xr/f AlyimTOV, inosand ri a) , qui est un cap de noiôç. "l/xfiu&v ¿rtl 'Avaazamer à cinq (?) cents vingt mil- oíov TOV (iamUoiq (a. 491—518) les de Salont que. XQOVIÛV. L£y¡TAIF/ír. . nàiç>IA Oton ) H a h u i t qiioque vêtus aeoalovixrjç, ¡StâXia xé ( X X I I ) ; q u i Bnehon.) :

vuin

Christodori

núiQia

(origi-

(amen

Oiotsalovixqç. S u i d a s S. V . : e s s e Xyiuioôcoço; Ilutiti/ç, ànô lion-

nes)

numeras videtur.

mihi

dulnas

ANTIOUITAS

URBIS

[CAP.

Dissert, histor. p. 1. de Thracibus, primis illorum locorum incolis, monuimus.

I2

)

Non praetermittendum tarnen aliud

yeteris scriptoria testimonium,

Scylacis Caryandensis locus

in periplo (Hecatacus et S c y l a x p. 2 0 2 . ed. K l a u s . ) : "dgios noxafxòg,

notation,

'E2.Xt]vìg

x.

T.

A.

Qui locus,

Qégpi}

nóìug,

^ìì'vuct

si quidem sanus esse putatur,

earn potissimum ob causam mihi memorabiiis seraper visus e s t , quod Thermae nomini non adjicitur 'DJ.)}v)g, ut vicinae Aeneae aliisque islius catalogì innumeri«.

Id eni'm in S c y -

lace haud levis momenti est; qui scriptor, ejus statueris, s u m , se. ficai.

I3

Graecam

utut de aetate

ubi de coloniis Graecorum loquitur, hoc ipesse

aliquam

nunquam non signi-

uriern,

)

u).Non aliter scholiastes A in Aeschyli Persas 486 (ed. Well.) Bolben lactnn Thraciae adscrib i t , scholiastes B Macedoniae. Beue nterque. Neque praetermittendum Hecataei testimon i u m , qui Thracas non uno tautmn ipsius Macedoniae loco habitantes significat, maxime in ora maritima sinus Thcrmaei et adjacentium sinuum. Y. ejus fragmenta 115—122. p. 75 sqq. ed. Klausen. Adde M i i l l e r u m i n Orchomeno pag. 379 s q . , de Thracibus Boeotiis docte, ut assolet, àgentein. Ex interioribus Macedoniae pristinae partibus hos Thracas non aliter ad sinus Macedonicos detrusos fuisse puto, quam Graecos Macedoiricos a Bulgaris, coll. Leah. 1. C.< Vol. 3. p. 259. 270. i3) Thraciae urbem T h e r mam diserlis verbis «licit Tlieo-

poropus frag-m. 151. ed. Wich, (apud Harpocrationem s. v . ) : 6t(j{iàt> (0«' ? / uof): O., AÌaXivr,q tv

i;i

TiafjuJiQiaßdag

OQKXIOV

ftu,

ùìg xal

TOVTÓ

ànoluyiu' t a r t

Oiónoftnog

NÓXIA-

èv

ùxo-

Harpocrationem suo more exseribit Suidas s. v. eifjuuv. De Aeschinis loco vide Nos in Disserlatione histor. p. 2., ubi formam Oè^fiar a Bekkero ejectain dixi trium codd. auctorilale, qui OÌQ/ITÌV habere narrantur. Unus tarnen codex forinain OtQfiav tuetur, quodque inajoris momenti e s t , Harpocratio modo allatus, a Bekkero praelermissus. Formae Oégfiav i'avet quoque in loco Aeschineo forma i'iQiipav, pro qua in nullo codice est Z'lritipTjv. Ego ingenue fateor, originariiun et veruiu ory

Stvzéga

cpijuty.

ET NOMINA.

9

Fuit ergo T h e m a , e mente s. opinatione Scylacis aliurumque, urbs originetenus non Graeca. Quaenam vero? Tliracica, an alia? Trojana, inquam, e quorundam opinione colonia, Thraciae illata, ut jam ad aevum urbis mythicum progrediar. Yidendus de hac re Cedreni locus, nemini puto ante me inspectus ac ponderatus. Is igitur in historico compendio pag. 155. ed. Paris, (p. 124. ed. V e n . ) o /.lévroi, ait, Kóoavdgog 0sGOa?Mviy.ijv, TTJV TOV 'AXsì-àvdgov (immo I+ Pliilippi) {bvyariga, ) nonjoauevog yvvalxce, eig ovoua ravrt]s xri^ti ilòXiv OeaoaXoviy.tjV. IS) Oi dè Alvtiav TKVT1JV ¡triodi, [IS T cc TO ano if v y itv TOV Tgtai'xòv noXt fiov, ofrev xaì jj %wga Xéysrai Aiveia. Oi èé rpaai, i?Ù7inov TOV 'AUUVVTOV (1. 'jluvvtov) elvai •iivyarioa rr\v Qeaoalovixrjv. Tò Sè kv rr] Ha Xr]V rj (I. Hahlijvrj) (pgovgiov nag' avrov TOV Alveiov otxo Sofiovfisvov, insi naoà rwv VJI avròv cèxijxoe yeysvvtla&ai avrà &vyaréga, xaì KaaavSgav òvouaa&tjvai, xaì avròg avròv ròv rónov KaadvSgiav d)vóf.iaoe, xaì orrjXiiv Xid'ivrjv yvvaixòq oyr}ua 'éyovaa V xaì noòg Tgoiav ßXtn ov a av incxvio roti reiyovg earijae. In Iiis praeter alia novum, quod iste t r a c t u s , Mygdoniae accensendus (Herodot. 7,123), Aenea dicitur, quum u r b e m solummodo Aeneam, Thermae viciuam e meridie, cognitam habeamus, quam vetus incolarum fama Aeneae Trojano triurbis primitivae nomen mihi quibns ilia scriptio ad auctores nunc videri formam Otgua, lion communis dialecli transiit. Oiourj ; quod non inirnberis, si m) Similis error est Georgii verisimilium urbis conditoriim niemineris, sive ii Corinthii Syncelli (Chronogr. p. 504. ed. fnere, sive Chalcidenses Erefrii- Bonn.), qjii Thessalonicain Phive. Praevaluit tainen temporis li]>pi regis uxorein dicit. däcnrsii, nisi intra urliein, ta15) Jo. Maiala« locum deThesrnen extra, nomen Osff/ar,, prae- salonicae conditore v. pauIo ineuulibus scriptoribiis Joniis, a feriuv.

10

ANTIOUITAS

URBIS

[CAP.

buit, coll. Dissert. Iiistor. p. 16. Mihi vero magis mirum videictur, si Thermam ad Trojanos fama quaedam vetustior n o u retulisset, quain equidem in Lucilli Tarraei Iibello singulari, quern de Thessalonica scripsit, item in Conone, quem Photius cod. 186. p. 140. ed. B e k k . I 6 ) excerpsit,

16) Conon 1. c.: 'Enel Sè xò IXiov r/Ati», AÌveiag o 'Ayxluov ^LQQGÒÌTÌJC, òtatpvyùy TOV; '

xml

m o qtiidein l e g e n d u m ngòg r,Xiov n o i l a / o v T a p r o àvia^ovra:

Ae-

neas eiiim occidenteiu petebat, non orientein. Deinde OtQfialov OL'C, T Ò (lèv TLQTX)TOV (OXFL TÌJV "LST]V' 'Oìvviov Sè xal yy.a/iàvSyou èna- legendum pro Oegfiòv, quod est veX&óviay uno slvSiag, >t«ì ai? nihili. Ubi patrein Aeneas seitatQijjae Xij$e'oi, xal

7iaQio%ov

t a y o i y o t g . MiLvavieg

aviolg ds

3) Hanc nominis Thessaloliicae causam non ante medium sec. IV., s. J u l i a n u m imperatorein, invenisse mihi visus sum in Dissert, histor. pag. 5. Idein tamen jam JMenaiider rhetor rel'ert, seculo tertio a

doctis assignatus. Is igitur encoin. cap. 3. (Rhet. gr. ed. TValz. Vol. 9. pag. 190.) haec habet : ISixr]; dè (sc. naQiidtiy/xa)' o\Lv (puoi tijv QioauXovixrjv ini T ji vixt] twv Otaa aXiav olxio&i]i>a 1 v no lùivMttXiòóvitiv, Thessalonicain jam prisco aevo rhetoruin laudibus atque exercitationibus inserviisse vides, quod lion secus medio aevo, coll. Cameniatae, Deinetrii Cyd o n i i , Nicephori Chiiinni, Jo. Anagnostae scriptis, quorum locos iteruin atque ileruin afferet haec nostra dissertatio. Cum Malalae loco supra allato cfr. S u i d a m , ill diguitate urbis politica memorandum.

ET NOMINA.

15

cum alias illìus terrae urbes s. castella, tum locum quendam, nomine Therma (tìig/ua), a Tliessalonica distinguendum. Ubinam Therma Procopii I. c. quaerenda sit, e nominibus catalogi Procopiani eoruinque ordine non apparet. De ipsa Thessaloni«», vel ejus arce, quominus cogites, maximopere impedii, quod Procopius, ubi urbes majores et nobiliores ab Justiniano reslituias vel munitas narrat, eas non in ipsis indicibus suis s. catalogis memorai, sed in brevi tractatu, qui indicibus praemitli solet; quod ut alibi fecit, sic I. c. cap. 3 . , sc. de Cassandria : de Thessalonica ibi lucete Impedii quoque ejusdem lenii capitis alius locus, ubi Tliessalonica suo nomine memoratur, additurque, Jusiinianum castellum yirtemishtm, X L . M. P. (ab urbe Tliessalonica) reniotum, ¡niposuis.se iluminis Rechii osliis ; quod ilumen, alibi non obvium, Mannerto (Geogr. Voi. 7. p. 475.) idem esse videtur cum Echedoro, nunc Gallico, l a h x q i s. F a lir/.(ò Byzaniinorum, Thessalonicae proximo. Sed obstant Procopii milliaria X L (adusta TtaaagàxovTa), quorum multo pauciora Echedorum ac Thessalonicam intercedunt (i. e. duae leucae). Deinde Procopius, in sua locorum enarratone e promontorio Pallene Thessalonicam pergens, sinus Thermaici oram terramque orientalem lustrat, non borealem vel occidentalem. Quare alium fluvium istius tractus spectari puto; quam ego rem in descriptione agri Tliessalonicensis illustrabo. Aliis vox Pliniana Therme (vide Dissert, bislor. p. 3.) Procopianae voci 0 t Q u a respondere videbitur; quanquam ne sic quidem silus castelli, a Procopio memorati, clarior evadit. Verum commodo lectorum consulens repeto Plinii locum H . N. 4, 10 (17), u t , quantum fieri poterit, Thermae, quam a f f e r t , situm diligentius debniam. Ergo Plinius, In ora, a i t , sinus Macedonici oppida Chalastra, et intus Phileros, Lete: mediofjue jlexu Hi oris Tliessalonica, liberae condilionis. -dd hanc a Dyrrhachio CXIK millia passuum. Therme. De Chalastra agam io agri Tliessalonicensis exposi-

16

ANTI^UXTAS

URBIS

|CAP.

timi e ; de Lete (Lite) disseram in dìoecesi urbis nostrae. Phileros, si lectio sana, adliucdum latet: PJinianus verborum ordo suadet, situm liabuisse in latere Echedori t Gallici) dextro, ut Lete in sinistro. Pauca addo de Therme. Quodsi Plinii ordinem respexeris, Therme (si lectio sana), erit e meridie Thessalonicae quaerenda, eo loco, ubi tabulae Macedoniae liodiernae (Lapie, Cousinéry) habent balnea quaedam (bains minerali*), ad rivum s. fluvium, qui Cliabrius esse videtur, prope Aeneam atque Anthemuntem, quarum situm aliis luijus disserlatiunis locis deiiniam. Anxie tarnen Plinianns circa liaec ordo sequendus. non videtur. Pergit enim : In Thermaico sìnu ( miri/ice eum distinguit a Macedonico) oppida Dicaea, Pjjdna, Derrha, Sciolte. In Iiis monstrosus est Sciones situs. Ea enim, in Pallene s i t a , non Thermaeo sinui adscribenda est, sed Toronaeo; aut corruptela Plinii locum occupai, scribendumque Methone pro Scìone. Quod tarnen statuere nolim. Antecedit enim vox Derrha, quae plane eadem est cum v. Dcrris in Pomponii Melae loco parili 2 , 3 . : Ante Axìum Thessalonice est. Inter utrumque (Peneum Axiumque) Cassandria, Ci)dna (Pydna), Azoros, Derris. Jainque Derrim nemo sinui Thermaeo assignabit; est enim prope sinus Singiticum Toronaeunique, coli. Ptolem. geogr. 3, 13., ubi /iégQtq äxga inter Ampelum Promontorium et Toronen ponitur, atque esse dicitur regiouis flaga^iag, pro quo legere malim JJagaxtiag. Derris vero M e 1 e t i o (Geogr. ed. Gaz. Voi. 2. p. 462.) est hodierna urbs Jeréòge (Deterra). Ex antecedentibus apparet, ordinem Plinii anxie teneri non debere in sede Thermae suae constituenda'. Namque thermas alias satis celebres habet urbs Turcica Langadak s. Lanksedé, aliquot horarum spatio versus orieutem dissita a ci vitate Thessalonica, prope lacum Langazae, quem eundem cum Prasiade Herodoti esse demonstrabo. De thermìs vero Lanksedé haec habet Hadschi Clialfa 1. c. p. 79. : Das warme Bad von Lanksedé befindet

KT

17

NOMINA.

sich in dem zu Salonik gehörigen Distrikte gleiches Namens. Das Wasser ist gemässigt warm. Gleich danebeh sprudelt auch kaltes hervor. Es ist mit einer Kuppel überdeckt, unter welcher sich ein Becken beß.ndet, das mehr als 2 0 Ellen im Umfang hat. Ausserhalb des Gebäudes befindet sich eine Strecke schwarzen Küthes und Schlammes. Die Kranken ziehen sich nakt aus, und stecken sich bis an den Hals in diese Pf ütze. Die Einwohner Saloniks begeben sich im, Sommer hieher, und bringen die Zeit ihres Aufenthaltes unter Zelten zu. 23) Hae igitur thermae intus sitae sunt, ut cum Plinio loquar, non minus quam Phiieros et L e t e , liaud proeul tarnen a sinu Thermaeo. Locum indicis Procopiani OfQua (Tlierma) ego nondum exputavi. Possunt esse thermae e meridie Thessalonicae; possunt esse thermae urbis Langadak (Lanksedé). Ceterum Bolbe quoque latus in ora sua boreali habet thermas • Hadschi Chalfa 1. c. p. 8 3 . ) . Suntque thermae e septentriune urbis Serrarum, unibs diei itinere ab ea dissitae I Hadschi Chalfa J. c. p. 7 3 . ) ; item prope urbem Ostromdscha (Stromcza), coli. Hadschi Chalfa 1. c. p. 9 0 sq.; denique ad pagum Timurhissar * Demürliissar), coli. Hadschi Chalfa I . e . p. 8 3 . Macedónicas thermas iierum attingam in Thessalonicensium terrae motuum enarratione (p. 25 sq. ). Quaestioni de Thessalonicae nomine,

23) Easdem thermas, nomine Langazae servato, f'ere ut Turca describit Leakius Britanmis in libro: Travels in northern Greec e , Vol. 3. p. 232 sq. 24) Thessalonicea (Oeaaalovixfta) urbs «licilur ap. Strabonein, coll. Dissert, hist. p. 3. Alius Strabonis locus est H, 4, 4. (pag. 106. ed. Casaub.): '££

Thessalonica.

34

)

hoc loco atque

'EntSáfirov S¿ fic OfooaXovlxíictv. Eandetn formam diu post inven¡o i 11 inscriptione ttijusdain epistolae Gregorii, Demetrio B e asco sec. XIII. datae Lambec. codd. Caesarr. Vindobb., parte VIII. p. 1070. ed. Kollar.): 7

Btá0x01. Longiorem formam Eu» stathius quoque agnoscit ad

2

jü

18

ANTIQUITAS URBIS

in Dissert, histor. p. 4. institutae, pauca subjungenda videntur. Formae corruptae s. decurtatae (Salonicìa) exemplum e chronico Fossae Novae dedi in Dissert, histor. p. 4. 2 S ) Accedat Anonymus Cassinensis (Muratori Scriptt. rcr. Italicar. Vol. V . p. 70. D.): Rex Guilielmus Siciliae copiositm exercitum in Romaniam transmisit (a. 1185), qui civitatem Durachiae et cìvitatem Saloniquium (sic) ceperunt. Forniam Saionica bis habet Monachus S. Mariani ad a. 1185. (Trecis 1609. p. 88. a.): Sa Ioni cam, amplitudine opibusque praesignem , pervadit et obtinet (Guilielmi Normanni exercitus). Idem ibidem p. 88. b . : Salonicam Graeci recipiunt (a Normanni«). Neque aliter Guilielmus A p u l u s I. 5. (Murat. SS. rer. Itali. Vol. V . p 275.): Dimissa magna Salo nie a e parte suorum, Ad propriae sedem remeavit Alexius urbis (a. 1083). Bondelmontius Ita]us (sec. X V . scriptor) in libro insularum Archipelagi cap. 70., quem primus integrum edidit S i n n e r u s noster, doctrinae lectissimae vivum, ut pauci, specimen: Möns Sanctus . . prope Salonicensem cìvitatem, in provincia Thraciae. Idem tamen ibid. cap. 72. p. 129. habet: Thessalonica civitate. Adde Nos cap. 4 (de dignitate urbis politica).' Alii chronographi istorum temporum puram antiquainque rationem sequuntur, scribentes Thessalonica, Thcssalonicensis. Videatur F u l c h e r i u s Carnotensis in gestis peregrinantium Francorum cap. 3. ad annum 1097 (Gesta dei per Francos. Hanov. 1611. p. 386.). O t t o Frisingensis de gestis Friderici 1 , 59. (de Conrado imp. ex Hierosolymis reduce).

Horn. II. XI, 710. ( e d . Rom.

p. 880, 32) : 0eooalovixi¡, 0iaoalorixtitt. Ubi a git de similibus aliamm vocum apud veteres prolongationibus..

>5) Demedio sendo XII vide Nos in mercatura Thessalonicensi, ubi de Reiijainino, Judaeo Hispano, agemus.

ET

NOMINA.

S i c a r d u s episc. in chrouico ad a. 1185 (Muratori J. c. Vol. V I I . p. 602). Chronicon Cavense ad a. 1185 ( Muratori I. c. p. 925 sq.). Robertas d e M o n t e ad ann. 1180. (Struv. Script, rer. germ. ed. III. p. 924). Chronicon A l b e r i c i ad ann. 1191 (p. 3G3. ed. Leibnitz.) ; ad ann. 1202(p. 427.); ad ann. 1205 (p. 439.); ad ann. 1206 (p. 442.); ad ann. 1239 (p. 573 ). Puritatem semper quoque Innocentius III. papa Romanus in epistolis sequitur, quas non est quod siugulatim afferam. Puritatem tenent quoque .Acta Latina .Sanctorum Cyrilli et Methodii, Slavicae gentis apostoJorum ( D o -

b r o w s k y , Mährische Legende von Cyrill und Method. p. 9 . ) . Forma Franco-Gallorum recentiorum est Salonique. V . Paul. L u c a s itinerar. a. 1714. Amsterd. 1720. p. 29. 36.; Felix B e a u j o u r in Tabi, du Commerce de la Grèce. Paris. 1800. Vol. I. p. 19. et alibi. Idem tamen B e a u j o u r in Voyage militaire Vol. I . ( Paris. 1 8 2 9 . ) , deinde P o u q u e v i l l i u s Köster in itinerario Graeco Ed. II. antiquam formam serv a n t ; neque aliter M e l e t i u s 2 6 ) in Geogr. ed. Gaz. Vol. II.

p. 460 etc. ; quanquam is ibidem dicit ¡tôknoç Ttji ^aXovUijs. Formam hodiernam Salonique jam habere videtur Geoffroy de Ville Hardouin (de la conqueste de Constantinople cap. 160. p. 50. ed. Ven.). Aliter tamen se res habet, si inspexeri* novam libri aurei editionem, sc. Buchonianam. Ea euim modo habet Salenique, modo Salenike, non Salonique. Illud legitur in ed. cit. p. 109. 154. 155. 175. 178. (Collection des chroniques nationales françaises Vol. III.) ; hoc vero ibidem pag. 110—112.118. Formam Salenick tuetur quoque libellus,

cujus nomen: ¿indenne chronique, en dialecte Rouche (Buclion. 1. c. p. 291.). Adde libeilum ejusdem aevi, nomine

a 6) Leake travels in north. Greece. Vol. 3. p. 238: Salomon, as the Italians and English name this c i t y , is b y the

Turks called Selanik, by the Greeks SuXorlxij, and by all the educated among them Qia-

aalorixrj.

2*

20

ANTIQUITAS

Chronique

de Henri

de Valenciennes

URBIS

|CA1\

( B u ç h o n . 1. ç. p. 2 2 1 .

2 . 3 . Ii43. 2 5 1 . ) : i s quoque scribit Salenique. Sidenike habet

Sed formant

habet idein libellus 1. c. p. 2 2 3 . 2 3 3 . 2 4 9 . diploma B a l d u i n i ,

Sçileniquc

imperatoria B i z a n t i n i ( R e c u e i l d e

plusieurs chartes . . pour servir à l'histoire des Francois cett, ed. Paris, p. 1 7 . ,

ed. Y e u . p. 1 0 . ,

ad calccm historiae regni

Constantinopolilani, auctore du C a n g i o ) . - 7 ) vernacula u t e n t i b u s , fuit Sulonîchi.

Italia medii a e v i ,

Videatur anoiiymus D u -

cae ( e x ed. ß e k k e r i ) interpres i t a l i c u s , D u c a e c o a e v u s , paß'. 3 7 3 . 3 8 8 . 4 1 1 . 4 1 2 . 4 5 0 . 4 5 1 . ; idem tarnen Italus alibi habet forniam Salonicho dicunt

Salonîca.,

(p. 3 5 2 . ) et Salonichio coll.

Pocock.

(p. 3 9 0 . ) .

Beschreib,

d.

Angli

Morgenl.

V o l . I I I . E r l a n g a e 1 7 9 2 . p. 2 1 3 sqq. C l a r k , travels V o l . II. Parte III. p. 3 4 6 . et alibi. L e a k e travels in northern Grcece

s 7) Non imiltura a b his forjnis abludit a l i a , se. Salence, qnara habet auctor anouyinns poematis gallici, seculo X l l vel Dilli assigiiandus, qui mythistorimn « a r r a t , i n a x i m o p e r e circa res Gallo - B y z a n t i n a s r e r s a n tein. Est is liber iuscrij>lus ; Purtonopeus de Blois, publié por la p r e m i è r e fois p a r Crapelet. Paris 1834. 2 Voi. Legatur ibi Voi. 2. p. 120: Puis vint irosqu en Saience op moi, Et je'l nori tant A secroi. Ibid e m : En S ni en ce nos en Valantes, Et à délit i tejornames. M i h i certe mirimi vider e l u r , si in bac epopoeia erotica ea c i v i t a s , q u a e post Constantinopoliu (apud poetam Besancc, Constanlinoble, Chiefd'Oire) splendidissima regni

Graeci f u i t , T h e s s a l o n i c a , i n quain, prorsus omitteretur, q u u m T h e s s a l i a m ^ ( Testatile), E l i d a , Arcadiain f^rcaie), ali. ineinoret. Nec f a c i ! , ut s e n tentiam m u f e m , quod [anctor Salenciam (Saleniciain) nostrani insulain, p r o p e T e n e d u m silaiu, u n i u s q u e l'ere diei spalio a R y zantio reinotam, dicere videlur. Hoc non m a g n i h a b e n d u m in poeta, qui silvam Gallonila Ardnennain m a r i apponit, ut S h a k e s p e a r i u s Rrilannus Bohemiain; urbein deinde H i s p a n o r u m Xeres d e la Frontera , Gadibus vicinain (ipsi S e r r e s ) , Serarmn urbein «licit, ubi serica fabric e n l u r , etc. Ludit h o m o i n g e niosus et amabilis in r e b u s g e o g r a p h i c i s , iinino etiam chronologicis.

ET

iO-id.VA,

21

V u l . III. p. 235—257. Hispaui utuntur forma Thesahmka ( s i c , una s , secundum genium suae linguae), de quo videndendus M o n c a d a (Expcdicion de los Catalanes etc. cap. 61. e t c . ) ; idem tamen liabet quoque forniain Salonique (cap. 4 1 ) . Germain's hodiernis est Thessalonich. Slavi Bulgarique d i cuat Solnn, St'lun, accentu posito in ultima; Sohtnjanin de civ«. V . D o b r o w s k y I. c. p. 78. Turcice diciiur T h e s salonica Salonik, Selanik, coll. H a d s c li i C I) a I f a 1. c. p. 7 5 . et alibi. L e a k e I.e. p. 238. Nomen urbis apud poetas g e r inanicos medii aevi est Salneck, non Salneckc, ut passim scribit H a ^ e n i u s in sua poeinatis veteris editione: Hugdieterich timi Hildburg ( Z e i t und K u n s t , Altteutsche. Francof. ad M . 1822. p. 267—310). De hac forma ( S u l n e c h ) tu p o tius adi ejusdem poeniatis meliorem editionem, quaiu curavit vir doctissimus O e c h s l e , Stuttgartiensis archi varius ( O e h ringae et Stuttg. 1834. p. 3 . 4 . 6 . 7. 9 . 1 0 . 1 5 . 2 0 . 2 5 . 2 9 . 3 3 3 4 . 3 7 . , coll. Dissertatone nostra liistorica p. 4 . ) . " 8 ) Primam syllabam ( 6 I s a ) voci antiquae qui homines abstraxerint, S l a v i , Bulgari, Itali etc., ego multa legens nondum e x p u t a v i ; de ipsis Graecis hoc non crediderim , quamquam vel h i , ubi dialecto sua mixobarbara utuntur, a con uptela vocis non abstinent. Videatur Clironicon Graecum Komanìae et Moreae l i bro I . ( B u c h o n . p. 7 4 . ) : Piiyceg nut av&ivrijg (pvar/.òg

2 s ) Regni Thessalouicensis notio sou est anno 1180 antiquior, coli. Roberto «le Monte ad aumun 1180 , quein locmn afferain cap. 3. ll)i tamen de mero ¿titillo agitur. Regimili Thessa'ionicense ( r e a l m e , royaume de Salenìque) reapse extitit inde al) anno 1204, non pritis. Hinc sua habuit poeta theotìscus sopra citatus, non

ex aevo inulto antiqniorì, se. sec. T , ubi Gothi in Macedonia alicftiamditi sedebant cuin rege suo Theodorico. Regni Thessa-> loiiiceusis a. 1204 conditi initiuin orientale fuit Christopolis urbs (Cavala). Y. Muntaneri Chronicon cap. 231 : La cité de Christoble, qui est à l'enivre du royaume de Salom'que. Acide Eundein cap. 224. 228.

22

ANTIQUITAS

t t J ì ~aXovixi]g

nòh]q.

Tov J£a)MViy.iov supra allato?. Xovixtjg. aDte.

URBIS

Idem Chronicon ibid. p. 78. : '0 ¿¡qyag

{SaXovixtov)',

de qua ultima forma v. locos

Idem ibid. libro I I . (p. 1 9 4 . ) :

0 Qrjyag

£c. ' Oxav Se iiXiog unooxgiqihir an'o Toü voxiov xaftnxti(>og enl x'ov alyoxsgav 'tX&u 7 ti onOfiöv avfißair} ytviu&iti, ml Ilev Tijc üvio 'Aolag itüoa r/ 'lvdtxii, 'Agiavi'] t s xal rtSgaota, enl Si xijg xvixia gvyla xe näaa xal 'EXlt'iOnovxog, enl Se ri;C Evpaj'n7j? Max i dor lot xal Ogiixt] ngbg töi'lXXvgtxiä itag' lotgov notayov ov fiexgUig TUQn%(hj00i'iat ngog xü>v TtXtjaio^agwv, xal oi /tifin(jöoi t« h'fiu xuxa/waoioi, ngogenXoifimixovxaiv TO>V ßooxijftitrcoy. 'EjjifiXtot if noltuot, toovxai, ovtlgiov Si xal fiavitv(IUTOIV yitvSiii olios' ivictyoh Si xal noXeig a&goug xaxanovxio&t)oorxat. I d e m i b i d e m : "Hi to s i'öjjo/o oi. ' Hiiou enl vSgo/6ov linos li yiryxttt 4tio/.tbg, enl

fj.iv xi¡g uvoi 'Aalag 'OSiavi], SoySiavij, 'Agaßlt* fiixgä xal '/¡¡avia, ri¡g Si Evgtúnrjg r¡ Ogitxi] ta¡g 'IXXvgixov ocpóSga Tagax&r¡oovTai' itoXe/iOi yäg ßagiig émneoávraí Tais jo') gmg. Ti¡ St Max e S óviav ^ w p « t « %ti gtaxu o v/ißrjoerai, éyyvg aq> avio(io v yevéo&ai. E x his ultim i s id saltein cog-noscitur, M a cedoniain t e r r a e m o t i b u s íiunq u a m non obnoxiain fuisse. D e causis t e r r a e m o t u u m idein L a u r e n t i u s libro citato cap. 53. (ed. cit. p a g . 349): Kal yitQ TO nlig, Stegya^o/xevov xal iSagaiovv ji¡v iv ßa&ei yi¡v, xovxl nayaoxevá^ei ovfißuivetv. 'Iii a/iéXtt r a 7tXi]0iát¿0via Toüg avacpvoi'jftaoi xal talg JOÍV deg/.mv¡ avaßoXaig iSázwv nvxvóxtrQOv oelexat. Id qnod ad t h e r m a s quoque M a c e dónicas t r a h e s , de q u i b u s v. Nos supra p. 16 pq. De causis vero terrae motuuin eorninque teinporibus vide ArisJotelein meteorolog. II., capp. 7. 8 . ; u b i (cap. 8.) Phlegrain M a c e d o n i c a m non praetermittit civis Macedo. Idein vero aliter d e therinis ibid. cap. 8 . : z/v ànooióXiuv ftir^ov co-Rom. T . I. p. 100.) : Ol « -

. . . ìixqt 'PafitWTjs, xaì /loyyi- noumttiiiìvTiq ex -¡/¡g 'Paiftuixtj? fiafjSùiv, xaì tìtuoaiotlxtjs, 2'Hkà- Stotxrioiaìg, xml vvv icXoìiiifg ino (Ìbìv , A(iù(iftwv ( 1. '¿tyiitìoiv s. jòv &QÓVOV KuxiajttvjivbinóXmi 'Agit^laxap Pannoniae), xaì '/l8ti~ /¿ijtQonoiÌTai, xal vi Qtav , xaì 2xv0ày *• i. A. Est tnioxonoi, tlair' a ó Otooalvvlhaec Descriptio e codice Vati- xi]s x. t.

vìi uÌtovs

cano , aule schisma, ut patet,

v.]

DIGN1TAS

IRBIS

ECCLESIASTICA.

47

fectam esse constat. Fuit Papae Romani in rebus ecclesiarum orientali» Illyrici legatus, cujus muneris quaedam ex empia v. apud Mich. Lequ. 1. c. p. 7. sqq. De re ipsa r. InBtxcenlium 1. c . , ubi agitur de dignitate antiqua metropolitae Thessalonicensis, ut legati pontificii. Omisit Innocentii loc u m , ut alia, Michael Lequ. 1. c. Adde Theodori B a i s a m e n i s scholia ad synodum Chalced. can. 28. (Canones SS. Apostolorum etc. Paris. 1620. p. 351 s q . ) : rJ'òv 8s nannav y.axwç kéyovai riveç %UQOTOVÙV noti TOP Qeaoahovixijs xaì ètéQovç ôvuxovç ( i . e . Graecos) fiytQonokÎTag. jlsyârovg YÀÇ si%s T ov T ov g. Dictum quoque patrìarcham antiquo tempore Thessalonicensem autistitem, sunt qui contendant. Ego hujus rei non aliud testimonium inveni, quam hoc, quod apertam suae infirmitatis speciem prae se fert. Theophanes in chronographia ad annum 508., sub Anastasii impèrio (ed. Paris, p. 399., ed. Ven. p. 317.): Tòv Oeaaalovtxtjg tniaxonov &sóòu>Qog iaxoQixòg « « p i a Q%t]V ovofxâ^u àkóywg, fitj eïdù'ç, dia r i . Hoc tamen ex Theophanis loco apertum est, maguam vel turn, ut antea, auctoritatem ac dignitatem Thessalonicensis episcopi fuisse; quod ex alia quoque antiquitatis narratione ronsequitur, se. e Chronici paschalis quodam loco ( T . I . p. 630. ed. Bonn.). Nimirum anno Chr. 533. Justinianus imperator sanclionem adversus haeresin Nestorii Eulycliisque misit Romam, Hierosolyma, Antiochiam Syriae, Alexandriain Aegypti, in lllyricorum gentis urbem Thessalonicam (xaì tv OsoaaXovixy RF] NÓXU TOV 'IIXVQUZV 'é&vovg), Ephesum Asiae. Idem imperator praesulem Thessalonicensem archiepiscopum dicit Novella X I . Alius honor seculo antecedente eidem ecclesiae metropoliianae a Theodosio juniore imp. concessus fuerat, se. iinmunitas a tributis, coli. Spanhem. de usu et praest. num. Vol. I. p. 652. Thessalonicensis episcopatus ditionem aliquantulum immi•uit Justinianus imp., qui ab Agapeto et Vigilio, Papis Ro-

48

DIGNITAS URBIS E C C L E S 1 A S T I C A .

manís,

obtinuit,

ut a b J u s t i n i a n a e

primae,

[cAP.

patriae

suae,

epíscopo provinciarum Illyrici p a r s non contemnenda a d m i n i straretur.

Y . Mich. L e q u . 1. c. p . 1 8 s q . , coli. N o v e l l a

stiniani X I .

supra

allata

Schneckenburgerus

,,lllyrien, schuf,

p. 38.

D e his

a d nos

B e r n e n s i s , celeberrimus

die kleinste der 4 P r ä f e k t u r e n , hatte 5 M e t r o p o l e n :

Corinth,

Gortyna;

theologus:

die Constantin

zu N i c o p o l i s , P h i l i p p i , L a r i s s a ,

über ihnen

A r c h i e p i s c o p ) von S i n n i u m , stiniani Novell. X I . ) .

Ju-

scripsit

stand dem

der E p a r c h

Sitz

(Exarch,

der P r ä f e k t u r

(Ju-

In der Mitte des 5ten J a h r h u n d , w u r d e

die politische und kirchliche O b e r b e h ü r d e nach T h e s s a l o n i c h verlegt ( i b i d . ) .

Unter Justinian

wanderte

die

beiderseitige

O b e r v e r w a l t u n g nach Justiniana p r i m a , so a b e r , d a s s T h e s salonich den bisherigen T i t e l behielt ( A g a t h i a s V , 2 1 . cop. de aedific. J u s t . I V , 1 . ) . —

Pro-

l l l y r i e n w u r d e von seiner

ursprünglichen V e r b i n d u n g mit R o m

auch

nicht

durch

das

Gesetz ( H o n o r . e t T h e o d . II. J u s t . C o d . L i b . I. T i t . I I . 1. 6 . ) , w e l c h e s d a s s e l b e Constantinope! u n t e r o r d n e t e ,

wirklich

ge-

trennt, sondern bald d a r a u f die disciplina apostólica w i e d e r hergestellt ( H o n o r , et T h e o d . a p u d C o n s t . epist. R o m . pont. e p . 1 0 . „11. Justin, epist. a d J o a n n e m . J u s t . C o d . lib. I . T i t . I . 1 . 7 . — auffallender W e i s e nicht im C o d e x — ) . In l l l y r i e n ü b t e der B i s c h o f von Thessalonich a l s V i k a r i u s v o n R o m P a t r i a r chatrechte (Innocent. I. epist. 13. ad R u f u m e p i s c . T h e s s . ) a l s a l t h e r g e b r a c h t ; cf. Bonif. I . ep. 1 4 , 1 5 ; S i x t i I I I . e p . 7 , L e o n . I . ep. 5 , 1 3 ;

8;

so bis zu dor obenbezeichneten P e r i o d e .

U n k l a r ist mir d a s V e r h ä l t n i s s des B i s c h , v o n T h e s s a l o n i c h zu dem von J u s t i n i a n a , w e l c h e r E x a r c h von g a n z l l l y r i e n — nach dem Hofkirchenrecht w a r , und ( J u s t . N o v e l l . 1 3 1 , c. 3 . ) gleichfalls V i k a r i u s den röm. S t u h l s .

O b vielleicht letzteres

nur für N o r d - l l l y r i e n ? Oder a n f a n g s f ü r g a n z l l l y r i e n , a b e r nach

der Streitsache

mit

dem

Bischof von Theben

mehr ( G r e g . I . epist. lib. I I I . ep. 6 . 7 . ) ? d i e römische,

der

nicht

O d e r hat vielleicht

griechisch - kaiserlichen

entgegengesetzte

V.]

D I G N I T A S TJRBIS E C C L E S I A S T I C A .

49

Praxis es nach und nach dahin gebracht, dass die durch einen förmlichen Vertrag dem Metropoliten von Justiniana übergebenen Vikariatsrechte durch den Usus auf den von Thessalonich übergingen? Immer begünstigte Rom die k i r c h l i c h e n Metropolen — sedes apostólicas — entgegen den p ol i t i s c h - kirchlichen, durch kaiserliche Institution geschaffenen. Am wahrscheinlichsten kommt mir jetzt vor, die Sache so zu denken: Exarch von ganz Illyrien w a r zuerst der Metropolit von Sirmium, dann der von Thessalonich, zuletzt der von Justiniana — vermöge kaiserlicher Anordnung. Gegen diese kaiserlich-kirchliche Oberverwaltung sträubten sich manche Bischöfe, namentlich solche, die in altberühmten Sitzen Primatenwürde sich zueigneten, und nach früherer Gewohnheit bei dem römischen Bischof Hülfe suchten. Als daher der genannte Hadrian von Theben durch seinen Metropoliten zu Larissa und seinen Exarchen zu Justiniana entsetzt w a r , so appellirte er nach Rom, und wurde restituirt und für die Zukunft eximirt (Greg, epist.' 1. c . ) , d . h . das römische Kirchensystem ergriff diese Gelegenheit, über das constantinopolitanische ein Uebergewicht zu gewinnen in dieser Gegend, und diess gelang so vollständig, dass zur Verwaltung der Patriarchatrechte ein eigener Vikarius nöthig wurde. Dazu ward der schon längst als solcher angesehene, mit Rom verbundene Metropolit von Thessalonich aufgestellt. Nur um seinem Eparchen von Justiniana gleiche Ehre zu verschaffen, unterhandelte Justinian mit Vigilius, welcher ersterein dieselbe W ü r d e fiir die nördlichen Theile Illyriens verschaffte, welche •— früher von den Barbaren besetzt — nie unter Thessalonich gestanden hatten." Magis vero ditionem episcopatus Thessalonicensis imminuerunt gentilium septentrionalium in regnum Graecorum incursiones, Sclavinorum, iuquam, dein Bulgarorum. Posteriores barbari seculo I X . Christo quidem nomen dederunt, v e rum Bulgaria sub thronum Thessalonicensem nunquam venit; Ihcisalanica.

4

50

DIGNITAS

URBIS

ECCLESIASTICA.

[CAP.

quod secus visum Wilkenio in Andronico Comneno ( R a u m e r . Iiistor. Taschenb. Erster Jahrg. 1830. p. 500.), ubi e Niceta (in Alexio Comneno, Manuelis filio, cap. 15.) narrat, Thessaìonicensem archiepiscopum, Costantinopoli tum morantem, consecrasse nuptias vetitas Irenes atque Alexii nothi ; eundemj

fxij nove ìcpìja&waiv rag

noegfìv-

/iiìjò' ànayyuXaTM

(IÓQOV,

ini

Soy/LictTixoìg

TiQogfio'làg &ago>JG(ooiv, àg Tqtréwg

ró rrjg ixtivov

y?MTTrjg auayov

raìg

oi

«Aa-

ngoflh]CCVTI-

v(pog(u[isvoi.

Extitere igitur rei tum disceptationes theologicae, haud infrequentes puto, inter clericos Graecos Italicosque, quo itidem traho Eustathii locum e tractatu de emendanda vita monacliica cap. 146. (Opuscc. p. 249 , 90. 250, 1 — 20.), ubi queritur archiepiscopus de monachis suis, qui sint impares ecclesiastici» disputationibus et controversiis.

CAP.

VI.

D I O E C E S . I S. 5o)

Fines Dìoecesis Thessalonicensis, quam ego in antiquissimo indice episcopali, se. Epiphanii Cyprii (?), frustra 5o) Iustum ejus titulnin (paroeciam) hafoet suggestio Gerinani rell. ad papain Hormis,Tij. Aliud medio aevo visum, cujus scriptores per itacismum habent ^/m;'. Videa!ur Leonis imp. index supra allatus pag. 5 6 . ; Suidas s . v . , qui Harpocrationein exseribit, loco Marsyae oniisso; INicephorus Bryennius deinde aflerendus. De urbis situ haec habet Pli-

56) De Drama v. quoqtie Acta S. Germani, ahhatis in Cosinitra (Acta SS. ad. Mai. Vol. IU,), eaj>. 12 j quae quaurio scripta sint, ego liondum exputavi. V. tarnen jNos in Via Egnatia, ulii serino erit de Chrislopolis Pieupolisquß situ. Drainain ha-

bet efiain Benjoin in Tiidelitanus (qui palilo ante anuuin 1175 iter suuin fecit per Graeciain), sed inlerpretatione corrnpla Darma. V. itineraritiin ejus ex interpret. Constantini l'Empereur. Lugd. Bat. 1633. 16° p. 39.

Vi.]

67

DfOECESIS.

nius M. N. 4, 10. ( 1 7 ) : In ora sinus Macedonici oppiiia Cfialasfra, et in tus Phileros, Lete: medioque Jiexn litoris Thessalonica. Diligentiora veteribus scriptor seculi post Chr. duodecimi praestat, sc. Nicephorus Bryennius C a e sar liislor. 4, 19.: . . . . ti:¡¡si rijg nóhiog (BasiJacius rebellis brevi ante a. 1081, egressus Thessalonica). Kctiahnwv Òè TtjV evOeïav oòòv, 'ìv' ovvio Ààitij ròv fiixçov Òecv ukà•&I;TOV (Alexium C o m n . ) , SI À T-FJÇ le y ouévijg AIRI] g èiel&ùv, ¿nei nçoç ròv novafiòv yéyovev, ov Talixòv xcclovaiv iy%wQioi, ôianèçctaccç rovrov iyyvg nov TOV qçovQiov TOV jiexov xaXovutvav, A ai ròv kxeìas vneçfiàg avhr/.n (agrum puto), t^wçet (ultra progressas est versus Axium) Slà TTJÇ neôiâSoç. 5 7 ) Ubi memorabilis est vox leyopévtjç, Litae adjecta. Appellai earn scriptor sic dictam, lit oppidum puto obscurum, cujus turn forsan vix vestigia supererant. 5 S ) Situm vero Litae bene Nicephori locus définit. Fuit inter Gallicum (Ecîiedorum) et Thessalonicam condita, qui iluvius duarum horarmn spatio a Thessalonica abest; erat tamen Gallico multo propior quam Thessalonicae, et quidem supra viam publicam, s. Egnatiam. Sic plane jam Ptolemaeus 1. c . , e cujus notis compendiisque matheniaticis, situm Letae notantibus, idem fere consequitur; quamquam Meletius (Geogr. V o l . 11. p. 471.) millia X X inter Thessalonicam et Leteu interesse statuii. V i x recte. Sunt multo pauciora. Alale igitur, quod Letronnius quoque notât in Journal des Savans (1835. p. 8 0 . ) , Leten Macedonum Cousinerius (Voyage en Macéd. Vol. II. p. 54.) efindem esse putat cum novitia urbe Soho, medio inter Thessaloni-

¡7) Praeter hunc Bryennii loenm de Lita nil legi post mentionem ejus in iudice Leonis; quod secus in Rentina, quacuin Litam Leo jnngit, coll. sqq.

58) Hand rarum in scriptori-

bns inedii aevi Graecis, nrbes quasdam veteri nomine afferre, quarum riiinae memorandae erant. V. Nos imprimis in Via Egnatia, ul>i Maximianopoleos (Mosynopoleos) fata tradeinus. 5 *

68

UIOECESIS.

cam et Serras spatio posita. Adde Miillerum in censura itinerarii Cousineriani (Gotting. gel. Anz. 1833. p. 1263), De porta Thessalonicae Litaea v. Nos iufra cap. V I I . Novitiam vocis proniintiationera aperit Melelius in geogr. I. c. : Ai]tvi, % Tig xat ytijrct kfysrai, xat xoivwg ravvv At)r~ r a . Ergo rudera ejus vidisse putandus est Meletius (fine sec. X V I I ) . Ex Iioc igitur oppido, olim non ignobili, coll. ejus mimis, postea obscuro et everso, ut videtur, sedes episcopali» (incertum quando) R e n ti ne d transposita est, quod posterius oppidum munitum (cpgovgiov) unius diei itinere a ThessaloMica abest (Cantacuz. hist. Ill, 38.: 'Pevrivct, (foovgióv TI 0eaaa).ovly.i]g rjiifgag ¿Sòv Suyov), inter Tliessalonicara Amphipolimque positum in monte, huic tamen propius, Bolbaeque lacui ab oriente imminens, coll. Cantacuzeno II, 2 8 . : 'Pivrivrig, rpgovgiov Tivòg, o nagà Ttj iìólfiij ).iuv>j xeirai ini Xócpov idgv/uévov. Rcntine dicitur in Novella Leonia, Mentina apud Cantacuzenum III, 38. 39. 46.; apud Eundem tamen alibi, ut apud Leonem, Mentine (II, 35). Novitiis Graecis dicitur Mendina (Melet. 1. c. p. 464.) et Menlhine (Pev&ivi]), coll. Mich. Lequ. or. christ. Vol. II. p. 97» 9 8 . ; ubi occurrit episcopi simplex titulus (ó 'Psv&ivijg), oinissa Lita nóvellae Leonis Sapientis. Unde plane contra Lequienitim id evincitur, quod supra de throno episcopali e Lita Rentinam translato monuimus. Utraque tamen vox (Lite et Kentine) denuo occurrit in subscriptione episcopi Hentinae apud Crusium in Turco - Graecia p. 329.: shjTTjg xaì 'FtvSivr,g (siti) Jtcuaoxtjvòg (sec. XVI.)» Castellum eodem piane loco, se. prope oram Bolbes paludi« orientalem, nomine Mondino, habent tabulae Turciae geographicae. Adde Paulum Lucam in itinerario (Amstelod. 1720. Vol. I. p. 43.), apud qiiem est Mondine. Sed Moenthene (sic > et Mendine audit Cousinerio (itiuer. Maced. Vol. I. p. 118.), locumque veleria Bromisci occupare putat doctus Franco - Gallus j Me-

DIOECESIS,

69

letius (geogr. I. c. p. 464. ) locum Arcthusac. Scia vinos Runchinas, de quibus egi iu Dissert, hist. p. 63., eidem loco assigna» posse, infra demonstrabo in agri Thessalonicensis illustratione. Ceterum locus Rentina occiirrit quoque in Tiiessalia, apud superiorem Sperchei (Helladae) alveum, coll. Tab. geogr. Lapie. In fine hujus expositionis non incongruum esse puto, pauca adjicere de Damasceno Crusii supra memorato. Fuitne hie ille Damascenus hypodiaconus Studites Thessalonicensis, cujus homiliae lingua Graecorum vulgari Veneiiis prodierunt anno 1603? Hujus libri rarioris, quem asservat bibliotheca Mon a c e n s i « aulica, titulus est: Bißliov, ôvouaÇoutvov Otjaavçàç, oneç ovvvyçcxxfjctTo o ¿v fiova^oìg Jafiaaxijvùç, ò vnoôiàxovos y.ai ^TovôtTijç, ò Geooctlovixevç . . . Tò nagòv rsTVTiwTai Bsverirjaiv netget 'AVTOJVÌUJ tgj Ilivi'Kio . . éret àno TT)Ç

tVOCtQXOV

OÎXOVO/^lctÇ

TOV

XVÇIOV

7JFLTOV

lv

Xö

ov. Idem ibid. 54. : Tovrovg noe), ai, Ilégoag xarä yivog ovrag, oßaot?>evg (Theophilus, Michaelis fìlius, a. 829—842.) per o i x i f f a g èxctdioe stotcctxsì&ev elg r ò ( I . r ò i < ) B agS ¿giov fiòv, àq>' o v ¡cai Bag d a g iwt ai xaXovvrai. Idem ibidem 7 , 13. (de mensa epulisque imperatoris Byzantini): Mira yovv r ò navtag rov naXariov nohiygoviaai xarà TI'/V rcé§iv avTtZv, f i f / g i xal TÙV BagSagimxwv xarà Trjv nargiov xal tovtojv (puvrjv, %toi TIsqoiotì, iìaégyovrai xal oi ipàlrca, xal noXv/govi^ovoi ipaXXovTsg, xal fxet' això rò xovraxiov nag&évog ariftegov rov vnego vatov rixxti, xal naXiv r ò noXv%góviov (multos annos imperatori). Igitur Persae Ili Bardariotae esse videntur? Suadere videntur loci Codiniani; quibus accedit major quaedam aucto6o) Nicetas in Alexio, Manue-

vel absque glossa Augustana de

l a filio, cap. 18. ]>. 354: JuSi. iis iutelligeiidi erant. Horum fijfìjvov OíoSágov, Jigotuiwio? jwv houiinum partem, cnm uxoribus

puto et liberis, Byzaiitinus quidanj ignotusque nobis iinperator Cpolin traustulerat, ut diu post Tzaconuiri Moreoticoruin partem 2, 10 : Ovx oí tà voyiroftaípri I dwv (se. nokiv) olxovvt wv TOVQXOÌV. Ho* rum dux erat Taticius, patre et gente Sarazenus (Anna I. c.) ; unde tamen conjicere nolis, milites ejus Sarazenos vel Turcos Asíanos sensu nunc vulgari fuisse, quorum nomine passim jam utitur Anna Comnena. Certe hi Turci Achridenses nou poterant iidem esse ac Persae illi, a Theopliilo in provincias regni sui distributi. Turn enim ( a . 829 - 841) Acliris cum Illyrico aliis parebat, quam Graecis, qui istas regiones initio demum seculi undecimi per Basilium imp., cognomine Bulgaroctonum, recuperarunt. Auxiliares vero Asiani, a Sultano transmissi Graecorum imperatori Alexio I. (Anna libro 5. p. 137. ed. Paris., p. 110. ed. Y e n . ) , erant Turci sensu vulgari; Turci Achridenses pridem ibi, sc. in Illyrico orien-

78

DiorccKsis.

tali, sedebant; ° 2 ) Turci vero seculi X (Magyari^ n Sarazonis, Atticam Graeciamque e parte maritima vastaniilnis, sa-is distinguuntur in vita S. Lucae jmiioris 52. (AA. SS. ail Februar. T . II. p. 95. sqq. ) : Tvrcarum genie incurstmte ^itticam ( propter lios Sanctus in insulain qtiandam propinquam fugit). 6 3 ) Sarazeui, Atticam oram si in u I inlestaiites, ibidem dicuntur ^igareni, item Ismaeltlae (Sarazeni . Tmci vero S. Lucae fuere non alii quain Magyari, isto seculo turn aliis t e r n s , turn Graeciae infesti. Ergo Turcos Achridenses ac Thessalonicenses eidem Ungroriim genti assignabis. Ungri vero a Luitprando memorati Turcarum Macedonicorum populäres esse poterant, ex Hungaria sua in regnum Graecorum tum, ut alias, irrumpentes; quod non semper bene illis cessisse testatur idem Luiiprandus, qui nobis iiiitium ministerii Ungrorum aulici apud imperatores Byzantinos primus aperit. Et haec fere argumenta esse videntiir, quae nos perniovere possint ad discernendos Novellae Leonianae Bardariotas a Turcis. Nihilominus alia se nobis oiterunt, quae faciunt, ut Bardariotas Turcasque (et quidem sensu proprio) eosdem esse put emus. In his primum locum obtinet usus particulae TjTOi perquam ambiguus locis supra allatis. Accedit veterum silentium de Magyaris ad lluviiiin Axinm (Bardarium) transpositis. Macedonian! quidem cum Graecia s e c u l o X depraedabantur, nec tarnen habitabant; parva eorum manus Con-

6J) Quodsi hos Turcos Achridenses cum uostris Turcis (Bnrdariotis) cognatos esse p u t a s , eos debellata demuin Bulgaria (sec. XI. init.) ex alia Graeci regni parte istnc trauspositös fuisse statues. 6 3) De his Turcis (Ungro-Mag y a r i s ) iutelligo noinen paludis Boeoticae, sc. OvyyQoXI/iyt], quod

habet chrysobullium Alexii T. Comneni. Istam pahidein modo