Bible — Nkudimuinu wa bulongolodi bupiabupia (Matayi-Buakabuluibua)

  • Author / Uploaded
  • coll.
  • 0 0 0
  • Like this paper and download? You can publish your own PDF file online for free in a few minutes! Sign Up
File loading please wait...
Citation preview

Bible

Matayi-Buakabuluibua

Kaisaliya

Tolemayi

buu w a Med ( M b i uu M t e ra u nen ne e)

M

Tulo

F G

Sitopole Salima

Naina

ABILENE

Betaniya? (dia muamua dia Yadene) Pela

Gadala

Abila?

Gamala Betesayida

Kaisaliya wa ku Filipoyi

Mk. ˆ wa Hemona

Mbuu wa Galela Hipo Tibeliya

Kolazina ˆ Kap enuma

A

Magadana

EL

Sefole Nazaleta

Kana

AL

I N I K E

Sidona

O

ISALELE MU

IT

MATUKU A YEZU

A

U L AY A

P K

E

O

Diona

Lafana

L TA KO N IT I

Damaseke

Kanata

Gaza

ˆ Be-sheba

Yopa

Helodioma

IDUMEYA

Hebelone

YUDAYA

Betaniya Beteleheme

Masada

Musulu wa Yadene

Mbuu wa Luepu (Mbuu Mufue)

Yeliko

Efelayima

Yakoba

Yelushalema Betefaje

Emause

Alimataya

Antipati

ˆ tshia SAMALEYA mayi

Tshina tshia

Ainona

UDA YA

MU Y TSHIPEL A TSHI A

Luda

Samaleya

Mk. wa Ebala Suka Mk. wa Gelezima

YA L E P E

bi7-SH

Gelasa

E 0 km

0 mi 20

20

ARABI

Njila mukuabu uvuabu bayila pankatshi pa Galela ne Yelushalema, kupitshila mu Peleya

Njila uvua bantu batamba kuyila pankatshi pa Galela ne Yelushalema

Njila minene

Bimenga bia mu Dekapole

N

Filadelefiya

D

Bible Nkudimuinu wa bulongolodi bupiabupia (Matayi-Buakabuluibua)

“KADI

BILONDESHILE

MULAYI

WENDE,

TUDI BINDILE DIULU DIPIADIPIA NE BULOBA BUPIABUPIA

MUIKALA

BUAKANE .”

—2 Petelo 3:13.

˘ 2012 WATCH TOWER BIBLE AND TRACT SOCIETY OF PENNSYLVANIA 100 Watchtower Drive Patterson, NY 12563-9204 U.S.A Bible—Nkudimuinu wa bulongolodi bupiabupia (Matayi-Buakabuluibua) BAPATUDI

PRINTED BY WATCH TOWER BIBLE AND TRACT SOCIETY OF SOUTH AFRICA NPC 1 Robert Broom Drive East, Rangeview, Krugersdorp, 1739, R.S.A. Bakadi bapatule Bible (mujima anyi tshitupa tshiende) mu miakulu mipite pa 120. Bua kupeta liste wa miakulu yonso, buela mu site wa www.jw.org Bungi bua Nkudimuinu wa bulongolodi bupiabupia bukadibu bapatule: 208 366 928 Mupatula mu ngondo wa 8 wa 2015 Mukanda eu ki ngua kupana to. Mbawenze bua mudimu wa Bantemu ba Yehowa wa dilongeshangana Bible pa buloba bujima. New World Translation of the Christian Greek Scriptures Tshiluba (bi7-SH) Mbakaje tumue tuntu musangu eu mu dipatuka dia mukanda eu

bi7-SH 160426

Made in the Republic of South Africa ´ Mupatula mu Republique d’Afrique du Sud

ˆ M EYI A MBANGILU AVUA bafunde Mikanda ya tshijila ku bukole bua nyuB ma muimpe wa Nzambi mu tshiena Ebelu, mu tshiena ˆ Alama, ne mu tshiena Greke. Bua Dıyi dia Nzambi kuambuluishadi bantu ba mu “bisamba bionso,” bivua bikengela kudikudimuna mu miakulu ya bungi. (Matayi 24:14) Badi babikila mikanda 27 ya kumbukila ku mukanda wa Matayi too ne ku wa Buakabuluibua ne: “Mikanda ya bena Kristo ivua mu tshiena Greke” bualu bavua bayifunde kumpala mu tshiena Greke kudi bena Kristo bavua benzeja kudi nyuma wa Nzambi mu bidimu lukama bia kumpala. Bible—Nkudimuinu wa bulongolodi bupiabupia (Matayi-Buakabuluibua) wakapatuka musangu wa kumpala mu Anglais mu 1950. Uvua nangananga mushindamene mu mikanda mimanyike bikole ya Westcott ne Hort ya mu tshiena Greke idi ipetangana ne maniskri a kale menemene a mu tshiena Greke. Mu Nkudimuinu wa bulongolodi bupiabupia mbakudimune malu avuabu bafunde mu tshiena Greke anu muvuawu menemene. Bible wa mu Tshiluba eu mmushindamene mu Bible wa Anglais; bakudimunyi mbadienzeje muabu muonso bua kumukudimuna anu mushindu wa muomumue. ˆ Dına dia pa buadi dia Nzambi, Yehowa, didi misangu 237 mu Bible—Nkudimuinu wa bulongolodi bupiabupia (Matayi-Buakabuluibua). Tshiena-bualu tshia kumpala tshia Bible eu tshidibu basakidile tshidi tshileja bua tshinyi bidi nanku, tshidi kabidi ne bimfuanyi. Bu mudi kutumbiˆ sha dına dia Nzambi ne mushinga waˆ bungi, ne bu mudibi bikengela bua bantu bonso babikile dına edi bua kupanduˆ kabu, Bible eu mmupingaje dına dia “Yehowa” pa muaba udidi ne bua kuikala mu Mikanda ya tshijila.—Matayi 6:9; Lomo 10:13. ˆ Dına dia Nkudimuinu wa bulongolodi bupiabupia edi ndiangatshila mu dilaya didi Nzambi mulaye bantu bulongolodi bupiabupia bua diakalenga diabu. (2 Petelo 3:13) Bakudimunyi ba mukanda eu mbanange Nzambi udi mufundishe Mikanda ya tshijila eyi; badi badimona bikale ne dibanza dia pa ˆ buadi kumpala kuende dia kukudimuna ngenyi yende ne meyi ende ne bujalame buonso. Tudi tusambila bua Bible eu ikale ne mushinga wa bungi kudi bantu badi bamubala ne dijinga dilelela dia kulonga, ne badi badienzeja bua kupeta “dimanya dijalame dia bulelela.”—1 Timote 2:4. 5

ˆ MENA NE DILONDANGANA DIA MIKANDA ya bena Kristo ivua mu tshiena Greke MUKANDA

T SHIKEPESHILU DIBEJI

MUKANDA

T SHIKEPESHILU DIBEJI

Matayi ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ ˆ Mako ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛

Mat ˆ Mak

7

1 Timote

˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 1Tm

53

2 Timote

˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 2Tm

Luka

˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛

Luk

83

Tito

Yone

˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛

Yne

134

˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛

Bz

173

˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Lom

224

Bienzedi Lomo

1 Kolinto

˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛

1Ko

246

2 Kolinto

˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛

2Ko

267

˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛

Gal

281

˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛

Ef

288

Galatiya Efeso

˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛

Tit

312 318 322

˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛

Flm

325

˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛

Eb

326

Yakobo

˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛

Yak

342

1 Petelo

˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛

1Pt

347

2 Petelo

˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛

2Pt

353

Filemona Ebelu

1 Yone

˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛

1Yn

357

˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛

2Yn

363

˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛

3Yn

363

Filipoyi

˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛

Flp

295

2 Yone

Kolosayi

˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛

Kls

300

3 Yone

˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Yuda

1 Tesalonike

˛˛˛˛˛˛˛˛

1Ts

305

Yuda

2 Tesalonike

˛˛˛˛˛˛˛˛

2Ts

310

Buakabuluibua

˛˛˛

Bua

364 366

DIUMVUIJA Mu Bible eu mitu ya bualu idi ku mutu kua mabeji a bungi. Idi yambuluisha muntu bua kumanya lukasa muaba udi bualu kampanda mu Bible. Bil. Greke: Bilondeshile tshiena Greke. Bil. Ebelu: Bilondeshile tshiena Ebelu. Gr.: Mu tshiena Greke. Tang.: Tangila. K.B.B.: Kumpala kua bikondo bietu ebi. B.B.: Bikondo bietu ebi. Tukuatshilu tunayi [[ ]] tudi tuleja ne: malu adi munda muatu mmasakidila (mbabueje malu avua kaayimu) mu mikanda ya ntuadijilu.

6

LUMU LUIMPE LUAKAFUNDABU KUDI

MATAYI Mukanda wa bankambua ba Yezu Kristo muana wa Davidi, muana wa Abalahama: 2 Abalahama wakalela Izaka; Izaka kulela Yakoba; Yakoba kulela Yuda ne bana babu; ˆ 3 Yuda ne Tama kulelabu Pelese ne Zela; Pelese kulela Heselona; Heselona kulela Lama; 4 Lama kulela Aminadaba; Aminadaba kulela Nashona; Nashona kulela Salamona; 5 Salamona ne Lahaba kulelabu Boaza; Boaza ne Luta kulelabu Obeda; Obeda kulela Yishayi; 6 Yishayi kulela mukalenge Davidi. Davidi ne mukaji uvua wa Uliya kulelabu Solomo; 7 Solomo kulela Lehabama; Lehabama kulela Abiya; Abiya kulela Asa; 8 Asa kulela Yehoshafata; Yehoshafata kulela Yolama; Yolama kulela Uziya; 9 Uziya kulela Yotama; Yotama kulela Ahaza; Ahaza kulela Hizikiya; 10 Hizikiya kulela Manashe; Manashe kulela Amona; Amona kulela Yoshiya; 11 Yoshiya kulela Yekoniya ne bana babu tshikondo tshivuabu baye ne bena Yuda mu bupika ku Babilona. 12 Pavuabu mu Babilona, Yekoniya kulela Shalatiyele; Shalatiyele kulela Zelubabela; 13 Zelubabela kulela Abihuda; Abihuda kulela Eleyakima; ˆ Eleyakima kulela Azo; ˆ 14 Azo kulela Sadoka;

Sadoka kulela Akima; Akima kulela Eliyuda; ˆ 15 Eliyuda kulela Eleaza; ˆ Eleaza kulela Matana; Matana kulela Yakoba; 16 Yakoba kulela Jozefe bayende wa Mariya wakalela Yezu udibu babikila ne: Kristo. 17 Kumbukila ku Abalahama too ne ku Davidi, bipungu bionso bia bantu bivua dikumi ne binayi; kumbukila ku Davidi too ne ku diya diabu ku Babilona, bipungu dikumi ne binayi; kumbukila ku diya diabu ku Babilona too ne ku Kristo, bipungu dikumi ne binayi. 18 Diledibua dia Yezu Kristo divua nunku: pavuabu babangile mamuende Mariya kudi Jozefe, wakapeta difu ku bukole bua nyuma muimpe kumpala kua kuselanganabu. 19 Kadi bu muvua bayende Jozefe muikale muntu muakane, kayi musue kumufuisha bundu ku ˆ mesu kua bantu, wakela meji bua kumubenga mu musokoko. 20 Yeye mumane kuelangana meji bua bualu ebu, muanjelu wa Yehowa wakamumuenekela mu tshilota, kumuambilaye ne: “Jozefe muana wa Davidi, kutshinyi bua kuteka mukajebe Mariya kumbelu, bualu difu didiye nadi mmudipete ku bukole bua nyuma muimpe. 21 Nealele muana wa balume, neumuiˆ nyike d ına ne: Yezu, bualu neasungile bantu bende ku mibi yabu.” 22 Malu onso aa akenzeˆ ka bua kukumbaja meyi avua Yehowa muambe mukana mua muprofete wende ne: 23 “Tangilayi, nsongakaji utshidi kamama neimite difu, nealele muana wa balume, ˆ nebamuinyike dına ne: Emanuele,”

1

7

MATAYI 1:24–2:18

Diledibua dia Yezu. Bena mbuku

mbuena kuamba ne: “Nzambi udi netu.” 24 Pakabika Jozefe ku tulu, wakenza tshivua muanjelu waYehowa mumuambile, kuyaye ne mukajende kuende. 25 Kadi kakamanyangana nende, too ne pakalelaye muana wa balume, kumuinyikaye ne: Yezu. Pakalelabu Yezu ku Beteleheme wa mu Yudaya mu matuku a mukalenge Helode, bena lubuku lua mitoto ba ku Est bakalua ku Yelushalema, 2 bebeja ne: “Mmuaba kayi udibu balelele mukalenge wa bena Yuda? Bualu tuvua bamone mutoto wende patuvua ku Est, nunku tudi balue bua kumuinamina.” 3 Pakumvua mukalenge Helode bualu ebu, wakalubakana bikole pamue ne bena mu Yelushalema bonso. 4 Wakasangisha bamfumu ba bakuidi bonso ne bafundi, kubakonkaye muaba uvuabu ne bua kulelela Kristo. 5 Bakamuambila ne: “Nku Beteleheme wa mu Yudaya, bualu ke tshivua muprofete mufunde wamba ne: 6 ‘Wewe Beteleheme wa mu buloba bua Yuda, kuena anu musoko mushadile bikole munkatshi mua bakokeshi ba mu Yuda to, bualu bua munda muebe nemupatuke mukokeshi walombola bantu banyi bena Isalele.’ ” 7 Pashishe Helode wakabikidisha bena lubuku abu mu musokoˆ ko bua kubakonka dıba dijalame divua mutoto mumueneke. 8 Pakabatumaye ku Beteleheme, wakabambila ne: “Ndayi nukebe muana au bimpe menemene, panudi numupeta, nulue kummanyisha, bua meme panyi nye kumuinamina.” 9 Pakumvuabu tshivua mukalenge mubambile, bakatungunuka ne luendu luabu; ke mutoto uvuabu bamone pavuabu ku Est kupitawu kumpala kuabu too ne pakimana-

2

8

wu muulu muaba uvua muana. 10 Bakasanka bikole pakamonabu mutoto au. 11 Bakabuela mu nzubu, kumonabu muana ne mamuende Mariya, kutuabu binu panshi bua kumuinamina. Bakakangula mishete ivua ne bintu biabu bia mushinga mukole, kumulambulabu ngolo, ne bintu bia mupuya muimpe ne musenga wa mupuya muimpe udibu babikila ne: mire. 12 Kadi bu muvua Nzambi mubadimuije mu tshilota bua kubenga kupinganyina kudi Helode, bakalonda njila mukuabu bua kupingana mu ditunga diabu. 13 Bobu bamane kuya, muanjelu wa Yehowa wakamuenekela Jozefe mu tshilota, kumuambilaye ne: “Juka, angata muana ne mamuende nunyemene mu Ejipitu, nushalamu too ne pangakuambila bua kupingana, bualu Helode udi usua kukeba muana bua kumushipa.” 14 Yeye kujuka butuku abu, kuangataye muana ne mamuende, kuyabu mu Ejipitu. 15 Wakashalamu too ne pakafua Helode. Bualu ebu buakakumbaja tshivua Yehowa muambe mukana mua muprofete wende ne: “Mvua mubikile muananyi mumupatule mu Ejipitu.” 16 Pakamona Helode ne: bena lubuku lua mitoto bavua bamushime, wakafika munda bikole. Kuˆ tumaye dıyi bua bashipe bana ba balume bonso ba mu Beteleheme ne ba mu nseke yende yonso, kumbukila ku ba bidimu bibiˆ di kupueka, bilondeshile dıba divua bena lubuku abu bamuambile. ˆ 17 Bualu ebu buakakumbaja meyi akambabu kudi muprofete Yelemiˆ ya ne: 18 “Dıyi diakumvuika mu Lama, madilu ne mbila mikole; Lakele nguvua udila bana bende, kavua musue bua bamusambe, bualu kabatshienaku.”

9

Yone udi uyisha. Yezu udi ubatijibua

19 Pakafua Helode, muanjelu wa Yehowa wakamuenekela Jozefe mu tshilota mu Ejipitu, 20 kumuambilaye ne: “Juka, angata muana ne mamuende, nupingane mu buloba bua Isalele, bualu bavua bakeba muoyo1 wa muana bakadi bafue.” 21 Yeye kujuka, kuangataye muana ne mamuende, kuyabu mu buloba bua Isalele. 22 Kadi ˆ pakumvuaye ne: Akelao uvua ukokesha bu mukalenge mu Yudaya pa muaba wa tatuende Helode, wakatshina bua kuyamu. Bu muvua Nzambi mumudimuije kabidi mu tshilota, wakaya mu buloba bua Galela. 23 Kuyaye kusombela mu tshimenga tshivuabu babikila ne: Nazaleta, bua kukumbaja ˆ meyi akambabu kudi baprofete ne: “Nebamubikile ne: Wa mu Nazaleta.” Pashishe, Yone Mubatiji wakalua, wenda uyisha mu tshipela tshia Yudaya 2 wamba ne: “Kudimunayi mitshima yenu, bualu Bukalenge bua mu diulu bukadi pabuipi!” 3 Yeye ke uvua muprofete Yeshayi mumanyishe bualu buende ne: “Telejayi! Muntu udi wela lubila mu tshipela wamba ne: ‘Longololayi njila waYehowa; lulamijayi njila yende.’ ” 4 Yone eu uvua ne tshilamba tshia miosa ya kamelu ne mukaba wa tshiseba mu tshimonu tshiende; biakudia biende bivua mpasu ne buitshi bua muitu. 5 Bantu ba mu Yelushalema, ba mu Yudaya mujima ne ba mu misoko yonso ya pabuipi ne Yadene bakaya kudiye; 6 uvua ubabatiza mu musulu wa Yadene, batonda mibi yabu patoke. 7 Pakamonaye Bafalese ne Basadoke ba bungi balua muaba uvuaye ubatiza, wakabambila ne:

3

Mat 2:201 Anyi “anyima.”

MATAYI 2:19–3:17

“Nuenu bana ba nyoka, udi munudimuije bua kunyema tshiji tshilualua nnganyi? 8 Nanku kuamayi mamuma adi aleja munudi bakudimune mutshima. 9 Kanudiambidi munda muenu ne: ‘Abalahama ke tatu wetu.’ Bualu ndi nnuambila ne: Nzambi udi ne bukole bua kuvuija mabue aa bana ba Abalahama. 10 Kasuyi kakadi ku muji wa mitshi; nunku mutshi wonso udi kawuyi ukuama bimuma bimpe, nebawukose, nebawele mu kapia. ˆ 11 Meme ndi nnubatiza mu mayi bua dikudimuna dia mutshima, kadi Udi ulua panyima panyi mmumpite meme bukole, tshiena mukumbane bua kukopola bisabata biende. Yeye neanubatize mu nyuma muimpe ne mu kapia. 12 Mutshi wende wa kushipula nawu ntete udi mu tshianza tshiende, ne yeye neatokeshe muaba wende wa dishipuila bimpe menemene; neasangi´ she ntete yende ya ble mu diyeba, kadi neoshe bisote mu kapia kadibu kabayi mua kujima.” 13 Pashishe Yezu wakumbuka mu Galela, kuyaye kudi Yone ku musulu wa Yadene bua Yone amubatize. 14 Kadi Yone wakasua kubenga wamba ne: “Meme ke udi mua kulua kuudi bua umbatize, kadi mmunyi muudi ulua kundi meme?” 15 Yezu wakamuandamuna ne: “Lekela bienzeke nanku musangu eu, bualu mushindu eu ke utudi mua kukumbaja malu onso adi makane.” Yone kakamubengela kabidi to. 16 Bobu bamane kubatiza Yezu, wakajuka diakamue mu ˆ mayi; diulu kubululuka, kumonaye nyuma wa Nzambi upueka kudiˆ ye bu nyunyi wa nkutshi. 17 Dıyi diakafuma kabidi mu diulu diamba ne: “Eu udi Muananyi munanga undi muanyishe.”

MATAYI 4:1-24

Mateta asatu. Petelo, Andele ne Yone

Nyuma wakalombola Yezu mu tshipela, pashishe Diabolo wakamuteta. 2 Yeye mumane kujila biakudia matuku makumi anayi a munya ne a butuku, wakumvua ˆ nzala. 3 Dıba adi, Mutetshianganyi wakalua kudiye, wakamuambila ne: “Biwikala muana wa Nzambi, ambila mabue aa andamuke mampa.” 4 Kadi yeye wakamuandamuna ne: “Bakafunda ne: ‘Muntu kena ne bua kuikala ne muoyo anu bua diampa nkayadi, kadi ˆ mbua dıyi dionso didi dipatuka mukana mua Yehowa.’ ” 5 Diabolo wakaya nende mu tshimenga tshia tshijila, wakamuimanyika pa mutu pa tshimanu tshia ntempelo, 6 kumuambilaye ne: “Biwikala muana wa Nzambi, diela panshi; bualu bakafunda ˆ ne: ‘Neatumine banjelu bende dıyi bua bualu buebe, nebakuambule mu bianza biabu bua kukumi dikasa diebe ku dibue nansha kakese.’ ” 7 Yezu wakamuandamuna ne: “Bakafunda kabidi ne: ‘Kuena ne bua kuteta Yehowa Nzambi webe.’ ” 8 Diabolo wakaya nende kabidi ku lusongo lua mukuna mule mutambe, kumulejaye makalenge onso a pa buloba ne butumbi buawu. 9 Kumuambilaye ne: “Nenkupeshe bintu ebi bionso, wewe mutue binu panshi, munkukuile.” 10 Yezu wakamuambila ne: “Satana, umbuka! Bualu bakafunda ne: ‘Udi ne bua kutendelela anu Yehowa Nzambi webe, ne yeye nkayende ke uudi ne bua kuenzela mudimu wa tshijila.’ ” 11 Ke Diabolo kumushiya, banjelu kulua, kutuadijabu kumuambuluisha. 12 Pakumvuaye ne: mbakuate Yone, wakapingana mu Galela. 13 Yeye mumane kumbuka mu Nazaleta, wakaya kusombela ku Kaˆ penuma pabuipi ne mbuu, mu

4

10

buloba bua Zebulona ne Nafaˆ tale, 14 bua kukumbaja meyi akamba muprofete Yeshayi a ne: 15 “Wewe buloba bua Zebulona ne bua Nafatale budi mu njila wa ku mbuu, dishiya dia Yadene, Galela wa bisamba bia bende! 16 Bantu ˆ badi basombe mu mıdima bakamona bukenke bukole, ne butoke buakamuenekela bantu badi basombe muaba wa mundidimbi wa lufu.” ˆ 17 Kutuadijila anu dıba adi, Yezu wakabanga kuyisha wamba ne: “Kudimunayi mitshima yenu, bualu Bukalenge bua mu diulu bukadi busemene pabuipi.” 18 Pavuaye wendakana ku muelelu kua mbuu wa Galela wakamona bana ba muntu babidi, Simona udibu babikila kabidi ne: Petelo, ne muanabu Andele bela kapaˆ mba1 mu mayi, bualu bavua balobi. 19 Wakabambila ne: “Ndondayi, nennuvuije balobi ba bantu.” 20 Diakamue, bakalekela tupamba tuabu, kumulondabu. 21 Pakayaye kumpala, wakamona kabidi bana ba muntu babidi, Yakobo muana wa Zebedayi ne muanabu Yone mu buatu ne tatuabu Zebedayi, balongolola tupamba tuabu, kubabikilaye. 22 Diakamue, bakashiya buatu ne tatuabu, bakamulonda. 23 Pashishe, wakanyunguluka mu Galela mujima, wenda ulongesha bantu mu nsunagoga yabu, uyisha lumu luimpe lua Bukalenge, wondopa masama a mishindu yonso ne ukolesha bantu bavua ne mateketa a mishindu yonso. 24 Lumu luende luakatangalaka mu Suliya mujima; bakamutuadila bantu bonso bavua basama, bakenga ne masama a mishindu mishilashilangane ne ntatu, bavuabu bakuate kudi bademon, bavua ne Mat 4:181 Anyi “bukondo.”

11

Diakalenga. Muyuki wa pa mukuna

tshiseki, bavua ne disama dia mubidi mutekete, yeye kubuondopa. 25 Bua bualu abu, misumba ya bantu yakamulonda, bumbukila ku Galela, ku Dekapoli, ku Yelushalema, ku Yudaya ne dishiya dia Yadene. Pakamonaye misumba ya bantu, wakabanda ku mukuna; yeye mumane kusomba, bayidi bende bakalua kudiye. 2 Wakatuadija kubalongesha wamba ne: 3 “Badi bamanye ne: mbapele mu malu a mu nyuma mba diakalenga, bualu Bukalenge bua mu diulu mbuabu. 4 “Badi badila mba diakalenga, bualu nebabasambe. 5 “Badi ne malu mapole mba diakalenga, bualu nebapiane buloba. 6 “Badi ne nzala ne nyota ya buakane mba diakalenga, bualu nebukute. 7 “Badi ne luse mba diakalenga, bualu nebabaleje pabu luse. 8 “Badi ne muoyo mutoke mba diakalenga, bualu nebamone Nzambi. 9 “Bakebi ba ditalala mba diakalenga, bualu nebababikile ne: bana ba Nzambi. 10 “Bantu badibu bakengesha bua buakane mba diakalenga, bualu Bukalenge bua mu diulu mbuabu. 11 “Nudi ba diakalenga padi bantu banupenda, banukengesha ne banushiminyina malu mabi a mishindu yonso bua bualu buanyi. 12 Nusanke, nuikale ne disanka dia bungi, bualu difutu dienu ndinene mu diulu; bualu ke muvuabu bakengeshe baprofete bavua kumpala kuenu. 13 “Nudi mukele wa buloba; kadi mukele wowu mutalale, nebawutuishe ne tshinyi? Kawena wambuluisha ku tshintu nansha tshimue,

5

MATAYI 4:25–5:22

ukadi wa kuimansha bua bantu bawudiate. 14 “Nudi butoke bua pa buloba. Kabena mua kusokoka tshimenga tshidi tshiasa pa mukuna. 15 Bantu batu batemesha muendu, ki mbua kuwuteka muinshi mua tshibondo tshia kupima natshi bintu to, kadi mbua kuwuteka pa tshitekelu tshia muendu bua utokeshe bantu bonso badi mu nzubu. 16 Bia muomumue, butoke buenu butokeshe kumpala kua bantu bua bamone bienzedi bienu bimpe, batumbishe Tatu wenu udi mu diulu. 17 “Kanuedi meji ne: ndi muˆ lue bua kushipa Mikenji anyi meyi a baprofete. Tshiena mulue bua kubishipa, kadi mbua kubikumbaja. 18 Ndi nnuambila bulelela ne: diulu ne buloba bidi mua kupita, kadi kaleta nansha kamue anyi katupa ka dileta dia mu Mikenji eyi kakakujimina to, too ne pakumbana malu aa onso. 19 Nunku muntu udi ushipa umue wa ku mikenji mikese eyi ne ulongesha bantu bua kubenga kuyitumikila, ki mmukumbanyine1 Bukalenge bua mu diulu to. Kadi muntu udi uyitumikila ne uyilongesha bakuabu, muntu eu mmukumbanyine2 Bukalenge bua mu diulu. 20 Bualu ndi nnuambila ne: nuenu kanuyi nuenza malu makane mapite a bafundi ne Bafalese kanuena mua kubuela mu Bukalenge bua mu diulu nansha. 21 “Nuakumvua tshivuabu bambile bantu ba kale ne: ‘Kuena ne bua kushipa muntu, muntu udi ushipangana nebamufile ku tshilumbuluidi.’ 22 Kadi meme ndi nnuambila ne: muntu yonso udi utungunuka ne kukuatshila muanabu tshiji, nebamufile ku Mat 5:191 Bil. Greke: “mmutambe bukese.” 192 Bil. Greke: “mmunene.”

MATAYI 5:23-43

Dishipa dibaka, Mutshipu. Dinanga bena lukuna

tshilumbuluidi; muntu yonso udi ˆ wamba muanabu dıyi dibi dia kapeja, nebamufile ku tshilumbuluidi tshinene; muntu yonso udi wambangana ne: ‘Udi mutshimbakane wa tshianana,’ mmukumbanyine Ngena wa kapia. 23 “Paudi ufika ne mulambu webe ku tshioshelu, wewe muvuluke ne: muanenu udi nebe tshilumbu, 24 ushiye mulambu webe kumpala kua tshioshelu. Ndaku wanji kulengejangana ne muanenu, pashishe ulue kufila mulambu webe. 25 “Ulengejangane lukasa ne muntu udi mukufunde ku tshilumbuluidi panutshidi nuya mu njila bua kakufidi mu bianza bia nzuji, ne nzuji pende kakufidi mu bianza bia mulami wa buloko bua kabakuedi mu buloko. 26 Ndi nkuambila bulelela ne: kuakupatukamu nansha kakese too ne pawafuta dikuta dia ndekelu dia mushinga mukese. 27 “Nuakumvua tshivuabu bambe ne: ‘Kuena ne bua kuenda masandi.’ 28 Kadi meme ndi nnuambila ne: muntu yonso udi utungunuka ne kutangila mukaji mu mushindu wa kumvua dijinga dia kusangila nende, ukadi muende nende masandi mu muoyo wende. ˆ 29 Bikala dısu diebe dia balume dikulenduisha, uditule, udimanshe. Bualu mbimpe bua wewe kujimija tshitupa tshimue tshia mubidi webe pamutu pa kuelabu mubidi webe mujima mu Ngena. 30 Bikala tshianza tshiebe tshia balume tshikulenduisha, utshikose, utshimanshe. Bualu mbimpe bua wewe kujimija tshitupa tshimue tshia mubidi webe pamutu pa kuelabu mubidi webe mujima mu Ngena. 31 “Bakamba kabidi ne: ‘Muntu udi ushipa dibaka ne mukajende

12

apeshe mukaji au mukanda wa dishipa nawu dibaka.’ 32 Kadi ndi nnuambila ne: muntu yonso udi ushipa dibaka ne mukajende kabuyi bua masandi udi umuteka mu njiwu ya kuenda masandi, ne muntu yonso udi usela mukaji udibu babenge mushindu eu udi wenda masandi. 33 “Nuakumvua kabidi tshivuabu bambile bantu ba kale ne: ‘Kuditshipi patupu kuyi ukumbaja, kadi udi ne bua kukumbaja biwakalaya Yehowa.’ 34 Kadi ndi nnuambila ne: kanuditshipi nansha kaˆ kese; ni mmu dına dia diulu, bualu didi nkuasa wa butumbi wa Nzaˆ mbi, 35 ni mmu dına dia buloba, bualu budi tshitekelu tshia makaˆ sa ende; ni mmu dına dia Yelushalema, bualu ntshimenga tshia Mukalenge munene. 36 Kuditshipi ˆ nansha mu dına dia mutu webe, bualu kuena mua kuvuija lusuki lumue lutoke anyi lufike. 37 Panuˆ di nuamba dıyi ne: ‘Eyowa,’ dikale anu eyowa; panudi nuamba ne: ` ` ˆ ‘Too,’ dikale anu too; bualu dıyi disakidila didi difuma kudi mubi. 38 “Nuakumvua tshivuabu baˆ ˆ mbe ne: ‘Dısu ku dısu, dinu ku dinu.’ 39 Kadi ndi nnuambila ne: Kanukokianganyi ne muntu mubi; kadi muntu yeye mukutape dipi ku ditama dia balume, umutekele ditama dikuabu. 40 Muntu yeye musue kuya nebe ku tshilumbuluidi bua kuangata tshilamba tshiebe tshia muinshi, umulekeele ne tshia pa mutu. 41 Bikala muntu udi ne bukokeshi mukuenzeje bua kuya nende ntanta wa kilometre umue, wende nende ibidi. 42 Muntu yeye mukulombe tshintu, umupeshatshi; muntu yeye musue kukusomba tshintu, kumupaditshi to. 43 “Nuakumvua tshivuabu bambe ne: ‘Udi ne bua kunanga

13

Mua kusambila. Biuma bilelela

muntu nebe, kadi kukina muena lukuna webe.’ 44 Kadi ndi nnuambila ne: Tungunukayi ne kunanga badi nenu lukuna, ne kulombela badi banukengesha Nzambi; 45 bua kuleja munudi bana ba Tatu wenu wa mu diulu, bualu utu ubandishila bantu babi ne bantu bimpe ˆ dıba diende ne ulokeshila bantu bakane ne badi kabayi bakane mvula. 46 Binuikala banange anu badi banunange, nudi nupeta difutu kayi? Balambuishi ba bitadi kabatu pabu benza nunku anyi? 47 Binuikala nuela anu bana benu muoyo, mbualu kayi bua pa buabu bunudi nuenza? Bantu ba bisamba bia bende kabatu benza pabu nunku anyi? 48 Nunku nudi ne bua kuikala bapuangane bu mudi Tatu wenu wa mu diulu mupuangane. “Nudimuke bua kanuikadi nuenza malu makane bua kudileja ˆ ku mesu kua bantu, tshianana kanuakupeta difutu kudi Tatu wenu udi mu diulu to. 2 Nunku, kuedi mpungi kumpala kua kupeshangana bintu bia luse bu mutu bena lubombo benza mu nsunagoga ne mu njila bua bantu babatumbishe. Ndi nnuambila bulelela ne: bakadi bamane kupeta difutu diabu dionso. 3 Kadi wewe paudi upeshangana bintu bia luse, tshianza tshiebe tshia bakaji katshimanyi tshidi tshianza tshia balume tshienza, 4 bua ufile bintu biebe bia luse mu musokoko. Nunku, Tatu webe udi umona mu musokoko neakufute. 5 “Kabidi, panudi nusambila, kanuikadi bu bena lubombo, bualu batu basue kusambila bimane mu nsunagoga ne mu masangu a njila minene bua bantu babamone. Ndi nnuambila bulelela ne: bakadi bamane kupeta difutu diabu dionso. 6 Kadi wewe paudi usambila,

6

MATAYI 5:44–6:18

ubuele mu nzubu webe wa munda, ukange tshiibi, usambile Tatu webe udi muaba musokome. Nunku, Tatu webe udi umona mu musokoko neakufute. 7 Panudi nusambila, kanuambuludi malu amue amue bu mutu bantu ba bisamba bia bende benza, bualu badi bela meji ne: nebabumvuile padibu bakula malu a bungi. 8 Kanuenji mudibu benza to, bualu Nzambi, Tatu wenu, mmumanye binudi nabi dijinga kumpala mene kua nuenu kumulombabi. 9 “Nudi ne bua kusambila mushindu eu: ˆ “ ‘Tatu wetu udi mu diulu, dına diebe ditumbishibue.1 10 Bukalenge buebe bulue. Disua diebe dienzeke kabidi pa buloba muomumue ne mu diulu. 11 Utupeshe lelu tshiakudia1 tshia dituku edi, 12 utulekeele mabanza etu, bu mutudi balekeele badi ne etu mabanza. 13 Kutufikishi mu diteta, kadi utusungile kudi mubi.’ 14 “Binuikala nufuila bantu luse bua bilema biabu, Tatu wenu wa mu diulu neanufuile penu luse; 15 kadi binuikala kanuyi nufuila bantu luse bua bilema biabu, Tatu wenu kakunufuila penu luse bua bienu bilema to. 16 “Panudi mu tshijila tshia biakudia, kanuikadi ne mpala wa dibungama bu mudi bena lubombo benza to, bualu badi banyanga ku ˆ mesu bua kudileja ku bantu mudibu mu tshijila. Ndi nnuambila bulelela ne: bakadi bamane kupeta difutu diabu dionso. 17 Kadi wewe, paudi ubuela mu tshijila, ulabe maˆ futa mu mutu, wowe mayi ku ˆ mesu, 18 bua umueneke ne: udi Mat 6:91 Anyi “badiangate ne: ndia tshijila; bitabe ne: ndinsantu.” 111 Bil. Greke: “diampa.”

MATAYI 6:19–7:5

Bamfumu babidi. Kuanji kukeba Bukalenge

mu tshijila ku mêsu kua Tatu webe udi muaba musokome, kadi ki nku mêsu kua bantu to. Nunku, Tatu webe udi umona mu musokoko neakufute. 19“Lekelayi kudibutshila biuma pa buloba padi bishi ne dimoma mua kubidia ne bivi mua kulua kubuela kuiba. 20 Kadi nudibutshile biuma mu diulu mudi kamuyi bishi anyi dimoma bidi mua kubidia, mudi bivi kabayi mua kubuela, kuiba. 21 Bualu bua muaba udi biuma biebe ke udi muoyo webe kabidi. 22“Muendu wa mubidi ndîsu. Bikala dîsu diebe dimpe, mubidi webe mujima newukenke. 23 Kadi bikala dîsu diebe dibi, mubidi webe mujima newikale mîdima. Bikala butoke budi munda muebe buikale mîdima, mîdima ayi neyikale mikole be! 24“Muntu nansha umue kena mua kuenzela bamfumu babidi mudimu to, bualu neakine umue, neanange mukuabu, anyi nealamate umue, neapetule mukuabu. Kanuena mua kuikala bapika ba Nzambi ne ba Biuma popamue to. 25 “Bua bualu ebu ndi nnuambila ne: Lekelayi kuditatshisha bua mioyo yenu ne: netudie tshinyi? Netunue tshinyi? Anyi bua mibidi yenu ne: netuvuale tshinyi? Muoyo kawena ne mushinga mupite wa biakudia anyi? Mubidi kawena mupite bilamba anyi? 26 Tangilayi nyunyi ya mu diulu bimpe: kayitu ikuna anyi inowa peshi ikunguija bintu mu mayeba. Kadi Tatu wenu wa mu diulu udi uyidisha. Nuenu kanuena bayipite ku mushinga anyi? 27 Mmuntu kayi wa munkatshi muenu udi mua ku-

14

sakidila nkubita umue ku bule bua muoyo wende padiye uditatshisha? 28 Bua tshinyi nudi nuditatshisha kabidi bua bilamba? Tangilayi bilongo bia mu mpata mudibi bikola: kabitu bienza mudimu anyi biluka manda; 29kadi ndi nnuambila ne: nansha Solomo mu butumbi buende buonso kavua muvuale bu tshimue tshia kudibi to. 30 Nunku nuenu bantu ba ditabuja dikese, bikala Nzambi uvuadika bisosa bia mu mpata nunku, bidiku lelu ne malaba babiela mu mfulu, kenaku mua kunuvuadika anyi? 31 Nunku kanuikadi nuditatshisha nuamba ne: ‘Netudie tshinyi?’ ‘Netunue tshinyi?’ ‘Netuvuale tshinyi?’ 32 Bualu bua bintu bionso ebi mbidi bantu ba bisamba bakeba ne muoyo mujima. Tatu wenu udi mu diulu mmumanye ne: nudi dijinga ne bintu bionso ebi. 33“Nunku, tungunukayi amu ne kukeba tshia kumpala Bukalenge ne buakane buende, nanku nebanusakidile bintu bikuabu bionso ebi. 34 Bua bualu ebu, kanuditatshishi bua dituku didi dilonda, bualu dituku adi nedikale ne yadi ntatu. Dituku ne dituku didi ne yadi ntatu idi midikumbanyine. “Lekelayi kulumbuluishangana bua kabanulumbuluishi penu; 2bualu nebanulumbuluishe ne dilumbuluisha dinudi nulumbuluisha nadi bakuabu, nebanupimine ne tshipiminu tshinudi nupimina natshi bakuabu. 3 Bua tshinyi udi utangila kasosa kadi mu dîsu dia muanenu kuyi utangila mukamba udi mu dîsu diebe wewe? 4Mmunyi muudi mua kuambila muanenu ne: ‘Enza nkupatule kasosa kadi mu dîsu diebe,’ pebe Mat6:19Bil. Greke: “mbumbu.” wewe muikale ne mukamba mu die24Bil. Greke: “Mamona.” 25Anyi be dîsu? 5 Muena lubombo! Anji patula mukamba udi mu dîsu die“anyima.” 25 Anyi “anyima.”

7

15

Tshiibi tshikese. “Mukalenge, Mukalenge”

be wewe, pashishe neumone bimpe mua kupatula kasosa kadi mu dîsu dia muanenu. 6“Kanupeshi mbua tshintu tshia tshijila, kanukupidi ngulube mabue enu a busanga bua kayiadiatakaji ne bikono biayi, yalua kunukudimukila, yanusunsula. 7“Tungunukayi ne kulomba, nebanupeshe; tungunukayi ne kukeba, nenupete; tungunukayi ne kukokola, nebanunzuluile. 8 Bualu bua muntu yonso udi ulomba, nebamupeshe; muntu yonso udi ukeba, neapete; ne muntu yonso udi ukokola, nebamunzuluile. 9 Mmuntu kayi wa munkatshi muenu udi muanende umulomba diampa, yeye umupesha dibue? 10 Anyi umulomba mushipa, yeye umupesha nyoka? 11 Nunku, binuikala nuenu bantu babi bamanye mua kupesha bana benu bintu bimpe, mmunyi muapanga Tatu wenu udi mu diulu kutamba kupesha bantu badi bamulomba bintu bimpe? 12 “Nunku malu onso anudi basue bua bantu banuenzele, nudi ne bua kubenzelawu penu. Ke tshidi Mikenji ne mêyi a baprofete biamba. 13 “Buelelayi ku tshiibi tshikese, bualu tshiibi tshinene ne njila mualabale bidi bifikisha ku kabutu, bantu ba bungi badi bayilamu; 14 kadi tshiibi tshidi tshikese ne njila udi ufikisha ku muoyo mmubumbakane, bantu bakese ke badi bamupeta. 15 “Nudimukile baprofete ba dishima badi balua kunudi bu mikoko, kadi munda bikale mbua ya ditu idi ne lumpukusu. 16 Nenubamanyine ku mamuma abu. Bantu kabatu bapola tumuma tua mvinyo ku mêba anyi tumuma tua

MATAYI 7:6-28

mfigi ku mingonga to, ki mmuomu anyi? 17 Bia muomumue, mutshi muimpe wonso udi ukuama bimuma bimpe, kadi mutshi mubi udi ukuama bimuma bibi. 18 Mutshi muimpe kawena mua kukuama bimuma bibi to, mutshi mubi kawena mua kukuama bimuma bimpe to. 19 Mutshi wonso udi kawuyi ukuama bimuma bimpe, badi bawukosa, bawela mu kapia. 20 Nunku, nenumanyine bantu abu ku mamuma abu. 21 “Ki mmuntu yonso udi umbikila ne: ‘Mukalenge, Mukalenge,’ wabuela mu Bukalenge bua mu diulu to, kadi anu muntu udi wenza disua dia Tatu wanyi udi mu diulu. 22 Bantu ba bungi nebangambile dituku adi ne: ‘Mukalenge, Mukalenge, katuvua bamanyishe bantu malu mu dîna diebe anyi? Katuvua bipate bademon mu dîna diebe anyi? Katuvua benze malu a kukema mu dîna diebe anyi?’ 23 Kadi dîba adi, meme nembambile ne: Tshiena munumanye to! Umukayi kundi, nuenu benji ba malu mabi. 24 “Ke bualu kayi muntu yonso udi umvua mêyi anyi aa, uatumikila, neikale bu muena meji udi muibakile nzubu wende pa dibue dinene. 25 Mvula idi iloka, nkoka ne bipepele bidi bituta ku nzubu au, kadi kena upuka, bualu mmuibakila pa dibue dinene. 26 Kadi muntu yonso udi umvua mêyi anyi aa kayi uatumikila, neikale bu muntu mupote udi muibakile nzubu wende pa lusenga. 27 Mvula idi iloka, nkoka ne bipepele bidi bidituta ku nzubu au, udi upuka, ne diupuka diende nedikale dibi menemene.” 28 Pakajikija Yezu mêyi aa, misumba ya bantu yakakema bikole bua mushindu uvuaye ulongesha,

MATAYI 7:29–8:24

Mfumu wa basalayi. Mamuenende wa Petelo

29 bualu uvua ubalongesha bu muntu uvua ne bukokeshi bua kudi Nzambi, kadi ki mbu bafundi babu to. Yeye mumane kupueka ku mukuna, bisumbu bia bantu biakamulonda. 2 Muena nsudi mukuabu wakalua kudiye, kutuadijaye kumuinamina wamba ne: “Mukalenge, wewe musue udi mua kundengejaku.” 3 Yeye wakolola tshianza, kumulengaye wamba ne: “Ndi musue. Lengejibua.” Diakamue nsudi yende yakajika. 4Pashishe Yezu kumuambila ne: “Kuambidi muntu bualu ebu to, kadi ndaku udileje kudi muakuidi, ufile mulambu uvua Mose muambe, bua tshikale bujadiki kudibu.” 5Pakabuelaye mu Kapênuma, mfumu wa basalayi kampanda wakalua kudiye, umusengelela 6 wamba ne: “Mukalenge, muena mudimu wanyi mmulale mu nzubu, udi ne disama dia mubidi mutekete, udi ukenga bikole bitambe.” 7 Wakamuambila ne: “Pangafikaku nemmuondope.” 8 Kadi mfumu wa basalayi wakamuandamuna ne: “Mukalenge, tshiena nansha mukumbane bua wewe kubuela mu nzubu muanyi to, kadi amba anu dîyi, muena mudimu wanyi neumvue bimpe. 9 Bualu meme panyi ndi ku bukokeshi bua bakuabu, ndi ne basalayi kuinshi kuanyi; ntu ngambila eu ne: ‘Ndaku!’ Yeye kuya, ngambila mukuabu ne: ‘Luaku!’ Yeye kulua, ngambila mupika wanyi ne: ‘Enza etshi!’ Yeye kutshienza.” 10 Pakumvua Yezu mêyi aa, wakakema, kuambilaye bantu bavua bamulonda ne: “Ndi nnuambila bulelela ne: tshiena muanji kumona muntu ne ditabuja dinene nunku mu Isalele to. 11 Ndi nnuambila ne: bantu ba bungi nebafume ku Est ne ku Ouest,

8

16

nebalue kudia ku mêsa pamue ne Abalahama, ne Izaka ne Yakoba mu Bukalenge bua mu diulu; 12 kadi nebimanshe bana ba bukalenge mu mîdima ya pambelu. Muomu amu ke muadidilabu miadi, basumakaja menu.” 13 Pashishe Yezu kuambila mfumu wa basalayi ne: “Ndaku. Bikuenzekele bilondeshile ditabuja diebe.” Muena mudimu wende wakumvua bimpe amu dîba adi. 14 Pakafika Yezu ku nzubu kua Petelo, wakasangana mamuende muenu wa Petelo mulale usama, muikale ne mubidi kapia. 15 Wakamulenga ku tshianza, mubidi kupuekawu, yeye kujuka kutuadija kumulambila biakudia. 16 Pakalua dilolo, bakalua kudiye ne bantu ba bungi bavua ne bademon, wakipata bademon ne dîyi dia mukana, wakuondopa bonso bavua ne mabedi, 17 bua kukumbaja mêyi avua muprofete Yeshayi muambe ne: “Wakangata mabedi etu, wakambula masama etu.” 18Pakamona Yezu tshisumbu tshia bantu tshivua tshimunyunguluke, wakatumina bayidi bende dîyi bua kuya dishiya dia mâyi. 19 Mufundi mukuabu wakalua kudiye, wakamuambila ne: “Mulongeshi, nenkulonde kuonso kuudi uya.” 20Kadi Yezu wakamuambila ne: “Mikenge idi ne mena ayi, nyunyi ya muulu idi ne masua, kadi Muana wa muntu kena ne muaba wa kuteka mutu.” 21Pashishe muyidi mukuabu wakamuambila ne: “Mukalenge, anyishaku nganji kuya kujika tatuanyi.” 22Yezu wakamuambila ne: “Tungunuka ne kundonda, lekela bafue bajike bafue babu.” 23 Pakabandaye mu buatu, bayidi bende bakamulonda. 24 Diakamue, tshipepele tshikole kujuka

17

Tshisumbu tshia ngulube. Udi ubikila Matayi

pa mbuu, mavuala a mâyi akavua asua kubuikila buatu, kadi yeye uvua mulale. 25 Bakalua kumubisha bamba ne: “Mukalenge, tusungila, tukadi pa kufua!” 26 Kadi yeye wakabambila ne: “Nudi nutshina tshinyi, nuenu bena ditabuja dikese?” Wakajuka, kukanyinaye tshipepele ne mbuu, ditalala dia dikema kubueladi. 27 Bantu bakakema bikole, kuambabu ne: “Eu mmuntu wa mushindu kayi eu udibu batumikila too ne kudi tshipepele ne mbuu?” 28 Pakafikaye dishiya dia mâyi, mu ditunga dia bena Gadala, wakasambakena ne bantu babidi bavuabu bakuate kudi bademon bafumina mu nkita. Bantu abu bavua ne tshikisu tshia dikema, kakuvua muntu uvua ne dikima dia kupitshila mu njila au. 29 Bakela dîyi dikole bamba ne: “Tudi nebe tshilumbu kayi, wewe Muana wa Nzambi? Udi mulue bua kutukengesha tshikondo tshijadika katshiyi tshianji kukumbana anyi?” 30Kuvua tshisumbu tshia ngulube ivua idia pabuipi ne muaba au. 31 Ke bademon kutuadija kumusengelela ne: “Wewe mutuipate, ututumaku mu tshisumbu tshia ngulube tshiatshia.” 32Yeye kubambila ne: “Ndayi!” Bobu kupatuka, kubuelabu mu ngulube; tshisumbu tshijima tshia ngulube tshiakumbuka ku tshibungubungu lubilu, kudielatshi mu mbuu, kufuayi mu mâyi. 33 Balami ba ngulube bakanyema, kuyabu mu tshimenga, kulondabu malu onso too ne a bantu bavuabu bakuate kudi bademon. 34Bantu bonso ba mu tshimenga atshi bakaya bua kumona Yezu; bobu bamane kumumona, bakamulomba ne muoyo mujima bua umbuke mu buloba buabu.

MATAYI 8:25–9:12

Wakabuela mu buatu, kusabuka, kuyaye mu tshimenga tshiabu. 2Bakamutuadila muntu mutekete mubidi mulale pa kalalu. Pakamona Yezu ditabuja diabu, wakambila muntu uvua mutekete mubidi au ne: “Kolesha muoyo muananyi! Mibi yebe mmijimijibue.” 3 Bamue bafundi bakadiambila munkatshi muabu ne: “Muntu eu udi upenda Nzambi.” 4 Bu muvua Yezu mumanye meji abu, wakabambila ne: “Bua tshinyi nudi nuela meji mabi mu mioyo yenu? 5 Tshilejilu, ntshinyi tshidi tshitekete? Nkuamba ne: ‘Mibi yebe mmijimijibue’ anyi nkuamba ne: ‘Juka, enda?’ 6 Kadi bua nuenu kumanya ne: Muana wa muntu udi ne bukokeshi pa buloba bua kujimija mibi . . .” wakambila muntu uvua mutekete mubidi au ne: “Juka, ambula kalalu kebe, ndaku kuebe.” 7Au wakajuka, kuyaye kuende. 8 Pakamona bisumbu bia bantu bualu ebu, bakumvua buôwa, kutumbishabu Nzambi uvua mupeshe bantu bukole bua nunku. 9Pashishe, pavua Yezu upita, wakamona muntu uvuabu babikila ne: Matayi, musombe ku tshilambuidi tshia bitadi; kumuambilaye ne: “Ndonda.” Diakamue yeye kujuka, kumulonda. 10 Pavua Yezu musombe ne bayidi bende ku mêsa mu nzubu mua Matayi, balambuishi ba bitadi ne benji ba malu mabi ba bungi bakalua kusomba nabu ku mêsa. 11 Kadi pakamona Bafalese bualu ebu, bakambila bayidi bende ne: “Mulongeshi wenu udi udia ne balambuishi ba bitadi ne benji ba malu mabi bua tshinyi?” 12 Pakumvuaye tshivuabu bamba, wakamba ne: “Bantu badi ne makanda a mubidi kabatu dijinga ne munganga to, anu badi basama.

9

MATAYI 9:13-33

Udi wondopa mukaji. Udi ubisha nsongakaji

13 Ndayi nulonge tshidi mêyi aa umvuija: ‘Ndi musue luse, tshiena musue mulambu.’ Nunku tshivua mulue bua kubikila bantu bakane, kadi mbenji ba malu mabi.” 14 Pashishe bayidi ba Yone bakalua kudiye, bakamuebeja ne: “Tuetu ne Bafalese tudi ne tshibidilu tshia kubuela mu tshijila tshia biakudia, kadi bayidi bebe kabatu babuela mu tshijila tshia biakudia bua tshinyi?” 15Yezu wakabambila ne: “Balunda ba musedianganyi badi mua kudila patshidi musedianganyi muikale nabu anyi? Kadi matuku nealue pumbushabu musedianganyi munkatshi muabu, dîba adi nebabuele mu tshijila. 16 Muntu kena mua kutelela tshipese tshia tshilamba tshipiatshipia pa tshilamba tshia kale to, bualu bukole bua tshipese tshia tshilamba tshipiatshipia nebukoke tshilamba tshia kale, kupandika kuatshi nekuikale kubi menemene. 17 Kabidi, bantu kabatu bela mvinyo mupiamupia mu milondo ya biseba ya kale to. Bobu benze nunku, milondo idi ipandika, mvinyo udi uya panshi, kabidi milondo idi inyanguka. Kadi bantu batu bela mvinyo mupiamupia mu milondo ya biseba mipiamipia; nunku badi babilama bionso bibidi.” 18 Pavuaye ubambila malu aa, mfumu kampanda wakasemena pabuipi, kutuadija kumuinamina wamba ne: “Dîba edi muananyi wa bakaji udi mua kuikala ukadi mufue; luaku, umutentekele tshianza, neapetulule muoyo.” 19Yezu wakajuka, wakamulonda ne bayidi bende. 20Kadi, muntu mukaji mukuabu uvua muenze bidimu dikumi ne bibidi ne disama dia mashi apueka wakaluila panyima, kulengaye ku luzembe lua tshilamba tshiende tshia pa

18

mutu, 21bualu uvua udiambila ne: “Meme mulenge amu ku luzembe lua tshilamba tshiende tshia pa mutu, nengumvue bimpe.” 22 Yezu wakakudimuka, kumumonaye, kumuambilaye ne: “Kolesha muoyo muananyi wa bakaji! Ditabuja diebe ndikuondope.” Kumbukila anu dîba adi, mukaji au wakumvua bimpe. 23 PakafikaYezu mu nzubu mua mfumu au, wakamona bedi ba nshiba ne tshisumbu tshia bantu mu miadi mikole; 24wakamba ne: “Shiyayi muaba, bualu bua muana wa bakaji ki mmufue to, mmulale tulu.” Bua bualu abu, bakatuadija kumuseka ne kapeja. 25 Diakamue pakapatuka bantu pambelu, wakabuela mu nzubu, kukuataye muana wa bakaji ku tshianza, muana e kujuka. 26 Lumu lua bualu ebu luakatangalaka mu tshitupa atshi tshijima. 27 Pakumbuka Yezu muaba au, bampofu babidi bakamulonda benda bela mbila ne: “Muana wa Davidi, tumvuilaku luse.” 28 Yezu mumane kubuela mu nzubu, bampofu abu bakalua kudiye, wakabebeja ne: “Nudi nuitabuja ne: ndi mua kuenza bualu ebu anyi?” Bobu kumuandamuna ne: “Eyowa Mukalenge.” 29 Wakalenga mêsu abu, wamba ne: “Binuenzekele bilondeshile ditabuja dienu.” 30Mêsu abu akatuadija kumona. Yezu wakabambila ne muoyo mujima ne: “Muntu mukuabu kamanyi bualu ebu to.” 31 Kadi pakapatukabu, bakendesha lumu lua bualu buende mu tshitupa atshi tshionso. 32 Pakavuabu bapatuka, bantu bakamutuadila muntu mukuabu muikale kamama mukuata kudi demon, 33yeye mumane kuipata demon au, kamama kakakula. Bantu bakakema, kuambabu ne: “Ka-

19

Disungula bapostolo. Mibelu bua kuyisha

tutu banji kumona bualu bua mushindu eu mu Isalele to.” 34 Kadi Bafalese bakatuadija bobu kuamba ne: “Muntu eu udi wipata bademon ne bukole bua mfumu wa bademon.” 35 Yezu uvua unyunguluka mu bimenga bionso ne mu misoko, ulongesha mu nsunagoga yabu, uyisha lumu luimpe lua Bukalenge, wondopa mabedi ne matekete a mishindu yonso. 36 Pakamonaye bisumbu bia bantu, wakabumvuila luse, bualu bavua batata, balekelela bu mikoko idi kayiyi ne mulami. 37 Pashishe, wakambila bayidi bende ne: “Bulelela, bia kunowa bidi bia bungi, kadi bena mudimu mbakese. 38 Nunku, lombayi Mfumu wa dinowa bua atume bena mudimu mu dinowa diende.” Wakabikila bayidi bende dikumi ne babidi, kubapeshaye bukokeshi bua kuipata nyuma ya bukoya ne bua kuondopa masama ne matekete a mishindu yonso. ˆ 2 Mena a bapostolo dikumi ne babidi ngowu aa: kumpala, Simona uvuabu babikila ne: Petelo; ne muanabu Andele; Yakobo muana wa Zebedayi ne muanabu Yone; 3 Filipo ne Batolomayo; Tomase ne Matayi mulambuishi wa bitadi; Yakobo muana wa Alafayo ne Tadayo; 4 Simona muena Kananayo1 ne Yudasa Isakaliote wakalua kumutungila. 5 Yezu wakatuma bapostolo dikumi ne babidi aba, kubambilaye malu a kuenza aa: “Kanuyi mu njila wa bisamba bikuabu, kanubuedi mu tshimenga tshia bena Samaleya, 6 kadi ndayi anu kudi mikoko mijimine ya mu nzubu wa Isalele. 7 Panudi nuya, nuyishe ne: ‘Buka-

MATAYI 9:34–10:19

lenge bua mu diulu bukadi pabuipi.’ 8 Nuondope babedi, nujule bafue, nulengeje bena nsudi, nuipate bademon. Nuvua bapete tshianana, nufile tshianana. 9 Kanuedi ngolo anyi tshiamu tshia arjan anyi tshia mitaku mu mikaba yenu ya dilamina makuta. 10 Kanuangatshi nansha tshibombi tshia kuela biakudia bua luendu anyi bilamba bibidi peshi bisabata anyi dikombo, bualu muena mudimu mmukumbanyine biakudia biende. 11 “Mu tshimenga tshionso anyi mu musoko wonso unudi nubuela, nukebamu muntu udi mukumbane, nushale kuende too ne panudi numbuka. 12 Panudi nubuela mu nzubu, nuele bena nzubu muoyo. 13 Bikala nzubu mukumbane, ditalala dinudi nubajingila dishalamu, kadi bikala nzubu kayi mukumbane, ditalala dienu dipingane kunudi. 14 Muaba wonso udibu kabayi banuakidila anyi kaˆ bayi bateleja meyi enu, panudi numbuka mu nzubu amu anyi mu tshimenga atshi, nututule lupuishi lua muinshi mua makasa enu. 15 Ndi nnuambila bulelela ne: Mu dituku dia dilumbuluisha, dilumbuluisha dia tshimenga atshi nedikale dikole dipite dia ditunga dia Sodoma ne Amola. 16 “Monayi! Ndi nnutuma bu mikoko munkatshi mua mbua ya ditu; nunku nuikale badimuke bu nyoka, kadi nuikale bu nyunyi ya nkutshi idi kayiyi ne bualu. 17 Nudimukile bantu, bualu nebanufile ku bilumbuluidi biabu, nebanuele mfimbu mu nsunagoga yabu. 18 Nebaye nenu kumpala kua banguvena ne bakalenge bua bualu buanyi bu bujadiki kudibu ne kudi bisamba bikuabu. 19 Kadi panukuatabu, Mat 10:41 Mmumue ne: “Muena tshisu- kanusamishi mutu bua tshia kuamba ne mushindu wa kutshiamba, mi.”

10

MATAYI 10:20-41

ˆ Ditapuluka mu meku. Yone udi webeja

ˆ nebanuambile tshia kuamba dıba adi, 20 bualu ki nnuenu nkayenu badi bakula, kadi nyuma wa Tatu wenu ke udi wakuila mukana muenu. 21 Pashishe, muntu neafile muanabu bua bamushipe, tatu neafile muanende, bana nebatombokele baledi babu ne nebabafile bua kubashipa. 22 Bantu bonso neˆ banukine bua dına dianyi, kadi udi unanukila too ne ku nshikidilu neasungidibue. 23 Padibu banukengesha mu tshimenga kampanda, nunyemene mu tshikuabu, bualu ndi nnuambila bulelela ne: kanuakujikija bimenga bionso bia mu Isalele Muana wa muntu kayi mufike nansha. 24 “Muyidi ki mmupite mulongeshi wende, anyi mupika ki mmupite mfumuende to. 25 Mbikumbane bua muyidi ikale bu mulongeshi wende ne mupika bu mfumuende. Bikala bantu babikila muena nzubu ne: Belezebula, nebabikile ba mu nzubu wende mushindu kayi? 26 Nunku, kanubatshinyi, bualu bua kakuena tshintu tshidi tshibuikila tshikala katshiyi mua kubuludibua, kakuena bualu busokoka buapanga kumanyika. ˆ 27 Malu andi nnuambila mu mıdima, nuambe patoke, malu anudi ˆ numvua nnuambila ne dıyi dia panshi panshi, nuayishile pa misonga ya nzubu. 28 Kanutshinyi bantu badi bashipa mubidi kadi kabayi mua kushipa muoyo,1 kadi nutshine yeye udi mua kushipa muoyo2 ne mubidi mu Ngena. 29 Kabatu bapana mishamisha ibidi ku dikuta dimue dia tshinjanja dia mushinga mukese anyi? Kadi nansha umue wa kudiyi kawena mua kupona panshi Tatu wenu kayi mumanye. Mat 10:281 Anyi “anyima.” “anyima.”

20

30 Nansha nsuki mene ya ku mitu yenu mmibala yonso. 31 Nunku kanutshinyi; nuenu nudi ne mushinga mupite wa mishamisha ya bungi. 32 “Muntu yonso udi uleja kumpala kua bantu mudiye nanyi mu buobumue, meme panyi nendeje mundi nende mu buobumue kumpala kua Tatu wanyi udi mu diulu. 33 Kadi muntu yonso udi umvila kumpala kua bantu, meme panyi nemmuvile kumpala kua Tatu wanyi udi mu diulu. 34 Kanuedi meji ne: ndi mulue bua kufila ditalala pa buloba; tshiena mulue bua kufila ditalala, ndi mulue ne muele wa mvita. 35 Bualu ndi mulue bua kutapulula muntu ne tatuende, muana wa bakaji ne mamuende, mukaji wa muana ne mamuende muenu. 36 Baluishi ba muntu nebikale ba mu nzubu muende. 37 Muntu udi munange tatuende anyi mamuende kupita mudiye munnange, ki mmukumbane bua kuikala muyidi wanyi to; muntu udi munange muanende wa balume anyi muanende wa bakaji kupita mudiye munnange, ki mmukumbane bua kuikala muyidi wanyi to. 38 Muntu yonso udi kayi witaba bua kuambula mutshi wende wa makenga ne kundonda, ki mmukumbane bua kuikala muyidi wanyi to. 39 Muntu udi upeta muoyo1 wende, neawujimije; kadi udi ujimija muoyo wende bua bualu buanyi neawupete. 40 “Muntu udi unuakidila, udi ungakidila panyi, ne muntu udi ungakidila udi wakidila kabidi udi muntume. 41 Muntu udi wakidila muprofete bualu mmuprofete, neapete difutu dia muprofete; udi wakidila muntu muakane bua-

282 Anyi Mat 10:391 Anyi “anyima.”

21

Utumbisha Yone. Musokoke bena meji malu

lu mmuntu muakane, neapete difutu dia muntu muakane. 42 Ndi nnuambila bulelela ne: muntu yonso udi upesha umue wa ku bantu ˆ bakese aba dikopo dia mayi matalale bualu mmuyidi, kakupangila difutu diende nansha.” Pakajikija Yezu kuambila bayidi bende dikumi ne babidi malu a kuenza, wakaya bua kulongesha ne kuyisha mu bimenga biabu. 2 Kadi pakumvua Yone uvua mu buloko malu avua Kristo wenza, wakatuma bayidi bende 3 bua kumukonka ne: “Wewe ke yeye udi ulua anyi tuindile mukuabu?” 4 Yezu wakabandamuna ne: “Ndayi nuambile Yone malu anudi numvua ne anudi numona: 5 Bampofu badi bamona kabidi, balema badi benda, bena nsudi badi balengejibua, bampudi matshi badi bumvua, bafue badi babishibua ku lufu, kabidi badi bambila bapele lumu luimpe; 6 ne wa diakalenga ngudi kayi upeta tshidi mua kumulenduisha bua bualu buanyi.” 7 Pakumbukabu, Yezu wakatuadija kuambila bisumbu bia bantu bualu bua Yone ne: “Tshinuvua baye kutangila mu tshipela ntshinyi? Ndilenga divua lupepele lunyungisha anyi? 8 Kadi ntshinyi tshinuvua baye kutangila? Mmuntu uvua muvuale bilamba binefuke anyi? Bantu badi bavuala bilamba binefuke badi mu nzubu ya bakalenge. 9 Kadi ntshinyi tshinuvua bapatukile? Mbua kumona muprofete anyi? Eyowa, ndi nnuambila ne: yeye mmupite muprofete. 10 Nyeye ukavuabu bafunde bualu buende ne: ‘Monayi! Meme ndi ntuma mumanyishi wanyi wa mukenji kumpala kuebe; yeye nealongolole njila webe kumpala kuebe.’

11

MATAYI 10:42–11:22

11 Ndi nnuambila bulelela ne: Munkatshi mua bantu badibu balele kudi bakaji kamuena udi munene mupite Yone Mubatiji, kadi udi mukese mu Bukalenge bua mu diulu mmunene mumupite. 12 Kubangila ku matuku a Yone Mubatiji too ne lelu, Bukalenge bua mu diulu mbualu budi bantu bipatshila; badi babupeta mbadi babuipatshila ne muoyo mujima. 13 Bualu bua baprofete bonso ne Mikenji biakamanyisha malu too ne ku Yone, 14 ne binuasua kuitaba, Yeye ke ‘Eliya uvua ne bua kulua.’ 15 Udi ne matshi umvue. 16 “Nemfuanyikije bantu ba tshipungu etshi ne banganyi? Mbenze anu bu bana batekete badi basombe mu bisalu, bela balunda babu badibu banaya nabu mbila, 17 bamba ne: ‘Tuvua banuelele nshiba, kadi kanuvua baje maja to; tuvua bele kabobo ka muadi, kadi kanuvua baditute mu tshiadi bua kanyinganyinga.’ 18 Bia muomumue, Yone wakalua kayi udia, kayi unua, bantu kuamba ne: ‘Udi ne demon’; 19 Muana wa muntu wakalua udia, unua, kadi bantu badi bamba ne: ‘Monayi! Mudiavi ne kanuayi ka mvinyo, mulunda wa balambuishi ba bitadi ne benji ba malu mabi.’ Nansha nanku meji adi adileja makane ku bienzedi biawu.” 20 Pashishe, wakatuadija kuamba bimenga bivuaye mutambe kuenzela malu a kukema bua muvuabi kabiyi bikudimune mutshima ne: 21 “Diakabi diebe Kolazina! Diakabi diebe Betesayida! Bualu bu malu a kukema adi menzeke munkatshi muenu wowu menzeke mu Tulo ne mu Sidona, bavua mua kuikala bakudimune mutshima, bavuale bilamba bikayabale ne basombe mu butu. 22 Ke bualu kayi ndi nnuambila ne: mu Dituku

MATAYI 11:23–12:14

Bujitu bupepele. Mukalenge wa Nsabatu

dia Dilumbuluisha, dilumbuluisha dienu nedikale dikole dipite dia Tulo ne Sidona. 23 Wewe Kapênuma, udi mufuane kubandishibua too ne mu diulu anyi? Wewe neupueke too ne mu Lukita, bualu bu malu a kukema adi menzeke muebe aa wowu menzeke mu Sodoma, uvua mua kuikala mushalaku too ne lelu. 24 Ke bualu kayi ndi nkuambila ne: mu Dituku dia dilumbuluisha, dilumbuluisha diebe nedikale dikole dipite dia ditunga dia Sodoma.” 25 Dîba adi Yezu wakamba ne: “Tatu wanyi, Mukalenge wa diulu ne buloba, ndi nkutumbisha kumpala kua bantu, bualu udi musokoke bena meji ne bamanyi ba mukanda malu aa, kadi udi mualeje bana batekete. 26Eyowa Tatu wanyi, mbienzeke nunku bualu wewe udi muanyishe. 27 Tatu wanyi mmumpeshe bintu bionso, kakuena muntu udi mumanye Muana bimpe menemene, anu Tatu; kakuena muntu udi mumanye Tatu bimpe menemene, anu Muana, ne muntu yonso udi Muana musue kuleja Tatu. 28Luayi kundi, nuenu bonso badi batata ne midimu mikole ne bambule majitu manene, nennupeshe bukole. 29 Ambulayi mutshi wanyi wa tshikokedi, nulonge malu kundi, bualu meme ndi mupole malu ne mupuekele mu mutshima, nunku nenupete bukole mu mioyo yenu. 30 Bualu bua mutshi wanyi wa tshikokedi mmuimpe ne bujitu buanyi mbupepele.” Musangu mukuabu, Yezu wakapitshila mu madimi a ntete ya blé dituku dia Nsabatu. Bayidi bende bavua ne nzala, bakatuadija kutula miepu ya

12

Mat 11:23 Anyi “Hadese.”

22

ntete, badia. 2 Pakamona Bafalese bualu ebu, bakamuambila ne: “Tangila! Bayidi bebe badi benza bualu budi mikenji mikandike dituku dia Nsabatu.” 3 Yeye wakabambila ne: “Kanuvua babale tshivua Davidi muenze pavuaye yeye ne bantu bende bumvue nzala anyi? 4 Muvuaye mubuele mu nzubu wa Nzambi, kudiabu mampa a dileja avuaye yeye ne bantu bavua nende kabayi ne bua kudia, anu bakuidi nkayabu anyi? 5 Peshi kanuvua babale mu Mikenji ne: matuku a Nsabatu bakuidi mu ntempelo kabena bangata Nsabatu bu wa tshijila, kadi bashala kabayi ne tshilumbu anyi? 6 Kadi ndi nnuambila ne: kudi muntu udi mutambe ntempelo muaba eu. 7 Bu nuenu bumvue tshidi mêyi aa umvuija: ‘Ndi musue luse, tshiena musue mulambu,’ kanuvua mua kupisha bantu badi kabayi ne tshilumbu. 8Bualu Muana wa muntu udi Mukalenge wa Nsabatu.” 9 Yeye mumane kumbuka muaba au, wakaya mu nsunagoga wabu, 10 monayi! Muntu mukuabu uvua ne tshianza tshiuminyine. Bua kupeta bualu bua kumubanda nabu, bakamuebeja ne: “Mbianyishibue bua kuondopa muntu dituku dia nsabatu anyi?” 11 Yeye wakabambila ne: “Mmuntu kayi wa munkatshi muenu udi ne mukoko umue, wowu mukuluke mu tshina dituku dia Nsabatu, kayi mua kuwukuata ne kuwupatula mu tshina? 12Kadi muntu mmupite mukoko kule ne kule. Nunku, mbianyishibue bua kuenza bualu buimpe dituku dia Nsabatu.” 13Pashishe wakambila muntu au ne: “Olola tshianza tshiebe.” Yeye kutshiolola, tshiakakana anu bu tshikuabu tshianza. 14 Kadi Bafalese bakapatuka, kumuelelabu tshifufu

23

Belezebula. Malu adi muwule mu muoyo

bua kumushipa. 15 Pakamanya Yezu bualu abu, wakumbuka muaba au. Bantu ba bungi bakamulonda; wakabuondopa bonso, 16 kadi wakabakandika bikole bua kabambidi bantu bualu buende, ˆ 17 bua kukumbaja meyi avua muprofete Yeshayi muambe ne: 18 “Tangilayi! Muntu wanyi undi musungule, undi munange, udi usankisha muoyo1 wanyi. Nenteke nyuma wanyi pambidi pende, nealeje bisamba tshidi buakane bumvuija. 19 Kakutanda ne muntu, kakuela mbila; peshi kabaˆ kumvua dıyi diende mu njila minene. 20 Kakusunsula dilenga didi ditshibuke, kakujima mukusu wa muendu udi ufuima too ne penzaye bua buakane butshimune. 21 Bushuwa, bisamba nebitekemene mu ˆ dına diende.” 22 Pashishe bakamutuadila muntu uvua ne demon, muikale mpofu ne kamama, wakamuondopa, muntu au wakakula ne wakamona. 23 Bisumbu bionso bia bantu biakakema bikole, kutuadijabu kuamba ne: “Eu kena mua kuikala Muana wa Davidi anyi?” 24 Pakumvua Bafalese bualu ebu, bakamba ne: “Muntu eu udi wipata bademon ne bukole bua Belezebula, mfumu wa bademon.” 25 Bu muvuaye mumanye meji abu, wakabambila ne: “Bukalenge buonso budi bupanduluke budi bubutuka, ne tshimenga tshionso anyi nzubu yonso udi mupanduluke kakushindama. 26 Bia muomumue, bikala Satana wipata Satana, mmupanduluke yeye nkayende; mmunyi muashindama bukalenge buende? 27 Bingikala meme ngipata bademon ne bukole bua Belezebula, kadi bana benu badi babipata ne bukole Mat 12:181 Anyi “anyima.”

MATAYI 12:15-37

bua nganyi? Ke bualu kayi bobu nebanulumbuluishe. 28 Kadi bingikala ngipata bademon ne nyuma wa Nzambi, Bukalenge bua Nzambi mbumane kufika kunudi kanuyi bamanye. 29 Mmushindu kayi udi muntu mua kubuela mu nzubu mua tshilobo, kunyenga bintu biende, bikalaye kayi muanji kusuika ˆ tshilobo atshi? Dıba adi neapawule bia mu nzubu muende. 30 Muntu udi kayi ku luseke luanyi mmuluishi wanyi, udi kayi usangisha nanyi udi umuangalaja. 31 “Bua bualu ebu, ndi nnuambila ne: Nebafuile bantu luse bua mibi ya mishindu yonso ne bua bipendu bia mishindu yonso, kadi kabakubafuila luse bobu bapende nyuma nansha. 32 Tshilejilu, muntu yonso udi wakula bibi bua Muana wa muntu nebamufuile luse, kadi muntu yonso udi wakula bibi bua nyuma muimpe kabakumufuila luse to, nansha mu ndongoluelu wa malu eu nansha mu ndongoluelu wa malu utshilualua. 33 “Binuenza bua mutshi wikale muimpe, bimuma biawu nebikale bimpe; binuenza bua mutshi wikale mubi, bimuma biawu nebikale bibi; bualu badi bamanyina mutshi ku bimuma biawu. 34 Nuenu bana ba nyoka, mmushindu kayi unudi mua kuamba malu mimpe nuenu bikale bantu babi? Bualu mukana mudi muamba anu malu adi muwule mu muoyo. 35 Muntu muimpe udi upatula bintu bimpe mu tshibutshilu tshiende tshimpe, kadi muntu mubi udi upatula bintu bibi mu tshibutshilu tshiende tshibi. 36 Ndi nnuambila ne: mu Dituku dia Dilumbuluisha, nebaluˆ mbuluishe bantu bua dıyi dionso dia patupu didibu bamba, 37 buaˆ lu nebakubingishe bua meyi ebe ˆ anyi nebakupishe bua meyi ebe.”

MATAYI 12:38–13:11

Tshimanyinu tshia Yona. Maminu

38 Bamue bafundi ne Bafalese bakamuandamuna ne: “Mulongeshi, tudi basue utuleje tshimanyinu.” 39 Wakabandamuna ne: “Bantu babi ba tshikondo etshi tshia bena masandi, badi batungunuka ne kukeba tshimanyinu, kadi kabakubapesha tshimanyinu tshikuabu anu tshia muprofete Yona. 40 Bualu anu bu muvua Yona muenze matuku asatu a munya ne a butuku munda mua mushipa munene, ke muikala Muana wa muntu ne bua kuenza matuku asatu a munya ˆ ne a butuku mu buloba. 41 Dıba dia dilumbuluisha, nebajule bantu ba mu Niniwe pamue ne bena mu tshikondo etshi, bena mu Niniwe nebabapishe, bualu bavua bakudimune mutshima bua malu avua Yona muyishe, kadi monayi, muntu udi mupite Yona udi muaba eu. 42 Mukalenge mukaji wa ku Sud neabishibue dituku dia dilumbuluisha pamue ne bena mu tshikondo etshi, neabapishe, bualu wakafumina ku ntengu ya buloba bua kuteleja meji a Solomo; kadi monayi, udi mupite Solomo udi muaba eu. 43 “Padi nyuma wa bukoya upatuka munda mua muntu, udi upitshila miaba miume wenda ukeba muaba wa kuikishila, kayi uwupeta. 44 Udi udiambila ne: ‘Nempingane mu nzubu muanyi mumvua mupatuke’; padiye ufika, udi umusangana munda mutupu, mukomba mutokesha ne mulengeja. 45 Nunku, udi uya wangata nyuma mikuabu muanda mutekete mibi mimupite yeye, nunku padiyi ibuelamu, idi isombamu; nsombelu wa muntu eu udi ulua mubi mutambe kupita uvuaye nende kumpala. Ke muikalabi kabidi bua bantu babi ba mu tshikondo etshi.” 46 Patshivuaye wakula ne bantu, mamuende ne bana babu ba

24

balume bakimana pambelu, bakeba bua kuyukila nende. 47 Muntu mukuabu wakamuambila ne: “Tangila! Mamuebe ne bana benu mbimane pambelu, bakeba kuyukila nebe.” 48 Yeye wakandamuna muntu uvua umuambila au ne: “Mamu wanyi nnganyi? Bana betu mbanganyi?” 49 Wakolola tshianza ufunkuna bayidi bende, wamba ne: “Tangila! Mamu wanyi ne bana betu mbobu aba. 50 Bualu bua muntu yonso udi wenza disua dia Tatu wanyi udi mu diulu yeye ke muanetu wa balume, ke muanetu wa bakaji, ke mamu.” Dituku adi, Yezu mumane kumbuka ku nzubu, wakasomba ku muelelu wa mbuu; 2 bisumbu bia bantu biakasemena kudiye, yeye kubanda mu buatu, kusomba, bantu bonso kuimana ˆ ku muelelu kua mayi. 3 Wakabalongesha malu a bungi mu bilejilu wamba ne: “Tshidime wakaya kumiamina maminu, 4 pavuaye wenda umiamina, amue maminu akamata kumpenga kua njila, nyunyi yakalua kuazokola. 5 Makuabu akamata miaba ya mabue ivua kayiyi ne buloba bua bungi, akatoloka diakamue, bualu buloba kabuvua bua bungi muinshi to. 6 Kadi ˆ pakabanda dıba akuosheka, akuma bualu kaavua ne miji to. 7 Maˆ ˆ nga akamata mu meba, meba kukolawu, kuafimpakaja. 8 Makuabu akamata pa buloba buimpe, akatuadija kukuama, aa kukuamawu bimuma misangu lukama, makuabu makumi asambombo ne manga makumi asatu. 9 Muntu udi ne matshi a kumvua, umvue.” 10 Bayidi bakalua kudiye, kumuebejabu ne: “Bua tshinyi udi ubambila malu mu bilejilu?” 11 Wakabandamuna ne: “Nuenu mbanupeshe mushindu wa ku-

13

25

Diumvuija tshilejilu tshia mumaminyi

mvua malu masokoka a tshijila a Bukalenge bua mu diulu, kadi ki mbawupeshe bantu aba to. 12 Bualu muntu yonso udi ne bintu, nebamupeshe bikuabu ne neikale nabi bia bungi, kadi udi kayi ne tshintu, nebamunyenge too ne tshidiye natshi. 13 Ke bualu kayi ndi mbambila malu mu bilejilu, bualu badi batangila, kadi kabena bamona, badi bateleja, kadi kabena bumvua ne kabena bajingulula malu ˆ adibu bateleja nansha. 14 Meyi a buprofete a Yeshayi adi abakumbanyina; adi amba ne: ‘Bua kuteleja, nenuteleje, kadi kanuakujingulula nansha kakese, bua kutangila, nenutangile, kadi kanuakumona nansha kakese. 15 Bualu muoyo wa bantu aba ukadi mupape, badi bateleja ne matshi abu, kabayi ne ˆ tshidibu benza, mbabuikile mesu ˆ abu; bua kabamonyi kabidi ne mesu abu, ne bua kabumvu ne matshi abu bua kujingulula ne mioyo yabu ne kukudimuka bua tshilu kubuondopa.’ ˆ 16 “Kadi mesu enu nga diakalenga bualu adi amona, ne matshi enu nga diakalenga bualu adi umvua. 17 Bulelela, ndi nnuambila ne: baprofete ba bungi ne bantu bakane bavua basue kumona malu anudi numona aa, kadi kabakaamona to; bavua basue kumvua malu anudi numvua aa, kadi kabakawumvua to. 18 “Kadi nuenu telejayi tshilejilu tshia muntu uvua umiamina maminu. 19 Maminu adi mamate kumpenga kua njila mmuntu ˆ udi umvua dıyi dia Bukalenge, kayi udijingulula, ne mubi udi ulua unyenga lukasa bintu bivuabu bakune mu muoyo wende. 20 Bua maminu avua mamate pa miaba ya mabue, mmuntu udi uteleˆ ja dıyi, uditaba diakamue ne disa-

MATAYI 13:12-30

nka. 21 Kadi bu mudiye kayi ne miji munda muende, udi utungunuˆ ka bua tshitupa tshıpi; padi dikenga anyi buluishi bumukuata ˆ bua dıyi, udi ulenduka diakamue. 22 Bua maminu avua mamate mu ˆ ˆ meba, mmuntu udi uteleja dıyi, kadi tunyinganyinga tua malu a mu ndongoluelu wa malu eu, ne mashimi adi nawu biuma bidi bifimpaˆ kaja dıyi, kena ukuama mamuma. 23 Bua maminu avua mamiamina pa buloba buimpe mmuntu udi uteˆ leja dıyi, udijingulula, udi uvudija ne upatula bimuma misangu lukama, mukuabu makumi asambombo ne munga makumi asatu.” 24 Wakabapesha tshilejilu tshikuabu wamba ne: “Bukalenge bua mu diulu budi anu bu muntu uvua mukune maminu mimpe mu budimi buende. 25 Pavua bantu balale, muena lukuna wende wakalua, wakakuna lupela1 mu mponda,2 wakaya. 26 Pakatolokabi ne pakelabi ntete, lupela luakamueneka palu. 27 Bapika ba muena budimi bakaya kumuambila ne: ‘Mukalenge, wewe kuvua mukune maminu mimpe mu budimi buebe anyi? Kadi lupela ludimu ndufume kuepi?’ 28 Wakabambila ne: ‘Muena lukuna wanyi ke udi muenze bualu ebu.’ Bobu kumuambila ne: ‘Udi musue tuye kulujula anyi?’ ` 29 Yeye wakamba ne: ‘Too, bualu panudi nujula lupela, nudi mua kulua kujudilaku ne mponda. 30 Lekelayi bionso bibidi bikolele kaba kamue too ne ku dinowa; nunku palua tshikondo tshia dinowa, nengambile banowi ne: Anji julayi lupela, nulusuike mu bisumbu bua kuluosha, pashishe nuye nusangishe mponda mu diyeba dianyi.’ ” Mat´ 13:251 Anyi “ivraie.” “ble.”

252 Anyi

MATAYI 13:31-54

ˆ Lutete lua mutada, luevene. Busanga, kapamba

31 Wakabapesha tshilejilu tshikuabu wamba ne: “Bukalenge bua ˆ mu diulu budi bu lutete lua mutada luvua muntu mukuabu muangate ne mukune mu budimi buende. 32 Lutete elu lutu lutambe bukese ku maminu onso, kadi padilu lukola, ludi lulua tshisekiseki tshinene tshipite bikuabu, ludi lulua mutshi, ne nyunyi ya muulu idi ilua kusomba pa matamba awu.” 33 Wakabapesha tshilejilu tshikuabu wamba ne: “Bukalenge bua mu diulu budi bu luevene ludi mamu wangata, usokoka mu bipiminu binene bisatu bia bukula too ne padi bukula buonso budibu basope butuntumuka.” 34 Yezu wakambila bantu malu onso aa mu bilejilu. Kavua mua kubambila bualu kayi mufile tshilejilu ˆ nansha, 35 bua kukumbaja meyi akamba muprofete ne: “Nembulule mukana muanyi bua kuakula ne bilejilu, nemmanyishe malu avua masokoka katshia ku tshibangidilu.” 36 Yeye mumane kutangalaja bantu, wakabuela mu nzubu. Bayidi bende bakalua kudiye, bakamba ne: “Utumvuije tshilejilu tshia lupela luvua mu budimi.” 37 Wakabambila ne: “Mukunyi wa maminu mimpe udi Muana wa muntu; 38 budimi mbantu ba pa buloba. Maminu mimpe mbana ba Bukalenge, kadi lupela mbana ba mubi; 39 muena lukuna uvua mulukune udi Diabolo. Dinowa didi nshikidilu wa ndongoluelu wa malu, ne banowi mbanjelu. 40 Nunku anu bu mudibu basangisha lupela ne baluosha mu kapia, ke muikalabi kabidi ku nshikidilu kua ndongoluelu wa malu eu. 41 Muana wa muntu neatume banjelu bende, nebumbushe bintu bionso bidi bilenduisha bantu mu bukalenge buende ne bantu bonso badi benza malu mabi, 42 nebabiele mu tshikutu

26

tshia kapia. Muomu amu ke muadidilabu miadi, basumakaja menu. ˆ 43 Dıba adi bantu bakane nebakeˆ nke bu dıba mu Bukalenge bua Tatu wabu. Udi ne matshi a kumvua, umvue. 44 “Bukalenge bua mu diulu budi bu tshiuma tshia mushinga mukole tshidibu basokoke mu budimi tshidi muntu usokoka padiye utshipeta; bua disanka didiye nadi, udi uya, upana bintu bionso bidiye nabi ne usumba budimi abu. 45 “Bukalenge bua mu diulu budi kabidi bu ngenda mushinga udi wenda ukeba mabue a busanga mimpe. 46 Padiye upeta dibue dia busanga dia mushinga mukole, udi upingana, upana diakamue bintu bionso bivuaye nabi, udisumba. 47 “Bukalenge bua mu diulu budi kabidi bu kapamba kadibu bakupa mu mbuu, kadi kasangisha mishipa ya mishindu yonso. 48 Padiku kuwula, badi bakakoka ku mukuna, basomba, batuadija kusungula mishipa mimpe, bayela mu bisaka, kadi bimansha mishipa mibi. 49 Ke muikalabi ku nshikidilu kua ndongoluelu wa malu eu kabidi: banjelu nebalue, nebumbushe bantu babi munkatshi mua bantu bakane, 50 nebabele mu tshikutu tshia kapia. Muomu amu ke muadidilabu miadi, basumakaja menu. 51 Wakabakonka ne: “Nudi bajingulule malu onso aa anyi?” Bakamba ne: “Eyowa.” 52 Pashishe wakabambila ne: “Pikalabi nanku, mulongeshi yonso, bobu bamane kumulongesha malu a Bukalenge bua mu diulu, udi bu muena nzubu udi upatula mu tshibutshilu tshiende bintu bipiabipia ne bia kale.” 53 Pakajikija Yezu kubapesha bilejilu ebi, wakumbuka muaba au. 54 Yeye mumane kupingana

27

Bana babu ne Yezu. Udi udisha bantu 5 000

mu tshimenga tshiabu, wakatuadija kubalongesha mu nsunagoga wabu, nunku bakakema bamba ne: “Muntu eu mmupete meji a nunku ne bukole bua kuenza malu a kukema aa kuepi? 55 Yeye ki mmuana ˆ wa muena mabaya anyi? Dına dia mamuende ki m’Mariya anyi? Ki mmuanabu ne Yakobo ne Jozefe ne Simona ne Yudasa anyi? 56 Bana babu ba bakaji kabena munkatshi muetu emu anyi? Kadi nkuepi kudiye mupetele malu onso aa?” 57 Bakalenduka bua bualu buende. Kadi Yezu wakabambila ne: “Muprofete utu utumbila miaba yonso, pa kumbusha anu mu tshimenga tshiabu ne mu nzubu muende.” 58 Wakabenga bua kuenzamu malu a kukema a bungi bualu kabavua ne ditabuja to. Mu matuku au, pakumvua Helode mulombodi wa distrike lumu lua Yezu, 2 wakambila bena mudimu bende ne: “Au n’Yone Mubatiji. Mmubishibue ku lufu, ke bualu kayi udi wenza malu a kukema.” 3 Bualu Helode uvua mukuate Yone, mumusuike, mumuele mu buloko bua bualu bua Helodiya mukaji wa muanabu Filipo. 4 Yone uvua umuambila ne: “Ki mbimpe bua wewe kuikala nende.” 5 Nansha muvuaye musue kumushipa, uvua utshina bantu bualu bavua bangata Yone bu muprofete. 6 Kadi pavua Helode usekelela mufikilu wa diledibua diende, muana wa bakaji wa Helodiya wakaja maja, kusankishaye Helode bikole; 7 ke kuditshipaye, umulaya bua kumupesha tshionso tshivuaye mua kulomba. 8 Nsongakaji muenzeja kudi mamuende, wakamuambila ne: “Mpesha mutu wa Yone Mubatiji pa dilonga.” 9 Nansha muvua mukalenge muˆ mvue bibi, wakatuma dıyi bua ba-

14

MATAYI 13:55–14:22

mupeshawu bua mitshipu ivuaye muditshipe ne bua bantu bavua ˆ basombe nende ku mesa. 10 Waˆ katuma dıyi bua bakose mutu wa Yone mu buloko. 11 Bakalua ne mutu wende pa dilonga, bakawupesha nsongakaji, yeye kuwupesha mamuende. 12 Pashishe bayidi ba Yone bakalua kumbusha tshitalu, kutshijikabu ne kuyabu kuambila Yezu bualu ebu. 13 Pakumvua Yezu bualu abu, wakabuela mu buatu, wakaya muaba uvua kule ne bantu bua kuikalaye pa nkayende; kadi pakumvua bantu bualu abu, bakumbuka mu bimenga biabu, bakamulonda ku makasa. 14 Pakatulukaye, wakamona tshisumbu tshinene tshia bantu, wakabumvuila luse, wakuondopa babedi babu bonso. 15 Pakafika dilolo, bayidi bende bakalua kudiye, kumuambila ne: “Muaba eu ˆ udi kule ne bantu ne dıba dikadi diye bikole; pingaja bantu bua baye mu misoko, badisumbile biakudia.” 16 Kadi Yezu wakabambila ne: “Kabena ne bua kuya to; nuenu bapeshayi biakudia.” 17 Bakamuambila ne: “Katuena ne tshintu to, anu mampa atanu ne mishipa ibidi.” 18 Yeye wakamba ne: “Luayi nabi kundi.” 19 Yeye kuambila bantu bua kusomba mu mashinde; kuangataye mampa atanu au ne mishipa ibidi, kutangilaye muulu, kusakidilaye Nzambi, pashishe kukosololaye mampa, kuapesha bayidi bende, bayidi pabu kuabanyina bantu. 20 Bantu bonso bakadia, bakukuta, bakasangisha bipese bivua bishale kuwujabu bisaka dikumi ne bibidi. 21 Bonso bavua badie bavua bantu balume batue ku 5 000, pa kumbusha bakaji ne bana. 22 Pashishe, diakamue kuambilaye bayidi bende bua kubuela mu buatu bua kumudianjidila dishiya

MATAYI 14:23–15:11 Tshipepele ˆ dia mayi, pavuaye yeye upingaja bantu ku mabu. 23 Yeye mumane kupingaja bantu, wakabanda nkayende ku mukuna bua kusambila. Nansha muˆ vua dıba dipite, uvuaku nkayende. 24 Buatu bukavua bumane kuya ntanta wa metre nkama ya buˆ ngi munkatshi mua mayi, mavuala avua enda abatatshisha bualu tshipepele tshivua tshitangile kudibu. 25 Yeye wakaya kudibu pa tshilu ˆ tshinayi1 wenda wendela pa mayi. 26 Pakamumonabu wendela pa ˆ ˆ mayi, bayidi bende bakumvua buowa bamba ne: “Tshilengulengu!” ˆ Bakela mbila bua buowa. 27 Kadi Yezu wakabambila diakamue ne: “Koleshayi muoyo, mmeme; kanutshinyi to.” 28 Petelo wakamuambila ne: “Mukalenge, pikalabi ne: ˆ nguewe, tuma dıyi ngendele pa ˆ mayi ndue kuudi aku.” 29 Wakamba ne: “Luaku!” Diakamue Petelo wakatuluka mu buatu, wakendeˆ la pa mayi mutangile kudi Yezu. 30 Kadi pakatangilaye tshipepeˆ le, wakumvua buowa, kutuadijaˆ ye kudina mu mayi, ke kuelaye ˆ dıyi ne: “Mukalenge, nsungila koku!” 31 Diakamue Yezu wakolola tshianza, kumukuata, kumuambilaye ne: “Wewe muena ditabuja dikese, uvua muelakane bua tshinyi?” 32 Pakabuelabu mu buatu, tshipepele tshiakabatama. 33 Bavua mu buatu bakamuinamina bamba ne: “Wewe udi Muana wa Nzambi menemene.” 34 BakasaMat 14:251 Kale mu Isalele, bavua batapulula butuku mu bitupa binayi: tshia ˆ kumpala; tshivua tshibanga pa dıba 6 ˆ wa dilolo too ne pa dıba 9 wa butuku; tshitupa tshibidi tshivua tshibanga pa ˆ dıba 9 too ne mundankulu; tshisatu tshivua tshibanga mundankulu too ne pa ˆ dıba 3 wa patshiatshia; tshinayi tshivua ˆ ˆ tshibangila pa dıba 3 too ne pa dıba 6 wa dinda.

tshibatama. Malongesha a bantu

28

buka, kufikabu mu buloba bua Genesaleta. 35 Pakajingulula bantu ba muaba au ne: nyeye, bakendesha lumu mu nseke ayi yonso; bantu bakamutuadila bonso bavua basama. 36 Bakamusengelela bua balenge nansha ku luzembe lua tshilamba tshiende tshia pa mutu; bonso bavua balulenga, bavua bumvua bimpe. Bafalese ne bafundi bakumbuka ku Yelushalema, kuluabu kudi Yezu, bamba ne: 2 “Bua tshinyi bayidi bebe badi babenga bilele bia bantu ba kale? Tshiˆ lejilu, kabena bowa mayi ku bianza kumpala kua kudia biakudia to.” 3 Wakabandamuna ne: “Bua tshinyi nuenu penu nudi nubenga kutumikila mikenji ya Nzambi bua bilele bienu? 4 Tshilejilu, Nzambi wakamba ne: ‘Nemeka tatu webe ne mamu webe,’ kabidi ne: ‘Muntu yonso udi wamba taˆ tuende anyi mamuende meyi mabi udi ne bua kufua.’ 5 Kadi nuenu nudi nuamba ne: ‘Muntu yonso udi wambila tatuende anyi mamuende ne: “Tshintu tshionso tshindi natshi tshimvua mua kukuambuluisha natshi, nkadi mutshilambule Nzambi,” 6 ki mmuenzejibue bua kunemeka tatuende nansha ˆ kakese.’ Nunku nudi bavuije dıyi dia Nzambi tshintu tshia tshianana bua bilele bienu. 7 Nuenu bena lubombo, Yeshayi wakambilamu bua bualu buenu ne: 8 ‘Bantu aba badi bannemeka anu ne mishiku yabu, kadi mioyo yabu kayena kundi, idi kule. 9 Badi batungunuka ne kuntendelela tshianana, bualu badi balongesha anu malongesha a bantu.’ ” 10 Wakabikila bantu bua basemene kudiye, kubambilaye ne: “Telejayi, nujingulule bualu ebu: 11 Ki ntshintu tshi-

15

29

Bidi bibipisha muntu. Udi utabeja bampofu

di tshibuela mukana mua muntu tshidi tshimubipisha to, kadi tshidi tshipatuka mukana muende ke tshidi tshimubipisha.” 12 Pashishe bayidi bakaya kudiye, kumuambilabu ne: “Kuena mumanye ne: Bafalese bavua balenduke bua tshiuvua muambe anyi?” 13 Yeye wakabandamuna ne: “Mutshi wonso udi Tatu wanyi udi mu diulu kayi mukune, nebawujule. 14 Balekelayi, mbalombodi bampofu. Bikala mpofu ulombola mpofu nende, bonso babidi nebapone mu tshina.” 15 Petelo wakamuambila ne: “Utumvuije tshilejilu atshi.” 16 Yeye wakamba ne: “Nuenu penu kanuena banji kujingulula too ne mpindieu anyi? 17 Kanuena bamanye ne: tshintu tshionso tshidi tshibuela mukana tshidi tshipitshila mu mala, ne batshipatula tshiya mu nkumba anyi? 18 Kadi bintu bidi bipatuka mukana bidi bifumina mu muoyo, biobi ke bidi bibipisha muntu. 19 Tshilejilu, meji mabi, kushipangana, masandi, buendenda, buivi, dijadika dia malu a dishima ne dipenda Nzambi bidi bifumina mu muoyo. 20 Bintu ebi ke bidi bibipisha muˆ ntu, kadi kubenga kuowa mayi ku bianza kumpala kua kudia ki nkudi kubipisha muntu to.” 21 Pakumbuka Yezu muaba au, wakaya ku nseke ya Tulo ne Sidona. 22 Monayi! Mukaji mukuabu muena Foinike uvua musombele mu bitupa abi wakalua wenda wela mbila ne: “Mukalenge, Muana wa Davidi, umfuile luse. Muananyi wa bakaji udi ukenga bikole bua demon udi munda muende.” 23 Kadi Yezu kakamuandamuna ˆ dıyi nansha dimue. Ke bayidi bende kuluabu kudiye, kutuadijabu kumulomba ne: “Umupingaje bualu udi utulonda wenda wela mbi-

MATAYI 15:12-34

la.” 24 Yeye wakamba ne: “Bavua bantume anu kudi mikoko mijimine ya mu nzubu wa Isalele, ki nkudi bantu bakuabu to.” 25 Pakalua mukaji au, wakamutuila binu panshi, umulomba ne: “Mukalenge, ngambuluisha koku!” 26 Yezu wakamuambila ne: “Ki mbimpe kuangata biakudia bia bana kubielela bana ba mbua to.” 27 Mukaji au wakamuambila ne: “Mmuomu Mukalenge, kadi bana ba mbua batu badia bisunsukila bidi bimata ˆ ku mesa a bamfumu babu.” 28 Ke Yezu kumuambila ne: “Wewe mukaji, udi ne ditabuja dinene; bikuenzekele bu muudi musue.” Muanende wa bakaji wakumvua bimpe ˆ anu dıba adi. 29 Yezu wakumbuka muaba au, kuya pabuipi ne mbuu wa Galela; yeye mumane kubanda ku mukuna, wakasomba. 30 Misumba ya bantu yakalua kudiye bambule balema, bantu bavua batshibuke ne batapike, bampofu, tumama ne babedi bakuabu; bakabela ku makasa ende, yeye kubuondopa. 31 Bantu bakakema bua muvuabu bamone tumama tuakula, balema benda bimpe ne bampofu bamona; bakatumbisha Nzambi wa Isalele. 32 Yezu wakabikila bayidi bende, wakabambila ne: “Ndi ngumvuila bantu aba luse, bualu kukadi matuku asatu adibu bashale netu muaba eu, kabena ne tshiakudia; nunku tshiena mua kubapingaja ne nzala to. Badi mua kuya kupangila mu njila.” 33 Kadi bayidi bakamuambila ne: “Nkuepi kutudi mua kupeta mampa adi mua kukumbana bantu bungi nunku muaba udi kule ne bantu eu?” 34 Yezu wakabakonka ne: “Nudi ne mampa bungi kayi?” Bakamuandamuna ne: “Muanda mutekete ne tumishipa ndambu.”

MATAYI 15:35–16:20

Udi udisha bantu 4 000. Luevene lua Bafalese

35 Yeye mumane kuambila bantu bua kusomba panshi, 36 kuangataye mampa muanda mutekete au ne mishipa, kusakidila Nzambi, kubikosolola, kubipeshaye bayidi bende, ne bayidi pabu kubiabanyina bantu. 37 Bantu bonso bakadia, bakukuta; bakasangisha bipese bionso bivua bishale, kuwujabu bisaka muanda mutekete. 38 Bonso bavua badie bavua bantu balume 4 000, pa kumbusha bakaji ne bana. 39 Yeye mumane kupingaja bantu, wakabanda mu buatu, kuyaye mu buloba bua Magadana.

Bafalese ne Basadoke bakalua kudiye; bua kumuteta, bakamulomba bua abaleje tshimanyinu tshia mu diulu. 2 Wakabandamuna ne: “[[Dilolo nutu ne tshibidilu tshia kuamba ne: ‘Kuulu nekuikale kuimpe, bualu diulu ndikunzubile,’ 3 ne mu dinda nuamba ne: ‘Kuulu nkua mvula lelu, bualu diulu ndikunze, kadi dikale difikuluke.’ Nudi bamanye mua kujingulula tshimuenekelu tshia diulu, kadi kanuena bamanye mua kujingulula bimanyinu bia bikondo.]] 4 Bantu babi ba tshikondo etshi tshia masandi badi batungunuka ne kukeba tshimanyinu, kadi kabakubapesha tshimanyinu tshikuabu anu tshia Yona.” Pakambaye nanku, wakabashiya, wakaya. 5 Bayidi bakaya dishiya dia ˆ mayi, bavua bapue muoyo bua kuambula mampa. 6 Yezu wakabambila ne: “Tabalayi, nudimukile luevene lua Bafalese ne Basadoke.” 7 Bakatuadija kuelangana meji ne: “Mmuambe nunku bualu katuena bambule mampa.” 8 Bu muvua Yezu mumanye meji abu, wakabambila ne: “Nuenu bena ditabuja dikese, bua tshinyi nudi nuelangana meji bua munudi kanuyi Mat 16:181 Anyi “Hadese.”

16

30

ne mampa? 9 Kanuena banji kumvua anyi? Peshi kanuena bavuluke mampa atanu akadiabu kudi bantu 5 000 ne bungi bua bisaka binuvua basangishe anyi? 10 Anyi kanuena bavuluke mampa muanda mutekete akadiabu kudi bantu 4 000 ne bungi bua bisaka binuvua basangishe anyi? 11 Mmushindu kayi unudi kanuyi bajingulule ne: tshivua ngakula bua mampa? Kadi dimukilayi luevene lua Bafalese ne Basadoke.” 12 Pashishe bakumvua ne: uvua wamba bua kudimukila malongesha a Bafalese ne Basadoke, kavua wakula bua luevene lua mu mampa to. 13 Pakafika Yezu mu Kaisaliya wa ku Filipoyi, wakebeja bayidi bende ne: “Bantu badi bamba ne: Muana wa muntu nnganyi?” 14 Bakamuambila ne: “Bamue badi bamba ne: Yone Mubatiji, bakuabu ne: Eliya, banga pabu ne: Yelemiya anyi umue wa ku baprofete.” 15 Wakabakonka ne: “Kadi nuenu, nudi nuamba ne: Meme ndi nnganyi?” 16 Simona Petelo wakandamuna ne: “Wewe udi Kristo, Muana wa Nzambi udi ne muoyo.” 17 Yezu wakamuambila ne: “Simona muana wa Yona, wewe udi wa diakalenga, bualu ki mmubidi ne mashi bidi bikubuluile bualu ebu to, kadi n’Tatu wanyi udi mu diulu. 18 Ndi nkuambila kabidi ne: wewe udi Petelo, ne pa dibue edi nengibakilapu tshisumbu tshianyi, biibi bia Lukita1 kabiakutshipita bukole to. 19 Nenkupeshe nsapi ya Bukalenge bua mu diulu, ne tshionso tshiwasuika pa buloba netshikale tshikavuabu basuike mu diulu; ne tshionso tshiwasulula pa buloba netshikale tshikavuabu basulule mu diulu.” 20 Pashishe waka-

31

Mutshi wa makenga. Diandamuka mpala

mbila bayidi bende bua kabambidi muntu nansha umue ne: yeye udi Kristo. 21Kutuadijila anu dîba adi, Yezu Kristo wakabanga kuleja bayidi bende ne: udi ne bua kuya ku Yelushalema, kukengeshibua bikole kudi bakulu, ne bamfumu ba bakuidi ne bafundi; badi ne bua kumushipa ne udi ne bua kubishibua ku lufu dituku disatu. 22 Bua bualu ebu, Petelo wakamukokela ku luseke, kutuadijaye kumutandisha wamba ne: “Mukalenge, kuenaku udiumvuila luse! Bualu bua nunku kabuakukufikila nansha kakese.” 23 Kadi yeye kuela Petelo nyima, kumuambilaye ne: “Pita panyima panyi, Satana! Wewe udi tshilenduishi kundi, bualu meji audi wela ki mmeji a Nzambi to, kadi nga bantu.” 24 Pashishe Yezu wakambila bayidi bende ne: “Biasua muntu kundonda, adibenge, ambule mutshi wende wa makenga, atungunuke ne kundonda. 25 Bualu bua muntu yonso udi musue kusungila muoyo wende neawujimije, kadi muntu yonso udi ujimija muoyo wende bua bualu buanyi neawupete. 26 Muntu yeye mupete buloba bujima, kadi mujimije muoyo wende bidi ne diambuluisha ku tshinyi? Peshi ntshinyi tshidi muntu mua kufila bua kushintakaja ne muoyo wende? 27 Bualu Muana wa muntu nealue mu butumbi bua Tatu wende ne banjelu bende, neafute muntu yonso bilondeshile bienzedi biende. 28 Ndi nnuambila bulelela ne: bantu bakuabu badi bimane muaba eu kabakulabula lufu kumpala kua kumonabu Muana wa muntu ulua mu Bukalenge buende.” Mat 16:25 Anyi “anyima.”

MATAYI 16:21–17:13

Matuku asambombo mamane kupita, Yezu wakangata Petelo, ne Yakobo ne muanabu Yone kubandaye nabu ku mukuna mule bobu nkayabu. 2 Wakandamuka kumpala kuabu; mpala wende wakabalakana bu dîba, bilamba biende bia pa mutu biakabalakana bu butoke. 3 Diakamue Mose ne Eliya bakabamuenekela bayukila nende. 4Petelo wakambila Yezu ne: “Mukalenge, mbimpe mutudi muaba eu. Wewe musue, nengase ntenta isatu muaba eu: umue webe, mukuabu wa Mose ne munga wa Eliya.” 5 Patshivuaye wakula, ditutu divua dikenka diakababuikila, dîyi diakapatukila mu ditutu diamba ne: “Eu udi Muananyi munanga undi muanyishe; mutelejayi.” 6 Pakumvua bayidi dîyi edi, bakatua mpala yabu panshi, bakumvua buôwa bua bungi. 7 Pashishe Yezu wakasemena kudibu, kubalengaye wamba ne: “Jukayi, kanutshinyi to.” 8 Pakabandulukabu, kabakamona muntu mukuabu anu Yezu nkayende. 9 Pavuabu benda bapueka pa mukuna, Yezu wakabambila ne: “Kanuambidi muntu nansha umue bua tshikena kumona etshi too ne pabishibua Muana wa muntu ku lufu.” 10Bayidi bakamukonka ne: “Kadi bua tshinyi bafundi badi bamba ne: Eliya udi ne bua kuanji kulua kumpala?” 11 Wakabandamuna ne: “Bushuwa, Eliya udi ulua, nealongolole bintu bionso. 12 Kadi ndi nnuambila ne: Eliya ukadi mulue; kadi kabavua bamujingulule to, bakamuenzela malu onso avuabu basue. Ke muikala Muana wa muntu ne bua kukenga kabidi ku bianza biabu.” 13 Bayidi bakajingulula ne: uvua ubambila bua Yone Mubatiji.

17

MATAYI 17:14–18:7

Ditabuja dikese. Kudipuekesha bu muana

14Pakafikabu pabuipi ne bantu, muntu mukuabu wakalua kudiye, wakamutuila binu wamba ne: 15“Mukalenge, umvuila koku muananyi wa balume luse bualu udi ne tshiseki, udi ukenga bikole; misangu ya bungi udi ukuluka mu kapia ne mu mâyi. 16 Mvua mulue nende kudi bayidi bebe, kadi mbapange mua kumuondopa.” 17 Yezu wakamba ne: “Nuenu bantu ba tshikondo etshi badi kabayi ne ditabuja, badi banyanguke, nentungunuke ne kuikala nenu too ne dîba kayi? Nentungunuke ne kuleja muoyo mule bua bikadilu bienu too ne dîba kayi? Luayi nende kundi.” 18 Yezu wakakanyina demon uvua munda mua muana, kupatukaye, muana kumvua bimpe anu dîba adi. 19 Pashishe bayidi bakalua kudi Yezu nkayabu, bakamukonka ne: “Bua tshinyi tuetu tuvua bapangile bua kumuipata?” 20 Yeye wakabambila ne: “Mbua ditabuja dienu dikese. Ndi nnuambila bulelela ne: nuenu ne ditabuja bunene bua katete ka mutâda, nenuambile mukuna eu ne: ‘Umbuka muaba eu, ndaku kuaka,’ newumbuke, kakuena bualu buanukolela.”21—— 22 Pakadisangishabu bonso mu Galela, Yezu wakabambila ne: “Nebafile Muana wa muntu mu bianza bia bantu, 23 nebamushipe, dituku disatu neabishibue ku lufu.” Bakabungama bikole bua bualu abu. 24Pakafikabu ku Kapênuma, balambuishi ba tshitadi tshia drakma ibidi bakaya kudi Petelo, bakamuebeja ne: “Mulongeshi wenu katu ufuta tshitadi tshia drakma ibidi anyi?” 25Yeye wakandamuna ne: “Eyowa, utu ufuta.” Mat 17:21Mêyi a mu mvese eu kaena mu mikanda minene mimanyike ya kale ya mu tshiena Greke to.

32

Kadi pakabuelaye mu nzubu, Yezu wakadianjila kumuebeja ne: “Simona, udi wela meji kayi? Bakalenge ba pa buloba batu bangata difutu anyi tshitadi tshia pa muntu kudi banganyi? Nkudi bana babu balela anyi nkudi bantu ba tshianana?” 26 Pakambaye ne: “Nkudi bantu ba tshianana,” Yezu wakamuambila ne: “Nunku bana kabatu bafuta bitadi to. 27 Pamutu pa tuetu kubalenduisha, ndaku ku mbuu, wele ndobo mu mâyi, ubulule mukana mua mushipa wa kumpala uwakuata, neusangane dikuta dia statere. Udiangate, ubapeshadi buanyi meme ne buebe wewe.” Pa dîba adi, bayidi bakalua kudi Yezu, bakamuebeja ne: “Nnganyi udi mutambe bunene mu Bukalenge bua mu diulu?” 2 Wakabikila muana mukese, kumutekaye munkatshi muabu, 3kuambaye ne: “Ndi nnuambila bulelela ne: nuenu kanuyi bashintuluke, balue bu bana bakese, kanuakubuela mu Bukalenge bua mu diulu nansha kakese. 4 Nunku muntu yonso wadipuekesha bu muana mukese eu, yeye ke udi mutambe bunene mu Bukalenge bua mu diulu; 5 muntu yonso udi wakidila muana mukese bu eu mu dîna dianyi, udi ungakidila meme kabidi. 6 Kadi muntu yonso udi ulenduisha umue wa ku bana bakese badi bangitabuje aba, mbimpe bamusuike dibue dinene dia mpelu mu nshingu bu ditu mpunda unyunguluja, bamuele mu mbuu munene ne mualabale. 7 “Diakabi kudi buloba bua malu adi alenduishangana! Bushuwa, malu adi alenduishangana adi ne bua kulua, kadi diakabi didi kudi muntu udi wenza malu adi ale-

18

Mat 17:27 Mmumue ne: makuta a mushinga wa drakma inayi.

33

Mua kujikija bilumbu. Luse misangu 77

nduishangana. 8Bikala tshianza tshiebe anyi dikasa diebe dikulenduisha, udikose, udimanshe; mbitambe buimpe bua wewe kubuela mu muoyo ne bulema pamutu pa kukuelabu mu kapia ka tshiendelele ne bianza bionso bibidi anyi makasa onso abidi. 9 Kabidi bikala dîsu diebe dikulenduisha, uditule, udimanshe; mbitambe buimpe bua wewe kubuela mu muoyo ne dîsu dimue pamutu pa kukuelabu mu Ngena wa kapia ne mêsu onso abidi. 10 Nudimuke bua kanupetudi umue wa ku bana bakese aba, bualu ndi nnuambila ne: banjelu babu badi mu diulu badi bamona mpala wa Tatu wanyi udi mu diulu misangu yonso. 11 —— 12 “Nudi nuela meji kayi? Muntu yeye muikale ne mikoko lukama, kadi mukoko umue mujimine, kakushiya mikoko 99 pa mikuna bua kuya kukeba udi mujimine anyi? 13 Yeye muwupete, ndi nnuambila bulelela ne: neasanke bikole bua uvua mujimine au kupita bua 99 ivua kayiyi mijimine. 14 Bia muomumue, Tatu wanyi udi mu diulu ki mmusue bua umue wa ku bana bakese aba ajimine to. 15 “Bualu bukuabu, biakuenzela muanenu bibi, ndaku umuleje tshilema tshiende, wewe ne yeye pa nkayenu. Yeye mukuteleje, udi mumupingaje mu njila muimpe. 16 Kadi yeye kayi mukuteleje, angata muntu umue anyi babidi bua bualu buonso bujadikibue mukana mua bantemu babidi anyi basatu. 17 Yeye kayi mubateleje, ambila tshisumbu bualu ebu. Yeye kayi muteleje tshisumbu, ikale kuudi bu muntu wa bisamba bia bende ne bu mulambuishi wa bitadi. 18 “Bulelela, ndi nnuambila ne: malu onso anudi mua kusuika pa Mat 18:11 Tang. Mat 17:21.

MATAYI 18:8-28

buloba ke malu ikalabu bamane kusuika mu diulu, malu onso anudi mua kusulula pa buloba ke malu ikalabu bamane kusulula mu diulu. 19 Ndi nnuambila kabidi ne: bikala bantu babidi ba munkatshi muenu pa buloba basuike dîyi bua kulomba bualu kayi buonso budi ne mushinga, Tatu wanyi udi mu diulu neabenzelabu. 20 Bualu muaba udi bantu babidi anyi basatu badisangishe mu dîna dianyi, meme ndi munkatshi muabu.” 21 Petelo wakalua kudiye, kumuambilaye ne: “Mukalenge, mmisangu bungi kayi idi muanetu mua kungenzela bibi meme kumufuila luse? Too ne ku misangu muanda mutekete anyi?” 22 Yezu wakamuambila ne: “Ndi nkuambila ne: ki nganu misangu muanda mutekete to, kadi mmisangu makumi muanda mutekete ne muanda mutekete. 23“Ke bualu kayi Bukalenge bua mu diulu budi bu mukalenge uvua musue kujikijangana ne bapika bende bavua ne mabanza ende. 24 Pavuaye ujikijangana nabu, bakamutuadila muntu uvua ne dibanza diende dia ntalanta 10000. 25 Kadi bu muvuaye kayi ne mushindu wa kudifuta, mfumuende wakatuma dîyi bua bamupane yeye, mukajende, bana bende ne bintu biende bionso bua kufuta dibanza. 26Mupika au wakamutuila binu panshi, kumusengelela wamba ne: ‘Nshila koku dîba, nenkufute bintu biebe bionso.’ 27Mfumuende wakamumvuila luse, kumulekeelaye dibanza diende ne kumuambilaye bua kuya. 28Kadi pakapatuka mupika au, wakamonangana ne mupika nende Mat18:24Mmumue 60000000.

ne:

ndenaliyo

MATAYI 18:29–19:17

Bua kushipa dibaka. Tshipedi tshia bujike

uvua ne dibanza diende dia ndenaliyo lukama; kumukuataye, kumufiekela mu nshingu, wamba ne: ‘Futa dibanza dianyi dionso.’ 29 Mupika nende kumutuila binu panshi, kumusengelela, wamba ne: ‘Nshila koku dîba, nenkufute bintu biebe bionso.’ 30 Kadi au kakitaba to, wakaya kumuelesha mu buloko too ne pavuaye ne bua kumufuta dibanza diende. 31 Pakamona bapika nende tshivua tshienzeke, bakanyingalala bikole; kuyabu kulondela mfumuabu malu onso avua menzeke. 32 Mfumuende kumubikidisha kabidi, kumuambilaye ne: ‘Wewe mupika mubi, mvua mukulekeele dibanza dionso diuvua nadi pauvua mundombe. 33 Kuvuaku mua kumvuila mupika nebe luse bu mumvua mukumvuile pebe luse anyi?’ 34 Mfumuende wakafika munda bikole, kumufilaye kudi balami ba buloko too ne pavuaye ne bua kufuta dibanza diende dionso. 35 Ke muikala Tatu wanyi wa mu diulu mua kunuenzela malu binuikala kanuyi nufuilangana luse ne muoyo mujima.” Pakajikija Yezu kuamba mêyi aa, wakumbuka mu Galela kuluaye ku mikalu ya Yudaya, dishiya dia Yadene. 2 Misumba ya bantu yakamulonda; wakabuondopa muaba au. 3Bafalese bakaya kudiye ne meji a kumuteta bamba ne: “Mbianyishibue bua mulume kushipa dibaka ne mukajende bua bualu kayi buonso anyi?” 4 Yeye wakabandamuna ne: “Kanuvua babale ne: uvua mubafuke ku tshibangidilu wakabafuka mulume ne mukaji, 5kuambaye ne: ‘Bua bualu ebu mulume neashiye tatu wende ne mamu wende, nealamate mukajende ne bubidi buabu nebalue mubidi umue’ anyi? 6 Nunku ka-

19

34

batshiena kabidi babidi to, bakadi mubidi umue. Bua bualu ebu muntu kapanduludi tshidi Nzambi mulamakaje kaba kamue.” 7 Bakamuambila ne: “Kadi bua tshinyi Mose wakamba bua mulume apeshe mukajende mukanda wa kumuipata nawu ne ashipe dibaka?” 8Wakabambila ne: “Bua mioyo yenu mipape, Mose uvua muanyishe bua nushipe dibaka ne bakaji benu, kadi ku tshibangidilu kabivua nanku to. 9 Ndi nnuambila ne: Muntu yonso udi ushipa dibaka ne mukajende kabuyi bua masandi, yeye musele mukaji mukuabu udi wenda masandi.” 10Bayidi bakambila Yezu ne: “Bikala nsombelu wa mulume ne mukajende muikale nanku, ki mbimpe kusela to.” 11 Wakabambila ne: “Bantu bonso kabena bitaba dîyi adi, anu badi ne tshipedi atshi. 12 Bualu kudi bantu badi baledibue batungu, bakuabu mbavuija batungu kudi bantu, ne banga mbadivuije batungu bua Bukalenge bua mu diulu. Udi mua kuitaba bualu ebu, abuitabe.” 13 Bakamutuadila bana batekete bua abatentekele bianza ne abalombele Nzambi, kadi bayidi bakabatandisha. 14 Kadi Yezu wakamba ne: “Lekelayi bana batekete; kanubapangishi bua kulua kundi, bualu Bukalenge bua mu diulu mbua bantu badi bu bobu.” 15Wakabatentekela bianza, pashishe wakumbuka muaba au. 16 Nsongalume mukuabu wakalua kudiye, wakamukonka ne: “Mulongeshi, mbualu kayi buimpe bundi ne bua kuenza bua kupeta muoyo wa tshiendelele?” 17 Yeye wakamuambila ne: “Bua tshinyi udi ungebeja bua bualu budi buiMat 19:6Bil. Greke: “musuike ku mutshi umue wa tshikokedi.”

35

Nsongalume mubanji. Ba kumpala, ba ndekelu

mpe? Muimpe udi anu umue. Kadi wewe musue kubuela mu muoyo, tungunuka ne kutumikila mikenji.” 18 Wakamuebeja ne: “Mmikenji kayi?” Yezu wakamuambila ne: “Kuena ne bua kushipa muntu, kuena ne bua kuenda masandi, kuena ne bua kuiba, kuena ne bua kujadika bualu bua dishima, 19 nemeka tatu webe ne mamu webe, ne udi ne bua kunanga muntu nebe bu muudi mudinange.” 20Nsongalume wakamuambila ne: “Ntu ntumikila malu onso aa, ntshinyi tshikuabu tshidi tshinshadile?” 21 Yezu wakamuambila ne: “Wewe musue kuikala mupuangane, ndaku upane bintu biebe, ubipeshe bapele, neupete biuma mu diulu, pashishe ulue, undonde.” 22Pakumvua nsongalume dîyi edi, wakaya ne kanyinganyinga, bualu uvua ne bintu bia bungi. 23 Kadi Yezu wakambila bayidi bende ne: “Bulelela, ndi nnuambila ne: nebikale bikole bua muntu mubanji kubuela mu Bukalenge bua mu diulu. 24 Ndi nnuambila kabidi ne: kamelu kadi mua kupitshila mu dîsu dia kashingi bipepele kupita mudi muntu mubanji mua kubuela mu Bukalenge bua Nzambi.” 25 Pakumvua bayidi bualu ebu, bakakema bikole, bakamba ne: “Nunku, nnganyi udi mua kusungidibua?” 26Yezu wakabatangila talalaa, wakabambila ne: “Bua bantu, kabiena mua kuenzeka to, kadi Nzambi udi mua kuenza malu onso.” 27Ke Petelo kumuambila ne: “Tangila! Tuetu tudi bashiye bintu bionso, bakulonde; netupete tshinyi?” 28Yezu wakabambila ne: “Ndi nnuambila bulelela ne: mu tshikondo tshiavuijibua bintu bionso bipiabipia, pasomba Muana wa

MATAYI 19:18–20:7

muntu mu nkuasa wende wa butumbi, nuenu badi bandonde, nenusombe penu pa nkuasa ya butumbi dikumi ne ibidi, nulumbuluisha bisamba dikumi ne bibidi bia Isalele. 29 Muntu yonso udi mushiye nzubu anyi bana babu ba balume anyi ba bakaji anyi tatu wende anyi mamu wende anyi bana bende anyi madimi ende bua dîna dianyi, neapete bintu misangu ya bungi menemene, neapete kabidi ne muoyo wa tshiendelele. 30 “Kadi ba bungi badi ba kumpala nebikale ba ndekelu, ne ba ndekelu nebikale ba kumpala. “Bualu bua Bukalenge bua diulu budi bu muena budimi kampanda uvua mupatuke pa dinda bua kuangata bena mudimu bua bamuenzele mudimu mu budimi buende bua tumuma tua mvinyo. 2 Wakumvuangana ne bena mudimu bua kubafuta ndenaliyo umue ku dituku, pashishe wakabatuma mu budimi buende. 3 Wakapatuka kabidi pa dîba disatu, yeye kumona bakuabu kabayi ne mudimu wa kuenza, bimane mu tshisalu; 4 wakabambila ne: ‘Ndayi penu mu budimi buanyi bua tumuma tua mvinyo, nennufute tshidi tshiakane.’ 5 Bakaya. Wakapatuka kabidi pa dîba disambombo ne dia tshitema, kuenzaye bia muomumue. 6 Ndekelu wa bionso, wakapatuka pa dîba dia dikumi ne dimue, kusanganaye bakuabu bimane, kubambilaye ne: ‘Nudi bimane muaba eu dituku dijima kanuyi ne mudimu wa kuenza bua tshinyi?’ 7 Bakamuambila ne: ‘Bualu kakuena muntu udi mutuangate ku mudimu to.’

20

Mat 20:3 Mmumue ne: pa dîba 9 wa dinda. 5Mmumue ne: pa dîba 12 ne 3 wa dilolo. 6 Mmumue ne: pa dîba 5 wa dilolo.

MATAYI 20:8-28

Difutu dia muomumue. Bana ba Zebedayi

Yeye wakabambila ne: ‘Nuenu penu ndayi mu budimi buanyi bua tumuma tua mvinyo.’ 8 “Pakafika dilolo, muena budimi wakambila mulami wa bintu biende ne: ‘Bikila bena mudimu, ubapeshe difutu diabu, utuadije ne ba ndekelu too ne ku ba kumpala.’ 9Pakalua bantu bavua batuadije mudimu pa dîba dia dikumi ne dimue, yonso wa kudibu wakapeta ndenaliyo umue. 10 Nunku pakalua bantu bavua batuadije mudimu kumpala, bakela meji ne: nebapete difutu dinene, kadi bakapeta pabu anu difutu dia ndenaliyo umue. 11 Pakapetabu difutu edi, bakatuadija kuakula bibi bua muena budimi 12 bamba ne: ‘Bantu ba ndekelu aba mbenze mudimu anu dîba dimue, kadi udi mubavuije diatshimue ne tuetu badi benze mudimu mukole pa munya dituku dijima.’ 13Kadi wakambila umue wa kudibu ne: ‘Mulunda wanyi, tshiena mukuenzele bualu bubi to. Tuvua bumvuangane nebe bua kukufuta ndenaliyo umue, ki mmuomu anyi? 14 Nanku angata tshidi bu tshiebe, ndaku. Ndi musue kupesha wa ndekelu eu difutu dia muomumue ne diebe. 15 Tshiena mua kuenza tshindi musue ne bintu bianyi anyi? Udi mumvue mukawu bualu ndi muntu muimpe anyi?’ 16 Mushindu eu, ba ndekelu nebikale ba kumpala ne ba kumpala nebikale ba ndekelu.” 17 Pakavuabu mu njila batangile ku Yelushalema, Yezu wakaya ne bayidi bende dikumi ne babidi ku luseke, kubambilaye ne: 18 “Telejayi, tudi tubanda ku Yelushalema, nebafile Muana wa muntu mu bianza bia bamfumu ba bakuidi ne

36

bafundi, nebamufundile tshibawu tshia lufu, 19 nebamufile mu bianza bia bantu ba bisamba bia bende bua bamuseke, bamuele mfimbu ne bamupopele ku mutshi, ne dituku disatu neabishibue ku lufu.” 20 Mamuende wa bana ba Zebedayi wakaya ne bana bende kudi Yezu, kumuinaminaye bua kumulomba tshintu. 21 Yezu wakamukonka ne: “Udi ukeba tshinyi?” Yeye kumuandamuna ne: “Amba dîyi bua bana banyi ba balume babidi aba basombe mu Bukalenge buebe, umue ku dia balume diebe ne mukuabu ku dia bakaji diebe.” 22 Yezu wakamba ne: “Nuenu, kanuena bamanye tshinudi nulomba to. Nudi mua kunua lupanza lunkadi pa kunua anyi?” Bakamuambila ne: “Eyowa, tudi mua kunua.” 23 Yeye wakabambila ne: “Nenunue lupanza luanyi, kadi bua kusomba ku dia balume dianyi ne ku dia bakaji dianyi, ki mmeme udi ne bukokeshi ebu to; kadi miaba eyi nya bakadi Tatu wanyi mumane kulongoluela.” 24 Pakumvua bapostolo bakuabu dikumi bualu ebu, bakafikila bana ba muntu babidi aba munda. 25 Kadi Yezu wakababikila, wakabambila ne: “Nudi bamanye ne: bamfumu ba bisamba badi babakokesha ne bumfumu buonso, bantu babu banene badi babaleja mudibu ne bukokeshi. 26 Kabiena ne bua kuikala nanku munkatshi muenu to; kadi muntu yonso udi musue kuikala munene munkatshi muenu udi ne bua kuikala muena mudimu wenu; 27 ne muntu yonso udi musue kuikala wa kumpala munkatshi muenu udi ne bua kuikala mupika wenu. 28 Bia muomumue, Muana wa muntu kavua Mat 20:15Bil. Greke: “dîsu diebe ndi- mulue bua bamuenzele mudimu to, kadi wakalua bua kuenzela bakuabi.”

37

Bampofu 2. Udi ubuela mu Yelushalema

bu mudimu ne kufila muoyo wende bu tshia kupikula natshi bantu ba bungi.” 29 Pakavuabu bapatuka mu Yeliko, musumba munene wa bantu wakamulonda. 30 Bampofu babidi bavua basombe ku muelelu kua njila; pakumvuabu ne: Yezu uvua upita, bakela mbila bamba ne: “Mukalenge, Muana wa Davidi tumvuilaku luse!” 31 Kadi bantu bakabatandisha babambila bua bapuwe, kadi bakela mbila mikole bamba ne: “Mukalenge, Muana wa Davidi tumvuilaku luse!” 32 Ke Yezu kuimana, kubabikila, yeye kubambila ne: “Nudi basue nnuenzele tshinyi?” 33 Bakamuambila ne: “Mukalenge, enze bua mêsu etu atabale.” 34Yezu wakumvua luse, wakalenga mêsu abu, diakamue bakatuadija kumona, bakamulonda. Pakasemenabu pabuipi ne Yelushalema, kufikabu ku Betefaje ku Mukuna wa Olive; Yezu wakatuma bayidi bende babidi, 2 wakabambila ne: “Ndayi mu musoko unudi numona kumpala kuenu, nenumone diakamue mpunda musuika ne muanende; nuyisulule, nulue nayi. 3 Muntu yeye munuebeje bualu, numuambile ne: ‘Mukalenge udi nayi dijinga.’ Yeye neayitume diakamue.” 4 Bualu ebu buakenzeka bua kukumbaja mêyi akavua muprofete muambe ne: 5 “Ambilayi muana wa bakaji wa Siyona ne: ‘Tangila, Mukalenge webe udi ulua kuudi mupole malu, mubande pa mpunda, eyowa, pa muana wa mpunda, muana wa nyama udi wambula majitu.’” 6 Bayidi bakaya, kuenzabu anu tshivua Yezu mubambile. 7Bakalua ne mpunda ne muanende, kutekabu bilamba biabu bia pa mutu pa nyima payi, wakasomba pa mutu pabi. 8 Bantu ba bungi

21

MATAYI 20:29–21:17

ba mu musumba wa bantu bakadija bilamba biabu bia pa mutu mu njila, bakuabu bakakosa bisalasala bia mitshi, bakabiadija mu njila. 9 Misumba ya bantu bavua baya kumpala kuende ne bavua bamulonda bavua bela mbila bamba ne: “Tudi tukulomba bua usungile Muana wa Davidi! Udi ulua mu dîna dia Yehowa abeneshibue! Tudi tukulomba bua umusungile muulu mutumbuke amu!” 10Pakabuelaye mu Yelushalema, bantu bonso ba mu tshimenga bakajukila kuulu bamba ne: “Nnganyi eu?” 11Misumba ya bantu ivua yamba ne: “Eu mmuprofete Yezu wa ku Nazaleta wa Galela!” 12 Yezu wakabuela mu ntempelo, kuipataye bantu bonso bavua basumbisha ne basumba bintu mu ntempelo, kutonkolaye mêsa a bashintudi ba makuta ne bibasa bia basumbishi ba nyunyi ya nkutshi. 13 Wakabambila ne: “Mbafunde ne: ‘Nebabikile nzubu wanyi ne: nzubu wa disambila,’ kadi nuenu nudi bamuvuije tshisokomenu tshia banyengi.” 14 Bampofu ne balema bakalua kabidi kudiye mu ntempelo, wakabuondopa. 15 Pakamona bamfumu ba bakuidi ne bafundi malu a kukema avuaye muenze, ne muvua bana bela mbila mu ntempelo bamba ne: “Tudi tukulomba bua usungile Muana wa Davidi!” bakumvua tshiji, 16 bakamukonka ne: “Udi mumvue bidi bana aba bamba anyi?” Yezu wakabambila ne: “Eyowa. Kanuvua babale tshivuabu bafunde ne: ‘Wewe udi muenzeje mukana mua bana bakese ne mua badi bamua mabele bua mukutumbishe’ anyi?” 17 Wakabashiya, kupatukaye tshimenga mutangile ku Betaniya, wakalalaku. Mat 21:9 Bil. Greke: “Hozana.”

MATAYI 21:18-37

Mutshi wa mfingi. Bana babidi

18 Pavuaye upingana mu tshimenga mu dinda menemene, wakumvua nzala. 19 Kumonaye mutshi wa mfigi kumpenga kua njila, kuyaku; kakasanganaku tshintu anu mabeji; ke yeye kuwambila ne: “Kashidi kebe, wewe kukuami kabidi tumuma to.” Diakamue mutshi wa mfigi kumawu. 20 Pakamona bayidi bualu ebu, bakakema bamba ne: “Mbienzeke bishi bua mutshi wa mfigi eu kumawu musangu umue?” 21 Yezu wakabandamuna ne: “Ndi nnuambila bulelela ne: nuenu bikale ne ditabuja, kanuyi ne dielakana, kanuakuenza anu tshindi muenzele mutshi wa mfigi eu to, kadi nenuambile kabidi mukuna eu ne: ‘Juka, udiele mu mbuu,’ nebienzeke nanku. 22 Nuenu ne ditabuja, nenupete bintu bionso binualomba mu disambila.” 23 Pakabuelaye mu ntempelo, bamfumu ba bakuidi ne bakulu bakalua kudiye pavuaye ulongesha, bakamukonka ne: “Mbukokeshi kayi buudi wenza nabu malu aa? Nnganyi udi mukupeshe bukokeshi ebu?” 24 Yezu wakabandamuna ne: “Meme panyi ndi nnuebeja bualu bumue. Nuenu bangandamune, nennuambile panyi bukokeshi bundi ngenza nabu malu aa: 25 Dibatiza dia Yone divua difumine kuepi? Divua difume mu diulu anyi kudi bantu?” Bakatuadija kuelangana meji munkatshi muabu ne: “Tuetu bambe ne: ‘Mmu diulu,’ neatuambile ne: ‘Bua tshinyi kanuvua bamuitabuje?’ 26 Kadi tuetu bambe ne: ‘Nkudi bantu,’ tudi ne bua kutshina bantu, bualu bonso badi bitabuja ne: Yone uvua muprofete.” 27 Nunku bakandamuna Yezu ne: “Katuena bamanye to.” Yeye pende kubambila ne: “Meme panyi tshiena nnuambila bukokeshi bundi ngenza nabu malu aa to.

38

28 “Nudi nuela meji kayi? Muntu mukuabu uvua ne bana ba balume babidi. Wakaya kudi wa kumpala, kumuambilaye ne: ‘Muananyi, ndaku wenze mudimu lelu mu budimi bua tumuma tua mvinyo.’ 29 Muana wakamuandamuna ne: ‘Eyowa, Tatu, nenye,’ kadi kakaya to. 30 Wakaya kudi muibidi, kumuambila bia muomumue. Muana ` wakamuandamuna ne: ‘Too, tshiena nya to.’ Pashishe yeye wakalua kumvua bibi, kuyaye. 31 Nnganyi wa ku bana babidi aba uvua muenze disua dia tatuende?” Bakamuandamuna ne: “Mmuibidi.” Yezu wakabambila ne: “Ndi nnuambila bulelela ne: balambuishi ba bitadi ne bakaji ba ndumba badi banudianjidila mu Bukalenge bua Nzambi. 32 Bualu Yone wakalua kunudi mu njila wa buakane, kadi kanuvua bamuitabuje to. Balambuishi ba bitadi ne bakaji ba ndumba bakamuitabuja, kadi nuenu, nansha munuvua bamone bualu ebu, kanuvua balue kunyingalala bua kumona mua kumuitabuja to. 33 “Telejayi tshilejilu tshikuabu: Muntu mukuabu uvua ne budimi bua tumuma tua mvinyo, kubunyungululaye ne lupangu, kumbulamu tshina tshia kukamina mvinyo, kuibaka tshibumba tshia balami, kubushilaye babidime, kuyaye ku luendu mu ditunga dikuabu. 34 Pakakumbana tshikondo tshia kutula tumuma, wakatuma bapika bende kudi babidime bua kuangata tuende tumuma. 35 Kadi babidime bakakuata bapika abu, kututabu umue, kushipabu mukuabu ne kuasabu munga mabue. 36 Wakatuma kabidi bapika bakuabu ba bungi kupita ba kumpala, kadi bakabenzela bia muomumue. 37 Ndekelu wa bionso, wakabatumina muanende wa

39

Dibue dia mu ditumba. Tshibilu tshia dibaka

balume, wela meji ne: ‘Nebanemeke muananyi.’ 38 Pakamona babidime muana, bakambilangana ne: ‘Mupianyi wa bintu nyeye eu; luayi tumushipe, tuangate bumpianyi buende!’ 39 Bakamukuata, kumuimansha pambelu pa budimi, kumushipabu. 40 Palua muena budimi, neenzele babidime abu tshinyi?” 41 Bakamuandamuna ne: “Bu mudibu bantu babi, neabashipe bibi bitambe, neapeshe babidime bakuabu budimi abu, bikala mua kumupesha tumuma padi tshikondo tshikumbana.” 42 Yezu wakabambila ne: “Kanuvua babale mu Mifundu minsantu ne: ‘Dibue diakabenga bibaki ke diakalua dibue dinene dia mu ditumba. Bualu ebu mbufume kudi Yehowa, ne mbualu bua kukeˆ ma ku mesu kuetu’ anyi? 43 Ke bualu kayi ndi nnuambila ne: nebanunyenge Bukalenge bua Nzambi, nebabupeshe tshisamba tshidi tshikuama mamuma abu. 44 Bualu bukuabu, muntu udi ukuluka pa dibue edi, neasunsuke. Muntu yonso udidi dikulukila, nedimuvingutule.” 45 Pakumvua bamfumu ba bakuidi ne Bafalese bilejilu biende ebi, bakajingulula ne: uvua ubamba bobu. 46 Nansha muvuabu bakeba bua kumukuata, bavua batshina bantu, bualu bavua bamuitabuja ne: mmuprofete. Yezu wakabandamuna kabidi ne bilejilu bikuabu, wamba ne: 2 “Bukalenge bua mu diulu budi bu mukalenge mukuabu uvua mulongolole tshibilu tshia dibaka dia muanende wa balume. 3 Wakatuma bapika bende bua kubikila bantu bavuaye mubikile mu tshibilu atshi, kadi kabavua basue kulua to. 4 Kutumaye kabidi bapika bakuabu wamba ne: ‘Ambila-

22

MATAYI 21:38–22:16

yi bantu abu ne: “Nkadi mulongolole biakudia; ndi mushipe ngombe ne nyama ya manyi, ne bintu bionso bikadi bilongolola. Luayi mu tshibilu tshia dibaka.’ ” 5 Kadi bakalengulula dibikila, bakaya mu malu abu: eu kuya ku budimi buende, mukuabu kuya ku mushinga; 6 kadi bakuabu bavua bashale bakakuata bapika abu, kubakengesha ne kubashipa. 7 “Mukalenge wakumvua tshiji tshikole, kutumaye basalayi bende, kushipabu bashipianganyi abu, kuosha ne tshimenga tshiabu. 8 Pashishe wakambila bapika bende ne: ‘Tshibilu tshia dibaka tshikadi tshilongolola, kadi babikidibue kabavua batshikumbanyine to. 9 Nunku, ndayi mu njila idi miye pambelu pa tshimenga, nubikile muntu yonso unuapeta, alue mu tshibilu tshia dibaka.’ 10 Bapika bakaya mu njila, kusangishabu bantu bonso bavuabu bapete, babi ne bimpe; nzubu wa tshibilu tshia dibaka wakuwula tente ne bantu baˆ sombe ku mesa. 11 “Pakabuela mukalenge bua kutangila bantu bavuabu babikile, wakamona muntu mukuabu uvua kayi muvuale tshilamba tshia dibaka. 12 Ke yeye kumuambila ne: ‘Mulunda wanyi, udi mufike muaba eu bishi kuyi ne tshilamba tshia dibaka?’ Au wakashala mupuwe. 13 Mukalenge kuambilaye bena mudimu bende ne: ‘Musuikayi bianza ne makasa, numuimanshe ˆ ˆ mu mıdima ya pambelu. Mu mıdima amu ke muadidilaye muadi, usumakaja menu.’ 14 “Bualu babikidibue mba bungi, kadi basungula mbakese.” 15 Pashishe, bafalese bakaya, bakadisangisha, bakela tshifufu ˆ bua kumukuata ku meyi. 16 Nunku bakamutumina bayidi babu

MATAYI 22:17-44

Bia Kaisa. Dibika dia bafue, mukenji munene

pamue ne bena dia Helode, bamba ne: “Mulongeshi, tudi bamanye ne: utu wamba anu malu malelela ne ulongesha njila wa Nzambi mu bulelela, kutu ulabidila muntu, bualu kutu utangila tshidi mpala wa muntu to. 17 Nunku utuambile: udi wela meji kayi? Mbimpe muntu yonso afute Kaisa tshitadi anyi kafutshi?” 18 Kadi bu muvua Yezu mumanye meji abu mabi, wakamba ne: “Nuenu bena lubombo, nudi nunteta bua tshinyi? 19 Ndejayi dikuta dia tshinjanja didi muntu yonso ufuta.” Bakamutuadila ndenaliyo. 20 Kubebejaye ne: ˆ “Mpala ne meyi adi mafundapu mbia nganyi?” 21 Bakandamuna ne: “Mbia Kaisa.” Ke yeye kubambila ne: “Nunku, nufute Kaisa bintu bia Kaisa, kadi nufute Nzambi bintu bia Nzambi.” 22 Pakumvuaˆ bu meyi au, bakakema, bakamushiya, bakaya. 23 Dituku adi, Basadoke batu bamba mudi dibika dia bantu ku lufu kadiyiku, bakalua kudiye, bakamuebeja ne: 24 “Mulongeshi, Mose wakamba ne: ‘Muntu yeye mufue kayi mulele bana, muanabu wa balume udi ne bua kupiana mukajende bua kulelela muanabu bana.’ 25 Kuvua bana ba muntu ba balume muanda mutekete munkatshi muetu; wa kumpala wakasela, kufuaye kayi mushiye bana, kushilaye muanabu mukajende. 26 Biakenzeka mushindu eu kabidi bua muibidi ne muisatu too ne ku wa muanda mutekete. 27 Ndekelu wa bionso mukaji au kufua. 28 Nunku pabishibua bantu ku lufu, mukaji au neikale wa nganyi ku buonso buabu muanda mutekete? Bualu uvua mukaji wabu bonso.” 29 Yezu wakabandamuna ne: “Nudi mu dipanga, bualu kanuena

40

bamanye Mifundu minsantu ne bukole bua Nzambi to. 30 Pabishibua bantu ku lufu, balume kabakusela, bakaji kabakusedibua, kadi badi bu banjelu mu diulu. 31 Bua dibishibua dia bantu ku lufu, kanuvua babale tshivua Nzambi munuambile, pakambaye ne: 32 ‘Ndi Nzambi wa Abalahama, Nzambi wa Izaka ne Nzambi wa Yakoba’ anyi? Yeye kena Nzambi wa bafue, kadi udi Nzambi wa badi ne muoyo.” 33 Pakumvua misumba ya bantu bualu ebu, bakakema bua mushindu uvuaye ulongesha. 34 Pakumvua Bafalese ne: uvua mupuwishe Basadoke, bakadisangisha mu tshisumbu tshimue. 35 Bua kumuteta, umue wa kudibu uvua mamanye Mikenji bikole wakamukonka ne: 36 “Mulongeshi, mu Mikenji yonso, mmukenji kayi udi mutambe mikuabu?” 37 Yeye wakamuambila ne: “ ‘Udi ne bua kunanga Yehowa Nzambi webe ne muoyo webe wonso ne anyima1 webe yonso ne lungenyi luebe luonso.’ 38 Eu ke mukenji munene ne wa kumpala. 39 Muibidi udi mufuanangane nawu udi ne: ‘Udi ne bua kunanga muntu nebe bu muudi mudinange.’ ˆ 40 Mikenji yonso ne meyi a baprofete mbisuikila ku mikenji ibidi eyi.” 41 Bu muvua Bafalese badisangishe muaba umue, Yezu wakabebeja ne: 42 “Nudi nuela meji kayi bua Kristo? Mmuana wa nganyi?” Bakamuandamuna ne: “Mmuana wa Davidi.” 43 Yeye kubambila ne: “Kadi bua tshinyi Davidi ku bukole bua nyuma muimpe udi umubikila ne: ‘Mukalenge,’ wamba ne: 44 ‘Yehowa wakambila Mukalenge wanyi ne: “Somba ku tshianza Mat 22:371 Anyi “muoyo.”

41

Diakabi dia bafundi, Bafalese: bena lubombo

MATAYI 22:45–23:21

tshianyi tshia balume too ne pangateka bena lukuna bebe muinshi mua makasa ebe’ ”? 45 Bikala Davidi umubikila ne: ‘Mukalenge,’ mmunyi mudiye mua kuikala muanende?” 46 Muntu nansha umue kakakokesha bua kumuandamuna to. Kutuadijila ku dituku adi, muntu nansha umue kavua uteta bua kumuela kabidi nkonko to. Pashishe Yezu wakambila bisumbu bia bantu ne bayidi bende ne: 2 “Bafundi ne Bafalese mbadisombele nkayabu mu nkuasa wa Mose. 3 Nunku nuenze ne nutumikile malu onso adibu banuambila, kadi kanuenji bu mudibu benza, bualu badi bamba kadi kabayi benza. 4 Badi basuika majitu manene, baateka pa makaya a bantu, kadi bobu bine ki mbasue nansha kuanyungisha ne munu wabu to. 5 Malu onso adibu benza, badi baenza bua bantu babamone, bualu badi badiundisha tushete tudi ne bitupa bia Mifundu minsantu tudibu badisuika1 bu bia kudilama nabi, ne badi badiundisha bizembe bia bilamba biabu. 6 Mbasue miaba ya lumu mu bibilu; mbasue kusomba miaba ya kumpala mu nsunagoga; 7 mbasue bua bantu babele mioyo mu bisalu ne bua bababikile ne: Labi. 8 Kadi nuenu, kabanubikidi ne: Labi to, bualu Mulongeshi wenu udi anu umue, nuenu bonso nudi bana ba muntu. 9 Kabidi kanubikidi muntu nansha umue wa pa buloba ne: tatu wenu to, bualu Tatu wenu udi anu umue, udi mu diulu. 10 Anyi kabanubikidi ne: mulombodi, bualu Mulombodi wenu udi anu umue, Kristo. 11 Kadi udi mutambe bunene mu-

nkatshi muenu udi ne bua kuikala muena mudimu wenu. 12 Muntu yonso udi udibandisha; nebamupuekeshe, muntu yonso udi udipuekesha, nebamubandishe. 13 “Diakabi dienu nuenu bafundi ne Bafalese, bena lubombo! Nudi nukangila bantu tshiibi tshia Bukalenge bua mu diulu, bualu nuenu bine kanuena nubuelamu ne kanuena nuanyishila badi basue kubuelamu bua kumubuela. 141 —— 15 “Diakabi dienu nuenu bafundi ne Bafalese, bena lubombo! Bualu nudi nutambakana pa mbuu ˆ ne pa buloba bume bua kuitabujija muntu nansha umue buena Yuda, kadi padiye witabuja, nudi numuvuija mukumbanyine Ngena misangu ibidi kunupita nuenu. 16 “Diakabi dienu nuenu balombodi bampofu badi bamba ne: ˆ ‘Muntu yeye muditshipe mu dına dia ntempelo, kakuena bualu; kadi ˆ yeye muditshipe mu dına dia ngolo wa mu ntempelo, udi ne bua kukumbaja mutshipu wende.’ 17 Nuenu bapote ne bampofu, ntshinyi tshidi tshitambe tshikuabu: nngolo anyi nntempelo udi uvuija ngolo wa tshijila? 18 Nudi nuamba kabidi ne: ‘Muntu yeye muditshipe ˆ mu dına dia tshioshelu, kakuena bualu; kadi yeye muditshipe mu ˆ dına dia mulambu udipu, udi ne bua kukumbaja mutshipu wende.’ 19 Nuenu bampofu, ntshinyi tshidi tshitambe tshikuabu: mmulambu anyi ntshioshelu tshidi tshivuija mulambu wa tshijila? 20 Nunku ˆ muntu udi uditshipa mu dına dia ˆ tshioshelu, udi uditshipa mu dına diatshi ne mu dia bintu bionso bidipu; 21 ne muntu udi uditshiˆ Mat 23:51 Bena Yuda bavua badisuika pa mu dına dia ntempelo, udi

23

tushete etu mu mpala yabu anyi ku diboko dia bakaji.

Mat 23:141 Tang. Mat 17:21.

MATAYI 23:22–24:2

Bakane ku mêsu. Mashi a Abele

uditshipa mu dîna diende ne mu dia udi musombamu; 22 ne muntu udi uditshipa mu dîna dia diulu udi uditshipa mu dîna dia nkuasa wa butumbi wa Nzambi ne mu dia udi musombamu. 23 “Diakabi dienu nuenu bafundi ne Bafalese bena lubombo! Bualu nudi nufila tshia dikumi tshia tshisosa tshia mante ne tshisosa tshia anete ne tshia kimen, kadi nulengulula malu a mushinga mukole a mu Mikenji aa: buakane, luse ne ditabuja. Malu aa ke avua ne mushinga bua kuenza, kadi kanuyi nulengulula makuabu au. 24 Balombodi bampofu badi bataata kamue, kadi bamina kamelu! 25 “Diakabi dienu nuenu bafundi ne Bafalese bena lubombo! Bualu nudi nusukula pambidi pa dikopo ne pa dilonga, kadi munda muwule tente ne lukuka ne lumpukusu. 26 Wewe Mufalese mpofu, anji sukula munda mua dikopo ne mua dilonga bua pa mutu padi pikale patoke. 27 “Diakabi dienu nuenu bafundi ne Bafalese bena lubombo! Bualu nudi bu nkita milaba lupemba lutoke idi imueneka mimpe pambelu, kadi miuwule tente ne mifuba ya bafue ne bintu bia bukoya bia mishindu yonso. 28 Ke munudi penu numueneka bakane ku mêsu kua bantu, kadi munda muenu muwule tente ne lubombo ne malu mabi. 29 “Diakabi dienu nuenu bafundi ne Bafalese, bena lubombo! Bualu nudi nuibaka nkita ya baprofete ne nulengeja nkita ya bantu bakane, 30 ne nudi nuamba ne: ‘Bu tuetu bikale mu matuku a bankambua betu, katuvua mua

42

kudisanga kudibu bua kuela mashi a baprofete panshi to.’ 31 Nunku nuenu nkayenu nudi nujadika munudi bana ba bashipi ba baprofete. 32 Nanku jikijayi midimu ivua bankambua benu batuadije. 33“Nuenu nyoka, kabidi bana ba nyoka ya lulengu, mmunyi munudi mua kunyema dilumbuluisha dia Ngena? 34 Bua bualu ebu, ndi nnutumina baprofete ne bena meji ne balongeshi. Nenushipe bamue ba kudibu, nenubapopele ku mitshi, ne bakuabu nenubakume mfimbu mu nsunagoga yenu ne nenubakengeshe mu tshimenga ne mu tshimenga, 35 bua mashi a bantu bakane bonso avua maye panshi ikale pambidi penu: kumbukila ku mashi a muntu muakane Abele too ne ku mashi a Zekâya muana wa Balakiya unuvua bashipele pankatshi pa muaba wa tshijila wa mu ntempelo ne tshioshelu. 36Ndi nnuambila bulelela ne: malu onso aa neikale pa mutu pa bantu ba mu tshikondo etshi. 37“Wewe Yelushalema, Yelushalema, mushipi wa baprofete ne muashi wa badibu bamutumina mabue! Mmisangu bungi munyi imvua musue kusangisha bana bebe bu mudi nzolo usangisha bana bende mu mapuapua ende! Kadi nuenu kanuvua basue to. 38 Monayi! Mbanulekeele nzubu wenu. 39 Bualu ndi nnuambila ne: kutuadijila ku mpindieu, kanuakummona kabidi too ne panuamba ne: ‘Udi ulua mu dîna dia Yehowa abeneshibue!’” Pavua Yezu umbuka ku ntempelo, bayidi bende bakalua kudiye bua kumuleja nzubu ya ku ntempelo. 2WakabambiMat 23:23 Mante, anete ne kimen mbi- la ne: “Nudi bamone bintu bionso sosa bia mupuya muimpe bia kulengeja ebi anyi? Ndi nnuambila bulelela ne: nebabibumbule bionso, kakuenabi biakudia.

24

43

Bimanyinu bia matuku a ku nshikidilu

na kushala dibue pa mutu pa dikuabu nansha.” 3 Pavuaye musombe ku Mukuna wa Olive, bayidi bende bakalua kudiye pa nkayabu, bakamukonka ne: “Utuambile, malu aa neenzeke dîba kayi? Ntshimanyinu kayi tshialeja ne: ukadiku ne tshia ku nshikidilu kua ndongoluelu wa malu eu?” 4Yezu wakabandamuna ne: “Nudimuke bua muntu kanupambuishi, 5 bualu bantu ba bungi nebalue mu dîna dianyi bamba ne: ‘Meme ndi Kristo,’ nebapambuishe bantu ba bungi. 6 Nenumvue bakula bua mvita ne ngumu ya mvita; dimukayi bua kanutshinyi to. Bualu malu aa adi ne bua kuenzeka, kadi nshikidilu ki mmuanji kulua to. 7 “Tshisamba netshiluishe tshisamba tshikuabu, bukalenge nebuluishe bukalenge bukuabu, nekuikale biyole bia nzala, bikumina nebienzeke bilondangane ku muaba ne ku muaba. 8 Malu onso aa adi ntuadijilu wa tunyinganyinga. 9“Bantu nebanufile mu dikenga, nebanushipe, ne bantu ba mu bisamba bionso nebanukine bua dîna dianyi. 10 Pashishe bantu ba bungi nebalenduke, nebatungilangane tshitungu ne nebakinangane. 11 Baprofete ba dishima ba bungi nebajuke, nebapambuishe bantu ba bungi, 12 bu muikala malu mabi enda avulangana, dinanga dia ba bungi nedikepe. 13 Kadi udi unanukila too ne ku nshikidilu neasungidibue. 14 Nebayishe lumu luimpe elu lua Bukalenge pa buloba bujima budi bantu basombe bua luikale bujadiki kudi bisamba bionso, pashishe, nshikidilu nealue. 15 “Nunku, panuamona tshintu tshia muengu tshidi tshikebesha

MATAYI 24:3-29

dibutuka, tshivua muprofete Danyele muambe tshimane muaba wa tshijila (muntu udi ubala ikale ne busunguluji), 16 dîba adi badi mu Yudaya batuadije kunyemena ku mikuna. 17 Muntu udi pa mutu pa nzubu katuluki bua kuangata bintu bidi mu nzubu muende, 18 ne muntu udi mu budimi kapinganyi ku nzubu bua kuangata tshilamba tshiende tshia pa mutu to. 19Diakabi bua bakaji bikala ne mafu ne bikala bamusha bana mu matuku au! 20 Tungunukayi ne kusambila bua dinyema dienu kadienzeki mu tshikondo tshia mashika makole anyi dituku dia Nsabatu, 21 bualu nekuikale dikenga dinene ditu kadiyi dianji kuenzeka katshia bafuka buloba too ne mpindieu, ne kadiakuenzeka kabidi to. 22 Bu matuku au kaayi makepesha, kakuvua muntu uvua mua kupanda to; kadi nebakepeshe matuku au anu bua basungula. 23 “Nunku muntu yeye munuambile ne: ‘Monayi, Kristo udi apa,’ anyi ‘udi kuaka,’ kanuitabi to. 24 Bualu bua ba-Kristo ba dishima ne baprofete ba dishima nebajuke, nebenze bimanyinu binene ne malu a kukema bua kupambuisha, pikalaku mushindu too ne basungula. 25 Telejayi, ndi mudianjile kunudimuija. 26 Nunku bantu bobu banuambile ne: ‘Tangilayi, udi mu tshipela,’ kanuyi to; anyi ne: ‘Tangilayi, udi mu nzubu ya munda, kanuitabi to. 27 Bualu anu bu mutu mupenyi wa mvula wela ku Est utokesha too ne ku Ouest ke muikala tshikondo tshia dikalaku dia Muana wa muntu kabidi. 28 Muaba wonso udi tshitalu, nyunyi ya mikanku neyidisangishapu. 29“Diakamue panyima pa dikenga dia matuku au, dîba nedifikuluke, ngondo kakukenkesha

MATAYI 24:30–25:5

Bu mu matuku a Nowa. Mupika wa lulamatu

to, mitoto neyikuluke mu diulu, ne nebanyukule makole a muulu. 30 Tshimanyinu tshia Muana wa muntu netshimueneke mu diulu, bantu ba mu bisamba bionso bia pa buloba nebadikume pa tshiadi badila miadi, nebamone Muana wa muntu ulua mu matutu a mu diulu ne bukole ne butumbi bunene. 31 Neatume banjelu bende ne muadi mukole wa mpungi, nebasangishe bantu bende basungula kaba kamue bafumine ku mpepele inayi, kutuadijila ku ditengu dia diulu too ne ku dikuabu. 32 “Nulongele bualu ebu ku tshilejilu tshia mutshi wa mfigi: Panudi numona lutonga luawu lupatuka, lupatula mabeji, nudi numanya ne: tshikondo tshia mvula tshikadi pabuipi. 33 Bia muomumue nuenu kabidi, panudi numona malu aa onso, numanye ne: udi pabuipi, ukadi ku biibi. 34 Ndi nnuambila bulelela ne: bantu ba mu tshikondo etshi kabakujika malu onso aa kaayi menzeke. 35 Diulu ne buloba nebijimine, kadi mêyi anyi kaakujimina nansha kakese. 36 “Bua dituku adi ne dîba adi, kakuena muntu udi mumanye, nansha banjelu ba mu diulu, nansha Muana; kadi anu Tatu nkayende ke udi mumanye. 37 Anu bu muvuabi mu matuku a Nowa ke muikala tshikondo tshia dikalaku dia Muana wa muntu. 38 Anu muvuabi mu matuku au, kumpala kua Mvula wa kabutu, bantu bavua badia, banua, basela, basedibua too ne dituku diakabuela Nowa mu buatu, 39 kabakateyaku ntema too ne pakalua Mvula kubakomba bonso, ke muikala tshikondo tshia dikalaku dia Muana wa muntu. 40 Balume babidi nebikale mu budimi, nebangate umue, nebashiye mukuabu; 41 bakaji babidi nebikale bapela ku dibue, nebangate umue, nebashiye

44

mukuabu. 42 Nunku, nushale batabale, bualu kanuena bamanye dituku didi Mukalenge wenu ulua. 43 “Kadi numanye bualu ebu ne: bu muena nzubu mumanye dîba divua muivi ulua, uvua mua kushala mutabale; kavua mua kuitaba bua muivi abuele mu nzubu muende to. 44 Bua bualu ebu, nuenu penu nuikale badilongolole, bualu Muana wa muntu udi ulua pa dîba dinudi kanuyi nuelela meji to. 45 “Nnganyi udi bulelela mupika wa lulamatu udi mudimuke udi mfumuende muteke ku mutu kua bena mudimu bende bua kubapesha biakudia biabu pa dîba diabi? 46Mupika au ngua diakalenga pikala mfumuende mupingane mumusangane wenza nanku! 47 Bulelela, ndi nnuambila ne: Neamuteke ku mutu kua bintu biende bionso. 48“Kadi bu mupika mubi au yeye mua kudiambila munda muende ne: ‘Mfumuanyi utshidi unenga,’ 49 ne utuadija kututa bapika nende, udia, unua ne bakanuayi banene, 50 mfumu wa mupika au nealue dituku didiye kayi mutekemene; ne pa dîba didiye kayi mumanye 51neamunyoke bikole menemene, neamuteke ku luseke lua bena lubombo. Koku aku ke kuadidilaye, usumakaja menu. “Bukalenge bua mu diulu nebuikale bu nsongakaji dikumi itshivua tumama ivua miangate miendu, mipatuke bua kuakidila musedianganyi. 2Itanu ya kudiyi ivua mipote, ne itanu mikuabu ivua midimuke. 3 Mipote yakangata miendu kadi kayiyi miambule manyi makuabu a kuelamu; 4kadi nsongakaji ivua midimuke ivua miangate miendu, miambule ne manyi mu bintu bikuabu. 5 Bu muvua musedianganyi unenga, yonso yakabanga kubungila e

25

45

Nsongakaji dikumi. Bapika ne ntalanta

kulala tulu. 6Mundankulu, bakumvua lubila ne: ‘Musedianganyi wafiki! Patukayi bua kumuakidila.’ 7 Pashishe nsongakaji yonso itshivua tumama ayi yakajuka, kulongolola miendu yayi. 8 Mipote yakambila ivua midimuke ne: ‘Tupeshayiku ndambu wa manyi enu, bualu miendu yetu ikadi pa kujima.’ 9 Nsongakaji midimuke yakandamuna ne: ‘Pamuapa kaakukumbana buetu ne buenu to. Ndayi kudi basumbishi ba manyi, nusumbe enu.’ 10 Pakayabu bua kusumba, musedianganyi wakafika, nsongakaji itshivua tumama ivua midilongolole yakabuela nende mu tshibilu tshia dibaka, bakakanga tshiibi. 11Pashishe nsongakaji itshivua tumama mipote ayi yakalua, yamba ne: ‘Mukalenge, mukalenge, tunzuluila koku!’ 12 Yeye wakabandamuna ne: ‘Ndi nnuambila bulelela ne: tshiena munumanye to.’ 13“Nunku nushale batabale, bualu kanuena bamanye dituku ne dîba. 14“Bukalenge bua mu diulu budi kabidi anu bu muntu uvua ukeba kuya ku luendu, kubikilaye bapika bende, kubashila bintu biende. 15 Wakapesha umue ntalanta itanu, mukuabu ntalanta ibidi, ne munga ntalanta umue; muntu ne muntu bilondeshile tshivuaye mua kukokesha, e kuyaye ku luendu. 16 Uvua muangate ntalanta itanu wakaya diakamue kuenduluka nayi mushinga, kupetaye itanu mikuabu. 17 Bia muomumue, eu uvua muangate ntalanta ibidi, wakapeta ibidi mikuabu. 18 Kadi uvua muangate ntalanta umue wakaya kumbula tshina, kusokoka ntalanta wa mfumuende. 19 “Matuku a bungi mamane kupita, mfumu wa bapika abu wakapi-

MATAYI 25:6-29

ngana, kubadikaye makuta avuaye mushile bapika bende. 20Uvua muangate ntalanta itanu wakalua ne ntalanta mikuabu itanu wamba ne: ‘Mfumuanyi, uvua munshile ntalanta itanu, tangila, ndi mupete mikuabu itanu.’ 21 Mfumuende wakamuambila ne: ‘Udi muenze bimpe, mupika muimpe wa lulamatu! Uvua ne lulamatu mu bintu bikese. Nenkuteke ku mutu kua bintu bia bungi. Buela mu disanka dia mfumuebe.’ 22 Pashishe uvua muangate ntalanta ibidi wakalua, wakamba ne: ‘Mfumuanyi, uvua munshile ntalanta ibidi, tangila, ndi mupete mikuabu ibidi.’ 23 Mfumuende wakamuambila ne: ‘Udi muenze bimpe, mupika muimpe wa lulamatu! Uvua ne lulamatu mu bintu bikese. Nenkuteke ku mutu kua bintu bia bungi. Buela mu disanka dia mfumuebe.’ 24“Ndekelu wa bionso, uvua mupete ntalanta umue wakalua, kuambaye ne: ‘Mfumuanyi, mvua mumanye ne: wewe udi muntu wa malu makole, utu upola biuvua kuyi mukune ne usangisha biuvua kuyi mushipule. 25 Ke bualu kayi mvua mumvue buôwa, meme kuya kusokoka ntalanta webe mu buloba. Angata tshidi bu tshiebe.’ 26Mfumuende wakamuambila ne: ‘Mupika mubi muena lulengu, wewe uvua mumanye ne: ntu mpola bimvua tshiyi mukune, nsangisha bimvua tshiyi mushipule, ki mmuomu anyi? 27 Nunku uvua mua kuikala mutekeshe makuta anyi kudi bena nzubu ya dilamina makuta, ne pamvua mpingana, mvua mua kupeta makuta anyi ne makasa a pa mutu. 28 “‘Munyengayi ntalanta udiye nende, numupeshe udi ne ntalanta dikumi. 29Bualu muntu yonso udi ne bintu nebamupeshe bikuabu

MATAYI 25:30–26:6

Palua Muana wa muntu. Bakela tshifufu

46

ne neikale nabi bia bungi, kadi udi kayi ne tshintu nebamunyenge too ne tshidiye natshi. 30 Kupaˆ yi mupika wa tshianana au mu mıdima ya pambelu. Muomu amu ke muadidilaye usumakaja menu.’ 31 “Palua Muana wa muntu mu butumbi buende ne banjelu bonso bikale nende, neasombe mu nkuasa wende wa butumbi. 32 Bisamba bionso nebidisangishe kumpala kuende, neatapulule bantu anu bu mudi mulami wa mikoko utapulula mikoko ne mbuji. 33 Neateke mikoko ku dia balume diende, kadi mbuji ku dia bakaji diende. 34 “Pashishe, mukalenge neambile badi ku dia balume diende ne: ‘Luayi, nuenu badi Tatu wanyi mubeneshe, nupiane Bukalenge buvuabu banulongoluele katshia ku ntuadijilu kua buloba.1 35 Bualu mvua ne nzala, nuenu kumpesha biakudia; mvua ne nyota, nuenu kumpesha bia kunua, mvua muenyi, nuenu kungakidila bimpe; 36 mvua butaka, nuenu kumvuadika. Mvua musame, nuenu kumbeja. Mvua mu buloko, nuenu kulua kuntangila.’ 37 Bantu bakane nebamuambile ne: ‘Mukaleˆ nge, ndıba kayi dituvua bakumone ne nzala, tuetu kukudisha, anyi bakumone ne nyota, tuetu kukuˆ pesha bia kunua? 38 Ndıba kayi dituvua bakumone muenyi, tuetu kukuakidila bimpe, peshi butaˆ ka, tuetu kukuvuadika? 39 Ndıba kayi dituvua bakumone usama anyi mu buloko, tuetu kulua kukutangila?’ 40 Mukalenge neabandamune ne: ‘Ndi nnuambila bulelela ne: misangu yonso inuvua benzele umue wa ku bana betu batekete aba, nuvua bangenzele meme.’

41 “Pashishe neambile badi ku dia bakaji diende ne: ‘Umbukayi kumpala kuanyi, nuenu badi bedibue mulawu, ndayi mu kapia ka tshiendelele kadibu balongoluele Diabolo ne banjelu bende. 42 Bualu mvua ne nzala, kanuvua bampeshe biakudia, mvua ne nyota, kanuvua bampeshe bia kunua. 43 Mvua muenyi, kanuvua bangakidile bimpe, mvua butaka, kanuvua bamvuadike, mvua musame, mubuele mu buloko, kanuvua balue kuntangila.’ 44 Bobu pabu nebaˆ muambile ne: ‘Mukalenge, ndıba kayi dituvua bakumone ne nzala anyi ne nyota peshi muenyi anyi butaka peshi usama anyi mu buloko, katuyi bakuambuluishe?’ 45 Neabandamune ne: ‘Ndi nnuambila bulelela ne: misangu yonso inuvua kanuyi benzele umue wa ku bana betu batekete aba, kanuvua bangenzele meme to.’ 46 Bantu aba nebaye mu kabutu ka tshiendelele, kadi bantu bakane nebaye mu muoyo wa tshiendelele.” Pakajikija Yezu kuamba malu onso aa, wakambila bayidi bende ne: 2 “Nudi bamanye ne: mu matuku abidi emu Pasaka1 neenzeke, nebafile Muana wa muntu bua kumupopelabu ku mutshi.” ˆ 3 Dıba adi bamfumu ba bakuidi ne bakulu ba bantu bakadisangisha mu lupangu lua muakuidi munene uvuabu babikila ne: Kayifa; 4 bakela tshifufu bua kukuata Yezu ne budimu ne kumushipa. 5 Kadi bavua bamba ne: “Katumuˆ kuatshi dıba dia tshibilu to, bua kubenga kujudija tshimvundu mu bantu.” 6 Pavua Yezu ku Betaniya mu nzubu mua Simona muena nsudi,

Mat 25:341 “Buloba ebu budi buleja bana ba Adama ne Eva.”

Mat 26:21 Mmumue ne: Kupita kua Yehowa.

26

47

Mafuta a mupuya. Tshivulukilu

7 mukaji mukuabu wakalua kudiye ne kalangi ka alabasta kikale ne mafuta a mupuya muimpe a mushinga mukole, wakaapongolola mu mutu muende pavuaˆ ye musombe ku mesa. 8 Pakamona bayidi bualu ebu bakumvua bibi, bakambilangana ne: “Bua tshinyi kunyanga mafuta aa nunku? 9 Bavua mua kuapana ku makuta a bungi, kuapesha bapele.” 10 Pakajingulula Yezu bualu ebu, wakabambila ne: “Bua tshinyi nudi nutatshisha mukaji eu? Mmungenzele bualu buimpe menemene. 11 Bualu nudi ne bapele aba matuku onso, kadi meme kanuakuikala nanyi matuku onso to. 12 Padi mukaji eu mungele mafuta a mupuya muimpe aa pambidi mmuenze bualu ebu bua kulongolola dijikibua dianyi. 13 Ndi nnuambila bulelela ne: miaba yonso ya pa buloba yayishabu lumu luimpe elu, nebakule kabidi bua bualu budi mukaji eu muenze bua kumuvuluka.” 14 Pashishe umue wa ku bapostolo dikumi ne babidi uvuabu babikila ne: Yudasa Isakaliote, wakaya kudi bamfumu ba bakuidi, 15 wakabambila ne: “Nenumpeshe tshinyi meme mumufile kunudi?” Bakumvuangana bua kumupesha mpalata makumi asatu. 16 Kuˆ bangila ku dıba adi, uvua anu ukeba mushindu muimpe wa kumufila. 17 Dituku dia kumpala dia tshibilu tshia mampa kaayi mela luevene, bayidi bakalua kudi Yezu bamuebeja ne: “Udi musue bua tulongolole kua wewe kudila Pasaka penyi?” 18 Wakamba ne: “Ndayi mu tshimenga kudi muntu kampanda, numuambile ne: Mulongeshi udi wamba ne: ‘Tshikondo tshianyi tshikadi pabuipi, nengenzele Pasaka kuebe ne bayidi banyi.’ ” 19 Bayidi bakenza muvua

MATAYI 26:7-31

Yezu mubambile, bakalongolola bintu bua Pasaka. ˆ 20 Dilolo, wakasomba ku mesa ne bayidi dikumi ne babidi bua kudia. 21 Pavuabu badia, wakamba ne: “Ndi nnuambila bulelela ne: umue wa kunudi neantungile tshitungu.” 22 Bakabungama bikole bua bualu ebu; bakatuadija kumukonka ku umue ku umue ne: “Mukalenge, mmeme anyi?” 23 Wakabandamuna ne: “Udi utua nanyi tshianza mu dilonga, yeye ke wamfila. 24 Bulelela, Muana wa muntu udi uya anu mudibu bafunde bua bualu buende, kadi diakabi didi kudi muntu udi ufila Muana wa muntu! Bivua mua kuikala bitambe buimpe bu muntu au kayi muledibue.” 25 Yudasa ukavua pa kumufila wakamuebeja pende ne: “Labi, mmeme anyi?” Yeye wakamuambila ne: “Muudi muambe amu mmuomu.” 26 Pavuabu batungunuka ne kudia, Yezu wakangata diampa, yeye mumane kusakidila Nzambi, wakaditshibula, kudipeshaye bayidi, e kuamba ne: “Angatayi nudie. Etshi tshidi tshileja mubidi wanyi.” 27 Wakangata kabidi dikopo, wakasakidila Nzambi, kubapeshadi wamba ne: “Nuayi bonso buenu, 28 bualu etshi tshidi tshileja ‘mashi anyi a tshipungidi’ adi ne bua kuya panshi bua kujimija mibi ya bantu ba bungi. 29 Kadi ndi nnuambila ne: tshiakunua nenu kabidi mvinyo too ne dituku dingamunua nenu mupiamupia mu Bukalenge bua Tatu wanyi.” 30 Ndekelu wa bionso, bobu bamane kutumbisha Nzambi ne misambu, bakaya ku Mukuna wa Olive. 31 Pashishe Yezu wakabambila ne: “Nuenu bonso nenulenduke bua bualu buamfikila butuku

MATAYI 26:32-54

Yezu mu Getesemane. Badi batungila Yezu

ebu, bualu bakafunda ne: ‘Nenkume mulami wa mikoko, mikoko ivua tshisumbu neyitangalake.’ 32 Kadi pangabishibua ku lufu, nendianjile kumpala kuenu mu Galela.” 33 Kadi Petelo wakamuambila ne: “Nansha bakuabu bonso balenduke bua bualu buakufikila, meme tshiakulenduka nansha kakese!” 34 Yezu wakamuambila ne: “Ndi nkuambila bulelela ne: butuku ebu kumpala kua tshitala kusama, wewe neumvile misangu isatu.” 35 Petelo wakamuambila ne: “Nansha bikalabi bua kufua nebe, tshiakukuvila nansha kakese.” Bayidi bakuabu bonso bakamba pabu bia muomumue. 36 Yezu wakaya ne bayidi bende muaba uvuabu babikila ne: Getesemane, kubambilaye ne: “Sombayi muaba eu, meme ndi nya kuaka bua kusambila.” 37 Wakaya ne Petelo ne bana babidi ba Zebedayi, kutuadijaye kubungama ne kupampakana bikole. 38 Wakabambila ne: “Muoyo1 wanyi mmubungame bikole too ne ku lufu. Shalayi muaba eu, nushale batabale pamue nanyi.” 39 Kuyaye kumpala ndambu, kutua mpala wende panshi, usambila wamba ne: “Tatu wanyi, bikalaku mushindu, enzaku bua lupanza elu luyile kule nanyi. Tshidibi kabienzeki bu mundi meme musue, kadi bienzeke bu muudi wewe musue.” 40 Wakalua kudi bayidi, kubasangana balale, kuambilaye Petelo ne: “Kanuena bakokeshe bua kushala batabale pamue nanyi naˆ nsha dıba dimue? 41 Nushale batabale, nutungunuke ne kusambila bua kanubuedi mu ditetshibua. Muoyo mmusue kuenza, kadi mubidi udi ne butekete.” 42 WaMat 26:381 Anyi “anyima.”

48

kaya kabidi bua musangu muibidi, wakasambila wamba ne: “Tatu wanyi, bikalaku kakuyi mushindu wa lupanza elu kuyalu kule nanyi tshiyi mulunue, disua diebe dienzeke.” 43 Wakalua kabidi kubaˆ sangana balale, bualu mesu abu avua maneme ne tulu. 44 Wakabashiya, wakaya kabidi kusambila bua musangu muisatu wamba ˆ meyi a muomumue. 45 Pashishe wakalua kudi bayidi, kubambilaye ˆ ne: “Nudi nulala ne nuikisha dıba ˆ dia nunku! Monayi! Dıba dia kufilabu Muana wa muntu mu bianza bia benji ba malu mabi dikadi pabuipi. 46 Jukayi tuye. Tangilayi, muntu udi ne bua kumfila ukadi pabuipi.” 47 Patshivuaye wakula, Yudasa umue wa ku bapostolo dikumi ne babidi wakalua ne tshisumbu tshinene tshia bantu bikale ne miele ne mitshi babatume kudi bamfumu ba bakuidi ne bakulu ba bantu. 48 Muntu uvua mumutungile uvua mubapeshe tshimanyinu wamba ne: “Muntu ungatua mishiku au, nyeye, numukuate.” 49 Wakaya diakamue kudi Yezu wamba ne: “Wetu au Labi!” Yeye kumutua mishiku. 50 Kadi Yezu wakamuambila ne: “Mulunda wanyi, udi ukeba tshinyi muaba eu?” Bakalua kudi Yezu, bobu kumutua bianza, kumukuatabu. 51 Kadi umue wa ku bavua ne Yezu wakolola tshianza, kupatulaye muele wende, kutapa mupika wa muakuidi munene, kumukosa ditshi. 52 Pashishe Yezu wakamuambila ne: “Pingaja muele webe muaba wawu, bualu muntu yonso udi wambula muele, neafue ku muele. 53 Udi wela meji ne: Tshiena mua kulomba Tatu wanyi bua kuntumina bisumbu bia banjelu bipite pa dikumi ne bibidi mpindieu anyi? 54 Mmushi-

49

Badi bakuata Yezu, Petelo udi umuvila

ˆ ndu kayi wakumbana meyi a mu Mifundu minsantu adi amba ne: bidi ne bua kuenzeka nanku?” 55 Pashishe Yezu wakambila tshisumbu tshia bantu atshi ne: “Nudi balue ne miele ne mitshi bua kunkuata bu mudibu bakuata muivi anyi? Ku dituku ku dituku mvua nsomba mu ntempelo, ndongeshamu, kadi kanuvua bankuate to. 56 Kadi malu onso aa mmeˆ nzeke bua kukumbaja meyi avua baprofete bafunde.” Pashishe bayidi bende bonso bakamushiya, kunyemabu. 57 Bantu bavua bakuate Yezu bakaya nende kua muakuidi munene Kayifa kuvua bafundi ne bakulu ba bantu badisangishe. 58 Kadi Petelo uvua wenda umulonda pa bule too ne mu lupangu lua muakuidi munene; yeye mumane kubuela, wakaya kusomba ne bena mudimu ba mu nzubu bua kumona muvua malu mua kupita. ˆ 59 Dıba adi bamfumu ba bakuidi ne bena ku Tshilumbuluidi tshinene bonso bavua bakeba bujadiki bua dishima bua kupisha Yezu bua kumona mua kumushipa, 60 kadi kabakabupeta nansha, nansha muvua bajadiki ba dishima balue ba bungi. Pashishe bajadiki babidi bakalua, 61 bakamba ne: “Muntu eu uvua muambe ne: ‘Ndi mua kupula ntempelo wa Nzambi, kumuibakulula mu matuku asatu.’ ” 62 Pakumvua muakuidi munene bualu ebu, wakajuka, kumuambilaye ne: “Kuena ne tshia kuamba anyi? Mbualu kayi budi bantu aba bakufunda nabu?” 63 Yezu wakashala mupuwe. Ke muakuidi munene kumuambiˆ la ne: “Ndi nkutshipisha mu dına dia Nzambi wa muoyo, utuambile ni udi Kristo Muana wa Nzambi!” 64 Yezu wakamuambila ne: “Muu-

MATAYI 26:55-75

di muambe amu mmuomu. Kadi ndi nnuambila ne: kutuadijila ku mpindieu, nenumone Muana wa muntu musombe ku tshianza tshia balume tshia bukole, ulua mu matutu a mu diulu.” 65 Muakuidi munene wakapanda bilamba biende bia pa mutu wamba ne: “Mmupende Nzambi! Tudi kabidi dijinga ne bajadiki bakuabu anyi? Telejayi, nudi bumvue mudiye mupende Nzambi! 66 Nudi nuamba tshinyi?” Bakamuandamuna ne: “Mmukumbanyine lufu.” 67 Bakamutuila mate mu mpala, kumukuma bisusu. Baˆ kuabu bakamutapa mapi ku mesu, 68 bamba ne: “Wewe Kristo, biwikala muprofete, tuambila: nnganyi udi mukutute?” 69 Petelo yeye uvua musombe pambelu mu lupangu; nsongakaji mukuabu muena mudimu wakasemena kudiye wamba ne: “Wewe pebe uvua ne Yezu wa mu Galela!” 70 Kadi wakavila kumpala kua bantu bonso wamba ne: “Tshiena mumanye tshiudi wamba atshi to.” 71 Yeye mumane kuya pabuipi ne ku tshiibi tshia lupangu, nsongakaji mukuabu wakamumona, kuambilaye bavua muaba au ne: “Muntu eu uvua ne Yezu wa mu Nazaleta.” 72 Wakavila kabidi, kuditshipaye ne: “Tshiena mumanye muntu au to!” 73 Mutantshi mukese pashishe, bavua bimane muaba au bakalua kudi Petelo, bakamuambila ne: “Bushuwa, wewe pebe udi umue wa kudibu, bualu ngakuilu webe udi ukufunda.” 74 Wakatuadija kudiela milawu, uditshipa ne: “Tshiena mumanye muntu au to!” Diakamue, tshitala tshiakasama. ˆ 75 Ke Petelo kuvuluka meyi avua Yezu mumuambile a ne: “Kumpala kua tshitala kusama, wewe neumvile misangu isatu.” Wakapatuka pambelu, kudilaye bikole.

MATAYI 27:1-24

Yudasa udiowa. Yezu kua Pilato

Pakatshiabu mu dinda, bamfumu ba bakuidi bonso ne bakulu ba bantu bakela tshifufu bua kushipa Yezu. 2 Bobu bamane kumusuika, bakaya nende, e kumufila mu bianza bia nguvena Pilato. 3 Pakamona Yudasa uvua mumutungile ne: bavua bamufundile tshibawu tshia lufu, wakumvua bibi menemene, kuyaye kupingaja mpalata makumi asatu kudi bamfumu ba bakuidi ne bakulu ba bantu 4 wamba ne: “Ndi muenze bubi bua kufila mashi a muntu muakane.” Bakamuambila ne: “Abu mbualu buetu anyi? Mbukutangile anu wewe!” 5 Wakimansha mpalata ayi mu ntempelo, kupatukaye kuyaye kudiowa. 6 Bamfumu ba bakuidi bakangata mpalata ayi, kuambabu ne: “Ki mbimpe kuyela mu tshibutshilu tshia tshijila to, bualu mmushinga wa mashi.” 7 Bobu bamane kumvuangana bonso, bakasumba nayi muaba wa mufumbi wa ngesu bua kujikamu benyi. 8 Badi babikila muaba eu ne: “Muaba wa mashi” too ne lelu. 9 Nunku bualu ebu buakakumbaˆ ja meyi avua muprofete Yelemiya muambe a ne: “Bakangata mpalata makumi asatu, mushinga uvua bamue bana ba Isalele bumvuangane bua kufila bua bualu buende, 10 ne bakayifila bua kusumba muaba wa mufumbi wa ngesu, bilondeshile tshivua Yehowa mungambile.” 11 Yezu wakimana kumpala kua nguvena, ke nguvena kumukonka ne: “Wewe udi Mukalenge wa bena Yuda anyi?” Yezu wakamuandamuna ne: “Anu muudi muambe amu.” 12 Kadi pavua bamfumu ba bakuidi ne bakulu ba bantu bamubanda, kavua wandamuna to. 13 Nanku Pilato wakamuebe-

27

50

ja ne: “Kuena mumvue malu a bungi adibu bakubanda nawu anyi?” 14 Kadi yeye kakamuandamuna ˆ to, kakamba dıyi nansha dimue, nguvena wakakema bikole. 15 Mu tshibilu tshionso, nguvena uvua ne tshibidilu tshia kulekeleela bantu muena buloko uvuabu basue. 16 Tshikondo atshi bavua bakuate muena buloko mukuabu muende lumu uvuabu babikila ne: Balabase. 17 Nunku pakadisangishabu, Pilato wakabakonka ne: “Nudi basue nnulekeleele nganyi? Balabase anyi Yezu udibu babikila ne: Kristo?” 18 Bualu Pilato uvua mumanye ne: bavua bamufile mu bianza biende bua mukawu. 19 Pashishe kabidi, pavuaye musombe ulumbuluisha, mukajende wakamutumina mukenji wamba ne: “Kubuelakanyi mu bualu bua muntu muakane au to, bualu ndi mukenge bikole lelu mu tshilota bua bualu buende.” 20 Kadi bamfumu ba bakuidi ne bakulumpe ba ditunga bakasaka bantu bua kulomba bua babalekeleele Balabase, kadi bashipe Yezu. 21 Nguvena wakabebeja kabidi ne: “Nnganyi wa ku bantu babidi aba unudi basue nnulekeleele?” Bakamba ne: “Balabase.” 22 Pilato wakabakonka ne: “Ngenze tshinyi ne Yezu udibu babikila ne: Kristo?” Bakamba bonso ne: “Bamupopele ku mutshi!” 23 Wakamba ne: “Bua tshinyi? Mbualu kayi bubi budiye muenze?” Bakatungunuka anu ne kuela mbila mikole ne: “Bamupopele ku mutshi!” 24 Bu muvua Pilato mumone ne: kavua ne tshikuabu tshia kuenza, kadi tshimvundu tshivua tshienda ˆ tshikola, wakangata mayi, kuowaye bianza kumpala kua bantu, kuambaye ne: “Meme tshiena ne dibanza dia mashi a muntu eu to.

51

ˆ Bapopela Yezu ku mutshi. Mıdima

Ntshilumbu tshienu.” 25 Bantu bonso bakamuandamuna ne: “Mashi ende ikale pambidi petu ne pa bana betu.” 26 Pashishe wakabalekeleela Balabase, kadi wakelesha Yezu mfimbu, kumufilaye bua bamupopele ku mutshi. 27 Pashishe, basalayi ba nguvena bakaya ne Yezu mu nzubu munene wa nguvena, kusangishabu tshisumbu tshionso tshia basalayi muaba uvua Yezu. 28 Bakamuvula bilamba, kumuvuadikabu tshizaku tshikunze, 29 bakaluka tshifulu tshia bukalenge tshia ˆ meba, kumuasatshi ku mutu, kumupeshabu dilenga mu tshianza tshia balume. Bakatua binu kumpala kuende, bamuseka bamba ne: “Muoyo au Mukalenge wa bena Yuda!” 30 Bakamutuila mate, kuangatabu dilenga, kutuadijabu kumututa mu mutu. 31 Ndekelu wa bionso, bobu bamane kumuseka, bakamuvula tshizaku, kumuvuadika bilamba biende bia pa mutu, kuyabu nende bua kumupopela ku mutshi. 32 Pavuabu bapatuka, bakasambakena ne muena Kulene mukuaˆ bu, dına diende Simona. Bakamuenzeja bua kuambulaye mutshi wa makenga wa Yezu. 33 Pakafikabu muaba uvuabu babikila ne: Gologota, mbuena kuamba ne: Muaba wa kabalubalu ka mutu, 34 bakamupesha mvinyo musambakaja ne bintu bia bululu, kadi pakamulabulaye, wakabenga kunua. 35 Pakamupopelabu ku mutshi, bakela nshobo bua kuabanyangana bilamba biende bia pa mutu, 36 bobu kusomba, kushalabu bamulame. 37 Bakateka kuulu kua mutu wende bualu buvuabu bamubanda nabu, bafunde ne: “Eu udi Yezu Mukalenge wa bena Yuda.” 38 Bavua bapopele bivi babidi ku mitshi pamue nende, umue ku

MATAYI 27:25-49

dia balume diende, mukuabu ku dia bakaji diende. 39 Bantu bavua bapita mu njila bakabanga kuˆ muamba meyi mabi, bakupa mitu 40 bamba ne: “Wewe uvua musue kupula ntempelo ne kumuibakulula mu matuku asatu, disungila! Biwikala muana wa Nzambi, tuluka ku mutshi wa makenga!” 41 Bia muomumue, bamfumu ba bakuidi, bafundi ne bakulu ba bantu bavua bamuseka pabu bamba ne: 42 “Uvua usungila bakuabu, kadi yeye muine mmupange mua kudisungila! Yeye ke Mukalenge wa Isalele; atuluke mpindieu ku mutshi wa makenga, netumuitabuje. 43 Yeye mmueyemene Nzambi; bikalaye mumusue amusungile mpindieu, bualu uvua wamba ne: ‘Ndi Muana wa Nzambi.’ ” 44 Nansha bivi bavuabu bapopele pamue nende bakatuadija kumuamba pabu. ˆ 45 Kubangila pa dıba disamboˆ mbo,1 mıdima yakabuikila dituˆ nga dijima too ne pa dıba dia ˆ tshitema.2 46 Pa dıba dia tshiteˆ ma, Yezu wakela dıyi dikole wamba ne: “Eli, Eli, lama sabakatani?” mbuena kuamba ne: “Nzambi wanyi, Nzambi wanyi, udi mundekele bua tshinyi?” 47 Pavua bantu bakuabu bavua bimane muaˆ ba au bumvue dıyi edi, bakatuadija kuamba ne: “Muntu eu udi ubikila Eliya.” 48 Diakamue, umue wa kudibu wakaya lubilu, kuangataye musukula-mpampa, kuwutua mu mvinyo wa buanji, kuwasa ku dilenga, kuyaye kumupesha bua kunua. 49 Kadi bakuabu bakamba ne: “Mulekelayi! Tumone Eliya ni udi ulua kumusungila.” [[Muntu mukuabu wakangata difuma, wakamutua mu lubadi luende, ˆ Mat 27:451 Mmumue ne: dıba dia 12 wa ˆ mu munya. 452 Mmumue ne: dıba 3 wa dilolo.

MATAYI 27:50–28:7

Lufu lua Yezu. Dibishibua dia Yezu

mashi ne mâyi biakapatuka.]] 50 Yezu wakela kabidi dîyi dikole, pashishe kukulaye muoyo. 51 Monayi, tshilamba tshia ku muaba wa tshijila wa mu ntempelo tshiakapandika bipese bibidi kuulu too ne kuinshi, buloba buakakanka, mabue manene akapandika. 52 Nkita yakakanguka, bitalu bia bansantu bivua biladikamu biakapatuka 53 (ne bantu bavua bafumina mu nkita panyima pa dibishibua diende bakabuela mu tshimenga tshia tshijila), ne ba bungi bakabimona. 54 Kadi pavua mfumu wa basalayi ne basalayi bavua nende balama Yezu bamone dikanka dia buloba ne malu avua enzeka, bakumvua buôwa bua bungi, bakamba ne: “Bulelela, muntu eu uvua Muana wa Nzambi.” 55 Bakaji ba bungi bavua bafume ne Yezu ku Galela bua kumuambuluisha bavua batangidila pa bule; 56munkatshi muabu muvua Mariya wa ku Magadala, Mariya mamuende wa Yakobo ne Yose, ne mamuende wa bana ba Zebedayi. 57 Bu mukavua dîba diye bikole dilolo, muntu mubanji mukuabu wa ku Alimataya, dîna diende Jozefe, uvua pende muyidi wa Yezu, wakalua. 58 Muntu eu wakaya kudi Pilato, kulombaye tshitalu tshia Yezu. Pilato wakatuma dîyi bua bamupeshatshi. 59 Jozefe wakangata tshitalu, kutshijingila mu tshilamba tshia line muimpe, 60 kutshiteka mu lukita luende lupialupia luvuaye mumbule mu dibue. Yeye mumane kubunguluja dibue dinene too ne ku mushiku wa lukita, wakaya. 61 Kadi Mariya wa ku Magadala ne Mariya mukuabu au bakashala muaba au, basombe kumpala kua lukita.

52

62 Dituku diakalonda divua dia kunyima kua Dilongolola, bamfumu ba bakuidi ne Bafalese bakadisangisha kumpala kua Pilato, 63 bamba ne: “Mukalenge, tudi bavuluke ne: muena dishima au uvua muambe patshivuaye ne muoyo ne: ‘Nembishibue kunyima kua matuku asatu.’ 64 Nunku, tuma dîyi bua balame lukita too ne ku dituku disatu, bua bayidi bende kabalu kumuiba balua kuambila bantu ne: ‘Ukadi mubishibue ku lufu,’ nunku dishima dia ndekelu edi nedikale dibi ditambe kupita dia kumpala.” 65 Pilato wakabambila ne: “Nudi ne balami. Ndayi nulame ku lukita bu munudi bamone.” 66Nunku bakaya, bakalama lukita bimpe, bakateka tshimanyinu ku dibue, kushiyabu balami. Kunyima kua Nsabatu, patshiatshia, dituku dia kumpala dia lumingu, Mariya wa ku Magadala ne Mariya mukuabu au bakaya kutangila lukita. 2Monayi! Buloba buakakanka bikole bualu muanjelu wa Yehowa wakafuma mu diulu, kuyaye kumbusha dibue, yeye kusombapu. 3 Tshimuenekelu tshiende tshivua bu mupenyi, bilamba biende bivua bitoke too bu neje. 4 Bu muvua balami bamutshina, bakazakala, kushalabu anu bu bafue. 5 Kadi muanjelu wakambila bakaji abu ne: “Nuenu kanutshinyi to, bualu ndi mumanye ne: nudi nukeba Yezu uvuabu bapopele ku mutshi. 6 Kena muaba eu to, bualu bakadi bamubishe ku lufu, anu muvuaye muambe. Luayi numone muaba uvuabu bamuteke. 7 Ndayi lukasa, nuambile bayidi bende ne: ukadi mubishibue ku lufu, ne monayi! udi udianjila kumpala kuenu mu Galela; nenumumuenenamu. Ke meme wanuambidi au.”

28

53

ˆ MATAYI 28:8—MAKO 1:10

Kuvuija bayidi. Yone mubatiji

8 Nunku, bakumbuka lukasa ku ˆ lukita, ne buowa ne disanka dia bungi, bakaya lubilu kulondela bayidi bualu abu. 9 Yezu wakasambakena nabu, wakabambila ne: “Muoyo wenu au!” Bobu bakasemena kudiye, bakamukuata ku makasa, bakamuinamina. 10 Pashishe Yezu wakabambila ne: “Kanutshinyi to! Ndayi, nulondele bana betu bualu ebu bua baye mu Galela, nebammuenenamu.” 11 Pavuabu mu njila, bamue ba ku balami ba ku lukita bakaya mu tshimenga, kulondelabu bamfumu ba bakuidi malu onso avua menzeke. 12 Pakadisangishabu ne baˆ kulu ba bantu, bakasuika dıyi, kupeshabu basalayi abu mpalata ya bungi, 13 kubambilabu ne: “Nuambe ne: ‘Bayidi bende bavua balue kumuiba butuku patuvua balale.’ 14 Bualu ebu buobu bufike ku

matshi a nguvena, netumuitabijije ne netuenze bua kanutatshishi to.” 15 Bakangata mpalata ayi, kuenzabu anu muvuabu babambile, ne ˆ dıyi edi diakatangalaka munkatshi mua bena Yuda too ne lelu eu. 16 Bayidi dikumi ne umue bakaya mu Galela ku mukuna uvuaYezu mubambile; 17 ne pakamumonabu, bakamuinamina; bakuabu bavua ne dielakana. 18 Yezu wakasemena kudibu, wakayukila nabu wamba ne: “Bakadi bampeshe bukokeshi buonso mu diulu ne pa buloba. 19 Nunku, ndayi nuvuije bantu ba mu bisamba bionso bayiˆ di; nubabatize mu dına dia Tatu, mu dia Muana ne mu dia nyuma muimpe; 20 nubalongeshe mua kutumikila malu onso amvua munuambile. Monayi! Ndi nenu matuku onso too ne ku nshikidilu kua ndongoluelu wa malu eu.”

dccc

ccc

ˆ MAKO

LUMU LUIMPE LUAKAFUNDABU KUDI

Ntuadijilu wa lumu luimpe lua bualu bua Yezu Kristo: 1 2 Anu bu muakafundabu mu mukanda wa muprofete Yeshayi ne: “(Monayi! Ndi ntuma mumanyishi wanyi wa mukenji kumpala kuebe; yeye neakulongoluele njila;) 3 Telejayi! Muntu udi wela lubila mu tshipela wamba ne: ‘Longololayi njila wa Yehowa! Lulamijayi njila yende,’ ” 4 Yone Mubatiji wakamueneka mu tshipela, uyisha dibatiza didi dileja dikudimuna dia mutshima bua kupeta dilekeledibua dia mibi. 5 Bua bualu ebu bantu ba mu Yudaya mujima ne ba mu Yelushalema bonso bakaya kudiye, uvua ubabatiza mu musulu

wa Yadene, batonda mibi yabu patoke. 6 Yone uvua muvuale tshilamba tshia miosa ya kamelu ne mukaba wa tshiseba mu tshimonu tshiende; uvua udia mpasu ne buitshi bua muitu. 7 Uvua uyisha wamba ne: “Muntu udi ne bukole mumpite udi ulua panyima panyi, tshiena mukumbane bua kuinama ne kusulula nshinga ya bisabata biende. 8 Ndi nnubatiza mu ˆ mayi, kadi yeye neanubatize mu nyuma muimpe.” 9 Mu matuku au Yezu wakafuma ku Nazaleta wa mu Galela, Yone kumubatiza mu musulu wa Yadene. 10 Diakamue pakajukaˆ ye mu mayi, wakamona diulu

MÂKO 1:11-35

Balobi ba bantu. Yezu wipata bademon

dibululuka, nyuma muimpe upueka kudiye bu nyunyi wa nkutshi; 11 dîyi diakafuma mu diulu diamba ne: “Wewe udi Muananyi munanga; ndi mukuanyishe.” 12Diakamue nyuma wakamusaka bua kuya mu tshipela. 13 Wakashala mu tshipela matuku makumi anayi pamue ne nyama ya mu tshisuku pavua Satana wenda umuteta, kadi banjelu bavua bamuambuluisha. 14 Bobu bamane kukuata Yone, Yezu wakaya mu Galela wenda uyisha lumu luimpe lua Nzambi, 15 wamba ne: “Tshikondo tshijadika tshikadi tshikumbane, Bukalenge bua Nzambi bukadi busemene pabuipi. Kudimunayi mitshima yenu, nuitabuje lumu luimpe.” 16Pavua Yezu wendakana ku muelelu kua mbuu wa Galela wakamona Simona ne Andele muanabu ne Simona bela tupamba tuabu mu mâyi, bualu bavua balobi. 17Wakabambila ne: “Ndondayi, nennuvuije balobi ba bantu.” 18Diakamue, bakalekela tupamba tuabu, kumulondabu. 19Pakasemenaye kumpala ndambu, wakamona Yakobo muana wa Zebedayi ne muanabu Yone mu buatu, balongolola tupamba tuabu, 20diakamue kubabikilaye. Ke bobu kushiya tatuabu Zebedayi mu buatu ne bena mudimu, kumulondabu. 21 Bakaya ku Kapênuma. Pakakumbana dituku dia Nsabatu, wakabuela mu nsunagoga ne kutuadijaye kulongesha. 22Bantu bakakema bua mushindu uvuaye ulongesha, bualu uvua ubalongesha bu muntu uvua ne bukokeshi, kadi ki mbu bafundi to. 23 Anu dîba adi, kuvua muMâk 1:16 Anyi “bukondo.”

54

ntu mukuabu mu nsunagoga amu uvua ne nyuma mubi; wakela mbila 24 wamba ne: “Tudi nebe tshilumbu kayi wewe Yezu wa mu Nazaleta? Udi mulue bua kutushipa anyi? Ndi mukumanye bimpe, wewe udi Wa Tshijila wa Nzambi.” 25 Kadi Yezu wakamukanyina wamba ne: “Puwa! Patuka munda muende!” 26 Nyuma mubi au wakapaluisha muntu au, kuelaye lubila ne dîyi diende dionso, kupatukaye munda muende. 27Bantu bonso bakakema bikole, kutuadijabu kuambilangana ne: “Mbualu kayi ebu? Edi ndilongesha dipiadipia! Udi utumina too ne nyuma mibi dîyi ne bukokeshi buonso, idi imutumikila!” 28Lumu luende luakatangalaka diakamue mu nseke yonso ya buloba buonso budi bunyunguluke Galela. 29 Bakapatuka musangu umue mu nsunagoga, kuyabu ne Yakobo ne Yone batangile ku nzubu kua Simona ne Andele. 30Mamuende muenu wa Simona uvua mulale usama, muikale ne mubidi kapia, diakamue bakambila Yezu bualu buende. 31Wakaya kudiye, kumukuata ku tshianza, kumujula, mubidi kupuekawu ne kutuadijaye kubalambila biakudia. 32 Ku dilolo pakabuela dîba, bantu bakatuadija kumutuadila bonso bavua basama ne bavua ne bademon, 33 bantu bonso ba mu tshimenga bavua bakunguile kumpala kua tshiibi. 34Wakuondopa bantu ba bungi bavua ne masama a mishindu mishilashilangane, wakipata bademon ba bungi, kadi kavua ulekela bademon bakula to, bualu bavua bamanye ne: udi Kristo. 35 Patshiatshia, patshivua kuulu kufike, wakajuka, wakapatuka, kuyaye muaba wa nkayende, ku-

55

Wondopa muena nsudi. Muntu mutekete mubidi

tuadija kusambila. 36Kadi Simona ne bantu bavua nende bakamulonda, 37 e kumupetabu, kumuambilabu ne: “Bantu bonso badi bakukeba.” 38Kadi yeye wakabambila ne: “Tuyayi muaba mukuabu, mu bimenga bidi pabuipi apa, bua nyishamu kabidi, bualu ke tshimvua muluile.” 39 Wakaya wenda uyisha mu nsunagoga yabu, mu Galela mujima, wipata ne bademon. 40Muena nsudi mukuabu wakalua kabidi umusengelela mutue binu, umuambila ne: “Wewe musue udi mua kundengejaku.” 41Yezu wakumvua luse, wakolola tshianza, kumulenga ne kumuambila ne: “Ndi musue. Lengejibua.” 42Diakamue nsudi kujimina, kulengejibuaye. 43 Yeye wakamupingaja, kumukandika bikole, 44 kumuambila ne: “Kuambidi muntu bualu ebu to, kadi ndaku udileje kudi muakuidi, ne bua dilengejibua diebe ufile bintu bivua Mose muambe, bua bikale bujadiki kudibu.” 45 Kadi muntu au mumane kuya, wakatuadija kuendesha lumu lua bualu abu bikole ne kulutangalaja, nunku Yezu kavua kabidi ne mushindu wa kubuela mu tshimenga patoke, uvua usomba miaba ivua kayiyi bantu pambelu pa musoko. Kadi bantu bavua anu balua kudiye bafumina ku nseke yonso. Kadi panyima pa matuku makese wakaya kabidi ku Kapênuma, bantu kumvua lumu ne: ukavua mufike kumbelu. 2Bantu bapite bungi bakadikunguijaku, mu nzubu kamuvua kabidi muaba, too ne mu mushiku wa mbelu, kutuadijaye kubambila dîyi. 3 Bakamutuadila muntu uvua mutekete mubidi muambula kudi bantu banayi. 4 Bu muvua-

2

MÂKO 1:36–2:14

bu kabayi ne mushindu wa kumufikisha muaba uvua Yezu bua bungi bua bantu, bakumbusha tshitupa tshia musaka wa nzubu tshia muaba uvuaye, kutubulabu disoso, kupuekeshabu kalalu kavua muntu uvua mutekete mubidi muladile. 5 Pakamona Yezu ditabuja diabu, wakambila muntu uvua mutekete mubidi au ne: “Muananyi, mibi yebe mmijimijibue.” 6 Bafundi bakuabu bavua muaba au, basombe belangana meji mu mioyo yabu ne: 7“Bua tshinyi muntu eu udi wakula mushindu eu? Udi upenda Nzambi. Nnganyi mukuabu udi mua kujimijila bantu mibi pa kumbusha Nzambi?” 8 Pakajingulula Yezu diakamue ne: bavua belangana meji munkatshi muabu nanku, wakabambila ne: “Bua tshinyi nudi nuela meji a nunku mu mioyo yenu? 9Ntshinyi tshidi tshitekete? Nkuambila muntu eu ne: ‘Mibi yebe mmijimijibue,’ anyi nkuamba ne: ‘Juka, ambula kalalu kebe, enda’? 10 Kadi bua nuenu kumanya ne: Muana wa muntu udi ne bukokeshi bua kujimija mibi pa buloba . . .” wakambila muntu uvua mutekete mubidi ne: 11 “Ndi nkuambila ne: Juka, ambula kalalu kebe, ndaku kuebe.” 12 Muntu au wakajuka diakamue, kuambula kalalu kende, e kupatuka kumpala kua bantu bonso. Bantu bonso bakakema bikole, kutumbishabu Nzambi bamba ne: “Katutu banji kumona bualu bua nunku to.” 13Wakaya kabidi ku muelelu kua mbuu, bantu bonso bavua anu baya kudiye, kutuadijaye kubalongesha. 14 Pavuaye upita, wakamona Lewi muana wa Alafayo musombe ku tshilambuidi tshia bitadi, kumuambilaye ne: “Ndonda.” Yeye wakajuka, wakamulonda.

MÂKO 2:15–3:5

Kubuela mu tshijila. Mukalenge wa Nsabatu

15 Pashishe, Yezu uvua musombe ne bayidi bende ku mêsa mu nzubu mua Lewi; balambuishi ba bitadi ne benji ba malu mabi ba bungi bavua basombe nabu ku mêsa, bualu ba bungi ba kudibu bakatuadija kumulonda. 16 Kadi pavua bafundi ne Bafalese bamone muvuaye udia ne benji ba malu mabi ne balambuishi ba bitadi, bakebeja bayidi bende ne: “Mulongeshi wenu udi udia ne balambuishi ba bitadi ne benji ba malu mabi anyi?” 17 Pakumvua Yezu bualu ebu, wakabambila ne: “Bantu badi ne makanda a mubidi kabatu dijinga ne munganga to, anu badi basama. Meme tshivua mulue bua kubikila bantu bakane, kadi mbenji ba malu mabi.” 18 Bayidi ba Yone ne Bafalese bavua ne tshibidilu tshia kubuela mu tshijila tshia biakudia. Nunku bakalua kumuambila ne: “Bayidi ba Yone ne bayidi ba Bafalese badi ne tshibidilu tshia kubuela mu tshijila tshia biakudia, kadi bayidi bebe kabena babuela mu tshijila tshia biakudia bua tshinyi?” 19Yezu wakabambila ne: “Balunda ba musedianganyi kabena mua kubuela mu tshijila tshia biakudia patshidi musedianganyi muikale nabu to, ki mmuomu anyi? Kabena babuela mu tshijila bu mutshidi musedianganyi muikale nabu to. 20 Kadi matuku nealue pumbushabu musedianganyi munkatshi muabu, nebabuele mu tshijila dituku adi. 21Muntu kena mua kutelela tshipese tshia tshilamba tshipiatshipia pa tshilamba tshia kale to. Yeye muenze nanku, bukole bua tshipese tshia tshilamba tshipiatshipia nebukoke tshilamba tshia kale, kupandika kuatshi nekuikale kubi menemene. 22 Kabidi muntu kena mua kuela

56

mvinyo mupiamupia mu milondo ya biseba ya kale to. Yeye muenze nanku, mvinyo udi upanda biseba, ne mvinyo ne biseba bidi binyanguka. Kadi bantu batu bela mvinyo mupiamupia mu milondo ya biseba mipiamipia.” 23 Pavua Yezu upitshila mu madimi a ntete ya blé dituku dia Nsabatu, bayidi bende bakatuadija kutula miepu ya ntete ayi. 24Bafalese bakamuambila ne: “Tangila, bua tshinyi badi benza bualu budi mikenji mikandike dituku dia Nsabatu?” 25 Kadi yeye wakabambila ne: “Kanuvua banji kubala tshivua Davidi muenze pavuaye yeye ne bantu bende mu dijinga ne bumvue nzala anyi? 26 Mu bualu bua mfumu wa bakuidi Abiyata, muvua Davidi mubuele mu nzubu wa Nzambi, mudie mampa a dileja avua muntu mukuabu kayi mua kudia, anu bakuidi, muapeshe kabidi bantu bende anyi?” 27 Wakabambila kabidi ne: “Nsabatu uvua muenzela muntu, kadi muntu kavua muenzela Nsabatu to; 28 nunku Muana wa muntu udi kabidi Mukalenge wa Nsabatu.” Wakabuela kabidi mu nsunagoga; muntu mukuabu uvuamu muikale ne tshianza tshiuminyine. 2Bavua bamutentekela bua kumona ni uvua mua kuondopa muntu au dituku dia Nsabatu bua kumubandabu. 3 Kadi yeye wakambila muntu uvua ne tshianza tshiuminyine ne: “Juka, luaku munkatshi emu.” 4 Pashishe wakabebeja ne: “Mbianyishibue bua kuenza bualu buimpe dituku dia Nsabatu anyi bualu bubi, bua kusungila muoyo anyi bua kuwushipa?” Bakashala bapuwe. 5 Yeye

3

Mâk 3:4 Anyi “anyima.”

57

Wondopa bantu ba bungi. Usungula bapostolo 12

mumane kubatangila bonso ne tshiji, unyingalala bikole bua muvuabu ne mioyo mipape, wakambila muntu au ne: “Olola tshianza tshiebe.” Yeye kutshiolola, tshianza tshiende tshiakakana. 6 Bua bualu abu, Bafalese bakapatuka, kutuadijabu diakamue kumuelela tshifufu ne bena dia Helode bua kumushipa. 7 Kadi Yezu wakaya ne bayidi bende ku mbuu, ne bantu ba bungi bavua bafumina mu Galela ne mu Yudaya bakamulonda. 8 Bantu ba mu Yelushalema, mu Idumeya, ba dishiya dia Yadene, ne ba mu luseke lua Tulo ne Sidona, bakalua kudiye pakumvuabu lumu lua malu a bungi avuaye wenza. 9 Wakambila bayidi bende bua kumukebela buatu bukese bua buikale misangu yonso pabuipi nende bua bantu kabikadi bamufinakaja. 10 Bu muvuaye muondope bantu ba bungi, bantu bonso bavua ne masama makole bavua badiela kudiye bua kumulenga. 11 Nansha nyuma mibi, misangu yonso ivuayi imumona, ivua ikuluka kumpala kuende, yela mbila yamba ne: “Wewe udi muana wa Nzambi.” 12 Kadi misangu ya bungi yeye uvua uyikandika bikole bua kayambi ne: uvua nganyi to. 13 Pashishe, wakabanda ku mukuna, kubikilaye bavuaye musue, bobu kuya kudiye. 14 Kusungulaye bantu dikumi ne babidi, kuˆ bapeshaye dına dia bapostolo bua bikale bamufila ne bua ikale ubatuma bua kuyisha 15 ne bua kuikalabu ne bukokeshi bua kuipata bademon. 16 Bantu dikumi ne babidi bavuaye musangishe bavua: Simona ˆ uvuaye mupeshe kabidi d ına dia Petelo, 17 Yakobo muana wa Zebedayi ne Yone muana-

ˆ MAKO 3:6-29

bu ne Yakobo (bavuaye mupeshe ˆ ˆ kabidi dına dia Boanege, mbuena kuamba ne: “Bana ba Dikubakuba”), 18 Andele, Filipo, Batolomayo, Matayi, Tomase, Yakobo muana wa Alafayo, Tadayo, Simona muena Kananayo1 19 ne Yudasa Isakaliote wakalua kumutungila. Yezu wakabuela mu nzubu. 20 Bantu bakakunguila kabidi, bobu kupangila ne mushindu wa kudia biakudia. 21 Kadi pakumvua bana babu tshivua tshienzeke, bakaya bua kumukuata, bualu bavua bamba ne: “Mmujimije lungenyi.” 22 Bafundi bavua bafume ku Yelushalema bavua pabu bamba ne: “Udi ne Belezebula, udi wipata bademon ne bukole bua mfumu wa bademon.” 23 Pakababikilaye, wakatuadija kubambila malu mu bilejilu ne: “Mmunyi mudi Satana mua kuipata Satana? 24 Bikala bukalenge bupanduluke, bukalenge abu kabuakushindama to, 25 ne bikala nzubu mupanduluke, nzubu au kena mua kushindama to. 26 Kabidi bikala Satana udiluisha yeye nkayende, mmudipandulule, kakushindama to, kadi neashikile. 27 Nunku kakuena muntu udi mua kubuela mu nzubu mua tshilobo, kupawula bintu biende, bikalaye kayi muanji kusuika tshilobo atshi. Anu ˆ yeye muanji kumusuika, dıba adi neapawule bia mu nzubu muende. 28 Ndi nnuambila bulelela ne: nebafuile bana ba bantu luse bua malu onso, nansha bobu benze mibi ya mushindu kayi anyi bapende Nzambi bipendu bia mushindu kayi. 29 Kadi muntu yonso udi upenda nyuma muimpe, kashidi kende kabakumufuila luse to, kadi bubi buende budi bushalaku ˆ Mak 3:181 Tang. Mat 10:4.

MÂKO 3:30–4:19

Bana babu ne Yezu. Mumiaminyi, maminu

tshiendelele.” 30Wakamba nanku bualu bavua bamba ne: “Udi ne nyuma mubi.” 31 Mamuende ne bana babu ba balume bakalua, bakimana pambelu, kutumabu dîyi bua bamubikile. 32Bantu bavua basombe bamunyunguluke, ke bobu kumuambila ne: “Tangila! Mamuebe ne bana benu ba balume badi pambelu bakukeba.” 33Kadi yeye wakabandamuna ne: “Mamu wanyi nganyi? Bana betu mbanganyi?” 34Pashishe, wakatangila bantu bavua basombe bamunyunguluke, kuambaye ne: “Tangilayi, mamu wanyi ne bana betu! 35Muntu yonso udi wenza disua dia Nzambi, yeye ke muanetu wa balume, ke muanetu wa bakaji, ke mamu wanyi.” Wakatuadija kabidi kulongesha ku muelelu kua mbuu, bantu ba bungi kusemena pabuipi nende. Yeye kubanda mu buatu buvua pabuipi ne ku muelelu wa mbuu, kusombamu, kadi bantu bonso bavua kumpenga kua mbuu ku muelelu aku kuonso. 2 Ke yeye kutuadija kubalongesha malu a bungi mu bilejilu, ubambila mu dilongesha diende ne: 3 “Telejayi! Tshidime wakaya kumiamina maminu. 4 Pavuaye wenda umiamina, amue maminu akamata kumpenga kua njila, nyunyi yakalua, yakaazokola. 5Makuabu maminu akamata muaba wa mabue uvua kawuyi ne buloba bua bungi, akatoloka diakamue, bualu buloba kabuvua bua bungi muinshi to. 6 Kadi pakabanda dîba akuosheka, akuma bualu kaavua ne miji to. 7Manga maminu akamata mu mêba, mêba akakola, kuafimpakaja, ne kaakakuama bimuma to. 8 Kadi makuabu akamata pa buloba buimpe, akakola, akadiunda,

4

58

akatuadija kukuama bimuma, kukuamawu bimuma misangu makumi asatu, makumi asambombo ne mikuabu lukama.” 9Wakamba kabidi ne: “Muntu udi ne matshi a kumvua, umvue.” 10Pakashalaye nkayende, bantu bavua bamunyunguluke pamue ne bapostolo dikumi ne babidi bakatuadija kumuela nkonko bua bilejilu bivuaye ufila. 11 Wakabambila ne: “Mbanupeshe nuenu bualu busokoka bua tshijila bua Bukalenge bua Nzambi, kadi bua bantu badi pambelu, malu onso adi mu bilejilu, 12 bua nansha mudibu batangila, badi batangila, kadi kabena bamona to; nansha mudibu bateleja, badi bateleja, kadi kabena bajingulula bua kukudimukabu bua babafuile luse.” 13 Wakabebeja ne: “Kanuena bumvue tshilejilu etshi anyi? Nunku mmushindu kayi unumvua bilejilu bikuabu bionso? 14 “Mumiaminyi udi umiamina dîyi. 15 Kumpenga kua njila kuvua maminu mamate mbantu badi bumvua dîyi, kadi anu padibu badiumvua, Satana udi ulua, umbusha dîyi divua dimate munda muabu adi. 16 Bia muomumue, miaba ya mabue ivua maminu mamate mbantu badi, padibu bumvua dîyi, baditaba musangu umue ne disanka. 17Kadi bu mudibu kabayi ne miji munda muabu, badi bashala tshitupa tshîpi; padi dikenga anyi buluishi bibakuata bua dîyi, badi balenduka musangu umue. 18 Miaba ya mêba ivua maminu mamate mbantu badi bumvue dîyi, 19kadi tunyinganyinga tua mu ndongoluelu wa malu eu, ne mashimi adi nawu biuma ne majinga a bintu bikuabu, bidi bibuela munda muabu, bifimpakaja dîyi, kadiena dikuama

59

ˆ Muendu pa tshitekelu tshiawu. Lutete lua mutada

mamuma. 20 Ndekelu wa bionso, buloba buimpe buvuabu bamiamine maminu mbantu badi bateleja ˆ dıyi, baditaba ne disanka, bavudija mamuma misangu makumi asatu, makumi asambombo ne mikuabu lukama.” 21 Wakabambila kabidi ne: “Kabatu balua ne muendu bua kuwuteka muinshi mua tshibondo tshia kupima natshi bintu anyi muinshi mua bulalu to, ki mmuomu anyi? Kabatu balua ne muendu bua kuwuteka pa tshitekelu tshiawu anyi? 22 Bualu kakuena tshintu tshidi tshisokoka tshiapanga kusokolodibua; kakuena tshintu tshisokoka bimpe menemene tshikala katshiyi mua kupatukila patoke nansha. 23 Muntu udi ne matshi a kumvua, umvue.” 24 Wakabambila kabidi ne: “Nudimuke bua malu anudi numvua. Nebanupimine ne tshipiminu tshinudi nupiminangana natshi; eyowa, nebanusakidile kabidi bikuabu bia bungi. 25 Muntu yonso udi ne bintu, nebamupeshe bikuabu bia bungi; kadi udi kayi ne tshintu, nebamunyenge too ne tshidiye natshi.” 26 Ke kuluaye kuamba ne: “Bukalenge bua Nzambi budi anu bu padi muntu ukuna maminu mu buloba, 27 udi ulala butuku, ujuka mu dinda, maminu atoloka, akola, kadi kena umanya mudibi bienzeka to. 28 Buloba nkayabu budi butoluesha maminu ku kakese ku kakese, budi buanji bupatula tshisosa, pashishe miepu, ndekelu wa bionso ntete mimane kukola mu miepu. 29 Kadi padi mamuma akola, udi wela muele, bualu tshikondo tshia dinowa tshikadi tshifike.” 30 Wakamba kabidi ne: “Netufuanyikije Bukalenge bua Nzambi

ˆ MAKO 4:20–5:2

ne tshinyi? Peshi netubumvuije ne tshilejilu kayi? 31 Budi bu luteˆ ˆ te lua mutada; dıba divuabu balukune luvua lutete lutambe bukese ku maminu onso a pa buloba; 32 kadi padibu balukuna, ludi lukola lulua tshisekiseki tshinene tshipite bikuabu, ludi lupatula matamba manene, ne nyunyi ya muulu idi ilua kusomba mu mundidimbi watshi.” ˆ 33 Uvua ubambila dıyi ne bilejilu bia bungi bia mushindu eu, bilondeshile muvuabu mua kukokesha bua kumvua. 34 Kavua mua kubambila bualu kayi mufile tshilejilu nansha, kadi uvua umvuija bayidi bende malu onso pa nkayabu. 35 Dituku adi ku dilolo, kubambilaye ne: “Tuyayi dishiya ˆ dia mayi.” 36 Bobu bamane kupingaja bantu, bakamuambula mu buatu anu muvuaye amu; matu makuabu avua pamue ne buatu buvuaye. 37 Tshipepele tshikole tshiakajuka, mavuala akadituta, abuela mu buatu; buatu bukavua ˆ bukeba kuwula ne mayi. 38 Kadi yeye uvua ku tshitaku tshia buatu mulale pa musamu. Bakamubisha, kumuambilabu ne: “Mulongeshi, kabiena bikuenzela bualu bua mutukadi pa kufua anyi?” 39 Yeye kujuka, kukanyina tshipepele, kuambilaye mbuu ne: “Shii! Puwa!” Tshipepele tshiakabatama, ditalala dia dikema kubueladi. 40 Wakabambila ne: “Nudi nutshina tshinyi? Kanuena banji kuikala ne ditabuja anyi?” 41 Kadi bakuˆ mvua buowa bua dikema, kutuadijabu kuambilangana ne: “Eu mmuntu kayi eu udibu batumikila too ne kudi tshipepele ne mbuu?” Bakaya dishiya dia mbuu, mu ditunga dia bena Gelasa. 2 Pakatulukaye mu buatu, diakamue muntu mukuabu uvua ku

5

ˆ MAKO 5:3-27

Bademon mu ngulube. Dilomba dia Yailo

bukokeshi bua nyuma wa bukoya wakasambakena nende, ufumina mu nkita. 3 Uvua musombele mu nkita, kakuvua muntu uvua ukokesha mua kumusuika ne tshintu, nansha ne nkanu. 4 Bavua bamusuika nkanu misangu ne misangu ku bianza ne ku makasa, kadi uvua uyikosa ne uyitulakaja, kakuvua muntu uvua ne bukole bua kumutekesha to. 5 Uvua wela mbila butuku ne munya mu nkita ne ku mikuna, uvua uditapa ne mabue. 6 Kadi pakamonaye Yezu pa bule, wakaya lubilu kudiye, wakamutuila binu. 7 Paˆ shishe wakela dıyi dikole ne: “Ndi nebe tshilumbu kayi wewe Yezu Muana wa Nzambi Mutambe Buˆ nene? Ndi nkutshipisha mu dına dia Nzambi bua kunkengeshi to.” 8 Bualu uvua umuambila ne: “Patuka munda mua muntu eu, wewe nyuma mubi.” 9 Ke Yezu kumueˆ beja ne: “Dına diebe nnganyi?” Kuˆ muandamunaye ne: “Dına dianyi ndi Musumba, bualu tudi ba bungi.” 10 Wakamusengelela misangu ya bungi bua kipatshi nyuma mibi ayi mu ditunga adi to. 11 Kuvua tshisumbu tshinene tshia ngulube tshivua tshidia ku mukuna. 12 Nunku nyuma mibi yakamulomba yamba ne: “Ututumaku mu ngulube bua tubuele munda muayi.” 13 Yeye wakayanyishila. Nyuma mibi yakapatuka, kubuelayi mu ngulube, ne tshisumbu tshia ngulube tshiakumbuka ku tshibungubungu lubilu kudielatshi mu mbuu, ivua mitue ˆ ku 2 000; kudinayi mu mayi umue ku umue. 14 Balami ba ngulube bakaya lubilu, kulondelabu bena mu tshimenga ne mu misoko ya pa mpenga malu au, bantu kuluabu bua kumona tshivua tshienzeke. 15 Bakalua kudi Yezu, kumo-

60

nabu muntu uvua ku bukokeshi bua musumba wa bademon musombe, muvuale bilamba, muikale ne ˆ lungenyi luonso; bakumvua buowa. 16 Kabidi, bantu bavua bamone bualu abu bakabalondela tshivua tshienzekele muntu uvua ne bademon au ne tshivua tshifikile ngulube. 17 Bakatuadija kumusengelela bua umbuke mu buloba buabu. 18 Pakavua Yezu ubuela mu buatu, muntu uvua ne bademon wakatuadija kumusengelela bua baye nende. 19 Kadi kakamuanyishila to, wakamuambila ne: “Ndaku kuenu kudi bana benu, ubalondele malu onso adi Yehowa mukuenzele ne luse ludiye mukuleje.” 20 Muntu au wakaya, kutuadijaye kumanyisha mu Dekapoli malu onso avua Yezu mumuenzele, ne bantu bonso bakakema be! 21 Yezu mumane kusabuka ne buatu, mupingane dishiya, tshisumbu tshia bantu tshiakamunguila; yeye uvua ku muelelu kua mbuu. 22 Umue wa ku batangidi ba nsuˆ nagoga, dına diende Yailo, wakalua; pakamonaye Yezu, wakadiela ku makasa ende, 23 wakamusengelela bikole wamba ne: “Muananyi wa bakaji udi usama bikole. Luaku umutentekelaku bianza bua umvue bimpe, ikale ne muoyo.” 24 Wakaya nende. Tshisumbu tshinene tshia bantu tshivua tshimulonda, benda bamufinakaja. 25 Kuvua mukaji mukuabu uvua muenze bidimu dikumi ne bibidi ne disama dia mashi apueka; 26 uvua mukenge bikole ku bianza bia baminganga, mutule bionso bivuaye nabi kayi mumvue bimpe, kadi disama divua anu dienda dikola. 27 Pakumvuaye malu avuabu bakula bua Yezu, wakaluila panyima pe-

61

ˆ Mukaji udi wondopibua. Bena mu dıku dia ba Yezu

nde munkatshi mua bantu, kulengaye tshilamba tshiende tshia pa mutu; 28 bualu uvua udiambila ne: “Meme mulenge anu tshilamba tshiende tshia pa mutu, nengumvue bimpe.” 29 Mashi avua apatuka akakama musangu umue; wakadiumvua mu mubidi wende ne: uvua muondopibue ku disama dibi divuaye nadi. 30 Yezu pende wakadiumvua musangu umue ne: bukole buvua bupatuke munda muende, kukudimukaye, kutangila bantu, kukonka ne: “Nnganyi udi mundenge ku bilamba? 31 Kadi bayidi bende bakatuadija kumuambila ne: “Wewe mumone mudi bantu bakufinakaja emu, webeja ne: ‘Nnganyi udi mundenge?’ ” 32 Yeye wakatungunuka anu ne kukenzakana bua kumona muntu uvua muenze bualu abu. 33 Kadi bu muvua mukaji au mumanye tshivua tshimuenzekele, wakalua wenda uzaˆ kala ne buowa kudiela kumpala kuende, e kumuambila malu onso. 34 Yezu wakamuambila ne: “Muananyi wa bakaji, ditabuja diebe ndikuondope. Ndaku mu ditalala, umvue bimpe ku disama diebe dibi.” 35 Patshivuaye wakula, bantu bakuabu ba kua mutangidi wa nsunagoga bakalua kumuambila ne: “Muanebe wa bakaji ukadi mufue! Bua tshinyi kutatshisha kabidi Mulongeshi?” 36 Kadi bu muvua Yezu mumvue bivuabu bamba, wakambila mutangidi wa nsunagoga ne: “Kutshinyi to, leja anu ditabuja.” 37 Kakitaba bua muntu mukuabu kumulonda, anu Petelo, Yakobo ne Yone muanabu ne Yakobo. 38 Bakafika ku nzubu kua mutangidi wa nsunagoga, kumonaye bantu benza mutoyi mukole ne baˆ ntu bavua badila ne dıyi dikole dia

ˆ MAKO 5:28–6:5

kanyinganyinga; 39 yeye mumane kubuela mu nzubu, wakabambila ne: “Bua tshinyi nudi bateke mutoyi mukole, nudila mushindu eu? Muana ki mmufue to, mmulale tulu.” 40 Bua bualu abu, bakatuadija kumuseka ne kapeja. Kadi pakapatulaye bantu bonso pambelu, wakangata tatuende wa muana ne mamuende ne bavuaye nabu, kuyabu muaba uvua muana. 41 Wakakuata muana ku tshianza, kumuambilaye ne: “Talita kumi,” padibu bakudimuna miaku eyi idi yumvuija ne: “Muana wa bakaji, ndi nkuambila ne: Juka!” 42 Muana wa bakaji wakajuka diakamue, kutuadija kuenda. (Uvua ne bidimu dikumi ne bibidi.) Biakabapitshila mutu, kumvuabu disanka dipite bungi. 43 Kadi wakabakandika njila ne njila bua kabambidi muntu bualu ebu, ne kubambilaye bua bamupeshe tshiakudia. Wakumbukaku, kuyaye mu tshimenga tshiabu; bayidi bende bavua nende. 2 Pakafika dituku dia Nsabatu, wakatuadija kulongesha mu nsunagoga; bantu ba bungi bavua bamuteleja bakakema bamba ne: “Muntu eu mmupetele malu aa kuepi? Bua tshinyi mbamupeshe meji a nunku? Bua tshinyi udi wenza malu a kukema mushindu eu? 3 Yeye ki mmuena mabaya anyi? Ki mmuana wa Mariya anyi? Ki mmuanabu ne Yakobo, ne Jozefe, ne Yudasa ne Simona anyi? Bana babu ba bakaji kabena munkatshi muetu emu anyi?” Bakalenduka bua bualu buende. 4 Kadi Yezu wakabambila ne: “Muprofete utu utumbila miaba yonso, pa kumbusha anu mu tshimenga tshiabu, kudi bana babu ne mu nzubu muende.” 5 Kakamona mua kuenzamu malu a kukema

6

ˆ MAKO 6:6-27

Bapostolo bayisha. Mutu wa Yone

pa kumbusha bantu bakese bavua basama bavuaye mutentekele bianza mubuondope. 6 Wakakema bua muvuabu kabayi ne ditabuja. Wakanyunguluka mu misoko ivua pabuipi apu wenda ulongesha. 7 Wakabikila bapostolo dikumi ne babidi, kutuadijaye kubatuma ku babidi ku babidi ne kubapesha bukokeshi pa nyuma ya bukoya. 8 Wakabambila kabidi bua kabambudi tshintu nansha tshimue bua luendu, anu dikombo nkayadi, kabambudi nansha mampa, tshibombi tshia biakudia, nansha makuta a tshiamu tshia mitaku mu mikaba yabu ya dilamina makuta; 9 kadi wakabambila bua kuvuala bisabata, kadi kabavuadi bilamba bibidi. 10 Wakabambila kabidi ne: “Muaba wonso unudi nubuela mu nzubu, nushalamu too ne panumbuka muaba au. 11 Muaba wonso udibu kabayi banuakidila anyi udibu babenga kunuteleja, panudi numbukapu, nututule lupuishi lua muinshi mua makasa enu bu bujadiki kudibu.” 12 Nunku bakaya benda bayisha bantu bua bakudimune mitshima; 13 bakipata bademon ba bungi, kuelabu ne bantu ba bungi bavua basama manyi, kubuondopabu. 14 Mukalenge Helode wakuˆ mvua lumu lua malu aa, bualu dına dia Yezu diakamanyika bikole, kabidi bantu bavua bamba ne: “Yone Mubatiji mmubishibue ku lufu, ke bualu kayi udi wenza malu a kukema.” 15 Kadi bakuabu bavua bamba ne: “Yeye udi Eliya.” Banga pabu bamba ne: “Udi muprofete anu bu baprofete ba kale.” 16 Pakumvua Helode bualu ebu, wakatuadija kuamba ne: “Yone au si ngumvua mukose mutu; yeye ke udi mubishibue ku lufu.” 17 Bualu Helode nkayende uvua mutu-

62

me bantu bua kukuata Yone, kumusuikabu, kumuela mu buloko bua bualu bua Helodiya mukaji wa muanabu Filipo, bualu yeye uvua mumusele. 18 Bualu Yone uvua wambila Helode misangu ne misangu ne: “Ki mbimpe bua wewe kuikala ne mukaji wa muanenu to.” 19 Kadi Helodiya uvua mulamine Yone tshiji, uvua ukeba mua kumushipa, kadi kayi upeta mushindu to. 20 Bu muvua Helode utshina Yone, mumanye muvuaye muntu muakane ne wa tshijila, wakamulama bimpe. Pakamutelejaye, kakamanya tshia kuenza, kadi wakatungunuka anu ne kumuteleja ne disanka. 21 Kadi dituku diakane dia kumushipa diakamueneka pavua Helode mulambishe biakudia mu tshibilu tshia mufikilu wa diledibua diende bua bantu bende banene, bamfumu ba basalayi, ne banene ba mu Galela. 22 Muana wa bakaji wa Helodiya eu wakalua, kujaye maja e kusankishaye Helode ne ˆ bantu bavua nende ku mesa. Mukalenge wakambila nsongakaji au ne: “Ndomba tshionso tshiudi musue, nenkupeshatshi.” 23 Yeye kuditshipa mene kudi nsongakaji ne: “Nenkupeshe tshionso tshiwandomba too ne ku tshia bibidi tshia bukalenge buanyi.” 24 Au wakaya kudi mamuende, kumuebejaye ne: “Ndombe tshinyi?” Wakamba ne: “Mutu wa Yone Mubatiji.” 25 Diakamue kuyaye lubilu kudi mukalenge, kumulombaye ne: “Ndi musue umpeshe mutu wa Yone Mubatiji pa dilonga mpindieu.” 26 Nansha muvua mukalenge munyingalale bikole, kadi kavua musue kubenga dilomba diende bu mukavuaye muditshipe kumpala ˆ kua bantu bavua nende ku mesa. 27 Nunku mukalenge wakatuma diakamue mulami wende, kumua-

63

Umvuila bantu luse. Udisha bantu binunu 5 000

mbilaye bua alue ne mutu wa Yone. Ke au kuya kumukosaye mutu mu buloko, 28 kuluaye nawu pa dilonga, kuwupesha nsongakaji, nsongakaji pende kuwupesha mamuende. 29 Pakumvua bayidi bende bualu ebu, bakalua kuangata tshitalu tshiende; kutshitekabu mu lukita. 30 Bapostolo bakadisangisha kumpala kua Yezu, kumulondelabu malu onso avuabu benze ne balongeshe. 31 Yeye wakabambila ne: “Luayi, anu nuenu nkayenu muaba udi kauyi bantu, nuikishe ndambu.” Bualu bantu ba bungi bavua anu balua, baya, kaˆ bavua bapeta nansha dıba dikese dia kudia biakudia to. 32 Nunku bakabuela mu buatu, kuyabu muaba uvua kauyi bantu uvuabu mua kuikala nkayabu. 33 Kadi bantu bakabamona baya, ba bungi bakumvua bualu abu, bakafuma mu bimenga bionso, bakayaku lubilu ku makasa, kufikabu kumpala kuabu. 34 Pakatulukabu, wakamona tshisumbu tshinene tshia bantu, wakabumvuila luse, bualu bavua bu mikoko ivua kayiyi ne mulami. Wakatuadija kubalongesha malu a bungi. ˆ 35 Dıba dikavua diye bikole, bayidi bende bakalua kudiye, kumuambilabu ne: “Muaba eu udi kule ˆ ne bantu, dıba dikadi diye bikole. 36 Pingaja bantu bua baye ku ntshiama, ne mu misoko ya pabuipi, badisumbile biakudia.” 37 Yeye wakabambila ne: “Nuenu bapeshayi biakudia.” Bakamuambila ne: “Tuye kusumba mampa a mushinga wa ndenaliyo nkama ibidi bua kupesha bantu badie anyi?” 38 Wakabebeja ne: “Nudi ne mampa bungi kayi? Ndayi nutangile.” Pakamanyabu bungi buawu, bakamba ne: “Atanu ne mishipa ibidi.”

ˆ MAKO 6:28-53

39 Wakambila bantu bonso bua kusombabu mu mashinde bisumbu bisumbu. 40 Bakasomba mu bisumbu bia bantu lukama lukama ne bia bantu makumi atanu makumi atanu. 41 Wakangata mampa atanu au ne mishipa ibidi, kutangilaye muulu, kusakidilaye Nzambi, kukosolola mampa, kutuadija kuapesha bayidi bua baateke kumpala kua bantu; wakabanyina bantu bonso mishipa ibidi ayi. 42 Nunku bantu bonso bakadia, bakukuta, 43 bakasangisha bipese bivua bishale, kuwujabu bisaka dikumi ne bibidi, pa kumbusha mishipa. 44 Bantu balume bakadia mampa atanu au bavua 5 000. 45 Diakamue kuambilaye bayidi bende bua kubuela mu buatu bua kudianjilabu kumpala dia muamua pabuipi ne Betesayida, patshivuaye yeye upingaja bantu. 46 Yeye mumane kubalaya, wakaya ku mukuna bua kusambila. 47 Pakila butuku, buatu buvua munkatshi mua mbuu, kadi yeye uvua nkayende ku mukuna. 48 Pakamonaye muvuabu batata bua kuita buatu ne muvua tshipepele tshitangile kudibu, wakaya kudibu pa bitala ˆ wenda wendela pa mayi, kadi wakenza bu uvua musue kubapita. 49 Pakamumonabu wendela ˆ pa mayi, bakela meji ne: “Ntshilengulengu,” bakela mbila. 50 Boˆ nso bakamumona, kumvuabu buoˆ wa. Kadi yeye wakabela dıyi diakamue, kubambila ne: “Koleshayi muoyo, mmeme; kanutshinyi to.” 51 Wakabuela mu buatu muvuabu, tshipepele tshiakabatama. Bakakema bikole bua bualu ebu, 52 bualu kabavua bajingulule diumvuija dia mampa, kadi mioyo yabu ivua ne lujoko bua kumvua. 53 Pakasabukabu, bakafika mu Genesaleta, kusuikabu buatu

ˆ MAKO 6:54–7:19

Bilele bia bantu. Tshidi tshibipisha muntu

pabuipi apu. 54 Pakatulukabu mu buatu, musangu umue bantu bakamumanya, 55 bakanyemakana mu tshitupa atshi tshionso, kutuadijabu kulua ne bantu bavua basama bambula pa tulalu muaba uvuabu bumvua ne: ke uvuaye. 56 Mu misoko yonso ivuaye ubuela anyi mu bimenga peshi ku ntshiama, bavua bateka bantu bonso bavua basama miaba ya bisalu, bamusengelela bua balenge nansha ku luzembe lua tshilamba tshiende tshia pa mutu. Bonso bavua balulenga, bavua bumvua bimpe. Bafalese ne bafundi bakuabu bavua bafume ku Yelushalema bakadisangisha kudiye. 2 Pakamonabu bayidi bende bakuabu badia biakudia ne bianza manyanu, ˆ mmumue ne: kabayi bowe mayi ku bianza, bakamona bualu ebu bubi 3 bualu Bafalese ne bena Yuda boˆ nso bavua bowa mayi ku bianza too ne mu nkengibua kumpala kua kudia, muvuabu balamate tshilele tshia bantu ba kale; 4 pavuabu bafuma mu tshisalu, kabavua mua kudia tshintu kabayi ˆ banji kudimiamina mayi bua kudilengeja to; bavua ne bilele bikuabu bia bungi bivuabu balamate bu mudi bia kuina makopo ne mbidika ne malonga a tshiamu tshia miˆ taku mu mayi. 5 Nunku Bafalese aba ne bafundi bakamukonka ne: “Bua tshinyi bayidi bebe kabena balonda bilele bia bantu ba kale, kadi badi badia biakudia ne bianza manyanu?” 6 Yeye wakabambila ne: “Yeshayi wakambilamu bua bualu buenu, nuenu bena lubombo, anu mudibu bafunde ne: ‘Bantu aba badi bannemeka anu ne mishiku yabu, kadi mioyo yabu kayena kundi, idi kule. 7 Badi ba-

7

64

tungunuka ne kuntendelela tshianana, bualu badi balongesha anu malongesha a bantu.’ 8 Nudi balekele mikenji ya Nzambi, balamate bilele bia bantu.” 9 Wakabambila kabidi ne: “Nudi nulekela mikenji ya Nzambi ne budimu bua kulama bilele bienu. 10 Tshilejilu, Mose wakamba ne: ‘Nemeka tatu webe ne mamu webe,’ kuambaye kabidi ne: ‘Muntu yonso udi wamba tatuende anyi ˆ mamuende meyi mabi udi ne bua kufua.’ 11 Kadi nuenu nudi nuamba ne: ‘Muntu yeye muambile tatuende anyi mamuende ne: “Tshionso tshindi natshi tshimvua mua ˆ kukuambuluisha natshi tshidi Kobana (mbuena kuamba ne: tshintu tshilambula Nzambi),” ’ 12 kanuena numulekela kabidi wenzela tatuende anyi mamuende tshintu nansha tshimue. 13 Nunku nudi ˆ bavuije dıyi dia Nzambi tshintu tshia tshianana bua bilele bienu binudi nulongesha. Nudi nuenza kabidi malu a bungi a mushindu eu.” 14 Wakabikila kabidi bantu, kubambilaye ne: “Ntelejayi nuenu bonso, nujingulule bualu ebu. 15 Kakuena tshintu tshidi tshifumina pambelu tshibuela munda mua muntu tshidi mua kumubipisha to, kadi bintu bidi bipatuka munda mua muntu ke bidi bibipisha muntu.” 161 —— 17 Pakashiyaye bantu, wakabuela mu nzubu, bayidi bende kutuadija kumuela nkonko bua tshilejilu etshi. 18 Kubambilaye ne: “Nuenu penu nudi bu bobu badi kabayi banji kujingulula anyi? Kanuena bamanye ne: tshintu tshidi pambelu tshidi tshibuela munda mua muntu katshiena mua kumubipisha anyi? 19 Bualu kaˆ Mak 7:161 Tang. Mat 17:21.

65

Mukaji muena Greke. Mpudi matshi umvua

tshiena tshipitshila mu muoyo wende to, kadi tshidi tshipitshila mu tshifu, tshipatuka tshiya mu nkumba.” Nunku wakaleja mudi biakudia bionso bikale bimpe. 20 Wakabambila kabidi ne: “Tshintu tshidi tshipatuka munda mua muntu ke tshidi tshibipisha muntu, 21 bualu munda, mu muoyo wa bantu, mmudi mupatuka meji mabi, bienzedi bia masandi, buivi, dishipangana, 22 masandi a basele, lukuka, bienzedi bia muoyo mubi, dishima, tshikadilu tshiˆ bi tshia dikamakama, dısu didi dialakana, bipendu, kudibandisha ne bupote. 23 Malu mabi onso aa adi afumina munda mua muntu ke adi amubipisha.” 24 Wakumbukaku, kuyaye mu nseke ya Tulo ne Sidona. Wakabuela mu nzubu; kavua musue bua muntu kumanya ne: udimu to, kadi bantu bakamanya. 25 Diakamue, mukaji mukuabu uvua ne muana wa bakaji muikale ne nyuma wa bukoya wakumvua bualu buende, kuyaye, kumutuilaye binu ku makasa ende. 26 Mukaji au uvua muena Greke wa mu Suliyafoinike. Wakamulomba bikole bua kumbusha demon uvua munda mua muanende wa bakaji. 27 Kadi Yezu wakamuambila ne: “Bana banji bukute, bualu ki mbimpe kuangata biakudia bia bana kubielela bana ba mbua to.” 28 Mukaji au wakamuandamuna ne: “Mmuomu Mukalenge, bana ba ˆ mbua badi muinshi mua mesa batu badia bisunsukila bidi bana bamatshisha.” 29 Bua bualu ebu, Yezu wakamuambila ne: “Bu muudi muambe nanku, ndaku, demon ukadi mupatuke munda mua muanebe wa bakaji.” 30 Wakaya kuende, kusanganaye muana mu-

ˆ MAKO 7:20–8:6

ladika pa bulalu, demon mumane kupatuka. 31 Pakumbuka Yezu ku Tulo, wakapitshila mu Sidona ne munkatshi mua Dekapoli bua kuyaye ku mbuu wa Galela. 32 Bakamutuadila mpudi matshi uvua ne lutatu lua kuakula, bakamusengelela bua kumutentekela tshianza. 33 Wakaya nende ku luseke, kushiyabu bantu, yeye kuela muntu au minu mu matshi, yeye mumane kutuila mate, wakalenga ludimi luende. 34 Wakatangila muulu, kukokaye mupuya wa munda bikole, kumuambilaye ne: “Efata,” mbuena kuamba ne: “Jikuka!” 35 Matshi ende kujikuka, ludimi luende kusuluka, kutuadijaye kuakula bimpe. 36 Wakabakandika bua kabambidi muntu, kadi pavuaye ubakandika bikole ke pavuabu batamba kumuangalaja lumu alu. 37 Bakakema bikole menemene, kuambabu ne: “Mmuenze malu onso bimpe. Udi ujikula matshi a bampudi matshi bua bumvue, wakuisha too ne tumama.” Mu matuku au, pavua tshisumbu tshinene tshia bantu tshidisangishe kabidi, kabavua ne biakudia to; wakabikila bayidi, kubambilaye ne: 2 “Ndi ngumvuila bantu aba luse, bualu kukadi matuku asatu adibu bashale nanyi, kabena ne tshiakudia. 3 Meme mubapingaje ku mabu ne nzala, nebapangile mu njila, bakuabu ba kudibu mbafume kule.” 4 Kadi bayidi bende bakamuebeja ne: “Nkuepi kudi muntu mua kupeta mampa adi mua kukumbana bantu aba muaba udi kule ne bantu eu?” 5 Kadi wakabakonka ne: “Nudi ne mampa bungi kayi?” Bakamuandamuna ne: “Muanda mutekete.” 6 Wakambila bantu bua kusomba panshi. Kuangataye mampa

8

ˆ MAKO 8:7-31

Dikeba tshimanyinu. “Ndi nnganyi?”

muanda mutekete au, kusakidilaye Nzambi, kuakosolola, kuapeshaye bayidi bende bua baabanye, bobu kuabanyina bantu. 7 Bavua kabidi ne ndambu wa tumishipa, yeye mumane kulomba Nzambi, wakabambila kabidi bua kuabanyina bantu tumishipa atu. 8 Bakadia, bakukuta, kusangishabu bipese bivua bishale kuwujabu bisaka muanda mutekete. 9 Bantu balume bakadia bavua batue ku 4 000. Ndekelu wa bionso, wakabapingaja ku mabu. 10 Wakabuela diakamue mu buatu ne bayidi bende, kuluaye mu buloba bua Dalamanuta. 11 Bafalese bakalua kudiye, kutuadijabu kukokangana nende, bakeba bua abaleje tshimanyinu tshia mu diulu, bua kumuteta. 12 Wakatua tshikemu tshikole munda muende, kuambaye ne: “Bua tshinyi bantu ba tshikondo etshi badi bakeba tshimanyinu? Ndi nnuambila bulelela ne: kabakupesha bena tshikondo etshi tshimanyinu to.” 13 Kubashiyaye, kubuelaye kabidi mu buatu, kuyaye dishiya. 14 Kadi bavua bapue muoyo bua kuambula mampa, kabavua ne tshintu tshikuabu mu buatu anu diampa dimue. 15 Wakabadimuija bikole, wamba ne: “Tabalayi, nudimukile luevene lua Bafalese ne luevene lua Helode.” 16 Nunku bayidi kutuadijabu kukokangana bua muvuabu kabayi ne mampa. 17 Pakamonaye bualu ebu, wakabambila ne: “Nudi nukokangana bua munudi kanuyi ne mampa bua tshinyi? Kanuena banji kumvua bualu ebu ne babujingulule anyi? Mioyo yenu idi yumvua ne lujoko anyi? 18 ‘Naˆ nsha munudi ne mesu, kanuena numona anyi? Nansha munudi ne matshi, kanuena numvua anyi?’

66

Kanuena bavuluke anyi? 19 Pamvua mukosolole mampa atanu bua bantu balume 5 000, nuvua bangule bipese bivua bishale ne buwuje bisaka bungi kayi?” Bakamuandamuna ne: “Dikumi ne bibidi.” 20 “Pamvua mukosolole mampa muanda mutekete bua bantu balume 4 000, nuvua basangishe bisaka binga biuwule ne bipese bivua bishale?” Bakamuandamuna ne: “Muanda mutekete.” 21 Ke yeye kubakonka ne: “Kanuena banji kumvua anyi?” 22 Bakafika mu Betesayida. Bantu bakamutuadila mpofu, kumusengelelabu bua amulenge. 23 Wakakuata mpofu ku tshianza, kuyaye nende pambelu pa musoko. Yeye mumane kumutuila mate ˆ pa mesu, wakamutenteka bianza, kumuebejaye ne: “Udi umona tshinyi?” 24 Muntu au wakajula ˆ mesu, kuambaye ne: “Ndi mmona bantu, bualu bintu bindi mmona bidi bu mitshi, kadi bidi bienda.” 25 Pashishe wakatenteka ˆ kabidi bianza pa mesu a muntu ˆ au, yeye kumona bimpe, mesu ende akuondopibua, kutuadijaye kumona bintu bionso bimpe menemene. 26 Kumupingajaye kuende, wamba ne: “Kubuedi mu musoko eu to.” 27 Yezu ne bayidi bende bakaya mu misoko ya mu Kaisaliya wa ku Filipoyi; pavuabu mu njila, wakebeja bayidi bende ne: “Bantu badi bamba ne: Ndi nnganyi?” 28 Bakamuambila ne: “Yone Mubatiji; bakuabu ne: Eliya; banga ne: umue wa ku baprofete.” 29 Ke yeye kubakonka ne: “Kadi nuenu, nudi nuamba ne: Meme ndi nnganyi?” Petelo wakamuandamuna ne: “Wewe udi Kristo.” 30 Ke yeye kubakandika bikole bua kabambidi muntu bualu buende. 31 Wa-

67

Mutshi wa makenga. Diandamuka mpala

katuadija kabidi kubalongesha ne: Muana wa muntu udi ne bua kukenga makenga a bungi, nebamubenge kudi bakulu, bamfumu ba bakuidi ne bafundi, nebamushipe, kadi neabishibue ku lufu kunyima kua matuku asatu. 32 Wakabambila bualu abu patoke. Kadi Petelo wakamukokela ku luseke, kutuadijaye kumutandisha. 33 Wakakudimuka, kutangilaye kudi bayidi bende, kutandishaye Petelo wamba ne: “Pita panyima panyi, Satana! Bualu meji audi wela ki mmeji a Nzambi to, kadi nga bantu.” 34 Wakabikila tshisumbu tshia bantu ne bayidi bende, kubambilaye ne: “Biasua muntu kundonda, adibenge, ambule mutshi wende wa makenga, atungunuke ne kundonda. 35 Bualu bua muntu yonso udi musue kusungila muoyo1 wende, neawujimije, kadi muntu yonso udi ujimija muoyo wende bua bualu buanyi ne bua lumu luimpe, neawupandishe. 36 Muntu yeye mupete buloba bujima, kadi mujimije muoyo wende, bidi ne diambuluisha ku tshinyi? 37 Ntshinyi tshidi muntu mua kufila bua kushintakaja ne muoyo wende? 38 Bualu muntu yonso udi umvua bundu bua bualu buanyi ne bua ˆ meyi anyi mu tshikondo etshi tshibi tshia masandi, Muana wa muntu neumvue pende bundu bua bualu buende padiye ulua mu butumbi bua Tatu wende ne banjelu ba tshijila.” Yezu wakabambila kabidi ne: “Ndi nnuambila bulelela ne: bantu bakuabu badi bimane muaba eu kabakulabula lufu kumpala kua kumonabu Bukalenge bua Nzambi bumane kulua ne bukole.” 2 Ma-

9

ˆ Mak 8:351 Anyi “anyima.”

ˆ MAKO 8:32–9:13

tuku asambombo mamane kupita, Yezu wakangata Petelo ne Yakobo ne Yone, kubandaye nabu nkayabu ku mukuna mule. Wakandamuka kumpala kuabu, 3 bilamba biende bia pa mutu kubalakana, kutokabi too; kakuena musukudi wa bilamba pa buloba uvua mua kubitokesha mushindu au to. 4 Kabidi, Eliya ne Mose bakabamuenekela bikale bayukila ne Yezu. 5 Ke Petelo kuambila Yezu ne: “Labi, mbimpe mutudi muaba eu; nanku, tuase ntenta isatu: umue webe wewe, mukuabu wa Mose, ne munga wa Eliya.” 6 Kavua mumanye tshia kuamba to, ˆ bualu bavua ne buowa. 7 Ditutu ˆ diakamueneka, kubabuikiladi, dıyi diakumvuika mu ditutu ne: “Eu udi Muananyi munanga, mutelejayi.” 8 Diakamue pakakenzakanabu, kabakamona muntu mukuabu, anu Yezu nkayende. 9 Pavuabu bapueka ku mukuna, wakabakandika ne muoyo umue bua kabalondedi muntu mukuabu tshivuabu bamone atshi too ne pabishibua Muana wa muntu ku lufu. ˆ 10 Bakalama dıyi edi ku muoyo, kadi bavua bayukila munkatshi muabu bua kumanya tshivua dibishibua ku lufu edi diumvuija. 11 Bakamukonka ne: “Bua tshinyi bafundi badi bamba ne: Eliya udi ne bua kuanji kulua kumpala?” 12 Wakabandamuna ne: “Eliya udi wanji kulua kulongolola bintu bionso, kadi mmunyi muvuabu bafunde bua Muana wa muntu ne: udi ne bua kupeta makenga a bungi ne kuangatshibua bu muntu wa tshianana? 13 Kadi ndi nnuambila bulelela ne: Eliya ukadi mulue, bakamuenzela malu a bungi bu muvuabu basue anu bu muakafundabu bua bualu buende.”

ˆ MAKO 9:14-35

Bakokangana ne bantu. Umanyishe lufu luende

14 Pakafikabu muaba uvua bayidi bakuabu, bakamona tshisumbu tshia bantu tshibunguile, tshikokangana ne bafundi. 15 Kadi pakamumona bantu bonso, bakapapuka, kuyabu lubilu kudiye e kutuadijabu kumuela muoyo. 16 Kubakonkaye ne: “Nudi nukokangana nabu bua tshinyi?” 17 Umue wa ku bantu abu wakamuandamuna ne: “Mulongeshi, mvua mukutuadile muananyi wa balume, bualu udi ne nyuma wa kamama; 18 muaba wonso udiye umukuatshila, udi umukulula panshi; muana udi utuadija kupatula ntutu ku mishiku, usumakaja menu, bukole bumujika. Mvua muambile bayidi bebe bua kumuipata, kadi mbapangile bua kumuipata.” 19 Wakabambila ne: “Nuenu bantu ba tshikondo etshi badi kabayi ne ditabuja, nentungunuke ne kuikala nenu too ne ˆ dıba kayi? Nentungunuke ne kuleja muoyo mule bua bikadilu bienu ˆ too ne dıba kayi? Luayi nende kundi.” 20 Bakalua ne muana kudiye. Kadi pavua nyuma au mumone Yezu, diakamue wakapaluisha muana; yeye mumane kukuluka panshi, wakatuadija kubunguluka upatula ntutu ku mishiku. 21 Ke yeye kuebeja Tatuende wa muana ne: “Mbibange kumuenzekela nuˆ nku katshia ku dıba kayi?” Wakandamuna ne: “Katshia ku buana buende; 22 uvua umukulula misangu ne misangu mu kapia ne mu ˆ mayi bua kumushipa. Kadi wewe ne mushindu wa kuenza bualu kampanda, tumvuila koku luse, utuambuluishe.” 23 Yezu wakamuaˆ mbila ne: “Bua dıyi diudi muambe ne: ‘Wewe ne mushindu!’ Malu onso adi mua kukumbana bua muntu udi ne ditabuja.” 24 Diakaˆ mue tatuende wa muana kuela dıyi

68

dikole wamba ne: “Ndi ne ditabuja! Ngambuluisha koku muaba undi dijinga ne ditabuja!” 25 Pakamona Yezu ne: tshisumbu tshia bantu tshivua tshilua lubilu tshitangile kudibu, wakakanyina nyuma wa bukoya au umuambila ne: “Wewe nyuma wa kamaˆ ma ne mapapa, ndi nkutumina dıyi ne: patuka munda muende, kupinganyimu kabidi nansha kakeˆ se.” 26 Nyuma wakela dıyi dikole, kupaluishaye muana bikole, kupatukaye munda muende; muana kulua bu mufue; ba bungi ba kudibu bavua bamba ne: “Mmufue!” 27 Kadi Yezu wakamukuata ku tshianza kumujula, yeye kujuka. 28 Pakabuelaye mu nzubu, bayidi bende bakamuebeja pa nkayabu ne: “Bua tshinyi tuvua bapangile bua kumuipata?” 29 Wakabambila ne: “Badi mua kuipata nyuma wa nunku, anu ku masambila.” 30 Bakumbuka muaba au, kupitshilabu mu Galela, kadi kavua musue bua muntu amanye to. 31 Bualu uvua ulongesha bayidi bende, ubambila ne: “Nebafile Muana wa muntu mu bianza bia bantu, nebamushipe; kadi nansha muamushipabu, papita matuku asatu neabishibue ku lufu.” 32 Kabavua bumvue tshivuaye muambe to, kadi bavua batshina bua kumukonka. ˆ 33 Bakafika ku Kapenuma. Pavuaye mu nzubu wakabakonka ne: “Nuvua nukokangana bua bualu kayi mu njila?” 34 Bakapuwa, bualu pavuabu mu njila bavua bakokangana munkatshi muabu bua kumanya uvua munene mupite bakuabu. 35 Wakasomba, kubikilaye bapostolo dikumi ne babidi, kubambilaye ne: “Muntu yeye musue kuikala wa kumpala, udi ne bua kuikala wa ndekelu ku bo-

69

Kukosa tshianza, dikasa. Kushipa dibaka

nso ne muena mudimu wa bonso.” 36Kuangataye muana mukese, kumuimanyika munkatshi muabu, kumuelaye mu maboko, kubambilaye ne: 37“Muntu yonso udi wakidila umue wa ku bana bakese aba mu dîna dianyi, udi ungakidila meme. Muntu yonso udi ungakidila, kena ungakidila anu meme, kadi udi wakidila kabidi udi muntume.” 38Yone wakamuambila ne: “Mulongeshi, tuvua bamone muntu mukuabu wipata bademon mu dîna diebe, tuetu kuteta bua kumukandika bualu kavua utulonda to.” 39 Kadi Yezu wakamba ne: “Kanutetshi bua kumukandika to, bualu kakuena muntu udi mua kuenza bualu bua kukema mu dîna dianyi udi mua kungamba bibi lukasa. 40 Muntu udi kayi utuluisha udi netu. 41Bualu muntu yonso udi unupesha dikopo dia mâyi a kunua bua munudi bantu ba Kristo, ndi nnuambila bulelela ne: kakupangila difutu diende nansha kakese. 42 Kadi muntu yonso udi ulenduisha umue wa ku bana bakese badi bitabuje aba, mbimpe kumusuika dibue dinene dia mpelu mu nshingu bu ditu mpunda unyunguluja, kumuela mu mbuu. 43“Bikala tshianza tshiebe tshikulenduisha, utshikose; mbitambe buimpe bua wewe kubuela mu muoyo ne bulema pamutu pa kukuelabu mu Ngena ne bianza bibidi, mu kapia kadibu kabayi mua kujima. 44—— 45Bikala dikasa diebe dikulenduisha, udikose; mbitambe buimpe bua wewe kubuela mu muoyo ne dikasa dimue pamutu pa kukuelabu mu Ngena ne makasa abidi. 46 —— Mâk 9:44Tang. Mat 17:21. Mat 17:21.

MÂKO 9:36–10:11

47Bikala dîsu diebe dikulenduisha, udimanshe; mbitambe buimpe bua wewe kubuela mu Bukalenge bua Nzambi ne dîsu dimue pamutu pa kukuelabu ne mêsu abidi mu Ngena, 48 mudi tshikusu tshiabu katshiyi tshifua ne kapia kakayi kajima. 49“Bualu badi ne bua kuela muntu yonso mukele wa kapia. 50 Mukele mmuimpe; kadi mukele wowu mutalale, nebawutuishe ne tshinyi? Ikalayi ne mukele munda muenu, ne sombayi ne ditalala munkatshi muenu.” Yezu wakajuka, kuluaye ku mikalu ya Yudaya, dishiya dia Yadene; bisumbu bia bantu biakalua kabidi kudiye. Anu bu muvuaye wenza pa tshibidilu, wakatuadija kabidi kubalongesha. 2Bafalese bakasemena kudiye bua kumuteta, kutuadijabu kumuebeja ni bivua bianyishibue bua mulume kushipa dibaka ne mukajende. 3Wakabakonka ne: “Mose uvua munuambile tshinyi?” 4Bakamuandamuna ne: “Mose uvua muitabe bua mulume kufunda mukanda wa kuipata nawu mukajende ne kushipa dibaka.” 5 Kadi Yezu wakabambila ne: “Yeye wakanufundila mukenji eu bua mioyi yenu mipape. 6Kadi ku tshibangidilu kua bufuki, ‘Wakabafuka mulume ne mukaji. 7Bua bualu ebu, mulume neashiye Tatu wende ne mamu wende, 8bubidi buabu nebalue mubidi umue,’ nunku kabatshiena kabidi babidi to, bakadi mubidi umue. 9 Bua bualu ebu, muntu kapanduludi tshidi Nzambi mulamakaje kaba kamue.” 10 Pavuabu kabidi mu nzubu, bayidi bakatuadija kumuela nko46Tang. nko bua bualu abu. 11 Wakabambila ne: “Muntu yonso udi ushipa

10

MÂKO 10:12-32

Nzambi ke muimpe. Dîsu dia kashingi

dibaka ne mukajende, yeye musele mukaji mukuabu, udi wenda masandi, ne udi umuenzela bibi, 12 ne bikala mukaji mumane kushipa dibaka ne bayende, biamusela mulume mukuabu, yeye udi wenda masandi.” 13 Bantu bakatuadija kumutuadila bana batekete bua kubatentekela bianza, kadi bayidi bakabatandisha. 14Pakamona Yezu bualu abu, wakumvua bibi, kubambilaye ne: “Lekelayi bana batekete balue kundi, kanubakandiki to, bualu Bukalenge bua Nzambi mbua bantu badi bu bobu. 15 Ndi nnuambila bulelela ne: Muntu yonso udi kayi wakidila Bukalenge bua Nzambi bu muana mutekete kakubuelamu nansha kakese.” 16 Kuambulaye bana mu maboko, kutuadijaye kubatentekela bianza ubabenesha. 17 Pavuaye mu njila uya, muntu mukuabu wakalua lubilu kutuaye binu kumpala kuende, umukonka ne: “Mulongeshi Muimpe, ndi ne bua kuenza tshinyi bua kupiana muoyo wa tshiendelele?” 18 Yezu wakamuambila ne: “Bua tshinyi udi umbikila ne: muimpe? Kakuena muntu muimpe to, pa kumbusha anu Nzambi nkayende. 19 Udi mumanye tshidi mikenji yamba: ‘Kushipi muntu, kuendi masandi, kuibi, kujadiki bualu bua dishima, kushimakaji muntu bua kuangata tshintu tshiende, nemeka tatu webe ne mamu webe.’” 20Muntu au wakamuambila ne: “Mulongeshi, ndi ntumikila malu onso aa katshia ku buana buanyi.” 21 Yezu wakamutangila, kumunangaye, yeye kumuambila ne: “Nkukushadile tshintu tshimue: Ndaku, upane bintu biudi nabi, ubipeshe bapele, neupete biuma mu diulu, pashishe ulue, undonde.”

70

22 Kadi wakabungama bikole bua diandamuna adi, kuyaye wenda unyingalala, bualu uvua ne bintu bia bungi. 23 Pakakenzakana Yezu, wakambila bayidi bende ne: “Nebikale bikole bua bantu badi ne makuta kubuelabu mu Bukalenge bua Nzambi!” 24 Bayidi bakakema bua mêyi ende aa. Yezu wakabambila kabidi ne: “Bana banyi, mbualu bukole bua kubuela mu Bukalenge bua Nzambi! 25Kamelu kadi mua kupitshila mu dîsu dia kashingi bipepele kupita mudi muntu mubanji mua kubuela mu Bukalenge bua Nzambi.” 26 Kukemabu kabidi bikole, kumuambilabu ne: “Mpindieu, nnganyi udi mua kusungidibua?” 27 Yezu wakabatangila buludiludi, kuambaye ne: “Bua bantu, kabiena mua kuenzeka to, kadi kabiena nanku bua Nzambi to, bualu Nzambi udi mua kuenza malu onso.” 28 Petelo wakamuambila ne: “Tangila! Tuetu tudi bashiye bintu bionso, tuenda tukulonda.” 29 Yezu wakamba ne: “Ndi nnuambila bulelela ne: Kakuena muntu udi mushiye nzubu anyi bana babu ba balume anyi ba bakaji anyi mamu anyi tatu anyi bana anyi madimi bua bualu buanyi ne bua lumu luimpe 30wapanga kupeta misangu lukama kupita kumpala, mpindieu mu ndongoluelu wa malu eu: nzubu, bana babu ba balume ne ba bakaji, bamamu, bana ne madimi, kusakidila ne makenga; ne mu ndongoluelu wa malu utshilualua: muoyo wa tshiendelele. 31 Kadi ba bungi badi ba kumpala nebikale ba ndekelu, ne ba ndekelu nebikale ba kumpala.” 32 Bavua mu njila babanda batangile ku Yelushalema; Yezu uvua kumpala kuabu; bakakema, kadi

71

Dilomba dia Yakobo ne Yone. Mpofu Bâtimayo

bavua balonda bakatuadija kumvua buôwa. Musangu au kabidi, wakakokela bapostolo dikumi ne babidi ku luseke, kutuadijaye kubambila malu avua ne bua kumufikila: 33 “Tudi tubanda ku Yelushalema, nebafile Muana wa muntu mu bianza bia bamfumu ba bakuidi ne bafundi. Nebamufundile tshibawu tshia lufu ne nebamufile mu bianza bia bantu ba bisamba bia bende. 34Bantu aba nebamuseke, nebamutuile mate, nebamuele mfimbu ne nebamushipe, kadi panyima pa matuku asatu neabishibue ku lufu.” 35Yakobo ne Yone bana babidi ba Zebedayi, bakaya kudiye, kumuambilabu ne: “Mulongeshi, tudi basue utuenzele koku tshitudi tukulomba.” 36Wakabakonka ne: “Nudi nukeba nnuenzele tshinyi?” 37 Bakamuambila ne: “Witabe bua tusombe mu butumbi buebe, umue ku dia balume diebe ne mukuabu ku dia bakaji diebe.” 38 Kadi Yezu wakabambila ne: “Kanuena bamanye tshinudi nulomba to. Nudi mua kunua lupanza lundi nnua peshi kubatijibua ne dibatiza didibu bambatiza nadi anyi?” 39 Bakamuambila ne: “Tudi mua kukokesha.” Ke Yezu kubambila ne: “Lupanza lundi nnua, nenulunue, ne nenubatijibue ne dibatiza didibu bambatiza nadi. 40Kadi bua kusomba ku dia balume dianyi anyi ku dia bakaji dianyi, ki mmeme udi ne bukokeshi ebu to; kadi miaba eyi nya bakadibu bamane kulongoluela.” 41 Pakumvua bapostolo bakuabu dikumi bualu ebu, bakafikila Yakobo ne Yone munda. 42 Yezu mumane kubabikila, wakabambila ne: “Nudi bamanye ne: badi bamueneka bu bakokeshi ba bisamba badi babakokesha ne bumfu-

MÂKO 10:33-52

mu buonso ne bantu babu banene badi babaleja mudibu ne bukokeshi. 43 Kabiena ne bua kuikala nanku munkatshi muenu to; kadi muntu yonso udi musue kuikala munene munkatshi muenu, udi ne bua kuikala muena mudimu wenu. 44Ne muntu yonso udi musue kuikala wa kumpala munkatshi muenu, udi ne bua kuikala mupika wa bonso. 45 Bualu nansha Muana wa muntu kavua mulue bua bamuenzele mudimu to, kadi wakalua bua kuenzela bakuabu mudimu ne kufila muoyo wende bu tshia kupikula natshi bantu ba bungi.” 46 Bakafika ku Yeliko. Kadi pavuaye yeye ne bayidi bende ne bantu ba bungi bapatuka mu Yeliko, mpofu mukuabu mulombi wa ka pa luse, diende Bâtimayo muana wa Timayo, uvua musombe ku muelelu kua njila. 47 Pakumvuaye ne: Yezu wa mu Nazaleta ke uvua upita, wakatuadija kuela mbila wamba ne: “Yezu Muana wa Davidi, ngumvuilaku luse!” 48 Bantu ba bungi bakatuadija kumukanyina bamuambila bua kupuwa, kadi wakabandisha dîyi bikole wamba ne: “Muana wa Davidi, ngumvuilaku luse!” 49 Ke Yezu kuimana, kuambaye ne: “Mubikilayi.” Bakabikila mpofu au, bamuambila ne: “Kolesha muoyo, juka, udi ukubikila.” 50 Wakimansha tshilamba tshiende tshia pa mutu, kujukaye lukasa, kuyaye kudi Yezu. 51Yezu wakamukonka ne: “Udi musue nkuenzele tshinyi?” Mpofu kumuambila ne: “Laboni, enza bua ntuadije kumona.” 52Yezu kumuambila ne: “Ndaku, ditabuja diebe ndikuondope.” Diakamue kutuadijaye kumona, kubangaye kumulonda mu njila. Mâk 10:45 Anyi “anyima.”

MÂKO 11:1-24

Pa muana wa mpunda. Basumbishi mu ntempelo

Pakafikabu pabuipi ne Yelushalema, ku Betefaje ne Betaniya ku Mukuna wa Olive, wakatuma bayidi bende babidi, 2 kubambilaye ne: “Ndayi mu musoko unudi numona kumpala kuenu, panudi nubuelamu, nenusangane muana wa mpunda musuika udi muntu kayi muanji kubanda; numusulule, nulue nende. 3 Muntu yeye munukonke ne: ‘Nudi nuenza nunku bua tshinyi?’ Numuambile ne: ‘Mukalenge udi nende dijinga, neamupingaje lukasa.’” 4Bakaya, kusanganabu muana wa mpunda musuika pambelu ku njila lua ku tshiibi, kumusululabu. 5Kadi bantu bakuabu bavua bimane muaba au, bakabebeja ne: “Tshinudi nusuluila muana wa mpunda au ntshinyi?” 6 Bakabandamuna muvua Yezu mubambile, bobu kubalekela kuyabu. 7 Bakatuadila Yezu muana wa mpunda, kutekabu bilamba biabu bia pa mutu pa nyima pende, Yezu kusombapu. 8 Bantu ba bungi bakadija bilamba biabu bia pa mutu mu njila, bakuabu bakadija bisalasala bia mitshi bivuabu bakose mu mpata. 9Bantu bavua baya kumpala kuende ne bavua bamulonda panyima bavua bela mbila bamba ne: “Tudi tukulomba bua umusungile! Udi ulua mu dîna dia Yehowa abeneshibue! 10 Bukalenge bua tatu wetu Davidi budi bulua bubeneshibue! Tudi tukulomba bua umusungile, muulu mutumbuke amu!” 11 Wakabuela mu Yelushalema mu ntempelo, kutangilaye bintu bionso; kadi bu mukavua dîba diye, wakaya ku Betaniya ne bapostolo dikumi ne babidi. 12 Dituku diakalonda, pakapatukabu mu Betaniya, wakumvua nzala. 13 Kumonaye ku bule mutshi wa mfigi muikale ne mabe-

11

72

ji, kuyaye bua kutangila ni uvua mua kupetaku tumuma. Kadi pakafikaye, kakasanganaku tshintu anu mabeji, bualu katshivua tshikondo tshia mfigi to. 14 Ke yeye kuwambila ne: “Kashidi kebe, muntu kadi kabidi tumuma tuebe to.” Bayidi bende bavua bumvue. 15Bakalua ku Yelushalema. Wakabuela mu ntempelo, kutuadijaye kuipata bantu bavua basumbisha ne basumba bintu mu ntempelo, kutonkolaye mêsa a bashintudi ba makuta ne bibasa bia basumbishi ba nyunyi ya nkutshi; 16 kavua witaba bua muntu nansha umue apitshile mu ntempelo ne tshintu to, 17 kadi uvua ulongesha wamba ne: “Ki mbafunde ne: ‘Nebabikile nzubu wanyi ne: nzubu wa disambila bua bantu ba bisamba bionso anyi’? Kadi nuenu nudi bamuvuije tshisokomenu tshia banyengi.” 18Pakumvua bamfumu ba bakuidi ne bafundi bualu ebu, bakatuadija kukeba mushindu wa kumushipa, kadi bavua bamutshina, bualu bantu bonso bavua anu bakema bua mushindu uvuaye ulongesha. 19 Dilolo dionso, bavua bapatuka mu tshimenga. 20Kadi pavuabu bapita mu dinda menemene, bakamona mutshi wa mfigi au mumane kuma kubangila anu ku miji. 21 Pakavuluka Petelo tshivua tshienzeke, wakamuambila ne: “Labi, tangila mutshi wa mfigi uuvua muele mulawu au mmufube.” 22Yezu wakabandamuna ne: “Itabujayi Nzambi. 23Ndi nnuambila bulelela ne: muntu yonso udi wambila mukuna eu ne: ‘Juka, udiele mu mbuu’ kayi ne dielakana mu muoyo wende, kadi muikale witabuja ne: tshidiye wamba tshidi tshienzeka, netshienzeke. 24 Bua bualu ebu ndi nnua-

73

Kufuile bantu luse. Budimi bua mvinyo

mbila ne: bua bintu bionso binudi nulomba mu disambila, ikalayi ne ditabuja dia ne: nukadi babipete, ne nenubipete. 25 Panudi bimane nusambila, nufuile muntu yonso unudi nende bualu luse, bua Tatu wenu udi mu diulu anufuile penu luse bua bilema bienu.” 26—— 27 Bakalua kabidi mu Yelushalema. Bu muvuaye wendakana mu ntempelo, bamfumu ba bakuidi ne bafundi ne bakulu bakalua kudiye, 28bakamukonka ne: “Mbukokeshi kayi buudi wenza nabu malu aa? Nnganyi udi mukupeshe bukokeshi ebu bua kuenza nabu malu aa?” 29Yezu wakabandamuna ne: “Meme panyi ndi nnuebeja bualu bumue. Nuenu bangandamune, nennuambile panyi bukokeshi bundi ngenza nabu malu aa. 30 Dibatiza dia Yone divua difume mu diulu anyi kudi bantu? Ngandamunayi.” 31Ke bobu kutuadija kuelangana meji munkatshi muabu ne: “Tuetu bambe ne: ‘Mmu diulu,’ neambe ne: ‘Bua tshinyi kanuvua bamuitabuje?’ 32 Peshi tuambe ne: ‘Nkudi bantu’ anyi?” Bakatshina bua kuamba nunku, bualu bantu bonso bavua bitabuja ne: Yone uvua muprofete bulelela. 33 Ke bobu kuandamuna Yezu ne: “Katuena bamanye to.” Yezu kubambila ne: “Meme panyi tshiena nnuambila bukokeshi bundi ngenza nabu malu aa to.” Pashishe, wakatuadija kubambila malu mu bilejilu wamba ne: “Muntu mukuabu uvua ne budimi bua tumuma tua mvinyo; kubunyungululaye ne lupangu, kumbulamu tshina tshia kukamina mvinyo, kuibaka tshibumba tshia balami, kubushilaye babidime, kuyaye ku luendu mu

12

Mâk 11:26 Tang. Mat 17:21.

MÂKO 11:25–12:14

ditunga dikuabu. 2 Pakakumbana tshikondo tshia kunowa, wakatuma mupika kudi babidime bua kuangata tumuma tua mvinyo. 3Kadi bakamukuata, kumukuma, kumupingajabu bianza bitupu. 4Kubatuminaye kabidi mupika mukuabu, kumukumabu ku mutu, kumufuisha bundu. 5 Kutumaye mupika mukuabu, au bakamushipa; kutumaye bakuabu ba bungi, kukumabu bamue, kushipabu bakuabu. 6 Umuepele uvuaye mushale nende, mmuana uvuaye munange bikole. Kumutumaye ku ndekelu kua bionso wela meji ne: ‘Nebanemeke muananyi.’ 7 Kadi babidime abu bakambilangana ne: ‘Mupianyi wa bintu nyeye eu. Luayi, tumushipe, bumpianyi abu nebushale buetu.’ 8 Bakamukuata, bobu kumushipa, kumuimansha pambelu pa budimi. 9Muena budimi neenze tshinyi? Nealue, neashipe babidime aba, neapeshe bantu bakuabu budimi abu. 10 Kanuvua babale dîyi edi diakafundabu ne: ‘Dibue diakabenga bibaki ke diakalua dibue dinene dia mu ditumba. 11 Bualu ebu mbufume kudi Yehowa, ne mbualu bua kukema ku mêsu kuetu anyi’?” 12Pakumvuabu nanku, bakatuadija kukeba mushindu wa kumukuata, kadi bavua batshina bantu, bualu bakajingulula ne: uvua mufile tshilejilu atshi bua bualu buabu. Ke bobu kumushiya, kuyabu. 13Pashishe bakamutumina Bafalese bakuabu ne bena dia Helode bua kumukuata ku mêyi. 14Pakafikabu, bakamuambila ne: “Mulongeshi, tudi bamanye ne: utu wamba anu malu malelela, kutu ulabidila muntu bualu kutu utangila tshidi mpala wa muntu to, kadi udi ulongesha njila

MÂKO 12:15-36

Balume 7 mukaji umue. Mukenji munene

wa Nzambi mu bulelela: Mbimpe muntu yonso afute Kaisa tshitadi anyi kafutshi? 15 Tufute anyi katufutshi?” Yeye mumane kujingulula lubombo luabu, wakabambila ne: “Nudi nunteta bua tshinyi? Luayi ne ndenaliyo bua mmumone.”16Bakamutuadila ndenaliyo umue. Kubebejaye ne: “Mpala ne mêyi adi mafundapu mbia nganyi?” Bakamuandamuna ne: “Mbia Kaisa.” 17 Ke Yezu kubambila ne: “Nufute Kaisa bintu bia Kaisa, kadi nufute Nzambi bintu bia Nzambi.” Bakakema bikole bua bualu buende. 18 Basadoke batu bamba mudi dibika dia bantu ku lufu kadiyiku, bakalua kudiye kumukonkabu ne: 19 “Mulongeshi, Mose wakatufundila ne: muntu yeye mufuishe muanabu wa balume, mushiye mukaji kayi mulele nende muana, muanabu wa balume udi ne bua kupiana mukaji au bua kulelela muanabu bana. 20Kuvua bana ba muntu ba balume muanda mutekete. Wa kumpala wakasela mukaji, kadi kufuaye kayi mushiye muana. 21Muibidi kupiana mukaji au, kadi kufuaye pende kayi mushiye muana, ne muisatu mushindu wa muomumue. 22 Wa muanda mutekete kavua mushiye pende muana to. Ndekelu wa bionso mukaji au kufua pende. 23 Pabishibua bantu ku lufu, mukaji au neikale wa nganyi? Bualu uvua mukaji wabu bonso muanda mutekete.” 24 Yezu wakabandamuna ne: “Kanuena mu dipanga bua bualu ebu anyi? Bualu kanuena bamanye Mifundu minsantu ne bukole bua Nzambi. 25 Bualu padibu babishibua ku lufu, balume kabena basela, bakaji kabena basedibua, kadi badi bu banjelu ba mu diulu. 26 Bua bualu bua bafue ne

74

bua dibishibua diabu ku lufu, kanuvua babale mu mukanda wa Mose bualu bua kamutshi ka mêba, muvua Nzambi mumuambile ne: ‘Ndi Nzambi wa Abalahama, Nzambi wa Izaka ne Nzambi wa Yakoba’ anyi? 27 Yeye kena Nzambi wa bafue to, kadi udi Nzambi wa badi ne muoyo. Nudi mu dipanga dinene.” 28Umue wa ku bafundi uvua mulue ne mumvue muvuabu bakokangana, pakamanyaye ne: Yezu uvua mubandamune bimpe menemene, wakamuebeja ne: “Mmukenji kayi udi wa kumpala ku yonso?” 29 Yezu wakandamuna ne: “Wa kumpala udi ne: ‘Teleja, wewe Isalele; Yehowa Nzambi wetu udi anu Yehowa umue; 30 udi ne bua kunanga Yehowa Nzambi webe ne muoyo webe wonso ne anyima webe yonso ne lungenyi luebe luonso ne bukole buebe buonso.’ 31 Muibidi udi ne: ‘Udi ne bua kunanga muntu nebe bu muudi mudinange.’ Kakuena mukenji mukuabu udi munene kupita eyi.” 32 Mufundi au wakamuambila ne: “Mulongeshi, udi muambilamu biumvuangane ne bulelela: ‘Yeye udi anu umue, kakuena mukuabu amu Yeye’; 33 kumunanga ne muoyo wonso ne meji onso ne bukole buonso ne kunanga muntu nebe bu muudi mudinange nkupite milambu yonso ya kuosha ne milambu mikuabu yonso kule menemene.” 34Pakajingulula Yezu ne: uvua muandamune ne meji, wakamuambila ne: “Kuena kule ne Bukalenge bua Nzambi to.” Kadi kakuvua muntu uvua ne dikima dia kumuela kabidi nkonko to. 35Kadi pavua Yezu ulongesha mu ntempelo, wakamba ne: “Bua tshinyi bafundi badi bamba ne: Kristo mmuana wa Davidi? 36 Davidi wakamba ku bukole bua

75

Tukuta tua mukamba. Matuku a ku nshikidilu

nyuma muimpe ne: ‘Yehowa wakambila Mukalenge wanyi ne: “Somba ku tshianza tshianyi tshia balume too ne pangateka bena lukuna bebe muinshi mua makasa ebe.” ’ 37 Davidi muine udi umubikila ne: ‘Mukalenge,’ kadi mmunyi mudiye mua kuikala muanende?” Musumba wa bantu uvua umuteleja ne disanka. 38 Pavuaye ulongesha wakamba kabidi ne: “Nudimukile bafundi badi basue kuendakana bavuale mizabi, basue bua babele mioyo mu bisalu; 39 mbasue kusomba miaba ya kumpala mu nsunagoga ne mbasue miaba ya lumu mu bibilu. 40 Bobu mene ke badi bapawula nzubu ya bakaji bakamba, benza masambila male bua kudileja; bobu nebapete dilumbuluisha dikole menemene.” 41 Wakasomba mutangile ku tushete tua diela makuta, utangila muvua bantu bela makuta mu tushete atu, ne babanji ba bungi bakelamu makuta a bungi. 42 Mukaji mukamba mupele wakalua, kuelaye tukuta tubidi tua mushinga mukese menemene. 43 Ke yeye kubikila bayidi bende, kubambilaye ne: “Ndi nnuambila bulelela ne: mukaji mukamba mupele eu mmuele bia bungi kupita bonso badi bele makuta mu tushete, 44 bualu bonso mbele biabu bia pa mutu, kadi yeye, nansha mudiye ukenga, mmuele bionso bivuaye nabi, biende bionso bivuaye nabi bua kudidisha.” Pavuaye upatuka mu ntempelo, muyidi wende mukuabu wakamuambila ne: “Mulongeshi, tangila mabue aa, tangila nzubu eyi!” 2 Kadi Yezu wakamuambila ne: “Udi mumone nzubu minene eyi anyi? Nebayibumbule

13

ˆ MAKO 12:37–13:13

yonso, kakuena kushala dibue pa mutu pa dikuabu nansha.” 3 Pavuaye musombe ku Mukuna wa Olive mutangile ku ntempelo, Petelo ne Yakobo ne Yone ne Andele bakamukonka pa nkayabu ne: 4 “Utuambile, malu aa ˆ neenzeke dıba kayi? Ntshimanyinu kayi tshialeja ne: malu aa onso akadi pa kufika ku ndekelu?” 5 Ke Yezu kutuadija kubambila ne: “Nudimuke bua muntu kanupambuishi. 6 Bantu ba buˆ ngi nebalue mu dına dianyi bamba ne: ‘Meme ke yeye,’ nebapambuishe bantu ba bungi. 7 Kadi panumvua bakula bua mvita ne ngumu ya mvita, kanutshinyi to; malu aa adi ne bua kuenzeka, kadi nshikidilu ki mmuanji kulua to. 8 “Tshisamba netshiluishe tshisamba tshikuabu, bukalenge nebuluishe bukalenge bukuabu, bikumina nebienzeke bilondangane ku muaba ne ku muaba, nekuikale biyole bia nzala. Malu aa adi ntuadijilu wa tunyinganyinga. 9 “Kadi nuenu nuikale badimuke; bantu nebanufile ku bilumbuluidi biabu, nebanukume mu nsunagoga, nebanufile kumpala kua banguvena ne bakalenge bua bualu buanyi bu bujadiki kudibu. 10 Kabidi, badi ne bua kuanji kuyisha lumu luimpe mu bisamba bionso. 11 Kadi padibu baya nenu bua kunufila, kanudianjidi kusamisha mutu bua tshinuamba, kadi ˆ tshianupeshabu pa dıba adi, nutshiambe, bualu ki nnuenu badi bakula, kadi nnyuma muimpe. 12 Muntu neafile muanabu bua kumushipabu, tatu neafile muanende, bana nebatombokele baledi ne nebabashipeshe. 13 Bantu bonso ˆ nebanukine bua dına dianyi. Kadi udi unanukila too ne ku nshikidilu neasungidibue.

ˆ MAKO 13:14–14:1

Ba-Kristo ba dishima. Nzambi mmumanye

14 “Kadi panuamona tshintu tshia muengu tshidi tshikebesha dibutuka tshimane muaba uditshi katshiyi ne bua kuikala (muntu udi ˆ ubala ikale ne busunguluji), dıba adi badi mu Yudaya batuadije kunyemena ku mikuna. 15 Muntu udi pa mutu pa nzubu katuluki to, kabuedi nansha mu nzubu muende bua kuangata tshintu, 16 muntu udi mu budimi, kapinganyi ku bintu bidi panyima bua kuangata tshilamba tshiende tshia pa mutu. 17 Diakabi bua bakaji bikala ne mafu ne bikala bamusha bana mu matuku au! 18 Tungunukayi ne kusambila bua bualu ebu kabuenzeki mu tshikondo tshia mashika makole, 19 bualu matuku au neikale matuku a dikenga ditu kadiyi dianji kuenzeka katshia ku tshibangidilu tshia bufuki bua Nzambi too ne ku tshikondo atshi, ne kadiakuenzeka kabidi to. 20 Bu Yehowa kayi mukepeshe matuku au, kakuvua muntu uvua mua kupanda to. Kadi anu bua basungula, bantu badiye musungule, mmukepeshe matuku au. 21 “Nunku muntu yeye munuambile kabidi ne: ‘Monayi, Kristo udi apa,’ anyi ‘Monayi, udi kuaka,’ kanuitabi to. 22 Bualu ba-Kristo ba dishima ne baprofete ba dishima nebajuke, nebenze bimanyinu ne malu a kukema bua kupambuisha, pikalaku mushindu too ne basungula. 23 Nuenu nuikale batabale, ndi mudianjile kunuambila malu aa onso. 24 “Kadi mu matuku au, kunyiˆ ma kua dikenga adi, dıba nedifikuluke ne ngondo kakukenkesha to; 25 mitoto neyikuluke mu diulu, ne nebanyukule makole a muulu. 26 Pashishe nebamone Muana wa muntu ulua mu matutu ne bukole bua bungi ne butumbi. 27 Ka-

76

bidi neatume banjelu ne neasangishe bantu bende basungula kaba kamue bafumine ku mpepele inayi, kutuadijila ku ditengu dia buloba too ne ku ditengu dia diulu. 28 “Nulongele ku tshilejilu tshia mutshi wa mfigi etshi: Panudi numona lutonga luawu lupatuka, lupatula mabeji, nudi numanya ne: tshikondo tshia mvula tshikadi pabuipi. 29 Bia muomumue nuenu kabidi, panudi numona malu aa enzeka, numanye ne: ukadi pabuipi, ukadi ku biibi. 30 Ndi nnuambila bulelela ne: bantu ba mu tshikondo etshi kabakujika malu onso aa kaayi menzeke. 31 Diuˆ lu ne buloba nebijimine, kadi meyi anyi kaakujimina to. ˆ 32 “Bua dituku adi ne dıba adi, kakuena muntu udi mumanye, nansha banjelu badi mu diulu nansha Muana, kadi anu Tatu. 33 Nuikale badimuke, nutabale, bualu kaˆ nuena bamanye dıba diakumbana tshikondo tshijadika. 34 Bidi anu bu muntu udi muenze luendu lule, mushiye nzubu wende, mupeshe bapika bende bukokeshi, muntu ne muntu wende mudimu, kuambilaye mulami wa ku tshiibi bua kushala mutabale. 35 Nunku nushale batabale, bualu kanuena ˆ bamanye dıba didi Mfumu wa nzubu ufika, ni walua dilolo anyi mundankulu, anyi pa bitala peshi mu dinda menemene, 36 bua pafikaye mu tshimpitshimpi, kanusanganyi balale tulu. 37 Kadi tshindi nnuambila, ndi ntshiambila bantu bonso ne: Nushale batabale.” Kuvua kushale matuku abidi bua kuenza Pasaka1 ne tshibilu tshia mampa kaayi mela luevene. Bamfumu ba bakuidi ne bafundi bavua bakeba mushindu

14

ˆ Mak 14:11 Tang. Mat 26:2.

77

Mafuta a mupuya muimpe. Pasaka

wa kumukuata ne budimu, ne kumushipa, 2 bualu bavua anu baˆ mba ne: “Katumukuatshi dıba dia tshibilu to; pamuapa tshimvundu tshidi mua kujuka mu bantu.” 3 Pavuaye ku Betaniya mu nzubu mua Simona muena nsudi muˆ sombe ku mesa udia biakudia, mukaji mukuabu wakalua kudiye ne kalangi ka alabasta kikale ne mafuta a mupuya muimpe a mushinga mukole, menza ne nare mulelela. Kukangulaye kalangi ka alabasta, kutuadija kumuela mafuta mu mutu. 4 Bakuabu bakumvua bibi bua bualu abu, kuambilanganabu ne: “Bua tshinyi kunyanga mafuta a mupuya muimpe aa nunku? 5 Bavua mua kupana mafuta a mupuya muimpe aa ku ndenaliyo mipite pa 300 ne kuyipesha bapele!” Kabavua basanke bua tshivua mukaji au muenze to. 6 Kadi Yezu wakamba ne: “Mulekelayi. Bua tshinyi nudi numutatshisha? Mmungenzele bualu buimpe. 7 Bualu nudi ne bapele aba matuku onso, nudi mua kubenzeˆ la malu mimpe dıba dionso dinudi basue, kadi meme kanuena nanyi matuku onso to. 8 Mmuenze tshivuaye pende mua kuenza, mmudianjile kungela mafuta a mupuya muimpe pambidi bua dijikibua dianyi. 9 Ndi nnuambila bulelela ne: miaba yonso ya pa buloba yayishabu lumu luimpe elu, nebakule kabidi bua bualu budi mukaji eu muenze bua kumuvuluka.” 10 Pashishe Yudasa Isakaliote umue wa ku bapostolo dikumi ne babidi wakaya kudi bamfumu ba bakuidi bua kumufila mu bianza biabu. 11 Pakumvuabu bualu abu bakasanka, kumulayabu bua kumupesha mpalata. Ke yeye ku-

ˆ MAKO 14:2-22

tuadija kukeba mushindu wa kumufila bimpe. 12 Dituku dia kumpala dia tshibilu tshia mampa kaayi mela luevene divuabu ne tshibidilu tshia kushipa nyama wa Pasaka, bayidi bende bakamuambila ne: “Udi musue bua tuye kulongolola kua wewe kudila Pasaka penyi?” 13 Wakatuma bayidi bende babidi, kubambila ne: “Ndayi mu tshimenga, nenusambakene ne muntu mukuabu muambule mulondo ˆ wa mayi. Numulonde; 14 muaba udiye ubuela mu nzubu, nuambile muena nzubu ne: ‘Mulongeshi udi wamba ne: “Nzubu wa benyi undi mua kudila Pasaka ne bayidi banyi udi penyi?” ’ 15 Neanuleje nzubu wa kuulu munene muikale ne bintu bionso bimana kulongolola, nutulongoluelamu.” 16 Bayidi bakaya, kubuelabu mu tshimenga, kusanganabu anu muvuaye mubambile, kulongololabu Pasaka. ˆ 17 Pakabuela dıba, wakalua ne bapostolo dikumi ne babidi. ˆ 18 Pavuabu basombe ku mesa badia, Yezu wakamba ne: “Ndi nnuambila bulelela ne: Umue wa kunudi udi udia nanyi, neantungile tshitungu.” 19 Bakatuadija kunyingalala, bamukonka ku muntu ku muntu ne: “Mmeme anyi?” 20 Wakabambila ne: “Ngumue wa mu bapostolo dikumi ne babidi udi utua nanyi tshianza mu dilonga dimue. 21 Bulelela, Muana wa muntu udi uya anu mudibu bafunde bua bualu buende, kadi diakabi didi kudi muntu udi ufila Muana wa muntu! Bivua mua kuikala bimpe bu muntu au kayi muledibue.” 22 Pavuabu batungunuka ne kudia, wakangata diampa, kusakidilaye Nzambi, kuditshibula, kubapeshaye wamba ne: “Angatayi, etshi tshidi tshileja mubidi wanyi.”

ˆ MAKO 14:23-47

Mashi a tshipungidi. Udi usambila mu Getesemane

23 Kuangataye kabidi dikopo dia mvinyo, kusakidilaye Nzambi, kubapesha, kunuabu bonso. 24 Yeye kubambila ne: “Etshi tshidi tshileja ‘mashi anyi a tshipungidi’ adi ne bua kuya panshi bua bantu ba bungi. 25 Ndi nnuambila bulelela ne: tshiakunua nenu kabidi mvinyo too ne dituku dingamunua nenu mupiamupia mu Bukalenge bua Nzambi.” 26 Ndekelu wa bionso, bobu bamane kutumbisha Nzambi ne misambu, bakaya ku Mukuna wa Olive. 27 Yezu wakabambila ne: “Buonso buenu nenulenduke, bualu bakafunda ne: ‘Nenkume mulami wa mikoko ne mikoko neyitangalake.’ 28 Kadi pangabishibua ku lufu, nendianjile kumpala kuenu mu Galela.” 29 Kadi Petelo wakamuambila ne: “Nansha bakuabu bonso balenduke, meme tshiakulenduka to.” 30 Bua bualu ebu Yezu wakamuambila ne: “Ndi nkuambila bulelela ne: butuku ebu kumpala kua tshitala kusama misangu ibidi, wewe neumvile misangu isatu.” 31 Kadi yeye kusuminyina anu ne kuamba ne: “Nansha bikalabi bua kufua nebe, tshiakukuvila nansha kakese.” Bakuabu bonso bakamba pabu bia muomumue. 32 Bakafika muaba uvuabu babikila ne: Getesemane, kuambilaye bayidi bende ne: “Sombayi muaba eu pandi meme nya kusambila.” 33 Kuangataye Petelo ne Yakobo ne Yone kuyaye nabu, kutuadijabi kumutonda bikole ne kupampakanaye bikole. 34 Ke kubambilaye ne: “Muoyo1 wanyi mmubungame bikole too ne ku lufu. Shalayi muaba eu, nushale batabale.” 35 Kuyaye kumpala ndambu, kutua ˆ Mak 14:341 Anyi “anyima.”

78

mpala wende panshi, kutuadijaye kusambila wamba ne: bu koku muˆ shindu, dıba adi dipite kule nende. 36 Wakamba ne: “Aba, Tatu wanyi, wewe udi mua kuenza malu onso, ngumbushilaku lupanza elu. Kadi kabienzeki bu mundi musue, bienzeke bu muudi wewe musue.” 37 Wakalua kubasangana balale, kuambilaye Petelo ne: “Simona, udi mulale? Kuena mupete bukole bua kushala nansha mutabale ˆ dıba dimue? 38 Nushale batabale ne nusambile bua kanubuedi mu ditetshibua. Muoyo mmusue kuenza, kadi mubidi udi ne butekete.” 39 Wakaya kabidi kusambila waˆ mba meyi a muomumue. 40 Kuluaye kabidi kubasangana balale, ˆ bualu mesu abu avua maneme ne tulu, bakapanga tshia kumuandamuna. 41 Wakalua musangu muisatu, kubambilaye ne: “Nudi ˆ nulala ne nuikisha dıba dia nunku! ˆ Kuajiki! Dıba diakumbanyi! Monayi, badi bafila Muana wa muntu mu bianza bia benji ba malu mabi. 42 Jukayi tuye. Tangilayi, muntu udi ne bua kumfila ukadi pabuipi.” 43 Diakamue patshivuaye wakula, Yudasa umue wa ku bapostolo dikumi ne babidi wakalua ne tshisumbu tshinene tshia bantu bikale ne miele ne mitshi babatume kudi bamfumu ba bakuidi ne bafundi ne bakulu ba bantu. 44 Muntu uvua mumutungile uvua mubapeshe tshimanyinu wamba ne: “Muntu ungatua mishiku au, nyeye, numukuate, nuye nende bamulame bimpe.” 45 Wakalua diakamue kudi Yezu, kusemenaye kudiye wamba ne: “Labi!” Yeye kumutua mishiku. 46 Ke bobu kumutua bianza, kumukuatabu. 47 Kadi umue wa ku bavua bimane muaba au wakapatula muele wende, kutapa mupika wa

79

Dikuata Yezu. Petelo udi umuvila

muakuidi munene, kumukosa ditshi. 48 Kadi Yezu wakabambila ne: “Nudi balue ne miele ne mitshi bua kunkuata bu mudibu bakuata muivi anyi? 49 Ku dituku ku dituku mvua nenu mu ntempelo ndongesha, kadi kanuvua bankuate to. Kadi bualu ebu mbuenzeke ˆ bua meyi a mu Mifundu minsantu akumbane.” 50 Bonso bakamushiya, kunyemabu. 51 Kadi nsongalume mukuabu wakamulonda pabuipi mudijingile tshilamba tshia line muimpe, pambidi patupu; bakakeba bua kumukuata, 52 kadi wakashiya tshilamba tshiende tshia line, kunyemaye butaka. 53 Bakaya ne Yezu kua muakuidi munene, bamfumu ba bakuidi bonso ne bakulu ba bantu ne bafundi bakadisangisha. 54 Kadi Petelo uvua wenda umulonda pa bule too ne mu lupangu lua muakuidi munene, kusombaye pamue ne bena mudimu ba mu nzubu, wota ˆ kapia. 55 Dıba adi bamfumu ba bakuidi ne bena ku Tshilumbuluidi tshinene bonso bavua bakeba tshijadiki tshia kupisha natshi Yezu bua kumushipa, kadi kabakapeta nansha tshimue. 56 Bantu ba bungi bavua bafila bijadiki bia dishima bua kumupisha, kadi bijadiki biabu kabivua bipetangana to. 57 Bantu bakuabu bakajuka, kufilabu tshijadiki tshia dishima bua kumupisha, bamba ne: 58 “Tuvua bamumvue wamba ne: ‘Nengupule ntempelo uvua muibaka ku bianza eu, nengibakulule mukuabu mu matuku asatu udi kayi muibaka ku bianza.’ ” 59 Nansha nanku, bijadiki biabu kabivua bipetangana to. 60 Ndekelu wa bionso, muakuidi munene kuimana munkatshi muabu, kukonkaye Yezu ne: “Kue-

ˆ MAKO 14:48-70

na ne tshia kuamba anyi? Mbualu kayi budi bantu aba bakufunda nabu?” 61 Wakashala mupuwe ˆ kayi wandamuna dıyi. Muakuidi munene kutuadijaye kabidi kumuebeja, wamba ne: “Wewe udi Kristo Muana wa Mubeneshibue anyi?” 62 Ke Yezu kuamba ne: “Eyowa, mmeme; nenumone Muana wa muntu musombe ku tshianza tshia balume tshia bukole, ulua ne matutu a mu diulu.” 63 Pakumvua muakuidi munene bualu ebu, wakapanda bilamba biende bia muinshi, kuambaye ne: “Tudi kabidi dijinga ne bajadiki bakuabu anyi? 64 Nudi bumvue mudiye mupende Nzambi. Nudi nuamba tshinyi?” Buonso buabu bakamba muvuaye mukumbanyine lufu. 65 Bakuabu bakatuadija kumutuila mate, kumubuikilabu ˆ ku mesu bamukuma bisusu bamuambila ne: “Wewe muikale muprofete, tuambile udi mukukume!” Basalayi bakaya nende benda baˆ mutapa mapi ku mesu. 66 Pavua Petelo mu lupangu amu, umue wa ku bansongakaji bena mudimu ba muakuidi munene wakalua; 67 pakamonaye Petelo wota kapia, wakamutangiˆ la bimpe ku mesu, kuambaye ne: “Wewe pebe uvua ne Yezu muena Nazaleta au.” 68 Kadi wakavila wamba ne: “Tshiena mumumanye to, tshiena ngumvua nansha biudi wamba to”; wakapatuka pambelu kuya pabuipi ne ku tshiibi tshia lupangu. 69 Koku aku, muena mudimu mukaji au wakamumona, kutuadijaye kuambila kabidi bavua bimane muaba au ne: “Muntu eu ngumue wa kudibu.” 70 Yeye wakavila kabidi. Mutantshi mukese pashishe, bantu bavua bimane muaba au bakatuadija kabidi kuambila Petelo ne: “Bushuwa, wewe

ˆ MAKO 14:71–15:22

Yezu kumpala kua Pilato. Basalayi baseka Yezu

udi pebe umue wa kudibu, bualu udi muena Galela.” 71 Kadi wakatuadija kudiela milawu, uditshipa ne: “Tshiena mumanye muntu unudi nuamba au to.” 72 Diakamue, tshitala tshiakasama musangu muibidi, Petelo kuvuluka ˆ meyi avua Yezu mumuambile ne: “Kumpala kua tshitala kusama misangu ibidi, wewe neumvile misangu isatu.” Wakabungama bikole, kutuadijaye kudila. Diakamue patshiatshia, bamfumu ba bakuidi, bakulu ba bantu ne bafundi, tuambe ne: bena ku Tshilumbuluidi tshinene1 bonso, kuelabu tshipangu, bobu kusuika Yezu, kuyabu nende, e kumufila mu bianza bia Pilato. 2 Ke Pilato kumukonka ne: “Wewe udi Mukalenge wa bena Yuda anyi?” Wakamuandamuna ne: “Anu muudi muambe amu.” 3 Kadi bamfumu ba bakuidi bakamubanda ne malu a bungi. 4 Pilato kutuadija kabidi kumukonka ne: “Kuena wandamuna anyi? Teleja mudibu bakubanda ne malu a bungi.” 5 Kadi Yezu kakandamuna kabidi bualu nansha bumue to, ke Pilato kukema bikole. 6 Mu tshibilu tshionso uvua ne tshibidilu tshia kubalekeleela muena buloko umue uvuabu baˆ lomba. 7 Dıba adi kuvua muntu mukuabu uvuabu babikila ne: Balabase uvuabu bakuate ne bantu bakuabu bavua batombokele mbulamatadi ne bashipe muntu mu buntomboji buabu abu. 8 Bantu kulua, kutuadijabu kumulomba bilondeshile tshivuaye ubenzela misangu yonso. 9 Ke Pilato kubandamuna wamba ne: “Nudi basue nnulekeleele Mukalenge wa

80

bena Yuda anyi?” 10 Bualu uvua mumanye ne: bamfumu ba bakuidi bavua bamufile mu bianza biende bua mukawu. 11 Kadi bamfumu ba bakuidi bakasaka bantu bua abalekeleele Balabase pamutu pa Yezu. 12 Pilato wakabakonka kabidi ne: “Ngenze tshinyi ne muntu unudi nubikila ne: Mukalenge wa bena Yuda eu?” 13 Bakela kabidi mbila ne: “Mupopela ku mutshi!” 14 Ke Pilato kubebeja kabidi ne: “Bua tshinyi? Mbualu bubi kayi budiye muenze?” Kadi bakatungunuka anu ne kuela mbila mikole ne: “Mupopela ku mutshi!” 15 Bu muvua Pilato musue kusankisha bantu, wakabalekeleela Balabase; yeye mumane kuelesha Yezu mfimbu, wakamufila bua bamupopele ku mutshi. 16 Basalayi bakaya nende mu lupangu lua mu nzubu munene wa nguvena, kubikilabu tshisumbu tshionso tshia basalayi; 17 bakamuvuadika tshilamba tshikunzubile, kulukabu tshifulu tshia ˆ bukalenge tshia meba, bobu kumuasatshi ku mutu. 18 Kutuadijabu kumuela muoyo ne: “Muoyo au Mukalenge wa bena Yuda!” 19 Bavua kabidi bamututa ne dilenga mu mutu, bamutuila mate, batua binu kumpala kuende, bamuinamina. 20 Ndekelu wa bionso, bobu bamane kumuseka, bakamuvula tshilamba tshikunzubile, kumuvuadika bilamba biende bia pa mutu. Kuyabu nende pambelu bua kumupopela ku mutshi. 21 Bakenzeja muntu mukuabu uvua upita mu njila ufuma ku budimi, diende Simona wa ku Kulene, tatuende wa Alesandelo ne Lufo, bua kuambula mutshi wa makenga wa Yezu. ˆ 22 Kuyabu nende muaba udiMak 15:11 Mmumue ne: “Sanedren wa bu babikila ne: Gologota; padibu bena Yuda.”

15

81

Yezu ku mutshi. Jozefe wa ku Alimataya

bakudimuna muaku eu udi umvuija ne: “Muaba wa kabalubalu ka mutu.” 23 Kukebabu bua kumupesha mvinyo munyanga ne mire, kadi wakabenga bua kunua. 24 Pashishe bobu kumupopela ku mutshi, kuelabu nshobo bua kuabanyangana bilamba biende bia pa mutu bua kumanya tshivua muntu ne muntu mua kuangata. 25 Baˆ kamupopela ku mutshi pa dıba disatu.1 26 Bakateka kuulu kua mutu wende bualu buvuabu bamubanda nabu bafunde ne: “Mukalenge wa bena Yuda.” 27 Bavua bapopele kabidi bivi babidi pamue nende, umue ku dia balume diende, mukuabu ku dia bakaji diende. 281 —— 29 Bantu bavua bapita bavua bamupenda, bakupa mitu bamba ne: “Kia! Wewe uvua musue kupula ntempelo ne kumuibakulula mu matuku asatu, 30 disungila, utuluke ku mutshi wa makenga.” 31 Bia muomumue, bamfumu ba bakuidi ne bafundi bavua bamuseka pabu munkatshi muabu bamba ne: “Uvua usungila bakuabu, kadi yeye muine mmupange mua kudisungila! 32 Kristo Mukalenge wa Isalele atuluke mpindieu ku mutshi wa makenga bua tumone ne tumuitabuje.” Nansha bantu bavuabu bapopele pamue nende bavua pabu bamuamba. ˆ 33 Pakakumbana dıba disamboˆ mbo,1 mıdima yakabuikila dituˆ nga dijima too ne pa dıba dia ˆ tshitema.2 34 Pa dıba dia tshiˆ tema, Yezu wakela dıyi dikole wamba ne: “Eli, Eli, lama sabakatani?” padibu bakudimuna miaku eyi, idi yumvuija ne: “Nzambi wa-

ˆ MAKO 15:23-45

nyi, Nzambi wanyi, udi mundekele bua tshinyi?” 35 Pavua bantu bakuabu bavua bimane pabuipi ˆ apu bumvue dıyi adi, bakatuadija kuamba ne: “Umvuayi, udi ubikila Eliya!” 36 Kadi muntu mukuabu wakaya lubilu, kutua musukulampampa mu mvinyo wa buanji, kuwasa ku dilenga, kumupeshaye bua kunua, wamba ne: “Mulekelayi! Tumone Eliya ni udi ulua kumutulula.” 37 Kadi Yezu waˆ kela dıyi dikole, kukulaye muoyo. 38 Tshilamba tshia ku muaba wa tshijila wa mu ntempelo tshiakapandika bipese bibidi kuulu too ne kuinshi. 39 Pakamona mfumu wa basalayi uvua muimane kumpala kuende malu avua menzeke pavuaye mukule muoyo, wakamba ne: “Bulelela, muntu eu uvua Muana wa Nzambi.” 40 Kuvua kabidi bakaji bavua batangidila pa bule, munkatshi muabu muvua Mariya wa ku Magadala ne Mariya mamuende wa Yakobo mukese ne Yose, ne Salome, 41 bavua bendakana nende ne bamuambuluisha pavuaye mu Galela, ne bakaji bakuabu ba bungi bavua balue nende mu Yelushalema. ˆ 42 Bu mukavua dıba diye bikole dilolo ne dikale dia Dilongolola, mbuena kuamba ne: dituku dia kumpala kua Nsabatu, 43 Jozefe wa ku Alimataya, muntu munene wa ku Tshilumbuluidi tshinene, uvua kabidi muindile Bukalenge bua Nzambi, wakalua. Wakaya ne dikima dionso kudi Pilato, kumulombaye tshitalu tshia Yezu. 44 Kadi Pilato wakakema, udikonka ni ukavua mufue, kubikilaye mfumu wa basalayi, kumukonka ˆ ˆ Mak 15:251 Mmumue ne: dıba dia 9 bikalaye ukavua mufue. 45 Yeye wa dinda. 281 Tang. Mat 17:21. ˆ 331 Mmumue ne: dıba dia 12 mu munya. mumane kupeta bujadiki bua kudi ˆ mfumu wa basalayi, wakapesha 332 Mmumue ne: dıba 3 wa dilolo.

ˆ MAKO 15:46–16:8[20]

Yezu udi udianjidila bayidi ku Galela

Jozefe tshitalu. 46 Jozefe wakasumba tshilamba tshia line muimpe, kumutulula, kumujingila mu tshilamba tshia line muimpe, kumuteka mu lukita luvua lumbula mu lubuebue ne kubunguluja dibue too ne ku mushiku wa lukita. 47 Kadi Mariya wa ku Magadala ne Mariya mamuende wa Yose bakashala anu batangile muaba uvuabu bamuteke. Pakapita Nsabatu, Mariya wa ku Magadala ne Mariya mamuende wa Yakobo ne Salome bakasumba bintu bia dipembu dimpe bua kuya kulaba tshitalu tshia Yezu. 2 Mu dinda dia dituku dia kumpala dia lumingu, baˆ kalua ku lukita pakavua dıba dipatuke. 3 Bavua bambilangana ne: “Nnganyi watumbushila dibue ku mushiku wa lukita?” 4 Kadi pakabandulukabu, bakamona dibue dimana kumbusha nansha muvuadi dinene bikole. 5 Pakabuelabu mu lukita, bakamona nsongalume mukuabu musombe ku dia balume muvuale muzabi mutoke, bakazakala bikole. 6 Wakabambila ne: “Lekelayi kuzakala. Nudi nukeba Yezu wa mu Nazaleta uvuabu bapopele ku mutshi. Bakadi bamubishe ku lufu, kena muaba eu to. Monayi muaba uvuabu bamuteke. 7 Kadi ndayi, nuambile bayidi bende ne Petelo ne: ‘Udi udianjila kumpala kuenu mu Galela, nenumumuenenamu anu bu muvuaye munuambile.’ ” 8 Pakapatukabu, bakumbuka lubilu ku lukita benda bazakala ne dipampakana dikole. Kabakambila muntu bualu nansha ˆ bumue bualu bavua ne buowa.

16

ˆ MEYI A NDEKELUA BUNGI Maniskri mamanyike a Bible adi ashiˆ kila ne meyi adi mu mvese wa 8. Kadi ˆ maniskri makuabu a kale adi ne meyi a ndekelu a bungi adi alonda aa, ne manis-

82

kri makuabu akalua pashishe adi ne ˆ meyi a ndekelu makese adi alonda kuiˆ nshi. Kabatu bangata meyi a ndekelu onso aa bu tshitupa tshia Mifundu minsantu mifundisha ku nyuma wa Nzambi to. 9 Pakabishibuaye ku lufu mu dinda dituku dia kumpala dia lumingu, wakanji kumuenekela Mariya wa ku Magadala uvuaye mumbushe bademon muanda mutekete. 10 Mariya wakaya kulondela bayidi bende bualu ebu pavuabu mu madilu badila. 11 Kadi pakumvuabu ne: uvua kabidi ne muoyo ne Mariya uvua mumumone, kabakitaba to. 12 Malu aa mamane kuenzeka, wakamuenekela babidi ba kudibu mu mushindu mukuabu pavuabu mu njila benda baya ku budimi; 13 bakalukila, kulondelabu bavua bashale bualu ebu. Nansha bobu kabakabitaba to. 14 Kadi pashishe wakalua kumuenekela bapostolo dikumi ne umue pavuabu basoˆ mbe ku mesa, kubambaye bua muvuabu bapange ditabuja ne muvuabu ne mioyo mipape, bualu kabavua bitabe bantu bavua bamumone pakavuaye mubishibue ku lufu. 15 Wakabambila ne: “Ndayi pa buloba bujima, nuyishe bantu bonso lumu luimpe. 16 Muntu udi witabuja ne ubatijibua, neasungidibue, kadi udi kayi witabuja nebamupishe. 17 Kabidi, bantu bitabuja nebikale ne bimanyinu ebi: Nebipate bademon ˆ mu dına dianyi, nebakule mu miakulu mienyi, 18 nebakuate nyoka ne bianza biabu, bobu banue mulungu udi mua kushipa kawakubenzela bualu nansha bumue. Nebatentekele babedi bianza, bobu nebumvue bimpe.” 19 Pakajikija Mukalenge Yezu kubambila malu aa, wakambuibua mu diulu, kusombaye ku tshianza tshia balume tshia Nzambi. 20 Bobu kupatuka, kuyabu kuyisha miaba yonso. Mukalenge uvua wenza nabu mudimu, ujadika mukenji au ne bimanyinu bivua bienda nawu pamue. ˆ MEYI A NDEKELU MAKESE Kadi bakalondela Petelo ne bavuaye nabu malu onso avuabu babambile bua kuenza mu tshikoso. Kunyima kua malu aa, Yezu nkayende wakabatuma kumbukila ku Est too ne ku Ouest bua kuamba mukenji wa tshijila wa lupandu lua tshiendelele udi kawuyi mua kunyanguka.

LUMU LUIMPE LUAKAFUNDABU KUDI

LUKA Bantu ba bungi bavua badienzeje bua kusangisha ne kufunda malu avua menzeke adi ba bungi bitabuja munkatshi muetu, 2anu muvuabu batulondelawu kudi baamonyi ne bamanyishi ba mukenji wa Nzambi kubangila ku ntuadijilu kuawu. 3Nunku wa kunemekibua Teofilo, bualu mvua mukebulule malu onso anu muvuawu kubangila ku ntuadijilu kuawu, ngakangata panyi dipangadika dia kukufundilawu malondangane bimpe 4 bua ujadike bimpe bulelela bua malu avuabu bakulongeshe ne mêyi a mukana. 5 Mu matuku a Helode mukalenge wa Yudaya, kuvua muakuidi mukuabu dîna diende Zekâya wa mu kasumbu ka bakuidi ka Abiya. Mukajende uvua wa mu bana ba bakaji ba Alona, dîna diende Elizabeta. 6 Bubidi buabu bavua bantu bakane ku mêsu kua Nzambi, bualu bavua benda kabayi kalema bilondeshile mikenji yonso ne mêyi a Yehowa. 7Kadi kabavua ne muana, bualu Elizabeta uvua nkumba ne bonso babidi bakavua bakulakaje. 8Pavuaye wenza mudimu wa buakuidi kumpala kua Nzambi, uvuabu bapeshe kasumbu kabu 9 bilondeshile tshilele tshia mudimu wa bakuidi, dîba diende dia kufila mulambu wa kuosha wa manananshi diakakumbana, kubuelaye mu muaba wa tshijila wa mu ntempelo wa Yehowa. 10 Tshisumbu tshionso tshia bantu tshivua tshisambila pambelu dîba dia kufila mulambu wa kuosha wa manananshi adi. 11Muanjelu wa Yehowa wakamumuenekela, mui-

1

mane ku dia balume dia tshioshelu tshia manananshi. 12 Zekâya wakapampakana pakamumonaye, kumvuaye buôwa. 13 Kadi muanjelu wakamuambila ne: “Zekâya, lekela kutshina, bualu mbumvue kulomba kuebe, mukajebe Elizabeta neakulelele muana wa balume, neumuinyike dîna ne: Yone. 14 Newikale ne diakalenga ne disanka dia bungi, ne bantu ba bungi nebasanke bua diledibua diende, 15 bualu yeye neikale munene kumpala kua Yehowa. Kadi kena ne bua kunua mvinyo ne maluvu makole nansha kakese; neuwujibue tente ne nyuma muimpe kutuadijila ku diledibua diende, 16 neapingaje bana ba Isalele ba bungi kudi Yehowa Nzambi wabu. 17 Neaye kabidi kumpala kuende ne nyuma ne bukole bia Eliya bua kupingaja mioyo ya batatu kudi bana, ne kupingaja badi kabayi batumikila ku meji malelela a bantu bakane, bua kulongoluela Yehowa bantu bamana kuakaja.” 18 Zekâya wakambila muanjelu ne: “Mmunyi mungajadika ne: bualu ebu nebuenzeke? Bualu nkadi mukulakaje ne mukajanyi ukadi ne bidimu bia bungi.” 19 Muanjelu wakamuambila ne: “Meme ndi Gabaliele, utu wimana pabuipi kumpala kua Nzambi. Bavua bantume bua kuyukila nebe ne bua kukuambila lumu luimpe lua malu aa. 20 Kadi tangila, neupuwe, kuyi mua kuakula, too ne dituku dienzeka malu aa, bualu kuena muitabuje mêyi anyi ikala mua kukumbana mu tshikondo tshiawu tshijadika.” 21Dîba adi bantu bavua batungunuke ne kuindila

83

LUKA 1:22-45

Gabaliele kudi Mariya. Mariya kua Elizabeta

Zekâya, ne bakatuadija kukema bua muvuaye munenge mu muaba wa tshijila wa mu ntempelo. 22Pakapatukaye, kavua kabidi mua kuakula nabu to; bakajingulula ne: uvua mumone tshikena kumona mu muaba wa tshijila. Uvua ubakuisha ne bianza, wakashala kamama. 23 Pakajika matuku a mudimu wende wa tshijila, wakaya kuende. 24 Pakapita matuku au, mukajende Elizabeta wakimita difu, kushalaye musombe muaba wa nkayende ngondo itanu, wamba ne: 25 “Ke mudi Yehowa mungenzele matuku aa padiye mungelele panyi meji bua kungumbusha bundu ku mêsu kua bantu.” 26 Pavuaye ne difu ngondo isambombo, Nzambi wakatuma muanjelu Gabaliele mu tshimenga tshia mu Galela tshivuabu babikila ne: Nazaleta, 27 kudi nsongakaji utshivua kamama uvuabu babangile kudi mulume mukuabu, diende Jozefe, wa mu nzubu mua Davidi, ne dîna dia nsongakaji utshivua kamama au divua Mariya. 28Pakafika Gabaliele kudiye, wakamba ne: “Muoyo au, wewe udibu baleje kalolo kapite bungi; Yehowa udi nebe.” 29 Kadi yeye wakapampakana bikole bua dîyi edi, ujinga kujingulula tshivua muoyo eu umvuija. 30 Ke muanjelu kumuambila ne: “Mariya lekela kutshina, bualu wewe udi mutokele Nzambi ku muoyo. 31 Tangila, newimite difu, neulele muana wa balume, neumuinyike dîna ne: Yezu. 32Yeye neikale munene, nebamubikile ne: Muana wa Mutambe Bunene, ne Yehowa Nzambi neamupeshe nkuasa wa butumbi wa tatu wende Davidi, 33neikale Mukalenge wa nzubu wa Yakoba tshiendelele; Bukale-

84

nge buende kabuakuikala ne ndekelu to.” 34Kadi Mariya wakakonka muanjelu ne: “Bualu ebu nebuenzeke mushindu kayi bualu meme tshiena muanji kumanya mulume?” 35 Muanjelu wakamuandamuna ne: “Nyuma muimpe nealue kuudi, bukole bua Mutambe Bunene nebukubuikile. Bua bualu abu, muana waledibua nebamubikile ne: ngua tshijila, Muana wa Nzambi. 36 Tangila muanenu Elizabeta uvuabu babikila ne: mukaji nkumba mmuimite pende difu dia muana wa balume mu bukulakaje buende, ngondo eu nguende muisambombo. 37 Bualu kakuena dîyi dia Nzambi didiye kayi mua kukumbaja to.” 38 Pashishe Mariya wakamba ne: “Mona, meme mukaji mupika wa Yehowa! Bienzeke anu bu muudi muambe.” Muanjelu wakamushiya, wakaya. 39 Ke Mariya kujuka mu matuku au, kuyaye lukasa mu buloba bua mikuna mu tshimenga tshikuabu tshia Yuda, 40yeye kubuelaye mu nzubu mua Zekâya, yeye kuela Elizabeta muoyo. 41Pakumvua Elizabeta muoyo wa Mariya, muana uvua mu difu diende wakasalakana, Elizabeta wakuwula tente ne nyuma muimpe, 42 kuelaye dîyi ne: “Wewe udi mubeneshibue munkatshi mua bakaji, ne muana wa munda muebe mmubeneshibue! 43 Edi ndiakalenga kayi dindi mupete dia mamuende wa Mukalenge wanyi kulua kundi? 44Bualu pandi mumvue muoyo uuvua mungele, muana udi munda muanyi mmusalakane ne disanka dia bungi. 45Kabidi mukaji udi muitabuje ngua diakalenga, bualu malu onso avua Yehowa mumuambile neakumbane.”

85

Diledibua dia Yone. Buprofete bua Zekâya

46 Mariya wakamba ne: “Anyima wanyi atumbishe Yehowa, 47 kakuena tshidi mua kupangisha lungenyi luanyi bua kusankila mu Nzambi Musungidi wanyi, 48 bualu uvua mutangile bupuekele bua mupika wende mukaji. Tangilayi! Kutuadija ku lelu bantu ba mu bikondo bionso nebambe mundi wa diakalenga, 49 bualu Wa bukole mmungenzele malu manene ne dîna diende ndia tshijila, 50 bualu udi uleja bantu ba tshikondo ne tshikondo badi bamutshina luse luende. 51 Mmuenze malu a bukole ne diboko diende, mmutangalaje badi ne meji a kudisua mu mioyo yabu. 52Mmutulule bantu badi ne bukokeshi mu nkuasa ya butumbi; mubandishe bapuekele; 53mmukutshishe badi ne nzala ne bintu bimpe; mmupingaje bavua ne bubanji bianza bitupu. 54 Mmuambuluishe Isalele muena mudimu wende bua kuvuluka luse 55 bua kashidi, anu bu muvuaye muambile bankambua betu: Abalahama ne tunkanunuina tuende.” 56 Mariya wakasomba nende ngondo mitue ku isatu, pashishe wakapingana kuende. 57 Dîba diakakumbana bua Elizabeta kulela; wakalela muana wa balume. 58Bena mutumba ne balela bende bakumvua ne: Yehowa uvua mumuleje luse lua bungi, bakatuadija kusanka pamue nende. 59 Pakakumbana dituku dia muanda mukulu, bakalua bua kutengula muana; bavua basue kumuinyika dîna dia tatu wende Zekâya. 60 Kadi mamu wende wakamba ne: “Tòo, Yone ke dîna diende.” 61Bakamuambila ne: “Kakuena mulela webe nansha umue udi ne dîna edi to.” 62 Ke bobu kuleja tatu wende ne bianza bamuebeja dîna divuaye musue ku-

LUKA 1:46-77

muinyika. 63Wakalomba kabaya yeye kufundapu ne: “Yone ke dîna diende.” Bantu bonso kukemabu bua bualu abu. 64Mukana muende muakabululuka diakamue, ludimi luende kusuluka ne kutuadijaye kuakula utumbisha Nzambi. 65 Bena mutumba babu bonso bakatshina ne bena mu buloba buonso bua mikuna ya Yudaya bakatuadija kuakula bua malu aa onso. 66 Bantu bonso bakumvua bualu ebu bakabulama mu mioyo yabu, badikonka ne: “Eu neikale muana wa mushindu kayi?” Bualu tshianza tshia Yehowa tshivua nende. 67 Tatu wende Zekâya wakuwula tente ne nyuma muimpe, wakakula mêyi a buprofete wamba ne: 68“Yehowa Nzambi wa Isalele atumbishibue, bualu mmutangile malu a bantu bende ne mmubatuadile lupandu. 69Mmutujudile lusengu lua lupandu mu nzubu mua Davidi muena mudimu wende, 70anu muvuaye muakuile mukana mua baprofete bende ba tshijila ba kale 71bua kutupandisha kudi baluishi betu ne ku bianza bia bantu bonso badi batukine; 72 bua kuleja bankambua betu luse ne kuvuluka tshipungidi tshiende tshia tshijila: 73 mutshipu wakaditshipaye kudi Abalahama nkambua wetu 74bua kutupesha diakalenga dia kumuenzela mudimu wa tshijila kakuyi buôwa, yeye mumane kutupikula mu bianza bia baluishi. 75Bua kumuenzela mudimu ne lulamatu ne buakane kumpala kuende matuku etu onso. 76Kadi wewe muana mutekete nebakubikile ne: muprofete wa Mutambe Bunene, bualu neudianjile kumpala kua Yehowa bua kumulongoluela njila yende, 77 bua kupesha bantu

LUKA 1:78–2:22

Yezu udi uledibua. Balami ba mikoko

bende dimanya dia lupandu ku dibuikidibua dia mibi yabu 78 bua luse lua Nzambi wetu. Bua luse elu, netumone butoke bufumina muulu bu butoke bua patshiatshia, 79 bua kutokesha badi basombe ˆ mu mıdima ne mu mundidimbi wa lufu, bua kuludika makasa etu bimpe mu njila wa ditalala.” 80 Muana au wakatungunuka ne kukola, wenda ukola mu lungenyi; wakashala mu tshipela too ne dituku diakamuenekaye patoke kudi Isalele. Mu matuku au, Kaisa Augusto wakela mukenji bua bantu bonso ba pa buloba badifundishe 2 (didifundisha dia kumpala edi diakenzeka pavua Kuleniyo nguvena wa Suliya), 3 ne bantu bonso bakaya bua kudifundisha, muntu ne muntu mu tshimenga tshiabu. 4 Jozefe pende wakumbuka mu Galela mu tshimenga tshia Nazaleta, kuyaye mu Yudaya mu tshimenga tshia Davidi tshidibu babikila ne: Beteleheme, bualu ˆ uvua wa mu nzubu ne mu dıku dia Davidi. 5 Wakaya bua kudifundisha ne Mariya ukavuaye museˆ le bu muvuabu bamulaye, dıba adi muikale ne difu dikole. 6 Pavuabu kuntu aku, matuku ende a kulela akakumbana. 7 Wakalela muana wa balume, muanende muanabute, kumujingilaye mu tshilamba ne kumuladika mu tshidilu tshia nyama, bualu kabavua bapete muaba mu nzubu wa tshilala benyi. 8 Kuvua kabidi balami ba mikoko mu tshitupa atshi bavua basombe pambelu mu mpata balama mikoko yabu butuku. 9 Muanjelu wa Yehowa wakabamuenekela diakamue; butumbi bua Yehowa buakakenka muaba uvuabu, bakuˆ mvua buowa bua bungi. 10 Kadi

2

86

muanjelu wakabambila ne: “Kanutshinyi to. Tangilayi! Ndi mulue kunumanyisha lumu luimpe lua disanka dinene dikala bantu bonso ne bua kupeta, 11 bualu mbanulelele lelu Musungidi mu tshimenga tshia Davidi, yeye udi Kristo Mukalenge. 12 Nenumumanyine ku tshimanyinu etshi: Nenusangane muana wa ku dibela mujingila mu tshilamba, muladika mu tshidilu tshia nyama.” 13 Diakamue tshiluilu tshinene tshia banjelu ba mu diulu tshiakadisangisha ne muanjelu au tshitumbisha Nzambi tshiamba ne: 14 “Butumbi kudi Nzambi muulu mutumbuke ne ditalala dikale pa buloba munkatshi mua bantu badiye wanyisha.” 15 Pakapingana banjelu mu diulu, balami ba mikoko bakatuadija kuambilangana ne: “Tuyayi ku Beteleheme bua kumona bualu budi buenzeke budi Yehowa mutumanyishe ebu.” 16 Bakaya lukasa, kusanganabu Mariya ne Jozefe ne muana muladika mu tshidilu tshia nyama. 17 Pakamumonabu, bakalonda bualu buvuabu babambile bua muana mutekete au. 18 Bantu bonso bavua bumvue malu avua balami babalondele bakakema bikole, 19 kadi ˆ Mariya uvua ulama meyi aa onso, welangana meji munda muende a ˆ tshivua meyi au umvuija. 20 Balami ba mikoko bakapingana benda batumbisha Nzambi bua malu onso avuabu bumvue ne bamone, anu muvuabu babambilawu. 21 Matuku muanda mukulu maˆ mane kupita, dıba dia kumutengula diakakumbana; kumuinyikabu ˆ ˆ dına ne: Yezu, dına divua muanjelu mumupeshe kumpala kua kumuimitabu. ˆ 22 Pakakumbana dıba dia didilengeja diabu bilondeshile Mikenji

87

Shimeona, Ana. Yezu ne bidimu 12 mu ntempelo

ya Mose, bakaya nende ku Yelushalema bua kumuleja kudi Yehowa, 23 anu muvuabu bafunde mu Mikenji ya Yehowa ne: “Muanabute wa balume yonso udi ne bua kubikidibua ne: wa tshijila wa Yehowa.” 24 Bakafila mulambu bilondeshile tshidibu bambe mu Mikenji ya Yehowa ne: “Nyunyi ya nkutshi ibidi anyi bana ba nkudimba babidi.” 25 Kuvua muntu mukuabu mu Yelushalema, diende Shimeona; muntu eu uvua muntu muakane uvua utshina Nzambi uvua muindile busambi bua Isalele, muikale ne nyuma muimpe. 26 Nzambi wakamumanyisha ku diambuluisha dia nyuma muimpe ne: uvua ne bua kumona Kristo wa Yehowa kumpala kua kufuaye. 27 Nunku, wakalua mu ntempelo ku bukole bua nyuma muimpe, ne bu muvua baledi ba Yezu balue nende bua kumuenzela malu bilondeshile Mikenji, 28 yeye wakamuambula mu maboko ende, kusakidilaye Nzambi wamba ne: 29 “Mpindieu, Mukalenge Mutambe Bunene, udi mua kulekela mupika webe aye mu ditalala bu muuvua muambe, 30 bualu ˆ mesu anyi mmamone mushindu uwapandisha bantu 31 uudi muˆ longolole ku mesu kua bisamba bionso: 32 butoke budi bumbusha tshilamba tshidi tshipangisha bena mu bisamba bua kumona, ne butumbi bua bantu bebe bena Isalele.” 33 Tatuende ne mamuende wa muana bavua bakema bua malu onso avuabu bakula bua muana. 34 Shimeona wakababenesha kabidi, kuambilaye Mariya mamuende wa muana ne: “Tangila! Muana eu mmuteka bua dikuluka ne dijuka kabidi dia bantu ba bungi mu Isalele, bua kuikalaye tshimanyinu tshikala bantu mua kuamba bibi

LUKA 2:23-44

35 (eyowa, muele mule newutubule muoyo1 webe), bua kuela meji a mu mitshima ya ba bungi patoke.” 36 Kuvua Ana, muprofete mukaji, muana wa Fanuele wa mu ˆ tshisa tshia Ashe. (Mukaji eu ukavua mukulakaje bikole, bayende wakamusela patshivuaye kamama, kusombaye nende bidimu muanda ˆ mutekete mu dibaka. 37 Dıba adi ukavua mukaji mukamba wa bidimu 84.) Kavua upangika ku ntempelo, utendelela Nzambi butuku ne munya, ubuela mu tshijila tshia biakudia, wenza ne milombu. ˆ 38 Wakasemena dıba adi, kutuadijaye kuela Nzambi tuasakidila wambila bantu bonso bavua bindile dipikudibua dia Yelushalema bualu bua muana au. 39 Pakajikijabu kuenza malu onso bilondeshile Mikenji ya Yehowa, bakalukila mu Galela mu tshimenga tshiabu tshia Nazaleta. 40 Muana mutekete au wakatungunuka ne kukola, muikale ne bukole bua mubidi, muwule tente ne meji; Nzambi wakatungunuka ne kumuleja kalolo. 41 Baledi bende bavua ne tshibidilu tshia kuya tshidimu tshionso ku Yelushalema bua tshibilu tshia Pasaka.1 42 Pakakumbajaye bidimu dikumi ne bibidi, bakaya ku tshibilu atshi bu muvuabu benza pa tshibidilu. 43 Matuku a tshibilu atshi mamane kujika, pavuabu bapingana, Yezu wakashala mu Yelushalema baledi bende kabayi bamanye to. 44 Bu muvuabu bela meji ne: uvua munkatshi mua bantu bavuabu benza nabu luendu, bakenda dituku dijima, pashishe kutuadijabu kumukeba munkatshi mua balela ne bamanyangana Luk 2:351 Anyi “anyima.” Mat 26:2.

411 Tang.

LUKA 2:45–3:14

Yone udi uyisha bantu, ubabatiza

nabu. 45 Kadi kabakamupeta to, ke bobu kupingana ku Yelushalema benda bamukeba ne muoyo mujima. 46 Bakamupeta mu ntempelo kunyima kua matuku asatu musombe munkatshi mua balongeshi, ubateleja ne ubela nkonko. 47 Bantu bonso bavua bamuteleja bavua bakema bikole bua lungenyi luende ne mandamuna avuaye ufila. 48 Pakamumonabu, bakakema; ke mamuende kumuambila ne: “Muananyi, bua tshinyi udi mutuenzele nunku? Meme ne tatuebe tudi batate bikole mu lungenyi tuenda tukukeba.” 49 Kadi yeye wakabambila ne: “Nuvua nunkebela tshinyi? Kanuvua bamanye ne: ndi ne bua kuikala mu nzubu mua Tatu wanyi anyi?” 50 Kadi kabavua bajingulule tshivuaye ubambila to. 51 Wakapueka nabu, kupinganabu ku Nazaleta, utungunuka ne kubakokela. Mamuende uvua kabiˆ di ulama bimpe meyi onso aa mu muoyo wende. 52 Yezu wakatungunuka ne kukola mu meji ne mu mubidi ne mu diakalengele kudi Nzambi ne kudi bantu. Mu tshidimu tshia dikumi ne tshitanu tshia bukokeshi bua Tibeliyo Kaisa, pavua Ponsio Pilato nguvena wa Yudaya, pavua Helode mulombodi wa distrike dia Galela, pavua muanabu Filipo mulombodi wa distrike dia ditunga dia Itulaya ne dia Takoniti ne pavua Lusaniya mulombodi wa distrike dia Abilene, 2 mu matuku a Muakuidi Munene Ana ne Kayiˆ fa, dıyi dia Nzambi diakalua kudi ˆ Yone muana wa Zekaya mu tshipela. 3 Nunku wakalua mu nseke yonso ya pabuipi ne musulu wa Yadene, wenda uyisha dibatiza didi dileja dikudimuna dia mutshima

3

88

bua dijimija dia mibi, 4 bu muaˆ kafundabu mu mukanda wa meyi a muprofete Yeshayi ne: “Telejayi! Muntu udi wela lubila mu tshipela wamba ne: ‘Longololayi njila wa Yehowa, lulamijayi njila yende. 5 Badi ne bua kujibikila mpongo yonso, kulandakaja mikuna ne tukunakuna, njila ya bibenda idi ne bua kulua milulame, miaba ya bibungubungu idi ne bua kulua njila milandakaja bimpe, 6 ne bantu bonso nebamone mushindu wikala Nzambi mua kupandisha bantu.’ ” 7 Wakatuadija kuambila misumba ya bantu bavua balua kudiye bua kubabatiza ne: “Nuenu bana ba nyoka, udi munudimuije bua kunyema tshiji tshilualua nnganyi? 8 Kuamayi mamuma adi aleja munudi bakudimune mutshima. Kanudiambidi munda muenu ne: ‘Abalahama ke tatu wetu.’ Bualu ndi nnuambila ne: Nzambi udi ne bukole bua kuvuija mabue aa bana ba Abalahama. 9 Kasuyi kakadi ku muji wa mitshi; nunku mutshi wonso udi kawuyi ukuama bimuma bimpe, nebawukose, nebawele mu kapia.” 10 Bantu bavua bamuebeja ne: “Nunku tuenze tshinyi?” 11 Yeye uvua ubandamuna ne: “Muntu udi ne bilamba bibidi apeshe udi kayi natshi, muntu udi ne tshiakudia enze bia muomumue.” 12 Nansha balambuishi ba bitadi bakalua pabu bua kubatijibua, kumukonkabu ne: “Mulongeshi, tuenze petu tshinyi?” 13 Wakabambila ne: “Kanulombi makuta mapite pa mushinga wa tshitadi.” 14 Bantu bavua benza mudimu wa busalayi bavua pabu bamukonka ne: “Tuenze petu tshinyi?” Wakabambila ne: “Kanutatshishi muntu anyi kanushiminyinyi muntu bualu, kadi nusanke ne bidibu banupesha bua kudia.”

89

Yezu udi ubatijibua; bankambua bende

15 Bu muvua bantu batekemene Kristo, buonso bavua belangana meji mu mioyo yabu bua Yone ne: “Yeye udi mua kuikala Kristo anyi?” 16 Yone wakabandamuna bonso buabu ne: “Meme ndi nnubaˆ tiza mu mayi, kadi muntu udi ne bukole mumpite udi ulua; tshiena mukumbane bua kusulula nshinga ya bisabata biende. Yeye neanubatize mu nyuma muimpe ne mu kapia. 17 Mutshi wende wa kushipula nawu ntete udi mu tshianza tshiende bua kutokesha bimpe menemene muaba wende wa dishipui´ la ne kusangisha ntete ya ble mu diyeba diende; kadi neoshe bisote mu kapia kadibu kabayi mua kujima.” 18 Yone wakafila kabidi mibelu mikuabu ya bungi ne kutungunukaye ne kuambila bantu lumu luimpe. 19 Kadi bu muvuaye mutandishe Helode mulombodi wa distrike bua Helodiya mukaji wa muanabu ne bua malu mabi onso avuaye wenza, 20 Helode wakasakidila kabidi bualu ebu ku malu onso au: wakela Yone mu buloko. 21 Pakabatizaye bantu bonso, wakabatiza kabidi Yezu. Pavuaye usambila, diulu diakabululuka, 22 nyuma muimpe wakamupuekela muikale ne mubidi bu wa nyuˆ nyi wa nkutshi, dıyi diakafuma mu diulu diamba ne: “Wewe udi Muananyi munanga; ndi mukuanyishe.” 23 Pakatuadija Yezu mudimu wende wa kuyisha, uvua ne bidimu bitue ku makumi asatu, ne bantu bavua bela meji ne: uvua muana wa Jozefe, muana wa Heli, 24 muana wa Matate, muana wa Lewi, muana wa Meleki, muana wa Yana, muana wa Jozefe,

LUKA 3:15-34

25 muana wa Matatiya, muana wa Amosa, muana wa Nahuma, muana wa Eseli, muana wa Nagayi, 26 muana wa Maata, muana wa Matatiya, muana wa Semeyi, muana wa Yoseke, muana wa Yoda, 27 muana wa Yoanana, muana wa Lesa, muana wa Zelubabela, muana wa Shalatiyele, muana wa Neli, 28 muana wa Meleki, muana wa Adi, muana wa Kosama, muana wa Elemadama, muana wa Ele, 29 muana wa Yezu, ˆ muana wa Elieze, muana wa Yolima, muana wa Matate, muana wa Lewi, 30 muana wa Simeona, muana wa Yudasa, muana wa Jozefe, muana wa Yonama, muana wa Eleyakima, 31 muana wa Melea, muana wa Mena, muana wa Matata, muana wa Natana, muana wa Davidi, 32 muana wa Yishayi, muana wa Obeda, muana wa Boaza, muana wa Salamona, muana wa Nashona, 33 muana wa Aminadaba, muana wa Ani, muana wa Heselona, muana wa Pelese, muana wa Yuda, 34 muana wa Yakoba, muana wa Izaka, muana wa Abalahama,

LUKA 3:35–4:20

35

36

37

38

Yezu ujila biakudia. Ubala muvungu wa Yeshayi

muana wa Tela, ˆ muana wa Naho, muana wa Seluga, muana wa Leu, muana wa Pelege, ˆ muana wa Ebe, muana wa Shela, muana wa Kenana, muana wa Apashala, muana wa Sheme, muana wa Nowa, muana wa Lemeke, muana wa Metushela, muana wa Henoka, muana wa Yalede, ˆ muana wa Mahalalele, muana wa Kenana, muana wa Enosha, muana wa Shete, muana wa Adama, muana wa Nzambi.

Yezu muwule tente ne nyuma muimpe, kumbukaye ku musulu wa Yadene, ne nyuma wakamulombola uya nende eku ne eku mu tshipela 2 mu matuku makumi anayi pavua Diabolo wenda umuteta. Kakadia tshintu mu matuku au, nunku pakajikawu wakumvua nzala. 3 Diabolo wakamuambila ne: “Biwikala muana wa Nzambi, ambila dibue edi diandamuke diampa.” 4 Kadi Yezu wakamuandamuna ne: “Bakafunda ne: ‘Muntu kena ne bua kuikala ne muoyo anu bua diampa nkayadi.’ ” 5 Diabolo wakamubandisha kuulu, kumulejaye makalenge onso a pa buloba musangu umue. 6 Pashishe Diabolo wakamuambila ne: “Nenkupeshe bukokeshi buonso ebu ne butumbi bua makalenge aa bualu bakadi babumpeshe, ne ndi mbupesha muntu yonso undi musue kubupa. 7 Nunku wewe munkukuile, bionso nebikale biebe.” 8 Yezu wakamuambila ne: “Bakafunda ne: ‘Udi ne bua kute-

4

90

ndelela anu Yehowa Nzambi webe, ne yeye nkayende ke uudi ne bua kuenzela mudimu wa tshijila.’ ” 9 Wakaya kabidi nende mu Yelushalema, kumuimanyikaye pa mutu pa tshimanu tshia ntempelo, kumuambilaye ne: “Biwikala muana wa Nzambi, diela panshi, 10 bualu bakafunda ne: ‘Neatumiˆ ne banjelu bende dıyi bua bualu buebe bua bakulame, 11 nebakuambule mu bianza biabu bua kukumi dikasa diebe ku dibue nansha kakese.’ ” 12 Yezu wakamuandamuna ne: “Bakamba ne: ‘Kuena ne bua kuteta Yehowa Nzambi webe.’ ” 13 Diabolo mumane kujikija mateta onso, wakamushiya wakaya too ne ku tshikondo tshikuabu tshikumbane. 14 Yezu wakapingana mu Galela ku bukole bua nyuma. Lumu lua malu ende mimpe luakatangalaka mu nseke yonso ya pabuipi apu. 15 Wakatuadija kabidi kulongesha mu nsunagoga yabu; bantu bonso bavua bamutumbisha. 16 Wakalua ku Nazaleta muaba uvuaye mukolele, wakabuela mu nsunagoga dituku dia Nsabatu bu muvua tshilele tshiende, wakimana bua kubala. 17 Bakamupesha muvungu wa muprofete Yeshayi, wakawuvungulula, kupetaye muaba uvuabu bafunde ne: 18 “Nyuma wa Yehowa udi pambidi panyi, bualu mmungele manyi bua kuambila bapele lumu luimpe, mmuntume bua kuyisha bena lukanu bua dilekedibua diabu, bua kuambila bampofu bua kutabala kua ˆ mesu abu ne bua kupingaja badi basunsula ne budikadidi, 19 bua kuyisha tshidimu tshidi Yehowa muanyishe.” 20 Wakavunga muvungu kuwupingajila uvua muˆ wulame, kusombaye; mesu a bantu bonso bavua mu nsunagoga

91

Mu matuku a Eliya. Mamuende muenu wa Petelo

avua mamutangile. 21 Wakatuaˆ dija kubambila ne: “Lelu eu meyi akafundabu anudi nufuma ku diumvua aa mmakumbane.” 22 Bantu bonso bakatuadija kuakula bimpe bua bualu buende, ˆ bakema bua meyi malenga avua apatuka mukana muende, bamba ne: “Eu ki mmuana wa Jozefe anyi?” 23 Yeye kubambila ne: “Kakuyi mpata nenungelele lusumuinu elu: ‘Munganga diondopa, enza mu tshimenga tshienu malu atuvua bumvue menzeke ku Kaˆ penuma.’ ” 24 Kadi yeye wakamba ne: “Ndi nnuambila bulelela ne: kakutu muprofete utubu bitaba kuabu to. 25 Tshilejilu, ndi nnuambila bulelela ne: kuvua bakaji bakamba ba bungi mu Isalele mu matuku a Eliya pavua tshiyole tshikole tshia nzala tshikuate ditunga dijima bualu bavua bakange diulu bidimu bisatu ne ngondo isambombo. 26 Kadi kabakatuma Eliya kudi bakaji bonso abu to, anu kudi mukaji mukamba wa ku Salefata mu buloba bua Sidona. 27 Kuvua kabidi bena nsudi ba bungi mu Isalele mu matuku a muprofete Elisha, kadi kabakalengeja ˆ nansha umue wa kudibu, anu Namana muena Suliya.” 28 Pakumvua bantu bonso bavua mu nsunagoga malu aa bakafika munda, 29 kujukabu, kuyabu nende lubilu pambelu pa tshimenga batangile nende ku lusongo lua mukuna uvuabu bibakile tshimenga tshiabu bua kumukupa muinshi, mutu muinyika. 30 Kadi wakapitshila anu munkatshi muabu, kutungunukaye ne njila wende. ˆ 31 Wakapueka ku Kapenuma, tshimenga tshia mu Galela. Uvua ubalongesha dituku dia Nsabatu; 32 bakakema bua mushindu uvuaˆ ye ulongesha, bualu meyi ende avua a bukokeshi. 33 Kuvua mu-

LUKA 4:21-42

ntu mukuabu mu nsunagoga amu uvua ne nyuma mubi, uvua wela ˆ dıyi dikole ne: 34 “Akaa! Tudi nebe tshilumbu kayi wewe Yezu wa mu Nazaleta? Udi mulue bua kutushipa anyi? Ndi mukumanye bimpe, wewe udi Wa Tshijila wa Nzambi.” 35 Kadi Yezu wakamukanyina wamba ne: “Puwa! Patuka munda muende!” Demon au mumane kukulula muntu au munkatshi muabu, wakapatuka kayi mumuenzele bibi to. 36 Bantu bonso bakakema bua bualu ebu, kutuadijabu kuambilangana ne: “Ndiakula dia mushindu kayi edi dia utumiˆ na nyuma mibi dıyi ne bukokeshi ne bukole, ipatuka?” 37 Lumu lua bualu buende luakatungunuka ne kutangalaka mu nseke yonso ya mu ditunga. 38 Yeye mumane kumbuka mu nsunagoga, wakabuela mu nzubu mua Simona. Mamuende muenu wa Simona uvua usama mubidi mubande bikole, bakalomba Yezu bua amuambuluishe. 39 Yeye wakinama muaba uvuaye, kukanyinaye mubidi uvua mubande, kupuekawu. Diakamue, yeye kujuka kutuadijaye kubalambila biakudia. ˆ 40 Pakavua dıba dibuela, bonso bavua ne bantu basama masama a mishindu mishilashilangane bakalua nabu kudiye. Wakatentekela yonso wa kudibu bianza, yeye kubuondopa. 41 Bademon bavua bapatuka munda mua ba bungi bela mbila ne: “Wewe udi Muana wa Nzambi.” Kadi uvua ubakanyina, kayi ubitabila bua kuakula to, bualu bavua bamanye ne: udi Kristo. 42 Kadi pakatshiabu, wakapatuka pambelu, kuyaye muaba wa p a nkayende. Bantu bakatuadija kumukeba, kuluabu too ne muaba uvuaye, bavua basue

LUKA 4:43–5:19

Diloba dia tshishima. “Ndi musue”

kumupangisha mua kumbuka kudibu. 43 Kadi yeye wakabambila ne: “Ndi ne bua kumanyisha lumu luimpe lua Bukalenge bua Nzambi mu bimenga bikuabu, bualu bakantuma bua bualu ebu.” 44 Nunku wakaya wenda uyisha mu nsunagoga ya mu Yudaya. Dituku dikuabu uvua muimane ku muelelu kua dijiba dia Genesaleta, bantu ba bungi bavua bamunguile bumvua dîyi dia Nzambi. 2 Kumonaye matu abidi mimane ku muelelu wa dijiba dia mâyi, kadi balobi bavua batuluke, basukula tupamba tuabu. 3Wakabuela mu buatu bumue buvua bua Simona, wakamulomba bua asemene ne buatu kakese mu mâyi. Pashishe kusombaye mu buatu, kutuadijaye kulongesha musumba wa bantu. 4 Pakajikijaye kuakula, wakambila Simona ne: “Semeja buatu muaba udi mâyi male, nuele tupamba tuenu bua kukuata mishipa.” 5 Kadi Simona wakamuandamuna ne: “Mulongeshi, tudi batate butuku bujima katuyi bakuate kantu; kadi bua dîyi diebe, ndi anu ngela tupamba.” 6Pakenzabu nanku, bakakuata mishipa mipite bungi. Tupamba tuabu tuakatuadija mene ne kupandika. 7 Ke bobu kubikilabu bena diabu bavua mu buatu bukuabu bua kulua kubambuluisha; bobu kulua, kuwujabu matu onso abidi tente, akavua enda adina. 8Pakamona Simona Petelo bualu ebu, wakadiela ku binu bia Yezu, wamba ne: “Mukalenge, semena kule nanyi bualu ndi muena mibi.” 9 Bua bungi bua mishipa ivuabu bakuate, yeye ne bavuaye nabu bakakema bikole; 10 bivua kabidi nanku bua bana babidi ba

5

Luk 5:2 Anyi “bukondo.”

92

Zebedayi: Yakobo ne Yone bavua benza mudimu pamue ne Simona. Kadi Yezu wakambila Simona ne: “Lekela kutshina. Kutuadijila ku mpindieu newikale ukuata bantu ne muoyo.” 11 Bobu kuya ne matu ku mukuna, kushiyabu bintu bionso, kumulondabu. 12 Dimue edi pavuaye mu tshimenga tshikuabu, kuvua muntu uvua ne nsudi ya bungi menemene. Pakamonaye Yezu, wakatua mpala wende panshi, kumuambila ne: “Mukalenge, wewe musue udi mua kundengejaku.” 13Yeye wakolola tshianza, kumulengaye wamba ne: “Ndi musue. Lengejibua.” Diakamue nsudi yende yakajimina. 14 Kuambilaye muntu au bua kambidi muntu mukuabu bualu abu, kumuambilaye ne: “Kadi ndaku udileje kudi muakuidi, ufile mulambu bua dilengejibua diebe anu muvua Mose muambe, bua bikale bujadiki kudibu.” 15 Kadi lumu lua bualu buende luakatangalaka bikole, misumba ya bantu ivua ilua idisangisha kudiye bua kuteleja ne bua kuondopibua ku mabedi abu. 16 Kadi yeye uvua uya mu miaba ya pa nkayende, usambila Nzambi. 17 Dituku dikuabu pavuaye ulongesha, Bafalese ne balongeshi ba Mikenji bavua bafume ku misoko yonso ya mu Galela ne ya mu Yudaya ne ku Yelushalema bavua basombe muaba au; bukole bua Yehowa buvua nende muaba au bua yeye kuondopa bantu. 18 Bantu bakuabu bakalua ne muntu uvua mutekete mubidi muambula pa kalalu, bavua bakeba mushindu wa kufika nende kudi Yezu bua kumuteka kumpala kuende. 19 Kabakapeta mushindu wa kubuela nende bua bungi bua bantu, ke bobu kubanda pa musaka wa nzu-

93

Dibikila dia Lewi. Mu tshijila tshia biakudia

bu, kumbushabu mampana, kumupuekeshabu ne kalalu munkatshi mua bantu bavua kumpala kua Yezu. 20 Pakamonaye ditabuja diabu wakamba ne: “Mulunda wanyi, mibi yebe mmijimijibue.” 21 Ke bafundi ne Bafalese kutuadijabu kuelangana meji ne: “Nnganyi eu udi upenda Nzambi? Nnganyi udi mua kujimijila bantu mibi yabu pa kumbusha Nzambi nkayende?” 22Kadi pakajingulula Yezu meji abu, wakabambila ne: “Nudi nuela meji kayi mu mioyo yenu? 23 Ntshinyi tshidi tshitekete? Nkuamba ne: ‘Mibi yebe mmijimijibue’ anyi nkuamba ne: ‘Juka, enda’? 24 Kadi bua nuenu kumanya ne: Muana wa muntu udi ne bukokeshi pa buloba bua kujimija mibi . . .” wakambila muntu uvua mutekete mubidi au ne: “Ndi nkuambila ne: Juka, ambula kalalu kebe, ndaku kuebe.” 25 Wakajuka diakamue kumpala kuabu, kuambulaye tshivuaye uladila, kuyaye kuende wenda utumbisha Nzambi. 26Pashishe buonso buabu bakakema basanka bikole, kutuadijabu kutumbisha Nzambi; buôwa kubakuata, kuambabu ne: “Tudi bamone malu a kukema lelu!” 27Kunyima kua malu aa, wakapatuka, kumonaye mulambuishi wa bitadi, dîna diende Lewi, musombe ku tshilambuidi tshia bitadi, kumuambilaye ne: “Ndonda.” 28Wakashiya bintu bionso, kujuka, kutuadijaye kumulonda. 29 Lewi wakamulambishila biakudia bia bungi mu nzubu muende; muvua musumba wa balambuishi ba bitadi ne bantu bakuabu bavuabu badia nabu ku mêsa. 30 Ke Bafalese ne bafundi babu kutuadijabu kunungana bua bayidi bende, bamba ne: “Nudi nudia ne nunua ne balambuishi ba bi-

LUKA 5:20–6:1

tadi ne benji ba malu mabi bua tshinyi?” 31Yezu wakabandamuna ne: “Bantu badi ne makanda a mubidi kabatu dijinga ne munganga to, anu badi basama. 32 Tshivua mulue bua kubikila bantu bakane, kadi mbua benji ba malu mabi banyingalale.” 33Bakamuambila ne: “Bayidi ba Yone batu ne tshibidilu tshia kubuela mu tshijila tshia biakudia ne tshia milombu, bayidi ba Bafalese batu pabu benza nanku, kadi bebe badi badia, banua.” 34 Yezu wakabambila ne: “Nudi mua kubueja balunda ba musedianganyi mu tshijila tshia biakudia patshidi musedianganyi muikale nabu anyi? 35Kadi matuku nealue pumbushabu musedianganyi munkatshi muabu, nebabuele mu tshijila matuku au.” 36 Wakabapesha kabidi tshilejilu etshi: “Muntu kena mua kukosa tshipese tshia tshilamba tshipiatshipia kutshitelela pa tshilamba tshia kale to; yeye muenze nanku, tshipese tshia tshilamba tshipiatshipia tshidi tshipandika, kabidi tshipese tshia tshilamba tshipiatshipia katshiena tshipetangana ne tshia kale to. 37 Kabidi muntu kena mua kuela mvinyo mupiamupia mu milondo ya biseba ya kale to; yeye muenze nanku, mvinyo mupiamupia neapande milondo ya biseba, neaye panshi ne milondo ya biseba neyinyanguke. 38 Kadi badi ne bua kuela mvinyo mupiamupia mu milondo ya biseba mipiamipia. 39 Muntu yeye munue mvinyo wa kale, kena mua kujinga mupiamupia, bualu udi wamba ne: ‘Wa kale mmuimpe.’” Dimue dituku dia Nsabatu, Yezu uvua upitshila mu budimi bua ntete; bayidi bende bakatula miepu ya ntete bayivinga mu

6

LUKA 6:2-23

Udi wondopa dia Nsabatu. Ba diakalenga

bianza biabu badia. 2 Ke Bafalese bakuabu kuambabu ne: “Bua tshinyi nudi nuenza bualu budi mikenji mikandike dituku dia Nsabatu?” 3 Yezu wakabandamuna ne: “Kanuvua babale bualu buvua Davidi muenze pavuaye yeye ne bantu bende bumvue nzala anyi? 4 Muvuaye mubuele mu nzubu wa Nzambi muangate mampa a dileja, mudie ne mupeshe bantu bavua nende makuabu, mampa avua mikenji kayiyi mianyishile muntu mukuabu bua kudia, anu bakuidi nkayabu?” 5Wakabambila kabidi ne: “Muana wa muntu udi Mukalenge wa Nsabatu.” 6 Dituku dikuabu dia Nsabatu, wakabuela mu nsunagoga, kutuadijaye kulongesha. Kuvua muntu mukuabu muaba au uvua ne tshianza tshia balume tshiuminyine. 7 Bafundi ne Bafalese bavua bamutentekela bua kumona ni uvua mua kuondopa dituku dia Nsabatu bua kupetelabu pa kumubanda. 8 Kadi bu muvuaye mumanye meji abu, wakambila muntu uvua ne tshianza tshiuminyine ne: “Juka, imana munkatshi.” Yeye kujuka, kuimanaye. 9Pashishe Yezu kubambila ne: “Ndi nnuela lukonko: Dituku dia Nsabatu, mbianyishibue bua kuenza bualu buimpe anyi bualu bubi, bua kusungila muoyo anyi bua kuwushipa?” 10 Yeye mumane kubatangila bonso buabu, wakambila muntu au ne: “Olola tshianza tshiebe.” Yeye kutshiolola, tshianza tshiende tshiakakana. 11 Luonji lubi menemene luakabakuata, bobu kutuadija kuela tshifufu bua tshivuabu mua kuenzela Yezu. 12 Mu matuku au, wakaya ku mukuna bua kusambila, wakapiLuk 6:9 Anyi “anyima.”

94

tshisha butuku bujima usambila Nzambi. 13Kadi pakatshia butuku, wakabikila bayidi bende kudiye, kusungulaye munkatshi muabu bantu dikumi ne babidi, kubapeshaye dîna dia bapostolo: 14 Simona uvuaye muinyike kabidi ne: Petelo ne muanabu Andele, Yakobo, Yone, Filipo, Batolomayo, 15 Matayi, Tomase, Yakobo muana wa Alafayo ne Simona uvuabu babikila ne: Muena tshisumi, 16 Yudasa muana wa Yakobo ne Yudasa Isakaliote wakalua kumutungila. 17 Wakapueka nabu, kuimanaye pa muaba mubatame; kuvua tshisumbu tshinene tshia bayidi bende ne bantu ba bungi bavua bafume ku nseke yonso ya Yudaya, ba ku Yelushalema ne ba ku matunga a ku muelelu kua mâyi: Tulo ne Sidona, bavua balue bua kumuteleja ne bua abuondope masama abu. 18 Nansha bantu bavua nyuma ya bukoya itatshisha bakuondopibua. 19 Bantu bonso bavua bakeba kumulenga bualu bukole buvua bupatuka munda muende, buondopa bantu bonso. 20 Wakajula mêsu kutangila bayidi bende, kutuadijaye kubambila ne: “Nuenu bapele nudi ba diakalenga, bualu Bukalenge bua Nzambi mbuenu. 21“Nuenu badi ne nzala mpindieu nudi ba diakalenga, bualu nenukute. “Nuenu badi badila mpindieu nudi ba diakalenga, bualu nenuseke. 22 “Nudi ba diakalenga padi bantu banukina, padibu banuipata, banupenda, babenga dîna dienu bamba mudidi dibi bua bualu bua Muana wa muntu. 23Nusanke

95

Munudi basue banuenzele. Kulumbuluishangana

dituku adi, nutumpike, bualu difutu dienu ndinene mu diulu, bualu malu aa ke avua bankambua babu benzele baprofete. 24 “Kadi nuenu babanji nudi ba diakabi, bualu nudi nupeta busambi buenu buonso. 25 “Nuenu badi bukute mpindieu nudi ba diakabi, bualu nenuikale ne nzala. “Nuenu badi baseka mpindieu nudi ba diakabi, bualu madilu neanukuate, nenudile. 26 “Nudi ba diakabi padi bantu bonso bakula bimpe bua bualu buenu, bualu malu a buena aa ngavua bankambua babu benzele baprofete ba dishima. 27 “Kadi ndi nnuambila nuenu badi bateleja ne: tungunukayi ne kunanga badi nenu lukuna, ne kuenzela badi banukine malu mimpe, 28 ne kujingila badi banuela mulawu diakalenga, ne kulombela badi banupenda Nzambi. 29 Muntu yeye mukutape dipi ku ditama dimue, ufile kabidi dikuabu; muntu yeye mukunyenge tshilamba tshiebe tshia pa mutu, kubengi ne tshilamba tshia muinshi to. 30 Muntu yonso udi ukulomba tshintu, umupeshe; muntu yeye muangate bintu biebe, kumulombi nabi kabidi to. 31 “Bualu bukuabu, malu anudi basue bua bantu banuenzele, nubenzelawu penu. 32 “Binuikala banange anu badi banunange, nudi nupeta difutu kayi? Bualu nansha benji ba malu mabi batu bananga badi babanange. 33 Nuenu nuenzela anu badi banuenzela bimpe malu mimpe, nudi nupeta difutu kayi? Nansha benji ba malu mabi batu benza pabu nanku. 34 Binuikala nusombesha bienu bintu anu bantu banudi batekemene ne: nebanupe-

LUKA 6:24-42

she, nudi nupeta difutu kayi? Nansha benji ba malu mabi batu basombesha benji ba malu mabi nabu bintu bua kulua kupeta bia muomumue. 35 Kadi nuenu, tungunukayi ne kunanga bena lukuna benu, ne kubenzela malu mimpe, ne kubasombesha bintu kanuyi nutekemena bua banupingajile tshintu; difutu dienu nedikale dinene, nenuikale bana ba Mutambe Bunene, bualu utu wenzela bantu badi kabayi bena dianyisha ne bantu babi bimpe. 36 Nuikale nufuilangana luse bu mudi Tatu wenu ufuilangana luse. 37 “Bualu bukuabu, lekelayi kulumbuluishangana, nunku kabakunulumbuluisha penu nansha kakese, lekelayi kupisha bakuabu, nunku kabakunupisha penu nansha kakese. Tungunukayi ne kulekeleela bantu bilema, nebanulekeleele penu. 38 Ikalayi nupesha bantu bintu, nebanupeshe penu. Nebanuelele mu tshibombi tshienu bintu bipima ne tshipiminu tshimpe, tshishindika, tshinyukula, tshiuwuja tente biyila ne panshi. Bualu nebanupimine ne tshipiminu tshinudi nupimina natshi bakuabu.” 39 Pashishe wakabapesha kabidi tshilejilu wamba ne: “Mpofu udi mua kulombola mpofu nende anyi? Bubidi buabu kabakukuluka mu tshina anyi? 40 Mulongi kena mupite mulongeshi wende, kadi muntu yonso udibu balongeshe bimpe neikale bu mulongeshi wende. 41 Bua tshinyi udi utaˆ ngila kasosa kadi mu dısu dia muanenu kuyi utangila mukamba udi ˆ mu dısu diebe wewe? 42 Mmunyi muudi mua kuambila muanenu ne: ‘Muanetu, enza nkupatule ˆ kasosa kadi mu dısu diebe’ paudi ˆ kuyi umona mukamba udi mu dısu

LUKA 6:43–7:12

Mutshi muimpe; Mfumu wa basalayi

diebe wewe? Muena lubombo! Anji ˆ patula mukamba udi mu dısu diebe wewe, pashishe neumone bimpe ˆ mua kupatula kasosa kadi mu dısu dia muanenu. 43 “Bualu kakuena mutshi muimpe udi ukuama bimuma bibi, kakuena kabidi mutshi mubi udi ukuama bimuma bimpe. 44 Bualu mutshi wonso badi bawumanyina ku bimuma biawu. Tshilejilu, bantu kabatu bapola tumuma ˆ tua mfigi ku meba anyi bapola tumuma tua mvinyo ku kamutshi ˆ ka meba. 45 Muntu muimpe udi upatula tshintu tshimpe mu tshibutshilu tshimpe tshia muoyo wende, kadi muntu mubi udi upatula tshintu tshibi mu tshibutshilu tshiende tshibi, bualu mukana mudi muamba anu malu adi mavulangane mu muoyo. 46 “Nunku, bua tshinyi nudi numbikila ne: ‘Mukalenge! Mukalenge!’ kadi kanuyi nuenza malu andi ngamba? 47 Muntu udi ˆ ulua kundi, umvua meyi anyi ne uenza, nennuleje udiye mufuanangane nende: 48 Mmufuanangane ne muntu udi wibaka nzubu, umbula muinshi mule, uteka tshishimikidi pa dibue dinene. Nunku ˆ pakabanda mayi, musulu wakadituta ku nzubu, kadi kawuvua ne bukole bua kumunyungisha to, bualu uvua muibaka bimpe. 49 Kadi muntu udi uteleja kayi wenza udi bu muntu udi muibake nzubu wende kayi ne tshishimikidi. Musulu wakadituta ku nzubu, ne nzubu wakupuka diakamue; dinyanguka dia nzubu au divua dibi menemene.” Pakajikijaye kuambila bantu ˆ meyi ende onso avuaye ne bua ˆ kubambila, wakabuela mu Kapenuma. 2 Mfumu wa basalayi mu-

7

96

kuabu uvua ne mupika wende uvuaye munange bikole, kadi mupika au uvua usama bikole wamba kufua. 3 Pakumvuaye lumu lua Yezu, wakatuma bakulu ba bena Yuda kudiye bua kumulomba bua alue kuondopa mupika wende. 4 Bantu abu bakalua kudi Yezu, bakatuadija kumusengelela ne muoyo mujima bamba ne: “Mmukumbane bua wewe kumuenzela bualu ebu, 5 bualu mmunange tshisamba tshietu ne mmutuibakile nsunagoga.” 6 Ke Yezu kuya nabu. Kadi pakafikaye pabuipi ne nzubu, mfumu wa basalayi ukavua mutume balunda bende bua bamuambile ne: “Mukalenge, kuditatshishi to, bualu tshiena mukumbane bua wewe kubuela mu nzubu muanyi. 7 Bua bualu ebu mvua mudimone tshiyi mukumbane bua kulua kuudi. Kadi amba ˆ anu dıyi, mupika wanyi umvue bimpe. 8 Bualu meme panyi ndi ku bukokeshi bua bakuabu, ndi ne basalayi kuinshi kuanyi; ntu ngambila eu ne: ‘Ndaku!’ Yeye kuya, ngambila mukuabu ne: ‘Luaku!’ Yeye kulua, ngambila mupika wanyi ne: ‘Enza etshi!’ Yeye kutshienza.” 9 Pakumvua Yezu malu aa, wakakema bua bualu buende, wakakudimuka kutangila musumba wa bantu uvua umulonda, kuambaye ne: “Ndi nnuambila ne: nansha mu Isalele, tshiena muanji kumona ditabuja dinene nunku.” 10 Pakapingana bantu bavuabu batume abu ku nzubu, bakasangana mupika au mumane kumvua bimpe. 11 Mutantshi mukese pashishe, wakaya mu tshimenga tshivuabu babikila ne: Naina; wakayaku ne bayidi bende ne musumba munene wa bantu. 12 Pakafikaye pabuipi ne tshiibi tshia ku tshimenga, ba-

97

Yone udi webeja. Diyisha bua Yone

ntu bakuabu bavua bapatuka bambule muntu mufue, muana mulela umue kudi mamuende. Mamu au uvua kabidi mukaji mukamba. Tshisumbu tshinene tshia bantu ba mu tshimenga tshivua nende. 13 Pakamumona Mukalenge, wakamumvuila luse, kumuambilaye ne: “Lekela kudila.” 14 Wakasemena, kulengaye tshituadilu tshia tshitalu, bambudi kuimanabu, yeye kuamba ne: “Nsongalume, ndi nkuambila ne: Juka!” 15 Muntu uvua mufue au kuimana, kutuadijaye kuakula, yeye kumufiˆ la kudi mamuende. 16 Buowa buakabakuata bonso, kutuadijabu kutumbisha Nzambi bamba ne: “Mbatujudile muprofete munene munkatshi muetu, Nzambi mmubange kutabalela bantu bende.” 17 Lumu lua bualu buende ebu luakatangalaka mu Yudaya mujima ne mu nseke yonso ya pabuipi apu. 18 Bayidi ba Yone bakaya kulondela Yone malu onso aa. 19 Ke Yone kubikidisha bayidi bende babidi, kubatumaye kudi Mukalenge bua kumukonka ne: “Wewe ke yeye udi ulua anyi tuindile mukuabu?” 20 Pakafikabu kudiye, bakamba ne: “Yone Mubatiji mmututume kuudi bua kukuebeja ne: ‘Wewe ke yeye udi ulua anyi tuiˆ ndile mukuabu?’ ” 21 Dıba adi, wakuondopa bantu ba bungi bavua ne mabedi, bavua ne masama makole ne bavua ne nyuma ˆ mibi, kutabejaye mesu a bampofu. 22 Wakandamuna bayidi babidi abu ne: “Ndayi, nuambile Yone malu anudi bamone ne bumvue: Bampofu badi batabala, balema badi benda, bena nsudi badi balengejibua, bampudi matshi badi bumvua, bafue badi babishibua ku lufu, kabidi badi bambila bapele

LUKA 7:13-33

lumu luimpe. 23 Wa diakalenga ngudi kayi ulenduka bua bualu buanyi.” 24 Pakapingana bantu bavua Yone mutume, Yezu wakatuadija kuambila bisumbu bia bantu bualu bua Yone ne: “Tshinuvua baye kutangila mu tshipela ntshinyi? Ndilenga divua lupepele lunyungisha anyi? 25 Kadi ntshinyi tshinuvua baye kutangila? Mmuntu uvua muvuale bilamba bia pa mutu binefuke anyi? Bantu badi bavuale bilamba bilengele ne badi ne bubanji batu mu nzubu ya bakalenge. 26 Kadi ntshinyi tshinuvua baye kumona? Mmuprofete anyi? Eyowa, ndi nnuambila ne: yeye mmupite muprofete. 27 Nyeye ukavuabu bafunde bualu buende ne: ‘Monayi! Ndi ntuma mumanyishi wanyi wa mukenji kumpala kuebe; yeye nealongolole njila webe kumpala kuebe.’ 28 Ndi nnuambila ne: Munkatshi mua bantu badibu balele kudi bakaji kakuena nansha umue udi munene mupite Yone, kadi udi mukese mu Bukalenge bua Nzambi mmunene mumupite.” 29 (Pakumvua bantu bonso ne balambuishi ba bitadi bualu ebu, bakamba mudi Nzambi muakane, bualu bakavua babatijibue ne dibatiza dia Yone. 30 Kadi Bafalese ne bamanyi ba Mikenji bakapetula mubelu uvua Nzambi mubapeshe, bualu kabavua babatijibue kudiye to.) 31 “Nemfuanyikije bantu ba tshikondo etshi ne tshinyi? Badi bu banganyi? 32 Badi bu bana batekete badi basombe muaba wa tshisalu belangana mbila ne: ‘Tuvua banuelele nshiba, kadi kanuvua baje maja to; tuvua bele kabobo ka muadi, kadi kanuvua badile to.’ 33 Bia muomumue, Yone Mubatiji mmulue kayi

LUKA 7:34–8:3

Yezu kua mufalese. Utuadija kuyisha

udia diampa, kayi unua mvinyo, kadi nuenu nudi nuamba ne: ‘Udi ne demon.’ 34 Muana wa muntu mmulue udia, unua, kadi nuenu nudi nuamba ne: ‘Monayi mudiavi, kanuayi ka mvinyo, mulunda wa balambuishi ba bitadi ne benji ba malu mabi!’ 35 Nansha nanku meji adi adileja makane ku bana bawu bonso.” 36 Mufalese mukuabu uvua ulomba Yezu misangu yonso bua aye kudia kuende. Wakabuela mu nzubu mua Mufalese au, kusombaˆ ye ku mesa. 37 Mukaji mukuabu uvua mumanyike mu tshimenga bu muenji wa malu mabi wakumvua ne: Yezu uvua musombe ˆ ku mesa udia biakudia mu nzubu mua Mufalese au, kuluaye ne kalangi ka alabasta kikale ne mafuta a mupuya muimpe, 38 kusombaye panyima, ku makasa a Yezu, kutuadija kudila ubolesha makasa a Yezu ne binsonji biende, umukupulawu ne nsuki ya ku mutu kuende. Uvua utua mishiku ku makasa a Yezu, ualaba mafuta a mupuya muimpe. 39 Pakamona Mufalese uvua mumubikile bualu ebu, wakadiambila munda muende ne: “Bu muntu eu muikale muprofete uvua mua kumanya tshidi mukaji udi umulenga eu ne bikadilu biende ne: mmuenji wa malu mabi.” 40 Kadi Yezu wakamuambila ne: “Simona, ndi ne bualu bua kukuambila.” Yeye kuamba ne: “Mulongeshi, ambaku!” 41 “Bantu babidi bavua ne dibanza dia muntu mukuabu uvua usombeshangana makuta: umue uvua ne dibanza dia ndenaliyo 500, mukuabu ne dia 50. 42 Bu muvuabu bapangile bintu bia kumupingajila, wakabalekeela bonso babidi mabanza ne muoyo mujima. Nnganyi wa ku babidi aba wamunanga bikole?”

98

43 Simona wakandamuna ne: “Ndi ngela meji ne: nguvuabu balekeele dibanza dinene.” Kumuambilaye ne: “Udi muambilamu.” 44 Kutangilaye mukaji au, kuambilaye Simona ne: “Udi mumone mukaji eu anyi? Ndi mubuele mu nzubu mueˆ be, kuvua mumpeshe mayi a kuowa ku makasa to. Kadi mukaji eu mmuboleshe makasa anyi ne binsonji biende, muakupule ne nsuki yende. 45 Wewe kuvua muntue mishiku, kadi mukaji eu katshia ˆ ku dıba dindi mubuele mu nzubu emu too ne mpindieu udi anu utua mishiku ku makasa anyi. 46 Kuvua mundabe mafuta mu mutu, kadi mukaji eu mmundabe mafuta a mupuya muimpe ku makasa. 47 Bua bualu ebu, ndi nkuambila ne: mibi yende nansha mudiyi ya bungi mmijimijibue, bualu uvua ne dinanga dikole; kadi muntu udibu bafuila luse bua malu makese udi ne dinanga dikese.” 48 Pashishe kuambilaye mukaji au ne: “Mibi yebe mmijimijibue.” 49 Baˆ vua nende ku mesa kutuadijabu kudiambila ne: “Eu mmuntu kayi udi ujimijilangana too ne mibi?” 50 Kadi wakambila mukaji au ne: “Ditabuja diebe ndikusungile, ndaku ne ditalala.” Mutantshi mukese pashishe, wakatuadija kuenza luendu uya mu tshimenga ne mu tshimenga, mu musoko ne mu musoko uyisha, wamba lumu luimpe lua Bukalenge bua Nzambi. Bapostolo dikumi ne babidi bavua nende, 2 ne bakaji bakuabu bavuaye mumbushe nyuma mibi ne muondope masama: Mariya uvuabu babikila ne: wa ku Magadala uvua bademon muanda mutekete bapatuke munda, 3 Yoana mukaji wa Kuza mulami wa bintu bia Helode, ne

8

99

LUKA 8:4-24 ˆ te mu meba mbantu badi bumvue, kadi balekele tunyinganyinga, bubanji ne masanka a muoyo eu bibasesuisha, bibafimpakaja bikole menemene, bapangila mua kupatula mamuma mabobe. 15 Bua adi mamate pa buloba buimpe, mbantu badi, bobu bamane kuˆ mvua dıyi ne muoyo muakane ne muimpe, badi badilama, bakuama mamuma ne dinanukila. 16 “Kakuena muntu udi, yeye mumane kutemesha muendu, uwubuikidija dilonga anyi uwuteka muinshi mua bulalu to, kadi udi uwuteka pa tshitekelu tshia muendu, bua badi babuela bamone dinkenka. 17 Bualu kakuena tshintu tshidi tshisokoka tshiapanga kusokolodibua, anyi tshintu tshidi tshisokoka bimpe tshiapanga kumanyika ne kupatukila patoke nansha. 18 Nunku nudimuke mushindu unudi nuteleja, bualu muntu udi ne bintu nebamupeshe bikuabu, kadi muntu udi kayi ne tshintu, nebamunyenge too ne tshidiye wela meji ne: udi natshi.” 19 Mamuende ne bana babu ba balume bakalua batangile kudiye, kadi kabavua mua kufika muaba uvuaye bua bungi bua bantu. 20 Bakamumanyisha ne: “Mamuebe ne bana benu ba balume mbimane pambelu basua kukumona.” 21 Yeye wakabandamuna ne: “Mamu wanyi ne bana betu ngaba ˆ badi bumvua dıyi dia Nzambi ne badienza.” 22 Dimue dituku wakabuela ne bayidi bende mu buatu, kubambilaye ne: “Tuyayi dishiya dia dijiba.” Ke bobu kutuka ne buatu. 23 Kadi pavuabu baya, yeye wakalala tulu. Tshipepele tshikole tshiakadituta pa dijiba, buatu buaˆ katuadija kuwula ne mayi; bavua mu njiwu. 24 Ndekelu wa bionso

Tshilejilu tshia tshidime. Mamu wa Yezu, bana babu

Suzana ne bakaji bakuabu ba bungi bavua babambuluisha ne bintu biabu. ˆ 4 Dıba divua tshisumbu tshinene tshia bantu tshidisangishe pamue ne bantu bavua baya kudiye, bafumina mu tshimenga ne mu tshimenga, wakafila tshilejilu wamba ne: 5 “Tshidime wakaya bua kumiamina maminu ende. Pavuaye wenda umiamina maminu, amue akamata kumpenga kua njila, kuadiatabu, nyunyi ya muulu yakaazokola. 6 Makuabu akamata mu mabue; wowu mamane kutoloka, akuma bualu kaavua ne tshitelela to. 7 Manga akamata mu ˆ ˆ meba, meba akakola nawu pamue, kuafimpakaja. 8 Makuabu pawu akamata pa buloba buimpe, wowu mamane kutoloka, akakuama bimuma misangu lukama.” Pakaˆ mbaye malu aa, wakela dıyi wamba ne: “Muntu udi ne matshi a kumvua, umvue.” 9 Kadi bayidi bende bakatuadija kumukonka diumvuija dia tshilejilu etshi. 10 Wakamba ne: “Nuenu mbanupeshe mushindu wa kumvua malu masokoka a tshijila a Bukalenge bua Nzambi, kadi bua bakuabu, malu adi ambibua mu bilejilu, bua nansha mudibu batangila, badi batangila patupu, nansha mudibu bumvua, kabajinguludi to. 11 Diumvuija dia tshilejilu etshi ˆ didi nunku: maminu ndıyi dia Nzambi. 12 Adi mamate kumpenga kua njila mbantu bavua bumvue, pashishe Diabolo udi ulua, umbuˆ sha dıyi mu mioyo yabu bua kabitabuji ne kabasungidibu. 13 Adi mamate pa dibue mbantu badi buˆ mvua dıyi, baditaba ne disanka, kadi kabayi ne miji; badi bitaba bua tshikondo kampanda, kadi mu tshikondo tshia diteta badi bakuluka. 14 Kadi bua adi mama-

LUKA 8:25-42

Upuwisha bipepele. Bamuipata mu Gelasa

kuyabu kudiye, kumujula bamba ne: “Mulongeshi, Mulongeshi, tukadi pa kufua!” Pakabikaye, wakakanyina tshipepele ne mavuala ˆ a mayi, biakabatama, ditalala kubueladi. 25 Pashishe wakabambila ne: “Ditabuja dienu didi ˆ penyi?” Kadi bavua ne buowa, bakema, bambilangana ne: “Eu mmuntu kayi eu udi utumina too ne ˆ ˆ bipepele ne mayi dıyi bimutumikila?” 26 Bakafika mu ditunga dia bena Gelasa, didi ditangilangane ne Galela. 27 Kadi pakatulukaye mu buatu, muntu mukuabu wa mu tshimenga uvua ne bademon wakasambakena nende. Uvua mushale tshikondo tshile kayi uvuala bilamba, ne kavua musombele kuende to, kadi uvua musombele mu nkita. 28 Pakamonaye ˆ Yezu, wakela dıyi dikole, kudielaye panshi kumpala kuende, waˆ mba ne dıyi dikole ne: “Ndi nebe tshilumbu kayi wewe Yezu Muana wa Nzambi Mutambe Bunene? Ndi nkusengelela ne: kunkengeshi to.” 29 (Bualu uvua mutumiˆ ne nyuma wa bukoya dıyi bua kupatuka munda mua muntu eu. Nyuma au uvua mumukuate kukadi matuku a bungi; bavua bamusuika misangu ne misangu ne shene ne nkanu, bamulama, kadi uvua ubikosa; demon uvua umusaka bua kuya miaba ivua kayiyi bantu.) ˆ 30 Yezu wakamukonka ne: “Dına diebe nnganyi?” Kuambaye ne: “Musumba,” bualu bademon ba bungi bavua babuele munda muende. 31 Bavua bamusengelela bua kaˆ batuminyi dıyi bua kuya mu tshina tshidi katshiyi ne ndekelu to. 32 Muaba au uvua tshisumbu tshinene tshia ngulube ivuabu badisha pa mukuna, ke bademon kumulomba bua abanyishile babuele

100

munda muayi. Yeye kubanyishila. 33 Pashishe bademon bakapatuka munda mua muntu au, kubuelabu mu ngulube, tshisumbu tshia ngulube kumbuka ku tshibungubungu ˆ lubilu kudiela mu dijiba dia mayi, kufuayi. 34 Kadi pakamona balami ba ngulube tshivua tshienzeke, bakaya lubilu, kulondela bena mu tshimenga ne mu misoko yonso ya pa mpenga malu au. 35 Bantu bakapatuka bua kumona tshivua tshienzeke, kuluabu kudi Yezu, kusanganabu muntu uvua bademon bapatuke munda au muvuale bilamba, muikale ne lungenyi luonso, musombe ku makaˆ sa a Yezu; bakumvua buowa. 36 Bantu bavua bamone bualu abu bakabalondela muvua muntu uvua ne bademon au mumvue bimpe. 37 Bantu bonso bavua bafume mu nseke ya bena Gelasa bakamulomba bua umbuke muabu, ˆ bualu bavua bumvue buowa bua bungi. Kubuelaye mu buatu, kuyaye. 38 Kadi muntu uvua bademon bapatuke munda wakatuadija kumusengelela bua baye nende, kadi Yezu wakamupingaja wamba ne: 39 “Pingana ku nzubu kuebe, utungunuke ne kulondela bantu malu adi Nzambi mukuenzele.” Nunku wakaya wenda wamba mu tshimenga tshijima malu avua Yezu mumuenzele. 40 Pakalukila Yezu, bantu bakamuakidila bimpe, bualu bonso bavua bamuindile. 41 Kadi muntu mukuabu diende Yailo wakalua, muntu eu uvua mulombodi wa nsunagoga. Wakadiela ku makasa a Yezu, kutuadija kumusengelela bua abuele mu nzubu muende, 42 bualu uvua anu ne muana wa bakaji mulela umuepele wa bidimu bitue ku dikumi ne bibidi, uvua ukeba kufua.

101

Mukaji wondopibua. Mibelu bua kuyisha

Pavuaye uyaku, bantu bavua bamufinakaja ku nseke yonso. 43 Mukaji mukuabu uvua ne disama dia mashi apueka, dienze bidimu dikumi ne bibidi, ne muntu nansha umue kavua mukokeshe bua kumuondopa. 44 Wakaluila panyima, kulengaye Yezu ku luzembe lua tshilamba tshiende tshia pa mutu, diakamue mashi avua apueka kukama. 45 Ke Yezu kuebeja ne: “Nnganyi udi mundenge?” Bu muvua bantu bonso bavila, Petelo wakamba ne: “Mulongeshi, bantu mbakunyunguluke benda bakufinakaja bikole.” 46 Kadi Yezu wakamba ne: “Muntu mmundenge, bualu ndi mumvue bukole bupatuke munda muanyi.” 47 Pakamona mukaji au ne: mbamuele patoke, wakalua wenda uzakala, kudielaye kumpala kuende, kuamba kumpala kua bantu bonso tshivua tshimusake bua kumulenga ne muvuaye mumvue bimpe diakamue. 48 Kadi Yezu wakamuambila ne: “Muananyi wa bakaji, ditabuja diebe ndikuondope, ndaku ne ditalala.” 49 Patshivuaye wakula, muleji mpala mukuabu wa mutangidi wa nsunagoga wakalua wamba ne: “Muanebe wa bakaji ukadi mufue, lekela kutatshisha kabidi Mulongeshi.” 50 Pakumvua Yezu bualu ebu, wakambila Yailo ne: “Kutshinyi to, leja anu ditabuja, neapande.” 51 Pakafikaye ku nzubu, kakanyishila muntu mukuabu bua kubuela nende, anu Petelo, Yone ne Yakobo ne tatuende wa muana wa bakaji ne mamuende. 52 Bantu bonso bavua badila, badikuma pa tshiadi ne kanyinganyinga bua muana wa bakaji au. Ke yeye kuamba ne: “Lekelayi kudila, bualu ki mmufue to, mmulale tulu.” 53 Bua

LUKA 8:43–9:9

bualu abu, bakatuadija kumuseka ne kapeja, bualu bavua bamanye ne: muana wa bakaji mmufue. 54 Kadi yeye wakamukuata ˆ ku tshianza, kuelaye dıyi ne: “Muananyi wa bakaji, juka!” 55 Mupuya wende wa muoyo wakapingana, kujukaye musangu umue, Yezu kuˆ tuma dıyi bua bamupeshe biakudia. 56 Bualu ebu buakapitshila baledi bende mutu, kadi wakabambila bua kabambidi muntu mukuabu tshivua tshienzeke atshi to. Pashishe wakabikila bapostolo dikumi ne babidi, kubapeshaye bukole ne bukokeshi pa bademon bonso ne bua kuondopa masama. 2 Pashishe wakabatuma bua kuyisha Bukalenge bua Nzambi ne bua kuondopa, 3 kubambilaye ne: “Kanuambudi tshintu nansha tshimue bua luendu, nansha dikombo, nansha tshibombi tshia biakudia, nansha mampa anyi mpalata peshi tshilamba tshikuabu to. 4 Kadi muaba wonso unudi nubuela mu nzubu, nushalamu too ne panumbuka muaba au. 5 Muaba wonso udi bantu kabayi banuakidila, panudi numbuka mu tshimenga atshi, nututule lupuishi lua muinshi mua makasa enu bu bujadiki kudibu.” 6 Nunku pakayabu, bakapitshila mu musoko ne musoko benda bamba lumu luimpe, buondopa bantu miaba yonso. 7 Pakumvua Helode mulombodi wa distrike malu onso avua enzeka au, wakapampakana bikole, bualu bamue bantu bavua bamba muvua Yone mubishibue ku lufu; 8 kadi bakuabu bavua bamba muvua Eliya mumueneke, banga pabu muvua umue wa ku baprofete ba kale mubishibue ku lufu. 9 Helode wakamba ne: “Mvua mukose Yone mutu. Kadi nnganyi udi wenza

9

LUKA 9:10-30

Udisha bantu 5 000. Mutshi wa makenga

malu andi ngumvua aa?” Nunku uvua ukeba kumumona. 10 Pakapingana bapostolo, bakamulondela malu onso avuabu benze. Yeye kubangata, kuya nabu pa nkayabu mu tshimenga tshivuabu babikila ne: Betesayida. 11 Pakamanya bisumbu bia bantu, biakamulonda. Wakabakidila bimpe, kutuadijaye kubambila malu a Bukalenge bua Nzambi, kuondopaye bavua dijinga ne luondapu. 12 Dituku dikavua diya ku ndekelu. Bapostolo dikumi ne babidi bakalua kumuambila ne: “Pingaja bantu bua baye mu misoko ne tusoko tua pa mpenga tudi pabuipi apa bua kukeba muaba wa kulala ne biakudia, bualu muaba utudi udi kule ne bantu.” 13 Kadi wakabambila ne: “Nuenu bapeshayi biakudia.” Bakamba ne: “Katuena ne tshintu tshikuabu anu mampa atanu ne mishipa ibidi, pamuapa anu tuetu baye kusumba biakudia bua bantu bonso aba.” 14 Kuvua bantu balume batue ku 5 000. Kadi wakambila bayidi bende ne: “Basombeshayi mu bisumbu bia bantu batue ku makumi atanu ku tshisumbu tshionso.” 15 Bakenza nanku, kubasombeshabu bonso. 16 Pashishe kuangataye mampa atanu ne mishipa ibidi, kutangilaye muulu, kubibenesha, kubikosolola ne kutuadijaye kubipesha bayidi bende bua babiteke kumpala kua bantu. 17 Nunku bantu bonso bakadia, bakukuta, bakasangisha bipese bivua bishale bisaka dikumi ne bibidi. 18 Dituku dikuabu pavuaye pa nkayende usambila, bayidi bakalua bonso kudiye, yeye kubakonka ne: “Bantu badi bamba ne: Ndi nnganyi?” 19 Bakamuandamuna ne: “Yone Mubatiji, bakua-

102

bu ne: Eliya, banga pabu ne: umue wa ku baprofete ba kale mmubishibue ku lufu.” 20 Wakabakonka ne: “Kadi nuenu, nudi nuamba ne: Meme ndi nnganyi?” Petelo wakandamuna ne: “Kristo wa Nzambi.” 21 Nunku, wakabakandika bikole bua kabambidi muntu nansha umue bualu ebu, 22 kadi kuambaye ne: “Muana wa muntu udi ne bua kukenga ne makenga a bungi: nebamubenge kudi bakulu ne bamfumu ba bakuidi ne bafundi, nebamushipe, kadi dituku disatu neabishibue ku lufu.” 23 Pashishe wakabambila bonso ne: “Biasua muntu kundonda, adibenge, ambule mutshi wende wa makenga ku dituku ku dituku, atungunuke ne kundonda. 24 Bualu muntu yonso udi musue kusungila muoyo wende neawujimije, kadi muntu yonso udi ujimija muoyo wende bua bualu buanyi, yeye neawupandishe. 25 Muntu yeye mupete buloba bujima kadi ujimina anyi unyanga muoyo wende, mbimpe ku tshinyi? 26 Bualu muntu yonso udi umvua bundu ˆ bua bualu buanyi ne bua meyi anyi, Muana wa muntu neumvue bundu bua bualu buende padiye ulua mu butumbi buende ne bua Tatu ne bua banjelu ba tshijila. 27 Kadi ndi nnuambila mu bulelela ne: bantu bakuabu badi bimane muaba eu kabakulabula lufu kumpala kua kumonabu Bukalenge bua Nzambi.” 28 Matuku matue ku muanda mukulu pashishe, yeye mumane ˆ kuamba meyi aa, wakangata Petelo, Yone ne Yakobo, kubandaye nabu ku mukuna bua kusambila. 29 Pavuaye usambila, mpala wende wakakudimuka, bilamba biende biakalua bitoke too, bibalakana. 30 Monayi! Bantu babidi

103

“Eu udi Muananyi.” Bayidi bakokangana

bavua bayukila nende: Mose ne Eliya. 31 Bantu aba bakamueneka ne butumbi, kutuadijabu kuyukila bua diya diende divua ne bua kuenzekela mu Yelushaleˆ ma. 32 Mesu a Petelo ne bavuaye nabu avua maneme ne tulu, kadi pakatabalabu bimpe, bakamona butumbi buende ne bantu babidi bimane nende. 33 Pakavua bantu aba bamushiya, Petelo wakambila Yezu ne: “Mulongeshi, mbimpe mutudi muaba eu; nanku tuase ntenta isatu: umue webe, mukuabu wa Mose ne munga wa Eliya.” Kavua mumanye tshivuaye wamba to. 34 Kadi pavuaye wamba malu aa, ditutu diakenzeka, kutuadijadi kubabuikila. Pakaˆ vuabu babuela mu ditutu, buoˆ wa buakabakuata. 35 Dıyi diakumvuika mu ditutu ne: “Eu udi Muananyi undi musungule. Muteˆ lejayi.” 36 Pakumvuika dıyi, bakamona Yezu nkayende. Kadi bakashala bapuwe, ne kabakalondela muntu nansha umue mu matuku au malu avuabu bamone. 37 Dituku diakalonda, pavuabu batuluka ku mukuna, tshisumbu tshinene tshia bantu tshiakalua kudiye. 38 Muntu mukuabu mu ˆ tshisumbu atshi wakela dıyi dikole wamba ne: “Mulongeshi, ndi nkulomba bua utangilaku muananyi wa balume, bualu yeye ke wanyi umuepele mulela. 39 Nyuma mukuabu utu umukuata, diakamue muana udi wela mbila; nyuma au udi umupaluisha, umupatuisha ntutu ku mishiku, umuwuja ne pashishe upatuka munda muende ne lutatu. 40 Mvua mulombe bayidi bebe bua kumuipata, kadi bavua bapangile.” 41 Yezu wakandamuna ne: “Nuenu bantu babi ba mu tshikondo etshi badi kabayi ne ditabuja, badi banya-

LUKA 9:31-50

nguke, nentungunuke ne kuikaˆ la nenu too ne dıba kayi ne kuleja muoyo mule bua bikadilu bienu? Luaku apa ne muanebe.” 42 Pavuaye wenda usemena, demon wakamukuma panshi, kumupaluisha ne tshikisu tshionso. Kadi Yezu wakakanyina nyuma wa bukoya, kuondopa muana au, kumupingajaye kudi tatuende. 43 Bantu bonso bakatuadija kukema bua bunene bua bukole bua Nzambi. Pavua bantu bonso bakema bua malu onso avuaye wenza, wakambila bayidi bende ne: 44 “Teleˆ jayi bimpe ne nuvuluke meyi aa, bualu nebafile Muana wa muntu mu bianza bia bantu.” 45 Kadi kabavua anu bumvue tshivuaye wamba to. Bavua babasokokatshi bua kabatshijinguludi to, ne bavua batshina bua kumukonka bua bualu buvuaye muambe. 46 Pashishe bakakokangana munkatshi muabu bua kumanya uvua munene kupita bakuabu. 47 Bu muvua Yezu mumanye meji avuabu belangana mu mioyo yabu, wakangata muana mukese, kumuteka ku luseke luende 48 kubambilaye ne: “Muntu yonso udi waˆ kidila muana mukese eu mu dına dianyi, udi ungakidila meme kabidi, muntu yonso udi ungakidila, udi wakidila kabidi Yeye udi muntume. Bualu muntu udi wenza malu bu mukese munkatshi muenu bonso, yeye ke udi munene.” 49 Yone wakamba ne: “Mulongeshi, tuvua bamone muntu muˆ kuabu wipata bademon mu dına diebe, tuetu kuteta bua kumukandika bualu kena ukulonda pamue netu.” 50 Yezu wakamuambila ne: “Kanutetshi bua kumukandika to, bualu muntu udi kayi unuluisha udi nenu.”

LUKA 9:51–10:13

Ukanyina Yakobo ne Yone. Bayidi 70 bayisha

51 Bu mukavua matuku a dibanda diende mu diulu enda akumbana, wakatangija mpala wende ku Yelushalema ne muoyo mujima bua kuyaku. 52 Wakatuma bantu kumpala kuende. Bakaya, kubuelabu mu musoko mukuabu wa bena Samaleya bua kulongolola difika diende. 53 Kadi bakabenga kumuakidila, bualu uvua mudisuike ne muoyo mujima bua kuya ku Yelushalema. 54 Pakamona Yakobo ne Yone bualu ebu, bakamba ne: “Mukalenge, udi musue tuambile kapia kafume mu diulu bua kababutule anyi?” 55 Kadi wakakudimuka, kubakanyinaye. 56 Nunku, bakaya mu musoko mukuabu. 57 Pavuabu mu njila, muntu mukuabu wakamuambila ne: “Nenkulonde kuonso kuwaya.” 58 Yezu wakamuambila ne: “Mikenge idi ne mena ayi, nyunyi ya muulu idi ne masua, kadi Muana wa muntu kena ne muaba wa kuteka mutu.” 59 Yeye kuambila mukuabu ne: “Ndonda.” Muntu au kuamba ne: “Anyishaku nganji kuya kujika tatuanyi.” 60 Yeye kumuambila ne: “Lekela bafue bajike bafue babu, kadi wewe ndaku umanyishe Bukalenge bua Nzambi miaba mikuabu.” 61 Munga pende wakamba ne: “Mukalenge, nenkulonde, kadi anyisha nganji nya kulaya ba mu nzubu muanyi.” 62 Yezu wakamuambila ne: “Muntu yonso ukadi mukuate tshianza tshiende ku lukasu yeye mutangile bintu bidi panyima, ki mmukumbanyine Bukalenge bua Nzambi to.” Panyima pa malu aa, Mukalenge wakasungula bayidi bakuabu makumi muanda mutekete, kubatumaye ku babidi ku babidi kumpala kuende mu bimenga

10

104

bionso ne miaba yonso ivuaye ne bua kuya. 2 Kutuadijaye kubambila ne: “Bia kunowa bidi bia bungi, kadi bena mudimu mbakese. Nunku, lombayi Mfumu wa dinowa bua atume bena mudimu mu dinowa diende. 3 Ndayi. Monayi, ndi nnutuma bu bana ba mikoko munkatshi mua mbua ya ditu. 4 Kanuangatshi kabuta ka makuta, anyi tshibombi tshia biakudia, peshi bisabata; kanuedianganyi mu tshitupa ne muntu panudi nuelangana muoyo mu njila. 5 Muaba wonso unudi nubuela mu nzubu, nuanji kuamba ne: ‘Ditalala dikale mu nzubu emu.’ 6 Bikalamu mulunda wa ditalala, ditalala dienu nedishale kudiye. Kadi yeye kayimu, nedipingane kunudi. 7 Nunku nushale mu nzubu amu, nudie, nunue bintu bidibu banupesha, bualu muena mudimu mmuakanyine difutu diende. Kanutambakanyi ku nzubu ne ku nzubu. 8 “Muaba wonso unudi nubuela mu tshimenga, bobu banuakidile, nudie bintu bidibu bateka kumpala kuenu, 9 nuondope bantu badi basamamu, nutungunuke ne kubambila ne: ‘Bukalenge bua Nzambi bukadi pabuipi nenu.’ 10 Kadi mu tshimenga tshionso tshinudi nubuela, bobu kabayi banuakidile, nuye mu njila yatshi minene, nuambe ne: 11 ‘Nansha lupuishi lua mu tshimenga tshienu luvua lukuate ku makasa etu tudi tunututuilalu. Nansha nanku, numanye ne: Bukalenge bua Nzambi bukadi pabuipi.’ 12 Ndi nnuambila ne: mu dituku adi, nebikale bikole bua tshimenga atshi kupita muvuabi bua Sodoma. 13 “Diakabi diebe wewe Kolazina! Diakabi diebe wewe Betesayida! Bualu, bu malu a kukema adi menzeke munkatshi muenu aa me-

105

Umona mua kuluka Satana. Muntu nanyi

LUKA 10:14-32

nzeke mu Tulo ne mu Sidona, bavua mua kuikala banyingalale kale, basombe mu butu bavuale bilamba bikayabale. 14 Nunku mu dituku dia dilumbuluisha, nebikale bikole buenu nuenu kupita muvuabi bua Tulo ne Sidona. 15 Wewe ˆ Kapenuma, udi mufuane kubandishibua too ne mu diulu anyi? Wewe neupueke too ne mu Lukita!1 16 “Muntu udi unuteleja, udi unteleja meme. Muntu udi unupetula, udi umpetula meme. Bualu bukuabu, muntu udi umpetula, udi upetula kabidi udi muntume.” 17 Pashishe bayidi makumi muanda mutekete bakapingana ne disanka bamba ne: “Mukalenge, too ne bademon badi batuˆ kokela patudi tutela dına diebe.” 18 Yeye kubambila ne: “Mvua mumone Satana mumane kukuluka bu mupenyi wa mvula ufuma mu diulu. 19 Monayi! Ndi munupeshe bukokeshi bua kudiata nyoka ne tuminyiminyi mu makasa, ne bukokeshi pa mutu pa bukole bua bena lukuna; kakuena tshintu nansha tshimue tshidi mua kunuenzela bibi. 20 Kadi kanusanki bua mudi nyuma inukokela, kadi ˆ nusanke bua mudi mena enu maˆ funda mu diulu.” 21 Pa dıba adi wakasanka bikole mu nyuma muimpe, kuambaye ne: “Tatu wanyi, Mukalenge wa diulu ne buloba, ndi nkutumbisha kumpala kua bantu bualu udi musokoke bena meji ne bamanyi ba mukanda malu aa bikole, kadi udi mualeje bana batekete. Eyowa Tatu wanyi, mbienzeke nunku bualu wewe udi muanyishe. 22 Tatu wanyi mmumpeshe bintu bionso, kakuena muntu udi mumanye Muana, anu Tatu; kakuena muntu udi mumanye Tatu, anu

Muana, ne muntu yonso udi Muana musue kuleja Tatu.” 23 Pashishe wakatangila bayidi bende, kubambilaye pa nkayaˆ bu ne: “Mesu adi amona malu anudi numona aa nga diakalenga. 24 Bualu ndi nnuambila ne: Baprofete ba bungi ne bakalenge bavua basue kumona malu anudi numona aa, kadi kabakaamona to; bavua basue kumvua malu anudi numvua aa, kadi kabakawumvua to.” 25 Mumanyi wa Mikenji mukuabu wakajuka bua kumuteta, wakamba ne: “Mulongeshi, ndi ne bua kuenza tshinyi bua kupiana muoyo wa tshiendelele?” 26 Kadi wakamukonka ne: “Mbafunde tshinyi mu Mikenji? Mmunyi muudi ubala?” 27 Wakamuandamuna ne: “ ‘Udi ne bua kunanga Yehowa Nzambi webe ne muoyo webe wonso, ne anyima1 webe yonso, ne bukole buebe buonso, ne lungenyi luebe luonso,’ ne ‘kunanga muntu nebe bu muudi mudinange.’ ” 28 Yezu kumuambila ne: “Udi muandamune bimpe, ‘tungunuka ne kuenza nunku, neupete muoyo.’ ” 29 Kadi bu muvua muntu au musue kudileja muakane, wakakonka Yezu ne: “Muntu nanyi nganyi?” 30 Yezu wakamuandamuna ne: “Muntu mukuabu uvua umbuka ku Yelushalema upueka ku Yeliko wakakuluka mu bianza bia bivi. Kumunyengabu bintu biende bionso, kumukumabu, kumushiya mufue tshipuka. 31 Ku mpukampuka, muakuidi mukuabu uvua upuekela njila au, kadi pakamumonaye, wakayila luseke lukuabu lua njila. 32 Bia muomumue, muena Lewi pende pakafikaye muaba au, kumumonaye, kuyilaye luseke lukuabu lua

Luk 10:151 Anyi “Hadese.”

Luk 10:271 Anyi “muoyo.”

LUKA 10:33–11:10

ˆ Mariya ne Mata. Tungunukayi ne kulomba

njila. 33 Kadi muena Samaleya mukuabu uvua upitshila mu njila au wakafika muaba uvuaye; pakamumonaye, luse luakamukuata. 34 Wakasemena kudiye, kumuelaye manyi ne mvinyo mu mputa, kuyisuika. Pashishe wakamubandisha pa nyama wende, kuyaye nende ku nzubu wa tshilala benyi, kumulama bimpe. 35 Dituku diakalonda, wakangata ndenaliyo ibidi, kuyipesha muena nzubu wa tshilala benyi, kumuambilaye ne: ‘Umulame bimpe, ne tshionso tshiwatula tshia pa mutu, nenkupingajilatshi pangalukila.’ 36 Buebe wewe, nnganyi wa ku bantu basatu aba udi mudivuije muinende wa muntu uvua mukuluke mu bianza bia bivi?” 37 Wakamba ne: “Mmuntu uvua mumumvuile luse.” Yezu wakamuambila ne: “Ndaku, wenze pebe bia muomumue.” 38 Pavuabu benda baya mu njila, Yezu wakabuela mu musoko mukuabu. Muomu amu muvua ˆ mukaji mukuabu, diende Mata, wakamuakidila mu nzubu muende. 39 Mukaji au uvua kabidi ne muanabu wa bakaji, diende Mariya, uvua yeye musombe ku makasa ˆ a Mukalenge, uteleja dıyi diende. ˆ 40 Kadi Mata yeye uvua ne midimu ya bungi ivua imupangisha bua kuteleja. Nunku wakasemena, kuambaye ne: “Mukalenge, kabienaku bikutonda padi muanetu mundekeele nkayanyi midimu yonso anyi? Nanku, muambila koku alue kungambuluisha.” 4 1 Mukaleˆ nge wakamuambila ne: “Mata, ˆ Mata, udi uditatshisha, usumpakana bua bintu bia bungi. 42 Kadi bintu bikese ke bidi ne bualu anyi mene anu tshimuepele. Mariya yeye mmusungule tshintu tshimpe ne kabakumunyengatshi to.”

106

Yezu uvua muaba mukuabu usambila. Pakajikijaye, umue wa ku bayidi bende wakamuambila ne: “Mukalenge, tulongesha mua kusambila anu bu muvua Yone mulongeshe bayidi bende.” 2 Wakabambila ne: “Misangu yonso inudi nusambila nuambe ne: ˆ ‘Tatu, dına diebe ditumbe. Bukalenge buebe bulue. 3 Utupeshe tshiakudia1 tshietu tshia dituku edi bilondeshile majinga a dituku edi. 4 Utufuile luse bua mibi yetu, bualu tuetu petu tudi tufuila muntu yonso udi netu dibanza luse; kutubueji mu diteta.’ ” 5 Wakabambila kabidi ne: “Fuanyikijayi ne: Umue wa kunudi udi ne mulunda wende, udi uya kudiye mundankulu umuambila ne: ‘Mulunda wanyi, nsombeshaku mampa asatu, 6 bualu mulunda wanyi mukuabu udi mufume ku luendu mmulue kuanyi; tshiena ne tshintu tshia kuteka kumpala kuende.’ 7 Kadi udi mu nzubu udi umuandamuna ne: ‘Lekela kuntatshisha. Tshiibi tshikadi tshikanga, meme ne bana banyi batekete tukadi pa bulalu, tshiena mua kujuka bua kukupesha tshintu.’ 8 Ndi nnuambila ne: Nansha yeye kayi mujuke bua kumupesha tshintu bualu mmulunda wende, neajuke bua kumupesha bintu bidiye nabi dijinga anu bua disuminyina diende dia dikima. 9 Bia muomumue, ndi nnuambila ne: Tungunukayi ne kulomba, nebanupeshe; tungunukayi ne kukeba, nenupete; tungunukayi ne kukokola, nebanunzuluile. 10 Bualu muntu yonso udi ulomba badi bamupesha, muntu yonso udi ukeba udi upeta, ne muntu yonso udi ukoko-

11

Luk 11:31 Bil. Greke: “diampa.”

107

Belezebula. Tshimanyinu tshia Yona

la nebamunzuluile. 11 Tatu kayi wa munkatshi muenu udi muanende umulomba mushipa, yeye umupesha nyoka pamutu pa mushipa? 12Anyi yeye mumulombe diyi, umupesha kaminyiminyi? 13 Nunku, binuikala nuenu bantu babi bamanye mua kupesha bana benu bintu bimpe, mmunyi muapanga Tatu wa mu diulu kutamba kupesha badi bamulomba nyuma muimpe?” 14Dîba dikuabu uvua wipata demon uvua muvuije muntu mukuabu kamama. Pakapatuka demon, muntu au kuakulaye. Bisumbu bia bantu biakakema. 15Kadi bakuabu bavua bamba ne: “Udi wipata bademon ne bukole bua Belezebula mfumu wa bademon.” 16 Bakuabu pabu bua kumuteta, bakatuadija kumulomba tshimanyinu tshia mu diulu. 17Bu muvuaye mumanye meji abu, wakabambila ne: “Bukalenge buonso budi bupanduluke budi bubutuka, ne nzubu yonso udi mupanduluke udi ukuluka. 18 Nunku bikala Satana mupanduluke yeye nkayende, mmunyi muashindama bukalenge buende? Bualu nudi nuamba mundi ngipata bademon ne bukole bua Belezebula. 19 Bingikala meme ngipata bademon ne bukole bua Belezebula, kadi bana benu badi babipata ne bukole bua nganyi? Bua bualu ebu bobu nebanulumbuluishe. 20 Kadi bingikala ngipata bademon ne munu wa Nzambi, Bukalenge bua Nzambi mbumane kufika kunudi kanuyi bamanye. 21Padi tshilobo tshidipaya ne bia mvita tshilama nzubu watshi, bintu biatshi bidi mu ditalala. 22 Kadi padi muntu udi mutshipite bukole ulua kutshiluisha, utshitshimuna, udi unyenga bia mvita bionso bivuatshi tshie-

LUKA 11:11-32

yemene, wabanyina bantu bintu bivuaye mutshinyenge. 23Muntu udi kayi ku luseke luanyi mmuluishi wanyi, udi kayi usangisha nanyi udi umuangalaja. 24 “Padi nyuma wa bukoya upatuka munda mua muntu, udi upitshila miaba miume wenda ukeba muaba wa kuikishila; padiye kayi uwupeta, udi udiambila ne: ‘Nempingane mu nzubu muanyi mumvua mupatuke.’ 25 Padiye ufika, udi umusangana mukomba mutokesha ne mulengeja. 26 Udi uya wangata nyuma mikuabu muanda mutekete mibi mimupite yeye, padiyi ibuela, idi isombamu. Nsombelu wa muntu au udi ulua mubi mutambe kupita uvuaye nende kumpala.” 27Pavuaye wamba malu aa, mukaji mukuabu uvua mu tshisumbu tshia bantu wakela dîyi umuambila ne: “Difu divua dikuambule ne mabele avua makuamuishe mbia diakalenga!” 28 Kadi yeye wakamba ne: “Tòo, bantu badi bateleja dîyi dia Nzambi ne badilama ke ba diakalenga.” 29 Pavua bisumbu bia bantu bidikunguije, wakatuadija kuamba ne: “Bantu ba mu tshikondo etshi mbantu babi, badi bakeba tshimanyinu. Kadi kabakubapesha tshimanyinu tshikuabu to, anu tshimanyinu tshia Yona. 30Bualu anu bu muvua Yona mulue tshimanyinu kudi bena Niniwe, ke muikala Muana wa muntu kudi ba mu tshikondo etshi. 31 Mukalenge mukaji wa ku Sud neabishibue dituku dia dilumbuluisha pamue ne bantu ba mu tshikondo etshi, neabapishe, bualu wakafumina ku ntengu ya buloba bua kuteleja meji a Solomo; kadi monayi, udi mupite Solomo udi muaba eu. 32 Bantu ba mu Niniwe nebabishibue

LUKA 11:33-52

Dîsu dimpe. Diakabi dia bamanyi ba Mikenji

dituku dia dilumbuluisha pamue ne bantu ba mu tshikondo etshi, nebabapishe, bualu bavua bakudimune mutshima bua diyisha dia Yona. Kadi monayi, udi mupite Yona udi muaba eu. 33 Padi muntu utemesha muendu, kena uwuteka muaba musokome anyi muinshi mua tshibondo to, kadi udi uwuteka pa tshitekelu tshia muendu bua bonso badi babuela bamone bukenke. 34 Muendu wa mubidi ndîsu diebe. Dîsu diebe diodi dimpe, mubidi webe mujima newikale butoke, kadi diodi dibi, mubidi webe newikale pawu mîdima. 35 Nunku udimuke bua butoke budi munda muebe kabuikadi mîdima. 36 Nunku bikala mubidi webe mujima butoke, katupa nansha kamue kakayi mîdima, newutokeshe anu bu muendu udi utokesha ne dinkenka diawu.” 37Pakambaye malu aa, Mufalese mukuabu wakamulomba bua kuya kudia kuende. Wakaya, wakasomba ku mêsa. 38 Kadi Mufalese wakakema pakamumonaye kayi wanji kuowa mâyi kumpala kua kudia. 39 Mukalenge wakamuambila ne: “Nuenu Bafalese nudi nusukula pambidi pa dikopo ne pa dilonga, kadi munda muenu mmuwule tente ne lukuka ne malu mabi. 40 Nuenu bantu badi kabayi ne meji! Uvua muenze pambidi ki nyeye uvua muenze munda anyi? 41Nansha nanku, nufile bintu bidi munda muenu bu bintu bia luse, ne bintu bienu bikuabu bionso nebitoke. 42 Diakabi dienu nuenu Bafalese, bualu nudi nufila tshia dikumi tshia tshisosa tshia mante ne tshisosa tshia ruta ne tshia bisekiseki bikuabu bionso, kadi nulengulula buakane ne dinanga dia Nzambi. Malu aa Luk 11:42 Tang. Mat 23:23.

108

ke anuvua ne bua kuenza kadi kanuyi nulekela kuenza makuabu au. 43 Diakabi dienu nuenu Bafalese, bualu nudi basue miaba ya kumpala mu nsunagoga ne bua bantu banuele mioyo miaba ya bisalu. 44 Diakabi dienu, bualu nudi bu nkita idi kayiyi imueneka bimpe idi bantu bendelapu kabayi bamanye.” 45 Umue wa ku bamanyi ba Mikenji wakamuambila ne: “Mulongeshi, paudi wamba malu aa udi utupenda petu.” 46 Ke yeye kuamba ne: “Diakabi dienu nuenu kabidi bamanyi ba Mikenji, bualu nudi nuambuisha bantu majitu makole bua kuambula, kadi nuenu bine kanuena nualenga ne munu wenu nansha umue! 47“Diakabi dienu, bualu nudi nuibaka nkita ya baprofete, pabi bankambua benu ke bavua babashipe. 48Bushuwa, nuenu nudi bantemu ba bienzedi bia bankambua benu, nudi nubianyisha; bualu bobu bavua bashipe baprofete, kadi nuenu nudi nuibaka nkita yabu. 49Bua bualu ebu meji a Nzambi akamba ne: ‘Nembatumine baprofete ne bapostolo, nebashipe bakuabu ne nebabakengeshe, 50bua balombe bantu ba mu tshikondo etshi mashi a baprofete bonso avua maye panshi katshia ku ntuadijilu kua bantu, 51 kutuadijila ku mashi a Abele too ne ku mashi a Zekâya uvuabu bashipele pankatshi pa tshioshelu ne nzubu.’ Eyowa, ndi nnuambila ne: nebaalombe bantu ba mu tshikondo etshi. 52 “Diakabi dienu nuenu bamanyi ba Mikenji, bualu nudi bumbushe nsapi wa dimanya; nuenu bine kanuvua babuelamu ne nuvua bapangishe bavua basue kubuelamu.”

109

Kuela mu Ngena. Madimi a mubanji

53 Nunku pakumbukaye muaba au, bafundi ne Bafalese bakatuadija kumutatshisha bikole menemene ne kumuela nkonko ya bungi, 54 bindile bua kumukuatshila ku tshivuaye mua kuamba. Dîba adi, pavua musumba wa bantu binunu bia bungi munguile, badiatangana too ne pa makasa, wakatuadija kuambila bayidi bende kumpala ne: “Nudimukile luevene lua Bafalese ludi luikale lubombo. 2Kadi kakuena tshintu tshidi tshisokoka bimpe menemene tshiapanga kusokolodibua, ne bualu busokoka buapanga kumanyika. 3 Nunku malu anudi nuamba mu mîdima neumvuike kutoke, malu anudi nuamba ne dîyi dia panshi panshi mu nzubu ya munda, nebaayishe pa mitu ya nzubu. 4Balunda banyi, ndi nnuambila kabidi ne: Kanutshinyi badi bashipa mubidi, kadi kabayi ne tshikuabu tshidibu mua kuenza. 5 Kadi nennuleje unudi ne bua kutshina: Nutshine udi, Yeye mumane kushipa, muikale ne bukokeshi bua kuela mu Ngena. Eyowa, ndi nnuambila ne: yeye ke unudi ne bua kutshina. 6 Kabatu bapana mishamisha itanu ku makuta abidi a binjanja a mushinga mukese anyi? Kadi Nzambi kena upua umue wa kudiyi muoyo. 7 Kadi buenu nuenu, nansha nsuki ya ku mitu yenu mmibala yonso. Kanutshinyi; nuenu nudi ne mushinga mupite wa mishamisha ya bungi. 8“Nunku ndi nnuambila ne: Muntu yonso udi uleja kumpala kua bantu mudiye nanyi mu buobumue, Muana wa muntu nealeje pende mudiye nende mu buobumue kumpala kua banjelu ba Nzambi. 9 Kadi muntu udi umvila kumpala kua bantu, neba-

12

LUKA 11:53–12:20

muvile kumpala kua banjelu ba Nzambi. 10 Muntu yonso udi wamba Muana wa muntu dîyi dibi, nebamufuile luse; kadi muntu udi upenda nyuma muimpe kabakumufuila luse to. 11 Padibu baya nenu bua kunulumbuluisha kumpala kua bantu ba bungi badi badisangishe, kua banene ba mbulamatadi ne bakokeshi, kanusamishi meji bua mushindu unuakula anyi bua tshia kuakula bua kudilumbuluila peshi bua tshinuamba to, 12 bualu nyuma muimpe neanulongeshe pa dîba adi malu anudi ne bua kuamba.” 13Pashishe muntu mukuabu mu tshisumbu tshia bantu atshi wakamuambila ne: “Mulongeshi, ambila muanetu angabanyine panyi bumpianyi.” 14 Wakamuambila ne: “Mulumiana, uvua munteke mulumbuluishi pankatshi penu nuenu babidi anyi munukosedi wa bilumbu nganyi?” 15 Pashishe wakabambila ne: “Dimukayi, nudilame ku nkuka ya mishindu yonso, bualu nansha muntu muikale ne bintu bia bungi, kena ne muoyo bua bintu bidiye nabi to.” 16 Ke yeye kubapesha tshilejilu wamba ne: “Madimi a mubanji mukuabu avua makuame bintu bia bungi. 17 Yeye kutuadija kuelangana meji munda muende ne: ‘Mpindieu tshiena ne muaba wa kusangishila bia pa madimi anyi to, ngenze tshinyi?’ 18 Ke yeye kuamba ne: ‘Nengenze nunku: nengupule mayeba anyi, nengibake adi maapite ku bunene bua kusangishilamu ntete yanyi yonso ne bintu bimpe bianyi bionso; 19 nengambile muoyo wanyi ne: “Muoyo wanyi, udi ne bintu bimpe bia bungi bilama bua bidimu bia bungi; ikisha, diaku, nuaku, usanke.”’ 20Kadi Nzambi wakamuambila

LUKA 12:21-42

Muoyo udi ne mushinga. Mulami wa bintu

110

ne: ‘Wewe muntu mutshimbakane, badi balomba muoyo1 webe butuku ebu. Mpindieu, nnganyi wangata bintu biuvua mudilamine?’ 21 Ke mudibi kabidi bua muntu udi udilamina biuma, kadi kayi ˆ mubanji ku mesu kua Nzambi to.” 22 Ke yeye kuambila bayidi bende ne: “Bua bualu ebu ndi nnuambila ne: lekelayi kusamisha meji bua mioyo yenu ne: netudie tshinyi? Anyi bua mibidi yenu ne: netuvuale tshinyi? 23 Bualu muoyo udi ne mushinga mupite biakudia ne mubidi mmupite bilamba. 24 Tangilayi nyunyi ya bikololo. Kayitu ikuna anyi inowa, kayitu ne mayeba anyi muaba wa kulamina bintu, kadi Nzambi udi uyidisha. Nuenu kanuena ne mushinga wa bungi kupita nyunyi anyi? 25 Nnganyi wenu udi mua kusakidila nkubita umue ku bule bua muoyo wende bua mudiye usamisha meji? 26 Nunku binuikala kanuyi mua kuenza bualu bukese bua nunku, bua tshinyi kusamisha meji bua bintu bikuabu? 27 Tangilayi mudi bilongo bikola, kabitu bienza mudimu mukole anyi biluka manda, kadi ndi nnuambila ne: Nansha Solomo mu butumbi buende buonso kavua muvuale bu tshimue tshia kudibi to. 28 Nunku nuenu bantu ba ditabuja dikese, bikala Nzambi uvuadika bisosa bia mu mpata bidiku lelu ne malaba babiela mu mfulu, kena mua kunuvuadika kubipita anyi? 29 Nunku lekelayi kuditatshisha bua tshinuadia ne tshinuanua ne lekelayi kutamba kusamisha mutu, 30 bualu bisamba bia pa buloba bidi bikeba bintu ebi bionso ne muoyo mujima, kadi Tatu wenu mmumanye ne: Nudi dijinga ne bintu ebi. 31 Kadi tungunuka-

yi ne kukeba Bukalenge buende, nebanusakidile bintu ebi. 32 “Kanutshinyi, kasumbu kakese ka mikoko, bualu Tatu wenu mmuanyishe bua kunupesha Bukalenge. 33 Nupane bintu bienu, nupeshe bantu bintu bia luse. Nudienzele tubuta tua makuta tudi katuyi mua kunyanguka: mbiuma bidi kabiyi mua kujika bia mu diulu mudi muivi kayi mua kusemena pabuipi anyi bishi kabiyi mua kudia. 34 Bualu bua muaba udi biuma bienu ke wikala mioyo yenu kabidi. 35 “Nudisuike mikaba mu tshimonu, miendu yenu ikale miteme, 36 nuenu bine nuikale bu bantu badi bindile mfumu wabu udi ufuma ku tshibilu tshia dibaka, bua padiye ufika, ukokola, bamunzuluile diakamue. 37 Bapika aba nebikale ne disanka padi mfumu ufika, ubasangana batabale. Ndi nnuambila bulelela ne: Neavuale bilamba bia mudimu, neabasombeˆ she ku mesa, neabenzele mudimu. 38 Yeye mufike pa tshilu tshibidi nansha pa tshisatu1 mubasangane nanku, nebikale ba diakalenga. 39 Kadi numanye ne: bu muena ˆ nzubu mumanye dıba divua muivi mua kulua, uvua mua kushala mutabale, kavua mua kulekela batubula nzubu wende, babuelamu to. 40 Nuenu kabidi, nuikale badilongolole, bualu Muana wa muˆ ntu udi ulua pa dıba dinudi kanuyi nuelela meji.” 41 Pashishe Petelo wakamba ne: “Mukalenge, tshilejilu etshi udi mutshifile anu buetu tuetu anyi mbua bantu bonso kabidi?” 42 Mukalenge wakamba ne: “Mmulami wa bintu kayi udi ne lulamatu ne budimu udi Mfumu we-

Luk 12:20 Anyi “anyima.”

Luk 12:381 Tang. Mat 14:25.

111

Muntu udi ne bia bungi. Kudi mulumbuluishi

nde uteka ku mutu kua kasumbu ka bena mudimu bende bua kutungunuka ne kubapesha biakudia biabu bidi bikumbane pa ˆ dıba diabi? 43 Mupika au neikale ne disanka pafika Mfumu wende umusangana wenza nanku. 44 Ndi nnuambila mu bulelela ne: neamuteke ku mutu kua bintu biende bionso. 45 Kadi mupika au yeye muambe munda muende ne: ‘Mfumu wanyi utshidi unenga bua kulua,’ nunku utuadija kukuma bena mudimu balume ne bakaji, udia, unua, ukuatshika, 46 Mfumu wa mupika au nealue dituku didiye kayi mumutekemene ne pa ˆ dıba didiye kayi mumanye, neamupeshe dinyoka dikole menemene, neamuteke ku luseke lua bantu badi kabayi ne lulamatu. 47 Nunku mupika uvua mumvue disua dia mfumu wende kadi kayi mudilongolole anyi muenze bilondeshile disua diende nebamutute mututu mukole. 48 Kadi uvua kayi mumvue ne mulue kuenza malu adi akumbanyina mitutu, nebamutute kakese. Bulelela, muntu yonso udibu bapeshe bia bungi, nebamulombe bia bungi; muntu udibu bateke ku mutu kua bintu bia bungi, nebamulombe bipitshidile. 49 “Ndi mulue bua kutemesha kapia pa buloba; ntshinyi tshikuabu tshindi mua kujinga bikalaku kakadi kateme? 50 Bulelela, ndi ne dibatiza didibu ne bua kumbatiza, bidi bintonda too ne pajikadi! 51 Nudi nuela meji ne: ndi mulue bua kufila ditalala pa buloba anyi? ` Too, ndi nnuambila ne: ndi mulue kutapulula bantu. 52 Kutuadijila ku mpindieu bantu batanu ba mu nzubu umue nebatapuluke, basatu baluisha babidi ne babidi baluisha basatu. 53 Nebatapuluke, tatu ne muanende wa balume,

LUKA 12:43–13:3

ne muana wa balume ne tatuende; mamu ne muanende wa bakaji, ne muana wa bakaji ne mamuende; mamu muenu ne mukaji wa muanende, ne mukaji wa muana ne mamuende muenu.” 54 Wakambila kabidi bisumbu bia bantu ne: “Panudi numona ditutu dibanda luseke lua ku Ouest nutu nuamba diakamue ne: ‘Mvula mukole wa tshipepele udi ulua,’ ne bidi bienzeka anu nanku. 55 Panudi numona lupepele lufuma ku Sud nutu nuamba ne: ‘Nekuikale luya lukole,’ ne bidi bienzeka anu nanku. 56 Nuenu bena lubombo, nudi bamanye mua kukonkonona tshimuenekelu tshia buloba ne diulu, kadi mmunyi munudi kanuyi numanya mua kukonkonona tshikondo etshi tshisunguluke? 57 Bua tshinyi kanuena kabidi nudijinguluila tshidi tshiakane? 58 Tshilejilu, paudi uya ne muntu uudi nende tshilumbu kumpala kua mfumu, enza muebe muonso panutshidi mu njila nujikijangane nende bua kakufikishi kudi mulumbuluishi, ne mulumbuluishi kakufidi kudi mulami wa buloko, ne mulami wa buloko pende kakuedi mu buloko. 59 Ndi nkuambila ne: kuakupatukamu kuyi mufute too ne kakuta kakese ka tshinjanja ka mushinga mukese.” Tshikondo atshi kuvua bantu bakuabu muaba au, bakamulondela bua bena Galela bavua Pilato musambakaje mashi abu ne a milambu yabu. 2 Ke yeye kubambila ne: “Nudi nuela meji ne: malu aa mmakuate bena Galela aba bualu bavua benji ba malu mabi menemene kupita bena Galela bakuabu anyi? ` 3 Too, ndi nnuambila ne: nuenu kanuyi bakudimune mitshima, nebanushipe bonso muomumue.

13

LUKA 13:4-25

Mfigi kayi tumuma. Didienzeja ne bukole buonso

4 Anyi bantu dikumi ne muanda mukulu bavua tshibumba tshia Siloama tshiupukile, tshibashipe, nudi nuela meji ne: bavua ne mabanza manene mapite a bantu bakuabu bonso ba mu Yelushalema anyi? ` 5 Too, ndi nnuambila ne: nuenu kanuyi bakudimune mitshima, nebanushipe bonso muomumue.” 6 Pashishe wakabapesha tshilejilu etshi: “Muntu mukuabu uvua ne mutshi wa mfigi mukuna mu budimi buende bua tumuma tua mvinyo wakalua kukebaku tumuma, kakasangana nansha kamue. 7 Ke yeye kuambila tshidime tshia tumuma tua mvinyo ne: ‘Kukadi bidimu bisatu bindi ndua kukeba tumuma ku mutshi wa mfigi eu, kadi tshiena nsangana nansha kamue. Ukosa! Bua tshinyi udi utungunuka ne kuatula buloba?’ 8 Tshidime kumuambila ne: ‘Mfumu, anji ulekela kabidi tshidimu etshi, too ne pangumbula kuinshi kuawu, kuelaku bintu bia bufuke, 9 wowu mukuame tumuma, mbimpe, kadi wowu kawuyi mukuame, neuwukose.’ ” 10 Uvua ulongesha mu nsunagoga mukuabu dituku dia Nsabatu. 11 Muvua mukaji mukuabu uvua muenze ne nyuma wa butekete bidimu dikumi ne muanda mukulu, uvua mukobame, kayi ne mushindu wa kololoka. 12 Pakamumona Yezu, wakamubikila kumuambilaye ne: “Mukaji, udi musuludibue ku butekete buebe.” 13 Wakamutentekela bianza, kololokaye diakamue, kutuadijaye kutumbisha Nzambi. 14 Kadi mutangidi wa nsunagoga wakumvua bibi bua muvua Yezu muondopangane dia Nsabatu, kutuadijaye kuambila bantu ne: “Kudi matuku asambombo adi bantu ne bua kuenza mudimu; nunku nu-

112

lue banuondope mu matuku au, kanulu dituku dia Nsabatu to.” 15 Kadi Mukalenge wakamuambila ne: “Nuenu bena lubombo, yonso wa kunudi katu usulula ngombe wende anyi mpunda wende ku tshidilu uya nende bua kumunuiˆ sha mayi dituku dia Nsabatu anyi? 16 Nunku kabivuaku bikumbane bua mukaji eu udi muana wa Abalahama, uvua Satana musuike bidimu dikumi ne muanda mukulu bijima kusuludibuaye dituku dia Nsabatu anyi?” 17 Pakambaye malu aa, baluishi bende bonso bakumvua bundu, kadi bantu bakuabu bonso bakatuadija kusanka bua malu a butumbi avuaye muenze. 18 Ke yeye kubambila kabidi ne: “Bukalenge bua Nzambi budi bu tshinyi? Nembufuanyikije ne tshinyi? 19 Budi bu lutete lua ˆ mutada luvua muntu muangate, muele mu budimi buende, kukolalu, kuenzalu mutshi; nyunyi ya muulu yakalua kusombela mu matamba awu.” 20 Yeye kuamba kabidi ne: “Nemfuanyikije Bukalenge bua Nzambi ne tshinyi? 21 Budi bu luevene ludi mamu wangata, wela mu bipiminu binene bisatu bia bukula too ne padilu lutuangana mu bukula buonso.” 22 Wakaya wenda upitshila mu tshimenga ne mu tshimenga, mu musoko ne mu musoko, wenda ulongesha mutangile ku Yelushalema. 23 Muntu mukuabu wakamukonka ne: “Mukalenge, bantu badi basungidibua mbakese anyi?” Wakabambila ne: 24 “Dienzejayi ne bukole buonso bua kubuelela ku tshiibi tshibumbakane, bualu ndi nnuambila ne: bantu ba bungi nebakebe bua kubuela kadi nebapangile. 25 Pajuka muena nzubu, pakangaye tshiibi, nenuimane

113

Ba kumpala, ba ndekelu. Kudipuekesha

pambelu nutuadija kukokola ku tshiibi nuamba ne: ‘Mukalenge, tunzuluila.’ Kadi neanuandamune ne: ‘Tshiena mumanye kunudi bafume to.’ 26 Pashishe nenutuadije kuamba ne: ‘Tuvua badie, banue kumpala kuebe, ne uvua mulongeshe mu njila yetu minene.’ 27 Kadi neanuandamune ne: ‘Tshiena mumanye kunudi bafume to. Umbukayi kundi, nuenu bonso badi benza malu adi kaayi makane.’ 28 Nenudidilapu muadi nusumakaja menu, panuamona Abalahama, Izaka, Yakoba ne baprofete bonso mu Bukalenge bua Nzambi, kadi nuenu bela pambelu. 29 Bualu bukuabu, bantu nebafume ku Est ne ku Ouest, ku Nord ne ku Sud, nebasombe ku ˆ mesa mu Bukalenge bua Nzambi. 30 Monayi, bamue bantu badi ba ndekelu nebikale ba kumpala, bakuabu badi ba kumpala nebikale ba ndekelu.” ˆ 31 Pa dıba adi Bafalese bakuabu bakalua kudiye bamuambila ne: “Umbuka muaba eu, patuka, bualu Helode udi ukeba kukushipa.” 32 Wakabambila ne: “Ndayi nuambile mukenga au ne: ‘Tangila, ndi ngipata bademon, nguondopa lelu ne malaba, dituku disatu nenjikije.’ 33 Kadi ndi ne bua kutungunuka ne luendu luanyi lelu, makelela ne dituku didi dilonda, bualu ki mbianyishibue bua kushipa muprofete pambelu pa Yelushalema nansha. 34 Wewe Yelushalema, Yelushalema, mushipi wa baprofete ne muashi wa badibu bamutumina mabue! Mmisangu bungi munyi imvua musue kusangisha bana bebe bu mudi nzolo usangisha bana bende mu mapuapua ende! Kadi nuenu kanuvua basue to. 35 Monayi! Mbanulekeele nzubu wenu. Ndi nnuambila ne: kanuakummo-

LUKA 13:26–14:11

na kabidi too ne panuamba ne: ‘Udi ˆ ulua mu dına dia Yehowa abeneshibue!’ ” Musangu mukuabu pavuaye mubuele mu nzubu mua mfumu mukuabu wa Bafalese dia Nsabatu bua kudia biakudia bavua bamutentekela bimpe. 2 Kumpala kuende kuvua muntu mukuabu uvua ne disama dia mubidi ˆ uwula ne mayi. 3 Yezu kukonka bamanyi ba Mikenji ne Bafalese ne: “Mbianyishibue bua kuondopa muntu dituku dia Nsabatu anyi mbikandikibue?” 4 Bakashala bapuwe. Ke yeye kukuata muntu au, kumuondopa, kumupingajaye kuende. 5 Kubambilaye ne: “Nnganyi wa kunudi, muanende wa balume anyi ngombe wende yeye mumate mu tshina dituku dia Nsabatu, udi mua kubenga bua kumupatula diakamue?” 6 Bakapanga mua kumuandamuna bua malu aa. 7 Bu muvuaye mumone bantu bavuabu babikile badisunguila miaba mibandile, wakafila tshilejilu ubambila ne: 8 “Muntu yeye mukubikile mu tshibilu tshia dibaka, kusombi muaba mubandile to. Pamuapa badi mua kuikala babikile muntu munene mukupite wewe ˆ dıba adi; 9 nunku muntu uvua munubikile nende nealue kukuambila ne: ‘Shila muntu eu muaba.’ Neuye kusomba muaba mupuekele ne bundu. 10 Kadi padibu bakubikila, ndaku usombe muaba mupuekele, bua padi muntu uvua mukubikile ulua, akuambile ne: ‘Mulunda wanyi, bandila ku mutu.’ ˆ Nanku newikale ne buneme kumpala kua babikidibue nebe bonso. 11 Bualu muntu yonso udi udibandisha, nebamupuekeshe; udi udipuekesha, nebamubandishe.”

14

LUKA 14:12-32

Didia dinene dia dilolo. Bua kulua muyidi

12 Pashishe wakambila muntu uvua mumubikile ne: “Paudi ulongolola biakudia bia munda munya anyi bia dilolo, kubikidi balunda bebe, bana benu, balela bebe anyi bena mutumba nebe badi ne buˆ banji. Pamuapa dıba dikuabu badi mua kukubikila pebe, bualu ebu nebulue difutu diebe. 13 Kadi paudi ulongolola tshibilu, ubikile bapele, ne balema, ne bampofu; 14 newikale ne disanka bualu kabena ne tshintu tshia kukupingajila. Neupete difutu diebe pabishibua bantu bakane ku lufu.” 15 Pakumvua muntu mukuabu uvuabu babikile malu aa, wakamuambila ne: “Muntu udi udia diampa mu Bukalenge bua Nzambi ngua diakalenga.” 16 Yezu wakamuambila ne: “Muntu mukuabu uvua mulongolole didia dinene dia dilolo, kubikilaye bantu ba bungi. 17 Pakaˆ kumbana dıba dia didia dia dilolo, wakatuma mupika wende bua kuambila babikidibue ne: ‘Luayi, bualu bintu bikadi bimana kulongolola.’ 18 Kadi buonso buabu pamue bakatuadija kukeba mua kudibingisha. Wa kumpala wakamuambila ne: ‘Ndi musumbe budimi, ndi musue kuya kubutangila; ndi nkulomba bua kuntekemenyi to.’ 19 Mukuabu wakamba ne: ‘Ndi musumbe ngombe dikumi misuika ibidi ibidi ku tshikokedi, ndi nya kuyitangila; ndi nkulomba bua kuntekemenyi to.’ 20 Munga wakamba ne: ‘Ndi mfuma ku disela mukaji, bua bualu ebu tshiena mua kulua to.’ 21 Mupika wakapingana, kuambilaye mfumuende malu aa. Muena nzubu wakafika munda, kuambilaye mupika wende ne: ‘Ndaku lukasa mu njila minene ne mikese ya mu tshimenga, ulue ne bapele, ne balema, ne bampofu.’

114

22 Mupika wakapingana, kuambaye ne: ‘Mfumu, malu onso auvua muambe mmamane kuenzeka, kadi mu nzubu mutshidi muaba.’ 23 Mfumu wakambila mupika ne: ‘Ndaku mu njila ne miaba idi miela mpangu, ubenzeje bua balue, bua nzubu wanyi uwule tente. 24 Bualu ndi nnuambila ne: Kakuena muntu nansha umue wa ku bamvua mubikile abu walabula biakudia bianyi bia dilolo to.’ ” 25 Bisumbu binene bia bantu bivua bienza nende luendu. Wakakudimuka, kubambilaye ne: 26 “Muntu yeye mulue kundi kayi mukine tatuende, ne mamuende, ne mukajende, ne bana bende, ne bana babu ba balume ne ba bakaji, too ne muoyo1 wende muine, kena mua kuikala muyidi wanyi to. 27 Muntu udi kayi wambula mutshi wende wa makenga undonda, kena mua kuikala muyidi wanyi to. 28 Tshilejilu, nnganyi wa kunudi udi, yeye musue kuibaka tshibumba, kayi wanji kusomba bua kumanya bungi bua makuta adiye ne bua kutula bua kumona ni udi ne bintu bikumbane bua kutshijikija? 29 Tshianana udi mua kuibaka tshishimikidi tshia tshibumba, kadi kayi ne mushindu wa kutshijikija; bantu bonso badi batangila nebatuadije kumuseka, 30 bamba ne: ‘Eu muntu kutuadija anu kuibaka, katshiyi ne mushindu wa kujikija.’ 31 Anyi mmukalenge kayi udi uya ku mvita bua kuluisha mukalenge mukuabu, kayi wanji kusomba, ukeba lungenyi bua kumona ni udi mua kutshimuna ne basalayi 10 000 eu udi ulua kumuluisha ne 20 000? 32 Bikalaye kayi mua kukokesha, patshidi mukuabu au kule udi utuma kasumbu ka baleji mpala bua Luk 14:261 Anyi “anyima.”

115

Muena mikoko 100. Bana ba muntu babidi

kukeba ditalala. 33 Nunku, numanye ne: muntu yonso wa munkatshi muenu udi kayi ushiya bintu biende bionso, kena mua kuikala muyidi wanyi to. 34 “Mu kuamba kuimpe, mukele mmuimpe. Kadi mukele wowu mutalale, nebawutuishe ne tshinyi? 35 Kawena kabidi ne diambuluisha ni nkudi buloba, ni nkudi bintu bia bufuke. Badi bawimansha pambelu. Udi ne matshi a kumvua, umvue.” Balambuishi ba bitadi bonso ne benji ba malu mabi bavua balua kudiye bua kumuteleja. 2 Bua bualu ebu, Bafalese ne bafundi bavua banungana bamba ne: “Muntu eu udi wakidila benji ba malu mabi, udia nabu.” 3 Wakabapesha tshilejilu etshi wamba ne: 4 “Mmuntu kayi wa munkatshi muenu udi ne mikoko lukama, yeye mujimije umue kayi ushiya makumi tshitema ne tshitema mu tshipela bua kuya kukeba udi mujimine too ne pawupetaye? 5 Padiye uwupeta, udi uwuteka pa makaya ende ne usanka. 6 Padiye upingana kuende, udi ubikila balunda bende ne bena mutumba nende, ubambila ne: ‘Nusanke nanyi, bualu ndi mupete mukoko wanyi uvua mujimine.’ 7 Nunku ndi nnuambila ne: Disanka dinene nedikale mu diulu padi muenji wa bubi umue ukudimuna mutshima dipite dia padiku bantu bakane makumi tshitema ne tshitema badi kabayi dijinga ne kukudimuna mutshima. 8 “Peshi mmukaji kayi udi ne drakma dikumi udi, yeye mujimije drakma umue, kayi utemesha muendu, ukomba mu nzubu muende, ukeba bimpe bimpe too ne pamupetaye? 9 Padiye umupeta, udi ubikila balunda bende ne

15

LUKA 14:33–15:21

bena mutumba nende, wamba ne: ‘Nusanke nanyi bualu ndi mupete drakma wanyi umvua mujimije.’ 10 Nunku ndi nnuambila ne: Banjelu ba Nzambi badi basanka padi muenji wa bubi umue ukudimuna mutshima.” 11 Pashishe wakamba ne: “Muntu mukuabu uvua ne bana ba balume babidi. 12 Muakunyi wakambila tatuende ne: ‘Tatu, mpesha tshianyi tshitupa tshia bintu bindi ne bua kuangata.’ Nunku wakababanyina bintu biende. 13 Matuku makese pashishe, muakunyi wakasangisha bintu bionso, kuyaye ku luendu mu ditunga dia kule; wakanyangakajaku bintu biende bionso mu buenzavi. 14 Yeye mumane kutulakaja bintu bionso, tshiyole tshikole tshia nzala tshiakabuela mu ditunga adi, wakatuadija kukenga. 15 Wakaya kudilamika too ne kudi muntu mukuabu wa mu ditunga adi, kumutumaye mu mpata bua kulama ngulube yende. 16 Ukavua ujinga kudia biakudia bivua ngulube idia, kakuvua muntu uvua umupesha tshintu nansha tshimue. 17 “Pakamuluila meji, wakamba ne: ‘Tatu wanyi udi ne bena mudimu ba bungi badi ne mampa a bungi, pandi meme mfua ne nzala apa! 18 Ndi njuka nya kudi tatu wanyi, mmuambile ne: “Tatu wanyi, ndi muenzele diulu bibi, mukuenzele ne wewe bibi. 19 Tshiena kabidi mukumbane bua kumbikilabu muanebe. Ungangate bu umue wa ku bena mudimu bebe.” ’ 20 Nunku wakajuka, kuyaye kudi tatuende. Patshivuaye kule, tatuende wakamumona, kumumvuila luse, kuyaye lubilu kudiye, kumupukila ne disanka, kumutua mishiku. 21 Muana wakamuambila ne: ‘Tatu wanyi,

LUKA 15:22–16:8

Muana mujimine. Mulami udi kayi muakane

ndi muenzele diulu bibi, mukuenzele ne wewe bibi. Tshiena kabidi mukumbane bua kumbikilabu muanebe. Ungangate bu umue wa ku bena mudimu bebe.’ 22 Kadi tatu wakambila bapika bende ne: ‘Luayi lukasa ne muzabi mutambe buimpe, numuvuadikawu, numuele mpeta ku tshianza ne bisabata ku makasa. 23 Nulue kabidi ne muana wa ngombe wa manyi, numushipe, tudie, tusanke, 24 bualu muananyi eu uvua mufue, mmupetulule muoyo; uvua mujimine, mmumueneke.’ Bakatuadija kusanka. 25 “Kadi pavua muanende muanabute uvua ku budimi wenda ulua, ufika pabuipi ne ku nzubu, kumvuaye bantu bimba, baja. 26 Ke yeye kubikila umue wa ku bena mudimu, kumuebeja tshivua tshienzeka. 27 Kumuambilaye ne: ‘Muanenu mmulue, tatuebe mmumushipele muana wa ngombe wa manyi bualu mmupingane ne makanda a mubidi.’ 28 Kadi wakumvua tshiji, kavua musue nansha kubuela to. Pashishe tatuende kupatuka, kutuadija kumusengelela. 29 Wakandamuna tatuende ne: ‘Ndi mukuenzele mudimu kukadi bidimu bia bungi, tshitu muanji kutupa ku mikenji yebe musangu nansha umue; kadi kutu muanji kumpesha kana ka mbuji bua meme kusanka ne balunda banyi musangu nansha umue. 30 Kadi padi muanebe eu uvua munyangakaje bintu biebe ne bakaji ba ndumba ufika, udi mumushipele muana wa ngombe wa manyi.’ 31 Pashishe tatu wakamuambila ne: ‘Muananyi, wewe udi nanyi matuku onso, bintu bionso bindi nabi mbiebe; 32 kadi bivua bikengela tusanke, tutshionkomoke, bualu muanenu eu uvua

116

mufue, mmupetulule muoyo; uvua mujimine, mmumueneke.’ ” Wakambila kabidi bayidi bende ne: “Muntu mubanji mukuabu uvua ne mulami wa bintu biende, ne bakamufunda kudiye muvuaye unyangakaja bintu biende. 2 Ke yeye kumubikila, kumuambila ne: ‘Mbualu kayi ebu bundi ngumvua buebe wewe? Mpesha mukanda wa mushindu uudi ulama bintu, bualu kuakulama kabidi bintu bia mu nzubu muanyi nansha.’ 3 Pashishe mulami wa bintu wakadiambila ne: ‘Nengenze tshinyi, bualu mfumuanyi neangumbushe ku mutu kua bintu biende? Tshiena ne bukole bua kuela tshikasu, ndi ne bundu bua kulomba ka pa luse. 4 Ee, ndi mumanye tshingenza bua bantu bangakidile mu nzubu yabu pangumbushabu ku mutu kua bintu.’ 5 Wakabikila bantu bonso bavua ne mabanza a mfumuende ku umue ku umue, kuambilaye wa kumpala ne: ‘Dibanza dia mfumuanyi diudi nadi ndia bungi munyi?’ 6 Wakamba ne: ‘Bipiminu binene lukama bia mafuta a olive.’ Kumuambilaye ne: ‘Angata mukanda webe wa diumvuangana nawu, somba, funda lukasa makumi atanu.’ 7 Wakambila kabidi mukuabu ne: ‘Wewe, udi ne dibanza dia bungi munyi?’ Kuambaye ne: ‘Bipiminu binene lukama bia ntete ya ´ ble.’ Wakamuambila ne: ‘Angata mukanda webe wa diumvuangana nawu, funda makumi muanda mukulu.’ 8 Mfumuende wakela mulami wa bintu kalumbandi nansha muvuaye kayi muntu muakane, bualu uvua muenze malu ne budimu; bualu bana ba mu ndongoluelu wa malu eu badi ne budimu bua bungi kumpala kua ba mu tshikondo tshiabu kupita bana ba butoke.

16

117

Bapika ba Nzambi ne ba Biuma. Mubanji ne Lazalo

LUKA 16:9-26

9 “Ndi nnuambila kabidi ne: nudikebele balunda ku diambuluisha dia biuma bidi kabiyi biakane, bua pajikabi, banuakidile mu miaba ya kusomba ya tshiendelele. 10 Muntu udi ne lulamatu mu bintu bikese, udi kabidi ne lulamatu mu bia bungi, ne muntu udi kayi muakane mu bintu bikese kena kabidi muakane mu bintu bia bungi to. 11 Nunku, nuenu kanuyi baleje munudi ne lulamatu mu bualu bua biuma bidi kabiyi biakane, nnganyi wanupesha biuma bilelela? 12 Nuenu kanuyi baleje munudi ne lulamatu bua bintu bia muntu mukuabu, nnganyi wanupesha bienu? 13 Muena mudimu wa mu nzubu kena mua kuikala mupika wa bamfumu babidi to, bualu neakine umue, neanange mukuabu, anyi nealamate umue, neapetule mukuabu. Kanuena mua kuikala bapika ba Nzambi ne ba Biuma to.” 14 Bu muvua Bafalese banangi ba makuta bumvua malu onso aa, bakatuadija kumupetula. 15Ke yeye kubambila ne: “Nuenu nudi nudiamba munudi bakane kumpala kua bantu, kadi Nzambi mmumanye mioyo yenu, bualu tshintu tshidi bantu bamona bu tshibandile ntshintu tshia muengu ku mêsu kua Nzambi. 16 “Mikenji ne baprofete bivuaku too ku Yone. Kubangila anu dîba adi, badi bamanyisha bantu Bukalenge bua Nzambi, ne bantu ba mishindu yonso badi benza muabu muonso bua kubuelamu. 17 Bushuwa, mbipepele bua diulu ne buloba kupitabi, kadi mbikole bua katupa kakese ka dileta dimue dia mu Mikenji kupanga kukumbana.

18 “Muntu yonso udi ushipa dibaka ne mukajende usela mukuabu, udi wenda masandi, ne muntu udi usela mukaji udi mulume mushipe nende dibaka, udi wenda masandi. 19 “Kuvua muntu mubanji mukuabu uvua ne tshibidilu tshia kuvuala bilamba bikunzubile ne bia line; uvua ne bintu bimpe menemene, usanka dituku dionso. 20 Kadi bavua balua ne mulombi wa ka pa luse mukuabu diende Lazalo muikale ne mputa mubidi mujima, kumpala kua tshiibi tshiende. 21 Uvua ujinga kudia bisunsukila bivua bimata ku mêsa a muntu mubanji. Eyowa, too ne mbua ivua ilua kulaka mputa yende. 22 Pashishe mulombi wa ka pa luse wakalua kufua, banjelu kumuangata, kuyabu nende mu tshiadi tshia Abalahama. “Muntu mubanji wakafua pende, kumujikabu. 23 Pavuaye mu Lukita ukenga, yeye kujula mêsu, kumonaye Abalahama ku bule ne Lazalo mu tshiadi tshiende. 24Wakamubikila, kuambaye ne: ‘Tatu Abalahama, umfuile koku luse, utume Lazalo atue lusongo lua munu wende mu mâyi, antalaje ludimi, bualu ndi nkenga bikole mu kapia kakole aka.’ 25 Kadi Abalahama wakamba ne: ‘Muananyi, vuluka ne: uvua mupete bintu biebe bionso bimpe pautshivua ne muoyo, kadi Lazalo wakapeta yeye bintu bibi. Kadi mpindieu yeye udi mu busambi muaba eu, kadi wewe udi mu dikenga. 26Bualu bukuabu kabidi, mbenze lupongo lunene pankatshi petu nenu bua bantu badi basue kumbuka muaba eu kuya kunudi kabapetshi mushindu wa kupita, anyi bantu

Luk 16:13 Bil. Greke: “Mamona.”

Luk 16:23 Anyi “Hadese.”

LUKA 16:27–17:20

Kufuilangane luse. Bena nsudi dikumi

kabasambuki bumbuka aku bua kulua kutudi.’ 27Yeye kuamba ne: ‘Bua bualu ebu ndi nkulomba Tatu, umutume ku nzubu kua tatu wanyi, 28 bualu ndi ne bana betu batanu, abamanyishe bimpe bua bobu pabu kabalu mu muaba wa makenga eu to.’ 29 Kadi Abalahama wakamba ne: ‘Badi ne Mose ne baprofete, babateleje.’ 30Yeye kuamba ne: ‘Tòo, Tatu Abalahama, muntu wa ku bafue yeye muye kudibu, nebakudimune mutshima.’ 31Kadi wakamuambila ne: ‘Bobu kabayi bateleja Mose ne baprofete, nansha muntu udi mubishibue ku lufu kakubitabujija to.’” Pashishe wakambila bayidi bende ne: “Malu adi alenduisha bantu kaena mua kupanga kulua to. Kadi diakabi didi kudi muntu udi uakebesha! 2Nebikale bimpe buende yeye bobu bamuele dibue dia kupela nadi bintu mu nshingu bamuimanshe mu mbuu pamutu pa kulenduishaye umue wa ku bana bakese aba. 3 Dimukayi. Muanenu yeye muenze bibi, umubele, yeye munyingalale, umufuile luse. 4Nansha yeye mukuenzele bibi misangu muanda mutekete ku dituku ne mupingane kuudi misangu muanda mutekete, wamba ne: ‘Ndi munyingalale,’ udi ne bua kumufuila luse.” 5 Bapostolo bakambila Mukalenge ne: “Utupeshe ditabuja dia bungi.” 6 Mukalenge wakamba ne: “Bu nuenu ne ditabuja bunene bua lutete lua mutâda nuvua mua kuambila mutshi wa tumpulumanje eu ne: ‘Juka ne miji yebe, ukunyibue mu mbuu,’ neunutumikile. 7“Nnganyi wa kunudi udi ne mupika wende udima anyi ulama mikoko, yeye mufume ku budimi

17

118

neamuambile ne: ‘Luaku apa mpindieu usombe ku mêsa bua kudia’? 8 Kadi neamuambile ne: ‘Ndongoluela tshintu tshia meme kudia dilolo, suika kalamba ka mudimu, ungenzele mudimu too ne pangajikija kudia ne kunua, pashishe udi pebe mua kudia ne kunua.’ 9 Kakuikala ne dianyisha kudi mupika eu bua muvuaye muenze mudimu wende anyi? 10Nunku nuenu penu, panuenza malu onso avuabu banuambile bua kuenza, nuambe ne: ‘Tudi bapika ba tshianana. Tudi benze anu tshituvua ne bua kuenza.’” 11Pavuaye uya ku Yelushalema wakapitshila pankatshi pa Samaleya ne Galela. 12 Pakabuelaye mu musoko mukuabu, bena nsudi dikumi bakasambakena nende, kadi kuimanyinabu pa bule. 13 Bakela mbila bamba ne: “Yezu, Mulongeshi, utumvuile koku luse!” 14Pakabamonaye wakabambila ne: “Ndayi nudileje kudi bakuidi.” Pavuabu mu njila benda baya, bakalengejibua. 15 Pakamona umue wa kudibu ne: uvua muondopibue, wakapingana utumbisha Nzambi ne dîyi dikole. 16 Wakatua mpala wende panshi ku makasa a Yezu, umuela tuasakidila. Uvua muena Samaleya. 17 Yezu wakamba ne: “Bantu bonso dikumi bavua balengejibue, ki mmuomu anyi? Kadi bakuabu tshitema badi penyi? 18Kakuvua muntu mukuabu uvua mua kupingana bua kutumbisha Nzambi pa kumbusha muntu wa tshisamba tshikuabu eu anyi?” 19 Pashishe wakamuambila ne: “Juka ndaku, ditabuja diebe ndikuondope.” 20 Dituku dikuabu, Bafalese bakamuebeja bua dîba divua Bukalenge bua Nzambi ne bua kulua; wakabandamuna wamba ne: “Bu-

119

Bukalenge munkatshi muenu. Nzuji mubi

kalenge bua Nzambi kabuena bulua bantu babumone ne mêsu to, 21anyi bantu kabakuamba ne: ‘Tangilayi apa,’ peshi ‘kuaka!’ Bualu Bukalenge bua Nzambi budi munkatshi muenu.” 22Pashishe wakambila bayidi bende ne: “Matuku nealue anuajinga bua kumona dituku dimue dia ku matuku a Muana wa muntu, kadi kanuakudimona to. 23 Bantu nebanuambile ne: ‘Tangilayi kuaka’ peshi ne: ‘Tangilayi apa!’ Kanupatuki anyi kanubalondi nansha. 24 Bualu anu bu mudi mupenyi wa mvula utokesha luseke lumue lua muinshi mua diulu too ne ku luseke lukuabu lua muinshi mua diulu ke muikala Muana wa muntu. 25Kadi udi ne bua kuanji kupeta makenga a bungi, kubengibua kudi bantu ba mu tshikondo etshi. 26Bualu bukuabu kabidi, anu muvuabi bienzeke mu matuku a Nowa, ke muikalabi kabidi mu matuku a Muana wa muntu: 27Bantu bavua badia, banua, balume basela, bakaji basedibua too ne dituku divua Nowa mubuele mu buatu, mvula wa kabutu kulua kubashipa bonso. 28 Bia muomumue, anu muvuabi bienzeke mu matuku a Lota: Bantu bavua badia, banua, basumba, basumbisha, bakuna, bibaka. 29 Kadi dituku divua Lota mupatuke mu Sodoma, kapia ne sufre biakaloka mu diulu bu mvula, kubashipa bonso. 30 Nebikale kabidi muomumue dituku adi pamueneka Muana wa muntu. 31Dituku adi, muntu udi pa mutu pa nzubu kadi bintu biende bikale mu nzubu, katuluki bua kubiangata to; bia muomumue, muntu udi ku budimi kapinganyi ku bintu bidi bishale panyima to. 32 Vulukayi mukaji wa Lota.

LUKA 17:21–18:7

33 Muntu yonso udi ukeba kupandisha muoyo wende, neawujimije, kadi muntu yonso udi uwujimija, neawulame. 34Ndi nnuambila ne: butuku abu balume babidi nebikale pa bulalu bumue, nebumbushe umue, nebashiye mukuabu. 35 Bakaji babidi nebikale bapela ku dibue dimue, nebumbushe umue, nebashiye mukuabu.”36——37Bakamukonka ne: “Mukalenge, nkuepi?” Wakabambila ne: “Muaba wonso udi tshitalu, nyunyi ya mikanku neyidisangishapu.” Pashishe wakabapesha tshilejilu bua kubaleja mudibi ne mushinga bua kusambila misangu yonso kabayi balekela, 2 wamba ne: “Mu tshimenga tshikuabu muvua mulumbuluishi kampanda uvua kayi utshina Nzambi, kayi unemeka muntu. 3 Mu tshimenga atshi muvua kabidi mukaji mukamba mukuabu uvua uya kudiye misangu ne misangu wamba ne: ‘Enzaku bua kukosa tshilumbu tshianyi ne muena lukuna wanyi biakane.’ 4 Nunku, mu bule bua tshikondo kampanda yeye kavua musue kumuitabila, kadi kuluaye kudiambila ne: ‘Nansha mundi tshiyi ntshina Nzambi anyi nnemeka muntu, 5 kadi bu mudi mukaji eu utungunuka anu ne kuntatshisha, nengenze bua kukosa tshilumbu tshiende biakane bua katungunuki ne kulua kuntshiokesha bikole ne dilomba diende.’” 6Pashishe Mukalenge wakamba ne: “Umvuayi tshivua mulumbuluishi eu muambe nansha muvuaye kayi muakane! 7 Nunku Nzambi kakuenza bua kukosa biakane tshilumbu tshia basungula bende badi bamudidila munya ne butuku,

18

Luk17:33Anyi “anyima.” Mat 17:21.

36Tang.

LUKA 18:8-29

Mulambuishi wa bitadi. Nsongalume mubanji

patshidiye ne lutulu mu bualu buabu anyi? 8 Ndi nnuambila ne: Neenze lukasa bua kukosa tshilumbu tshiabu biakane. Kadi palua Muana wa muntu, neasangane bulelela ditabuja dia mushindu eu pa buloba anyi?” 9Kadi wakapesha kabidi bantu bavua beyemene buakane buabu, bamona bantu bakuabu bu bantu tshianana, tshilejilu etshi: 10“Bantu babidi bakabanda ku ntempelo bua kusambila, umue muikale Mufalese, mukuabu mulambuishi wa bitadi. 11 Mufalese wakimana, kutuadija kusambila munda munda ne: ‘Nzambi wanyi, ndi nkuela tuasakidila, bualu tshiena bu bantu bakuabu: bivi, kabayi bakane, bena masandi anyi bu mulambuishi wa bitadi eu. 12 Ntu njila biakudia misangu ibidi ku lumingu, ntu mfila tshia dikumi tshia bintu bionso bindi mpeta.’ 13Kadi mulambuishi wa bitadi uvua muimanyine yeye pa bule kavua nansha musue kujula mêsu ende muulu to; uvua udikuma pa tshiadi, wamba ne: ‘Nzambi wanyi, umfuilaku luse meme muenji wa malu mabi.’ 14 Ndi nnuambila ne: muntu eu neapueke kuende muleje mudiye muakane kupita mukuabu au, bualu muntu yonso udi udibandisha nebamupuekeshe, kadi muntu udi udipuekesha nebamubandishe.” 15 Bantu bakamutuadila kabidi bana babu ba mu maboko bua abatentekele bianza, kadi pakamona bayidi bende bualu ebu, bakatuadija kubatandisha. 16 Kadi Yezu wakalomba bua bamutuadile bana abu, wamba ne: “Lekelayi bana batekete balue kundi, kanubakandiki to. Bualu Bukalenge bua Nzambi mbua bantu badi bu bobu. 17 Ndi nnuambila bulelela ne: Mu-

120

ntu yonso udi kayi wakidila Bukalenge bua Nzambi bu muana mutekete kakubuelamu nansha kakese.” 18 Mfumu mukuabu wakamuebeja ne: “Mulongeshi Muimpe, ndi ne bua kuenza tshinyi bua kupiana muoyo wa tshiendelele?” 19 Yezu wakamuambila ne: “Bua tshinyi udi umbikila muimpe? Kakuena muntu muimpe to, pa kumbusha anu Nzambi nkayende. 20Udi mumanye mikenji: ‘Kuendi masandi, kushipi muntu, kuibi, kujadiki bualu bua dishima, nemeka tatu webe ne mamu webe.’” 21Pashishe wakamba ne: “Ndi ntumikila malu onso aa katshia ku buana buanyi.” 22 Pakumvua Yezu nanku, wakamuambila ne: “Kudi bualu bumue budi bukushadile: Pana bintu bionso biudi nabi, ubiabanyine bapele, neupete biuma mu diulu, pashishe ulue, undonde.” 23Pakumvuaye mêyi aa, wakanyingalala bikole, bualu uvua ne bubanji bua bungi. 24Yezu wakamutangila, kuambaye ne: “Nebikale bikole bua bantu badi ne makuta kubuelabu mu Bukalenge bua Nzambi! 25Kamelu kadi mua kupitshila mu dîsu dia kashingi ka kutela naku bipepele kupita mudi muntu mubanji mua kubuela mu Bukalenge bua Nzambi.” 26Bantu bakumvua mêyi aa bakamba ne: “Nnganyi udi mua kusungidibua?” 27 Wakamba ne: “Malu adi bantu kabayi mua kuenza, Nzambi udi uenza.” 28 Kadi Petelo wakamba ne: “Tangila! Tuetu tudi bashiye bintu bietu, bakulonde.” 29 Wakabambila ne: “Ndi nnuambila bulelela ne: kakuena muntu udi mushiye nzubu anyi mukaji anyi bana babu ba balume anyi baledi bende anyi bana bende bua Bukalenge bua Nzambi

121

Wondopa mpofu. Zakayi ukudimuna mutshima

30wapanga kupeta misangu ya bungi menemene mu ndongoluelu wa malu eu, ne mu ndongoluelu wa malu utshilualua: muoyo wa tshiendelele.” 31Pashishe wakaya ne bapostolo dikumi ne babidi ku luseke, kubambilaye ne: “Telejayi, tudi tubanda ku Yelushalema, malu onso avua baprofete bafunde bua Muana wa muntu neakumbane. 32Tshilejilu, nebamufile mu bianza bia bantu ba bisamba bia bende, nebamuseke, nebamupetule ne nebamutuile mate, 33 ne bobu bamane kumuela mfimbu, nebamushipe; kadi dituku disatu neabishibue ku lufu.” 34Kadi kabavua bajingulule diumvuija dia malu aa onso to, bualu bavua babasokoke mêyi aa; kabavua bumvue malu avuaye wamba to. 35Pakafikaye pabuipi ne Yeliko, mpofu mukuabu uvua musombe ku muelelu kua njila ulomba ka pa luse. 36 Bu muvuaye mumvue tshisumbu tshia bantu tshipita, wakebeja tshivua tshienzeka. 37Kumuambilabu ne: “Yezu wa mu Nazaleta udi upita!” 38Ke yeye kuela dîyi ne: “Yezu Muana wa Davidi, ngumvuilaku luse!” 39 Bantu bavua baya kumpala bakatuadija kumutandisha bua apuwe, kadi yeye wakabandisha dîyi bikole ne: “Muana wa Davidi, ngumvuilaku luse!” 40 Yezu wakimana, kutumaye dîyi bua balue nende kudiye. Pakasemenaye pabuipi, Yezu wakamukonka ne: 41“Udi musue nkuenzele tshinyi?” Wakamba ne: “Mukalenge, enza bua ntuadije kumona.” 42 Ke Yezu kumuambila ne: “Mêsu ebe atabale, ditabuja diebe ndikuondope.” 43Musangu umue kutuadijaye kumona, kubangaye kumulonda wenda utumbisha Nza-

LUKA 18:30–19:12

mbi. Bantu bonso bakamona bualu ebu bakatumbisha pabu Nzambi. Wakabuela mu Yeliko bua kupitshilamu.2Muvua muntu mukuabu, diende Zakayi; uvua mfumu wa balambuishi ba bitadi ne uvua mubanji. 3 Uvua ukeba kumona Yezu, kadi kavua mua kumumona to, bualu kuvua bantu ba bungi ne yeye uvua muntu wa tshitupa. 4 Ke kuyaye lubilu kumpala, kubandaye ku mutshi wa sukomo bua kumumona, bualu Yezu uvua usua kupitshila mu njila amu. 5 Pakafika Yezu muaba au, wakatangila kuulu, kumuambilaye ne: “Zakayi, tuluka lukasa, bualu lelu ndi ne bua kutudila mu nzubu muebe.” 6 Wakatuluka lukasa, kumuakidilaye kuende ne disanka dionso. 7 Pakamona bantu bualu ebu, bakatuadija kunungana bamba ne: “Mmutudile kumbelu kua muenji wa malu mabi.” 8Kadi Zakayi wakimana kuulu, kuambilaye Mukalenge ne: “Tangila Mukalenge, ndi mpesha bapele tshia bibidi tshia bintu bianyi, tshintu tshionso tshimvua munyenge muntu pamvua mumushiminyine, ndi ntshipingaja misangu inayi.” 9 Ke Yezu kumuambila ne: “Lelu eu lupandu ndulue mu nzubu emu, bualu yeye pende mmuana wa Abalahama. 10 Bualu Muana wa muntu uvua mulue kukeba tshivua tshijimine ne kutshipandisha.” 11Pavuabu bateleja malu aa, wakafila tshilejilu tshikuabu, bualu uvua pabuipi ne Yelushalema ne bavua bela meji ne: Bukalenge bua Nzambi buvua ne bua kumueneka dîba adi. 12 Nunku wakamba ne: “Muntu mukuabu wa mu dîku dia bantu banene wakenza luendu, kuyaye mu ditunga dia kule bua kudia bukalenge,

19

LUKA 19:13-37

Mupika mubi. Udi ne bintu nebamupeshe bikuabu

pashishe kupingana. 13 Wakabikila bapika bende dikumi, kubapeshaye makuta a mina dikumi, kubambila ne: ‘Nuenduluke nawu mushinga too ne pangapingana.’ 14 Kadi bena mu ditunga diabu bavua bamukine, kutumabu kasumbu ka baleji mpala kuvuaye muye aku bua kuamba ne: ‘Katuena basue bua muntu au alue mukalenge wetu to.’ 15 “Pakapinganaye mumane kudia bukalenge, wakabikidisha bapika bavuaye mupeshe makuta bua kumona makasa avuabu bapete mu mushinga wabu. 16 Wa kumpala wakalua, wakamba ne: ‘Mukalenge, dikuta diebe dia mina ndipatule mina mikuabu dikumi.’ 17 Wakamuambila ne: ‘Udi muenze bimpe, mupika muimpe! Bualu uvua mudileje muena lulamatu mu bintu bikese, ikala ne bukokeshi pa bimenga dikumi.’ 18 Muibidi wakalua, wakamba ne: ‘Mukalenge, dikuta diebe dia mina ndipatule mina mikuabu itanu.’ 19 Wakamuambila pende ne: ‘Wewe pebe ikala ne bukokeshi pa bimenga bitanu.’ 20 Kadi mukuabu wakalua, wakamba ne: ‘Mukalenge, dikuta diebe dia mina ndiodi edi, mvua mudilamine mu tshilamba. 21 Mvua nkutshina bualu utu muntu wa malu makole, utu wangata tshintu tshiuvua kuyi muteke ne utu unowa tshiuvua kuyi mukune.’ 22 Wakamuambila ne: ‘Ndi nkupisha ˆ ne meyi a mukana muebe nkayebe, mupika mubi. Wewe uvua mumanye ne: ndi muena malu makole, ntu ngangata tshimvua tshiyi muteke ne nnowa tshimvua tshiyi mukune. 23 Kadi bua tshinyi kuvua mutekeshe makuta anyi mu nzubu wa dilamina makuta? Nunku pamvua mfika mvua mua kuapeta ne makasa.’

122

24 “Ke yeye kuambila bantu bavua bimane muaba au ne: ‘Munyengayi dikuta dia mina adi, nudipeshe udi ne mina dikumi.’ 25 Kadi bakamuambila ne: ‘Mukalenge, yeye ukadi ne mina dikumi!’ 26 ‘Ndi nnuambila ne: Muntu yonso udi ne bintu nebamupeshe bikuabu, kadi muntu udi kayi ne tshintu nebamunyenge too ne tshidiye natshi. 27 Bualu bukuabu, luayi ne bena lukuna banyi bavua kabayi basue bua meme kulua mukalenge wabu, nubashipe kumpala kuanyi.’ ” ˆ 28 Yeye mumane kuamba meyi aa, wakaya kumpala mutangile ku Yelushalema. 29 Pakafikaye pabuipi ne Betefaje ne Betaniya ku mukuna uvuabu babikila ne: Mukuna wa Olive, wakatuma bayidi bende babidi, 30 wamba ne: “Ndayi mu musoko unudi numona kumpala kuenu, panuabuelamu, nenusangane muana wa mpunda musuika udi muntu kayi muanji kubanda. Numusulule, nulue nende. 31 Kadi muntu yeye munuebeje ne: ‘Bua tshinyi nudi numusulula?’ Nudi ne bua kumuambila ne: ‘Mukalenge udi nende dijinga.’ ” 32 Bavuabu batume bakaya, kupetabu malu anu muvuaye mubambile. 33 Kadi pavuabu basulula muana wa mpunda, benayi bakabakonka ne: “Bua tshinyi nudi nusulula muana wa mpunda?” 34 Bakandamuna ne: “Mukalenge udi nende dijinga.” 35 Bakaya nende kudi Yezu, kutekabu bilamba biabu bia pa mutu pa nyima pa muana wa mpunda, Yezu kusombapu. 36 Pavuaye wenda uya, bavua badija bilamba biabu bia pa mutu mu njila. 37 Pakafikaye pabuipi ne njila udi upueka ku Mukuna wa Olive, tshisumbu tshijima tshia bayidi tshiakatuadija kusanka, tshi-

123

Ukezula ntempelo. Budimi bua mvinyo

ˆ tumbisha Nzambi ne dıyi dikole bua malu a kukema onso avuabu bamone, 38 bamba ne: “Muntu udi ulua bu Mukalenge mu ˆ dına dia Yehowa abeneshibue! Ditalala dikale mu diulu ne butumbi mu miaba mitumbuke!” 39 Kadi Bafalese bakuabu bavua mu tshisumbu tshia bantu bakamuambila ne: “Mulongeshi, kanyina bayidi bebe.” 40 Kadi yeye wakamba ne: “Ndi nnuambila ne: Bobu bashale bapuwe, mabue neele mbila.” 41 Pakafikaye pabuipi, wakatangila tshimenga, kudilaye bua bualu buatshi, 42 wamba ne: “Bu wewe nansha mujingulule lelu eu malu adi afila ditalala; kadi mpiˆ ndieu mbaasokoke ku mesu kuebe. 43 Bualu matuku nealue pakuelela bena lukuna bebe lupangu lua mitshi misongoloke, nebakunyunguluke, nebakutatshishe ku nseke yonso, 44 nebakuele wewe ne bana badi munda muebe panshi, kabakushiya munda muebe dibue ditentakaja pa mutu pa dikuabu, ˆ bualu kuvua mujingulule dıba divuabu balue kukutangila to.” 45 Wakabuela mu ntempelo, kutuadijaye kuipata bantu bavua basumbisha bintu, 46 ubambila ne: “Mbafunde ne: ‘Nzubu wanyi neikale nzubu wa disambila,’ kadi nuenu nudi bamuvuije tshisokomenu tshia banyengi.” 47 Uvua uya kulongesha mu ntempelo dituku dionso. Kadi bamfumu ba bakuidi ne bafundi ne banene ba bantu bavua bakeba bua kumushipa, 48 kadi kabavua bapeta mushindu wa kuenza bualu ebu to, bualu bantu bonso bavua bamunguila bua kumuteleja. Dituku dikuabu pavuaye ulongesha bantu mu ntempelo ubambila lumu luimpe, bamfumu ba bakuidi, ne bafundi,

20

LUKA 19:38–20:15

ne bakulu bakasemena kudiye, 2 bakamuambila ne: “Utuambile bukokeshi buudi wenza nabu malu aa anyi muntu udi mukupeshe bukokeshi ebu.” 3 Wakabandamuna ne: “Meme panyi ndi nnuebeja bualu bumue, nungandamune: 4 Dibatiza dia Yone divua difume mu diulu anyi kudi bantu?” 5 Ke bobu kuelangana meji ne: “Tuetu bambe ne: ‘Mmu diulu,’ neambe ne: ‘Bua tshinyi kanuvua bamuitabuje?’ 6 Kadi tuetu bambe ne: ‘Nkudi bantu,’ bantu bonso nebatuase mabue, bualu bavua batuishibue ne: Yone uvua muprofete.” 7 Ke bobu kumuandamuna ne: kabavua bamanye kuvuadi difumine to. 8 Yezu kubambila ne: “Meme panyi tshiena nnuambila bukokeshi bundi ngenza nabu malu aa to.” 9 Pashishe wakapesha bantu tshilejilu etshi: “Muntu mukuabu uvua ne budimi bua tumuma tua mvinyo, kubushilaye babidime, kuyaye ku luendu lua matuku a bungi mu ditunga dikuabu. 10 Pakakumbana tshikondo tshia kunowa, wakatuma mupika kudi babidime abu bua bamupeshe ndambu wa tumuma tua mvinyo. Kadi babidime bakamukuma, kumupingajabu bianza bitupu. 11 Wakabatumina kabidi mupika mukuabu. Bobu kumukuma kabidi, kumupuekesha ne milongo, kumupingaja bianza bitupu. 12 Kutumaye kabidi muisatu, eu bakamutapa mputa, kumukupabu pambelu. 13 Ke muena budimi kuamba ne: ‘Nengenze tshinyi? Nentume muananyi munanga. Pamuapa nebamunemeke yeye.’ 14 Pakamumona babidime, bakambilangana ne: ‘Mupianyi wa bintu nyeye eu; tumushipayi bua bumpianyi bushale buetu.’ 15 Ke bobu kumuimansha pambelu pa budimi bua

LUKA 20:16-39

Tshitadi tshia Kaisa. Dibishibua dia bantu

tumuma tua mvinyo, kumushipabu. Nunku muena budimi neabenzele tshinyi? 16 Nealue, neashipe babidime aba, neapeshe bantu bakuabu budimi abu.” Pakumvuabu bualu ebu, bakamba ne: “Abi kabiena mua kuenzeka nansha!” 17 Kadi wakabatangila, kuambaye ne: “Bualu budibu bafunde ebu budi bumvuija tshinyi? ‘Dibue divua bibaki babenge, ke diakalua dibue dinene dia mu ditumba.’ 18 Muntu yonso udi ukuluka pa dibue edi neasunsuke. Kadi muntu yonso udidi dikulukila, nedimuvingutule.” 19 Bafundi ne bamfumu ba bakuidi bakavua bakeba bua kumuˆ kuata dıba adi bualu bavua bajingulule ne: uvua mufile tshilejilu atshi bua bualu buabu, kadi bavua batshina bantu. 20 Bobu bamane kumutentekela bimpe, bakafuta bantu mu musokoko, kubatumabu bua baye kudileja bu bantu bakane. Bantu abu bavua ne bua ˆ kumukuata ku meyi bua kumufila mu bianza bia mbulamatadi ne ku bukokeshi bua nguvena. 21 Bakamukonka ne: “Mulongeshi, tudi bamanye ne: udi wakula ne ulongesha bimpe, kuena ne kansungasunga, kadi udi ulongesha njila wa Nzambi mu bulelela: 22 Mbimpe tuetu kufuta Kaisa tshitadi anyi katufutshi?” 23 Wakajingulula meji abu mabi, kubambilaye ne: 24 “Ndejayi ndenaliyo. Mpaˆ la ne meyi adi mafundapu, mbia nganyi?” Bakandamuna ne: “Mbia Kaisa.” 25 Ke yeye kubambila ne: “Nunku, nufute Kaisa bintu bia Kaisa, kadi nufute Nzambi bintu bia Nzambi.” 26 Kabakakoˆ kesha bua kumukuata ku dıyi edi kumpala kua bantu to, kadi baka-

124

kema bua diandamuna edi, kushalabu bapuwe. 27 Bamue ba ku Basadoke batu bamba mudi dibika dia bantu ku lufu kadiyiku, bakalua kumuebeja 28 bamba ne: “Mulongeshi, Mose wakatufundila ne: ‘Muanabu ne muntu yeye mufue, mushiye mukaji kayi mulele bana, muanabu wa balume udi ne bua kupiana mukaji au bua kulelela muanabu bana.’ 29 Kuvua bana ba muntu ba balume muanda mutekete, wa kumpala wakasela mukaji, kufuaye kayi mulele nende to. 30 Muibidi pende 31 ne muisatu kupiana mukaji au. Biakenzeka muomumue bua bonso muanda mutekete, kabavua bashiye bana, kadi bakafua. 32 Ndekelu wa bionso mukaji au kufua pende. 33 Nunku pabishibua bantu ku lufu, mukaji au neikale wa nganyi? Bualu uvua mukaji wabu bonso muanda mutekete.” 34 Yezu wakabandamuna ne: “Bana ba mu ndongoluelu wa malu eu badi basela, badi basedibua, 35 kadi bantu badibu bamone bakumbane bua kufika ku ndongoluelu wa malu au ne ku dibishibua dia bantu ku lufu kabena basela anyi basedibua to. 36 Nunku kabakufua kabidi to, bualu badi bu banjelu ne mudibu bana ba dibishibua badi balua bana ba Nzambi. 37 Nansha Mose uvua muleje mudi bafue babishibua ku lufu ˆ mu bualu bua kamutshi ka meba pavuaye mubikile Yehowa ne: Nzambi wa Abalahama, Nzambi wa Izaka, ne Nzambi wa Yakoba.’ 38 Yeye kena Nzambi wa bafue, kadi udi Nzambi wa badi ne muoyo, bualu buonso buabu badi ne ˆ muoyo ku mesu kuende.” 39 Bafundi bakuabu bakamuambila ne: “Mulongeshi, udi muakule bimpe.”

125

Tukuta tua mukamba. Matuku a ku nshikidilu

40 Kabavua kabidi ne dikima dia kumuela lukonko nansha lumue. 41 Yeye pende kubambila ne: “Bua tshinyi badi bamba ne: Kristo mmuana wa Davidi? 42 Bualu Davidi yeye muine udi wamba mu mukanda wa Misambu ne: ‘Yehowa wakambila Mukalenge wanyi ne: “Somba ku tshianza tshianyi tshia balume 43 too ne pangateka bena lukuna bebe bu kabasa ka kutekela makasa ebe.” ’ 44 Nunku Davidi udi umubikila ne: Mukalenge; kadi mmunyi mudiye mua kuikala muanende?” 45 Pavua bantu bonso bamuteleja, wakambila bayidi bende ne: 46 “Nudimukile bafundi badi basue kuendakana bavuale mizabi ne basue bua babele mioyo mu bisalu ne basue kusomba miaba ya kumpala mu nsunagoga ne miaba ya lumu mu bibilu; 47 badi bapawula nzubu ya bakaji bakamba, benza masambila male bua kudileja. Bobu nebapete dilumbuluisha dikole menemene.” Pakabandulukaye, wakamona babanji bela mapa abu mu tushete tua diela makuta. 2 Pashishe wakamona mukaji mukamba mukuabu mupele welamu pende tukuta tubidi tua mushinga mukese menemene; 3 ke yeye kuamba ne: “Ndi nnuambila mu bulelela ne: Mukaji mukamba eu nansha mudiye mupele, mmuele bia bungi kupita bantu bonso. 4 Bualu bonso aba mbele bintu biabu bia pa mutu, kadi mukaji eu, nansha mudiye ukenga, mmuele bionso bivuaye nabi bua kudidisha.” 5 Pashishe bu muvua bantu bakuabu bakula bua ntempelo, bamba muvuaye mulengeja ne mabue mimpe ne bintu bivuabu balambule; 6 wakamba ne: “Bua bintu binudi numona ebi, matuku

21

LUKA 20:40–21:18

nealue ikalabu ne bua kubumbula bintu bionso kabayi bashiya dibue pa mutu pa dikuabu nansha.” 7 Pashishe bakamuebeja ne: “Muˆ longeshi, malu aa neenzeke dıba kayi ne ntshimanyinu kayi tshiaˆ leja dıba dikala malu aa ne bua kulua?” 8 Wakamba ne: “Nudimuke bua kabanupambuishi, bualu bantu ba bungi nebalue mu ˆ dına dianyi bamba ne: ‘Meme ke yeye,’ kabidi ne: ‘Tshikondo tshijadika tshikadi pabuipi.’ Kanubalondi to. 9 Panudi numvua bakula bua mvita ne bimvundu, kanutshinyi to. Bualu malu aa adi ne bua kuanji kuenzeka, kadi nshikidilu kena ulua diakamue to.” 10 Pashishe wakabambila ne: “Tshisamba netshiluishe tshisamba tshikuabu, bukalenge nebuluishe bukalenge bukuabu, 11 nekuikale bikumina bikole, bipupu bia masama ne biyole bia nzala nebienzeke bilondangane ku muaba ne ku muaba, nekuikale malu adi ˆ akuatshisha buowa ne bimanyinu binene mu diulu. 12 “Kadi kumpala kua malu aa onso, nebanukuate, nebanukengeshe, nebanuele mu nsunagoga ne mu maloko, nebaye nenu kumpala kua bakalenge ne banguveˆ na bua dına dianyi. 13 Malu aa neanupeteshe mushindu wa kufila bujadiki. 14 Nunku nuikale badisuike mu mioyo yenu bua kubenga kulongolola kumpala kua ˆ dıba tshinuamba bua kudibingisha, ˆ 15 bualu nennupeshe meyi ne meji ikala baluishi benu bonso kabayi mua kutua tshiadi anyi kuela mpata. 16 Bualu bukuabu, nansha baledi benu, bana benu, balela benu ne balunda, nebanufile ku tubadi, nebashipe bamue ba kunudi. 17 Bantu bonso nebanukine ˆ bua dına dianyi. 18 Kadi, nansha

LUKA 21:19–22:5

Dibutuka dia Yelushalema. Nushale batabale

126

lusuki lumue lua ku mitu yenu kaluakujimina. 19 Nenupete mioyo1 yenu bua dinanukila dienu. 20 “Bualu bukuabu kabidi, panuamona Yelushalema munyunguluka kudi basalayi, nunku numanye ne: dibutuka diende dikadi ˆ disemene pabuipi. 21 Dıba adi badi mu Yudaya batuadije kunyemena ku mikuna, badi munkatshi muende bapatuke, ne badi mu misoko ya pa mpenga kababuedimu; 22 bualu, aa mmatuku adibu ne bua kukosa bilumbu mu buakane bua malu onso avuabu bafunde akumbane. 23 Diakabi bua bakaji bikala ne mafu ne bikala bamusha bana mu matuku au! Bualu nekuikale lutatu lunene pa buloba ne tshiji kudi bantu aba; 24 nebakuluke ku muele wa mvita, nebaye nabu mu bupika mu bisamba bionso, bisamba nebidiatakaje Yelushalema too ne pakumbana tshikondo tshijadika tshia bisamba. 25 “Nekuikale kabidi bimanyiˆ nu mu dıba, mu ngondo ne mu mitoto; pa buloba nepikale dipampakana dia bisamba, bualu kabiakumanya tshia kuenza bua tshiona tshia mbuu ne divuanduluka diende dikole. 26 Bantu nebuminyiˆ ne bua buowa ne dindila dia malu adi alua pa buloba bujima, bualu nebanyukule makole a muulu. 27 Pashishe nebamone Muana wa muntu ulua mu ditutu ne bukole ne butumbi bunene. 28 Kadi padi malu aa atuadija kuenzeka, nubanduluke, nujule mitu muulu, bualu dipikudibua dienu dikadi pabuipi.” 29 Bua bualu ebu wakabapesha tshilejilu etshi: “Tangilayi mutshi wa mfigi ne mitshi mikuabu yonso. 30 Panudi numona yela ntonga

nudi numanya ne: tshikondo tshia mvula tshikadi pabuipi. 31 Muomumue nuenu kabidi, panudi numona malu aa enzeka, numanye ne: Bukalenge bua Nzambi bukadi pabuipi. 32 Ndi nnuambila bulelela ne: Bantu ba tshikondo etshi kabakujika malu onso aa kaayi menzeke. 33 Diulu ne buloba nebijiˆ mine, kadi meyi anyi kaakujimina nansha kakese. 34 “Kadi nudimuke bua mioyo yenu kayinemi bujitu ne budiavi ne bunuavi ne tunyinganyinga tua mu nsombelu bua dituku adi kadilu diakamue kunudi mu tshimpitshimpi 35 bu buteyi. Bualu nedilue kudi bantu bonso badi basombe pa buloba bujima. 36 Nunku nushale batabale nusengelela ˆ Nzambi dıba dionso bua numanye mua kuepuka malu onso adi ne bua kulua aa ne mua kuimana kumpala kua Muana wa muntu.” 37 Nunku, mu munya uvua ulongesha mu ntempelo, kadi butuku upatuka uya kulala ku mukuna uvuabu babikila ne: Mukuna wa Olive. 38 Bantu bonso bavua balua kudiye mu dinda menemene mu ntempelo bua kumuteleja. Tshibilu tshia mampa kaayi mela luevene tshivuabu babikila ne: Pasaka1 tshikavua pabuipi. 2 Bamfumu ba bakuidi ne bafundi bavua bakeba mushindu muimpe wa kumushipa, kadi bavua batshina bantu. 3 Nunku, Satana wakabuela munda mua Yudasa uvuabu babikila ne: Isakaliote, umue wa ku bapostolo dikumi ne babidi. 4 Wakaya kuyukila ne bamfumu ba bakuidi ne bamfumu ba balami ba ku ntempelo bua mushindu muimpe wa kumufila mu bianza biabu. 5 Bakasanka, ku-

Luk 21:191 Anyi “anyima.”

Luk 22:11 Tang. Mat 26:2.

22

127

Pasaka, Tshivulukilu. Tshipungidi tshipiatshipia

mvuanganabu bua kumupesha mpalata. 6 Wakitaba, kutuadijaye kukeba mushindu muimpe wa kumufila mu bianza biabu bantu kabayipu. 7 Dituku dia mampa kaayi mela luevene divuabu bashipa nyama wa Pasaka diakafika; 8 wakatuma Petelo ne Yone wamba ne: “Ndayi nulongolole Pasaka bua tuetu kudia.” 9 Bakamukonka ne: “Udi musue tumulongoluele penyi?” 10 Wakabambila ne: “Telejayi, panudi nubuela mu tshimenga, nenusambakene ne muntu ˆ muambule mulondo wa mayi. Numulonde mu nzubu udiye ubuela. 11 Nuambile muena nzubu ne: ‘Mulongeshi udi wamba ne: “Nzubu wa benyi undi mua kudila Pasaka ne bayidi banyi udi penyi?” ’ 12 Muntu au neanuleje nzubu wa kuulu munene muikale ne bintu bionso. Nulongoluelamu Pasaka.” 13 Nunku bakaya, kusanganabu anu muvuaye mubambile, kulongololabu Pasaka. ˆ 14 Pakakumbana dıba, wakasoˆ mba ku mesa, bapostolo bavua nende. 15 Wakabambila ne: “Mvua mujinge bikole bua kudia nenu Pasaka eu kumpala kua meme kukenga, 16 bualu ndi nnuambila ne: Tshiakumudia kabidi too ne pakumbana bualu buende mu Bukalenge bua Nzambi.” 17 Bakamupesha dikopo, kusakidilaye Nzambi, pashishe kuambaye ne: “Angatayi dikopo edi, nudiendeshe munkatshi muenu kudi muntu ne muntu, 18 bualu ndi nnuambila ne: Kutuadijila ku mpindieu, tshiakunua kabidi mvinyo too ne palua Bukalenge bua Nzambi.” 19 Wakangata kabidi diampa, kusakidilaye Nzambi, kuditshibula, kubapeshaye wamba ne: “Etshi tshidi tshileja mubidi wanyi wafi-

LUKA 22:6-30

dibua bua bualu buenu. Tungunukayi ne kuenza nunku bua kumvuluka.” 20 Bobu bamane kudia biakudia bia dilolo, wakangata kabidi dikopo muomumue, kuambaye ne: “Dikopo edi didi dileja tshipungidi tshipiatshipia tshienza ne mashi anyi adi ne bua kuya panshi bua bualu buenu. 21 “Kadi tangilayi, tshianza tshia udi umfila tshidi nanyi ˆ ku mesa eku. 22 Muana wa muntu udi uya njila wende bilondeshile tshikavuabu bambe, kadi diakabi didi kudi muntu udi umufila!” 23 Nunku bakatuadija kuebejangana munkatshi muabu bua kumanya muntu uvua ukeba kuenza bualu ebu. 24 Bakatuadija kabidi kukokangana bikole munkatshi muabu bua kumanya muntu uvua umueneka munene mupite bakuabu. 25 Kadi wakabambila ne: “Bakalenge ba bisamba badi baleja bantu babu bumfumu buabu; badi ne bukokeshi ku mutu kuabu badi bababikila ne: Benzedianganyi ba malu mimpe. 26 Kadi nuenu kanuikadi nanku to. Muntu udi munene mupite bakuabu munkatshi muenu ikale bu muana ku bonso, ne muntu udi mfumu alue bu muena mudimu. 27 Bualu nnganyi udi munene mupite bakuabu, mmuˆ ntu udi musombe ku mesa anyi ngudi wenzela bakuabu mudimu? ˆ Ki mmuntu udi musombe ku mesa anyi? Kadi meme ndi munkatshi muenu bu muena mudimu. 28 “Kadi nuenu ke badi bashale nanyi mu makenga anyi, 29 nanku ndi ndia nenu tshipungidi anu bu mudi Tatu wanyi mudie nanyi tshipungidi tshia Bukalenge, ˆ 30 bua nudie ne nunue ku mesa anyi mu Bukalenge buanyi ne nusombe mu nkuasa ya bukalenge

LUKA 22:31-54

Muele wa mvita. Badi bakuata Yezu

bua kulumbuluisha bisa dikumi ne bibidi bia Isalele. 31 “Simona, Simona, teleja! Satana mmulombe bua kunusenga bu ntete. 32 Kadi ndi musengelele Nzambi bua bualu buebe, bua ditabuja diebe kaditeketshi. Kadi wewe, diakamue paudi ukudimuka, ukoleshe bana benu.” 33 Ke yeye kumuambila ne: “Mukalenge, ndi mudiakaje bua kuya nebe mu buloko, nansha bua kufua nebe.” 34 Kadi wakamba ne: “Petelo, ndi nkuambila ne: Lelu eu, tshitala katshiyi tshianji kusama, neuvile misangu isatu muudi kuyi mummanye.” 35 Wakabambila kabidi ne: “Pamvua munutume kanuyi kabuta ka makuta, tshibombi tshia biakudia ne bisabata, nuvua bapangile tshintu anyi?” Bakamba ne: ` “Too!” 36 Pashishe wakabambila ne: “Kadi mpindieu, muntu udi ne kabuta ka makuta akambule; bia muomumue udi ne tshibombi tshia biakudia atshiambule; ne udi kayi ne muele wa mvita apane tshilamba tshiende tshia pa mutu, awusumbe. 37 Ndi nnuambila ne: Bualu buvuabu bafunde ebu bua ne: ‘Bavua bamubale munkatshi mua bantu babi’ budi ne bua kunkumbanyina. Bualu budi buntangila budi buenda bukumbana.” 38 Pashishe bakamba ne: “Mukalenge, tangila! Miele ibidi nyoyi eyi.” Wakabambila ne: “Mmikumbane.” 39 Pakapatukaye, wakaya ku Mukuna wa Olive bu muvua tshibidilu tshiende, bayidi bakamulonda. 40 Pakafikabu muaba au, wakabambila ne: “Sambilayi bua kanuponyi mu diteta.” 41 Yeye kumbuka kudibu, kuya ntanta bu wa dibue dikupa, kutuaye binu, kutuadija kusambila 42 wamba ne:

128

“Tatu wanyi, bu wewe mua kusua, ngumbushilaku lupanza elu. Kadi kabienzeki bu mundi musue, bienzeke bu muudi wewe musue.” 43 Muanjelu mufume mu diulu wakamumuenekela, kumukoleshaye. 44 Kanyinganyinga kakole kakamukuata, kutungunukaye ne kusambila bikole; tshisululu tshiende tshiakalua bu mamata a mashi amata panshi. 45 Pakajikijaye kusambila, wakajuka kuyaye kudi bayidi, kubasanganaye balale bua bukole bua dibungama, 46 kubambilaye ne: “Nudi nulala bua tshinyi? Jukayi nusambile bua kanubuedi mu ditetshibua.” 47 Patshivuaye wakula, tshisumbu tshia bantu tshiakafika, ne muntu uvuabu babikila ne: Yudasa umue wa ku bapostolo dikumi ne babidi uvua ubalombola; kusemenaye kudi Yezu bua kumutua mishiku. 48 Kadi Yezu wakamuambila ne: “Yudasa, udi utua Muana wa muntu mishiku bua kumufila anyi?” 49 Pakamona bavua nende tshivua tshienzeka, bakamba ne: “Mukalenge, tubatape miele anyi?” 50 Umue wa kudibu wakatapa mupika wa muakuidi munene, kumukosa ditshi dia balume. 51 Kadi Yezu wakamba ne: “Lekelayi, kuajiki!” Kulengaye ditshi, kudiondopa. 52 Ke Yezu kuambila bamfumu ba bakuidi, ne batangidi ba balami ba ntempelo, ne bakulu ba bantu bavua bamuluile ne: “Nudi balue ne miele ne mitshi bu badi bakeba kukuata muivi anyi? 53 Pamvua nenu mu ntempelo ku dituku ku dituku, kaˆ nuvua bankuate to. Kadi edi ndıba ˆ dienu ne dia bukokeshi bua mıdima.” 54 Bakamukuata, kuyabu nende, kubuelabu mu nzubu mua muakuidi munene; kadi Petelo

129

Petelo udi uvila Yezu. Kumpala kua Pilato

uvua wenda ulonda pa bule. 55 Pakatemeshabu kapia munkatshi mua lupangu, bakasomba pamue, Petelo uvua musombe pende munkatshi muabu. 56 Kadi nsongakaji mukuabu muena mudimu wakamumona ku bukenke bua kapia musombe, kumutangilaye bimpe, kuambaye ne: “Muntu eu uvua pende nende.” 57 Kadi wakavila wamba ne: “Nsongakaji, tshiena mumumanye to.” 58 Mutantshi mukese pashishe, muntu mukuabu kumumona, kuambaye ne: “Wewe pebe udi umue wa kudibu.” Kadi Petelo wakamba ` ne: “Too, tshiena umue wabu to.” ˆ 59 Dıba bu dimue pashishe, muntu mukuabu wakatuadija kuakula ushindika bikole ne: “Bushuwa, muntu eu pende uvua nende, bualu mmuena Galela!” 60 Kadi Petelo wakamba ne: “Tshiena mumanye tshiudi wamba to.” Diakamue, patshivuaye wakula, tshitala tshiakasama. 61 Mukalenge kukudimuka, kutangila Petelo. Peteˆ lo kuvulukaye dıyi dia Mukalenge divuaye mumuambile ne: “Lelu eu, kumpala kua tshitala kusama, wewe neumvile misangu isatu.” 62 Wakapatuka pambelu, kudilaye bikole. 63 Bantu bavua bamukuate bakatuadija kumuseka, bamututa; 64 ne bobu bamane kumubuikila ˆ ku mesu, bakamuebeja ne: “Wewe muprofete, tuambile, nnganyi udi mukukume?” 65 Bakatungunuka ne kumuamba malu makuabu a bungi bua kumupenda. 66 Pakatshiabu, tshisumbu tshia bakulu ba bantu tshiakadisangisha, bamfumu ba bakuidi ne bafundi, kuyabu nende mu nzubu wa Tshilumbuluidi tshiabu tshinene, kuambabu ne: 67 “Biwikala Kristo, utuambile.” Kadi wakaba-

LUKA 22:55–23:8

mbila ne: “Nansha meme munuambile, kanuakuitaba nansha kakese. 68 Kabidi, meme munukonke bualu, kanuakuandamuna nansha kakese. 69 Kadi kutuadijila ku mpindieu, Muana wa muntu neasombe ku tshianza tshia balume tshia bukole tshia Nzambi.” 70 Ke bobu bonso kumuebeja ne: “Nanku udi Muana wa Nzambi anyi?” Wakabambila ne: “Nuenu nkayenu nudi nuamba ne: meme nyeye.” 71 Bakamba ne: “Tudi kabidi dijinga ne bujadiki bukuabu anyi? Bualu tudi badiumvuile mukana muende nkayende.” Buonso buabu bakajuka, bakaya nende kudi Pilato. 2 Bakatuadija kumubanda bamba ne: “Tudi basangane muntu eu ujula tshimvundu mu ditunga dietu, ukandika bantu bua kufuta Kaisa bitadi, udiamba mudiye Kristo, Mukalenge.” 3 Pilato wakamuebeja ne: “Wewe udi Mukalenge wa bena Yuda anyi?” Wakamuandamuna ne: “Anu muudi muambe amu.” 4 Pashishe Pilato wakambila bamfumu ba bakuidi ne tshisumbu tshia bantu ne: “Tshiena musangane muntu eu ne bualu to.” 5 Bakasuminyina bamba anu ne: “Udi utombuesha bantu mu Yudaya mujima padiye wenda ulongesha, kutuadijila anu mu Galela too ne munemu.” 6 Pakumvua Pilato bualu ebu, wakakonka bua kumanya bikalaye uvua muena Galela; 7 yeye mumane kujadika ne: uvua ufumina muaba uvua Helode ukokesha, wakamutuma kudi Helode uvua pende mu Yelushalema matuku au. 8 Pavua Helode mumone Yezu, wakasanka bikole, bualu kukavua matuku a bungi avuaye ujinga kumumona bua malu avuaye mumvue bua bualu buende ne

23

LUKA 23:9-34

Balabase. Pilato ukosa tshilumbu

uvua mutekemene bua kumumona wenza malu a kukema. 9 Wakamuela nkonko mutantshi mule, kadi kakamuandamuna to. 10 Bamfumu ba bakuidi ne bafundi bavua anu bajukila kuulu bamubanda ne tshiji tshionso. 11 Pashishe Helode ne basalayi bende bakamuenzela malu a kumupepeja nawu; bua kumuseka, bakamuvuadika tshilamba tshivua tshiengelela, pashishe kumupingajabu kudi Pilato. 12 Helode ne Pilato bakalua balunda anu dituku adi, bualu kumpala bavua bakinangane. 13 Ke Pilato kubikila bamfumu ba bakuidi, ne bakokeshi, ne tshisumbu tshia bantu pamue, 14 kubambilaye ne: “Nuvua bantuadile muntu eu nuamba mudiye utombuesha bantu. Tangilayi, ndi mumuele nkonko kumpala kuenu, tshiena mumusangane ne bualu nansha bumue bunudi numubanda nabu to. 15 Nansha Helode ki mmumusangane ne bualu to, ke padiye mumupingaje kutudi. Ki mmuenze bualu budi bukumbanyine lufu to. 16 Nunku nemmunyoke, pashishe nemmulekele.” 171 —— 18 Bobu ne tshisumbu tshionso tshia bantu bakela mbila bamba ne: “Umbusha muntu au, kadi utulekeleele Balabase!” 19 (Bavua bele muntu eu mu buloko bua ditombokela mbulamatadi divua dijuke mu tshimenga ne bua dishipangana.) 20 Pilato wakakula nabu kabidi bualu uvua musue kulekela Yezu. 21 Bakatuadija kuela mbila bamba ne: “Mupopela ku mutshi! Mupopela ku mutshi!” 22 Wakabambila bua musangu muisatu ne: “Bua tshinyi? Mbualu bubi kayi budi muLuk 23:171 Tang. Mat 17:21.

130

ntu eu muenze? Tshiena mumusangane ne bualu budi bukumbanyine lufu to; nunku nemmunyoke, pashishe nemmulekele.” 23 Bavua anu basuminyina, bamuambiˆ la ne meyi makole bua kumupopela ku mutshi; nunku wakateketa ˆ bua meyi abu. 24 Ke Pilato kukosa tshilumbu bua kukumbaja dijinga diabu: 25 Wakalekela muntu uvuabu balomba uvuabu bele mu buloko bua ditombokela mbulamatadi ne bua dishipangana, kadi wakafila Yezu bu muvuabu basue. 26 Pavuabu baya nende, bakakuata Simona muena Kulene uvua ufuma ku budimi, bakamuteka mutshi wa makenga pa dikaya, muwambule ulonda mu nyima mua Yezu. 27 Tshisumbu tshinene tshia bantu tshivua tshienda tshimulonda pamue ne bakaji bavua benda badikuma mu tshiadi bua kanyinganyinga, bamudila. 28 Yezu wakakudimuka, kutangila bakaji abu, kuambaye ne: “Bana bakaji ba mu Yelushalema, lekelayi kundila. Kadi dilayi bua bualu buenu ne bua bana benu, 29 bualu matuku nealue amba bantu ne: ‘Bakaji badi bankumba mba diakalenga ne mafu adi kaayi malele ne mabele adi kaayi mamuishe!’ 30 Pashishe nebabange kuambila mikuna ne: ‘Tupukilayi,’ ne tukuna tukese ne: ‘Tubuikilayi!’ 31 Bikalabu benza malu aa patshidi mutshi mubishi, ntshinyi tshienzeka pumawu?” 32 Bavua baya kabidi ne bantu balume babidi benji ba malu mabi bua kubashipa pamue nende. 33 Pakafikabu muaba uvuabu babikila ne: Kabalubalu ka mutu, bakamupopelapu pamue ne benji ba malu mabi, umue ku dia balume diende, mukuabu ku dia bakaji diende. 34 [[Yezu uvua wamba ne: “Tatu wanyi bafuila luse,

131

Newikale mu Mparadizu. Yezu udi ukula muoyo

bualu ki mbamanye tshidibu benza to.”]] Bakela kabidi nshobo bua kuabanyangana bilamba biende. 35 Bantu bavua bimane batangila. Kadi bakokeshi bavua bamupetula bamba ne: “Uvua usungila bakuabu, adisungile yeye muine bikalaye Kristo wa Nzambi, Musungula.” 36 Nansha basalayi bavua bamuseka; bakalua pabuipi, kumupeshabu mvinyo wa buanji, 37 bamba ne: “Biwikala Mukalenge wa bena Yuda, udipandishe.” 38 Bavua bafunde kabidi ku mutu kuende ne: “Eu udi Mukalenge wa bena Yuda.” 39 Umue wa ku benji ba malu mabi uvuabu bapopele muaba ˆ au, wakatuadija kumuamba meyi mabi ne: “Wewe udi Kristo, ki mmuomu anyi? Dipandisha, utupandishe petu.” 40 Mukuabu wakamukanyina ne: “Kuenaku utshina Nzambi pebe muikale mu tshibawu tshia muomumue anyi? 41 Tuetu tudi batshikumbanyine bualu tudi tupeta difutu didi dikumbanyine malu atuvua benze, kadi muntu eu kavua muenze bualu bubi nansha bumue to.” 42 Pashishe wakamba ne: “Yezu, umvulukaku pawikala mu Bukalenge buebe.” 43 Wakamuambila ne: “Bulelela, ndi nkuambila lelu ne: Newikale nanyi mu Mparadizu.” ˆ 44 Tukavua pabuipi ne dıba diˆ sambombo,1 kadi mıdima yakabuiˆ kila ditunga dijima too ne pa dıba dia tshitema,2 45 bualu bukenke ˆ bua dıba buvua bujimine, pashishe tshilamba tshia ku muaba wa tshijila wa mu ntempelo tshiakapandika pankatshi kuulu too ne kuiˆ nshi. 46 Yezu kuela dıyi dikole ˆ Luk 23:441 Mmumue ne: dıba dia 12 mu ˆ munya. 442 Mmumue ne: dıba 3 wa dilolo.

LUKA 23:35-56

wamba ne: “Tatu wanyi, ndi nteka muoyo1 wanyi mu bianza bieˆ be.” Pakambaye dıyi edi, wakakula muoyo. 47 Pakamona mfumu wa basalayi tshivua tshienzeke, wakabanga kutumbisha Nzambi wamba ne: “Bulelela, muntu eu uvua muntu muakane.” 48 Bantu bonso bavua baye bua kumona bualu abu bakatuadija kupingana benda badikuma mu tshiadi pakamonabu malu avua menzeke. 49 Bonso bavua bamumanye bavua bimanyine pa bule. Kabidi bakaji bavua bamulonde kumbukila mu Galela bavua bimane pa bule batangila malu aa. 50 Kuvua muntu mukuabu, ˆ dına diende Jozefe, wa ku Tshilumbuluidi tshinene, uvua muntu muimpe wa malu makane. 51 Yeye kavua muanyishe lungenyi luabu ne bualu buvuabu benze to. Uvua wa ku Alimataya, tshimenga tshia mu Yudaya; uvua muindile Bukalenge bua Nzambi. 52 Muntu eu wakaya kudi Pilato, kulombaye tshitalu tshia Yezu. 53 Wakatshitulula, kutshijingilaye mu tshilamba tshia line muimpe, kutshitekaye mu lukita luvua lumbula mu lubuebue muvuabu kabayi banji kuteka muntu. 54 Divua dituku dia Dilongolola, bukenke bua dilolo dia Nsabatu buvua buenda busemena pabuipi. 55 Bakaji bavua bafume nende mu Galela bakalonda, kumonabu lukita ne mushindu uvuabu batekamu tshitalu tshiende. 56 Bakapingana bua kulongolola bintu bia dipembu dimpe ne mafuta a mupuya muimpe. Kadi bakikisha dituku dia Nsabatu bilondeshile Mikenji. Luk 23:461 “Anyi ‘nyuma.’ Gr., pneuma, mmumue ne: ‘mupuya wa muoyo.’ ”

LUKA 24:1-25

Dibishibua dia Yezu. Umuenekela bayidi

Kadi dituku dia kumpala dia lumingu bakaya ku lukita patshiatshia, bambule bintu bia dipembu dimpe bivuabu balongolole. 2 Bakasangana dibue divua ku mushiku wa lukita dibunguluja ku luseke; 3 pakabuelabu, kabakasangana tshitalu tshia Mukalenge Yezu to. 4 Patshivuabu bapampakana bua bualu ebu, bantu balume babidi bavua ne bilamba bibalakana bakimana pabuipi nabu. 5 Bakaji abu bakumvua ˆ buowa, kutangijabu mpala panshi; ke bantu abu kubambila ne: “Bua tshinyi nudi nukeba muntu udi ne muoyo munkatshi mua bafue? 6 [[Kena muaba eu to, ukadi mubishibue ku lufu.]] Vulukayi tshivuaye munuambile patshivuaye mu Galela 7 pakambaye ne: badi ne bua kufila Muana wa muntu mu bianza bia benji ba malu mabi, kumupopela ku mutshi, kadi udi ne bua kubishibua ku lufu dituku diˆ satu.” 8 Bakavuluka meyi ende au, 9 kumbukabu ku lukita, kuyabu kulondela bapostolo dikumi ne umue ne bakuabu bonso bavua bashale malu aa onso. 10 Kuvua Mariya wa ku Magadala, Yoana ne Mariya mamuende wa Yakobo. Bakaji bakuabu kabidi bavuabu nabu bavua bambile bapostolo malu aa. ˆ 11 Kadi meyi aa akamueneka kuˆ dibu bu meyi a tshianana, kubengabu kuitabuja bakaji abu. 12 [[Kadi Petelo wakajuka, kuya lubilu ku lukita, kuponguelamu, kumonaye anu bilamba bivuabu bamujingile. Wakapingana wenda ukema munda muende bua tshivua tshienzeke.]] 13 Dituku dine adi, babidi ba kudibu bavua benza luendu batangile ku musoko uvuabu babikila ne: Emause; uvua ntanta wa kilometre mitue ku dikumi ne umue

24

132

ne Yelushalema; 14 bavua benda bayukila bua malu onso avua menzeke. 15 Pavuabu benda bayukila beleshangana meji, Yezu wakasemena kudibu, kutuadijaye kuya nabu, ˆ 16 kadi bavua bapangishe mesu abu bua kumumanya. 17 Wakabakonka ne: “Mmalu kayi anudi nuenda nuyukila?” Bakimana babungame. 18 Umue wa kudibu, diende Keleopa, wakamukonka ne: “Wewe udi muenyi musombe pa nkayebe mu Yelushalema kuyi mumanye malu adi menzekamu matuku aa anyi?” 19 Wakabakonka ne: “Mmalu kayi?” Bakamuambila ne: “Malu adi atangila Yezu wa ku Nazaleta uvua mulue muprofete ˆ wa bukole mu bienzedi ne mu meyi kumpala kua Nzambi ne kua bantu bonso, 20 ne muvua bamfumu ba bakuidi betu ne bakokeshi betu bamufile bua kumufundilabu tshibawu tshia lufu ne bua kumupopelabu ku mutshi. 21 Kadi tuvua batekemene ne: muntu au ke uvuabu basungule bua kupikula Isalele. Pa kumbusha malu onso aa, lelu eu ndituku disatu katshia malu aa enzeka. 22 Bualu bukuabu kabidi, bakaji bakuabu ba munkatshi muetu bavua batukemeshe bualu bavua baye patshiatshia ku lukita, 23 kadi kabavua basangane tshitalu tshiende to. Bobu kuluabu bamba ne: bavua bamone bualu bua dikema, banjelu babamuenekele babambila ne: udi ne muoyo. 24 Pashishe, bamue ba kutudi bavua baye ku lukita, kusanganabu malu au nanku, anu muvua bakaji abu bambe, kadi kabavua bamumone to.” 25 Ke yeye kubambila ne: “Nuenu bantu badi kabayi ne lungenyi, badi ne lujoko mu muoyo bua kuitaba malu onso avua baprofete ba-

133

Umvuija Mifundu minsantu. Udi ubanda mu diulu

mbe! 26 Kabivuaku ne mushinga bua Kristo kukenga ne malu aa bua kubuelaye mu butumbi buende anyi?” 27 Wakabumvuija malu avua amutangila a mu Mifundu minsantu, kutuadijila ku Mose too ne ku baprofete bonso. 28 Ndekelu wa bionso, bakafika pabuipi ne musoko uvuabu baya, yeye kuenza bu uvua utungunuka ne luendu. 29 Kadi bakamusengelela bikole bua kushala, bamba ne: “Tusombe bualu tukadi dilolo menemene ne dituku dikadi diye bikole.” Wakabuela, kusomba nabu. 30 Pavuaye musombe ˆ nabu ku mesa badia, wakangata diampa, kudibeneshaye, kudikosoˆ lola, kubapeshaye. 31 Mesu abu akabululuka bimpe, kumumanyabu, yeye kujimina kumpala kuabu. 32 Bakambilangana ne: “Mioyo yetu kayivua itema pavuaye wakula netu mu njila utujinguluila bimpe Mifundu minsantu anyi?” ˆ 33 Bakajuka anu dıba adi, kupinganabu ku Yelushalema, kusanganabu bapostolo dikumi ne umue ne bantu bavua badisangishe nabu, 34 kuambabu ne: “Bulelela, Mukalenge mmubishibue ku lufu; uvua mumuenekele Simona!” 35 Pashishe bobu pabu bakabalondela malu avua menzeke mu njila, muvuaye mudimanyishe kudibu pavuaye mukose diampa. 36 Patshivuabu bakula malu aa, yeye muine wakimana munkatshi muabu [[kubambilaye ne: “Ditalala dikale nenu.”]] 37 Kadi bakaˆ tshina, kumvuabu buowa bela meji ne: bavua bamone nyuma kampanda. 38 Yeye kubambila ne: “Bua tshinyi nudi nupampakana ne bua tshinyi nudi ne dielakana mu mioyo yenu? 39 Tangilayi bianza bianyi ne makasa anyi: mmeme. Nde-

LUKA 24:26-53

ngayi numone, bualu nyuma katu ne munyinyi ne mifuba bu munudi bammone nabi to.” 40 [[Pakambaye nanku, wakabaleja bianza biende ne makasa ende.]] 41 Bu muvuabu kabayi banji kuitaba bua disanka divuabu nadi ne muvuabu bakema, wakabambila ne: “Nudi ne tshiakudia muaba eu anyi?” 42 Bakamupesha tshitupa tshia mushipa muosha, 43 kutshiaˆ ngataye, kutshidia mu mesu abu. 44 Yeye kubambila ne: “Aa ˆ mmeyi amvua nnuambila pantshivua nenu ne: malu onso avuabu bafunde bua bualu buanyi mu Mikenji ya Mose, mu mikanda ya baprofete ne mu Misambu adi ne bua kukumbana.” 45 Pashishe wakabunzulula lungenyi bimpe menemene bua kujingululabu malu a mu Mifundu minsantu, 46 kubambilaye kabidi ne: “Bakafunda ne: Kristo uvua ne bua kukenga, kadi kubishibua ku lufu dituku disatu, 47 ne bavua ne bua kuyisha mu bisamba bionso dikudimuna dia mutshima bua kupeˆ ta dilekelela dia mibi mu dına diende, kubangila mu Yelushalema. 48 Nudi ne bua kuikala bajadiki ba malu aa. 49 Monayi, ndi nnutumina tshivua Tatu wanyi mulaye. Nunku, nushale mu tshimenga etshi too ne panuangata bukole bua muulu.” 50 Wakapatuka nabu, kuyabu too ne ku Betaniya, kuelaye bianza muulu, kubabeneshaye. 51 Pavuaye ubabenesha, bakamumbusha kudibu, kutuadijaye kubandishibua mu diulu. 52 Bobu kumuinamina, pashishe kupinganabu mu Yelushalema ne disanka ˆ divule. 53 Dıba dionso bavua anu mu ntempelo batumbisha Nzambi.

LUMU LUIMPE LUAKAFUNDABU KUDI

YONE Ku tshibangidilu Dîyi divuaku, Dîyi divua ne Nzambi, Dîyi divua nzambi. 2Yeye eu uvua ne Nzambi ku tshibangidilu. 3Bintu bionso biakafika ku dikalaku ku butuangaji buende, ne kakuena tshintu nansha tshimue tshivua tshifike ku dikalaku kabiyi ku butuangaji buende. Tshivua tshifike ku dikalaku 4ku butuangaji buende tshivua muoyo, ne muoyo au uvua butoke bua bantu. 5 Butoke budi butokesha mu mîdima, kadi mîdima kayena mibupite bukole. 6Muntu mukuabu wakalua uvuabu batume bu muleji mpala wa Nzambi: dîna diende uvua Yone. 7Muntu eu wakalua bu mujadiki bua kumanyisha bualu bua butoke, bua bantu ba mishindu yonso bitabuje ku butuangaji buende. 8 Yeye kavua butoke abu to, kadi uvua ne bua kumanyisha bantu bualu bua butoke abu. 9 Butoke bua bushuwa budi butokesha bantu ba mishindu yonso bukavua pa kulua pa buloba. 10 Yeye uvua pa buloba, ba pa buloba bakafika ku dikalaku ku butuangaji buende, kadi ba pa buloba kabakamumanya to. 11Wakalua kuabu, kadi bena kuabu kabakamuakidila to. 12Kadi wakapesha bantu bonso bakamuakidila bukokeshi bua kulua bana ba Nzambi, bualu bavua baleja muvuabu ne ditabuja mu dîna diende; 13kabavua baledibue ku mashi, anyi ku disua dia mubidi peshi ku disua dia muntu, kadi kudi Nzambi.

1

14 Nunku Dîyi diakalua mubidi, kusombadi munkatshi muetu; tuakamona butumbi buende, butumbi bu bua muana mulela umuepele kudi tatu; uvua muwule tente ne ngasa wa Nzambi ne bulelela. 15(Yone wakamanyisha bualu buende, eyowa, wakela mbila; yeye ke uvua muambe bualu ebu ne: “Muntu udi ulua panyima panyi mmupite kumpala kuanyi, bualu uvuaku kumpala kuanyi.”) 16 Bualu tuetu bonso tuvua bapete tshiuwidi tshiende, ngasa wa Nzambi pa ngasa wa Nzambi. 17 Bualu Mikenji yakafidibua ku butuangaji bua Mose, ngasa ne bulelela biakalua ku butuangaji bua Yezu Kristo. 18Kakuena muntu ukadi mumone Nzambi musangu nansha umue; anu nzambi mulela umuepele udi mu tshiadi tshia Tatu ke udi muakule bua bualu buende. 19Ebu mbumanyishi buvua Yone mufile pavua bena Yuda bamutumine bakuidi ne bena Lewi bafumine ku Yelushalema bua kumukonka ne: “Wewe udi nganyi?” 20Wakitaba, kakavila to; kadi wakitaba wamba ne: “Meme tshiena Kristo to.” 21 Bakamukonka ne: “Kadi udi nganyi? Udi Eliya anyi?” Wakamba ne: “Tshiena Eliya to.” “Udi Muprofete anyi?” Wakandamuna ne: “Tòo!” 22Nunku bakamuambila ne: “Wewe udi nganyi? Bua tuye kuandamuna badi batutume. Udi wamba tshinyi bua bualu buebe?” 23 Wakamba ne: “Ndi dîyi dia muntu udi wela mbila mu tshipela wamba ne: ‘Lu-

134

135

Dibatijibua dia Yezu. Bayidi ba kumpala

lamijayi njila wa Yehowa,’ anu muvua muprofete Yeshayi muambe.” 24Bantu bavuabu batume abu bavua bafume kudi Bafalese. 25 Nunku bakamuebeja ne: “Kadi wewe kuyi Kristo anyi Eliya peshi Muprofete, udi ubatiza bantu bua tshinyi?” 26 Yone wakabandamuna ne: “Meme ndi mbatiza bantu mu mâyi. Kudi muntu udi muimane munkatshi muenu unudi kanuyi bamanye, 27 udi ulua panyima panyi, kadi tshiena mukumbane bua kusulula nshinga ya bisabata biende.” 28 Malu aa akenzekela ku Betaniya dishiya dia Yadene, muaba uvua Yone ubatiza bantu. 29Dituku diakalonda, wakamona Yezu ulua kudiye; wakamba ne: “Monayi Muana wa mukoko wa Nzambi udi umbusha mibi ya ba pa buloba! 30 Yeye ke umvua ngamba bua bualu buende ne: Panyima panyi padi palua muntu udi mupite kumpala kuanyi bualu uvuaku kumpala kuanyi. 31 Nansha meme tshivua mumumanye to, kadi bualu bumvua muluile bua kubatiza bantu mu mâyi buvua bua ne: amueneke patoke kudi Isalele.” 32 Yone wakamanyisha kabidi wamba ne: “Mvua mumone nyuma upueka mu diulu bu nyunyi wa nkutshi, kushalaye pa mutu pende. 33 Nansha meme tshivua mumumanye to, kadi Yeye uvua muntume bua kubatiza bantu mu mâyi wakangambila ne: ‘Muntu uudi umona nyuma umupuekela, ushala pa mutu pende, yeye ke udi ubatiza mu nyuma muimpe.’ 34Mvua mumone bualu ebu, meme kumanyisha ne: Eu udi Muana wa Nzambi.” 35Dituku diakalonda kabidi, Yone uvua muimane ne bayidi

YONE 1:24-46

bende babidi. 36Pakamonaye Yezu upita, wakamba ne: “Tangilayi Muana wa mukoko wa Nzambi!” 37Bayidi babidi abu bakumvua tshivuaye muambe, kulondabu Yezu. 38Yezu wakakudimuka, kubamona bamulonda, e kubambilaye ne: “Nudi nukeba tshinyi?” Bakamuambila ne: “Labi, (padibu bakudimuna muaku eu udi umvuija ne: Mulongeshi,) udi musombele penyi?” 39 Wakabambila ne: “Luayi, nenumone.” Kuyabu nende, kumonabu muaba uvuaye musombele, kusombabu nende dituku adi; tukavua bu pa dîba dia dikumi. 40 Andele muanabu ne Simona Petelo uvua umue wa ku bayidi babidi bavua bumvue tshivua Yone muambe ne balonde Yezu. 41 Wakanji kumona muanabu Simona, kumuambilaye ne: “Tudi bamone Masiya” (padibu bakudimuna muaku eu udi umvuija ne: Kristo). 42 Wakaya nende kudi Yezu. Pakamutangila Yezu, wakamba ne: “Wewe udi Simona muana wa Yone, nebakubikile ne: Kefa (padibu bakudimuna muaku eu udi umvuija ne: Petelo). 43Dituku diakalonda, uvua musue kuya ku Galela. Yezu wakapetangana ne Filipo, kumuambilaye ne: “Ndonda.” 44 Filipo uvua wa ku Betesayida, tshimenga tshia ba Andele ne Petelo. 45Filipo wakaya kumona Natanaele, kumuambilaye ne: “Tudi bamone muntu uvua Mose mufunde bualu buende mu Mikenji ne uvua Baprofete bafunde, Yezu wa ku Nazaleta, muana wa Jozefe.” 46 Kadi Natanaele wakamuambila ne: “Tshintu tshimpe tshidiku Yne 1:39 Mmumue ne: bu pa dîba 4 wa dilolo.

YONE 1:47–2:16

ˆ Mayi malue mvinyo. Yezu ku ntempelo

mua kupatukila mu Nazaleta anyi?” Filipo wakamuambila ne: “Luaku umone.” 47 Yezu wakamona Natanaele ulua kudiye, kuambaye bua bualu buende ne: “Monayi muena Isalele udi kayi ne dishima nansha dikese.” 48 Natanaele wakamuambila ne: “Udi mummanye munyi? Yezu kumuandamuna ne: “Kumpala kua Filipo kukubikila, mvua mukumone pauvua muinshi mua mutshi wa mfigi.” 49 Natanaele wakamuambila ne: “Labi, udi Muana wa Nzambi, udi Mukalenge wa Isalele.” 50 Yezu wakamuambila ne: “Udi witabuja bualu ndi mukuambile ne: Mvua mukumone muinshi mua mutshi wa mfigi anyi? Neumone malu manene kupita aa.” 51 Wakamuambila kabidi ne: “Bulelela, bulelela, ndi nnuambila ne: nenumone diulu dibululuke ne banjelu ba Nzambi babanda bapueka kudi Muana wa muntu.” Mu dituku disatu, kuvua tshi2 bilu tshia dibaka ku Kana wa mu Galela; mamuende wa Yezu

136

uvua mua kubuela bipiminu1 bibidi anyi bisatu. 7 Yezu wakabambila ne: “Uwujayi milondo eyi ne ˆ mayi.” Bakayuwuja too ne pa mishiku. 8 Wakabambila ne: “Tuntayi ndambu, nuye kupesha mulombodi wa tshibilu.” Bakaya kumupesha. 9 Pakalabula muloˆ mbodi wa tshibilu mayi akavuabu bakudimune mvinyo, kadi kayi mumanye kuvuayi mufumine, nansha muvua bena mudimu bavua ˆ batunte mayi bamanye, mulombodi wa tshibilu wakabikila musedianganyi 10 kumuambilaye ne: “Muntu yonso eu utu wanji kufila mvinyo muimpe, nanku padi bantu bakuatshika, ulua kufila udi mushadile. Wewe udi mulame mvinyo muimpe too ne mpindieu.” 11 Yezu wakenza bualu ebu ku Kana wa mu Galela; buvua ntuadijilu wa bimanyinu biende, wakamuenesha butumbi buende patoke ne bayidi bende bakamuitabuja. 12 Pashishe, yeye, mamuende, bana babu, ne bayidi bende, bakaˆ pueka ku Kapenuma, kadi kabakenzaku matuku a bungi to. 13 Bu muvua Pasaka1 wa bena Yuda pabuipi, Yezu wakaya ku Yelushalema. 14 Wakasangana bantu mu ntempelo bapana ngombe, mikoko ne nyunyi ya nkutshi ne bashintudi ba makuta basombe mu nkuasa yabu. 15 Yeye kuenza mfimbu ne mionji, kuipata bantu bonso bavua ne mikoko ne ngombe, kubapatulaye mu ntempelo, kuitshikijaye makuta a binjanja a bashintudi panshi, ˆ kutonkolaye mesa abu. 16 Wakambila bavua bapana nyunyi ya

uvuamu. 2 Bavua kabidi babikile Yezu ne bayidi bende mu tshibilu tshia dibaka atshi. 3 Pakajika mvinyo, mamuende wa Yezu wakamuambila ne: “Kabena ne mvinyo to.” 4 Kadi Yezu wakamuambila ne: “Bualu ebu mbututangile nebe ku tshiˆ nyi? Dıba dianyi ki ndianji kulua to.” 5 Mamuende wakambila bantu bavua benza mudimu ne: “Tshionso tshidiye unuambila, nutshienze.” 6 Kuvua milondo ya mabue isambombo muaba au biYne 2:61 Tshipiminu tshimue tshivua londeshile mikenji ya didilengeja tshibuela litre mitue ku 22. 131 Mmuya bena Yuda, mulondo wonso mue ne: “Kupita kua Yehowa.”

137

Nikodemo. Diledibua tshiakabidi

nkutshi ne: “Umbushayi bintu ebi muaba eu! Lekelayi kuvuija nzubu wa Tatu wanyi nzubu wa kuendela mushinga!” 17 Bayidi bende bakavuluka mêyi aa avuabu bafunde ne: “Tshisumi bua nzubu webe netshindie.” 18Bena Yuda bakamuambila ne: “Ntshimanyinu kayi tshiudi mua kutuleja bua muudi wenza malu aa?” 19 Yezu wakabandamuna ne: “Upulayi ntempelo eu, nemmujule mu matuku asatu.” 20 Bena Yuda bakamba ne: “Bavua bibake ntempelo eu munkatshi mua bidimu 46, kadi wewe neumujule mu matuku asatu anyi?” 21 Kadi yeye uvua wakula bua ntempelo wa mubidi wende. 22 Pakamubishabu ku lufu, bayidi bende bakavuluka ne: uvua utamba kuakula bua bualu ebu; bakitabuja tshivuabu bafunde mu Mifundu minsantu ne dîyi divua Yezu muambe. 23 Kadi pavuaye mu Yelushalema mu tshibilu tshia Pasaka, bantu ba bungi bakabanga kuitabuja dîna diende pakamonabu bimanyinu bivuaye wenza. 24 Kadi Yezu yeye kavua mubeyemene bikole to, bualu uvua mubamanye bonso 25ne kavua dijinga ne muntu amumanyishe bualu bua bantu to, bualu yeye nkayende uvua mumanye tshivua munda mua bantu. Kuvua muntu mukuabu wa mu Bafalese dîna diende Nikodemo, uvua mulombodi wa bena Yuda. 2 Muntu eu wakalua kudiye butuku, kumuambilaye ne: “Labi, tudi bamanye ne: udi mulongeshi udi mufume kudi Nzambi, bualu kakuena muntu udi mua kuenza malu a buena audi wenza aa padi Nzambi kayi nende to.”

3

YONE 2:17–3:14

3 Yezu wakamuambila ne: “Bulelela, bulelela, ndi nkuambila ne: Muntu yeye kayi muledibue tshiakabidi, kena mua kumona Bukalenge bua Nzambi to.” 4 Nikodemo wakamuambila ne: “Mmunyi mudi muntu mua kuledibua pakadiye muntu mukole? Kena mua kubuela munda mua mamuende musangu muibidi bua kuledibua to, ki mmuomu anyi?” 5Yezu wakamuandamuna ne: “Bulelela, bulelela, ndi nkuambila ne: Muntu yeye kayi muledibue kudi mâyi ne kudi nyuma, kena mua kubuela mu Bukalenge bua Nzambi to. 6Tshidibu balela kudi mubidi ntshia mubidi, tshidibu balela kudi nyuma ntshia nyuma. 7Kukemi bualu ndi nkuambila ne: Nudi ne bua kuledibua tshiakabidi. 8 Lupepele ludi luya kudilu lusue, udi umvua mutoyi walu, kadi kuena mumanye kudilu lufuma ne kudilu luya to. Ke mudi muntu yonso udi muledibue kudi nyuma.” 9Nikodemo wakamuebeja ne: “Mmunyi mudi malu aa mua kuenzeka?” 10Yezu wakamuandamuna ne: “Wewe udi mulongeshi wa Isalele, kadi kuena mumanye malu aa anyi? 11 Bulelela, bulelela, ndi nkuambila ne: Tudi tuamba malu atudi bamanye ne tujadika malu atudi bamone, kadi nuenu kanuena nuitabuja malu atudi tunumanyisha. 12 Ndi munuambile malu a pa buloba, kadi kanuena nuitabuja, mmunyi munuitabuja meme munuambile malu a mu diulu? 13 Bualu bukuabu, kakuena muntu ukadi mubande mu diulu, anu Muana wa muntu udi mufume mu diulu. 14Anu bu muvua Mose mubandishe nyoka mu tshipela,

YONE 3:15-36

Nzambi mmunange ba pa buloba

ke muabandishabu Muana wa muntu kabidi, 15 bua muntu yonso udi umuitabuja ikale ne muoyo wa tshiendelele. 16“Bualu, bu muvua Nzambi munange ba pa buloba bikole menemene, wakabapesha Muanende mulela umuepele bua muntu yonso udi uleja ditabuja kudiye kafu, kadi ikale ne muoyo wa tshiendelele. 17Bualu Nzambi wakatuma Muanende pa buloba, ki mbua kulumbuluisha ba pa buloba, kadi mbua ba pa buloba basungidibue ku butuangaji buende. 18Muntu udi uleja ditabuja kudiye kena ne bua kulumbuluishibua. Muntu udi kayi uleja ditabuja ukadi mumane kulumbuluishibua, bualu ki mmuleje ditabuja mu dîna dia Muana mulela umuepele wa Nzambi. 19 Badi balumbuluisha bantu bua bualu ebu: Butoke buakalua pa buloba, kadi bantu bakananga mîdima pamutu pa butoke, bualu midimu yabu ivua mibi. 20 Muntu udi wenza malu mabi mmukine butoke, ne kena ulua ku butoke bua midimu yende kayedibu patoke to. 21 Kadi muntu udi wenza malu malelela udi ulua ku butoke, bua midimu yende imueneke patoke, bualu mmienza mu diumvuangana ne Nzambi.” 22 Kunyima kua malu aa, Yezu ne bayidi bende bakaya mu buloba bua Yudaya, kuenzaye nabu ndambu wa matuku kuntu aku, ubatiza bantu. 23Yone pende uvua ubatizangana mu Ainona pabuipi ne Salima, bualu muaba au uvua mâyi a bungi, bantu bavua anu balua, ubabatiza; 24 kabavua banji kuela Yone mu buloko to. 25 Bayidi ba Yone bakakebesha dikokangana ne muena Yuda mu-

138

kuabu bua dilengejibua. 26 Kuluabu kudi Yone, kumuambilabu ne: “Labi, muntu unuvua nende dishiya dia Yadene uuvua mumanyishe bualu buende, yeye pende ukadi ubatiza bantu ne bantu bonso badi baya kudiye.” 27 Yone wakamba ne: “Muntu kena mua kupeta tshintu nansha tshimue padibu kabayi bamupeshatshi mu diulu to. 28 Nuenu bine nudi bajadike mumvua muambe ne: Tshiena Kristo to, kadi bavua bantume kumpala kuende. 29 Muntu udi musele mukaji yeye ke musedianganyi. Kadi padi mulunda wa musedianganyi muimane umuteleja, udi ne disanka dipite bungi bua dîyi dia musedianganyi. Nunku disanka dindi nadi ndikumbane menemene. 30Yeye au udi ne bua kutungunuka ne kubanda, kadi meme ndi ne bua kutungunuka ne kupueka.” 31 Muntu udi mufumine muulu udi ku mutu kua bakuabu bonso. Muntu udi mufumine pa buloba ngua pa buloba ne udi wakula malu a pa buloba. Muntu udi mufumine mu diulu udi ku mutu kua bakuabu bonso. 32 Udi umanyisha malu avuaye mumone ne mumvue, kadi kakuena muntu udi witaba malu adiye umanyisha. 33 Muntu udi muitabe malu adiye umanyisha mmuatue tshitampi ne: Nzambi udi mulelela. 34Bualu muntu uvua Nzambi mutume udi wamba mêyi a Nzambi, bualu kena ufila nyuma ulobelela to. 35 Tatu mmunange Muana ne mmufile bintu bionso mu bianza biende. 36 Muntu udi uleja ditabuja kudi Muana udi ne muoyo wa tshiendelele; udi ubenga kutumikila Muana kakumona

139

Mukaji muena Samaleya. “Mâyi a muoyo”

muoyo, kadi tshiji tshia Nzambi tshidi tshishala kudiye. Pakajingulula Mukalenge ne: Bafalese bavua bumvue ne: Yezu uvua uvuija bantu ba bungi bayidi kupita Yone ne ubabatiza, 2 nansha muvua mu bulelela Yezu nkayende kayi ubatiza bantu, kadi bayidi bende ke bavua babatiza, 3 wakumbuka mu Yudaya kuyaye ku Galela. 4 Kadi uvua ne bua kupitshila mu Samaleya. 5 Yeye kufika mu tshimenga tshia mu Samaleya tshivuabu babikila ne: Suka, pabuipi ne tshitupa tshia buloba tshivua Yakoba mupeshe muanende Jozefe. 6 Muvua tshina tshia mâyi tshia Yakoba. Yezu uvua mutshioke ne luendu, kusombaye ku tshina tshia mâyi atshi. Dîba dikavua bu pa disambombo. 7 Mukaji mukuabu wa mu Samaleya wakalua bua kusuna mâyi. Yezu kumuambila ne: “Mpesha koku mâyi a kunua.” 8 (Bayidi bende bavua baye mu tshimenga bua kusumba biakudia.) 9Ke mukaji muena Samaleya kumuambila ne: “Mmunyi muudi wewe muena Yuda undomba meme mukaji muena Samaleya mâyi a kunua?” (Bualu bena Yuda kabena bapetangana ne bena Samaleya to.) 10 Yezu wakamuandamuna ne: “Bu wewe mumanye dipa didi Nzambi upeshangana tshianana, ne muntu udi ukuambila ne: ‘Mpesha koku mâyi a kunua,’ wewe ke uvua mua kuikala mulombe, nunku yeye uvua mua kuikala mukupeshe mâyi a muoyo.” 11 Mukaji kumuambila ne: “Mukalenge, kuena nansha ne mbeketshi wa kusuna nende mâyi, ne

YONE 4:1-22

tshina ntshile. Nkuepi kuudi mua kupetela mâyi a muoyo au? 12 Kuena mupite nkambua wetu Yakoba uvua mutupeshe tshina etshi, ne yeye muine kavuaku munue mâyi aa ne bana bende ne bimuna biende anyi?” 13 Yezu wakamuandamuna ne: “Muntu yonso udi unua mâyi aa neumvue kabidi nyota. 14 Kadi muntu yonso udi unua mâyi angamupesha kakumvua kabidi nyota nansha kakese, kadi mâyi angamupesha neikale munda muende bu mushimi wa mâyi adi apatuka bua kufila muoyo wa tshiendelele.” 15 Mukaji wakamuambila ne: “Mukalenge, mpesha koku mâyi au bua tshikadi kabidi ne nyota, anyi tshikadi ndua kabidi muaba eu bua kusuna mâyi.” 16 Wakamuambila ne: “Ndaku ubikile bayebe, nulue nende muaba eu.” 17 Mukaji wakamuandamuna ne: “Tshiena ne mulume to.” Yezu kumuambila ne: “Udi muambe bulelela paudi wamba ne: ‘Tshiena ne mulume.’ 18Bualu uvua ne balume batanu, mulume uudi nende mpindieu ki mbayebe to. Nanku udi muambe bulelela.” 19 Mukaji wakamuambila ne: “Mukalenge, ndi mumone ne: udi muprofete. 20Bankambua betu bavua batendelela ku mukuna eu, kadi nuenu nudi nuamba ne: ku Yelushalema ke muaba udi bantu ne bua kutendelela.” 21 Yezu wakamuambila ne: “Mukaji, itabuja tshindi nkuambila: dîba didi dilua dikala bantu kabayi mua kutendelela kabidi Tatu ku mukuna eu anyi ku Yelushalema. 22 Nuenu nudi nutendelela tshinudi kanuyi bamanye, tuetu Yne 4:6 Mmumue ne: bu pa dîba dia 12 tudi tutendelela tshitudi bamanye, bualu lupandu ludi lufumina mu munya.

4

YONE 4:23-47

Kutendelela mu nyuma. Dinowa

ˆ kudi bena Yuda. 23 Kadi dıba didi dilua, dikadi dikumbane, dikala batendeledi balelela ne bua kutendelela Tatu mu nyuma ne mu bulelela, bualu Tatu udi ukeba bua bantu ba mushindu eu bamutendelele. 24 Nzambi udi Nyuma, ne badi bamutendelela badi ne bua kumutendelela mu nyuma ne mu bulelela.” 25 Mukaji wakamuambila ne: “Ndi mumanye ne: Masiya udibu babikila ne: Kristo udi ulua. Pafikaye, neatuambile malu onso patoke.” 26 Yezu wakamuambila ne: “Meme udi wakula nebe eu ke yeye.” ˆ 27 Bayidi bende bakafika dıba adi, kukemabu bua muvuaye uyukila ne muntu mukaji. Kadi muntu nansha umue kakamba ne: “Udi ukeba tshinyi?” peshi ne: “Bua tshinyi udi uyukila nende?” 28 Mukaji au wakashiya mulondo ˆ wende wa mayi, kuyaye mu tshimenga, kuambilaye bantu balume ne: 29 “Luayi numone muntu mukuabu udi mungambile malu onso amvua muenze. Udi mua kuikala Kristo anyi?” 30 Bakapatuka mu tshimenga, kutuadijabu kulua kudiye. ˆ 31 Dıba adi bayidi bavua bamusengelela ne: “Labi, diaku koku.” 32 Kadi wakabambila ne: “Ndi ne biakudia binudi kanuyi bamanye.” 33 Bayidi bakambilangana ne: “Kuvua muntu uvua mumutuadile biakudia anyi?” 34 Yezu wakabambila ne: “Biakudia bianyi nkuenza disua dia udi muntume ne kujikija mudimu wende. 35 Kanutu nuamba ne: nkushale ngondo inayi bua dinowa kutuadija anyi? Telejayi, ndi nnuambila ne: bandulukayi numone madimi mudiwu matoke bua kunowa. 36 Munowi ukadi wangata difutu

140

diende, ukunguija mamuma bua muoyo wa tshiendelele, bua mukunyi ne munowi basanke bonso paˆ mue. 37 Bua bualu ebu dıyi edi ndilelela: Umue udi ukuna ne mukuabu udi unowa. 38 Mvua munutume bua kunowa tshintu tshinuvua kanuyi batatshile. Bakuabu ke bavua batate, kadi nuenu nudi basankile mu mudimu wabu.” 39 Bena Samaleya ba bungi ba mu tshimenga atshi bakamuitabuˆ ja bua dıyi dia mukaji uvua muambe ujadika ne: “Mmungambile malu onso amvua muenze.” 40 Pakalua bena Samaleya kudiye, bakamulomba bua kushala nabu, kushalaye muaba au matuku abidi. 41 Nunku bantu bakuabu ba bungi bakitabuja bua malu avuaye muambe, 42 kuambilabu mukaji au ne: “Katuena ˆ kabidi tuitabuja bua meyi ebe to; bualu tudi badiumvuile tuetu nkayetu ne bamanye ne: Muntu eu udi bushuwa musungidi wa ba pa buloba.” 43 Pakapita matuku abidi wakumbukaku, kuyaye ku Galela. 44 Kadi Yezu nkayende uvua muambe ne: muprofete katu ne butumbi mu ditunga diabu. 45 Nunku pakafikaye mu Galela, bena Galela bakamuakidila bualu bavua bamone malu onso avuaye muenze mu tshibilu ku Yelushalema, bualu bobu pabu bavua baye ku tshibilu atshi. 46 Wakalua kabidi ku Kana wa mu Galela kuvuaye mukudimune ˆ mayi malue mvinyo. Kuvua muena mudimu mukuabu wa mukalenge uvua ne muana usama ku Kaˆ penuma. 47 Pakumvua muntu au ne: Yezu mmulue mu Galela ufumina ku Yudaya, wakaya kudi-

141

Yezu wondopa bantu dituku dia Nsabatu

ye ne kutuadijaye kumulomba bua apueke bua kuondopa muanende, bualu ukavua pa kufua. 48 Kadi Yezu wakamuambila ne: “Nuenu kanuyi bamone bimanyinu ne malu a kukema kanuakuitabuja nansha kakese.” 49 Muena mudimu wa mukalenge wakamuambila ne: “Mukalenge, pueka kumpala kua muananyi kufuaye.” 50 Yezu wakamuambila ne: “Ndaku, muanebe udi ne muoyo.” Muˆ ntu au wakitabuja dıyi divua Yezu mumuambile, kuyaye. 51 Pakavuaye mu njila upueka, bapika bende bakalua kudiye bua kumuambila ne: muanende wa balume uvua ne muoyo. 52 Wakatuadiˆ ja kubebeja dıba divua muana mumvue bimpe. Bakamuambila ne: “Mubidi uvua mumushile muaba ˆ malaba pa dıba dia muanda mutekete.” 53 Nunku tatu au waˆ kamanya ne: dıba adi ke divua Yezu mumuambile ne: “Muanebe udi ne muoyo.” Yeye ne ba mu nzubu muende bonso bakitabuja. 54 Etshi tshivua tshimanyinu tshibidi tshivua Yezu muenze kabidi pakaluaye mu Galela ufumina ku Yudaya. Pakajika malu aa, kuvua tshibilu tshia bena Yuda, Yezu wakabanda ku Yelushalema. 2 Mu Yelushalema, pabuipi ne tshibueledi tshia mikoko kuvua dijiˆ ba dia mayi divuabu babikila mu tshiena Ebelu ne: Beteseda, kuvua mbalanda itanu mikale ne makunji. 3 Mu mbalanda eyi muvua bantu ba bungi bavua basama, bampofu, balema ne bavua batekete bitupa bia mubidi balale panshi. 41 —— 5 Kadi muvua muntu

5

Yne 5:41 Tang. Mat 17:21.

YONE 4:48–5:17

mukuabu uvua usama kukavua bidimu makumi asatu ne muanda mukulu. 6 Pakamona Yezu muntu au mulale panshi ne kujingululaye ne: uvua usama kukadi bidimu bia bungi, wakamuambila ne: “Udi musue kumvua bimpe anyi?” 7 Muntu uvua usama wakamuandamuna ne: “Mukalenge, tshiena ne muntu wakungela mu dijiba ˆ ˆ dia mayi padi mayi avuanduluka; pantshidi nya, muntu mukuabu udi upueka kumpala kuanyi.” 8 Yezu wakamuambila ne: “Juka, ambula kalalu kebe, enda.” 9 Diakamue muntu au wakumvua bimpe, kuambulaye kalalu kende, kutuadijaye kuenda. Divua dituku dia Nsabatu. 10 Bena Yuda bakatuadija kuambila muntu uvuabu buondope ne: “Lelu ndia Nsabatu, ki mbimpe bua wewe kuambula kalalu to.” 11 Kadi wakabandamuna ne: “Muntu uvua munguondope ke uvua mungambile ne: ‘Ambula kalalu kebe, enda.’ ” 12 Bakamukonka ne: “Mmuntu kayi uvua mukuambile ne: ‘Ambula kalalu ne enda’?” 13 Kadi muntu uvuabu buondope kavua mumanye uvua mumuondope to, bualu Yezu ukavua mumbuke muaba au, ne kuvua bantu ba bungi. 14 Kunyima kua malu aa, Yezu wakamusangana mu ntempelo, kumuambilaye ne: “Teleja, ukadi mumvue bimpe. Kuenji kabidi bubi bua bualu bukuabu butambe bubi kabukuenzekedi.” 15 Muntu au wakaya kuambila bena Yuda ne: Yezu ke uvua mumuondope. 16 Bua bualu ebu, bena Yuda bavua bakengesha Yezu, bualu uvua wenza malu aa dituku dia Nsabatu. 17 Kadi wakabambila ne: “Tatu wanyi udi wenza

YONE 5:18-37

ˆ Bafue nebumvue dıyi dia Yezu

mudimu too ne mpindieu, meme panyi ndi ntungunuka ne kuenza mudimu.” 18 Bua bualu ebu, bena Yuda bakatuadija kukeba ne muoyo mujima bua kumushipa, bualu kavua anu ushipa mukenji wa Nsabatu to, kadi uvua kabidi ubikila Nzambi ne: Tatu wende, udivuija muomumue ne Nzambi. 19 Nunku Yezu wakabambila ne: “Bulelela, bulelela, ndi nnuambila ne: Muana kena mua kudienzela bualu nansha bumue yeye nkayende to, kadi anu budiye umona Tatu wenza. Bualu malu onso adi Tatu wenza, malu aa ke adi Muana wenza pende muomumue. 20 Bualu Tatu mmunange Muana ne udi umuleja malu onso adiye wenza, neamuleje kabidi midimu minene mipite eyi bua nuenu kukema. 21 Bualu anu bu mudi Tatu ujula bafue, ubapesha muoyo, nunku Muana pende udi upesha badiye musue muoyo. 22 Bualu Tatu kena ulumbuluisha muntu nansha umue, kadi mmupeshe Muana dilumbuluisha dionso, 23 bua bantu bonso banemeke Muana anu mudibu banemeka Tatu. Muntu udi kayi unemeka Muana kena unemeka Tatu udi mumutume. 24 Bulelela, bulelela, ndi nnuambila ne: Muˆ ntu udi uteleja dıyi dianyi ne witabuja udi muntume, udi ne muoyo wa tshiendelele, kena upita ku dilumbuluisha, kadi mmumbuke ku lufu muye ku muoyo. 25 “Bulelela, bulelela, ndi nnuaˆ mbila ne: Dıba didi dilua, dikadi dikumbane mene, diumvua bafue ˆ dıyi dia Muana wa Nzambi, bonso bavua bamuteleje nebikale ne muoyo. 26 Bualu anu bu mudi Tatu ne muoyo munda muende,

142

ke mudiye mupeshe kabidi Muana bukokeshi bua kuikala ne muoyo munda muende. 27 Mmumupeshe kabidi bukokeshi bua kulumbuluisha, bualu yeye udi Muana wa muntu. 28 Kanukemi bua ˆ bualu ebu, bualu dıba didi dilua diumvua bantu bonso badi mu ˆ nkita1 dıyi diende 29 nebapatuke, bavua benze malu mimpe bua dibika dia muoyo, bavua benze malu mabi bua dibika dia dilumbuluisha. 30 Tshiena mua kudienzela bualu nansha bumue; ndi ndumbuluisha bilondeshile tshindi ngumvua; dilumbuluisha dianyi ndiakane, bualu tshiena nkeba bua kuenza disua dianyi, kadi disua dia uvua muntume. 31 “Bingikala meme nkayanyi njadika bualu buanyi, bujadiki buanyi ki mbulelela to. 32 Kudi muntu mukuabu udi ujadika bualu buanyi, ne ndi mumanye ne: malu adiye ujadika bua bualu buanyi mmalelela. 33 Nuvua batume bantu kudi Yone, yeye kunujadikila bulelela. 34 Kadi tshiena ngitaba bujadiki bua muntu, kadi ndi ngamba malu aa bua nusungidibue. 35 Muntu au uvua muendu uvua wosha ne ukenka, ne nuenu nuakajinga bua kusanka tshituˆ pa tshıpi mu butoke buende. 36 Kadi ndi ne bujadiki bupite bua Yone, bualu malu avua Tatu wanyi mungambile bua kuenza, malu mene andi ngenza aa, adi ajadika bualu buanyi ne: Tatu mmuntume. 37 Kabidi, Tatu uvua muntume udi ujadika nkayende bualu buanyi. Kanuena banji kumvua ˆ dıyi diende musangu nansha umue Yne 5:281 Bil. Greke: “Nkita idi ne bafue badi Nzambi uvuluka.”

143

Bakeba kuteka Yezu mukalenge

anyi bamone mpala wende to; ˆ 38 ne dıyi diende kadiena dishala munda muenu, bualu kanuena nuitabuja muntu uvuaye mutume. 39 “Nudi nukebulula mu Mifundu minsantu bualu nudi nuela meji ne: nenupete muoyo wa tshiendelele ku diambuluisha diayi, kadi yoyi idi ijadika bualu buanyi. 40 Kadi kanuena basue kulua kundi bua nuenu kuikala ne muoyo. 41 Tshiena ngitaba butumbi bua kudi bantu, 42 kadi ndi mumanye bimpe ne: kanuena ne dinanga dia Nzambi munda muenu to. ˆ 43 Ndi mulue mu dına dia Tatu wanyi, kadi kanuena bangakidile; muntu mukuabu yeye mulue mu ˆ dına diende nkayende, nenumuakidile. 44 Mmunyi munudi mua kuitabuja panudi nutumbishangana nuenu nkayenu kanuyi nukeba butumbi budi bufuma kudi Nzambi umuepele? 45 Kanuedi meji ne: nennufunde kudi Tatu; kadi kudi muntu udi unufunda: Mose unudi batekemene. 46 Bushuwa, bu nuenu bitabuje Mose, nuvua mua kungitabuja panyi, bualu yeye wakafunda bua bualu buanyi. 47 Kadi nuenu kanuyi nuitaba malu avuaye mufunde, mmuˆ nyi munuitaba meyi anyi?” Pakajika malu aa, Yezu wakaya dishiya dia mbuu wa Galela anyi wa Tibeliya. 2 Kadi musumba munene wa bantu uvua umulonda, bualu bavua bamone bishima bivuaye wenzela bantu bavua basama. 3 Nunku Yezu wakabanda ku mukuna, kusombaku ne bayidi bende. 4 Tshibilu tshia bena Yuda tshia Pasaka1 tshikavua pabuipi. 5 Pakabanduluka Yezu,

6

Yne 6:41 Tang. Yne 2:13.

YONE 5:38–6:15

wakamona musumba munene wa bantu ulua kudiye, kuambilaye Filipo ne: “Nkuepi kutudi mua kusumba mampa adi bantu aba mua kudia?” 6 Kadi uvua wamba nanku bua kumuteta, bualu yeye uvua mumanye tshikavuaye pa kuenza. 7 Filipo wakamuandamuna ne: “Mampa a mushinga wa ndenaliyo nkama ibidi kaakukumbana bua muntu yonso apete kapese ka diampa to.” 8 Umue wa ku bayidi bende, Andele muanabu ne Simona Petelo, wakamuambila ne: 9 “Kudi muana wa balume muaba eu udi ne mampa atanu a orje ne tumishipa tubidi. Kadi bintu ebi bidi mua kuenzela bantu bungi nunku tshinyi?” 10 Yezu wakamba ne: “Sombeshayi bantu panshi.” Kuvua mashinde a bungi muaba au, nunku bantu bakasomba, balume batue ku 5 000. 11 Ke Yezu kuangata mampa, yeye mumane kusakidila Nzambi, wakaabanyina bantu bavua basombe; wakenza bia muomumue ne tumishipa, bakadia bu muvuabu basue. 12 Kadi pakukutabu, wakambila bayidi bende ne: “Sangishayi bipese bidi bishale bua tshintu nansha tshimue katshijiminyi to.” 13 Nunku bakabisangisha pamue, kuwujabu bisaka dikumi ne bibidi bia bipese bia mampa a orje bivua bantu bavua badie bashiye. 14 Pakamona bantu bimanyinu bivuaye muenze, bakatuadija kuamba ne: “Bulelela, muntu eu mmuprofete uvua ne bua kulua pa buloba.” 15 Kadi bu muvua Yezu mumanye ne: bavua bakeba kulua kumukuata bua kumuteka mukalenge, wakumbuka kabidi kuya ku mukuna yeye nkayende.

YONE 6:16-39

ˆ Wendela pa mayi. “Diampa dia muoyo”

16 Ku dilolo, bayidi bende bakapueka ku mbuu, 17 kubuelabu mu buatu, kutuadijabu kuya dishiˆ ya dia mbuu batangile ku Kapenuma. Butuku bukavua buile, Yezu kavua muanji kulua kudibu to. 18 Bu muvua tshipepele tshikole tshituta, mavuala makole akajuka ˆ pa mayi. 19 Bobu bamane kuita buatu ntanta wa kilometre mitue ku itanu anyi isambombo, bakaˆ mona Yezu wendela pa mayi wenda usemena pabuipi ne buatu; ˆ buowa buakabakuata. 20 Kadi wakabambila ne: “Mmeme, kanutshinyi to!” 21 Nunku bavua basue kumuambula mu buatu, diakamue buatu buakafika ku muelelu kua buloba buvuabu baya. 22 Dituku diakalonda, musumba wa bantu bavua bimane dia muamua dia mbuu bakamona ne: kakuvua buatu bukuabu, anu kabuatu kakese. Bakamona kabidi ne: Yezu kavua mubande mu buatu ne bayidi bende to, kadi bayidi bende bavua baye nkayabu. 23 Kadi matu a ku Tibeliya akafika pabuipi ne muaba uvuabu badile mampa panyima pa Mukalenge mumane kusakidila Nzambi. 24 Pakamona musumba wa bantu ne: Yezu ne bayidi bende kabatshivuapu, bakabanda mu matu abu, ˆ kuluabu ku Kapenuma bua kukeba Yezu. 25 Pakamupetabu dishiya dia mbuu, bakamuambila ne: “Labi, ˆ uvua mufike muaba eu dıba kayi?” 26 Yezu wakabandamuna ne: “Bulelela, bulelela, ndi nnuambila ne: Tshinudi nunkebela ki mbua bimanyinu binuvua bamone, kadi mbualu nuvua badie mampa bukute. 27 Kanuenji mudimu bua biakudia bidi binyanguka, kadi

144

enzayi mudimu bua biakudia bidi bishala bua muoyo wa tshiendelele bikala Muana wa muntu ne bua kunupesha; bualu yeye ke udi Tatu, eyowa, Nzambi mutue tshitampi bua kuleja mudiye mumuanyishe.” 28 Bakamuambila ne: “Tuenze tshinyi bua kuenza midimu ya Nzambi?” 29 Yezu wakabandamuna ne: “Mudimu wa Nzambi udi nunku: Nuleje ditabuja mu muntu udiye mutume.” 30 Bobu kumuambila ne: “Kadi ntshimanyinu kayi tshiudi wenza bua tuetu kutshimona ne kukuitabuja? Mmudimu kayi uudi wenza? 31 Bankambua betu bavua badie mana mu tshipela anu mudibu bafunde ne: ‘Wakabapesha diampa dia mu diulu bua kudia.’ ” 32 Yezu wakabambila ne: “Bulelela, bulelela, ndi nnuambila ne: Mose kavua munupeshe diampa dia mu diulu to, kadi Tatu wanyi udi unupesha diampa dilelela dia mu diulu. 33 Bualu diampa dia Nzambi ngedi didi difume mu diulu didi dipesha ba pa buloba muoyo.” 34 Kumuambilabu ne: “Mukalenge, ikala utupesha anu diampa edi.” 35 Yezu wakabambila ne: “Ndi diampa dia muoyo. Muntu udi ulua kundi kakumvua kabidi nzala nansha kakese, ne muntu udi uleja ditabuja kundi, kakuikala kabidi ne nyota nansha kakese. 36 Kadi ndi munuambile ne: Nudi bammone, kadi kanuena nuitabuja. 37 Tshionso tshidi Tatu umpesha netshilue kundi, ne muntu udi ulua kundi tshiakumuipata nansha kakese; 38 bualu tshiena mufume mu diulu bua kuenza disua dianyi, kadi mbua kuenza disua dia udi muntume. 39 Disua dia udi muntume didi

145

Nzambi ukoka bayidi. Kuikala ne muoyo

nunku: Tshijimiji muntu nansha umue wa mu bantu bonso badiye mumpeshe, kadi mbabishe ku lufu dituku dia ku nshikidilu. 40 Disua dia Tatu wanyi didi nunku: Muntu yonso udi umona Muana ne uleja ditabuja kudiye, ikale ne muoyo wa tshiendelele, ne nemmubishe ku lufu dituku dia ku nshikidilu.” 41 Bena Yuda bakatuadija kunungana bua bualu buende, bualu uvua muambe ne: “Ndi diampa didi difume mu diulu,” 42 bamba ne: “Eu ki n’Yezu muana wa Jozefe, katuena bamanye tatuende ne mamuende anyi? Kadi mmunyi mudiye wamba mpindieu ne: ‘Ndi mufume mu diulu’?” 43 Yezu wakabandamuna ne: “Lekelayi kunungana munkatshi muenu. 44 Muntu kena mua kulua kundi padi Tatu udi muntume kayi mumukoke nansha, ne nemmubishe ku lufu dituku dia ku nshikidilu. 45 Mbafunde mu mikanda ya Baprofete ne: ‘Yehowa neabalongeshe bonso.’ Muntu yonso udi muteleje malu a kudi Tatu ne mulongeshibue kudiye udi ulua kundi. 46 Kakuena muntu ukadi mumone Tatu, anu yeye udi mufume kudi Nzambi; yeye au ukadi mumone Tatu. 47 Bulelela, bulelela, ndi nnuambila ne: Muntu udi witabuja udi ne muoyo wa tshiendelele. 48 “Ndi diampa dia muoyo. 49 Bankambua benu bavua badie mana mu tshipela, kadi bakafua. 50 Edi ndiampa didi difumina mu diulu bua muntu yonso adidie bua kafu to. 51 Ndi diampa didi ne muoyo divua difumine mu diulu; muntu yeye mudie diampa edi, neikale ne muoyo bua kashidi; bushuwa, diampa dingafila mmubidi

YONE 6:40-62

wanyi bua muoyo wa ba pa buloba.” 52 Nunku bena Yuda bakatuadija kukokangana bamba ne: “Mmunyi mudi muntu eu mua kutupesha mubidi wende bua kudia?” 53 Ke Yezu kubambila ne: “Bulelela, bulelela, ndi nnuambila ne: Nuenu kanuyi badie mubidi wa Muana wa muntu, kanuyi banue mashi ende, kanuena ne muoyo munda muenu to. 54 Muntu udi udia mubidi wanyi ne unua mashi anyi, udi ne muoyo wa tshiendelele; nemmujule ku lufu dituku dia ku nshikidilu; 55 bualu mubidi wanyi ntshiakudia tshilelela ne mashi anyi ntshiakunua tshilelela. 56 Muntu udi udia mubidi wanyi ne unua mashi anyi, udi ushala mu buobumue nanyi, meme panyi mu buobumue nende. 57 Anu bu mudi Tatu udi ne muoyo muntume ne meme muikale ne muoyo bua bualu bua Tatu, nunku muntu udi undia meme, yeye pende neikale ne muoyo bua bualu buanyi. 58 Edi ndiampa didi difume mu diulu. Kabiena bu pavua bankambua benu badie kadi kufuabu to. Muntu udi udia diampa edi neikale ne muoyo bua kashidi.” 59 Wakamba malu aa pavuaye ulongesha mu tshisangilu ˆ tshia bantu ba bungi mu Kapenuma. 60 Nunku, pakumvua bayidi bende ba bungi bualu ebu, bakamba ˆ ne: “Edi ndıyi dibi be! Nnganyi udi mua kuditeleja?” 61 Kadi bu muvua Yezu mumanye munda muende ne: bayidi bende bavua banungana bua bualu ebu, wakabambila ne: “Bualu ebu mbunulenduishe anyi? 62 Nunku ntshinyi tshienzeka nuenu bamone Muana wa muntu ubanda kuvuaye kumpala?

YONE 6:63–7:16

ˆ ‘Meyi a muoyo.’ Bakeba kumushipa

63 Nyuma ke udi ufila muoyo, mubidi kawena wambuluisha ku buaˆ lu nansha bumue. Meyi andi munuambile adi nyuma ne adi muoyo. 64 Kadi kudi bamue munkatshi muenu badi kabayi bitabuja.” Bualu katshia ku ntuadijilu Yezu uvua mumanye bavua kabayi bitabuja ne muntu uvua ne bua kulua kumutungila tshitungu. 65 Wakamba kabidi ne: “Ke bualu kayi ndi munuambile ne: Muntu kena mua kulua kundi bikala Tatu wanyi kayi mumuanyishile.” 66 Bua bualu ebu, bayidi bende ba bungi bakapingana ku malu avuabu bashiye, kabavua basue kabidi kuenda nende to. 67 Ke Yezu kukonka bapostolo dikumi ne babidi ne: “Nuenu penu nudi basue kuya anyi?” 68 Simona Petelo wakamuandamuna ne: “Mukalenge, netuye kudi ngaˆ nyi? Wewe udi ne meyi a muoyo wa tshiendelele; 69 tudi bitabuje ne bafike ku dimanya ne: wewe udi Wa Tshijila wa Nzambi.” 70 Yezu kubambila ne: “Mvua munusungule nuenu dikumi ne babidi, ki mmuomu anyi? Kadi umue wenu mmushiminyinyanganyi wa malu.”1 71 Yeye uvua wakula bua Yudasa muana wa Simona Isakaliote, bualu yeye ke uvua ne bua kumutungila nansha muvuaye umue wa ku bapostolo dikumi ne babidi. Pakajika malu aa, Yezu wakatungunuka ne kunyunguluka mu Galela, bualu kavua musue kuenza nanku mu Yudaya to, bualu bena Yuda bavua bakeba bua kumushipa. 2 Tshibilu tshia bena Yuda tshia tuzubu tua nte-

7

Yne 6:701 Anyi “Diabolo.”

146

nta tshikavua pabuipi. 3 Bana babu bakamuambila ne: “Umbuka muaba eu, ndaku mu Yudaya, bua bayidi bebe bamone pabu malu a kukema audi wenza. 4 Bualu muntu yonso udi musue kumanyika ku bantu kena wenza malu mu musokoko to. Wewe wenza malu aa, udileje patoke kudi bantu.” 5 Bana babu kabavua baleja ditabuja kudiye to. 6 Yezu wakabaˆ mbila ne: “Dıba dianyi ki ndianji ˆ kukumbana to, kadi dıba dienu didiku misangu yonso. 7 Ba pa buloba kabena ne tshidibu mua kunukinyina, kadi mbankine meme bualu ndi njadika mudi malu adibu benza mabi. 8 Nuenu ndayi mu tshibilu; tshiena nganji nya ˆ mu tshibilu atshi to, bualu dıba dianyi ki ndianji kukumbana menemene.” 9 Nunku yeye mumane kubambila malu aa, wakashala mu Galela. 10 Pakavua bana babu bamane kuya mu tshibilu atshi, wakayamu pende mu musokoko, bantu kabayi bamanye. 11 Bena Yuda bakatuadija kumukeba mu tshibilu bamba ne: “Muntu au wepi?” 12 Bantu bavua banungana bikole bua bualu buende. Bamue bavua bamba ne: “Mmuntu muimpe.” Bakuabu pabu bamba ne: “Ki mmuntu muimpe to, udi upambuisha bantu.” 13 Muntu nansha umue kavua wakula bualu buende patoke to, bualu bavua batshina bena Yuda. 14 Pakavua tshibilu munkatshi, Yezu wakabanda, kubuelaye mu ntempelo, kutuadijaye kulongesha. 15 Bena Yuda bavua bakema bamba ne: “Mmunyi mudi muntu eu mumanye mukanda kayi mulonge tulasa?” 16 Yezu wakabambila ne: “Malu andi ndongesha

147

Kudi malongesha afumina. Nzambi udiku

ki nganyi to, kadi nga udi muntume. 17 Muntu yeye musue kuenza disua dia Nzambi, neamanye ne: malongesha aa nga kudi Nzambi peshi ndi ngakula malu adi afumina kundi. 18 Muntu udi wakula malu adi afumina kudiye udi udikebela butumbi; kadi muntu udi ukeba butumbi bua udi mumutume yeye mmulelela, ne malu adi kaayi makane kaena munda muende. 19 Mose wakanupesha Mikenji, ki mmuomu anyi? Kadi muntu nansha umue wa kunudi kena utumikila Mikenji ayi. Nudi nukeba kunshipa bua tshinyi?” 20 Bantu bakamuandamuna ne: “Udi ne demon. Udi ukeba kukushipa nnganyi?” 21 Yezu wakabandamuna ne: “Ndi muenze anu bualu bumue tshianana, nuenu bonso nudi nukema. 22 Ke bualu kayi Mose wakanupesha mukenji wa ditengula, (kawuvua wa kudi Mose, kadi uvua wa kudi bankambua); nuenu nudi nutengula muntu dituku dia Nsabatu. 23 Bikalabu batengula muntu dituku dia Nsabatu bua kubenga kushipa mukenji wa Mose, nuenu nudi nunkuatshila tshiji tshikole bualu mvua muondope muntu mumvue bimpe dituku dia Nsabatu anyi? 24 Lekelayi kulumbuluisha muntu bilondeshile tshimuenekelu tshiende, kadi nulumbuluishe ne dilumbuluisha diakane.” 25 Bantu bakuabu ba mu Yelushalema bakatuadija kuamba ne: “Muntu eu ki ngudibu bakeba bua kushipa au anyi? 26 Kadi tangilayi, udi wakula kumpala kua bantu kabayi ne tshidibu bamuambila. Bakokeshi mbajadike bimpe ne: yeye ke Kristo anyi? 27 Pabi tudi bamanye kudi muntu eu mufumine; kadi palua Kristo, muntu

YONE 7:17-38

kakumanya kudiye mufumine to.” ˆ 28 Yezu wakela dıyi dikole pavuaye ulongesha mu ntempelo wamba ne: “Nuenu nudi bammanye meme ne bamanye kundi mufumine. Kabidi, tshiena mudiluile to, kadi udi muntume udiku bulelela ne kanuena bamumanye. 29 Ndi mumumanye, bualu ndi mufume kudiye bu muleji mpala wende, ne Yeye ke udi muntume.” 30 Bakatuadija kukeba bua kumukuata, kadi muntu nansha umue kakaˆ mulenga tshianza, bualu dıba diende kadivua dianji kukumbana to. 31 Bantu ba bungi ba mu tshisumbu tshia bantu atshi bakamuitabuja bamba ne: “Palua Kristo, neenze bimanyinu bipite bidi muntu eu wenza anyi?” 32 Bafalese bakumvua bantu banungana malu aa bua bualu buende, ke bamfumu ba bakuidi ne Bafalese kutumabu bampulushi bua kumukuata. 33 Yezu wakamba ne: “Ntshidi nenu bua matuku makese kumpala kua meme kuya kudi udi muntume. 34 Nenunkebe, kadi kanuakumpeta, kanuena mua kulua muaba undi.” 35 Bena Yuda bakambilangana ne: “Muntu eu mmusue kuya muaba kayi utudi katuyi mua kumupeta? Mmusue kuya kudi bena Yuda badi batangalake munkatshi mua bena Greke bua kulongesha bena ˆ Greke anyi? 36 Dıyi edi didiye muambe ne: ‘Nenunkebe, kadi kanuakumpeta ne kanuena mua kulua muaba undi,’ didi diumvuija tshinyi?” 37 Dituku dia ndekelu, dituku dinene dia tshibilu, Yezu waˆ kimana kuulu, kuelaye dıyi dikole wamba ne: “Muntu yeye ne nyota, alue kundi anue. 38 Anu ˆ bu muvua dıyi dia mu Mifundu

YONE 7:39–8:12

Nikodemo. “Butoke bua ba pa buloba”

minsantu diambe, muntu udi ungitabuja, ‘munda muende nemupatuˆ ke misulu ya mayi a muoyo.’ ” 39 Wakamba bualu ebu bua nyuma ukavua bantu bavua bamuitabuje ne bua kupeta, bualu nyuma kavua muanji kulua bu muvua Yezu kayi muanji kutumbishibua. 40 Bamue bantu ba mu tshisumbu ˆ tshia bantu bavua bumvue meyi aa bakatuadija kuamba ne: “Muntu eu mMuprofete bulelela.” 41 Bakuabu bavua bamba ne: “Eu ke Kristo.” Kadi banga bavua bamba ne: “Kristo kena ufumina mu Galela to, ki mmuomu anyi? 42 Mifundu minsantu kayivua miambe ne: Kristo udi ufumina mu ndelanganyi ya Davidi, ku Beteleheme, musoko uvua Davidi musombele anyi?” 43 Nunku musumba wa bantu wakatapuluka bua bualu buende. 44 Bamue ba kudibu bavua bakeba kumukuata, kadi muntu nansha umue kakamulenga tshianza. 45 Bampulushi bakapingana kudi bamfumu ba bakuidi ne Ba-

148

falese, bobu kubakonka ne: “Bua tshinyi kanuena balue nende?” 46 Bampulushi bakandamuna ne: “Katshia katuena banji kumvua muntu wakula bu muntu au to.” 47 Ke Bafalese kubambila ne: “Mbanupambuishe penu anyi? 48 Mukokeshi nansha umue anyi Mufalese ki mmumuitabuje to, ki mmuomu anyi? 49 Kadi musumba wa bantu aba bapangi ba Mikenji mbantu badi bedibue mulawu.” 50 Nikodemo uvua muye kudiye musangu mushale uvua umue wa munkatshi muabu, wakabambila ne: 51 “Mukenji wetu kawena ulumbuluisha muntu padibu kabayi banji kumuteleja, ne bamanye tshidiye wenza to, ki mmuomu anyi?” 52 Bakamuandamuna ne: “Wewe pebe udi wa ku Galela anyi? Kebulula, neumone ne: kakuena muprofete udi ne bua kupatukila mu Galela.”1 12 Yezu wakakula nabu kabi8 di wamba ne: “Ndi butoke bua pa buloba. Udi undonda kakue-

ˆ ndela mu mıdima nansha, kadi

1 Mu maniskri a bungi a kale ne adi mamanyike kamuena mvese wa 53 too ne ku nshaˆ pita wa 8 mvese wa 11 idi ne meyi adi alonda aa (adi mashilangane ndambu bilondeshile mikanda ne nkudimuinu kabukabu ya mu tshiena Greke): 53 Muntu ne muntu wakaya kuende. Kadi Yezu wakaya ku Mukuna wa Olive. 2 Wakaya kabidi ku ntempelo patshiatshia, bantu bonso bakatuadija kulua kudiye, kusombaye, kutuadija kubalongesha. 3 Bafundi ne Bafalese bakalua ne mukaji mukuabu uvuabu bakuate muende masandi, bobu bamane kumuteka munkatshi muabu, 4 bakamuambila ne: “Mulongeshi, mbakuate mukaji eu wenda masandi. 5 Mose uvua mutufundile mu Mikenji bua kuasa bakaji ba mushindu eu mabue. Kadi wewe udi wamba tshinyi?” 6 Bavua bamba nanku bua kumuteta bua kupeta bualu bua kumubanda nabu. Kadi Yezu wakinama, kutuadijaye kufunda ne munu wende panshi. 7 Bu muvuabu basuminyina ne kumuela nkonko, wakabanduluka, kubambilaye ne: “Muntu wa munkatshi muenu udi kayi ne bubi ikale wa kumpala ku dimuasa dibue.” 8 Kuinamaye kabidi, kutungunukaye ne kufunda panshi. 9 Bantu bavua bumvue bualu ebu bakatuadija kupatuka umue ku umue kubangila ku bakulu, kushalaye nkayende ne mukaji uvua munkatshi muabu. 10 Yezu kubanduluka, kuambilaye mukaji au ne: “Mukaji, badi penyi? Kakuena muntu nansha umue udi mukupishe anyi?” 11 Wakamba ne: “Nansha umue, mukalenge.” Ke Yezu kuamba ne: “Meme panyi tshiena nkupisha. Ndaku, kutuadijila ku mpindieu kuikadi kabidi wenza bubi to.”

8

149

Bujadiki bua babidi. Bulelela

neikale ne butoke bua muoyo.” 13 Bafalese bakamuambila ne: “Udi udijadikila malu ebe nkayebe, bujadiki buebe ki mbulelela to.” 14 Yezu wakabandamuna ne: “Nansha mundi ndijadikila bualu buanyi nkayanyi, bujadiki buanyi mbulelela, bualu ndi mumanye kundi mufume ne kundi nya. Kadi nuenu kanuena bamanye kundi mufume ne kundi nya to. 15 Nudi nulumbuluisha malu mu mubidi, meme tshiena ndumbuluisha muntu nansha umue. 16 Kadi nansha meme ndumbuluisha, dilumbuluisha dianyi ndilelela, bualu tshiena nkayanyi to, Tatu udi muntume udi nanyi. 17 Mbafunde kabidi mu Mikenji yenu ne: ‘Bujadiki bua bantu babidi mbulelela.’ 18 Meme ke udi ujadika bualu buanyi nkayanyi, ne Tatu udi muntume udi ujadika bualu buanyi.” 19 Bakamuambila kabidi ne: “Tatu webe udi penyi?” Yezu wakandamuna ne: “Kanuena bammanye meme ne Tatu wanyi. Bu nuenu bammanye, nuvua mua kumanya Tatu waˆ nyi kabidi.” 20 Wakakula meyi aa muaba wa tushete tua makuta pavuaye ulongesha mu ntempelo. Kadi muntu nansha umue kakaˆ mukuata, bualu dıba diende kadivua dianji kukumbana. 21 Nunku wakabambila kabidi ne: “Meme ndi nya, nenunkebe, kadi nuenu nenufue mu bubi buenu. Kanuena mua kulua muaba undi nya.” 22 Ke bena Yuda kutuadija kuamba ne: “Neadishipe anyi? Bualu udi wamba ne: ‘Kanuena mua kulua muaba undi nya.’ ” 23 Yeye kubambila kabidi ne: “Nuenu nudi ba panshi, meme ndi wa muulu. Nuenu nudi ba pa buloba ebu, meme tshiena wa pa

YONE 8:13-36

buloba ebu to. 24 Ke bualu kayi ndi nnuambila ne: nenufue mu mibi yenu. Bualu binuikala kanuyi nuitabuja ne: meme ndi yeye, nenufue mu mibi yenu.” 25 Bakatuadija kumuambila ne: “Wewe udi nnganyi?” Yezu wakabambila ne: “Bua tshinyi mene ndi ntungunuka ne kuakula nenu? 26 Ndi ne malu a bungi a kuamba bua bualu buenu ne a kulumbuluisha. Bushuwa, udi muntume udi wamba anu bulelela, ne malu onso amvua mumvue kudiye ke andi ngambila ba pa buloba.” 27 Kabavua bajingulule ne: uvua wakula bua Tatu. 28 Yezu wakamba kabidi ne: “Panuabandisha Muana wa muntu kuulu, nenumanye ne: Meme ke yeye ne tshitu ndienzela bualu, kadi ndi ngakula malu aa anu muvua Tatu muandongeshe. 29 Udi muntume udi nanyi, ki mmundekele nkayanyi to, bualu ndi ngenza malu adi amusankisha misangu yonso.” 30 Pavuaye wakula malu aa, bantu ba bungi bakamuitabuja. 31 Yezu wakambila kabidi bena Yuda bavua bamuitabuje ne: “Nueˆ nu bashale mu dıyi dianyi nudi bayidi banyi bulelela, 32 nenumanye bulelela, ne bulelela nebunupeshe budikadidi.” 33 Bakamuandamuna ne: “Tuetu tudi bana ba Abalahama, katutu banji kuikala bapika ba muntu. Mmunyi muudi wamba ne: ‘Nenupete budikadidi?” 34 Yezu wakabandamuna ne: “Bulelela, bulelela, ndi nnuambila ne: Muntu yonso udi utungunuka ne kuenza bubi mmupika wa bubi. 35 Bualu bukuabu, mupika katu ushala mu nzubu mua mfumuende kashidi to, muana udi ushalamu kashidi. 36 Nunku Muana yeye munupeshe

YONE 8:37-57

Diabolo: tatu wa dishima

budikadidi, nenupete budikadidi bua bushuwa. 37 Ndi mumanye ne: Nudi bana ba Abalahama, kadi ˆ nudi nukeba kunshipa bualu dıyi dianyi kadiena ne muaba munda muenu. 38 Ndi ngakula malu amvua mumone pantshivua kudi Tatu, nunku nuenu enzayi malu anuvua bumvue kudi tatu wenu.” 39 Bakamuambila ne: “Abalahama ke tatu wetu.” Yezu wakabambila ne: “Binuikala bana ba Abalahama, enzayi malu a Abalahama. 40 Kadi mpindieu nudi nukeba bua kunshipa meme muntu udi munuambile bulelela bumvua mumvue kudi Nzambi. Abalahama kavua muenze nanku to. 41 Nuenu nudi nuenza malu a tatu wenu.” Bakamuambila ne: “Katuena baledibue mu masandi to, tudi ne Tatu umuepele, Nzambi.” 42 Yezu wakabambila ne: “Bu Nzambi muikale Tatu wenu, nuvua mua kunnanga bualu ndi mufume kudi Nzambi ne ndi muaba eu. Tshiena mudiluile nkayanyi to, kadi Yeye ke udi muntume. 43 Bua tshinyi kanuena bamanye malu andi ngakula? Bualu ˆ kanuena mua kuteleja dıyi dianyi. 44 Nuenu nudi bafume kudi tatu wenu Diabolo, ne nudi basue kukumbaja majinga a tatu wenu. Yeye uvua mushipianganyi pakabangaye, kakimana mu bulelela, bualu bulelela kabuena munda muende to. Padiye wamba malu a dishima, udi wakula malu ende yeye nkayende, bualu mmuena dishima ne tatu wa dishima. 45 Kadi bu mundi meme ngamba bulelela, kanuena nungitabuja to. 46 Nnganyi wenu udi untuisha mundi ne bubi? Bingikala ngamba bulelela, bua tshinyi kanuena

150

nungitabuja? 47 Muntu wa kudi ˆ Nzambi udi uteleja meyi a Nzambi. Kanuena ba kudi Nzambi, ke bualu kayi kanuena nuteleja to.” 48 Bena Yuda bakamuandamuna ne: “Katuena tuamba bulelela patudi tuamba ne: Wewe udi muena Samaleya ne udi ne demon anyi?” 49 Yezu wakabandamuna ne: “Tshiena ne demon to, meme ndi nnemeka Tatu wanyi, kadi nuenu kanuena nunnemeka to. 50 Kadi meme tshiena nkeba butumbi buanyi, kudi Udi ubukeba ne yeye ke mulumbuluishi. 51 Bulelela, bulelela, ndi nnuambila ne: Muntu udi utumikiˆ la dıyi dianyi kakumona lufu nansha kakese.” 52 Bena Yuda bakamuambila ne: “Mpindieu tudi bajadike ne: Udi ne demon. Abalahama wakafua ne baprofete kabidi, kadi wewe udi wamba ne: ˆ ‘Muntu udi utumikila dıyi dianyi kakulabula lufu nansha kakese.’ 53 Wewe udi mupite tatu wetu Abalahama wakafua anyi? Baprofete bakafua pabu. Wewe udi udiangata bu nganyi?” 54 Yezu wakandamuna ne: “Bingikala nditumbisha nkayanyi, butumbi buanyi budi tshianana. Tatu wanyi ke udi untumbisha, unudi nuamba ne: yeye ke Nzambi wenu; 55 kadi kanuena bamumanye to. Meme ndi mumumanye. Meme muambe ne: tshiena mumumanye, nengikale muena dishima anu bu nuenu. Kadi ndi mumumaˆ nye ne ndi ntumikila dıyi diende. 56 Abalahama tatu wenu wakasanka bikole bua ditekemena dia kumona dituku dianyi; wakadimona, kusankaye.” 57 Bena Yuda bakamuambila ne: “Kuena muanji kukumbaja nansha bidimu makumi atanu to, anu Abalahama ke

151

Kumpala kua Abalahama. Mpofu

uuvua mumone anyi?” 58 Yezu wakabambila ne: “Bulelela, bulelela, ndi nnuambila ne: kumpala kua Abalahama kuikalaku, meme mvuaku.” 59 Bua bualu abu bakambula mabue bua kumuasa, kadi Yezu wakasokoma, kupatukaye mu ntempelo. Pavuaye upita, wakamona muntu mukuabu uvua muledibue mpofu. 2 Bayidi bende bakamukonka ne: “Labi, nnganyi uvua muenze bubi bua kuledibuaye mpofu? Mmuntu eu anyi mbaledi bende?” 3 Yezu wakandamuna ne: “Muntu eu anyi baledi bende kabavua benze bubi to, kadi mbua midimu ya bukole ya Nzambi imueneke patoke mu bualu buende. 4 Tudi ne bua kuenza midimu ya udi muntume patutshidi mu munya, butuku budi bulua buikala muntu kayi mua kuenza mudimu. 5 Pantshidi pa buloba, ndi butoke bua ba pa buloba.” 6 Yeye mumane kuamba malu aa, wakatuila mate panshi, kusopa bitotshi ne mate ende, kulaˆ baye bitotshi abi pa mesu a muntu au, 7 kumuambilaye ne: “Ndaku ˆ wowe mayi mu dijiba dia Siloama” (muaku udibu bakudimuna ne: ‘Mutumibue’). Wakaya kuowa ˆ mayi, kupinganaye umona. 8 Bena mutumba ne bantu bakuabu bavua bamumone kumpala patshivuaye mulombi wa ka pa luse bakatuadija kuamba ne: “Muntu eu ki nguvua usomba ulomba ka pa luse anyi?” 9 Bamue bavua bamba ne: “Nyeye.” Bakua` bu bavua bamba ne: “Too, ki nyeye to, kadi mbafuanangane.” Muntu au wakamba ne: “Mmeme.” 10 Bakatuadija kumuebeja ne: ˆ “Mmunyi mudi mesu ebe mataba-

9

YONE 8:58–9:21

le?” 11 Wakandamuna ne: “Muntu udibu babikila ne: Yezu, uvua musope bitotshi, kubilabaye pa ˆ mesu anyi, kungambilaye ne: ˆ ‘Ndaku ku Siloama, wowe mayi.’ ˆ Meme kuya, kuowa mayi, kutuadija kumona.” 12 Bobu kumukonka ne: “Muntu au udi kuepi?” Wakamba ne: “Tshiena mumanye to.” 13 Bakaya ne muntu uvua kumpala mpofu au kudi Bafalese. 14 Dituku divua Yezu musoˆ pe bitotshi ne mutabeje mesu ende divua dia Nsabatu. 15 Musangu eu Bafalese bakatuadija pabu kuˆ muebeja muvua mesu ende matabale. Wakabambila ne: “Uvua muˆ labe bitotshi pa mesu anyi, meme ˆ kuowa mayi, meme kutuadija kumona.” 16 Bafalese bakuabu bakatuadija kuamba ne: “Muntu eu ki mmufume kudi Nzambi to, bualu kena unemeka Nsabatu.” Banga pabu ne: “Mmunyi mudi muenji wa malu mabi mua kuenza bimanyinu bia mushindu eu?” Nunku ditapuluka diakabuela munkatshi muabu. 17 Bakakonka kabidi uvua mpofu au ne: “Wewe udi wamba tshinyi bua muntu eu ˆ bu mudiye mutabeje mesu ebe?” Muntu au wakamba ne: “Mmuprofete.” 18 Kadi bena Yuda kabakitaba ne: uvua mpofu ne uvua mutabale to, too ne pakabikilabu baledi ba muntu ukavua umona au. 19 Kubakonkabu ne: “Eu mmuanenu unudi nuamba muvuaye muledibue mpofu anyi? Kadi mmunyi mukadiye umona mpindieu?” 20 Baledi bende bakandamuna ne: “Tudi bamanye ne: Eu mmuanetu, ne uvua muledibue mpofu. 21 Kadi katuena bamanye mukadiye umona mpindieu, ne katuena bamanye muntu udi mumutabeje

YONE 9:22–10:4

Badi bebeja mpofu. Mulami wa mikoko

ˆ mesu to. Mukonkayi. Ukadi muntu mukole. Udi ne bua kudiakuila.” 22 Baledi bende bakaˆ mba meyi aa bualu bavua batshina bena Yuda, bualu bena Yuda bakavua bumvuangane ne: Muntu yeye muitabe ne: Yezu udi Kristo, badi ne bua kumuipata mu nsunagoga. 23 Ke bualu kayi baledi bende bakamba ne: “Ukadi muntu mukole. Mukonkayi.” 24 Nunku bakabikila muntu uvua mpofu au bua musangu muibidi, kumuambilabu ne: “Tumbisha Nzambi, tudi bamanye ne: muntu eu mmuenji wa malu mabi.” 25 Wakamba ne: “Tshiena mumanye bikalaye muenji wa malu mabi. Kadi bualu bumue bundi mumanye budi ne: Mvua mpofu, nkadi mmona mpindieu.” 26 Bakamuambila ne: “Ntshinyi tshivuaye mukuenzele? Mmushindu ˆ kayi uvuaye mukutabeje mesu?” 27 Wakabandamuna ne: “Nkavua munuambile bualu ebu, kanuvua bateleje to. Bua tshinyi nudi basue kubumvua kabidi? Nudi basue penu kulua bayidi bende anyi?” ˆ 28 Bakamuamba meyi mabi, kuambabu ne: “Wewe udi muyidi wa muntu au, kadi tuetu tudi bayidi ba Mose. 29 Tudi bamanye ne: Nzambi wakakula ne Mose, kadi bua muntu eu, katuena bamanye kudiye mufume to.” 30 Muntu au wakabandamuna ne: “Ebu mbualu bua dikema bua munudi kanuyi bamanye kudiye muˆ fume, pende mmuntabeje mesu. 31 Tudi bamanye ne: Nzambi katu uteleja benji ba malu mabi to, kadi bikala muntu utshina Nzambi ne wenza disua diende, udi umuteleja. 32 Katshia katuena banji kuˆ mvua ne: muntu mmutabeje mesu a muntu mulela mpofu to. 33 Bi-

152

kala muntu eu kayi mufume kudi Nzambi, kavua mua kuenza bualu nansha bumue to.” 34 Bakamuambila ne: “Wewe yonso mujima mulela mu mibi, ukadi pebe utulongesha anyi?” Bakamukupa pambelu! 35 Yezu wakumvua ne: bavua bamukupe pambelu; pakamumonaye wakamba ne: “Udi witabuja Muana wa muntu anyi?” 36 Muntu au wakandamuna ne: “Nnganyi au mukalenge, bua meme kuikala ne ditabuja kudiye?” 37 Yezu wakamuambila ne: “Ukadi mumumone, nyeye muine udi wakula nebe.” 38 Pashishe wakamba ne: “Ndi mmuitabuja Mukalenge.” Yeye kumuinamina. 39 Yezu wakamba ne: “Ndi mulue pa buloba bua dilumbuluisha edi: bua bantu badi kabayi bamona bamone, ne bantu badi bamona balue mpofu.” 40 Pakumvua Bafalese bakuabu bavua nende muaba au malu au, bakamuambila ne: “Tuetu petu tudi bampofu anyi?” 41 Yezu wakabambila ne: “Bu nuenu bikale bampofu, kanuvua mua kuikala ne bubi to. Kadi mpindieu nudi nuamba ne: ‘Tudi tumona.’ Bubi buenu budi bushala.” “Bulelela, bulelela, ndi nnuambila ne: Muntu udi kayi ubuelela ku tshiibi tshia tshikumbi tshia mikoko, kadi ubandila muaba mukuabu, muntu au mmuivi ne mupawudi. 2 Kadi udi ubuelela ku tshiibi mmulami wa mikoko. 3 Mulami wa ku tshiibi udi umunzuluila tshiibi, miˆ koko idi yumvua dıyi diende, udi ˆ ubikila mikoko yende mu mena ayi, udi uyipatula. 4 Padiye upatula mikoko yende yonso, udi uya

10

153

ˆ Mikoko mikuabu, idi yumvua dıyi dianyi

kumpala kuayi, mikoko idi imuloˆ nda, bualu mmimanye dıyi diende. 5 Kayakulonda muenyi nansha kakese, kadi neyimunyeme, ˆ bualu ki mmimanye dıyi dia benyi to.” 6 Yezu wakabafuanyikijila bualu ebu, kadi kabavua bamanye diumvuija dia malu avuaye ubambila to. 7 Yezu wakamba kabidi ne: “Bulelela, bulelela, ndi nnuambila ne: Meme ndi tshiibi bua mikoko. 8 Bantu bonso bavua balue pa muaba wanyi mbivi ne bapawudi, kadi mikoko kayivua mibateleje to. 9 Meme ndi tshiibi, muntu yonso udi ubuelela kundi, neasungidibue, neabuele, neapatuke ne neapete mashinde a kudia. 10 Muivi udi ulua anu bua kuiba, bua kushipa ne bua kubutula. Meme ndi mulue bua bapete muoyo ne bawupete wa bungi. 11 Meme ndi mulami muimpe wa mikoko; mulami muimpe udi ufila muoyo wende bua mikoko. 12 Muena mudimu udibu bafuta udi kayi mulami wa mikoko, mikoko kayiyi yende yeye, udi umona mbua wa ditu ulua, udi ushiya mikoko unyema, ne mbua wa ditu udi uyikuata, uyitangalaja, 13 bualu yeye mmuena mudimu, kena uditatshisha bua mikoko to. 14 Meme ndi mulami muimpe wa mikoko, ndi mumanye mikoko yanyi ne mikoko yanyi mmimmanye, 15 anu bu mudi Tatu mummanye ne meme mumanye Tatu; ndi mfila muoyo1 wanyi bua mikoko. 16 “Ndi ne mikoko mikuabu idi kayiyi ya mu tshikumbi etshi; ndi ne bua kulua nayi payi, neyumvue ˆ dıyi dianyi, neyikale tshisumbu tshimue ne mulami umue. 17 Ke Yne 10:151 Anyi “anyima.”

YONE 10:5-29

bualu kayi Tatu mmunnange, bualu ndi mfila muoyo wanyi bua ngupetulule kabidi. 18 Kakuena muntu udi uwunyenga, kadi ndi ngufila ku disua dianyi. Ndi ne bukokeshi bua kuwufila, ndi ne bukokeshi bua kuwupetulula kabidi. Tatu wanyi ke udi mumpeshe mukenji wa bualu ebu.” 19 Matapuluka akajuka kabidi munkatshi mua bena Yuda bua ˆ meyi aa. 20 Ba bungi bavua bamba ne: “Udi ne demon, mmupale. Nudi numuteleja bua tshinyi?” 21 Bakuabu bavua bamba ne: “Muntu udi ne demon kena mua ˆ kuakula meyi a nunku to. Demon ˆ udi mua kutabeja mesu a mpofu anyi?” 22 Tshibilu tshia dibanjija ˆ tshiakenzeka dıba adi mu Yelushalema. Tshivua tshikondo tshia mashika makole; 23 Yezu uvua unyunguluka mu ntempelo mu mbalanda wa Solomo. 24 Nunku bena Yuda bakamunguila, kutuadijabu kumuambila ne: “Neulame mioyo yetu kulukulu too ne ˆ dıba kayi? Biwikala Kristo, tuambila patoke.” 25 Yezu wakabandamuna ne: “Nkadi munuambile, kadi kanuena nuitaba to. Malu a kukema andi ngenza mu ˆ dına dia Tatu wanyi, wowu adi ajadika bualu buanyi. 26 Kadi nuenu kanuena nuitaba to, bualu kanuena mikoko yanyi. 27 Mikoko ˆ yanyi idi yumvua dıyi dianyi, ndi muyimanye, idi indonda. 28 Ndi nyipesha muoyo wa tshiendelele, kabakuyibutula nansha kakese, kakuena muntu wayinyenga mu tshianza tshianyi. 29 Tshidi Tatu wanyi mumpeshe tshidi ne mushinga wa bungi kupita bintu bikuabu bionso, kakuena muntu udi mua kuyinyenga mu tshianza

YONE 10:30–11:13

Buobumue ne Tatu. Lazalo

tshia Tatu. 30 Meme ne Tatu tudi tshintu tshimue.” 31 Bena Yuda bakambula kabidi mabue bua kumuasa. 32 Yezu wakabambila ne: “Ndi munuleje malu mimpe a bungi a kudi Tatu. Mbua bualu kayi bunudi nungashila mabue?” 33 Bena Yuda bakamuandamuna ne: “Tudi tukuasa mabue ki mbua bualu buimpe, kadi bualu udi upenda Nzambi ne udivuija nzambi pebe muikale muntu.” 34 Yezu wakabandamuna ne: “Ki mbafunde mu Mikenji yenu ne: ‘Ndi muambe ne: “Nuenu nudi banzambi” ’ anyi? 35 Biˆ kalaye mubikile bantu bavua dıyi dia Nzambi dipishe ne: ‘banzambi,’ pabi Mifundu minsantu kayiyi mua kushintuluka, 36 nudi nungamba meme udi Tatu mujidile ne mutume pa buloba ne: ‘Udi upenda Nzambi,’ bualu ndi muambe ne: Ndi Muana wa Nzambi anyi? 37 Bingikala tshiyi ngenza malu a Tatu wanyi, kanungitabuji to. 38 Kadi bingikala ngenza malu aa, nansha munudi kanuyi nungitabuja meme, itabujayi malu aa bua nufike ku dimanya ne nutungunuke ne kumanya ne: Tatu udi mu buobumue nanyi ne meme ndi mu buobumue ne Tatu.” 39 Nunku, bakakeba kabidi bua kumukuata, kadi wakumbuka muaba uvuabu. 40 Wakaya kabidi dishiya dia Yadene muaba uvua Yone ubatiza bantu kumpala, yeye kusombaku. 41 Bantu ba bungi bakalua kudiye, kutuadijabu kuamba ne: “Bulelela, Yone kavua muenze tshimanyinu nansha tshimue to, kadi malu onso avua Yone muambe bua muntu eu avua malelela.” 42 Bantu ba bungi bakamuitabuja muaba au.

154

Kuvua muntu mukuabu uvua usama, diende Lazalo, wa ku Betaniya, musoko ˆ wa ba Mariya ne muanabu Mata. 2 Mariya eu ke uvua mulabe Mukalenge mafuta a mupuya muimpe, kumukupula ku makasa ne nsuki yende. Yeye ke muena muanabu Lazalo uvua usama. 3 Nunku bana babu ba bakaji bakatuma mukenji ne: “Mukalenge, muntu uudi munange bikole udi usama.” 4 Kadi pakumvua Yezu bualu ebu, wakamba ne: “Disama adi ki ndia lufu to, kadi ndilue bua butumbi bua Nzambi, bua Muana wa Nzambi atumbishibue bua bualu buadi.” ˆ 5 Yezu uvua munange Mata, ne muanabu wa bakaji, ne Lazalo. 6 Kadi pakumvuaye ne: uvua usama, wakashala matuku abidi muaba uvuaye. 7 Pashishe wakambila bayidi bende ne: “Tuyayi kabidi ku Yudaya.” 8 Bayidi bakamuambila ne: “Labi, matuku makese aa bena mu Yudaya bavua bakeba kukuasa mabue, udi musue kuyamu kabidi anyi?” 9 Yezu wakandamuna ne: “Kaˆ kuena meba dikumi ne abidi a munya anyi? Muntu yeye muende mu munya kena udituta ku tshintu, bualu udi umona butoke bua pa buloba ebu. 10 Kadi muntu yeye muende butuku, udi udituta ku tshintu, bualu butoke kabuena munda muende to.” 11 Wakamba malu aa, pashishe kubambilaye ne: “Mulunda wetu Lazalo mmulale, kadi ndi nyaku bua kumubisha.” 12 Bayidi bakamuambila ne: “Mukalenge, bikalaye mulale, neumvue bimpe.” 13 Yezu uvua wakula bua lufu lua Lazalo. Kadi bobu bavua bela meji ne: uvua wakula bua dilala tulu

11

155

“Ndi dibika ne muoyo.” Yezu wakadila

bua kuikisha. 14Nunku Yezu wakabambila patoke dîba adi ne: “Lazalo mmufue, 15 ndi ne disanka bua bualu buenu ne: tshivua muaba au, bua nuenu nuitabuje. Kadi tuyayi kudiye.” 16 Tomase uvuabu babikila ne: Dipasa, wakambila bayidi bakuabu ne: “Tuyayi bua tuye kufua nende.” 17Pakafika Yezu, wakasangana ne: ukavua mu lukita matuku anayi. 18 Betaniya uvua pabuipi ne Yelushalema, ntanta wa kilometre mitue ku isatu. 19 Bena Yuda ba bungi bavua balue kua ba Mâta ne Mariya bua kubasamba bua lufu lua muanabu. 20 Pakumvua Mâta ne: Yezu uvua ulua, wakaya kusambakena nende, kadi Mariya uvua musombe kumbelu. 21 Mâta wakambila Yezu ne: “Mukalenge, bu wewe muikalapu, muanetu kavua mua kufua to. 22 Kadi nansha mpindieu ndi mumanye ne: bintu bionso biudi ulomba Nzambi, Nzambi neakupeshe.” 23Yezu wakamuambila ne: “Muanenu neabike.” 24 Mâta wakamuambila ne: “Ndi mumanye ne: neabike pabika bantu ku lufu dituku dia ku nshikidilu.” 25 Yezu wakamuambila ne: “Meme ndi dibika ne muoyo. Muntu udi uleja ditabuja kundi, nansha yeye mufue, neapetulule muoyo; 26muntu udi ne muoyo ne uleja ditabuja kundi, kakufua nansha kakese. Udi witabuja bualu ebu anyi?” 27Yeye kumuambila ne: “Eyowa Mukalenge; ndi mufike ku ditabuja ne: wewe udi Kristo Muana wa Nzambi, udi ulua pa buloba.” 28 Pakambaye nanku, wakaya kubikila muanabu Mariya, kumuambila mu musokoko ne: “Mulongeshi mmulue, udi ukubikila.” 29 Pakumvuaye na-

YONE 11:14-41

nku, wakajuka lubilu, kuyaye kudiye. 30 Yezu kavua muanji kubuela mu musoko to, kadi utshivua muaba uvua Mâta musambakena nende. 31Bena Yuda bavua ne Mariya mu nzubu bamusamba, bakamumona ujuka lubilu, upatuka. Bakamulonda bela meji ne: uvua uya ku lukita bua kudila. 32 Pakafika Mariya muaba uvua Yezu, kumumonaye, wakadiela ku makasa ende umuambila ne: “Mukalenge, bu wewe muikalapu, muanetu kavua mua kufua to.” 33 Pavua Yezu mumumone udila ne bena Yuda bavua balue nende badila, wakashikunkila munda muende, kupampakanaye; 34wakakonka ne: “Nudi bamuteke penyi?” Bakamuambila ne: “Mukalenge, luaku umone.” 35Yezu wakapuekesha binsonji. 36 Ke bena Yuda kutuadija kuamba ne: “Tangilayi, uvua mumunange bikole be!” 37 Kadi bakuabu bakamba ne: “Muntu eu uvua mutabeje mêsu a mpofu, kavuaku mua kuenza bua muntu eu kafu anyi?” 38 Yezu mumane kabidi kushikunkila munda muende, wakalua ku lukita. Luvua mu lubuebue ne bavua batekaku dibue. 39 Yezu wakamba ne: “Umbushayi dibue.” Mâta muanabu ne mufue wakamuambila ne: “Mukalenge, udi mua kuikala ukadi ununka mpindieu, bualu kukadi kupite matuku anayi.” 40 Yezu wakamuambila ne: “Tshivua mukuambile ne: wewe muitabuje, neumone butumbi bua Nzambi anyi?” 41 Nunku bakumbusha dibue. Pashishe Yezu kutangila muulu, kuambaye ne: “Tatu wanyi, ndi nkuela tuasakidila bua muudi munteleje.

YONE 11:42–12:6

Dibika dia Lazalo. Mafuta a mupuya

42 Bulelela ndi mumanye ne: Utu anu unteleja; kadi ndi ngakula bua musumba wa bantu badi bimane muaba eu, bua bitabuje ne: wewe ngudi muntume.” 43Pakambaye mêyi aa, wakela dîyi dikole wamba ne: “Lazalo, patuka!” 44 Muntu uvua mufue eu wakapatuka, makasa ne bianza bijingila bilamba, mpala wende uvua mujingila tshilamba. Yezu wakamba ne: “Musululayi, numulekele aye.” 45 Bena Yuda ba bungi bavua balue kudi Mariya ne bamone tshivua Yezu muenze bakamuitabuja; 46 kadi bakuabu ba kudibu bakaya kudi Bafalese, kubalondela malu avua Yezu muenze. 47 Bua bualu abu, bamfumu ba bakuidi ne Bafalese bakasangisha bena Tshilumbuluidi tshinene, kutuadijabu kuamba ne: “Netuenze tshinyi, bualu muntu eu udi wenza bimanyinu bia bungi? 48Tuetu bamulekele nunku, bantu bonso nebamuitabuje ne bena Lomo nebalue, nebangate muaba wetu ne tshisamba tshietu.” 49 Kadi Kayifa umue wa kudibu, uvua muakuidi munene tshidimu atshi, wakabambila ne: “Kanuena bamanye tshintu nansha tshimue to, 50ne kanuena bajingulule ne: mbimpe buenu nuenu bua muntu umue kufuila bantu pamutu pa tshisamba tshijima kufuatshi.” 51Kakadiambila bualu ebu to; kadi bu muvuaye muakuidi munene tshidimu atshi, wakadianjila kumanyisha mu tshiprofete ne: Yezu uvua ne bua kufuila tshisamba tshiabu, 52 ki nganu bua tshisamba tshiabu nkayatshi to, kadi kabidi bua kusangisha pamue bana ba Nzambi badi batangalake. 53 Nunku, kutuadijila ku di-

156

tuku adi, bakela tshifufu bua kumushipa. 54 Yezu kavua kabidi wendakana patoke munkatshi mua bena Yuda to, kadi wakumbuka muaba au, kuyaye mu buloba buvua pabuipi ne tshipela, mu tshimenga tshivuabu babikila ne: Efelayima, kusombamu ne bayidi bende. 55 Pasaka wa bena Yuda ukavua pabuipi, bantu ba bungi ba muaba au bakabanda ku Yelushalema kumpala kua Pasaka bua kudilengeja bilondeshile mikiya yabu. 56 Nunku bavua bakeba Yezu, bambilangana pavuabu bimane mu ntempelo ne: “Nudi nuela meji kayi? Kakulua mu tshibilu etshi anyi?” 57 Kadi bamfumu ba bakuidi ne Bafalese bakatuma dîyi ne: muntu yeye mumanye muaba udiye, amanyishe bua bamukuate. Matuku asambombo kumpala kua Pasaka, Yezu wakafika ku Betaniya kuvua Lazalo uvuaye mubishe ku lufu. 2 Bakamulambila biakudia bia dilolo; Mâta uvua ubalongoluela biakudia ne Lazalo uvua munkatshi mua bantu bavua basombe nende ku mêsa. 3 Mariya wakangata livre umue wa mafuta a mupuya muimpe a mushinga mukole, menza ne nare mulelela, kualaba Yezu ku makasa, kumukupula ku makasa ne nsuki yende. Dipembu dia mafuta a mupuya muimpe au diakatangalaka mu nzubu mujima. 4Kadi Yudasa Isakaliote, umue wa ku bayidi bende ukavua pa kumufila, wakamba ne: 5 “Bua tshinyi kabavua mua kupana mafuta a mupuya muimpe aa ku ndenaliyo 300 ne kuyipesha bapele?” 6Wakamba nanku ki mbualu uvua uditatshisha

12

157

Muana wa mpunda. Dîyi difuma mu diulu

bua bapele, kadi bualu uvua muivi, uvua ne kashete ka makuta ne uvua ne tshibidilu tshia kuiba makuta avuabu belamu. 7Nunku, Yezu wakamba ne: “Mulekelayi enze bualu ebu bua kundongolola bua dituku dikalabu mua kunjika. 8 Bualu nudi ne bapele matuku onso, kadi meme kanuakuikala nanyi matuku onso to.” 9Pakamanya musumba wa bena Yuda ne: Yezu uvua muaba au, bakalua, ki nganu buende yeye to, kadi bua kumona kabidi Lazalo uvuaye mubishe ku lufu. 10 Bamfumu ba bakuidi bakela kabidi tshifufu bua kushipa Lazalo, 11 bualu bena Yuda ba bungi bavua baya muaba au, bavua bitabuja Yezu bua bualu buende. 12Dituku diakalonda, musumba wa bantu bavua balue mu tshibilu bakumvua ne: Yezu uvua ulua ku Yelushalema. 13Bakangata malala a mabue, kuyabu bua kusambakena nende. Bakatuadija kuela mbila bamba ne: “Tudi tukulomba bua umusungile! Mukalenge wa Isalele udi ulua mu dîna dia Yehowa abeneshibue!” 14 Yezu wakapeta muana wa mpunda, kusomba pa nyima pende anu mudibu bafunde ne: 15“Kutshinyi, wewe muana wa bakaji wa Siyona. Tangila, mukalenge webe udi ulua mubande pa muana wa mpunda.” 16Bayidi kabavua banji kumvua malu aa to, kadi pakatumbishibua Yezu, bakavuluka ne: malu aa avua mafundibue bua bualu buende ne bavua bamuenzelawu. 17 Bantu bavua nende pavuaye mupatule Lazalo mu lukita, mumubishe ku lufu bavua batungunuka ne kumanyisha bualu ebu. 18 Bua bualu ebu, musumba wa

YONE 12:7-28

bantu wakaya kudiye, bualu uvua mumvue ne: uvua muenze tshimanyinu etshi. 19Bafalese bakambilangana ne: “Nudi bamone ne: kanuena nuenza tshintu nansha tshimue to. Tangilayi! Ba pa buloba bonso badi bamulonda.” 20 Kuvua bena Greke munkatshi mua bantu bavua balue mu tshibilu bua kutendelela. 21 Bakasemena kudi Filipo uvua wa ku Betesayida wa mu Galela, kutuadijabu kumulomba ne: “Mukalenge, tudi basue kumona Yezu.” 22Filipo wakalua kuambila Andele. Andele ne Filipo kuyabu kuambila Yezu. 23Kadi Yezu wakabandamuna ne: “Dîba ndikumbane bua Muana wa muntu kutumbishibua. 24Bulelela, bulelela, ndi nnuambila ne: Bikala lutete lua blé kaluyi lumate panshi lufue, ludi lushala anu lutete lumue; kadi luolu lufue, ludi lukuama ntete ya bungi. 25Muntu udi munange muoyo wende udi uwushipa, kadi muntu udi mukine muoyo wende pa buloba ebu neawulame bua kupeta muoyo wa tshiendelele. 26 Muntu yeye musue kungenzela mudimu, andonde; muaba undi ke wikala kabidi muena mudimu wanyi. Muntu yeye musue kungenzela mudimu, Tatu neamuambike bunême. 27 Muoyo wanyi udi ulubakana mpindieu, nengambe tshinyi? Tatu wanyi, unsungile ku dîba edi. Kadi mvua mulue bua dîba edi. 28 Tatu wanyi, utumbishe dîna diebe.” Nunku dîyi diakafuma mu diulu diamba ne: “Nkadi muditumbishe, nenditumbishe kabidi.” Yne12:25Anyi “anyima.” “anyima.”

25Anyi

YONE 12:29–13:2

Mukokeshi wa buloba. Wangitabuja

29 Pakumvua bantu bavua bimane muaba au dîyi adi, bakatuadija kuamba ne: ndikubakuba. Bakuabu bavua bamba ne: “Muanjelu mmuakule nende.” 30 Yezu wakamba ne: “Dîyi edi ki ndiumvuike buanyi meme, kadi mbuenu nuenu. 31Mpindieu badi balumbuluisha ba pa buloba; mpindieu nebipate mukokeshi wa buloba ebu. 32Kadi meme pangumbushabu pa buloba, nenkoke bantu ba mishindu yonso kundi.” 33Uvua wamba bualu ebu bua kuleja lufu lukavuaye pa kufua. 34Bantu bakamuandamuna ne: “Tuvua bumvue mu Mikenji ne: Kristo udi ushala kashidi; kadi mmunyi muudi wamba ne: Muana wa muntu udi ne bua kubandishibua? Muana wa muntu eu nnganyi?” 35 Yezu wakabambila ne: “Butoke nebuikale munkatshi muenu bua tshitupa tshîpi. Endayi panutshidi ne butoke bua mîdima kayinupitshi bukole; muntu udi wenda mu mîdima ki mmumanye kudiye uya to. 36 Panutshidi ne butoke, lejayi ditabuja mu butoke bua nulue bana ba butoke.” Yezu wakamba malu aa, pashishe kuyaye kubasokoma. 37 Nansha muvuaye muenze bimanyinu bia bungi kumpala kuabu, kabavua bamuitabuja to, 38 bua mêyi a muprofete Yeshayi akumbane, akambaye ne: “Yehowa, nnganyi udi muitabuje malu atuvua bumvue? Diboko dia Yehowa, nnganyi uvuabu badileje?” 39 Yeshayi wakaleja bua tshinyi kabavua mua kuitabuja wamba ne: 40 “Mmufofomije mêsu abu, mmupapishe mioyo yabu, bua kabamonyi ne mêsu abu, kabajinguludi ne mioyo yabu bua kukudimukabu ne bua meme mbuondope.”

158

41Yeshayi wakamba malu aa bualu uvua mumone butumbi buende ne muakule bua bualu buende. 42Nansha bakokeshi ba bungi bavua bamuitabuje bushuwa, kadi kabavua bamuitaba patoke to, bavua batshina bua Bafalese kabalu kubipata mu nsunagoga; 43 bualu bavua banange butumbi bua kudi bantu kupita butumbi bua kudi Nzambi. 44 Yezu wakela dîyi dikole ne: “Muntu udi ungitabuja kena anu ungitabuja meme, kadi udi witabuja kabidi udi muntume; 45muntu udi ummona meme mmumone kabidi udi muntume. 46 Ndi mulue bu butoke pa buloba bua muntu yonso udi ungitabuja kashadi mu mîdima. 47 Kadi muntu yeye mumvue mêyi anyi kayi ualama, meme tshiena mmulumbuluisha to, bualu tshiena mulue bua kulumbuluisha ba pa buloba to, kadi mbua kubasungila. 48Muntu udi umbenga ne kayi witaba mêyi anyi, kudi wamulumbuluisha. Dîyi dindi muambe ke diamulumbuluisha dituku dia ku nshikidilu; 49 bualu tshiena mudiakuile to, kadi Tatu udi muntume mmumpeshe mukenji wa tshia kuamba ne tshia kuakula. 50 Ndi mumanye kabidi ne: mukenji wende udi umvuija muoyo wa tshiendelele. Nunku malu andi ngamba, ndi ngamba anu muvua Tatu muangambile.” Bu muvua Yezu mumanye kumpala kua tshibilu tshia Pasaka ne: dîba diende dia kumbuka pa buloba ebu ne kuya kudi Tatu dikavua dikumbane, yeye mumane kunanga bantu bende bavua pa buloba, wakabananga too ne ku ndekelu. 2 Pavuabu badia biakudia bia dilolo, Diabolo ukavua mubueje

13

159

Udi wowesha bayidi mâyi ku makasa

mu muoyo wa Yudasa Isakaliote, muana wa Simona, lungenyi lua kumutungila tshitungu. 3Bu muvuaye mumanye ne: Tatu uvua mufile bintu bionso mu bianza biende, ne uvua mufume kudi Nzambi ne uvua uya kudi Nzambi, 4 wakajuka ku mêsa, kumbusha bilamba biende bia pa mutu. Kuangataye tshilamba tshia kudikupula natshi, kudisuika mu tshimonu. 5 Pashishe kuelaye mâyi mu dilonga, kutuadijaye kuowesha bayidi mâyi ku makasa, uakupula ne tshilamba tshivuaye mudisuike mu tshimonu. 6Pakafikaye kudi Simona Petelo, Petelo wakamuambila ne: “Mukalenge, wewe udi ungowesha mâyi ku makasa anyi?” 7Yezu wakamuandamuna ne: “Tshindi ngenza kuena mua kutshiumvua mpindieu to, kadi neutshiumvue pashishe.” 8Petelo wakamuambila ne: “Wewe kuena mua kungowesha mâyi ku makasa nansha kakese.” Yezu kumuandamuna ne: “Meme tshiyi mukuoweshe mâyi, kuena ku luseke luanyi to.” 9 Simona Petelo wakamuambila ne: “Mukalenge, kungoweshi anu ku makasa nkayaku to, ngowesha kabidi bianza ne mutu.” 10Yezu wakamuambila ne: “Muntu ukadi muowe mâyi mubidi mujima udi dijinga ne kuowa mâyi anu ku makasa, yeye mujima mmukezuke. Nuenu nudi bakezuke, kadi ki nnuenu bonso to.” 11 Uvua mumanye muntu uvua umutungila tshitungu. Ke bualu kayi wakamba ne: “Nuenu bonso kanuena bakezuke to.” 12Pakajikijaye kubowesha mâyi ku makasa, wakavuala bilamba biende bia pa mutu, kusombaye kabidi ku mêsa, kubambila ne:

YONE 13:3-25

“Nudi bumvue tshindi munuenzele anyi? 13 Nudi numbikila ne: ‘Mulongeshi’ ne ‘Mukalenge,’ nudi nuamba bulelela bualu ke tshindi. 14 Nunku bingikala meme Mukalenge ne Mulongeshi munuoweshe mâyi ku makasa, nuenu penu nudi ne bua kuoweshangana mâyi ku makasa. 15 Ndi munushile tshilejilu bua nuenu penu nuenze anu mundi munuenzele. 16 Bulelela, bulelela, ndi nnuambila ne: Mupika ki mmupite mfumuende anyi muntu udibu batume ki mmupite udi mumutume to. 17 Nuenu bamanye malu aa, nudi ba diakalenga binuaenza. 18 Tshiena ngakula buenu nuenu bonso to, ndi mumanye bandi musungule. Kadi mbua dîyi edi dia mu Mifundu minsantu kukumbanadi: ‘Muntu uvua udia diampa dianyi mmunjudile tshikankanyi.’ 19 Kutuadijila ku mpindieu ndi nnuambila kumpala kua dîyi edi kukumbanadi, bua pakumbanadi nuitabuje ne: meme ke yeye. 20 Bulelela, bulelela, ndi nnuambila ne: Muntu udi wakidila muntu undi ntuma udi ungakidila meme panyi. Muntu udi ungakidila udi wakidila kabidi udi muntume.” 21 Pakamba Yezu malu aa, wakapampakana mu lungenyi, kujadikaye wamba ne: “Bulelela, bulelela, ndi nnuambila ne: umue wa kunudi neantungile tshitungu.” 22 Bayidi bakatuadija kutangilangana, kabayi bamanye ne: uvua wamba nanku bua nganyi. 23Muyidi mukuabu uvua Yezu munange uvua musombe pabuipi nende ku mêsa. 24Simona Petelo wakamuleja ne mutu, kumuambilaye ne: “Ngambila udiye wamba.” 25 Muyidi

YONE 13:26–14:8

Satana ne Yudasa. Yezu udi njila

eu wakeyemena mu tshiadi tshia Yezu, kumukonkaye ne: “Mukalenge, nnganyi au?” 26Yezu wakandamuna ne: “Mmuntu ungapesha tshipese tshia diampa tshindi ntua mu dilonga.” Nunku yeye mumane kutuamu diampa, wakadiangata, kudipesha Yudasa muana wa Simona Isakaliote. 27Pakangataye tshipese tshia diampa atshi, Satana wakabuela munda muende. Ke Yezu kumuambila ne: “Enza tshiudi usua kuenza lukasa.” 28Kadi kakuvua nansha umue wa ku bavua basombe ku mêsa aku uvua mumanye tshivuaye mumuambidile mêyi aa to. 29 Bakuabu bavua bela meji ne: bu muvua Yudasa ulama kashete ka makuta, Yezu uvua umuambila ne: “Sumba bintu bitudi nabi dijinga bua tshibilu,” peshi ne: uvua ne bua kupesha bapele tshintu kampanda. 30Nunku, yeye mumane kuangata tshipese tshia diampa, wakapatuka musangu umue. Butuku bukavua buile. 31Pakapatukaye, Yezu wakamba ne: “Mpindieu Muana wa muntu mmutumbishibue ne Nzambi mmutumbishibue bua bualu buende. 32Nzambi nkayende neamutumbishe, neamutumbishe anu mpindieu. 33 Bana banyi bakese, ndi nenu bua tshitupa tshîpi. Nenunkebe, anu bu mumvua muambile bena Yuda ne: ‘Kanuena mua kulua muaba undi nya’ ke mundi nnuambila penu mpindieu. 34 Ndi nnupesha mukenji mupiamupia ne: Nunangangane; anu bu mundi mununange, nuenu penu nunangangane. 35Bua bualu ebu bantu bonso nebamanye ne: nudi bayidi banyi, binuikala ne dinanga munkatshi muenu.”

160

36Simona Petelo wakamuambila ne: “Mukalenge udi uya penyi?” Yezu wakandamuna ne: “Kuena mua kundonda muaba undi nya mpindieu to, kadi neundonde pashishe.” 37 Petelo wakamuambila ne: “Mukalenge, bua tshinyi tshiena mua kukulonda mpindieu? Nemfile muoyo wanyi bua bualu buebe.” 38Yezu wakandamuna ne: “Neufile muoyo webe bua bualu buanyi anyi? Bulelela, bulelela, ndi nkuambila ne: Tshitala katshiyi tshianji kusama, wewe neumvile misangu isatu.” “Mioyo yenu kayipampakanyi to. Lejayi ditabuja kudi Nzambi, lejayi kabidi ditabuja kundi. 2Mu nzubu wa Tatu wanyi mudi miaba ya bungi ya kusombela. Bu biobi kabiyi nanku, mvua mua kunuambila, bualu ndi nya bua kunulongoluela muaba. 3 Kadi meme muye, munulongoluele muaba, nempingane kabidi, bua meme nnuakidile kuanyi, bua muaba undi, nuenu penu nuikalapu. 4 Nudi bamanye njila wa kundi nya.” 5Tomase wakamuambila ne: “Mukalenge, katuena bamanye kuudi uya to. Mmunyi mutudi mua kumanya njila?” 6 Yezu kumuambila ne: “Meme ndi njila ne bulelela ne muoyo. Muntu kena mua kulua kudi Tatu kayi mupitshile kundi. 7 Bu nuenu bammanye, nuvua mua kumanya kabidi Tatu; kubangila ku mpindieu, nudi bamumanye ne nudi bamumone.” 8Filipo wakamuambila ne: “Mukalenge, utuleje Tatu, mbikumbane buetu tuetu.”

14

Yne 13:38 Anyi “anyima.”

161

Muambuluishi: nyuma. Tatu mmumpite

9 Yezu wakamuambila ne: “Ndi nenu kukadi matuku a bungi nunku, Filipo, kuena muanji kummanya anyi? Udi mummone mmumone kabidi Tatu. Mmunyi muudi wamba ne: ‘Utuleje Tatu’? 10 Kuena witabuja ne: Meme ndi mu buobumue ne Tatu ne Tatu udi mu buobumue nanyi anyi? Malu andi nnuambila, tshiena ndiambidilawu; kadi Tatu udi mu buobumue nanyi udi wenza midimu yende. 11 Nungitabuje ne: Ndi mu buobumue ne Tatu, ne Tatu udi mu buobumue nanyi; bikalabi kabiyi nanku, itabujayi nansha bua malu andi ngenza. 12Bulelela, bulelela, ndi nnuambila ne: Muntu udi uleja ditabuja kundi, yeye pende neenze malu andi ngenza; neenze malu manene kupita aa bualu ndi nya kudi Tatu. 13 Bualu bukuabu, tshintu tshionso tshinudi nulomba mu dîna dianyi nennuenzelatshi bua Tatu atumbishibue ku butuangaji bua Muana. 14 Nuenu balombe tshintu tshionso mu dîna dianyi nennuenzelatshi. 15“Nuenu bannange nenutumikile mikenji yanyi; 16 nendombe Tatu, neanupeshe muambuluishi mukuabu bua ikale nenu kashidi, 17nyuma wa bulelela udi ba pa buloba kabayi mua kupeta, bualu kabena bamumona anyi bamumanye. Nuenu nudi bamumanye, bualu udi nenu ne udi munda muenu. 18Tshiakunushiya bana ba nshiya to. Ndi ndua kunudi. 19 Mu katupa kîpi emu ba pa buloba kabakummona kabidi to, kadi nuenu nenummone, bualu ndi ne muoyo ne nuenu nenuikale ne muoyo. 20Nenumanye dituku adi ne: Ndi mu buobumue ne Tatu wanyi, nuenu nudi

YONE 14:9-31

mu buobumue nanyi, ne meme ndi mu buobumue nenu. 21Muntu udi ne mikenji yanyi, uyitumikila, yeye ke udi munnange. Muntu udi munnange nebamunange kudi Tatu wanyi, nemmunange kabidi, ne nendileje patoke kudiye.” 22 Yudasa (ki ng’Isakaliote to) wakamuambila ne: “Mukalenge, ntshinyi tshidi tshienzeke bua wewe kujinga kudileja patoke kutudi, kuyi udileja kudi ba pa buloba?” 23 Yezu wakamuandamuna ne: “Muntu yeye munnange, neatumikile dîyi dianyi; Tatu wanyi neamunange; netulue kudiye, netusombe nende. 24 Muntu udi kayi munnange kena utumikila mêyi anyi to; dîyi dinudi nuteleja ki ndianyi to, kadi ndia Tatu udi muntume. 25“Ndi munuambile malu aa pantshidi nenu. 26Kadi muambuluishi, nyuma muimpe, watuma Tatu mu dîna dianyi, yeye neanulongeshe malu onso ne neanuvuluije malu onso amvua munuambile. 27 Ndi nnushila ditalala; ndi nnupesha ditalala dianyi. Tshiena nnupeshadi bu mudi ba pa buloba badipeshangana to. Mioyo yenu kayipampakanyi peshi kayiteketshi bua buôwa. 28 Nuvua bumvue pamvua munuambile ne: Ndi nya, nempingane kunudi. Bu nuenu bannange, nuvua mua kusanka bua mundi nya kudi Tatu, bualu Tatu mmumpite meme bunene. 29 Nunku ndi munuambile malu aa kumpala kua kuenzekawu, bua penzekawu nuitabuje. 30Kutuadijila ku mpindieu, tshiakuakula kabidi nenu malu a bungi to, bualu mukokeshi wa buloba ebu udi ulua. Yeye kena ne bukokeshi kundi, 31 kadi bua ba

YONE 15:1-21

Muonji wa mvinyo. Nunangangane

pa buloba kumanya ne: ndi munange Tatu, ndi ngenza anu mudi Tatu mungambile bua kuenza. Jukayi, tumbuke muaba eu. “Ndi mutshi mulelela wa tumuma tua mvinyo ne Tatu wanyi ke tshidime. 2Ditamba dionso didi kadiyi dikuama tumuma udi udikosa, ne didi dikuama tumuma udi udilengeja bua dikuame tumuma tua bungi. 3 Nuenu nukadi balengejibue bua dîyi dindi munuambile. 4 Nushale mu buobumue nanyi ne meme mu buobumue nenu. Anu bu mudi ditamba kadiyi mua kudikuamina tumuma diodi nkayadi padidi kadiyi dilamate ku mutshi, bia muomumue nuenu, kanuena mua kukuama mamuma panudi kanuyi nushala mu buobumue nanyi. 5 Meme ndi mutshi wa tumuma tua mvinyo, nuenu nudi matamba. Muntu udi ushala mu buobumue nanyi ne meme mu buobumue nende yeye udi ukuama mamuma a bungi, bualu nuenu kanuyi nanyi kanuena ne tshinudi mua kuenza to. 6 Muntu yeye kayi ushala mu buobumue nanyi badi bamuimansha anu bu ditamba dia mutshi ne udi wuma; bantu badi bangula matamba au, baela mu kapia ne adi osheka. 7 Nuenu bashale mu buobumue nanyi ne mêyi anyi mashale munda muenu, nulombe tshionso tshinudi basue, nebanuenzelatshi. 8 Tatu wanyi udi utumbishibua mu bualu ebu: panudi nutungunuka ne kukuama mamuma a bungi ne nuleja munudi bayidi banyi. 9 Anu bu mudi Tatu munnange ne meme panyi mununange, nushale mu dinanga dianyi. 10 Nuenu nutumikila mikenji yanyi, nenushale mu dinanga

15

162

dianyi anu bu mundi mutumikile mikenji ya Tatu ne mushale mu dinanga diende. 11“Ndi munuambile malu aa bua disanka dianyi dikale munda muenu ne bua disanka dienu dikumbane. 12 Eu mmukenji wanyi: Nunangangane anu bu mundi mununange. 13Kakuena muntu udi ne dinanga dipite edi: dia muntu ufila muoyo wende bua balunda bende. 14 Nudi balunda banyi binuikala nuenza tshindi nnuambila. 15 Tshiena nnubikila kabidi bapika, bualu mupika kena mumanye tshidi mfumuende wenza to. Kadi ndi nnubikila balunda, bualu ndi munumanyishe malu onso amvua mumvue kudi Tatu wanyi. 16 Nuenu kanuvua bansungule to, kadi meme mvua munusungule, munuteke bua nuenu kuya ne kutungunuka ne kukuama mamuma ne bua mamuma enu ashale, bua tshionso tshinualomba Tatu mu dîna dianyi anupeshatshi. 17 “Ndi nnuambila malu aa bua nunangangane. 18 Ba pa buloba bobu banukine, numanye ne: bakavua bankine kumpala kua kunukinabu. 19 Bu nuenu bikale ba pa buloba, ba pa buloba bavua mua kuikala basue bantu babu. Kadi bu munudi kanuyi ba pa buloba, ne mundi munusungule mu ba pa buloba, ke bualu kayi ba pa buloba mbanukine. 20 Vulukayi dîyi dimvua munuambile dia ne: Mupika ki mmupite mfumuende. Bikalabu bankengeshe nebanukengeshe penu, bikalabu batumikile dîyi dianyi nebatumikile dîyi dienu kabidi. 21Kadi nebanuenzele malu onso aa bua dîna dianyi, bualu ki Yne 15:13 Anyi “anyima.”

163

Bakinyibue. Ndi nya kudi Tatu

mbamanye udi muntume. 22 Bu meme tshiyi mulue ne muakule nabu, kabavua mua kuikala ne bubi to; kadi mpindieu kabena ne tshia kudibingisha natshi bua bubi buabu nansha. 23 Muntu udi munkine mmukine kabidi Tatu wanyi. 24 Bu meme tshiyi muenze munkatshi muabu malu avua muntu mukuabu kayi muanji kuenza, kabavua mua kuikala ne bubi to; kadi mpindieu mbammone meme ne Tatu wanyi ne mbatukine kabidi. 25 Kadi bualu ebu mbuenzeke bua kukumbaja dîyi dikavuabu bafunde mu Mikenji dia ne: ‘Bavua bankine kakuyi bualu.’ 26 Padi muambuluishi wa kudi Tatu unganutumina ufika, nyuma wa bulelela mene udi ufuma kudi Tatu, yeye neajadike bualu buanyi; 27 nuenu penu nudi ne bua kujadika, bualu nudi nanyi katshia ngatuadija. “Ndi munuambile malu aa bua kanulenduki to. 2 Bantu nebanuipate mu nsunagoga. Bulelela, dîba didi dilua dikala muntu udi unushipa wela meji ne: udi wenzela Nzambi mudimu wa tshijila. 3 Nebenze malu aa bualu ki mbafike ku dimanya Tatu ne ku dimmanya meme to. 4 Nansha nanku, ndi munuambile malu aa bua pakumbana dîba diawu nuvuluke ne: mvua munuambilawu. “Tshivua munuambile malu aa kumpala, bualu mvua nenu. 5Kadi mpindieu ndi nya kudi uvua muntume, ne kakuena muntu nansha umue wa kunudi udi ungebeja ne: ‘Udi uya penyi?’ 6Kanyinganyinga nkuwule mu mioyo yenu bualu ndi munuambile malu aa. 7 Kadi ndi nnuambila bulelela ne: ndi nya bua dia-

16

YONE 15:22–16:19

kalenga dienu. Bualu meme tshiyi muye, muambuluishi kakulua kunudi nansha kakese; kadi meme muye, nennutuminaye. 8Pafikaye, neapeshe ba pa buloba bijadiki bidi bibatuisha bua bubi, bua buakane ne bua dilumbuluisha: 9 tshia kumpala bua bubi, bualu kabena baleja ditabuja kundi; 10pashishe bua buakane, bualu ndi nya kudi Tatu ne kanuakummona kabidi to; 11 ndekelu wa bionso, bua dilumbuluisha, bualu bakadi balumbuluishe mukokeshi wa buloba ebu. 12 “Ndi ne malu a bungi a kunuambila, kadi kanuena mua kuakokesha mpindieu to. 13Kadi muambuluishi, nyuma wa bulelela, neanulombole mu bulelela buonso, bualu kakudiakuila mu yeye, kadi neakule malu adiye umvua ne neanumanyishe malu adi alua. 14 Yeye neantumbishe, bualu neangate malu anyi, neanumanyishawu. 15Bintu bionso bidi nabi Tatu mbianyi. Ke bualu kayi ndi muambe ne: neangate malu anyi, neanumanyishawu. 16 Mu katupa kîpi emu kanuakummona kabidi to; pashishe nenummone mu katupa kîpi emu kabidi.” 17Bamue ba ku bayidi bende bakambilangana ne: “Udi usua kuamba tshinyi padiye utuambila ne: ‘Mu katupa kîpi emu kanuakummona kabidi to; pashishe nenummone mu katupa kîpi emu kabidi,’ ne ‘bualu ndi nya kudi Tatu’?” 18 Nunku bavua bamba ne: “Udi usua kuamba tshinyi padiye wamba ne: ‘Katupa kîpi’? Katuena bamanye tshidiye wamba to.” 19 Yezu uvua mumanye ne: bavua basue kumuela nkonko, ke yeye kubambila ne: “Nudi nuebejangana bua bualu ebu, bualu

YONE 16:20–17:8

Mu dîna dia Yezu. Muoyo wa kashidi

mvua muambe ne: mu katupa kîpi emu kanuakummona kabidi to; pashishe nenummone mu katupa kîpi emu kabidi anyi? 20 Bulelela, bulelela, ndi nnuambila ne: Nenudile, nenuele kabobo, kadi ba pa buloba nebasanke; nenubungame, kadi dibungama dienu nedilue disanka. 21 Padi mamu ukeba kulela, udi ne dibungama bualu dîba diende ndikumbane; kadi padiye ulela muana, kena uvuluka kabidi dikenga to, bualu udi ne disanka dia mudi muntu muledibue pa buloba. 22 Bia muomumue, nuenu penu nudi ne dibungama mpindieu; kadi meme nennumone kabidi, mioyo yenu neyisanke ne kakuena muntu wanunyenga disanka dienu. 23 Dituku adi, kanuakunkonka bualu nansha bumue to. Bulelela, bulelela, ndi nnuambila ne: Nuenu balombe Tatu tshintu, neanupeshatshi mu dîna dianyi. 24 Too ne mpindieu kanuena banji kulomba tshintu mu dîna dianyi to. Lombayi, nenupete, bua disanka dienu divule. 25“Ndi munuambile malu aa mu bilejilu. Dîba didi dilua dingikala nuambila malu kaayi mu bilejilu, kadi nennuambile bualu bua Tatu patoke. 26 Dituku adi, nenulombe Tatu mu dîna dianyi; pandi ngamba nunku, tshiena musue kuamba ne: meme nennulombele to. 27Bualu bua Tatu nkayende mmununange bikole, bualu nudi bannange bikole ne bitabuje ne: ndi mulue bu muleji mpala wa Tatu. 28 Ndi mufume kudi Tatu mulue pa buloba. Pashishe ndi ngumbuka pa buloba nya kudi Tatu.” 29Bayidi bende bakamba ne: “Tangila, mpindieu udi utuambila malu patoke, kaayi mu bilejilu to.

164

30 Mpindieu tudi bamanye ne: udi mumanye malu onso, kuena dijinga ne muntu akukonke bualu. Bua bualu ebu, tudi tuitaba ne: udi mufume kudi Nzambi.” 31 Yezu wakabandamuna ne: “Nudi nuitaba mpindieu anyi? 32 Monayi, dîba didi dilua, dikadi mene dikumbane, dianutangalajabu muntu ne muntu kuende ku nzubu, nenunshiye nkayanyi; kadi tshiena nkayanyi to, bualu Tatu udi nanyi. 33 Ndi munuambile malu aa bua nuikale ne ditalala ku butuangaji buanyi. Pa buloba nudi ne dikenga, kadi koleshayi muoyo! Ndi mutshimune ba pa buloba.” Pakamba Yezu malu aa, wakatangila muulu, kuambaye ne: “Tatu wanyi, dîba diakumbanyi; tumbisha muanebe, bua muana akutumbishe, 2 anu bu muudi mumupeshe bukokeshi pa bantu bonso, apeshe bantu bonso baudi mumupeshe muoyo wa tshiendelele. 3 Bualu ebu budi bumvuija muoyo wa tshiendelele: bafike ku dikumanya wewe, Nzambi umuepele mulelela, ne yeye uuvua mutume, Yezu Kristo. 4 Ndi mukutumbishe pa buloba, mujikije mudimu uuvua mumpeshe bua kuenza. 5Mpindieu, Tatu, untumbishe ku luseke luebe ne butumbi bumvua nabu ku luseke luebe kumpala kua buloba kuikalaku. 6“Ndi mumanyishe bantu ba pa buloba bauvua mumpeshe dîna diebe. Bavua bebe, wakabampesha, ne mbatumikile dîyi diebe. 7 Mbafike ku dimanya ne: malu onso audi mumpeshe mmafume kuudi; 8 bualu mêyi auvua mumpeshe, ndi mubapeshawu, mbaanyishe ne mbafike ku dimanya bushuwa ne: ndi mulue bu mu-

17

165

Dîyi diebe mbulelela. Buobumue

leji mpala webe ne mbitabuje ne: wewe udi muntume. 9 Ndi nkulomba bua bualu buabu; tshiena ndombela ba pa buloba to, kadi ndi ndomba bua bantu bauvua mumpeshe; bualu bavua bebe, 10 bintu bianyi bionso mbiebe ne biebe mbianyi, ne ndi mutumbishibue munkatshi muabu. 11“Bualu bukuabu, meme tshiena kabidi pa buloba to, kadi bobu badi pa buloba; meme ndi ndua kuudi. Tatu wa tshijila, ubalame bua dîna diebe diuvua mumpeshe, bua bikale tshintu tshimue anu bu mutudi nebe. 12 Pamvua nabu, mvua mbalama bua dîna diebe diuvua mumpeshe; mvua mubalame, kakuena umue wa kudibu udi mubutuke pa kumbusha anu muana wa dibutuka, bua dîyi dia mu Mifundu minsantu dikumbane. 13Kadi mpindieu ndi ndua kuudi, ndi ngamba malu aa pa buloba bua bobu buwule tente ne disanka dianyi. 14 Ndi mubapeshe dîyi diebe, kadi ba pa buloba mbabakine, bualu kabena ba pa buloba, bu mundi meme tshiyi wa pa buloba. 15 “Tshiena nkulomba bua ubumbushe pa buloba, kadi bua ubalame bua bualu bua mubi. 16 Kabena ba pa buloba, bu mundi meme tshiyi wa pa buloba. 17 Ubavuije ba tshijila ku diambuluisha dia bulelela; dîyi diebe mbulelela. 18Anu bu muuvua muntume mu ba pa buloba, ndi mubatume panyi mu ba pa buloba. 19 Ndi mudilame wa tshijila bua bualu buabu, bua bobu pabu bavuijibue ba tshijila ku diambuluisha dia bulelela. 20 “Tshiena ndombela anu aba nkayabu to, kadi ndi nkulomba kabidi bua bantu badi bangitabu-

YONE 17:9–18:3

ja bua dîyi diabu; 21bua bonso bikale tshintu tshimue, anu bu muudi wewe Tatu mu buobumue nanyi ne meme mu buobumue nebe, bua bobu pabu bikale netu mu buobumue, bua ba pa buloba bitabuje ne: udi muntume. 22Ndi mubapeshe kabidi butumbi buuvua mumpeshe, bua bikale tshintu tshimue bu mutudi nebe tshintu tshimue. 23 Meme mu buobumue nabu ne wewe mu buobumue nanyi, bua bobu bikale tshintu tshimue bulelela, bua ba pa buloba bamanye ne: wewe udi muntume ne udi mubanange anu bu muudi munnange. 24Tatu wanyi, ndi musue bua bantu baudi mumpeshe bikale nanyi muaba undi, bua bamone butumbi buanyi buudi mumpeshe, bualu udi munnange meme kumpala kua ba pa buloba kuikalaku. 25 Tatu muakane, ba pa buloba ki mbafike ku dikumanya to; kadi meme ndi mufike ku dikumanya ne bantu aba mbafike ku dimanya ne: udi muntume. 26Ndi mubamanyishe dîna diebe, nendimanyishe kabidi bua dinanga diudi munnange nadi dikale munda muabu ne meme mu buobumue nabu.” Yezu mumane kuamba malu aa, wakapatuka ne bayidi bende, kuyabu mu lupangu lua mitshi ne bilongo luvua dishiya dia tshibandabanda tshia Kidilona, yeye ne bayidi bende bakabuelamu. 2 Yudasa uvua ne bua kumutungila tshitungu uvua mumanye pende muaba au, bualu Yezu uvua uyamu bikole ne bayidi bende. 3 Nunku Yudasa wakangata tshisumbu tshia basalayi ne balami ba bamfumu ba bakuidi ne ba Bafalese, kuluabu ne bimunyi ne miendu ne bia mvita.

18

YONE 18:4-25

Badi bakuata Yezu. Petelo udi umuvila

4 Bu muvua Yezu mumanye malu onso avua ne bua kumufikila, wakaya kudibu, kubambila ne: “Nudi nukeba nganyi?” 5Bakamuandamuna ne: “Yezu wa ku Nazaleta.” Wakabambila ne: “Mmeme eu.” Yudasa uvua ne bua kumutungila tshitungu uvua muimane nabu. 6Kadi pakabambilaye ne: “Mmeme eu,” bakalukila tshianyima, kukulukabu panshi. 7 Yeye kubebeja kabidi ne: “Nudi nukeba nganyi?” Bakamba ne: “Yezu wa ku Nazaleta.” 8 Yezu wakamba ne: “Nkadi munuambile ne: Mmeme eu. Binuikala nunkeba meme, lekelayi aba baye.” 9 Bualu ebu buvua ne bua kukumbaja dîyi diakambaye ne: “Tshiena mujimije muntu nansha umue wa mu bantu bauvua mumpeshe.” 10Bu muvua Simona Petelo ne muele, wakawupatula, kutapa mupika wa muakuidi munene, kumukosa ditshi dia balume. Dîna dia mupika au divua Malako. 11Kadi Yezu wakambila Petelo ne: “Pingaja muele mu tshizubu tshiawu. Mu mishindu yonso, tshiena ne bua kunua lupanza ludi Tatu mumpeshe anyi?” 12 Pashishe basalayi ne mfumu wa basalayi ne balami ba bena Yuda bakakuata Yezu, bakamusuika. 13 Bakanji kuya nende kua Ana, bualu uvua tatuende muenu wa Kayifa uvua muakuidi munene tshidimu atshi. 14 Kayifa eu ke uvua mubele bena Yuda ne: bivua bimpe buabu bobu bua muntu umue afuile bantu. 15Simona Petelo ne muyidi mukuabu bavua balonda Yezu. Muyidi au uvua mumanyike kudi muakuidi munene, nanku wakabuela ne Yezu mu lubanza lua

166

muakuidi munene; 16kadi Petelo uvua muimane pambelu ku tshiibi. Nunku muyidi uvua mumanyike kudi muakuidi munene au, wakapatuka, kuakulaye ne mulami wa ku tshiibi, kubuejaye Petelo. 17 Nsongakaji muena mudimu uvua mulami wa ku tshiibi wakambila Petelo ne: “Wewe pebe kuena umue wa ku bayidi ba muntu eu anyi?” Wakamba ne: “Tòo, tshiena umue wa kudibu to.” 18 Bapika ne balami bavua bimane muaba au. Bavua batemeshe kapia ka makala bualu kuvua mashika, bavua bota kapia. Petelo uvua pende muimane nabu wota kapia. 19 Dîba adi mfumu wa bakuidi uvua ukonka Yezu bua bayidi bende ne bua malongesha ende. 20Yezu wakamuandamuna ne: “Mvua ngakula patoke kumpala kua bantu. Mvua ndongesha misangu yonso mu nsunagoga ne mu ntempelo, muaba uvua bena Yuda bonso badisangisha; kakuena bualu bumvua muakule mu musokoko to. 21 Udi unkonka bua tshinyi? Konka bantu bavua bumvue malu amvua mubambile. Tangila! Bobu mbamanye malu amvua muambe.” 22 Yeye mumane kuamba malu aa, umue wa ku balami uvua muimane muaba au wakatapa Yezu dipi mu mêsu, wamba ne: “Ke muudi wandamuna mfumu wa bakuidi nanku?” 23 Yezu wakamuandamuna ne: “Bingikala muakule bibi, amba bubi abu; kadi bingikala muakule bimpe, bua tshinyi udi unkuma?” 24 Pashishe Ana wakamutuma musuika kudi Kayifa muakuidi munene. 25 Simona Petelo uvua muimane wota kapia. Bakamuambila ne:

167

Kua Pilato. Ki mbua pa buloba

“Wewe pebe kuena umue wa ku bayidi bende anyi?” Wakavila wamba ne: “Tòo, tshiena umue wa kudibu to.” 26 Umue wa ku bapika ba muakuidi munene uvua muanabu ne muntu uvua Petelo mukose ditshi wakamba ne: “Mvua mukumone nende mu lupangu, ki mmuomu anyi?” 27 Kadi Petelo wakavila kabidi, diakamue tshitala tshiakasama. 28Pashishe bakumbuka ne Yezu kua Kayifa kuyabu nende ku nzubu kua nguvena. Tukavua patshiatshia. Kadi bobu kabakabuela mu nzubu mua nguvena bua kubenga kunyanguka, kadi bua bamone mua kudia Pasaka. 29 Nunku Pilato wakaya kudibu pambelu, kubambilaye ne: “Nudi nubanda muntu eu ne bualu kayi?” 30Bakamuandamuna ne: “Bu muntu eu kayi muenji wa malu mabi katuvua mua kumufila kuudi to.” 31Pilato wakabambila ne: “Muangatayi nuenu nkayenu, numulumbuluishe bilondeshile mikenji yenu.” Bena Yuda bakamuambila ne: “Ki mbatuanyishile bua kushipa muntu to.” 32 Bualu ebu buvua ne bua kukumbaja dîyi dia Yezu divuaye muambe bua kuleja lufu lukavuaye pa kufua. 33 Pilato wakabuela kabidi mu nzubu mua nguvena, kubikilaye Yezu, kumukonkaye ne: “Wewe udi mukalenge wa bena Yuda anyi?” 34Yezu wakandamuna ne: “Udi mudiambile bualu ebu anyi bantu bakuabu mbakuambile bualu buanyi?” 35 Pilato wakandamuna ne: “Meme ndi muena Yuda anyi? Bena tshisamba tshienu ne bamfumu ba bakuidi ke badi bakufile kundi. Udi muenze tshinyi?” 36 Yezu wakandamuna ne: “Bukalenge buanyi ki mbua pa bu-

YONE 18:26–19:5

loba ebu to. Bu bukalenge buanyi buikale bua pa buloba ebu, bantu banyi bavua mua kuluangana bua tshifidibu kudi bena Yuda to. Kadi bukalenge buanyi ki mbua panu apa to.” 37 Nanku Pilato wakamuebeja ne: “Nunku, wewe udi mukalenge anyi?” Yezu wakandamuna ne: “Anu muudi wamba amu: ndi mukalenge. Mvua muledibue bua bualu ebu ne ndi mulue pa buloba bua bualu ebu, bua kumanyisha bulelela. Muntu yonso udi ku luseke lua bulelela udi uteleja dîyi dianyi.” 38 Pilato wakamuambila ne: “Bulelela ntshinyi?” Yeye mumane kuamba nunku, wakapatuka kabidi, kuyaye kudi bena Yuda, kubambila ne: “Tshiena mumusangane ne bualu to. 39 Bualu bukuabu, nudi ne tshilele tshia meme kunulekeleela muntu dia Pasaka. Nunku nudi basue nnulekeleele mukalenge wa bena Yuda anyi?” 40Bakela kabidi mbila bamba ne: “Muntu au to, anu Balabase!” Pabi Balabase uvua muivi. Dîba adi Pilato wakangata Yezu, kumuela mfimbu. 2Basalayi bakaluka tshifulu tshia bukalenge tshia mêba, kumuasatshi ku mutu, kumuvuadikabu tshilamba tshia pa mutu tshikunzubile; 3bavua balua kudiye bamba ne: “Muoyo au Mukalenge wa bena Yuda!” Bavua kabidi bamutapa mapi mu mêsu. 4Pilato wakapatuka kabidi pambelu, kubambilaye ne: “Tangilayi, ndi nnupatuilaye pambelu bua numanye ne: tshiena mumusangane ne bualu.” 5 Yezu wakapatuka muasa tshifulu tshia bukalenge tshia mêba ne muvuale tshilamba tshia pa mutu tshikunzubile.

19

YONE 19:6-23

“Ke Muntu eu!” Mukalenge anu Kaisa

Pilato kubambila ne: “Tangilayi! Ke Muntu eu!” 6 Kadi pakamumona bamfumu ba bakuidi ne balami, bakela mbila bamba ne: “Umupopele ku mutshi! Umupopele ku mutshi!” Pilato wakabambila ne: “Muangatayi nuenu numupopele ku mutshi, bualu meme tshiena mumusangane ne bualu to.” 7 Bena Yuda bakamuambila ne: “Tudi ne mukenji, ne bilondeshile mukenji au, yeye udi ne bua kufua, bualu mmudivuije muana wa Nzambi.” 8 Pakumvua Pilato tshivuabu bamba, wakatshina kabidi bikole; 9 wakabuela kabidi mu nzubu mua nguvena, kuebejaye Yezu ne: “Udi mufume penyi?” Kadi Yezu kakamuandamuna to. 10 Ke Pilato kumuambila ne: “Kuena ungandamuna anyi? Kuena mumanye ne: ndi ne bukokeshi bua kukulekela ne ndi ne bukokeshi bua kukupopela ku mutshi anyi?” 11 Yezu wakamuandamuna ne: “Kuvua mua kuikala ne bukokeshi nansha bukese bua kungenzela bualu bu bobu kabayi bakupeshabu mu diulu to. Ke bualu kayi muntu udi mumfile kuudi udi ne bubi bunene.” 12 Bua bualu ebu, Pilato uvua utungunuka ne kukeba mushindu wa kumulekela. Kadi bena Yuda bakela mbila bamba ne: “Wewe mulekele muntu au, kuena mulunda wa Kaisa to. Muntu yonso udi udivuija mukalenge udi uluisha Kaisa.” 13 Pakumvua Pilaˆ to meyi aa, wakapatuka ne Yezu pambelu, kusombaye mu nkuasa wa tshilumbuluidi muaba uvuabu babikila ne: Muaba wa mabue malamika panshi, kadi mu tshiena Ebelu ne: Gabata. 14 Divua dia ˆ dilongolola dia Pasaka, dıba dika-

168

ˆ vua bu pa dıba disambombo.1 Wakambila bena Yuda ne: “Tangilayi! Mukalenge wenu!” 15 Kadi bakela mbila ne: “Mumbusha! Mumbusha! Mupopela ku mutshi!” Pilato wakabambila ne: “Mpopele mukalenge wenu ku mutshi anyi?” Bamfumu ba bakuidi bakandamuna ne: “Katuena ne mukalenge mukuabu, anu Kaisa.” 16 Pa ˆ dıba adi, wakamufila kudibu bua bamupopele ku mutshi. Bakangata Yezu, kuyabu nende. 17 Uvua mudiambuile mutshi wa makenga, kuyaye ku muaba uvuabu babikila ne: Muaba wa Kabalubalu ka mutu, udibu babikila mu tshiena Ebelu ne: Gologota; 18 kuoku aku bakamupopela ku mutshi, yeye ne bantu bakuabu babidi, umue ku luseke elu mukuabu ku luseke lukuabu, kadi Yezu munkatshi. 19 Pilato wakafunda miaku, kuyitekaye ku mutshi wa makenga. Uvua mufunde ne: “Yezu wa ku Nazaleta Mukalenge wa bena Yuda.” 20 Bena Yuda ba bungi bakabala miaku ivuabu bafunde ayi bualu muaba uvuabu bapopele Yezu ku mutshi uvua pabuipi ne tshimenga, ne bavua bafunde miaku ayi mu tshiena Ebelu, mu muakulu wa Laten ne mu tshiena Greke. 21 Kadi bamfumu ba bakuidi ba bena Yuda bakambila Pilato ne: “Kufundi ne: ‘Mukalenge wa bena Yuda’ to, kadi funda ne: uvua wamba ne: ‘Meme ndi Mukalenge wa bena Yuda.’ ” 22 Pilato wakamba ne: “Nkadi mufunde tshindi mufunde atshi.” 23 Basalayi bamane kupopela Yezu ku mutshi, bakangata bilamba biende bia pa mutu, kubiaˆ Yne 19:141 Mmumue ne: dıba dia 12 mu munya.

169

Mvinyo wa buanji. Udi ufua, bamujika

banya mu bitupa binayi, musalayi yonso ne tshiende tshitupa, kuangatabu ne tshilamba tshia muinshi. Kadi tshilamba tshia muinshi katshivua ne mutelu to, tshivua tshiluka kubangila kuulu too ne kuinshi. 24 Nunku bakambilangana ne: “Katutshipandi to, kadi tuele nshobo bua kumanya watshiangata.” Bualu ebu buaˆ kakumbaja dıyi dia mu Mifundu minsantu dia ne: “Bakabanyangana bilamba bianyi bia pa mutu, bakelela tshilamba tshianyi nshobo.” Basalayi bakenza malu aa bulelela. 25 Mamuende wa Yezu, ne mamuende mukuabu, ne Mariya mukaji wa Kelopa ne Mariya wa ku Magadala, bavua bimane pabuipi ne mutshi wa makenga wa Yezu. 26 Pakamona Yezu mamuende ne muyidi uvuaye munange muimane muaba au, wakambila mamuende ne: “Mukaji, tangila muanebe!” 27 Pashishe wakambila muyidi au ne: “Tangila mamuebe!” ˆ Kutuadijila anu ku dıba adi muyidi au wakaya nende kuende. 28 Pashishe, pakamanya Yezu ne: mpindieu malu onso mmakuˆ mbane, bua kukumbaja dıyi dia mu Mifundu minsantu, wakamba ne: “Ndi mumvue nyota.” 29 Kuvua dilonga muaba au diuwule tente ne mvinyo wa buanji. Nunku bakangata musukula-mpampa muwule tente ne mvinyo wa buanji, kuwasa ku tshibalabala tshia izope, kuwusemejabu ku mishiku yende. 30 Pakalabula Yezu mvinyo wa buanji au, wakamba ne: “Bualu buakumbanyi!” Kuinyikaye mutu panshi, kukulaye muoyo. 31 Bu muvua dituku adi dikale dia Dilongolola, ne bua bitalu kabi-

YONE 19:24-41

shadi ku mitshi ya makenga dituku dia Nsabatu (bualu dituku dia Nsabatu adi divua dituku dinene), bena Yuda bakalomba Pilato bua kutshibula mikolo yabu ne bua bumbushe bitalu. 32 Nunku basalayi bakalua, kutshibulabu mikolo ya muntu wa kumpala ne ya muntu mukuabu uvuabu bapopele pende ku mutshi. 33 Kadi pakaluabu kudi Yezu, bakamona ne: ukavua mufue, kabakatshibula mikolo yende to. 34 Kadi musalayi mukuabu wakamutua difuma mu lubadi, diakamue mashi ˆ ne mayi biakapatuka. 35 Muntu uvua mumone bualu ebu ke udi ujadika, ne bujadiki buende mbulelela; muntu au mmumanye ne: udi wamba malu malelela bua nuenu penu nuitabuje. 36 Malu ˆ aa akenzeka bua kukumbaja dıyi dia mu Mifundu minsantu dia ne: “Kabakatshibula mufuba wende ˆ nansha umue.” 37 Dıyi dikuabu dia mu Mifundu minsantu didi diamba ne: “Nebatangile kudi Muntu wakatuabu difuma.” 38 Pakajika malu aa, Jozefe wa ku Alimataya uvua muyidi wa Yezu wa mu musokoko bualu uvua utshina bena Yuda wakalomba Pilato bua kumbusha tshitalu tshia Yezu; Pilato wakamuitabila. Nunku wakalua kuangata tshitalu tshiende. 39 Nikodemo, uvua mulue kudiye butuku musangu wa kumpala, wakalua pende ne dibuki dia kilo mitue ku makumi asatu dikale ne musenga wa mupuya muimpe udibu babikila ne: mire, ne alowe. 40 Bakangata tshitalu tshia Yezu kutshijingila bilamba bia line ne bintu ebi bia dipembu dimpe anu bu mutu tshilele tshia bena Yuda tshia kulongolola dijikangana. 41 Kuvua lupangu lua

YONE 19:42–20:20

Udi ubishibua. Umuenekela bayidi

mitshi ne bilongo muaba uvuabu bapopele Yezu ku mutshi, ne mu lupangu amu muvua lukita lupialupia luvuabu kabayi banji kuteka tshitalu. 42 Bu muvuadi dituku dia Dilongolola dia bena Yuda ne bu muvua lukita pabuipi apu, bakatekamu Yezu. Dituku dia kumpala dia lumingu, Mariya wa ku Magadala wakalua ku lukita patshiatshia, patshivua kuulu kufike, wakamona dibue dimana kumbusha ku lukita. 2 Wakanyema, kuyaye kudi Simona Petelo ne muyidi mukuabu uvua Yezu munange, kubambilaye ne: “Mbumbushe Mukalenge mu lukita, katuena bamanye kudibu bamuteke to.” 3 Petelo ne muyidi mukuabu au bakapatuka kuyabu ku lukita. 4 Bubidi buabu bakatuadija kunyema, kadi muyidi mukuabu au wakapita Petelo ku lubilu, kufikaye wa kumpala ku lukita. 5 Wakinangilamu, kumona bilamba bia line panshi, kadi kakabuelamu to. 6 Simona Petelo wakalua pende wenda umulonda, kubuelaye mu lukita. Wakamona bilamba bia line panshi. 7 Tshilamba tshivua pa mutu wende katshivua pamue ne bikuabu bivuabu bamujingile to, kadi tshivua tshivungakaja pa ˆ muaba watshi nkayatshi. 8 Dıba adi, muyidi uvua mufike ku lukita kumpala au, wakabuela pende, kumonaye, yeye kuitabuja. 9 Buaˆ lu kabavua banji kujingulula dıyi dia mu Mifundu minsantu dia ne: udi ne bua kubishibua ku lufu to. 10 Bayidi bakapingana ku mabu. 11 Kadi Mariya yeye wakashala muimane pambelu pabuipi ne lukita, udila. Pavuaye udila, wa-

20

170

kinama bua kutangila mu lukita, 12 kumonaye banjelu babidi bavuale bilamba bitoke, basombe umue ku mutu, mukuabu ku makasa a muaba uvuabu bateke tshitalu tshia Yezu. 13 Bakamuambila ne: “Mukaji, udi udila bua tshinyi?” Wakabambila ne: “Mbumbushe Mukalenge wanyi, tshiena mumanye kudibu bamuteke to.” 14 Yeye mumane kuamba ˆ meyi aa, wakatangila panyima, e kumona Yezu muimane, kadi kavua mujingulule ne: uvua Yezu to. 15 Yezu wakamuambila ne: “Mukaji, udi udila bua tshinyi? Udi ukeba nganyi?” Uvua wela meji ne: mmuena mudimu wa mu lupangu alu, ke yeye kumuambila ne: “Mukalenge, biwikala mumumbushe, ngambilaku muaba uudi mumuteke, nemmuangate.” 16 Yezu wakamubikila ne: “Mariya!” Ke yeye kukudimuka, kumubikila mu tshiena Ebelu ne: “Laboni!” (muaku udi umvuija ne: “Mulongeshi!”) 17 Yezu wakamuambila ne: “Lekela kundamata. Bualu tshiena muanji kubanda kudi Tatu to. Kadi ndaku wambila bana betu ne: ‘Ndi mbanda kudi Tatu wanyi ne Tatu wenu, kudi Nzambi wanyi ne Nzambi wenu.’ ” 18 Mariya wa ku Magadala wakalua, kuambilaye bayidi ne: “Ndi mumone Mukalenge!” Kubambilaye malu avuaye mumuambile. 19 Dituku dia kumpala dia lumingu adi ku dilolo, nansha muvua bayidi bakange biibi bia muaˆ ba uvuabu bua buowa buvuabu nabu bua bena Yuda, Yezu wakalua, kuimana munkatshi muabu, kubambilaye ne: “Ditalala dikale nenu.” 20 Yeye mumane kuamba nanku, wakabaleja bianza biende ne lu-

171

Tomase udi witaba. Yezu mu Galela

badi luende. Bayidi bakasanka pakamonabu Mukalenge. 21 Nunku Yezu kubambila kabidi ne: “Ditalala dikale nenu. Anu mudi Tatu muntume, meme panyi ndi nnutuma.” 22 Yeye mumane kuamba ˆ meyi aa, wakabela mupuya, kubambila ne: “Angatayi nyuma muimpe. 23 Muntu yonso unudi nubuikidila mibi, nebamubuikidilayi, muntu yonso unudi kanuyi nubuikidila mibi, idi ishala.” 24 Kadi Tomase, umue wa ku bapostolo dikumi ne babidi uvuabu babikila ne: Dipasa, kavua nabu pavua Yezu mulue to. 25 Bayidi bakuabu bakamuambila ne: “Tudi bamone Mukalenge!” Kadi yeye wakabambila ne: “Meme tshiyi mumone muaba uvuabu bapopele misonso mu bianza biende, tshiyi mubuejamu munu wanyi ne tshiyi mubueje tshianza tshianyi mu lubadi luende, tshiakuitaba nansha kakese.” 26 Matuku muanda mukulu pashishe, bayidi bende bavua kabidi mu nzubu, Tomase uvua nabu. Yezu wakalua nansha muvua biibi bikange, wakimana munkatshi muabu, kuambaye ne: “Ditalala dikale nenu.” 27 Pashishe wakambila Tomase ne: “Ela munu webe muaba eu, tangila bianza bianyi, angata tshianza tshiebe, tshibueja mu lubadi luanyi, ne lekela mpata, kadi itabuja.” 28 Tomase wakamuandamuna ne: “Mukalenge wanyi ne Nzambi wanyi!” 29 Yezu wakamuambila ne: “Udi muitabuje anu bualu udi mummone anyi? Ba diakalenga mbadi bitabuja nansha padibu kabayi bamone.” 30 Yezu wakenza bimanyinu bikuabu bia bungi kumpala kua bayidi bidi kabiyi bifunda mu muvungu

YONE 20:21–21:8

eu. 31 Malu aa mmafunda bua nuitabuje ne: Yezu udi Kristo Muana wa Nzambi, ne bua munudi nuiˆ tabuja, nuikale ne muoyo mu dına diende. Kunyima kua malu aa, Yezu wakamuenekela kabidi bayidi bende ku mbuu wa Tibeliya. Wakabamuenekela mu mushindu eu: 2 Simona Petelo, Tomase uvuabu babikila ne: Dipasa, Natanaele wa ku Kana wa mu Galela, bana ba Zebedayi, ne bayidi bende bakuabu babidi, bonso buabu bavua kaba kamue. 3 Simona Petelo wakabambila ne: “Ndi nya kuloba.” Bakuabu bakamuambila ne: “Tuyaya nebe.” Bakapatuka, kubuelabu mu buatu, kadi kabakakuata tshintu nansha tshimue butuku bujima abu. 4 Pakavua butuku buamba kutshia, Yezu wakimana ku muelelu ˆ wa mayi, kadi bayidi kabavua bajingulule ne: uvua Yezu to. 5 Yezu wakabambila ne: “Bana, nudi ne biakudia anyi?” Bakamuandamu` na ne: “Too!” 6 Yeye kubambila ne: “Elayi kapamba1 ku dia balume dia buatu, nenupete ndambu wa mishipa.” Bakakela, kupangilabu bua kukakoka bua bungi bua mishipa. 7 Muyidi uvua Yezu munange au wakambila Petelo ne: “mMukalenge!” Pakumvua Simona Petelo ne: mMukalenge, wakavuala tshilamba tshiende tshia pa mutu, bualu uvua butaka, kudieˆ laye mu mayi. 8 Kadi bayidi bakuabu bakalua mu buatu bukese benda bakoka kapamba kuwula ne mishipa, bualu bavua pabuipi ne ku muelelu, ntanta wa metre matue ku 90.

21

Yne 21:61 Anyi “bukondo.”

YONE 21:9-25

‘Petelo, udishe bana banyi ba mikoko’

9Pakatulukabu ku muelelu, bakamona kapia ka makala, mushipa mutekapu ne diampa. 10 Yezu wakabambila ne: “Luayi ne ndambu wa mishipa inudi bafume ku dikuata.” 11 Simona Petelo wakabuela mu buatu, kukoka kapamba ku mukuna, kuwula tente ne mishipa minene 153. Kadi nansha muvuayi ya bungi, kapamba kakakapandika to. 12 Yezu kubambila ne: “Luayi nudie.” Muyidi nansha umue kavua ne dikima dia kumukonka ne: “Wewe udi nganyi?” bualu bavua bamanye ne: yeye uvua Mukalenge. 13Yezu wakalua, kuangata diampa, kubapeshadi, kubapesha kabidi ne mushipa. 14Eu uvua musangu muisatu uvua Yezu mumuenekele bayidi bende pavuaye mumane kubishibua ku lufu. 15Pakajikijabu kudia, Yezu wakambila Simona Petelo ne: “Simona muana wa Yone, udi munnange kupita bintu ebi anyi?” Wakamuambila ne: “Eyowa Mukalenge, udi mumanye ne: ndi mukunange.” Yezu wakamuambila ne: “Udishe bana banyi ba mikoko.” 16Wakamuambila kabidi musangu muibidi ne: “Simona muana wa Yone, udi munnange anyi?” Wakamuambila ne: “Eyowa Mukalenge, udi mumanye ne: ndi mukunange.” Yezu wakamuambila ne: “Ulame mikoko yanyi mikese.” 17 Wakamuambila musangu muisatu ne: “Simona muana wa Yone, udi munnange anyi?” Petelo wakabungama bua muvuaye mumuebeje musangu muisatu ne: “Udi munnange anyi?” Petelo wakamuambila ne: “Mukalenge, wewe udi mumanye malu onso; udi mumanye ne: ndi mukunange.” Yezu

172

wakamuambila ne: “Udishe mikoko yanyi mikese. 18 Bulelela, bulelela, ndi nkuambila ne: pautshivua mupuekele, uvua uvuala mukaba, uya kuonso kuuvua musue. Kadi paudi ukulakaja, newolole bianza biebe ne muntu mukuabu neakuvuadike, neaye nebe kuudi kuyi musue.” 19Wakamba nanku bua kuleja lufu luvuaye ne bua kufua bua kutumbisha Nzambi. Yeye mumane kuamba nunku, wakamuambila ne: “Tungunuka anu ne kundonda.” 20Petelo wakakudimuka, kumona muyidi uvua Yezu munange wenda ulonda, uvua mueyemene mu tshiadi tshiende pavuabu badia biakudia bia dilolo, wakamukonka ne: “Mukalenge, nnganyi udi ukutungila tshitungu?” 21Nunku pakamumona Petelo, wakebeja Yezu ne: “Mukalenge, muntu eu neenze tshinyi?” 22Yezu wakamuambila ne: “Bingikala musue bua ashale too ne pangalua, mbualu buebe anyi? Wewe tungunuka anu ne kundonda.” 23 Bua bualu ebu, dîyi edi diakatangalaka munkatshi mua bana betu ne: muyidi au kakufua to. Kadi Yezu kavua mumuambile ne: kakufua to, kadi uvua muambe ne: “Bingikala musue bua ashale too ne pangalua, mbualu buebe anyi?” 24 Muyidi eu ke udi umanyisha malu aa ne ke udi mufunde malu aa, ne tudi bamanye ne: malu adiye umanyisha mmalelela. 25 Kudi malu makuabu a bungi avua Yezu muenze kabidi, bu bobu baafunde onso, ndi ngela meji ne: buloba bujima kabuvua mua kukumbana mivungu ivuabu mua kufunda malu aa to.

BIENZEDI BIA BAPOSTOLO Teofilo wetu, mu mukanda wa kumpala ngakafunda malu onso avua Yezu mutuadije kuenza ne kulongesha 2 too ne dituku diakambuibuaye, mumane kuambila bapostolo bavuaye musungule malu a kuenza ku diambuluisha dia nyuma muimpe. 3 Yeye mumane kukenga, wakamueneka ne muoyo kudi bantu aba ne bijadiki bia bungi bilelela. Bakamumona munkatshi mua matuku makumi anayi, ne uvua ubumvuija malu a Bukalenge bua Nzambi. 4 Pavuaye udisangisha nabu wakabatumina dîyi edi: “Kanumbuki mu Yelushalema to, kadi tungunukayi ne kuindila tshidi Tatu mulaye, tshinuvua bumvue kundi; 5 bualu Yone wakabatiza bantu mu mâyi, kadi nuenu nebanubatize mu nyuma muimpe mu matuku makese emu.” 6 Pavuabu badisangishe, bakamuebeja ne: “Mukalenge, udi upingajila Isalele bukalenge mpindieu anyi?” 7 Wakabambila ne: “Ki mbualu buenu bua kumanya dîba anyi bikondo bidi Tatu muteke mu bukokeshi buende to; 8 kadi nuenu nenupete bukole panupuekela nyuma muimpe, nenuikale bantemu banyi mu Yelushalema, mu Yudaya mujima, mu Samaleya, too ne ku ntengu ya buloba.” 9Yeye mumane kuamba malu aa, pavuabu batangile apu, wakabandishibua muulu, ditutu diakamujika ku mêsu kuabu. 10 Pavuabu batangile muulu yeye wenda ubanda, bantu balume babidi bavuale bilamba bitoke bakimana pabuipi nabu, 11bakamba

1

ne: “Nuenu bena Galela, bua tshinyi nudi bimane batangile muulu? Yezu eu udibu bumbushe kunudi mubande mu diulu nealue mu mushindu wa muomumue unudi bamumone ubanda mu diulu.” 12Pashishe bakapingana ku Yelushalema, bumbuka ku mukuna uvuabu babikila ne: Mukuna wa Olive uvua mutantshi wa luendu lua dituku dia Nsabatu. 13 Pakafikabu, bakabanda mu nzubu wa kuulu muvuabu basombele. Kuvua Petelo, Yone, Yakobo, Andele, Filipo, Tomase, Batolomayo, Matayi, Yakobo muana wa Alafayo, Simona muena tshisumi, ne Yudasa muana wa Yakobo. 14 Buonso buabu bavua badisuike tshintu tshimue, batungunuka ne kusambila pamue ne bantu bakaji bakuabu ne Mariya mamuende wa Yezu ne bana babu ne Yezu. 15 Mu matuku au, Petelo wakimana munkatshi mua bana babu (bantu bavua badisangishe bavua batue ku 120), kuambaye ne: 16 “Bana betu, bivua bimpe bua dîyi dia mu Mifundu minsantu dikumbane, divua nyuma muimpe mudianjile kuamba mukana mua Davidi bua bualu bua Yudasa wakalua mulombodi wa bantu bavua bakuate Yezu, 17 bualu bavua bamubala munkatshi muetu ne uvua mupete pende mudimu eu. 18 (Nunku muntu eu wakasumba budimi ne difutu dia bualu budi kabuyi buakane, wakakuluka mutu mutangija panshi, wakatayika pankatshi, mala ende onso akapatuka. 19Bantu bonso ba mu Yelushalema bakamanya bualu

173

BIENZEDI 1:20–2:15

Matiyase. Bapeta nyuma muimpe

ebu, ke bualu kayi bakabikila muaba au mu muakulu wabu ne: Akeledama, mbuena kuamba ne: Budimi bua mashi.) 20 Bualu bakafunda mu mukanda wa Misambu ne: ‘Muaba wende wa kusombela ushale patupu, muntu nansha umue kasombimu,’ kabidi ne: ‘Muntu mukuabu angate mudimu wende wa butangidi.’ 21 Nunku bidi bikengela muntu umue wa ku bantu balume bavua benda netu dîba dionso divua Mukalenge Yezu muikale munkatshi muetu, 22 kutuadijila ku dîba divuabu bamubatize kudi Yone too ne ku dituku diakumbushibuaye kutudi, umue wa ku bantu aba alue ntemu wa dibishibua diende ku lufu pamue netu.”

174

shilangane bilondeshile muvua nyuma ubasaka bua kuakula. 5 Mu matuku au, mu Yelushalema muvua bena Yuda bavua batshina Nzambi ba mu matunga onso a muinshi mua diulu. 6 Pakumvuika mutoyi au, bantu ba bungi bakadisangisha, bakema bua muvua yonso wa kudibu ubumvua bakula mu muakulu wende. 7 Bakakema, badikonka ne: “Tangilayi, bantu bonso badi bakula aba ki mbena Galela anyi? 8Kadi mmunyi mudi yonso wa kutudi umvua bakula mu muakulu wa kuabu kumulela? 9 Bena Pâtiya, bena Madayi, bena Elama, bena Mezopotamiya, bena Yudaya, bena Kapadokiya, bena Ponto, bena mu distrike dia Asia, 10bena Fugiya, bena Pampuliya, bena Ejipitu, bena mu bitupa bia mu Libi bidi luseke lua Kulene, bantu badi bafumine ku Lomo, bena Yuda ne bantu badi bitabuje buena Yuda, 11 bena Kulete ne bena Arabe, tudi tubumvua bakula malu manene a dikema a Nzambi mu miakulu yetu.” 12Eyowa, bakakema bikole, bapampakana, bebejangana ne: “Bualu ebu budi bumvuija tshinyi?” 13 Kadi bakuabu bakabaseka bamba ne: “Mbakuatshike mvinyo mupiamupia.” 14Kadi Petelo wakimana ne bapostolo dikumi ne umue, wakabambila ne dîyi dikole ne: “Nuenu bantu ba mu Yudaya ne nuenu bonso badi basombe mu Yelushalema, numanye bualu ebu, nuteleje mêyi anyi bimpe menemene. 15 Bantu aba ki mbakuatshike munudi nuela meji to, bualu tutshidi dîba disatu dia mu mu-

23 Bakateka bantu babidi: Jozefe uvuabu babikila ne: Bâsaba, uvuabu binyike kabidi ne: Yusto, ne Matiyase. 24Bakasambila ne: “Yehowa wetu, wewe udi mumanye mioyo ya bantu bonso, uleje uudi musungule ku bantu babidi aba, 25 bua angate muaba mu mudimu eu ne mu bupostolo buvua Yudasa mubenge bua kuya wende muaba wa nkayende.” 26 Bakabelela nshobo, nshobo kukuatayi Matiyase; bakamubala pamue ne bapostolo dikumi ne umue. Dituku dia tshibilu tshia Pentekoste, bavua badisangishe bonso muaba umue. 2 Diakamue mutoyi muenze bu wa tshipepele tshikole wakafuma mu diulu, wakuwula mu nzubu muonso muvuabu basombe. 3 Bakamona ndimi bu ya kapia, kudiabanyayi, kuyayi kuikila lumue lumue pa mutu pa yonso wa kudibu; 4 buonso buabu bakuwujibua tente ne nyuma muimpe, kutuadija- Bz 2:15Mmumue ne: dîba dia 9 wa dibu kuakula mu miakulu mishila- nda.

2

175

ˆ Muyuki wa Petelo. Meyi a Davidi

nya. 16 Kadi bualu ebu mbuvua muprofete Yowele muambe ne: 17 ‘Nzambi udi wamba ne: “Mu matuku a ku nshikidilu, nengitshikijile bantu ba mishindu yonso ndambu wa nyuma wanyi, bana benu ba balume ne ba bakaji nebaˆ mbe meyi a buprofete, bansongalume benu nebamone bikena kumona, bakulakaje benu nebalote bilota; 18 mu matuku au nengitshikijile too ne bapika banyi balume ne bakaji ndambu wa nyuma wanyi; nebambe malu adi kaayi manji kuenzeka. 19 Nendeje malu a kukema muulu mu diulu ne bimanyinu panshi pa buloba, ne mashi, ne kapia, ne maˆ bungi a muishi; 20 dıba nediaˆ ndamuke mıdima, ngondo nealue mashi kumpala kua dilua dia dituku dinene dia kukema dia Yehowa. 21 Muntu yonso udi ubikila ˆ dına dia Yehowa neasungidibue.” ’ 22 “Nuenu bena Isalele, umvuaˆ yi meyi aa: Yezu wa ku Nazaleta mmuntu uvua Nzambi munuleje patoke ku diambuluisha dia bishima ne malu a kukema ne bimanyinu bivua Nzambi muenze ku butuangaji buende munkatshi muenu, anu bu munudi nuenu bine bamanye. 23 Muntu eu uvuabu bafile bilondeshile mukavua Nzambi mupangadije ne mudianjile kumanya, nuvua bamupopele ku mutshi ku bianza bia bantu babi, nuenu kumushipa. 24 Kadi Nzambi wakamubisha pakamusululaye mionji ya lufu, bualu kakuvua mushindu wa lufu kutungunuka ne kumusuika. 25 Bualu Davidi udi wamba bua bualu buende ne: ‘Yehowa uvua kumpala kuanyi misangu yonso; bualu udi ku tshianza tshianyi tshia balume bua meme tshinyungishibu. 26 Bua

BIENZEDI 2:16-36

bualu ebu muoyo wanyi wakasangala ne ludimi luanyi luakasanka bikole. Bualu bukuabu, nansha mubidi wanyi newusombe mu ditekemena; 27 bualu kuakushiya anyima wanyi mu Lukita1 anyi kuakuanyisha bua muena lulamatu webe abole to. 28 Wakammanyisha njila ya muoyo, neunguwuje tente ne disanka kumpala kuebe.’ 29 “Bana betu, anyishayi nnuambile malu patoke bua Davidi ˆ mfumu wa dıku: wakafua, kumujikabu; ne lukita luende lutshidi munkatshi muetu too ne lelu. 30 Bu muvuaye muprofete ne mumanye ne: Nzambi uvua muditshipe kudiye ne mutshipu ne: neasombeshe kankanunuina kende mu nkuasa wa bukalenge, 31 wakadianjila kumona ne kuakula bua dibika dia Kristo ku lufu ne: kavua mumupue muoyo mu Lukita,1 ne mubidi wende kawuvua mubole to. 32 Yezu eu, Nzambi mmumubishe ku lufu, bualu butudi tuetu bonso bajadike. 33 Nunku bu muvuaye mubandishibue ku tshianza tshia balume tshia Nzambi ne mupete nyuma muimpe uvua Tatu mumulaye, wakatuitshikijila tshinudi numona ne numvua etshi. 34 Bulelela, Davidi kavua mubande mu diulu to, kadi yeye muine udi wamba ne: ‘Yehowa wakambila Mukalenge wanyi ne: “Somba ku tshianza tshianyi tshia balume 35 too ne pangateka baluishi bebe bu kabasa ka kutekela makasa ebe.” ’ 36 Nunku, bantu bonso ba mu nzubu wa Isalele bikale bajadike bimpe ne: Nzambi mmuvuije Yezu uvuabu bapopele ku mutshi Mukalenge ne Kristo.” Bz 2:271 Anyi “Hadese.” dese.”

311 Anyi “Ha-

BIENZEDI 2:37–3:11

Bantu 3 000 bakabatijibua

176

37 Pakumvuabu malu aa, akabalenga ku muoyo; bakakonka Petelo ne bapostolo bakuabu ne: “Bana betu, tuenze tshinyi?” 38 Petelo wakabambila ne: “Kudimunayi mitshima, ne yonso wa kuˆ nudi abatijibue mu dına dia Yezu Kristo bua dilekelela dia mibi yenu ne nenupete dipa dia nyuma muimpe didi Nzambi ufila tshianana. 39 Bualu mulayi eu mmunulaya nuenu ne bana benu ne bantu bonso badi kule, bonso badi Yehowa Nzambi wetu mua kubikila kudiye.” 40 Wakabambila kabidi malu a bungi, kubumvuijawu bimpe menemene, utungunuka ne kubadimuija wamba ne: “Disungilayi kudi ba mu tshikondo etshi tshikonyangale.” 41 Nunku baˆ ntu bakitabuja dıyi diende ne muoyo mujima bakabatijibua, ne dituku adi anyima mitue ku 3 000 yakadisangisha kudibu. 42 Bakatungunuka ne kudifila mu malongesha a bapostolo, ne mu diambuluishangana ne bakuabu, ne mu didia ne mu disambila pamue. ˆ 43 Eyowa, buowa buakabanga kukuata muntu1 yonso, ne bapostolo bakatuadija kuenza malu a kukema a bungi ne bimanyinu. 44 Bantu bonso bakitabuja bavua muaba umue ne bavua basangishe bintu biabu bionso kaba kamue; 45 bavua bapana maloba abu ne bintu biabu, babanyina bantu bonso bivuabu bapeta bilondeshile muvua muntu nabi dijinga. 46 Ku dituku ne ku dituku, bavua batungunuka ne kuya ku ntempelo, badisuike tshintu tshimue, badia biakudia mu nzubu yabu ne bapeta tshitupa tshiabu tshia biakudia ne disanka ne muoyo mujima, 47 batumbisha Nzambi, ne

bantu bonso babanyisha. Yehowa pende uvua utungunuka ne kubasakidila ku dituku dionso bantu bavua basungidibua. Petelo ne Yone bavua babaˆ nda ku ntempelo dıba dia diˆ sambila, divua dıba dia tshitema;1 2 kuvua bantu bavua bambule muntu mukuabu uvuabu balele mulema. Bavua bamuteka dituku dionso pabuipi ne tshiibi tshia ku ntempelo tshivuabu babikila ne: Tshilengele, bua kulomba bantu bavua babuela mu ntempelo bintu bia ka pa luse. 3 Pakamonaye Petelo ne Yone bakeba kubuela mu ntempelo, wakatuadija kubalomba ka pa luse. 4 Kadi Petelo ne Yone kushalabu bamutangile, kuambabu ne: “Tutangila.” 5 Wakabatangila, mutekemene bua kupeta tshintu kudibu. 6 Kadi Petelo wakamba ne: “Tshiena ne arjan ne ngolo to, kadi ndi nkupesha tshindi natshi: Mu ˆ dına dia Yezu Kristo wa ku Nazaleta, enda!” 7 Wakamukuata ku tshianza tshia balume, kumujula. Diakamue makasa ende ne tupombo biakakolakana; 8 wakatumpika ne makasa ende, kutuadijaye kuenda. Pashishe wakabuela nabu mu ntempelo, wenda wenda, utumpika, utumbisha Nzambi. 9 Bantu bonso bakamumona wenda ne utumbisha Nzambi. 10 Bakamujingulula bimpe ne: mmuntu uvua usomba ku tshiibi Tshilengele tshia ku ntempelo bua kulomba ka pa luse; bakakema bikole, kusankabu bikole bua tshivua tshimuenzekele. 11 Bu muvua muntu au utungunuka ne kukuata Petelo ne Yone ku bianza, bantu bonso ba-

Bz 2:43 Anyi “anyima.”

ˆ Bz 3:11 Mmumue ne: dıba 3 wa dilolo.

3

177

Mulombodi udi ufikisha ku muoyo

kaya lubilu kudibu muaba uvuabu babikila ne: mbalanda wa Solomo, bakakema bikole menemene. 12 Pakamona Petelo bualu ebu, wakambila bantu abu ne: “Nuenu bena Isalele, bua tshinyi nudi nukema bua bualu ebu? Bua tshinyi nudi nututangila bienze bu ne: tudi bamuendeshe ku bukole buetu tuetu anyi bua lulamatu luetu ne ditshina dietu dia Nzambi? 13 Nzambi wa Abalahama, wa Izaka ne wa Yakoba, Nzambi wa bankambua betu, mmutumbishe Muena mudimu wende Yezu unuvua nuenu bafile ne bavile kumpala kua Pilato pavuaye mupangadije bua kumulekela. 14 Bushuwa, nuvua bavile muntu au wa tshijila ne muakane, nuakalomba bua banulekeleele muntu uvua mushipianganyi; 15 nuvua bashipe Mulombodi Munene udi ufikisha ku muoyo. Kadi Nzambi wakamubisha ku lufu; tuetu tudi bajadiki ba bualu ebu. 16 Nunku mu ˆ dına diende, ne bua ditabuja dituˆ di nadi mu dına diende, muntu eu unudi numona ne bamanye mmukoleshibue. Bua ditabuja ditudi nadi ku butuangaji buende, muntu eu mmumvue bimpe menemene kumpala kuenu bonso. 17 Mpindieu bana betu, ndi mumanye ne: nuvua benze malu mu dipanga anu bu muvua bakokeshi benu benze pabu. 18 Kadi mushindu eu ke udi Nzambi mukumbaje malu avuaye mudianjile kuamba mukana mua baprofete bonso ne: Kristo wende uvua ne bua kukenga. 19 “Nunku, kudimunayi mitshima, shintulukayi bua mibi yenu ijimijibue, bua bikondo bia dikoleshibua bifume kumpala kua Yehowa nkayende, 20 ne bua atu-

BIENZEDI 3:12–4:4

me Kristo uvuaye munusunguile, Yezu mene. 21 Yeye eu, diulu didi ne bua kumulama munda muadi too ne ku bikondo bia dijadikulula tshiakabidi bintu bionso bivua Nzambi mumanyishe mukana mua baprofete bende ba tshijila ba kale. 22 Mose wakamba ne: ‘Yehowa Nzambi neanujudile munkatshi mua bana benu muprofete bu meme. Nudi ne bua kuteleja malu onso adiye unuambila. 23 Muntu1 yonso udi kayi uteleja Muprofete au nebamubutule munkatshi mua tshisamba.’ 24 Baprofete bonso, kubangila ku Samuele ne bonso bakalonda, bonso bavua bakule, bavua kabidi bamanyishe patoke bualu bua matuku aa. 25 Nudi bana ba baprofete ne ba tshipungidi tshivua Nzambi mudie ne bankambua benu, pakambilaye Abalahama ne: ˆ ‘Mu kankanunuina1 kebe, meku onso a pa buloba neabeneshibue.’ 26 Nzambi mumane kubisha muena mudimu wende, wakadianjila kunutuminaye bua kunubenesha, umbusha yonso wa kunudi ku malu ende mabi.” Pavuabu bonso babidi bakula ne bantu, bamfumu ba bakuidi ne mfumu wa balami ba ku ntempelo ne Basadoke bakalua kudibu. 2 Bavua bumvue tshiji bualu bayidi abu bavua balongesha bantu ne bakula patoke bua dibishibua dia Yezu ku lufu; 3 kubakuatabu, kubela mu buloko too ne dituku diakalonda, bualu kukavua ku dilolo. 4 Kadi bantu ba bungi bavua bateleje muyuki wabu bakitabuja, ne bungi bua bantu balume buakafika ku bantu 5 000.

4

Bz 3:231 Anyi “anyima.” ke: “dimiinu.”

251 Bil. Gre-

BIENZEDI 4:5-25

Kakuena dîna dikuabu didi disungila

5 Dituku diakalonda, bamfumu babu, ne bakulu, ne bafundi, bakabueja tshisangilu mu Yelushalema 6 (muvua kabidi Ana mfumu wa bakuidi, Kayifa, Yone, Alesandelo ne balela ba mfumu wa bakuidi ba bungi), 7 bakimanyika bayidi abu munkatshi muabu, kutuadijabu kubebeja ne: “Nudi benze bualu ebu ne bukole kayi, anyi mu dîna dia nganyi?” 8 Pashishe Petelo, muwule tente ne nyuma muimpe, wakabambila ne: “Bakokeshi ba bantu ne bakulu, 9bikalabu batulumbuluisha lelu bua bualu buimpe butudi benzele muntu uvua usama, ne binuikala basue kumanya muntu udi mumuondope, 10 nuenu bonso ne bena Isalele bonso numanye ne: mmu dîna dia Yezu Kristo wa ku Nazaleta unuvua bapopele ku mutshi, uvua Nzambi mubishe ku lufu, nku diambuluisha diende kudi muntu eu muimane muaba eu kumpala kuenu muikale ne bukole bua mubidi. 11 Yezu udi ‘dibue dinuvua nuenu bibaki balengulule didi dilue mutu wa ditumba.’ 12 Kabidi, kakuena lupandu mu muntu mukuabu, bualu kakuena dîna dikuabu muinshi mua diulu didibu bafile munkatshi mua bantu didi ne bua kutusungila to.” 13 Nunku pakamonabu muvua Petelo ne Yone bakula ne dikima ne pakamanyabu kabidi ne: kabavua balonge tulasa tua bungi ne bavua bantu tshianana, bakakema. Bobu kujingulula ne: mbantu bavua ne Yezu. 14 Pavuabu batangile muntu uvuabu buondope muimane nabu, bakapanga tshia kuamba. 15Bakabatumina dîyi bua kupatuka mu nzubu wa Tshilumbuluidi tshinene, kutuadijabu

178

kuebejangana 16 ne: “Netuenze tshinyi ne bantu aba? Bualu mbenze tshimanyinu tshia dikema tshidi bantu bonso badi mu Yelushalema bamone, ne katuena mua kutshivila to. 17 Kadi bua lumu lua bualu ebu kubenga kutangalaka bikole mu bantu, tubakanyine ne tubambile bua kabambidi kabidi muntu nansha umue bualu bua dîna edi to.” 18Ke bobu kubabikila, kubatumina dîyi bua kabakudi bualu nansha bumue anyi kabalongeshi bua dîna dia Yezu muaba nansha umue. 19 Kadi Petelo ne Yone bakabandamuna ne: “Bikalabi bualu buakane ku mêsu kua Nzambi bua kunuteleja nuenu pamutu pa kuteleja Nzambi, nuenu nkayenu nukose tshilumbu etshi. 20 Kadi buetu tuetu, katuena mua kulekela kuakula bua malu atudi bamone ne bumvue to.” 21Bobu bamane kubakanyina kabidi bikole, bakabalekela, bualu kabavua babasangane ne bualu bua kubanyokela to, ne bavua batshina bantu, bualu bantu bonso bavua batumbisha Nzambi bua tshivua tshienzeke. 22 Bualu muntu uvuabu benzele tshimanyinu etshi tshia diondopibua uvua ne bidimu bipite pa makumi anayi. 23Bobu bamane kubalekela, bakaya kudi bayidi bakuabu, kubalondelabu malu avua bamfumu ba bakuidi ne bakulu babambile. 24 Pakumvuabu bualu ebu, bakabandisha mêyi abu kudi Nzambi mu buobumue, kuambabu ne: “Mukalenge Mutambe Bunene, wewe ke uvua mufuke diulu, ne buloba, ne mbuu, ne bintu bionso bidi munda muabi; 25 wakamba ku diambuluisha dia nyuma mui-

179

Dilomba dikima. Ananiya

mpe mukana mua nkambua wetu Davidi muena mudimu webe ne: ‘Bua tshinyi bisamba bidi biyumbakana ne bantu bela meji a malu a patupu? 26 Bakalenge ba pa buloba mbimane bua kuluangana, ne bakokeshi mbadisangishe bu muntu umue bua kuluisha Yehowa ne muela manyi wende.’ 27 Bulelela, Helode ne Ponsio Pilato ne bantu ba bisamba ne bena Isalele bakadisangisha mu tshimenga etshi bua kuluisha muena mudimu webe wa tshijila Yezu uuvua muele manyi, 28 bua kukumbaja malu avua tshianza tshiebe ne dipangadika diebe bidianjile kulongolola bua kuenzekawu. 29Mpindieu Yehowa tangilaku dikanyina diabu, upeshe bapika bebe bukole bua kutungunuka ne kuamba dîyi diebe ne dikima dionso, 30paudi wolola tshianza tshiebe bua kuondopa ne padi bimanyinu ne malu a kukema bienzeka mu dîna dia muena mudimu webe wa tshijila Yezu.” 31Pakajikijabu kusengelela Nzambi, muaba uvuabu badisangishe wakakanka, bakuwujibua bonso tente ne nyuma muimpe, kuambabu dîyi dia Nzambi ne dikima. 32 Bualu bukuabu, bantu ba bungi bavua bitabuje bavua ne mutshima umue ne anyima umue; kakuvua muntu nansha umue uvua wamba ne: bintu bindi nabi mbianyi nkayanyi, kadi bakasangisha bintu bionso muaba umue. 33Kabidi bapostolo bakatungunuka ne kumanyisha dibika dia Mukalenge Yezu ku lufu ne bukole bua bungi; ne ngasa wa Nzambi wa bungi menemene uvua kudibu bonso. 34 Kakuvua muntu nansha umue wa kudibu uvua ukengela tshintu, bualu bantu bonso

BIENZEDI 4:26–5:8

bavua ne madimi ne nzubu bavua babipana ne balua ne makuta a bintu bivuabu bapana, 35 baateka ku makasa a bapostolo. Pashishe bavua babanyina muntu yonso bilondeshile bivuaye ukengela. 36 Nunku, Jozefe muena Lewi uvuabu balelele ku Kupuliyo uvua bapostolo binyike kabidi ne: Bânaba (padibu bakudimuna dîna edi didi diumvuija ne: Muana wa Busambi) 37 uvua ne tshitupa tshia buloba; wakatshipana, kuluaye ne makuta au, kuateka ku makasa a bapostolo. Muntu mukuabu, dîna diende Ananiya, ne mukajende Sapila, wakapana budimi buende. 2Kadi wakasokoka tshitupa tshia makuta, mukajende mumanye bualu abu, kuyaye ne tshitupa tshikuabu, kutshitekaye ku makasa a bapostolo. 3 Kadi Petelo wakamba ne: “Ananiya, bua tshinyi Satana mmukupeshe dikamakama dia kushima nyuma muimpe ne kusokoka tshitupa tshia makuta a budimi? 4 Patshivuabu mu bianza biebe kabuvua buebe anyi? Pauvua mubupane kabuvua anu ku bukokeshi buebe anyi? Bua tshinyi uvua muele meji mu muoyo webe bua kuenza bualu bua nunku? Kuena mushime bantu to, kadi udi mushime Nzambi.” 5 Pakumvua Ananiya mêyi aa, wakakuluka panshi, kufuaye. Buôwa buakakuata bantu bonso bavua bumvua bualu ebu. 6Bansongalume bakajuka, kumujingilabu bilamba, kupatukabu nende ne kuya kumujika. 7 Pakapita mutantshi wa mêba matue ku asatu, mukajende wakabuela kayi mumanye tshivua tshienzeke. 8 Petelo wakamuambila ne: “Ngambila, nuvua

5

BIENZEDI 5:9-28

Bishima; dipatuka mu buloko

bapane budimi ku mushinga eu anyi?” Wakamba ne: “Eyowa, nku mushinga au.” 9 Petelo kumuambila ne: “Bua tshinyi nuvua bumvuangane bubidi buenu bua kuteta nyuma wa Yehowa? Tangila! Makasa a bantu bavua bajike bayebe adi ku tshiibi, nebaye nebe.” 10Musangu umue wakakuluka ku makasa ende, kufuaye. Pakabuela bansongalume, bakamusangana mufue, bobu kuya nende, kumujikabu pamue ne bayende. 11Bua bualu ebu, buôwa bukole buakakuata tshisumbu tshijima ne bantu bonso bavua bumvua malu au. 12Bualu bukuabu, bimanyinu bia bungi ne malu a kukema biakatungunuka ne kuenzeka munkatshi mua bantu ku bianza bia bapostolo, buonso buabu bavua mu buobumue mu mbalanda wa Solomo. 13 Bulelela, kakuvua muntu mukuabu nansha umue uvua ne dikima dia kudisangisha kudibu to; nansha nanku, bantu bavua babatumbisha. 14 Bantu bavua bitabuja Mukalenge bavua benda bakumbajibua, misumba ya balume ne bakaji. 15 Bavua balua ne babedi too ne mu njila minene, babateka baladika pa tumalalu ne pa tubintu tua kuladila bua pavua Petelo upitshila muaba au, nansha mundidimbi wende ufike kudi umue wa kudibu. 16Bantu ba bungi bavua bafuma mu bimenga bia pabuipi ne Yelushalema bavua anu badisangisha, bambule babedi ne bantu bavua nyuma mibi itatshisha, bavua buondopibua bonso. 17Kadi muakuidi munene ne bonso bavua nende ba mu kasumbu ka Basadoke, bakajuka, kuwulabu tente ne mukawu, 18 kukuatabu bapostolo, kubela-

180

bu mu buloko. 19 Kadi butuku, muanjelu wa Yehowa wakunzulula biibi bia buloko, kubapatulaye wamba ne: 20 “Ndayi, nubuele mu ntempelo, nutungunuke ne kuambila bantu mêyi onso a muoyo eu.” 21 Pakumvuabu dîyi edi, bakabuela mu ntempelo patshiatshia, kutuadijabu kulongesha. Pakafika muakuidi munene ne bavuaye nabu, wakabueja Tshilumbuluidi tshinene ne kubikidisha tshisumbu tshia bakulu ba bana ba Isalele, kutumabu dîyi mu buloko bua balue nabu. 22 Kadi pakafika bampulushi muaba au, kabakabasangana mu buloko to. Kupinganabu, kulejabu tshivuabu basangane, 23 bamba ne: “Tudi basangane buloko bukange bimpe ne balami bimane ku biibi, kadi patudi bakangule biibi katuena basangane muntu nansha umue munda to.” 24 Pakumvua mfumu wa balami ba ku ntempelo ne bamfumu ba bakuidi mêyi aa, bakapanga tshia kuenza, badiebeja tshivua mua kulua kuenzeka. 25 Kadi muntu mukuabu wakalua kubambila ne: “Umvuayi, bantu banuvua bele mu buloko badi mu ntempelo, mbimane ne balongesha bantu.” 26Mfumu wa balami ba ku ntempelo wakaya ne bampulushi bende, kubakuatabu, kuluabu nabu kabayi babenzeja ne tshikisu, bualu bavua batshina bua bantu kabalu kubasa mabue. 27Bakalua nabu, kubimanyikabu mu nzubu wa Tshilumbuluidi tshinene. Muakuidi munene wakabakonka 28 ne: “Tuvua banukandike bikole bua kanutungunuki ne kulongesha bualu bua dîna edi, kadi tangilayi, nudi buwuje Yelushalema ne malongesha

181

Kutumikila Nzambi. Balume 7

enu, ne nudi badisuike bua kuteka mashi a muntu au pambidi petu.” 29 Petelo ne bapostolo bakuabu bakamba ne: “Tudi ne bua kutumikila Nzambi bu mfumu pamutu pa kutumikila bantu. 30 Nzambi wa bankambua betu wakabisha Yezu unuvua bashipe bakudike ku mutshi. 31 Nzambi wakamubandisha ku tshianza tshiende tshia balume, kuluaye Mulombodi Munene ne Musungidi, bua Isalele akudimune mutshima ne bamulekeleele mibi yende. 32 Tuetu tudi bajadiki ba malu aa, nansha nyuma muimpe kabidi, udi Nzambi mupeshe bantu badi bamutumikila bu mfumu.” ˆ 33 Pakumvuabu meyi aa, tshiji tshiakabakuata, bakasua kubashipa. 34 Kadi muntu mukuabu, ˆ dına diende Gamaliele, uvua Mufalese ne mulongeshi wa Mikenji uvua bantu bonso banemeka; wakajuka mu Tshilumbuˆ luidi tshinene, kutumaye dıyi bua bapatule bantu abu bua tshitupa ˆ tshıpi. 35 Pashishe wakabambila ne: “Nuenu bena Isalele, nudimuke bua tshinudi nukeba kuenzela bantu aba. 36 Tshilejilu, kumpala kua matuku aa, Teuda wakajuka, udiamba muvuaye muntu munene, bantu batue ku nkama inayi bakadisanga kudiye. Kadi bakamushipa, ne bantu bonso bavua bamutumikila bakatangalaka kabayi ne tshia kuenza. 37 Panyima pende, Yudasa wa ku Galela wakajuka mu matuˆ ku avuabu bafunda bantu mena, wakakoka bantu mu nyima muende. Muntu au wakafua, bantu bonso bavua bamutumikila bakatangalaka. 38 Nunku bua mpindieu, ndi nnuambila ne: kanubuelakanyi mu malu a bantu aba to,

BIENZEDI 5:29–6:5

balekelayi; (bualu bikala bualu ebu anyi mudimu eu mufume kudi bantu, nebawutonkole; 39 kadi bikalawu ufumina kudi Nzambi, kanuakukokesha bua kubatonkola;) tshianana, nebanuangate pamuapa bu bantu badi baluisha Nzambi.” 40 Bakateleja mubelu wende, kubikilabu bapostolo, kubelabu mfimbu, kubatuminabu ˆ ˆ dıyi bua kabakudi kabidi mu dına dia Yezu nansha; kubalekelabu. 41 Bakumbuka ku Tshilumbuluidi tshinene benda basanka bualu bavua babadibue bu bantu bakumbane kufuishibua bundu bua ˆ dına diende. 42 Dituku dionso mu ntempelo ne ku nzubu ne ku nzubu, bakatungunuka ne kulongesha ne kuamba lumu luimpe lua Kristo Yezu kabayi balekela nansha. Mu matuku au, pavua bayidi benda bavula, bena Yuda bavua bakula tshiena Greke bakatuadija kunungana bua bena Yuda bavua bakula tshiena Ebelu, bualu bavua balengulula bakaji bakamba babu pavuabu babanya biakudia dituku dionso. 2 Ke bapostolo dikumi ne babidi kubikidisha tshisumbu tshia bayidi bonso pamue, kubambilabu ne: “Ki ˆ mbimpe bua tuetu kulekela dıyi dia Nzambi bua kuabanya biakuˆ dia ku mesa to. 3 Nunku, bana betu, kebayi munkatshi muenu balume muanda mutekete badi ne lumu luimpe, buwule tente ne nyuma ne meji, bua tubateke ku mutu kua mudimu wa mushinga eu; 4 kadi tuetu netudifile mu disambila ne mu mudimu wa diloˆ ngesha dıyi dia Nzambi.” 5 Bualu buvuabu bambe buakasankisha bantu bonso, kusungulabu Stefano muntu muwule tente ne

6

BIENZEDI 6:6–7:10

Dikuata Stefano, muyuki wende

ditabuja ne nyuma muimpe, ne Filipo, ne Polokolo, ne Nikanô, ne Timono, ne Pâmena ne Nikolao muntu wa ku Antiyokiya uvua muitabuje buena Yuda; 6 bakalua nabu kudi bapostolo; bobu bamane kusambila, bakabatentekela bianza. 7 Bua bualu ebu, dîyi dia Nzambi diakatungunuka ne kuya kumpala ne bungi bua bayidi buvua anu buenda buvulangana bikole mu Yelushalema, ne bakuidi ba bungi bakalua bena kuitabuja. 8Stefano, muwule tente ne ngasa wa Nzambi ne bukole, uvua wenza malu a kukema ne bimanyinu binene munkatshi mua bantu. 9 Kadi bantu bakuabu ba mu nsunagoga uvuabu babikila ne: wa Bantu badikadile bakalua ne bamue bena Kulene, bena Alesandeliya, bena Kilikiya, ne bena Asia, bua kukokangana ne Stefano. 10 Kadi kabavua mua kuimana kumpala kua meji ne nyuma bivuaye wakula nabi. 11 Nunku, bakasaka bantu mu musokoko bua kuamba ne: “Tudi bumvue muntu eu upenda Mose ne Nzambi.” 12Bakasonsola bantu, ne bakulu, ne bafundi, kuluabu diakamue kumukuata, kuyabu nende ku bukole ku Tshilumbuluidi tshinene. 13 Bakalua ne bajadiki ba dishima bavua bamba ne: “Muntu eu udi utungunuka ne kuakula bibi bua muaba wa tshijila ne bua Mikenji. 14 Tshilejilu, tudi bamumvue wamba ne: Yezu eu wa ku Nazaleta neupule muaba eu ne neashintulule bilele bivua Mose mutushile.” 15 Bantu bonso bavua basombe mu Tshilumbuluidi tshinene bakamutangila, kumonabu mpala wende muikale bu wa muanjelu.

182

Muakuidi munene wakamba ne: “Malu aa mmalelela anyi?” 2Stefano wakamba ne: “Bana betu ne batatu, ntelejayi. Nzambi wa butumbi wakamuenekela nkambua wetu Abalahama patshivuaye ku Mezopotamiya, kumpala kua kusombelaye mu Halana, 3 kumuambilaye ne: ‘Umbuka mu ditunga dienu ne munkatshi mua balela bebe, ulue mu ditunga dingakuleja.’ 4 Pashishe wakapatuka mu ditunga dia bena Kasada, kusombelaye ku Halana. Tatuende mumane kufua, Nzambi wakamumbushaku bua kulua kusombela mu ditunga dinudi basombele edi. 5 Kadi kakamupeshamu bumpianyi nansha bumue to, nansha kaba kakese ka kuteka dikasa diende; kadi wakalaya bua kumupeshadi bu bumpianyi, yeye, ne pashishe ndelanganyi yende, pende kayi nansha muanji kulela muana. 6 Nzambi wakamuambila kabidi ne: ndelanganyi yende ivua ne bua kuikala bu bantu benyi mu ditunga dia bende, ne bavua ne bua kubabueja mu bupika, ne kubakengesha munkatshi mua bidimu 400. 7 Nzambi wakamba ne: ‘Nendumbuluishe tshisamba tshiabakuata ku bupika, ne pikala malu aa mamane kujika, nebapatuke, nebangenzele mudimu wa tshijila muaba eu.’ 8“Wakamupesha kabidi tshipungidi tshia ditengula; nunku kuluaye tatuende wa Izaka, kumutengulaye dituku dia muanda mukulu, ne Izaka kuluaye tatuende wa Yakoba, Yakoba kulela bamfumu ba mêku dikumi ne babidi. 9 Bamfumu ba mêku abu bakumvuila Jozefe mukawu, kumupanabu mu Ejipitu. Kadi Nzambi uvua nende, 10 wakamusungila

7

183

Stefano udi wakula bua Mose

mu makenga ende onso, kumupeshaye diakalenga ne meji kumpala kua Palô mukalenge wa Ejipitu. Palô wakamuteka bua kukokeshaye Ejipitu ne nzubu wende mujima. 11 Kadi tshiyole tshia nzala tshiakalua mu Ejipitu mujima ne mu Kanana, tshivua bulelela dikenga dinene; bankambua betu kabatshivua bapeta tshiakudia nansha tshimue. 12 Kadi Yakoba wakumvua ne: kuvua biakudia mu Ejipitu, kutumaye bankambua betu musangu wa kumpala. 13Pakayabu musangu muibidi, Jozefe wakadimanyisha kudi bana babu; dîku dia ba Jozefe diakamanyika kudi Palô. 14 Nunku Jozefe kutuma dîyi bua kubikila tatuende Yakoba ne balela bende bonso bua kumbuka muaba au; anyima yonso ivua makumi muanda mutekete ne itanu. 15 Yakoba wakapueka mu Ejipitu, yeye kufuilamu; bankambua betu bakafuilamu pabu. 16 Bakaya nabu ku Shekeme, kubatekabu mu lukita luvua Abalahama musumbe kudi bana ba Hamô mu Shekeme ku mushinga wa mpalata. 17“Bu mukavua tshikondo tshia dikumbana dia dilaya divua Nzambi mulaye Abalahama patoke tshisemene pabuipi, bena Isalele bakavulangana kuluabu ba bungi mu Ejipitu 18 too ne pakajuka mukalenge mukuabu mu Ejipitu uvua kayi mumanye Jozefe. 19 Mukalenge au wakenzela tshisamba tshietu malu ne meji mabi; kuenzejaye batatuetu mu mushindu mubi bua kulekelabu bana babu ba ku mabele bua kabashadi ne muoyo to. 20 Tshikondo atshi ke tshiakaledibua Mose; uvua muimpe kumona be, too ne ku mêsu kua Nzambi. Ba-

BIENZEDI 7:11-32

kamudisha ngondo isatu mu nzubu mua tatuende. 21 Kadi pakamulekelabu, muana wa bakaji wa Palô wakamuangula, kumukoleshaye bu muanende. 22 Nunku bakalongesha Mose meji onso a bena Ejipitu. Uvua ne bukole mu mêyi ende ne mu bienzedi biende. 23 “Pakakumbajaye bidimu makumi anayi, muoyo wakamusaka bua kuya kutangila bana babu, bana ba Isalele. 24 Pakamonaye bakengesha umue wa kudibu kakuyi bualu, wakamuluila mvita, kushipaye muena Ejipitu bua kusombuela uvuabu bakengesha. 25 Wakela meji ne: bana babu nebajingulule ne: Nzambi uvua ubasungila ku tshianza tshiende, kadi kabakajingulula bualu ebu to. 26Dituku diakalonda, wakalua kudibu pavuabu baluangana; wakakeba bua kubatuangaja mu ditalala wamba ne: ‘Bana betu, nuenu nudi bana ba muntu. Bua tshinyi nudi nuenzelangana bibi?’ 27Kadi muntu uvua wenzela muanabu bibi wakamukatula, kuambaye ne: ‘Nnganyi udi mukuteke mukokeshi wetu ne mulumbuluishi wetu? 28Udi musue kunshipa muuvua mushipe muena Ejipitu makelela anyi?’ 29Pakumvua Mose bualu ebu, wakanyema, kuluaye muenyi mu ditunga dia Midiyana muakalelaye bana ba balume babidi. 30“Pakakumbana bidimu makumi anayi, muanjelu wakamumuenekela mu tshipela tshia mukuna wa Sinayi mu ludimi lua kapia mu kamutshi ka mêba. 31 Pakamona Mose bualu ebu, wakakema. Kadi pavuaye usemena bua kutangila, wakumvua dîyi dia Yehowa diamba ne: 32‘Meme ndi Nzambi wa bankambua bebe,

BIENZEDI 7:33-51

Bena Isalele batendelela mpingu

Nzambi wa Abalahama, wa Izaka ne wa Yakoba.’ Mose wakazakala; kavua ne dikima dia kutangila kabidi to. 33 Yehowa wakamuambila ne: ‘Umbusha bisabata biebe ku makasa, bualu muaba uudi muimane mbuloba bua tshijila. 34 Bulelela, ndi mumone mudibu bakengesha bantu banyi badi mu Ejipitu, ndi mumvue mikemu yabu, ne ndi mupueke bua kubasungila. Mpindieu luaku, nenkutume mu Ejipitu.’ 35Mose eu uvuabu babenge bamba ne: ‘Nnganyi udi mukuteke mukokeshi ne mulumbuluishi?’ yeye muine ke uvua Nzambi mutume bua kuikala mukokeshi ne musungidi ku butuangaji bua muanjelu uvua mumumuenekele ku kamutshi ka mêba. 36Muntu eu wakabapatula, mumane kuenza malu a kukema ne bimanyinu mu Ejipitu, ku Mbuu Mukunze ne mu tshipela munkatshi mua bidimu makumi anayi. 37 “Mose eu ke uvua muambile bana ba Isalele ne: ‘Nzambi neanujudile munkatshi mua bana benu muprofete bu meme.’ 38Yeye eu ke uvua munkatshi mua tshisumbu atshi mu tshipela pamue ne muanjelu uvua muakule nende ku mukuna wa Sinayi, ne bankambua betu kabidi; wakangata mêyi a muoyo a tshijila bua kunupeshawu.39Bankambua betu bakabenga kumutumikila, bakamubenga, kupingajabu mioyo yabu mu Ejipitu, 40 kuambilabu Alona ne: ‘Tuenzela nzambi idi ne bua kutulombola. Bualu Mose eu, uvua mutupatule mu ditunga dia Ejipitu, katuena bamanye tshidi tshimufikile to.’ 41Nunku bakenza kana ka ngombe mu matuku au, kufilabu milambu kudi lupi-

184

ngu alu, kutuadijabu kusanka bua midimu ya bianza biabu. 42 Nunku Nzambi wakabela nyima, kubalekelaye bua benzele bintu bia mu diulu mudimu wa tshijila anu mudibu bafunde mu mukanda wa baprofete ne: ‘Nuenu ba mu nzubu wa Isalele, nuvua bandambule meme nyama ne milambu mu bidimu makumi anayi mu tshipela anyi? 43 Kadi nuvua bambule ntenta wa Moleke ne mutoto wa nzambi Lefana, bimfuanyi binuvua benze bua kubitendelela. Ke bualu kayi nennutume dia muamua dia Babilona.’ 44 “Bankambua betu bavua ne ntenta wa bujadiki mu tshipela anu muvuaye mutume dîyi pavuaye muambile Mose bua kumuenza bilondeshile mushindu uvuaye mumone. 45Bankambua betu bakamupiana, kuyabu nende pamue ne Yoshuwa mu ditunga dia bisamba bikuabu bivua Nzambi muipate kumpala kua bankambua betu. Wakashalamu too ne mu matuku a Davidi. 46 Yeye wakasankisha Nzambi, kulombaye diakalenga dia kukebela Nzambi wa Yakoba nzubu. 47 Kadi Solomo wakamuibakila nzubu. 48Nansha nanku, Mutambe Bunene kena usomba mu nzubu mienza ku bianza to; anu bu muakamba muprofete ne: 49 ‘Diulu didi nkuasa wanyi wa bukalenge ne buloba ntshitekelu tshianyi tshia makasa. Yehowa udi wamba ne: Nenungibakile nzubu wa mushindu kayi? Peshi muaba wanyi wa kuikishila udi penyi? 50 Ki ntshianza tshianyi tshivua tshienze bintu bionso ebi anyi?’ 51 “Nuenu bena mutu mukole badi kabayi batengudibue mu mioyo ne mu matshi, nudi anu nuka-

185

Badi basa Stefano mabue. Shaula

ndamena nyuma muimpe; anu muvua bankambua benu benze ke munudi nuenza. 52 Mmuprofete kayi uvua bankambua benu kabayi bakengeshe? Eyowa, bavua bashipe bantu bavua badianjile kumanyisha dilua dia Muntu muakane unudi nuenu balue bamutungidi ne bamushipi, 53 nuenu bakangata Mikenji ku butuangaji bua banjelu kadi kanuyi bayilame.” 54 Pakumvuabu malu aa, tshiji tshiakabakuata, kutuadijabu kusumakaja menu bua bualu buende. 55Kadi yeye, muwujibue tente ne nyuma muimpe, wakatangila mu diulu, kumonaye butumbi bua Nzambi, ne Yezu muimane ku tshianza tshia balume tshia Nzambi; 56yeye kuamba ne: “Tangilayi, ndi mmona diulu dibululuke ne Muana wa muntu muimane ku tshianza tshia balume tshia Nzambi.” 57 Bua bualu ebu, bakela mbila ne dîyi dikole, kujikabu bianza biabu ku matshi, kudielabu kudiye bonso pamue. 58Bobu bamane kumuela pambelu pa tshimenga, bakatuadija kumuasa mabue. Bajadiki abu bakateka bilamba biabu bia pa mutu ku makasa a nsongalume mukuabu uvuabu babikila ne: Shaula. 59Pavuabu benda basa Stefano mabue, Stefano wakela dîyi ne: “Mukalenge Yezu, angata muoyo wanyi.” 60 Pashishe wakatua binu, kuelaye dîyi dikole ne: “Yehowa, kubabadidi bubi ebu to.” Yeye mumane kuamba nanku, wakalala tulu mu lufu. Kadi bua Shaula yeye, uvua wanyisha bua bashipe Stefano. Dituku adi bakabanga kukengesha bena mu tshisumbu tshivua

8

BIENZEDI 7:52–8:12

mu Yelushalema bikole; pa kumbusha bapostolo, bantu bonso bakatangalaka mu bitupa bia Yudaya ne bia Samaleya. 2 Bantu bavua batshina Nzambi bakangata tshitalu tshia Stefano bua kutshijika, bakamudila bikole. 3 Shaula wakatuadija kukengesha tshisumbu bibi menemene. Uvua ubuela mu nzubu ne mu nzubu, upulumunamu balume ne bakaji ubapatula pambelu, ubelesha mu buloko. 4 Kadi bayidi bavua batangalake bakanyunguluka mu ditunga benda bambila bantu lumu luimpe lua dîyi. 5 Filipo yeye wakapueka mu tshimenga tshia Samaleya, kutuadija kubayisha bualu bua Kristo. 6 Misumba ya bantu yakateya matshi mu buobumue ku malu avua Filipo wamba pavuabu bateleja ne batangila bimanyinu bivuaye wenza. 7 Bu muvua bantu ba bungi ne nyuma ya bukoya, ivua yela mbila ne dîyi dikole ne ipatuka. Kabidi bantu ba bungi bavua ne bitupa bia mubidi bitekete ne balema bakuondopibua. 8 Disanka divule diakabuela mu tshimenga atshi. 9Mu tshimenga amu muvua muntu mukuabu dîna diende Simona; kumpala uvua muena majimbu ne uvua ukemesha tshisamba tshia Samaleya, udiamba muvuaye muntu munene. 10 Bantu bonso, kubangila ku bakese too ne ku banene bavua bamuteleja bamba ne: “Muntu eu udi Bukole bua Nzambi budibu babikila ne: Bunene.” 11Bavua bamuteleja bualu uvua mubakemeshe ne malu ende a majimbu matuku a bungi. 12 Kadi pakitabujabu Filipo uvua ubambila lumu luimpe lua Bukalenge bua Nzambi ne lua dîna dia Yezu Kristo, bakabatijibua,

BIENZEDI 8:13-33

Nsapi muibidi. Filipo ne mutungu

balume ne bakaji. 13 Simona wakalua pende muena kuitabuja, yeye mumane kubatijibua, wakalamata Filipo; ne uvua ukema pavuaye umona bimanyinu ne malu manene a kukema bivua bienzeka. 14 Pakumvua bapostolo bavua mu Yelushalema ne: bena Samaleya mbitabuje dîyi dia Nzambi, bakabatumina Petelo ne Yone; 15bobu kupueka, kubalombela Nzambi bua bapete nyuma muimpe. 16Bualu kavua muanji kupuekela muntu nansha umue wa kudibu, kadi bavua anu babatijibue mu dîna dia Mukalenge Yezu. 17 Bakabatentekela bianza, bobu kupeta nyuma muimpe. 18 Kadi pakamona Simona ne: bantu bavua bapeta nyuma muimpe pavua bapostolo babatentekela bianza, wakasua kubapesha makuta 19 wamba ne: “Mpeshayi panyi bukokeshi ebu bua muntu yonso undi ntentekela bianza apete nyuma muimpe.” 20 Kadi Petelo wakamuambila ne: “Ufue ne makuta ebe, bualu udi muele meji ne: newangate dipa dia Nzambi didiye ufila tshianana ku makuta. 21Kuena ne tshitupa anyi ne muaba mu bualu ebu to, bualu muoyo webe kawena mululame ku mêsu kua Nzambi nansha. 22Nanku unyingalale bua bubi buebe ebu, usengelele Yehowa bua bikalaku mushindu, akufuile luse bua lungenyi lubi ludi mu muoyo webe; 23 bualu ndi mumone ne: udi mulungu wa bululu ne mupika wa malu adi kaayi makane.” 24 Simona wakamba ne: “Nuenu nundombele kudi Yehowa bua bualu nansha bumue bua ku malu anudi bambe au kabumfikidi.” 25Pakajikijabu kufila bumanyishi ne kuamba dîyi dia Yeho-

186

wa, bakapingana ku Yelushalema benda bambila bantu lumu luimpe mu misoko ya bungi ya bena Samaleya. 26Kadi muanjelu wa Yehowa wakakula ne Filipo wamba ne: “Juka, uye ku Sud mu njila udi mufume ku Yelushalema upueka mutangile ku Gaza.” (Nnjila wa mu tshipela.) 27 Wakajuka e kuyaye. Tangilayi! Kuvua muntu mutungu muena Etshiopi uvua ne bukokeshi muinshi mua Kandake mukalenge mukaji wa bena Etshiopi, uvua ku mutu kua bubanji buende buonso. Uvua muye ku Yelushalema bua kutendelela, 28kadi ukavua upingana musombe mu ditempu diende wenda ubala mukanda wa muprofete Yeshayi ne dîyi dikole. 29 Nyuma wakambila Filipo ne: “Semena pabuipi, ulamate ku ditempu edi.” 30Filipo wakaya lubilu, kumumvuaye ubala mukanda wa muprofete Yeshayi ne dîyi dikole, kumukonkaye ne: “Udi umvua bualu buudi ubala abu anyi?” 31Wakamba ne: “Mmunyi mundi mua kubumvua bikala muntu kayi mundudike?” Wakalomba Filipo bua kubanda ne kusomba nende mu ditempu. 32 Tshitupa tshia Mifundu minsantu tshivuaye ubala ne dîyi dikole tshivua tshiamba ne: “Bakaya nende ku tshishipelu bu mukoko, bu muana wa mukoko udi kayi ne dîyi dia kuamba kumpala kua mukoshi wa miosa; nunku yeye kena ubulula mukana muende. 33 Mu dipuekeshibua diende dia milongo, bakakonyangaja tshilumbu tshiende. Nnganyi walonda malu a muBz 8:27Anyi “muntu wa muanzu munene.”

187

Yezu udi uyukila ne Shaula

longo wende? Bualu muoyo wende mmumbushibue pa buloba.” 34 Muntu mutungu wakambila Filipo ne: “Ndi nkusengelela ungambile, muprofete udi wakula nunku bua nganyi? Mbuende yeye anyi mbua muntu mukuabu?” 35 Filipo wakabulula mukana, kubangishaye ne dîyi edi dia mu Mifundu minsantu, kumuambila lumu luimpe lua bualu bua Yezu. 36Pavuabu benda baya mu njila, bakafika muaba uvua dijiba dia mâyi; muntu mutungu wakamba ne: “Tangila! Ke mâyi aa; ntshinyi tshidi tshimpangisha bua meme kubatijibua?”37——38Wakatuma dîyi bua kuimanyikabu ditempu, bubidi buabu, Filipo ne muntu mutungu au bakapueka mu mâyi, Filipo kumubatiza. 39 Pakapatukabu mu mâyi, nyuma wa Yehowa wakaya ne Filipo lukasa, kadi muntu mutungu wakatungunuka ne njila wende wenda usanka, ne kakamumona kabidi to. 40Kadi bakasangana Filipo ku Ashedodo, wakapitshila mu bimenga bionso wenda wambila bantu lumu luimpe too ne muakafikaye ku Kaisaliya. Kadi Shaula uvua anu ufunyina bayidi ba Mukalenge bua kubenzela bibi ne bua kubashipa, wakaya kudi muakuidi munene, 2 kumulombaye mikanda ya kuya nayi mu nsunagoga ya mu Damaseke bua kukuata bonso ba mu Njila wa Nzambi ne kulua nabu ku Yelushalema, nansha balume nansha bakaji. 3Pavuaye mu njila, wakafika pabuipi ne Damaseke, diakamue bukenke buakafuma mu diulu, kukenkeshabu muaba uvuaye;

9

Bz 8:37 Tang. Mat 17:21.

BIENZEDI 8:34–9:15

4 wakadishinda panshi, kumvuaye dîyi dimuambila ne: “Shaula, Shaula, bua tshinyi udi unkengesha?” 5 Wakamba ne: “Wewe udi nganyi Mukalenge?” Yeye kuamba ne: “Meme ndi Yezu uudi ukengesha. 6 Kadi juka, buela mu tshimenga, nebakuambile tshiudi ne bua kuenza.” 7 Bantu bavua benza nende luendu bavua bimane kabayi ne mushindu wa kuakula, bumvua tshiona tshia dîyi, kadi kabayi bamona muntu. 8 Shaula wakajuka panshi, nansha muvua mêsu ende mabulula, kavua umona to. Ke bobu kumukuata ku tshianza, kuyabu nende ku Damaseke. 9 Wakenza matuku asatu kayi umona tshintu, kayi udia, kayi unua. 10 Mu Damaseke muvua muyidi mukuabu, dîna diende Ananiya; ne Mukalenge wakamuambila mu tshikena kumona ne: “Ananiya!” Yeye kuamba ne: “Mmeme eu, Mukalenge.” 11Mukalenge kumuambila ne: “Juka, ndaku mu njila udibu babikila ne: Mululame, ku nzubu kua Yudasa bua kukeba muntu udibu babikila ne: Shaula wa ku Tâso. Tangila! Yeye udi usambila, 12 ne mmumone mu tshikena kumona muntu udibu babikila ne: Ananiya ubuela, umutentekela bianza bua amone tshiakabidi.” 13 Kadi Ananiya wakamba ne: “Mukalenge, ndi mumvue bantu ba bungi bakula bua muntu eu mudiye muenzele bansantu bebe ba mu Yelushalema malu mabi a bungi. 14Bamfumu ba bakuidi mbamupeshe bukokeshi munemu bua kukuata bantu bonso badi babikila dîna diebe.” 15 Kadi Mukalenge wakamuambila ne: “Ndaku, bualu muntu au udi tshivuadi tshindi musungule bua kutuala

BIENZEDI 9:16-35

Ananiya wambuluisha Shaula

dîna dianyi kudi bisamba bikuabu, kudi bakalenge ne kudi bana ba Isalele. 16 Bualu nemmuleje patoke makenga a bungi adiye ne bua kukenga bua dîna dianyi.” 17 Ananiya wakaya, kubuelaye mu nzubu, kumutentekela bianza, kuambaye ne: “Muanetu Shaula, Mukalenge Yezu uvua mukumuenekele mu njila muuvua ulua mmuntume bua utuadije kumona kabidi ne bua uwujibue tente ne nyuma muimpe.” 18Diakamue bintu biakapatuka mu mêsu ende bienze bu mabamba, yeye kutuadija kumona kabidi, kujukaye, kubatijibua; 19 pashishe kudiaye biakudia, kupetululaye bukole. Wakashala ndambu wa matuku pamue ne bayidi mu Damaseke. 20Diakamue wakatuadija kuyisha bualu bua Yezu mu nsunagoga wamba ne: Yezu udi muana wa Nzambi. 21 Bantu bonso bavua bamuteleja bavua bakema bamba ne: “Muntu eu ki nguvua ne tshikisu tshibi kudi bantu bavua babikila dîna edi mu Yelushalema anyi? Ki mmulue muaba eu bua kubakuata ne kuya nabu kudi bamfumu ba bakuidi anyi?” 22 Shaula uvua wenda upeta bukole bua bungi, upangisha bena Yuda ba mu Damaseke tshia kuamba pavuaye ubatuisha ne meji onso ne: eu udi Kristo. 23Pakapita matuku a bungi, bena Yuda bakela tshifufu bua kumushipa. 24 Shaula wakamanya bualu bua tshifufu tshiabu etshi. Kadi bavua batentekela kabidi bimpe menemene ku biibi butuku ne munya bua kumushipa. 25Bayidi bende bakamuangata, kumutuluila pa disoso dia tshimanu butuku, kumupuekeshilabu mu tshitunga.

188

26Pakafikaye mu Yelushalema, wakadienzeja bua kudisangisha ne bayidi, kadi bonso bavua bamutshina, bualu kabavua bitaba ne: uvua muyidi to. 27Nunku Bânaba wakamuambuluisha, kuyaye nende kudi bapostolo, kubalondela malu onso, muvuaye mumone Mukalenge mu njila, muvuaye muakule nende ne muvuaye muakule ne dikima mu dîna dia Yezu ku Damaseke. 28 Wakashala nabu, ubuela, upatuka mu Yelushalema kakuyi bualu, wakula ne dikima mu dîna dia Mukalenge; 29 uvua kabidi uyukila ne bena Yuda bavua bakula tshiena Greke ne welangana nabu mpata. Kadi bobu bavua bakeba mua kumushipa. 30 Pakamanya bana betu bualu ebu, bakapueka nende ku Kaisaliya, kumutumabu ku Tâso. 31Pashishe bena mu tshisumbu tshia mu Yudaya mujima, tshia mu Galela, ne tshia mu Samaleya bakabuela mu tshikondo tshia ditalala, benda bakoleshibua; ne bu muvuabu benda mu ditshina dia Yehowa ne mu busambi bua nyuma muimpe, bavua benda anu bavulangana. 32 Bu muvua Petelo unyunguluka mu bitupa bionso, wakapueka kabidi kudi bansantu bavua basombele mu Luda. 33Wakasanganamu muntu mukuabu, dîna diende Ainea, ukavua mulale pa kalalu kende bidimu muanda mukulu bualu uvua mutekete mubidi. 34 Petelo wakamuambila ne: “Ainea, Yezu Kristo udi ukuondopa. Juka, longolola bulalu buebe.” Kujukaye musangu umue. 35 Bantu bonso ba mu Luda ne ba mu mpata wa Shalona bakamumona, bobu kuitabuja Mukalenge.

189

ˆ ˆ Petelo udi ujula Doka. Koneliyo

36 Kadi mu Yopa muvua muyidi ˆ mukuabu dına diende Tabita, paˆ dibu bakudimuna dına edi mu tshiena Greke didi diumvuija ne: ˆ Doka. Uvua wenza malu a bungi mimpe ne uvua upeshangana bintu bia luse. 37 Kadi wakasama mu matuku au, kufuaye. Nunku ˆ bakamuowesha mayi, kumutekabu mu nzubu wa kuulu. 38 Bu muvua tshimenga tshia Luda pabuipi ne tshia Yopa, pakumvua bayidi ne: Petelo uvua mu tshimenga atshi, bakamutumina bantu babidi bua kumulomba ne: “Wewe mua kusua, kujingakanyi bua kulua kutudi to.” 39 Petelo wakajuka, kuyaye nabu. Pakafikaye, bakaya nende mu nzubu wa kuulu; bakaji bakamba bonso bakaya kudiye badila, bamuleja bilamba bia bungi bia muinshi ne ˆ bia pa mutu bivua Doka wenza pavuaye nabu. 40 Kadi Petelo wakapatula bantu bonso pambelu, kutuaye binu, kusambila, pashishe kutangilaye tshitalu, kuambaye ne: “Tabita, juka!” Yeye wakaˆ bulula mesu, pakamonaye Petelo, wakasomba. 41 Petelo wakamukuata ku tshianza, kumujula, kubikilaye bansantu ne bakaji bakamba, kubalejaye nende muikale ne muoyo. 42 Bualu ebu buakamanyika mu Yopa mujima, ne bantu ba bungi bakitabuja Mukalenge. 43 Wakashala matuku makese mu Yopa kua Simona mukonyi wa biseba. Mu Kaisaliya muvua muntu ˆ ˆ mukuabu dına diende Koneliyo, uvua mfumu wa tshisumbu tshia basalayi tshivuabu babikila ne: basalayi ba bena Itali. 2 Uvua muntu uvua utshina Nzambi pamue ne ba mu nzubu mue-

10

BIENZEDI 9:36–10:12

nde bonso; uvua upesha bantu bintu bia luse bikole ne usambila Nzambi misangu yonso. 3 Dituˆ ku dikuabu bu pa dıba dia tshitema,1 wakamona bimpe mu tshikena kumona muanjelu wa Nzambi ˆ ulua kudiye, umubikila ne: “Koneˆ liyo!” 4 Koneliyo wakamutangiˆ la ne buowa, kukonkaye ne: “Mbualu kayi Mukalenge?” Yeye wakamuambila ne: “Masambila ebe ne bintu biebe bia luse mbibande bu tshivulukilu kumpala kua Nzambi. 5 Mpindieu tuma bantu ku Yopa, ubikidishe Simona udibu babikila kabidi ne: Petelo. 6 Yeye mmutudile kua Simona mukonyi wa biseba udi ne nzubu kumpenga kua mbuu.” 7 Pakumbuka muanjelu uvua wakula nende, wakabikila bena mudimu bende babidi ba mu nzubu muende ne musalayi umue uvua utshina Nzambi wa mu basalayi bavua bamuenzela mudimu matuku onso, 8 wakabalondela malu onso, kubatumaye ku Yopa. 9 Dituku diakalonda patshivuabu mu njila, bamane kufika pabuipi ne tshimenga, Petelo wakabanda ˆ pa mutu pa nzubu bu pa dıba disambombo1 bua kusambila. 10 Wakumvua nzala mikole, yeye kujinga bua kudia. Kadi patshivuabu balamba biakudia, wakamona tshikena kumona: 11 kumonaye diulu dibululuke ne tshintu tshipueka tshikale bu tshilamba tshinene tshia line, batshipuekeshila ku matumba atshi anayi pa buloba; 12 munda muatshi muvua nyama ya makama anayi ya mishindu yonso, ne bintu bidi bidikoka panshi, ˆ Bz 10:31 Mmumue ne: dıba 3 wa dilolo. ˆ 91 Mmumue ne: pa dıba dia 12 dia munda munya.

BIENZEDI 10:13-34

Tshikena kumona tshia Petelo

ˆ ne nyunyi ya muulu. 13 Dıyi diakamuambila ne: “Petelo, juka! Shipa, udie!” 14 Kadi Petelo waka` mba ne: “Too, Mukalenge, bualu tshitu muanji kudia tshintu tshibipe ne tshia bukoya nansha.” ˆ 15 Dıyi diakamuambila kabidi musangu muibidi ne: “Wewe lekela kubikila bintu bidi Nzambi mulengeje ne: mbibipe.” 16 Biakenzeka nunku musangu muisatu, diakamue tshintu atshi tshiakapingana mu diulu. 17 Patshivua Petelo upampakana, udiebeja bua kumanya diumvuija dia tshikena kumona tshivuaye mumone, bantu bavua ˆ Koneliyo mutume bakavua bebeje muaba uvua nzubu wa Simona, bimane ne ku tshiibi. 18 Baˆ kela dıyi, bebeja bikala Simona uvuabu babikila ne: Petelo mutudile muaba au. 19 Patshivua Petelo wela meji bua tshikena kumona atshi, nyuma wakamuambila ne: “Teleja! Bantu basatu badi bakukeba. 20 Juka, pueka panshi, uye nabu kuyi welakana to, bualu meme ke udi mubatume.” 21 Petelo wakapueka panshi kudi bantu abu wamba ne: “Tangilayi! Meme ke unudi nukeba. Nudi balue muaba eu bua tshinyi?” 22 Bakamba ˆ ne: “Koneliyo, mfumu wa basalayi, muntu muakane udi utshina Nzambi udi bena Yuda bonso bakula bimpe bua bualu buende; Nzambi uvua mumuambile ku butuangaji bua muanjelu wa tshijila bua kukubikidisha bua ulue mu nzubu muende bua kumvuaye malu audi ne bua kuamba.” 23 Nunku, wakababueja mu nzubu, kubapeshaye muaba wa kulala. Dituku diakalonda, wakajuka, kuyaye nabu, ne bamue bana betu ba ku Yopa bakaya nende. 24 Wakabuela mu Kaisaliya ditu-

190

ˆ ku diakalonda. Koneliyo uvua mubindile ne ukavua mubikidishe balela bende ne balunda bende ba pa muoyo. 25 Pavua Petelo ubuela, ˆ Koneliyo wakaya kudiye, kudiela ku makasa ende ne kumuinamina. 26 Kadi Petelo wakamujula wamba ne: “Juka; meme panyi ndi muntu.” 27 Pavuaye wenda uyukila nende, wakabuela mu nzubu, kusanganaye bantu ba bungi badisangishe, 28 kubambilaye ne: “Nudi bamanye bimpe mudibi kabiyi bianyishibue bua muena Yuda kusomba anyi kuya kudi muntu wa tshisamba tshikuabu; kadi Nzambi mmundeje ne: tshiena ne bua kubikila muntu nansha umue ne: mmubi anyi mmukoya nansha. 29 Nunku ndi mulue tshiyi ngelakana pavuabu bantume. Ke bualu kayi ndi nnukonka bua kumanya tshinudi bambikidile.” ˆ 30 Ke Koneliyo kuamba ne: ˆ “Kubangila pa dıba edi kukadi matuku anayi, mvua nsambila mu ˆ nzubu pa dıba dia tshitema, diakamue muntu muvuale bilamba bibalakana wakimana kumpala kuaˆ nyi, 31 kuambaye ne: ‘Koneliyo, Nzambi mmuteleje masambila ebe ne mmuvuluke bintu biebe bia luse biutu upeshangana. 32 Nuˆ nku tuma dıyi ku Yopa, ubikidishe Simona udibu babikila ne: Petelo. Mmutudile mu nzubu mua Simona mukonyi wa biseba kumpenga kua mbuu.’ 33 Ke meme kutuma diakamue bantu kuudi; udi muenze bimpe paudi mulue muaba eu. Mpindieu tuetu bonso tudi kumpala kua Nzambi bua kuteleja malu onso adi Yehowa mukuambile bua kuamba.” 34 Bua bualu ebu, Petelo wakabulula mukana kuambaye ne:

191

Nzambi kena ne kansungasunga

“Mpindieu ndi mujingulule bulelela ne: Nzambi kena ne kansungasunga to, 35 kadi udi witaba muntu wa mu tshisamba tshionso udi umutshina, udi wenza malu makaˆ ne. 36 Wakatuma dıyi kudi bana ba Isalele bua kubambila lumu luimpe lua ditalala didi dilua ku butuangaji bua Yezu Kristo ne: Yeye udi Mukalenge wa bakuabu bonso. 37 Nudi bamanye bualu buvuabu bakula mu Yudaya mujima, kubangila anu ku Galela kunyima kua dibatiza divua Yone muyishe, 38 bua Yezu uvua mufume ku Nazaleta. Nzambi wakamuela manyi a nyuma muimpe ne bukole, ne wakanyunguluka mu ditunga dijima wenza malu mimpe, wondopa bantu bonso bavua Diabolo ukengesha, bualu Nzambi uvua nende. 39 Tuetu tudi bantemu ba malu onso avuaye muenze mu ditunga dia bena Yuda ne mu Yelushalema; kadi bakamushipa mukudika ku mutshi. 40 Nzambi wakamubisha dituku disatu, kumuanyishilaye bua kumueneka, 41 kadi ki nkudi bantu bonso to, anu kutudi tuetu bantemu bakavua Nzambi mudianjile kusungula, bavua badie nende ne banue nende kunyima kua dibishibua diende ku lufu. 42 Wakatutumina ˆ kabidi dıyi bua kuyisha bantu ne kubamanyisha bimpe ne: Yeye ke udi Nzambi muteke bua kulumbuluisha ba muoyo ne bafue. 43 Baprofete bonso badi bajadika bualu buende ne: muntu yonso udi umuitabuja udi ufuidibua luse bua mibi ˆ yende mu dına diende.” 44 Patshivua Petelo wakula malu aa, nyuma muimpe wakapuekela bantu bonso bavua bateleˆ ja dıyi. 45 Bena kuitabuja batengula bavua balue ne Petelo

BIENZEDI 10:35–11:9

bakakema, bualu bantu ba bisamba bia bende bavua bapeta pabu dipa dia nyuma muimpe didi Nzambi ufila tshianana. 46 Bualu bakabumvua bakula mu miakulu mikuabu, batumbisha Nzambi. Pashishe Petelo kuambaye ne: 47 “Kudi muntu udi mua kupangisha bantu aba badi bapete nyuma muimpe anu bu tuetu bua kubatiˆ jibua mu mayi anyi?” 48 Yeye ˆ kuamba bua bababatize mu dına dia Yezu Kristo. Pashishe, bakamulomba bua ashale nabu ndambu wa matuku. Bapostolo ne bana betu bavua mu Yudaya bakumvua ne: bantu ba bisamba bia bende baˆ vua pabu bitabe dıyi dia Nzambi. 2 Pakalua Petelo ku Yelushalema, bantu bavua bimanyine ditengudibua bakatuadija kukokangana nende 3 bamba muvuaye mubuele mu nzubu mua bantu bavua kabayi batengula, mudie nabu. 4 Nunku Petelo wakabumvuija muvua malu menzeke wamba ne: 5 “Mvua mu tshimenga tshia Yopa nsambila, meme kumona mu tshikena kumona, tshintu tshipueka mu diulu tshienze bu tshilamba tshinene tshia line batshipuekeshila ku matumba atshi anayi, kuluatshi too ne kundi. 6 Pangakatangila munda muatshi bimpe, ngakamona nyama ya makama anayi ya pa buloba, nyama ya tshisuku, bintu bidi bidikoka panshi ne nyunyi ya muulu. 7 Ngaˆ kumvua kabidi dıyi dingambila ne: ‘Petelo, juka! Shipa, udie!’ 8 Kadi ngakamba ne: ‘Nansha kakese Mukalenge, bualu tshintu tshibipe anyi tshia bukoya katshitu tshianji kubuela mukana muaˆ nyi nansha.’ 9 Dıyi diakafuma mu diulu bua musangu muibidi

11

BIENZEDI 11:10-28

ˆ Banaba ne Shaula. Bena Kristo

diamba ne: ‘Lekela kubikila bintu bidi Nzambi mulengeje ne: mbibipe.’ 10 Biakenzeka nanku musangu muisatu, pashishe bakakoka kabidi bintu bionso abi mu diulu. ˆ 11 Bualu bukuabu, anu pa dıba adi bantu basatu bavua bimane ku nzubu kutuvua, babatume kundi bafumina ku Kaisaliya. 12 Nunku nyuma wakangambila bua kuya nabu tshiyi ngelakana. Kadi mvua muye kabidi ne bana betu basambombo aba, tuetu kubuela mu nzubu mua muntu au. 13 “Wakatuambila muvuaye mumone muanjelu muimane mu nzubu muende, umuambila ne: ‘Tuma bantu ku Yopa, babikile Simona udibu babikila kabidi ne: Petelo; 14 neakuambile malu adi mua kukusungila wewe ne ba mu nzubu muebe bonso.’ 15 Kadi pangakatuadija kuakula, nyuma muimpe wakabatulukila anu bu muvuaye mututulukile ku ntuadijilu. 16 Bualu ebu buakamvuluiˆ ja meyi a Mukalenge avuaye wamba ne: ‘Yone yeye mmubatize ˆ bantu mu mayi, kadi nuenu nenubatijibue mu nyuma muimpe.’ 17 Nanku bikala Nzambi mubapeshe dipa didiye ufila tshianana anu bu muvuaye mutupeshe tuetu bavua bitabuje Mukalenge Yezu Kristo, meme mvua nganyi bua kupangisha Nzambi?” 18 Pakumvuabu malu aa, bakitaba, kutumbishabu Nzambi bamba ne: “Nunku Nzambi mmupeteshe bantu ba bisamba bia bende mushindu wa kukudimunabu mitshima bua kupetabu pabu muoyo.” 19 Kadi bantu bavua batangalake bua dikengeshibua divua dijuke bua Stefano bakaya too ne ku

192

Foinike, ku Kupuliyo, ne ku Antiyokiya, kabayi bambila bantu baˆ kuabu dıyi dia Nzambi, anu bena Yuda. 20 Kadi bamue bantu ba munkatshi muabu ba ku Kupuliyo ne ku Kulene bavua balue ku Antiyokiya bakatuadija kumanyisha lumu luimpe lua Mukalenge Yezu kudi bantu bavua bakula tshiena Greke. 21 Tshianza tshia Yehowa tshivua nabu ne bantu ba bungi bakalua bena kuitabuja, bakalonda Mukalenge. 22 Lumu luabu luakafika ku matshi a bena mu tshisumbu tshivua mu Yelushalema, bobu kutuˆ ma Banaba too ne ku Antiyokiya. 23 Pakafikaye, wakamona ngasa wa Nzambi, wakasanka, kutuadijaye kubakankamija bonso bua batungunuke mu Mukalenge, badisuike ne muoyo umue; 24 bualu uvua muntu muimpe, muwule tente ne nyuma muimpe ne ditabuja. Bantu ba bungi bakadisangisha kudi Mukalenge. 25 Wakaya ˆ ku Taso bua kukeba Shaula muaba wonso. 26 Yeye mumane kumupeta, wakaya nende ku Antiyokiya. Nunku, munkatshi mua tshidimu tshijima bavua badisangisha nabu mu tshisumbu, kulongeshabu bantu ba bungi, ne mu Antiyokiya ke muvuabu babikile bayidi bua musangu wa kumpala ku bulombodi bua Nzambi ne: Bena Kristo. 27 Mu matuku au, baprofete bakalua ku Antiyokiya bafumina ku Yelushalema. 28 Umue wa kudiˆ bu dına diende Agabo wakajuka, kutuadijaye kuamba ku diambuluisha dia nyuma ne: tshiyole tshinene tshia nzala tshivua ne bua kuenzeka pa buloba bujima; tshiyole atshi tshiakenzeka mu matuku avua Kulaudiyo ukokesha.

193

Dishipa Yakobo. Bakuata Petelo

29 Nunku bayidi bakadisuika, muntu ne muntu bilondeshile dimona diende, bua kutumina bana betu bavua basombele mu Yudaya diambuluisha; 30 bakenza nanku, kudituminabu bakulu mu bianza ˆ bia Banaba ne Shaula. Mu matuku au mukalenge Helode wakatuadija kukengesha bamue bena mu tshisumbu. 2 Wakashipa Yakobo muanabu ne Yone ku muele. 3 Pakamonaye ne: bualu ebu buvua busankisha bena Yuda, wakaya bua kukuata kabidi Petelo. (Bualu abu buakenzeka mu matuku a mampa adi kaayi mela luevene.) 4 Wakamukuata, kumuelaye mu buloko, kumufilaye mu bianza bia bisumbu binayi bia basalayi, tshisumbu tshionso tshikale ne basalayi banayi; uvua musue bua pavua Pasaka upita, amuleje kudi bantu. 5 Nunku bavua balame Petelo mu buloko, kadi bena mu tshisumbu bavua basambila Nzambi bikole bua bualu buende. 6 Pakavua Helode ukeba kulua nende kumpala kua bantu, butuku abu Petelo uvua mulale pankatshi pa basalayi babidi musuika ne nkanu ibidi, ne kuvua balami kumpala kua tshiibi bavua balama buloko. 7 Kadi muanjelu wa Yehowa wakimana muaba au, bukenke buakakenkesha mu buloko. Kulengaye Petelo mu lubese, kumujulaye wamba ne: “Juka lukasa!” Nkanu ivua ku bianza biende yakamata. 8 Muanjelu wakamuambila ne: “Vuala mukaba ne suika bisabata biebe.” Wakenza nanku. Ndekelu wa bionso wakamuambila ne: “Vuala tshilamba tshiebe tshia pa mutu, undonde.” 9 Wakapatuka wenda umulonda, kadi kavua mumanye ne: bualu buvua bue-

12

BIENZEDI 11:29–12:17

nzeka ku butuangaji bua muanjelu buvua bulelela to. Uvua wela meji ne: uvua umona tshikena kumona. 10 Bakapita mulami wa kumpala ne muibidi, kufikabu ku tshiibi tshia tshiamu tshivua tshitangile mu tshimenga, tshiotshi kudiunzulukila buabu bobu. Pakapatukabu, bakayila mu njila mukuabu, diakamue muanjelu wakamushiya. 11 Pakapetulula Petelo lungenyi, wakamba ne: “Ngajinguludi bimpe mpindieu ne: Yehowa uvua mutume muanjelu wende, mmunsungile mu tshianza tshia Helode ne ku malu onso avua bena Yuda batekemene bua kuenzekawu.” 12 Yeye mumane kujingulula bualu ebu, wakaya ku nzubu kua Mariya mamuende wa Yone uvuaˆ bu babikila kabidi ne: Mako; kuvua bantu ndambu badisangishe, balomba Nzambi. 13 Pakakokolaye ku tshiibi tshia lupangu, nsongakaji mukuabu muena mudimu, ˆ dına diende Loda, wakalua bua kuitaba, 14 kadi pakajingululaye ne: ˆ dıyi divua dia Petelo, bua bungi bua disanka divuaye nadi kakakangula tshiibi to; kadi wakaya lubilu munda mua nzubu, kumanyishaye ne: Petelo mmuimane ku tshiibi. 15 Bobu kumuambila ne: “Udi mupale.” Kadi wakasuminyina bikole uleja muvuaye wamba bulelela. Bobu kubanga kuamba ne: “Mmuanjelu wende.” 16 Kadi Petelo uvua mushale anu ukokola. Pakunzululabu, bakamumona, kukemabu bikole. 17 Wakabaleja ne tshianza bua bapuwe, kubalondelaye muvua Yehowa mumupatule mu buloko; kuambaye ne: “Ambilayi Yakobo ne bana betu malu aa.” Pashishe wakapatuka, kuyaye muaba mukuabu.

BIENZEDI 12:18–13:11

ˆ Lufu lua Helode. Banaba ne Paulo

18 Pakatshiabu, basalayi bakayumbakana bua tshivua mua kuikala tshifikile Petelo. 19 Helode wakamukeba miaba yonso, pakapangilaye kumumona, wakalumbuluisha balami ba buloko, kutumaye ˆ dıyi bua kubanyokabu; pashishe kumbukaye mu Yudaya kupuekaye ku Kaisaliya, kushalaku ndambu wa matuku. 20 Pine apu uvua tshiji ne bena Tulo ne bena Sidona. Nunku, baˆ kasuika dıyi bua kulua kudiye; bobu bamane kuitabijija Bulasto, mutangidi wa bintu bia mukalenge, bakatuadija kukeba ditalala, bualu ditunga dia mukalenge ke divua diambuluisha diabu ne biakudia. 21 Mu dituku disungula, Helode wakavuala bilamba bia bukalenge, kusombaye mu nkuasa wa tshilumbuluidi, kutuadijaye kuakula kumpala kua bantu. 22 Bantu bavua badisangishe bakatuadija kuela mbila bamba ne: ˆ ˆ “Edi dıyi ndia nzambi, ki ndıyi dia muntu to!” 23 Diakamue muanjelu wa Yehowa wakamukuma, bualu kavua mupeshe Nzambi butumbi to; bakamudia kudi misanda, kufuaye. ˆ 24 Kadi dıyi dia Yehowa diakatungunuka ne kuya kumpala ne kutangalaka. ˆ 25 Kadi bua Banaba ne Shaula, bobu bamane kufila bintu bionso bia diambuluisha mu Yelushalema, bakapingana, kuyabu ne Yone uvuabu ˆ babikila kabidi ne: Mako. Mu tshisumbu tshia mu Antiyokiya muvua baprofeˆ te ne balongeshi aba: Banaba, Siˆ meona uvuabu babikila ne: Nige, Lukiyo wa ku Kulene, Shaula ne Manaene uvua mulonge pamue ne Helode mulombodi wa distrike. 2 Pavuabu benzela Yehowa mudi-

13

194

mu ne bajila biakudia, nyuma muimpe wakamba ne: “Mpindieu ˆ ngumbushilayi Banaba ne Shaula bua mudimu undi mubabikidile.” 3 Pashishe bakajila biakudia, kusambilabu, kubatentekelabu bianza, bobu kubalekela kuyabu. 4 Nunku, nyuma muimpe wakatuma bantu aba, kupuekabu ku Seleukiya; bakangatshilaku mazuwa kuyabu ku tshidiila tshia Kupuliyo. 5 Pakafikabu mu Salaˆ mi, bakatuadija kumanyisha dıyi dia Nzambi mu nsunagoga ya bena Yuda. Yone uvua ubambuluisha. 6 Pakapitshilabu mu tshidiila tshijima too ne ku Pafo, bakapetangana ne muena Yuda mukuabu, ˆ ˆ dına diende Ba-Yezu, uvua muena mupongo ne muprofete wa dishiˆ ma. 7 Uvua ne mulombodi Segiyo Paulo, muntu wa lungenyi. ˆ Wakabikila Banaba ne Shaula kudiye, bualu uvua ukeba ne muoyo ˆ mujima bua kumvua dıyi dia Nzambi. 8 Kadi Eluma muena mupongo (ke mudibu bakudimuˆ na dına diende mu tshiena Greke) wakatuadija kubaluisha, ukeba kusesuisha mulombodi au kule ne ditabuja. 9 Shaula udibu babikila kabidi ne: Paulo, wakuwujibua tente ne nyuma muimpe, kushalaye mumutangile bikole, 10 kuambaye ne: “Wewe muntu udi muwule tente ne mashimi a mishindu yonso ne malu mabi a mishindu yonso; wewe muana wa Diabolo, wewe muluishi wa malu onso makane, kuena ulekela kukonyangaja njila milulame ya Yehowa anyi? 11 Mpindieu tangila! Tshianza tshia Yehowa tshidi pambidi pebe, neushale mpofu kuyi ˆ umona bukenke bua dıba mu bule bua tshikondo kampanda.” Diaˆ kamue dibungi dikole ne mıdima

195

Muyuki wa Paulo ku Antiyokiya

biakamubuikila; ukavua unyunguluka ukeba bantu bua bamukuate ku tshianza bua kumulombola. 12 Pakamona mulombodi au tshivua tshienzeke, wakalua muena kuitabuja; dilongesha dia Yehowa diakamukemesha bikole. 13 Paulo ne bantu bavua nende bakangata mazuwa, kumbuˆ kabu ku Pafo kufikabu ku Pega wa mu Pampuliya. Kadi Yone wakabashiya, kupinganaye ku Yelushalema. 14 Kadi bobu bakumbuˆ ka ku Pega, kuyabu ku Antiyokiya wa mu Pisidiya. Kuyabu mu nsunagoga dituku dia Nsabatu, kusombabu. 15 Bobu bamane kubala ˆ Mikenji ne meyi a baprofete, batangidi ba nsunagoga bakabatumina mukenji bamba ne: “Bana betu, ˆ binuikala ne dıyi dia kukankamija nadi bantu, nudi mua kudiamba.” 16 Paulo wakajuka, kuelaye tshianza muulu wamba ne: “Nuenu bena Isalele ne nuenu bantu bakuabu badi batshina Nzambi, ntelejayi. 17 Nzambi wa tshisamba etshi tshia bena Isalele wakasungula bankambua betu, wakapesha bena tshisamba etshi lumu pavuabu benyi mu ditunga dia Ejipitu ne kubapatulaye ne diboko dia bukole. 18 Mu bidimu bitue ku makumi anayi, wakabaleja muoyo mule mu tshipela. 19 Yeye mumane kubutula bisamba muanda mutekete mu buloba bua Kanana, wakababanyina buloba buabu ku nshobo: 20 bionso abi mu bidimu bitue ku 450. “Malu aa mamane kuenzeka, wakabapesha balumbuluishi too ne ku muprofete Samuele. 21 Kutuadijila ku tshikondo atshi, bobu kulomba mukalenge, Nzambi kubapesha Shaula muana wa Kishi, muntu wa mu tshisa tshia

BIENZEDI 13:12-31

Benyamina, munkatshi mua bidimu makumi anayi. 22 Yeye mumane kumumbusha, wakajula Davidi bua kuikalaye mukalenge wabu, muena bualu buakajadikaye ne: ‘Ndi mupete Davidi muana wa Yishayi, muntu udi usankisha muoyo wanyi, wikala mua kuenza malu onso andi musue.’ 23 Mu ndelanganyi ya muntu eu, Nzambi wakapesha Isalele musungidi, Yezu mene, bilondeshile dilaya diende. 24 Kumpala kua yeye kuluaye, Yone ukavua muyishe bantu bonso ba mu tshisamba tshia Isalele dibatiza didi dileja dikudimuna dia mutshima. 25 Kadi pakavua Yone ujikija mudimu wende, wakamba ne: ‘Nudi nuela meji ne: ndi nganyi? Tshiena yeye to. Kadi, tangilayi! Muntu udi ulua panyima panyi undi tshiyi mukumbane bua kukopola bisabata ku makasa ende.’ 26 “Bana betu, nuenu bana ba ˆ mu dıku dia Abalahama ne nuenu bakuabu badi batshina Nzambi, ˆ mbatutumine tuetu dıyi dia lupandu edi. 27 Bualu bantu ba mu Yelushalema ne bakokeshi babu kabavua bajingulule Muntu eu to, kadi pakasombabu bua kulumbuluisha bakakumbaja malu avua baprofete bambe adibu babala ne ˆ dıyi dikole dituku dionso dia Nsabatu. 28 Pashishe, nansha muvuabu kabayi bamusangane ne bualu buvua bukumbanyine lufu, bakalomba Pilato bua kumushipa. 29 Pakakumbajabu malu onso avuabu bafunde bua bualu buende, bakamutulula ku mutshi, kumutekabu mu lukita. 30 Kadi Nzambi wakamubisha ku lufu; 31 munkatshi mua matuku a bungi wakamueneka kudi bantu bavua bafume nende ku Galela babande

BIENZEDI 13:32-51

Yezu uvua mubishibue. Buluishi

ku Yelushalema. Bobu aba bakadi mpindieu bantemu bende kumpala kua bantu. 32 “Nunku tudi tunumanyisha lumu luimpe lua bualu buvuabu balaye bankambua betu. 33 Nzambi ukadi mutukumbajilabu buonso, tuetu bana babu, padiye mubishe Yezu ku lufu; anu mudibu bafunde mu musambu muibidi ne: ‘Wewe udi muananyi, meme ndi mulue Tatu webe lelu.’ 34 Bu muvuaye mumubishe ku lufu, kayi mua kupingana kabidi ku dibola, wakamba bua bualu ebu ne: ‘Nennupeshe malu malenga a kueyemena amvua mulaye Davidi.’ 35 Ke bualu kayi wakamba kabidi mu musambu mukuabu ne: ‘Kuakuanyisha bua muena lulamatu webe abole.’ 36 Ku luende luseke, Davidi wakenzela Nzambi mudimu mu tshikondo tshiende, kulalaye tulu mu lufu, kumujikabu ne bankambua bende, kubolaye. 37 Kadi muntu uvua Nzambi mubishe ku lufu, yeye kakabola to. 38 “Nunku bana betu numanye ne: ku butuangaji bua Muntu eu tudi tunumanyisha bualu bua dijimijibua dia mibi; 39 ne ku butuangaji bua Muntu eu, muntu yonso udi witabuja udi ubingishibua ku malu onso anuvua kanuyi mua kubingishibua ku diambuluisha dia mikenji ya Mose. 40 Nunku, dimukayi bua bualu ebu budibu bambe mu mikanda ya baprofete kabunufikidi ne: 41 ‘Tangilayi, nuenu bena dipetu, nukeme ne nujimine, bualu ndi ngenza mudimu mu matuku enu, mudimu unuikala kanuyi mua kuitaba nansha muntu munulondele bualu buawu buonso.’ ” 42 Pavuabu bapatuka, bantu bakatuadija kubasengelela bua ba-

196

bambile kabidi malu aa dituku dia Nsabatu uvua ulonda. 43 Pakamuangalaka bantu bavua badisangishe mu nsunagoga, bena Yuda ba bungi ne bantu bavua bitabuje buena Yuda bavua batendelela Nzambi, bakalonda Paulo ne ˆ Banaba. Pavuabu bayukila nabu bakabambila bua kushala mu ngasa wa Nzambi. 44 Mu dituku dia Nsabatu wakalonda, bena mu tshimenga atshi pabuipi ne bonso bakadisangisha ˆ bua kumvua dıyi dia Yehowa. 45 Pakamona bena Yuda musumba wa bantu, bakuwula tente ne mukawu, kutuadijabu kuakula bibi, babenga malu avua Paulo waˆ mba. 46 Nunku Paulo ne Banaba bakabambila ne dikima dionso ne: “Bivua bikengela banji kunuˆ manyisha nuenu dıyi dia Nzambi. Bu munudi badibenge, nudimona kanuyi bakumbanyine muoyo wa tshiendelele, tangilayi! Tudi tuya kudi bisamba bia bende. 47 Buaˆ lu Yehowa mmututumine dıyi edi ne: ‘Ndi mukuteke bu butoke bua bisamba bua wikale lupandu too ne ku ntengu ya buloba.’ ” 48 Pakumvua bantu ba bisamba bia bende bualu ebu, bakaˆ sanka, kutumbishabu dıyi dia Yehowa, ne bantu bonso bavua badiakaje bua kupeta muoyo wa tshiendelele bakalua bena kuitabuja. 49 Bualu bukuabu kabiˆ di, dıyi dia Yehowa diakatangalaka mu ditunga dijima. 50 Kadi bena Yuda bakasonsola lungenyi lua bakaji ba kunemekibua bavua batendelela Nzambi ne bantu banene ba mu tshimenga, kukebelaˆ bu Paulo ne Banaba dikengeshibua, kubipatabu mu buloba buabu. 51 Bobu bakabatutuila lupuishi lua muinshi mua makasa abu, ku-

197

Paulo udi wondopa muntu

BIENZEDI 13:52–14:20

yabu ku Ikoniyo. 52 Bayidi ba- niya ne: ‘Nzambi mmilue bu bantu, katungunuka ne kuwujibua ne di- mipueke kutudi!” 12 Bakatuadija kubikila Bânaba ne: Zewuse, kadi sanka ne nyuma muimpe. Ku Ikoniyo, bakabuela pa- Paulo ne: Helemese, bualu yeye mue mu nsunagoga wa bena ke uvua wakula bikole. 13 Bu muvua ntempelo wa Zewuse muikale Yuda, kuakulabu mu mushindu wakumpala kua tshimenga, muakuidi kafikisha bena Yuda ba bungi ne wa Zewuse wakalua ne ngombe ne bena Greke ku dilua bena kuitabubikata bia bilongo kumpala kua biija. 2 Kadi bena Yuda bavua kabi bia musoko, yeye ne bantu bavua bayi bitabuje bakasonsola lungenyi bakeba kufila milambu. lua bantu ba bisamba bia bende, 14Kadi pakumvua mupostolo kunyanga anyima yabu bua balui- Bânaba ne mupostolo Paulo bualu she bana betu. 3 Nunku bakenza ebu, bakapanda bilamba biabu bia matuku a bungi bakula ne diki- pa mutu, kubuelabu lubilu munkama ku bukokeshi bua Yehowa uvua tshi mua bantu, bela mbila 15 baujadika dîyi dia ngasa wende pa- mba ne: “Balumiana, nudi nuevuaye wenzeja bimanyinu ne malu nza nunku bua tshinyi? Tudi petu a kukema ku butuangaji buabu. bantu bena butekete bu nuenu. 4 Kadi musumba wa bantu waka- Tudi tunuambila lumu luimpe bua tapuluka, bamue bavua ku luseke nuenu kulekela bintu bia tshianalua bena Yuda, bakuabu ku luse- na ebi, kuya kudi Nzambi wa muoke lua bapostolo. 5 Bantu ba bisa- yo wakafuka diulu ne buloba, mbuu mba bia bende, ne bena Yuda, ne ba- ne bintu bionso bidi munda muabi. kokeshi babu, bakajinga kubenzela 16 Mu bikondo bia kale wakanyibibi ne kubasa mabue; 6 bakaba- shila bisamba bionso bua kulonda manyisha bualu ebu, kunyemenabu njila ivuabi bisue. 17 Kadi wakamu bimenga bia Lukaoniya, Luse- fila tshijadiki bua kuleja tshidiye ta, Dêbe ne mu misoko ya ku nse- padiye wenza malu mimpe, unuloke ayi. 7 Bakatungunuka ne ku- keshila mvula mu diulu, unupesha mivu ya biakudia, uwuja mioyo yishaku lumu luimpe. 8 Mu Luseta muvua muntu mu- yenu tente ne biakudia ne disanka.” kuabu uvua musombe muikale mu- 18 Nansha muvuabu bambe malu tekete makasa. Uvua muledibue aa, bivua bikole bua kupangisha bamulema ne kavua muanji kuenda ntu bua kubalambula bintu. 19 Kadi bena Yuda bakalua banansha. 9Pavua Paulo wakula, muntu eu uvua umuteleja bimpe; fumine ku Antiyokiya ne ku Ikonipakamutangila Paulo, wakamumo- yo, bakakoka bantu ku luseke luabu, kuasabu Paulo mabue, kuna muikale ne ditabuja dia kuondomupulumunabu too ne pambelu pa pibua, 10 ke yeye kuamba ne dîyi tshimenga, bela meji ne: mmudikole ne: “Imana kuulu ne makafue. 20 Kadi pakamunguila bayisa ebe.” Wakajuka musangu umue, di, wakajuka, kubuelaye mu tshimekutuadijaye kuenda. 11 Pakamonga. Dituku diakalonda wakaya ne na bantu tshivua Paulo muenze, bakabandisha mêyi abu, kuamba- Bz14:12Anyi “Yupita.”12Anyi bu mu muakulu wa bena Lukao- “Mêkulio.”

14

BIENZEDI 14:21–15:11

Diteka bakulu. Ditengudibua

Bânaba ku Dêbe. 21 Bobu bamane kuamba lumu luimpe mu tshimenga atshi ne bavuije bantu ndambu bayidi, bakapingana ku Luseta, ku Ikoniyo ne ku Antiyokiya. 22 Bakakoleshaku mioyo ya bayidi, babakankamija bua bashale anu mu ditabuja bamba ne: “Tudi ne bua kubuela mu Bukalenge bua Nzambi kupitshila mu makenga a bungi.” 23 Bakabatekela kabidi bakulu mu tshisumbu tshionso, bakasambila bajila biakudia, pashishe kubashiyabu mu bianza bia Yehowa uvuabu bitabuje. 24 Pashishe bakapitshila mu Pisidiya, kufikabu mu Pampuliya, 25bobu bamane kuamba dîyi mu Pêga, bakapueka mu Ataliya. 26Bakumbukaku mu mazuwa, kuyabu ku Antiyokiya kuvuabu babafile mu bianza bia Nzambi ne ngasa wende bua kuenza mudimu uvuabu bafuma ku dijikija. 27Pakafikabu, bakasangisha tshisumbu pamue, kutuadijabu kubalondela malu a bungi avua Nzambi muenze ku butuangaji buabu, ne muvuaye munzuluile bantu ba bisamba bia bende tshiibi tshia kufika ku ditabuja. 28 Nunku bakashala ne bayidi ndambu wa matuku. Bantu bakuabu bakalua ba15 fumine mu Yudaya; bakatuadija kulongesha bana betu ne: “Nuenu kanuyi batengudibue bilondeshile tshilele tshia Mose, kanuena mua kusungidibua to.” 2 Pakajuka ditapuluka ne dikokangana dikole pankatshi pabu bobu ne Paulo ne Bânaba, bakangata dipangadika bua Paulo ne Bânaba ne bamue ba kudibu babande ku Yelushalema kuvua bapostolo ne bakulu bua dikokangana adi.

198

3 Bena mu tshisumbu bamane kubashindikija tshitupa tshia njila, bantu aba bakatungunuka ne luendu luabu, kupitshilabu mu Foinike ne mu Samaleya, benda balondela bantu bualu bua dikudimuna dia mutshima dia bantu ba bisamba bia bende, basankisha bana betu bonso bikole. 4 Pakafikabu ku Yelushalema, bakabakidila bimpe kudi bena mu tshisumbu, ne bapostolo ne bakulu, kulondabu malu a bungi avua Nzambi muenze ku butuangaji buabu. 5 Kadi bamue bantu ba mu kasumbu ka Bafalese bakavua balue bena kuitabuja bakajuka mu nkuasa yabu, kuambabu ne: “Bidi bikengela kubatengula ne kubambila bua batumikile mikenji ya Mose.” 6Bapostolo ne bakulu bakadisangisha bua kukonkonona tshilumbu etshi. 7 Bobu bamane kuyukila bikole, Petelo wakajuka, kubambila ne: “Bana betu, nudi bamanye bimpe ne: katshia ku matuku a ku ntuadijilu, Nzambi uvua munsungule munkatshi muenu bua bantu ba bisamba bia bende bumvue dîyi dia lumu luimpe mukana muanyi ne bitabuje. 8 Nzambi udi mumanye muoyo wa muntu mmufile tshijadiki padiye mubapeshe nyuma muimpe bu muvuaye mutupeshe petu. 9 Kavua muleje dishilangana pankatshi petu nabu, kadi wakalengeja mioyo yabu ku ditabuja. 10Bua tshinyi nudi nuteta Nzambi panudi nuteka mutshi wa tshikokedi pa nshingu ya bayidi, uvua bankambua betu ne tuetu bine katuyi bakokeshe mua kuambula? 11 Kadi tudi ne ditabuja ne: tudi tusungidibua ku ngasa wa Mukalenge Yezu muomumue nabu.”

199

Dipangadika: kulekela mashi

12 Bantu bonso bakapuwa, bakatuadija kuteleja Bânaba ne Paulo pavuabu balonda muvua Nzambi muenze bimanyinu bia bungi ne malu a kukema ku butuangaji buabu munkatshi mua bisamba bia bende. 13 Pakajikijabu kuakula, Yakobo wakamba ne: “Bana betu, ntelejayi. 14 Simeona mmulonde mudi Nzambi mutume ntema yende bua musangu wa kumpala kudi bisamba bia bende bua kupatula munkatshi muabi bantu bakuabu bua bikale ne dîna diende. 15 Bualu ebu budi bupetangana ne mêyi a baprofete, anu muakafundabu ne: 16 ‘Pajika malu aa, nempingane, nengibakulule nzubu wa Davidi udi mupuke; nengibakulule bitupa biende bidi binyanguke, nemmulongolole, 17 bua bantu badi bashale bakebe Yehowa ne muoyo mujima, pamue ne bantu ba bisamba bionso, bantu badi babikidibua ku dîna dianyi; ke mudi Yehowa udi wenza malu onso aa wamba, 18malu adi mamanyike katshia ku kale.’ 19 Nunku, buanyi meme, ki mbimpe kutatshisha bantu ba mu bisamba bia bende badi balua kudi Nzambi to, 20 kadi tubafundile bua balekele bintu bidi binyanga kudi mpingu, balekele masandi, ne bintu bifiekela mu nshingu, ne mashi. 21Bualu katshia ku kale, kudi bantu badi bayisha malu a Mose mu tshimenga ne mu tshimenga, bualu badi babala malu ende ne dîyi dikole mu nsunagoga dituku dionso dia Nsabatu.” 22Nunku bapostolo ne bakulu pamue ne bena mu tshisumbu bonso bakangata dipangadika dia kutuma bantu bavuabu basungule munkatshi muabu ku Antiyokiya,

BIENZEDI 15:12-33

pamue ne Paulo ne Bânaba; bakatuma Yudasa uvuabu babikila ne: Bâsaba, ne Sila, bantu bavua balombola malu munkatshi mua bana betu. 23 Bakafunda mukanda ku tshianza tshiabu ne: “Tuetu, bana benu bapostolo ne bakulu, kunudi nuenu bana betu ba mu bisamba bia bende badi ku Antiyokiya, ku Suliya ne ku Kilikiya: Muoyo wenu au! 24 Bu mutudi bumvue ne: bantu bakuabu ba munkatshi muetu mbanutatshishe ne miyuki yabu, bakeba bua kunyanga anyima yenu, nansha mutuvua katuyi babambile bua kuenza nanku, 25 tudi basuike dîyi ne bangate dipangadika dia kusungula bantu batudi tunutumina pamue ne bana betu bananga, Bânaba ne Paulo, 26 bantu badi bafile anyima yabu bua dîna dia Mukalenge wetu Yezu Kristo. 27Nunku tudi tunutumina Yudasa ne Sila bua banuambile pabu malu aa mukana muabu. 28 Bualu nyuma muimpe ne tuetu kabidi tudi bamone ne: ki mbimpe kunutentekela bujitu bukuabu pa kumbusha anu malu adi ne mushinga aa: 29 nulekele bintu bilambula mpingu, nulekele mashi, ne bintu bifiekela mu nshingu, ne masandi. Nuenu badilame bimpe ku malu aa, nenuye kumpala. Ikalayi ne bukole bua mubidi!” 30 Pakashiyanganabu nabu, bakapueka ku Antiyokiya, kusangishabu bantu, kubapesha mukanda au. 31Pakawubalabu, bakasanka bua dikankamija edi. 32 Bu muvua Yudasa ne Sila bikale baprofete, bakakankamija bana betu ne miyuki ya bungi, kubakoleshabu. 33Bobu bamane kuenzaku ndambu wa matuku,

BIENZEDI 15:34–16:14

Paulo ne Bânaba batapuluka

bana betu bakabapingaja ne ditalala kudi bavua babatume. 34 —— 35 Kadi Paulo ne Bânaba bakashala mu Antiyokiya, batungunuka ne kulongesha ne kuamba lumu luimpe lua dîyi dia Yehowa ne bantu bakuabu ba bungi kabidi. 36 Pakapita matuku Paulo wakambila Bânaba ne: “Tupingane bua kutangila bana betu ba mu tshimenga ne mu tshimenga tshionso tshituvua bayishe dîyi dia Yehowa bua kumanya mudibu.” 37 Bânaba yeye uvua musue kuya ne Yone uvuabu babikila kabidi ne: Mâko. 38 Kadi Paulo kavua musue bua baye nende to, bualu uvua mubashiye ku Pampuliya, kayi muye nabu mu mudimu to. 39 Bua bualu ebu, bakatandangana bikole, bobu kufika ne ku ditapulukangana; Bânaba wakangata Mâko, kuangatabu mazuwa, kuyabu ku Kupuliyo. 40 Paulo yeye wakasungula Sila; bana betu bamane kumushiya mu bianza bia Yehowa ne ngasa wende, wakaya. 41 Wakapitshila mu Suliya ne mu Kilikiya wenda ukolesha bisumbu. Wakafika ku Dêbe ne ku Luseta kabidi. Kuvua muyidi mukuabu, dîna diende Timote, muana wa mukaji kampanda muena Yuda uvua muena kuitabuja, kadi tatuende uvua muena Greke. 2 Bana betu ba ku Luseta ne ba ku Ikoniyo bavua bakula bimpe bua bualu buende. 3 Paulo wakaleja dijinga dia kuya nende, wakamuangata, kumutengulaye bua bena Yuda bavua miaba ayi, bualu bonso bavua bamanye ne: tatuende uvua muena Greke. 4Pavuabu bapitshila mu bime-

16

Bz 15:34 Tang. Mat 17:21.

200

nga, bavua bashila benamu mikenji ivua bapostolo ne bakulu bavua mu Yelushalema bele bua bayitumikile. 5Nunku, bisumbu biakatungunuka ne kukoleshibua mu ditabuja ne kuvulangana ku dituku ne ku dituku. 6Pashishe, bakapitshila mu Fugiya ne mu ditunga dia Galatiya, bualu nyuma muimpe uvua mubakandike bua kabambi dîyi mu distrike dia Asia. 7Pakafikabu mu Musiya, bakadienzeja bua kubuela mu Bituniya, kadi nyuma wa Yezu kakabanyishila to. 8 Nanku, bakapitshila kumpenga kua Musiya, kupuekabu ku Toa. 9 Paulo wakamona tshikena kumona butuku bamuleja muntu mukuabu wa ku Makedoniya uvua muimane umusengelela ne: “Luaku mu Makedoniya, utuambuluishe.” 10Pakamonaye tshikena kumona etshi, tuakakeba diakamue bua kuya ku Makedoniya, tuela meji ne: Nzambi uvua mutubikidishe bua kubambila lumu luimpe. 11 Tuakangata mazuwa ku Toa kufika musangu umue ku Samotaka ne dituku diakalonda tuetu kufika ku Neapoli; 12 patuakumbukaku, tuakafika ku Filipoyi, tshimenga tshivua ku bukokeshi bua bena Lomo tshidi tshipite bimenga bionso bia mu distrike dia Makedoniya. Tuakashala mu tshimenga atshi ndambu wa matuku. 13 Dituku dia Nsabatu tuakapatuka pambelu pa tshiibi pabuipi ne musulu, muaba utuvua tuela meji ne: uvua muaba wa kusambila; tuakasomba, tuetu kutuadija kuyukila ne bakaji bavua badisangishe. 14Mukaji mukuabu dîna diende Ludiya, mupanyishi wa bilamba bikunzubile wa mu tshime-

201

Dikuata Paulo ne Sila; basambila

nga tshia Tuatila, mutendeledi wa Nzambi, uvua uteleja, ne Yehowa wakunzulula muoyo wende bua kumvuaye bimpe malu avua Paulo wamba. 15 Bobu bamane kumubatiza, yeye ne ba mu nzubu muende, wakatusengelela wamba ne: “Nuenu bamone ne: ndi ne lulamatu kudi Yehowa, luayi, nusombe mu nzubu muanyi.” Wakatuenzeja anu bua kuitaba. 16 Dikuabu edi, patuvua tuya muaba wa kusambila, nsongakaji mukuabu mupika uvua ne nyuma mubi, demon wa lubuku, wakasambakena netu. Uvua upetesha bamfumu bende bintu bia bungi ku mudimu wende wa dibuka. 17 Nsongakaji eu uvua utulonda ne Paulo, wenda wela mbila wamba ne: “Bantu aba mbapika ba Nzambi Mutambe Bunene, badi banumanyisha njila wa lupandu.” 18Wakatungunuka ne kuenza nanku matuku a bungi. Ndekelu wa bionso, biakatshiokesha Paulo, kukudimukaye, kuambila nyuma au ne: “Ndi nkutumina dîyi mu dîna dia Yezu Kristo: patuka munda muende.” Wakapatuka anu pa dîba adi. 19 Pakamona bamfumu bende ne: kuvuabu batekemene bua kuikala kupetela bintu kuvua kujimine, bakakuata Paulo ne Sila, kubakokela muaba wa tshisalu kudi bakokeshi, 20 kuyabu nabu kudi banene ba mbulamatadi, bobu kuamba ne: “Bantu aba badi bajudija tshimvundu tshikole mu tshimenga tshietu. Mbena Yuda, 21 ne badi balongesha bantu bilele bidibu kabayi batuanyishile bua kuitaba anyi kuenza, bu mutudi bena Lomo.” 22Musumba wa bantu wakabajukila pamue kuulu; banene ba mbulamatadi kutuma-

BIENZEDI 16:15-34

bu dîyi bua kubela nkodi, bobu bamane kubapandila bilamba biabu bia pa mutu. 23Pakabatutabu bikole, bakabela mu buloko, kuambilabu mulami wa buloko bua kubalama bimpe menemene. 24 Bu muvuabu bamuambile dîyi edi, wakabela mu buloko bua munda menemene, kubuejaye makasa abu mu bikunyi. 25 Mundankulu, Paulo ne Sila bakabanga kusambila, batumbisha Nzambi ne misambu, bena buloko babumvua. 26 Diakamue buloba buakakanka bikole, bishimikidi bia buloko kutenkakana. Biibi bionso biakakanguka musangu umue, bintu bivuabu babasuike nabi bonso biakasuluka. 27Pakabika mulami wa buloko, kumonaye ne: biibi bia buloko bivua bikanguke, wakatula muele wende, ukeba kudishipa, wela meji ne: bena buloko bonso bavua banyeme. 28 Kadi Paulo wakela dîyi dikole ne: “Kudienzedi bibi to, bualu tuetu bonso tudi muaba eu!” 29Kulombeshaye bimunyi, kubuelaye lubilu wenda uzakala, kudielaye kumpala kua Paulo ne Sila. 30Wakapatuka nabu pambelu, kuambaye ne: “Bakalenge, ngenze tshinyi bua kusungidibua?” 31Bakamba ne: “Itabuja Mukalenge Yezu, neusungidibue wewe ne ba mu nzubu muebe.” 32 Bakamuambila dîyi dia Yehowa, yeye ne ba mu nzubu muende bonso. 33 Wakaya nabu dîba adi butuku, kusukulaye mputa yabu. Pashishe yeye ne ba mu dîku diende bonso bakabatijibua dîba adi. 34 Wakaya nabu mu nzubu muende, kubatekela biakudia ku mêsa; kusankaye bikole yeye ne ba mu nzubu muende bonso, bualu uvua muitabuje Nzambi.

BIENZEDI 16:35–17:13

Ku Tesalonike. Diyisha ku Beloya

35Pakatshiabu, banene ba mbulamatadi bakatuma balami bua kuamba ne: “Lekela bantu abu.” 36 Nunku mulami wa buloko wakambila Paulo mêyi abu ne: “Banene ba mbulamatadi mbatume bantu bua kunulekela nuenu babidi. Nunku mpindieu, patukayi, nuye mu ditalala.” 37 Kadi Paulo wakabambila ne: “Bavua batukume kumpala kua bantu kabayi batulumbuluishe, petu bikale bena Lomo, kutuelabu mu buloko; mpindieu badi batupatula mu musokoko anyi? Tòo, nansha kakese! Balue bobu nkayabu kutupatula.” 38 Balami bakaya kuambila banene ba mbulamatadi mêyi aa. Bantu abu bakumvua buôwa bua bungi pakumvuabu ne: bavua bena Lomo. 39Nunku bakalua, kubasengelelabu, pashishe bobu bamane kubapatula, bakabalomba bua kumbuka mu tshimenga tshiabu. 40Kadi bakapatuka mu buloko, kuyabu kumbelu kua Ludiya; pakamonabu bana betu, bakabakankamija, pashishe kuyabu. Bakapitshila mu Amfipoli ne mu Apoloniya, kufikabu ku Tesalonike kuvua nsunagoga wa bena Yuda. 2 Bilondeshile tshilele tshia Paulo, wakabuelamu, kuyaye kudibu, ne munkatshi mua mbingu isatu, dituku dionso dia Nsabatu, uvua welangana nabu meji a malu a mu Mifundu minsantu, 3 umvuija ne ufila bijadiki bia mu Mifundu minsantu ne: bivua bikengela bua Kristo akenge ne abishibue ku lufu wamba ne: “Yezu eu undi nnumanyisha bualu buende, yeye ke Kristo.” 4 Bua bualu ebu bamue ba kudibu bakalua bena kuitabuja, kudisangishabu kudi Paulo ne Sila, ne musumba munene wa bena Greke

17

202

bavua batendelela Nzambi ne bakaji ndambu bende lumu bakenza pabu nanku. 5Kadi bena Yuda bakumvua mukawu, kusangishabu ndambu wa bantu babi bavua banyunguluka muaba wa tshisalu kabayi ne tshia kuenza, kudikunguijabu, kujulabu tshimvundu mu tshimenga. Kubuelabu mu nzubu wa Yasona ku bukole, benda bakeba bua kubafila kudi tshisumbu tshia bantu abu. 6Pakapangabu kubapeta, bakakoka Yasona ne bana betu bakuabu, kuyabu nabu kudi bakokeshi ba mu tshimenga, bela mbila ne: “Bantu badi bajudije tshimvundu pa buloba bujima aba bakadi kabidi munemu, 7ne Yasona mmubakidile bimpe. Bantu bonso aba mbatombokele mikenji ya Kaisa, bamba mudiku mukalenge mukuabu diende Yezu.” 8 Pakumvua musumba wa bantu ne bakokeshi ba tshimenga malu aa, bakumvua buôwa; 9 bakalekela Yasona ne bakuabu abu pakafutabu tshibawu tshikumbane. 10 Diakamue bana betu bakatuma Paulo ne Sila ku Beloya butuku. Pakafikabu, bakaya mu nsunagoga wa bena Yuda. 11Bena Yuda aba bavua ne meji mimpe kupita ba mu Tesalonike, bualu bakitaba dîyi ne lukasa luonso, bakonkonona Mifundu bimpe menemene dituku ku dituku bua kumanya bikala malu aa avua malelela. 12 Nunku ba bungi ba kudibu bakalua bena kuitabuja ne ndambu wa bantu bakaji bena Greke ba kunemekibua ne bantu balume. 13 Kadi pakumvua bena Yuda ba mu Tesalonike ne: Paulo uvua uyisha kabidi dîyi dia Nzambi mu Beloya, bakaluamu kabidi bua kusonsola lungenyi

203

Paulo udi uyisha mu Aleopago

lua bantu ne kujudija bimvundu. 14Bana betu bakatuma Paulo diakamue bua kuya too ne ku mbuu; kadi Sila ne Timote bakashalamu. 15 Bantu bavua balombola Paulo bakaya nende too ne ku Atena, ne yeye mumane kubambila bua Sila ne Timote balue kudiye lukasa, bakaya. 16 Pavua Paulo mubindile mu Atena, muoyo wende wakanyingalala pavuaye umona mu tshimenga atshi muwule tente ne mpingu. 17Wakatuadija kueleshishangana meji ne bena Yuda ne bantu bakuabu bavua batendelela Nzambi mu nsunagoga, ne bantu bonso bavuaye upetangana nabu dituku dionso muaba wa tshisalu. 18 Kadi bamue bena nkindi ba Epikuleo ne ba Stoiko bakatuadija kukokangana nende, bamue bavua bamba ne: “Muena biakulakula eu udi usua kutuambila tshinyi?” Bakuabu bamba ne: “Mmuenze bu muyishi wa malu a nzambi ya ku babende.” Bavua bamba nanku bualu uvua wamba lumu luimpe lua Yezu ne dibika dia ku lufu. 19 Nunku bakamukuata, kuya nende ku Aleopago bamba ne: “Tudiku mua kumanya malongesha mapiamapia audi ulongesha anyi? 20 Bualu udi wamba amue malu adi umvuika mapiamapia ku matshi etu. Nunku tudi basue kumanya tshidi malu aa umvuija.” 21 Bena Atena bonso ne benyi bavua basombelamu bavua bapitshishila dîba diabu dionso divuabu kabayi benza mudimu ku dilonda anyi diteleja bualu kampanda bupiabupia. 22 Paulo wakimana munkatshi mua Aleopago, kuambaye ne: “Nuenu bena Atena, ndi mumone ne: mu malu onso nudi nu-

BIENZEDI 17:14-30

mueneka bu bantu badi batshina banzambi kupita bantu bakuabu. 23 Tshilejilu, pamvua mpita, ngakatangila bimpe bintu bienu binudi nutendelela, meme kumona kabidi tshioshelu tshikuabu bafundapu ne: ‘Kudi Nzambi udi kayi mumanyike.’ Nunku yeye unudi nutendelela kanuyi bamanye ke undi nnumanyisha. 24Nzambi wakafuka buloba ne bintu bionso bidipu, bu mudiye Yeye Mukalenge wa diulu ne buloba, kena usombela mu ntempelo mienza ne bianza to, 25 anyi kakuena nansha bianza bia bantu bidi bimuambuluisha bienze bu ne: udi dijinga ne tshintu, bualu yeye muine ke udi upesha bantu bonso muoyo, ne mueyelu ne bintu bionso. 26 Wakenza bisamba bionso bia bantu bifumine mu muntu umue bua kusombabu pa buloba bujima, ne wakateka bikondo bijadika, kuelelaye bantu mikalu ya muaba wa kusombela, 27 bua bobu bakebe Nzambi bikalabu mua kumukeba benda babubuta ne bikalabu mua kumupeta bulelela, nansha mudiye kayi kule ne yonso wa kutudi. 28 Bualu tudi ne muoyo, tudi tuenda, ne tudiku bua bualu buende, anu muvua bafundi bakuabu ba tusala ba munkatshi muenu bambe ne: ‘Bualu tudi kabidi bana bende.’ 29 “Nunku bu mutudi bana ba Nzambi, katuena ne bua kuela meji ne: Nzambi udi bu ngolo, anyi bu tshiamu tshia arjan anyi bu dibue, anyi bu tshintu tshisonga ne lungenyi ne meji a bantu. 30 Bulelela, Nzambi uvua mulengulule bikondo bia dipanga dia nunku, kadi mpindieu udi wambila bantu ne: bonso buabu badi ne bua kukudimuna mitshima miaba yonso

BIENZEDI 17:31–18:17

Akila. Paulo kumpala kua Galiyo

idibu. 31 Bualu mmusungule dituku didiye mupangadije bua kulumbuluisha buloba bujima mu buakane ku butuangaji bua muntu udiye musungule, ne mmupeshe bantu bonso tshijadiki bualu mmumubishe ku lufu.” 32 Pakumvuabu wakula bua dibishibua dia bantu ku lufu, bamue bakatuadija kumuseka, bakuabu bavua bamba ne: “Netukuteleje kabidi bua bualu ebu musangu mukuabu.” 33 Nunku Paulo wakumbuka munkatshi muabu, 34 kadi bamue bantu bakadisangisha kudiye, kuluabu bena kuitabuja. Munkatshi muabu muvua Dionusiyo, mulumbuluishi wa ku kabadi ka ku Aleopago, ne mukaji mukuabu dîna diende Damali, ne bantu bakuabu kabidi. Kunyima kua malu aa, wakumbuka ku Atena, kuyaye ku Kolinto. 2 Wakapeta muena Yuda mukuabu wa ku Ponto, dîna diende Akila, utshivua ufuminaku ku Itali ne mukajende Pisikila, bualu Kulaudiyo uvua mutume dîyi bua bena Yuda bonso bumbuke mu Lomo. Nunku wakaya kudibu, 3 ne bu muvuaye wenza mudimu wa muomumue nabu, wakasombela ku nzubu kuabu, wakenza nabu mudimu, bualu mudimu wabu uvua wa kuenza ntenta. 4 Kadi uvua wenza muyuki mu nsunagoga dituku dionso dia Nsabatu ne witabujija bena Yuda ne bena Greke. 5 Pakalua Sila ne Timote bafumina ku Makedoniya, Paulo wakadifila bikole mu mudimu wa dîyi, uyisha bena Yuda bua kubajadikila ne: Yezu udi Kristo. 6 Kadi bu muvuabu batungunuka ne kumuluisha, bamuamba mêyi mabi, wakanyukula bilamba biende, kuba-

18

204

mbilaye ne: “Mashi enu ikale pa mitu yenu. Meme tshiena ne bualu to. Kutuadijila ku mpindieu, nenye kudi bantu ba bisamba bia bende.” 7Nunku wakumbukaku, kuyaye kubuela mu nzubu mua muntu mukuabu, dîna diende Titiyo Yusto, mutendeledi wa Nzambi, uvua ne nzubu mutuangane ne nsunagoga. 8 Kadi Kulisipo mutangidi wa nsunagoga wakitabuja Mukalenge pamue ne ba mu nzubu muende bonso. Bena Kolinto ba bungi bavua bumvue lumu luimpe bakitabuja, kubabatizabu. 9 Butuku Mukalenge wakambila Paulo mu tshikena kumona ne: “Kutshinyi to, kadi tungunuka anu ne kuakula, kupuwu to; 10bualu ndi nebe, kakuena muntu wakuluisha bua kukuenzela bibi, bualu ndi ne bantu ba bungi mu tshimenga etshi.” 11 Nunku wakashalamu tshidimu tshijima ne ngondo isambombo, ulongesha dîyi dia Nzambi munkatshi muabu. 12 Pavua Galiyo muikale mulombodi wa Akaya, bena Yuda bakumvuangana bua kuluisha Paulo, kuyabu nende ku tshilumbuluidi 13bamba ne: “Muntu eu udi witabujija bantu bua kutendelela Nzambi mu mushindu udi kauyi upetangana ne mikenji yetu.” 14Kadi pakavua Paulo ukeba kuakula, Galiyo wakambila bena Yuda ne: “Nuenu bena Yuda, mvua mua kunuteleja ne lutulu bu koku kuikale tshilema anyi bualu bubi bunene. 15 Kadi bikalabi bua dikokangana bua miaku, bua mêna ne bua mikenji yenu nuenu, nuditangidile bualu ebu. Tshiena musue kuikala mulumbuluishi wa malu aa to.” 16 Wakabipata ku tshilumbuluidi. 17Nunku buonso buabu bakakuata Sosetene

205

Akila ne Pisikila bambuluisha Apolo

mutangidi wa nsunagoga, kutuadijabu kumututa kumpala kua tshilumbuluidi. Kadi Galiyo kakatangila malu aa nansha kakese. 18 Pakashala Paulo kabidi ndambu wa matuku makuabu, wakalayangana ne bana betu, kuangataye mazuwa mutangile ku Suliya pamue ne Pisikila ne Akila; uvua mukoseshe nsuki yende mu Kanekelea bualu uvua muenze mutshipu. 19Bakafika ku Efeso, yeye kubashiyaku; kadi yeye wakabuela mu nsunagoga, kubangaye kuelangana meji ne bena Yuda. 20Nansha muvuabu bamulomba bua kushalaku matuku a bungi, kakitaba to, 21kadi wakalayangana nabu, kubambilaye ne: “Biasua Yehowa, nempingane kabidi kunudi.” Wakabanda mu mazuwa kumbukaye ku Efeso, 22 kupuekaye ku Kaisaliya. Kubandaye bua kuela bena mu tshisumbu muoyo, pashishe kupuekaye ku Antiyokiya. 23 Pakapitshishaye ndambu wa matuku kuntu aku, wakumbuka, kuyaye miaba mishilashilangane ya mu ditunga dia Galatiya ne dia Fugiya wenda ukolesha bayidi bonso. 24 Muena Yuda mukuabu wa ku Alesandeliya diende Apolo wakafika ku Efeso; uvua muakudi wa dipoko ne uvua mumanye Mifundu minsantu bikole. 25 Bavua balongeshe muntu eu njila wa Yehowa anu ne mêyi a mukana; bu muvuaye usaba ne nyuma, uvua wakula ne ulongesha malu a Yezu anu mu owu, kadi uvua mumanye anu batismo wa Yone. 26 Wakatuadija kuakula ne dikima dionso mu nsunagoga. Pakamumvua Pisikila ne Akila, bakaya nende kumbelu kuabu, kumumvuijabu nji-

BIENZEDI 18:18–19:9

la wa Nzambi bimpe menemene. 27 Pashishe, bu muvuaye musue kuya mu Akaya, bana betu bakafundila bayidi, babalomba bua bamuakidile bimpe. Pakafikaye, wakambuluisha bikole bantu bavua balue bena kuitabuja ku ngasa wa Nzambi; 28bualu uvua ujadikila bena Yuda kumpala kua bantu ne bukole buonso muvuabu mu dipanga, pavuaye uleja mu Mifundu minsantu ne: Yezu uvua Kristo. Pashishe pavua Apolo mu Kolinto, Paulo wakapitshila munda mua ditunga, kupueka ku Efeso, kusanganaku bayidi bakuabu; 2 wakabakonka ne: “Nuvua bapete nyuma muimpe panuvua balue bena kuitabuja anyi?” Bakamuambila ne: “Katshia katuena banji kumvua ne: nyuma muimpe utuku to.” 3 Wakamba ne: “Bavua banubatize ne dibatiza kayi?” Bakamba ne: “Dibatiza dia Yone.” 4 Paulo wakamba ne: “Yone uvua ubatiza bantu ne dibatiza didi dileja dikudimuna dia mutshima, wambila bantu bua kuitabuja muntu uvua ulua panyima pende, Yezu mene.” 5 Pakumvuabu nanku, bakabatijibua mu dîna dia Mukalenge Yezu. 6 Pakabatentekela Paulo bianza, nyuma muimpe wakabatulukila, bobu kutuadija kuakula mu miakulu mikuabu, bamanyisha mêyi a buprofete. 7 Bantu aba bonso bavua batue ku dikumi ne babidi. 8 Paulo wakabuela mu nsunagoga, uvua wakula ne dikima munkatshi mua ngondo isatu, wenza miyuki ne welesha bantu meji bua kubitabujija bualu bua Bukalenge bua Nzambi. 9 Kadi bu muvua bamue bantu bateka mutu mukole bua kuitabuja, bakula bibi bua

19

BIENZEDI 19:10-27

Diosha mikanda ya majimbu

Njila kumpala kua bantu, wakumbuka kudibu, kumbushaye bayidi munkatshi muabu, wenza miyuki dituku dionso mu tshilongelu tshia Tulano. 10Wakenza nanku munkatshi mua bidimu bibidi, nunku bantu bonso ba mu distrike dia Asia bakumvua dîyi dia Mukalenge, bena Yuda ne bena Greke bonso. 11 Nzambi wakatungunuka ne kuenza malu a bukole a kukema ku bianza bia Paulo, 12 nunku bantu bavua bangata bitambala ne bilamba biende baya nabi kudi bantu bavua basama, masama abu ajika ne nyuma mibi ipatuka. 13 Kadi bamue bena Yuda bavua benza ngendu benda bipata bademon bakakeba pabu bua kuipata nyuma mibi ivua munda mua bantu ne dîna dia Mukalenge Yezu; bavua bamba ne: “Ndi nkutshipisha mu dîna dia Yezu udi Paulo uyisha.” 14 Munkatshi muabu muvua bana ba balume muanda mutekete ba mfumu wa bakuidi mukuabu muena Yuda, diende Sekuwa, bavua benza pabu nanku. 15 Kadi nyuma mubi wakabambila ne: “Ndi mumanye Yezu, ndi mumanye kabidi Paulo; kadi nuenu nudi banganyi?” 16 Nunku muntu uvua ne nyuma mubi munda wakadiela pambidi pabu, kubakokeshaye umue ku umue, kubapita bukole, bobu kupatuka mu nzubu lubilu butaka, batapike mputa. 17 Bantu bonso bakamanya bualu ebu, bena Yuda ne bena Greke bavua basombele mu Efeso; buôwa buakabakuata bonso ne dîna dia Mukalenge Yezu diakatungunuka ne kutumbishibua. 18 Bantu ba bungi bavua balue bena kuitabuja bavua balua batonda ne baleja patoke malu avuabu benza.

206

19 Bantu ba bungi bavua benza malu a majimbu bakasangisha mikanda yabu, kuyoshabu kumpala kua bantu bonso. Bakabadika mushinga wayi yonso, kusanganabu muikale wa makuta a binjanja bia arjan 50000. 20 Nunku dîyi dia Yehowa diakatungunuka ne kumuangalaka ne kuya kumpala mu mushindu uvua uleja bukole. 21 Pakajika malu aa, Paulo wakapangadija mu lungenyi luende bua kupitshila mu Makedoniya ne mu Akaya kumpala kua kuya ku Yelushalema. Wakamba ne: “Meme muyaku, ndi ne bua kuya kabidi kumona ku Lomo.” 22 Wakatuma bantu babidi ba ku bavua bamuambuluisha ku Makedoniya: Timote ne Elasto, kadi yeye wakashala ndambu wa matuku mu distrike dia Asia. 23 Mu matuku au, bimvundu bikole biakajuka bua Njila. 24 Muntu mukuabu dîna diende Demeteliyo, uvua nsenda wa biamu bia arjan, uvua upetesha bansenda bintu bia bungi pavuaye wenza ntempelo ya Atemise, 25wakabasangisha ne bantu bakuabu bavua benza bintu ebi, kubambilaye ne: “Balumiana, nudi bamanye bimpe ne: ku mudimu eu nkutudi bapetele bubanji buetu. 26 Kabidi nudi bamone ne bumvue mudi Paulo eu muitabujije bantu ba bungi, mubashintulule lungenyi, ki nganu mu Efeso nkayamu to, kadi ne mu bitupa bia distrike dia Asia bitue ku bionso, wamba ne: nzambi idi mienza ku bianza ki nnzambi menemene to. 27 Bualu bukuabu kabidi, katuena tutshina anu bua lumu lua mudimu wetu ludi mua kunyanguka to, kadi tudi tutshina kabidi ne: nebavuije ntempelo wa Atemise, nzambi muka-

207

Badi bajudija tshimvundu

ji munene tshintu tshia tshianana ne butumbi buende budi bena mu distrike dionso dia Asia ne ba pa buloba bujima batendelela bukadi pakuvuijibua bua tshianana.” 28 Pakumvuabu bualu ebu, bantu balume bakafika munda bikole, kutuadijabu kuela mbila bamba ne: “Atemise wa bena Efeso mmunene!” 29 Tshimvundu tshiakakuatakana mu tshimenga tshionso, bakaya bonso lubilu muaba wa manaya, benda bapulumuna Gayo ne ˆ Alistako, bantu ba ku Makedoniya bavua bafila Paulo mu ngendu yende. 30 Paulo uvua pende musue kubuela muaba uvua bantu au, kadi bayidi kabakamuitabila to. 31 Nansha bamue balongolodi ba bibilu ne manaya bavua balunda bende bakamutumina mukenji bamusengelela bua kayi kuteka muoyo wende mu njiwu muaba wa manaya au to. 32 Bamue bantu bavua bela mbila bamba bualu bumue, bakuabu bamba bukuabu; bualu bantu bavua badisangishe bavua mu kayumbayumba, ne ba bungi ba kudibu kabavua bamanye tshivuabu badisangishile to. 33 Nunku bakapatula Alesandelo mu bantu abu, bena Yuda benda bamusakila kumpala; Alesandelo wakajula tshianza, ukeba kudiakuila kumpala kua bantu. 34 Kadi pakajingululabu ne: uvua muena Yuda, bonso bakela mbila munkatshi mua ˆ meba matue ku abidi bamba ne: “Atemise wa bena Efeso mmunene!” 35 Pakabatukija mufundi wa malu a mu tshimenga, wakamba ne: “Nuenu bena Efeso, nnganyi wa munkatshi mua bantu udi kayi mumanye ne: tshimenga tshia Efe-

BIENZEDI 19:28–20:4

so ke tshidi tshilama ntempelo wa Atemise munene ne tshimfuanyi tshivua tshikuluke mu diulu? 36 Bu mudi bantu kabayi mua kuelesha malu aa mpata, nudi ne bua kuikala ne lutulu ne kubenga kuenza malu lukasa lukasa. 37 Bualu nudi balue ne bantu aba badi kabayi nansha bivi ba bintu bia mu ntempelo anyi bapendi ba nzambi wetu mukaji. 38 Nunku bikala Demeteliyo ne bansenda badi nende bikale tshilumbu ne muntu, kudi matuku a kulumbuluisha bantu ne kudi kabidi balombodi; baye kufundangana. 39 Kadi binuikala nukeba bualu bukuabu, nebabutangile mu tshisangilu tshia pa tshibidilu. 40 Bualu badi mua kutubanda mutudi tutombokela mbulamatadi mu tshilumbu tshia lelu etshi, bu mutudi katuyi ne tshia kuamba bua kumvuija tshidi bantu aba bena tshimvundu badikunguijile.” 41 Pakambaye malu aa, wakatangalaja bantu bavua badisangishe abu. Tshimvundu tshimane kujika, Paulo wakabikidisha bayidi; yeye mumane kubakankamija ne mulayangane nabu, wakatuadija luendu luende mutangile ku Makedoniya. 2 Yeye mumane kupitshila mu bitupa bionso abi ne mukankamije bantu bavuamu ˆ ne meyi a bungi, wakalua mu Grese. 3 Wakenzamu ngondo isatu, kadi bu muvua bena Yuda bamuelele tshifufu pakavuaye ukeba kuya ku Suliya, wakapangadija bua kupinganyina ku Makedoniya. 4 Bakaya kumufila kudi: Sopato muana wa Pulo wa ku Beloˆ ya, Alistako ne Sekundo ba ku ˆ Tesalonike, Gayo wa ku Debe, Timote, ne Tukiko ne Tofimo ba mu

20

BIENZEDI 20:5-24

Dibisha Eutuko. Bakulu ku Mileto

distrike dia Asia. 5 Bantu aba bakadianjila, kutuindilabu ku Toa; 6 tuetu kuangata mazuwa ku Filipoyi matuku a mampa kaayi mela luevene mamane kupita, tuetu kuya kudibu ku Toa mu matuku atanu; kushalaku matuku muanda mutekete. 7 Dituku dia kumpala dia lumingu, patuvua badisangishe, Paulo wakatuadija kuyukila nabu, bualu uvua ne bua kuya dituku divua dilonda; wakalepesha muyuki wende too ne mundankulu. 8 Kuvua ndambu wa miendu mu nzubu wa kuulu mutuvua badisangishile. 9 Nsongalume muˆ kuabu, dına diende Eutuko, uvua musombe pa dididishi wakalala tulu tukole pavua Paulo utungunuka ne kuakula. Bua bukole bua tulu, wakakuluka kumbukila ku tshisasa tshisatu tshia nzubu, kumuambulabu mufue. 10 Paulo wakatuluka, kudielaye pambidi pende, kumuela mu maboko, kuambaye ne: “Lekelayi mutoyi, bualu udi ne muoyo1 munda muende.” 11 Wakabanda kabidi, kuangataye biakudia, kudiaye. Wakatungunuka ne kuyukila too ne patshiatshia, pashishe kuyaye. 12 Bakaya ne nsongalume muikale ne muoyo, bualu ebu buakabakolesha bikole menemene. 13 Tuetu kudianjila ku mazuwa, tuetu kuya batangile ku Aso kutuvua basue kuambula Paulo, bualu yeye mumane kutuambila bua kuenza nunku, yeye muine uvua usua kuya lua makasa. 14 Pakatupetaye ku Aso, tuakamuambula mu mazuwa, kuya ku Mitulene; 15 patuakumbuka kuntu aku dituku diakalonda, tuakafika kumpala kua tshidiila Bz 20:101 Anyi “anyima.”

208

tshia Kiyo, kadi dituku diakalonda tuakafika ku Samo ne dituku dikuabu adi tuetu kufika ku Mileto. 16 Paulo uvua mupangadije bua kupita kayi utuluka mu ˆ Efeso bua kapitshishi dıba mu distrike dia Asia, bualu uvua uya lukasa bua kufika ku Yelushalema dituku dia tshibilu tshia Pentekoste bu biobi mua kuenzeka nanku. 17 Kadi pavuaye ku Mileto, wakatuma mukenji ku Efeso, kubikidisha bakulu ba tshisumbu. 18 Pakafikabu kudiye, wakabambila ne: “Nudi bamanye bimpe mumvua misangu yonso muenze malu munkatshi muenu katshia ku dituku dia kumpala dingakafika mu distrike dia Asia, 19 nkuatshila Mukalenge mudimu bu mupika ne bupueˆ kele buonso ne binsonji ku mesu, ne mateta avua amfikila bua bifufu bia bena Yuda; 20 mumvua tshiyi ndikanda bua kunuambila malu onso avua mua kunukuatshisha ne bua kunulongesha muaba uvua bantu ba bungi ne ku nzubu ne ku nzubu. 21 Kadi mvua muyishe bikole menemene bena Yuda ne bena Greke bua dikudimuna dia mutshima kudi Nzambi ne bua ditabuja Mukalenge wetu Yezu. 22 Tangilayi mpindieu! Ndi nya ku Yelushalema muenzeja kudi nyuma, nansha mundi tshiyi mumanye malu angenzekelaku, 23 kadi nyuma muimpe udi utungunuka ne kunjadikila mu tshimenga ne mu tshimenga wamba ne: buloko ne makenga mbingindile. 24 Nansha nanku, tshiena ngangata anyima wanyi meme bu udi ne mushinga kundi nansha, tshikole njikije lubilu luanyi ne mudimu umvua mupete kudi Mukalenge Yezu wa kuyisha bikole menemene lumu luimpe lua ngasa wa Nzambi.

209

Udi ubela bakulu. Ku Tulo

25 “Tangilayi mpindieu! Ndi mumanye ne: nuenu bonso bamvua muyishe bualu bua Bukalenge kanuakumona mpala wanyi kabidi to. 26 Ke bualu kayi lelu eu ndi nnuangata bu bantemu ne: tshiena ne dibanza dia mashi a muntu nansha umue, 27 bualu tshivua mudikande bua kunuambila malu onso adi Nzambi mupangadije. 28 Nudilame nuenu bine ne tshisumbu tshionso tshia mikoko tshidi nyuma muimpe munuteke batangidi munda muatshi, bua kulama tshisumbu tshia Nzambi tshivuaye musumbe ku mashi a Muanende nkayende. 29 Ndi mumanye ne: pandi ngumbuka, mbua ya ditu idi ne luonji neyibuele munkatshi muenu; kayakuenzela mikoko malu ne luse to, 30 ne munkatshi muenu nuenu nemujuke bantu bakula malu makonyangale bua kukoka bayidi mu nyima muabu. 31 “Nunku nushale batabale, nuvuluke ne: munkatshi mua bidimu bisatu, butuku ne munya tshivua mulekele kubela yonso ˆ wa kunudi ne binsonji ku mesu. 32 Mpindieu ndi nnushiya mu biaˆ nza bia Nzambi ne mu dıyi dia ngasa wende didi mua kunukolesha ne kunupesha bumpianyi munkatshi mua bantu bonso badibu bajidile. 33 Tshivua mualakane arjan anyi ngolo anyi bilamba bia muntu nansha. 34 Nuenu nkayenu nudi bamanye ne: bianza ebi mbikumbaje majinga anyi ne a bamvua nabu. 35 Mvua munuleje mu malu onso ne: mu ditata ne mudimu mukole nunku ke munudi ne bua kuambuluisha badi baˆ tekete, ne nuvuluke meyi a Mukalenge Yezu akambaye ne: ‘Disanka dia kupa ndipite dia kuangata.’ ”

BIENZEDI 20:25–21:8

36 Pakambaye malu aa, wakatua nabu bonso binu panshi, kusambilaye. 37 Pashishe bonso bakadila bikole, kuelabu Paulo tshitupa ku nshingu, kumutuabu mishiku, 38 bualu bavua buˆ mvue bibi nangananga bua dıyi divuaye muambe dia ne: kabakumona mpala wende kabidi to. Pashishe kumushindikijabu too ne ku mazuwa. Patuakadienzeja bua kumbuka kudibu, tuakabuela mu mazuwa kuya batangile ku Kosa; kadi dituku diakalonda tuakafika ku Lodo, tuetu kumbukaku kuya ku Patala. 2 Patuakapeta mazuwa avua asabuka matangile ku Foinike, tuakabuelamu, tuetu kuya. 3 Patuakafika pabuipi ne tshidiila tshia Kupuliyo, tuakatshishiya ku dia bakaji, tuetu kuya ku Suliya, kutulukila mu Tulo bualu ke muvua mazuwa atuluila bujitu buawu. 4 Tuakakeba bayidi, tuetu kubapeta, kusomba nabu matuku muanda mutekete. Kadi bua tshivua nyuma mubambile, bakambila Paulo misangu ne misangu bua kadiatshi mu Yelushalema to. 5 Pakakumbana matuku, tuakapatuka, kutungunuka ne luendu luetu; kadi bantu bonso, ne bakaji ne bana bakatushindikija too ne pambelu pa tshimenga. Tuetu kutua binu panshi ˆ ku muelelu kua mayi, tuetu kusambila 6 ne kulayangana nabu. Pashishe tuetu kubuela mu mazuwa, kadi bobu bakapingana ku nzubu yabu. 7 Tuakumbuka ne mazuwa ku Tulo kufika ku Tolemayi, tuetu kuela bana betu muoyo, kusomba nabu dituku dimue. 8 Dituku diakalonda, tuakaya, tuetu kufika ku Kaisaliya, kubuela mu

21

BIENZEDI 21:9-26

Agabo umanyisha muakuatabu Paulo

nzubu mua Filipo muambi wa lumu luimpe uvua umue wa ku balume muanda mutekete, tuetu kusomba kuende. 9 Muntu eu uvua ne bana banayi ba bakaji bavua kabayi banji kusedibua; bavua benza mudimu wa buprofete. 10 Tuetu bamane kusombaku matuku ndambu, muprofete mukuaˆ bu dına diende Agabo wakalua ufumina ku Yudaya. 11 Wakalua kutudi, kuangataye mukaba wa Paulo, kudisuikawu ku makasa ne ku bianza, kuambaye ne: “Nyuma muimpe udi wamba nunku: ‘Bena Yuda nebasuike muena mukaba eu mushindu eu ku Yelushalema, nebamufile mu bianza bia bantu ba bisamba bia bende.’ ” 12 Patuakumvua bualu ebu, tuetu ne bantu ba muaba au, tuakatuadija kumusengelela bua kabandi ku Yelushalema to. 13 Kadi Paulo wakandamuna ne: “Ntshinyi tshinudi nuenza panudi nudila, nutekesha muoyo wanyi nunku? Numanye ne: nkadi mudilongolole ki nganu bua kusuikibua to, kadi kabidi bua kufua ku ˆ Yelushalema bua dına dia Mukalenge Yezu.” 14 Nanku bu muvuaye mubenge kuitaba, tuakamuaˆ mbila meyi aa: “Disua dia Yehowa dienzeke.” 15 Panyima pa matuku au, tuakadilongolola bua luendu, kutuadija kubanda ku Yelushalema. 16 Kadi bayidi bakuabu ba mu Kaisaliya bakaya pabu netu bua kutufikisha kumbelu kua Nasona, muyidi wa ku ntuadijilu, kutuvua ne bua kutudila. 17 Patuakabuela mu Yelushalema, bana betu bakatuakidila ne disanka. 18 Dituku diakalonda, Paulo wakaya netu kudi Yakobo, ne bakulu

210

bonso bavua muaba au. 19 Wakabela muoyo, kubalondela malu onso avua Nzambi muenze munkatshi mua bantu ba bisamba bia bende ku diambuluisha dia mudimu wende. 20 Pakumvuabu bualu ebu, bakatuadija kutumbisha Nzambi; bakamuambila ne: “Muanetu, udi mumone binunu bia bungi bia bena kuitabuja badi munkatshi mua bena Yuda; bonso buabu badi ne tshisumi tshia bungi bua Mikenji. 21 Mbumvue lumu lua bualu buebe ne: udi ulongesha bena Yuda bonso badi munkatshi mua bisamba bia bende bua kutombokela Mose, ubambila bua kabatengudi bana babu ne bua kubenga kunemeka bilele bietu bia katshia ku kale. 22 Nunku tuenze tshinyi? Kakuyi mpata, nebumvue ne: udi mufike. 23 Nunku enza tshitudi tukuambila etshi: Tudi ne bantu balume banayi badi baditshipe mutshipu. 24 Ndaku ne bantu aba, udilengeje nabu bilondeshile mikenji, ubafutshile bionso bidi bikengedibua bua bakoseshe nsuki yabu. Nunku bantu bonso nebamanye ne: malu onso adibu bamba buebe wewe ki mmalelela to, kadi udi wenda mu bulongame, utumikila pebe Mikenji. 25 Kadi bua bena kuitabuja ba mu bisamba bia bende, tudi bangate dipangadika, babatuminadi ne: badi ne bua kulekela bintu bilambula mpingu, kulekela mashi, ne bintu bifiekela mu nshingu, ne masandi.” 26 Dituku diakalonda, Paulo wakaya ne bantu abu, kudilengeja nabu bilondeshile mikenji, kubuelaye mu ntempelo bua kumanyisha dituku divua didilengeja ne bua kujika ne divuabu ne bua kufila mulambu bua yonso wa kudibu.

211

Bakuata Paulo mu ntempelo

27Pakavua matuku muanda mutekete asua kufika ku ndekelu, bena Yuda ba mu Asia bakamumona mu ntempelo, kutuadijabu kujudija tshimvundu mu bantu, kumukuatabu 28 bela mbila bamba ne: “Bena Isalele, luayi nutuambuluishe! Muntu eu ke udi ulongesha bantu bonso ba miaba yonso bua kuluisha tshisamba tshietu, ne Mikenji yetu ne muaba eu. Bualu bukuabu, mmulue kabidi ne bena Greke mu ntempelo, udi unyanga muaba wa tshijila eu.” 29 Bualu bakavua bamumone ne Tofimo muena Efeso mu tshimenga, ne bavua bela meji ne: Paulo uvua mulue nende mu ntempelo. 30Tshimvundu tshiakakuatakana mu tshimenga tshijima, bantu bakalua lubilu, kukuatabu Paulo, kumukokelabu pambelu pa ntempelo, kukangabu biibi musangu umue. 31Pavuabu bakeba bua kumushipa, lumu lua bualu ebu luakafika kudi kamanda ka tshisumbu tshia basalayi ne: Yelushalema mujima udi mu tshimvundu; 32 diakamue wakangata basalayi ne bamfumu ba basalayi, kupuekaye lubilu kudibu. Pakamonabu kamanda ka basalayi ne basalayi, bakalekela kukuma Paulo. 33 Pashishe kamanda ka basalayi au wakasemena pabuipi, kumukuata ne kutumaye dîyi bua bamusuike ne shene ibidi, pashishe kukonkaye bua kumanya tshivuaye ne tshivuaye muenze. 34 Kadi bamue bantu bavua mu musumba, bakatuadija kuela mbila bamba bualu kampanda, bakuabu bamba bukuabu. Nunku bu muvuaye mupangile mua kumanya bualu nansha bumue bua mbila ivuabu bela, wakatuma dîyi bua baye nende mu kamponyi ka ba-

BIENZEDI 21:27–22:5

salayi. 35 Kadi pakafikaye pa bibandilu, basalayi bakamuambula bua luonji luvua nalu musumba wa bantu; 36 bualu bantu bavua balonda benda bela mbila bamba ne: “Mushipa!” 37 Pakavuabu bakeba kuya nende mu kamponyi ka basalayi, Paulo wakambila kamanda ka basalayi ne: “Ndiku mua kukuambila bualu anyi?” Wakamba ne: “Udi mumanye tshiena Greke anyi? 38Wewe kuena muena Ejipitu wakasaka bantu ku buntomboji kumpala kua matuku aa ne wakalombola bantu 4000 bavua batuangana tuele mu tshipela anyi?” 39 Ke Paulo kuamba ne: “Meme ndi muena Yuda wa ku Tâso wa mu Kilikiya, muena mu tshimenga tshidi tshimanyike. Nunku ndi nkulomba, unganyishile ngambile bantu dîyi.” 40 Yeye mumane kumuanyishila, Paulo muimane pa bibandilu, wakajula tshianza kumpala kua bantu. Pakapuwa bantu talalaa, wakatuadija kuakula mu tshiena Ebelu wamba ne: “Bana betu ne batatu, umvuayi mundi ndibingisha kumpala kuenu mpindieu.” 2 (Pakumvuabu wakula nabu mu muakulu wa tshiena Ebelu, bakapuwa bikole menemene, kuambaye ne:) 3 “Meme ndi muena Yuda, mulelela ku Tâso wa mu Kilikiya, kadi ndi mulongele mu tshimenga etshi ku makasa a Gamaliele, mulongeshibue bua kutumikila Mikenji ya bankambua betu bimpe menemene, muikale ne tshisumi bua Nzambi anu bu nuenu bonso lelu eu. 4 Mvua mukengeshe Njila eu too ne ku lufu, nsuika balume ne bakaji, mbelesha mu buloko, 5anu mudi muakuidi

22

BIENZEDI 22:6-24

Paulo umvuija dibikidibua diende

munene ne tshisangilu tshijima tshia bakulu mua kujadika bindi ngamba. Mvua kabidi muangate mikanda kudibu bua bana betu ba ku Damaseke, ne mvua mu njila bua kulua kabidi ku Yelushalema ne bavuabu basuike bua kubanyoka. 6 “Kadi pamvua mu njila, mumane kufika pabuipi ne Damaseke, pabuipi ne munda munya, butoke bukole buakafuma diakamue mu diulu, kutokesha bionso bivua muaba umvua; 7 ngakakuluka panshi, meme kumvua dîyi dingambila ne: ‘Shaula, Shaula, udi unkengesha bua tshinyi?’ 8 Ngakandamuna ne: ‘Wewe udi nganyi, Mukalenge?’ Wakangambila ne: ‘Meme ndi Yezu wa ku Nazaleta uudi ukengesha.’ 9 Bantu bavua nanyi bakamona butoke, kadi kabavua bajingulule tshivua dîyi dia muntu uvua wakula nanyi diamba to. 10 Ngakamba ne: ‘Mukalenge, ngenze tshinyi?’ Mukalenge wakangambila ne: ‘Juka, ndaku ku Damaseke, nebakuambilaku malu onso adibu bakulongoluele bua kuenza.’ 11 Kadi bu mumvua tshiyi mmona tshintu bua dinkenke dikole dia butoke abu, ngakafika ku Damaseke bankuate ku tshianza benda bandombola kudi bantu bavua nanyi. 12 “Muntu mukuabu, dîna diende Ananiya, uvua utshina Nzambi bilondeshile Mikenji, uvua bena Yuda bonso ba muaba au bakula bimpe bua bualu buende, 13 wakalua kundi. Wakimana ku luseke luanyi, kungambilaye ne: ‘Muanetu Shaula, tuadija kumona kabidi!’ Pa dîba adi, meme kubandisha mêsu, kumumona. 14 Wakamba ne: ‘Nzambi

212

wa bankambua betu mmukusungule bua wewe kumanya disua diende, bua kumona Muntu muakane ne bua kumvua dîyi dia mukana muende, 15 bualu newikale ntemu wende kudi bantu bonso bua malu audi mumone ne mumvue. 16Mpindieu udi ujingakana bua tshinyi? Juka, ubatijibue ne ubikile dîna diende bua utokeshibue ku mibi yebe.’ 17“Kadi pangakapingana ku Yelushalema, pamvua nsambila mu ntempelo, ngakamona tshikena kumona, 18 meme kumumona ungambila ne: ‘Enza lukasa, upatuke mu Yelushalema lubilu, bualu kabakuitaba malu audi umanyisha bua bualu buanyi to.’ 19 Ngakamba ne: ‘Mukalenge, bobu bine mbamanye bimpe ne: mvua ngelesha bantu bavua bakuitabuja mu buloko, mbelesha mfimbu mu nsunagoga ne nsunagoga; 20 ne pavuabu bela mashi a ntemu webe Stefano panshi meme panyi mvua muimane muaba au nganyisha, ne mulame bilamba bia pa mutu bia bantu bavua bamushipa.’ 21Nansha nanku, wakangambila ne: ‘Ndaku, bualu nenkutume mu bisamba bidi kule.’” 22 Bakamuteleja too ne pakambaye mêyi aa. Pashishe bakabandisha mêyi abu bamba ne: “Umbushayi muntu wa nunku pa buloba, bualu kena mukumbane bua kuikala ne muoyo to!” 23 Bu muvuabu bela mbila, bakupa bilamba biabu bia pa mutu, bela lusenga muulu, 24 kamanda ka basalayi wakatuma dîyi bua baye nende mu kamponyi ka basalayi, kuambaye bua bamuele mfimbu bua kumanya menemene tshivuabu bamuelela mbila mushindu eu.

213

Buena Lomo. Kudilumbuluila

25 Pakamuladikabu bua kumuela mfimbu, Paulo wakambila mfumu wa basalayi uvua muimane muaba au ne: “Mbianyishibue bua nuenu kuela muntu udi muena Lomo mfimbu kabayi banji kumupisha anyi?” 26 Pakumvua mfumu wa basalayi bualu ebu, wakaya kumanyisha kamanda ka basalayi ne: “Newenze tshinyi? Bualu muntu eu mmuena Lomo.” 27Nunku kamanda ka basalayi wakasemena, kumuambilaye ne: “Ngambila, wewe udi muena Lomo anyi?” Wakamba ne: “Eyowa.” 28Kamanda ka basalayi wakamba ne: “Meme mvua musumbe bukenji bua kuikala muena Lomo ku makuta a bungi menemene.” Paulo wakamba ne: “Kadi meme ndi muledibue ne bukenji ebu.” 29Diakamue bantu bavua ne bua kumukengesha bua kumutondesha malu ku bukole bakumbuka kudiye; kamanda ka basalayi wakumvua buôwa pakamanyaye ne: uvua muena Lomo ne uvua mumusuike ne shene. 30Nunku dituku diakalonda, bu muvuaye musue kumanya bimpe tshivua bena Yuda bamubanda natshi, wakamulekela, kutuminaye bamfumu ba bakuidi ne bena ku Tshilumbuluidi tshinene bonso dîyi bua kudisangisha. Pashishe wakapueka ne Paulo, kumuimanyika munkatshi muabu. Paulo wakatangila bena ku Tshilumbuluidi tshinene bimpe kuambaye ne: “Bana betu, ndi muenze malu kumpala kua Nzambi ne kondo ka muoyo katoke menemene too ne ku dituku dia lelu edi.” 2Muakuidi munene Ananiya wakatumina bantu bavua bimane ku luseke luende dîyi bua

23

BIENZEDI 22:25–23:10

kumukuma ku mishiku. 3Pashishe Paulo wakamuambila ne: “Nzambi neakukume, wewe tshimanu tshitokesha. Udi musombe bua kundumbuluisha bilondeshile Mikenji eku ushipa Mikenji paudi utuma dîyi bua bobu kunkuma anyi?” 4Bantu bavua bimane muaba au bakamba ne: “Udi upenda muakuidi munene wa Nzambi anyi?” 5 Paulo wakamba ne: “Bana betu, tshivua mumanye ne: mmuakuidi munene to. Bualu mbafunde ne: ‘Kuena ne bua kuakula bibi bua mukokeshi wa tshisamba tshiebe.’” 6 Pakamona Paulo ne: tshitupa tshimue tshia bantu tshivua tshia Basadoke ne tshikuabu tshia Bafalese, wakela dîyi dikole mu Tshilumbuluidi tshinene ne: “Bana betu, ndi Mufalese, muana wa Bafalese. Badi bandumbuluisha bua ditekemena dia dibishibua dia bantu ku lufu.” 7 Pakambaye bualu ebu, kuakajuka ditapuluka pankatshi pa Bafalese ne Basadoke, tshisumbu tshia bantu tshiakapanduluka. 8Bualu Basadoke badi bamba ne: kakuena ni ndibika dia ku lufu, ni mmuanjelu anyi nyuma to, kadi Bafalese bobu badi bitaba ne: malu aa onso adiku. 9 Nunku mutoyi mukole wakajuka, ne bamue bafundi ba ku luseke lua Bafalese bakajuka, kutuadijabu kubenga ne luonji luonso bamba ne: “Katuena bapete muntu eu ne bualu bubi nansha bumue to; kadi bikala nyuma anyi muanjelu muakule nende . . .” 10Bu muvua dikokangana dienda dikola, kamanda ka basalayi wakatshina ne: bavua mua kusunsulula Paulo, wakatumina tshisumbu tshia basalayi dîyi bua bapueke bua kumumbusha munkatshi

BIENZEDI 23:11-27

Tshifufu bua kushipa Paulo

muabu ne kuya nende mu kamponyi ka basalayi. 11Kadi butuku buakalonda, Mukalenge wakimana ku luseke luende, kuambaye ne: “Ikala ne dikima! Bualu anu bu muudi mumanyishe bimpe menemene malu adi antangila mu Yelushalema, nunku udi ne bua kuamanyisha kabidi ku Lomo.” 12 Pakatshiabu, bena Yuda bakela tshifufu, kuditshipabu bamba ne: kabavua mua kudia anyi kunua kantu too ne pavuabu mua kushipa Paulo. 13 Kuvua bantu balume bapite pa makumi anayi bavua bele tshifufu, baditshipe nanku; 14bakaya kudi bamfumu ba bakuidi ne bakulu, kuambabu ne: “Tudi baditshipe bua kubenga kudia kantu too ne patuashipa Paulo. 15Mpindieu, nuenu bonso ne bena ku Tshilumbuluidi tshinene nudi ne bua kuambila kamanda ka basalayi bua amupuekeshe kunudi, bienze bu ne: nudi basue kukonkonona tshilumbu tshiende bimpe menemene. Kadi kumpala kua yeye kufika pabuipi, tuetu netuikale badiakaje bua kumushipa.” 16Kadi muana wa muanabu wa bakaji ne Paulo wakumvua bua tshifufu tshivuabu bele bua kumualamina atshi, wakaya, kubuelaye mu kamponyi ka basalayi, kuambila Paulo bualu ebu. 17 Nanku Paulo wakabikila umue wa ku bamfumu ba basalayi, kuambaye ne: “Angata nsongalume eu, uye nende kudi kamanda ka basalayi, bualu udi ne bualu bua kumuambila.”18Wakamuangata, kuyaye nende kudi kamanda ka basalayi, kuambaye ne: “Muena buloko Paulo uvua mumbikile, mundombe bua kulua ne

214

nsongalume eu kuudi bualu udi ne bualu bua kukuambila.” 19 Kamanda ka basalayi wakamukuata ku tshianza, kuya nende pa nkayende, kumukonkaye ne: “Mbualu kayi buudi ne bua kungambila?” 20 Wakamba ne: “Bena Yuda mbasuike dîyi bua kukulomba bua upueke ne Paulo ku Tshilumbuluidi tshinene malaba, bienze bu badi bakeba kumanya malu makuabu a bungi adi atangila tshilumbu tshiende. 21 Kadi kuitabi malu adibu bakuambila to, bualu kudi bantu babu bapite pa makumi anayi badi bamualamine, ne mbaditshipe bua kubenga kudia anyi kunua kantu too ne pamushipabu; bakadi badilongolole, mbindile anu dîyi diebe.” 22 Nunku kamanda ka basalayi wakapingaja nsongalume, mumane kumuambila ne: “Kuambidi muntu mukuabu ne: udi mungambile bualu ebu to.” 23 Wakabikidisha bamfumu babidi ba basalayi, kuambaye ne: “Longololayi basalayi nkama ibidi bua kuya ku Kaisaliya pa dîba disatu dia butuku, nulongolole kabidi babandi ba pa tubalu makumi muanda mutekete ne bedi ba mafuma nkama ibidi. 24 Nuangate kabidi tubalu bua kuambula Paulo bua afike bimpe kudi nguvena Felika.” 25Wakafunda mukanda nunku: 26“Meme Kulaudiyo Lusiya, kudi wa kunemekibua nguvena Felika: Muoyo! 27 Bena Yuda bavua bakuate muntu eu, basue kumushipa, kadi diakamue ngakalua ne tshisumbu tshia basalayi, meme kumusungila, bualu mvua mumvue ne: mmuena Lomo. Bz 23:23Mmumue ne: dîba 9 wa butuku.

215

Kumpala kua Felika. Udibingisha

28 Bu mumvua musue kumanya tshivuabu bamubanda natshi, ngakapueka nende ku Tshilumbuluidi tshinene tshiabu. 29 Meme kumona ne: bavua bamubanda bua malu a mu Mikenji yabu, kadi kavua muenze bualu nansha bumue buvua bukumbanyine lufu anyi buloko to. 30 Kadi bu mudibu bandeje bua tshifufu tshidibu belele muntu eu, ndi nkutuminaye diakamue, ne ndi ngambila badi bamufunde bua kulua kumubanda kumpala kuebe.” 31Nunku basalayi aba bakangata Paulo bilondeshile dîyi divuabu babatumine, kuyabu nende butuku ku Antipati. 32 Dituku diakalonda, bakashiya babandi ba pa tubalu bua batungunuke ne kuya nende, bobu bakapingana mu kamponyi ka basalayi. 33 Babandi ba pa tubalu bakabuela mu Kaisaliya, kupeshabu nguvena mukanda ne kumulejabu kabidi Paulo. 34Wakawubala, kukonkaye provense wabu, pashishe wakamanya ne: uvua wa ku Kilikiya. 35Wakamba ne: “Nenkuteleje bimpe menemene palua bantu badi bakubanda.” Yeye kutuma dîyi bua bamulame mu nzubu wa mfumu Helode. Pakapita matuku atanu, muakuidi munene Ananiya wakapueka ne bamue bakulu ne mulumbuluidi wabu diende Têtulo, kufundabu Paulo kumpala kua nguvena. 2 Pakamubikilabu, Têtulo wakatuadija kumubanda wamba ne: “Bu mutudi ne ditalala dia bungi bua bualu buebe ne mudi malu enda ashintuluka mu tshisamba etshi bua dilongolola diebe dia malu kumpala kua dîba, 3 tudi tuitaba malu aa ne dianyi-

24

BIENZEDI 23:28–24:14

sha dia bungi menemene dîba dionso ne miaba yonso, wa kunemekibua Felika. 4 Kadi bua kubenga kukuangata dîba dia bungi, ndi nkusengelela bua muoyo webe muimpe, ututelejaku ndambu. 5 Tudi bamone muntu eu muikale mukebeshi wa bimvundu, udi utombuesha bena Yuda bonso ba pa buloba bujima, ne udi ntunga mulongo wa kasumbu ka bena Nazaleta. 6Uvua kabidi ukeba kunyanga ntempelo, ke tuetu kumukuata.7——8Pawamulumbuluisha wewe nkayebe, neujadike malu onso atudi tumubanda nawu aa.” 9 Bena Yuda pabu bakatua ku tshiende, bajadika muvua malu aa malelela. 10 Pavua nguvena muleje Paulo ne mutu bua kuakula, Paulo wakandamuna ne: “Bu mundi mumanye bimpe ne: wewe udi ulumbuluisha tshisamba etshi kukadi bidimu bia bungi, ndi ne disanka dia kudilumbuluila kumpala kuebe, 11 anu muudi mua kudijadikila nkayebe ne: ki nkuanji kuenza matuku dikumi ne abidi pamvua mubande bua kutendelela ku Yelushalema; 12kabavua bansangane nkokangana ne muntu mu ntempelo anyi njudija tshimvundu mu nsunagoga anyi mu tshimenga. 13 Kabena kabidi mua kukujadikila malu adibu bambanda nawu mpindieu to. 14 Kadi ndi njadika bualu ebu kumpala kuebe, bilondeshile njila udibu babikila bu ‘kasumbu katapuluke ka malu a Nzambi’ ne: mushindu au ke undi ngenzela Nzambi wa bankambua banyi mudimu wa tshijila, bualu ndi ngitaba malu onso adibu Bz 24:7 Tang. Mat 17:21.

BIENZEDI 24:15–25:7

Dibishibua. Kumpala kua Festo

ˆ bafunde mu Mikenji ne meyi a Baprofete; 15 ndi ne ditekemena kudi Nzambi didi bantu aba nadi pabu ne: nekuikale dibika dia ku lufu dia bantu bakane ne dia badi kabayi bakane. 16 Bua bualu ebu, ndi ndienzeja misangu yonso bua kuikala ne kondo ka muoyo kadi kakayi ne tshilema kumpala kua Nzambi ne kua bantu. 17 Nunku bidimu ndambu bimane kupita, ngakalua bua kupesha ba mu tshisamba tshietu bintu bia luse, ne bua kufila milambu. 18 Pamvua ngenza malu aa, bakansangana meme mumane kudilengeja mu ntempelo bilondeshile mikenji, kakuyi musumba wa bantu anyi tshimvundu to. Kadi kuvua bena Yuda bakuabu ba mu distrike dia Asia 19 bavua ne bua kuikala muaba eu kumpala kuebe bua kumfunda bu bobu bikale ne bualu bua kumbanda nabu. 20 Anyi bantu badi muaba eu bakuambile tshilema tshidibu bampete natshi pamvua kumpala kua Tshilumbuluidi tshinene, 21 pa kumbusha ˆ dıyi dimvua muele pamvua muimane munkatshi muabu dia ne: ‘Badi bandumbuluisha kumpala kuenu lelu eu bua dibishibua dia bantu ku lufu!’ ” 22 Kadi bu muvua Felika mumanye bimpe malu a Njila eu, wakapingaja bantu wamba ne: “Nenkose tshilumbu tshienu etshi papueka Lusiya, kamanda ka basalayi, kuneku.” 23 Wakatumiˆ na mfumu wa basalayi dıyi bua alame muntu eu mu buloko, kadi amushile ndambu wa budikadidi ne kakandiki bana babu bua kumukumbajila majinga ende to. 24 Matuku makese pashishe, Felika wakalua ne mukajende Du-

216

sila uvua muena Yuda, kubikidishaye Paulo, kumumvua wakula bua ditabuja dia mu Kristo Yezu. 25 Kadi pakakulaye bua buakane, bua didikanda ne bua dilumbuluisha didi ne bua kulua, Feˆ lika wakumvua buowa, kuambaye ne: “Bua mpindieu anji kuya, nenkubikidishe kabidi pangapeta ˆ dıba.” 26 Kadi uvua utekemena ne: Paulo uvua mua kumupesha makuta. Ke bualu kayi uvua anu umubikidisha misangu ne misangu, uyukila nende. 27 Kadi pakapita bidimu bibidi, bakapingana Felika mu nkuasa kudi Pokiyo Festo; bu muvua Felika ujinga bua bena Yuda bamuanyishe, wakashiya Paulo mu buloko. Festo mumane kufika mu provense ne mutuadije kukokeshamu, wakumbuka mu Kaisaliya pakapita matuku asatu, kubandaye ku Yelushalema; 2 bamfumu ba bakuidi ne banene ba bena Yuda bakafunda Paulo kudiye. Nunku bakatuadija kumusengelela 3 balomba bua abasankishe, atume muntu au bua alue ku Yelushalema; kadi bavua bamuteye bua kumushipela mu njila. 4 Kadi Festo wakandamuna ne: bavua ne bua kulama Paulo mu Kaisaliya bualu yeye muine uvua ne bua kuyaku mu matuku makese amu. 5 Wakamba ne: “Nunku bantu badi ne bukokeshi munkatshi muenu bapueke nanyi bua kubanda muntu au bikalaye muenze bualu bubi.” 6 Yeye mumane kuenza munkatshi muabu matuku kaayi mapite pa muanda mukulu anyi dikumi, wakapueka ku Kaisaliya, ne dituku diakalonda wakasomba ˆ ku tshilumbuluidi, kutumaye dıyi bua balue ne Paulo. 7 Pakafi-

25

217

Mmusue kua Kaisa. Kudi Agipa

kaye, bena Yuda bavua bafume ku Yelushalema bakamunyunguluka, bamubanda ne malu a bungi mabi avuabu kabayi mua kujadika. 8 Kadi Paulo wakalumbulula wamba ne: “Tshiena ne bubi nansha bumue bundi muenzele Mikenji ya bena Yuda anyi ntempelo anyi Kaisa nansha.” 9 Bu muvua Festo musue kusankisha bena Yuda, wakakonka Paulo ne: “Udi musue kubanda ku Yelushalema bua bakulumbuluishilaku kumpala kuanyi bua malu aa anyi?” 10 Kadi Paulo wakamba ne: “Ndi muimane kumpala kua tshilumbuluidi tshia Kaisa kudibu ne bua kundumbuluishila. Tshiena muenzele bena Yuda bualu bubi nansha bumue anu muudi mudimuene. 11 Bingikala muenji wa malu mabi ne muenze bualu budi bukumbanyine lufu, tshiena mbenga bua kufua to; kadi bikala malu adi bantu aba bambanda nawu kaayi malelela, kakuena muntu udi mua kumfila kudibu bua kubasankisha to. Ndi ndomba bua bandumbuluishe kudi Kaisa!” 12 Festo mumane kuyukila ne kasumbu ka bafidi ba ngenyi, wakandamuna ne: “Muudi mulombe bua bakulumbuluishe kudi Kaisa, neuye kudi Kaisa.” 13 Pakapita ndambu wa matuˆ ku, mukalenge Agipa ne Benike bakafika mu Kaisaliya bua kuela Festo muoyo ne kalumbandi. 14 Bu muvuabu ne bua kuenzamu matuku a bungi, Festo wakalondela mukalenge tshilumbu tshia Paulo wamba ne: “Kudi muntu mukuabu uvua Felika mushiye mu buloko; 15 pamvua ku Yelushalema, bamfumu ba bakuidi ne bakulu ba bena Yuda bakamufunda balomba

BIENZEDI 25:8-24

bua kumukosela tshibawu tshia lufu. 16 Kadi ngakabandamuna ne: bena Lomo kabena ne tshilele tshia kufila muntu bua kusankisha bakuabu kumpala kua muntu udibu bafunde kayi muanji kutuilangana ne badi bamufunde ne mupete mushindu wa kulumbulula tshilumbu tshidibu bamufundile to. 17 Pakafikabu muaba eu, tshiakajingakana to, kadi dituku diakalonda, ngakasomba ku tshilumbuluidi, meme kutuma ˆ dıyi bua kuluabu ne muntu au. 18 Pakimana bamubandi, kabakaleja bualu bubi nansha bumue bua mu malu amvua ngela meji bua bualu buende to. 19 Bavua bakokangana anu bua malu a ntendelelu wabu ne bua muntu mukuabu uvua mufue, diende Yezu, kadi uvua Paulo ujadika muvuaye ne muoyo. 20 Nunku bu mumvua tshiyi mumanye tshia kuenza bua tshilumbu etshi, ngakamuebeja bikalaye uvua musue kuya ku Yelushalema bua bamulumbuluishilaku bua malu aa. 21 Kadi muvua Paulo mulombe bua kushalaye mu buloko bua kuindila dipangadika ˆ dia Augusto, ngakatuma dıyi bua bamulame too ne pamvua mua kumutuma kudi Kaisa.” 22 Agipa wakambila Festo ne: “Ndi musue panyi kuteleja muntu au.” Wakamuambila ne: “Neumuteleje makelela.” 23 Nunku diˆ tuku diakalonda, Agipa ne Benike bakalua mu mushindu wa lumu uvua ukemesha, kubuelabu mu nzubu wa tshilumbuluidi ne tumanda tua basalayi ne banene ba mu ˆ tshimenga; pakatuma Festo dıyi, bakalua ne Paulo. 24 Festo wakamba ne: “Mukalenge Agipa ne nuenu bonso badi netu muaba eu, nudi bamone muntu eu udi bena

BIENZEDI 25:25–26:15

Paulo udi udimanyisha kudi Agipa

Yuda bonso bandombe ku Yelushalema ne kuneku bela mbila ne: ki mbimpe bua ikale ne muoyo nansha. 25 Kadi meme mvua mumone ne: kavua muenze bualu budi bukumbanyine lufu to. Nunku pakalomba muntu eu bua kuya kulumbulula kumpala kua Augusto, ngakangata dipangadika dia kumutumaku. 26 Kadi tshiena ne bualu bujalame bua kufundila Mukalenge wanyi bua bualu buende to. Nunku ndi mumubikidishe kumpala kuenu, nangananga kumpala kuebe wewe Mukalenge Agipa, bua padi dilumbuluisha dijika, ngikale ne bualu bundi mua kufunda. 27 Bualu ndi mumone ne: ki mbimpe kutuma muena buloko tshiyi ndeja malu adibu bamubande nawu to.” Agipa wakambila Paulo ne: “Udi mua kudiambidila bualu buebe.” Paulo wakolola tshianza, wakatuadija kudilumbuluila wamba ne: 2 “Mukalenge Agipa, bua malu onso adi bena Yuda bamfunde nawu, ndi ne disanka dia kulumbulula kumpala kuebe wewe lelu eu, 3 nangananga muudi mumanye bimpe bilele bionso bia bena Yuda ne mudibu bakokangana munkatshi muabu. Nunku ndi nkulomba bua untelejaku ne lutulu luonso. 4 “Nsombelu wanyi kubangila anu ku buana buanyi, munkatshi mua bena kuetu ne mu Yelushalema, mmumanyike bimpe kudi bena Yuda bonso 5 bavua bammanye kumpala; bikalabu basue kujadika, mbamanye bimpe ne: meme mvua Mufalese uvua wenza malu bilondeshile kasumbu kadi kalamate bikole mikenji ˆ ya ntendelelu wetu ne dısu diko-

26

218

le. 6 Kadi mpindieu badi bandumbuluisha bua ditekemena divua Nzambi mulaye bankambua betu; 7 pabi bisamba bietu dikumi ne bibidi mbitekemene dikumbana dia mulayi eu padibu bamukuatshila mudimu wa tshijila munya ne butuku. Mukalenge wanyi, bena Yuda mbamfunde anu bua ditekemena edi. 8 “Bua tshinyi mbinukolele munkatshi muenu bua kuitaba ne: Nzambi udi ujula bantu ku lufu? 9 Meme mvua mutuishibue ne: mvua ne bua kuenza malu a bungi ˆ bua kuluisha dına dia Yezu wa ku Nazaleta. 10 Ke tshimvua muenze ku Yelushalema; mvua mupete bukokeshi kudi bamfumu ba bakuidi bua kuelesha bansantu ba bungi mu maloko; pavuabu bakeba kubashipa, mvua nganyisha panyi. 11 Mvua mbanyoka misangu ya bungi mu nsunagoga yonso, nkeba kubenzeja ku bukole bua balekele ditabuja diabu; bu mumvua mubakuatshile tshiji tshikole, mvua nya kubakengesha too ne mu bimenga bikuabu. 12 “Pamvua munkatshi mua dienza malu aa, mvua mu luendu mutangile ku Damaseke ne bukoˆ keshi ne dıyi dia kudi bamfumu ba bakuidi; 13 mukalenge wanyi, meme kumona mu njila munda munya butoke bupite bukenke ˆ bua dıba bufume mu diulu, kutokeshabu muaba umvua ne bantu bamvua nabu mu luendu. 14 Patuakakuluka bonso panshi, meme ˆ kumvua dıyi dingambila mu muakulu wa tshiena Ebelu ne: ‘Shaula, Shaula, udi unkengesha bua tshinyi? Paudi utungunuka ne kuditua ku misongolo udi udienzela bibi nkayebe.’ 15 Kadi ngakamba ne: ‘Mukalenge, wewe udi

219

Festo ne mukalenge Agipa

nganyi?’ Mukalenge wakamba ne: ‘Mmeme Yezu uudi ukengesha. 16 Kadi juka, imana. Ndi mukumuenekele bua bualu ebu, bua kukusungula bu muena mudimu ne ntemu wa malu audi mumone ne angakuleja bua bualu buanyi; 17 nenkusungile mu bianza bia bantu aba ne ba mu bisamba bikuabu bandi nkutuma kuˆ dibu 18 bua kubulula mesu abu, ˆ bua bumbuke mu mıdima baye ku butoke, bumbuke ku bukokeshi bua Satana baye kudi Nzambi, bua ababuikidile mibi yabu ne bapete bumpianyi munkatshi mua badibu bajidile bua mudibu bangitabuje.’ 19 “Nunku, Mukalenge Agipa, tshivua mubenge bua kutumikila tshikena kumona tshia mu diulu atshi to, 20 kadi ngakaya ngenda mmanyisha mukenji kudi bena mu Damaseke kumpala, pashishe kudi bena mu Yelushalema ne mu ditunga dijima dia Yudaya ne kudi bisamba bikuabu bua bakudimune mutshima, baye kudi Nzambi mu dienza malu adi aleja mudibu bakudimune mutshima. 21 Bena Yuda bakankuata mu ntempelo bua malu aa ne bavua basue kunshipa. 22 Kadi bu mundi mupete diambuluisha dia kudi Nzambi, ndi ntungunuka ne kumanyisha too ne lelu kumpala kua banene ne bakese, tshiyi ngamba malu makuabu, anu avua Baprofete ne Mose bambe ne: avua ne bua kuenzeka, 23 a ne: Kristo uvua ne bua kukenga, ne bu muvuaye wa kumpala ku dibishibua ku lufu, uvua ne bua kumanyisha butoke kudi ba mu tshisamba etshi ne kudi bisamba bikuabu.” 24 Pavuaye wamba malu aa bua kudilumbuluila, Festo wakamba ˆ ne dıyi dikole ne: “Paulo, udi we-

BIENZEDI 26:16–27:2

nda upala! Dimanya dia bungi dikadi dikupadisha!” 25 Kadi Paulo wakamba ne: “Wa kunemekibua Festo, tshiena mujimije lungenyi ˆ to, kadi ndi ngamba meyi malelela ne a meji. 26 Mu bulelela, mukalenge undi ngambila malu mudilekelele mmumanye malu aa bimpe; bualu ndi mutuishibue ne: kakuena bualu nansha bumue budiye kayi mumanye to, bualu, bualu ebu kabuvua buenzeke mu musokoko to. 27 Mukalenge Agipa, udi witabuja Baprofete anyi? Ndi mumanye ne: udi ubitabuja.” 28 Kadi Agipa wakambila Paulo ne: “Udi mufuane kungitabujija mu mutantshi mukese patupu bua meme kulua muena Kristo.” 29 Ke Paulo kuamba ne: “Ndi njinga kumpala kua Nzambi ne: nansha bua mutantshi mukese anyi bua mutantshi mule, ki nganu wewe nkayebe kadi ne bonso badi banteleja lelu nulue bu meme, pa kumbusha nkanu ya buloko eyi.” 30 Pashishe mukalenge wakaˆ juka ne nguvena ne Benike ne bantu bavuabu basombe nabu. 31 Kadi pavuabu benda baya, bakatuadija kuyukila bamba ne: “Muntu eu kena wenza bualu budi bukumbanyine lufu anyi buloko to.” 32 Agipa wakambila kabidi Festo ne: “Bavua mua kulekela muntu eu bu yeye kayi mulombe bua kuya kudi Kaisa.” Pakangatabu dipangadika bua tuetu kuangata mazuwa kuya ku Itali, bakafila Paulo ne bena buloko bakuabu mu bianza bia mfumu wa basalayi mukuabu wa mu tshisumbu tshia ˆ basalayi ba Augusto, dına diende Yuliyo. 2 Tuakabuela mu mazuwa avua afuma ku Adulamutiyona avua ne bua kuya miaba

27

BIENZEDI 27:3-20

Tshipepele tshikole tshia Elakulo

mishilashilangane ya mu distrike dia Asia ivua ku muelelu kua mâyi, tuakasa luendu; Alistâko muena Makedoniya wa ku Tesalonike uvua netu. 3 Dituku diakalonda tuakafika ku Sidona; Yuliyo wakenzela Paulo malu mimpe, kumuanyishilaye bua kuya kudi balunda bende ne bua kupeta diambuluisha kudibu. 4 Tuakumbukaku, tuetu kuyila kuinshi kua Kupuliyo, bualu tshipepele tshivua tshilua tshitangile kutudi; 5tuakapitshila munkatshi mua mbuu pabuipi ne Kilikiya ne Pampuliya, tuetu kuimana ku dilobo dia Mula mu Lukiya. 6Koku aku mfumu wa basalayi wakapeta mazuwa avua afumina ku Alesandeliya matangile ku Itali, wakatubuejamu. 7Pashishe, tuetu bamane kuenda bitekete munkatshi mua ndambu wa matuku, tuetu kufika ku Kinido ne lutatu bualu tshipepele tshivua tshitupangisha bua kuya kumpala, tuetu kuyila kuinshi kua Kulete pabuipi ne Salamone, 8 tuetu kupitshilaku ne lutatu lua bungi, kufika muaba mukuabu uvuabu babikila ne: Dilobo Dimpe, pabuipi ne tshimenga tshia Lasaya. 9 Matuku a bungi akavua mapite ne bivua bikole bua kuendela pa mâyi, bualu nansha tshijila tshia biakudia tshia dituku dia dibuikidila dia mibi tshikavua tshimane kupita, nunku Paulo wakafila lungenyi, 10 kubambilaye ne: “Balumiana, ndi mumone ne: luendu elu neluikale lua njiwu ne dijimija dinene, kabiyi anu bua mazuwa ne bujitu budimu kadi ne bua anyima yetu kabidi.” 11Kadi mfumu wa basalayi wakateleja muendeshi wa mazuwa ne muena mazuwa pamutu pa kuteleja malu

220

avua Paulo muambe. 12 Bu muvua dilobo kadiyi dikumbane bua bantu kushalamu mu muvu wa mashika makole, ba bungi bakafila lungenyi bua kumbukamu, bua kumona ni bavua mua kufika ku Foinike, dilobo dia mu Kulete didi ditangile ku Nord-Est ne ku SudEst bua kupitshishilaku muvu wa mashika. 13Pakabanga lupepele luvua lufuma ku Sud kututa bitekete, bakela meji ne: dijinga diabu dikavua pa kukumbana, ke bobu kubandisha luongo, kutuadijabu kuyila ku muelelu wa mâyi pabuipi ne Kulete. 14 Kadi mutantshi mukese pashishe, tshipepele tshikole tshivuabu babikila ne: Elakulo tshiakadikumamu. 15Bu muvuatshi tshidikuma ku mazuwa ne bukole bua bungi, tuakadilekelela ku tshipepele, tuetu kupueka ne mâyi. 16 Tuakayila kuinshi kua tshidiila tshikese tshivuabu babikila ne: Kauda, tuetu kutata bikole bua kupeta buatu bukese buvua ku tshitaku tshia mazuwa. 17Tuetu bamane kububandisha mu mazuwa, bakatuadija kusuika mazuwa ne mionji minene; bu muvuabu batshina bua kujama mu lusenga lua mu Suti, bakapuekesha mionji ne mitshi bivua bikuatshisha tshilamba tshia mazuwa, nunku tuetu kupueka ne mâyi. 18 Kadi bu muvua tshipepele tshikole tshitukupa eku ne eku pa mâyi, dituku diakalonda tuakatuadija kukepesha bujitu buvua mu mazuwa; 19dituku disatu, bakimansha ne bianza biabu nkayabu bintu bia mudimu bivua mu mazuwa. 20 Bu muvuaku kupite matuku a bungi dîba ne mitoto kabiyi bipatuke, eku tshipepele tshikole tshi-

221

Didina dia mazuwa. Anyima 276

kale anu tshitukuma, tuakabanga kujimija ditekemena dituvua nadi dia kupanda. 21 Bu mutuvua benze matuku a bungi katuyi badie biakudia, Paulo wakimana munkatshi muabu, kuambaye ne: “Balumiana, bu nuenu balonde mubelu wanyi wa kubenga kumbuka ku Kulete, bintu kabivua mua kunyanguka nunku ne kujimina to. 22 Kadi mpindieu, ndi nnuambila bua nukoleshe ku muoyo bualu muntu nansha umue wa munkatshi muenu kakujimina to, anu mazuwa nkayawu ke ajimina. 23Bualu butuku ebu, muanjelu wa Nzambi wanyi undi ngenzela mudimu wa tshijila uvua muimane ku luseke luanyi, 24 wamba ne: ‘Paulo, kutshinyi to. Udi ne bua kuimana kumpala kua Kaisa, ne mona! Nzambi udi ukupesha bantu bonso badi nebe mu mazuwa.’ 25Nunku balumiana, koleshayi muoyo; bualu ndi ngitabuja Nzambi ne: bualu nebuenzeke anu muvuabu bangambile. 26 Kadi nebatuele ku mukuna mu tshidiila kampanda.” 27Pakila butuku bua dikumi ne buinayi, ne bu muvuabu batukupa eku ne eku pa mbuu wa Aduliya, mundankulu, bendeshi ba mazuwa bakamona bu ne: bakavua benda basemena pabuipi ne buloba. 28 Bakateta bule bua mâyi, kusanganabu metre makumi asatu ne asambombo; kuyabu mutantshi mukese kutetabu kabidi, kusanganabu metre makumi abidi ne muanda mutekete. 29Bu muvuabu batshina bua kudikuma ku mabue, bakela luongo inayi ku tshitaku tshia mazuwa, kutuadijabu kujinga bua butuku butshie Bz 27:22 Anyi “Anyima.”

BIENZEDI 27:21-40

lukasa. 30 Kadi pakavua bendeshi ba mazuwa bakeba kunyema, bapuekesha buatu bua bukese mu mâyi badingidija bu bavua bakeba kuela luongo mikuabu kumpala kua mazuwa, 31 Paulo wakambila mfumu wa basalayi ne basalayi ne: “Bantu aba bobu kabayi bashale mu mazuwa, kanuena nupanda to.” 32 Ke basalayi kukosa mionji ya buatu bukese, kubulekelabu bukuluka mu mâyi. 33Kadi kumpala kua butuku kutshia, Paulo wakatuadija kukankamija bantu bonso bua kudia biakudia wamba ne: “Lelu ndituku dia dikumi ne dinayi dinudi bashale anu batabale ne kanuyi badie nansha kantu. 34 Nunku ndi nnusengelela bua kudiaku ndambu wa biakudia bua diakalenga dienu; bualu lusuki nansha lumue lua ku mutu kua yonso wa kunudi kaluakujimina to.” 35 Yeye mumane kuamba nunku, wakangata pende diampa, kusakidilaye Nzambi kumpala kuabu bonso, kudikosaye ne kutuadija kudia. 36Bantu bonso bakakola ku muoyo, kutuadijabu pabu kudia. 37 Tuetu bonso bavua mu mazuwa, tuvua anyima 276. 38 Pakukutabu, bakimansha ntete ya blé mu mbuu bua kupepeja mazuwa. 39Ndekelu wa bionso pakatshiabu, kabavua bamanye buloba abu to, kadi bakamona dilobo dikuabu dikale ne lusenga, bakapangadija bua kutudilaku ne mazuwa pavua mushindu mua kumueneka. 40Nunku bakakosa mionji ya luongo, kuyilekelelabu mu mbuu, dîba adi benda basulula mionji ya ku nkaya; bobu bamane kubandisha tshilamba tshia kumpala kua mazuwa bua kukuata lupepele, bakaya batangile

BIENZEDI 27:41–28:14

Melita. Tatuende wa Popoliyo

ku muelelu wa mâyi. 41Pakafikabu pa tshisanga tshia lusenga bakimanyika mazuwa, mutu wa mazuwa kujama mu lusenga alu kawuyi unyunga, kadi tshitaku tshiakabanga kukoseka bitupa bitupa bua bukole bua mavuala. 42 Basalayi bakangata dipangadika dia kushipa bena buloko bonso bua nansha umue wabu kuowedi ne kanyemi. 43 Kadi mfumu wa basalayi uvua musue kupandisha Paulo, wakabakandika bua kabenji tshivuabu bakeba kuenza atshi to. Wakambila bantu bavua bamanye kuowela bua badiele mu mâyi ne badianjile ku mukuna; 44 pashishe bantu bavua bashale bavua ne bua kulonda, bamue pa mabaya, bakuabu pa bitupa bia mazuwa. Nunku bantu bonso bakafika ku mukuna kakuyi bualu. Tuetu bamane kupanduka, bakatuambila ne: bavua babikila tshidiila atshi ne: Melita. 2 Bantu ba muakulu mukuabu bakatuenzela malu mimpe a dikema. Bakatemesha kapia, kutuakidilabu tuetu bonso bimpe, bualu mvula uvua uloka ne kuvua mashika. 3Pakangula Paulo tshisumbu tshia nkunyi, yeye kutshiela mu kapia, nyoka wa lulengu wakapatukamu bua luya, kumulamataye ku tshianza. 4 Pakamona bantu ba muakulu mukuabu abu nyoka wa lulengu mulembelele ku tshianza tshiende, bakatuadija kuambilangana ne: “Bulelela muntu eu mmushipianganyi, nansha muvuaye mupanduke mu mbuu, Buakane kabuvua bumuanyishile bua kushalaye ne muoyo to.” 5 Kadi wakanyukula nyoka wa lulengu mu kapia, kadi kakumvua tshintu tshimusama to. 6 Kadi bavua bindile bua kumumona uwula anyi

28

222

ukuluka diakamue ufua. Bobu bamane kuindila mutantshi mule kabayi bamone bualu bubi bumuenzekela, bakashintulula lungenyi luabu, kutuadijabu kumuamba ne: uvua nzambi. 7Pabuipi ne muaba au, kuvua madimi a mukalenge munene wa tshidiila, dîna diende Popoliyo; wakatuakidila bimpe, kutulamaye kuende bimpe matuku asatu. 8 Kadi tatuende wa Popoliyo uvua mulale usama, muikale ne mubidi kapia ne wela munda mashi; Paulo wakabuela muaba uvuaye, kusambilaye, kumutentekela bianza, kumuondopaye. 9 Pakenzeka bualu ebu, bantu bakuabu ba mu tshidiila atshi bavua basama bakatuadija kulua pabu kudiye, bobu kuondopibua. 10 Bakatuangata kabidi ne mushinga, kutupeshabu bintu bia bungi, ne patukavua pa kuya, bakatuelela bintu bia bungi bia kudiambuluisha nabi mu mazuwa. 11 Ngondo isatu mimane kupita, tuakabanda mu mazuwa avua ne tshimfuanyi tshia “Bana ba Zewuse” ku mutu. Mazuwa avua afumina ku Alesandeliya aa avua mimane mu tshidiila atshi bua kupitshishilamu muvu wa mashika makole. 12 Patuakafika ku dilobo dia Sulakusa, tuakashalaku matuku asatu; 13 tuakumbukaku, tuetu kunyunguluka kufika ku Legiyo. Dituku dimue pashishe, tshipepele tshia ku Sud tshiakajuka, tuetu kufika ku Potiyolo dituku dibidi. 14 Tuetu kusanganaku bana betu; bobu kutusengelela bua kushala nabu matuku muanda mutekete; ke mutuakafika ku Lomo mushindu au. Bz 28:11 Anyi “Diosokuli.”

223

Mmuyishe bidimu 2 mu Lomo

15 Pakumvua bana betu ba ku Lomo lumu luetu, bakalua too ne ku Tshisalu tshia Apiyo ne ku Nzubu Isatu ya Tshilala Benyi bua kusambakena netu. Pakabamona Paulo, wakasakidila Nzambi, kukolaye ku muoyo. 16 Ndekelu wa bionso patuakabuela mu Lomo, bakanyishila Paulo bua kusombaye muaba wa nkayende ne musalayi mumulame. 17 Pakapita matuku asatu, wakabikidisha banene ba bena Yuda bonso. Pakadisangishabu, wakabambila ne: “Bana betu, nansha mundi tshiyi muenzele tshisamba tshietu bualu bubi anyi munyange bilele bia bankambua betu, bakankuata mu Yelushalema, kumfilabu mu bianza bia bena Lomo bu muena buloko. 18 Bobu aba bamane kundumbuluisha, bavua basue kundekela, bualu tshivua muenze bualu buvua bukumbanyine lufu to. 19 Kadi pakabenga bena Yuda, mvua muenzejibue bua kulomba bua kulumbulula kumpala kua Kaisa, kabiyi bienze bu ne: mvua ne bualu bua kufunda tshisamba tshietu. 20 Nunku bua bualu ebu, ndi mulombe bua kunumona ne kuyukila nenu, bualu mbansuike nkanu eyi bua ditekemena dia bena Isalele.” 21 Bakamuambila ne: “Katuena bapete mikanda ya ku Yudaya bua bualu buebe to, ne muanetu nansha umue udi mufuminaku ki mmulonde peshi muakule bualu bubi nansha bumue budi bukutangila to. 22 Kadi tudi tuela meji ne: mbimpe tudiumvuile meji audi nawu kuudi wewe muine, bualu tudi bamanye ne: badi bakula bibi bua kasumbu aka miaba yonso.”

BIENZEDI 28:15-31

23 Bakumvuangana nende dituku, kuluabu bapite bungi muaba uvuaye musombele. Wakabumvuija muvua tshilumbu, kubayishaye bikole bua Bukalenge bua Nzambi bua kubitabujija bualu bua Yezu ku diambuluisha dia mikeˆ nji ya Mose ne meyi a Baprofete, kubangila ku dinda too ne ku dilolo. 24 Bamue bakatuadija kuitabuja malu avuaye wamba; bakuabu bakabenga kuitabuja. 25 Bu muvuabu kabayi bapetangana, pavuabu benda baya, Paulo wakaˆ mba dıyi dimue edi: “Nyuma muimpe uvua muambilamu pavuaye muambile bankambua benu mukana mua muprofete Yeshayi 26 ne: ‘Ndaku kudi bantu aba wambe ne: “Bua kuteleja, nenuteleje, kadi kanuakujingulula nansha kakese; bua kutangila, nenutangile, kadi kanuakumona nansha kakese. 27 Bualu muoyo wa bantu aba ukadi mupape, badi bateleja ne matshi abu, kabayi ne ˆ tshidibu benza, mbabuikile mesu abu; bua kabamonyi kabidi ne ˆ mesu abu ne bua kabumvu ne matshi abu bua kujingulula ne mioyo yabu ne kukudimuka bua meme mbuondope.” ’ 28 Nunku numanye ne: mushindu udi Nzambi usungila nawu bantu eu, mbawutume kudi bisamba bikuabu; bulelela bobu nebawuteleje.” 291 —— 30 Nunku wakashalaku bidimu bibidi bijima mu nzubu wende uvuaye ufutshila; uvua wakidila bantu bonso bavua balua kudiye bimpe, 31 ubayisha Bukalenge bua Nzambi, ubalongesha malu a Mukalenge Yezu Kristo ne dikima dionso, kakuyi tshivua tshimupangisha. Bz 28:291 Tang. Mat 17:21.

MUKANDA MUTUMINA BENA

LOMO Meme Paulo, mupika wa Yezu Kristo mubikidibue bua kuikala mupostolo, mutekibue ku luseke bua lumu luimpe lua Nzambi. 2 Lumu luimpe luakalayaye kale mu Mikanda ya tshijila ku butuangaji bua baprofete bende. 3Ludi lutangila Muanende wakapatukila mu mubidi mu ndelanganyi ya Davidi, 4 kadi uvuabu bamanyishe ne bukole mudiye Muana wa Nzambi bilondeshile nyuma wa tshijila ku diambuluisha dia dibishibua dia bantu ku lufu—eyowa, Yezu Kristo Mukalenge wetu. 5 Tuakangata ngasa ne bupostolo ku butuangaji buende bua bantu ba munkatshi mua bisamba bionso bikale ne ditumikila dia ditabuja bua dîna diende, 6 munkatshi mua bisamba ebi munudi nuenu penu babikidibue bua kuikala bantu ba Yezu Kristo— 7 ndi nnufundila nuenu bonso badi ku Lomo banangibue kudi Nzambi, babikidibue bua kuikala bansantu: Ngasa ne ditalala bia kudi Nzambi Tatu wetu ne Mukalenge Yezu Kristo bikale nenu. 8Tshia kumpala, ndi ngela Nzambi tuasakidila ku butuangaji bua Yezu Kristo bua bualu buenu nuenu buonso, bualu badi bakula bua ditabuja dienu pa buloba bujima. 9 Nzambi undi ngenzela mudimu wa tshijila ne nyuma wanyi mu diumvuangana ne lumu luimpe lua Muanende mmumone bimpe mundi tshiyi ndekela kunu-

1

Lom 1:3 Bil. Greke: “dimiinu.”

tela misangu yonso mu masambila anyi, 10ndomba mpindieu, bikalaku mushindu, bua nkokeshe ndekelu wa bionso bua kufika kunudi biasua Nzambi. 11 Bualu ndi ne dijinga dikole dia kunumona bua kunupesha kupa kukuabu kua nyuma bua nushindame, 12 anyi bua kuikale dikankamijangana munkatshi muenu, muntu ne muntu ukolesha ditabuja dia mukuabu, dienu dikolesha dianyi ne dianyi dikolesha dienu. 13 Kadi bana betu, tshiena musue bua nuenu nupange kumanya ne: mvua musue kulua kunudi misangu ya bungi bua mmone mua kupeta amue mamuma munkatshi muenu kabidi bu mumvua muapete munkatshi mua bisamba bikuabu, kadi ndi mupete bipumbishi too ne mpindieu. 14 Ndi muena dibanza kudi bena Greke ne kudi badi kabayi bena Greke, kudi bena meji ne kudi badi kabayi ne meji: 15 nunku, ndi ne dijinga dikole dia kunuambila kabidi nuenu badi ku Lomo lumu luimpe. 16Tshiena mfua bundu bua lumu luimpe to, bualu ludi bukole bua Nzambi bua lupandu kudi muntu yonso udi witabuja, kudi muena Yuda kumpala ne pashishe kudi muena Greke; 17bualu mu lumu elu, buakane bua Nzambi budi bumueneshibua bua ditabuja ne ku ditabuja, bu mudibu bafunde ne: “Kadi muntu muakane—neikale ne muoyo bua ditabuja.” 18Tshiji tshia Nzambi tshidi tshimueneshibua mu diulu bua

224

225

Ngikadilu ya Nzambi. Malu a bundu

malu onso adi kaayi a dilamata Nzambi ne adi kaayi makane a bantu badi badiatakaja bulelela mu mushindu udi kawuyi muakane, 19 bualu malu a Nzambi adi mua kumanyika adi amueneka patoke munkatshi muabu, bu muvua Nzambi muamueneshe patoke kudibu. 20Bualu ngikadilu yende idi kayiyi imueneka, mmumue ne: bukole buende bua tshiendelele ne Bunzambi buende, idi imueneka bimpe katshia buloba buafukibua, bualu badi bayijinguluila ku bintu bidi bifukibue, nunku kabena ne tshia kudibingisha natshi nansha; 21 bualu nansha muvuabu bamanye Nzambi, kabakamutumbisha bu Nzambi anyi kabakamuela tuasakidila, kadi bakatshimbakana mu meji abu, ne mioyo yabu mipangile meji yakalua mîdima. 22 Nansha mudibu bamba mudibu ne meji, bakalua batatakane, 23ne mbakudimune butumbi bua Nzambi udi kayi mua kubola bulue tshintu tshidi tshienze bu tshimfuanyi tshia muntu udi ubola, tshia nyunyi, tshia nyama ya makama anayi ne tshia bintu bidi bidikoka panshi. 24 Ke bualu kayi Nzambi wakabalekelela ku malu a bukoya bilondeshile majinga a mioyo yabu, bua mibidi yabu ifuishibue bundu munkatshi muabu. 25 Mbashintakaje bulelela bua Nzambi ku dishima, ne badi bakukuila tshifukibua, batshienzela mudimu wa tshijila pamutu pa Mufuki watshi udi mutumbishibue kashidi. Amen. 26 Ke bualu kayi Nzambi wakabalekela balonda majinga a disangila a bundu, bualu bakaji babu mbashintulule mushindu udibi bikengela kusangila, bakadi basangila mu mushindu udi

LOMO 1:19–2:2

kawuyi muimpe; 27 bia muomumue balume pabu mbalekele tshilele tshia kusangila ne bakaji, bakadi basaminangana muoyo bobu nkayabu ne lukuka lukole, balume ne balume, benza malu a bundu; badi badipetela dinyoka dionso didi dikumbanangane ne dipambuka diabu. 28 Bu muvuabu kabayi banyishe bua kuikala ne Nzambi mu dimanya dijalame, Nzambi wakabalekelela ku meji a patupu adi kaayi manyishibue bua kuenzabu malu adi kaayi makumbane. 29 Bavua buwule tente ne malu onso adi kaayi makane, ne muoyo mubi, ne lukuka, ne malu mabi, buwule tente ne lubabu, ne dishipangana, ne matandu, ne dishima, ne lungenyi lubi, bikale bena manunganyi, 30 bena bijanu bibi, bakinyi ba Nzambi, bapange malu, bena lutambishi, bena diambu, bapatudi ba malu mabi mapiamapia, kabayi batumikila baledi babu, 31 kabayi ne lungenyi, kabayi bakumbaja mêyi abu, kabayi banange bana babu, kabayi luse. 32Nansha mudibu bamanye bimpe mikenji miakane ya Nzambi idi yamba ne: bantu badi benza malu a nunku mbakumbanyine lufu, kadi badi batungunuka anu ne kuenza ne banyisha badi baenza. Nunku wewe kampanda, nansha wewe muikale nganyi, kuena ne tshia kudibingisha natshi paudi ulumbuluisha mukuabu; bualu udi udipisha wewe muine mu bualu buudi ulumbuluisha nabu mukuabu, bualu wewe udi ulumbuluishangana, udi wenza pebe malu a muomumue. 2 Tudi bamanye ne: dilumbuluisha dia

2

LOMO 2:3-23

Difutu dia muntu ne muntu yonso

Nzambi bua bantu badi benza malu a nunku didiku mu diumvuangana ne bulelela. 3 Kadi wewe kampanda, udi wela meji ne: paudi ulumbuluisha bantu batu benza malu a nunku eku wewe muine uenza pebe, neunyeme dilumbuluisha dia Nzambi anyi? 4 Anyi udi upetula bubanji bua bulenga buende, bua lutulu luende, bua muoyo wende mule, bualu kuena mumanye ne: Nzambi, mu bulenga buende, udi ukeba mua kukufikisha ku dikudimuna dia mutshima anyi? 5 Kadi bua mutu webe mukole ne bua dibenga kukudimuna diebe dia mutshima, udi wenda udikunguijila tshiji mu dituku dia tshiji ne dibuluibua dia dilumbuluisha diakane dia Nzambi. 6 Neafute muntu yonso bilondeshile midimu yende: 7 muoyo wa tshiendelele kudi badi bakeba butumbi ne buˆ neme ne dibenga kubola bua dinanukila mu mudimu muimpe; 8 kadi bua badi ne lungenyi lua matandu badi kabayi batumikila bulelela, kadi batumikila malu adi kaayi makane, nekuikale tshiji ne difika dia munda. 9 Nekuikale dikenga ne kanyinganyinga ku muoyo wa muntu yonso udi wenza malu mabi, kudi muena Yuda kumpala ne pashishe kudi muena Greke; 10 kadi butumbi ne buˆ neme ne ditalala kudi muntu yonso udi wenza malu mimpe, kudi muena Yuda kumpala ne pashishe kudi muena Greke. 11 Bualu Nzambi kena ne kansungasunga to. 12 Bantu bonso bavua benze bubi kabayi ne mikenji nebajimine pabu kabayi ne mikenji; kadi bonso bavua benze bubi bikale ne mikenji nebabalumbuluishe

226

ne mikenji. 13 Bualu badi bakane kumpala kua Nzambi ki mbateleji ba mikenji patupu to, kadi mbatumikidi ba mikenji ke bikala mua kubadibua bakane. 14 Bualu, padi bantu ba bisamba bikuabu badi kabayi ne mikenji bikale ne tshibidilu tshia kuenza malu adi mu mikenji, bantu aba, nansha mudibu kabayi ne mikenji, bobu nkayabu badi mikenji. 15 Bobu bine badi baleja ne: malu a mu mikenji mmafunde mu mioyo yabu padi kondo kabu ka muoyo kajadikilangana nabu mu meji abu bobu bine ne: mbabinge anyi mbapile. 16 Bualu ebu nebuenzeke mu dituku dialumbuluishabu malu masokome a bantu kudi Nzambi ku butuangaji bua Kristo Yezu bilondeshile lumu luimpe lundi ngamba. 17 Kadi biwikala muena Yuda ˆ ku d ına, mueyemene mikenji ne uditambisha bua Nzambi, 18 wewe mumanye disua diende ne wanyisha malu adi malengele bualu mbakulongeshe Mikenji ne ˆ meyi a mukana; 19 wewe udi mutuishibue ne: udi mulombodi wa bampofu ne udi butoke bua badi mu ˆ mıdima, 20 mululamiji wa batshimbakane, mulongeshi wa bana batekete, muikale umueneka bu udi ne dimanya ne bulelela mu Mikenji . . . 21 nunku, wewe udi ulongesha mukuabu, kuena udilongesha wewe muine anyi? Wewe udi uyisha ne: “Kuibi,” udi wiba anyi? 22 Wewe udi wamba ne: “Kuendi masandi,” udi wenda masandi anyi? Wewe udi uleja muudi mukine mpingu, udi upawula bia mu ntempelo anyi? 23 Wewe udi uditambisha bua mikenji, udi ufuisha Nzambi bundu paudi ushipa Mike-

227

Ditengudibua. Nzambi: muena bulelela

ˆ nji anyi? 24 Bualu bua “dına dia Nzambi didi dipendibua bua bualu buenu munkatshi mua bisamba bia bende” bu muakafundabu. 25 Ditengula didi ne diambuluisha biwikala utumikila mikenji; kadi biwikala mushipi wa mikenji, ditengudibua diebe didi dilua dibenga kutengudibua. 26 Bikala muntu udi kayi mutengudiˆ bue utumikila meyi makane a mu Mikenji, nebamubadile dibenga kutengudibua diende bu ditengudibua, ki mmuomu anyi? 27 Muntu udi kayi mutengula mu mubidi, padiye utumikila Mikenji, udi ukupisha wewe udi mushipi ˆ wa mikenji ne meyi ayi mafunda ne ditengula. 28 Bualu muntu kena muena Yuda bua tshidiˆ ye umueneka ku mesu, anyi ditengula ki ndia mu mubidi nansha. 29 Kadi muntu mmuena Yuda bua tshidiye munda ne ditengula diende ndia mu muoyo kudi nyuma, kadi ki ndia kudi mikenji mifunda to. Butumbi bua muntu au kabuena bufuma kudi bantu to, kadi budi bufuma kudi Nzambi. Nunku nku tshinyi kudi muena Yuda mupitshile bakuabu, anyi buimpe bua ditengula budi ku tshinyi? 2 Nku malu a bungi adi ne mushinga. Tshia kumpaˆ la, bualu bavua babapeshe meyi a tshijila a Nzambi. 3 Kadi netuambe tshinyi? Bikala bamue kabayi ne ditabuja, dipanga kuikala diabu ne ditabuja didi divuija lulamatu kudi Nzambi patupu anyi? 4 Nansha kakese! Kadi Nzambi ikale muena bulelela, nansha mudi muntu yonso muikale muena dishima, bu muakafundabu ne: ˆ “Bua udileje muakane ku meyi

3

LOMO 2:24–3:15

ebe ne utshimune padibu bakulumbuluisha.” 5 Kadi bikala dibenga kuikala ne buakane dietu diteka buakane bua Nzambi kumpala, netuambe tshinyi? Nzambi udi ulua kayi muakane padiye uleja tshiji tshiende anyi? (Ndi ngakula mudi bantu bakula.) 6 Nansha kakese! Bikalabi nanku, mmunyi mualumbuluisha Nzambi ba pa buloba? 7 Kadi pikala dishima dianyi dimueneshisha bulelela bua Nzambi bikole menemene bua butumbi buende, bua tshinyi badi bandumbuluisha bu muenji wa malu mabi? 8 Bua tshinyi kubenga kuamba anu bu mudi bamue batushiminyina, bamba mutudi tuamba ne: “Tuenzayi malu mabi bua malu mimpe alue”? Dilumbuluisha dia bantu abu didi mu diumvuangana ne buakane. 9 Netuambe tshinyi kabidi? Tudi bapite bakuabu anyi? Nansha kakese! Bualu tukavua bambe ne: bena Yuda ne bena Greke bonso badi ku bukokeshi bua bubi; 10 bu muakafundabu ne: “Kakuena muntu udi muakane, nansha umue kenaku; 11 kakuena nansha umue udi ne meji, kakuena nansha umue udi ukeba Nzambi. 12 Bantu bonso mbapambuke, buonso buabu mbalue bantu tshianana; kakuena nansha umue udi wenza malu mimpe, kenaku nansha umue to.” 13 “Muminu wabu udi bu lukita lukangula, badi bashima ne ndimi yabu.” “Lulengu lua nyoka wa lulengu ludi munda mua mishiku yabu.” 14 “Mukana muabu ˆ mmuwule tente ne milawu ne meyi mabi.” 15 “Makasa abu adi aya lukasa bua kumatshisha mashi.”

LOMO 3:16–4:6

Bonso mbabi. Bakane bua ditabuja

16 “Dibutuka ne dikenga bidi mu njila wabu, 17 ki mbamanye njila wa ditalala to.” 18 “Kakuena diˆ tshina dia Nzambi ku mesu kuabu nansha.” 19 Tudi bamanye ne: malu onso adi Mikenji yamba, idi yambila bantu badi ku bukokeshi bua Mikenji bua kupuwisha mukana muonso, ne bua ba pa buloba bonso bikale bakumbanyine dinyoka dia Nzambi. 20 Nunku kakuena muntu udi mua kubadibua muakane kumpala kuende bua dilonda mikenji, bualu dimanya dijalame dia bubi ndifumine ku mikenji. 21 Kadi mpindieu buakane bua Nzambi budi bumueneshibua kakuyi bualu bua mikenji, anu mudibu bamanyishe bualu buabu mu Mikenji ne kudi Baprofete; 22 eyowa, buakane bua Nzambi ku diambuluisha dia ditabuja mu Yezu Kristo bua bantu bonso badi ne ditabuja. Bualu kakuena dishilangana to. 23 Bualu bantu bonso bakenza bubi ne kabena bafika ku butumbi bua Nzambi to; 24 mbenze anu bu badi bangata dipa dia tshianana padibu babadibua bakane bua ngasa wende ku dipikudibua ku diambuluisha dia tshia kupikula natshi tshivua Kristo Yezu mufile. 25 Nzambi wakamufila patoke bu mulambu wa kubuikidila nawu bantu badi ne ditabuja mu mashi ende mibi yabu. Wakenza nanku bua kuleja buakane buende, bualu Nzambi uvua ne lutulu ne uvua ubuikidila bantu mibi ivua mienzeke kale. 26 Wakenza nanku bua kuleja buakane buende mu tshikondo etshi bua ikale muakane nansha padiye ubala muntu udi witabuja Yezu ne: mmuakane.

228

27 Nunku bualu bua kuditumbishila budi penyi? Kabuena ne muaba to. Mbua mikenji kayi? Mbua mikenji ya bidi bantu benza anyi? Nansha kakese, kadi mbua mukenji wa ditabuja. 28 Bualu tudi bamone ne: muntu udi ubadibua muakane bua ditabuja, ki mbua dilonda dia mikenji to. 29 Nzambi udi anu Nzambi wa bena Yuda anyi? Kena kabidi Nzambi wa bantu ba bisamba bikuabu anyi? Eyowa, udi Nzambi wa bantu ba bisamba bikuabu kabidi. 30 Bu mudi Nzambi umue, neabale bantu badi batengula bakane bua bualu bua ditabuja ne bantu badi kabayi batengula bakane ku diambuluisha dia ditabuja diabu. 31 Nunku tudi tulekela mikenji bua ditabuja dietu anyi? Nansha kakese! Kadi tudi tushindika mikenji. Bu mudibi nanku, netuambe tshinyi bua Abalahama nkambua wetu mu mubidi? 2 Tshilejilu, bu bobu babale Abalahama muntu muakane bua bienzedi, uvua mua kuikala ne bualu bua kuditumbishila; kadi ki nkumpaˆ la kua Nzambi to. 3 Dıyi dia mu Mifundu minsantu didi diamba tshinyi? “Abalahama wakaleja ditabuja kudi Yehowa, bakamubadila bualu ebu bu buakane.” 4 Bualu kabena babala difutu dia muntu udi wenza mudimu bu dipa dia tshianana to, kadi badi badibala bu dibanza. 5 Kadi bua muntu udi kayi wenza mudimu kadi muikale ne ditabuja kudi udi ubala muntu mubi ne: mmuakane, ditabuja diende didi dibadibua bu buakane. 6 Anu bu mudi Davidi wakula bua diakalenga dia muntu udi Nzambi ubala ne: mmuakane, kabiyi bua bienzedi, wamba ne:

4

229

Buakane bua Abalahama mbua ditabuja

7 “Ba diakalenga mbadibu balekeleele bienzedi biabu bibi ne badibu babuikidile mibi yabu; 8 muntu wa diakalenga ngudi Yehowa kayi ubadila bubi buende.” 9 Diakalenga edi didi anu kudi bantu batengula anyi didi kabidi kudi bantu badi kabayi batengula? Bualu tudi tuamba ne: “Bakabadila Abalahama ditabuja diende ˆ bu buakane.” 10 Ndıba kayi divuabu bamubadiladi bu buakane? Mpakavuaye mutengudibue anyi mpavuaye kayi muanji kutengudibua? Ki mpakavuaye mutengudibue to, kadi mpavuaye kayi muanji kutengudibua. 11 Wakapeta tshimanyinu tshia ditengudibua bu tshitampi tshia buakane bua ditabuja divuaye nadi pavuaye kayi muanji kutengudibua, bua ikale tatu wa bantu bonso badi ne ditabuja padibu kabayi banji kutengudibua bua babadibue bakane; 12 ne bua ikale tatu wa ndelanganyi ya batengula, kayi anu wa badi balamate ku ditengula dia mubidi, kadi kabidi wa bonso badi benda mu bulongame, balonda makasa a ditabuja divua nadi tatu wetu Abalahama pavuaye kayi muanji kutengudibua. 13 Bualu Abalahama anyi tunkanunuina tuende kabavua bapete mulayi wa ne: neapiane buloba bua bualu bua mikenji to, kadi mbua buakane ku diambuluisha dia ditabuja. 14 Bualu bikala bantu badi balamate mikenji bikale bapianyi, ditabuja didi divuijibua tshianana ne mulayi udi ushikila. 15 Mu bulelela, Mikenji idi ilela tshiji, kadi muaba udi kauyi mikenji kakuena dishipa dia mikenji to. 16 Ke bualu kayi mulayi mmufumine ku ditabuja bua ushinda-

LOMO 4:7-25

mene mu ngasa, bua kujadikila tunkanunuina tuende tuonso dikumbana diawu, ki nganu badi balonda Mikenji, kadi kabidi badi balonda ditabuja dia Abalahama udi tatu wetu bonso. 17 (Bidi nanku bu muakafundabu ne: “Ndi mukuteke tatu wa bisamba bia bungi.”) Bualu ebu buakenzeka ku ˆ mesu a Nzambi uvuaye muitabuje udi upesha bafue muoyo ne ubikila bintu bidi kabiyiku bienze bu ne: bidiku. 18 Nansha muvuaye kayi ne tshivua tshimusaka bua kuikala ne ditekemena, uvua ne ditabuja dishindamene pa ditekemena dia ne: uvua mua kulua tatu wa bisamba bia bungi bilondeshile tshikavuabu bambe ne: “Ke muikala tunkanunuina tuebe nunku.” 19 Nansha muvuaye kayi mutekete mu ditabuja, wakela meji bua mubidi wende ukavua muenze bu mufue, bualu ukavua ne bidimu bitue ku lukama; wakela kabidi meji bua Sala uvua kayi ne mushindu wa kulela. 20 Kadi bua mulayi wa Nzambi, kakanyungishibua bua dipangila dia ditabuja to, wakalua ne bukole bua ditabuja diende, utumbisha Nzambi, 21 mutuishibue bikole ne: Nzambi udi kabidi ne bukole bua kuenza bualu buvuaye mulaye. 22 Ke bualu kayi “bakamubadila bualu ebu bu buakane.” ˆ 23 Kadi dıyi dia ne: “Bakamubadila” kabavua badifunde anu buende yeye nkayende to, 24 kadi bavua badifunde kabidi buetu tuetu badibu ne bua kubadila buakane, bualu tudi tumuitabuja yeye wakabisha Mukalenge wetu Yezu ku lufu. 25 Uvua mufidibue bua bilema bietu ne wakabishibua ku lufu bua tubadibue bakane.

LOMO 5:1-17

Bubi bua muntu umue ne ngasa

Nunku bu mutudi babadibue bakane bua ditabuja, tuikale mu ditalala ne Nzambi ku butuangaji bua Mukalenge wetu Yezu Kristo; 2 kudiye ke kutudi kabidi tubuelela mu ngasa wende mutudi bimane mpindieu ku diambuluisha dia ditabuja; nanku tusankile mu ditekemena dia butumbi bua Nzambi. 3 Ki mbua bualu ebu patupu to, kadi tusanke patudi mu makenga, bualu tudi bamanye ne: dikenga didi dilela dinanukila; 4 dinanukila padi didi difikisha ku dianyishibua kudi Nzambi, dianyishibua edi didi dilela ditekemena, 5 ne ditekemena kadiena difuishangana bundu; bualu mbapongolole dinanga dia Nzambi mu mioyo yetu ku diambuluisha dia nyuma muimpe uvuabu batupeshe. 6 Bualu patutshivua mu butekete Kristo wakafua bua bantu babi mu tshikondo tshijadika. 7 Mbualu bukole bua muntu kufuila muntu muakane; bulelela, imue misangu muntu udi mua kuitaba bua kufuila muntu muimpe. 8 Kadi Nzambi wakaleja dinanga diende kutudi mu bualu ebu ne: patutshivua benji ba malu mabi Kristo wakafua bua bualu buetu. 9 Nunku, bu mutudi babadibue mpindieu bakane ku diambuluisha dia mashi ende, tuikale bajadike ne: netusungidibue ku tshiji ku butuangaji buende. 10 Bualu patutshivua bena lukuna ba Nzambi tuakalengejangana nende ku diambuluisha dia lufu lua Muanende; mpindieu utudi balengejangane nende, tuikale bajadike ne: netusungidibue ku diambuluisha dia muoyo wende. 11 Ki mbua bualu abu nkayabu, kadi tudi kabidi tusankila mu

5

230

Nzambi ku butuangaji bua Mukalenge wetu Yezu Kristo udi mutuambuluishe bua kulengejangana nende. 12 Ke bualu kayi, bu muakalua bubi pa buloba bua muntu umue, ne lufu lulue bua bubi abu, nunku lufu luakakuata bantu bonso, bualu bantu bonso bakenza bubi. . . . 13 Bualu bubi buvua pa buloba too ne pakalua Mikenji, kadi kabena babadila muntu bubi padiku kakuyi mikenji to. 14 Nansha nanku, lufu luakakokesha bu mukalenge kumbukila ku Adama too ne ku Mose, kabidi too ne pa bantu bavua kabayi benze bubi bufuanangane ne bua Adama udi mufuanangane ne muntu uvua ne bua kulua. 15 Kadi tshipeta tshia dipa katshiena muomumue ne tshipeta tshia tshilema. Bualu bikalabi bua tshilema tshia muntu umue bantu ba bungi mbafue, ngasa wa Nzambi ne dipa diende dia tshianana didi ne ngasa ku butuangaji bua muntu umue Yezu Kristo mbivule bua bantu bapite bungi. 16 Bualu bukuabu, tshipeta tshia dipa dia tshianana katshiena muomumue ne muvua malu menzeke ku butuangaji bua muntu umue wakenza bubi to. Bualu dilumbuluisha diakalua panyima pa tshilema tshimue diakapatula dipila, kadi dipa diakafidibua panyima pa bilema bia bungi diakapatula dibadibua bu bantu bakane. 17 Bualu bikala tshilema tshia muntu umue tshifikishe lufu ku dikokesha bu mukalenge kupitshila ku muntu umue au, tuikale bajadike ne: bantu bapeta ngasa wa bungi ne dipa dia tshianana dia buakane nebakokeshe bu bakalenge mu

231

Babatiza mu Kristo. Kufua nkubinga

muoyo ku butuangaji bua muntu umue, Yezu Kristo. 18 Nunku anu bu mudi bantu ba mishindu yonso bapete dipila bua tshilema tshimue, bia muomumue kabidi bua tshienzedi tshimue tshia buakane, bantu ba mishindu yonso badi babadibua bakane bua muoyo. 19 Bualu anu bu mudi dibenga kutumikila dia muntu umue divuije bantu ba bungi bena mibi, bia muomumue kabidi, ditumikila dia muntu umue nedivuije bantu ba bungi bakane. 20 Mikenji yakalua bua bilema bivulangane. Kadi muaba udi bubi buvulangane, ngasa mmuvulangane kupita. 21 Mbua bualu kayi? Bualu anu bu muakakokesha bubi pamue ne lufu bu mukalenge, bia muomumue kabidi, ngasa udi ne bua kukokesha bu mukalenge ku diambuluisha dia buakane budi bufikisha ku muoyo wa tshiendelele ku butuangaji bua Yezu Kristo Mukalenge wetu. Nunku netuambe tshinyi? Netushale amu mu bubi bua ngasa avule anyi? 2 Nansha kakese! Bu mutuvua bafue pa bidi bitangila bubi, mmunyi mutudi mua kutungunuka ne kuikalamu ne muoyo kabidi? 3 Anyi kanuena bamanye ne: tuetu bonso bavua babatijibue mu Kristo Yezu tuvua babatijibue mu lufu luende anyi? 4 Nunku bavua batujiike nende ku batismo wetu mu lufu luende bua ne: anu bu muvua Kristo mubishibue ku lufu ku butumbi bua Tatu, bia muomumue, tuetu petu tuende mu muoyo mupiamupia. 5 Bualu bituikala nende mu buobumue bamufuane ku lufu luende, bushuwa netuikale kabidi nende mu buobumue ba-

6

LOMO 5:18–6:15

mufuane ku dibishibua diende ku lufu; 6 bualu tudi bamanye ne: bavua bamupopele ku mutshi ne bumuntu buetu bua kale, bua mubidi wetu wa mibi wikale kawuyi ne bukole, bua katutungunuki ne kuikala bapika ba bubi. 7 Bualu muntu udi mufue mmubingishibue ku bubi buende. 8 Bualu bukuabu, bituikala bafue ne Kristo, tudi tuitabuja ne: netuikale nende ne muoyo kabidi. 9 Bualu tudi bamanye ne: mpindieu bu mukadi Kristo mubishibue ku lufu, kena ufua kabidi to; lufu kaluena ne bukokeshi kudiye kabidi to. 10 Bualu bua lufu luakafuaye wakalufua pa bidi bitangila bubi musangu umue bua kashidi; kadi muoyo udiye nawu udi nawu pa bidi bitangila Nzambi. 11 Bia muomumue, nuenu kabidi: nudimone bu bafue bulelela pa bidi bitangila bubi, kadi bikale ne muoyo pa bidi bitangila Nzambi mu Kristo Yezu. 12 Nunku kanulekedi bubi butungunuka ne kukokesha bu mukalenge mu mibidi yenu idi ifua bua nuenu kutumikila majinga ayi nansha. 13 Anyi kanufidi bitupa bia mubidi wenu ku bubi bu bia mvita bia malu adi kaayi makane to, kadi nudifile kudi Nzambi bu bantu bavua bafue kadi mpindieu bikale ne muoyo; nufile kabidi bitupa bienu bia mubidi kudi Nzambi bu bia mvita bia malu makane. 14 Bubi kabuena ne bua kunukokesha bualu kanuena ku bukokeshi bua mikenji to, kadi nudi ku bukokeshi bua ngasa. 15 Netuambe tshinyi? Bu mutudi ku bukokeshi bua ngasa katuyi ku bukokeshi bua mikenji,

LOMO 6:16–7:9

Difutu dia bubi ndufu. Dipa dia Nzambi

tuenze malu mabi anyi? Nansha kakese! 16 Kanuena bamanye ne: nuenu nutungunuka ne kudifila kudi muntu bua kumutumikila bu bapika, nudi bapika ba muntu unudi nutumikila au, bapika ba bubi bua kufua peshi bapika ba ditumikila bua kupeta buakane anyi? 17 Tudi tuela Nzambi tuasakidila bualu kumpala nuvua bapika ba bubi, kadi nuakatumikila ne muoyo mujima tshilejilu tshia dilongesha divuabu banupeshe. 18 Eyowa, bu muvuabu banupikule ku bubi, nuakalua bapika ba buakane. 19 Ndi ngakula ne miaku ya bantu bua butekete bua mibidi yenu: bualu nansha munuvua bafile bitupa bia mibidi yenu bu bapika ba malu a bukoya ne ba malu mabi bua kuenza malu mabi, mpindieu filayi bitupa bia mibidi yenu bu bapika ba buakane budi bufikisha ku bunsantu. 20 Bualu panuvua bapika ba bubi, nuvua badikadile ku buakane. 21 Ndimuma kayi dinuvua bapete tshikondo atshi? Mmalu adi anuenza bundu mpindieu. Bualu ndekelu wa malu au ndufu. 22 Kadi mpindieu, bualu nuvua bapikudibue ku bubi, nudi balue bapika ba Nzambi, dimuma dienu, mmuoyo wa bunsantu, ne ku ndekelu: muoyo wa tshiendelele. 23 Bualu difutu dia bubi ndufu, kadi dipa didi Nzambi ufila mmuoyo wa tshiendelele mu Kristo Yezu Mukalenge wetu. Bana betu, nudi mua kuikala kanuyi bamanye (bualu ndi ngambila bantu badi bamanye mikenji) ne: Mikenji idi ikokesha muntu patshidiye ne muoyo anyi? 2 Tshilejilu, mikenji mmi-

7

232

suike mukaji musela kudi bayende patshidiye ne muoyo; kadi bayende yeye mufue, udi usuludibua ku mukenji wa bayende. 3 Nunku patshidi bayende ne muoyo, yeye mulue mukaji wa muntu mukuabu nebamubikile ne: muena masandi. Kadi bayende yeye mufue, kena kabidi ku mukenji wende to, nunku yeye mulue mukaji wa muntu mukuabu ki mmuena masandi to. 4 Nunku bana betu, nuenu penu nuvua balue bafue pa bidi bitangila Mikenji ku butuangaji bua mubidi wa Kristo bua nulue bantu ba muntu mukuabu, yeye wakabishibua ku lufu, bua tukuamine Nzambi mamuma. 5 Bualu bua patuvua tuenza malu a mubidi, majinga mabi avua Mikenji mijule avua enza mudimu mu bitupa bietu bia mubidi bua tukuame mamuma bua lufu. 6 Kadi mpindieu utudi basuludibue ku Mikenji, bualu tudi bafue ku tshivua tshitukuate bua tuikale bapika ba Nzambi mu mushindu mupiamupia ku diambuluisha dia nyuma muimpe, ki mmu mushindu wa kale ku diambuluisha dia mikenji mifunda nansha. 7 Nunku netuambe tshinyi? Mikenji mbubi anyi? Nansha kakese! Bulelela, tshivua mua kumanya bubi bu Mikenji kayiyiku to; tshilejilu, tshivua mua kumanya kualakana bu Mikenji kayiyi miambe ne: “Kuena ne bua kualakana tshintu tshia mukuebe.” 8 Kadi bubi buakapetela mpunga mu mukenji eu, kujulabu munda muanyi dialakana dia mishindu yonso, bualu pavuaku kakuyi mikenji, bubi buvua bufue. 9 Mvua ne muoyo tshikondo kampanda pavuaku kakuyi mikenji; kadi pa-

233

Mvita ya meji ne mubidi bia Paulo

kalua mukenji, bubi buakapetulula muoyo, kadi meme ngakafua. 10 Ngakamona ne: mukenji uvua ne bua kufikisha bantu ku muoyo, uvua ufikisha ku lufu. 11 Bualu bubi buakapetela mpunga mu mukenji eu, kumpambulabu, kunshipabu ku diambuluisha diawu. 12 Nunku, Mikenji yoyi nya tshijila, ne malu adimu nga tshijila, makane, mimpe. 13 Nunku bualu buimpe mbunkebele lufu anyi? Nansha kakese! Kadi bubi buakenza nunku bua bimueneke patoke ne: bubi mbunkebele lufu ku bualu buimpe; bua, ku diambuluisha dia mikenji, bubi bulue bubi butambe. 14 Bualu tudi bamanye ne: Mikenji nya nyuma; kadi meme ndi muntu wa mubidi, musumbisha ku bubi. 15 Bualu tshiena ngumvua tshindi ngenza. Bualu tshindi musue, tshiena ntshienza to; kadi tshindi mukine ke tshindi ngenza. 16 Kadi bingikala ngenza tshindi tshiyi musue, ndi ngitaba ne: Mikenji mmimpe. 17 Kadi mpindieu ki mmeme udi wenza bualu ebu to, kadi mbubi budi munda muanyi. 18 Bualu ndi mumanye ne: munda muanyi, mmumue ne: mu mubidi wanyi kamuena tshintu tshimpe nansha tshimue to; bualu dijinga didiku, kadi tshiena ne bukole bua kuenza tshidi tshimpe. 19 Bualu buimpe bundi musue kuenza, tshiena mbuenza to, kadi bualu bubi bundi tshiyi musue kuenza ke bundi ngenza. 20 Bingikala ngenza bualu bundi tshiyi musue kuenza, ki mmeme udi ubuenza to, kadi mbubi budi munda muanyi. 21 Nunku ndi nsangana mukenji eu kundi meme ne: pandi musue kuenza bualu buimpe, bua-

LOMO 7:10–8:7

lu bubi budi kundi. 22 Ndi nsanka bua mikenji ya Nzambi bilondeshile tshindi munda muanyi, 23 kadi ndi mmona mu mubidi wanyi mukenji mukuabu uluangana ne mukenji wa mu meji anyi, uya nanyi ku bupika bua mukenji wa bubi udi mu bitupa bia mubidi wanyi. 24 Meme muena dikenga! Nnganyi wansungila ku mubidi udi uya nanyi ku lufu elu? 25 Ndi ngela Nzambi tuasakidila ku butuangaji bua Yezu Kristo Mukalenge wetu! Nunku mu meji anyi, meme ndi mupika wa mikenji ya Nzambi; kadi mu mubidi wanyi, ndi mupika wa mukenji wa bubi. Nunku bantu badi mu buobumue ne Kristo Yezu kabena ne dipila to. 2 Bualu mukenji wa nyuma udi ufila muoyo mu buobumue ne Kristo Yezu au mmukupikule ku mukenji wa bubi ne wa lufu. 3 Tshivua Mikenji mipangile mua kuenza bua muvuayi mitekete ku butuangaji bua mubidi, Nzambi wakatshienza pakatumaye Muanende mu mubidi mufuane wa bantu ba mibi bua kujikija bubi. Nunku wakapisha ˆ bubi mu mubidi, 4 bua meyi makane a mu Mikenji akumbane munda muetu tuetu badi benda kabiyi mu diumvuangana ne mubidi, kadi mu diumvuangana ne nyuma. 5 Bualu bua bantu badi balonda mubidi badi bateka meji abu ku malu a mubidi, kadi badi balonda nyuma badi baateka ku malu a nyuma. 6 Bualu kuteka meji ku malu a mubidi kudi kumvuija lufu, kadi kuteka meji ku malu a nyuma kudi kumvuija muoyo ne ditalala; 7 bualu kuteka meji ku malu a mubidi kudi kumvuija

8

LOMO 8:8-27

Nyuma udi umanyisha, udi utulombela

lukuna ne Nzambi, bualu kaena akokela mikenji ya Nzambi to, ne owu mine kaena mua kuenza nanku to. 8 Nunku bantu badi balonda malu a mubidi kabena mua kusankisha Nzambi to. 9 Kadi nuenu, kanuena nulonda malu a mubidi, kadi nudi nulonda malu a nyuma bikala nyuma wa Nzambi munda muenu bulelela. Kadi muntu yeye kayi ne nyuma wa Kristo, yeye kena wa Kristo to. 10 Bikala Kristo mu buobumue nenu, mubidi mmufue bua bubi, kadi nyuma udi muoyo bua buakane. 11 Mpindieu bikala nyuma wa yeye uvua mubishe Yezu ku lufu munda muenu, yeye uvua mubishe Kristo Yezu ku lufu, neapeshe kabidi mibidi idi ifua muoyo ku diambuluisha dia nyuma wende udi munda muenu. 12 Nunku bana betu, katuena benzejibue bua kulonda mubidi bua kuikala ne muoyo mu diumvuangana ne malu a mubidi; 13 bualu binuikala ne muoyo mu diumvuangana ne malu a mubidi, nenufue bulelela; kadi nuenu bashipe bienzedi bia mubidi ku diambuluisha dia nyuma, nenuikale ne muoyo. 14 Bualu bonso badi nyuma wa Nzambi ulombola mbana ba Nzambi. 15 Bualu kanuvua bapete nyuma wa bupika udi utshinyishangana kabidi, kadi nuvua bapete nyuma wa diangatshibua bu bana udi utusaka bua ˆ kuela dıyi ne: “Aba, Tatu wanyi!” 16 Nyuma muine udi umanyishangana ne nyuma wetu ne: tudi bana ba Nzambi. 17 Nunku bituikala bana, tudi kabidi bapianyi: bapianyi ba Nzambi bulelela, kadi bapianyi tshiapamue ne Kristo, bituakenga nende bua tutumbishibue pamue nende kabidi.

234

18 Nunku ndi ngangata makenga a tshikondo etshi bu adi kaayi ne tshia nsongo pa kuafuanyikija ne butumbi buamueneshibua kutudi. 19 Bualu bifukibua mbindile ne ditekemena dikole dimueneshibua dia bana ba Nzambi. 20 Bualu bifukibua biakatekibua ku bukokeshi bua malu a patupu, ki nku disua diabi, kadi mbua uvua mubitekaku, bua bualu bua ditekemena 21 dia ne: bifukibua bine nebipikudibue kabidi ku bupika bua dibola ne nebipete budikadidi bua butumbi bua bana ba Nzambi. 22 Bualu tudi bamanye ne: bifukibua bionso bidi bitungunuka ne kutua mikemu popamue ne kukenga popamue too ne mpindieu. 23 Kabidi, tuetu badi ne mamuma a kumpala, mmumue ne: nyuma, eyowa, tuetu petu tudi tutua mikemu munda muetu, patudi bindile ne muoyo mujima bua Nzambi atuangate bu bana, tupikudibue ku mibidi yetu ku diambuluisha dia tshia kupikula natshi. 24 Bualu tuakasungidibua mu ditekemena edi; kadi ditekemena didi dimueneka ki nditekemena to, bualu padi muntu umona tshintu, udi mua kutshitekemena kabidi anyi? 25 Kadi tuetu tutekemena tshintu tshitudi katuyi tumona, tudi tutungunuka ne kutshindila ne muoyo mujima ne dinanukila. 26 Bia muomumue, nyuma pende udi utuambuluisha mu butekete buetu; bualu patudi dijinga ne kusambila katuena bamanye tshitudi ne bua kulomba to, kadi nyuma muine udi ulomba pa muaˆ ba wetu patudi tutua mikemu dıyi kadiyi dipatuka. 27 Kadi yeye udi utangila mu mioyo mmumanye tshidi nyuma ukeba, bualu

235

Dinanga dia Nzambi. Tunkanunuina

udi ulombela bansantu bilondeshile disua dia Nzambi. 28 Mpindieu tudi bamanye ne: Nzambi udi wenza bua malu ende onso akuatshishangane bua diakalenga dia bantu badi banange Nzambi, bantu badi babikidibue bilondeshile disua diende; 29 bualu bantu bavuaye muelele meji kumpala wakadianjila kabidi kubalongolola bua bikale bilondeshile tshimfuanyi tshia Muanende, bua ikale muanabute munkatshi mua bana betu ba bungi. 30 Kabidi, bantu bavuaye mudianjile kulongolola mbavuaye kabidi mubikile; bantu bavuaye mubikile mbadiye kabidi mubale bakane. Ndekelu wa bionso, bantu bavuaye mubale bakane, mbadiye kabidi mutumbishe. 31 Nunku netuambe tshinyi bua malu aa? Bikala Nzambi mutue ku tshietu, nnganyi watuenzela bibi? 32 Yeye uvua kayi nansha muepule Muanende, kadi mumufile buetu tuetu bonso, bua tshinyi yeye kena mua kutupesha kabidi pamue nende bintu bikuabu bionso ebi ne muoyo mujima? 33 Nnganyi wabanda bantu badi Nzambi musungule? Nzambi ngudi ubabala bakane. 34 Nnganyi wabapisha? Kakuena muntu to, bualu Kristo Yezu ke wakafua, eyowa, yeye ke wakabishibua ku lufu, udi ku tshianza tshia balume tshia Nzambi, udi utuakuila kabidi. 35 Nnganyi watumbusha ku dinanga dia Kristo? Ndikenga anyi? Nkanyinganyinga anyi? Ndikengeshibua anyi? Nnzala anyi? Mmusunsu anyi? Nnjiwu anyi? Peshi mmuele wa mvita anyi? 36 Anu mudibu bafunde ne: “Bua bualu buebe badi

LOMO 8:28–9:8

batushipa dituku dijima, badi batuangata bu mikoko ya kukosa mutu.” 37 Kadi mu malu onso aa, tudi tutshimuna too ne ku ndekelu ku diambuluisha dia yeye uvua mutunange. 38 Bualu ndi mutuishibue ne: ni ndufu, ni mmuoyo, ni mbanjelu, ni mbulamatadi, ni mmalu a mpindieu anyi malu atshilualua, ni mmakokeshi, 39 ni mbutumbuke, ni ndondo, ni ntshifukibua kayi tshikuabu tshionso, katshiena mua kutumbusha ku dinanga dia Nzambi didi mu Kristo Yezu Mukalenge wetu nansha. Ndi ngamba bulelela mu Kristo, tshiena nshima to, bualu kondo kanyi ka muoyo kadi kamanyishangana nanyi mu nyuma muimpe 2 ne: ndi ne kanyinganyinga kakole ne dikenga didi kadiyi dijika mu muoyo wanyi. 3 Bualu mvua mua kujinga bua bangumbushe ku luseke lua Kristo bu muntu muedibue mulawu bua bualu bua bana betu, balela banyi ku mubidi, 4 bena Isalele mene. Bobu ke bavua bangatshibue bu bana, bavua ne butumbi, ne bipungidi, ne dipa dia Mikenji, ne mudimu wa tshijila ne milayi. 5 Bankambua mbabu, ne kudibu ke kudi Kristo mufumine mu mubidi: Nzambi udi ku mutu kua bionso atumbishibue kashidi ne tshiendelele. Amen. 6 Kadi kabiena bisua kuleja bu ˆ ne: dıyi dia Nzambi ndipangile to. Bualu ki mbantu bonso badi bafumine ku Isalele badi bena Isalele balelela to. 7 Anyi bonso ki mbana anu bualu badi tunkanunuina tua Abalahama to, kadi bakafunda ne: “Babikidibua ne: ‘tunkanunuina tuebe,’ nebafumine mu Izaka.” 8 Mbuena kuamba

9

LOMO 9:9-28

Bivuadi bia tshiji ne bivuadi bia luse

ne: bana ba mu mubidi ki mbana ba Nzambi bulelela to, kadi bana ba mulayi ke badi babadibua bu tunkanunuina. 9Bualu dîyi dia mulayi divua diamba nunku: “Tshikondo etshi nendue, ne Sala neikale ne muana wa balume.” 10Kabivua anu bua tshikondo atshi to; kadi kabidi pavua Lebeka muimite difu dia bana ba mapasa dia kudi muntu umue, nkambua wetu Izaka: 11bualu pavuabu kabayi banji kuledibua ne kabayi banji kuenza bualu buimpe anyi bubi, bua disua dia Nzambi didi ditangila disungula kaditungunuki ne kushindamena pa malu adi muntu wenza, kadi ditungunuke ne kushindamena pa Muntu udi ubikila, 12 Nzambi wakamuambila ne: “Mukulu neikale mupika wa muakunyi.” 13 Anu mudibu bafunde ne: “Mvua munange Yakoba, kadi mvua mukine Esau.” 14Nunku netuambe tshinyi? Nzambi udi ne kansungasunga anyi? Nansha kakese! 15 Bualu udi wambila Mose ne: “Nemfuile luse muntu yonso undi musue kufuila luse, nendeje muoyo muimpe kudi muntu yonso undi musue kuleja muoyo muimpe.” 16 Nunku kabiena bilondeshila muntu udi ujinga anyi udi udienzeja, kadi bidi bilondeshila Nzambi udi ne luse. 17 Bualu dîyi dia mu Mifundu minsantu didi diambila Palô ne: “Ndi mukulekele bua bualu ebu, bua ndeje bukole buanyi kupitshila kuudi ne bua dîna dianyi dimanyishibue pa buloba bujima.” 18Nunku muntu yonso udiye musue kufuila luse udi umufuila luse, kadi muntu yonso udiye musue kulekela bua alue ne mutu mukole udi umulekela.

236

19Nunku neungambile ne: “Bua tshinyi yeye utshidi ukuata bantu bilema? Nnganyi udi mua kukandamena disua diende?” 20 Kadi wewe muntu udi nganyi bua kuelangana ne Nzambi? Tshintu tshienza tshidiku mua kuambila udi mutshienze ne: “Udi mungenze nunku bua tshinyi” anyi? 21 Tuambe tshinyi? Mufumbi kena ne bukokeshi pa dîma bua kuenza ne dibulu dimue dimue adi, tshivuadi tshia kuelela bintu bia bunême, tshikuabu tshia kuelela bintu bia tshianana anyi? 22 Netuambe tshinyi bikala Nzambi uvua musue kuleja tshiji tshiende ne kumanyisha bukole buende ne kuleja muoyo mule kudi bivuadi bia tshiji bidi bikumbanyine kabutu? 23Bikalaye uvua muenze nunku bua kumanyisha bubanji bua butumbi buende kudi bivuadi bia luse, bivuaye mudianjile kulongolola bua butumbi, 24 mbuena kuamba ne: kutudi tuetu bakabikilaye ki mmunkatshi mua bena Yuda nkayabu, kadi ne munkatshi mua bisamba bikuabu kabidi, netuambe tshinyi? 25 Mbienze anu bu mudiye wamba kabidi mu Hoshea ne: “Nembikile bantu badi kabayi tshisamba tshianyi ne: ‘Tshisamba tshianyi,’ ne uvuabu kabayi banange ne: ‘Munangibue’; 26ne muaba uvuabu babambile ne: ‘Kanuena tshisamba tshianyi,’ nebababikilapu ne: ‘Bana ba Nzambi wa muoyo.’” 27Yeshayi wakafunda pende bua Isalele ne: “Nansha mudi bungi bua bana ba Isalele bu nsenga ya ku muelelu kua mbuu, anu badi bashale ke basungidibua. 28 Bualu Yehowa nealumbuluishe buloba, neenze bualu ebu lukasa

237

Tshisumi tshia mafi. Kujikula ne mukana

lukasa.” 29 Anu muvua Yeshayi mudianjile kuamba kabidi ne: “Bu Yehowa wa biluilu kayi mutushile dimiinu, tuvua mua kulua bu Sodoma ne tuvua mua kufuanangana ne Amola.” 30Nunku netuambe tshinyi? Nansha muvua bantu ba bisamba bikuabu kabayi balonda buakane, bavua bafike ku buakane, buakane budi bufumina ku ditabuja; 31 kadi nansha muvua Isalele ulonda mukenji wa buakane, kavua mufike ku mukenji eu to. 32 Mbua bualu kayi? Bualu kavua uwulonda ne ditabuja to, kadi uvua uwulonda bienze bu ne: mbilondeshile bienzedi. Bakalenduka ku “dibue dia tshilenduishi”; 33 anu mudibu bafunde ne: “Tangilayi! Ndi nteka dibue dia tshilenduishi mu Siyona ne dibue dinene dia buteyi, kadi muntu udi uditabuja kakufuishibua bundu.” Bana betu, ndi njinga mu muoyo wanyi ne ndomba kudi Nzambi bua bualu buabu, bua bapete lupandu bulelela. 2Bualu ndi mujadiki wa bualu buabu ne: badi ne tshisumi bua Nzambi, kadi ki mbilondeshile dimanya dilelela to; 3bualu, bu muvuabu kabayi bamanye buakane bua Nzambi kadi bakeba bua kujadika buabu bobu, kabakakokela buakane bua Nzambi to. 4Bualu Kristo udi ndekelu wa Mikenji, bua muntu yonso udi uleja ditabuja apete buakane. 5Mose wakafunda ne: muntu udi wenza buakane bua Mikenji neikale ne muoyo bua bualu buabu. 6 Kadi buakane budi bufumina ku ditabuja budi buamba nunku: “Kuambi mu muoyo webe ne: ‘Nnganyi wabanda mu diulu?’

10

LOMO 9:29–10:16

mbuena kuamba ne: bua kupuekesha Kristo pa buloba; 7anyi ne: ‘Nnganyi wapueka mu tshina tshidi katshiyi ne ndekelu?’ mbuena kuamba ne: bua kubisha Kristo ku lufu.” 8Kadi Dîyi dia Nzambi didi diamba tshinyi? Didi diamba ne: “Dîyi didi pabuipi nebe, didi mukana muebe ne mu muoyo webe”; mbuena kuamba ne: “dîyi” dia ditabuja ditudi tuyisha. 9Bualu biwikala wamba ‘dîyi edi mukana muebe’ patoke ne: Yezu udi Mukalenge, ne uleja ditabuja mu muoyo webe ne: Nzambi wakamubisha ku lufu, neusungidibue. 10 Bualu muntu udi uleja ditabuja mu muoyo wende bua kupeta buakane, kadi udi ujukula ne mukana bua kupeta lupandu. 11 Bualu dîyi dia mu Mifundu minsantu didi diamba ne: “Muntu yonso udi umuitabuja kakufuishibua bundu.” 12 Kakuena dishilangana pankatshi pa muena Yuda ne muena Greke, bualu kudi Mukalenge umue ku mutu kua bonso udi mubanji bua bantu bonso badi bamubikila. 13 Bualu bua “muntu yonso udi ubikila dîna dia Yehowa neasungidibue.” 14Kadi mmunyi muabikilabu udibu kabayi bitabuje? Mmunyi muitabujabu muntu udibu kabayi banji kumvua bualu buende? Mmunyi mumvuabu padiku kakuyi muntu udi uyisha? 15 Mmunyi muayishabu padibu kabayi babatume? Anu mudibu bafunde ne: “Makasa malengele nga bantu badi bamba ngumu mimpe ya malu mimpe!” 16 Nansha nanku, bonso kabavua batumikile lumu luimpe to. Bualu Yeshayi udi wamba

LOMO 10:17–11:15

Lupandu lua bantu ba bisamba

ne: “Yehowa, nnganyi udi witabuja malu adibu bumvue kutudi?” 17 Nunku ditabuja didi difumina ku malu adi muntu umvua. Malu adi muntu umvua pawu adi afumina ku dîyi didi ditangila Kristo. 18Nansha nanku, ndi ngebeja ne: Kabavua bumvue bimpe anyi? Ee, bulelela “mutoyi wabu wakatangalaka pa buloba bujima, ne mukenji wabu wakafika too ne ku ntengu ya buloba.” 19 Kadi ndi nkonka ne: bena Isalele bavua bapangile bua kumanya anyi? Tshia kumpala, Mose udi wamba ne: “Nennujule mukawu ne badi kabayi tshisamba; nennujule tshiji tshikole ne tshisamba tshipote.” 20 Kadi Yeshayi udi ne dikima dikole dia kuamba ne: “Bavua bampete kudi bantu bavua kabayi bankeba; ngakadileja kudi bavua kabayi bangebeja.” 21 Kadi udi wamba bua bena Isalele ne: “Dituku dijima, mvua muolole bianza bianyi kudi bantu badi kabayi batumikila, badi batontolola.” Nunku ndi ngebeja ne: Nzambi uvua mubenge bantu bende anyi? Nansha kakese! Bualu meme panyi ndi muena Isalele wa mu ndelanganyi ya Abalahama, wa mu tshisa tshia Benyamina. 2 Nzambi kavua mubenge bantu bende bavuaye muanyishe kumpala to. Kanuena bamanye tshidi dîyi dia mu Mifundu minsantu diamba bua Eliya pavuaye mufunde Isalele kudi Nzambi anyi? 3 “Yehowa, mbashipe baprofete bebe, mbupule bioshelu biebe, meme ndi mushale nkayanyi, ne badi bakeba anyima wanyi.” 4 Kadi dîyi dia kudi Nzambi diakamuambila tshinyi? “Ndi mushiye bantu 7000 buanyi meme, bantu badi kabayi

11

238

batuile Bâla binu.” 5 Nunku bia muomumue mu tshikondo etshi kabidi, kudi batshidi bashale badibu basungule ku diambuluisha dia ngasa. 6 Bikalabi bua ngasa, nunku ki mbua bienzedi to; tshianana ngasa kakuikala kabidi ngasa to. 7 Netuambe tshinyi? Isalele kakapeta tshintu tshivuaye ukeba ne muoyo mujima nansha, kadi bantu bavuabu basungule bakatshipeta. Bakuabu bakapapisha biumvuilu biabu; 8 bu mudibu bafunde ne: “Nzambi mmubapeshe nyuma wa tulu tukole, mêsu adi kaayi amona ne matshi adi kaayi umvua too ne lelu eu.” 9 Davidi pende udi wamba ne: “Mêsa abu alue kudibu bu buteyi, bukondo, tshintu tshidi tshilenduisha ne difutu; 10 mêsu abu alue mîdima bua kabamonyi, ukobamije nyima yabu matuku onso.” 11 Nunku ndi nkonka ne: Bavua balenduke ne bakuluke kashidi anyi? Nansha kakese! Kadi bua dilenduka diabu bantu ba bisamba bikuabu mbapete lupandu, bua kubajula mukawu. 12 Bikala dilenduka diabu dipeteshe ba pa buloba mabenesha, ne bikala dikepela diabu dipeteshe bantu ba bisamba bikuabu mabenesha, dikumbana dia bungi buabu buonso kadiakupetesha mabenesha mapite bungi anyi? 13Mpindieu ndi nnuambila nuenu bantu ba bisamba bikuabu. Bu mundi mupostolo wa bisamba bikuabu, ndi ntumbisha mudimu wanyi, 14 bua kumona bingikala mua kujudija mukawu wa bantu ba tshisamba tshietu ne kusungila bamue ba munkatshi muabu. 15 Bualu bikala dibengi-

239

Dilamakaja matamba a olive ku mutshi

bua diabu diumvuija dilengejangana dia ba pa buloba ne Nzambi, dibakidila diabu nedikale mushindu kayi? Nedikale bu ne: bavua bafue, kadi bapetulule muoyo. 16 Bualu bukuabu, bikala tshitupa tshidibu bangata bu mamuma a kumpala tshikale tshia tshijila, tshimotu tshionso tshia bukula busopa tshidi patshi tshia tshijila; bikala muji muikale wa tshijila, matamba adi pawu a tshijila. 17 Bikalabu bakose amue matamba, kadi wewe, nansha muudi mutshi wa olive wa mu tshisuku, bakulamakaje ku mutshi munkatshi muawu ne ukadi udiila pebe ku muji wa manyi wa mutshi wa olive, 18 kuditambishi kumpala kua matamba awu to. Kadi biwikala uditambisha kumpala kuawu, vuluka ne: ki nguewe udi muambule muji to, kadi muji mmukuambule wewe. 19 Nunku newambe ne: “Bavua bakose matamba bua bandamakaje meme.” 20 Mmuomu! Bavua babakose bua dipanga diabu dia ditabuja, kadi wewe udi muimane bua ditabuja. Lekela kuditambisha, kadi ikala ne ditshina. 21 Bualu bikala Nzambi kayi muepule matamba a mutshi muine, kakukuepula nansha wewe to. 22 Nunku, tangila bulenga bua Nzambi ne ˆ ˆ dısu diende dikole. Udi ne dısu dikole kudi bantu badi bakuluke, kadi bulenga bua Nzambi budi kuudi wewe biwashala mu bulenga buende; tshianana nebakukose pebe. 23 Nansha bobu pabu, bobu kabayi bashale mu dipanga diabu dia ditabuja, nebabalamakaje ku mutshi; bualu Nzambi udi ne bukole bua kubalamakajaku kabidi. 24 Bikalabu bakukose ku

LOMO 11:16-33

mutshi wa olive wa mu tshisuku, bakulamakaje ku mutshi wa olive wa mu budimi mu mushindu utubi kabiyi bienzeka, mmunyi muapangabu kulamakaja matamba a mutshi wa olive muine au ku mutshi wawu bipepele? 25 Bana betu, bua nuenu kanuˆ lu bena meji ku mesu kuenu, tshiena musue bua nupange kumanya bualu busokoka bua tshijila ebu: biumvuilu bia bamue bena Isalele biakapapa too ne muakabuela bungi buonso bua bantu ba bisamba bikuabu, 26 nunku, mu mushindu eu ke muasungidibua Isalele mujima. Anu mudibu bafunde ne: “Musungidi neafume mu Siyona ne neumbushe malu mabi kudi Yakoba. 27 Etshi ntshipungidi tshianyi tshingadia nabu pangumbusha mibi yabu.” 28 Bulelela, bua lumu luimpe, mbena lukuna bua bualu buenu, kadi bua disungula dia Nzambi, mbanangibue bua bualu bua bankambua babu. 29 Bualu Nzambi kakunyingalala bua mapa ende ne dibikila diende. 30 Bualu anu bu munuvua kumpala kanuyi nutumikila Nzambi kadi mpindieu banufuile luse bua dibenga kutumikila diabu, 31 nunku bia muomumue bua dibenga kutumikila diabu mpindieu mmunufuile luse; kadi bua dibenga kutumikila diabu adi udi kabidi mua kubafuila luse mpindieu. 32 Bualu Nzambi mmubakangile bonso pamue mu dibenga kutumikila bua amone mua kubaleja bonso luse. 33 Aka! Monayi ndondo wa bubanji bua Nzambi, meji ende ne dimanya diende! Kakuena udi mua kujingulula dilumbuluisha diende ne kulondolola njila yende nansha!

LOMO 11:34–12:19

Buobumue ne Kristo. Kanudisombuedi

34 “Nnganyi udi mufike ku dimanya lungenyi lua Yehowa anyi udi mulue mumupeshi wa mibelu?” 35 Anyi “mmuntu kayi uvua mudianjile kumupesha bua yeye amupingajile?” 36 Bualu bintu bionso mbifume kudiye, bidiku ku bukole buende ne bidiku bua bualu buende. Butumbi buikale kudiye kashidi ne tshiendelele. Amen. Nunku bana betu, ndi nnusengelela bua luse lua Nzambi bua nufile mibidi yenu bu mulambu udi ne muoyo, wa tshijila, udi muanyishibue kudi Nzambi, mmumue ne: mudimu wa tshijila muenza ne tshieledi tshienu tshia meji. 2 Lekelayi kuidikija malu a mu ndongoluelu wa malu eu, kadi nushintuluke, nukudimune meji enu bua nudijadikile nuenu nkayenu disua dia Nzambi didi dimpe, didi dianyishibue ne didi dipuangane. 3 Ku diambuluisha dia ngasa udibu bampeshe ndi ngambila muntu yonso wa munkatshi muenu bua kedi meji ne: mmupite tshidiye atshi; kadi ele meji bua ikale ne meji mimpe, muntu ne muntu bilondeshile bunene bua ditabuja didi Nzambi mumupeshe. 4 Anu bu mutudi ne bitupa bia mubidi bia bungi mu mubidi umue, kadi bitupa bionso kabiena ne mudimu umue, 5 nunku ke mutudi tuetu, nansha mutudi ba bungi, tudi mubidi umue mu buobumue ne Kristo, kadi bitupa bia mubidi bidi bilamakanangane tshimue ne tshikuabu. 6 Nunku mutudi ne bipedi bishilangane bilondeshile ngasa udiye mutupeshe, bikalatshi tshia kumanyisha ˆ meyi a buprofete, tumanyishe bilondeshile ditabuja didibu batupeshe; 7 anyi bikala tshipedi etshi

12

240

tshia mudimu wa Nzambi, tudifile mu mudimu eu; anyi muntu udi ulongesha, adifile mu dilongesha diende; 8 anyi muntu udi ukoleshangana ne mibelu, adifile ku dikoleshangana diende; muntu udi upeshangana, apeshangane ne muoyo mujima; muntu udi uludika, aludike ne muoyo umue; muntu udi ufuilangana luse, afuilangane luse ne disanka. 9 Dinanga dienu dikale kadiyi ne lubombo. Nukine malu mabi ne muoyo umue, nulamate malu mimpe. 10 Mu dinanga dia bana benu, nunangangane bikole. Nuikale ba kumpala mu dipesha baˆ kuabu buneme. 11 Nuikale ne tshisumi, kanuikadi bena lulengu to. Nuikale ne nyuma usaba munda muenu. Enzelayi Yehowa mudimu bu bapika. 12 Nusanke mu ditekemena. Nutantamene makenga. Nunanukile mu disambila. 13 Nuambuluishe bansantu bilondeshile majinga abu. Nuikale ne tshibidilu tshia kuakidila benyi. 14 Nutungunuke ne kubenesha badi banukengesha; ikalayi nubenesha, kanuikadi nuelangana milawu to. 15 Nusanke ne badi basanka; nudile ne badi badila. 16 Ikalayi numona bakuabu bu munudi nudimona nuenu bine; kanuikadi nukeba malu mabandile, kadi nulonde malu adi mapuekele. Kanudivuiji bena meji ˆ ku mesu kuenu nkayenu. 17 Kanupingajidi muntu bubi ku bubi. Nudienzeje bua kuenza ˆ malu mimpe ku mesu kua bantu bonso. 18 Bikalaku mushindu, nuenze muenu muonso bua kuikala mu ditalala ne bantu bonso. 19 Bana betu bananga, kanudisombuedi, kadi nushile tshiji tshia Nzambi muaba; bualu mba-

241

Bakokeshi. Bitadi. Nuakidilangane

funde ne: “Yehowa udi wamba ne: Disombuela ndianyi; meme nemfute.” 20 Kadi “bikala muena lukuna webe ne nzala, umupeshe biakudia; bikalaye ne nyota, umupeshe tshia kunua; bualu paudi wenza nanku, neumutentakajile makala a kapia pa mutu pende.” 21 Kulekedi malu mabi akutshimuna, kadi tungunuka ne kutshimuna malu mabi ku malu mimpe. Muntu1 yonso akokele bakokeshi badi ku mutu, bualu kakuena bukokeshi budiku padi Nzambi kayi mubulekele; makokeshi adiku mmatekibue malondangane mu milongo yawu ku dianyisha dia Nzambi. 2 Nunku, muntu udi uluisha bukokeshi udi ubenga tshidi Nzambi mulongolole; bantu badi batshiluisha nebapete dilumbuluisha. 3 Bualu ki mbenji ba malu mimpe batu batshina bakokeshi to, kadi mbenji ba malu mabi. Wewe udi musue bua kuikadi utshina mukokeshi anyi? Tungunuka ne kuenza malu mimpe, nebakutumbishe bua bualu abu; 4 bualu yeye udi muena mudimu wa Nzambi bua diakalenga diebe. Kadi wewe wenza malu mabi, ikala ne ditshina: bualu ki mmuambule muele bua tshianana to. Mmuena mudimu wa Nzambi, musombuedi bua kuleja tshiji kudi muntu udi wenza malu mabi. 5 Nunku bidi bikengela nubakokele, ki mbua tshiji nkayatshi to, kadi mbua kondo kenu ka muoyo kabidi. 6 Ke bualu kayi nudi kabidi nufuta bitadi; bualu badi bena mudimu ba Nzambi bua diakalenga dia bantu batungunuka ne kuenza mudimu bua bualu ebu. 7 Nupeshe bantu bonso bi-

13

Lom 13:11 Anyi “anyima.”

LOMO 12:20–14:2

ntu biabu, udi ulomba tshitadi, tshitadi; udi ulomba mulambu, mulambu; udi ukengela kutshina, ditshina; udi ukengela kupeˆ ˆ sha buneme, buneme. 8 Kanuikadi ne muntu dibanza dikuabu anu dia kunangangana; bualu muntu udi munange muntu nende mmukumbaje mikeˆ nji. 9 Bualu meyi a mikenji a ne: “Kuena ne bua kuenda masandi, kuena ne bua kushipa muntu, kuena ne bua kuiba, kuena ne bua kualakana tshintu tshia mukueˆ be,” ne meyi makuabu onso mmaˆ sangisha mu dıyi edi: “Udi ne bua kunanga muntu nebe bu muudi mudinange.” 10 Dinanga kaditu dienzela muntu netu bibi; nunku dinanga didi dikumbaja mikenji. 11 Nuenze kabidi nunku bualu nudi bamanye tshikondo tshitudi ˆ etshi ne: dıba dia nuenu kubika ku tulu dikadi dikumbane, bualu lupandu luetu lukadi pabuipi meˆ nemene mpindieu kupita dıba dituvua balue bena kuitabuja. 12 Butuku bukadi pa kutshia; dituku dikadi pa kutuadija. Nunku ˆ tulekele malu a mu mıdima ne tuvualayi bia mvita bia butoke. 13 Tuendayi bimpe bu badi mundamunya, katuendi mu bisankasanka, mu dikuatshika dia maluvu, mu diangatangana dia mu mishindu mibi ne tshikadilu tshia dikamakama, mu matandu ne mukawu. 14 Kadi nuvuale Mukalenge Yezu Kristo ne kanuikadi nudianjila kulongolola malu bua majinga a mubidi. Nuakidile muntu udi ne ditabuja ditekete, kadi ki mbua kumulumbuluisha bua ngelelu wende wa meji. 2 Muntu mukuabu udi ne ditabuja dia

14

LOMO 14:3-22

Kanulumbuluishanganyi bua biakudia

kudia bintu bionso, kadi muntu udi mutekete udi udia bisekiseki. 3 Muntu udi udia bintu bionso kapetudi udi kayi ubidia, ne muntu udi kayi udia bintu bionso kalumbuluishi udi ubidia to, bualu Nzambi mmumuakidile. 4 Wewe udi nganyi bua kulumbuluisha muena mudimu wa muntu mukuabu? Yeye udi wimana anyi udishinda bualu bua mfumuende. Bulelela, yeye neimane, bualu Yehowa neamuimanyike. 5 Muntu mukuabu udi umona dituku kampanda dipite dikuabu; munga udi umona dituku kampanda dikale muomumue ne makuabu onso; muntu ne muntu ikale mutuishibue bimpe mu meji ende. 6 Muntu udi unemeka dituku udi udinemeka bua Yehowa. Kabidi muntu udi udia udi udia bua Yehowa, bualu udi wela Nzambi tuasakidila; ne muntu udi kayi udia kena udia bua Yehowa, nansha nanku udi wela Nzambi tuasakidila. 7 Kakuena muntu wa munkatshi muetu udi ne muoyo bua bualu buende nkayende, ne kakuena muntu udi ufua bua bualu buende nkayende; 8 bualu bituikala ne muoyo, tudi ne muoyo bua Yehowa; bituafua, tudi tufua bua Yehowa. Nunku bituikala ne muoyo ne bituafua, tudi bantu ba Yehowa. 9 Bualu Kristo wakafua ne wakapetulula muoyo bua bualu ebu, bua ikale Mukalenge wa bafue ne wa ba muoyo. 10 Kadi bua tshinyi wewe udi ulumbuluisha muanenu? Anyi bua tshinyi udi kabidi upetula muanenu? Bualu tuetu bonso netuimane kumpala kua nkuasa wa tshilumbuluidi tshia Nzambi. 11 Bualu mbafunde ne: “Yehowa

242

udi wamba ne: ‘Bu mundi ne muoyo, tshinu tshionso netshitue panshi kumpala kuanyi, ne ludimi luonso nelumanyishe patoke mundi Nzambi.’ ” 12 Nunku, yonso wa kutudi neabadile Nzambi malu ende nkayende. 13 Nunku katuikadi tulumbuluishangana kabidi, kadi nuangate dipangadika edi: dia kubenga kuteka tshilenduishi anyi tshipumbishi kumpala kua muanenu. 14 Ndi mumanye ne ndi mutuishibue mu Mukalenge Yezu ne: kakuena tshintu tshitu tshibi to, anu padi muntu ubipisha tshintu ke paditshi tshilua tshibi kudiye. 15 Bualu, bikala muanenu ubungamijibua bua biakudia, kuena wenda bilondeshile dinanga to. Kujimiji muanenu udi Kristo mufuile bua biakudia biebe to. 16 Nunku, kanuanyishi bua bakule bibi bua malu mimpe anudi nuenza. 17 Bualu Bukalenge bua Nzambi kabuena bumvuija kudia ne kunua to, kadi budi bumvuija buakane, ditalala, disanka ne nyuma muimpe. 18 Bua muntu udi wenzela Kristo mudimu bu mupika mu mushindu eu, udi wanyishibua kudi Nzambi ne kudi bantu. 19 Nunku, tuipatshilayi malu adi afila ditalala ne malu adi akoleshangana. 20 Lekelayi kubumbula mudimu wa Nzambi anu bua biakudia. Bushuwa, bintu bionso mbimpe, kadi mbibi kudi muˆ ntu udi ubidia dıba didibi mua kulenduisha bakuabu. 21 Mbimpe bua kubenga kudia munyinyi anyi kunua mvinyo anyi kuenza bualu buonso bukuabu budi mua kulenduisha muanenu. 22 Ditabuja diudi nadi, ikala nadi buebe wewe nkayebe kumpala kua Nzambi. Muntu udi kayi udilumbuluisha

243

Dielakana. Nuakidile benyi

bua malu adiye wanyisha bua kuenza ngua diakalenga. 23 Kadi bikalaye welakana, yeye mudie, ukadi mumane kupila, bualu kena udia ne ditabuja to. Bulelela, tshintu tshionso tshidibu kabayi benza ne ditabuja mbubi. Tuetu badi bakole, tudi ne bua kuambula matekete a badi kabayi bakole, katuyi tujinga kudisankisha to. 2 Yonso wa kutudi asankishe muntu nende bua diakalenga diende ne bua kumukolesha. 3 Bualu nansha Kristo kakadisankisha to; kadi anu mudibu bafunde ne: “Bipendu bia bantu bavua bakupenda, mbilue pa mutu panyi.” 4 Bualu malu onso avuabu bafunde kale bavua baafunde bua kutulongesha, bua tupete ditekemena ku diambuluisha dia dinanukila dietu ne dia busambi bua mu Mifundu minsantu. 5 Nzambi udi ufila bukole bua kunanukila ne busambi anuambuluishe bua nuikale munkatshi muenu ne meji a buena avua Kristo Yezu nawu, 6 bua nutumbishe Nzambi ne Tatu wa Mukalenge wetu Yezu Kristo mu ˆ buobumue ne bikale dıyi dimue. 7 Nunku nuakidilangane bimpe anu muvua Kristo mutuakidile bimpe bua butumbi bua Nzambi. 8 Bualu ndi nnuambila ne: Kristo wakalua bushuwa muena mudimu wa batengula bua kuleja mudi Nzambi wamba bulelela, bua kujadika milayi ivuaye mulaye bankambua babu, 9 ne bua bisamba bikuabu bitumbishe Nzambi bua luse luende. Anu bu mudibu bafunde ne: “Ke bualu kayi nenkumanyishe patoke munkatshi mua bisamba bikuabu ne ˆ nengimbile dına diebe misambu.”

15

LOMO 14:23–15:19

10 Udi wamba kabidi ne: “Nuenu bisamba, sankayi pamue ne bantu bende.” 11 Udi wamba kabidi ne: “Nuenu bisamba bionso, tumbishayi Yehowa, bantu bonso bamutumbishe.” 12 Yeshayi udi wamba kabidi ne: “Nekuikale muji wa Yishayi; muntu neajuke bua kukokesha bisamba; bisamba nebitekemene kudiye.” 13 Nzambi udi ufila ditekemena anuwuje tente ne disanka ne ditalala dionso bualu nudi numueyemena, bua ditekemena dienu divule ku bukole bua nyuma muimpe. 14 Bana betu, meme muine ndi mutuishibue bua bualu buenu ne: nuenu nudi penu buwule tente ne buimpe anu bu munudi buwule tente ne dimanya, ne nudi penu mua kudimuijangana. 15 Kadi ndi nnufundila amue malu patoke bua kunuvuluija kabidi, bua ngasa uvua Nzambi mumpeshe 16 bua kuikala muena mudimu wa Kristo Yezu kudi bisamba bikuabu. Ndi ngenza mudimu wa tshijila wa lumu luimpe lua Nzambi bua mulambu wa bisamba ebi wanyishibue, muvuijibue wa tshijila ku nyuma muimpe. 17 Nunku, ndi ne bualu bua kusankila mu Kristo Yezu bua malu adi atangila Nzambi. 18 Bualu tshiena mua kuakula bua tshintu tshikuabu to, anu bua malu adi Kristo muenze ku butuangaji buanyi bua bisamba bitumikiˆ le ku diambuluisha dia dıyi dianyi ne bienzedi bianyi 19 ne bukole bua bimanyinu ne malu a kukema ne bukole bua nyuma muimpe; nunku ndi muyishe lumu luimpe lua Kristo bikole menemene kumbukila ku Yelushalema, kunyunguluka kufika too ne ku Iluliko.

LOMO 15:20–16:7

Muaba udi kawuyi muyisha

20 Bulelela, mu mushindu eu ndi mudienzeje bua kubenga kuamba lumu luimpe muaba ukavuabu bamane kumanyisha dîna dia Kristo bua kubenga kuibaka pa tshishimikidi tshia muntu mukuabu; 21 kadi anu bu mudibu bafunde ne: “Bantu bavuabu kabayi bambile lumu luende nebamone, ne bavua kabayi bumvue nebajingulule.” 22Ke bualu kayi mvua mupangile misangu ya bungi bua kufika kunudi. 23Kadi mpindieu tshiena ne muaba undi tshiyi muyishe mu bitupa ebi to, ne kukadi bidimu bia bungi bindi ne dijinga dikole dia kulua kunudi. 24 Nunku ndi mutekemene ne: pangikala mu luendu luanyi mutangile ku Espanye, nengikale mua kunumona, nenunshindikije tshitupa tshia njila, pangikala mumane kusanka mutantshi munkatshi muenu. 25 Kadi mpindieu nkadi pa kuya ku Yelushalema bua kukuatshilaku bansantu mudimu. 26 Bualu bena ku Makedoniya ne ku Akaya bavua ne disanka dia kufila bintu biabu bu dipa kudi bapele badi munkatshi mua bansantu ba ku Yelushalema. 27 Bulelela, bavua ne disanka dia kuenza nanku; bavua bushuwa bena dibanza kudibu; bualu bikala bisamba bikuabu biangate pabi bintu biabu bia mu nyuma, biobi pabi bidi ne dibanza dia kubambuluisha ne bintu biabu bia ku mubidi. 28 Nunku meme mumane kujikija bualu ebu ne mubafikishile dipa edi bimpe, nempitshile kuenu bua kuya ku Espanye. 29 Bualu bukuabu, ndi mumanye ne: pangalua kunudi, nendue ne mabenesha a bungi a kudi Kristo.

244

30Mpindieu bana betu, ndi nnulomba ku butuangaji bua Mukalenge wetu Yezu Kristo ne bua dinanga dia nyuma bua nudifile nanyi bikole mu masambila kudi Nzambi bua bualu buanyi, 31 bua mpanduke mu bianza bia bena mu Yudaya badi kabayi bena kuitabuja ne bua diambuluisha dindi ntuadila badi ku Yelushalema dianyishibue kudi bansantu, 32 bua ku disua dia Nzambi ndue kunudi ne disanka ne tukoleshangane nenu. 33 Nzambi udi ufila ditalala ikale nenu bonso. Amen. Ndi nnuleja muanetu wa bakaji Foyibe udi muena mudimu wa mu tshisumbu tshia mu Kanekelea 2bua numuakidile mu Mukalenge mu mushindu udi muakanyine bansantu, ne bua numuambuluishe mu bionso bidiye mua kuikala nabi dijinga, bualu yeye pende ukadi muambuluishe bantu ba bungi, too ne meme muine. 3 Nungelele Pisika ne Akila benzejanganyi nanyi ba mudimu mu Kristo Yezu muoyo; 4bobu bavua bambe kufila mitu yabu bua muoyo wanyi; ki mmeme nkayanyi udi ubela tuasakidila, kadi bisumbu bionso bia mu bisamba bikuabu kabidi. 5 Nuele kabidi tshisumbu tshidi mu nzubu muabu muoyo. Nuele munangibue Epaineto muoyo; yeye udi munkatshi mua bantu ba kumpala ba mu Asia bavua bitabuje Kristo. 6 Nuele Mariya muoyo; yeye uvua munuenzele midimu mikole ya bungi. 7 Nuele balela banyi ne bena buloko nanyi, Andaloniko

16

Lom 16:4 Anyi “anyima.”

245

Badi bakebesha matapuluka. Mioyo

ne Yuniya muoyo; bobu mbantu badi ne lumu luimpe munkatshi mua bapostolo ne badi mu buobumue ne Kristo matuku a bungi kumpita meme. 8 Nungelele Ampuliato, munangibue wanyi mu Mukalenge muoyo. 9 Nuele Ubano, muenzejanganyi nanyi wa mudimu mu Kristo, ne munangibue wanyi Staku muoyo. 10 Nuele Apele udi muanyishibue mu Kristo muoyo. Nuele ba mu nzubu mua Alistobulo muoyo. 11 Nuele mulela wanyi Helodiyo muoyo. Nuele ba mu ˆ nzubu mua Nakiso badi mu Mukalenge muoyo. 12 Nuele Tufayina ne Tufoso, bakaji badi benza mudimu mukole mu Mukalenge muoyo. Nuele munangibue wetu ˆ Pesi muoyo, bualu uvua muenze midimu mikole ya bungi mu Mukalenge. 13 Nuele Lufo, musungula mu Mukalenge, ne mamuende udi mamuanyi kabidi muoyo. 14 Nuele Asunkulito, Filegone, ˆ Helemese, Pateloba, Hema ne bana betu badibu nabu muoyo. 15 Nuele Filologo ne Yuliya, ne Neleo ne muanabu wa bakaji, ne Olimpa ne bansantu bonso badibu nabu muoyo. 16 Nuelangane muoyo ne dituangana dia mishiku dia tshijila. Bisumbu bionso bia Kristo bidi binuela muoyo. 17 Mpindieu bana betu, ndi nnusengelela bua kudimukila bantu badi bakebesha matapuluka ne malu adi alenduisha adi abengangana ne dilongesha dinuvua balonge, nubepuke. 18 Bualu bantu ba mushindu eu ki mbapika ba Mukalenge wetu Kristo to, kadi mbapika ba mafu abu; badi basesuisha mioyo ya bantu

LOMO 16:8-27

badi kabayi badimuke ne miyuki ˆ ya lubombo ne meyi a kulabidilangana nawu. 19 Ditumikila dienu ndimanyike kudi bantu bonso, nunku, ndi nsanka bua bualu buenu. Kadi ndi musue bua nuikale bena meji mu malu adi mimpe, kadi kanuyi ne bualu mu malu adi mabi. 20 Ku luende luseke, Nzambi udi ufila ditalala, neaboze Satana mu makasa enu mu katuˆ pa kıpi emu. Ngasa wa Mukalenge wetu Yezu ikale nenu. 21 Timote, muenzejanganyi nanyi wa mudimu, ne Lukiyo, ne Yasona ne Sosipato, balela banyi, badi banuela muoyo. ˆ 22 Meme Tetiyo udi mufunde mukanda eu ndi nnuela muoyo mu Mukalenge. 23 Gayo udi mungakidile kuende ne utu wakidila tshisumbu tshijima udi unuela muoyo. Elasto mulami wa bintu bia mu tshimeˆ nga ne muanabu Kuato badi banuela muoyo. 241 —— 25 Kudi yeye udi mua kunukolesha mu diumvuangana ne lumu luimpe lundi ngamba ne diyisha dia Yezu Kristo, bilondeshile dibuluibua dia bualu busokoka bua tshijila buvuabu balame bapuwe munkatshi mua bikondo bile menemene 26 kadi budi bumueneshibue mpindieu ne bumanyishibue ku diambuluisha dia mikanda ya baprofete munkatshi mua bisamba bikuabu mu diumvuangaˆ na ne dıyi dituma dia Nzambi wa tshiendelele bua bafike ku ditumikila mu ditabuja; 27 kudi Nzambi udi nkayende muena meji, butumbi buikale kudiye ku butuangaji bua Yezu Kristo kashidi ne tshiendelele. Amen. Lom 16:241 Tang. Mat 17:21.

MUKANDA WA KUMPALA MUTUMINA BENA

KOLINTO Paulo, mubikidibue bua kuikala mupostolo wa Yezu Kristo ku disua dia Nzambi, pamue ne muanetu Sosetene, 2 kudi tshisumbu tshia Nzambi tshidi mu Kolinto, kunudi nuenu badibu bajidile mu buobumue ne Kristo Yezu, babikidibue bua kuikala bansantu pamue ne bantu bonso badi babiˆ kila miaba yonso dına dia Mukalenge wetu Yezu Kristo udi Mukalenge wabu ne wetu kabidi: 3 Ngasa ne ditalala bia kudi Nzambi Tatu wetu ne kudi Mukalenge Yezu Kristo bikale nenu. 4 Ndi ngela Nzambi tuasakidila misangu yonso bua bualu buenu bua ngasa udi Nzambi munupeshe mu Kristo Yezu; 5 bualu mu yeye nudi bavuijibue babanji mu malu onso, mu dikala bakumbane tshishiki bua kuakula ne mu dimanya dionso, 6 anu bu mudi bumanyishi bua bualu bua Kristo bushindame munkatshi muenu, 7 bua kanupangidi tshipedi nansha tshimue panudi bindile ne muoyo umue dibuluibua dia Mukalenge wetu Yezu Kristo. 8 Neanukoleshe kabidi too ne ku ndekelu, bua kanuikadi ne tshia kunubandabu natshi mu dituku dia Mukalenge wetu Yezu Kristo. 9 Nzambi udi ne lulamatu, ne yeye ke uvua munubikile bua nuikale mu buobumue ne Muanende Yezu Kristo Mukalenge wetu. 10 Bana betu, ndi nnusengeleˆ la mu dına dia Mukalenge wetu ˆ Yezu Kristo bua nuakule dıyi dimue ne bua kakuikadi matapuluka munkatshi muenu, kadi bua nuikale mu buobumue meneme-

1

ne mu meji amue ne mu lungenyi lumue. 11 Bualu bantu bakuabu ba mu nzubu mua Kaloe mbangambile bualu buenu nuenu, bana betu ne: kudi matapuluka munkatshi muenu. 12 Ndi musue kuamba nunku: yonso wa kunudi udi wamba ne: “Meme ndi wa Paulo,” “Meme ndi wa Apolo,” “Meme ndi wa Kefa,” “Meme ndi wa Kristo.” 13 Kristo udi utapuluka. Bavua bapopele Paulo ku mutshi bua bualu buenu anyi? Peshi ˆ bavua banubatize mu dına dia Paulo anyi? 14 Ndi ngela Nzambi tuasakidila mumvua tshiyi mubatize muntu nansha umue wa kunudi, pa kumbusha Kulisipo ne Gayo, 15 bua muntu nansha umue kaˆ mbi ne: nuvua babatijibue mu dına dianyi. 16 Eyowa, mvua mubatize kabidi ba mu nzubu mua Stefana. Kadi bua badi bashale, tshiena mumanye ni mvua mubatize muntu mukuabu kabidi. 17 Bualu Kristo kavua muntume bua kubatiza bantu to, kadi bua kuamba lumu luimpe, ki mbua kuluamba ne ngakuilu wa bena meji bua mutshi wa makenga wa Kristo kawuvuijibu tshintu tshia tshianana. 18 Bualu, kuakula bua mutshi wa makenga mbualu bua bupote kudi bantu badi bajimina, kadi mbukole bua Nzambi kutudi tuetu badi basungidibua. 19 Bualu mbafunde ne: “Nenjimije meji a bena meji, nembenge lungenyi lua bena lungenyi.” 20 Muena meji udi penyi? Mufundi udi penyi? Muena mpata wa mu ndongoluelu wa malu eu udi penyi? Nzambi kavua muvuije meji a bena

246

247

Meji a Nzambi. Bualu busokoka

pa buloba mapote anyi? 21 Bualu bilondeshile meji a Nzambi, bu muvua ba pa buloba kabayi bafike ku dimanya Nzambi ku meji abu to, Nzambi wakamona ne: mbimpe bua kusungila bantu badi bitabuja, ubasungila ku diambuluisha dia bupote bua tshidibu bayisha. 22 Bena Yuda badi balomba bimanyinu ne bena Greke bakeba meji; 23 kadi tuetu tudi tuyisha Kristo uvuabu bapopele ku mutshi: tshilenduishi kudi bena Yuda kadi bupote kudi bisamba bikuabu; 24 kadi kudi bantu badi babikidibue, bena Yuda ne bena Greke, Kristo udi bukole bua Nzambi ne meji a Nzambi. 25Bualu, tshintu tshipote tshia Nzambi tshidi ne meji kupita bantu, tshintu tshitekete tshia Nzambi tshidi ne bukole kupita bantu. 26 Bualu bana betu nudi numona ne: kakuena bena meji ba bungi ba pa buloba badi babikidibue munkatshi muenu, kakuena bantu ba bungi badi ne bukole, kakuena bantu ba bungi badi baledibue mu mêku a bantu banene; 27kadi Nzambi wakasungula bintu bipote bia pa buloba bua kufuisha bena meji bundu; Nzambi wakasungula bintu bitekete bia pa buloba bua kufuisha bintu bikole bundu; 28 Nzambi wakasungula bintu bishadile bia pa buloba ne bintu bidibu bapetula, bintu bidi kabiyiku, bua kuvuija bintu bidiku tshianana, 29 bua muntu nansha umue kaditumbishi ku mêsu kua Nzambi to. 30Kadi buende yeye nudi mu buobumue ne Kristo Yezu udi mulue meji a kudi Nzambi kutudi, mulue kabidi buakane ne divuijibua ba tshijila ne dipikudibua ku tshia kupikula natshi; 31 bua bikale anu bu mudibu bafunde

1 KOLINTO 1:21–2:10

ne: “Muntu udi uditumbisha aditumbishile mu Yehowa.” Bana betu, pamvua mulue kunudi, tshivua mulue ne ngakuilu wa didileja anyi wa bena meji bua kunuambila bualu busokoka bua tshijila bua Nzambi nansha. 2 Bualu mvua muangate dipangadika dia kubenga kumanya bualu bukuabu munkatshi muenu pa kumbusha anu bua Yezu Kristo, yeye uvuabu bapopele ku mutshi. 3 Mvua mulue kunudi mu butekete, mu ditshina ne dizakala dia bungi; 4 ngakuilu wanyi ne malu amvua nyisha, kabivua ne mêyi a meji a kuitabujija nawu bantu, kadi bivua ne dimuenesha dia nyuma ne bukole, 5 bua ditabuja dienu kadikadi mu meji a bantu, kadi dikale mu bukole bua Nzambi. 6Mpindieu tudi tuakula bua meji munkatshi mua bantu bakadi bashindame, kadi ki mmeji a ndongoluelu wa malu eu anyi a bakokeshi ba ndongoluelu wa malu eu badi ne bua kuvuijibua patupu. 7 Kadi tudi tuakula bua meji a Nzambi mu bualu busokoka bua tshijila, meji masokoka avua Nzambi mudianjile kulongolola kumpala kua ndongoluelu ya malu bua butumbi buetu. 8Meji aa, kakuena mukokeshi wa ndongoluelu wa malu eu udi mufike ku diamanya, bualu bu bobu baamanye, kabavua mua kupopela Mukalenge wa butumbi ku mutshi to. 9 Kadi anu bu mudibu bafunde ne: “Dîsu ki ndimone malu adi Nzambi mulongoluele bantu badi bamunange, ditshi ki ndiwumvue ne kaavua melela meji mu muoyo wa muntu.” 10Bualu tuetu ke bavua Nzambi muabuluile ku diambuluisha dia nyuma wende, bualu

2

1 KOLINTO 2:11–3:14 nyuma udi ukeba mu malu onso, too ne mu malu male a Nzambi. 11 Nnganyi munkatshi mua bantu udi mumanye malu a muntu pa kumbusha nyuma wa muntu udi munda muende? Nunku kabidi, kakuena muntu udi mufike ku dimanya malu a Nzambi, pa kumbusha nyuma wa Nzambi. 12 Tuetu katuvua bapete nyuma wa pa buloba to, kadi tudi bitabe nyuma wa kudi Nzambi bua tumanye malu adi Nzambi mutupeshe ne muoyo mujima. 13 Tudi tuakula kabidi bua malu aa, katuena tuakula ne mêyi adi meji a bantu malongeshe patudi tumvuija malu a mu nyuma ne mêyi a mu nyuma to, kadi tudi tuakula ne adi nyuma mulongeshe. 14Kadi muntu wa mu mubidi kena witaba malu a nyuma wa Nzambi to, bualu mmapote kudiye; kena mua kuamanya, bualu badi baakonkonona mu nyuma. 15 Muntu wa mu nyuma udi bushuwa ukonkonona malu onso, kadi yeye muine kakuena muntu udi umukonkonona. 16Bualu, “nnganyi udi mufike ku dimanya meji a Yehowa bua kumulongesha?” Kadi tuetu tudi ne meji a Kristo. Nunku bana betu, tshivua ne mushindu wa kuakula nenu bu muntu udi wakula ne bantu ba mu nyuma to, kadi bu udi wakula ne bantu ba mu mubidi, bu bana batekete mu Kristo. 2 Mvua munupeshe mabele, tshivua munupeshe biakudia bikole to, bualu kanuvua banji kuikala ne bukole bukumbane. Nansha mpindieu kanuena ne bukole bukumbane to, 3 bualu nutshidi bantu ba mu mubidi. Bu mutshidi mukawu ne matandu munkatshi muenu, kanuena

3

Muntu wa mu nyuma

248

ba mu mubidi ne kanuena nuenda bu mutu bantu benda anyi? 4 Bualu padi muntu wamba ne: “Meme ndi wa Paulo,” mukuabu ne: “Meme ndi wa Apolo,” kanuena anu bantu anyi? 5 Nunku Apolo nnganyi? Eyowa, Paulo nnganyi? Mbena mudimu badi banuambuluishe bua kulua bena kuitabuja anu bu mudi Mukalenge mupeshe muntu ne muntu. 6 Meme mvua mukune, Apolo uvua mumiamine mâyi, kadi Nzambi ke uvua ubikolesha; 7 nunku muntu udi ukuna anyi udi umiamina mâyi kena ne bualu, kadi anu Nzambi udi ubikolesha. 8 Muntu udi ukuna ne udi umiamina mâyi badi mu buobumue, kadi muntu yonso neapete difutu diende bilondeshile mudimu wende. 9 Bualu tudi benzejanganyi ba mudimu ne Nzambi. Nuenu nudi budimi bua Nzambi budibu badima ne nudi nzubu wa Nzambi. 10 Bilondeshile ngasa wa Nzambi uvuaye mumpeshe, ngakasa tshishimikidi bu mulombodi wa midimu udi ne meji, kadi muntu mukuabu udi wibakilapu. Kadi muntu yonso atungunuke ne kudimuka mu mushindu udiye wibakilapu. 11Bualu kakuena muntu udi mua kuasa tshishimikidi tshikuabu pa kumbusha tshikadi tshiasa, tshidi Yezu Kristo mene. 12 Muntu yeye muibake pa tshishimikidi etshi ne ngolo, ne arjan, ne mabue a mushinga mukole, ne mabaya, ne bisosa anyi ne nsona, 13 mudimu wa muntu yonso newumuenekele patoke, bualu dituku nediwele patoke; newedibue patoke ku diambuluisha dia kapia; kapia mene nekaleje mudi mudimu wa muntu ne muntu, mudiye muibake. 14Bikala mudimu

249

Ntempelo. Malu mafunda

wa muntu udiye muibakilapu mushale, neapete difutu; 15 bikala mudimu wa muntu muoshike, neajimije, kadi yeye muine neasungidibue; nansha pikalabi nanku, nebienze anu bu ne: mmupanduke ku kapia. 16 Kanuena bamanye ne: nuenu nudi ntempelo wa Nzambi, ne nyuma wa Nzambi udi munda muenu anyi? 17 Muntu yeye mubutule ntempelo wa Nzambi, Nzambi neamubutule; bualu ntempelo wa Nzambi ngua tshijila, ne nuenu nudi ntempelo au. 18 Muntu kadishimi: bikala muntu munkatshi muenu wela meji ne: mmuena meji mu ndongoluelu wa malu eu, alue mupote bua ikale muena meji. 19 Bualu meji a pa buloba adi bupote kumpala kua Nzambi; bualu mbafunde ne: “Yeye udi ukuata bena meji mu budimu buabu nkayabu.” 20Mbafunde kabidi ne: “Yehowa mmumanye ne: ngenyi ya bena meji idi patupu.” 21 Nunku, muntu kaditumbishi bua bantu; bualu bintu bionso mbienu, 22 nansha Paulo anyi Apolo anyi Kefa anyi buloba anyi muoyo anyi lufu anyi bintu bidiku anyi bintu bilualua, bintu bionso mbienu; 23 nuenu penu nudi ba Kristo; Kristo pende ngua Nzambi. Muntu atumone tuetu bu bena mudimu ba Kristo ne balami ba malu masokoka a tshijila a Nzambi. 2 Kabidi mu bualu ebu, tshidibu batekemene kudi balami nkubasangana bikale ne lulamatu. 3 Buanyi meme, bingikala mua kulumbuluishibua kunudi anyi ku kabadi ka bantu ki mbualu bua nsongo kundi to. Mu bulelela, nansha meme nkayanyi tshiena ndilumbuluisha to. 4Bualu

4

1 KOLINTO 3:15–4:10

tshiena mumanye bualu nansha bumue budi bumpisha. Nansha nanku tshiena mbingishibua bua bualu ebu to, kadi Yehowa ke udi undumbuluisha. 5 Nanku kanulumbuluishi bualu nansha bumue kumpala kua dîba diabu nansha, too ne palua Mukalenge. Yeye neele malu masokoka a mu mîdima patoke ne neapatule dipangadika dia mu mioyo patoke, pashishe muntu yonso neapete butumbi buende kudi Nzambi. 6 Bana betu, ndi muakule malu aa nditela meme ne Apolo bu bilejilu bua diakalenga dienu, bua nulongele dîyi edi kutudi ne: “Kanusambuki malu adi mafunda,” bua kanudiuwuji ne lutambishi, nutumbisha umue kumpala kua mukuabu. 7 Nnganyi udi ukuvuija mushilangane ne mukuabu? Mu bulelela, ntshinyi tshiudi natshi tshiudi kuyi mupete kudi mukuabu? Biwikala bushuwa mutshipete kudi mukuabu, bua tshinyi udi uditumbisha bienze bu ne: kuvua mutshipetele kudi mukuabu? 8Nuenu nukadi bukute, ki mmuomu anyi? Nukadi babanji, ki mmuomu anyi? Nukadi batuadije kukokesha bu bakalenge kanuyi netu, ki mmuomu anyi? Eyowa, mvua musue bua nutuadije kukokesha bu bakalenge bua tuetu petu tukokeshe nenu bu bakalenge. 9 Bualu ndi ngela meji ne: Nzambi mmututeke tuetu bapostolo patoke ku ndekelu bu bantu bafundila lufu, bualu tudi balue bantu ba kubandilabu kudi bukua panu, kudi banjelu ne kudi bantu. 10 Tuetu tudi bapote bua bualu bua Kristo, kadi nuenu nudi bena meji mu Kristo; tuetu tudi batekete, kadi nuenu nudi ne bukole; nudi ne lumu luimpe, kadi tuetu tudi

1 KOLINTO 4:11–5:10

Bana ba Paulo. Masandi

bapuekesha milongo. 11 Too ne ku dîba edi tutshidi ne nzala, tutshidi ne nyota, tutshidi ne musunsu, batshidi batukuma ne katuena ne muaba wa kusombela; 12 tutshidi tuenza mudimu mukole, tuwenza ne bianza bietu. Padi bantu batupenda, tudi tubabenesha; padibu batukengesha, tudi tutantamena ne lutulu; 13 padibu batushiminyina malu, tudi tuandamuna ne dîyi dimpe; tudi balue anu bu bintu bia bukoya bia pa buloba, bisote bia bintu bionso too ne mpindieu. 14 Tshiena mfunda malu aa bua kunufuisha bundu to, kadi bua kunudimuija bu bana banyi bananga. 15 Bualu nansha bu nuenu bikale ne balami 10 000 mu Kristo, bulelela kanuena ne batatu ba bungi to; bualu mu Kristo Yezu ndi mulue tatu wenu ku diambuluisha dia lumu luimpe. 16 Nunku, ndi nnulomba bua nulue bidikiji banyi. 17 Bua bualu ebu ndi nnutumina Timote, bualu mmuananyi munanga udi ne lulamatu mu Mukalenge; ne neanuvuluije mishindu yanyi ya kuenza malu mu mudimu wa Kristo Yezu anu bu mundi ndongesha miaba yonso mu tshisumbu tshionso. 18 Bamue mbadiuwuje ne lutambishi bu ne: tshiena ndua kunudi. 19Kadi biasua Yehowa, nendue kunudi mu matuku makese emu, nenjinge bua kumanya ki nganu ngakuilu wa badi badiuwuja ne lutambishi kadi ne bukole buabu kabidi. 20 Bualu Bukalenge bua Nzambi kabuena mu tshiakuidi, kadi budi mu bukole. 21 Nudi basue tshinyi? Ndue kunudi ne mutshi anyi, peshi ne dinanga ne lungenyi lua didipuekesha?

250

Eyowa, badi bakula bua masandi munkatshi muenu, masandi adi kaayi nansha munkatshi mua bisamba bikuabu, ne: muntu mukuabu udi ne mukaji wa tatuende. 2Nudi nuditambisha bua bualu ebu anyi? Kanuvua ne bua kuikala mu madilu bua muntu udi muenze bualu ebu umbushibue munkatshi muenu anyi? 3Nansha mundi tshiyi nenu mu mubidi, ndi nenu mu nyuma; nkadi mumane kulumbuluisha muntu udi muenze bualu ebu bienze anu bu ne: mvua bushuwa munkatshi muenu. 4 Panudi badisangishe pamue mu dîna dia Mukalenge wetu Yezu, meme ndi nenu mu nyuma pamue ne bukole bua Mukalenge wetu Yezu, 5 nudi ne bua kufila muntu wa nunku kudi Satana bua dibutuka dia mubidi, bua nyuma asungidibue mu dituku dia Mukalenge. 6Tshinudi nuditumbishila ki ntshimpe to. Kanuena bamanye ne: luevene lukese ludi lutangalaka mu bukula buonso busopa anyi? 7 Umbushayi luevene lua kale bua nuikale bukula busopa bupiabupia, bu munudi kanuyi banyanguke ne luevene. Bualu Kristo udi Pasaka wetu wakamana kufidibua bu mulambu. 8 Nunku katuikadi tuenza tshibilu ne luevene lua kale anyi luevene lua malu mabi ne lua malu matambe bubi, kadi tutshienze ne diampa didi kadiyi diela luevene dia muoyo mutoke ne bulelela. 9Mu mukanda wanyi, mvua munufundile bua kanusombi ne bena masandi, 10tshivua musue kuakula bua bena masandi ba pa buloba ebu anyi bena lukuka peshi banyengi ba bintu anyi batendeledi ba mpingu to. Tshianana,

5

251

Ku tubadi. Kabakupiana Bukalenge

nuvua ne bua kumbuka pa buloba. 11 Kadi mpindieu ndi nnufundila bua nulekele kusomba ne muntu udibu babikila ne: muanetu wa mu Kristo udi muena masandi anyi muena lukuka anyi mutendeledi wa mpingu anyi mupendianganyi anyi mukuatshiki wa maluvu anyi munyengianganyi wa bintu; kanudi mene ne muntu wa mushindu eu to. 12 Kulumbuluisha badi kabayi ba mu tshisumbu nkuntangile ku tshinyi? Nuenu kanuena nulumbuluisha badimu 13 padi Nzambi ulumbuluisha badi pambelu anyi? “Umbushayi muntu mubi au munkatshi muenu.” Kudiku muntu munkatshi muenu udi tshilumbu ne mukuabu udi ne dikima dia kuya natshi ku tubadi kumpala kua bantu badi kabayi bakane, kayi uya natshi kudi bansantu anyi? 2 Peshi kanuena bamanye ne: bansantu nebalumbuluishe ba pa buloba anyi? Bikala ba pa buloba ne bua kulumbuluishibua kunudi, nuenu kanuena bakumbane bua kulumbuluisha malu a mushinga mukese menemene anyi? 3 Kanuena bamanye ne: tuetu netulumbuluishe banjelu anyi? Kadi bua tshinyi katuena mua kulumbuluisha malu a mu muoyo eu? 4 Nunku binuikala ne bua kulumbuluisha malu a mu muoyo eu, nudi nuteka bantu badibu bapetula kudi bena mu tshisumbu balumbuluishi anyi? 5 Ndi ngakula nunku bua kunufuisha bundu. Kakuena muena meji nansha umue munkatshi muenu udi mua kulumbuluisha bilumbu pankatshi pa bana babu anyi? 6 Kadi muanenu muena Kristo udi ufunda muena Kristo nende ku tubadi, wenza

6

1 KOLINTO 5:11–6:15

nanku kumpala kua bantu badi kabayi bena kuitabuja! 7 Bulelela, nukadi bamane kupangila panudi nufundangana ku tubadi munkatshi muenu. Bua tshinyi kanuenaku nuanyisha bua banuenzele bibi? Bua tshinyi kanuenaku nuitaba bua banudie bintu? 8 Kadi nuenu, ke badi benzela bantu bibi, nubadia bintu, pabu bikale bana benu. 9 Kanuena bamanye ne: bantu badi kabayi bakane kabakupiana Bukalenge bua Nzambi anyi? Kanudidingi to. Bena tshiendenda anyi batendeledi ba mpingu anyi bena masandi anyi balume badibu balala nabu bu bakaji anyi balume badi balala ne balume, 10 anyi bivi anyi bena lukuka anyi bakuatshiki ba maluvu anyi bapendianganyi anyi banyengianganyi ba bintu kabakupiana Bukalenge bua Nzambi to. 11 Pabi ke muvua bamue ba munkatshi muenu. Kadi nuakasukudibua, nuakavuijibua ba tshijila, nuakabadibua baˆ kane mu dına dia Mukalenge wetu Yezu Kristo ne nyuma wa Nzambi wetu. 12 Mbanganyishile bua kuenza malu onso, kadi malu onso kaena ne dikuatshisha. Mbanganyishile bua kuenza malu onso, kadi tshiena ndilekelela ku bukokeshi bua bualu nansha bumue. 13 Biakudia bidiku bua difu ne difu didiku bua biakudia; kadi Nzambi neabivuije bionso tshianana. Mubidi kawenaku bua masandi, kadi udiku bua Mukalenge; ne Mukalenge udiku bua mubidi. 14 Kadi Nzambi wakabisha Mukalenge ku lufu neatubishe petu ku lufu ku bukole buende. 15 Kanuena bamanye ne: mibidi yenu idi bitupa bia mubidi wa

1 KOLINTO 6:16–7:15

Nyemayi masandi. Bena dibaka

Kristo anyi? Nunku, nengumbushe bitupa bia mubidi wa Kristo bua kubivuija bitupa bia mubidi wa ndumba anyi? Nansha kakese! 16 Kanuena bamanye ne: muntu udi udisangisha ne ndumba udi nende mubidi umue anyi? Bualu Nzambi udi wamba ne: “Bubidi buabu nebalue mubidi umue.” 17 Kadi muntu udi udisangisha ne Mukalenge udi nende nyuma umue. 18 Nyemayi masandi. Bubi bukuabu buonso budi muntu mua kuenza kabuena munda mua mubidi wende, kadi muntu udi wenda masandi udi wenzela mubidi wende nkayende bubi. 19 Kanuena bamanye ne: mubidi wenu udi ntempelo wa nyuma muimpe udi munda muenu unudi bangate kudi Nzambi anyi? Bualu bukuabu, kanuena badikadile, 20bualu bavua banusumbe ku mushinga mukole. Nanku tumbishayi Nzambi mu mubidi wenu. Mpindieu bua malu anuvua bamfundile, mbimpe bua mulume kalengi mukaji to; 2 kadi bua divulangana dia masandi, mulume yonso ikale ne wende mukaji ne mukaji yonso ikale ne wende bayende. 3 Mulume apeshe mukajende tshidi bu tshiende; ne mukaji pende enzele bayende bia muomumue. 4 Mukaji kena ne bukokeshi pa mubidi wende, kadi bayende ke udi nabu; bia muomumue kabidi, mulume kena ne bukokeshi pa mubidi wende, kadi mukajende ke udi nabu. 5Kanubengianganyi mu nzubu, anu nuenu bumvuangane bua tshikondo kampanda tshisunguluke bua numone mua kudifila ku disambila, pashishe nudi mua kulua kudisangisha kabidi bua Satana katungunuki ne kunuteta bua dipanga dienu dia kudika-

7

252

nda. 6 Nudi mua kuenza tshindi muambe etshi, kadi ki mmukenji to. 7Mvua musue bua balume bonso bikale bu mundi meme. Nansha nanku, muntu yonso udi ne tshiende tshipedi tshia kudi Nzambi, eu ne tshia mushindu kampanda, mukuabu ne tshia mushindu kansanga. 8 Mpindieu ndi ngambila bantu batshidi bajike ne bakaji bakamba ne: mbimpe bashale bu meme. 9Kadi bobu kabayi mua kudikanda, babuele mu dibaka, bualu mbimpe kubuela mu dibaka pamutu pa kufua ne disamina dia muoyo. 10 Ndi mpesha badi mu mabaka mêyi a kulondabu, ki mmeme kadi mMukalenge, ne: mukaji kumbuki kudi bayende; 11 kadi yeye ne bua kumbuka, asombe nanku kayi musedibue anyi alengejangane kabidi ne bayende; ne mulume kena ne bua kulekela mukajende. 12 Kadi kudi bakuabu, eyowa, ki mMukalenge to, kadi mmeme udi wamba ne: bikala muanetu wa balume muikale ne mukaji udi kayi muena kuitabuja, kadi mukaji eu muanyishe bua kusomba nende, kamulekedi to; 13 bikala mukaji ne mulume udi kayi muena kuitabuja, kadi mulume au muanyishe bua kusomba nende, mukaji kalekedi bayende to. 14 Bualu mulume udi kayi muena kuitabuja mmujidila mu mukajende, ne mukaji udi kayi muena kuitabuja mmujidila mu muanetu wa balume; tshianana, bana benu bavua mua kuikala kabayi bakezuke, kadi mpindieu badi ba tshijila. 15 Kadi bikala udi kayi muena kuitabuja musue kumbuka, mulekela aye; muanetu wa balume anyi wa bakaji kena ku bupika bua malu a nunku to,

253

Malu adi enda ashintuluka. Bujike

kadi Nzambi mmunubikile ku ditalala. 16 Wewe mukaji, udi mumanye bishi biwikala mua kusungila bayebe? Anyi wewe mulume, udi mumanye bishi biwikala mua kusungila mukajebe? 17 Nansha nanku, bu mudi Yehowa mupeshe muntu yonso diende dipa, muntu ne muntu ende bu mudi Nzambi mumubikile. Edi ndîyi dindi ntumina bisumbu bionso. 18Kudi muntu uvuabu babikile muikale mutengula anyi? Kadivuiji bu udi kayi mutengula to. Kudi muntu uvuabu babikile kayi mutengula anyi? Kabamutengudi to. 19 Ditengudibua kadiena ne mushinga, ne dibenga kutengudibua kadiena ne mushinga, kadi tshidi ne mushinga nkutumikila mikenji ya Nzambi. 20 Muntu ne muntu ashale mu mushindu uvuaye mubikidibue. 21 Uvua mubikidibue pauvua mupika anyi? Bualu ebu kabukutatshishi to; kadi wewe ne mushindu wa kupeta budikadidi, wenze nanku. 22 Bualu muntu yonso uvua mubikidibue mu Mukalenge pavuaye mupika mmuntu wa Mukalenge udiye mupeshe budikadidi; muomumue muntu uvua mubikidibue pavuaye mudikadile mmupika wa Kristo. 23Mbanusumbe ku mushinga mukole; lekelayi kulua bapika ba bantu. 24 Bana betu, muntu ne muntu ashale kumpala kua Nzambi mu mushindu uvuaye mubikidibue. 25 Mpindieu, tshiena ne mukenji wa kudi Mukalenge bua bualu budi butangila batshidi ne bukamama buabu, kadi ndi ndeja luanyi lungenyi bu muntu uvua Mukalenge muleje luse bua kuikala wa kueyemena. 26 Nunku ndi ngela meji ne: mbitambe buimpe bua

1 KOLINTO 7:16-35

muntu ashale anu mudiye amu pa kumona lutatu ludiku mpindieu. 27 Udi musuikakaja kudi mukaji anyi? Lekela kukeba bua kusuluka kudiye. Udi musuludibue kudi mukaji anyi? Lekela kukeba mukaji. 28Kadi nansha bu wewe musele, kuvua mua kuikala muenze bubi to. Muntu utshidi kamama yeye mubuele mu dibaka, muntu eu ki mmuenze bubi to. Kadi badi babuela mu dibaka, nebikale ne makenga mu mubidi wabu. Kadi meme ndi musue kunuepula ku makenga au. 29 Kabidi bana betu, ndi ngamba ne: dîba didi dishale ndikese. Nunku kutuadijila ku mpindieu, bantu badi ne bakaji bikale bu badi kabayi nabu, 30 ne badi badila bikale bu badi kabayi badila, badi basanka bikale bu badi kabayi basanka, badi basumba bikale bu badi kabayi ne bintu, 31 ne badi benza malu ne bia pa buloba bikale bu badi kabayi badinamu ne kasuki; bualu malu a pa buloba ebu adi enda ashintulukangana. 32Bulelela, tshiena musue bua nuikale ne tunyinganyinga to. Muntu udi mujike udi uditatshisha bua malu a Mukalenge, mudiye mua kuanyishibua kudi Mukalenge. 33 Kadi mulume udi musele udi uditatshisha bua malu a pa buloba, mudiye mua kuanyishibua kudi mukajende; 34 nunku yeye mmudiabulule. Kabidi mukaji udi kayi musedibue anyi mukaji utshidi kamama udi uditatshisha bua malu a Mukalenge, bua ikale wa tshijila mu mubidi wende ne mu lungenyi luende. Kadi mukaji udi musedibue udi uditatshisha bua malu a pa buloba, mudiye mua kuanyishibua kudi bayende. 35 Kadi ndi ngakula nunku bua diakalenga dienu, ki mbua

1 KOLINTO 7:36–8:13

Kuselangana anu mu Mukalenge

kunuela buteyi to, kadi mbua kunusaka ku malu adi makumbane ne bua nudifile ku mudimu wa Mukalenge kakuyi ditanaji. 36 Kadi bikala muntu wela meji ne: udi wenzela bukamama buende bibi, bikalaye mumane kupita tshikondo tshia bunsonga, nunku tshidi ne bua kuenzeka ntshiotshi etshi: enze tshidiye musue; kena wenza bubi to. Babuele mu dibaka. 37 Kadi muntu yeye mupangadije mu muoyo wende, kayi ne bualu budi bumuenzeja, kadi muikale ne bukokeshi pa disua diende ne muangate dipangadika mu muoyo wende dia kushala kayi ubuela mu dibaka, neenze bimpe. 38Nunku muntu udi ufila bukamama buende mu dibaka udi wenza bimpe, kadi muntu udi kayi ubuela mu dibaka udi utamba kuenza bimpe. 39Mukaji mmusuikibue kudi bayende patshidi bayende ne muoyo. Kadi bayende yeye mufue, udi ne budikadidi bua kusedibua kudi muntu udiye musue, kadi anu mu Mukalenge. 40Kadi bilondeshile mundi ngela meji, neikale ne disanka dipite bungi yeye mushale mudiye amu. Bulelela, ndi ngela meji ne: ndi panyi ne nyuma wa Nzambi. Mpindieu bua biakudia bidibu balambule mpingu: tudi bamanye ne: tuetu bonso tudi ne dimanya. Dimanya didi difikisha ku didiuwuja, kadi dinanga didi dikolesha. 2 Nansha bikala muntu wela meji ne: mmumanye bualu kampanda, ki mmuanji kubumanya mushindu udiye ne bua kubumanya to. 3 Kadi muntu yeye munange Nzambi, muntu au mmumanyike kudiye. 4Mpindieu bua didia biakudia bilambula mpingu, tudi bama-

8

254

nye ne: lupingu ludi tshintu tshia tshianana pa buloba, ne kudi anu Nzambi umue, kakuena mukuabu. 5 Bualu nansha mudiku bidibu babikila “nzambi,” nansha mu diulu anyi pa buloba, anu bu mudiku “nzambi” ya bungi ne “bakalenge” ba bungi, 6 buetu tuetu, bushuwa, kudi anu Nzambi umue, Tatu; bintu bionso bidiku mbifumine kudiye ne tuetu tudiku bua bualu buende; ne kudi anu Mukalenge umue, Yezu Kristo, bintu bionso bidiku ku butuangaji buende, ne tuetu tudiku ku butuangaji buende. 7 Nansha nanku, bantu bonso kabena ne dimanya edi; kadi bu muvua bakuabu ne tshilele tshia kutendelela mpingu kale, badi badia biakudia bu tshintu tshilambula lupingu kampanda, ne kondo kabu ka muoyo kadi katekete nkabipe. 8 Kadi biakudia kabiakutusemeja pabuipi ne Nzambi to; tuetu katuyi tudia, katuena tujimija tshintu; tuetu tudia, katuena ne tshitudi tupeta. 9 Kadi nuikale badimuke bua bukenji buenu bua kudisunguila malu kabulu tshilenduishi kudi badi batekete mu mushindu kampanda anyi kansanga. 10Bualu muntu yeye mukumone wewe udi ne dimanya musombe kumpala kua biakudia mu ntempelo wa lupingu, kondo ka muoyo ka muntu udi mutekete au kakakupeta dikima dia kufikaye ku didia biakudia bilambula mpingu anyi? 11 Nunku bua dimanya diebe, muntu udi mutekete udi wenda unyanguka, muanenu udi Kristo mufuile. 12Nunku panudi nuenzela bana benu bubi mushindu eu ne nutapa kondo kabu ka muoyo kadi katekete mputa, nudi nuenzela Kristo bubi. 13 Ke bualu kayi bikala biakudia

255

Diakabi meme tshiyi nyisha

1 KOLINTO 9:1-18

bilenduisha muanetu, tshiena mua ditekemena dia kupeta biabu bikudia kabidi munyinyi nansha ka- ntu. 11 Bituikala bakune bintu bia kese, bua tshilu kulenduisha muamu nyuma munkatshi muenu, netu. Tshiena ne budikadidi anyi? mbualu bunene bituapuola diaTshiena mupostolo anyi? Tshi- mbuluisha dia bintu bia mubivua mumone Yezu Mukalenge di kunudi anyi? 12 Bikala bantu wetu anyi? Kanuena mudimu wa- bakuabu ne bukenji ebu bua kubinyi mu Mukalenge anyi? 2Na- lomba kunudi, tuetu katuena nabu nsha tshiyi muikale mupostolo bupite anyi? Nansha nanku, kakudi bakuabu, bulelela ndi mupos- tuena anu balonde bukenji ebu to, tolo kunudi, bualu nudi tshitampi kadi tudi tutantamena malu onso bua kubenga kupumbisha mu mutshidi tshijadika bupostolo buanyi shindu nansha umue lumu luimpe bua bualu bua Mukalenge. lua Kristo. 13Kanuena bama3 Didibingisha dianyi kudi banye ne: bantu badi benza midimu ntu badi bandumbuluisha didi nuya tshijila badi badia bintu bia mu nku: 4 Katuena ne bukenji bua ntempelo, ne bantu badi benza mukudia ne kunua anyi? 5 Katuedimu ku tshioshelu misangu yona ne bukenji bua kuenza ngenso badi bapeta bintu bia ku tshiondu muntu ne muntu ne mukajeshelu anyi? 14 Mu mushindu eu nde muena kuitabuja bu mudibu kabidi, Mukalenge wakatuma dîyi benza kudi bapostolo bakuabu, ne bua bantu badi bamba lumu luibana babu ne Mukalenge, ne Kefa mpe badiile ku lumu luimpe. anyi? 6 Peshi anu meme ne Bâ15 Kadi meme tshiena muenze naba ke badi ne bua kuenza mu- bualu ne tshintu nansha tshimue dimu wa bianza anyi? 7 Mmusa- tshia mu malu adibu balongolole layi kayi udi mua kuenza mudimu aa. Tshiena mufunde malu aa bua wa busalayi ku makuta ende yeye? baangenzele meme to, bualu mbiMmuntu kayi udi ukuna mionji ya mpe kufua pamutu pa kulekela tumuma tua mvinyo kayi udia tu- muntu umbusha malu andi nditumuma tuayi? Anyi mmuntu kayi mbishila! 16Bingikala ngamba udi ulama nyama kayi ulabula ma- lumu luimpe ki mbualu bundi ne bele ayi? bua kuditumbishila to, bualu mbu8Ndi ngamba malu aa bilo- jitu bungomekela. Bulelela, ndi ndeshile lungenyi lua bantu muena diakabi bingikala tshiyi anyi? Peshi Mikenji kayena ya- ngamba lumu luimpe! 17 Bingimba payi malu aa anyi? 9 Bualu kala ngenza nunku ne muoyo mumbafunde mu mikenji ya Mose ne: jima, ndi ne difutu; kadi bingika“Kuena ne bua kusuika mbanga la ngenza kabiyi ku disua dianyi, ya ngombe padiye ushipula ntete.” nansha nanku bujitu bua bulaNgombe ke idi Nzambi welela meji mi budibu bampeshe budi anuku. anyi? 10 Peshi udi wakula malu 18 Nunku difutu dianyi didi tshiaa buetu tuetu? Bushuwa bakaa- nyi? Pandi ngamba lumu luimpe funda bua bualu buetu, bualu mu- ndi mua kuluamba tshianana, bua ntu udi udima ne muntu udi ushi- tshienji malu bibi ne bukokeshi bupula badi ne bua kuenza nunku ne ndi nabu mu lumu luimpe.

9

1 KOLINTO 9:19–10:13

Mupika. Dibue dia mu nyuma

19 Bualu nansha mundi ne budikadidi kudi bantu bonso, ndi mudivuije mupika wa bonso, bua kupeta bantu ba bungi. 20 Nunku, kudi bena Yuda ngakalua bu muena Yuda, bua meme kupeta bena Yuda; kudi badi ku bukokeshi bua mikenji ngakalua bu udi ku bukokeshi bua mikenji, nansha mundi tshiyi ku bukokeshi bua mikenji, bua meme kupeta badi ku bukokeshi bua mikenji. 21 Kudi badi kabayi ne mikenji ngakalua bu udi kayi ne mikenji, nansha mundi ne mikenji ya Nzambi ne muikale ku bukokeshi bua mikenji ya Kristo, bua meme kupeta badi kabayi ne mikenji. 22 Kudi badi batekete ngakalua mutekete, bua meme kupeta badi batekete. Ndi mulue malu onso kudi bantu ba mishindu yonso, bua meme kupandisha bakuabu mu mishindu yonso. 23 Kadi ndi ngenza malu onso bua lumu luimpe, bua meme kuluyisha ne bakuabu. 24 Kanuena bamanye ne: banyemi ba lubilu padibu mu lubilu, bonso badi banyema, kadi anu umue ke udi upeta difutu anyi? Nanku, nyemayi mu mushindu wa kudipeta. 25 Kabidi muntu yonso udi ubuela mu manaya a ditembangana udi udikanda mu malu onso. Kadi bobu badi benza nanku bua kupeta tshifulu tshia butumbi tshidi tshinyanguka, kadi tuetu mbua kupeta tshidi katshiyi tshinyanguka. 26 Nunku tshiena nyema tshiyi ne tshipatshila to; ndi ndudika mbata yanyi mu mushindu wa kubenga kututa mu lupepele; 27 kadi ndi nkuma mubidi wanyi, ngulombola bu mupika, bua pandi njikija kuyisha bakuabu tshilu kubengibua mu mushindu kampanda.

256

Nunku, bana betu, ndi musue numanye ne: bankambua betu bavua bonso muinshi mua ditutu, bonso bakasabuka mbuu, 2 ne bonso bakabatijibua mu buobumue ne Mose ku diambuluisha dia ditutu ne dia mbuu, 3 ne bonso bakadia biakudia bia muomumue bia mu nyuma, 4 ne bonso bakanua biakunua bia muomumue bia mu nyuma. Bualu bavua banua ku dibue dinene dia mu nyuma divua dibalonda, ne dibue adi divua Kristo. 5 Nansha nanku, Nzambi kakanyisha ba bungi ba kudibu, bualu bakabashipa mu tshipela. 6 Malu aa akalua bilejilu kutudi, bua katujingi malu mabi bu muvuabu baajinge. 7 Anyi kanulu batendeledi ba mpingu bu muvua bamue ba kudibu benze; anu mudibu bafunde ne: “Bantu bakasomba bua kudia ne kunua, bakajuka bua kusanka.” 8 Katuikadi tuenda masandi bu muvua bamue ba kudibu bende masandi, bakafua 23 000 dituku dimue. 9 Katutetshi Yehowa bu muvua bamue ba kudibu bamutete, kadi bakabashipa kudi nyoka. 10 Kanuikadi bena manunganyi bu muvua bamue ba kudibu banungane, kadi bakabashipa kudi mushipianganyi. 11 Nunku malu aa akabafikila bu bilejilu, bakaafunda bua kutudimuija tuetu badi ku nshikidilu kua ndongoluelu ya malu. 12 Nunku, muntu udi wela meji ne: mmuimane, adimuke bua kaponyi. 13 Kakuena diteta didi dinukuate ditu kadiyi dikuata bantu bonso. Kadi Nzambi ngua lulamatu, kakulekela bua nutetshibue ne diteta dinudi kanuyi mua kutantamena, kadi palua diteta, nealongolole kabidi njila wa kupa-

10

257

ˆ Nyemayi mpingu. Mesa a Yehowa

tukamu, bua numone mua kuditantamena. 14 Bua bualu ebu bananga banyi, nyemayi ditendelela dia mpingu. 15 Ndi ngakula nenu bu udi wakula ne bantu badi ne busunguluji; nudijinguluile nuenu bine tshindi ngamba. 16 Dikopo dia dibenesha ditudi tubenesha kadiena diumvuija mutudi badisange mu mashi a Kristo anyi? Diampa ditudi tutshibula, kadiena diumvuija mutudi badisange mu mubidi wa Kristo anyi? 17 Bualu kudi diampa dimue nansha mutudi tuetu ba bungi, tudi mubidi umue, bualu tuetu bonso tudi tudisanga bua kudia diampa dimue adi. 18 Tangilayi Isalele wa ku mubidi: bantu badi badia milambu kabena mu buobumue ne tshioshelu anyi? 19 Nunku ndi musue kuamba tshinyi? Tshintu tshidibu balambula lupingu tshidi ne mushinga anyi? Peshi lupingu ludi ne ` mushinga anyi? 20 Too; kadi ndi ngamba ne: bintu bidi bantu ba bisamba bikuabu balambula, badi babilambula bademon, kabena babilambula Nzambi to; tshiena musue bua nuenu nuikale mu buobumue ne bademon to. 21 Kanuena mua kunua dikopo dia Yehowa ne dikopo dia bademon popamue; kaˆ nuena mua kudia ku “mesa a Yeˆ howa” ne ku mesa a bademon popamue. 22 Peshi “tudi tujula Yehowa mukawu anyi”? Tudi bamupite bukole anyi? 23 Malu onso mmanyishibue; kadi malu onso kaena akuatshisha. Malu onso mmanyishibue; kadi malu onso kaena akolesha. 24 Muntu yonso katungunuki ne kukeba anu diakalenga diende nka-

1 KOLINTO 10:14–11:3

yende, kadi atungunuke ne kukeba dia mukuabu. 25 Nudi mua kutungunuka ne kudia tshintu tshionso tshidibu bapana mu tshisalu tshia minyinyi kanuyi nuebeja bua kondo kenu ka muoyo; 26 bualu “buloba ne bintu bionso bidipu mbia Yehowa.” 27 Muntu udi kayi muena kuitabuja yeye munubikile kuende, nuenu basue kuyaku, nudie tshionso tshidibu bateka kumpala kuenu kanuyi nuebeja bua kondo kenu ka muoyo. 28 Kadi muntu yeye munuambile ne: “Tshintu etshi bavua batshifile bu mulambu,” kanutshidi bua muntu udi munuambile ne bua kondo ka muoyo. 29 Tshiena ngamba bua kondo kebe ka muoyo, kadi bua ka muntu mukuabu au. Bua tshinyi kondo ka muoyo ka muntu mukuabu kadi kalumbuluisha budikadidi buanyi? 30 Meme mudie tshianyi tshintu ne disakidila, bua tshinyi badi bakula bibi buanyi meme bua tshintu tshindi muelele Nzambi tuasakidila? 31 Nunku nansha nuenu nudia anyi nunua, anyi nuenza bualu bukuabu kayi buonso, nuenze malu onso bua butumbi bua Nzambi. 32 Lekelayi kuikala bilenduishi kudi bena Yuda anyi kudi bena Greke ne kudi tshisumbu tshia Nzambi, 33 anu bu mundi nsankisha bantu bonso mu malu onso tshiyi nkeba disanka dianyi nkayanyi, kadi dia ba bungi, bua bamone mua kusungidibua. Nulue bidikiji banyi anu bu mundi muidikiji wa Kristo. 2 Ndi nnuela kalumbandi, bualu nudi numvuluka mu malu onso, ne nudi balamate bilele anu mumvua munushilabi. 3 Kadi ndi musue numanye ne: ku mutu kua

11

1 KOLINTO 11:4-24

Tshitambala. Didia dia Mukalenge

mulume yonso kudi Kristo; ku mutu kua mukaji kudi mulume; ku mutu kua Kristo kudi Nzambi. 4 Muntu mulume yonso udi usambila anyi udi wamba mêyi a buprofete muikale ne tshintu tshibuikila ku mutu udi ufuisha udi ku mutu kuende bundu; 5 kadi mukaji yonso udi usambila anyi udi wamba mêyi a buprofete mutu kawuyi mubuikila, udi ufuisha udi ku mutu kuende bundu, bualu mmuenze anu bu mukaji udi ne mutu mukungula. 6 Bikala mukaji kayi ubuikila mutu wende, akoseshe nsuki yende; kadi bikalabi bualu bua bundu bua mukaji kukosesha nsuki yende anyi kuyikunguisha, adibuikile ku mutu. 7 Mulume kena ne bua kubuikila mutu wende, bualu udi tshimfuanyi tshia Nzambi ne butumbi buende, kadi mukaji udi butumbi bua mulume. 8Bualu mulume kavua mufumine kudi mukaji, kadi mukaji uvua mufumine kudi mulume; 9 kabidi mulume kavua mufukibue bua mukaji, kadi mukaji ke uvua mufukibue bua mulume. 10 Ke bualu kayi mukaji udi ne bua kuikala ne tshimanyinu tshia bukokeshi ku mutu wende bua bualu bua banjelu. 11 Bualu bukuabu, mu Mukalenge, mukaji ki mmutapulula kudi mulume anyi mulume ki mmutapulula kudi mukaji. 12 Bualu anu bu mudi mukaji mufumine kudi mulume, ke mudi kabidi mulume ufumina kudi mukaji; kadi bintu bionso mbifume kudi Nzambi. 13 Kosayi tshilumbu etshi nuenu nkayenu: mbimpe bua mukaji kulomba Nzambi mutu kawuyi mubuikila anyi? 14 Kanuena bamanye ne: pa tshibidilu, muntu

258

mulume yeye ne nsuki mile mbualu bua bundu anyi? 15 Kadi mukaji yeye ne nsuki mile mbutumbi kudiye anyi? Bualu mbamupeshe nsuki bu tshintu tshia kubuikila ku mutu. 16Kadi nansha muntu yeye musue kukokangana bua kuakuila tshilele tshia mushindu mukuabu, tuetu katuena ne tshikuabu to, nansha bisumbu bia Nzambi kabiena natshi to. 17Pandi nnuambila malu aa, tshiena nnuela kalumbandi, bualu kanuena nudisangisha bua malu matambe buimpe, kadi mbua malu matambe bubi. 18 Tshia kumpala, panudi nudisangisha mu tshisumbu, ndi ngumvua ne: kudi matapuluka munkatshi muenu; ndi ngitaba bualu ebu tshitupa. 19Bualu tusumbu tutapuluke tudi ne bua kujuka kabidi munkatshi muenu bua bantu badibu banyishe bamueneke patoke munkatshi muenu. 20 Ke bualu kayi panudi nudisangisha muaba umue, kakuena mushindu wa kudia didia dia dilolo dia Mukalenge to. 21 Bualu panudi nudidia, muntu ne muntu udi udianjila kudia biakudia biende, nunku mukuabu udi ne nzala, kadi munga mmukuatshike. 22 Kanuena ne nzubu inudi mua kudila ne kunuina anyi? Peshi nudi nupepeja tshisumbu tshia Nzambi, nufuisha bantu badi kabayi ne tshintu bundu anyi? Nnuambile tshinyi? Nnuele kalumbandi anyi? Tshiena nnuela kalumbandi mu bualu ebu to. 23 Bualu ngakangata kudi Mukalenge bualu bundi munupeshe penu ne: butuku buvuabu ne bua kutungila Mukalenge Yezu, wakangata diampa, 24 yeye mumane

259

Diampa ne mvinyo. Mapa a nyuma

kusakidila Nzambi, wakaditshibula, kuambaye ne: “Etshi tshidi tshileja mubidi wanyi wafidibua bua bualu buenu. Tungunukayi ne kuenza nunku bua kumvuluka.” 25Wakenza kabidi bia muomumue ne dikopo, yeye mumane kudia biakudia bia dilolo, wakamba ne: “Etshi tshidi tshileja tshipungidi tshipiatshipia tshienza ne mashi anyi. Musangu wonso unudi nudinua, tungunukayi ne kuenza nunku bua kumvuluka.” 26 Bualu musangu wonso unudi nudia diampa edi ne nunua dikopo edi, nudi nutungunuka ne kumanyisha lufu lua Mukalenge too ne padiye ulua. 27Nunku, muntu yonso udi udia diampa anyi udi unua dikopo dia Mukalenge mu mushindu udi kawuyi muakanyine, neapile bua bualu bua mubidi ne mashi bia Mukalenge. 28 Muntu anji kudikonkonona bua kumona ni mmukumbane, pashishe adie diampa ne anue dikopo. 29 Bualu muntu udi udia ne unua, udi udia ne unua dilumbuluisha diende nkayende bikalaye kayi mujingulule tshidi mubidi. 30Ke bualu kayi ba bungi ba munkatshi muenu mbatekete, bikale ne masama, ne bantu ndambu mbalale tulu mu lufu. 31 Kadi tuetu bajingulule tshitudi, kabakutulumbuluisha. 32 Padibu batulumbuluisha, tudi tunyokibua kudi Yehowa bua kabatupishi pamue ne ba pa buloba. 33 Nunku bana betu, panudi nudisangisha bua kudia didia edi, nuindilangane. 34Muntu yeye ne nzala, adie kuende bua panudi nudisangisha, kanudisangishi bua dilumbuluisha. Bua malu makuabu adi mashale, nengalongolole pangalua.

1 KOLINTO 11:25–12:11

Bana betu, tshiena musue nupange kumanya bualu bua bipedi bia kudi nyuma. 2 Nudi bamanye ne: panuvua bantu ba bisamba bikuabu, bavua banusesuisha kudi mpingu idi kayiyi yakula, nulonda kuonso kuvuabu baya nenu. 3 Ke bualu kayi ndi nnumanyisha ne: muntu nansha umue padiye wakula ku bukole bua nyuma wa Nzambi kena wamba ne: “Yezu mmuedibue mulawu!” ne kakuena muntu udi mua kuamba ne: “Yezu udi Mukalenge!” bikalabi kabiyi ku bukole bua nyuma muimpe. 4Kudi mishindu mishilashilangane ya bipedi, kadi nyuma udi anu umue; 5 kudi mishindu mishilashilangane ya midimu ya Nzambi, kadi Mukalenge udi anu umue; 6 kudi mishindu mishilashilangane ya midimu, kadi Nzambi umue umue ke udi uyenzeja yonso mu muntu yonso. 7 Kadi badi bapesha muntu yonso dimueneka dia nyuma bua kumona mua kuambuluishangana.8Tshilejilu, badi bapesha muntu umue mêyi a meji ku diambuluisha dia nyuma, mukuabu mêyi a dimanya bilondeshile nyuma umue umue au, 9 munga ditabuja ku diambuluisha dia nyuma umue umue au, mukuabu bipedi bia kuondopa anu kudi yeye nyuma umue au, 10 munga dienza dia malu a kukema, mukuabu kuamba mêyi a buprofete, mukuabu dijingulula dia mêyi mamba ku bukole bua nyuma, mukuabu miakulu mishilashilangane ne mukuabu diumvuija dia miakulu. 11 Kadi midimu yonso eyi idi yenzeka ku bukole bua nyuma umue umue au, upesha muntu ne muntu bu mudiye musue.

12

1 KOLINTO 12:12–13:2

Bitupa bia mubidi. Bipedi

12 Bualu, bu mudi mubidi umue kadi muikale ne bitupa bia bungi, ne bitupa bionso bia mubidi nansha mudibi bia bungi bidi mubidi umue, ke mudi Kristo kabidi. 13 Bulelela, bualu ku bukole bua nyuma umue tuvua babatijibue mu mubidi umue, nansha tuetu bikale bena Yuda anyi bena Greke, bapika anyi badikadile; bavua batunuishe bonso nyuma umue. 14Bualu mubidi ki mmuenza anu ne tshitupa tshimue to, kadi ne bia bungi. 15Dikasa diodi diambe ne: “Bu mundi tshiyi tshianza, tshiena tshitupa tshia mubidi,” bualu ebu kabuena budipangisha bua kuikala tshitupa tshia mubidi to. 16Ditshi diodi diambe ne: “Bu mundi tshiyi dîsu, tshiena tshitupa tshia mubidi,” bualu ebu kabuena budipangisha bua kuikala tshitupa tshia mubidi to. 17 Bu mubidi mujima muikale dîsu, lumvu luvua mua kuikala penyi? Bu wowu mujima muikale ditshi, lununku luvua mua kuikala penyi? 18Kadi mpindieu Nzambi mmulongolole tshitupa tshionso tshia mubidi bu muvuaye musue. 19 Bu biobi bionso bikale tshitupa tshimue, mubidi uvua mua kuikala penyi? 20Kadi mpindieu bitupa bidi bia bungi, kadi mubidi udi umue. 21 Dîsu kadiena mua kuambila tshianza ne: “Tshiena nebe dijinga”; anyi kabidi mutu kawena mua kuambila makasa ne: “Tshiena nenu dijinga.” 22 Kadi bitupa bia mubidi bidi bimueneka bu bitambe butekete bidi bushuwa ne mushinga; 23 bitupa bia mubidi bitudi tuela meji ne: bidi ne mushinga mukese, tudi tubilama ne bunême bua bungi, nunku mu mushindu eu bitupa bietu bia mu-

260

bidi bidi bienza bundu bidi bipeshibua kanemu ka bungi, 24kadi bitupa bietu bidi bilengele kabiena dijinga ne tshintu. Nansha nanku, Nzambi mmuenze mubidi nunku, mupeshe tshitupa tshivua katshiyi ne mushinga, bunême bua bungi, 25 bua kakuikadi ditapuluka mu mubidi, kadi bua bitupa biawu bionso bikale biambuluishangana. 26Bikala tshitupa tshimue tshikenga, bitupa bionso bidi bikenga natshi; anyi bikala tshitupa tshitumbishibua, bitupa bikuabu bionso bidi bisanka pamue natshi. 27Nunku nuenu nudi mubidi wa Kristo, yonso wa kunudi pa nkayende udi tshitupa tshia mubidi. 28 Nzambi mmupeshe bantu midimu milondangane mu tshisumbu: ba kumpala bapostolo; bibidi baprofete; bisatu balongeshi; pashishe malu a kukema; pashishe bipedi bia kuondopa; midimu ya diambuluishangana, bipedi bia kuludika, ne miakulu mishilashilangane. 29 Bantu bonso mbapostolo anyi? Bonso mbaprofete anyi? Bonso mbalongeshi anyi? Bonso badi benza malu a kukema anyi? 30 Bonso badi ne bipedi bia kuondopa anyi? Bonso badi bakula mu miakulu anyi? Bonso mbakudimunyi anyi? 31Kadi tungunukayi ne kudienzeja bua kupeta bipedi binene. Nunku, ndi nnuleja njila udi mupite yonso. Bingikala ngakula mu miakulu ya bantu ne ya banjelu kadi tshiyi ne dinanga, ndi anu bu ngonga udi udila anyi bu makasa adi akumakana. 2 Bingikala ne tshipedi tshia kuamba mêyi a buprofete ne mumanye malu masokoka a tshijila onso, muikale ne

13

261

Diumvuija dia dinanga. Miakulu

dimanya dionso ne ditabuja dionso dindi mua kutentemuna nadi mikuna, kadi tshiyi ne dinanga, ndi tshianana. 3 Meme mufile bintu bianyi bionso bua kudisha bakuabu, meme mufile mubidi wanyi bua meme kuditumbisha, kadi tshiyi ne dinanga, kabiena binkuatshisha nansha kakese. 4 Dinanga didi ne muoyo mule ne buimpe. Dinanga kadiena ne mukawu, kadiena ne diambu, kadiena didiuwuja, 5 kadiena dienza malu a bundu, kadiena didikebela anu masanka adi, kadiena dikuata tshiji lukasa. Kadiena dibalulula malu mabi adibu badienzela. 6 Kadiena disanka bua malu mabi, kadi didi disanka ne bulelela. 7 Didi dikolesha muoyo mu malu onso, ditabuja malu onso, ditekemena malu onso, ditantamena malu onso. 8Dinanga kadiena dishikila nansha. Kadi bikalaku bipedi bia kuamba mêyi a buprofete, nebijimine, bikalaku miakulu neyimane; bikalaku dimanya nedijimine. 9Bualu tudi bamanye anu tshitupa ne tudi tuamba anu tshitupa tshia mêyi a buprofete; 10kadi palua tshidi tshijima, tshia tshitupa netshijimine. 11 Pamvua muana, mvua ngakula bu muana, mvua ne lungenyi lua buana, mvua ngela meji bu muana; kadi mpindieu unkadi muntu mukole, ndi mulekele malu a buana. 12 Mpindieu tudi tumona bintu bibuitshidile mu lumuenu lua tshiamu, kadi tshikondo atshi netubimone anu mpala ne mpala. Mpindieu ndi mumanye tshitupa, kadi tshikondo atshi nemmanye malu bimpe menemene anu mundi panyi mumanyike bimpe menemene. 13 Kadi mpindieu kudi ku-

1 KOLINTO 13:3–14:9

shala bisatu ebi: ditabuja, ditekemena, dinanga; kadi tshidi tshipite bionso ndinanga. Ipatshilayi dinanga, kadi nudienzeje bua kupeta bipedi bia kudi nyuma, nangananga tshia kuakula mêyi a buprofete. 2 Bualu muntu udi wakula mu muakulu mukuabu kena wakula ne bantu, kadi udi wakula ne Nzambi, bualu kakuena muntu udi umvua, kadi yeye udi wamba malu masokoka a tshijila ku bukole bua nyuma. 3 Kadi muntu udi wamba mêyi a buprofete udi ukolesha bantu, ubakankamija ne ubasamba ku dîyi diende. 4 Muntu udi wakula mu muakulu mukuabu udi udikolesha nkayende, kadi muntu udi wamba mêyi a buprofete udi ukolesha tshisumbu. 5 Ndi musue bua nuenu bonso nuakule mu miakulu mikuabu, kadi ndi musue nangananga bua nuikale nuamba mêyi a buprofete. Bulelela, muntu udi wamba mêyi a buprofete mmupite udi wakula mu miakulu mikuabu, anu pikalaye kayi ukudimuna bua tshisumbu tshikoleshibue. 6Kadi mpindieu bana betu, meme mulue kunudi ngakula nenu mu miakulu, nennuambuluishe ku tshinyi bingikala tshiyi muakule ne malu adi Nzambi mumbuluile anyi ne dimanya anyi ne mêyi a buprofete anyi ne dilongesha? 7 Bidi kabidi nanku bua bintu bidi kabiyi ne muoyo bitu bidila, bu mudi lushiba anyi lunzenze. Bikala miadi yabi kayiyi ishilangana, mmunyi mudibu mua kujingulula tshidibu bimba ne lushiba anyi ne lunzenze? 8 Bualu bikala muadi wa mpungi kawuyi umvuika bimpe, nnganyi wadilongolola bua mvita? 9Bia muomumue kabidi, nuenu nuakula ne ludimi luenu

14

1 KOLINTO 14:10-26

Bana mu malu mabi. Bisangilu

malu adi kaayi umvuika bimpe, mmunyi mudi muntu mua kujingulula tshinudi nuamba? Bushuwa nenuikale nuakula mu lupepele. 10 Bumue kudi mua kuikala miakulu ya bungi pa buloba, kadi kakuena udi kawuyi umvuika to. 11Nunku, bingikala tshiyi ngumvua muakulu, nengikale muenyi kudi udi uwakula; ne muntu udi uwakula neikale muenyi kundi. 12 Ke mudibi kabidi buenu nuenu, bu munudi nujinga bipedi bia kudi nyuma ne muoyo mujima, nukebe bua kuvudija bipedi bidi bikolesha tshisumbu. 13Nunku, muntu udi wakula mu muakulu mukuabu asambile bua amone mua kukudimuna. 14 Bualu meme nsambila mu muakulu mukuabu, tshipedi tshianyi tshia kudi nyuma ke tshidi tshisambila, kadi lungenyi luanyi kaluena luenza tshintu. 15 Nanku tshia kuenza ntshinyi? Nensambile ne tshipedi tshia kudi nyuma, kadi nensambile kabidi ne lungenyi luanyi. Nengimbe misambu ya butumbi ne tshipedi tshianyi tshia kudi nyuma, kadi nenyimbe kabidi ne lungenyi luanyi. 16 Tshianana, wewe utumbisha Nzambi ne tshipedi tshia kudi nyuma, mmunyi muikala muntu wa tshianana udi munkatshi muenu mua kuamba “Amen” paudi usakidila bikalaye kayi mumanye tshiudi wamba? 17 Bulelela, udi usakidila Nzambi mu mushindu muimpe, kadi muntu mukuabu kena ukoleshibua to. 18 Ndi ngela Nzambi tuasakidila bua mundi ngakula miakulu ya bungi kunupita nuenu bonso. 19 Nansha nanku, mu tshisumbu ndi mua kujinga kuakula nansha miaku itanu ne lungenyi luanyi bua ndongeshe bakua-

262

bu ne mêyi a mukana pamutu pa kuakula miaku 10 000 mu muakulu mukuabu. 20 Bana betu, kanulu bu bana mu ngumvuilu wenu wa malu, kadi nuikale bu bana batekete mu malu mabi; nulue bantu bakole mu ngumvuilu wenu wa malu. 21 Mbafunde mu Mikenji ne: “Yehowa udi wamba ne: ‘Nengakule ne bantu aba mu miakulu ya benyi ne mishiku ya benyi kabidi, kadi nansha nanku nebabenge kunteleja.’” 22 Nunku, miakulu idiku bu tshimanyinu kudi bantu badi kabayi bena kuitabuja, kadi ki nkudi bena kuitabuja to; kadi mêyi a buprofete adiku bua bena kuitabuja, kadi ki mbua bantu badi kabayi bena kuitabuja to. 23 Nunku tshisumbu tshijima tshiotshi tshidisangishe muaba umue, ne bonso badimu bakula mu miakulu mikuabu, kadi bantu ba tshianana anyi badi kabayi bena kuitabuja balue, kabakuamba ne: nudi bajimije lungenyi anyi? 24Kadi binuikala nuenu bonso nuamba mêyi a buprofete ne muntu udi kayi muena kuitabuja anyi muntu wa tshianana mulue, udi udiumvua mubedibue ne mulumbuluishibue kudi bonso. 25 Nunku malu adi masokoka mu muoyo wende adi apatukila patoke, neatue mpala wende panshi, neatendelele Nzambi wamba ne: “Bulelela Nzambi udi munkatshi muenu.” 26 Nunku bana betu, ntshinyi tshinudi ne bua kuenza? Panudi nudisangisha, umue wenu udi ne musambu, mukuabu udi ne dilongesha, munga udi ne bualu budi Nzambi mumubuluile, mukuabu udi ne muakulu mukuabu, mukuabu pende udi ne diumvuija. Malu

263

Muaba wa bakaji. Bulongame

onso enzeke bua kukoleshangana. 27 Muntu yeye wakula mu muakulu mukuabu, kabapitshi pa babidi anyi basatu to, muntu ne muntu diende dîba; ne muntu mukuabu udi ne bua kukudimuna. 28 Kadi koku kakuyi mukudimunyi, udi ne bua kupuwa mu tshisumbu; adiakuile munda munda ne akule ne Nzambi. 29Bualu bukuabu, baprofete babidi anyi basatu bakule, bakuabu bajingulule diumvuija. 30 Kadi mukuabu yeye mupete bualu budi Nzambi mumubuluile padiye musombe muaba au, muntu wa kumpala uvua wakula apuwe. 31Bualu nuenu bonso nudi mua kuamba mêyi a buprofete muntu ne muntu diende dîba, bua bantu bonso balonge ne bakankamijibue bonso. 32 Bipedi bia kudi nyuma bia baprofete bidi ne bua kuikala ku bukokeshi bua baprofete. 33 Bualu Nzambi ki Nzambi wa malu mabuelakane to, kadi udi Nzambi wa ditalala. Bu mudibi mu bisumbu bionso bia bansantu, 34 bakaji bashale bapuwe mu bisumbu, bualu ki mbabanyishile bua kuakulamu nansha. Kadi bikale bakokela bu mudi Mikenji yamba kabidi. 35 Bobu basue kumanya bualu kampanda, badi ne bua kuebeja babayabu ku nzubu yabu, bualu mbualu bua bundu bua mukaji kuakula mu tshisumbu. 36 Dîyi dia Nzambi divua difume kunudi anyi? Peshi ndifike anu kunudi nkayenu? 37 Bikala muntu wela meji ne: udi muprofete anyi udi ne tshipedi tshia kudi nyuma, udi ne bua kuitaba ne: malu andi nnufundila aa mmukenji wa kudi Mukalenge. 38Muntu yeye kayi mumanye, neatungunuke ne kuikala mu di-

1 KOLINTO 14:27–15:11

panga. 39 Nunku bana betu, tungunukayi ne kudienzeja bua kuamba mêyi a buprofete, kadi kanukandiki diakula mu miakulu mikuabu. 40 Kadi malu onso enzeke bimpe mu bulongame. Bana betu ndi nnuvuluija bua lumu luimpe lumvua munuambile, lunuvua kabidi bitabe ne lunudi bimanamu kabidi. 2Nuenu balamate bikole ku lumu luimpe lumvua munuambile, nudi nuenda nusungidibua kabidi, amba anu nuenu balue penu bena kuitabuja bua tshianana. 3 Bualu munkatshi mua malu a kumpala amvua munupeshe muvua bualu ebu bumvua panyi mupete ne: Kristo wakafua bua mibi yetu bu muvua Mifundu minsantu miambe; 4 bavua bamujike, bamubishe ku lufu dituku disatu muvua Mifundu minsantu miambe; 5 wakamuenekela Kefa, pashishe bapostolo dikumi ne babidi. 6 Pashishe wakamuenekela bana betu bapite pa 500 musangu umue; ba bungi ba kudibu batshidi munkatshi muetu, nansha mudi bakuabu bamane kulala tulu mu lufu. 7Kuluaye kumuenekela Yakobo, pashishe bapostolo bonso; 8 ndekelu wa bionso, wakammuenekela meme panyi, bienze anu bu mumuenekele muana wa kabishi. 9Bualu ndi mutambe bukese ku bapostolo, tshiena mukumbane bua kubikidibua mupostolo, bualu mvua mukengeshe tshisumbu tshia Nzambi. 10 Kadi ndi tshindi etshi bua ngasa wa Nzambi. Ngasa wende uvuaye mundeje kavua patupu to, kadi mvua muenze mudimu mukole kupita yonso wa kudibu; ki mmeme to, kadi nngasa wa Nzambi udi nanyi. 11 Kadi ni mmeme ni mbobu, bualu ebu ke

15

1 KOLINTO 15:12-34

Dibika dia bafue. Malunda mabi

butudi tuyisha ne ke munudi bafike ku ditabuja. 12 Bikalabu bayisha ne: Kristo mmubishibue ku lufu, mmunyi mudi bakuabu munkatshi muenu bamba ne: kakuena dibishibua dia bantu ku lufu? 13 Bulelela, bikala dibika dia bafue kadiyiku, nunku nansha Kristo ki mmubishibue ku lufu to. 14 Kadi bikala Kristo kayi mubishibue ku lufu, bulelela diyisha dietu didi patupu ne ditabuja dietu didi tshianana. ˆ 15 Dıba adi badi batusangana bantemu ba Nzambi ba dishima, bualu tudi bashiminyine Nzambi bualu tuamba ne: uvua mujule Kristo ku lufu, pende kayi mumujule, bikala bafue kabayi babishibua ku lufu. 16 Bikala bafue kabayi babishibua, nansha Kristo kavua mubishibue ku lufu to. 17 Bikala Kristo kayi mubishibue ku lufu, ditabuja dienu kadiena ne mushinga; nudi bashale mu mibi yenu. 18 Nunku, bantu badi balale tulu mu lufu mu buobumue ne Kristo mbajimine pabu. 19 Bituikala batekemene Kristo anu mu muoyo eu, tudi bantu ba kumvuila luse kupita bakuabu bonso. 20 Kadi mu bulelela Kristo ukadi mubishibue ku lufu, mamuma a kumpala a badi balale tulu mu lufu. 21 Bu muvua lufu lufume kudi muntu umue, dibishibua dia bantu ku lufu didi difuma padi kudi muntu umue. 22 Bualu anu bu mudi bantu bonso bafua mu Adama, nunku kabidi mu Kristo bonso nebapete muoyo. 23 Kadi muntu ne muntu mu mulongo wende: Kristo mamuma a kumpala, pashishe bantu ba Kristo mu tshikondo tshia dikalaku diende. 24 Pashishe ku ndekelu, neapingaje Bukalenge kudi Nza-

264

mbi wende ne Tatu wende, pikalaye mumane kujimija mbulamatadi yonso ne bukokeshi buonso ne bukole. 25 Bualu udi ne bua kukokesha bu mukalenge too ne pateka Nzambi bena lukuna bonso muinshi mua makasa ende. 26 Muena lukuna wa ndekelu udiye ne bua kujimija ndufu. 27 Bualu, Nzambi “uvua muteke bintu bionso muinshi mua makasa ende.” Kadi padiye wamba ne: ‘Bintu bionso mbitekibue ku bukokeshi buende,’ mbimueneke patoke ne: mpa kumbusha Yeye uvua muteke bintu bionso ku bukokeshi buende. 28 Kadi patekibua bintu bionso ku bukokeshi buende, Muana muine neaditeke ku bukokeshi bua Yeye uvua muteke bintu bionso ku bukokeshi buende, bua Nzambi ikale ku mutu kua bintu bionso. 29 Bikalabi kabiyi nanku, bantu badi babatijibua bua kuikala bafue nebenze tshinyi? Bikala bafue kabayi babishibua nansha kakese, bua tshinyi bantu badi babatijibua bua kuikala bafue? 30 Bua tshinyi tudi kabidi mu njiˆ wu dıba dionso? 31 Dituku dionso ndi kumpala kua lufu. Bana betu, bualu ebu mbulelela anu bu mudi disanka dindi nadi bua bualu buenu mu Kristo Yezu Mukalenge wetu. 32 Bingikala muluangane ne nyama ya luonji ku Efeso bu bantu bakuabu, bidi ne dikuatshisha kayi kundi? Bikala bafue kabayi babishibua, “tudiayi, tunuayi, bualu malaba netufue.” 33 Kabanudingi to. Malunda mabi adi anyanga bibidilu bimpe. 34 Pingajayi meji enu mu mushindu muakane, nulekele kuenza malu mabi, bualu bakuabu kabena ne dimanya dia Nzambi. Ndi ngamba nunku bua kunufuisha bundu.

265

Mubidi wa nyuma. Kalonda ka lufu

35 Nansha nanku, muntu mukuabu neambe ne: “Bafue nebabike mushindu kayi? Eyowa, nebalue ne mubidi wa mushindu kayi?” 36 Wewe muntu udi kayi ne meji! Tshintu tshiudi ukuna katshiena tshipeta muoyo paditshi katshiyi tshianji kufua to; 37 bua tshintu tshiudi ukuna, kuena ukuna mubidi wikala ne bua kutoloka, kadi lutete patupu; ludi mua kuikala lua ´ ble anyi lua mushindu mukuabu; 38 kadi Nzambi udi ulupesha mubidi bu mudiye musue, ne udi upesha lutete luonso mubidi walu. 39 Mibidi yonso kayitu ya muomumue, kadi kudi mubidi wa bantu, kudi mubidi mukuabu wa nyama, mukuabu wa nyunyi ne mukuabu wa mishipa. 40 Kudi kabidi mibidi ya mu diulu ne mibidi ya pa buloba; kadi butumbi bua mibidi ya mu diulu budi wabu mushindu, butumbi bua mibidi ya pa buloba budi wabu mushindu. 41 Butuˆ mbi bua dıba budi wabu mushindu, butumbi bua ngondo budi wabu mushindu, ne butumbi bua mitoto budi wabu mushindu, kadi mitoto mmishilangane ku butumbi buayi. 42 Ke mudibi kabidi bua dibishibua dia bafue. Mubidi udi ukunyibua muikale ubola, udi ubishibua kawuyi ubola. 43 Udi ukunyibua kawuyi ne lumu, udi ubishibua ne butumbi. Udi ukunyibua muikale ne butekete, udi ubishibua muikale ne bukole. 44 Udi ukunyibua mubidi wa musunyi, udi ubishibua mubidi wa nyuma. Bikalaku mubidi wa musunyi, mubidi wa nyuma udiku kabidi. 45 Mbafunde mene ne: “Muntu wa kumpala Adama wakalua anyima udi ne muoyo.” Adama wa ndekelu wakalua nyuma udi ufila muoyo. 46 Kadi tshintu tshia nyuma ki ntshia kumpala to. Tshia mubi-

1 KOLINTO 15:35-58

di ke tshidi kumpala, ne pashishe tshia nyuma tshilonda. 47 Muntu wa kumpala ngua pa buloba ne mmuenza ne lupuishi; muntu muibidi ngua mu diulu. 48 Anu bu mudi udi muenza ne lupuishi ke mudi kabidi badi benza ne lupuishi; anu bu mudi wa mu diulu ke mudi kabidi ba mu diulu. 49 Anu bu mutudi bangate tshimfuanyi tshia udi muenza ne lupuishi ke mutuangata kabidi tshimfuanyi tshia wa mu diulu. 50 Kadi bana betu, ndi ngamba ne: musunyi ne mashi kabiena mua kupiana Bukalenge bua Nzambi to, anyi dibola kadiena mua kupiana dibenga kubola. 51 Telejayi! Ndi nnuambila bualu busokoka bua tshijila ebu: Tuetu bonso katuakulala tulu mu lufu to, kadi tuetu bonso netukudimuke 52 mu katupa kakese, mu mupoˆ di wa dısu, tshikondo tshia mpungi wa ndekelu. Bualu mpungi neadile, bafue nebabishibue kabayi mua kubola, ne netukudimuke. 53 Bualu udi ubola eu udi ne bua kuvuala dibenga kubola, udi ufua eu udi ne bua kuvuala dibenga kufua. 54 Pikala udi ubola eu mua kuvuala dibenga kubola ne udi ufua eu mua kuvuala diˆ benga kufua, nunku dıyi diakafundabu edi nedikumbane ne: “Nebamine lufu kashidi ne tshiendelele.” 55 “Lufu, ditshimuna diebe didi penyi? Lufu, kalonda kebe kadi penyi?” 56 Kalonda kadi kakebesha lufu mbubi, ne bukole bua bubi Mmikenji. 57 Tudi tusakidila Nzambi bualu udi utuambuluisha bua kutshimuna ku butuangaji bua Mukalenge wetu Yezu Kristo! 58 Nunku, bana betu bananga, nuikale bashindame, kanuyi

1 KOLINTO 16:1-24

Tshiibi tshinene bua mudimu

kutenkakaja, bikale amu ne bia bungi bia kuenza mu mudimu wa Mukalenge, bamanye ne: mudimu wenu mukole unudi nuenza mu Mukalenge kawena patupu. Bua disangishila bansantu bintu, nudi mua kulonda malu amvua muambile bena mu bisumbu bia mu Galatiya. 2 Dituku dionso dia kumpala dia lumingu, muntu ne muntu ateke tshintu ku luseke bilondeshile mudiye mukokeshe bua kakuikadi disangisha dia bintu pandi mfika. 3 Kadi pandi mfika, nentume bantu banudi nuanyisha mu mikanda yenu bua kuyabu ne dipa dienu dinudi bafile ne muoyo muimpe ku Yelushalema. 4 Kadi bikalabi bimueneka bikumbane bua meme panyi kuyaku, nenye nabu. 5 Kadi nendue kunudi pangapitshila mu Makedoniya, bualu ndi mpitshila mu Makedoniya; 6 pamuapa nensombe nenu anyi nempitshishe mene muvu wa mashika makole pamue nenu bua nunshindikije tshitupa tshia njila kuonso kungikala mua kuya. 7 Bualu tshiena musue kunumona mpindieu anu mu lupitapita to, bualu ndi musue bua kusomba nenu ndambu wa matuku bikala Yehowa muanyishe. 8 Kadi ndi nganji kusomba ku Efeso too ne ku tshibilu tshia Pentekoste; 9 bualu mbanguzuluile tshiibi tshinene tshidi tshifikisha ku mudimu, kadi kudi baluishi ba bungi. 10 Kadi Timote yeye mulue, nuenze bua kakuikadi bualu budi mua kumutshinyisha padiye munkatshi muenu, bualu udi wenza mudimu wa Yehowa anu bu meme. 11 Nunku, muntu nansha umue kamupetudi. Numushindikije tshitupa tshia njila mu ditalala, bua

16

266

amone mua kufika kundi, bualu ndi mumuindile meme ne bana betu. 12 Kadi bua muanetu Apolo, mvua mumusengelele bikole bua kuluaye kunudi yeye ne bana betu, kadi kavua ne meji a kulua mpindieu to; nealue papetaye mushindu. 13 Nushale batabale, nushindame mu ditabuja, nuenze malu bu bana balume, nuikale bakole. 14 Malu enu onso enzeke mu dinanga. 15 Bana betu, nudi bamanye ne: ba mu nzubu mua Stefana badi mamuma a kumpala a mu Akaya ne bavua badifile bua kuenzela bansantu mudimu. Nunku ndi nnulomba ne: 16 nuenu penu nutungunuke ne kukokela bantu ba nunku ne bonso badi beleshangana netu diboko ne benza mudimu mukole. 17 Ndi nsanka bua ˆ dikalaku dia Stefana ne Fotunato ne Akaiko, bualu badi benza malu anuvua mua kuenza munudi kanuyiku. 18 Mbakoleshe nyuma wanyi ne wenu kabidi. Nunku ikalayi nuanyisha bantu ba nunku. 19 Bisumbu bia mu Asia bidi binutumina muoyo. Akila ne Pisika pamue ne tshisumbu tshidi mu nzubu muabu badi banuela muoyo wa disanka mu Mukalenge. 20 Bana betu bonso badi banuela muoyo. Nuelangane muoyo ne dituangana dia mishiku dia tshijila. 21 Meme Paulo, ndi nnutumina muoyo mufunda ku tshianza tshianyi. 22 Muntu yeye kayi munange Mukalenge, edibue mulawu. Mukalenge wetu, luaku! 23 Ngasa wa Mukalenge Yezu ikale nenu. 24 Dinanga dianyi dikale nenu bonso mu Kristo Yezu.

MUKANDA MUIBIDI MUTUMINA BENA

KOLINTO Meme Paulo, mupostolo wa Kristo Yezu ku disua dia Nzambi, ne muanetu Timote, kudi tshisumbu tshia Nzambi tshidi mu Kolinto pamue ne bansantu bonso badi mu Akaya mujima: 2 Ngasa ne ditalala bia kudi Nzambi Tatu wetu ne kudi Mukalenge Yezu Kristo bikale nenu. 3 Nzambi, Tatu wa Mukalenge wetu Yezu Kristo ne Tatu wa luse lua bungi ne Nzambi wa busambi buonso, atumbishibue, 4 yeye udi utusamba mu makenga etu onso bua tumone mua kusamba bakuabu mu makenga a mishindu yonso ne busambi butudi tupeta kudi Nzambi. 5 Bualu anu bu mudi makenga bua Kristo avulangana kutudi, ke mudi kabidi busambi butudi tupeta ku butuangaji bua Kristo buvulangana pabu. 6 Nunku bituikala mu dikenga, mbua busambi buenu ne lupandu luenu; ne bikalabu batusamba, mbua busambi buenu budi buenza bua kunuambuluisha bua nuenu kutantamena makenga a muomumue ne atudi tukenga. 7 Nunku ditekemena dietu bua bualu buenu kadiena ditenkankana, bu mutudi bamanye ne: anu bu munudi penu nukenga makenga amue netu, ke munuasambibua kabidi mumue netu. 8 Bualu, bana betu, katuena basue nupange kumanya bua makenga avua matukuate mu distrike dia Asia ne: tuvua bapete lutatu lukole menemene lutupite, ˆ tukavua mene ne buowa bua mioyo yetu. 9 Bushuwa, tuakadiumvua batuishibue ne: tuvua

1

bapete tshibawu tshia lufu. Biakenzeka nanku bua katudieyemenyi tuetu nkayetu to, kadi tueyemene Nzambi udi ubisha bafue. 10 Yeye wakatupandisha ku bualu bunene nunku buvua bu lufu, ne neatupandishe kabidi; tudi batekemene kudiye ne: neatungunuke ne kutupandisha. 11 Nuenu penu nudi mua kufila dienu dikuatshisha panudi nusengelela bua bualu buetu, bua bantu ba bungi bele Nzambi tuasakidila bua bualu buetu bua ngasa utudi bapete ku diandamuna dia masambila a bantu ba bungi. 12 Bualu butudi tuditumbishila budi kondo ketu ka muoyo kajadika budi ne: tuvua bende ne bunsantu ne muoyo mutoke wa kudi Nzambi munkatshi mua ba pa buloba nangananga kumpala kuenu; katuvua bende mu meji a mubidi, kadi ne ngasa wa Nzambi. 13 Katuena tunufundila malu makuabu, anu anukadi bamanye bimpe ne bitabe; ndi mutekemene ne: nenutungunuke ne kuitaba malu aa too ne ku ndekelu, 14 anu munudi bitabe kabidi ndambu ne: nudi nuditumbisha bua bualu buetu anu mutuikala petu mua kuditumbisha bua bualu buenu mu dituku dia Mukalenge wetu Yezu. 15 Nunku bu mumvua ne dishindika edi, kumpala mvua njinga kulua kunudi bua nupete mushindu wa kusanka tshiakabidi, 16 ne meme mumane kupitshila kuenu bua kuya ku Makedoniya, pashishe kupingana kunudi, mfumina ku Makedoniya bua nuenu

267

2 KOLINTO 1:17–2:14

Tshieya: nyuma. Udi mupingajibue

kunshindikija tshitupa tshia njila bua kuya ku Yudaya. 17 Pamvua ne lungenyi elu, mvua mulengulule bualu ebu anyi? Peshi ndi mpangadija malu ne lungenyi lua mubidi bua kuamba ne: “Eyowa, ` ` eyowa,” pashishe ne: “Too, too” anyi? 18 Kadi bu mudi Nzambi wa kueyemena, tshitudi tunuambila katshiena ne: Eyowa, pashi` she Too nansha. 19 Bualu Kristo Yezu Muana wa Nzambi utuvua banuyishe, mbuena kuamba ne: meme ne Siluwano ne Timote, kavua mulue Eyowa pashishe ` Too nansha, kadi mmulue Eyowa mu bualu buende. 20 Bualu nansha mudi milayi ya Nzambi ya bungi, yonso mmilue Eyowa ku butuangaji buende. Nunku, ku butuangaji buende kabidi tudi tuamba “Amen” kudi Nzambi udi utumbishibua ku butuangaji buetu. 21 Kadi yeye udi ujadika ne: tuetu nenu tudi bantu ba Kristo, ne udi mutuele manyi nNzambi. 22 Mmututue kabidi tshitampi ne mmutupeshe nyuma udi tshieya tshia bualu butshilualua mu mioyo yetu. 23 Mpindieu ndi mbikila Nzambi bua ikale ntemu wanyi ne: ndi mubenge bua kuanji kulua ku Kolinto bua kunukuba. 24 Tshiena ngamba ne: tudi ne bukokeshi pa ditabuja dienu, kadi tudi benzejanganyi nenu ba mudimu bua disanka dienu, bualu nudi bimane bua ditabuja dienu. Tshiena mupangadije bua kulua kunudi kabidi ne dibungama. 2 Bualu meme munubungamije, nnganyi wikalaku bua kunsanguluja pa kumbusha yeye undi mubungamije? 3 Nunku mvua mufunde bualu bumvua mufunde abu bua pandi ndua tshibu-

2

268

ngamijibu kudi bantu bena bualu bumvua ne bua kusankila nansha; bualu ndi mushindike ne: bualu budi bunsankisha budi bunusankisha penu nuenu bonso. 4 Ndi munufundile mu dikenga dia bungi ne kanyinganyinga ku muoyo ne binsonji bia bungi, ki mbua nuikale ne dibungama, kadi mbua numanye bukole bua dinanga dindi nadi bua bualu buenu. 5 Bikala muntu mubungamijangane, ki mmumbungamije meme to, kadi nnuenu bonso mu mushindu kampanda, bua tshikadi muena malu makole mu bindi ngamba. 6 Dinyoka edi didi ba bungi ba kunudi bapeshe muntu wa nunku ndikumbane; 7 kadi bua mpindieu, nudi ne bua kumufuila luse ne muoyo umue, ne kumukolesha bua dibungama kadilu kupita muntu wa nunku bukole. 8 Nunku, ndi nnusengelela bua numujadikile dinanga dienu. 9 Ke bualu kayi mvua munufundile bua kujadika binuikala nuleja ditumikila dienu mu malu onso. 10 Nuenu bafuile muntu luse bua bualu kampanda, ndi ngenza panyi nanku. Nunku, bualu buonso bundi mfuilangana luse (bingikala mufuile muntu luse bua bualu kampanda) mbua diakalenga dienu kumpala kua Kristo, 11 bua Satana kamonyi mua kutushima, bualu katuena bapange mayele ende to. 12 Pamvua mufike ku Toa bua kuamba lumu luimpe lua Kristo, bavua bankanguile tshiibi mu Mukalenge, 13 tshivua mupete dikisha mu lungenyi luanyi, bualu tshivua mupete muanetu Tito; kadi ngakalayangana nabu, meme kuya ku Makedoniya. 14 Tudi tuela Nzambi tuasakidila, yeye udi utulombola misangu

269

Dipembu dia muoyo. Bakumbane

yonso mu luendu lua ditshimuna pamue ne Kristo, ne ku butuangaji buetu, muenze bua dipembu dia dimanya diende diumvuike miaba yonso! 15 Kudi Nzambi, tudi dipembu dimpe dia Kristo munkatshi mua bantu badi basungidibua ne munkatshi mua bantu badi bajimina; 16 kudi badi bajimina aba, tudi dipembu dia lufu didi difikisha ku lufu; kadi kudi bantu badi basungidibua abu, tudi dipembu dia muoyo didi difikisha ku muoyo. Nnganyi udi mukumbanyine malu aa? 17 Tuetu tudi baakumbanyine; bualu katueˆ na tuenda mushinga ne dıyi dia Nzambi bu mudi bantu ba bungi benza, kadi tudi tuakula ne muoyo mutoke pamue ne Kristo, eyowa, bu bantu batumibue kudi Nzambi ne kumpala kua Nzambi. Tudi tutuadija kudimanyisha 3 kabidi tuetu nkayetu anyi? Peshi bu bantu bakuabu, tudi dijinga ne mikanda ya kudimanyisha nayi kunudi anyi idi ifumina kunudi anyi? 2 Nuenu bine nudi mukanda wetu mufunda mu mioyo yetu, mumanyike kudi bantu bonso ne udibu babala kudi bantu bonso. 3 Bualu nudi nuleja munudi mukanda wa Kristo utudi tuetu bena mudimu bafunde, ˆ ki nne mayi a mukanda, kadi nne nyuma wa Nzambi udi ne muoyo; ki mpa bipese bia mabue, kadi mpa bipese bia musunyi, mbuena kuamba ne: mu mioyo. 4 Tudi ne dishindika dia mushindu eu kudi Nzambi mu Kristo. 5 Katuena tuamba ne: tudi bakumbane bua kuenza mudimu eu ku bukole buetu nkayetu to, kadi tudi bakumbane bua kuwenza ku dia-

2 KOLINTO 2:15–3:16

mbuluisha dia Nzambi, 6 yeye ke udi wenza bua tukumbane bua kuikala bena mudimu ba tshipungidi tshipiatshipia, ki ntshia mikenji mifunda, kadi ntshia nyuma; bualu mikenji mifunda idi ikosela bantu tshibawu tshia lufu, kadi nyuma udi upesha bantu muoyo. 7 Kabidi, bikala mikenji idi ifikisha ku lufu, ivuabu bafunde ne maleta pa mabue milue ne butumbi bua mushindu eu, bua bana ba Isalele kabamonyi mua kutangila mpala wa Mose bua butumbi bua mpala wende, butumbi buvua ne bua kujimina, 8 bua tshinyi kufila kua nyuma kakuena mua kuikala ne butumbi bupite? 9 Bualu, bikala mikenji ivua ipisha mikale ne butumbi, mudimu wa kuvuija bantu bakane udi ne butumbi bupite bungi. 10 Eyowa, tshintu mene tshivuabu bapeshe butumbi kale mbatshiumbushe butumbi ebu, bua bualu bua butumbi budi bubutambe. 11 Bualu bikala tshivuabu ne bua kumbusha tshilue ne butumbi, tshidi tshishala tshidi ne butumbi bupite bungi. 12 Ke bualu kayi bu mutudi ne ditekemena edi, tudi tuakula ne dikima, 13 katuyi tuenza tshivua Mose muenze pavuaye ubuikila tshilamba pa mpala wende bua bana ba Isalele kabashadi batangile tshipeta tshia tshivuabu ne bua kumbusha. 14 Kadi lungenyi luabu luvua lutshipale. Bualu too ne lelu tshilamba atshi ntshishale katshiyi tshibulula padibu babala tshipungidi tshia kale, bualu tshidi tshiumbushibua anu ku diambuluisha dia Kristo. 15 Eyowa, too ne lelu eu, padibu babala mikanda ya Mose, tshilamba ntshibuikile mioyo yabu. 16 Kadi padibu batangila kudi Yehowa, tshilamba

2 KOLINTO 3:17–4:17

Nzambi wa panu. Tshiuma

tshidi tshiumbushibua. 17 Pende Yehowa udi Nyuma ne muaba udi nyuma wa Yehowa udi budikadidi. 18 Tuetu bonso, patudi katuyi ne tshilamba tshibuikila pa mpala yetu, tudi tumuenesha butumbi bua Yehowa bu mmuenu, tudi tukudimuka mu tshimfuanyi tshimue tshimue atshi ku butumbi bukese too ne ku butumbi bunene, anu mudi Yehowa udi Nyuma wenzeja menemene. Ke bualu kayi, bu mutudi ne mudimu eu bilondeshile luse luvuabu batuleje, katuena tuwulekela to; 2 kadi tudi balekele malu masokome a bundu, katuyi tuenda ne budimu anyi tukonyaˆ ngaja dıyi dia Nzambi, kadi tuleja bulelela patoke bua kudimanyisha tuetu bine kudi kondo ka muoyo ka muntu yonso kumpala kua Nzambi. 3 Bikala lumu luimpe lutudi tumanyisha luikale lubuikila, ndubuikila munkatshi mua bantu badi bajimina, 4 munkatshi mua badi nzambi wa ndongoluelu wa malu eu mufofomije ˆ mesu a meji a badi kabayi bitabuja, bua butoke bua lumu luimpe lua butumbi lua Kristo udi tshimfuanyi tshia Nzambi kabubatokeshi. 5 Bualu katuena tuyisha malu etu to, kadi tudi tuyisha malu a Kristo Yezu bu Mukalenge, ne tuyisha mutudi bapika bua bualu bua Yezu. 6 Bualu Nzambi ke uvua muambe ne: “Bukenke butoˆ keshe mu mıdima,” ne mmutokeshe mu mioyo yetu bua kuyikenkesha ne dimanya dia butumbi dia Nzambi ku butuangaji bua mpala wa Kristo. 7 Kadi tudi ne tshiuma etshi mu bivuadi bienza ne buloba, bua bukole budi bupite bua pa tshi-

4

270

bidilu buikale bua Nzambi, kabuikadi buetu tuetu. 8 Badi batutshintshimika bikole mu mishindu yonso, kadi katuena bafimpakaja bapangile mua kunyunga; tudi tupampakana, kadi katuena bapangile kua kupatukila; 9 badi batukengesha, kadi katuena balekelela; mbatuele panshi, kadi ki mbatubutule to. 10 Tudi tuˆ tantamena mu mubidi wetu dıba dionso dikengeshibua dia lufu divuabu bakengeshe nadi Yezu, bua muoyo wa Yezu umueneshibue kabidi mu mubidi wetu. 11 Bualu tuetu badi ne muoyo tudi tutuilangana ne lufu mpala ne mpala bua bualu bua Yezu, bua muoyo wa Yezu umueneshibue kabidi mu mubidi wetu udi ufua. 12 Nunku lufu ludi luenza mudimu munda muetu, kadi muoyo pawu munda muenu. 13 Bu mutudi ne nyuma wa ditabuja umue umue au bu wakafundabu bualu buende ne: “Mvua muleje ditabuja, ke bualu kayi mvua muakule,” tuetu petu tudi tuleja ditabuja, ke bualu kayi tudi tuakula, 14 bamanye ne: yeye uvua mujule Yezu ku lufu neatujule petu popamue ne Yezu ne neatuleje nenu kumpala kuende. 15 Bualu malu onso aa adiku bua bualu buenu, bua bungi bua ngasa buvulangane kabidi bikole bua tuasakidila tudi bantu ba bungi bela bua butumbi bua Nzambi. 16 Ke bualu kayi katuena tulekela, kadi nansha bumuntu buetu bua pambelu buenda bunyanguka, bumuntu buetu bua munda budi buenda buvuijibua bupiabupia ku dituku ku dituku. 17 Bualu nansha mudi dikenga dikale dia ˆ tshitupa tshıpi ne dipepele, didi ditupatuila butumbi budi bupite bu-

271

Dikima dikole. Dinanga dia Kristo

nene kule ne kule, budi kabidi bua tshiendelele; 18 patudi batuishiˆ le mesu etu, ki mpa bintu bidi bimueneka, kadi mpa bintu bidi kabiyi bimueneka. Bualu bintu bidi ˆ bimueneka mbia tshitupa tshıpi, kadi bintu bidi kabiyi bimueneka mbia tshiendelele. Bualu tudi bamanye ne: bikala nzubu wetu wa pa buloba, ntenta eu, ne bua kupuka, tudi ne bua kupeta nzubu wa kudi Nzambi, nzubu udi kayi muibaka ne bianza, wa tshiendelele mu diulu. 2 Bualu mu nzubu wa kusombela eu tudi bushuwa tutuamu mikemu, tujinga ne muoyo mujima bua kuvuala nzubu wetu udi ufuma mu diulu, 3 bua patudi tumuvuala, kabatusanganyi butaka. 4 Bulelela, tuetu badi mu ntenta eu tudi tutua mikemu, batshibuila panshi kudi bujitu; bualu katuena basue kumbusha utudi nende, kadi tudi basue kuvuala mukuabu, bua etshi tshidi tshifua batshimine kudi muoyo. 5 Udi mutulongolole bua bualu ebu nNzambi udi mutupeshe nyuma bu tshieya tshia bualu butshilualua. 6 Nunku, tudi ne dikima dikole misangu yonso, bamanye ne: patutshidi mu nzubu wetu wa mubidi, tudi kule ne Mukalenge, 7 bualu tudi tuenda bua ditabuja, ki mbua malu adi amueneka. 8 Kadi tudi ne dikima dikole ne tudi basue kuikala kule ne mubidi bua kuya kusomba ne Mukalenge. 9 Nunku nansha tuetu basombe nende anyi bikale kule nende, tshipatshila tshietu ntshia kuanyishibua kudiye. 10 Bualu tuetu bonso tudi ne bua kumueneka kumpala kua tshilumbuluidi tshia Kristo, bua muntu yonso afutshibue bilondeshile malu avuaye muenze pavua-

5

2 KOLINTO 4:18–5:19

ye mu mubidi, nansha mimpe, nansha mabi. 11 Nunku bu mutudi bamanye ditshina dia Mukalenge, tudi tutungunuka ne kuitabujija bantu, kadi tudi bamueneshibue patoke kudi Nzambi. Kadi tudi batekemene ne: tudi kabidi bamanyike bimpe mu kondo kenu ka muoyo. 12 Katuena tudimanyisha kunudi kabidi, kadi tudi tunupetesha tshia nuenu kuditumbishila bua bualu buetu, bua nuikale bakumbane bua kuandamuna bantu badi baditumbisha bua tshimueneˆ kelu tshia ku mesu, kadi kabayi baditumbisha bua tshidi mu muoyo. 13 Bualu bituikala tuvua bajimije lungenyi, bivua bua Nzambi; bituikala ne lungenyi luetu lujima, mbuenu nuenu. 14 Bualu dinanga dia Kristo didi dituenzeja, bualu tudi bajingulule bualu ebu ne: muntu umue wakafuila bantu bonso; nunku, bantu bonso bavua bafue; 15 wakafuila bantu bonso bua badi ne muoyo kabikadi ne muoyo bua bualu buabu nkayabu, kadi bikale nawu bua yeye uvua mubafuile ne mubishibue ku lufu. 16 Nunku kutuadijila ku mpindieu, katuena bamanye muntu bilondeshile mubidi. Nansha bituikala tuvua bamanye Kristo kale bilondeshile mubidi, bushuwa katutshiena bamumanye mu mushindu au nansha. 17 Nunku, bikala muntu mu buobumue ne Kristo, yeye udi tshifukibua tshipiatshipia; malu a kale akadi mapite, tangilayi! Malu mapiamapia akadi malue. 18 Kadi malu onso mmafume kudi Nzambi uvua mulengejangane netu ku butuangaji bua Kristo ne mutupeshe mudimu wa dilengejangana, 19 mbuena

2 KOLINTO 5:20–6:17

Kanulamakanyi ne bantu babi

kuamba ne: Nzambi, ku diambuluisha dia Kristo, uvua ulengejangana ne ba pa buloba, kayi ubabadila bilema biabu; ne uvua mutupeshe mukenji wa dilengejangana. 20 Nunku, tuetu tudi baleji mpala pa muaba wa Kristo, bienze anu bu ne: Nzambi uvua usengelela bantu ku butuangaji buetu. Tudi tulomba pa muaba wa Kristo ne: “Nulengejangane ne Nzambi.” 21 Muntu uvua kayi mumanye bubi, wakamuvuija bubi bua bualu buetu, bua tulue buakane bua Nzambi ku butuangaji buende. Bu mutudi tuenza mudimu pamue nende, tudi kabidi tunusengelela bua kanuitabi ngasa wa Nzambi bua kupangila tshipatshila tshiende nansha. 2 Bualu udi wamba ne: “Mvua mukuteleje mu tshikondo tshikumbane, mvua mukuambuluishe mu dituku dia lupandu.” Monayi! Mpindieu ke tshikondo tshikumbane. Monayi! Mpindieu ke dituku dia lupandu. 3 Katuena tulenduisha muntu mu bualu nansha bumue, bua mudimu wetu kawubandibu; 4 kadi mu malu onso tudi tudimanyisha bu bena mudimu ba Nzambi, mu ditantamena malu a bungi, mu makenga, mu bikondo bia dipangila dia bintu, mu ntatu, 5 mu ditutshibua, mu diedibua mu maloko, mu bimvundu, mu midimu mikole, mu dipangila dia tulu butuku, mu bikondo bia dipangila biakudia, 6 mu bukezuke, mu dimanya, mu muoyo mule, mu bulenga, mu nyuma muimpe, mu dinanga didi kadiyi ne luboˆ mbo, 7 mu diamba meyi malelela, mu bukole bua Nzambi; ku bia mvita bia buakane bidi ku tshianza tshia balume ne ku tshianza

6

272

tshia bakaji, 8 ku butumbi ne ku dipuekeshibua milongo, ku lumu lubi ne lumu luimpe; batuangata bu bena dishima petu tuamba bulelela; 9 batumona bu badi kabayi bamanyike petu bamanyike; batuangata bu badi bakumbanyine lufu, kadi tangilayi, tudi ne muoyo; batunyoka, kadi kabayi batushipa; 10 batumona bu badi babungame petu tusanka misangu yonso; bu bapele petu tuvuija ba bungi babanji; bu badi kabayi ne tshintu petu bikale ne bintu bionso. 11 Tudi babulule mukana muetu bua kuakula nenu, nuenu bena Kolinto, bakangule ne mioyo yetu. 12 Katuena tunupala dinanga dietu nansha, kadi nuenu nudi nutupala dinanga dienu. 13 Nunku bu difutu, ndi ngamba bu udi wambila bana banyi ne: nuenu penu kangulayi mioyo yenu bikole. 14 Lekelayi kulamakanangana ne bantu badi kabayi bena kuitabuja mu mushindu udi kawuyi muakanangane. Bualu mmalanda kayi adi pankatshi pa buakane ne dishipa dia mikenji? Anyi ndipetangana kayi didi pankatshi pa buˆ toke ne m ıdima? 15 Kabidi, ndiumvuangana kayi didi pankatshi pa Kristo ne Beliyala? Anyi ndipetangana kayi didi pankatshi pa muena kuitabuja ne udi kayi muena kuitabuja? 16 Ndiumvuangana kayi didi pankatshi pa ntempelo wa Nzambi ne mpingu? Bualu tuetu tudi ntempelo wa Nzambi udi ne muoyo; anu muvua Nzambi muambe ne: “Nensombe munkatshi muabu, nengende munkatshi muabu, nengikale Nzambi wabu ne bobu nebikale bantu banyi.” 17 “ ‘Nunku umbukayi munkatshi muabu, nu-

273

Dibungama didi Nzambi wanyisha

ditapulule kudibu,’ ke mudi Yehowa wamba, ‘lekelayi kulenga tshintu tshia bukoya’ ”; “ ‘nunku meme nennuakidile.’ ” 18 “ ‘Nengikale tatu wenu, ne nuenu nenuikale bana banyi ba balume ne ba bakaji,’ ke mudi Yehowa Wa Bukole Buonso wamba.” Nunku, bana betu bananga, bu mutudi ne milayi eyi, tudilengeje ku bukoya buonso bua mubidi ne bua nyuma, tuvuija dikala dietu ba tshijila dipuangane mu ditshina dia Nzambi. 2 Enzayi bua tuikale ne muaba mu mioyo yenu. Katuena benzele muntu nansha umue bibi, katuena banyange muntu nansha umue, katuena badie tshintu tshia muntu nansha umue. 3 Tshiena ngamba bualu ebu bua kunupisha to. Bualu mvua munuambile kumpala ne: Nudi mu mioyo yetu bua tuetu kufua pamue ne kuikala ne muoyo pamue. 4 Ndi ngakula nenu ne dikima dia bungi. Ndi nditumbisha bikole bua bualu buenu. Ndi muwujibue ne busambi, ndi ne disanka diyila ne panshi mu dikenga dietu dionso. 5 Patuakafika ku Makedoniya, mubidi wetu kawakapeta dikisha, kadi tuakatungunuka ne kukengeshibua mu mishindu yonso; kuvua mvita pambelu, ditshina munda. 6 Nansha nanku, Nzambi udi usamba bantu badi batekete ku muoyo, wakatusamba ne dikala dia Tito netu; 7 ki nganu bua dikalaku diende nkayadi, kadi kabidi bua busambi buvuabu bamusambe nabu bua bualu buenu, pavuaye mutuambile munuvua nunjinga ne muoyo mujima, munuvua babungame bikole ne nuditatshisha bikole bua bualu buanyi; nunku ngakasanka kabidi bikole.

7

2 KOLINTO 6:18–7:14

8 Ke bualu kayi, nansha mumvua munubungamije ne mukanda wanyi, tshiena nnyingalala bua bualu abu to. Nansha mumvua munyingalale kumpala, (ndi mumone ne: mukanda au uvua munubungamije, nansha muvuabi bua mutantshi mukese), 9 mpindieu ndi ne disanka, ki nganu bualu nuvua babungame, kadi bualu dibungama dienu ndinufikishe ku dikudimuna dia mutshima. Bualu nuvua babungame mu mushindu uvua Nzambi muanyishe, bua kanupetshi lutatu ludi lufumina kutudi. 10 Bualu dibungama mu mushindu udi Nzambi muanyishe didi difikisha ku dikudimuna dia mutshima didi difikisha ku lupandu lutudi katuyi mua kunyingalela; kadi dibungama dia pa buloba didi difikisha ku lufu. 11 Bualu monayi mudi dibungama dienu mu mushindu udi Nzambi muanyishe dipatule disuminyina dikole munda muenu; eyowa, dijinga dia kudibingisha, kanyinganyinga, ditshina, dijinga dikole, tshisumi, kulongolola kua tshilema! Nuvua badileje mu malu onso munuvua kanuyi ne kalema mu bualu ebu. 12 Nansha mumvua munufundile, tshivua mufunde bua muntu uvua muenze bualu bubi anyi bua muntu uvuabu benzele bibi, kadi mbua disuminyina dienu bua bualu buetu dimueneshibue patoke munkatshi mueˆ nu ku mesu kua Nzambi. 13 Ke bualu kayi tuvua basambibue. Kadi pa kumbusha disambibua dietu, tuvua basanke bikole menemene bua disanka dia Tito, bualu nuenu bonso nuvua bakoleshe nyuma wende. 14 Bualu bingikala muditumbishe kudiye bua bualu buenu, tshiena mufuishibue

2 KOLINTO 7:15–8:18

Mapa a bapele. Dikumbanangana

bundu; kadi anu bu mudi malu onso atuvua banuambile mikale malelela, ke mudi kabidi diditumbisha dietu kudi Tito dikale dilelela. 15 Pashishe, dinanga diende dikole kunudi ndikole menemene padiye uvuluka ditumikila dienu nuenu bonso, munuvua bamuakidile ne ditshina ne dizakala. 16 Ndi nsanka bualu mu mishindu yonso ndi ne dikima dikumbane bua bualu buenu. Bana betu, tudi basue numanye, bua ngasa wa Nzambi udiye mupeshe bisumbu bia mu Makedoniya 2 ne: mu tshikondo tshia diteta dikole pavuabu mu dikenga bakaleja disanka dia bungi ne lungenyi lua kupeshangana bintu, nansha muvuabu mu bupele bukole. 3 Bualu bakafila bilondeshile dimona diabu, eyowa, ndi njadika ne: bipite too ne pa dimona diabu; 4 bakatulomba bobu nkayabu ne muoyo mujima bua bikale ne diakalenga dia kufila ne muoyo muimpe ne kukuatshisha pabu bansantu ne bintu. 5 Kabakenza anu mutuvua batekemene, kadi bakanji kudifila nkayabu kudi Mukalenge ne kutudi ku disua dia Nzambi. 6 Nunku tuvua bakankamije Tito ne: anu bu mukavuaye mutuadije mudimu eu munkatshi muenu, uvua kabidi ne bua kujikija mudimu wa muomumue wa difila unuvua benze ne muoyo muimpe. 7 Nansha nanku, anu bu munudi baye kumpala mu malu onso, mu ditaˆ buja ne mu dıyi ne mu dimanya ne mu disuminyina dionso ne mu dinanga dietu kunudi, nuye kabidi kumpala mu mudimu eu unuvua benze ne muoyo muimpe. 8 Tshiena ngamba nunku bua ˆ kunutumina dıyi, kadi bua kunu-

8

274

manyisha disuminyina dia bakuabu ne bua kujadika bulelela bua dinanga dienu. 9 Bualu nudi bamanye ngasa wa Mukalenge wetu Yezu Kristo ne: nansha muvuaye mubanji wakalua mupele bua bualu buenu, bua nulue babanji ku bupele buende. 10 Ndi mfila lungenyi luanyi mu bualu ebu nunku: mbua diakalenga dienu, bualu kukadi tshidimu tshijima tshinuvua batuadije bualu ebu, nuvua baleje kabidi dijinga dienu dia kubuenza. 11 Nunku mpindieu jikijayi tshinuvua batuadije kuenza bua dijinga dienu dia kuenza dikumbane bilondeshile bintu binudi nabi. 12 Bualu bikala dijinga didianjile kuikalaku, mbianyishibue nangananga bilondeshile bidi muntu nabi, kadi ki mbilondeshile bidi muntu kayi nabi to. 13 Bualu tshiena musue bua bikale bipepele bua bakuabu, kadi bikole buenu nuenu to; 14 kadi bua dikumbanangana, bintu bienu bidi bipite pa mutu bikumbaje mpindieu bidibu bapangile, bua bintu biabu bidi bipite pa mutu bilue pabi kukumbaja binudi bapangile, bua kuikale dikumbanangana. 15 Anu bu mudibu bafunde ne: “Muntu uvua nabi bia bungi kavua nabi bipite, ne muntu uvua nabi bikese kavua ne bikese menemene.” 16 Tudi tuela Nzambi tuasakidila bua mudiye muteke diditatshisha dikole bua bualu buenu mu muoyo wa Tito, 17 bualu mmuitabe dikankamija, kadi bu mudiye muikale ne disuminyina dia bungi, yeye nkayende mmupangadije bua kulua kunudi. 18 Kadi tudi tumutuma kabidi ne muanetu udi muende lumu bua lumu luimpe

275

Kupangana kua bintu

mu bisumbu bionso. 19 Ki nkujike to; kadi bisumbu bivua kabidi bimusungule bua kuenza netu ngendu bua kufila dipa edi difila ne muoyo muimpe, bua butumbi bua Mukalenge ne bua kujadika dijinga dietu dia kuambuluishangana. 20 Nunku tudi tuepuka bua muntu katukuatshi tshilema mu bualu bua dipa dinene edi ditudi tutangila. 21 Bualu tudi “tuenza malu onso ne muoyo mutoke, ki ˆ nganu ku mesu kua Yehowa, kadi ˆ ne ku mesu kua bantu kabidi.” 22 Kabidi, tudi tubatuma ne muanetu utudi bajadike misangu ya bungi mudiye ne disuminyina mu malu a bungi, kadi mpindieu udi ne disuminyina dia bungi, bualu mmunueyemene bikole. 23 Bikalaku lukonko lukuabu ludi lutangila Tito, yeye mmuena dianyi ne muenzejanganyi nanyi wa mudimu bua diakalenga dienu; peshi bikalaku nkonko idi itangila bana betu, mbapostolo ba bisumbu ne butumbi bua Kristo. 24 Nunku, lejayi dinanga dienu ne nubaleje tshitudi tuditumbishila bua bualu buenu kudi bisumbu. Bua dikuatshisha dia bansantu, kabiena ne mushinga bua meme kunufundila, 2 bualu ndi mumanye muoyo muimpe wenu undi nditumbishila kudi bena ku Makedoniya ne: bena Akaya mbadilongolole kukadi tshidimu tshijima, ne tshisumi tshienu ntshisonsole ba bungi ba kudibu. 3 Kadi ndi ntuma bana betu bua diditumbisha dietu bua bualu buenu kadikadi patupu mu bualu ebu, kadi bua nuikale bushuwa bamane kudilongolola anu bu mumvua muambe ne: ke munuenza. 4 Tshianana, bikala bena Makedoniya ne bua kulua nanyi

9

2 KOLINTO 8:19–9:12 ne kusangana kanuyi badilongolole, netufuishibue bundu bua mushindu utudi banueyemene ne nuenu penu nenufuishibue bundu. 5 Nunku, ndi ngela meji ne: mbimpe kukankamija bana betu bua ˆ kulua kunudi kumpala kua dıba bua kudianjila kulongolola dipa difila ne muoyo mujima dinuvua balaye, bua dikale dimana kulongolola bu dipa difila ne muoyo muimpe kadiyi bu tshintu tshinyenga. 6 Kadi bua bualu ebu, muntu udi ukuna bikese neapole bintu bikese; kadi muntu udi ukuna bia bungi, neapole bintu bia bungi. 7 Muntu ne muntu enze bu mudiye mupangadije mu muoyo wende, kenji ne kanyinganyinga anyi bu muenzeja ku bukole, bualu Nzambi mmunange muntu udi ufila ne disanka. 8 Kabidi, Nzambi udi ne bukole bua kuenza bua ngasa wende yonso avulangane kunudi, bua nuikale misangu yonso ne bionso binudi nukengela, bikale ne bintu bia bungi bua mudimu wonso muimpe. 9 (Anu bu mudibu bafunde ne: “Mmuabanye bintu bikole menemene, mmupeshe bapele bintu, buakane buende budi butungunuka tshiendelele.” 10 Yeye utu upesha mukunyi mamiinu a bungi ne diampa dia kudia, neanupeshe mamiinu ne neaavudije bua nuenu kuakuna, neavudije mamuma a buakane buenu.) 11 Nudi nuvuijibua babanji mu malu onso bua kupangana kua bintu kua mishiˆ ndu yonso, kudi kupatuisha meyi a kusakidila nawu Nzambi ku butuangaji buetu; 12 bualu mudimu wa dikuatshisha eu kawena anu bua kupesha bansantu bidibu nabi dijinga, kadi mbua kuikala

2 KOLINTO 9:13–10:15

Bia mvita bietu mbia kudi Nzambi

ˆ kabidi babanji mu meyi a bungi a kuela nawu Nzambi tuasakidila. 13 Anu bua tshijadiki tshidi dikuatshisha edi difila, badi batumbisha Nzambi bualu nudi nukokela mu mudimu wa diamba lumu luimpe lua Kristo patoke, ne bualu nudi nufila bintu bienu ne muoyo muimpe kudibu ne kudi bantu bonso; 14 ne badi basengelela bua bualu buenu, baleja mudibu banunange bikole bua ngasa mupite bungi wa Nzambi udi pa mutu penu. 15 Tudi tuela Nzambi tuasakidila bua dipa diende difila tshianana didi kadiyi kuamba. Meme Paulo, ndi nnulomba bilondeshile bupole bua Kristo ne bulenga buende, nansha mundi mupuekele munkatshi muenu patudi nenu mpala ne mpala, kadi pandi tshiyi nenu muikale ne dikima kunudi. 2 Ndi ndomba ne: pangikala nenu, tshikadi ne bualu bua kulejila dikima ne kuangata mapangadika makole andi mutekemene bua kuangatshila bamue bantu badi batumona tuetu bu badi benda mu malu a mubidi. 3 Bualu nansha tuetu tuenda mu malu a mubidi, katuena tuluangana mvita bilondeshile tshitudi mu mubidi. 4 Bualu bia mvita bietu ki mbia mubidi, kadi mbikolesha kudi Nzambi bua kutonkola ngumbu idi mikole. 5 Bualu tudi tutonkola ngelelu ya meji ne tshintu tshionso tshitumbuke tshidibu bajula bua kuluisha dimanya dia Nzambi; ne tudi tukuata meji onso mu bupika bua atumikile Kristo; 6 ne tuvua badilongolole bua kufila dinyoka kudi bonso badi babenga kutumikila, diakamue panudi nuleja ne: nudi nutumikila mu malu onso.

10

276

7 Nudi nutangila malu mudiwu ˆ amueneka ku mesu. Bikala muntu mushindike ne: udi wa Kristo, elele bualu ebu meji: anu mudiye wa Kristo, ke mutudi petu. 8 Bualu nansha bu meme ne bua kuditumbisha ndambu bua bukokeshi budi Mukalenge mutupeshe bua kunukolesha pamutu pa kunutekesha, tshiakufuishibua bundu to. 9 Ndi ngamba bualu ebu bua tshimueneki bu muntu udi musue kunutshinyisha ne mikanda yanyi. 10 Bualu badi bamba ne: “Mikanda yende idi ne bujitu ne bukole, kadi yeye muine padiyiku ki ˆ mmuntu wa nsongo ne meyi ende nga kupetula.” 11 Muntu wa nunku amanye bualu ebu ne: malu atudi tuamba mu mikanda patudi katuyiku, ke atuikala ne bua kuenza patuikalaku. 12 Bualu katuena basue kuditeka tuetu nkayetu munkatshi mua bamue bantu anyi kudifuanyikija tuetu bine ne bamue bantu badi badimanyisha nkayabu. Kadi padibu badipimina anu pa bobu nkayabu ne badifuanyikija anu ne bobu nkayabu, kabena ne lungenyi to. 13 Kadi tuetu katuakuditumbishila dia muamua dia mikalu idibu batuelele, kadi mu mikalu ya muaba udi Nzambi mutukosele, uyifikisha too ne kunudi. 14 Bulelela, katuena tudinana tupitshisha bienze bu ne: katuvua bafike kunudi, bualu tuvua ba kumpala ku difika kunudi ne lumu luimpe lua ` Kristo. 15 Too, katuena tuditumbishila dia muamua dia mikalu idibu batuelele bua midimu mikole ya muntu mukuabu, kadi tudi tutekemena ne: bu mudi ditabuja dienu ditungunuka ne kuvula, malu atudi benze avuijibue manene mu meji anudi nuela pa bidi

277

Diyisha dikuabu. Bapostolo badingi

bitangila muaba wetu wa mudimu. Nunku, netuenze malu manene kupita au, 16 bua kuamba lumu luimpe, kusambuka nalu ne ditunga dienu, bua katuditumbishi bua muaba wa mudimu wa muntu mukuabu ukadibu bamane kulongolola malu. 17 “Kadi muntu udi uditumbisha, aditumbishile mu Yehowa.” 18 Bualu muntu udi udimanyisha nkayende ki ngudi muanyishibue, kadi anu muntu udi Yehowa umanyisha. Ndi musue bua nundejaku lutulu bua ndambu wa bupote buanyi. Kadi bulelela, nukadi nundeja lutulu! 2 Ndi ne mukawu bua bualu buenu bilondeshile mukawu wa Nzambi, bualu meme nkayanyi mvua mulaye bua kunuselesha kudi mulume umue, bua nnufile kudi Kristo bu mukaji utshidi kamama. 3 Kadi ndi ntshina mu mushindu kampanda ne: anu bu muvua nyoka mushime Eva ne budimu buende bubi, meji enu kaalu kunyanguka, aya kule ne muoyo mutoke ne bukezuke bia Kristo. 4 Nunku bikala muntu ulua ne uyisha Yezu mukuabu mushilangane ne utuvua bayishe, anyi nuenu bapete nyuma mukuabu mushilangane ne unuvua bapete, peshi lumu luimpe lukuabu lushilangane ne lunuvua bitabe, nudi numuleja lutulu bipepele. 5 Ndi ngela meji ne: tshiena mudileje mu bualu nansha bumue mupuekele kudi bapostolo benu badi bapite bunene. 6 Kadi nansha meme tshiyi mumanye kuakula bimpe, bulelela tshiena mupangile dimanya to; tuvua banulejadi patoke mu mishindu yonso ne mu malu onso. 7 Peshi ndi muenze bubi pandi mudipuekeshe bua nuenu ku-

11

2 KOLINTO 10:16–11:17

bandishibua bua mumvua munuambile lumu luimpe lua Nzambi ne disanka kanuyi bafute tshintu anyi? 8 Mvua mupawule bisumbu bikuabu pamvua muitabe bintu biabu bua kunukuatshisha nabi nuenu; 9 kadi pamvua nenu, nkengela bintu, tshivua mulue bujitu kudi muntu nansha umue to, bualu bana betu bavua bafumine ku Makedoniya bakakumbaja majinga anyi bimpe menemene. Eyowa, mu mishindu yonso, mvua mubenge bua kuikala bujitu kunudi ne nentungunuke ne kuenza nanku. 10 Bu mudi bulelela bua Kristo munda muanyi, tshiakulekela kuditumbisha bua bitupa bia maloba bia mu Akaya. 11 Mbua bualu kayi? Bualu tshiena mununange anyi? Nzambi mmumanye mundi mununange. 12 Nentungunuke ne kuenza tshindi ngenza bua kujikija dishima dia bantu badi bakeba tshintu tshidi mua kubavuija muomumue netu mu mudimu udibu baditumbishila. 13 Bualu bantu ba nunku mbapostolo ba dishima, mbena mudimu ba mafi badi badivuija bu bapostolo ba Kristo. 14 Ki mbualu bua kukema to, bualu Satana muine udi udivuija bu muanjelu wa butoke. 15 Nunku, ki mbualu bua kukema bikala bena mudimu bende badivuija pabu bu bena mudimu ba buakane. Kadi ndekelu wabu neikale bilondeshile malu adibu benza. 16 Ndi ngamba kabidi ne: muntu kedi meji ne: ndi mutatakane to. Kadi nansha nuenu nuela meji nanku, ngitabayi bu muntu mutatakane bua meme panyi mmone mua kuditumbisha nansha kakese. 17 Malu andi ngamba mpindieu, tshiena nngamba ndonda

2 KOLINTO 11:18–12:2

Ntatu ya Paulo. Tshikena kumona

tshilejilu tshia Mukalenge, kadi ndi ngakula bu muntu mutatakane ne diditumbisha ne didieyemena. 18 Bu mudi bantu ba bungi baditumbishila mu malu a mubidi, meme panyi nenditumbishe. 19 Bu munudi nuenu nudimona bena meji, nudi nuleja bantu bapote lutulu ne disanka dionso. 20 Eyowa, mu kuamba kuimpe, nudi nuleja muntu yonso udi unukuata ku bupika lutulu, muntu yonso udi unudia bintu, muntu yonso udi wangata bionso binudi nabi, muntu yonso udi udibandisha ku mutu kuenu ne muntu yonso udi unututa mu mpala. 21 Ndi ngamba bualu ebu bua bundu butukuate, bualu bidi mua kumueneka bu ne: tudi benze malu ne butekete. Kadi bikala bakuabu benza malu ne dikima, ndi ngakula bu mupote, meme panyi ndi ngenza malu ne dikima. 22 Mbena Ebelu anyi? Meme panyi ndi muena Ebelu. Mbena Isalele anyi? Meme panyi ndi muena Isalele. Ntunkanunuina tua Abalahama anyi? Meme panyi ndi kankanunuina kende. 23 Mbena mudimu ba Kristo anyi? Ndi ngandamuna bu mupale ne: ndi mubapite bobu bikole: ndi muenze mudimu wa bungi, mubuele mu buloko misangu ya bungi, mututshibue misangu kayiyi kubala, muambe kufua misangu ya bungi. 24 Misangu itanu bena Yuda bavua bangele mfimbu makumi anayi kumbusha umue, 25 bavua bankume milangala misangu isatu, bangase mabue musangu umue, tuvua badiˆ ne ne mazuwa mu mayi misangu isatu, mvua mupitshishile butuku bujima ne munya mujima mu mbuu; 26 mvua mu ngendu mi-

278

sangu ya bungi, mu njiwu pa misulu, mu njiwu ya kudi bivi, mu njiwu ya kudi bantu ba tshisamba tshietu, mu njiwu ya kudi bantu ba bisamba bikuabu, mu njiwu mu tshimenga, mu njiwu mu tshipela, mu njiwu pa mbuu, mu njiwu munkatshi mua bana betu ba dishima, 27 mu mudimu mukole ne mu ntatu, mu dipangila dia tulu butuku misangu ya bungi, mu nzala ne nyota, mpangila biakudia misangu ya bungi, mashika makole ne dipangila dia bilamba. 28 Pa kumbusha malu a pambelu au, kudi budi buntondesha ku dituku ku dituku: disamisha lungenyi bua bisumbu bionso. 29 Nnganyi udi mutekete tshiyi panyi mutekete? Nnganyi udi mulenduke meme tshiyi ngumvua tshiji? 30 Bingikala ne bua kuditumbisha, nenditumbishe bua malu adi aleja butekete buanyi. 31 Nzambi, Tatu wa Mukalenge Yezu, Yeye udibu ne bua kutumbisha tshiendelele, mmumanye ne: tshiena nshima to. 32 Ku Damaseke, nguvena wa mukalenge Aleta uvua mulame tshimenga tshia bena Damaseke bua kunkuata, 33 kadi bakampuekeshila mu tshisaka tshia nkodi pa dididishi divua ku tshimanu tshia tshimenga, meme kupanduka mu bianza biende. Ndi ne bua kuditumbisha. Kabiena ne mushinga to; kadi nengakule mpindieu bua bikena kumona bia dikema bia kudi Mukalenge ne malu adiye mumbuluile. 2 Ndi mumanye muntu mu buobumue ne Kristo, kukadi bidimu dikumi ne binayi, ni mmu mubidi, tshiena mumanye, ni ki mmu mubidi, tshiena muma-

12

279

Dieba. Bimanyinu bia mupostolo

nye; kadi Nzambi mmumanye, muntu au wakambuibua mushindu uvuaye au too ne mu diulu disatu. 3 Eyowa, ndi mumanye muntu wa nunku: ni mmu mubidi, ni ki mmu mubidi, tshiena mumanye; kadi Nzambi mmumanye; 4 mmuntu uvua muambuibue too ˆ ne mu mparadizu, kumvuaye meyi adibu kabayi mua kuakula, adibu kabayi banyishile muntu bua kuamba. 5 Nenditumbishe bua muntu wa nunku, kadi tshiakuditumbisha bua bualu buanyi to, pa kumbusha anu bua butekete buanyi. 6 Nansha meme musue kuditumbisha, tshiakuikala mutatakane to, bualu nengambe bulelela. Kadi ndi ndikanda bua kuenza nunku, bua muntu nansha umue kampeshi lumu ludi lupite tshidiye umona kundi anyi umvua kundi 7 anu bualu mbambuluile malu a kukema aa. Nunku, bua tshitambi kudibandisha, bakampesha dieba mu mubidi wanyi, muanjelu wa Satana, bua kutungunuka ne kunkengesha, bua tshimonyi mua kudibandisha bikole. 8 Nunku ngakalomba Mukalenge misangu isatu bua bualu ebu ne: diumbuke kundi. 9 Kadi wakangambila ne: “Ngasa wanyi mmukukumbane; bualu bukole buanyi budi buenda buvuijibua bupuangane mu butekete.” Nunku nenditumbishe ne disanka bua matekete anyi, bua bukole bua Kristo buikale bu ntenta pa mutu panyi. 10 Nunku ndi nsanka mu matekete, mu bipendu, mu bikondo bia dipangila bintu, mu dikengeshibua ne ntatu bua bualu bua Kristo. Bualu pandi ne butekete ke pandi ne bukole. 11 Ndi mulue mutatakane. Nudi bansake bua kuenza nunku,

2 KOLINTO 12:3-19

bualu nuenu ke bavua ne bua kummanyisha. Tshivua mudileje mu bualu nansha bumue muikale kuinshi kua bapostolo benu bapite bunene, nansha mundi muntu tshianana. 12 Bulelela, bimanyinu bia mupostolo bivua bienjibue munkatshi muenu ne dinanukila dikole, ne ku diambuluisha dia bimanyinu ne malu a kukema ne midimu ya bukole. 13 Nku tshinyi kunuvua bashadile ku bisumbu bikuabu? Anu bualu meme muine tshivua mulue bujitu kunudi. Mfuilayi koku luse bua tshilema etshi. 14 Monayi! Eu mmusangu muisatu undi ndilongolola bua kulua kunudi, ne tshiakuikala bujitu kunudi to. Bualu tshiena nkeba bintu binudi nabi, kadi ndi nnukeba nuenu bine; bualu ki mbana batu balamina baledi babu bintu, kadi baledi ke batu balamina bana babu bintu. 15 Buanyi meme, nemfile bintu bianyi bionso ne disanka, ne nebamfile meme mujima bua mioyo yenu. Bingikala meme mununange bikole menemene, meme ke unudi ne bua kunanga kakese anyi? 16 Nansha nanku, tshiena munutekele bujitu. Kadi nudi nuamba ne: Mvua “muena budimu” ne mvua munukuate ne “budimu.” 17 Mvuaku mudie bintu bienu ku butuangaji bua bantu bamvua munutumine anyi? 18 Mvua mubele Tito ne mumutume ne bana betu. Tito uvuaku mudie bintu bienu musangu nansha umue anyi? Katuvua bende mu lungenyi lua muomumue anyi? Katuvua balonde mu makasa amue amue au anyi? ˆ 19 Nuvua nuela meji dıba dionso edi ne: tuvua tukeba kudibingisha kunudi anyi? Tudi tuakula

2 KOLINTO 12:20–13:14

Tungunukayi ne kuditeta

kumpala kua Nzambi bua bualu bua Kristo. Kadi bana betu bananga, malu onso atudi tuenza mbua kunukolesha. 20 Ndi ntshina ne: mu mushindu kampanda, pangafika, tshipangi kunusangana bu mundi musue ne tshipangi kuikala bu munudi basue; kadi mufuana kusangana munkatshi muenu muikale matandu, mukawu, difika dia munda, ditapuluka, bijanu, manunganyi, bakuabu badiuwuja ne lutambishi, ne bimvundu. 21 Pamuapa, pangalua kabidi, bifuane bia Nzambi wanyi walua kumpuekesha milongo kumpala kuenu, ngalua kudila muadi bua bantu ba bungi bavua benze bubi kale kabayi bakudimune mutshima ku dipanga diabu dia bukezuke, ku masandi ne ku malu a tshikadilu tshia dikamakama bivuabu benze. Eu mmusangu muisatu undi ndua kunudi. “Badi ne bua kujadika bualu buonso mukana mua bantemu babidi anyi basatu.” 2 Nansha mundi tshiyiku mpindieu, mbienze anu bu ne: mvuaku bua musangu muibidi, ne ndi ngambulula bualu bumvua mudimuije bantu bavua benze bubi kumpala ne bakuabu bonso ne: meme mulue kabidi tshiakubalekela to, 3 bualu nudi nukeba tshijadiki tshia ne: Kristo udi kayi mutekete kunudi, kadi muikale ne bukole munkatshi muenu, udi bushuwa wakuila mukana muanyi. 4 Bulelela, bavua bamupopele ku mutshi bua butekete, kadi udi ne muoyo bua bukole bua Nzambi. Bulelela kabidi, tudi batekete pamue nende, kadi netuikale ne muoyo pamue nende bua bukole bua Nzambi kunudi.

13

280

5 Tungunukayi ne kuditeta bua kumanya ni nudi mu ditabuja; tungunukayi ne kuteta tshinudi nuenu bine. Peshi kanuena bamanye ne: Yezu Kristo udi nenu mu buobumue anyi? Udi nenu mu buobumue binuikala kanuyi babengibue. 6 Ndi mutekemene ne muoyo mujima ne: nenufike ku dimanya ne: katuena babengibue. 7 Tudi tulomba Nzambi ne: kanuenji bualu bubi, ki mbua tuetu tumueneke banyishibue, kadi mbua nuenu nuikala nuenza malu mimpe nansha tuetu mua kumueneka bu babengibue. 8 Katuena mua kuenza bualu nansha bumue bua kuluisha bulelela, kadi anu bua kukuatshisha bulelela. 9 Bushuwa, tudi tusanka misangu yonso itudi batekete kadi nuenu bikale bakole; ne tudi tusambila bua bualu ebu: bua nupingane mu njila mululame. 10 Ke bualu kayi ndi mfunda malu aa pandi tshiyiku, bua pangikalaku ˆ tshikadi ne dısu dikole pandi ngenza mudimu ne bukokeshi buvua Mukalenge mumpeshe bua kukolesha nabu bakuabu, kadi ki mbua kutekeshangana. 11 Ndekelu wa bionso, bana betu, tungunukayi ne kusanka, ne kupingajibua mu njila mululame, ne kusambibua, ne kuikala ne lungenyi lumue, ne kuikala mu ditalala; Nzambi wa dinanga ne wa ditalala neikale nenu. 12 Elanganayi muoyo ne dituangana dia mishiku dia tshijila. 13 Bansantu bonso badi banuela muoyo. 14 Ngasa wa Mukalenge Yezu Kristo ne dinanga dia Nzambi, ne nyuma muimpe udi unuambuluisha nuenu bonso pamue, bikale nenu bonso.

MUKANDA MUTUMINA BENA

GALATIYA Meme Paulo, mupostolo udi kayi mufumine kudi bantu anyi ku butuangaji bua muntu, kadi ku butuangaji bua Yezu Kristo ne Nzambi Tatu wakamubisha ku lufu, 2 ne bana betu bonso badi nanyi, kudi bisumbu bia mu Galatiya: 3 Ngasa ne ditalala bia kudi Nzambi Tatu wetu ne Mukalenge Yezu Kristo bikale nenu. 4 Wakadifila yeye nkayende bua mibi yetu bua kutusungila ku ndongoluelu wa malu mubi eu bilondeshile disua dia Nzambi, Tatu wetu; 5 butumbi buikale kudiye kashidi ne tshiendelele. Amen. 6 Ndi nkema bua munudi numbuka ne lukasa kudi Yeye uvua munubikile ne ngasa wa Kristo, nuya kudi lumu luimpe lua mushindu mukuabu. 7 Kadi kakuena lumu luimpe lukuabu to; kudi anu bantu bakuabu badi banukebela lutatu, badi basue kukonyangaja lumu luimpe lua Kristo. 8 Kadi nansha tuetu anyi muanjelu wa mu diulu balue kunuambila lumu luimpe lukuabu ludi lushilangane ne lumu luimpe lutudi banuambile, edibue mulawu. 9 Anu mutudi bambe kuulu eku, ndi ngamba kabidi ne: muntu yonso udi unuambila lumu luimpe lukuabu ludi lushilangane ne lunuvua bitabe, edibue mulawu. 10 Bandi nkeba kuitabujija mbantu anyi nNzambi? Peshi ndi nkeba kusankisha bantu anyi? Bu meme nsankisha bantu, tshivua mua kuikala mupika wa Kristo. 11 Bana betu, ndi musue numanye ne: lumu luimpe lumvua mu-

1

nuambile ki ntshintu tshifumine kudi muntu to; 12 bualu tshivua muluangate kudi muntu anyi balundongeshe, kadi bavua balumbuluile kudi Yezu Kristo. 13 Bulelela, nuvua bumvue malu amvua ngenza kale mu buena Yuda, mumvua ntungunuka ne kukengesha tshisumbu tshia Nzambi bibi menemene, nkeba bua kutshibutula, 14 mumvua nya kumpala bikole mu buena Yuda kupita bantu ba bungi ba mulongo wanyi ba mu tshisamba tshietu, bualu mvua ne tshisumi tshia bungi bua bilele bia batatu banyi. 15 Kadi pavua Nzambi uvua mungumbushe mu difu dia mamuanyi mumbikile ku diambuluisha dia ngasa wende, mumone bimpe 16 bua kubulula Muanende ku diambuluisha dianyi, bua meme kuamba lumu luimpe lua bualu buende kudi bisamba bikuabu, tshivua mulombe lungenyi kudi muntu to. 17 Tshivua nansha mubande ku Yelushalema kudi bakalua bapostolo kumpala kuanyi, kadi mvua muye ku Arabi, pashishe meme kupingana ku Damaseke. 18 Bidimu bisatu pashishe, ngakabanda ku Yelushalema bua kumonangana ne Kefa, meme kusomba nende matuku dikumi ne atanu. 19 Kadi tshivua mumone mupostolo mukuabu anu Yakobo muanabu ne Mukalenge. 20 Bua malu andi nnufundila aa, ndi nnujadikila kumpala kua Nzambi ne: tshiena nshima to. 21 Pashishe ngakaya ku nseke ya ku Suliya ne ya ku Kilikiya.

281

GALATIYA 1:22–2:14

Tito. Lubombo lua Kefa

22 Kadi meme tshivua mumanyike kudi bisumbu bia mu Yudaya bivua mu buobumue ne Kristo to. 23 Bavua anu bumvua ne: “Muntu uvua utukengesha kumpala au udi mpindieu wamba lumu luimpe lua ditabuja divuaye kumpala ukeba bua kubutula.” 24 Nunku, bakatuadija kutumbisha Nzambi bua bualu buanyi. Pashishe bidimu dikumi ne binayi bimane kupita, ngakabaˆ nda kabidi ku Yelushalema ne Banaba, meme kuya kabidi ne Tito. 2 Ngakabandaku bualu mvua mupete dibuluibua, meme kubamanyisha lumu luimpe lundi nyisha mu bisamba bikuabu kabidi. Kadi ngakenza nanku, tuetu nabu pa nkayetu, kumpala kua bantu bavuabu bangata ne mushinga wa bungi, bua kujadika ne: tshivua nyema anyi tshivua munyeme lubilu lua patupu. 3 Kadi nansha Tito uvua nanyi kavua muenzejibue bua kutengudibua nansha muvuaye muena Greke. 4 Kadi bualu abu buakajuka bua bana betu ba dishima bakabuejabu mu musokoko bavua badifinye munkatshi muetu bua kutentekela budikadidi butudi nabu mu buobumue ne Kristo Yezu, bua kutukuata ku bupika menemene . . . 5 katuvua bitabe bua kukokela bantu aba to, nansha bua mutantshi mukese, bua bulelela bua lumu luimpe butungunuke ne kuikala munkatshi muenu. 6 Kadi bua bantu bavuabu bangata bu bantu ba mushinga (nansha bikalabu bavua bantu ba mushindu kayi kabiena ne mushinga kundi, bualu Nzambi kena utangila mpala wa muntu), bushuwa bantu badibu bangata ne mushinga wa bungi abu kabavua banga-

2

282

mbile bualu bupiabupia nansha bumue. 7 Kadi pakamonabu ne: bavua bampeshe lumu luimpe lua kuambila bantu badi kabayi batengula, anu muvua Petelo mulupete bua bantu badi batengula 8 (bualu Yeye uvua mupeshe Petelo bukole bua kuenzela bantu badi batengula mudimu wa bupostolo, mmumpeshe panyi bukole bua kuwenzela bantu ba bisamba bikuabu), 9 ne pakamanyabu ngasa uvuabu bampeshe, Yakobo ne Kefa ne Yone, bavua bamueneka bu makunji, bakampesha ˆ meme ne Banaba tshianza tshia balume bua kuleja mutuvua benzejanganyi nabu ba mudimu, bua tuetu tuye kudi bisamba bikuabu, kadi bobu kudi bantu badi batengula. 10 Bakatulomba anu bua kutungunuka ne kuvuluka bapele, ne ke tshindi mudienzeje bua kuenza. 11 Kadi pakalua Kefa ku Antiyokiya, ngakakulangana nende mpala ne mpala tukokangana, bualu bivua bimueneke patoke muvuaye muenze tshilema. 12 Bualu, kumpala kua bantu bakuabu bavua bafuma kudi Yakobo kuluabu, uvua ne tshibidilu tshia kudia ne bantu ba bisamba bikuabu; kadi pakafikabu, wakalekela kuenza nanku, kudilamunaye kudibu, utshina ba munkatshi mua bantu batengula. 13 Bena Yuda bakuabu bonso bakadisanga kudiˆ ye mu lubombo elu, too ne Banaba muine kubalonda mu lubombo luabu elu. 14 Kadi pangakamona ne: kabavua benda bilondeshile bulelela bua lumu luimpe, ngakambila Kefa kumpala kuabu bonso ne: “Biwikala wewe, nansha muudi muena Yuda, wenza malu bu bantu ba bisamba bikuabu, kabiyi bu

283

Bakane. Bana ba Abalahama

mudi bena Yuda benza, mmunyi muudi mua kuenzeja bantu ba bisamba bikuabu bua kuenza malu bilondeshile bilele bia bena Yuda?” 15 Tuetu badi bena Yuda ba ku tshilelelu, katuyi benji ba malu mabi ba mu bisamba bikuabu, 16 tudi bamanye ne: muntu kena ubadibua muakane bua dilonda mikenji, kadi anu bua ditabuja mu Kristo Yezu. Nunku tudi bitabuje Kristo Yezu bua tubadibue bakane ku diambuluisha dia ditabuja mu Kristo, kabiyi ku dilonda mikenji, bualu kakuena muntu wabadibua muakane bua dilonda mikenji. 17 Mpindieu bobu batusangane petu bikale benji ba malu mabi patudi tukeba bua batubale bakane ku butuangaji bua Kristo, Kristo udi bulelela muena mudimu wa bubi anyi? Nansha kakese! 18 Bualu meme muibakulule bintu bimvua mubumbule kale, ndi ndeja mundi mushipi wa mikenji. 19 Bualu ku diambuluisha dia mikenji, mvua mufue pa bidi bitangila mikenji, bua ngikale ne muoyo bua Nzambi. 20 Mbampopele mpindieu ku mutshi pamue ne Kristo. Ki mmeme kabidi udi ne muoyo, kadi Kristo ke udi ne muoyo mu buobumue nanyi. Bulelela, muoyo undi nawu mpindieu mu mubidi, ndi nawu bua ditabuja kudi Muana wa Nzambi uvua munnange ne mudifile bua bualu buanyi. 21 Tshiena mbenga ngasa wa Nzambi; bualu bikala buakane bufumina ku mikenji, bulelela Kristo uvua mufue bua tshianana. Nuenu bena Galatiya badi kabayi ne meji, nnganyi udi munubueje mu njila mubi eu nansha muvuabu banuleje patoke muvuabu bapopele Yezu Kristo ku mu-

3

GALATIYA 2:15–3:12

tshi? 2 Ndi musue kunuebeja bualu bumue ebu: Nuvua bapetele nyuma ku dienza dia malu a mikenji anyi mbualu nuvua bitabuje malu anuvua bumvue? 3 Nudi bapangile meji mushindu eu anyi? Nuenu bamane kutuadija ne malu a nyuma, nukadi nujikija ne malu a mubidi anyi? 4 Nudi bakenge makenga bungi nunku anu bua tshianana anyi? Bulelela, anu pikalabi bivua bua tshianana. 5 Nunku, muntu udi unupesha nyuma ne wenza malu a kukema munkatshi muenu, udi uenza bua dienza dia malu a mikenji anyi mbualu nudi bitabuje malu anuvua bumvue? 6 Bidi anu bu muvua Abalahama “muitabuje Yehowa, kumubadilabu bualu abu bu buakane.” 7 Bulelela nudi bamanye ne: bantu badi balonda ditabuja ke badi bana ba Abalahama. 8 Kadi bu mukavua Mifundu minsantu midianjile kumona ne: Nzambi neabale bantu ba mu bisamba bikuabu bakane bua ditabuja, yakadianjila kuambila Abalahama lumu luimpe elu ne: “Ku butuangaji buebe bisamba bionso nebibeneshibue.” 9 Nunku bantu badi balonda ditabuja badi babeneshibua pamue ne Abalahama muena lulamatu. 10 Bantu badi beyemene malu a mikenji mbedibue mulawu; bualu mbafunde ne: “Muntu udi kayi ushala mu malu onso adibu bafunde mu mukanda wa Mikenji ne kayi uenza mmuedibue mulawu.” 11 Kabidi, bidi bimueneka patoke ne: kakuena muntu udi ubadibua muakane kumpala kua Nzambi bua mikenji, bualu “muntu muakane neikale ne muoyo bua ditabuja.” 12 Mikenji ki

GALATIYA 3:13–4:2

Milayi. Mikenji ivua ndeji

mmimanyine pa ditabuja. Kadi badi bamba ne: “Muntu udi uyitumikila neikale ne muoyo ku diambuluisha diayi.” 13 Kristo wakatusumba, kutupikulaye ku mulawu wa Mikenji pakaluaye mulawu pa muaba wetu, bualu mbafunde ne: “Muntu yonso udibu bakudika ku mutshi mmuedibue mulawu.” 14 Bivua nanku bua dibenesha dia Abalahama dilue kudi bisamba ku butuangaji bua Yezu Kristo, bua tupete nyuma uvuabu batulaye bua ditabuja dietu. 15 Bana betu, ndi ngakula mfila tshilejilu tshia buntu ne: Padibu bajadika tshipungidi, nansha tshiotshi tshijadika kudi muntu kampanda, kakuena udi utshishipa anyi usakidilaku malu. 16 Milayi, bavua bayilaye Abalahama ne kankanunuina1 kende. Kabena bamba ne: “Ne tunkanunuina,” bu badi bakula bua tua bungi, kadi badi bakula bua kamue ne: “Ne kankanunuina kebe,” kadi kikale Kristo. 17 Bualu bukuabu, ndi ngamba ne: Mikenji ivua milue bidimu 430 pashishe kayena ishipa tshipungidi tshikavua Nzambi mujadike kumpala, bua kushipa mulayi to. 18 Bualu bikala bumpianyi buimanyine pa mikenji, ki mbuimanyine kabidi pa mulayi nansha; pabi, Nzambi uvua mubupeshe Abalahama ne muoyo mujima ku diambuluisha dia mulayi. 19 Nunku, Mikenji ivuaku bua tshinyi? Bakayisakidila bua kuela malu mabi patoke too ne pavua kankanunuina kavuabu balaye mulayi au ne bua kufika; bakayifila ku butuangaji bua banjelu ku tshianza tshia mutuangaGal 3:161 Bil. Greke: “dimiinu.”

284

ji. 20 Kakuena mutuangaji padibi bitangila anu muntu umue to, kadi Nzambi udi anu umue. 21 Nunku, Mikenji idi ibengangana ne milayi ya Nzambi anyi? Nansha kakese! Bualu bikalabu bavua bafile mukenji uvua ne bua kufila muoyo, buakane buvua ne bua kulua ku butuangaji bua mikenji. 22 Kadi Mifundu minsantu yakafila bintu bionso mu buloko bua bubi, bua bapeshe bantu badi baleja ditabuja mulayi uvua ufumina ku ditabuja Yezu Kristo. 23 Kadi kumpala kua ditabuja kufika, bavua batulame ku bukokeshi bua mikenji, batufile mu buloko, bindile ditabuja divua ne bua kubuludibua. 24 Nunku Mikenji yakalua ndeji wetu udi utulombola too ne kudi Kristo, bua batubale bakane ku diambuluisha dia ditabuja. 25 Kadi mpindieu ukadi ditabuja dimane kufika, katuena kabidi ku bukokeshi bua ndeji nansha. 26 Nuenu bonso nudi bana ba Nzambi ku diambuluisha dia ditabuja dienu mu Kristo Yezu. 27 Bualu nuenu bonso bavua babatijibue mu Kristo nudi bavuale Kristo. 28 Kakuena muena Yuda anyi muena Greke, kakuena mupika anyi muntu mudikadile, kakuena mulume anyi mukaji; bualu nuenu bonso nudi tshintu tshimue mu buobumue ne Kristo Yezu. 29 Kabidi, binuikala ba Kristo, nudi bulelela kankanunuina ka Abalahama, bapianyi ba bumpianyi bilondeshile mulayi. Ndi ngamba ne: patshidi mupianyi muana mukese, ki mmushilangane ne mupika to, nansha mudiye mukalenge wa bintu bionso; 2 kadi udi ku bukokeshi bua batangidi ne balami too

4

285

Bapianyi. Diangatshibua bu bana

ne ku dituku divua tatuende mudianjile kusungula. 3Bia muomumue, patutshivua bana, tuvua petu ku bupika bua malu a ntuadijilu a pa buloba. 4Kadi pakakumbana dîba dionso dikosa, Nzambi wakatuma Muanende wakaledibua kudi mukaji ne muikale ku bukokeshi bua mikenji, 5 bua asumbe badi ku bukokeshi bua mikenji bua kumona mua kubapikula, bua tuetu tupete mushindu wa kuangatshibua bu bana. 6Bu munudi bana, Nzambi mmutume nyuma wa Muanende mu mioyo yetu, ne nyuma eu udi wela lubila wamba ne: “Aba, Tatu wanyi!” 7 Nunku, kutshiena kabidi mupika, kadi udi muana; biwikala muana, nunku udi kabidi mupianyi bua bualu bua Nzambi. 8 Nansha nanku, panuvua kanuyi bamanye Nzambi, nuvua ku bupika bua bintu bidi kabiyi nzambi menemene. 9 Kadi mpindieu unudi bafike ku dimanya Nzambi, anyi unudi bafike ku dimanyibua kudi Nzambi, mmunyi munudi nupingana kabidi ku malu a ku ntuadijilu adi matekete ne a tshianana, ne basue kudishiya kabidi ku bupika buawu? 10 Nudi nunemeka ne muoyo mujima matuku, ne ngondo, ne mivu ne bidimu. 11Ndi ntshina bua bualu buenu ne: mu mushindu kampanda anyi kansanga, tshikadi mutate patupu bua bualu buenu. 12Bana betu, ndi nnulomba ne: nulue bu mundi, bualu meme panyi mvua bu munudi amu. Kanuvua bangenzele bualu bubi nansha bumue. 13 Kadi nudi bamanye ne: disama dia mubidi wanyi ke divua dimpeteshe mushindu wa kunuambila lumu luimpe musangu wa kumpala. 14Nansha muvua disa-

GALATIYA 4:3-25

ma dianyi dikale diteta kunudi, kanuvua bampepeje anyi bantuile mate bua muengu; kadi nuvua bangakidile bu muanjelu wa Nzambi, bu Kristo Yezu. 15 Nunku, disanka dinuvua nadi didi penyi? Bualu ndi nnujadikila ne: bu kuoku mushindu, nuvua mua kutonkona mêsu enu bua kuampesha. 16 Nanku ndi mulue muena lukuna wenu bualu ndi nnuambila bulelela anyi? 17 Badi ne tshisumi bua kunukoka kudibu, ki mbua bualu buimpe to, kadi mbasue kunumbusha kundi bua nubalonde ne muoyo mujima. 18 Kadi bidi anu bimpe bua muntu mukuabu anukebe ne tshisumi tshikole bua bualu buimpe, kabiyi anu pandi nenu, 19 nuenu bana banyi bakese bandi ngumvuila kabidi didinyenga dia pa kulela too ne panualeja bumuntu bua Kristo. 20 Ndi njinga bua kuikala nenu mpindieu bua kuakula nenu mu mushindu mukuabu, bualu tshiena mumanye tshia kuenza bua bualu buenu. 21 Ngambilayi, nuenu badi basue kuikala ku bukokeshi bua mikenji, kanuena nuteleja Mikenji anyi? 22Tshilejilu, mbafunde ne: Abalahama uvua ne bana babidi, umue wa kudi mukaji mupika ne mukuabu wa kudi mukaji uvua ne budikadidi; 23 kadi muana wa mukaji mupika uvua muledibue mu mubidi, ne wa mukaji uvua ne budikadidi ku butuangaji bua mulayi. 24 Tudi mua kuangata malu aa bu tshifuanyikijilu; bualu bakaji aba badi baleja bipungidi bibidi: tshimue tshia ku mukuna wa Sinayi tshidi tshilela bana ba bupika, tshidi tshileja Hagâ. 25 Hagâ udi uleja Sinayi, mukuna wa mu Arabi ne udi

GALATIYA 4:26–5:16

Yelushalema wa muulu

upetangana ne Yelushalema lelu, bualu udi mu bupika ne bana bende. 26 Kadi Yelushalema wa muulu udi ne budikadidi, yeye ke mamuetu. 27 Bualu mbafunde ne: “Wewe mukaji nkumba udi kayi ulela, ikala ne disanka; wewe mukaji udi kayi ne didinyenga dia pa kulela, ela mbila ya disanka; bualu bana ba mukaji udibu balekele badi ba bungi kupita ba mukaji udi ne mulume.” 28 Bana betu, tuetu tudi bana ba mulayi bu muvua Izaka. 29Kadi anu bu muvua muana uvua muledibue mu mubidi mutuadije kukengesha muana uvua muledibue mu nyuma, ke mudibi kabidi lelu. 30Nansha nanku, dîyi dia mu Mifundu minsantu didi diamba tshinyi? “Ipata mukaji mupika ne muanende, bualu muana wa mukaji mupika kakupiana pamue ne muana wa mukaji udi ne budikadidi nansha.” 31Nunku bana betu, katuena bana ba mukaji mupika, kadi tudi ba mukaji udi ne budikadidi. Kristo wakatupikula bua tuikale ne budikadidi bua nunku. Nanku nushindame, kanuitabi bua banusuike kabidi ku mutshi wa tshikokedi wa bupika. 2Tangilayi! Meme Paulo ndi nnuambila ne: bobu banutengule, Kristo kakuikala ne dikuatshisha kunudi. 3Bualu bukuabu, ndi ngambila kabidi muntu yonso udibu batengula ne: mmuenzejibue bua kutumikila Mikenji yonso. 4 Nansha nuenu bikale banganyi, nudi batapuluke ne Kristo panudi nukeba bua kubadibua bakane ku diambuluisha dia Mikenji; nudi bumbuke ku ngasa wende. 5 Buetu tuetu, ku butuangaji bua nyuma, tudi bindile ne muoyo mu-

5

286

jima buakane butudi batekemene budi bufumina ku ditabuja. 6 Bua bantu badi mu buobumue ne Kristo Yezu, ditengula anyi dibenga kutengudibua kadiena ne mushinga, kadi ditabuja didi dienda ne dinanga ke didi ne mushinga. 7Nuvua nunyema bimpe. Nnganyi udi munupangishe bua kutungunuka ne kutumikila bulelela? 8 Ditabujijangana dia mushindu eu kadiena difumina kudi Yeye udi unubikila. 9Luevene lukese ludi lutuntumuna bukula buonso busopa. 10 Ndi mushindike ne: nuenu badi mu buobumue ne Mukalenge, kanuakuela meji mushindu mukuabu; kadi muntu udi unutatshisha, nansha yeye muikale nganyi, neapete dilumbuluisha didi dimukumbanyine. 11Kadi buanyi meme bana betu, bingikala ntungunuka ne kuyisha bualu bua ditengudibua, bua tshinyi batshidi bankengesha? Bua bualu abu, bakadi bumbushe tshilenduishi tshia mutshi wa makenga. 12 Ndi mmusue bua bantu badi bakeba kunutatshisha bobu bine baditungule. 13 Bana betu, nuvua babikidibue bua budikadidi; kadi kanuangatshi budikadidi ebu bu mpunga wa nuenu kubuelela bua kulonda majinga a mubidi, kadi bua dinanga nukuatshilangane mudimu bu bapika. 14Bualu Mikenji yonso mmikunguija mu dîyi dimue edi ne: “Udi ne bua kunanga muntu nebe bu muudi mudinange.” 15 Kadi nansha nuenu nutungunuka ne kusumangana ne kudiangana, nudimuke bua kanulu kubutulangana. 16 Kadi ndi ngamba ne: tungunukayi ne kuenda mu diumvua-

287

Dimuma dia nyuma. Tshiudi ukuna

ngana ne nyuma, kanuakukumbaja majinga a mubidi nansha. 17Bualu mubidi, mu majinga awu, kawena upetangana ne nyuma to, ne nyuma kena upetangana ne mubidi to; bidi biluishangana, bua kanuenji malu anudi basue kuenza. 18 Bualu bukuabu, bikala nyuma unulombola, kanuena ku bukokeshi bua mikenji. 19 Malu adi mubidi wenza adi amueneka patoke; adi: masandi, malu a bukoya, tshikadilu tshia dikamakama, 20 ditendelela dia mpingu, dienza dia malu a mîdima, lukuna, matandu, mukawu, tshiji tshikole tshia lukasa, dikokangana, matapuluka, tusumbusumbu, 21 dialakana, dikuatshika dia maluvu, bibilu bibi bia bisankasanka ne malu a buena aa. Ndi ndianjila kunudimuija bua malu aa anu munkavua munudimuije ne: bantu badi benza malu aa kabakupiana Bukalenge bua Nzambi. 22Kadi dimuma dia nyuma didi: dinanga, disanka, ditalala, muoyo mule, bulenga, buimpe, ditabuja, 23bupole, didikanda. Kakuena mukenji udi ukandika malu a nunku. 24 Kabidi, bantu ba Kristo Yezu mbapopele mubidi ne nkuka yawu ne majinga awu mabi ku mutshi. 25Bituikala ne muoyo bua nyuma, tutungunuke ne kuenda mu bulongame bua nyuma kabidi. 26 Katukebi bua kudileja bu ne: tudi bapite bakuabu, tukebesha ditembangana munkatshi muetu, tualakanangana nansha. Bana betu, nansha muntu yeye musesuke mu njila, kumpala kua yeye kujingulula bualu ebu, nuenu badi bashindame mu nyuma, nukebe bua kupinga-

6

GALATIYA 5:17–6:12

ja muntu wa nunku mu njila ne meji a bupole. Kadi udimuke wewe muine bua kulu kutetshibua pebe. 2Nutungunuke ne kuambuluishangana mu malu adi anupita bukole, ne mu mushindu eu nukumbaje mukenji wa Kristo. 3 Bikala muntu wela meji ne: udi ne mushinga wa bungi pende kayi nawu, udi udidinga. 4 Kadi muntu yonso akonkonone bienzedi biende, pashishe neapete tshidiye mua kuditumbishila bua bualu buende nkayende, kayi udifuanyikija ne muntu mukuabu. 5 Bualu muntu yonso neadiambuile buende bujitu. 6Bualu bukuabu, muntu yonso udibu balongesha dîyi ne mêyi a mukana, abanyangane bintu bimpe bionso ne muntu udi umulongesha nunku. 7Kanudingibu: Nzambi katu usekibua to. Bualu tshionso tshidi muntu ukuna, ke tshiapuolaye kabidi; 8 bualu muntu udi ukunyina mubidi wende bintu neapuole dibola kudi mubidi wende, kadi udi ukunyina nyuma bintu, neapuole muoyo wa tshiendelele kudi nyuma. 9Nunku, katulekedi kuenza malu mimpe nansha, bualu netupuole mu tshikondo tshiakane tuetu katuyi batshioke. 10Nunku, patutshidi ne mushindu, tuenzelayi bantu bonso malu mimpe, kadi tuenzele nangananga bana betu mu ditabuja. 11Tangilayi mundi munufundile ne maleta manene ku tshianza tshianyi nkayanyi. 12 Bantu bonso badi basue kumueneka bimpe mu mubidi, bobu ke badi basue kunuenzeja bua nutengudibue, kadi badi benza nunku bua kababakengeshi bua mutshi wa makenga wa Kristo Yezu.

GALATIYA 6:13—EFESO 1:11 13 Bualu nansha bantu badi batengudibua bobu bine kabena batumikila Mikenji, kadi mbasue bua nuenu nutengudibue bua bamone mua kuditumbisha bua bualu buenu. 14Kadi tshiena musue kuditumbisha nansha kakese, pa kumbusha anu bua mutshi wa makenga wa Mukalenge wetu Yezu Kristo, ku butuangaji buende mbapopele malu a pa buloba ku mutshi buanyi meme ne meme bua malu a pa buloba. 15 Bualu ditengudibua anyi dibenga ku-

Isalele wa Nzambi

288

tengudibua kadiena ne mushinga, kadi tshifukibua tshipiatshipia ke tshidi ne mushinga. 16Bantu bonso bikala ne bua kuenda mu bulongame bilondeshile mukenji eu bikale ne ditalala ne luse, eyowa, kudi Isalele wa Nzambi. 17Kutuadijila ku mpindieu, muntu nansha umue kantatshishi to, bualu ndi ne bimanyinu bia mupika wa Yezu pambidi panyi. 18 Bana betu, ngasa wa Mukalenge wetu Yezu Kristo ikale ne lungenyi lunudi nuleja. Amen.

―――――― MUKANDA MUTUMINA BENA

EFESO Meme Paulo, mupostolo wa Kristo Yezu ku disua dia Nza1 mbi, kudi bansantu badi mu Efeso badi ne lulamatu mu buobumue ne Kristo Yezu: 2Ngasa ne ditalala bia kudi Nzambi Tatu wetu ne Mukalenge Yezu Kristo bikale nenu. 3 Nzambi, Tatu wa Mukalenge wetu Yezu Kristo, atumbishibue bualu mmutubeneshe ne mabenesha onso a mu nyuma mu miaba ya mu diulu mu buobumue ne Kristo, 4 bualu wakatusungula bua tuetu kuikala mu buobumue nende kumpala kua kufukabu buloba, bua tuikale ba tshijila, katuyi kalema kumpala kuende mu dinanga. 5 Bualu wakadianjila kutusungula bua kutuangata bu bana bende ku butuangaji bua Yezu Kristo, bilondeshile muvuabi bimusankishe ne disua diende, 6 bua kumutumbisha bua butumbi bua ngasa wende udiye mutupeshe ne muo-

yo muimpe ku butuangaji bua Muanende munanga. 7Ku butuangaji buende, tshia kupikula natshi tshidi tshitupikula ku diambuluisha dia mashi ende, eyowa, dilekeledibua dia bilema bietu bilondeshile bubanji bua ngasa wende. 8 Wakatuvudijila ngasa eu mu meji onso ne lungenyi 9 pa kutumanyisha bualu busokoka bua tshijila bua disua diende. Wakalongolola anu bu muvuabi bimusankisha, 10 bua kuludika malu ku ndekelu kua bikondo bidianjila kujadika bua kusangisha kabidi bintu bionso pamue mu Kristo: bintu bidi mu diulu ne bintu bidi pa buloba. Eyowa, mmu yeye 11 utudi nende mu buobumue ne uvuabu batusungule nende bu bapianyi bu muvuabu badianjile kutusungula bilondeshile dipangadika dia yeye udi ukumbaja malu onso bu mudiye upangadija bilo-

289

Tshimanyinu. Bukokeshi bua kapepa

ndeshile disua diende, 12bua tuetu bavua batekemene mu Kristo ba kumpala tumanyishe butumbi buende. 13Kadi nuenu penu nuakamutekemena panuakumvua dîyi dia bulelela, lumu luimpe lua lupandu luenu. Panuakitabuja, bavua kabidi banutue tshimanyinu ne nyuma muimpe uvuabu balaye ku butuangaji buende 14 udi tshieya tshidianjila kufila tshia bumpianyi buetu, bua kumona mua kupikula bantu ba Nzambi ku diambuluisha dia tshia kupikula natshi, bua butumbi buende bunene. 15 Ke bualu kayi meme panyi, katshia ngumvua lumu lua ditabuja dinudi nadi mu Mukalenge Yezu ne dinudi nuleja bansantu bonso, 16 tshiena ndekela kuela Nzambi tuasakidila bua bualu buenu. Ndi ntungunuka ne kunutela mu masambila anyi 17 bua Nzambi wa Mukalenge wetu Yezu Kristo, Tatu wa butumbi, anupeshe nyuma wa meji ne wa dibuluibua mu dimanya diende dijalame. 18 Mmutokeshe mêsu a muoyo wenu bua numanye ditekemena divuaye munubikidile, bua numanye bubanji bua butumbi budiye mulame bu bumpianyi bua bansantu, 19 ne bua numanye mudiye utuleja tuetu bena kuitabuja bunene bua bukole buende bua dikema. Mmuenze nunku bilondeshile malu adi bukole buende bunene buenza, 20 bukole buvuaye muleje pavuaye mubishe Kristo ku lufu ne mumusombeshe ku tshianza tshiende tshia balume mu miaba ya mu diulu, 21 ku mutu menemene kua mbulamatadi yonso ne bukokeshi buonso ne bukole buonso ne bumfumu buonso ne dîna dionso didibu mua kutela, kabiyi anu

EFESO 1:12–2:9

mu ndongoluelu wa malu eu, kadi ne mu ndongoluelu wa malu udi ulua kabidi. 22 Wakateka kabidi bintu bionso muinshi mua makasa ende, kumutekaye ku mutu kua malu onso adi atangila tshisumbu 23 tshidi mubidi wende, tshiuwidi tshiende yeye udi uwuja bintu bionso tente mu bionso. Bualu bukuabu, Nzambi wakanuvuija ne muoyo nansha munuvua bafue mu bilema bienu ne mibi yenu, 2munuvua nuendela kumpala bilondeshile ndongoluelu wa malu wa pa buloba ebu, bilondeshile mukalenge wa bukokeshi bua kapepa, nyuma udi wenza malu mu bantu badi babenga kutumikila. 3Eyowa, tshikondo kampanda tuetu bonso tuvua munkatshi muabu tuenza malu mu diumvuangana ne majinga a mubidi wetu, tukumbaja majinga a mubidi ne a ngenyi yetu, ne tuvua bana ba tshiji anu bu mudi bakuabu. 4Kadi Nzambi udi mubanji mu luse, ne bua dinanga diende dinene divuaye mutunange, 5 wakatuvuija ne muoyo pamue ne Kristo nansha mutuvua bafue mu bilema bietu . . . nuvua basungidibue ku ngasa. 6 Bualu bukuabu, wakatujula ku lufu pamue, kutusombeshaye pamue mu miaba ya mu diulu mu buobumue ne Kristo Yezu 7bua mu ndongoluelu ya malu idi ilua aleje bubanji bua dikema bua ngasa wende ku bulenga buende kutudi mu buobumue ne Kristo Yezu. 8 Bua ngasa eu, nudi basungidibue ku diambuluisha dia ditabuja; bualu ebu kabuena ku disua dienu. Kadi ndipa dia Nzambi. 9Tòo, disungidibua edi kadiena difumina ku bienzedi, bua muntu nansha umue kapetedi pa kuditumbishila.

2

EFESO 2:10–3:7

Tshimanu. Ntempelo wa tshijila

10 Tudi tshifukibua tshia Nzambi; tuvua bafukibue mu buobumue ne Kristo Yezu bua midimu mimpe ivua Nzambi mudianjile kulongolola bua tuetu tuendelamu. 11 Nunku vulukayi ne: kumpala, nuenu bantu bavua baledibue mu bisamba bikuabu, bavua banubikila ne: “Badi kabayi batengudibue” kudi bavuabu babikila ne: “Batengudibue” ditengula dia mubidi dienza ku bianza bia bantu. 12Tshikondo atshi, kanuvua ne Kristo, nuvua kule ne ditunga dia Isalele, nuvua benyi ku bipungidi bia mulayi, kanuvua ne ditekemena ne kanuvua ne Nzambi pa buloba. 13 Kadi mpindieu mu buobumue ne Kristo Yezu, nuenu bavua kule menemene nudi basemene pabuipi ku diambuluisha dia mashi a Kristo. 14 Bualu udi ditalala dietu, yeye wakavuija bisumbu bibidi tshisumbu tshimue, ne mubumbule tshimanu tshivua pankatshi tshivua tshibipandulule. 15 Ku diambuluisha dia mubidi wende, wakumbusha lukuna, Mikenji ivua ne mêyi ne mikandu, bua kuvuija bisumbu bibidi abi muntu umue mupiamupia mu buobumue nende ne kufila ditalala; 16ne bua yeye atuangajile Nzambi bisumbu bionso bibidi bia bantu ebi mu mubidi umue ku diambuluisha dia mutshi wa makenga, bualu uvua mujimije lukuna ku butuangaji buende yeye nkayende. 17Wakalua, kunuambilaye nuenu bavua kule menemene lumu luimpe lua ditalala, ne lumu lua ditalala kudi bavua pabuipi; 18 bualu ku diambuluisha diende, tuetu bisumbu bionso bibidi bia bantu, tudi ne budikadidi bua kuya kudi Tatu ku diambuluisha dia nyuma umue.

290

19Nunku bulelela, kanutshiena kabidi bantu ba ku ba bende ne benyi to, kadi nukadi bena tshimenga tshimue ne bansantu ne nukadi ba mu nzubu wa Nzambi, 20 ne nudi bibakibue pa tshishimikidi tshia bapostolo ne baprofete, padi Kristo Yezu nkayende muikale dibue dia mu ditumba dia tshishimikidi. 21 Mu buobumue nende nzubu mujima, mukuatakaja bimpe pamue udi ubanda bua kulua ntempelo wa tshijila bua Yehowa. 22Mu buobumue nende, nuenu penu nudi nuenda nuibakibua pamue bua kuikala muaba udi Nzambi usomba mu nyuma. Bua bualu ebu, meme Paulo muena buloko wa Kristo Yezu bua bualu buenu nuenu bantu ba bisamba bikuabu . . . 2 binuikala bushuwa nuvua bumvue bua mudimu wa dilama ngasa wa Nzambi uvuabu bampeshe bua bualu buenu 3 ne: ku diambuluisha dia dibuluibua, bakammanyisha bualu busokoka bua tshijila anu munkavua munufundile mu mêyi makese. 4 Nunku panudi nubala bualu ebu, nudi mua kujingulula ne: ndi mumanye bualu busokoka bua tshijila bua Kristo. 5Mu bikondo bikuabu, kabavua bamanyishe bana ba bantu bualu busokoka ebu bu mudibu babubuluile bapostolo ba tshijila ne baprofete mpindieu ku diambuluisha dia nyuma, 6 mbuena kuamba ne: bantu ba bisamba bikuabu badi ne bua kuikala bapianyi pamue netu, bitupa bia mubidi umue netu ne bangatshi ba mulayi pamue netu, mu buobumue ne Kristo Yezu ne ku diambuluisha dia lumu luimpe. 7 Ngakalua muena mudimu walu bilondeshile dipa dia tshianana dia ngasa wa Nzambi uvuabu bampeshe ku

3

291

Bualu busokoka. Mukalenge umue

mudimu udi bukole buende buenza. 8 Bakampesha ngasa eu, meme muntu udi mushadile too ne kudi mutambe bukese wa ku bansantu bonso, bua ngambile bisamba bikuabu lumu luimpe lua bubanji bua Kristo budibu kabayi mua kupima, 9 ne bua meme kufikisha bantu ku dimona mudibu baludika bualu busokoka bua tshijila buvuabu basokoke munkatshi mua bikondo bia bungi menemene mu Nzambi uvua mufuke bintu bionso. 10 Biakenzeka nanku bua, mpindieu ku diambuluisha dia tshisumbu bamanyishe mbulamatadi ne makokeshi adi miaba ya mu diulu mishindu mishilashilangane ya meji a Nzambi, 11 bilondeshile dilongolola dia tshiendelele divuaye mulongolole bua Kristo Yezu Mukalenge wetu; 12 ku butuangaji buende tudi tuakula ne dikima, tudi ne budikadidi bua kusemena pabuipi bikale ne dishindika ku diambuluisha dia ditabuja ditudi nadi kudiye. 13 Nunku, ndi nnulomba bua kanuteketshi bua makenga andi nkenga bua bualu buenu, bualu adi umvuija butumbi buenu nuenu. 14 Bua bualu ebu, ndi ntua binu bianyi panshi kumpala kua ˆ Tatu 15 udi dıku dionso mu diuˆ lu ne pa buloba dipetele dına kudiye, 16 ndomba bua anuanyishile ku diambuluisha dia butumbi buende bua bungi, nuvuijibue bakole mu muntu unudi munda ne bukole ku diambuluisha dia nyuma wende, 17 ne bua ku diambuluisha dia ditabuja dienu, Kristo ikale mu mioyo yenu ne dinanga; bua nuele miji pa tshishimikidi ne nushindamapu, 18 bua nuenu ne bansantu bonso nuikale bakumbane bua kumvua bimpe menemene

EFESO 3:8–4:10

tshidi butshiama ne bule ne butumbuke ne buondoke, 19 ne bua kumanya dinanga dia Kristo didi dipite dimanya, bua nuwujibue ne tshiuwidi tshionso tshidi Nzambi ufila. 20 Kudi yeye udi mua kuenza bivule bipitshidile kule ne kule malu onso atudi tulomba anyi tuelela meji, bilondeshile bukole buende budi buenza mudimu munda muetu, 21 butumbi buikale kudiye ku butuangaji bua tshisumbu ne ku butuangaji bua Kristo Yezu bikondo bionso kashidi ne tshiendelele. Amen. Nunku, meme muena buloko mu Mukalenge, ndi nnusengelela bua kuenda biakanangane ne dibikila divuabu banubikile 2 ne didipuekesha dionso ne bupole buonso, ne lutulu, nulekelelangana bilema mu dinanga, 3 nudienzeja ne muoyo umue bua kulama buobumue bua kudi nyuma mu tshisuikidi tshia ditalala. 4 Kudi mubidi umue ne nyuma umue, anu bu munuvua babikidibue mu ditekemena dimue dia dibikidibua dienu; 5 Mukalenge umue, ditabuja dimue, dibatiza dimue; 6 Nzambi umue ne Tatu wa bantu bonso udi ku mutu kua bonso, udi wenzeja bonso ne munda mua bonso. 7 Bakapesha muntu yonso wa kutudi ngasa bilondeshile muvua Kristo mupime dipa didi difidibua tshianana. 8 Nunku udi wamba ne: “Pakabandaye muulu wakaya ne bapika; wakafila bantu bu ˆ mapa.” 9 Dıyi edi dia ne: “wakabanda” didi diumvuija tshinyi? Didi diumvuija ne: uvua mupueke kabidi miaba ya muinshi, mmumue ne: pa buloba. 10 Yeye muine uvua mupueke ke uvua kabidi

4

EFESO 4:11-32

Ditabuja dimue. Bumuntu bupiabupia

mubande muulu mupite diulu dionso, bua apeshe bintu bionso tshiuwidi tshiabi. 11Wakafila bamue bu bapostolo, bakuabu bu baprofete, banga bu bamanyishi ba lumu luimpe, bakuabu bu balami ne balongeshi, 12 bua kupingaja bansantu mu njila, bua mudimu wa kuambuluisha bakuabu, bua kuibaka mubidi wa Kristo, 13 too ne patudi tufika ku buobumue bua ditabuja ne bua dimanya dijalame dia Muana wa Nzambi, ku mulongo wa buntu bukole, kufika ku tshipiminu tshia dikola tshia tshiuwidi tshia Kristo. 14 Nunku katuikadi kabidi bana batekete badibu batambakaja anu bu kudi mavuala, baya nabu eku ne eku kudi lupepele luonso lua dilongesha ku mayele mabi a bantu, ku budimu bua badi ne ngenyi ya dishimangana nayi. 15 Kadi patudi tuamba bulelela, mu dinanga, tukolayi mu malu onso munda mua yeye udi ku mutu, Kristo. 16 Kudiye, mbalamakaje mubidi wonso pamue bimpe ne mbenze bua kuikale dikuatshishangana dia manungu onso adi afila bintu bidi bikengedibua. Padi tshitupa tshionso tshienza mudimu watshi bimpe, bidi biambuluisha mubidi bua kukolawu padiwu udibaka nkayawu mu dinanga. 17 Nunku, ndi ngamba njadika mu Mukalenge ne: kanuena ne bua kuenda kabidi bu mudi bantu ba bisamba bikuabu benda mu meji abu a patupu. 18Meji abu adi mu mîdima, ne badi kule ne muoyo wa kudi Nzambi bua dipanga didi munda muabu, bua mioyo yabu mipape. 19Mbajimije bikadilu bimpe bionso ne mbadifile ku bikadilu bia dikamakama bua kuenza

292

malu a bukoya bua mishindu yonso ne lukuka luonso. 20Kadi nuenu kanuvua balonge ne: Kristo udi nunku to, 21 binuikala nuvua bamuteleje ne balongeshibue ku butuangaji buende, anu mudi bulelela buikale mu Yezu. 22 Nunku nudi ne bua kumbusha bumuntu bua kale, budi bupetangana ne bikadilu bienu bia kale ne budi bunyanguka bilondeshile majinga abu adi ashimangana. 23 Nudi ne bua kutungunuka ne kuvuijibua bapiabapia mu bukole budi bulombola meji enu, 24 ne nudi ne bua kuvuala bumuntu bupiabupia buvua bufukibue bilondeshile disua dia Nzambi mu buakane ne lulamatu bia bushuwa. 25Nunku, mpindieu unukadi balekele dishima, nuambilangane bulelela muntu ne muntu, bualu tudi bitupa bia mubidi umue. 26 Ikalayi ne tshiji, kadi kanuenji bualu bubi; kanulekedi dîba dibuela nuenu bikale anu ne tshiji, 27 kanushidi Diabolo kaba ka kubuelela. 28 Muntu udi wiba kibi kabidi, kadi enze mudimu mukole, enze mudimu muimpe ne bianza biende bua ikale ne tshintu tshia kuabanyina muntu udi ukengela bintu. 29 Dîyi dibole kadipatuki mukana muenu, kadi anu dîyi dimpe didi mua kukolesha bakuabu padibi bikengela, bua dikuatshishe badi baditeleja. 30Kabidi, kanunyingalaji nyuma muimpe wa Nzambi uvuabu banutue nende tshimanyinu bua dituku dia dipikudibua ku diambuluisha dia tshia kupikula natshi. 31 Nulekele dilaminangana munda dia mishindu yonso, tshiji, bumfika munda, dielelangana mbila, bipendu ne malu mabi a mishindu yonso. 32 Kadi nuikale nuenze-

293

Bidikiji ba Nzambi. Mibelu bua bakaji

langana malu mimpe, nuditeka pa muaba wa bakuabu ne muoyo mujima, nufuilangana luse ne muoyo mujima anu bu mudi Nzambi pende munufuile luse ne muoyo mujima ku butuangaji bua Kristo. Nunku, nulue bidikiji ba Nzambi bu bana bende bananga; 2 nutungunuke ne kuenda mu dinanga anu bu muvua Kristo pende mununange ne mudifile bua bualu buenu bu tshintu tshifila ne bu mulambu, bu dipembu dimpe kudi Nzambi. 3 Masandi ne malu a bukoya a mishindu yonso anyi lukuka kabitedibu munkatshi muenu, anu bu mudibi bikengela bua bansantu; 4 nansha bikadilu bia bundu anyi biakulakula bia patupu anyi mineku ya busenji, malu adi kaayi makumbane; kadi nuikale nusakidila Nzambi. 5 Bualu nudi bamanye bualu ebu, bajadike nuenu nkayenu ne: kakuena muena masandi anyi muena malu a bukoya anyi muena lukuka, mbuena kuamba ne: mutendeledi wa mpingu, udi ne bumpianyi mu Bukalenge bua Kristo ne bua Nzambi. 6 Muntu nansha umue kanushimi ne mêyi a patupu, bualu tshiji tshia Nzambi tshidi tshilua bua malu a nunku kudi bana badi kabayi batumikila. 7 Nunku kanubuelakanyi mu malu abu to; 8 bualu kumpala nuvua mîdima, kadi mpindieu nudi butoke mu diumvuangana ne Mukalenge. Tungunukayi ne kuenda bu bana ba butoke, 9 bualu dimuma dia butoke ndienza ne malu malenga a mishindu yonso ne a buakane ne a bulelela. 10 Tungunukayi ne kukeba mua kumanya malu adi Mukalenge wanyisha; 11 lekelayi kubuelakana mu bienzedi bidi

5

EFESO 5:1-25

biatuke bia mîdima, kadi nubiele patoke. 12 Bualu malu adibu benza mu musokoko adi enza bundu bua kuamba. 13 Malu onso adibu bela patoke adi amueneka patoke ku diambuluisha dia butoke, bualu malu onso adibu baleja patoke mbutoke. 14 Ke bualu kayi badi bamba ne: “Wewe udi mulale tulu, tabala, juka ku lufu, ne Kristo neakukenkeshe.” 15 Nunku, nudimuke bikole bua mushindu unudi nuenda kawikadi bu wa bantu badi kabayi ne meji, kadi wikale bu wa bantu badi ne meji, 16bikale nukuata mudimu bimpe menemene ne dîba dienu, bualu matuku mmabi. 17 Bua bualu ebu, lekelayi kuikala bu bantu badi kabayi ne meji, kadi tungunukayi ne kujingulula tshidi disua dia Yehowa. 18 Kabidi, lekelayi dikuatshika mvinyo bualu didi difikisha ku buenzavi, kadi tungunukayi ne kuwujibua ne nyuma. 19Nuyukidilangane ne misambu, ne misambu ya kutumbisha nayi Nzambi ne misambu ya mu nyuma, nuimbila Yehowa nupunguluja ne miziki mu mioyo yenu, 20nuela misangu yonso Nzambi wetu ne Tatu tuasakidila bua malu onso mu dîna dia Mukalenge wetu Yezu Kristo. 21Nukokelangane mu ditshina dia Kristo. 22 Bakaji bakokele ba bayabu bu mudibu bakokela Mukalenge, 23 bualu mulume udi ku mutu kua mukajende anu bu mudi Kristo ku mutu kua tshisumbu, bu mudiye musungidi wa mubidi eu. 24Bulelela, anu bu mudi tshisumbu tshikokela Kristo, bakaji badi pabu ne bua kukokela babayabu mu malu onso. 25Balume, tungunukayi ne kunanga bakaji benu, anu bu mudi

EFESO 5:26–6:16

Mibelu bua bana. Bia mvita bia Nzambi

Kristo pende munange tshisumbu ne mudifile bua bualu buatshi, 26bua atshivuije tshia tshijila, utshitokesha utshisukula ne mâyi ku diambuluisha dia dîyi, 27 bua alue ne tshisumbu kudiye yeye muine mu butumbi buatshi, katshiyi ne katoba anyi munyengu anyi tshintu tshikuabu tshia mushindu eu, kadi bua tshikale tshia tshijila, katshiyi kalema. 28 Mu mushindu eu ke mudi balume ne bua kunanga bakaji babu bu mibidi yabu bobu bine. Muntu udi munange mukajende mmudinange yeye muine, 29 bualu kakuena muntu ukadiku mukine mubidi wende; kadi udi uwudisha, uwulengeja, anu bu mudi Kristo wenzela tshisumbu, 30bualu tudi bitupa bia mubidi wende. 31 “Bua bualu ebu, mulume neashiye tatu wende ne mamu wende, nealamate mukajende, bubidi buabu nebalue mubidi umue.” 32Bualu busokoka bua tshijila ebu budi ne mushinga wa bungi. Ndi ngakula malu adi atangila Kristo ne tshisumbu. 33 Nansha nanku, yonso wa kunudi anange mukajende bu mudiye mudinange; mukaji pende udi ne bua kuikala ne kanemu kakole kudi bayende. Nuenu bana, tumikilayi baledi benu mu buobumue ne Mukalenge, bualu kuenza nunku nkuakane: 2 “Nemeka tatu webe ne mamu webe”; eu ke mukenji wa kumpala udi ne mulayi: 3 “Bua malu ebe ende bimpe ne bua ulale matuku a bungi pa buloba.” 4 Nuenu batatu, kanufikishi bana benu munda, kadi nutungunuke ne kubakolesha ne mibelu ne didimuija bia Yehowa. 5 Nuenu bapika, nutumikile bamfumu benu ba pa buloba ne di-

6

294

tshina ne dizakala ne muoyo mujima bu badi batumikila Kristo, 6ki nganu padibu banutangila anu bua kusankisha bantu, kadi bu bapika ba Kristo, nuenza disua dia Nzambi ne muoyo wenu mujima. 7 Enzayi mudimu wenu wa bupika ne meji mimpe bu badi bawenzela Yehowa, kabiyi bu badi bawenzela bantu, 8 bualu nudi bamanye ne: bualu buimpe buonso budi muntu wenza, Yehowa neamufute bua bualu abu, nansha yeye muikale mupika anyi mudikadile. 9 Nuenu penu bamfumu, tungunukayi ne kubenzela malu a muomumue, kanuyi nubakanyina, bualu nudi bamanye ne: Mfumu wenu nuenu bonso udi mu diulu, kena ne kansungasunga to. 10Ndekelu wa bionso, tungunukayi ne kupeta bukole mu Mukalenge ne mu bukole bua makanda ende. 11 Vualayi bia mvita bionso bia kudi Nzambi bua numone mua kukandamena bienzedi bia budimu bia Diabolo; 12bualu katuena tuluangana ne mashi ne mubidi, kadi tudi tuluangana ne mbulamatadi ne bakokeshi ne bamfumu ba mîdima ba buloba ebu ne bisumbu bia nyuma mibi bidi mu miaba ya mu diulu. 13 Bua bualu ebu, ambulayi bia mvita bionso bia kudi Nzambi bua nuikale bakumbane bua kukandamana mu dituku dibi, ne nuenu bamane kuenza malu onso, nushindame. 14 Nunku, ikalayi bashindame ne bulelela busuika mu bimonu bienu bu mukaba, bikale ne tshibuikilu tshia pa tshiadi tshia buakane, 15 bavuale ku makasa enu bisabata bia didilongolola bua kuamba lumu luimpe lua ditalala. 16 Nuambule dîba dionso ngabu munene wa ditabuja unuikala mua

295

EFESO 6:17—FILIPOYI 1:10

Tshifulu tshia lupandu

kujima nende miketa ya mubi idi ne kapia. 17 Kabidi, nuitabuje tshifulu tshia lupandu, ne muele wa nyuma, mbuena kuamba ˆ ne: dıyi dia Nzambi, 18 eku nuˆ tungunuka ne kusambila dıba dionso mu nyuma ne masambila ne disengelela bia mishindu yonso. Bua bualu abu, nushale batabale misangu yonso, nusengelela bua bansantu bonso, 19 ne buanyi meme muine kabidi, bua pandi mbulula mukana muanyi ngikale ne bukole bua kuakula ne dikima bua kumanyisha bualu busokoka bua tshijila bua lumu luimpe 20 lundi muikale muleji mpala walu mu nkanu; bua ngakule malu

alu ne dikima bu mundi ne bua kuakula. 21 Muanetu munangibue Tukiko, muena mudimu wa lulamatu mu Mukalenge, neanumanyishe malu onso bua nuenu penu numanye malu anyi ne malu andi ngenza. 22 Ndi mmutuma kunudi bua bualu ebu menemene bua numanye mutudi, ne bua akoleshe mioyo yenu. 23 Ditalala ne dinanga pamue ne ditabuja bia kudi Nzambi Tatu ne Mukalenge Yezu Kristo bikale ne bana betu. 24 Ngasa ikale ne bantu bonso badi banange Mukalenge wetu Yezu Kristo ne dinanga didi kadiyi mua kunyanguka.

dccc

ccc

MUKANDA MUTUMINA BENA

FILIPOYI Meme Paulo ne Timote, bapi1 ka ba Kristo Yezu, kudi bansantu bonso ba ku Filipoyi badi mu buobumue ne Kristo Yezu, pamue ne batangidi ne basadidi ba mudimu: 2 Ngasa ne ditalala bia kudi Nzambi Tatu wetu ne Mukalenge Yezu Kristo bikale nenu. 3 Ndi ngela Nzambi wanyi tuasakidila misangu yonso pandi nnuvuluka 4 mmunsengelela misangu yonso buenu nuenu bonso. Ndi nsengelela misangu yonso ne disanka, 5 bualu nudi bambuluishe bua lumu luimpe kuya kumpala katshia ku dituku dia kumpala too ne mpindieu. 6 Bualu ndi mushindike bualu ebu ne: Yeye uvua mutuadije mudimu muimpe munkatshi muenu neaye nawu too ne ku

ndekelu, too ne ku dituku dia Yezu Kristo. 7 Bidi anu bimpe bua ngele meji nunku bua bualu buenu, bualu ndi nenu mu muoyo wanyi, nuenu badi babanyanganyi nanyi ba ngasa mu nkanu yanyi ne mu diakuila dia lumu luimpe ne mu dilujadika kumpala kua bakokeshi. 8 Nzambi udi ntemu wa mundi nnujinga nuenu bonso ne muoyo mujima ne dinanga dikole dia buena didi nadi Kristo Yezu. 9 Ne ndi ntungunuka ne kusambila bua dinanga dienu ditungunuke ne kuvulangana kabidi bikole menemene pamue ne dimanya dijalame ne dijingulula dionso dia malu; 10 bua nuenu nukebe mua kumanya malu adi ne mushinga wa bungi, bua nuikale kanuyi kalema ne kanuyi nulenduisha bakuabu too

FILIPOYI 1:11-30

Nkanu ya Paulo. Muoyo bua Kristo

ne ku dituku dia Kristo, 11 ne bua nuwujibue ne dimuma dia buakane didi diluila kudi Yezu Kristo bua lumu ne butumbi bia Nzambi. 12 Bana betu, ndi musue numanye ne: malu anyi mmende bimpe bua kutantshisha lumu luimpe; 13 nunku nkanu yanyi bua bualu bua Kristo mmimanyike patoke munkatshi mua basalayi balami ba mukalenge wa bena Lomo bonso ne kudi bantu bakuabu bonso. 14 Mpindieu, bana betu ba bungi mu Mukalenge mbapete muoyo mukole bua nkanu yanyi ne badi batamba kuleja dikima dia kuakuˆ la dıyi dia Nzambi kabayi batshina. 15 Bulelela, bakuabu badi bayisha Kristo bua lukuka ne ditembangana, kadi bakuabu pabu ne meji mimpe. 16 Badi ne meji mimpe badi bamanyisha Kristo bua dinanga, bualu mbamanye ne: mbanteke bua kuakuila lumu luimpe; 17 kadi bakuabu abu badi benza nanku bua dikokangana, kabayi ne meji mimpe, bualu mbasue kunkebela ntatu mu nkanu yanyi. 18 Ntshipeta kayi tshidiku? Mu mishindu yonso, nansha ne meji mabi anyi mu bulelela, badi bamanyisha anu bualu bua Kristo ne ndi nsanka bua bualu ebu. Bushuwa, nentungunuke ne kusanka kabidi, 19 bualu ndi mumanye ne: bualu ebu nebumfikishe ku lupandu ku diambuluisha dia disengelela dienu ne dikuatshisha dia nyuma wa Yezu Kristo. 20 Bualu ebu budi mu diumvuangana ne dindila dianyi ne muoyo mujima ne ditekemena dia ne: tshiakufuishibua bundu mu bualu nansha bumue, kadi ku diakula ne dikima dionso, Kristo neatumbishibue mpindieu ku diambuluisha dia mubidi wanyi anu

296

bu muvuabi bienzeke kumpala, nansha ku muoyo anyi ku lufu. 21 Buanyi meme, bingikala ne muoyo, mbua Kristo ne bingafua, ndiakalenga dianyi. 22 Meme ne bua kutungunuka ne kuikala ne muoyo mu mubidi, ntshipeta tshia mudimu wanyi, kadi tshiena mmanyisha bualu bundi mua kusungula. 23 Ndi ngelakana pankatshi pa malu abidi aa; bualu ndi njinga kusuludibua ne kuikala ne Kristo; kakuyi mpata, mbualu budi butambe buimpe. 24 Kadi bidi ne mushinga wa bungi bua meme kushala mu mubidi bua bualu buenu. 25 Nunku, bu mundi ne dishindika edi, ndi mumanye ne: nenshale ne nengikale nenu bua nuenu kuya kumpala ne bua disanka dia ditabuja dienu, 26 bua disanka dienu divulangane bikole mu Kristo Yezu bua bualu buanyi pangikala kabidi munkatshi muenu. 27 Kadi nuenze malu adi makanangane ne lumu luimpe lua Kristo, bua nansha meme mulue bua kunumona anyi tshiyiku, ngumvue lumu luenu, mmanye ne: nudi bashindame mu lungenyi lumue, nuluangana pamue ne muoyo1 umue bua ditabuja dia lumu luimpe, 28 kanuyi nutshina baluishi benu mu bualu nansha bumue. Bualu ebu mene budi tshijadiki tshia dibutuka diabu, kadi tshia lupandu luenu; tshimanyinu etshi tshidi tshifumina kudi Nzambi. 29 Bualu mbanupeshe diakalenga bua bualu bua Kristo, kabiyi anu bua kumuitabuja, kadi kabidi bua kukenga bua bualu buende. 30 Bualu nudi nuluangana mvita inuvua bammone nduangana panyi, inudi numvua mpindieu ne: ntshidi nduangana. Flp 1:271 Anyi “anyima.”

297

Kristo kena mumue ne Nzambi

Nunku bikalaku dikankamija mu Kristo, bikalaku busambi bua dinanga, bikalaku diditatshisha bua bakuabu, bikalaku dinanga dikole ne luse, 2 nuenze bua disanka dianyi divulangane bua munudi ne meji amue ne bikale ne dinanga dia muomumue, basuikakane mu buobumue bukole, bikale ne meji amue. 3 Kanuenji bualu nansha bumue ne lungenyi lua difuilakana anyi ne dijinga dia kuditeka kumpala kua bakuabu, kadi ne didipuekesha, nuangate bakuabu bu banupite nuenu. 4 Kanutangidi anu malu enu nkayenu, kadi nutangile kabidi malu a bakuabu. 5Nulame munda muenu meji a buena avua kabidi munda mua Kristo Yezu, 6 nansha muvuaye mu tshimuenekelu tshia Nzambi, kakela meji bua kuangata muaba wende, mbuena kuamba ne: kuikala mumue ne Nzambi to. 7 Kadi wakadivuija tshianana, kuangataye tshimuenekelu tshia mupika, kuluaye muntu. 8 Bualu bukuabu, pakamuenekaye bu muntu, wakadipuekesha, kuluaye mutumikidi too ne ku lufu, eyowa, lufu lua pa mutshi wa makenga. 9Bua bualu ebu kabidi, Nzambi wakamubandisha kuulu kule, kumupeshaye ne bulenga buonso dîna didi ku mutu kua dîna dikuabu dionso, 10bua mu dîna dia Yezu tshinu tshionso tshia badi mu diulu ne badi pa buloba ne badi muinshi mua buloba tshitue panshi, 11 ne bua ludimi luonso lumanyishe patoke ne: Yezu Kristo udi Mukalenge bua butumbi bua Nzambi Tatu. 12 Nunku bananga banyi, anu munuvua misangu yonso nutumikila, ki nganu pamvuaku, kadi

2

FILIPOYI 2:1-23

nangananga mpindieu undi tshiyiku, nutungunuke ne kudienzeja bua lupandu luenu ne ditshina ne dizakala. 13 Bualu Nzambi yeye ke udi unupesha dikanda, unupesha dijinga ne bukole bua kuenza malu bua kumusankisha. 14 Tungunukayi ne kuenza malu onso kakuyi manunganyi ne dikokangana, 15 bua nuikale kanuyi ne tshintu tshidibu mua kunubanda natshi, kanuyi bualu, bana ba Nzambi badi kabayi kalema munkatshi mua bantu ba tshikondo etshi tshibi tshidi tshikonyangale, munudi nukenka bu miendu ya ba pa buloba. 16 Nulamate ku dîyi dia muoyo bikole, bua ngikale ne tshia kusankila dituku dia Kristo, mumanye ne: tshivua munyeme tshianana anyi muenze mudimu mukole wa tshianana. 17 Kadi nansha biampongololabu bu mulambu wa bia kunua pa mulambu ne mudimu udi ditabuja dinusake bua kuenza, ndi ne disanka ne ndi nsanka pamue nenu bonso. 18 Mu mushindu wa muomumue, nuenu penu nudi ne bua kuikala ne disanka ne kusanka pamue nanyi. 19 Kadi ndi ntekemena mu Mukalenge Yezu bua kunutumina Timote mu matuku makese emu bua meme kukoleshibua pangapeta ngumu yenu. 20 Bualu tshiena ne muntu mukuabu udi ne lungenyi bu luende udi mua kuditatshisha bua malu adi anutangila. 21 Bualu bakuabu bonso badi badikebela malu abu, ki nga Kristo Yezu to. 22 Kadi nudi bamanye tshijadiki tshivuaye mufile bua bualu buende ne: anu bu muana ne tatu, wakenza nanyi mudimu bu mupika bua kutungunuja lumu luimpe kumpala. 23Nunku, yeye ke muntu umue undi mutekemene

FILIPOYI 2:24–3:11

Epafodito. Bintu bionso bu bijimija

bua kutuma diakamue pandi mmona mudi malu anyi enda. 24 Bulelela, ndi mushindike mu Mukalenge ne: meme muine nendue mu matuku makese emu. 25 Kadi bua mpindieu, ndi mumone ne: bidi bikengela kunutumina Epafodito udi muanetu ne muenzejanganyi nanyi wa mudimu ne musalayi nanyi, kadi muikale mutumibue wenu bua kunkuatshisha ne bintu bindi nabi dijinga 26 bu mudiye ujinga ne muoyo mujima bua kunumona nuenu bonso, ne mmubungame bualu nuvua bumvue ne: uvua musame. 27 Bushuwa, uvua musame muambe kufua; kadi Nzambi wakamufuila luse, ki nganu yeye nkayende kadi ne meme kabidi, bua tshikadi ne kanyinganyinga pa mutu pa kakuabu. 28 Nunku, ndi mmutuma ne lukasa luonso bua panudi numumona, nusanke kabidi ne bua meme panyi tshitambi kusamisha lungenyi. 29 Nunku, numuakidile ne disanka dionso mu Mukalenge bu pa tshibidilu; nutungunuke ne kunanga bantu ba mushindu eu, 30bualu wakamba kufua bua mudimu wa Mukalenge, muteke muoyo wende mu njiwu bua kungambuluisha pa muaba wenu bu munuvua kanuyiku. Bana betu, ndekelu wa bionso, tungunukayi ne kusanka mu Mukalenge. Kabiena bintatshisha bua kunufundila malu amue amue to, bualu adi bua diakalenga dienu. 2 Dimukilayi mbua, dimukilayi bantu badi benza malu mabi, dimukilayi bantu badi baditapa mubidi. 3 Tuetu ke badi ne ditengudibua dilelela, bualu tudi tuenza mudimu wa tshijila ne nyuma wa Nzambi

3

Flp 2:30 Anyi “anyima.”

298

ne tudi tuditumbishila mu Kristo Yezu ne katuena tueyemena malu a mubidi, 4 nansha mundi meme ne malu adi mua kunsaka bua kueyemena malu a mubidi kupita bakuabu. Pikala muntu mukuabu wela meji ne: udi ne malu adi amusaka bua kueyemena malu a mubidi, meme ndi nawu mapite: 5 bavua bantengule dituku dia muanda mukulu, muena Isalele, wa mu tshisamba tshia Benyamina, muena Ebelu mulela kudi bena Ebelu; pa bidi bitangila mikenji, mvua Mufalese; 6bua bidi bitangila tshisumi, mvua nkengesha tshisumbu; bua bidi bitangila buakane ku diambuluisha dia mikenji, mvua mudileje tshiyi ne tshidibu mua kumbanda natshi. 7 Kadi bintu bionso bimvua mupete ngakabiangata bu bintu bijimija bua Kristo. 8Bua bualu abu, bushuwa ndi ngangata bintu bionso bu bijimija bua mushinga mutambe bunene wa dimanya dia Kristo Yezu Mukalenge wanyi. Bua bualu buende ndi muitabe dijimija dia bintu bionso ne ndi mbiangata bu bintu bia kuimansha ku diala bua meme kupeta Kristo 9 ne bua bansangane mu buobumue nende, ki mbua buakane buanyi budi bufumina ku dilonda mikenji, kadi mbua buakane budi bufumina ku ditabuja mu Kristo, buakane budi bufumina kudi Nzambi bushindamene pa ditabuja. 10Tshipatshila tshianyi ntshia kumumanya yeye ne bukole bua dibika diende ku lufu, kupeta makenga a buena ende, ne kuitaba lufu lua buena luende, 11bua kumona bikalaku mushindu wa kufika ku dibishibua dia bantu ku lufu dia kumpala.

299

Diya kumpala. Evodi ne Sentishe

12Ki mbua ne: nkadi mumane kupeta bualu ebu anyi ne: nkadi mumane kuikala mupuangane, kadi ndi ndienzeja bua kumona ni ndi mua kukuata panyi tshivua Kristo Yezu munsunguile. 13 Bana betu, tshiena ndimona bu ukadi mumane kutshikuata; kadi ndi mujadike bualu bumue ebu ne: bu mundi mupue malu adi mashale panyima muoyo, ngipatshila malu adi kumpala, 14 ndi ndienzeja bua kupeta tshipatshila tshia difutu dia dibikila dia muulu dia Nzambi ku butuangaji bua Kristo Yezu. 15Nunku, tuetu bonso badi bashindame tuikale ne meji aa; ne binuikala ne meji makuabu mu bualu kayi bonso, Nzambi neanubuluile meji atudi batele aa. 16 Nansha bikale munyi, mu mushindu utudi baye kumpala, tutungunuke ne kuenda mu bulongame mu njila umue eu. 17 Bana betu, nuenu bonso nulue bidikiji banyi ne nutangile bantu badi benda mu diumvuangana ne tshilejilu tshinudi bapete kutudi. 18 Bualu kudi bantu ba bungi bamvua ne tshibidilu tshia kutela kadi ndi mbatela mpindieu kabidi ndila ne muadi, badi benda bu bena lukuna ba mutshi wa makenga wa Kristo. 19 Ndekelu wabu nkabutu, nzambi wabu ndifu diabu, butumbi buabu mbundu buabu ne mbateke meji abu ku malu a pa buloba. 20 Kadi kuetu tuetu mmu diulu, ne tudi bindile ne muoyo mujima musungidi udi ufuminamu, Mukalenge Yezu Kristo, 21 wakuata mudimu ne bukole buende bunene bua kukudimuna mibidi yetu mipuekele bua ifuanangane ne mubidi wende wa butumbi, ne bua kutekaye bintu bionso ku bukokeshi buende.

FILIPOYI 3:12–4:10

Nunku, bana betu bandi munange ne njinga bikole, disanka dianyi ne tshifulu tshianyi tshia butumbi, nushale bashindame mushindu eu mu Mukalenge, bananga banyi. 2 Ndi nsengelela Evodi ne ndi nsengelela Sentishe bua bikale ne meji amue mu Mukalenge. 3 Eyowa, ndi nkulomba pebe, bu muudi wewe muenzejanganyi nanyi wa mudimu wa bushuwa, bua utungunuke ne kuambuluisha bakaji aba bavua batate nanyi bua lumu luimpe pamue ne Kulemento ne benzejanganyi nanyi ba mudimu bakuabu badi ne mêna abu mu mukanda wa muoyo. 4 Ikalayi nusanka mu Mukalenge misangu yonso. Ndi ngamba kabidi ne: Sankayi! 5 Enzayi bua bantu bonso bamanye ne: kanuena bena malu makole. Mukalenge udi pabuipi. 6Kanusamishi mutu bua tshintu nansha tshimue, kadi mu malu onso mu disambila ne mu disengelela pamue ne disakidila, numanyishe Nzambi milombu yenu; 7 ne ditalala dia Nzambi didi dipite dijingulula dionso dia malu nedilame mioyo yenu ne lungenyi luenu ku butuangaji bua Kristo Yezu. 8 Ndekelu wa bionso, bana betu, malu onso adi malelela, malu onso adi ne bunême, malu onso adi makane, malu onso adi makezuke, malu onso a kunanga, malu onso adi ne lumu luimpe, malu onso mimpe ne malu onso a kutumbisha, tungunukayi ne kuelela malu aa meji. 9 Malu anudi balonge ne bitabe ne anuvua bumvue ne bamone kundi, nuenze malu aa; ne Nzambi wa ditalala neikale nenu. 10 Ndi nsanka bikole mu Mukalenge bua munudi mpindieu bashintulule meji enu bua bualu buanyi.

4

FILIPOYI 4:11—KOLOSAYI 1:6 Nansha munuvua nungelela meji, nuvua bapangile mpunga wa kualeja. 11 Tshiena ngamba nunku bualu ndi nkengela bintu, bualu ndi mulonge mua kusanka ne bindi nabi nansha meme muikale mu nsombelu kayi. 12 Ndi mumanye mua kuikala ne bintu bikese ne mua kuikala ne bintu bia bungi. Mu malu onso ne mu nsombelu yonso, ndi mulonge tshia kuenza pandi mukute ne pandi ne nzala, ne tshia kuenza pandi ne bintu bia bungi ne pandi nkengela bintu. 13 Bua malu onso, ndi ne bukole ku diambuluisha dia yeye udi umpesha bukole. 14 Nansha nanku, nuvua benze bimpe panuvua bakenge nanyi. 15Eyowa, nuenu bena Filipoyi, nudi bamanye penu ne: panuvua bumvue lumu luimpe musangu wa kumpala pamvua mumbuke ku Makedoniya, kakuvua tshisumbu nansha tshimue tshivua tshidisange kundi mu tshilumbu tshia kupeshangana bintu ne kuangata, anu nuenu nkayenu; 16 bualu nansha pamvua ku Tesalonike, nu-

Ditekemena mu diulu

300

vua bantumine bintu musangu wa kumpala ne musangu muibidi bua majinga anyi. 17 Ki mbua ne: ndi nkeba dipa, kadi ndi nkeba dimuma didi divudija mushinga wenu. 18Kadi ndi ne bintu bionso bindi nabi dijinga ne ndi nabi bipite bungi. Ndi ne bintu bia bungi katshia ngapeta bintu binuvua bantumine kudi Epafodito, bintu bia dipembu dimpe, mulambu muanyishibue, udi usankisha Nzambi. 19Nzambi wanyi ku luende luseke neanukumbajile majinga enu onso bilondeshile bubanji buende mu butumbi ku butuangaji bua Kristo Yezu. 20 Butumbi buikale kudi Nzambi wetu ne Tatu kashidi ne tshiendelele. Amen. 21Nungelele bansantu bonso badi mu buobumue ne Kristo Yezu muoyo. Bana betu badi nanyi badi banuela muoyo. 22 Bansantu bonso, kadi nangananga ba mu nzubu mua Kaisa, badi banuela muoyo. 23Ngasa wa Mukalenge Yezu Kristo ikale ne lungenyi lunudi nuleja.

―――――― MUKANDA MUTUMINA BENA

KOLOSAYI Meme Paulo, mupostolo wa 1 Kristo Yezu ku disua dia Nzambi, ne muanetu Timote, 2 kudi bansantu ne bana betu ba lulamatu mu buobumue ne Kristo badi ku Kolosayi: Ngasa ne ditalala bia kudi Nzambi Tatu wetu bikale nenu. 3 Tudi tuela Nzambi Tatu wa Mukalenge wetu Yezu Kristo tua-

sakidila misangu yonso patudi tusambila bua bualu buenu, 4 katshia tumvua lumu lua ditabuja dienu mu Kristo Yezu ne dinanga dinudi nadi bua bansantu bonso 5 bua ditekemena didibu banulamine mu diulu. Nukavua bumvue kumpala lumu lua ditekemena elu ku diambuluisha dia mukenji wa bulelela wa lumu luimpe 6 luvua

301

Nuvudija dimanya. Butuangaji buende

lulue kunudi. Anu bu mudi lumu luimpe lukuama mamuma ne luvulangana pa buloba buonso, ke mudibi kabidi bienzeka munkatshi muenu katshia ku dituku dinuvua bumvue ne bamanye bimpe ngasa wa Nzambi mu bulelela. 7 Ke tshinuvua balongele kudi Epafa, mupika netu munanga, udi muena mudimu wa Kristo wa lulamatu pa muaba wetu. 8 Yeye uvua kabidi mutuambile bua dinanga dienu dia mu nyuma. 9 Ke bualu kayi, katshia tumvua bualu ebu, katuena balekele kusambila bua bualu buenu, tulomba bua nuwujibue tente ne dimanya dijalame dia disua diende mu meji onso ne dijingulula dionso dia mu nyuma, 10 bua nuende mu mushindu udi muakanangane ne Yehowa bua kumusankisha mu malu onso panudi nuenda nukuama mamuma mu mudimu wonso muimpe ne nuvudija dimanya dijalame dia Nzambi. 11 Nukoleshibue ne bukole buonso ne bukole buende bua butumbi bua numanye mua kutantamena malu onso ne lutulu ne disanka, 12 panudi nusakidila Tatu udi munuvuije bakumbane bua kupeta bumpianyi bua muomumue ne bansantu badi mu butoke. 13 Wakatusungila ku bukokeˆ shi bua mıdima, kutubuejaye mu Bukalenge bua Muana wa dinanga diende, 14 utudi tupikudibua ku butuangaji buende ku diambuluisha dia tshia kupikula natshi, ndibuikidibua dia mibi yetu. 15 Yeye udi tshimfuanyi tshia Nzambi udi kayi umueneka, muanabute wa bifukibua bionso; 16 bualu ku butuangaji buende bintu bikuabu bionso biakafukibua mu diulu ne pa buloba,

KOLOSAYI 1:7-24

bintu bidi bimueneka ne bintu bidi kabiyi bimueneka, nansha biobi bikale nkuasa ya makalenge anyi mamfumu anyi mbulamatadi anyi makokeshi. Bintu bikuabu bionso biakafukibua ku butuangaji buende ne bua bualu buende. 17 Yeye udi kabidi kumpala kua bintu bikuabu bionso ne ku butuangaji buende bintu bikuabu bionso biakaluaku; 18 yeye udi mutu wa mubidi, mbuena kuamba ne: tshisumbu. Yeye udi ntuadijilu, muanabute wa ku bafue, bua alue wa kumpala mu malu onso; 19 bualu Nzambi wakanyisha bua tshiuwidi tshionso tshikale munda muende, 20 ne bua kulengejangana kabidi ne bintu bikuabu bionso ku butuangaji buende pa kuteka ditalala ku diambuluisha dia mashi avuaye muele panshi ku mutshi wa makenga, nansha biobi bikale bintu bia pa buloba anyi bintu bia mu diulu. 21 Bulelela, kale nuenu nuvua kule ne Nzambi ne nuvua bena lukuna bende, bualu lungenyi luenu luvua lutuma ku midimu mibi; 22 mpindieu mmulengejangane nenu ku butuangaji bua mubidi wa musunyi wa yeye au, ku lufu luende, bua anuleje kudiye bikale ba tshijila, kanuyi kalema, kakuyi tshia kunubandabu natshi ˆ ku mesu kuende. 23 Bidi bienzeka nanku anu nuenu batungunuke mu ditabuja, bajalame pa tshishimikidi, bashindame, kanuyi nusesuka ku ditekemena dia lumu luimpe lunuvua bumvue alu, luvuabu bayishe munkatshi mua bifukibua bionso bidi muinshi mua diulu. Meme Paulo, ngakalua muena mudimu wa lumu luimpe elu. 24 Ndi nsanka mpindieu mu makenga andi nawu bua bualu

KOLOSAYI 1:25–2:13

Bualu busokoka. Epuka nkindi

buenu, ne ndi nkenga makenga a Kristo atshidi mapangike mu mubidi wanyi bua bualu bua mubidi wende udi tshisumbu. 25Ngakalua muena mudimu wa tshisumbu etshi mu diumvuangana ne mudimu wa kulama bintu wa kudi Nzambi uvuabu bampeshe bua bualu buenu bua kuyisha dîyi dia Nzambi ne muoyo umue, 26 bualu busokoka bua tshijila buvuabu basokoke katshia ku bikondo bikadi bipite, bia bantu ba kale. Kadi mpindieu, mbabubuluile bansantu bende 27 badi Nzambi muanyishe bua kumanyisha bubanji bua butumbi bua bualu busokoka bua tshijila munkatshi mua bisamba bikuabu budi Kristo mu buobumue nenu, ne ditekemena dia butumbi buende. 28 Yeye ke utudi tumanyisha, tudimuija muntu yonso ne tulongesha muntu yonso mu meji onso, bua tumone mua kuleja muntu yonso mukumbane mu buobumue ne Kristo. 29 Bua bualu ebu, bulelela ndi ngenza mudimu mukole, ndienzeja bikole mu diumvuangana ne dikuatshisha diende didi dikolesha ne didi dikuata mudimu ne bukole buonso munda muanyi. Ndi musue numanye mundi nduangana bikole bua bualu buenu ne bua badi ku Laodikiya ne bua bonso badi kabayi banji kummona. 2 Ndi ngenza nunku bua kusamba mioyo yabu ne bua bikale basuikakane pamue bimpe mu dinanga ne bua bikale ne bubanji buonso budi bufumina ku dishindika dionso dia lungenyi luabu, bua bapete dimanya dijalame dia bualu busokoka bua tshijila bua Nzambi, mbuena kuamba ne: Kristo. 3 Munda muende mmu-

2

302

di musokoka bimpe menemene bubanji buonso bua meji ne bua dimanya. 4 Ndi ngamba nunku bua muntu kanushimakaji ne ngenyi ya kunuitabujija nayi malu. 5 Bulelela, tshiena nenu mu mubidi, kadi ndi nenu mu nyuma, nsanka bua kumona bulongame buenu buimpe ne bukole bua ditabuja dienu mu Kristo. 6 Nunku anu bu munudi bitabe Kristo Yezu Mukalenge, tungunukayi ne kuenda mu buobumue nende, 7 bele miji ne bibakibue munda muende, bajalame mu ditabuja, anu bu muvuabu banulongeshe, ne buwujibue tente ne ditabuja mu disakidila. 8Nudimuke bua muntu nansha umue kanukuatshi ku bupika ne nkindi ne mashimi a patupu bilondeshile bilele bia bantu, bilondeshile malu a ku ntuadijilu a pa buloba, kabiyi bilondeshile Kristo. 9 Bualu munda muende ke mudi tshiuwidi tshionso tshia bunzambi tshisombe mu mubidi. 10 Nunku, nudi bapete tshiuwidi tshionso ku diambuluisha diende yeye udi ku mutu kua mbulamatadi yonso ne bukokeshi buonso. 11 Bua malanda enu nende, nuvua penu batengudibue ne ditengula didi kadiyi dienza ku bianza, dia bakosa mubidi wa musunyi. Nuvua batengudibue ne ditengula dia Kristo. 12 Bualu nuvua bajikibue nende mu dibatiza diende, ne ku butuangaji buende, nuvua kabidi babishibue pamue bua ditabuja dinudi nadi mu mudimu wa bukole wa Nzambi wakamubisha ku lufu. 13 Kabidi, nansha munuvua bafue mu bilema bienu ne mu dikala batengudibue ku mubidi, Nzambi wakanuvuija ne muoyo pamue ne-

303

Kufuisha bitupa bia mubidi

nde. Wakatufuila tuetu bonso luse ne muoyo mujima bua bilema bietu 14ne kukupula mukanda mujima uvuabu bafunde ku tshianza uvua ne mikenji, uvua utuluisha. Wakawumbusha pavuaye muwupopele ku mutshi wa makenga. 15Wakatshimuna mbulamatadi ne makokeshi, kualeja patoke bu bantu bavuaye mutshimune, ubalombola mu luendu lua ditshimuna ku diambuluisha dia mutshi wa makenga. 16 Nunku, muntu kanulumbuluishi bua tshinudi nudia ne nunua anyi bua disekelela dia tshibilu kampanda anyi dia dibala dia ngondo anyi dia Nsabatu. 17 Malu aa adi mundidimbi wa malu adi ne bua kulua, kadi bulelela buawu budi kudi Kristo. 18Kabanunyengi difutu kudi muntu udi musue didipuekesha dia dishima ne mushindu kampanda wa ntendelelu wa banjelu, “muikale weyemena” malu adiye umona. Mu bulelela, udi udiuwuja kakuyi bualu bua nsongo anu bua lungenyi luende lua mubidi, 19 ne kayi mulamate ku mutu, kudi yeye udi ku diambuluisha diende, mubidi mujima udishibua ne ulamakajibua pamue bimpe ku diambuluisha dia manungu awu ne bijilujilu biawu, ne ukoleshibua ne dikola didi difumina kudi Nzambi. 20Binuikala bafue pamue ne Kristo mu malu a ku ntuadijilu a pa buloba, bua tshinyi nudi nuenza malu bu batshidi mu ba pa buloba panudi nutungunuka ne kukokela mikenji ya ne: 21“Kuangatshi, kulabudi, kulengi,” 22 idi yakula bua malu adi ajimina onso ne mudimu wawu? Malu aa adi umvuangana ne mikenji ne malongesha a bantu.

KOLOSAYI 2:14–3:11

23 Nansha mudi malu au amueneka bu a meji mu mushindu wa kutendelela udi bantu baditekele ne mu didipuekesha dia dishima ne mu dikengesha dikole dia mubidi, kaena ne mushinga mu diluisha dia majinga a mubidi. Kadi binuikala nuvua babishibue ku lufu ne Kristo, tungunukayi ne kukeba malu a muulu mudi Kristo musombe ku tshianza tshia balume tshia Nzambi. 2Nushale bateke meji enu ku malu a muulu, kanuateki ku malu a pa buloba. 3 Bualu nuvua bafue, ne muoyo wenu uvua musokoka pamue ne Kristo mu buobumue ne Nzambi. 4 Padi Kristo muoyo wetu umueneshibua, nenumueneshibue penu nende mu butumbi. 5 Nunku nufuishe bitupa bienu bia mubidi bidi pa buloba bua pa bidi bitangila masandi, malu a bukoya, lukuka lua masandi, majinga mabi ne lukuka, ludi kutendelela kua mpingu. 6 Tshiji tshia Nzambi tshidi tshilua bua malu aa. 7 Nuenu penu nuvua nuenza malu mushindu eu mu nsombelu wenu wa kale. 8 Kadi mpindieu, nudi ne bua kulekela bintu ebi bionso: bumfika munda, tshiji, malu mabi, bipendu, ne mêyi a busenji mukana muenu. 9 Kanuikadi nushimangana to. Vulayi bumuntu bua kale ne bienzedi biabu, 10nuvuale bumuntu bupiabupia budi buvuijibua bupiabupia ku dimanya dijalame bilondeshile tshimfuanyi tshia Yeye wakabufuka. 11 Muaba eu kakuena ni mmuena Greke, ni mmuena Yuda, ni nditengudibua, ni ndibenga kutengudibua, ni mmuenyi, ni mmuena Sekutiya, ni mmupika, ni mmuntu mudikadile, kadi Kristo udi malu onso ne mu malu onso.

3

KOLOSAYI 3:12–4:9

Kufuila luse. Nanukila mu disambila

12 Nunku bu bantu badi Nzambi musungule, ba tshijila ne bananga, vualayi dinanga dikole didi ne luse, bulenga, didipuekesha, bupole ne lutulu. 13Nutungunuke ne kulejangana lutulu, nufuilangana luse ne muoyo mujima nansha muntu yeye muikale tshilumbu ne mukuabu. Anu bu mudi Yehowa munufuile luse ne muoyo mujima, nudi ne bua kuenza penu nanku. 14Kadi pa kumbusha malu aa onso, nuvuale dinanga, bualu didi tshisuikidi tshipuangane tshia buobumue. 15Kabidi, ditalala dia Kristo dikokeshe mu mioyo yenu, bualu nuvua babikidibue bulelela ku ditalala adi mu mubidi umue. Nudileje bena dianyisha kabidi. 16 Dîyi dia Kristo dikale munda muenu bikole ne meji onso. Nutungunuke ne kulongeshangana ne kukoleshangana ne misambu, misambu ya kutumbisha nayi Nzambi ne misambu ya mu nyuma mimba ne milowu yonso, nuimbila Yehowa mu mioyo yenu. 17Malu onso anudi nuenza mu mêyi ne mu bienzedi, nuenze malu onso mu dîna dia Mukalenge Yezu, nuela Nzambi Tatu tuasakidila ku butuangaji buende. 18 Nuenu bakaji, nukokele babayenu, ke mudibi bikumbane mu Mukalenge. 19Nuenu balume, nutungunuke ne kunanga bakaji benu ne kanuikadi ne mitshima ya luonji kudibu. 20Nuenu bana, tumikilayi baledi benu mu malu onso, bualu ke tshidi tshianyishibue mu Mukalenge. 21Nuenu batatu, kanufikishi bana benu munda, bua kabateketshi ku muoyo. 22 Nuenu bapika, nutumikile bamfumu benu ba pa buloba mu malu onso, ki nganu padibu ba-

304

nutangila bua kuikala bu basankishi ba bantu, kadi nuenze nanku ne muoyo mutoke, ne ditshina dia Yehowa. 23 Malu onso anudi nuenza, nuenze ne muoyo wenu mujima bu badi baenzela Yehowa, kanuyi bu badi baenzela bantu, 24 bualu nudi bamanye ne: nenupete bumpianyi kudi Yehowa bu difutu. Nuenzele Mfumu Kristo mudimu bu bapika. 25 Bulelela, muntu udi wenza bualu bubi nebamufute bua bubi buvuaye muenze, ne kakuena kansungasunga to. Nuenu bamfumu, enzelayi bapika benu malu ne buakane, kakuyi kansungasunga, bamanye ne: nuenu penu nudi ne Mfumu mu diulu. 2 Nunanukile mu disambila, bashala batabalamu ne kusakidila. 3 Nusambile kabidi buetu tuetu, bua Nzambi unzulule tshiibi bua dîyi, bua tuetu kumanyisha bualu busokoka bua tshijila bua Kristo budibu bansuikile nkanu; 4 bua meme kubuamba patoke mundi ne bua kubuamba. 5Tungunukayi ne kuenda ne meji kumpala kua bantu badi pambelu, nukuata mudimu bimpe menemene ne dîba dinudi nadi. 6 Mêyi enu ikale misangu yonso masheme, matue bu mukele, bua numanye munudi ne bua kuandamuna muntu yonso. 7Muanetu munanga Tukiko, muena mudimu wa lulamatu ne mupika nanyi mu Mukalenge, neanumanyishe malu anyi onso. 8Ndi nnutuminaye bua numanye mutudi ne bua asambe mioyo yenu. 9 Yeye ne Onezimo muanetu munanga udi ne lulamatu udi mufumine kuenu aku nebanuambile malu onso adi enzeka kuneku.

4

305

Dinanukila dienu

KOLOSAYI 4:10—1 TESALONIKE 1:8

ˆ 10 Alistako muena lukanu naˆ nyi udi unuela muoyo, ne Mako ˆ mulela wa Banaba (uvuabu banuambile bua kuakidila bimpe yeye mulue kunudi), 11 ne Yezu udibu babikila ne: Yusto, badi munkatshi mua bantu batengula. Anu bantu aba ke badi benzejanganyi nanyi ba mudimu bua Bukalenge bua Nzambi, ne kudibu ke kudi kufumina busambi buanyi bua bungi. 12 Epafa mupika wa Kristo Yezu udi mufumine kuenu aku udi unuela muoyo. Udi misangu yonso udifila bikole mu masambila bua bualu buenu, bua nuenu nujalame bakumbane tshishiki, bikale ne dishindika dikole mu disua dionso dia Nzambi. 13 Bualu ndi njadika bualu buende ne: udi udifila ne muoyo mujima bua bualu buenu

ne bua badi ku Laodikiya ne bua badi ku Hielapoli. 14 Luka munganga munangibue udi unuela muoyo, ne Dema kabidi. 15 Elayi bana betu ba ku Laodikiya muoyo ne muanetu wa bakaji Numpa ne tshisumbu tshidi mu nzubu muende. 16 Pabalabu mukanda eu munkatshi muenu, nuenze bua bawubale kabidi mu tshisumbu tshia bena Laodikiya ne bua nuenu kabidi nubale wa ku Laodikiya. 17 Nuambile kaˆ bidi Akipo ne: “Udimuke bua kujikija mudimu uuvua muitabe mu Mukalenge.” 18 Eu mmuoyo wanyi, meme Paulo, wa ku tshianza tshianyi. Tungunukayi ne kuvuluka nkanu yanyi ya buloko. Ngasa wa Nzambi ikale nenu.

dccc

ccc

MUKANDA WA KUMPALA MUTUMINA BENA

TESALONIKE Meme Paulo ne Siluwano ne 1 Timote, kudi tshisumbu tshia bena Tesalonike badi mu buobumue ne Nzambi Tatu ne Mukalenge Yezu Kristo: Ngasa ne ditalala bikale nenu. 2 Tudi tuela Nzambi tuasakidila misangu yonso itudi tunutela nuenu bonso mu masambila etu, 3 bualu tudi tuvuluka misangu yonso mudimu wenu wa ditabuja ne mudimu wenu mukole muenza ne dinanga, ne dinanukila dienu bua ditekemena dinudi nadi mu Mukalenge wetu Yezu Kristo kumpala kua Nzambi wetu ne Tatu. 4 Bualu, bana betu banangibue kudi Nzambi, tudi bamanye mudi-

ye munusungule, 5 bualu lumu luimpe lutudi tuyisha kaluvua luˆ lue kunudi ne meyi nkayawu, kadi luvua lulue kabidi ne bukole ne nyuma muimpe ne dishindika dikole, anu bu munudi bamanye tshituvua balue bua diakalenga dienu. 6 Nunku nuakalua bidikiji betu ne ba Mukalenge, bu muˆ nuvua bitabe dıyi mu makenga a bungi ne disanka dia nyuma muimpe, 7 ne nuakalua tshilejilu kudi bena kuitabuja bonso ba mu Makedoniya ne mu Akaya. ˆ 8 Mu bulelela, dıyi dia Yehowa diakafuma kunudi kadivua diumvuike anu mu Makedoniya ne mu Akaya nkayamu to, kadi

1 TESALONIKE 1:9–2:14

Bu mudi mamu udi wamusha

ditabuja dienu kudi Nzambi nditangalake miaba yonso; nunku kabiena ne mushinga bua kuamba bualu bukuabu. 9 Bualu bobu nkayabu badi batungunuka ne kulonda mushindu utuvua bapetangane nenu musangu wa kumpala ne munuvua batangile kudi Nzambi, balekele mpingu yenu bua kuenzela Nzambi mulelela wa muoyo mudimu bu bapika, 10 ne kuindila Muanende udi ufuma mu diulu uvuaye mubishe ku lufu, mbuena kuamba ne: Yezu udi utusungila ku tshiji tshidi tshilua. Bulelela, bana betu nuenu nkayenu nudi bamanye ne: dilua dietu kunudi kadivua tshianana. 2Bualu anu bu munudi bamanye, tuetu bamane kukenga musangu wa kumpala ne batuenzele bibi ku Filipoyi, tuakakolesha muoyo ku diambuluisha dia Nzambi wetu bua kunuambila lumu luimpe lua Nzambi munkatshi mua buluishi bua bungi. 3Bualu dikankamija ditudi tufila kadiena difuma ku tshilema anyi ku malu a bukoya peshi ku dishima to, 4 kadi anu bu mudi Nzambi muanyishe bua kutupesha lumu luimpe, ke mutudi tuakula, ki mbua kusankisha bantu, kadi mbua kusankisha Nzambi udi ukonkonona tshidi mioyo yetu. 5Bulelela, nudi bamanye ne: katuena banji kuakula mêyi a kulabidilangana nawu anyi kuvuala mpala wa dishima ne meji a lukuka; Nzambi udi ntemu wa bualu ebu! 6 Katuena nansha tukeba butumbi bua kudi bantu, nansha kunudi anyi kudi bakuabu, pabi tuvua mua kuikala bujitu bunene bu mutudi bapostolo

2

306

ba Kristo. 7 Kadi tuakalua bena bupole munkatshi muenu, anu bu mudi mamu udi wamusha utabalela bana bende ne dinanga dionso. 8 Nunku, bu mutudi ne dinanga dikole kunudi, katuvua basanke bua kunupesha anu lumu luimpe lua Nzambi nkayalu, kadi ne mioyo yetu kabidi, bualu nuakalua banangibue kutudi. 9 Bulelela bana betu, nudi nuvuluka mudimu wetu mukole ne ntatu yetu. Tuvua tuenza mudimu butuku ne munya bua katulu bujitu bunene kudi muntu nansha umue wa kunudi patuvua banuyishe lumu luimpe lua Nzambi. 10 Nudi bajadiki, Nzambi pende mmujadiki wa mutuvua ne lulamatu ne buakane, katuyi tshia kutubandabu natshi kunudi nuenu bena kuitabuja. 11Nudi bamanye bimpe ne: tuvua batungunuke ne kunukankamija, kunusamba ne kudimuija yonso wa kunudi anu bu mudi tatu wenza ne bana bende, 12 bua nutungunuke ne kuenda mu mushindu udi Nzambi muanyishe, yeye udi unubikila mu Bukalenge buende ne mu butumbi buende. 13 Bulelela, ke bualu kayi tuetu petu tudi tuela Nzambi tuasakidila misangu yonso, bualu panuvua bapete dîyi dia Nzambi dinuvua bumvuile kutudi, nuvua baditabe, ki mbu dîyi dia bantu, kadi anu bu mudidi dîyi dia Nzambi bulelela, didi kabidi dikuata mudimu munda muenu nuenu bena kuitabuja. 14Bualu bana betu, nuakalua bidikiji ba bisumbu bia Nzambi bidi mu buobumue ne Kristo Yezu bidi mu Yudaya, bualu nuvua bakenge penu ku 1Ts 2:8 Anyi “anyima.”

307

Makenga. Mudimu wa Timote

bianza bia bena mu ditunga dienu ne malu a muomumue ne adibu pabu bakenga nawu ku bianza bia bena Yuda, 15 bavua bashipe too ne Mukalenge Yezu ne baprofete ne batukengeshe. Kabidi, kabena basankisha Nzambi, kadi badi baluisha diakalenga dia bantu bonso, 16 bualu badi bakeba kutupangisha bua kuyisha bantu ba bisamba bikuabu bua bobu kusungidibua. Mu mushindu eu badi bakumbaja misangu yonso bunene bua bubi buabu. Kadi ndekelu wa bionso, tshiji tshiende ntshilue kudibu. 17Bana betu, pakatumbushabu kunudi bua tshitupa tshîpi (ku mubidi, kadi ki mmu mioyo yetu) bualu bua dijinga dietu dikole, tuakadienzeja bikole kupita pa tshibidilu bua kunumona mpala ne mpala. 18 Bua bualu ebu, tuvua basue kulua kunudi; eyowa, meme Paulo ngakateta musangu wa kumpala ne musangu muibidi, kadi Satana wakatukangila njila. 19 Bualu ki nnuenu badi ditekemena dietu anyi disanka dietu anyi tshifulu tshietu tshia butumbi kumpala kua Mukalenge wetu Yezu tshikondo tshia dikalaku diende anyi? 20 Bulelela, nudi butumbi buetu ne disanka dietu. Nanku, patuvua katuyi mua kutantamena bualu ebu kabidi, tuakela meji ne: bivua bimpe bua tuetu nkayetu kushala ku Atena; 2 tuetu kunutumina Timote, muanetu ne muena mudimu wa Nzambi mu lumu luimpe lua Kristo, bua kunukolesha ne kunusamba bua ditabuja dienu, 3 bua muntu nansha umue kanyungishibu kudi makenga aa. Bualu nue-

3

1 TESALONIKE 2:15–3:12

nu nkayenu nudi bamanye ne: katuena mua kuepuka makenga a nunku. 4 Bualu nansha patuvua nenu, tuvua badianjile kunuambila ne: netupete makenga ne ke tshidi tshienzeke anu bu munudi bamanye. 5Ke bualu kayi, pamvua tshiyi mua kukolesha kabidi muoyo, ngakatuma muntu bua kumanya bualu bua lulamatu luenu; pamuapa Mutetshianganyi uvua mua kuikala munutete, ne mudimu wetu mukole uvua mua kuvuijibua tshianana. 6Kadi Timote mmufike mpindieu ufuma kunudi aku; mmutuambile lumu luimpe lua lulamatu luenu ne dinanga dienu, munudi nutungunuka misangu yonso ne kutuvuluka ne muoyo mujima, ne munudi nujinga bikole bua kutumona anu mutudi petu tunujinga. 7Bua bualu ebu bana betu, mu ntatu yetu yonso ne makenga, tuvua basambibue bua bualu buenu ne bua lulamatu luenu ludi lumueneka patoke. 8 Bu munudi bashindame mu Mukalenge, tudi bapetulule bukole. 9 Bualu tudi mua kuela Nzambi tuasakidila tua mushindu kayi bua bualu buenu, bua disanka dinene ditudi tumvua kumpala kua Nzambi wetu bua bualu buenu, 10 patudi butuku ne munya tumusengelela ne muoyo mujima bua kumona mpala yenu ne bua kukumbaja tshidi tshipangike ku ditabuja dienu? 11 Nzambi wetu ne Tatu yeye nkayende pamue ne Mukalenge wetu Yezu batuenzele njila bua tuetu kulua kunudi. 12 Kabidi, Mukalenge enze bua dinanga dinudi banangangane ne banange bantu bonso dikole ne divule, anu

1 TESALONIKE 3:13–5:2

Kuepuka masandi. Dibishibua

bu mutudi tunuenzela; 13bua ashindamije mioyo yenu, kanuyi ne tshidibu mua kunubanda natshi bua bunsantu buenu kumpala kua Nzambi wetu ne Tatu tshikondo tshia dikalaku dia Mukalenge wetu Yezu ne bansantu bende bonso. Bana betu, bua kujikija, anu bu munuvua bapete mêyi a kutudi bua mushindu unudi ne bua kuenda bua kusankisha Nzambi, (anu bu munudi nuenda) tudi tunulomba ne tunusengelela mu dîna dia Mukalenge Yezu, bua kutungunuka ne kutamba kuenza nunku. 2Bualu nudi bamanye mêyi atuvua banupeshe mu dîna dia Mukalenge Yezu. 3Disua dia Nzambi didi nunku: nudi ne bua kuikala ba tshijila ne kuepuka masandi. 4 Yonso wa kunudi udi ne bua kumanya mua kukanda mubidi wende mu bunsantu ne bunême, 5kabiyi mu lukuka lukole lua masandi bu mudi bisamba bikuabu bidi kabiyi bimanye Nzambi. 6Muntu nansha umue kena ne bua kufika too ne ku dienzela muanabu bibi ne ku dinyanga manême ende mu bualu ebu, bualu Yehowa udi ufila dinyoka bua malu onso aa, anu bu mutuvua badianjile kunuambila ne banumanyishe bimpe. 7 Bualu Nzambi kavua mutubikile bua malu a bukoya to, kadi mbua bunsantu. 8 Nunku muntu udi upetula, kena upetula muntu, kadi udi upetula Nzambi udi unupesha nyuma muimpe wende. 9Kadi bua dinanga dia bana betu, kabiena ne mushinga bua tuetu kunufundila, bualu Nzambi mmunulongeshe nuenu bine bua

4

308

kunangangana. 10 Bushuwa, ke munudi nuenzela bana betu bonso ba mu Makedoniya mujima. Kadi bana betu, tudi tunusengelela bua nutungunuke ne kutamba kuenza nunku. 11 Nudienzeje bua kusomba mu ditalala, nutangila anu malu enu ne nuenza mudimu ne bianza bienu anu bu mutuvua banuambile; 12 bua nuende bimpe ku mêsu kua bantu ba pambelu, kanuyi nukengela tshintu. 13Kabidi bana betu, katuena basue nupange kumanya bualu bua bantu badi balale tulu mu lufu; bua kanunyingaladi bu mudi bakuabu badi kabayi ne ditekemena benza. 14 Tuetu bitabuje ne: Yezu uvua mufue ne mubishibue ku lufu, nunku kabidi, bantu badi balale tulu mu lufu ku butuangaji bua Yezu, Nzambi nealue nabu pamue nende. 15 Bualu tudi tunuambila bualu ebu ku diambuluisha dia dîyi dia Yehowa ne: tuetu badi ne muoyo badi bashala too ne ku dikalaku dia Mukalenge katuena tudianjidila badi balale tulu mu lufu nansha kakese; 16bualu Mukalenge nkayende neatuluke mu diulu ne dîyi dia bumfumu ne dîyi dia mfumu wa banjelu ne mpungi wa Nzambi, ne bantu badi bafue mu buobumue ne Kristo nebajuke kumpala. 17 Pashishe tuetu badi ne muoyo badi bashale, netuambuibue mu matutu pamue nabu bua kusambakena ne Mukalenge mu lupepele; nunku netuikale ne Mukalenge misangu yonso. 18 Nunku, tungunukayi ne kusambangana ne mêyi aa. Bana betu, bua mêba ne bikondo, kabiena ne mushinga bua kunufundila bualu nansha bumue to. 2Bualu nuenu nkaye-

5

309

Ditalala. Mêyi a busambi

nu nudi bamanye bimpe ne: dituku dia Yehowa didi dilua anu bu mutu muivi ulua butuku. 3 Dîba diambabu ne: “Ditalala, ne kakuena bualu bua kutshina!” dîba adi kabutu ka tshimpitshimpi nekalue diakamue kudibu, anu bu mudi bisama bia pa kulela bikuata mukaji udi ne difu; kabakupanduka nansha kakese. 4 Kadi nuenu bana betu, kanuena mu mîdima, bua dituku adi kadinupapudi bu mudidi mua kupapula muivi, 5 bualu nuenu bonso nudi bana ba butoke ne bana ba dituku. Katuena ni mba butuku ni mba mîdima to. 6 Nunku, katuladi bu mudi bakuabu benza, kadi tushale batabale ne tulame bieledi bietu bia meji bimpe. 7 Bualu bantu badi balala batu batamba kulala butuku; ne bantu badi bakuatshika batu batamba kukuatshika butuku. 8 Kadi buetu tuetu bana ba dituku, tulame bieledi bietu bia meji bimpe, bamane kuvuala tshibuikilu tshia pa tshiadi tshia ditabuja ne dinanga ne bavuale tshifulu tshia ditekemena dia lupandu; 9bualu Nzambi kavua mutusungule bua tshiji, kadi bua kupeta lupandu ku butuangaji bua Mukalenge wetu Yezu Kristo. 10 Wakatufuila bua, nansha tuetu bashale batabale anyi tuetu balale tulu, tuikale ne muoyo pamue nende. 11 Nunku, tungunukayi ne kukankamijangana ne kukoleshangana anu bu munudi nuenza. 12 Bana betu, tudi tunulomba bua nunemeke bantu badi benza mudimu mukole munkatshi muenu ne badi banulombola mu Mukalenge ne banudimuija; 13 nutambe kubatua mushinga wa bungi

1 TESALONIKE 5:3-28

menemene mu dinanga bua mudimu wabu. Nusombe mu ditalala. 14 Ku lukuabu luseke, bana betu, tudi tunulomba bua kudimuija bena tshimvundu, kuakula ne mêyi a busambi kudi badi babungame, kuambuluisha badi batekete, kuikala ne lutulu kudi bantu bonso. 15 Nudimuke bua muntu nansha umue kapingajidi muntu mukuabu bubi ku bubi, kadi misangu yonso, nukebe bua kuenzelangana malu mimpe ne kuenzela bantu bakuabu bonso. 16Nusanke misangu yonso. 17Nusambile misangu yonso. 18 Nuikale nuela Nzambi tuasakidila bua malu onso, bualu ke tshidi disua dia Nzambi bua bualu buenu mu buobumue ne Kristo Yezu. 19Kanujimi kapia ka nyuma. 20 Kanupetudi mêyi a buprofete. 21 Nukonkonone malu onso; nulamate adi mimpe. 22 Nuepuke malu mabi a mishindu yonso. 23 Nzambi wa ditalala nkayende anuvuije ba tshijila mu malu onso. Bana betu, lungenyi luenu ne anyima wenu ne mubidi wenu bidi kabiyi kalema mu malu onso bilamibue kabiyi ne tshidibu mua kubibanda natshi mu tshikondo tshia dikalaku dia Mukalenge wetu Yezu Kristo. 24Yeye udi unubikila ngua lulamatu ne neakumbaje bualu ebu bulelela. 25 Bana betu, tungunukayi ne kusambila bua bualu buetu. 26 Nuele bana betu bonso muoyo ne dituangana dia mishiku dia tshijila. 27Ndi nnutshipisha mu dîna dia Mukalenge bua nubadile bana betu bonso mukanda eu. 28 Ngasa wa Mukalenge wetu Yezu Kristo ikale nenu.

MUKANDA MUIBIDI MUTUMINA BENA

TESALONIKE Meme Paulo ne Siluwano ne Timote, kudi tshisumbu tshia bena Tesalonike badi mu buobumue ne Nzambi Tatu wetu ne Mukalenge Yezu Kristo: 2Ngasa ne ditalala bia kudi Nzambi Tatu ne Mukalenge Yezu Kristo bikale nenu. 3Tudi benzejibue bua kuela Nzambi tuasakidila misangu yonso bua bualu buenu bana betu. Ke mudibi bikengela, bualu ditabuja dienu didi dienda dikola bikole ne dinanga didi yonso wa kunudi nadi kudi bakuabu didi dienda dikola. 4Bua bualu ebu, tuetu bine tudi tuditambisha bua bualu buenu munkatshi mua bisumbu bia Nzambi bua dinanukila dienu ne ditabuja dienu mu dikengeshibua dienu dionso ne mu makenga anudi nukenga. 5 Etshi ntshijadiki tshia dilumbuluisha diakane dia Nzambi, tshidi tshinufikisha ku dibadibua bakumbanyine Bukalenge bua Nzambi bunudi bulelela nutatshila. 6Bidi bileja ne: mbualu buakane kudi Nzambi bua kupingajilaye badi banukengesha makenga. 7 Kadi kunudi nuenu badi bakengeshibua, Nzambi neanupeshe disulakana pamue netu ku dibuluibua dia Mukalenge Yezu pafumaye mu diulu ne banjelu bende ba bukole 8 mu kapia kadi kalakuka, padiye usombuela bantu badi kabayi bamanye Nzambi ne badi kabayi batumikila lumu luimpe lua bualu bua Mukalenge wetu Yezu. 9 Bantu aba nebapete dinyoka dia kabutu ka tshiendelele ku mêsu kua Mukale-

1

nge ne kua butumbi bua bukole buende, 10 dîba didiye ulua bua kutumbishibua bua bansantu bende, ne mu dituku adi bantu bonso bavua baleje ditabuja nebamutangile bakema, bualu nuvua bitabe bumanyishi butuvua bafile ne ditabuja. 11 Bua bualu abu, tudi tusambila misangu yonso bua bualu buenu bua Nzambi wetu anubale bakumbanyine dibikila diende ne akumbaje malu onso mimpe adiye musue kuenza ne bukole buende ne akumbaje mudimu wenu wa ditabuja. 12 Mmuenze nunku bua dîna dia Mukalenge wetu Yezu ditumbishibue munda muenu, ne nuenu mu buobumue nende bilondeshile ngasa wa Nzambi wetu ne wa Mukalenge Yezu Kristo. Kadi bana betu, bua dikalaku dia Mukalenge Yezu Kristo ne bua disangishibua dietu kudiye, tudi tunulomba 2 bua kanunyungishibu mu meji enu lukasa anyi kanutatshishibu kudi mêyi mamba ku nyuma anyi kudi mukenji muamba mukana anyi kudi mukanda udi umueneka bu udi ufumina kutudi wamba ne: dituku dia Yehowa dikadi difike. 3Muntu nansha umue kanusesuishi mu mushindu nansha umue, bualu dituku adi kadiakulua ditontolola kadiyi dianji kulua, ne kabayi banji kuela mushipi wa mikenji patoke, muana wa dibutuka mene. 4 Yeye udi uluisha yonso udibu babikila “nzambi” anyi tshintu tshia kutendelela ne udibandisha ku mutu kuabi; nunku udi usomba mu ntempelo

2

310

311

Mushipi wa mikenji. Busambi

wa Nzambi, udiamba mudiye yeye muine nzambi. 5 Kanuena bavuluke ne: pantshivua nenu mvua nnuambila malu aa anyi? 6 Nunku mpindieu nudi bamanye tshintu tshidi tshimupangisha, mbua alue kuedibua patoke mu tshikondo tshiende tshikumbane. 7Bulelela, bualu busokoka bua dishipa dia mikenji edi bukadi butuadije; kadi anu too ne pumbuka eu udi umupangisha mpindieu. 8Pashishe, mushipi wa mikenji needibue patoke, wikala Mukalenge Yezu ne bua kubutula ne nyuma wa mukana muende ne kumuvuija tshintu tshia tshianana ku dimueneka dia dikalaku diende. 9 Kadi dikalaku dia mushipi wa mikenji didi bilondeshile mudimu wa Satana ne midimu ya bukole ya mishindu yonso ne bimanyinu bia dishima ne malu a kukema 10ne kudinga kua mishindu yonso kudi kakuyi kuakane bua bantu badi bajimina bu difutu, bualu kabavua bitabe dinanga dia bulelela bua bamone mua kupanduka. 11 Ke bualu kayi Nzambi udi ulekela malu adi apambuishangana abapambuisha, bua bafike ku ditaba dishima, 12bua babalumbuluishe bonso, bualu kabavua bitabe bulelela, kadi bavua basanke bua malu adi kaayi makane. 13 Kadi bana betu banangibue kudi Yehowa, tudi benzejibue misangu yonso bua kuela Nzambi tuasakidila bua bualu buenu, bualu Nzambi uvua munusungule katshia ku ntuadijilu bua lupandu pavuaye munuvuije ba tshijila ne nyuma wende ne ku ditabuja dienu mu bulelela. 14Wakanubikila ku lupandu elu ku diambuluisha dia lumu luimpe lutudi tu-

2 TESALONIKE 2:5–3:7

manyisha bua nupete butumbi bua Mukalenge wetu Yezu Kristo. 15 Nunku, bana betu, nushindame ne nulamate bikole ku bilele bivuabu banulongeshe ku diambuluisha dia mukenji muamba mukana anyi dia mukanda mufume kutudi. 16 Bualu bukuabu, Mukalenge wetu Yezu Kristo yeye nkayende ne Nzambi Tatu wetu uvua mutunange ne mutupeshe busambi bua tshiendelele ne ditekemena dimpe ku diambuluisha dia ngasa wende, 17basambe mioyo yenu ne banukoleshe mu malu mimpe onso ne mu dîyi dimpe dionso. Ndekelu wa bionso, bana betu, tungunukayi ne kusambila bua bualu buetu, bua dîyi dia Yehowa ditungunuke ne kumuangalaka lukasa ne kutumbishibua anu mudidi dienzeka kuenu; 2ne bua tusungidibue ku bianza bia bantu bena tshinyangu ne babi, bualu ki mbantu bonso badi ne ditabuja to. 3 Kadi Mukalenge udi ne lulamatu, neanukoleshe, ne neanukube kudi mubi. 4 Kabidi, tudi ne dishindika mu Mukalenge bua bualu buenu ne: nudi nuenza mêyi etu, ne nenutungunuke ne kuatumikila. 5 Mukalenge atungunuke ne kuludika mioyo yenu bimpe ku dinanga dia Nzambi ne ku dinanukila bua bualu bua Kristo. 6 Mpindieu bana betu, tudi tunuambila tshia kuenza mu dîna dia Mukalenge Yezu Kristo ne: nuepuke muanetu yonso udi kayi wenda mu bulongame, udi kayi ulonda bilele binuvua bangate kutudi. 7Bualu nuenu nkayenu nudi bamanye munudi ne bua kutuidikija, bualu katuvua benze malu a lukutukutu munkatshi

3

2 TESALONIKE 3:8—1 TIMOTE 1:7 muenu 8 anyi badie tshiakudia tshia muntu tshianana. Kadi ku mudimu mukole ne ntatu tuvua tuenza mudimu butuku ne munya bua kubenga kutekela muntu nansha umue wa kunudi bujitu bunene. 9 Ki mbualu katuvua ne bukokeshi, kadi mbua kudifila tuetu bine bu tshilejilu tshia nuenu kuidikija. 10 Bulelela kabidi, patuvua nenu, tuvua tunutumina dîyi edi ne: “Bikala muntu kayi musue kuenza mudimu, kadi biakudia to.” 11Bualu tudi bumvue mudi bakuabu kabayi benda mu bulongame munkatshi muenu, kabayi benza mudimu nansha umue, kadi babuelakana mu malu adi kaayi abatangila. 12 Tudi tutumina bantu ba nunku dîyi ne tubabela mu Mukalenge Yezu Kristo ne: badi ne bua kuenza mudimu ne

Tshimanyinu

312

ditalala ne kudia biakudia bidibu bobu nkayabu bapete. 13 Buenu nuenu bana betu, kanulekedi kuenza malu mimpe. 14 Kadi bikala muntu kayi utumikila dîyi dietu didi mu mukanda eu, numutue tshimanyinu, nulekele kusomba nende, bua afuishibue bundu. 15 Kanumuangatshi bu muena lukuna, kadi tungunukayi ne kumubela bu muanenu. 16 Mukalenge wa ditalala yeye nkayende anupeshe ditalala misangu yonso mu mishindu yonso. Mukalenge ikale nenu bonso. 17 Eu mmuoyo wa ku tshianza tshianyi undi meme Paulo nnuela, udi muikale tshimanyinu mu mukanda wonso; mushindu eu ke undi mfunda. 18 Ngasa wa Mukalenge wetu Yezu Kristo ikale nenu bonso.

―――――― MUKANDA WA KUMPALA MUTUMINA

TIMOTE Meme Paulo, mupostolo wa Kristo Yezu ku dîyi dituma dia Nzambi Musungidi wetu ne dia Kristo Yezu ditekemena dietu, 2 kudi Timote muananyi mulelela mu ditabuja: Ngasa, luse ne ditalala bia kudi Nzambi Tatu ne Kristo Yezu Mukalenge wetu bikale nebe. 3 Anu mumvua mukukankamije bua kushala ku Efeso pankavua pa kuya ku Makedoniya, ke mundi ngenza kabidi mpindieu, bua utumine bantu bakuabu dîyi bua kabalongeshi dilongesha dikuabu, 4 bua kabateyi ntema ku mianu ya dishima ne ku malu a dilondangana

1

dia bankambua. Malu aa kaena afikisha ku bualu nansha bumue bua mushinga, kadi adi ajula nkonko ya patupu pamutu pa kupetesha tshintu kampanda tshia kudi Nzambi tshidi mu diumvuangana ne ditabuja. 5 Bulelela, tshipatshila tshia mukenji eu ndinanga didi difumina mu muoyo mutoke, mu kondo ka muoyo kimpe ne mu ditabuja didi kadiyi ne lubombo. 6 Bu muvua bamue bantu balekele malu aa, bakaditua mu biakulakula bia tshianana. 7 Mbasue kuikala balongeshi ba mikenji, kadi kabena bajingulula malu adibu bamba anyi malu adibu bimanyina bikole.

313

Benji ba malu mabi. Mutuangaji umue

8 Nunku tudi bamanye ne: Mikenji mmimpe anu padi muntu uyitumikila mudibi bikengela, 9 mumanye ne: mikenji ki mmiela bua muntu muakane, kadi mbua bantu badi bashipa mikenji, bantomboji, bantu badi kabayi banemeka Nzambi, benji ba malu mabi, badi kabayi ne lulamatu, banyangi ba bintu bia tshijila, ne bashipi ba batatu, ne bashipi ba bamamu, ne bashipianganyi, 10 bena masandi, balume badi balala ne balume nabu, bantu batu bambula bantu ku bukole baya nabu, bena mashimi, benji ba mitshipu ya dishima, anyi bualu bukuabu buonso budi bubengangana ne dilongesha dimpe 11 bilondeshile lumu luimpe lua butumbi lua Nzambi wa disanka ludibu bampeshe. 12 Ndi ne dianyisha kudi Kristo Yezu Mukalenge wetu uvua mumpeshe bukole, bualu uvua mumbale muena lulamatu pakansungulaye bua mudimu, 13 nansha mumvua kumpala mupendi wa Nzambi, mukengeshanganyi, ne mupange bukalanga. Nansha nanku, bakandeja luse bualu mvua muenze malu mu dipanga, tshiyi ne ditabuja. 14 Kadi ngasa wa Mukalenge wetu wakavulangana bikole menemene pamue ne ditabuja ne dinanga ku butuangaji bua Kristo Yezu. 15 Dîyi edi ndia kueyemena ne ndikumbane bua kuditaba ne: Kristo Yezu wakalua pa buloba bua kusungila benji ba malu mabi. Meme ndi wa kumpala mu bobu abu. 16 Nansha nanku, bakandeja luse bua ne: ku diambuluisha dianyi meme muntu wa kumpala, Kristo Yezu aleje muoyo mule wende wonso bu tshilejilu kudi bantu bikala mua kuleja ditabuja diabu kudiye bua kupeta muoyo wa tshiendelele.

1 TIMOTE 1:8–2:7

17Kudi Mukalenge wa tshiendelele, udi kayi mua kubola, udi kayi umueneka, Nzambi umuepele, bunême ne butumbi bikale kudiye kashidi ne tshiendelele. Amen. 18Ndi nkupesha mukenji eu wewe muananyi Timote, mu diumvuangana ne mêyi a buprofete avuabu bambe bua bualu buebe, bua ku diambuluisha diawu utungunuke ne kuluangana mvita mimpe; 19 mulame ditabuja ne kondo ka muoyo kimpe kakadi bakuabu balekele, bua bualu ebu ditabuja diabu ndidiine anu bu mazuwa adi madiine mu mâyi. 20 Humenayo ne Alesandelo badi munkatshi mua bantu aba; ndi mubafile mu bianza bia Satana bua dinyoka dibalongeshe bua kubenga kupenda Nzambi. Nunku, kumpala kua malu onso ndi ndomba bua basengelele Nzambi, basambile, benze milombu ne bele Nzambi tuasakidila bua bantu ba mishindu yonso, 2bua bakalenge ne bua bonso badi ne bukokeshi; bua tutungunuke ne kuikala ne bupole ne ditalala mu dilamata dionso dia Nzambi ne bunême buonso. 3 Bualu ebu mbuimpe ne mbuanyishibue ku mêsu kua Nzambi Musungidi wetu, 4 udi musue bua bantu ba mishindu yonso basungidibue ne bafike ku dimanya dijalame dia bulelela. 5Bualu kudi Nzambi umue, ne mutuangaji umue pankatshi pa Nzambi ne bantu, mmuntu, Kristo Yezu, 6 wakadifila nkayende bua bantu bonso bu tshia kupikula natshi tshidi tshikumbanangane; bualu ebu ke budi ne bua kumanyishibua mu tshikondo tshiabu. 7 Bakansungula bua kuikala muyishi ne mupostolo

2

1 TIMOTE 2:8–3:13

Muaba wa mukaji. Basadidi ba mudimu

bua bumanyishi ebu, mulongeshi wa bisamba bikuabu mu bualu bua ditabuja ne bulelela; ndi ngamba bulelela, tshiena nshima to. 8 Nunku ndi musue bua balume batungunuke ne kusambila miaba yonso bela bianza bia tshijila muulu, kakuyi tshiji ne dikokangana. 9 Bia muomumue, ndi musue bua bakaji badilengeje ne mvuadilu muakane, wa kanemu ne meji mimpe, kabayi ne mishindu ya pa buayi ya dilukisha nsuki, kabayi ne ngolo anyi mabue a busanga anyi bilamba bia mushinga mukole menemene, 10 kadi mu mushindu udi mukumbanyine bakaji badi bamba mudibu batshina Nzambi, mbuena kuamba ne: ne bienzedi bimpe. 11 Mukaji alonge mu tshimuma ne dikokela dionso. 12Tshiena nganyishila mukaji bua kulongesha anyi bua kuikala ne bukokeshi ku mutu kua mulume, kadi udi ne bua kushala mupuwe. 13 Bualu Adama ke uvua mufukibue kumpala, pashishe Eva. 14 Kabidi, kabavua bashime Adama to, kadi mukaji ke uvuabu bashime bibi menemene, kushipaye mukenji. 15 Kadi nealamibue bua dilela dia bana, anu bikala bakaji batungunuka mu ditabuja, mu dinanga ne mu bunsantu pamue ne meji mimpe. Dîyi edi ndia kueyemena: Muntu mulume yeye wipatshila mudimu wa butangidi, udi ujinga mudimu muimpe. 2 Nunku, mutangidi udi ne bua kuikala kayi ne bualu budibu bamubanda nabu, ikale ne mukaji umue, ikale ne nkatshinkatshi mu bienzedi biende, ikale ne meji mimpe, muena bulongame, muakididi wa benyi, mumanye mua kulongesha,

3

314

3kikadi mukuatshiki wa maluvu, muena tshikisu, muena malu makole, musue matandu, munangi wa makuta, 4ikale muntu udi ulombola ba mu nzubu muende bimpe, muikale ne bana badi bamukokela ne bunême buonso; 5 (bulelela, bikala muntu kayi mumanye mua kulombola ba mu nzubu muende, mmunyi mualamaye tshisumbu tshia Nzambi?) 6 kikadi muntu mupiamupia mu ditabuja, bua kalu kudiuwuja ne lutambishi ne kupona mu dilumbuluisha didibu balongoluele Diabolo. 7Bualu bukuabu, udi kabidi ne bua kuikala ne lumu luimpe kudi bantu ba pambelu, bua kakuluki mu bualu bua bundu ne mu buteyi bua Diabolo. 8 Bia muomumue, basadidi ba mudimu badi ne bua kuikala bantu ba kunemekibua, kabayi bena mêyi abidi, kabayi badifila ku maluvu a bungi, kabayi ne lukuka lua bintu bipeta mu njila mubi, 9bikale balama bualu busokoka bua tshijila bua ditabuja ne kondo ka muoyo katoke. 10Banji kubateta kabidi bua kujadika bikalabu bakumbane, pashishe benze mudimu wa busadidi bu mudibu kabayi ne bualu budibu bababanda nabu. 11 Bia muomumue, bakaji badi ne bua kuikala bantu ba kunemekibua, kabayi bashiminyinyanganyi ba malu, bikale ne nkatshinkatshi mu bienzedi biabu, bena lulamatu mu malu onso. 12 Basadidi ba mudimu bikale ne mukaji umue, balombola bana babu ne ba mu nzubu muabu bimpe. 13 Bualu balume badi benza mudimu bimpe badi badipetela muaba wa lumu ne dikima dikole dia kuakula bua ditabuja didi ditangila Kristo Yezu.

315

Dibidija dia mubidi. Ikala tshilejilu

14 Ndi nkufundila malu aa nansha mundi mutekemene bua kulua kuudi mu matuku makese emu; 15 kadi bu meme mua kunenga, ndi nkufundilawu bua umanye muudi ne bua kuenza malu mu nzubu wa Nzambi udi tshisumbu tshia Nzambi wa muoyo, dikunji ne nshindamenu wa bulelela. 16 Bushuwa, bualu busokoka bua tshijila bua dilamata dia Nzambi edi mbunene menemene: ‘Wakamueneka mu mubidi, wakabadibua muakane mu nyuma, wakamuenekela banjelu, bakayisha bualu buende munkatshi mua bisamba bikuabu, bakamuitabuja pa buloba, bakamuakidila muulu ne butumbi.’ ˆ Kadi dıyi diamba ku nyuma didi diamba patoke ne: mu bikondo bialua, bantu bakuabu neˆ balekele ditabuja, bateleja meyi adi apambuisha mamba kudi nyuma mibi, ne malongesha a bademon 2 ku lubombo lua bantu badi bamba malu a dishima badi ne kondo ka muoyo kuoshike anu bu kuosha ne tshiamu tshikunjija mu kapia. 3 Nebakandike bantu bua kuselangana, babelela mikenji bua kubenga biakudia bidi Nzambi mufuke bidi bantu badi ne ditabuja ne bamanye bulelela bimpe ne bua kudia ne disakidila. 4 Bualu tshifukibua tshionso tshia Nzambi ntshimpe; kakuena tshintu tshia kubenga bikalabu batshiangata ne disakidila, 5 bualu ntshivuija tshia tshijila ku diaˆ mbuluisha dia dıyi dia Nzambi ne disambila didibu batshienzele. 6 Paudi upesha bana betu mibelu eyi, newikale muena mudimu muimpe wa Kristo Yezu udi mudie ˆ meyi a ditabuja ne a dilongesha dimpe diudi mulonde bimpe mene-

4

1 TIMOTE 3:14–5:2

mene. 7 Kadi ubenge mianu ya dishima idi inyanga bintu bia tshijila ya buena idibu bela kudi bakaji bakulakaje. Kadi ikala udibidija ne tshipatshila tshia kulamata Nzambi. 8 Bualu dibidija dia mubidi didi ne mushinga mu malu makese; kadi dilamata Nzambi didi ne mushinga mu malu onso, bualu didi ne mulayi wa muoyo wa mpiˆ ndieu ne utshilualua. 9 Dıyi edi ndia kueyemena ne ndikumbane bua kuditaba dionso. 10 Ke bualu kayi tudi tuenza mudimu mukole ne tudienzeja, bualu tudi bateke ditekemena dietu mu Nzambi wa muoyo udi Musungidi wa bantu ba mishindu yonso, nangananga wa bena lulamatu. 11 Tungunuka ne kufila mikenji eyi ne kuyilongesha. 12 Muntu nansha umue kapetudi bunsonga buebe. Kadi ikala tshilejilu kudi bena lulamatu mu ngakuilu, mu bienzedi, mu dinanga, mu ditabuja, ne mu bukezuke. 13 Too ne pangalua, tungunuka ne kudifila ku dibala kumpala kua bantu, ku disengelela ne ku dilongesha. 14 Kulenguludi tshipedi tshidi munda muebe tshivuabu baˆ kupeshe ku diambuluisha dia dıyi dia buprofete divuabu bambe pavua kasumbu ka bakulu kakutentekele bianza. 15 Elela malu aa meji, udifile kudiwu bua bantu bonso bamone muudi uya kumpala. 16 Wikale mudimuke mu malu ebe ne mu dilongesha diebe. Unanukile mu malu aa, bualu paudi wenza nunku, neudisungile wewe muine ne bantu badi bakuteleja. Kubedi muntu mukulumpe ne ˆ meyi mashile menemene. Kadi umusengelele bu tatu, bansongalume bu bana benu, 2 bakaji

5

1 TIMOTE 5:3-21

Kutangila baudi nabu. Bunême misangu 2

bakulumpe bu bamamu, bansongakaji bu bana benu ba bakaji ne muoyo mutoke wonso. 3Unemeke bakaji bakamba badi bakamba balelela. 4Kadi mukaji mukamba yeye muikale ne bana anyi ne bikulu, bobu banji kulonga mua kuenza malu adi aleja mudibu balamate Nzambi mu nzubu yabu ne bua kufuta baledi babu ne bakakuabu tshidi tshibakumbanyine, bualu ke tshidi tshianyishibue ku mêsu kua Nzambi. 5 Mukaji udi mukamba mulelela ne udi kayi ne dikuatshisha mmuteke ditekemena diende kudi Nzambi ne udi unanukila mu disengelela ne masambila butuku ne munya. 6 Kadi mukaji mukamba udi udifila ku masanka a mubidi mmufue nansha mudiye ne muoyo. 7 Nunku, tungunuka ne kubambila mêyi aa bua bikale kabayi ne bualu budibu bababanda nabu. 8Bulelela, bikala muntu kayi ukumbaja majinga a badiye nabu, nangananga a ba mu nzubu muende, yeye mmuvile ditabuja ne mmubi kupita muntu udi kayi ne ditabuja. 9 Bafunde dîna dia mukaji mukamba anu udi ne bidimu kabiyi muinshi mua makumi asambombo, uvua mukaji wa mulume umue, 10udi mumanyike bua bienzedi biende bimpe, bikalaye mukoleshe bana, bikalaye uvua wakidila benyi, muoweshe bansantu mâyi ku makasa, muambuluishe bakengi, mudifile mu mudimu wonso muimpe. 11 Kadi kufundi mêna a bakaji bakamba batshidi bansonga, bualu padi majinga a kusangila ne balume alua kuimana pankatshi pabu ne Kristo, badi bajinga kuya ku dibaka. 12Nebapete dilumbului-

316

sha bualu bavua balekele dilaya diabu dia kumpala. 13 Badi kabidi balonga bua kubenga kuenza mudimu, benda banyunguluka ku nzubu ne ku nzubu; eyowa, kabena anu babenga kuenza mudimu, kadi badi kabidi bena bijanu ne badi babuelakana mu malu a bakuabu, bakula malu adibu kabayi ne bua kuakula to. 14 Nunku, ndi musue bua bakaji bakamba batshidi bansonga babuele mu dibaka, balele bana, batangile ba mu nzubu yabu, bua kabapeshi muluishi mpunga wa kuakula bibi. 15Bulelela, bakuabu bakadi bamane kupambuka bua kulonda Satana. 16 Mukaji muena kuitabuja yeye muikale ne balela bende bikale bakaji bakamba, abambuluishe, bua tshisumbu katshikadi ne bujitu abu to. Dîba adi tshidi mua kuambuluisha bakaji bakamba badi bakamba balelela. 17 Bakulu badi balombola mu mushindu muimpe bangatshibue bakumbane bua kupeshibua bunême misangu ibidi, nangananga aba badi benza mudimu mukole mu dîyi ne mu dilongesha. 18 Bualu dîyi dia mu Mifundu minsantu didi diamba ne: “Kuena ne bua kusuika mbanga ya ngombe padiye ushipula ntete”; didi diamba kabidi ne: “Muena mudimu mmukumbanyine difutu diende.” 19 Kuitabi padibu babanda mukulu, anu pikalaku tshijadiki tshia bantemu babidi anyi basatu. 20 Bantu badi benza bubi, ubabele kumpala kua bantu bonso, bua tshikale bu didimuija kudi badi bashale. 21 Ndi nkuambila kumpala kua Nzambi ne Kristo Yezu ne banjelu basungula bua kutumikila malu aa kuyi udianjila kuelelangana meji mabi anyi ne kansungasunga.

317

Mvinyo. Dinanga dia makuta

22 Kutentekedi muntu nansha umue bianza lukasa; anyi kubuelakanyi mu malu mabi a bakuabu; udilame mukezuke. 23 Lekela kunua anu mâyi nkayawu, kadi nuaku mvinyo mukese bua tshifu tshiebe ne bua tusamasama tuebe tua pa tshibidilu. 24 Mibi ya bamue bantu idi imanyika patoke, ifikisha diakamue ku dilumbuluisha, kadi ya bantu bakuabu idi ilua kumueneka panyima. 25 Bia muomumue kabidi, bienzedi bimpe bidi bimanyika patoke, ne bidi kabiyi bimanyike kabiena mua kushala bisokoka. Bantu badi muinshi mua mutshi wa tshikokedi wa bupika batungunuke ne kumona bamfumu babu ne: mbakumbanyine bunême buonso, bua dîna dia Nzambi ne dilongesha kabipendibu nansha kakese. 2 Kabidi, bantu badi ne bamfumu babu bena kuitabuja kababapetudi nansha, bualu mbana babu. Kadi badi ne bua kuenza mudimu ne muoyo mujima, bualu bantu badi bapeta dikuatshisha dia ku mudimu wabu muimpe mbena kuitabuja ne banangibue. Tungunuka ne kulongesha bantu malu aa ne kubapesha mibelu eyi. 3 Muntu yeye ulongesha dilongesha dikuabu ne kayi witaba mêyi makane a kudi Mukalenge wetu Yezu Kristo anyi dilongesha didi mu diumvuangana ne dilamata Nzambi, 4 mmuwule ne lutambishi ne kena umvua bualu nansha bumue. Mmukuatshike ku bupika bua dikokangana ne dielangana mpata bua miaku. Malu aa adi ajudija lubabu, matandu, bipendu, dielelangana meji mabi, 5 ditandangana dîba dionso bua

6

1 TIMOTE 5:22–6:14

tumalu tukese kudi bantu badi banyanguke mu meji ne kabayi ne bulelela, bela meji ne: dilamata Nzambi mmushindu wa kupetela bintu. 6 Mu kuamba kuimpe, dilamata Nzambi didi ne dikuatshisha dinene bituikala tusanka ne bintu bitudi nabi. 7 Bualu katuvua balue ne tshintu pa buloba, ne katuena mua kumbukapu ne tshintu. 8 Nunku, bituikala ne biakudia ne bia kuvuala, tusanke ne bintu ebi. 9Kadi bantu badi badisuike bua kuikala anu babanji badi bakuluka mu diteta ne mu buteyi ne mu majinga a bungi a bupote adi enzelangana bibi, abueja bantu mu dibashipesha ne mu dibutuka. 10 Bualu dinanga dia makuta didi muji wa malu mabi a mishindu yonso, ne bua dipatshila dinanga edi, bamue bantu mbasesuke kule ne ditabuja ne mbadisunsule mubidi mujima ne tunyinganyinga tua bungi. 11 Kadi wewe muntu wa Nzambi, nyema malu aa. Ipatshila buakane, dilamata Nzambi, ditabuja, dinanga, dinanukila ne bupole malu. 12Uluangane mvita mimpe ya ditabuja, ukuate bikole ku muoyo wa tshiendelele uvuabu bakubikidile ne uuvua mujikule bimpe patoke kumpala kua bantemu ba bungi. 13 Ndi nkutumina dîyi edi kumpala kua Nzambi udi ulama bintu bionso ne muoyo ne kua Kristo Yezu uvua mujikule malu bimpe patoke bu ntemu kumpala kua Ponsio Pilato, 14bua utumikile mikenji mu mushindu udi kauyi kalema ne udibu kabayi mua kubanda too ne ku dimueneka dia Mukalenge wetu Yezu Kristo.

1 TIMOTE 6:15—2 TIMOTE 1:8 15 Dimueneka edi, Mfumu wa Bukole wa disanka umuepele neikale mua kudimuenesha mu bikondo biadi bijadika, yeye udi Mfumu wa badi bakokesha bu bamfumu ne Mukalenge wa badi bakokesha bu bakalenge; 16 yeye nkayende udi kayi mua kufua, udi musombe mu butoke budi muntu kayi mua kufika kudibu, udi muntu nansha umue kayi muanji kumona anyi kayi mua kumona. Bunême ne bukole bua tshiendelele bikale kudiye. Amen. 17Ambila bantu badi babanji mu ndongoluelu wa malu eu bua kabikadi bena lutambishi, bua kabateki ditekemena diabu mu bubanji budi mua kujimina, kadi baditeke kudi Nzambi udi utupesha

Wepuke biyukiyuki

318

bintu bionso bitudi tusanka nabi. 18 Ubambile bua benze malu mimpe, bikale babanji mu midimu mimpe, bikale bapeshanganyi ba bintu, bikale badiakaje bua kuabanyangana bintu ne bakuabu, 19 ne nunku badi baditekela tshishimikidi tshimpe bua matuku atshilualua, bua bakuate bikole ku muoyo wa bushuwa. 20Wewe Timote, ulame tshivuabu batekeshe kuudi wepuka biyukiyuki bia patupu bidi binyanga tshintu tshia tshijila, ne mpata ya tshidibu babikila mu dipanga ne: “ndimanya.” 21Bualu, bua kudileja bua dimanya dia mushindu eu, bamue bantu mbasesuke mu ditabuja. Ngasa ikale nenu.

―――――― MUKANDA MUIBIDI MUTUMINA

TIMOTE Meme Paulo, mupostolo wa 1 Kristo Yezu ku disua dia Nzambi bilondeshile mulayi wa muoyo udi ku butuangaji bua Kristo Yezu, 2kudi Timote muananyi munanga: Ngasa, luse, ne ditalala bia kudi Nzambi Tatu ne Kristo Yezu Mukalenge wetu bikale nebe. 3Ndi nsakidila Nzambi undi ngenzela mudimu wa tshijila ne kondo ka muoyo katoke, anu bu muvua bankambua banyi benze, bua tshilekedi kukuvuluka pandi nsengelela Nzambi butuku ne munya. 4 Ndi njinga ne muoyo mujima bua kukumona pandi mvuluka binsonji biebe bua nguwujibue

ne disanka. 5 Bualu ndi mvuluka ditabuja diebe didi kadiyi ne lubombo divua kumpala munda mua kakuebe Loyi ne mua mamuebe Eunike, kadi dindi mujadike ne: didi kabidi munda muebe. 6 Bua bualu ebu ndi nkuvuluija bua kusonsola anu bu kapia tshipedi tshia Nzambi tshidi munda muebe tshiuvua mupete pamvua mukutentekele bianza. 7Bualu Nzambi ki mmutupeshe nyuma wa buôwa to, kadi wa bukole, wa dinanga ne wa meji mimpe. 8Nunku kuikadi ne bundu bua kumanyisha bualu bua Mukalenge wetu anyi buanyi meme udi muena buloko bua bualu buende; kadi

319

Ulamate mêyi makane. Musalayi

itaba bua kukenga bua lumu luimpe weyemena bukole bua Nzambi. 9Yeye wakatusungila ne wakatubikila ne dibikila dia tshijila, ki mbua midimu yetu, kadi mbua dilongolola diende ne ngasa wende. Wakatupa ngasa eu mu Kristo Yezu kale menemene, 10 kadi mpindieu udi umueneshibua patoke ku diambuluisha dia dimueneka dia Musungidi wetu Kristo Yezu udi mujimije lufu ne muleje patoke mua kupeta muoyo ne dibenga kubola ku diambuluisha dia lumu luimpe 11 luvuabu banteke bua kuikala muyishi walu, mupostolo ne mulongeshi. 12 Bua bualu ebu meme panyi ndi nkenga ne malu aa, kadi tshiena ngumvua bundu to. Bualu ndi mumanye yeye undi muitabuje, ndi mushindike ne: udi ne bukole bua kulama tshindi mutekeshe kudiye too ne ku dituku adi. 13Ulamate tshilejilu tshia mêyi makane auvua mumvue kundi ne ditabuja ne dinanga bidi bifumina ku buobumue ne Kristo Yezu. 14 Ulame bimpe tshintu tshia mushinga etshi tshidi tshitekesha kuudi ku diambuluisha dia nyuma muimpe udi munda muetu. 15 Udi mumanye ne: bantu bonso ba mu distrike dia Asia mbandekele. Fugelo ne Hêmogene badi munkatshi muabu. 16 Mukalenge afuile ba mu nzubu mua Onezifolo luse, bualu uvua unkolesha misangu ne misangu, kavua mumvue bundu bua nkanu yanyi to. 17Kadi pavuaye ku Lomo, wakankeba ne muoyo mujima, kumpetaye. 18Mukalenge amuambuluishe bua Yehowa amufuile luse dituku adi. Wewe udi mumanye bimpe midimu yonso ivuaye muenze ku Efeso.

2 TIMOTE 1:9–2:12

Nunku wewe muananyi, tungunuka ne kupetela bukole mu ngasa udi ufumina ku buobumue ne Kristo Yezu, 2 ne malu auvua mumvue kundi avua bantemu ba bungi bashindike; malu aa uapeshe balume ba lulamatu balua kuikala pabu bakumbane bimpe bua kulongesha bakuabu. 3 Bu musalayi muimpe wa Kristo Yezu, itaba bua kukenga. 4 Muntu udi wenza mudimu wa busalayi kena mua kuditua mu dienda dia mushinga bu muntu wa tshianana bikalaye musue kusankisha muntu udi mumuangate ku busalayi. 5Bualu bukuabu, kabena mua kuasa muntu udi ulumbila mu manaya tshifulu tshia butumbi padiye kayi mulumbile bilondeshile mikenji ya manaya to. 6 Tshidime udi wenza mudimu mukole ke udi ne bua kuikala wa kumpala bua kuangata bia ku mudimu wende. 7 Ikala welangana meji bikole bua malu andi ngamba, ne Mukalenge neakupeshe busunguluji mu malu onso. 8 Vuluka ne: Yezu Kristo wakabishibua ku lufu ne uvua wa mu ndelanganyi ya Davidi, bilondeshile lumu luimpe lundi nyisha, 9 lundi nkengela, mulubuelele mu buloko bu muenji wa malu mabi. Nansha nanku, dîyi dia Nzambi ki ndisuikibue diodi to. 10 Bua bualu ebu, ndi ntungunuka ne kutantamena malu onso bua basungula, bua bobu pabu bapete lupandu ludi lulua ku diambuluisha dia Kristo Yezu pamue ne butumbi bua tshiendelele. 11 Dîyi edi ndia kueyemena: Bulelela, bituikala tuvua bafue pamue nende, netuikale kabidi ne muoyo popamue nende; 12tuetu batungunuke ne kunanukila, netukokeshe

2

2 TIMOTE 2:13–3:5

Ulongeshe dîyi dia bulelela bimpe

kabidi pamue nende bu bakalenge; tuetu bamuvile, neatuvile pende; 13 nansha tuetu katuyi ne lulamatu, yeye udi ushala ne lulamatu, bualu kena mua kudivila yeye nkayende to. 14 Utungunuke ne kubavuluija malu aa ubambila kumpala kua Nzambi bua kubenga kukokangana bua miaku, mbualu budi kabuyi ne mushinga nansha mukese, bualu budi bunyanga badi babuteleja. 15Enza muebe muonso bua kumueneka kumpala kua Nzambi bu muntu muanyishibue, muena mudimu udi kayi ne bualu bua kumvuila bundu, udi ulongesha dîyi dia bulelela bimpe menemene. 16 Kadi wepuke biyukiyuki bia tshianana bidi binyanga tshintu tshia tshijila; bualu nebifikishe bantu ku malu mabi menemene, 17 ne dîyi diabu neditampakane bu mputa wa lubangu. Humenayo ne Fileto badi munkatshi mua 18bantu badi basesuke ku bulelela, bamba mukadi dibishibua ku lufu dimane kuenzeka; badi banyanga ditabuja dia bamue bantu. 19 Nansha nanku, tshishimikidi tshikole tshia Nzambi ntshishale tshimane, tshikale ne tshimanyinu etshi: “Yehowa mmumanye badi bende,” kabidi ne: “Muntu yonso udi utela dîna dia Yehowa, alekele malu adi kaayi makane.” 20 Mu nzubu munene kamuena anu bivuadi bia ngolo ne bia tshiamu tshia arjan to, kadi mudi kabidi bia mitshi ne bia dîma, bikuabu bia mudimu wa bunême, kadi binga bia mudimu udi kawuyi wa bunême. 21Nunku, muntu yeye muikale kule ne bidi kabiyi bia bunême, neikale tshivuadi tshia mudimu wa bunême, tshi-

320

vuija tshia tshijila tshiambuluisha muenatshi, tshilongolola bua mudimu muimpe wonso. 22 Nunku, nyema majinga a bunsonga, kadi ipatshila buakane, ditabuja, dinanga, ditalala popamue ne bantu badi babikila Mukalenge ne muoyo mutoke. 23 Bualu bukuabu, epuka dikokangana dia malu mapote ne didi kadiyi ne mutu, mumanye mudidi dilela matandu. 24 Bualu mupika wa Mukalenge kena ne bua kuluangana, kadi udi ne bua kuikala muena bupole kudi bantu bonso, mukumbane bua kulongesha, udikanda padibu bamuenzela bibi, 25 ulongesha bantomboji ne lutulu; pamuapa Nzambi udi mua kubapesha dikudimuna dia mutshima didi difikisha ku dimanya dijalame dia bulelela, 26 ne badi mua kupetulula meji mimpe, kupanduka ku buteyi bua Diabolo, bualu uvua mubakuate ne muoyo bua kuenza disua diende. Kadi umanye bualu ebu ne: mu matuku a ku nshikidilu nekuikale bikondo bibi bidi bikole mua kupita nabi. 2 Bualu bantu nebikale badinangi, banangi ba makuta, bena diambu, badibandishi, bapendi ba Nzambi, kabayi batumikila baledi babu, kabayi ne dianyisha, kabayi ne lulamatu, 3 kabayi banange bana babu, kabayi ne lungenyi lua kumvuangana, bashiminyinyanganyi ba malu, kabayi badikanda, bena luonji, kabayi banange malu mimpe, 4 batungidianganyi, bena mutu mukole, badiuwuja ne didisua, banangi ba masanka pamutu pa kuikala banangi ba Nzambi, 5 bikale ne tshimuenekelu tshia bantu ba Nzambi kadi bienzedi biabu kabiyi bileja bukole buatshi; umbuka

3

321

Dîyi ndifundisha ku nyuma

kudi bantu aba. 6 Bualu munkatshi muabu mudi badi badifinya mu nzubu ya bantu ne bakuata ku bupika bakaji badi batekete, batshiokesha kudi majitu a mibi, balombola kudi majinga a mishindu ya bungi, 7badi balonga misangu yonso, kadi kabayi bafika ku dimanya dijalame dia bulelela nansha. 8 Nunku anu muvua Yane ne Yambele baluishe Mose, ke mudi bantu aba batungunuka ne kuluisha bulelela. Bantu ba nunku badi ne lungenyi luonso lunyanguke, ki mbanyishibue bua ditabuja to. 9 Nansha nanku, kabakuya kabidi kumpala to, bualu bupote buabu nebumueneke patoke kudi bantu bonso anu bu muvua bupote bua bantu babidi abu bumueneke. 10 Kadi wewe, udi mulonde bimpe menemene dilongesha dianyi, nsombelu wanyi, tshipatshila tshianyi, ditabuja dianyi, lutulu luanyi, dinanga dianyi, dinanukila dianyi, 11 dikengeshibua ne makenga bia buena bimvua mupete ku Antiyokiya, ku Ikoniyo ne ku Luseta. Mvua mutantamene dikengeshibua, ne Mukalenge uvua mumpandishe ku malu au onso. 12 Bulelela, bantu bonso badi basue kuikala balamate Nzambi mu buobumue ne Kristo Yezu nebakengeshibue pabu. 13 Kadi bantu babi ne badi badinga bakuabu nebatungunuke ne kunyanguka bibi menemene, bapambuishangana ne babapambuisha. 14 Kadi wewe, tungunuka mu malu auvua mulonge ne avuabu bakufikishe ku ditaba, mumanye bantu bavua bakulongeshawu 15ne katshia ku buana buebe udi mumanye mifundu ya tshijila, idi mua kukuvuija muena meji

2 TIMOTE 3:6–4:8

bua kupeta lupandu ku ditabuja mu diumvuangana ne Kristo Yezu. 16 Dîyi dionso didi mu Mifundu minsantu ndifundisha ku nyuma wa Nzambi, ne didi diambuluisha bua kulongesha, bua kubela, bua kululamija malu, bua kunyoka mu buakane, 17 bua muntu wa Nzambi ikale mukumbane menemene, muikale ne bionso bidi bikengedibua bua mudimu wonso muimpe. Ndi nkutumina dîyi ne bukole kumpala kua Nzambi ne kua Kristo Yezu udi ne bua kulumbuluisha badi ne muoyo ne badi bafue, ne bua dimueneka diende ne Bukalenge buende ne: 2yisha dîyi, udiyishe ne disuminyina mu bikondo bimpe ne mu bikondo bikole, bela, tandisha, kankamija, ne lutulu luonso ne dimanya kulongesha. 3 Bualu nekuikale tshikondo tshikuabu tshikalabu kabayi banyisha dilongesha dimpe, kadi bilondeshile majinga abu, nebadiunguijile balongeshi bua kumvua malu adi abasankisha ku matshi. 4Nebabenge kuteleja bulelela bua kuteleja mianu ya dishima. 5 Kadi wewe, lama meji mimpe mu malu onso, tantamena malu makole, enza mudimu wa mumanyishi wa lumu luimpe, ukumbaje mudimu webe ne muebe muonso. 6Bualu bakadi bampongolola bu mulambu wa bia kunua, ne tshikondo tshia kundekelabu tshikadi pabuipi. 7 Ndi muluangane mvita mimpe, ndi munyeme lubilu mufike ku ndekelu, ndi mulame ditabuja. 8Kutuadijila ku mpindieu, mbandamine tshifulu tshia butumbi tshia buakane tshikala Mukalenge, mulumbuluishi muakane mua kumpesha bu difutu dituku adi, ki nganu meme

4

2 TIMOTE 4:9—TITO 1:5

Bonso bakandekela. Pisika

nkayanyi, kadi kabidi bantu bonso bavua banange dimueneka diende. 9 Enza muebe muonso bua kulua kundi lukasa. 10Bualu Dema mmundekele, bualu uvua munange ndongoluelu wa malu eu, muye ku Tesalonike, Kulesekene ku Galatiya, Tito ku Dalamatiya. 11 Luka nkayende ke udi nanyi. Luaku ne Mâko, bualu neangambuluishe bikole mu mudimu. 12 Kadi ndi mutume Tukiko ku Efeso. 13 Paudi ulua, ulue ne tshizaku tshimvua mushiye ku Toa kua Kâpo, ulue kabidi ne mivungu, nangananga ya biseba. 14 Alesandelo, nsenda wa biamu bia mitaku mmungenzele malu mabi a bungi. Yehowa neamufute bilondeshile bienzedi biende. 15 Wewe pebe udi ne bua kumudimukila, bualu uvua mubenge mukenji wetu bikole menemene. 16Mu didibingisha dianyi dia kumpala, muntu nansha umue kavua ku luseke luanyi, kadi bonso

322

bakandekela, Nzambi kababadidi bualu ebu to. 17 Kadi Mukalenge wakimana ku luseke luanyi, kunguwujaye ne bukole bua ne: ku butuangaji buanyi diyisha dienzeke bimpe menemene ne bua ba mu bisamba bionso badiumvue; ngakapandishibua mukana mua ntambue. 18 Mukalenge neampandishe ku tshienzedi tshibi tshionso ne neansungile bua Bukalenge buende bua mu diulu. Butumbi buikale kudiye kashidi ne tshiendelele. Amen. 19 Ngelela Pisika ne Akila ne ba mu nzubu mua Onezifolo muoyo. 20 Elasto uvua mushale ku Kolinto, kadi ndi mushiye Tofimo ku Mileto usama. 21Enza muebe muonso bua kufika kumpala kua muvu wa mashika makole. Eubulo udi ukuela muoyo ne Pude ne Lino ne Kulaudiya ne bana betu bonso. 22Mukalenge ikale ne lungenyi luudi nalu. Ngasa wende ikale nenu.

―――――― MUKANDA MUTUMINA

TITO Meme Paulo, mupika wa Nzambi ne mupostolo wa Yezu 1 Kristo, bilondeshile ditabuja dia basungula ba Nzambi ne dimanya dijalame dia bulelela didi mu diumvuangana ne dilamata Nzambi, 2 ne didi dishindamene pa ditekemena dia muoyo wa tshiendelele udi Nzambi udi kayi mua kushima mulaye katshia ku kale menemene, 3 kadi mu bikondo bivuaye mujadike nkayende wakamanyisha dîyi

diende ku diambuluisha dia diyisha divuabu bampeshe bilondeshile dîyi dituma kudi Nzambi Musungidi wetu; 4kudi Tito muananyi mulelela bilondeshile ditabuja dimue ditudi nadi: Ngasa ne ditalala bia kudi Nzambi Tatu ne Kristo Yezu Musungidi wetu bikale nebe. 5 Mvua mukushiye mu Kulete bua kuakaja malu avua kaayi enda bimpe ne bua kuteka baku-

323

Mutangidi. Bakaji bakulumpe

lu mu tshimenga ne mu tshimenga anu mumvua mukuambile; 6 bikalaku muntu mulume udi kayi ne bualu budibu bamubanda nabu, muikale ne mukaji umue ne bana bena kuitabuja badibu kabayi babanda bua buenzavi anyi buntomboji. 7 Bualu bu mudi mutangidi muikale mulami wa bintu bia Nzambi, kena ne bua kuikala ne bualu budibu bamubanda nabu, kikadi muena mutu mukole, kikadi muntu udi ukuata tshiji lukasa, kikadi mukuatshiki wa maluvu, kikadi muena tshikisu, kikadi muena lukuka lua bintu bipeta mu njila mibi; 8 kadi ikale muakididi wa benyi, munangi wa malu mimpe, muikale ne meji mimpe, muakane, muena lulamatu, mumanye mua kudikanda, 9 muˆ lamate bikole ku dıyi dia lulamatu mu mushindu wende wa kulongesha, bua ikale mukumbane bua kukankamijangana ne dilongesha dimpe ne kubela bena mpata. 10 Bualu kudi bantomboji ba bungi, bena biakulakula ne bena dishima, nangananga bantu badi balamate ku ditengula. 11 Mbimpe kukanga mukana mua bantu aba, bualu badi batungunuka ne kunyanga nzubu mijima padibu balongesha malu adibu kabayi ne bua kulongesha anu bua kupeta bintu mu njila mubi. 12 Muntu mukuabu wa munkatshi muabu, muprofete wabu, wakamba ne: “Bena Kulete batu anu bena dishima, nnyama mibi ya tshisuku, badiavi badi kabayi ne mudimu wa kuenza.” 13 Bujadiki ebu mbulelela. Bua bualu ebu, tungunuka ne kubabeˆ la ne dısu dikole bua bikale bakole mu ditabuja, 14 kabayi bateleja mianu ya bena Yuda ne mikenji ya bantu badi babenga bulelela. 15 Bintu bionso mbikezuke bua bantu bakezuke. Kadi bua bantu badi banyanguke ne badi kabayi ne di-

TITO 1:6–2:10

tabuja, kakuena tshintu tshidi tshikezuke, bualu meji abu ne kondo kabu ka muoyo mbinyanguke. 16 Badi bamba patoke mudibu bamanye Nzambi, kadi badi bamuvila mu bienzedi biabu, bualu mbantu babi, badi kabayi batumikila ne ki mbanyishibue bua kuenza mudimu muimpe wa mushindu nansha umue. Kadi wewe, tungunuka ne kuamba malu adi mu diumvuangana ne dilongesha dimpe. 2 Balume bakulumpe bikale ne nkatshinkatshi mu bienzedi biabu, bikale bantu ba kunemekibua, bikale ne meji mimpe, bakole mu ditabuja, mu dinanga ne mu dinanukila. 3 Bia muomumue, bakaji bakulumpe bikale ne bikadilu bidi bileja mudibu batshina Nzambi, kabikadi bashiminyinyanganyi ba malu, kabikadi bapika ba maluvu a bungi, kadi bikale balongeshi ba malu mimpe; 4 bua bapingaje bansongakaji ku meji mimpe bua banange babayabu, banange bana babu balela, 5 bikale ne meji mimpe, bakezuke, benza midimu ya kumbelu, bantu bimpe, bakokela babayabu bua bantu kabakudi bibi ˆ bua dıyi dia Nzambi. 6 Bia muomumue, tungunuka ne kubela bansongalume bua bikale ne meji mimpe. 7 Mu mishindu yonso, wikale tshilejilu tshia bienzedi bimpe. Ulongeshe malu adi ˆ makezuke ne buneme buonso ˆ 8 wakula ne meyi mimpe adibu kabayi mua kudiula, bua bantu badi batuluisha bafuishibue bundu, kabayi ne bualu bubi bua kuamba bua bualu buetu. 9 Bapika bakokele bamfumu babu mu malu onso, badienzeje bua kubasankisha kabayi batontolola, 10 kabayi babiba, kadi badileje ba kueyemena mu malu onso bua balengeje

2

TITO 2:11–3:15

Tshisumi bua midimu mimpe. Epuka mpata

dilongesha dia Nzambi Musungidi wetu mu mishindu yonso. 11 Ngasa wa Nzambi mmumueneke, mmutuadile bantu ba mishindu yonso lupandu. 12 Udi utulongesha bua kulekela malu adi abengangana ne disua dia Nzambi ne majinga a pa buloba ne bua kuikala ne meji mimpe, ne buakane ne dilamata Nzambi munkatshi mua ndongoluelu wa malu udiku eu, 13 patudi tuindila ditekemena dia disanka ne dimueneka dia butumbi dia Nzambi munene ne dia Musungidi wetu Kristo Yezu 14 uvua mudifile bua bualu buetu bua kutupikula ku dishipa dia mikenji dia mishindu yonso ne bua kudilengejila bantu bua bikale tshintu tshiende tshia pa buatshi, bikale ne tshisumi bua midimu mimpe. 15 Tungunuka ne kuambila bantu malu aa ne kubakankamija ne kubabela ne bukokeshi buonso. Muntu nansha umue kakupetudi to. Tungunuka ne kubavuluija bua bakokele ne batumikile mbulamatadi ne bakokeshi, bua bikale badiakaje bua mudimu wonso muimpe, 2 bua kabakudi bibi bua muntu nansha umue, kabikadi batandangana, kabikadi bena malu makole, kadi bikale ne meji mapole kudi bantu bonso. 3 Bualu nansha tuetu kale katuvua ne meji, katuvua tutumikila, bavua batupambuisha, tuvua bapika ba majinga ne masanka a mishindu mishilashilangane, tuenza malu mabi ne bikale ne lubabu, tuvua bantu ba kukina ne tukinangana. 4 Kadi pakamueneka buimpe bua Nzambi Musungidi wetu ne dinanga diende bua bantu, 5 (kabiyi bua bienzedi biakane bituvua benze, kadi bua luse luende) wakatusungila ku diambuluisha dia dio-

3

324

ˆ weshibua mayi divua ditufikishe ku muoyo ne ku dituvuija bapiabapia ku nyuma muimpe. 6 Wakatuitshikijila nyuma eu wa bungi ku butuangaji bua Yezu Kristo Musungidi wetu; 7 bua patuabadibua bakane ku diambuluisha dia ngasa wende, tulue bapianyi bilondeshile ditekemena dia muoyo wa tshiendelele. ˆ 8 Meyi aa nga kueyemena ne ndi musue bua wikale ujadika malu aa ne dishindika dionso, bua bantu badi bitabuje Nzambi badifile mu midimu mimpe. Malu aa mmimpe ne adi ambuluisha bantu. 9 Kadi epuka dielangana mpata dia malu mapote, ne dilondolola dia milongo ya bankambua, dikokangana ne diluangana bua Mikenji, bualu kabiena ne dikuatshisha, mbintu tshianana. 10 Bua muntu udi ujula kasumbu katapuluke, wewe mumane kumudimuija musangu wa kumpala ne musangu muibidi umubenge; 11 mumanye ne: muntu wa mushindu eu ukadi mupambuke mu njila muimpe ne udi wenza bubi, udi udipisha yeye nkayende. ˆ 12 Pangatuma Atema anyi Tukiko kuudi, wenze muebe muonso bua ulue kundi ku Nikopoli, bualu ndi mupangadije bua kupitshishilaku muvu wa mashika makole. 13 Upeshe Zena udi mumanye Mikenji bikole, ne Apolo bintu bionso bidibu nabi dijinga bua luendu luabu. 14 Kadi bana betu balonge pabu mua kuenza midimu mimpe bua bapete bidibu nabi dijinga menemene, bua kabapangi kukuama mamuma. 15 Bantu bonso badi nanyi badi bakuela muoyo. Ngelela bantu badi batunange bikole mu ditabuja muoyo. Ngasa ikale nenu bonso.

MUKANDA MUTUMINA

FILEMONA 1 Meme Paulo, muena buloko bua bualu bua Kristo Yezu, ne muanetu Timote, kudi Filemona muenzejanganyi netu wa mudimu munangibue, 2 ne kudi muaneˆ tu wa bakaji Apiya ne kudi Akipo musalayi netu, ne kudi tshisumbu tshidi mu nzubu muebe: 3 Ngasa ne ditalala bia kudi Nzambi Tatu wetu ne Mukalenge Yezu Kristo bikale nenu. 4 Ndi ngela Nzambi tuasakidila misangu yonso pandi nkutela mu masambila anyi, 5 bualu ndi ntungunuka ne kumvua lumu lua dinanga diebe ne ditabuja diudi nadi kudi Mukalenge Yezu ne kudi bansantu bonso. 6 Ndi nsambila bua ditabuja diudi wewe ne bakuabu nadi dikusake bua kuitaba tshintu tshimpe tshionso tshitudi natshi ku butuangaji bua Kristo. 7 Bualu mvua mumvue disanka dia bungi ne mukoleshibue pamvua mumvue bualu bua dinanga diebe, bualu mioyo ya bansantu mmikoleshibue ku butuangaji buebe wewe, muanetu. 8 Bua bualu ebu, nansha mundi ne dikima dikole dia kuakula mu diumvuangana ne Kristo bua ˆ kukutumina dıyi bua wenze tshidi tshimpe, 9 ndi musue kukusengelela bua dinanga, bu mundi tshindi etshi, meme Paulo muntu mukulumpe, eyowa, mpindieu kabidi muena buloko bua bualu bua Kristo Yezu. 10 Ndi nkusengelela bua muananyi Onezimo umvua meme mulue tatuende mu buloko. 11 Kumpala kavua ne mushinga kuudi, kadi mpindieu udi ne mushinga kuudi ne kundi

meme. 12 Ndi mmupingaja kuudi, eyowa, yeye undi munange bikole. 13 Mvua musue kumulama kuneku buanyi meme, bua atungunuke ne kungambuluisha pa muaba webe pandi mu buloko bua bualu bua lumu luimpe. 14 Kadi tshiena musue kuenza bualu nansha bumue tshiyi ne dianyisha diebe, bua wenze bualu buimpe kabayi bakuenzeje, kadi ku disua diebe. 15 Pamuapa ke bualu kayi uvua munyeme bua tshiˆ tupa tshıpi, bua umupetulule bua kashidi, 16 kayi kabidi bu mupika, kadi mupite mupika, bu muanetu munanga, nangananga kundi, kadi mutambe kunangibua kuudi wewe mu mubidi ne mu Mukalenge. 17 Nunku, biwikala ungangata meme bu muena kuitabuja nebe, umuakidile bimpe anu bu muuvua mua kungakidila meme. 18 Bualu bukuabu, bikalaye mukuenzele bualu bubi anyi muikale ne dibanza diebe, udibale bu dianyi meme. 19 Meme Paulo ndi mfunda ne tshianza tshianyi nkayanyi ne: nendifute; tshiena musue kukuvuluija muudi wewe nanyi dibanza, dia muoyo webe muine. 20 Eyowa muanetu, ngambuluishaku mu bualu ebu mu diumvuangana ne Mukalenge: kolesha muoyo wanyi mu diumvuangana ne Kristo. 21 Ndi mushindike ne: newenze tshindi mukulombe, nunku ndi nkufundila mumanye ne: newenze kupita ne tshindi muambe. 22 Bualu bukuabu, undongoluele kabidi muaba wa meme kusomba,

325

FILEMONA 23—EBELU 1:14

Kristo: mupite banjelu

bualu ndi mutekemene ne: ku diambuluisha dia masambila enu, nebampingaje kunudi ne budikadidi buonso. 23 Epafa, muena buloko nanyi bua bualu bua Kristo Yezu,

326

udi ukuela muoyo, 24 ne benzejanganyi nanyi ba mudimu aba: ˆ ˆ Mako, Alistako, Dema ne Luka. 25 Ngasa wa Mukalenge Yezu Kristo ikale ne lungenyi lunudi nalu.

dccc

ccc

MUKANDA MUTUMINA BENA

EBELU Kale Nzambi uvua muaku1 le ne bankambua betu misangu ya bungi ne mu mishindu ya bungi ku butuangaji bua baprofete. 2 Ku ndekelu kua matuku aa, mmuakule netu ku butuangaji bua Muana uvuaye muteke mupianyi wa bintu bionso, ne nku butuangaji buende kuvuaye muenze ndongoluelu ya malu. 3 Udi umuenesha butumbi bua Nzambi ne udi tshimfuanyi tshilelela tshia bumuntu buende menemene, udi ukolesha bintu bionso ku diambuˆ luisha dia dıyi dia bukole buende; yeye mumane kutulengeja ku mibi yetu, wakasomba ku tshianza tshia balume tshia Mutambe Bunene mu diulu. 4 Nunku, mmulue munene mupite banjelu, bualu ˆ mmupiane dına dimpe menemene ˆ dipite abu mena. 5 Tshilejilu, nnganyi wa munkatshi mua banjelu ukadiye muambile ne: “Wewe udi muananyi; lelu eu meme ndi mulue tatuebe”? Anyi kabidi ne: “Meme muine nendue tatuende ne yeye nealue muananyi”? 6 Kadi padiye ulua kabidi ne Muanabute wende pa buloba budi bantu basombe, udi wamba ne: “Banjelu bonso ba Nzambi bamuinamine.”

7 Udi wamba kabidi bua banjelu ne: “Udi uvuija banjelu bende nyuma, ne bena mudimu bende ludimi lua kapia.” 8 Kadi bua Muana, udi wamba ne: “Nzambi udi nkuasa webe wa bukalenge kashidi ne tshiendelele, ne dikombo dia Bukalenge buebe ndikombo dia buakane. 9 Wewe uvua munange buakane ne mukine dishipa dia mikenji. Bua bualu ebu Nzambi, Nzambi webe, mmukuele manyi ne manyi a disanka kupita bena diebe.” 10 Udi wamba kabidi ne: “Wewe Mukalenge, ku ntuadijilu uvua muteke bishimikidi bia buloba, ne bintu bia mu diulu mmidimu ya bianza biebe. 11 Nebijimine, kadi wewe udi ushalaku kashidi; bionso nebitekete anu bu tshilamba, 12 neubivunge anu bu tshizaku, anu bu tshilamba; nebishintuluke, kadi wewe udi muomumue, bidimu biebe kabiakujika to.” 13 Mmuanjelu kayi mukuabu ukadiye muambile ne: “Somba ku tshianza tshianyi tshia balume too ne pangateka bena lukuna bebe bu kabasa ka kutekela makasa ebe”? 14 Buonso buabu kabena nyuma bua mudimu wa tshijila, mituma bua kuenzela bantu bapiana lupandu mudimu anyi?

327

Mupuekesha kakese kuinshi kua banjelu

Ke bualu kayi bidi bikengela tutambe kuteleja malu atuvua bumvue kupita mututu tuteleja bua katupambuki. 2 Bikala ˆ dıyi divuabu bambe ku butuangaji bua banjelu dimueneke dijalame, ne dishipa dia mikenji dionso, ne tshienzedi tshionso tshia dibenga kutumikila, bipete dinyoka mu diumvuangana ne buakane; 3 mmunyi mutuapanduka tuetu balengulule lupandu bunene nunku, luakatuadijabu kuakula bualu bualu ku butuangaji bua Mukalenge wetu ne luakatujadikilabu kudi bavua bamuteleje, 4 pavua Nzambi musakidile pende bujadiki ne bimanyinu ne malu a kukema ne bienzedi bia bukole bishilashilangane, ne nyuma muimpe uvuaye muabanye bilondeshile disua diende? 5 Kavua muteke buloba bua bantu butshilualua butudi tuakuila ebu ku bukokeshi bua banjelu to. 6 Kadi ntemu mukuabu wakafila tshijadiki muaba mukuabu wamba ne: “Muntu nnganyi bua wewe kumuvuluka anyi muana wa muntu nnganyi bua wewe kutangila bualu buende? 7 Wewe uvua mumupuekeshe kakese kuinshi kua banjelu; wakamuasa tshifulu tshia ˆ butumbi ne buneme, kumuteka ku mutu kua midimu ya bianza biebe. 8 Wewe kuteka bintu bionso muinshi mua makasa ende.” Pavua Nzambi muteke bintu bionso ku bukokeshi buende, kavua mushiye tshintu nansha tshimue katshiyi ku bukokeshi buende. Kadi mpindieu katuena banji kumona bintu bionso bikale ku bukokeshi buende to. 9 Kadi tudi bamone ne: Yezu uvuabu bapuekeshe kakese muinshi mua banjelu, mpindieu mbamuase tshifulu tshia butumbi ne

2

EBELU 2:1-18

ˆ buneme bualu uvua mukenge too ne ku lufu, bua ku ngasa wa Nzambi, alabuile muntu yonso lufu. 10 Bualu bivua bikumbane bua Nzambi udi bintu bionso bikalaku bua bualu buende ne ku butuangaji buende, bua kufikisha bana ba bungi ku butumbi, avuije Mulombodi Munene udi ubafikisha ku lupandu mupuangane kupitshila ku makenga. 11 Bualu yeye udi uvuija bantu ba tshijila ne bantu badibu bavuija ba tshijila bonso mbafume kudi muntu umue, ne ke bualu kayi kena umvua bundu bua kubabikila ne: “bana betu” 12 padiye wamba ne: “Nengambiˆ le bana betu dına diebe; munkatshi mua tshisumbu, nenkutumbishe ne misambu.” 13 Udi wamba kabidi ne: “Nemmueyemene.” Udi wamba kabidi ne: “Tangilayi! Meme ne bana batekete bavua Yehowa mumpeshe.” 14 Nunku, bu mudi “bana batekete” bikale ne mashi ne mubidi, bia muomumue yeye pende wakangata bintu bia muomumue, bua ku diambuluisha dia lufu luende avuije tshianana muntu udi ne mushindu wa kukebesha lufu, mbuena kuamba ne: Diabolo; 15 bua apikule bantu bonso bavua ku bupika mu matuku abu onso a muoyo bua ditshina dia lufu. 16 Bushuwa, kena wambuluisha banjelu to, kadi udi wambuluisha ndelanganyi ya Abalahama. 17 Nunku, uvua ne bua kufuana “bana babu” mu malu onso bua alue muakuidi munene wa luse ne wa lulamatu mu malu adi atangila Nzambi, bua kufila mulambu wa kubuikidila nawu bantu mibi yabu. 18 Bu muvuaye yeye muine mukenge pavuabu bamutete,

EBELU 3:1–4:3

Nzambi nguvua muibake bintu bionso

mmukumbane bua kuambuluisha bantu badibu bateta. Nunku, bana betu ba tshijila badi bapete netu dibikila dia mu diulu, nuelangane meji bua mupostolo ne muakuidi munene utudi tuitabuja: Yezu. 2 Uvua ne lulamatu kudi Yeye uvua mumusungule, anu bu muvua Mose muikale mu nzubu mujima wa Yeye au. 3 Bualu mmubadibue mukumbanyine butumbi bupite bua Mose, bu mudi yeye udi muibake nzubu muikale ne lumu lupite lua nzubu. 4 Bulelela, nzubu yonso mmuibaka kudi muntu kampanda, kadi uvua muibake bintu bionso nNzambi. 5 Mose uvua muena mudimu wa lulamatu mu nzubu mujima wa Yeye au bu tshijadiki tshia malu avuabu ne bua kuamba pashishe, 6 kadi Kristo uvua ne lulamatu bu Muana ku mutu kua nzubu wa Yeye au. Tudi nzubu wa Yeye au bituashala balame bikole dikima dietu dia kuakula ne ditekemena ditudi tuditumbishila too ne ku ndekelu. 7 Nunku, anu bu mudi nyuma muimpe wamba ne: “Lelu, nuenu ˆ bateleje dıyi diende 8 kanupapishi mioyo yenu bu pavuabu banjule tshiji tshikole dituku dia diteta mu tshipela, 9 pavua bankambua benu bantete nansha muvuabu bamone bienzedi bianyi munkatshi mua bidimu makumi anayi. 10 Ke bualu kayi bantu ba tshikondo atshi bakamfikila ku muoyo, meme kuamba ne: ‘Badi bapambuka misangu yonso mu mioyo yabu, ki mbafike ku dimanya njila yanyi.’ 11 Ke meme kuditshipa mu tshiji tshianyi ne: ‘Kabakubuela mu dikisha dianyi to.’ ” 12 Bana betu, dimukayi bua muntu nansha umue wa kunudi

3

328

kapetshi muoyo mubi udi kawuyi ne ditabuja padiye uya kule ne Nzambi wa muoyo; 13 kadi tungunukayi ne kukankamijangana dituku dionso patshidibu badibikila ne: “Lelu,” bua bukole bua dishima budi nabu bubi kabupapishi muntu nansha umue wa kunudi. 14 Bushuwa, tudi tulua babanyanganyi ne Kristo anu bituikala balame too ne ku ndekelu dishindika dituvua nadi ku ntuadijilu. 15 Anu mudibu bambe ne: “Lelu, ˆ nuenu bateleje dıyi diende, kanupapishi mioyo yenu bu pavuabu bamujule tshiji tshikole.” 16 Mbanganyi bavua bumvue, kadi bajudije Nzambi tshiji tshikole? Ki mbantu bonso bavua bapatuke mu Ejipitu ku bulombodi bua Mose anyi? 17 Kabidi, mbanganyi bavua bafikile Nzambi ku muoyo munkatshi mua bidimu makumi anayi? Ki mbantu bavua benze bubi, bena bitalu biabu bivua bikuluke mu tshipela anyi? 18 Nkudi banganyi kuvuaye muditshipe ne: kabakubuela mu dikisha diende? Ki nkudi bantu bavua babenge kutumikila anyi? 19 Nunku, tudi tumona ne: kabavua mua kubuelamu bualu kabavua ne ditabuja. Nunku, bu mutshidi dilaya dia kubuela mu dikisha diende kuoku, tudimukayi bua nansha umue wa kunudi kapangi kudikumbanyina to. 2 Bualu bavua batuambile petu lumu luimpe anu bu ˆ muvuabu babambile; kadi dıyi divuabu bumvue kadivua dibambuluishe, bualu kabavua ne ditabuja dia muomumue ne dia bantu bavua bateleje to. 3 Bualu tuetu badi baleje ditabuja, tudi tubuela mu dikisha, anu bu muvuaye muambe ne: “Ke meme kuditshipa mu

4

329

ˆ Dıyi dia Nzambi didi ne muoyo ne bukole

tshiji tshianyi ne: ‘Kabakubuela mu dikisha dianyi to,’ ” nansha mukavua midimu yende mijike katshia ku ntuadijilu kua bantu. 4 Wakamba muaba mukuabu bua dituku dia muanda mutekete ne: “Ne Nzambi wakikisha dituku dia muanda mutekete ku midimu yende yonso,” 5 ne muaba eu udi wamba kabidi ne: “Kabakubuela mu dikisha dianyi to.” 6 Nunku, bu mutshidiku kushale bakuabu bua kubuelamu, ne bantu bavuabu bambile lumu luimpe kumpala kabayi babuelamu bua dibenga kutumikila, 7 udi usungula kabidi dituku dikuabu padiye wamba matuku a bungi pashishe mu musambu wa Davidi ne: “Lelu”; anu bu mukavuabu bambe kuulu eku ne: “Lelu, nuenu bateleˆ je dıyi diende, kanupapishi mioyo yenu to.” 8 Bualu bu Yoshuwa mubalombole muaba wa dikisha eu, Nzambi kavua mua kulua kuakula pashishe bua dituku dikuabu to. 9 Nunku, kutshidi kushale dikisha dia Nsabatu bua bantu ba Nzambi. 10 Bualu muntu udi mubuele mu dikisha dia Nzambi mmuikishe pende ku midimu yende anu bu muvua Nzambi muikishe ku yende. 11 Nunku, tuenzayi muetu muonso bua kubuela mu dikisha adi bua muntu nansha umue kakuluki mu tshilejilu tshia muomumue tshia dibenga kutumikila. ˆ 12 Bualu dıyi dia Nzambi didi ne muoyo ne bukole, nditue kupita muele wonso wa ntapa kubidi ne didi ditubula difika too ne ku dipandulula dia anyima ne nyuma, ne dia manungu ne buongo bua mu mifuba, ne didi mua kujingulula meji ne malu adi muoyo mu-

EBELU 4:4–5:6

sue kuenza. 13 Kakuena tshifuˆ kibua tshidi tshisokome ku mesu kuende, kadi bintu bionso bidi butaka ne mbibulula patoke ku ˆ mesu kua yeye utudi ne bua kubadila malu. 14 Nunku, bu mutudi ne muakuidi munene mupite bakuabu udi mubuele mu diulu, Yezu Muana wa Nzambi, tulamatayi dijikula dia ditabuja dietu kudiye. 15 Bualu katuena ne muakuidi munene udi kayi mua kutumvuila mu matekete etu, kadi tudi ne eu uvua mutetshibue mu malu onso bu tuetu, kadi kayi ne bubi. 16 Nunku, tusemenayi ku nkuasa wa bukalenge wa ngasa ne dikima dia kuakula, bua tupete luse ne ngasa bua kuˆ tuambuluisha pa dıba dikumbane. Bualu muakuidi munene yonso udibu bangate munkatshi mua bantu mmutekibue ku mutu kua malu adi atangila Nzambi bua kuambuluisha bantu, bua afile mapa ne milambu bua mibi. 2 Udi mua kumvuila bantu badi mu dipanga ne bapambuke luse bualu yeye pende udi uluangana ne buende butekete, 3 ne bua bualu abu udi ne bua kufila milambu bua mibi yende yeye muine anu bu mudiye ufila bua ya bantu. 4 Bualu bukuabu, muntu kena udiangatshila lumu elu ku disua diende nkayende, kadi anu padi Nzambi umubikila bu muvuaye mubikile Alona. 5 Nunku kabidi, Kristo kavua muditumbishe yeye nkayende pavuaye mulue muakuidi munene to, kadi uvua mutumbishibue kudi yeye wakamuambila ne: “Wewe udi muananyi; lelu eu meme ndi mulue tatuebe.” 6 Udi wamba kabidi muaba mukuabu ne: “Udi muakuidi kashidi bu Melekisedeke.”

5

EBELU 5:7–6:12

Muakuidi bu Melekisedeke. Buntomboji

7 Patshivuaye ne muoyo pa buloba, Kristo wakasengelela, kulombaye kabidi kudi Yeye uvua ne bukole bua kumusungila ku lufu ne mbila mikole ne binsonji, ne wakamumvuila bua ditshina diende dia Nzambi. 8 Nansha muvuaye Muana, wakalongela ditumikila ku malu avuaye mukenge nawu; 9 yeye mumane kuvuijibua mupuangane, wakalua mufidi wa lupandu lua tshiendelele kudi bantu bonso badi bamutumikila, 10 bualu Nzambi uvua mumuteke muakuidi munene bu Melekisedeke. 11 Tudi ne malu a bungi a kuamba bua bualu Buende, kadi mbikole bua kuumvuija, bualu nudi balue ne matshi makole. 12 Bualu nansha bu munuvua ne bua kuikala balongeshi mpindieu, nutshidi nujinga kabidi bua muntu mukuabu anulongeshe malu a ˆ ntuadijilu a meyi a tshijila a Nzambi kubangila ku ntuadijilu; nudi batuadije kabidi kujinga mabele, kanuyi dijinga ne biakudia bikole. 13 Bualu muntu yonso udi utungunuka ne kunua mabele ki ˆ mmumanye dıyi dia buakane, bualu mmuana mutekete. 14 Kadi biakudia bikole mbia bantu bakole, bobu badi bibidije bukole buabu bua kujingulula nabu malu padibu bakuata nabu mudimu, bua kutapulula tshidi tshimpe ne tshidi tshibi. Nunku, mpindieu utudi bashiye malongesha a ntuadijilu adi atangila Kristo, tuyayi batangile ku dikola, katuyi tuteka kabidi tshishimikidi, mbuena kuamba ne: dikudimuna dia mutshima ku midimu mifue ne ditabuja kudi Nzambi, 2 dilongesha dia batismo ya bungi ne ditentekelanga-

6

330

na dia bianza, dibishibua dia bantu ku lufu ne dilumbuluisha dia tshiendelele. 3 Bulelela, ke tshituenza bikala Nzambi muanyishe. 4 Mbualu bukole bua kupingaja kabidi ku dikudimuna dia mutshima bantu bavua batokeshibue musangu umue bua kashidi, bavua balabule dipa didibu bafila tshianana dia mu diulu, bavua bapete pabu nyuma muimpe, 5 bavua ˆ balabule dıyi dimpe dia Nzambi ne malu a dikema a mu ndongoluelu wa malu utshilualua, 6 kadi badi bakuluke, bualu badi bapopela kabidi Muana wa Nzambi ku mutshi bua bualu buabu nkayabu ne badi bamufuisha bundu kumpala kua bantu. 7 Bualu buloba budi bumina mvula idi ilokapu misangu ya bungi ne pashishe bupatula bikunyibua bidi biambuluisha bantu badibu babidimine, budi bupeta dibenesha dia kudi Nzambi. ˆ 8 Kadi buobu bupatula meba ne mingonga, badi babulekela ne bafuane kubuela mulawu; ndekelu wa bionso nebabuoshe. 9 Kadi buenu nuenu bananga, tudi batuishibue bua malu mimpe menemene, malu adi atangila lupandu, nansha mutudi tuakula mushindu eu. 10 Bualu Nzambi ki mmupange buakane bua kupuaye mudimu wenu muoyo ne dinanga ˆ dinuvua baleje bua dına diende, bualu nuvua bakuatshile bansantu mudimu ne nutshidi nutungunuka ne kubakuatshilawu. 11 Kadi tudi tujinga bua yonso wa kunudi aleje tshisumi tshia muomumue, bua kupeta dishindika dikole menemene dia ditekemena too ne ku ndekelu, 12 bua kanulu bena lulengu, kadi nulue bidikiji ba bantu badi bapiana milayi ku diambuluisha dia ditabuja ne lutulu.

331

Nzambi kena mua kushima. Melekisedeke

13 Pavua Nzambi mupeshe Abalahama mulayi wende, bu muvuaye kayi mua kuditshipa mu ˆ dına dia muntu uvua mumupite, ˆ wakaditshipa mu dına diende nkayende, 14 wamba ne: “Bulelela, nenkubeneshe; bulelela, nenkuvudije.” 15 Nunku Abalahama mumane kuleja lutulu, wakapeta mulayi eu. 16 Bualu bantu batu ˆ baditshipa mu dına dia muntu udi mubapite ne mutshipu wabu utu ujikija dikokangana dionso, bualu udi ujadika ne: tshidibu bambe ntshilelela. 17 Muomumue, pavua Nzambi mupangadije bua kutamba kuleja patoke bapianyi ba mulayi mudi disua diende kadiyi mua kushintuluka, wakenza mutshipu 18 bua, ku butuangaji bua malu abidi adi kaayi mua kushintuluka, malu adi Nzambi kayi mua kushima, tuetu bavua banyemene ku tshisokomenu tupete dikankamija dikole bua kukuata bikole ditekemena didi kumpala kuetu. 19 Tudi ne ditekemena edi bu luongo lua muoyo, dikole, dishindame, ne didi dibuela dia muamua dia tshilamba tshikudika 20 mudi Yezu udi mutudianjidile mubuele bua bualu buetu, yeye udi mulue muakuidi munene bua kashidi bu Melekisedeke. Bua Melekisedeke eu, mukalenge wa Salema, muakuidi wa Nzambi Mutambe Bunene, wakasambakena ne Abalahama pavuaye ufumina ku dishipa bakalenge, kumubeneshaye 2 ne Abalahama kumupesha tshia dikumi tshia bintu bionso. Tshia kumpala, badi ˆ bakudimuna dına diende ne: “Mukalenge wa buakane,” ne pashishe udi kabidi mukalenge wa Salema, mbuena kuamba ne: “Mukalenge wa ditalala.” 3 Bu mudiye kayi

7

EBELU 6:13–7:13

tatu, kayi mamu, kayi ne bankambua, kayi mbangilu wa matuku anyi ndekelu wa muoyo, kadi bamuvuije bu Muana wa Nzambi, udi ushala muakuidi bua kashidi. 4 Nunku, nudi numona bunene bua muntu eu uvua Abalahama ˆ mfumu wa dıku mupeshe tshia dikumi tshia bintu bia mushinga mukole. 5 Bulelela, bilondeshile Mikenji, bantu ba mu bana ba Lewi badi bapeta mudimu wabu wa buakuidi badi ne mukenji wa kuangata bia dikumi kudi bena tshisamba tshiabu, mbuena kuamba ne: kudi bana babu nansha mudibu ndelanganyi ya Abalahama. 6 Kadi ˆ muntu eu uvua kayi wa mu dıku dia bena Lewi wakangata bia dikumi kudi Abalahama ne kumubeneshaye yeye uvua ne milayi. 7 Kakuyi mpata, muntu munene udi ubenesha muntu mupuekele. 8 Mu bualu bua kumpala, bantu badi bafua ke badi bapeta bia dikumi, kadi mu buibidi, mmuntu udibu bajadike ne: udi ne muoyo. 9 Badi mua kuamba ne: nansha Lewi udi upeta bia dikumi mmufute bia dikumi ku butuangaji bua Abalahama, 10 bualu utshivua munda mua nkambua wende pavua Melekisedeke musambakene nende. 11 Nunku, bikala bupuangane bufumina ku buakuidi bua bena Lewi (bualu buvua mu mikenji ivuabu bapeshe bantu), bivuaku bikengela kabidi bua muakuidi mukuabu ajuke udibu bamba mudiye bu Melekisedeke, kayi bu Alona anyi? 12 Bu mudibu bashintulula buakuidi, bidi bikengela kushintulula kabidi mikenji. 13 Bualu muntu muena malu adibu bakula aa uvua mufumine mu tshisamba tshikuabu, muvua muntu nansha

EBELU 7:14–8:5

Buakuidi bua Yezu. Mupuangane

umue kayi muenze mudimu ku tshioshelu. 14 Bualu bidi bimueneka patoke ne: Mukalenge wetu mmufumine mu tshisamba tshia Yuda, kadi pavua Mose muakule bua bakuidi kavua muakule bua tshisamba etshi to. 15 Bualu ebu budi butokeshibua bimpe menemene padi muakuidi mukuabu mujuke mufuane Melekisedeke 16 udi mulue nunku, kabiyi ku bukenji budi bufumina ku diledibua dia mu mubidi, kadi ku bukole bua muoyo udi kawuyi mua kubutudibua. 17 Bualu badi bajadika bualu buende bamba ne: “Udi muakuidi kashidi bu Melekisedeke.” 18 Nunku, mbateke mukenji wa kumpala ku luseke, bualu udi ne butekete ne kawena ne dikuatshisha. 19 Bualu Mikenji kayivua mivuije tshintu nansha tshimue tshipuangane, kadi dibueja dia ditekemena dimpe menemene diakenza nunku, ne didi dituambuluisha bua kusemena pabuipi ne Nzambi. 20 Kabidi, bu muvua bualu ebu buenzeke kakuyi mutshipu muenza 21 (bushuwa, bualu kudi bantu badi balue bakuidi kakuyi mutshipu, kadi eu mmulue nunku ku mutshipu muenza buende yeye kudi Eu uvua muambe ne: “Yehowa mmuditshipe, kakunyingalala to, wamba ne: ‘Udi muakuidi kashidi’ ”), 22 bia muomumue, Yezu wakalua eu uvuabu bafile bu tshieya tshia tshipungidi tshimpe menemene. 23 Bualu bukuabu, bantu ba bungi bavua balue bakuidi benda bashintulukangana bualu lufu luvua lubapangisha bua kutungunuka ne kuikala bakuidi, 24 kadi bu mudiye ushala ne muoyo kashidi, buakuidi buende kabuena ne

332

bantu bamupingana. 25 Nunku, mmukumbane bua kusungila bantu badi basemena kudi Nzambi ku butuangaji buende mu malu onso, bualu udi anu ne muoyo bua kubakuila. 26 Buetu tuetu mbikumbane bua kuikala ne muakuidi munene wa nunku udi ne lulamatu, kayi bualu bubi, kayi munyanguke, mutapuluke ne benji ba bubi, mubandishibue ku mutu kua diulu. 27 Mmushilangane ne bakuidi banene bakuabu, bualu yeye kena dijinga ne kufila milambu dituku dionso, tshia kumpala bua mibi yende nkayende ne pashishe bua ya bantu, bualu wakenza nunku musangu umue bua kashidi pavuaye mudifile yeye muine. 28 Mikenji idi iteka bakuidi banene bantu ˆ badi ne matekete, kadi dıyi dia mutshipu muenza panyima pa mikenji didi diteka Muana udi muvuijibue mupuangane bua kashidi. Nunku bualu bunene bua mu malu atudi tuamba budi ne: Tudi ne muakuidi munene wa mushindu eu, mmusombe ku tshianza tshia balume tshia nkuasa wa bukalenge wa Mutambe Bunene mu diulu, 2 mmuena mudimu wa muaba wa tshijila ne wa ntenta mulelela udi muasa kudi Yehowa, kayi muasa kudi muntu. 3 Muakuidi munene yonso mmutekibue bua kufila mapa ne milambu; nunku bivua bikengela bua eu pende ikale ne tshintu tshia kufila. 4 Nunku bu yeye muikale pa buloba, kavua mua kuikala muakuidi to, bualu kukadi bantu badi bafila mapa bilondeshile Mikenji. 5 Bantu aba badi benza mudimu wa tshijila udi tshimfuanyi ne mundidimbi wa malu a mu diulu; anu bu muvuabu bapeshe Mose

8

333

Difuanyikija dia bipungidi bibidi

mukenji wa kudi Nzambi pavuaye ukeba kuasa ntenta ne: “Udimuke bua kuenza malu onso bilondeshile mushindu wawu uvuabu bakuleje ku mukuna.” 6 Kadi mpindieu Yezu mmupete mudimu mutambe buimpe, bualu udi kabidi mutuangaji wa tshipungidi tshitambe buimpe tshidibu bapunge mu diumvuangana ne mikenji, tshimanyine pa milayi mitambe buimpe. 7 Bu tshipungidi tshia kumpala atshi katshiyi kalema, tshibidi katshivua mua kuikala ne mushinga to. 8 Kadi udi ukuata bantu tshilema padiye wamba ne: “Yehowa udi wamba ne: ‘Tangilayi! Matuku adi alua, nempunge tshipungidi tshipiatshipia ne nzubu wa Isalele ne nzubu wa Yuda. 9 Katshiakuikala bu tshipungidi tshimvua mupunge ne bankambua babu mu dituku dimvua mubakuate ku tshianza bua kubapatula mu ditunga dia Ejipitu, bualu kabavua bashale ne lulamatu ku tshipungidi tshianyi, nunku ngakalekela kutangila malu abu’; ke mudi Yehowa wamba.” 10 “Bualu Yehowa udi wamba ne: ‘Etshi ntshipungidi tshingapunga ne nzubu wa Isalele kunyima kua matuku au. Nenteke mikenji yanyi mu meji abu, nenyifunde mu mioyo yabu. Nendue Nzambi wabu, bobu nebalue bantu banyi. 11 “ ‘Kabakulongeshangana kabidi muntu ne muntu nende ne muntu ne muanabu bamba ne: “Umanye Yehowa!” Bualu buonso buabu nebammanye, kumbukila ku udi mutambe bukese munkatshi muabu too ne ku udi mutambe bunene. 12 Bualu nembafuile luse bua bienzedi biabu bidi kabiyi bia-

EBELU 8:6–9:8

kane, tshiakuvuluka kabidi mibi yabu nansha.’ ” 13 Padiye wamba ne: “tshipungidi tshipiatshipia,” mmutuishe tshia kumpala ku ndekelu. Nunku tshidibu batuishe ku ndekelu ne tshidi tshikulakaja tshikadi pa kujimina. Tshipungidi tshia kumpala tshivua ne mikenji ya mudimu wa tshijila ne muaba watshi wa tshijila pa buloba. 2 Bualu bavua balongolole tshitupa tshia kumpala tshia mu ntenta muvua tshitekelu tshia miendu, muˆ vua kabidi mesa ne mampa a dileja; badi batshibikila ne: “Muaba wa Tshijila.” 3 Kadi panyima pa tshilamba tshibidi tshikudika pavua tshitupa tshia mu ntenta tshivuabu babikila ne: “Muaba Mutambe Tshijila.” 4 Muaba eu uvua ne tshintu tshia ngolo tshia kuoshila bintu bia mupuya ne mushete wa tshipungidi mulamika ngolo mubidi mujima muvua kalondo ka ngolo kikale ne mana ne mulangala wa Alona uvua mupatuˆ le ntonga ne mabue avua ne meyi a tshipungidi; 5 pa mutu pa mushete pavua bakeluba ba butumbi bavua babuikile muaba wa dibuikidila mibi ne mundidimbi wabu. ˆ Kadi mpindieu ki ndıba dia kuakula bia bungi bua malu aa to. 6 Bamane kulongolola bintu ebi mushindu eu, bakuidi badi babuela misangu yonso mu tshitupa tshia kumpala tshia mu ntenta bua kuenza midimu ya tshijila; 7 kadi muakuidi munene udi ubuela nkayende mu tshitupa tshibidi musangu umue ku tshidimu, kavua mua kubuelamu kayi ne mashi a kufila buende yeye ne bua mibi ivua bantu benze mu dipanga to. 8 Nunku, nyuma muimpe udi uleja

9

EBELU 9:9-25

Ntenta. Mutuangaji wa tshipungidi

patoke ne: kabavua banji kuleja njila wa kubuela mu muaba wa tshijila patshivua ntenta wa kumpala muimane. 9 Ntenta eu udi tshimfuanyi tshia tshikondo tshitudi etshi, ne bilondeshile dilongolola edi badi bafila mapa ne milambu. Kadi bintu ebi kabiena mua kupesha muntu udi wenza mudimu wa tshijila kondo ka muoyo kapuangane to. 10 Bidi bitangila anu biakudia, biakunua ne batismo ya mishindu mishilashilangane. Mbintu bivua mikenji ilomba mu diumvuangana ne mubidi ne bavua babienzeja bantu too ne ku tshikondo tshijadika tshivuabu mua kuakaja malu. 11 Kadi pakalua Kristo bu muakuidi munene wa malu mimpe akadi menzeke, wakabuela mu ntenta mutambe bunene ne mutambe bupuangane udi kayi muenza ku bianza, mbuena kuamba ne: udi kayi wa bufuki ebu. 12 Kavua mubuele muaba wa tshijila ne mashi a mbuji ya mpumbu ne a bana ba ngombe, kadi wakabuelamu ne mashi ende nkayende musangu umue bua kashidi, kutupetelaye dipikudibua dia tshiendelele. 13 Bikala mashi a mbuji ya mpumbu ne a ngombe ne butu bua muana mukaji wa ngombe buvuabu bamiamina bantu bavua banyanguke bubavuija ba tshijila bua kulengeja mubidi, 14mashi a Kristo uvua mudifile kudi Nzambi kayi kalema ku diambuluisha dia nyuma wa tshiendelele kaena mua kutamba kulengeja kondo ketu ka muoyo ku midimu mifue bua tuenzele Nzambi wa muoyo mudimu wa tshijila anyi? 15 Ke bualu kayi udi mutuangaji wa tshipungidi tshipiatshipia, bua bantu badibu babikile bamo-

334

ne mua kupeta mulayi wa bumpianyi bua tshiendelele, bualu mmufue bua abapikule ku dishipa dia mikenji dia mu tshipungidi tshia kumpala ku diambuluisha dia tshia kupikula natshi. 16 Bualu padiku tshipungidi, bidi bikengela muntu udi muenze tshipungidi afue. 17 Bualu tshipungidi tshidi ne mushinga anu padiku lufu, katshiena ne bukole patshidi muntu udi mutshienze muikale ne muoyo to. 18 Nunku, tshipungidi tshia kumpala bavua batshibanjije patshi ne mashi. 19 Bualu pavua Mose muambile bantu bonso malu avua Mikenji ilomba, wakangata mashi a bana ba ngombe ne a mbuji ya mpumbu pamue ne mâyi ne miosa mikunze ya mikoko ne mutshi wa izope, kumiaminaye mukanda muine ne bantu bonso, 20 wamba ne: “Aa mmashi a tshipungidi tshidi Nzambi munuelele mukenji bua kulama.” 21 Wakamiamina bia muomumue mashi ku ntenta ne ku bintu bionso bia mudimu wa tshijila. 22 Eyowa, bilondeshile Mikenji, bintu bitue ku bionso bidi bilengejibua ne mashi, ne bikala mashi kaayi mela panshi, kakuena dilekelela dia mibi. 23 Nunku bivua bikengela kulengeja bimfuanyi bia bintu bia mu diulu ne milambu ya nyama, kadi bintu bia mu diulu biobi bidi bilomba milambu mitambe buimpe. 24Bualu Kristo kavua mubuele muaba wa tshijila muenza ku bianza udi tshimfuanyi tshia muaba mulelela, kadi uvua mubuele mu diulu muine bua kumueneka mpindieu kumpala kua Nzambi bua bualu buetu. 25 Kavua muenze nunku bua kuikala kudifila misangu ne misangu, bienze bu pavua muakuidi munene ubuela

335

Mulambu wakafila Yezu

muaba wa tshijila ku tshidimu ne ku tshidimu ne mashi avua kaayi ende. 26 Tshianana, uvua ne bua kuikala ukenga misangu ne misangu katshia ku ntuadijilu kua bantu. Kadi mpindieu, mmumueneke musangu umue bua kashidi ku nshikidilu kua ndongoluelu ya malu bua kumbusha bubi ku diambuluisha dia didilambula diende. 27 Anu bu mudi bantu ne bua kufua musangu umue bua kashidi, kadi pashishe kupeta dilumbuluisha, 28 ke muvua Kristo pende mufidibue musangu umue bua kashidi bua kuambula mibi ya bantu ba bungi; musangu muibidi udiye umueneka, kabiakuikala bua kumbusha bubi ne nebamumone kudi bantu badi bamukeba ne muoyo mujima bua lupandu luabu. Bu mudi Mikenji mikale ne mundidimbi wa malu mimpe atshilualua, kadi kaayi malu malelela menemene, bantu kabena mua kuvuija musangu nansha umue aba badi basemena kudi Nzambi bapuangane padibu batungunuka ne kufila milambu ya muomumue ku tshidimu ku tshidimu. 2 Tshianana, kabavua mua kuimanyika difila dia milambu anyi? Bualu bantu bavua benza mudimu wa tshijila bavuabu balengeje musangu umue bua kashidi kabavua kabidi mua kudiumvua bena mibi nansha. 3 Kadi milambu eyi idi ivuluija mibi ku tshidimu ku tshidimu, 4 bualu mashi a ngombe ne a mbuji ya mpumbu kaena mua kumbusha mibi nansha kakese. 5 Nunku, padiye ulua pa buloba udi wamba ne: “ ‘Kuvua musue mulambu ne dipa, kadi wakandongoluela mubidi. 6 Kuvua muanyishe milambu ya kuosha miji-

10

EBELU 9:26–10:18

ma ne mulambu wa bubi.’ 7 Ke meme kuamba ne: ‘Tangila! Ndi mulue (mu muvungu wa mukanda mbafunde bualu buanyi) bua kuenza disua diebe, Nzambi wanyi.’ ” 8 Yeye mumane kuamba kumpala ne: “Kuvua musue ne kuvua muanyishe milambu ne mapa ne milambu ya kuosha mijima ne mulambu wa bubi,” milambu idibu bafila bilondeshile Mikenji, 9 udi wamba pashishe ne: “Tangila! Ndi mulue bua kuenza disua diebe.” Udi umbusha tshia kumpala bua kujadika tshibidi. 10 Ku diambuluisha dia “disua” edi, tudi bavuijibue ba tshijila ku difidibua dia mubidi wa Yezu Kristo musangu umue bua kashidi. 11 Bualu bukuabu, muakuidi yonso udi uya muaba wende wa mudimu ku dituku ku dituku bua kuenza mudimu ne bua kufila milambu ya muomumue misangu ne misangu idi kayiyi mua kumbusha mibi kashidi. 12 Kadi muntu eu wakafila mulambu umue bua mibi kashidi, kusombaye ku tshianza tshia balume tshia Nzambi, 13 kutuadijila pine apu windila too ne patekabu bena lukuna bende bu kabasa ka kutekela makasa ende. 14 Bualu nku difila dia mulambu umue kudiye muvuije bantu badi bavuijibua ba tshijila bapuangane bua kashidi. 15 Kabidi, nyuma muimpe udi pende utujadikila bualu ebu, bualu yeye mumane kuamba ne: 16 “Yehowa udi wamba ne: ‘Etshi ntshipungidi tshingapunga nabu kunyima kua matuku au. Nenteke mikenji yanyi mu mioyo yabu, nenyifunde mu meji abu,’ ” 17 udi wamba kabidi ne: “Tshiakuvuluka kabidi mibi yabu ne bienzedi biabu bibi nansha.” 18 Padiku dibuikidila

EBELU 10:19-39

Katulekedi kudisangisha. Dinanukila

dia mibi eyi, kakuena kabidi difila dia mulambu wa bubi nansha. 19 Nunku bana betu, bu mutudi ne dikima bua njila wa kubuelela muaba wa tshijila ku diambuluisha dia mashi a Yezu 20 uvuaye mubanjije buetu tuetu bu njila mupiamupia wa muoyo kupitshila mu tshilamba tshikudika, mbuena kuamba ne: mubidi wende, 21 ne bu mutudi ne muakuidi munene ku mutu kua nzubu wa Nzambi, 22 tusemenayi ne mioyo mitoke ne ditabuja dionso, bamane kumiamina mioyo yetu bua kuyilengeja ku kondo ka muoyo kabi ne ˆ mibidi yetu miowesha mayi makezuke. 23 Tulamatayi bikole ku dijikula dia ditekemena dietu patoke katuyi tutenkakana, bualu yeye uvua mulaye ngua lulamatu. 24 Tutabalelanganayi muntu ne muntu bua kusakangana ku dinanga ne ku bienzedi bimpe, 25 katuyi tulekela kudisangisha kuetu pamue bu mudi tshilele tshia bakuabu, kadi tuikale tukankamijangana, tutamba kuenza nunku nangananga bu munudi numona dituku dienda disemena pabuipi. 26 Bualu bituikala ne tshibidilu tshia kuenza bubi ku bukole tuetu bamane kupeta dimanya dijalame dia bulelela, kakuena kushala kabidi mulambu mukuabu bua mibi nansha, 27 kadi kudi dindila kampanda didi dikuatshiˆ sha buowa dia dilumbuluisha ne kudi tshiji tshidi tshitema tshiabutula baluishi. 28 Muntu yonso udi mupetule mikenji ya Mose udi ufua kakuyi luse padiku bujadiki bua bantu babidi anyi basatu. 29 Ndinyoka bunene kayi dinudi nuela meji didi dikumbanyine muntu udi mudiatakaje Muana wa Nzambi, mupepeje mushinga wa

336

mashi a tshipungidi avua mamuvuije wa tshijila ne mupende bibi nyuma wa ngasa ne kapeja? 30 Bualu tudi bamanye yeye uvua muambe ne: “Disombuela ndianyi; meme nemfute”; kabidi ne: “Yehowa nealumbuluishe bantu bende.” ˆ 31 Mbualu budi bukuatshisha buowa bua kukuluka mu bianza bia Nzambi wa muoyo. 32 Kadi tungunukayi ne kuvuluka matuku a kale anuvua batantamene ne bakenge mu mateta makole nuenu bamane kupeta butoke. 33 Misangu mikuabu bavua banupenda ne banukengesha kumpala kua bantu, ne misangu mikuabu nuvua nukenga pamue ne bantu bavua bapeta malu a nunku. 34 Bualu nuvua baditeke pa muaba wa bantu bavua mu buloko ne bitabe ne disanka dionso bua banunyenge bintu bienu, bamanye ne: nudi ne tshintu tshimpe menemene tshidi tshishala kashidi. 35 Nunku, kanulekedi dikima dienu dia kuakula, diodi nedipete difutu dinene. 36 Bualu nudi dijinga ne dinanukila bua, nuenu bamane kuenza disua dia Nzambi, nuangate dikumbana dia mulayi. 37 Bualu nkushale “tshikoˆ ndo tshıpi menemene,” ne “yeye udi ulua neafike, kakunenga to.” 38 “Kadi muakane wanyi neikale ne muoyo bua ditabuja,” ne “yeye mualukile tshianyima, muoyo1 wanyi kawena usanka bua bualu buende.” 39 Kadi tuetu katuena munkatshi mua badi balukila tshianyima, dialukila didi difikisha ku dibutuka, kadi tudi munkatshi mua badi ne ditabuja didi difikisha ku dilama anyima ne muoyo. Eb 10:381 Anyi “anyima.”

337

Diumvuija dia ditabuja. Abele, Nowa, Sala

Ditabuja ndindila dishindame dia tshitudi batekemene, nkuleja kua tshijadiki tshia malu malelela atudi katuyi tumona. 2 Ku diambuluisha diadi, bantu ba kale bakapeta bujadiki bua muvuabu banyishibue. 3 Bua ditabuja tudi tumvua ne: ndongoluelu ya malu ivua miteke ˆ mu bulongame ku dıyi dia Nzambi bua ne: bintu bidi bimueneka mbiluile ku bintu bidi kabiyi bimueneka. 4 Bua ditabuja, Abele wakapesha Nzambi mulambu wa mushinga mupite wa Kayina, ne ku diambuluisha dia ditabuja adi wakapeta bujadiki bua muvuaye muakane, bualu Nzambi wakamupesha bujadiki pavuaye muitabe mapa ende; nansha muvuaye mufue, utshidi wakula ku butuangaji bua ditabuja diende. 5 Bua ditabuja, bakumbusha Henoka kumuteka muaba mukuabu bua kamonyi lufu, kabavua bamusangane muaba nansha umue bualu Nzambi uvua mumumbushe mumuteke muaba mukuabu; kadi kumpala kua kumumbushabu kumuteka muaba mukuabu, wakapeta bujadiki bua muvuaye musankishe Nzambi. 6 Bualu bukuabu, kakuyi ditabuja mbikole bua kusankisha Nzambi bimpe, bualu muntu udi usemena kudiye udi ne bua kuitaba ne: udiku ne udi ulua mufutshi wa badi bamukeba ne muoyo mujima. 7 Bua ditabuja, Nowa mumane kupeta didimuija dia kudi Nzambi bua malu avua bantu kabayi banji kumona, wakaleja ditshina dia Nzambi, kuenzaye buatu bua kupandisha ba mu nzubu muende; ne ku diambuluisha dia ditabuja edi wakapisha ba pa buloba, kuluaye

11

EBELU 11:1-16

mupianyi wa buakane budi bufumina ku ditabuja. 8 Bua ditabuja, pavuabu babikile Abalahama, wakatumikila, kuyaye muaba uvuaye ne bua kupeta bu bumpianyi; wakaya nansha muvuaye kayi mumanye kuvuaye uya. 9 Bua ditabuja, wakasomba bu muenyi mu ditunga dia mulayi bienze bu mu ditunga dia bende, kusombaye mu ntenta ne Izaka ne Yakoba, bapianyi nende ba mulayi umue umue au. 10 Bualu uvua muindile tshimenga tshidi ne bishimikidi bilelela, tshidi Nzambi muikale muenji ne muibaki. 11 Bua ditabuja kabidi, Sala wakapeta bukole bua kuimita difu nansha mukavuaye mupite bidimu bia kulela, bualu uvua mumone yeye uvua mulaye muikale wa lulamatu. 12 Bua bualu ebu, ku muntu umue uvua muenze bu mufue, bana bakaledibua bungi bu mitoto ya mu diulu ne bungi kabuyi kubala bu nsenga ya ku muelelu kua mbuu. 13 Bantu aba bonso bakafua ne ditabuja, nansha muvuabu kabayi bapete dikumbana dia milayi, kadi bakayimuena ku bule, kuyisankidilabu ne kuambabu patoke muvuabu benyi ne bena luendu pa buloba ebu. 14 Bua bantu badi bakula mushindu eu badi baleja patoke ne: badi bakeba muaba wabu bobu bine ne muoyo mujima. 15 Kadi bu bobu batungunuke ne kuvuluka muaba uvuabu bafumine, bavua mua kupeta mushindu wa kupinganaku. 16 Kadi mpindieu badi bajinga muaba muimpe menemene, mbuena kuamba ne: wa mu diulu. Nunku, Nzambi kena umvua bundu bua bualu buabu, bua kumubikilabu bu

EBELU 11:17-37

Izaka, Mose. Bienzedi bia ditabuja

Nzambi wabu, bualu mmubalongoluele tshimenga. 17 Bua ditabuja, pavuabu batete Abalahama, wakenza bu ukavua mulambule Izaka; muntu uvua mupete milayi ne disanka wakateta bua kufila muanende mulela umuepele, 18 nansha muvuabu bamuambile ne: “Babikidibua ne: ‘tunkanunuina tuebe’ nebafumine mu Izaka.” 19 Kadi wakela meji ne: Nzambi uvua ne bukole bua kumubisha ku lufu; ne kuoku aku ke kuvuaye mumupetele bu tshifuanyikijilu. 20 Bua ditabuja kabidi, Izaka wakabenesha Yakoba ne Esau bua malu avua ne bua kulua. 21 Bua ditabuja, pakavua Yakoba pa kufua, wakabenesha muana yonso wa Jozefe, kutendelelaye mueyemene pa dikombo diende. 22 Bua ditabuja, pakavua Jozefe ku ndekelu kua muoyo wende, wakakula bua tshimuangi tshia bana ba Isalele, kulejaye tshivuabu ne bua kuenza bua kumujika. 23 Bua ditabuja, baledi ba Mose bakamusokoka ngondo isatu yeye mumane kuledibua, bualu bakamona muvua muana au muimpe kumona, ne kabakatshina mukenji wa mukalenge. 24 Bua ditabuja, pakakola Mose, wakabenga bua kumubikilabu muana wa muana ˆ wa bakaji wa Palo, 25 kusungulaye bua kukengeshibua ne bantu ba Nzambi pamutu pa kuikala ˆ ne disanka dia tshitupa tshıpi dia bubi, 26 bualu wakamona bundu bua Kristo buikale bubanji bunene kupita biuma bia mu Ejipitu; ˆ bualu uvua mutuishile mesu ende ku dipeta dia difutu. 27 Bua ditabuja, wakumbuka mu Ejipitu, kayi utshina tshiji tshia mukalenge, bualu wakatungunuka mushi-

338

ndame bu uvua umona Yeye udi kayi umueneka. 28 Bua ditabuja, wakenza Pasaka ne kumiamina kua mashi, bua mushipianganyi kenzedi banabute babu bibi. 29 Bua ditabuja, bakapitshila mu Mbuu Mukunze anu bu pa buloba bume, kadi pakateta bena Ejipitu bua kuenza nanku, bakabamiˆ na kudi mayi. 30 Bua ditabuja, bimanu bia Yeliko biakakuluka bobu bamane kubinyunguluka matuku muanda mutekete. 31 Bua ditabuja, Lahaba mukaji wa ndumba kakafua ne bantu bavua babenge kutumikila, bualu wakakidila batentekedi mu ditalala. 32 Nengambe tshinyi tshikuaˆ bu? Bualu dıba nedinkepele meme mutungunuke ne kuakula bua Gideona, Balaka, Shimishona, Yafeta, Davidi, Samuele ne baprofete bakuabu. 33 Ku diambuluisha dia ditabuja, bakatshimuna makalenge, kuenzabu malu makane, kupeta milayi, kukanga mbanga ya ntambue, 34 kuimanyika bukole bua kapia, kupanduka ku muele wa mvita, bobu bavua batekete kupetabu bukole, kuluabu bilobo mu mvita, kutshimunabu biluilu bivua bilue kubaluisha. 35 Bakaji bakapeta bafue babu ku dibika dia ku lufu; kadi bantu bakuabu bakakengeshibua bibi bualu kabavua bitabe bua babalekele ku diambuluisha dia tshia kupikula natshi kampanda, bua bamone mua kupeta dibishibua dimpe menemene. 36 Eyowa, bakuabu bakapeta diteta pavuabu babaseke, babele mfimbu; bulelela, kupita malu au, pavuabu babasuike nkanu, babele mu maloko. 37 Bavua babase mabue, babatete, babakose bitupa bibidi ne nsele, babashipe ne

339

Tshisumbu tshia bantemu. Dinyoka

muele, bakatua eku ne eku bavuale biseba bia mikoko, bia mbuji, bikale bakengela bintu, mu dikenga, babenzela bibi; 38 buloba kabuvua bubakumbanyine. Bakatambakana mu bipela ne pa mikuna, mu mbuebue ne mu masoso a mu buloba. 39 Kadi bantu bonso aba, nansha muvuabu bapete bujadiki bua muvuabu banyishibue bua ditabuja diabu, kabavua bapete dikumbana dia mulayi, 40 bualu Nzambi uvua mudianjile kutulongoluela tshintu tshimpe menemene, bua kabavuijibu bapuangane tuetu katuyiku. Nunku, bu mutudi ne tshisumbu1 tshinene nunku tshia bantemu tshidi tshitunyunguluke, tumbushayi kabidi bujitu buonso ne bubi budi butujingila bipepele, tunyemayi ne dinanukila lubilu ludi luteka kumpala kuetu, ˆ 2 patudi batuishile mesu kudi Yezu, Mulombodi Munene ne Muvuiji wa ditabuja dietu dipuangane. Bua disanka divua dimutekela kumpala, wakatantamena mutshi wa makenga, kulengululaye bundu, ne mmusombe ku tshianza tshia balume tshia nkuasa wa bukalenge wa Nzambi. 3 Bulelela, nuele meji bimpe bua eu udi mutaˆ ntamene meyi a buluishi a nunku a kudi benji ba malu mabi badi baluisha diakalenga diabu nkayabu mu dienza nunku, bua kanutshioki ne kanuteketshi mu mioyo yenu. 4 Mu diluangana ne bubi abu, kanuena banji kukandamana too ne ku dipuekesha dia mashi enu, 5 ne nudi bapue muoyo menemene mubelu eu udibu banupesha nuenu bu bana ne: “Muananyi, ku-

12

Eb 12:11 Bil. Greke: “divuba.”

EBELU 11:38–12:15

pepeji dinyoka dia kudi Yehowa, anyi kuteketshi mu maboko padiye ukupingaja mu njila; 6 bualu Yehowa udi unyoka muntu udiye munange; eyowa, muntu yonso udiye wakidila bu muana udi umuela mfimbu.” 7 Nudi ne bua kunanukila bualu mmushindu kampanda udibu banunyoka. Nzambi udi unuenzela malu bu bana bende. Bualu mmuana kayi utu tatuende kayi unyoka? 8 Kadi binuikala nuenu bonso kanuyi bapete dinyoka edi, bushuwa nudi bana ba panshi badi kabayi bana ba mu lubanza. 9 Kabidi, batatuetu ba pa buloba bavua batunyoka ne tuvua tubanemeka. Katuenaku ne bua kutamba kukokela ne muoyo mujima Tatu wa muoyo wetu wa mu nyuma ne kushala ne muoyo anyi? 10 Bualu bobu bavua batunyoka bua tshiˆ tupa tshıpi bilondeshile tshivuabu bobu bamona tshimpe, kadi yeye udi wenza nunku bua diakalenga dietu bua tuikale petu ba tshijila bu yeye. 11 Bulelela, dinyoka dionso kadiena dimueneka bu ˆ didi disankisha dıba didibu badifila, kadi didi dinyingalaja; pashishe didi dipatula dimuma dia buakane didi ne ditalala kudi bantu badidi dilongeshe. 12 Nunku, koleshayi bianza bidi bitshioke ne binu bidi bitekete, 13 tungunukayi ne kululamijila makasa enu njila, bua tshidi ne bulema katshitengunuki, kadi tshiondopibue. 14 Tungunukayi ne kukeba ditalala ne bantu bonso, ne divuijibua ba tshijila didi muntu yeye kayi nadi, kayi mua kumona Mukalenge, 15 nudimuke bua muntu nansha umue kapangidi bua kupeta ngasa wa Nzambi; ne bua muji wa mulungu

EBELU 12:16–13:5

Yelushalema. Bulalu bua dibaka

kawutoloki ne kawujudiji tshimvundu bua kawunyangi bantu ba bungi; 16 ne munkatshi muenu kamuikadi muena masandi anyi muntu udi kayi wanyisha bintu bia tshijila anu bu Esau uvua mulekele bukenji buende bua buanabute, mubushintakaje ku tshiakudia tshimue. 17 Bualu nudi bamanye ne: pashishe pakaluaye bua kupiana dibenesha, bakamubenga, bualu nansha muvuaye mukebe ne muoyo umue bua kushintulula lungenyi lua tatuende ne binsonji, kakakokesha to. 18 Bualu kanuena basemene pabuipi ne mukuna udibu mua kulenga, udi utema ne kapia, ne muiˆ kale ne divuba difike, ne mıdima mikole, ne tshipepele tshikole, 19 ne muadi wa mpungi, ne tshioˆ na tshia meyi; pakumvua bantu ˆ dıyi edi bakasengelela Mose bua kababambidi kabidi bualu bukuabu. 20 Bualu kabavua mua kukokesha mukenji eu ne: “Nansha nyama yeye mulenge mukuna eu, badi ne bua kumuasa mabue.” 21 Dimueneka edi divua kabidi diˆ kuatshisha buowa, ke Mose kuaˆ mba ne: “Ndi ne buowa ne ndi nzakala.” 22 Kadi nudi basemene pabuipi ne Mukuna wa Siyona ne tshimenga tshia Nzambi wa muoyo, Yelushalema wa mu diulu, ne binunu ne binunu bia banjelu, 23 mu tshisangilu tshinene ne disangisha dia banabuˆ te bavuabu bafunde mena abu mu diulu, ne Nzambi mulumbuluishi wa bonso, ne mioyo ya mu nyuma ya bantu bakane bavuabu bavuije bapuangane, 24 ne Yezu mutuangaji wa tshipungidi tshipiatshipia, ne mashi mamiamina adi akula mu mushindu muimpe kupita mashi a Abele.

340

25 Nudimuke bua kanupangi bua kuteleja yeye udi wakula. Bualu bikala bantu bavua bapange kuteleja yeye udi ufila didimuija dia Nzambi pa buloba kabayi bapanduke, tuetu katuakupanduka bituela yeye udi wakuila mu diuˆ ˆ lu nyima. 26 Dıba adi dıyi diende diakanyukula buloba, kadi mpindieu mmulaye ne: “Musangu mukuabu kabidi, tshiena nyukula anu buloba nkayabu, kadi nenyukule ˆ kabidi diulu.” 27 Dıyi dia ne: “Musangu mukuabu kabidi” didi dileja diumbusha dia bintu bidibu banyukule, bintu bivuabu benze, bua bintu bidibu kabayi banyukule bishale. 28 Nunku bu mutudi ne bua kuangata Bukalenge budibu kabayi mua kunyukula, tutungunukayi ne kuikala ne ngasa udi utuambuluisha bua kuenzela Nzambi mudimu wa tshijila mu mushindu udiye muanyishe ne ditshina dia Nzambi ne kanemu. 29 Bualu Nzambi wetu udi kabidi kapia kadi kabutula. Nutungunuke ne kunangangana bu bana ba muntu. 2 Kanupu muoyo diakidila dia benyi, bualu ku diambuluisha diadi, bantu bakuabu bakakidila banjelu kabayi bamanye. 3 Nuvuluke bantu badi mu buloko bienze anu bu ne: nudi nabu mu buloko, ne bantu badibu bakengesha, bualu nuenu penu nudi mu mubidi. 4 Dibaka dinemekibue munkatshi mua bantu bonso, bulalu bua dibaka kabunyanguki, bualu Nzambi nealumbuluishe bena masandi bajike ne bena masandi basele. 5 Nsombelu wenu kikadi wa dinanga dia makuta, kadi nusanke ne bintu binudi nabi. Bualu mmuambe ne: “Tshiakukushiya nansha kakese,

13

341

Mulambu wa kutumbisha nawu Nzambi

tshiakukulekela nansha kakese.” 6 Bua tuikale ne dikima dikole ne tuambe ne: “Yehowa mmuambuluishi wanyi; tshiakutshina nansha. Muntu udi mua kungenzela tshinyi?” 7 Nuvuluke bantu badi balombola munkatshi muenu, bavua ˆ banuambile dıyi dia Nzambi, ne panudi nutangila malu adi bikadilu biabu bipatula, nuidikije ditabuja diabu. 8 Yezu Kristo udi muomumue makelela, lelu ne bua kashidi. 9 Kabanupambuishi kudi malongesha menyi mashilashilangane; bualu mbimpe muoyo ukoleshibue kudi ngasa pamutu pa kuwukoleshabu kudi biakudia bidi kabiyi bikuatshisha bantu badi badifile kudibi. 10 Tudi ne tshioshelu tshidi bantu badi benza mudimu wa tshijila ku ntenta kabayi ne bukokeshi bua kudia bintu bidipu. 11 Bualu mibidi ya nyama miena mashi adi muakuidi munene uya nawu muaba wa tshijila bu mulambu wa kubuikila nawu mibi badi bayoshila pambelu pa tshitudilu. 12 Nunku, Yezu pende wakakenga pambelu pa tshiibi tshia tshimenga bua kuvuija bantu ba tshijila ne mashi ende yeye muine. 13 Nunku, tuyayi kudiye pambelu pa tshitudilu, bambule tshipendu tshivuaye muambule, 14 bualu muaba eu katuena ne tshimenga tshidi tshitungunuka, kadi tudi tukeba ne muoyo mujima tshidi ne bua kulua. 15 Ku butuangaji buende, tuikale tufila misangu yonso kudi Nzambi mulambu wa kumutumbisha nawu, mbuena kuamba ne: mamuma a mishiku yetu ˆ idi imanyisha patoke dına diende.

EBELU 13:6-25

16 Bualu bukuabu, kanupu muoyo bua kuenza malu mimpe ne kuabanyangana bintu binudi nabi ne bakuabu, bualu Nzambi udi usanka bua milambu ya nunku. 17 Nutumikile bantu badi balombola munkatshi muenu, nubakokele, bualu badi batungunuka ne kutabalela mioyo yenu bu bantu balua kubadila Nzambi malu; bua benze nunku ne disanka kabayi batua mikemu, tshianana bualu ebu budi mua kunukebela lutatu. 18 Nutungunuke ne kusambila bua bualu buetu, bualu tudi ne dishindika dia kuikala ne kondo ka muoyo kalulame, bualu tudi basue kuenda mu bululame mu malu onso. 19 Kadi ndi nnulomba nangananga bua kusambila bua bampingaje kunudi lukasa. 20 Nzambi wa ditalala uvua mubishe mulami munene wa mikoko, Mukalenge wetu Yezu ku lufu muikale ne mashi a tshipungidi tshia tshiendelele, 21 anupeshe bintu bionso bimpe bua kuenza disua diende, ne ku butuangaji bua Yezu Kristo enzeje munda muetu malu mimpe adi amusankisha; butumbi buikale kudiye kashidi ne tshiendelele. Amen. 22 Bana betu, ndi nnusengelela ˆ bua kuteleja dıyi dia dikankamija edi ne lutulu, bualu ndi munufuˆ ndile mukanda mu meyi makese. 23 Numanye ne: bakadi balekele muanetu Timote. Yeye mulue mu matuku aa, netulue nende bua kunumona. 24 Nungelele bantu bonso badi balombola munkatshi muenu ne bansantu bonso muoyo. Bana betu badi mu Itali badi banuela muoyo. 25 Ngasa ikale nenu nuenu bonso.

MUKANDA WA

YAKOBO Yakobo, mupika wa Nzambi ne wa Mukalenge Yezu Kristo, kudi bisamba dikumi ne bibidi bidi bitangalake: Muoyo wenu au! 2Bana betu, panudi nutuilangana ne mateta mashilashilangane, nuangate bualu ebu bu disanka dilelela, 3 bamanye ne: mushinga wa ditabuja dienu udi mutetshibue udi upatula dinanukila. 4 Kadi dinanukila dikumbaje mudimu wadi, bua nuenu nuikale bakumbane kanuyi kalema mu malu onso, kanuyi nupangila mu bualu nansha bumue. 5 Nunku, bikala umue wa kunudi mupangile meji, atungunuke ne kualomba kudi Nzambi, bualu yeye udi upesha bantu bonso ne muoyo mujima, kayi ubatobolola; nebamupeshawu. 6 Kadi atungunuke ne kulomba ne ditabuja, kayi welakana nansha kakese, bualu muntu udi welakana udi anu bu mavuala a mbuu adibu basaka kudi lupepele atua eku ne eku. 7 Bulelela, muntu au katekemenyi ne: neapete tshintu kudi Yehowa to; 8mmuntu muena mioyo ibidi udi kayi mushindame mu njila yende yonso. 9Muanetu udi mupele asanke bua dibandishibua diende, 10 ne udi mubanji asanke bua dipuekeshibua diende, bualu neajimine anu bu tshilongo tshia mu mpata. 11 Bualu dîba didi dibanda ne luya lukole ne diumisha bisosa, ne bilongo bidi bimata, bulenga buabi bua pa mutu budi bujimina. Muomumue kabidi,

1

ke muajimina muntu mubanji munkatshi mua midimu yende. 12 Muntu udi utungunuka ne kutantamena diteta ngua diakalenga, bualu padiye ulua muntu muanyishibue, neapete tshifulu tshia butumbi tshia muoyo tshidi Yehowa mulaye bantu badi batungunuka ne kumunanga. 13 Padi muntu mu diteta kambi ne: “Badi banteta kudi Nzambi.” Bualu Nzambi kena mua kutetshibua ne malu mabi ne yeye muine kena uteta muntu nansha umue. 14 Kadi muntu yonso udi utetshibua padi dijinga diende dimukoka ne dimukuata mu buteyi. 15 Pashishe, padi dijinga edi dikola, didi dilela bubi; ne bubi pabu padibu babuenza, budi bufikisha ku lufu. 16 Bana betu bananga, kanudidingi. 17 Kupa kuonso kuimpe ne dipa dionso dipuangane bidi bifuma muulu, bifumina kudi Tatu wa butoke bua mu diulu udi kayi ushintuluka anyi ukudimuka bu mundidimbi udi ukudimukangana. 18Disua diende divua dia ne: tuledibue ku dîyi dia bulelela, bua tulue mushindu kampanda wa mamuma a kumpala a bifukibua biende. 19Numanye bualu ebu bana betu bananga. Muntu yonso udi ne bua kuikala ne lukasa ku diteleja, ne lujoko ku diakula, ne lujoko ku dikuata tshiji; 20 bualu tshiji tshia muntu katshiena tshikumbaja buakane bua Nzambi to. 21 Nunku umbushayi bukoya buonso ne malu mabi adi ma-

342

343

Lumuenu. Disunguluja bantu

vulangane bikole, itabayi ne bupole buonso dibueja dia dîyi munda muenu didi mua kusungila mioyo yenu. 22 Kadi nulue benji ba dîyi, kanuyi anu bateleji patupu, nudishima nkayenu ne meji a dishima. 23 Bualu bikala muntu anu muteleji wa dîyi kayi mudienji, muntu eu udi anu bu muntu udi utangila mpala wende mu lumuenu. 24 Bualu udi uditangila, umbuka ne diakamue udi upua muoyo mushindu udiye. 25Kadi muntu udi utangila ne meji onso mu mukenji mupuangane wa budikadidi ne utungunuka ne kuwulonda, ki mmulue muteleji udi upua muoyo, kadi udi ulua muenji wa mudimu ne neikale ne disanka mu diwenza. 26 Bikala muntu wela meji ne: mmutendeledi wa Nzambi, kadi kayi ulama ludimi luende bikole, udi udinga muoyo wende ne ntendelelu wende ngua patupu. 27 Ntendelelu udi mukezuke ne kayi munyanguke ku mêsu kua Nzambi wetu ne Tatu udi nunku: kutangila bana ba nshiya ne bakaji bakamba mu makenga abu, ne kudilama katuyi katoba ka malu a pa buloba. Bana betu, nudi bakuate ku ditabuja dia Mukalenge wetu wa butumbi Yezu Kristo, kadi eku nuenda nusunguluja bantu anyi? 2Muntu udi ne mpeta ya ngolo ku minu, muvuale bilamba bilengele, yeye mubuele mu bisangilu bienu ne mupele udi ne bilamba bia manyanu mubuelamu pende, 3 nudiku nuakidila bimpe muntu udi muvuale bilamba bilenga, nu-

2

Yak 1:21 Anyi “anyima.”

YAKOBO 1:22–2:13

muambila ne: “Wewe somba muaba muimpe eu,” nuambila mupele ne: “Wewe shala muimane,” peshi ne: “Somba muaba wawa, kumpenga kua kabasa kanyi ka kutekela makasa” anyi? 4 Binuikala nuenza nanku, kanuena nusungulujangana munkatshi muenu ne kanuena balue balumbuluishi badi bakosa bilumbu bibi anyi? 5 Telejayi bana betu bananga. Nzambi kavua musungule bantu bapele ku mêsu kua ba pa buloba bua kuikalabu babanji mu ditabuja ne bapianyi ba Bukalenge buvuaye mulaye bantu badi bamunange anyi? 6Kadi nuenu, nudi bapetule bapele. Ki mbabanji badi banukengesha, baya nenu ku tubadi anyi? 7 Kabena bapenda dîna dimpe divuabu banupeshe anyi? 8Binuikala nutumikila mukenji wa bumfumu udi mu Mifundu minsantu wa ne: “Udi ne bua kunanga muntu nebe bu muudi mudinange,” nudi nuenza bimpe. 9 Kadi nuenu nutungunuka ne kusunguluja bantu, nudi nuenza bubi, bualu mukenji udi unupisha bu bashipi ba mikenji. 10 Bualu muntu yonso udi utumikila Mikenji yonso kadi upanga kukumbaja bualu bumue mmulue mushipi wa mikenji yonso. 11 Bualu yeye uvua muambe ne: “Kuena ne bua kuenda masandi,” wakamba kabidi ne: “Kuena ne bua kushipa muntu.” Biwikala kuyi wenda masandi kadi ushipa muntu, udi mulue mushipi wa mikenji. 12 Tungunukayi ne kuakula ne kuenza malu nunku bu bantu baluabu kulumbuluisha kudi mukenji wa bantu badi ne budikadidi. 13Muntu udi kayi ufuilangana luse,

YAKOBO 2:14–3:6

Ditabuja kadiyi ne bienzedi ndifue

nebamulumbuluishe kakuyi luse. Luse ndupite dilumbuluisha. 14Bana betu, muntu yeye muambe mudiye ne ditabuja kadi kayi ne bienzedi, bidi ne dikuatshisha kayi? Ditabuja adi didiku mua kumusungila anyi? 15Bikala muanetu wa balume anyi wa bakaji mupangile bilamba ne biakudia bikumbane bua dituku, 16 kadi umue wa kunudi udi ubambila ne: “Ndayi ne ditalala, nuote kapia, nudie bimpe,” kadi kanuyi nubapesha bidi mubidi wabu ujinga, bidi ne dikuatshisha kayi? 17Nunku bia muomumue, ditabuja nkayadi kadiyi ne bienzedi, ndifue. 18 Nansha nanku, muntu mukuabu neambe ne: “Wewe udi ne ditabuja, meme ndi ne bienzedi. Ndeja ditabuja diebe kakuyi bienzedi, meme nenkuleje ditabuja dianyi ku bienzedi bianyi.” 19 Udiku witabuja ne: kudi Nzambi umue anyi? Udi wenza bimpe. Nansha bademon badi bitabuja pabu, kadi badi bazakala. 20 Kadi wewe muntu tshianana, udiku musue kumanya ne: ditabuja didi kadiyi ne bienzedi kadiena ne dikuatshisha anyi? 21 Kabavuaku babale Abalahama tatu wetu ne: mmuntu muakane bua bienzedi, yeye mumane kufila muanende Izaka pa tshioshelu bua kumulambula anyi? 22 Udi mumone ne: ditabuja diende diakenda pamue ne bienzedi biende ne ditabuja diende diakavuijibua dipuangane ku bienzedi biende. 23Nunku dîyi dia mu Mifundu minsantu dia ne: “Abalahama wakitabuja Yehowa, bakamubadila bualu ebu bu buakane” diakakumbana, bakalua kumubikila ne: “Mulunda wa Yehowa.”

344

24 Nudi numona ne: badi babala muntu ne: mmuakane bua bienzedi, ki mbua ditabuja nkayadi to. 25Bia muomumue, kabavuaku babale Lahaba mukaji wa ndumba ne: mmuakane bua bienzedi, bualu wakakidila bamanyishi ba mukenji bimpe, kubatumaye mu njila mukuabu anyi? 26 Bushuwa, anu bu mudi mubidi udi kawuyi ne nyuma mufue, ke mudi kabidi ditabuja didi kadiyi ne bienzedi difue padi. Bana betu, bantu ba bungi munkatshi muenu kabakebi bua kulua balongeshi, bualu tudi bamanye ne: netupete dilumbuluisha dikole dipite dia bakuabu. 2Bualu tuetu bonso tutu tulenduka misangu ya bungi. Bikala muntu kayi ulenduka mu diakula, yeye mmuntu mupuangane udi mumanye mua kukanda mubidi wende mujima. 3 Tuetu bele mionji ya kusuika nayi mbanga ya kabalu mukana mua tubalu bua tututumikile, tudi tuludika kabidi mibidi yatu yonso. 4 Tangilayi kabidi mazuwa a pa mâyi, nansha mudiwu manene ne baapusa kudi bipepele bikole, badi baaludika ne kantu kakese ka dibaya bua aye muaba udi muendeshi musue kuya. 5 Bia muomumue, ludimi nkatupa kakese ka mubidi, kadi ludi luditambisha bua malu manene. Tangilayi mudi kapia kakese mua kuosha dîtu dinene! 6Bushuwa, ludimi nkapia. Ludimi ludi nsangilu wa malu adi kaayi makane munkatshi mua bitupa bia mubidi wetu, bualu ludi lunyanga mubidi mujima ne ludi lutemesha

3

Yak2:26Anyi “mupuya wa muoyo.” Gr., pneuma.

345

Ludimi. Bulunda ne malu a pa buloba

matuku onso a muoyo ne kapia, ne kapia kalu kadi kafuma mu Ngena. 7 Bantu badi mua kuenza bua mishindu yonso ya nyama ya tshisuku, nyunyi, nyama idi idikoka panshi ne bifukibua bia mu mâyi ibatumikile ne idi ibatumikila. 8 Kadi muntu nansha umue kena mua kuenza bua ludimi lumutumikile. Ntshintu tshibi tshidibu kabayi mua kukanda, tshiuwule tente ne lulengu ludi lukebesha lufu. 9 Tudi tutumbisha nalu Yehowa Tatu, kadi eku tuela nalu bantu badi bafukibue “mu tshimfuanyi tshia Nzambi” mulawu. 10Mukana mumue mumue amu mudi mupatuka dibenesha ne mulawu. Bana betu, ki mbimpe bua malu enzeke mushindu eu to. 11 Mpokolo udiku mua kupatula mâyi mimpe ne mâyi a bululu kaba kamue anyi? 12 Bana betu, mutshi wa mfigi udiku mua kukuama tumuma tua olive, peshi muonji wa tumuma tua mvinyo kukuama mfigi anyi? Mâyi adi ne mukele kaena pawu mua kupatula mâyi mimpe to. 13 Nnganyi udi ne meji ne lungenyi munkatshi muenu? Ku diambuluisha dia bikadilu biende bimpe, aleje bienzedi biende bienza ne bupole budi bufumina ku meji. 14 Kadi binuikala ne mukawu mukole ne dikokangana mu mioyo yenu, kanuditumbishi ne kanushiminyinyi bulelela. 15 Aa ki mmeji adi afumina muulu to, kadi nga pa buloba, a bunyama, a bademon. 16 Bualu muaba wonso udi mukawu ne dikokangana newikale kabidi tshimvundu ne malu mabi a mishindu yonso.

YAKOBO 3:7–4:6

17 Kadi meji adi afumina muulu, tshia kumpala mmakezuke, pashishe nga ditalala, kaena ne malu makole, mmadiakaje bua kutumikila, mmuwule tente ne luse ne mamuma mimpe, kaena ne kansungasunga, kaena ne lubombo. 18 Bualu bukuabu, badi bakuna ntete ya dimuma dia buakane mu ditalala bua bantu badi bakeba ditalala. Mvita ne difuilakana bidi munkatshi muenu bidi bifumina penyi? Kabiena bifumina ku majinga enu a mubidi adi aluishangana munda muenu anyi? 2 Nudi nujinga, kadi kanuena nupeta. Nudi nutungunuka ne dishipangana ne dialakana, kadi kanuena mua kupeta. Nudi nutungunuka ne kuluangana ne kuenza mvita. Kanuena nupeta bualu kanuena nulomba to. 3 Panudi nulomba kanuena nupeta, bualu nudi nulomba ne meji mabi, bua kubitulakaja ku majinga enu a mubidi. 4 Nuenu bakaji bena masandi, kanuena bamanye ne: bulunda ne malu a pa buloba budi lukuna ne Nzambi anyi? Nunku muntu yonso udi musue kuikala mulunda wa malu a pa buloba udi udienza muena lukuna wa Nzambi. 5 Peshi nudi nuela meji ne: dîyi dia mu Mifundu minsantu didi diamba patupu padidi diamba ne: “Lungenyi ludi lusombe munda muetu ludi lutungunuka ne kualakana ne lubabu luonso” anyi? 6 Kadi ngasa udiye ufila mmutambe bunene. Ke bualu kayi didi diamba ne: “Nzambi udi ubenga bena lutambishi, kadi udi upesha bantu badi badipuekesha ngasa wende.”

4

YAKOBO 4:7–5:10

“Biasua Yehowa.” Ikalayi ne lutulu

346

7 Nunku nukokele Nzambi, kadi nukandamene Diabolo ne yeye neanunyeme. 8Semenayi pabuipi ne Nzambi ne yeye neasemene pabuipi nenu. Tokeshayi bianza bienu, nuenu benji ba malu mabi, lengejayi mioyo yenu, nuenu bena mioyo ibidi. 9Nuikale ne kanyinganyinga, nudile, nupuekeshe binsonji. Tuseku tuenu tuandamuke madilu ne disanka dienu diandamuke dishikila. 10 Dipuekeshayi ku mêsu kua Yehowa ne yeye neanubandishe. 11Bana betu, lekelayi kuambangana bibi umue ne mukuabu. Muntu udi wamba muanabu bibi anyi ulumbuluisha muanabu, udi wakula bibi bua mikenji ne udi ulumbuluisha mikenji. Kadi biwikala ulumbuluisha mikenji, kuena muenji wa mikenji to, kadi udi mulumbuluishi. 12Kudi anu Muntu umue udi muedi wa mikenji ne mulumbuluishi, yeye udi mua kusungila ne kubutula. Kadi wewe udi nganyi bua kulumbuluisha mukuebe? 13Mpindieu umvuayi nuenu badi bamba ne: “Lelu anyi malaba netuye mu tshimenga kampanda, netuenzamu tshidimu tshijima, netuende mushinga ne netupete makasa,” 14penu kanuena bamanye tshikala muoyo wenu malaba. Bualu nudi dibungi didi dimueneka bua tshitupa tshîpi, pashishe dijimina. 15Kadi nudi ne bua kuamba ne: “Biasua Yehowa, netuikale ne muoyo, netuenze bualu ebu anyi buabua.” 16Kadi mpindieu nudi nuditambisha mu diditumbisha dienu dia diambu. Diditumbisha dionso dia nunku ndibi. 17 Nunku, bi-

kala muntu mumanye mua kuenza tshidi tshimpe kadi kayi utshienza, udi wenza bubi. Mpindieu umvuayi nuenu babanji, dilayi, elayi mbila bua makenga adi alua kunudi. 2 Bubanji buenu mbubole, bilamba bienu mbidie kudi bishi. 3Ngolo yenu ne biamu bienu bia arjan mbikuate dimoma, ne dimoma diabi nedinutuishe ne nedidie mibidi yenu. Bintu binudi balame nebikale anu bu kapia mu matuku a ku nshikidilu. 4 Tangilayi! Difutu dinudi balame dia bena mudimu bavua banowe mu madimi enu didi ditungunuka ne kuela mbila, ne mbila idi banowi bela bakeba diambuluisha mmifike ku matshi a Yehowa wa biluilu. 5 Nudi basombele bintu bimpe menemene ne didisankisha pa buloba. Nudi badishe mioyo yenu milue manyi too ne ku dituku dia dishipibua. 6 Nudi bakosele muntu muakane tshibawu, bafike too ne ku dimushipa. Yeye kena unukandamena anyi? 7 Nunku bana betu, ikalayi ne lutulu too ne ku dikalaku dia Mukalenge. Tangilayi! Tshidime udi utungunuka ne kuindila mamuma mimpe a pa buloba muikale ne lutulu too ne padi mvula ya kumpala ne ya ndekelu iloka. 8 Nuenu penu ikalayi ne lutulu; nushindame mu mioyo yenu, bualu dikalaku dia Mukalenge dikadi disemene pabuipi. 9 Bana betu, lekelayi midiabakenu munkatshi muenu, bua kabanulumbuluishi. Tangilayi! Mulumbuluishi mmuimane kumpala kua biibi. 10 Bana betu, bua ditantamena ntatu ne dikala ne

Yak 4:8 Anyi “anyima.”

Yak 5:2 Tang. Mat 6:19.

5

347

Kutondelangana mibi

lutulu, londayi tshilejilu tshia baprofete bavua bakule mu dîna dia Yehowa. 11 Tangilayi! Tudi tuamba mudi bantu badi batantamene ntatu bikale ba diakalenga. Nudi bumvue lumu lua ditantamena ntatu dia Yobo ne bamone muvua Yehowa mumuenzele malu ku ndekelu ne mudi Yehowa muikale ne dinanga dikole ne luse. 12Kadi bana betu, kumpala kua malu onso, lekelayi kuditshipa ni mmu dîna dia diulu, ni ndia buloba anyi kuenza mutshipu kayi wonso. Kadi Eyowa wenu ikale anu Eyowa, ne Tòo wenu ikale anu Tòo, bua kanukumbanyinyi dilumbuluisha. 13Muntu udiku utantamena dikenga munkatshi muenu anyi? Atungunuke ne kusambila. Muntu udiku ne disanka anyi? Imbe misambu. 14 Muntu udiku usama munkatshi muenu anyi? Abikile bakulu ba mu tshisumbu, bamusambidile bamuela manyi mu dîna dia Yehowa. 15 Ne disambila dia ditabuja nedienze bua muntu udi

YAKOBO 5:11—1 PETELO 1:4 usama umvue bimpe, ne Yehowa neamujule. Kabidi bikalaye muenze malu mabi, Nzambi neamufuile luse. 16Nunku nutondelangane mibi yenu patoke, nusambidilangane bamue ne bakuabu bua numvue bimpe. Disengelela dia muntu muakane didi ne bukole bua bungi ne didi diambuluisha. 17 Eliya uvua muntu anu bu tuetu, kadi wakasambila ne muoyo mujima bua mvula kaloki; mvula kakaloka mu ditunga munda mua bidimu bisatu ne ngondo isambombo. 18Pashishe wakasambila kabidi, diulu kulokesha mvula ne buloba kupatula biakudia. 19Bana betu, bikala muntu wa munkatshi muenu mupambuke mu bulelela ne mukuabu umupingaja, 20numanye ne: muntu yonso udi umbusha muenji wa bubi mu njila wende uvuaye mupambuke neasungile muoyo wende ku lufu ne neabuikile mibi ya bungi. Yak 5:20 Anyi “anyima.”

―――――― MUKANDA WA KUMPALA WA

PETELO mupostolo wa Yezu 1 Petelo, Kristo, kudi bantu badi basombe bu benyi badi batangalake mu Ponto, Galatiya, Kapadokiya, Asia ne Bituniya, kudi basungula 2bilondeshile didianjila kumanya dia Nzambi Tatu, bavuijibue ba tshijila ku nyuma, bua bikale batumikila ne bikale bamiaminyibua ne mashi a Yezu Kristo:

Ngasa ne ditalala bivulangane kunudi. 3 Nzambi ne Tatu wa Mukalenge wetu Yezu Kristo atumbishibue, bualu bilondeshile luse luende lunene wakatulela tshiakabidi bua tupete ditekemena didi ne muoyo ku diambuluisha dia dibishibua dia Yezu Kristo ku lufu, 4bua tupete bumpianyi budi

1 PETELO 1:5-22

Mashi a Kristo a mushinga mukole

kabuyi mua kubola, kabuyi mua kunyanguka ne kabuyi mua kufubidila. Mbanulaminabu mu diulu, 5nuenu badi bukole bua Nzambi bulama ku diambuluisha dia ditabuja bua lupandu lukadi pa kubuluibua mu tshikondo tshia ku ndekelu. 6 Bua bualu ebu, nudi nusanka bikole nansha mudi mateta mashilashilangane anubungamija bua tshitupa tshîpi, 7 bua mushinga wa ditabuja dienu udi mutetshibue udi mutambe kupita wa ngolo udi ujimina nansha mudibu bamutete ne kapia, unupeteshe butumbi ne lumu ne bunême mu tshikondo tshia dibuluibua dia Yezu Kristo. 8 Nansha munudi kanuyi banji kumumona, nudi bamunange. Nansha munudi kanuyi numumona mpindieu, nudi nuleja ditabuja kudiye ne nudi nusanka bikole ne disanka didi kadiyi kumvuija dia butumbi, 9panudi nufika ku tshipatshila tshia ditabuja dienu, lupandu lua mioyo yenu. 10 Bua lupandu elu, baprofete bavua bamanyishe bua ngasa wa Nzambi uvua ne bua kulua kunudi bakakonkonona ne disuminyina ne kuenzabu makebulula ne muoyo mujima. 11Bakatungunuka ne kukeba bua kumanya dîba disunguluke anyi tshikondo tshia mushindu kayi tshivua nyuma uvua munda muabu uleja bua Kristo, pavuaye mudianjile kumanyisha bua makenga a Kristo ne bua butumbi buvua ne bua kulonda. 12 Bakababuluila ne: kabavua badikuatshila mudimu, kadi bavua banukuatshilawu nuenu bua malu adibu banumanyisha mpindieu kudi bantu bavua banuambile lumu luimpe ku diambuluisha dia nyuma muimpe uvua-

348

bu batume umbukila mu diulu. Mu malu aa mmudi banjelu bajinga ne muoyo mujima bua kutangilamu. 13Nunku, nulongolole meji enu bua mudimu mukole, nulame meji enu bimpe menemene; nuteke ditekemena dienu ku ngasa wanulejabu tshikondo tshia dibuluibua dia Yezu Kristo. 14 Bu bana badi batumikila, lekelayi kuenza malu bilondeshile majinga anuvua nawu kumpala mu dipanga dienu, 15 kadi mu diumvuangana ne Wa Tshijila uvua munubikile, nuenu penu nulue ba tshijila mu bikadilu bienu bionso, 16 bualu mbafunde ne: “Nudi ne bua kuikala ba tshijila, bualu meme ndi wa tshijila.” 17 Bualu bukuabu, nuenu nubikila Tatu udi ulumbuluisha kakuyi kansungasunga bilondeshile bienzedi bia muntu ne muntu, nuenze malu ne ditshina mu tshikondo tshinudi basombe bu benyi. 18 Bualu nudi bamanye ne: kabavua banupikule ku nsombelu wa tshianana uvua bankambua benu banushile ne bintu bidi binyanguka, ne tshiamu tshia arjan anyi ngolo to. 19 Kadi bavua banupikule ne mashi a mushinga mukole, bu a muana wa mukoko udi kayi kalema, kayi katoba, mashi a Kristo. 20 Bulelela, uvua mudianjile kumanyika kumpala kua ntuadijilu wa bantu, kadi wakamueneshibua patoke ku ndekelu kua bikondo bua bualu buenu. 21 Ku butuangaji buende, nudi bitabuje Nzambi wakamubisha ku lufu ne kumupesha butumbi; bua ditabuja dienu ne ditekemena dienu bikale mu Nzambi. 22Mpindieu unudi balengeje anyima yenu ku ditumikila dienu dia bulelela, binufikishe ku di-

349

Mabue a muoyo. Bikadilu bimpe

nanga bana betu kakuyi lubombo, nunangangane bikole mu muoyo wenu. 23 Bualu nudi baledibue tshiakabidi, ki nku dimiinu didi dibola, kadi ku dimiinu didi kadiyi dibola didi dilelangana, ku diaˆ mbuluisha dia dıyi dia Nzambi udi ne muoyo ne udi ushalaku kashidi. 24 Bualu bakafunda ne: “bantu bonso badi bu bisosa ne butumbi buabu buonso budi anu bu tshilongo tshia tshisosa; tshisosa tshidi tshifubidila ne tshilongo ˆ tshidi tshimata, 25 kadi dıyi dia Yehowa didi dishalaku kashidi.” ˆ Ne “dıyi” edi, ke lumu luimpe luvuabu banuambile. Nunku, umbushayi malu mabi onso, mashimi onso, lubombo luonso, dialakana dionso ne mishindu yonso ya bijanu. 2 Bu bana batshidibu balelelaku, nuikale ne dijinga dikole dia mabele adi kaayi manyanguke adi mu ˆ dıyi, bua ku diambuluisha diawu nukole too ne ku lupandu, 3 binuikala balabule ne: Mukalenge mmuimpe. 4 Panudi nulua kudiye, yeye udi dibue didi ne muoyo divuabu bimanshe kudi bantu, kadi disungula kudi Nzambi ne dia mushinga mukole kudiye, 5 nuenu bine bikale bu mabue adi ne muoyo, nudi nuibakibua bua kuikala nzubu wa mu nyuma bua kuikala bakuidi ba tshijila, bua kufila milambu ya mu nyuma idi Nzambi wanyisha ku butuangaji bua Yezu Kristo. 6 Bualu mbambe mu Mifundu minsantu ne: “Tangilayi! Ndi nteka dibue disungula mu Siyona, dibue dia mushinga mukole dia tshishimikidi dia mu ditumba; muntu udi uleja ditabuja kudidi kakufuishibua bundu to.”

2

1 PETELO 1:23–2:15

7 Nunku, nkunudi nuenu kudiye ne mushinga mukole, bualu nudi bena kuitabuja; kadi kudi badi kabayi bitabuja, “dibue diodimue divua bibaki babenge adi ndilue mutu wa ditumba” 8 ne “dibue dia tshilenduishi ne dibue dinene dia buteyi.” Badi balenduka bualu kabena batumikila ˆ dıyi. Bavua babasungule kabidi mbua bualu ebu. 9 Kadi nuenu nudi “bantu basungula, bakuidi bikale bakalenge, tshisamba tshia tshijila, bantu balongolola bua kuikala tshintu tshia Nzambi tshia pa buatshi, bua numanyishe miaba yonso bikadilu bimpe” bia yeye uvua munubikile ˆ bua kupatuka mu mıdima kubuela mu butoke buende bua dikema. 10 Bualu kumpala kanuvua tshisamba, kadi mpindieu nudi tshisamba tshia Nzambi; kumpala kabavua banufuile luse, kadi mpindieu mbanufuile luse. 11 Bananga, ndi nnulomba bu benyi ne bena luendu bua nutungunuke ne kuepuka majinga a mubidi adi aluisha muoyo.1 12 Nuikale ne bikadilu bimpe munkatshi mua bisamba bikuabu, bua padibu banubanda bu benji ba malu mabi, badimuene nkayabu bienzedi bienu bimpe ne bafike ku ditumbisha Nzambi mu dituku diende dia dikonkonona. 13 Bua bualu bua Mukalenge, nukokele bukokeshi buonso budi bantu bateke: nansha mukalenge bua mudiye ku mutu 14 anyi banguvena bu batumibue bende bua kunyoka benji ba malu mabi, kadi bua kutumbisha benji ba malu mimpe. 15 Bualu bua disua dia Nzambi didi ne: panudi nuenza 1Pt 2:111 Anyi “anyima.”

1 PETELO 2:16–3:9

Tshilejilu tshietu. Didilengeja

malu mimpe, nupuwishe diakula dia dipanga dia bantu badi kabayi ne meji. 16 Nuikale bu bantu badi ne budikadidi, kadi kanuyi nuangata budikadidi buenu bu tshibuikilu bua kuenza malu mabi to, kadi bu bapika ba Nzambi. 17 Nunemeke bantu ba mishindu yonso, nunange tshisumbu tshijima tshia bana betu, nutshine Nzambi, nunemeke mukalenge. 18 Bena mudimu bakokele bamfumu babu ne ditshina dionso didi dibakumbanyine, ki nganu badi bimpe ne kabayi ne malu makole, kadi ne bena malu makole kabidi. 19 Bualu muntu yeye utantamena ntatu ne ukenga kayi ne bualu budiye muenze, anu bua kondo ka muoyo kudi Nzambi, ngua kuela kalumbandi. 20 Bidi ne dikuatshisha kayi panudi nuenza bubi, banukengesha, nutantamena lutatu alu? Kadi nuenu nutantamena makenga bualu nudi nuenza malu mimpe, bualu ebu budi busankisha Nzambi. 21 Bulelela, bavua banubikile bua bualu ebu, bualu nansha Kristo wakakenga bua bualu buenu, kunushilaye tshilejilu bua nuenu kulonda mu makasa ende bimpe bimpe. 22 Kavua muenze bubi, kabavua basangane dishima mukana muende. 23 Pavuabu bamupenda bibi, kavua waluja bipendu. Pavuaye ukenga, kavua ukanyinangana, kadi uvua mudifile yeye muine mu bianza bia udi ulumbuluisha ne buakane. 24 Yeye muine uvua muambule mibi yetu mu mubidi wende ku mutshi, bua tujikijangane ne mibi ne tuikale ne muoyo bua buakane. Ne “nuakuondopibua ku diambuluisha dia mputa yende.” 25 Bualu nuvua bu mikoko, nupa-

350

mbuka; kadi mpindieu, nudi bapingane kudi mulami wa mikoko ne mutangidi wa anyima yenu. Bia muomumue, nuenu bakaji nukokele babayenu, bua bikaˆ la bakuabu kabayi batumikila dıyi dia Nzambi, bakokibue kakuyi ˆ dıyi, bua bikadilu bia bakaji babu, 2 bualu mbadimuene bikadilu bienu bimpe pamue ne kanemu kakole. 3 Didilengeja dienu kadikadi dia pambelu, dia kulukisha nsuki, kuvuala bilenga bia ngolo anyi kuvuala kua bilamba, 4 kadi dikale dia muntu musokome wa mu muoyo mu didilengeja didi kadiyi dinyanguka dia meji mapole ne a ditalala didi ne mushinga ˆ wa bungi ku mesu kua Nzambi. 5 Ke muvua bakaji ba tshijila ba kale bavua batekemena Nzambi badilengeja, bakokela babayabu, 6 anu bu muvua Sala utumikila Abalahama, umubikila ne: “mukalenge.” Ne nudi balue bana bende binuikala nuenza malu mimpe kanuyi nutshina. 7 Bia muomumue, nuenu balume, nutungunuke ne kusomba nabu bilondeshile dimanya. Nupeˆ she bakaji buneme bu tshivuadi tshitambe butekete, tshia buntu bukaji, bualu nudi kabidi bapianyi nabu ba dipa dia kalolo dia muoyo, bua masambila enu kaapangi mua kufika. 8 Ndekelu wa bionso, nuenu bonso nuikale ne meji a muomumue, nuditeke pa muaba wa bakuabu, nunangangane bikole bu bana ba muntu, numvuilangane luse ne nudipuekeshe. 9 Kanupingaji bubi ku bubi anyi tshipendu ku tshipendu, kadi nubeneshangane, bualu nuvua babikidibue bua bualu ebu, bua nupiane dibenesha.

3

351

Kondo ka muoyo kimpe. Dibatiza

10 Bualu “muntu yonso udi musue kunanga muoyo ne kumona matuku mimpe udi ne bua kukanda ludimi luende ku malu mabi ne mishiku yende ku diakula malu a dishima. 11 Umbuke ku malu mabi, enze malu mimpe; akebe ditalala ne adilonde. 12 Buaˆ lu mesu a Yehowa adi atangila bantu bakane, matshi ende adi buashi ku disengelela diabu; kadi Yehowa mmutangije mpala wende kudi benji ba malu mabi.” 13 Bulelela, nnganyi wanuenzela bibi nuenu balue bena tshisumi bua malu mimpe? 14 Kadi nansha nuenu nukenga bua buakane, nudi ba diakalenga. Kanutshinyi tshidibu batshina, anyi kanup amp akanyi to. 15 Kadi nuitabe Kristo bu Mukalenge wa tshijila mu mioyo yenu, badilongolole misangu yonso bua kuandamuna muntu yonso udi unukonka bualu bua ditekemena didi munda muenu, kadi nuenze nunku ne bupole ne kanemu kakole. 16 Nuikale ne kondo ka muoyo kimpe, bua mu mushindu wonso udibu bakula bibi bua bualu buenu, bantu badi bakula bibi bua bualu buenu bafuishibue bundu bua bikadilu bienu bimpe bu bayidi ba Kristo. 17 Bikala Nzambi muanyishe, mbimpe kukenga bualu nudi nuenza malu mimpe pamutu pa kukenga bualu nudi nuenza malu mabi. 18 Bualu nansha Kristo wakafua musangu umue bua kashidi bua mibi, muntu muakane bua bantu badi kabayi bakane, bua kunulombola kudi Nzambi. Bavua bamushipe mu mubidi, kadi wakavuijibua ne muoyo mu nyuma. 19 Mu mushindu eu wakaya kabi-

1 PETELO 3:10–4:5

di kuyisha nyuma ivua mu buloko, 20 ivua mibenge kutumikila kale pavua Nzambi muindile ne lutulu mu matuku a Nowa, pavuabu benza buatu, muvua bantu bakese, mbuena kuamba ne: anyima muanda mukulu misungidibue ˆ mu mayi. 21 Dibatiza didi dipetangana ne bualu ebu didi dinusungila penu mpindieu (ki nku diumbusha dia manyanu a mubidi, kadi nku dilomba Nzambi kondo ka muoyo kimpe), ku diambuluisha dia dibishibua dia Yezu Kristo ku lufu. 22 Yeye udi ku tshianza tshia balume tshia Nzambi, bualu uvua muye mu diulu; banjelu ne makokeshi ne makole biakatekibua ku bukokeshi buende. Nunku, bu muvua Kristo mukenge mu mubidi, nuenu penu nuikale ne lungenyi lua muomumue; bualu muntu udi mukenge mu mubidi mmulekele malu mabi, 2 bua ikale ne muoyo matuku atshidi mamushadile mu mubidi, kabiyi bua majinga a bantu, kadi bua disua dia Nzambi. 3 Tshikondo tshikadi tshipite atshi ntshikumbane tshinuvua nuenza disua dia bisamba bikuabu panuvua nuenza bienzedi bia tshikadilu tshibi tshia dikamakama, majinga mabi makole bua kukanda, dinua dipitshisha, bibilu bia bisankasanka, mangumba a banu ba maluvu ne ditendelela dibi dia mpingu. 4 Badi bakema bualu kanuena nutungunuka ne kunyema nabu batangile ku nsombelu wa muomumue mubi wa buenzavi, nunku badi bakula bibi bua bualu buenu. 5 Kadi bantu aba nebalumbulule kumpala kua yeye udi pabuipi ne kulumbuluisha badi ne muoyo ne

4

1 PETELO 4:6–5:5

Nuikale ne meji mimpe. Bakulu

bafue. 6 Bulelela, ke bualu kayi bakambila kabidi bafue lumu luimpe, bua nansha mudibu babalumbuluisha mu mubidi bu mudibu balumbuluisha bantu, bikale ne ˆ muoyo ku mesu kua Nzambi mu diumvuangana ne nyuma. 7 Kadi nshikidilu wa malu onso ukadi musemene pabuipi. Nunku nuikale ne meji mimpe, nuikale badimuke bua nudifile mu masambila. 8 Kumpala kua malu onso, nunangangane bikole, bualu dinanga didi dibuikila mibi mipite bungi. 9 Nuikale nuakidilangana kanuyi ne manunganyi. 10 Bilondeshile mudi muntu yonso mupete tshipedi, nukuate natshi mudimu bua kuambuluishangana bu balami bimpe ba ngasa wa Nzambi udi mumueneshibue mu mishindu ya bungi. 11 Bikala muntu wakula, akule bu muntu ˆ udi wakula meyi a kudi Nzambi; bikala muntu ukuatshila bakuabu mudimu, enze nunku weyemena bukole budi Nzambi ufila; bua Nzambi atumbishibue mu malu onso ku butuangaji bua Yezu Kristo. Butumbi ne bukole mbiende kashidi ne tshiendelele. Amen. 12 Bananga, kanukemi bua mateta makole adi bu kapia anudi nutuilangana nawu bienze bu tshintu tshia pa buatshi tshidi tshinuenzekela. 13 Kadi, tungunukayi ne kusanka bualu nudi nupeta penu makenga a buena a Kristo, bua nusanke ne disanka dikole kabidi mu tshikondo tshia dibuluibua dia butumbi buende. ˆ 14 Bobu banupenda bua dına dia Kristo, nudi ba diakalenga, bualu nyuma wa butumbi, eyowa, nyuma wa Nzambi udi pambidi penu. 15 Kadi muntu nansha umue wa kunudi kakengi bu mushipia-

352

nganyi anyi bu muivi anyi bu muenji wa malu mabi anyi bu muntu udi ubuelakana mu malu a bakuabu. 16 Kadi bikala muntu ukenga bualu mmuena Kristo, kumvu bundu to, kadi atungunuke ˆ ne kutumbisha Nzambi mu dına edi. 17 Bualu etshi ntshikondo tshijadika bua dilumbuluisha kutuadijadi ne ba mu nzubu wa Nzambi. Kadi bikaladi dituadijila kutudi, ntshinyi tshiafikila bantu badi kabayi batumikila lumu luimpe lua Nzambi? 18 “Ne bikala muntu muakane usungidibua ne lutatu, ntshinyi tshiafikila muntu udi kayi utshina Nzambi ne muenji wa bubi?” 19 Nunku, bantu badi bakenga mu diumvuangana ne disua dia Nzambi batungunuke ne kushiya mioyo1 yabu kudi Mufuki udi ne lulamatu padibu benza malu mimpe. Nunku bu mundi panyi mukulu, mumonyi wa makenga a Kristo ne wapeta butumbi buikala ne bua kubuluibua, ndi nsengelela bakulu badi munkatshi muenu ne: 2 Nulame tshisumbu tshia mikoko ya Nzambi tshidi mu bianza bienu kanuyi bu benzeja ku bukole, kadi ku budisuile; kabiyi bua dinanga dia bintu bipeta mu njila mibi, kadi ne muoyo wa disanka; 3 kanuyi bu badi bakokesha ne bumfumu pa bantu badi bumpianyi bua Nzambi, kadi nulue tshilejilu kudi mikoko. 4 Pamueneka mfumu mulami wa mikoko, nenupete tshifulu tshia butumbi tshidi katshiyi tshifubidila. 5 Bia muomumue, nuenu bansongalume, nukokele bantu bakulumpe. Kadi nuenu bonso nuvuale

5

1Pt 4:191 Anyi “anyima.”

353

1 PETELO 5:6—2 PETELO 1:6

Diabolo bu ntambue

didipuekesha umue kudi mukuabu, bualu Nzambi kena wanyisha bena lutambishi, kadi udi upesha bantu badi badipuekesha ngasa wende. 6 Nunku, nudipuekeshe muinshi mua tshianza tshia bukole tshia Nzambi, bua anubandishe mu tshikondo tshikumbane; 7 numupuile ntatu yenu yonso, bualu udi uditatshisha bua bualu buenu. 8 Nulame meji enu, nuikale badimuke. Muena lukuna wenu Diabolo udi unyunguluka bu ntambue udi ukungula, ukeba bua kudia muntu. 9 Kadi numukandamene, bashindame mu ditabuja, bamanye ne: tshisumbu tshijima tshia bana benu badi pa buloba tshidi tshitantamena makenga a muomumue. 10 Kadi nuenu bamane kukenga tshituˆ pa tshıpi, Nzambi wa ngasa yonso uvua munubikile ku butumbi

buende bua tshiendelele mu buobumue ne Kristo, yeye nkayende neashikije dilongesha dienu, neanushindamije, neanukoleshe. 11 Bukole buikale kudiye kashidi. Amen. ˆ 12 Ndi munufundile mu meyi makese ku butuangaji bua Siluwano undi ngangata bu muanetu udi ne lulamatu, bua kunukankamija ne bua kunupesha bujadiki bunene ne: eu ke ngasa mulelela wa Nzambi. Nushale bashindamamu. 13 Yeye udi mu Babilona, mukaji1 musungula bu nuenu, udi unuela ˆ muoyo ne muananyi Mako kabidi. 14 Nuelangane muoyo ne dituangana dia mishiku dia dinanga. Ditalala dikale nenu bonso badi mu buobumue ne Kristo. 1Pt 5:131 “Mukaji” eu udi mua kuikala tshisumbu kampanda tshivua mu Babilona.

dccc

ccc

MUKANDA MUIBIDI WA

PETELO Simona Petelo, mupika ne 1 mupostolo wa Yezu Kristo, kudi bantu badi bapete ditabuja dimpe bu ditudi nadi ku diambuluisha dia buakane bua Nzambi wetu ne bua Musungidi Yezu Kristo: 2 Ngasa ne ditalala bivulangane kunudi ku diambuluisha dia dimanya dijalame dia Nzambi ne dia Yezu Mukalenge wetu, 3 bualu ku bukole bua Nzambi mbatupeshe bintu bionso bidi bikengela bua kuikala ne muoyo ne dilamata dia Nzambi, bualu tudi

bafike ku dimanya dijalame dia uvua mutubikile kupitshila ku butumbi ne bikadilu bimpe. 4 Ku malu aa, mmutupeshe milayi ya mushinga mukole ne mitambe bunene bua ku diambuluisha diayi nulue nyuma bu mudi Nzambi, bamane kupanduka ku dibola dia pa buloba didi difumina ku nkuka mibi idibu kabayi mua kukanda. 5 Bua bualu ebu, nudienzeje ne muoyo umue bua nusakidile ku ditabuja dienu bikadilu bimpe, ku bikadilu bienu bimpe dimanya, 6 ku dimanya dienu didikanda,

2 PETELO 1:7–2:3

Bible mmufundisha ku nyuma

ku didikanda dienu dinanukila, ku dinanukila dienu dilamata dia Nzambi, 7 ku dilamata dienu dia Nzambi dinanga dia buwetu, ku dinanga dia buwetu dinanga dia bantu bonso. 8 Bualu bikala malu aa munda muenu muwule tente, neanupangishe bua kuikala bantu badi kabayi benza mudimu anyi badi kabayi bakuama mamuma mu diumvuangana ne dimanya dijalame dia Mukalenge wetu Yezu Kristo. 9 Bualu bikala malu aa kaayi munda mua muntu, muntu au mmpofu, udi ubenga kutangila butoke, ne mmupue dilengejibua diende ku mibi yende ya kale muoyo. 10 Bua bualu ebu bana betu, nutambe kudienzeja muenu muonso bua kujadika dibikidibua ne disungudibua dienu; bualu nuenu batungunuke ne kuenza malu aa, kanuakupangila nansha kakese. 11 Nunku, mu mushindu eu ke muatambabu kunupesha pa kubuelela mu Bukalenge bua tshiendelele bua Mukalenge ne Musungidi wetu Yezu Kristo. 12 Bua bualu ebu nengikale mudiakaje misangu yonso bua kunuvuluija malu aa nansha munudi baamanye ne bajalame bimpe mu bulelela budi munda muenu. 13 Kadi ndi mmona bikumbane pantshidi mu ntenta eu bua kunusonsola ne malu andi nnuvuluija, 14 bualu ndi mumanye ne: bakadi pa kumbusha ntenta wanyi eu anu bu muvua kabidi Mukalenge wetu Yezu Kristo mundeje patoke. 15 Nunku, nendienzeje misangu yonso bua pangikala muye, nuikale bakumbane bua kuvuluka malu aa nuenu nkayenu. 16 Katuvua balonde mianu ya dishima miela kudi bantu bua ku-

354

numanyisha bukole ne dikalaku bia Mukalenge wetu Yezu Kristo to, kadi mbualu tuvua badimuene butumbi buende bunene. 17 Bualu wakapeta butumbi ne ˆ buneme kudi Nzambi Tatu pavua butumbi bunene bufikishe kuˆ diye meyi aa: “Eu udi muananyi undi munange, undi meme nkayanyi muanyishe.” 18 Eyowa, tuˆ vua bumvue meyi aa afumina mu diulu patuvua nende ku mukuna wa tshijila. ˆ 19 Nunku, tudi ne dıyi dia buprofete dijadika bimpe menemene; nudi nuenza bimpe panudi nutumaku ntema bu ku muendu udi ukenkesha muaba mufike (too ne pakadi butuku bukeba kutshia ne mutoto wa nkesha ubanda) mu mioyo yenu. 20 Bualu, tshia kumpala nudi bamanye buaˆ lu ebu ne: kakuena dıyi dia buprofete didi mu Mifundu minsantu didi difume ku diumvuija dia muˆ ntu. 21 Bualu dıyi dia buprofete kadivua dilue ku disua dia muntu, kadi bantu bakakula malu a kudi Nzambi benzeja kudi nyuma muimpe. Kadi kuvua kabidi baprofete ba dishima munkatshi mua bena Isalele, bu muikalaku kabidi balongeshi ba dishima munkatshi muenu. Bantu aba nebabueje mu musokoko tusumbusumbu tudi tubutula ne nebavile too ne mfumuabu uvua mubasumbe, badikebela kabutu ka lukasa. 2 Bualu bukuabu, bantu ba bungi nebalonde bienzedi biabu bibi bia dikamakama, ne bua bantu aba nebakule bibi bua njila wa bulelela. 3 Kabidi, ne lukuka luonso nebaˆ nukengeshe ne meyi a dishima. Kadi dilumbuluisha diabu dika-

2

355

Tartare. Kuakula bibi. Balama

vuabu bapangadije kale kadiena dilua ne lujoko ne dibutuka diabu kadiena dilala. 4 Bulelela, Nzambi kavua mudikande bua kunyoka banjelu bavua benze bubi, kadi pakabelaye mu Tartare, wakabela mu majiˆ mba a mıdima mikole bua kubalaminamu bua dilumbuluisha. 5 Kavua mudikande bua kunyoka bantu ba kale, kadi wakalama Nowa muyishi wa buakane, kumupandisha ne bantu bakuabu muanda mutekete pavuaye mulokeshe mvula wa kabutu pa buloba bua bantu babi. 6 Pavuaye muvuije tshimenga tshia Sodoma ne tshia Amola butu, wakabipisha, kupeshaye bantu babi tshilejilu tshia malu adi ne bua kulua. 7 Wakasungila Lota muntu muakane, uvua unyingalala bikole bua bikadilu bibi bia dikamakama bia bashipi ba mikenji, 8 bualu ku dituku ku dituku bienzedi bibi bivua muntu muakane au umona ne umvua pavuaye musombe munkatshi muabu, bivua bitondesha muoyo wende muakane. 9 Nunku Yehowa mmumanye mua kusungila bantu badi balamate Nzambi mu diteta, kadi udi ulama bantu babi bua babutudibue dituku dia dilumbuluisha, 10 nangananga bantu badi bakeba kunyanga mibidi ya bakuabu ne badi bapetula bukokeshi. Badi ne dikamakama ne mutu mukole, kabayi batshina bua kuakula bibi bua bantu badi ne butumbi, 11 kadi banjelu nansha mudibu ne makanda ne bukole kubapita, bua kanemu kadibu naku kudi Yehowa kabena bababanda ˆ ne meyi mabi to. 12 Anu bu nyama idi kayiyi ne meji idi yenza malu ne tshingenyingenyi, mile-

2 PETELO 2:4-19

dibue bua kuyikuata ne kuyishipa, bantu aba badi bakula bibi bua malu adibu kabayi bamanye. Nebapete kabutu kakebesha kudi njila wabu mubi, 13 bapeta dikenga bu difutu dia njila wabu mubi. Buabu bobu kusankisha mubidi nansha munda munya kudi kubasankisha. Badi matoba ne bilema, badi basanka mu malongesha abu a dishima padibu benza nenu ˆ bibilu bia disanka. 14 Mesu abu mmuwule tente ne masandi, kabena ne bukole bua kulekela kuenza malu mabi, ne badi bakoka bantu1 badi kabayi bashindame. Badi ne mioyo yabu mibidija ku lukuka. Mbana bedibue mulawu. 15 Mbalekele njila mululame, mbapambuke. Mbalonde njila wa Balama muana wa Beo, uvua munange difutu dia bualu bubi, 16 kadi wakapeta dinyoka bua dibenga kutumikila tshivua tshiakane. Nyama utu wambula majitu utu kayi wakula wakakuˆ la ne dıyi dia muntu, yeye kupangisha muprofete au bua kuenza bualu bupote. 17 Bantu aba badi mpokolo idi ˆ kayiyi ne mayi, mabungi adibu basaka kudi tshipepele tshikole, ˆ ne mbabalongoluele mıdima mifike fitutuu. 18 Bualu badi bakula bua malu adi umvuika bu a mushinga, kadi mikale a tshianana. Badi benza mudimu ne majinga a mubidi ne bienzedi bia dikamakama bua kukoka bantu batshidi banyemenaku benji ba malu mabi. 19 Badi babalaya budikadidi pabu bobu bine bikale bapika ba dinyanguka. Bualu muntu udibu bapite bukole kudi mukuabu, 2Pt 2:141 Anyi “anyima.”

2 PETELO 2:20–3:14

Baseki. Diulu ne buloba bipiabipia

mmupika wa muntu au. 20 Bulelela, bikalabu bamane kupanduka ku dinyanguka dia pa buloba ku diambuluisha dia dimanya dijalame dia Mukalenge ne Musungidi Yezu Kristo, badi babuelakana kabidi mu malu aa ne adi abapita bukole, ku ndekelu badi balua bantu babi batambe kupita ne kumpala. 21 Bualu bivua mua kuikala bimpe bu bobu kabayi bapete dimanya dijalame dia njila wa buakane pamutu pa bamane kumumanya, balekela kabidi mikenji ya tshijila ivuabu bapete. 22 Tshidi lusumuinu lulelela elu luamba ntshibakumbanyine: “Mbua mmupingane ku bilushi biende, ngulube uvuabu buoweˆ she mayi mmupingane bua kudibondakaja mu bitotshi.” Bananga, eu mmukanda muibidi undi nnufundila, mundi nsonsola bieledi bienu bia meji pandi nnuvuluija anu bu mu mukanda wanyi wa kumpala 2 ne: nudi ne bua kuvuluka malu avua baprofete ba tshijila bambe kale ne mukenji wa Mukalenge ne Musungidi ku butuangaji bua bapostolo benu. 3 Tshia kumpala, numanye ne: mu matuku a ku nshikidilu, baseki nebalue ne tuseku tuabu, benza malu bilondeshile majinga abu nkayabu 4 bamba ne: “Dikalaku diende divuabu balaye didi kuepi? Bualu katshia dituku divua bankambua betu balale tulu mu lufu, malu onso adi atungunuka ne kuikala anu muomumue kumbukila ku ntuadijilu kua bufuki.” 5 Bualu badi bapua muoyo ku ˆ bukole ne: ku dıyi dia Nzambi, kale kuvua diulu ne buloba buimane bushindame kabuyi mu

3

356

ˆ mayi ne buikale munkatshi mua ˆ mayi; 6 ku diambuluisha dia bintu ebi, bakabutula bantu ba tshikondo atshi bavua pa buloba paˆ vua mayi muwule pa buloba. ˆ 7 Ku dıyi diodimue, diulu ne buloba bidiku mpindieu mbilamibue bua kapia ne mbitekibue too ne ku dituku dia dilumbuluisha ne dia dibutuka dia bantu babi. 8 Kadi bananga, kanupangi kumanya bualu ebu ne: dituku diˆ mue ku mesu kua Yehowa didi bu bidimu tshinunu ne bidimu tshinunu bidi bu dituku dimue. 9 Yehowa kena ne lujoko bua kukumbaja mulayi wende bu mudi bamue bantu bela meji, kadi udi nenu lutulu, bualu ki mmusue bua muntu nansha umue abutudibue, mmusue bua bonso bafike ku dikudimuna mutshima. 10 Kadi dituku dia Yehowa nedilue bu muivi; mu dituku adi, diulu nedipite ne mukungulu mukole, kadi bintu bia mu diulu bimane kukuata kapia kakole nebivingutuke, ne buloba ne bintu bidipu nebiedibue patoke. 11 Bu mudi bintu bionso ebi ne bua kuvingutuka mushindu eu, nuelangane meji bua kumanya ne: nudi ne bua kuikala bantu ba mushindu kayi mu bikadilu bia tshijila ne mu bienzedi bia dilamata Nzambi, 12 panudi nuindila ne nulama bimpe mu meji dikalaku dia dituku dia Yehowa; dituku adi diulu nedibutudibue mu kapia kadi kalakuka ne bintu bia mu diulu nebienguluke bua kapia kakole! 13 Kadi bilondeshile mulayi wende, tudi bindile diulu dipiadipia ne buloba bupiabupia muikala buakane. 14 Nunku bananga, bu munudi bindile malu aa, nuenze

357

2 PETELO 3:15—1 YONE 2:1

Kutonda mibi

muenu muonso bua ndekelu wa bionso anusangane kanuyi katoba, kanuyi kalema, ne mu ditalala. 15Kabidi, nuangate lutulu lua Mukalenge wetu bu lupandu, anu bu muvua muanetu munanga Paulo munufundile pende bilondeshile meji avuabu bamupeshe, 16wakula bua malu aa anu bu mudiye wenza mu mikanda yende yonso. Kadi mudi amue malu makole bua kuumvua, malu adi bantu badi ne dipanga ne badi kabayi bashindame bakonyangaja

bu mudibu benza ne malu makuabu a mu Mifundu minsantu bua dibutuka diabu. 17Nunku nuenu bananga, bu munudi badianjile kumanya malu aa, nudimuke bua kanupambuki nabu ku dipanga dia bashipi ba mikenji ne bua kanulu kupangila mua kushindama. 18 Kadi tungunukayi ne kukola mu ngasa ne dimanya dia Mukalenge ne Musungidi wetu Yezu Kristo. Butumbi buikale kudiye mpindieu too ne ku dituku dia tshiendelele.

―――――― MUKANDA WA KUMPALA WA

YONE Malu avuaku ku ntuadijilu, 1 atuvua bumvue, atuvua bamone ne mêsu etu, atuvua batangile ne balenge ne bianza bietu, adi atangila dîyi dia muoyo, 2 (eyowa, muoyo wakamueneka patoke, tuvua bamone, tudi tujadika ne tunumanyisha muoyo wa tshiendelele wa kudi Tatu, ne uvuabu batuleje patoke,) 3 atuvua bamone ne bumvue, tudi kabidi tunumanyishawu bua nuenu penu nuikale mu buobumue netu. Bualu bukuabu, buobumue buetu ebu tudi nabu ne Tatu ne Muanende Yezu Kristo. 4 Nunku tudi tunufundila malu aa bua disanka dietu diuwule tente. 5Eu mmukenji utuvua bumvue kudiye ne utudi tunumanyisha ne: Nzambi udi butoke ne kakuena mîdima nansha mikese mu buobumue nende. 6 Tuetu bambe ne: “Tudi nende mu buobumue,” kadi tutungunuka ne

kuenda mu mîdima, tudi tushima ne katuena tulonda bulelela. 7 Kadi tuetu batungunuke ne kuenda mu butoke anu mudiye yeye muine mu butoke, tudi mu buobumue umue ne mukuabu, ne mashi a Muanende Yezu adi atulengeja ku bubi buonso. 8Tuetu bambe ne: “Katuena ne bubi,” tudi tudishima tuetu bine ne bulelela kabuena munda muetu. 9Tuetu batonde mibi yetu, yeye ngua lulamatu ne mmuakane bua kutufuila luse ku mibi yetu ne kutulengeja ku malu onso adi kaayi makane. 10 Tuetu bambe ne: “Katuena benze bubi,” tudi tumuvuija yeye muena dishima ne dîyi diende kadiena munda muetu. Bana banyi bakese, ndi nnufundila malu aa bua kanuenji bubi. Kadi biobi bifikile muntu bua kuenza bubi, tudi ne

2

1 YONE 2:2-21

Dinanga. Kanunangi buloba

muambuluishi kudi Tatu, Yezu Kristo, muntu muakane. 2 Yeye udi mulambu wa kubuikidila nawu mibi yetu, ki nganu mibi yetu nkayayi, kadi kabidi ne ya ba pa buloba buonso. 3 Mu bualu ebu tudi tumona ne: tudi bafike ku dimumanya, mbuena kuamba ne: tuetu batungunuke ne kutumikila mikenji yende. 4 Muntu udi wamba ne: “Ndi mufike ku dimumanya,” kadi kayi utumikila mikenji yende, mmuena dishima ne bulelela kabuena munda mua muntu eu to. 5 Kadi muntu yonso udi utumikila dîyi diende, bulelela, dinanga dia Nzambi ndivuijibue dipuangane munda mua muntu eu. Mu bualu ebu tudi bamanye ne: tudi mu buobumue nende. 6Muntu udi wamba ne: mmushale mu buobumue nende, mmuenzejibue bua kutungunuka kabidi ne kuenda anu bu muvuaye yeye muende. 7 Bananga, tshiena nnufundila mukenji mupiamupia, kadi mmukenji wa kale unuvua bapete katshia ku ntuadijilu. Mukenji wa kale eu ndîyi dinuvua bumvue. 8Ndi nnufundila kabidi mukenji mupiamupia, udi mulelela mu bualu buende ne mu bualu buenu, bualu mîdima idi ipita, ne butoke bua bushuwa bukadi bukenkesha. 9Muntu udi wamba mudiye mu butoke, kadi mukine muanabu, udi mu mîdima too ne mpindieu. 10Muntu udi munange muanabu udi ushala mu butoke, ne munda muende kamuena tshintu tshidi mua kulenduishangana. 11 Kadi muntu udi mukine muanabu udi mu mîdima ne udi wenda mu mîdima, ki mmumanye kudiye uya, bualu mîdima mmifofomije mêsu ende.

358

12 Bana banyi bakese, ndi nnufundila bualu mibi yenu mmijimijibue bua dîna diende. 13 Nuenu batatu, ndi nnufundila bualu nudi bafike ku dimumanya yeye udi wa ku ntuadijilu. Nuenu bansonga, ndi nnufundila bualu nudi batshimune mubi. Nuenu bana banyi bakese, ndi nnufundila bualu nudi bafike ku dimanya Tatu. 14 Nuenu batatu, ndi nnufundila bualu nudi bafike ku dimumanya yeye udi wa ku ntuadijilu. Nuenu bansonga, ndi nnufundila bualu nudi ne bukole, ne dîyi dia Nzambi didi dishala munda muenu ne nudi batshimune mubi. 15Kanunangi buloba anyi bintu bia pa buloba. Muntu yeye munange buloba, dinanga dia Tatu kadiena munda muende; 16 bualu bintu bionso bidi pa buloba—majinga a mubidi, majinga a mêsu, ne didileja bua bintu bia mu nsombelu—kabiena bifuma kudi Tatu, kadi bidi bifuma pa buloba. 17 Bualu bukuabu, buloba budi bupita ne majinga abu kabidi, kadi muntu udi wenza disua dia Nzambi, udi ushala kashidi. 18 Bana banyi, edi ke dîba dia ndekelu, anu munuvua bumvue ne: muluishi wa Kristo udi ulua, ne mpindieu baluishi ba Kristo ba bungi mbamueneke; bua bualu ebu tudi bamanye ne: ndîba dia ndekelu. 19 Bavua bumbuke kutudi, kadi kabavua ba kutudi; bualu bu bobu bikale ba kutudi bavua mua kuikala bashale netu. Kadi bavua bumbuke bua bimueneke patoke ne: bonso ki mba kutudi to. 20 Nudi bedibue manyi kudi wa tshijila ne nuenu buonso nudi ne dimanya. 21 Tshiena nnufundila bualu kanuena bamanye bulelela, kadi bualu nudi

359

Muluishi wa Kristo. Bana ba Diabolo

babumanye, ne dishima nansha dimue kaditu difumina ku bulelela to. 22Nnganyi udi muena dishima? Ki mmuntu udi uvila ne: Yezu kena Kristo anyi? Yeye mmuluishi wa Kristo, muntu udi uvila Tatu ne Muana. 23 Muntu yonso udi uvila Muana kena kabidi ne Tatu. Muntu udi witabuja Muana udi kabidi ne Tatu. 24 Buenu nuenu, malu anuvua bumvue katshia ku ntuadijilu adi ne bua kushala munda muenu. Bikala malu anuvua bumvue ku ntuadijilu mashale munda muenu, nenushale mu buobumue ne Muana ne mu buobumue ne Tatu kabidi. 25 Bualu bukuabu, edi ke dilaya divuaye yeye nkayende mutulaye: muoyo wa tshiendelele. 26 Ndi nnufundila malu aa bua bantu badi bakeba kunupambuisha. 27 Buenu nuenu, diedibua manyi dinudi bapete kudiye didi dishala munda muenu, ne kanuena dijinga ne muntu mukuabu anulongeshe to; kadi diedibua manyi dia kudiye didi dinulongesha bua malu onso, ne ndilelela, ki ndia dishima to. Anu mudidi dinulongeshe, nushale mu buobumue nende. 28 Nunku mpindieu bana banyi bakese, nushale mu buobumue nende, bua pamuenekaye patoke, tuikale ne dikima dia kuakula katuyi tumunyema ne bundu mu tshikondo tshia dikalaku diende. 29Nuenu bamanye mudiye muakane, nudi bamanye ne: muntu yonso udi utungunuka ne kuenza malu makane, mmuledibue kudiye. Tangilayi mushindu wa dinanga didi Tatu mutuleje, bua batubikile bana ba Nzambi; ne ke tshitudi. Ke bualu kayi ba pa bulo-

3

1 YONE 2:22–3:10

ba ki mbatumanye, bualu ki mbafike ku dimumanya. 2 Bananga, tudi mpindieu bana ba Nzambi, kadi ki mbanji kutuleja tshituikala. Tudi bamanye ne: pamueneshibuaye, netuikale bu yeye, bualu netumumone anu mudiye. 3 Muntu yonso udi ne ditekemena edi munda muende, udi udilengeja yeye muine anu mudi yeye au mukezuke. 4 Muntu yonso udi utungunuka ne kuenza bubi udi utungunuka kabidi ne kushipa mikenji ya Nzambi, nunku bubi ndishipa dia mikenji. 5Nudi bamanye kabidi ne: yeye au uvua mumueneshibue bua kumbusha mibi yetu, ne kakuena bubi munda muende. 6Muntu udi ushala mu buobumue nende kena utungunuka ne kuenza bubi; muntu udi utungunuka ne kuenza bubi kena muanji kumumona anyi mufike ku dimumanya. 7 Bana banyi bakese, muntu nansha umue kanupambuishi; muntu udi utungunuka ne kuenza malu makane mmuntu muakane, anu bu mudi yeye au muakane. 8 Muntu udi utungunuka ne kuenza bubi udi ufumina kudi Diabolo, bualu Diabolo udi wenza malu mabi katshia ku ntuadijilu. Ke bualu kayi Muana wa Nzambi wakamueneshibua: bua kubutula midimu ya Diabolo. 9 Muntu yonso udi muledibue kudi Nzambi kena utungunuka ne kuenza bubi, bualu dimiinu Diende didi dishala munda mua muntu eu, ne kena mua kutungunuka ne kuenza bubi bualu mmuledibue kudi Nzambi. 10Bana ba Nzambi ne bana ba Diabolo badi bamuenekela ku bualu ebu: Muntu yonso udi kayi utungunuka ne kuenza malu makane kena

1 YONE 3:11–4:4

ˆ Ambuluisha muanenu. Nutete meyi

ufumina kudi Nzambi, ke mudibi kabidi bua muntu udi kayi munange muanabu. 11 Bualu ke mukenji unuvua bumvue ku ntuadijilu ne: tudi ne bua kunangangana; 12 kabiyi bu Kayina uvua mufumine kudi mubi ne mushipe muanabu to. Uvua mumushipe bua tshinyi? Bualu midimu yende yeye ivua mibi, kadi ya muanabu ivua miakane. 13 Bana betu, kanukemi bua mudi ba pa buloba banukine. 14 Tudi bamanye ne: tudi bumbuke ku lufu balue ku muoyo, bualu tudi banange bana betu. Muntu udi kayi munange muanabu udi ushala mu lufu. 15 Muntu yonso udi mukine muanabu mmushipianganyi, ne nudi bamanye ne: kakuena mushipianganyi udi ne muoyo wa tshiendelele ushala munda muende. 16 Mu bualu ebu tudi bafike ku dimanya dinanga, bualu yeye au wakafila muoyo1 wende bua bualu buetu; tudi benzejibue bua kufila mioyo2 yetu bua bana betu. 17 Kadi muntu udi ne biuma bia pa buloba ebu ne umona muanabu ukengela bintu, kadi ubenga kumuleja luse, mmushindu kayi udi dinanga dia Nzambi dishala munda muende? 18 Bana banyi bakese, katuena ˆ ne bua kunangangana anu ne meyi anyi ne mukana patupu, kadi tunangangane mu bienzedi ne mu bulelela. 19 Mu bualu ebu, netumanye ne: tudi bafumine ku bulelela ne netuikale ne dishindika mu mioyo yetu kumpala kuende 20 bua malu onso adi mioyo yetu mua kuikala itupisha nawu, bualu Nza1Yn 3:161 Anyi “anyima.”

360

mbi mmunene kupita mioyo yetu ne mmumanye malu onso. 21 Bananga, bikala mioyo yetu kayiyi itupisha, tudi ne dikima dia kuakula kumpala kua Nzambi; 22 ne bualu buonso butudi tulomba tudi tubupeta kudiye, bualu tudi tutumikila mikenji yende ne tuenza malu adi amusankisha. 23 Bushuwa, eu ke mukenji wende, bua tuikale ne ditabuja ˆ mu dına dia Muanende Yezu Kristo ne bua tunangangane, anu bu muvuaye mutuelele mukenji. 24 Bualu bukuabu, muntu udi utumikila mikenji yende udi ushala mu buobumue nende, ne yeye pende mu buobumue ne muntu eu. Tudi bamanye ne: yeye udi ushala netu mu buobumue ku diambuluisha dia nyuma uvuaye mutupeshe. ˆ Bananga, kanuitabuji d ıyi dionso diamba ku bukole bua ˆ nyuma, kadi nutete meyi a kudi nyuma bua kumona ni adi afumina kudi Nzambi, bualu baprofete ba dishima ba bungi mbapatuke pa buloba. 2 Mushindu eu ke unudi mua ˆ kumanya bikala dıyi diamba ku bukole bua nyuma difumina kudi ˆ Nzambi: Dıyi dionso diamba ku bukole bua nyuma didi ditaba ne: Yezu Kristo uvua mulue mu mubidi, didi difumina kudi Nzambi. ˆ 3 Kadi dıyi dionso diamba ku bukole bua nyuma didi kadiyi ditaba Yezu, ki ndifume kudi Nzambi to. ˆ Kabidi, edi ndıyi diamba ku bukole bua nyuma dia kudi muluishi wa Kristo, dinuvua bumvue bualu buadi ne: didi dilua ne mpindieu dikadi pa buloba. 4 Bana banyi bakese, nuenu “anyima.” 162 Anyi nudi nufumina kudi Nzambi, ne

4

361

Nzambi udi dinanga. Yezu: Musungidi

nudi batshimune bantu abu, bualu yeye udi mu buobumue nenu mmunene kupita yeye udi mu buobumue ne ba pa buloba. 5 Bobu mbafumine pa buloba ke bualu kayi badi bakula malu adi afumina pa buloba, ne ba pa buloba badi babateleja. 6 Tuetu tudi bafumine kudi Nzambi. Muntu udi ufika ku dimanya Nzambi udi ututeleja; muntu udi kayi ufumina kudi Nzambi kena ututeleja to. ˆ Mu bualu ebu, tudi tumanya dıyi diamba ku bukole bua nyuma dia ˆ bulelela ne dıyi diamba ku bukole bua nyuma dia dishima. 7 Bananga, tutungunukayi ne kunangangana, bualu dinanga didi difumina kudi Nzambi, ne muntu yonso udi unangangana mmuledibue kudi Nzambi ne mmumanye Nzambi. 8 Muntu yonso udi kayi unangangana ki mmuanji kumanya Nzambi, bualu Nzambi udi dinanga. 9 Mu bualu ebu, dinanga dia Nzambi diakamueneka bua bualu buetu, bualu Nzambi wakatuma Muanende mulela umuepele pa buloba bua tupete muoyo ku butuangaji buende. 10 Dinanga mu bualu ebu didi ne: tuetu katuvua banange Nzambi, kadi yeye wakatunanga, kutumaye Muanende bu mulambu wa kubuikidila nawu mibi yetu. 11 Bananga, bikala Nzambi mutunange mushindu eu, nunku tuetu petu tudi benzejibue bua kunangangana. 12 Kakuena muntu ukadi mumone Nzambi musangu nansha umue. Tuetu batungunuke ne kunangangana, Nzambi udi ushala munda muetu ne dinanga diende didi divuijibua dipuangane munda muetu. 13 Tudi bamanye ne: tudi bashale mu buobumue nende ne yeye

1 YONE 4:5–5:1

pende mu buobumue netu, bualu mmutupeshe nyuma wende. 14 Bualu bukuabu, tuetu nkayetu tuvua bamone ne tudi tujadika ne: Tatu uvua mutume Muanende bua kuikalaye Musungidi wa ba pa buloba. 15 Muntu yonso udi witabuja ne: Yezu Kristo Mmuana wa Nzambi, Nzambi udi ushala mu buobumue ne muntu au ne yeye mu buobumue ne Nzambi. 16 Tudi bamanye ne bitabuje dinanga didi Nzambi nadi buetu tuetu. Nzambi udi dinanga ne muntu udi ushala mu dinanga udi ushala mu buobumue ne Nzambi, ne Nzambi mu buobumue nende. 17 Mu mushindu eu, dinanga ndivuijibue dipuangane munda muetu, bua tuikale ne dikima dia kuakula mu dituku dia dilumbuluisha, bualu anu bu mudi yeye au, ke mutudi tuetu petu pa buloba apa. 18 Kakuena ditshina mu dinanga, kadi dinanga dipuangane didi diumbusha ditshina, bualu ditshina didi dituelela mikalu. Bulelela, muntu udi utshina ki mmuvuijibue mupuangane mu dinanga to. 19 Tuetu tudi ne dinanga, bualu yeye uvua mudianjile kutunanga. 20 Muntu yeye muambe ne: “Ndi munange Nzambi,” kadi mukine muanabu, mmuena dishima. Bualu muntu udi kayi munange muanabu udiye mumone, kena mua kunanga Nzambi udiye kayi mumone. 21 Tudi bapete mukenji eu kudiye ne: muntu udi munange Nzambi udi kabidi ne bua kunanga muanabu. Muntu yonso udi witabuja ne: Yezu udi Kristo, mmuledibue kudi Nzambi, ne muntu yonso udi munange yeye uvua muenzeje

5

1 YONE 5:2-21

Ditabuja didi ditshimuna. Tudi ba Nzambi

bua diledibua edi dienzeke, mmunange yeye udi muledibue kudi yeye au. 2 Mu bualu ebu tudi bamanye ne: tudi banange bana ba Nzambi, patudi banange Nzambi ne tutungunuka ne kutumikila mikenji yende. 3 Bualu dinanga dia Nzambi didi diumvuija ne: tutumikile mikenji yende; pabi mikenji yende kayena ne bujitu, 4 bualu muntu yonso udi muledibue kudi Nzambi udi utshimuna malu a pa buloba. Edi ke ditshimuna didi ditshimune malu a pa buloba: ditabuja dietu. 5 Nnganyi udi mua kutshimuna malu a pa buloba? Ki mmuntu udi witabuja ne: Yezu Mmuana wa Nzambi anyi? 6 Nyeye udi mulue ku diambuluisha dia mâyi ne mashi, Yezu Kristo; kavua mulue anu ne mâyi nkayawu to, kadi ne mâyi ne mashi. Nyuma ke udi ujadika bualu ebu, bualu nyuma udi bulelela. 7 Bualu kudi bintu bisatu bidi bijadika: 8nyuma, mâyi ne mashi, ne bintu bisatu ebi bidi mu diumvuangana. 9 Tuetu bitabe bujadiki bua bantu, bujadiki bua kudi Nzambi mbupite bunene. Bualu ebu mbujadiki budi Nzambi ufila ne: mmujadike bualu bua Muanende. 10Muntu udi witabuja Muana wa Nzambi, udi ne bujadiki munda muende. Muntu udi kayi witabuja Nzambi mmumuvuije muena dishima, bualu ki mmuitabuje bujadiki buvua Nzambi mufile bua Muanende to. 11Bujadiki buakafidibua budi nunku: Nzambi wakatupesha muoyo wa tshiendelele, ne muoyo eu udi munda mua Muanende. 12Muntu udi ne Muana udi ne muoyo eu; muntu udi kayi ne Muana wa Nzambi kena ne muoyo eu to.

362

13 Ndi nnufundila malu aa bua numanye ne: nudi ne muoyo wa tshiendelele, nuenu badi bitabuja dîna dia Muana wa Nzambi. 14 Dishindika ditudi nadi kudiye didi ne: tshintu tshionso tshitudi tulomba bilondeshile disua diende, udi utumvuila. 15Kabidi, tuetu bamanye ne: udi utumvuila bua tshintu tshionso tshitudi tulomba, tudi bamanye ne: netupete bitudi tulomba bualu tuvua bamulombabi. 16 Muntu yeye mumone muanabu wenza bubi budi kabuyi bufikisha ku lufu, nealombe Nzambi, yeye neamupeshe muoyo, eyowa, kudi bantu badi benza bubi budi kabuyi bufikisha ku lufu. Kudi bubi kampanda budi bufikisha ku lufu. Tshiena mmuambila bua amulombele bua bubi abu to. 17 Bualu buonso budi kabuyi buakane mbubi; kadi kudi bubi bukuabu budi kabuyi bufikisha ku lufu to. 18Tudi bamanye ne: muntu yonso udi muledibue kudi Nzambi, kena utungunuka ne kuenza bubi to, kadi Yeye udi muledibue kudi Nzambi udi umulama, ne mubi kena mua kumukuata to. 19 Tudi bamanye ne: tuetu tudi tufumina kudi Nzambi, kadi ba pa buloba bonso badi ku bukokeshi bua mubi. 20 Kadi tudi bamanye ne: Muana wa Nzambi mmulue, ne mmutupeshe lungenyi bua tupete dimanya dia yeye udi mulelela. Tudi mu buobumue ne yeye udi mulelela au ku butuangaji bua Muanende Yezu Kristo. Yeye udi Nzambi mulelela ne muoyo wa tshiendelele. 21Bana bakese, nudilame ku mpingu.

MUKANDA MUIBIDI WA

YONE 1Meme mukulu, kudi mukaji musungula ne kudi bana bende bandi munange bushuwa, ne ki nnganu meme nkayanyi, kadi kabidi bantu bonso badi bafike ku dimanya bulelela, 2 bua bulelela budi munda muetu, buikala netu kashidi. 3 Ngasa, luse ne ditalala bia kudi Nzambi Tatu ne kudi Yezu Kristo Muana wa Tatu nebikale netu, pamue ne bulelela ne dinanga. 4 Ndi nsanka bikole bualu ndi mupete bana bebe bakuabu benda mu bulelela, anu bu mutuvua bapete mukenji kudi Tatu. 5 Nunku mpindieu ndi nkulomba, wewe mukaji, bua tunangangane bamue ne bakuabu. (Tshiena nkufundila mukenji mupiamupia, kadi utuvua nawu katshia ku ntuadijilu.) 6 Dinanga didi diumvuija ne: tutungunuke ne kuenda bilondeshile mikenji yende. Eu ke mukenji, anu bu munuvua bumvue katshia ku ntuadijilu ne: nudi ne bua kutungunuka ne kuendelamu. 7 Bualu bena mashimi ba bungi mbapatuke pa buloba, bantu badi kabayi

bitabuja mudi Yezu Kristo mulue mu mubidi. Eu ke muena dishima ne muluishi wa Kristo. 8 Nudimuke bua kanujimiji bintu bituvua benzele mudimu bua kubipeta, kadi bua nupete difutu dionso dikumbane. 9 Muntu yonso udi uya kua tshianana, kayi ushala mu dilongesha dia Kristo, kena ne Nzambi to. Muntu udi ushala mu dilongesha edi, yeye ke udi ne Tatu ne Muana. 10Muntu yeye mulue kunudi kayi ne dilongesha edi, kanumuakididi mu nzubu yenu nansha kakese anyi kanumuedi muoyo to. 11 Bualu muntu udi umuela muoyo udi wabanyangana nende midimu yende mibi. 12 Nansha mundi ne malu a bungi a kunufundila, tshiena musue kuenza nunku ne dibeji ne mâyi a mukanda, kadi ndi mutekemene bua kulua kunudi, bua kuakula nenu mpala ne mpala bua disanka dienu dikumbane dionso. 13 Bana ba muanenu wa bakaji, eu udi musungula, badi bakuela muoyo.

―――――― MUKANDA MUISATU WA

YONE 1 Meme mukulu, kudi Gayo munanga, undi munange bushuwa. 2Munanga, ndi nsambila bua mu malu onso utungunuke ne kuya kumpala ne kuikala ne bukole bua mubidi, anu bu muudi

uya kumpala mpindieu. 3 Bualu mvua musanke bikole menemene pavua bana betu balue ne bajadike bua muudi mulamate ku bulelela, muudi utungunuka ne kuenda mu bulelela. 4 Tshiena ne bualu bua

363

3 YONE 5—YUDA 4

Nuluangane bua ditabuja

kulejila dianyisha kupita ebu: bua meme kumvua ne: bana banyi badi batungunuka ne kuenda mu bulelela. 5 Munanga, udi uleja lulamatu luebe mu malu audi wenzela bana betu nansha mudibu benyi kuudi. 6 Mbafile bujadiki bua dinanga diebe kumpala kua tshisumbu. Suaku ubapingaje mu mushindu udi mua kusankisha Nzambi. 7 Bualu bavua bapatuke bua dîna diende, kabayi bangate tshintu nansha tshimue kudi bantu ba bisamba bikuabu. 8 Nunku tuetu tudi benzejibue bua kuakidila bantu ba mushindu eu, bua tulue benzejanganyi ba mudimu mu bulelela. 9Mvua mufundile tshisumbu bualu kampanda, kadi Diotelefe udi musue kuangata muaba wa kumpala munkatshi muabu kena witaba bualu nansha bumue bua kutudi ne kanemu to. 10 Ke bualu kayi meme mulue, nemvuluije malu adiye wenza, mudiye wakula malu mabi adi kaayi ne mutu bua bualu buetu. Kabidi, ki mmushiki-

364

dile anu apu to, udi ubenga kuakidila bana betu ne kanemu, ne bantu badi basue kubakidila, udi ukeba kubapangisha ne kubipata mu tshisumbu. 11Munanga, kuidikiji malu mabi, kadi idikija malu mimpe. Muntu udi wenza malu mimpe mmufumine kudi Nzambi. Muntu udi wenza malu mabi kena muanji kumona Nzambi. 12 Buonso buabu bavua bakule bimpe bua Demeteliyo, ne bulelela pabu mbujadike bualu ebu. Bushuwa, tuetu petu tudi tujadika bualu buende ne nudi bamanye ne: bujadiki butudi tufila mbulelela. 13 Mvua ne malu a bungi a kukufundila, kadi tshiena musue kutungunuka ne kukufundila ne mutshi wa mukanda ne mâyi a mukanda. 14 Kadi ndi mutekemene bua kukumona mu tshitupa tshîpi emu, netuakule mpala ne mpala. Ditalala dikale nebe. Balunda badi bakuela muoyo. Ela balunda muoyo, muntu yonso mu dîna diende.

―――――― MUKANDA WA

YUDA 1 Yuda, mupika wa Yezu Kristo kadi muanabu ne Yakobo, kudi babikidibue badi banangibue kudi Nzambi Tatu, ne balamibue bua Yezu Kristo: 2 Luse ne ditalala ne dinanga bivulangane kunudi. 3Bananga, nansha pamvua ndienzeja muanyi muonso bua kunufundila bua lupandu lua muomumue lutudi nalu, mvua mumo-

ne bikale ne mushinga bua kunufundila bua kunukankamija bua nuluangane mvita mikole bua ditabuja divuabu bapeshe bansantu musangu umue bua kashidi. 4 Ndi mufunde nunku bualu bamue bantu mbabuele munkatshi muenu mu musokoko, bobu mbavua Mifundu minsantu miakule bualu buabu katshia ku kale bua dilumbuluisha edi: bantu babi

365

Mikaele mfumu wa banjelu. Henoka

badi bakudimuna ngasa wa Nzambi wetu bu tshia kudibingisha natshi bua kuikala ne bikadilu bia dikamakama, bavila Mfumu wetu umuepele ne Mukalenge Yezu Kristo. 5Nansha munudi bamanye malu onso aa bimpe, ndi musue kunuvuluija ne: Yehowa uvua musungile bantu mu buloba bua Ejipitu, kadi pashishe wakalua kushipa bavua kabayi baleje ditabuja. 6 Banjelu bavua kabayi balame muaba wabu wa ku ntuadijilu, kadi balekele muaba wabu wa kusomba, mmubalame mu nkanu ya kashidi mu mîdima mikole bua dilumbuluisha dia dituku dinene. 7 Bia muomumue, Sodoma ne Amola ne bimenga bivua ku mpenga kuabi, biakadifila pabi ku masandi makole ne bilonda majinga a mubidi adi kaayi a ku tshilelelu. Mbabiteke kumpala kuetu bu tshilejilu tshia kutudimuija natshi bua muvuabu bapete dinyoka dia kapia ka tshiendelele. 8Nansha nanku, bantu aba badi badifila kabidi ku bilota, banyanga mibidi, bapetula bukokeshi ne bakula bibi bua bantu ba butumbi. 9Kadi pavua Mikaele mfumu wa banjelu muikale tshilumbu ne Diabolo, bakokangana nende bua mubidi wa Mose, kavua mutete bua kumulumbuluisha ne mêyi mabi nansha, kadi wakamba ne: “Yehowa akukanyine.” 10 Kadi bantu aba, badi bakula bibi bua malu onso adibu kabayi bajingulule. Mu malu onso adibu bajingulula ne tshingenyingenyi bu nyama idi kayiyi ne meji badi batungunuka ne kudinyanga bobu nkayabu. 11 Diakabi diabu, bualu mbalonde njila wa Kayina, mbadiele mu njila wa dijimina wa Bala-

YUDA 5-18

ma bua kupeta difutu, mbajimine mu mêyi a buntomboji bua Kola! 12 Bantu aba mmabue adi masokome muinshi mua mâyi mu bibilu bienu bia dinanga dia buwetu padibu babienza nenu; mbalami ba mikoko badi badidisha nkayabu kabayi batshina; mmatutu adi kaayi ne mâyi adi lupepele lukupa eku ne eku; mmitshi idi kayiyi ikuama bimuma mu muvu wayi, mifue misangu ibidi, mijula ne miji yayi; 13 mmavuala mabi a mbuu adi apatula ntutu ya bundu buabu nkayabu; mmitoto idi kayiyi ne njila mujalame idibu balamine mifitu ya mîdima tshiendelele. 14Eyowa, Henoka muntu wa muanda mutekete kumbukila ku Adama wakamanyisha pende mêyi a buprofete bua bualu buabu pakambaye ne: “Tangilayi! Yehowa mmulue ne binunu ne binunu bia bansantu bende 15 bua kulumbuluisha bantu bonso, ne bua kupisha bantu bonso badi kabayi banemeka Nzambi bua bienzedi biabu bibi bivuabu benze mu mushindu udi kawuyi unemeka Nzambi, ne bua malu a bundu onso avua benji ba malu mabi badi kabayi banemeka Nzambi bamuambe.” 16Bantu aba, mbena manunganyi, badi badiabakena bua tshidi nsombelu wabu, balonda majinga abu, ne mukana muabu mudi mupatula mêyi manene a diambu padibu balabidila bantu bua kupeta bintu. 17 Kadi nuenu bananga, nuvuluke mêyi avua bapostolo ba Mukalenge wetu Yezu Kristo bambe kale, 18muvuabu banuambila ne: “Mu matuku a ku nshikidilu nekuikale basekianganyi, balonda majinga abu a malu mabi.”

YUDA 19—BUAKABULUIBUA 1:8 19 Mbantu badi bakebesha matapuluka, bantu nyama, badi kabayi ne nyuma. 20 Kadi nuenu bananga, nudibake mu ditabuja dienu ditambe tshijila ne nusambile ne nyuma muimpe 21bua nudilame mu dinanga dia Nzambi panudi bindile luse lua Mukalenge wetu Yezu Kristo ludi lufikisha ku muoyo wa tshiendelele. 22 Kabidi, tungunukayi ne kufuila bamue bantu badi ne mpata luse; 23 nubasungile pa kubapatula mu kapia. Kadi tungunukayi ne kufuila bakuabu luse, nuenza

Malu enzeka

366

nunku ne ditshina panudi nukina too ne tshilamba tshidi mubidi munyange ne matoba. 24 Kadi kudi yeye udi mua kunulama bua kanulenduki ne kunujadika kanuyi kalema kumpala kua butumbi buende ne disanka dinene, 25kudi Nzambi umuepele Musungidi wetu ku butuangaji bua Yezu Kristo Mukalenge wetu: butumbi, bunene, bukole ne bukokeshi bikale kudiye bua bikondo bia tshiendelele bikadi bipite, mpindieu, kashidi ne tshiendelele. Amen.

――――――

BUAKABULUIBUA BUA YONE

Buakabuluibua bua Yezu Kristo buvua Nzambi mumupeshe 1 bua kuleja bapika bende malu adi ne bua kuenzeka mu katupa kîpi emu. Wakatuma muanjelu wende, ne ku butuangaji buende wakabuleja mu bimanyinu kudi mupika wende Yone 2 uvua mufile bujadiki bua dîyi divua Nzambi mufile ne bumanyishi buvua Yezu Kristo mufile, eyowa, malu onso avuaye mumone. 3 Muntu udi ubala ne dîyi dikole ne bantu badi bumvua mêyi a buprofete ebu, ne badi batumikila malu adi mafundamu, mba diakalenga; bualu tshikondo tshijadika tshikadi pabuipi. 4 Yone, kudi bisumbu muanda mutekete bidi mu distrike dia Asia: Ngasa ne ditalala bia kudi “Yeye udiku ne uvuaku ne udi ulua,” ne bia kudi nyuma muanda mutekete idi kumpala kua nkuasa we-

nde wa bukalenge, 5 ne bia kudi Yezu Kristo, “Ntemu wa lulamatu,” “Muanabute wa ku bafue,” ne “Mukokeshi wa bakalenge ba pa buloba” bikale nenu. Kudi yeye udi mutunange ne uvua mutusulule ku mibi yetu ku diambuluisha dia mashi ende, 6 ne mutuvuije bukalenge, ne bakuidi kudi Nzambi wende ne Tatu, eyowa, butumbi ne bukole bikale kudiye tshiendelele. Amen. 7 Tangilayi! Yeye udi ulua mu matutu, ne dîsu dionso nedimumone, too ne bavua bamutue difuma; bisamba bionso bia pa buloba nebidikume pa tshiadi bua kanyinganyinga bua bualu buende. Eyowa, Amen. 8Yehowa Nzambi udi wamba ne: “Meme ndi Alfa ne Omega, Yeye udiku ne uvuaku ne udi ulua, Wa Bukole Buonso.”

367

BUAKABULUIBUA 1:9–2:5

Bisumbu 7. Mitoto

9Meme Yone, muanenu ne muabanyanganyi nenu wa makenga ne bukalenge ne dinanukila pamue ne Yezu, mvua mu tshidiila tshidibu babikila ne: Patemo bualu mvua ngakula bua Nzambi ne mmanyisha bualu bua Yezu. 10 Ku bukole bua nyuma muimpe ngakadimona mu dituku dia Mukalenge, meme kumvua dîyi dikole panyima panyi bu dia mpungi 11 diamba ne: “Funda malu audi umona aa mu muvungu, uatumine bisumbu muanda mutekete: ku Efeso, ku Semuna, ku Pêgamo, ku Tuatila, ku Sâdi, ku Filadelefiya ne ku Laodikiya.” 12 Meme kukudimuka bua kumona uvua wakula nanyi, pangakakudimuka, meme kumona bitekelu bia miendu muanda mutekete bia ngolo, 13 ne munkatshi mua bitekelu bia miendu muvua muntu mukuabu bu muana wa muntu, muvuale tshilamba tshitue too ne ku makasa, musuike tshilamba tshia ngolo pa tshiadi tshiende. 14 Kabidi, mutu wende ne nsuki yende bivua bitoke bu miosa mitoke ya mikoko, bu neje, ne mêsu ende avua bu ludimi lua kapia; 15 makasa ende avua bu tshiamu tshia mitaku tshilengeja paditshi tshikenka mu tshikutu tshia kapia; ne dîyi diende divua bu mukungulu wa mâyi a bungi. 16 Uvua ne mitoto muanda mutekete mu tshianza tshiende tshia balume, ne muele wa mvita mule mutue nseke ibidi uvua upatuka mukana muende, ne mpala wende uvua bu dîba padidi dikenka bikole menemene. 17Pangakamumona, ngakakuluka bu mufue ku makasa ende. Wakantenteka tshianza tshiende tshia balume kuambaye ne:

“Kutshinyi to. Meme ndi wa Kumpala ne wa Ndekelu, 18ne yeye udi ne muoyo; mvua mufue, kadi tangila! ndi ne muoyo bua kashidi ne tshiendelele, ne ndi ne nsapi ya lufu ne ya Lukita. 19 Nunku, funda malu auvua mumone, ne malu adiku ne malu enzeka panyima pa aa. 20 Bua bualu busokoka bua tshijila bua mitoto muanda mutekete iuvua mumone mu tshianza tshianyi tshia balume, ne bua bitekelu bia miendu muanda mutekete bia ngolo: Mitoto muanda mutekete idi ileja banjelu ba bisumbu muanda mutekete, ne bitekelu bia miendu muanda mutekete bidi bileja bisumbu muanda mutekete. “Fundila muanjelu wa tshisumbu tshia ku Efeso ne: Yeye udi ne mitoto muanda mutekete mu tshianza tshiende tshia balume, udi wenda munkatshi mua bitekelu bia miendu muanda mutekete bia ngolo, udi wamba malu aa ne: 2 ‘Ndi mumanye bienzedi biebe, ne mudimu webe mukole, ne dinanukila diebe, ne ndi mumanye kabidi ne: kuena mua kuanyisha bantu babi, ne udi mutete bantu badi bamba mudibu bapostolo, kadi kabayi bapostolo, ne uvua mubasangane bena dishima. 3 Udi kabidi uleja muudi unanukila, ne udi mutantamene mu malu a bungi bua dîna dianyi ne kuena mutshioke. 4 Nansha nanku, ndi nebe tshilumbu etshi: udi mulekele dinanga diuvua nadi kumpala. 5 “‘Nunku vuluka pauvua mudishindile, kudimuna mutshima ne wenze bienzedi biuvua wenza kumpala. Tshianana, nendue

2

Bua 1:18 Anyi “Hadese.”

BUAKABULUIBUA 2:6-22 kuudi ne nengumbushe tshitekelu tshiebe tshia muendu pa muaba watshi. 6 Kadi udi wenza bualu buimpe ebu: udi mukine bienzedi bia kasumbu ka Nikolao kandi panyi mukine. 7 Muntu udi ne matshi, umvue tshidi nyuma wambila bisumbu: Mutshimunyi nemmuanyishile bua kudia bimuma bia ku mutshi wa muoyo udi mu mparadizu wa Nzambi.’ 8 “Fundila muanjelu wa tshisumbu tshia ku Semuna ne: ‘Wa Kumpala ne Wa Ndekelu,’ uvua mufue ne mupetulule muoyo, udi wamba malu aa ne: 9 ‘Ndi mumanye dikenga diebe ne bupele buebe, kadi udi mubanji; ndi mumanye kabidi mudibu bakupenda kudi bantu badi badibikila bena Yuda, pabu kabayi bena Yuda menemene, kadi bikale nsunagoga wa Satana. 10Kutshinyi malu akadi pa kukukuata. Tangila! Diabolo neatungunuke ne kuela bamue ba kunudi mu buloko bua nutetshibue mu malu onso, ne bua nupete dikenga matuku dikumi. Wikale ne lulamatu too ne ku lufu, nenkupeshe tshifulu tshia butumbi tshia muoyo. 11 Muntu udi ne matshi, umvue tshidi nyuma wambila bisumbu: Mutshimunyi, lufu luibidi kaluakumuenzela bibi nansha kakese.’ 12 “Fundila muanjelu wa tshisumbu tshia ku Pêgamo ne: Yeye udi ne muele mule mutuishe nseke ibidi udi wamba malu aa ne: 13‘Ndi mumanye muaba uudi musombele, mbuena kuamba ne: muaba udi nkuasa wa bukalenge wa Satana; kadi udi utungunuka ne kukuata dîna dianyi bikole, ne kuvua muvile ditabuja diebe kundi nansha mu matuku a Antipa, ntemu wanyi wa lulamatu uvua-

Mitshi ya muoyo. Yezabele

368

bu bashipe ku luseke luenu, muaba udi Satana musombe. 14“‘Nansha nanku, ndi nebe malu makese aa: udi ne bantu kuntu aku badi balamate dilongesha dia Balama uvua mulongeshe Balaka bua kuteka tshilenduishi kumpala kua bana ba Isalele, bua kudiabu bintu bilambula mpingu ne kuenda masandi. 15 Mu mushindu wa muomumue, udi kabidi ne bantu badi balamate dilongesha dia kasumbu ka Nikolao. 16 Nunku kudimuna mutshima. Tshianana ndi ndua kuudi lukasa, ne nembaluishe ne muele mule wa mukana muanyi. 17“‘Muntu udi ne matshi umvue tshidi nyuma wambila bisumbu: Mutshimunyi nemmupeshe ndambu wa mana masokoka, ne nemmupeshe lusoka lutoke ludi ne dîna dipiadipia difundapu didi muntu mukuabu kayi mumanye, anu udi mudipete.’ 18 “Fundila muanjelu wa tshisumbu tshia ku Tuatila ne: Muana wa Nzambi udi ne mêsu bu ludimi lua kapia, ne makasa bu tshiamu tshia mitaku tshilengeja, udi wamba malu aa ne: 19 ‘Ndi mumanye bienzedi biebe ne dinanga diebe ne ditabuja diebe ne mudimu webe ne dinanukila diebe; ndi mumanye kabidi ne: bienzedi biebe bia mpindieu mbipite bia kale. 20“‘Nansha nanku, ndi nebe tshilumbu etshi: udi wanyisha mukaji au Yezabele udi udibikila muprofete, ne udi ulongesha bapika banyi, ubapambuisha bua kuendabu masandi ne bua kudiabu bintu bilambula mpingu. 21Ndi mumushile dîba dia kukudimunaye mutshima, kadi ki mmusue kukudimuna mutshima bua masandi ende to. 22Tangila! Nkadi

369

Tuatila. Mukanda wa muoyo

BUAKABULUIBUA 2:23–3:11

pa kumuela mu bulalu bua disama, ne bantu badi benda nende masandi mu dikenga dinene bobu kabayi bakudimune mutshima bua bienzedi bia buena biende. 23 Nenshipe bana bende ne disama dia lufu, nunku bisumbu bionso nebimanye ne: meme ndi yeye udi ukonkonona meji a munda ne mioyo, ne nennufute muntu ne muntu bilondeshile bienzedi bienu. 24 “‘Kadi badi bashale munkatshi muenu badi ku Tuatila, bonso badi kabayi balonde dilongesha edi, badi kabayi bafike ku dimanya tshidibu babikila ne: “malu male” adi afumina kudi Satana, ndi mbambila ne: Tshiena nnutekela bujitu bukuabu to. 25 Kadi kuatayi tshinudi natshi bikole too ne pangalua. 26Muntu udi utshimuna ne utumikila bienzedi bianyi too ne ku ndekelu nemmupeshe bukokeshi pamutu pa bisamba, 27 nealombole bantu ne dikombo dia tshiamu bua abasunsule bu malonga a mabumba, anu bu mundi mupete bukokeshi kudi Tatu wanyi. 28 Nemmupeshe mutoto wa nkesha. 29 Muntu udi ne matshi umvue tshidi nyuma wambila bisumbu.’ “Fundila muanjelu wa tshisumbu tshia ku Sâdi ne: Yeye udi ne nyuma muanda mutekete ya Nzambi ne mitoto muanda mutekete udi wamba malu aa ne: ‘Ndi mumanye bienzedi biebe, mumanye kabidi ne: udi umueneka bu udi ne muoyo, pebe mufue. 2Ikala mutabale, kolesha bintu bidi bishale bikavua pa kufua, bualu tshiena musangane midimu yebe mikumbane yonso kumpala kua Nzambi wanyi. 3 Nunku, tungunuka ne kuvuluka tshiuvua

mupete ne tshiuvua mumvue, ne tungunuka ne kutshilama, ukudimune mutshima. Bushuwa wewe kuyi mutabale, nendue bu muivi, kuakumanya dîba dingalua kuudi. 4“‘Nansha nanku, udi ne bantu bakese ku Sâdi badi kabayi banyange bilamba biabu bia pa mutu, ne nebende nanyi pamue mu bilamba bitoke, bualu mbakumbane bua kuenza nanku. 5 Mutshimunyi nebamuvuadike bilamba bia pa mutu bitoke; tshiakukupula dîna diende mu mukanda wa muoyo nansha kakese, kadi nenjadike dîna diende kumpala kua Tatu wanyi ne kumpala kua banjelu bende. 6 Udi ne matshi, umvue tshidi nyuma wambila bisumbu.’ 7 “Fundila muanjelu wa tshisumbu tshia ku Filadelefiya ne: Yeye udi wa tshijila, mulelela, udi ne nsapi wa Davidi, udi ukangula kakuyi muntu udi mua kukanga, ne udi ukanga kakuyi udi ukangula, udi wamba malu aa ne: 8 ‘Ndi mumanye midimu yebe, tangila, ndi muteke kumpala kuebe tshiibi tshiunzulula tshidi muntu kayi mua kukanga. Ndi mumanye ne: udi ne bukole bukese, uvua mulame dîyi dianyi ne kuvua muvile dîna dianyi to. 9 Tangila! Nengenze bua bantu ba mu nsunagoga wa Satana badi bamba mudibu bena Yuda pabu kabayi bena Yuda, kadi bashima, tangila, nengenze bua balue kuinama kumpala kua makasa ebe ne nengenze bua bamanye ne: mvua mukunange. 10Bu muuvua mulame dîyi dia kunanukila kuanyi, meme panyi nenkulame dîba dia diteta didi ne bua kulua pa buloba bujima budi bantu, bua kuteta bantu badi basombe pa buloba. 11 Ndi

3

BUAKABULUIBUA 3:12–4:6 ndua lukasa. Tungunuka ne kukuata tshiudi natshi bikole, bua muntu nansha umue kangatshi tshifulu tshiebe tshia butumbi. 12 “‘Mutshimunyi nemmuvuije dikunji mu ntempelo wa Nzambi wanyi, ne kakupatukamu kabidi nansha kakese, nemfunde pambidi pende dîna dia Nzambi wanyi, ne dîna dia tshimenga tshia Nzambi wanyi, Yelushalema mupiamupia udi upueka ufuma mu diulu kudi Nzambi wanyi, ne dîna dianyi dipiadipia. 13 Udi ne matshi umvue tshidi nyuma wambila bisumbu.’ 14 “Fundila muanjelu wa tshisumbu tshia ku Laodikiya ne: Yeye udi Amen, ntemu wa lulamatu ne mulelela, ntuadijilu wa bufuki bua Nzambi, udi wamba malu aa ne: 15 ‘Ndi mumanye bienzedi biebe, mumanye kabidi ne: kuena ni nku mashika ni nku luya. Ndi musue wikale ku mashika anyi ku luya. 16 Nunku, bu muudi tshiuyuya kuyi ku luya anyi ku mashika, nenkutuile mukana muanyi. 17 Bualu udi wamba ne: “Ndi mubanji, ndi mupete bubanji bua bungi ne tshiena dijinga ne tshintu nansha tshimue,” kadi kuena mumanye ne: udi muena dikenga, udi wenza luse, ne udi mupele, ne udi mpofu ne udi butaka, 18 ndi nkubela bua usumbe kundi ngolo mulengeja mu kapia bua ulue mubanji, ne bilamba bia pamutu bitoke bua wikale muvuale bilamba ne bua bundu bua butaka buebe kabumueneki patoke, ne usumbe buanga bua kulaba mu mêsu ebe bua umone. 19 “‘Bantu bonso bandi munange bikole ndi mbabela ne mbanyoka. Nunku, ikala ne tshisumi ne kudimuna mutshima. 20 Ta-

Sumba ngolo

370

ngila! Ndi muimane ku tshiibi nkokola. Muntu yeye mumvue dîyi dianyi ne munzulule tshiibi, nembuele mu nzubu muende, nendie nende biakudia bia dilolo ne yeye neadie nanyi. 21Mutshimunyi nemmuanyishile bua kusomba nanyi mu nkuasa wanyi wa bukalenge, anu bu mumvua panyi mutshimune ne musombe ne Tatu wanyi mu nkuasa wende wa bukalenge. 22 Udi ne matshi umvue tshidi nyuma wambila bisumbu.’” Kunyima kua malu aa, ngakatangila ne mona, tshiibi tshiunzulula mu diulu, dîyi dia kumpala dimvua mumvue divua bu dia mpungi diakula nanyi diamba ne: “Luaku kuneku, nenkuleje malu adi ne bua kuenzeka.” 2 Panyima pa bualu ebu, nyuma wa Nzambi wakantulukila diakamue: tangila, nkuasa wa bukalenge uvua mu diulu, ne muntu uvua musombe mu nkuasa eu. 3 Muntu uvua musombamu uvua ne tshimuenekelu bu tshia dibue dia yaspe ne tshia dibue dia mushinga mukole dia dikala dikunze, ne muanza-nkongolo uvua munyunguluke nkuasa wa bukalenge muikale bu dibue dia emerode. 4 Nkuasa ya bukalenge makumi abidi ne inayi ivua minyunguluke nkuasa wa bukalenge, ne ngakamona bakulu makumi abidi ne banayi basombe mu nkuasa eyi bavuale bilamba bia pamutu bitoke, ne ku mitu yabu kuvua bifulu bia butumbi bia ngolo. 5Mipenya, mêyi ne makubakuba bivua bipatuka ku nkuasa wa bukalenge; ne kudi miendu muanda mutekete itema kumpala kua nkuasa wa bukalenge, ne miendu eyi idi ileja nyuma muanda mutekete ya Nzambi. 6 Kumpala kua nkuasa

4

371

Bifukibua 4 bidi ne muoyo

BUAKABULUIBUA 4:7–5:8

wa bukalenge, kudi tshintu tshifuane mbuu wa lumuenu udi muenze bu dibue dia kristale. Ne munkatshi mua nkuasa wa bukalenge, ne ku nseke yonso ya nkuasa eu kudi bifukibua binayi bidi ne muoyo, biuwule tente ne mêsu kumpala ne panyima. 7 Tshifukibua tshia kumpala tshidi ne muoyo tshidi bu ntambue, ne tshifukibua tshibidi tshidi ne muoyo tshidi bu muana mulume wa ngombe, ne tshifukibua tshisatu tshidi ne muoyo tshidi ne mpala bu wa muntu, ne tshifukibua tshinayi tshidi ne muoyo tshidi bu nyunyi wa mukanku udi upapala. 8Bua bifukibua binayi bidi ne muoyo, tshionso tshia kudibi tshidi ne mapuapua asambombo; kumpenga kuabi kuonso ne muinshi mbiuwule tente ne mêsu. Bidi bitungunuka ne kuamba munya ne butuku ne: “Wa tshijila, wa tshijila, wa tshijila udi Yehowa Nzambi Wa Bukole Buonso uvuaku ne udiku ne udi ulua.” 9 Misangu yonso idi bifukibua bidi ne muoyo bitumbisha Yeye udi musombe mu nkuasa wa bukalenge, Yeye udi ne muoyo kashidi ne tshiendelele, bimupesha bunême ne bimuela tuasakidila, 10 bakulu makumi abidi ne banayi badi badiela panshi kumpala kua Yeye udi musombe mu nkuasa wa bukalenge ne batendelela Yeye udi ne muoyo kashidi ne tshiendelele, ne bela bifulu biabu bia butumbi kumpala kua nkuasa wa bukalenge bamba ne: 11 “Wewe, Yehowa Nzambi wetu, udi mukumbane bua kuangata butumbi ne bunême ne bukole, bualu wakafuka bintu bionso, ne bua disua diebe biakikalaku ne biakafukibua.”

Ngakamona mu tshianza 5 tshia balume tshia Yeye udi musombe mu nkuasa wa bukalenge muvungu mufunda nseke yonso ibidi, mukanga bikole ne bitampi muanda mutekete. 2 Ngakamona muanjelu wa bukole wamba ne dîyi dikole ne: “Nnganyi udi mukumbane bua kukangula muvungu ne kulamuna bitampi biawu?” 3 Kadi kakuvua muntu ni mmu diulu ni mpa buloba ni mmuinshi mua buloba uvua mukumbane bua kukangula muvungu anyi kutangila munda muawu. 4Ngakadila bikole bualu kabavua bapete muntu uvua mukumbane bua kukangula muvungu anyi kutangila munda muawu. 5 Kadi umue wa ku bakulu udi ungambila ne: “Lekela kudila. Tangila! Ntambue wa mu tshisamba tshia Yuda, muji wa Davidi, mmutshimune bua kukangula muvungu ne bitampi biawu muanda mutekete.” 6 Ngakamona muana wa mukoko uvua umueneka bu mushipibue muimane munkatshi mua nkuasa wa bukalenge, ne mua bifukibua binayi bidi ne muoyo, ne munkatshi mua bakulu, muikale ne nsengu muanda mutekete ne mêsu muanda mutekete, mêsu au adi aleja nyuma muanda mutekete ya Nzambi idibu batume pa buloba bujima. 7 Wakaya, kuwangata diakamue mu tshianza tshia balume tshia Yeye uvua musombe mu nkuasa wa bukalenge. 8 Pakangataye muvungu, bifukibua binayi bidi ne muoyo ne bakulu makumi abidi ne banayi bakadiela panshi kumpala kua Muana wa mukoko; yonso wa kudibu uvua ne lunzenze ne tubakudi tua ngolo

BUAKABULUIBUA 5:9–6:9 tuwule tente ne manananshi. (Manananshi adi aleja masambila a bansantu.) 9 Badi bimba musambu mupiamupia bamba ne: “Udi mukumbane bua kuangata muvungu ne kukangula bitampi biawu, bualu bavua bakushipe, ne ku mashi ebe udi musumbile Nzambi bantu mu tshisamba tshionso ne mu muakulu wonso ne mu bantu bonso ne mu ditunga dionso, 10 ne udi mubavuije bukalenge ne bakuidi kudi Nzambi wetu, ne badi ne bua kukokesha bu bakalenge pa buloba.” 11 Ngakamona ne kumvua dîyi dia banjelu ba bungi banyunguluke nkuasa wa bukalenge ne bifukibua bidi ne muoyo ne bakulu, ne bungi buabu buvua mbombo ne mbombo, ne binunu ne binunu, 12 ne bavua bamba ne dîyi dikole ne: “Muana wa mukoko uvuabu bashipe mmukumbane bua kuangata bukole ne mabanji ne meji ne makanda ne bunême ne butumbi ne dibenesha.” 13Ngakumvua bifukibua bionso bidi mu diulu ne pa buloba ne muinshi mua buloba ne mu mbuu ne bintu bionso bidimu biamba ne: “Dibenesha, ne bunême ne butumbi ne bukole bikale kudi Yeye udi musombe mu nkuasa wa bukalenge ne kudi Muana wa mukoko kashidi ne tshiendelele.” 14Bifukibua binayi bidi ne muoyo bivua biamba ne: “Amen!” ne bakulu bakadiela panshi, kutendelelabu. Pavua Muana wa mukoko mukangule tshimue tshia ku bitampi muanda mutekete, ngakamona ne kumvua tshimue tshia ku bifukibua binayi bidi ne muoyo tshiamba ne dîyi bu dia dikubakuba ne: “Luaku!” 2 Meme kumo-

6

Dikangula dia bitampi

372

na, ne tangila, kabalu katoke; ne uvua musombapu uvua ne buta; ne bakamupesha tshifulu tshia butumbi, kuyaye wenda utshimuna bua kushikija ditshimuna diende. 3 Pavuaye mukangule tshitampi tshibidi, ngakumvua tshifukibua tshibidi tshidi ne muoyo tshiamba ne: “Luaku!” 4Kabalu kakuabu kakapatuka, ka dikala dikunze kunzuu; bakapesha uvua musombapu bukokeshi bua kumbusha ditalala pa buloba bua bantu bashipangane; bakamupesha kabidi muele wa mvita munene. 5 Pavuaye mukangule tshitampi tshisatu, ngakumvua tshifukibua tshisatu tshidi ne muoyo tshiamba ne: “Luaku!” Meme kumona, ne tangila, kabalu kafike; uvua musombapu uvua ne tshipimu mu tshianza tshiende. 6Meme kumvua tshintu bu dîyi munkatshi mua bifukibua binayi bidi ne muoyo tshiamba ne: “Kilo umue wa blé ku ndenaliyo umue, ne kilo isatu ya orje ku ndenaliyo umue; kunyangi mafuta a olive ne mvinyo to.” 7 Pavuaye mukangule tshitampi tshinayi, ngakumvua dîyi dia tshifukibua tshinayi tshidi ne muoyo diamba ne: “Luaku!” 8 Meme kumona, ne tangila! kabalu katokoloke; uvua musombapu uvua ne dîna ne: Lufu. Ne Lukita luvua lumulonda pabuipi. Bakabapesha bukokeshi pa tshia binayi tshia buloba bua kushipa ne muele wa mvita mule, ne tshiyole tshia nzala, ne disama dia lufu, ne ku nyama ya luonji ya pa buloba. 9 Pavuaye mukangule tshitampi tshitanu, ngakamona muinshi mua tshioshelu mioyo ya bantu bavuabu bashipe bua dîna dia Nzambi Bua 6:8 Anyi “Hadese.”

373

Banjelu 4. Bantu 144 000

ne bua bumanyishi buvuabu bafile. ˆ 10 Bavua bela mbila ne dıyi dikole bamba ne: “Mukalenge Mutambe Bunene wa tshijila ne mulelela, ˆ neudikande too ne dıba kayi bua kulumbuluisha ne kusombuela mashi etu kudi badi basombe pa buloba?” 11 Bakapesha yonso wa kudibu muzabi mutoke; bakabambila bua kuikisha kabidi ndambu too ne pakumbana bungi bua bapika nabu ne bana babu bakavuabu pa kushipa anu muvuabu babashipe pabu. 12 Ngakamona, pavuaye mukangule tshitampi tshisambombo, tshikumina tshikole tshiakenzeˆ ka; dıba diakalua difike bu tshilamba tshia miosa tshifike, ne ngondo mujima wakalua anu bu mashi, 13 ne mitoto ya mu diulu yakakuluka pa buloba anu bu patu lupepele lukole lunyukula mutshi wa mfigi umatshisha mfigi mibishi. 14 Diulu diakumbuka bu muvungu udibu benda bavunga, ne bakumbusha mikuna yonso ne bidiila bionso miaba yabi. 15 Bakalenge ba pa buloba ne bamfumu banene ne bamfumu ba basalayi ne babanji ne bantu ba bukole ne mupika yonso ne muntu yonso udi ne budikadidi bakasokoma mu mbuebe ne mu mabue manene a ku mikuna. 16 Badi batungunuka ne kuambila mikuna ne mabue ne: “Tupukilayi, tusokokayi kumpala kua Yeye udi musombe mu nkuasa wa bukalenge ne ku tshiji tshia Muana wa mukoko, 17 bualu dituku dinene dia tshiji tshiabu diafiki, nnganyi udi mua kuimana?” Bualu ebu bumane kupita, ngakatangila banjelu banayi bimane ku matumba anayi a buloba, bakuate mpepele inayi ya bu-

7

BUAKABULUIBUA 6:10–7:8 loba bikole, bua lupepele nansha lumue kalututshi pa buloba anyi pa mbuu anyi pa mutshi nansha umue. 2 Ngakamona muanjelu mukuabu ubanda, ufuma kudi ˆ dıba dipatukila muikale ne tshitampi tshia Nzambi wa muoˆ yo; wakela dıyi dikole kudi banjelu bavuabu bapeshe bukokeshi bua kuenzela buloba ne mbuu bibi 3 wamba ne: “Kanuenzedi buloba nansha mbuu nansha mitshi bibi to, too ne patuajikija kutua bapika ba Nzambi wetu tshitampi pa mpala.” 4 Ngakumvua bungi bua bantu bavuabu batue tshitampi: 144 000 bavuabu batue tshitampi ba mu tshisamba tshionso tshia bana ba Isalele: 5 Mu tshisamba tshia Yuda, bantu 12 000 bavuabu batue tshitampi; mu tshisamba tshia Lubena, bantu 12 000; mu tshisamba tshia Gada, bantu 12 000; ˆ 6 mu tshisamba tshia Ashe, bantu 12 000; mu tshisamba tshia Nafatale, bantu 12 000; mu tshisamba tshia Manashe, bantu 12 000; 7 mu tshisamba tshia Shimeona, bantu 12 000; mu tshisamba tshia Lewi, bantu 12 000; ˆ mu tshisamba tshia Yisaka, bantu 12 000; 8 mu tshisamba tshia Zebulona, bantu 12 000; mu tshisamba tshia Jozefe, bantu 12 000; mu tshisamba tshia Benyamina, bantu 12 000 bavuabu batue tshitampi.

BUAKABULUIBUA 7:9–8:7 9 Malu aa mamane kupita, meme kumona, ne tangila, musumba munene wa bantu bavua muntu kayi mua kubala, bafumina mu matunga onso ne mu bisamba bionso ne mu bantu bonso ne mu miakulu yonso, bimane kumpala kua nkuasa wa bukalenge ne kumpala kua Muana wa mukoko, bavuale mizabi mitoke; bavua ne malala a mabue mu bianza biabu. 10 Badi batungunuka ne kuela ˆ dıyi dikole bamba ne: “Lupandu luetu ludi lufumina kudi Nzambi wetu udi musombe mu nkuasa wa bukalenge ne kudi Muana wa mukoko.” 11 Banjelu bonso bavua bimane banyunguluke nkuasa wa bukalenge ne bakulu ne bifukibua binayi bidi ne muoyo bakatua mpala yabu panshi kumpala kua nkuasa wa bukalenge, kutendelelabu Nzambi 12 bamba ne: “Amen! Dibenesha ne butumbi ne meji ne ˆ disakidila ne buneme ne bukole ne makanda bikale kudi Nzambi wetu kashidi ne tshiendelele. Amen.” 13 Umue wa ku bakulu wakangambila ne: “Bantu badi bavuale mizabi mitoke aba mbanganyi ne mbafumine penyi?” 14 Ngakamuambila diakamue ne: “Mukalenge wanyi, wewe ke udi mumanye.” Yeye kungambila ne: “Bantu aba mbadi bafume mu dikenga dinene, ne mbasukule mizabi yabu, bayitokeshe mu mashi a Muana wa mukoko. 15 Ke bualu kayi badi kumpala kua nkuasa wa bukalenge wa Nzambi; ne badi bamuenzela mudimu wa tshijila munya ne butuku mu ntempelo wende; ne Yeye udi musombe mu nkuasa wa bukalenge neababuikile ntenta wende. 16 Kaba-

Musumba munene wa bantu

374

kumvua kabidi nzala, nansha nyoˆ ta kabidi, nansha dıba nansha luya lukole kabiakubuosha to, 17 bualu Muana wa mukoko udi munkatshi mua nkuasa wa bukalenge, neabalame, neabalombole ˆ ku mpokolo ya mayi a muoyo. Nzambi neakupule tshinsonji ˆ tshionso ku mesu kuabu.” Pakakangulaye tshitampi tshia muanda mutekete, mu diulu muakashala talalaa mutaˆ ntshi bu wa tshitupa tshia dıba. 2 Meme kumona banjelu muanda mutekete batu bimana kumpala kua Nzambi, ne bakabapesha mpungi muanda mutekete. 3 Muanjelu mukuabu muikale ne dilonga dia ngolo dia kuela manananshi wakalua kuimana ku tshioshelu; bakamupesha manananshi a bungi bua kuafilaye pamue ne masambila a bansantu bonso pa tshioshelu tshia ngolo tshivua kumpala kua nkuasa wa bukalenge. 4 Muishi wa manananshi uvua ufuma mu tshianza tshia muanjelu ne masambila a bansantu biakabanda too ne kumpala kua Nzambi. 5 Kadi diakamue muanjelu au wakangata dilonga dia manananshi, kudiuwujaye ne kapia ka pa tshioshelu ne kukakupa pa buloba. Makubaˆ kuba ne meyi ne mipenya ne tshikumina biakenzeka. 6 Banjelu muanda mutekete bavua ne mpungi muanda mutekete bakadilongolola bua kuyela. 7 Wa kumpala wakela mpungi wende. Kuakenzeka mvula wa mabue ne kapia bisambakaja ne mashi, ne bakabikupa pa buloba; tshia bisatu tshia buloba tshiakuoshika, tshia bisatu tshia mitshi tshiakuoshika, ne bisosa bibishi bionso biakuoshika.

8

375

Muanjelu muitanu. Mpasu

BUAKABULUIBUA 8:8–9:11

8Muanjelu muibidi wakela mpungi wende. Bakakupa tshintu tshienze bu mukuna munene utema kapia mu mbuu. Tshia bisatu tshia mbuu tshiakalua mashi; 9 tshia bisatu tshia bifukibua bidi ne muoyo bia mu mbuu tshiakafua, ne tshia bisatu tshia mazuwa tshiakadina mu mâyi. 10Muanjelu muisatu wakela mpungi wende. Mutoto munene uvua utema bu muendu wakakuluka ufuma mu diulu, wakakulukila pa tshia bisatu tshia misulu ne pa mpokolo ya mâyi. 11 Dîna dia mutoto au didi ne: Tshisosa tshia bululu. Tshia bisatu tshia mâyi tshiakalua bululu, ne bantu ba bungi bakafua bua mâyi aa, bualu avua malue bululu. 12Muanjelu muinayi wakela mpungi wende. Bakatuta tshia bisatu tshia dîba ne tshia bisatu tshia ngondo ne tshia bisatu tshia mitoto, bua tshia bisatu tshiabi tshilue mîdima ne bua tshia bisatu tshia dituku katshikadi ne butoke, nansha tshia butuku kabidi. 13 Meme kumona, ne kumvua nyunyi wa mukanku upapala munkatshi mua diulu wamba ne dîyi dikole ne: “Diakabi, diakabi, diakabi kudi bantu badi basombe pa buloba bua miadi ya mpungi mikuabu idi mishale idi banjelu basatu bakeba kuela!” Muanjelu muitanu wakela mpungi wende. Meme kumona mutoto mukuabu uvua mukuluke pa buloba mufume mu diulu, ne bakawupesha nsapi wa ku disoso dia ku tshina tshidi katshiyi ne ndekelu. 2Wakakangula disoso dia ku tshina tshidi katshiyi ne ndekelu, muishi wakapatuka mu disoso adi bu muishi wa tshi-

kutu tshinene tshia kapia, ne muishi wa mu disoso adi wakafiikisha kabidi dîba ne kapepe. 3 Mpasu yakapatuka mu muishi amu, yakalua pa buloba; bakayipesha bukokeshi, bukokeshi bua muomumue ne budi nabu tuminyiminyi tua pa buloba. 4Bakayambila bua kayenzedi bikunyibua bia pa buloba anyi bisosa bibishi anyi mitshi bibi, kadi anu bantu badi kabayi ne tshitampi tshia Nzambi pa mpala yabu. 5Kabavua banyishile mpasu bua kubashipa, kadi ivua ne bua kubakengesha mu ngondo itanu, ne dikenga diabu divua bu dikenga dia kudi kaminyiminyi padiku kasuma muntu. 6 Mu matuku au bantu nebakebe lufu, kadi kabakulumona nansha kakese, nebajinge bua kufua, kadi lufu nelubanyeme. 7Tshimuenekelu tshia mpasu ayi tshivua bu tshia tubalu tulongolola bua mvita; pa mitu payi pavua bintu bu bifulu bia butumbi bia ngolo, ne mpala yayi ivua bu mpala ya bantu balume, 8 kadi ivua ne nsuki bu ya bantu bakaji. Menu ayi avua bu menu a ntambue; 9 ivua ne bibuikilu bia pa tshiadi bu bibuikilu bia tshiamu tshifike. Mutoyi wa masala ayi uvua bu mutoyi wa matempu a mvita adi tubalu tukoka lubilu matangile ku mvita. 10 Idi kabidi ne mikila ne tulonda bu tuminyiminyi; mu mikila yayi ke mudi bukokeshi buayi bua kuenzela bantu bibi mu ngondo itanu. 11 Idi ne mukalenge ku mutu kuayi: muanjelu wa tshina tshidi katshiyi ne ndekelu. Dîna diende dia mu tshiena Ebelu didi ne: Abadona,

Bua 8:9 Anyi “anyima.”

Bua 9:11 Bil. Ebelu: “kabutu.”

9

BUAKABULUIBUA 9:12–10:7 kadi dia mu tshiena Greke didi ne: Apoluona. 12 Diakabi dimue diapitshi. Tangila! Kudi kulua makuabu abidi panyima pa malu aa. 13 Muanjelu muisambombo wakela mpungi wende. Meme kumvua dîyi dipatuka mu nsengu ya tshioshelu tshia ngolo tshidi kumpala kua Nzambi 14 diambila muanjelu muisambombo uvua ne mpungi ne: “Sulula banjelu banayi badibu basuike ku musulu munene wa Pelata.” 15 Wakasulula banjelu banayi bavuabu balongolole bua dîba adi ne dituku adi ne ngondo au ne tshidimu atshi bua kushipa tshia bisatu tshia bantu. 16Bungi bua biluilu bia babandi ba pa tubalu buvua 20000 misangu 10000: Ngakumvua bungi buabi. 17Tangilayi mushindu umvua mumone tubalu mu tshikena kumona ne bantu bavua basombapu: bavua ne bibuikilu bia pa tshiadi bikale ne dikala dikunze kunzuu ne dia ble ne dia manyimanyi bu sufre; mitu ya tubalu ivua bu mitu ya ntambue, ne kapia ne muishi ne sufre bivua bipatuka mukana muatu. 18 Tshia bisatu tshia bantu tshiakafua ku bipupu bisatu ebi: ku kapia, ku muishi ne ku sufre bivua bipatuka mukana muatu. 19 Bualu, bukole bua tubalu budi mukana muatu ne mu mikila yatu; bualu mikila yatu idi bu nyoka, idi ne mitu, ne tudi tuenzelangana bibi ne mikila eyi. 20Kadi bantu bavua bashale kabayi bafue ku bipupu ebi kabavua bakudimune mutshima bua midimu ya bianza biabu, kabavua balekele kutendelela bademon ne mpingu ya ngolo ne ya Bua 9:11 Bil. Greke: “mubutudi.”

Biluilu 200000 000

376

tshiamu tshia arjan ne tshia mitaku ne ya dibue ne ya dibaya, idi kayiyi mua kumona anyi kumvua anyi kuenda to. 21 Kabavua bakudimune mutshima bua muvuabu bashipe bantu anyi bua malu a mîdima adibu benza anyi bua masandi abu anyi bua buivi buabu to. Meme kumona muanjelu mukuabu wa bukole upueka ufuma mu diulu muvuale ditutu, muanza-nkongolo uvua ku mutu kuende; mpala wende uvua bu dîba ne mikolo yende ivua bu makunji a kapia, 2 ne uvua ne muvungu mukese mukangula mu tshianza tshiende. Wakateka dikasa diende dia balume pa mbuu, dia bakaji pa buloba, 3 ne wakela dîyi dikole anu bu mutu ntambue ukungula. Pakelaye dîyi, mêyi a makubakuba muanda mutekete akumvuika. 4 Pavua makubakuba muanda mutekete makule, nkavua nkeba kufunda; kadi meme kumvua dîyi difuma mu diulu diamba ne: “Tuaku tshitampi ku malu adi makubakuba muanda mutekete mambe, kuafundi to.” 5Muanjelu umvua mumone muimane pa mbuu ne pa buloba wakela tshianza tshiende tshia balume muulu, 6 wakaditshipa mu dîna dia Yeye udi ne muoyo kashidi ne tshiendelele uvua mufuke diulu ne bintu bidimu ne buloba ne bintu bidipu ne mbuu ne bintu bidimu wamba ne: “Kabiakunenga kabidi to; 7 kadi mu matuku adi muanjelu wa muanda mutekete ukeba kuela mpungi wende, bualu busokoka bua tshijila buvua Nzambi mumanyishe bu lumu luimpe kudi bapika bende baprofete budi bukumbana bulelela.”

10

377

Matuku 1260. Bantemu 2

8Ngakumvua dîyi difumina mu diulu diakula kabidi nanyi diamba ne: “Ndaku wangate muvungu mukangula udi mu tshianza tshia muanjelu udi muimane pa mbuu ne pa buloba.” 9 Meme kuya kudi muanjelu au, kumuambila bua ampeshe muvungu mukese. Yeye kungambila ne: “Angata uwudie, newuvuije difu diebe bululu, kadi newikale musheme bu buitshi mukana muebe.” 10 Meme kuangata muvungu mukese mu tshianza tshia muanjelu, meme kuwudia; uvua musheme mukana muanyi bu buitshi; kadi pangakawudia, difu dianyi diakalua bululu. 11 Bakangambila ne: “Udi ne bua kuamba kabidi mêyi a buprofete adi atangila bantu ne bisamba ne miakulu ne bakalenge ba bungi.” Bakampesha dilenga dienze bu mulangala pavuaye ungambila ne: “Juka, pima muaba wa tshijila wa ntempelo wa Nzambi ne tshioshelu ne badi batendelelamu. 2 Kadi bua lubanza lua ntempelo ludi pambelu pa muaba wa tshijila wa ntempelo, uluimanshe pambelu, kulupimi to, bualu mbalupeshe bisamba bikuabu, ne nebadiatakaje tshimenga tshia tshijila muinshi mua makasa mu ngondo makumi anayi ne ibidi. 3 Nensake bantemu banyi babidi bua bambe mêyi a buprofete munkatshi mua matuku 1 260, bavuale bilamba bia miosa.” 4Bobu mbafuanyikija ne mitshi ibidi ya olive ne bitekelu bia miendu bibidi, ne mbimane kumpala kua Mukalenge wa buloba. 5 Muntu yeye musue kubenzela bibi, kapia kadi kapatuka mukana muabu ne kuosha baluishi babu. Muntu yeye musue kubenzela bibi,

11

BUAKABULUIBUA 10:8–11:13 mushindu eu ke udibu ne bua kumushipa. 6Badi ne bukokeshi bua kukanga diulu bua mvula kaloki mu matuku adibu bamanyisha mêyi abu a buprofete, ne badi ne bukokeshi pa mâyi bua kuakudimuna mashi, ne bua kutuma bipupu bia mishindu yonso pa buloba misangu yonso idibu basue. 7 Pajikijabu bumanyishi buabu, nyama wa luonji udi upatuka mu tshina tshidi katshiyi ne ndekelu neabele mvita, neabatshimune ne neabashipe. 8 Bitalu biabu nebikale mu njila munene wa tshimenga tshinene tshidibu babikila mu ngumvuilu wa mu nyuma ne: Sodoma ne Ejipitu, muaba uvuabu kabidi bapopele Mukalenge wabu ku mutshi. 9Ne ba munkatshi mua bantu, mua bisamba, mua miakulu ne mua matunga nebatangile bitalu biabu mu matuku asatu ne tshitupa, kabena bitaba bua bateke bitalu biabu mu lukita. 10 Bantu badi basombe pa buloba badi basanka bua bualu buabu ne batua tshianga, ne nebatuminangane bintu bia disanka, bualu baprofete babidi aba bavua bakengeshe bantu badi basombe pa buloba. 11Matuku asatu ne tshitupa mamane kupita, mupuya wa muoyo wa kudi Nzambi wakabuela munda muabu, kuimanabu ne makasa abu, buôwa bukole kukuatabu bantu bavua babamone. 12 Bakumvua dîyi dikole difumina mu diulu dibambila ne: “Bandayi kuneku.” Bakabanda mu diulu mu ditutu ne baluishi babu bakabamona. 13Dîba adi tshikumina tshikole tshiakenzeka, ne tshia dikumi tshia tshimenga tshiakakuluka; bantu 7000 bakafua ku tshikumina atshi, ne bavua

BUAKABULUIBUA 11:14–12:10 bashale bakatshina, kutumbishabu Nzambi wa mu diulu. 14 Diakabi dibidi diapitshi. Tangila! Diakabi disatu didi dilua lukasa. 15 Muanjelu wa muanda mutekete wakela mpungi wende. Mêyi makole akumvuika mu diulu amba ne: “Bukalenge bua pa buloba mbulue Bukalenge bua Mukalenge wetu ne bua Kristo wende, neakokeshe bu mukalenge kashidi ne tshiendelele.” 16 Bakulu makumi abidi ne banayi bavua basombe kumpala kua Nzambi mu nkuasa yabu ya bukalenge bakatua mpala yabu panshi, kutendelelabu Nzambi 17bamba ne: “Tudi tukuela tuasakidila Yehowa Nzambi Wa Bukole Buonso, udiku ne uvuaku, bualu udi muangate bukole buebe bunene ne mutuadije kukokesha. 18Kadi bantu ba mu bisamba bakumvua tshiji, ne tshiji tshiebe tshiakalua, ne tshikondo tshijadika tshiakalua bua kulumbuluisha bafue, bua kupesha bapika bebe baprofete difutu diabu ne bansantu ne bantu badi batshina dîna diebe bakese ne banene, ne bua kubutula bantu badi babutula buloba.” 19 Bakunzulula muaba wa tshijila wa ntempelo wa Nzambi udi mu diulu, ne mushete wende wa tshipungidi wakamueneka muaba wa tshijila wa ntempelo. Kuvua mipenya ne mêyi ne makubakuba ne tshikumina ne mvula mukole wa mabue. Tshimanyinu tshinene tshiakamueneka mu diulu: mukaji mukuabu uvua muvuale dîba, ne ngondo uvua muinshi mua makasa ende, ku mutu kuende kuvua tshifulu tshia butumbi tshia mitoto dikumi ne ibidi;

12

Kristo: Mukalenge

378

2 yeye uvua ne difu. Uvua udila bua bisama ne bua dikengakana bua kulela. 3Tshimanyinu tshikuabu tshiakamueneka mu diulu. Tangila! Dragon munene mukunze kunzuu, muikale ne mitu muanda mutekete ne nsengu dikumi ne bifulu bia butumbi muanda mutekete ku mitu yende; 4 mukila wende udi ukoka tshia bisatu tshia mitoto ya mu diulu, ne wakayikupa panshi pa buloba. Dragon wakashala muimane kumpala kua mukaji ukavua pa kulela, bua padiye ulela, adie muanende. 5 Wakalela muana, muana wa balume udi ne bua kulombola bisamba bionso ne dikombo dia tshiamu tshifike. Bakadiapula muanende, kuyabu nende kudi Nzambi ne ku nkuasa wende wa bukalenge. 6Mukaji wakanyemena mu tshipela mudiye ne muaba mumulongoluela kudi Nzambi, ne badi ne bua kumudishilamu matuku 1260. 7 Mvita yakajuka mu diulu: Mikaele ne banjelu bende bakaluangana ne dragon, ne dragon ne banjelu bende bakaluangana nabu, 8 kadi kakatshimuna to, ne kabatshivua kabidi ne muaba mu diulu nansha. 9 Nunku, bakela dragon munene au panshi, nyoka wa kale au, udibu babikila ne: Diabolo ne Satana, udi upambuisha ba pa buloba bujima; bakamuimansha panshi pa buloba, bakamuimansha pamue ne banjelu bende. 10 Meme kumvua dîyi dikole mu diulu diamba ne: “Mpindieu lupandu ne bukole ne Bukalenge bia Nzambi wetu ne bukokeshi bua Kristo wende biafiki, bualu mbimanshe mubandi wa bana betu panshi, udi uba-

379

Mbele Satana panshi

banda munya ne butuku kumpala kua Nzambi wetu! 11Bakamutshimuna bua mashi a Muana wa mukoko ne bua dîyi dia bumanyishi buabu, ne kabavua banange anyima yabu too ne kumpala kua lufu. 12Bua bualu ebu, sankayi nuenu diulu ne nuenu badi basombamu! Diakabi kudi buloba ne kudi mbuu, bualu Diabolo mmupueke kunudi, muikale ne tshiji tshikole, mumanye ne: udi ne tshikondo tshîpi.” 13 Pakamona dragon ne: mbamuimanshe pa buloba, wakakengesha mukaji uvua mulele muana wa balume. 14 Kadi bakapesha mukaji mapuapua abidi a nyunyi wa mukanku munene bua kubukaye kuya mu tshipela muaba wende udibu ne bua kumudishila bua tshikondo tshimue ne bikondo ne tshitupa tshia tshikondo, kule ne nyoka. 15 Nyoka wakapatula mukana muende mâyi bu musulu munyima mua mukaji au bua musulu umuine. 16Kadi buloba buakalua kuambuluisha mukaji, ne buloba buakabulula mukana muabu ne kuminabu musulu uvua dragon mupatule mukana muende. 17 Dragon wakakuatshila mukaji tshiji, kuyaye kuluisha tunkanunuina tuende tuvua tushale tudi tutumikila mikenji ya Nzambi ne tudi ne mudimu wa kufila bumanyishi bua Yezu. Wakimana tendee pa lusenga lua ku mbuu. Meme kumona nyama wa luonji upatuka mu mbuu, muikale ne nsengu dikumi ne mitu muanda mutekete, ne bifulu bia butumbi dikumi pa nsengu yende, kadi pa

13

Bua 13:1 Mmumue ne: dragon.

BUAKABULUIBUA 12:11–13:10 mitu yende mêna a kupenda nawu Nzambi. 2Nyama wa luonji umvua mumone uvua bu nkashama, kadi makama ende avua bu a nyama wa wurse, mukana muende muvua bu mukana mua ntambue. Dragon wakapesha nyama wa luonji au bukole buende ne nkuasa wende wa bukalenge ne bukokeshi bunene. 3 Ngakamona ne: mutu wende umue uvua umueneka bu mutapa mputa wa lufu, kadi mputa wende au wakuma, ne ba pa buloba bonso bakalonda nyama wa luonji benda bakema. 4 Bakatendelela dragon bualu uvua mupeshe nyama wa luonji bukokeshi, ne bakatendelela nyama wa luonji ne mêyi aa: “Nnganyi udi bu nyama wa luonji eu ne nnganyi udi mua kuluangana nende?” 5 Bakamupesha mukana mudi muamba malu manene ne mêyi a bipendu, ne bakamupesha bukokeshi bua kuenza malu munkatshi mua ngondo makumi anayi ne ibidi. 6 Wakabulula mukana muende bua kupenda Nzambi, kupenda dîna diende ne muaba udiye musombele, ne badi basombe mu diulu. 7 Bakamuanyishila bua kuluangana ne bansantu ne kubatshimuna, ne bakamupesha bukokeshi pa tshisamba tshionso ne bantu bonso ne muakulu wonso ne ditunga dionso. 8Bantu bonso badi basombe pa buloba nebamutendelele. Katshia ku ntuadijilu kua bantu, ki mbafunde dîna dia muntu nansha umue wa kudibu mu mukanda wa muoyo wa Muana wa mukoko uvuabu bashipe. 9 Muntu udi ne matshi, umvue. 10 Bikala muntu ne bua kuya mu bupika, neaye mu bupika. Bikala muntu ushipangana ne muele, udi

BUAKABULUIBUA 13:11–14:7 ne bua kufua ku muele. Bualu ebu budi bulomba bansantu bua kuikalabu ne dinanukila ne ditabuja. 11 Ngakamona nyama wa luonji mukuabu upatuka mu buloba, uvua ne nsengu ibidi bu muana wa mukoko, kadi wakatuadija kuakula bu dragon. 12 Udi wenza malu ne bukokeshi buonso bua nyama wa luonji wa kumpaˆ la au ku mesu kuende. Udi wenza bua buloba ne bantu badi basombapu batendelele nyama wa luonji wa kumpala au uvua ne mputa wa lufu ukavua mume. 13 Udi wenza bimanyinu binene, upatula too ne kapia mu diulu kapueka pa ˆ buloba ku mesu kua bantu. 14 Udi upambuisha bantu badi basombe pa buloba ne bimanyinu bivuabu bamuanyishile bua kuenza kumpala kua nyama wa luonji, eku wambila bantu badi basombe pa buloba bua kuenza tshimfuanyi tshia nyama wa luonji uvuabu batape muele kadi mupetulule muoyo. 15 Bavua bamuanyishile bua kuela tshimfuanyi tshia nyama wa luonji mupuya, bua tshimfuanyi tshia nyama wa luonji tshiakule ne tshishipeshe bantu bonso badi babenga kutendelela tshimfuanyi tshia nyama wa luonji. 16 Udi wenzeja bantu bonso, bakese ne banene, babanji ne bapele, badikadile ne bapika, bua bapete tshimanyinu pa tshianza tshiabu tshia balume anyi pa mpala yabu, 17 bua kakuikadi muntu nansha umue udi mua kusumba anyi kusumbisha, anu udi ne ˆ tshimanyinu atshi: ndına dia nyaˆ ma wa luonji anyi nomba wa dına diende. 18 Bualu ebu budi bulomba meji: Muntu udi ne lungenyi enze makumi a nomba wa nyama

Nyama wa luonji. 144 000

380

wa luonji, bualu nnomba wa muntu; ne nomba wende udi 666. Ngakamona, ne tangila, Muana wa mukoko muimane pa Mukuna wa Siyona ne baˆ ntu 144 000 badi ne dına diende ne ˆ dına dia Tatu wende mafunda pa mpala yabu. 2 Ngakumvua mukungulu ufuma mu diulu bu muˆ kungulu wa mayi a bungi ne bu mukungulu wa dikubakuba dikole; mukungulu umvua mumvue uvua bu wa bimbi ba misambu bimba ne nzenze yabu. 3 Badi bimba musambu uvua umvuika bu musambu mupiamupia kumpala kua nkuasa wa bukalenge ne kumpala kua bifukibua binayi bidi ne muoyo ne bakulu; kakuvua muntu uvua mua kumanya musambu au, anu bantu 144 000 bavuabu basumbe pa buloba. 4 Bobu aba, mbantu bavua kabayi badinyange ne bakaji; bushuwa, badi tumama. Bobu aba, mbantu badi batungunuka ne kulonda Muana wa mukoko kuonso kudiye uya. Bavua babasumbe munkatshi mua bantu bu mamuma a kumpala bua Nzambi ne bua Muana wa mukoko, 5 kabavua basangane dishima mukana muabu; kabena ne kalema. 6 Ngakamona muanjelu mukuabu upapala munkatshi mua diulu, uvua ne lumu luimpe lua tshiendelele lua kumanyisha badi basombe pa buloba, kudi ditunga dionso, tshisamba tshionso, muakulu wonso ne bantu bonso, ˆ 7 wamba ne dıyi dikole ne: “Tshinayi Nzambi, mutumbishayi, buaˆ lu dıba dia dilumbuluisha diende diakumbanyi; nunku tendelelayi Yeye uvua muenze diulu ne buloˆ ba ne mbuu ne mpokolo ya mayi.”

14

381

Babilone mmukuluke

8 Muanjelu mukuabu muibidi wakalonda wamba ne: “Wakuluki! Babilona Munene mmukuluke, yeye uvua munuishe bisamba bionso mvinyo wa dijinga dikole dia masandi ende!” 9 Muanjelu mukuabu muisatu ˆ wakabalonda wamba ne dıyi dikole ne: “Muntu yeye mutendelele nyama wa luonji ne tshimfuanyi tshiende, ne bamutue tshimanyinu pa mpala pende anyi pa tshianza tshiende, 10 neanue pende mvinyo wa tshiji tshia Nzambi udibu bapongolola mu dikopo dia tshiji tshiende kayi mutekesha; nebamukengeshe ne kapia ne sufre kumpala kua banjelu ba tshijila ne kumpala kua Muana wa mukoko. 11 Muishi wa dikenga diabu udi ubanda kashidi ne tshiendelele, kabena bikisha munya ne butuku bobu badi batendelela nyama wa luonji ne tshimfuanyi tshiende, ne muntu yonso udibu batua ˆ tshimanyinu tshia dına diende. 12 Bualu ebu budi bulomba bansantu bua kuikala ne dinanukila, bobu badi batumikila mikenji ya Nzambi ne balamate ku ditabuja dia Yezu.” ˆ 13 Ngakumvua dıyi difuma mu diulu diamba ne: “Funda ne: Badi bafua mu buobumue ne Mukalenge kutuadijila ku mpindieu mba diakalenga. Nyuma udi wamba ne: eyowa, bikishe ku midimu yabu mikole, bualu malu avuabu benze adi aya nabu.” 14 Ngakamona, ne tangila, ditutu ditoke, ne muntu uvua musombapu uvua mufuane muana wa muntu, muikale ne tshifulu tshia butumbi tshia ngolo ku mutu ne muele mutue wa kunowa nawu mu tshianza.

BUAKABULUIBUA 14:8–15:1 15 Muanjelu mukuabu wakapatukila mu muaba wa tshijila wa ntempelo, wela uvua musombe pa diˆ tutu mbila ne dıyi dikole ne: “Ela muele webe wa kunowa nawu, unoˆ we, bualu dıba dia kunowa diakumbanyi, bualu bia kunowa bia pa buloba bikadi bipie bimpe menemene.” 16 Yeye uvua musombe pa ditutu wakela muele wende wa kunowa nawu pa buloba, ne wakanowa bintu bia pa buloba. 17 Muanjelu mukuabu kabidi wakapatukila mu muaba wa tshijila wa ntempelo udi mu diulu; yeye pende uvua ne muele mutue wa kunowa nawu. 18 Muanjelu mukuabu kabidi wakapatukila ku tshioshelu ne uvua ne bukokeshi pa kapia. Wakela uvua ne muele mutue ˆ wa kunowa nawu dıyi dikole wamba ne: “Ela muele webe mutue wa kunowa nawu, usangishe tusumbu tua tumuma tua muonji wa mvinyo wa pa buloba, bualu tumuma tuawu tukadi tupie.” 19 Muanjelu wakela muele wende wa kunowa nawu pa buloba, kusangishaye mvinyo wa pa buloba, kumuela mu tshikaminu tshinene tshia mvinyo tshia tshiji tshia Nzambi. 20 Bakadiata tshikaminu tshia mvinyo pambelu pa tshimenga, ne mashi akapatuka mu tshikaminu tshia mvinyo kufikawu too ne pa bule bua mionji ya ku mbanga ya tubalu, mutantshi wa kilometre mitue ku 300.1 Ngakamona tshimanyi15 nu tshikuabu tshinene ne tshia dikema mu diulu: banjelu muanda mutekete bikale ne bipupu muanda mutekete. Ebi mbia Bua 14:201 Bil. Greke: “stade 1 600.”

BUAKABULUIBUA 15:2–16:9 ndekelu, bualu biobi mbidibu batuisha nabi tshiji tshia Nzambi ku ndekelu. 2 Meme kumona tshintu tshienze bu mbuu wa lumuenu musambakaja ne kapia, ne bantu badi batshimune nyama wa luonji ne tshimfuanyi tshiende ne nomba wa dîna diende. Bavua bimane pabuipi ne mbuu wa lumuenu eu, bambule nzenze ya Nzambi. 3 Badi bimba musambu wa Mose mupika wa Nzambi ne musambu wa Muana wa mukoko bamba ne: “Midimu yebe mminene ne ya dikema, Yehowa Nzambi Wa Bukole Buonso. Njila yebe mmiakane ne milelela, Mukalenge wa tshiendelele. 4 Yehowa, nnganyi wabenga kukutshina bulelela ne kutumbisha dîna diebe? Bualu anu wewe nkayebe ke udi muena lulamatu! Bualu bisamba bionso nebilue, nebitendelele kumpala kuebe, bualu mikenji yebe miakane mmimueneke patoke.” 5 Pakapita malu aa ngakamona, ne bakunzulula muaba wa tshijila wa ku ntenta wa bumanyishi mu diulu, 6 ne banjelu muanda mutekete bavua ne bipupu muanda mutekete bakapatukila muaba wa tshijila au, bavuale bilamba bia line muimpe ubalakana, badisuike bilamba bia ngolo pa biadi. 7 Tshimue tshia ku bifukibua binayi bidi ne muoyo tshiakapesha banjelu muanda mutekete tubakudi muanda mutekete tua ngolo tuvua tuwule tente ne tshiji tshia Nzambi udi ne muoyo kashidi ne tshiendelele. 8 Muaba wa tshijila wakuwula ne muishi bua butumbi bua Nzambi ne bua bukole buende, kakuvua muntu uvua mua kubuela muaba wa tshijila too ne pavua bipupu muanda mu-

Bipupu 7. Tubakudi 7

382

tekete bia banjelu muanda mutekete bijika. Ngakumvua dîyi dikole difuma muaba wa tshijila diambila banjelu muanda mutekete ne: “Ndayi nupongolole tubakudi muanda mutekete tua tshiji tshia Nzambi pa buloba.” 2Wa kumpala wakaya, kupongololaye kabakudi kende pa buloba. Mputa mubi menemene udi usama wakakengesha bantu bavua ne tshimanyinu tshia nyama wa luonji ne bavua batendelela tshimfuanyi tshiende. 3 Muibidi wakapongolola kabakudi kende mu mbuu. Mbuu wakalua mashi bu a muntu mufue, ne tshintu tshionso tshivuamu ne muoyo tshiakafua. 4Muisatu wakapongolola kabakudi kende mu misulu ne mu mpokolo ya mâyi. Yakalua mashi. 5Meme kumvua muanjelu udi ne bukokeshi pa mâyi wamba ne: “Wewe udiku ne uvuaku, Muena lulamatu, udi muakane bualu udi mulumbuluishe mushindu eu, 6 bualu bavua bapongolole mashi a bansantu ne a baprofete, ne udi mubapeshe mashi bua kunuabu; ke tshidi tshibakumbanyine.” 7 Ngakumvua tshioshelu tshiamba ne: “Eyowa, Yehowa Nzambi Wa Bukole Buonso, kulumbuluisha kuebe nkulelela ne kuakane.” 8Muinayi wakapongolola kabakudi kende pa dîba; bakanyishila dîba bua kuosha bantu ne kapia. 9Bantu bakuoshika ne luya lukole, kadi bakapenda dîna dia Nzambi udi ne bukokeshi pa bipupu ebi, ne kabavua bakudimune mutshima ne bamutumbishe to.

16

Bua 16:3 Anyi “anyima.”

383

Armagedone

10 Muitanu wakapongolola kabakudi kende mu nkuasa wa bukalenge wa nyama wa luonji. Bukalenge buende buakalua mîdima, bakatuadija kusumakaja ndimi yabu bua bivua bibasama, 11kadi bakapenda Nzambi wa mu diulu bua bivua bibasama ne bua mputa yabu, ne kabakakudimuna mutshima bua bienzedi biabu. 12Muisambombo wakapongolola kabakudi kende pa musulu munene wa Pelata, mâyi awu akuma, bua kulongoluela bakalenge badi bafumina kudi dîba dipatukila njila. 13 Meme kumona mêyi a bukoya asatu mamba ku nyuma avua bu ndimba apatuka mukana mua dragon ne mukana mua nyama wa luonji ne mukana mua muprofete wa dishima. 14 Mu bulelela, mêyi aa mmamba ku bukole bua bademon ne adi enza bimanyinu; adi aya kudi bakalenge ba pa buloba bujima bua kubasangisha pamue ku mvita ya dituku dinene dia Nzambi Wa Bukole Buonso. 15 “Tangila! Ndi ndua bu muivi. Muntu wa diakalenga ngudi ushala mutabale ne ulama bilamba biende bia pa mutu bua kendi butaka ne bantu kabamonyi bundu buende.” 16Adi abasangisha pamue muaba udibu babikila mu tshiena Ebelu ne: Armagedone. 17 Wa muanda mutekete wakapongolola kabakudi kende mu kapepe. Dîba adi, dîyi dikole diakapatukila muaba wa tshijila difuma ku nkuasa wa bukalenge diamba ne: “Kuajiki!” 18 Kuvua mipenya ne mêyi ne makubakuba, ne kuvua kabidi tshikumina tshikole tshitu katshiyi tshianji kue-

BUAKABULUIBUA 16:10–17:4 nzeka katshia bantu bafukibua pa buloba, ne tshikumina atshi tshivua tshinene menemene ne tshikole. 19 Tshimenga tshinene tshiakakosoloka mu bitupa bisatu, ne bimenga bia bisamba bikuabu biakakuluka; Nzambi wakavuluka Babilona Munene bua kumupesha dikopo dia mvinyo wa tshiji tshiende tshikole. 20Kabidi, tshidiila tshionso tshiakanyema, kabakasangana mikuna. 21 Mabue manene a mvula, dibue dionso dikale ne bujitu bu bua ntalanta umue, akafuma mu diulu kudituta pa bantu; bantu bakapenda Nzambi bua tshipupu tshia mabue a mvula, bualu tshipupu atshi tshivua tshinene tshia dikema. Umue wa ku banjelu muanda mutekete bavua ne tubakudi muanda mutekete wakalua, kungambilaye ne: “Luaku, nenkuleje dilumbuluisha dia ndumba munene udi musombe pa mâyi a bungi 2 uvua bakalenge ba pa buloba bende nende masandi, ne bantu ba pa buloba bakuatshike ne mvinyo wa masandi ende.” 3 Wakaya nanyi ku bukole bua nyuma mu tshipela kampanda. Meme kumona mukaji mukuabu musombe pa nyama wa luonji mukunze uvua muwule tente ne mêna a kupenda nawu Nzambi ne uvua ne mitu muanda mutekete ne nsengu dikumi. 4Mukaji au uvua muvuale bilamba bikunzubile ne bikunze, uvua mudilengeje ne ngolo ne mabue a mushinga mukole ne mabue a busanga, ne uvua ne dikopo dia ngolo mu tshianza tshiende diuwule ne bintu bia muengu ne bintu bia

17

Bua 16:21 Kilo mitue ku 20,4.

BUAKABULUIBUA 17:5–18:3 bukoya bia masandi ende. 5 Pa mpala pende pavua pafunde dîna dikale bualu busokoka: “Babilona Munene, mamu wa bandumba ne wa bintu bia muengu bia pa buloba.” 6Ngakamona ne: mukaji au uvua mukuatshike ne mashi a bansantu ne mashi a bantemu ba Yezu. Pangakamumona, ngakakema bikole. 7 Ke muanjelu au kungambila ne: “Bua tshinyi uvua mukeme? Nenkuambile bualu busokoka bua mukaji au ne bua nyama wa luonji udi mumuambule udi ne mitu muanda mutekete ne nsengu dikumi: 8 Nyama wa luonji uuvua mumone, uvuaku, kadi kenaku, tshidibi ukadi pa kupatuka mu tshina tshidi katshiyi ne ndekelu, ne pashishe udi uya too ne ku dibutuka. Bantu badi pa buloba, badi mêna abu kaayi mafunda mu mukanda wa muoyo katshia ku ntuadijilu kua bantu, nebakeme padibu bamona nyama wa luonji uvuaku, kadi kenaku, ne neikalaku kabidi. 9 “Bualu ebu budi bulomba lungenyi lua meji: Mitu muanda mutekete idi ileja mikuna muanda mutekete idi mukaji musombe pa nsongo payi. 10 Kudi bakalenge muanda mutekete: batanu bakadi bakuluke, umue udiku, mukuabu ki mmuanji kufika, kadi padiye ufika udi ushalaku bua tshitupa tshîpi. 11Nyama wa luonji au uvuaku, kadi kayiku, udi pende mukalenge wa muanda mukulu, kadi udi upatukila ku bakalenge muanda mutekete, ne udi uya too ne ku dibutuka. 12 “Nsengu dikumi iuvua mumone idi ileja bakalenge dikumi badi kabayi banji kupeta bukalenge, kadi badi bapeta bukoke-

Muana wa mukoko

384

shi bu bakalenge bua dîba dimue pamue ne nyama wa luonji. 13 Bobu aba badi ne meji amue, nunku badi bapesha nyama wa luonji bukole ne bukokeshi buabu. 14Bobu aba nebaluangane ne Muana wa mukoko, kadi bu mudiye Mukalenge wa bakalenge ne Mfumu wa bamfumu, Muana wa mukoko neabatshimune. Kabidi, bantu badi nende badi babikidibue ne basungula ne bena lulamatu, nebatshimune.” 15 Yeye kungambila ne: “Mâyi auvua mumone avua ndumba musombapu adi aleja bantu ne bisumbu bia bantu ne bisamba ne miakulu. 16Nsengu dikumi iuvua mumone ne nyama wa luonji nebikine ndumba eu, nebimupawule, nebimushiye butaka, nebidie mubidi wende ne nebimuoshe yeye mujima ne kapia. 17 Bualu Nzambi mmuteke bualu ebu mu mioyo yabu, bua kukumbajabu lungenyi luende, eyowa, bua kukumbajabu lungenyi luabu lumue padibu bafila bukalenge buabu kudi nyama wa luonji, too ne padi mêyi a Nzambi akumbana. 18 Mukaji uuvua mumone udi uleja tshimenga tshinene tshidi ne bukalenge ku mutu kua bakalenge ba pa buloba.” Malu aa mamane kupita, ngakamona muanjelu mukuabu upueka ufuma mu diulu muikale ne bukokeshi bunene; ne butumbi buende buakakenkesha buloba. 2 Wakela dîyi dikole wamba ne: “Wakuluki! Babilona Munene mmukuluke, mmulue tshisombedi tshia bademon ne muaba udi nyuma ya makoya yonso ne nyunyi ya bukoya yonso idibu bakine isokomena! 3Bua mvinyo wa dijinga dikole dia masandi

18

385

Patukayi. Wewe Babilona

ende, bisamba bionso mbikuluke, ne bakalenge ba pa buloba bavua bende nende masandi ne bangenda mushinga ba pa buloba bavua balue babanji ku bukole bua bintu biende bia mushinga mukole bidiye munguije kakuyi bundu.” 4 Ngakumvua dîyi dikuabu difuma mu diulu diamba ne: “Bantu banyi, patukayi munkatshi muende binuikala kanuyi basue kubuelakana nende mu mibi yende, ne binuikala kanuyi basue kupeta penu bipupu biende. 5 Bualu mibi yende mmidiunguije mushiki too ne mu diulu, ne Nzambi mmuvuluke bienzedi biende bidi kabiyi biakane. 6 Numupingajile mu mushindu uvuaye muenzele bakuabu malu, eyowa, numupingajile misangu ibidi bua malu adiye muenze; mu dikopo didiye musangishe bintu bia kunua, numusangishile misangu ibidi. 7Mu mushindu uvuaye muditumbishe ne musombe munkatshi mua bintu bimpe bia mushinga mukole kayi bundu, mu mushindu au numupeshe dikenga ne madilu. Bualu udi utungunuka ne kudiambila mu muoyo wende ne: ‘Ndi musombe bu mukalenge mukaji, tshiena mukaji mukamba, tshiakumona madilu nansha kakese.’ 8 Ke bualu kayi bipupu biende nebilue mu dituku dimue: lufu ne madilu ne tshiyole tshia nzala, ne nebamuoshe yeye mujima ne kapia bualu Yehowa Nzambi udi mumulumbuluishe mmukole. 9 “Bakalenge ba pa buloba bavua bende nende masandi ne basombe nende mu bintu bimpe bia mushinga mukole bidiye kayi nabi bundu nebadile ne nebaditute mu tshiadi bua kanyinganyinga bua bualu buende, padibu ba-

BUAKABULUIBUA 18:4-16 mona muishi wa diosheka diende. 10 Nebimanyine pa bule bua buôwa budibu nabu bua dikenga diende ne nebambe ne: ‘Bualu bubi be, bualu bubi be! Wewe tshimenga tshinene, wewe Babilona tshimenga tshikole, bualu dilumbuluisha diebe ndikumbane mu dîba dimue!’ 11“Kabidi, bangenda mushinga ba pa buloba badi badila ne badi mu madilu bua bualu buende, bualu kakuena muntu udi usumba mushiki wa bintu biabu kabidi, 12 mushiki wa bintu bia ngolo ne bia tshiamu tshia arjan ne mabue a mushinga mukole ne mabue a busanga ne bilamba bia line muimpe ne bilamba bikunzubile ne bilamba bia swa ne bilamba bikunze kunzuu; ne bintu bionso bienza ne mabaya a mupuya muimpe ne bintu bia mishindu yonso bienza ne mibanga ne mabaya a mushinga mukole ne tshiamu tshia mitaku ne tshiamu tshifike ne mabue a marbre; 13 ne kinamona kabidi ne amomuma ne manananshi ne mafuta a mupuya muimpe ne bintu bia dipembu dimpe ne mvinyo ne mafuta a olive ne bukula buimpe ne blé ne ngombe ne mikoko ne tubalu ne matempu ne bapika ne mioyo ya bantu. 14Eyowa, tshimuma tshimpe tshivua muoyo webe ujinga ntshikushiye, ne bintu bimpe bionso ne bilenga mbijimine ku mêsu kuebe, kabiakumueneka kabidi nansha. 15 “Bangenda mushinga bavua basumbisha bintu ebi, bavua balue babanji ku diambuluisha diende, nebimane pa bule bua buôwa bua dikenga diende, nebadile, nebikale mu madilu 16 bamba ne: ‘Bualu bubi be, bualu bubi be! Tshimenga tshinene tshivua tshivuala

BUAKABULUIBUA 18:17–19:6 bilamba bia line muimpe ne bilamba bikunzubile ne bikunze kunzuu, ne tshivua tshidilengeja ne bintu bia ngolo ne mabue a mushinga mukole ne mabue a busanga, ˆ 17 bualu mu dıba dimue bubanji bunene nunku mbubutudibue!’ “Kapitene konso ka mazuwa a ˆ mayi ne muntu yonso udi wendela ˆ pa mayi ne bendeshi ba mazuwa a ˆ mayi ne bantu bonso badi bapetela tshiakudia ku mbuu bakimanyina pa bule, 18 kudilabu pavuabu batangila muishi wa diosheka diende bamba ne: ‘Ntshimenga kayi tshidi bu tshimenga tshinene etshi?’ 19 Bakadiela lupuishi mu mutu, kuela mbila, kudila ne kubuela mu madilu bamba ne: ‘Bualu bubi be, bualu bubi be, tshimenga tshinene muvua bantu bonso bavua ne mazuwa pa mbuu balue babanji bua bubanji buatshi, ˆ bualu mu dıba dimue tshiabutudibu!’ 20 “Wewe diulu, sanka bua bualu budi bumuenzekele ne nuenu bansantu ne bapostolo ne baprofete, bualu Nzambi mmumukosele tshibawu bua malu adiye munuenzele!” 21 Muanjelu wa bukole wakela dibue muulu dienze bu dibue dinene dia kupela nadi, kudikupaye mu mbuu wamba ne: “Nebakupe Babilona tshimenga tshinene panshi diakamue ne bukole mushindu eu, kakuikalaku kabidi nansha. 22 Kabakumvua kabidi ˆ munda muebe dıyi dia bimbi ba misambu badi bimba ne nzenze ne tungimba ne bedi ba nshiba ne bedi ba mpungi to. Kabakupeta kabidi munda muebe nsenda nansha umue udi wenza bintu bia mishindu yonso ne kabakumvua kabidi mutoyi wa dibue

“Tumbishayi Yah”

386

dia kupela nadi munda muebe to. 23 Dinkenke dia muendu kadiakukenkesha kabidi munda muebe, ˆ kabakumvua kabidi dıyi dia musedianganyi ne dia mukaji udibu basela munkatshi muebe. Bualu bangenda mushinga bebe bavua bantu banene ba pa buloba, ne ˆ bualu anu bua malu ebe a mıdima bisamba bionso mbipambuke. 24 Eyowa, bakapeta munda muende mashi a baprofete ne a bansantu ne a bantu bonso bavuabu bashipe pa buloba.” Panyima pa malu aa, ngaˆ ˆ kumvua dıyi bu dıyi dikole dia musumba munene wa bantu mu diulu. Bavua bamba ne: “Tumbishayi Yah!1 Lupandu ne butumbi ne bukole mbia Nzambi wetu, 2 bualu dilumbuluisha diende ndilelela ne diakane. Bualu mmulumbuluishe ndumba munene uvua munyange buloba ne masandi ende, ne mmusombuele mashi a bapika bende ku tshianza tshiende.” 3 Diakamue bua musangu muibidi bakamba ne: “Tumbishayi Yah! Muishi wende udi utungunuka ne kubanda kashidi ne tshiendelele.” 4 Bakulu makumi abidi ne banayi ne bifukibua binayi bidi ne muoyo bakakuluka panshi, kutendelela Nzambi udi musombe mu nkuasa wa bukalenge bamba ne: “Amen! Tumbishayi Yah!” ˆ 5 Kabidi, dıyi diakafuma ku nkuasa wa bukalenge diamba ne: “Tumbishayi Nzambi wetu, nuenu bapika bende bonso badi bamutshina, bakese ne banene.” ˆ ˆ 6 Ngakumvua dıyi bu dıyi dia musumba munene wa bantu ne bu

19

Bua 19:11 Anyi “Aleluya.” Yah ntshikeˆ peshilu tshia dına dia Yehowa.

387

Mvita ya Nzambi

ˆ mukungulu wa mayi a bungi ne bu mukungulu wa makubakuba makole. Bavua bamba ne: “Tumbishayi Yah, bualu Yehowa Nzambi wetu Wa Bukole Buonso watuadiji kukokesha. 7 Tusankayi ne tutuayi tshianga tshikole, tumupeshayi butumbi, bualu dibaka dia Muana wa mukoko diafiki ne mukajende ukadi mudilongolole. 8 Eyowa, mbamuanyishile bua kuvuala tshilamba tshimpe tshia line tshidi tshibalakana ne tshikezuke, bualu tshilamba tshia line muimpe tshidi tshileja bienzedi biakane bia bansantu.” 9 Yeye kungambila ne: “Funda ne: Ba diakalenga mbantu badibu babikile ku didia dia dilolo dia dibaka dia Muana wa mukoko.” Yeye kungambila kabidi ne: ˆ “Aa mmeyi malelela a Nzambi.” 10 Ke meme kudiela ku makasa ende bua kumutendelela. Kadi yeye kungambila ne: “Kuenji nanku to! Meme ndi anu mupika bu wewe ne bu bana benu badi ne mudimu wa kumanyisha bualu bua Yezu. Tendelela Nzambi; bualu kumanyisha bualu bua Yezu ke tshidi nyuma muenzeje bua kufundaˆ bu meyi a buprofete.” 11 Ngakamona diulu dibululuke, ne tangila, kabalu katoke. Badi babikila muntu uvua mubandapu ne: Muena Lulamatu ne Mulelela, ne udi ulumbuluisha ne uluangaˆ na mvita ne buakane. 12 Mesu ende adi ludimi lua kapia, ne udi ne bifulu bia butumbi bia bungi ˆ ku mutu. Udi ne dına difunda didi muntu nansha umue kayi mumanye, anu yeye nkayende, 13 ne mmuvuale tshilamba tshia pa ˆ mutu tshimiamina mashi, ne dına ˆ didibu bamubikila didi ne: Dıyi dia Nzambi. 14 Bualu bukuabu, bi-

BUAKABULUIBUA 19:7-21 luilu bia mu diulu bivua bimulonda bibande pa tubalu tutoke, bivuale bilamba bia line muimpe, mutoke ne mukezuke. 15 Mukana muende mudi mupatuka muele wa mvita mule mutue, bua atape nawu bisamba, ne neabalombole ne dikombo dia tshiamu tshifike. Kabidi, udi udiata tshikaminu tshia mvinyo tshia tshiji tshia Nzambi Wa Bukole Buonso. 16 Pa tshilamba tshiende tshia pa mutu, eyowa, pa tshibelu tshiende ˆ mpafunda dına edi: Mfumu wa bamfumu ne Mukalenge wa bakalenge. 17 Ngakamona kabidi muanjelu ˆ ˆ muimane mu dıba, wakela dıyi dikole wambila nyunyi yonso idi ipapala mu diulu ne: “Luayi, nudisangishe pamue bua didia dinene dia dilolo dia Nzambi, 18 bua nudie mibidi ya bakalenge ne mibidi ya bamfumu ba basalayi ne mibidi ya bantu ba bukole ne mibidi ya tubalu ne ya bantu badi babandapu, ne mibidi ya bantu bonso, badikadile ne bapika ne bakese ne banene.” 19 Ngakamona nyama wa luonji ne bakalenge ba pa buloba ne biluilu biabu badisangishe pamue bua kuluisha yeye uvua mubanda pa kabalu ne tshiluilu tshiende. 20 Bakakuata nyama wa luonji pamue ne muprofete wa dishima uvua wenza bimanyinu kumpala kuende bivuaye upambuisha nabi bantu bavua bapete tshimanyinu tshia nyama wa luonji ne bavua batendelela tshimfuanyi tshiende. Bakabela bonso babidi ne muoyo mu dijiba dia kapia didi ditema ne sufre. 21 Kadi bakuabu bavua bashale bakabashipa ne muele mule wa mvita uvua upatuka mukana mua yeye uvua mubande pa kabalu. Nyunyi yonso yakukuta ne mibidi yabu.

BUAKABULUIBUA 20:1–21:2 Ngakamona muanjelu upueka ufuma mu diulu muikale ne nsapi ya ku tshina tshidi katshiyi ne ndekelu ne shene munene mu tshianza tshiende. 2 Wakakuata dragon, nyoka wa kale au, udi Diabolo ne Satana, wakamusuika bua bidimu 1 000. 3 Wakamuela mu tshina tshidi katshiyi ne ndekelu, kutshikanga, ne kutuapu tshitampi pa mutu pende, bua kapambuishi kabidi bisamba too ne pajika bidimu 1 000. Panyima pa malu aa udi ne bua kulekeledibua ˆ bua tshitupa tshıpi. 4 Ngakamona nkuasa ya bukalenge, ne bakapesha bavua basombamu bukokeshi bua kulumbuluisha. Eyowa, ngakamona mioyo ya bantu bavuabu bashipe bualu bavua bamanyisha bualu bua Yezu ne bakula bua Nzambi. Kabavua batendelele nyama wa luonji anyi tshimfuanyi tshiende ne kabavua bapete tshimanyinu pa mpala yabu ne pa tshianza tshiabu to. Bakapetulula muoyo, ne kukokeshabu bu bakalenge pamue ne Kristo bidimu 1 000. 5 (Bafue bavua bashale kabavua bapetulule muoyo too ne pakajika bidimu 1 000.) Edi ndibishibua dia ku lufu dia kumpala. 6 Muntu yonso udi upeta dibishibua dia ku lufu dia kumpala edi ngua diakalenga ne ngua tshijila; lufu luibidi kaluena ne bukokeshi kudibu to, kadi nebikale bakuidi ba Nzambi ne ba Kristo, ne nebakokeshe nende bu bakalenge bidimu 1 000. 7 Diakamue padi bidimu 1 000 bijika, nebapatule Satana mu buloko buende, 8 neapatuke bua kupambuisha bisamba bidi ku matumba anayi a buloba, Goga ne Magoga, bua kubasangishaye pamue bua mvita. Bungi buabu budi

20

Bidimu 1 000. Mivungu

388

bu nsenga ya ku mbuu. 9 Bakatangalaka pa buloba bujima, kunyungulukabu tshitudilu tshia bansantu ne tshimenga tshinangibue. Kadi kapia kakapueka kafuma mu diulu, kubabutulaku. 10 Bakela Diabolo uvua ubapambuisha mu dijiba dia kapia ne sufre mukavua nyama wa luonji ne muprofete wa dishima; nebabakengeshe munya ne butuku kashidi ne tshiendelele. 11 Ngakamona nkuasa wa bukalenge munene mutoke ne yeye uvua musombamu. Diulu ne buloba biakanyema kumpala kuende, kabivua kabidi ne muaba to. 12 Ngakamona bafue, banene ne bakese, bimane kumpala kua nkuasa wa bukalenge, ne bakabulula mikanda. Kadi bakabulula mukanda mukuabu; mmukanda wa muoyo. Bakalumbuluisha bafue bilondeshile malu avua mafunde mu mikanda eyi bilondeshile bienzedi biabu. 13 Mbuu wakapatula bafue bavuamu, ne lufu ne Lukita1 biakapatula bafue bavua munda muabi, bakabalumbuluisha muntu ne muntu bilondeshile bienzedi biende. 14 Bakela lufu ne Lukita1 mu dijiba dia kapia. Etshi tshidi tshiumvuija lufu luibidi: dijiba dia kapia. 15 Kabidi muntu yonso uvuabu kabayi basangane mufunda mu mukanda wa muoyo bakamuela mu dijiba dia kapia. Ngakamona diulu dipiadipia ne buloba bupiabupia; bualu diulu dia kale ne buloba bua kale bivua bijimine, ne mbuu katshienaku kabidi. 2 Ngakamona tshimenga tshia tshijila, Yelusha-

21

Bua 20:131 Anyi “Hadese.” “Hadese.”

141 Anyi

389

Lufu kaluakuikalaku. Mukaji

lema Mupiamupia, tshipueka tshifuma mu diulu kudi Nzambi, tshilongolola bu mukaji udi usedibua, mudilengeje bua kuakidila bayeˆ nde. 3 Ke meme kumvua dıyi dikole difuma ku nkuasa wa bukalenge diamba ne: “Tangilayi! Ntenta wa Nzambi udi ne bantu, ne yeye neasombe nabu, ne bobu nebikale bantu bende. Nzambi muine neikale nabu. 4 Yeye neakupule ˆ tshinsonji tshionso ku mesu kuabu, ne lufu kaluakuikalaku kabidi, nansha madilu, nansha miadi, nansha bisama kabiakuikalaku kabidi. Malu a kale ajiminyi.” 5 Yeye udi musombe mu nkuasa wa bukalenge wakamba ne: “Tangilayi! Ndi mvuija bintu bionso bipiabipia.” Udi wamba kabidi ne: ˆ “Funda, bualu meyi aa nga kueyemena ne malelela.” 6 Wakangambila ne: “Akumbanyi! Meme ndi Alfa ne Omega, ntuadijilu ne ndekelu. Muntu yonso udi ne nyota ˆ nemmupeshe mayi a ku mpoˆ kolo wa mayi a muoyo tshianana. 7 Muntu yonso udi utshimuna neapiane bintu ebi, ne nengikale Nzambi wende ne yeye neikale ˆ muananyi. 8 Kadi bua bena buowa ne badi kabayi ne ditabuja ne badi banyanguke mu bukoya buabu ne bashipianganyi ne bena masandi ne bantu badi benza malu a ˆ mıdima ne batendeledi ba mpingu ne bena mashimi bonso, luseke luabu neluikale mu dijiba didi ditema ne kapia ne sufre. Etshi tshidi tshiumvuija lufu luibidi.” 9 Umue wa ku banjelu muanda mutekete bavua ne tubakudi muanda mutekete tuvua tuwule ne bipupu muanda mutekete bia ndekelu wakalua, kungambilaye ne: “Luaku, nenkuleje muka-

BUAKABULUIBUA 21:3-18 ji udi usedibua, mukaji wa Muana wa mukoko.” 10 Wakaya nanyi ku bukole bua nyuma ku mukuna munene mule, kundejaye Yelushalema, tshimenga tshia tshijila, tshipueka tshifuma mu diulu kudi Nzambi 11 tshikale ne butumbi bua Nzambi. Tshivua tshibalakana bu dibue dia mushinga mukole menemene, bu dibue dia yaspe didi dikenka bu dibue dia kristale ditoke too. 12 Tshivua ne tshimanu tshinene tshile ne biibi dikumi ne bibidi, ne banjelu dikumi ne babidi ku biibi; ne ku biibi aku kuvua ˆ mena a bisamba dikumi ne bibidi bia bana ba Isalele. 13 Ku Est kuvua biibi bisatu, ne ku Nord biibi bisatu, ku Sud biibi bisatu ne ku Ouest biibi bisatu. 14 Tshimanu tshia tshimenga tshivua kabidi ne mabue dikumi ne abidi a bishimiˆ kidi, ne pa mabue apu pavua mena a bapostolo dikumi ne babidi ba Muana wa mukoko. 15 Yeye uvua wakula nanyi uvua mukuate dilenga dia ngolo dia kupima nadi, bua kupima tshimenga ne biibi biatshi ne tshimanu tshiatshi. 16 Tshimenga tshidi ne matumba anayi a bule bumue, bule buatshi budi muomumue ne butshiama buatshi. Wakapima tshimenga ne dilenga: kilometre mitue ku 2 220;1 bule buatshi ne butshiama buatshi ne butumbuke buatshi bidi muomumue. 17 Wakapima kabidi tshimanu tshiatshi: Metre matue ku 64,1 bilondeshile kupima kua muntu, kudi kabidi muomumue ne kupima kua muanjelu. 18 Tshimanu tshivua tshibaka ne yaspe, ne tshimenga tshivua tshia ngolo muimpe bu lumuenu lutoke. Bua 21:161 Bil. Greke: “stade 12 000.” 171 Bil. Greke: “nkubita 144.”

BUAKABULUIBUA 21:19–22:9 19 Bishimikidi bia tshimanu tshia tshimenga bivua bilengeja ne mabue a mushinga mukole a mishindu yonso: tshishimikidi tshia kumpala tshivua tshia yaspe, tshibidi tshia safire, tshisatu tshia kalasedone, tshinayi tshia emerode, 20 tshitanu tshia sardonikise, tshisambombo tshia sarduane, tshia muanda mutekete tshia krizolite, tshia muanda mukulu tshia berile, tshia tshitema tshia topaze, tshia dikumi tshia krizopraze, tshia dikumi ne tshimue tshia yasente, tshia dikumi ne tshibidi tshia ametiste. 21 Biibi dikumi ne bibidi bivua pabi mabue a busanga dikumi ne abidi; tshiibi tshionso tshivua tshienza ne dibue dia busanga dimue. Njila munene wa mu tshimenga uvua wa ngolo muimpe bu lumuenu ludi lumueneka ne dia muamua. 22 Tshivua mumone ntempelo munda muatshi to, bualu Yehowa Nzambi Wa Bukole Buonso ne Muana wa mukoko badi ntempelo watshi. 23 Tshimenga etshi kaˆ tshiena dijinga ne dıba anyi ne ngondo bua kutshikenkesha, bualu butumbi bua Nzambi budi butshikenkesha, ne muendu watshi uvua Muana wa mukoko. 24 Bisamba nebiende ku diambuluisha dia butoke buatshi, ne bakalenge ba pa buloba nebalue ne butumbi buabu munda muatshi. 25 Kabakukanga biibi biatshi mu munya nansha, bualu butuku kabuakuikalamu to. 26 Nebaluamu ne ˆ butumbi ne buneme bua bisamba. 27 Kadi tshintu tshionso tshidi katshiyi tshia tshijila ne muntu yonso udi wenza malu a bukoya ne a dishima kakubuelamu nansha kakese; anu bantu badibu bafunde mu mukanda wa muoyo wa Muana wa mukoko ke babuelamu.

ˆ Musulu wa mayi a muoyo

390

Wakandeja musulu wa ˆ mayi a muoyo matoke bu dibue dia kristale, upatukila ku nkuasa wa bukalenge wa Nzambi ne wa Muana wa mukoko 2 upueka too ne munkatshi mua njila munene wa mu tshimenga. Ku mielelu yonso ibidi ya musulu kuvua mitshi ya muoyo ikuama bimuma misangu dikumi ne ibidi, ikuama bimuma biayi ngondo yonso. Ne mabeji a mitshi ayi avua bua kuondopa nawu bisamba. 3 Kakuakuikala kabidi mulawu nansha. Kadi nkuasa wa bukalenge wa Nzambi ne wa Muana wa mukoko neyikale mu tshimenga atshi, ne bapika ba Nzambi nebamuenzele mudimu wa tshijila; 4 nebamone mpala wende, ˆ ne dına diende nedikale pa mpala yabu. 5 Butuku kabuakuikalaku kabidi, ne kabena dijinga ne dinkenka dia muendu anyi butoke ˆ bua dıba to, bualu Yehowa Nzambi neabatokeshe, ne nebakokeshe bu bakalenge kashidi ne tshiendelele. ˆ 6 Wakangambila ne: “Meyi aa nga kueyemena ne mmalelela; eyowa, Yehowa Nzambi uvua muenzeje baprofete ne nyuma wende wakatuma muanjelu wende bua kuleja bapika bende malu adi ne bua kueˆ nzeka mu katupa kıpi emu. 7 Tangila! Ndi ndua lukasa. Muntu yoˆ nso udi utumikila meyi a buprofete a mu mukanda eu ngua diakalenga.” 8 Meme Yone ke uvua mumvue ne mumone malu aa. Pamvua muumvue ne muamone, ngakadiela panshi ku makasa a muanjelu uvua undeja malu aa bua kumutendelela. 9 Kadi yeye kungambila ne: “Kuenji nanku to! Ndi anu mupika bu wewe ne bu bana benu baprofete ne bantu badi batumiki-

22

391

ˆ “Luaku!” wangata mayi

ˆ la meyi a mu mukanda eu. Tendelela Nzambi.” 10 Kungambilaye kabidi ne: ˆ “Kutu tshitampi ku meyi a buprofete a mu mukanda eu to, bualu tshikondo tshijadika tshikadi pabuipi. 11 Muntu udi kayi muakane atungunuke mu dipanga buakane; muntu mukoya atungunuke mu bukoya buende; kadi muntu muakane atungunuke mu buakane, ne munsantu atungunuke mu bunsantu. 12 “ ‘Tangila! Ndi ndua lukasa, ne difutu dindi mfila ndi nadi muaba eu, bua kufuta muntu yonso bilondeshile mudimu wende. 13 Meme ndi Alfa ne Omega, wa kumpala ne wa ndekelu, ntuadijilu ne nshikidilu. 14 Ba diakalenga mbantu badi basukula mizabi yabu bua bapete bukokeshi bua kuya ku mitshi ya muoyo ne bua bamone mua kubuela mu tshimenga, babuelela ku biibi biatshi. 15 Pambelu padi mbua ne bantu ˆ badi benza malu a mıdima ne bena masandi ne bashipianganyi ne batendeledi ba mpingu ne muntu yonso udi munange mashimi ne utungunuka ne kushima.’ 16 “ ‘Meme Yezu, mvua mutume muanjelu wanyi bua kunumanyi-

BUAKABULUIBUA 22:10-21 sha malu aa bua bisumbu. Ndi muji ne kankanunuina ka Davidi, ne mutoto wa nkesha udi ukenka.’ ” 17 Nyuma ne mukaji musela badi batungunuka ne kuamba ne: “Luaku!” Ne muntu yonso udi umvua ambe ne: “Luaku!” Muntu yonso udi ne nyota alue; muntu ˆ yonso udi musue angate mayi a muoyo tshianana. 18 Ndi mmanyisha muntu yoˆ nso udi umvua meyi a buprofete a mu mukanda eu ne: Bikala muntu musakidile tshintu ku malu aa, Nzambi neamusakidile bipupu bidi bifunda mu mukanda eu; 19 ne bikala muntu mumbushe ˆ tshintu mu meyi a mu mukanda wa buprofete eu, Nzambi neumbushe tshitupa tshiende ku malu adi mafunda mu mukanda eu, kakumuanyishila bua kudia bimuma bia ku mitshi ya muoyo ne bua kubuela mu tshimenga tshia tshijila. 20 “Yeye udi umanyisha malu aa udi wamba ne: ‘Eyowa; ndi ndua lukasa.’ ” “Amen! Luaku, Mukalenge Yezu.” 21 Ngasa wa Mukalenge Yezu Kristo ikale ne bansantu.

Tablo wa Mikanda ivua mu tshiena Greke ivuabu bafunde mu bikondo bietu ebi (Bimue bidimu [ne miaba ivuabu bafundile] ki mbimanyike bimpe menemene to. k. udi umvuija: “kumpala”; b. udi umvuija: “bu mu,” anyi “pabuipi ne”)

ˆ Dına dia mukanda

Mufundi

Muaba uvuabu baufundile

Matayi ˆ Mako Luka Yone Bienzedi Lomo 1 Kolinto 2 Kolinto Galatiya

Matayi ˆ Mako Luka Mupostolo Yone Luka Paulo Paulo Paulo Paulo

Efeso Filipoyi Kolosayi 1 Tesalonike 2 Tesalonike 1 Timote 2 Timote Tito Filemona Ebelu Yakobo

Paulo Paulo Paulo Paulo Paulo Paulo Paulo Paulo Paulo Paulo Yakobo (Muanabu ne Yezu) Petelo Petelo Mupostolo Yone Mupostolo Yone Mupostolo Yone Yuda (Muanabu ne Yezu) Mupostolo Yone

1 Petelo 2 Petelo 1 Yone 2 Yone 3 Yone Yuda Buakabuluibua

392

Dijika dia difunda (B.B.)

Palestine Lomo Kaisaliya Efeso, anyi pabuipi Lomo Kolinto Efeso Makedoniya Kolinto anyi Suliya wa ku Antiokiya Lomo Lomo Lomo Kolinto Kolinto Makedoniya Lomo Makedoniya (?) Lomo Lomo Yelushalema

b. b. b. b. b. b. b. b. b.

41 60-65 56-58 98 61 56 55 55 50-52

b. 60-61 b. 60-61 b. 60-61 b. 50 b. 51 b. 61-64 b. 65 b. 61-64 b. 60-61 b. 61 k. 62

Babilona Babilona (?) Efeso, anyi pabuipi Efeso, anyi pabuipi Efeso, anyi pabuipi Palestine (?)

b. b. b. b. b. b.

Patemo

b. 96

62-64 64 98 98 98 65

TSHIKEBELU TSHIA MIAKU YA MU BIBLE ˆ Tangila bikepeshilu bia mena a mikanda ya mu Bible mu dibeji 6.

A A BADEMON, Yak 3:15 a bunyama, a. ABADONA, Bua 9:11 mukalenge, diende A. ABALAHAMA, Mat 8:11 kudia pamue ne A. Gal 3:29 nudi kankanunuina ka A. Eb 11:8 Bua ditabuja, A., wakatumikila Yak 2:21 babale A. ne: mmuntu muakane Mat 22:32; Yne 8:39; Lom 4:3; Eb 6:13. -A BALUME, Gal 2:9. -A BANKAMBUA, Bz 22:3 Mikenji ya b. ˆ ABA, Lom 8:15 kuela dıyi ne: A., Tatu! Gal 4:6 nyuma wela lubila ne: A., Tatu! ABELE, Mat 23:35 mashi a muntu muakane A. Eb 11:4 Bua ditabuja, A. wakapesha Luk 11:51; Eb 12:24. ABIYA, Luk 1:5. -A BUBI(MI-), Lom 6:6 mubidi wetu w. wikale -A BUKOYA(MA-), Mat 23:27 nkita ne bintu b. Lom 1:24 wakabalekelela ku malu a. 2Ko 6:17 lekelayi kulenga tshintu t. 1Ts 4:7 kavua mutubikile bua malu a. ˆ Bua 16:13 meyi a. asatu mamba Bz 10:14; Lom 6:19; Ef 5:3; Bua 18:2. -A BULOBA, Yne 3:12; 2Ko 5:1; Yak 3:15. -A BUNDU, 1Ko 14:35 mbualu b. bua mukaji Ef 5:4 bikadilu b. anyi biakulakula Yuda 15 malu a. onso avua benji Lom 1:26, 27; 1Ko 11:6. ˆ -A BUNEME, Flp 4:8. -A BUNGI, Mat 22:14 babikidibue mb., basungula Luk 12:15 muikale ne bintu b. kena Yne 10:10 bapete muoyo ne bawupete w. ˆ 1Ko 12:24 mupeshe tshitupa buneme b. 2Ko 2:6 Dinyoka edi didi b. ba kunudi 2Ko 9:10 mukunyi wa mamiinu a. Yak 5:20 neabuikile mibi y. Mat 28:12; 1Ko 12:23; 2Ko 1:3; 8:2. -A BUNGI MENEMENE, 1Ts 5:13. -A BUPOTE, 1Tm 6:9. -A BUSENJI, Ef 5:4; Kls 3:8. -A BUSHUWA, 1Tm 6:19 bakuate ku muoyo w. -A BUTUMBI, 2Ko 4:4 lumu luimpe lua b. lua ADAMA, 1Ko 15:22 bantu bonso bafua mu A. 1Ko 15:45 Muntu wa kumpala A. wakalua Luk 3:38; Lom 5:14; 1Tm 2:14. -A DIAKALENGA, Mat 5:3 bapele mu nyuma mb. Mat 24:46 Mupika au ng. pikala Yne 13:17 nudi ba d. binuaenza 1Pt 3:14 nukenga bua buakane, nudi b. 1Pt 4:14 nudi b., bualu nyuma Yak 1:12. -A DIKEMA, Ef 1:19 bunene bua bukole buende b. 1Pt 2:9 kubuela mu butoke buende b. 2Ko 12:1.

-A DISHIMA, Mat 24:24 ba-Kristo b. ne 2Ko 11:13 bantu ba nunku mbapostolo b. 2Ko 11:13 mbena mudimu b. 2Ts 2:9 wa Satana ne bimanyinu b. 2Pt 1:16 balonde mianu y. ˆ 2Pt 2:3 kengesha ne meyi a. Gal 2:4; 1Tm 4:2; 1Yn 4:6; Bua 21:27. AGABO, Bz 11:28; 21:10. AKELEDAMA, Bz 1:19 A., Budimi bua mashi AKILA, Bz 18:2, 26; Lom 16:3; 2Tm 4:19. -A KUKEMA, Mat 21:42. -A KUMPALA, 1Tm 1:15 Meme ndi w. mu bobu -A KUNEMEKIBUA, Bz 24:3 w. Felika 1Tm 3:8 basadidi badi ne bua kuikala b. 1Tm 3:11; Tit 2:2. -A KUTUMBISHA, Flp 4:8 malu onso a. ˆ ALAFAYO, Mat 10:3; Mak 3:18; Bz 1:13. ALELUYA. Tang. TUMBISHAYI YAH. ALEOPAGO, Bz 17:19, 22, 34. ALESANDELO, Bz 19:33; 1Tm 1:20; 2Tm 4:14. ALFA, Bua 1:8; 21:6; 22:13. ALIMATAYA, Mat 27:57; Luk 23:51; Yne 19:38. ALONA, Eb 5:4 bu muvuaye mubikile A. AMEN, 1Ko 14:16 A. paudi usakidila Bua 3:14 A., ntemu wa lulamatu 2Ko 1:20. AMOLA, Mat 10:15 dilumbuluisha dipite dia A. Lom 9:29; Yuda 7. -A MUBIDI, 2Ko 1:12 bende mu meji a., ne ngasa Lom 7:14; 1Ko 3:3; Kls 2:18; 1Tm 4:8. -A MU DIULU, 1Ko 15:49 tshimfuanyi tshia w. Ef 2:6 kutusombeshaye mu miaba y. Eb 3:1 badi bapete netu dibikila d. Eb 8:5 mundidimbi wa malu a. Eb 12:22 Siyona, Yelushalema w. Yne 3:12; Ef 1:20; 2Tm 4:18; Eb 9:23. -A MU MUBIDI, 1Ko 2:14 muntu w. kena -A MU NYUMA, Mat 5:3 mbapele mu malu a. ˆ 1Ko 2:13 tumvuija malu a. ne meyi a. Kls 1:8 mutuambile dinanga dienu d. 1Pt 2:5 nuibakibua bua kuikala nzubu w. Bua 11:8 mu ngumvuilu w.: Sodoma 1Ko 10:3, 4. -A MUOYO, Bz 10:42 kulumbuluisha b. ne bafue 1Tm 3:15 tshisumbu tshia Nzambi w. Eb 10:31 mu bianza bia Nzambi w. Bua 20:15 mufunda mu mukanda w. Bua 22:14 bukokeshi bua kuya ku mitshi y. ˆ Bua 22:17 udi musue angate mayi a. Yak 1:12; Bua 7:17. -A MUPUYA MUIMPE, Mat 26:7; Luk 7:46; Yne 11:2. ANA, Luk 2:36 A., muprofete mukaji Luk 3:2; Yne 18:13, 24; Bz 4:6.

393

ANANIYA—BAMUBANDI ANANIYA, Bz 5:1, 5; 9:10; 22:12; 23:2. ANDELE, Mat 4:18; Yne 12:22; Bz 1:13. A ne Z. Tang. OMEGA. ANTIPA, Bua 2:13 A., ntemu wa lulamatu ANYIMA, Bz 2:27 a. wanyi mu Lukita Bz 2:41. ANYIMAYONSO, Mat 22:37 kunanga ne a. webe -A NYUMA, 1Ko 15:44 udi ubishibua mubidi w. Lom 1:11; 7:14. -A NZAMBI, Luk 20:25 nufute Nzambi bintu b. ˆ Bz 7:20 Mose uvua muimpe ku mesu k. Lom 13:6 bena mudimu b. bua diakalenga Tit 1:7. APOLUONA, Bua 9:11 mu tshiena Greke ne: A. ARABI, Gal 1:17; 4:25. ARJAN, Yak 5:3 Ngolo yenu ne biamu bia a. Bz 3:6. ARMAGEDONE, Bua 16:16 udibu babikila A. Bua 16:16. ASIA, Bz 19:10; 1Ko 16:19; Bua 1:4. ATEMISE, Bz 19:27, 34, 35. -A TSHIANANA, Lom 9:21 tshia kuelela bintu b.? 1Tm 1:6 bakaditua mu biakulakula b. -A TSHIJILA, Yne 17:19 mudilame w. buabu 1Ts 4:3 Disua dia Nzambi, kuikala b. 2Ts 2:13 Nzambi munuvuije b. ne nyuma 1Pt 3:15 Kristo bu w. mu mioyo yenu AUGUSTO, Bz 25:21 dipangadika dia A. -AYI KUANYISHIBUA, 2Tm 3:8. -AYI KUTENGUDIBUA, Bz 7:51 badi k. mu mioyo -AYI MEJI, Tit 3:3. -AYI MUAKANE(BA-), Bz 24:15 dibika dia badi k. 1Ko 6:9 bantu badi k. kabakupiana 1Pt 3:18 muakane bua bantu badi k. Bua 22:11 Muntu udi k. atungunuke Lom 3:5. -AYI MUAKANYINE, 1Ko 11:27 mushindu udi k. -AYI MUENA(BE-) KUITABUJA, 1Ko 6:6 ku tubadi kumpala kua badi k. 1Ko 7:12 mukaji udi k., kadi muanyishe 1Ko 7:14 mulume udi k. mmujidila 1Ko 14:22 tshimanyinu kudi badi k. 2Ko 6:14 kulamakanangana ne badi k. 2Ko 6:15 ne udi k.? -AYI BAKEZUKE, 1Ko 7:14 bavua mua kuikala k. ˆ -AYI NE DITABUJA, Mak 6:6 bua muvuabu k. Eb 3:19 mua kubuelamu bualu k. Mat 13:58; Lom 3:3; 1Tm 1:13. -AYI NE LULAMATU, Luk 12:46 luseke lua badi k. 2Tm 2:13 tuetu k., yeye udi ushala -AYI NE MEJI, 2Pt 2:12 nyama idi k. Luk 11:40; 1Ko 15:36; 1Pt 2:15. -AYI NE MUDIMU WA KUENZA, Mat 20:3 bakuabu k., bimane Tit 1:12 badiavi badi k.

394

B BABAYABU, 1Ko 14:35. BABAYENU, 1Pt 3:1 nuenu bakaji nukokele b. Kls 3:18. BABIKIDIBUE, Mat 22:14 bualu b. mba bungi 1Ko 1:26 bena meji ba bungi badi b. Gal 5:13 b. bua budikadidi Ef 4:4 b. mu ditekemena dimue Bua 17:14 b. ne basungula 1Ko 1:26. BABILONA, Bua 17:5 B. Munene, mamu wa Bua 18:2. ˆ BADEMON, 1Ko 10:21 ku mesa a b. 1Tm 4:1 bateleja malongesha a b. Yak 2:19 b. badi bitabuja, bazakala Bua 16:14 mmamba ku bukole bua b. Mat 12:24; 1Ko 10:20; Bua 18:2. BADIBANDISHI, 2Tm 3:2 bena diambu, b. BAFUE, Mat 8:22 lekela b. bajike b. babu ˆ Yne 5:25 diumvua b. dıyi dia Muana Mat 22:32; Bua 20:13. BAFUNDI, Mat 9:3; 17:10; Luk 5:21, 30. BAKAJI BENDE LUMU, Bz 17:4 b. bakenza pabu BAKANUAYI, Mat 24:49 [mupika mubi] unua ne b. BAKELUBA, Eb 9:5 b. bavua babuikile ˆ BA-KRISTO BA DISHIMA, Mat 24:24; Mak 13:22. BAKUDIMUNYI, 1Ko 12:30 Bonso mb. anyi? BAKULU, Bz 4:5 b. bakabueja tshisangilu ˆ 1Tm 5:17 B. buneme misangu ibidi 1Pt 5:1 ndi nsengelela b. Mat 16:21; 21:23; Bua 4:4; 7:11; 14:3; 19:4. ˆ BALA, Lom 11:4 badi kabayi batuile B. binu BALABASE, Yne 18:40 B. uvua muivi BALAKA, Eb 11:32; Bua 2:14. BALAMA, Yuda 11 mu njila wa dijimina wa B. Bua 2:14. BALAMI BA MUKALENGE, Flp 1:13 basalayi b. ˆ BALAMI BA NGULUBE, Mat 8:33; Mak 5:14; Luk 8:34. BALEDI, Mat 10:21 bana nebatombokele b. Luk 18:29 mushiye b. bende anyi bana Luk 21:16 b. benu nebanufile ku tubadi 2Ko 12:14 ki mbana batu balamina b. bintu Ef 6:1 bana, tumikilayi b. benu 2Tm 3:2 kabayi batumikila b. babu ˆ Mak 13:12; Luk 2:27; Lom 1:30; Kls 3:20. BALELA, Luk 14:12; Bz 10:24. BALEMA, Mat 15:30. BALOBI, Mat 4:19 nennuvuije b. ba bantu BALONGOLODI, Bz 19:31 b. ba manaya BALUME, 2Tm 2:2. BALUME BADI BALALA NE BALUME, 1Ko 6:9. BAMANYI BA MUKANDA, Mat 11:25 musokoke b. malu BAMFUMU BA BULOBA, Ef 6:12 tuluangana ne b. BAMUBANDI, Bz 25:18.

395

BA MU NZUBU—BATU BAMBULA BANTU KU BUKOLE

BA MU NZUBU, Mat 10:36 Baluishi b. muende. Ef 2:19. BANA, Mat 18:3 balue bu b. bakese Mat 19:14 Lekelayi b. kanubapangishi 1Ko 7:14 b. kabayi bakezuke Ef 6:1 b., tumikilayi baledi benu Ef 6:4 batatu, kanufikishi b. munda 1Yn 5:21 B., nudilame ku mpingu Lom 8:16; 2Ko 12:14; Ef 5:8; 1Ts 2:7. BANA BETU(-NU), 1Pt 5:9 tshisumbu tshia b. Bua 12:10 bimanshe mubandi wa b. Mat 12:49; 25:40; Bz 15:36; Eb 2:11. ˆ BANABA, Bz 15:2; 1Ko 9:6; Gal 2:1. BANA BADI BAMUA, Mat 21:16. BANA BAKESE, Mat 21:16. BANA BA KU MABELE, Bz 7:19. BANA BA MUNTU, Mat 23:8 nuenu bonso nudi b. BANA BA NSHIYA, Yak 1:27 kutangila b. ne BANA BA PANSHI, Eb 12:8. BANA BATEKETE, Mat 11:25 udi mualeje b. Mat 25:40 benzele umue wa ku b. 1Ko 14:20 b. mu malu mabi 1Ko 3:1. BANA BATSHIDIBU BALELELAKU, 1Pt 2:2. BANA BENU BA BAKAJI, 1Tm 5:2 b. ne muoyo BANANGI, 2Tm 3:4 b. ba masanka, b. ba Nzambi BANANGI BA MAKUTA, Luk 16:14 Bafalese b. BANENE BA MBULAMATADI, Bz 16:20, 22, 38. BANKAMBUA, 1Tm 1:4 dilondangana dia b. Eb 7:3 kayi tatu, kayi mamu, kayi ne b. 1Pt 1:18 nsombelu uvua b. benu banushile Mat 1:1; 2Tm 1:3. BANSANTU, Bz 26:10 kuelesha b. mu maloko Lom 12:13 Nuambuluishe b. bilondeshile 1Ko 6:2 b. nebalumbuluishe ba pa buloba? Ef 3:8 mushadile ne kudi b. bonso Ef 4:12 kupingaja b. mu njila Bua 11:18 tshikondo bua difutu ne b. Bua 17:6 mukaji mukuatshike ne mashi a b. Mat 27:52; Bua 13:7; 18:24. BANSONGA, 1Tm 5:11, 14; 1Yn 2:14. BANSONGAKAJI, 1Tm 5:2. BANSONGALUME, 1Tm 5:1. BANTU, Mat 4:19 nennuvuije balobi ba b. Mat 15:9 balongesha malongesha a b. Luk 16:15 tshidi b. bamona bu tshibandile Yne 18:36 b. banyi bavua mua kuluangana Bz 4:25 b. bela meji a malu a patupu? Bz 5:29 kutumikila Nzambi pamutu pa b. ˆ Bz 15:14 kupatula b. ne dına diende Gal 1:10 ndi nkeba kusankisha b. anyi? Tit 2:14 b. bua bikale tshintu tshiende Eb 8:10 bobu nebalue b. banyi Eb 9:19 kumiaminaye mukanda ne b. Eb 11:25 kukengeshibua ne b. ba Nzambi 1Pt 2:9 b. balongolola bua kuikala tshintu 1Pt 2:9 nuenu nudi b. basungula

Bua 7:9 bafumina mu b. bonso ˆ Bua 17:15 Mayi adi aleja b. ne bisumbu Bua 18:4 B. banyi, patukayi munkatshi muende ˆ Mat 13:34; Mak 3:9; Bz 17:5; Lom 15:11; 1Ko 1:25; 2Ko 6:16; 2Tm 3:2; Eb 2:17; 10:30. BANTU BABI, Luk 22:37 bamubale mu b. Bz 2:23. BANTU BA KALE, Mat 15:2; Eb 11:2. BANTU BAMUPINGANA, Eb 7:24 kabuena ne b. ˆ BANTU BANENE, Luk 19:12 wa mu dıku dia b. ˆ 1Ko 1:26 baledibue mu meku a b. Bz 13:50; 25:2. BANTU BA NZAMBI, 2Tm 3:5 tshimuenekelu tshia b. BANYANGI BA BINTU BIA TSHIJILA, 1Tm 1:9. BANYENGI, Mat 21:13 tshisokomenu tshia b. BANYENGIANGANYI, 1Ko 6:10 b. ba bintu BAPANGE MALU, Lom 1:30. BAPAWUDI, Yne 10:8 pa muaba wanyi mbivi ne b. BAPIANYI PAMUE, Lom 8:17 b. ne Kristo Ef 3:6 bantu badi ne bua kuikala b. BAPITE BUNENE, 2Ko 11:5 bapostolo benu b. BAPROFETE BA DISHIMA, Mat 7:15 b. balua 1Yn 4:1 b. ba bungi mbapatuke pa Mat 24:11; 2Pt 2:1. ˆ BASABA, Bz 1:23; 15:22. BASADIDI BA MUDIMU, Flp 1:1; 1Tm 3:8. BASADOKE, Mat 3:7; 22:23; Bz 23:6, 7, 8. BASALAYI BA AUGUSTO, Bz 27:1 tshisumbu tshia b. BASANKISHI BA BANTU, Kls 3:22. BASEKI, 2Pt 3:3 b. nebalue ne tuseku tuabu BASHIMINYINYANGANYI, 1Tm 3:11 bakaji kabayi b. Tit 2:3 kabikadi b. ba malu BASHINTUDI, Yne 2:15 kuitshikijaye makuta a b. BASHIPI BA MIKENJI, 2Pt 2:7; 3:17 b. BASUMBISHI, Mat 25:9. BASUNGULA, Mat 22:14 b. mbakese Mat 24:24 kupambuisha too ne b. Mat 24:31 banjelu nebasangishe bantu b. ˆ Mak 13:20 bua b. mmukepeshe matuku ˆ Mak 13:27 neasangishe bantu bende b. Luk 18:7 kukosa tshilumbu tshia b. 1Pt 2:9 nudi bantu b. Bua 17:14 babikidibue ne b. Mat 24:22; 2Tm 2:10. BATEKETE, 1Ts 5:14 kuambuluisha badi b. BATELEJI, Lom 2:13; Yak 1:22. BATENTEKEDI, Eb 11:31 wakakidila b. BATISMO, Lom 6:4 batujiike ku b. mu lufu luende BATOLOMAYO, Mat 10:3; Bz 1:13. BATOMBOKELA MBULAMATADI, ˆ Mak 15:7 uvuabu bakuate ne bavua b. BATSHIBUILA PANSHI, 2Ko 5:4 b. kudi bujitu BATU BAMBULA BANTU KU BUKOLE, 1Tm 1:10 b. baya nabu, bena mashimi

BAYENDE—BIMPE BAYENDE, Lom 7:2 mikenji mmisuike kudi b. 1Ko 7:2 mukaji yonso ne wende b. Bua 21:2 mudilengeje bua kuakidila b. 1Ko 7:34. ˆ BELEZEBULA, Mat 10:25; 12:24; Mak 3:22. BELIYALA, 2Ko 6:15 pankatshi pa Kristo ne B.? BENA ARABE, Bz 2:11. BENA BIJANU, Lom 1:30 b. bibi, bakinyi ba 1Tm 5:13 b. ne badi babuelakana ˆ BENA BUOWA, Bua 21:8 b. luseke luabu mu dijiba BENA DIA-, Luk 5:7; Eb 1:9. BENA DIAMBU, Lom 1:30; Yak 4:16. BENA DITUNGA, Luk 19:14. BENA KASADA, Bz 7:4. BENA KUITABUJA, 1Tm 6:2 mb. ne banangibue 1Pt 2:7 mushinga mukole, bualu nudi b. BENA LUBUKU LUA MITOTO, Mat 2:1 b. ba ku Mat 2:7, 16. BENA LUENDU, Eb 11:13 muvuabu benyi ne b. 1Pt 2:11. BENA LUNGENYI, 1Ko 1:19 lungenyi lua b. BENA LUONJI, 2Tm 3:3. BENA MANUNGANYI, Lom 1:29 bikale b. BENA NAZALETA, Bz 24:5 kasumbu ka b. BENA NINIWE, Luk 11:30 tshimanyinu kudi b. BENA NKINDI, Bz 17:18 b. ba Epikuleo ne ba BENA TSHIMENGA TSHIMUE, Ef 2:19 nukadi b. BENDESHI BA MAZUWA, Bz 27:27; Bua 18:17. BENYAMINA, Bua 7:8. BENZEDIANGANYI BA MALU MIMPE, Luk 22:25 bababikila ne: B. BENZEJANGANYI BA MUDIMU, 1Ko 3:9 tudi b. Kls 4:11 b. nanyi bua Bukalenge 3Yn 8 tulue b. mu bulelela BETANIYA, Mat 21:17; 26:6; Yne 1:28; 11:1. BETEFAJE, Mat 21:1 kufikabu ku B. Yezu BETELEHEME, Mat 2:1 Pakalelabu Yezu ku B. Mat 2:5; Luk 2:4. BETESAYIDA, Mat 11:21; Luk 9:10; Yne 1:44. BIA BUNGI, 1Ko 15:58 bikale amu ne b. bia 2Ko 9:6 ukuna b., neapole 2Ko 9:8 bintu b. bua mudimu muimpe BIA DIKUMI, Eb 7:5 mukenji wa kuangata b. Eb 7:9 Lewi udi upeta b. mmufute b. BIAKANE, Luk 18:7 kukosa b. tshilumbu Bua 18:5. BIAKUDIA BIA DILOLO, Luk 14:12 b., kubikidi Luk 22:20; 1Ko 11:25. BIA MVITA, Lom 6:13 bitupa bia mubidi bu b. Lom 13:12 tuvualayi b. bia butoke 2Ko 6:7 b. bia buakane bidi ku tshianza 2Ko 10:4 b. bietu ki mbia mubidi Ef 6:11 Vualayi b. BIA PA MUTU, Luk 21:4; 2Ko 8:14. BIBI, Lom 13:10 Dinanga kaditu dienzela muntu b. 1Ko 6:7 nuanyisha bua banuenzele b.? 2Ko 7:2 Katuena benzele muntu b.

396 ˆ Tit 2:5 kabakudi b. bua dıyi 2Pt 2:10 kuakula b. bua badi ne butumbi Luk 16:25; Bz 18:10. BIBILU BIA BISANKASANKA, 1Pt 4:3 dinua dipitshisha, b. BIDIKIJI, 1Ko 11:1 Nulue b. banyi Ef 5:1 nulue b. ba Nzambi bu bana Eb 6:12 kanulu bena lulengu, kadi b. 1Ko 4:16; Flp 3:17; 1Ts 1:6; 2:14. BIDIMU 1 000, Bua 20:2 wakasuika Satana b. Bua 20:4 kukokeshabu ne Kristo b. BIDIMU TSHINUNU, 2Pt 3:8 dituku dimue bu b. BIELEDI BIA MEJI, 2Pt 3:1 nsonsola b. BIENZEDI BIBI, Lom 4:7; Eb 10:17; 2Pt 2:8. BIJANU, 2Ko 12:20 b., manunganyi BIJILUJILU, Kls 2:19 ulamakajibua ku b. BIKADILU, Yak 3:13 b. biende bimpe 1Pt 2:12 Nuikale ne b. bimpe munkatshi 1Pt 3:16 bafuishibue bundu bua b. bienu Ef 4:19, 22; Eb 13:7; 1Pt 1:15; 3:1, 2. BIKADILU BIMPE, 1Pt 2:9 numanyishe b. 2Pt 1:3 mutubikile ku butumbi ne b. 2Pt 1:5 nusakidile ku ditabuja b., ku b. BIKENGELA, Lom 13:5 bidi b. nubakokele Eb 2:1 bidi b. tutambe kuteleja Eb 7:12. BIKESE, Luk 16:10 udi ne lulamatu mu bintu b. BIKOLE, Mat 26:75 Wakapatuka, kudilaye b. Eb 3:6 balame b. dikima dia kuakula 1Pt 1:22 nunangangane b. mu muoyo 1Pt 4:8 nunangangane b. Eb 11:6. BIKOLE MENEMENE, 1Tm 1:14 b. pamue ne 2Tm 4:15 mubenge mukenji wetu b. BIKONDO BIBI, 2Tm 3:1 nekuikale b. BIKUNYIBUA, Eb 6:7 buloba budi bupatula b. Bua 9:4 kayenzedi b. bia pa buloba BILAMBA BIA MIOSA, Bua 11:3. BILAMBA BIKUNZUBILE, Bz 16:14. BILOBO, Eb 11:34 kuluabu b. mu mvita BILONDESHILE, Lom 8:29 bikale b. tshimfuanyi BILUILU, Lom 9:29 Yehowa wa b. kayi mutushile Yak 5:4 ku matshi a Yehowa wa b. Bua 19:14 b. bia mu diulu bivua Eb 11:34; Bua 9:16. ˆ BILUMBULUIDI, Mat 10:17; Mak 13:9. BILUSHI, 2Pt 2:22 Mbua mmupingane ku b. BIMANYINU, Gal 6:17 b. bia mupika wa Yezu BIMPE, Mat 6:26 Tangilayi nyunyi ya mu diulu b. Mat 19:10 ki mb. kusela to Mat 23:27 imueneka m. pambelu ˆ Mak 7:35 kutuadijaye kuakula b. 1Ko 14:40 malu onso enzeke b. ˆ 1Ts 4:12 nuende b. ku mesu kua bantu 2Tm 2:2 bakumbane b. bua kulongesha Mat 25:21; Luk 6:26; Lom 14:20; Gal 5:7; 1Pt 3:2.

397

BIMPE MENEMENE—BUALU BUBI(MA-)

BIMPE MENEMENE, 1Ko 13:12 mumanyike b. ˆ 2Tm 2:15 ulongesha dıyi dia bulelela b. BINTU, Mat 12:29 kunyenga b. biende Mat 25:4 manyi mu b. Mat 25:14 kubashila b. biende 2Pt 3:10 b. bia mu diulu kukuata kapia Mat 19:21; Luk 14:33; 15:12. BINTU BIABU, Lom 13:7 Nupeshe bonso b. BINTU BIA BUFUKE, Luk 13:8. BINTU BIA BUKOYA, 1Ko 4:13 balue bu b. bia pa BINTU BIA DIPEMBU DIMPE, Luk 23:56; 24:1. BINTU BIA KU DIALA, Flp 3:8 mbiangata bu b. BINTU BIA MU NSOMBELU, 1Yn 2:16 didileja bua b. BINTU BIDI BIDIKOKA PANSHI, Bz 10:12 mishindu yonso ya b. BINTU BIMPE, Yak 5:5; Bua 18:7. BINUDI NUKENGELA, 2Ko 9:8 nuikale misangu yonso ne bionso b. BINUNU NE BINUNU, Eb 12:22; Yuda 14; Bua 5:11. BINUNU NE BINUNU BIA BANSANTU, Yuda 14 Yehowa mmulue ne b. BIPENDU, Ef 4:31 b. ne malu mabi Lom 15:3; 1Tm 6:4. BIPUPU, Bua 15:1 banjelu ne b. 7 Bua 18:4 kanuyi basue kupeta b. biende Bua 22:18 Nzambi neamusakidile b. Bua 9:20; 11:6; 21:9. BIPUPU BIA MASAMA, Luk 21:11 b. ne biyole bia nzala BISABATA, Yne 1:27 mukumbane bua kusulula b. ˆ Mak 6:9. BISALASALA, Mat 21:8 bakakosa b. bia mitshi BISAMA, 1Ts 5:3 kabutu, bu b. bia pa kulela Bua 12:2 udila bua b. bua kulela Bua 21:4 nansha b. kabiakuikalaku BISAMBA BIA BENDE. Tang. BISAMBA BIKUABU. BISANKASANKA, Lom 13:13; Gal 5:21. BISEBA, 2Tm 4:13 ulue ne mivungu ya b. BISEKISEKI, Lom 14:2 udi mutekete udi udia b. BISHADILE, 1Ko 1:28 wakasungula bintu b. BISOTE, 1Ko 4:13 tudi balue b. bia bintu Mat 3:12. BISUMBU BIA NYUMA MIBI, Ef 6:12. BISUNSUKILA, Mat 15:27 bana ba mbua badia b. BITAMBE BUTEKETE, 1Ko 12:22 bitupa b. BITANGILA, Lom 6:10 udi nawu pa bidi b. Nzambi BITOTSHI, 2Pt 2:22 ngulube mu b. Yne 9:6. BITUPA, Ef 3:6 b. bia mubidi umue netu BITUPA BIBIDI, Eb 11:37 Bavua babakose b. BIUMA, Mat 6:20 nudibutshile b. mu diulu Mat 6:21 muaba udi b. ke udi muoyo Mat 6:24 bapika ba Nzambi ne ba B. Luk 16:9 nudikebele balunda ku b. Mat 19:21; Luk 16:11; Eb 11:26.

BIUMVUILU, Lom 11:7 bakapapisha b. biabu BIVULE BIPITSHIDILE, Ef 3:20 kuenza b. ´ BLE, Mat 3:12; Yne 12:24. ˆ ˆ ˆ BOANEGE, Mak 3:17 dına dia B. BOAZA, Mat 1:5. BONSO, 1Ko 10:13 diteta ditu dikuata b. BUA BUAKANE, Mat 5:10 bakengesha bua b. BUA BUALU, Mat 10:39 ujimija muoyo b. buanyi Lom 11:28 mbena lukuna b. buenu 2Ko 8:9 wakalua mupele b. buenu BUA DIKEMA, Luk 24:23. ˆ BUA DINA, Bua 2:3 munanukile b. dianyi BUAKABULUIBUA, Bua 1:1. BUAKANE, Mat 12:20 penzaye bua b. butshimune Yne 16:8 bijadiki bua bubi, bua b. Bz 10:35 udi wenza malu m. Bz 17:31 kulumbuluisha buloba mu b. Bz 28:4 B. kabuvua bumuanyishile Lom 1:17 b. bua Nzambi bumueneshibua Lom 5:18 bua tshienzedi tshimue tshia b. Lom 10:3 bamanye b. bua Nzambi kadi 2Ts 1:6 mbualu b. kudi Nzambi kupingajilaye ˆ 2Tm 3:16 Dıyi dionso, bua kunyoka mu b. Eb 2:2 dinyoka mu diumvuangana ne b. 1Pt 2:23 udi ulumbuluisha ne b. 1Pt 3:14 nansha nukenga bua b. 2Pt 3:13 diulu ne buloba muikala b. Bua 19:11 ulumbuluisha, uluangana ne b. Mat 5:6. BUAKUIDI, Eb 7:24 b. kabuena ne bamupingana Eb 7:11. BUALU(MA-), Mat 23:23 nulengulula m. a Mat 27:37 Bakateka kuulu kua mutu b. Luk 23:4 tshiena musangane muntu eu ne b. Yne 14:12 neenze m. manene kupita aa Yne 18:38 Pilato: Tshiena mumusangane ne b. Bz 5:38 b. ebu, bufume kudi bantu Bz 26:20 dienza m. adi aleja dikudimuna Lom 8:28 wenza bua m. akuatshishangane 1Ko 6:2 kanuena ne bua kulumbuluisha m. 1Ko 7:31 m. a pa buloba ashintulukangana 1Ko 16:14 M. onso enzeke mu dinanga Gal 1:13 m. amvua ngenza mu buena Yuda Gal 4:18 anukebe bua b. buimpe Gal 5:19 M. adi mubidi wenza Flp 2:4 nutangile kabidi m. a bakuabu Flp 2:21 badikebela m. abu, ki nga Kristo 2Tm 1:12 Bua b. ebu ndi nkenga Eb 7:11 buakuidi b. buvua mu mikenji 1Pt 3:15 unukonka b. bua ditekemena Bz 18:14; 23:29; 25:20. ˆ BUALU BUA KUKEMA, Mak 9:39. BUALU BUBI(MA-), Mat 13:41 badi benza m. Mat 24:12 m. avulangana, dinanga nedikepe Yne 5:29 bavua benze m. Bz 13:10 m. a mishindu yonso

BUALU BUIMPE(MA-)—BUIMPE(MI-) Lom 7:19 b. bundi tshiyi musue kuenza Lom 16:19 kadi kanuyi ne bualu mu m. 1Ko 14:20 bu bana batekete mu m. Gal 3:19 Mikenji? bua kuela m. patoke 1Ts 5:22 Nuepuke m. a mishindu yonso. Tit 2:8 kabayi ne b. bua kuamba buetu Yak 1:13 Nzambi kena mua kutetshibua ne m. 2Pt 2:18 benji ba m. Mat 20:13; 23:28; Yne 3:20; Bz 25:10; Lom 9:11; 2Ko 5:10; Yak 1:21; 3:16. BUALU BUIMPE(MA-), Bz 28:2. BUALU BUSOKOKA(MA-), 1Ko 14:25 m. mu 2Ts 2:7 b. bua dishipa dia mikenji Bua 17:5 b.: Babilona Munene, mamu Bua 17:7 Nenkuambile b. bua mukaji Lom 2:16. BUALU BUSOKOKA BUA TSHIJILA(MA-), Lom 16:25 b. buvuabu balame 1Ko 4:1 balami ba m. a Nzambi 1Ko 13:2 Bingikala mumanye m. onso 1Ko 14:2 udi wamba m. ku nyuma 1Ko 15:51 Ndi nnuambila b. ebu: Ef 1:9 kutumanyisha b. bua disua diende Kls 1:26 b. buvuabu basokoke 1Tm 3:16 b. bua dilamata dia Nzambi Bua 10:7 b. buvua Nzambi mumanyishe ˆ Mat 13:11; Mak 4:11; Lom 11:25; Ef 3:3, 4; Kls 4:3; Bua 1:20. BUANA, 2Tm 3:15 katshia ku b. udi mumanye ˆ Mak 10:20; Bz 26:4. BUANYI MEME, Bz 15:19. BUATU(MA-). Tang. kabidi MAZUWA. Mat 4:22; Yak 3:4; 1Pt 3:20; Bua 18:19. BUBANJI, Lom 9:23 kumanyisha b. bua butumbi Lom 11:33 ndondo wa b. bua Nzambi Kls 2:3 Munda muende mmudi b. bua meji Eb 11:26 wakamona bundu buikale b. Yak 5:2 B. buenu mbubole Luk 7:25; Bz 19:25; Ef 3:8; Bua 18:17. BUBI(MI-), Mat 12:31 m. ya mishindu yonso Mat 26:28 bua kujimija m. ya bantu ˆ Mak 3:29 udi upenda nyuma, b. buende Yne 1:29 umbusha m. ya ba pa buloba! Bz 3:19 kudimunayi mitshima, bua m. Bz 8:22 unyingalale bua b. buebe Lom 4:8 muntu udi Yehowa kayi ubadila b. Lom 5:12 muakalua b. pa buloba bua muntu Lom 5:21 muakakokesha b. pamue ne lufu Lom 6:23 difutu dia b. ndufu Lom 7:7 mua kumanya b. bu Mikenji Lom 7:13 bubi bulue b. butambe Lom 8:2 mmukupikule ku mukenji wa b. Lom 12:17 Kanupingajidi muntu b. ku b. Lom 14:23 kabayi benza ne ditabuja, mb. 1Ko 5:8 luevene lua malu mabi ne b. 2Ko 5:21 kayi mumanye b., wakamuvuija b. Ef 4:26 Ikalayi ne tshiji, kadi kanuenji b.

398

Eb 10:12 mulambu umue bua m. kashidi Eb 10:17 Tshiakuvuluka kabidi m. yabu Eb 10:26 bituikala ne tshibidilu tshia kuenza b. Eb 12:1 tumbushayi b. budi butujingila Yak 1:15 didi dilela b.; ne b. ku lufu Yak 4:17 kayi utshienza, udi wenza b. Yak 5:20 umbusha muenji wa b. mu njila 1Pt 3:9 Kanupingaji b. ku b. Bua 18:4 basue kubuelakana mu m. yende Bz 10:43; 1Tm 5:24; Eb 11:25; 1Yn 1:8, 9; 2:1; 5:16. BUBI(MA-), Lom 11:26 neumbushe malu m. kudi 1Ko 10:6 katujingi malu m. bu muvuabu 1Tm 6:10 muji wa malu m. BUBIDI BUABU KULUA MUBIDI UMUE , Ef 5:31. BUDIKADIDI, Yne 8:32 bulelela nebunupeshe b. Bz 24:23 ndambu wa b. ne kakandiki Lom 8:21 b. bua bana ba Nzambi 1Ko 10:29 kadi kalumbuluisha b. buanyi 2Ko 3:17 muaba udi nyuma wa Yehowa udi b. Gal 2:4 kutentekela b. butudi nabu Gal 4:26 Yelushalema wa muulu udi ne b. Gal 5:1 Kristo wakatupikula bua b. Gal 5:13 nuvua babikidibue bua b. Yak 1:25 mukenji mupuangane wa b. 1Pt 2:16 nuangata b. bu tshibuikilu 2Pt 2:19 Badi babalaya b. pabu BUDIMI(MA-), Mat 13:38 b. mbantu ba pa buloba Yne 4:35 numone m. mudiwu matoke 1Ko 3:9 nudi b. bua Nzambi budibu Mat 13:44; 19:29; 24:18, 40. BUDIMI(MA-) BUA TUMUMA TUA MVINYO, Mat 20:1 bena mudimu bua b. Luk 20:9 Muntu uvua ne b. Mat 21:28. BUDIMU, Mat 26:4 bua kukuata Yezu ne b. ˆ Mak 14:1 b., ne kumushipa Luk 16:8 uvua muenze malu ne b. Luk 16:8 bana badi ne b. 1Ko 3:19 ukuata bena meji mu b. buabu 2Ko 12:16 mvua munukuate ne b. Ef 6:11 bia b. bia Diabolo Mat 26:4; Luk 16:8; 2Ko 4:2; 11:3. BUDISUILE, 1Pt 5:2 Nulame mikoko ku b. BUENAYUDA, Gal 1:13 malu amvua ngenza mu b. BUENZAVI, Ef 5:18; Tit 1:6; 1Pt 4:4. BUETU NKAYETU, 2Ko 3:5 ku bukole b. BUFUKI, Bua 3:14 ntuadijilu wa b. bua Nzambi BUIMPE(MI-), Lom 7:19 Bualu b. bundi musue Lom 10:15 lumu luimpe lua malu m.! Lom 12:21 kutshimuna malu mabi ku malu m. 1Ko 13:4 Dinanga didi ne b. Gal 5:22 dimuma dia nyuma didi: b. Gal 6:10 tuenzelayi bantu malu m. 2Tm 3:3 kabayi banange malu m. Yne 5:29; Lom 13:3; 2Ts 1:11; Tit 3:4.

399 BUITSHI, Bua 10:10. BUJADIKI, Mat 10:18 kua bakalenge bu b. Mat 24:14 lumu lua Bukalenge luikale b. Yne 8:17 B. bua bantu babidi mbulelela BUJIMA, Bua 20:9. BUJITU(MA-), Mat 11:30 b. buanyi mbupepele Mat 23:4 Badi basuika m. 1Ko 9:16 mb. bungomekela, ndi muena Gal 6:5 muntu yonso neadiambuile b. 2Tm 3:6 bakaji, batshiokesha kudi m. a mibi Eb 12:1 tumbushayi kabidi b. buonso 1Yn 5:3 mikenji yende kayena ne b. BUJITU BUNENE, 1Ts 2:6, 9; 2Ts 3:8. BUKALENGE(MA-), Mat 6:10 B. buebe bulue Mat 6:33 tungunukayi ne kukeba B. Mat 24:14 lumu luimpe elu lua B. Mat 25:34 Luayi, nupiane B. buvuabu Luk 12:32 mmuanyishe bua kunupesha B. Luk 22:29 mudie nanyi tshipungidi tshia B. Yne 18:36 B. buanyi ki mbua pa buloba 1Ko 15:24 neapingaje B. kudi Nzambi Kls 1:13 kutubuejaye mu B. bua Muana Eb 11:33 Ku ditabuja, bakatshimuna m. Bua 1:6 mutuvuije b., ne bakuidi Bua 11:15 B. bua pa buloba mbulue B. Mat 4:8; 2Tm 4:1; Yak 2:5; Bua 5:10. BUKALENGE BUA MU DIULU, Mat 10:7 nuyishe ne: B. bukadi pabuipi Mat 23:13 nukangila bantu tshiibi tshia B. Mat 3:2. BUKALENGE BUA NZAMBI, Mat 21:43 nebanunyenge B. ˆ Mak 4:11 bualu busokoka bua B. Luk 9:62 ki mmukumbanyine B. Luk 17:20 B. kabuena bulua babumone Bz 14:22 kubuela mu B. kupitshila mu Luk 6:20; Lom 14:17; 1Ko 4:20. BUKAMAMA, 1Ko 7:36 udi wenzela b. buende bibi BUKENJI, 1Ko 9:5 Katuena ne b. bua kuenza BUKENJI BUA KUIKALA MUENA, Bz 22:28. ˆ BUKENKE, Bz 26:13 butoke bupite b. bua dıba BUKESE, Luk 12:26. BUKEZUKE, 2Ko 6:6 mu b., mu dimanya 2Ko 11:3 b. bia Kristo 1Tm 4:12 tshilejilu mu b. BUKOKESHI(MA-), Mat 28:18 bampeshe b. Yne 5:27 Mmupeshe Muana b. bua Yne 10:18 Ndi ne b. bua kuwufila Yne 19:11 Kuvua kuikala ne b. bu kabayi Bz 1:7 Tatu muteke mu b. buende Lom 6:9 lufu kaluena ne b. kudiye Lom 6:14 Bubi kabuena ne b. Lom 8:20 bifukibua biakatekibua ku b. Lom 8:38 malu atshilualua, ni m. Lom 13:2 udi uluisha b. udi ubenga 1Ko 7:4 Mukaji kena ne b. pa 1Ko 15:24 kujimija b. buonso ne

BUITSHI—BULELELA(MA-) Ef 1:21 ku mutu kua mbulamatadi ne b. Ef 2:2 mukalenge wa b. bua kapepa ˆ Kls 1:13 Wakatusungila ku b. bua mıdima 1Tm 2:2 bakalenge ne badi ne b. 1Pt 3:22 m. ne makole biakatekibua 2Pt 2:10 badi bapetula b. Mat 7:29; 20:25; Luk 4:6; 12:5; Kls 2:15; Yuda 8; Bua 17:12. ˆ BUKOLE, Mak 12:30 kunanga Yehowa ne b. buonso Bz 1:8 nenupete b. panupuekela nyuma Bz 18:28 ujadikila bena Yuda ne b. buonso Lom 7:18 b. bua kuenza tshidi tshimpe Lom 9:22 kumanyisha b. buende 1Ko 1:26 kakuena ba bungi badi ne b. 1Ko 4:20 Bukalenge budi mu b. 1Ko 15:43 ubishibua muikale ne b. 2Ko 4:7 b. budi bupite bua pa tshibidilu 2Ko 12:9 b. bua Kristo buikale bu ntenta 2Ko 12:10 pandi ne butekete ke pandi ne b. Ef 6:10 mu b. bua makanda ende Flp 4:13 ndi ne b. ku diambuluisha Kls 1:29 dikuata mudimu ne b. munda Kls 2:5 ne b. bua ditabuja dienu 2Ts 1:7 mu diulu ne banjelu ba b. ˆ 2Tm 1:7 nyuma wa buowa to, kadi wa b. 2Tm 3:5 bienzedi kabiyi bileja b. buatshi Eb 5:14 badi bibidije b. bua kujingulula Bua 1:6 b. kudiye tshiendelele. Amen Bua 11:17 muangate b. buebe bunene Luk 1:35; Lom 1:16, 20; 4:20; 2Ko 8:2; 2Tm 2:1; Eb 9:17; 11:34; Yak 5:16; 1Pt 1:5; Bua 12:10. BUKOLE BUA MUBIDI, Bz 15:29 Ikalayi ne b.! BUKOLE BUONSO, Luk 13:24 Dienzejayi ne b. BUKONDO. Tang. KAPAMBA. Lom 11:9. BUKOYA, Yak 1:21 umbushayi b. buonso BUKUA PANU, 1Ko 4:9 ba kubandilabu kudi b. BUKULA BUSOPA, 1Ko 5:7 nuikale b. bupiabupia Gal 5:9 Luevene lukese lutuntumuna b. BULALU, Eb 13:4 b. bua dibaka kabunyanguki Luk 8:16. BULAMI, 1Ko 9:17 b. budibu bampeshe BULE BUA MUOYO, Mat 6:27; Luk 12:25. BULELELA(MA-), Yne 4:24 kumutendelela mu b. Yne 8:32 numanye b., ne b. bunupeshe Yne 14:6 Meme ndi njila ne b. ne muoyo ˆ Yne 17:17 ba tshijila ku b.; dıyi diebe b. Yne 18:37 bua kumanyisha b. Lom 3:4 Nzambi ikale muena b. 1Ko 5:8 diampa dia muoyo mutoke ne b. 2Ko 6:8 bu bena dishima petu tuamba b. 2Ko 13:8 kuenza bualu bua kuluisha b. Ef 6:14 b. busuika mu bimonu bienu Kls 2:17 b. buawu budi kudi Kristo 2Ts 2:10 kabavua bitabe dinanga dia b. 1Tm 2:7 mulongeshi wa bisamba bua b. 1Tm 3:15 dikunji ne nshindamenu wa b. ˆ 2Tm 2:15 ulongesha dıyi dia b. bimpe

BULEMA—BUNZAMBI Eb 10:26 dimanya dijalame dia b. Eb 11:1 tshijadiki tshia malu m. atudi 2Pt 1:12 bajalame bimpe mu b. budi Yne 8:44; Lom 1:25; 2Tm 3:7. BULEMA, Mat 18:8; Eb 12:13. BULENGA, Lom 2:4 Nzambi, mu b. buende, udi ˆ Lom 11:22 tangila b. bua Nzambi ne dısu 2Ko 10:1 nnulomba bilondeshile Kristo ne b. Gal 5:22 Kadi dimuma dia nyuma didi b. 2Ko 6:6; Kls 3:12. BULOBA. Tang. kabidi NDONGOLUELU WA(YA) MALU. Mat 5:5 ne malu mapole nebapiane b. Mat 24:14 lumu luimpe pa b. bujima Mat 24:21 katshia bafuka b. too ˆ Mak 5:17 umbuke mu b. buabu Luk 2:14 ditalala pa b. munkatshi Luk 4:5 kumulejaye makalenge a pa b. Luk 8:15 Bua adi mamate pa b. buimpe Yne 3:16 Nzambi munange ba pa b. Yne 14:19 ba pa b. kabakummona Yne 14:30 mukokeshi wa b. ebu udi ulua Yne 15:19 bikale ba pa b., ba pa b. bavua Yne 17:16 Kabena ba pa b., bu mundi Yne 18:36 Bukalenge buanyi ki mbua pa b. Bz 17:6 bajudije tshimvundu pa b. bujima Lom 1:20 ngikadilu imueneka katshia b. Lom 4:13 Abalahama neapiane b. 2Ko 4:7 bivuadi bienza ne b. Eb 2:5 muteke b. butshilualua 2Pt 3:5 b. buimane bushindame kabuyi ˆ 2Pt 3:6 pa b. pavua mayi Yak 4:4 bulunda ne malu a pa b. 1Yn 2:2 mibi ya ba pa b. buonso 1Yn 5:19 ba pa b. ku bukokeshi bua mubi Bua 3:10 diteta ne bua kulua pa b. bujima ˆ Bua 12:12 Diakabi kudi b. ne kudi mayi Bua 16:14 bakalenge ba pa b. bujima Mat 25:34; Yne 8:23; 17:5, 6; Bz 17:31; Lom 10:18; Ef 1:4; 2:2; Eb 1:6; Yak 1:27; 2Pt 3:13; 1Yn 2:15, 16; Bua 12:9; 17:8; 21:1. BULOKO, Gal 3:22 yakafila bionso mu b. bua bubi 1Pt 3:19 kuyisha nyuma ivua mu b. Bua 2:10 Diabolo naele bamue mu b. Bua 20:7 nebapatule Satana mu b. Mat 5:25; 11:2; 25:36; Luk 12:58; 22:33; Bz 4:3; 5:18, 19, 21; 16:26. BULONGAME, 1Ko 14:40 enzeke bimpe mu b. Gal 5:25 tutungunuke ne kuenda mu b. Flp 3:16 kuenda mu b. mu njila umue Kls 2:5 nsanka bua kumona b. buenu 1Tm 3:2 mutangidi ikale muena b. 2Ts 3:6, 11. ˆ BULUISHI, Mat 13:21 b. bumukuata bua dıyi 1Ts 2:2 kunuambila mu b. bua bungi ˆ BULULU, Yak 3:11 kupatula mayi mimpe ne a b. Mat 27:34; Bz 8:23.

400 BULUNDA(MA-), 1Ko 15:33 M. mabi adi anyanga Yak 4:4 b. ne malu a pa buloba BUMANYISHI, Bua 6:9 bavuabu bashipe bua b. Bua 12:17 mudimu wa kufila b. bua Yezu BUMFUMU(MA-), Ef 1:21; Kls 1:16. BUMPIANYI, Bz 7:5 kakamupeshamu b. Ef 1:14 tshieya tshidianjila kufila tshia b. Kls 1:12 b. bua bansantu badi mu butoke 1Pt 1:4 b. kabuyi mua kubola 1Pt 5:3 bantu badi b. bua Nzambi Ef 5:5; Eb 9:15. BUMUNTU, Lom 6:6 bamupopele ne b. bua kale 2Ko 4:16 b. bua munda budi buvuijibua Ef 4:22 kumbusha b. bua kale Ef 4:24 kuvuala b. bupiabupia Kls 3:9 Vulayi b. bua kale ne bienzedi Eb 1:3 tshimfuanyi tshia b. buende BUNDU, 1Ko 1:27 bua kufuisha bena meji b. Flp 3:19 butumbi buabu mb. buabu Eb 11:26 b. bua Kristo buikale bubanji Eb 12:2 wakatantamena, kulengululaye b. 1Pt 4:16 mmuena Kristo, kumvu b. Bua 16:15 bantu kabamonyi b. buende 1Ko 4:14; 11:14; 2Ko 11:21; 2Tm 1:8. ˆ BUNEME(MA-), Lom 9:21 tshivuadi tshia b. Lom 12:10 dipesha bakuabu b. Lom 13:7 udi ukengela kupesha b., b. 1Ts 4:6 dienzela muanabu bibi ne ku dinyanga m. 1Tm 3:4 bana badi bamukokela ne b. 2Tm 2:20 bia mudimu udi kawuyi wa b. 1Tm 1:17; 6:16; Eb 2:9; Bua 4:11. BUNENE, Yne 14:28 Tatu mmumpite meme b. Ef 1:19 b. bua bukole buende bua 1Ts 2:16 bakumbaja misangu yonso b. Yuda 25 kudi Nzambi b., bikale kudiye Lom 12:3; 2Ko 4:17. BUNGI, Yne 21:6 kupangilabu bua b. bua mishipa Bua 7:4 b. bua bavuabu batue tshitampi Lom 9:27; Eb 11:12; Bua 5:11; 20:8. BUNGI BUA MAKUTA, Luk 14:28 kumanya b. BUNGI BUONSO, Lom 11:12 dikumbana dia b. BUNGI KABUYI KUBALA, Eb 11:12 b. bu nsenga BUNSANTU, Lom 6:19 bapika ba buakane ku b. 1Ts 3:13 b. buenu kumpala kua Nzambi 1Ts 4:4 kukanda mubidi wende mu b. 1Ts 4:7 Nzambi mutubikile bua b. 1Tm 2:15 batungunuka mu b. BUNSONGA, 1Tm 4:12 Muntu kapetudi b. buebe 2Tm 2:22 nyema majinga a b. BUNTOMBOJI, Bz 21:38 wakasaka bantu ku b. Tit 1:6. BUNTU, Ef 4:13 ku mulongo wa b. bukole BUNTU BUKAJI, 1Pt 3:7 tshivuadi tshia b. BUNYAMA, Yak 3:15. BUNZAMBI, Lom 1:20 bukole ne B. Kls 2:9 tshiuwidi tshionso tshia b.

401 BUOBUMUE, Lom 6:5 nende mu b. bamufuane Lom 15:6 bua nutumbishe mu b. 1Ko 1:9 munubikile mu b. ne Kristo 1Ko 1:10 nuikale mu b. mu meji amue 1Ko 1:30 nudi mu b. ne Kristo Yezu 2Ko 5:17 muntu mu b. ne Kristo Ef 4:3 kulama b. bua kudi nyuma Ef 4:13 tufika ku b. bua ditabuja Kls 3:14 dinanga didi tshisuikidi tshia b. 1Ko 10:18; 1Yn 1:3, 6, 7. BUONDOKE, Ef 3:18. BUONGO BUA MU MIFUBA, Eb 4:12 dipandulula dia manungu ne b. ˆ BUOWA, 2Ko 1:8 tukavua ne b. bua mioyo yetu 2Tm 1:7 ki mmutupeshe nyuma wa b. Bz 17:8. BUPELE, 2Ko 8:9 nulue babanji ku b. buende Bua 2:9 mumanye dikenga ne b. buebe BUPIABUPIA(MA-), 2Ko 5:17 Malu m. akadi Kls 3:10 nuvuale bumuntu b. BUPIKA, Luk 21:24 nebaye nabu mu b. Lom 7:23 uya nanyi ku b. Lom 8:15 kanuvua bapete nyuma wa b. Lom 8:21 nebipikudibue ku b. 2Ko 10:5 tukuata meji onso mu b. Gal 4:3 b. bua malu a ntuadijilu Gal 5:1 banusuike ku mutshi wa b. Kls 2:8 kanukuatshi ku b. ne nkindi Eb 2:15 bonso bavua ku b. mu matuku Bz 7:7; 1Ko 7:15; Gal 4:9, 24; 2Tm 3:6. BUPITE, 2Ko 4:17 butumbi budi b. bunene BUPOLE, 2Ko 10:1 b. bua Kristo ne bulenga Gal 6:1 kupingaja muntu ne meji a b. 1Pt 3:15 kuandamuna muntu ne b. Gal 5:23; 1Tm 6:11. BUPOSTOLO, Bz 1:25; 1Ko 9:2; Gal 2:8. BUPOTE(MA-), 1Ko 1:18 mutshi mbualu b. 1Ko 1:20 meji a bena pa buloba m. 1Ko 1:23 Kristo ku mutshi: b. kudi bisamba 1Ko 3:19 meji a pa buloba adi b. 2Ko 11:1 lutulu bua ndambu wa b. 2Tm 2:23 epuka dikokangana dia malu m. 2Tm 3:9 bualu b. buabu nebumueneke 2Pt 2:16 muprofete bua kuenza b. 1Ko 2:14; Tit 3:9. BUPUANGANE, 2Ko 12:9; Eb 7:11; 9:11. BUPUEKELE, Bz 20:19, 19. BUSADIDI, 1Tm 3:10 benze mudimu wa b. BUSALAYI, 2Tm 2:4. BUSAMBI, Luk 2:25 b. bua Isalele Lom 15:4 ku b. bua mu Mifundu minsantu 2Ko 1:3; Flp 2:1. BUSANGA, Mat 7:6 kanukupidi ngulube b. Mat 13:45, 46; Bua 17:4; 18:12; 21:21. BUSHUWA, Yne 1:9. BUSUNGULUJI, 1Ko 10:15 ngakula ne badi ne b. 2Tm 2:7 Mukalenge neakupeshe b. mu

BUOBUMUE—DAVIDI BUTA, Bua 6:2. BUTAKA, 2Ko 5:3 tumuvuala, kabatusanganyi b. ˆ Eb 4:13 b. ne mbibulula patoke ku mesu Bua 3:17 udi mpofu ne udi b. Bua 16:15 kendi b. Bua 17:16 nebimupawule, nebimushiye b. Mat 25:36. BUTANGIDI, Bz 1:20 mudimu wende wa b. 1Tm 3:1 wipatshila mudimu wa b. BUTEKETE(MA-), Mat 26:41 kadi mubidi udi ne b. Bz 14:15 Tudi bantu bena b. bu nuenu Lom 8:26 utuambuluisha mu b. Lom 15:1 kuambula m. a badi kabayi bakole 1Ko 2:3 Mvua mulue kunudi mu b. 1Ko 15:43 Udi ukunyibua muikale ne b. 2Ko 12:9 bukole buvuijibua bupuangane mu b. Eb 4:15 mua kutumvuila mu m. etu BUTEYI(MA-), Luk 21:35 bu b. nedilue kudi bantu ˆ Lom 11:9 Mesa abu alue kudibu bu b. 1Ko 7:35 ki mbua kunuela b. 1Tm 6:9 babanji badi bakuluka mu b. Lom 9:33; 2Tm 2:26. BUTOKE, Mat 5:16 b. buenu butokeshe ˆ Yne 3:19 bakananga mıdima pamutu pa b. Yne 8:12 Ndi b. bua pa buloba 2Ko 11:14 udivuija bu muanjelu wa b. 1Tm 6:16 udi musombe mu b. Eb 10:32 nuenu bamane kupeta b. Yak 1:17 kudi Tatu wa b. bua mu diulu ˆ 1Pt 2:9 mu mıdima kubuela mu b. 2Ko 4:4; 1Yn 1:5, 7. BUTOKE BUA MU DIULU, Yak 1:17 Tatu wa b. BUTSHIAMA, Ef 3:18; Bua 21:16. BUTUANGAJI, Kls 2:12. BUTUKU, Yne 9:4 b. budi bulua buikala muntu Lom 13:12 B. bukadi pa kutshia; dituku 1Ts 5:2 dilua anu bu mutu muivi ulua b. Bua 22:5 B. kabuakuikalaku kabidi Luk 18:7; Yne 6:17; 1Ts 5:5; 2Pt 1:19; Bua 7:15; 12:10. BUTUMBI, Mat 25:31 Muana wa muntu mu b. Luk 2:14 B. kudi Nzambi muulu Bz 19:27 tshintu tshia tshianana ne b. buende Lom 9:23 bubanji bua b. buende 1Ko 4:5 yonso neapete b. kudi Nzambi 2Ko 3:8 kufila kua nyuma ne b.? Ef 5:27 tshisumbu kudiye mu b. buatshi 2Pt 1:16 badimuene b. buende bunene Bua 21:23 b. bua Nzambi butshikenkesha Yne 1:14; Lom 1:23; 2:29; 3:23; 1Pt 5:4. BUTUMBUKE, Lom 8:39 ni m., ni ndondo

D DAMASEKE, Bz 9:2. DANYELE, Mat 24:15. DAVIDI, Mat 21:9 bela mbila ne: Muana wa D.! Luk 20:41 Bua tshinyi Kristo mmuana wa D.?

DEKAPOLI—DIBUE(MA-) Bz 2:34 D. kavua mubande mu diulu Bz 2:29. ˆ DEKAPOLI, Mat 4:25; Mak 5:20; 7:31.

402 Eb 13:4 D. dinemekibue munkatshi Bua 19:9 didia dia dilolo dia d. dia Muana 1Ko 7:38.

DIA BALUME, Mat 20:23 kusomba ku d. dianyi Mat 25:33 Neateke mikoko ku d. diende

DIBALA, 1Tm 4:13 kudifila ku d. kumpala DIBANDISHIBUA, Yak 1:9 mupele asanke bua d.

DIABOLO, Yne 8:44 kudi tatu wenu D. Ef 4:27 kanushidi D. kaba Ef 6:11 kukandamena D. Eb 2:14 avuije tshianana D. Yak 4:7 nukandamene D. ne yeye 1Pt 5:8 Muena lukuna wenu D. udi 1Yn 3:8 bua kubutula midimu ya D. 1Yn 3:8 D. udi wenza malu mabi Bua 12:12 Diakabi bualu D. mmupueke Bua 20:2 udi D. ne Satana, wakamusuika Mat 4:1, 8; 25:41; Yne 13:2; Yuda 9.

DIBANJIJA, Yne 10:22.

DIAKABI, 1Ko 9:16 muena d. bingikala tshiyi ˆ Bua 12:12 D. kudi buloba ne kudi mayi

DIBENGA KUTENGUDIBUA, Gal 5:6 d. kadiena Lom 2:25, 26; 1Ko 7:19; Kls 3:11.

DIAKALENGA, Lom 8:28 bua d. dia Flp 1:29 mbanupeshe d. bua Kristo Flp 3:1 bualu adi bua d. dienu Eb 12:10 batunyoka bua d. dietu Yne 16:7; Bz 7:10; 27:34; Lom 4:6; 1Ko 7:35; 1Ts 2:15.

DIBENGA KUTUMIKILA, Lom 5:19 d. dia muntu Ef 2:2 nyuma udi wenza mu bantu badi b. Eb 2:2 tshienzedi tshia d. Eb 3:18 bavua b. anyi? 2Ko 10:6; Ef 5:6. ˆ DIBI, Yne 6:60 Edi ndıyi d. be! 1Pt 4:3 ditendelela d. dia mpingu

DIAKALENGELE, Luk 2:52 wakatungunuka ne d. DIAKAMUE, 1Ts 5:3 kabutu nekalue d. kudibu DIAMBU, 1Ko 13:4 Dinanga kadiena ne d. DIAMBULUISHA, Mat 16:26. DIAMPA(MA-), Mat 4:4 kena ne muoyo bua d. Mat 16:12 wakula bua luevene lua mu m. Mat 26:26 wakangata d., kudipeshaye Luk 9:13 Katuena ne tshintu anu m. Yne 6:35 Ndi d. dia muoyo 1Ko 10:17 d., bonso bua kudia d. dimue 1Ko 11:26 musangu wonso unudi nudia d. edi ˆ DIA MUAMUA, Mak 6:45. DIANYISHA, Luk 17:9 Kakuikala ne d. kudi 1Tm 1:12 Ndi ne d. kudi Kristo DIATSHIMUE, Mat 20:12. ˆ DIBA, Mat 13:43 bakane nebakenke bu d. Mat 24:36 dituku adi ne d., kakuena udi Mat 24:45 kubapesha biakudia biabu pa d. Luk 22:53 edi nd. dienu ne dia bukokeshi Yne 17:1 d. diakumbanyi; tumbisha muanebe Bz 1:7 Ki mbualu buenu bua kumanya d. ˆ Bz 2:20 d. nediandamuke mıdima 1Ko 7:29 d. didi dishale ndikese Ef 5:16 nukuata mudimu bimpe ne d. 1Yn 2:18 Bana banyi, edi ke d. dia ndekelu Bua 3:10 nenkulame d. dia diteta Bua 17:12 bapeta bukokeshi bua d. dimue Mat 24:44, 50; 26:45; Luk 21:25; 1Ko 4:5; Gal 4:4; Kls 4:5; Bua 7:16; 14:7, 15; 18:10. DIBAKA, Mat 22:2 tshibilu tshia d. Mat 22:10 tshibilu tshia d. Yne 2:1 tshibilu tshia d. ku Kana

DIBANZA(MA-), Bz 20:26 tshiena ne d. dia mashi Lom 4:4 muntu udi wenza mudimu bu d. Lom 13:8 Kanuikadi ne muntu d. dikuabu Mat 6:12; 18:27. DIBATIZA, Luk 12:50 ndi ne d. didibu Ef 4:5 ditabuja dimue, d. dimue ˆ Mak 10:38; Kls 2:12; 1Pt 3:21. DIBATIZA DIDI DILEJA, Luk 3:3; Bz 19:4. DIBENGA KUFUA, 1Ko 15:53 ne bua kuvuala d. 1Tm 6:16 nkayende udi k.

DIBIKA, Yne 11:25 ndi d. ne muoyo Bz 24:15 d. dia bakane ne dia badi 1Ko 15:13; Flp 3:10. DIBIKIDIBUA, 2Pt 1:10 kujadika d. DIBIKILA, Lom 11:29 kakunyingalala bua d. Ef 4:1 kuenda biakanangane ne d. Flp 3:14 tshipatshila tshia difutu dia d. 2Tm 1:9 wakatubikila ne d. dia tshijila Eb 3:1 badi bapete netu d. dia mu diulu 2Ts 1:11. DIBISHIBUA, Yne 5:29 d. dia muoyo, d. Lom 6:5 buobumue bamufuane ku d. diende 1Ko 15:42 mudibi kabidi bua d. dia bafue Flp 3:11 kufika ku d. ku lufu dia kumpala 2Tm 2:18 bamba mukadi d. ku lufu dimane Eb 11:35 Bakaji bakapeta bafue ku d. Bua 20:6 udi upeta d. dia kumpala 1Ko 15:12, 21; Eb 6:2. DIBISHIBUA DIMPE, Eb 11:35. DIBOKO, Yne 12:38 D. dia Yehowa, nnganyi? DIBOLA, Lom 8:21 bupika bua d. Gal 6:8 neapuole d. kudi mubidi wende 2Pt 1:4. ˆ DIBOLE, Ef 4:29 Dıyi d. kadipatuki mukana DIBUE(MA-), Mat 16:18 pa d. edi nengibakilapu Mat 21:42 D. diakabenga bibaki Luk 8:6 Makuabu akamata mu m. Luk 19:40 bashale bapuwe, m. neele mbila Lom 9:32 Bakalenduka ku d. dia tshilenduishi 1Pt 2:6 Ndi nteka d. disungula mu Siyona Eb 9:4.

403

DIBUE DIA KUPELA NADI BINTU—DIKAMAKAMA

DIBUE DIA KUPELA NADI BINTU,

DIDISANKISHA, Yak 5:5 Nudi basombele d. pa

Luk 17:2 bobu bamuele d.

DIDITUMBISHA, Yak 4:16 D. dia nunku ndibi

Bua 18:21.

DIDIUWUJA, 1Ko 8:1 Dimanya didi difikisha ku d.

DIBUE DIA MU DITUMBA, Mat 21:42 diakalua d. Ef 2:20 Yezu d. dia tshishimikidi ˆ Mak 12:10; 1Pt 2:6. DIBUE DINENE, Lom 9:33 mu Siyona ne d. 1Ko 10:4 bakanua ku d. dia mu nyuma 1Pt 2:8 dibue dia tshilenduishi ne d. DIBUIKIDIBUA, Kls 1:14 nd. dia mibi Luk 1:77. DIBUIKIDILA, Eb 10:18. DIBUKA, Bz 16:16.

DIEBA(ME-), 2Ko 12:7 bakampesha d. mu mubidi DIELANGANA MPATA, Tit 3:9 epuka d. dia malu DIELELANGANA MEJI MABI, 1Tm 6:4 ajudija d. DIENDA DIA MUSHINGA, 2Tm 2:4 d. bu muntu DIFU(MA-), Lom 16:18 mbapika ba m. abu Flp 3:19 nzambi wabu nd. diabu 1Ko 6:13; Gal 1:15. DIFUILAKANA, Flp 2:3 bualu ne lungenyi lua d. Yak 4:1 Mvita ne d. bidi bifumina penyi? DIFUTU, Mat 5:12 d. dienu ndinene mu diulu

DIBULU, Lom 9:21 kuenza ne d. dimue dimue

Luk 6:32, 34 nudi nupeta d. kayi?

DIBULUIBUA, Lom 16:25 d. dia bualu busokoka

Luk 10:7 muena mudimu mmuakanyine d.

1Ko 1:7 d. dia Mukalenge Yezu Kristo 1Pt 4:13 tshikondo tshia d. dia butumbi Ef 1:17; 2Ts 1:7; 1Pt 1:7, 13. DIBUNGAMA, Yne 16:20 d. dienu nedilue disanka 2Ko 2:1 kulua kunudi kabidi ne d. 2Ko 7:9 b. mu mushindu uvua Nzambi 2Ko 7:10 d. mudi Nzambi muanyishe

ˆ DIBUNGI, Yak 4:14 d. didiku bua tshitupa tshıpi DIBUTUKA, Yne 17:12 kumbusha muana wa d. 2Ts 2:3 patoke, muana wa d. 1Tm 6:9 abueja bantu mu d. 2Pt 2:3 d. diabu kadiena dilala Bua 17:8 Nyama wa luonji udi uya ku d. Eb 10:39; 2Pt 3:7, 16. DIDIA DIA DILOLO, 1Ko 11:20 kudia d. Bua 19:9 Ba diakalenga badibu babikile ku d. Bua 19:17 pamue bua d. dia Nzambi Luk 14:16. DIDIA DIA MUKALENGE. Tang. DIDIA DIA DILOLO.

Luk 14:12 bualu ebu nebulue d. diebe Lom 6:23 Bualu d. dia bubi ndufu Lom 11:9 tshintu tshidi tshilenduisha ne d. 1Ko 9:24 anu umue ke udi upeta d.? 2Ko 6:13 bu d., ndi ngamba Flp 3:14 kupeta tshipatshila tshia d. Kls 2:18 Kabanunyengi d. kudi muntu Kls 3:24 nenupete bumpianyi bu d. 2Ts 2:10 bajimina bu d., bualu Yak 5:4 D. dinudi balame dia bena mudimu Mat 6:1, 2; 10:41; 1Ko 3:8; Eb 10:35. DIJADIKULULA, Bz 3:21 bikondo bia d. DIJIBA, Bua 19:20 d. dia kapia didi ditema Bua 21:8 d. didi ditema ne kapia ne sufre DIJIBA DIA KAPIA, Bua 20:14, 15. DIJINGA(MA-), Mat 5:28 kumvua d. dia kusangila Mat 6:32 Tatu mmumanye ne: nudi d. Yne 8:44 basue kukumbaja m. a tatu wenu Lom 7:5 m. mabi avua Mikenji mijule

DIDIANJILA KUMANYA, 1Pt 1:2 d. dia Nzambi

1Ko 12:21 tshianza ne: Tshiena nebe d.

DIDIDISHI, Bz 20:9 uvua musombe pa d. wakalala

1Tm 5:11 m. a kusangila ne balume

2Ko 11:33.

1Tm 6:9 m. a bungi a bupote

DIDIEYEMENA, 2Ko 11:17 diditumbisha ne d.

Tit 2:12 kulekela m. a pa buloba

DIDILEJA, 1Ko 2:1 tshivua ne ngakuilu wa d.

Yak 1:14 utetshibua padi d. dimukoka

1Yn 2:16 d. bua bintu bia mu nsombelu DIDILENGEJA, 1Pt 3:3 D. dienu kadikadi

2Pt 3:3 benza malu bilondeshile m. abu ˆ 1Yn 2:16 m. a mubidi, m. a mesu

1Pt 3:4 d. didi kadiyi dinyanguka

1Yn 2:17 buloba budi bupita ne m. abu

Yne 2:6.

Lom 1:11; 16:2; 2Ko 8:11, 12; Gal 5:24; 2Tm 2:22;

DIDILONGOLOLA, Ef 6:15 bisabata bia d.

Eb 7:27; Yak 4:1; 1Pt 2:2; 2Pt 2:18.

DIDIMUIJA, Eb 12:25 udi ufila d. dia Nzambi pa

DIJINGA DIKOLE, Lom 1:15 d. dia kunuambila

DIDINYENGA DIA PA KULELA,

DIJINGULULA DIA MALU, Flp 4:7.

Gal 4:19 ngumvuila kabidi d.

DIKALA DIKUNZE KUNZUU, Bua 6:4.

Gal 4:27.

DIKALAKU, Mat 24:37 d. dia Muana wa muntu

DIDIPUEKESHA, 1Ko 4:21 lungenyi lua d.?

1Ko 15:23 ba Kristo mu tshikondo tshia d.

Flp 2:3 kadi ne d.

2Pt 1:16 bukole ne d. bia Mukalenge Yezu

Kls 2:18, 23 kutendelela ne d. dia dishima

2Pt 3:4 D. divuabu balaye didi kuepi?

Ef 4:2; Kls 3:12.

1Yn 2:28 bundu mu tshikondo tshia d.

DIDIPUEKESHA DIA DISHIMA, Kls 2:18 udi musue d.

Mat 24:27; Yne 1:3; 1Ts 4:15; Yak 5:7, 8; 2Pt 3:12. DIKAMAKAMA, Bz 5:3.

DIKANKA DIA BULOBA—DILAYA DIKANKA DIA BULOBA. Tang. kabidi TSHIKUMINA(BI-). Mat 27:54. DIKANKAMIJA, 2Ko 8:17 Tito mmuitabe d. Flp 2:1 bikalaku d. mu Kristo, bikalaku Eb 6:18 d. dikole bua kukuata bikole Eb 13:22.

404 1Tm 6:4 bupika bua d. ne dielangana mpata 2Tm 2:23 epuka d. dia malu mapote Yak 3:16 muaba udi mukawu ne d. 1Tm 2:8; Eb 6:16.

DIKOLA, Eb 6:1 tuyayi batangile ku d. DIKOLE, Kls 2:23 dikengesha d. dia mubidi Kls 3:12; Eb 6:19; Yak 5:11.

DIKANKAMIJANGANA, Lom 1:12 kuikale d.

DIKOLESHANGANA, Lom 12:8.

DIKANYINA, Bz 4:29 tangilaku d. diabu

DIKOLESHIBUA, Bz 3:19 bikondo bia d. bifume

DIKENGA(MA-), Mat 24:9 nebanufile mu d. Mat 24:21 d. dinene ditu kadiyi dianji kuenzeka Yne 16:33 Pa buloba nudi ne d., koleshayi muoyo! Lom 3:16 Dibutuka ne d. mu njila wabu Lom 8:18 m. a tshikondo etshi Lom 12:12 Nutantamene m. 1Ko 7:28 babuela mu dibaka, nebikale ne m. 2Ko 1:4 udi utusamba mu m. etu onso 2Ko 1:7 munudi penu nukenga m. amue ˆ 2Ko 4:17 nansha d. dikale dia tshitupa tshıpi 2Ko 8:2 tshikondo tshia diteta pavuabu mu d. Kls 1:24 Ndi nsanka mu m. andi ˆ 1Ts 1:6 bitabe dıyi mu m. a bungi 2Ts 1:6 kupingajilaye badi banukengesha m. Eb 11:37 mu d., babenzela bibi Yak 1:27 kutangila bakaji bakamba mu m. Yak 5:1 babanji, elayi mbila bua m. Yak 5:13 Muntu udiku utantamena d.? 1Pt 5:9 bamanye ne: m. a muomumue Bua 2:10 bua nupete d. matuku dikumi Bua 7:14 mbadi bafume mu d. dinene Bua 14:11 Muishi wa d. diabu udi ubanda ˆ Mak 4:17; 10:30; Luk 22:28; Bz 7:10; 14:22; 20:23; Lom 2:9; 5:3; 8:35; 2Ko 6:4; Flp 3:10; 1Ts 3:3; Eb 2:10; 1Pt 1:11; 4:13; 18:7, 10.

DIKOMBO, Eb 1:8 d. dia Bukalenge buebe nd. dia

DIKENGAKANA, Bua 12:2 d. bua kulela DIKENGESHA, Kls 2:23 d. dia mubidi DIKENGESHIBUA, Lom 8:35 Nd. anyi? Nnzala? 2Ko 4:10 tutantemena d. dia lufu 2Ko 12:10 mu d. ne ntatu bua Kristo Bz 13:50; 2Ts 1:4; 2Tm 3:11.

Bua 12:5 kulombola bisamba bionso ne d. Bua 2:27. DIKONKONONA, 1Pt 2:12 mu dituku diende dia d. ˆ DIKOPO, Mat 10:42 upesha umue d. dia mayi Luk 22:20 D. didi dileja tshipungidi tshipiatshipia 1Ko 10:21 d. dia Yehowa ne d. dia bademon 1Ko 10:16. ˆ ˆ ˆ DIKU(ME-), Ef 3:15 udi d. dionso dipetele dına Bz 3:25. DIKUATSHIKA, Lom 13:13 d. dia maluvu Gal 5:21 dialakana, d. Ef 5:18 lekelayi d. mvinyo bualu DIKUATSHISHA, 1Ko 6:12 malu onso kaena ne d. 1Tm 5:5 mukamba udi kayi ne d. 1Tm 6:6 dilamata Nzambi didi ne d. dinene Tit 3:9 dielangana mpata kadiena ne d. Eb 7:18 bualu kawena ne d. Yak 2:16 kanuyi nubapesha, bidi ne d. kayi? Yak 2:20 ditabuja kadiyi bienzedi kadiena ne d. 1Pt 2:20 Bidi ne d. kayi panudi nuenza bubi ˆ ˆ DIKUBAKUBA, Mak 3:17 Boanege: Bana ba D. ˆ Bua 6:1 tshiamba ne dıyi bu dia d. ne: Luaku! DIKUDIMUNA DIA MUTSHIMA, Bz 15:3 d. dia bantu ba bisamba Lom 2:4 Nzambi, udi ukeba kukufikisha ku d. 2Ko 7:10 dibungama, didi difikisha ku d. 2Tm 2:25 Nzambi udi mua kubapesha d. Mat 3:11; Luk 24:47; 2Pt 3:9. DIKUMBANANGANA, 2Ko 8:14 d., bintu bienu

DIKENGESHIBUA DIA LUFU, 2Ko 4:10 tutantamena d.

DIKUMBANE, 1Tm 1:15.

DIKEPELA, Lom 11:12 d. diabu dipeteshe ˆ DIKESE, 1Ko 7:29 dıba didi dishale nd. DIKIMA, Bz 9:27 muakule ne d. 2Ko 5:6 tudi ne d. dikole Ef 6:20 ngakule malu alu ne d. ˆ Flp 1:14 d. dia kuakula dıyi dia Nzambi Mat 8:28; Bz 4:29, 31; 14:3; Eb 10:19; 13:6.

Mat 25:1; Bua 13:1. ˆ DIKUMI NE IBIDI, Mat 10:2 Mena a bapostolo d.

DIKIMA DIA KUAKULA, Eb 3:6 balame d. Flp 1:20; 1Tm 3:13. DIKISHA, Eb 4:3 tudi tubuela mu d. Eb 3:11. DIKOKANGANA, Gal 5:20 d., matapuluka Flp 1:17 benza nanku bua d. Flp 2:14 kuenza malu onso kakuyi d.

DIKUMI, Bua 2:10 bua nupete dikenga matuku d.

Yak 1:1 bisamba d. bidi bitangalake DIKUNJI(MA-), 1Tm 3:15 d. ne nshindamenu wa Bua 3:12 d. mu ntempelo wa Nzambi Gal 2:9. DIKUTA DIA TSHINJANJA, Mat 10:29 bapana mishamisha ibidi ku d. DILAMATA NZAMBI, Lom 1:18 malu kaayi a d. 1Tm 4:8 d. didi ne mushinga 1Tm 6:6 d. ne dikuatshisha dinene Bz 3:12; 1Tm 2:2; 3:16; 6:5; Tit 1:1; 2Pt 1:3; 3:11. DILAMINANGANA MUNDA, Ef 4:31 Nulekele d., DILAYA, 1Tm 5:12 balekele d. dia kumpala

405 DILEJA, Mat 12:4; Luk 6:4. DILEJA DIKUDIMUNA DIA MUTSHIMA, Luk 3:3 uyisha dibatiza didi d. ˆ Mak 1:4; Bz 19:4. DILEKEDIBUA, Luk 4:18 kuyisha bua d. ˆ DILEKELEDIBUA DIA MIBI, Mak 1:4 kupeta d.

DILEJA—DINANGA DIMANYA. Tang. kabidi DIMANYA DIJALAME. Luk 11:52 nudi bumbushe nsapi wa d. Yne 17:3 bumvuija muoyo: bafike ku d. Bz 26:24 D. dia bungi dikadi dikupadisha! 1Tm 6:20 tshidibu babikila mu dipanga ne: nd. Lom 11:33; 1Ko 8:1; 2Pt 3:18.

DILENGA, Mat 11:7; 27:29.

DIMANYA DIJALAME, Lom 10:2 tshisumi bua d. Ef 4:13 tufika ku buobumue bua d. Flp 1:9 kuvulangana ne d. ne dijingulula Kls 1:9 nuwujibue tente ne d. dia disua 1Tm 2:4 basungidibue ne bafike ku d. dia bulelela 2Tm 3:7 kabayi bafika ku d. dia bulelela Eb 10:26 bubi ku bukole bamane kupeta d. Lom 1:28, 28; 3:20; Kls 3:10; 2Tm 2:25; 2Pt 2:20.

DILENGEJANGANA, Lom 11:15; 2Ko 5:18, 19.

DIMANYA KULONGESHA, 2Tm 4:2.

DILEKELELA DIA MIBI, ˆ Bz 2:38 abatijibue mu dına dia Yezu bua d. Eb 9:22 mashi kaayi panshi, kakuena d. Luk 24:47. DILELA BANA, 1Tm 2:15 nealamibue bua d. dia DILELANGANA, 1Pt 1:23. DILENDUKA, Lom 11:11, 12.

DILENGEJIBUA, Yne 3:25. DILOBO, Bz 27:39. DILONGA(MA-), Bua 2:27 abasunsule bu m. a ˆ Mat 14:8; Mak 6:25. DILONGESHA(MA-), Mat 15:9 m. a bantu Mat 16:12 kudimukila m. a Bafalese Ef 4:14 baya kudi lupepele luonso lua d. Kls 2:22 mikenji ne m. a bantu 1Tm 1:3 bua kabalongeshi d. dikuabu 1Tm 4:1 bateleja m. a bademon 1Tm 4:16 Wikale mudimuke ne mu d. 1Tm 6:3 Muntu yeye ulongesha d. 2Tm 4:3 banyisha d. dimpe Eb 6:1 m. a ntuadijilu adi atangila Kristo Eb 13:9 Kabanupambuishi kudi m. menyi 1Pt 5:10 Nzambi neashikije d. dienu 1Tm 4:6; 1Tm 6:1; Tit 1:9. DILONGESHA DIMPE, 2Tm 4:3 banyisha d. Tit 1:9 kukankamijangana ne d. Tit 2:1 mu diumvuangana ne d. DILONGOLOLA, Ef 3:11 d. dia tshiendelele Mat 27:62; Yne 19:14, 31, 42; 2Tm 1:9. DILUANGANA, Tit 3:9; Eb 12:4. DILUISHA, Kls 2:23 d. dia majinga a mubidi ˆ DILUMBULUISHA, Mat 12:41 Dıba dia d. Mat 23:33 munudi mua kunyema d. dia Ngena? Yne 5:29 benze malu mabi bua dibika dia d. Lom 11:33 Kakuena udi mua kujingulula d. 1Ko 11:29 ne unua d. diende nkayende 2Ts 1:5 ntshijadiki tshia d. diakane dia Nzambi Eb 9:27 kufua musangu umue pashishe kupeta d. ˆ Eb 10:27 dindila didi dikuatshisha buowa dia d. Yak 2:13 Luse ndupite d. 1Pt 4:17 d. kutuadijadi ne ba mu nzubu 2Pt 2:3 d. kadiena dilua ne lujoko 2Pt 3:7 mbitekibue too ne ku dituku dia d. 1Yn 4:17 dikima dia kuakula mu dituku dia d. Bua 19:2 d. diende ndilelela ne diakane Bz 24:25; Yuda 6. ˆ DIMA, Lom 9:21.

DIMIINU(MA-). Tang. KANKANUNUINA, NDELANGANYI. Mat 13:38 M. mimpe mbana ba Bukalenge ˆ Luk 8:11 m. ndıyi dia Nzambi Lom 9:29 Bu Yehowa kayi mutushile d. DIMOMA, Yak 5:3. DIMPE MENEMENE, Eb 1:4. DIMUE, Tit 1:4. DIMUENEKA, 2Ts 2:8 ku d. dia dikalaku diende 1Tm 6:14 too ne ku d. dia Mukalenge Yezu ˆ 2Tm 4:1 Ndi nkutumina dıyi bua d. diende 1Ko 12:7; 2Tm 1:10; 4:8; Tit 2:13. DIMUENESHA, 1Ko 2:4. DIMUMA(MA-), Mat 7:20 nenubamanyine ku m. Mat 21:43 tshisamba tshidi tshikuama m. abu Lom 7:4 tukuamine Nzambi m. Gal 5:22 d. dia nyuma didi: dinanga, disanka Flp 1:11 nuwujibue ne d. dia buakane Kls 1:10 nukuama m. mu mudimu wonso Eb 13:15 m. a mishiku yetu idi imanyisha Luk 3:8; Yne 4:36; 15:8, 16. ˆ DINA, Mat 6:9 d. diebe ditumbishibue Mat 12:21 bisamba nebitekemene mu d. Mat 24:9 nebanukine bua d. dianyi Luk 21:12 kumpala kua bakalenge bua d. dianyi Yne 14:14 balombe tshintu mu d. dianyi Yne 17:26 Ndi mubamanyishe d. diebe Bz 4:12 kakuena d. dikuabu Bz 15:14 bantu bikale ne d. diende Lom 10:13 ubikila d. dia Yehowa neasungidibue ˆ Ef 3:15 dıku dionso dipetele d. kudiye Flp 2:9 d. didi ku mutu kua d. dikuabu 1Yn 2:12. DINANGA, Mat 24:12 d. dia ba bungi nedikepe Yne 15:13 Kakuena muntu udi ne d. dipite edi Lom 8:39 kutumbusha ku d. dia Nzambi Lom 13:10 D. didi dikumbaja 1Ko 13:4 D. kadiena ne mukawu, ne diambu 1Ko 13:13 kadi tshidi tshipite bionso nd. 1Ko 16:14 Malu enu onso enzeke mu d. Kls 3:12 vualayi d. dikole

DINANGA DIA BANA BENU—DISANKA(MA-) Kls 3:14 d., didi tshisuikidi tshipuangane 1Pt 4:8 d. didi dibuikila mibi mipite 1Yn 4:8 Nzambi udi d.

DIPANGADIKA(MA-), Bz 27:42 bakangata d.

1Yn 4:18 Kakuena ditshina mu d.

Lom 14:13 nuangate d. dia kubenga kuteka

1Yn 5:3 d. dia Nzambi didi diumvuija

1Ko 4:5 neapatule d. dia mu mioyo patoke

1Ko 13:1-4, 8; 2Ko 7:15; Kls 2:2; 1Tm 1:5; Bua 2:4.

1Ko 7:37 muangate d. dia kushala kayi

DINANGA DIA BANA BENU, Lom 12:10.

406

Lom 11:23 bobu kabayi bashale mu d. ˆ Mat 13:58; Mak 6:6; 1Tm 1:13; Eb 3:19.

2Ko 10:2 dikima ne kuangata m. makole

DINANUKILA, Luk 21:19 bua d. dienu

1Ko 2:2; Ef 1:11; Eb 6:17.

Lom 2:7 bua d. mu mudimu muimpe

DIPASA, Yne 11:16; 20:24.

Lom 5:3, 4 dikenga didi dilela d.; d. padi

DIPEMBU, 2Ko 2:15 Kudi Nzambi, tudi d. dimpe

Lom 15:4 tupete ditekemena ku d. Eb 12:1 tunyemayi ne d. lubilu

Ef 5:2 mulambu, bu d. dimpe kudi Nzambi ˆ DIPETA, Eb 11:26 mutuishile mesu ku d. dia difutu

Luk 8:15; 1Ts 1:3; 2Pt 1:6; Bua 13:10.

DIPETANGANA, 2Ko 6:14 nd. kayi didi pankatshi?

DINDA, Bz 28:23.

2Ko 6:15 n. pankatshi pa muena kuitabuja

DINDILA, Eb 10:27.

DIPIADIPIA(BU-), 2Pt 3:13 diulu d. ne buloba b.

DINENE, 2Ko 8:20 dipa d. edi ditudi tutangila

DIPIKUDIBUA, Luk 21:28 d. dienu dikadi pabuipi

DINKENKA DIA MUENDU, Bua 22:5 kabena dijinga ne d. DINOWA, Mat 13:39 D. didi nshikidilu wa DINU(ME-), Mat 8:12. DINUA DIPITSHISHA, 1Pt 4:3 majinga mabi, d. DINYANGUKA, 2Pt 2:19 bikale bapika ba d. DINYEMA, Mat 24:20 d. dienu kadienzeki DINYOKA, Lom 1:27 d. dionso didi 2Ko 2:6 D. edi didi ba bungi bapeshe

1Ko 1:30 buakane ne d. ku tshia kupikula natshi Eb 9:12 kutupetelaye d. dia tshiendelele Lom 3:24; Ef 4:30. DIPILA, Lom 5:18 d. bua tshilema tshimue Lom 8:1. DIPUANGANE, Lom 12:2 disua didi dimpe, d. 2Ko 7:1 tuvuija dikala dietu ba tshijila d. Eb 12:2 Muvuiji wa ditabuja dietu d. Yak 1:17.

2Ko 10:6 kufila d. kudi badi babenga

DIPUEKESHIBUA, Yak 1:10 asanke bua d. diende

1Ts 4:6 Yehowa udi ufila d. bua

DIPUEKESHIBUA MILONGO, 2Ko 6:8.

2Ts 1:9 nebapete d. dia kabutu

DISAKIDILA, 1Ko 10:30 mudie tshintu ne d.

Eb 2:2 bipete d. mu buakane Eb 10:29 Nd. bunene kayi dinudi

1Tm 4:4 ntshimpe; batshiangata ne d. Flp 4:6; Bua 7:12.

Eb 12:5 kupepeji d. dia kudi Yehowa

DISAMA(MA-), 1Ko 11:30 mbatekete, bikale ne m.

Eb 12:11 d. kadiena bu didi disankisha

Gal 4:13 bamanye ne: d. dia mubidi

Yuda 7 bapete d. dia kapia ka tshiendelele

DISAMBILA(MA-), Mat 21:13 nzubu wa d. ˆ Mak 11:24 bionso binudi nulomba mu d. ˆ Mak 12:40 benza m. male bua kudileja

DIODIMUE, 1Pt 2:7 dibue d. divua bibaki babenge DIPA(MA-), Bz 8:20 d. dia Nzambi didiye ufila Lom 5:16 d. diakapatula dibadibua bakane

Bz 10:4 M. ebe mabande kumpala kua Nzambi

Lom 6:23 d. didi Nzambi ufila mmuoyo

Lom 12:12 Nunanukile mu d.

1Ko 7:17 Yehowa mupeshe muntu diende d.

Flp 4:6 mu d. pamue ne disakidila

Eb 6:4 balabule d. didibu bafila tshianana

Kls 4:2 Nunanukile mu d. batabalamu

Eb 11:4 Nzambi wakamupesha bujadiki bua m.

1Pt 4:7 badimuke bua nudifile mu m.

Yak 1:17 D. dionso dimpe difuma muulu Lom 15:26; 2Ko 9:15; Ef 2:8. DIPA DIA TSHIANANA, Lom 5:17 d. dia buakane ˆ DIPAMPAKANA, Mak 16:8 bazakala ne d. dikole Luk 21:25 d. dia bisamba DIPANGA, Bz 17:30 mulengulule bikondo bia d.

Ef 6:18; 1Pt 3:7; Bua 8:4. DISAMINA DIA MUOYO, 1Ko 7:9 kufua ne d. DISANGISHA, Eb 12:23 d. dia banabute bavuabu 1Ko 16:2. DISANKA(MA-), Luk 8:14 m. a muoyo eu Bz 14:17 uwuja mioyo ne d.

1Tm 1:13 muenze malu mu d.

1Ko 13:5 kadiena didikebela anu m. adi

Eb 5:2 kumvuila badi mu d.

2Ko 9:7 munange udi ufila ne d.

Eb 9:7 mibi ivua bantu benze mu d.

Gal 4:27 mukaji nkumba ikala ne d.

1Pt 2:15 nupuwishe diakula dia d.

1Tm 1:11 lumu luimpe lua Nzambi wa d.

2Pt 3:16 badi ne d. bakonyangaja

1Tm 5:6 udifila ku m. a mubidi

Bz 3:17; Ef 4:18; 1Pt 1:14; 2Pt 3:17.

1Tm 6:15 mfumu wa d. umuepele neikale mua

DIPANGA DIA DITABUJA,

2Tm 3:4 banangi ba m.

Lom 4:20 kakanyungishibua mu d. to

ˆ Eb 11:25 d. dia tshitupa tshıpi dia bubi

Lom 11:20 bauva babakose bua d.

Eb 12:2 Bua d. divua dimutekela kumpala

407 ˆ Mak 5:42; Luk 2:10; 12:37; Yne 16:22; Bz 20:35; 2Ko 7:4; Gal 4:15; Tit 3:3; Eb 10:34. DISENGELELA, Yak 5:16 D. dia muntu muakane 1Pt 3:12 matshi ende adi buashi ku d. DISHIKILA, Yak 4:9 disanka dienu diandamuke d. DISHILANGANA, Lom 10:12 Kakuena d. Bz 15:9; Lom 3:22. DISHIMA(MASHIMI), Mat 13:22 m. a biuma Mat 27:64 d. dia ndekelu nedikale dibi Yne 1:47 udi kayi ne d. nansha Yne 8:44 mmuena dishima ne tatu wa d. Lom 1:25 Mbashintakaje bulelela ku d. Bz 13:10 Wewe muntu udi muwule ne m. Ef 4:25 balekele d., nuambilangane bulelela Kls 2:8 nkindi ne m. a patupu 2Ts 2:11 bua bafike ku ditaba d. Eb 3:13 bukole bua d. budi nabu bubi 1Pt 2:1 umbushayi m. onso 1Pt 2:22 kabavua basangane d. mukana Mat 26:59; Bua 14:5. DISHIMANGANA, Ef 4:14. DISHINDAME, Eb 6:19 ne ditekemena dikole, d. Eb 11:1 Ditabuja ndindila d. DISHINDIKA, Ef 3:12 kusemena pabuipi ne d. ku Kls 2:2 d. dionso dia 1Ts 1:5 ne d. dikole 2Ts 3:4 tudi ne d. mu Mukalenge bua Eb 3:14 balame too ne ku ndekelu d. Eb 6:11 d. dikole dia ditekemena 1Yn 3:19 netuikale ne d. mu mioyo yetu 2Ko 1:15. DISHIPA DIA MIKENJI, Lom 4:15 kakuena d. 2Ko 6:14 mmalanda pankatshi pa buakane ne d. 2Ts 2:7 bualu busokoka bua d. edi bukadi Eb 1:9 munange buakane, mukine d. 1Yn 3:4 nunku bubi nd. Eb 2:2; 9:15. ˆ DISHIYA, Mak 4:35; 5:21; 8:13. DISOMBUELA, Lom 12:19. DISTRIKE, Luk 3:1. ˆ ˆ DISU(ME-), 1Ko 2:9 D. ki ndimone, ditshi ki 1Ko 15:52 mu mupodi wa d. Ef 1:18 Mmutokeshe m. a muoyo 1Pt 3:12 m. a Yehowa adi atangila bakane 1Yn 2:16 majinga a m., ne didileja Bua 1:7 d. dionso nedimumone Bua 21:4 neakupule tshinsonji tshionso ku m. ˆ Mat 13:16; Mak 8:18; 2Ko 4:18. DISUA, Mat 6:10 D. diebe dienzeke pa buloba Yne 5:30 nkeba bua kuenza d. dianyi, kadi d. Lom 8:20 ki nku d. diabi, kadi mbua Lom 8:28 babikidibue bilondeshile d. diende Lom 9:19 udi mua kukandamena d. diende Lom 12:2 nudijadikile nkayenu d. dia Nzambi Ef 5:17 tshidi d. dia Yehowa

DISENGELELA—DITALALA Kls 1:9 dimanya dijalame dia d. diende Eb 10:10 Ku diambuluisha dia d. edi Yak 1:18 D. diende divua dia ne: tuledibue ˆ 2Pt 1:21 dıyi dia buprofete kadivua dilue ku d. 1Yn 2:17 udi wenza d. dia Nzambi, udi ushala Bua 4:11 ne bua d. diebe biakikalaku Mat 7:21; Yne 6:39; Lom 9:11. ˆ ˆ DISU DIA KASHINGI, Mat 19:24; Mak 10:25. ˆ DISU DIKOLE, Lom 11:22 d. kudi badi bakuluke Tit 1:13 tungunuka ne kubabela ne d. ˆ ˆ DISU KU DISU, Mat 5:38. DISULAKANA, 2Ts 1:7 d. pamue netu ku DISUMINYINA, 2Ko 8:8 bua kunumanyisha d. 2Tm 4:2 udiyishe ne d. mu bikondo 2Ko 8:17, 22. DISUNGULA, 1Pt 2:4 divuabu bimanshe, kadi d. 2Pt 1:10 kujadika d. dienu Lom 9:11; 11:28. DITABUJA, Luk 18:8 neasangane d. pa buloba Yne 3:16 yonso udi uleja d. kudiye Lom 4:13 mbua buakane ku diambuluisha dia d. Lom 10:9 uleja d. mu muoyo webe ne: Nzambi Lom 14:23 tshidibu kabayi benza ne d. mbubi Gal 3:8 neabale bantu bakane bua d. Gal 3:11 muakane neikale ne muoyo bua d. Gal 6:10 bana betu mu d. Ef 4:5 Mukalenge umue, d. dimue 2Ts 3:2 ki mbantu bonso badi ne d. 1Tm 6:12 Uluangane mvita mimpe ya d. 2Tm 4:7 ku ndekelu, ndi mulame d. Eb 11:1 D. ndindila dishindame Eb 11:6 kakuyi d. mbikole bua kusankisha Eb 12:2 Yezu, Muvuiji wa d. dietu dipuangane Yak 2:26 d. didi kadiyi ne bienzedi difue 1Pt 1:7 mushinga wa d. dienu udi mutetshibue 1Pt 5:9 bashindame mu d., bamanye 1Yn 5:4 ditshimune malu a pa buloba: d. dietu Lom 4:3; 2Ko 5:7; Ef 6:16; 1Tm 4:1. DITABUJIJANGANA, Gal 5:8 D. kadiena difumina DITALALA, Mat 5:9 Bakebi ba d. mba diakalenga Mat 10:34 tshiena mulue kufila d. Luk 2:14 d. mu bantu badiye wanyisha Yne 14:27 ndi nnupesha d. dianyi Lom 12:18 kuikala mu d. ne bantu bonso Lom 14:19 tuipatshilayi malu adi afila d. Lom 16:20 Nzambi udi ufila d. 2Ko 13:11 tungunukayi ne kuikala mu d. Ef 6:15 bisabata bia lumu luimpe lua d. Flp 4:7 d. dia Nzambi didi dipite dijingulula Kls 1:20 kuteka d. ku diambuluisha dia mashi 1Ts 4:11 Nudienzeje bua kusomba mu d. 1Ts 5:3 D., kakuena bualu bua kutshina 1Tm 2:2 tutungunuke ne kuikala ne bupole ne d. Eb 12:11 dimuma dia buakane didi ne d. Yak 3:17 meji adi afumina muulu nga d. 1Pt 3:4 meji mapole ne a d. didi ne mushinga

DITAMA—DIUMVUANGANA 1Pt 3:11 akebe d. ne adilonde Bua 6:4 kumbusha d. pa buloba Mat 8:26; Yne 16:33; 2Ts 3:12; Yak 3:18.

408 1Yn 5:4 edi ke d. ditabuja dietu Bua 6:2 utshimuna bua kushikija d. 1Yn 5:4.

DITAMA, Mat 5:39 dipi ku d. dia balume Luk 6:29.

DITSHINA, Flp 2:12 bua lupandu luenu ne d.

DITAMBA(MA-), Yne 15:2 D. didi kadiyi dikuama Lom 11:21 Nzambi kayi muepule m. a mutshi Luk 13:19; Yne 15:4, 6; Lom 11:16.

DITSHINA DIA NZAMBI, Eb 5:7; 12:28.

DITANAJI, 1Ko 7:35 kakuyi d. ˆ DITANDANGANA, 1Tm 6:5 d. dıba dionso bua DITANTAMENA, Yak 5:11 lumu lua d. dia Yobo DITAPULUKA(MA-), Lom 16:17 bakebesha m. 1Ko 1:10 kakuikadi m. munkatshi muenu 1Ko 1:11 kudi m. munkatshi muenu Yne 9:16; Bz 15:2; 23:7; 1Ko 11:18; Gal 5:20. DITEKEMENA, Bz 26:7 mbamfunde anu bua d. edi Lom 5:5 d. kadiena difuishangana bundu Lom 8:20 biakatekibua bua bualu bua d. Lom 8:24 kadi d. didi dimueneka ki nd. Lom 15:4 tupete d. ku dinanukila Ef 2:12 kanuvua ne d. ne kanuvua 1Ts 4:13 bakuabu badi kabayi ne d. Eb 6:19 Tudi ne d. edi bu luongo Eb 10:23 dijikula dia d. dietu patoke 1Pt 3:15 udi unukonka bualu bua d. 1Ko 9:10; Ef 4:4; Kls 1:27. DITEMBANGANA, 1Ko 9:25 mu manaya a d. udi Gal 5:26 tukebesha d. Flp 1:15 bayisha Kristo bua lukuka ne d. DITENDELELA DIA MPINGU, 1Ko 10:14 nyemayi d. DITENGUDIBUA, Lom 4:11; 1Ko 7:19; Flp 3:3. DITENGULA, Lom 2:29 d. diende ndia mu muoyo Kls 2:11. DITETA(MA-), Mat 6:13 Kutufikishi mu d. Mat 26:41 kanubuedi mu d. Luk 4:13 Diabolo mumane kujikija m. Luk 8:13 mu tshikondo tshia d. badi 1Ko 10:13 Kakuena d. didi dinukuate ditu 1Tm 6:9 babanji badi bakuluka mu d. Eb 10:32 batantamene ne bakenge mu m. Eb 11:36 bakuabu bakapeta d. pavuabu Yak 1:12 udi utungunuka ne kutantamena d. Yak 1:13 Padi muntu mu d. kambi ne: 1Pt 4:12 m. anudi nutuilangana nawu 2Pt 2:9 mua kusungila bantu mu d. ˆ Bua 3:10 nenkulame dıba dia d. Gal 4:14; Yak 1:2.

1Yn 4:18 Kakuena d. mu dinanga DITUANGANA MISHIKU, Lom 16:16 muoyo ne d. DITUKU(MA-), Mat 24:22 m. kaayi makepesha ˆ ˆ Mak 13:32 d. adi ne dıba adi, kakuena muntu Bz 17:31 mmusungule d. bua kulumbuluisha Lom 14:5 udi umona d. kampanda dipite dikuabu 2Ko 6:2 Mpindieu ke d. dia lupandu 2Pt 3:8 bidimu tshinunu bidi bu d. dimue Lom 13:12. DITUKU(MA-) -A KU NSHIKIDILU, Yne 6:54 nemmujule ku lufu d. 2Tm 3:1 m. nekuikale bikondo bibi bidi Yak 5:3 nebikale anu bu kapia mu m. 2Pt 3:3 mu m., baseki nebalue Yne 11:24; 12:48. DITUKU DIA DIBUIKIDILA, Bz 27:9. DITUKU DIA DILUMBULUISHA, Mat 10:15 Sodoma mu d. DITUKU DIAYEHOWA, 2Ts 2:2. DITUKU DIONSO, Luk 19:47 mu ntempelo d. ˆ Bz 17:11 bakonkonona meyi a mu Mifundu d. 1Ko 15:31; Eb 7:27. DITUKU DISATU, Luk 9:22 d. neabishibue Bz 10:40 Nzambi wakamubisha d. Luk 13:32; 24:21; 1Ko 15:4. DITUMBA, Bz 4:11 didi dilue mutu wa d. 1Pt 2:7 babenge ndilue mutu wa d. DITUMIKILA, Lom 5:19 d. dia muntu umue Lom 6:16 d. bua kupeta buakane anyi? Eb 5:8 wakalongela d. ku malu Lom 16:26; 2Ko 2:9; 7:15; 1Pt 1:22. DITUNGA, Luk 23:2 ujula tshimvundu mu d. dietu DITUNGA DIA ISALELE, Ef 2:12 kule ne d. DITUTU(MA-), Luk 21:27 ulua mu d. ne bukole Bz 1:9 d. diakamujika 1Ts 4:17 netuambuibue mu m. bua kusambakena ˆ Bua 1:7 ulua mu m., ne dısu dionso Mat 24:30; 1Ko 10:2. DIULU, Yne 3:13 kakuena ukadi mubande mu d. Bz 2:34 Davidi kavua mubande mu d. 2Pt 3:5 kale kuvua d. ne 2Pt 3:10 d. nedipite ne mukungulu mukole

DITONTOLOLA, 2Ts 2:3 kadiakulua d. kadiyi

2Pt 3:13 d. dipiadipia ne buloba bupiabupia

DITSHI(MA-), Yne 18:10 Petelo kumukosa d. dia 1Ko 12:16 D. diodi diambe ne: Bu mundi tshiyi Yak 5:4 mbila mmifike ku m. a Yehowa Mat 13:16; Bua 2:7.

Bua 12:7 Mvita yakajuka mu d.: Mikaele

DITSHIMUNA, 1Ko 15:55 Lufu, d. diebe didi 2Ko 2:14 udi utulombola mu luendu lua d. Kls 2:15 ubalombola mu luendu lua d.

Bua 19:11 Ngakamona d. dibululuke, ne tangila Mat 11:11; 24:35; Luk 17:24. DIUMBUSHA, Eb 12:27 didi dileja d. dia bintu DIUMVUANGANA, 2Ko 6:15 nd. kayi pankatshi 2Ko 6:16 Nd. kayi didi pankatshi pa ntempelo? Eb 8:6 tshipungidi mu d. ne mikenji

409

DIUMVUANGANA NE MIKENJI—HALANA Eb 4:12 d. didi ne muoyo ne bukole

DIUMVUANGANA NE MIKENJI, Eb 8:6. DIUMVUIJA, 1Ko 12:10 mukuabu d. dia miakulu 1Ko 14:26 mukuabu udi pende ne d. ˆ 2Pt 1:20 dıyi dia buprofete difume ku d.

Luk 8:11; Bz 6:7; 1Ts 2:13; 2Tm 2:9; Eb 11:3; 2Pt 3:5. ˆ DIYI DIMUE, 1Ko 1:10 bua nuakule d.

DIUPUKA, Mat 7:27.

DIYISHA, 1Ko 15:14 Kristo kayi mubishibue, d.

DIVUIJIBUA WA(BA) TSHIJILA, 1Ko 1:30 mulue ne d. ne Eb 12:14 Tungunukayi ne kukeba d.

DIZAKALA, Flp 2:12 bua lupandu luenu ne d.

DIVULANGANA, 1Ko 7:2 d. dia masandi DIYA, Luk 9:31 kuyukila bua d. diende DIYEBA(MA-), Mat 3:12; 6:26. ˆ ˆ DIYI(ME-), Mat 4:4 d. dionso didi dipatuka mukana Mat 12:37 nebakupishe bua m. ebe Mat 24:35 m. anyi kaakujimina nansha Luk 1:6 m. a Yehowa Luk 4:21 Lelu m. akafundabu mmakumbane Yne 1:1 D. divuaku, D. divua ne Nzambi Yne 1:14 D. diakalua mubidi, kusombadi Yne 5:28 diumvua bonso badi mu nkita d. Yne 6:63 M. andi munuambile adi nyuma ne adi Yne 10:27 Mikoko yanyi idi yumvua d. dianyi Yne 12:47 muntu yeye mumvue m. anyi Yne 17:17 d. diebe mbulelela Lom 8:4 m. makane a mu Mikenji Lom 10:8 d. dia ditabuja ditudi tuyisha Lom 16:18 basesuisha mioyo ne m. a 1Ko 4:6 bua nulongele d. edi 2Ko 9:12 m. a kuela tuasakidila Flp 2:16 Nulamate ku d. dia muoyo bikole Kls 4:6 M. enu ikale matue bu mukele 1Ts 4:2 nudi bamanye m. atuvua banupeshe 1Ts 4:16 ne d. dia bumfumu 1Tm 4:9 D. edi ndia kuditaba dionso 2Tm 1:13 tshilejilu tshia m. makane 2Tm 2:15 ulongesha d. dia bulelela bimpe 2Tm 4:2 yisha d., udiyishe ne Tit 2:8 m. adibu kabayi mua kudiula Yak 1:22 nulue benji ba d., kanuyi 1Pt 4:11 akule bu udi wakula m. a kudi Nzambi 2Pt 1:19 tudi ne d. dia buprofete 2Pt 2:11 bababanda ne m. mabi Bz 1:4; 7:38; Lom 3:2; 11:4; 1Ts 4:1. ˆ ˆ DIYI DIA(ME- A) BUPROFETE, Mat 13:14 M. a Yeshayi adi abakumbanyina 1Ko 13:9 tuamba anu tshitupa tshia m. 1Ko 14:1 nangananga tshia kuakula m. 1Ko 14:3 udi wamba m. udi ukolesha bantu 1Ko 14:39 kudienzeja bua kuamba m. 2Pt 1:20 kakuena d. didi mu Mifundu 2Pt 1:21 d. kadivua dilue ku disua dia muntu Bua 19:10 muenzeje bua kufundabu m. Lom 12:6; 1Ko 13:2; 1Tm 1:18; 4:14; Bua 1:3; 10:11; 11:3. ˆ DIYI DIA KUDI, Bz 26:12. ˆ ˆ DIYI DIA NZAMBI, Mak 7:13 bavuije d. tshianana Ef 6:17 muele wa nyuma: d.

Bua 19:13 bamubikila ne: D.

Luk 11:32. DRAGON, Bua 12:17 D. wakakuatshila mukaji Bua 12:3, 7, 9; 13:2; 16:13; 20:2. DRAKMA, Luk 15:8 mukaji yeye mujimije d. umue ˆ EBE, Luk 3:35.

E

EBELU, Bua 16:16 mu tshiena E. Armagedone 2Ko 11:22; Flp 3:5. EFESO, 1Ko 15:32; Bua 2:1. EJIPITU, Bua 11:8 E., muaba uvuabu kabidi Mat 2:15. EKELEZIYA. Tang. TSHISUMBU. ELI, Mat 27:46. ELIYA, Mat 17:11, 12. ELUMA, Bz 13:8 E. muena mupongo EMANUELE, Mat 1:23. EMAUSE, Luk 24:13 musoko uvuabu babikila E. ESAU, Eb 12:16. ESPANYE, Lom 15:24 luendu luanyi ku E. EST, Mat 2:1 bena lubuku lua mitoto ba ku E. Mat 8:11; 24:27; Luk 13:29. EUNIKE, 2Tm 1:5 mamuebe E. EVA, 2Ko 11:3; 1Tm 2:13. EYOWA, Mat 5:37 E., dikale anu e. 2Ko 1:20 mmilue E. ku butuangaji buende

F FELIKA, Bz 23:24; 24:3, 25, 27. FESTO, Bz 24:27; 26:24. FILADELEFIYA, Bua 1:11; 3:7. FILETO, 2Tm 2:17 Humenayo ne F. badi FILIPO 1., Mat 10:3; Yne 1:43; 6:5; 12:21. FILIPO 2., Bz 6:5; 8:5, 26; 21:8.

G GABALIELE, Luk 1:19, 26. ˆ GALELA, Mat 4:23; Mak 14:70; Luk 13:1; Yne 2:11; 4:45; 7:41, 52. GAMALIELE, Bz 5:34; 22:3. GAZA, Bz 8:26. GENESALETA, Mat 14:34; Luk 5:1. ˆ GETESEMANE, Mat 26:36; Mak 14:32. GIDEONA, Eb 11:32 ne kuakula bua G. GOGA, Bua 20:8. GOLOGOTA, Mat 27:33; Yne 19:17.

H HADESE NE SHEOLE. Tang. LUKITA. ˆ HAGA, Gal 4:24. HALANA, Bz 7:2.

HELODE—KAMUE HELODE, Mat 2:1 matuku a mukalenge H. Luk 23:12; Bz 4:27; 12:1. HENOKA, Luk 3:37; Eb 11:5; Yuda 14. HUMENAYO, 1Tm 1:20 H. ndi mubafile kudi 2Tm 2:17 H. ne Fileto badi munkatshi

I IFERNO. Tang. HADESE, SHEOLE.

410 KABUTU, Mat 7:13 njila udi ufikisha ku k. Lom 9:22 bivuadi bia tshiji bidi bikumbanyine k. 1Ts 5:3 Ditalala, ne kakuena bualu! k. ka 2Ts 1:9 dinyoka dia k. ka tshiendelele 2Pt 2:1 badikebela k. ka lukasa KABUTU KA TSHIENDELELE, Mat 25:46 k. ka tshiendelele

ISAKALIOTE, Mat 10:4; 26:14; Yne 6:71. ISALELE, Lom 9:6 badi bafumine ku I. badi bena I. Ef 2:12 nuvua kule ne ditunga dia I. Bz 13:23; Eb 8:10.

KABUYI BUAKANE, 1Yn 5:17 Bualu budi k.

-ISATU, 2Ko 12:2 wakambuibua too ne mu diulu d. ITALI, Eb 13:24 Bana betu badi mu I. IZAKA, Lom 9:7 tunkanunuina, nebafumine mu I. Mat 8:11; Eb 11:17, 20.

KADIYI DIELA LUEVENE(KAAYI ME-),

IZOPE, Yne 19:29; Eb 9:19.

J JOZEFE 1., Bz 7:9; Eb 11:22. JOZEFE 2., Mat 1:19; Luk 3:23; Yne 6:42.

K KAAYI A KU TSHILELELU, Yuda 7 majinga a mubidi adi k. KAAYI ENDA BIMPE, Tit 1:5 malu avua k. KAAYI MANYISHIBUE, Lom 1:28 meji adi k. KABADI(TU-), 1Ko 4:3 kulumbuluishibua ku k. ka 1Ko 6:1 t. kumpala kua badi kabayi bakane 1Ko 6:6 ufunda muena Kristo ku t. 1Ko 6:7 nufundangana ku t. Yak 2:6 babanji baya nenu ku t. Bz 17:34. KABA KAMUE, Bz 2:44. KABAKUDI(TU-), Bua 16:1; 17:1. KABALU, Bua 19:11 ne tangila, k. katoke ˆ KABALUBALU, Mat 27:33; Mak 15:22; Luk 23:33. KABASA, Bz 2:35; Eb 10:13. KABASA KA MAKASA, Yak 2:3. KABAYI BADIMUKE, Lom 16:18. ˆ KABAYI BAKUMBAJA MEYI, Lom 1:31 k. abu KABAYI BAMANYE, 2Pt 2:12 malu adibu k. KABAYI BANEMEKA NZAMBI, 1Tm 1:9 mikenji mbua bantu badi k. Yuda 15. KABAYI BATUMIKILA, Lom 10:21 bantu badi k. KABAYI MUA KUPIMA, Ef 3:8 bubanji budibu k. KABAYI NE LULAMATU, 2Tm 3:2 nebikale k. KABIDI, Eb 6:6 bapopela k. Muana ku mutshi KABIENA MUA KUENZEKA, Mat 19:26 Bua bantu, k. ˆ Mak 10:27. KABIENA NE MUSHINGA, 2Ko 9:1. KABISHI, 1Ko 15:8. KABIYI BIMUENEKA, 2Ko 4:18 bintu bidi k. KABIYI NE MUOYO, 1Ko 14:7. KABUTA KA MAKUTA(TU-), Luk 10:4; 12:33; 22:35, 36.

KABUYI MUA KUFUBIDILA, 1Pt 1:4 budi k. KABUYI MUA KUNYANGUKA, 1Pt 1:4 bumpianyi k. Mat 26:17 tshibilu tshia mampa k. 1Ko 5:8 ne diampa didi k. dia muoyo KADIYI KUAMBA, 2Ko 9:15 dipa k. KADIYI MUA KUSHINTULUKA, Eb 6:17 dipangadika diende k. ˆ KAISA, Mak 12:17 Nufute K. bintu bia K. Luk 23:2 ukandika bantu bua kufuta K. Yne 19:15 mukalenge mukuabu, anu K. Mat 22:17; Luk 2:1; 20:25; Yne 19:12. KAISALIYA, Mat 16:13; Bz 10:1; 23:23. KAKESE, Eb 2:9 Yezu bapuekeshe k. muinshi Yak 3:5. KAKU, 1Tm 5:4 kufuta b. tshidi tshibakumbane 2Tm 1:5 k. Loyi KAKUENA BUALU BUA KUTSHINA, 1Ts 5:3 diambabu ne: “Ditalala, ne k.! KAKUYI KALEMA, Ef 5:27 tshisumbu k. Flp 2:15 k. munkatshi mua bantu Yuda 24 kunujadika k. kumpala Ef 1:4; Kls 1:22; 1Tm 6:14; 1Pt 1:19, 19; 2Pt 3:14; Bua 14:5. KAKUYI TSHIA KUBANDA NATSHI, 1Ts 2:10 buakane, k. kunudi 1Ts 3:13 k. bua bunsantu buenu kumpala ˆ KALALU(TU-), Mak 2:4; 6:55; Yne 5:8. KALASA(TU-), Yne 7:15 kayi mulonge t.? KALE, Lom 1:2 luakalayaye k. ku butuangaji Lom 15:4 malu avuabu bafunde k. 2Pt 2:5 kunyoka bantu ba k. Ef 4:22. KALONDA, 1Ko 15:55 Lufu, k. kebe kadi penyi? KALONDO, Eb 9:4 k. ka ngolo kikale ne KALULAME, Eb 13:18 kondo ka muoyo k. KALUMBANDI, 1Ko 11:2 Ndi nnuela k. KAMAMA(TU-), Mat 25:1 nsongakaji itshivua t. 1Ko 7:25 bualu budi butangila batshidi ne bu k. 2Ko 11:2 nnufile kudi Kristo bu mukaji utshidi k. Mat 9:32; 12:22; 15:30; Luk 1:22. KAMANDA KA BASALAYI, Bz 21:32. ˆ KAMELU, Mak 1:6 tshilamba tshia miosa ya k. Mat 19:24; 23:24. KAMINYIMINYI(TU-), Luk 11:12; Bua 9:10. KAMUE, Mat 23:24 bataata k., bamina kamelu!

411

ˆ KAMUTSHI KA MEBA—KUAKAJA MALU

ˆ ˆ KAMUTSHI KA MEBA, Mak 12:26; Bz 7:30, 35. KANA, Yne 2:1; 4:46. KANEMU, Ef 5:33 mukaji udi ne bua kuikala ne k. 1Tm 2:9 bakaji badilengeje ne k. Eb 12:28 mudimu wa tshijila ne k. 1Pt 3:2 bikadilu bimpe pamue ne k. 1Pt 3:15 ne bupole ne k. kakole 2Pt 2:11. KANKANUNUINA(TU-), Gal 3:16 t., bu tua bungi Gal 3:29 nudi bulelela k. ka Abalahama Bua 12:17 kuluisha t. tuende tuvua tushale Lom 9:7; Gal 3:19. KANSUNGASUNGA, Bz 10:34 Nzambi kena ne k. Lom 2:11 Nzambi kena ne k. Lom 9:14 Nzambi udi ne k.? Nansha! 1Tm 5:21 meji mabi anyi ne k. Yak 3:17 meji a muulu kaena ne k. 1Pt 1:17 Tatu ulumbuluisha kakuyi k. Ef 6:9; Kls 3:25. KANTU KA DIBAYA, Yak 3:4 badi baaludika ne k. ˆ KANYINGANYINGA(TU-), Mak 4:19 t. tua mu 1Ko 7:32 tshiena musue bua nuikale ne t. 2Ko 2:4 ne k. ku muoyo bua bualu buenu 1Tm 6:10 mbadisunsule ne t. tua bungi Yak 4:9 Nuikale ne k., nudile Mat 13:22; 24:8; Luk 8:14; 21:34; Lom 2:9. KAPAMBA, Mat 13:47 Bukalenge budi bu k. Yne 21:11 bungi, k. kakakapandika Yne 21:6, 8. KAPEJA, Eb 10:29 ngasa ne k.? ˆ KAPENUMA, Mat 11:23 K. neupueke mu Lukita Mat 4:13; Luk 4:23; Yne 2:12; 6:59. KAPEPE, Ef 2:2 mukalenge wa bukokeshi bua k. Bua 9:2. KAPIA, Eb 12:29 Nzambi udi k. kadi kabutula 2Pt 3:7 mbilamibue bua k. ne mbitekibue 2Pt 3:10 bintu kukuata k. nebivingutuke Bua 17:16 nebimuoshe yeye mujima ne k. Mat 3:11, 12; 1Ko 3:13; 1Pt 4:12. KASHIDI, Eb 7:3 udi ushala muakuidi bua k. Yuda 6 mmubalame mu nkanu ya k. Eb 10:12, 14. KASOSA, Mat 7:3, 4, 5; Luk 6:41, 42. KASUMBU(TU-). Tang. kabidi DITAPULUKA(MA-). Luk 12:32 Kanutshinyi, k. kakese ka mikoko Bz 24:5 ntunga mulongo wa k. ka Nazaleta Bz 24:14 njila udibu babikila bu k. Bz 26:5 k. kadi kalamate bikole mikenji 1Ko 11:19 t. tutapuluke tudi ne bua kujuka Tit 3:10 muntu udi ujula k. katapuluke 2Pt 2:1 nebabueje mu musokoko t. Luk 1:5; Bz 5:17; 15:5; 28:22; Gal 5:20. KASUMBU KAKESE, Luk 12:32 Kanutshinyi, k. KASUYI, Luk 3:9. KATOBA(MA-), Yak 1:27 katuyi k. ka malu a pa Ef 5:27; 2Pt 2:13.

KATOKOLOKE, Bua 6:8 kabalu k. KATSHIYI KALEMA, Eb 8:7 tshipungidi k. KATSHIYI TSHIFUBIDILA, 1Pt 5:4 tshifulu k. KATUENA NE MUABA, 1Ko 4:11 batukuma ne k. KATUPA KAKESE, 1Ko 15:52 mu k., mu mupodi KAWUYI NE LUMU, 1Ko 15:43 ukunyibua k. KAYI BUALU, Mat 10:16 nyunyi ya nkutshi idi k. Lom 16:19 k. mu malu adi mabi Flp 2:15 k., bana ba Nzambi kabayi KAYI BUALU BUBI, Eb 7:26. KAYI BUKOLE, Lom 6:6 mubidi wa mibi wikale k. KAYI DIBANZA, Mat 27:24 t. dia mashi a muntu KAYIFA, Yne 11:49; 18:13, 28; Bz 4:6. KAYI MUA KUBUTUDIBUA, Eb 7:16 bukole bua muoyo udi k. KAYI MUA KUFIKA, 1Tm 6:16 budi muntu k. KAYI MUMANYE, Eb 13:2 bakakidila banjelu k. KAYI MUMANYIKE, Bz 17:23 Kudi Nzambi udi k. 2Ko 6:9; Gal 1:22. KAYI MUNYANGUKE, Eb 7:26 muakuidi k. ˆ Yak 1:27 Ntendelelu udi k. ku mesu KAYI MUSEDIBUE, 1Ko 7:11 asombe k. anyi 1Ko 7:34 mukaji udi k. anyi utshidi kamama KAYI MUSHINDAME, Yak 1:8 k. mu njila yende KAYI MUTENGULA, 1Ko 7:18. KAYINA, Eb 11:4; 1Yn 3:12. KAYI NE BUALU, 1Pt 2:19 ukenga k. budiye KAYI NE LUNGENYI, Luk 24:25. KAYI UTSHINA NZAMBI, 1Pt 4:18. KEFA, 1Ko 9:5; 15:5; Gal 2:14. KIDILONA, Yne 18:1. KISHI, Bz 13:21. ˆ ˆ KOBANA, Mak 7:11 tshindi natshi tshidi K. KOLA, Yuda 11. KONDO KA MUOYO, Lom 9:1 k. kadi kamanyishangana 1Ko 10:29 k. ka mukuabu kadi 1Tm 1:19 mulame ditabuja ne k. kimpe 1Tm 4:2 badi ne k. koshike anu bu kosha Eb 9:14 kulengeja k. ku midimu mifue Bz 23:1; 1Ko 8:12; 2Ko 1:12; 1Pt 3:16, 21. ˆ KONELIYO, Bz 10:1, 3, 22, 24, 25, 30, 31. KRISTO, Mat 16:16 Wewe udi K. Lom 8:17 bapianyi tshiapamue ne K. 1Ko 12:12 mubidi umue, ke mudi K. 1Ko 15:23 mulongo wende: K. mamuma a Flp 2:11 lumanyishe ne: Yezu K. udi Kls 1:24 makenga a K. mu mubidi wanyi 1Pt 4:13 nupeta penu makenga a buena a K. Bua 20:4 kukokeshabu ne K. bidimu 1 000 Yne 17:3; 1Ko 1:13; 3:23; 7:22; 2Ko 12:10; Gal 3:29; Ef 5:23; Kls 1:27; 1Pt 2:21. KUABANYA, Bz 4:35; 6:1. KUABANYANGANA, Gal 6:6 udibu balongesha a. KUAKAJA, Luk 1:17 bantu bamana k. KUAKAJA MALU, Eb 9:10 tshivuabu mua k.

KUAKANANGANA—KUANYISHA KUAKANANGANA, Ef 4:1 kuenda b. ne dibikila Flp 1:27 nuenze malu adi m. ne lumu luimpe Kls 1:10 mushindu udi m. ne Yehowa ˆ KUAKIDILA, Mak 9:37 yonso udi w. umue wa ku Luk 15:2 Muntu eu udi w. benji ba malu mabi Luk 19:6 k. kuende ne disanka Yne 1:11 bena kuabu k. to Lom 14:3 udi ubidia, bualu Nzambi m. Lom 15:7 n. muvua Kristo mutuakidile Lom 16:23 Gayo udi m. udi unuela muoyo 1Tm 5:10 uvua w. benyi ˆ Mak 10:15; Lom 14:1; 16:2; Flp 2:29. KUAKIDILA BENYI, Lom 12:13 Nuikale ne tshibidilu tshia k. KUAKIDILA BIMPE, Mat 25:35 nuenu k. Yak 2:25 Lahaba w. bamanyishi ba mukenji KUAKIDILANGANA, 1Pt 4:9 Nuikale n. kanuyi KUAKUILA, Lom 8:34 Kristo Yezu udi u. kabidi Flp 1:7 d. dia lumu luimpe Flp 1:16 mbanteke bua k. lumu luimpe Eb 7:25 udi anu ne muoyo bua k. Bz 19:33. KUAKULA, Yne 8:43 bamanye malu andi ng.? Lom 1:8 badi b. bua ditabuja dienu 1Ko 14:9 nuenu n. ne ludimi luenu 2Ko 3:12 tudi t. ne dikima 2Ko 11:6 tshiyi mumanye k. bimpe ˆ 2Ko 12:4 meyi adibu kabayi mua k. 3Yn 10 w. malu mabi adi kaayi ne mutu Yuda 4 Mifundu minsantu m. bualu buabu 1Ko 12:2; 1Tm 1:6; 2Pt 2:16. KUAKULA BIBI. Tang. kabidi KUPENDA. Bz 13:45 Kutuadijabu k., babenga 1Pt 4:4 bakema b. bua bualu buenu KUAKULA NE DIKIMA, Bz 4:13 muvua Petelo ne Yone b. KUAKULANGANA, Gal 2:11. ˆ KUALAKANA, Mak 7:22 muoyo wa d. Lom 7:7 tshivua mua kumanya k. bu Mikenji Lom 7:7; 13:9 kuena ne bua k. Gal 5:26 Katukebi, t. nansha Yak 4:2 nutungunuka ne dishipangana ne d. Yak 4:5 Lungenyi ludi ne k. 1Pt 2:1 umbushayi, d. dionso KUALUKILA TSHIANYIMA, Eb 10:38 yeye m. KUAMBA, Luk 4:18 mmungele manyi bua k. Luk 8:39 w. malu avua Yezu mumuenzele Luk 16:15 nudi n. munudi bakane kumpala Yne 4:44 Yezu uvua m. ne: muprofete Bz 4:14 bakapanga tshia k. Bz 13:27 malu avua baprofete b. 1Ko 9:14 badi b. lumu luimpe badiile ku 1Ko 9:16 diakabi bingikala tshiyi ng. lumu luimpe Eb 8:1 bualu bua mu malu atudi t. Eb 2:12. ˆ KUAMBA MEYI A BUPROFETE, Bz 2:17 bana benu n.

412 ˆ KUAMBA MEYI MABI, Bz 18:6 ne kumuluisha, b. ˆ KUAMBA PATOKE, Mak 8:32 Wakabambila p. KUAMBILA, Bz 8:4 benda b. bantu lumu Bz 23:22 K. muntu mukuabu Lom 15:21 bavuabu kabayi b. Gal 2:6 kabavua b. bualu bupiabupia 2Tm 2:14 u. kumpala kua Nzambi Tit 1:5 kuteka bakulu anu mumvua m. Mat 7:23; 14:22; Yne 15:17. ˆ KUAMBILANGANA, Mak 1:27 kutuadijabu k. KUAMBULA, Lom 11:18 muji m. wewe Lom 15:1 bakole, tudi ne bua k. matekete Gal 6:5 muntu yonso n. buende bujitu Lom 13:4; Eb 9:28; 13:13. KUAMBULUISHA, Bz 17:25 bianza bidi b. Lom 8:26 nyuma pende udi u. Flp 4:3 utungunuke ne k. bakaji aba ˆ 2Tm 3:16 Dıyi dionso didi d. bua kulongesha Eb 2:16 kena w. banjelu to Eb 2:18 bua k. bantu badibu bateta ˆ Mat 4:11; 25:44; Mak 1:13; Bz 16:9; 1Ko 12:7; Tit 3:8; Eb 4:16; 1Pt 4:10. KUAMBULUISHANGANA, 1Ko 12:25 bitupa b. KUAMUSHA, Luk 21:23; 1Ts 2:7. KUANDAMUKA MPALA, Mat 17:2 W. kumpala KUANDAMUNA, 1Pt 3:15 badilongololebua k. Kls 4:6. KUANGATA, Bz 7:53 b. Mikenji ku butuangaji bua Flp 2:3 n. bakuabu bu banupite Flp 2:6 kakela meji bua k. muaba Flp 3:7 n. bu bintu bijimija bua Kristo Lom 8:23; 1Ko 15:49; Ef 1:5. KUANGATA MUENA(BE-) MUDIMU, Mat 20:1 bua k. bena bua bamuenzele KUANGATA PAMUE, Ef 3:6. KUANGATSHIBUA, Lom 8:15 bapete nyuma wa d. 1Tm 5:17 Bakulu badi b. bakumbane Lom 9:4; Gal 4:5. KUANGULA, Bz 28:3. KUANYISHA, Mat 3:17 Muananyi undi m. Mat 19:8 Mose uvua m. bua nushipe Luk 11:48 nudi n. bualu bavua bashipe Luk 12:32 m. bua kunupesha Bukalenge Luk 23:51 kavua m. lungenyi luabu Bz 8:1 Shaula, w. bua bashipe Bz 26:10 bakeba kubashipa, mvua ng. Lom 11:2 bantu bende bavuaye m. 1Ko 7:12, 13 mukaji m. bua kusomba 1Ko 16:18 ikalayi n. bantu ba nunku 2Ko 7:10 dibungama mudi Nzambi m. Ef 5:10 malu adi Mukalenge w. 1Ts 2:12 kuenda mudi Nzambi m. Eb 6:3 tshituenza bikala Nzambi m. Eb 10:6 Kuvua m. milambu ya kuosha 1Pt 2:5 milambu idi Nzambi w. Luk 4:19; Lom 12:1; Kls 1:27; 1Tm 2:3.

413

KUANYISHA KUMPALA—KUBIKILA

KUANYISHA KUMPALA, Lom 11:2 bavuaye m. KUANYISHIBUA, Lom 5:4 d. edi didi 1Ko 6:12 M. bua kuenza malu onso 1Ko 7:33 k. kudi mukajende Kls 3:20 tshidi t. mu Mukalenge Bz 22:25; Lom 14:18; 16:10; 1Ko 10:23; 2Ko 10:18; 13:7. KUANYISHILA, Bz 28:4; 2Ko 12:4. KUA TSHIANANA, 2Yn 9 Muntu yonso udi uya k. KUATUKA, Ef 5:11. KUBADIBUA, Luk 22:37 b. munkatshi mua babi Lom 4:5 ditabuja d. bu buakane Lom 9:8 bana ba mulayi ke badi b. KUBADIBUA BAKANE, Lom 2:13 batumikidi ba mikenji mua k. Lom 3:24 padibu b. bua ngasa Lom 5:1 b. bua ditabuja Lom 5:18 badi b. bua muoyo 1Tm 3:16 w. mu nyuma Yak 2:24 b. muntu bua bienzedi Lom 3:20; 5:9; 8:30; Gal 2:16; Yak 2:21, 25. KUBADIKA MUSHINGA, Bz 19:19. KUBADILA, Lom 4:8 ngudi Yehowa kayi u. bubi Lom 4:24 tuetu badibu ne bua k. buakane Lom 5:13 b. muntu bubi padiku kakuyi mikenji Lom 14:12 yonso wa kutudi n. Nzambi malu 1Ko 13:5 Kadiena d. malu mabi adibu 2Ko 5:19 kayi u. bilema biabu Flm 18 dibanza diebe, u. bu dianyi ˆ Eb 4:13 ku mesu kua yeye utudi ne bua k. Yak 2:23 b. bualu ebu bu buakane KUBALA, Mat 24:15 udi u. ikale ne busunguluji Lom 8:33 Nzambi ngudi u. bakane 2Ko 3:2 mumanyike ne udibu b. Flm 18 u. bu dianyi meme ˆ Bua 1:3 Muntu udi u. ne dıyi dikole Bua 7:9 bantu bavua muntu kayi mua k. Luk 4:16; Bz 13:15, 27; 1Tm 4:13. ˆ KUBALAKANA, Mat 17:2 mpala wende w. bu dıba KUBANDA 1, Luk 23:10 ba bakuidi bavua b. Lom 8:33 Nnganyi w. bantu Flp 2:15 tshintu tshidibu mua k. natshi 1Ts 5:23 kabiyi ne tshidibu mua k. 1Tm 3:2 mutangidi kayi ne bualu budibu b. 1Tm 3:10 busadidi kabayi ne bualu budibu b. 1Tm 5:7 bikale kabayi ne bualu budibu b. 1Tm 5:19 Kuitabi padibu b. mukulu 1Tm 6:14 utumikile mudibu kabayi mua k. Tit 1:7 mutangidi kena ne budibu b. Yne 18:29; Bz 23:35; 1Ko 1:8; Kls 1:22. KUBANDA 2, Yne 3:13 kakuena ukadi m. mu diulu Yne 3:30 udi ne bua kutungunuka ne k. Yne 6:62 Muana wa muntu u. kuvuaye Yne 20:17 tshiena muanji k. kudi Tatu Bz 2:34 Davidi kavua m. mu diulu 2Pt 1:19 too ne pakadi mutoto wa nkesha u. Lom 10:6; Ef 4:8, 9, 10.

KUBANDIBUA, 2Ko 6:3 mudimu wetu k. KUBANDILA, 1Ko 4:9 ba k. kudi bukua panu KUBANDISHA, Bz 5:31 Nzambi w., kuluaye Flp 2:9 Nzambi w. kuulu kule 1Pt 5:6 a. mu tshikondo tshikumbane KUBANDISHIBUA, Mat 11:23; 23:12; Bz 2:33. KUBANJIJA, Eb 9:18 tshipungidi bavua b. ne Eb 10:20 uvuaye m. bu njila mupiamupia ˆ KUBATAMA, Mak 4:39 Tshipepele t., ditalala KUBATIJIBUA, Lom 6:3 tuvua b. mu lufu luende 1Ko 10:2 b. mu buobumue ne Mose 1Ko 12:13 b. mu mubidi umue, nansha Bz 2:41; 10:47; 1Ko 15:29. KUBATIZA, Mat 3:11 n. mu nyuma muimpe ˆ Mat 3:7, 13; 28:19; Mak 1:8; Luk 3:16; Yne 1:26, 33; 1Ko 1:17. KUBELA, 2Ts 3:15 tungunukayi ne k. bu muanenu 1Tm 5:1 K. muntu mukulumpe 1Tm 5:20 u. kumpala kua bantu bonso 2Tm 3:16 diambuluisha, bua k. 2Tm 4:2 b., ne lutulu luonso ˆ Tit 1:13 tungunuka ne k. ne dısu dikole Bua 3:19 bandi munange bikole ndi mb. Bz 20:31. KUBENESHA, Lom 12:14 ikalayi n., kanuikadi 1Ko 10:16 Dikopo dia dibenesha ditudi t. Eb 7:7 muntu munene u. mupuekele 1Pt 3:9. KUBENGA, Mat 1:19 Jozefe wakela meji bua k. Mat 15:3 n. kutumikila mikenji ya Nzambi Mat 21:42 Dibue d. bibaki Bz 1:25 Yudasa m. bua kuya wende muaba 1Tm 4:3 babelela mikenji bua k. biakudia 1Tm 4:4 kakuena tshintu tshia k. bikalabu Yak 4:6 Nzambi udi u. bena lutambishi ˆ Mak 6:26; 8:31; Yne 12:48; Bz 7:35; 1Tm 1:10; 2Tm 4:15; Eb 12:17. KUBENGA KUENZA MUDIMU, 1Tm 5:13 k., benda banyunguluka 2Pt 1:8 kuikala bantu badi k. KUBENGA KUMUENEKA, Lom 1:20 ngikadilu k. Kls 1:15 tshimfuanyi tshia Nzambi udi k. 1Tm 1:17 Mukalenge udi k. Eb 11:27 bu uvua umona Yeye udi k. KUBENGA KUPETANGANA, Bz 18:13. KUBENGA KUTELEJA, Eb 12:25. KUBENGANGANA, Lom 16:17 a. ne dilongesha 1Ko 7:5 K. mu nzubu Tit 2:12 kulekela malu adi a. ne disua dia KUBENGIBUA, 1Ko 9:27 tshilu k. 2Ko 13:5, 6, 7. ˆ KUBIKA, Lom 13:11 dıba dia nuenu k. ku tulu KUBIKILA, Bz 2:21 Muntu yonso udi u. Lom 7:3 n. ne: muena masandi Lom 8:30 mbavuaye kabidi m. Lom 9:26 n. ne: Bana ba Nzambi 1Ko 1:9 m. nuikale mu buobumue ne Kristo

KUBINGA—KUDIANJILA KUDIMUIJA 2Tm 1:9 w. ne dibikila dia tshijila ˆ 1Pt 2:9 m. bua kupatuka mu mıdima 1Yn 3:1 b. bana ba Nzambi Yne 2:2; Bz 22:16; Lom 10:13; 1Ts 4:7; 1Pt 2:21; Bua 19:9. KUBINGA, Lom 2:15. KUBINGISHIBUA, Lom 6:7 m. ku bubi buende KUBIPISHA, Mat 15:18 bipatuka mukana bidi b. KUBISHA, Yne 11:11 nyaku bua k. KUBISHIBUA, Mat 22:30 P. bantu ku lufu Mat 28:7 nuambile bayidi, ukadi m. Luk 20:37 Mose uvua muleje mudi bafue b. Bz 2:24 w. pakamusululaye 1Ko 15:44 udi u. mubidi wa nyuma Kls 3:1 binuikala nuvua b. ne Kristo Yne 6:39, 40, 44; 1Ko 15:17, 42; Ef 1:20; Kls 2:12. KUBOLA, Lom 1:23 bua Nzambi udi kayi mua k. Lom 2:7 badi bakeba dibenga k. 1Ko 15:42 udi ubishibua kawuyi u. 1Ko 15:42 Mubidi udi ukunyibua muikale u. 1Ko 15:50 kupiana dibenga k. 1Ko 15:52 bafue nebabishibue kabayi mua k. 1Ko 15:53 udi u. eu udi 1Tm 1:17 Mukalenge udi kayi mua k. 2Tm 1:10 muleje mua kupeta dibenga k. Yak 5:2 Bubanji buenu mb. 1Pt 1:4 tupete bumpianyi kabuyi mua k. 1Pt 1:23 dimiinu didi kadiyi d. Bz 2:27, 31; 13:36; 1Ko 15:54; 1Pt 1:23. KUBOZA, Lom 16:20 Nzambi n. Satana KUBUBUTA, Bz 17:27 benda b. ne bikalabu mua KUBUEJA, Kls 1:13 k. mu Bukalenge 1Tm 6:9 majinga a bupote adi a. bantu ˆ Yak 1:21 d. dia dıyi munda muenu KUBUELA, Mat 6:19 bivi mua kulua k. kuiba Mat 25:21 B. mu disanka dia mfumuebe Bz 14:22 k. mu Bukalenge bua Nzambi Bz 17:5 K. mu nzubu wa Yasona Mat 19:17; Lom 5:2; Eb 4:6, 10; 9:12, 24. KUBUELAKANA, 2Ts 3:11 b. mu malu adi kaayi 1Tm 5:13 b. mu malu a bakuabu 1Pt 4:15 kakengi bu udi u. mu malu a 2Pt 2:20 badi b. kabidi mu malu aa Bua 18:4 binuikala kanuyi basue k. nende 1Tm 5:22. KUBUELA MU DIBAKA, 1Ko 7:9, 28, 36; 1Tm 5:14. KUBUELA MU MANAYA, 1Ko 9:25 muntu udi u. KUBUELA MU MUSOKOKO, Yuda 4 bamue bantu mb. KUBUELELA, 2Pt 1:11. KUBUIKIDILA, Yne 20:23 yonso unudi n. mibi KUBUIKIDILA MIBI, Lom 3:25 mulambu wa k. 1Yn 2:2 udi mulambu wa k. yetu Eb 2:17; 1Yn 4:10. KUBUIKILA, Mat 10:26 kakuena tshintu t. 2Ko 3:18 katuyi ne tshilamba t. pa mpala

414

2Ko 4:3 lumu luimpe nd. munkatshi mua Eb 9:5 bakeluba bavua b. KUBUITSHIDILA, 1Ko 13:12 tumona bintu b. KUBUKA, Bua 12:14 k. kuya mu tshipela KU BUKOLE, Eb 10:26 kuenza bubi k. KU BUKOLE BUA NYUMA, Mat 22:43 Davidi k. ˆ 1Yn 4:1 kanuitabuji dıyi diamba k. Bua 1:10 K. ngakadimona mu dituku dia 1Ko 12:10. KUBULUIBUA, 1Ko 2:10. KUBULUILA, Ef 3:5 busokoka bu mudibu b. Kls 1:26 bualu busokoka bua tshijila mb. Flp 3:15. KUBUMBULA, Lom 14:20 Lekelayi k. mudimu KUBUNGAMA, Lom 14:15 bikala muanenu u. Flp 2:26; 1Ts 5:14. KUBUTUDIBUA, 2Pt 3:9 ki mmusue bua muntu a. Bua 18:19. KUBUTUKA, Mat 12:25 Bukalenge budi b. Mat 24:15 tshintu tshia muengu tshikebesha d. KUBUTULA, Gal 1:13 mumvua ntungunuka ne k. Yak 4:12 yeye udi mua kusungila ne k. 2Pt 2:1 tusumbusumbu tudi t. 2Pt 2:9 bantu babi bua b. Bua 20:9 kapia kafuma mu diulu, k. 2Ko 4:9; Gal 1:23; Eb 10:27; 12:29. KUBUTULANGANA, Gal 5:15. KUDIA, Mat 6:19 padi bishi ne dimomena mua k. ˆ Mat 8:11 k. ku mesa pamue ne Abalahama Mat 26:26 k., Yezu wakangata diampa Lom 14:6 udi u. udi u. bua Yehowa ˆ 1Ko 10:21 k. ku mesa a Yehowa ne a bademon 2Ts 3:10 muntu kayi musue mudimu, k. to ˆ 1Tm 4:6 m. meyi a ditabuja 1Pt 5:8 bu ntambue, ukeba bua k. Bua 2:7 nemmuanyishile bua k. bimuma Bua 12:4 bua padiye ulela, a. muanende Yne 6:53. KUDIABAKENA, Yuda 16 manunganyi, badi b. KUDIA BINTU, 1Ko 6:7 nuitaba bua b.? 2Ko 7:2 katuena b. tshia muntu nansha 2Ko 12:17, 18. KUDIAKAJA, 1Tm 6:18 bikale b. bua KUDIAKUILA, Yne 16:13 k. mu yeye KU DIAMBULUISHA, Flp 4:13 bukole k. dia KUDIA NE KUNUA, Mat 11:19 [Yezu] wakalua u. Mat 24:38 kumpala kua Mvula, bavua b. Luk 10:7 nushale mu nzubu amu, n. Lom 14:17 Bukalenge kabuena bumvuija k. Kls 2:16 kanulumbuluishi bua tshinudi n. KUDIANGANA, Gal 5:15 kusumangana ne k. KUDIANJIDILA, 1Ts 4:15 katuena t. badi mu lufu KUDIANJILA, Ef 2:10 Nzambi m. kulongolola ˆ Mak 13:23; Bz 1:16; Lom 9:23. KUDIANJILA KUDIMUIJA, Mat 24:25 ndi m. Gal 5:21 Ndi nd. bua malu

415

KUDIANJILA KULONGOLOLA—KUDISANGISHA

KUDIANJILA KULONGOLOLA, Bz 4:28 dipangadika diebe b. Lom 8:29 w. bua bikale Lom 8:30 bavuaye m. Lom 13:14 n. malu bua majinga 1Ko 2:7 meji masokoka avua Nzambi m. Eb 11:40 Nzambi uvua m. tshintu KUDIANJILA KUMANYA, Bz 2:23 Nzambi m. KUDIANJILA KUMANYIKA, 1Pt 1:20 uvua m. KUDIANJILA KUSUNGULA, Ef 1:5 w. bua kutuangata bu bana Ef 1:11 muvuabu b. bilondeshile KUDIATA, Bua 14:20. KUDIATAKAJA, Luk 21:24 n. Yelushalema Eb 10:29 udi m. Muana wa Nzambi Bua 11:2 bisamba bikuabu, n. tshimenga KUDIBANDISHA, Mat 23:12 yonso udi u. ˆ Mak 7:22. ˆ KUDIBENGA, Mak 8:34 a., ambule mutshi Luk 9:23. KUDIBINGISHA, Lom 1:20 kabena ne tshia k. Lom 2:1 tshia k. natshi paudi ulumbuluisha 2Tm 4:16 d. dianyi dia kumpala Yuda 4 tshia k. natshi bua bikadilu bibi Luk 14:18; Yne 15:22; 2Ko 12:19. KUDIBONDAKAJA, 2Pt 2:22 bua k. mu bitotshi ˆ KUDI DIBA DIBUELELA. Tang. OUEST. ˆ KUDI DIBA DIPATUKILA. Tang. EST. KUDIENZA, Yak 4:4 u. muena lukuna wa Nzambi KUDIENZEJA, Luk 13:24 D. ne bukole buonso Bz 24:16 ndi nd. bua kuikala ne kuondo Ef 4:3 n. bua kulama buobumue Flp 2:12 nutungunuke ne k. bua lupandu Flp 3:12 n. bua kumona ni ndi mua kukuata 1Ko 12:31; 14:1; Gal 2:10; 1Ts 2:17; 1Tm 4:10. KUDIENZELA, Yne 5:19, 30; 8:28. KUDIENZELA BIBI, Bz 26:14. KUDIFILA, Bz 6:4 kadi tuetu n. mu disambila Lom 15:30 n. nanyi bikole mu masambila 1Ko 7:35 n. ku mudimu wa Mukalenge 1Tm 4:13 k. ku dibala 1Tm 4:15 u. kudiwu Tit 3:8 b. mu midimu mimpe Bz 2:42; Kls 4:12; 1Tm 5:10. KUDIFINYA, Gal 2:4 b. munkatshi muetu bua 2Tm 3:6 badi b. mu nzubu ya bantu KUDIFUNDISHA, Luk 2:1 bua bantu bonso b. KUDIKANDA, Bz 24:25 pakakulaye, bua d. 1Ko 7:5 bua dipanga dienu dia k. 1Ko 9:25 manaya a ditembangana udi u. Tit 1:8 muakididi wa benyi, mumanye mua k. 1Ko 7:9; Gal 5:23; 2Tm 3:3; 2Pt 1:6. KUDIKUNGUIJA, Luk 11:29 bisumbu bia bantu b. Bz 17:5; 19:40. KUDILA, Mat 5:4 Badi b. mba diakalenga Lom 12:15 n. ne badi b. 1Ko 15:52 mpungi n., bafue nebabishibue

Yak 5:1 d., elayi mbila bua makenga Bua 18:9 Bakalenge ba pa buloba n. Luk 6:21, 25; 18:7; 23:28; Yak 4:9; Bua 18:15. KUDILAMA, 1Yn 5:21 Bana bakese, n. ku mpingu Bz 20:28. KUDILA MUADI(MI-), Mat 8:12; 13:50. KUDILEJA, Luk 20:47 masambila male bua k. Gal 5:26 Katukebi bua k. KUDILENGEJA, 2Ko 7:1 t. ku bukoya buonso 1Tm 2:9 bakaji b. ne kanemu 1Pt 3:5 bakaji ba tshijila b. bakokela Bua 21:2 mukaji udi usedibua, m. bua KUDILONGOLOLA, 1Ko 14:8 nnganyi w. bua KUDILUILA, Yne 7:28; 8:42. KUDILUMBULUILA, Luk 12:11 mushindu wa k. KUDIMA, 1Ko 3:9 budimi bua Nzambi budibu b. 1Ko 9:10 bualu muntu udi u. ne udi ushipula Eb 6:7 bantu badibu b. KUDIMANYISHA, 2Ko 3:1. KUDIMONA, Lom 6:11 n. bu bafue KUDIMUENA, 1Pt 2:12 b. nkayabu KUDIMUIJA, 1Ko 10:11 bakaafunda bua k. tuetu 1Ts 5:12 nunemeke bantu badi b. Tit 3:10 k. musangu wa kumpala ne Lom 15:14; 1Ko 4:14; Kls 1:28; 1Ts 5:14. KUDIMUKA, Mat 10:16 b. bu nyoka Gal 6:1 Kadi u. wewe muine 1Tm 4:16 Wikale m. mu malu ebe Eb 12:15 n. bua muntu nansha umue 1Pt 4:7 nuikale b. bua nudifile 1Pt 5:8 nuikale b. Muena lukuna Luk 21:34; Bz 5:35. KUDIMUKILA, Mat 7:15 N. baprofete ba dishima Mat 10:17 N. bantu, nebanufile Lom 16:17 nnusengelela bua k. bantu KUDINA NE MAZUWA, 2Ko 11:25; 1Tm 1:19. KUDINGA, 2Ts 2:10; 2Tm 3:13. KUDINGIBUA, 1Ko 15:33 K. to. Malunda mabi adi Gal 6:7 K.: Nzambi katu usekibua 1Ko 6:9. KUDIOWA, Mat 27:5. KUDIPISHA, Tit 3:11 udi u. yeye nkayende KUDIPUEKESHA, Mat 23:12 muntu yonso udi u. Flp 2:8 w., kuluaye Yak 4:6 upesha badi b. ngasa wende ˆ Yak 4:10 D. ku mesu kua Yehowa 1Pt 5:6 n. muinshi mua tshianza Mat 18:4; Luk 14:11. KUDISANGA, 1Ko 10:17 t. bua kudia diampa Mat 23:30. KUDISANGISHA, Mat 25:32 Bisamba n. kumpala Bz 4:26 bakokeshi mb. bua kuluisha Yehowa Bz 17:4 bakalua bena kuitabuja, k. 1Ko 6:16 u. ne ndumba udi nende mubidi umue 1Ko 6:17 udi u. ne Mukalenge udi nende Eb 10:25 katuyi tulekela k. kuetu pamue 1Ko 5:4.

KUDISANKISHA—KUENDA KUDISANKISHA, Lom 15:1 katuyi tujinga k. Lom 15:3 nansha Kristo k. KUDISHA, Mat 25:37 bakumone ne nzala, tuetu k. Yne 21:17 Yezu wakamba ne: U. mikoko yanyi Bua 12:6 bua k. matuku 1 260 Bua 12:14 mukaji, udibu ne bua k. bua tshikondo Yuda 12. KUDISHIMA, 1Ko 3:18 Muntu k.: bikala muntu 1Yn 1:8 tudi t. tuetu bine KUDISHINDA, Lom 14:4 udi wimana anyi u. KUDISOMBUELA, Lom 12:19 Bana betu, k. KUDISUA, Luk 1:51 badi ne meji a k. KUDISUIKA, 1Tm 6:9 badi b. bua kuikala babanji Bz 2:46. KUDISUNSULA, 1Tm 6:10 mb. tunyinganyinga KUDITAMBISHA, 2Ts 1:4 tudi t. bua bualu buenu Yak 3:5 ludimi ludi l. bua malu manene Lom 11:20; 1Ko 5:2. KUDITAPULULA, 2Ko 6:17 n. kudibu, lekelayi KUDITATSHISHA, Mat 6:25 Lekelayi k. bua ˆ Luk 10:41 Mata, udi u., usumpakana 1Ko 7:32 Muntu udi mujike udi u. Mat 6:34. KUDITEKA KUMPALA, Flp 2:3 ne dijinga dia k. KUDITEKELA, Kls 2:23 udi bantu b. KUDITETA, 2Ko 13:5 k. ni nudi mu ditabuja

ˆ KUDITSHIPA, Mat 5:34 k. nansha; ni mmu dına Bz 2:30 Nzambi uvua m. kudiye ne Eb 6:13 muvuaye kayi mua k. KUDITUA, 2Tm 2:4 wa busalayi kena mua k. ˆ KUDITUMBISHA, 1Ko 1:29 muntu k. ku mesu 1Ko 1:31 Muntu udi u. a. mu Yehowa Gal 6:4 neapete tshidiye mua k. Lom 3:27; 2Ko 9:3; Ef 2:9. KUDITUNGULA, Gal 5:12 kunutatshisha b. KUDIULA, Tit 2:8. KUDIUMVUA, Eb 10:2 kabavua mua k. bena mibi ˆ KUDIUNDA, Mak 4:8 akakola, a., akatuadija KUDIUNDISHA, Mat 23:5 b. bizembe bia bilamba KUDIUWUJA, 1Ko 4:6; 13:4. KUDIVUIJA, 2Ko 11:14 Satana udi u. bu muanjelu Flp 2:7 w. tshianana, kuangataye KUEBEJANGANA, Luk 22:23 k. munkatshi

KUEDIBUA MANYI, 1Yn 2:20 b. kudi Wa Tshijila KUEDIBUA MULAWU, Yne 7:49 bapangi badi b. Gal 3:13 yonso udibu bakudika ku mutshi m. 1Ko 12:3; 16:22; Gal 1:8. KUEDIBUA PATOKE, 2Ts 2:8 mushipi wa mikenji n. 2Pt 3:10 bintu bidipu n. 1Ko 3:13. KUELA, Mat 3:10; 5:25; 7:19; Bz 16:4; 1Tm 1:9. KUELAKANA, Lom 14:23 bikalaye w., ukadi Yak 1:6 kulomba kayi w. ˆ Mat 21:21; Mak 11:23; Flp 1:23.

416 KUELA MANYI, 2Ko 1:21 udi m. nNzambi Eb 1:9 Nzambi, m. ne manyi a disanka KUELA MBILA, Luk 19:40 mabue n. Luk 23:21 k. bamba ne: Mupopela ku mutshi! Yak 5:1 babanji, dilayi, e. bua makenga Bz 21:34; Gal 4:27. KUELA MEJI, Mat 5:17 K. ne: ndi mulue kushipa Mat 16:23 meji audi w. ki mmeji a Nzambi ˆ Mat 24:44 Muana ulua pa dıba dinudi kanuyi n. Luk 12:51 n. ne: ndi mulue bua kufila ditalala Yne 11:13 bavua b. ne: uvua wakula Yne 13:29 Bakuabu bavua b. ne: bu Bz 4:25 Bua tshinyi bantu b. a malu a patupu? Lom 4:19 w. bua mubidi wende ukavua muenze Lom 12:3 bua kedi m. ne: mmupite tshidiye 1Ko 8:2 muntu w. ne: mmumanye bualu 1Ko 10:12 udi w. ne: mmuimane, adimuke Gal 6:3 muntu w. ne: udi ne mushinga Ef 3:20 malu onso atudi tulomba anyi t. Flp 2:6 k. bua kuangata muaba wende Flp 4:8 tungunukayi ne k. malu aa Mat 10:34; Luk 2:35; Yne 5:39; 1Ko 3:18; 14:37; Flp 3:4; 1Tm 4:15; Eb 10:29. KUELA MFIMBU, Mat 10:17 n. mu nsunagoga Mat 23:34 bakuabu n. mu nsunagoga Bz 5:40 kubikilabu bapostolo, k. Eb 12:6 wakidila bu muana udi u. KUELA MIJI, Ef 3:17 bua n. pa tshishimikidi Kls 2:7 b. ne bibakibue munda muende KUELA MUOYO, 2Yn 10 mu nzubu yenu anyi k. KUELA MUPUYA, Yne 20:22 w., kubambila ne: KUELANGANA MEJI, Luk 2:19 Mariya, w. munda Eb 3:1 n. bua mupostolo Luk 2:19. KUELA NKONKO, Luk 23:14. KUELA PATOKE, Yne 3:20 bua midimu yende k. Ef 5:13 Malu adibu b. adi amueneka KUELA TSHIFUFU, Mat 27:1 b. bua kushipa Yezu KUELA TUASAKIDILA, Yne 11:41 Tatu, ndi nk. Lom 14:6 udi udia bua Yehowa, bualu udi w. 1Ko 1:4 Ndi ng. Nzambi buenu 2Ko 9:15 Tudi t. Nzambi bua dipa diende ˆ Ef 5:20 n. mu dına dia Yezu Bua 11:17 Tudi t. Yehowa Nzambi KUELA KABOBO, Yne 16:20 Nenudile, n. KUELELA, 2Ko 10:13 dia mikalu idibu b. 1Yn 4:18 bualu ditshina didi d. mikalu KUELELA MEJI KUMPALA, Lom 8:29 bantu bavuaye m. KUELELANGANA MEJI MABI, 1Tm 5:21 kuyi udianjila k. KUELESHANGANA DIBOKO, 1Ko 16:16 badi b. KUENDA, Bz 9:31 b. mu ditshina 2Ko 1:12 tuvua b. munkatshi mua ba pa buloba Ef 2:2 munuvua n. kumpala Ef 4:1 k. biakanangane ne dibikila Ef 5:15 nudimuke bua mushindu unudi n.

417 1Yn 2:6 kuenda anu bu muvuaye yeye m. Bua 18:3 bakalenge ba pa buloba b. masandi Bz 3:8; 2Ts 3:11. ˆ KUENDA MUSHINGA, 2Ko 2:17 katuena t. ne dıyi 2Tm 2:4 busalayi kena mua kuditua mu d. Yak 4:13 n. ne netupete makasa Mat 22:5. ˆ KUENDELA, Yne 6:19 bakamona Yezu w. pa mayi ˆ Bua 18:17 muntu yonso udi w. pa mayi KUENDELA MUSHINGA, Yne 2:16 nzubu wa k.! KUENGULUKA, 2Pt 3:12 bintu n. bua kapia! KUENZA, Mat 19:26 Nzambi udi mua k. malu onso Mat 23:3 badi bamba kadi kabayi b. Mat 24:46 mfumuende mumusangane w. Lom 2:1 utu w. pebe malu a muomumue Lom 7:18 bukole bua k. tshidi tshimpe Lom 7:19 bubi bundi tshiyi musue ke bundi nj. Lom 9:11 kabayi banji k. bualu buimpe Lom 9:20 Tshintu t. mua kuambila udi m. Lom 9:28 Yehowa n. bualu ebu lukasa lukasa Lom 12:17 Nudienzeje bua k. malu mimpe 1Ko 11:25 tshipungidi tshipiatshipia t. ne mashi 2Ko 5:10 malu avuaye m. pavuaye mu mubidi Ef 2:3 t. malu mu diumvuangana ne mubidi Ef 6:6 n. disua dia Nzambi ne muoyo mujima Flm 21 n. tshindi mukulombe Eb 11:28 w. Pasaka 1Pt 1:14 lekelayi k. malu mu dipanga 1Pt 4:3 panuvua n. bienzedi bia tshikadilu 1Yn 3:6 kena utungunuka ne k. bubi Lom 1:32; 2:2; 7:15; 12:20; 1Ko 13:5; Flp 2:3; 2Ts 3:7; 1Tm 5:20; Eb 10:26. KUENZA BINTU, Bua 18:22. KUENZA BUBI, Lom 3:23 bantu bonso b. ne Lom 5:12 lufu luakakuata bonso, bualu b. KUENZA MAKUMI, Bua 13:18 e. a nomba wa KUENZA MALU, 1Ko 7:31 badi b. ne bia pa buloba KUENZA MALU BIBI, 1Ko 9:18 t. ne bukokeshi KUENZA MALU MABI, Mat 7:23; Lom 6:19. 1Yn 3:8 Diabolo udi w. katshia ku ntuadijilu KUENZA MALU MIMPE, 1Pt 3:17 bualu nudi n. Bz 10:38; 1Pt 2:15; 4:19. KUENZA MUDIMU, Yne 5:17 Tatu udi w. too ne Lom 7:5 majinga avua Mikenji mijule avua e. Lom 13:6 bena mudimu, batungunuka ne k. 1Ko 16:16 beleshangana netu diboko ne b. Ef 4:16 tshitupa tshionso t. bimpe 1Tm 3:13 balume badi b. bimpe 2Tm 2:4 Muntu udi w. wa busalayi kena Eb 7:13 m. ku tshioshelu 1Ko 15:10. KUENZA MUDIMU MUKOLE, Flp 2:16 m. wa tshianana 1Ts 5:12 bantu badi b. munkatshi muenu 1Tm 4:10 tudi t. ne tudienzeja ˆ 1Tm 5:17 b. mu dıyi KUENZA NGENDU, 1Ko 9:5.

KUENDA MUSHINGA—KUFILA 1 KUENZEJA, Mat 21:16 m. mukana mua bana Lom 8:12 katuena b. bua kulonda mubidi Gal 2:14 k. bantu ba bisamba bikuabu 2Ts 1:3 b. bua kuela Nzambi tuasakidila Eb 9:10 bavua b. bantu too ne 1Pt 5:2 Nulame mikoko kanuyi b. Bz 20:22; 28:19; 1Ko 7:37; 2Ko 9:7; Gal 2:3; 5:3; Flm 14; 1Yn 2:6. KUENZEKA, 2Tm 4:17 diyisha d. Yak 3:10 malu e. mushindu eu KUENZEKELA, 1Pt 4:12 tshia pa buatshi t. KUENZELA, Luk 7:4 Mmukumbane bua k. Lom 13:10 Dinanga kaditu d. muntu bibi 1Ko 7:36 udi w. bukamama buende bibi ˆ Mak 2:27. KUENZELA BIBI, Luk 10:19 tshidi mua k. Lom 8:31 Nzambi yeye ku tshietu, nnganyi w.? 1Ts 2:2 b. ku Filipoyi Eb 11:37 Bavua b. 1Pt 3:13 nnganyi w. nuenu balue Bua 9:10 bukokeshi buayi bua k. bantu Bz 14:5; Bua 7:2; 9:4. KUENZELA BUBI, 1Ko 6:18 masandi udi w. KUENZELA MUDIMU, Mat 20:28 wakalua bua k. Eb 1:14 nyuma mituma bua k. bantu KUEPUKA, Luk 21:36 numanye mua k. malu 1Ts 4:3 k. masandi 2Tm 2:16 w. biyukiyuki bia tshianana Tit 3:9 e. diluangana bua Mikenji 1Pt 2:11 k. majinga a mubidi KUEPULA, Lom 11:21. KUETU, Flp 3:20 k. tuetu mmu diulu KUEYEMENA, 2Ko 1:9 k. nkayetu, t. Nzambi 2Ko 1:18 Nzambi wa k. Flp 3:3 katuena t. malu a mubidi Tit 2:10 badileje ba k. mu malu onso 1Pt 4:11 w. bukole budi Nzambi ufila 2Ko 9:4. KUFIDIBUA, Lom 4:25 Uvua m. bua bilema bietu KUFIKA, Luk 19:23 Nunku pamvua m. mvua Luk 20:35 bakumbane bua k. ku ndongoluelu Lom 3:23 kabena b. ku butumbi bua Nzambi Lom 9:31 Isalele, kavua m. ku mukenji Ef 4:13 t. ku buobumue bua ditabuja Flp 3:11. KUFIKILA, Mat 16:22 Bualu bua nunku k. nansha 1Pt 4:18 ntshinyi t. muenji wa bubi? KUFIKILA KU MUOYO, Eb 3:10 bantu b. Eb 3:17 bavua b. Nzambi bidimu 40? KUFIKISHA, Lom 5:21 buakane budi b. ku muoyo 1Yn 5:16, 17 bubi budi kabuyi b. ku lufu KUFIKISHA MUNDA, Ef 6:4 batatu, k. bana benu Kls 3:21 batatu, k. KUFILA 1., Mat 5:21, 22 udi ushipangana n. ku Mat 10:8 bapete tshianana, n. tshianana Lom 6:13 n. kudi Nzambi bu bantu Lom 12:1 n. mibidi yenu bu mulambu

KUFILA 2—KUIBIDIJA Lom 16:4 k. mitu yabu bua muoyo wanyi 2Ko 10:6 badilongolole bua k. dinyoka 2Ko 11:2 n. kudi Kristo bu mukaji kamama 2Ko 12:15 n. bua mioyo yenu Gal 3:19 b. ku butuangaji bua banjelu Eb 9:14 Kristo uvua m. kudi Nzambi Eb 10:12 w. mulambu umue bua mibi 1Pt 4:19 k. mioyo yabu 1Yn 3:16 w. muoyo wende buetu Mat 10:17; Eb 9:28. KUFILA 2. Tang. KUTUNGILA. Luk 22:22 diakabi didi kudi udi u.! KUFILA BINTU, 2Ko 9:13. KUFILA MUOYO, 1Ko 15:45 udi nyuma udi u. KUFIMPAKAJA, 2Ko 4:8 kadi katuena b. ˆ Mat 13:22; Mak 4:7, 19; Luk 8:7, 14. ˆ KUFOFOMIJA, 2Ko 4:4 nzambi m. mesu a meji Yne 12:40; 1Yn 2:11. KUFUA, Yne 3:16 k., kadi ikale ne muoyo Yne 11:26 uleja ditabuja kundi, k. Lom 4:19 mubidi ukavua bu m. Lom 5:8 Kristo w. bua bualu buetu Lom 6:9 Kristo, kena u. kabidi to Lom 6:11 b. pa bidi bitangila bubi Lom 6:12 bubi bukokesha mu mibidi idi i. 1Ko 15:53 udi u. udi ne bua kuvuala Ef 2:1 ne muoyo nansha munuvua b. 1Ts 4:16 b. mu buobumue ne Kristo Eb 11:13 bonso b. ne ditabuja, nansha Eb 11:31 Bua ditabuja, Lahaba k. Mat 22:25; Luk 16:22; 20:36; Bz 2:29; 8:20; Lom 7:9; 8:11; 14:9; 2Ko 4:11; Eb 9:27; Bua 9:18; 14:13. KUFUA BUNDU, Lom 1:16 Tshiena m. bua lumu KUFUANA, Lom 6:5 buobumue b. ku lufu Lom 8:3. KUFUANANGANA, Lom 5:14 Adama, udi m. ne Flp 3:21 bua i. ne mubidi wende KUFUANYIKIJA, Lom 8:18 pa k. ne butumbi 2Ko 10:12 b. bobu nkayabu Gal 6:4 kayi u. ne muntu mukuabu KUFUBIDILA, 1Pt 1:24. KUFUILA, 2Ko 5:15. KUFUILA LUSE, Mat 12:31 N. bantu bua mibi Luk 18:13 u. meme muenji wa malu mabi Yak 5:15 muenze malu mabi, Nzambi n. 1Yn 1:9 lulamatu ne mmuakane bua k. ˆ Mak 11:25; Bz 10:43; 2Ko 2:10. KUFUILANGANA LUSE, Luk 6:36 Nuikale n. bu Eb 8:12. KUFUISHA, Kls 3:5 n. bitupa bienu bia mubidi KUFUISHA BUNDU, Eb 6:6. KUFUISHANGANA BUNDU, Lom 5:5 kadiena d. ˆ KUFUISHIBUA BUNDU, Bz 5:41 k. bua dına Lom 9:33 udi uditabuja k. Lom 10:11 udi umuitabuja k. 1Pt 2:6 uleja ditabuja kudidi k. 2Ts 3:14.

418 KUFUKA, Kls 1:16 ku butuangaji buende bionso b. Kls 3:10 tshimfuanyi tshia Yeye w. Bua 4:11 w. bintu bionso bua disua diebe Ef 1:4; 2:10. KUFUKIBUA, Lom 1:20 katshia buloba b. Yak 3:9 b. mu tshimfuanyi tshia Nzambi KUFUMA, Eb 2:11 ba tshijila mb. kudi muntu 1Yn 2:16 majinga adi a. pa buloba ˆ 1Yn 4:1 meyi bua kumona ni adi a. 1Yn 4:6 tudi b. kudi Nzambi KUFUMINA, Flp 3:9 buakane budi b. kudi Nzambi KUFUNDA, Mat 5:25 m. bua kakufidi mu bianza Mat 5:25 muntu udi m. ku tshilumbuluidi ˆ Mat 22:20 Mpala ne meyi adi m. mbia nganyi? Luk 21:22 malu onso avuabu b. akumbane Yne 5:46 yeye w. bua bualu buanyi Yne 8:6 Yezu kutuadijaye k. ne munu wende Yne 19:21 K. ne: Mukalenge wa bena Yuda Bz 1:1 mu mukanda wa kumpala ng. Bz 25:16 kutuilangana ne badi b. Lom 11:2 Eliya m. Isalele kudi Nzambi? Lom 15:4 malu avuabu b. kale bavua b. 1Ko 10:11 b. bua kutudimuija 2Ko 3:2 mukanda wetu m. mu mioyo 2Ko 3:7 mikenji, ivuabu b. ˆ 1Tm 5:9 B. dına dia mukaji mukamba ˆ Bua 14:1 dına diende m. pa mpala yabu Bua 21:27 badibu b. mu mukanda wa Muana Mat 4:4; Yne 5:47; 19:19; 21:24; Bz 23:30; Bua 1:3, 11; 3:12; 17:5; 21:5. ˆ ˆ KUFUNDA DINA(ME-), Eb 12:23 b. mu diulu KUFUNDA KU TSHIANZA, Kls 2:14 uvuabu b. KUFUNYINA, Bz 9:1 Shaula uvua anu u. KUFUTA, Mat 16:27 n. muntu yonso bilondeshile Mat 22:21 n. Kaisa bintu bia Kaisa Lom 12:19 Disombuela ndianyi; meme n. Lom 13:6 Ke bualu kayi nudi n. bitadi 2Tm 4:14 Yehowa n. bilondeshile bienzedi Eb 10:30 Disombuela ndianyi; meme n. KUFUTSHILA, Bz 21:24. KUIBA, Mat 6:20 mudi bivi kabayi mua kubuela, k. KUIBAKA, Mat 7:24 m. nzubu wende pa dibue Mat 16:18 pa dibue edi n. tshisumbu Mat 21:33 tshia kukamina mvinyo, k. tshibumba Luk 17:28 Bantu bavua bakuna, b. Yne 2:20 Bavua b. ntempelo eu mu bidimu 46 1Ko 3:10 kudimuka mu mushindu udiye w. Ef 2:20 nudi b. pa bapostolo Kls 2:7 bele miji ne b. munda muende Eb 3:3 udi m. muikale ne lumu lupite Eb 3:4 uvua m. bintu bionso Bz 7:49; 1Ko 3:14; Ef 2:22; Yuda 20. KUIBIDIJA, 1Tm 4:7 ikala u. ne tshipatshila 1Tm 4:8 d. dia mubidi didi ne mushinga 2Pt 2:14 mioyo yabu m. ku lukuka

419 KUIDIKIJA, Lom 12:2 Lekelayi k. malu a mu 2Ts 3:7 munudi ne bua k. 2Ts 3:9 tshilejilu tshia nuenu k. Eb 13:7 n. ditabuja diabu KUIKALA, Mat 24:24 kupambuisha, p. Mat 26:39 b. mushindu, enzaku bua lupanza Lom 14:8 bituafua, t. bantu ba Yehowa 2Ko 6:10 petu b. ne bintu bionso Flp 1:25 n. nenu Flp 2:6 nansha m. mu tshimuenekelu tshia 2Ts 3:2 ki mbantu bonso b. ne ditabuja 1Tm 2:12 nganyishila mukaji bua k. ne bukokeshi Eb 10:4 mashi a mbuji k. mua kumbusha 1Pt 2:9 balongolola bua k. tshintu tshia 1Pt 4:1 n. ne lungenyi lua muomumue Bz 2:24; Lom 12:18; 1Ko 11:20. KUIKALAKU, Mat 24:3 Ntshimanyinu tshia ne: u. Yne 7:28 udi muntume u. Lom 13:1 makokeshi a. mmatekibue 2Ko 10:10 p. ki mmuntu wa nsongo Flp 2:12 ki nganu p., kadi undi t. Kls 2:5 t. nenu mu mubidi Bua 4:11 bua disua diebe b. Yne 17:24; Lom 7:18; 1Ko 5:3; 2Ko 10:1, 11; Flp 1:27. KUIKALA MUBIDI UMUE, 1Ko 6:16. KUIKALA NE BIDI BIKENGEDIBUA, 2Tm 3:17 m. bua mudimu wonso ˆ KUIKALA NE DEMON(BA-), Mak 1:32; Luk 8:36; Yne 10:21. KUIKALA NE DITABUJA, Yne 9:36. KUIKALA NE MUOYO, Mat 4:4 k. anu bua Luk 16:25 uvua mupete bintu bimpe p. Bz 17:28 t., bua bualu buende KUIKALA PA NKAYENDE, Mat 14:13 Yezu wakaya bua k. KUIKISHA, Luk 12:19 i., diaku, nuaku, usanke Bua 14:11. KUIMANA, 1Ko 10:12 udi wela meji ne: m. KUIMANSHA, 1Pt 2:4 dibue divuabu b. KUIMANYIKA, Lom 14:4 bualu Yehowa n. Eb 11:34 k. bukole bua kapia KUIMANYINA, 1Tm 1:7. KUIMBA, Luk 15:25 muana kumvuaye bantu b. 1Ko 14:15 N. misambu ya butumbi ne tshipedi Bua 14:3. KUIMBILA, Ef 5:19 n. Yehowa nupunguluja ne Kls 3:16 n. Yehowa mu mioyo yenu KUIMITA, Luk 1:31 n. difu, neulele muana Lom 9:10 pavua Lebeka m. difu Eb 11:11 Sala wakapeta bukole bua k. difu Luk 1:24. KUINA, Bua 12:15 bua musulu u. KUINAMINA, Luk 24:52 Bobu k. Eb 1:6 Banjelu bonso ba Nzambi b. Mat 2:11; Yne 9:38; Bz 10:25; Bua 3:9. KUINDILA, Lom 8:19 bifukibua mb. 1Ko 1:7 b. ne muoyo umue dibuluibua

KUIDIKIJA—KUJADIKA Eb 11:1 Ditabuja nd. dishindame dia Luk 11:54; 21:26; Lom 8:25; Gal 5:5; Flp 3:20; 1Ts 1:10. KUIPATA, Mat 10:1 bukokeshi bua k. nyuma Yne 9:22 k. mu nsunagoga Yne 12:31 n. mukokeshi wa buloba ebu Yne 12:42 kabalu k. mu nsunagoga Yne 16:2 Bantu n. mu nsunagoga KUIPATA BADEMON, Mat 7:22 Katuvua b. KUIPATSHILA, Lom 14:19 t. malu a ditalala 1Ko 14:1 I. dinanga, kadi nudienzeje Flp 3:13 n. malu adi kumpala Mat 11:12. KUITABA, Bz 11:18 Pakumvuabu malu aa, b. Bz 21:14 bu muvuaye mubenge k. Bz 26:8 mbinukolele bua k. Lom 5:7 muntu udi mua k. bua kufuila 2Ko 6:1 k. ngasa wa Nzambi Flp 4:9 balonge ne b. 2Ts 2:10 kabavua b. dinanga dia bulelela Eb 11:6 k. ne: udiku ne udi ulua mufutshi 2Ko 1:13; Ef 6:17; 2Ts 2:12; Yak 1:21. KUITABILA, Luk 4:41; Bz 19:30. KUITABUJA. Tang. kabidi DITABUJA. Luk 1:1 malu adi ba bungi b. Yne 5:24 w. udi muntume Yne 9:35 Udi w. Muana Yne 11:48 bonso n. ne bena Lomo Yne 12:42 bakokeshi ba bungi bavua b. Yne 12:44 udi u. kena anu ungitabuja, udi w. Bz 5:14 bavua b. Mukalenge bavua Bz 10:43 yonso udi u. udi ufuidibua luse Lom 10:14 udibu kabayi b.? 2Ko 4:4 mufofomije meji a badi kabayi b. Flp 1:29 kabiyi anu bua k., kadi bua kukenga Yak 2:19 bademon badi b., bazakala 1Yn 5:1 w. ne: Yezu udi Kristo Mat 21:32; Yne 2:11; 4:39; 7:48; 9:38; Bz 4:32; 15:7; 16:31; 1Tm 3:16; 1Yn 4:1. KUITABUJIJA, Luk 16:31 mubishibue ku lufu k. Bz 18:13 udi w. bantu bua kutendelela ˆ 1Ko 2:4 meyi a meji a k. nawu bantu 2Ko 5:11 tutungunuka ne k. bantu KUITSHIKIJILA, Bz 2:17 n. bantu nyuma wanyi Bz 2:33. KUJA, Luk 15:25. KUJADIKA, Bz 24:14 ndi nj. bualu ebu kumpala Bz 25:7 kabayi mua k. Lom 12:2 bua n. nuenu nkayenu 2Ko 2:9 munufundile bua k. binuikala Gal 3:15 Padibu b. tshipungidi Gal 3:17 tshipungidi tshikavua Nzambi m. Tit 3:8 u. malu aa ne dishindika Eb 2:3 lupandu, l. bua bualu buetu Eb 7:8 mmuntu udibu b. ne: udi ne muoyo 2Pt 1:10 bua k. dibikidibua dienu 1Yn 5:7 Bualu kudi bintu bisatu bidi b.

KUJADIKA KUMPALA KUA BAKOKESHI—KUKEBA Mat 18:16; Yne 5:37; 8:18; Bz 17:26; Lom 10:3; 2Ko 1:21; Eb 6:16; 2Pt 1:19. KUJADIKA KUMPALA KUA BAKOKESHI, Flp 1:7 mu diakuila lumu luimpe ne mu d. KUJALAMA, Kls 2:7 b. mu ditabuja 2Pt 1:12 b. bimpe mu bulelela KUJIDILA, 1Ko 7:14 mulume m. 1Ko 1:2. KUJIKA 1, Luk 9:60 Lekela bafue b. bafue babu Bz 2:29 Davidi wakafua, k.

KUJUKA, 1Ts 4:16 badi bafue ne Kristo n. Eb 7:15 mukuabu m. mufuane Melekisedeke Ef 5:14. KUJUKILA KUULU, Mat 21:10. KUJUKULA, Lom 10:10 udi u. ne mukana bua 1Tm 6:13 m. malu bimpe patoke KUJULA, Lom 10:19 N. mukawu 1Ko 10:22 tudi t. Yehowa mukawu

Lom 6:4 bavua b. nende ku batismo

2Ko 4:14 yeye uvua m. Yezu ku lufu

1Ko 15:4.

1Tm 1:4 a. nkonko ya patupu

KUJIKA 2, Luk 12:33 mbiuma bidi kabiyi mua k. Luk 12:50 bidi bintonda too ne p.!

420

Ef 5:17 k. tshidi disua dia Yehowa ˆ Mak 7:14; Luk 8:10.

Mat 15:13; Luk 17:6; Yne 6:54; Ef 2:6; Yuda 12. KUJULA TSHIANZA, Bz 19:33; 21:40.

KUJIKIJA, Luk 13:32 dituku disatu n.

KUJULA TSHIJI, Eb 3:16 bumvue, kadi b. Nzambi

Yne 4:34 udi muntume ne k. mudimu

KUJULA TSHIMVUNDU, Luk 23:2 u. mu ditunga

Yne 17:4 Ndi m. mudimu uuvua mumpeshe

KUKANDA, 1Ts 4:4 kumanya mua k. mubidi

Bz 20:24 tshikole nj. lubilu luanyi ne mudimu Gal 3:3 nukadi n. ne malu a mubidi anyi? Mat 23:32. KUJIMA, Mat 12:20 k. mukusu wa muendu udi ˆ Mak 9:48 kapia kakayi k. Ef 6:16 k. nende miketa ya mubi 1Ts 5:19 K. kapia ka nyuma

1Pt 3:10 bua k. ludimi luende KUKANDAMANA, Ef 6:13 bia mvita bua k. Eb 12:4. KUKANDAMENA, Bz 7:51 n. nyuma muimpe Ef 6:11 bua numone mua k. Diabolo Yak 4:7 n. Diabolo ne yeye neanunyeme Yak 5:6 muakane. Yeye kena u. anyi?

Luk 9:24 yonso udi u. muoyo bua bualu

1Pt 5:9 n., bashindame mu ditabuja ˆ KUKANDIKA, Mak 9:38 tuetu kuteta bua k.

1Ko 3:15 n., kadi yeye muine neasungidibue

KUKANDIKIBUA, Luk 14:3 dia Nsabatu anyi mb.

Flp 3:7 ngakabiangata bu b. bua Kristo

KUKANGA, Mat 25:10 tshibilu, b. tshiibi

KUJIMIJA, Mat 26:28 k. mibi ya bantu ba bungi

2Tm 1:10 Kristo Yezu udi m. lufu ˆ Mat 9:6; 10:39; Mak 2:7; Yne 18:9; Bz 3:19. KUJIMIJA LUNGENYI, 1Ko 14:23 ne: nudi b. KUJIMINA, Mat 18:12 kadi mukoko umue m. Mat 18:14 umue wa ku bana bakese aba a. Luk 15:24 muananyi uvua m., mmumueneke Luk 19:10 mulue kukeba tshivua t.

Luk 13:25 muena nzubu, p. tshiibi Bua 3:8 tshiibi tshidi muntu kayi mua k. Bua 21:25 K. biibi mu munya nansha Luk 11:7; Yne 20:19, 26; Bz 5:23; Bua 5:1; 11:6; 20:3. KUKANGILA, Mat 23:13 Bafalese, n. bantu tshiibi Lom 11:32 Nzambi m. bonso pamue KUKANKAMIJA, Bz 14:22 b. bua bashale anu mu

1Ko 1:18 bupote kudi bantu badi b.

1Ko 14:3 ukolesha, u. ne ubasamba

2Ts 2:10 kudinga bua bantu badi b.

1Ko 14:31 bua bantu bonso balonge ne b.

1Tm 6:17 ditekemena mu bubanji budi mua k.

1Ts 2:11 batungunuke ne k.

Eb 8:13 tshipungidi tshia kumpala tshikadi pa k.

2Tm 4:2 k., ne lutulu luonso

Yak 1:11 m. mubanji munkatshi mua midimu

Tit 2:15 Tungunuka ne k. ne kubabela

Mat 15:24; Kls 2:22; Yuda 11.

Eb 3:13 tungunukayi ne k. dituku

KUJINGA, Lom 10:1 ndi nj. mu muoyo ne ndomba Flp 1:8 mundi n. nuenu bonso ne Yak 2:16 kanuyi nubapesha bidi mubidi u. Flp 1:23; 2Tm 1:4; Eb 5:12. KUJINGILA, Eb 12:1 bubi budi b. KUJINGILA DIAKALENGA, Luk 6:28. KUJINGULULA, Mat 13:14 k. nansha kakese

Yuda 3 k. bua nuluangane mvita Bz 11:23; 2Ko 9:5; Tit 1:9; 1Pt 5:12. KUKANKAMIJANGANA, Eb 10:25 t., nangananga KUKANYINA, Ef 6:9 kanuyi n. 1Pt 2:23 Pavuaye ukenga, kavua u. KUKEBA, Mat 6:33 tungunukayi ne k. Bukalenge

Mat 16:3 Nudi bamanye mua k. ˆ Yne 20:9 kabavua banji k. dıyi

Mat 10:11 n. muntu udi mukumbane

Bz 10:34 m. ne: Nzambi kena ne

1Ko 2:10 nyuma udi u. mu malu onso

Lom 1:20 ngikadilu yende, badi b.

1Ko 10:33 tshiyi nk. disanka dianyi nkayanyi

Lom 11:33 k. dilumbuluisha diende

Gal 1:10 ndi nk. kusankisha bantu anyi?

1Ko 11:29 bikalaye kayi m. tshidi mubidi

Kls 3:1 tungunukayi ne k. malu a muulu

Ef 3:4 k. ne: ndi mumanye

Eb 11:6 mufutshi wa badi b. ne muoyo

Mat 7:7 tungunukayi ne k., nenupete

421

KUKEBA MUA KUMANYA—KUKOKESHA

Eb 11:14 badi b. muaba wabu ne muoyo Eb 13:14 tudi t. ne muoyo mujima tshidi ˆ 1Pt 1:11 k. bua kumanya dıba disunguluke Yne 8:40, 50; Bz 15:17; Lom 2:7; 1Ko 1:22; 1Pt 5:8; Bua 9:6. KUKEBA MUA KUMANYA, Flp 1:10 nuenu n. KUKEBELA, Flp 1:17 mbasue k. ntatu KUKEBESHA LUFU, Eb 2:14 mushindu wa k. Yak 3:8 ludimi, tente ne lulengu ludi l. KUKEBULULA, Yne 5:39 Nudi n. mu Mifundu KUKEMA, Mat 7:28 misumba ya bantu y. Luk 2:47 b. bikole bua lungenyi luende ˆ Luk 4:22 Bantu bonso b. bua meyi Bz 2:6 bantu bakadisangisha, b. Bz 2:7 B., badikonka Bz 2:20 dituku dia k. dia Yehowa Bz 9:21 bavua bamuteleja bavua b. 2Ts 1:10 dituku adi nebamutangile b. 1Pt 4:4 Badi b. bualu kanuena 1Pt 4:12 k. bua mateta makole Bua 13:3 bakalonda nyama benda b. Bua 17:6 Pangakamumona, ng. bikole Mat 15:31; Luk 2:18; Bz 7:31. KUKENGA, Luk 24:26 bua Kristo k. Lom 8:17 b. nende bua tutumbishibue 1Ko 12:26 bitupa bionso bidi b. natshi Flp 1:29 kumuitabuja, k. bua bualu buende Eb 2:9 uvua m. too ne ku lufu Eb 5:8 wakalongela ku malu avuaye m. Eb 10:33 nuvua n. pamue ne bantu bavua 1Pt 2:21 Kristo w. kunushilaye tshilejilu 1Pt 3:17 k. bualu nudi nuenza malu mimpe 1Pt 4:1 m. mu mubidi mmulekele Mat 16:21; Bz 26:23; 2Tm 1:8; Eb 2:18; 1Pt 3:14; 5:10. KUKENGELA, Ef 4:28. KUKENGESHA, Mat 5:11 padi bantu b. Mat 5:12 muvuabu b. baprofete Mat 5:44 Tungunukayi ne kulombela badi b. Mat 8:29 Udi mulue bua k. Mat 10:23 Padibu b. mu tshimenga Mat 23:34 n. mu tshimenga ne mu tshimenga Luk 16:23 Lukita u., kumonaye Abalahama Luk 21:12 n., nebanuele mu maloko Yne 15:20 Bikalabu b. n. penu Bz 7:24 kusombuela uvuabu b. Bz 7:52 bankambua benu kabayi b.? Bz 8:3 Shaula wakatuadija k. tshisumbu Lom 12:14 Nutungunuke ne kubenesha badi b. 1Ko 4:12 padibu b., tudi tutantamena ne lutulu 2Ko 4:9 badi b., kadi katuena balekelela Gal 1:13 mumvua ntungunuka ne k. 2Tm 3:12 balamate Nzambi n. pabu Eb 10:33 bavua banupenda ne b. Eb 13:3 Nuvuluke bantu badibu b. ˆ 2Pt 2:3 n. ne meyi a dishima ˆ Mat 5:10; 22:6; Mak 5:7; Luk 8:28; Bz 10:38; Bua 9:5; 11:10; 20:10.

KUKENGESHIBUA, Eb 11:25 kusungulaye bua k. Eb 11:35 bantu b. bibi bualu ˆ KUKENKA, Mat 13:43 bakane n. bu dıba KUKENKESHA, 2Ko 4:6 mioyo yetu bua k. Ef 5:14 juka ku lufu, ne Kristo n. Bua 18:1 butumbi buende b. buloba Bz 9:3; Bua 21:23. KUKEPA, Mat 24:12 dinanga dia ba bungi n. ˆ KUKEPELA, Eb 11:32 dıba n. meme mutungunuke KUKEPESHA, Mat 24:22 matuku au kaayi m. ˆ Mak 13:20. KUKEZUKA, Tit 1:15 Bintu bionso b. bua bantu b. Yak 3:17 meji a muulu tshia kumpala m. KUKINA, Mat 5:43 kunanga muntu nebe, kadi k. Mat 6:24 n. umue, neanange mukuabu ˆ Mat 24:9 n. bua dına dianyi Luk 6:22 Nudi ba diakalenga padi bantu b. Luk 6:27 kuenzela badi b. malu mimpe Luk 14:26 kayi m. tatuende, ne mamuende Yne 3:20 udi wenza malu mabi m. butoke Yne 7:7 Ba pa buloba mb. meme Yne 12:25 muntu udi m. muoyo wende Yne 15:19 ke bualu kayi ba pa buloba mb. Yne 17:14 ba pa buloba mb. Lom 7:15 tshindi m. ke tshindi ngenza Lom 9:13 munange Yakoba, kadi m. Esau Lom 12:9 N. malu mabi Eb 1:9 munange buakane ne m. dishipa 1Yn 3:15 udi m. muanabu mmushipianganyi 1Yn 4:20 kadi m. muanabu, mmuena dishima Mat 10:22; Yne 15:18, 25; Lom 2:22; Tit 3:3; Yuda 23; Bua 17:16. KUKOKA, Yne 6:44 padi Tatu kayi m. Yak 1:14 muntu yonso padi dijinga diende d. 2Pt 2:14 badi b. badi kabayi bashindame ˆ KUKOKANGANA, Mak 8:16 kutuadijabu k. Bz 17:18 ba Stoiko bakatuadija k. 1Ko 11:16 muntu yeye musue k. bua Yuda 9 b. bua mubidi wa Mose ˆ Mat 5:39; Mak 8:17; Bz 25:19; 2Tm 2:14. KUKOKELA, Lom 10:3 k. buakane bua Nzambi Lom 13:1 Muntu yonso a. bakokeshi 2Ko 9:13 n. lumu luimpe Ef 5:22 Bakaji b. ba bayabu Ef 5:24 tshisumbu t. Kristo Kls 3:18 bakaji, n. babayenu Tit 2:5 b. babayabu Eb 13:17 badi balombola, n. 1Pt 2:13 n. bukokeshi budi bantu bateke 1Pt 3:1 bakaji n. babayenu 1Pt 5:5 bansongalume, n. bakulumpe Luk 2:51; 10:20; 1Ko 14:34; Kls 2:20; 1Tm 3:4; Tit 3:1; Eb 12:9. KUKOKESHA, Mat 20:25 bamfumu badi b. Mat 25:15 tshivuaye mua k. Bz 15:10 tuetu katuyi b. Bz 19:16 k. umue ku umue

KUKOKESHA BU MUKALENGE—KUKUDIMUNA MUTSHIMA 422 Lom 5:14 lufu l. bu mukalenge ku Adama Lom 6:12 bubi butungunuka ne k. mu mibidi Kls 3:15 ditalala dia Kristo d. mu mioyo Bua 11:17 udi mutuadije k. Bua 20:4 k. bu bakalenge 1Ko 4:8; Bua 19:6. KUKOKESHA BU MUKALENGE(BA-),

KUKONYANGALA, Bz 20:30 bakula malu m. Flp 2:15 bantu ba tshikondo tshibi t. KUKOSA, Lom 11:22 tshianana n. pebe 2Ko 10:13 mikalu Nzambi m. Yak 2:4. ˆ KUKOSA MUTU, Mat 14:10; Mak 6:16; Luk 9:9. KUKOSA NE NSELE, Eb 11:37 b. bitupa bibidi

Lom 6:12 bubi butungunuka ne k.

KUKOSA TSHILUMBU, Luk 23:24 Pilato k. bua

1Ko 4:8 tuetu petu t.

KUKUAMA, Yne 15:2 d. tumuma tua bungi

1Ko 15:25 udi ne bua k. too ne pateka Nzambi 2Tm 2:12 tuetu batungunuke ne kunanukila, n. Bua 11:15 n. kashidi ne tshiendelele

ˆ KUKOKIBUA, 1Pt 3:1 babayenu b. kakuyi dıyi KUKOKOLA, Bz 12:13 P. Loda, wakalua Mat 7:7; Bua 3:20. KUKOLA, Yak 1:15 padi dijinga d., didi dilela bubi Luk 12:27; Ef 4:15; 1Pt 2:2. KUKOLA MUBIDI, Luk 2:52 Yezu, k. ne mu diakalengele KUKOLA MUOYO, Bz 28:15. KUKOLELA, Mat 17:20. KUKOLESHA, Lom 15:2 asankishe muntu bua k. 1Ko 3:7 Nzambi udi u. 1Ko 8:1 dinanga d. 1Ko 10:23 malu onso kaena a. ˆ 1Ko 14:3 wamba meyi a buprofete udi u. ˆ 1Ko 14:4 meyi a buprofete udi u. tshisumbu

Kls 1:10 n. mamuma mu mudimu muimpe Yne 15:2; Kls 1:6. KUKUAMA MAMUMA, Tit 3:14 bua kabapangi k. 2Pt 1:8 bua kuikala bantu badi kabayi b. Mat 13:22. KUKUATA, Luk 5:4 nuele tupamba tuenu bua k. Yne 10:12 mbua wa ditu udi u., uyitangalaja 1Ko 3:19 udi u. bena meji mu budimu buabu Flp 3:12 ndi mua k. panyi tshivua Kristo Mat 4:12; 26:48; Luk 22:54; Yne 7:30; 8:20; Bz 1:16; 3:7. KUKUATA KU BUPIKA, Gal 2:4 bua k.

ˆ KUKUATA MUDIMU, Kls 4:5 n. bimpe ne dıba Eb 5:14 b., bua kutapulula tshidi tshimpe Eb 6:10 nutshidi nutungunuka ne k.

KUKUATA MUDIMU BIMPE, Ef 5:16. KUKUATA TSHIJI, 1Ko 13:5 kadiena d. lukasa KUKUATSHIKA, Yne 2:10 bantu b., ulua kufila

1Ko 14:26 Malu onso enzeke bua k.

1Ts 5:7 bantu badi b. batu batamba k.

1Ko 16:18 M. nyuma wanyi

Bua 17:6 mukaji au uvua m. ne mashi Bz 2:15.

2Ko 10:4 ki mbia mubidi, kadi mb. kudi Nzambi ˆ Ef 4:29 dıyi dimpe didi mua k. bakuabu

KUKUATSHIKA KU BUPIKA, 1Tm 6:4.

Kls 2:19 mubidi u. ne dikola

KUKUATSHILA MUDIMU, Eb 6:10 nuvua b.

Eb 1:3 u. bintu ku bukole buende

1Pt 1:12 kabavua b.

1Pt 5:10 Nzambi neanushindamije, n.

KUKUATSHISHA, Bz 20:20 malu avua mua k.

Bz 20:32; Lom 14:19; 1Ko 14:12; 2Ko 12:19; Kls 3:16.

2Ko 8:4; 9:1. ˆ KUKUATSHISHA BUOWA, Eb 10:27 dindila d.

KUKOLESHA MUOYO, 1Ts 2:2 t. ku diambuluisha KUKOLESHIBUA, Flp 2:19 Timote bua k. Flm 7 mioyo ya bansantu m.

Eb 10:31 Mbualu budi b. bua kukuluka KUKUATSHISHANGANA, Lom 8:28; Ef 4:16.

KUKOMBA, Luk 15:8 u. mu nzubu, ukeba

KUKUBA, 2Ko 1:23.

KUKONKA, Bz 23:34 k. provense wabu

KUKUDIMUKA, 2Ko 3:18 tudi t. mu tshimfuanyi

Mat 2:4; Bz 21:33.

ˆ KUKONKONONA, Bz 17:11 b. meyi a mu Mifundu 1Ko 2:14 badi b. mu nyuma 1Ko 2:15 yeye kakuena muntu udi u. 1Ko 2:15 Muntu wa mu nyuma udi u. 1Ko 11:28 Muntu anji k. ni mmukumbane

KUKUDIMUNA, 1Ko 14:13 asambile bua k. 1Ko 14:27 muakulu, mukuabu udi ne bua k. Flp 3:21 bua k. mibidi yetu mipuekele Yne 1:42; 9:7. KUKUDIKA, Bz 5:30 bashipe b. ku mutshi. Bz 10:39 bakamushipa m. ku mutshi

Gal 6:4 muntu yonso a. bienzedi biende

KUKUDIMUNA MUTSHIMA(MI-),

1Ts 2:4 Nzambi udi u. tshidi mioyo yetu

Mat 3:2 K. yenu, bualu Bukalenge

1Ts 5:21 N. malu onso; nulamate adi mimpe

Mat 3:8 mamuma adi aleja munudi b.

Bua 2:23 udi u. meji a munda ne mioyo

Mat 12:41 bavua b. bua malu avua Yona

1Ts 5:21.

Luk 15:7 Disanka padi muenji wa bubi u.

KUKONYANGAJA, Bz 13:10 kuena ulekela k. njila ˆ 2Ko 4:2 anyi t. dıyi dia

Luk 15:7 makumi tshitema ne tshitema, k. Bz 3:19 k., shintulukayi bua

Gal 1:7 k. lumu luimpe lua Kristo

Bz 26:20 dienza malu adi aleja mudibu b.

2Pt 3:16 b. Mifundu minsantu

Bua 16:9 kabavua b. ne bamutumbishe

423 Mat 11:21; Luk 13:3; 16:30; Bz 11:18; 2Ko 12:21; Bua 2:5, 21; 3:19. KUKUKUILA, Lom 1:25 badi b. tshifukibua ˆ KUKULA MUOYO, Luk 23:46 Pakambaye dıyi,

KUKUKUILA—KULE KULADIKA, Mat 27:52. KULAKUKA, 2Ts 1:8 kapia kadi k., padiye KULALA, Mat 13:25 Pavua bantu b. w.

KUKULUKA, Luk 11:17 mupanduluke udi u. Lom 11:11 Bavua balenduke ne b. ˆ Eb 10:31 buowa bua k. mu bianza bia Nzambi 1Tm 6:9. ˆ KUKUMA, Mak 13:9 n. mu nsunagoga Bz 21:32 bakalekela k. Paulo. Mat 26:31; Bz 23:3; 2Ko 11:25. KUKUMAKAJA, 1Ko 13:1 anyi makasa adi a. KUKUMBAJA, Mat 5:17 kubishipa, kadi mbua k. ˆ Luk 1:37 dıyi dia Nzambi didiye kayi mua k. 2Ts 1:11 a. malu mimpe adiye musue 1Tm 5:8 bikala muntu kayi u. majinga 2Tm 4:5 u. mudimu webe Mat 2:15; 3:15; 12:17; Gal 6:2. ˆ KUKUMBANA, Luk 12:42 biakudia bidi b. pa dıba Luk 18:31 malu onso n. Luk 20:35 badibu bamone b. bua kufika Bz 5:41 babadibue b. kufuishibua bundu 1Ko 1:5 b. tshishiki bua kuakula 2Ko 3:5 tudi b. ku diambuluisha dia Nzambi Kls 1:12 Tatu udi munuvuije b. Bua 4:11 Wewe, Yehowa, udi m. bualu Luk 21:22; Bz 17:9; 2Ko 2:6; Eb 2:10; 7:26; Yak 1:4. KUKUMBANYINA, Mat 5:22 wamba ne: m. Mat 6:34 Dituku didi ne yadi ntatu idi m. Mat 26:66 M. lufu Luk 23:41 tudi b. tudi tupeta Bz 13:46 kanuyi b. muoyo wa tshiendelele Bz 26:31 bualu budi b. lufu anyi Lom 3:19 bikale b. dinyoka dia Nzambi 2Ko 12:9 Ngasa wanyi m. 2Ts 1:5 dibadibua b. Bukalenge 1Tm 5:18 Muena mudimu m. difutu diende Eb 11:38 buloba kabuvua b. 2Pt 2:22 lusumuinu luamba nt. Luk 23:15; Bz 23:29; Eb 4:1. KUKUNA, 1Ko 3:6 mvua m., Apolo mumiamine 2Ko 9:6 muntu udi u. bikese neapole bikese Gal 6:7 tshidi muntu u., ke tshiapolaye Mat 6:26; Luk 17:6; 19:22; Yak 3:18. KUKUNGUIJA, Yne 4:36 u. mamuma bua muoyo KUKUNGULA, 1Ko 11:5 mukaji udi ne mutu m. 1Pt 5:8 Diabolo udi bu ntambue udi u. KUKUNYIBUA, 1Ko 15:44 Udi u. mubidi wa KUKUPULA, Yne 12:3 k. ku makasa ne nsuki ˆ Bua 3:5 t. dına diende mu mukanda ˆ Bua 21:4 Yeye n. tshinsonji tshionso ku mesu Kls 2:14. KULABIDILA BANTU, Yuda 16. ˆ KULABIDILANGANA, 1Ts 2:5 kuakula meyi a k. KULABULA, Eb 6:4 b. dipa didibu bafila tshianana 1Pt 2:3 binuikala b. ne: Mukalenge Mat 16:28; Kls 2:21; Eb 2:9.

Mat 25:5 kubungila e k. tulu Yne 11:11 Lazalo m., kadi ndi nyaku 1Ko 15:20 mamuma a kumpala a badi b. tulu 1Ko 15:51 Tuetu bonso k. tulu mu lufu Ef 6:3 bua u. matuku a bungi 1Ts 4:13 bua badi b. tulu mu lufu 1Ts 5:6 k. bu mudi bakuabu benza 2Pt 2:3 dibutuka diabu kadiena d. Bz 7:60; 13:36; 1Ko 15:6, 18; 1Ts 4:14; 2Pt 3:4. KULAMA, Luk 17:33 udi ujimija muoyo wende, n. Bz 3:21 Yeye eu, diulu didi ne bua k. Bz 20:28 bua k. tshisumbu tshia Nzambi Gal 3:23 b. ku bukokeshi bua mikenji Flp 4:7 n. mioyo yenu ne lungenyi 1Tm 6:20 u. tshivuabu batekeshe kuudi Yak 1:26 kayi u. ludimi luende bikole 1Pt 5:2 N. tshisumbu tshia mikoko Bua 7:17 Muana wa mukoko, n. Bua 16:15 ushala mutabale ne u. bilamba Mat 27:66; 2Tm 1:12; Yak 1:27; Yuda 21, 24. KULAMA BIELEDI BIA MEJI BIMPE, 1Ts 5:6 tushale batabale ne t. 1Ts 5:8 t., bamane kuvuala tshibuikilu 2Tm 4:5 l. mu malu onso, tantamena 1Pt 1:13 n. menemene KULAMA BINTU, Luk 16:2. KULAMAKAJA, Mat 19:6 Nzambi m. kaba kamue Lom 11:17, 19, 23, 24 k. matamba a mutshi wa olive KULAMAKANANGANA, 2Ko 6:14 Lekelayi k. ne KULAMATA, Yne 20:17 Lekela k. Bz 8:13. KULAMATA NZAMBI, 2Tm 3:12 kuikala b. 2Pt 2:9 kusungila bantu badi b. mu diteta 1Tm 4:7. KULAMBISHILA, Luk 5:29 Lewi w. biakudia ˆ KULAMBULA, Mak 7:11 tshintu t. Nzambi Luk 21:5 mulengeja ne bintu bivuabu b. 1Ko 10:20 bisamba bikuabu b., badi b. bademon Eb 11:17 Abalahama, wakenza bu ukavua m. KULAMINA, Kls 1:5 ditekemena didibu b. 1Pt 1:4 Mb. mu diulu KULANDAKAJA, Luk 3:5 k. tukunakuna KULAYA, Tit 1:2 Nzambi udi kayi mua kushima m. Eb 10:23 yeye uvua m. ngua lulamatu Yak 1:12 tshifulu tshidi Yehowa m. Yak 2:5 Bukalenge buvuaye m. bantu Luk 9:61; Bz 2:33; 7:5; Lom 1:2; 4:21. KULAYANGANA, Bz 18:18; 2Ko 2:13. KULE, Flp 2:9 Nzambi wakamubandisha kuulu k. Kls 1:21 nuvua k. ne Nzambi

ˆ 2Tm 2:21 muikale k. ne bidi kabiyi bia buneme 2Ko 5:9; Ef 2:12; 4:18.

KULEDIBUA—KULOMBOLA KULEDIBUA, Yne 3:3 yeye kayi m. tshiakabidi 1Pt 1:3 w. tshiakabidi bua ditekemena Yne 16:21; 18:37. KULEJA, Mat 11:25 musokoke bena meji, m. bana Luk 3:8 mamuma adi a. dikudimuna Yne 11:26 u. ditabuja, kakufua nansha Yne 12:38 Diboko dia Yehowa, nnganyi uvuabu b.? Lom 3:5 padiye u. tshiji tshiende Lom 5:8 Nzambi w. dinanga diende kutudi Lom 9:22 k. muoyo mule kudi bivuadi bia tshiji Lom 10:10 u. ditabuja mu muoyo 1Ko 3:13 kapia n. mudi mudimu 2Ko 4:13 tuetu tudi t. ditabuja, tuakula Gal 3:1 b. muvuabu bapopele Yezu? Eb 4:3 badi b. ditabuja Eb 12:27 Musangu mukuabu didi d. 1Pt 1:11 nyuma uvua munda muabu u. Bz 18:28; Lom 16:1; Ef 2:7; 1Tm 1:16; Eb 11:1; Bua 22:6. KULEJA DITABUJA, Lom 10:4 yonso udi u. apete Gal 3:22 bapeshe bantu badi b. mulayi KULEJA NE TSHIANZA, Bz 12:17. KULEJA PATOKE, Kls 2:15 k. bu bantu Eb 11:14 b. ne: badi bakeba KULEKEELA, Mat 6:12 u. mabanza etu, mutudi KULEKELA, Mat 27:46 udi m. bua tshinyi? Gal 4:27 bana ba mukaji udibu b. Gal 6:9 k. kuenza malu mimpe 2Ts 3:14 n. kusomba nende 1Tm 1:6 b. malu aa 2Tm 2:19 a. malu adi kaayi makane 2Tm 4:6 tshikondo tshia k. tshikadi Tit 2:12 k. malu adi abengangana Eb 10:25 katuyi t. kudisangisha kuetu 1Pt 4:1 m. malu mabi ˆ 2Pt 2:14 Mesu ne bukole bua k. malu mabi 2Pt 2:15 M. njila Bz 5:38; 1Tm 5:12. KULEKELA DITABUJA, Bz 26:11 bukole bua b. KULEKELEELA, Luk 6:37 ne k. bantu bilema KULEKELELA, 2Ko 4:9 kadi katuena b. Eb 11:35 kabavua bitabe bua b. Mat 27:21; Bz 3:13. KULEKELELANGANA, Ef 4:2 n. bilema mu KULELA, Mat 1:16 Mariya w. Yezu

324 KULENDUISHANGANA, Mat 18:7 malu adi a. KULENDUKA, Mat 13:57 B. bua bualu buende Mat 26:31 Nuenu bonso n. Mat 15:12; Yne 16:1; Yak 3:2. KULENGA, Luk 11:46 nuenu kanuena n. ne munu 2Ko 6:17 lekelayi k. tshintu tshia bukoya Kls 2:21 Kuangatshi, kulabudi, k. 1Yn 1:1 atuvua batangile ne b. ne bianza ˆ Mat 8:3; 14:36; 20:34; Mak 5:30. KULENGEJA, Luk 21:5 ntempelo, m. ne mabue Bz 10:15 bintu bidi Nzambi m. Tit 2:10 b. dilongesha dia Nzambi Tit 2:14 k. bantu bua bikale tshintu Yak 4:8 l. mioyo yenu, bena mioyo ibidi 1Pt 1:22 b. anyima yenu ku ditumikila 1Yn 1:7 mashi a Yezu adi a. 1Yn 1:9 k. ku malu onso adi kaayi makane Luk 4:27; Bz 11:9; Ef 5:29; Eb 1:3; 9:14; 10:2. KULENGEJANGANA, Mat 5:24 Ndaku k. ne Mat 5:25 U. lukasa ne muntu Lom 5:10 t. nende Lom 5:11 mutuambuluishe bua k. nende Kls 1:20 ne bua k. kabidi ne bintu ˆ KULENGEJIBUA, Yne 15:3 nukadi b. bua dıyi Eb 9:22 bintu ku bionso bidi b. ne mashi KULENGULULA, Mat 22:5 b. dibikila, bakaya mu Mat 23:23 n. malu a mushinga mukole 1Tm 4:14 K. tshipedi tshidi munda muebe Eb 2:3 mutuapanduka tuetu b. lupandu KULOKA, Mat 5:45 u. bantu bakane ne badi kabayi Yak 5:7 Tshidime, kuindila padi mvula i. Yak 5:17; Bua 11:6. KULOMBA, Mat 7:7 Tungunukayi ne k. Luk 11:50 b. mashi a baprofete Luk 12:48 n. bia bungi Yne 17:9 Ndi nk. bua bualu buabu Ef 3:20 kule ne kule malu onso atudi t. Eb 5:7 k. kudi Yeye uvua ne bukole Yak 1:6 atungunuke ne k. ne ditabuja Yak 4:3 n. kanuena nupeta 1Yn 5:14 t. bilondeshile disua diende Mat 6:8; Yne 14:13; Bz 21:39; Lom 1:10; 1Ko 1:22; 16:15; 2Ko 5:20; 8:4; 10:2; Gal 4:12; 1Ts 5:14; Eb 13:19. KULOMBA BUA BALUMBULUISHE KUDI KAISA, Bz 25:11.

Luk 2:11 mb. lelu Musungidi

KULOMBA LUNGENYI, Gal 1:16 tshivua m. kudi

Yak 1:15 dijinga didi d. bubi; bubi pabu

KULOMBELA, Mat 5:44 k. badi banukengesha Yne 17:20 Tshiena nd. anu aba nkayabu Lom 8:27 nyuma udi u. bansantu

Bua 12:2 Udi udila bua dikengakana bua k. Mat 2:1. ˆ KULENDUISHA, Mat 5:29 dısu d., uditule Mat 13:41 bintu bionso bidi b. bantu Mat 18:6 muntu yonso udi u. umue Lom 16:17 kudimukila malu adi a. Flp 1:10 kanuyi kalema ne kanuyi n. Lom 14:20; 1Ko 8:13.

KULOMBOLA, Yne 16:13 n. mu bulelela buonso Lom 8:14 bonso badi nyuma u. Ef 4:23 bukole budi b. meji enu 1Ts 5:12 nunemeke bantu badi b. 1Tm 3:5 kayi mumanye mua k. ba mu nzubu Eb 13:7, 17 badi b. munkatshi muenu

425 Bua 12:5 k. bisamba ne dikombo dia tshiamu Mat 4:1; Gal 5:18; 1Tm 5:17; Bua 7:17. KULONDA, Mat 10:38 kuambula mutshi ne k. Mat 19:28 nuenu badi b., nenusombe Yne 8:12 Udi u., neikale ne muoyo Bz 15:14 Simeona m. mudi Nzambi Lom 8:9 nudi n. malu a nyuma Lom 9:30 bantu ba bisamba kabayi b. 1Ts 1:9 batungunuka ne k. 1Pt 2:21 tshilejilu bua nuenu k. mu makasa 1Pt 3:11 akebe ditalala ne a. 1Yn 1:6 tushima ne katuena t. bulelela Bua 19:14 biluilu bia mu diulu bivua b. Mat 4:20; 16:24; Yne 10:5, 27; Bz 3:24; 1Ko 10:4; 1Tm 4:6; 2Pt 2:2. KULONDANGANA, Luk 1:3 kukufundilawu m. 1Ko 12:28 Nzambi mmupeshe bantu midimu m. KULONGA, Yne 7:15 mukanda kayi m. tulasa? Bz 4:13 kabavua b. tulasa Bz 13:1 m. pamue ne Helode Lom 16:17 dilongesha dinuvua b. Flp 4:9 Malu anudi b., nuenze malu aa 1Tm 5:13 b. bua kubenga kuenza mudimu 2Tm 3:7 b. misangu yonso, kadi kabayi Eb 5:8 w. ditumikila ku malu avuaye mukenge Yne 6:45; 1Ko 14:31; Flp 4:11, 12; 1Tm 2:11; 2Tm 3:14. KULONGESHA, Mat 5:19 muntu udi u. mikenji eyi Mat 7:29 uvua u. bu uvua ne bukokeshi Mat 15:9 badi b. anu malongesha a bantu Mat 28:20 n. mua kutumikila malu onso ˆ Mak 6:6 Wakanyunguluka wenda u. Yne 7:16 Malu andi nd. ki nganyi to Yne 8:28 ndi ngakula anu muvua Tatu m. Yne 14:26 nyuma muimpe, yeye n. malu onso Bz 4:2 bumvue tshiji bualu bavua b. bantu Bz 5:42 bakatungunuka ne k. Bz 18:25 wakula ne u. malu anu mu owu Bz 20:20 k. muaba uvua bantu ba bungi Lom 12:7 udi u., adifile mu dilongesha Lom 15:4 kale bavua baafunde bua k. 1Ko 2:16 meji a Yehowa bua k.? 1Ko 4:17 anu bu mundi nd. miaba yonso 1Ko 14:19 lungenyi luanyi bua nd. bakuabu Gal 6:6 abanyangane ne muntu udi u. 2Tm 2:2 bakumbane bimpe bua k. bakuabu 2Tm 2:24 muena bupole, mukumbane bua k. ˆ 2Tm 3:16 Dıyi dionso didi diambuluisha bua k. Tit 1:11 b. malu adibu kabayi ne bua Eb 12:11 dipatula dimuma kudi badidi d. Mat 11:1; Luk 12:12; Bz 5:25; 7:22; 11:26; Lom 2:18, 21; 1Tm 2:12; 2Tm 2:25; Tit 2:12. KULONGOLOLA, Mat 17:11 Eliya, n. bintu bionso ˆ Luk 21:14 kubenga k. kumpala kua dıba Yne 14:2 ndi nya bua k. muaba Lom 9:23 mudianjile k. bua butumbi Lom 13:2 ubenga tshidi Nzambi m.

KULONDA—KULUMBULUISHA 1Ko 11:34 malu adi mashale, n. 2Ko 5:5 Udi m. bua bualu ebu nNzambi Ef 1:9 W. bu muvuabi bimusankisha 2Tm 2:21 t. bua mudimu muimpe wonso Mat 11:10. KULONGOLUELA, Mat 25:34 Bukalenge b. 1Ko 2:9 malu adi Nzambi m. bantu Eb 10:5 w. mubidi Eb 11:16 bualu m. tshimenga Mat 20:23; 25:41. KULOTA, Bz 2:17. KULUA. Tang. kabidi DIKALAKU. Mat 6:10 Bukalenge buebe b. ˆ Mak 13:26 Muana wa muntu u. mu matutu Luk 12:45 Mfumu wanyi unenga bua k. Bz 16:9 L. mu Makedoniya, utuambuluishe Lom 8:38 ni mmalu a mpindieu anyi malu a. 1Ko 11:26 lufu too ne padiye u. 2Ko 5:17 Malu mapiamapia akadi m. Kls 1:17 ku butuangaji buende bintu bionso b. Bua 22:17 yonso udi umvua ambe ne: L.! Mat 16:28; 25:34; Luk 21:26.Lom 5:12; Ef 5:27; Eb 10:1; 13:14. KULUA MANYI, Yak 5:5 badishe mioyo yenu m. ˆ KULUA MUBIDI UMUE , Mak 10:8. KULUANGANA, Yne 18:36 banyi bavua mua k. Flp 1:30 nudi n. mvita inuvua bammone Kls 2:1 numanye mundi nd. bikole 2Tm 2:24 wa Mukalenge kena ne bua k. Yak 4:2 Nudi nutungunuka ne k. 2Tm 4:7. KULUANGANA MVITA, 2Ko 10:3 t. mu mubidi 1Tm 1:18 utungunuke ne k. mimpe KULUDIKA, Bz 8:31 bikala muntu kayi m.? 1Ko 9:26 ndi nd. mbata yanyi Ef 1:10 k. malu Ef 3:9 b. bualu busokoka bua tshijila 2Ts 3:5 atungunuke ne k. mioyo yenu Lom 12:8. KULUISHA, Bz 5:39 nebanuangate bu badi b. 2Tm 3:8 ne Yambele b. Mose Tit 2:8 bantu badi b. 1Pt 2:11 majinga a mubidi adi a. muoyo Bua 12:17 Dragon, kuyaye k. Kls 2:14; 2Ts 2:4; Bua 19:19. ˆ KULUKA, Mat 27:29; Mak 15:17; Yne 19:2. KULUKISHA NSUKI, 1Pt 3:3. KULUKULU, Yne 10:24. KULULAMIJA, Yne 1:23 L. njila wa Yehowa Eb 12:13 ne k. makasa enu njila KULULAMIJA MALU, 2Tm 3:16. KULUMBILA, 2Tm 2:5 muntu udi u. mu manaya KULUMBULUISHA, Mat 19:28 n. bisamba 12 Luk 6:37 lekelayi k., kabakunulumbuluisha Yne 3:18 ukadi mumane k. Yne 5:22 Tatu kena u. muntu nansha umue ˆ Yne 12:48 Dıyi ke d. ku nshikidilu

KULUMBULUISHIBUA—KUMUANGALAJA Yne 16:11 bakadi b. mukokeshi wa buloba Bz 10:42 bua k. ba muoyo ne bafue Bz 17:31 didiye mupangadije bua k. Lom 2:1 udi u., udi wenza malu a muomumue Lom 9:28 Yehowa n. buloba Lom 14:1 ki mbua k. bua ngelelu wa meji Lom 14:4 udi nganyi bua k. muena mudimu 1Ko 4:3 nansha meme tshiena nd. 1Ko 4:4 Yehowa ke udi u. 1Ko 5:13 padi Nzambi u. badi pambelu anyi? 1Ko 6:2 bansantu n. ba pa buloba anyi? Kls 2:16 muntu k. bua tshinudi nudia 2Tm 4:1 Yezu udi ne bua k. badi ne muoyo Eb 13:4 Nzambi n. bena masandi bajike 1Pt 1:17 Tatu u. kakuyi kansungasunga Yuda 15 bua k. bantu bonso Bua 11:18 tshikondo bua k. bafue Yne 3:17; 8:50; Bz 4:9; 25:9; Bua 16:7. KULUMBULUISHIBUA, 1Ko 4:3 bingikala mua k. 1Ko 14:24. KULUMBULULA, Bz 25:16 mushindu wa k. 1Pt 4:5. KULUMBULULA KUMPALA KUA KAISA, Bz 28:19. KUMA, Bua 13:3 kadi mputa wende au w. Mat 13:6; 21:19; Bua 13:12. KUMANYA, Mat 5:3 Badi b. mbapele mu malu a Yne 8:32 n. bulelela, ne bulelela Yne 10:14 ndi m. mikoko yanyi ne yanyi m. Bz 4:13 p. ne: kabavua balonge tulasa Lom 8:28 tudi b. ne: Nzambi udi wenza 1Ko 4:4 tshiena m. bualu nansha bumue 1Ko 14:35 basue k. bualu, kuebeja babayabu 2Ko 5:16 katuena b. muntu bilondeshile mubidi Gal 1:11 ndi musue n. ne: lumu 1Tm 3:2 mutangidi udi ne bua kuikala m. ˆ Eb 5:13 ki m. dıyi dia buakane Bz 18:25; 19:15; 26:5; 1Yn 3:2; Bua 14:3. KUMANYA BUNGI, Luk 14:28. KUMANYA TSHIA KUENZA, Gal 4:20 tshiena m. KUMANYIKA, Mat 10:26 bualu buapanga k. 1Ko 13:12 mundi panyi m. bimpe 2Ko 6:9 badi kabayi b. 1Tm 5:24 Mibi ya bamue bantu idi i. KUMANYINA, Mat 7:20 n. bantu abu ku ˆ KUMANYISHA, Mak 5:20 k. malu avua Yezu ˆ Yne 17:6 m. dına diebe Yne 18:37 bua k. bulelela Lom 8:16 Nyuma udi u. ne nyuma wetu Lom 14:11 n. patoke mundi Nzambi 1Ko 11:26 k. lufu lua Mukalenge Flp 1:18 badi b. bualu bua Kristo 1Tm 2:6 budi ne bua k. mu tshikondo 2Tm 1:8 kuikadi ne bundu bua k. 1Pt 1:11 mudianjile k. bua makenga a 1Pt 2:9 n. miaba yonso bikadilu bimpe 1Yn 1:2 tudi tujadika ne t.

426

Bua 20:4 bavuabu bashipe bualu bavua b. Lom 8:16; Flp 1:16; Kls 1:28; Bua 19:10. KUMANYISHA PATOKE, Eb 13:15 mishiku idi i. KUMATA, Mat 13:20 maminu avua m. pa mabue KUMBUKA, Mat 17:20 mukuna, U. muaba eu 1Ko 7:10 mukaji k. kudi bayende 2Ko 6:17 u., nuditapulule kudibu Bz 18:2; 1Ko 7:15. KUMBUSHA, Mat 13:41 banjelu n. bintu mu Bz 19:9 k. bayidi munkatshi muabu Lom 8:35 w. ku dinanga dia Kristo? Lom 8:39 k. ku dinanga dia Nzambi Lom 11:26 n. malu mabi 1Ko 5:7 U. luevene lua kale 1Ko 5:13 U. muntu mubi munkatshi muenu 2Ko 3:10 butumbi kale m. butumbi ebu Gal 1:15 Nzambi uvua m. mu difu dia Ef 2:15 w. lukuna Eb 11:5 Bua ditabuja, b. Henoka Yak 5:20 muntu yonso udi u. muenji wa bubi 1Ts 2:17. ˆ KU MESU, 1Pt 4:6. KUMIAMINA, Luk 8:5 wakaya bua k. maminu ˆ Mak 7:4; Eb 9:13, 19, 21; 10:22; 12:24. KUMIAMINYIBUA, 1Pt 1:2 b. ne mashi a Yezu KUMINA, 2Ko 5:4 b. kudi muoyo ˆ KUMISHA, Yak 1:11 dıba didi d. bisosa KUMONA, Mat 5:8 Badi ne muoyo mutoke, n. Mat 13:14 nenutangile, kadi k. nansha Mat 27:53 ba bungi b. Luk 1:78 n. butoke bufumina muulu ˆ Luk 17:20 kabuena bulua b. ne mesu Yne 1:18 Kakuena muntu ukadi m. Nzambi Yne 8:56 Abalahama k. dituku dianyi Yne 14:9 Udi m. m. kabidi Tatu Yne 20:29 Udi muitabuje anu bualu udi m. anyi? Bz 17:22 bena Atena, ndi m. Lom 8:24 padi muntu u. tshintu Lom 14:5 mukuabu u. dituku dipite dikuabu 1Ko 4:1 Muntu a. tuetu bu bena 2Ko 10:2 bamue badi b. tuetu bu badi benda Eb 11:1 Ditabuja mmalu malelela atudi katuyi t. Eb 11:13 milayi, kadi b. ku bule Eb 11:26 w. bundu bua Kristo buikale bubanji 1Yn 4:20 udi kayi munange muanabu udiye m. ˆ Bua 3:18 buanga bua kulaba mu mesu bua u. Mat 20:34; Bz 9:12; 16:9; 1Tm 6:16; Bua 9:6; 11:19; 18:9. KUMPALA, Mat 19:30 ba bungi badi ba k. nebikale Bz 26:23 bu muvuaye wa k. ku dibishibua Flp 3:11 dibishibua ku lufu dia k. Kls 1:18 bua alue wa k. mu malu onso 1Pt 1:14 majinga anuvua nawu k. ˆ Mak 9:35; 3Yn 9. KUMPALA KUA BANTU, Eb 6:6 bundu k. Eb 10:33 banukengesha k. KUMUANGALAJA, Mat 12:30 kayi usangisha u.

427

KUMUANGALAKA—KUNYANGUKA

ˆ KUMUANGALAKA, 2Ts 3:1 dıyi ne k. lukasa ˆ KU MUELELU KUA MAYI, Mat 13:2; Bz 21:5. KUMUENEKA, Luk 17:30 p. Muana wa muntu Bz 26:16 Ndi m. bua bualu ebu Lom 1:20 ngikadilu yende idi kayiyi i. Lom 2:20 u. bu udi ne dimanya 2Ko 5:7 bua ditabuja, ki mbua malu adi m. Flp 2:8 p. muntu Kls 1:16 bintu bidi b. ne bintu bidi kabiyi 2Tm 2:15 k. kumpala kua Nzambi bu muntu Tit 2:11 Ngasa wa Nzambi m. Eb 9:26 m. musangu umue bua kashidi Mat 23:28; 24:30; Luk 9:31; Bz 9:17; 2Ko 13:7; 1Tm 3:16; Eb 9:24; 1Pt 5:4. KUMUENEKA PATOKE, Lom 1:19 malu adi a. 1Ko 3:13 mudimu wa muntu yonso n. Gal 3:11 b. ne: kakuena udi muakane Yne 3:21; Gal 5:19; Bua 15:4. KUMUENEKELA, Yne 21:1 Yezu w. bayidi bende KUMUENESHA, 2Ko 3:18 tudi t. bu mmuenu Eb 1:3 Udi u. butumbi KUMUENESHIBUA, Kls 3:4 Kristo muoyo u. 1Yn 1:2 muoyo w., tuvua bamone 1Yn 3:2 p., netuikale bu yeye Lom 1:18; 3:21; 1Yn 3:8. KUMUENESHISHA, Lom 3:7. KU MUTU, Lom 13:1 akokele bakokeshi badi k. 1Pt 2:13 nansha mukalenge bua mudiye k. KU MUTU KUA BIONSO, Lom 9:5 Nzambi udi k. ˆ KUMVUA, Mat 7:24 yonso udi u. meyi anyi aa Mat 10:27 malu anudi n. nnuambila Mat 13:13 kabena b. ne kabena ˆ Yne 5:28 d. bantu bonso badi mu nkita dıyi Lom 10:14 Mmunyi m. padiku kakuyi muntu Ef 3:18 nuikale bakumbane bua k. bimpe Bua 22:17 yonso udi u. ambe ne: Luaku! ˆ Mat 11:15; Mak 8:21; Luk 8:10; Bz 9:7; 1Ko 2:9; 1Yn 5:14; Bua 3:20. KUMVUA BIBI, Mat 27:3 Yudasa, w. menemene ˆ Mak 10:14 Pakamona Yezu bualu abu, w. ˆ Mak 14:4. KUMVUA BIMPE, Mat 8:13 Muena mudimu w. Yak 5:15 bua udi usama u. ˆ KUMVUA BUNDU, Mak 8:38 u. bua bualu buanyi Eb 11:16 Nzambi kena u. bua bualu buabu Luk 9:26; 2Tm 2:15. KUMVUANGANA, 1Ko 7:5 anu nuenu b. Mat 20:13; Bz 5:9. KUMVUA TSHIJI, Mat 21:15; 2Ko 11:29. KUMVUIJA, Bz 2:12 Bualu ebu budi b. tshinyi? KUMVUIKA, 1Ko 14:8 wa mpungi kawuyi u. 1Ko 14:9 malu adi kaayi u. bimpe 2Ko 2:14 dipembu dia dimanya d. miaba KUMVUIKA BU A MUSHINGA, 2Pt 2:18 malu u. KUMVUILA, Eb 4:15 muakuidi udi kayi mua k. Eb 5:2 Udi mua k. bantu badi mu dipanga KUMVUILA LUSE, 1Ko 15:19 bantu ba k. kupita

KUNANGA, Mat 10:37 udi m. kupita Mat 22:37 Udi ne bua k. Yehowa Nzambi Yne 3:16 Nzambi m. ba pa buloba bikole Yne 5:20 Tatu m. Muana Yne 12:25 udi m. muoyo wende udi uwushipa Yne 21:17 udi m. anyi? Lom 8:37 tutshimuna bua uvua m. Lom 9:13 Mvua m. Yakoba, kadi mukine Esau 2Ko 9:7 Nzambi m. udi ufila ne disanka Flp 4:8 malu onso a k. Kls 3:19 balume, nutungunuke ne k. bakaji 2Tm 3:3 kabayi b. bana babu Tit 2:4 bansongakaji bua b. babayabu Eb 1:9 uvua m. buakane ne mukine 1Yn 2:15 K. buloba anyi bintu bia pa buloba Bua 3:19 bandi m. bikole ndi mbabela Bua 12:11 kabavua b. anyima yabu Luk 7:2; Yne 11:3, 5; 12:43; 13:23; 1Ko 16:22; Flp 2:29; 2Tm 4:8; Tit 3:15; 1Yn 4:10. KUNANGANGANA, Yne 13:34; Eb 13:1. KUNANGANGANA BIKOLE, Lom 12:10 mu dinanga dia bana benu, n. KUNANUKILA, Mat 24:13 u. ne ku nshikidilu Lom 12:12 N. mu disambila Kls 4:2 N. mu disambila 1Tm 4:16 U. mu malu aa, paudi wenza 1Tm 5:5 u. mu masambila butuku Eb 12:7 k. mushindu udibu banunyoka KUNEMA BUJITU, Luk 21:34 mioyo yenu k. KUNEMEKA, Luk 18:20 n. tatu webe ne mamu Lom 14:6 udi u. dituku udi u. bua Yehowa Gal 4:10 n. ne muoyo mujima matuku Ef 6:2 N. tatu webe ne mamu webe Eb 12:9 batatuetu tuvua t. ˆ Mak 12:6; Luk 18:2. KUNEMEKIBUA, Bz 13:50; 17:12. KUNENGA, Eb 10:37 udi ulua neafike, k. KUNOWA, Mat 9:37 bia k. bidi bia bungi Yne 4:35 madimi mudiwu matoke bua k. Bua 14:15 Ela muele wa kunowa nawu, u. Bua 14:15 bia k. bia pa buloba bikadi bipie Mat 6:26; Luk 12:24; Yne 4:38. KU NSHIKIDILU, Mat 24:3 k. kua ndongoluelu wa Mat 28:20 Ndi nenu too ne k. kua ndongoluelu Eb 9:26 k. kua ndongoluelu ya malu KUNUA, Mat 26:29 d. nenu mu Bukalenge 1Ko 10:4; Bua 14:8. KUNYANGA, 1Ko 15:33 Malunda mabi adi a. ˆ 1Ts 4:6 Muntu kena d. maneme 1Tm 4:7; 6:20 bidi b. tshintu tshia tshijila 2Tm 2:16 biyukiyuki bia tshianana bidi b. 2Tm 2:18 badi b. ditabuja dia bamue bantu Tit 1:11 bantu badi ne k. nzubu KUNYANGAKAJA, Luk 15:13 w. bintu biende KUNYANGA NE MATOBA, Yuda 23 mubidi m. KUNYANGUKA, Mat 17:17 ne ditabuja, badi b. Bz 15:16 nengibakulule bitupa bidi b.

KUNYEMA—KUPANGILA 1Ko 9:25 tshifulu tshidi katshiyi t. 2Ko 4:16 bumuntu bua pambelu buenda b. Ef 6:24 dinanga didi kadiyi mua k. 2Tm 3:8 badi ne lungenyi luonso l. Tit 1:15 bua bantu badi b. kakuena Eb 13:4 bulalu bua dibaka k. 1Pt 2:2 mabele adi kaayi m. 1Pt 3:4 didilengeja didi kadiyi d. dia meji 1Ko 9:25; 2Ko 11:3; 1Tm 6:5; 1Pt 1:18; Bua 19:2. KUNYEMA, Mat 23:33 mmunyi munudi mua k. 1Ko 9:24 bonso badi b., kadi anu umue Eb 12:1 t. ne dinanukila lubilu Yak 4:7 nukandamene Diabolo ne yeye n. 1Pt 4:4 kanuena nutungunuka ne k. nabu Lom 2:3; 1Ko 10:14; Flp 2:16. KUNYEMENA, Mat 24:16 Yudaya batuadije k. KUNYENGA, Mat 13:19 mubi udi ulua u. lukasa Yne 10:28 kakuena muntu w. mu tshianza 2Ko 9:5 kadiyi bu tshintu t. Kls 2:18 K. difutu kudi muntu Eb 10:34. KUNYINGALAJA, Ef 4:30 k. nyuma wa Nzambi Eb 12:11 dinyoka dimueneka bu d. KUNYINGALALA, 1Ts 4:13 k. bu mudi bakuabu 2Pt 2:7 Lota, uvua u. bikole Luk 17:4; Lom 11:29; Eb 7:21. KUNYOKA, Bz 4:21 bua k., ne bavua batshina Bz 22:5 bavuaku basuike bua k. Bz 26:11 Mvua m. misangu ya bungi ˆ 2Tm 3:16 Dıyi dionso didi diambuluisha bua k. Eb 12:6 Yehowa udi u. udiye munange KUNYOKIBUA, 1Ko 11:32 tudi t. kudi Yehowa KUNYUKULA, Mat 24:29 n. makole a muulu ˆ Eb 12:26 dıyi diende d. buloba Eb 12:28 Bukalenge budibu kabayi mua k. ˆ KU NYUMA, 1Tm 4:1 dıyi diamba k. didi diamba ˆ 2Tm 3:16 Dıyi dionso ndifundisha k. ˆ Bua 16:13 meyi a bukoya asatu mamba k. KUNYUNGISHA, 1Ts 3:3 k. kudi makenga Luk 6:48. KUNYUNGISHIBUA, 2Ts 2:2. KUNYUNGULUKA, Luk 19:43 bena lukuna, n. 1Tm 5:13 b. ku nzubu ne ku nzubu Eb 11:30 Yeliko biakakuluka bamane k. Lom 15:19. KUONDOPA, Mat 9:35 w. mabedi a mishindu yonso Mat 13:15 kukudimuka bua tshilu k. Luk 4:23 Munganga d. Luk 13:14 m. dia Nsabatu Bz 5:16 bavua b. bonso Bua 22:2 mabeji avua bua k. bisamba ˆ Mat 8:7; 12:15; 19:2; 21:14; Mak 3:2; Luk 6:7; 9:11; 10:9; 13:14; Bz 10:38. KUONDOPIBUA, Eb 12:13 bua tshidi ne bulema t. 1Pt 2:24 n. ku diambuluisha dia mputa KUOSHA, 1Ko 3:15 bikala mudimu wa muntu m. Bua 17:16 nebikine ndumba eu, n. ne kapia

428 Bua 18:8 n. yeye mujima ne kapia Mat 13:30; Bua 18:9. ˆ KUOWA MAYI, Mat 15:2; Yne 9:11. KUOWESHA, 2Pt 2:22 ngulube uvuabu b. Yne 13:5. KUPALA, Bz 26:24 udi wenda u.! 2Ko 6:12 nudi n. dinanga dienu ˆ KUPALUISHA, Mak 9:26 k. muana bikole KUPAMBUISHA, Mat 24:4 bua muntu k. Mat 24:24 baprofete ba dishima nebajuke bua k. Luk 21:8 Nudimuke bua k. 1Yn 3:7 Bana banyi bakese, muntu k. Bua 12:9 Satana, udi u. ba pa buloba bujima Bua 20:3 bua k. kabidi bisamba 2Tm 3:13; Bua 19:20. KUPAMBUKA, Lom 3:12 Bantu bonso mb. Eb 2:1 mututu tuteleja bua k. Eb 3:10 b. misangu yonso mu mioyo yabu 1Pt 2:25 nuvua bu mikoko, n. ˆ Bua 18:23 malu ebe a mıdima bisamba bionso mb. KUPAMBULA, Lom 7:11 bubi, k., kunshipabu KUPAMPAKANA, 2Ko 4:8 t., katuena bapangile 1Pt 3:14 Kanutshinyi anyi k. to Luk 9:7; Bz 2:12; 10:17. KUPANA. Tang. kabidi KUSUMBISHA. Mat 19:21 ndaku u. bintu biebe, ubipeshe Luk 12:33. KUPANDA, Mat 24:22 kakuvua uvua mua k. Luk 5:37. KUPANDIKA, Luk 5:36 tshilamba tshidi t. Mat 9:17. KUPANDISHA, Luk 2:30 mmamone mushindu u. Luk 3:6 mushindu wikala Nzambi mua k. Luk 19:10 Muana wa muntu mulue kukeba ne k. 2Ko 1:10 neatungunuke ne k. KUPANDUKA, 1Ts 5:3 k. nansha kakese 2Pt 1:4 k. ku dibola dia pa buloba 2Pt 2:20 bamane k. ku dinyanguka Bz 28:1, 4; Eb 2:3; 11:34. ˆ KUPANDULUKA, Mak 3:24 bukalenge b. KUPANDULULA, Ef 2:14 tshimanu tshivua t. ˆ Mat 19:6; Mak 10:9. KUPANGA, 2Ko 2:11 katuena b. mayele ende 1Ts 4:13 n. kumanya bua badi balale mu lufu 1Pt 3:7 bua masambila enu k. mua kufika KUPANGA BUAKANE, Eb 6:10 Nzambi ki m. bua KUPANGADIJA, Bz 17:31 m. bua kulumbuluisha Bz 20:27 kunuambila malu adi Nzambi m. 2Ko 9:7 enze bu mudiye m. mu muoyo Tit 3:12. KUPANGANA, 2Ko 9:11 babanji mu k. kua bintu KUPANGA TSHIA KUENZA, Bz 5:24 b., badiebeja KUPANGILA, 2Ko 8:14 bikumbaje bidibu b. 2Ko 11:27 mp. biakudia Yak 1:5 bikala umue wa kunudi m. meji 2Pt 1:10 k. nansha kakese

429

KUPANGILA BILAMBA—KUPIKULA

KUPANGILA BILAMBA, Yak 2:15 muanetu m. KUPANGILA KUENZA, Lom 8:3 Mikenji m. bua KUPANGILA MEJI, Lom 1:21 mioyo yabu m. ˆ KUPANGISHA, Luk 10:40 Mata uvua ne midimu i. Bz 11:17 mvua nganyi bua k. Nzambi? Gal 5:7 Nnganyi udi m. bua kutumikila 1Ts 2:16 bakeba k. bua kuyisha 2Ts 2:7 pumbuka eu udi u. mpindieu KUPAPA, Lom 11:25 biumvuilu bia bamue b. KUPAPISHA, Lom 11:7 b. biumvuilu biabu Eb 3:8, 15 k. mioyo yenu Eb 3:13 bukole bua budi nabu bubi k. Eb 4:7 k. mioyo yenu to ˆ KUPAPUKA, Mak 9:15. KUPAPULA, 1Ts 5:4 dituku k. bu KUPATUKA, Bua 13:11 nyama wa luonji u. mu Bua 18:4 Bantu banyi, p. munkatshi muende KUPATUKILA, 2Ko 4:8 katuena bapangile kua k. ˆ Bua 16:12 bakalenge bafumina kudi dıba d. KUPATULA, Eb 9:4 mulangala uvua m. ntonga ˆ ˆ Yak 3:11 k. mayi mimpe ne mayi a bululu Yuda 23 nubasungile pa k. mu kapia KUPAWULA, 2Ko 11:8 Mvua m. bisumbu bikuabu Lom 2:22; Bua 17:16. KUPENDA, Mat 5:11 diakalenga padi bantu b. Mat 12:31 b. nyuma nansha. ˆ Mak 3:29 udi u. nyuma muimpe Eb 10:33 b. ne banukengesha kumpala ˆ 1Pt 4:14 b. bua dına dia Kristo, nudi ba Bua 16:21 b. Nzambi bua mabue a mvula Luk 6:22; Bz 6:11; 1Ko 4:12; Yak 2:7; 1Pt 2:23; Bua 2:9. ˆ KUPENDA NZAMBI, Mat 26:65; Mak 14:64; Yne 10:33; 1Tm 1:20; Bua 13:6; 17:3. ˆ KUPENDIBUA, 1Tm 6:1 dına dia Nzambi k. KUPEPEJA, Luk 23:11 basalayi k. Gal 4:14 kanuvua b. anyi bantuile mate Eb 10:29 m. mushinga wa mashi KUPESHA, Luk 12:48 udibu b. bia bungi Luk 16:11 nnganyi w. biuma bilelela Bz 20:35 Disanka dia k. ndipite Lom 12:3 didi Nzambi m. Lom 12:6 bilondeshile ditabuja didibu b. Lom 13:7 N. bantu bonso bintu biabu 1Ko 3:2 Mvua m. mabele, tshivua m. biakudia 2Ko 5:19 uvua m. mukenji wa dilengejangana 2Ko 9:10 n. mamiinu ne neaavudije Gal 3:5 udi u. nyuma ne wenza malu a 1Ts 2:4 k. lumu luimpe 2Tm 2:2 malu aa u. balume Eb 7:2 Abalahama k. tshia dikumi tshia bintu Eb 13:21 a. bua kuenza disua diende Mat 11:27; 21:41; Luk 4:6; 6:30; Bz 8:18; Lom 3:2; 1Ko 9:17; 12:11; Gal 2:7; 1Tm 5:14; Tit 1:3; Yuda 3.

KUPESHA BUKOLE, Mat 11:28 Luayi kundi, n. Flp 4:13 ku diambuluisha dia yeye udi u. 1Tm 1:12 Kristo uvua m. KUPESHA MIBELU, 1Tm 6:2 Tungunuka ne k. KUPESHA NE MUOYO MUJIMA, Yak 1:5 yeye udi u. bantu KUPESHANGANA, Lom 12:8 udi u., ne muoyo 2Ko 8:2 lungenyi lua k. bintu KUPETA, Mat 7:7 tungunukayi ne kukeba, n. Mat 7:8 yonso udi ukeba, n. Mat 7:14 bakese ke badi b. Mat 10:8 Nuvua b. tshianana, nufile Mat 10:39 udi u. muoyo wende, neawujimije Mat 16:26 m. buloba bujima, kadi mujimije Mat 19:29 n. muoyo wa tshiendelele Luk 21:19 N. mioyo yenu Lom 5:18 bantu ba mishindu yonso b. dipila Lom 8:15 kanuvua b. nyuma wa bupika 1Ko 7:21 mushindu wa k. budikadidi 1Ko 8:8 tuetu tudia, katuena ne tshitudi t. 1Ko 9:20 bu muena Yuda, bua k. bena Yuda 1Ko 9:24 nyemayi mu mushindu wa k. ˆ ˆ Ef 3:15 dıku dionso d. dına kudiye Flp 3:10 k. makenga a buena ende Kls 1:12 bakumbane bua k. bumpianyi 2Ts 1:9 n. dinyoka dia kabutu Yak 4:3 Panudi nulomba kanuena n. 1Pt 4:13 nudi n. penu makenga a buena a Kristo 1Pt 5:1 w. butumbi buikala Bua 20:6 u. dibishibua dia kumpala Bz 17:27; 1Ko 9:19, 20, 21, 22; Gal 4:5; 1Ts 2:13; 5:9; 2Ts 2:14; 1Tm 3:13; Eb 10:26; Yak 1:12; 1Yn 2:27. KUPETA BINTU MU NJILA MUBI, Tit 1:11 kulongesha anu bua k. 1Pt 5:2 dinanga dia b. 1Tm 3:8; Tit 1:7. KUPETA BUKOLE, Mat 11:29 n. mu mioyo yenu KUPETA MALU, Eb 10:33. ˆ KUPETANGANA, Mak 14:56 bijadiki kabivua b. ˆ Gal 4:25 Haga udi u. ne Bz 15:15. KUPETA PAMUE, Eb 3:1 b. dibikila dia mu diulu KUPETESHA, 1Tm 1:4 pamutu pa k. tshintu KUPETULA, Luk 10:16 udi u., udi u. meme ˆ 2Ko 10:10 meyi ende nga k. 1Ts 4:8 kena u. muntu, kadi Nzambi Tit 2:15 Muntu nansha umue k. Eb 10:28 Muntu udi m. mikenji ya Mose udi ufua Luk 7:30; 18:32. KUPIANA, Mat 25:34 n. Bukalenge buvuabu 1Ko 15:50 musunyi ne mashi kabiena mua k. Eb 6:12 b. milayi ku ditabuja ne lutulu Mat 5:5; Lom 4:13; 1Pt 3:9; Bua 21:7. KUPIKUDIBUA, Lom 8:21 bifukibua n. ku bupika Lom 8:23. KUPIKULA, Luk 24:21 basungule bua k. Isalele Lom 6:18 muvuabu b. ku bubi

KUPILA—KUSANKA Eb 2:15 a. bantu bonso Eb 9:15 bua a. ku dishipa dia mikenji Lom 8:2. KUPILA, 1Ko 11:27 unua dikopo dia Mukalenge, n. KUPINGAJA, 1Ko 15:34 P. meji enu mu mushindu Tit 2:4 b. bansongakaji ku meji mimpe Bua 18:6. KUPINGAJA MU NJILA, Eb 12:5 padiye u. KUPINGAJILA, Bz 1:6 udi u. Isalele bukalenge Lom 11:35 kumupesha bua yeye a.? Lom 12:17 K. muntu bubi ku bubi 2Ts 1:6 Nzambi bua k. badi banukengesha ˆ KUPINGANA, Mak 13:16 mu budimi, k. ku bintu Gal 4:9 munudi n. ku malu adi matekete Mat 2:12; Luk 19:12; Bz 15:16. KUPISHA, Luk 6:37 nunku k. penu nansha kakese Bz 22:25 mfimbu kabayi banji k.? Lom 8:3 bua kujikija bubi, w. bubi mu mubidi Mat 12:7, 37, 41, 42; Lom 8:34; 1Ko 11:32; 2Ko 3:9; Eb 11:7; 1Yn 3:20. KUPITA, 1Ko 15:10 mudimu mukole k. yonso 2Ko 4:7 bukole budi b. bua pa tshibidilu Flp 2:3 nuangate bakuabu bu b. nuenu Flp 4:7 ditalala dia Nzambi didi d. dijingulula Yak 2:13 Luse nd. dilumbuluisha 1Pt 4:3 Tshikondo t. atshi ntshikumbane Eb 11:11. KUPITA BUKOLE, Mat 16:18 Lukita k. ˆ Yne 12:35 mıdima k. Gal 6:2 kuambuluishangana mu malu adi a. 2Pt 2:20 babuelakana kabidi ne adi a. KUPITA BUNGI, Luk 5:6 bakakuata mishipa m. KUPITA KUAYEHOWA. Tang. PASAKA. KUPITAYONSO, 1Ko 12:31 ndi nnuleja njila udi m. KUPITSHILA, Bz 27:5 t. munkatshi mua mbuu Lom 3:1 muena Yuda m. bakuabu KUPOLA, 2Ko 9:6 ukuna bikese n. bintu bikese Gal 6:7 tshidi muntu ukuna, ke t. Gal 6:9 n. mu tshikondo tshiakane katuyi 1Ko 9:11. KUPONA, 1Ko 10:12 adimuke bua k. KUPONGOLOLA, Bua 16:1. KUPOPELA, Luk 23:39. KUPOPELA KU MUTSHI, Mat 20:19 bua b. ˆ ˆ Mak 15:25 B. pa dıba disatu Luk 23:21 kuela mbila ne: M.! M.!” Luk 24:7 mu bianza bia benji ba malu mabi, k. Yne 19:6 Muangatayi nuenu n. Eb 6:6 b. kabidi Muana wa Nzambi Bua 11:8 muaba uvuabu b. Mukalenge wabu ˆ Mat 23:34; 26:2; Mak 15:14; Yne 19:10, 15; Lom 6:6; 1Ko 1:13; Gal 2:20; 6:14. KUPOPELA KU NKULUSE. Tang. KUPOPELA anyi KUKUDIKA KU MUTSHI. KUPUA MUOYO, Flp 3:13 m. malu adi panyima Eb 6:10 buakane bua k. mudimu wenu 2Pt 1:9 ne m. dilengejibua diende

430 ˆ 2Pt 3:5 b. ne: dıyi dia Nzambi Eb 13:16. KUPUEKA, Ef 4:9 uvua m. miaba ya muinshi Bua 21:2 Yelushalema Mupiamupia t. Lom 10:7. KUPUKA, 2Ko 5:1 bikala nzubu wetu, ne bua k. KUPUKILA, Luk 15:20; 23:30. KUPUWA, 1Ko 14:34. KUPUWISHA, 1Pt 2:15 n. diakula dia dipanga Mat 22:34. KUSABA, Bz 18:25; Lom 12:11. KUSAKANGANA, Eb 10:24 k. ku dinanga ne ku KUSAKIDILA, Mat 26:27 dikopo, w. Nzambi Luk 12:25 mua k. nkubita ku bule bua muoyo Bz 28:15 Paulo, w. Nzambi, kukola ku muoyo 1 Ko 14:17 udi u. Nzambi mu mushindu muimpe Gal 3:15 tshipungidi, kakuena udi u. 2Tm 1:3 Ndi ns. Nzambi undi ngenzela mudimu Bua 22:18 muntu m. tshintu Mat 6:27. KUSAMA, Yne 5:5 muntu mukuabu uvua u. Yak 5:14 Muntu udiku u. munkatshi muenu? Yak 5:15 disambila nedienze bua udi u. ˆ Mat 25:39; 26:34; Mak 14:30; Yne 11:2; Bua 16:10. ˆ KUSAMBA, Yne 11:19 bavua balue k. Mata ˆ 1Ko 14:3 udi wamba meyi a buprofete u. 2Ko 1:4 tumone mua k. bakuabu mu makenga 1Ts 2:11 k. ne kudimuija Mat 5:4; 2Ko 1:4; Kls 2:2. KUSAMBIDILANGANA, Yak 5:16 n. umue ne KUSAMBILA, Mat 6:9 Nudi ne bua k. mushindu eu Mat 24:20 Tungunukayi ne k. bua dinyema Mat 26:41 k. bua kanubuedi mu ditetshibua 1Ts 5:17 N. misangu yonso Mat 6:5; Bz 10:9; Lom 8:26; 1Ko 14:15; 1Tm 2:1. KUSAMINANGANA MUOYO, Lom 1:27 b. nkayabu ne lukuka lukole KUSAMISHA MUTU, Mat 10:19 k. bua tshia Flp 4:6. KUSANGANA, Luk 12:37 padi mfumu ufika, u. KUSANGISHA, Mat 12:30 kayi u. nanyi udi Mat 23:37 k. bana bebe bu mudi nzolo Mat 24:31 n. bantu bende basungula Luk 1:1 k. ne kufunda malu avua menzeke 1Ko 10:16 Dikopo diumvuija mutudi b. Bua 16:16 Adi a. pamue ku Armagedone. Mat 3:12; 22:10; Yne 11:52; Bua 16:14. KUSANGISHILA, Bua 18:6 n. misangu ibidi 1Ko 16:1. KUSANGULUJA, 2Ko 2:2 nnganyi wikalaku bua k. KUSANKA, Mat 5:12 N., nuikale ne disanka Luk 16:19 u. dituku dionso Yne 8:56 Abalahama tatu wenu w. Bz 5:41 Tshilumbuluidi tshinene benda b. Lom 5:3 t. patudi mu makenga Lom 12:15 N. ne badi b.; nudile ne 2Ko 12:10 ndi ns. mu matekete

431

KUSANKA BIKOLE—KUSHINTULUKA

Flp 4:4 Ikalayi n. mu Mukalenge Kls 1:24 Ndi ns. mu makenga andi 1Tm 6:8 t. ne bintu ebi Eb 10:38 muoyo wanyi kawena u. buende Bua 12:12 s. diulu ne badi basombamu Bua 18:20 diulu, s. bua budi bumuenzekele Luk 12:19; 13:17; Yne 16:20; Bz 3:10; 7:41; Lom 7:22; 15:10; 2Ko 6:10; Flp 4:10; 2Ts 2:12; Eb 13:16; 1Pt 1:8; Bua 11:10. KUSANKA BIKOLE, Luk 10:21 w. mu nyuma KUSANKA NE BINDI NABI, Flp 4:11 ndi mulonge mua k. KUSANKA NE BITUDI NABI, 1Tm 6:6 dilamata Nzambi, bituikala t. KUSANKILA, Lom 15:17 k. mu Kristo Yezu Flp 2:16 ngikale ne tshia k. dituku dia Kristo KUSANKISHA, Yne 8:29 ndi ngenza malu adi a. Lom 8:8 mubidi kabena mua k. Nzambi Gal 1:10 Bu meme n. bantu Gal 1:10 nkeba k. bantu anyi? Flp 2:13 bua kuenza malu bua k. 1Ts 2:4 ki mbua k. bantu, kadi Nzambi 1Ts 4:1 bua kuenda bua k. Nzambi Eb 11:6 kakuyi ditabuja mbikole bua k. Nzambi Eb 12:11 dinyoka kadiena dimueneka bu d. Eb 13:21 enzeje malu mimpe adi a. 2Pt 2:13 Buabu bobu k. mubidi 1Ko 10:33; Ef 1:5; 1Ts 2:15; 1Yn 3:22. KUSANKISHA BANTU, Ef 6:6. KUSEDIBUA, Luk 20:35 kabena basela anyi b. 1Ko 7:39 budikadidi bua k. anu mu Mukalenge Luk 17:27. KUSEKA, Luk 6:25 b. mpindieu nudi ba diakabi Luk 14:29 badi batangila nebatuadije k. Bz 17:32 bua dibishibua, bamue bakatuadija k. Eb 11:36 bakapeta diteta pavuabu b. Mat 27:29, 29; Luk 18:32; 22:63. KUSEKIBUA, Gal 6:7 Nzambi katu u. KUSELA, Mat 22:30 Pabishibua bantu, balume k. Mat 24:38 b., basedibua Luk 14:20 Ndi mfuma ku d. mukaji KUSELANGANA, 1Tm 4:3 Nebakandike bua k. KUSELESHA, 2Ko 11:2 mvua mulaye bua k. kudi KUSEMENA, Eb 7:25 b. kudi Nzambi ku Yak 4:8 S. pabuipi ne Nzambi, yeye n. Ef 3:12. ˆ KUSENGELELA, Mak 7:32 b. bua kumutentekela 2Ko 1:11 dikuatshisha panudi n. 2Ko 5:20 bu ne: Nzambi uvua u. bantu Ef 6:18 n. bua bansantu bonso 1Tm 5:1 muntu mukulumpe u. bu tatu Eb 5:7 Kristo w., kulombaye Eb 12:19 bantu b. Mose Lom 12:1; 2Ko 2:8; 6:1; Flp 4:2; 1Ts 4:1. KUSESUISHA, Lom 16:18 badi b. badi kabayi 2Ts 2:3.

KUSESUKA, Kls 1:23 kanuyi n. ku ditekemena dia 1Tm 6:21 bamue mb. mu ditabuja 2Tm 2:18 bantu badi b. ku bulelela Gal 6:1. KUSHALA, Yne 3:36 tshiji tshia Nzambi tshidi t. Yne 6:27 biakudia bidi b. bua muoyo wa ˆ Yne 8:31 b. mu dıyi dianyi nudi bayidi Lom 9:27 anu badi b. ke basungidibua Lom 11:5 b. badibu basungule ku ngasa 1Ko 3:14 mudimu udiye muibakilapu m. 1Ts 4:17 badi b., netuambuibue Eb 10:34 tshintu tshimpe tshidi t. kashidi 1Yn 2:17 udi wenza disua dia Nzambi, udi u. Bua 12:17 kuluisha tunkanunuina tuvua t. Mat 14:20; Yne 15:4; Bz 15:17; 1Ko 7:20; 13:13; 2Yn 9. ˆ KUSHALAKU, 1Pt 1:23 dıyi dia Nzambi udi u. ˆ 1Pt 1:25 dıyi dia Yehowa didi d. kashidi KUSHIKILA, 1Ko 13:8 Dinanga kadiena d. nansha KUSHILA, Mat 18:26, 29. KUSHILANGANA, 1Ko 14:7 miadi yabi kayiyi i. Gal 1:9 lumu luimpe l. ne lunuvua bitabe KUSHIMA, Mat 2:16 Helode ne: bavua b. 2Ko 11:3 bu muvua nyoka m. Eva ne budimu Eb 6:18 Nzambi kayi mua k. Lom 3:13; Ef 5:6; Bua 22:15. ˆ KUSHIMAKAJA, Mak 10:19 k. muntu bua Kls 2:4 muntu k. ne ngenyi KUSHIMANGANA, Ef 4:14 badi ne ngenyi ya d. Ef 4:22 bilondeshile majinga abu adi a. Kls 3:9 Kanuikadi n. to KUSHIMINYINA, Luk 3:14 k. muntu bualu 1Ko 4:13 padibu b. malu, tudi tuandamuna KUSHINDAMA, 1Ko 2:6 munkatshi mua bantu b. 1Ko 15:58 nuikale b., kanuyi kutenkakaja 1Ko 16:13 n. mu ditabuja Gal 5:1 Nanku n., kanuitabi bua banusuike Gal 6:1 nuenu badi b. Ef 6:13 kuenza malu onso, n. Flp 1:27 b. mu lungenyi lumue Flp 3:15 tuetu bonso badi b. tuikale Flp 4:1 nushale b. mushindu eu mu Mukalenge Kls 1:23 bajalame pa tshishimikidi, b. 2Ts 2:15 n. ne nulamate bikole ku bilele 1Pt 5:9 numukandamene, b. mu ditabuja 2Pt 3:5 buloba buimane b. 2Pt 3:17 kanulu kupangila mua k. KUSHINDAMENA, Lom 9:11 kaditungunuki ne k. Flp 3:9 buakane bua kudi Nzambi b. pa KUSHINDAMIJA, 1Ts 3:13 bua a. mioyo yenu KUSHINDIKA, Lom 3:31 Kadi tudi t. mikenji KUSHINDIKIJA, Lom 15:24 n. tshitupa tshia njila KUSHINTULUKA, Yne 10:35 Mifundu mua k. Bz 24:2 malu enda a. mu tshisamba Lom 12:2 n., nukudimune meji enu Eb 6:18 malu abidi adi kaayi mua k. Yak 1:17 u. anyi ukudimuka bu

KUSHINTULUKANGANA—KUSUNGIDIBUA KUSHINTULUKANGANA, 1Ko 7:31 malu adi a. Eb 7:23. KUSHINTULULA, Flp 4:10 b. meji enu buanyi Bz 6:14; Eb 7:12. KUSHIPA, Mat 5:19 udi u. umue wa ku mikenji Mat 10:28 k. muoyo ne mubidi mu Ngena Mat 10:28 kanutshinyi badi b. mubidi Mat 16:21 k. ne udi ne bua kubishibua ku lufu Mat 24:9 mu dikenga, n. Luk 12:5 Nutshine udi, Yeye mumane k. Yne 16:2 muntu udi u. wela meji Bz 10:13 Petelo, juka! S., udie! Lom 11:3 Yehowa, m. baprofete bebe Gal 3:17 kayena i. tshipungidi tshikavua Gal 3:17 bua k. mulayi to Yak 5:6 muakane, bafike too ne ku d. 2Pt 2:12 nyama bua kuyikuata ne k. Yuda 5 wakalua k. bavua kabayi ne Bua 5:12 Muana wa mukoko uvuabu b. ˆ Bua 6:9 bavuabu b. bua dına dia Nzambi Bua 18:24 mashi a bavuabu b. pa buloba Bua 20:4 bantu bavuabu b. bualu Luk 17:27; 21:16; Bz 3:15; 7:52; 8:1; Yak 2:11; Bua 2:13. KUSHIPA DIBAKA, Mat 5:31 au mukanda wa d. Mat 19:7 Mose wakamba ne a.? Mat 19:9 udi u. kabuyi bua masandi ˆ Mak 10:11; Luk 16:18. KUSHIPA MIKENJI, 1 Yn 3:4 utungunuka ne k. 1Tm 1:9. KUSHIPANGANA, Mat 5:21; 15:19.

432

ˆ KUSOMBELA, Mak 5:3 Uvua m. mu nkita Bz 17:21 benyi bavua b. bavua 2Ko 5:2 wa k. tudi tutuamu mikemu Bz 17:26. KUSOMBESHA 1, Luk 6:35 k. bintu kanuyi KUSOMBESHA 2, Ef 2:6 k. pamue mu miaba ya KUSOMBUELA, 2Ts 1:8 Yezu udi u. bantu badi Bua 19:2 m. mashi a bapika Bua 6:10. KUSONSOLA, 2Tm 1:6 k. anu bu kapia tshipedi KUSUA, Luk 22:42 kabienzeki bu mundi m. Yne 15:19 ba pa buloba bavua kuikala b. babu Lom 7:21 pandi m. kuenza bualu buimpe Lom 9:18 yonso udiye m. kufuila luse 1Ko 4:19 b. Yehowa, nendue 1Ko 12:18 tshitupa tshionso bu muvuaye m. 2Ts 1:11 malu onso mimpe adiye m. kuenza Eb 4:12 kujingulula ne malu adi muoyo m. Yak 4:15 B. Yehowa, netuikale ne muoyo ˆ Bua 22:17 udi m. angate mayi a muoyo 1Ko 15:38; Yak 3:4. KUSUIKA, Mat 13:30 julayi lupela, n. mu bisumbu Mat 16:19 tshiwasuika pa buloba, b. mu diulu Mat 23:4 Badi b. majitu manene, baateka 1Ko 7:39 Mukaji m. patshidi bayende ne muoyo Gal 5:1 kanuitabi bua b. kabidi ku mutshi Bua 20:2 w. bua bidimu 1 000 Luk 13:16; Lom 7:2. ˆ KUSUIKA DIYI, Mat 18:19. KUSUIKAKANA, Flp 2:2 dinanga b. Kls 2:2 b. pamue bimpe mu dinanga

KUSHIPESHA, Bua 13:15. KUSHIPULA, Mat 3:12.

KUSUIKA MBANGA, 1Ko 9:9; 1Tm 5:18.

KUSHIYA, Mat 19:29 yonso udi m. tatu anyi mamu Lom 9:29 Bu Yehowa kayi m. dimiinu

KUSUKULA, Bua 7:14 mb. mizabi, bayitokeshe Mat 23:25.

KUSOKOKA, Mat 5:14 Kabena mua k. tshimenga Mat 11:25 m. bena meji malu aa Luk 8:17 tshidi t. tshiapanga kusokolodibua Luk 9:45 Bavua b. bua kabatshijinguludi 1Ko 2:7 tudi tuakula bua meji a Nzambi m. Ef 3:9 bualu bua tshijila b. mu Nzambi Kls 1:26 bualu b. katshia ku bikondo bipite Kls 3:3 muoyo wenu m. pamue ne Kristo Bua 2:17 nemmupeshe ndambu wa mana m. 1Tm 5:25; Bua 6:16.

KUSULUDIBUA, Lom 7:2 u. ku mukenji wa Flp 1:23 bualu ndi njinga k. ne

KUSOKOLODIBUA, Luk 8:17 tshiapanga k. KUSOMBA, Mat 19:28 n. pa nkuasa ya butumbi 1Ko 5:9 k. ne bena masandi 1Ko 5:11 nulekele k. ne muntu udibu babikila 1Ko 8:10 mukumone m. kumpala kua biakudia Ef 2:22 muaba udi Nzambi u. mu nyuma 2Ts 3:14 nulekele k. nende Eb 11:9 w. bu muenyi mu ditunga Bua 3:21 nemmuanyishile bua k. nanyi mu Bua 7:10 Lupandu lufumina kudi Nzambi udi m. Mat 5:42; 26:20; Luk 22:27; Bua 5:13; 17:15.

KUSUKUDIBUA, 1Ko 6:11.

KUSULUKA, 1Ko 7:27 Lekela kukeba bua k. KUSULULA, Mat 18:18 bamane k. mu diulu Bua 1:5 m. ku mibi ku diambuluisha dia mashi KUSUMAKAJA, Luk 13:28 Nenudidilapu n. menu Mat 8:12; 13:42; 22:13; 24:51; 25:30. KUSUMBA, Mat 13:44 upana bionso ne u. budimi Mat 13:46 dibue dia busanga, u. Bz 20:28 tshisumbu tshia Nzambi tshivuaye m. 1Ko 7:23 M. ku mushinga mukole 1Ko 7:30 badi b. bu badi kabayi ne bintu Gal 3:13 Kristo w., kutupikulaye 2Pt 2:1 nebavile mfumuabu uvua m. Bua 5:9 ku mashi ebe m. Nzambi bantu Bua 13:17 muntu udi mua k. anyi kusumbisha Luk 14:18; Gal 4:5; Bua 3:18; 18:11. KUSUNGIDIBUA, Mat 10:22 ne ku nshikidilu n. Mat 19:25 nnganyi udi mua k.? Yne 3:17 ba pa buloba b. ku butuangaji Lom 10:9 uleja ditabuja n.

433

KUSUNGILA—KUTEKA MUTU MUKOLE

ˆ Lom 10:13 udi ubikila dına dia Yehowa n.

KUTANGALAJA, Yne 10:12.

1Ko 1:18 mbukole bua Nzambi kutudi badi b.

KUTANGALAKA, Bz 8:4 bavua b.

1Ko 5:5 nyuma a. mu dituku dia Mukalenge 1Ko 10:33 bua bamone mua k. 2Ko 2:15 dipembu dia Kristo kudi badi b.

Yak 1:1 bisamba dikumi ne bibidi bidi b. 1Pt 1:1 badi basombe bu benyi badi b. KUTANGILA, Mat 6:26 T. nyunyi ya mu diulu

Ef 2:8 nudi b. ku diambuluisha dia ditabuja

Mat 14:19 k. muulu, kusakidilaye

1Tm 2:4 bantu ba mishindu yonso b.

Luk 9:62 mukuate ku lukasu yeye m. panyima ˆ Luk 19:44 dıba divuabu balue k. ˆ Bz 7:31 usemena bua k., wakumvua dıyi

1Pt 4:18 bikala muntu muakane u. ne lutatu Luk 8:12. KUSUNGILA, Mat 16:25 udi musue k. muoyo ˆ Bz 4:12 kakuena dına dikuabu didi ne bua k.

Bz 15:36 Tupingane bua k. bana betu Lom 8:27 yeye udi u. mu mioyo mmumanye

Bz 23:27 diakamue, meme k.

2Ko 3:7 Isalele kabamonyi mua k. Mose

Lom 7:24 Nnganyi w. ku mubidi

2Ko 3:13 ubuikila mpala bua Isalele kabashadi b.

1Ts 1:10 u. ku tshiji tshidi tshilua

Flp 2:4 K. anu malu enu nkayenu

1Tm 1:15 Yezu wakalua bua k. benji ba malu

2Ts 1:10 bavua baleje ditabuja n. bakema

Eb 7:25 mmukumbane bua k. bantu

Eb 2:17 mu malu adi a. Nzambi

Yak 2:14 Ditabuja adi didiku mua k. anyi?

Eb 13:7 n. bikadilu, nuidikije ditabuja diabu

Yak 4:12 udi mua k. ne kubutula

1Pt 1:12 banjelu bajinga bua k.

Yak 5:20 n. muoyo wende ku lufu

1Yn 1:1 atuvua b. ne balenge ne bianza

1Pt 3:21 Dibatiza didi d. penu mpindieu

Bz 1:10; 3:12; 11:6; Ef 6:6; Kls 3:22; Yak 1:23.

2Pt 2:9 Yehowa mmumanye mua k. bantu

KUTANGILA ANU MALU ENU, 1Ts 4:11.

Bz 12:11; 1Tm 4:16; Tit 3:5; Yuda 23.

KUTANTAMENA, Lom 12:12 N. makenga

KUSUNGULA, Luk 10:1 Mukalenge w. 70

1Ko 4:12 padibu batukengesha, tudi t. ne lutulu

Yne 15:16 mvua m. bua kukuama mamuma

1Ko 10:13 diteta dinudi kanuyi mua k.

Bz 17:31 ku butuangaji bua udiye m.

2Tm 4:5 t. malu makole, enza mudimu

Bz 17:31 Bualu m. dituku bua kulumbuluisha

1Pt 2:20 n. lutatu alu, busankisha Nzambi

Bz 26:16 bua k. bu muena mudimu ne ntemu

KUTANTSHISHA, Flp 1:12.

Lom 11:5 batshidi bashale badibu b.

KUTAPA, Flp 3:2 dimukilayi bantu badi b. mubidi ˆ KUTAPA DIPI(MA-), Yne 18:22 w. Yezu mu mesu

1Ko 1:27 Nzambi w. bintu bipote 1Ts 5:9 Nzambi kavua m. bua tshiji

Mat 5:39; Yne 19:3.

2Ts 2:13 Nzambi uvua m. katshia ku

KUTAPIKA, Bz 19:16.

1Tm 1:12 p. bua mudimu

KUTAPULUKA, 1Ko 1:13.

1Tm 2:7 B. bua kuikala muyishi ne mupostolo

KUTAPULULA, Mat 10:35 ndi mulue bua k.

Luk 24:21; Yne 15:16; Lom 8:33; Kls 3:12; 1Ts 1:4. KUSUNGULUJA, Yak 2:1 eku nuenda n. bantu Yak 2:9 nuenu nutungunuka ne k. bantu KUSUNGULUJANGANA, Yak 2:4 n. munkatshi KUSUNSUKA, Mat 21:44 ukuluka pa dibue edi, n. KUSUNSULA, Luk 4:18. KUTABALA, Mat 26:41 Nushale b., ne kusambila

Mat 25:32 n. bantu anu bu Luk 12:51 ndi mulue k. bantu Eb 5:14 bibidije bua k. KUTATA, Mat 11:28 Luayi kundi, nuenu badi b. Gal 4:11 tshikadi m. patupu buenu Yne 4:38. KUTATA MU LUNGENYI, Luk 2:48 tudi b. bikole

Luk 12:37 mfumu ufika, ubasangana b.

KUTATSHISHA, Flp 3:1 b. bua kunufundila

1Ko 16:13 Nushale b.

KUTATSHISHIBUA, 2Ts 2:2.

1Ts 5:6 tushale b. ne tulame

KUTEKA, Mat 24:51 neamunyoke, n. ku luseke

Bua 16:15 Muntu wa diakalenga ngudi ushala m.

Bz 10:42 udi Nzambi m. bua kulumbuluisha

Luk 7:22; 21:36; 1Ko 16:13; Ef 6:18; Kls 4:2.

Bz 17:26 w. bikondo bijadika

KUTABALELA, 1Ts 2:7.

1Ko 15:27 uvua m. bintu bionso muinshi

KUTAMBA, 2Ko 3:10 butumbi budi b.

Kls 3:2 Nushale b. meji enu ku malu a muulu

Luk 12:29. KUTAMBAKANA, Mat 23:15 nudi n. pa mbuu ne KUTAMBA KUSAMISHA MUTU, Luk 12:29 lekelayi k. KUTANDA, Mat 12:19 K. ne muntu, kakuela mbila KUTANDANGANA, Tit 3:2. KUTANDISHA, Luk 3:19 muvuaye m. Helode Luk 18:15; 2Tm 4:2.

Tit 1:5 bua k. bakulu Eb 1:2 Muana uvuaye m. mupianyi wa Bz 6:3; 2Tm 1:11. KUTEKA KU BUKOKESHI, Flp 3:21 k. bintu Eb 2:8 m. bintu bionso 1Pt 3:22 banjelu ne makole b. KUTEKA MEJI, Lom 8:6 k. ku malu a mubidi KUTEKA MUTU MUKOLE, Bz 19:9.

KUTEKELA—KUTSHIPISHA KUTEKELA, Bz 14:23 B. bakulu mu tshisumbu ˆ KUTEKEMENA, Mat 12:21 bisamba mu n. dına Eb 11:1 ndindila dia tshitudi b. Yak 1:7 muntu au k. ne: neapete Luk 3:15; 14:18, 19. KUTEKETA, Bz 14:8 muntu m. makasa Eb 12:5 k. mu maboko padiye ukupingaja KUTEKETA KU MUOYO, Kls 3:21 kanufikishi bana munda, bua k. KUTEKIBUA, Lom 13:1 makokeshi m. Eb 5:1; 8:3. KUTELA, Flp 3:18 bamvua ne tshibidilu tshia k. KUTELEJA, Mat 13:13 b., kadi kabena bumvua Mat 17:5 Muananyi munanga; m. ˆ Mak 12:37 Musumba wa bantu uvua u. Luk 10:16 udi u., udi u. meme Yne 8:47 Kanuena ba kudi Nzambi, kanuena n. ˆ Yne 8:47 wa kudi Nzambi udi u. meyi a Yne 9:31 Nzambi katu u. benji ba malu mabi ˆ Yne 18:37 ku luseke lua bulelela udi u. dıyi dianyi Bz 3:23 yonso udi kayi u. Muprofete au 2Tm 4:4 Nebabenge k. bulelela Eb 2:1 tutambe k. malu atuvua bumvue Mat 13:23; Yne 5:24; Bz 4:19; 1Tm 4:1. KUTEMA, Luk 12:35. KUTEMESHA, Yak 3:6 Ludimi l. matuku a muoyo KUTENDELELA, Luk 4:8 k. anu Yehowa Nzambi Yne 4:20 Yelushalema muaba udi bantu bua k. Yne 4:24 k. mu nyuma ne mu bulelela Yne 12:20 bena Greke balue mu tshibilu bua k. Bz 8:27 Uvua muye ku Yelushalema bua k. Bz 17:4 bena Greke bavua b. Nzambi Bz 17:17 kueleshishangana meji ne bavua b. Bz 17:23 yeye unudi n. kanuyi bamanye Bz 19:27 Atemise, pa buloba bujima b. Eb 11:21 Yakoba, k. mueyemene pa dikombo Bua 7:11 Banjelu bakatua mpala panshi, k. Bua 9:20 kabavua balekele k. bademon Bua 11:1 tshioshelu ne badi b. Bua 11:16 Bakulu makumi abidi ne banayi k. Bua 13:4 B. dragon bualu uvua mupeshe Bua 14:9 Muntu yeye m. nyama wa luonji Bua 19:4 Bakulu makumi abidi ne banayi k. Bua 20:4 Kabavua b. nyama wa luonji Mat 4:10; Bz 18:13; Kls 2:23; 2Ts 2:4; Bua 13:15; 16:2. KUTENDELELA MPINGU, Kls 3:5 lukuka, ludi k. KUTENGULA, Lom 3:30 b. bakane bua bualu KUTENKAKANA, 2Ko 1:7 ditekemena kadiena d. Eb 10:23 patoke katuyi t. KUTENTEKELA, Gal 2:4 bua k. budikadidi KUTENTEMUNA, 1Ko 13:2 ditabuja dindi mua k. KUTETA, Mat 4:7 Kuena ne bua k. Yehowa 1Ko 7:5 bua Satana katungunuki ne k. 1Ko 10:9 K. Yehowa bu muvua bamue Eb 11:29 kadi p. bena Ejipitu bua kuenza nanku

434 Eb 11:37 Bavua babase mabue, b. Yak 1:13 muntu kambi ne: Badi b. kudi Nzambi Bz 5:9; Eb 2:18; 1Yn 4:1. KUTETSHIBUA, Gal 6:1 udimuke bua kulu k. Eb 4:15 uvua m. mu malu onso bu tuetu Yak 1:3 mushinga wa ditabuja dienu udi m. 1Pt 1:7 mushinga wa ditabuja dienu udi m. Bua 2:10 bua n. mu malu onso KUTOKESHA, Mat 5:16 butoke buenu b. kumpala Luk 17:24 mupenyi wa mvula u. ˆ Ef 1:18 M. mesu a muoyo wenu ˆ Ef 5:26 u. utshisukula ne mayi Bua 7:14 mbasukule mizabi yabu, b. Bz 23:3; Yak 4:8; Bua 22:5. KUTOKESHIBUA, Eb 6:4 bavua b. musangu umue KUTOMBOKELA, Luk 23:19 mu buloko bua d. Bz 17:7 bonso aba mb. mikenji Bz 21:21 ulongesha bua k. Mose Mat 10:21. KUTOMBUESHA, Bz 24:5 udi u. bena Yuda ˆ KUTONDA, Mak 14:33; 1Yn 1:9. KUTONDELANGANA, Yak 5:16 Nunku n. mibi KUTONDESHA, Bz 22:29. KUTONKOLA, 2Ko 10:4 k. ngumbu idi mikole ˆ KUTONKONA, Gal 4:15 k. mesu enu bua KUTONTOLOLA, Lom 10:21 batumikila, badi b. KUTSHIBULA, Yne 19:36 K. mufuba wende 1Ko 10:16. KUTSHIMBAKANA, Lom 1:21 b. mu meji abu KUTSHIMUNA, Mat 12:20 penzaye bua buakane b. Yne 16:33 Ndi m. ba pa buloba Lom 8:37 mu malu onso aa, tudi t. Lom 12:21 tungunuka ne k. malu mabi 1Ko 15:57 utuambuluisha bua k. ku butuangaji Kls 2:15 W. mbulamatadi ne makokeshi 1Yn 5:4 ditshimuna didi d. malu a pa buloba Bua 11:7 neabele mvita, n. ne neabashipe Bua 12:8 k. to, ne kabatshivua ne muaba Bua 15:2 badi b. nyama wa luonji ne Bua 17:14 Muana wa mukoko n. Bua 21:7 Muntu yonso udi u. neapiane bintu ebi 1Yn 2:13; 4:4; 5:5; Bua 5:5; 12:11. KUTSHINA, Luk 12:4 K. badi bashipa mubidi Bz 10:35 wa mu tshisamba tshionso udi u. Lom 13:7 udi ukengela k., ditshina Flp 1:28 kanuyi n. baluishi benu 1Pt 3:14 K. tshidibu b., anyi 2Pt 2:10 kabayi b. bantu badi ne butumbi Bz 19:27; 22:12; Eb 13:6; Bua 2:10. KUTSHINA BANZAMBI, Bz 17:22 bantu badi b. KUTSHINA NZAMBI, Bz 10:2 muntu uvua u. Bz 10:7 wakabikila musalayi uvua u. Luk 2:25; Bz 2:5; 8:2. KUTSHINTSHIMIKA, 2Ko 4:8 Badi b. bikole mu KUTSHIPALA, 2Ko 3:14 lungenyi luabu luvua l. ˆ KUTSHIPISHA, 1Ts 5:27 Ndi n. mu dına dia

435

KUTUA—KUVUIJA WA(BA) TSHIJILA

KUTUA, Yne 19:34 w. difuma mu lubadi Ef 3:14 ndi nt. binu kumpala kua Tatu ˆ Flp 2:10 mu dına dia Yezu tshinu t. panshi KUTUA DIFUMA, Yne 19:37 kudi Muntu w. Bua 1:7 nedimumone, too ne bavua b. ˆ KUTUADIJA, Mak 6:7 k. kubatuma ku babidi 2Ko 8:6 Tito bu mukavuaye m. mudimu 2Ko 8:10 kukadi tshidimu tshinuvua b. Flp 1:6 Yeye uvua m. mudimu muimpe KUTUA EKU NE EKU, Yak 1:6 mavuala a. KUTUA MIKEMU, Lom 8:22 bifukibua bidi k. Lom 8:26 nyuma udi ulomba patudi t. 2Ko 5:2; Eb 13:17. KUTUA MISHIKU, Luk 22:48 udi u. Muana wa Luk 7:38; 15:20; Bz 20:37. KUTUANGAJA, Ef 2:16 a. Nzambi bisumbu bionso KUTUA TSHIADI, Luk 21:15 kabayi mua k. KUTUA TSHIMANYINU, Ef 4:30 uvuabu b. nende bua dipikudibua 2Ts 3:14 n., nulekele kusomba nende Ef 1:13. KUTUA TSHITAMPI, Bua 7:4 bavuabu b.: 144 000 Bua 7:3. KUTUILA, Bua 3:16 n. mukana muanyi KUTUILA MATE, Gal 4:14 kanuvua b. bua Mat 26:67; 27:30. KUTUISHIBUA, Bz 26:26 bualu ndi m. ne Lom 8:38 ndi m. ne: ni ndufu Lom 14:14 ndi m. mu Mukalenge Yezu Eb 6:9 tudi b. bua malu mimpe ˆ KUTUISHILA, Eb 12:2 patudi b. mesu kudi Yezu KUTULUKA, 1Ts 4:16. KUTUMA, Mat 10:16 Ndi n. bu mikoko munkatshi Mat 11:10 ndi nt. mumanyishi wanyi wa mukenji Yne 20:21 mudi Tatu m., meme panyi ndi n. Lom 10:15 muayishabu padibu kabayi b.? Gal 4:4 Nzambi w. Muanende Mat 10:5; 13:41; 21:34; Luk 10:1; Yne 14:26; Bz 3:20; 1Ko 1:17; 1Yn 4:9. ˆ KUTUMA DIYI, 1Ko 9:14 w. bua badiile ku lumu KUTUMA MUOYO, 1Ko 16:21 ndi nt. mufunda ˆ KUTUMBA, Luk 11:2 Tatu, dına diebe d. KUTUMBISHA, Mat 5:16 bienzedi bimpe, b. Tatu Mat 21:16 badi bamua mabele bua m.? Luk 1:46 Anyima wanyi a. Yehowa ˆ Yne 17:1 dıba diakumbanyi; t. muanebe Yne 17:5 Tatu, u. ku luseke luebe Bz 10:46 miakulu mikuabu, b. Nzambi Lom 1:21 k. bu Nzambi, anyi kabakamuela 1Ko 6:20 t. Nzambi mu mubidi wenu Eb 2:12 n. ne misambu Eb 5:5 Kristo kavua m. yeye nkayende Eb 13:15 tufila kudi Nzambi mulambu wa k. Bua 18:7 mushindu uvuaye m. Luk 2:13; Yne 12:28; 17:4; Bz 2:47; 3:8; Lom 15:6; 1Pt 2:12. KUTUMBISHIBUA, Yne 15:8 Tatu udi u. mu

Lom 8:17 bituakenga nende bua t. pamue Flp 1:20 Kristo n. mpindieu ku mubidi wanyi Yne 7:39; 17:10; Bz 19:17; 1Pt 1:3. KUTUMIKILA, Mat 23:3 n., kadi kanuenji Mat 28:20 nubalongeshe mua k. malu onso Yne 14:15 n. mikenji yanyi Yne 14:21 Muntu udi u., ke udi munnange Bz 5:29 Tudi ne bua k. Nzambi pamutu pa bantu Lom 6:16 nudi bapika ba muntu unudi n. au 2Ko 10:5 meji onso bua a. Kristo Ef 6:1 Nuenu bana, t. baledi benu Ef 6:5 Nuenu bapika, n. bamfumu benu 2Ts 1:8 usombuela bantu badi kabayi b. Tit 3:1 b. mbulamatadi Eb 5:9 lupandu kudi badi b. Eb 11:8 Abalahama, w. kuyaye Eb 13:17 N. bantu badi balombola Yak 3:7 nyama i. ne idi i. Yak 3:8 kena mua kuenza bua ludimi l. Mat 8:27; Bz 5:32; 7:39; Lom 2:8; 6:17; 2Ko 10:6; 1Pt 1:2, 14; 3:1, 6; 4:17; Bua 22:7. KUTUMINA, Bz 8:14. ˆ KUTUMINA DIYI, Mat 4:6 N. banjelu buebe 1Ko 7:17 Edi nd. bisumbu bionso KUTUMPIKA, Luk 6:23 Nusanke, n., bualu difutu KUTUNGILA, Mat 27:3 Yudasa uvua m. Luk 6:16. KUTUNGILA TSHITUNGU, Mat 26:21 umue n. Yne 18:2 Yudasa uvua ne bua k. Yne 6:64; 13:2. KUTUNTUMUKA, Mat 13:33 bukula basope b. KUTUNTUMUNA, Gal 5:9 Luevene lukese ludi l. KUTUTA, Luk 12:47 n. mututu mukole. 1Ko 9:26 kubenga k. mu lupepele Mat 21:35. KUTUTSHIBUA, 2Ko 6:5. KUTUTUILA, Bz 13:51 Bobu b. lupuishi lua KUTUTULA, Mat 10:14 n. lupuishi lua Luk 10:11. KUVILA, Luk 12:9 n. kumpala kua banjelu ba Luk 12:9 udi u. kumpala kua bantu 1Tm 5:8 yeye m. ditabuja ˆ Mat 10:33; 26:70; Mak 14:30; Yne 13:38; 18:25; Bz 3:14; 2Tm 2:12; Tit 1:16. KUVINGUTUKA, 2Pt 3:10 bintu n. ˆ KUVUADIKA, Mak 15:17 b. tshilamba KUVUALA, Luk 16:19 ne tshibidilu tshia k. Kls 3:12 v. dinanga dikole Mat 6:29; Bua 3:18; 4:4; 7:9; 11:3; 17:4; 19:8. KUVUDIJA, Mat 13:23 u. ne upatula bimuma Kls 1:10 n. dimanya dijalame dia Nzambi 2Ko 9:10. KUVUIJA BAKANE, Lom 5:19. KUVUIJA WA(BA) TSHIJILA, Yne 17:17 U. ku diambuluisha dia bulelela Eb 2:11 yeye udi u. bantu Eb 13:12 bua k. ne mashi ende

KUVUIJIBUA BIPIABIPIA—LUEBE KUVUIJIBUA BIPIABIPIA, Mat 19:28 mu tshikondo t., pasomba KUVUIJIBUA BUPIABUPIA, 2Ko 4:16 bumuntu bua munda budi buenda b. KUVUIJIBUA WA(BA) TSHIJILA, 1Ko 6:11 nuakasukudibua, n. Eb 10:10 b. ku difidibua dia Kristo 1Pt 1:2 b. ku nyuma, bua KUVULA, Lom 5:15 ngasa m. Lom 6:1 ngasa a. anyi? Lom 15:13; 1Ts 3:12. KUVULANGANA, Mat 24:12 malu mabi enda a. Bz 6:7 bungi bua bayidi buvua anu b. 2Ko 1:5 makenga bua Kristo a. kutudi 2Ko 4:15 bungi bua ngasa b. Kls 1:6 lukuama mamuma ne l. pa buloba Flp 1:9. KUVULUIJA, 2Pt 1:12 nengikale, k. malu aa 2Pt 1:13 kunusonsola ne malu andi n. 2Pt 3:1 nsonsola bieledi bienu bia meji pandi n. KUVULUKA, Luk 17:32 V. mukaji wa Lota Luk 22:19 Tungunukayi ne kuenza nunku bua k. Bz 10:31 mmuteleje masambila ebe ne m. 2Tm 1:5 ndi m. ditabuja diebe Eb 2:6 Muntu nnganyi bua wewe k. Eb 10:32 tungunukayi ne k. matuku a kale Eb 13:7 N. bantu badi balombola Luk 23:42; 2Pt 3:2. KUVUNGA, Eb 1:12 n. anu bu tshizaku Bua 6:14 bu muvungu udibu benda b. KUWUJA, 2Tm 4:17 Mukalenge k. ne bukole KUWUJIBUA, Ef 5:18 ne k. ne nyuma.

436

Luk 8:1 musoko ne mu musoko u. ˆ Bz 10:42 Wakatutumina dıyi bua k. bantu Lom 10:14 padiku kakuyi muntu udi u.? Lom 10:15 Mmunyi m. padibu kabayi babatume? Lom 15:23 muaba undi tshiyi m. 1Ko 1:21 ku bupote bua tshidibu b. 1Ko 1:23 tudi t. Kristo uvuabu bapopele 1Ko 2:4 malu amvua ny., kabivua ˆ 2Tm 4:2 y. dıyi, u. ne disuminyina Mat 3:1; 4:23; 9:35; Bz 15:36; 18:5; 28:31; Lom 15:19; 1Ko 9:27; Gal 2:2; 1Pt 3:19. ˆ KUYUKILA, Mak 9:10 bavua b. munkatshi muabu KUYUMBAKANA, Bz 4:25 bisamba bidi b. KUZAKALA, Yak 2:19 bademon badi bitabuja, b. ˆ Mak 16:5.

L LABI, Mat 23:8 kabanubikidi ne: L. Yne 1:38; 3:2. LAHABA, Eb 11:31 Bua ditabuja, L. kakafua Yak 2:25 kabavuaku babale L. ne: mmuakane LAKELE, Mat 2:18 L. nguvua udila bana bende LAMA, Mat 2:18. LAODIKIYA, Kls 2:1; 4:16; Bua 1:11; 3:14. LAZALO, Luk 16:20; Yne 11:1, 2; 12:1. LELU, Mat 6:11; Luk 4:21; 23:43. LEMEKE, Luk 3:36. LEWI, Bua 7:7. LIBI, Bz 2:10 Ejipitu, bena mu bitupa bia mu L. LINE, Bua 19:8 l. muimpe tshileja bienzedi biakane Bua 19:14. LOTA, Luk 17:28 anu muvuabi mu matuku a L. 2Pt 2:7 Wakasungila L. muntu muakane

Mat 24:14 N. lumu luimpe lua Bukalenge

LOYI, 2Tm 1:5 mvuluka kakuebe L. LUBABU, 1Tm 6:4 Malu aa adi ajudija l. Lom 1:29; Tit 3:3. LUBENA, Bua 7:5. LUBILU, 1Ko 9:24 banyemi ba l., bonso badi 2Tm 4:7 ndi munyeme l. mufike ku ndekelu Eb 12:1 tunyemayi l. ludi luteka kumpala Bz 20:24. LUBOMBO, Mat 23:28 munda muwule ne l. Luk 12:1 luevene lua Bafalese ludi luikale l. Lom 12:9 Dinanga dienu dikale kadiyi ne l. 2Ko 6:6 mu dinanga didi kadiyi ne l. Gal 2:13 Bena Yuda bakadisanga mu l. 1Tm 4:2 l. lua badi bamba malu a dishima Yak 3:17 meji kaena ne l. 1Pt 1:22 dinanga bana betu kakuyi l. 1Tm 1:5; 2Tm 1:5. LUDIMI(NDI-), Bz 2:3 Bakamona nd. bu ya kapia 1Ko 14:9 nuakula ne l. malu adi kaayi umvuika Flp 2:11 l. luonso lumanyishe patoke ne: Yezu Yak 1:26 kayi ulama l. luende bikole Yak 3:6 l. nkapia Eb 1:7; Yak 3:8.

Luk 4:19 bua k. tshidimu tshidi Yehowa

LUEBE, Yne 17:5 untumbishe ku luseke l. ne

Bz 4:31; Kls 1:9. KUWULA, Mat 12:34 malu adi m. mu muoyo Bz 28:6 kumumona u. anyi ukuluka ˆ 2Pt 3:6 mayi m. pa buloba KUYA, Mat 1:11 b. ne bena Yuda mu bupika ku Yak 2:6 mbabanji badi b. nenu ku tubadi 2Pt 1:15 pangikala m., nuikale bakumbane 2Yn 9 yonso udi u. kua tshianana ˆ Mat 14:13; Mak 3:7; Luk 22:54; Bz 2:46; Ef 2:18. KUYA KULE, Eb 3:12 ditabuja padiye u. KUYA KU LUENDU, Mat 21:33; Luk 15:13; 20:9. KUYA KUMPALA, Bz 6:7 diakatungunuka ne k. Bz 15:29 badilame ku malu aa, n. ˆ Bz 19:20 dıyi dia Yehowa diakatungunuka ne k. 2Ko 8:7 munudi b. mu ditabuja 2Ko 8:7 bu munudi b. mu malu onso Flp 3:16 mu mushindu utudi b. Gal 1:14; Flp 1:25; 1Tm 4:15; 2Tm 3:9. KUYISHA, Mat 4:17 Yezu wakabanga k. wamba Mat 10:7 Panudi nuya, n. ne Mat 10:27 n. pa misonga ya nzubu

437 LUENDU, Kls 2:15 mu l. lua ditshimuna 2Ko 2:14. LUENDU LUA DITUKU, Bz 1:12.

LUENDU—LUNGENYI(NGE-) LUKONKO(NKO-), 1Tm 1:4 ku adi ajula nk. Mat 22:46. LUKUKA(NKU-), Luk 12:15 nudilame ku nk.

LUENDU LUA DITUKU DIA NSABATU, Bz 1:12.

1Ko 5:11 nulekele kusomba ne muena l.

LUEVENE, Mat 16:6 nudimukile l. lua Bafalese

Gal 5:24 mbapopele mubidi ne nk. yawu

Luk 13:21 l. ludi mamu wangata, wela

Ef 5:3 l. kabitedibu munkatshi muenu

1Ko 5:7 Umbushayi l. lua kale

Flp 1:15 bakuabu badi bayisha Kristo bua l.

1Ko 5:7 kanuyi banyanguke ne l.

1Tm 3:8 l. lua bintu bipeta mu njila mubi

Gal 5:9 L. lukese ludi lutuntumuna bukula ˆ Mat 13:33; 16:12; Mak 8:15; Luk 12:1. LUFU, Lom 5:12 nunku l. luakakuata bantu bonso Lom 5:17 l. ku dikokesha bu mukalenge Lom 6:10 l. luakafuaye wakalufua pa Lom 6:23 difutu dia bubi nd.

2Pt 1:4 kupanduka ku dibola didi difumina ku nk. Lom 1:29; Kls 3:5; 2Pt 2:3, 14. LUKUKA LUA MASANDI, Kls 3:5 l., majinga 1Ts 4:5 kabiyi mu l. lukole LUKUNA, Lom 8:7 kumvuija l. ne Nzambi Yak 4:4 bulunda ne buloba budi l. ne Nzambi

1Ko 15:21 l. lufume kudi muntu umue

LUKUTUKUTU, 2Ts 3:7.

1Ko 15:26 Muena lukuna wa ndekelu nd.

LULAMATU, Luk 1:75 ne l. ne buakane kumpala

Eb 2:9 Yezu alabuile muntu yonso l.

Luk 16:10 udi ne l. mu bintu bikese, udi ne l.

Eb 2:14 kukebesha l., Diabolo

Ef 4:24 bilondeshile disua dia Nzambi ne l.

Bua 2:10 lulamatu too ne ku l.

1Ts 3:7 basambibue bua l. luenu

Bua 20:14 l. ne Lukita mu dijiba dia kapia

2Tm 2:2 malu aa uapeshe bantu ba l.

Bua 21:4 l. kaluakuikalaku kabidi

1Pt 4:19 kufila mioyo kudi Mufuki udi ne l.

Yne 8:51.

Bua 2:10 Wikale ne l. too ne ku lufu

LUFU LUIBIDI, Bua 2:11 l. kaluakumuenzela bibi Bua 20:6 l. kaluena ne bukokeshi kudibu Bua 20:14 tshidi tshiumvuija l.: dijiba dia kapia Bua 21:8 kapia ne sufre. Etshi tshidi l. ˆ LUJOKO, Mak 6:52; 8:17 mioyo yabu ivua ne l. bua

Bua 17:14 babikidibue ne basungula ne bena l. Bz 2:27; 13:35; Lom 3:3; 1Ko 4:2; 1Ts 2:10; Eb 7:26; Bua 15:4. LULENGU, Lom 12:11 kanuikadi bena l. Yak 3:8 ludimi ntshintu tshibi tshiuwule ne l.

2Pt 3:9 Yehowa kena ne l.

LUMPUKUSU, Mat 23:25 muwule ne lukuka ne l.

Luk 24:25; Yak 1:19.

LUMU(NGU-), Mat 24:6 mvita ne ng. ya mvita

LUKA, Kls 4:14; 2Tm 4:11.

Mat 24:14 l. luimpe lua Bukalenge

LUKAMA, Mat 18:12 Muntu yeye ne mikoko l.

1Ko 4:10 nudi ne l. luimpe

LUKANU(NKA-). Tang. kabidi BULOKO.

2Ko 6:8 ku l. lubi ne l. luimpe

Flp 1:13 nk. yanyi mmimanyike patoke Luk 4:18; Bz 20:23; 26:31; Kls 4:3; Eb 11:36. ˆ LUKASA, Bz 17:11 bakitaba dıyi ne l. luonso

2Ko 12:6 muntu kampeshi l. ludi lupite 1Tm 3:7 l. luimpe kudi bantu ba pambelu Eb 5:4 kena udiangatshila l. elu ku disua

Lom 3:15 Makasa abu adi aya l. bua

Mat 23:6; Lom 10:16; 2Ko 11:4.

Lom 9:28 neenze bualu ebu l. lukasa

LUMUENU, 1Ko 13:12; Yak 1:23.

1Tm 5:22 Kutentekedi muntu bianza l.

LUMU LUIMPE, Mat 9:35 Yezu uvua uyisha l.

Yak 1:19 kuikala ne l. ku diteleja, ne lujoko 2Pt 2:1 badikebela kabutu ka l.

Mat 24:14 Nebayishe l. lua Bukalenge ˆ Mak 13:10 kuyisha l. mu bisamba bionso

LUKASU, Luk 9:62 mukuate tshianza ku l.

Luk 2:10 kunumanyisha l. lua disanka

LUKESE, 1Ko 5:6.

Bz 6:3 balume muanda mutekete badi ne l.

LUKITA(NKI-), Mat 16:18 biibi bia L.

Lom 1:16 Tshiena mfua bundu bua l.

Mat 23:27 nk. milaba lupemba lutoke

1Ko 9:16 Bingikala ngamba l.

Mat 23:29 nudi nuibaka nk. ya baprofete

1Ts 2:4 muanyishe bua kutupesha l.

Mat 23:29 nulengeja nk.

2Tm 1:10 kupeta muoyo ku diambuluisha dia l.

Mat 27:61 Mariya basombe kumpala kua l.

Luk 1:19; Bz 20:24; Lom 10:15; 2Ko 4:3, 4; Gal 1:8;

Luk 10:15 neupueke too ne mu L.!

ˆ Yne 5:28 diumvua bonso badi mu nk. dıyi

Flp 1:12, 16. LUNGENYI(NGE-), Mat 22:37 Yehowa ne l. luonso

Bz 2:31 kavua mumulekele mu L.

Luk 23:51 kavua muanyishe l.

Bua 1:18 ne nsapi ya lufu ne ya L.

Lom 11:34 udi mufike ku dimanya l. lua Yehowa

Bua 20:14 lufu ne L. mu dijiba dia kapia ˆ Mat 11:23; 27:52, 60; Mak 6:29; Luk 16:23;

1Ko 9:8 ngamba bilondeshile l. lua bantu anyi?

Yne 11:17; Bua 6:8; 20:13.

2Ko 3:14 l. luabu luvua lutshipale

LUKOLE MENEMENE, 2 Ko 1:8 bapete lutatu l.

2Ko 1:17 Pamvua ne l. elu Ef 1:8 Wakatuvudijila ngasa eu mu l.

LUNGENYI LUMUE—MABELE Flp 2:20 muntu mukuabu udi ne l. Flp 4:7 ditalala dia Nzambi nedilame l. luenu Kls 2:4 muntu kanushimakaji ne ng. Yak 4:5 L. ludi lutungunuka ne kualakana Yak 4:5 L. ludi lusombe munda muetu 1Pt 4:1 l. lua muomumue 1Yn 5:20 Muana wa Nzambi mmutupeshe l. Bua 17:17 mu mioyo, bua kukumbajabu l. luende 1Ko 1:19; 3:20; 7:25; Yak 3:13; Bua 13:18; 17:9.

338 Flp 2:1 bikalaku dinanga ne l. Kls 3:12 dinanga didi ne l., bulenga 1Tm 1:13 bakandeja l. bualu Eb 2:17 muakuidi munene wa l. Yak 2:13 L. ndupite dilumbuluisha Yak 3:17 mmuwule tente ne l. ne mamuma Yak 5:11 Yehowa muikale ne dinanga ne l. 1Pt 2:10 kadi mpindieu mbanufuile l. ˆ Mak 6:34.

LUNGENYI LUMUE, 1Ko 1:10 buobumue mu l.

LUSEKE, Mat 24:51 l. lua bena lubombo

LUONGO, Eb 6:19 ditekemena edi bu l. lua muoyo

LUSENGA(NSE-), Mat 7:26 muibakile nzubu pa l. Lom 9:27 bana ba Isalele bu ns. ya ku mbuu

LUONJI, Kls 3:19 kanuikadi ne mitshima ya l. Luk 6:11. LUPANDU, Luk 1:69 Mmutujudile lusengu lua l.

Bua 20:8. LUSENGU(NSE-), Bua 17:12 Ns. dikumi idi ileja

Bz 4:12 kakuena l. mu muntu mukuabu

LUSHIBA(NSHI-), 1Ko 14:7 bimba ne l. anyi ne Mat 11:17; Luk 7:32. ˆ LUSOKA, Bua 2:17 l. lutoke ludi ne dına dipiadipia

Lom 10:10 ujukula ne mukana bua kupeta l.

LUSUKI(NSU-), Luk 21:18 nansha l. lumue

Luk 1:77 l. ku dibuikidibua dia mibi yabu Yne 4:22 l. ludi lufumina kudi bena Yuda

Lom 13:11 l. luetu lukadi pabuipi menemene 2Ko 6:2 mvua mukuambuluishe dituku dia l.

1Ko 11:14 muntu ne ns. mile mbualu bua bundu 1Pt 3:3; Bua 9:8.

2Ko 7:10 didi difikisha ku l.

LUSUMUINU. Tang. kabidi TSHILEJILU.

Ef 6:17 nuitabuje tshifulu tshia l.

LUTA, Mat 1:5.

Flp 2:12 kudienzeja bua l. luenu ne ditshina

LUTAMBISHI, 1Tm 3:6 kalu kudiuwuja ne l. Yak 4:6 Nzambi udi ubenga bena l.

2Tm 3:15 kukuvuija muena meji bua kupeta l. Eb 2:3 mutuapanduka tuetu balengulule l. Eb 2:10 Mulombodi Munene udi ubafikisha ku l. Eb 5:9 l. lua tshiendelele kudi bantu badi Yuda 3 kunufundila bua l. lua muomumue Bua 7:10 L. luetu ludi lufumina kudi Nzambi Bua 12:10 Mpindieu l. ne bukole biafiki Lom 1:16; Eb 9:28. LUPANGU, Luk 19:43. LUPANZA, Luk 22:42 Tatu, ngumbushilaku l. elu Mat 20:22.

LUTATU(NTA-), Eb 13:17 mua kunukebela l. Yak 5:10 bua ditantamena nt. londayi tshilejilu 1Pt 2:19 muntu yeye utantamena nt. 1Pt 4:18 usungidibua ne l. Mat 6:34; 2Ko 1:8; 1Pt 5:7. LUTETE(NTE-), 1Ko 15:37 ukuna mubidi, kadi l. ˆ Mak 4:28; Luk 22:31; 1Ko 9:9; 15:38. ˆ LUTETE LUA MUTADA(KA-), Mat 17:20; Luk 13:19. LUTOKE(MI-), Mat 5:36; 23:27; Bua 2:17.

LUPELA, Mat 13:25 muena lukuna wakakuna l.

LUTONGA, Mat 24:32.

LUPEPELE(MPE-), Mat 24:31 bafumine ku mp.

LUTULU, Lom 2:4 udi upetula l. luende anyi? 1Ko 13:4 Dinanga didi ne l. ne buimpe

Ef 4:14 badibu batambakaja kudi l. 1Ts 4:17 kusambakena ne Mukalenge mu l. Bua 7:1 bakuate mp. inayi ya buloba Yne 3:8; 1Ko 9:26; 14:9. LUPINGU(MPI-), Bz 15:20 binyanga kudi mp. 1Ko 8:4 l. ludi tshintu tshia tshianana 2Ko 6:16 ntempelo wa Nzambi ne mp.? 1Yn 5:21 Bana bakese, nudilame ku mp. Bz 7:41. LUPONGO, Luk 16:26 l. lunene pankatshi petu LUPUISHI, Mat 10:14 nututule l. lua muinshi mua 1Ko 15:47 Muntu wa kumpala mmuenza ne l. LUSE, Mat 5:7 Badi ne l. mba diakalenga

1Ts 5:14 kuambuluisha batekete, ne l. 2Tm 2:25 ulongesha bantomboji ne l. 2Tm 4:2 kankamija, ne l. ne dimanya kulongesha Eb 6:12 bapiana milayi ku ditabuja ne l. Yak 5:7 bana betu, ikalayi ne l. 2Pt 3:15 l. lua Mukalenge bu lupandu Ef 4:2; Kls 3:12; Eb 6:15; Yak 5:10; 1Pt 3:20; 2Pt 3:9. LUYA, Luk 12:55 nutu nuamba ne: Nekuikale l. Bua 3:15 kuena ni nku mashika ni nku l. Bua 7:16. ˆ LUZEMBE(BI-), Mat 9:20; 23:5; Mak 6:56.

M

Mat 9:13 Ndi musue l., tshiena musue

MABANDILE, Lom 12:16 nukeba malu m.

Mat 15:32 Ndi ngumvuila bantu aba l.

MABEDI, Mat 8:17 Wakangata m. etu, masama

ˆ Mat 20:34 Yezu wakumvua l., wakalenga mesu Lom 9:15 Nemfuile l. muntu yonso undi musue

MABEJI, Bua 22:2 m. a mitshi bua kuondopa MABELE, 1Ko 3:2 Mvua munupeshe m., tshivua

Lom 12:1 ndi nnusengelela bua l. lua Nzambi

Eb 5:12 nudi batuadije kabidi kujinga m.

2Ko 1:3 Tatu wa l. lua bungi

1Pt 2:2 dijinga dia m. adi kaayi manyanguke

439 MABI, 1Ko 15:33 Malunda m. adi anyanga bibidilu Ef 5:16 bualu matuku m. Kls 3:5 majinga m. ne lukuka Mat 22:18; Lom 12:9. MABOBE, Luk 8:14. MABUE, Yne 12:13 Bakangata malala a m. Bua 7:9 bavua ne malala a m. mu bianza MADILU, Bua 18:11 bangenda badi mu m. Bua 21:4 kaluakuikalaku, nansha m. MAFUTA, Luk 7:46. MAGOGA, Bua 20:8 Goga ne M., bua MAJINGA A DISANGILA, Lom 1:26. MAJINGA A KUSANGILA, 1Tm 5:11 padi m. MAJINGA A MUBIDI, Gal 5:16 kanuakukumbaja m. 1Pt 2:11 nutungunuke ne kuepuka m. MAKALA, Lom 12:20 neumutentakajile m. a MAKASA 1, 1Ko 13:1 bu m. adi akumakana MAKASA 2, Lom 16:20 neaboze Satana mu m. enu 1Ko 15:25 bena lukuna muinshi mua m. ende Ef 6:15 bavuale ku m. bisabata bia didilongolola Yak 4:13 netuende mushinga ne netupete m. 1Pt 2:21 tshilejilu bua nuenu kulonda mu m. ende Luk 1:79; Lom 4:12; 10:15; 2Ko 12:18; Eb 2:8. MAKASA A PA MUTU, Mat 25:27 kupeta m. MAKEBULULA, 1Pt 1:10 kuenzabu m. MAKEDONIYA, Bz 16:9 Luaku mu M. Bz 20:1; 1Ko 16:5; 2Ko 8:1; 1Ts 1:7; 4:10. MAKESE, 1Tm 4:8 ne mushinga mu malu m. MAKEZUKE, Tit 2:7 Ulongeshe malu adi m. Flp 4:8. MAKOLE, Mat 24:29 nebanyukule m. a muulu 2Ko 10:2 kuangata mapangadika m. Eb 5:11 nudi balue ne matshi m. 1Pt 3:22 m. biakatekibua ku bukokeshi buende 2Pt 3:16 malu m. bua kuumvua ˆ MAKUMI ANAYI, Mak 1:13 tshipela matuku m. Mat 4:2; Bz 1:3. MAKUMI MUANDA MUTEKETE, Luk 10:1 bayidi bakuabu m., kubatumaye ˆ MAKUTA, Mak 6:8 kabambudi nansha m. 1Tm 6:10 dinanga dia m. didi muji wa malu mabi Eb 13:5 Nsombelu kikadi wa dinanga dia m. Bz 5:3; 1Ko 9:7; 1Tm 3:3.

MABI—MARIYA 3 Bz 19:11 m. ku bianza bia Paulo Eb 2:4 bujadiki ne bimanyinu ne m. 1Ko 12:10, 29; Gal 3:5. ˆ MALU A MIDIMA, Gal 5:20 dienza dia m. Bua 22:15 mbua ne bantu badi benza m. MALU A NTUADIJILU, Eb 5:12 anulongeshe m. a Gal 4:3, 9; Kls 2:8. MALU A PATUPU, Lom 8:20 ku bukokeshi bua m. MALU MABI, 2Tm 2:16 nebifikishe bantu ku m. Yak 5:15 muenze m., neamufuile luse MALU MABUELAKANE, 1Ko 14:33 ki Nzambi wa m. MALU MAKOLE, Flp 4:5 kanuena bena m. 1Tm 3:3 kikadi, muena m. Tit 3:2 kabikadi bena m., kadi ne meji Yak 3:17 meji a muulu kaena ne m. 2Tm 4:5. MALU MALELELA, Eb 10:1 mimpe, kaayi m. MALU MALENGA, Bz 13:34 Nennupeshe m. MALU MAPOLE, Mat 5:5 Badi ne m. mba MALUVU, 1Tm 3:8 basadidi kabayi badifila ku m. MAMPA A DILEJA, Mat 12:4. MAMU, Luk 8:21 M. wanyi ne bana betu ngaba Luk 12:53. MAMUENDE, Luk 14:26.

ˆ MAMUENDE MUENU, Mat 8:14; 10:35; Mak 1:30. MAMUETU, Gal 4:26 Yelushalema wa muulu ke m. MAMUMA A KUMPALA, 1Ko 15:20 m. a badi Yak 1:18 bua tulue m. a bifukibua biende Lom 8:23; 11:16; 1Ko 16:15; Bua 14:4. MANA, Yne 6:49 Bankambua benu bavua badie m. Eb 9:4 kikale ne m. ne mulangala wa Alona Bua 2:17 nemmupeshe m. masokoka MANANANSHI, Bua 8:4 m. ne masambila a MANAYA, 2Tm 2:5 muntu udi ulumbila mu m. MANENE, Bz 2:11 malu m. a dikema a Nzambi MANUNGANYI, 2Ko 12:20 bijanu, m. Flp 2:14 kakuyi m. ne dikokangana 1Pt 4:9 nuakidilangana kanuyi ne m. MANUNGU, Ef 4:16; Kls 2:19; Eb 4:12. MANYANU, 1Pt 3:21 diumbusha dia m. a mubidi Yak 2:2. MANYI, Mat 25:4 midimuke ivua miangate m.

MALE, 1Ko 2:10 nyuma ukeba malu m. a Nzambi. Luk 5:4. MALENGELE, Lom 10:15 Makasa m. nga bantu Lom 2:18. MALONGESHA A DISHIMA, 2Pt 2:13 basanka mu m.

Eb 1:9. ˆ MIPAPE, Mak 3:5 unyingalala bua mioyo m.

MALU A BUNDU, 1Ko 13:5 kadiena dienza m. MALU ADI APAMBUISHANGANA, 2Ts 2:11 udi ulekela m. MALU A DIKEMA, Eb 6:5.

MARIYA 1., Mat 1:16 M. wakalela Yezu ˆ Mat 13:55; Mak 6:3; Luk 1:27; 2:19, 34.

MALU A KUKEMA, Luk 23:8 mutekemene m. Bz 2:22 Nzambi munuleje ku diambuluisha dia m.

MARIYA 3., Mat 27:56 M. mamuende wa Yakobo ˆ Mak 15:47; 16:1; Luk 24:10; Yne 19:25.

Ef 4:18 bua mioyo yabu m. MAPOLE, 1Pt 3:4 meji m. ne a ditalala MAPUAPUA, Bua 12:14 m. abidi a mukanku MAPUEKELE, Lom 12:16 nulonde malu adi m.

MARIYA 2., Mat 27:56 muvua M. wa ku Magadala ˆ Mak 16:1; Luk 8:2; 24:10; Yne 20:1.

MARIYA 4—MEJI MARIYA 4., Luk 10:42 M. mmusungule tshintu Luk 10:39; Yne 11:1; 12:3. ˆ MARIYA 5., Bz 12:12 M. mamuende wa Yone Mako MARIYA 6., Lom 16:6 M. uvua munuenzele MASANDI, 1Ko 5:1 m. munkatshi muenu, m. adi 1Ko 6:13 Mubidi kawenaku bua m. 1Ko 6:18 Nyemayi m. Bubi bukuabu 1Ko 10:8 Katuikadi tuenda m. bu Gal 5:19 Malu adi mubidi wenza adi: m. Ef 5:3 M. ne malu a bukoya Kls 3:5 bitupa bia mubidi pa bidi bitangila m. 1Ts 4:3 kuikala ba tshijila ne kuepuka m. Bua 2:22 badi benda nende m. Bua 17:2 bakalenge bende nende m. ˆ Mat 5:28; 15:19; Mak 7:22; Yak 2:11. MASANKA A MUBIDI, 1Tm 5:6. MASHI, Mat 26:28 m. anyi a tshipungidi Yne 6:54 unua m. anyi udi ne muoyo Bz 15:20 balekele m. Bz 15:29 nukelele m. 1Ko 15:50 musunyi ne m. kabiena mua kupiana Eb 9:22 bikala m. kaayi mela panshi 1Yn 1:7 m. a Yezu adi atulengeja ku bubi Bua 18:24 bakapeta munda muende m. a Mat 23:35; 27:25; Bz 20:28; Eb 9:20; Bua 7:14; 14:20. MASHIKA, Bua 3:15 kuena ni nku m. ni nku luya Bua 3:16. MASHINDE, Yne 10:9 neapatuke ne m. a kudia MASIYA, Yne 1:41 Tudi bamone M. Yne 4:25 M. udibu babikila ne: Kristo MASOKOME, 2Ko 4:2 balekele malu m. a bundu ˆ MATA, Luk 10:41; Yne 11:39; 12:2. MATALALE, Mat 10:42. MATANDU, Lom 2:8 ne lungenyi lua m. kabayi 1Ko 3:3 mutshidi mukawu ne m. munkatshi 1Tm 3:3; 2Tm 2:23. MATAYI, Mat 9:9; 10:3; Luk 6:15; Bz 1:13. MAVUALA, Yuda 13. MAYELE, 2Ko 2:11 katuena bapange m. ende ˆ MAYI, Mat 10:42 bantu bakese aba dikopo dia m. Yne 4:14 udi unua m. angamupesha Yne 7:38 nemupatuke misulu ya m. a muoyo 1Ko 3:7 udi umiamina m. kena ne bualu Bua 7:17 ku mpokolo ya m. a muoyo Bua 22:17 udi musue angate m. a muoyo Yne 5:7; Bua 17:1, 15; 22:1. ˆ MAYI A MUKANDA, 2Ko 3:3 bafunde, ki nne m. 2Yn 12; 3Yn 13. ˆ MAYI MIMPE, Yak 3:11 Mpokolo kupatula m. ne MBALANDA, Yne 10:23; Bz 3:11; 5:12. MBATA, 1Ko 9:26 ndi ndudika m. yanyi MBILA, Mat 2:18 mu Lama, madilu ne m. mikole Bz 21:34 mupangile mua kumanya bualu bua m. MBIMPE, Yak 3:10 ki m. malu enzeke mushindu eu 1Ko 11:13.

440 MBUA, 2Pt 2:22 M. mmupingane ku bilushi biende Mat 15:26; Bua 22:15. MBUA WA(YA-) DITU, Mat 10:16 mikoko mu m. Yne 10:12 udi umona m. ulua, udi ushiya Bz 20:29 m. neyibuele munkatshi muenu MBUJI, Mat 25:32 utapulula mikoko ne m. Eb 9:12 mashi a m. ya mpumbu Eb 10:4. MBULAMATADI, Lom 8:38 ni mbanjelu, ni m. 1Ko 15:24 kujimija m. yonso Ef 1:21 ku mutu menemene kua m. yonso Ef 6:12 tuluangana ne m. ya mu diulu Kls 2:15 Wakatshimuna m. ne makokeshi Tit 3:1 batumikile m. ne bakokeshi Ef 3:10; Kls 1:16; 2:10. MBUU, Luk 21:25 tshiona tshia m. ne 1Ko 10:2 bakabatijibua ku diambuluisha dia m. Yuda 13 mmavuala mabi a m. adi apatula ntutu Bua 20:13 M. wakapatula bafue bavuamu Bua 21:1 ne m. katshienaku kabidi Bua 7:3. MBUU MUKUNZE, Eb 11:29 bakapitshila mu M. Bz 7:36. ˆ MEBA, Mat 7:16 tumuma tua mvinyo ku m. Mat 13:22 maminu avua mamate mu m. 1Ts 5:1 bua m. kabiena ne mushinga MEJI, Mat 11:19 m. adileja makane ku bienzedi Luk 1:17 kupingaja mioyo ku m. malelela Luk 1:51 badi ne m. a kudisua mu mioyo Luk 11:17 muvuaye mumanye m. abu Bz 9:22 ubatuisha ne m. ne: udi Kristo Lom 1:28 m. a patupu adi kaayi manyishibue Lom 3:11 kakuena umue udi ne m. Lom 8:5 bateka m. abu ku malu a mubidi Lom 12:2 nushintuluke, nukudimune m. enu Lom 15:5 m. a buena avua Kristo nawu 1Ko 1:25 tshintu tshipote tshia Nzambi ne m. 1Ko 2:5 ditabuja kadikadi mu m. a bantu 1Ko 2:16 mufike ku dimanya m. a Yehowa 1Ko 3:19 m. a pa buloba adi bupote 1Ko 15:34 Pingajayi m. enu mu mushindu ˆ 2Ko 4:4 nzambi mufofomije mesu a m. 2Ko 10:5 tukuata m. onso mu bupika Ef 6:7 Enzayi mudimu ne m. mimpe Flp 2:5 Nulame munda muenu m. Flp 3:15 tuikale ne m. aa Flp 3:15 binuikala ne m. makuabu Flp 3:19 mbateke m. ku malu a pa buloba Flp 4:2 bikale ne m. amue mu Mukalenge Flp 4:10 bashintulule m. enu bua bualu buanyi Kls 3:2 Nushale bateke m. enu ku malu a muulu ˆ Eb 4:12 dıyi dia Nzambi didi mua kujingulula m. Eb 8:10 Nenteke mikenji yanyi mu m. abu Yak 1:5 umue wa kunudi mupangile m. Yak 3:17 m. adi afumina muulu nga ditalala 1Pt 1:13 Nunku, nulongolole m. enu 1Pt 5:8 Nulame m. enu, nuikale badimuke

441

MEJI A LUKUKA—MISANGU LUKAMA

Mat 15:19; Luk 15:17; Yne 11:56; Lom 1:21; 7:25; 11:33; 14:5; 1Ko 1:10; 7:40; Ef 1:8. MEJI A LUKUKA, 1Ts 2:5 mpala wa dishima ne m. MEJI MABI, Bz 7:19 tshisamba tshietu malu ne m. Flp 1:18 nansha ne m. anyi mu bulelela Luk 20:23. MEJI MAPOLE, Tit 3:2. MEJI MIMPE, Bz 17:11 bavua ne m. kupita Flp 1:15 badi bayisha Kristo ne m. Flp 1:17 kabayi ne m., bualu 1Pt 4:7 m., nuikale badimuke MELEKISEDEKE, Eb 5:6 muakuidi bu M. Eb 6:20; 7:1, 15. MENEMENE, 1Tm 3:16 bualu mbunene m. ˆ MESA, Luk 22:30 nunue ku m. anyi mu Bukalenge 1Ko 10:21 kanuena mua kudia ku m. a Yehowa Yne 13:4. METUSHELA, Luk 3:37. ˆ MEYI ABIDI, 1Tm 3:8 kabayi bena m. ˆ MEYI A BULUISHI, Eb 12:3 mutantamene m. a ˆ MEYI A TSHIJILA, Lom 3:2 bavua babapeshe m. a Eb 5:12 malu a ntuadijilu a m. a Nzambi Bz 7:38. ˆ MEYI MAKANE, 1Tm 6:3 kayi witaba m. 2Tm 1:13 Ulamate tshilejilu tshia m. MEZOPOTAMIYA, Bz 2:9. MFIMBU, Yne 2:15 kuenza m. ne mionji 2Ko 11:24. MFUMU(BA-), Mat 6:24 kuenzela b. babidi Mat 9:34 ne bukole bua m. wa bademon Mat 20:25 b. ba bisamba badi babakokesha Mat 25:21 Buela mu disanka dia m. Lom 14:4 udishinda bualu bua m. Kls 4:1 nuenu penu nudi ne M. mu diulu 1Pt 5:4 m. mulami wa mikoko Yuda 4 bavila M. wetu umuepele Mat 9:38; Luk 12:45; 22:4.Bz 4:1; 5:24, 26; Ef 6:9; Kls 3:22; 1Tm 6:1; Tit 2:9. MFUMUABU, 2Pt 2:1 nebavile too ne m. uvua ˆ MFUMU WA BANJELU, 1Ts 4:16 ne dıyi dia m. Yuda 9 pavua Mikaele m. muikale tshilumbu ne MFUMU WA BUKOLE, 1Tm 6:15 M. wa disanka MIABAYA KUMPALA, Mat 23:6; Luk 11:43; 20:46. MIABAYA KUSOMBELA, Yne 14:2 mudi m. MIABAYA NKAYENDE, Luk 5:16 mu m. MIAKU, Yne 19:19 Pilato wakafunda m. MIAKU YA BANTU, Lom 6:19 Ndi ngakula ne m. MIANU, 1Tm 1:4; 4:7 ntema ku m. ya dishima 2Tm 4:4 bua kuteleja m. ya dishima Tit 1:14 kabayi bateleja m. 2Pt 1:16 balonde m. ya dishima miela MIANU YA DISHIMA, 1Tm 1:4; 4:7; 2Pt 1:16. MIDIABAKENU, Yak 5:9 lekelayi m. Yak 5:9. ˆ MIDIMA, Yne 3:19 bakananga m. Lom 1:21 mioyo yakalua m.

ˆ Lom 11:10 mesu abu alue m. 1Ts 5:4 kanuena mu m., bua dituku adi 1Pt 2:9 munubikile bua kupatuka mu m. 1Yn 1:5 kakuena m. mu buobumue nende Mat 6:23; Luk 11:36; 2Ko 6:14; Ef 4:18. ˆ MIDIMAYA PAMBELU, Mat 25:30 mu m. MIDIYANA, Bz 7:29. ˆ MIFIKE FITUTUU, 2Pt 2:17 mıdima m. ˆ MIFITU, Yuda 13 balamine m. ya mıdima MIFUNDU, 2Tm 3:15 udi mumanye m. ya tshijila MIFUNDU MINSANTU, Mat 21:42 babale mu M. Mat 22:29 kanuena bamanye M. ne bukole Luk 24:27 Wakabumvuija M. Luk 24:32 utujinguluila bimpe M. anyi? Luk 24:45 kujingululabu malu a mu M. Yne 5:39 nukebulula mu M. bualu nudi Yne 10:35 pabi M. kayiyi mua kushintuluka ˆ Yne 13:18 dıyi edi dia mu M. kukumbanadi Bz 17:2 uvua welangana nabu meji mu M. ˆ Bz 17:11 bakonkonona meyi a mu M. bimpe Bz 18:24 Apolo uvua mumanye M. bikole Lom 15:4 dietu ne dia busambi bua mu M. ˆ 2Tm 3:16 Dıyi dionso didi mu M. ndifundisha ˆ 2Pt 1:20 kakuena dıyi dia buprofete didi mu M. 2Pt 3:16 bakonyangaja M. Yne 20:9; Bz 8:32; 1Ko 15:3, 4; Yak 4:5. MIKAELE, Bua 12:7 M. ne banjelu bende Yuda 9. MIKALU, 1Yn 4:18 bualu ditshina didi dituelela m. ˆ MIKANDU, Ef 2:15 meyi ne m. MIKENJI MIFUNDA, 2Ko 3:6 m. idi ikosela bantu Lom 2:27, 29; 7:6. MIKESE, Mat 5:19. MIKETA, Ef 6:16 kujima nende m. ya mubi MIKOKO MIKUABU, Yne 10:16 Ndi ne m. MIKOLO, Yne 19:33 kabakatshibula m. MILOMBU, Flp 4:6 numanyishe Nzambi m. yenu 1Tm 2:1 benze m. ˆ MILONDO YA BISEBA, Mat 9:17; Mak 2:22; Luk 5:37. MILOWU, Kls 3:16 misambu mimba ne m. yonso MILULAME, Luk 3:5 njila ya bibenda kulua m. MIMPE, Flp 4:8 malu onso m. tungunukayi ne 1Ts 5:21 nulamate adi m. MINA, Luk 19:16 m. ndipatule m. mikuabu dikumi Luk 19:13, 24, 25. MINEKU, Ef 5:4 m. ya busenji, malu adi kaayi MIOYO IBIDI, Yak 1:8; 4:8. MIOYO YA MU NYUMA, Eb 12:23 m. ya bakane MIPITE BUNGI, 1Pt 4:8 dibuikila mibi m. Luk 5:6. MIPOTE, Mat 25:2 Itanu ivua m. MIRE, Mat 2:11; Yne 19:39. MISANGU, Mat 18:22 m., kadi m. makumi MISANGU IBIDI, Bua 18:6 numupingajile m. MISANGU LUKAMA, Mat 13:8 bimuma m. ˆ Mak 10:30 wapanga kupeta m.

MISANGU MUANDA MUTEKETE—MUAKULU(MI-) MISANGU MUANDA MUTEKETE, Mat 18:22 ki nganu m. to MISANGU NE MISANGU, Bz 24:26. MISANGU YONSO, Ef 6:18 nushale batabale m. 1Ts 1:3 tudi tuvuluka m. mudimu MISHIKU, Mat 15:8 badi bannemeka anu ne m. Eb 13:15 wa kumutumbisha, mamuma a m. 1Pt 3:10 m. ku diakula malu a dishima MISHINDU MISHILASHILANGANE, 1Ko 12:4 m. ya bipedi MISHINDU MISHILASHILANGANE YA MEJI A NZAMBI, Ef 3:10. MISHINDU YA PA BUAYI YA NSUKI, 1Tm 2:9 kabayi ne m. ya dilukisha MISONGAYA NZUBU, Mat 10:27 nuayishile pa m. MISONGOLO, Bz 26:14 ne kuditua ku m. MIVU, Gal 4:10 Nudi nunemeka m. MIYUKI, Bz 15:32 bana betu ne m. ya bungi MOSE, Mat 17:3 M. ne Eliya bakabamuenekela 1Ko 10:2 bakabatijibua mu buobumue ne M. Eb 11:24 Bua ditabuja, pakakola M. Bua 15:3 bimba musambu wa M. Bz 3:22; 7:22; Eb 3:2. ˆ MPALA, Mat 22:20 M. ne meyi mbia nganyi? Mat 26:39 kutua m. wende panshi Yne 5:37 anyi bamone m. wende to Bz 6:15 m. wende muikale bu wa muanjelu 2Ko 4:6 ku butuangaji bua m. wa Kristo Gal 2:6 Nzambi kena utangila m. wa muntu 1Ts 2:5 m. wa dishima ne meji a lukuka ˆ Bua 14:1 dına dia Tatu wende pa m. yabu. Bua 14:9 bamutue tshimanyinu pa m. pende Mat 22:16; Bz 20:25; 2Ko 3:7; Bua 7:3; 9:4; 17:5; 20:4; 22:4. MPALA NE MPALA, Gal 2:11 ngakakulangana m. 1Ko 13:12. MPALATA, Mat 26:15 Bakumvuangana bua m. 30 MPALA WA DISHIMA, 1Ts 2:5 kuvuala m. ne meji MPARADIZU, Luk 23:43 Newikale nanyi mu M. 2Ko 12:4 muambuibue too ne mu m. Bua 2:7. MPASATA. Tang. MUTANGIDI(BA-). MPASU, Mat 3:4; Bua 9:3. MPATA, 1Tm 6:20 m. ya tshidibu babikila mu Tit 1:9 kubela bena m. Mat 6:30; Yuda 22. MPEKATU. Tang. BUBI. MPOFU(BA-), Mat 15:14 mbalombodi b. Mat 23:24. ˆ MPOKOLO, 2Pt 2:17 badi m. idi kayiyi ne mayi ˆ Bua 7:17 neabalombole ku m. ya mayi a muoyo Yak 3:11; Bua 16:4. MPONDA, Mat 13:25. ˆ MPUDI MATSHI(BA-), Mat 11:5; Mak 7:37. MPUKAMPUKA, Luk 10:31 Ku m., muakuidi MPUNDA, Mat 21:5. MPUNGA, Lom 7:8 bubi buakapetela m.

442

Gal 5:13 budikadidi bu m. bua majinga Flp 4:10 bapangile m. 1Tm 5:14 kabapeshi muluishi m. wa kuakula MPUNGI, Mat 6:2 kuedi m. kua kupeshangana 1Ko 14:8 muadi wa m. kawuyi umvuika 1Ko 15:52 tshikondo tshia m. wa ndekelu 1Ts 4:16 Mukalenge neatuluke ne m. wa Nzambi Eb 12:19; Bua 8:2. MPUTA, Bz 16:33 kusukulaye m. yabu 1Pt 2:24 nuakuondopibua ku m. yende Luk 16:21; Bua 16:2, 11. MPUTA WA LUBANGU, 2Tm 2:17 neditampakane bu m. MUABA(MI-), Mat 13:57 Muprofete utumbila m. Mat 24:15 tshimane m. wa tshijila Yne 14:2 ndi nya bua kunulongoluela m. Lom 15:23 tshiena ne m. undi tshiyi muyishe 2Ko 10:15 nuela pa bidi bitangila m. Ef 4:9 mupueke kabidi m. ya muinshi Mat 4:16; Yne 8:37; Yuda 6; Bua 12:6, 8. MUABANYANGANYI(BA-), Flp 1:7; Eb 3:14. MUABA WA DIBUIKIDILA MIBI, Eb 9:5 bakeluba babuikile m. MUABA WA KUSOMBA, Yuda 6. MUABA WA MABUE(MI-), Mat 13:5, 20; ˆ Mak 4:5, 16. MUABA WA MANAYA, Bz 19:29. MUABA WA TSHIJILA, Mat 27:51 tshia ku m. Bua 15:8; 16:17. MUABA WA TSHISALU, Bz 17:17 meji m. ne bena Bz 16:19. MUADI(MI), 1Ko 14:7 m. kayiyi ishilangana MUADI WA MPUNGI, Mat 24:31 banjelu ne m. MUAKANE(BA-), Mat 13:43 bantu b. nebakenke Bz 24:15 dibika dia b. ne dia badi kabayi Lom 3:10 Kakuena muntu udi m. Lom 3:26 bua ikale m. nansha ubala m. 1Ko 15:34 mu mushindu m., nulekele kuenza 1Tm 2:9 badilengeje ne mvuadilu m. Eb 10:38 m. wanyi neikale ne muoyo bua ditabuja ˆ 1Pt 3:12 mesu a Yehowa adi atangila bantu b. Mat 5:45; Lom 2:13; 2Tm 4:8; Eb 12:23. MUAKUDI WA DIPOKO, Bz 18:24 Apolo; uvua m. MUAKUIDI(BA-), Eb 3:1 mupostolo ne m. 1Pt 2:5 b. ba tshijila, bua kufila milambu 1Pt 2:9 b. bikale bakalenge Bua 20:6 b. ba Nzambi ne nebakokeshe Yne 19:15; Eb 5:5; 9:25. MUAKUIDI MUNENE, Eb 3:1 meji bua m.: Yezu Eb 6:20 Yezu udi mulue m. MUAKULU(MI-), Bz 2:6 ubumvua bakula mu m. 1Ko 13:1 Bingikala ngakula mu m. ya banjelu 1Ko 13:8 bikalaku m. neyimane 1Ko 14:5 udi wakula mu m. mikuabu 1Ko 14:10 kuikala m. ya bungi 1Ko 14:22 m. idiku bu tshimanyinu kudi badi 1Ko 12:10; 14:6, 13, 19; Bua 7:9.

443

MUALABALE—MUDIKADILE(BA-)

MUALABALE, Mat 7:13 njila udi munene ne m.

MUANETU WA BALUME, Mat 12:50.

MUAMBI WA LUMU LUIMPE,

MUANJELU(BA-), 1Ko 4:9 kubandilabu kudi b.

Bz 21:8 Filipo m. MUAMBULUISHI, Yne 14:16 neanupeshe m.

1Ko 6:3 tuetu netulumbuluishe b. anyi? 2Ko 11:14 Satana m. wa butoke.

Yne 14:26 m., nyuma muimpe, neanulongeshe

2Ko 12:7 m. wa Satana

Yne 15:26 m. neajadike bualu buanyi

1Pt 1:12 b. bajinga ne muoyo mujima

Yne 16:7 meme tshiyi muye, m. kakulua

Bua 22:6 wakatuma m. wende bua kuleja

Eb 13:6. MUANA(BA-), Mat 3:17 Eu udi M. munanga

Mat 22:30; 28:2; Bz 5:19; Gal 1:8; Eb 13:2; 2Pt 2:4, 11. MUANYISHIBUE, 2Tm 2:15 bu muntu m.

Luk 9:47 wakangata m. mukese

MUANZA-NKONGOLO, Bua 4:3; 10:1.

Luk 16:8 b. ba mu ndongoluelu eu badi ne budimu

MUBANDI, Bua 12:10 mbimanshe m. wa bana betu

Yne 3:16 Nzambi wakabapesha M. mulela

MUBANDILE(MI-), Luk 14:7, 8.

Yne 17:1 tumbisha m., bua m. akutumbishe

MUBANJI(BA-), Luk 18:25 kupita muntu m.

Lom 8:14 badi nyuma ulombola mb. ba Nzambi

2Ko 6:10 bapele petu tuvuija ba bungi b.

1Ko 13:11 Pamvua m., mvua ngakula

2Ko 8:9 nansha muvuaye m. wakalua mupele

1Ts 5:5 b. ba butoke ne b. ba dituku

1Tm 6:9 badisuike bua kuikala anu b.

Eb 12:7 Nzambi udi unuenzela malu bu b.

1Tm 6:18 bikale b. mu midimu mimpe

Bua 12:5 Bakadiapula m. Mat 17:18; 21:15; Yne 17:12; Bz 17:28; Eb 11:24. ˆ MUANABU, Mak 13:12 neafile m. bua Mat 5:22. MUANABUTE(BA-), Kls 1:15 m. wa bifukibua

Yak 2:5 b. mu ditabuja ne bapianyi Yak 5:1 umvuayi, nuenu b., dilayi Bua 3:17 wamba ne: Ndi m., kadi udi mupele Luk 16:19. MUBATIJI, Mat 3:1; 11:11; 14:2; Luk 7:33.

Kls 1:18 m. wa ku bafue, wa kumpala

MIBELU, Ef 6:4.

Eb 1:6 padiye ulua ne M. wende pa buloba

MUBI(BA-), Mat 6:13 utusungile kudi m.

Eb 12:23 disangisha dia b. bavuabu bafunde

Mat 7:18 mutshi m. kawena mua kukuama

Lom 8:29.

Mat 12:33 mutshi wikale m., bimuma biawu b.

MUANA WA BAKAJI(BA-),

Mat 24:48 mupika m. kudiambila munda

Luk 23:28 B. ba mu Yelushalema, lekelayi

Lom 5:6 Kristo wakafua bua bantu b.

Mat 21:5; Luk 8:54; Bz 2:17; 2Ko 6:18.

Ef 6:16 kujima nende miketa ya m.

MUANA WA BALUME(BA-), Mat 1:21 Nealele m. 2Ko 6:18 nenuikale b. banyi ne ba bakaji

1Yn 5:19 ba pa buloba badi ku bukokeshi bua m. Tit 1:16; 2Pt 2:6; 3:7.

Bua 12:13 mukaji uvua mulele m.

MUBI(MI-), Lom 13:13 dia mu mishindu m.

Mat 2:16; Yne 4:51.

MUBIDI(MI-), Mat 10:28 bashipa m. kadi kabayi ˆ Yne 1:14 Dıyi diakalua m., kusombadi

MUANA WA KABISHI, 1Ko 15:8. MUANA WA MPUNDA, Mat 21:5; Luk 19:30.

Lom 8:5 badi balonda m.

MUANA WA MUKOKO(BA-),

Lom 8:7 kuteka meji ku malu a m. kudi lukuna

Luk 10:3 nnutuma bu b. munkatshi

Lom 12:1 nufile m. yenu bu mulambu

Yne 1:29 Monayi M. wa Nzambi udi umbusha mibi

1Ko 6:15 m. yenu idi bitupa bia Kristo?

Yne 21:15 Yezu wakambila Simona ne: Udishe b.

1Ko 6:20 tumbishayi Nzambi mu m. wenu

Bua 5:6; 7:10.

1Ko 12:18 mmulongolole tshitupa tshia m.

MUANA WA MUNTU, Mat 10:23 M. kayi mufike

1Ko 15:39 M. yonso kayitu ya muomumue

Mat 12:40 M. ne bua kuenza matuku asatu

1Ko 15:44 ukunyibua m. wa musunyi, ubishibua

Mat 24:30 Tshimanyinu tshia M. netshimueneke

2Ko 10:3 katuena tuluangana mvita mu m.

Luk 17:26 muikalabi mu matuku a M.

Ef 6:12 katuena tuluangana ne mashi ne m.

Bua 14:14 musombapu uvua mufuane m.

Kls 1:18 mutu wa m., wa kumpala mu

Mat 8:20; 17:22; Luk 18:8; Yne 3:13.

Eb 10:5 wakandongoluela m.

MUANDA MUKULU, 1Pt 3:20 anyima m. Luk 2:21. MUANDA MUTEKETE, Bua 1:4 nyuma m. idi

Mat 8:15; 26:12; Luk 3:22; 11:34; Yne 2:21; 4:52; Lom 8:11; 1Ko 15:40; Gal 5:19. MUBIDI KAPIA, Bz 28:8.

Bua 1:20 mitoto m. ne bitekelu bia miendu m.

MUBIDI WA KRISTO, Ef 4:12 bua kuibaka m.

Bua 13:1 nyama wa luonji ne mitu m.

MUBUMBAKANE, Mat 7:14 njila m.

Bua 15:6 banjelu m. bavua ne bipupu m.

MUDIAVI(BA-), Tit 1:12 b. badi kabayi ne mudimu

Bua 17:10 bakalenge m.: batanu bakadi bakuluke Bz 6:3; Bua 17:1. MUANENU, Mat 18:15.

Mat 11:19. MUDIKADILE(BA-), 1Ko 6:19 Kanuena b. 1Ko 7:22 m. mmupika wa Kristo

MUDILU—MUENA MEJI(BE-) MUDILU. Tang. KAPIA. MUDIMU(MI-). Tang. kabidi MUDIMU WA TSHIJILA. Mat 4:10 ke uudi ne bua kuenzela m. wa tshijila Yne 6:27 m. bua biakudia bidi Yne 9:4 kuenza m. ya udi muntume Yne 16:2 wela meji ne: udi wenzela Nzambi m. Yne 17:4 mujikije m. uuvua mumpeshe Bz 1:20 Muntu mukuabu angate m. wende Bz 20:24 njikije m. umvua mupete Bz 27:23 Nzambi undi ngenzela m. wa tshijila Lom 1:25 tshifukibua, batshienzela m. Lom 4:4 difutu dia muntu udi wenza m. Lom 11:13 ndi ntumbisha m. wanyi Lom 12:4 bitupa kabiena ne m. umue 1Ko 12:5 mishilashilangane ya m. 1Ko 12:6 mishindu mishilashilangane ya m. 1Ko 12:28 bipedi bia kuondopa; m. ya 2Ko 4:1 bu mutudi ne m. eu bilondeshile luse 2Ko 5:18 mutupeshe m. wa dilengejangana 2Ko 6:3 bua m. wetu kawubandibu 2Ko 11:12 muomumue netu mu m. udibu 2Ko 11:23 m. wa bungi Ef 4:12 bua m. wa kuambuluisha 1Ts 5:13 mu dinanga bua m. wabu 2Ts 3:10 kayi musue kuenza m., kadi biakudia 1Tm 1:12 pakansungulaye bua m. 1Tm 3:1 wipatshila m. wa butangidi 2Tm 4:5 ukumbaje m. webe Tit 2:14 bikale ne tshisumi bua m. mimpe Eb 8:6 m. mutambe buimpe Eb 10:11 muakuidi ku dituku bua kuenza m. Eb 12:28 kuenzela Nzambi m. ne ditshina Bua 7:15 bamuenzela m. wa tshijila Yne 4:38; Bz 6:3; 13:25; 18:3; 19:25; 21:19; Lom 9:4; 12:7; 1Ko 3:8, 13; 12:11; Kls 2:12; 4:17; 2Ts 2:9; 2Tm 3:17. MUDIMUKE(MI-), Mat 24:45 Mmupika udi m. Mat 25:2 itanu mikuabu ivua m. MUDIMU MUKOLE(MI-), 1Ko 15:58 m. wenu Bua 14:13 m. , malu adi aya nabu 1Ts 2:9; 3:5; 2Ts 3:8. MUDIMU WA BIANZA, 1Ko 9:6 bua kuenza m. MUDIMU WA BUSALAYI, Luk 3:14. MUDIMU WA DILAMA, Ef 3:2; Kls 1:25. MUDIMU WA TSHIJILA, Mat 4:10 kuenzela m. Lom 9:4 bena Isalele ke bavua ne m. Lom 12:1 nufile mibidi bu m. muenza ne MU DIPANGA, 1Tm 6:20 tshidibu babikila m. ne MU DIUMVUANGANA, Tit 2:1. MUDIWU AMUENEKA, 2Ko 10:7 malu m. MUEBE(-TU/-NU) MUONSO, 2Tm 2:15 Enza m. bua kumueneka Eb 4:11 tuenzayi m. bua kubuela 2Pt 1:10 kudienzeja m. bua kujadika 2Pt 3:14 nuenze m. bua anusangane MUEDI WA MIKENJI, Yak 4:12 umue udi m. ne

444 MUELE(MI-), Mat 26:52 wambula m., neafue ku m. ˆ Ef 6:17 m. wa nyuma, dıyi dia Nzambi ˆ Eb 4:12 dıyi dia Nzambi nditue kupita m. Bua 19:15 mupatuka m. wa mvita mule Mat 10:34; Luk 21:24; 22:38. MUENA, Mat 21:40 Palua m. budimi Bz 22:28 bukenji bua kuikala m. MUENA BUBI(BE-), Lom 5:19 ba bungi b. MUENA BUDIMI, Mat 13:27; 20:1. MUENA BUDIMU, 2Ko 12:16 nuamba ne: Mvua m. MUENA BULOKO(BE-), Ef 3:1 Paulo m. wa Kristo 2Tm 1:8 kumanyisha bualu meme udi m. Mat 27:15; Bz 16:25. MUENA BUPOLE(BE-), 1Ts 2:7 tuakalua b. bu 2Tm 2:24 kuikala m. kudi bantu bonso MUENA DIBANZA(BE-), Luk 7:41; 13:4; Lom 1:14; 15:27. MUENA DIKENGA, Lom 7:24 Meme m.! Nnganyi MUENA DISHIMA(BE-), Yne 8:44 Diabolo, m. ne Lom 3:4 nansha mudi muntu yonso m. 1Yn 1:10 Katuena benze bubi, tumuvuija m. 1Yn 5:10 udi kayi witabuja mmumuvuije m. Mat 27:63; 2Ko 6:8; Tit 1:10; 1Yn 2:4, 22; 4:20; 2Yn 7; Bua 21:8. MUENA ETSHIOPI(BE-), Bz 8:27. MUENA GREKE(BE-), 1Ko 1:22 b. bakeba meji Gal 3:28 Kakuena muena Yuda anyi m. Lom 1:16; 1Ko 10:32; 12:13. MUENA ISALELE, Yne 1:47 m. kayi ne dishima Lom 11:1 meme panyi ndi m. wa mu MUENA KRISTO(BE-), Bz 11:26 kumpala Bena K. Bz 26:28 kungitabujija bua kulua m. 1Pt 4:16 ukenga bualu m., kumvu bundu MUENA LOMO(BE-), Bz 16:37 petu bikale b. Yne 11:48; Bz 23:27; 25:16; 28:17. MUENA LUBOMBO(BE-), Mat 7:5 M.! Anji patula Mat 15:7 b., Yeshayi wakambilamu buenu Mat 23:13 bafundi ne Bafalese, b.! Mat 24:51 neamuteke ku luseke lua b. MUENA LUKUNA(BE-), Mat 13:39 m. udi Diabolo Lom 12:20 bikala m. webe ne nzala 1Ko 15:25 pateka b. bonso muinshi mua makasa 1Ko 15:26 M. wa ndekelu udiye ujimija ndufu Yak 4:4 mulunda wa malu a pa buloba udi m. 1Pt 5:8 M. wenu Diabolo udi unyunguluka Mat 22:44; Lom 11:28. MUENA LULAMATU, Bua 19:11. MUENA LULENGU(BE-), Mat 25:26 Mupika m. Eb 6:12. ˆ MUENA MABAYA, Mak 6:3 Ki m. anyi MUENA MANUNGANYI(BE-), Yuda 16 mb., badi 1Ko 10:10. MUENA MASANDI(BE-), 1Ko 5:9 kanusombi ne b. 1Ko 6:9 b. kabakupiana Bukalenge Ef 5:5 kakuena m. udi ne bumpianyi 1Tm 1:10; Eb 12:16; 13:4, 4. MUENA MEJI(BE-), Mat 7:24 m. muibakile

445 Mat 11:25 musokoke b. ne bamanyi ˆ Lom 12:16 Kanudivuiji bena m. ku mesu kuenu 2Tm 3:15 mifundu, idi mua kukuvuija m. Lom 1:22; 11:25; 1Ko 4:10; Ef 5:15. MUENA MPATA, 1Ko 1:20 M. wa mu ndongoluelu MUENA MUDIMU(BE-). Tang. kabidi MUPIKA(BA-). Mat 9:37 bia kunowa bidi bia bungi, b. mbakese Mat 20:1 kuangata b. bua budimi buende ˆ Mak 10:43 munene, udi ne bua kuikala m. Luk 10:7 m. mmuakanyine difutu diende Luk 15:19 bu umue wa ku b. bebe Luk 16:13 M. wa mu nzubu kena mua ˆ Bz 4:30 mu dına dia m. webe Yezu Lom 13:4 udi m. wa Nzambi bua diakalenga Lom 13:6 badi b. ba Nzambi Lom 14:4 udi nganyi bua kulumbuluisha m.? Lom 15:8 Kristo wakalua bushuwa m. Lom 15:16 kuikala m. wa Kristo kudi bisamba Lom 16:1 Foyibe udi m. 2Ko 3:6 tukumbane bua kuikala b. ba 2Ko 11:15 b. bende badivuija pabu 1Tm 4:6 newikale m. muimpe wa Kristo 2Tm 2:15 m. kayi ne bualu bua kumvuila bundu Eb 8:2 m. wa muaba wa tshijila Yak 5:4 Difutu dinudi balame dia b. 2Ko 3:3; 6:4; Gal 2:17; Kls 1:23. MUENA MU DITUNGA, Luk 15:15. MUENA MUPONGO, Bz 13:6. MUENA MU TSHIMENGA, Bz 21:39. MUENA NSUDI(BE-), Mat 11:5; 26:6; Luk 4:27. MUENA NZUBU, Mat 10:25 m. ne: Belezebula Mat 24:43. MUENA SAMALEYA(BE-), Luk 10:33 Kadi m. Yne 4:9 kabena bapetangana ne b. Mat 10:5; Luk 17:16; Bz 8:25. MUENA TSHIKISU, 1Tm 3:3; Tit 1:7. MUENA TSHISUMI, Luk 6:15; Bz 1:13. MUENAYUDA(BE-), Lom 2:29 m. bua tshidiye Lom 3:29 udi anu Nzambi wa b. anyi? 1Ko 1:23 Kristo: tshilenduishi kudi b. 1Ko 9:20 b. ngakalua bu m. Gal 3:28 Kakuena m. anyi muena Greke Bua 3:9 bamba mudibu b. pabu kabayi b. Mat 2:2; 27:11; Kls 3:11. MUENDESHI, Yak 3:4 muaba udi m. musue kuya MUENDU(MI-), Mat 5:15 batu batemesha m., ki ˆ Mat 6:22 M. wa mubidi ndısu Mat 25:1 nsongakaji dikumi ivua miangate m. Luk 12:35 m. yenu ikale miteme Flp 2:15 nukenka bu m. ya ba pa buloba Yne 5:35; Bua 4:5. MUENGU, Gal 4:14 kanuvua bantuile mate bua m. ˆ MUENJI(BE-), Yak 1:22 nulue b. ba dıyi Yak 1:23, 25. MUENJI WA BUBI(BE-), Luk 15:7 Disanka dinene mu diulu padi m.

MUENA MPATA—MUJI(MI-) Eb 7:26 muakuidi munene mutapuluke ne b. Yak 5:20 udi umbusha m. mu njila uvuaye 1Pt 4:18 ntshinyi tshiafikila m.? MUENJI WA MALU MABI(BE-), Mat 11:19 mulunda wa b. Luk 15:2 wakidila b., udia nabu Luk 18:13 Nzambi, umfuilaku luse meme m. Yne 9:31 Nzambi katu uteleja b. Lom 5:8 patutshivua b. Kristo wakafua 1Tm 1:9 mikenji mmiela b. 1Tm 1:15 Kristo wakalua bua kusungila b. 1Pt 2:12 banubanda bu b. 1Pt 4:15 nansha umue kakengi bu m. MUENYI(BE-), 1Ko 14:11 nengikale m. kudi udi Ef 2:19 kanutshiena kabidi b. Eb 11:13 b. ne bena luendu pa buloba Mat 25:35; Luk 24:18; Yne 10:5; Ef 2:12, 19; Eb 11:9. MUENZEJANGANYI, Flp 4:3 m. nanyi wa MUEYELU, Bz 17:25. MUFALESE(BA), Mat 5:20 bafundi ne B. kanuena Mat 23:26 M. mpofu, anji sukula munda Luk 18:11 M. wakimana, kutuadija kusambila Yne 12:42 batshina bua B. kabalu kubipata Bz 5:34 Gamaliele, uvua M. ne mulongeshi Mat 12:14; 23:15, 23, 27, 29; Luk 5:21. MUFIDI, Eb 5:9 m. wa lupandu lua kudi bonso ˆ MUFIKILU WA DILEDIBUA, Mat 14:6; Mak 6:21. MUFUBA(MI-), Mat 23:27 ne m. ya bafue Yne 19:36 Kabakatshibula m. wende nansha MUFUKI, 1Pt 4:19. MUFUMBI, Mat 27:7 muaba wa m. wa ngesu Lom 9:21 M. kena ne bukokeshi pa dima MUFUNDI(BA-), Mat 5:20 makane mapite a b. Mat 7:29 ne bukokeshi, ki mbu b. babu Bz 19:35 Pakabatukija m. wa mu tshimenga MUFUTSHI, Eb 11:6 udi ulua m. MUIBAKI(BI-), Eb 11:10 Nzambi muenji ne m. 1Pt 2:7 dibue divua b. babenge Mat 21:42; Bz 4:11. ˆ MUIMPE(BI-), Mak 10:18 Kakuena muntu m., anu Luk 6:45 Muntu m. udi upatula tshintu Luk 18:19 Bua tshinyi udi umbikila m.? MUIMPE KUMONA, Eb 11:23 muana au m. MUINENDE, Luk 10:36. MUINSHI, Mat 13:5. MUISHI, Bua 14:11 M. wa dikenga diabu ubanda MUIVI(BI-), Mat 6:20 mu diulu mudi b. kabayi mua ˆ Mak 15:27 bapopele kabidi b. babidi pamue 1Ko 6:10 anyi b. kabakupiana Bukalenge Ef 4:28 M. kibi kabidi 1Ts 5:2 dituku didi dilua anu bu mutu m. ulua 1Ts 5:4 dituku adi kadinupapudi bu m. 1Pt 4:15 umue wa kunudi kakengi bu m. Bua 16:15 Tangila! Ndi ndua bu m. Luk 10:30; Bz 19:37. MUJI(MI-), Lom 11:16 bikala m. muikale wa tshijila 1Tm 6:10 dinanga dia makuta didi m.

MUJIKE(BA-)—MUKENJI(MI-) Eb 12:15 ne bua m. wa mulungu Mat 3:10; 13:21; Lom 11:18. MUJIKE(BA-), 1Ko 7:8 ngambila bantu batshidi b. 1Ko 7:32 m. udi uditatshisha bua Mukalenge MUJIKE. Tang. kabidi KAYI MU DIBAKA. MUKABA, Mat 3:4; Bz 21:11. MUKAJI(BA-), Yne 19:26 wakambila ne: M. Lom 1:26 b. babu mbashintulule 1Ko 7:2 mulume yonso ikale ne wende m. ne 1Ko 7:39 M. mmusuikibue kudi bayende 1Ko 11:3 ku mutu kua m. kudi mulume 1Ko 11:10 m. udi ne tshimanyinu 1Ko 11:12 mudi m. mufumine kudi mulume 1Ko 14:34 b. bapuwe mu bisumbu Ef 5:22 B. bakokele ba bayabu 1Tm 2:11 M. alonge mu tshimuma 1Tm 2:12 nganyishila m. bua kulongesha ˆ Bua 12:1 m. mukuabu uvua muvuale dıba Bua 12:17 Dragon wakakuatshila m. tshiji Bua 14:4 bavua kabayi badinyange ne b. Bua 17:3 m. musombe pa nyama wa luonji Bua 21:9 nenkuleje mukaji udi usedibua, m. Mat 11:11; 24:41; Luk 1:38; Yne 3:29; 1Ko 9:5; Ef 5:23, 28; 1Tm 3:2. MUKAJI MUENA MASANDI(BA-), Lom 7:3 ki m. to Yak 4:4 b., bulunda ne buloba budi MUKAJI MUPIKA, Gal 4:30 Ipata m. ne Gal 4:31 katuena bana ba m., kadi Luk 1:38. MUKAJI UDIBU BASELA, Bua 18:23. MUKAJI UDI USEDIBUA, Bua 21:2 bu m. MUKAJI WA MASANDI. Tang. NDUMBA. MUKALENGE(BA-), Mat 7:22 M., M., katuvua Mat 21:5 Tangila, M. webe udi ulua Mat 27:37 Yezu M. wa bena Yuda Luk 21:12 kumpala kua b. ne banguvena Yne 1:49 Labi, udi M. wa Isalele Yne 18:37 muudi wamba amu: ndi m. Yne 19:15 Katuena ne m. mukuabu Yne 20:18 Mariya: Ndi mumone M. Yne 20:28 Tomase: M. wanyi ne Nzambi wanyi! 1Ko 7:39 bua kusedibua, anu mu M. 1Ko 8:5 nzambi ya bungi ne b. ba bungi Ef 2:2 m. wa bukokeshi bua kapepe Ef 4:5 M. umue, ditabuja dimue 1Tm 1:17 M. wa tshiendelele, udi kayi 1Tm 6:15 M. wa badi bakokesha bu b. Yak 2:1 ditabuja dia M. Yezu Kristo 1Pt 3:6 Sala kudi Abalahama, umubikila m. Bua 16:14 adi aya kudi b. ba pa buloba Bua 19:16 Mfumu wa bamfumu ne M. wa Mat 11:25; Luk 7:25; Bz 17:7, 24; 1Tm 6:15; 2Tm 2:24; 1Pt 2:9. MUKALENGE MUKAJI, Mat 12:42 M. wa ku Sud Bua 18:7 Ndi bu m., tshiena mukamba

446 MUKALENGE MUTAMBE BUNENE, Luk 2:29 M., udi mua kulekela mupika Bz 4:24 M., wewe ke uvua mufuke diulu Bua 6:10 M. wa tshijila ne mulelela ˆ MUKAMBA 1, Luk 6:42 patula m. udi mu dısu MUKAMBA(BA-) 2, Luk 20:47 nzubu ya bakaji b. Luk 21:2 wakamona mukaji m. 1Tm 5:3 Unemeke bakaji b. badi b. balelela Yak 1:27 kutangila bana ba nshiya ne bakaji b. Bua 18:7 tshiena mukaji m. ˆ Mak 12:43; Luk 18:3; 1Ko 7:8. MUKANA, Luk 6:45 m. mudi muamba anu malu ˆ Luk 19:22 Ndi nkupisha ne meyi a m. muebe Lom 3:19 kupuwisha m. muonso Lom 10:10 udi ujukula ne m. bua kupeta 1Pt 2:22 kabavua basangane dishima m. Bua 14:5 basangane dishima m. muabu Luk 1:4; Bz 18:25; Gal 6:6; Bua 3:16. MUKANDA(MI-), 2Ko 3:1 m. ya kudimanyisha Kls 2:14 kukupula m. Eb 9:19 kumiaminaye m. ne bantu bonso Bua 20:12 nkuasa wa bukalenge, ne bakabulula m. Bua 21:27 bafunde mu m. wa muoyo wa Muana ˆ Mat 19:7; Mak 12:26; Bz 19:19; 23:25; Gal 3:10; Eb 10:7; Bua 17:8. MUKANKU(MI-), Mat 24:28; Bua 12:14. MUKAWU, Lom 10:19 Nennujule m. ne badi kabayi 1Ko 10:22 tudi tujula Yehowa m. anyi? 1Ko 13:4 Dinanga kadiena ne m. 2Ko 11:2 Ndi ne m. bua bualu buenu bilondeshile 1Ko 3:3. MUKELE, Mat 5:13 Nudi m. wa buloba ˆ Kls 4:6 Meyi enu ikale matue bu m. ˆ Mak 9:50. MUKENGESHANGANYI, 1Tm 1:13 mumvua m. MUKENJI(MI-), Mat 15:3 nubenga kutumikila m. Mat 22:40 M. yonso mmisuikila ku m. ibidi eyi ˆ Mak 12:28 ne: M. kayi udi wa kumpala? Luk 16:16 M. bivuaku too ku Yone Luk 24:44 malu avuabu bafunde mu M. ya Mose Yne 10:34 Ki mbafunde mu M. yenu Yne 12:50 m. wende udi umvuija muoyo Yne 14:21 Muntu udi ne m. yanyi Lom 1:32 bamanye m. miakane ya Nzambi Lom 2:14 tshibidilu tshia kuenza malu adi mu m. Lom 4:15 muaba udi kauyi m. kakuena Lom 7:2 usuludibua ku m. wa bayende Lom 7:12 M. yoyi nya tshijila Lom 7:22 Ndi nsanka bua m. ya Nzambi Lom 7:23 uluangana ne m. wa mu meji anyi Lom 8:2 mmukupikule ku m. wa bubi Lom 13:9 m. ne: Kuena ne bua kushipa 2Ko 3:7 bikala m. idi ifikisha ku lufu Gal 3:24 M. yakalua ndeji wetu kudi Kristo Gal 6:2 nukumbaje m. wa Kristo Gal 6:16 kuenda bilondeshile m. Kls 2:14 mukanda ne m.

447

MUKESE—MULAMI WA MIKOKO(BA-)

Kls 2:22 umvuangana ne m. ya bantu. 1Tm 1:5 tshipatshila tshia m. eu ndinanga 1Tm 1:18 Ndi nkupesha m. eu Timote, Eb 9:1 Tshipungidi tshia kumpala tshivua ne m. Eb 9:10 bivua m. ilomba mu diumvuangana Eb 10:1 M. mundidimbi wa malu mimpe Yak 2:8 nutumikila m. 1Yn 2:7 tshiena nnufundila m. mupiamupia 1Yn 5:3 pabi m. yende kayena ne bujitu ˆ Mat 5:17; Mak 12:31; Luk 2:1; Yne 10:18; Bz 16:4; Lom 6:14; 10:4; 13:8; Gal 3:19; Kls 2:20; 1Yn 1:5; 3:11, 23; Bua 12:17. MUKESE, Mat 11:11 m. mu Bukalenge Luk 9:48 udi wenza malu bu m. udi munene 1Tm 5:23. MUKEZUKE(BA-), Tit 2:5; Yak 1:27; 1Yn 3:3. MUKILA(MI-), Bua 9:10; 12:4. MUKOKESHI(BA-), Mat 2:6 b. ba mu Yuda Yne 7:48 M. nansha umue ki mmumuitabuje Yne 12:42 b. ba bungi bavua bamuitabuje Lom 13:1 Muntu yonso akokele b. Ef 6:12 katuena tuluangana ne b. Bz 3:17; 4:26; 17:6; 1Ko 2:8; Tit 3:1. MUKOKESHI WA BULOBA, Yne 14:30 m. ebu udi Yne 16:11 bakadi balumbuluishe m. wa Yne 12:31. MUKOKO(MI-), Mat 9:36 bu m. idi kayiyi ne Mat 10:6 m. mijimine ya mu nzubu wa Isalele Mat 10:16 nnutuma bu m. munkatshi mua Mat 18:12 m. lukama, kadi mukoko umue Mat 25:32 mulami wa m. utapulula mikoko Yne 10:16 m. mikuabu kayiyi ya mu Yne 21:16 Ulame m. yanyi mikese Bz 8:32 Bakaya nende ku tshishipelu bu m. 1Pt 5:3 kadi nulue tshilejilu kudi m. Mat 26:31; Lom 8:36; 1Pt 2:25. MUKOLE(BA-), Lom 15:1 a badi kabayi b. 1Ko 14:20 nulue bantu b. mu ngumvuilu 1Ko 16:13 bu bana balume, nuikale b. Ef 4:13 ku mulongo wa buntu b. Eb 5:14 biakudia bikole mbia bantu b. MUKOYA, Bua 22:11. MUKUABU, Gal 4:20 kuakula mu mushindu m. MUKUATSHIKI(BA-), 1Ko 5:11 kusomba ne m. 1Ko 6:10 anyi b. kabakupiana Bukalenge Tit 1:7 kikadi m. wa maluvu 1Tm 3:3. MUKUDIMUNYI, 1Ko 14:28 kakuyi m. udi ne bua MUKULAKAJE, Luk 1:18. MUKULUMPE(BA-), Tit 2:3; Flm 9. MUKUMBANE(BA-), Kls 1:28 muntu yonso m. mu 1Tm 3:10 Banji kubateta bikalabu b. 2Tm 3:17. MUKUMBANE BUA KULONGESHA(BA-), 2Tm 2:2 balume, kuikala pabu b. 2Tm 2:24 bupole kudi bonso, m.

MUKUMBANYINE(BA-), Mat 10:10 m. biakudia 2Ko 2:16 Nnganyi udi m. malu aa Lom 1:32. MUKUNA(MI-), Mat 4:8 m. mule mutambe Mat 17:20 nenuambile m., Umbuka muaba eu ˆ Mak 13:14 Yudaya batuadije kunyemena ku m. Luk 3:5 kulandakaja m. ne tukunakuna Bua 6:16 kuambila m. ne: Tupukilayi MUKUNA WA OLIVE, Luk 22:39; Bz 1:12. MUKUNA WA SINAYI, Bz 7:30. MUKUNA WA SIYONA, Eb 12:22 M. ne tshimenga Bua 14:1 Muana wa mukoko muimane pa M. MUKUNGULU, 2Pt 3:10 diulu nedipite ne m. MUKUNYI, Mat 13:37 M. wa maminu mimpe udi Yne 4:36 m. ne munowi basanke bonso pamue MUKUNZE, Bua 17:3 nyama wa luonji m. MUKUNZE KUNZUU, Bua 12:3. MULAMBU(MI-), Mat 9:13 tshiena musue m. Lom 12:1 nufile mibidi yenu bu m. udi ne muoyo Lom 13:7 udi ulomba m., m. 2Tm 4:6 bampongolola bu m. wa bia kunua Eb 10:1 kufila m. ya muomumue ku tshidimu Eb 10:12 wakafila m. umue bua mibi kashidi Eb 10:14 nku difila dia m. umue kudiye muvuije Eb 10:26 bubi ku bukole kakuena m. mukuabu Eb 13:15 kudi Nzambi m. wa kumutumbisha 1Pt 2:5 kufila m. ya mu nyuma idi Mat 5:24; Ef 5:2, 2. MULAMBUISHI WA BITADI(BA-), Mat 11:19 mulunda wa b. Mat 21:32 B. ne bakaji ba ndumba bakamuitabuja ˆ Mak 2:15 b. ba bungi bavua basombe ne Yezu ˆ Mak 2:16 udia ne b. ne benji ba malu mabi anyi? Luk 3:12 Nansha b. bakalua pabu bua kubatijibua Luk 18:10 Mufalese, mukuabu m. Luk 18:11 tuasakidila, bualu tshiena bu m. Luk 19:2 Zakayi; uvua mfumu wa b. uvua mubanji Mat 5:46; 18:17; 21:31; Luk 7:29; 15:1. MULAMBU WA BIA KUNUA, 2Tm 4:6 bakadi bampongolola bu m. Flp 2:17. MULAMI(BA-), Yne 10:16 tshisumbu ne m. Bz 16:35 bakatuma b. bua kuamba ne: 1Ko 4:1 b. ba malu masokoka a tshijila 1Ko 4:1 atumone tuetu bu ne b. 1Ko 4:15 b. 10 000 mu Kristo Ef 4:11 bakuabu bu b. ne balongeshi Eb 13:20 m. munene wa mikoko, Yezu Mat 9:36. MULAMI WA BINTU(BA-), Luk 12:42 M. kayi udi Tit 1:7 m. bia Nzambi, kena ne bua MULAMI WA MIKOKO(BA-), Mat 26:31 Nenkume m., mikoko Luk 2:8 b. bavua basombe pambelu Yne 10:11 ndi m. muimpe, ufila muoyo 1Pt 5:4 Pamueneka mfumu m. Mat 25:32.

MULAMI WA BINTU—MUNTU(BA-) MULAMI WA BINTU. Tang. MUSADIDI WA MUDIMU. MULANGALA, Eb 9:4 ne mana ne m. wa Alona MULAWU(MI-), Lom 12:14 nuelangana m. Gal 3:13 kutupikulaye ku m. wa Mikenji Bua 22:3. MULAYI(MI-), Lom 4:13 m. wa ne: neapiane Lom 9:4 mudimu wa tshijila ne m. 2Ko 7:1 bu mutudi ne m. eyi Gal 3:29 bumpianyi bilondeshile m. Eb 6:12 bapiana m. ku ditabuja Eb 8:6 tshimanyine pa m. mitambe Eb 11:39 kabavua bapete dikumbana dia m. 2Pt 3:13 bilondeshile m. wende, tudi Bz 2:39; Lom 4:14; Gal 3:16; Eb 11:13. MULEJI MPALA(BA-), Luk 8:49 m. mukuabu wa Yne 7:29 mufume kudiye bu muleji m. 2Ko 5:20 b. pa muaba Ef 6:20 lundi muikale m. walu mu nkanu MULELA, Yne 1:18 nzambi m. umuepele Yne 3:16 wakabapesha Muanende m. ˆ ˆ Kls 4:10 Mako m. wa Banaba Eb 11:17 Abalahama, wakafila muanende m. 1Yn 4:9 wakatuma Muanende m. umuepele MULELA UMUEPELE, Yne 1:14 bua muana m. Yne 3:16 wakabapesha Muana m. Yne 3:18; Eb 11:17; 1Yn 4:9. MULELELA(BA-), Yne 3:33 Nzambi udi m. Yne 4:23 batendeledi b. ne bua kutendelela 1Tm 1:2 muananyi m. mu ditabuja Eb 9:24 udi tshimfuanyi tshia muaba m. Bua 3:14 ntemu wa lulamatu ne m. Yne 15:1; 17:3; 1Yn 5:20; Bua 19:11. MULOMBI WA KA PA LUSE, Luk 16:20 m. mukuabu diende Lazalo MULOMBODI(BA-), Mat 15:14 mb. bampofu Mat 23:10 kabanubikidi ne: m., bualu M. udi umue Mat 23:16 Diakabi dienu nuenu b. bampofu 1Ko 3:10 m. wa midimu udi ne meji Bz 13:7; 18:12; 19:38; Lom 2:19. MULOMBODI MUNENE, Bz 3:15 bashipe M. Bz 5:31 wakamubandisha M. kuluaye Eb 2:10 avuije M. ˆ Eb 12:2 mesu kudi M. Bz 3:15; 5:31; Eb 2:10. ˆ ˆ MULONDO WA MAYI, Mak 14:13; Luk 22:10. MULONGESHI(BA-), Mat 13:52 m. yonso, bamane Mat 23:8 M. wenu udi anu umue, nuenu Mat 23:34 ndi nnutumina b. Yne 3:10 Wewe udi m. wa Isalele Yne 13:13 Nudi numbikila ne: M. ne Mukalenge 1Tm 2:7 m. wa bisamba bikuabu 2Tm 4:3 nebadiunguijile b. Eb 5:12 bua kuikala b. mpindieu Mat 10:24; 13:52; 23:34; Ef 4:11; Yak 3:1; 2Pt 2:1. MULONGI, Luk 6:40 M. kena mupite mulongeshi

448

MULONGO(MI-), Lom 13:1 mmatekibue mu m. 1Ko 15:23 muntu ne muntu mu m. wende: Kristo MULUISHI(BA-), Mat 10:36 B. ba muntu Mat 12:30 Muntu udi kayi ku luseke luanyi m. Luk 21:15 b. benu bonso Flp 1:28 kanuyi nutshina b. 1Tm 5:14 bua kabapeshi m. kuakula bibi Eb 10:27 tshiji tshiabutula b. MULUISHI WA KRISTO(BA-), 1Yn 2:18 b. ba bungi 1Yn 2:22; 4:3; 2Yn 7. MULULAMIJI, Lom 2:20 m. wa batshimbakane MULUMBULUISHI(BA-), Bz 13:20 b. too ne ku Yak 2:4. MULUME(BA-), Lom 1:27 b. ne b., benza malu a 1Ko 7:14 m. udi kayi muena kuitabuja mmujidila 1Ko 16:13 nuenze malu bu bana b. nuikale 2Ko 11:2 mvua mulaye kudi m. umue Ef 5:25 B., tungunukayi ne kunanga bakaji Kls 3:19 b., nutungunuke ne kunanga bakaji MULUNDA(BA-), Luk 16:9 nudikebele b. ku biuma Yne 15:13 muntu ufila muoyo wende bua b. bende Yak 2:23 kubikila Abalahama ne: M. wa Yehowa Yak 4:4 m. wa buloba mmuena lukuna wa Mat 11:19; 20:13; 26:50; Yne 15:14; 19:12. MUMANYISHI WA LUMU LUIMPE(BA-), Ef 4:11 banga bu b., 2Tm 4:5 enza mudimu wa m. MUMANYISHI WA MUKENJI(BA-), Mat 11:10 Meme ndi ntuma m. wanyi MUMUE, Flp 2:6 kuangata muaba, m. ne Nzambi MUNANGA(BA-), Mat 3:17; 1Ko 10:14; 2Ko 7:1; 1Pt 4:12. MUNANGIBUE, Lom 11:28 m. bua bualu bua MUNDA, Luk 11:39 m. muenu mmuwule ne lukuka Lom 7:20 ki mmeme, kadi mbubi budi m. muanyi Lom 7:22 bilondeshile tshindi m. muanyi 1Ko 3:16 nyuma wa Nzambi m. muenu anyi? 2Ko 4:16 bumuntu bua m. buvuijibua bupiabupia Ef 3:16 bakole mu muntu unudi m. Yne 3:4. MUNDA MASHI, Bz 28:8 Popoliyo wela m. MUNDIDIMBI, Kls 2:17 Malu aa adi m. wa malu Eb 8:5 ne m. wa malu a mu diulu Eb 10:1 Mikenji mikale ne m. wa malu Yak 1:17 anyi ukudimuka bu m. MUNENE(BA-), Eb 7:7 muntu m. ubenesha Bz 25:23. MUNGANGA, Luk 4:23 M. diondopa Luk 5:31 dijinga ne m., anu badi basama Kls 4:14 Luka m. munangibue MUNOWI(BA-), Mat 13:39 b. mbanjelu Yne 4:36 M. ukadi wangata difutu MUNTU(BA-), Mat 4:4 M. kena ne bua kuikala ne Mat 12:18 M. wanyi undi musungule Bz 3:23 M. yonso udi kayi uteleja Lom 5:12 muakalua bubi pa buloba bua m.

449

MUNTU MUDIKADILE—MUPIAMUPIA(MI-)

1Ko 9:8 ngamba bilondeshile lungenyi lua b.? 1Ko 9:19 ne budikadidi kudi b. bonso 1Ko 15:47 M. wa kumpala ngua pa buloba 2Ko 5:16 katuena bamanye m. bilondeshile Gal 1:11 lumu ki ntshintu tshifumine kudi m. Ef 1:14 kupikula b. ba Nzambi Ef 3:16 nuvuijibue bakole mu m. unudi munda 1Pt 3:4 m. musokome wa mu muoyo 2Pt 3:11 kuikala b. ba mushindu kayi Yuda 16 balabidila b. bua kupeta bintu Bz 2:17; 1Ko 1:29; Flp 2:8; 2Pt 1:20. MUNTU MUDIKADILE, Gal 3:28 kakuena m. Ef 6:8; Kls 3:11. ˆ MUNTU MUNENE, Mak 15:43. MUNTU NEBE(-TU), Luk 10:27 kunanga m. muudi Lom 13:10. MUNTU WA NZAMBI, 1Tm 6:11; 2Tm 3:17. MUNU, Luk 11:20 ngipata bademon ne m. wa Mat 23:4; Yne 20:25. MUNYA, Mat 20:12. MU NYUMA, 1Ko 2:14 badi baakonkonona m. Gal 6:1. MUOMUMUE, Yne 5:18 udivuija m. ne Nzambi Eb 1:12 nebishintuluke, kadi wewe udi m. 1Pt 3:1 Bia m., nuenu bakaji nukokele babayenu Yuda 3; Bua 21:16. MUONJI(MI-), Yne 2:15 mfimbu ne m., kuipata Bz 2:24 pakamusululaye m. ya lufu Yak 3:3 m. ya kusuika nayi mbanga ya kabalu MUONJI WA MVINYO, Bua 14:18 tumuma tua m. MUOYO(MI-), Mat 5:8 Badi ne m. mutoke mba Mat 10:28 mua kushipa m. ne mubidi Mat 15:8 m. yabu kayena kundi, idi kule Mat 16:26 mupete buloba, kadi mujimije m. wende Mat 22:37 kunanga Yehowa ne m. wonso Mat 26:41 M. mmusue kuenza, kadi mubidi Luk 9:25 mupete buloba kadi ujimina m. Yne 3:16 kafu, kadi ikale ne m. ˆ Yne 4:10 uvua kuikala mukupeshe mayi a. Yne 5:26 Tatu ne m. munda muende Yne 6:51 neikale ne m. bua kashidi Yne 11:25 nansha yeye mufue, neapetulule m. Yne 11:25 ndi dibika ne m. Yne 14:6 ndi njila ne bulelela ne m. Yne 17:3 budi bumvuija m. wa tshiendelele Lom 1:17 muakane neikale ne m. bua ditabuja Lom 4:17 Nzambi, upesha bafue m. ne ubikila Lom 6:10 m. udiye nawu pa bidi bitangila Nzambi Lom 6:11 m. pa bidi bitangila Nzambi mu Kristo Lom 6:23 dipa didi Nzambi ufila m. wa Lom 7:9 Mvua ne m. tshikondo kampanda Lom 10:5 Mikenji neikale ne m. Lom 10:10 ditabuja mu m. wende Lom 14:7 Kakuena muntu udi ne m. bua 1Ko 15:22 mu Kristo bonso nebapete m. ˆ Ef 1:18 Mmutokeshe mesu a m. wenu

Flp 1:27 ne m. umue bua ditabuja 1Ts 4:15 tuetu badi ne m. badi bashala Eb 3:8 kanupapishi m. bu dituku 1Pt 1:3 wakatulela bua ditekemena didi ne m. 1Pt 2:5 nuenu bu mabue adi ne m. 1Yn 1:2 m. wakamueneka patoke Bua 2:10 nenkupeshe tshifulu tshia m. Bua 15:7 Nzambi udi ne m. kashidi ne Bua 20:4 m. ya bantu bavuabu bashipe ˆ Mak 14:34; Luk 12:34; Yne 5:24; 12:25; Lom 8:13; 1Ko 15:45; 2Ko 3:3; Yak 4:8; 5:8; 1Pt 3:10; 3:15; Bua 17:17. MUOYO AU, Mat 27:29; Luk 1:28; Yne 19:3. MUOYO MUIMPE, Lom 9:15 nendeje m. kudi 2Ko 9:2. MUOYO MUJIMA, Bz 2:46 disanka ne m. Lom 12:8 apeshangane ne m. 1Ko 9:17 ngenza ne m., ndi ne difutu Gal 4:10 nunemeka ne m. matuku Ef 6:5 nutumikile ne m. bu badi Ef 6:6 disua dia Nzambi ne m. Kls 3:23 Malu anudi nuenza, nuenze ne m. 2Tm 1:17 wakankeba ne m. 1Ts 3:10. MUOYO MULE, Lom 9:22 Nzambi, ne m. Lom 2:4; Gal 5:22. ˆ MUOYO MUPAPE(MI-), Mat 19:8; Mak 10:5. MUOYO MUTOKE, 1Ko 5:8 diampa dia m. 2Ko 1:12 ne m. wa kudi Nzambi 2Ko 2:17 ne m. bu batumibue kudi Nzambi 2Ko 8:21 tuenza malu onso ne m. Kls 3:22 basankishi ba bantu, kadi ne m. MUOYO UMUE, 2Pt 1:5. MUOYO WA DISANKA, 1Pt 5:2 Nulame ne m. MUPALE, Yne 10:20 Udi ne demon, m. 2Ko 11:23 Ndi ngandamuna bu m. MUPELE(BA-), Luk 4:18 kuambila b. lumu luimpe Yne 12:8 nudi ne b. matuku onso 2Ko 6:10 bu b. petu tuvuija ba bungi babanji 2Ko 8:9 wakalua m. bua bualu buenu Yak 2:5 Nzambi kavua musungule b. ˆ Mat 11:5; Mak 12:43. MUPENDIANGANYI(BA-), 1Ko 5:11 nulekele kusomba ne m. 1Ko 6:10 b. kabakupiana Bukalenge MUPENDI WA NZAMBI(BA-), 1Tm 1:13; 2Tm 3:2. MUPENYI(MI-), Mat 24:27 m. wa mvula ku Est Luk 10:18 Satana mumane kukuluka bu m. ˆ Bua 11:19 Kuvua m. ne meyi ne mvula Bua 4:5; 8:5. MUPESHI WA MIBELU, Lom 11:34 mulue m.? MUPIAMUPIA(MI-), Mat 26:29 dingamunua m. Yne 13:34 Ndi nnupesha mukenji m. Lom 6:4 tuende mu muoyo m. Bua 14:3 umvuika bu musambu m. Eb 10:20; Bua 3:12.

MUPIAMUPIA MU DITABUJA—MUSHINGA MUKOLE MUPIAMUPIA MU DITABUJA, 1Tm 3:6 kikadi muntu m. MUPIANYI(BA-), Mat 21:38 M. wa bintu nyeye eu Lom 8:17 tudi b.: b. ba Nzambi, b. ne Kristo Gal 3:29 kankanunuina ka Abalahama, b. Ef 1:11 nende bu b. bu muvuabu Eb 1:2 Muana, muteke m. wa bintu bionso Gal 4:7; Eb 6:17; 11:9. MUPIKA(BA-). Tang. kabidi MUENA MUDIMU(BE-). Mat 6:24 Kanuena mua kuikala b. ba Nzambi Mat 24:45 M. kayi wa lulamatu udi mudimuke Mat 24:48 Kadi m. mubi au yeye mua Mat 25:30 Kupayi m. wa tshianana au Luk 12:37 B. aba nebikale ne disanka padi mfumu Luk 17:10 nuambe ne: Tudi b. ba tshianana Yne 8:34 udi utungunuka ne bubi m. wa bubi Yne 13:16 M. ki mmupite mfumuende Bz 2:18 nengitshikijile too ne b. banyi Lom 6:6 katutungunuki ne kuikala b. ba bubi Lom 6:16 nudi b. ba muntu unudi nutumikila Lom 7:6 tuikale b. ba Nzambi mu mushindu 1Ko 7:23 lekelayi kulua b. ba bantu Gal 1:10 tshivua mua kuikala m. wa Kristo Gal 3:28 kakuena m. anyi muntu mudikadile Gal 5:13 nukuatshilangane mudimu bu b. 2Pt 2:19 udibu bapite bukole, m. wa Bua 19:2 mmusombuele mashi a b. bende Mat 20:27; Yne 8:35; Lom 6:17, 18, 19, 20; Gal 4:7; Ef 4:8; 2Tm 2:24; 1Pt 2:16; 2Pt 2:19. ˆ MUPODI, 1Ko 15:52 mu m. wa dısu MUPOLE MALU, Mat 11:29 meme ndi m. ne Mat 21:5 Mukalenge webe udi ulua kuudi m. ˆ MUPOSTOLO(BA-), Mat 10:2 Mena a b. 12 1Ko 4:9 b. balue bantu ba kubandilabu 2Ko 11:13 bantu ba nunku mb. ba dishima 2Ko 12:12 bimanyinu bia m. bivua bienjibue Gal 1:1 Paulo, m. udi kayi mufumine kudi bantu Eb 3:1 m. ne muakuidi munene: Yezu ˆ Mak 3:14; 1Ko 12:28; 15:9; Bua 21:14. MUPOTE(BA-), 1Ko 3:18 alue m. bua ikale muena 1Ko 4:10 tudi b. bua bualu bua Kristo MUPROFETE(BA-), Mat 5:12 bakengeshe b. bavua Mat 7:15 b. ba dishima badi bu mikoko Mat 13:57 M. utu utumbila miaba yonso ˆ Mak 13:22 b. ba dishima nebajuke Bz 3:21 Nzambi mumanyishe mukana mua b. Bz 3:22 Nzambi neanujudile m. bu meme Yak 5:10 londayi tshilejilu tshia b. Bua 11:18 kupesha bapika bebe b. difutu Bua 16:13 mukana mua m. wa dishima Mat 11:9; Yne 7:40; Bua 2:20; 18:24; 19:20. MUPROFETE MUKAJI, Luk 2:36, 37 Ana, m. MUPROFETE WA DISHIMA, Bua 16:13. MUPUANGANE(BA-), Mat 5:48 kuikala b. bu mudi Eb 2:10 avuije Mulombodi Munene m. Eb 7:28 diteka Muana udi muvuijibue m.

450

Eb 10:14 muvuije bantu ba tshijila b. Eb 11:40 kabavuijibu b. tuetu katuyiku 1Yn 4:18 ki mmuvuijibue m. mu dinanga Flp 3:12; Eb 5:9. MUPUEKELE(MI-), Mat 11:29 ndi m. mu Flp 3:21 kukudimuna mibidi yetu m. bua Eb 7:7 munene udi ubenesha muntu m. 2Ko 10:1. ˆ MUSAKA, Mak 2:4. MUSALAYI(BA-), Luk 21:20 kudi b. 2Tm 2:3 Bu m. muimpe wa Kristo Mat 22:7; Yne 19:23; Bz 10:7; 1Ko 9:7. MUSAMBI. Tang. MUAMBULUISHI. MUSAMBU(MI-), Mat 26:30 kutumbisha ne m. Bz 16:25 Paulo ne Sila batumbisha Nzambi ne m. Ef 5:19 m. ya mu nyuma, ne miziki Kls 3:16 kutumbisha Nzambi ne m. ya Bua 15:3 Badi bimba m. wa Mose Luk 20:42; Ef 5:19; Yak 5:13. MUSANGU UMUE, Luk 4:5 makalenge m. MUSEDIANGANYI, Mat 25:1 kuakidila m. Mat 9:15; 25:5, 6, 10; Yne 3:29. MUSELA, Lom 7:2 mikenji mmisuike mukaji m. MUSELE, 1Ko 7:33 mulume udi m. MUSHADILE, Mat 2:6 kuena musoko m. MUSHETE, Bua 11:19. ˆ MUSHIMI, Yne 4:14 munda muende bu m. wa mayi MUSHINDU(MI-), Bz 1:11 nealue mu m. wa Lom 7:6 bapika mu m. mupiamupia 1Ko 4:17 neanuvuluije m. yanyi ya 1Ko 7:21 m. wa kupeta budikadidi 1Ko 7:24 muntu ne muntu ashale m. uvuaye Gal 6:10 patutshidi ne m., tuenzelayi Eb 2:14 udi ne m. wa kukebesha lufu Eb 11:15 bavua mua kupeta m. wa kupinganaku Yak 3:7 m. yonso ya nyama ya tshisuku 1Ko 7:20; 1Ts 5:22; Eb 8:5. MUSHINDU WA KULONGESHA, Mat 7:28; Luk 4:32; Tit 1:9. MUSHINGA, Mat 13:46 dibue dia busanga dia m. 1Ko 6:20 banusumbe ku m. mukole Flp 1:10 malu adi ne m. wa bungi Flp 1:24 bidi ne m. bua kushala mu mubidi Flp 3:8 bu bijimija bua m. mutambe Flp 4:17 dimuma didi divudija m. wenu 1Ts 5:13 m. mu dinanga bua mudimu 1Tm 4:8 kadi dilamata Nzambi didi ne m. 2Tm 1:14 Ulame bimpe tshintu tshia m. Eb 9:17 tshipungidi ne m. padiku lufu Eb 10:29 mupepeje m. wa mashi a Yak 1:3 m. wa ditabuja dienu udi mutetshibue 1Pt 1:7 m. wa ditabuja dienu udi mutetshibue 1Pt 1:7 m. wa ditabuja udi mutambe wa ngolo ˆ 1Pt 3:4 m. wa bungi ku mesu kua Nzambi Mat 27:9; 1Ko 7:23. MUSHINGA MUKOLE, Mat 23:23 malu a m. 1Tm 2:9 badilengeje, kabayi ne bilamba bia m.

451 1Pt 1:19 mashi a m., a Kristo 1Pt 2:4 disungula kudi Nzambi ne dia m. 1Pt 2:6; 2Pt 1:4; Bua 17:4. MUSHIPA(MI-), Mat 12:40 munda mua m. munene Mat 14:19 mampa atanu au ne m. ibidi MUSHIPI(BA-), Yak 2:10 mmulue m. wa mikenji Bz 7:52. MUSHIPIANGANYI(BA-), Yne 8:44 Yeye uvua m. 1Ko 10:10 bakabashipa kudi m. Eb 11:28 m. kenzedi banabute babu bibi 1Yn 3:15 Muntu udi mukine muanabu m. Bz 3:14; 1Pt 4:15. MUSHIPI WA MIKENJI, 2Ts 2:8 m. needibue Lom 2:25; 2Ts 2:3, 3; Yak 2:11. ˆ MUSOKO(MI-), Mat 9:35; 10:11; Mak 6:6. MUSOKOKO, Yne 18:20 bumvua muakule mu m. Mat 6:4; Ef 5:12. MUSOKOME, Mat 6:6 usambile Tatu udi muaba m. MUSOMBUEDI, Lom 13:4 m. bua kuleja tshiji ˆ MUSUKULA-MPAMPA, Mat 27:48; Mak 15:36; Yne 19:29. MUSULU, Bua 16:12 kabakudi kende pa m. ˆ Bua 22:1 Wakandeja m. wa mayi a muoyo MUSUMBA(MI-), Mat 21:9 M. ya bantu bavua bela Bua 7:9 tangila, m. munene bafuma mu Yne 6:5. MUSUMBA MUNENE WA BANTU, Bua 7:9 m. bavua muntu kayi ˆ ˆ Bua 19:6 dıyi dia m. ne mukungulu wa mayi ˆ MUSUMBA WA BANTU, Mak 12:37 M. uvua MUSUNGIDI, Luk 2:11 mbanulelele lelu M. Bz 5:31 kuluaye Mulombodi Munene ne M. Lom 11:26 M. neafume mu Siyona 1Tm 4:10 Nzambi udi M. wa bantu ba 1Yn 4:14 mutume Muanende bua kuikalaye M. Bz 7:35; 13:23; 2Tm 1:10. MUSUNYI(MI-), 1 Ko 15:44 mubidi wa m. 1Ko 15:50 m. ne mashi kabiena mua kupiana MUTAMBE BUIMPE, Eb 8:6. MUTAMBE BUKESE, Eb 8:11 udi m. 1Ko 15:9. MUTAMBE BUNENE, Bz 7:48 M. kena usomba mu Flp 3:8 mushinga m. wa dimanya Eb 1:3 ku tshianza tshia balume tshia M. Eb 8:1 nkuasa wa bukalenge wa M. mu diulu Luk 1:32, 76; 6:35; Bz 16:17. MUTANGIDI(BA-), Bz 20:28 nyuma munuteke b. 1Tm 3:2 m. udi ne bua kuikala kayi 1Pt 2:25 mulami ne m. wa anyima yenu Tit 1:7. ˆ MUTANGIDI WA NSUNAGOGA(BA-), Mak 5:22; Luk 8:49; 13:14; Bz 13:15; 18:8. MUTATAKANE, 2Ko 11:16. MUTEKETE MUBIDI , Mat 4:24; 9:2; Luk 5:24. MUTENDELEDI(BA-), Yne 4:23 b. balelela ne bua Yak 1:26 wela meji ne: m. wa Nzambi

MUSHIPA(MI-)—MUTU(MI-) MUTENDELEDI WA MPINGU(BA-), 1Ko 5:11 nulekele kusomba ne m. 1Ko 5:10; 6:9; 10:7; Ef 5:5. MUTETSHIANGANYI, Mat 4:3 M. wakalua 1Ts 3:5 M. uvua mua kuikala munutete MUTOKE(MI-), Mat 5:8 Badi ne muoyo m. mba 1Tm 1:5; 2Tm 2:22; Bua 7:9; 20:11. MUTOTO(MI-), 1Ko 15:41 m. mmishilangane ku Bua 2:28 Nemmupeshe m. wa nkesha Bua 12:1 tshifulu tshia butumbi tshia m. MUTOTO WA NKESHA, 2Pt 1:19 m. ubanda mu Bua 2:28 Nemmupeshe m. Bua 22:16 kankanunuina ka Davidi, ne m. MUTOYI, Lom 10:18. MUTSHI(MI-), Mat 3:10 m.; udi kawuyi ukuama Mat 7:18 M. muimpe kawena mua kukuama Mat 15:13 M. wonso udi Tatu mukune Mat 24:32 Nulongele ku tshilejilu tshia m. wa Bz 5:30 Yezu unuvua bashipe bakudike ku m. 1Ko 4:21 Ndue kunudi ne m. Gal 3:13 bakudika ku m. mmuedibue mulawu 1Pt 2:24 mibi yetu mu mubidi wende ku m. Bua 11:4 mbafuanyikija ne m. ibidi ya olive Mat 26:47, 55; Luk 6:43; 22:52; Bua 7:3; 22:2. MUTSHIMBAKANE, Mat 5:22 Udi m. wa Luk 12:20 muntu m., badi balomba muoyo MUTSHIMUNYI, Bua 2:7 m. nemmuanyishile bua Bua 3:21 M. nemmuanyishile bua kusomba Bua 2:11, 17, 26; 3:5, 12. MUTSHIPU, Eb 6:17 Nzambi, wakenza m. Bz 2:30; Eb 7:20, 28. MUTSHI WA KUSHIPULA NAWU, Mat 3:12; Luk 3:17. MUTSHI WA MAKENGA(MI-), Mat 27:40 tuluka ku m.! ˆ Mak 15:32 Kristo atuluke ku m. Luk 9:23 ambule m. ku dituku ku dituku Luk 23:26 bakamuteka m. pa dikaya Ef 2:16 bantu diambuluisha dia m. Flp 2:8 ku lufu, eyowa, lufu lua pa m. Flp 3:18 bena lukuna ba m. wa Kristo Kls 2:14 pavuaye muwupopele ku m. Eb 12:2 Yezu wakatantamena m. Mat 10:38; Yne 19:31; 1Ko 1:17; Gal 6:14. MUTSHI WA MFIGI, Mat 24:32 tshilejilu tshia m. Mat 21:19, 20, 21; Luk 13:6, 7. ˆ MUTSHI WA MUKANDA, 3Yn 13 ne m. ne mayi a MUTSHI WA MUOYO(MI-), Bua 2:7 kudia ku m. Bua 22:19 Nzambi neumbushe tshitupa ku m. MUTSHI WA MVINYO, Yne 15:1 Ndi m. mulelela MUTSHI WA OLIVE(MI-), Bua 11:4 m. ibidi Lom 11:24. MUTSHI WA TSHIKOKEDI, Mat 11:30 m. wanyi Mat 11:29; Gal 5:1. MUTU(MI-), Mat 8:20 ne muaba wa kuteka m. Luk 21:28 nujule m. muulu, bualu dipikudibua Bz 18:6 Mashi enu ikale pa m. yenu Lom 12:20 makala a kapia pa m. pende

MUTUANGAJI—NGIKADILU 1Ko 11:10 tshimanyinu tshia bukokeshi ku m. Kls 1:18 yeye udi m. wa mubidi Kls 2:19 ne kayi mulamate ku m. 1Ko 11:3; Ef 1:22; Bua 12:1; 13:3. MUTUANGAJI, 1Tm 2:5 m. umue pankatshi pa Eb 12:24 Yezu m. wa tshipungidi tshipiatshipia Gal 3:19, 20; Eb 8:6; 9:15. MUTU WA NZUBU(MI-), Luk 12:3; 17:31; Bz 10:9. MUTUMIBUE, Flp 2:25 Epafodito udi, m. wenu MUTUMIKIDI(BA-), Flp 2:8 kuluaye m. too ne ku Lom 2:13. MUTU MUKOLE, Lom 9:18 kulekela alue ne m. 2Tm 3:4 batungidianganyi, bena m. Tit 1:7; 2Pt 2:10. MUTUNGU(BA-), Mat 19:12 badi baledibue b. Bz 8:27. MUTUTU(MI-), Luk 12:47 nebamutute m. mukole Luk 12:48. MUULU, Flp 3:14 difutu dia dibikila dia m. MUVUNGU(MI-), Luk 4:17 Bakamupesha m. wa 2Tm 4:13 ulue ne m., nangananga ya biseba Eb 10:7 mu m. wa mukanda mbafunde Bua 5:5 mmutshimune bua kukangula m. MUYIDI(BA-), Mat 28:19 ba mu bisamba bionso b. ˆ Yne 8:31 bashale mu dıyi dianyi nudi b. banyi Mat 10:24, 42; 26:26, 56. MUYISHI, 1Tm 2:7 Bakansungula bua kuikala m. 2Tm 1:11 banteke bua kuikala m. walu 2Pt 2:5 Nowa m. wa buakane MUZABI(MI-), Luk 15:22 Luayi lukasa ne m. Luk 20:46 bafundi basue kuendakana bavuale m. Bua 7:14 mbasukule m. yabu, bayitokeshe ˆ Mak 16:5; Bua 6:11; 7:9, 13. ˆ MVINYO, Yne 2:9 mayi akavuabu bakudimune m. 1Tm 5:23 nuaku m. mukese bua tshifu Bua 18:3 m. wa dijinga dikole dia masandi Mat 9:17; 26:29; Ef 5:18. MVITA, Mat 24:6 bua m. ne ngumu ya m. 1Ko 14:8 nnganyi wadilongolola bua m.? 2Ko 10:4 bia m. bietu ki mbia mubidi 1Tm 6:12 Uluangane m. mimpe ya ditabuja 2Tm 4:7 Ndi muluangane m. mimpe Yuda 3 nuluangane m. mikole bua ditabuja Bua 12:7 M. yakajuka mu diulu: Mikaele Bua 16:14 m. ya dituku dinene dia Nzambi Luk 21:9; Yak 4:1; Bua 19:11. MVUADILU, 1Tm 2:9 badilengeje ne m. muakane MVULA WA KABUTU, Mat 24:38 M., bavua badia 2Pt 2:5 mulokeshe m. pa buloba MVULA WA MABUE, Bua 8:7.

N NAFATALE, Mat 4:13. ˆ NAMANA, Luk 4:27. NANSHA, 1Pt 1:7 ngolo udi ujimina n. mudibu NATANAELE, Yne 1:45, 46, 47, 48, 49; 21:2. NAZALETA, Yne 1:46 Tshintu tshimpe mu N.? Mat 2:23; 4:13; 21:11; Yne 19:19; Bz 2:22.

452 NDEJI, Gal 3:24 Mikenji yakalua n. wetu NDEKELU, Mat 19:30 ba kumpala nebikale ba n. 1Ko 15:26 Muena lukuna wa n. kujimija ndufu 1Ko 15:45 Adama wa n. wakalua nyuma Ef 1:10 ku n. kua bikondo Flp 1:6 neaye nawu too ne ku n. 2Tm 4:7 ndi munyeme lubilu mufike ku n. Eb 8:13 mutuishe tshia kumpala ku n. 2Pt 2:20 ku n. badi balua babi batambe Bua 22:13 ndi wa kumpala ne wa n. ˆ Mat 20:8, 16; Mak 9:35; 1Yn 2:18; Bua 1:17; 2:26. NDENALIYO, Mat 20:2 n. umue ku dituku Mat 20:9 yonso wakapeta n. umue ˆ Mak 12:15 Luayi ne n. bua mmumone Mat 20:10, 13; 22:19; Luk 20:24. ˆ NDIMBA, Bua 16:13 meyi a bukoya avua bu n. NDONDO, Lom 8:39. NDONGOLUELU WA(YA) MALU, Mat 13:39 Dinowa didi nshikidilu wa n. Mat 24:3 ku nshikidilu kua n. eu? ˆ 2Ko 4:4 nzambi wa n. eu mufofomije mesu Gal 1:4 kutusungila ku n. mubi Eb 1:2 nku butuangaji buende muenze n. ˆ Mat 28:20; Mak 10:30; Luk 18:30; 1Tm 6:17. NDUMBA(BA-), Mat 21:31 bakaji ba n. badi 1Ko 6:15 kubivuija bitupa bia mubidi wa n. anyi? Yak 2:25 babale Lahaba mukaji wa n. muakane Bua 17:5 Babilona mamu wa b. Bua 17:16 nebikine n. eu, nebimupawule Luk 15:30; Eb 11:31; Bua 17:1, 15; 19:2. NEJE, Bua 1:14. NE MUOYO, Mat 22:32 udi Nzambi wa badi n. ˆ Eb 4:12 dıyi dia Nzambi didi n. ne bukole Bua 1:18 tangila! ndi n. bua kashidi 2Ko 13:4; 1Ts 4:17; Eb 7:25; 1Pt 3:18; Bua 19:20. NGABU, Ef 6:16 Nuambule n. munene wa ditabuja NGAKUILU, Mat 26:73 n. webe udi ukufunda NGASA, Lom 5:21 n. udi ne bua kukokesha Lom 11:6 Bikalabi bua n., ki mbua bienzedi 2Ko 12:9 N. wanyi mmukukumbane Ef 2:8 Bua n. eu, nudi basungidibue Eb 2:9 ku n. wa Nzambi, alabuile yonso lufu Eb 4:16 nkuasa wa bukalenge wa n. Yak 4:6 upesha badi badipuekesha n. Yne 1:17; Bz 6:8; Lom 5:15; 2Ko 6:1; Ef 2:7; Eb 10:29; 12:28. NGELELU YA MEJI, 2Ko 10:5 tutonkola n. NGENA, Mat 10:28 kushipa muoyo ne mubidi mu N. Mat 23:15 mukumbanyine N. misangu ibidi Mat 23:33 kunyema dilumbuluisha dia N.? ˆ Mak 9:43 kukuelabu mu N. ne bianza bibidi Luk 12:5 bukokeshi bua kuela mu N. Yak 3:6 kapia ka ludimi kafuma mu N. ˆ Mat 5:22, 29, 30; 18:9; Mak 9:45, 47. NGENDA MUSHINGA(BA-), Bua 18:3 b. bavua Mat 13:45; Bua 18:11. NGIKADILU, Lom 1:20 n. yende idi kayiyi

453 NGOLO, Yak 5:3 N. ne biamu bia arjan Bua 21:18, 21. NGOMBE, 1Ko 9:9 kusuika mbanga ya n. ushipula Eb 9:12 mashi a mbuji ne a bana ba n. Eb 10:4. ˆ NGONDO, Luk 21:25 bimanyinu mu dıba, mu n. ne ˆ Bz 2:20 dıba nediandamuke, n. nealue mashi Gal 4:10 nunemeka matuku, ne n. Bua 12:1 n. uvua muinshi mua makasa ende Bua 22:2 ikuama bimuma n. yonso Kls 2:16; Bua 21:23. NGONGA, 1Ko 13:1 bu n. udi udila NGULUBE, Mat 7:6 kanukupidi n. busanga Luk 15:15 kumutumaye bua kulama n. ˆ 2Pt 2:22 n. uvuabu buoweshe mayi ˆ Mat 8:30; Mak 5:11; Luk 8:33. NGUMBU, 2Ko 10:4 kutonkola n. idi mikole NGUMVUILU, 1Ko 14:20 kanulu bana mu n. wa NGUVENA(BA-), Mat 10:18; 1Pt 2:14. NIKODEMO, Yne 3:1, 4, 9; 7:50; 19:39. NINIWE, Mat 12:41 nebajule bantu ba mu N. NJILA, Mat 3:3 lulamijayi n. yende Mat 7:14 n. udi ufikisha ku muoyo Mat 22:9 n. idi miye pambelu pa tshimenga Yne 14:6 ndi n. ne bulelela ne muoyo Bz 9:2 bonso ba mu N. wa Nzambi Bz 19:9 bakula bibi bua N. kumpala kua bantu Bz 22:4 mukengeshe N. eu too ne ku lufu Bz 24:14 n. udibu babikila bu kasumbu Lom 11:33 kulondolola n. yende 1Ko 10:13 nealongolole n. wa kupatukamu Eb 12:13 kululamijila makasa enu n. Bua 15:3 N. yebe mmiakane ne milelela ˆ Mat 10:5; 13:4; 20:17; Mak 11:8; Bz 8:26; 2Pt 2:2. NJILA MUNENE(MI-), Mat 12:19; Bz 5:15. NJILA UMUE, Flp 3:16 ne kuenda mu n. NJILAYA BIBENDA, Luk 3:5 n. idi ne bua kulua ˆ NJIWU, 1Ko 15:30 tudi mu n. dıba dionso? 2Ko 11:26 n. ya kudi bivi Luk 8:23; Lom 8:35. NKANU, Bz 12:7 N. ivua ku bianza yakamata Ef 6:20 muleji mpala walu mu n. NKASHAMA, Bua 13:2. NKATSHINKATSHI MU BIENZEDI, 1Tm 3:2 mutangidi udi ne bua kuikala ne n. 1Tm 3:11 bakaji badi ne bua kuikala ne n. Tit 2:2 Balume bakulumpe bikale ne n. NKAYADI, Mat 4:4. NKAYANYI, 1Ko 4:3 n. tshiena ndilumbuluisha Yne 16:32; Bz 4:32. NKAYENDE, Yne 8:44; 1Ko 10:24. NKAYENU, Flp 2:4 Kanutangidi anu malu enu n. NKINDI, Kls 2:8 kanukuatshi ku bupika ne n. NKUASA WA(YA) BUKALENGE, Luk 22:30 mu n. bua kulumbuluisha Isalele Eb 4:16 tusemenayi ku n. wa ngasa Eb 12:2 tshianza tshia balume tshia n. wa

NGOLO—NTALANTA Bua 3:21 nemmuanyishile bua kusomba mu n. Bua 7:9 bimane kumpala kua n. Bua 20:4 Ngakamona n., bavua basombamu Kls 1:16. NKUASA WA BUTUMBI, Mat 25:31. NKUASA WA TSHILUMBULUIDI, Lom 14:10 kumpala kua n. tshia Nzambi Yne 19:13. NKUBITA, Mat 6:27 kusakidila n. umue ku muoyo Bua 21:17. NKULUSE. Tang. MUTSHI WA MAKENGA. NKUMBA(BA-), Luk 23:29 Bakaji badi b. mba Gal 4:27. NKUTSHI, Mat 3:16 nyuma wa Nzambi bu n. Mat 10:16 bu nyunyi ya n. idi kayiyi ne bualu Mat 21:12. NOMBA, Bua 13:18 makumi a n. wa nyama Bua 13:17. NORD, Luk 13:29. NOWA, Luk 17:26 bienzeke mu matuku a N. Eb 11:7 Bua ditabuja, N. mumane kupeta Mat 24:37. NSABATU, Mat 12:8 udi Mukalenge wa N. Mat 24:20 kadienzeki mu dituku dia N. ˆ Mak 2:27 N. uvua muenzela muntu Kls 2:16 muntu kanulumbuluishi bua N. Eb 4:9 kushale dikisha dia N. bua bantu Luk 14:5. NSAPI, Mat 16:19 n. ya Bukalenge Luk 11:52 bumbushe n. wa dimanya Bua 1:18 ndi ne n. ya lufu ne ya Lukita Bua 20:1 muikale ne n. ya ku tshina Bua 3:7; 9:1. NSENDA(BA-), Bz 19:24, 38. NSHIKIDILU, Mat 10:22 unanukila too ne ku n. Mat 24:14 pashishe, n. nealue 1Ko 10:11 n. kua ndongoluelu ya malu 1Pt 4:7 n. wa malu onso ukadi pabuipi NSHINGU, Luk 17:2; Bz 20:37. NSHOBO, Yne 19:24 bakelela tshilamba tshianyi n. Bz 13:19 wakababanyina buloba buabu ku n. Bz 1:26. NSOMBELU, Bz 26:4 N. wanyi anu ku buana 1Pt 1:18. NSOMBELU WA BUENZAVI, 1Pt 4:4 n. wa muomumue mubi NSONA, 1Ko 3:12 muibake ne n. NSONGAKAJI(BA-), Tit 2:4 bapingaje b. ku meji Luk 22:56; Bz 12:13. NSONGALUME, Mat 19:22; Bz 2:17. NSONGO, 1Ko 4:3 ki mbualu bua n. kundi NSUDI, Luk 5:12. NSUNAGOGA, Yne 18:20 Mvua ndongesha mu n. Bua 2:9 bikale n. wa Satana Bua 3:9 n. wa Satana badi bamba mudibu Mat 23:6; Bz 17:17; 18:26. NTALANTA, Mat 18:24; 25:15; Bua 16:21.

NTAMBUE—NZAMBI NTAMBUE, Eb 11:33 kukanga mbanga ya n. 1Pt 5:8 Diabolo bu n. ukungula Bua 5:5 N. wa mu tshisamba tshia Yuda NTAPA KUBIDI, Eb 4:12 kupita muele wa n. NTEMA, 2Pt 1:19 panudi nutumaku n. 1Tm 1:4. NTEMPELO, Yne 2:15 kuipata bantu mu n. Yne 2:19 Upulayi n. eu, mu matuku asatu Bz 17:24 usombela mu n. mienza ne bianza 1Ko 3:16 nuenu nudi n. wa Nzambi 2Ko 6:16 pankatshi pa n. wa Nzambi ne mpingu? Ef 2:21 kulua n. wa tshijila bua Yehowa 2Ts 2:4 udi usomba mu n. wa Nzambi Bua 3:12 nemmuvuije dikunji mu n. wa Nzambi Bua 7:15 mudimu munya ne butuku mu n. wende Bua 11:19 muaba wa tshijila wa n. mu diulu NTEMU(BA-), Bz 1:8 nenuikale b. banyi mu Bz 10:39 tudi b. ba malu onso avuaye muenze Bz 13:31 Bobu aba bakadi b. bende Bz 20:26 ndi nnuangata bu b. ne Bz 22:15 newikale n. wende kudi bantu 1Ko 15:15 batusangana b. ba Nzambi ba dishima 1Tm 6:13 Yezu uvua mujikule malu bu n. Eb 12:1 tshisumbu tshinene tshia b. Bua 1:5 Yezu Kristo, N. wa lulamatu Bua 11:3 Nensake b. banyi babidi Bua 17:6 mashi a b. ba Yezu NTENDELELU, Bz 25:19 bakokangana bua n. Bz 26:5 kasumbu kalamate mikenji ya n. wetu Kls 2:18 mushindu kampanda wa n. wa banjelu Yak 1:26 n. wende ngua patupu Yak 1:27 N. udi mukezuke NTENTA, Eb 9:11 n. mupuangane kayi muenza ku 2Pt 1:13 pantshidi mu n. eu bua Bua 21:3 N. wa Nzambi udi ne bantu 2Ko 5:1; Eb 8:2. NTOMBOJI(BA-), 1Tm 1:9; Tit 1:10. ˆ NTSHIAMA, Mak 6:36, 56. NTUADIJILU, Bz 15:7 ku matuku a ku n., Nzambi Kls 1:18 udi n., muanabute Eb 6:1 malongesha a n. a Kristo 1Pt 1:20 kumanyika kumpala kua n. 1Yn 1:1 Malu avuaku ku n. 1Yn 2:7 mukenji wa katshia ku n. Bua 13:8 ku n. kua bantu, ki mbafunde Mat 24:8; 25:34; Eb 4:3; Bua 3:14. NYAMA, 2Pt 2:12 bu n. bua kuyikuata ne Yuda 19 bantu n. Bua 19:20 bapete tshimanyinu tshia n. wa luonji 1Ko 15:39; Yuda 10; Bua 13:17; 17:3. NYOKA, Mat 10:16 nuikale badimuke bu n., kadi Mat 23:33 Nuenu n., kabidi bana Yne 3:14 Mose mubandishe n. mu tshipela Bua 12:9 bakela dragon panshi, n. wa kale Bua 20:2 dragon, n. wa kale au Mat 3:7; 12:34; 2Ko 11:3.

454 NYOKAYA LULENGU, Mat 23:33 bana ba n. ˆ NYONGOLO YA MIDIMA. Tang. TARTARE. NYOTA, Mat 5:6 Badi ne n. ya buakane ˆ Mat 25:44 ndıba kayi dituvua bakumone ne n. Yne 7:37 Muntu yeye ne n., alue kundi Bua 7:16 Kabakumvua nzala, nansha n. ˆ Bua 21:6 udi ne n. nemmupeshe mayi a muoyo Bua 22:17 yonso udi ne n. alue NYUMA, Mat 3:16 n. wa Nzambi bu nyunyi wa Luk 24:39 bualu n. katu ne munyinyi ne mifuba Yne 4:24 Nzambi udi N., kumutendelela mu n. Bz 2:17 nengitshikijile bantu n. wanyi Bz 7:51 nudi nukandamena n. muimpe Lom 8:6 kuteka meji ku malu a n. kudi Lom 8:9 bikala n. wa Nzambi munda muenu Lom 8:11 n. wa yeye uvua mubishe Yezu Lom 8:16 N. udi umanyishangana ne n. wetu Lom 11:8 Nzambi mmubapeshe n. wa tulu 1Ko 2:10 n. udi ukeba mu malu onso 1Ko 2:11 dimanya malu a Nzambi, pa kumbusha n. 1Ko 3:16 n. wa Nzambi udi munda muenu? 2Ko 3:6 n. udi upesha bantu muoyo 2Ko 3:17 muaba udi n. udi budikadidi Ef 2:22 muaba udi Nzambi usomba mu n. Ef 4:30 kanunyingalaji n. muimpe wa Nzambi Ef 6:12 tuluangana ne bisumbu bia n. mibi ˆ Ef 6:17 muele wa n., dıyi dia Nzambi ˆ 2Tm 1:7 Nzambi ki mmutupeshe n. wa buowa 1Pt 3:19 kuyisha n. ivua mu buloko Bua 22:17 N. ne mukaji musela badi Yne 16:13; 1Ko 15:45; Gal 5:22; 1Pt 3:18; Bua 18:2. NYUMA MUENZEJE BUA KUFUNDA, Bua 19:10 bua Yezu ke tshidi n. NYUMA MUIMPE, Mat 1:18 difu ku bukole bua n. Mat 12:32 muntu udi wakula bibi bua n. Luk 3:22 n. ne mubidi bu wa nyunyi wa nkutshi Yne 14:26 muambuluishi, n., watuma Tatu Bz 2:4 buonso bakuwujibua ne n. Bz 11:16 nenubatijibue mu n. 1Ko 6:19 mubidi wenu udi ntempelo wa n. Ef 4:30 kanunyingalaji n. wa Nzambi Eb 6:4 bavua bapete pabu n. 2Pt 1:21 benzeja kudi n. ˆ Mat 3:11; Mak 13:11; Bz 20:28. NYUNYI, Mat 8:20 Mikenge idi ne mena, n. idi ne Bua 18:2 muaba wa n. ya bukoya yonso Bz 10:12. NZALA, Mat 5:6 Badi ne n. mba diakalenga Yne 6:35 kakumvua kabidi n. nansha Lom 8:35 Nnganyi watumbusha? N. anyi? Bua 7:16 Kabakumvua kabidi n. 2Ko 11:27. NZAMBI, Bz 17:18 muyishi wa n. ya ku babende Bz 17:29 N. udi bu ngolo Lom 2:11 N. kena ne kansungasunga 1Ko 8:5 bidibu babikila n. 1Ko 14:33 N. ki N. wa malu mabuelakane

455

NZAMBI MUKAJI—SHAULA

2Ko 1:3 N., Tatu wa Mukalenge Yezu 2Ko 4:4 n. wa ndongoluelu wa malu eu Eb 12:29 N. udi kapia kadi kabutula 2Pt 1:4 nulue nyuma bu mudi N. 1Yn 4:8 N. udi dinanga Bz 10:22; 2Pt 1:3. NZAMBI MUKAJI, Bz 19:27, 37. NZAMBI MULELA UMUEPELE, Yne 1:18. NZENZE, Bua 15:2 bambule n. ya Nzambi Bua 14:2. NZUBU, Mat 21:13 Nebabikile n. wanyi n. wa Mat 23:38 Mbanulekeele n. wenu ˆ Mak 3:25 bikala n. mupanduluke Bz 7:48 Mutambe Bunene usomba mu n. Bz 20:20 muaba uvua bantu ne ku n. ne ku n. Lom 16:5 tshisumbu tshidi mu n. muabu 1Ko 3:9 nudi n. wa Nzambi. Ef 2:21 n. mujima, mukuatakaja bimpe 1Pt 2:5 nuibakibua bua kuikala n. wa mu nyuma ˆ Mak 10:30; Luk 7:6; 2Ko 5:1; Eb 3:3, 6. NZUBU WA KUULU, Bz 1:13; 9:37; 20:8. NZUBU WA NGUVENA, Mat 27:27; Yne 18:28. NZUBU YA DILAMINA MAKUTA, Mat 25:27 mutekeshe kudi bena n.

O OBEDA, Luk 3:32. OLIVE, Lom 11:17 o. wa mu tshisuku OMEGA, Bua 1:8; 21:6; 22:13.

P

ˆ PABUIPI, Mak 6:6 misoko ivua p., ulongesha 2Tm 4:6 tshikondo tshia kundekelabu tshikadi p. Yak 4:8 Semenayi p. ne Nzambi neasemene p. ˆ PALO, Lom 9:17 P. ne: Ndi mukulekele bua Bz 7:10. PAMBELU, 2Ko 4:16 bumuntu bua p. bunyanguka 2Ko 11:28 malu a p. au ˆ 1Ts 4:12 nuende bimpe ku mesu kua ba p. 1Tm 3:7 lumu luimpe kudi bantu ba p. Eb 13:11 bayoshila p. pa tshitudilu PA MUABA, 2Ko 5:20 baleji mpala p. wa PA MUTU PA NZUBU, Mat 24:17. PA NKAYETU, Gal 2:2 kubamanyisha lumu p. PANSHI, Yne 19:13. PANYIMA, Mat 16:23 Pita p. panyi, Satana! Flp 3:13 mupue malu adi mashale p. muoyo PASAKA, Yne 2:13 P. wa bena Yuda pabuipi Yne 6:4 Tshibilu tshia P. tshikavua pabuipi ˆ Yne 13:1 P. ne: dıba dikavua dikumbane 1Ko 5:7 Kristo udi P. wetu ˆ Mak 14:1; Luk 2:41; Eb 11:28. PATOKE, Bz 2:29 nnuambile malu p. bua Davidi 1Ko 4:9 mmututeke bapostolo p. ku ndekelu Kls 2:15 kualeja p. bu bavuaye mutshimune Eb 6:17 kutamba kuleja p. bapianyi Yne 7:13; 18:20; 1Ko 4:5. ˆ PATSHIATSHIA, Mak 1:35.

ˆ PATUPU, Mat 12:36 dıyi dionso dia p. didibu bamba 1Ko 2:6 bakokeshi ne bua kuvuijibua p. 1Ko 15:58 mudimu mukole kawena p. Gal 2:2 tshivua nyema lubilu lua p. Ef 4:17 benda mu meji abu a p. 1Ko 3:20; Ef 5:4, 6; 1Tm 6:20. PAULO, Bz 26:24 P., udi wenda upala Gal 1:1 P., mupostolo kayi mufumine Flm 1 P., muena buloko bua Kristo Flm 9 P. muntu mukulumpe Bz 13:9; 1Ko 1:12; Tit 1:1; 2Pt 3:15. PELATA, Bua 9:14. PENTEKOSTE, Bz 2:1 tshibilu tshia P., bavua Bz 20:16; 1Ko 16:8. PETELO, Mat 16:16 P. wakandamuna ne: Wewe udi Yne 21:15 wakambila P. ne: udi munnange Bz 10:26 P. wakamujula wamba ne: Juka Mat 26:75; Yne 18:10; Bz 8:20; 10:13. PILATO, Mat 27:2 kumufila mu bianza bia P. Mat 27:22 P. wakakonka ne: Ngenze tshinyi ˆ Mak 15:15 P. wakabalekeleela Balabase Luk 23:12 Helode ne P. bakalua balunda Yne 19:6 P. wakamba ne: tshiena mumusangane Luk 13:1; Yne 18:37; 19:12, 22; 1Tm 6:13. PISIKILA, Bz 18:2, 18, 26.

S SALA, Eb 11:11 Bua ditabuja, S. wakapeta bukole 1Pt 3:6 S. utumikila Abalahama, umubikila Lom 9:9. SALEMA, Eb 7:2 S.: Mukalenge wa ditalala ˆ SALOME, Mak 15:40; 16:1. SAMUELE, Eb 11:32. SAPILA, Bz 5:1 Ananiya, ne mukajende S. SATANA, Mat 12:26 bikala S. wipata S., Mat 16:23 Pita panyima panyi, S.! ˆ Mak 1:13 matuku makumi anayi S. umuteta Luk 10:18 mumone S. mumane kukuluka Luk 22:3 S. wakabuela munda mua Yudasa Lom 16:20 Nzambi neaboze S. mu makasa enu 1Ko 5:5 kufila muntu wa nunku kudi S. 2Ko 2:11 bua S. kamonyi mua kutushima 2Ko 11:14 S. muine udi udivuija bu 2Ko 12:7 dieba mu mubidi, muanjelu wa S. 1Ts 2:18 kadi S. wakatukangila njila Bua 2:9 bikale nsunagoga wa S. Bua 12:9 nyoka, udibu babikila Diabolo ne S. Bua 20:2 S., wakamusuika bua bidimu 1 000 Bua 20:7 nebapatule S. mu buloko ˆ Mat 4:10; Mak 4:15; Bz 26:18; 2Ts 2:9. SHALATIYELE, Mat 1:12. ˆ SHAULA (wa ku Taso), Bz 7:58 ku makasa a S. Bz 8:1 S. uvua wanyisha bua bashipe Bz 9:4 S., bua tshinyi udi unkengesha? Bz 13:9 S. udibu babikila Paulo Bz 9:1; 11:25; 12:25; 13:1; 22:7; 26:14. SHAULA, Bz 13:21.

SHEME—TSHIBILU(BI-) SHEME, Luk 3:36. SHEOLE. Tang. LUKITA. SHETE, Luk 3:38. SHIMISHONA, Eb 11:32 meme kuakula Balaka, S. ˆ SIDONA, Mat 11:21; Mak 3:8; Bz 12:20; 27:3. SILA, Bz 15:22; 16:19; 17:4; 18:5. SILOAMA, Luk 13:4; Yne 9:7, 11. ˆ SIMONA, Mat 4:18; 10:2; Mak 3:16. SINAYI, Bz 7:30, 38. SIYONA, Mat 21:5 S. ne: ‘Tangila, Mukalenge webe Lom 11:26 Musungidi neafume mu S. Eb 12:22 basemene pabuipi ne Mukuna wa S. Lom 9:33; 1Pt 2:6. SODOMA, Mat 10:15 dikole dipite dia dia S. Bua 11:8 mu ngumvuilu wa mu nyuma ne: S. 2Pt 2:6; Yuda 7. SOLOMO, Mat 6:29 nansha S. mu butumbi buende Mat 12:42 udi mupite S. udi muaba eu Bz 7:47. SPIRITU MUNSANTU. Tang. NYUMA MUIMPE. STEFANO, Bz 6:5; 7:59; 8:2; 22:20. SUFRE, Bua 21:8 didi ditema ne kapia ne s. Bua 19:20.

T

ˆ TADAYO, Mat 10:3; Mak 3:18. TALALAA, Bua 8:1. ˆ TAMA, Mat 1:3. TARTARE, 2Pt 2:4 pakabelaye mu T. ˆ TATU(BA-), Mat 6:9 T. wetu udi mu diulu, dına Mat 23:9 kanubikidi muntu ne: t. Luk 2:49 kuikala mu nzubu mua T. wanyi? Yne 8:44 bafume kudi t. wenu Diabolo Yne 14:28 T. mmumpite meme bunene 1Ko 4:15 mulue t. wenu ku lumu luimpe Ef 6:4 b., kanufikishi bana munda Yak 1:17 difumina kudi T. wa butoke Mat 10:37; 26:29; Yne 10:30; 14:6, 24; Gal 1:14; Ef 4:6; Bua 14:1. TELA, Luk 3:34. TIMOTE, Bz 16:1; 1Ko 4:17; 1Tm 1:2. TITO, 2Ko 2:13; 12:18; Gal 2:1; Tit 1:4. TOMASE, Mat 10:3; Yne 20:24; Bz 1:13. TSHIADI, Luk 18:13 uvua udikuma pa t. Luk 16:22; 23:48; Yne 1:18; 13:25. TSHIA DIKUMI, Mat 23:23 nufila t. tshia mante Luk 18:12 mfila t. tshia bintu bionso TSHIAKABIDI, 1Pt 1:23 nudi baledibue t. TSHIAKANE, Gal 6:9 netupuole mu tshikondo t. TSHIA KUBUIKILA KU MUTU, 1Ko 11:15 nsuki bu tshintu t. ˆ TSHIAKUDIA(BIA-), Mat 24:45 b. pa dıba diabi? ˆ Mak 6:21 Helode mulambishe b. Luk 5:29 Lewi wakamulambishila b. Yne 4:34 B. bianyi nkuenza disua dia Yne 6:27 mudimu bua b. bidi binyanguka Yne 6:55 mubidi wanyi nt. tshilelela

456 Lom 14:15 muanenu ubungamijibua bua b. 1Tm 6:8 bituikala ne b. ne bia kuvuala Eb 5:14 b. bikole mbia bantu bakole Eb 12:16 Esau, mubushintakaje ku t. tshimue Mat 6:11, 25; Bz 2:46; 14:17; 1Ko 8:13; 11:21. TSHIA KUMPALA, Mat 6:33 T. ne kukeba Eb 10:9. TSHIA KUPIKULA NATSHI, Mat 20:28 Muana, kufila muoyo wende bu t. Ef 1:7 tshidi t. ku diambuluisha dia mashi Kls 1:14 tupikudibua ku t.: ndibuikidibua dia mibi 1Tm 2:6 wakadifila nkayende bu t. TSHIA KUPIKULA NATSHI TSHIKUMBANANGANE, 1Tm 2:6. TSHIAMU, 1Tm 4:2 kondo ka muoyo bu kosha ne t. Bua 2:27; 12:5. TSHIANANA, Mat 10:8 Nuvua bapete t., nufile t. Mat 15:9 batungunuka ne kuntendelela t. Luk 17:10 Tudi bapika ba t. ˆ Luk 24:11 kudibu bu meyi a t. Bz 4:13 Petelo ne Yone bavua bantu t. Lom 3:12 buonso buabu mbalue bantu t. 1Ko 1:28 kuvuija bintu bidiku t. 1Ko 8:4 bamanye ne: lupingu tshintu tshia t. 1Ko 9:18 lumu luimpe ndi mua kuluamba t. 1Ko 14:24 muntu wa t. mulue, udi Gal 4:9 malu a ku ntuadijilu a t. Flp 2:16 munyeme t. anyi muenze mudimu wa t. ˆ Bua 22:17 angate mayi a muoyo t. Mat 25:30; Lom 3:24; 2Tm 2:16; Tit 3:9; Bua 21:6. TSHIANZA(BI-), Luk 9:62 mukuate t. ku lukasu 1Tm 4:14 bakulu bakutentekele b. Eb 10:31 kukuluka mu b. bia Nzambi 1Pt 5:6 muinshi mua t. tshia Nzambi 2Ko 5:1; Eb 9:11. TSHIANZA TSHIA BALUME, Bz 7:55 Yezu muimane ku t. tshia Nzambi Eb 10:12 kusombaye ku t. tshia Nzambi Eb 1:3. TSHIBANDILE, Luk 16:15 bantu bamona bu t. TSHIBANGIDILU, Mat 13:35 katshia ku t. ˆ Mak 10:6. TSHIBAWU, 2Ko 1:9 tuakadiumvua bapete t. tshia 2Ko 3:6 mikenji idi ikosela bantu t. Yak 5:6 bakosele muntu muakane t. Mat 20:18. TSHIBI, Lom 14:14 tshintu tshitu t. Flp 2:15 munkatshi mua ba tshikondo t. Mat 12:35. TSHIBIDILU(BI-), 1Ko 15:33 adi anyanga b. 2Ko 4:7 bukole budi bupite bua pa t. Flp 2:29 numuakidile ne disanka bu pa t. Luk 5:33; Lom 2:14; 1Ko 11:14. TSHIBILU(BI-), Mat 23:6 miaba ya lumu mu b. Luk 22:1 T. tshia mampa kaayi mela luevene Yuda 12 mmabue masokome mu b. Yne 2:23; 5:1; 6:4; 7:8, 10, 37; 1Ko 5:8.

457

TSHIBOMBI TSHIA BIAKUDIA—TSHIKOLE(BI-)

TSHIBOMBI TSHIA BIAKUDIA, Mat 10:10; Luk 22:35, 36. TSHIBUIKILU, 1Pt 2:16 budikadidi bu t. bua malu TSHIBUIKILU TSHIA PA TSHIADI, Ef 6:14 t. tshia buakane, 1Ts 5:8 kuvuala t. tshia ditabuja TSHIBUMBA, Luk 13:4.

ˆ TSHIBUNGUBUNGU, Mat 8:32; Mak 5:13; Luk 8:33. TSHIBUTSHILU, Mat 12:35 bintu bimpe mu t. TSHIDI BU TSHIENDE, 1Ko 7:3 Mulume apeshe mukajende t. TSHIDIILA(BI-), Bua 6:14; 16:20. TSHIDILU, Luk 2:7, 12, 16. TSHIDIME(BI-), Yne 15:1 Tatu wanyi ke t. Yak 5:7 T. udi windila mamuma Mat 21:33; 2Tm 2:6. TSHIDIMU(BI-), Gal 3:17 Mikenji ivua milue b. 430 2Pt 3:8 b. tshinunu bidi bu dituku dimue Bua 20:4, 6 nebakokeshe nende b. 1 000 TSHIENA GREKE, Yne 19:20. TSHIENDELELE, Yne 17:3 bumvuija muoyo wa t. Lom 1:20 bukole bua t. ne Bunzambi Lom 5:21 ku muoyo wa t. ku Yezu Lom 6:23 dipa didi Nzambi ufila mmuoyo wa t. 2Ko 4:18 bidi kabiyi bimueneka mbia t. 1Tm 1:17 Kudi Mukalenge wa t. 1Pt 5:10 butumbi buende bua t. Yuda 25 bukole ne bukokeshi bia t. Bua 15:3 Njila yebe mmiakane, Mukalenge wa t. ˆ Mat 25:46; Mak 3:29; Luk 16:9; Ef 3:11; 1Yn 5:11. TSHIENZEDI(BI-), Mat 16:27 bilondeshile b. Lom 8:13 bashipe b. bia mubidi 1Tm 3:2 mutangidi ne nkatshinkatshi mu b. 1Tm 3:11 bakaji ne nkatshinkatshi mu b. 1Tm 4:12 ikala tshilejilu mu b. Tit 2:2 balume ne nkatshinkatshi mu b. Eb 10:24 kusakangana ku b. bimpe Yak 2:26 ditabuja didi kadiyi ne b. difue Bua 20:12 bilondeshile b. biabu TSHIEYA, 2Ko 1:22 nyuma udi t. mu mioyo yetu 2Ko 5:5 nyuma bu t. tshia bualu butshilualua Ef 1:14 t. tshidianjila kufila tshia bumpianyi TSHIFU, 1Tm 5:23 mvinyo mukese bua t. tshiebe TSHIFUANYIKIJILU, Gal 4:24 malu aa bu t. Eb 11:19 kuvuaye mumupetele bu t. TSHIFUFU, Bz 23:13. TSHIFUKIBUA(BI-), Lom 1:25 benzela t. mudimu Lom 8:20 b. biakatekibua ku bukokeshi bua Lom 8:22 b. bionso bidi bitua mikemu 2Ko 5:17 yeye udi t. tshipiatshipia Gal 6:15 t. tshipiatshipia ke tshidi ne mushinga Yak 1:18 mamuma a kumpala a b. Kls 1:15, 23; 1Tm 4:4; Eb 4:13; Bua 4:6; 5:6; 8:9. TSHIFULU, Ef 6:17 t. tshia lupandu 1Ts 5:8.

TSHIFULU TSHIA BUTUMBI(BI-), 1Ts 2:19 t. tshietu tshia butumbi 2Tm 4:8 mbandamine t. tshia buakane Bua 2:10 nenkupeshe t. tshia muoyo Bua 19:12 b. bia bungi ku mutu Mat 27:29; Yak 1:12; 1Pt 5:4; Bua 12:3. TSHIIBI(BI-), Mat 7:14 t. tshikese tshifikisha ku Mat 16:18 b. bia Lukita kabiakutshipita bukole ˆ Mak 14:68 wakapatuka ku t. tshia lupangu Bz 12:14 Petelo mmuimane ku t. Bz 14:27 munzuluile bisamba t. Bua 3:20 Ndi muimane ku t. nkokola Mat 24:33; 25:10; Luk 16:20; 1Ko 16:9; Eb 13:12. TSHIJADIKI(BI-), Bz 17:31 mmupeshe bantu t. 2Ts 1:5 nt. tshia dilumbuluisha diakane Eb 11:1 Ditabuja, nkuleja kua t. tshia Bz 1:3; Flp 2:22; Eb 3:5. ˆ TSHIJI, Mak 3:5 kubatangila ne t., wakamba ne: Yne 3:36 t. tshia Nzambi tshidi tshishala Ef 4:26 Ikalayi ne t., kanuenji bualu bubi ˆ Ef 4:26 dıba dibuela bikale ne t. Yak 1:20 t. katshiena tshikumbaja buakane Bua 11:18 ne t. tshiebe tshiakalua Bua 12:17 Dragon wakakuatshila mukaji t. Lom 9:22; 12:19; 13:4; Kls 3:8; 1Ts 5:9; Bua 14:10; 15:1; 19:15. TSHIJILA, Lom 7:12 Mikenji yoyi nya t. 1Ko 3:17 ntempelo wa Nzambi ngua t. 2Ko 7:1 dikala ba t. dipuangane Ef 1:4 bua tuikale ba t., katuyi 2Tm 2:21 tshivuadi, tshivuija tshia t. 2Tm 3:15 mumanye mifundu ya t. Bua 4:8 Wa t., wa t., wa t. udi Yehowa Mat 24:15; Ef 5:26; 1Tm 4:5; Eb 12:10. TSHIJILA TSHIA BIAKUDIA, Mat 6:16 Panudi mu t., kanuikadi ˆ Mak 2:18 bayidi kabena babuela mu t.? Luk 5:33 Bayidi ba Yone babuela mu t. Luk 5:34 balunda ba musedianganyi mu t. TSHIJIMA, 1Ko 13:10. TSHIKADILU TSHIBI TSHIA DIKAMAKAMA, 1Pt 4:3 nuenza bienzedi bia t. Gal 5:19. TSHIKAMINU TSHIA MVINYO, Bua 19:15 t. tshia tshiji tshia Nzambi TSHIKANKANYI, Yne 13:18. TSHIKENA KUMONA(BI-), Mat 17:9 Kanuambidi muntu nansha umue bua t. Bz 10:10; 11:5; 16:9; 22:17. TSHIKESE, Mat 7:14 tshiibi tshidi t. TSHIKISU, Bz 9:21 nguvua ne t. kudi ba mu Mat 8:28. TSHIKOLE(BI-), 1Ko 1:27 kufuisha bintu b. bundu 2Tm 2:19 tshishimikidi t. tshia Nzambi Eb 5:12 kanuyi dijinga ne biakudia b. Eb 5:14 biakudia b. mbia bantu bakole

TSHIKONDO(BI-)—TSHIMANYINU(BI-) TSHIKONDO(BI-), Mat 16:3 bimanyinu bia b. Mat 24:34 bantu ba mu t. etshi kabakujika Luk 11:51 mashi nebaalombe ba mu t. etshi Luk 21:24 t. tshijadika tshia bisamba ˆ Bz 1:7 dıba anyi b. bidi Tatu muteke Bz 3:19 b. bia dikoleshibua bifume Bz 3:21 b. bia dijadikilula bintu bionso Bz 17:30 Nzambi uvua mulengulule b. Gal 6:9 netupuole mu t. tshiakane Ef 3:5 b. bikuabu, bamanyishe bualu Flp 2:15 munkatshi mua bantu ba t. tshibi Kls 1:26 basokoke katshia ku b. bipite ˆ 1Ts 5:1 bua meba ne b. 2Ts 2:6 kuedibua patoke mu t. tshikumbane 1Tm 2:6 kumanyishibua mu t. tshiabu 1Tm 4:1 mu b. bialua, bantu bakuabu 2Tm 3:1 ku nshikidilu nekuikale b. bibi ˆ 2Tm 4:2 yisha dıyi, mu b. bimpe 1Pt 1:11 bua kumanya t. tshia mushindu ˆ Bua 12:12 mumanye ne: udi ne t. tshıpi Bua 12:14 t. tshimue ne b. ne tshitupa tshia t. Mat 12:39; 23:36; Luk 21:32; 1Pt 1:20; 4:17; Bua 11:18. TSHIKONDO TSHIA MASHIKA MAKOLE, Mat 24:20 kadienzeki mu t. TSHIKONDO TSHIA MVULA, Mat 24:32 lupatula mabeji, t. tshikadi pabuipi TSHIKONDO TSHIJADIKA, Lom 5:6 Kristo wakafua mu t. Luk 21:24; 1Tm 6:15; 1Pt 4:17. TSHIKUMBANE, 2Ko 6:2 mu tshikondo t. 1Pt 4:3 Tshikondo tshikadi tshipite atshi nt. 1Pt 5:6 anubandishe mu tshikondo t. TSHIKUMBANYINE, 1Tm 5:4 baledi tshidi t. TSHIKUMBI, Yne 10:16 mikoko kayiyi ya mu t. TSHIKUMINA(BI-), Mat 24:7 b. nebienzeke ku Luk 21:11; Bua 6:12. TSHIKUNZE, Mat 27:28. ˆ TSHIKUSU, Mak 9:48 mudi t. katshiyi tshifua TSHIKUTU, Mat 13:42. TSHILAMBA(BI-), Mat 6:25 Mubidi mupite b. Mat 9:16 kutelela tshipiatshipia pa t. tshia kale Mat 23:5 badiundisha bizembe bia b. Mat 27:35 nshobo bua kuabanyangana b. Mat 27:51 t. tshiakapandika bipese bibidi ˆ Mak 9:3 kakuena musukudi wa b. Bz 20:33 Tshivua mualakane b. bia muntu Yuda 23 nukina ne t. tshidi mubidi munyange Mat 6:28; 17:2; 21:8; Luk 24:12; Yne 11:44; 19:2, 40; 20:5, 7, 7; Bz 19:12; 2Ko 3:13, 14, 15, 16; Eb 1:12; Yak 5:2; 1Pt 3:3; Bua 3:18; 16:15. TSHILAMBA TSHIA PA MUTU(BI-), Mat 5:40 umulekeele ne t. Bua 16:15 ushala mutabale ne ulama b. Mat 24:18. TSHILAMBA TSHIKUDIKA, Eb 10:20 njila mupiamupia kupitshila mu t. Eb 6:19; 9:3.

458

TSHILEJILU(BI-), Mat 13:10 malu mu b.? Mat 13:34 kayi mufile t. nansha Mat 13:35 mukana bua kuakula ne b. Mat 24:32 Nulongele bualu ebu ku t. Luk 8:10 bua bakuabu, malu adi mu b. Yne 16:25 nuambila malu kaayi mu b. Lom 6:17 nuakatumikila t. tshia dilongesha 1Ko 10:11 b., bua kutudimuija Gal 3:15 ngakula mfila t. tshia buntu Flp 3:17 t. tshinudi bapete kutudi 1Ts 1:7 nuakalua t. kudi bonso 1Tm 1:16 muoyo mule wende bu t. 1Tm 4:12 ikala t. kudi bena lulamatu ˆ 2Tm 1:13 Ulamate t. tshia meyi makane Tit 2:7 wikale t. tshia bienzedi bimpe Yak 5:10 londayi t. tshia baprofete 1Pt 2:21 Kristo kunushilaye t. 1Pt 5:3 nulue t. kudi mikoko 2Pt 2:6 kupeshaye bantu babi t. ˆ Mat 15:15; Mak 4:10, 11; 12:1, 12; 13:28; Yne 13:15; 2Ts 3:9; Eb 4:11; Yuda 7. TSHILELE(BI-), Mat 15:3 nubenga kutumikila b. ˆ ˆ Mak 7:13 dıyi dia Nzambi tshianana bua b. Bz 16:21 badi balongesha b. Lom 1:27 mbalekele t. tshia kusangila 1Ko 8:7 t. tshia kutendelela mpingu Gal 1:14 tshisumi bua b. bia batatu Kls 2:8 mashimi bilondeshile b. bia bantu Eb 10:25 kudisangisha pamue bu mudi t. ˆ Mak 7:3; Bz 6:14; 15:1; 26:3; 1Ko 11:2, 16; 2Ts 2:15; 3:6. TSHILELELA(BI-), Bz 1:3 ne bijadiki b. Eb 1:3 tshimfuanyi t. TSHILEMA(BI-), Mat 6:14 bantu luse bua b. Mat 18:15 umuleje t. tshiende, pa nkayenu Lom 4:25 mufidibue bua b. bietu Lom 5:15 bua t. tshia muntu umue Kls 2:13 Wakatufuila luse bua b. bietu ˆ Mak 11:25; Bz 24:16; Lom 9:19; 2Ko 5:19; Ef 2:1; 1Ts 2:3; Eb 8:8. TSHILENDUISHI, Lom 9:33 nteka dibue dia t. mu ˆ TSHILENGULENGU, Mat 14:26; Mak 6:49. TSHILONGELU, Bz 19:9 mu t. tshia Tulano Bz 19:9 miyuki dituku dionso mu t. tshia TSHILUMBU, 1Ko 6:1 udi t. ne mukuabu Kls 3:13 muntu muikale t. ne mukuabu Bz 15:6. TSHILUMBULUIDI, Mat 5:22 nebamufile ku t. Mat 5:40; Bz 18:12; 25:10; 2Ko 5:10. TSHILUMBULUIDI TSHINENE, Mat 26:59; Luk 22:66; Bz 5:21. TSHIMANU(BI-), Eb 11:30 b. bia Yeliko Mat 4:5; Luk 4:9. TSHIMANYINU(BI-), Mat 12:39 kukeba t. Mat 16:3 mua kujingulula b. bia bikondo Mat 24:3 Nt. kayi tshialeja ne: ukadiku Luk 11:29 t. tshikuabu, anu t. tshia Yona

459

TSHIMENGA(BI-)—TSHIPUNGIDI(BI-)

ˆ Luk 21:25 Nekuikale kabidi b. mu dıba Yne 7:31 neenze b. bipite bidi Bz 2:19 b. pa buloba, ne mashi 1Ko 11:10 mukaji ne t. tshia bukokeshi Flp 1:28 t. etshi tshifumina kudi Nzambi 2Tm 2:19 t. etshi: Yehowa mmumanye Bua 12:1 T. tshinene tshiakamueneka mu diulu Bua 13:17 kusumbisha anu udi ne t. Bua 14:9, 11 mutendelele nyama nebamutue t. Bua 15:1 Ngakamona t. tshikuabu Bua 16:14 bukole bua bademon ne enza b. Bua 20:4 kabavua bapete t. pa mpala Yne 11:47; 20:30; Bz 4:16; 8:13; 1Ko 1:22; 2Ts 2:9. TSHIMENGA(BI-), Mat 5:14 mua kusokoka t. Bz 16:12 Filipoyi, t. ku bukokeshi Eb 11:10 t. ne bishimikidi bilelela Eb 11:16 mmubalongoluele t. Bua 21:2 t. tshia tshijila, Yelushalema Luk 4:43; 19:17; Bua 16:19. TSHIMFUANYI(BI-), Bz 7:43 b. bua kutendelela 1Ko 15:49 mutuangata t. tshia wa mu diulu Eb 1:3 udi t. tshilelela tshia Eb 9:9 Ntenta t. tshia tshikondo etshi Eb 9:24 t. tshia muaba mulelela Bua 14:9 mutendelele nyama ne t. tshiende Bua 20:4 batendelele nyama anyi t. tshiende Lom 8:29; Kls 1:15; Eb 8:5. TSHIMONU(BI-), Ef 6:14 bulelela busuika mu b. Luk 12:35. TSHIMPE(BI-), Yak 4:17 mua kuenza tshidi t. Eb 10:24; Yak 3:13. TSHIMPITSHIMPI, 1Ts 5:3 kabutu ka t. nekalue TSHIMUANGI, Eb 11:22 t. tshia Isalele TSHIMUE, Lom 12:5 bitupa bilamakanangane t. ne TSHIMUENEKELU, Yne 7:24 bilondeshile t. 2Ko 5:12 kuditumbishila bua t. tshia Flp 2:6 muvuaye mu t. tshia Nzambi 2Tm 3:5 ne t. tshia bantu ba Nzambi Mat 28:3. TSHIMUMA(BI-), Mat 7:19 kawuyi ukuama b. 1Tm 2:11 Mukaji alonge mu t. ne TSHIMVUNDU(BI-), Bz 19:40 bena t. Luk 21:9; Bz 19:29; 24:12; 2Ko 6:5; 12:20; 1Ts 5:14; Yak 3:16. TSHINA, Mat 15:14 mpofu, bonso nebapone mu t. TSHINA KATSHIYI NDEKELU, Bua 20:3 Wakamuela mu t. Luk 8:31; Lom 10:7; Bua 9:1, 11; 11:7; 17:8. TSHINANGIBUE, Bua 20:9 tshimenga t. TSHINENE, Luk 2:13.

ˆ TSHINSONJI(BI-), Bua 21:4 neakupule t. ku mesu Luk 7:38; Eb 5:7; Bua 7:17. TSHINTU(BI-), Luk 15:13 wakanyangakajaku b. Gal 1:11 lumu luimpe ki nt. tshifumine kudi Bua 11:10 nebatuminangane b. bia disanka Mat 7:11.

TSHINTU TSHIA MUENGU(BI-), Mat 24:15 panuamona t. tshidi ˆ Luk 16:15 nt. ku mesu kua Nzambi Bua 17:4 dikopo dia ngolo diuwule ne b. Bua 17:5. TSHINTU TSHIA KUOSHILA, Eb 9:4 uvua ne t. tshia ngolo TSHINTU TSHIA TSHINYANGU. Tang. TSHINTU TSHIA MUENGU. TSHINTU TSHITEKESHA, 2Tm 1:14 Ulame bimpe t. tshia mushinga ˆ TSHINU(BI-), Lom 11:4 kabayi batuile Bala b. ˆ Flp 2:10 mu dına dia Yezu t. tshionso Lom 14:11; Eb 12:12. TSHINYANGU, 2Ts 3:2 ku bianza bia bena t. TSHIONA, Luk 21:25 bua t. tshia mbuu TSHIOSHELU, Bz 17:23 t. Kudi Nzambi udi kayi Eb 13:10 Tudi ne t. tshidi Bua 6:9 muinshi mua t. mioyo ya Mat 23:18; Eb 7:13. TSHIPATSHILA, 1Ko 9:26 nyema tshiyi ne t. 2Ko 5:9 t. tshietu ntshia kuanyishibua kudiye Flp 3:14 kupeta t. tshia difutu 1Tm 1:5 t. tshia mukenji eu 1Tm 4:7 ne t. tshia kulamata Nzambi TSHIPEDI(BI-), Mat 19:11 bonso kabena bitaba t. 1Ko 7:7 muntu ne t. tshia kudi Nzambi 1Ko 12:4 mishindu mishilashilangane ya b. 1Ko 12:28 diambuluishangana, b. bia kuludika 1Ko 12:28 b. bia diambuluishangana 1Ko 14:12 nujinga b. bia kudi nyuma 1Tm 4:14 Kulenguludi t. tshidi munda muebe TSHIPELA(BI-), Mat 3:3 Muntu wela lubila mu t. Eb 11:38 Bakatambakana mu b. Bua 12:6 Mukaji wakanyemena mu t. Luk 1:80. TSHIPEPELE(BI-), Bz 2:2 mutoyi bu wa t. tshikole Mat 7:25; 14:30. TSHIPESE(BI-), 2Ko 3:3 b. bia mabue, mpa b. bia ˆ Mat 9:16; 14:20; 15:37; Mak 2:21; Luk 5:36; Yne 13:26, 27, 30. ˆ TSHIPI, Bua 12:12 udi ne tshikondo t. TSHIPIATSHIPIA(BI-), 2Ko 5:17 tshifukibua t. Bua 21:5 Ndi mvuija bintu bionso b. Luk 22:20; Gal 6:15. TSHIPIMINU, Mat 7:2 nebanupimine ne t. Luk 6:38 t. tshimpe, tshishindika TSHIPIMU, Bua 6:5. TSHIPOTE(BI-), 1Ko 1:25 tshintu t. tshia Nzambi 1Ko 1:27. TSHIPUANGANE, Eb 7:19 mivuije tshintu t. TSHIPUMBISHI, Lom 14:13 kubenga kuteka t. TSHIPUNGIDI(BI-), Mat 26:28 mashi anyi a t. Luk 22:29 ndia nenu t. anu mudi Tatu 1Ko 11:25 dikopo didi dileja t. tshipiatshipia 2Ko 3:6 bena mudimu ba t. tshipiatshipia

TSHISAKA(BI-)—TUKUNA 2Ko 3:14 babala t. tshia kale Gal 4:24 bakaji aba badi baleja b. bibidi Eb 8:6 t. tshitambe buimpe tshidibu Eb 9:17 t. tshidi ne mushinga anu Eb 12:24 Yezu mutuangaji wa t. tshipiatshipia Bz 7:8; Lom 9:4; Gal 3:15; Eb 7:22; 9:16. TSHISAKA(BI-), 2Ko 11:33 kumupuekeshila mu t. Mat 14:20; 15:37. TSHISALU(BI-), 1Ko 10:25 t. tshia minyinyi Mat 11:16. TSHISAMBA(BI-), Mat 12:21 b. nebitekemene mu Mat 19:28 nulumbuluisha b. 12 Mat 21:43 nebabupeshe t. tshidi tshikuama Mat 24:7 T. netshiluishe t. tshikuabu Mat 24:14 bujadiki kudi b. bionso Mat 24:30 b. bionso bia pa buloba Mat 25:32 B. nebidisangishe kumpala Luk 21:24 tshikondo tshijadika tshia b. Luk 21:25 pa buloba, dipampakana dia b. Bz 15:14 Nzambi mutume ntema kudi b. Lom 9:25 kabayi t. tshianyi ne: T. tshianyi Ef 4:17 kuenda bu mudi ba b. bikuabu Yak 1:1 kudi b. dikumi ne bibidi 1Pt 2:12 bikadilu bimpe munkatshi mua b. Bua 1:7 b. bionso nebidikume Bua 7:9 bafumina mu b. bionso Bua 11:18 bantu ba b. bakumvua tshiji Bz 3:23; 10:35; Lom 3:29; Eb 7:13; Bua 7:9; 21:12. TSHISANGA. Tang. TSHIDIILA. TSHISANGILU, Bz 19:39. TSHISEKI, Mat 4:24; 17:15. TSHISHIMIKIDI(BI-), 1Ko 3:11 kuasa t. Ef 2:20 bibakibue pa t. tshia bapostolo Eb 11:10 tshimenga tshidi ne b. bilelela Luk 6:48; Lom 15:20. TSHISOKOMENU, Mat 21:13 t. tshia banyengi TSHISOMBEDI, Bua 18:2. TSHISOSA TSHIA BULULU, ˆ Bua 8:11 Dına dia mutoto au didi ne: T. TSHISUIKIDI, Ef 4:3 mu t. tshia ditalala Kls 3:14 dinanga, didi t. tshipuangane TSHISUKU, Lom 11:24 olive wa mu t. TSHISUMBU(BI-), Bz 16:5 b. kuvulangana Bz 20:28 kulama t. tshia Nzambi 1Ko 14:34 bakaji bashale bapuwe mu b. Ef 5:24 t. tshikokela Kristo Kls 1:18 yeye udi mutu wa mubidi: t. Eb 12:1 mutudi ne t. tshinene tshia bantemu 1Pt 2:17 nunange t. tshia bana betu 1Pt 5:9 t. tshijima tshia bana benu 1Ko 14:19; Gal 1:13; Ef 1:22. TSHISUMBU TSHIA MIKOKO, Mat 26:31; 1Pt 5:2. TSHISUMBU TSHIA NGULUBE, Mat 8:30; ˆ Mak 5:11; Luk 8:32. TSHISUMI, Lom 10:2 badi ne t. bua Nzambi Gal 1:14 mvua ne t. bua bilele bia batatu Tit 2:14 bikale ne t. bua midimu mimpe

460 Eb 6:11 aleje t. tshia muomumue Yne 2:17; Gal 4:17; Flp 3:6; 1Pt 3:13; Bua 3:19. TSHITADI (BI-), Mat 17:24 Mulongeshi ufuta t. Mat 17:25 bangata t. kudi banganyi? Luk 23:2 ukandika bua kufuta Kaisa b. Lom 13:7 udi ulomba t., t. ˆ TSHITAKU, Mak 4:38; Bz 27:29, 41. ˆ TSHITALA, Mat 26:34, 74, 75; Mak 14:30. TSHITALU(BI-), Mat 24:28 Muaba wonso udi t., Mat 14:12; 27:52. TSHITAMPI(BI-), Yne 3:33 t. ne: Nzambi udi Yne 6:27 mutue t. mudiye mumuanyishe 2Ko 1:22 Mmututue t. ne mmutupeshe tshieya ˆ Bua 22:10 Kutu t. ku meyi a mu mukanda Lom 4:11; Bua 5:1; 7:2. TSHITEKELU TSHIA MIENDU(BI-), Eb 9:2; Bua 1:12, 13, 20; 2:1. TSHITEKETE(BI-), 1Ko 1:25 tshintu t. tshia 1Ko 1:27 Nzambi wakasungula bintu b. TSHITUDILU, Eb 13:11 bayoshila pambelu pa t. Bua 20:9. TSHITUMBUKE, 2Ko 10:5 tutonkola tshintu t. TSHITUPA(BI-), Luk 15:12 tshianyi t. tshia bintu Luk 19:3 yeye uvua muntu wa t. ˆ 1Ko 13:9 tuamba t. tshia meyi a buprofete 1Ko 13:10 tshia t. netshijimine Eb 9:6 t. tshia kumpala tshia mu ntenta 1Ko 12:23. TSHITUPA TSHIA MUBIDI(BI-), Lom 6:13 nufile b. kudi Nzambi Lom 7:23 mukenji wa bubi mu b. wanyi 1Ko 6:15 mibidi yenu idi b. wa Kristo? 1Ko 12:18 Nzambi mmulongolole t. tshionso 1Ko 12:27 nudi mubidi wa Kristo, t. Kls 3:5; Yak 3:6. ˆ TSHITUPA TSHIPI, 2Ko 4:17 dikenga dikale dia t. 2Ko 4:18 bidi bimueneka mbia t. TSHIUMA, Mat 13:44 bu t. tshidibu basokoke mu 2Ko 4:7 tudi ne t. etshi mu bivuadi ˆ TSHIUMINYINE, Mak 3:3. TSHIUWIDI, Kls 2:10 bapete t. tshionso ku Ef 1:23; 4:13. TSHIUYUYA, Bua 3:16 bu muudi t. TSHIVUADI(BI-), Bz 9:15 udi t. tshindi musungule ˆ Lom 9:21 t. tshia kuelela bintu bia buneme Lom 9:22 b. bia tshiji bikumbanyine kabutu 2Ko 4:7 tudi ne tshiuma mu b. bia buloba TSHIVULUKILU, Bz 10:4 mbibande bu t. 1Ko 11:25; 3Yn 10. TSHIYOLE TSHIA NZALA(BI-), Mat 24:7 nekuikale b. ku muaba ne ku muaba ˆ Mak 13:8; Luk 21:11; Bua 6:8; 18:8. TUASAKIDILA, 2Ko 4:15. TUATILA, Bz 16:14; Bua 1:11; 2:18, 24. TUETU BINE, 1Yn 1:8. TUETU NKAYETU, 2Ko 10:12 kuditeka t. anyi TUKUNA, Luk 23:30.

461

TULU—NOMBA

ˆ TULU, Lom 13:11 dıba dia kubika ku t. TUMALALU, Bz 5:15. TUMALU TUKESE, 1Tm 6:5 ditandangana bua t. TUMBISHAYI YAH, Bua 19:1 T.! Lupandu Bua 19:3, 4, 6. TUMUMA, Yne 15:2 Ditamba kadiyi t. udi udikosa TUMUMA TUA MVINYO, Mat 7:16; Bua 14:18. TUSAMASAMA, 1Tm 5:23 nuaku mvinyo bua t. TUSEKU, Yak 4:9 T. tuenu tuandamuke madilu ˆ TUSHETE TUA MAKUTA, Mak 12:41; Luk 21:1; Yne 8:20. TUSHETE TUDI NE MIFUNDU MINSANTU, Mat 23:5. TUSOKO TUA PA MPENGA, Luk 9:12.

U UMUE, Bz 4:32 bakasangisha bionso muaba u. 1Ko 8:4 kudi anu Nzambi u. UZIYA, Mat 1:8.

W WA BUKOLE BUONSO, Bua 16:14 mvita ya dituku dinene dia Nzambi W. Bua 1:8; 11:17. WA LULAMATU, Mat 24:45 Mmupika kayi w. udi Bua 3:14 ntemu w. ne mulelela, ntuadijilu

Y

ˆ YADENE, Mak 1:9. YAFETA, Eb 11:32. YAH, Bua 19:1. ˆ YAILO, Mak 5:22; Luk 8:41. YAKOBA, Lom 9:13 munange Y., mukine Esau Eb 11:9 Izaka ne Y., bapianyi nende Mat 22:32. ˆ YAKOBO 1., Mat 4:21; Mak 10:35; Luk 6:14. ˆ YAKOBO 2., Mat 10:3; Mak 15:40; Luk 24:10. YAKOBO 3., Mat 13:55; 1Ko 15:7; Yak 1:1. YEHOWA, Mat 1:20 muanjelu wa Y. Mat 4:10 kutendelela anu Y. Nzambi ˆ Mak 12:29 Y. Nzambi udi anu umue Luk 1:38 Mona, mukaji mupika wa Y.! Luk 1:46 Anyima wanyi atumbishe Y. Luk 2:9 butumbi bua Y. buakakenka Luk 2:26 kumona Kristo wa Y. kumpala ˆ Yne 12:13 udi ulua mu dına dia Y. Bz 2:34 Y. wakambila Mukalenge Bz 9:31 benda mu ditshina dia Y. Bz 21:14 Disua dia Y. dienzeke Lom 14:8 ne muoyo bua Y., tufua bua Y. Lom 15:11 bisamba, tumbishayi Y. ˆ ˆ 1Ko 10:21 mesa a Y. ne mesa a bademon 1Ko 10:26 buloba ne bionso mbia Y. 2Ko 3:17 Pende Y. udi Nyuma Ef 2:21 kulua ntempelo wa tshijila bua Y. Kls 3:23 nuenze bu badi baenzela Y. ˆ 1Ts 4:15 tunuambila ku dıyi dia Y. 1Ts 5:2 dituku dia Y. didi dilua bu muivi 2Ts 2:2 dituku dia Y. dikadi difike

2Tm 2:19 Y. mmumanye badi bende Eb 12:6 Y. udi unyoka udiye munange Eb 13:6 Y. mmuambuluishi wanyi Yak 4:15 Biasua Y., netuikale ne muoyo Yak 5:15 Y. neamujule ˆ 1Pt 1:25 dıyi dia Y. didi dishalaku kashidi 2Pt 3:9 Y. kena ne lujoko bua 2Pt 3:10 dituku dia Y. nedilue bu muivi Yuda 9 Mikaele wakamba ne: Y. akukanyine Bua 4:8 Wa tshijila udi Y. Nzambi Bua 19:6 Y. Nzambi Wa Bukole Buonso Yne 1:23; 1Ko 1:31; Gal 3:6; Kls 3:13; Eb 8:11; Yak 5:11; 1Pt 3:12. YELIKO, Eb 11:30 bimanu bia Y. biakakuluka YELUSHALEMA, Mat 23:37 Y., Y., mushipi wa Luk 21:24 bisamba nebidiatakaje Y. Gal 4:26 Y. wa muulu udi ne budikadidi Eb 12:22 pabuipi ne Y. wa mu diulu Bua 21:2 Y. Mupiamupia, upueka Bua 3:12. YESHAYI, Mat 15:7; Lom 15:12. ˆ YEZU, Mat 1:21 neumuinyike dına ne: Y. Mat 27:37 Eu udi Y. Mukalenge wa bena Yuda Bz 4:13 kujingulula ne: mbantu bavua ne Y. Bz 9:5 ndi Y. uudi ukengesha ˆ Flp 2:10 dına dia Y. tshinu tshitue panshi Bua 20:4 bashipe, bamanyisha bua Y. Mat 3:16; 27:17; Luk 2:43; Yne 1:45; 17:3; Bz 2:36; Lom 6:23; Eb 2:9; 3:1; Bua 1:5. ˆ YISAKA, Bua 7:7. YISHAYI, Lom 15:12. YOBO, Yak 5:11 lumu lua ditantamena dia Y. YONA, Mat 12:39 tshimanyinu tshia Y. Luk 11:30. YONE 1., Mat 3:1 Y. Mubatiji wakalua Mat 11:11 munene mupite Y. Mubatiji ˆ Mat 14:10; 21:25; Mak 1:9; Luk 1:13. YONE 2., Bua 22:8 Meme Y. ke uvua mumvue Mat 4:21; Bz 3:1; Gal 2:9; Bua 1:4. YOPA, Bz 9:42. YOSEFE. Tang. JOZEFE. YOSHUWA, Eb 4:8. YUDA, Yuda 1 Y., mupika wa Yezu Kristo Mat 2:6; Eb 8:8. YUDASA, Mat 26:25; Luk 6:16; 22:48. YUDAYA, Mat 24:16; Luk 21:21.

Z ZAKAYI, Luk 19:2, 5, 8. ZEBEDAYI, Mat 4:21; Luk 5:10; Yne 21:2. ZEBULONA, Bua 7:8. ˆ ZEKAYA 2., Luk 11:51 mashi a Z. uvuabu bashipele ˆ ZEKAYA 5., Luk 1:5, 12, 18, 40, 67. NOMBA 144 000, Bua 7:4; 14:1, 3. 666, Bua 13:18.

BIENA-BUALU BISAKIDILA 1 2

ˆ Dına dia Nzambi mu Mikanda ivua mu tshiena Greke ˝ ˝ ˝ 463 ˆ Dipingaja dına dia Nzambi mu Mikanda ya bena Kristo ivua mu tshiena Greke ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ 468

3

Yezu: mufuanangane ne Nzambi; muikale ne bunzambi ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ 469

4

“Masandi”: mishindu yonso ya disangila idi kayiyi mianyishibue ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ 470

5

Dikalaku dia Kristo (Parousia) ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ 471

6

“Mutshi wa makenga” ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ 472

7

“Anyima”: tshifukibua tshidi ne muoyo, muntu anyi nyama; muoyo wa muntu; diumvuija dikuabu ˝ ˝ ˝ 475

8

“Hadese,” “Sheole”: Lukita lua bantu bonso; Muaba wa bafue ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ 476

9

“Ngena”: tshimfuanyi tshia kabutu ka kashidi ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ 477

10

Kubikila ne: “Dipungila Dikulukulu” ne “Dipungila Dipiadipia” ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ 478

11

Malu manene a mu nsombelu wa Yezu pavuaye pa buloba ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ 480

12

Bukalenge kabuyi buanji kutapuluka: bua Shaula, Davidi ne Solomo ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ 488

13

Palestine mu matuku avua Yezu uyisha ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ ˝ 489

BIMANYINU BIA MIKANDA: Mu biena-bualu bidibu basakidile ebi, bivua bikengela kuakula bua maniskri a bungi a kale, bua papirise ne bua kodekse. Kuinshi eku kudi kazubu kadi ne bimanyinu binene bia mikanda idibu batele mu biena-bualu bidibu basakidile. B

Vatican ms 1209, Gr., 300 B.B., Vatican City, Rome, H.S., G.S.

Dy

Bible wa Douay

J21

The Emphatic Diaglott (mu tshiena Greke ne mu Anglais), wa Benjamin Wilson, New York, 1864, mupatula tshiakabidi kudi Watch Tower Bible and Tract Society, Brooklyn, mu 1942.

KJ

Bible wa King James

LXX

Septante, Gr., uvua mupatuke musangu wa kumpala mu 200 ne mu 100 K.B.B., H.S. (A. Rahlfs, Deutsche Bibelgesellschaft, Stuttgart, 1935). ´ ´ Traduction du monde nouveau — avec notes et references mu Anglais, mupatula kudi Watchtower Bible and Tract Society, Brooklyn, mu 1984.

NW Ref. Bi.

462

1

ˆ Dına dia Nzambi (565 ) mu Mikanda ivua mu tshiena Greke (ne bipesa bia mikanda 12 bidi bijadika bualu ebu)

Bualu budi bukemesha budi mu maniskri a mu tshiena Greke tshia kale atudi nawu lelu ne mu Bible ya bungi ya ˆ kale ne ya lelu budi ne: kamuena dına dia Nzambi to. Mu Mikanda ya kale ivuabu ˆ bafunde mu tshiena Ebelu dına adi divuamu misangu mitue ku 7 000; divua dileja kudi maleta anayi a mu tshiena Ebelu aa: 565 , atubu babikila ne: Tetragrame. Mu Tshiluba maleta aa tudi tuakudimuna nunku: YHWH. Dishindumuˆ na dijalame dia dına edi ki ndimanyike lelu to, kadi bantu ba bungi batu badishindumuna ne: “Yehowa.” Mfundilu ˆ mukepesha wa dına edi udi ne: “Yah” ne ˆ udi umueneka mu mena a bungi adi mu Mikanda ya bena Kristo ivua mu tshiena Greke ne mu tshiambilu tshia Aleluya tshidi tshiumvuija ne: “Tumbishayi Yah!”—Buakabuluibua 19:1, 3, 4, 6. Bu muvua Mikanda ya bena Kristo ivua mu tshiena Greke ivua mifundisha ku nyuma wa Nzambi ne ikumbajija Mikanda ya tshijila ivua mu ˆ tshiena Ebelu, dijimina dia dına dia Nzambi musangu umue mu Mikanda ivua mu tshiena Greke kadiena diumvuika to; nangananga bualu Yakobo wakambila bapostolo ne bayidi bakulumpe bavua ku Yelushalema munkatshi mua bidimu lukama bia kumpala ne: “Simeona mmulonde mudi Nzambi mutume ntema yende bua musangu wa kumpala kudi bisamba bia bende bua kupatula munkatshi ˆ muabi bantu bakuabu bua bikale ne dına diende.” (Bienzedi 15:14) Bua kujadika ˆ bualu abu, Yakobo wakatela meyi a mu ˆ Amosa 9:11, 12 mudibu batele dına dia Nzambi. Bikala bena Kristo ne bua kuiˆ kala bantu badi ne dına dia Nzambi, bua ˆ tshinyi badi ne bua kumbusha dına diende didi dileja kudi Tetragrame mu Mikanda ya bena Kristo ivua mu tshiena Greke? Diumvuija ditubu bafila misangu ya bungi bua bualu ebu kaditshiena dikumbana to. Bantu bavua bela meji muˆ nkatshi mua bidimu bia bungi ne: dına dia Nzambi kadiena mu maniskri adiku ˆ lelu bualu dına edi kadivua mu Bible wa

mu tshiena Greke wa Septante (LXX), Bible wa kumpala uvuabu bakudimune Mikanda ivua mu tshiena Ebelu. Bakatuadija kukudimuna Bible eu mu bidimu bia 200 kumpala kua bikondo bietu ebi (K.B.B.). Lungenyi elu luvua lushindamene pa mikanda ya LXX mudiyi imueneka mu maniskri manene a mu bidimu bia 300 ne 400 mu bikondo bietu ebi (B.B.): Vatican ms 1209, Kodekse Sinaiticus, ne Kodekse Alexandrinus. Bavua ˆ bakudimune dına dia Nzambi mu maniskri aa ne miaku ya mu tshiena Greke eyi: ´ ´ ˝,)!'1 (Kyrios) ne '1 (Theos). ˆ Bavua bamone ne: bobu kabayi batele dına edi bavua mua kulongesha bantu bua kutendelela Nzambi umue. Lungenyi elu luakamueneka muvualu kaluyi lulelela pakapetabu papirise wa LXX udi ne tshitupa tshia ndekelu tshia mukanda wa Dutelonome. Tshipesa nansha tshimue tshia papirise eu katshiena ne muaba nansha umue udibu bafuˆ nde Kyrios anyi Theos pa muaba wa dına dia Nzambi to. Kadi miaba yonso ayi ˆ mbafunde dına edi mu maleta anayi a mu tshiena Ebelu. Mu 1944 W. G. Waddell wakapatuisha tshimfuanyi tshia tshipesa tshia papirise eu mu tshikandakanda tshikuabu. (Journal of Theological Studies, Vol. 45, dib. 158-161) Mu 1948, mu tshimenga tshia Caire mu ditunga dia Ejipitu, bamisionere babidi ba ku Gilada (tshilongelu tshia Watch Tower) bakapeta bimfuanyi bia bipesa 18 bia papirise eu ne kubanyishilabu bua kubipatula mu mikanda mikuabu. Nunku bipesa 12 bia ku bipesa ebi biakapatuka mu Bible—Nkudimuinu wa bulongolodi bupiabupia (Matayi-Buakabuluibua), wa mu 1950, dib. 13, 14. Bakenza makebulula asatu adi alonda aa mimanyine pa bimfuanyi bivua mu Bible eu: 1) A. Vaccari, “Papiro Fuad, Inv. 266. Analisi critica dei Frammenti pubblicati in: ‘New World Translation of the Christian Greek Scriptures.’ Brooklyn (N.Y.) 1950 dibeji 13s.,” dipatula mu Studia Patristica, Vol. I, Part I,

463

464

BIENA-BUALU BISAKIDILA

mupatula kudi Kurt Aland ne F. L. Cross, Berlin, 1957, dib. 339-342; 2) W. Baars, “Papyrus Fouad Inv. No. 266,” dipatula mu the Nederlands Theologisch Tijdschrift, Vol. XIII, Wageningen, 1959, dib. 442-446; 3) George Howard, “The Oldest Greek Text of Deuteronomy,” dipatula mu Hebrew Union College Annual, Vol. XLII, Cincinnati, 1971, dib. 125-131.1 Paul Kahle wakakula bua papirise eu mu mukanda wa Studia Evangelica uvuabu bapatule mu Berlin, mu 1959 kudi Kurt Aland, F. L. Cross, Jean Danielou, Harald Riesenfeld ne W. C. van Unnik, dib. 614 wamba ne: “Bakapatula bipesa bikuabu bia papirise umue umue au ku diambuluisha dia tshimfuanyi tshia papirise au kudi Watch ˆ Tower Bible and Tract Society mu meyi a mbangilu a nkudimuinu wa mu Anglais wa Dipungila Dipiadipia, mu Brooklyn, New York, mu 1950. Papirise eu ngua pa ˆ buende bualu udi ne dına dia Nzambi difunda mu maleta anayi a mu tshiena Ebelu. Mvua mulombe Pater Vaccari bua atangile bipesa bia papirise bivuabu bapatule abi. Wakafika ku diamba ne: papirise eu uvuabu pamuapa bafunde bidimu bitue ku 400 kumpala kua Kodekse B, udi mua kuikala ne malu a mu mukanda wa Dutelonome a mu Bible wa Septante majalame kupita onso atudi nawu lelu.” Bakapatula bipesa bia LXXP. Fouad Inv. 266 ´ 117 mu mukanda wa Etudes de Papyrologie, Vol. 9, Caire, 1971, dib. 81-150, 227, 228. Zaki Aly ne Ludwig Koenen bakapatula bimfuanyi bia bipesa bia papirise eu bionso mu tshiena-bualu tshia Three Rolls of the Early Septuagint: Genesis and Deuteronomy, tshiakapatuka 1 Tangila dib. 410, 411 bua kumona bimfuanyi bia bipesa bia P. Fouad Inv. No. 266 of Deuteronomy LXX. Tudi babiteke bilondangane kutuadija ku 1 too ne ku 12 ne kudi bikuabu bidi ne maˆ leta a dına dia Nzambi misangu mitue ku ibidi. Tudi bele maleta aa mu tshijengu. No. 1, mu Dutelonome 31:28 too ne 32:7, Tetragrame udi mu mulongo wa 7 ne wa 15; No. 2 (Dut 31:29, 30) udi mu mulongo 6; No. 3 (Dut 20:12-14, 17-19) mu mulongo 3 ne wa 7; No. 4 (Dut 31:26) mu mulongo wa 1; No. 5 (Dut 31:27, 28) mu mulongo 5; No. 6 (Dut 27:1-3) mu mulongo 5; No. 7 (Dut 25:15-17) mu mulongo 3; No. 8 (Dut 24:4) mu mulongo 5; No. 9 (Dut 24:8-10) mu mulongo 3; No. 10 (Dut 26: 2, 3) mu mulongo wa 1; No. 11 mu bitupa bibidi (Dut 18:4-6) mu mulongo 5 ne 6; ne No. 12 (Dut 18: 15, 16) mu mulongo 3.

mu bitupa bia bungi mu tshiena-bualu tshia ne: “Papyrologische Texte und Abhandlungen,” Vol. 27, Bonn, 1980. Ku diambuluisha dia bimfuanyi bia bipesa 12 bia papirise eu, babadi betu badi mua kumona miaba ivua maleta anayi a ˆ dına dia Nzambi mu LXX wa kale menemene eu. Bamanyi ba malu a mikanda badi bamba mudi papirise eu muikale wa mu bidimu lukama bia K.B.B., mbuena kuamba ne: bidimu bitue ku 200 panyima pa bamane kutuadija kukudimuna LXX. Bualu ebu budi buleja ne: LXX wa ˆ ntuadijilu uvua ne dına dia Nzambi miaba yonso ivuadi mu Mikanda ivua mu tshiena Ebelu. Maniskri makuabu tshitema a mu tshiena Greke adi pawu ne ˆ dına dia Nzambi.—Tangila NW Ref. Bi., dib. 1679-1681 (wa mu Mfualansa). Yezu Kristo, ne bayidi bende bavua bafunde Mikanda ya bena Kristo ivua mu tshiena Greke bavuaku ne Septante wa ˆ mu tshiena Greke muvua dına dia Nzambi mu maleta anayi a mu tshiena Ebelu anyi? Eyowa! Maleta anayi aa akatungunuka ne kumueneka mu LXX bidimu nkama ya bungi panyima pa Kristo ne bapostolo bende. Ku ntuadijilu kua bidimu bia 100 B.B., pavuabu bapatule Bible wa mu tshiena Greke wa Aquila, muvua ˆ maleta anayi a dına dia Nzambi mafunde mu tshiena Ebelu tshia kale. ´ ˆ Jerome uvua ne muoyo mu bidimu bia pankatshi pa 300 ne 400 B.B. wakafuˆ nda mu meyi a mbangilu a mukanda wa Samuele ne a mikanda ya Bakelenge wamba ne: “Too ne lelu tudi tusangana ˆ dına dia Nzambi (Tetragrame [565 ]) mu mikanda mikuabu ya mu tshiena Greke difunda mu maleta a kale.” Nunku too ne ´ ˆ tshikondo tshia Jerome, mukudimunyi munene uvua mupatule Bible wa Vulgate mu muakulu wa Latin, kutshivua nkudimuinu ya maniskri a mu tshiena Greke a Mikanda ivua mu tshiena Ebelu itshivua ˆ ne dına dia Nzambi mu maleta anayi a mu tshiena Ebelu. Bikala Yezu ne bayidi bende babale ˆ Dıyi dia Nzambi mu tshiena Ebelu tshia kale anyi mu Septante wa mu tshiena ˆ Greke, bavua mua kuikala babale dına dia Nzambi mu maleta anayi a mu tshiena Ebelu. Yezu uvuaku mulonde tshilele tshia bena Yuda tshivuaku tshikondo

BIENA-BUALU BISAKIDILA tshiende ne mubale Adhonai pa muaba ˆ wa dına dia Nzambi bua ditshina dia kuditela tshitelatela ne dia kushipa Mukenji Muisatu anyi? (Ekesode 20:7) Mu nsunagoga wa mu Nazaleta, pavuaye mujuke, muangate mukanda wa Yeshaya ne mubale mvese ya mu Yeshaya (61:1, 2) muˆ dibu bafunde maleta anayi a dına dia Nzambi, uvuaku mubenge bua kudibala anyi? Kavua mua kuikala muenze nanku bu yeye mulonde tshibidilu tshiende tshia kukina bilele bia bafundi ba bena Yuda bivua kabiyi biangatshila mu Mukanda wa Nzambi. Matayi 7:29 udi wamba ne: “Uvua ubalongesha bu muntu uvua ne bukokeshi bua kudi Nzambi, kadi ki mbu bafundi babu to.” Bapostolo ba Yezu ba lulamatu bavua bateleja pavuaye usambila Yehowa Nzambi wamba ne: “Ndi mumanyishe bantu ba pa buloba ˆ bauvua mumpeshe dına diebe. . . . Ndi ˆ mubamanyishe dına diebe, nendimanyishe kabidi.”—Yone 17:6, 26. Kadi lukonko ludi lujuka ne: Bayidi ba ˆ Yezu bavuaku bafunde dına dia Nzambi mu mikanda ivuabu bafunde ku bukole ˆ bua nyuma anyi? Tuambe ne: Dına dia Nzambi divuaku mu Mikanda ya ntuadijilu ya bena Kristo ya mu tshiena Greke anyi? Tudi ne bijadiki bidi bitusaka bua kuandamuna ne: eyowa. Bavua banji kufunda mukanda wa Matayi mu tshiena Ebelu pamutu pa kuwufundabu mu ´ ˆ tshiena Greke, anu mudi Jerome uvua ne muoyo mu bidimu bia pankatshi pa 300 ne 400 B.B. muleje. Wakamba ne: “Matayi udibu babikila kabidi ne: Lewi, mulambuishi wa bitadi wakalua mupostolo, wakanji kufunda Evanjeliyo wa Kristo mu Yudaya mu muakulu wa tshiena Ebelu ne mu maleta a mu tshiena Ebelu bua bantu batengula bavua balue bena kuitabuja. Ki mbamanye bimpe muntu wakalua kuwukudimuna mu tshiena Greke to. Pashishe, mbalame Evanjeliyo wa mu tshiena Ebelu eu too ne lelu mu tshilaminu tshia mikanda tshia mu Kaisaliya, tshivua Pamphilus wakashipabu bua ditabuja diende muenze ne muoyo umue. Bena Nazaleta ba mu tshimenga tshia Beroea tshia mu Suliya badi babala mukanda eu bakanganyishila bua kuwutentula.”—De viris inlustribus (Concerning Illustrious Men), nshapita III. (Dikudimuna kumbukila

465

mu Latin dienza kudi E. C. Richardson ne dipatula mu bitupa bilondangane bia “Texte und Untersuchungen zur Geschichte der altchristlichen Literatur,” Vol. 14, Leipzig, 1896, dib. 8, 9.) ˆ Matayi uvua mutele meyi a mu Mikanda ivua mu tshiena Ebelu mifundisha ku nyuma wa Nzambi misangu mipite ˆ pa lukama. Nunku miaba ivua meyi ne ˆ dına dia Nzambi, uvua muenzejibue bua kufunda ne lulamatu luonso maleta anaˆ yi a dına dia Nzambi mu mukanda wende uvuaye mufunde mu tshiena Ebelu. Mukanda wende wa mu tshiena Ebelu uvua mua kuikala upetangana bikole ne nkudimuinu wa mu tshiena Ebelu wa F. Delitzsch mu bidimu bia 1800. Mu ˆ nkudimuinu au, mudi dına dia Yehowa misangu 18 mu mukanda wa Matayi. Nansha muvua Matayi musungule bua kuˆ tela buludiludi meyi a mu Mikanda ivua mu tshiena Ebelu pamutu pa kuangatshila mu LXX, uvua mua kuikala mulonde tshilele tshia mu LXX ne mufunde ˆ dına dia Nzambi muaba wadi mu Mikanda ivua mu tshiena Greke. Bafundi bakuabu bonso ba Mikanda ya bena Kristo ivua mu tshiena Greke bavua pabu bateˆ le meyi a mvese ya mu Mikanda ivua mu ˆ tshiena Ebelu anyi ya mu LXX idi ne dına dia Nzambi. George Howard wa mu iniversite wa ku ´ ´ Georgie mu Etats-Unis, wakafunda mu tshikandakanda tshia Journal of Biblical Literature, Vol. 96, 1977, dib. 63, bua difunda dia Tetragrame mu Mikanda ya bena Kristo ivua mu tshiena Greke ne: “Bintu bidibu bapete matuku mashale aa mu Ejipitu ne mu tshipela tshia Yudaya bidi bituambuluisha bua kumona diakamue muvuabu bakuata mudimu ne ˆ dına dia Nzambi mu bikondo bia kumpala kua bena Kristo. Bintu bidibu bapete ebi bidi ne mushinga wa bungi bua kulonga D[ipungila] D[ipiadipia], bualu mfundilu wabi mmufuanangane ne wa mikanda ya kumpala ya bena Kristo ne udi mua kumvuija muvua bafundi ba DD beˆ nze mudimu ne dına dia Nzambi. Mu mabeji adi alonda aa netuleje lungenyi kaˆ mpanda ludi luleja ne: dına dia Nzambi 565 (ne misangu mikuabu tshikepeshilu tshiadi) divua kumpala mu mvese ya mu DD ivuabu bangatshile mu Dipungila Dikulukulu anyi ivuabu bakuila ne kabidi

2

1

4

3

5

6

7

10

8

9

11

12

468

BIENA-BUALU BISAKIDILA

ne: mu bule bua matuku bavua balue kudipingaja pa muaba wadi Ä [tshikepeshilu tshia Kyrios, “Mukalenge”]. Buetu tuetu, diumbusha dia Tetragrame diakakebesha tshibuejakaji mu mitu ya bena Kristo ba kumpala ba bisamba bikuabu bua kutapulula ‘Mukalenge Nzambi’ ne ‘Mukalenge Kristo.’ Bualu ebu budi bu-

2

mueneka mu tshilele tshidi mu maniskri a DD.” Tudi tuitaba bualu ebu ndambu: katuena tumona bualu ebu bu “lungenyi” patupu, kadi tudi tubumona bu dileja dia muvua malu menzeke menemene bua maniskri a Bible kufikawu too ne matuku etu aa.

ˆ Dipingaja dına dia Nzambi mu Mikanda ya bena Kristo ivua mu tshiena Greke “Yehowa.” Eb., ˘˙˘˝ (YHWH anyi JHVH )

Mvese idi ilonda kuinshi eku idi ileja ˆ miaba 237 idibu bapingaje dına “Yehowa” mu Bible—Nkudimuinu wa bulongolodi bupiabupia (Matayi-Buakabuluibua). Bua kujadika, tangila NW Ref. Bi., dib. 1683, 1684 mu Mfualansa. Matayi 1:20, 22, 24; 2:13, 15, 19; 3:3; 4:4, 7, 10; 5:33; 21:9, 42; 22:37, 44; 23:39; 27:10; ˆ 28:2; Mako 1:3; 5:19; 11:9; 12:11, 29, 29, 30, 36; 13:20; Luka 1:6, 9, 11, 15, 16, 17, 25, 28, 32, 38, 45, 46, 58, 66, 68, 76; 2:9, 9, 15, 22, 23, 23, 24, 26, 39; 3:4; 4:8, 12, 18, 19; 5:17; 10:27; 13:35; 19:38; 20:37; 42; Yone 1:23; 6:45; 12:13, 38, 38; Bienzedi 1:24; 2:20, 21, 25, 34, 39, 47; 3:19, 22; 4:26, 29; 5:9, 19; 7:31, 33, 49, 60; 8:22, 24, 25, 26, 39; 9:31; 10:33; 11:21; 12:7, 11, 17, 23, 24; 13:2, 10, 11, 12, 44, 47, 48, 49; 14:3, 23; 15:17, 17, 35, 36, 40; 16:14, 15, 32; 18:21, 25; 19:20; 21:14; Lomo 4:3, 8; 9:28, 29; 10:13, 16; 11:3, 34; 12:11, 19; 14:4, 6, 6, 6, 8, 8, 8, 11; 15:11; 1 Kolinto 1:31; 2:16; 3:20; 4:4, 19; 7:17; 10:9, 21, 21, 22, 26; 11:32; 14:21; 16:7, 10; 2 Kolinto 3:16, 17, 17, 18, 18; 6:17, 18; 8:21; 10:17, 18; Galatiya 3:6; Efeso 2:21; 5:17, 19; 6:4, 7, 8; Kolosayi 1:10; 3:13, 16, 22, 23, 24; 1 Tesalonike 1:8; 4:6, 15; 5:2; 2 Tesalonike 2:2, 13; 3:1; 2 Timote 1:18; 2:19, 19; 4:14; Ebelu 2:13; 7:21; 8:2, 8, 9, 10, 11; 10:16, 30; 12:5, 6; 13:6; Yakobo 1:7, 12; 2:23, 23; 3:9; 4:10, 15; 5:4, 10, 11, 11, 14, 15; 1 Petelo 1:25; 3:12, 12; 2 Petelo 2:9, 11; 3:8, 9, 10, 12; Yuda 5, 9, 14; Buakabuluibua 1:8; 4:8, 11; 11:17; 15:3, 4; 16:7; 18:8; 19:6; 21:22; 22:5, 6. ˆ Tshikepeshilu tshia dına dia Nzambi “Yah” tshidi tshimuenekela mu tshia-

mbilu tshia mu tshiena Greke tshia hallelouia, tshidibu bakudimune ku muaku wa mu tshiena Ebelu wa haleluYah, mmumue ne: “Tumbishayi Yah!”—Buakabuluibua 19:1, 3, 4, 6; tangila kabidi NW Ref. Bi., Musambu wa 104:35 note kuinshi kua dibeji (mu Mfualansa). Bua kushala balamate anu ku mudimu wetu wa dikudimuna ne kubenga kunekesha, tuvua ne budimu bua bungi ˆ mu dikudimuna dına dia Nzambi mu Mikanda ya bena Kristo ivua mu tshiena Greke ne tuvua misangu yonso tutangila bimpe menemene mvese ya mu Mikanda ivua mu tshiena Ebelu. Tuvua bakebe bijadiki mu Bible ya mu tshiena Ebelu ituvua tutangila. Bua misaˆ ngu yonso 237 itudi bapingajilule dına dia Yehowa mu bitudi bakudimune, tudi bashindamene mu Bible umue anyi ya bungi ya mu tshiena Ebelu eyi. Bidi bimueneka ne: pavua bena Krisˆ to ba kumpala batela meyi a mu Bible wa Septante, kabavua mua kuikala ˆ bumbusha dına dia Nzambi mu mvese ivuabu batela to. Mu tshiena bualu kampanda tshivua tshipatuke mu Biblical Archaeology Review mu ngondo muisatu mu 1978, mulongeshi George Howard wakafila bijadiki binene bia bualu ebu. Tshilejilu, udi wakula bua “mvese mumanyike bikole wa ba rabi (Talmud Shabbat 13.5)” udi “wakula bua kujimija mikanda ivua ibengangana ne ntendelelu (pamuapa ne mikanda ya bena Kristo bena Yuda).” Tshilumbu tshivua

BIENA-BUALU BISAKIDILA ˆ penyi? “Mikanda ayi idi ne dına dia Nzambi, ne pavuabu bayijimija yonso bavua ˆ mua kujimija kabidi ne dına dia Nzambi.” Mulongeshi Howard wakamba kabidi ne: “Diumbusha dia Tetragrame divua pamuapa dipatule tshilele tshikuabu tshishilangane ne tshivuaku mu

3

1808

1829

1864 1879 1928 1935 1950

469

bidimu lukama bia ntuadijilu, tshikondo tshia Dipungila Dipiadipia. Pavuabu bumbushe Tetragrame au, Nzambi wa bena Yuda uvuabu basunguluja biˆ mpe ne nzambi mikuabu yonso ku dına diende dia mu tshiena Ebelu, wakajimija tshimue tshintu tshivua tshimusunguluja.”

Yezu: mufuanangane ne Nzambi; muikale ne bunzambi ˆ Yone 1:1—“Dıyi divua nzambi (mufuanangane ne Nzambi; bunzambi)” ` j b ´ ` Gr., "! '1 % ' #''1 (kai theos en ho logos)

ˆ “ne dıyi divua nzambi kampanda”1 The New Testament, in An Improved Version, Upon the Basis of Archbishop Newcome’s New Translation: With a Corrected Text, Londres. “ne Logos uvua nzambi kampanda”1

The Monotessaron; anyi The Gospel History, According to the Four Evangelists, Vol. 1, kudi John S. Thompson, Baltimore.

ˆ “ne nzambi kampanda uvua Dıyi”1 The Emphatic Diaglott (J21, mufunda mu miakulu ibidi), kudi Benjamin Wilson, New York ne Londres. ˆ ` “ne Dıyi divua nzambi”2 La Sainte Bible, Segond-Oltramare, Geneve ne Paris. ˆ ´ ´ “ne Dıyi divua La Bible du Centenaire, Societe Biblique de Paris. muntu wa bunzambi”2 ˆ “ne Dıyi divua ne bunzambi”1 The Bible—An American Translation, kudi J. M. P. Smith ne E. J. Goodspeed, Chicago. ˆ “Dıyi divua nzambi kampanda”1 New World Translation of the Christian Greek Scriptures, Brooklyn.

1975

“ne nzambi kampanda (anyi, mufuanangane ne ˆ nzambi) uvua Dıyi”3

Das Evangelium nach Johannes, kudi Siegfried ¨ Schulz, Gottingen, Allemagne.

1978

“ne mufuanangane ne Nzambi uvua Logos”3

1979

“ne nzambi kampanda uvua Logos”3

Das Evangelium nach Johannes, kudi Johannes Schneider, Berlin. ¨ Das Evangelium nach Johannes, kudi Jurgen Becker, ¨ Wurzburg, Allemagne.

1 Mbakudimuine ku Anglais. 2 Mbakudimuine ku Mfualansa. 3 Mbakudimuine ku tshiena Allemagne.

Mu mikanda ya mu Anglais, ya mu Mfualansa ne ya mu tshiena Allemagne eyi mudi biambilu bu mudi: “nzambi kampanda,” “bunzambi” anyi “mufuanangane ne Nzambi” bualu muaku wa mu tshiena Greke wa

´ ˆ '1 (theos) ndına didi ku bumue didi dileja mushindu udi muntu anyi tshintu; mbaditeke kumpala kua muaku wa pa muanda ne ki mbadidianjidile kudi kanungu kasu´ nguluji (article defini). Mmuaku theos udi

470

BIENA-BUALU BISAKIDILA

kawuyi ne kanungu kumpala kuawu to. Nzaˆ mbi uvua ne Dıyi anyi Logos ku ntuadijilu, yeye badi bamubikila mu tshiena Greb ´ ke ne: ' '1, mbuena kuamba ne: theos muikale ne kanungu kasunguluji ho kumpala kuende. Eu mmuaku theos udi ne kanungu. Padibu bateka kanungu kumpala kua muaku eu mbua kuakula bua muntu kampanda. Kadi padi muaku eu ku bumue, kauyi ne kanungu kadi muikale kumpala kua muaku wa pa muanda, udi uleja ngikadilu wa muntu kampanda. Nunku, padi Yone ˆ mufunde ne: Logos anyi Dıyi divua “nzambi kampanda,” divua ne “bunzambi” anyi “difuanangane ne Nzambi,” kena wamba ne: divua Nzambi uvuadi nadi to. Udi wakula anu ˆ bua ngikadilu kampanda wa Dıyi anyi Logos, kadi kena uleja ne: uvua Nzambi anyi muikale mumue ne Nzambi muine to. Mu Mikanda ivua mu tshiena Greke mudi bilejilu bia bungi bia miaku idi ku bumue, ileja mushindu udi muntu anyi tshintu, kayiyi ne kanungu kasunguluji, mikale kumpala kua miaku ya pa muanda. Tshilejilu, taˆ ngila Mako 6:49; 11:32; Yone 4:19; 6:70; 8:44; 8:48; 9:17; 10:1, 13, 33; 12:6; 18:37. Bua kuakula bua ngikadilu anyi mushindu udi muntu anyi tshintu kampanda, bakudimunyi ki mbateke kanungu kasunguluji miaba eyi to.

4

Bu mudibu kabayi bateke kanungu kasunguluji kumpala kua miaku ayi mu mvese bu eyi, tudi tumvua bua tshinyi ki mbateke kanungu kasunguluji kumpala kua mua´ ku '1 udi kawuyi ne kanungu kasunguluji mu Yone 1:1, bua kuamba ne: “nzambi kampanda.” Mikanda ya tshijila idi ijadika mudi kufunda mushindu eu kuikale kujalame. Philip Harner wakafunda mu tshikandaˆ kanda tshikuabu tshiena-bualu etshi: “Mena adi kaayi ne kanungu kasunguluji kadi miˆ kale aleja ngikadilu: Mako 15:39 ne Yone 1:1.” Wakamba ne: biambilu bu mudi etshi tshiˆ di mu Yone 1:1, “tshidi ne dına didi kadiyi ne kanungu kasunguluji didi kumpala kua muaku wa pa muanda, didi dileja nangananga mushindu udi muntu anyi tshintu. Bidi bileja ne: logos uvua bu theos. Kakuena tshintu tshidi mua kuleja ne: theos eu udi usunguluja muntu kampanda to. Harner udi ujikija mu dibeji dia 87 dia tshiena-bualu tshiende wamba ne: “Mu Yone 1:1 ndi mumoˆ ne ne: dına edi didi dileja bimpe menemene mushindu udi muntu anyi tshintu; nuˆ nku katuena mua kuangata dına edi bu didi diakula bua Nzambi to.”—Journal of Biblical Literature, Vol. 92, Philadelphia, 1973, dib. 85.

“Masandi”: mishindu yonso ya disangila idi kayiyi mianyishibue ´ Matayi 5:32—Gr., (')%! (porneia); Lat., fornicatio

Muaku wa mu tshiena Greke porneia udi umvuija malu a bungi. Mukanda kampanda udi wamba bua muaku porneia ne: udi umvuija “bundumba, disangila ne muntu udi kayi bayebe anyi mukajebe, dienda masandi, mishindu yonso ya disangila idi kayiyi mianyishibue.”—A Greek-English Lexicon of the New Testament and Other Early Christian Literature, kudi W. Bauer, mukanda muibidi wa mu Anglais kudi F. W. Gingrich ne F. W. Danker, Chicago and London (1979), dib. 693. ˆ Mukanda mukuabu udi umvuija meyi a Yezu adi mu Matayi 5:32 ne 19:9 wamba ne: ´ “(')%! [ porneia] udi umvuija disangila didi kadiyi dienzekela mu dibaka.” (Theological Dictionary of the New Testament,

Vol. VI, p. 592) Nunku Bible udi utela muaku porneia bua bantu badi mu dibaka. Mukanda umue umue au udi wamba mu dibeji dia 594 mu diumvuangana ne Efeso 5:3, 5 ne: Paulo “mmujingulule ne: bantu bonso kabena ne tshipedi tshia kudikanda to, 1 K. 7:7. Bua kudilama ku bubi bua masandi, mulume utshidi mujike udi kayi mua kudikanda, udi ne bua kulonda njila udi Nzambi muleje wa kubuela mu dibaka didi dianyishibue, 1 K. 7:2.” Nunku Bible udi utela kabidi muaku porneia bua bantu badi kabayi banji kubuela mu dibaka, badi basangila mu mushindu udi kawuyi muanyishibue, ne benza malu makuabu a mushindu eu.—Tangila 1 Kolinto 6:9.

BIENA-BUALU BISAKIDILA Brooke Westcott, umue wa ku bantu bavua bapatule Bible wa mu tshiena Greke wa Westcott ne Hort, udi ufila diumvuija dishilashilangane dia muaku porneia mu note udiye muenze bua Efeso 5:3 mu mukanda wende kampanda wamba ne: “Muaku eu udi wakula bua disangila dionso didi kadiyi dianyishibue, 1) masandi a bantu basela: Hos. ii. 2, 4 (LXX.); Mat. v. 32; xix. 9; 2) dibaka didi mikenji kayiyi mianyishe, 1 Kol. v. 1; 3) masandi, diumvuija didi ditamba kumanyika bu edi didi mu [Efeso 5:3].” (Saint Paul’s Epistle to the Ephesians, London and New York, 1906, dib. 76) Padibu bamba bua “diumvuija didi ditamba kumanyika,” badi bakula bua diumvuija dia lelu, didi ditangila anu bantu badi kabayi baselangane. Pa kumbusha diumvuija dilelela dia muaku eu, porneia udi ne diumvuija dia mu tshimfuanyi miaba mikuabu mu Mikanda ya bena Kristo ivua mu tshiena Greke. Bua diumvuija edi, mukanda kampanda udi wamba bua porneia ne: “Nditombokela ditabuja dilelela mu malu onso anyi ndambu, kulekela Nzambi mulelela Yaweh bua kulonda nzambi mikuabu [4Bk 9:22; Yel 3:2, 9; Hos 6:10 ne mikuabu; bualu bavua bangata buobumue budi pankatshi pa Nzambi ne bantu bende bu dibaka dia mu nyuma]: Bua 14:8; 17:2, 4; 18:3; 19:2.”—Lexicon Graecum Novi Testamenti, by F. Zorell, third ed., 1961, mulongo wa 1106. (Yeye ke udi muele tuboko ne muladike maleta; 4Bk mu LXX udi upetangana ne 2 Bakelenge mu mikanda ya ba Masorete.)

5

471

Mbafunde porneia miaba 25 idi ilonda eyi mu Mikanda ivua mu tshiena Greke: ˆ Matayi 5:32; 15:19; 19:9; Mako 7:21; Yone 8:41; Bienzedi 15:20, 29; 21:25; 1 Kolinto 5:1, 1; 6:13, 18; 7:2; 2 Kolinto 12:21; Galatiya 5:19; Efeso 5:3; Kolosayi 3:5; 1 Tesalonike 4:3; Buakabuluibua 2:21; 9:21; 14:8; 17:2, 4; 18:3; 19:2. Muaku wa pa muanda porneuo udi mufumine ku muaku eu udibu bakudimune mu Nkudimuinu wa bulongolodi bupiabupia ne: ‘kuenda masandi’ udi usanganyibua miaba 8 idi ilonda eyi: 1 Kolinto 6:18; 10:8, 8; Buakabuluibua 2:14, 20; 17:2; 18:3, 9. Muaku wa pa muanda mukuabu ekporneuo udi mufumine ku muaku eu udibu bakudimune mu Nkudimuinu wa bulongolodi bupiabupia ne: “kudifila ku masandi makole,” udi muaba umue mu Yuda 7. Muaku porne udi mufumine ku muaku eu udibu bakudimune mu Nkudimuinu wa bulongolodi bupiabupia ne: ‘ndumba,’ udi miaba 12 idi ilonda eyi: Matayi 21:31, 32; Luka 15:30; 1 Kolinto 6:15, 16; Ebelu 11:31; Yakobo 2:25; Buakabuluibua 17:1, 5, 15, 16; 19:2. Muaku mukuabu pornos udibu bakudimune mu Nkudimuinu wa bulongolodi bupiabupia ne: “muena masandi,” udi miaba 10 idi ilonda eyi: 1 Kolinto 5:9, 10, 11; 6:9; Efeso 5:5; 1 Timote 1:10; Ebelu 12:16; 13:4; Buakabuluibua 21:8; 22:15. Mukanda kampanda udi umvuija muaku eu ne: “mulume udi wangatangana ne balume, diangatshilangana ku mataku, muena masandi, mutendeledi wa mpingu.”—A Greek-English Lexicon, kudi H. Liddell ne R. Scott, 1968, dib. 1450.

Dikalaku dia Kristo (Parousia) ` ` ` ` ´ Matayi 24:3—Gr., +' *$!'% +1 *1 ()',*!1 (to semeion tes ses parousias)

1864

“TSHIMANYINU tshia dikalaku DIEBE”

The Emphatic Diaglott (J21), kudi Benjamin Wilson, New York ne Londres.

1897

“tshimanyinu tshia dikalaku diebe”

The Emphasised Bible, kudi J. B. Rotherham, Cincinnati.

1903

“tshimanyinu tshia dikalaku diebe”

The Holy Bible in Modern English, kudi F. Fenton, Londres.

1950

“tshimanyinu tshialeja ne: ukadiku”

New World Translation of the Christian Greek Scriptures, Brooklyn.

472

BIENA-BUALU BISAKIDILA

Diumvuija dilelela dia muaku wa mu tshiena Greke parousia didi ne: “kuikala ku luseke lua.” Tshiambilu etshi ntshiangatshila ku mudianjididi para (ku luseke lua) ne ousia (“kuikala”). Muaku parousia udi misangu 24 mu Mikanda ya bena Kristo ivua mu tshiena Greke, tuambe ne: mu Matayi 24:3, 27, 37, 39; 1 Kolinto 15:23; 16:17; 2 Kolinto 7:6, 7; 10:10; Filipoyi 1:26; 2:12; 1 Tesalonike 2:19; 3:13; 4:15; 5:23; 2 Tesalonike 2:1, 8, 9; Yakobo 5:7, 8; 2 Petelo 1:16; 3:4, 12; 1 Yone 2:28. Bible wa Nkudimuinu wa bulongolodi bupiabupia mmukudimune miaba yonso 24 idi muaku parousia ne: “dikalaku.” Muaku wa pa muanda udi mufuanangane nawu wa pareimi udi umvuija “kuikala ku luseke lua.” Udi mu imue miaba mu Mikanda ya bena Kristo ivua mu tshiena Greke, bu mudi mu Matayi 26:50; Luka 13:1; Bienzedi 10:21, 33; 12:20; 17:6; 24:19; 1 Kolinto 5:3, 3; 2 Kolinto 10:2, 11; 11:9; 13:2, 10; Galatiya 4:18, 20; Kolosayi 1:6; 2 Petelo 1:9, 12; Buakabuluibua 17:8. Bible wa Nkudimuinu wa bulongolodi bupiabupia mmukudimune miaba eyi pareimi ne: “kuikala muaba” anyi “kuikalaku yeye muine.” Muaku parousia, “dikalaku,” mmushilangane ne muaku wa mu tshiena Greke wa eleusis, “kulua,” udi muaba anu umue mu Mikanda ivua mu tshiena Greke mu Bienzedi 7:52 ne: eleuseos (Lat., adventu). Kabena mua kufunda parousia pa muaba wa muaku eleusis to. Mukanda kampanda udi wamba ne: “kabena benza mudimu ne muaku [pareimi anyi ne parousia] bua dilua dia Kristo mu mubidi nansha, ne ´ muaku ()',*! kawena ne diumvuija dia kupingana nansha. Lungenyi lua parousia ya bungi ndulue kupatuka anu mu Ekeleziya wakalua pashishe [ki nkumpala kua

6

Justin uvuaku bu mu bidimu bia 100 B.B. to.] . . . Bualu bua mushinga butudi ne bua kudianjila kuenza bua kumanya meji a bena Kristo ba kumpala mbua ne: tudi ne bua kulekela lungenyi elu luonso [lua parousia ya bungi].”—Theological Dictionary of the New Testament, Vol. V, dib. 865. Bua diumvuija dia muaku eu, Israel P. Warren, D.D., wakafunda mu mukanda wende kampanda ne: “Tudi tuakula misangu ya bungi bua ‘dilua dibidi,’ kadi Bible kena wakula bua ‘Parousia muibidi’ to. Nansha bobu buikale mushindu kayi, mbualu buvua ne bua kuikala bua pa buabu, budi kabuyi buanji kuenzeka kumpala, ne kabuyi mua kuenzeka tshiakabidi nansha. Dikalaku edi divua ne bua kushilangana bikole menemene ne dimueneka dionso divuaye udileja kudi bantu, ne diapite onso, bua mushindu udibu badibikila wikale wa pa buawu, kakuyi muaku mukuabu udi udiumvuija, anu—DIKALAKU.”—The Parousia, Portland, Maine (1879), dib. 12-15. Kabidi, mukanda mukuabu mupatula kudi W. Bauer udi wamba ne: parousia “wakalua tshiambilu tshijadika kudi mikenji bua kuakula bua dikumbula dia muntu munene, nangananga bakalenge ne bamfumu bavua bakumbula tshimenga.” (A Greek-English Lexicon of the New Testament and Other Early Christian Literature, mukanda muibidi wa mu Anglais, kudi F. W. Gingrich ne F. W. Danker, Chicago ne Londres (1979), dib. 630) Mu Matayi 24:3, nansha kabidi mu mvese mikuabu bu mudi 1 Tesalonike 3:13 ne 2 Tesalonike 2:1, muaku parousia udi wakula bua dikalaku dia Yezu Kristo bu mukokeshi katshia bamuteka Mukalenge mu matuku a ndekelu a ndongoluelu wa malu eu.

“Mutshi wa makenga” ´ Gr., *+,)'1 (stauros ); Lat., crux

Mbakule bua “mutshi wa makenga” mu Matayi 27:40 mu bualu bua dishipa dia Yezu ku Golgota, mbuena kuamba ne: Muaba wa kabalubalu ka mutu. Ka-

kuena tshijadiki nansha tshimue tshidi tshileja ne: mu mvese eu muaku wa mu tshiena Greke stauros uvua umvuija nkuluse uvua bampangano ba-

BIENA-BUALU BISAKIDILA kuata nende mudimu bu tshimanyinu mu ntendelelu wabu bidimu nkama ne nkama kumpala kua Kristo to. Mu tshiena Greke tshia bena mukanda, muaku stauros uvua umvuija mutshi mululame patupu, anyi mukamba anyi dikunji bu tshipanda tshitubu batua ku nzubu. Muaku wa pa muanda stauroo uvua umvuija kuenza lupangu ne mitshi anyi kuasa tshikumbi. Bantu bavua bafunde Mikanda ya bena Kristo ivua mu tshiena Greke ku bukole bua nyuma wa Nzambi bavua bayifunde mu tshiena Greke tshivua bantu bonso bakula (koine), ne bavua bafunde muaku stauros bua kumvuija tshintu tshimue ne mu tshiena Greke tshia bena mukanda, mmumue ne: mutshi wa patupu anyi mukamba, kabayi bawutshiamakaja ne mutshi mukuabu muaba nansha umue to. Kakuena tshijadiki tshidi tshibengangana ne bualu ebu to. Mupostolo Petelo ne mupostolo Paulo bavua pabu bakule bua muaku xylon bua kuleja tshintu tshia dikenga tshivuabu bapopelapu Yezu, ne bualu ebu budi buleja ne: tshivua mutshi mululame kawuyi mutshiamakaja ne mukuabu to; bualu ke tshidi diumvuija dia xylon mu ngumvuilu wa pa buende eu. (Bienzedi 5:30; 10:39; 13:29; Galatiya 3:13; 1 Petelo 2:24) Tudi tupeta muaku xylon mu LXX mu Ezela 6:11 (2 Ezela 6:11), ne mu mvese eu badi bawumvuija bu mukamba uvuabu bowela mushipi wa mikenji, anu bu mudibi mu Bienzedi 5:30; 10:39.

473

Crux simplex

William Vine udi wamba mu mukanda wende mukuabu bua diumvuija dia ´ stauros ne: “STAUROS (*+,)'1) udi uleja nangananga mukamba anyi mutshi mululame. Bavua bapopelapu benzavi bua kubashipa. Muaku eu ne muaku wa pa muanda stauroo, kusuika ku mutshi anyi ku dikunji, mmishilangane ne tshidi bitendelelu biamba

474

BIENA-BUALU BISAKIDILA

bua nkuluse udi muenza ne mitshi ibidi mitshiamakaja. Nkuluse mmufumine mu Babilone wa kale ne uvua tshimfuanyi tshia nzambi Tammuz (uvua muenze bu Tau wa majimbu, dileta dia ˆ kumpala dia dına diende) mu ditunga adi ne mu matunga avua nabu mutumba, ne mu Ejipitu kabidi. Munkatshi mua bidimu bia 200 B.B., bitendelelu bikavua bilekele amue malongesha a bena Kristo balelela anyi baakonyangaje. Bua kuvudija lumu lua tshitendelelu tshikavua tshitomboke, bavua bitabamu bampangano nansha kabayi baleje muvuabu ne ditabuja, ne bavua babanyishila bua kutungunuka ne bimanyinu ne bimfuanyi biabu bia bumpangano. Nunku bakangata Tau anyi T udi mutambe kumanyika (ne mutshi udibu batshiamakaja mupuekesha ndambu) bu nkuluse wa Kristo.”—An Expository Dictionary of New Testament Words (1966 dipatula dibidi), Vol. I, dib. 256. Mukanda wa diksionere wa mu Latin mufunda kudi Lewis ne Short udi ufila diumvuija dinene dia muaku crux wamba ne: “mutshi, dikunji anyi tshintu tshikuabu tshionso tshia dibaya tshia kushipela bantu, tshivuabu bapopelapu anyi bowela benji ba malu mabi.” “Nkuluse” ndiumvuija patupu dia muaku crux diakalua pashishe. Bavua babikila mu Latin mutshi umue uvuabu bapopelapu benji ba malu mabi ne: crux simplex. Justus Lipsius (1547-1606) mmufile tshilejilu tshia mutshi wa makenga wa mushindu eu mu mukanda wende kampanda. Foto udi mu dibeji edi ngua mu mukanda wende eu.—De cruce libri tres, Antwerp, 1629, dib. 19. Mukanda wa Das Kreuz und die Kreuzigung (Nkuluse ne kupopela ku nkuluse) mufunda kudi Hermann Fulda, Breslau, 1878, dib. 109 udi wamba ne: “Mitshi kayivua miaba yonso ivuabu basungula bua kushipela bantu to. Nunku bavua bangata mukamba wa tshianana bawasa mu buloba. Ke kuvuabu basuikila anyi bapopela benzavi, bianza muulu, ne misangu ya bungi bavua babasuika makasa anyi baapopelaku.” Fulda mumane kufila bijadiki bia bungi, udi ujikija wamba mu dib. 219, 220 ne: “Yezu uvua mufuile pa mutshi wetu wa tshianana utubu ba-

shipela bantu eu: Bua kujadika bualu ebu, tudi mua kuakula bua: a) tshibidilu tshivuaku tshikondo atshi mu Asia tshia kushipa bantu mushindu eu, b) muyuki muine wa makenga a Yezu nansha mudibi kabiyi bileja patoke, ne bua c) malu a bungi avua batatu ba kumpala ba ekeleziya bambe.” Paul Wilhelm Schmidt uvua mulongeshi ku iniversite wa Basel wakakonkonona bikole muaku wa mu tshiena Greke wa stauros mu mukanda wende mukuabu. (Die Geschichte Jesu [Muyuki ¨ wa Yezu], Vol. 2, Tubingen and Leipzig, 1904, dib. 386-394) Mu dib. 386 dia mu´ kanda wende eu wakamba ne: “*+,)'1 [stauros] udi umvuija mutshi wonso udi muimane mululame anyi mukamba wa mutshi.” Schmidt wakafunda mu dib. 387-389 bua mushindu uvuabu banyoke Yezu wamba ne: “Bilondeshile malu adi mu Evanjeliyo, pa kumbusha mfimbu ivuabu bamuele, bakamunyoka bilondeshile muvua bena Lomo bapopela bantu: bakapopela mubidi wa Yezu kawuyi bilamba pa mutshi uvuaye muambule yeye nkayende anyi mukoke nkayende too ne muaba uvuabu ne bua kumushipela, bua dinyoka dikale kabidi dia bundu menemene. . . . Tshivua anu dipopela ku mutshi tshianana, bualu misangu ya bungi ke mushindu uvuabu bashipa bantu ba bungi pamue: bantu 2 000 musangu umue kudi Varus (Jos. Ant. XVII 10. 10), kudi Quadratus (Jewish Wars II 12. 6), kudi mukalenge Felix (Jewish Wars II 15. 2 [13.2]), kudi Titus (Jewish Wars VII. 1 [V 11. 1]).” Nunku kakuena tshijadiki tshidi tshileja ne: bavua bapopele Yezu Kristo pa mitshi ibidi mitshiamakaja mienze bu nkuluse to. Katuena basue kusakidila ˆ tshintu tshikuabu mu Dıyi difundisha dia Nzambi pa kubueja dilongesha dia bampangano dia nkuluse mu Bible mufundisha ku bukole bua nyuma wende to. Kadi tudi basue kukudimuna muaku stauros ne xylon bilondeshile diumvuija diayi menemene. Bu muvua Yezu muakule bua stauros bua kuleja makenga ne bundu anyi dikengeshibua bia bayidi bende (Matayi 16:24), tudi bakudimune stauros ne: “mutshi wa makenga” bua kumusunguluja ne xylon utudi bakudimune ne: “mutshi.”

7

“Anyima”: tshifukibua tshidi ne muoyo, muntu anyi nyama; muoyo wa muntu; diumvuija dikuabu ´ Gr., /,. (psuke); Lat., anima; Heb.,  (nefesh)

Mu Mikanda ya bena Kristo ivua mu tshiena Greke mudi muaku psuˆ ke (kudi muaku “musuke” mufumine) misangu 102, musangu wa kumpala mu Matayi 2:20. Udi kabidi mu Efeso 6:6 ne mu Kolosayi 3:23 mu tshiambilu tshia “muoyo mujima.” Udi kabidi mu biambilu bia bungi bia mu tshiena Greke bu mudi mu Filipoyi 2:2, 19; 1 Tesalonike 5:14. Mu Mikanda ivuabu bafunde mu tshiena Ebelu, muaku wa mu tshiena Ebelu nefesh udimu misangu 754, musangu wa kumpala mmu Genese 1:20. Difunda dia muaku umue eu wa mu tshiena Ebelu miaba ya bungi mishilashilangane didi dituambuluisha bua kujadika lungenyi ludi muaku eu ufila anu bu muvua bafundi ba Bible bawufunde, mbuena kuamba ne: nefesh udi umvuija muntu, nyama anyi muoyo udi nawu muntu peshi nyama. Mbishilangane bikole menemene ne tshivua bena Ejipitu ba kale, bena Babilona, bena Greke ne bena Lomo babikila mu ntendelelu ne mu nkindi yabu ne: anyima. Bua kukuambuluisha bua kumvua mushindu udibu bakudimune muaku psuke, tudi bateke kuinshi eku mvese idi ne muaku psuke pamue, ne mushindu utudi bawukudimune mu Bible wa Tshiluba muinshi mua biena bualu bishilashilangane. Tudi basakidile note kuinshi kua dibeji muaba wonso udi muaku psuke.

1 Kolinto 15:45 1 Petelo 3:20 2 Petelo 2:14

Psuke udi ufua anyi ubutudibua Matayi 2:20; 10:28, 28; 26:38 ˆ Mako 3:4; 14:34 Luka 6:9; 17:33 Yone 12:25 Bienzedi 3:23 Lomo 11:3 Ebelu 10:39 Yakobo 5:20 Buakabuluibua 8:9; 12:11; 16:3

Psuke uleja muoyo wa muntu Matayi 6:25; 10:39; 16:25 ˆ Mako 8:35; 10:45; 12:30 Luka 2:35; 10:27; 12:20; 14:26; 21:19 Yone 10:15; 12:25; 13:38; 15:13 Bienzedi 15:26; 20:10, 24; 27:10, 22 Lomo 16:4 Filipoyi 2:30 1 Tesalonike 2:8 Yakobo 1:21 1 Petelo 1:22; 2:11, 25 1 Yone 3:16

Psuke udi usungidibua mu Lukita (“iferno”) Bienzedi 2:27

Psuke mmushilangane ne nyuma anyi lungenyi Filipoyi 1:27 1 Tesalonike 5:23 Ebelu 4:12

Psuke uleja nyama Buakabuluibua 8:9

Psuke uleja muntu udi ne muoyo

Badi mua kuenza mudimu ne psuke bua Nzambi

Bienzedi 2:41, 43; 7:14; 27:37 Lomo 13:1

Matayi 12:18 Ebelu 10:38 475

8

“Hadese,” “Sheole”: Lukita lua bantu bonso; Muaba wa bafue b´ Gr., 1 (haides); Lat., infernus; [ Heb., ˙ (sheohl ); Syr., shiul Kukudimuna ne: “iferno” ki nkujalame to

Miaba dikumi idibu bakula bua Hadese “Hadese” udi pamuapa umvuija “muaba udi kawuyi umueneka to.” Muaku eu udi mu Mikanda ivua mu tshiena Greke misangu 10. Mu Bible —Nkudimuinu wa bulongolodi bupiabupia (Matayi-Buakabuluibua) mbaukudimune ne: “Lukita” miaba 10: mu Matayi 11:23; 16:18; Luka 10:15; 16:23; Bienzedi 2:27, 31; Buakabuluibua 1:18; 6:8; 20:13, 14. Mu Bienzedi 2:27, muaba udi Petelo ˆ wambulula meyi a mu Musambu wa 16:10, udi uleja ne: Hadese udi diatshimue ne Sheole, udi umvuija muaba wa bafue (kadi mmushilangane ne muaku wa mu tshiena Greke wa taphos udi wowu umvuija lukita ludibu bajika muntu umue). Muaku wa mu Latin udi upetangana ne Hadese udi infernus (misangu mikuabu inferus). Udi umvuija “tshintu tshidi muinshi; muaba wa muinshi,” ne udi ukumbanyina lukita lua bantu bonso. Nunku, mu mushindu kampanda, udi upetangana ne muaku wa mu tshiena Greke ne wa mu tshiena Ebelu. Mu Bible, badi batela miaku eyi “Hadese” ne “Sheole” padibu bakula bua lufu ne bua bafue, ki mbua muoyo ne bantu badi ne muoyo to. (Buakabuluibua 20:13) Miaku eyi kayena ne lungenyi lua disanka anyi lua dikenga to.

Miaba 66 idi muaku Sheole “Sheole” udi miaba 66 mu Nkudimuinu wa bulongolodi bupiabupia wa Mikanda ivua mu tshiena Ebelu: mu Genese 37:35; 42:38; 44:29, 31; Nomba 16:30, 33; Dutelonome 32:22; 1 Samuele 2:6; 2 Samuele 22:6; 1 Bakelenge 2:6, 9; Yobo 7:9; 11:8; 14:13; 17:13, 16; 21:13; 24:19; 26:6; Musambu 6:5; 9:17;

16:10; 18:5; 30:3; 31:17; 49:14, 14, 15; 55:15; 86:13; 88:3; 89:48; 116:3; 139:8; 141:7; Nsumuinu 1:12; 5:5; 7:27; 9:18; 15:11, 24; 23:14; 27:20; 30:16; Muambi 9:10; Musambu wa Solomo 8:6; Yeshaya 5:14; [7:11]; 14:9, 11, 15; 28:15, 18; 38:10, 18; 57:9; Yehezekele 31:15, 16, 17; 32:21, 27; Hoshea 13:14, 14; Amosa 9:2; Yona 2:2; Habakuka 2:5. Miaba idi “Sheole” mu Mikanda ivua mu tshiena Ebelu ke miaba 65 idi muaku eu muikale mu Biblia Hebraica Stuttgartensia, 1977, ne muaba umue mu Yeshaya 7:11, muaba udibu babala “Sheole” ne dishilangana dikese mu ntendu udi pa dileta dijikuke. Miaba yonso idi muaku wa mu tshiena Ebelu wa sheohl, mu Nkudimuinu wa bulongolodi bupiabupia mbafunde “Sheole.” Mu Bible wa mu tshiena Greke wa Septante mbatambe kukudimuna sheohl ne: haides. Nansha mudibu baleja ne: muaku wa mu tshiena Ebelu wa sheohl mmufumine ku miaku ya bungi, bidi bimueneka ne: mmufumine ku muaku wa pa muanda wa mu tshiena Ebelu eu:

1 (shaal), udi umvuija “kulomba.” Bidi mua kuleja ne: Sheole mmuaba udi ulomba bantu bonso kakuyi kansungasunga (ki nnsombelu kampanda to), bualu udi wakidila munda muende bantu bonso badi bafua. (Tangila NW Ref. Bi., Genese 37:35 ne Yeshaya 7:11, note kuinshi kua dibeji.) Muaba eu udi muinshi mua buloba, badi bawutela padibu bakula bua bafue; udi umvuija lukita (lukita lua bantu bonso) anyi muaba wa bafue wa pa ˆ buloba (ki ngua mu mayi to). Kadi muaku wa mu tshiena Ebelu wa qever udi umvuija lukita lua muntu umue anyi muaba udibu bamujikila.—Genese 23:4, 6, 9, 20.

476

9

“Ngena”: tshimfuanyi tshia kabutu ka kashidi ´ Gr., %% (geenna); Lat., gehenna; Heb., ˘ ˝ (geh hinnom, “tshibandabanda tshia Hinoma”)

“Ngena” udi umvuija “tshibandabanda tshia Hinoma,” bualu ke mudibu bafunda muaku wa mu tshiena Ebelu wa geh hinnom mu tshiena Greke. Mu Yoshua 18:16 muaba udi “tshibandabanda tshia Hinoma,” mu LXX mbafunde “Ngena.” Muaku eu udi misangu 12 mu Mikanda ya bena Kristo ivua mu tshiena Greke, musangu wa kumpala mmu Matayi 5:22. Mbakudimune muaku eu mu Nkudimuinu wa bulongolodi bupiabupia ne: “Ngena” miaba yonso idiwu: Matayi 5:22, 29, 30; ˆ 10:28; 18:9; 23:15, 33; Mako 9:43, 45, 47; Luka 12:5; Yakobo 3:6. Tshibandabanda tshia Hinoma tshivua luseke lua ku Ouest ne lua ku Sud kua Yelushalema wa kale. (Yoshua 15:8; 18:16; Yelemiya 19:2, 6) Mu bukokeshi bua bakalenge ba ndekelu ba mu Yuda, bakatuadija kuenzelamu ntendelelu wa bampangano wa nzambi Moleke, uvuabu balambula bantu mu kapia. (2 Kulondolola 28:3; 33:6; Yelemiya 7:31, 32; 32:35) Bua kupangisha bantu bua kuenzelamu malu a ntendelelu a mushindu eu, Mukalenge wa lulamatu Yoshiya wakanyanga tshibandabanda atshi, nangananga tshitupa tshivuabu babikila ne: Tofete.—2 Bakelenge 23:10. Mufundi muena Yuda David Kimhi  (1160?-1235?) udi wamba bua “Geˆ hinnom” mu m eyi adiye umvuija nawu Musambu wa 27:13 wamba ne: “Mmuaba udi kumpenga kua Yelushalema, mmuaba udi wenza muendi anyi wendesha ku muoyo ne badi bimanshamu bintu bia bukoya ne bitaˆ lu. Muvua kabidi kapia dıba dionso bua kosha bintu bia bukoya ne mifuba ya bitalu. Ke bualu kayi badi babikila dilumbuluisha dia bantu babi mu tshimfuanyi ne: Gehinnom.”

Tshibandabanda tshia Hinoma tshiakalua muaba wa kuimanshila ne kuoshila bintu bia bukoya bia mu Yelushalema. Bavua belamu mibidi ya nyama mifue bua kuyosha ne bavua belamu sufre bua kulama kapia ˆ dıba dionso. Bavua bimanshamu kabidi bitalu bia benzavi bavuabu bamona kabayi bakumbanyine kubajika bimpe mu nkita. Pavua bitalu ebi bikuluka mu kapia, bivua bioshika. Kadi pavuabi bimata pa dibue kampanda mu lupongo lule alu, mibidi yabi mibole ivua ibuela binya anyi bikusu bivua kabiyi bifua too ne pavuabi bidia bitupa bionso bivua ne misunya, bishiya anu mifuba pa mifuba. Nunku, bavua bamona kuimansha tshitalu tshia muntu mu Ngena bu dinyoka ditambe bubi ku onso. Ku ˆ Ngena muena dına eu ne diumvuija diende ke kudibu bapatuile tshimfuanyi tshia ‘dijiba didi ditema ne kapia ne sufre.’—Buakabuluibua 19:20; 20:10, 14, 15; 21:8. Kabavua bimansha nyama anyi muntu ne muoyo mu Ngena bua kumuosha anyi kumukengesha to. Nunku muaba eu kawuvua mua kumvuija nansha kakese muaba udi kawuyi umueneka udibu bakengesha mioyo ya bantu mu kapia ketu ka bushuwa aka bua kashidi anyi babadia bua kashidi kudi bikusu bidi kabiyi bifua to. Bu muvuabu bela mu Ngena benzavi bavua kabayi bakumbanyine dijikibua dimpe mu nkita, divua tshimfuanyi tshia ditekemena dia kubishibua ku lufu, Yezu ne bayidi bende bakakula bua Ngena bua kumvuija dibutuka dia kashidi anyi “lufu luibidi,” dinyoka dia kashidi. Malu onso aa adi apetangana ne ngikadilu ya Yehowa, buakane ne dinanga. —Tangila Ekesode 34:6, 7; 1 Yone 4:8.

477

10

Kubikila ne: “Dipungila Dikulukulu” ne “Dipungila Dipiadipia” a ] ` a \ 2 Kolinto 3:14—Gr., (! +[ %%0*!

` (#!1 ` !"1 \ +1

(epi tei anagnosei tes palaias diathekes); Lat., in lectione veteris testamenti

1611

“mu dibala dia dipungila dikulukulu”

King James Version.

1808

“mu dibala dia dipungila dikulukulu”

The New Covenant, Commonly Called the New Testament: Translated From the Greek, kudi Charles Thomson, Philadelphia.

1869

“padibu babala dipungila dikulukulu”

The New Testament: Translated From the Greek Text of Tischendorf, kudi George R. Noyes, Boston.

1950

“mu dibala dia dipungila dikulukulu”

New World Translation of the Christian Greek Scriptures, Brooklyn.

1972

“padibu babala dilongesha mu dipungila dikulukulu”

The New English Bible, Oxford ne Cambridge.

Lelu bantu badi babikila Mikanda ya mu Bible ivuabu bafunde mu tshiena Ebelu ne mu tshiena Alama ne: “Dipungila Dikulukulu.” Mbangatshile tshiambilu etshi mu 2 Kolinto 3:14 udi wamba ne: “Kadi lungenyi luabu luvua lutshipale. Bualu too ne lelu tshilamba atshi ntshishale katshiyi tshibulula padibu babala tshipungidi tshia kale, bualu tshidi tshiumbushibua anu ku diambuluisha dia Kristo.” Kadi mu mvese eu, mupostolo Paulo kena wakula bua Mikanda ya mu Bible yonso ivuabu bafunde mu tshiena Ebelu ne mu tshiena Alama to. Anyi kena usua kuamba ne: Mikanda ya bena Kristo mifundisha ku nyuma wa

Nzambi yoyi ke “dipungila dipiadipia to.” Paulo udi wakula bua tshipungidi tshia kale tshia Mikenji ivua Mose mufunde mu Pantateke (anyi mikanda itanu ya kumpala ya mu Bible); idi yenza anu tshitupa tshia mikanda ya tshijila ya kumpala kua bena Kristo. Ke bualu kayi udi wamba mu 2 Kolinto 3:15 ne: “Padibu babala mikanda ya Mose.” Nunku kakuena bualu budi buenza ne: babikile Mikanda ya mu Bible ivua mu tshiena Ebelu ne mu tshiena Alama ne: “Dipungila Dikulukulu” ne Mikanda ya bena Kristo ivua mu tshiena Greke ne: “Dipungila Dipiadipia.” Yezu Krito muine wakabikila mikanda minsantu yonso

478

BIENA-BUALU BISAKIDILA

misangisha ne: “Mikanda ya tshiˆ jila.” (Matayi 21:42; Mako 14:49; Yone 5:39) Mupostolo Paulo wakayibikila ne: “Mifundu minsantu,” “Mikanda ya tshijila” ne “mifundu ya tshijila.” (Lomo 1:2;

479

15:4; 2 Timote 3:15) Nunku, kudi malu a bungi adi matufikishe ku diakula bua “Mikanda ivua mu tshiena Ebelu” ne “Mikanda ya bena Kristo ivua mu tshiena Greke.”

Yelushalema

Tshipela, Yadene

Musulu wa Yadene

12 B.B.

29, muvu wa tshiuyuya

29, muvu wa mashika

3:1-12

2:1-23

1:1-25

Batismo wa Yezu ne diedibua manyi diende, muledibue bu muntu mu ndelanganyi ya Davidi kadi mubikidibue Muana wa Nzambi

3:13-17

Yezu udi utuadija kuyisha

Yone Mubatiji udi uyisha

Yezu ne bidimu 12 mu Pasaka; udi upingana kuabu

Yezu mutengudibue (dituku dia 8), bamuleje mu ntempelo (dituku dia 40)

Beteleheme; Yelushalema Bena mbuku ya mitoto; dinyemena mu Ejipitu; dishipa dia bana; dipingana dia Yezu

Pabuipi ne Beteleheme

Yelushalema; Beteleheme; Nazaleta

Muanjelu udi umanyisha lumu luimpe; balami ba mikoko baya kumona muana

Beteleheme

2 K.B.B., bu mu dia 1/10

Badi bamanyisha Mariya diledibua dia Yezu, ne udi uya kumona Elizabeta Diledibua dia Yone Mubatiji; pashishe, nsombelu wende mu tshipela ˆ Diledibua dia Yezu (Dıyi, ku butuangaji buadi bintu bikuabu bionso biakafukibua) bu kankanunuina ka Abalahama ne ka Davidi

Nazaleta; Yudaya

Maloba a mikuna a mu Yudaya

ˆ Badi badianjila kumanyisha Zekaya diledibua dia Yone Mubatiji

Bu mu 2 K.B.B.

1 K.B.B. anyi 1 B.B.

Matayi

Kumpala kua Yezu kutuadija kuyisha

Bualu

2 K.B.B.

Yelushalema, ntempelo

Muaba

1:9-11

1:1-8

ˆ Mako

Dilondangana dia malu a mu Evanjeliyo inayi

3:21-38

3:1-18

2:41-52

2:39, 40

2:21-38

2:8-20

2:1-7

1:57-80

1:26-56

1:5-25

Luka

MALU MANENE A MU NSOMBELU WA YEZU PAVUAYE PA BULOBA

3 K.B.B.

ˆ Dıba

11

1:32-34

1:6-8, 15-28

1:1-5, 9-14

Yone

Pasaka wa mu 30

Yudaya

ˆ Kapenuma ˆ Kapenuma

9:9-17

Udi uyisha mu nsunagoga ya mu Yudaya

9:1-8

Udi wondopa muntu mutekete mubidi

8:1-4

4:23-25

Udi ubikila Matayi; udi udia ne balambuishi ba bitadi

Luendu lua kumpala mu Galela mujima, ne banayi bavuaye mubikile Udi wondopa muena nsudi; misumba ya bantu idi iya kudi Yezu

Galela

8:14-17

Udi wondopa muntu uvua ne demon, ne mamuende muenu wa Petelo ne bantu bakuabu ba bungi

Galela

4:18-22

Udi ubikila Simona ne Andele, Yakobo ne Yone

Mbuu wa Galela, ˆ pabuipi ne Kapenuma ˆ Kapenuma

4:17

Udi wondopa muana wa balume; udi ubala bua mudimu wende; badi bamubenga; ˆ udi uya ku Kapenuma

Nazaleta; Kana; ˆ Kapenuma

4:13-16

Udi wanji kumanyisha, “Bukalenge bua mu diulu bukadi pabuipi”

Galela

Yezu udi uyisha bikole mu Galela

2:13-22

2:1-12

1:40-45

1:35-39

1:21-34

1:16-20

1:14, 15

4:44

5:27-39

5:17-26

5:12-16

4:42, 43

4:31-41

5:1-11

4:16-31

4:14, 15

4:1-3

3:19, 20; 4:14

Badi bakuata Yone; Yezu udi uya ku Galela Mu njila baya ku Galela, Yezu udi ulongesha bena Samaleya

Tibeliya

Suka, mu Samaleya

1:14; 6:17-20

3:22-36

4:46-54

4:44, 45

4:4-43

3:1-21

Bayidi ba Yezu badi babatiza; mudimu wa Yone udi ne bua kukepela

2:13-25

2:1-12

1:35-51

1:15, 29-34

Yudaya; Ainona 4:12; 14:3-5

4:1-13

Dienza dia Pasaka; udi wipata bangenda ku ntempelo

Kana wa mu Galela; ˆ Kapenuma

1:12, 13

Yezu udi uyukila ne Nikodemo

Tshishima tshia Yezu tshia kumpala; udi uya ku ˆ Kapenuma

Tshibandabanda tshia ku mutu kua Yadene

4:1-11

Yelushalema

Bayidi ba kumpala ba Yezu

Betaniya, dishiya dia Yadene

Yelushalema

Yezu udi ujila biakudia ne badi bamuteta Yone Mubatiji udi ujadika bualu bua Yezu

Tshipela tshia Yudaya

Pasaka mu 31

ˆ Dıba

9:18-26 9:27-34

Udi ubisha muana wa Yailo; udi wondopa mukaji Udi wondopa mpofu ibidi ne muntu uvua demon muvuije kamama

Pamuapa mu ˆ Kapenuma ˆ Kapenuma(?)

8:28-34

8:18, 23-27

Udi ubatamija tshipepele tshikole padibu basabuka dijiba Udi wondopa bantu babidi bavua ne demon; bademon badi babuela mu ngulube

13:1-53

Gadala, ku Sud-Est kua Mbuu wa Galela

Tshilejilu tshia mukunyi wa maminu, tshia lupela, ne bikuabu; diumvuija diabi

Mbuu wa Galela

12:46-50

12:38-45

12:22-37

11:20-30

11:2-19

Mbuu wa Galela

Bafundi ne Bafalese badi bakeba tshimanyinu Bayidi ba Kristo ke bana babu ne Kristo

Udi wondopa muntu uvua ne demon; bamuamba mudiye mu diumvuangana ne Belezebula

Galela

Galela

Luendu luibidi bua kuyisha mu Galela ne bapostolo 12

Galela

Galela

Udi upisha bimenga; badi baleja bana malu; mutshi wa tshikokedi muimpe Mukaji muena mibi udi umuela manyi ku makasa; tshilejilu tshia bena mabanza

Galela

Yone mu buloko udi utuma bayidi kudi Yezu

Galela

Galela

Udi ubisha muana wa mukaji mukamba

8:5-13

Muyuki wa pa mukuna Udi wondopa muena mudimu wa mfumu wa basalayi

Pabuipi ne ˆ Kapenuma ˆ Kapenuma

Naina

5:1–7:29

Udi usungula bapostolo 12

Mukuna pabuipi ne ˆ Kapenuma

12:9-21

Udi wondopa tshianza dia Nsabatu; ˆ udi uya kumpenga kua mayi; udi wondopangana

Galela; Mbuu wa Galela

12:1-8

Bayidi badi batula ntete dia Nsabatu

Ufumina ku Yelushalema(?)

Matayi

Udi uya mu tshibilu; wondopa muntu; ukanyina Bafalese

Bualu

Yelushalema

Muaba

5:21-43

5:1-20

4:35-41

4:1-34

3:31-35

3:19-30

3:13-19

3:1-12

2:23-28

ˆ Mako

8:40-56

8:26-39

8:22-25

8:4-18

8:19-21

8:1-3

7:36-50

7:18-35

7:11-17

7:1-10

6:17-49

6:12-16

6:6-11

6:1-5

Luka

Yone 5:1-47

Panyima pa Pasaka mu 32

Pabuipi ne Pasaka wa mu 32 (Yne 6:4)

Tibeliya

Udi wondopa muntu uvua ne demon uvua bayidi bapangile kuondopa Udi umanyisha kabidi lufu ne dibishibua diende

Kaisaliya wa Filipoyi

Galela

Galela; Samaleya

17:22, 23

17:14-20

17:1-13

Udi umbuka mu Galela bua kuya mu tshibilu tshia bitandatanda; kuteka bintu bionso ku luseke bua mudimu wa Nzambi

8:19-22

18:1-35

Udi wandamuka kumpala kua Petelo, Yakobo ne Yone

Pamuapa ˆ ku mukuna wa Hemona

16:13-28

17:24-27

Yezu Masiya; udi umanyisha lufu ne dibishibua diende

Kaisaliya wa Filipoyi

16:5-12

15:39–16:4

Makuta a tshitadi adi apatuka mu tshishima

Udi udimuija bua luevene lua Bafalese; udi wondopa mpofu

Luseke lua ku Nord-Est kua Mbuu wa Galela; Betesayida

15:21-38

15:1-20

14:22-36

14:13-21

14:1-12

9:35–11:1

13:54-58

Mutambe bunene mu Bukalenge; dijikija bilumbu; luse

Basadoke ne Bafalese badi bakeba kabidi tshimanyinu

Magadana

ˆ Kapenuma ˆ Kapenuma

Pabuipi ne Tulo, Sidona; pashishe udi uya mu Dekapoli; udi udisha bantu 4 000

Udi uleja mudiye “diampa dia muoyo”; bayidi ba bungi badi bamulekela ˆ Bilele bidi bivuija Dıyi dia Nzambi tshianana

Badi bakeba kuvuija Yezu mukalenge; udi ˆ wenda pa mayi; udi wondopangana

Foinike; Dekapoli

Pamuapa ˆ mu Kapenuma

Luseke lua ku Nord-Est kua Mbuu wa Galela; Genesaleta ˆ Kapenuma

Bapostolo badi bafuma ku diyisha; udi udisha bantu 5 000

Badi bakosa Yone Mubatiji mutu; Helode udi udipisha, utshina

Galela

ˆ Kapenuma(?); Luseke lua ku Nord-Est kua Mbuu wa Galela

Udi uya mu tshimenga tshivuaye mukolele, badi bamubenga kabidi Luendu luisatu mu Galela, mudimu udi uvula padiye utuma bapostolo

Nazaleta

9:33-50

9:30-32

9:14-29

9:2-13

8:27–9:1

8:13-26

8:10-12

7:24–8:9

7:1-23

6:45-56

6:30-44

6:14-29

6:6-13

6:1-6

9:51-62

9:46-50

9:43-45

9:37-43

9:28-36

9:18-27

9:10-17

9:7-9

9:1-6

7:2-10

7:1

6:22-71

6:14-21

6:1-13

Tshibilu tshia dibanjija mu 32

Tshibilu tshia bitandatanda mu 32

Dîba

Udi ulongesha tshibilu tshimane kujika; udi wondopa mpofu Udi utuma bayidi 70 bua kuyisha; badi balukila, bamupesha luapolo Tshilejilu tshia muena Samaleya wa luse; kua Mâta ne Mariya Udi kabidi ulongesha disambila dia tshilejilu; dinanukila mu dilomba Udi uleja mudi malu adibu bamba kaayi malelela; udi uleja mudi bantu ba mu tshikondo atshi bapile Yezu udi udia kua Mufalese, udi wela lubombo luabu patoke Udi uleja mudi Nzambi uditatshisha bua bantu; mulami wa bintu udi ne lulamatu Udi wondopa mukaji mulema dia Nsabatu; bilejilu bisatu Yezu mu tshibilu tshia dibanjija; Mulami Muimpe

Yelushalema

Bantu ba bungi badi bitabuja Yezu Udi ulongesha mu bimenga ne mu misoko, uya mutangile ku Yelushalema Bua kubuela mu Bukalenge; difuna dia Helode; nzubu mufue Didipuekesha; tshilejilu tshia didia dinene dia dilolo Malu a kuenza bua kulua muyidi

Dishiya dia Yadene

Peleya (dishiya dia Yadene)

Peleya

Bu mu Peleya

Bu mu Peleya

Yelushalema

Bu mu Yudaya

Bu mu Yudaya

Bu mu Yudaya

Bu mu Yudaya

Bu mu Yudaya

Yudaya; Betaniya

Diyisha dia Yezu dia ndekelu ku Est kua Yadene

Yezu udi uyisha patoke mu tshibilu tshia bitandatanda

Bu mu Yudaya

Matayi

Diyisha dia Yezu dia ndekelu mu Yudaya

Bualu

Yelushalema

Muaba

Mâko

14:25-35

14:1-24

13:23-35

13:22

13:1-21

12:1-59

11:37-54

11:14-36

11:1-13

10:25-42

10:1-24

Luka

10:40-42

10:1-39

8:12–9:41

7:11-52

Yone

Udi wondopa ne ulongesha mu njila upitshila mu Samaleya, Galela Tshilejilu tshia mukaji mukamba uvua wela nzuji mutoyi, Mufalese ne mulambuishi wa bitadi Udi upingana mu Peleya; udi ulongesha bua dishipa dibaka Udi wakidila bana ne ubabenesha Nsongalume mubanji; tshilejilu tshia bena mudimu mu budimi bua tumuma tua mvinyo Yezu udi umanyisha lufu ne dibishibua diende musangu muisatu Yakobo ne Yone badi balomba miaba mu Bukalenge Padiye upitshila mu Yeliko, wondopa mpofu ibidi; udi uya kua Zakayi; Tshilejilu tshia mina dikumi

Samaleya; Galela

Samaleya anyi Galela

Peleya

Peleya

Peleya

Bu mu Peleya

Bu mu Peleya

Yeliko

Betaniya

Kayifa udi ufila mubelu bua kuluisha Yezu; Yezu udi unyema

Yelushalema; Efelayima

Betaniya

Yezu udi ubisha Lazalo ku lufu

Betaniya

Dia 9 Nisana

Luse ne ditabuja; bapika ba tshianana

Bu mu Peleya

Dia 8 Nisana, 33

Tshilejilu tshia mulami mubi, tshia muntu mubanji ne Lazalo

Bu mu Peleya

20:29-34

20:20-28

20:17-19

19:16–20:16

19:13-15

19:1-12

10:46-52

10:35-45

10:32-34

10:17-31

10:13-16

10:1-12

Tshibilu kua Simona muena nsudi; Mariya udi wela Yezu manyi; bena Yuda badi balua kumona Yezu ne Lazalo

Udi ufika mu Betaniya matuku 6 kumpala kua Pasaka 26:6-13

14:3-9

Diyisha dia Yezu dia ndekelu mu Yelushalema

Tshilejilu tshia mukoko mujimine, tshia dikuta dijimine, tshia muana mujimine

Bu mu Peleya

18:35–19:28

18:31-34

18:18-30

18:15-17

18:1-14

17:11-37

17:1-10

16:1-31

15:1-32

12:2-11

11:55–12:1

11:47-54

11:1-46

Dia 13 Nisana (Dinayi mu mapingaja)

Dia 12 Nisana

Pabuipi ne munda mua Yelushalema

Dilongolola dia Pasaka

Yudasa udi umvuangana mushinga ne bakuidi bua kufila Yezu

Tshilejilu tshia nsongakaji 10 itshivua tumama, tshia ntalanta, tshia mikoko ne mbuji

Mukuna wa Olive

Bamfumu ba tshitendelelu badi bela tshifufu bua kushipa Yezu

Udi umanyisha kabutu ka Yelushalema; dikalaku dia Yezu; nshikidilu wa ndongoluelu eu

Mukuna wa Olive

Yelushalema

Dipa dikese dia mukaji mukamba

Yelushalema, ntempelo

Yelushalema

Yezu udi upuwisha bantu ne lukonko ludi lutangila bankambua ba Masiya Udi upisha bafundi ne Bafalese

Yelushalema, ntempelo

Yelushalema, ntempelo

Tshilejilu tshia bidime bia muoyo mubi, tshia tshibilu tshia dibaka Nkonko ya kumukuata nayi bua bitadi, dibishibua ku lufu, mikenji

Yelushalema, ntempelo

Yelushalema, ntempelo

Badi basangana mutshi uvua kawuyi mukuame mufubidile Badi babenga bukokeshi bua Kristo; tshilejilu tshia bana babidi ba balume

BetaniyaYelushalema

Yelushalema

Yelushalema, ntempelo

Bamfumu ba bakuidi ne bafundi badi bakeba kushipa Yezu Udi uyukila ne bena Greke; bena Yuda kabena bitaba

Yelushalema

Dia 11 Nisana

Udi wela mutshi uvua kawuyi mukuame mulawu; udi wipata bantu mu ntempelo musangu muibidi

BetaniyaYelushalema

Dia 10 Nisana

Kristo udi ubuela mu Yelushalema bu mukalenge

Bualu

BetaniyaYelushalema

Muaba

Dia 9 Nisana (ditungunuka)

ˆ Dıba

26:17-19

26:14-16

26:1-5

25:1-46

24:1-51

23:1-39

22:41-46

22:15-40

21:33–22:14

21:23-32

21:19-22

21:18, 19, 12, 13

21:1-11, 14-17

Matayi

14:12-16

14:10, 11

14:1, 2

13:1-37

12:41-44

12:38-40

12:35-37

12:13-34

12:1-12

11:27-33

11:20-25

11:18, 19

11:12-17

11:1-11

ˆ Mako Luka

22:7-13

22:3-6

22:1, 2

21:5-38

21:1-4

20:45-47

20:41-44

20:20-40

20:9-19

20:1-8

19:47, 48

19:45, 46

19:29-44

Yone

12:20-50

12:12-19

Dia 25 Iyala

Mukuna wa Olive, pabuipi ne Betaniya

Yezu udi ubanda mu diulu dituku dia 40 panyima pa dibishibua diende

Yezu Kristo udi umuenekela bayidi misangu mishilashilangane

Yelushalema; Galela

Bakuidi ne Bafalese badi bakeba balami bua lukita Yezu udi ubika ku lufu ne malu a dituku adi

Yelushalema

Yelushalema ne pabuipi

Badi bumbusha mubidi wa Yezu ku mutshi wa makenga ne bamujika

Yelushalema

Dia 16 Nisana

Yezu udi ufua pa mutshi wa makenga, ne malu makuabu adi enzeka

Badi bamufila bua kumushipa, Pilato mumane kukeba bua kumulekela

Yelushalema

Gologota, Yelushalema

Mutungidianganyi Yudasa udi udiowa

Badi bamulumbuluisha kudi Ana, Kayifa, bena Tshilumbuluidi tshinene; Petelo udi umuvila

Yelushalema

Kumpala kua Pilato, pashishe kua Helode, ne kua Pilato kabidi

Udi ukengakana ne muoyo mu lupangu; badi batungila Yezu ne bamukuata

Getesemane

Yelushalema

Muambuluishi; dinangangana; dikenga; disambila dia Yezu

Yelushalema

Yelushalema

Udi ubanjija Tshivulukilu ne bapostolo 11 Udi umanyisha dimuvila dia Petelo ne ditangalaka dia bapostolo

Yelushalema

Yelushalema

Udi uleja mudi Yudasa mutungidianganyi ne umupatula

Yelushalema

Yelushalema

Udi udia Pasaka ne bapostolo 12 Yezu udi wowesha bapostolo bende ˆ mayi ku makasa

Yelushalema

Dia 15 Nisana

ˆ (bu pa dıba 3 mu mapingaja, Ditanu)

Dia 14 Nisana

[Bz 1:9-12]

28:16-20

28:1-15

27:62-66

27:57-61

27:31-56

27:15-30

27:2, 11-14

27:3-10

26:57–27:1

26:30, 36-56

26:31-35

26:26-29

26:21-25

26:20, 21

[1Ko 15:5-7]

16:1-8

15:42-47

15:20-41

15:6-19

15:1-5

14:53–15:1

14:26, 32-52

14:27-31

14:22-25

14:18-21

14:17, 18

24:50-53

[Bz 1:3-8]

24:1-49

23:50-56

23:26-49

23:13-25

23:1-12

[Bz 1:18, 19]

22:54-71

22:39-53

22:31-38

22:19, 20, 24-30

22:21-23

22:14-18

20:26– 21:25

20:1-25

19:31-42

19:16-30

18:39– 19:16

18:28-38

18:13-27

18:1-12

14:1–17:26

13:31-38

[1Ko 11: 23-25]

13:21-30

13:1-20

12

0

Miaba

KILOMETRE 10 20 30 40

0

10

20 MILE

E

B

O

N

A

.

W

L

N

MK

Bimenga ˙

A

BUKALENGE KABUYI BUANJI KUTAPULUKA: bua Shaula, Davidi ne Solomo

A

˚

Sidona Damaseke 50

MK. ˆ WA HEMONA

30

Tulo Abele

Dana

ˆ Has o

Kabula

MK. WA ˆ KAMELE

UN EN E

Shunema Megido Afeke Yizelele MK. WA BeteGILEBOA sheana Bezeke Tebese

Abelemehola

Musulu wa Yadene

Logelima Lamotagilada Yabesha-gilada Mahanayima

Zeleda Lama

Tshib. tshia Y aboka

Shilo ˆ ˆ B ala-has o

Laba

Tshib

ia sh . t

M

Lama Yeliko Geze Gibea Gibeona Ayalona Nobo ˆ K ıyata-yalima Yelushalema Medeba Azeka Soko Gata Mpata wa Ela Beteleheme Lubuebue lua Ashekelona Mbuu Adulama wa Kila Sila Enegedi Luepu ˆ Hebelone Gaza Alo e Zifa Yeshimona ˆ Holesha Tshib . ˆ K amele ts hia A no n a ˆ Maona Sikelaga Yat ı Eshetemo ˆ Kabes ele Bolashana la A ˆ pe B e-sheba hi ˆ Ts Alo e Ts oˆ

B

M

B

U

U

BeteEfelona holona wa Betele Bete- kumutu Bete-awena holona Mikemasha Gilegala waˆ kuinshi Geba

s

a nd ba hi

e

A

B

T sh

O

iband aban

ba M nd a tshia luepu (? )

da

O E D

ts

hia Mu sul

uw a Ejip itu

488

O NA

Sukota

M

A

A

M

Mbuu wa Kinelete

ˆ End o

Palestine mu matuku avua YEZU UYISHA

20

Sidona Damaseke

30

MILE

Kaisaliya wa ku Filipoyi

A

A

F

UL

T

IT

O

Tulo

ˆ MK. WA HEMONA

A

10

˚

50

Y

0

Miaba

KILOMETRE 20 30 40

E

10

IK

Bimenga ˙ 0

ABILENE

IN

13

K

Tolemayi

ITI ON

LA LE G AKolazina ˆ

M

A W K.

Betesayida Kapenuma Kana Mbuu Tibeliya wa Galela Nazaleta MK. WA ˆ TABO Gadala Naina

UN EN E

U

Alimataya Efelaima

YA

Musulu wa Y adene

M

SAMA EYA L

Gelasa

PELE

MK. WA GELEZIMA

OL I

Suka (?)

B

Yeliko Emause (?) Ashedodo Yelushalema Betaniya

A TSHIPELA TSHIA YUDA Y

M

Beteleheme

YU DAYA Gaza

ˆ Be-sheba

Hebelone

IDUMEYA

Ts

Mbuu wa Luepu

A

hibandaba

nd a t s hi a m us ul u w a Eji pitu

489

KA P

Salima (?) Ainona (?) Samaleya

Yopa

U

DE

ˆ ELE M KA

Betaniya dia muamua dia Yadene (?) Pela

Kaisaliya

R

A

BI

BIENA-BUALU BIA MU BIBLE BUA KUYUKILA NE BANTU (Padiku kakuyi kamanyinu, mvese ya mu Mikanda ivua mu tshiena Ebelu mmiangatshila mu Mukanda wa Nzambi. Tangila mu dibeji 6 ne dibeji dia 509 bua ˆ kumanya bikepeshilu bia mena a mikanda ya mu Bible.)

1. Anyima A. Tshidi anyima umvuija Muntu udi anyima. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Gen 2:7; 1Ko 15:45; Yos 11:11; Bz 27:37 Badi babikila kabidi nyama ne: anyima. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Nom 31:28, NW ; Bua 16:3; Lew 24:18, NW Anyima udi ne mashi, udi udia, udi mua kufua. ˛˛˛˛˛˛ Yel 2:34, NW ; Lew 7:18, NW ; Yhz 18:4, NW Bu mudi muntu ne muoyo, ˆ badi mua kuamba ne: udi ne anyima. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Mak 8:36; Yne 10:15 B. Dishilangana dia anyima ne nyuma Muntu anyi tshifukibua tshionso tshia muoyo ng’anyima. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Yne 10:15; Lew 17:11, NW Badi babikila bukole bua muoyo budi buendesha anyima ne: “nyuma.” ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Ms 146:4, NW ; 104:29, NW Padi muntu ufua, bukole budi bulama muoyo budi bupingana kudi Nzambi. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Mbi 12:7 Nzambi nkayende ke udi mua kupingajila muntu bukole bua muoyo. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Yhz 37:12-14

2. Armagedone A. Mvita ya Nzambi bua kujikija malu mabi Bisamba mbisangisha ku Armagedone. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Bua 16:14, 16 Nzambi udi uluangana, utuma Muanende ne banjelu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 2Ts 1:6-9; Bua 19:11-16 Tshia kuenza bua kupanduka. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Sef 2:2, 3; Bua 7:14 B. Kena uleja mudi Nzambi kayi ne dinanga Bantu mbanyanguke bikole. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 2Tm 3:1-5 Nzambi udi ne lutulu, kadi buakane budi bulomba bua kuenza nanku. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 2Pt 3:9, 15; Luk 18:7, 8 Bantu babi badi ne bua kujimina bua bakane bapete diakalengele. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Nsu 21:18; Bua 11:18

3. Bantemu ba Yehowa A. Ntuadijilu wa Bantemu ba Yehowa Yehowa udi uleja bantemu bende. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Yes 43:10-12; Yel 15:16 Bantemu ba lulamatu bakatuadija ne Abele. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Eb 11:4, 39; 12:1 Yezu uvua ntemu wa lulamatu ne mulelela. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Yne 18:37; Bua 1:5; 3:14 490

491

4. Baprofete ba dishima A. Bakavua bamanyishe bua baprofete ba dishima; bavuaku mu matuku a bapostolo Mushindu wa kujingulula baprofete ba dishima. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Dut 18:20-22; Luk 6:26 Bakavua bamanyishe bualu buabu; babamanyina ku bienzedi biabu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Mat 24:23-26; 7:15-23

5. Batismo A. Mbualu budibu balombe bena Kristo Yezu wakashiya tshilejilu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Mat 3:13-15; Eb 10:7 Tshimanyinu tshia didibenga anyi didilambula. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Mat 16:24; 1Pt 3:21 Anu bua bakadi bakumbane bua kulongeshibua. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Mat 28:19, 20; Bz 2:41 ˆ Kuina muntu mujima mu mayi ke mushindu muimpe. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Bz 8:38, 39; Yne 3:23 B. Kena umbusha mibi to Yezu kavua mubatijibue bua kumbusha mibi. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 1Pt 2:22; 3:18 Mashi a Yezu adi umbusha mibi. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 1Yn 1:7

6. Bible ˆ A. Dıyi dia Nzambi ndifundisha ku nyuma Nyuma wa Nzambi wakasaka bantu bua kudifunda. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 2Pt 1:20, 21 Udi ne malu a tshiprofete: ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Dan 8:5, 6, 20-22; Luk 21:5, 6, 20-22; Yes 45:1-4 Bible mujima mmufundisha ku nyuma ne udi wambuluisha. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 2Tm 3:16, 17; Lom 15:4 B. Udi ufila mibelu mimpe bua matuku etu aa ˆ Dilengulula meyi a mu Bible didi ne njiwu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Lom 1:28-32 Meji a bantu kaena mua kupingana pa muaba wende. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 1Ko 1:21, 25; 1Tm 6:20 Udi ukuba muntu ku baluishi ba bukole bua bungi. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Ef 6:11, 12, 17 Udi ulombola muntu mu njila muakane. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Ms 119:105; 2Pt 1:19; Nsu 3:5, 6 C. Mmufunda bua bantu ba bisamba bionso ne makoba onso Difunda dia Bible diakatuadijila mu Asia. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Eks 17:14; 24:12, 16; 34:27 Nzambi ki mmumufile anu bua bena ku Mputu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Lom 10:11-13; Gal 3:28 Nzambi udi witaba bantu ba mishindu yonso. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Bz 10:34, 35; Lom 5:18; Bua 7:9, 10

492

7. Bimfuanyi A. Ditendelela ne bimfuanyi ne mpingu nkupenda Nzambi Kakuena mushindu wa kuenza tshimfuanyi tshia Nzambi. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 1Yn 4:12; Yes 40:18; 46:5; Bz 17:29 Mbadimuije bena Kristo bua bimfuanyi. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 1Ko 10:14; 1Yn 5:21 Tudi ne bua kutendelela Nzambi mu nyuma ne mu bulelela. ˛˛˛˛˛ Yne 4:24 B. Ditendelela mpingu diakakebela bena Isalele diakabi Bavua bakandike bena Yuda ditendelela mpingu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Eks 20:4, 5 Kayena yumvua, yakula; bayenji badi bayifuana. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Ms 115:4-8 Ivua buteyi, mikebeshe kabutu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Ms 106:36, 40-42; Yel 22:8, 9 C. Kutendelela ne “mioyo ibidi” ki nkuanyishibue Nzambi wakabenga dimutendelela ne “mioyo ibidi.” ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Yes 42:8 Anu Nzambi ke utu ‘umvua milombu.’ ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Ms 65:1, 2

8. Bitendelelu A. Kudi anu tshitendelelu tshimue tshilelela Ditekemena dimue, ditabuja dimue, batismo umue. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Ef 4:5, 13 Tshidi ne mudimu wa kuvuija bantu bayidi. ˛˛˛˛˛˛˛˛ Mat 28:19; Bz 8:12; 14:21 Badi batshimanyina ku mamuma atshi. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Mat 7:19, 20; Luk 6:43, 44; Yne 15:8 Dinanga, diumvuangana munkatshi mua bantu badimu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Yne 13:35; 1Ko 1:10; 1Yn 4:20 B. Malongesha a dishima mmela patoke Yezu wakela malongesha a dishima patoke. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Mat 23:15, 23, 24; 15:4-9 Wakenza nunku bua kukuba bantu bafofomija. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Mat 15:14 Bulelela buakabapikula, kubavuija bayidi ba Yezu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Yne 8:31, 32 C. Mbimpe kumbuka mu tshitendelelu paditshi tshia dishima Bulelela budi bupikula; bujadika ne: bavule badi mu dipanga. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Yne 8:31, 32 Bena Isalele ne bantu bakuabu bakalekela ntendelelu wabu wa kale. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Yos 24:15; 2Bk 5:17 Bena Kristo ba kumpala bakashintulula mmuenenu wabu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Gal 1:13, 14; Bz 3:17, 19 Paulo wakumbuka mu tshitendelelu tshivuaye. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Bz 26:4-6 Mbashime ba pa buloba bonso; tudi ne bua kukudimuna meji etu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Bua 12:9; Lom 12:2 D. Kuamba ne: “mu bitendelelu bionso mudi malu mimpe” kakuena kutuanyishisha kudi Nzambi Nzambi udi uleja mushindu wa kutendelela. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Yne 4:23, 24; Yak 1:27 Mushindu mukuabu ki mmuimpe padiwu kawuyi mudi Nzambi musue. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Lom 10:2, 3 Badi mua kubenga “bienzedi bimpe.” ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Mat 7:21-23 Badi batshimanyina ku mamuma atshi. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Mat 7:20

493

9. Bubi A. Bubi ntshinyi? ˆ Ndishipa mukenji wa Nzambi, dıyi diende dipuangane. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 1Yn 3:4; 5:17 Bu mudi Nzambi mufuke muntu, muntu udi ne bua kumubadila malu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Lom 14:12; 2:12-15 Mikenji yakaleja tshidi bubi ne yakabumanyisha bantu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Gal 3:19; Lom 3:20 Tuetu bonso tudi mu bubi, ˆ katuena tukumbaja dıyi dipuangane dia Nzambi. ˛˛˛˛˛˛ Lom 3:23; Ms 51:5 B. Bua tshinyi bonso badi bakenga bua bubi bua Adama? Adama wakasambulujila bantu bonso dipanga bupuangane ne lufu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Lom 5:12, 18 Nzambi mmuleje luse padiye mulekele bantu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Ms 103:8, 10, 14, 17 Mulambu wa Yezu udi ubuikila mibi. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 1Yn 2:2 Nebajimije bubi ne midimu mikuabu yonso ya Diabolo. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 1Yn 3:8 C. Tshimuma tshikandika tshivua dibenga kutumikila, ki ndiangatangana Bavua bakandike mutshi au kumpala kua Eva kufukibua. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Gen 2:17, 18 Bavua bambile Adama ne Eva bua kulela bana. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Gen 1:28 Bana ki mbafumine ku bubi, kadi badi dibenesha dia Nzambi. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Ms 127:3-5 Eva wakenza bubi pavua bayende kayipu; wakadienzela malu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Gen 3:6; 1Tm 2:11-14 Bu muvua Adama mfumu, wakatombokela mukenji wa Nzambi. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Lom 5:12, 19 D. Bubi buenzela nyuma muimpe ntshinyi? ˆ (Mat 12:32; Mak 3:28, 29 ) Ki mbubi butudi bapiane. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Lom 5:8, 12, 18; 1Yn 5:17 Muntu udi mua kubungamija nyuma, kadi kudilengeja pashishe. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Ef 4:30; Yak 5:19, 20 Kuenzenza bubi ku bukole kudi kufikisha ku lufu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 1Yn 3:6-9 Nzambi udi ulumbuluisha benji ba mibi ya nunku, ubanyenga nyuma wende. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Eb 6:4-8 Katuena ne bua kusambila bua bantu ba nunku badi kabayi bakudimuna mutshima. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 1Yn 5:16, 17

10. Bukalenge A. Tshikala Bukalenge bua Nzambi mua kuenzela bantu Nebuenze bua disua dia Nzambi dikumbane. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Mat 6:9, 10; Ms 45:6; Bua 4:11 Mbulamatadi udi ne mukalenge ne mikenji. ˛˛˛˛˛˛˛˛ Yes 9:6, 7; 2:3; Ms 72:1, 8 Budi bumbusha malu mabi, bukokesha buloba bujima. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Dan 2:44; Ms 72:8 Bukokeshi bua bidimu 1 000 bua kulengeja nsombelu wa bantu, kupingaja Mparadizu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Bua 21:2-4; 20:6

494

B. Budi butuadija kukokesha patshidi baluishi ba Kristo bikalaku Pakamubishabu ku lufu, Kristo wakindila mutantshi mule. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Ms 110:1; Eb 10:12, 13 Udi wangata bumfumu, uluisha Satana. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Ms 110:2; Bua 12:7-9; Luk 10:18 Pakajadikabu Bukalenge, makenga akalua pa buloba. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Bua 12:10, 12 Ntatu idiku lelu idi ileja ne: ntshikondo tshia kulamata Bukalenge. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Bua 11:15-18 C. Kabuena ‘mu mioyo,’ kabuena bulua ku bukole bua bantu Bukalenge budi mu diulu, ki mpa buloba. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 2Tm 4:18; 1Ko 15:50; Ms 11:4 Kabuena ‘mu mioyo’; Yezu uvua uyikila ne Bafalese. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Luk 17:20, 21 Ki mbua pa buloba ebu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Yne 18:36; Luk 4:5-8; Dan 2:44 Nebupingane pa muaba wa mbulamatadi, ne mikenji ya panu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Dan 2:44

11. Buloba A. Tshidi Nzambi musue kuenza ne buloba Kuvuija buloba Mparadizu bua bantu kabayi kalema. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Gen 1:28; 2:8-15 Dilongolola dia Nzambi nedikumbane. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Yes 55:11; 46:10, 11 Buloba nebuwule ne bantu ba ditalala kabayi kalema. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Ms 72:7; Yes 45:18; 9:6, 7 Bukalenge nebupingaje Mparadizu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Mat 6:9, 10; Bua 21:3-5 B. Kabakububutula anyi kubushiya kabuyi bantu Buloba ebu budiku bua kashidi. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Mbi 1:4; Ms 104:5 Bakabutula bantu ba mu tshikondo tshia Noa, kadi ki mbuloba. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 2Pt 3:5-7; Gen 7:23 Tshilejilu tshidi tshifila ditekemena bua kupanduka mu tshikondo tshietu etshi. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Mat 24:37-39 Nebabutule bantu babi; “musumba munene” newupanduke. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 2Ts 1:6-9; Bua 7:9, 14

12. Buluishi, Dikengeshibua A. Tshidibu baluishila bena Kristo Bavua bakine Yezu, wakamanyisha bua buluishi. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Yne 15:18-20; Mat 10:22 ˆ Kulamata meyi makane kudi kupisha bena pa buloba. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 1Pt 4:1, 4, 12, 13 Satana, nzambi wa ndongoluelu wa malu eu udi uluisha Bukalenge. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 2Ko 4:4; 1Pt 5:8 Muena Kristo kena utshina, Nzambi udi umukuatshisha. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Lom 8:38, 39; Yak 4:8

495

B. Mukaji kena ne bua kulekela Nzambi bua bayende Mbamane kumudimuija; bakuabu badi mua kushima bayende. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Mat 10:34-38; Bz 28:22 Udi ne bua kutangila kudi Nzambi ne Kristo. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Yne 6:68; 17:3 Yeye mushale mulamate Nzambi, udi mua kupandisha bayende. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 1Ko 7:16; 1Pt 3:1-6 Mulume udi mfumu, kadi ki mbua kuela mikenji mu malu a ntendelelu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 1Ko 11:3; Bz 5:29 C. Mulume kena ne bua kulekela Nzambi bua mukajende ˆ Udi ne bua kunanga mukajende ne dıku diende, mmusue bua bonso bapete muoyo. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 1Ko 7:16 Udi ne bujitu bua kuangata mapangadika, ukumbaja majinga a bena diende. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 1Ko 11:3; 1Tm 5:8 Nzambi mmunange mulume udi mulamate bulelela. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Yak 1:12; 5:10, 11 Nzambi kena wanyisha muntu udi ˆ ushipa meyi ende bua kupeta ditalala. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Eb 10:38 ˆ Udi ufikisha dıku ku disanka mu bulongolodi bupiabupia. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Bua 21:3, 4

13. Busatu bunsantu A. Nzambi Tatu, mmuntu umue, mutambe bunene mu diulu ne pa buloba ˆ Nzambi kena bantu basatu. ˛˛˛˛˛˛ Dut 6:4; Mal 2:10; Mak 10:18; Lom 3:29, 30 Muana wakafukibua; Nzambi uvua nkayende kumpala. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Bua 3:14; Kls 1:15; Yes 44:6 Nzambi mmukokeshi wa diulu ne buloba mu bikondo bionso. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Flp 2:5, 6; Dan 4:35 Nzambi ngua kutumbisha ku mutu kua bionso. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Flp 2:10, 11 B. Muana mmushadile kudi Tatu kumpala ne kunyima kua dilua diende pa buloba Muana uvua utumikila mu diulu, Tatu wakamutuma. ˛˛˛˛˛˛ Yne 8:42; 12:49 Uvua utumikila pa buloba, Tatu mmumutambe. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Yne 14:28; 5:19; Eb 5:8 Mutumbishibue mu diulu, utshidi anu ukokela. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Flp 2:9; 1Ko 15:28; Mat 20:23 Yehowa udi mfumu wa Kristo ne Nzambi wende. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 1Ko 11:3; Yne 20:17; Bua 1:6 C. Buobumue bua Nzambi ne Kristo Batu anu bumvuangana mu malu onso. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Yne 8:28, 29; 14:10 Buobumue bufuane bua mulume ne mukajende. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Yne 10:30; Mat 19:4-6 Bena kuitabuja bonso badi ne bua kuikala mu buobumue. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Yne 17:20-22; 1Ko 1:10 Ntendelelu umue wa Yehowa ku butuangaji bua Kristo bua kashidi. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Yne 4:23, 24

496

D. Nyuma muimpe wa Nzambi mbukole budiye wenza nabu mudimu Mbukole, ki mmuntu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Mat 3:16; Yne 20:22; Bz 2:4, 17, 33 Ki mmuntu muikale ne Nzambi ne Kristo mu diulu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Bz 7:55, 56; Bua 7:10 Mulombola kudi Nzambi bua kukumbaja malu adiye mulongolole. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Ms 104:30; 1Ko 12:4-11 Nzambi udi umupesha batendeledi bende, ubalombola nende. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 1Ko 2:12, 13; Gal 5:16

14. Diabolo, Bademon A. Diabolo mmuntu udi ne mubidi wa nyuma Ki mbubi budi munda mua muntu, kadi mmuntu utudi katuyi mua kumona. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 2Tm 2:26 Diabolo udi anu mushindu utu banjelu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Mat 4:1, 11; Yob 1:6 Wakadivuija nkayende Diabolo bua dijinga diende dibi. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Yak 1:13-15 B. Diabolo mmukokeshi wa buloba ebu, kadi katuena tumumona Udi ukokesha buloba, bualu udi nzambi wabu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 2Ko 4:4; 1Yn 5:19; Bua 12:9 Mbamulekele bua kushala too ne pakosabu tshilumbu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Eks 9:16; Yne 12:31 Needibue mu tshina tshidi katshiyi ne ndekelu, pashishe nebamubutule. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Bua 20:2, 3, 10 C. Bademon mbanjelu bavua batombokele Nzambi Bakalonda Satana kumpala kua Mvula wa kabutu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Gen 6:1, 2; 1Pt 3:19, 20 Mbapuekeshibue milongo, mbabapangishe bua kumona butoke buonso. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 2Pt 2:4; Yuda 6 Badi baluisha Nzambi, bakengesha bantu. ˛˛˛˛˛˛˛˛ Luk 8:27-29; Bua 16:13, 14 Nebababutule pamue ne Satana. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Mat 25:41; Luk 8:31; Bua 20:2, 3, 10

15. Dibaka

ˆ A. Dibaka didi ne bua kuikala tshisuikidi tshia buneme Badi badifuanyikija ne Kristo ne mukajende. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Ef 5:22, 23 Bulalu bua dibaka kabunyanguki. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Eb 13:4 Badi babela bena dibaka bua kabalekedianganyi. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 1Ko 7:10-16 Porneia ke bualu bumuepele budi Bible uleja budi mua kushipesha dibaka. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Mat 19:9 B. Bena Kristo badi ne bua kunemeka bumfumu Bu mudi mulume mfumu, ˆ udi ne bua kunanga ne kulama dıku. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Ef 5:23-31 Mukaji udi ukokela, unanga, utumikila bayende. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 1Pt 3:1-7; Ef 5:22 Bana badi ne bua kutumikila baledi. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Ef 6:1-3; Kls 3:20

497

C. Bujitu budi nabu baledi bena Kristo kudi bana Badi ne bua kubananga, ˆ kuikala ne dıba dia kusomba nabu, kubatabalela. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Tit 2:4 Kabena babafikisha munda. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Kls 3:21 Badi babakumbajila majinga a ku mubidi ne a mu ntendelelu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 2Ko 12:14; 1Tm 5:8 Babalongesha malu abapetesha muoyo. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Ef 6:4; Nsu 22:6, 15; 23:13, 14 D. Bena Kristo badi ne bua kuselangana amu ne bena Kristo nabu Kuselangana anu “mu Mukalenge.” ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 1Ko 7:39; Dut 7:3, 4; Neh 13:26 E. Bible mmukandike disela bakaji ba bungi Ku ntuadijilu, mulume uvua ne tshia kuikala ne mukaji anu umue. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Gen 2:18, 22-25 ˆ Yezu wakapingaja dıyi didi bena Kristo ne bua kulonda. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Mat 19:3-9 Bena Kristo ba kumpala kabavua basela bakaji ba bungi. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 1Ko 7:2, 12-16; Ef 5:28-31

16. Dibishibua ku lufu A. Ditekemena bua bafue Nebajule bonso badi mu nkita. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Yne 5:28, 29 Dibishibua dia Yezu ntshieya. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 1Ko 15:20-22; Bz 17:31 Kabakujula bantu badi benzele nyuma bibi. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Mat 12:31, 32 Badi bitabuja badi ne dishindika dia kubishibua. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Yne 11:25 B. Dibishibua bua kupeta muoyo mu diulu anyi pa buloba Bonso badi bafua mu Adama; bapeta muoyo mu Yezu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 1Ko 15:20-22; Lom 5:19 Bantu babishibua nebikale bashilangane. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 1Ko 15:40, 42, 44 Bikala pamue ne Yezu nebamufuane. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 1Ko 15:49; Flp 3:20, 21 Badi kabayi bakokesha nebikale pa buloba. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Bua 20:4b, 5, 13; 21:3, 4

17. Difuka dia bintu A. Didi dipetangana ne malu adi bena siyanse bajadika; dibenga dilongesha dia ne: bintu mbidienze Bena siyanse badi bitaba dilondangana dia muvuabu bafuke bintu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Gen 1:11, 12, 21, 24, 25 Nzambi wakafuka tshintu ne tshintu ‘mushindu’ watshi; ke mudibi. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Gen 1:11, 12; Yak 3:12 ˆ B. Matuku a difuka dia bintu ki nga meba 24 “Dituku” didi mua kumvuija patupu lupolo kampanda lua tshikondo. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Gen 2:4 ˆ Ku mesu kua Nzambi, dituku didi mua kuikala tshikondo tshile. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Mus 90:4; 2Pt 3:8

498

18. Diondopangana ne diakula mu miakulu A. Diondopibua mu malanda etu ne Nzambi didi dif ila masanka a kashidi Dinyanga malanda ne Nzambi ndisama didi dishipa. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Yes 1:4-6; 6:10; Hos 4:6 Diakajilula malanda ne Nzambi ke diondopibua didi ne mushinga kumpala. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Yne 6:63; Luk 4:18 Didi diumbusha mibi; difila disanka ne muoyo. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Yak 5:19, 20; Bua 7:14-17 B. Mu Bukalenge bua Nzambi, bantu nebikale ne bukole bua mubidi tshiendelele Yezu wakondopa balema, kuyisha bua mabenesha afila Bukalenge. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Mat 4:23 Bukalenge bulaya ke buajikija masama bua kashidi. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Mat 6:10; Yes 9:7 Nansha lufu nebalujimije. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 1Ko 15:25, 26; Bua 21:4; 20:14 C. Kakuena tshidi tshileja ne: Nzambi mmuanyishe diondopangana mu tshishima didi dienzeka lelu Bayidi kabavua badiondopa mu tshishima. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 2Ko 12:7-9; 1Tm 5:23 Bipedi bia dienza bishima biakajika kunyima kua matuku a bapostolo. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 1Ko 13:8-11 Kuondopa ki ntshijadiki tshilelela tshia dianyishibua kudi Nzambi. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Mat 7:22, 23; 2Ts 2:9-11 ˆ D. Diakula mu miakulu divua anu bua tshitupa tshıpi Divua tshimanyinu; bavua ne bua kukeba bipedi binene. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 1Ko 14:22; 12:30, 31 Bipedi bia kuenza bishima bivua ne bua kujika. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 1Ko 13:8-10 Bishima ki ntshijadiki tshilelela tshia dianyishibua kudi Nzambi. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Mat 7:22, 23; 24:24

19. Dipingana dia Kristo A. Dipingana diende kadiakumueneka kudi bantu Wakambila bayidi bende ne: bena panu kabavua mua kumumona kabidi. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Yne 14:19 Anu bayidi ke bakamona dibanda diende mu diulu; ke mudibi bua dipingana diende. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Bz 1:6, 10, 11 Mu diulu udi nyuma, kena umueneka. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 1Tm 6:14-16; Eb 1:3 Udi upingana muikale ne bukokeshi mu Bukalenge bua mu diulu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Dan 7:13, 14 B. Badi badimanyina ku malu adi enzeka Bayidi bakebeja tshimanyinu tshia dikalaku diende. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Mat 24:3 Bena Kristo badi “bamona” dikalaku ku dijingulula. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Ef 1:18 Malu adi enzeka ntshijadiki tshia dikalaku diende. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Luk 21:10, 11 Baluishi badi “bamona” padi kabutu kabakuata. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Bua 1:7

499

20. Disambakaja dia bitendelelu A. Kudisangisha ne bitendelelu bikuabu ki nkulonda njila wa Nzambi Kudi njila anu umue, mubumbakane, bakese badi bamupeta. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Ef 4:4-6; Mat 7:13, 14 Mbatudimuije bua kudilama ku malongesha mabi. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Mat 16:6, 12; Gal 5:9 Mbatulombe bua kuikala batapuluke. ˛˛˛˛˛˛˛ 2Tm 3:5; 2Ko 6:14-17; Bua 18:4 B. Kuamba ne: mu “bitendelelu bionso mudi malu mimpe” nkudishima Bakuabu badi ne tshisumi, kadi katshiyi mudi Nzambi musue. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Lom 10:2, 3 Malu mabi adi anyanga tshionso tshidi mua kuikala tshimpe. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 1Ko 5:6; Mat 7:15-17 Balongeshi ba dishima badi bakebesha kabutu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 2Pt 2:1; Mat 12:30; 15:14 Ntendelelu mukezuke udi ulomba kulamata anu Nzambi. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Dut 6:5, 14, 15

21. Disambila A. Masambila adi Nzambi uteleja Nzambi udi uteleja masambila a bantu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Ms 145:18; 1Pt 3:12 Kena uteleja bantu babi, anu bobu bashintuluke. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Yes 1:15-17 ˆ Tudi ne bua kusambila mu dına dia Yezu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Yne 14:13, 14; 2Ko 1:20 Tudi ne bua kusambila mu diumvuangana ne disua dia Nzambi. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 1Yn 5:14, 15 Ditabuja didi ne mushinga. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Yak 1:6-8 B. Kuambulula malu a patupu, kusambila Mariya anyi “bansantu” kabiena ne mushinga Tudi ne bua kusambila Nzambi ˆ mu dına dia Yezu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Yne 14:6, 14; 16:23, 24 ˆ Kena uteleja meyi amue amue adibu bambulula. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Mat 6:7

22. Ditendelela bankambua A. Ditendelela bankambua kadiena ne dikuatshisha Bankambua mbafue; ki mbamanye bualu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Mbi 9:5, 10 Katuena ne bua kutendelela bankambua betu ba kumpala. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Lom 5:12, 14; 1Tm 2:14 Nzambi mmukandike ditendelela dia nunku. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Eks 34:14; Mat 4:10 B. Tudi mua kunemeka bantu, kadi kutendelela anu Nzambi Bana badi ne bua kunemeka bantu bakole. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 1Tm 5:1, 2, 17; Ef 6:1-3 Kadi Nzambi nkayende ke wa kutendelela. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Bz 10:25, 26; Bua 22:8, 9

500

23. Ditendelela Mariya A. Mariya uvua mamuende wa Yezu, kavua “mamuende wa Nzambi” to Nzambi kena ne ntuadijilu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Ms 90:2; 1Tm 1:17 Pavua Muana wa Nzambi pa buloba, Mariya uvua mamuende. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Luk 1:35 B. Mariya katu mushale “anu virgo” anyi kamama to Bakamusela kudi Jozefe. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Mat 1:19, 20, 24, 25 Wakalela bana bakuabu panyima pa Yezu. ˛˛˛˛˛˛˛ Mat 13:55, 56; Luk 8:19-21 ˆ Dıba adi kabavua “bana babu ne Yezu ba mu nyuma.” ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Yne 7:3, 5

24. Diulu A. Anu bantu 144 000 ke baya mu diulu Bungi bumana kukosa; bua kuikala bakalenge pamue ne Kristo. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Bua 5:9, 10; 20:4 Yezu ke muntu wa kumpala; mbasungule bakuabu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Kls 1:18; 1Pe 2:21 Bantu bakuabu ba bungi nebasombe pa buloba. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Ms 72:8; Bua 21:3, 4 Bantu 144 000 badi ne muaba wa pa buawu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Re 14:1, 3; 7:4, 9

25. Diyisha lumu luimpe A. Bena Kristo bonso badi ne bua kuyisha, kuamba lumu luimpe Bua kuanyishibua, tudi ne bua kujadikila bantu bualu bua Yezu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Mat 10:32 ˆ Tudi ne bua kuikala benji ba Dıyi, kuleja ditabuja. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Yak 1:22-24; 2:24 Bapiabapia badi pabu ne bua kulua balongeshi. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Mat 28:19, 20 Dijukula patoke didi dipetesha lupandu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Lom 10:10 B. Bidi bikengela kupinganyina bantu njila ne njila, kutungunuka ne kuyisha Tudi ne bua kumanyisha bantu bua nshikidilu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Mat 24:14 Yelemiya wakamanyisha nshikidilu wa Yelushalema bidimu bia bungi. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Yel 25:3 Anu bu bena Kristo ba kumpala, katuena mua kulekela. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Bz 4:18-20; 5:28, 29 C. Tudi ne bua kuyisha bua kubenga kuikala ne dibanza dia mashi Tudi ne bua kudimuija bantu bua nshikidilu udi usemena. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Yhz 33:7; Mat 24:14 Dibenga kuyisha didi diela muntu dibanza dia mashi. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Yhz 33:8, 9; 3:18, 19 Paulo kavua ne dibanza dia mashi; wakayisha bantu bulelela. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Bz 20:26, 27; 1Ko 9:16 Kuyisha kudi kupandisha udi uyisha ne udi uteleja. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 1Tm 4:16; 1Ko 9:22

501

26. Ekeleziya A. Ekeleziya ngua mu tshimfuanyi, muibakila pa Kristo Nzambi katu usombela mu ntempelo miasa kudi bantu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Bz 17:24, 25; 7:48 Ekeleziya mulelela, nntempelo wa mu tshimfuanyi wa mabue a muoyo. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 1Pt 2:5, 6 Kristo, ndibue dia mu ditumba; bapostolo, mmabue makuabu a tshishimikidi. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Ef 2:20 Nzambi ngua kutendelela ne nyuma ne bulelela. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Yne 4:24 B. Ekeleziya ki mmuibakila pa Petelo Yezu kavua muambe ne: Ekeleziya mmuibakila pa Petelo. ˛˛˛˛˛˛˛˛ Mat 16:18 Bavua bambe ne: Yezu ke “dibue dinene.” ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 1Ko 10:4 Petelo wakamba ne: Yezu ke tshishimikidi. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 1Pt 2:4, 6-8; Bz 4:8-12

27. Iferno (Lukita, Hadese, Sheole) A. Ki mmuaba mulelela udibu bakengeshila bantu mu kapia Yobo wakalomba bua kuyamu pavuaye mu dikenga. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Yob 14:13 Kamuena muenzeka tshintu nansha tshimue. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Ms 6:5; Mbi 9:10; Yes 38:18, 19 Bakajula Yezu mu iferno, anyi mu lukita. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Bz 2:27, 31, 32; Ms 16:10 Iferno neapatule bafue bakuabu, nebamubutule. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Bua 20:13, 14 B. Kapia ntshimfuanyi tshia kabutu Kapia kadi tshimfuanyi tshia dishipibua. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Mat 25:41, 46; 13:30 Bantu babi badi kabayi bakudimuka nebabutudibue bua kashidi anu bu buosha mu kapia. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Eb 10:26, 27 “Dikengeshibua” dia Satana mu kapia ndufu lua kashidi. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Bua 20:10, 14, 15 C. Muyuki wa muntu mubanji ne Lazalo kawena ujadika ne: kudi dikengeshibua dia kashidi Kapia nka mu tshimfuanyi, anu bu mudi tshiadi tshia Abalahama. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Luk 16:22-24 Dianyishibua dia Abalahama kadiena ˆ kabidi dipetangana ne mıdima. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Mat 8:11, 12 Badi babikila dibutuka dia Babilona ne: dikengeshibua mu kapia. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Bua 18:8-10, 21

28. Kulondangana kua bikondo A. Bikondo bia bisamba bia bende biakatua ku ndekelu mu 1914 Bakimanyika dilondangana dia bakokeshi ba bukalenge mu 607 K.B.B. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Yhz 21:25-27 ‘Bikondo 7’ bivua ne bua kupita too ne ku dipingaja dia bukokeshi. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Dan 4:32, 16, 17

502 Bikondo 7 ˙ bikondo 3 1⁄2 x 2 anyi matuku 1 260  2. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Bua 12:6, 14; 11:2, 3 Dituku dimue bua tshidimu tshimue. [Tudi tupeta bidimu 2 520]. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Yhz 4:6; Nom 14:34 Bivua ne bua kupita, pashishe bajadika Bukalenge. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Luk 21:24; Dan 7:13, 14

29. Lufu A. Tshidi tshikebeshe lufu Muntu kavua ne kalema ku ntuadijilu, uvua ne ditekemena dia muoyo kawuyi ndekelu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Gen 1:28, 31 Dibenga kutumikila diakakebesha tshibawu tshia lufu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Gen 2:16, 17; 3:17, 19 Bubi ne lufu mbiambulukile bana ba Adama bonso. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Lom 5:12 B. Tshidi bafue bikale Adama uvua mufukibue anyima, kabavua bamupeshe anyima. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Gen 2:7, NW ; 1Ko 15:45 Muntu anyi anyima, udi ufua. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Yhz 18:4; Yes 53:12; Yob 11:20 Bafue ki mbamanye bualu nansha bumue. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Mbi 9:5, 10; Ms 146:3, 4 Bafue mbalale bindile dibishibua. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Yne 11:11-14, 23-26; Bz 7:60 C. Kakuena mushindu wa kuyukila ne bafue Bafue kabena bu nyuma idi ne muoyo pamue ne Nzambi. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Ms 115:17; Yes 38:18 Badi batudimuija bua katutetshi bua kuyukila ne bafue. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Yes 8:19; Lew 19:31 Mbabenge bapaki ba manga ne batempi ba mbuku. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Dut 18:10-12; Gal 5:19-21

30. Lupandu A. Lupandu ndua kudi Nzambi mu mulambu wa Yezu wa kupikula nawu bantu Muoyo ndipa dia kudi Nzambi ku butuangaji bua Muanende. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 1Yn 4:9, 14; Lom 6:23 Tudi mua kupeta lupandu anu bua mulambu wa Yezu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Bz 4:12 Kakuena tshidi tshileja ne: muntu mmukudimune mutshima pakadiye upunga ne lufu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Yak 2:14, 26 Tudi ne bua kudienzeja bikole bua kulupeta. ˛˛˛˛˛˛˛ Luk 13:23, 24; 1Tm 4:10 B. Kuamba ne: “mumane kupanda, mmupande kashidi” kakuena kupetangana ne Bible Badi ne nyuma muimpe badi mua kupona. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Eb 6:4, 6; 1Ko 9:27 Nzambi wakabutula bena Isalele ba bungi nansha muvuaye mubapandishe mu Ejipitu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Yuda 5 Lupandu kaluena lulua ˆ mu mupodi wa dısu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Flp 2:12; 3:12-14; Mat 10:22

503 Bantu badi bapingana tshianyima badi babipa kupita muvuabu kumpala. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 2Pt 2:20, 21

C. Bible kena wakula bua “lupandu lua bantu bonso” Kudi badi kabayi mua kukudimuna mutshima. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Eb 6:4-6 Nzambi kena usanka bua lufu lua bantu babi. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Yhz 33:11; 18:32 ˆ Kadi dinanga kadiena mua kubuikila mesu pa malu adi kaayi makane. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Eb 1:9 Nebabutule bantu babi. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Eb 10:26-29; Bua 20:7-15

31. Mafesto, mifikilu ya diledibua A. Bena Kristo ba kumpala kabavua benza mifikilu ya diledibua ne Nowele Bavua bayenza kudi batendeledi ba dishima. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Gen 40:20; Mat 14:6 Dituku dia lufu lua Yezu ke dia kuvuluka. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Luk 22:19, 20; 1Ko 11:25, 26 Bibilu mudibu bakuatshika ki mbimpe. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Lom 13:13; Gal 5:21; 1Pt 4:3

32. Malu mabi, makenga pa buloba A. Mukebeshi wa makenga pa buloba Bukokeshi bua bantu babi mbukebeshe ntatu lelu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Nsu 29:2; 28:28 Mukokeshi wa buloba bujima mmuena lukuna wa Nzambi. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 2Ko 4:4; 1Yn 5:19; Yne 12:31 Makenga mmakebesha kudi Diabolo, ˆ tshikondo tshiende ntshıpi. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Bua 12:9, 12 Pasuikabu Diabolo, ditalala dilelela nedilue. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Bua 20:1-3; 21:3, 4 B. Nzambi mmulekele malu mabi enzeka bua tshinyi? Diabolo wakamba ne: banjelu anyi bantu kabena mua kulamata Nzambi. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Yob 1:11, 12 Mbapeshe batendeledi mpunga wa kuleja mudibu balamate Nzambi. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Lom 9:17; Nsu 27:11 Diabolo mmuena mashimi, bakadi pa kukosa tshilumbu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Yne 12:31 Badi balamata Nzambi nebapete muoyo wa kashidi. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Lom 2:6, 7; Bua 21:3-5 C. Tshikondo tshia ku nshikidilu ntshilepesha bua kuleja bantu luse Anu bu mu matuku a Noa, ˆ kudimuija bantu kudi kuangata dıba. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Mat 24:14, 37-39 Nzambi kena ne lujoko, kadi udi ne luse. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 2Pt 3:9; Yes 30:18 Bible udi utuambuluisha bua nshikidilu katupapudi. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Luk 21:36; 1Ts 5:4 Kubangila ku lelu, enza bua Nzambi akupandishe. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Yes 2:2-4; Sef 2:3 D. Bantu kabakujikija makenga a pa buloba Bantu badi batshina bikole, ki mbamanye tshia kuenza. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Luk 21:10, 11; 2Tm 3:1-5

504 Bukalenge bua Nzambi ke buajikija makenga, ki mbantu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Dan 2:44; Mat 6:10 Bua kuikala ne muoyo, keba ditalala ne Mukalenge mpindieu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Ms 2:9, 11, 12

33. Mashi A. Dielesha mashi mu mubidi ndipanga kanemu bua bunsantu buawu Bakambila Noa ne: mashi avua a tshijila; avua muoyo. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Gen 9:4, 16 Tshipungidi tshia mikenji ya Mose tshivua tshikandike didia mashi. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Lew 17:14; 7:26, 27 Bakambuluila bena Kristo mukenji eu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Bz 15:28, 29; 21:25

B. Kusungula muoyo kakuena kubingisha dishipa mukenji wa Nzambi ˆ Kutumikila nkuimpe kupita mulambu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 1Sm 15:22; Mak 12:33 Kuangata muoyo ne mushinga ˆ kupita mukenji wa Nzambi kudi ne njiwu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Mak 8:35, 36

34. Matuku a ku nshikidilu A. Tshidi “nshikidilu wa buloba” umvuija ˆ Nshikidilu wa ndongoluelu wa malu eu. ˛˛˛˛˛˛˛ Mat 24:3; 2Pt 3:5-7; Mak 13:4 Ki nnshikidilu wa buloba ebu, kadi ngua ndongoluelu wa malu mubi. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 1Yn 2:17 Kabutu kadi kalonda tshikondo tshia ku nshikidilu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Mat 24:14 Bakane nebapanduke, bulongolodi bupiabupia nebulonde pashishe. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 2Pt 2:9; Bua 7:14-17 B. Mbimpe kuikala batabale bua bimanyinu bia matuku a ku nshikidilu Bimanyinu bifila kudi Nzambi bua kutuludika. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 2Tm 3:1-5; 1Ts 5:1-4 Bena pa buloba kabena babiangata ne mushinga. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 2Pt 3:3, 4, 7; Mat 24:39 Nzambi kena ne lujoko, kadi udi udimuija. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 2Pt 3:9 Difutu bua badi bashala batabale, ne bangata bimanyinu ne mushinga. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Luk 21:34-36

35. Muena mudimu wa Nzambi A. Bena Kristo bonso badi ne bua kuikala bena mudimu ba Nzambi Yezu uvua muena mudimu wa Nzambi. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Lom 15:8, 9; Mat 20:28 Bena Kristo badi balonda tshilejilu tshiende. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 1Pt 2:21; 1Ko 11:1 Badi ne bua kuyisha bua kukumbaja mudimu wabu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 2Tm 4:2, 5; 1Ko 9:16

505

B. Malu malomba bua kuikala muena mudimu wa Nzambi ˆ Nyuma wa Nzambi ne dimanya dia dıyi diende. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 2Tm 2:15; Yes 61:1-3 Kulonda tshilejilu tshia Kristo mu diyisha. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 1Pt 2:21; 2Tm 4:2, 5 Nzambi udi ulongesha ku diambuluisha dia nyuma, ne dia bulongolodi. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Yne 14:26; 2Ko 3:1-3

36. Muoyo A. Mbajadikile bantu badi batumikila ne: nebapete muoyo wa tshiendelele Nzambi udi kayi mua kushima mmulaye muoyo. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Tit 1:2; Yne 10:27, 28 Mmujadikile badi baleja ditabuja ne: nebapete muoyo wa tshiendelele. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Yne 11:25, 26 Nebajimije lufu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 1Ko 15:26; Bua 21:4; 20:14; Yes 25:8 B. Muoyo wa mu diulu udi anu bua badi benza mubidi wa Kristo Nzambi udi usungula badi benza mubidi eu mudiye musue. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Mat 20:23; 1Ko 12:18 Anu bantu 144 000 ke badibu basungule pa buloba. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Bua 14:1, 4; 7:2-4; 5:9, 10 Nansha Yone Mubatiji kakuikala mu bakokeshi ba Bukalenge bua mu diulu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Mat 11:11 C. Muoyo wa pa buloba mmulaya bantu bungi tshianana, “mikoko mikuabu” Anu bantu bungi bumana kukosa ke bikala ne Yezu mu diulu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Bua 14:1, 4; 7:2-4 “Mikoko mikuabu” ki mbana babu ne Kristo. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Yne 10:16; Mat 25:32, 40 Badi basangisha bantu ba bungi mpindieu bua kupetabu lupandu pa buloba. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Bua 7:9, 15-17 Nebajule bakuabu ku lufu bua kuikalabu ne muoyo pa buloba. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Bua 20:12; 21:4

37. Nkuluse A. Bavua bapopele Yezu ku mutshi wa makenga, bualu bua bundu Bavua bapopele Yezu ku mutshi wa makenga anyi ku dikunji. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Bz 5:30; 10:39; Gal 3:13 Bena Kristo badi ne bua kuambula mutshi: udi tshimanyinu tshia bualu bua bundu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Mat 10:38; Luk 9:23 B. Ki ntshintu tshia kutendelela Kuleja mutshi wa Yezu, mbualu bua bundu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Eb 6:6; Mat 27:41, 42 Kutendelela ne nkuluse, nkutendelela mpingu. ˛˛˛˛˛˛ Eks 20:4, 5; Yel 10:3-5 Yezu udi ne mubidi wa nyuma, katshiena ku mutshi. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 1Tm 3:16; 1Pt 3:18

506

38. Nsabatu A. Bena Kristo kabena ne bua kunemekela dituku dia Nsabatu Lufu lua Yezu luakashipa Mikenji ya Mose. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Ef 2:15 Bena Kristo kabena ne bua kunemekela Nsabatu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Kls 2:16, 17; Lom 14:5, 10 Bakabatandisha bua dienza dia Nsabatu ne malu makuabu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Gal 4:9-11; Lom 10:2-4 Badi babuela mu dikisha dia Nzambi bua ditabuja ne ditumikila. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Eb 4:9-11 B. Anu bena Isalele wa kale ke bavuabu balombe bua kunemekela Nsabatu Bakenza Nsabatu bua musangu wa kumpala panyima pa tshimuangi. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Eks 16:26, 27, 29, 30 Uvua tshimanyinu tshia pa buatshi anu bua bena Isalele ba ku mubidi. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Eks 31:16, 17; Ms 147:19, 20 Mikenji ivua kabidi ilomba bua kunemekela bidimu bia Nsabatu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Eks 23:10, 11; Lew 25:3, 4 Nsabatu kena ne mushinga bua bena Kristo. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Lom 14:5, 10; Gal 4:9-11 C. Dikisha dia Nsabatu dia Nzambi (dituku dia 7 dia “lumingu” lua difuka dia bintu ) Diakatuadija ku ndekelu kua difuka dia bintu bia pa buloba. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Gen 2:2, 3; Eb 4:3-5 Diakatungunuka too ne panyima pa matuku a Yezu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Eb 4:6-8; Ms 95:7-9, 11 Bena Kristo badi bikisha ku midimu mienza bua disanka diabu nkayabu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Eb 4:9, 10 Didi dijika padi Bukalenge bujikija mudimu wabu bua buloba. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 1Ko 15:24, 28

39. Nyuma, malu a nyuma mibi A. Nyuma muimpe ntshinyi? Mbukole budi Nzambi wenza nabu mudimu, ki mmuntu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Bz 2:2, 3, 33; Yne 14:17 Wakafuka nabu, kufundisha nabu Bible, kuenza nabu malu makuabu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Gen 1:2; Yhz 11:5 Nyuma udi ulela badi benza mubidi wa Kristo, ubela manyi. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Yne 3:5-8; 2Ko 1:21, 22 Udi upesha bantu ba Nzambi bukole lelu, ubalombola. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Gal 5:16, 18 B. Badi babikila bukole bua muoyo ne: nyuma anyi mupuya Bukole bua muoyo bulama kudi dieyela. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Yak 2:26; Yob 27:3 Nzambi ke udi ne bukokeshi bua kufila bukole bua muoyo. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Zek 12:1; Mbi 8:8

507 Bukole bua muoyo budi nabu bantu ne nyama mbua Nzambi. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Mbi 3:19-21 Badi bashiya nyuma mu bianza bia Nzambi bua kutekemena ne: nebababishe ku lufu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Luk 23:46 ˆ C. Tudi ne bua kuepuka malu a mıdima, a bademon ˆ Dıyi dia Nzambi didi ˆ dikandika malu a mıdima. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Yes 8:19, 20; Lew 19:31; 20:6, 27 Ditempa mbuku ndipetangana ne bademon; ndikandika. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Bz 16:16-18 Didi difikisha ku kabutu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Gal 5:19-21; Bua 21:8; 22:15 Mbakandike lubuku lua mitoto. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Dut 18:10-12; Yel 10:2

40. Tshia kupikula natshi A. Yezu wakafila muoyo wende bu “tshia kupikula natshi bantu bonso” Yezu wakafila muoyo wende bu tshia kupikula natshi. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Mat 20:28 Mushinga wa mashi akaya panshi udi ujimija bubi. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Eb 9:14, 22 Mulambu uvua mukumbane bua kashidi. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Lom 6:10; Eb 9:26 Masanka kaena adiluila nkayawu; tudi ne bua kujingulula mushinga wa mulambu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Yne 3:16

B. Tshivua mushinga muakanangane Adama uvua mupuangane pakamufukabu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Dut 32:4; Mbi 7:29; Gen 1:31 Wakajimija bupuangane buende ne bua bana bende pakenzaye bubi. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Lom 5:12, 18 Bana kabayi wa kubambuluisha; bilomba anu muntu wa mumue ne Adama. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Ms 49:7; Dut 19:21 Yezu kavua ne kalema, muoyo wende ntshia kupikula natshi bantu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 1Tm 2:5, 6; 1Pt 1:18, 19

41. Tshikavua tshimana kufunda A. Ki mbamane kufundila muntu malu Tshidi Nzambi musue kuenza netshikumbane bulelela. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Yes 55:11; Gen 1:28 Bantu badi mua kusungula bua kuenzela Nzambi mudimu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Yne 3:16; Flp 2:12

42. Tshivulukilu, Misa A. Divuluka Didia dia Mukalenge Dienzeka musangu umue ku tshidimu, dituku dia Pasaka. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Luk 22:1, 17-20; Eks 12:14 Tshivuluija lufu lua mulambu lua Kristo. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 1Ko 11:26; Mat 26:28

508 Badi badia mbadi ne ditekemena dia kuya mu diulu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Luk 22:29, 30; 12:32, 37 Mudi muntu umanya ne: udi ne ditekemena adi. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Lom 8:15-17

B. Bible kena wakula bua Misa Dibuikidila mibi didi dilomba diela mashi panshi. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Eb 9:22 Kristo ke Mutuangaji umuepele wa tshipungidi tshipiatshipia. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 1Tm 2:5, 6; Yne 14:6 Kristo udi mu diulu; kakuena nsaserdose anyi muakuidi udi mua kumupuekesha pa buloba. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Bz 3:20, 21 Kabiena bilomba kufila mulambu wa Kristo misangu ne misangu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Eb 9:24-26; 10:11-14

43. Yehowa, Nzambi

ˆ A. Dına dia Nzambi ˆ “Nzambi” ki ndına disunguluke; ˆ Mukalenge wetu udi ne dına disunguluke. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 1Ko 8:5, 6 ˆ Tudi tusambila bua dına diende ditumbishibue. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Mat 6:9, 10 ˆ Yehowa ke dına dia Nzambi. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Ms 83:18; Eks 6:2, 3; 3:15; Yes 42:8 Yahweh anyi Yahwoh mu note udi kuinshi mu Mukanda wa Mvidi Mukulu [Mishonyi]. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Eks 3:15 ˆ Yezu wakamanyisha dına edi. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Yne 17:6, 26; 5:43; 12:12, 13, 28 B. Nzambi udiku Muntu kena mua kumona Nzambi kadi kushala ne muoyo. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Eks 33:20; Yne 1:18; 1Yn 4:12 Bua kumuitabuja kabiena bilomba kumumona. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Eb 11:1; Lom 8:24, 25; 10:17 Nzambi mmumanyike ku bidiye muenze bidi bimueneka. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Lom 1:20; Ms 19:1, 2 Dikumbana dia milayi didi dijadika ne: Nzambi utuku. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Yes 46:8-11 C. Ngikadilu ya Nzambi Nzambi udi dinanga. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 1Yn 4:8, 16; Eks 34:6; 2Ko 13:11; Mik 7:18 Udi ne meji a pa buawu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Yob 12:13; Lom 11:33; 1Ko 2:7 Mmuakane, uleja buakane. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Dut 32:4; Ms 37:28 Ngua bukole buonso, udi ne makanda onso. ˛˛˛˛˛˛˛ Yob 37:23; Bua 7:12; 4:11 D. Bantu bonso kabena benzela Nzambi umue mudimu Njila udi umueneka muimpe katu anu muakane. ˛˛˛˛˛˛˛ Nsu 16:25; Mat 7:21 Kudi njila ibidi, anu umue ke udi ufikisha ku muoyo. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Mat 7:13, 14; Dut 30:19 Kudi nzambi ya bungi, kadi anu Nzambi umue ke mulelela. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 1Ko 8:5, 6; Ms 82:1 Kumanya Nzambi mulelela kudi ne mushinga bua kupeta muoyo. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Yne 17:3; 1Yn 5:20

509

44. Yezu A. Yezu udi Muana wa Nzambi, yeye ke Mukalenge udiye muteke Muanabute wa Nzambi, mukuate nende mudimu bua kufuka bintu bikuabu bionso. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Bua 3:14; Kls 1:15-17 Wakalua muntu mulela kudi mukaji, mupuekesha kakese kuinshi kua banjelu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Gal 4:4; Eb 2:9 Muledibue ku nyuma wa Nzambi bua kuikala ne muoyo mu diulu. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Mat 3:16, 17 Wakabandishibua bikole kupita muvuaye kumpala kua kuluaye pa buloba. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Flp 2:9, 10 B. Kuitabuja Yezu kudi ne mushinga bua kusungidibua Kristo udi kankanunuina kalaya ka Abalahama. ˛˛˛˛˛˛˛˛ Gen 22:18; Gal 3:16 Anu Yezu ke Muakuidi Munene, tshia kupikula natshi. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 1Yn 2:1, 2; Eb 7:25, 26; Mat 20:28 Tudi tupeta muoyo patudi tumanya Nzambi ne Kristo, tubatumikila. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Yne 17:3; Bz 4:12 C. Kuitabuja Yezu patupu ki nkukumbane Ditabuja didi ne bua kuenda pamue ne bienzedi. ˛˛˛˛˛˛˛ Yak 2:17-26; 1:22-25 ˆ Tudi ne bua kutumikila meyi ende, kuenza mudimu wakenzaye. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Yne 14:12, 15; 1Yn 2:3 ˆ Ki mbonso badi batela dına dia Mukalenge babuela mu Bukalenge. ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Mat 7:21-23 ˆ MENA NE BIKEPESHILU BIA MIKANDA IVUA MU TSHIENA EBELU

Genese ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Gen Ekesode ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Eks Lewitiki ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Lew Nomba ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Nom Dutelonome ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Dut Yoshua ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Yos Balumbuluishi ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Bal Luta ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Lut 1 Samuele ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 1Sm 2 Samuele ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 2Sm 1 Bakelenge ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 1Bk 2 Bakelenge ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 2Bk 1 Kulondolola ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 1Ku 2 Kulondolola ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ 2Ku Ezela ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Ezl Nehemiya ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Neh ˆ Esete ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Est Yobo ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Yob Misambu ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Ms Nsumuinu ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Nsu

Muambi ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Mbi Musambu wa Solomo ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Mus Yeshaya ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Yes Yelemiya ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Yel Muadi wa Yelemiya ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Mdi Yehezekele ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Yhz Danyele ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Dan Hoshea ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Hos Yoele ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Yoe Amosa ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Amo Obadaya ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Ob Yona ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Yna Mika ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Mik Nahuma ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Nah Habakuka ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Hab Sefanya ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Sef Hagai ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Hag ˆ Zekaya ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Zek Malaki ˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛˛ Mal

Kuenaku musue kumanya malu makuabu anyi? Buela mu www.jw.org bua kupetangana ne Bantemu ba Yehowa.

Lomo

IT

AL

I

Potiyolo

M

KE A

I YA

Neapoli Filipoyi Amfipoli Tesalonike Beloya

N DO

GRESE Legiyo Atena Kolinto SISILI

AKAYA

Sulakusa

MELITA KULETE KAUDA

Mbuu

wa

N GENDU YA PAULO Luendu lua kumpala bu misionere (Bz 13:1–14:28) N

Luendu luibidi bu misionere (Bz 15:36–18:22) Luendu luisatu bu misionere (Bz 18:22–21:19) Luendu lua ku Lomo (Bz 23:11–28:31)

0 mi

150

Njila minene 0 km

150

Mbuu Muf ike

BI

SAMOTAKA

N TU

I YA

PO

NT

O

MUSIYA

Toa Aso

AS

ˆ GA L AT I YA Pegamo I YA D O K I YA Tuatila UG F K A PA ˆ Sadi Antiyokiya (wa mu Pisidiya) Semuna Filadelefiya A Efeso Ikoniyo Laodikiya NIY Luseta SAMO LU K AO Kolosayi Mileto P I S I D I YA ˆ Debe KILIKI ˆ Ataliya Pega PATEMO Kosa ˆ Taso Kinido LUKIYA PAMPULIYA Mula Seleukiya Antiyokiya LODO Patala (wa mu Suliya)

IA

Mitulene KIYO

YA

SULIYA Salami KUPULIYO Pafo

Med

ite

Sidona Tulo

ra

ne

Damaseke

Tolemayi Kaisaliya Yopa Luda

Pela Yelushalema

Gaza Alesandeliya

EJIPITU

bi7-SH