Sylloge inscriptionum Boeoticarum dialectum popularem exhibentium: Praemittitur de dialecti Boeoticae mutationibus dissertatio [Reprint 2021 ed.] 9783112397527, 9783112397510

Citation preview

SYLLOGE

INSCRIPTIONVM BOEOTICARVM DIALECTVM POPVLAREM EXHIBENTIVM.

COMPOSVIT ADNOTAVIT APPARATV

CRITICO

INSTRVXIT GVILELMVS LARFELD,

IF.

PRAEMITTITVR DE DIALECTI BOEOTICAE MVTATIONIBVS DISSERTATIO.

BEROLINI APVD GEORGIVM REIMERVM. MDCCCLXXXIII.

ADOLPHO KIRCHHOFF INSCRIPTIONVM

GRAECARYM

INVESTIGATORI • FELICISSIMO HVIVS IPSIYS

LIBELLI

F A V T O R I • SVASORI • ADIVTORT LIBÉRALISSIMO I) • T) • D AVTOR

PKAEMONENDA.

Vt nostra potissimum aetate inagmim cepit iucrementum Graecae liuguae dialectorum stuclium, ita baud exiguus uuraerus recens exstitit virorum hoc litterarum genere eruditorum, qui pernoscendi sermonis Graeci studiosis commoda ac modicis finibus circumscripta subsidia epigraphica suppeditaruut. Verum tarnen in re utilissima summopere hoc est dolendum, quod instrumento critico aut omnino aut satis ampio omnes fere illae inscriptionum collectiones sunt destitutae, ut ad cognoscenda potius singularum dialectorum principalia discrimina, quam ad uniuscuiusque propriam condicionem atque indolem investigandam natae esse videantur. Etenim in propatulo est positum, titulorum permultorum lectiones adhuc temporis tam multum abesse, ut omni dubitatione sint exceptae, ut editorum exemplaria saepenumero cum in singulis vocabulis tum in integris versibus enucleandis mirum quantum inter se discrepent. Quocirca in lectionum discrepantiis colligendis studium ac labor sunt ponenda, quo et peritorum ingeniis ansae praebeantur ad diiudicandum, quibus maior fides sit habenda et in litteraturis dubiis ac paene oblitteratis, qui ad lapides denuo perscrutandos forte accedant, habeant, unde facilius veras atque integras lectiones adsequantur.

Iam habes alterum, quod in conformando hoc libro mihi propositum erat; accipe alterum. — Sylloge quam instituí inscriptionum Boeoticarum iustum efficit supplementum dissertationis meae „DE DIALECTI BOEOTICAE MVTATIONIBVS" anno superiore Bonnae in publicum editae. Qua commentatione pluribus demonstrare studui, in adscribendis titulis singulis temporum spatiis — praecipue aetatis Macedonicae, qua longe plurimos, qui aetatem tulerint, confectos sat est notum — baud adeo litterarum ductuum, quam ipsius quem praebeant sermonis — sive sonis antiquitus usurpatis magis faveat, sive respuat — habendam esse rationem. Qua de causa in disponendis titulis hanc tamquam certissimam normam secutus sum. Ipsam vero dissertatiunculam velut fundamentum totius collectionis ante mittere visum est, aut mutatis aut ampliatis paucis tantum modo locis, sive quod singulae sententiae accuratius, quam tunc feceram, exprimendae videbantur, sive quod argumenta titulorum nuper publici iuris factorum non licebat praeterire silentio. Nec tarnen quem tunc proposueram inscriptionum ordinem numerorumve rationem immutare placuit; immo títulos recens repertos litteris tantum distinctos illorum ordini inserui. Titulorum quos exhibui primum accuratius descripsi locum, ubi essent reperti et — si notum erat — ubi nunc temporis adservarentur. Argumenta, ne volumen libelli iustum modum excederet, litteris minusculis expressi, exscripta tamen genuina earum litterarum specie, quarum ductus a scriptura Ionica abhorreant. Paucissimorum eorumque, qui uno duobusve versibus contineantur, veram proposui imaginem. — Litteras in mediis versibus detritas punctis distinxi uncisque quadratis inclusi: [a]; in initio et exitu versuum solum uncum adhibui: a], [a; quarum litterarum reliquiae tantum in monumentis deprehenduntur, vel quarum loco falsae sive per errorem lapicidarum insculptae sive eorum qui descripserunt vitiis traditae

sunt, uncis quadratis signavi: |aj, perperam omissas rotuuclis: (a), vitiose textui intrusas uncis fractis: (a). In emendandis titulis, quae aliorum ingeniis deberentur, quae ipse temptassem, accurate enarrare — ne instrumentum criticum in immensum augeretur — praetermisi, id quod mihi vitio ne vertant viri docti. Nec sat utile visum est, omnes adferre emendationes, quibus lectionibus depravatis succurrere studuerunt; hie tamen illic, ubi de vera lectione graviter licebat dubitare, complura rettuli emendationum conamina. Editorum exemplaria ubicunque inter sese discreparent, eas tantum lectionum varietates in animo erat proponere, quae ad textum conformandum aliquanti essent pretii. Qua de re omisi lacunarum et litterarum detritarum turbam referre ab hoc illove indicatarum, si complurium editorum testimoniis eas etiam nunc in lapidibus exstare confirmatum nec plane dubitationi locus erat, quin aut pridie exstitissent, aut etiam nostra aetate diligentius perscrutantium oculis obviae fierent. In commentariolo titulis subiuncto eorum qui aut edidissent aut tractassent nomina et libros attuli; quaecunque aut rerum aut vocabulorum explicationem postulare videbantur, paucis explanare studui simulque aut certos annos, quibus concepti essent tituli, aut temporis spatium indicavi, quo aliorum titulorum argumentis in comparationem vocatis confecti esse viderentur. Viris autem omnibus, qui de hoc libro et Consilio et auxilio optime meruerunt, BVECHELERO et VSENERO imprimis Bonnensibus, praeceptoribus dilectissimis, KIRCHHOFFIO Berolinensi, studiorum meorum fautori et adiutori benignissimo, etiam hoc loco gratias ago quas debeo maximas. Scribebam Berolini exeunte mense Decembri anni MDCCCLXXXII.

GrVILELMVS LARFELD.

COMPENDIA. CIG Lk R Ii Lb K2 D C M IGA

= =

Corpus inscriptionum Graccamm. Leake, travels in Northern Greece. Rangabé, antiquités helléniques. = Keil, sylloge inscriptionum Boeoticarum. = Lebas-Waddington, inscriptions grecques et latines. = Keil, zur Sylloge inscriptionum Boeoticarum. = Decharme, recueil d'inscriptions inédites de Béotie. = Cauer, dclectus inscriptionum Graecarum. = Meister, die inschriftl. Quèllen des böot. Dialekts. = Inscriptiones Graecae antiquissimae ed. Roehl.

DK

DIALECTI BOEOTICAE MVTATIONIBVS DISSERTATI«.

L a i f e l d , 9ylloge insrriptiomini Boeoticaruin.

a

D e dialecto Boeotica peculiari commcntatione dissenierunt E. B e e r m a n i i in G. Curt i i „Studien zur griecli. und lat. Gramm." IX. Leipzig 1876. pp. 1 — 8 6 , A. F u e h r e r in dissertatione inaugurali Gottingae codem anno Ibras data. Qui viri docti universam sermonis condicionem atque indolem diligentissima cum cura enarraverunt ; mutationum quas dialectus in temporum decursu contraxcrit, liaud aeque rationem habuerunt. — Has adumbrare studuit R. M e i s t e r , „Zur Chronologie des böotischen Vocalisrnus" in Flcckoiseni ann. 1879. pp. 5 1 3 — 5 2 6 '). Nequo vero quas dialecti diversi* aetatibus subierint sonorum attenuationes et corruptiones pro certo adfirmare licet, nisi accurate definito temporis spatio, quo unusquisque titulus lapidi videatur esse incisus. Quae res omnino posita est i n t i t u l or u m l i t t o r a t u r a , in d i a l e c t i c o n d i c i o n e , in a r g u m e n t i s . Atque l i t t e r a r u m f o r m i s in titulorum aetate indaganda et Beermann et Fuehrer m i r u m quantum tribuerunt et Meister „Die inschriftlichen Quellen des böotischen Dialekts" in „Beiträge zur Kunde der indogerm. Sprachen". 1880. V pp. 185 — 238. VI. pp. 1 — 66 liane normam secutus totum titulorum num e r a n in ordines digererc periclitatus est. — V e r u m tarnen magnopere equidem vereor, ne iusto magis ad litteraturam respicientes viri docti a recta via deducantur. Litterarum enim ratio q u a m sit vana atque ambigua, in titulis praeeipue aetate Macedonica confectis, — cum non nusquam in u n a eademque inscriptione ' variae obviam fiant litterarum formae — sat est [') Qui idein impernine Ahrensii libro „de Graecae linguae dialectis" nisus dialectoram Graecarum omnium condicionem denuo enarrare suseepit libro „die griechischen Dialekte" Gottingen 1882; de Boeotorum sermone agens vol. I pp. "¿01—"28G.] a*

IV

expositum a viris de re epigraphica Graeca optime meritis '). Quorum in partes ego totus abeo; quamquam non is sum, qui in universum plane negarim, ctiam post liovam litteraturam in usum receptam esse quas litterarum mutationes admodum certis liceat adscribere temporum spatiis. Id unum nego: quam multo post eam aetatem, qua litterarum ductus sive hi sive illi sint usurpati, confecti sint titilli, nisi ratione grammatica ullo modo posse demonstrari. — Accedit quod litterarum ductuum persaepe ab eis qui descripserunt parum ratio est habita, ut in titulis permultis quae litterarum species ab altero tradantur, alterius apograplio improbentur. Qua de causa priusquam de litterarum formis, quales maxime diversis temporibus in diversis Graecorum civitatibus obtinuerint, certius statuere liceat, id summa opera curandum est, ut certis apographis vel ectypis titulorum scripturae suppeditentur. Minus a recta via aberrabimus, titulorum s e r m o n e m si sequemur ducem. Namque in aprico est positura, firmiorem ac stabiliorem quam litterarum usum dialecti esse condicionem. Atque sunt, qui titulos haud paucos ad antiquitatis speciem compositos contendant; litterarum ei fraude decepti. Mihi contra haec stat sententia: titulorum — Graecos dico — qui aetatem tulerint numerum vel maxime exiguum dialectum exhibere non eam, quae quibus lapicidae fuerint temporibus, in populi oribus viguerit. Nec si quando pristinam sermonis speciem lapidibus incidere conati sunt quadratarii, fecerunt impune; sed — ut erant homines indocti — formas suis auribus consuetas priscis intermiscuerunt. Itaque quotienscunque litteratura cum dialecti specie pugnare videtur — nisi quin multo demum post eam aetatem, qua illa sermonis species viguerit, in usum venerint litterarum formae, nullo modo dubitare licet — rectius dialecti quam litterarum testimonium sequemur. Certissima ad titulorum aetatem indagandam indicia sunt a r g u m e n t a . Qua in re id vel maxime est dolendum, quod in argumentis adeo paucis certa licet deprehendere aetatis vestigia. Verum vix metuendum, ne a iusta via deerraturi simus, si ad ') Vide B o e c k h in prooemio ind. schol. hibern. Berol. 1821 p. 3. (Kl. Schrift. IVp. 1G6). F r a n z „elemm. epigr. Graecae" p. 39. R o s s in Jahni ann. LXIX p. 517 et in commentatione „Alte lokrische Inschrift von Chaleion oder Oiantheia". Leipzig 1854. p. 15. R a n g a b é in piaef. ad „Antiqu. Helléniques". II. Athènes 1855. p. II.

V

eoi'um titulorum quorum aetas corta est, scrmonem respicientes, prout incertoram dialoctus magis liuius vol illius sormoni vicina visa crit, inter lios titulos, qui commoutationi nostrac cardinum tamquam loco fungentur, inseremus. *

Parvi acl rem nostrani momenti cum propter dialecti speciem sibi non constantem tum propter lectionem incertam titulus est misere traditus 65 Lebad. regnante Amynta Macedonum rege (inter a. 399—383 aut 381—369 a. Chr.; cf. Curtius, Oriceli. Gesch. I l l 3 p. 411 sqq., imprimis veterum locos in not. 9 p. 787 allatos, et K p. 40) cxaratus. Item propter mixtam sermonis speciem perexigui est prctii tit. 308 Theb. Leuctricae pugnae anno (371 a. Chr.) tribuendus. Proximus est eiusdem urbis titulus 309 altero bello sacro i. e. inter a. 3 5 5 — 3 4 6 a. Chr. n. confectus. Quae inseriptio cum cotalogum exhibeat pecuniarum per tres annos ab aliquot Thebanorum sociis ad hoc bellum gerendum conlatarum, coniciendum fortasse, revocandam earn esse ad annos 355—353 a. Chr. Verum praestat cautius quam audacius iudicare nec certe multum a vero recedemus titulum ca. a. 350 a. Chr. lapidi esse insculptum adfirmantes. — De Byzantinis Thebanorum sociis cf. Demosth. orat. in Phil. 3,34. Eaclem aetate confectus videtur tit. 310 is quoque Thebanus. In quo cum Hypatodori (v. 2) et Aristogitonis (v. 4) nomina deprehendantur, forsitan statuendum, eosdem statuarios Thebanos esse intellegendos, qui anathema prisca litteratura exaratum Delphis repertum 572 exsculpserint. Quae sententia inde stabilitili-, quod ctiam Andro v. 7 et Caphisias v. 9 artifices Thebani inuotuerunt nec Timonis v. 13 memoria obliterata est (cf. Brunn, Gesch. d. griech. Künstler I p. 296). — Quae coniectura si vera est, cernitur et ea aetate, qua artifices illi floruerint (floruit vero Hypatodorus auctore Plinio 34, 19 ol. 102 — a. 370 a. Chr.), litteraturae Ionicae in Boeotiam aditum patuisse — namquc tit. 572 litteratura vetustiore est exaratus, noster ex prisco scribendi more solum u sonum per T litteram expression servavit •— neque titulum nostrum medio quarto a. Chr. saec. recentiorem posse putari (cf. Meister, Fleckeis. ann. 1. c. p. 519). Quae cum ita sint, nostro iure adfirmare nobis videmur, titulos recentiorem litteraturam exhibentes vix superare annum 350 a. Chr. n., praesertim cum etiam in tit. 11 Orch. circa annum 336

VI

a. Chr. exsculpto (vide infra) 1" et K litterac sonos u et ei signilicantes scripturis noviciis per OV et E l campum 11011 cesserint. Eidem aetati adsignandum anathema Leuctrae repertum 2 6 8 a Praxitele Atheniensi confectum, qui teste Plinio 1. c. inter ol. 1 0 4 — 1 1 0 (a. 3 6 4 — 3 4 0 a. Chr.) iloruit. Annum 3 3 8 a. Chr. titulum non superare adfirmavit Meister 1. c . , cum Thespiac inter ol. 102, 2—110, 3 (a. 3 7 1 — 3 3 8 a. Chr.) deletao iacuissent. Nec tamen titulus in Thespiensium urbe, scd Leuctrae repertus est. Continuatili' agmen titulo 11 Orcli. equitum nomina continenti, qui ex expcditione sub Alexandre Magno in Asiam l'acta in patriam reversi anathema dedicavere Iovi Servatoli. Quem titulum aut a. 3 3 0 aut 3 2 9 a. Chr. esse exaratum inde probatur, quod a. 3 3 0 ad iinem vergente Alexaudrum milites in Graeciam dimisisse constat (cf. Foucart, Bull, de corr. hell. III. 1 8 7 9 . p. 4 5 7 . Meister, V p. 2 0 5 sq.) Aetate proximus est titulus Megaricus Aegosthenensis append. 1 , quo titulo honores continentur ab Aegosthenensium civitate in Siphenses Boeotos conlatos. Quod dccretum dialecto Boeotica confectum lapicidae Megarensis incuria sermone Megarico temperatimi est. — Praeter liunc tituli undecim alii append. 2 — 1 1 sermone Megarico scripti eodem lapide exhibentur, quorum argumentis id evincitur: ea aetate qua sint concepii, Aegostliena urbem fuisse Bocotorum, Onchestiorum sacri foederis p a r t i c i p e m ' ) , cum hoc legatur in initio titulorum: toù Ssìvo?

' ) Strabonis testiraonio nisi lib. I X p. 4 1 2 haec proferentis : „ ' O y ^ o x o t S'âaxtv, Ôtou to 'A|j.cpixxi>ovi7.àv a'jvrjyero év x^ 'AXiapxta •— lymv lloaetSäivos Updv" —

suo iure et L e b a s i u s , ltevue arch. 1 8 4 4 . p. 1G9 et Bursianus

in

libro „Geogr. von Griechenld." I. 1 8 6 2 . p. 2 3 2 contenderunt, Onchestum oppidum caput fuisse sacri Boeotorum foederis; verum nostri tituli argumento deeeptus hic sibi finxit, oppidulum habendum esse „Mittelpunkt einer alten Amphiktyonie,

welche

schen Meerbusen

hauptsächlich

die

am

inneren

g e l e g e n e n S t ä d t e und zwar n i c h t

korinthi-

bloss

boeo-

t i s c h e u m f a s s t z u h a b e n s c h e i n t , wie wir denn noch s p ä t e r d a s megalische Aegosthenae als Glied derselben

finden.

Obschon Vorort dieses Bundes,

war Onchestos doch kein selbstständiges Mitglied des boeotischen Bundes, sondern gehörte zur ' AXictpxia, dem Gebiete der Stadt 'AXtapx)'j3ioc

Atuooiisioc quoque

in t i t . 1 1 , 14 Orcli. hue f a c i t a. 3 3 0 . a. Chr. eoni'ecto, cum a vocibus in -so; a d i e e t i v a a l i a s 11011 deducaiitur ( v i d e g e n e t i v o s vocimi in -ihoi d e s i n e n t i u m

1 3 , s. 2-1. »si u ;

cf.

not.

').

Nec

tamen

u l l u m e x s t a t in t i t u l i s B o e o t i c i s a d i e c t i v i p a t r o n y m i c i e x e m p l u m a voce in - 5 a ; d e d u e t u m , c u m in T l i e s s a l o r u m in -oaìo; t r i t a s i n t a c

sermone

nomina

vulgata2).

S e r v a t a exliibet adieetiva patronymica titulus antiquissimus 65 Lebad. quidem

inter

Boeoti

23 — 27;

contra

per g e n e t i v o s 309

a. 3 9 9 — 3 6 9

Theb.

a. Chr.

n o m i n e Il(o)uftóvixi; peregrinorum

expressa

circiter

mina exhibenti,

a.

nomina

comparent. 350

a.

exsculptus,

(I'iXoxpa'tìtoc

Chr.

more

in

hominis

TavaypTjoc

ab

els

vss.

usurpato

Qui i d e m m o s v a l e t in

tit.

confecto,

no-

peregrinorum

c u m in tit. 3 0 8 T h e b . e t 2 6 8 L e u c t r .

eiusdem

a e t a t i s a d i e e t i v a fiant o b v i a m . — I n t i t . 1 1 O r c h . a. 3 3 0 a. Chr. lapidi

inciso

TeXsa-ao

adieetiva

genetivus

v. 1 1 ;

ceterum quae

religiose forma

retinenti

quadratarii

socordiae

d e b e t u r ad s i m i l i t u d i n e m n o m i n u m in

genetivus

suo

iure

') Cf. Boeckh

locum

tenet

ad OIG 1 5 7 4 :

iam ipsa patronymica

sunt."

in

v.

13;

offendit

me

iudice

-8a? (2a(U

22/23.

23.

loixcpópu)

25.

[\UX]ST]pa[t et 343 'Eui Eu[S]svíSat i litteram detritam esse erit statuendum.

') Adhuc viris doctis stetit sententia, at et ot terminationes correptione e x at et tot esse natas. In dubitationem vocavit G. Meyer in libello „HenProf. von Wilamowitz-Mcillendorf und die griech. Dialekte". Leipzig 1878. p. 14 formationes in at et ot locativos adfiimaus esse habendas, qui dativorum vice ceterorum Graecorum in at et tot desinentium functi sint; in cornparationem vocatis dativis qui feruntur plur. in -ut exeuntibus, quibus non nunquam locativorum vim subesse est consentaneum. Quam quidem opinionem ego non improbandam censeo.

XVI Omnino vero ai sonus nisi il) titulis antiquissimis 11011 deprelienditur. Exstat autem in bisce: 1 Orch. 5 0 Chaer. 1 7 8 a Acraoph. 191. 1 9 2 Thisb. 2 1 2 . 2 3 4 Tliesp. 2 8 1 . 3 0 2 Tlieb. 3 4 4 . 3 8 3 c 2 Tanagr. '). ot sonus in titulis optimae aetatis notam prae se ferenti bus deprehenditur hisce: 5 Orch. 9 4 Ooron. 2 1 9 . 2 2 5 . 2 3 5 Thesp. 2 7 6 . 2 8 6 . 2 9 0 Theb. 3 5 3 . 3 5 5 Tanagr. Mox vero ai et oi diphthongi vi prisca ac genuina se abdicarunt atquc ad simplices vocales TJ et o sunt delapsae, de quibus corruptionibus infra pluribus agemus. Inter utrasque terminationes ( a t , oi vetustiores et rt, u recentiores) in medio versantur a s , os soni in titulis, qui in T a nagrae confinio effossi sunt, quae terminationes i sono in s debilitato ex ai, ot fluxerunt; velut o - i , o - i — a-s, o - s . Quae attenuationes in titulis deprehenduntur sat vetustis omnibus : T5S Aajxaxpt 2 7 1 Plat. 'ApasóScopo; 3 5 6 . 3 8 3 » io. A(o)uaaviae 3 5 7 . '0[x]ipas 3 5 8 . Fsxaòoijxos 3 5 9 . Xos[p]ÌXo ; 3 6 0 . 3 8 3 d n. IIoX(o)oapa'tos 3 7 0 . ['AJjxsivoxXsias 3 7 1 . Mospt^o; 383a e. 'Apimóftosvoc ib. 7. Fspi'asvsto? c5. Kospavo; a i. il(o)u)av8ao '20, 2 Orch. Xaipíac 1 5 C , i l Ilyett. xai 3 1 6 , 4. 6 sqq. A¡xtúv(8)ao 13. Abarro« 3 1 8 , 13 Theb. At/jiapÉTa 5 1 0 Tan. Mixto Boeotorum et Atticorum sermone exaratus tit. 315 Theb. exbibet praeter 8e8.

more

t inveniatur in tit.

Metropolitano

L k I V n . 219,1-2.-20, i n t i t . P h c r i s r e p e r t o U s s i n g 1. c . n . 2 0 , i n t i t . nio m a x i m i pretii C 101, is; —

mitiorem

'A8igv. I I .

v e r o D o r i e a s i n t i t u l o lias d e p r e h e n d a s :

in

me-

et A c h a i a e P h t h i o -

Cranno-

3 ) v a r i a t u r i n t e r r) et et s o n u m , q u o r u m

ille

a D o r i e n s i b u s s e r v a t u s , hie a T h e s s a l i s e x t) a t t e n u a t u s e s t : 'Hpct- 1 0 a . 2 2 ' > . 2 6 c . 32