Civics 08 [8]

Citation preview

‫تعليمات مدني‬ ‫صنف‪8‬‬

‫‪1398‬‬ ‫‪1391‬‬

‫هـ ‪ .‬ش‪.‬‬

‫وزارت معارف‬

‫سرود ملی‬ ‫دا وطن افغانس���تـــان دى‬

‫دا عـ���زت د هـــر افـغـان دى‬

‫دا وطن د ټول���و کـور دى‬

‫د بـــــلـوڅــــ���و د ازبـکـــــ���و‬

‫کور د سولې کور د تورې‬ ‫د پښ���تــون او هــ���زاره وو‬

‫ورس���ره عرب‪ ،‬گوجــر دي‬

‫براهوي دي‪ ،‬قزلباش دي‬ ‫دا هېـــ���واد به تل ځليږي‬ ‫په س���ينــه کې د آس���يـــا به‬

‫نوم د حق م���و دى رهبـــر‬

‫هر بچی يې قهرمـــــان دى‬ ‫د تـــرکـمنــــ���و د تـــاجـکـــ���و‬

‫پــاميــري���ان‪ ،‬نـورس���تانيــــان‬ ‫هـــم ايمـــاق‪ ،‬هم پشـه يان‬

‫لـکـه لـمــر پـر ش���نـه آس���مـان‬ ‫لـکـ���ه زړه وي جـــاويـــ���دان‬ ‫واي���و اهلل اکبر وايو اهلل اکبر‬

‫وزارت معارف‬

‫تعليمات مدني‬

‫صنف هشتم‬

‫الف‬

‫مشخصات‌کتاب‬

‫‪-----------------------------------------------------‬‬‫مضمون‪ :‬تعلیمات مدنی‬

‫مؤلفان‪ :‬گروه مؤلفان کتاب‌های درسی دیپارتمنت تعلیمات مدنی‬ ‫ویراستاران‪ :‬اعضای دیپارتمنت ویراستاری و ایدیت زبان دری‬

‫صنف‪ :‬هشتم‬

‫زبان متن‪ :‬دری‬

‫انکشاف دهنده‪ :‬ریاست عمومی انکشاف نصاب تعلیمی و تالیف کتب درسی‬

‫ناشر‪ :‬ریاست ارتباط و آگاهی عامۀ وزارت معارف‬

‫سال چاپ‪ 1398 :‬هجری شمسی‬ ‫مکان چاپ‪ :‬کابل‬ ‫چاپ‌خانه‪:‬‬

‫ایمیل آدرس‪[email protected] :‬‬

‫‪-----------------------------------------------------‬‬‫حق طبع‪ ،‬توزیع و فروش کتاب‌های درسی برای وزارت معارف جمهوری اسالمی‬ ‫افغانستان محفوظ است‪ .‬خرید و فروش آن در بازار ممنوع بوده و با متخلفان برخورد‬ ‫قانونی صورت می‌گیرد‪  .‬‬

‫ب‬

‫پیام وزیر معارف‬

‫اقرأ باسم ربک‬ ‫سپاس و حمد بیکران آفریدگار یکتایی را که بر ما هستی بخشید و ما را از نعمت بزرگ خواندن و‬ ‫نوشتن برخوردار ساخت‪ ،‬و درود بی‌پایان بر رسول خاتم‪ -‬حضرت محمد مصطفی‪‬که نخستین پیام‬ ‫الهی بر ایشان «خواندن» است‪.‬‬ ‫چنانچه بر همه‌گان هویداست‪ ،‬سال ‪ 1397‬خورشیدی‪ ،‬به نام سال معارف مسمی گردید‪ .‬بدین ملحوظ‬ ‫نظام تعلیم و تربیت در کشور عزیز ما شاهد تحوالت و تغییرات بنیادینی در عرصه‌های مختلف‬ ‫خواهد بود؛ معلم‪ ،‬متعلم‪ ،‬کتاب‪ ،‬مکتب‪ ،‬اداره و شوراهای والدین‪ ،‬از عناصر شش‌گانه و اساسی نظام‬ ‫معارف افغانستان به شمار می‌روند که در توسعه و انکشاف آموزش و پرورش کشور نقش مهمی‬ ‫را ایفا می‌نمایند‪ .‬در چنین برهه سرنوشت‌ساز‪ ،‬رهبری و خانوادۀ بزرگ معارف افغانستان‪ ،‬متعهد به‬ ‫ایجاد تحول بنیادی در روند رشد و توسعه نظام معاصر تعلیم و تربیت کشور می‌باشد‪.‬‬ ‫از همین‌رو‪ ،‬اصالح و انکشاف نصاب تعلیمی از اولویت‌های مهم وزارت معارف پنداشته می‌شود‪.‬‬ ‫در همین راستا‪ ،‬توجه به کیفیت‪ ،‬محتوا و فرایند توزیع کتاب‌های درسی در مکاتب‪ ،‬مدارس و سایر‬ ‫نهادهای تعلیمی دولتی و خصوصی در صدر برنامه‌های وزارت معارف قرار دارد‪ .‬ما باور داریم‪،‬‬ ‫بدون داشتن کتاب درسی باکیفیت‪ ،‬به اهداف پایدار تعلیمی در کشور دست نخواهیم یافت‪.‬‬ ‫برای دستیابی به اهداف ذکرشده و نیل به یک نظام آموزشی کارآمد‪ ،‬از آموزگاران و مدرسان‬ ‫دلسوز و مدیران فرهیخته به‌عنوان تربیت کننده‌گان نسل آینده‪ ،‬در سراسر کشور احترامانه تقاضا‬ ‫می‌گردد تا در روند آموزش این کتاب درسی و انتقال محتوای آن به فرزندان عزیز ما‪ ،‬از هر نوع‬ ‫تالشی دریغ نورزیده و در تربیت و پرورش نسل فعال و آگاه با ارزش‌های دینی‪ ،‬ملی و تفکر انتقادی‬ ‫بکوشند‪ .‬هر روز عالوه بر تجدید تعهد و حس مسؤولیت پذیری‪ ،‬با این نیت تدریس راآغاز کنند‪ ،‬که‬ ‫در آیندۀ نزدیک شاگردان عزیز‪ ،‬شهروندان مؤثر‪ ،‬متمدن و معماران افغانستان توسعه یافته و شکوفا‬ ‫خواهند شد‪.‬‬ ‫همچنین از دانش آموزان خوب و دوست داشتنی به مثابه ارزشمندترین سرمایه‌های فردای کشور‬ ‫می‌خواهم تا از فرصت‌ها غافل نبوده و در کمال ادب‪ ،‬احترام و البته کنجکاوی علمی از درس معلمان‬ ‫گرامی استفادۀ بهتر کنند و خوشه چین دانش و علم استادان گرامی خود باشند‪.‬‬ ‫‪ ‬در پایان‪ ،‬از تمام کارشناسان آموزشی‪ ،‬دانشمندان تعلیم و تربیت و همکاران فنی بخش نصاب‬ ‫تعلیمی کشور که در تهیه و تدوین این کتاب درسی مجدانه شبانه روز تالش نمودند‪ ،‬ابراز قدردانی‬ ‫کرده و از بارگاه الهی برای آن‌ها در این راه مقدس و انسان‌ساز موفقیت استدعا دارم‪.‬‬ ‫با آرزوی دستیابی به یک نظام معارف معیاری و توسعه یافته‪ ،‬و نیل به یک افغانستان آباد و مترقی‬ ‫دارای شهروندان آزاد‪ ،‬آگاه و مرفه‪.‬‬ ‫دکتور محمد میرویس بلخی‬ ‫وزیر معارف‬

‫ج‬

‫تعلیمات مدنی‬ ‫فصل اول‪ :‬تعلیم وتربیت‬

‫اهداف فصل‪:‬‬ ‫چرا ما به تعلیم و تربیت نیاز داریم؟‬

‫آیا آموختن به زمان و مکان خاصی نیاز دارد؟‬ ‫فصل دوم‬ ‫اهداف فصل‬ ‫نیاز های اقتصادی ما از چه راه هایی تأمین می شوند؟‬ ‫پول‪ ،‬چه نقشی در زنده گی ما دارد؟‬ ‫روابط اقتصادی در جهان چگونه است؟‬

‫د‬

‫‪1‬‬ ‫‪2‬‬

‫‪3‬‬ ‫‪7‬‬

‫‪11‬‬ ‫‪12‬‬

‫‪13‬‬ ‫‪17‬‬ ‫‪21‬‬

‫فصل سوم‪ :‬مؤسسات خدمات اجتماعی‬ ‫اهداف فصل‪:‬‬

‫با مؤسسات خدمات اجتماعی آشنا شویم (‪)1‬‬ ‫با مؤسسات خدمات اجتماعی آشنا شویم(‪)2‬‬ ‫با مؤسسات خدمات اجتماعی آشنا شویم(‪)3‬‬ ‫فصل چهارم‪ :‬رسانه های جمعی‬ ‫اهداف فصل‪:‬‬

‫با رسانه های جمعی آشنا شویم‬ ‫رسانه ها و جامعه‬

‫‪25‬‬ ‫‪26‬‬ ‫‪27‬‬ ‫‪31‬‬ ‫‪35‬‬

‫‪41‬‬ ‫‪42‬‬

‫‪43‬‬ ‫‪47‬‬

‫هـ‬

‫تعليم و تربيت‬ ‫در اين فصل درس هاي زير را مي‌خوانيد‪:‬‬ ‫• چرا ما به تعليم وتربيت نياز داريم؟‬ ‫• آيا آموختن به زمان و مکان خاصي نياز دارد؟‬

‫‪1‬‬

‫از شاگردان انتظار مي‌رود که بعد از خواندن اين فصل به‬ ‫دانش‌ها و مهارت‌هاي ذيل دست يابند‪:‬‬ ‫• نياز انسان به آموزش را درک کنند‪.‬‬ ‫• معناي تعليم و تربيت را ياد بگيرند؛‬

‫• با تاريخچۀ مختصرتعليم وتربيت آشنا شوند‪.‬‬

‫• با فوايد و اهمیت مکتب(آموزش‪ ،‬تربيت اخالقي‪ ،‬پرورش روحيۀ‬

‫ابتکار) آشنا شوند؛‬

‫• شرايط و وسايل مختلف يادگيري را بشناسند؛‬

‫• از شرايط و وسايل گوناگون براي يادگيري استفاده نمايند‪.‬‬

‫‪2‬‬

‫درس اول‬

‫چرا ما به تعليم و تربيت نياز داريم؟‬

‫مقايسه کنيد‬

‫به تصویرهای داده شده نگاه کنید و به پرسش‌های زیر پاسخ دهید‪:‬‬ ‫‪ -1‬به نظر شما‪ ،‬چه تفاوتي ميان کودک و چوچه ای حيوانات وجود دارد؟‬ ‫‪ -2‬آيا انسان‌ها نيز مي‌توانند مانند حيوانات بدون تعليم و تربیه‪ ،‬شيوة زنده‌گي همنوعان خود را ادامه‬ ‫دهند؟‬ ‫تعليم و تربيت چيست؟‬ ‫هما ‌نطوري که حدس زده‌ايد‪ ،‬حيوانات براي آن‌که بتوانند مانند‪ :‬پدر و مادر خود زنده‌گي‬

‫کنند‪ ،‬غالباً نيازي به آموزش ندارند‪ ،‬ولي انسان وقتي که از مادر متولد ‌شود هيچ چيزي‬ ‫دربارۀ شيوة زنده‌گي در محيط طبيعي و اجتماعي خود نمي‌داند‪ .‬خداوند‪‬که خالق‬ ‫انسان و جهان است و از تمامي توانايي‌ها و ضعف‌هاي او آگاهي دارد‪ ،‬اين حقيقت را در‬ ‫قرآن کريم اين‌گونه بيان مي‌کند‪« :‬خداوند شما را از بطن مادران‌تان خارج کرد درحالي‬ ‫که چيزي نمي‌دانستيد و به شما شنوايي‪ ،‬بينايي و قلب ها داد‪ ،‬باشد که سپاس گوييد‪»1‬‬ ‫پس‪ ،‬يکي از تفاوت‌هاي اساسي انسان با حيوانات اين است که کودک انسان بايد ياد‬ ‫بگيرد که چگونه زنده‌گي کند‪ ،‬درحالي که حيوانات همان گونه رفتار مي کنند که آفريده‬ ‫‪ .1‬سورۀ  نحل‪ ،‬آیه ‪78‬‬

‫‪3‬‬

‫شده‌اند و قدرت يادگيري آن‌ها بسيار کم است؛ پس انسان براي آن‌که زنده‌گي انساني داشته‬ ‫باشد‪ ،‬نياز به تعليم و تربيت دارد؛ اما تعليم و تربيت چيست؟ «تعليم» به معناي آموزش دادن‬ ‫و یاد دادن است؛ مثال‪ :‬وقتي معلم درس را براي شما تشريح مي‌کند‪ ،‬شما را «تعليم» مي‌دهد؛‬ ‫اما شما در مکتب عالوه بر درس‌ها خيلي چيزهاي ديگر را نیز به تدريج فرا مي‌گيريد‪ ،‬مث ً‬ ‫ال‪:‬‬ ‫هم‌زمان با فراگيري علم و دانش در مکتب‪ ،‬استعدادهای ذاتی شما نيز شکوفا مي‌شود‪،‬‬ ‫قدرت ابتکار شما افزايش مي‌يابد‪ ،‬توانایی عقل شما تقويت مي‌شود و پايه‌هاي اخالقي‬ ‫شخصيت شما شکل مي‌گيرد‪ .‬شکوفاشدن استعدادهاي دروني شما که به صورت تدريجي‬ ‫صورت مي‌گيرد‪« ،‬تربيت» و «پرورش» ناميده مي‌شود‪.‬‬

‫گفت‌وگوکنید‬ ‫به چند گروه تقسیم شوید و با هم گفت وگو کنید که در گذشته کودکان چگونه آموزش می دیدند‬ ‫و چه تفاوتی میان آموزش در آن زمان با آموزش امروزی وجود دارد؟‬ ‫همان‌گونه که پيش از اين گفته شد‪ ،‬انسان هيچ‌گاه از آموزش و پرورش بي‌نياز نبوده‬ ‫است؛ اما نحوۀآموزش در طول تاريخ خيلي تفاوت کرده است‪ .‬در زمانه‌هاي بسيار قديم‪،‬‬ ‫جاي مشخصي براي تعليم و تربيت وجود نداشت و دختران و پسران فراگيري تجارب‬ ‫والدين و گذشته‌گان خود را ازدوران کودکی در خانه‪ ،‬چراگاه‌ها‪ ،‬شکارگاه‌ها و مزارع‪،‬‬ ‫آغاز مي‌کردند و زماني که به سن نوجواني و جواني مي‌رسيدند همه کارها را ياد مي‌گرفتند‪.‬‬ ‫کارها نيز در آن زمان خيلي ساده بود و يادگرفتن آن‌ها نياز به زمان زيادي نداشت‪ .‬دانش‬ ‫و علم بشر به تدريج افزايش پيدا کرد و با پيدايش خط و کتابت‪ ،‬دانشمندان کتاب‌هايي‬ ‫را در موضوعات مختلف نوشتند‪ .‬تا يک قرن پيش تنها کساني که امکانات و وقت کافي‬ ‫براي تحصيل و درس‌خواندن داشتند‌‪ ،‬تحصيل مي‌کردند و بقيه مردم درس نمي‌خواندند؛ ولي‬ ‫تهاي کاري را به طور عملي از ديگران ياد مي‌گرفتند‪.‬‬ ‫مهار ‌‬ ‫‪4‬‬

‫درس اول‬ ‫از نيمة اول قرن سیزدۀ خورشیدی آموزش عمومي گسترش يافت و به تدريج اجباري‬ ‫گرديد‪ .‬آموزش عمومي در کشورهاي مختلف بين ده تا دوازده سال طول مي‌کشد‪.‬‬ ‫فکر کنيد و پاسخ دهيد‬

‫پرسش زیر را با دقت بخوانید و پاسخ دهید‪:‬‬ ‫به نظر شما‪ ،‬دانش آموزان در مکتب چه چیزهايی را یاد می‌گیرند؟‬ ‫مکتب جای تعلیم و تربیت است و شاگردان در آن چیزهای زیادی را یاد می‌گیرند‪.‬‬ ‫شاگردان در مکتب دانش‌ها و مهارت‌های ضروري زنده‌گی‪ ،‬و آداب اخالق و رفتارهای‬ ‫اجتماعی را فرامی‌گیرند و روحیۀ ابتکار و نوآوری را به دست می‌آورند‪.‬‬ ‫تعليم دانش‌ها و مهارت‌هاي ضروري‬

‫زنده‌گي امروزي انسان‌ها خيلي پيچيده‌تر از زنده‌گي انسان‌های قرن‌های گذشته است‪ .‬کسي‬ ‫که مي‌خواهد در دنياي جديد زنده‌گي موفقانه‌يي داشته باشد‪ ،‬بايد دانش و مهارت‌هاي‬ ‫ضروري مانند‪ :‬امور اجتماعي و ديني‪ ،‬رياضي‪ ،‬فيزيک‪ ،‬کيميا‪ ،‬تاريخ‪ ،‬جغرافيه و زبان را‬ ‫بياموزد‪ .‬در مکتب‪ ،‬دانش‌ها و مهارت‌هاي ضروری به کودکان و نوجوانان کشور آموزش‬ ‫داده می شود تا آن‌ها انسان‌هاي موفق در زنده‌گي خود و اعضاي مفيد براي جامعه خويش‬ ‫گردند‪ .‬همچنان‪ ،‬آن‌ها می توانند تحصيالت خود را در دانشگاه ادامه داده و در رشته‌های‬ ‫دلخواه خود متخصص شوند‪.‬‬ ‫تربيت اجتماعي‪-‬اخالقي‬

‫شما در مکتب به تدريج ياد مي‌گيريد که چگونه نظم و مقررات مکتب را مراعات‬ ‫نماييد‪ ،‬چگونه خود را با اين مقررات وفق دهيد و چگونه با ديگران همکاري نماييد‪.‬‬ ‫شما متوجه خواهيد شد که در جامعه افراد مختلفي زنده‌گي مي‌کنند‪ .‬آن‌ها در عين آن‌که‬ ‫فرهنگ و دين واحدي دارند‪ ،‬تفاوت‌هاي زيادي نيز دارند‪ .‬ما در خانواده‪ ،‬مکتب و جامعه‬ ‫به تدريج ضوابط اخالقي و اجتماعي را ياد مي‌گيريم‪ .‬هرگاه همه افراد جامعه اين ضوابط را‬ ‫رعايت کنند‪ ،‬نزاع و درگيري ميان آن‌ها روي نخواهد داد و نظم جامعه حفظ خواهد شد‪.‬‬ ‫پرورش روحية ابتکار‬

‫جوامع بشري هر روز دچار تغييرات و پیشرفت مي‌شوند‪ .‬اين تحوالت و پيشرفت‌ها در تکنولوژي‬ ‫و روابط انساني چگونه به وجود مي‌آيد؟ طبيعي است که ابتکارات و نوآوري‌هاي دانشمندان‬ ‫در عرصه‌هاي مختلف باعث تغييرات‪ ،‬تحوالت و پيشرفت‌هاي اقتصادي‪ ،‬علمي و اجتماعي‬ ‫مي‌شود‪.‬‬ ‫در مکتب بايد استعدادهاي دانش آموزان شکوفا شود و زمينة مناسبي براي آن‌ها  به وجود آید‬ ‫تا يادبگيرندکه چگونه ابتکار و نوآوري داشته باشند و چگونه آن‌ها را به ديگران نشان دهند‪.‬‬ ‫‪5‬‬

‫مروری بر درس گذشته‬

‫• انسان براي زنده‌گي‌کردن نياز به تعليم و تربيت دارد‪.‬‬ ‫• تعليم به معنای آموزش و ياد دادن‪ ،‬تربيت به معنای شکوفا شدن استعدادهاي ذاتی‬ ‫انسان‪.‬‬ ‫• نحوۀآموزش در طول تاريخ يکسان نبوده است‪.‬‬ ‫• آموزش در گذشته به صورت غيررسمي و از طريق همۀ انسان‌ها انجام مي‌شد؛ ولي‬ ‫امروز عالوه بر آن به صورت رسمي و از طريق مکتب انجام مي‌شود‪.‬‬ ‫• وظايف اساسي مکتب عبارت است از تعليم و تربيت و پرورش روحيۀ نوآوري و ابتکار‪.‬‬ ‫پرسش ها‬

‫‪-1‬اگر يک نوزاد انسان بعد از تولد از والدین جدا شود‪ ،‬آيا وقتي بزرگ شد مانند‬ ‫والدين خود زنده‌گي خواهد کرد؟ چرا؟ توضيح دهيد‪.‬‬ ‫‪ −2‬از آيه  کریمه‌يي که ترجمة آن را در اول درس خوانديد چه فهميديد؟ در پنج سطر‬ ‫بنويسيد‪.‬‬ ‫‪ −3‬نحوۀ آموزش در مکاتب امروزي چه تفاوتي با آموزش در زمان‌هاي قديم‬ ‫دارد؟‬ ‫‪ −4‬شما در مکتب چه چيزهايي را ياد مي‌گيريد؟‬ ‫کارخانه گی‬

‫به سه گروه تقسيم شويد و هر گروه در بیرون مکتب در بارۀ يکي از موارد زير‬ ‫نمونه هایی را یافته و گزارشی تهیه کنید و سپس در صنف ارایه دهید‪.‬‬ ‫‪ -1‬انسان‌هاي موفقي که مهارت‌ها و دانش‌هاي ضروري خود را از طريق آموزش کسب‬ ‫کرده‌اند‪.‬‬ ‫‪ -2‬انسان‌هايي که از لحاظ تربيت اخالقي براي هم نوعان خود نمونه هستند و اين‬ ‫ويژه‌گي‌ها را از طريق آموزش کسب کرده‌اند‪.‬‬ ‫‪ -3‬از بعضی افراد خالق که دارای نیروی ابتکار و نو آوری هستند‪.‬‬ ‫‪6‬‬

‫درس دوم‬

‫آيا آموختن به زمان و مکان خاصي نياز دارد؟‬

‫‪7‬‬

‫در درس گذشته خوانديم که انسان‌ شيوة زنده‌گي‪ ،‬دانش‌ها و مهارت‌هاي گذشت ‌هگان‬ ‫خود را ياد مي‌گيرد‪ .‬کودکان سال‌ها به مکتب مي‌روند و تحصيل مي‌کنند تا به دانش‌ و‬ ‫مهارت‌هايي که براي زنده‌گي در جامعه الزم است‪ ،‬دست يابند‪.‬‬ ‫گفت‌وگوکنید‬ ‫در بارۀ پرسش های زیر با یک‌دیگر گفت وگو کنید‪:‬‬ ‫‪ -1‬آيا مفاهیمی را که از مکتب می‌آموزیم‪ ،‬پاسخ گوی نیازمندی‌هاي امروزی ما است؟‬ ‫‪ -2‬به نظر شما‪ ،‬چه راه‌هاي ديگري براي کسب معلومات وجود دارد؟‬ ‫طفل از همان روزهاي اول تولد‪  ،‬شروع به يادگيري مي‌کند‪ ،‬به تدريج اعضاي خانواده را‬ ‫مي‌شناسد و سخن گفتن را ياد مي‌گيرد‪ .‬اين يادگيري به زمان و مکان خاصي محدود نمي شود‬ ‫و در طول دورة زنده‌گي انسان ادامه مي‌يابد‪ .‬وقتي ما در خانواده‪ ،‬کوچه‪ ،‬مکتب و ساير جاها با‬ ‫ديگران معاشرت مي‌کنيم‪ ،‬در عين حالي که نيازهاي روزانه خود را رفع مي‌کنيم‪ ،‬معلوماتي را‬ ‫از ديگران به دست می آوریم و معلومات ديگري را به آن‌ها مي‌دهيم‪ .‬اين اطالعات که ميان‬ ‫اعضاي جامعه مبادله مي‌شود‪ ،‬موارد وسيعي را در بر می گیرد که مي‌تواند از آداب معاشرت‬ ‫گرفته تا مسايل مهم جهاني را شامل شود‪.‬‬

‫کسب روزمرة اين گونه اطالعات نقش بسيار مهمي در زنده‌گي فردي و اجتماعي ما دارد و‬ ‫باعث مي‌شود که ما هميشه اعضاي آگاه و فعال جامعه باقي بمانيم‪ .‬براي درک اهميت اين نوع‬ ‫آموزش‪ ،‬فردي را تصور کنيد که به کشور دیگری مسافرت کرده و براي مدت طوالني در آن‌جا‬ ‫زنده‌گی کرده است‪ .‬وقتي اين شخص بعد از اين مدت به کشور و شهر خود بر مي‌گردد‪،‬‬ ‫از نرخ‌هاي مواد خوراک و پوشاک هيچ اطالعي ندارد‪ ،‬با مدل لباس‌ها آشنايي ندارد و با‬ ‫مسايل اجتماعي‪ ،‬امنيتي‪ ،‬اقتصادي و فرهنگي شهر خود تا حد زيادي بيگانه است‪ ،‬چون در‬ ‫اين مدت که او از محل زنده‌گي خود دور بوده‪ ،‬تغييرات زيادي در امور ياد شده پيش آمده‬ ‫که او از آن‌ها بي‌اطالع است‪.‬‬ ‫اطالعاتي که در طول زنده‌گي به دست می آوريم از درجه اهميت يکسان برخوردار نيستند‪.‬‬ ‫برخي از اين معلومات براي ما مهم تراند‪ .‬به همين دليل بايد تالش کنيم که در آموختن‬ ‫اطالعات‪ ،‬نيازها و امکانات خويش را در نظر گرفته و براي باال بردن سطح معلومات و به‬ ‫دست آوردن مهارت هاي مورد نياز خود برنامه‌ ريزي نماييم‪.‬‬ ‫مقايسه کنيد‬

‫تصویرهای داده شده را ببینید و به پرسش‌ها پاسخ دهید‪.‬‬ ‫‪ -1‬چه ویژه‌گی مشترک در دو تصویر داده شده وجود دارد؟‬ ‫‪ -2‬چه تفاوتي ميان تصویر‌ها مشاهده مي‌کنيد؟‬

‫‪8‬‬

‫درس دوم‬ ‫ما براي باال بردن سطح دانش و معلومات و به دست آوردن مهارت هاي مورد نياز خود‪،‬‬ ‫مي‌توانيم از کتاب‪ ،‬مجله‪ ،‬روزنامه‪ ،‬انترنت‪ ،‬تلويزيون و راديو استفاده کنيم و يا پيش افراد‬ ‫ماهر در کارگاه‌ها رفته و حرفه‌هايي؛ چون‪ :‬نجاري‪ ،‬آهنگري‪ ،‬قالين‌بافي و مانند آن‌ها را‬ ‫فرا بگيريم؛ اما بايد هميشه مواظب باشيم که براي استفاده بهتر و مفيدتر از اين وسايل‬ ‫بايد نکاتي را رعايت کنيم‪ .‬مثال‪ :‬در استفاده از کتاب بايد به موضوع مورد نياز خود‪،‬‬ ‫نويسندۀ کتاب‪ ،‬سازنده و مفيد بودن مطالب آن‪ ،‬ساده گي يا دشواری آن‪ ،‬عالقۀ خود و‬ ‫امکان دسترسي به آن‪ ،‬توجه کنيم؛ چون تماشای هر تلویزیون‪ ،‬گوش دادن به هر رادیو‬ ‫و خواندن هر مجله یا کتاب مفید نیست‪ .‬تنها آن‌هایی که محتوای خوب و با ارزش دارد‬ ‫ارزش خواندن‪ ،‬گوش دادن و تماشاکردن را دارد‪.‬‬ ‫مروری بر درس گذشته‬

‫• آموختن دانش و مهارت محدود به زمان‪ ،‬مکان و يا سن خاصي نيست‪.‬‬ ‫• اطالعاتي که در طول زنده‌گي به دست مي آوريم‪ ،‬نقش بسيار مهمي در زنده‌گي فردي و‬ ‫اجتماعي ما دارد‪.‬‬ ‫توجه به نيازها ‪ ،‬امکانات و برنامهريزي براي يادگيري ضروري است‪.‬‬ ‫• در آموختن اطالعات ‪   ،‬‬ ‫• کتاب‪ ،‬مجله‪ ،‬روزنامه‪ ،‬راديو‪ ،‬تلويزيون‪ ،‬انترنت و‪ ...‬از جمله وسايلي اندکه‬ ‫براي آموزش وکسب اطالعات مورد نياز مي‌توان از آن‌ها استفاده کرد‪.‬‬ ‫• استفاده از وسايليمانند‪ :‬رسانه‌هايجمعي برايخودآموزي ‪ ،‬شرايطي داردکه بايد بهآن‌هاتوجه نمود‪.‬‬ ‫پرسش‌ها‬

‫‪ -1‬با استفاده از وسايلي که در درس بيان شده‪ ،‬چگونه مي‌توان سطح دانش و مهارت خود‬ ‫را باال برد؟‬ ‫‪ -2‬شما از کدام وسايل‪ ،‬بيشتر براي باالبردن معلومات و مهارت خود استفاده مي‌کنيد؟‬ ‫‪ -3‬ديگر چه وسايلي را مي‌شناسيد‪ ،‬که بتوانید با استفاده از آن‪ ،‬معلومات و مهارت‬ ‫هاي الزم را کسب کنید؟‬ ‫کار خانه گی‬

‫يکي ازموارد زير را انتخاب و بررسي کنيد که براي استفادۀ مناسب از آن بايد به چه‬ ‫نکاتي توجه کنيم‪ .‬براي اين کار مي‌توانيد با افراد بزرگتر (خانواده‪ ،‬معلمان محترم و‪)...‬‬ ‫مصاحبه کنيد و نتيجه را در صنف ارائه دهيد‪.‬‬ ‫‪ -3‬انترنت‬ ‫‪ -2‬راديو و تلويزيون‬ ‫‪ -1‬مجله و روزنامه‬ ‫‪9‬‬

‫خالصه فصل‬ ‫ •انسان بر خالف حیوانات‪ ،‬نیاز به تعلیم و تربیت دارد؛‬ ‫ •در گذشته‌های دور‪ ،‬جای خاصی برای آموزش وجود نداشت‬ ‫و فرزندان در خانه و اجتماع شیوه‌ها و مهارت‌های زنده‌گی را‬ ‫می‌آموختند‪.‬‬ ‫ •بعد از اختراع خط و مهارت نگارش‪ ،‬تعداد اندکی که وقت و‬ ‫امکانات کافی در اختیار داشتند‪ ،‬به تحصیل می‌پرداختند؛‬ ‫ •در نیمه اول قرن گذشته آموزش عمومی گسترش یافت و به تدریج‬ ‫اجباری گردید؛‬ ‫ •مکتب جای تعلیم و تربیت است و دانش‌آموزان در آن به تعلیم‬ ‫می‌پردازند؛‬ ‫ •دانش آموزان در مکتب دانش‌ و مهارت‌های ضروری زنده‌گی را‬ ‫می‌آموزند‪ ،‬از لحاظ اجتماعی و اخالقی تربیت می‌شوند و روحیۀ ابتکار‬ ‫و نوآوری‌شان پرورش می‌یابند‪.‬‬ ‫ •آموزش و تحصیل به دورۀ مکتب و پوهنتون محدود نمی‌شود و‬ ‫انسان در تمام دوران زنده‌گی و همه عرصه‌‌های اجتماعی به یادگیری‬ ‫می‌پردازد‪.‬‬

‫‪10‬‬

‫اقتصاد و زنده گي‬ ‫در اين فصل درس‌هاي زير را مي‌خوانيد‪:‬‬ ‫• نيازهاي اقتصادي ما از چه راه‌هايي تأمين مي‌شوند؟‬ ‫• پول چه نقشی در زنده‌گی ما دارد؟‬ ‫• روابط اقتصادی در جهان چگونه است؟‬

‫‪11‬‬

‫از دانش‌آموزان عزيز توقع مي‌رود تا در پايان اين فصل بياموزند که‪:‬‬ ‫• چرا ما به فعاليت اقتصادي نياز داريم؟‬ ‫• فعاليت اقتصادي به صورت توليد کاال يا ارایه خدمات مي‌باشد‪.‬‬ ‫• پول چگونه به وجود آمد و چه مراحلي را در تاريخ طي نموده است؟‬ ‫• پول چه نقشی در زنده‌گي اقتصادي ما دارد؟‬ ‫• بانک چه خدماتي را ارایه مي‌دهد؟‬ ‫• روابط اقتصادي بين کشورهاي جهان چگونه است؟‬ ‫• سازمان تجارت جهاني چه نقشي در روابط اقتصادي کشورهاي جهان دارد؟‬

‫‪12‬‬

‫درس سوم‬

‫نیازهای اقتصادی ما از چه راه هایی تأمین می شوند؟‬

‫در سال گذشته آموختيد که انسان‪ ،‬موجود نيازمندي است و نيازهاي گوناگوني دارد‪.‬‬ ‫يکي از نيازهاي مهم انسان‪ ،‬نياز مادي و اقتصادي است‪ ،‬گرچه نیازهای معنوي انسان‬ ‫از اهميت بيشتري برخوردار است‪ ،‬ولي نيازهاي مادي و اقتصادي نيز در زنده‌گي ما‬ ‫بسيار مهم و حياتي است‪.‬‬ ‫گفت‌وگوکنید‬ ‫ما نيازهاي اقتصادي زيادي داريم‪ .‬خوراک‪ ،‬پوشاک‪ ،‬مسکن از آن جمله اند‪ .‬يکي از‬ ‫اين موارد را انتخاب و دربارۀ آن گفت وگو کنيد که مردم براي تأمین آن چه کارهايي‬ ‫انجام مي‌دهند؟‬ ‫نيازهاي مادي‪ ،‬انسان را به فعاليت و تالش وادار مي‌کند‪ ،‬تا آن نياز را رفع‬ ‫کند‪ .‬به همين دليل‪ ،‬بخشي از فعاليت‌هايي که ما انجام مي‌دهيم تهيۀ وسايل الزم‬ ‫زنده گي است که به آن فعاليت اقتصادي گفته مي‌شود‪ .‬شغل و کار نيز جزء‬ ‫‪13‬‬

‫فعاليت‌هاي اقتصادي به حساب مي‌آيد‪ ،‬چون نياز اقتصادي ما را تأمين مي‌کند‪.‬‬ ‫بررسي کنيد‬

‫شغل‌هاي دهقانی‪ ،‬کارگری‪ ،‬طب‪ ،‬کارمندی و فروشنده گی را در نظر بگیرید و به سؤال‬ ‫های زیر پاسخ دهيد‪. :‬‬ ‫‪ -1‬در هر یک از اين شغل‌ها چه فعاليت اقتصادي انجام مي گیرد؟‬ ‫‪ -2‬چه تفاوتي ميان نوع فعاليت اقتصادي آن‌ها وجود دارد؟‬

‫هر کسي در جامعه شغلي دارد و از طريق آن براي رفع نيازهاي ديگران و خودش‬ ‫دست به فعاليت اقتصادي مي‌زند‪ .‬به طور کلی‪ ،‬فعالیت‌های اقتصادی به دو نوع‬ ‫تقسیم می‌شود‪« :‬تولید» و «عرضۀ خدمات»‪ .‬تولید آن است که نتیجه فعالیت به صورت‬ ‫یک کاالی خاصی ارایه شود؛ ولی در عرضه خدمات تنها تسهیالت برای دیگران‬ ‫ارایه می‌شود و کاالی قابل دید در کار نیست‪.‬‬

‫‪14‬‬

‫درس سوم‬

‫دهقاناني که در زمين‌هاي زراعتي کار مي‌کنند‪ ،‬مالداراني که در چراگاه‌ها به پرورش‬ ‫حيوانات و تهيۀ محصوالت مربوطه مي‌پردازند يا کارگران و انجنيراني که در کارخانه‌ها‬ ‫با فعاليت خود محصوالتي را توليد مي‌کنند‪ ،‬نوعي فعاليت اقتصادي انجام مي‌دهند که در‬ ‫طي آن کاالهايي را «توليد» مي‌کنند‪.‬‬ ‫داکتراني که در شفاخانه‌ها فعاليت   مي‌کنند‪ ،‬کارمنداني‌که در اداره‌ها و‬ ‫سازمان‌ها   تالش مي‌کنند و تاجران یا فروشنده‌گاني‌که‌ محصوالت زراعتی‪،‬‬ ‫صنعتی را «توزیع» می‌کنند‪ ،‬فعاليت اقتصادي انجام مي‌دهند‪ .‬اين نوع‬ ‫فعاليت اقتصادي را «خدمت» مي‌گويند‪.‬‬

‫‪15‬‬

‫مروری بر درس گذشته‬

‫(‪)1‬‬

‫• به فعاليت هايی که برای تهيه وسايل زنده‌گی انجام می شود ‪ ،‬فعاليت اقتصادی گفته‬ ‫می شود‪.‬‬ ‫• ‪....................................................................................................................................‬‬ ‫• ‪....................................................................................................................................‬‬ ‫• ‪....................................................................................................................................‬‬ ‫• ‪....................................................................................................................................‬‬ ‫پرسش‌ها‬

‫‪ -1‬به چه فعالیت هایی‪ ،‬فعالیت های اقتصادی گفته می شود؟‬ ‫‪ -2‬انواع فعالیت های اقتصادی کدام اند؟‬ ‫‪ -3‬بهجز مواردیکهدر درسمطرح است برایتوليد وتوزيعکاالوخدمات مثالبزنید‬ ‫(نمونهبياوريد)‪.‬‬ ‫کارخانه گی‬

‫شغلی را درنظر بگیرید‪ .‬با پاسخ به پرسش های زیر گزارشی تهیه‌کنید و به صنف خود ارایه‬ ‫دهید‪.‬‬ ‫ این شغل جزءکدام یک از انواع فعالیت های اقتصادی به شمار می رود؟‬‫ چه آموزش ها و مهارت هایی برای کسب این شغل ضروری است؟‬‫‪----------------------------------------------------------‬‬‫‪ -1‬شاگردان عزیز بعد از این‪ ،‬خالصه درس ها را در این قسمت و یا کتابچه خود بنویسید‪.‬‬

‫‪16‬‬

‫درس چهارم‬

‫پول چه نقشی در زنده‌گی ما دارد؟‬

‫گفت‌وگوکنید‬ ‫پرسش های زیر را به دقت بخوانید و در بارۀ آن‌ها باهم گفت وگو کنید‪:‬‬ ‫‪ -1‬اگر يک روز پول در بازار وجود نداشته باشد‪ ،‬مردم لوازم روزانه زنده‌گي خود را چگونه تهيه‬ ‫مي‌کنند؟‬ ‫‪ -2‬به نظر شما در گذشته که پول وجود نداشت‪ ،‬مردم چگونه خريد و فروش مي‌کردند؟‬ ‫زنده گي انسان در گذشته‌هاي دور خيلي ساده بود‪ .‬خانواده‌ها اکثرا ً مواد مورد نياز خود‬ ‫را توليد مي‌کردند و کم‌تر به معامله و داد و ستد نياز داشتند‪ .‬در صورتی‌که یک خانواده به‬ ‫کاالیی نیاز داشت‪ ،‬مجبور بود با دادن کاالی دیگری‪ ،‬آن را به دست آورد‪ .‬اين نوع معامله‬ ‫«مبادله جنس به جنس» ناميده مي‌شود‪ .‬البته‪ ،‬هنوز در برخي از دهات دورافتادۀ کشور ما‬ ‫مبادلۀ (جنس به جنس) وجود دارد‪.‬‬ ‫با گسترش جامعۀ انساني و مشکالتي که اين نوع مبادله داشت‪ ،‬مردم تصميم گرفتند‬ ‫که يک نوع کاال را که همه مردم به آن نياز داشتند‪ ،‬به حيث پول يا واسطۀ خريد و فروش‪،‬‬ ‫استفاده کنند‪.‬‬ ‫‪17‬‬

‫در جوامع مختلف اشياي گوناگون به عنوان پول يا واسطه مبادله مورد استفاده قرار مي‌گرفت‪،‬‬ ‫مانند چرم‪ ،‬آهن‪ ،‬نقره‪ ،‬برنج و مانند اين‌ها‪.‬‬ ‫چون بعضی از اين اجناس در دراز مدت فاسد مي‌شد و هم‌چنين حجم زيادي داشت‪،‬‬ ‫انسان‌ها به فکر افتادند که به جای آن‌ها از پول فلزي يا سکه استفاده کنند‪ .‬سکه معامالت را‬ ‫آسان‌ترساخت و به تجارت رونق بخشيد‪.‬‬ ‫مقايسه کنيد‬

‫به نظر شما‪:‬‬ ‫‪ -1‬براي جابه‌جا کردن يک میليون افغاني (به صورت سکه پنج افغاني) چند نفر نياز است؟‬ ‫‪ -2‬براي جابه‌جا کردن يک میليون افغاني (به صورت بانک‌نوت يک هزاري) چند نفر الزم‬ ‫است؟‬ ‫زماني که ثروت زيادتر شد و حجم معامالت افزايش پيدا کرد‪ ،‬سکه هم نتوانست پاسخگوي‬ ‫نيازهاي مردم باشد‪ .‬از همین رو‪ ،‬برخي از تاجران به جاي سکه‌هاي فلزي به افراد «رسيد»‬ ‫مي‌دادند‪ .‬مشکلي‌که رسيد داشت‪ ،‬اين بود که گاهي تاجران ورشکست مي‌شدند و به‬ ‫وعده‌هاي خود عمل نمي‌کردند؛ و به این ترتیب مشکالتي براي مردم خلق مي‌شد‪ .‬براي رفع‬ ‫اين مشکالت‪ ،‬دولت‌ها تصميم گرفتند که پول کاغذي چاپ کنند‪ .‬بنابر این‪ ،‬پول کاغذي‬ ‫که پشتوانه‌هاي طال و نقره در خزانۀ دولت داشت‪ ،‬به وجود آمد‪ .‬امروزه هر کشوری پول‬ ‫مخصوص به خود دارد‪ .‬واحد پول کشور ما «افغانی» است‪.‬‬ ‫در اقتصاد پيشرفته‪ ،‬عالوه بر پول کاغذي‪ ،‬از چک و کارت‌هاي اعتباري نيز استفاده مي‌شود‪.‬‬ ‫چک و کارت اعتباري‪ ،‬کار معامالت را بسیار آسان کرده است‪.‬‬ ‫گفت‌وگوکنید‬ ‫دربارۀ  پرسش های زیر باهم گفت وگو کنید‪:‬‬ ‫آيا شما و والدين‌تان از خدمات بانک استفاده مي‌کنيد؟ چگونه؟‬ ‫آيا مي‌دانيد که بانک‌ها چه خدمات را انجام مي‌دهند؟‬ ‫بانک‬

‫امروزه در همه کشورهاي جهان مؤسسه‌يي به نام «بانک» فعاليت می‌کند‪ .‬وظیفه بانک‬ ‫این است که پول‌هاي مردم را نگهداري مي‌کند‪ ،‬از جايي به جاي ديگر انتقال مي‌دهد و‬ ‫پول‌هاي کشورهاي مختلف را به يک‌ديگر مبادله مي‌کند‪ .‬در کشور ما بانک‌هاي دولتي‬

‫‪18‬‬

‫درس چهارم‬ ‫و خصوصي زيادي فعاليت مي‌کنند‪ .‬بانک مرکزي کشور ما «دافغانستان بانک» است‪.‬‬ ‫بانک‌ها‪ ،‬خدمات متنوعي ارایه مي‌کنند که مهمترين آن‌ها قرار ذيل است‪:‬‬ ‫نگهداري از پول مردم‬

‫بانك‌ها جاي مطمیني براي نگهداري پول مي‌باشند‪ .‬ما وقتي پول خود را در بانک‬ ‫مي‌گذاريم آن را از خطر‌گم‌شدن و سوختن حفظ مي‌کنيم‪ .‬هر وقت به پول نياز داشته‬ ‫باشيم به بانک مراجعه نموده و از حساب خود پول دریافت می کنیم‪.‬‬

‫انتقال پول‬

‫هرگاه نياز باشد‌که پول خود را‪ ،‬از شهري به شهر ديگر انتقال نماييم‪ ،‬به جاي آن‌که آن را‬ ‫با خود ببريم‪ ،‬در شهر خود آن را به حساب بانکی اضافه کرده و از شعبۀ همان بانک در شهر‬ ‫ديگر آن را دريافت مي‌کنيم و يا به نام شخص ديگري ارسال مي‌کنيم که دريافت نمايد‪.‬‬ ‫سرمايه‌گذاري‬

‫بانک‌ها پول‌هاي اندک اندک مردم را جمع مي‌کنند و با آن‌ها پروژه‌هاي کالني را‬ ‫راه‌اندازي مي‌کنند و بدین ترتیب‪ ،‬زمینۀ پيشرفت و ترقي کشور را فراهم می‌سازند‪.‬‬ ‫پرداخت وام(قرضه)‬

‫برخي از بانک‌ها به کساني که نياز به پول داشته باشند‪ ،‬وام مي‌دهند و به صورت قسط‬ ‫آن را در مدت طوالني دريافت مي‌کنند‪.‬‬

‫‪19‬‬

‫مروری بر درس گذشته‬

‫•‪...........................................................................................................................‬‬ ‫•‪..........................................................................................................................‬‬ ‫• ‪.........................................................................................................................‬‬ ‫• ‪.........................................................................................................................‬‬ ‫• ‪.........................................................................................................................‬‬ ‫پرسش‌ها‬

‫‪ -1‬مبادلۀ جنس به جنس چيست؟ توضيح دهيد‪.‬‬ ‫‪ -2‬زماني که مبادلۀ پاياپاي رواج داشت‪ ،‬فروشنده و خريدار چه مشکالتي داشتند؟‬ ‫‪ -3‬پول فلزي يا سکه چه تغييراتي را در معامالت تجارتی ايجاد کرد؟‬ ‫‪ -4‬چه ضرورتي باعث شد که پول کاغذي يا بانک‌نوت به وجود بيايد؟‬ ‫‪ -5‬وظايف بانک را توضيح دهيد‪.‬‬ ‫کارخانه‌گی‬

‫فعاليت زير را انجام دهيد و نتيجۀ آن را يادداشت نموده و در صنف بيان کنيد‪:‬‬ ‫گتر خانواده به بانک رفته و از‬ ‫• اگر بانک در دسترس شماست‪ ،‬با يکي از اعضاي بزر ‌‬ ‫نزديک مشاهده کنيد که کارمند بانک در حين گرفتن پول از مردم يا پرداخت پول به‬ ‫آن ها‪ ،‬چه کارهايي را انجام مي‌دهد‪.‬‬ ‫• اگر به بانک دسترسي نداريد‪ ،‬از يکي از افرادي که با بانک آشنايي دارد پرسان‬ ‫کنيد‪.‬‬

‫‪20‬‬

‫درس پنجم‬

‫روابط اقتصادی در جهان چگونه است؟‬

‫گفت‌وگوکنید‬ ‫وسايل شخصي خود را در نظر بگیرید و‪ -1 :‬از ده مورد آن‌ها ليست تهيه کنيد‪ .‬بعد ببینيد که‬ ‫آن‌ها ساخت  کدام کشورهاست‪ .‬نام کشور سازنده را پيش هريک بنويسيد‪ -2 .‬چرا محصوالت‬ ‫کشورهای مختلف در بازار وجود دارد؟ ‪ -3‬از اين بررسي به چه نتيجه‌يي مي‌رسيد؟‬ ‫وقتي براي خريد به بازار مي‌رويم محصوالت زيادي از کشورهاي مختلف را در دکان‌ها‬ ‫مشاهده مي‌کنيم‪ .‬به عنوان مثال‪ ،‬لباس‌هاي چيني‪ ،‬تکه‌هاي پاکستاني‪ ،‬بوت‌هاي ايتاليايي‪ ،‬و‬ ‫فرش‌هاي ایرانی در کنار محصوالت داخلي ديده مي‌شود‪.‬‬ ‫امروز در همه کشورهاي جهان وضعيت بازار اين‌گونه است و هيچ کشوري را نمي‌توان‬ ‫يافت که اجناس و محصوالت کشورهاي ديگر‪ ،‬در آن وجود نداشته باشد‪.‬‬

‫‪21‬‬

‫امکانات طبيعي‪ ،‬انساني و کشورهاي‌جهان متفاوت است‪ ،‬از این رو‪ ،‬توانمندي آن‌ها در توليد‬ ‫محصوالت يکسان نمي‌باشد‪ ‌.‬برخي از کشورها آب و هواي مناسب براي توليد محصوالت‬

‫زراعتي‪ ،‬برخي نفت و بعضي ديگر توليدات صنعتي پيشرفته دارند‪ .‬اگر کشوري که شرايط‬ ‫مناسب براي توليد يک نوع محصول را ندارد‪ ،‬بخواهد آن را توليد نمايد‪ ،‬هزينۀ توليد‬ ‫افزايش مي‌يابد و کاالي توليد شده گران تمام خواهد شد‪ .‬به اين خاطر‪ ،‬از لحاظ اقتصادي‬

‫به نفع آن کشور است که اين نوع اجناس را از کشورهاي ديگر خريداري نموده و‬ ‫محصوالتي را که خود مي‌تواند به قيمت مناسب توليد کند‪ ،‬به کشورهاي ديگر صادر‬

‫نمايد‪ .‬به این دلیل تجارت جهانی رونق یافته و محصوالت مختلف از یک کشور به‬ ‫کشورهای دیگر انتقال می یابد‪.‬‬

‫برای تسهيل تجارت جهاني‪ ،‬در سال ‪ 1995‬ميالدي سازماني به نام «سازمان تجارت‬

‫جهاني» تأسيس شد که مقر آن در شهر ژنو مي‌باشد‪ .‬فع ً‬ ‫ال بيش از ‪ 150‬کشور جهان عضو اين‬

‫سازمان مي‌باشند‪ .‬اين سازمان قوانيني دارد که تجارت جهاني را قاعده‌مند و آسان مي‌سازد‪.‬‬ ‫همه کشورهاي عضو بايد قوانين اين سازمان را رعايت کنند‪ .‬افغانستان به حيث ناظر در اين‬ ‫سازمان حضور دارد و هنوز عضويت سازمان را حاصل نه نموده است‪.‬‬ ‫گفت‌وگوکنید‬

‫کشورها به طور معمول در مقابل برخی کاالهایی که وارد می نمایند کاالهایی را هم صادر‬

‫می کنند‪ -1 .‬آیا می دانید کشور ما چه کاالهایی را صادر می کند؟ ‪ -2‬به نظر شما واردات ما بیشتر‬ ‫است یا صادرات؟ چرا؟‬

‫در بازار جهاني هر کشور از نگاه تولیدات کاالها جاي‌گاه خاصي دارد‪ .‬کشورهايي که‬

‫بيشتر توليد مي‌کنند‪ ،‬مي‌توانند سهم بيشتري در تجارت جهاني بگيرند و بالعکس‪ ،‬کشورهايي‬ ‫که توليدات کمتري دارند‪ ،‬سهم کمتري را در بازار جهاني به خود اختصاص مي‌دهند‪.‬‬

‫افغانستان در گذشته قالين و محصوالت زراعتي و مالداري خود را به ساير کشورها‬

‫صادر مي‌کرد و از اين جهت جاي‌گاه نسبتاً خوبي در تجارت بين المللي داشت؛ ولي در‬ ‫‪22‬‬

‫درس پنجم‬ ‫سال هاي اخير توليدات و صادرات کشور بسيار کاهش يافته و تقريباً همه مواد مصرفي‬

‫ما‪ ،‬از کشورهاي همسايه و منطقه وارد مي‌شود‪ .‬ما بايد تالش نماييم اقتصاد خود را دوباره‬

‫رونق دهيم تا در بازار جهاني تنها مصرف‌کننده نباشيم‪ ،‬بلکه مانند ساير کشورهاي دنيا‬ ‫توليدکننده نيز باشيم‪.‬‬

‫مروری بر درس گذشته‬

‫•‪......................................................................................................................‬‬ ‫•‪......................................................................................................................‬‬ ‫• ‪.....................................................................................................................‬‬ ‫• ‪.....................................................................................................................‬‬ ‫• ‪.....................................................................................................................‬‬ ‫• ‪.....................................................................................................................‬‬ ‫پرسش‌ها‬

‫‪ -1‬دليل توانايي يا عدم توانايي کشورها در توليد محصوالت چيست؟‬ ‫‪ -2‬چرا تفاوت در توانايي توليد محصوالت‪ ،‬باعث گسترش تجارت بين کشورها‬ ‫مي‌شود؟‬ ‫‪ -3‬سازمان تجارت جهاني به کدام هدف تأسيس شده است؟‬ ‫‪ -4‬آيا افغانستان عضو سازمان تجارت جهاني است؟‬ ‫‪ -5‬افغانستان چه جاي‌گاهي در تجارت جهاني دارد؟ توضيح دهيد‪.‬‬ ‫کار خانه گی‬

‫از مواد خوراکي خانوادۀ خود که در طي‌يک شبانه روز مصرف مي‌کنيد‪،‬‬ ‫يک ليست تهيه کنيد و بنويسيد که آن‌ها از کدام کشورها آمده است‪ .‬در آخر‬ ‫ببينيد که چند فیصد داخلی و چند فیصد خارجي است‪.‬‬ ‫‪23‬‬

‫خالصۀ فصل‬ ‫ •انسان نیازهای اقتصادی فراوانی دارد‪.‬‬ ‫ •نیازهای اقتصادی‪ ،‬ما را به فعالیت و تالش وادار می‌سازد‪.‬‬ ‫ •فعالیت‌های اقتصادی به طور کلی به دو نوع تقسیم می‌شود‪ :‬تولید و‬ ‫خدمت‪.‬‬ ‫ •تولید به آن نوع فعالیت‌های اقتصادی گفته می‌شود که نتیجۀ آن به‬ ‫صورت کاالی خاصی ارایه شود‪.‬‬ ‫ •خدمت به آن نوع فعالیت‌هایی گفته می‌شود که تنها تسهیالتی به‬ ‫دیگران ارایه کند و کاالیی تولید نکند‪.‬‬ ‫ •در گذشته‌هاي دور انسان‌ها در معامالت از پول استفاده نمی‌کردند و‬ ‫کاال را با کاال مبادله می‌کردند‪.‬‬ ‫ •به تدریج‪ ،‬پول فلزی یا سکه به وجود آمد و بعد از آن پول کاغذی یا‬ ‫بانک‌نوت رواج یافت‪.‬‬ ‫ •امروز‪ ،‬سکه‪ ،‬پول کاغذی‪ ،‬چک بانکی و کارت‌های اعتباری در معامالت‬ ‫استفاده می‌شود‪.‬‬ ‫ •مؤسسات بزرگی‪ ،‬امروز به نام «بانک» به وجود آمده که پول مردم‬ ‫را نگهداری می‌کند‪ ،‬پول را از جایی به جای دیگر انتقال می‌دهد‪ ،‬با‬ ‫پول‌های کم مردم سرمایه‌گذاری‌های کالن می‌کند و به کسانی که‬ ‫نیاز داشته باشند‪ ،‬وام پرداخت می‌کند‪.‬‬ ‫ •امروزه مردم دنیا باهم روابط اقتصادی دارند و محصوالت گوناگون به‬ ‫صورت تجاری از کشوری به کشور دیگر انتقال می‌یابد‪.‬‬ ‫ •برای نظم بخشیدن به تجارت بین‌المللی «سازمان تجارت جهانی»‬ ‫تأسیس گردید‪.‬‬ ‫ •با تاسف‪ ،‬کشور ما نقش فعال در تجارت جهانی ندارد و ما باید برای‬ ‫ارتقای موقعیت کشور خود تالش نماییم‪.‬‬

‫‪24‬‬

‫مؤسسات خدمات اجتماعي‬ ‫در اين فصل درس‌هاي زير را مي‌خوانيد‪:‬‬ ‫• با مؤسسات خدمات اجتماعي آشنا شويم (‪)1‬‬ ‫• با مؤسسات خدمات اجتماعي آشنا شويم (‪)2‬‬ ‫• با مؤسسات خدمات اجتماعي آشنا شويم (‪)3‬‬

‫‪25‬‬

‫از دانش‌آموزان عزيز توقع مي‌رود تا در پايان اين فصل بياموزند که‪:‬‬ ‫• ُپست‪ ،‬يکی از مؤسسات خدمات اجتماعي است که مکتوب ها‪ ،‬نشريات و‬ ‫وسايل مردم را به آدرس‌هاي مشخص انتقال مي‌دهد‪.‬‬ ‫• مخابرات‪ ،‬زمینۀ ارتباط مردم را از طريق تلفن‪ ،‬فکس وانترنت فراهم مي آورد‪.‬‬ ‫• هالل احمر سازماني است که کمک هاي دولت و مردم را به آسيب‬ ‫ديده‌گان از حوادث گوناگون مي‌رساند‪.‬‬ ‫• مردم با استفاده از بيمه هاي مختلف مي‌توانند بخشي از خسارات وارده‬ ‫از حوادث را جبران کنند‪.‬‬ ‫• وظيفۀ پاک کاري اماکن عمومي و زيباسازي شهر به عهده شاروالي مي‬ ‫باشد‪.‬‬ ‫• پوليس‪ ،‬امنيت مردم را تأمين مي کند‪.‬‬ ‫• پوليس ترافيک‪ ،‬رفت وآمد وسايل نقليه را در شهر تنظيم مي‌کند‪.‬‬

‫‪26‬‬

‫درس ششم‬

‫با مؤسسات خدمات اجتماعی آشنا شويم (‪)1‬‬

‫در فصل‌هاي قبل با مکتب و بانک به عنوان نمونه‌هايي از مؤسسات ارایه کنندۀ خدمات‬ ‫به مردم آشنا شديد‪ .‬در اين درس نيز با دومؤسسه خدماتی ديگر آشنا مي‌شويد‪.‬‬ ‫گفت‌وگوکنید‬ ‫انسان هميشه نياز داشته است که با ديگران ارتباط برقرار کند‪ .‬به نظر شما‪:‬‬ ‫‪ -1‬ارتباط انسان‌ها در گذشته چگونه برقرار مي‌شد؟‬ ‫‪ -2‬امروز انسان ها از چه راه‌هايی باهم ارتباط برقرار می‌کنند؟‬ ‫‪ -3‬آيا برای تسهیل ارتباطات مؤسساتی وجود دارند؟ نام ببريد‪.‬‬ ‫ُپست‪ ،‬چه کاري انجام مي‌دهد؟‬

‫يکي از نيازهاي ارتباطي ما اين است که مي‌خواهيم برخي از اشياي نسبتاً کوچک را‪،‬‬ ‫از جايي به جاي ديگر ارسال کنيم‪ ،‬يا نامه‌يي را به يکي از افراد خانواده يا دوستان خود‬

‫‪27‬‬

‫که در شهر يا کشور ديگري زنده‌گي مي‌کند‪ ،‬ارسال نماییم‪.‬‬ ‫پُست‪ ،‬يکی از مؤسساتی است كه برای انجام چنين کارهايي تأسيس شده است‪ .‬ما از‬ ‫طريق پُست‪ ،‬می توانيم نامه‪ ،‬كارت تبريك‪ ،‬كتاب‪ ،‬روزنامه و ساير اشيا را برای افراد ديگر‪،‬‬ ‫در داخل و خارج کشور‪ ،‬ارسال نماييم‪.‬‬ ‫ارسا‬ ‫دا ل کننده!‬ ‫ک‬ ‫اب‬ ‫ل‬ ‫‬‫کارت‬ ‫رالمع‬ ‫عمو لمين سيد جما ه چهار‪،‬‬ ‫ل ال‬ ‫مي ان‬ ‫کتب د کشاف نصاب ت دين افغان‬ ‫‪،‬‬ ‫ري‬ ‫ا‬ ‫س‬ ‫ت‬ ‫رسی‪.‬‬ ‫عليمی‬ ‫و تآليف‬ ‫ديپارتم‬ ‫نت تعلي‬ ‫م‬ ‫ا‬ ‫ت‬ ‫م‬ ‫دنی‬ ‫گيرنده! کابل – رياست تدريسات ثانوی‬ ‫وزارت معارف‪.‬‬

‫نامه  چگونه  ارسال مي‌شود؟‬

‫براي ارسال نامه به دیگران‪ ،‬مراحل زیر را انجام مي‌دهيم‪:‬‬ ‫• پاکت نامه تهيه مي‌کنيم‪.‬‬ ‫• نامۀ خود را نوشته و داخل آن قرار می دهیم‪.‬‬ ‫• آدرس فرستنده و گيرنده را در پشت پاکت و در جاي مخصوص مي‌نويسيم؛‬ ‫• تکت پستی را روی پاکت نامه می چسپانیم‪.‬‬ ‫• پاکت نامه را به مسؤول پُست‪ ،‬تحويل مي‌دهيم و يا در صندوق پستي مي‌اندازيم‪.‬‬ ‫گفت‌وگوکنید‬ ‫پرسش‌هاي زير را بخوانيد و در بارۀ آن‌ها گفت وگو کنيد‪:‬‬ ‫‪ -1‬کدام مؤسسه نیازهای ارتباطی ما را رفع می کند؟‬ ‫‪ -2‬ما از طریق پُست‪ ،‬کدام اشیا را به داخل و خارج ارسال کرده می‌توانیم؟‬ ‫‪28‬‬

‫درس ششم‬ ‫مخابرات‪ ،‬چه خدماتي ارایه مي‌دهد؟‬

‫مخابرات هم از مؤسساتي است كه ارتباط ما را با ديگران ميسر مي‌سازد‪ .‬مخابرات‬ ‫شامل تلفن‌هاي ثابت (در منازل و ادارات)‪ ،‬تلفن‌هاي همراه (موبايل)‪ ،‬فكس و انترنت‬ ‫مي‌باشد‪.‬‬ ‫اين امکانات و ابزارهای جديد ارتباطی به ما کمک مي‌کنند‪ ،‬تا کارهای خود را سريع تر و بهتر‬ ‫انجام دهيم‪ .‬اين ابزارها براي آسان شدن ارتباطات ما اختراع شده‌اند‪ .‬مخابرات به ما کمک‬ ‫می کند تا نيازهای ارتباطی خود را به صورت سریع‪ ،‬آسان و کم هزینه برطرف کنيم‪.‬‬

‫‪29‬‬

‫با تلفن مي‌توانيم با يك‌ديگر صحبت كنيم؛ به وسیلۀ «موبایل» عالوه بر صحبت کردن‪،‬‬ ‫می توانیم پیام های کوتاه ارسال و دریافت نماییم و از انترنت استفاده کنیم‪ .‬توسط فكس‪،‬‬ ‫تصاوير اسناد خود را ارسال‌می كنيم‪ .‬انترنت به ما امکان ارسال و دريافت ایمیل را می دهد‪.‬‬ ‫به وسیلۀ اینترنیت همچنین می توانیم اخبار مهم دنيا را بخوانيم و منابع علمي گوناگون را‬ ‫دريافت داريم‪.‬‬

‫مروری بر درس گذشته‬

‫• ‪........................................................................................................................................‬‬ ‫• ‪.........................................................................................................................‬‬ ‫• ‪.........................................................................................................................‬‬ ‫• ‪........................................................................................................................‬‬ ‫•‪..........................................................................................................................‬‬ ‫پرسش‌ها‬

‫‪ -1‬اگر بخواهيد نامه‌يي را به يکي از دوستان خود در شهر ديگري ارسال کنيد‪ ،‬از چه‬ ‫وسيله‌يي استفاده مي‌کنيد؟‬ ‫‪ -2‬اگر بخواهيد نامه‌يي را از طريق پست ارسال کنيد‪ ،‬چگونه اين کار را انجام‬ ‫مي‌دهيد؟‬ ‫‪ -3‬فکس چه کاري انجام مي‌دهد؟‬ ‫‪ -4‬ايميل چيست و ما چه نوع استفاده‌يي مي‌توانيم از آن بکنيم؟‬ ‫کار خانه‌گی‬

‫شما از پست و مخابرات چه استفاده‌هايي مي‌کنيد؟ در کتابچة خود يادداشت کنيد که‬ ‫در يک ماه اخير چه استفاده‌هايي از پست و مخابرات کرده‌ايد؟‬

‫‪30‬‬

‫درس هفتم‬

‫با مؤسسات خدمات اجتماعی آشنا شويم (‪)2‬‬

‫تخریب خانه ها در اثر حادثۀ طبیعی زلزله له‬

‫در درس قبل با دو مؤسسة خدمات اجتماعي آشنا شديد‪ .‬در اين درس با دو موسسة ديگر آشنا‬ ‫مي‌شويد‪.‬‬ ‫گفت‌وگوکنید‬ ‫حتماً از پدر و مادر خود دربارة وقايعي؛ مانند‪ :‬سيل‪ ،‬زلزله‪ ،‬توفان و جنگ‪ ،‬چيزهايي‬ ‫شنيده‌ايد‪ .‬اگر اين وقايع اتفاق بيافتد‪ ،‬بسياري از مردم بي‌خانمان‪ ،‬بي‌سرپرست‪ ،‬مجروح یا‬ ‫كشته مي‌شوند‪ .‬به نظر شما‪:‬‬ ‫‪ -1‬چرا مردم با هم همدلي و غمخواري مي کنند؟‬ ‫‪ -2‬مردم از چه راه هايي هم‌دلی و غم‌خوری خود را‪ ،‬به آسيب ديده گان نشان مي دهند؟‬ ‫‪ -3‬آيا هر کس بايد خودش کمک‌هاي خود را‪ ،‬به آسيب‌ديده گان برساند‪ ،‬يا راه بهتری برای این کار‬ ‫وجود دارد؟‬ ‫هالل احمر يا سره مياشت‬

‫‪31‬‬

‫وقتی افراد دچار مشکلي شوند که به تنهايي قادر به حل آن نباشند‪ ،‬توقع دارند که‬ ‫خويشان‪ ،‬اقوام‪ ،‬هم‌وطنان و حتي مردم ساير کشورها به آنان کمک کنند‪ .‬بنابر اين‪ ،‬وقتي‬

‫كه عده‌يي از مردم در اثر حادثه‌يي آسيب مي‌بينند‪ ،‬بايد ديگران به کمک آن‌ها بشتابند‪ .‬در‬ ‫صورتي‌که حادثه و خسارات‌کوچک و مختصر باشد‪ ،‬می توان با کمک مستقیم افراد به‬ ‫خسارت دیده گان یاری رساند؛ اما زماني که حادثه بزرگ باشد‪ ،‬مث ً‬ ‫ال‪ :‬يک شهر دچار سيل‪،‬‬ ‫توفان‪ ،‬زلزله يا جنگ شود‪ ،‬نياز به يک مؤسسه يا سازمان بزرگ دارد که مديريت قوي و‬ ‫امکانات کافي در اختيار داشته باشد‪.‬‬ ‫سازماني‌که اين کار را انجام مي‌دهد در کشور های اسالمی «هالل احمر» و در سایر‬ ‫کشورها «صلیب سرخ» نامیده می‌شود‪ .‬در کشور ما نام این سازمان «جمعيت هالل احمر‬ ‫افغاني» یا «سره مياشت» است‪ .‬اين سازمان در تمامي کشورها کام ً‬ ‫ال بي‌طرف بوده و با‬ ‫اهداف بشردوستانه براي کمک به آسيب‌ديده‌گان جنگي و حوادث طبيعي‪ ،‬تالش مي‌کند‪.‬‬ ‫به نشان‌هاي صليب سرخ و هالل احمر در تصوير توجه کنيد‪.‬‬ ‫صلیب سرخ‬

‫هالل احمر‬

‫برخی از مؤسسات برای رسیده‌گی به مشکالت خاصی (مانند‪ :‬مشکالت کشورهای‬ ‫جنگ زده) تأسیس می‌شوند‪ .‬مؤسسات ماین پاکی که وظیفه دارند ماين‌های باقی‌مانده از‬ ‫دوران جنگ را جمع‌آوری کنند‪ ،‬از این گونه مؤسسات‌اند‪.‬‬ ‫ماین‌پاک‌ها مناطق ماین گذاری شده را با سنگ‌های سرخ و مناطقی را که از ماین پاک‬ ‫شده با سنگ‌های سفید‪ ،‬نشانی می کنند‪ .‬رنگ آبی نیز مناطق مشکوک را نشان می‌دهد؛‬ ‫بنابر این‪ ،‬ما باید از رفت آمد در مناطقی که با رنگ سرخ و آبی مشخص شده‪ ،‬خود داری‬ ‫کنیم‪ .‬هم‌چنین‪ ،‬ما نباید به مهمات منفجر ناشده و اشیای مشکوک‪ ،‬دست بزنیم‪.‬‬ ‫گفت‌وگوکنید‬ ‫احتماالً تا کنون خبري در بارة حوادث زيانبار طبيعي شنيده يا در جايي خوانده‌ايد‪ .‬به نظر‬ ‫شما‪:‬‬ ‫‪ -1‬چه خطرهايي زنده‌گي انسان را تهديد مي‌كنند؟‬ ‫‪ -2‬در اثر بروز يك حادثۀ خطرناك (مانند‪ :‬زلزله ‪،‬آتش سوزي‪ ،‬سيل‪ ،‬حوادث ترافيکي)‪،‬‬ ‫انسان‌ها چه خسارت‌هايي مي‌بينند؟‬ ‫‪ -3‬چگونه مي‌توان خسارت‌هاي ناشي از حوادث را جبران كرد؟‬ ‫‪32‬‬

‫درس هفتم‬ ‫بيمه چيست؟‬

‫زنده‌گي ما را خطراتي مانند‪ :‬آتش سوزي‪ ،‬زلزله‪ ،‬سيل‪ ،‬تصادم موتر‪ ،‬بيماري‌هاي گوناگون‪،‬‬ ‫سرقت و غيره تهديد مي‌كنند‪ .‬بعضي از اين حوادث غير قابل پيش‌بيني و پيش‌گيري هستند؛‬ ‫بنابراين‪ ،‬هر فرد يا شركتي براي كاهش خسارات ناشي از اين‌گونه خطرات‪ ،‬بايد از قبل‬ ‫چاره‌انديشي داشته باشد‪ .‬مؤسسۀ بيمه براي جبران اين گونه خسارت‌ها به وجود آمده است‪.‬‬ ‫مؤسسة بيمه خسارات و زيان‌هاي افراد و شرکت‌ها را در شرايط خاصي تضمين مي‌کند‪.‬‬ ‫اين موسسه از افراد يا شرکت‌هايي که بيمه شده‌اند‪ ،‬به طور ماهانه و يا ساالنه مبلغ‬ ‫پول دريافت مي‌کند و در مقابل‪ ،‬وقتي برخي از آن‌ها دچار حادثه شدند‪ ،‬خسارت‌هاي‬ ‫آن‌ها را با پرداخت پول جبران مي‌کند‪ .‬معموالً افراد و شرکت‌هاي زيادي براي جبران‬ ‫خسارت‌هاي احتمالي خود در مؤسسات بيمه عضو مي‌شوند و حق عضويت مي‌پردازند‪.‬‬ ‫اما از اين تعداد عم ً‬ ‫ال تعداد اندکي دچار حوادث شده و از مؤسسات بيمه خسارت دريافت‬ ‫مي‌کنند‪ .‬به اين ترتيب‪ ،‬مؤسسات بيمه قادر مي‌شوند که خساراتي را که بر برخي از اعضا‬ ‫وارد شده‪ ،‬جبران نمايند‪.‬‬

‫انواع بيمه‬

‫بر اساس نوع اموال يا چيزهايي که بيمه مي‌شوند‪ ،‬بيمه به انواع مختلفي تقسيم مي‌شود‬ ‫که مهمترين آن‌ها عبارت اند از‪ -1 :‬بيمة اشخاص‪ -2 ،‬بيمة اموال و ‪ -3‬بيمة مسؤوليت‪.‬‬ ‫بيمه اشخاص‬ ‫در بيمة اشخاص خود انسان بيمه مي‌شود‪ .‬بيمة اشخاص انواع گوناگوني دارد که‬ ‫مهم‌ترين آن‌ها عبارت اند از‪:‬‬

‫‪ -1‬بيمة صحي‬

‫انسان هميشه در معرض خطر بيماري قرار داشته و نياز به درمان و تداوي دارد‪ .‬گاهي‬ ‫هزينه‌هاي درمان براي افراد و خانواده‌ها سنگيني مي‌کند‪ .‬بيمة صحي همه يا برخي از‬ ‫هزينه‌هاي درمان و تداوي بيمه‌شده‌گان را پرداخت مي‌کند‪ .‬به اين دليل‪ ،‬بيمة صحي از‬ ‫اهميت زيادي برخوردار است‪.‬‬

‫‪ -2‬بيمة حوادث‬

‫اين نوع بيمه افراد را در مقابل صدمات یا مرگ ناشی از حوادثي که در محيط‌هاي‬ ‫خاصی (مثل کارخانه‌ها و غيره) صورت مي‌گيرد‪ ،‬بيمه مي‌کند‪.‬‬ ‫‪ -3‬بيمة عمر‬

‫يکي از تشویش‌هاي انسان اين است که بعد از مرگش اعضاي خانواده‌اش دچار‬ ‫مشکالت مالي نشود‪.‬‬ ‫براي کاهش اين نگراني‪ ،‬برخي از مردم در زمان حيات خود مبلغي را به عنوان حق‬ ‫عضويت به بيمه مي‌پردازند تا بيمه بعد از مرگش زنده‌گي خانواده او را تأمين نمايد‪.‬‬ ‫‪33‬‬

‫بيمۀ اموال‬

‫این نوع بيمه‪ ،‬خانه‪ ،‬دکان‪ ،‬موتر‪ ،‬شرکت و مانند اين‌ها را در مقابل حوادث خاصي مانند‬ ‫آتش‌سوزي‪ ،‬تصادم و دزدي بيمه مي‌کند‪.‬‬

‫بيمة مسووليت‬

‫برخي از مشاغل بسيار مهم‌اند و کسي که آن را انجام مي‌دهد ممکن است در اثر اشتباهي‪،‬‬ ‫خسارت‌هاي بزرگي به جان يا مال مردم وارد نمايد‪ .‬به طورمثال‪ :‬يک داکتر ممکن به اشتباه یک‬ ‫دوا را به مریض تجویز نماید که باعث مرگ وی شود‪ ،‬بيمه براي جلوگيري از نگراني‌هاي رواني‬ ‫نگونه مشاغل قرار دارند بيمه مي‌کند‪.‬‬ ‫و خسارات مالي اين خطرات‪ ،‬افرادي را که در اي ‌‬ ‫انواع بيمه كه گفته شد در اكثر كشورها وجود دارد‪ .‬در كشور ما با تاسف بيمه هنوز گسترش‬ ‫نيافته و ما اميدواريم که دولت و سرمايه‌گذاران خصوصي به اين بخش مهم از زندگي اجتماعي‪،‬‬ ‫بيشتر توجه نمايند‪.‬‬ ‫مروری بر درس گذشته‬

‫•‪........................................................................................................................‬‬ ‫• ‪........................................................................................................................‬‬ ‫• ‪........................................................................................................................‬‬ ‫•‪.........................................................................................................................‬‬ ‫• ‪........................................................................................................................‬‬ ‫• ‪........................................................................................................................‬‬ ‫پرسش‌ها‬

‫‪ -1‬زماني‌که با مشکلي مواجه مي‌شويم و نمي‌توانيم به تنهايي آن را حل کنيم‪ ،‬از‬ ‫ديگران چه توقعي داريم؟‬ ‫‪ -2‬کدام سازمان براي کمک به آسيب‌ديده‌گان جنگ و حوادث طبيعي تأسيس شده‬ ‫است؟‬ ‫‪ -3‬بيمه چه کاري براي ما انجام مي‌دهد؟‬ ‫‪ -4‬انواع بيمه را نام ببريد‪.‬‬ ‫‪ -5‬چه تفاوتي ميان بيمۀ اشخاص و بيمۀ اموال وجود دارد؟ توضيح دهيد‪.‬‬ ‫کار خانه‌گی‬

‫به دو گروه تقسيم شويد‪ ،‬يک گروه دربارۀ «هالل احمر» (سره مياشت) و گروه ديگر‬ ‫دربارۀ «بيمه» تحقيق کند‪ .‬نتيجة تحقيق خود را در صنف بخوانيد‪.‬‬ ‫‪34‬‬

‫درس هشتم‬

‫با مؤسسات خدمات اجتماعی آشنا شويم (‪)3‬‬

‫در ادامة معرفي مؤسسات خدمات اجتماعي‪ ،‬در اين درس با سه مؤسسة ديگر آشنا مي‌شويم‬ ‫که عبارت اند از‪ -1 :‬شاروالی‪ -2 ،‬پولیس ملی‪ -3 ،‬پولیس ترافیک‪.‬‬ ‫مقايسه کنيد‬

‫‪35‬‬

‫پيامبر بزرگوار اسالم‪ ‬فرموده‌اند‪« :‬نظافت و پاکي جزء ايمان است‪ ».‬با توجه به اين حديث‬ ‫شريف‪ ،‬به نظر شما‪:‬‬ ‫‪ -1‬براي تبديل خانۀ کثيف به خانه‌يي پاکيزه چه کارهايي بايد انجام داد؟‬ ‫‪ -2‬براي پاکيزه‌گي و زيبايي روستا يا شهر خود چه کارهايي بايد انجام بدهيم؟‬ ‫‪ -3‬آيا شما مي‌توانيد تمام کارهاي مربوط به پاکيزه‌گي و زيبايي ده يا شهر خود را انجام‬ ‫دهيد؟‬ ‫همان‌طوری که در حفظ پاکيزه‌گي و زيبايي خانۀ خود همه بايد تالش کنيم‪ ،‬براي‬ ‫محيط بزرگتر زنده‌گي خود (ده يا شهر) هم بايد تالش نماييم؛ هر چه محيط بزرگتر باشد‬ ‫الزم است که کارهاي بيشتر و بزرگتري انجام شود‪ .‬به عنوان مثال‪ :‬جمع آوري زباله‌ها و‬ ‫کثافات از خانه‌ها و سرک ها‪ ،‬پاک کردن جوي‌ها و جارو کردن سـرک‌ها‪ ،‬نيـاز به يک‬

‫مؤسـسه دارد که هر روز به طور منظم و درست کارهای مذکور را انجام دهد‪ .‬شاروالي مؤسسه‬ ‫یی است که در شهرها براي انجام خدمات شهری ایجاد گردیده است‪ .‬آيا وظيفه شاروالي فقط‬ ‫پاک کردن شهر است؟‬ ‫شاروالي وظايف ديگري نيز برعهده دارد؛ مانند‪:‬‬ ‫ نظارت بر ساختن خانه‌ها و دكان‌ها براي حفظ نظم و زيبايي شهر‪.‬‬‫ سرک سازی رای عبور و مرور وسایط نقلیه‪.‬‬‫ ايجاد پارك هاي عمومي‪ ،‬گل‌کاری و درخت‌کاری در نقاط مختلف شهر؛‬‫‪ -‬احداث تشناب‌هاي عمومي و سایر موارد رفاه عمومی در سطح شهر‪.‬‬

‫گفت‌وگوکنید‬ ‫دربارة پرسش‌هاي زير باهم گفت وگو کنيد‪:‬‬ ‫‪ -1‬اگر مال يا جان کسي تهديد شود‪ ،‬سازماني وجود دارد که از او محافظت کند؟‬ ‫‪ -2‬اگر سازماني وجود دارد‪ ،‬در بارة وظايف آن باهم گفت وگو کنيد‪.‬‬ ‫کدام سازمان امنيت ما را تأمين مي‌كند؟‬

‫يكي از نيازهاي مهم انسان‪ ،‬نياز به امنيت است‪ .‬خطر‌ها گوناگون در جامعه وجود دارد که‬ ‫امنيت انسان را تهديد مي‌کند‪ .‬دولت‌ها از زمان‌هاي بسيار دور عده‌يي افراد مسلح را مأمور حفظ‬ ‫امنيت شهر مي‌کردند‪ .‬اين گروه در زمان‌ها و جوامع مختلف به نام‌های مختلف یاد می‌گردیدند‪.‬‬ ‫در جوامع امروزي در همه کشورها سازمان بسيار پيشرفته‌يي به نام پوليس وجود دارد که افراد‬

‫‪36‬‬

‫درس هشتم‬ ‫تعليم ديده و مجهز با وسايل امنيتي در آن کار مي‌کنند‪ .‬وظيفة اصلي پولیس حفظ نظم و امنيت‬ ‫جامعه است‪.‬‬ ‫پوليس ملي ما يکي از سازمان‌هاي خدمت‌گزار است که شب و روز براي حفظ نظم و‬ ‫امنيت مردم تالش مي‌کند‪ .‬پوليس با جديت تمام در مقابل قاچاقبران مواد مخدر‪ ،‬سارقان‬ ‫و تروريست‌ها ايستاده‌گي مي‌کند و در راه حفظ امنيت مردم حتی تعداد زيادي از آن‌ها‬ ‫شهيد و مجروح می شوند‪ .‬پوليس ما هر روز قوي‌تر و نيرومندتر مي‌شود‪ .‬هر عضو جامعه‬ ‫وظيفه دارد که براي حفظ امنيت وآرامش جامعه تالش نمايد‪ .‬به همین خاطر ما سعي‬ ‫مي‌کنيم که با کمک به پوليس وظيفه ملي خود را برای حفظ آرامش و امنيت کشورمان‬ ‫انجام دهیم‪ .‬ما از خدماتي كه پوليس انجام مي‌دهد قدرداني مي‌کنيم و سعي مي‌نماييم که‬ ‫همواره پشتيبان پوليس ملي خود باشيم‪.‬‬

‫‪37‬‬

‫گفت‌وگوکنید‬ ‫در شهرها وسايط نقليه زياد است و برقراري نظم در رفت و آمد آن‌ها نياز به مقررات خاص‬ ‫و افراد زيادي دارد‪ .‬به نظر شما‪:‬‬ ‫‪ -1‬کدام سازمان وظيفه دارد که رفت و آمد وسايط نقليه را در شهرها تنظيم کند؟‬ ‫‪ -2‬آيا امکان دارد که بدون وجود چنين سازماني بتوان در شهرها زنده‌گي کرد؟ چرا؟‬ ‫پولیس ترافيك چه نقشي در زنده‌گي ما دارد؟‬

‫همان‌طور كه مي‌دانيم‪ ،‬در دهات و روستاها جمعيت نسبتاً کمتري زنده‌گي مي‌کنند‪.‬‬ ‫رفت و آمد انسان‌ها‪ ،‬حيوانات و وسايط نقليۀ ماشيني مشکلي براي کسي به وجود نمي‌آورد‪،‬‬ ‫چون فضاي وسيع و جمعيت اندک به مردم اجازه مي‌دهد که به راحتي جابه جا شوند و‬ ‫هيچ کسي مزاحم ديگري نگردد؛ اما در شهرها‪ ،‬بر عکس‪ ،‬جمعيت زيادي در محدوده‌يي‬ ‫کوچک زنده‌گي مي‌کنند‪ .‬در برخي از ساعات‪ ،‬جمعيت انبوهي به صورت پياده يا سوار بر‬ ‫کهاي شهر مي‌شوند‪ .‬اگر نظم و مقرراتي وجود نداشته باشد و یا هم مأمور‬ ‫موتر وارد سر ‌‬ ‫اجرای قانون وجود نداشته باشد‪ ،‬هرکس از هر طرف حرکت خواهد کرد و راه‌ها به کلي بسته‬ ‫خواهد شد‪ .‬اين نظم را پولیس ترافيک تأمين مي‌کند‪.‬‬ ‫پولیس ترافيک براي ايجاد نظم در شهر کارهاي زير را انجام مي‌دهد‪:‬‬ ‫• براي رفت و آمد وسايط نقليه مقررات وضع مي‌کند تا هر کدام از مسير معيین حرکت کند؛‬ ‫• عاليم خاصي را در جاهاي مناسب در سرک‌ها و جاده‌ها نصب مي‌کند تا راننده‌ها بدانند‬ ‫که بايد چه کار کنند‪ .‬به طورمثال‪ :‬در برخي از جاها عالمت توقف ممنوع‪ ،‬در برخي از‬ ‫جاها عالمت جاده يک‌طرفه و مانند اين‌ها را نصب مي‌کند‪ .‬در چهار راهي‌ها چراغ‌هاي‬ ‫سرخ و سبز را نصب مي‌کند تا موترها به نوبت عبور کنند‪.‬‬ ‫• به کساني که مهارت کافي در راننده‌گي دارند‪ ،‬الیسنس يا جواز راننده‌گي مي‌دهد‪ .‬به‬ ‫کساني که جواز راننده‌گي ندارند اجازه راننده‌گي در شهر نمي‌دهد تا موجب تصادف‬ ‫نگردند‪.‬‬ ‫• راننده‌گان متخلف را جريمه مي‌کند تا مقررات راننده‌گي را مراعات نمايند‪.‬‬ ‫• در صورتي که تصادمی صورت گيرد‪ ،‬متخلف را تشخيص مي‌دهد‪.‬‬

‫‪38‬‬

‫درس هشتم‬

‫مروری بر درس گذشته‬

‫•‪......................................................................................................................‬‬ ‫• ‪......................................................................................................................‬‬ ‫• ‪......................................................................................................................‬‬ ‫• ‪......................................................................................................................‬‬ ‫• ‪......................................................................................................................‬‬ ‫پرسش‌ها‬

‫‪ -1‬چرا شهرها به شاروالي‌ نياز دارند؟‬ ‫‪ -2‬مهم‌ترين وظيفه شاروالي چيست؟‬ ‫‪ -3‬وظيفۀ پوليس در جامعه چيست؟‬ ‫‪ -4‬پولیس ترافيک براي ايجاد نظم در شهر چه کارهايي را انجام مي‌دهد؟‬ ‫‪ -5‬آيا روستا‌ها هم به پولیس ترافيک نياز دارد؟ چرا؟‬ ‫کار خانه‌گی‬

‫يکي از فعاليت‌هاي زير را متناسب با شرايط زنده‌گي خود انتخاب نموده و انجام دهيد‪:‬‬ ‫‪ -1‬اطالعاتي را از کارهايي که شاروالي (در شهرها) و مردم (در دهات) براي پاکيزه‌گي‬ ‫و زيبايي محل زنده‌گي شما انجام مي دهند‪ ،‬به شکل نوشته‪ ،‬عکس يا نقاشي تهيه کنيد و‬ ‫در صنف ارایه دهيد‪.‬‬ ‫‪ -2‬بررسي کنيد که وظيفۀ مردم و دولت براي حفظ امنيت در جامعه چيست‪ .‬براي‬ ‫انجام اين فعاليت با افراد بزرگتر خانواده مصاحبه کنيد و نتيجه را در صنف گزارش‬ ‫دهيد‪.‬‬ ‫‪ -3‬بررسي کنيد که چراغ‌هايي كه در چهارراهي‌ها نصب شده‌اند چه رنگ‌هايي‬ ‫دارند و هر رنگ نشانه چه عالمتي است؟ اگر ساکن دهات هستيد با کساني که به‬ ‫شهر سفر کرده‌اند مصاحبه کنيد و پاسخ را در کتابچة خود يادداشت نماييد‪.‬‬

‫‪39‬‬

‫خالصۀ فصل‬ ‫ •مؤسسات خدمات اجتماعی برای ارایه خدمات عمومی تأسیس‬ ‫شده‌اند‪.‬‬ ‫ •پست یکی از موسسات خدمات اجتماعی است که برای انتقال‬ ‫و رساندن نامه‌ها‪ ،‬مطبوعات‪ ،‬و سایر اشیا‪ ،‬به اشخاص دیگر‪ ،‬مورد‬ ‫استفاده قرار می‌گیرد‪.‬‬ ‫ •مخابرات موسسه خدمات اجتماعی دیگری است که برای‬ ‫تسهیل ارتباطات مردم تاسیس شده است‪ .‬مخابرات برای مردم‬ ‫تلفن‪ ،‬موبایل‪ ،‬فکس و انترنت ارایه می‌دهد‪.‬‬ ‫ •هالل احمر به کسانی که در اثر حوادث طبیعی یا جنگ‬ ‫صدمه می‌بینند‪ ،‬کمک می‌کند‪.‬‬ ‫ •بیمه مردم را در پیش‌گیری از خطرات احتمالی کمک‬ ‫می‌کند‪ .‬بیمه از کسانی که عضو آن می‌شوند‪ ،‬ماهانه یا ساالنه‬ ‫پول دریافت می‌کند تا اگر با حادثه‌یی مواجه شدند‪ ،‬خسارت‌‬ ‫آن‌ها را جبران نماید‪.‬‬ ‫ •شاروالی شهر را پاکیزه نگه‌می‌دارد و برای زیباسازی آن کار‬ ‫می‌کند‪.‬‬ ‫ •پولیس امنیت مردم را تأمین می‌کند‪.‬‬ ‫ •پولیس ترافیک وسایط نقلیه را نظم و سامان می‌دهد‪.‬‬

‫‪40‬‬

‫رسانه هاي جمعي‬ ‫در اين فصل درس‌هاي زير را مي‌خوانيد‪:‬‬ ‫• با رسانه‌هاي جمعي آشنا شويم‪.‬‬ ‫• رسانه‌ها و جامعه‪.‬‬

‫‪41‬‬

‫از شاگردان عزيز توقع مي‌رود که در پايان اين فصل بياموزند‪:‬‬ ‫• راديو رسانه‌یي است که مخاطبان بیشتر را در بين مردم دارد‪.‬‬ ‫• تلویزيون به دليل پخش برنامه‌هاي تصويري بيشترين نفوذ را در‬ ‫بين مخاطبان خود دارد‪.‬‬ ‫• مطبوعات   رسانۀ چاپي است که براي استفاده از آن داشتن سواد‬ ‫ضروري است‪.‬‬ ‫• عصری‌‌ترین رسانۀ جهان انترنت است که اکثر امتيازات ساير‬ ‫رسانه ها را دارا مي‌باشد‪.‬‬ ‫• رسانه‌ها نقش اساسي در اطالع رساني به مردم دارند‪.‬‬ ‫• مردم مي‌توانند از طريق رسانه‌‌ها در امور اجتماعي و سياسي‬ ‫مشارکت کنند‪.‬‬ ‫• اطالع رساني درست رسانه ها بدون آزادي بيان امکان پذير‬ ‫نيست‪.‬‬

‫‪42‬‬

‫درسنهم‬

‫با رسانه‌های جمعی آشنا شويم‬

‫مقايسه کنيد‬

‫پرسشها پاسخ دهيد‪:‬‬ ‫به تصویر نگاه کنيد و به‬ ‫‌‬ ‫‪ -1‬چه چيزهايي در تصوير مي‌بينيد؟ نام ببريد‪.‬‬ ‫‪ -2‬هر يک از آن‌ها چه کارهايي انجام مي‌دهند؟‬ ‫‪ -3‬کارهايي که آن‌ها انجام مي‌دهند چه شباهت‌هايي باهم دارند؟‬ ‫نطور‪ ،‬به احتمال زياد‬ ‫شما تا کنون به راديو گوش داده‌ و تلويزيون تماشا کرده‌ايد‪ .‬همي ‌‬ ‫روزنامه و مجله نيز خوانده‌ايد‪ .‬با وجود آن‌که آن‌ها کارهاي نسبتاً متفاوتي انجام مي‌دهند؛‬ ‫ولي همه‌گي در اين وظيفه که مردم را از امور سياسي‪ ،‬اقتصادي‪ ،‬فرهنگي و علمي آگاه‬ ‫ساخته و زمینۀ تفریح و سرگرمی سالم را برای آن‌ها فراهم مي‌سازند‪ ،‬اشتراک دارند‪ .‬به‬ ‫وسايلي که کارشان رساندن اطالعات و معلومات به مردم است‪ ،‬رسانه گفته مي‌شود‪.‬‬ ‫اين وسايل اطالعات و معلومات را به همه يا اکثر مردم مي‌رسانند‪ .‬به همین دلیل‪ ،‬آن‌ها‬ ‫را رسانه‌هاي جمعي يا گروهي مي‌گويند‪.‬‬ ‫رسانه‌ها جديدترين خبرها و رويدادهاي سياسي‪ ،‬اقتصادي‪ ،‬فرهنگي و ورزشي را به‬ ‫‪43‬‬

‫اعضاي جامعه انتقال مي‌دهند و آنان را از تحوالت کشور و جهان و نوآوري‌هاي علمي‬ ‫و فني آگاه مي‌سازند‪.‬رسانه ها عالوه بر خبر رساني‪ ،‬برنامه هاي آموزشي‪ ،‬علمي‪ ،‬تفريحي و‬ ‫سرگرمي نيز تهيه مي‌کنند‪ .‬بر اين اساس است که گفته مي‌شود رسانه‌ها در عين حال وسايل‬ ‫آموزش عمومي نيز هستند‪ ،‬چون آموزش را در همه محیط اجتماعی گسترش داده وآن را‬ ‫از انحصار مکتب‪ ،‬مدرسه و مراکز آموزشي ديگر بيرون آورده‌اند‪.‬‬ ‫رسانه ها در عين حالي که اوقات فراغت اطفال را پر مي‌کنند‪ ،‬جريان آموزش‌هاي‬ ‫دشوار را بسيار آسان نموده و چه بسا آن را به يک بازي و سرگرمی تبديل مي‌کنند‪.‬‬ ‫رسانه ها را با توجه به اين‌که از چه ابزارها و شيوه‌ها براي اطالع رساني استفاده مي‌کنند‪،‬‬ ‫به رسانه‌هاي «شنيداري»‪« ،‬شنيداري‪ -‬ديداري» و «نوشتاري» تقسيم مي‌کنند‪.‬‬ ‫گفت‌وگوکنید‬ ‫با نمونه هایی از رسانه ها آشنا شدید و دانستید که چرا به آن‌ها رسانه جمعی گفته می شود‪.‬‬ ‫اینک درباره ویژه گی های هر یک از آن‌ها فکر کنید و بگویید که آن‌ها چه تفاوتهایی با‬ ‫هم دارند؟‬ ‫انواع رسانه‌ها‬ ‫راديو‬

‫راديو يک رسانۀ شنيداري است‪ ،‬چون برنامه‌هاي خود را از طريق امواج صوتي به اطالع‬ ‫شنونده‌گان مي رساند و مردم به برنامه‌هاي آن گوش مي‌دهند‪ .‬راديو يکي از قديمي‌ترين‬ ‫رسانه‌هاي مدرن به شمار می رود‪.‬‬ ‫از ویژه‌گی‌های مهم رادیو این است‪ ،‬کسانی که مشغول کار ديگري هستند نيز مي‌توانند‬ ‫به راديو گوش بدهند‪ .‬مث ً‬ ‫ال‪:‬يک خانم خانه‌دار در حين کار در آشپزخانه مي‌تواند به راديو‬ ‫گوش دهد و يا يک راننده در هنگام راننده‌گي از برنامه‌هاي راديويي استفاده کند‪ ،‬در حالي‬ ‫که آن‌ها نمی توانند در حین انجام دادن چنین کارهایی از رسانه‌هايي که نياز به ديدن دارند‪،‬‬ ‫استفاده کنند‪.‬‬ ‫تلويزيون‬

‫تلويزيون يک رسانه ديداري‪-‬شنيداري است‪ .‬تلويزيون تصوير متحرک اشيا را به‬ ‫گونه‌يي که در واقعيت روي مي‌دهد همراه با صداي آن‌ها‪ ،‬نشان مي‌دهد‪.‬‬ ‫تلويزيون نسبت به راديو از اين امتياز برخوردار است که اشيا و رويدادها را از طريق‬ ‫تصوير براي مردم نشان مي‌دهد‪ .‬به عنوان مثال‪ :‬اگر قرار است که از برگزاري جشن استقالل‬ ‫گزارش بدهد‪ ،‬مانند راديو تنها آن را با زبان و گفتار گزارش نمی دهد بلکه عالوه بر آن‪،‬‬ ‫تصاوير متحرک آن را نيز پخش مي‌کند و تماشاگران مي‌توانند صحنه‌ها را آن‌گونه که‬ ‫اتفاق افتاده‪ ،‬تماشا کنند‪.‬‬

‫‪44‬‬

‫درسنهم‬ ‫مطبوعات‬

‫مطبوعات يا نشريات که شامل روزنامه‌ها‪ ،‬هفته‌نامه‌ها و مجالت مي‌شود‪ ،‬جزء رسانه‌هاي‬ ‫نوشتاري يا چاپي به شمار مي‌روند‪ .‬در مطبوعات متن و تصوير را به صورت سياه و سفيد‬ ‫يا رنگي بر روي کاغذ چاپ مي‌کنند و به طور منظم آن‌ها را در دسترس خواننده‌گان و‬ ‫مخاطبین خود قرار مي‌دهند‪.‬‬ ‫با وجود آن‌که رسانه‌هاي قدرتمندي چون‪ :‬تلويزيون‪ ،‬با نفوذي که در همه خانه‌ها و‬ ‫دفاتر سهم بيشتري را در پخش اطالعات مي‌گيرد‪ ،‬با آن هم مطبوعات همچنان زنده و‬ ‫فعال است و گرداننده‌گان آن قدرت تبليغاتي زيادي را در اختيار دارند‪.‬‬ ‫يکي از امتيازات عمدۀ نشريات اين است که کام ً‬ ‫ال در اختيار ما قرار دارد و مي‌توانيم‬ ‫يک مطلب را هرچند بار که بخواهيم مطالعه کنيم؛ بر خالف برنامه های رادیو و تلویزیون‬ ‫تحت کنترول شنونده و بیننده قرار ندارد و پخش آن وقت و مدت معینی دارد‪.‬‬ ‫يکي از تفاوت‌هاي عمده مطبوعات با رسانه‌هاي شنيداري و ديداري در اين است‬ ‫که استفاده از مطبوعات به سواد نياز دارد‪ .‬شخص بايد سواد خواندن و نوشتن را داشته‬ ‫باشد تا بتواند از اطالعات روزنامه‪ ،‬هفته‌نامه و ساير نشريه‌ها استفاده کند‪ ،‬درحالي که در‬ ‫راديو و تلويزيون چنين محدوديتي وجود ندارد و هرکس مي‌تواند برنامه آن‌ها را ببيند و‬ ‫يا بشنود‪.‬‬ ‫انترنیت‬

‫يک رسانه بسيار توانمند‬ ‫ديگر وارد جامعه انساني شده‬ ‫که امتيازات همه رسانه‌ها‬ ‫را دارد و آن انترنت است‪.‬‬ ‫انترنیت يک وسيلۀ ارتباطي‬ ‫است که کامپيوترهاي زيادي‬ ‫را در دنيا به همديگر وصل‬ ‫مي‌کند و هر کسي در هر گوشة‬ ‫جهان مي‌تواند با کامپيوترهاي‬ ‫ديگر در جاهاي ديگر جهان‬ ‫وصل شده و از اطالعاتي که‬ ‫در آن‌ها است‪ ،‬استفاده نمايد‪.‬‬ ‫از طريق انترنت مي‌توان‬ ‫متن نوشتاري‪ ،‬تصوير‪ ،‬صدا و‬ ‫برنامه‌هاي کامپيوتري را مبادله‬ ‫کرد‪.‬‬ ‫‪45‬‬

‫با استفاده از انترنیت مي‌توان با ديگران نامه‌نگاري و تبادلۀ اطالعات نمود‪ ،‬با آن‌ها از طريق‬ ‫صدا و تصوير ارتباط برقرار نموده و صحبت کرد‪.‬‬ ‫خبرگزاري‌ها‪ ،‬مطبوعات و منابع فراوان علمي در انترنت قابل دسترسي است و مي‌توان از‬ ‫آن‌ها استفاده کرد‪ .‬انترنت نيز مانند مطبوعات در کنترول فرد قرار دارد و مانند راديو و تلويزيون‬ ‫در حال گذر نيست‪.‬‬

‫مروری بر درس گذشته‬

‫• ‪.........................................................................................................................‬‬ ‫• ‪.........................................................................................................................‬‬ ‫• ‪.........................................................................................................................‬‬ ‫• ‪.........................................................................................................................‬‬ ‫• ‪.........................................................................................................................‬‬ ‫• ‪.........................................................................................................................‬‬ ‫پرسش‌ها‬

‫‪ -1‬رسانه‌هاي جمعي چه کار مي‌کنند؟‬ ‫‪ -2‬رسانۀ ديداري‪ ،‬شنيداري و نوشتاري را با ذکر مثال توضيح دهيد‪.‬‬ ‫‪ -3‬رسانه‌هاي شنيداري چه مزايا و چه محدوديت‌هايي دارند؟‬ ‫‪ -4‬رسانه‌هاي شنيداري‪-‬ديداري چه مزايايي دارند؟‬ ‫‪ -5‬انترنیت چيست و چه کار مي‌کند؟‬ ‫کار خانه‌گی‬

‫ ‬

‫با کمک معلم محترم‪ ،‬پدر‪ ،‬مادر یا ساير افراد آگاه در ده سطر ويژگي‌ها و مزاياي‬ ‫هريک از رسانه‌ها را بنويسيد و در صنف قرائت نماييد‪.‬‬

‫‪46‬‬

‫درس دهم‬

‫رسانه‌ها و جامعه‬

‫گفت‌وگوکنید‬ ‫در درس قبل خوانديم که رسانه‌هاي جمعي کدام  اند و چه کارهايي انجام مي‌دهند‪.‬‬ ‫به نظر شما‪:‬‬ ‫• آيا رسانه‌ها مي‌توانند نقشي در اصالح جامعه داشته باشند؟ چگونه؟‬ ‫رسانه‌ها و نقش مردم در ادارة جامعه‬

‫‪47‬‬

‫در درس گذشته خوانديد که رسانه‌ها کارهاي متنوعي انجام مي‌دهند؛ مانند‪ :‬نقش‌هاي‬ ‫خبري‪ ،‬تفريحي‪ ،‬آموزشي و آگاه‌سازي از ضروريات زنده گي‪ .‬رسانه‌ها چشم و گوش‬ ‫مردم در جامعه هستند؛ چون خبرنگاران زحمتکش با تحمل هرگونه رنج و خطر در همه‬ ‫جا حاضر شده و مردم را در جريان رويدادها و حوادث قرار مي‌دهند‪ .‬عالوه بر اين‪،‬‬ ‫رسانه‌ها حوادث را تحليل و بررسي مي‌کنند و مردم را با عوامل و پيامدهاي آن‌ها آشنا‬ ‫مي‌سازند‪ .‬به این ترتیب‪ ،‬رسانه‌ها باعث مي‌شود که مردم هميشه در جريان امور سياسي‪،‬‬ ‫اقتصادي و اجتماعي قرار گرفته و در اداره و کنترول دولت‌ها سهم بگیرند‪ .‬مردم از طريق‬ ‫رسانه‌ها مي‌توانند برنامه‌ها و کارهاي دولت‌مردان را نظارت کنند و نظریات اصالحي‬ ‫و انتقادي خود را به آن‌ها انتقال کنند‪ .‬مسؤوالن دولتي نيز از طريق رسانه‌ها مي‌توانند با‬

‫ديدگاه‌ها و نظريات مردم آشنا شده و آن‌ها را در کارهاي بعدی خود در نظر بگيرند‪.‬‬ ‫از سوي ديگر‪ ،‬رسانه‌ها مردم را از حقوق و وظايف‌شان آگاه مي‌سازند‪ .‬وقتي که مردم با‬ ‫حقوق و وظايف خود آشنايي پيدا کردند‪ ،‬نسبت به رويدادها و حوادث اجتماعي‪ ،‬فرهنگي‪،‬‬ ‫سياسي و اقتصادي کشور احساس مسؤوليت مي‌کنند‪ .‬مردمي که نسبت به سرنوشت خود‬ ‫احساس مسؤوليت کنند‪ ،‬نمي‌گذارند که افراد نا اهل بر آن‌ها حکومت کنند و با سرنوشت‬ ‫آن‌ها بازي نمايند‪.‬‬ ‫رسانه‌ها و مشکالت اجتماعی‬

‫یکی از کارهای مهم رسانه‌ها این است که مردم را نسبت به مسایل و مشکالت جامعه آگاه‬ ‫می‌سازند‪ .‬کشور ما که چند دهه جنگ را پشت سر گذاشته است با مشکالت زیادی مواجه‬ ‫است‪ .‬رسانه‌ها باید مردم را نسبت به اين مسايل آگاه سازند‪ .‬ماین‌ها و مهمات منفجرناشده هر‬ ‫روزه جان تعدادی از هموطنان ما را می‌گیرد‪ .‬آگاهی از خطرات آن‌ها می‌تواند این ضایعات‬ ‫را کاهش دهد‪ .‬تولید‪ ،‬قاچاق و مصرف مواد مخدر از دیگر مشکالت است که جامعه ما‬ ‫در سال‌های اخیر با آن مواجه شده است‪ .‬متاسفانه تعداد زیادی از نوجوانان و جوانان ما به‬ ‫دام اعتیاد گرفتار شده‌اند‪ .‬گرچه جلوگیری از گسترش اعتیاد وظیفۀ همۀ ماست؛ ولی دولت‬ ‫ورسانه‌ها باید تالش بیشتری برای جلوگیری از آن‌ها به عمل آورند‪.‬‬ ‫گفت‌وگوکنید‬ ‫پرسش‌های زير را به دقت بخوانيد و در بارة آن‌ها گفت وگو نموده و نظریات خود را بيان‬ ‫کنيد‪:‬‬ ‫‪ -1‬به نظر شما آزادی بیان چیست؟‬ ‫‪ -2‬آزادی بیان برای رسانه ها چه اهمیتی می تواند داشته باشد؟ توضیح دهید‪.‬‬

‫آزادي بيان و رسانه‌ها‬

‫رسانه‌ها در صورت مي‌توانند کارهاي خود را به خوبي انجام دهند که آزادي الزم را براي پخش و‬ ‫نشر مطالب و برنامه‌هاي خود داشته باشند‪ ،‬خبرنگاران و نويسنده‌گان در انجام وظايف‌شان احساس‬ ‫مصؤنیت کنند و فضاي ترس و سانسور بر جامعه و به ویژه رسانه‌ها حاکم نباشد‪.‬‬ ‫جامعة آزاد و غيراستبدادي با وجود رسانه‌هاي سالم ممکن مي‌گردد و رسانه‌هاي سالم با آزادي‬ ‫بيان معنی پيدا مي‌کنند‪ .‬در حکومت‌هاي استبدادي که آزادي بيان وجود ندارد‪ ،‬رسانه‌هاي‬ ‫آزاد کمتر اجازة فعاليت پيدا مي‌کنند و کمتر مي‌توانند واقعيت‌هاي جامعه را انعکاس دهند؛ زيرا‬ ‫در چنين حکومت‌ها‪ ،‬رسانه‌ها حق ندارند مطالبي را نشر و پخش کنند که بر خالف خواست‬ ‫حکومت باشد‪.‬‬ ‫در اين کشورها‪ ،‬رسانه‌ها به طور معمول وابسته به دولت بوده و به جاي خواسته‌هاي مردم‪،‬‬ ‫خواسته‌ها و اميال دولتمردان را منعکس مي‌کنند‪ .‬اين نوع رسانه‌ها‪ ،‬مردم را به اطاعت بي‌چون‬ ‫و چرا از حکومت تشويق مي‌نمايند و کارهاي دولتمردان را توجيه نموده و به شیوۀ خوب جلوه‬ ‫مي‌دهند‪ .‬طبيعي است که رسانه‌ها در اين صورت نه تنها به دموکراسي و آزادي کمک نمي‌کنند‪،‬‬ ‫بلکه به شدت به آن لطمه وارد می‌کنند‪.‬‬ ‫‪48‬‬

‫درس دهم‬ ‫مروری بر درس گذشته‬

‫•‪.......................................................................................................................‬‬ ‫• ‪......................................................................................................................‬‬ ‫• ‪......................................................................................................................‬‬ ‫• ‪......................................................................................................................‬‬ ‫• ‪......................................................................................................................‬‬ ‫پرسش‌ها‬

‫‪ -1‬چرا گفته مي‌شود رسانه‌ها چشم و گوش مردم اند؟ توضيح دهيد‪.‬‬ ‫‪ -2‬رسانه‌ها چگونه مي‌توانند نقش مردم را در اداره و کنترول دولت تقويت کنند؟‬ ‫‪ -3‬رسانه‌ها چگونه مردم را نسبت به امور اجتماعي مسؤول بار مي‌آورند؟‬ ‫‪-4‬آيا رسانه‌ها در هر شرايط یک‌سال عمل مي‌کنند؟ توضيح دهيد‪.‬‬ ‫‪ -5‬رسانه‌ها در جوامع استبدادي چگونه عمل مي‌کنند؟‬ ‫کار خانه‌گی‬

‫يکي از رسانه‌ها را که در دسترس داريد‪ ،‬انتخاب کنيد و استدالل کنيد که آيا از‬ ‫آزادي بيان برخوردار است يا خير‪ .‬استدالل خود را در يک صفحه بنويسيد‪.‬‬

‫خالصۀ فصل‬

‫‪49‬‬

‫ •رادیو‪ ،‬تلویزیون‪ ،‬مطبوعات و انترنیت‪ ،‬رسانه‌های جمعی نامیده می‌شود‪،‬‬ ‫چون که آن‌ها اطالعات و معلومات را به همه یا اکثر مردم انتقال می‌دهند؛‬ ‫ •رسانه‌های جمعی اخبار منتشر می‌کنند و برنامه‌های آموزشی و تفریحی‬ ‫پخش می‌نمایند؛‬ ‫ •رسانه‌های جمعی به سه نوع تقسیم می‌شوند‪« :‬شنیداری»‪« ،‬نوشتاری» و‬ ‫«شنیداری‪-‬دیداری»؛‬ ‫ •رسانه‌ها با ایفای نقش خبررسانی‪ ،‬به چشم و گوش مردم‪ ،‬تبدیل شده‌اند؛‬ ‫ •مسؤوالن دولتی می‌توانند از طریق رسانه‌ها با مشکالت مردم آشنا شوند و‬ ‫مردم نیز می‌توانند از طریق رسانه‌ها انتقادات خود را به مسؤوالن برسانند؛‬ ‫ •رسانه‌ها در صورتی می‌توانند نقش خود را به خوبی ایفا کنند که آزادی‬ ‫بیان در جامعه وجود داشته باشد؛‬ ‫ •در کشورهای استبدادی‪ ،‬رسانه‌ها در خدمت استبداد قرار گرفته و از مردم‬ ‫فاصله می‌گیرند‪.‬‬