Ũalyũlo wa Nthĩ Nzaũ wa Maandĩko ma Kĩkiliki ma Kĩklĩsto

Citation preview

MBIVILIA ˜

MATHAYO – UVUANY’O

˜ ˜ Mbivilia ıno n ı ya

































































































































































˜ ˜ ˜ ˜ UALY ULO WA NTH I NZAU

˜ MAAND IKO MA ˜ K IKILIKI ˜ ˜ MA K IKL ISTO WA

˜ ˜ “ Ind ı kwosana na watho wake ˜ ˜ ˜ tweteele matu meu na nth ı nzau, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na nth ın ı wasyo ulungalu ukekalaa.” —2 Vetelo 3:13.

























































































˘ 2018 WATCH TOWER BIBLE AND TRACT SOCIETY OF PENNSYLVANIA 200 Watchtower Drive Patterson, NY 12563-9204 U.S.A. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Ualyulo wa Nthı Nzau wa Maand ıko ˜ ˜ ˜ ma Kıkiliki ma Kıklısto ˜ AUM ITHYA PRINTED BY WATCH TOWER BIBLE AND TRACT SOCIETY OF SOUTH AFRICA NPC 1 Robert Broom Drive East, Rangeview, Krugersdorp, 1739, R.S.A.























































































˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Mbivilia ıno ıalyulıtwe yı nima kana ıte ˜ nima kwa ithyomo mbee wa 170. Nı kana wone ithyomo syonthe, ˜ sisya k ısese kya www.jw.org /kam. ˜ ˜ ˜ Mbivilia Syonthe sya Ualyulo wa Nthı ˜ ˜ ˜ Nzau Ila Syum ıth ıtw’e: Kovi 227,000,066 Yatumbiwe Mwaka wa 2019























































































˜ ˜ Mbivilia ıno ti ya kuthoosya. ˜ ˜ ˜ ˜ Yum ıtw’e ta k ılungu k ımwe kya wıa wa ˜ ˜ ˜ ˜ kumanyısya and u Mbivilia nth ı yonthe ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ula utethaw’a n ı Ngus ı sya Yeova. New World Translation of the Christian Greek Scriptures Kikamba (bi7-KB)

bi7-KB 190307

Made in the Republic of South Africa

NDETO SYA MBEE ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ MAANDIKO MATHEU nımaveveeiwe nı Ngai yıla maandıkawa, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na maandıkiwe na kıthyomo kya Kıevelania, Kıalamu, na Kıkili˜ ˜ ˜ ki. Nı kana andu ma “mbaı syonthe” matetheke kumana na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Ndeto ya Ngai, Maandıko maıle kualyulwa kwa ithyomo mbingı. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ (Mathayo 24:14) Mavuku mıongo ılı na muonza, ala nı kuma ˜ ˜ ˜ Mathayo nginya Uvuany’o, metawa “Maandıko ma Kıkiliki ma ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Kıklısto,” nundu mbeenı maandıkiwe na kıthyomo kya Kıkiliki nı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Aklısto ma ıvinda ya atumwa ala matongoew’e nı veva mutheu. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Mbivilia ya Ualyulo wa Nthı Nzau wa Maandıko ma Kıkiliki ma ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Kıklısto yaumiw’e ıvinda ya mbee mwaka wa 1950 kwa Kısu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ngu. Mbivilia ısu ıalyulıtwe muno muno kumana na maandıko ˜ ˜ ˜ ˜ ma Kıkiliki ma Westcott na Hort ala mesıkıe muno, na ala ˜ mo˜ ˜ ˜ ˜ sanıte na mavuku ma Kıkiliki ma tene vyu. Mbivilia ya Ualyulo ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ wa Nthı Nzau yıalyulıtwe yıatııe nesa undu vatonyeka maandı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ko ma Kıkiliki. Mbivilia ıno ya Kıkamba ıalyulıtwe kuma Mbivili˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ anı ya Kısungu ya mwaka wa 2013, na nıtatıte kuatııa nesa Mbi˜ ˜ ˜ ˜ vilia ısu ya Kısungu. ˜ ˜ ˜ Isyıtwa ya mwanya ya Ngai, nayo nı Yeova, ˜ yonekaa mavi˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nda 237 nthını wa maandıko ma Mbivilia ya Ualyulo wa Nthı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Nzau wa Maandıko ma Kıkiliki ma Kıklısto. Na nundu kuthew’a ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kwa ısyıtwa ya Ngai nı undu wa vata na andu onthe nımaıle ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ kwıkaıla ısyıtwa yıu nı kana matangııwe, Mbivilia ıno nıtungııe ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ısyıtwa Yeova vala yaıle kwıthıwa nthını wa Maandıko Matheu. —Mathayo 6:9; Alomi 10:13. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Isyıtwa, Ualyulo wa Nthı Nzau, yosanıte na watho wa Ngai wa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kuete nthı nzau yı na ulungalu nı kana andu onthe matetheke. ˜ ˜ ˜ (2 Vetelo 3:13) Aalyuli ma Mbivilia ıno nımamwendete Ngai, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ula nıwe Muandıkıthya wa Maandıko Matheu, namo monaa ne ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kıanda kya mwanya kualyula mosuanıo make na ndeto syake ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ nesa undu vatonyeka. Twııkwatya kana Mbivilia ıno nıkutethee˜ ˜ sya asomi ala me na ngoo nzeo na matataa “kukwata umanyi ˜˜ ˜ ˜ wa w’o ıulu wa ula w’o.”—1 Timotheo 2:4. 5

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ MASY ITWA NA UND U ˜ MAAT IAN IE ˜ ˜ MA MAVUKU ˜ ˜ ˜ N T H I N I WA M A A N D I K O M A K I K I L I K I M A K I K L I S T O

˜ IVUKU

˜ ˜ ˜ ˜ KWA UKUV I ITHANG U

Mathayo  Maliko  Luka  Yoana  Meko  Alomi  1 Akolintho  2 Akolintho  Akalatia  Aeveso  Avilivi  Akolosai  1 Athesalonika  2 Athesalonika 

Mt Mko Luk Yoa Mek Alo 1Ko 2Ko Aka Aev Avi Ako 1Th 2Th

7 97 153 250 319 414 454 494 520 534 547 557 567 575

˜ Masyıtwa ma Mavuku ma Mbivilia  ˜ ˜˜ ˜ Ndeto Itum ııtwe Mbivilianı  Maelesyo ma Ndeto sya Mbivilia 

728 729 748

˜ IVUKU

˜ ˜ ˜ ˜ KWA UKUV I ITHANG U

1 Timotheo  1Ti 2 Timotheo  2Ti Tito  Tit Vilemona  Vil Aevelania  Avl Yakovo  Yak 1 Vetelo  1Vt 2 Vetelo  2Vt 1 Yoana  1Yo 2 Yoana  2Yo 3 Yoana  3Yo Yuta  Yuta ˜ ˜ Uvuany’o  Uvu

6

580 591 599 604 606 635 645 656 663 673 675 676 680

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ UVOO MUSEO ULA UANDIKITWE NI

M AT H AYO

˜ ˜ ˜ ˜ MAU N DU ALA M E VO KWA U KUVI

˜ ˜ ˜ 1 Uko wa Yesu Klısto (1-17) ˜ ˜ Kusyawa kwa Yesu (18-25) ˜ ˜ ˜ 2 Kuka kwa ala andu oı (1-12) ˜ ˜˜ Kukııa Misili (13-15) ˜ ˜ Kuawa kwa tumwana ˜ ˜ tunini nı Elote (16-18) ˜ Kusyoka Nasaleti (19-23) ˜ 3 Utavany’a wa Yoana ˜ Muvatisi (1-12) ˜ ˜ Kuvatiswa kwa Yesu (13-17) ˜ ˜ 4 Ndevili aimutata Yesu (1-11) ˜ ˜˜ ˜ Yesu ayambııa kutavany’a Kalilii (12-17) ˜ ˜ Kwıtwa kwa amanyıw’a ma mbee (18-22) ˜ Yesu aitavany’a, ˜ ˜ aimanyısya, na kuvosya ˜ andu (23-25) ˜ ˜˜ ˜ 5 UTAVANY’A WA KIIMANI (1-48) ˜ ˜˜ Yesu ayambııa ˜ ˜˜ ˜ kutavany’a kıımanı (1, 2) Ala atanu (3-12) ˜ ˜ Munyu na kyeni (13-16) ˜ ˜ ˜ ˜ Yesu aı eanısye ıla ˜ M ˜ ıao ˜ (17-20) ˜ ˜ Utao ıulu wa ˜ kuthata (21-26), ˜ ˜ ulaalai (27-30), kuthasya ˜ mutwaano (31, 32), ˜ ˜ kwıvıta (33-37), ˜ ˜˜ ˜ kwıyııvanısya (38-42), kwenda amaitha (43-48)

˜ ˜˜ ˜ 6 UTAVANY’A WA KIIMANI (1-34) ˜ Ekai kwıyonany’a kana ˜ ˜ mw (1-4) ˜ ı˜ alungalu ˜ ˜ Undu twaıle kuvoya (5-15) Mboya ya ngelekany’o (9-13) ˜ ˜˜ ˜ K˜ utııa kuya (16-18) ˜ ˜ ˜ Uthwii wa kuu nthı na wa ˜ ˜ ıtunı (19-24) ˜ ˜ Ekai kwımakıa (25-34) ˜ Endeeai kumantha ˜ ˜ Usumbı mbee (33) ˜ ˜˜ ˜ 7 UTAVANY’A WA KIIMANI (1-27) ˜ ˜ Ekai kusilıla (1-6) ˜ Endeeai kuvoya, ˜ kumantha, ˜ ˜ kukunanga (7-11) ˜ ˜ Mwıao wa vata muno (12) ˜ Mbingılo ntheke (13, 14) ˜ ˜ ˜ Mamanyıkaa kwısıla mosyao moo (15-23) ˜ ˜ ˜ ˜ Nyumba yakıtwe ıvianı, ˜ ˜ na nyumba yakıtwe ˜ ˜ ˜ ını (24-27) ˜ kıthangath ˜ ˜ Ikomano nıyaseng’iw’e nı ˜ ˜ nzıa ya Yesu ya ˜ ˜ kumanyısya (28, 29) ˜ ˜ ˜ ˜ 8 Mundu wawaıte mangu aivow’a (1-4) ˜ ˜ ˜˜ ˜ Muıkııo wa munene wa ˜ asikalı (5-13) 7

˜ ˜ MATHAYO—Maundu Ala me Vo

˜ ˜ ˜ Yesu aivosya andu aingı Kavelinaumi (14-17) ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Undu mundu utonya ˜ ˜ ˜˜ ˜ kumuatııa Yesu (18-22) ˜ ˜ Yesu ayıusya ˜ kıuutani (23-27) ˜ ˜ Yesu ailungya ndaimoni ˜ ˜ ˜ ikalike nguluenı (28-34) ˜ ˜ ˜ 9 Yesu aivosya mundu mwonzu mamutha (1-8) ˜ ˜ Yesu aimwıta (9-13) ˜ Mathayo ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜˜ Ikulyo ıulu wa kutııa ˜ kuya (14-17) ˜ ˜ ˜ Kelıtu ka Yailu; mundu ˜ ˜ ˜˜ ˜ muka aikiita ngua ya ıulu ˜ ya Yesu (18-26) ˜ Yesu aivosya ilalinda na ala mataneenaa (27-34) ˜ ˜ ˜ ˜ Ngetha nı mbingı ındı ˜ ˜ atethya ma wıa nı anini (35-38) ˜ 10 Ala atumwa 12 (1-4) ˜ ˜˜ ˜ Momanyısyo ıulu wa ˜ kutavany’a (5-15) ˜ Amanyıw’a ˜ makathınw’a (16-25) ˜ ˜ ˜ ˜ Kıa Ngai ındı ti andu (26-31) ˜ ˜ ˜ ˜ Ti muuo, ındı nı ˜ ˜ uvyu (32-39) ˜ ˜ Kumathokya amanyıw’a ˜ ma Yesu (40-42) ˜ 11 Yoana Muvatisi aikathwa (1-15) ˜ Kukany’a nzyawa ite ˜ mbıwi (16-24)

8

˜ ˜ Yesu aikumya Ithe wake ˜ ˜ ˜ ˜ nundu wa kumony’a useo ˜ (25-27) ˜ ala me wınyivyo ˜ ˜ Isoki ya Yesu yıi vinya ˜ kukua (28-30) ˜ ˜ ˜ ˜ 12 Yesu “nıwe Mwıaıi wa Savato” (1-8) ˜ ˜ ˜ ˜ Munduume waı na kw’oko kwonzu aivow’a (9-14) ˜ ˜ ˜ Muthukumi mwendwa wa Ngai (15-21) ˜ ˜ ˜ Ndaimoni ıyumw’a kwısıla ˜ veva mutheu (22-30) ˜ ˜ ˜ Naı ıtesa kuekewa (31, 32) ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Mutı umanyıkaa kwısıla mosyao maw’o (33-37) Kyama kya Yona (38-42) ˜ ˜ Yıla veva muvuku wasyoka (43-45) ˜ Inyia wa Yesu na ana-a-inyia make (46-50) ˜˜ ˜ 13 N˜ GELEKANY’O IULU WA ˜ USUMBI (1-52) ˜ Muvandi (1-9) ˜ ˜ Kıla kyatumaa Yesu ˜ ˜ atumıa ngelekany’o (10-17) ˜ Kuelew’a kwa ngelekany’o ya ˜ muvandi (18-23) ˜ ˜ Nganu na ıthaaa (24-30) ˜ Mbeu ya kalatali na ˜ ılawa (31-33) ˜ ˜ ˜ Kutumıa ngelekany’o ˜ ˜ nıkweanıisye wathani (34, 35)

9

˜ Kuelew’a kwa ˜ ngelekany’o ya nganu na ˜ ıthaaa (36-43) ˜ ˜ ˜ ˜ Uthwii muvithe na lulu nzeo (44-46) ˜ Kıtei (47-50) ˜ ˜ ˜ Syındu sya vata siıtwe; ˜ ˜ ˜ sya mıtukı na sya tene (51, 52) ˜ ˜ ˜ Yesu ailewa kısionı kya kwoo (53-58) ˜ ˜ 14 Kutilwa mutwe kwa Yoana ˜ Muvatisi (1-12) ˜ ˜˜ Yesu ayııthya ˜ andu 5,000 (13-21) ˜ ˜ Yesu aikinyıla ˜ ˜ ˜ kıw’unı (22-33) ˜ ˜ ˜ ˜ Kuvosya andu kısionı kya Kenesaleti (34-36) ˜ ˜ ˜ 15 Kuvuanw’a kwa syıthıo sya ˜ andu (1-9) ˜ ˜ ˜ ˜ Mundu avukaw’a nı kıla ˜ ˜ kyumıte ngoonı (10-20) ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ Muıkııo munene wa mundu ˜ ˜ muka Muvoenike (21-28) ˜ Yesu aivosya mowau ˜ maingı (29-31) ˜ ˜˜ Yesu ayııthya ˜ andu 4,000 (32-39) ˜ 16 Maikulya monw’e ˜ kyama (1-4) Ilawa ya Avalisi na Asatukai (5-12) ˜ Mbung uo sya ˜ ˜ Usumbı (13-20)

˜ ˜ MATHAYO—Maundu Ala me Vo

˜ ˜ ˜ Kıkundi kwakwa ıvianı (18) ˜ ˜ ˜ Kıkw’u kya Yesu ˜ k˜ ıyathanwa (21-23) ˜ ˜ ˜ ˜ Undu mundu utonya ˜ ˜ ˜ ˜ kwıthıwa mumanyıw’a wa w’o (24-28) ˜ ˜ ˜ ˜ 17 Yesu ayıalyuka muvw’ano wake (1-13) ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ Muıkııo wıana mbeu ya kalatali (14-21) ˜ ˜ ˜ Kıkw’u kya Yesu ˜ ˜ ˜ kıyathanwa ıngı (22, 23) ˜ ˜˜ Koti uyııvwa na sekeli wa ˜ vetha kuma kanyw’anı wa ˜ ˜ ˜ ıkuyu (24-27) ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 18 Ula munene Usumbını (1-6) ˜ ˜ Syındu ila ˜ ilulutıkasya (7-11) ˜ Ngelekany’o ya ılondu yau (12-14) ˜ ˜ ˜ ˜ Undu utonya kukwata mwana-a-asa (15-20) ˜ Ngelekany’o ya ıla ˜ ngombo ıtaekeaa (21-35) ˜ ˜ 19 Mutwaano na kuthasya ˜ mutwaano (1-9) ˜ ˜ ˜ ˜ Muthınzıo wa kwıkala ˜ ˜ ute mutwae kana ˜ kutwawa (10-12) ˜ ˜ Yesu ayıathima (13-15) ˜ syana ˜ Ikulyo ya mwanake ˜ muthwii (16-24) ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Kwıyıima maundu kwondu ˜ ˜ wa Usumbı (25-30)

˜ ˜ MATHAYO—Maundu Ala me Vo

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 20 Athukumi muundanı wa ˜ ˜ ˜ mısavivu na ndıvi ˜ yıanene (1-16) ˜ ˜ Kwathanwa ıngı kwa ˜ ˜ ˜ kıkw’u kya Yesu (17-19) ˜ ˜ ˜ Kuk ˜ ulya ˜ unene ˜ Usumbını (20-28) ˜ ˜ ˜ Yesu nı wovosyo kwondu ˜ wa aingı (28) ˜ ˜ ˜ Kuvow’a kwa aume elı ilalinda (29-34) ˜ 21 Yesu ailika Yelusaleme ˜ ˜ kwa nzıa ya usindi (1-11) ˜ ˜ ˜ Yesu aithesya ıkalu (12-17) ˜ ˜ Kuumanıwa kwa ˜ ˜ ˜ mukuyu (18-22) ˜ ˜ ˜ ˜ Andu maileana na ukumu ˜ wa Yesu (23-27) Ngelekany’o ya ana ˜ elı (28-32) ˜ Ngelekany’o ya aımi ooani (33-46) ˜ ˜ ˜ Kulewa kwa ıvia ınene ya ˜ ˜ kıkotonı (42) 22 Ngelekany’o ya mboka ya ˜ mutwaano (1-14) Ngai (15-22) ˜ ˜ na˜ ˜ Kaisali ˜ Ikulyo ıulu wa ˜ ˜ ˜ uthayuukyo (23-33) ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Mıao ılı ıla mınene (34-40) ˜ ˜ We Klısto nı mwana wa Ndaviti? (41-46) ˜ ˜˜ 23 Muikaatııe ngelekany’o ya ˜ aandıki na Avalisi (1-12) ˜ Kyeva kwa aandıki na Avalisi (13-36)

10

˜ ˜ ˜ Yesu aithınıka ˜ ˜ ˜ ngoonı nundu wa Yelusaleme (37-39) ˜ ˜ 24 WONANY’O WA KWITHIWA VO ˜ KWA KLISTO (1-51) ˜ ˜ ˜ Makau, unyivu wa lıu, ˜ itetemo sya nthı (7) ˜ ˜ Kutavanw’a kwa uvoo ˜ museo (14) ˜ ˜ Thına munene (21, 22) Wonany’o wa Mwana wa ˜ ˜ mundu (30) ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Mutı wa mukuyu (32-34) ˜ O tondu kwailye ˜ ˜ mıthenyanı ya Noa (37-39) ˜ ˜˜ Endeeai kusyaıısya (42-44) ˜ ˜˜ Ngombo ndıkııku na ˜ ngombo nthuku (45-51) ˜ ˜ 25 WONANY’O WA KWITHIWA VO ˜ KWA KLISTO (1-46) ˜ Ngelekany’o ya eıtu ˜ ˜ ıkumi (1-13) Ngelekany’o ya talendi (14-30) ˜ Malondu na mbui (31-46) 26 Athembi maivanga ˜ ˜ ˜ kumuaa Yesu (1-5) ˜ ˜ ˜ ˜ Yesu ayıtıkıw’a mauta me ˜ ˜ muuke museo (6-13) ˜ Vasaka ya muthya ˜ ˜ ˜ na kuvunyanıwa kwa ˜ Yesu (14-25) ˜˜ ˜ Kwambııw’a kwa Kyauya ˜ kya Wıoo kya ˜ ˜ Mwıaıi (26-30)

11

˜ Kuyathanwa kana Vetelo ˜ ˜ akamukaıa (31-35) ˜ Yesu aivoya e Ngesemanii (36-46) ˜ ˜ Kukwatwa kwa Yesu (47-56) ˜ ˜ Aisilılwa nı Nzama ya Ayuti (57-68) ˜ ˜ Vetelo aimukaıa ˜ Yesu (69-75) ˜ 27 Yesu ainenganwe kwa Vilato (1, 2) ˜ Kwıyita kwa Yutasi (3-10) ˜ Yesu e mbee wa Vilato (11-26)

˜ Ivuku ya isitoli ya1 ˜ ˜ Yesu Klısto,2 mwana wa Ndaviti, mwana wa Avalaamu: ˜ ˜ 2 Avalaamu aı ıthe wa Isaka; ˜ ˜ Isaka aı ıthe wa Yakovo; ˜ ˜ Yakovo aı ıthe wa ˜ Yuta na ana angı; ˜ ˜ 3 Yuta aı ıthe wa Velesi na Nzela, na inyia ˜ woo aı Tamali; ˜ ˜ Velesi aı ıthe wa Esiloni;

1

˜ 1:1 1 Kana “ uko wa.” 2 Kana ˜ ˜ ˜ “Masia; Mwıtıkıw’a Mauta.”

˜ ˜ MATHAYO—Maundu Ala me Vo–1:6

˜ Yesu aithekeewa (27-31) ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ Ayıathııwa mutını Kolokotha (32-44) ˜ ˜ ˜ Kıkw’u kya Yesu (45-56) ˜ ˜ Kuthikwa kwa Yesu (57-61) ˜ ˜ Mbua ıisungwa nesa (62-66) ˜ ˜ ˜ 28 Kuthayuukw’a kwa ˜ Yesu (1-10) ˜ ˜ ˜ Asikalı mayıongwa nı kana makengane (11-15) ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Wıa wa kutw’ıkıthya andu ˜ amanyıw’a (16-20)

˜ ˜ Esiloni aı ıthe wa Lamu; ˜ ˜ 4 Lamu aı ıthe wa Aminatavu; ˜ ˜ Aminatavu aı ıthe wa Nasoni; ˜ ˜ Nasoni aı ıthe wa Salumoni; ˜ ˜ 5 Salumoni aı ıthe wa Mboasi,˜ na inyia wake aı Laavi; ˜ ˜ Mboasi aı ıthe wa Oveti, na ˜ inyia wake aı Luthi; ˜ ˜ Oveti aı ıthe wa Yese; ˜ ˜ 6 Yese aı ıthe ˜ wa ˜ Ndaviti, ula ˜ ˜ waı musumbı.

MATHAYO 1:7-17

7

8

9

10

11

˜ ˜ Ndaviti aı ıthe wa Solomoni, na inyia ˜ ˜ wake aı kıveti kya Ulia; ˜ ˜ Solomoni aı ıthe wa Leovoamu; ˜ ˜ Leovoamu aı ıthe wa Aviya; ˜ ˜ Aviya aı ıthe wa Asa; ˜ ˜ Asa aı ıthe wa Yeosavati; ˜ ˜ Yeosavati aı ıthe wa Yolamu; ˜ ˜ Yolamu aı ıthe wa Usia; ˜ ˜ Usia aı ıthe wa Yothamu; ˜ ˜ Yothamu aı ıthe wa Aasu; ˜ ˜ Aasu aı ıthe wa Esekia; ˜ ˜ Esekia aı ıthe wa Manase; ˜ ˜ Manase aı ıthe wa Amoni; ˜ ˜ Amoni aı ıthe wa Yosia; ˜ ˜ Yosia aı ıthe wa Ye˜ konia na ana angı ˜ ˜ ˜ ıvindanı ya kutavwa ˜ na kutwawa Mbaviloni.

12

˜ ˜ 12 Itina wa kutavwa na ˜ kutwawa Mbavilo˜ ni, Yekonia eethıwa ˜ ıthe wa Sealitieli; ˜ ˜ Sealitieli aı ıthe wa Nzeluvaveli; ˜ ˜ 13 Nzeluvaveli aı ıthe wa Aviuti; ˜ ˜ Aviuti aı ıthe wa Eliakimu; ˜ ˜ Eliakimu aı ıthe wa Asoli; ˜ ˜ 14 Asoli aı ıthe wa Satoki; ˜ ˜ Satoki aı ıthe wa Akimu; ˜ ˜ Akimu aı ıthe wa Eliuti; ˜ ˜ 15 Eliuti aı ıthe wa Eleasali; ˜ ˜ Eleasali aı ıthe wa Mathani; ˜ ˜ Mathani aı ıthe wa Yakovo; ˜ ˜ 16 Yakovo aı ıthe wa ˜ ˜ Yosevu muume wa ˜ Meli, inyia wa Yesu, ˜ ˜ ˜ ula wıtawa Klısto. 17 Nzyawa syonthe kuma Avalaamu nginya ˜ Ndaviti sya ı 14; kuma ˜ Ndaviti nginya ıvinda ˜ ˜ ya k utavwa na k utwa-

13

˜ wa Mbaviloni, sya ı 14, ˜ ˜ kuma ıvinda ya kutavwa ˜ na k utwawa Mbaviloni ˜ ˜ nginya syaı 14. ˜ Kl˜ ısto, ˜ 18 Indı kusyawa kwa ˜ ˜ ˜ ˜ kwailye uu: Yes ˜ u Klısto ˜ Ivinda y ıla inyia wake ˜ ˜ Meli weevaıtw’e nı Yo˜ ˜ ˜ sevu, nıwaitavie kwısıla ˜ ˜ veva mutheu1 matamb ˜ ı-˜ ˜ te k utwaana. 19 Ind ı ˜ ˜ ˜ ˜ nundu muume wake Yo˜ ˜ ˜ sevu a ı m ul ungalu na ˜ ˜ ˜˜ ndaaenda kumwıkııthya ˜ ˜ ˜ nthoni andunı, atw’a ku˜ ˜ ˜ m ueka kwa k ımbith ı. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 20 Indı ıtina wa kusua˜ ˜ ˜ nıa maundu asu, sisya! ˜ ˜ mulaıka wa Yeova amu˜ ˜ ˜ ˜ mılıla ndotonı na amwıa: “Yosevu, mwana wa Nda˜ ˜ ˜ viti, nd ukak ıe k utwaa ˜ ˜ ˜ Meli,1 n und u ıvu yake ˜ ˜ yumanıte2 na veva mutheu. 21 Akasyaa ka˜ ˜ ˜ vısı, na no nginya uke˜ ˜ ˜ te Yesu,1 nundu akata-

MATHAYO 1:18–2:2

˜˜ ˜ ˜ ˜ ng ııa andu kuma naını syoo.” 22 Kwa w’o, ma˜ ˜ ˜ undu asu onthe meethı˜ iwe n ı kana ndeto ila ˜ ˜ ˜ Yeova uneenete kw ıs ıla mwathani wake ia˜ ˜ ˜˜ nıe. Aıtye atıı: 23 “Si˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ sya! Mwııtu utesı mundu˜ ume akaitava na akasyaa ˜ ˜ kavısı na makaketa Ima˜ ˜ nueli,” na ualyulo wayo ˜ ˜ nı, “Ngai e Vamwe Naitu.” ˜ 24 Na Yosevu aam u˜ ka kuma toonı na eeka ˜ ˜ ˜ ˜ und u mula ıka wa Yeo˜ ˜ va wamwıaıe, na atwaa ˜ ˜ Meli.1 25 Indı ndaako˜ ma nake nginya esa ku˜ ˜ syaa kav ıs ı, na aketa ˜ Yesu. ˜ ˜ ˜ wa Yesu kusya2 Itina ˜ ıwa Mbetheleemu ya ˜ ˜ Yutia, ıvinda ya Musu˜ ˜ mbı Elote,1 sisya! andu ˜ ˜ ˜ oı2 kuma Wumılonı wa ˜ ˜ Syua nımookie Yelusale˜ ˜ me, 2 na makulya: “Kaı ˜ kala kasyaıtwe 1:18 1 Kana “vinya wa Ngai.” va ˜ kana ˜ ˜ ˜ ˜ 1:20 1 Ndeto kwa ndeto, “nduka- ke ıth ıwa m usumb ı wa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kıe kwınukya kıveti kyaku Meli.” Ayuti? Nund u nıtwoonie ˜ ˜

2 Kana “kukua ıvu kwake kuma˜ ˜ ˜ ˜ nıte.” 1:21 1 Yosanıte na ısyıtwa ˜ ya Kıevelania, Yesua, kana Yo˜ ˜ ˜ ˜ sua, yıla ualyulo wayo nı, “Yeo˜ ˜ ˜˜ va Nı Utangııo.”

˜ 1:24 1 Ndeto kwa ndeto, “enukya ˜ kıveti kyake.” 2:1 1 Sisya Maelesyo ma Ndeto. 2 Kana “asomi ma ndata.”

MATHAYO 2:3-13

˜ ˜ ndata yako twı ngalıko ˜ ˜ ˜ ya Wumılonı wa Syua, na ˜ ˜ ˜ nıtwooka kukakumanıa.” ˜ ˜ ˜ 3 Y ıla M usumb ı Elote ˜ ˜ ˜˜ ˜ weewie uu nıwambııe ku˜ ˜ ˜ thınıka muno, we vamwe na Yelusaleme yonthe. ˜ ˜ 4 Na ıtina wa kumombany’a vamwe anene onthe ˜ ma athembi na aand ı˜ ˜ ki onthe, nıwamakulilye ˜ ˜ ˜ vala Klısto1 waı asyaıwe. ˜ 5 Namo mamwıa: “Mbe˜ theleemu ya Yutia, nu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndu uu nıw’o kwaandıki˜ ˜ we kw ıs ıla mwathani: 6 ‘Naku we Mbethelee˜ ˜ mu wa nthı ya Yuta ndwı ˜ ˜ ndua nini nongi katı wa ˜ ˜ atongoi ma Yuta, nundu ˜ kwaku vakauma muto˜ ˜ ˜ ˜ ngoi ula ukaıthya andu makwa Isilaeli.’” ˜ 7 Na Elote amatuma˜ ˜ ˜ ˜ na kımbithını ala andu ˜ ˜ ˜ oı, na ındı amanya nesa ˜ ˜ kuma kwoo ıvinda yıla ˜ ndata yaum ılile. 8 Na ˜ ˜ ˜ ınd ı amatuma Mbethe˜ leemu, ak ımea: “Endai ˜ mukamanthe kana kau

14

˜ nesa, na mwakona, mui˜ ˜ syoka mundavye nı kana ˜ ˜ o nakwa n ıth ıwe ndo˜ ˜ nya kuthi˜ na kukakuma˜ ˜ ˜ nıa.” 9 Itina wa kumwı˜˜ ˜ ˜ ˜ thuk ıısya musumbı, nı˜ makwatie nzıa mathi, na ˜ sisya! ndata ıla moone˜ ˜ ˜ ˜ te y ıla ma ı Wum ılon ı ˜ wa Sy ua yamatongoe˜ ˜ sya nginya yathi kuunga˜ ˜ ˜ ˜ ma ıulu wa vala vaı kala ˜ kana. 10 Y ıla moonie ˜ ˜ ndata ısu n ımatanie ˜ ˜ muno. 11 Na yıla mali˜ ˜ kile nyumba, nımoonie kala kana ke na inyia wako Meli, na matulya ˜ ndu na makakuman ıa. ˜ ˜ O na nımavinguie vala ˜˜ ˜ ˜ meekııte syındu syoo sya ˜ vata na makanenga mı˜ ˜ ˜ ˜ thınzıo ıno: thaavu, uvumba˜ , na manemane. ˜ ˜ ˜ ˜ 12 Indı nundu nımaka˜ ˜ niw’e n ı Ngai ndoton ı maikasyokele kwa Elote, ˜ ˜ nımasyokie kwoo mesıle ˜ ˜ ˜ nzıa ıngı. ˜ 13 Mamina k uthi, si˜ ˜ sya! m ula ıka wa Yeo˜ ˜ ˜˜ va n ıwamum ıl ı ıile Yo˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndoton ı na amwıa 2:4 1 Kana “Masia; Mwıtıkıw’a sevu ˜ ˜ ˜˜ at ıı: “ Uk ıla wose kana Mauta.”

15

˜ na inyia wako na mui˜ ˜ ˜ kıa muthi Misili, na mu˜ ˜ yıkala kw’o nginya yıla ˜ ˜ ˜ ngautavya, nundu Elote ˜ ˜ ˜ nukilyı kumantha kana kau akoae.” 14 Kwoou ˜ ˜ Yosevu n ıwook ılile na oosa kana na inyia wako ˜ ˜ na mauma utuku mathi ˜ Misili. 15 Ekalile k uu ˜ nginya˜ y ıla Elote wa˜ kwie. Uu weanıisye ndeto ila Yeova waneenie ˜ ˜ kwısıla mwathani wake, ˜ ˜ akyasya: “N ınamw ıtie mwana wakwa kuma Misili.” ˜ 16 Kwoou y ıla Elote ˜ ˜ wamanyie kana nunakı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ lilw’e uı nı ala andu oı, ˜ ˜ athata m uno, na at u˜ ˜ mana nı kana tumwana ˜ ˜ tw’onthe nduanı ya Mbetheleemu na isio syayo ˜ ˜ ˜ tuawe, tula twaı na mya˜ ˜ ˜ ka ıl ı na k utheea. Ee˜ ˜ kie uu kwosana na ıvi˜ ˜ nda yıla wamanyıte nesa ˜ ˜ kuma˜ kwa ala andu oı. ˜ 17 Uu wean ıisye nde˜ to ila syaneeniwe kwı˜ s ıla mwathani Yelemia ˜ ˜˜ ula waisye atıı: 18 “Wa˜ ˜ sya nıweew’ıkie Lama wa

MATHAYO 2:14-23

˜˜ ˜ ˜ ˜ kııo kınene kı woo. Waı ˜ ˜ wa Lakeli aiıa kwondu wa syana syake na nde˜ ˜ ˜ ndaa kukiakiw’a, nundu ˜ iyaı vo.” ˜ 19 Yıla Elote wakwie, ˜ ˜ sisya! mulaıka wa Yeova ˜ ˜ ˜˜ n ıwamum ıl ı ıile Yosevu ˜ ndotonı e˜ Misili 20 na ˜ ˜ amwıa: “Ukıla wose kana ˜ na inyia wako na mui˜ ˜ thi nthı ya Isilaeli, nu˜ nd u ala manamanthaa ˜ ˜ ˜ kuaa kana kau nı akw’u.” ˜ ˜ 21 Kwoou n ıwook ılile na oosa kana na inyia ˜ wako na mathi nth ı ˜ ˜ ˜ ya Isilaeli. 22 Indı yıla weewie kana Alikelau ˜ ˜ ˜ nıwe wasumbıkıte Yutia ˜ ˜ vandu va ıthe wake Elo˜ ˜ ˜ ˜ te, nıwakıie kuthi kuu. O ˜ ˜ na eka uu, nıwakaniw’e ˜ ˜ ˜ nı Ngai ndotonı, na nu˜ ˜ ˜ ˜ ndu wa uu athi kısionı kya Kalilii. 23 Na avika ˜ ˜ ˜ ˜ kuu atua nduanı ya Na˜ saleti, nı kana ndeto ii ˜ ˜ syaneeniwe kwısıla atha˜ ˜ ˜ ni syıanıe: “Akeetwa Munasaleti.”1 ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 2:23 1 Nıvatonyeka ukethıa ısyı˜˜ ˜ ˜ twa yıı yumanıte na ndeto ya Kıevelania “nthongooo.”

MATHAYO 3:1-12

˜ ˜ ˜ ı ısu Yoana 3 Mıthenyan ˜ ˜ ˜ M uvatisi n ıwaum ıli˜ ˜ ˜ le akıtavany’a weunı wa ˜ Yutia, 2 akyasya: “ Ili˜ ˜ ˜ ˜ ˜ lei, nundu Usumbı wa ıtu ˜ ˜ nı muthengeeu.” 3 Kwa ˜ ˜ ˜ w’o, uu nıwe wawetiwe ˜ ˜ kwısıla mwathani Isaia ˜ ˜ ndetonı ii: “Wasya mune˜ ˜ ˜ ne wa mundu akıneena ˜ ˜ ˜ weunı, akyasya: ‘Seuvyai ˜ ˜ nzıa ya Yeova! Lungalyai ˜ nzıa syake.’” 4 Na Yoa˜˜ ˜ ˜ na eekııte ngua ya w’ıa ˜ ˜ ˜ wa ngamıle na aı na mu˜ ˜ sivi wa kıthuma kınyu˜ ˜ nyunı kyake. Lıu wake ˜ ˜ ˜ ˜ waı ngie na ukı wa nzu˜ ˜ ˜ k ı wa k ıthekanı. 5 Na ˜ andu onthe ma Yelusale˜ me na Yutia na nthı syo˜ ˜ ˜ ˜ nthe ila syathyululukıte ˜ Yolotani nımaendaa vala ˜ ˜ wa ı, 6˜ na k uvatiswa1 ˜ ˜ ˜ n ıwe Us ın ı wa Yolota˜ ˜ ni, na kumbula naı syoo ˜ ˜ utheinı. ˜ 7 Yıla woonie Avalisi ˜ ˜ na Asatukai aingı mokı˜ ˜˜ te kuvatiswa, ameie atıı: ˜ ˜ “Inyw’ı usyao wa nzoka ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mbai, nuu ula umutavı-

16

˜ ˜ ˜ tye kana nımutonya ku˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kıa uthilıku ula wukıte? ˜ ˜ 8 Kwondu wa uu, syaai ˜ ˜ ˜ usyao ukwonany’a n ı˜ ˜ ˜ ˜ mwılil ıte. 9 Muikas ua˜ ˜ ˜ nıe ngoonı syenyu mu˜ kyasya, ‘Avalaamu nıwe ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıthe wait u.’ Nund u n ı˜ ˜ mw ıa kana Ngai n uto˜ ˜ ˜ ˜ nya kumukılılya Avalaamu syana kuma mavia˜ ˜ ˜ nı aa. 10 Yu ıthoka nı˜ ˜ ˜ ˜ yiıtwe matinanı ma mıtı. ˜ ˜ ˜ ˜ Kwoou k ıla m ut ı uta˜ ˜ ˜ syaaa usyao museo uka˜ temwa na kwıkw’a mwa˜ kinı. 11 Nyie, a vakwa, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nımuvatisaa na kıw’u nu˜ ˜ nd u wa w ılilo wenyu, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ındı ula wukıte ıtina wa˜ kwa e na vinya kwı inyie, ˜ ˜ ˜ o na ndyaılıte˜ kumumya ˜ ˜ iatu syake. Usu akamu˜ vatisaa na veva mutheu ˜ ˜ ˜ na mwaki. 12 Kıulukya ˜ ˜ kyake kya nganu kı kw’o˜ konı kwake, nake aka˜ ˜ ˜ ˜ thesya vyu k ıvuıo kya˜ ˜ ke na ayumbany’a nganu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ yake ıkumbını, ındı ma˜ vuti akamav ıvya na ˜ ˜ mwaki utatonya k uvo˜ ˜ 3:6 1 Kana “kuindwa; kuthikwa.” w’a.”

17

˜ ˜ ˜ ˜ 13 Nıvo ındı Yesu waumie Kalilii athi Yo˜ lotani vala Yoana wa ı, ˜ ˜ nı kana avatiswe nıwe. ˜ ˜ ˜ 14 Indı Yoana atata ku˜ ˜˜ ˜ ˜ musiııa, akımwıa: “Nyie ˜ ˜ ninyie na ıle k uvatiswa ˜ ˜ nue, na yu we w ı uka ˜˜ ˜ ˜ vala nıı?” 15 Yesu amu˜ ˜ ˜ ˜ sungıa, amwıa: “Eka kwı˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ thıwe uu ıvinda yıı, nu˜ ˜ ˜ ˜ ndu kwa nzıa ısu nıtwa˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıle kw ıan ısya ulungalu ˜ ˜ w’onthe.” Na u˜ aeka kum ˜˜ ˜ siııa. 16 Itina wa kuva˜ ˜ ˜ tiswa, Yesu nıwaumılile ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ o mıtukı kıw’unı; na si˜ sya! matu maving uka, na oona veva wa Ngai ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ utheeete ta ıvuı, wukıte ˜ ˜ ˜ ıulu wake. 17 Na sisya! ˜ ˜ ˜ Wasya n ıwaumie ıtun ı, ˜ ˜ ˜ ˜ ukyasya: “Uu nıwe Mwa˜ na wakwa mwendwa, ula ˜ nendeeaw’a nıwe.” ˜ ˜ ˜ ˜ u wato4 Nıvo ındı Yes ˜ ˜ ngoeiw’e nı veva mu˜ ˜ theu nginya weunı, na ˜ ˜ ˜ ınd˜ ı atatwa n ı Ndevili. ˜ ˜˜ ˜ 2 Itina wa k ut ııa k uya ˜ ˜ ˜ m ıthenya 40 utuk u na ˜ m uthenya, eew’a nzaa ˜ ˜ ˜ muno. 3 Na ula Mutati ˜ ˜ ooka na amwıa: “Ethıwa

MATHAYO 3:13–4:9

˜ ˜ ˜ wı mwana wa Ngai, ıaıe ˜ ˜ mavia aa˜ matw’ıke mıka˜ ˜ ˜ ˜ te.” 4 Indı amusung ıa: ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ “Nıkuandıkıtwe: ‘Mundu ˜ ˜ ˜ ndekalaa thayu n und u ˜ ˜ ˜ wa mukate w’oka, ındı ˜ ˜ ˜ nundu wa kıla ndeto yu˜ maa kanyw’anı wa Yeova.’” ˜ ˜ ˜ 5 Nıvo ındı Ndevili wa˜ ˜ ˜ endie nake ıla nd uan ı ˜ ntheu, na amutwaa va˜ ˜ ˜ ˜ ndu vala vatulu vyu ıka˜ ˜ ˜ ˜ lunı, 6 na amwıa: “Ethı˜ wa wı mwana wa Ngai, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıy ıkye nth ı, n und u n ı˜ ˜ ˜ k uand ık ıtwe: ‘Akamea˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıa ala ıka make ı ul u ˜ waku,’ na, ‘Makakukua ˜ ˜ mokon ı moo, n ı kana ˜ ˜ ˜ kuu kwaku kuikatulw’e ˜ ˜ ˜ n ı ıvia.’” ˜ 7 Nake Yes u ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ amwıa: “ Ing ı n ıkuand ı˜ ˜ k ıtwe: ‘Ndwa ıle nongi ˜ ˜ k um utata Yeova Ngai waku.’” ˜ ˜ ˜ 8 Na ıngı Ndevili amu˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ twaa kıımanı kıtulu muno, na amwony’a mosu˜ ˜ mb ı onthe ma nth ı ˜ na unene wamo. 9 Na ˜ ˜ ˜ ˜ amw ıa: “N ıng u unenga ˜ ˜ ˜ syındu ii syonthe ethı˜ ˜ wa n u utulya ndu na

MATHAYO 4:10-22

˜ ˜ k unthaitha.”1 10 N ıvo ˜ ˜ Yesu wamwıie: “Thi, Sa˜ ˜ ˜ ˜ ˜ tani! Nund u n ık uand ı˜ k ıtwe: ‘No Yeova Ngai ˜ ˜ ˜ waku wa ıle k um uthaitha, na nowe e weka wa˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıle kumuthukuma uthu˜ ˜ k umi mutheu.’” 11 Na ˜ ˜ ˜ ındı Ndevili amutia, na ˜ sisya! alaıka mooka na ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mambııa kumuthukuma. ˜ 12 Na y ıla weewie ˜ kana Yoana n unakwatiwe, aenda Kalilii. ˜ 13 Itina wa vau, auma Nasaleti na athi eka˜ la Kavelinaumi utee wa ˜ ˜ ˜ ˜ ukanga, nthını wa kısio kya Nzevuluni na kya Na˜ vitali, 14 nı kana nde˜ ˜ to ii syaneeniwe kwısıla ˜ ˜ mwathani Isaia syıanıe: ˜ 15 “We nthı ya Nzevu˜ luni na nthı ya Navita˜ ˜ ˜ ˜ li, nzıanı ıla yelekele uka˜ ˜ ngan ı, m uingo wa Yo˜ lotani, Kalilii ya and u ˜ ˜ ˜ ma mbaı ingı! 16 Andu ˜ ˜ ˜ ala mekal ıte k ıvindun ı ˜ ˜ nımonete kyeni kınene, ˜ ˜ na ala mekal ıte k ısio˜ ˜ ˜ nı kya kyuu kya kıkw’u,

18

˜ ˜ ˜ ˜ nımaumılılwe nı kyeni.” ˜ ˜ 17 Kuma ıvinda yıu na ˜ ˜ ˜ k uendeea, Yes u n ıwa˜˜ ˜ mbııie ˜ kutavany’a, akya˜ ˜ ˜ sya: “Ililei, nundu Usu˜ ˜ ˜ ˜ mb ı wa ıtu n ı m uthengeeu.” ˜ ˜ ˜ 18 Na es ıle utee wa ˜ Ukanga wa Kalilii, n ı˜ ˜ woonie aume elı masyaa˜ ˜ ˜ n ıw’e, Simoni, ula w ıtawa Vetelo, na Ende˜ lea mwana-a-inyia, mayı˜ ˜ kya itei1 ukangan ı, ˜ ˜ ˜ n und u ma ı atei ma ˜ ˜ mak uy u. 19 Na amea: ˜˜ ˜ “Ngatııai, nakwa ngamu˜ ˜ ˜ tw’ıkıthya atei ma andu.” 20 Na vau kwa vau ma˜ tia itei syoo na mamua˜˜ ˜ ˜ tııa. 21 Aumıte vau, nı˜ ˜ ˜ woonie a ume ang ı el ı ˜ masyaan ıw ’e, Yakovo mwana wa Sevetii na mwana-a-inyia Yoana . ˜ ˜ ˜ ˜ Maı ısiwanı1 na ıthe woo ˜ Sevetii, maiseuvya itei syoo, na ameta. 22 Na ˜ vau kwa vau matia ısiwa ˜ na matia ıthe woo na ma˜ ˜˜ muatııa.

˜ ˜ 4:9 1 Kana “kunthaitha ıvinda o 4:18 1 Kana “neti.” 4:21 1 Kana ˜ ˜ ˜ ˜ yımwe.” “ ıtalunı.”

19

˜ ˜ 23 Na athi kıla vandu ˜ ˜ Kalilii yonthe, akımanyı˜ ˜ sya masinakokenı na ku˜ ˜ tavany’a uvoo museo wa ˜ ˜ ˜ ˜ Usumbı na kuvosya andu ˜ m ıthemba yonthe ya ˜ ˜ uwau na mıthemba yonthe ya wonzu. 24 Na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ uvoo ıulu wake wanyaı˜ ˜ ˜ ıka kısionı kyonthe kya ˜ ˜ Silia, na mamuetee andu onthe ala manyamaa˜ ˜ ˜ ˜ w’a nı mıthemba yı kı˜ vathukany’o ya mowau ˜ ˜ na mathına, na ala maı ˜ na ndaimoni na ala maı ˜ ˜ na mung’athuko na ala ˜ maı onzu mamutha, na ˜ amavosya. 25 Kwond u ˜ ˜ ˜ ˜ wa uu, andu aingı muno ˜ ˜˜ mamuatııa kuma Kalilii na Ndekavoli1 na Yelusa˜ leme na Yutia na muingo wa Yolotani. ˜ ˜ ˜ 5 Yıla Yes˜u woonie ıko˜˜ mano nıwambatie kıı˜ ˜ ˜ manı, na ıtina wa kwıka˜ ˜ la nthı, amanyıw’a make ˜ ˜ mooka vala u ı. 2 Na ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ındı ambııa kumamanyısya, akyasya:

MATHAYO 4:23–5:12

˜ ˜ 3 “Nı atanu ala mesı ˜ me na nzaa ya kı-veva,1 ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nundu Usumbı wa ıtu nı woo. ˜ 4 “Nı atanu ala me na ˜ ˜ ˜ kımeto, nundu makakiakiw’a. ˜ 5 “Nı atanu ala auu, ˜ ˜ ˜ ˜ nundu makatiıwa nthı. ˜ 6 “Nı atanu ala me na ˜ ˜ ˜ nzaa na wauni wa ulu˜ ˜ ngalu, nundu wendi woo ˜ ˜ ukeanıw’a. ˜ 7 “Nı atanu ala me tei, ˜ ˜ ˜ nundu makeew’ıwa tei. ˜ 8 “Nı atanu ala atheu ˜ ˜ ngoo, nundu makamwona Ngai. ˜ 9 “Nı atanu ala mama˜ ˜ ˜ nthaa muuo, nundu makeetwa ana ma Ngai. ˜ 10 “Nı atanu ala ma˜ ˜ ˜ ˜ thınaw’a kwond u wa ulu˜ ˜ ˜ ˜ ngalu, nundu Usumbı wa ˜ ˜ ıtu nı woo. ˜ ˜ 11 “Tanai y ıla and u ˜ ˜ ˜ me um uumanga na k u˜ ˜ ˜ muth ıny’a na k uneena ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kıla undu muthuku wa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ uvungu ıulu wenyu nu˜ nd u wakwa. 12 Tanai ˜ ˜ ˜ ˜ na muyıthıwa na muyo

˜ ˜ ˜ ˜ 4:25 1 Kana “Kısio kya Ndua Iku˜ ˜ 5:3 1 Kana “ukya wa kı-veva.” mi.”

MATHAYO 5:13-22

˜ ˜ ˜ ˜ mwingı, nundu ıtuvi ye˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nyu nı ınene ıtunı, nıkwı˜ ˜ ˜ thıwa uu now’o mathıni˜ sye athani ala maı mbee wenyu. ˜ ˜ ˜ ˜ 13 “Inyw’ı mwı munyu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wa nthı, ındı munyu waa˜ ˜ ˜ sya musamo, utonya ku˜ ˜˜ ˜ tungııwa musamo waw’o ˜ ˜ ˜ ata? Ndw ıth ıawa uto˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nya kutumıwa ıngı undu˜ ˜ ˜ nı o na wıva, ate o kwı˜ ˜ kw’a ıtheka ukinyangwe ˜ ˜ nı andu. ˜ ˜ 14 “Inyw’ı mwı kyeni ˜ ˜ ˜ ˜˜ kya nthı. Ndua yı kııma˜ ˜ ˜ ˜ nı ndıvithıka. 15 Andu ˜ makwatya taa, maiuku˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ n ık ılasya k ıkav u,1 ınd ı ˜˜ ˜ ˜ ˜ mawilıılaa k ındun ı kya ˜˜ ˜ ˜ ˜ kwilııla taa, na uimulıkı˜ la onthe ala me nyumba. ˜ 16 O ta uu, ekai kye˜ ni kyenyu kıkene mbee ˜ ˜ wa andu, nı kana mone ˜ mawıa menyu maseo na ˜ ˜ ˜ maim uta ıa Ithe wenyu ˜ ˜ ˜ ˜ ula wı ıtunı. ˜ ˜ ˜ 17 “M uikas uan ıe ta ˜ nookie kwananga Mıao kana Mavuku ma Athani. ˜ ˜ ˜ ˜ Nookie kwıanısya, ınd ı

20

˜ ti kwananga. 18 Nı w’o ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nıngumwıa kana nı undu ˜ ˜ ˜ ˜ wı laisi ıtu na nthı ku˜ ˜ v ıta k ute kateto o na ˜ kamwe kana ka uvava˜ ˜ ˜ ˜ ˜ th ı ka ıla M ıao k uv ıta ˜ ˜ nginya ma und u onthe ˜ ˜ ˜ ala maandıkıtwe meanıe. ˜ ˜ 19 Kwoou, mundu o na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wıva ula utulaa umwe ˜ ˜ wa mıao ıla yonekaa ta ˜ ˜ ˜ m ınini na umany ıasya ˜ ˜ ˜ angı meke ı˜ uu ˜ ndaketh ˜ ˜ ˜ wa aıle Usumbını wa ıtu, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ınd ı mund u o na wıva ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ula umıatııaa na umanyı˜ ˜ ˜ ˜ asya ˜ angı akeethıwa aılı˜ ˜ ˜ te Usumb ın ı wa ıtu. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 20 N und u n ıng umw ıa, ˜ ˜ ˜ ethıwa ulungalu wenyu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nduvıtuk ıte ula wa aa˜ ˜ ndıki na Avalisi, muika˜ ˜ ˜ lika nongi Usumbını wa ˜ ıtu. ˜ 21 “N ımweewie kana ˜ and u ma tene matavi˜˜ ˜ ˜ ˜ w’e atıı: ‘Ndukoae, ındı ˜ ˜ ˜ ˜ m und u o na w ıva ula ˜ ˜ ˜ w ı uaa akaumya utalo ˜ ˜ mbee wa koti.’ 22 Indı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nıngumwıa, kıla mundu ˜ ˜ ˜ ˜ uendeeaa k um uthat ıa ˜ ˜ ˜ wake akau5:15 1 Kana “kıkavu kya kuthima mwana-a-asa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mya utalo kotinı; na musyındu.”

21

˜ ˜ ˜ ˜ ndu o na wıva ula uta˜ vasya mwana-a-ıthe nde˜ ˜ to nthuku sya k uuma˜ ˜ na, utalo Kotinı ˜ akaumya ˜ ˜ Ula Munene Vyu; nake ˜ ˜ ˜ ˜ m und u o na w ıva ula ˜ waasya, ‘We wı ndia ya ˜ ˜ ˜ mana!’ aketh ıwa a ıl ıte ˜ ˜ kwıkw’a mwakinı wa Ngiena.1 ˜ ˜ 23 “Kwoou ethıwa nı˜ ˜ ˜ waete muth ınz ıo waku ˜ ˜ ˜ k ıthembeon ı, na uililikana kana mwana-a-asa ˜ ˜ waku e na undu naku, ˜ ˜ ˜ 24 tia muthınz ıo waku ˜ vau mbee wa k ıthe˜ mbeo, na uithi wambe ˜ kwıw’ana na mwana-a˜ ˜ ˜ asa waku. Na ındı uisyo˜ ˜ ˜ ˜ ka ukaumye muthınz ıo waku. ˜ ˜ ˜ ˜ 25 “ Iw’ana mıtuk ı na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ula ukusikatıte, yıla mwı ˜ ˜ ˜ nz ıan ı m uendete koti˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nı, nı kana ula ukusikatı˜ ˜ te ndakese kuunengane ˜ ˜ kwa musili, nake musi˜ ˜ li aikunengane kwa mu˜ ˜ ˜ ˜ thukumi wa koti, na uyı˜ ˜ kw’a yela. 26 Nıutavya ˜ nesa ki kana ndukauma

MATHAYO 5:23-31

˜ vau nongi, nginya yıla ˜ ˜ uka ıva mbesa syonthe ˜ ˜˜ ila utw’ııwe. ˜ 27 “N ımweewie kana ˜ ˜˜ ˜ nıkwaneeniwe at˜ ıı: ‘Ndu˜ ˜ kalaalae.’ 28 Ind ı n ı˜ ˜ ˜ ˜ ngumwıa kana kıla mu˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ nd u usya ı ıasya mund u ˜ ˜ ˜ ˜ muka na aimwıw’ıa mu˜ ˜ meo ethıawa eeka ulaa˜ lai nake ngoon ı yake. ˜ 29 Kwoou, ethıwa itho yaku ya kw ’oko kwa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ aume nıyıutuma ululutı˜ ˜ ˜ ka, yumye uyıkye kua˜ ˜ ˜ sa naku. Nundu nı kavaa ˜ ˜ ˜ ukasya ımutha y ımwe ˜ ˜˜ yaku, kw ı mw ı ı waku ˜ w’onthe kwıkw’a Ngiena˜ ˜ ˜ ˜ nı.1 30 O na ıngı, ethıwa kw’oko kwaku kwa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ aume nıkuutuma ululutı˜ ˜ ˜ ˜ ka, kutile ukwıkye kua˜ ˜ ˜ sa naku. Nundu nı kavaa ˜ ˜ ˜ ukasya ımutha y ımwe ˜ ˜˜ yaku, kw ı mw ı ı waku ˜ w’onthe kwıkw’a Ngiena˜ nı.1 ˜ ˜ ˜ 31 “O na ıngı nıkwa˜˜ ˜ ˜ neeniwe atıı: ‘Mundu o ˜ ˜ ˜ na w ıva ula uthaasya ˜ ˜ m utwaano na k ıveti ˜ ˜ ak ınenge valua 5:22, 29, 30 1 Sisya Maelesyo ma kyake, ˜ ˜ wa kuthasya mutwaano.’ Ndeto.

MATHAYO 5:32-45

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 32 Indı nıngumwıa kana ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kıla mundu uthaasya mu˜ twaano na kıveti kyake, ˜ ˜ ate o kwondu wa ulaa˜ ˜ lai,1 atumaa kılika ulaa˜ ˜ ˜ ˜ lainı, na ula utwaaa kı˜ ˜ ˜ veti ta kıu2 ethıawa ayı˜ ka ulaalai. ˜ ˜ ˜ 33 “O na ıngı, nımwee˜ wie kana andu ma tene ˜˜ ˜ ˜ mataviw’e atıı: ‘Ndukevı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ te ute kwıanıasya wıvı˜ ˜ to waku, ındı no nginya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wıanısye kıla ˜ wamwıvıtıa ˜ ˜ ˜ Yeova.’ 34 Ind ı n ıngu˜ ˜˜ ˜ ˜ mwıa atıı: Ndukevıte na ˜ ˜ ˜ ˜ ıtu nongi, nundu nıkyo ˜ ˜ ˜ ˜ k ıvıla kya usumbı kya ˜ Ngai; 35 kana na nthı, ˜ ˜ ˜ ˜ nundu nıyo kavıla kake ˜ ka nyaaı, kana na Yelu˜ ˜ ˜ ˜ saleme, nundu nıyo ndua ˜ ˜ ˜ ˜ ya ula Musumbı munene. ˜ ˜ ˜ 36 Ndukevıte na mutwe ˜ ˜ ˜ waku, nundu ndutonya ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ k ualy ula usw’ ı ı umwe ˜ ˜ ˜ ukatw’ ıka mwe u ˜ kana ˜ ˜ mwi u. 37 Ekai ‘ I ı’ ye˜ ˜ ˜˜ nyu yıthıwe ıı, na ‘Aiee,’ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ aiee, nundu kıla kıvıtukı-

22

˜ te ndeto isu kyumıte kwa ˜ ˜ ˜ ula muthuku. ˜ 38 “N ımweewie kana ˜ ˜˜ nıkwaneeniwe atıı: ‘Itho ˜ ˜ kwa˜ itho na ıeo kwa ıeo.’ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ 39 Indı nıngumwıa atıı: ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ Nd ukam usi ı ıe m und u ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ muthuku, ındı mundu o ˜ ˜ ˜ ˜ na wıva aukuna ıtau ya ˜ ˜ kw’oko kwa aume, mu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ thyuuıe yıla yıngı o nayo. ˜ ˜ ˜ ˜ 40 Na ethıwa mundu nu˜ ˜ ˜ kuutwaa kotinı ayenda ˜ ˜ ˜ ngua yaku ıla ya nthı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nı, munenge ıla ya ıulu ˜ o nayo. 41 Na eth ıwa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mundu wı na ukumu ea˜ sya no nginya uthi nake ˜ maili umwe, enda nake ˜ ˜ ˜ ˜ maili el ı. 42 Ula uk u˜ ˜ ˜ ˜ kwıtya kındu munenge, ˜ ˜ ˜ ˜ na ula ukwenda kuukova ˜ ˜ ndukamuvate. ˜ 43 “N ımweewie kana ˜ ˜˜ nıkwaneeniwe at ıı: ‘No ˜ ˜ ˜ nginya umwende mutui ˜ ˜ ˜ waku na uimumena m ˜ u-˜ maitha waku.’ 44 Ind ı ˜ ˜ ˜ ˜˜ nıngumwıa at ıı: Endee˜ ai kumenda amaitha me˜ nyu na kumavoyea ala ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 5:32 1 Kıkiliki, por·neia. Sisya ˜ ıny ’a , 45 n ı Maelesyo ma Ndeto. 2 Kana “kı- me um uth ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ veti kıthaıtw’e mutwaanonı ate o kana˜ mwıthıwe mwı˜ ana ˜ ˜ ˜ ma Ithe wenyu wa ıtunı, kwondu wa ulaalai.”

23

˜ ˜ ˜ ˜ nundu we numaumıasya ˜ ˜ syua yake onthe, athu˜ ˜ ku na aseo, na numauı˜ asya mbua ala alungalu ˜ o na ala mate alungalu. ˜ ˜ ˜ ˜ 46 Nundu ethıwa mukamenda o ala mamwende˜ ˜ ˜ te, mwı na ıtuvi yau? O ˜ namo aumıthya ma koti tyo mekaa oou? 47 Na ˜ ˜ eth ıwa m ukakethasya ˜ ˜ ˜ ana-a-asa oka, nı undu ˜ ˜ mwau wa mwanya mu˜ ˜ kethıawa mweeka? Andu ˜ ˜ ma mbaı ingı o namo tyo ˜ mekaa oou? 48 Inyw’ ı ˜ ˜ ˜ ˜ ındı, no nginya˜ mwıthıwe ˜ ˜ ˜ eanıu, nundu Ithe wenyu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wa ıtunı nı mwıanıu. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 6 “Isuvıei muikekae ulungalu wenyu mbee wa ˜ ˜ andu nı kana mwoneke ˜ ˜ ˜ ˜ nımo; nıkwıthıwa mwee˜ ˜ ˜ ka uu muikakwata ıtu˜ vi kuma kwa Ithe wenyu ˜ ˜ ˜ ˜ ula wı ıtunı. 2 Kwoou ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ yıla mukumya mıthınzıo ˜ ˜ kwondu wa ngya,1 mui˜ kavuve soo o tond u angangany’a mekaa ma˜ ˜ ˜ sinakokenı na nzıanı ila ˜ ˜ ˜ nene nı kana mataıwe nı ˜ ˜ ˜ 6:2 1 Kana “mıthınzıo ya tei.”

MATHAYO 5:46–6:7

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ andu. Nı w’o nıngumwıa, ˜ ˜ ˜ n ımakwat ıte˜ ıtuvi yoo ˜ ˜ yonthe. 3 Ind ı inyw’ ı, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ yıla mukumya mıthınzıo ˜ ˜ kwond u wa ngya m ui˜ ˜ ket ık ıle kw ’oko kwe˜ nyu kwa aka kumanye ˜ ˜ ˜ ˜ k ıla kwa a ume k ukw ı˜ ˜ ˜ ˜ ka, 4 nı kana mıthınzıo ˜ ˜ ˜ ıla mukumya kwondu wa ˜ ˜ ˜ ˜ ngya yıthıwe y ˜ ı ya kımbi˜ ˜ thını. Nake Ithe wenyu ˜ ˜ ˜ ˜ wa ıtunı ula wonaa kı˜ ˜ ˜ ˜ mbithını akamuıva. ˜ ˜ ˜ 5 “Na y ıla m u uvoya ˜ ˜ muikethıwe ta anganga˜ ˜ ˜ ny’a, nundu mendaa ku˜ ˜ voya maungamıte masi˜ ˜ nakokenı na makomanı˜ ˜ ˜ onı ma nzıa ila nene nı ˜ ˜ kana moneke n ı and u. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Nı w’o nıngumwıa, nıma˜ ˜ kwat ıtuvi yoo yonthe. ˜ ıte ˜ ˜ ˜ ˜ 6 Indı yıla uuvoya lika ˜ ˜ ˜ ˜ nyumbanı yaku ya nthını ˜ na uomo, voya ˜ wavinga m ˜ ˜ ˜ Ithe waku ula wı kımbi˜ ˜ ˜ ˜ thını. Nake Ithe waku ula ˜ ˜ ˜ wonaa k ımbith ın ı aka˜ ˜ ˜ ˜ k u ıva. 7 Na m uk ıvoya ˜ ˜ ˜ ˜˜ muikatung ılııle ndeto o ˜ ˜ ila ila o tondu andu ma ˜ ˜ ˜ ˜ mbaı ingı mekaa, nıkwı˜ ˜ ˜ th ıwa mas uan ıaa kana

MATHAYO 6:8-21

˜ ˜ ˜ makeew’ ıka n und u wa ˜ ˜ kuneena ndeto mbing ı. ˜ ˜ 8 Kwoou m uiketh ıwe ˜ ˜ ˜ ˜ muilye tamo, nundu Ithe ˜ ˜ ˜ ˜ wenyu n ıw ıth ıawa es ı ˜ mavata menyu o na mu˜ ˜ ˜ tambıte kumutavya. ˜ ˜ ˜ 9 “Inyw’ ı ınd ı voyaai ˜˜ atıı: ˜ ˜ ˜ ˜ “‘Asa waitu ula wı ıtu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nı, ısy yıtaıwe.1 ˜ ıtwa yaku ˜ ˜ 10 Usumbı waku wuke. ˜ Kwenda kwaku kw ıke ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kuu nthı o ta1 kuya ıtu˜ ˜ ˜ ˜ n ı. 11 T unenge um u˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nthı mukate1 witu utwıa˜ ˜ ˜ nıe; 12 na uituekea ma˜ ˜ ˜ ˜ thiı maitu, o tondu ithyı ˜ ˜ tumaekeaa ala me na thiı ˜ ˜ ˜ naitu. 13 Na ndukatue˜ ˜ ke t ulike1 matatwan ı, ˜ ˜ ˜ ˜˜ ındı tutang ııe2 kumana ˜ ˜ ˜ na ula muthuku.’ ˜ ˜ ˜ ˜ 14 “Nundu ethıwa mu˜ ˜ kamaekea andu mavıtyo ˜ ˜ moo, Ithe wenyu wa ıtu˜ ˜ ˜ ˜ nı akamuekea; 15 ındı ˜ ˜ mwalea kumaekea and ˜ u ˜ mavıtyo moo, nake Ithe ˜ ˜ ˜ 6:9 1 Kana “ ısyıtwa yaku yıthew’e.” 6:10 1 Kana “o na.” 6:11 ˜ 1 Kana “lıu.” 6:13 1 Ndeto kwa ˜ ˜ ndeto, “ndukatulikye.” 2 Kana ˜ “tuvonokye.”

24

˜ wenyu ndakam uekea ˜ mavıtyo menyu. ˜ ˜˜ ˜ 16 “Yıla mwatııa kuya ˜ ˜ muikatukye mothyu me˜ nyu o tond u anganga˜ ˜ ˜ ny’a mekaa, nundu nı˜ mathokoanasya mothyu ˜ ˜ moo nı kana moneke nı ˜ ˜ ˜˜˜ and u kana n ımat ı ı ıte ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kuya. Nı w’o nıngumwıa, ˜ ˜ ˜ n ımakwat ıte ˜ ıtuvi yoo ˜ ˜ yonthe. 17 Indı inyw’ ı ˜ ˜˜ ˜ yıla mwatııa kuya, vakai ˜ mıtwe yenyu mauta na ˜ ˜ muithambya mothyu me˜ ˜ nyu, 18 nı kana muiko˜ ˜ ˜ ˜ neke nı andu kana nımu˜˜˜ ˜ ˜ ˜ tıııte k˜ uya, ındı mwone˜ ˜ ˜ ke nı Ithe wenyu˜ ula wı ˜ ˜ ˜ kımbithını. Nake Ithe we˜ ˜ ˜ nyu ula wonaa kımbithı˜ ˜ ˜ nı akamuıva. ˜ ˜ ˜ 19 “Muikeyi ıe uthwii ˜ ˜ ˜ kuu nthı, vala ngulu na nganga syanangaa na ˜ ˜ vala ing’ei itonya kutu˜ ˜ la na k uya. 20 Vand u ˜ ˜ ˜ ˜ va uu, ıyiıei uthwii we˜ ˜ nyu ıtun ı, vala ngulu na nganga itesa kwana˜ nga, na ing’ei itesa ku˜ ˜ ˜ ˜ tula na kuya. 21 Nundu ˜ ˜ ˜ ˜ vala uthwii waku uı, nı vo ˜ ˜ ngoo yaku yıthıawa.

25

˜˜ ˜ 22 “Taa wa mw ı ı n ı ˜ itho. Kwoou, ethıwa itho ˜ ˜ yaku y ısya ıtye mbee,1 ˜˜ ˜ mwıı waku w’onthe ukee˜ ˜ th ıwa w ı na kyeni.2 ˜ ˜ ˜ 23 Indı ethıwa itho yaku ˜ ˜ ˜ ˜˜ n ı ıthuku,1 mwıı waku ˜ ˜ w’onthe ukeethıwa wu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ sıe kıvindu. Ethıwa ındı ˜ ˜ ˜ ˜ kyeni kıla kı nthını waku ˜ ˜ ˜ ˜ nı kıvindu, kıvindu kıu ˜ kote kingı! ˜ ˜ ˜ ˜ 24 “Vai ı m und u uto˜ ˜ ˜ nya kuthukuma mavwa˜ ˜ ˜ ˜ na elı; nundu akamume˜ na umwe na aimwenda ˜ ˜ ˜ ˜ ula ungı, kana akaluma˜ ˜ ny’a na umwe na aimu˜ ˜ ˜ ˜ mena ula ungı. Muitonya ˜ ˜ ˜ ˜ k˜ umuthukuma Ngai na Uthwii. ˜ ˜ ˜ 25 “Kwondu wa uu nı˜ ˜ ˜ ˜ ng umw ıa: M uikemak ıe ˜ ˜ ˜ nundu wa mathayu me˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nyu ıulu wa kıla muka˜ ˜ ya kana kıla mwınyw’a, ˜ ˜ ˜˜ kana nundu wa mıı ye˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nyu ıulu wa kıla muke˜ ˜ ˜ k ıa . Thay u ndw ı vata ˜ ˜ ˜ ˜˜ muno kwı l ıu na mwı ı ˜ ˜ kw ı ng ua? 26 Sisyai

MATHAYO 6:22-32

˜ nesa ny unyi sya yaya˜ ya, iivandaa kana k u˜ ketha kana k umbany’a ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıkumbını, ındı Ithe we˜ ˜ ˜ ˜ nyu wa ıtunı nuiıthasya. ˜ ˜ ˜ Inyw’ı mui ma vata muno ˜ ˜ ˜ ˜ kute syo? 27 Nuu katı ˜ wenyu utonya kwonge˜ ˜ la thayu wake mukono ˜ ˜ ˜ ˜ umwe n und u wa kw ı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ makıa? 28 Na ıngı, nıkı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mukwımak ıa nundu wa ˜ ˜ ˜ ngua? Imanyısyei kuma˜ na na malaa ma kıtheka˜ ˜ ˜ nı ma lili, undu meanaa; ˜ maitethasya w ıa, o na ˜ ˜ mayokothaa; 29 ı nd ı ˜ ˜ ˜ n ıng umw ıa kana o na ˜ ˜ Solomoni unenenı wake ˜ ˜ w’onthe ndaaıvw’ıka ta ˜ ˜ y ımwe yamo. 30 Eth ı˜ ˜ ˜ ˜ wa uu nıw’o Ngai uvw’ı˜ ˜ ˜ ˜ kaa m ıt ı ya k ıthekan ı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıla y ı vo um unth ı na ˜ ˜ ˜ ˜ unı ıkekw’a ikonı, nda˜ ˜ ˜ kamuvw’ıka mbee muno ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ inyw’ ı mwı na mu ık ııo ˜ m u n i n i ? 3 1 Kw o o u , ˜ ˜ ˜ muikemak ıe nongi mu˜ ˜ kyasya, ‘Tukaya kyau?’ ˜ ˜ kana, ‘Tukanyw’a kyau?’ ˜ ˜ ˜ ˜ kana, ‘Tukeek ıa kyau?’ 6:22 1 Ndeto kwa ndeto, “n ı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıvuthu.” 2 Kana “wusıe kyeni.” 32 N und u˜ sy ınd u˜ isu ˜ ˜ ˜ syonthe nısyo andu ma 6:23 1 Kana “yı na kıwıu.”

MATHAYO 6:33–7:11

˜ ˜ mba ı ing ı ˜ masembanasya nasyo. Ithe wenyu wa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıtunı nıwısı mwı na vata ˜ ˜ wa syındu isu syonthe. ˜ ˜ ˜ 33 “Endeeai˜ ındı kuma˜ ntha mbee Usumbı na ˜ ˜ ˜ ˜ ulungalu wake, na syındu ˜ ˜ isu ing ı syonthe mukongeleelwa. 34 Kwoou ˜ ˜ muikemakıe nongi kwo˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndu wa unı, nundu unı ˜ ˜ ˜ ˜ ukeethıwa na mawımakıo ˜ ˜ ˜ maw’o. Kıla muthenya wı ˜ na mathına maw’o ala ˜ ˜ mawıanıe. ˜ ˜ ˜ kusilıla nı kana 7 “Ekai ˜ ˜ ˜ m uikasil ılwe; 2 n u˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nd u usil ılo ula m usil ı˜ laa naw’o, now’o muka˜ ˜ silılwa naw’o, na k ıthi˜ ˜ mi kıla muthimaa nakyo ˜ ˜ nokyo makamuthimıa na˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kyo. 3 N ık ı ınd ı usia˜ sya ka useki kala ke ˜ ithon ı ya mwana-a-asa ˜ waku na ndwonaa ıti˜ ˜ ˜ ˜ ng’ı yıla yı ithonı yaku? ˜ ˜ 4 Kana utonya ata ku˜ mwıa mwana-a-asa waku, ˜ ‘Eka ngumye ka useki ˜ ithonı yaku,’ na sisya! we ˜ ˜ ˜ mwene wı na ıting’ı itho˜ nı yaku? 5 Mwanganga-

26

˜ ny’a we! Amba kumya ıti˜ ˜ ˜ ˜ ng’ı ithonı yaku, na ındı ˜ ˜ ˜ ˜ ukoona nesa undu uto˜ nya kumya kauseki itho˜ nı ya mwana-a-asa waku. ˜ ˜ 6 “M uikanenge ngit ı ˜ ˜ ˜ kıla kıtheu kana mwıkye ˜ ˜ ˜ lulu wenyu mbee wa ngu˜ ˜ ˜ lue, iikese kuukinyanga ˜ ˜ ˜ na maau masyo na ındı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ikımuvındukıa na kumu˜ tembuanga. ˜ 7 “Endeeai kuvoya na ˜ m ukanengwa; endee˜ ˜ ai kumantha na muka˜ ˜ kwata; endeeai k uk u˜ ˜ nanga na m ukaving u˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıwa; 8 nundu k ıla mu˜ ˜ ˜ ndu uvoyaa nunengawe, ˜ ˜ ˜ ˜ na k ıla m und u uma˜ ˜ nthaa nukwataa, na kıla ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mund u uk unangaa nu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ vinguıawa. 9 Nuu kat ı ˜ wenyu eth ıwa mwana ˜ ˜ ˜ wake n ıwamw ıtya m u˜ ˜ ˜ kate um unengae ıvia? ˜ ˜ 10 Kana eth ıwa n ıwa˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mw ıtya ık uy u um une˜ ngae nzoka? 11 Eth ı˜ ˜ ˜ wa ındı inyw’ı, o na kau ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mwı athuku, nımwısı ku˜ nenga syana syenyu mı˜ ˜ ˜ ˜ thınzıo mıseo, Ithe we-

27

˜ ˜ ˜ ˜ nyu ula wı ıtunı akama˜ ˜ ˜ ˜ nenga mıth ınz ıo mıseo ˜ ˜ mbee wa ısu ala mamwıtasya! ˜ ˜ 12 “Kwoou ma und u ˜ onthe ala m ukwenda ˜ ˜ andu mamwıke, o nenyu ˜ no nginya mumeke o ta ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ uu. Nundu uu nıw’o Mıao na Mavuku ma Athani ˜ maıtye. ˜ ˜ ˜ 13 “Likılai mbingılonı ˜ ˜ ˜ ıla ntheke, nundu mbi˜ ˜ ng ılo n ı nthanthau na ˜ ˜ ˜ ˜ nzıa nı mbaamu ıla ıe˜ ˜ lete wanangıkonı, namo ˜ ˜ ˜ nı aingı ala mesılaa vo; ˜ ˜ ˜ ˜ 14 ındı mbingılo nı nthe˜ ˜ ke na nzıa nı mbivinyanu ˜ ˜ ˜ ˜ ıla ıelete thayunı, namo ˜ nı anini mamyonaa. ˜ ala ˜ ˜ 15 “Isuvıanei na atha˜ ˜ ˜ ni ma uvungu ala mo˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kaa kula muı mevw’ıkıte ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ua wa ılondu ındı nthını ˜ ˜ ˜ nı nzui mbai. 16 Muka˜ ˜ mamanya kw ıs ıla mo˜ ˜ syao moo. Andu nımatu˜ ˜ ˜ saa nzaviv u m ıw’an ı ˜ ˜ ˜ kana makuyu thangilanı? ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 17 O ta uu, kıla mutı mu˜ ˜ ˜ seo usyaaa usyao museo, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ındı kıla mutı muthuku

MATHAYO 7:12-25

˜ ˜ ˜ ˜ usyaaa usyao muthuku. ˜ ˜ ˜ ˜ 18 Mut ı museo ndwısa ˜ ˜ ˜ ˜ usyaa usyao m uth uku, ˜ ˜ ˜ ˜ naw’o m ut ı m uth uku ˜ ˜ ˜ ˜ ndwısa usyaa usyao mu˜ ˜ ˜ ˜ seo. 19 Kıla mutı uta˜ ˜ ˜ syaaa usyao museo nute˜ mawa na kwıkw’a mwa˜ ˜ ˜ kinı. 20 Kwondu wa uu, ˜ ˜ mukamamanya andu asu ˜ ˜ kwısıla mosyao moo. ˜ ˜ ˜ 21 “Ti k ıla m und u ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ umbıtaa, ‘Mwıa˜ ıi, Mwıa˜ ˜ ˜ ˜ ıi,’ ukalika Usumb ın ı ˜ ˜ ˜ ˜ wa ıtu, ınd ı no ula ˜ wıkaa kwenda kwa Asa ˜ ˜ ˜ ˜ wakwa ula w ı ıtun ı. ˜ ˜ ˜ 22 Muthenya usu aing ı ˜ ˜ ˜ ˜ makambıa: ‘Mwıaıi, Mwı˜ ˜ ˜ a ıi, ithy ı t uyaaathana ˜ ˜ na ısyıtwa yaku, na ku˜ ˜ mya ndaimoni na ısyıtwa ˜ yaku, na kw ıka syama ˜ ˜ ˜ mbingı na ısyıtwa yaku?’ ˜ ˜ ˜ 23 N ıvo ınd ı ngamea: ˜ ‘Ndyaam umanya o na ˜ ˜˜ ˜˜ ˜ ındıı! Umai vaa nıı, inyw’ı ˜ ˜ atuli ma mıao!’ ˜ ˜ 24 “Kwoou, k ıla m u˜ ˜ ndu wıw’aa ndeto ii sya˜ ˜ kwa na k usy ıka akee˜ ˜ ˜ th ıwa ailye ta m und u ˜ ˜ ˜ ˜ m u ı ula waakie ny u˜ ˜ mba yake ıvianı. 25 Na

MATHAYO 7:26–8:8

˜ ˜ mbua yaua, na kıw’u ki˜ ngı kyooka, na iseve sya˜ uutana na syakima ıla ˜ ˜ ˜ ˜ nyumba, ındı ndyaavalu˜ ˜ ˜ ˜ ka nundu yaakıtwe ıvi˜ ˜ ˜ ˜ anı. 26 Na kıla mundu ˜ wıw’aa ndeto ii syakwa ˜ ˜ na ndasy ıkaa akeeth ı˜ ˜ ˜ wa ailye ta mundu mu˜ ˜ tumanu ula waakie nyu˜ ˜ mba yake k ıthangath ı˜ n ı. 27 Na mbua yaua, ˜ ˜ ˜ na kıw’u kingı kyooka, na iseve syauutana na ˜ ˜ syakima ıla nyumba, na ˜ ˜ ˜ yavaluka, na k uvaluka ˜ ˜ kwayo kwaı kunene.” ˜ ˜ 28 Yıla Yesu waminie ˜ ˜ kuneena ndeto isu, ıko˜ ˜ mano n ıyaseng’iw’e n ı ˜ ˜ ˜ nz ıa yake ya kumanyı˜ ˜ ˜ sya, 29 nundu amanyı˜ ˜ ˜ asya ta m und u w ı na ˜ ˜ ˜ ˜ ukumu, na ti ta aandıki moo. ˜ ˜ k utheea 8 Itina wa ˜˜ ˜ ˜ kuma kıımanı, ıkoma˜ ˜ ˜˜ no ınene yam uat ı ıa . ˜ ˜ 2 Na sisya! mundu wa˜ ˜ waıte mangu ooka vala ˜ ˜ ˜ wa ı na am ukuman ıa , ˜ ˜ ˜ akyasya: “Mwıaıi, ethıwa ˜ ˜ ˜ nukwenda, nutonya ku-

28

nthesya.”1 3 Nake ata˜ ˜ mb u ukya kw’oko kwa˜ ˜ ke, amukiita, ˜ na amwıa: ˜ ˜ ˜ “Nıngwenda! Ithıwa mutheu.” Na vau kwa vau ˜ athew’a mang u make. ˜ ˜ ˜ 4 N ıvo Yes u wamw ıie: ˜ ˜ ˜ “Ndukatate kutavya mu˜ ˜ ˜ ˜ nd u o na umwe, ınd ı ˜ enda ukeyonany’e kwa ˜ ˜ m uthembi, na uyumya ˜ ˜ ˜ ˜ muthınzıo ula Mose wai˜ ˜ sye nıwumaw’e, nı kana ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ uu wıthıwe ukusı kwoo.” ˜ 5 Yıla walikile Kaveli˜ naumi, munene wa asi˜ ˜ ˜ kal ı ooka vala u ı na ˜ ˜ amw ıs uva, 6 akyasya: ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ “Mwıaıi, muthukumi wa˜ ˜ kwa nukomete nyumba ˜ e na uwau wa kwo˜ nza mamutha, na n u˜ ˜ ˜ kuthına muno.” 7 Nake ˜ ˜ ˜ ˜ amwıa: “Yıla nguvika, nı˜ ˜ ˜ ng u m uvo sya .” 8 M u ˜ ˜ ˜ nene usu wa asikalı amu˜ ˜ ˜ ˜ sung ıa, amwıa: “Mwıa˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıi, ndya ılwe n ı k u u˜ ˜ thokya w uke ny umba ˜ ˜ ˜ ˜ kwakwa, ındı ıka o ku˜ ˜ ˜ weta ndeto na muthuku˜ ˜ mi wakwa n uk uvoa . ˜ 8:2 1 Kana “kumbosya.”

29

˜ ˜ ˜ ˜ 9 Nundu o nakwa nı mu˜ ˜ ˜ ˜ nd u w ı ungu wa uk u˜ ˜ ˜ mu wa anene angı, na nı ˜ na asikalı me ungu wa˜ ˜ kwa, na namwıa umwe, ˜ ‘Thi!’ nuendaa, na neea ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ung ı, ‘ Uka!’ n ıw ukaa , na ngombo yakwa, ˜ neea ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ‘ Ika und u muna!’ n ıy ı˜ ˜ kaa.” 10 Yıla Yesu wee˜ ˜ wie uu, nıwaseng’ie na ˜ ˜˜ ˜˜ amea ala mamuatııe atıı: ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ “Nı w’o nıngumwıa, vaiı ˜ ˜ ˜ ˜ mundu ungı naaona Isi˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ laeli wı na muıkı˜ ıo une˜ ˜ ˜ nevete uu. 11 Indı nı˜ ˜ ˜ ngumwıa kana aingı ma˜ ˜ kooka kuma wum ılon ı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wa syua na uthuılonı wa ˜ syua na makekala mesa˜ nı vamwe na Avalaamu, ˜ Isaka, na Yakovo Usu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mb ın ı wa˜ ıtu, 12 ınd ı ˜ ana ma Usumbı make˜ ˜ kw’a nza kıvindunı. Na ˜ ˜˜ ˜ vau nı vo makaııa na kuvevetany’a maeo moo.” ˜ ˜ ˜ ˜ 13 N ıvo ınd ı Yes u wa˜ ˜ ˜ mw ıie ula m unene wa ˜ ˜ ˜ asikalı: “Enda, na kuyı˜ thıwa kwaku kwosana na ˜ ˜ ˜˜ ˜ mu ık ııo waku.” Na ula ˜ ˜ ˜ ˜ muthukumi avow’a saanı ˜ o usu.

MATHAYO 8:9-20

˜ ˜ 14 Na yıla Yesu wavi˜ kie nyumba kwa Vetelo, ˜ ˜ nıwoonie inyia wa muka ˜ akomete e muwau ndete˜ ma. 15 Kwoou amukiita kw’oko, na avoa nde˜ ˜˜ tema, na ookıla amb ˜ ııa˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kumuthukuma. 16 Indı ˜ ˜ kwavika ı ya maw ıoo, ˜ ˜ ˜ andu mamuetee andu ai˜ ˜ ˜ ngı ala malikıtwe nı ndaimoni; na aumya maveva ˜ asu kwa kuneena o nde˜ to tu, na amavosya onthe ˜ ˜ ala ma ı awau, 17 n ı ˜ kana ean ısye ndeto ii ˜ ˜ syaneeniwe kwısıla mwathani Isaia: “We mwene ˜ ˜ nıwoosie mowau maitu na akua mawonzu mai˜ tu.” ˜ ˜ 18 Y ıla Yes u woonie ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıkomano yımuthyululu˜ ˜ k ıte, amea amany ıw’a make mathi vamwe nake ˜ ˜ ˜ ˜ muingo ula ungı. 19 Na ˜ ˜ ˜ m uand ıki umwe ooka ˜ ˜ ˜ ˜ vala uı na amwıa: “Mu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ many ısya, n ıng uk uat ı˜ ˜ ˜ ıa kw’onthe kula wıthi.” ˜ ˜ ˜ ˜ 20 Ind ı Yes u amw ıa: ˜ ˜ “Mbıwa syı na maima na ˜ ˜ nyunyi sya yayaya syı na ˜ ˜ ndala, ınd ı Mwana wa

MATHAYO 8:21-33

˜ ˜ ˜ mundu nde na vandu va ˜ ˜ ukomya m utwe wake.” ˜ ˜ ˜ 21 Na ungı wa amanyı˜ ˜ ˜ w’a amwıa: “Mwıaıi, ne˜ nga mwanya nambe ku˜ ˜ thi kuthika ıthe wakwa.” ˜ ˜ 22 Yesu amwıa: “Endeea ˜ ˜˜ ˜ ˜ k ungat ı ıa , na uy ıeka ˜ ˜ akw’ u mathike akw’ u moo.” ˜ ˜ 23 Na yıla walikile ısi˜ ˜ wanı,1 amanyıw’a make ˜ ˜˜ mam uat ı ıa . 24 Na si˜ ˜ sya! kwook ıla k ıuutani ˜ ˜ ˜ ˜ kınene ukanganı, na ısi˜˜ ˜ ˜ wa yamb ııa k uvw’ ıkwa ˜ ˜ ˜ ˜ nı itulumo; ındı we nıwakomete. 25 Na ma˜ ˜ thi mam uam ukya, ma˜ ˜ ˜ ˜ kyasya: “Mwıaıi, tutang ˜ ı-˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıe, nıtuuthela!” 26 Indı ˜ ˜ ˜ ˜ amakulya: “Nıkı mwı na ˜ ˜ ˜ ˜ wia wingıvıte uu inyw’ı ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ mw ı na m u ık ı ıo m uni˜ ˜ ˜ ni?” Na ınd ı ook ıla na ˜ akany’a iseve na uka˜ nga, na kwausya vy u. ˜ 27 Kwoou amany ıw ’a make maseng’a na ma˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ k ulya: “ U u n ı m und u ˜ ˜ wa muthemba mwau? O ˜ ˜ na iseve na ukanga niu˜ mwıw’a.” ˜ ˜ ˜ 8:23 1 Kana “ ıtalunı.”

30

˜ ˜ 28 Yıla wavikie m ui˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ngo ula ungı, kısionı kya ˜ ˜ Akatalene, aume elı ma˜ ˜ ˜ lik ıtwe nı ndaimoni nımakomanie nake mau˜ ˜ ˜ m ıte k ula kweeth ıa˜ ˜ wa mb ua . A ume asu ˜ ˜ ˜ ˜ ma ı ai m uno uketh ıa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ vaiı mundu waı na uku˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mbau wa kwısıla nzıanı ˜ ısu. 29 Na sisya! ma˜ kaya, makyasya: “Ithy ı ˜ ˜ ˜ ˜ twı na undu mwau naku, ˜ ˜ Mwana wa Ngai? Wukı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ te kututhıny’a ıvinda yıla ˜ ˜ ˜ y ınyuv ıtwe y ıtanamba ˜ k uvika?” 30 Na vaa˜ ˜˜ ˜ sa namo vaı ııthya ıne˜ ˜ ˜ ˜ ne ya ng ul ue y ık ıya . 31 Kwoou ndaimoni sya˜˜ ˜ ˜ ˜ mbııa kumwısuva, ikya˜ ˜ ˜ ˜ sya: “Eth ıwa n u utw ıa ˜ ˜ ˜ tume and un ı aa , t ue˜ ˜˜ ˜ ke tukalike ııthyanı ya ˜ ˜ ˜ ng ul ue.” ˜ 32 Na asy ıa: “Endai!” Itina wa kwa˜ sya uu, syauma na sya˜ ˜ ˜ thi syalika ila nguluenı, ˜˜ na sisya! ııthya yonthe ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ yatheea k ıvauukonı yı˜ sembete yalika uka˜ ˜˜ ˜ ˜ nganı na yakw’ııa kıw’u˜ ˜ nı. 33 Namo aıthi ma˜ ˜ semba na mavika nduanı

31

˜ ˜ maweta maundu onthe, ˜ ˜ ˜ o na maelesya ıulu wa ala ˜ ˜ aume maı na ndaimoni. ˜ 34 Na sisya! andu onthe ˜ ˜ ma ndua ısu mooka ma˜ ˜ komane na Yesu, na yıla ˜ ˜ mamwonie, mamwısuva ˜ ˜ aume kısionı kyoo. ˜ ˜ 9 Kwoou alika ısiwan˜ ı1 na ainga athi nd ua˜ n ı ya kwoo. 2 Na si˜ ˜ sya! and u mam uetee ˜ ˜ mundu mwonzu mamu˜ ˜ tha akomete ukomon ı. ˜ ˜ ˜ Na yıla Yesu woonie mu˜ ˜˜ ˜ ˜ ık ı ıo woo, amw ıa m u˜ ˜ ˜ ndu usu waı mwonzu ˜ ma˜˜ ˜ mutha at ı ı : “ Ith ıwa ˜ ˜ ˜ na uk umba u, mwana˜ ˜ wa! Na ı syaku n ısya˜ ekewa.” 3 Na aand ıki ˜˜ ˜ ˜ amwe mamb ı ıa k us ua˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nıa uu ngoonı syoo: “Mu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndu uu nukuuma Ngai.” ˜ 4 Na Yesu amanya mo˜ ˜ ˜ ˜ suanıo moo asya: “Nıkı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ muusuanıa maundu ma˜ ˜ th uku ngoon ı syenyu? ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 5 Nı undu wıva wı lai˜ ˜ si, nı kwasya, ‘Naı sya˜ ku n ısyaekewa ˜ ˜ ,’ kana ˜ ˜ nı kwasya, ‘Ukıla uthi’? ˜ ˜ ˜ 9:1 1 Kana “ ıtalunı.”

MATHAYO 8:34–9:11

˜ ˜ ˜ ˜ 6 Ind ı n ı kana m uma˜ nye kana Mwana wa mu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nd u e na uk um u ı ul u ˜ ˜ ˜ wa nthı wa kuekea naı—” ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na ınd ı amw ıa m und u ˜ ˜ usu waı mwonzu ˜ ˜ mamu˜˜ tha at ı ı: “ Uk ıla, wose ˜ ˜ ˜ ˜ ukomo waku, na uyınu˜ ˜ ka.” 7 Na ookıla enuka. ˜ ˜ 8 Yıla ıkomano yoonie ˜ ˜ ˜ uu, nıyakwatiwe nı wia, ˜ ˜ ˜ na yam uta ıa Ngai, ula ˜ ˜ ˜ ˜ wanengete andu ukumu ˜ ta usu. ˜ ˜ 9 Na Yesu aumıte vau, ˜ ˜ oona m und u weetawa ˜ ˜ Mathayo ailyı nthı ovi˜ ˜ sin na amwıa: ˜ ı ˜ wa koti, ˜ ˜˜ “Ithıwa muatııi wakwa.” ˜ ˜ ˜˜ Nake ookıla na amuatııa. ˜ ˜ 10 Na kweethıwa Yesu ˜ ˜ ekalıte nyumba aiya,1 si˜ ˜ sya! aumıthya aingı ma ˜ koti na eki ma naı moo˜˜ ˜ ka mamb ı ıa k uya2 va˜ mwe nake, na ˜ amanyı˜ ˜ w’a make. 11 Indı yıla ˜ Avalisi moonie uu, ma˜ mea amany ıw ’a make ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ at ı ı : “N ık ı m umany ı˜ ˜ ˜ sya wenyu uısanıaa na ˜ aum ıthya ma koti na ˜ ˜ 9:10 1 Kana “ekal ıte mesan ı.” ˜ 2 Kana “mekala mesanı.”

MATHAYO 9:12-21

˜ eki ma na ı?” 12 Nake ˜ ˜ eew’a uu, amea: “Andu ˜ ˜ mate awau mayıthıawa ˜ ˜ ˜ na vata wa muiiti, ındı no ala awau. 13 Endai ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ındı mukemanyısye undu ˜ ndeto ii syonanasya: ‘Nıenda tei, na ti nthembo.’ ˜ ˜ ˜ Nund u ndyaa uka kwo˜ ˜ ˜ ˜ ndu wa ala alungalu, ındı ˜ nookie kwondu wa eki ˜ ma naı.” ˜ ˜ ˜ ˜ 14 Nıvo ındı amany ıw’a ma Yoana mookie ˜ ˜ ˜ ˜ vala uı na mamukulya: ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ “Nıkı ithyı na Avalisi tutı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıaa kuya ındı amanyıw’a ˜˜ ˜ maku mait ı ıaa k uya?” ˜ ˜ 15 Nake Yes u amak u˜˜ lya at ıı: “Anyanyae ma ˜ ˜ ˜ m utwaani n ımeth ıawa ˜ ˜ ˜ na k ıtumi kya kw ıth ı˜ ˜ wa na kyeva y ıla m u˜ ˜ ˜ ˜ twaani wı namo? Indı mı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ thenya nıyukıte yıla mu˜ twaani ukavetwa vala ˜ ˜ ˜ maı, na ıvinda yıu maka˜˜ ˜ ˜ ˜ t ııa kuya. 16 Vaiı mu˜ ˜ ˜˜ ˜ ndu utumııaa kılaka kya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ngua nzau nguanı nguu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ya ıulu, nundu kılaka kıu ˜ ˜ ˜ ˜ kyeu nık ıkusasya ngua ˜ ˜ ˜ ısu na utembuku wayo ˜ uineneveea . 17 O na

32

˜ ˜ ˜ andu mayık ıaa mbinyu ˜ ˜ ˜ ˜ nzau ithumanı nguu sya ˜ ˜ mbinyu. Nund u meeka ˜ uu, ithuma isu sya mbi˜ nyu nitembukaa na mbi˜ ˜ ˜ nyu ıyıtıka, nasyo ithuma isu sya mbinyu iyana˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ngıka. Indı andu mekıaa ˜ ˜ mbinyu nzau ithuman ı ˜ nzau sya mbinyu, na sye˜ ˜ ˜˜ lı nisuvııkaa.” ˜ 18 Na aendeee kuma˜ ˜ tavya maundu asu, sisya! ˜ ˜ ˜ ˜ mutongoi umwe ula waı ˜ ˜ anamuthengeea amuku˜ ˜ ˜ ˜ ˜ manıa, akımwıa: “Yu tuı ˜˜ no nginya mwııtu wakwa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ eth ıwe e mukw’u, ınd ı ˜ ˜ ˜˜ uka ukamwilııle kw’oko ˜ ˜ ˜ kwaku, na nukwıth ıwa ˜ ˜ ˜ thayu ıngı.” ˜ ˜ 19 Na Yes u ook ıla ˜ ˜˜ na am uat ı ıa e vamwe ˜ na amany ıw ’a make. ˜ ˜ 20 Na sisya! m und u ˜ ˜ ˜ ˜ muka umwe waı na uwau ˜ wa kumwa nı nthakame ˜ kwa ıvinda ya myaka 12, ˜ ooka ıtina wake na akii˜ ˜ ta utiivo wa ngua yake ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ya ı ul u, 21 n und u ai˜ sye ngoon ı yake: “Na˜ kiita, o na eth ıwa no ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ngua yake ya ıulu, nıngu-

33

˜ ˜ voa.” 22 Yes u n ıwee˜ ˜ ˜ thyuuie, na yıla˜ wamwo˜ ˜ nie, amwıa: “ Ithıwa na ˜ ˜ ˜ ˜˜ uk umba u, mw ı ıtu wa˜ ˜ ˜˜ ˜ kwa! Muıkııo waku nıwa˜ ˜ kuvosya.” Na kuma saanı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ o usu mundu muka usu avoa. ˜ ˜ 23 Yıla Yesu walikile ˜ ˜ ˜ ˜ nyumbanı kwa ula mutongoi na oona avuvi ma ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mıtulilu na and u aing ı ˜ me na k ıtuu, 24 asya: ˜ ˜ ˜ “Umai vaa, nundu kelı˜ ˜ ˜ ˜ tu ti kakw’u ındı kekıte ˜ ˜ kukoma. Na meew’a uu ˜˜ ˜ ˜ mamb ı ıa k um uthekeea ˜ ˜ ˜ na k ıvuthya. 25 And u asu mamina kumaalw’a ˜ nza oou, alika vala kelı˜ tu kaı na akakwata kw’o˜ ˜ ko, na kel ıtu kook ıla. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 26 Na uvoo ıulu wa undu ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ usu wanyaııka kısionı kıu kyonthe. ˜ ˜ 27 Na Yes u aum ıte ˜ ˜ ˜ vau, aume elı maı ilali˜ ˜˜ nda mamuatııa, manee˜ nete na wasya m une˜ ˜ ne, makyasya: “Twıw’ıe tei, Mwana wa Ndaviti.” ˜ ˜ 28 Na yıla walikile nyu˜ mba, ala aume ilalinda ˜ ˜ mathi vala waı, na Yesu

MATHAYO 9:22-35

˜ ˜ ˜ ˜ amakulya: “Mwı na muı˜˜ ˜ ˜ ˜ kııo kana no nıke undu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ uu?” mamusungıa: ˜ ˜ Namo ˜ ˜ ˜ ˜ “Iı, Mwıaıi.” 29 Na ındı akiita metho moo, akya˜ ˜ ˜ sya: “N ı kw ık ıke kwe˜ ˜ ˜˜ nyu kwosana na muıkııo wenyu.” 30 Na metho moo masalukw’a. Nake ˜ Yes u amakany’a kwa ˜ ˜ ˜ uito, akımea: “Muikata˜ ˜ ˜ te kutavya mundu o˜ na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wıva undu uu.” 31 Indı ˜˜ mauma vau, manyaııkya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ uvoo ıulu wake k ısionı ˜ kıu kyonthe. ˜ 32 Na maumıte vau, si˜ ˜ ˜ sya! andu mamuetee mu˜ ˜ ˜ nd u utaneenaa walik ı˜ twe nı ndaimoni; 33 na ˜ ndaimoni ısu yamina ku˜ ˜ ˜ ˜ mw’a, mundu usu uta˜˜ ˜ neenaa amb ı ıa k unee˜ na. Na ıkomano˜ yase˜ ng’a na yasya: “Undu ta ˜ ˜ uu ndwaamba˜ kwoneka ˜ Isilaeli.” 34 Indı Avalisi ˜˜ mambııa kwasya: “Auma˜ ˜ sya ndaimoni aitumıa vi˜ nya wa munene wa ndaimoni.” ˜ ˜ 35 Na Yesu alika ndu˜ ˜ an ı syonthe na mot u˜ ˜ in ı, aimany ısya masi-

MATHAYO 9:36–10:10

˜ ˜ nakokenı na kutavany’a ˜ ˜ ˜ ˜ uvoo museo wa Usumbı, ˜ ˜ o vamwe na kuvosya mı˜ themba yonthe ya uwau ˜ na mıthemba yonthe ya ˜ mawonzu. 36 Yıla woo˜ ˜ ˜ ˜ nie ıkomano, nıwayıw’ı˜ ˜ ˜ ie tei, nundu nıyanyama˜ ˜ ˜ ˜ ıtw’e1 na kwıkw’a kuu ˜ ˜ na k u u ta malondu ˜ ˜ mate na muıthi. 37 Na ˜ ˜ ˜ ınd ı amea amany ıw ’a ˜ make: “Ngetha nı nene, ˜ ˜ ˜ ˜ ındı atethya ma wıa nı anini. 38 Kwoou, voyai ˜ ˜ Munene wa ngetha atu˜ me atethya ma wıa nge˜ thanı yake.” ameta ama10 Kwoou ˜ nyıw’a make 12 na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ amanenga uk um u ı ul u ˜ wa maveva mavuku, nı ˜ kana mamaumye na ku˜ vosya mıthemba yonthe ˜ ya mowau na mıthemba yonthe ya mawonzu. ˜ ˜ 2 Masy ıtwa ma at u˜ mwa make 12 nımo aa: ˜ Wa mbee n ı Simoni ˜ ula weetawa Vetelo, na Endelea mwana-a-inyia;

34

Yakovo na mwana-ainyia Yoana, ana ma Sevetii; 3 Vilivu na Valitholomayo; Thoma na ˜ Mathayo mum ıthya wa koti ; Yakovo mwana wa Alivaio; na Thatayo; ˜ 4 Simoni Mukena;1 na ˜ Yutasi Isikalioti, ula we˜ ˜ ˜ ˜ sie kumuvunyanıa. ˜ ˜ ˜ 5 Yes u n ıwamat umie ˜ ˜ asu 12 na ameaıa, ak ı˜ mea: “M uikathi kwa ˜ ˜ ˜ and u ma mba ı ing ı, ˜ ˜ ˜ na m uikalike nd uan ı ˜ o na yıva ya Asamalia; ˜ ˜ 6 vandu va uu, endai o kwa malondu ala mau ˜ ma nyumba ya Isilaeli. ˜ 7 Na m uendete tava˜ ˜ ny’ai, m ukyasya: ‘ Usu˜ ˜ ˜ ˜ mb ı wa ıtu n ı m uthengeeu.’ 8 Vosyai ala ˜ ˜ awau, thay u ukyai ala ˜ ˜ akw ’ u, na m uyumya ndaimoni. Mwanengiwe mana, nenganai mana. ˜ 9 M uikakue thaavu ˜ kana vetha kana uthu˜ ˜ ku1 m ısivin ı yenyu ya ˜ ˜ kwıkıa mbesa, 10 kana

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 9:36 1 Ndeto kwa ndeto, “nıyau- 10:4 1 Kana “mundu wı kıthito.” ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mıtw’e ua.” 10:9 1 Kısungu, copper.

35

MATHAYO 10:11-23

˜ ˜ ˜ muvuko wa lıu wa ku˜ ˜ thi kyalo, kana ngua ilı,1 ˜ kana iatu, kana ndata, ˜ ˜ ˜ ˜ nundu mutethya wa wıa ˜ ˜ ˜ ˜ nıwaıle kunengwa lıu. ˜ ˜ ˜ 11 “Na ndua kana utui ˜ ˜ ˜ o na wıva ula mwılika, ˜ ˜ ˜ manthai ula waılıte, na ˜ ˜ ˜ muyıkala vo nginya yıla ˜ mwıuma vau. 12 Mwa˜ lika ny umba , kethyai ˜ ˜ ˜ and u ma ny umba ısu. ˜ ˜ ˜ 13 Eth ıwa nyumba ısu ˜ ˜ ˜ ˜ nıyaıle, muuo wenyu nı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wıthıwe ıulu wayo; ındı ˜ ˜ ˜ eth ıwa ndya ıle, m uuo ˜ ˜ wenyu n um usyokee. ˜ 14 Na vandu o na va vala ˜ ˜ ˜ ˜ mutethokw’a nı mundu ˜ kana ndeto syenyu kwı˜˜ ˜ thukııw’a, mumıte vo tu˜ ˜ ˜ angai kıtoo maaunı me˜ ˜ ˜ nyu. 15 Nı w’o nıngu˜ ˜ ˜ mwıa, kukeethıwa kavaa ˜ kwa nthı ya Sotomo na ˜ Ngomola Muthenya wa ˜ ˜ ˜ Sila, kwı ndua ısu. ˜ ˜ ˜ 16 “Sisyai! n ıng um u˜ ˜ tuma ta malondu katı wa ˜ ˜ ˜ nzui; kwoou ıkalai mwı ˜ metho ta nzoka na˜ mwı ˜ ˜ ˜ ˜ auu ta mavuı. 17 Isuvı-

˜ ˜ ˜ anei na andu, nundu ma˜ ˜ kamunengane kotinı na ˜ ˜ ˜ makamuvuıa masinako˜ ˜ kenı moo. 18 Na mukatwawa mbee wa maka˜ ˜ vana na asumbı kwondu ˜ wakwa, nı kana mumye ˜ ˜ ˜ ˜ ukusı kwoo na kwa and ˜ u˜ ˜ ˜ ma mbaı ingı. 19 Indı, ˜ ˜ ˜ mamutwaa kuu, muika˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ vuavuane ıulu wa undu ˜ ˜ mw ıneena kana k ıla ˜ ˜ ˜ ˜ mw ıneena, n und u k ıla ˜ ˜ mwıneena mukanengwa ˜ ˜ ˜ ˜ saanı o usu, 20 nundu ˜ ˜˜ ˜ ˜ ti o inyw’ı mwııthıwa mu˜ ˜ ˜ ineena, ındı nı veva wa ˜ ˜ ˜ ˜ Ithe wenyu ula wı ıtu˜ ˜˜ ˜ ˜ n ı w ı ıth ıwa uineena ˜ ˜ ˜ kwısıla inyw’ı. 21 O na ˜ ˜ ˜ ˜ ıng ı, mundu akanengane mwana-a-inyia oawe, ˜ na ıthe mwana wake, na ˜ ˜ syana ikamok ılıla asyai ˜ ˜ masyo na k umoa ıthya. ˜ ˜ 22 Na m ukamenwa n ı ˜ ˜ andu onthe kwondu wa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ısyıtwa yakwa, ındı ula ˜ ˜˜ ˜ ˜ ukomıısya1 kuvika mu˜ ˜˜ thya, usu akatang ııwa. ˜ ˜ ˜ 23 Mam uth ıny’a nd ua˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nı ımwe, kıai muthi ıngı;

˜ ˜ ˜ 10:10 1 Kana “ngua ıngı.”

˜ ˜ ˜˜ 10:22 1 Kana “ula wumııasya.”

MATHAYO 10:24-36

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nundu nı w’o nıngumwıa ˜ kana muikakomany’a no˜ ngi ndua syonthe sya Isi˜ ˜ laeli Mwana wa mundu ˜ atavikıte. ˜ ˜ 24 “M umany ıw ’a ti ˜ ˜ ˜ ˜ munene kwı mumany ısya wake, o na ngombo ˜ ti nene kwı vwana wayo. ˜ ˜ ˜ ˜ 25 Mumanyıw’a nıwaıle ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kwıanıwa nı kwıthıwa ai˜ ˜ lye ta mumanyısya wake, na ngombo ta vwana ˜ ˜ ˜ wayo. Ethıwa nımamwı˜ tie mwene nyumba Vee˜ lisevuli,1 ti mbee muno ˜ ala ma ny umba yake? ˜ ˜ 26 Kwoou muikamak ıe ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nundu vaiı undu muvw’ı˜ ˜ ke utakavuanw’a, na vaiı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ k ındu kya k ımbithı k ı˜ ˜ takamany ıka. 27 K ıla ˜ ˜ ˜ ˜ ng umutav ısya k ıvindu˜ ˜ ˜ nı, kıneeneei kyeninı, na ˜ ˜ ˜ ˜ k ıla m ukw ıw’a k ıinee˜ ˜ nwa na kıwe, kıtavany’ei ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mw ı ny umban ı ı ul u. ˜ ˜ 28 Na muikamak ıe ala ˜˜ ˜ ˜ moaaa mwıı ındı maito˜ ˜ ˜ nya kuaa thayu; vandu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ va uu, mukıei ula utonya

36

˜ kwananga thay u o va˜˜ mwe na mw ı ı Ngiena˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nı.1 29 Tusuni twılı tu˜ ˜ itesawa ısendi1 o yımwe? ˜ ˜ ˜ Indı vaiı kamwe ˜ katw’o ˜ ˜ kakavaluka nthı˜ Ithe we˜ ˜ nyu atesı. 30 Indı o na ˜˜ ˜ nzw’ıı syonthe sya mu˜ twe wenyu n ı ndale. ˜ ˜ 31 Kwoou m uiketh ıwe ˜ na wia; mw ı ma vata ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ muno kwı tusuni twingı. ˜ ˜ ˜ 32 “Kwoou ındı, k ıla ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mundu umbıtıkılaa mbee ˜ ˜ ˜ ˜ wa and u, ngamw ıt ık ıla mbee wa Asa ˜ wakwa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ula wı ıtunı. 33 Indı mu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndu o na wıva ula ungaı˜ aa mbee wa andu, o na˜ ˜ kwa ngamukaıa mbee wa ˜ ˜ ˜ Asa wakwa ula wı ıtu˜ ˜ ˜ ˜ nı. 34 Muikasuanıe ka˜ ˜ na nookie kuete muuo ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kuu nthı; ndyaauka ku˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ete muuo ındı nı uvyu. ˜ ˜ 35 Nookie k uete m u˜ ˜ ˜ ˜ aanıko: mundu akook ı˜ ˜ ˜˜ l ıla ıthe, mwı ıtu akoo˜ ˜ ˜ k ıl ıla inyia, na k ıveti ˜ ˜ ˜ ˜ kıkookılıla inyia wa mu˜ ume. 36 Kwa w’o, ama-

˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜˜ 10:25 1 Isyıtwa yı ı yıtum ı ıtwe 10:28 1 Sisya Maelesyo ma Nde˜ kwonany’a Satani, m unene, to. 10:29 1 Ndeto kwa ndeto, ˜ ˜ ˜ ˜ kana musumbı, wa ndaimoni. “asalioni,” mbesa yaı nini muno.

37

˜ ˜ itha ma mundu makee˜ ˜ ˜ thıwa andu ma nyumba ˜ yake mwene. 37 M u˜ ˜ ˜ ndu o na wıva ula we˜ ˜ ndaa ıthe kana inyia kwı ˜ nyie ndamba ıle; na ˜ ˜ ˜ ˜ mundu o na wıva ula we˜ ndaa mwana kana mwı˜ ˜ ıtu wake kwı nyie nda˜ ˜ ˜ mbaıle. 38 Na mundu o ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na wıva ula utetıkılaa ku˜ ˜ kua mutı1 wake wa ma˜ ˜ ˜˜ thına na kungatııa, nda˜ ˜ ˜ mbaıle. 39 Mundu o na ˜ ˜ ˜ ˜ wıva ula wendaa kusu˜ ˜ vıa thayu wake akawa˜ ˜ ˜ sya, na mundu o na wıva ˜ ˜ ula waasya thayu wake ˜ ˜ kwond u wakwa aka ukwata. ˜ ˜ ˜ 40 Mund u o na wıva ˜ ˜ ˜ ˜ ula umuthokasya inyw’ı ˜ anthokasya nyie, na mu˜ ˜ ˜ ˜ ndu o na wıva ula unthokasya nyie athokasya ˜ ˜ ˜ Ula wandumie. 41 Mu˜ ˜ ˜ ˜ ndu o na wıva ula utho˜ ˜ kasya mwathani nundu ˜ ˜ usu n ı mwathani aka˜ kwata ıtuvi ya mwathani, ˜ ˜ ˜ ˜ na mundu o na wıva ula ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ uthokasya mundu mulu-

MATHAYO 10:37–11:6

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ngalu nundu usu nı mu˜ ˜ lungalu, akakwata ıtuvi ˜ ˜ ˜ ˜ ya m und u m ul ungalu. ˜ ˜ ˜ 42 Na mundu o na wıva ˜ ˜ ˜ ula unengae umwe wa aa ˜ ˜ ˜ anini kıkombe kya kıw’u ˜ ˜ ˜ k ıthithu anyw’e nund u ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ usu nı mumanyıw’a, nı˜ mutavya w’o kana nda˜ kasya ıtuvi yake nongi.” ˜ ˜ ˜ kwıaıa 11 Yesu amina ˜ amanyıw’a make 12, ˜ ˜ n ıwaumie vau n ı kana ˜ ˜ akatavany’e nd uanı ila ˜ ˜ syaı vakuvı. 2 Na Yoana e yela ˜ ˜ ˜ eew’a maundu ala Klısto ˜ ˜ ˜ ukwıka na atuma ama˜ ny ıw’a make 3 maka˜ ˜ ˜ mukulye: “We nue Ula ˜ ˜ ˜ ˜ Wuk ıte, kana ve ung ı ˜ ˜ tweteele?” 4 Na ınd ı ˜ ˜ ˜ Yesu amasungıa, amea: ˜ ˜ “Endai m ukam utavye ˜ ˜ ˜ Yoana kıla mukwıw’a na ˜ ˜ k ıla mukwona: 5 Ilalinda nikwona na ala onzu ˜ ˜ ˜ maau nımeuthi, ala me ˜ ˜ ˜ na mangu nımeuthew’a ˜ ˜ ˜ na ala au matu nımekwı˜ ˜ ˜ w’a, ala akw’u nımeutha˜ ˜ ˜ yuukw’a na ala ngya nı˜ ˜ ˜ uvoo museo. 10:38 1 Sisya Maelesyo ma meutavw’a ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 6 Nı mutanu mundu ula Ndeto.

MATHAYO 11:7-19

38

˜ we. 12 Kuma m ıthe˜ ˜ nyanı ya Yoana ˜ Muvati˜ si nginya yu, Usumbı wa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıtu nıw’o undu ula andu ˜˜ ˜ ˜ mething’ ı ısye k uvik ıa, ˜˜ ˜ na ala mething’ııasya nı˜ ˜ ˜ maukwataa. 13 Nundu onthe, Mavuku ma Atha˜ ni na M ıao, maumisye wathani nginya Yoana; ˜ ˜ ˜ ˜ 14 na ethıwa nımukwı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ t ık ıla und u u u, we ˜ ˜ ˜ ˜ n ıwe ‘Eliya ula w uk ı˜ ˜ ˜ ˜ te.’ 15 Ula wı matu nıew’e. ˜ ˜ 16 “Nzyawa ıno ngamı˜ vw’anany’a naau? No ta ˜ syana nini ila sy ıka˜ ˜ ˜ laa nthı sokonı na kwıta ˜ ˜ ila ingı ithaukaa nasyo, ˜ ˜ 17 ikyasya: ‘Nıtwamuvu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ vıie mutulilu, ındı mu˜ ˜ ˜ yaas unga; n ıtwa ıie na ˜ ˜ ˜ ˜ wasya munene, ındı mu˜ ˜ ˜ ˜ yaaıkunanga nundu wa ˜ kyeva.’ 18 O ta uu, Yo˜ ana ookie ate kuya na ˜ ˜ ˜ ˜ ate kunyw’a, ındı andu masya, ‘E na ndaimoni.’ ˜ 19 Nake Mwana wa mu˜ ˜ ˜ ndu ookie akıya na akı˜ ˜ ˜ nyw’a, ındı andu masya, ˜ ˜ ˜ ˜ Mundu wı ıtomo 11:10 1 Ndeto kwa ndeto, “mbee ‘Sisya! ˜ ˜ ˜ na unyusaa mbinyu mbiwa uthyu waku.”

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ utonaa kındu kımululutı˜ ˜ kya nthını wakwa.” ˜ 7 Na yıla asu maendie, ˜ ˜˜ ˜ Yesu ambııa kuneena na ˜ ˜ ˜ ˜ ıkomano ıulu wa Yoana, ˜ ˜ ˜ ˜ akıyıa: “Mwaendie weunı ˜ kwona kyau? Mwaendie ˜ ˜ kwona muangi uithingi˜ ˜ thangw ’a n ı k ıseve? ˜ ˜ 8 Kwoou ındı mwaendie ˜ ˜ ˜ ˜ kwona kyau? Mundu wı˜˜ ˜ ˜ kııte ngua sya thooa mu˜ ˜ nene? Ala mekıaa ngua ˜ sya thooa munene me˜ ˜ kalaa nyumbanı sya asu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mbı. 9 Nıkı ındı mwae˜ ndie? N˜ ı kwona mwa˜ ˜ ˜ ˜ thani? I ı, n ıng umw ıa , ˜ ˜ ˜ usu n ı m unene o ˜ na ˜ kwı mwathani. 10 Usu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ n ıwe k uand ık ıtwe ı ul u ˜˜ ˜ wake at ı ı : ‘Sisya! n ı˜ ˜ ˜ ˜ ngutuma mutumwa wa˜ kwa mbee waku,1 ula ˜ ˜ ˜ ˜ ukaseuvya nzıa kwondu ˜ ˜ ˜ waku!’ 11 Nı w’o nıngu˜ ˜ mwıa, kat ı wa ala ma˜ ˜ ˜ sya ıtwe nı aka, kuyaa˜ ˜ ˜ ˜ oneka ungı munene kwı ˜ ˜ ˜ Yoana M uvatisi, ınd ı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ula munini Usumbını wa ˜ ˜ ˜ ˜ ıtu n ı m unene k ute

39

MATHAYO 11:20-29

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ka umunthı. 24 Indı nı˜ ˜ ˜ ngumwıa, Muthenya wa ˜ ˜ Sila, usilılo wa Sotomo ˜ ˜ ˜ ˜ ukeethıwa wı kavaa kwı waku we Kavelinaumi.” ˜ ˜ 25 Na Yesu asya: “Nı˜ ˜ ˜ ˜ nguukumya utheinı, Asa, ˜ ˜ ˜ ˜ Mwıaıi wa ıtu na nthı, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nundu maundu aa nıwa˜ vithie ala oı na me na ˜ ˜ ˜ ˜ umanyi, ındı wavuan ˜ ˜ ısya syana nini. 26 Iı, Asa, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nundu uu nıw’o ukwendeeasya. 27 Asa wa˜ ˜ ˜ kwa nunengete sy ınd u ˜ ˜ ˜ syonthe, na vaiı mundu ˜ ˜ ˜ umwısı nesa Mwana ate ˜ ˜ ˜ o Asa, na vai ı m und u ˜ ˜ ˜ umwısı nesa Asa ate o ˜ Mwana vamwe na o ula ˜ ˜ Mwana wendaa ˜ k um u˜ vuanısya. 28 Ukai kwa˜ kwa inyw’onthe ala mu˜ ˜ noete na mwı na m ıio ˜ ˜ ˜ mıito nakwa˜ ngamuthu˜ ˜ ˜ musya. 29 Iyaıkyei ıso˜ ˜ ˜ ki yakwa na muyımanyı˜˜ ˜ sya kuma vala n ı ı n u˜ ˜ ˜ ˜ ndu nyie nı muuu na nı ˜ ˜ wınyivyo ngoonı, nenyu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 11:19 1Kana “nuteteawa.” 11:23 mukakwata1 uth um uo. ˜ ˜

˜ ˜ ngı, munyanyae wa au˜ mıthya ma koti na eki ma ˜ ˜ ˜ ˜ naı.’ O na vailye uu, uı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nutalılawa ulungalu1 nı ˜ mawıa maw’o.” ˜ ˜ ˜˜ ˜ 20 Na ındı ambııa ku˜ ˜ ˜ ˜ itavya utheinı vyu ndua ˜ ˜ mbing ı ila week ıte ˜ ˜ ˜ syama, n und u iyaa ıli˜ la: 21 “Kyeva n ı kwaku we Kolasini! Kyeva ˜ n ı kwaku we Vethisai˜ ˜ ˜ ta! nundu ta kethıwa sya˜ ˜ ˜ ma ila syeekıkie nthını ˜ waku syeekıkie Tile na ˜ Sitoni, methıwa meelilile ˜˜ ˜ mekııte ngua sya maku˜ ˜ nia na umba muu. ˜ makey ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 22 Indı nıngumwıa, Mu˜ ˜ thenya wa Sila, usilılo ˜ wa Tile na Sitoni ukee˜ ˜ ˜ thıwa wı kavaa kwı wenyu. 23 Naku we Kave˜ ˜ ˜ linaumi, ukookılw’a ku˜ ˜ ˜ vika ıtun ı? Aiee, uka˜ ˜ theea nginya Mbuan ı;1 ˜ ˜ ˜ nundu syama ila syeekı˜ ˜ kie nthını waku ta ke˜ ˜ th ıwa syeek ıkie Soto˜ ˜ ˜ ˜ mo, yıthıwa yı vo kuvi-

1Kana “Andesi,” uu nı kwasya, ˜ ˜ ˜ mbua ya andu onthe. Sisya Mae- 11:29 1 Kana “na mathayu menyu makakwata.” lesyo ma Ndeto.

MATHAYO 11:30–12:12

˜ ˜ ˜ 30 Nund u ısoki yakwa ˜ ˜ ˜ yıi vinya kukua, na muio ˜ ˜ ˜ ˜ wakwa nı muvuthu.” ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ı yıu Yesu nı12 Ivindan ˜ ˜ ˜ wes ıle kat ıkat ı wa ˜ ˜ ˜ ˜ mıunda ya nganu muthenya wa Savato. Na ama˜ ny ıw ’a make meew ’a ˜˜ nzaa na kwoou mambııa ˜ ˜ kutw’a iia sya nganu ma˜ iya. 2 Yıla Avalisi moo˜ ˜ nie uu mamwıa: “Sisya! ˜ ˜ Amanyıw’a maku meıka ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ undu utosanıte na mıao ˜ m uthenya wa Savato.” ˜ 3 Nake amea: “Muyaa˜ ˜ soma undu Ndaviti wee˜ ˜ kie yıla we na aume ala ˜ ˜ waı namo maı na nzaa? ˜ ˜ 4 Alikile nyumban ı ya ˜ Ngai na anengwa mıkate ˜ ıla yaiawa mbee wa Ngai1 ˜ ˜ na we na aume ala waı namo maya, o na kau ˜ ˜ ˜ ˜ undu usu ndwoosanıte ˜ ˜ ˜ na mıao nundu no athe˜ ˜ ˜ ˜ mbi maa ıl ıte k uya m ı˜ kate ısu. 5 No mwaaso˜ ˜ ˜ ma nthını wa Mıao kana ˜ athembi ala meethıawa ˜ ˜ ˜ ˜ ıkalunı mıthenya ya Sa-

40

˜ vato nımavukasya Sava˜ to na mayatal ılawa ma˜ ˜ ˜ ˜ ˜ v ıtyo? 6 Ind ı n ım uta˜ ˜ vya kana umwe mune˜ ˜ ˜ ne kwı ıkalu e vaa. 7 Na ˜ ˜ ta kethıwa nımwamanyie ˜ ˜ undu ndeto ii syonana˜ sya, ‘N ıenda tei, na ti ˜ ˜ ˜ nthembo,’ muyısa kuma˜ ˜ ˜ silıla ala mate na ıvıtyo. ˜ ˜ ˜ 8 Nundu Mwana wa mu˜ ˜ ˜ ˜ ndu nıwe Mwıaıi wa Savato.” ˜ 9 Auma vau nıwaendie ˜ ˜ ısinakoken ı, 10 na si˜ ˜ ˜ ˜ sya! vaı mundu waı na kw ’oko kwonzu! Na ˜ ˜ kwoou, nundu mendaa ˜ ˜ ˜ kumantha k ındu mato˜ ˜ ˜ ˜ nya kumusikatıa, mamu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kulya, “Nı undu wosanıte ˜ ˜ ˜ ˜ na mıao kuvosya mundu ˜ muthenya wa Savato?” 11 Nake amea: “Twa˜ ˜ ˜ sye wı na ılondu yımwe ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na yıivaluka ıimanı mu˜ ˜ thenya wa Savato, nuu ˜ ˜ ˜ kat ı wenyu utay ıkwata ˜ ˜ na k uyumya? 12 M u˜ ˜ ˜ nd u n ı wa vata m uno ˜ ˜ ˜ ˜ kuvıtuka ılondu. Kwoou ˜ ˜ ˜ ˜ n ı und u wosan ıte na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kwıka undu museo 12:4 1 Kana “mıkate ya wona- mıao ˜ m uthenya wa Savato.” ny’o.”

41

˜ ˜ ˜ ˜ 13 Na ınd ı amwıa mu˜ ˜ ˜ ˜ nd u usu: “Tamb u ukya kw ’oko kwaku.” Nake ˜ ˜ ˜ akutambuukya, na kwa˜ ˜ vow’a kwekala kula ku˜ ˜ ˜ ngı. 14 Indı Avalisi maumaala na masamana ˜ ˜ ˜ ˜ undu matonya kumuaa. ˜ ˜ 15 Y ıla Yes u wama˜ ˜ nyie uu nıwaumie vau. ˜ ˜ ˜ Na andu aing ı mamua˜˜ tııa na amavosya onthe, ˜ ˜ ˜ ˜ 16 ındı ameaıa kwa uito ˜ ˜ ˜ maikawete we nıwe uu, ˜ ˜ 17 nı kana eanısye nde˜ ˜ to ii syaneeniwe kwısıla mwathani Isaia: ˜ ˜ ˜ 18 “Sisya! M uth uk umi wakwa mwendwa ˜ ˜ ˜ ula n ınyuv ıte na ne˜ ndeeaw’a n ıwe! Ngee˜ ˜ k ıa veva wakwa nth ı˜ ˜ nı wake, na akamanyı˜ ˜ sya nesa andu ma mbaı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ing ı ı ul u wa usili wa ˜ kat ı. 19 Ndakateta na ˜ ˜ ˜ mundu, o na ndakokılya ˜ ˜ wasya wake, na vaiı mu˜ ˜ ndu ukew’a wasya wake ˜ ˜ nzıanı nene. 20 Ndaka˜ ˜ tumbanga muangi mu˜ ˜ konze, na vaiı kautambi ˜ ˜ ke utoa ukavosya, ngi˜ ˜ ˜ nya yıla ukaete usili wa

MATHAYO 12:13-26

˜ ˜ kat ı vy u. 21 Kwa w’o ˜ ˜ ˜ ki, mbaı ikeekwatya ısyıtwa yake.” ˜ ˜ 22 Na mamuetee mu˜ ˜ ˜ ndu walik ıtwe nı ndai˜ ˜ moni na waı kılalinda na ˜ ˜ utaneenaa, nake amuvo˜ ˜ ˜ ˜ sya, na mundu usu uta˜˜ ˜ neenaa ambııa kuneena ˜ ˜ na kwona. 23 Yıla ıko˜ mano yoonie uu yaseng’a ˜ ˜˜ muno na yambııa kwa˜ ˜ sya: “Nıvatonyeka uke˜ ˜ ˜ ˜ thıa uu nıwe Mwana wa ˜ Ndaviti?” 24 Yıla Ava˜ lisi meewie uu ma˜ ˜ ˜ ˜ sya: “Mundu uu auma˜ ˜˜ sya ndaimoni at um ı ıte vinya wa Veelisevuli,1 ˜ m unene wa ndaimo˜ ˜ ˜ ni.” 25 Na nundu nıwa˜ ˜ manyie mosuanıo moo, ˜˜ ˜ ˜ ˜ amea atıı: “Kıla usumbı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ uaanıkıte nıwanangıkaa, ˜ ˜ na nd ua kana nyumba ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıla ıaanıkıte ndısa kuu˜ ngama . 26 O ta uu, ˜ Satani akalungya Sata˜ ˜ ˜ ni eth ıwa e m uaan ı˜ ˜ ˜ ˜ ku, na uu ukethıwa, usu˜ ˜ ˜ ˜ mbı wake nıwuungama? ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜˜ 12:24 1 Isyıtwa yı ı yıtum ı ıtwe kwonany’a Satani.

MATHAYO 12:27-36

˜ ˜ ˜ 27 O na ıngı, ethıwa numasya ndaimoni na vinya wa Veelisevuli, syo syana syenyu syumasya ˜ ndaimoni na vinya wau? ˜ ˜ ˜ ˜ Kıu n ıkyo k ıtumi ng u˜ ˜ mwıa kana ikeeth ıwa asili ˜ ˜ ˜ menyu. 28 Indı ethıwa ˜ ˜ numasya ndaimoni n˜ ıtu˜˜ mııte veva wa Ngai, Usu˜ ˜ ˜ ˜ mbı wa Ngai nıwamuvı˜ ˜ ˜ tukie mutesı. 29 Kana ˜ ˜ vatonyeka ata m und u ˜ ˜ ˜ akavithukıa nyumba ya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mundu wı vinya na kumu˜ ˜ vena malı yake atambıte ˜ ˜ ˜ kumwova? No ekie uu nı ˜ ˜ ˜ ˜ kana amuvene malı ıla yı ˜ ˜ ˜ nyumbanı yake. 30 Mu˜ ˜ ˜ ˜ ndu o na wıva ula ute ˜ ˜ ˜ ngalıko ıla yakwa ethıawa ˜ ˜ aileana nakwa, na mundu ˜ ˜ ˜ o na wıva ula utombana˜ sya vamwe nakwa ethıa˜˜ wa ainyaııkya. ˜ ˜ ˜ 31 “Kwondu wa uu nı˜ ˜ ˜ ˜ ng umw ıa, k ıla m uthe˜ ˜ mba wa naı na kuumana, ˜ ˜ ˜ and u makaekewa, ınd ı ˜ ˜ ula uumaa veva ndakaekewa nongi. 32 Kwa ˜ ˜ ngelekany’o, m und u o ˜ ˜ ˜ ˜ na wıva ula uneenaa naı ˜ ˜ ˜ ˜ ıulu wa Mwana wa mu-

42

˜ ˜ ˜ ˜ ndu akaekewa, ındı mu˜ ˜ ˜ ˜ ndu o na wıva ula unee˜ ˜ ˜ ˜ ˜ naa naı ıulu wa veva mu˜ theu ndakaekewa, ıvi˜ ˜˜ ˜ ndan ı y ı ı1 o na y ıla ˜ ˜ yukıte. ˜ ˜ ˜ 33 “Vandai mut ı mu˜ seo na usyao waw ’o ˜ ˜ ˜ ukeethıwa museo, kana ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ m uvande m ut ı m uth u˜ ˜ ku na usyao waw’o ukee˜ ˜ ˜ ˜ ˜ thıwa muthuku, nundu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mutı umanyıkaa kwısıla ˜ ˜ usyao waw’o. 34 Inyw’ı ˜ usyao wa nzoka mbai, ˜ ˜ m utonya ata k uneena ˜ ˜ ˜ maundu maseo na mwı ˜ ˜ ˜ ˜ athuku? Nundu kıla kyu˜ ˜ ˜ ˜ suıte ngoonı nıkyo ka˜ ˜ nyw’a uneenaa. 35 Mu˜ ˜ ˜ ndu museo aumasya syı˜ ˜ ˜ ˜ ndu nzeo kuma syındunı ˜ ˜ ˜ syake nzeo ila wiıte, ındı ˜ ˜ ˜ ˜ mundu muthuku auma˜ ˜ ˜ sya syındu nthuku kuma ˜ ˜ ˜ ˜ sy ınd un ı syake nth u˜ ˜ ˜ ku ila wiıte. 36 Nıngu˜ ˜ mwıa kana andu makau˜ ˜ mya utalo Muthenya wa Sila kumana na ndeto o ˜ ˜ ˜ na yıva ıtatethya ıla ma12:32 1 Sisya Maelesyo ma Ndeto.

43

˜ ˜ neenaa; 37 nundu kwa ˜ ˜ ndeto syaku ukatalılwa ˜ ˜ ulungalu, na kwa ndeto ˜ ˜ syaku ukasilılwa.” ˜ 38 Nıvo amwe ma aa˜ ˜ ndıki na Avalisi mamwı˜ ˜ ˜ ie: “Mumany ısya, twıenda kwona kyama kuma kwaku.” 39 Nake ama˜ ˜ ˜ s ung ıa, amea: “Inyw’ ı ˜ nzyawa nthuku na yu˜ ˜ ˜ sıe ulaalai,1 muendeee ˜ ˜ ˜ kukulya nımwony’e kya˜ ˜ ˜ ˜ ma, ındı vaiı kyama mu˜ kona ate o kıla kya mwa˜ ˜ thani Yona. 40 Nund u ˜ ˜ ˜ o tondu Yona waı ıvu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nı ya ıkuyu ınene mıthe˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nya ıtatu utuku na muthenya, now’o Mwana ˜ ˜ ˜ wa mundu ukekala ngoo˜ ˜ ˜ ˜ nı ya nthı mıthenya ıta˜ ˜ ˜ ˜ tu utuku na muthenya. ˜ 41 Andu ma Nineva ma˜ ˜ ˜ kook ıla ıvinda ya usi˜ l ılo vamwe na nzyawa ˜ ˜ ˜ ˜ ıno na makamısilıla, nı˜ ˜ ˜ kwıthıwa mo nımeelili˜ ˜ ˜ le nundu wa kıla ˜ Yona ˜ wamatavisye. Ind ı si˜ ˜ ˜ ˜ sya! mundu munene kwı ˜ Yona e vaa. 42 Na mu˜ ˜ ˜˜ 12:39 1 Kana “ ıte ndıkııku.”

MATHAYO 12:37-46

˜ ˜ ˜ ˜ sumbı mundu muka wa ˜ ˜ ngalıko ya ıtheo akatha˜ ˜ ˜ yuukw’a ıvinda ya sila ˜ vamwe na nzyawa ıno ˜ ˜ ˜ ˜ na akamısilıla, nundu we ˜ ˜ n ıwaumie vaasa m uno ˜ ˜ ˜ oke kw˜ ıw’a uı wa Solo˜ ˜ ˜ moni. Indı sisya! mundu ˜ ˜ munene kwı Solomoni e vaa. ˜ ˜ 43 “Yıla veva muvuku ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wauma mundunı, uvıtı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ laa kundu kute kıw’u ui˜ ˜ mantha vand u va k u˜ ˜ ˜ ˜ ˜ thumua ındı nduvonaa. ˜ ˜ ˜ ˜ 44 Na ındı ukyasya, ‘Nı˜ ˜ ˜ ngusyoka nyumbanı ya˜ ˜ kwa ıla nınaumie,’ na wa˜ ˜ ˜ ˜ ˜ vika uyıthıa nyumba ısu ˜ ˜ ˜ ˜ ıte ndue, yı ndute na yı ˜ mbanakavye. 45 N ıvo ˜ ˜ ˜ ˜ ındı veva usu uendaa na ˜ ˜ kwosa maveva angı mu˜ ˜ onza mathuku kute w’o, ˜ ˜ ˜ na malika nyumbanı ısu, ˜ ˜ ˜ maitua vo; na muminu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kılyo wa mundu usu uyı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ thıwa wı muthuku kute ˜ ˜ ˜ mwambıl ılyo wake. Uu ˜ ˜ now’o k uketh ıwa kwa ˜ ˜ nzyawa ıno nthuku.” ˜ 46 O aendeee k une˜ ena na ıkomano, inyia wake na ana-a-inyia

MATHAYO 12:47–13:11

˜ ˜ ˜ make n ıma ungam ıte ˜ nza mayenda k unee˜ na nake. 47 Na m u˜ ˜ ˜ nd u umwe amwıa: “Sisya! Inyia waku na ana˜ a-inyia maku ma unga˜ mıte vaya nza mayenda ˜ kuneena naku.” 48 Na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ amusung ıa m und u usu ˜ waneenie nake, amwıa: ˜ ˜ “Inyia wakwa n u u, na ana-a-inyia makwa na˜ ˜ au?” 49 Na amatambu˜ ˜ ˜ uk ısya kw’oko amany ıw’a make na asya: “Sisya! Inyia wakwa na ana-a˜ inyia makwa! 50 N u˜ ˜ ˜ ˜ nd u m und u o na w ıva ˜ ˜ ula wıkaa kwenda kwa ˜ ˜ ˜ ˜ Asa wakwa ula wı ıtunı, ˜ ˜ usu nıwe mwana-a-inyia ˜˜ wakwa na mwııtu-a-inyia wakwa na inyia wakwa.” ˜ ˜ ˜ 13 M˜uthenya usu ˜ Yesu n ıwaumie ny umba ˜ ˜ na athi ekala nthı utee ˜ ˜ wa ukanga. 2 Na ıko˜ mano ınene yooka vala ˜ ˜ ˜ u ı, nake alika ısiwa˜ ˜ ˜ nı,1 ekala nthı, na ıko˜ mano yonthe yaungama ˜ ˜ utee wa ukanga. 3 Na ˜ ˜ ˜ 13:2 1 Kana “ ıtalunı.”

44

˜˜ ˜ ˜ amb ı ıa k umamany ısya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ maundu maingı aitumıa ngelekany’o, akyasya: ˜ ˜ “Sisyai! Muvandi nıwa˜ ˜ endie k uvanda mbe u. ˜ 4 Na aendeee kuvanda, ˜ ˜ mbe u imwe syaval uka ˜ ˜ ˜ utee wa nzıa na nyunyi syooka syaiya. 5 Nasyo ˜ ˜ ˜ ingı syavaluka vandu ve ˜ mavia na vate m utha˜ nga mwingı, na syamea ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mıtukı nundu muthanga ˜ ˜ ˜ ˜ ndwa ı m uliku. 6 Ind ı ˜ ˜ ˜ ˜ yıla syua yaaie, nısyavıe ˜ ˜ ˜ na syavoova nundu iyaı ˜ ˜ na m ıi. 7 Ing ı nasyo ˜ ˜ ˜ ˜ syavaluka kat ı wa mıt ı ˜ ˜ ˜ yı mıw’a, ˜na mıw’a yai˜ ˜ nyita. 8 Indı ing ı sya˜ ˜ ˜ ˜ valuka muthanganı mu˜˜ ˜ seo na syambııa kusyaa, ˜ ˜ ˜ ˜ imwe kundu 100, ingı ku˜ ˜ ˜ ˜ ndu˜ 60, na ingı kundu 30. ˜ ˜ ˜ 9 Ula wı matu nıew’e.” ˜ ˜ ˜ 10 Na ınd ı amany ıw’a make mooka vala ˜ ˜ ˜ wa ı na mam uk ulya: ˜ ˜ ˜ “N ık ı uneenaa namo ˜ ˜ ˜˜ utum ııte ngelekany’o?” ˜ ˜ 11 Nake amas ung ıa , ˜ ˜ ˜ amea: “Inyw’ ı n ım une˜ ˜ ngetwe utonyi wa kuele˜ ˜ wa syımbithı ntheu sya

45

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Usumbı wa ıtu, ındı mo ˜ mainengetwe. 12 N u˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndu mundu o na wıva ula ˜ ˜ ˜ wı na kındu akongelee˜ ˜ lwa, na ayıthıwa na mbi˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ng ı, ınd ı m und u o na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wıva ula ute na kındu, o ˜ ˜ na kıla wı nakyo akave˜ ˜ nwa. 13 N ıkyo k ıtumi ˜ ˜ ˜ ˜˜ nıneenaa namo nıtumıı˜ ˜ te ngelekany’o, n und u o na masisya masiasya mana, na meew’a mew’aa mana, na maikwa˜ ˜ tasya kındu. 14 Na wa˜ thani wa Isaia nuendeee ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kwıanıw’a ıulu woo. Waı˜˜ ˜ tye atıı: ‘Kwa w’o, mu˜ keew ’a na m uikakwa˜ ˜ tya k ınd u nongi, na ˜ ˜ ˜ ˜ mukasisya ındı muikona ˜ ˜ nongi. 15 Nundu ngoo ˜ ˜ ˜ sya and u aa n ı mb u˜ ˜ ˜ mu, nımew’aa na matu ˜ ˜ ˜ moo ınd ı mayosaa ıta˜ ˜ ˜ mbya, na nımalalıtye nı kana maikone, na maka˜ ˜ linda matu moo nı kana maikew’e, na maikwata˜ ˜ sya kındu na ngoo syoo ˜ ˜ nı kana maalyuke nakwa ˜ ngımavosya.’ ˜ ˜ 16 “Indı metho menyu ˜ ˜ ˜ ˜ nı matanu nundu nımo-

MATHAYO 13:12-22

˜ ˜ naa, na matu menyu nu˜ ˜ ˜ ndu n ımew’aa. 17 Nu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndu nı w’o nıngumwıa, ˜ ˜ ˜ athani aingı na andu alu˜ ˜ ngalu n ımendie m uno ˜ ˜ ˜ kwona maundu ala mu˜ ˜ kwona ındı mayaamona, ˜ ˜ ˜ na kwıw’a maundu ala ˜ ˜ ˜ ˜ m ukw ıw’a ınd ı mayaamew’a. ˜ ˜˜ ˜ 18 “Yu, ıthukıısyei ıla ˜ ˜ ngelekany’o ya ula mu˜ ˜ nd u wavandie mbe u. ˜ ˜ ˜ ˜ 19 Mundu o na wıva ula ˜ ˜ w˜ ıw ’aa ıla ndeto ya ˜ ˜ ˜ ˜ Usumb ı ınd ı ailea k u˜ ˜ ˜ ˜ m ıkwatya, ula m uth u˜ ˜ ku nıwukaa na aivulya ˜ ˜ ˜ ˜ k ıla k ıvandıtwe ngoonı ˜ ˜ ˜ ˜ yake; ısu nıyo mbeu ıla ˜ ˜ ˜ ˜ ıvandıtwe utee wa nzıa. ˜ ˜ ˜ 20 Nayo mbeu ıla ıva˜ ˜ ndıtwe vandu ve mavia ˜ ˜ ˜ ˜ yıonany’a ula wıw’aa ıla ˜ ˜ ˜ ˜ ndeto na o mıtukı aim ˜ ı-˜ ˜ ˜ ˜ tıkıla na utanu. 21 Indı ˜ ˜ ˜ ˜ nundu nde na mıi nthı˜ nı wake, aendeeaa kwa ˜ ˜ ˜ ˜ ıvinda ıkuvı, na mathına kana monyamao ma˜ ˜ ˜ ˜ um ıla n und u wa ıla ˜ ˜ ˜ ndeto, o mıtuk ı ailulu˜ ˜ ˜ tıka. 22 Nayo mbeu ıla ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıvandıtwe kat ı wa mıt ı

MATHAYO 13:23-33

˜ ˜ ˜ ˜ yı mıw’a yıonany’a mu˜ ˜ ˜ nd u ula wıw’aa ndeto, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ındı mawımakıo ma nthı ˜ ˜ ıno na vinya wa ukenga˜ ˜ ˜ ni wa uthwii uinyita ıla ˜ ˜ ndeto na ıilea k usyaa. ˜ ˜ ˜ 23 Nayo mbeu ıla ıva˜ ˜ ˜ ˜ ndıtwe muthanganı mu˜ seo y ıonany’a ala me˜ ˜ w’aa ıla ndeto na maimıkwatya, namo maisyaa ˜ ˜ ˜ ˜ usyao, umwe kundu 100, ˜ ˜ ˜ ˜ ula ung ı 60, nake ula ˜ ˜ ungı 30.” 24 Na amanenga nge˜ ˜ ˜ lekany’o ıng ı, ak ımea: ˜ ˜ ˜ “ Usumb ı wa ıtu no ˜ ˜ ˜ uelekanw’e na m und u ˜ wavandie mbe u nzeo ˜ ˜ ˜ muundanı wake. 25 Na ˜ ˜ andu makomete, mumaitha wake ooka avanda ˜ ˜ ˜ ıthaaa kat ı wa ngan u ˜ na athi. 26 Yıla syame˜ ie na syasyaa , ıthaaa ˜ ˜ o nayo n ıyaum ılile. 27 Kwoou ngombo sya ˜ ˜ m unene wa ny umba ˜ ˜ syooka na syamukulya, ‘Vwana, we ndwavandie ˜ ˜ ˜ ˜ mbeu nzeo muundan ı? ˜ ˜ ˜ Yu ındı ıthaaa yumie va?’ ˜ ˜ ˜ ˜ 28 Na aisungıa: ‘Mundu ˜ ˜ ˜ muna, mumaitha, nıwe

46

˜ ˜ w ıkie uu.’ Nasyo ngo˜ ˜ mbo syamwıa, ‘Nukwe˜ ˜ ˜ ˜ nda tukakue ıthaaa yıu ˜ ˜ na t uiy umbany’a va˜ mwe?’ 29 Nake asy ıa: ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ‘Aiee, nundu yıla muu˜ ˜ ˜ ˜ kua ıthaaa no mwıse ku˜ ˜ ˜ ˜ y ık uan ısya na ngan u. ˜ 30 Ekai syonthe sy ıa˜ ne vamwe nginya ıvinda ˜ ˜ ˜ ya ngetha, na ındı ıvi˜ nda yıu ngatavya akethi ˜˜ ˜ at ıı: Ambai kumbany’a ˜ ˜ ıthaaa na muiyova syo˜ ˜ ˜ ˜ ve nı kana muyıvıvye; na ˜ ˜ ˜ ˜ ındı muyumbany’a nga˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nu mumie ıkumbını.’” ˜ 31 Nıwamanengie nge˜ ˜ ˜ lekany’o ıng ı, ak ımea: ˜ ˜ ˜ ˜ “ Usumb ı wa ıtu ui˜ lye ta mbeu ya kalata˜ ˜ ˜ li ıla mundu woosie na ˜ ˜ ˜ avanda muundanı wake. ˜ ˜ 32 Kwa w’o, nıyo mbeu ˜ ˜ ˜ ˜ ıla nini vyu katı wa mbeu ˜ ˜ ˜ syonthe, ındı yeana nıyo ˜ ˜ ˜ ˜ y ıth ıawa y ı nene kw ı ˜ ˜ ˜ mboka sya muundanı na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nıtw’ıkaa mutı, ukethıa ˜ ˜ nyunyi sya yayaya nısya˜ ˜ kwata wıkalo mbongenı syaw’o.” 33 Na amanenga nge˜ ˜ ˜ lekany’o ıng ı, ak ımea:

47

˜ ˜ ˜ ˜ “Usumbı wa ıtu uilye ta ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ılawa yıla mundu muka woosie avulany’a na ithi˜ ˜ mo itatu nene sya mutu ˜ nginya mutu w’onthe wakaata.” ˜ ˜ 34 Maundu asu onthe ˜ ˜ Yes u aneenaa na ıko˜ ˜˜ mano at um ı ıte ngelekany’o. Kwa w’o, nda˜ ˜˜ neenaa nayo atatum ı ı˜ te ngelekany’o, 35 n ı ˜ kana ean ısye ndeto ii ˜ ˜ syaneeniwe kwısıla mwa˜ thani ula waisye: “Ngaathamya kanyw’a wakwa na ngelekany’o; ngata˜ ˜ vany’a maundu ala ma˜ ˜ vithiwe kuma mwambılı˜ lyonı.”1 ˜ ˜ ˜ 36 Na amina kumbuu˜ ˜ kya ıkomano, nıwaendie ˜ alika nyumba. Na ama˜ nyıw’a make mooka vala ˜ ˜ ˜ ˜ uı na mamwıa: “Tuelesye ˜ ˜ ˜ ˜ ıulu wa ıla ngelekany’o ˜ ˜ ˜ ya ıthaaa ya m u unda˜ ˜ ˜ nı.” 37 Na amasung ıa, ˜ ˜ amea: “Muvandi wa ıla ˜ ˜ mbeu nzeo nı Mwana wa ˜ ˜ ˜ ˜ mundu; 38 naw’o muu-

MATHAYO 13:34-44

˜ ˜ ˜ nda nı nthı. Nayo˜ mbeu ˜ ˜ nzeo nı ana ma Usumbı, ˜ ˜ ˜ ˜ ınd ı ıthaaa n ı ana ma ˜ ˜ ˜ ula muthuku, 39 nake ˜ ˜ mumaitha ula wavandie ˜ ˜ ıthaaa nı Ndevili. Nayo ˜ ˜ ˜ ˜ ngetha nı muminukılyo ˜ wa ıvinda,1 namo akethi ˜ ˜ nı alaıka. 40 Kwoou, o ˜ ˜ ˜ tondu ıthaaa yumbana˜ ˜ w’a na kuvıvw’a na mwa˜ ˜ ˜ ki, now’o kukethıwa mu˜ ˜ ˜ ˜ min uk ılyon ı wa ıvinda ˜˜ ˜ yıı.1 41 Mwana wa mu˜ ˜ ˜ nd u akat uma ala ıka make, na makoombany’a ˜ na maiveta kuma Usu˜ ˜ ˜ ˜ mbını wake syındu syo˜ ˜ nthe ila ietae ululutıkyo ˜ vamwe na andu ala ma˜ ˜ tulaa mıao, 42 na ma˜ ˜ ˜ ˜ kamekya ıikonı ınene yı ˜ mwaki. Na vau nı vo ma˜˜ ˜ ka ı ıa na k uvevetany’a ˜ ˜ maeo moo. 43 Ivindanı ˜ ˜ yıu ala alungalu makati˜ ˜ ˜ ˜ sa ta sy ua Usumb ını wa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Ithe woo. Ula wı matu nıew’e. ˜ ˜ ˜ ˜ 44 “Usumbı wa ıtu ui˜ ˜ lye ta uthwii m uvithe

˜ 13:35 1 Kana nıvatonyeka, “mwa- 13:39, 40 1 Sisya Maelesyo ma ˜ ˜ ˜ ˜ mbılılyonı wa nthı.” Ndeto.

MATHAYO 13:45-56

˜ ˜ ˜ ˜ muundanı, ula woonekie ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ nı mundu na auvithııa, ˜ ˜ ˜ na nundu nıwatanie, athi ˜ athoosya kyonthe k ıla ˜ ˜ waı nakyo na athooa mu˜ ˜ unda usu. ˜ ˜ ˜ ˜ 45 “O na ıngı, Usumbı ˜ ˜ ˜ ˜ wa ıtu uilye ta mukuni ˜ ˜ wa viasala ula uendaa ˜ ˜ aimantha l ul u nzeo. ˜ ˜ ˜ 46 Na yıla woonie lulu ˜ ˜ umwe wa thooa munene, ˜ ˜ ˜ ˜ athi athoosya mıtukı syı˜ ˜ ndu syonthe ila waı na˜ syo na authooa. ˜ ˜ ˜ ˜ 47 “O na ıngı, Usumbı ˜ ˜ ˜ ˜ wa ıtu uilye ta kıtei kı˜ ˜ nene kya1 kutea maku˜ ˜ ˜ yu, k ıla kyekiw’e uka˜ nganı na kyakwatya ma˜ ˜ ˜ ˜ kuyu ma kıla muthemba. ˜ ˜ 48 Na kyaus ua, mak ı˜ kusya nginya utee wa ˜ ˜ ukanga, na mekala nthı, ˜ moomban ısya ala ma˜ ˜ ˜ seo kıkavunı na ala ma˜ ˜ th uku mamekya ıthe˜ ˜ ˜ ka. 49 Uu nıw’o kuke˜ ˜ ˜ ˜ ˜ thıwa muminukılyonı wa ˜ ˜˜ ˜ ıvinda yıı.1 Alaıka makathi na maivathany’a ala

48

˜ ˜ athuku na ala alungalu ˜ ˜ 50 na makamekya ıikonı ˜ ˜ ınene yı mwaki. Na vau ˜ ˜˜ ˜ nı vo makaııa na kuvevetany’a maeo moo. ˜ 51 “Nımwakwatya ma˜ ˜ undu asu onthe?” Namo ˜ ˜ ˜ ˜ mam ˜ ˜ us ung ıa, mamw ıa: ˜˜ “Iı.” 52 Nake amea atıı: ˜ ˜ ˜ “Ethıwa vailye uu, k ıla ˜ ˜ ˜ ˜ mundu umanyıasya mbee ˜ ˜ ˜˜ wa andu˜ na umanyııtw’e ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıulu wa Usumbı wa ıtu ai˜ ˜ lye ta munene wa nyu˜ ˜ mba, ula umaalasya syı˜ ˜ ndu sya vata ila wiıte, sya ˜ ˜ ˜ mıtukı na sya tene.” ˜ ˜ 53 Y ıla Yes u wami˜ nie kunengane ngeleka˜ ny’o isu, nıwaumie vau. ˜ ˜ 54 Na avika kısionı kya ˜˜ ˜ ˜ kwoo, ambııa kumanyı˜ ˜ sya ısinakokenı nginya ˜ andu maseng’a na ma˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kulya: “Mundu uu aumı˜ ˜ ˜ ˜ tye va u˜ ı uu na syama ˜ ˜ ii? 55 Uu tyo ula mwa˜ na wa vundi wa mbwau? Inyia wake tyo Meli, na ana-a-inyia make tyo Yakovo, Yosevu, Simoni, ˜ 13:47 1 Kana “neti nene ya.” na Yutasi? 56 Na eıtu˜ 13:49 1 Sisya Maelesyo ma a-inyia make onthe t˜ ui o˜ namo? Aumisye maundu Ndeto.

49

MATHAYO 13:57–14:13

˜ ˜ tanıa kusyawa kwa Elo˜˜ ˜ te, mwııtu wa Elotia nı˜ ˜ was ungie nesa kyath ı˜ ˜ ˜ nı kıu na atanıthya Elo˜ te muno, 7 na kwoou ˜ ˜ ˜ amwatha na wıvıto ku˜ ˜ ˜ ˜ munenga kındu o na kıva ˜ ˜ ˜ ˜ k ıla uk umw ıtya. 8 Na ˜˜ ˜ ˜ ˜˜ mw ı ıtu usu n ıwaat ı ıie woni wa inyia wake na ˜ ˜˜ ˜ amwıa atıı: “Nenge mu˜ twe wa Yoana Muvati˜ ˜ ˜ ˜ si wı ısaaninı.” 9 Musu˜ ˜ ˜ mbı nıwakwatiwe nı kye˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ va, ındı nundu wa kukıa ˜ ˜ ˜ wıvıto wake na ala maı˜ saa nake,1 nıweeaie ane˜ ngwe. 10 Kwoou at u˜ mana Yoana atilwa mu˜ twe e yela. 11 Na mu˜ twe wake waetwe w ı ˜ ˜ ısaanin ı na wanengwa ˜ ˜˜ ˜ ˜ ula mwııtu, nake autwaıa ˜ inyia wake. 12 Na ıtina ˜ amany ıw’a make moo˜˜ ka moosa mw ı ı wake ˜ ˜ ma uthika na mam uta˜ ˜ ˜ vya Yesu. 13 Yıla Yesu ˜ weewie uu auma vau ali˜ ˜ ka ısiwanı1 na athi va˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 14:1 1 Kısungu, tetrarch. Munene ndu vate andu˜ nı˜ kana ˜ ˜ ˜ ˜ ˜

aa onthe va?” 57 Na ˜˜ ˜ kwoou mamb ı ıa k ulu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ lutıka nundu wake. Indı ˜ Yesu amea: “Mwathani ˜ ethıawa anengetwe nda˜ ˜ ˜ ˜ ıa kıla vandu, ate o kısio˜ ˜ nı kya kwoo na nyumba˜ nı yake mwene.” 58 Na ˜ ˜ ndaa ıka syama mbing ı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kuu nundu mayaı na mu˜ ˜˜ ıkııo. ˜ ˜ ˜ y ıu, M usu14 Ivinda ˜ ˜ mbı1 Elote nıweewie ˜ ˜ ˜ ˜ ıulu wa Yesu 2 na˜ amea ˜ ˜ ˜ athukumi make: “Usu nı ˜ ˜ Yoana Muvatisi. Nuna˜ ˜ ˜ thay u ukiw’e, na n ıkyo ˜ ˜ ˜ kıtumi ukwıka syama ii.” ˜ ˜ 3 Elote1 aı anamukwata ˜ Yoana akamwova na ku˜ ˜ ˜ mwıkya yela nundu wa ˜ Elotia muka wa Vilivu ˜ ˜ ˜ mwana-a-ıthe. 4 Nundu ˜ ˜˜ Yoana amwıaa atıı: “Ti ˜ ˜ ˜ ˜ undu wosanıte ˜ na mıao ˜ ˜ kumwosa.” 5 Indı o na ˜ ˜ ˜ kau nıwendaa kumuaa, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ n ıwak ıaa and u n und u mamwonaa e mwathani. ˜ ˜ ˜ ˜ 6 Indı muthenya wa ku-

wa kısio˜ kına usumbını wa Lomi. ˜ ˜ 14:3 1 Uu nı kwasya, Elote Andi- 14:9 1 Kana “mekalıte nake me˜ ˜ ˜ ˜ sanı.” 14:13 1 Kana “ ıtalunı.” va. Sisya Maelesyo ma Ndeto.

MATHAYO 14:14-26

˜ ˜ ˜ ekale e weka. Indı yıla ˜ ˜ ıkomano yeewie nıwathi, ˜ ˜˜ ˜ yamuatııa na maau kuma ˜ ˜ nduanı. ˜ ˜ 14 Yıla wavikie utee ˜ ˜ wa ukanga , n ıwoonie ˜ ˜ ˜ ıkomano ınene ya andu ˜ na amew’ıa tei na avo˜ ˜ sya awau moo. 15 Indı ˜ ˜˜ ˜ y ıla kwamb ı ıe k utuka, ˜ amany ıw’a make moo˜ ˜ ˜ ˜˜ ka vala uı mamwıa atıı: ˜ ˜ ˜ “Vandu vaa vaitwıe andu ˜ ˜˜ ˜ na nıkwambııa kutuka; ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ umbuukya ıkomano yı˜ ˜ thi n ı kana y ıkethoo˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ee lıu nduanı.” 16 Indı ˜ ˜ Yesu amea: “Vaiı vata wa ˜ ˜ mathi; manengei k ındu maye.” 17 Namo ma˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mwıa: “Ithyı tui na kındu ˜ ˜ ate o m ıkate ıtano na ˜ ˜ ˜ mak uy u el ı.” 18 Nake amea: “Etei vaa.” 19 Na ˜ ˜ ˜ ˜ ayıa ıkomano yıkale nthı ˜ ˜ ˜ ˜ nyekinı. Na ındı oosa ıla ˜ ˜ mıkate ıtano na ala ma˜ ˜ ˜ k uy u el ı, na asisya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıulu ıtunı na aiathima, ˜ ˜ na amina kutilanga mı˜ kate ısu anenga ama˜ nyıw’a make, namo ma˜ nenga ıkomano. 20 Na ˜ ˜ andu onthe maya mavu-

50

˜ na, na moosany’a tulu˜ ngu tula twatialile mau˜ ˜ susya ikavu 12. 21 Ala ˜ ˜ ˜ maıe maı aume ta 5,000, ˜ vate kutala aka na sya˜ na nini. 22 Na vate ku˜ selewa, amea amanyıw’a ˜ ˜ make malike ısiwanı ma˜ ˜ ˜ ˜ endae muingo ula ungı ˜ wa ukanga, nake aitiwa ˜ ˜ ˜ ˜ ayumb ˜ uukya ıkomano. ˜ ˜ ˜ 23 Itina wa kumbuu˜ ˜ kya ıkomano nıwambatie ˜˜ ˜ ˜ kıımanı e weka nı kana akavoye. Na kwatuka e ˜ vau e weka. 24 Na ıvi˜ ˜ ˜ ˜ ndanı yıu ısiwa yaı mita ˜ ˜ maana maingı kuma nthı ˜ ˜ ˜ ˜ nyumu, na nıyakunawa ˜ ˜ ˜ ˜ nı itulumo nundu k ıse˜ ˜ ˜ ve kyaumıte ngal ıla ˜ ıko ˜ ˜ maendete. 25 Indı ku˜ kilye kukya,1 ooka vala ˜ ˜ ˜ ˜ ma ı akiny ıle ukangan ı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ı ul u. 26 Y ıla amany ı˜ w’a mamwonie akiny ı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ le ukanganı ıulu makwa˜ twa n ı wia na ma˜ ˜ ˜ ˜ ˜ sya: “Kıya nı kyau kyukı˜ ˜˜ ˜ 14:25 1 Kana “ usya ı ısyon ı wa ˜ ˜ ˜ ˜ kana wa utuk u,” uu n ı kwa˜˜ sya, kwamb ı ıa ta saa kenda ˜ ˜ ˜ ˜ sya utuku nginya syua yıkaume ˜ ˜ ta saa kumi na ilı.

51

˜ te!”1 Na makayany’a˜ nu˜ ˜ nd u wa wia . 27 Ind ı ˜ vau kwa vau Yesu anee˜ ˜ ˜ na namo, akımea: “Ithı˜ ˜ ˜ wai na uk umba u! Ni˜ ˜ nyie; ekai ukıa.” 28 Ve˜ ˜ ˜ ˜ telo amusungıa, amwıa: ˜ ˜ ˜ ˜ “Mwıaıi ethıwa nue, mbıe ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ n uke vau u ı n ıkiny ıle ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıulu wa kıw’ ˜ u.” 29 Nake ˜ amwıa: “Uka!” Na Vetelo ˜ ˜ ˜ auma ısiwanı na akinyı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ la ıulu wa kıw’u aende˜ ˜ ˜ te vala ve Yesu. 30 Indı ˜ ˜ yıla wasyaisye kıuutani, ˜ ˜ akwatwa nı wia. Na yıla ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wambııe kuvota kıw’unı, ˜ akaya, akyasya: “Mwıa˜ ˜˜ ˜ ıi, ndangııe!” 31 O mı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ tuk ı Yesu amutambuu˜ ˜ k ısya kw’oko amukwa˜ ˜ ta na am uk ulya: “ We ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ wı na m u ık ı ıo m unini, ˜ ˜ ˜ nıkı wakwatwa nı nzika?” ˜ ˜ 32 Na yıla malikile ısiwa˜ ˜ ˜ nı kıuutani kıu kyausya. ˜ ˜ ˜ ˜ 33 Na ındı ala maı ısi˜ ˜ ˜ wanı mamukumanıa, ma˜ kyasya: “Kwa w’o we wı Mwana wa Ngai.” 34 Na mainga, mavika Kenesaleti. ˜ 14:26 1 Kana “Nı woni!”

MATHAYO 14:27–15:5

˜ ˜ 35 Na y ıla and u ma ˜ ˜ kuu mamanyie kana nı˜ ˜˜ ˜ we, nımanyaııkisye uvoo ˜ ˜ ˜ ˜ ıulu wake isionı syonthe ˜ ˜ ˜ ila syaı vakuvı, na andu ˜ ˜ mamuetee onthe ala maı ˜ ˜ awau. 36 Na mamwısu˜ ˜ va nı kana o makiite utii˜ ˜ ˜ ˜ vo wa ngua yake ya ıulu, na onthe ala mokiitie ma˜ vow’a vyu. ˜ ˜ ı Avalisi na 15 Na ınd ˜ aandıki kuma Yelusaleme mooka vala ve ˜ ˜ ˜ Yesu na masya: 2 “Nıkı ˜ amanyıw’a maku mataa˜˜ ˜ ˜ ˜ tııaa syıthıo sya andu ma tene? Kwa ngelekany’o, maithambaa1 moko ma˜ tanamba kuya.” ˜ ˜ 3 Nake Yes u amas u˜ ˜ ˜ ˜ ngıa, amea: “Nıkı inyw’ı ˜ ˜ ˜ muleaa kukwata mıao ya ˜ ˜ ˜ ˜ Ngai nundu wa syıthıo syenyu? 4 Kwa ngelekany’o, Ngai aisye, ‘Ne˜ ˜ nga ndaıa ıthe waku na ˜ ˜ ˜ inyia waku,’ na ‘Ula umu˜ ˜ tavasya naı1 ıthe kana ˜ ˜ ˜ inyia n ıoawe.’ 5 Ind ı ˜ ˜˜ inyw ’ ı mwaasya at ı ı, ˜ ˜ ˜ 15:2 1 Uu nı kwasya, mayıthe˜ asya kwosana na M ıao. 15:4 ˜ ˜ ˜ 1 Kana “Ula umuumaa.”

MATHAYO 15:6-20

˜ ˜ ˜ ˜ ‘Mund u o na w ıva ula ˜ ˜ ˜ umwıaa ıthe kana inyia: ˜ ˜ “Kyonthe kıla nı nakyo ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kıtonya kuutethya nı kı˜ ˜ ˜ ˜ ndu kyumıtw’e k ıthıwe ˜ ˜ ˜ m uth ınz ıo kwa Ngai,” ˜ ˜ ˜ ˜ 6 usu nda ıle k um ute˜ thya ıthe o na vanini.’ ˜ ˜ ˜ Kwondu wa uu nımwana˜ ˜ ˜ ngıte mıao ya Ngai nu˜ ˜ ˜ ndu wa syıthıo syenyu. ˜ 7 Inyw’ ı angangany’a, ˜ Isaia n ıwathanie nesa ˜ ˜ ˜ ˜ ıulu wenyu yıla waisye: ˜ ˜ 8 ‘Andu aa mandaıaa na ˜ ˜ ilomo syoo, ınd ı ngoo ˜ ˜ syoo sy ı vaasa m uno nakwa. 9 Manthaithaa ˜ ˜ ˜ mana, nundu mamanyı˜ ˜ asya mıao ya andu tayo ˜ momany ısyo makwa.’” ˜ 10 Na eeta ıkomano va˜ ˜ ˜˜ kuv na ayıa atıı: ˜ ı nake ˜˜ ˜ “Ithukıısyei na muikwa˜ ˜ tya: 11 Mundu ndavu˜ ˜ ˜ kaw’a nı kıla kılikaa ka˜ ˜ ˜ nyw’anı wake, ındı avu˜ ˜ kaw’a nı kıla kyumaa ka˜ nyw’anı wake.” ˜ 12 Namo amany ıw’a ˜ ˜ ˜ mooka kula uı na ma˜ ˜ ˜ ˜ mw ıa: “N ıw ıs ı kana ˜ ˜ Avalisi n ımalulut ıkiw’e ˜ ˜ n ı ndeto ila uneenie?”

52

˜ ˜ 13 Nake amas ung ıa , ˜ ˜ ˜ amea: “M ut ı o na w ı˜ ˜ ˜ va ula utaavandwa n ı ˜ ˜ ˜ Asa wakwa ula wı ıtu˜ ˜ ˜ nı ukakuwa. 14 Ekanai ˜ namo. Nı atongoi ilali˜ ˜ ˜ ˜ nda. Na ındı ethıwa kı˜ ˜ lalinda kıkatongoesya kı˜ ˜ ˜ ˜ ngı, elı makalika ıimanı.” ˜ 15 Na Vetelo amw ıa: ˜ ˜ “T uelesye ıla ngelekany’o.” 16 Nake asya: ˜ “Nenyu o na yu muine˜ ˜ ˜ sa kwıthıwa na umanyi? ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 17 M uy ıs ı kana k ınd u ˜ ˜ kyonthe kıla kılikaa ka˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nyw’anı kıvıtılaa ıvu na ˜ ˜ ˜ ˜ ıtina kıyısa kulika kyoo˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nı? 18 Indı, kındu kyo˜ nthe k ıla kyumaa ka˜ ˜ ˜ nyw’an ı n ıkyo k ıvuka˜ ˜ ˜ ˜ ˜ sya m und u n und u k ı˜ ˜ ˜ thıawa kyumıte ngoonı. 19 Kwa ngelekany’o, ˜ ˜ ngoonı nı vo vaumaa mo˜ ˜ ˜ ˜ suanıo mathuku: uaani, ˜ ˜ ˜ uthaaa, ulaalai,1 ung’ei, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ uk us ı wa uv ung u, na ˜ numano. 20 Asu nımo ˜ ˜ maundu ala mavukasya ˜ ˜ 15:19 1 Wingı wa ndeto ya Kıkiliki por·neia. Sisya Maelesyo ma Ndeto.

53

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mundu, ındı mundu nda˜ ˜ vukaw’a nı kuya atatha˜ mbıte1 moko.” ˜ 21 Na Yesu auma vau ˜ ˜ na athi kısionı kya Tile na Sitoni. 22 Na sisya! ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mundu muka umwe Mu˜ ˜ voenike kuma k ısion ı ˜ ˜ kıu aneena na wasya mu˜ nene, akyasya: “Mw ıa˜ ˜ ˜ ıi, mb ıw’ ıe tei Mwana ˜˜ wa Ndaviti. Mwııtu wa˜ ˜ ˜ ˜ kwa nukuthınw’a m˜uno ˜ ˜ n ı ndaimoni.” 23 Ind ı ˜ ˜ ˜ ndaamusung ıa ndeto o ˜ na ımwe. Na kwoou ˜ ˜ amanyıw’a make mambı˜ ˜ ˜ ˜˜ ıa kumuthing’ıısya, ma˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kımwıa: “Mulungye, nu˜ ˜ ˜ ˜ nd u akwetye k ut uat ı˜ ˜˜ ˜ ıa aııte.” 24 Nake asu˜ ˜ ngıa: “Ndyaatumwa kwa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mundu ungı o na wıva ate o kwa malondu ala maa˜ ie ma umba ya Isilaeli.” ˜ ny ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 25 Indı mundu muka usu ˜ ˜ am uthengeea, am uku˜ ˜ ˜ manıa, na amwıa: “Mwı˜ aıi, ndethye!” 26 Nake ˜ ˜ ˜ ˜ amusung ıa, amwıa: “Ti ˜ ˜ useo kwosa mukate wa

MATHAYO 15:21-32

˜ ˜ ˜ syana na kw ık ısya t u˜ ˜ kit ı.” 27 Nake amw ıa: ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ “N ı w’o Mw ıa ıi, ınd ı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ o na tukitı nıtuısaa tu˜ ˜ ˜ til ıkango tula twavalu˜ ka kuma mesanı ya ene ˜ matw’o.” 28 Nake Yesu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ amusungıa, amwıa: “Mu˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ndu muka, muıkııo waku ˜ ˜ ˜ ˜ nı munene, eka kwıthıwe ˜ ˜ ˜ kwaku o undu ukwenda.” ˜˜ Na mwııtu wake avow’a ˜ ˜ saanı o usu. ˜ 29 Yesu auma vau athi ˜ ˜ vakuvı na Ukanga wa Ka˜˜ lilii, na ambata k ı ıma˜ ˜ nı ekala vau. 30 Na ıko˜ mano ınene yooka vala ˜ ˜ ˜ ˜ uı na yamuetee andu ala ˜ maı syonze, au mamutha, ilalinda, ala mata˜ ˜ neenaa, na angı aingı, na ˜ ˜ mamaia maaunı make na ˜ amavosya. 31 Na ıko˜ ˜ mano yaseng’a muno yıla yoonie ala mataneenaa maineena, ala au mamu˜ tha me aima, ala maı syo˜ nze maikinya, na ala maı ilalinda mayona, na ma˜ ˜ mutaıa Ngai wa Isilaeli. ˜ 32 Na Yesu eeta ama˜ ˜ ˜ ˜ ˜ make, na amea: 15:20 1 Uu nı kwasya, kulea kwı- nyıw’a ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ “Nıngumew’ ıa tei andu thesya kwosana na Mıao.

MATHAYO 15:33–16:4

˜ ˜ ˜ aa n und u yu mekal ıte ˜ ˜ ˜ nakwa m ıthenya ıtat u ˜ ˜ ˜ mateuya kındu. Na ndi˜ ˜ ˜ kwenda k umombuukya ˜ may ıw’a nzaa1 maike˜ ˜ ˜ ˜ se k uval ıla nz ıa˜ uk ˜ ˜ ˜ nı.” 33 Indı, amanyıw’a ˜ ˜ ˜ make mamukulya: “Twı˜ ˜ umya va mıkate ıtonya ˜ ˜ ˜ ˜˜ kwıanıa ıkomano yıı yo˜ nthe na vandu vaa vai˜ ˜ ˜ twıe andu?” 34 Na Yesu ˜ ˜ ˜ amakulya: “Mwı na mı˜ kate yıana ata?” Namo ˜ ˜ ˜ mamwıa: “Twı na mıka˜ ˜ ˜ ˜ te m uonza na t uk uy u ˜ ˜ ˜ tute twingı.” 35 Na ıti˜ ˜ ˜ na wa kwıa ıkomano yı˜ ˜ kale nth ı, 36 oosa ıla ˜ ˜ ˜ mıkate muonza na tula ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ tukuyu, na ıtina wa kutu˜ nga muvea, atilanga na ˜˜ ˜ ambııa kumanenga ama˜ ˜ ny ıw’a, namo amany ı˜ w’a manenga ıkomano. ˜ 37 Na andu onthe maya ˜ mavuna, na moosany’a ˜ ˜ ˜ tulungu tula twatial ıte ˜ ˜ ˜ maus usya ikav u m uo˜ nza nene.1 38 Ala maıe

54

˜ ˜ ˜ maı aume 4,000, vate kutala ˜ aka na syana nini. ˜ ˜ ˜ 39 Itina wa kumbuukya ˜ ˜ ˜ ıkomano, nıwalikile ısi˜ ˜ ˜ wanı1 na athi kısionı kya Makatani. 16 Na Avalisi na Asatu˜ ˜ ˜ kai mooka vala uı nı ˜ kana mamutate, na ma˜ ˜ muk ulya amony’e kya˜ ˜ ma kuma ıtunı. 2 Nake ˜ ˜ ˜ amasungıa, amea: “Yıla ˜˜ ˜ kwambııa kutuka mwaa˜ ˜ sya kana nzeve ıkeethı˜ ˜ wa nzeo nundu yayaya ˜ ˜ nı ıtune, 3 na kwakya, ˜ ˜˜ ˜ m ukyasya, ‘Kw ı ıth ıwa ˜ ˜ kwı mbevo na mbua nu˜ ˜ ˜ ˜ ndu yayaya nı ıtune na nı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıtuku.’ Nımwısı kuvathu˜ ˜ ˜ kany’a undu yayaya yı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kwıthıwa yıilye, ındı mu˜ ˜ ˜ ˜ yısı kuvathukany’a ma˜ vinda. 4 Inyw’ı nzyawa ˜ ˜ ˜ nthuku na yusıe ulaalai,1 ˜ ˜ ˜ ˜ m uendeee k uk ulya n ı˜ ˜ ˜ mwony’e kyama, ındı vaiı ˜ ˜ kyama mukona ate o kıla ˜ kya Yona.” Na amina ku˜ ˜ neena uu akwata nz ıa athi amatia.

˜˜˜ ˜ 15:32 1 Kana “matı ı ıte kuya.” ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 15:37 1 Kana “itonya kukua syı- 15:39 1 Kana “ ıtal un ı.” 16:4 ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ndu mbingı.” 1 Kana “ ıte ndıkııku.”

55

˜ 5 Na amany ıw’a mai˜ ˜ ˜ ˜ nga muingo ula ungı na ˜ ˜ ˜ moolwa nı kukua mıkate. ˜ ˜ 6 Na Yesu amea: “Ikalai ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mwı metho na muyısuvı˜ ana na ılawa ya Avalisi na Asatukai.” 7 Kwoou ˜˜ ˜ mamb ı ıa k uneenany’a ene kwa ene, makyasya: ˜ ˜ “Tuinakua mukate o na ˜ ˜ ˜ umwe.” 8 Yıla Yesu wa˜ ˜ ˜ manyie uu, asya: “Nık ı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ muuneena ıulu wa mıka˜ ˜ ˜ ˜ te, inyw’ı mwı na muı˜˜ ˜ kııo munini? 9 O na yu ˜ ˜ muinesa kuelewa, kana ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ muyıulilikana ıla mıkate ˜ ˜ ˜ ıtano ıvinda ya ala andu ˜ 5,000 na ikavu ila mwoo˜ sanisye? 10 Kana ıla ˜ ˜ ˜ mıkate muonza ıvinda ya ˜ ˜ ala andu 4,000 na ikavu nene1 ila mwoosanisye? ˜ ˜ ˜ ˜ 11 Nık ı mute kumanya kana ndinaneena˜ nenyu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıulu wa mıkate? Indı nı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mwıa mwısuvıane na ılawa ya Avalisi na Asatu˜ ˜ ˜ kai.” 12 Nıvo ındı mae˜ leiwe kana ameaa mesu˜ ˜ ˜ vıane na umanyısyo wa

MATHAYO 16:5-18

˜ ˜ Avalisi na Asatukai, ındı ˜ ˜ ti ılawa ya mıkate. ˜ ˜ 13 Yıla mavikie kısio˜ nı kya Kaisalea ya Vilivu, ˜ ˜ ˜ Yes u n ıwak ulilye ama˜ ˜ ˜ ˜ nyıw’a make uu: “Andu ˜ measya Mwana wa mu˜ ˜ ˜ nd u n u u?” 14 Namo masya: “Amwe measya ˜ ˜ ˜ nı Yoana Muvatisi, angı ˜ measya nı Eliya, namo ˜ ˜ angı measya nı Yelemia, ˜ kana umwe wa athani.” ˜ 15 Nake amea: “Inyw’ ı ˜ nenyu mw ıasya ninyie ˜ ˜ uu?” 16 Simoni Vetelo ˜ ˜ asungıa, asya: “We nue ˜ Klısto, Mwana wa Ngai ˜ ˜ ˜ ula wı thayu.” 17 Nake ˜ ˜ ˜ ˜ Yesu amwıa: “Wı muathime we Simoni mwa˜ ˜ ˜˜ na wa Yona, nundu mwıı na nthakame1 ti syo sya˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kuvuanısya uu, ındı n ı ˜ ˜ ˜ Asa wakwa ula wı ıtu˜ ˜ ˜ n ı.” 18 O na n ıng u˜ ˜˜ kwıa atıı: “We nue Vete˜ ˜ ˜˜ ˜ lo, na ıvianı yıı ngaaka kı˜ ˜ kundi kyakwa, na mıvıa ˜ ˜ ˜ ˜ ya Mb ua1 nd ıkak ık ılya

˜ ˜ 16:17 1 Kana “m undu.” 16:18 ˜ ˜ 1 Kana “Andesi,” uu nı kwasya, ˜ ˜ ˜ ˜ 16:10 1 Kana “ikavu itonya kukua mbua ya andu onthe. Sisya Ma˜ ˜ ˜ syındu mbingı.” elesyo ma Ndeto.

MATHAYO 16:19-28

˜ vinya. 19 Nga unenga ˜ ˜ ˜ mbung uo sya Usumb ı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wa ıtu, na kıla ukova ıulu ˜ ˜ ˜ ˜ wa nthı k ıkeethıwa k ı˜ ˜ ˜ ˜ kyove ıtunı, na kıla wı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ thasya ıulu wa nthı kı˜ ˜ ˜ ˜ keethıwa kıkıthasye ıtu˜ ˜ ˜ nı.” 20 Na ındı akany’a ˜ ˜ amanyıw’a kwa uito na ˜ ˜ amea maikatavye mundu ˜ ˜ kana nıwe Klısto. ˜ ˜ 21 Kuma ıvinda yıu na ˜ ˜ ˜ k uendeea, Yes u n ıwa˜˜ ˜ ˜ mbııie kuelesya amanyıw’a make kana no nginya athi Yelusaleme na ˜ ˜ aikwatwa nı mathına ma˜ ˜ ingı maumanıte na atu˜ mıa na anene ma athe˜ ˜ mbi na aandıki na ayu˜ awa, na m uthenya wa ˜ ˜ ˜ katat u aithay u ukw ’a . 22 Na Vetelo amwosa na ˜ ˜ ˜ amutwaa vandu utee na ˜˜ ˜ ˜ ambııa ˜kumukany’a, ai˜ ˜ ˜ ˜ mwıa: “Iyıw’ıe tei, Mwıa˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıi; undu usu ndw ku˜ ısa ˜ ˜ ukwata .” 23 Ind ı ee˜ ˜ thy u ua amwony’a Ve˜ ˜ telo muongo na amwıa: ˜ “Thi ıtina wakwa, Sata˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ni! Wı kındu kya kululutı˜ ˜ kya kwakwa, nundu mo-

56

˜ ˜ ˜ ˜ suanıo maku nı ma andu, ˜ ˜ ındı ti ma Ngai.” ˜ 24 Na Yesu amea ama˜ ˜ ny ıw ’a make: “Eth ı˜ ˜ ˜ wa m und u o na w ıva ˜ ˜ ˜˜ ˜ nukwenda kungatııa, nı elee mwene, na aikua ˜ ˜ ˜ m ut ı wake wa math ı˜ ˜ na1 na ayıendeea kunga˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ tııa. 25 Nundu mundu o ˜ ˜ ˜ na wıva ula wendaa kuta˜˜ ˜ ngııa thayu wake akawa˜ ˜ ˜ ˜ ˜ sya, ındı mundu o na wıva ˜ ˜ ula waasya thayu wake ˜ ˜ kwondu wakwa akaukwa˜ ˜ ta. 26 Kwa w’o, mundu ˜ ˜ atonya kuunıka ata o na ˜ akakwata nth ı yonthe ˜ ˜ ˜ ındı ayasya thayu wake? ˜ ˜ ˜ Kana mundu atonya ku˜ ˜ ˜ nengane kya u at ung ı˜ ˜ we thayu wake? 27 Nu˜ ˜ ˜ ndu Mwana wa mundu ˜ ˜ ˜ akooka utheunı mutisu wa Asa wake e na ala˜ ˜ ˜ ıka make, na akaıva kıla ˜ ˜ umwe kwosana na mwı˜ ˜ kalıle wake. 28 Nı w’o ˜ ˜ ˜ nıngumwıa kana ve amwe ˜ ˜ maungamıte vaa mataka˜ ˜ sama kıkw’u nongi ngi16:24 1 Sisya Maelesyo ma Ndeto.

57

nya mambe kwona Mwa˜ ˜ ˜ ˜ na wa mundu ayuka Usu˜ ˜ mbını wake.” ˜ ˜ ıthenya thanthatu 17 M ˜ ˜ ıtina wa vau, Yesu ˜ nıwoosie Vetelo, Yakovo, na mwana-a-inyia Yoana na ambata namo me oka ˜˜ ˜ ˜ ˜ k ı ıman ı k ıt ulu. 2 Na ˜ ˜ muvw’ano wake waalyu˜ ˜ ka e vamwe namo; uthyu ˜ wake watisa ta syua, na ˜ ˜ ˜ ˜ ngua syake sya ıulu syakena1 ta kyeni. 3 Na sisya! Mose na Eliya ma˜ ˜ ˜ maum ıl ıla mak ıneena ˜ ˜ ˜ nake. 4 Nıvo ındı Vete˜ ˜ ˜ lo wamwıie Yesu: “Mwıa˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıi, nuseo kwitu kwıthıwa ˜ ˜ vaa. Ethıwa nukwenda, ˜ nıngwamba maeema ata˜ ˜ ˜ ˜ tu vaa, yımwe yaku, yıngı ˜ ˜ ya Mose, na yıngı ya Eliya.” 5 Na aendeee na ˜ ˜ ˜ kuneena, sisya! ıtu ıke˜ nu yooka na yamavw’ıka , na sisya! wasya ˜ ˜ ˜ kuma ˜ ˜ ˜ ıtun ı y ıu wasya: “Uu nıwe Mwana wakwa ˜ mwendwa, ula nendeea˜ ˜ w’a nıwe. Mwıw’ei we.” ˜ 6 Na amanyıw’a meew’a ˜ 17:2 1 Kana “syeeuva.”

MATHAYO 17:1-13

˜ ˜ ˜ uu, maval uka nth ı na ˜ mothyu moo na makwa˜ ˜ ˜ twa nı wia mwingı muno. ˜ 7 Na Yesu amathengeea, ˜ ˜ amakiita, na amea: “Ukı˜ ˜ lai. Muikethıwe na wia.” ˜ ˜ ˜ ˜ 8 Yıla masyaisye ı ulu, ˜ ˜ ˜ ˜ mayaaona mundu ung ı ˜ ate o Yes u. 9 Na ma˜˜ ˜ theeete kuma k ııman ı, ˜ ˜ ˜ Yes u amea ıa, ak ımea: ˜ ˜ ˜ “Muikatavye mundu o na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ umwe ıulu wa maundu ˜ ala mwoona nginya yıla ˜ ˜ ˜ Mwana wa mundu uka˜ ˜ thayuukw’a.” ˜ ˜ ˜ 10 Indı amanyıw’a ma˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mukulya: “Nıkı ındı aa˜ nd ıki maasya kana no nginya Eliya ambe ˜ ˜ k uka?” 11 Nake as u˜ ˜ ˜ ˜ ngıa, asya: “Eliya nıwukı˜ ˜˜ ˜ ˜ te na akatung˜ ııa maundu ˜ ˜ ˜ onthe. 12 Ind ı n ıng u˜ ˜ mwıa kana Eliya nıwoo˜ kie na mayaamumanya, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ındı mamwıkie maundu o na meva ala mendaa. ˜ ˜ O ta uu, Mwana wa mu˜ ˜ ˜ nd u akath ınw’a n ımo.” ˜ 13 Na amanyıw’a mamanya kana aneenaa namo ˜ ˜ ˜ ˜ ıulu wa Yoana Muvatisi.

MATHAYO 17:14-26

˜ 14 Yıla mavikie vaku˜ ˜ ˜ v ı na ıkomano, m u˜ ˜ ˜ ˜ ndu umwe ooka vala uı ˜ ˜ amutulılya ndu, na asya: ˜ ˜ ˜ ˜ 15 “Mw ıa ıi, ıw ’ ıa tei ˜ ˜ mwana wakwa, nundu e ˜ ˜ ˜ na m ung’ath uko na n ı ˜ m uwau. Mavinda ma˜ ˜ ˜ ing ı nuvalukaa mwaki˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nı kana kıw’unı. 16 Nı˜ ˜ muetie kwa amany ıw’a ˜ ˜ ˜ maku, ındı maemwa nı ˜ ˜ ˜ k um uvosya.” 17 Yes u ˜ ˜ ˜ as ung ıa, asya: “Inyw’ ı ˜ ˜ ˜ ˜˜ nzyawa ıte m u ık ı ıo na nthyoeku, ngaendeea ˜ ˜ ˜ kwıth ıwa nenyu ıvinda ˜ ˜ ˜ yıana ata? Nıendeea ku˜ ˜˜ ˜ ˜˜ mumıısya nginya ındıı? ˜ ˜˜ Muetei vaa nıı.” 18 Na ˜ Yesu akany’a ndaimoni ˜ ısu, na yauma na kamwa˜ ˜ na kavoa saanı o usu. ˜ ˜ ˜ 19 Na ınd ı amany ıw’a ˜ mooka vala ve Yesu nza˜ ˜ ˜ ˜ ma na mamukulya: “Nıkı ˜ ˜ ˜ tuemiwe nı kumyumya?” ˜ ˜ 20 Nake amea: “Nundu ˜ ˜ ˜˜ ˜ wa muıkııo wenyu muni˜ ˜ ˜ ˜ ni. Nı w’o nıngumwıa, ta ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ kethıwa mwı na muıkııo ˜ ˜ wıana mbeu ya kalatali, ˜ ˜˜ ˜˜ no mwıe kııma kıı, ‘Uma ˜ ˜ vaa uthi vaya,’ na kıyu-

58

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ma, na vaiı undu umuema.” 21 1 —— ˜ 22 Na mombanıte Ka˜ ˜ lilii, Yes u n ıwamatavisye ndeto ii : “Mwa˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na wa mundu nukuvu˜ ˜ ˜ ˜ nyanıwa kula kwı andu, ˜ 23 namo makamuaa, na ˜ ˜ muthenya wa katatu ai˜ ˜ thayuukw’a.” Na makwa˜ ˜ twa nı kyeva muno. 24 Na mavika Kaveli˜ naumi, and u ala moosanasya koti wa ndu˜ lakima il ı mooka vala ˜ ˜ ve Vetelo na mamuku˜ ˜ lya: “Mumanyısya wenyu ˜ ˜ nuıvaa koti wa ndulaki˜ ˜ ma il ı?”˜ 25 as u˜ Nake ˜ ˜ ˜ ˜ ngıa: “Iı.” Indı ıla wali˜ ˜ kile nyumba Yesu amba ˜ ˜ ˜ kuneena nake, akımwıa: ˜ “We wıona ata Simoni? ˜ ˜ Asumbı ma nthı mosa˜ nasya ıelo kana koti wa ˜ ˜ ˜ ˜ kıla mundu kuma kwau? ˜ Nı kuma kwa ana moo, ˜ kana nı kuma kwa aeni?” ˜ 26 Yıla waisye: “Kuma ˜ ˜ kwa aeni,” Yesu amwıa: ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 17:21 1 Musoa uu wı Mbivilianı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ imwe, ındı uyonekaa nthını wa mavuku amwe ma tene ma Mbivilia.

59

˜ ˜˜ “N ı w’o, ana may ı ıvaa ˜ ˜ ˜ koti. 27 Ind ı n ı kana ˜ ˜ tuikamalulut ıkye, enda ˜ ˜ ˜ ukangan ı ukekye ndo˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ano, na uyosa ıkuyu yıla ˜ ˜ uukwatya mbee, na wa˜ yathamukany’a kanyw’a, ˜ ˜ ˜ nukwıthıa sekeli wa ve˜ ˜ tha.1 Wose u ıve kwo˜ ˜ ndu wakwa na kwondu waku.” ˜ ˜ 18 Na ˜ saanı o usu amany ıw’a mooka va˜ ˜ kuv ı na Yes u na ma˜ ˜ ˜ ˜ ˜ m uk˜ ulya: “N u u m une˜ ˜ ˜ ne Usumb ın ı wa ıtu?” 2 Na eeta kana kani˜ ˜ ni aka ungamya kat ıka˜ ˜ t ı woo 3 na asya: “Nı ˜ ˜ ˜ w’o n ıngumwıa, mwae˜ ˜ ˜ ˜ ma kualyuka mwıthıwe ˜ ta syana nini m uikali˜ ˜ ˜ ka nongi Usumbını wa ˜ ˜ ˜ ıtu. 4 Kwoou, mundu o ˜ ˜ ˜ na wıva ula ukenyivya ˜ ta kana kaa nıwe ˜ kanini ˜ ˜ ˜ m unene Usumb ın ı wa ˜ ˜ ˜ ıtu; 5 na mundu o na ˜ ˜ ˜ wıva ula uthokasya kana ˜ ˜ kamwe kanini ta kaa ısyı˜ ˜ twanı yakwa ninyie uke˜ ˜ ˜ th ıwa athokya. 6 Ind ı

MATHAYO 17:27–18:9

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mundu o na wıva ula ulu˜ ˜ ˜ lutıkasya kamwe ka tuu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ tunini twı na muıkııo, nı kavaa akoveewa ngingo˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nı ıvia ya kuthia yıla yı˜ ˜ ˜ ˜ thyuukaw’a nı ıng’oi na ˜ ˜ ˜ ˜ ay ıkw’a ukangan ı m uliku. ˜ ˜ 7 “Kyeva nı kwa nthı ˜ ˜ ˜ ˜ nundu wa syındu ila ilu˜ ˜ ˜ lut ıkasya! N ı w’o, sy ı˜ ˜ ˜ ndu sya kululut ıkya ii˜ ˜ ˜ ˜ ema kw ıth ıwa vo, ındı ˜ ˜ ˜ kyeva n ı kwa m und u ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ula kındu kya kululutı˜ ˜ ˜ ˜ kya kıuka kwısıla kwake! ˜ 8 Kwoou, ethıwa kw’oko ˜ ˜ kwaku kana kuu kwaku ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nıkuutuma ululutıka, ku˜ ˜ ˜ tile ukwıkye kuasa naku. ˜ ˜ Nı kavaa ukakwata tha˜ ˜ yu ute na kw’oko kana ˜ ˜ ˜ ˜ kuu, kwı kwıkw’a mwa˜ ˜ kinı wa tene na tene wı ˜ ˜ ˜ na moko elı na maau elı. ˜ 9 O na ethıwa itho yaku ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nıyıutuma ululutıka, yu˜ ˜ ˜ mye uyıkye kuasa naku. ˜ ˜ Nı kavaa ukakwata tha˜ ˜ ˜ ˜ yu wı na itho yımwe kute ˜ ˜ kw ıkw’a w ı na metho ˜ ˜ elı mwakinı wa Ngiena.1

17:27 1 Sekeli wa vetha weanene na ndulakima inya. 18:9 1 Sisya Maelesyo ma Ndeto.

MATHAYO 18:10-21

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 10 Isuvıei muikavuthye ˜ ˜ ˜ ˜ kamwe ka tuu tunini, nu˜ ndu mavinda onthe ala˜ ˜ ıka matw’o n ımasiasya ˜ ˜ ˜ uthyu wa Asa wakwa ula ˜ ˜ ˜ wı ıtunı. 11 1—— ˜ ˜ 12 “Mwıona ata? Mu˜ ˜ ndu akethıwa na malo˜ ˜ ndu 100 na yımwe yıyaa, ˜ ˜ we ndatia ala angı 99 iı˜ manı na aithi akamanthe ˜ ˜ ˜ ˜ yıu yımwe yaıte? 13 Nı ˜ ˜ ˜ w’o n ıng umw ıa, ayona ˜ ˜ ˜ ˜ n utanaa m uno n und u ˜ wayo kute ala 99 mateea˜ ˜ ıte. 14 O ta uu, Asa wa˜ ˜ ˜ ˜ kwa1 ula wı ıtunı nde˜ ndeeaw’a nı kwona o na ˜ ˜ ˜ kamwe ka tuu tunini kayaa. ˜ 15 “Eth ıwa mwana-a˜ ˜ asa waku nıweeka na ı, ˜ ˜ ˜ ˜ enda umutavye na ı ıla ˜ ˜ ˜ ˜ w ık ıte1 mw ı o el ı. Na ˜ ˜˜ ˜˜ ˜ akw ıthuk ı ısya w ı ıth ıwa wakwata mwana-a˜ ˜ asa waku. 16 Indı aema ˜ ˜ ˜˜ ˜ kukwıthukıısya osa mu-

60

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndu ung ı umwe kana elı, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ nı kana kıla undu uıkıı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ thw’e nı ukusı1 wa ngu˜ ˜ ˜ sı ilı kana itatu. 17 Na ˜ ˜ ˜˜ ethıwa ndeumethukıısya, ˜ neena na k ıkundi. Na ˜ ˜˜ aema kwıthukıısya o na ˜ ˜ kıkundi, eka ethıwe kwa˜ ˜ ˜ ku ta mund u wa mba ı ˜ ˜ ing ı na ta mumıthya wa koti. ˜ ˜ ˜ ˜ 18 “Nı w’o nıngumwıa, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kıla mwıova ıulu wa nthı ˜ ˜ ˜ ˜ kıkeethıwa kı kyove ıtu˜ ˜ ˜ n ı, na k ıla mw ıthasya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıulu wa nthı kıkeethıwa ˜ ˜ ˜ ˜ kı kıthasye ıtunı. 19 O ˜ ˜ ˜ ˜ na ıngı, nımutavya w’o ˜ ˜ ˜ kana ethıwa andu elı ma˜ ˜ ˜ ˜ keet ık ılana kw ıtya k ı˜ ˜ ndu o na kıva kya vata, ˜ ˜ ˜ ˜ Asa wakwa ula wı ıtunı ˜ ˜ ˜ akeanısya undu mekwe˜ ˜ nda. 20 Nundu vala ve ˜ ˜ ˜ elı kana atatu mombanı˜ ˜ ˜ te ısyıtwanı yakwa, nyie ˜ nı vamwe namo.” 21 Na Vetelo ooka vala ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ uı na amukulya: “Mwıa˜ ˜ ıi, eth ıwa mwana-a-asa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nıwambıtısya, naıle ku-

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 18:11 1 Musoa uu wı Mbivilianı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ imwe, ındı uyonekaa nthını wa mavuku amwe ma tene ma Mbi˜ vilia. 18:14 1 Kana n ıvatonyeka, “wenyu.” 18:15 1 Ndeto kwa 18:16 1 Ndeto kwa ndeto, “ka˜ ˜ ndeto, “umukany’e.” nyw’a.”

61

˜ m uekea mavinda mea˜ ˜ na ata? Nı mavinda mu˜ ˜ onza?” 22 Yesu amwıa: ˜ ˜ “Nıkwıa kana, ti mavi˜ ˜ ˜ ˜ nda muonza, ındı nı mavinda 77. ˜ ˜ ˜ k ıtumi ˜ 23 “K˜ ıu nıkyo ˜ ˜ Usumbı wa ıtu utonya ˜ ˜ k uelekanw’a na m usu˜ ˜ mbı ula wendie ngombo ˜ ˜ ˜ syake imu ıve k ıla wai˜ ˜ ˜˜ taıte. 24 Yıla mambııie ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kumuıva, aetewe mundu ˜ ˜ ˜ umwe wamutaıte talendi ˜ ˜ 10,000.1 25 Na n und u ˜ ˜ ˜ ndaı atonya kuıva, vwa˜ ˜ na wake aumya mwıao nı ˜ ˜ ˜ ˜ kana mundu usu, muka, ˜ ˜ syana syake, na syındu ˜ syonthe ila wa ı nasyo ˜ ˜ ithoow’e nı kana aıvwe. ˜ ˜ 26 Na ngombo ısu yamu˜ ˜ tulılya ndu1 na yamuku˜ ˜ ˜ ˜ manıa, ıkyasya, ‘Mbumı˜ ˜ ˜ ˜ ısye na nınguıva kyonthe ˜ ˜ ˜ ˜ kıla undaıte.’ 27 Na nu˜ ˜ ndu vwana wayo nıwa˜ ˜ ˜ ˜ mıw’ıie tei muno, amıe˜ ˜ ˜ kea ˜ k ıla wam ıta ıte. ˜ ˜ 28 Indı ngombo ısu yau18:24 1 Talendi 10,000 sya ve˜ ˜ ˜ ˜ ˜ tha syaı undu umwe na ndinalı 60,000,000. 18:26 1 Kana “ya˜ ˜ valuka nthı.”

MATHAYO 18:22-34

ma vau yakomana na ˜ ˜ ˜ ˜ ngombo ıng ı yam ıta ıte ˜ ˜ ndinalı 100, na yamıkwa˜ ta na yamita, ıkyasya: ˜ ˜ ˜ ‘Ndıve kyonthe kıla ngu˜ ta ıte.’ 29 Na ngombo ˜ ˜ ˜ ısu yam ıtulılya ndu na ˜˜ ˜ ˜ ˜ yambııa kwısuvana, yaı˜ ˜˜ tye, ‘Mbumıısye na nga˜ ˜ ˜ kuıva.’ 30 Nayo ndyaaı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ t ık ıla, ınd ı yam ınengane yekw’a yela nginya ˜ ˜ ˜ ˜ yıla ıkaıva kyonthe kıla ˜ ˜ yata ıtwe. 31 Yıla ngo˜ ˜ mbo ila ingı syoonie kıla ˜ ˜ kyeekıka, nısyeewie woo ˜ ˜ muno na syathi syamutavya vwana wasyo kyo˜ ˜ nthe k ıla kyeek ıka . ˜ 32 Na vwana wayo amı˜ ˜ ˜˜ tumana na amıtavya atıı: ˜ ˜ ‘Ngombo nth uku, y ıla ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ unambısuvie n ın ınak u˜ ˜ ekeie kyonthe k ıla n ı˜ ˜ nak uta ıte. 33 O naku ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndwaıle kwıthıwa unamı˜ ˜ w ’ ıie tei ngombo ıla ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıngı o undu nınakwıw’ı˜ ˜ ie tei?’ 34 Na nundu wa ˜ ˜ uu, vwana wayo athilı˜ ˜ ka muno, na amınenga˜ ne kwa asikalı ma yela ˜ ˜ ˜ nginya yıla ıkaıva kyo˜ ˜ ˜ nthe k ıla wam ıta ıte.

MATHAYO 18:35–19:11

35 O nake Asa wakwa ˜ ˜ wa ıtunı akeekana nenyu ˜ ˜ ˜ oou, ethıwa k ıla umwe wenyu ndaekeaa mwanaa-asa wake kuma ngoo˜ nı.” ˜ ˜ u wami19 Y ıla Yes ˜ ˜ nie k uneena ma u˜ ˜ ndu asu nıwaumie Kalilii ˜ ˜ na athi mıvakanı ya Yu˜ tia, muingo wa Yolotani. ˜ ˜ 2 Na ıkomano ınene ya˜ ˜˜ ˜ muatııa, na ala maı awau ˜ amavoesya kuu. 3 Na Avalisi mooka ˜ ˜ ˜ ˜ vala uı mayenda kumu˜ ˜ ˜ tata, na mamukulya: “Nı ˜ ˜ ˜ ˜ undu wosanıte na mıao ˜ ˜ ˜ ˜ m und u ume k uthasya ˜ ˜ mutwaano na kıveti kya˜ ˜ ˜ ke nundu wa k ıtumi o ˜ na kıva?” 4 Nake ama˜ ˜ sungıa, amea: “No mwaa˜ soma kana ula wamo˜ ˜ mbie kuma mwambılılyo˜ ˜ ˜ ˜ nı amombie munduume ˜ ˜ ˜ na mund u muka 5 na ˜ ˜ ˜ asya: ‘Nund u wa k ıtu˜ ˜ ˜ ˜ mi kıu munduume akatia ˜ ˜ ıthe na inyia na akaluma˜ ny’a na kıveti kyake, na ˜ ˜ ˜˜ me elı makeethıwa mwıı ˜ ˜ umwe’? 6 Kwoou mayı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ thıawa me elı ıngı, ındı nı

62

˜˜ ˜ ˜ mwıı umwe. Kwondu wa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ uu, kıla Ngai ulumanıtye ˜ ˜ vamwe, m und u ndaka˜ k ıtaanany’e.” 7 Namo ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mam uk ulya: “Nık ı ınd ı ˜ ˜ ˜ ˜ Mose weet ık ıl ıtye m u˜ ˜ ˜ ˜ nduume kunenga kıveti ˜ ˜ ˜ kyake val ua wa k uk ı˜ ˜ ˜ thasya na kuk ılungya?” ˜ ˜ 8 Nake amea: “Nund u ˜ ˜ wa wumu wa ngoo sye˜ ˜ ˜ ˜ nyu, Mose n ıweet ık ıl ı˜ ˜ tye muthasye mutwaa˜ ˜ no na iveti syenyu, ındı ˜ uu tiw’o kwailye kuma ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mwamb ıl ılyon ı. 9 Ind ı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nıngumwıa, mundu o na ˜ ˜ ˜ ˜ wıva ula uthaasya mu˜ twaano na kıveti kyake, ˜ ˜ ate o kwondu wa ulaa˜ ˜ lai,1 na aitwaa kıngı ekaa ˜ ulaalai.” ˜ 1 0 A m a n y ı w ’a m a ˜ ˜ ˜ ˜ mwıa: “Ethıwa uu nıw’o ˜ ˜ ˜ ˜ vailye katı wa munduu˜ ˜ me na k ıveti kyake, nı ˜ ˜ kavaa k ulea k utwaana.” 11 Nake amea: Ti ˜ ˜ andu onthe matonya ku˜˜ at ı ıa ndeto isu, ate o ˜ ˜ ˜ ala me na m uth ınz ıo. ˜ 19:9 1 Kıkiliki, por·neia. Sisya Maelesyo ma Ndeto.

63

˜ ˜ ˜ ˜ 12 Nundu kwı andu ava˜ kue ala masyaiwe mailye ˜ ˜ ˜ ˜ uu, na kwı andu avakue ˜ ˜ ˜ ala mavakuiwe nı andu, ˜ ˜ ˜ na kwı andu avakue ala ˜ ˜ ˜ meetwie avakue nundu ˜ ˜ ˜ wa Usumbı wa ıtu. Ekai ˜ ˜ ˜ ˜˜ ula utonya kuatııa ndeto ˜˜ isu aiatııe.” ˜ ˜ ˜ 13 Na ınd ı and u ma˜ ˜ m uetee syana nini n ı ˜˜ ˜ kana asilııle moko na ku˜ ˜ ˜ ivoyea, ındı amanyıw’a ˜ ˜ mamakany’a . 14 Ind ı ˜ Yesu amea: “Ekanai na ˜ syana nini, na muikata˜ ˜˜ ˜ ˜˜ te kuisiııa˜ kuka vala nıı, ˜ ˜ ˜ ˜ n und u Usumb ı wa ıtu ˜ nı wa ala mailye tasyo.” ˜˜ 15 Na asilııla moko na auma vau athi. ˜ ˜ 16 Na sisya! m und u ˜ ˜ ˜ umwe ooka vala uı na ˜ ˜ ˜ ˜ am uk ulya: “M umany ı˜ ˜ ˜ sya, na ıle kw ıka useo ˜ ˜ ˜ w ıva n ı kana n ıkwata ˜ thayu wa tene na tene?” ˜ ˜ ˜ 17 Nake amw ıa: “N ık ı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ u ung ulya ı ul˜ u wa ula ˜ ˜ useo? No Umwe ula ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ museo. Indı ethıwa nu˜ ˜ kwenda wıkwata thayu, ˜ ˜ kwataa mıao.” 18 Amu˜ ˜ k ulya: “ Y ıva?” Nake

MATHAYO 19:12-24

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Yesu amusung ıa: “Ndu˜ ˜ koae, ndukalaalae, ndu˜ ˜ ˜ koye, nd ukaumye uk u˜ ˜ ˜ ˜ s ı wa uv ung u, 19 ne˜ ˜ nga ndaıa ıthe waku na inyia waku, na no ngi˜ ˜ ˜ nya umwende m ut ui ˜ ˜ ˜ waku o undu wıyendete.” 20 Na mwanake ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ usu amusungıa, amwıa: ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ “Nınıatııte maundu asu ˜ ˜ onthe, nı kyau yu ndia˜ ˜ ˜ lıtye?” 21 Yesu amwıa: ˜ ˜ ˜ “Ethıwa nukwenda kwı˜ ˜ ˜ ˜ thıwa wı mwıanıu, enda ˜ ˜ ˜ ˜ ukathoosye syındu ila wı ˜ nasyo na uinenga ngya, ˜ ˜ ˜ na ukeethıwa na uthwii ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıtun ı ; na ınd ı uy uka ˜ ˜ ˜ ˜˜ utw’ıke muatııi wakwa.” ˜ ˜ 22 Y ıla mwanake usu ˜ weewie ndeto isu, nıwa˜ endie e na kyeva ngoonı, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nundu aı na syındu mbi˜ ˜ ˜ ˜ ng ı. 23 Na ınd ı Yes u ˜ amea amany ıw’a make ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ atıı: “Nı w’o nıngumwıa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kana ukeethıwa wı undu ˜ ˜ ˜ ˜ wı vinya kwa mund u mu˜ ˜ ˜ ˜ thwii k ulika Usumb ın ı ˜ ˜ ˜ ˜ wa ıtu. 24 O na ıngı nı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ngumwıa, nı undu wı la˜ ˜ ˜ isi kwa ngamıle kulik ı˜ la kalimanı ka singano,

MATHAYO 19:25–20:5

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kwı m˜ undu muthwii ku˜ ˜ lika Usumbını wa Ngai.” ˜ ˜ 25 Yıla amanyıw’a me˜ ˜ ewie uu, n ımaseng’ie ˜ ˜ ˜ muno, na masya: “Nuu ˜ ˜ ˜˜ utonya k utang ı ıwa?” ˜ 26 Yesu ˜ amaketeea, na ˜ ˜ ˜ ˜ amea: “Undu uu nduto˜ ˜ ˜ nyeka kwa and u, ınd ı ˜ ˜ kwa Ngai maundu onthe ˜ nımatonyeka.” ˜ ˜ ˜ 27 N ıvo ınd ı Vetelo ˜ ˜ was ung ıie asya: “Si˜ ˜ ˜ sya! Ithyı nıtwatiie syı˜ ˜ ndu syonthe na twaku˜˜ ˜ ˜ atııa; tukakwata kyau?” ˜ ˜ 28 Nake Yesu amea: “Nı ˜ ˜ ˜ ˜ w’o n ıngumwıa, ıvinda ˜ ˜ ˜ yıla syındu syonthe ike˜ ˜ ˜ ˜ thıwa iitw’ıkıthw’a nzau, ˜ ˜ ˜ yıla Mwana wa mundu ˜ ˜ ˜ ˜ ukekal ıla k ıv ıla kyake ˜ ˜ ˜ kya usumbı kya utheu ˜ ˜ mutisu, inyw’ı ala mwa˜˜ ˜ ˜ ˜ ngat ııie mukekalıla ivı˜ ˜ ˜ ˜ la sya usumbı 12 mukısi˜ ˜ lıla mbaı 12 sya Isilaeli. ˜ ˜ ˜ 29 Na kıla mundu watiie ˜ nyumba kana ana-a-inyia ˜ kana e ıtu-a-inyia kana ˜ ıthe kana inyia kana sya˜ ˜ na kana m ı unda, kwo˜ ˜ ˜ ndu wa ısyıtwa yakwa, ˜ ˜ ˜ akakwata kundu ıana na

64

˜ aikwata thayu wa tene na tene. ˜ ˜ ˜ 30 “Indı aingı ala me ˜ ˜ mbee makeethıwa ıtina, ˜ ˜ na ala me ıtina makeethıwa me mbee. ˜ ˜ ˜ ˜ undu Usumbı wa 20 “N ˜ ˜ ıtu uilye ta mwe˜ ˜ ne nyumba ula waendie ˜ kwakya tene nı kana aka˜ ˜ manthe ath uk umi ma ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ k uth uk uma m u unda˜ ˜ ˜ n ı ˜ wake wa m ısaviv u. ˜ ˜ ˜ 2 Itina wa kw ıt ık ılana ˜ ˜ na athukumi asu kana ˜ ˜ ˜ emaıva ndinalı ımwe kwa ˜ ˜ ˜ m uthenya , n ıwamat u˜ ˜ ˜ mie muundanı wake wa ˜ ˜ mısavivu. 3 Na aumaa˜ ˜ ˜ la ıngı ta saa itatu1 na ˜ ˜ ˜ ˜ eethıa ang ı maungamı˜ ˜ te sokonı mate na wıa; 4 na asu amea, ‘O ne˜ ˜ ˜ nyu endai muundanı wa˜ ˜ ˜ kwa wa mısavivu na nı˜ ˜ ˜ ˜ ngumunenga k ıla kyaıle.’ 5 Na mathi. Na au˜ ˜ maala ıngı ta saa sita1 na ta saa kenda2 na eeka ˜ 20:3 1 Ndeto kwa ndeto, “ta ısaa ˜ ya katatu.” 20:5 1 Ndeto kwa ˜ ˜ ndeto, “ta ısaa ya thanthatu.” ˜ 2 Ndeto kwa ndeto, “ta ısaa ya kenda.”

65

˜ oou. 6 Na m uthya, ta ˜ ˜ saa kumi na umwe,1 au˜ ˜ maala na eethıa angı ma˜ ˜ ˜ ungam ıte o vand u na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ amak ulya, ‘N ık ı m u u˜ ngamie vaa m uthenya ˜ ˜ w’onthe mute na wıa?’ ˜ ˜ ˜ 7 Na mamw ıa, ‘Nund u ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ vai ı m und u unesa k u˜ ˜ t uand ıka.’ Nake amea, ˜ ˜ ˜ ‘Endai muundanı wakwa ˜ ˜ wa mısavivu.’ ˜ 8 “Na y ıla kwavikie ˜ ˜ ˜ wıoo, mwene muunda wa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mısavivu amwıa mundu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ula wa ıe athuku˜ ungam ˜ ˜ ˜ ˜ mi, ‘Ita athukumi umaı˜ ˜ ˜ ve ndıvi yoo, na uyambı˜ ˜ ˜ ıa na ula wa muthya na ˜ ˜˜ ˜ uiminııa na ula wa mbee.’ ˜ ˜ 9 Yıla ala ma saa kumi ˜ ˜ na umwe mookie, k ıla ˜ umwe anengiwe ndina˜ ˜ ˜ l ı ımwe. 10 Y ıla ala ma mbee mookie, moo˜ naa ta meunengwa mbi˜ ˜ ˜ ˜ ngı, ındı o namo maıvwa ˜ ˜ ˜ ndinal ı ımwe. 11 Y ıla ˜ ˜˜ manengiwe, n ımambııe ˜ ˜˜ kunyungunyıısya mwene ˜ nyumba 12 na masya, ˜ ˜ ˜ ‘Aa ma muthya mathuku-

MATHAYO 20:6-18

˜ ˜ ma ısaa o yımwe na wa˜ ˜ ˜ ˜ maıva o undu umwe nai˜ ˜ ˜ ˜ ˜ tu ala tuthukumie mu˜ ˜ ˜ ˜ thenya muima tuvıte nı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ syua!’ 13 Indı asung ıa ˜ ˜ ˜ umwe woo, amwıa, ‘Mu˜ nyanyawa, ndinakw ıka ˜ ˜ ˜ ˜ na ı. Tw ıt ık ılanile ndi˜ ˜ nalı ımwe, kana ti w’o? ˜ ˜ 14 Osa kıla kyaku na ui˜ ˜ ˜ ˜ thi. Nıenda kunenga uu ˜ ˜ ˜ ˜ wa muthya o undu umwe ˜ naku. 15 Ndi na utha˜ ˜ syo wa kwıkana na syı˜ ˜ ˜ ndu syakwa undu ngwe˜ nda? Kana itho yaku yı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na kıwıu1 nundu nyie nı ˜ ˜ m useo?’2 16 O ta uu, ˜ ala ma muthya makee˜ thıwa me ma mbee, na ˜ ala ma mbee makeethı˜ wa me ma muthya.” ˜ ˜ 17 Na me nz ıanı ma˜ mbat ıte Yelusaleme, ˜ ˜ ˜ Yes u n ıweetie amany ıw’a make 12 nzama, na amea: 18 “Sisyai! Twa˜ mbat ıte Yelusaleme na ˜ ˜ Mwana wa mundu akane˜ nganwe mokonı ma ane˜ ne ma athembi na aandı˜ ˜ ˜ ki. Makamusilıla kuawa

˜ ˜ ˜ 20:6 1 Ndeto kwa ndeto, “ta ısaa 20:15 1 Ndeto kwa ndeto, “ ıthu˜ ˜ ˜ ˜ ya ıkumi na ımwe.” ku.” 2 Kana “mulau.”

MATHAYO 20:19-30

˜ 19 na maim unengane ˜ ˜ ˜ kwa andu ma mbaı ingı ˜ ˜ nı kana mamuthekeee na ˜ ˜ ˜ ˜ maimuvua na maimuaıa ˜ ˜ ˜ ˜ mutını; na muthenya wa ˜ ˜ ˜ katatu aithayuukw’a.” 20 Na inyia wa ana ma ˜ ˜ Sevetii ooka vala uı e na ˜ ana make, na amukuma˜ ˜ ˜ ˜ nıa ayenda kumuvoya kı˜ ˜ ˜ nd u. 21 Nake am uk u˜ ˜ lya: “Wıenda ˜ kyau?” Na ˜ ˜ ˜ amusungıa: “Ika kwasya ˜ kana ana aa makwa elı ˜ makekala umwe kw’oko˜ ˜ n ı kwaku kwa a ume ˜ ˜ ˜ ˜ na ula ung ı kw’okon ı ˜ ˜ kwaku kwa aka Usumbı˜ ˜ ˜ nı waku.” 22 Yesu asu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ngıa, asya: “Muyısı kıla ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ muuvoya. Nımutonya ku˜ ˜ ˜ nyw’a k ıkombe k ıla nı˜ ˜ kily ı k unyw’a?” Namo ˜ ˜ ˜ mamw ıa: “N ıt utonya.” ˜ ˜ 23 Nake amea: “Muitıa ˜ ˜ k unyw’a k ıkombe kya˜ ˜ ˜ kwa, ındı kwıkala kw’o˜ ˜ konı kwakwa kwa aume ˜ na kw ’okon ı kwakwa ˜ ˜ ˜ kwa aka ti ıulu wakwa ˜ ˜ ˜ k unengane, ınd ı vake˜ ˜ ˜ kala ala maseuvıw’e nı Asa wakwa.”

66

˜ ˜ ˜ ˜ 24 Yıla ala angı ıkumi ˜ ˜ ˜ meewie undu usu, ma˜ ˜ mathatıa asu˜ elı masyaa˜ ˜ ˜ n ıw ’e. 25 Ind ı Yes u ˜ ˜ ameta vala uı, na asya: ˜ ˜ ˜ ˜ “N ımw ıs ı kana asumb ı ˜ ˜ ˜ ˜ ma andu ma mbaı ingı nımenenevasya, na ala me ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ na ukumu nımavinyııaa ˜ ˜ ˜ ala angı. 26 Inyw’ı mu˜ ˜ ˜ ˜ ya ıle kw ıth ıwa m uilye ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ uu, ındı mundu o na wıva ˜ ˜ ˜ ˜ ula ukwenda kwıth ıwa ˜ ˜ e m unene kat ı wenyu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ aıle kwıthıwa e muthu˜ ˜ kumi wenyu, 27 na mu˜ ˜ ˜ ˜ ndu o na wıva ula ukwe˜ ˜ nda kw ıth ıwa e mbee ˜ ˜ ˜ ˜ katı wenyu aıle kwıthıwa e ngombo yenyu. 28 O ˜ ˜ ˜ tondu Mwana wa mundu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ utaa uka k uth uk umwa, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ındı kuthukuma na kune˜ ˜ ˜ ngane thayu wake wıthı˜ we wovosyo kwondu wa ˜ aingı.” ˜ 29 Na maumıte Yeliko, ˜ ˜ ˜ ıkomano ınene yamua˜˜ ˜ tııa. 30 Na sisya! aume ˜ ˜ ˜ elı ilalinda mailyı utee ˜ wa nz ıa , na meew ’a ˜ ˜ ˜ ˜ kana Yesu nuvıtıte mee˜ tana na wasya m une˜ ˜ ˜ ˜ ne: “Mw ıa ıi, tw ıw ’ ıe

67

tei, Mwana wa Ndavi˜ ˜ ˜ ti!” 31 Indı ıkomano ya˜ ˜ makany’a yıkımea mavi˜ ˜ ndye; ındı meetana na ˜ ˜ wasya m unene m uno, ˜ ˜ ˜ makyasya: “Mwıaıi, twı˜ w’ıe tei, Mwana wa Nda˜ viti!” 32 Kwoou Yes u ˜ a ungama , ameta , na ˜ ˜ ˜ amakulya: “Mwıenda nı˜ mw ıke ata?” 33 Namo ˜ ˜ ˜ ˜ mamwıa: “Mwıaıi, twıe˜ nda metho mait u ma˜ salukw’e.” 34 Na Yesu ˜ ˜ amew’ıa tei muno, akiita metho moo, na vau kwa ˜˜ ˜ ˜ vau mambııa kwona ıngı, ˜ ˜˜ na mamuatııa. ˜ 21 Y ıla mathengeeie Yelusaleme na ma˜ ˜ ˜ vika ut uin ı wa Vethi˜ ˜ ˜˜ ˜ vake, ula w ı K ı ıman ı ˜ ˜ ˜ kya Mıthata, Yesu atu˜ ˜ ma amanyıwa make elı, ˜ ˜ 2 na amea: “Endai utu˜ ˜ ˜ inı uya wı mbee wenyu, ˜ ˜ ˜ na mwavika, n ımukwı˜ ˜ th ıa ıng’oi yovetwe na kang’oli kayo. Matha˜ syei m undetee. 3 Na ˜ ˜ ˜ ˜ mundu amukulya, mwa˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıle kumwıa, ‘Mwıaıi nu˜ ˜ kumenda.’ Mwamina ku˜ ˜ m utavya uu, vau kwa

MATHAYO 20:31–21:9

˜ ˜ ˜ ˜ vau nuk um ueka m uthi namo.” ˜ ˜ 4 Kwa w’o maundu asu ˜ ˜ meekıkie nı kana ndeto ii ˜ ˜ syaneeniwe kwısıla mwa˜ ˜ thani sy ıan ıe: 5 “Nee˜˜ na na mwııtu wa Saioni ˜ ˜ ˜ ˜ umwıe: ‘Sisya! Musumbı ˜ ˜ ˜ ˜ waku nıwukıte kwaku, nı ˜ ˜ ˜ ˜˜ muuu na ekalıle ıng’oi, ıı, ˜ kang’oli, usyao wa nya˜ ˜ ˜ mu ya kukua mıio.’” ˜ 6 Kwoou amany ıw ’a ˜ mathi na meeka o tondu ˜ ˜ Yes u wamea ıe. 7 Ma˜ ˜ muetee ıng’oi na kang’oli ˜˜ ˜ kayo, na mamailııla ngua ˜ ˜ ˜ ˜ syoo sya ıulu, na asyı˜ ˜ ˜ kalıla. 8 Na andu aingı ˜ ˜ ˜ ala maı ıkomanonı mala˜ ˜ ˜ ˜ ny’a ngua syoo sya ıulu ˜ ˜ ˜ ˜ nz ıanı, na ang ı matula ˜ ˜ mbonge sya mıtı na ma˜ ˜ ˜ ˜ lany’a nzıanı. 9 Na ıngı ˜ ˜ ˜ ıkomano yıla yaı mbee ˜ ˜ wake na ala mamuat ı˜ ˜ ıe nımaneenaa na wasya ˜ ˜ munene, makyasya: “Mu˜˜ tangııe, Mwana wa Nda˜ ˜ ˜ ˜ ˜ viti, nıtuuvoya! Nımua˜ ˜ ˜ ˜ ˜ thime ula w uk ıte ısy ı˜ ˜ twan ı ya Yeova! Muta˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ngııe, nıtuuvoya, ku ıulu ˜ muno!”

MATHAYO 21:10-22

˜ 10 Na yıla walikile Ye˜ lusaleme, andu onthe ala ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ maı nduanı ısu mavuav˜ u˜ ana , makyasya: “ U u ˜ ˜ ˜ n u u?” 11 Na ıkomano ˜ ˜ yaendeea kwasya: “ Uu ˜ ˜ nı mwathani Yesu, kuma Nasaleti ya Kalilii!” ˜ ˜ ˜ 12 Na Yesu alika ıkalu˜ ˜ nı na akuthua onthe ala ˜ mathooasya na kuthooa ˜ ˜ ˜ ˜ ıkalun ı, na ang’uthulanga mesa sya ala mavu˜ nzasya mbesa na ivıla sya ala mathooasya ma˜ ˜ ˜ vu ı. 13 Na amea: “Nı˜ ˜ ˜ ˜ k uand ık ıtwe, ‘Ny umba ˜ ˜ yakwa ıkeetwa nyumba ˜ ˜ ˜ ya mboya,’ ınd ı inyw’ ı ˜ ˜ ˜ mum ıtw’ ıte ngunga ya avutani.” 14 O namo ˜ ala maı ilalinda na syo˜ ˜ ˜ ˜ nze mooka vala uı ıkalu˜ nı, na amavosya. ˜ 15 Yıla anene ma athe˜ mbi na aandıki meewie ˜ ˜ ˜ ma und u ma k usengy’a ˜ ala weekie na tumwana ˜ ˜ tuineena na wasya mu˜ ˜ ˜ ˜ nene ıkalunı, tukyasya, ˜ ˜˜ “Mutang ııe, Mwana wa ˜ ˜ ˜ ˜ Ndaviti, nıtuuvoya!” nımathatie 16 na ma˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mwıa: “Nukwıw’a undu

68

˜ ˜ ˜ ˜ t umwana t u u t ukwa˜ sya?” Nake Yesu amea: “No mwaasoma ndeto ii, ‘Kuma makanyw’a˜ ˜ ˜ nı ma syana na tuuke˜ ˜ ˜ nge, wı mutaıe’?” 17 Na ˜ ˜ amatia vau athi nduanı ya Vethania na akomela ˜ kuu. ˜ 18 Na asyokete ndua˜ nı kwakya tene, eew’a ˜ nzaa. 19 Na oona mu˜ ˜ ˜ ˜ k uy u utee wa nz ıa na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ athi vo, ındı ndaaıthıa kı˜ ˜ ˜ ndu ate o matu, na awıa: ˜ ˜ “Ndukaasyae ıtunda o na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ yımwe ıngı.” Na mukuyu ˜ usu wooma vau kwa vau. ˜ 20 Na amanyıw’a moona ˜ uu, maseng’a na masya: ˜ ˜ “Vatonyeka ata m uk u˜ ˜ yu ukoma vau kwa vau?” ˜ ˜ 21 Nake Yes u amas u˜ ˜ ˜ ngıa, amea: “Nı w’o nı˜ ˜ ˜ ˜ ngumwıa, ethıwa mwı na ˜ ˜ ˜˜ ˜ muıkııo na mui na nzi˜ ˜ ˜ ka, o na eka kwıka undu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ neekana na mukuyu˜ uu, ˜ ˜˜ ˜˜ ˜ mukeea kııma kıı, ‘Ukıla ˜ ˜ ˜ ukalike ukanganı,’ na va˜ ˜ ˜ keethıwa uu. 22 Na syı˜ ˜ ndu syonthe ila mukavo˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ ya mwı na muıkııo, mukakwata.”

69

˜ ˜ 23 Na yıla walikile ıka˜ ˜ lunı, anene ma athembi ˜ na atumıa mooka vala ˜ ˜ ˜ ˜ uı aimanyısya na mamu˜ ˜ ˜ ˜ kulya: “Wıkaa ma und u ˜ ˜ ˜ ˜ aa na ukumu mwau? Na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nuu ukunengete ukumu ˜ ˜ usu?” 24 Na Yesu ama˜ ˜ ˜ ˜ sungıa: “O nakwa nıngu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mukulya undu umwe, na ˜ ˜ ˜ mwanzungıa, nakwa nı˜ ˜ ˜ ngumutavya n ıkaa ma˜ ˜ ˜ ˜ ˜ und u aa na uk um u ˜ ˜ mwa u: 25 Uvatiso wa ˜ Yoana waumıte va? Wau˜ ˜ ˜ ˜ mıte ıtunı kana waumıte ˜ ˜ kwa andu?”1 Na mambı˜ ˜ ıa kuneenany’a ene kwa ene, makyasya: “Twasya, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ‘Waumıte ıtunı,’ etuku˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ lya, ˜ ‘Nıkı mutaamuıkııa?’ ˜ ˜ 26 Indı twasya, ‘Waumı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ te kwa andu,’ nıtuuk ıa ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜˜ ıkomano, nundu yııkııaa ˜ kana Yoana aı mwatha˜ ni.” 27 Kwoou mam u˜ ˜ ˜ ˜ s ung ıa Yes u, mamw ıa: ˜ ˜ ˜ “Tuyısı.” Nake amea: “O ˜ ˜ nakwa ndim utavya n ı˜ ˜ ˜ ˜ kaa maundu aa na uku˜ ˜ mu mwau.”

MATHAYO 21:23-33

˜ 28 “Mw ıona ata? Ve ˜ ˜ ˜ ˜ mundu umwe waı na ana ˜ ˜ elı. Na athi kwa umwe ˜ na amw ıa: ‘Mwanawa, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ enda umunthı ukathuku˜ ˜ ˜ ˜ me muundanı wa mısavi˜ ˜ ˜ ˜ vu.’ 29 Na amusung ıa, ˜ ˜ ˜ ˜ amwıa, ‘Ndithi,’ ındı ıtina eelila na athi. 30 Na ˜ ˜ athi kwa ula wa kelı na ˜ ˜ amutavya oou. Nake usu ˜ ˜ ˜ amwıa, ‘Nınguthi, Nau,’ ˜ ˜ ˜ ınd ı ndaathi. 31 N ı ˜ ˜ ˜ wıva katı wa asu me elı ˜ weekie kwenda kwa ıthe ˜ wake?” Namo mamwıa: ˜ ˜ “Nı ula wa mbee.” Nake ˜ ˜ ˜ Yesu amea: “Nı w’o nı˜ ˜ ˜ ngumwıa kana aumıthya ma koti˜ na malwaya ma˜ ˜ kalika Usumbını wa Ngai ˜ mbee wenyu. 32 N u˜ ndu Yoana ookie aima˜ ˜ ˜ ˜ nyısya nzıa ya ulungalu, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ na m uyaamu ık ı ıa. Ind ı ˜ aumıthya ma koti na ma˜ ˜ ˜ ˜˜ lwaya nımamuıkııie, na o ˜ ˜ ˜ na mwoona uu, muyaaı˜ ˜ ˜ ˜˜ lila na ˜ kumuıkııa. ˜˜ 33 “ Ithuk ıısyei ngele˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kany’o ıngı: Kwaı mundu ˜ ˜ ˜ umwe mwene muunda, ˜ ˜ ˜ ˜ wavandie muunda wa 21:25 1 Kana “wauman ıte na ula ˜ ˜ ˜˜ ˜ mısavivu na awiııa, na andu?”

MATHAYO 21:34-46

˜ ˜ ˜ enza kıangıo kya nzavivu ˜ ˜ ˜ ˜ muundanı usu, na aaka ˜ ˜ ˜ ˜ mwako mutulu; na ındı ˜ ˜ ˜ akomboethya aımi muu˜ ˜ ˜ ˜ nda usu na athi nthı ıngı. ˜ ˜ 34 Yıla ıvinda ya ngetha ˜ ya matunda yavikie, nı˜ watumie ngombo syake ˜ ˜ ˜ kula kwı aımi ikanengwe ˜ ˜ matunda make. 35 Indı ˜ aımi moosa ngombo isu, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na ımwe mamıvua, ıngı ˜ ˜ ˜ mamyuaa, na ıng ı ma˜ m ıkimanga na mavia . ˜ 36 Na at uma ngombo ˜ ˜ ˜ ingı, mbingı kute ila sya ˜ ˜ ˜ mbee, ınd ı masy ıka ˜ oou. 37 Na m uthya ˜ at uma mwana wake, ˜ akyasya, ‘Makamunenga ˜ nda ıa mwana wakwa.’ ˜ ˜ 38 Na yıla aımi moonie ˜ mwana usu, maneenany’a ene ˜ kwa ene, ma˜ ˜ ˜ ˜ kyasya, ‘Uu nıwe ukatiı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wa muunda. Ukai tumu˜ ˜ ˜ ae nı kana twose utiıwa wake!’ 39 Kwoou ma˜ mwosa mamw ıkya nza ˜ ˜ ˜ ˜ wa muunda wa mısavivu ˜ na mam uaa. 40 Kwo˜ ˜ ˜ nd u wa uu, y ıla mwe˜ ˜ ˜ ne muunda wa mısavi˜ ˜ ˜ vu wıuka akeekana ata

70

˜ na aımi asu?” 41 Namo ˜ ˜ ˜ ˜ mamw ıa: “N und u n ı ˜ ˜ andu athuku, akamana˜ nga vyu na aikomboe˜ ˜ ˜ ˜ thya aımi angı muunda ˜ ˜ ˜ usu wa mısavivu, ala ma˜ kam unengae matunda ˜ ıvinda yamo yavika.” ˜ ˜ 42 Yes u amea: “M u˜ ˜ ˜ yaasoma uu Maandıko˜ ˜ ˜ nı, ‘Ivia yıla aki maleile, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nıyo yıtw’ıkıte˜ ıvia ınene ˜ ˜ ya kıkotonı? Ivia yu yu˜ ˜ mıte kwa Yeova, na nı˜ ˜ yausengy’a methonı ma˜ ˜ ˜ itu.’ 43 Na nıkyo k˜ ıtu˜ ˜ mi ngumwıa kana, Usu˜ ˜ mb ı wa Ngai ukooswa ˜ kuma kwenyu na uine˜ ˜ ˜ ngwa mbaı ıla ısyaaa matunda maw’o. 44 O na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıngı, mundu ula ukavalu˜ ˜ ˜˜ kıla ıvia yıı, akaanangwa. ˜ ˜ ˜ ˜ Na mundu o na wıva ula ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ yıkamuvalukıla, yıkamutumbatumba.” ˜ 45 Yıla anene ma athembi na Avalisi meewie ngelekany’o isu, mama˜ ˜ ˜ nya kana eneena ıulu woo. ˜ 46 Na o na kau n ıme˜ ˜ ˜ ˜ ndaa kumukwata, nımakı˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ aa ıkomano nundu yaıkıı˜ aa kana aı mwathani.

71

˜ ˜ ˜ 22 Na ıngı Yesu anee˜ ˜˜ na namo at um ı ı˜ te ngelekany’o, ak ı˜ ˜ ˜ mea: 2 “Usumbı wa ıtu ˜ ˜ no uelekanw’e na m u˜ ˜ sumbı waseuvisye mbo˜ ka ya m utwaano kwo˜ nd u wa mwana wake. ˜ 3 Na at uma ngombo syake ikete ala ma˜ ˜ thoketw’e mbokanı ısu ˜ ˜ ˜ ya mutwaano, ındı ma˜ ˜ yendaa kuka. 4 Na atu˜ ma ngombo ingı, akyasya, ‘Matavyei ala ma˜˜ thoketw’e at ıı: “Sisyai! ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Nınıseuvıtye kyauya kya˜ ˜ ˜ kwa kya w ıoo, n ın ı˜ ˜ ˜ th ınz ıte nza u syakwa ˜ na indo ila nou, na syı˜ ˜ ˜ ndu syonthe nısyumba˜ ˜ ˜ nıtw’e. Ukai mbokan ı ya ˜ ˜ ˜ mutwaano.”’ 5 Indı ma˜ ˜ ˜ lea kwona uu ta undu, ˜ ˜ ˜ ˜ na umwe athi muundanı ˜ ˜ ˜ ˜ wake, ula ungı viasalanı ˜ wake; 6 namo ala angı, makwata ngombo syake, ˜ ˜ maithıny’a muno na ma˜ syuaa. ˜ ˜ 7 “Na musumbı atha˜ ˜ ta muno na atuma ita syake na syoaa oaani asu ˜ ˜ na syavıvya ndua yoo.

MATHAYO 22:1-14

˜ ˜ ˜ 8 Na ındı asyıa ngombo ˜ syake, ‘Mboka ya m u˜ ˜ ˜ ˜ twaano nı nzeuvye, ındı ˜ ˜ ala meıthoketw’e mayaı˜ le. 9 Kwoou, endai nzı˜ ˜ ˜ ˜ anı ila syumıte nduanı, ˜ ˜ ˜ na muithokya mundu o ˜ ˜ ˜ na w ıva ula m ukwona ˜ ˜ oke mbokanı ya mutwaano.’ 10 Na ngombo isu ˜ ˜ syaumaala nz ıan ı na syoombany’a onthe ala ˜ syoonie, athuku na aseo; ˜ na nyumba ya mboka ya ˜ ˜ mutwaano yausua aeni.1 ˜ ˜ ˜ 11 “Yıla musumbı wa˜ likile asisye aeni, n ı˜ ˜ ˜ ˜ woonie m und u uteek ı˜ ˜ ˜ ıte ng ua ya m utwaa˜ ˜ ˜ ˜ no. 12 Na ındı amuku˜ lya: ‘We ulikangile vaa ˜ ˜ ˜ ˜˜ ata utekııte ngua ya mutwaano?’ Nake akilya ki. ˜ ˜ 13 Na m usumb ı amea ˜ ˜ athukumi make, ‘Mwovei ˜ ˜ moko na maau na mui˜ ˜ ˜ mwıkya nza k ıvindun ı. ˜ ˜ ˜˜ ˜ Vau nı vo ukaııa na kuvevetany’a maeo make.’ ˜ ˜ ˜ ˜ 14 “N und u n ı aing ı ˜ ˜ athokye, ındı ala anyuve ˜ nı anini.” ˜ 22:10 1 Kana “ala mekalıte me˜ sanı.”

MATHAYO 22:15-28

˜ ˜ 15 Na ındı Avalisi ma˜ thi k usamana vamwe ˜ ˜ ˜ ˜ und u matonya k um u˜ ˜ ˜ kwatya kw ıs ıla uneeni ˜ wake. 16 Kwoou matu˜ ˜ ma amanyıw’a moo kula ˜ ˜ ˜˜ uı vamwe na aat ııi ma kyama kya Elote, maka˜ ˜ ˜ ˜ mwıe: “Mumanyısya, nı˜ ˜ ˜ tw ıs ı uneenaa w’o, na ˜ ˜ ˜ umany ıasya ula w ’o ˜ ˜ ˜ ˜ ı ul u wa nz ıa ya Ngai, ˜ na ndwendeeasya m u˜ ˜ ˜ ˜ nd u, n und u nd usiasya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ undu mundu uilye nza. ˜ ˜ ˜ ˜ 17 Tutavye ındı, we wı˜ ˜ ˜ ˜ ona ata? Nı undu wosanı˜ ˜ ˜ te na mıao1 kuıva Kaisa˜ ˜ ˜ ˜ ˜ li koti ula waıle kuıvwa nı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kıla mundu, kana und ˜ u˜ ˜ ˜ usu ndwa ıle?” 18 Ind ı ˜ ˜ ˜ ˜ nundu Yesu nıwamanyie ˜ ˜ ˜ ˜ uthuku woo, amea: “Nıkı ˜ ˜ ˜ muundata, inyw’ı angangany’a? 19 Mbony’ei ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mbesa ıla mutumıaa ku˜ ˜ ıva koti.” Namo mamu˜ etee ndinal ı. 20 Nake ˜ ˜ ˜ amakulya: “Visa uu na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ uand ıko u u n ı sya u?” ˜ ˜ 21 Namo mamwıa: “N ı sya Kaisali.” Nake amea: ˜ ˜ ˜ ˜ 22:17 1 Kana “nı undu waıle.”

72

˜ ˜ “Munengei Kaisali sy ı˜ ndu sya Kaisali, na Ngai ˜ ˜ ˜ syındu sya Ngai.” 22 Ila ˜ ˜ meewie uu, nımaseng’ie, ˜ na mamutia mathi. ˜ ˜ 23 Na m uthenya usu Asatukai, ala maasya ˜ ˜ ˜ ˜ kana k ui uthay u ukyo, ˜ mooka , na mamw ıa: ˜ ˜ 24 “Mumanyısya, Mose ˜˜ ˜ ˜ aisye at ıı: ‘Eth ıwa mu˜ ˜ ndu nıwakw’a ate na syana , mwana-a-inyia no ˜ ˜ nginya atwae kıveti kıu kyatiwa na aisyaa sya˜ na kwondu wa mwana˜ ˜ a-inyia.’ 25 Kwaı aume ˜ ˜ m uonza masyaan ıw’e. Na wa mbee atwaana na ˜ ˜ ˜ akw’a, na n und u nda ı ˜ ˜ na mwana , k ıveti k ıu ˜ kyatiıwa mwana-a-inyia. ˜ ˜ 26 Na uu n ıw’o kwee˜ ˜ ˜ thıiwe kwa ula wa kelı ˜ ˜ na wa katatu nginya ula ˜ ˜ wa muonza. 27 Na ıti˜ ˜ ˜ ˜ na wa uu mundu muka ˜ usu akw’a. 28 Kwoou ˜ ˜ ˜ ˜ ıvinda ya uthay u ukyo, ˜ ˜ ˜ ˜ mundu muka usu akee˜ ˜ ˜ th ıwa k ıveti kya w ıva ˜ ˜ katı wa asu me muonza? ˜ ˜ ˜ ˜ Nund u onthe n ımam u˜ twaıte.”

73

˜ ˜ 29 Nake Yesu amasu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ng ıa, amea: “N ım uv ıt ı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ tye, nundu muyısı Maa˜ ˜ ˜ ˜ nd ıko o na m uy ıs ı vi˜ ˜ nya wa Ngai; 30 nundu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ uthayuukyonı aume maitwaanaa na aka maitwaa˜ ˜ ˜ wa, ındı methıawa ta ala˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıka ıtunı. 31 Na ıulu wa ˜ ˜ ˜ ˜ uthay uukyo wa akw’ u, ˜ no mwaasoma kıla Ngai ˜ ˜ wamutavisye yıla waisye: 32 ‘Nyie ninyie Ngai wa Avalaamu, na Ngai wa Isaka, na Ngai wa Yakovo’? We ti Ngai wa ala ˜ ˜ ˜ akw’u, ınd ı wa ala me ˜ ˜ ˜ thayu.” 33 Yıla ıkoma˜ ˜ no yeewie uu, nıyaseng’i˜ ˜ ˜ w’e nı nzıa yake ya kuma˜ nyısya. ˜ 34 Y ıla Avalisi mee˜ ˜ wie kana n ıwakil ıthya Asatukai, moombana va˜ ˜ mwe na mooka vala uı. ˜ ˜ ˜ 35 Na umwe woo wıs ı ˜ ˜ Mıao nesa amutata kwa ˜ ˜ ˜ ˜ k u m u k u l ya : 3 6 “ M u ˜ ˜ ˜ ˜ manyısya, nı mwıao wıva ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ula munene ıla Mıaonı?” 37 Nake amea: “‘No ngi˜ nya umwende Yeova Ngai waku na ngoo yaku ˜ yonthe, na thayu waku

MATHAYO 22:29-46

˜ ˜ w’onthe, na kılıko ˜ ˜ kyaku ˜ kyonthe.’ 38 Uu nıw’o ˜ ˜ ˜ mwıao ula munene na wa ˜ ˜ mbee. 39 Wa kelı, ula ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ uilye ta usu, nı uu: ‘No ˜ ˜ ˜ nginya umwende mutui ˜ ˜ ˜ waku o undu wıyendete.’ ˜ 40 Mıao yonthe na Ma˜ vuku ma Athani matw’ı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıkıtwe nı mıao ısu ılı.” 41 Na Avalisi momba˜ ˜ nıte vamwe Yesu ama˜ ˜ kulya: 42 “Mwı na woni ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mwau ıulu wa Klısto? We ˜ ˜ nı mwana wau?” Namo ˜ ˜ ˜ mamusungıa: “Wa Ndavi˜ ti.” 43 Nake amakulya: ˜ ˜ ˜ ˜ “Na n ık ı ınd ı Ndaviti ˜ ˜ ˜ ˜ e m uveveee umw ıt ıte ˜ ˜ ˜ ˜ Mw ıa ıi, y ıla ukwasya , ˜ ˜ 44 ‘Yeova eeie Mw ıa ıi ˜˜ ˜ wakwa atıı: “Ikala kw’o˜ ˜ konı kwakwa kwa aume ˜ nginya yıla ngaia amai˜ tha maku ungu wa nyaaı ˜ ˜ ˜ syaku”’? 45 Ethıwa ındı ˜ ˜ ˜ Ndaviti amwıtıte Mwıa˜ ˜ ıi, nı mwana wake ata?” ˜ ˜ ˜ 46 Na vaiı umwe waı ato˜ ˜ nya kuneena ndeto amu˜ ˜ ˜ sungıe, na kuma muthe˜ ˜ nya usu na k uendeea, ˜ ˜ ˜ vaiı umwe waatata ku˜ ˜ ˜ ˜ mukulya undu.

MATHAYO 23:1-15

˜ ˜ ˜ ı Yesu aneena 23 Na ınd ˜ na ıkomano na ama˜ ny ıw’a make, akyasya: ˜ 2 “Aand ıki na Avalisi ˜ ˜ ˜ nımeyoseete k ıvıla kya ˜ Mose. 3 Kwoou, ma u˜ ˜ nd u onthe ala mam u˜ tavasya, mekei na mui˜˜ ˜ ˜ ˜ maat ı ıa, ınd ı m uikeke kwosana na meko moo, ˜ ˜ ˜ ˜ nundu maundu ala ma˜ mutavasya ti mo mekaa. ˜ ˜ ˜ 4 N ımovaa m ıio m ıito ˜ ˜˜ ˜ na kumilııla ituonı sya ˜ ˜ ˜ andu, ındı mo ene maye˜ ˜ ndaa kumıkiita na kyaa. ˜ ˜ 5 Maundu onthe ala me˜ kaa, mamekaa nı kana ˜ ˜ ˜ ˜ moneke nı andu, nundu ˜ ˜ ˜ nımanenevasya tusandu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ku twa kumasuvıa tula ˜ ˜ ˜ twıthıawa na maandıko ˜ na nımanenevasya nye˜ nze sya ndiivo sya ngua ˜ syoo. 6 Mendete kw ı˜ kala vandu vala va nda˜ ˜ ˜ ˜ ıa mbokan ı na iv ılan ı sya mbee1 masinakoke˜ ˜ nı 7 na kukethaw’a ma˜ ˜ sokonı na kwıtwa Lavai1 ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nı andu. 8 Indı inyw’ ı ˜ ˜ m uiketwe Lavai, n u-

74

˜ ˜ ˜ ndu Mumanyısya wenyu ˜ ˜ nı umwe, na inyw’othe ˜ mwı ana-a-asa. 9 O na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıng ı, muikete mundu o ˜ ˜ ˜ ˜ na wıva asa wenyu ıulu ˜ ˜ ˜ wa nthı, nundu˜ Asa we˜ ˜ ˜ ˜ nyu nı umwe, Ula wı ıtu˜ ˜ nı. 10 O na muiketwe ˜ ˜ ˜ atongoi, n und u M uto˜ ˜ ngoi wenyu n ı umwe, ˜ ˜ ˜ ˜ nake nı Klısto. 11 Indı ˜ ˜ ˜ ula munene katı wenyu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ aıle kwıthıwa e muthu˜ ˜ k umi wenyu. 12 M u˜ ˜ ˜ ˜ ndu o na wıva ula wınenevasya akanyivw’a, na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mundu o na wıva ula wınyivasya akanenevw’a. ˜ 13 “Kyeva nı kwenyu ˜ aandıki na Avalisi, anga˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ngany’a! nundu n˜ ımusiıı˜ ˜ ˜ aa andu kulika Usumbı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nı wa ıtu; nundu inyw’ı ˜ ˜ ene muiulika, na ala me˜ ˜ ˜ kwenda kulika muimetı˜ kılasya. 14 1—— ˜ 15 “Kyeva nı kwenyu ˜ aandıki na Avalisi, anga˜ ˜ ˜ ˜ ngany’a! nıkwıthıwa nı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ m uthy u ukaa ukangan ı

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 23:14 1 Musoa uu wı Mbivilianı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ imwe, ındı uyonekaa nthını wa 23:6 1 Kana “ila nzeo.” 23:7 mavuku amwe ma tene ma Mbi˜ ˜ 1 Kana “Mumanyısya.” vilia.

75

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na nth ı ny um u m uk ı˜ ˜ ˜ mantha m und u umwe ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ mualyule muıkııo wake, ˜ ˜ ˜ ˜ na mwamualyula mumu˜ ˜ ˜ ˜ tw’ıkıthasya mundu wa˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıle Ngiena1 kundu kwılı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kwı undu inyw’ı mwaıle. ˜ 16 “Kyeva nı kwenyu atongoi ilalinda , ala ˜ ˜ mwaasya, ‘Eth ıwa m u˜ ˜ ˜ ndu o na wıva akeevı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ta na ıkalu, usu ti undu, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ındı ula ukevıta na thaa˜ ˜ ˜ ˜ ˜ vu ula wı ıkalunı no ngi˜ ˜ ˜ nya eanısye wıvıto wake.’ ˜ 17 Inyw’ı ndia na ilali˜ ˜ ˜ nda! Kyo kıla kınene nı ˜ ˜ ˜ kyau, nı thaavu kana nı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıkalu yıla yıtumaa u thaa˜ ˜ ˜ ˜ vu wıthıwa wı mutheu? ˜ ˜ ˜ 18 O na ıng ı, ‘Eth ıwa ˜ ˜ ˜ ˜ mundu akeevıta na k ı˜ ˜ ˜ thembeo, usu ti und u, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ındı ula ukevıta na nthe˜ ˜ ˜ mbo ıla y ı k ıthembeo˜ ˜ n ı, no nginya ean ısye ˜ ˜ ˜ wıvıto wake.’ 19 Inyw’ı ˜ ˜ ˜ ilalinda! Kıla kınene nı ˜ ˜ kyau, nı nthembo kana ˜ ˜ ˜ ˜ nı kıthembeo kıla kıtu˜ ˜ ˜ ˜ maa ı nthembo yıthıwa yı

MATHAYO 23:16-25

˜ ntheu? 20 Kwondu wa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ uu, mundu o na wıva ula ˜ ˜ weev ıta na k ıthembeo ˜ ˜ ethıawa eevıta nakyo va˜ ˜ mwe na kyonthe kıla kı ˜ ˜ vo; 21 na mundu o na ˜ ˜ ˜ ˜ wıva ula weevıta na ıka˜ ˜ ˜ lu, ethıawa eev ˜ ıta ˜ nayo vamwe na Ula wıkalaa ˜ ˜ ˜ nthını wayo; 22 na mu˜ ˜ ˜ ˜ ndu o na wıva ula weevı˜ ˜ ˜ ta na ıtu, ethıawa eevıta ˜ ˜ ˜ ˜ na kıvıla kya usumb ˜ ı kya ˜ ˜ Ngai vamwe na Ula ukı˜ kalıle. ˜ 23 “Kyeva nı kwenyu ˜ aandıki na Avalisi, anga˜ ˜ ˜ ˜ ngany’a! nıkwıthıwa nı˜ mumasya k ılungu kya ˜ ˜ ıkumi kya mindi, anisi, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na kumini, ındı nımuvu˜˜ ˜ ˜ thııasya maundu mane˜ ˜ ne ma ıla M ıao, namo ˜ ˜ ˜ nı, usili wa katı, na tei, ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ na uıkııku. Nı undu wa ˜ ˜ ˜ vata kwıka maundu asu, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ındı muteuvuthıısya ma˜ ˜ ˜ undu ala angı. 24 Ato˜ ngoi ilalinda, ala musu˜ ˜ ˜ ˜ ngaa umuu ındı muime˜ lya ngamıle! ˜ 25 “Kyeva n ı kwe˜ 23:15 1 Sisya Maelesyo ma nyu aand ıki na Avali˜ ˜ si, angangany’a! nundu Ndeto.

MATHAYO 23:26-36

˜ ˜ muthambasya k ıkombe ˜ ˜ ˜ ˜ na ısaani nza, ındı nthı˜ ˜ ˜ nı syusıe ıtomo na we˜ ndi muthonoku. 26 We ˜ ˜ Muvalisi kılalinda, amba ˜ ˜ kuthambya kıkombe na ˜ ˜ ˜ ˜ ısaani nthını, na ikeethı˜ wa syı ntheu nza. ˜ 27 “Kyeva nı kwenyu ˜ aandıki na Avalisi, anga˜ ˜ ˜ ngany’a! nundu muvw’a˜ ˜ nene na mbua ivakıtwe ˜ sokaa, ila syonekaa syı ˜ ˜ ˜ ˜ mbanake nza ındı nthını ˜ ˜ ˜ ˜ syusıe mavındı ma andu ˜ ˜ akw’u na mıthemba yo˜ nthe ya uvuku. 28 O ta ˜ ˜ uu, nza andu mamwonaa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mwı alungalu, ındı nthını ˜ musıe wangangany’a na ˜ ˜ ˜ utuli wa mıao. ˜ 29 “Kyeva nı kwenyu ˜ aandıki na Avalisi, anga˜ ˜ ngany ’a! n und u mwa˜ ˜ kaa t uvul ı twa athani ˜ na kwanakavya mb ua ˜ sya ala alungalu, 30 na ˜ ˜ m ukyasya , ‘ Ta keth ı˜ ˜ ˜ ˜ wa ithyı twaı thayu ıvi˜ ˜ nda ya aa-umae maitu, ˜ ˜ ˜ tuyıth ıwa twaakwatana ˜ ˜ namo kwıtıkya nthakame ya athani.’ 31 Kwoou, ˜ ˜ ˜ ˜ muendeee kumya ukusı

76

˜ ˜ ˜ ˜ ıulu wenyu ene kana mwı ana ma ala mooaie atha˜ ˜ ni. 32 Kwoou ındı, mi˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ nuk ılıılyai k ıla kyambı˜ ˜ ˜ l ılw’e n ı aa- umae menyu. ˜ 33 “Nzoka, usyao wa ˜ ˜ nzoka mbai, mukakıa ata ˜ ˜ ˜ usilılo wa kwıkw’a Ngi˜ ˜ enanı?1 34 Kwondu wa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kıtumi k ıu, nıngumutu˜ ˜ ˜ mıa athani na andu oı ˜ ˜ na amanyısya ma andu. ˜ Amwe moo mukamoaa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na angı muimoaıa mıtı˜ ˜ ˜ ˜ nı, na angı mukamavu˜ ˜ ıa masinakokenı menyu ˜ ˜ na k umath ıny’a kuma ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndua ımwe kuthi ıla ıngı, ˜ 35 nı kana nthakame yo˜ ˜ nthe ya ala maı alunga˜ ˜ ˜ ˜ ˜ lu y ıth ıwe ıulu wenyu, kuma nthakame ya Ave˜ ˜ ˜ ˜ ˜ li ula waı mulungalu kuvika nthakame ya Nzekalia mwana wa Valakia, ˜ ˜ ˜ ˜ ula mwamuaıe kat ı wa ˜ ˜ vala vandu vatheu na kı˜ ˜ thembeo. 36 Nı w’o nı˜ ˜ ˜ ˜ ng umw ıa , ma und u aa onthe makakwata nzya˜ wa ıno. 23:33 1 Sisya Maelesyo ma Ndeto.

77

37 “Yelusaleme, Yelu˜ ˜ saleme, we ula w u˜ aaa athani na kumakimanga na mavia ala ˜ ˜ ˜ mat um ıtwe kwake—n ı ˜ mavinda meana ata nı˜˜ ˜ thııtwe ndyenda kumbany’a syana syaku vamwe ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ o undu nguku yumbana˜ sya tuswii twayo nthwa˜ ˜ ˜ ˜ un ı syayo! Ind ı inyw’ ı ˜ ˜ ˜ ˜ muyaaıtık ıla. 38 Sisya! ˜ ˜ ˜ Nyumba yenyu nıtiıtwe ˜ ˜ ˜ ˜ yı nthei. 39 Nundu nı˜ ˜ ˜ ng umw ıa kana m uika˜ ˜ mbona ıngı nongi kuma ˜ ˜ yu nginya yıla mukasya, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ‘Nı muathime ula wukıte ˜ ˜ ˜ ısyıtwanı ya Yeova!’” ˜ ˜ ˜ u aumıte ıka24 Na˜ Yes ˜ ˜ lunı, amanyıw’a ma˜ ˜ ˜ ke mooka vala u ı n ı kana mamwony’e myako ˜ ˜ ya ıkalu. 2 Nake amea: ˜ ˜ ˜ ˜ “N ım ukwona sy ınd u ii ˜ ˜ ˜ syonthe? Nı w’o nıngu˜ ˜ ˜ ˜ mwıa, vaa vaiı ıvia yıka˜ ˜ ˜ ˜ ˜ tiwa nongi ıulu wa yıngı ˜ ˜ yıla yıtakaombowa.” ˜ ˜˜ ˜ 3 Na ekal ıte K ı ıman ı ˜ ˜ kya Mıthata, amanyıw’a ˜ ˜ make mooka vala uı nza˜ ˜ ma na mamwıa: “Tuta-

MATHAYO 23:37–24:9

˜ ˜ vye maundu aa makee˜ ˜˜ ˜ thıwa ındıı, na wonany’o ˜ ˜ ˜ ˜ nı wıva wa kwıthıwa vo1 ˜ ˜ ˜ kwaku, na wa muminukı˜ ˜˜ lyo wa ıvinda yıı?”1 ˜ ˜ ˜ 4 Yes u ung ıa , ˜ ˜ amas ˜ ˜ ˜ amea: “Isuvıei mundu o ˜ na wıva ndakamwasye, ˜ ˜ ˜ 5 nundu aingı makooka ˜ ˜ ˜ ısyıtwanı yakwa, makya˜ sya, ‘Nyie ninyie Klısto,’ ˜ na makamasya aing ı. ˜ ˜ ˜ ˜ 6 Na mukeew’a ıulu wa ˜ ˜ makau na kuwetangwa ˜ ˜ kwa makau. Muikatele˜ ˜ me, nundu no nginya ma˜ ˜ ˜ ˜ ˜ und u asu mek ıke, ınd ı ˜ ˜ ˜ ˜ muthya nduketh ıwa wı ˜ muviku. ˜ ˜ ˜ ˜ 7 “Nundu mba ı ıkoo˜ ˜ ˜ ˜ ˜ k ıl ıla mba ı na usumb ı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ukook ıl ıla usumb ı, na ˜ ˜ ˜ k ukeeth ıwa unyivu wa ˜ ˜ lıu na ithingitho sya nthı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kuu na kuu. 8 Maundu ˜ ˜ ˜ asu onthe nı mwambılılyo wa woo. ˜ ˜ 9 “Na andu makamu˜ ˜ nengane muth ınw’e na ˜ ˜ makam uaa , na m uka˜ ˜ menwa nı mbaı syonthe ˜ ˜ ˜ ˜ nundu wa ısyıtwa yakwa. 24:3 1 Sisya Maelesyo ma Ndeto.

MATHAYO 24:10-25

˜ 10 O na aing ı makalu˜ ˜ ˜ ˜ lutıka, na mundu akavu˜ ˜ ˜ ˜ nyanıa ula ungı na ma˜ ˜ ˜ kamenana mundu na ula ˜ ˜ ung ı. 11 Na athani ai˜ ˜ ˜ ˜ ngı ma uvungu makoo˜ k ıla na makamasya ai˜ ˜ ˜ ng ı; 12 na n und u wa ˜ ˜ kwongeleka kwa ut uli ˜ wa mıao, wendo ˜ wa ai˜ ˜ ˜ ˜ ngı ukavoa. 13 Indı ula ˜ ˜˜ ˜ ˜ ukomıısya1 kuvika mu˜ ˜˜ thya, usu akatang ııwa. ˜ ˜ ˜ ˜ 14 Na uvoo uu museo ˜ ˜ ˜ wa Usumbı ukatavanw’a ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nthı yonthe wıthıwe uku˜ ˜ sı kwa mbaı syonthe, na ˜ ˜ ˜ ˜ ındı muthya uivika. ˜ ˜ 15 “Kwoou yıla muko˜ ˜ ˜ na uthatyo ula uetae wa˜ ˜ ˜ ˜ nangıko uungamıte vala ˜ ˜ vandu vatheu, o tondu mwathani Ndanieli wa˜ ˜ wetie (ula usomaa na˜ ˜ ˜ tumıe umanyi), 16 eka ˜˜ ˜ ala me Yutia mambııe ku˜˜ ˜ ˜ ˜ kııa iımanı. 17 Na mu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nd u ula w ı ny umban ı ˜ ˜ ˜ ı ul u ndakatheee kwo˜ ˜ ˜ ˜ sa sy ınd u ny umban ı ˜ ˜ ˜ yake, 18 na ula wı mu˜ ˜ ˜ undanı ndakasyoke mu˜ ˜ ˜˜ 24:13 1 Kana “ula wumııasya.”

78

˜ ˜ syı kwosa ngua yake ya ˜ ˜ ˜ ˜ ıulu. 19 Kyeva nı kwa ˜ aka ala makethıwa me ˜ aito na ala maketh ıwa ˜ ˜ mayongya m ıthenyan ı ˜ ˜ ısu! 20 Endeeai kuvoya ˜ ˜ ˜ nı kana maundu asu mai˜ ˜ kethıwe ıvinda ya mbevo ˜ kana muthenya wa Sava˜ ˜ ˜ ˜ to; 21 nundu kukeethı˜ ˜ ˜ ˜ wa thına munene utaaı˜ ˜ ˜ th ıwa kuma mwambıl ı˜ ˜ lyo wa nthı kuvika o na ˜ ˜ ˜ ˜ yu, na ndukethıwa ıngı. ˜ 22 Kwa w’o, ta kethıwa ˜ ˜ ˜ mıthenya ısu ndyaakuvı˜ ˜ ˜˜ vw’a, kuivıta mwıı o na ˜ ˜ ˜ ˜ w ıva; ınd ı kwond u wa ˜ ˜ ala anyuve, mıthenya ısu ˜ ˜ ıkakuvıvw’a. ˜ ˜ ˜ 23 “Na ethıwa mundu ˜ ˜ o na wıva akamwıa, ‘Si˜ syai! Kl ısto e vaa ,’ ˜ ˜ ˜ kana, ‘E vaya!’ muikaıkı˜ ˜ ˜ ˜ ıe. 24 Nundu andu me˜ ˜ ˜ kwıyıta Klısto na atha˜ ˜ ˜ ni ma uv ung u makau˜ m ıla na makeeka sya˜ ˜ ma nene na maundu ma ˜ ˜ usengy’o nı kenda ma˜ sye andu, na vatonyeka, o na ala anyuve. 25 Si˜ ˜ ˜ syai! nınamukany’a kwı

79

˜ tene. 26 Kwoou ethıwa ˜ ˜ andu makamwıa, ‘Sisyai! ˜ ˜ ˜ E weunı,’ muikaumaale; ˜ ˜ ˜ ‘Sisyai! E t us umban ı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ twa nthını,’ muikaık ııe. ˜ ˜ ˜ ˜ 27 Nundu o tondu uti˜ ˜ ˜ si utisaa kuma wumılonı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wa syua nginya uthuılonı ˜ ˜ ˜ wa syua, now’o kwıthıwa ˜ vo1 kwa Mwana wa mu˜ ˜ ˜ ˜ nd u k uketh ıwa k uilye. ˜˜ ˜ 28 Vala kimba kıı, vau nı ˜ ˜ ˜˜ vo ndiu˜ syumbanııaa. ˜ ˜ ˜ 29 “Ivinda ıkuvı ıtina ˜ ˜ wa th ına wa m ıthenya ˜ ˜ ˜ ˜ ısu, syua yıkamesya kı˜ vindu, na mwei ndukaumya kyeni kyaw’o, na ˜ ndata ikavaluka kuma ˜ ˜ ˜ ıtunı, na mavinya ma ıtu˜ nı makathingithangw’a. ˜ 30 N ıvo wonany’o wa ˜ ˜ ˜ Mwana wa mundu wıone˜ ˜ ˜ ka ıtunı, na mbaı syonthe ˜ ˜ ˜ sya nthı ikeekunanga nu˜ ndu wa kyeva, na ma˜ ˜ koona Mwana wa mundu ˜ ok ıte na mathweo ma ˜ ˜ ˜ ıtunı e na vinya na utheu ˜ ˜ m utisu m uno. 31 Na ˜ ˜ akatuma alaıka make na

MATHAYO 24:26-37

˜ ˜ wasya mut ulu wa soo, na makamombany’a ala ˜ anyuve kuma ngal ıko ˜ ˜ inya sya nthı,1 kuma mu˜ ˜ ˜ thya umwe wa ıtu kuvika ˜ ˜ ˜ ˜ muthya ula ungı. ˜ ˜ 32 “Yu ımanyısyei kumana na ngelekany’o ya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mukuyu: Tuuvonge twaw’o twamina kwololoa ˜ na twathongoosya matu, ˜ ˜ ˜ n ım umanyaa kana ıvi˜ ˜ nda ya mbua n ıy ı˜ thengeee. 33 O ta uu, ˜ o nenyu mwoona mau˜ nd u asu onthe, ma˜ ˜ nyai kana e vakuvı muo˜ ˜ ˜ ˜ monı. 34 Nı w’o nıngu˜ ˜ mwıa kana nzyawa ıno ˜ ˜ ndıkavıta nongi nginya ˜ ˜ ˜ maundu ˜asu onthe mekı˜ ˜ ke. 35 Itu na nthı ikavı˜ ˜ ta, ındı ndeto syakwa ii˜ kavıta nongi. ˜ ˜ ˜ ˜ 36 “Na ıulu wa muthe˜ ˜ ˜ nya usu na saa usu, vaiı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mundu wısı, o na alaıka ˜ ˜ ma ıtunı, o na Mwana, ˜ ˜ ate o Asa. 37 Nundu o ˜ ˜ ˜ tondu mıthenyanı ya Noa ˜ ˜ kwailye, now’o kwıthıwa

24:27 1 Sisya Maelesyo ma 24:31 1 Ndeto kwa ndeto, “iseve Ndeto. inya.”

MATHAYO 24:38-50

˜ vo1 kwa Mwana wa mu˜ ˜ ˜ ˜ nd u k uketh ıwa k uilye. ˜ ˜ ˜ ˜ 38 Nundu o tondu mı˜ ˜ thenyan ı ısu kwailye, ˜ ˜ ˜ ˜ mbua ya kıw’u kingı ıta˜ ˜ namba kua, andu makı˜ ˜ ya na makınyw’a, aume ˜ makıtwaana na aka ma˜ ˜ kıtwawa, nginya muthe˜ nya ula Noa walikile nga˜ lawanı, 39 na mayaao˜ ˜ ˜ ˜ na uu ta undu nginya yıla ˜ ˜ ˜ mbua ya kıw’u kingı yookie na yamamina onthe, ˜ ˜ now’o kwıthıwa vo kwa ˜ ˜ ˜ Mwana wa m und u k u˜ ˜ keth ıwa k uilye. 40 Na ˜ ˜ ˜ a ume el ı makeeth ıwa ˜ ˜ ˜ ˜ muundanı; umwe akoo˜ ˜ ˜ swa na ula ungı aitiwa. ˜ ˜ 41 Aka elı makeethıwa ˜ ˜ ˜ ˜ maithi ıa ıvian ı y ımwe; ˜ ˜ umwe akooswa na ula ˜ ˜ ung ı aitiwa. 42 Kwoou ˜ ˜˜ ˜ endeeai kusyaıısya, nu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nd u m uy ıs ı n ı m uthe˜ ˜ ˜ nya wıva Mwıaıi wenyu ˜ ukoka.˜ ˜ ˜ ˜ 43 “Indı manyai undu ˜ ˜ ˜ uu: Ta kethıwa mwene ˜ ˜ ˜ ˜ nyumba nıweesı kıng’ei

80

˜ ˜ ˜ ˜ kıuka saa siana utuku,1 ˜˜ ekala asyaıısye na ndae˜ ˜ ˜ ka nyumba yake ıtulwe. ˜ ˜ 44 Kwondu wa uu, o ne˜ ˜ ˜ ˜ nyu ıthıwai mwıyumba˜ ˜ ˜ nıtye nundu Mwana wa ˜ ˜ ˜ ˜ mundu akooka ısaa yıla ˜ ˜˜ mutataııe. ˜ ˜ ˜ ˜ 45 “Nuu ındı ngombo ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ ndıkııku na mbuı ıla vwa˜ ˜ na wayo wamınyuvie nı ˜ ˜ ˜ ˜ kana ıungamıe andu ma ˜ ˜ nyumba yake, na kuma˜ ˜ ˜ nengae l ıu ıvinda y ıla ˜ ˜ ya ıle? 46 Ngombo ısu ˜ ˜ ˜ ˜ ıkeethıwa na utanu ethıwa vwana wayo ooka ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ akam ıth ıa ıy ıka uu! ˜ ˜ ˜ ˜ 47 N ı w’o n ıng umw ıa, ˜ ˜ ˜ ˜ akam ınyuva ı ungam ıe ˜ ˜ syındu˜ syake syonthe. ˜ ˜ 48 “ Ind ı ngombo ısu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıkesa kwıthıwa yı nthuku ˜ ˜ na ıkyasya ngoonı yayo, ˜ ˜ ‘Vwana wakwa n ukw ı˜ ˜ kalanga ay ısa k uka ,’ ˜ ˜˜ ˜ ˜ 49 na ıyamb ı ıa k uv ua ˜ ˜ ngombo ila ingı, na kuya ˜ na kunyw’a na athengi, 50 vwana wa ngombo ˜ ˜ ˜ ısu akooka muthenya ula

˜ 24:37 1 Sisya Maelesyo ma 24:43 1 Ndeto kwa ndeto, “usya˜˜ Ndeto. ıısyo wa keana.”

81

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıtataıe na ısaa yıla ıte˜ ˜ ˜ sı, 51 na akamıthıny’a ˜ ˜ muno1 na akamıkya vamwe na angangany’a. Na ˜ ˜ ˜˜ ˜ vau nı vo ıkaııa na kuvevetany’a maeo mayo. ˜ ˜ ˜ 25 “˜ Usumbı wa ıtu ˜ no uelekanw’e na eıtu1 ˜ ˜ ık umi ala moosie taa ˜ syoo na mathi k utha˜ ˜ ua mutwaani. 2 Atano ˜ maı atumanu, na atano ˜ ˜ ˜ maı oı. 3 Ala maı atu˜ manu nımakuie taa syoo ˜ ˜ ınd ı mayaakua mauta, ˜ ˜ ˜ 4 namo ala maı oı nımakuie taa vamwe na ma˜ ˜ ˜ uta me isuvanı. 5 Yıla ˜ m utwaani wekalangile ˜ ˜ ate k uka, onthe n ıma˜˜ mb ı ıie kwombosya na ˜ ˜ makoma. 6 Na utuk u ˜ ˜ ˜ kat ı n ıveew’ ıkie wasya ˜ ˜ ˜ m unene ukyasya: ‘Mu˜ ˜ ˜ twaani nıwukıte! Umaa˜ ˜ ˜ lai m um utha ue.’ 7 Na ˜ ˜ ˜ ınd ı ala e ıtu onthe ˜ ˜ maamuka na maseuvya taa syoo. 8 Ala atuma24:51 1 Ndeto kwa ndeto, “aka˜ ˜ ˜ mıtilany’a.” 25:1 1 Ualyulo wa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ndeto ya Kıkiliki ıla ıtumııtwe ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ vaa nı: “Mundu muka utaakoma ˜ ˜ ˜ na munduume.”

MATHAYO 24:51–25:15

˜ ˜ nu meea ala oı, ‘Tuole˜ ˜ lei mauta , n und u taa ˜ ˜ ˜ situ ikilyı kuvoa.’ 9 Ala ˜ ˜ ˜ o ı mamas ung ıa , ma˜ ˜ mea: ‘Nıvatonyeka uke˜ ˜ thıa ala twı namo ma˜ ˜ ˜ ˜ yıanıte kwondu witu na ˜ kwondu wenyu. Kwoou ˜ no muthi kwa ala mate˜ ˜ saa nı kana mukathooe menyu.’ 10 Na maende˜ ˜ te k uthooa, m utwaani ˜ avika. Na eıtu ala mee˜ ˜ yumbanıtye malika nake ˜ ˜ mbokan ı ya mutwaano ˜ na m ˜ uomo wavingwa. ˜ 11 Itina wa vau, e ıtu ˜ ˜ ala ang ı n ımookie na ˜˜ ˜ ˜ mambııa kwıtana, ‘Mu˜ ˜ twaani, Mutwaani, tuvi˜ ˜ ˜ nguıe!’ 12 Nake amasu˜ ˜ ˜ ngıa, amea, ‘Nımutavya ˜ ˜ w’o, nyie ndimwısı.’ 13 “Kwoou, endeeai ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ k usya ı ısya, n und u mu˜ ˜ ˜ ˜ yısı muthenya usu kana ˜ saa usu. ˜ ˜ ˜ ˜ 14 “Usumbı wa ıtu ui˜ ˜ ˜ lye ta mundu waı vaku˜ ˜ ˜ ˜ ˜ vı kuthi nthı ıngı na eeta ngombo syake na aiti˜ ˜ ˜ ˜ ıa syındu ila waı nasyo. 15 Na anenga ngombo

MATHAYO 25:16-26

82

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ sy ınd un ı nini. N ıngu u˜ ˜ ˜ tw’ ık ıthya m unene wa ˜ ˜ ˜ ˜ syındu mbingı. Lika uta˜ nun ı wa vwana waku.’ ˜ 22 Nayo ıla yanengetwe ˜ talendi ilı yooka mbee ˜ wake na yamwıa, ‘Vwa˜ na, wanengie talendi ilı; ˜ ˜ ˜ ˜ sisya, nıngwatıte ingı ilı.’ 23 Nake vwana wayo ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ amıtavya atıı: ‘Nıwık ıte nesa, ngombo nzeo na ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ nd ık ı ıku! Una ı m u ık ı ı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ku syındunı nini. Nıngu˜ ˜ ˜ ˜ utw’ıkıthya munene wa ˜ ˜ ˜ ˜ syındu mbingı. Lika uta˜ nunı wa vwana waku.’ ˜ 24 “Na m uthya ngo˜ mbo ıla yanengiwe ta˜ lendi ımwe yooka mbee ˜ wake na yamwıa: ‘Vwa˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na, n ınees ı w ı m und u ˜ mwetu, ukethaa vala ˜ ˜ utaavanda na umba˜ ˜ ˜ ˜ nasya vala utaa ul uk ı˜ ˜ lya. 25 Na n und u wa ˜ ˜ uu, nakıa na nathi ne˜ ˜ nzıa talendi yaku mutha˜ ˜ ngan ı. Kwata ı kyaku.’ 26 Nake vwana wayo ˜ ˜ ˜ ˜˜ amısungıa atıı: ‘Ngombo ˜ ˜ ˜ ˜ na ndulu, aı nı25:15 1 Talendi ımwe ya Akili- nthuku ˜ ˜ ˜ ˜ ki yaı kılo 20.4. 25:18 1 Ndeto wees ı n˜ ıkethaa ˜ vala ndavand ıte na numbakwa ndeto, “vetha.”

˜ ˜ ˜ ımwe talendi1 itano, ıngı ˜ ˜ ˜ ˜ am ınenga il ı, na ıng ı ˜ ˜ ˜ amınenga ımwe, na kıla ˜ ˜ ımwe amınengae kwosa˜ na na utonyi wayo, na ˜ ˜ ˜ athi nthı ıngı. 16 Na o ˜ ˜ ˜ ˜ mıtukı, ngombo ıla yanengiwe talendi itano ya˜ thi yak una viasala na˜ syo na yakwata ingı ita˜ no. 17 O ta uu, nayo ˜ ˜ ıla yanengiwe il˜ ı yakwa˜ ˜ ˜ ta ingı ilı. 18 Indı ngo˜ ˜ mbo ıla yanengiwe ımwe ˜ yathi yenza ıima, na yavitha mbesa1 sya vwana wayo. ˜ ˜ ˜ 19 “Itina wa ıvinda yıasa vwana wa ngombo ˜ isu ooka na eeka ısavu ˜ vamwe nasyo. 20 Na ıla yanengetwe talendi itano yooka mbee wake na ˜ yaete talendi ingı itano na yasya, ‘Vwana, wanengie talendi itano; sisya, ˜ ˜ ˜ n ıngwat ıte ing ı itano.’ 21 Nake vwana wayo ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ amıtavya atıı: ‘Nıwık ıte nesa, ngombo nzeo na ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ndıkııku! Unaı muıkııku

83

˜ ˜ ˜ nasya vala ndaulukılye? ˜ ˜ ˜ ˜ 27 Eth ıwa n ıwees ı uu, ˜ waaıle kwia mbesa1 sya˜ kwa vengi, nı kana nooka nose ila syakwa va˜ mwe na usyao. 28 “‘Kwoou, osai tale˜ ˜ ˜ ndi ıla wı nayo na mui˜ ˜ ˜ mınenga ula wı na ta˜ ˜ ˜ ˜ lendi ıkumi. 29 Nundu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kıla mundu wı na kındu ˜ akongeleelwa, na ay ı˜ ˜ ˜ ˜ th ıwa na mbing ı. Ind ı ˜ ˜ ˜ ˜ ula ute na kındu, o na ˜ ˜ kıla wı nakyo akavenwa. ˜ ˜ 30 Kwoou mıkyei nza kı˜ ˜ ˜ vindunı ngombo ıno ıta˜ ˜ ˜˜ tethya. Vau nı vo ıkaııa ˜ na k uvevetany’a maeo mayo.’ ˜ 31 “ Y ıla Mwana wa ˜ ˜ ˜ ˜ m und u ukoka utheu˜ ˜ nı wake mutisu vamwe ˜ na ala ıka onthe, ake˜ ˜ ˜ ˜ kala nth ı k ıvılan ı kya˜ ˜ ke k ıtheu kya usu˜ ˜ mb ı. 32 Na mba ı syonthe ikoombanw’a mbee wake, nake akavatha˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ny’a andu o undu muıthi ˜ uvathanasya malondu na

MATHAYO 25:27-38

˜ mbui. 33 Na akaia ma˜ londu kw’okon ı kwake ˜ ˜ kwa aume, na mbui kw’o˜ konı kwake kwa aka. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 34 “Nıvo ındı Musumbı ˜ ukamea ala me kw’o˜ ˜ kon aume: ˜ ı kwake kwa ˜ ˜ ‘ Ukai inyw’ ı ala m ua˜ ˜ thim ıtwe n˜ ı Asa wa˜ ˜ kwa, osai Usumb ı ula ˜ ˜ waseuviw’e kwondu we˜ ˜ nyu kuma mwambılılyo ˜ ˜ ˜ ˜ wa nthı. 35 Nundu naı na nzaa na mwanenga ˜ ˜ ˜ kyauya; naı na wauni na ˜ mwanenga kya unyw’a. ˜ ˜ Naı mueni na mwantho˜ ˜ kya nesa; 36 na ı m u˜ thei1 na mwambw ’ ı˜ ˜ ˜ ka ngua. Naı muwau na ˜ ˜ mwooka k unzisya. Na ı ˜ yela na mwooka kumbo˜ na.’ 37 Namo ala alu˜ ˜ ˜ ngalu makam us ung ıa ˜ ˜ ˜ kwa ndeto ii: ‘Mwıaıi, nı ˜ ˜˜ ˜ ınd ı ı twakwonie wı na ˜ nzaa na twaunenga kya˜ ˜ ˜ uya, kana wı na wauni na ˜ ˜ twa unenga kya unyw’a? ˜ ˜ ˜˜ 38 N ı ınd ı ı twakwonie ˜ ˜ ˜ wı mueni na twauthokya

˜ ˜ 25:27 1 Ndeto kwa ndeto, “ve- 25:36 1 Kana “naı na ngua ya ˜ ˜ tha.” nthını yoka.”

MATHAYO 25:39–26:6

˜ ˜ nesa, kana w ı m uthei ˜ ˜ na twa unenga ng ua? ˜ ˜ ˜˜ 39 N ı ınd ı ı twakwonie ˜ ˜ ˜ wı muwau kana wı yela ˜ na twooka k ukwona?’ ˜ ˜ 40 Na Musumbı akama˜ ˜ ˜ ˜ s ung ıa na k umea, ‘N ı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ w’o nıngumwıa, o undu ˜ mweekie umwe wa aa anini ma ana-a-asa makwa, ninyie mweekie.’ ˜ ˜ 41 “Na ındı akamea ala ˜ me kw’okonı kwake kwa ˜˜ ˜ aka: ‘Umai vaa nıı inyw’ı ˜ ˜ aumanıe, endai mwakinı ˜ ˜ wa tene na tene ula use˜ ˜ ˜ uvıw’e Ndevili na alaıka ˜ make. 42 Naı na nzaa ˜ ˜ na m uyaanenga kya u˜ ˜ ya , na ı na wa uni na ˜ ˜ muyaanenga kyaunyw’a. ˜ ˜ ˜ 43 Na ı m ueni, na m u˜ yaanthokya nesa; na ı ˜ ˜ muthei na muyaanenga ˜ ˜ ˜ ˜ ngua; naı muwau na naı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ yela, ındı muyaauka kumbona.’ 44 Namo ma˜ ˜ ˜ kamusungıa kwa ndeto ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ii: ‘Mwıaıi nı ındıı twa˜ kwonie wı na nzaa kana ˜ ˜ ˜ ˜ wı na wauni kana wı mu˜ ˜ eni kana wı muthei kana ˜ ˜ ˜ wı muwau kana wı yela ˜ ˜ na twaema kuutethya?’

84

˜ ˜ 45 Nake akamas ung ıa, ˜ ˜ ˜ ˜ ak ımea: ‘Nı w’o nıngu˜ ˜ ˜ mw ıa, o und u mwalei˜ ˜ ˜ le kumwıka umwe wa aa anini ma ana-a-asa ma˜ kwa, ninyie mwaleile ku˜ mb ıka.’ 46 Asu maka˜ ˜ thi wanangıkonı wa tene ˜ ˜ ˜ na tene, ındı ala alunga˜ ˜ lu makalika thayunı wa tene na tene.” ˜ ˜ ku26 Na Yesu amina ˜ ˜ neena maundu asu ˜ onthe, amea amanyıw’a ˜˜ ˜ ˜ ˜ make at ı ı: 2 “N ımw ıs ı ˜˜ ˜ kana Vasaka y ı ıth ıwa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mıthenya ılı yuk ıte, na ˜ ˜ Mwana wa mundu akane˜ ˜ ˜ ˜ nganwe oaıwe mutını.” ˜ ˜ 3 Na ınd ı anene ma ˜ athembi na atumıa moo˜ ˜ mbanıa nza kwa muthe˜ ˜ mbi m unene ula weetawa Kaiava, 4 na ma˜ samana vamwe nı kana ˜ ˜ ˜ mamukwate Yesu matu˜˜ ˜ ˜ ˜ mııte uı na maimuaa. ˜ ma ˜ ˜ ˜ 5 Ind ı masya: “T uimu˜ kwata ıvinda ya mboka, ˜ ˜ ˜ nı kana andu maikambı˜ ısye ithokoo.” ˜ ˜ ˜ 6 Yıla Yesu waı Vetha˜ ˜ nia nyumbanı ya Simoni, ˜ ˜ ˜ ˜ ula mbeenı waı muwau

85

˜ ˜ ˜ ˜ mangu, 7 mundu muka ˜ ˜ ˜ umwe wa ı na suva wa ˜ alambasita wı na mau˜ ˜ ta me muuke museo na ˜ ˜ ma thooa m unene n ı˜ ˜ ˜ wookie vala uı, na ambı˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ lıılya kumwıtıkıısya ma˜ ˜ uta asu mutwenı wake ˜ ˜ aendeee kuya.1 8 Yıla ˜ ˜ amany ıw’a moonie uu, ˜ nımeewie woo, na ma˜ ˜ ˜ ˜ kulya: “Wanango uu nı ˜ ˜ ˜ wa kı? 9 Nundu mauta ˜ ˜ aa meı matonya kuthoo˜ w’a mbesa mbingı na ika˜ nengwa ngya.” 10 Yesu ˜ ˜ amanya uu amak ulilye ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ u u: “N ık ı m u um uth ı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ny’a mundu muka uu? ˜ ˜ ˜ ˜ Amb ıka und u m useo. ˜ ˜ ˜ 11 Nundu ngya mwı na˜ ˜ syo mavinda onthe, ındı ˜ nyie m ui nakwa mavi˜ ˜ nda onthe. 12 Yıla mu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ nd u m uka u u wet ık ı ı˜ sya mauta me m uuke ˜ ˜˜ ˜ m useo mw ı ın ı wakwa, ˜ ˜ ˜ eeka uu nı kana ambu˜ mbany’e kwondu wa ma˜ ˜ ˜ thiko. 13 Nı w’o nıngu˜ ˜ ˜ mwıa, o kula kukatava˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nw’a uvoo uu museo nthı ˜ ˜ 26:7 1 Kana “ekalıte mesanı.”

MATHAYO 26:7-19

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ yonthe, undu ula mundu ˜ ˜ ˜ muka uu weeka o naw’o ˜ ˜ ukatavanaw’a kwond u ˜ ˜ wa kumulilikana.” ˜ ˜ ˜ 14˜ Na ındı, umwe wa ˜ ˜ ˜ ala Ikumi na Elı, ula weetawa Yutasi Isikalioti, athi kwa anene ma athe˜ mbi 15 na amak ulya: ˜ ˜ ˜ “Mw ınenga kya u n ı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kana nımuvunyanıe kula ˜ ˜ ˜ ˜ muı?” Na matw’a kumunenga ilungu 30 sya vetha. 16 Kwoou, kuma ˜ ˜ ˜ ıvinda yıu na kuendeea, ˜˜ ˜ ambııa kumantha mwa˜ ˜ ˜ ˜ nya museo wa kumuvu˜ nyanıa. ˜ 17 Muthenya˜ wa ˜ mbee ˜ wa M ukate Ute Ilawa, ˜ ˜ ˜ amanyıw’a ma Yesu nı˜ ˜ mookie vala uı na ma˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mukulya: “Wıenda tuuse˜ ˜ ˜ ˜˜ uvısye va, uııe Vasaka?” 18 Nake amea: “Endai ˜ ˜ nduanı kwa Ngany’a-wa˜ ˜ ˜ ngany’a mukamwıe, ‘M˜ u˜ ˜˜ manyısya easya atıı: “Ivi˜ ˜ ˜ nda yakwa yıla yınyuvı˜ ˜ twe yı vakuvı; na kwoou ˜ ˜ ˜ n ıtan ıa Vasaka n ı na ˜ ˜ ˜ amanyıw’a makwa musyı k wa k u .” ’ ” 1 9 Kwo o u ˜ amany ıw ’a meeka o

MATHAYO 26:20-32

˜ ˜ ˜ tondu Yesu wameaıe na ˜ maseuvya Vasaka. ˜ ˜ ˜ 20 Na kuivika wıoo, nı˜ ˜ wekalıte mesanı aiya e ˜ na amanyıw’a make 12. ˜ 21 Na maiya, amea: “Nı ˜ ˜ ˜ ˜ w’o n ıng umw ıa, umwe ˜ ˜ ˜ ˜ wenyu nukumbunyanıa.” ˜ 22 Na meew’a uu, ma˜ ˜ kwatwa nı kyeva king ı ˜ ˜ ˜˜ ˜ na kıla umwe ambııa ku˜ ˜ ˜ mw ıa: “Mw ıa ıi, tinyie, kana ninyie?” 23 ˜ Nake ˜ ˜ ˜ ˜ asungıa, amea: “Ula ukulikya kw’oko kwake mba˜ ˜ k ulin ı vamwe nakwa , ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ n ıwe uk umb unyan ıa . ˜ 24 N ı w’o, Mwana wa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mundu nukuthi, o tondu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kuandık ıtwe ıulu wake, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ındı kyeva nı kwa mundu ˜ ˜ ˜ ula kwısıla kwake Mwa˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na wa mundu ukuvunya˜ ˜ ˜ nıwa! Nı kavaa ta kethı˜ ˜ ˜ wa mundu usu ndaasyawa .” 25 Nake Yutasi, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ula waı vakuvı kumuvu˜ ˜ ˜ nyan ıa, as ung ıa, asya: “Tinyie, kana ninyie, La˜ ˜ vai?” Nake Yesu amwıa: ˜ “We mwene nıwaweta.” 26 Na maendeee na ˜ ˜ ˜ kuya, Yesu oosa muka˜ ˜ te, na amina k u uathi-

86

˜ ma, autilanga, na ama˜ nenga amanyıw’a make, ˜ ˜ ˜ ˜ akımea: “Osai muye, uu ˜ ˜˜ wıonany’a mwıı wakwa.” ˜ 27 Na oosa kıkombe, na ˜ ˜ atunga muvea na ama˜ nenga, akımea: “Nyw’ai ˜ ˜ inyw’onthe, 28 n und u ˜˜ ˜ kıı kıonany’a ‘nthakame ˜ ˜ ˜ ˜ yakwa ya utianıo,’ ıla yı˜ ˜ ˜ ıt ıkw’a kwond u wa ai˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ngı y˜ ıthıwe uekeo wa naı. ˜ ˜ ˜ ˜ 29 Indı nıngumwıa: Ndi˜ ˜ kanyw’a ıng ı nongi ya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ usyao uu wa musavivu ˜ ˜ nginya yıla ngamınyw’a ˜ ˜ ˜ y˜ ı nzau nı vamwe nenyu ˜ ˜ Usumb ın ı wa Asa wa˜ kwa .” 30 Na m uthya , ˜ ıtina wa kwina mbathi ˜ ˜ sya kumukumya Ngai,1 ˜˜ ˜ ˜ mathi Kııman ı kya Mıthata. ˜ ˜ ˜ 31 Na ındı Yesu amea: ˜ ˜ ˜ “Inyw’onthe nımuululu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ tıka nundu wakwa utuku ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ uu, nıkwıthıwa nıkuandı˜ ˜ ˜ ˜ kıtwe: ‘Ngakuna muıthi, ˜˜ ˜ na ııthya ya malondu yı˜ ˜˜ ˜ ˜ kanyaııka.’ 32 Ind ı ıti˜ ˜ ˜ na wa k uthay u ukw ’a , ngathi mbee wenyu Kali26:30 1 Kana “savuli.”

87

˜ ˜ ˜ lii.” 33 Indı Vetelo amu˜ ˜ ˜ s ung ıa, amw ıa: “O na ˜ ˜ kau ala angı makalulutı˜ ˜ ka nundu waku, nyie ndi˜ kalulut ıka!” 34 Nake ˜ ˜ ˜ ˜ Yesu amwıa: “Nı w’o nı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ngukwıa, utuku uu nza˜ ˜ ˜ ˜ mba ıtanasya, nuungaıa ˜ mavinda atatu.” 35 Ve˜ telo amwıa: “O na na˜ ˜ ˜ tw’ıka nıngukw’a vamwe ˜ ˜ naku, ndikak uka ıa no˜ ngi.” Na amanyıw’a ala ˜ angı onthe masya oou. ˜ 36 Na Yesu athi namo ˜ vandu vetawa Ngesema˜ nii, amanyıw’a: ˜ na amea ˜ “Ikalai nthı vaa, nambe ˜ k uthi vaya ngavoye.” 37 Na athi vamwe na Ve˜ telo na ana elı ma Seve˜ tii, akwatwa nı kyeva na ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ambııa kuthınıka muno. ˜ ˜ ˜˜ 38 Na ındı amea: “Nıı˜ ˜ w’a nı na1 kyeva kingı ˜ ˜ ˜˜ ˜ uketh ıa ˜ n ııw’a ta ng u˜ kw’a. Ikalai vaa na mu˜ ˜ ˜˜ yıendeea kusyaıısya vamwe nakwa.” 39 Na aendanga mbee vanini, na ˜ ˜ ˜ ˜ avaluka nthı na uthyu, ˜˜ ˜ na ambııa kuvoya, akya-

MATHAYO 26:33-45

˜ sya: “Asa wakwa, ethı˜ ˜ wa nıvatonyeka, eka kı˜˜ ˜ ˜ ˜ kombe k ı ı k ımb ıt uke. ˜ ˜ Indı ti kwosana na kwe˜ ˜ nda kwakwa, ındı kwosana na kwenda kwaku.” 40 Na asyoka vala ve ˜ ˜ amany ıw’a na ameth ıa ˜ makomete, na amwıa Ve˜˜ ˜ ˜˜ ˜ telo at ıı: “Muy ıı muto˜ ˜ ˜˜ nya kwıkala musyaıısye ˜ vamwe nakwa vandu va ˜ ˜ ısaa yımwe? 41 Endee˜ ˜˜ ˜ ai k usya ıısya na k uvo˜ ˜ ˜ ya mute kueka, nı kana ˜ ˜ ˜ ˜ muikese kulika ıtatwanı. ˜ ˜ Nı w’o veva nukwenda,1 ˜ ˜ ˜˜ ˜ ınd ı mwıı n ı mwonzu.” ˜ 42 Na athi ya kelı, na avoya, akyasya: “Asa wa˜ kwa, eth ıwa vaitonye˜ ˜˜ ˜ ˜ ka kıkombe kıı kıkambı˜ ˜ ˜ tuka ndak ınyw’ıte, eka ˜ ˜ kwenda kwaku kwıkıke.” ˜ ˜ 43 Na ooka ıngı na ame˜ ˜ ˜ th ıa makomete, nund u ˜ metho moo maı na too ˜ mwingı. 44 Na amatia, ˜ ˜ na athi ıng ı avoya ya ˜ ˜ ˜ katatu, aiweta und u o ˜ ula. 45 Na asyoka vala ˜ ve amanyıw’a make, na ˜ ˜ 26:38 1 Kana “Thayu wakwa wı ˜ na.”

26:41 1 Kana “wı na mea.”

MATHAYO 26:46-57

˜ ˜ ˜˜ amea: “ Ivindan ı ta y ı ı ˜ ˜ ˜ no m ukomete m uth u˜ ˜ ˜ m u ıte! Sisyai! Saa n ıwathengeea wa Mwana ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wa m und u k uv unyan ı˜ ˜ ˜ wa k˜ ula kwı eki ma naı. ˜ ˜ 46 Uk ılai tuthi. Sisyai! ˜ ˜ ˜ ˜ Muvunyanıi wakwa nuthengeee.” 47 Na ae˜ ndeee k uneena, sisya! ˜ ˜ ˜ Yutasi, umwe wa ala Iku˜ mi na Elı, ooka e na ngu˜ ˜ thu nene yı na mbyu na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nzuma, ıtumıtwe nı anene ma athembi na atu˜ mıa. ˜ ˜ ˜ 48 Na muv u nyan ı i ˜ wake n ıwamanengete wonany’o na akamea: ˜ ˜ ˜ ˜ “M und u ula ng umu˜ ˜ munya, n ıwe; m ukwa˜ tei.” 49 Na athi ımwe ˜ ˜ ˜ ˜ kwa ımwe kula˜ kwı Yesu ˜ na amw ıa: “ Uvoo, La˜ vai!”˜ na amumumunya. ˜ ˜ ˜ ˜ 50 Indı Yesu amwıa: “Nı ˜ ˜ kyau kyakuete vaa?” Na ˜ ˜ ˜ ınd ı mooka na mam u˜ ˜ ˜ kwata Yesu. 51 Indı si˜ ˜ sya! umwe wa ala ma ı ˜ ˜ ˜ ˜ na Yesu akua uvyu wake na atema ngombo ya ˜ ˜ ˜ muthembi munene amı˜ ˜ ˜ tila k ut u. 52 Na Yes u

88

˜ ˜ ˜ ˜ amw ıa: “T unga uvy u ˜ ˜ waku vala wıkalaa, nu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndu ala matumıaa uvyu ˜ ˜ makaminwa na uvy u. ˜ ˜ ˜ 53 Kana wısuanıa ndya˜ mba kw ıa Asa wakwa ˜ ˜ and um ıe oyu nguthu ˜ mbee wa sya ala ı˜ 12 ˜ ˜ ˜ ˜ ka? 54 Indı uu ukethı˜ wa, Maandıko matonya ˜ ˜ ˜ kwıanıw’a ata ala maı˜ ˜ tye kana no nginya undu ˜ ˜ ˜ ˜ uu wıkıke?” 55 Na kavi˜ ˜ ndanı kau, Yesu atavya ˜ ˜ ˜˜ nguthu ısu ya andu atıı: ˜ ˜ “Mwooka kungwata mu˜ ˜ ˜ kuıte mbyu na nzuma ta ˜ ˜ ˜ ˜ mukıte kukwata kıng’ei? ˜ ˜ ˜ Kıla muthenya nınekalaa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıkalunı ng ımanyısya˜ na ˜ ˜ muyaangwata. 56 Ind ı ˜ ˜ maundu asu onthe mee˜ ˜ ˜ ˜ k ıka nı kenda maundu ˜ ˜ ala maandıkiwe nı1 atha˜ ˜ ni meanıw’e.” Na amanyıw’a make onthe mase˜ mba mamutia. ˜ 57 Ala mam ukwatie ˜ ˜ Yes u mam utwaie kwa ˜ ˜ muthembi munene Kaia˜ va , vala aand ıki na ˜ ˜ atum ıa moomban ıe. ˜ ˜ 26:56 1 Kana “nı kenda maandıko ma.”

89

˜ ˜ ˜ ˜˜ 58 Indı Vetelo amuatııa e vaasa nginya nza ˜ ˜ kwa muthembi munene, ˜ ˜ ˜ na amina kulika nthını, ˜ ˜ ˜ ekala nthı na athukumi ˜ ˜ ma nyumba nı kana ama˜ ˜ ˜ nye kıla kıkuendeea. 59 Na anene ma athembi na Nzama ya Ayuti ˜ ˜ yonthe mamanthaa uku˜ ˜ ˜ ˜ ˜ s ı wa uv ung u n˜ ı kana ˜ ˜ moae Yesu. 60 Indı ma˜ ˜ ˜ yaakwata uk us ı o na ˜ ˜ umwe, o na kau n ı˜ ˜ kwookie ng us ı mbi˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ng ı sya uv ung u. Itina ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wa ıvinda, ngusı ilı nısyookie 61 na syasya: ˜ ˜ ˜ ˜ “M und u u u anaisye, ˜ ˜ ‘Nı na utonyi wa kwa˜ ˜ nanga ıkalu ya Ngai na ˜ ˜ ˜ kuyaka ıtina wa mıthe˜ ˜ ˜ ˜ nya ıtatu.’” 62 Yıla mu˜ thembi m unene wee˜ ˜ wie uu a ungama na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ amwıa: “Nduusungıa kı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nd u? No ukwıw’a uk u˜ ˜ ˜ sı ula aume aa mekumya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ı ul u waku?” 63 Ind ı ˜ ˜ Yesu aendeea kuvindya. ˜ ˜ Na kwoou muthembi mu˜ ˜ ˜ ˜ nene amwıa: “Nınguku˜ ˜ av ıthya na Ngai ula ˜ ˜ ˜ ˜ wı thayu ututavye kana

MATHAYO 26:58-71

˜ nue Kl ısto, Mwana wa ˜ Ngai!” 64 Nake Yes u ˜ ˜ amwıa: “We mwene nıwa˜ ˜ ˜ ˜ ˜ neena. Indı nıngukwıa: ˜ Kuma yu na kuendeea ˜ ˜ mukoona Mwana wa mu˜ ˜ ˜ ndu ailyı kw’okonı kwa ˜ ˜ ˜ aume kwı vinya na okı˜ te na mathweo ma ıtu.” ˜ ˜ ˜ 65 Na ınd ı m uthembi ˜ ˜ ˜ munene atembua ngua ˜ ˜ ˜ syake sya ıulu na asya: ˜ “Nıwauma Ngai! Ve vata ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ungı mwau wa ngusı? Si˜ ˜ syai! Yu nımweew’a ayıuma Ngai. 66 Woni we˜ ˜ nyu n ı mwa u?” Namo ˜ ˜ ˜ ˜ mas ung ıa: “A ıle k ua˜ ˜ ˜ wa.” 67 Na ındı mamu˜ ˜ ˜ tw’ılanga mata uthyu na ˜ ˜ mamukuna ngundi. Na ˜ ˜ ˜ ang ı mamukuna mako˜ ˜ vi uthyu, 68 makyasya: ˜ ˜ “Twathan ıe, we Kl ısto. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Nuu ula waukuna?” 69 Vetelo nake ai˜ ˜ ˜ ˜ ˜ lyı nthı nza, muthuku˜˜ ˜ ˜ mi mwııtu ooka vala uı ˜ ˜ ˜ na amwıa: “O naku unaı ˜ ˜ ˜ na Yes u ula Mukalilii!” ˜ ˜ ˜ 70 Indı akaıa mbee woo onthe, akyasya: “Nyie ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndy ıs ı k ıla u uneenea.” ˜ ˜ 71 Yıla waendie kas u-

MATHAYO 26:72–27:8

˜ ˜ ˜ ˜ mban ı kala ka ı muvıa˜ ˜˜ ˜ ˜ nı, mwııtu ung ı amwo˜ na na atavya ala ma ı ˜ ˜ ˜ vau, ak ımea: “M und u ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ uu anaı na Yesu Muna˜ ˜ saleti.” 72 Na ıngı aka˜ ˜ ˜ ıa na w ıv ıto, akyasya: ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ “Nyie ˜ ndyısı mundu uu!” 73 Itina wa kavinda , ˜ ˜ ˜ ala maungamangıte kuu ˜ ˜ utee mooka na mamwıa Vetelo: “Vate nzika, we ˜ ˜ ˜ ˜ w ı umwe woo, n ıkw ı˜ ˜ th ıwa o na muneenele ˜ ˜ waku nukwonany’a1 uu.” ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ 74 Na ındı ambııa kwıyı˜ ˜ ˜ umanıa na kwıvıta, akya˜ ˜ ˜ ˜ sya: “Nyie ndyısı mundu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ uu!” Na o mıtukı nzamba yasya. 75 Na Vetelo ali˜ ˜ ˜ ˜ likana undu Yesu wamu˜ ˜ tavıtye: “Nzamba ıtana˜ ˜ ˜ sya, nuungaıa mavinda ˜ atatu.” Na aumaala nza ˜ ˜˜ ˜ na aıa kııo kı woo. 27 Na kwakya, anene ma athembi onthe ˜ ˜ ˜ na atum ıa mamusam ıa ˜ ˜ ˜ Yesu nı kana mamuae. ˜ ˜ 2 Na ıtina wa kumwova, ˜ ˜ mamutwaa na mamune-

90

˜ ˜ ngane kwa Vilato ula waı ngavana. ˜ ˜ ˜ 3 Na ındı Yutasi, ula ˜ ˜ ˜ wam uv unyan ıie, oona ˜ ˜ ˜˜ kana Yes u n ıwatw ’ ı ı˜ ˜ ˜ ˜ wa kuawa, nıwathınıkie ˜ ˜ ngoonı na atunga ila ilu˜ ngu 30 sya vetha kula ˜ kwı anene ma athembi ˜ na atumıa, 4 na amea: ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ “N ın ıkie na ı k uv unya˜ ˜ ˜ ˜ nıa nthakame ıte na ıvı˜ tyo.” Namo mamw ıa: ˜ ˜ ˜ “Yu wıtutavya kyau? Ma˜ ˜ ˜ ˜ nya und u ukw ıka!”1 5 Kwoou ekya ila ilu˜ ˜ ˜ ngu sya vetha ıkalunı na ˜ ˜ auma vau. Na ındı athi na eeyita. 6 Na anene ma athembi moosa ila ilungu sya vetha na ma˜ ˜ ˜ sya: “Ti und u wosan ı˜ ˜ ˜ ˜ te na m ıao k usy ık ıa ˜ vala vandu vatheu vai˜ ˜ ˜ ˜ ˜ awa mıvothi ıkalunı nu˜ ˜ ndu nı thooa wa ntha˜ ˜ kame.” 7 Itina wa kusa˜ ˜ ˜ mana, nımatumıie mbe˜ ˜ sa isu kuthooa kıtheka ˜ ˜ ˜ kya mumbi wa mbisu kı˜ ˜ ˜ thıwe vandu va kuthikaa ˜ aeni. 8 Na kwoou, k ı-

˜ 26:73 1 Kana “kıthyomo kyaku ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 27:4 1 Kana “Usu nı thına waku!” nıkıkwonany’a.”

91

˜ ˜ theka kıu kyeetwa Kıthe˜ ka kya Nthakame kuvi˜ ˜ ˜ ka o na umunthı. 9 Na ˜ ˜ uu weanısya ndeto ii sya˜ neeniwe nı mwathani Ye˜ lemia: “Na nımoosie ilungu 30 sya vetha, thooa ˜ ula amwe ma ana ma ˜ ˜ Isilaeli meew’anie k u ı˜ va kwondu wake, 10 na ˜ mainengane kwondu wa ˜ ˜ k ıtheka kya m umbi ˜ ˜ wa mbisu, o tondu Yeova ˜ ˜ wambıaıe.” ˜ ˜ 11 Na Yesu aungama mbee wa ngavana, na ˜ ˜ ngavana amukulya: “We ˜ ˜ nue Musumbı wa Ayuti?” ˜ ˜ ˜ ˜ Nake Yesu amusung ıa: ˜ “We mwene nıwaneena.” ˜ 12 Na aendeee kusika˜ twa nı anene ma athembi ˜ ˜ ˜ na atumıa, ndaasung ıa ˜ ˜ k ınd u. 13 Na Vilato ˜ ˜ ˜ ˜ amukulya: “No ukwıw’a ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ und u mekumya uk us ı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wing ı ul u waku?” ˜ ıv ıte ˜ ˜ ˜ ˜ 14 Indı ndaamusung ıa, o na ndaaweta ndeto ˜ ˜ ˜ o na ımwe, na n und u ˜ wa uu, ngavana aseng’a ˜ muno. ˜ ˜ 15 Na k ıla ıvinda ya ˜ mboka, ngavana a ı na

MATHAYO 27:9-22

˜ ˜ ˜ ˜ k ımany ıo kya k uy ıtha˜ ˜ ısya ıkomano mwovwa ˜ ˜ ˜ umwe, o ula yıkwenda. ˜ ˜ ˜ 16 Na ıvinda yıu maı na ˜ ˜ ˜ mwovwa umwe muthuku ˜ muno weetawa Valava. ˜ ˜ 17 Na y ıla moomban ı˜ te vamwe, Vilato amaku˜ ˜ ˜ ˜ lya: “Mwıenda nımuthaı˜ ˜ ˜ sye uu, nı Valava, kana ˜ ˜ ˜ ˜ nı Yesu ula andu metaa ˜ ˜ ˜ Kl ısto?” 18 Nund u Vi˜ ˜ ˜ lato nıweesı kana mamu˜ ˜ ˜ nenganıte kwake nundu ˜ ˜ wa kıwıu. 19 O na eka ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ uu, ekalıte kıvılanı kya ˜ ˜ ˜ sila, muka wake nıwatumanie kwake, akyasya: ˜ ˜ ˜ “Ekana na mund u usu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mulungalu, nundu umu˜ ˜ ˜ ˜ nthı nıthınie muno ndo˜ ˜ ˜ ton ı˜ n und u wake.” ˜ 20 Indı anene ma athe˜ ˜ mbi na atumıa mathing’ı˜ ˜ ˜ ısya ıkomano yasye yı˜ ˜ ˜ ˜ thaıw’e Valava, ındı Yesu oawe. 21 Nake ngava˜ ˜ na amakulya: “Mwıenda ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nımuthaısye uu katı wa ˜ ˜ and u aa el ı?” Namo masya: “Valava.” 22 Vi˜ ˜ lato amak ulya: “Mw ıe˜ ˜ nda nıkane ata na Yesu ˜ ˜ ˜ ula andu metaa Klısto?”

MATHAYO 27:23-34

Na onthe masya: “Ako˜ ˜ ˜ ˜ aıwe mutını!” 23 Nake ˜ ˜ ˜ ˜ amakulya: “Nık ı? Ek ıte ˜ ˜ ˜ ıvıtyo yau?” Namo ma˜ endeea kuneena na wa˜ sya munene, makyasya: ˜ ˜ ˜ ˜ “Akoaıwe mutını!” ˜ 24 Yıla Vilato woonie ˜ ˜ ˜ kana nde undu waı ato˜ ˜ nya kwıka, na kıthokoo ˜ nıkyaendeee kwongele˜ ˜ ka, oosa kıw’u na atha˜ mba moko mbee wa ıkomano, akyasya: “Nyie ndi ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na ıvıtyo ıulu wa nthaka˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ me ya mundu uu. Nı ıulu ˜ ˜ ˜ ˜ wenyu kwıka undu mu˜ kwona.” 25 Yıla waisye ˜ ˜ ˜ uu and u onthe mas u˜ ngıa, masya: “Eka ntha˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kame yake yıthıwe ıulu ˜ ˜ ˜ ˜ witu na ıulu wa syana ˜ ˜ ˜ ˜ situ.” 26 Nıvo ındı wa˜ matha ısye Valava , na ˜ ˜ asya Yesu akunwe ivoko ˜ ˜ ˜ na ındı amunengane ako˜ ˜ ˜ ˜ aıwe mutını. ˜ ˜ ˜ 27 Na ındı asikalı ma ˜ ngavana mamwosa Yesu ˜ ˜ na mamutwaa nyumba˜ n ı kwa ngavana , na moombany’a ita syonthe ˜ ˜ ˜ ˜ sya asikalı syamuthyulu˜ luka. 28 Na mamumya

92

˜ ˜ ngua syake na mamwı˜ ˜ ˜ kıa kanzu ndune muno, ˜ 29 na maseuvya ngovia ˜ ˜ ˜ ˜ ya mıw’a mamwıkıa mu˜ ˜ twen ı wake na mam u˜ ˜ kwatıthya muangi kw’o˜ ˜ konı kwake kwa aume. ˜ ˜ Na ınd ı matulya ndu ˜ mbee wake, na mamu˜ ˜ thekeea na ˜ kıvuthya, ma˜ kyasya: “Uvoo waku, Mu˜ sumbı wa Ayuti!” 30 Na ˜ ˜ mamutw’ılanga mata na ˜ ˜ moosa ula muangi ma˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mbııa kumukuna mutwe. ˜ 31 Na muthya, mamina ˜ ˜ ˜ ˜ k um uthekeea na k ıv u˜ thya, mamumya ıla ka˜ ˜ ˜ ˜ nzu na mamwıkıa ngua ˜ ˜ ˜ ˜ syake sya ıulu na mamu˜˜ ˜ ˜ ˜ twaa akaathııwe mutını. 32 Na maendete moo˜ ˜ ˜ na mundu umwe wa Kulene weetawa Simoni. Na ˜ ˜ ˜ mam ulasim ıthya am u˜ ˜ ˜ ˜ kuıe mutı1 wa mathına. ˜ 33 Na yıla mavikie va˜ ndu veetawa Kolokotha, ˜ ˜ ˜ ˜ ualyulo wayo nı, Vandu ˜ ˜ va Kıng’ala, 34 mamu˜ ˜ nenga mbinyu ıvulan ı27:32 1 Sisya Maelesyo ma Ndeto.

93

tw’e na nyongo1 anyw’e; ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ındı ıtina wa kumısama, ˜ ˜ alea kumınyw’a. 35 Na ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ yıla mamuathııie mutını, ˜ maaana ngua syake sya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıulu kwa kukuna kula, 36 na mekala vau ma˜ ˜ musunge. 37 O na nı˜˜ ˜ ˜ maathııie k ıvwau vaku˜ ˜ ˜ vı na mutwe wake, kıla ˜ ˜ kyoonanıtye kıla wasika˜ ˜ ˜ t ıwe, nakyo ık ı˜ ˜ kyaand ˜˜ ˜ ˜ twe atıı: “Uu nıwe Yesu ˜ ˜ Musumbı wa Ayuti.” ˜ ˜ 38 Na utee wake va ı ˜ ˜ ˜ ˜ ing’ei ilı, kıla kımwe mu˜ ˜ ˜ tını wakyo, kımwe kw’o˜ ˜ konı kwake kwa aume na ˜ ˜ ˜ ˜ kıla kıngı kw’okonı kwake kwa aka. 39 Na ala ˜ ˜ mesılaa vau mamunee˜ ˜ neaa na ı, mak ıthingi˜ thya mıtwe yoo 40 na ˜ ˜ ˜ kwasya: “We ula una ı ˜ ˜ ˜ wanange ıkal u na k u˜ ˜ yaka na m ıthenya ıta˜ ˜ ˜˜ ˜ tu, ıtangııe mwene! Ethı˜ wa wı mwana wa Ngai, ˜ ˜ ˜ theea ume mut ın ı1 wa ˜ ˜ mathına!” 41 O ta uu, o namo anene ma athembi

MATHAYO 27:35-47

˜ ˜ na aandıki na atumıa ma˜˜ ˜ ˜ mbııa kumuthekeea, ma˜ ˜ kyasya: 42 “Nıwatang ı˜ ˜ ˜ ˜ ıe ang ı; ınd ı ndatonya ˜ ˜˜ ˜ kw ıtang ı ıa mwene! N ı ˜ ˜ Musumbı wa Isilaeli; eka ˜ ˜ yu atheee kuma mut ı˜ ˜ ˜ nı1 wa mathına, na nı˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ t u k u m u ı k ı ı a . 43 N u ˜ ˜ mwıkwat ıtye Ngai; eka ˜ ˜˜ ˜ yu We amutangııe ethıwa ˜ ˜ We nıwendeeaw’a nıwe, ˜ ˜ ˜ n und u aisye, ‘Nyie n ı Mwana wa Ngai.’” 44 O ˜ ˜ ta uu, o nasyo ing’ei ilı ila ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ syaı mıtını utee wake nı˜ ˜ syamuneeneie naı. 45 Na kuma ta saa ˜ sita ,1 kweeth ıwa na ˜ ˜ ˜ k ıvindu nth ı ısu yonthe nginya ta saa kenda.2 46 Na ta saa ke˜ nda, Yesu aneena na wa˜ sya m unene, akyasya: “Eli , Eli , lama savaka˜ ˜ thani?” na ualyulo wayo ˜ n ı, “Ngai wakwa, Ngai ˜ ˜ wakwa , undekee k ı?” ˜ 47 Na meew’a uu, ala ˜ ˜ ˜ maungamıte vau mambı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıa kwasya: “Mund u u u

˜ 27:45 1 Ndeto kwa ndeto, “ ısaa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 27:34 1 Kındu kı uu. 27:40, 42 ya thanthat u.” 2 Ndeto kwa ˜ 1 Sisya Maelesyo ma Ndeto. ndeto, “ ısaa ya kenda.”

MATHAYO 27:48-61

˜ ˜ eıta Eliya.” 48 Na o mı˜ ˜ ˜ t uk ı umwe woo ase˜ mba oosa sivongyi amıi˜ nda mbinyunı ngaatu na ˜ ˜ ˜ amıtonyeesya muanginı ˜ na am anyw’e. ˜ unenga ˜ ˜ 49 Indı ala angı masya: “Ekanai nake! Ekai two˜ ˜ ˜ ne kana Eliya nukuka ku˜ ˜˜ ˜ mutangııa.” 50 Na Yesu ˜ ˜ aneena ıng ı na wasya ˜ munene, na akw’a.1 51 Na sisya! vasia wa ˜ vala vandu vatheu wa˜ ˜ ˜ tembukanıla katı, kuma ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıulu kuvika nthı, na nthı yathingitha, na mavia ˜ manene maat ukanga . ˜ ˜ 52 Na mb ua syavingu˜ ˜˜ ka, na mıı mingı ya atheu ˜ ˜ ala ma ı akw’ u yauma ˜ ˜ 53 (na ıtina wa kutha˜ ˜ ˜ ˜ yuuka kwa Yesu, andu ˜ ˜ amwe ala maumıte kula ˜ ˜ k uthikawa and u mali˜ ˜ ˜ ka ıla nd uan ı ntheu), ˜˜ ˜ ˜ na m ı ı ısu yooneka n ı ˜ ˜ ˜ andu aingı. 54 Na yıla ˜ ˜ munene wa asikalı na ala ˜ ˜ ma ı nake maimusunga ˜ ˜ moonie k ıthingitho k ıu

94

˜ ˜ ˜ kya nthı na maundu ala ˜ ˜ meekıkie, makwatwa nı ˜ ˜ wia mwingı muno na ma˜ ˜ ˜ ˜ sya: “Nı w’o uu eı Mwana wa Ngai.” ˜ ˜ 55 Na aka aing ı ma ı ˜˜ ˜ vo masya ı ısye me k u˜ ˜ asa , namo mam uat ı˜ ˜ ıe Yes u kuma Kalilii ˜ ˜ ˜ ˜ nı kana mamuthukume; ˜ ˜ 56 na katı woo vaı Meli Makatalene, Meli inyia wa Yakovo na Yose, na inyia wa ana ma Sevetii. ˜ 57 Na y ıla kwavikie ˜ ˜ ˜ ˜ ı ya maw ıoo, m und u ˜ ˜ umwe muthwii kuma Alimathia weetawa Yosevu, ˜ ˜ ˜ ˜ ula o nake waı mumanyı˜ ˜ w’a wa Yesu, nıwookie. ˜ ˜ ˜ ˜ 58 M und u usu n ıwae˜ ndie kwa Vilato na amwı˜˜ ˜ ˜ ˜ tya mwıı wa Yesu. Na ındı ˜ ˜ Vilato aumya mwıao nı ˜˜ ˜ kana anengwe mwıı usu. 59 Na Yosevu awosa na ˜ ˜ aulinga na kıtambaa kya ˜ ˜ katane, kıtheu na kıseo, ˜ ˜ ˜ 60 na a uthika mb uan ı ˜ ˜ ˜ ˜ yake nzau ıla wasıte ıvi˜ ˜ anı. Na avingilitya ıvia ˜ ˜ ˜ ınene avinga mb ısu, ˜ ua ˜ 27:50 1 Ndeto kwa ndeto, “au- na athi. 61 Ind ı Meli ˜ Makatalene na Meli ula mya veva wake.”

95

˜ ˜ ˜ ungı maendeea kwıkala ˜ ˜ vau vakuvı na mbua. ˜ ˜ ˜ 62 Na un ı wake, ula ˜˜ ˜ waat ı ıe m uthenya wa ˜ ˜ Kw ıy umbany’a,1 anene ma athembi na Avalisi moombana vamwe mbee wa Vilato, 63 makya˜ ˜ sya: “ Vwana , n ıt ulili˜ ˜ kene kana y ıla m uke˜ ˜ ˜ ngani ˜ usu waı thayu ai˜ sye, ‘Itina wa mıthenya ˜ ˜ ˜ ˜ ıtat u ngathay u ukw’a.’ ˜ 64 Kwoou, umya mw ı˜ ˜ ˜ ao n ı kana mb ua ısu˜ ngwe nginya muthenya ˜ ˜ wa katatu, nı kana ama˜ ny ıw ’a make maikese ˜ ˜ k uka mam uye na ma˜ ˜ ˜ ˜ ˜ yıa andu, ‘Nunathayuu˜ ˜ ˜ kiw’e!’ Na ındı ukengani ˜ ˜ ˜ ˜ usu wa muthya ukeethı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wa wı muthuku kwı ula wa mbee.” 65 Nake Vilato amea: “No mwose ˜ ˜ asungi, nı kana ısungwe ˜ ˜ ˜ ˜ nesa undu mukwona vaıle.” 66 Kwoou mathi na ˜ ˜ ˜ ˜ mayısiıla nesa vyu ıvia ˜ ˜ ˜ yıu mbuanı na maia asungi.

MATHAYO 27:62–28:7

˜ 28 Na muthenya wa ˜ Savato wathela, kuya˜˜ ˜ ˜ mbııa kukya muthenya wa mbee wa kyumwa, Meli Makatalene na Meli ˜ ˜ ˜ ˜ ula ung ı mathi kusisya ˜ mbua. ˜ ˜ 2 Na sisya! kwa ı k u˜ ˜ ˜ neethıwa kıthingitho kı˜ ˜ ˜ ˜ nene kya nthı nundu mu˜ ˜ laıka wa Yeova aı ana˜ ˜ theea kuma ıtun ı na ˜ ˜ akavingilitya y ıla ıvia, ˜ ˜ ˜ ˜ na kuyıkalıla. 3 Na muvw’ano wake wailye ta ˜ ˜ ˜ utisi, na ngua syake syaı ˜ ˜ ˜ nza u ta ıa.1 4 Na nu˜ ˜ ˜ ˜ ndu wa kumukıa, asungi ˜ matetema na meethıwa ˜ mailye akw’u. ˜ ta ˜ ˜ ˜ ˜ 5 Ind ı m ula ıka usu ˜˜ ˜ amea ala aka atıı: “Muika˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kıe, nundu nınısı mwıma˜ ˜ ˜ ˜ ntha Yesu ula unooaıwe ˜ ˜ ˜ ˜ mutını. 6 Nde vaa, nu˜ ˜ ˜ ˜ ndu nuthayuukiw’e, o to˜ ˜ ˜ ndu waıtye. Ukai mwone ˜ ˜ vala unaiıtwe. 7 Endai ˜ ˜ ˜ ˜ na m ıt uk ı m ukatavye ˜ amany ıw’a make kana ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nuthayuukiw’e, nundu si˜ ˜ syai! e nzıanı aendete Ka˜ ˜ ˜ ˜ lilii. Mw ımw ıth ıa k uu.

˜ 27:62 1Ndeto kwa ndeto, “Itina ˜ ˜ ˜ wa muthenya wa Kwıyumbany’a.” 28:3 1 Kana “mbalavu.”

MATHAYO 28:8-20

˜ ˜ Lilikanai maundu asu na˜ mutavya.” 8 Kwoou, mauma na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mıtukı vau mbuanı, me ˜ na wia na utanu mwi˜ ngı na masemba maka˜ tavye amanyıw’a make. ˜ 9 Na sisya! Yes u akomana namo, na amea: ˜ ˜ ˜ ˜ “M uuo n ıw ıth ıwe ne˜ nyu!” Namo mam uthe˜ ngeea na makwata nyaaı ˜ ˜ syake na mamukumanıa. ˜ 10 Nake Yes u amea: ˜ ˜ ˜ “Muikakıe! Endai, mukatavye ana-a-asa makwa ˜ nı kana mathi Kalilii, na ˜ ˜ kuu nıkw’o membona.” ˜ ˜ 11 Na me nzıanı maendete, amwe ma asungi ˜ ˜ mathi nduanı na matavya anene ma athembi ˜ ˜ maundu onthe ala mee˜ ˜ k ıkie. 12 Na ıtina wa ˜ athembi anene kumba˜ na na kusamana mane˜ nga asikal ı asu mbe˜ sa1 mbing ı 13 na ma˜ mea: “Asyai, ‘Amany ı˜ ˜ w’a make mokie utuku ˜ ˜ t ukomete na mam u˜ ˜ ya.’ 14 Na uvoo usu wa-

96

˜ ˜ ˜ ˜ vik ıa ngavana, n ıt u u˜ ˜ ˜˜ ˜ muelesya1 na muyııthı˜ ˜ wa na vata wa kuk ıa.” 15 Namo moosa mbesa ˜ ˜ isu na meeka undu mee˜ ˜ ˜ aıwe, na uvoo usu wa˜˜ ˜ ˜ nya ı ıka m uno kat ı wa ˜ ˜ ˜ ˜ Ayuti ˜ kuvika umunthı. ˜ ˜ 16 Ind ı ala amany ı˜˜ w’a 11 mathi Kalilii kıı˜ ˜ ˜ manı vala Yesu wavangıte ˜ akomane namo. 17 Yıla ˜ mamwonie, mamukuma˜ ˜ ˜ ˜ n ıa, ınd ı amwe ma ı ˜ na nzika. 18 Na Yes u amathengeea na anee˜ ˜ ˜ na namo, akımea: “Nını˜ ˜ ˜ nengetwe uk um u w’o˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nthe ıtunı na kuu nthı. ˜ ˜ ˜ ˜ 19 Endai ındı mukatw’ı˜ ˜ ˜ kıthye andu ma mbaı syo˜ ˜ nthe amanyıw’a, na ku˜ ˜ ˜ mavatisa ısy ıtwan ı ya Asa na ya Mwana na ˜ ya veva mutheu, 20 na ˜ ˜ ˜ muimamanyısya kukwa˜ ˜ ta maundu onthe ala na˜ ˜ ˜ mwıaıe. Na sisyai! nyie nı ˜ vamwe nenyu mıthenya ˜ ˜ ˜ yonthe nginya muminukı˜ ˜˜ lyo wa ıvinda yıı.”1

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ 28:14 1 Kana “n ıtuumu ıkı ıthya ˜ ˜ ˜ 28:12 1 Ndeto kwa ndeto, “ilu- undu usu.” 28:20 1 Sisya Maengu sya vetha.” lesyo ma Ndeto.

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ UVOO MUSEO ULA UANDIKITWE NI

M A L I KO

˜ ˜ ˜ ˜ MAU N DU ALA M E VO KWA U KUVI

˜˜ ˜ 4 N˜ GELEKANY’O IULU WA ˜ USUMBI (1-34) ˜ Muvandi (1-9) ˜ Kıla kyatumaa ˜ ˜ ˜ Yesu atumıa ngelekany’o (10-12) ˜ Kuelew’a kwa ngelekany’o ˜ ya muvandi (13-20) ˜ ˜ ˜ Taa ndukunıkılaw’a ˜ ˜ kıkavu (21-23) ˜ ˜ ˜ Kıthimi kıla muthimaa nakyo (24, 25) ˜ ˜ Muvandi ula ˜ ukomaa (26-29) ˜ Mbeu ya kalatali (30-32) ˜ ˜ ˜ Kutumıa ngelekany’o (33, 34) ˜ ˜ ˜ Yesu ayıusya kıseve (35-41) ˜ ˜ 5 Yesu ailungya ndaimoni ˜ ˜ ˜ ikalike nguluenı (1-20) ˜˜ ˜ ˜ Mwııtu wa Yailu; mundu ˜ ˜ ˜˜ ˜ muka aikiita ngua ya ıulu ˜ ya Yesu (21-43) ˜ 6 Yesu˜ ailewa kwoo (1-6) ˜ ˜ Ala Ikumi na Elı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mayıaıwa undu maıle ˜ kutavany’a (7-13) ˜ ˜ Kıkw’u kya Yoana ˜ Muvatisi (14-29) ˜ ˜˜ Yesu ayııthya ˜ andu 5,000 (30-44)

˜ 1 Yoana Muvatisi aitavany’a (1-8) ˜ ˜ Kuvatiswa kwa Yesu (9-11) ˜ ˜ Yesu aitatwa nı Satani (12, 13) ˜ ˜˜ ˜ Yesu ayambııa kutavany’a Kalilii (14, 15) ˜ ˜ Kwıtwa kwa amanyıw’a ma mbee (16-20) ˜ Veva muvuku ˜ uyumw’a (21-28) ˜ ˜ ˜ Yesu aivosya andu aingı Kavelinaumi (29-34) ˜ ˜ Yesu aivoyea vandu vate ˜ andu (35-39) ˜ ˜ ˜ ˜ Kuvow’a kwa mundu wı ˜ na mangu (40-45) ˜ ˜ ˜ 2 Yesu aivosya mundu mwonzu mamutha (1-12) ˜ ˜ Yes ıta Livai (13-17) ˜ ˜ u aimw ˜˜ ˜ ˜ ˜˜ Ikulyo ıulu wa kutııa ˜ kuya (18-22) ˜ ˜ ˜ ˜ Yesu ‘nı Mwıaıi wa Savato’ (23-28) ˜ ˜ ˜ ˜ 3 Kuvow’a kwa mundu wı kwonzu (1-6) ˜ na kw’oko ˜ ˜ ˜ Ikomano ınene yı utee ˜ wa ukanga (7-12) ˜ Ala atumwa 12 (13-19) ˜ ˜ Kuuma veva mutheu (20-30) ˜ Inyia wa Yesu na ˜ ana-a-inyia ma Yesu (31-35) 97

˜ ˜ MALIKO—Maundu Ala me Vo

˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ Yesu ayısıla ıulu wa ˜ ˜ kıw’u (45-52) ˜ ˜ Yesu aivosya andu Kenesaleti (53-56) ˜ ˜ ˜ 7 Yesu aivuany’a syıthıo ˜ sya andu (1-13) ˜ ˜ Syındu ila ivukasya ˜ syumaa ngoonı (14-23) ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ Muıkııo wa mundu muka wa Silovonike (24-30) ˜ ˜ ˜ Kuvow’a kwa mundu ˜ mwau matu (31-37) ˜ ˜˜ 8 Yesu ayııthya ˜ andu 4,000 (1-9) ˜ ˜ Yesu aikulw’a eke ˜ kyama (10-13) ˜ Ilawa ya Avalisi na ılawa ya Elote (14-21) ˜ ˜ ˜ ˜ Kuvow’a kwa munduume ˜ ˜ ˜ kılalinda nduanı ya Vethisaita (22-26) ˜ ˜ Vetelo ayasya Yesu nıwe ˜ Klısto (27-30) ˜ ˜˜ ˜ Yesu ayathana ıulu wa ˜ ˜ k˜ ıkw’u kyake (31-33) ˜ ˜ ˜ ˜ Undu mundu utonya ˜ ˜ ˜ ˜ kwıthıwa mumanyıw’a wa w’o (34-38) ˜ ˜ ˜ ˜ 9 Yesu ayıalyuka muvw’ano wake (1-13) ˜ Yesu aivosya kamwana ke na ndaimoni (14-29) ˜ ˜ Maundu onthe ˜ ˜ nımatonyeka kwa ula ˜ ˜ ˜ ˜˜ wı na muıkııo (23)

98

˜ ˜ ˜ ˜ Kwathanwa ıngı kwa kıkw’u ˜ kya Yesu (30-32) ˜ ˜ Amanyıw’a maikananıa ˜ ˜ ˜ ˜ n˜ uu ula munene (33-37) ˜ ˜ ˜ Ula uteuleana naitu e ˜ ˜ ngalıko yitu (38-41) ˜ ˜ Syındu ila ˜ ilulut ˜ ˜ ıkasya (42-48) ˜ ˜ ˜ ˜ “Ithıwai na munyu nthını wenyu” (49, 50) ˜ ˜ 10 Mutwaano na kuthasya ˜ mutwaano (1-12) ˜ Yes syana (13-16) ˜ ˜ u aiathima ˜ ˜ Ikulyo ya mundu ˜ muthwii (17-25) ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Kwıyıima maundu kwondu ˜ ˜ wa Usumbı (26-31) ˜ ˜ ˜ ˜ Kwathanwa ıngı kwa kıkw’u ˜ kya Yesu (32-34) ˜ ˜ Undu Yakovo na Yoana mendaa (35-45) ˜ ˜ ˜ Yesu nı wovosyo kwondu ˜ wa aingı (45) ˜ ˜ Kuvow’a kwa Valitimeo ula ˜ ˜ waı kılalinda (46-52) ˜ 11 Yesu ailika Yelusaleme kwa ˜ ˜ nzıa ya usindi (1-11) ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Mukuyu uyumanıwa (12-14) ˜ ˜ ˜ Yesu aithesya ıkalu (15-18) ˜ ˜ Kwımanyısya kumana na ˜ ˜ ˜ ˜ mukuyu ula woomie (19-26) ˜ ˜ ˜ ˜ Andu maileana na ukumu ˜ wa Yesu (27-33) ˜ 12 Ngelekany’o ya ala aımi oaani (1-12) Ngai na Kaisali (13-17)

˜ ˜ MALIKO—Maundu Ala me Vo –1:3

99

˜ ˜ ˜˜ ˜ Ikulyo ıulu wa ˜ ˜ ˜ uthayuukyo (18-27) ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Mıao ılı ıla mınene (28-34) ˜ ˜ We Klısto nı mwana wa Ndaviti? (35-37a) ˜ ˜ ˜ Kwısuvıana na ˜ aandıki (37b-40) ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Tusendi twılı twa mundu ˜ muka ndiwa na ngya (41-44) ˜ ˜ ˜ ˜ 13 MUMINUKILYO WA IVINDA ˜˜ YII (1-37) ˜ ˜ Makau, itetemo sya nthı, ˜ ˜ unyivu wa lıu (8) ˜ ˜ Kutavanw’a kwa uvoo ˜ museo (10) ˜ ˜ Thına munene (19) ˜ Kuka kwa Mwana wa ˜ ˜ mundu (26) Ngelekany’o ya ˜ ˜ ˜ mukuyu (28-31) ˜ ˜˜ Endeeai kusyaıısya (32-37) 14 Athembi maivanga ˜ ˜ ˜ kumuaa Yesu (1, 2) ˜ ˜ ˜ ˜ Yesu ayıtıkıw’a mauta me ˜ ˜ muuke museo (3-9)

˜ ˜

˜ uvoo ˜ museo ıulu wa Yesu ˜ Klısto, Mwana wa Ngai: ˜ ˜ ˜ ˜ 2 O tondu kuandıkıtwe ˜ ˜ ıvukun ı ya mwathani ˜ ˜ Isaia: “(Sisya! n ıng u˜ ˜ ˜ tuma mutumwa wakwa ılılyo wa 1 Mwamb ˜ ˜ ˜ ˜

˜ ˜ ˜ Yutasi aimuvunyanıa ˜ Yesu (10, 11) ˜ Vasaka ya muthya (12-21) ˜˜ ˜ Kwambııw’a kwa Kyauya ˜ ˜ ˜ kya Wıoo kya Mwıaıi (22-26) ˜ Yesu ayathana kana Vetelo ˜ ˜ akamukaıa (27-31) ˜ Yesu aivoya e Ngesemanii (32-42) ˜ ˜ Kukwatwa kwa Yesu (43-52) ˜ ˜ Yesu aisilılwa mbee wa Nzama ya Ayuti (53-65) ˜ ˜ Vetelo aimukaıa ˜ Yesu (66-72) ˜ 15 Yesu e mbee wa Vilato (1-15) ˜ Yesu aithekeewa mbee wa ˜ andu (16-20) ˜˜ ˜ ˜ ˜ Ayathııwa mutını Kolokotha (21-32) ˜ ˜ ˜ Kıkw’u kya Yesu (33-41) ˜ ˜ Kuthikwa kwa Yesu (42-47) ˜ ˜ ˜ 16 Kuthayuukw’a kwa ˜ Yesu (1-8)

˜ ˜ ˜ mbee waku,1 ula ukaseu˜ ˜ vya nzıa kwondu waku.) ˜ ˜ 3 Wasya munene wa mu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndu ukuneena weunı, ˜ ˜ akyasya: ‘Seuvyai nzıa ya 1:2 1 Ndeto kwa ndeto, “mbee wa ˜ ˜ uthyu waku.”

MALIKO 1:4-16

˜ ˜ Yeova! Lungalyai nz ıa ˜ syake.’” 4 Yoana Muva˜ ˜ ˜ ˜ tisi aı weunı akımata˜ ˜ vya andu mavatiswe nı ˜ ˜ kana monany’e nımelilı˜ ˜ ˜ te nundu wa naı syoo ˜ nı kana maekewe. 5 Na ˜ ˜ andu onthe ma kısio kya Yutia na onthe ala me˜ kalaa Yelusaleme nımae˜ ˜ ndaa vala waı, ˜ na ku˜ ˜ ˜ vatiswa1 nıwe Usını wa ˜ ˜ Yolotani, na kumbula naı ˜ ˜ syoo utheinı. 6 Na Yoa˜˜ ˜ ˜ na eekııte ngua ya w’ıa ˜ ˜ ˜ wa ngamıle na aı na mu˜ ˜ sivi wa kıthuma kınyu˜ ˜ nyunı kyake, na aısaa ˜ ˜ ˜ ˜ ngie na ukı wa nzukı wa ˜ ˜ kıthekanı. 7 Nake ata˜ vanasya, akyasya: “Mu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndu ula wukıte ıtina wa˜ kwa e vinya kwı nyie, na ˜ ndii sya iatu syake ndya˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ılıtwe nı kukumana nıi˜ ˜ thasye. 8 Nyie nınamu˜ ˜ ˜ ˜ vatisaa na kıw’u, ındı we ˜ akamuvatisaa na veva ˜ mutheu.” ˜ ˜ ˜ ˜ 9 Mıthenyanı ısu Yesu ˜ nıwookie kuma Nasaleti ˜ ya Kalilii, na avatiswa nı

100

˜ ˜ ˜ Yoana Usını wa Yolota˜ ˜ ˜ ni. 10 Na aumıla kıw’u˜ nı oou, oona matu ma˜ ˜ vinguka, na veva wamu˜ ˜ ˜ theeea ta ıvuı. 11 Na ˜ ˜ wasya wauma ıtun ı, ˜ ukyasya: “Nue Mwana ˜ wakwa mwendwa; nınendeeaw’a nue.” 12 Na vau kwa vau ˜ ˜ veva mutheu wamutwaa ˜ ˜ weunı. 13 Kwoou ekala ˜ ˜ ˜ weunı mıthenya 40, aita˜ ˜ twa nı Satani. Na aı va˜ ˜ mwe na nyamu sya kıthe˜ ˜ ˜ ˜ kanı, na alaıka nımamu˜ ˜ thukumaa. ˜ 14 Na ıtina wa Yoana ˜ ˜ ˜ kukwatwa, Yesu nıwae˜ ndie Kalilii, akıtavany’a ˜ ˜ uvoo museo wa Ngai ˜ ˜ 15 na kwasya: “Ivinda yı˜ ˜ ˜ ˜ la˜ yınyuvıtwe nı ıviku, na ˜ ˜ ˜ Usumbı wa˜ Ngai nı mu˜ ˜ thengeeu. Ililei, na muyı˜ ˜˜ ˜ ˜ ıkııa uvoo museo.” ˜ ˜ ˜ ˜ 16 Na esılıte utee wa˜ Ukanga wa Kalilii, nıwoonie Simoni na Ende˜ lea mwana-a-inyia mayı˜ ˜ kya itei1 syoo ukanganı, ˜ ˜ ˜ ˜ nundu maı atei ma maku-

˜ ˜ 1:5 1 Kana “kuindwa; kuthikwa.” 1:16 1 Kana “neti.”

101

˜ ˜ yu. 17 Na Yesu amea: ˜˜ ˜ “Ngatııai, nakwa ngamu˜ ˜ ˜ tw’ıkıthya atei ma andu.” 18 Na vau kwa vau ma˜ ˜ tia itei syoo na mamuatı˜ ˜ ˜ ıa. 19 Itina wa kuenda˜ nga o vanini, nıwoonie Yakovo mwana wa Sevetii na Yoana mwana˜ ˜ a-inyia, namo maı ısiwa˜ ˜ nı1 maiseuvya itei syoo, 20 na vau kwa vau ame˜ ta. Kwoou matia ıthe ˜ ˜ woo Sevetii ısiwanı va˜ ˜ mwe na athukumi na ma˜ ˜˜ muat ı ıa. 21 Na mathi Kavelinaumi. ˜ Muthenya wa Savato ˜ ˜ ˜ wambılılya oou, nıwali˜ ˜ ˜ kile ısinakokenı na ambı˜ ˜ ˜ ıa kumany ısya. 22 Na ˜ ˜ ˜ andu maseng’a nundu wa ˜ ˜ ˜ nzıa yake ya kumanyısya, ˜ ˜ ˜ ˜ nıkwıthıwa amanyıasya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ta umwe wı na ukumu, na ˜ ˜ ti ta aandıki. 23 Na ıvi˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nda o yıu kwaı munduu˜ ˜ ˜ me ısinakokenı walikıtwe ˜ ˜ nı veva muvuku, na akaya ˜ na wasya munene, akya˜ ˜ sya: 24 “Ithy ı twı na ˜ ˜ ˜ ˜ undu mwau naku, Yesu ˜ ˜ ˜ 1:19 1 Kana “ ıtalunı.”

MALIKO 1:17-31

˜ ˜ Munasaleti? Wooka ku˜ ˜ ˜ twananga? Nıngwıs ˜ ı nesa ˜ ˜ ˜ nue uu, we nue Ula M ˜ u-˜ theu wa Ngai!” 25 Indı ˜ ˜ Yesu aukany’a, akyasya: ˜ ˜ “Vindya, na uyuma mu˜ ˜ ˜ ˜ ndunı uu!” 26 Na veva ˜ ˜ ˜ usu muvuku wauma nthı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nı wa mundu usu, ıti˜ ˜ na wa kumuthingitha˜ ˜ ngya m uno na k uka˜ ya na wasya munene. ˜ 27 Na andu onthe ma˜ seng’a muno nginya ma˜˜ ˜ ˜ ˜ mbııa kuneenea undu ˜ ˜ usu kat makya˜ ı ˜ woo, ˜ ˜ ˜ ˜ sya: “Undu uu nı mwau? ˜ ˜ ˜ ˜ Nı umanyısyo mweu! E ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na ukumu wa kwıaıa o na maveva mavuku, na ˜ maimwıw’a.” 28 Kwoou ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ uvoo ıulu wake wanyaııka ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mıtukı kıla vandu na kısi˜ onı kyonthe kya Kalilii. ˜ ˜ 29 Itina wa uu mauma ˜ ˜ ˜ ısinakokenı na mathi mu˜ syı kwa Simoni na Endelea, na Yakovo na Yoana maendany’a vamwe namo. 30 Na inyia wa ˜ ˜ muka wa Simoni nıwa˜ komete awaıte ndetema, ˜ na vau kwa vau mamuta˜ ˜ ˜ vya ıulu wake. 31 Nake

MALIKO 1:32-45

˜ ˜ athi vala waı, amukwata ˜ ˜ kw’oko, na amukılya. Na ˜˜ avoa ndetema na ambııa ˜ ˜ ˜ kumathukuma. ˜ 32 Na kwavika mawı˜ ˜ ˜ oo, syua yamina kuthua, ˜ ˜˜ ˜ ˜ andu mambııa kumuetee ˜ ˜ and u onthe ala ma ı ˜ ˜ awau na malikıtwe nı ˜ ndaimoni; 33 na andu ˜ ˜ onthe ma ndua nımoo˜ ˜ mbanıte vamwe muomo˜ nı. 34 Kwoou avosya ai˜ ˜ ngı ala mawaıte mowau ˜ ˜ me kıvathukany’o, na au˜ mya ndaimoni mbing ı, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ındı ndaasyıtıkılya ndai˜ ˜ moni isu ineene, nundu ˜ ˜ ˜ ˜ nısyeesı we nıwe Klısto.1 ˜ 35 Kwakya tene, o kwı ˜ ˜ ˜ kıvindu, nıwookılile na aumaala nza na athi va˜ ˜ ndu vate andu, na e vau ˜ ˜ ˜˜ ˜ ambııa kuvoya. 36 Indı ˜ Simoni na ala waı namo ˜˜ ˜ ˜ mambı ıa k um umantha ˜ na kıthito, 37 na ma˜ ˜ mwona mamwıa: “Kıla ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mund ˜ u˜ nukuumantha.” ˜ 38 Indı amea: “Tuendei ˜ ˜ ˜ ˜ vandu vangı, nduanı ila

102

˜ ˜ ˜ ˜ syı vakuvı, nı kana nıta˜ ˜ vany’e kuu o nakw’o, nu˜ ˜ ndu nookie kwondu wa ˜ ˜ uu.” 39 Na athi akıtava˜ ˜ ny’a masinakokenı kıla ˜ vand u Kalilii yonthe, na kumya ndaimoni. ˜ ˜ ˜ ˜ 40 Na mundu uwaıte ˜ ˜ ˜ mangu ooka vala uı na ˜ ˜ ˜ amwısuva atulıtye ndu, ˜ ˜ ˜ akyasya: “Mwıaıi, ethıwa ˜ ˜ ˜ nukwenda, nutonya ku˜ nthesya.”1 41 Eew’a uu ˜ ˜ ˜ amwıw’ıa tei muno, na ˜ ˜ atambuukya kw’oko kwa˜ ˜ ke amukiita, ˜na amwıa: ˜ ˜ ˜ “Nıngwenda! Ithıwa mutheu.” 42 Na vau kwa ˜ ˜ vau avoa mangu vyu, ˜ ˜ na eethıwa e mutheu. ˜ ˜ ˜ 43 Na ındı amukany’a ˜ kwa uito na vau kwa vau ˜ ˜ amwıa nı athi, 44 akya˜ ˜ sya: “Ndukatate kutavya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mundu o na umwe, ındı ˜ enda ukeyonany’e kwa ˜ ˜ ˜ muthembi na uyumya syı˜ ndu ila Mose waisye syu˜ ˜ maw’e, kwondu wa ku˜ thew’a kwaku, nı kana ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ uu w ı kwoo.” ˜ ıth˜ ıwe˜ ukus ˜ ˜ 45 Indı mundu usu ami-

˜ ˜ 1:34 1 Kana n ıvatonyeka, “n ı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ syeesı nıwe uu.” 1:40 1 Kana “kumbosya.”

103

˜ ˜˜ ˜ na kuthi, ambııa kutava˜ ˜ ˜ ny’a uvoo usu muno na ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ kuunyaııkya kıla vandu ˜ ˜ nginya weethıa Yesu nda˜ ˜ ˜ ˜ ˜ tonya ıngı kulika nduanı ˜ ˜ enekee, ındı ekala nza wa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndua kundu kute andu. O ˜ ˜ ˜ ˜ na uu wı o vo, andu nı˜ ˜ maendeeie kuthi vala waı ˜ kuma ngalı syonthe. ˜ ˜ ˜ ˜ wa mıthe2 Indı ıtina ˜ ˜ ˜ nya mınini asyoka ıngı ˜ Kavelinaumi, na uvoo ˜˜ ˜ ˜ wanyaııka kana e musyı. ˜ ˜ 2 Na andu aingı moo˜ mbana vamwe weethıa ˜ ˜ vaiı vandu ve kamwanya, ˜ ˜ ˜ o na muomonı, na ambı˜ ˜ ˜ ıa kumatavya ıla ndeto. ˜ ˜ ˜ 3 Na mamuetee mundu mwonzu mamutha akua˜ ˜ ˜ n ılwe n ı a ume ana. ˜ ˜ ˜ 4 Indı mayaı matonya ˜ ˜ ˜ kumuvikya vala ve Yesu ˜ ˜ ˜ nundu wa ıkomano, na ˜ ˜ kwoou mathaılya kıala ˜ ˜ vala Yesu waı, na mamina ˜ ˜ ˜ ˜ kuvuthua ıima, mathee˜ ˜ sya ukomo ula wakomee˜ ˜ we nı usu mwonzu mamu˜ ˜ tha. 5 Yıla Yesu woo˜ ˜ ˜˜ ˜ nie muıkııo woo, amwıa ˜ ˜ ˜ ˜ mundu usu waı mwo-

MALIKO 2:1-12

˜˜ nzu mamutha atıı: “Mwa˜ ˜ nawa, naı syaku nısyaekewa.” 6 Na amwe ma ˜ ˜ ˜ aandıki maı vau, mekalı˜ ˜ ˜ te nthı maisuanıa ngoo˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nı syoo: 7 “Nıkı mundu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ uu ukuneena uu? Nukuu˜ ˜ ˜ ˜ ma Ngai. Nuu utonya kue˜ ˜ kea naı ate o umwe, ˜ ˜ nake˜ ˜ nı Ngai?” 8 Indı o mı˜ ˜ ˜ tukı Yesu amanya1 kana ˜ ˜ ˜ mesuanıa uu, na kwoou ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ amakulya atıı: “Nıkı muu˜ ˜ ˜ ˜ suanıa maundu aa ngoo˜ ˜ ˜ ˜ nı syenyu? 9 Nı undu ˜ ˜ ˜ ˜ wıva wı laisi, nı kwıa ˜ ˜ ˜ ˜ mundu uu mwonzu ma˜ ˜ mutha, ‘Naı syaku nı˜ syaekewa,’ ˜ ˜ kana nı˜ kwasya, ‘Ukıla wose ukomo ˜ ˜ ˜ waku na uithi’? 10 Indı ˜ ˜ nı kana mumanye kana ˜ ˜ Mwana wa mundu e na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ukumu ıulu wa nthı wa ˜ ˜ ˜ ˜ kuekea naı—” amwıa mu˜ ˜ ˜ ndu usu waı mwonzu ˜˜ ˜ mamutha “Nı˜ ˜ at ıı: 11 ˜ ˜ kwıa, Ukıla, wose ukomo ˜ ˜ ˜ waku, na uy ın uka.” ˜ ˜ 12 Na eew’a uu ookı˜ ˜ ˜ ˜ la na mıtukı oosa ukomo 2:8 1 Ndeto kwa ndeto, “amanya ˜ vevanı wake.”

MALIKO 2:13-22

104

˜ ˜ te awau mayıthıawa na ˜ ˜ ˜ vata wa muiiti, ındı no ˜ ala awau. Ndyaauka kwo˜ ˜ ˜ ˜ ndu wa ala alungalu, ındı ˜ nookie kwondu wa eki ˜ ma naı.” ˜ 18 Na amanyıw’a ma ˜ ˜˜ Yoana na Avalisi nımatıı˜ aa kuya. Na kwoou moo˜ ˜ ˜ ka vala waı na mamuku˜ ˜ ˜ lya: “Nıkı amanyıw’a ma ˜ Yoana na amanyıw’a ma ˜˜ ˜ ˜ ˜ Avalisi matııaa kuya, ındı ˜ ˜˜ amanyıw’a maku maitııaa ˜ ˜ kuya?” 19 Kwoou Yesu ˜ ˜˜ amakulya atıı: “Mo anya˜ ˜ nyae ma mutwaani nıme˜ ˜ ˜ thıawa na kıtumi kya ku˜˜ ˜ ˜ ˜ tııa kuya yıla mutwaa˜ ˜ ˜ ˜ ni wı namo? Nundu mutwaani e vamwe namo ˜ ˜˜ ˜ maitonya kut ııa kuya. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 20 Indı mıthenya nıyukı˜ ˜ ˜ te yıla mutwaani uka˜ vetwa vala ma ı, na ˜ ˜ ˜˜ ˜ ıvinda yıu makatııa kuya. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ 21 Vaiı mundu utumıı˜ ˜ ˜ aa kılaka kya ngua nzau ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nguanı nguu ya ıulu. Eeka ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ uu, kılaka kıu kyeu nıkı˜ ˜ ˜ ˜ kusasya ngua ısu nguu, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 2:15 1 Kana “ekal ıte mesan ı.” na utembuku wayo uine˜ ˜ ˜ neveea. 22 O ta uu, 2 Kana “mekalıte mesanı.”

wake na athi onthe mene. Kwoou onthe maseng’a, ˜ ˜ na mamuta ˜ ıa ˜ Ngai,˜ ˜ ma˜ kyasya: “Undu ta uu tuyaawona.” ˜ ˜ 13 Na ıng ı aumaala ˜ ˜ athi utee wa ukanga ˜ na ıkomano yonthe ya˜ ˜ ˜˜ ˜ thi vala uı, na ambııa ku˜ ˜ ˜ yımanyısya. 14 Na avı˜ tıte, oona Livai mwana ˜ ˜ wa Alivaio ailyı nthı ovi˜ ˜ sin na amwıa: ˜ ı ˜ wa koti, ˜ ˜˜ “Ithıwa muatııi wakwa.” ˜ ˜ ˜ Nake ookıla na amuatı˜ ˜ ıa. 15 Na kweethıwa e ˜ ˜ ˜ ˜ nyumba kwa mundu usu ˜ ˜ aiya,1 aumıthya aingı ma ˜ ˜ koti na eki ma naı maı va˜ mwe na Yesu maiya2 na ˜ ˜ ˜ amanyıw’a make, nundu ˜ ˜ ˜ ˜˜ maı aing˜ ı ala mamuatıı˜ ˜ ˜ te. 16 Indı yıla aandıki na Avalisi mamwonie ˜ aiya na eki ma naı na au˜ ˜ mıthya ma koti, mambı˜ ˜ ˜ ˜ ıa kukulya amany ıw’a ˜ ˜ ˜ ˜ make: “Nundu uısaa na ˜ aumıthya ma koti na eki ˜ ˜ ma naı?” 17 Na Yesu ˜ eew’a uu amea: “Ala ma-

105

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ vaiı mundu wıkıaa mbi˜ ˜ ˜ ˜ nyu nzau ithumanı nguu ˜ ˜ sya mbinyu. Nundu eeka ˜ ˜ ˜ ˜ uu, mbinyu ısu nıtembuaa ithuma isu, na ayasya mbinyu ˜ ˜ vamwe na ithu˜ ˜ ma. Indı mbinyu nzau yı˜ ˜ ˜ kıawa ithumanı nzau sya mbinyu.” ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 23 Na esılıte mıundanı ˜ ˜ ya nganu muthenya wa ˜ Savato, amanyıw’a ma˜˜ ˜ ke mambııa kutw’a iia ˜ sya nganu maendete. 24 Kwoou Avalisi ma˜ ˜ ˜ mwıa: “Sisya! Nıkı me˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kwıka undu utosanıte na ˜ ˜ mıao muthenya wa Sa˜ vato?” 25 Nake amaku˜ ˜ lya: “No mwaasoma undu ˜ Ndaviti weekie yıla wa˜ ˜ theleilwe nı lıu, na we na ˜ ˜ ˜ andu ala waı namo maı ˜ ˜ na nzaa? 26 Na undu, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nthını wa ıla ngewa ıulu ˜ wa munene wa athembi Aviathali, Ndaviti wa˜ ˜ likile nyumbanı ya Ngai ˜ ˜ na aya mıkate ıla yaia˜ wa mbee wa Ngai,1 ıla ˜ ˜ ˜ kwosana na mıao ıtaaı-

MALIKO 2:23–3:5

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ le kuıwa nı mundu o ˜ na wıva ate o athembi, ˜ o na amanenga aume ala ˜ ˜ ˜ waı namo?” 27 Na ındı amea: “Savato yaetiwe ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kwondu wa mundu, ındı ˜ ˜ ˜ ti mundu kwondu wa ˜ Savato. 28 Kwondu wa ˜ ˜ ˜ ˜ uu, Mwana wa mundu nı ˜ ˜ Mwıaıi, o na wa Savato.” ˜ ˜ ˜ ı alika ısinako3 Na ıng ˜ ˜ ˜ ˜ kenı na vau vaı mundu ˜ waı na kw’oko kwonzu. ˜ ˜˜ 2 Na mamusyaıısya nesa ˜ ˜ mone kana nukuvosya ˜ ˜ ˜ ˜ mundu usu muthenya wa ˜ ˜ Savato, nı kana mamu˜ ˜ sikate. 3 Na amwıa mu˜ ˜ ˜ ndu usu waı na ˜ ˜ kw’oko ˜˜ ˜ kwonzu atıı: “Ukıla wuke ˜ ˜ vaa katı.” 4 Na amaku˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ lya atıı: “Nı undu wıva, ˜ ˜ kwosana na mıao, waıle ˜ ˜ kwıkwa muthenya wa Sa˜ ˜ ˜ ˜ vato; nı undu museo ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kana nı undu muthuku, ˜ ˜ ˜˜ ˜ nı kutangı˜ ıa thayu kana ˜ ˜ ˜ ˜ nı kuaa?” Ind ˜ ı mayaamu˜ ˜ ˜ sungıa. 5 Itina wa ku˜ masisya onthe ew’ ıte ˜ woo, nıweewie kyeva ki˜ ˜ ˜ ˜ 2:26 1 Kana “mıkate ya wona- ng˜ ı n˜ undu wa kwona wumu wa ngoo syoo, ny’o.”

MALIKO 3:6-18

˜ ˜ ˜ ˜ na amwıa mundu usu ˜˜ ˜ ˜ atıı: “Tambuukya kw’oko ˜ ˜ kwaku.” Nake atambuukya kw’oko kwake, na ˜ kwavoa. 6 Yıla Avalisi ˜ moonie uu, maumaala na ˜ ˜ ˜ mıtukı na mathi nzama ˜˜ na aatııi ma kyama kya ˜ ˜ Elote, ˜ n˜ ı kana˜ mamuae. 7 Indı Yesu auma vau ˜ ˜ athi ukanganı e na ama˜ ˜ nyıw’a make, na andu ai˜ ngı kuma Kalilii na Yu˜ ˜˜ tia mamuatııa. 8 O na ˜ angı kuma Yelusaleme ˜ na Itumea na angı kuma ˜ muingo wa Yolotani na ˜ ngalıko sya Tile na Sitoni, nguthu nene ya ˜ ˜ ˜ ˜ andu nıyookie vala uı ˜ ˜ ˜ yıla meewie maundu ma˜ ingı ala weekaa. 9 Na ˜ amea amanyıw’a make ˜ ˜ mamumanth ıe kasiwa1 ˜ ˜ ˜ nı kana ıkomano yıika˜ ˜ muvivinye. 10 Na nu˜ ˜ ˜ ndu nıwavoisye aing ı, ˜ onthe ala maı na mowau ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mathuku nımamuthyulu˜ ˜ ˜ ˜ lukıte nı kana mamukiite. 11 O na maveva ma˜ vuku, o yıla mamwona, ˜ 3:9 1 Kana “katalu.”

106

˜ ˜ nımavalukaa mbee wake na maineena na wasya ˜ munene, makyasya: “We nue ˜ Mwana wa Ngai.” ˜ ˜ 12 Indı mavinda maingı ˜ ˜ ˜ nıwameaıaa kwa uito ma˜ ˜ ˜ ikawete we nıwe uu. ˜˜ ˜ 13 Na ambata kıımanı, ameta ala wendaa, na ˜ ˜ mooka vala uı. 14 Na ˜ anyuva1 k ıkundi kya ˜ ˜ andu 12, ala wametie atu˜ ˜ mwa, na nımo maı maendanasye nake na ai˜ matuma makatavany’e ˜ ˜ ˜ ˜ 15 na mayıthıwa na uku˜ mu wa kumya ndaimoni. ˜ 16 Na k ıkundi kya ˜ ala 12 wanyuvie1 nı Si˜ ˜ moni, ula wamwıtie Vetelo, 17 Yakovo mwana wa Sevetii na Yoana mwana-a-inyia wa Yakovo (asu namo amanengie ˜ ˜ ˜ ısyıtwa Voaneliki, yıla ˜ ˜ ˜ ualyulo wayo nı, “Ana ma ˜ Kıtundumo”), 18 Endelea, Vilivu, Valitholomayo, Mathayo, Thoma, Yakovo mwana wa Alivaio, ˜ Thatayo, Simoni Muke˜ 3:14 1 Kana “ase uvya.” 3:16 ˜ 1 Kana “waseuvisye.”

107

MALIKO 3:19-33

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nya kuungama, ındı okı˜ te kuthela. 27 Kwa w’o, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ vaiı mundu utonya kuli˜ ˜ ˜ ˜ ka nyumbanı ya mundu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wı vinya na kumuyıa malı ˜ ˜ yake atambıte kumwova ˜ ˜ ˜ ˜ mundu usu wı vinya. No ˜ ˜ ˜ ekie uu nı kana amuve˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ne malı ıla yı nyumbanı ˜ ˜ ˜ yake. 28 Nı w’o nıngu˜ ˜ mwıa, ana ma andu ma˜ ˜ kaekewa maundu onthe, ˜ ˜ ˜ o na ethıwa mekıte naı ˜ syıva kana maneenete ˜ ˜ ndeto sy˜ ıva sya kuuma˜ ˜ ˜ na. 29 Indı mundu o na ˜ ˜ ˜ ˜ wıva ula uumaa veva mutheu ndakaaekewa o na ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ ındıı, ındı akeethıawa e ˜ na naı ya tene na tene.” ˜ ˜ ˜ 30 Aneenie uu nundu ˜ maasya: “E na veva muvuku.” ˜ ˜ ˜ 31 Nıvo ındı inyia wake na ana-a-inyia moo˜ ˜ kie, na ma ungam ıte ˜ ˜ ˜ nza, mat uma m und u ˜ ˜ akamw ıte. 32 Na n u˜ ˜ ˜ ndu vaı na ıkomano ye˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kalıte nthı yımuthyulu˜ ˜ ˜ lukıte, mamwıa: “Sisya! ˜ ˜ ˜ ˜ Inyia waku na ana-a3:18 1 Kana u wı kıthito.” ˜ ˜ “m˜und ˜ ˜ ˜ ˜˜ 3:22 1 Isyıtwa yıı yıtumııtwe kwo- inyia ˜maku me vaya ˜ nza˜ maikumantha.” 33 Indı nany’a Satani.

na,1 19 na Yutasi Isika˜ ˜ ˜ ˜ lioti, ula wesie kumuvu˜ nyanıa. ˜ ˜ ˜ Na ındı alika nyumba, ˜ 20 na ıkomano yoomba˜ ˜ na ıng ı, nginya wee˜ ˜ ˜ thıa˜ maitonya kuya lıu. ˜ ˜ ˜ ˜ 21 Indı yıla andu ma mu˜ ˜ ˜ syı mamanyie uu, nımae˜ ˜ ˜ ˜ ndie kumukwata, nundu ˜ ˜ maasya: “E na nduuka.” ˜ 22 O na aandıki ala matheeie kuma Yelusaleme maasya: “E na Veelisevuli,1 na aumasya ndaimoni ˜ ˜ ˜ aitumıa vinya wa munene wa ndaimoni.” 23 Na ˜ amina kumeta moke vala ˜ ˜ uı, aneena namo na ngelekany’o, akyasya: “Sata˜ ˜ ni atonya kulungya Sata˜ ˜ ni ata? 24 Ethıwa usu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mbı nuaanıkıte, usumbı ˜ ˜ ˜ ˜ usu ndutonya kuunga˜ ˜ ma; 25 na ethıwa nyu˜ ˜ ˜ ˜ mba nıaanıkıte, nyumba ˜ ˜ ˜ ˜ ısu ndıtonya kuungama. ˜ ˜ ˜ 26 O na ıngı, ethıwa Sa˜ ˜ ˜ tani nukwıyukita mwe˜ ˜ ˜ ne na nuaanıkıte, ndato-

MALIKO 3:34–4:12

˜ ˜ amasungıa, amea: “Inyia wakwa na ana-a-inyia ˜ makwa naa u?” 34 Na ˜ ˜ ˜ ındı asisya ala mekalıte ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nthı mamuthyululuk ıte na asya: “Sisyai! Inyia wakwa na ana-a-inyia ma˜ ˜ kwa! 35 Mundu o na ˜ ˜ ˜ w ıva ula w ıkaa kwe˜ ˜ nda kwa Ngai, usu nıwe mwana-a-inyia wakwa, na ˜˜ mwııtu-a-inyia wakwa, na inyia wakwa.” ˜ ˜ ˜˜ ˜ ııa kuma4 Na˜ ıngı, amb ˜ ˜ nyısya e utee wa uka˜ ˜ nga na ıkomano ınene ˜ ˜ muno yoombana vakuvı ˜ nake. Kwoou alika ısiwa˜ ˜ nı,1 ekala nthı, na athi ˜ vaasanga na utee wa ˜ ˜ ˜ ˜ ukanga, ındı ıkomano yo˜ ˜ ˜ ˜ nthe yaı vakuvı na kıw’u, ˜ ˜ utee wa ukanga. 2 Na ˜˜ ˜ ˜ ambı ıa k umamany ısya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ maundu maingı aitumıa ngelekany’o, na aendeee ˜ ˜ k umamany ısya, amea: ˜ ˜˜ 3 “ Ithuk ı ısyei. Sisyai! ˜ ˜ ˜ Muvandi nıwaendie ku˜ vanda mbeu. 4 Na ae˜ ˜ ndeee kuvanda, mbeu ˜ ˜ imwe syavaluka utee wa ˜ ˜ ˜ 4:1 1 Kana “ ıtalunı.”

108

˜ ˜ nzıa, na nyunyi syooka ˜ syaiya. 5 Na ingı syava˜ ˜ luka vandu ve mavia na ˜ ˜ vate muthanga mwingı, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na syamea mıtukı nundu ˜ ˜ ˜ muthanga ndwaı muliku. ˜ ˜ ˜ ˜ 6 Indı yıla syua yaaie, ˜ ˜ ˜ nısyavıe na syavova nu˜ ˜ ˜ ˜ ndu iyaı na mıi. 7 Ingı ˜ ˜ nasyo syavaluka katı wa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mıtı yı mıw’a, na mıw’a ˜ yainyita, na syalea ˜ ˜ ku-˜ ˜ ˜ syaa kındu. 8 Indı ingı ˜ ˜ nasyo syavaluka mutha˜ ˜ nganı museo, na syeana na kwongeleka, na sya˜˜ ˜ mbııa kusyaa, na sya˜ ˜ ˜ syaa kundu 30, 60, na ku˜ ndu 100.” 9 Na ˜ ongela ˜˜ ˜ kwasya atıı: “Ula wı na ˜ ˜ ˜ matu ma kwıw’a, nıew’e.” ˜ ˜ 10 Na yıla waı weka, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ala mam uthy˜ ul uluk ıte ˜ me na ala Ik umi na ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ Elı mambııa kumukulya ˜ ˜ ˜ ıulu wa ngelekany’o isu. ˜ 11 Nake amea: “Inyw’ı ˜ ˜ ˜ n ım unengetwe k uma˜ ˜ nya syımbithı ntheu sya ˜ ˜ ˜ ˜ Usumbı wa Ngai, ındı ˜ ˜ ala me nza, maundu asu onthe kwoo no ngeleka˜ ˜ ˜ ny’o, 12 nı kana wıthıe,

109

˜ ˜ o na kau nımeusisya, mesisya na maikwona, o ˜ ˜ ˜ na kau nımekwıw’a, meı˜ ˜ w’a na maiukwatya kı˜ ˜ ˜ ndu; o na mayısa kua˜ ˜ lyuka nı kana maekewe.” ˜ ˜ ˜ 13 Na ındı amea: “Inyw’ı ˜ ˜ ˜ ˜ muyısı ngelekany’o ıno, ˜ ˜ kwoou mutonya kuelewa ˜ ata ngelekany’o ila ingı syonthe? ˜ 14 “Muvandi avandaa ˜ ˜ ˜ ndeto. 15 Aa nımo ındı ˜ ˜ ˜ ila mbeu syı utee wa ˜ ˜ ˜ nzıa vala ndeto ıvandı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ twe; ındı ıtina wa kumı˜ w’a oou, Satani ayu˜ ka na ayosa ıla nde˜ ˜ ˜ ˜ to ıvandıtwe nthını woo. ˜ ˜ 16 O ta uu, aa nımo ila ˜ ˜ ivandıtwe vandu ve ma˜ via; meew’a ıla ndeto ˜ ˜ ˜ ˜ oou, maim na uta˜ ıt˜ ıkıla ˜ ˜ nu. 17 Indı nundu mai ˜ ˜ ˜ na mıi nthını woo, maendeeaa kwa kavinda ka˜ ˜ kuvı; na mathına kana ˜ monyamao maumıla oou ˜ ˜ ˜ nundu wa ıla ndeto, ma˜ ˜ ilulutıka. 18 Na ve ingı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ivandıtwe katı wa mıtı yı ˜ ˜ mıw’a. Isu syıonany’a ala ˜ ˜ ˜ mew’ıte ndeto, 19 ındı

MALIKO 4:13-24

˜ ˜ ˜ ˜ mawımakıo ma nthı ıno, ˜ na vinya wa ukengani ˜ wa uthwii na mawendi ˜ ˜ ˜ ma syındu ila ingı syo˜ ˜ nthe, mailika nthını woo ˜ na mainyita ıla ndeto na ˜ ˜ ˜ ıilea kusyaa. 20 Na mu˜ ˜ thya, ila ivandıtwe mu˜ ˜ ˜ thanganı museo syıonany’a ala mew’aa ndeto na maimyosa nesa na mai˜ ˜ ˜ syaa usyao—kundu 30, ˜ ˜ 60, na kundu 100.” ˜ ˜ ˜ 21 O na ıng ı nıwa˜˜ ˜ meie at ı ı: “Taa n ue˜ ˜ ˜ ˜ tawe nı kana ukunıkı˜ ˜ lw’e kıkavu1 kana wiwe ˜ ungu wa kıtanda? W’o ˜ ˜ ˜ nduetawe nı kana wilı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ılwe kındunı kya kwilı˜ ˜ ˜ ˜ ıla taa? 22 Nundu vaiı ˜ ˜ ˜ ˜ undu muvithe utakavua˜ ˜ ˜ ˜ nw’a; na vaiı kındu kı˜ ˜ ˜ vw’ıke nesa kıtakaumı˜ ˜ ˜ ˜ lw’a utheinı. 23 Mundu ˜ ˜ ˜ ˜ o na wıva ula wı na matu ˜ ˜ ma kwıw’a, nıew’e.” ˜ 24 Na˜ aendeea kumea ˜˜ ˜˜ at ıı: “ Ithuk ıısyei nesa ˜ ˜ ˜ ˜ maundu ala mukwıw’a. ˜ ˜ ˜ Kıthimi kıla muthimaa ˜ ˜ ˜ 4:21 1 Kana “kıkavu kya kuthima ˜ ˜ syındu.”

MALIKO 4:25-37

˜ ˜ nakyo nokyo mukathimı˜˜ ˜ wa nakyo, ıı, o na muko˜ ˜ ngeleelwa . 25 N und u ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mundu o na wıva ula wı ˜ ˜ na kındu akongeleelwa, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ındı mundu o na wıva ula ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ute na kındu, o na kıla wı nakyo akavenwa.” ˜ 26 Na aendeea kunee˜ na namo,˜ akımea: “Kwa ˜ ˜ ˜ nzıa ısu Usumbı wa Ngai ˜ ˜ ˜ ˜ uilye ta yıla mundu wa˜ ˜ vanda mbeu muthanga˜ ˜ ˜ ˜ nı. 27 Nukomaa utuku ˜ ˜ na aiamuka muthenya, ˜ ˜ ˜ na mbeu ıimea na kuasa˜ va—na we mwene ndethı˜ ˜ ˜ ˜ awa esı nı kwa nzıa yıva. ˜ ˜ 28 Na muthanga nıwu˜ ˜ mılasya usyao o kavola ˜ ˜ ˜ kwa kavola, mbee nı ıtu, ˜ ˜ ˜ ˜ na ındı kıia, na muthya ˜ ˜ ˜ mbeke mbusuu kıianı. ˜ ˜ 29 Na lıu weew’a, nıwo˜ ˜ saa kavyu ke ngoto, nu˜ ˜ ˜ ndu ıvinda ya ngetha nı ˜ ıviku.” 30 Na kwasya ˜ aendeea ˜˜ ˜ ˜ atıı: “Usumbı wa Ngai tu˜ ˜ tonya kuuvw’anany’a na ˜ ˜ ˜ ˜ kyau, kana tutonya kutu˜ ˜ ˜ mıa ngelekany’o˜ yıva ku˜ uelesya? 31 Uilye ta

110

˜ ˜ ˜ mbeu ya kalatali, ıla ıvi˜ ˜ nda ya kuvandwa mu˜ ˜ ˜ ˜ thanganı yıthıawa yı nini ˜ ˜ ˜ vyu katı wa mbeu syo˜ ˜ ˜ ˜ nthe˜ ı ul u wa nth ı. ˜ ˜ ˜ 32 Indı yavandwa, nıyı˜ ˜ anaa na kuneneva kwı ˜ ˜ mboka syonthe sya muu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndanı na ıitw’ıka mutı ˜ ˜ wı na mbonge nene, uke˜ ˜ thıa nyunyi sya yayaya ˜ ˜ nitonya kukwata wıkalo ˜ ˜ muunyını waw’o.” ˜ ˜ ˜ 33 Nıwatumıie ngele˜ ˜ kany’o mbingı sya mu˜ ˜ themba usu kumatavya ˜ ıla ndeto, kwosana na ˜ ˜ ˜ ˜ undu maı matonya kwı˜˜ thukıısya. 34 Kwa w’o, ˜ ndaneenaa namo atatu˜˜ ˜ ˜ mııte ngelekany’o, ındı ˜ ˜ nıwamaeleasya amanyı˜ ˜ w’a make maundu onthe ˜ ˜ yıla wı namo me oka. ˜ ˜ 35 Na muthenya o usu, ˜ ˜ yıla kwavikie wıoo, amea ˜˜ ˜ ˜ atıı: “Ekai tuinge mui˜ ˜ ˜ ˜ ngo uya ungı wa uka˜ nga.” 36 Kwoou ıtina wa ˜ ˜ ˜ ˜ kumbuukya ıkomano, ma˜ ˜ ˜ mutwaa ısiwanı, ailye o ˜ ˜ ˜ undu wailye, na vaı masi˜ wa angı maendanisye va˜ ˜ mwe na yıu. 37 Na kıuu-

111

˜ ˜ tani kyaı na vinya kyookılany’a, na itulumo syae˜ ˜ ˜ ndeea kukima yıla ısiwa, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na kulikya kıw’u nthını, ˜ ˜ ˜ nginya weeth ı ku˜ ˜ ıa yıkily ˜ ˜ ˜ sua. 38 Indı Yesu aı nga˜ ˜ lıko ya ıtina akomeee ˜ ˜ kamuto.1 Kwoou mamu˜ ˜ amukya, makyasya: “Mu˜ ˜ ˜ manyısya, we nduuma˜ ˜ ˜ nya kana tukilyı kuthela?” ˜ ˜ 39 Eew’a uu ookıla na ˜ ˜ akany’a kıseve, na awıa ˜ ukanga: “Usya! Kilya!” na ˜ kıseve kyausya, na kwee˜ ˜ ˜ thıwa na uuu munene. ˜ ˜ 40 Kwoou amea: “Nıkı ˜ ˜ ˜ ˜ mwı na wia wingıvıte uu? ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ Inyw’ı mui na m˜ uıkııo o ˜ ˜ na umwe?” 41 Indı ma˜ ˜ kwatwa nı wia mwingı ˜ muno, na maneenany’a ene kwa ene, makyasya: ˜ ˜ ˜ ˜ “We uu kwa w’o nuu? O ˜ ˜ ˜ na kıseve na ukanga niku˜ mwıw’a.” ˜ ˜ mainga muingo ula 5 Na ˜ ˜ ˜ ungı wa ukanga, ma˜ ˜ thi k ısion ı kya Kela˜ sene. 2 Na Yesu ami˜ ˜ na kuma ısiwanı1 oou,

MALIKO 4:38–5:8

˜ ˜ akomana na mundu wa˜ ˜ ˜ likıtwe nı veva muvu˜ ˜ ˜ ku aumıte kula kweethıa˜ ˜ ˜ ˜ wa mbua. 3 Mundu usu ˜ ˜ ekalaa kula kweethıawa ˜ ˜ ˜˜ ˜ mbua, na kuvikııa ıvi˜ ˜ ˜ ˜ nda yıu, vayaı mundu o ˜ ˜ ˜ na umwe waı atonya ku˜ mwova akaluma, o na ˜ ˜˜ atumııte nyololo. 4 Ma˜ ˜ vinda maingı nıwoovawa ˜ ˜ na mbıngu na nyololo, ˜ ˜ ˜ ˜ ındı nıwatusangaa mbı˜ ˜ ngu isu na kutilanga nyo˜ ˜ ˜ lolo isu; na vayaı mundu ˜ ˜ ˜ waı na vinya wa kumu˜ ˜ ˜ lumya. 5 Na kıla ıvinda ˜ ˜ ˜ ˜ utuku na muthenya, nı˜ wakayaa na wasya mune˜ ˜ ˜ ne e kuu mbuanı na ˜ ˜ ˜ iımanı, na nıweetema˜ ˜ ngaa na mavia. 6 Indı ˜ ˜ ıla wamwonie Yesu e vaa˜ sa, asemba na amuku˜ ˜ ˜ manıa. 7 Na ındı akaya ˜ na wasya munene, akya˜ ˜ ˜ sya: “Nyie nı na undu ˜ ˜ mwau naku Yes ˜ u, ˜Mwa˜ ˜ ˜ na wa Ngai Ula wı Iulu ˜ ˜ ˜ ˜ wa Onthe? Nıngukuavı˜ ˜ ˜ thya ısyıtwanı ya Ngai, ˜ ˜ ıny’e.” 8 Ai4:38 1 Kana “vilo.” 5:2 1 Kana nd ukanth ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ sye uu nundu Yesu aı “ ıtalunı.”

MALIKO 5:9-21

˜ ˜ ˜ anawıa veva usu muvu˜ ˜ ku: “Uma nthını wake,˜ we ˜ ˜ veva m uvuku.” 9 Ind ı ˜ ˜ ˜ ˜ Yesu amukulya: “Wıtawa ˜ ˜ ˜ ata?” Nake amusungıa: ˜ ˜ ˜ “Nıtawa Nguthu, nundu ˜ ˜ twı aing ı.” 10 Na ae˜ ˜ ˜ ˜ ndeea kumwısuva Yesu ˜ ndakamalungye maveva ˜ ˜ asu maume nthı ısu. ˜ ˜˜ ˜ 11 Na vaı ııthya ınene ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ ya ngulue ikıya kıımanı. 12 Kwoou maveva asu ˜ ˜ ˜ ˜ mamwısuva, makımwıa: ˜ ˜ ˜˜ ˜ “Tueke tuthi ııthyanı ya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ngulue, tulike nthını wasyo.” 13 Na amanenga ˜ ˜ mwanya. Na ıtina wa uu, maveva asu mavuku ma˜ ˜ uma na malika ila ngulu˜ ˜˜ ˜ ˜ enı, na ııthya yıu ya ngu˜ ˜ lue ta 2,000, yatheea kı˜ ˜ ˜ ˜ vauukonı yısembete, na ˜ ˜ ˜ yalika ukangan ˜ ˜ ı ˜ yakw’ı˜ ıa vo. 14 Indı aıthi masyo masemba na maweta ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ undu usu nduanı na ndee ˜ ˜ sya ndua, na andu mooka ˜ ˜ ˜ ˜ kwona kıla kyaı kıneethıwa. 15 Kwoou mooka ˜ vala ve Yesu na mamwo˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na ula mundu eılikıtwe nı ˜ ndaimoni, ula vu mbee-

112

˜ ˜ ˜ nı eı na ıla nguthu, ai˜ ˜ ˜˜ ˜ lyı nthı, ekııte ngua nesa, ˜ ˜ ˜ na e na kılıko kıseo, na ˜ makwatwa nı wia. 16 O ˜ ˜ ˜ na ıngı, ala maı manoo˜ ˜ ˜ na undu usu mamaele˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ sya ıulu wa kıla kyaı kı˜ ˜ ˜ ˜ neekıka kwa mundu ula ˜ ˜ ˜ ˜ eı na ndaimoni, na ıulu ˜ ˜ wa ngulue. 17 Na kwo˜ ˜ ˜˜ ˜ ndu wa uu mambııa ku˜ ˜ ˜ ˜ mwısuva Yesu aume kısi˜ onı kyoo. ˜ ˜ 18 Na ailika ısiwanı, ˜ ˜ ˜ ˜ ula mundu eı na ndaimo˜ ˜ ni amwısuva ˜ ˜ aendany’e nake. 19˜ Indı alea na ˜ ˜ ˜ amwıa: “Inuka kwa andu ˜ ˜ ˜ maku ma musyı, na ui˜ ˜ matavya maundu onthe ˜ ala Yeova wakwıka na tei ˜ ula wakwony’a.” 20 Na ˜ ˜ ˜ ˜ mundu usu athi na ambı˜ ˜ ıa kutavany’a Ndekavoli1 ˜ ˜ ˜ maundu onthe ala Yesu ˜ ˜ ˜ wamw ık ıte, na and u onthe maseng’a. ˜ ˜ ˜ 21 Na ıtina wa Yesu ku˜ ˜ ˜ inga ıngı na ısiwa na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kuvika muingo ula ungı ˜ ˜ wa ukanga, ıkomano ˜ ˜ ˜ ˜ 5:20 1 Kana “Kısio kya Ndua Ikumi.”

113

MALIKO 5:22-34

˜ ˜ 28 nundu aasya: “Nakii˜ ˜ ˜ ta, o na ethıwa nı ngua ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ yake ya ıulu, nınguvoa.” 29 Na vau kwa vau, aeka ˜ kumwa nı nthakame, na ˜˜ ˜ eew’a mwıını wake kana ˜ ˜ ˜ ˜ nıwavow’a uwau usu mu˜ thuku. ˜ 30 Na kavindanı o kau, ˜ Yesu eew’a kana vinya ˜ ˜ ˜ nıwauma nthını wake, ˜ ˜ ˜ na eethyuua e ıkoma˜ ˜ ˜ ˜ nonı na akulya: “Nuu ˜ ˜ ula wakiita ngua ˜ syakwa ˜ ˜ ˜ ˜ sya ıulu?” 31 Indı ama˜ ˜ nyıw’a make mamwıa: ˜ ˜ ˜ ˜ “We nukwona undu ıko˜ ˜ ˜ mano yıkuvivinyıte, na ˜ ˜ ˜ ˜ wıkulya, ‘Nuu wangiita?’” ˜ ˜ ˜ 32 Indı asisya ngalıko ˜ ˜ ˜ syonthe one nuu ula ˜ ˜ weeka uu. 33 Na ula ˜ ˜ ˜ ˜ m und u m uka, ew’ ıte wia na atetemete, ai˜ ˜ ˜ ˜ manya undu ula weekıka kwake, ooka na ava˜ ˜ luka mbee wake na amu˜ tavya uw ’o w ’onthe. ˜ ˜˜ 34 Nake amwıa: “Mwııtu ˜ ˜ ˜˜ ˜ wakwa, muıkııo waku nı˜ wak uvosya . Enda na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ muuo, na uivoa uwau 5:26 1Kana “nıwanyamaıte mu˜ ˜ waku muthuku.” no.”

˜ ınene yoombana vala ˜ ˜ ˜ waı, nake aı utee wa ˜ ˜ ukanga. 22 Na umwe ˜ ˜ ˜ wa aungamıi ma ısinakoke weetawa Yailu ooka, ˜ ˜ na yıla wamwonie, avalu˜ ˜ ka maaunı make. 23 Na ˜ ˜ amwısuva mavinda mai˜ ˜ ˜ ˜ ngı, akımwıa: “Kelıtu ka˜ ˜ kwa nı ˜ kawau muno. ˜ ˜˜ Mwa! Uka ukakail ı ıle ˜ moko nı kana kavoe na ˜ ˜ kayıkala thayu.” 24 Na ˜ ˜ ıtina wa vau, Yesu ae˜ ndany’a nake, na ıkoma˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ no ınene yamuatııa yımu˜ vivinyıte. ˜ ˜ ˜ ˜ 25 Na vaı mundu muka ˜ ˜ wekal ıte ayumwa n ı ˜ nthakame kwa ıvinda ya ˜ ˜ myaka 12. 26 Nıwaiitı˜ ˜ ˜ twe nı aiiti aingı na nı˜ ˜ ˜ ˜ wathınıte muno,1 o na nı˜ ˜˜ ˜ ˜ watumııte syındu syo˜ ˜ ˜ nthe ila waı nasyo, ındı ˜ ˜ vandu va kwıw’a kavaa, ˜ ˜˜ aendeee o na kuwaııa. ˜ ˜ 27 Yıla weewie uvoo ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıulu wa Yesu, nıwookie ˜ ˜ ˜ ıtina wake ıkomanonı na ˜ ˜ ˜ ˜ akiita ngua yake ya ıulu,

MALIKO 5:35–6:2

˜ 35 Na aendeee kunee˜ na, andu amwe kuma ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ musyı wa ula muungamıi ˜ wa ısinakoke mooka na ˜ ˜ ˜ mamwıa: “Kelıtu kaku nı˜ kakw’a! Ve vata mwau ˜ ˜ ˜ ˜ wa kuendeea kumuthı˜ ˜ ny ’a um a ny ısya?” ˜ M ˜ ˜ 36 Indı Yesu eew’a nde˜ ˜ to syoo na amwıa ula ˜ ˜ ˜ ˜ muungamıi wa ısinako˜˜ ˜ ˜ ke atıı: “Ndukethıwe na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wia,1 ındı ıth na mu˜ ıwa ˜ ˜˜ ˜ ıkııo.” 37 Indı ndaaeka ˜ ˜ ˜ mundu o na umwe aendany’e nake, ate o Vetelo, Yakovo, na Yoana mwana-a-inyia wa Yakovo. ˜ 38 Kwoou mavika nyu˜ ˜ ˜ ˜ mba kwa ula muungamıi ˜ wa ısinakoke, na oona ˜ ˜ ˜ kıtuu kıla kyaı vau na ˜ ala ˜ maıaa na kua mbu. ˜ ˜ 39 Itina wa kulika nyu˜ ˜ ˜ mba, amakulya: “Nık ı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mukuıa na kwıthıwa na ˜ ˜ kıtuu? Kana ti kakw’u ˜ ˜ ˜ ˜ ınd ı kek ıte k ukoma.” ˜ 40 Na meew’a uu ma˜˜ ˜ ˜ mbııa kumuthekeea na

114

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kıvuthya. Indı ıtina wa ˜ kumea onthe maumaa˜ le nza, oosa ıthe na inyia wa kala kana , ˜ na ala waı namo, na ma˜ lika vala kana kau kaı. 41 Na akwata kana kau kw’oko, na akea: “Tali˜ ˜ ˜ tha kumi,” ıla ualyulo ˜ ˜ ˜ ˜ wayo nı, “Kelıtu, nıkwıa, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ukıla!” 42 Na o mıtukı, ˜ ˜ ˜ kelıtu kookıla na kambı˜ ˜ ˜ ıa kuthi. (Kaı na myaka 12.) Na vau kwa vau, ˜ ˜ meethıwa na utanu mwi˜ ˜ ˜ ngı muno nginya weethıa ˜ ˜˜ o na˜ maitonya kwısiııa. ˜ ˜ ˜ 43 Indı amakany’a ıngı ˜ ˜ ˜ na ıngı1 maikatavye mu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndu o na umwe ıulu wa ˜ ˜ ˜ ˜ undu usu, na asya nıka˜ ˜ nengwe kındu kaye. ˜ 6 Na ˜ auma vau athi kısionı kya kwoo, na ama˜ nyıw’a make maendany’a ˜ nake. 2 Na muthenya ˜˜ ˜ wa Savato, ambııa ku˜ ˜ ˜ manyısya ısinakokenı, na ˜ ˜ aingı ala mamwıwie ma˜ ˜ seng’a na makulya: “Mu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndu uu aumıtye mau-

˜ ˜ ˜ ˜ 5:36 1 Kana “Eka kwıthıwa na 5:43 1 Kana “amakany’a na uluwia.” mu.”

115

˜ ˜ ˜ ˜ ndu aa va? Na nıkı une˜ ˜ ˜ ˜ ngetwe uı uu na syama ˜ ˜ ˜ ˜ ii ikwıkıka ˜kwısıla moko ˜ ˜ ˜ make? 3 Uu nı ula vu˜ ndi wa mbwau, mwana wa Meli, na ana-a-inyia ˜ make nı Yakovo, Yosevu, Yutasi, na Simoni, ˜ kana ti w’o? Na eıtu-a˜ inyia make twı namo, ˜ kana t ui namo?” Na ˜˜ ˜ ˜ kwoou mambııa kululut ˜ ı-˜ ˜ ˜ ka nundu wake. 4 Indı ˜ Yesu amea: “Mwathani ˜ ethıawa anengetwe nda˜ ˜ ˜ ıa, ate o kısionı kya ˜ ˜ kwoo na katı wa andu ˜ ˜ ˜ make ma musyı na nyu˜ mban ı yake mwene.” ˜ 5 Kwoou ndaatonya kwıka syama vau, eka o kwi˜˜ ˜ lııla moko andu anini ala ˜ ˜ maı awau na kumavo˜ sya. 6 Kwa w’o, nıwase˜ ˜ ng’ie oona mate na muı˜˜ ˜ ˜ ˜ kııo. Na athyululuka mo˜ ˜ ˜ ˜ tuinı akımanyısya. ˜ ˜ 7 Na ameta ala Ikumi ˜ ˜˜ ˜ ˜ na Elı ambııa kumatuma ˜ ˜ ˜ ˜ elı elı, na amanenga uku˜ ˜ ˜ ˜ mu ıulu wa maveva ma˜ vuku. 8 Na ameaıa ma˜ ˜ ˜ ikakue kındu kwondu wa kyalo ate o ndata—mai-

MALIKO 6:3-15

˜ ˜ kakue mıkate, muvuko ˜ ˜ wa lıu, kana mbesa1 mı˜ ˜ ˜ sivinı yoo ya kwıkıa mbe˜ ˜ ˜ ˜ sa— 9 ındı mekıe iatu ˜ ˜ ˜ na maikekıe ngua ku˜ ˜ ˜ nd u kw ıl ı.1 10 O na ˜ ˜ ˜ ˜ ıngı amea: “Musyı o na ˜ ˜ ˜ ˜ wıva ula mwılika, ıka˜ ˜ lai vau nginya yıla mwı˜ ˜ uma kuu. 11 Na vandu ˜ ˜ o na va vala muteutho˜ ˜˜ kw’a kana kwıthukııw’a, ˜ ˜ muyuma vau, tuangai kı˜ ˜ ˜ ˜ too kıla kı maaunı me˜ ˜ ˜ ˜ nyu nı kana uu wıthıwe ˜ ˜ ˜ ukusı kwoo.” 12 Kwoou mathi na matavany’a ˜ ˜ ˜ ˜ kana andu nımaıle kwılila, 13 na maumya nda˜ imoni mbingı, na mama˜ ˜ vaka mauta andu aingı ˜ ala maı awau na mamavosya. ˜ ˜ 14 Na Musumbı Elote ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ eew’a undu usu, nundu ˜ ˜ ˜ ˜ ısyıtwa ya Yesu nıyama˜ ˜ ˜ ˜ nyıkıte muno, na andu ˜ maasya: “Yoana Muva˜ ˜ ˜ tisi nunathayuukiw’e, na ˜ ˜ ˜ ˜ n ıkyo k ıtumi˜ ukw ıka ˜ ˜ syama.” 15 Ind ı ang ı ˜ 6:8 1 Ndeto kwa ndeto, “uthuku.” ˜ ˜ ˜ 6:9 1 Kana “ngua ıngı.”

MALIKO 6:16-26

˜ maasya: “Nı Eliya.” Na ˜ ˜ angı makasya: “Nı mwa˜ thani o ta umwe wa atha˜ ˜ ni ma tene.” 16 Ind ı ˜ Elote eew’a uu, asya: ˜ ˜ “Yoana ula n ınatilile ˜ ˜ ˜ ˜ mutwe, usu nunathayu˜ ˜ ˜ ˜ ukiw’e.” 17 Nıkwıthıwa ˜ ˜ Elote mwene nıwatuma˜ nıte Yoana akakwatwa ˜ na akamwova yela nu˜ ˜ ndu wa Elotia, muka ˜ wa Vilivu mwana-a-ıthe, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nıkwıthıwa nıwamutwa˜ ˜ ıte. 18 Na Yoana n ı˜ ˜ ˜ wamwıaa Elote: “Ti undu ˜ ˜ wosanıte na mıao kwosa ˜ muka wa mwana-a-au.” ˜ 19 Kwoou Elotia nıwa˜ ˜ ˜ mwıw’ıaa woo ngoonı na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nıwendaa kumuaa, ındı ˜ ˜ ˜ ndaı atonya. 20 Nundu ˜ ˜ Elote nıwakıaa Yoana, ˜ ˜ ˜ akımanya kana aı mu˜ ˜ ˜ ˜ ndu mulungalu na mu˜ ˜ ˜ ˜ theu, na nıwamusuvıaa. ˜ ˜ ˜ ˜˜ Itina wa kumwıthukıısya, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndeesı undu utonya kwı˜ ˜ ˜ ˜ ka, ındı nıwaendeeie ku˜ ˜˜ ˜ mwıthuk na utanu. ˜ ı˜ ısya ˜ ˜ 21 Indı ıvinda yıla yaa˜ ˜ ˜ ˜ ılıte nıyavikie, na waı ˜ ˜ muthenya wa kusyawa

116

˜ kwa Elote, na u Elote ˜ ˜ ˜ ˜ avangıthya kwıthıwe lıu ˜ ˜ wa w ıoo kwond u wa ˜ andu make anene, ane˜ ne ma ita, na andu me ˜ nguma muno ma Kalilii. ˜˜ 22 Na mwııtu wa Elotia ˜ ooka asunga na endee˜ sya Elote na ala maı˜ saa nake.1 Kwoou mu˜ ˜ ˜˜ sumb ı amw ıa mw ı ıtu ˜ ˜ ˜ ˜ usu: “Mbıtye kıla ukwe˜ ˜ ˜ nda,˜ na nınguunenga.” ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ 23 Iı, amwıvıtıa atıı: “Kı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndu o na kıva kıla uu˜ ˜ ˜ ˜ mbıtya nınguunenga, o ˜ ˜ ˜ na ethıwa nı nusu ya usu˜ mbı wakwa.” 24 Kwoou ˜ aumaala na akulya inyia ˜ ˜ ˜ wake: “Naıle kumwıtya ˜ ˜ ˜ kyau?” Nake amwıa: “Mu˜ twe wa Yoana Muvatisi.” 25 Na vau kwa vau athi ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na mıtukı kula kwı mu˜ ˜ sumbı na amwıtya, akya˜ ˜ sya: “Nıenda unenge oyu ˜ ˜ mutwe wa Yoana Muva˜ ˜ ˜ tisi wı ısaaninı.” 26 O ˜ ˜ ˜ ˜ na kau undu usu nıwa˜ ˜ tumie musumbı akwatwa ˜ ˜ ˜ nı kyeva kingı, ndaı ato˜ ˜ ˜ nya kulea, nundu wa ma˜ ˜ 6:22 1 Kana “mekalıte mesanı.”

117

MALIKO 6:27-38

˜ ˜ ˜ 33 Indı andu mamona ˜ maendete na aingı ma˜ ˜ ˜ manya undu usu, na ma˜ semba vamwe kuma ndu˜ anı syonthe na mavika vo mbee woo. 34 Na auma ˜ ˜ ˜ ˜ ısiwanı, nıwoonie ıkoma˜ ˜ no ınene ya andu na ame˜ ˜ ˜ ˜ w’ıa tei muno, nundu mailye ta malondu mate na ˜ ˜ ˜˜ ˜ muıthi. Na ambııa kuma˜ ˜ ˜ manyısya maundu mai˜ ngı. ˜ ˜˜ ˜ 35 Kuvikııa vau kwaı ˜ ˜˜ ˜ kunambııa kutuka, na ˜ amanyıw’a make mooka ˜ ˜ ˜ vala uı na mamwıa: “Va˜ ˜ ˜ ndu vaa vaitwıe andu, ˜ ˜˜ ˜ na n˜ ıkwambııa kutuka. ˜ ˜ ˜ ˜ 36 Umbuukya andu, nı ˜ ˜ ˜ kana mathi m ı undan ı ˜ ˜ na motuinı ala me va˜ ˜ ˜ kuvı makethooee kındu ˜ maye.” 37 Nake amasu˜ ngıa, amea: “Manengei ˜ ˜ kındu maye.” Namo mee˜ ˜ ˜ w’a uu mamukulya: “We ˜ ˜ ˜ yu wıasya tuthi tuka˜ thooe mıkate ya ndina˜ ˜ ˜ lı 200 tunenge andu aa maye?” 38 Nake ama˜ ˜ ˜ ˜ ˜ yı6:26 1 Kana “ala mekalıte mesa- kulya: “Mwı na mıkate ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ana ata? Endai musisye!” nı.” 6:32 1 Kana “ ıtalunı.”

˜ ˜ ˜ ˜ wıvıto make na nundu wa aeni make.1 27 Na ˜ ˜ vau kwa vau musumbı ˜ ˜ ˜ atuma musungi na amwı˜ ˜ aıa aete mutwe wa Yoa˜ na. Kwoou athi na amu˜ tila mutwe e yela 28 na ˜ ˜ ˜ aete mutwe wake wı ısaa˜ ˜ ˜ ninı. Na aunenga ula ˜˜ ˜˜ mwııtu, nake mwııtu ane˜ nga inyia wake. 29 Yıla ˜ amanyıw’a make mee˜ ˜ ˜ wie undu usu, mooka na ˜˜ moosa mwıı wake na ma˜ ˜ ˜ uthika mbuanı. ˜ 30 Na atumwa moo˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mbana mamuthyululukı˜ ˜ te Yes u na mam uta˜ ˜ vya maundu onthe ala ˜ ˜ ˜ meekıte na kumanyısya. ˜ 31 Nake amea: “Ukai, ˜ ˜ ˜ inyw’ı, tuthi vandu vate ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ andu nı kana muthumue ˜ ˜ vanini.” Nundu ve ai˜ ˜ ngı ala mookaa na ku˜ thi, na kwoou mayaı na ˜ ˜ ˜ ˜ ıvinda ya kuthumua o na ˜ ˜ ya kuya lıu. 32 Kwoou ˜ ˜ ˜ mathi malika ısiwanı1 nı ˜ kana mathi vandu vate ˜ andu makekale me oka.

MALIKO 6:39-52

˜ ˜ Na ıtina wa kumanya, ˜ ˜ mamwıa: “Itano, na ma˜ ˜ ˜ kuyu elı.” 39 Na amea˜ ˜ ıa andu onthe mekale ˜ nthı ikundi ikundi nyeki˜ ˜ nı nziu. 40 Kwoou me˜ kala nthı me ikundi sya ˜ ˜ andu 100 na sya andu 50. ˜ ˜ 41 Na oosa ıla mıkate ˜ ˜ ˜ ˜ ıtano na ala makuyu elı, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ asisya ıulu ıtunı na aia˜ ˜ thima. Na ındı atilanga ˜ ˜ ˜˜ ˜ mıkate ısu na ambııa ku˜ nenga amanyıw’a make ˜ ˜ maaıe andu, na aany’a ˜ ˜ ˜ ˜ ala makuyu elı kwondu ˜ wa andu onthe. 42 Na ˜ andu onthe maya ma˜ v una , 43 na moosa˜ ˜ ny’a tulungu twa mıkate ˜ ˜ ˜ tula twatialıte maususya ˜ ˜ ikavu 12, o na nımoosani˜ ˜ ˜ sye makuyu ala matialı˜ ˜ te. 44 Ala maıe mıkate ˜ ˜ maı aume 5,000. ˜ 45 Na vate kuselewa, ˜ amea amanyıw’a make ˜ malike ısiwa maendae ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ muingo ula ungı wa ukanga melekele Vethisai˜ ˜ ˜ ta, nake atiwa ayumbuu˜ ˜ kya ıkomano. 46 Na ıti˜ ˜ na wa kutaanısya namo,

118

˜˜ ˜ ˜ athi k ı ıman ı k uvoya. ˜ ˜ 47 Yıla kwavikie wıoo, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ısiwa yaı katıkatı wa uka˜ ˜ nga, nake aı weka nthı ˜ ˜ ˜ nyumu. 48 Kwoou yıla wamonie maing’ang’ana ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kutwaa ısiwa, nundu kı˜ ˜ seve kyaumıte ngalıko ˜ ˜ ˜ ıla maendete, kukilye ku˜ kya1 ooka vala maı aki˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nyıle ukanganı ıulu; ındı ˜ ˜ ailye ta ukwenda2 kuma˜ ˜ ˜ v ıt uka . 49 Y ıla ma˜ ˜ mwonie akinyıle ukanga˜ ˜ ˜ ˜ nı ıulu, makaya na wa˜ sya munene, makyasya: ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ “Kıya nı kya u kyuk ı˜ ˜ te!”1 50 Nundu onthe ˜ nımamwonie˜ na makwa˜ ˜ twa nı wia. Indı vau kwa vau aneena ˜ ˜ namo, ˜ na ˜ amea: “Ithıwai na uku˜ ˜ ˜ mbau! Ninyie; ekai ukıa.” ˜ ˜ ˜ ˜ 51 Nıvo ındı walikile ısi˜ ˜ ˜ wanı vala maı, na kıse˜ ve kyausya. Na moona uu ˜ ˜ maseng’a muno, 52 nu˜ ˜ ˜ ndu mayaaelewa nı kıla ˜ ˜˜ ˜ 6:48 1 Kana “ usya ı ısyon ı wa ˜ ˜ ˜ ˜ kana wa utuk u,” uu n ı kwa˜˜ sya, kwamb ı ıa ta saa kenda ˜ ˜ ˜ ˜ sya utuku nginya syua yıkaume ˜ ˜ ˜ ta saa kumi na ilı. 2 Kana “aı va˜ ˜ kuvı.” 6:49 1 Kana “Nı woni!”

119

˜ ˜ ˜ kyoonanaw’a nı ıla mı˜ ˜ kate, ındı ngoo syoo sya˜ ˜ endeea kwıthıwa ite na ˜ umanyi. ˜ ˜ 53 Yıla maendie mui˜ ˜ ˜ ˜ ngo ula ungı wa ukanga, mavika Kenesaleti na ˜ ˜ moova ısiwa vau vakuvı. ˜ ˜ 54 Na mauma ısiwanı ˜ ˜ oou, andu mamumanya. 55 Na masemba mathi ˜ ˜ kısionı kyonthe, na ma˜ ˜ ˜ ˜ mbılılya kutwaa andu ala ˜ maı awau vala meew’a ˜ ˜ ˜ uı, mamakuıte na mokomo moo. 56 Na kw’o˜ nthe kula wavika, mo˜ ˜ ˜ ˜ tuinı kana nduanı kana ˜ ˜ ndee sya ndua, andu ˜ nımaiaa ala awau so˜ ˜ ˜ ˜ konı, na maimwısuva nı ˜ kana o makiite utiivo wa ˜ ˜ ˜ ˜ ngua yake ya ıulu. Na ˜ ˜ onthe ala maukiitaa nımavoaa. na amwe 7 Na Avalisi ˜ ma aandıki kuma Yelusaleme moombana ma˜ ˜ ˜ ˜ ˜ m uthy ul ul uk ıte. 2 Na ˜ moona amwe ma amanyı˜ ˜ w’a make makıya lıu woo me na moko mavuku, na ˜ ˜ uu nı kwasya, matatha-

MALIKO 6:53–7:8

˜ ˜ mb ıte moko.1 3 (N u˜ ndu Avalisi na Ayuti ˜˜ onthe mayıısaa matatha˜ ˜ mbıte moko nginya kı˜ ˜˜ ˜ ngokoanı, maatııe syı˜ ˜ thıo sya andu ma tene, ˜ 4 na mauma sokonı, ma˜˜ ˜ yıısaa matathambıte. O ˜ ˜ ˜ na ve syıthıo ingı mbi˜ ˜ ˜˜ ngı matiıwe na maatıı˜ aa, ta kuvatisa ikombe, ˜ ˜ ngyaki, na mıio ya uthuku.1) 5 Kwoou, Avalisi ˜ ˜ na aandıki asu mamu˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ kulya atıı: “Nıkı amanyı˜˜ w’a maku mataat ı ıaa ˜ ˜ ˜ syıthıo sya andu ma tene, ˜ ˜ ˜ ˜ ındı maısaa lıu woo na moko mavuku?” 6 Nake ˜ amea: “Isaia nıwathanie ˜ ˜ ˜ nesa ıulu wenyu anga˜ ˜ ˜ ngany’a, o tondu kuandı˜ ˜ ˜ kıtwe: ‘Andu aa mandaıaa ˜ ˜ na ilomo syoo, ındı ngoo ˜ ˜ syoo syı vaasa muno nakwa. 7 Manthaithaa ˜ ˜ ˜ mana, nundu mamanyı˜ ˜ asya mıao ya andu tayo ˜ momany ısyo makwa.’ ˜ ˜ ˜ 8 Nımuekanaa na mıao ˜ ˜ 7:2 1 Uu nı kwasya, matethee˜ ˜ tye kwosana na Mıao. 7:4 1 Kı˜ ˜ sungu, copper.

MALIKO 7:9-21

˜ ˜ ˜˜ ˜ ya Ngai na muyıatııa syı˜ ˜ thıo sya andu.” ˜ ˜ ˜ 9 O na ıngı amea: “Nı˜ ˜ ˜ ˜ muleaa na mauı kukwa˜ ˜ ta mıao ya Ngai nı kana ˜ ˜ ˜ mukwate sy ıth ıo syenyu. 10 Kwa ngelekany’o, Mose aisye, ‘Nenga ˜ ˜ ndaıa ıthe waku ˜ na inyia ˜ ˜ waku,’ na, ‘ Ula umu˜ ˜ tavasya naı1 ıthe kana ˜ ˜ ˜ inyia nıoawe.’ 11 Indı ˜ ˜˜ inyw’ ı mwaasya at ı ı, ˜ ˜ ˜ ‘Ethıwa mundu akata˜ vya ıthe wake kana inyia ˜ ˜ ˜ wake uu: “Kyonthe kıla ˜ ˜ ˜ ˜ nı nakyo kıtonya kuute˜ ˜ ˜ thya nı kolivani (ualyu˜ ˜ ˜ ˜ lo wayo nı, kındu kyumı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ tw’e kıthıwe muthınzıo ˜ kwa Ngai ),”’ 12 m ui˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mwıtıkılasya kwıka undu ˜ ˜ o na umwe kwondu wa ˜ ıthe wake kana inyia ˜ wake. 13 Kwond u wa ˜ ˜ ˜ uu nımwanangıte ndeto ˜ ˜ ˜ ya Ngai nundu wa syı˜ ˜ thıo syenyu ila mutia˜ ˜ ˜ nıaa. O na nımwıkaa ma˜ ˜ ˜ undu maing ı ta asu.” ˜ ˜ ˜ 14 Na ındı amina kwı˜ ˜ ˜ ta ıng ı ıkomano vala ˜ ˜ ˜ 7:10 1 Kana “Ula umuumaa.”

120

˜ ˜ ˜ ˜˜ waı, ayıa: “Mbıthukıısyei ˜ ˜ inyw’onthe, na muyıele˜ ˜ ˜ wa. 15 Vaiı kındu kyu˜ ˜ maa nza kıkalika nthı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nı wa mundu kıtonya ku˜ ˜ ˜ ˜ ˜ muvukya; ındı syındu ila ˜ ˜ ˜ syumaa nthını wa mu˜ ˜ ˜ ndu nısyo imuvukasya.” 16 1—— ˜ ˜ 17 Yıla watiie ıkoma˜ ˜ no nıwalikile nyumba, ˜ na amany ıw ’a make ˜˜ ˜ ˜ ˜ mamb ı ıa k um uk ulya ˜ ˜ ˜ ı ul u wa ngelekany’o ˜ ısu. 18 Kwoou amea: ˜ ˜ ˜ “Nundu o nenyu mute ˜ ˜ ˜ na umanyi tamo? Muyı˜ ˜ ˜ ˜ sı kana vaiı kındu kyu˜ ˜ ˜ maa nza kıkalika mundu˜ ˜ ˜ ˜ nı kıtonya kumuvukya, ˜ ˜ ˜ 19 nundu kıilikaa ngoo˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nı yake, ındı kılikaa ıvu˜ ˜ ˜ ˜ nı yake na kıivıta kıili˜ ka kyoonı?” Kwa kwasya ˜ uu, oonanisye kana ma˜ ˜ lıu onthe nı matheu. ˜ 20 Na asyoka asya: “Kıla ˜ ˜ ˜ ˜ kyumaa mundunı nıkyo ˜ ˜ ˜ k ım uvukasya . 21 N u˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 7:16 1 Musoa uu wı Mbivilian ı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ imwe, ındı uyonekaa nthını wa mavuku amwe ma tene ma Mbivilia.

121

˜ ˜ ˜ ndu kuma nthını wa ngoo ˜ ˜ sya andu, nı vo vau˜ ˜ ˜ maa mosuanıo mathu˜ ˜ ˜ ku: ulaalai,1 ung’ei, uaa˜ ˜ ni, 22 uthaaa,1 ıtomo, ˜ ˜ meko mathuku, ukenga˜ ˜ ˜ ni, kwıka maundu mavu˜ ˜ ˜ ku na ngulu,2 itho yı na ˜ ˜ ˜ ˜ kıwıu, kuuma Ngai, mı˜ ˜˜ ˜ ˜ ng’athılıılyo, na maundu ˜ ˜ ˜ matosan ıte na k ıl ıko. ˜ ˜ 23 Maundu asu onthe ˜ ˜ ˜ mathuku maumaa nthını ˜ ˜ ˜ wa mundu na nımo ma˜ ˜ vukasya mundu.” ˜ 24 Na ookıla auma vau ˜ na athi kısio kya Tile ˜ na Sitoni. Na e kuu ali˜ ˜ ka nyumbanı na ndendaa ˜ ˜ ˜ mundu o na umwe ama˜ ˜ ˜ nye, ındı ndaatonya ku˜˜ ˜ siııa andu maikamanye. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 25 Na o mıtukı, mundu ˜ ˜ ˜ ˜ muka umwe waı na kelıtu ˜ ˜ ˜ kalikıtwe nı veva muvu˜ ˜ ˜ ˜ ku eew’a uvoo ıulu wake, ˜ ˜ ˜ ooka na avaluka maaunı

MALIKO 7:22-32

˜ ˜ ˜ make. 26 Mundu muka ˜ ˜ ˜ usu aı Mukiliki wekalaa1 ˜ ˜ nthı ya Silovonike, na nı˜ ˜ ˜ wamwısuvie Yesu mavi˜ nda maingı aumye nda˜ ˜ ˜ imoni ıla yalik ˜ ıte˜ kelıtu˜ ˜ nı kake. 27 Indı amwıa: ˜ ˜ “Amba kueka syana ivu˜ ˜ ˜ ne, nundu ti useo kwosa ˜ ˜ mukate wa syana na kw ˜ ı-˜ ˜ ˜ ˜ k ısya t ukit ı.” 28 Ind ı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ amusungıa, amwıa: “Nı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ w’o Mwıaıi, ındı o na tu˜ ˜ ˜ kitı tula twı ungu wa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mesa nıtuısaa tutilıka˜ ˜ ngo tula twavalukangw’a ˜ nı syana nini.” 29 Nake ˜ ˜ ˜ ˜ amwıa: “Nundu nıwasya ˜ ˜ uu, enda; ndaimoni ısu ˜ ˜ ˜ nıyauma kelıtunı kaku.” ˜ 30 Kwoou enuka, na ee˜ thıa kana kau kakomete ˜ ˜ kıtandanı, ndaimoni yumie. ˜ ˜ 31 Yıla Yesu wasyokie ˜ ˜ ˜ kuma kısionı kya Tile, nı˜ ˜ wavıt˜ ıile Sitoni athi ngi˜ nya Ukanganı wa Kalilii, ˜ ˜ ˜ esıle kısionı kya Ndeka˜ voli.1 32 Na mamuetee ˜ ˜ ˜ mundu mwau matu na

˜ ˜ 7:21 1 Wingı wa ndeto ya Kıkiliki por·neia. Sisya˜ Maelesyo ma ˜ Ndeto. 7:22 1 Uu n ı kwasya, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mundu utwaanıte kana mutwae ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kukoma na mundu ungı. 2 Kıki˜ 7:31 liki, a·selgei·a. Sisya Maelesyo 7:26 1 Kana “wasyaıwe.” ˜ ˜ ˜ ˜ ma Ndeto. 1 Kana “Kısio kya Ndua Ikumi.”

MALIKO 7:33–8:8

˜ ˜ ˜ ˜ waı na thına wa kwıthıwa ˜ atatonya kuneena nesa, ˜ ˜ ˜˜ na mamwısuva amwilıı˜ le moko. 33 Na amu˜ ˜ twaa utee, vaasa na ıko˜ ˜ ˜ mano. Na ındı eekıa syaa ˜ ˜ ˜ ˜ syake matunı ma mundu ˜ ˜ ˜ ˜ usu, na ıtina wa kutw’ıla ˜ ˜ ˜ mata, akiita uımı wake. ˜ ˜ 34 Na asisya ıtunı, ave˜ ˜ ˜ vuuka, na amwıa: “Eva˜ ˜ ˜ vatha,” ualyulo wayo nı, ˜ ˜ “Vinguka.” 35 Itina wa ˜ ˜ ˜ uu, matu make mavingu˜ ka, na thına wake wa ˜ ˜ ˜ kwıthıwa atatonya kuneena nesa wathela, na ˜˜ ˜ ambııa kuneena nesa. ˜ ˜ 36 Amina uu, ameaıa ˜ ˜ ˜ ˜ maikatavye mundu, ındı ˜ ˜ ˜ ˜ o undu wameaıaa muno ˜ ˜˜ wıana, now’o manyaııka˜ ˜ sya uvoo usu. 37 Kwa ˜ ˜ w’o, maseng’ie muno vyu ˜ ˜ na masya: “Ekaa maundu ˜ onthe nesa. O na nutu˜ maa ala matew’aa nthı mew’a, na ala mataneenaa maneena.” ˜ ˜ ˜ ˜ ı ısu, ıko8 Mıthenyan ˜ ˜ mano ınene ya andu ˜ ˜ ˜ n ıyoombanie ıng ı, na ˜ ˜ ˜ mayaı na kındu maya. ˜ Kwoou eeta amanyıw’a

122

˜ make, na amea: 2 “Nı˜ ˜ ˜ ngumew’ıa tei andu aa ˜ ˜ ˜ nundu yu mekalıte na˜ ˜ ˜ kwa mıthenya ıtatu na ˜ ˜ mai na k ınd u maya. ˜ ˜ 3 Na namombuukya me˜ ˜ ˜ nuke mayıw’a nzaa,1 nı˜ ˜ ˜ ˜ me uvaluka nz ıanı, na ˜ ˜ amwe moo maum ku˜ ıte ˜ ˜ asa muno.” 4 Indı ama˜ ˜ ˜ nyıw’a make mamuku˜ ˜ lya: “Mundu atonya ku˜ ˜ ˜ mya va mıkate ıanıtye ˜ ˜ ˜ kuvuny’a andu aa onthe, ˜ ˜ na vandu vaa vaitwıe ˜ ˜ andu?” 5 Nake amaku˜ ˜ ˜ lya: “Mwı na mıkate yıa˜ na ata?” Namo mamwıa: ˜ ˜ “Muonza.” 6 Nake ayıa ˜ ˜ ˜ ıkomano yıkale nthı. Na ˜ ˜ ˜ ˜ ınd ı oosa ıla m ıkate ˜ ˜ ˜ m uonza, at unga m u˜ ˜ vea, amıtilanga, na ambı˜ ˜ ˜ ıa kumanenga amanyıw’a make, namo maa˜ ˜ ˜ ıa ıkomano. 7 O na maı ˜ ˜ ˜ ˜ na t uk uy u t ute twi˜ ˜ ng ı, natw’o atuathima ˜ ˜ na amea maaıe ıkomano. ˜ 8 Kwoou maya na mavu˜ na, na moosany’a tulu˜ ˜ ngu tula twatialıte ma˜˜˜ ˜ 8:3 1 Kana “matıııte kuya.”

123

˜ ˜ ˜ ususya ikavu m uonza ˜ ˜ nene.1 9 Vaı aume ta ˜ ˜ ˜ ˜ 4,000. Na ındı amombuukya. 10 Na vau kwa vau ali˜ ˜ ka ısiwanı1 vamwe na ˜ amanyıwa make na ma˜ ˜ thi kısionı kya Ndalimanutha. 11 Na Ava˜ lisi mooka k uu na ˜˜ ˜ mamb ı ıa k uneenany’a ˜ nake, maimw ıa meenda amony’e kyama ˜ ˜ ˜ kuma ıtunı, nı kana ma˜ mutate. 12 Kwoou ave˜ ˜ ˜ ˜ vuuka muno vevanı wake ˜ ˜ ˜ na asya: “Nıkı nzyawa ıno ˜ ıkwenda kwonw’a kya˜ ˜ ˜ ˜ ma? Nı w’o nıngumwıa, ˜ ˜ vai ı kyama k ıkonw’a ˜ nzyawa ıno.” 13 Amina ˜ ˜ kuneena uu amatia, alika ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ısiwanı ıngı, na ainga mu˜ ˜ ˜ ˜ ingo ula ı wa ukanga. ˜ ung ˜ ˜ ˜ 14 Indı moolwa nı ku˜ ˜ kua mıkate, na mayaı ˜ ˜ ˜ ˜ na k ındu ısiwanı ate ˜ ˜ o mukate umwe. 15 Na ˜ amakany’a ateumavitha ˜ ˜ ˜ ˜ kındu, akımea: “Ikalai

MALIKO 8:9-22

˜ ˜ ˜ ˜ mwı metho; ısuvıanei na ˜ ˜ ılawa ya Avalisi na ılawa ya Elote.” 16 Kwoou ˜˜ ˜ ˜ mambııa kukulany’a ene ˜ ˜ kwa ene nıkı matanakua ˜ ˜ mıkate. 17 Amanya uu, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ amea: “Nıkı muukulany’a ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıulu wa kwıthıwa mute ˜ ˜ na mıkate? O na yu mu˜ ˜ iumanya kana kuelewa? ˜ ˜ O na yu mui na umanyi ˜ ngoonı syenyu? 18 ‘O ˜ na kau mwı na metho, ˜ ˜ ˜ nundu muteona; o na ˜ ˜ ˜ ˜ kau mwı na matu, nundu ˜ ˜ ˜ ˜ muteıw’a?’ No muulilika˜ na 19 yıla natilangile ˜ ˜ ˜ ˜ ıla mıkate ıtano kwondu ˜ wa aume 5,000, mwoo˜ ˜ sanisye tulungu mwausu˜ sya ikavu˜ siana ata?” Ma˜ ˜ ˜ mwıa: “ Ik umi na il ı.” ˜ ˜ 20 “Yıla natilangile mı˜ ˜ kate muonza kwondu wa ˜ aume 4,000, mwoosani˜ ˜ sye tulungu mwaususya ˜ ikavu siana ata nene?”1 ˜ ˜ Namo mamwıa: “Muonza.” 21 Nake amea: “O ˜ ˜ na yu muikuelewa?” ˜ ˜ 22 Na mavika Vethisa8:8, 20 1 Kana “itonya kukua syı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ uendu mbingı.” 8:10 1 Kana “ ıta- ita. Na˜ kuu˜ and˜ u mam ˜ ˜ ˜ tee mundu waı kılalinda, lunı.”

MALIKO 8:23-34

˜ ˜ ˜ na mamwısuva amukiite. ˜ ˜ 23 Na am ukwata ula ˜ ˜ ˜ mundu kılalinda kw’o˜ ko na˜ amutwaa nza wa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ utui. Itina wa kumutw’ı˜ la mata metho, amwilı˜ ˜ ˜ ıla moko na am uk u˜ ˜ ˜ lya: “Nukwona kındu?” ˜ ˜ ˜ ˜ 24 Na mundu usu ookı˜ lya metho na asya: “Nı˜ ngwona andu namo ma˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ilye ta mıtı, ındı nımeu˜ ˜˜ thi.” 25 Na Yesu ailııla ˜ ˜ ˜ moko ıngı methonı ma ˜ ˜ ˜ mundu usu, na avow’a, ˜˜ na ambııa kwona nesa. ˜ ˜ 26 Na kwoou amwıaıa ˜ ˜ ˜ ˜ enuke, akımwıa: “Nduka˜ ˜ ˜ ˜ ˜ like utuinı uu.” ˜ 27 Na Yesu vamwe na ˜ amanyıw’a make mau˜ ˜ ma motuinı ma Kaisalea ˜ ˜ ya Vilivu, na me nzıanı ˜˜ ˜ ˜ ambııa kumakulya ama˜ ˜˜ ˜ nyıw’a make atıı: “Andu ˜ ˜ measya ninyie u u?” ˜ 28 Namo mamwıa: “Yo˜ ˜ ˜ ˜ ana Muvatisi, ındı angı ˜ measya Eliya, namo angı ˜ measya, umwe wa atha˜ ni.” 29 Nake amakulya: ˜ ˜ “Inyw’ı nenyu mwıasya ˜ ˜ ˜ ninyie uu?” Vetelo amu˜ ˜ ˜ sungıa, amwıa: “We nue

124

˜ ˜ Klısto.” 30 Nake Yesu ˜ ˜ ameaıa kwa uito maika˜ ˜ ˜ tavye mundu o na umwe ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıulu wake. 31 O na ıngı, ˜˜ ˜ ambııa kumatavya1 kana ˜ no nginya Mwana wa mu˜ ˜ ˜ ndu akwatwe nı mathına ˜ ˜ maingı na ailewa nı atu˜ mıa na anene ma athe˜ ˜ mbi na aandıki na ayu˜ ˜ awa, na ıtina wa mı˜ ˜ ˜ ˜ thenya ıtatu aithayuuka. ˜ 32 Yesu aneenaa ndeto ˜ ˜ ˜ ˜ isu utheinı. Indı Vetelo ˜ amwosa na amutwaa va˜ ˜ ˜˜ ˜ ndu utee na ambııa ku˜ mukany’a. 33 Nake ee˜ ˜ ˜ thyuua, asisya amanyı˜ w’a make, na amukany’a ˜ ˜ ˜ Vetelo, akımwıa: “Thi ıti˜ ˜ na wakwa, Satani! nundu ˜ ˜ ˜ mosuanıo maku nı ma ˜ ˜ ˜ andu, ındı ti ma Ngai.” ˜ ˜ 34 Na ayıta ıkomano ˜ vamwe na amany ıw’a ˜ make, na amea: “Ethı˜ ˜ ˜ ˜ wa mundu o na wıva nu˜ ˜˜ ˜ kwenda k ungat ı ıa, n ı elee mwene, na aikua ˜ ˜ ˜ mutı wake wa mathı˜ ˜ na1 na ayıendeea kunga˜ ˜ 8:31 1 Kana “kumamanyısya.” 8:34 1 Sisya Maelesyo ma Ndeto.

125

˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ tııa. 35 Nundu mundu ˜ ˜ ˜ o na wıva ula wendaa ku˜˜ ˜ tangııa thayu wake aka˜ ˜ ˜ ˜ wasya, ındı mundu o ˜ ˜ na wıva ula waasya tha˜ ˜ yu wake kwondu wa˜ kwa na kwond u wa ˜ ˜ ˜ ˜˜ uvoo museo akautangııa. ˜ ˜ 36 Kwa w’o, mundu ato˜ ˜ nya kuunıka ata akakwa˜ ˜ ˜ ta nthı yonthe ındı aya˜ sya thayu wake? 37 We ˜ ˜ mundu, kwa w’o, atonya ˜ ˜ ˜ ˜ kunengane kyau atungı˜ ˜ we thayu wake? 38 Nu˜ ˜ ˜ ˜ ndu mundu o na wıva ˜ ˜ ˜ ˜ ula ukambıw’ıa nthoni ˜ kana ew’ıe nthoni nde˜ ˜ to syakwa nzyawanı ıno ˜ ˜ ˜ ya ulaalai1 na yı na naı, ˜ ˜ Mwana wa mundu o nake ˜ ˜ ˜ akamwıw’ıa nthoni yıla ˜ ˜ ˜ wıuka vamwe na alaıka ˜ ˜ ˜ atheu utheunı mutisu wa Asa wake.” ˜ ˜ ˜ “Nı 9 O na ˜ ıngı˜ amea: ˜ w’o nıngumwıa kana ˜ ˜ ve amwe maungamıte ˜ ˜ vaa matakasama kıkw’u nongi nginya mambe ˜ ˜ kwona Usumbı wa Ngai ˜ ˜ ˜ ˜ usumbıkıte wı na vinya.” ˜ ˜ ˜˜ 8:38 1 Kana “ ıte ndıkııku.”

MALIKO 8:35–9:8

˜ 2 Na mıthenya thantha˜ ˜ ˜ tu ıtina wa vau, Yesu oosa Vetelo, Yakovo, na Yoana na ambata namo ˜˜ ˜ ˜ ˜ me oka kıımanı kıtulu. ˜ Na muvw’ano wake waa˜ lyuka e vamwe namo; ˜ ˜ ˜ ˜ 3 na ngua syake sya ıulu ˜˜ ˜ syambııa kukengakenga, ˜ ˜ ˜ na syeethıwa syı nzau ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ muno kuvıtuka undu mu˜ ˜ ˜ vui wa ngua o na wıva ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıulu wa nthı utonya ku˜ ˜ ivua ikeuva. 4 Na Eli˜ ˜ ya na Mose mamaumılı˜ la, namo nımaneenaa na ˜ ˜ ˜ ˜ Yesu. 5 Nıvo ındı Vete˜ ˜ lo wamwıie Yesu: “Lavai, ˜ ˜ ˜ ˜ nuseo kwitu kwıthıwa vaa. Kwoou eka twambe ˜ ˜ maeema atatu, yımwe ˜ ˜ yaku, yıngı ya Mose, na ˜ ˜ yıngı ya Eliya.” 6 Kwa ˜ w’o, o na ndeesı ato˜ nya kwasya ata, n u˜ ˜ ˜ ndu maı na wia mwingı. ˜ 7 Na ıtu yooka na ya˜ mavw’ıka, na wasya wa˜ ˜ ˜ ˜ uma ı yıu, ukyasya: ˜ ˜ ıtun ˜ “Uu nıwe Mwana wa˜ kwa mwendwa. Mwıw’ei ˜ ˜ ˜ we.” 8 Na o mıtukı ma˜ sisya ngalıko syonthe na

MALIKO 9:9-19

˜ ˜ ˜ ˜ mayaaona mundu ungı ˜ vamwe namo, ate o Yesu. 9 Na matheeete kuma ˜˜ ˜ ˜ ˜ kıımanı, nıwameaıe kwa ˜ ˜ ˜ uito maikatavye mundu ˜ ˜ ˜ ˜ o na umwe ıulu wa ma˜ ˜ undu ala moona ngi˜ ˜ ˜ nya ıtina wa kuthayu˜ ˜ uka kwa Mwana wa mu˜ ˜ ˜ ndu. 10 Nımeekıie nde˜ to isu ngoon ı syoo,1 ˜ ˜ ˜ ınd ı mak ulany’a ene ˜ kwa ene kıla kyoona˜ ˜ ˜ ˜ naw’a n ı k uthay u uka ˜ kwake. 11 Na mambı˜ ˜ ˜ ˜ ıa kumukulya, makya˜ ˜ ˜ sya: “Nıkı aandıki maasya kana no nginya Eliya ˜ ambe kuka?” 12 Nake ˜ ˜ amea: “Eliya nıwe waı ˜ ˜ ˜ ˜ ambe kuka na kutungı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıa maundu onthe; ındı uu ˜ ˜ ˜ ˜ ukonanıtye ata na undu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ k uand ık ıtwe ı ul u wa ˜ ˜ Mwana wa mundu kana ˜ no nginya akwatwe nı ˜ ˜ ˜ mathına maing ˜ ı ˜ na ˜aivu˜ thw’a? 13 Indı n ıngu˜ mwıa kana, kwa w’o, Eli˜ ˜ ya nıwookie na mamwı˜ ˜ ka maundu o na meva ala

126

˜ ˜ ˜ mendaa, o tondu kuandı˜ ˜ ˜ ˜ kıtwe ıulu wake.” ˜ 14 Na yıla mookie vala ˜ ˜ ˜ vaı amanyıw’a ala angı, ˜ ˜ ˜ nımoonie ıkomano ıne˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ne yımathyululukıte na ˜ ˜ vaı aandıki maneenana˜ ˜ ˜ sya namo. 15 Indı ıkomano yonthe yamwona ˜ oou, yaseng’a muno na ˜ ˜ ˜ ˜ yasemba vala uı yımu˜ kethye. 16 Kwoou ayı˜ ˜ ˜ k ulya: “Mw ıneenan ıa˜ sya kyau namo?” 17 Na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mundu umwe waı ıko˜ ˜ ˜ ˜ ˜ manonı yıu amusungıa, ˜ ˜ ˜ ˜ amwıa: “Mumanyısya, nı˜ ngueteie mwana wakwa ˜ ˜ ˜ nundu e na veva utumaa ˜ ataneena. 18 Yıla veva ˜ ˜ ˜ usu wam ukwata, n u˜ ˜ ˜ m uval ukasya nth ı na ˜ ˜ ˜ ˜ ayumwa nı ıvuyu ka˜ nyw’an ı, aivevetany’a maeo, na aithela vi˜ ˜ ˜ nya. Nınımakulilye ama˜ nyıw’a maku mawumye, ˜ ˜ ˜ ındı mainatonya kwıka ˜ ˜ uu.” 19 Nake amas u˜ ˜ ngıa, amea: “Inyw’ı nzya˜ ˜ ˜ ˜˜ wa ıte na muıkııo, nga˜ ˜ ˜ kwıthıwa nenyu 9:10 1 Kana nıvatonyeka, “Ma- endeea ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıvinda yıana ata? Nıeyaatavya mundu ndeto isu.”

127

˜ ˜ ˜˜ ndeea kumumıısya ngi˜ ˜˜ ˜ ˜˜ nya ındıı? Muetei vaa nıı.” ˜ 20 Kwoou mamuetee ka˜ ˜ ˜ mwana kau, ındı yıla ˜ veva usu wamwonie, vau ˜˜ ˜ kwa vau wambııa kuka˜ thingithangya muno. Na ˜ ˜ kavaluka nthı, na kae˜ ndeea kwiliita kaumı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ twe nı ıvuyu kanyw’anı. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 21 Nıvo ındı Yesu waku˜ ˜ lilye ıthe wako: “Kethı˜ ˜ ˜ ˜ ıtwe kaikwatwa nı undu ˜ ˜ ˜ ˜ uu kwa ıvinda y ıana ata?” Nake asya: “Kuma ke o kana kanini, 22 na ˜ ˜ mavinda maingı nukeka˜ ˜ ˜ ˜ sya mwakinı o na˜ kıw’unı ˜ ˜ ˜ ˜ nı kana ukoae. Indı ethı˜ ˜ ˜ ˜ wa nutonya kwıka undu, ˜ ˜ ˜ ˜ twıw’ıe tei na uitutethee˜ ˜ sya.” 23 Yes u amw ıa: ˜ ˜ ˜ ˜ “Atı wıasya, ‘Ethıwa nu˜ ˜ ˜ tonya’! Maundu onthe nı˜ ˜ matonyeka kwa ula wı ˜ ˜ ˜˜ na muıkııo.” 24 Na vau ˜ kwa vau ıthe wa kana kau aneena na wasya ˜ ˜ ˜ munene na amwıa: “Nı ˜ ˜ ˜˜ na muıkııo! Ndetheesye ˜ ˜ ˜˜ vala nde na muıkııo!” ˜ ˜ 25 Na yıla Yesu woo˜ ˜ nie kana ıkomano nıyee-

MALIKO 9:20-31

˜ ˜ ˜ ˜ kalaatıte yukıte vala maı, ˜ ˜ akany’a ula veva muvu˜ ku na awıa: “We veva ˜ ˜ ˜ utumaa mundu atanee˜ ˜ ˜ na na atew’a, nıngukwı˜ ˜ ˜ aıa, uma nthını wako ˜ ˜ ˜ na ˜ ndukaakalike ıngı!” ˜ 26 Itina wa veva usu ˜ ˜ kukaya na wasya mu˜ nene na kuthingithangya kana kau mavinda mai˜ ngı, wauma na kekala ta ˜ ˜ kakw’u, kwoou andu ai˜ ˜˜ ng ı mamb ı ıa kwasya: ˜ ˜ ˜ ˜ “N ı kakw’ u!” 27 Ind ı ˜ Yesu akakwata kw’oko ˜ ˜ akokılya, nako kaunga˜ ma. 28 Na y ıla wali˜ ˜ kile nyumba, amany ı˜ ˜ ˜ ˜ w’a make mamukulya uu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ vate andu angı: “Nıkı tu˜ ˜ emiwe n ı k uwumya?” 29 Nake amea: “Veva wa ˜ ˜ ˜ ˜ muthemba uu utonya ku˜ ˜ mw’a kwısıla o mboya.” 30 Na mauma vau ma˜ ˜ thi na mav ıt ıla Kali˜ ˜ ˜ lii, ındı ndendaa mu˜ ˜ ndu o na umwe ama˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nye ıulu wa undu usu. ˜ ˜ ˜ ˜ 31 Nundu nıwamanyıa˜ sya amany ıw’a make ˜ na kumea: “Mwana wa

MALIKO 9:32-43

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mundu nukuvunyanıwa ˜ ˜ ˜ kula kwı andu, namo ma˜ ˜ ˜ kamuaa, ındı o na ooawa, ˜ ˜ ˜ ˜ akathayuuka ıtina wa˜ mı˜ ˜ ˜ thenya ıtatu.” 32 Indı mayaaelewa ndeto sya˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ke, na nımakıaa kumukulya. 33 Na mavika Kaveli˜ naumi. Na e nyumba ˜ ˜ ˜ ˜˜ nth ını, amakulya at ıı: ˜ ˜ ˜ “Mwıneenanıasya kyau ˜ ˜ nzıanı?” 34 Namo ma˜ ˜ ˜ kilya, nundu me nzıa˜ ˜ nı nımaneenanasya ene ˜ kwa ene maik ulany’a ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nuu ula munene kat ı woo. 35 Kwoou ekala ˜ ˜ ˜ nthı na ameta ala Ikumi ˜ ˜ na Elı, na amea: “Ethıwa ˜ ˜ ˜ ˜ mundu o na wıva nukwe˜ ˜ nda kwıthıwa e mbee, no ˜ ˜ nginya ethıwe e ıtina wa ˜ ˜ ˜ onthe, na muthukumi wa ˜ ˜ onthe.” 36 Na ındı oosa ˜ kana kanini, akaunga˜ ˜˜ mya katı woo; na akailıı˜ la moko ituonı, na amea: ˜ ˜ ˜ ˜ 37 “Mundu o na wıva ula ˜ uthokasya kamwe ka sya˜ ˜ ˜ na nini ta kaa ısyıtwanı yakwa, anthokasya nyie; ˜ ˜ ˜ ˜ na mundu o na wıva ula ˜ unthokasya ndanthoka-

128

˜ ˜ ˜ sya nı nyioka, ındı ˜ anthokasya vamwe na Ula wa˜ ndumie.” ˜ ˜ 38 Yoana amwıa: “Mu˜ ˜ ˜ manyısya, nıtwonie mu˜ ˜ ndu ukumasya ndaimoni ˜ ˜ ˜ ˜ aitumıa ısyıtwa yaku, na ˜ ˜ ˜˜ ˜ twatata kumusiııa, nu˜ ˜ ˜ nd u˜ ti umwe wit u.” ˜ ˜ ˜ 39 Indı Yesu asya: “Mui˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ katate kumusiııa, nundu ˜ ˜ ˜ ˜ vaiı mundu wıka kyama ˜ ˜ ˜ ˜ kınene ısyıtwanı yakwa ˜ ˜ ˜˜ na ıtina wa uu ayambııa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kuneena naı ıulu wakwa. ˜ ˜ ˜ ˜ 40 Nundu mundu o na ˜ ˜ ˜ ˜ wıva ula uteuleana nai˜ ˜ ˜ tu e ngalıko yitu. 41 Na ˜ ˜ ˜ ˜ mundu o na wıva ula ˜ ˜ ˜ umunengae kıkombe kya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kıw’u munyw’e nundu ˜ ˜ ˜ ˜ mwı ma Klısto, nımuta˜ vya w’o, ndakasya ˜ ˜ıtuvi ˜ yake nongi. 42 Indı mu˜ ˜ ˜ ˜ ndu o na wıva ula ulu˜ ˜ ˜ lutıkasya kamwe ka tuu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ tunini twı na muıkııo, nı kavaa akoveewa ngingo˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nı ıvia ya kuthia yıla yı˜ ˜ ˜ ˜ thyuukaw’a nı ıng’oi na ˜ ˜ ˜ ayıkw’a ukanganı. ˜ 43 “Na ethıwa kw’oko ˜ ˜ ˜ ˜ kwaku nıkuutuma ululu-

129

˜ ˜ ˜ tıka, kutile. Nı kavaa ˜ ˜ ˜ ukakwata thayu ute na ˜ ˜ ˜ kw’oko kumwe kwı ku˜ lika na moko elı Ngi˜ ˜ ˜ enan ı,1 mwakin ı uta˜ tonya kuvow’a. 44 1—— ˜ ˜ ˜ 45 Na ethıwa kuu kwaku ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nıkuutuma ululutıka, ku˜ ˜ tile. Nı kavaa ukakwata ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ thayu ute na kuu kumwe ˜ ˜ ˜ kwı kwıkw’a na maau ˜ ˜ elı Ngienanı.1 46 1—— ˜ 47 Na ethıwa itho yaku ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nıyıutuma ululutıka, yı˜ ˜ ˜ kye ˜kuasa. Nı kavaa kuli˜ ˜ ˜ ka Usumbını wa Ngai wı ˜ ˜ ˜ na itho yımwe kwı kwı˜ ˜ kw’a wı na metho elı Ngi˜ ˜ ˜ enanı,1 48 vala kıinyu ˜ ˜ kıtakusaa na mwaki utavoaw’a. ˜ ˜ 49 “Nundu no nginya ˜˜ ˜ ˜ ˜ mwaki wııtıkıw’a andu ta ˜ ˜ ˜ ˜ asu, o tondu mundu wı˜ ˜ ˜ ˜ tıkasya munyu. 50 Mu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nyu nı museo, ındı mu˜ ˜ ny u waasya m usamo, ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ utonya kutungııwa ˜ ˜ musamo waw’o ata? Ithıwai na 9:43, 45, 47 1 Sisya Maelesyo ˜ ˜ ˜ ma Ndeto. 9:44, 46 1 Musoa uu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wı Mbivilianı imwe, ındı uyone˜ ˜ kaa nthını wa mavuku amwe ma tene ma Mbivilia.

MALIKO 9:44–10:7

˜ ˜ ˜ ˜ munyu nthını wenyu, na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ muyıthıwa na muuo katı wenyu.” ˜ ˜ 10 N ıwook ılile auma ˜ vau na athi mıva˜ ˜ kanı ya Yutia, muingo ˜ wa Yolotani, na ıko˜ ˜ mano yoombana ıng ı ˜ ˜ vala waı. Na o tondu ˜˜ ˜ ˜ weekaa, ambııa kuyıma˜ ˜ ˜ nyısya ıngı. 2 Na Avali˜ ˜ si mooka vala uı maye˜ ˜ ˜ nda kumutata, na mamu˜ ˜ ˜ ˜ kulya kana nı undu wosa˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nıte na mıao munduume ˜ ˜ kuthasya mutwaano na ˜ k ıveti kyake. 3 Nake ˜ ˜ ˜ amasungıa: “Mose amwı˜ ˜ a ıe ata?” 4 Mamw ıa: ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ “Mose nıweetıkılıtye mu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nduume kuandıkıa kıve˜ ˜ ti kyake valua wa ku˜ thasya m utwaano ˜ ˜ na ˜ ˜ ˜ kukılungya.” 5 Indı Ye˜ ˜ ˜ su amea: “Nundu wa ˜ ˜ wumu wa ngoo syenyu, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nıwamuand ıie mwıao ˜ ık ˜ ˜ usu. 6 Indı kuma mwa˜ ˜ ˜ ˜ mbıl ılyonı wa wumbi, ˜ ˜ ˜ ‘Amombie m und u ume ˜ ˜ ˜ ˜ na mundu muka. 7 Nu˜ ˜ ˜ ˜ ndu wa kıtumi kıu mu˜ ˜ ˜ nduume akatia ıthe na

MALIKO 10:8-21

˜ inyia, 8 na me elı ma˜ ˜˜ ˜ keethıwa mwıı umwe,’ na ˜ ˜ kwoou mayıthıawa me ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ elı ıngı, ındı nı mwıı ˜ ˜ umwe. 9 Kwoou k ıla ˜ ˜ ˜ Ngai ulumanıtye vamwe, ˜ ˜ ˜ m und u ndakak ıtaana˜ ny’e.” 10 Na yıla mali˜ ˜ ˜ kile ıngı nyumba, ama˜ ˜˜ nyıw’a make mambııa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kumukulya ıulu wa undu ˜ usu. 11 Nake amea: ˜ ˜ ˜ ˜ “Mundu o na wıva ula ˜ ˜ uthaasya mutwaano na ˜ kıveti kyake na aitwaa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kıngı, ethıawa aikıvıtı˜ ˜ sya kwa kwıka ulaalai, ˜ ˜ ˜ 12 na ethıwa kıveti nı˜ kyathasya mutwaano na ˜ ˜ ˜ muume wakyo na kıitwa˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wa nı ungı, kıthıawa kıyı˜ ka ulaalai.” ˜ ˜˜ 13 Na andu mambııa ˜ ˜ ˜ kumuetee syana nini nı kana aikwate na moko, ˜ ˜ ˜ ındı amanyıw’a mamaka˜ ˜ ny’a. 14 Yıla Yesu woo˜ ˜ nie uu nıwathatie, na amea: “Ekanai na syana ˜ ˜˜ ˜ nini syuke vala nıı; mui˜ ˜˜ ˜ ˜ katate kuisiııa, nundu ˜ ˜ ˜ Usumbı wa Ngai nı wa ˜ ala mailye tasyo. 15 Nı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ w’o nıngumwıa, mundu

130

˜ ˜ ˜ o˜ na wıva ula utawosaa ˜ Usumbı wa Ngai ta kana kanini, ndakalika nongi ˜ ˜ ˜ ˜ Usumbını usu.” 16 Na ˜ oosa syana isu na ambı˜ ˜ ˜ ˜˜ ıa kuiathima na kusilııla moko make. ˜ ˜ 17 Na e nzıanı aendete, ˜ ˜ ˜ mundu umwe ooka asembete atulya ndu mbee ˜ ˜ ˜ wake na amukulya: “Mu˜ ˜ ˜ manyısya museo, naıle ˜ ˜ ˜ kwıka ata nı kana nı˜ kwata thayu wa tene ˜ na tene?” 18 Nake Yesu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ amwıa: “Nıkı uumbıta mu˜ ˜ ˜ ˜ seo? Vaiı mundu museo ˜ ˜ eka o umwe, nake nı Ngai. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 19 Nıwısı mıao ıno: ‘Ndu˜ ˜ koae, ndukalaalae, ndu˜ ˜ ˜ ˜ koye, ndukaumye ukusı ˜ ˜ ˜ ˜ wa uvungu, ndukavenane ˜ ˜ na ukengani, nenga ndaıa ˜ ıthe waku na inyia waku.’” ˜ ˜ ˜ ˜ 20 Mundu usu amwıa: ˜ ˜ ˜ ˜ “Mumanyısya, ma und u ˜˜ ˜ asu onthe nambııie ku˜˜ ˜ ˜ maatııa kuma nı munini.” ˜ ˜ 21 Na Yesu amusisya, ˜ amwenda, na amwıa: “Ve ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ undu utialıtye: Enda uka˜ ˜ ˜ thoosye syındu ila wı na˜ syo na uinenga ngya, na

131

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ukeethıwa na uthwii ıtunı; ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na ındı uyuka utw’ıke u˜ m ˜˜ ˜ ˜ atııi wakwa.” 22 Indı nı˜ ˜ ˜ wakwatiwe nı kımako yıla ˜ ˜ ˜ wasungıiwe uu na athi e ˜ ˜ ˜ na kyeva ngoonı, nundu ˜ ˜ ˜ ˜ aı na syındu mbingı. ˜ 23 Na Yesu asisya nga˜ lıko syonthe na amea ˜ ˜˜ amany ıw’a make at ı ı: ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ “Ukeethıwa wı undu wı ˜ vinya ta k ı kwa ˜ ala ˜ me mbesa kulika Usu˜ ˜ ˜ ˜ mbını wa Ngai!” 24 Indı ˜ ˜ amanyıw’a maseng’a nu˜ ndu wa ndeto syake. ˜ Nake Yesu amea: “Sya˜ ˜ ˜ ˜ na, nı undu w˜ı vinya ˜ ˜ ˜ ta k ı kulika Usumbı˜ ˜ ˜ ˜ nı wa Ngai! 25 Nı undu ˜ ˜ wı laisi kwa ngam ıle ˜ ˜ ˜ kulikıla kalimanı ka si˜ ˜ ˜ ˜ ngano, kwı mund ˜ u m˜ u-˜ ˜ thwii kulika Usumbını wa Ngai.” 26 Namo ma˜ seng’a m uno na ma˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mukulya:1 “Nuu utonya ˜ ˜˜ ˜ k utang ı ıwa?” 27 Yes u amaketeea na asya: ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ “Undu uu ndutonyeka ˜ ˜ ˜ ˜ kwa andu, ındı uu tiw’o

MALIKO 10:22-32

˜ vailye kwa Ngai, nu˜ ˜ ˜ ˜ ndu maundu onthe nımatonyeka kwa Ngai.” ˜ ˜ ˜ 28 Nıvo ındı Vetelo wa˜˜ ˜ ˜ mbııie kumwıa: “Sisya! ˜ ˜ ˜ ˜ Ithy ı nıtwatiie sy ındu ˜ ˜˜ syonthe na twakuatııa.” ˜ ˜ 29 Nake Yesu asya: “Nı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ w’o nıngumwıa, vaiı mu˜ ˜ ndu waatia nyumba kana ˜ ana-a-inyia kana eıtu-a˜ inyia kana ıthe kana inyia kana syana kana ˜ ˜ ˜ mıunda, kwondu wakwa ˜ ˜ ˜ na kwondu wa uvoo mu˜ ˜ seo, 30 utakakwata ku˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ndu 100 ıvindanı yıı—nyu˜ mba, ana-a-inyia, eıtu-ainyia, aa-inyia, syana, ˜ ˜ mıunda, vamwe na mo˜ ˜ ˜ thıny’o—na ıvinda yıla ˜ ˜ ˜ yukıte,1 thayu˜ wa tene ˜ ˜ na tene. 31 Indı aingı ˜ ala me mbee makeethı˜ ˜ wa ıtina, na ala me ıtina ˜ makeethıwa mbee.” ˜ ˜ 32 Na me nzıanı ma˜ mbat ıte Yelusaleme, ˜ ˜ Yesu aı mbee woo, na maseng’a, na ala mamaa˜˜ ˜ tııe makwatwa nı wia.

˜ 10:26 1 Kana nıvatonyeka, “ma- 10:30 1 Sisya Maelesyo ma ˜ kulany’a.” Ndeto.

MALIKO 10:33-43

˜ ˜ Na ˜ ıngı ameta nzama ˜ ˜ ˜ ala Ikumi na Elı na ambı˜ ˜ ˜ ˜ ıa kumatavya maundu ˜ ˜ ˜ aa ala maı vakuvı ku˜ m ukwata: 33 “Sisyai! ˜ Twambat ıte Yelusale˜ me na Mwana wa mu˜ ndu akanenganwe moko˜ nı ma anene ma athembi ˜ ˜ ˜ na aandıki. Makamusilı˜ ˜ la kuawa na maimune˜ ˜ ngane kwa andu ma mbaı ˜ ingı, 34 na asu maka˜ ˜ muthekeea na maimu˜ tw’ılanga mata na mai˜ ˜ ˜ ˜ ˜ muvua na maimuaa, ındı ˜ ˜ ˜ ˜ ıtina wa mıthenya ıtatu ˜ ˜ akathayuuka.” 35 Na Yakovo na Yoana, ana ma Sevetii, moo˜ ka vala wa ı na ma˜ ˜ ˜ mw ıa: “M umany ısya , ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ twıenda utwıke undu o ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na wıva ula tuukuku˜ lya.” 36 Nake amaku˜ ˜ ˜ lya: “Mwıenda nımwıke ˜ ata?” 37 Namo mamu˜ ˜ ˜ sungıa: “Tunenge mwa˜˜ ˜ nya twııkala, umwe kw’o˜ ˜ konı kwaku kwa aume ˜ ˜ ˜ ˜ na ula ung ı kw’okonı ˜ ˜ kwaku kwa aka utheun ˜ ı˜ ˜ waku mutisu.” 38 Indı

132

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Yesu amea: “Muyısı kıla ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ muuvoya. Nımutonya ku˜ ˜˜ ˜ nyw’a kıkombe kıı ngu˜ ˜ nyw’a, kana nımutonya ˜ ˜ ˜ ˜ k uvatiswa uvatiso uu ˜ nguvatiswa?” 39 Namo ˜ ˜ ˜ mamw ıa: “N ıt utonya.” ˜ ˜ Nake Yesu amea: “Kıko˜˜ ˜ ˜ mbe kıı ngunyw’a, mu˜ ˜ ˜ kanyw’a, na uvatiso uu ˜ ˜ nguvatiswa, mukavati˜ ˜ ˜ swa. 40 Ind ı kw ıkala ˜ kw’okonı kwakwa kwa ˜ ˜ a ume kana kw’okon ı ˜ ˜ ˜ kwakwa kwa aka ti ıulu ˜ ˜ ˜ wakwa kunengane, ındı ˜ ˜ vakekala ala maseuvıw’e.” ˜ ˜ ˜ ˜ 41 Yıla ala angı ıkumi ˜ ˜ ˜ meewie undu usu, ma˜ mathatıa Yakovo na Yo˜ ˜ ˜ ana. 42 Indı Yesu ame˜ ˜ ˜ ta vala uı, na amea: “Nı˜ ˜ mwısı kana ala matala˜ ˜ ˜ wa ta masumbıkıte andu ˜ ˜ ˜ ma mbaı ingı nımenenevasya, na ala me na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ukumu nımavinyııaa ala ˜ ˜ ˜ ˜ angı. 43 Inyw’ı muyaıle ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kwıthıwa muilye uu; ındı ˜ ˜ ˜ ˜ mundu o na wıva ula ˜ ˜ ˜ ˜ ukwenda kwıthıwa e mu˜ ˜ ˜ nene katı wenyu aıle kwı-

133

˜ ˜ ˜ ˜ thıwa e muthukumi we˜ ˜ nyu, 44 na mundu o na ˜ ˜ ˜ ˜ wıva ula ukwenda kwı˜ ˜ thıwa e mbee katı wenyu ˜ ˜ ˜ aıle kwıthıwa e ngombo ˜ ˜ ya onthe. 45 Nundu o ˜ ˜ na Mwana wa mundu ˜ ˜ ˜ ˜ ndaa uka kuthukumwa, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ındı kuthukuma na kune˜ ˜ ˜ ngane thayu wake wıthı˜ we wovosyo kwondu wa ˜ aingı.” 46 Na ˜ mathi mavika ˜ Yeliko. Indı we na ama˜ nyıw’a make vamwe na ˜ ˜ ıkomano ınene mayumaala Yeliko, Valitimeo ˜ (mwana wa Timeo), mu˜ ˜ ˜ voyi kılalinda, ailyı nthı ˜ ˜ ˜ utee wa nzıa. 47 Yıla ˜ ˜ ˜ weewie n ı Yes u M u˜˜ ˜ nasaleti, ambııa kunee˜ na na wasya munene, akyasya: “Mwana wa ˜ ˜ ˜ Ndaviti, Yesu, mbıw’ıe ˜ ˜ tei!” 48 Yıla aingı mee˜ ˜˜ ˜ ˜ wie uu mambııa kumu˜ ˜ kany’a mak ımwıa aki˜ ˜ ˜ lye, ındı aendeea ku˜ neena na wasya munene, akyasya: “Mwana ˜ ˜ wa Ndaviti, mbıw’ıe tei!” ˜ ˜ 49 Kwoou Yesu aunga-

MALIKO 10:44–11:2

˜ ma na asya: “Mw ıtei ˜˜ oke vaa nıı.” Na meeta ˜ ˜ ˜ ˜ m und u usu ˜ k ılalinda, ˜ ˜ ˜ mak ımwıa: ˜ “ Ithıwa na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ukumbau! Ukıla; nuku˜ kw ıta.” 50 Nake ekya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ngua yake ya ıulu, au˜ ˜ ˜ ngama mıtukı, na athi ˜ vala ve Yes u. 51 Na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ındı Yesu amukulya: “Wı˜ enda ngwıke ata?” Na ˜ ˜ ˜ ˜ m und u usu k ılalinda asya: “Lavoni,1 eka na˜˜ ˜ ˜ mb ı ıe kwona ıng ı.” ˜ ˜ 52 Nake Yesu amwıa: ˜ ˜ ˜ ˜˜ “Enda. Muıkııo waku nı˜ wakuvosya.” Na vau kwa ˜˜ ˜ ˜ vau ambııa kwona ıngı, ˜˜ ˜ ˜˜ ˜ na ambııa kuatııa Yesu ˜ ˜ nzıanı. ˜ 11 Na yıla mathengeeie Yelusaleme na mavi˜ ˜ ka motuinı ma Vethivake ˜˜ na Vethania, ala me Kıı˜ ˜ ˜ manı kya Mıthata, atu˜ ˜ ma amanyıw’a make elı, ˜ ˜ 2 na amea: “Endai utu˜ ˜ ˜ inı uya wı mbee wenyu, na mwalika vo oou, ˜ ˜ ˜ ˜ nımukwıthıa kang’oli ke ˜ ˜ kove kala kataaıkalılwa ˜ ˜ ˜ ˜ 10:51 1 Ualyulo wayo nı, “Muma˜ nyısya.”

MALIKO 11:3-16

˜ ˜ ˜ ˜ nı mundu. Kathasyei mundetee vaa. 3 Na mwa˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kulw’a nı mundu, ‘Nıkı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ mukwıka uu?’ mwıei atıı, ˜ ˜ ˜ ˜ ‘Mwıaıi nukukenda na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nuk ukat unga m ıt uk ı.’” 4 Kwoou mathi na mee˜ th ıa kang’oli kovetwe ˜ ˜ ˜ ˜ muomonı, utee wa nzıa nene, ˜ ˜ na ˜ makathasya. ˜ 5 Indı andu amwe mau˜ ˜ ngamıte vau mamakulya: ˜ “Mwıthasya kang’oli kau ˜ ˜ nıkı?” 6 Namo mamata˜ ˜ ˜ ˜ vya o undu Yesu waıtye, na mamaeka mathi. ˜ ˜ 7 Na mamuetee Yesu ˜˜ kang’oli kau, na makailııla ˜ ˜ ˜ ˜ ngua syoo sya ıulu, nake ˜ ˜ akekalıla. 8 Na andu ai˜ ˜ ngı malany’a ngua syoo ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ sya ıulu nzıanı, ındı angı ˜ ˜ ˜ matula mbonge syı matu ˜ ˜ ˜ kuma m ı undanı. 9 Na ˜ ala maı mbee wake na ˜ ˜˜ ala mamuatııe maneenaa ˜ na wasya munene, ma˜ ˜˜ ˜ kyasya: “Mutangııe, nı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ tuuvoya! Nımuathime ula ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wukıte ısy Yeo˜ ıtwan˜ ı ya ˜ ˜ va! 10 Usumbı ula wu˜ ˜ ˜ kıte wa ıthe witu Ndavi˜ ˜ ˜ ˜˜ ti nımuathime! Mutangııe,

134

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nıtuuvoya, ku ıulu muno!” 11 Na athi Yelusaleme na ˜ ˜ ˜ alika ıkalunı, na asisya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ syındu syonthe, ındı nu˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ ndu kwaı kunambııa kutuka, aumaala Vetha˜ athi ˜ ˜ nia e na ala Ikumi na Elı. ˜ ˜ 12 Na unı wake, ma˜ umıte Vethania, eew’a nzaa. 13 Na e vaasa, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ oona mukuyu wı na matu na athi vo asisye kana ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ n˜ ukwıthıa wı na kındu. ˜ ˜ Ind ı y ıla wavikie vo, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndaaıthıa wı na kındu ˜ ˜ ˜ ˜ ate o matu, nundu yı˜ ˜ ˜ ˜ yaı ıvinda ya makuyu. ˜ ˜ 14 Kwoou awıa: “Vai ı ˜ ˜ ˜ mundu ukaya matunda ˜ ˜ ˜ ˜ kuma vala uı ıng ı o ˜ ˜˜ ˜ na ındıı.” Na amanyıw’a ˜ ˜˜ make nımeethukıısye. ˜ ˜ 15 Na ındı mavika Ye˜ ˜ lusaleme. Na alika ıkalu˜ ˜˜ ˜ n ı na amb ı ıa k uku˜ thua onthe ala mathoo˜ ˜ ˜ ˜ asya na kuthooa ıkalunı, ˜ na ang’uthulanga mesa sya ala mavunzasya mbe˜ sa na ivıla sya ala ma˜ ˜ thooasya mavuı, 16 na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndaa ıt ık ılya m und u o ˜ ˜ ˜ ˜ na umwe avıtılye muio

135

˜ ˜ ˜ ˜ ıkal un ı. 17 Amany ıa˜ ˜ ˜ sya, akımea: “Kuiandı˜ ˜ kıtwe, ‘Nyumba yakwa ˜ ˜ ıkeetwa nyumba ya mbo˜ ˜ ya kwond ˜ u ˜ wa mba˜ ı syo˜ nthe’? Indı inyw’ı mu˜ ˜ mıtw’ıte ngunga ya avutani.” 18 Na anene ma ˜ athembi na aandıki mee˜ ˜˜ ˜ w’a uu, na mambııa ku˜ ˜ ˜ ˜ mantha undu meumu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ aa; nundu nımamukıaa, ˜ ˜ ˜ ˜ nıkwıthıwa ıkomano yo˜ ˜ nthe n ıyaseng’iw’e n ı ˜ ˜ ˜ undu wamanyıasya. ˜ 19 Na kwavika mawı˜ oo, ˜mathi nza wa ndua. ˜ 20 Indı kwakya tene ma˜ ˜ ˜ ˜ ˜ vıtıte, moona ula muku˜ ˜ ˜ ˜ ˜ yu wı mumu nginya mıi. ˜ 21 Na Vetelo aulilikana ˜ na amwıa: “Lavai, sisya! ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ula m uk uy u unauma˜ ˜ ˜ nıie nıwumie.” 22 Nake ˜ ˜ ˜ Yesu amasungıa, amea: ˜ ˜ ˜˜ ˜ “Mu ık ı ıei Ngai. 23 N ı ˜ ˜ ˜ ˜ w’o nıngumwıa kana mu˜ ˜ ˜ ˜ ndu o na wıva ˜ ˜ ula ˜ ukea ˜˜ ˜˜ kııma kıı, ‘Ukıla ukali˜ ˜ ˜ ˜ ke ukanganı,’ na ayıthıwa ate na nzika ngoo˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nı yake, ındı e na muıkı˜ ˜ ˜ ˜ ıo kana undu ula waweta

MALIKO 11:17-30

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nukwıkıka, uu ukeekı˜ ˜ ˜ ka. 24 Kıu nıkyo kıtu˜ ˜ ˜ mi ngumwıa kana syı˜ ˜ ndu syonthe ila mwıvo˜ ˜ ˜ ya na kwıtya, ıthıwai na ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ muıkııo kana nımuikwa˜ ˜ ˜ tıte, na mukeethıwa na˜ ˜ syo. 25 Na yıla mwau˜ ngama muivoya, ekeai ˜ mavıtyo o na meva ala ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mundu utonya kwıth˜ ıwa ˜ ˜ ˜ ˜ amuvıtısye, nı kana Ithe ˜ ˜ ˜ ˜ wenyu ula wı ıtunı o nake ˜ ˜ amuekee mavıtyo menyu.” 26 1—— ˜ ˜ 27 Na mavika ıng ı ˜ ˜ Yelusaleme. Na avıtıle ˜ ˜ ˜ ıkalunı, anene ma athe˜ mbi na aandıki na atu˜ mıa mooka, 28 na ma˜ ˜ ˜ ˜ mukulya: “Wıkaa mau˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndu aa na ukumu mwau? ˜ ˜ ˜ ˜ Kana nuu ukunengete ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ukumu wa kwıka mau˜ ˜ ndu aa?” 29 Nake Yesu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ amea: “Nımukulya ıkulyo ˜ ˜ ˜ ˜ yımwe. Nzungıei, na nı˜ ˜ ˜ ˜ ngumutavya nıkaa mau˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndu aa ˜ na ukumu mwau. 30 Uvatiso wa Yoana ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 11:26 1 Musoa uu wı Mbivilianı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ imwe, ındı uyonekaa nthını wa mavuku amwe ma tene ma Mbivilia.

MALIKO 11:31–12:9

˜ ˜ ˜ waumıte ıtunı kana wau˜ ˜ ˜ ˜ mıte kwa andu?1 Nzungı˜˜ ˜ ei.” 31 Na mambııa kuneenany’a ene kwa ene, makyasya: “Twa˜ ˜ ˜ ˜ sya, ‘Waumıte ıtunı,’ etu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kulya, ‘Nık˜ ı mutaamuı˜˜ ˜ k ııa?’ 32 Indı twasya, ˜ ˜ ‘Waumıte kwa andu,’ ve˜ thi ata?” Makıaa kwasya ˜ ˜ ˜ ˜ uu nundu ıkomano yo˜ ˜˜ nthe yaıkııaa kana Yoa˜ na kwa w’o aı mwathani. ˜ ˜ ˜ 33 Kwoou mamusungıa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Yesu, mamwıa: “Tuyısı.” ˜ Nake Yesu amea: “O na˜ ˜ kwa ndimutavya nıkaa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ maundu aa na ukumu ˜ mwau.” ˜ ˜ ˜˜ ˜ 12 Na ındı ambııa ˜ ku-˜ neena namo aitumıa ˜ ˜ ngelekany’o: “Kwaı mu˜ ˜ ˜ ndu wavandie muunda ˜ ˜ ˜˜ wa mısavivu, na awiııa ˜ ˜ na enza k ıang ıo kya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nzavivu1 muundanı usu, ˜ ˜ na aaka mwako mutu˜ ˜ lu; na ındı akomboe˜ ˜ ˜ ˜ thya aımi muunda usu ˜ ˜ ˜ na athi nthı ıngı. 2 Na

136

˜ ıvinda ya ngetha ya˜ ˜ vika, nıwatumie ngombo ˜ ˜ ˜ ˜ kula kwı aımi asu ıkanengwe matunda amwe ma ˜ ˜ ˜ ˜ muunda˜ usu wa mısavi˜ ˜ ˜ vu. 3 Indı aımi asu ma˜ ˜ myosa, mam ıv ua, na ˜ ˜ ˜ ˜ mamılungya ıte na kı˜ ndu. 4 Na asyoka ama˜ ˜ ˜ ˜ tumıa ngombo ıngı, na ˜ ˜ ˜ ˜ ısu mam ıkuna mutwe ˜ ˜˜ na mam ık ııthya ntho˜ ˜ ˜ ni. 5 Na atuma ıngı, na ˜ ˜ ˜ ısu mamyuaa, na atu˜ ˜ ma ingı mbingı, na imwe ˜ ˜ mavua na ing ı moaa. ˜ ˜ ˜ ˜ 6 Na aı na ungı umwe, mwana wake mwendwa. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Na ındı ıtina amutuma ˜ vala maı, akyasya, ‘Ma˜ ˜ kamunenga nda˜ ıa mwa˜ ˜ na wakwa.’ 7 Indı aımi asu maneenany’a ene ˜ ˜ kwa ene, makyasya, ‘Uu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ n˜ ıwe ukatiıwa muunda. ˜ ˜ ˜ ˜ Ukai tumuae na utiıwa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ usu ukeethıwa wı witu.’ 8 Kwoou mamwosa, ma˜ ˜ muaa, na mamwıkya nza ˜ ˜ ˜ ˜ wa muunda wa mısavivu. ˜ ˜ ˜ ˜ muunda usu 11:30 1 Kana “wauman ıte na 9 Mwene ˜ ˜ ˜ ata? andu?” 12:1 1 Sisya Maelesyo wa mısavivu akeeka ˜ ˜ Akooka na kumoaa aımi ma Ndeto.

137

˜ ˜ asu na ainenga aımi angı ˜ ˜ ˜ ˜ muunda usu wa mısavi˜ ˜ ˜ vu. 10 Muyaasoma ıa˜ ˜ ˜˜ ˜ ndıko yıı: ‘Ivia yıla aki ˜ ˜ ˜ ˜ maleile, nıyo yıtw’ıkıte ˜ ˜ ˜ ˜ ıvia ˜ ınene ya kıkotonı? ˜ 11 Ivia yu yumıte kwa ˜ ˜ Yeova, na nıyausengy’a ˜ ˜ methonı maitu.’” ˜ ˜ 12 Yıla meewie uu, ˜ ˜ ˜ ˜ menda kumukwata, ındı ˜ ˜ ˜ ˜ makıa ıkomano, nundu ˜ nımamanyie kana anee˜ ˜ ˜ naa ıulu woo ngeleka˜ ˜ ˜ ny’onı ısu. Kwoou mamutia na mathi. ˜ 13 Na ıtina wa vau, ˜ ˜ ˜ m a m u t u m ı a Av a l i s i ˜˜ amwe na aatııi ma kyama ˜ ˜ kya Elote, nı kana mamu˜ ˜ ˜ kwatye kwısıla uneeni ˜ wake. 14 Na yıla mavi˜ ˜ ˜ kie mamwıa: “Mumanyı˜ ˜ ˜ ˜ sya, nıtwısı uneenaa w’o, ˜ na ndwendeeasya mu˜ ˜ ˜ ˜ ndu, nundu ndusiasya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ undu mundu uilye nza, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ındı umanyıasya nzıa ya ˜ Ngai kwosana na ula ˜ ˜ ˜ ˜ w’o. Nı undu wosanıte ˜ ˜ ˜ na mıao1 kuıva Kaisali ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ koti ula waıle kuıvwa nı ˜ ˜ ˜ ˜ 12:14 1 Kana “nı undu waıle.”

MALIKO 12:10-20

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kıla mundu, kana undu ˜ ˜ ˜ usu ndwaıle? 15 Nıtwa˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıle kuıva, kana tuyaıle ˜ ˜ kuıva?” Na amanya wangangany’a woo, amea: ˜ ˜ ˜ ˜ “Nıkı muundata? Ndeteei ˜ ˜ ndinalı nısisye.” 16 Na ˜ ˜ mamuetee ımwe, nake ˜ ˜ ˜ amakulya: “Visa uu na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ uandıko uu nı syau?” ˜ ˜ Namo mamwıa: “Nı sya ˜ ˜ Kaisali.” 17 Nıvo Yesu ˜ wameie: “Munengei Kai˜ ˜ sali syındu sya Kaisali, ˜ ˜ na Ngai syındu sya Ngai.” ˜ ˜ Na maseng’a muno nu˜ ndu wake. 18 Na Asatukai, ala ˜ ˜ maasya kana kui utha˜ ˜ yuukyo, mooka, na ma˜ ˜ ˜ mw ı a : 19 “ M umany ı ˜ ˜ ˜ sya, Mose atuandık ıie ˜ ˜ ˜ ˜ kana ethıwa mundu nı˜ wakw’a na atia muka ate kana, mwana-a-inyia ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wa mundu usu aıle ku˜ ˜ twaa kıveti kıu kyatiwa, na aisyaa syana ˜ kwond u wa mwana-a˜ ˜ inyia. 20 Kwa ı a ume ˜ ˜ muonza masyaanıw’e. Na ˜ wa mbee atwaa kıveti, ˜ ˜ ˜ ındı yıla wakwie atia

MALIKO 12:21-33

˜ k ıte kana. 21 Na wa ˜ ˜ ˜ ˜ kelı akıtwaa ındı o nake ˜ ˜ akw’a akıtia kıte kana, ˜ na wa katatu eeka oou. ˜ 22 Na onthe me muonza mayaatia kana. Na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ındı ıtina ula m˜ undu ˜ muka akw’a. 23 Ivinda ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ya uthayuukyo, mundu ˜ ˜ ˜ ˜ muka usu akeethıwa e kı˜ ˜ ˜ veti kya wıva? Nundu ˜ ˜ onthe me muonza nıma˜ ˜ m u t w a ı t e .” 2 4 N a k e ˜ ˜ ˜ Yesu amea: “Inyw’ı nı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ muuvıtya, nundu muyısı ˜ ˜ ˜ ˜ Maandıko o na muyısı vi˜ nya wa Ngai. 25 Nu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndu ıvinda ya uthayuu˜ kyo, aume maikatwaana o na aka maikatwawa, ˜ ˜ ˜ ˜ ındı makeethıwa ta alaı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ka ıtunı. 26 Na ıulu wa ˜ ˜ ˜ ˜ uthayuukyo wa akw’u, ˜ ˜ no mwaasoma ıvukunı ya ˜ ˜ ˜ Mose, nthını wa uvoo ˜ ˜ ˜ ıulu wa kala kakuthu ke ˜ ˜ mıw’a, kana Ngai amwıie: ‘Nyie ninyie Ngai wa Avalaamu, na Ngai wa Isaka, na Ngai wa Yakovo’? 27 We ti Ngai ˜ ˜ ˜ wa ala akw’u, ındı wa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ala me thayu. Nımuvıtı˜ tye muno.”

138

˜ ˜ 28 Na umwe wa aandı˜ ˜ ki, ula wookıte na akamew’a maineenany’a, ˜ ˜ amanya kana nıwamasu˜ ˜ ˜ ˜ ngıa nesa, amukulya: “Nı ˜ ˜ ˜ ˜ mwıao wıva ula wı mbee ˜ wa yonthe?”1 29 Yesu ˜ ˜ ˜ amus˜ ung ıa: “Wa mbee ˜ nı, ‘Iw’a, we Isilaeli, Ye˜ ˜ ova Ngai waitu nı Yeo˜ va umwe, 30 na no ngi˜ nya umwende Yeova Ngai waku na ngoo yaku yo˜ nthe, na thayu waku w’o˜ ˜ nthe, na kılıko kyaku kyonthe, na vinya waku ˜ w’onthe.’ 31 Na wa kelı ˜ ˜ ˜ nıw’o uu: ‘No nginya ˜ ˜ ˜ umwende mutui waku ˜ ˜ ˜ ˜ o undu wıyendete.’ Vaiı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mwıao ungı munene kwı ˜ ˜ ˜ ˜ ısu.” 32 Na ula muandı˜ ˜ ˜ ki amwıa: “Mumanyısya, ˜ nıwaneena nesa, kwosa˜ ˜ na na uw’o, ‘Ngai nı ˜ ˜ ˜ ˜ umwe, na vaiı ungı ate ˜ o we’; 33 na kumwenda ˜ ˜ na ngoo yonthe, na kılıko kyonthe, na vinya w’o˜ ˜ ˜ nthe, na mundu kumwe˜ ˜ ˜ ˜ nda mutui wake o undu ˜ ˜ 12:28 1 Kana “ula wa vata muno ˜ kwı yonthe?”

139

˜ ˜ ˜ ˜ wıyendete, nıw’o undu ˜ ˜ ˜ ula wa vata muno kwı ˜ ˜ nthembo sya kuvıvw’a ˜ na nthembo ila ingı.” ˜ 34 Na Yesu oona kana ˜ ˜ ˜ nıwasungıa kwosana na ˜ ˜ ˜ ˜ kılıko, amw ıa: “Ndwı vaa˜ ˜ sa Usumbı wa Ngai.” ˜ na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Indı vaiı mundu waı na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ukumbau wa kumukulya ˜ ˜ ˜ ˜ undu ungı. ˜ 35 Na Yesu aendeee ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kumanyısya ıkalunı asya: ˜ ˜ ˜ “Nık ı aand ıki maasya ˜ ˜ kana Klısto nı mwana wa Ndaviti? 36 Ndavi˜ ti mwene atongoew’e nı ˜ veva mutheu aisye, ‘Ye˜ ˜ ova eeie Mwıaıi wakwa ˜˜ ˜ ˜ atıı: “Ikala kw’okonı kwa˜ kwa kwa aume nginya ˜ yıla ngaia amaitha maku ˜ ungu wa nyaaı syaku.”’ ˜ 37 Ndaviti mwene amwı˜ ˜ ˜ tıte Mwıaıi, kwoou vato˜ nyeka ata akethıwa mwana wake?” ˜ ˜ ˜ Na ıkomano ınene nıya˜ ˜˜ ˜ mwıthukıısye na utanu. ˜ ˜ 38 Na aendeee˜ kumanyı˜ ˜ sya, asya: “ Is uv ıanei ˜ na aandıki ala mende˜ ˜ ˜ ˜ ˜ te kuthi kuu na kuu me-

MALIKO 12:34-43

˜˜ ˜ kııte kanzu, na mende˜ te kukethw’a masoko˜ ˜ ˜ ˜ nı 39 na kwıkala ivılanı sya mbee1 masinakoke˜ ˜ ˜ ˜ nı na kundu kula kwa ˜ ˜ ˜ ndaıa mbokanı. 40 Nı˜ mavenaa aka ndiwa syı˜ ˜ ndu1 syoo, na nımavoyaa ˜ mboya ndaasa sya kwıyonany’a. Asu makakwata ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ usilılo muthuku2 muno.” ˜ 41 Na ekala vakuv ı ˜ ˜ ˜ na sy ındu ila syeek ı˜ ˜ awa mıvothi, na ambı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıa kusisya undu ıkoma˜ ˜ no yeekıaa mbesa syı˜ ˜ ˜ ˜ ndunı isu sya kwık ıa ˜ ˜ ˜ mıvothi, na andu aingı ˜ ˜ athwii nımeekıaa mbe˜ ˜ sa mbingı. 42 Na mu˜ ˜ ndu muka ndiwa na ngya ˜ ˜ ooka na eekıa tusendi ˜ ˜ ˜ twılı1 twa thooa munini. ˜ 43 Kwoou eeta amanyı˜ w’a make, na amea: “Nı ˜ ˜ ˜ ˜ w’o nıngumwıa kana mu˜ ˜ ˜ ˜ ndu muka uu ndiwa na ˜ ˜ ˜ ngya eekıa mbingı kwı ˜ ˜ ala angı onthe meekıa 12:39 1 Kana “ila nzeo.” 12:40 ˜ ˜ 1 Kana “mal ı.” 2 Kana “munene.” 12:42 1 Ndeto kwa ndeto, ˜ “levutoni ilı.”

MALIKO 12:44–13:11

˜ ˜ ˜ ˜ mbesa syındunı sya kwı˜ ˜ ˜ ˜ kıa mıvothi. 44 Nundu ˜ onthe meekıa kwosana ˜ ˜ ˜ ˜ na kwingıvıwa kwoo, ındı ˜ ˜ ˜ uu, o na kau nı ngya, ee˜ ˜ ˜ kıa kyonthe kıla eı na˜ ˜ kyo, kyonthe kıla eıkwa˜ ˜ tıtye nı kana ekale tha˜ yu.” ˜ ˜ ˜ ˜ aumıte ıkalunı, 13 Na ˜ ˜ umwe wa amanyıw’a ˜ ˜ ˜ make amwıa: “Mumanyısya, sisya! Mavia aa na ˜ ˜ myako ıno nı mbana˜ ko ˜ ˜ ˜ ke!” 2 Indı Yesu amwıa: ˜ ˜ “Nukwona myako ıno ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ınenevete uu? Vaiı ıvia yı˜ ˜ ˜ ˜ katiwa nongi ıulu wa yı˜ ˜ ˜ ngı yıla yıtakaombowa.” ˜ ˜˜ ˜ 3 Na ekalıte Kıımanı ˜ ˜ ˜ kya Mıthata asyaıtye ıka˜ lu, Vetelo, Yakovo, Yoa˜ ˜ na, na Endelea mamuku˜ ˜ ˜ ˜ lya uu vate andu angı: ˜ ˜ ˜ 4 “Tutavye maundu aa ˜ ˜ ˜˜ makeethıwa ındıı, na wo˜ ˜ ˜ nany’o nı wıva wa yıla ˜ ˜ maundu aa onthe maka˜ ˜ ˜ ˜ vik ıa m umin uk ılyo?” ˜ ˜˜ ˜ 5 Na Yesu˜ ambııa ku˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mea atıı: “Isuvıei mundu ˜ o na wıva ndakamwasye. ˜ ˜ ˜ 6 Aingı makooka ısyı-

140

˜ twanı yakwa, makyasya, ‘Ninyie we,’ na makama˜ ˜ ˜ sya aingı. 7 O na ıngı, ˜ ˜ ˜ mweew’a ıulu wa ma˜ ˜ kau na kuwetangwa kwa ˜ ˜ makau, muikateleme; no ˜ ˜ nginya maundu asu me˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kıke, ındı muthya nduke˜ ˜ ˜ thıwa wı muviku. ˜ ˜ ˜ ˜ 8 “Nundu mbaı ıkoo˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kılıla mbaı na usumbı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ukook ılıla usumbı; na ˜ ˜ kukeethıwa na ithingi˜ ˜ ˜ ˜ ˜ tho sya nthı kuu na kuu; ˜ ˜ ˜ o na kukeethıwa unyivu ˜ ˜ ˜ ˜ wa lıu. Maundu asu nı ˜ ˜ mwamb ˜ ıl˜ ılyo wa woo. ˜ ˜ ˜ ˜ 9 “ Indı inyw’ ı ısuvı˜ ˜ ei. Andu makamunenga˜ ˜ ˜ ˜ ne kotinı, na mukavuı˜ ˜ wa masinakokenı na muitwawa mbee wa maka˜ ˜ vana na asumbı kwondu ˜ wakwa, n ı kana mu˜ ˜ ˜ mye ukusı kwoo. 10 Na ˜ ˜ ˜ ıng ı, no nginya uvoo ˜ ˜ ˜ museo utavanw’e mbaı˜ nı syonthe mbee. 11 Na ˜ ˜ ˜ mamutwaıte makamune˜ ˜ ˜ ngane, muikavuavuane ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıulu wa undu mwıneena ˜ ˜ ˜ ˜ kana kıla mwıneena; ındı ˜ ˜ ˜ kıla mwınengwa saanı o

141

˜ ˜ ˜ ˜ usu, neenai kıu, nundu ˜ ˜˜ ˜ ˜ ti inyw’ı mwııthıwa mui˜ ˜ ˜ ˜ neena, ındı nı veva mu˜˜ ˜ ˜ theu wııthıwa uineena. ˜ ˜ ˜ ˜ 12 O na ıngı, mundu akanengane mwana-a˜ inyia oawe, na ıthe mwana wake, na syana ika˜ ˜ mok ıl ıla asyai masyo ˜ ˜ na kumoaıthya. 13 Na ˜ ˜ ˜ m ukamenwa n ı and u ˜ ˜ ˜ onthe kwond ıtwa ˜ ˜ u˜ wa ısy ˜ ˜˜ yakwa. Indı ula ukomıı˜ ˜ ˜ sya1 kuvika muthya, usu ˜˜ akatang ˜ ııwa. ˜ ˜ ˜ 14 “Indı yıla mukona ˜ ˜ ˜ uthatyo ula uetae wa˜ ˜ ˜ ˜ nangıko uungamıte vala ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ utaıle kwıthıwa (ula uso˜ ˜ ˜ maa natumıe umanyi), ˜ eka ala me Yutia mambı˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ıe kukııa iımanı. 15 Na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mundu ula wı nyumba˜ ˜ ˜ ˜ nı ıulu ndakatheee o na ˜ ˜ ndakalike kwosa kındu o ˜ ˜ ˜ na kıva nyumbanı yake; ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 16 na mundu ula wı mu˜ ˜ ˜ undanı ndakasyoke ıtina ˜ ˜ ˜ ˜ kwosa ngua yake ya ıulu. ˜ 17 Kyeva nı kwa aka ˜ ala makethıwa me aito ˜ na ala makethıwa mayo˜ ˜ ˜˜ 13:13 1 Kana “ula wumııasya.”

MALIKO 13:12-23

˜ ˜ ˜ ngya m ıthenyan ı ısu! ˜ ˜ 18 Endeeai kuvoya nı ˜ ˜ kana maundu asu maike˜ ˜ thıwe ıvinda ya mbevo; ˜ ˜ ˜ ˜ 19 nundu mıthenya ısu ˜ ˜ ˜ ıkeethıwa mıthenya ya ˜ ˜ ˜ ˜ thına utaaıthıwa kuma ˜ ˜ ˜ mwambılılyo wa wumbi ˜ ˜ ula Ngai woombie kuvika ˜ ˜ ˜ ˜ ıvinda yıu, na ndukethı˜ ˜ wa ıngı. 20 Kwa w’o, ta ˜ ˜ kethıwa Yeova ndaakuvı˜ ˜ ˜ ˜ vya mıthenya ısu, ıta ˜ kuiv ˜˜ ˜ ˜ mwıı o na wıva. Indı kwo˜ ndu wa ala anyuve, ala ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ we unyuvıte, nukuvıvıtye ˜ ˜ mıthenya ısu. ˜ ˜ ˜ 21 “O na ıngı, ethıwa ˜ ˜ ˜ m und u o na w ıva ˜ ˜ akamwıa, ‘Sisyai! Kl ısto e vaa,’ kana, ‘Si˜ ˜ ˜ syai! E vaya,’ muikaıkı˜ ˜ ˜ ˜ ıe. 22 Nundu andu me˜ ˜ ˜ kwıyıta Klısto na atha˜ ˜ ˜ ˜ ni ma uvungu makaumıla na makeeka syama na ˜ ˜ ˜ ma undu ma usengy’o ˜ ˜ nı kenda masye andu, na vatonyeka, ala anyu˜˜ ve. 23 Kwoou, sya ı ı˜ ˜ ˜ syai. Nınamutavya mau˜ ndu onthe mbee wa ma˜ tanethıwa.

MALIKO 13:24-37

˜ ˜ ˜ ˜ 24 “ Ind ı m ıthenyan ı ˜ ˜ ˜ ˜ ısu, ıtina wa thına usu, ˜ ˜ ˜ syua yıkamesya kıvindu, ˜ na mwei ndukaumya kyeni kyaw’o, 25 na ndata ˜ ˜ ikethıwa iivaluka kuma ˜ ˜ ıtunı, na mavinya ala ˜ ˜ me ıtun ı makathingi˜ ˜ ˜ thangw’a. 26 Nıvo ındı ˜ meona Mwana wa mu˜ ˜ ndu okıte na mathweo ˜ e na vinya mwingı na ˜ ˜ utheu m utisu. 27 Na ˜ ˜ ˜ ˜ ındı aituma alaıka, namo makoombany’a anyuve make vamwe kuma ila ˜ iseve inya, kuma mu˜ ˜ ˜ thya umwe wa nthı kuvi˜ ˜ ˜ ˜ ka ula ungı, na kuma mu˜ ˜ ˜ thya umwe wa ıtu kuvika ˜ ˜ ˜ ula ungı. ˜ ˜ 28 “Yu ımanyısyei kumana na ngelekany’o ya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mukuyu: Tuuvonge twaw’o twamina kwololoa ˜ na twathongoosya matu, ˜ ˜ ˜ nımumanyaa kana ıvinda ˜ ˜ ya mbua nıyıthengeee. ˜ 29 O ta uu, o nenyu ˜ ˜ mwoona ma und u asu ˜ ˜ mayıkıka, manyai kana e ˜ ˜ ˜ ˜ vakuvı muomonı. 30 Nı ˜ ˜ ˜ w’o n ıng umw ıa kana ˜ ˜ ˜ nzyawa ıno ndıkavıta no-

142

˜ ˜ ngi nginya maundu asu ˜ ˜ onthe mek ıke. 31 Itu ˜ ˜ ˜ ˜ na nthı ikavıta, ındı nde˜ to syakwa iikavıta nongi. ˜ ˜ ˜ ˜ 32 “Na ıulu wa muthe˜ ˜ nya usu kana saa usu, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ vaiı mundu wısı, o na ˜ ˜ ˜ alaıka ıtunı, o na Mwa˜ na, ate o Asa. 33 Ika˜ lai mwı metho, endeeai ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kusyaıısya, nundu muyı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ sı ıvinda yıla ˜ yınyuvıtwe ˜ ˜ ˜˜ ˜ nı ındıı. 34 Uilye ta mu˜ ˜ ˜ ˜ ndu waendie nthı ıngı ˜ ˜ ula watiie nyumba yake na ainenga ngombo sya˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ke ukumu, kıla ımwe ˜ ˜ ˜ wıa wayo, na eeaıa mu˜ ˜ ˜ suvıi wa muomo aendeee ˜ ˜˜ k usya ı ısya. 35 Endee˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ ai kusyaıısya ındı, nu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndu muyısı mwene nyu˜ ˜˜ ˜ mba akooka ındıı, ethıwa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nı mawıoo, kana nı utuku ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ katı, kana nı kukilyı ku˜ kya,1 kana nı kwakya ˜ tene, 36 nı kana ooka ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na mıtukı mutesı, ndake˜ ˜ ˜ ˜ thıe mukomete. 37 Indı ˜ ˜ ˜ ˜ kıla ngumutavya, nıtavya ˜ ˜˜ onthe: Endeeai kusyaıısya.” 13:35 1 Ndeto kwa ndeto, “nzamba yasya.”

143

na 14 Na Vasaka ˜ Mboka ˜ ˜ ya Mukate Ute Ilawa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ yaı yıthıwe ıtina wa mı˜ ˜ thenya ılı. Na anene ma ˜ ˜ athembi na aandıki nı˜ ˜ mamanthaa nzıa ya ku˜ ˜ ˜ ˜ mukwata na mauı na ku˜ ˜ ˜ ˜ muaa; 2 nundu nımaa˜ ˜ ˜ sya: “Tuimukwata ıvinda ˜ ˜ ˜ ya mboka; nıkwıthıwa ˜ ˜ ˜ andu nımatonya kwambı˜ ısya ithokoo.” ˜ ˜ ˜ 3 Yıla Yesu waı Ve˜ ˜ thania akıya1 nyumba˜ ˜ ˜ nı ya Simoni, ula mbeenı ˜ ˜ ˜ ˜ waı muwau mangu, mu˜ ˜ ˜ ˜ ndu muka umwe nıwoo˜ kie na suva wa alamba˜ sita wı na mauta ma nando2 mate mavulany’e ˜ ˜ ˜ ˜ na kındu, me muuke mu˜ seo, na ma thooa mu˜ ˜ ˜ nene. Nıwakunuie suva ˜ usu wa alambasita na ˜˜ ˜ ˜ ˜ ambııa kwıtıkısya mau˜ ˜ ˜ ta mutwenı wa Yesu. ˜ 4 Amwe moona uu ma˜ ˜ ˜ ˜ kulany’a uu mathatıte: ˜ ˜ ˜ “Nıkı mauta aa me mu˜ uke museo maanangwa?

MALIKO 14:1-10

˜ ˜ 5 Nundu mauta aa me ˜ ˜ ˜ muuke museo meı ma˜ tonya kuthoow’a ndina˜ lı mbee wa 300, na mbesa isu ikanengwa ngya!” ˜ ˜ Na mathata m˜ uno nu˜ ˜ ˜ ndu wake.1 6 Indı Yesu ˜ ˜ asya: “Ekanai nake. Nıkı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ muumuthıny’a? Ambıka ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ undu museo. 7 Nundu ˜ ngya mwı nasyo mavinda ˜ ˜ ˜ onthe, na nımutonya ku˜ ˜ ˜ ˜ syıka maundu maseo ıvi˜ ˜ ˜ nda o na yıva yıla mu˜ ˜ ˜ kwenda, ındı nyie mui nakwa mavinda onthe. ˜ ˜ ˜ ˜ 8 Eeka undu utonya; etı˜˜ ˜ kıısya mauta me muuke ˜ ˜˜ ˜ ˜ museo mwıını wakwa nı ˜ kana ambumbany’e kwo˜ ˜ ndu wa mathiko. 9 Nı ˜ ˜ ˜ ˜ w’o nıngumwıa, o kula ˜ ˜ ˜ kukatavanw’a uvoo mu˜ ˜ ˜ seo nthı yonthe, undu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ula mundu muka uu wee˜ ka o naw’o ukatavana˜ ˜ ˜ w’a kwondu wa kumulilikana.” 10 Na Yutasi Isikalioti, ˜ ˜ ˜ umwe wa ala Ikumi na ˜ Elı, athi kwa anene ma

˜ ˜ 14:3 1 Kana “ekal ıte mesan ı.” ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 2 Nando nı mutı wı muuke mu- 14:5 1 Kana “mamuneeny’a ma˜ ˜ seo. thatıte; mamutetya.”

MALIKO 14:11-22

˜ athembi nı kana aka˜ ˜ ˜ ˜ ˜ muvunyanıe kula maı. ˜ ˜ ˜ 11 Yıla meewie uu, nımatanie na mamwa˜ ˜ tha kumunenga mbesa. ˜˜ ˜ Kwoou ambııa kumantha ˜ ˜ ˜ mwanya wa kumuvunya˜ nıa. ˜ 12 Na muthenya wa ˜ ˜ ˜ mbee wa Mukate Ute Ila˜ ˜ wa, ıvinda yıla maumasya nthembo ya Vasa˜ ka, amanyıw’a make ma˜ ˜ ˜ ˜ mukulya: “Wıenda tu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ thi tukauseuvısye va uııe ˜ Vasaka?” 13 Nake atu˜ ˜ ma amanyıw’a make elı, ˜ na amea: “Endai ndu˜ ˜ ˜ ˜ an ı na n ım uukomana ˜ ˜ ˜ ˜ na mundu akuıte mbisu ˜ ˜ ˜ ya y umba ya kw ık ıa ˜ ˜ ˜ ˜˜ kıw’u. Muatııei, 14 na ˜ ˜ ˜ o vala ukulika, muta˜ vyei mwene wa ny u˜ ˜ ˜ mba, ‘Mumanyısya eku˜˜ ˜ ˜ lya atıı: “Yı va nyumba ˜ ˜ ya aeni vala ndonya kuı˜ ıa Vasaka vamwe na ama˜ nyıw’a makwa?”’ 15 Na ˜ ˜ ˜ nukumwony’a ny umba ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nene ya ıulu, yumbanı˜ ˜ ˜ ˜ tw’e na yı na mıio. Mıseu˜ ˜ ˜ vısyei vau kwondu witu.”

144

˜ 16 Kwoou amany ıw’a ˜ ˜ mathi, na malika nduanı ˜ ˜ ˜ na meethıa o undu wa˜ ˜ matavıtye, na maseuvya Vasaka. ˜ 17 Na kwavika maw ˜ ˜ıoo, ooka na ala Iku˜ mi na Elı. 18 Na meka˜ ˜ ˜ ˜ lıte mesanı makıya, Yesu ˜ ˜ ˜ asya: “N ı w’o n ıng u˜ ˜ ˜ mwıa, umwe wenyu ula ˜ ˜ ˜ ˜ uendeee k u ısan ıa na˜ ˜ ˜ ˜ kwa n uk umbunyan ıa.” ˜ 19 Namo makwatwa nı ˜˜ ˜ kyeva, na mambııa ku˜ ˜ ˜ mwıa umwe kwa umwe: “Tinyie, kana ninyie?” ˜ 20 Nake amea: “N ı ˜ ˜ ˜ umwe wa ala Ikumi na ˜ ˜ ˜ ˜ Elı, ula ukulikya kw’oko ˜ ˜ kwake mbakulinı vamwe ˜ ˜ nakwa. 21 Nundu Mwa˜ ˜ ˜ ˜ na wa mundu nukuthi, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ o tondu kuandıkıtwe ıulu ˜ ˜ ˜ wake, ındı kyeva nı kwa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mundu ula kwısıla kwa˜ ˜ ke Mwana wa mundu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ukuvunyanıwa! Nı ka˜ ˜ ˜ vaa ta kethıwa mundu ˜ usu ndaasyawa.” 22 Na maendeee na ˜ ˜ ˜ kuya, oosa mukate, au˜ athima na a utilanga,

145

˜ na amanenga, akımea: ˜ ˜ ˜ ˜˜ “Osai; uu wıonany’a mwıı ˜ wakwa.” 23 Na oosa kı˜ ˜ kombe, atunga muvea na amanenga, na onthe manyw’a. 24 Na amea: ˜˜ ˜ “Kıı kıonany’a ‘nthaka˜ ˜ me yakwa ya utianıo,’ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ıla yııtıkw’a kwondu wa ˜ ˜ ˜ ˜ aingı. 25 Nı w’o nıngu˜ ˜ ˜ mwıa, ndikanyw’a ıngı ˜ ˜ nongi ya usyao wa mu˜ ˜ savivu nginya yıla nga˜ ˜ ˜ ˜ mınyw’a yı nzau Usu˜ ˜ mbını wa Ngai.” 26 Na ˜ ˜ muthya, ıtina wa kwi˜ ˜ na mbathi sya kumuku˜˜ mya Ngai,1 mathi Kııma˜ ˜ nı kya Mıthata. ˜ 27 Na Yes u amea: ˜ ˜ ˜ “Inyw’onthe n ım u ulu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ lut ıka, nıkwıth ıwa nı˜ ˜ ˜ ˜ kuandık ıtwe: ‘Ngakuna ˜ ˜ m u ıthi, na malondu ˜ ˜˜ ˜ makanya ı ıka.’ 28 Ind ı ˜ ˜ ˜ ˜ ıtina wa k uthay u ukw’a, ngathi mbee ˜ ˜ wenyu Kalilii.” 29 Indı Ve˜ ˜ telo amwıa: “O na ethıwa ˜ ala angı onthe makalulu˜ ˜ tıka, nyie ndikalulutıka.” ˜ ˜ 30 Nake Yesu amwıa: 14:26 1 Kana “savuli.”

MALIKO 14:23-36

˜ ˜ ˜ ˜ “Nı w’o nıngukwıa kana ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ umunthı, ıı, utuku uu, ˜ ˜ nzamba ıtanasya kelı, ˜ ˜ ˜ nuungaıa˜ mavinda ata˜ ˜ tu.” 31 Indı Vetelo aendeea kwasya: “O na na˜ ˜ ˜ tw’ıka nıngukw’a vamwe ˜ ˜ naku, ndikakukaıa no˜ ngi.” Na ala angı onthe ˜˜ mambııa kwasya oou. 32 Kwoou mavika va˜ ndu vetawa Ngesema˜ nii, na amea ˜ amanyıw’a ˜˜ ˜ make atıı: “Ikalai nthı ˜ vaa nambe k uvoya.” 33 Na oosa Vetelo na Yakovo na Yoana athi ˜ namo, na akwatwa nı ˜ ˜˜ kyeva kingı na ambııa ˜ ˜ ˜ ˜ kuthınıka muno. 34 Na ˜˜ ˜ amea: “Nııw’a nı na1 kye˜ ˜ ˜ ˜˜ va king ı uketh ıa ˜ n ı ı˜ w’a ta ngukw’a. Ikalai ˜ ˜ ˜ vaa na muyıendeea ku˜˜ syaıısya.” 35 Na aenda˜ nga mbee vanini, avaluka ˜ ˜˜ ˜ ˜ nthı, na ambııa kuvoya nı ˜ ˜ kana, ethıwa nıvatonye˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ka, saa usu umuvıtuke. 36 Na asya: “Abba,1 Asa, ˜ ˜ 14:34 1 Kana “Thayu wakwa wı ˜ na.” 14:36 1 Ndeto ya Kıevela˜ ˜ ˜ ˜ nia kana Kıalamu ıla ualyulo ˜ wayo nı, “Tata” kana “Nau.”

MALIKO 14:37-49

˜ ˜ ˜ maundu onthe kwaku nı˜ matonyeka, ˜ mbetang ıe ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ kıkombe kıı. Indı ti undu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ngwenda, ındı nı undu we ˜ ukwenda.” 37 Na asyo˜ ka ameth ıa makome˜ te, na amw ıa Vetelo ˜˜ ˜ atıı: “Simoni, nukomete? ˜˜ ˜ Ndwıı na vinya wa kwıka˜ ˜˜ ˜ la usyaıısye vandu va ˜ ˜ ısaa yımwe? 38 Endee˜ ˜˜ ˜ ai kusyaıısya na kuvo˜ ˜ ˜ ya mute kueka, nı kana ˜ ˜ ˜ ˜ muikese kulika ıtatwanı. ˜ ˜ Nı w’o veva nukwenda,1 ˜ ˜ ˜˜ ˜ ındı mwıı nı mwonzu.” ˜ ˜ 39 Na athi ıngı avoya, ai˜ ˜ ˜ weta undu o ula. 40 Na ˜ ˜ ˜ ooka ıngı na amethıa ˜ ˜ makomete, nundu metho ˜ ˜ moo maı na too mwingı, ˜ ˜ ˜ kwoou mayeesı memusu˜ ngıa ata. 41 Na asyoka ˜ ˜ ıvinda ˜ ya katat u, na ˜ ˜˜ amea: “Ivindanı ta yıı no ˜ ˜ ˜ ˜ mukomete na kuthumua! ˜ ˜ Nuu! Saa nıwavika! Si˜ ˜ syai! Mwana wa mundu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nukuvunyanıwa k˜ ula kwı ˜ ˜ ˜ eki ma naı. 42 Ukılai tu˜ ˜ ˜ thi. Sisyai! Muvunyanıi ˜ wakwa nuthengeee.” ˜ 14:38 1 Kana “wı na mea.”

146

43 Na vau kwa vau, o ˜ aendeee kuneena, ˜Yuta˜ ˜ si, umwe wa ala Ikumi ˜ na Elı, avika e na ngu˜ ˜ ˜ thu yı na mbyu na nzu˜ ˜ ˜ ˜ ma, ıtumıtwe nı anene ˜ ma athembi na aandı˜ ki na atum ıa. 44 Na ˜ ˜ ˜ ˜ muvunyanıi wake nıwamanengete wonany’o ˜ ˜ ˜ ˜ ula meetıkılanıte, aka˜ ˜ ˜ ˜ mea: “Mundu ula ngu˜ ˜ mumunya, nıwe; mukwa˜ ˜ tei, na muimutwaa e ungu wa asungi.” 45 Na ˜ ˜ ooka ımwe kwa ımwe ˜ ˜ vala ve Yesu na amwıta, ˜ “Lavai!” na amumumunya. 46 Kwoou mooka ˜ ˜ ˜ na mamukwata. 47 Indı ˜ ˜ ˜ umwe wa ala maı na Yesu ˜ ˜ ˜ akua uvyu wake na ate˜ ma ngombo ya muthe˜ ˜ ˜ ˜ mbi ˜ munene amıtila kutu. ˜ ˜ ˜ 48 Indı Yesu amakulya: ˜ ˜ “Mwooka kungwata mu˜ ˜ ˜ kuıte mbyu na nzuma ta ˜ ˜ ˜ ˜ mukıte kukwata kıng’ei? ˜ ˜ ˜ 49 Kıla muthenya nınee˜ ˜ ˜ ˜ ˜ thıawa nenyu ıkalunı ngı˜ ˜ many na muyaangwa˜ ısya ˜ ˜ ˜ ˜ ta. Indı, uu weekıka nı ˜ ˜ kana Maandıko meanıe.”

147

MALIKO 14:50-64

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mya ukusı wa uvungu ˜ ˜ ˜ ı ulu wake, makyasya: ˜ ˜ ˜ 58 “Nıtunamwıwie aya˜ ˜ ˜˜ sya, ‘Ngaananga ıkalu yıı ˜ ˜ ˜ yıseuvıtw’e na moko, na ˜ ˜ ˜ ˜ ıtina wa mıthenya ıtatu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndyaka yıngı yıtaseuv ˜ ı-˜ tw’e na moko.’” 59 Indı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ o na undunı usu, ukusı ˜ woo ndwoosanıte. ˜ ˜ ˜ 60 Na ındı muthembi ˜ ˜ ˜ munene aungama katı ˜ ˜ ˜ woo na amukulya Yesu ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ atıı: “Nduusungıa kındu? ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ No ukwıw’a ukusı ula ˜ ˜ ˜ ˜ aume aa mekumya ıulu ˜ ˜ waku?” 61 Indı aendeea ˜ ˜ ˜ kuvindya na ndaasungıa ˜ ˜ ˜ o na vanini. Na ıngı mu˜ ˜˜ thembi munene ambııa ˜ ˜ ˜ ˜˜ kumukulya atıı: “We nue ˜ ˜ Klısto, Mwana wa Ula ˜ M ua th i me?” 62 Na ke ˜ ˜ Yesu amwıa: “Ninyie; na ˜ ˜ mukoona Mwana wa mu˜ ˜ ˜ ndu ailyı kw’okonı kwa ˜ ˜ ˜ aume kwı vinya, na okı˜ te na mathweo ma ıtu.” ˜ ˜ 63 Na muthembi mune˜ ˜ ne eew’a uu atembua ˜ ngua syake na asya: “Ve ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ vata ung ı mwa u wa 14:52 1 Kana “e na ngua ya nthı˜ ˜ ˜ ˜ ng us ı? 64 N ımweew’a nı yoka.”

50 Na onthe mase˜ ˜ ˜ mba mamutia. 51 Indı ˜ ˜˜ mwanake umwe weekıı˜ te ngua nzeo ya kata˜ ˜˜ ˜ ˜ ne yı yoka ambııa kumu˜˜ ˜ atııa e vakuvı, na mata˜ ˜ ˜ ˜ ta kumukwata, 52 ındı ˜ ˜ atia ngua ısu ya katane ˜ na asemba e muthei.1 ˜ ˜ 53 Na mamutwaa Yesu ˜ ˜ kwa muthembi munene, na anene ma athembi, na ˜ ˜ atumıa, na aandıki moombana ˜ ˜ vamwe onthe. ˜ ˜˜ 54 Indı Vetelo amuatııa e vaasa nginya nza kwa ˜ ˜ muthembi munene, na ˜ ˜ ˜ ekala nthı na athukumi ˜ ma nyumba ayota mwa˜ ki mukenu. 55 Na anene ma athembi na Nzama ya Ayuti yonthe ma˜ ˜ ˜ ˜ manthaa ukusı nı kana ˜ ˜ ˜ moae Yesu, ındı mayaa˜ ˜ ˜ ˜ kwata ukusı o na umwe. ˜ ˜ 56 Kwa w’o, aingı nıma˜ ˜ ˜ ˜ ˜ umasya ukusı wa uvu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ngu ıulu wake, ındı mo˜ ˜ kusı moo mayoosanaa. ˜ ˜ 57 O na ıng ı, amwe ˜ ˜ n ıma ungamaa na ku-

MALIKO 14:65–15:4

˜ ˜ ayıuma Ngai. Utwi we˜ ˜ nyu nı mwau?”1 Na onthe ˜ ˜ ˜ ˜ mamusilıla kana aıle kuawa. 65 Na amwe ma˜˜ ˜ ˜ ˜ mb ı ıa k um utw ’ ılanga ˜ ˜ ˜ mata na k um uvw’ ıka ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ uthyu na kumukuna ngundi, makyasya: “Atha˜ ˜ na!” Na athukumi ma ˜ ˜ koti mamina kumuma˜ ˜ ˜ ndula uthyu, mamwosa. ˜ 66 Na Vetelo e ıtheo ˜ ˜ vau nza, umwe wa eıtu ˜ ˜ ala mathukumaa kwa ˜ ˜ muthembi munene ooka. ˜ 67 Yıla woonie Vetelo ˜ ayota mwaki, amuketeea ˜ ˜ na asya: “O naku unaı na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ula M Yesu uu.” ˜ unasaleti, ˜ ˜ 68 Indı akaıa, akyasya: ˜ ˜ “Nyie ndimwısı o na ndi˜ ˜ ˜ ˜ kuelewa kıla uuneenea,” ˜ ˜ na aumaala athi muvıa˜ ˜ ˜ nı. 69 Na e vau ula mu˜ ˜ ˜˜ thukumi mwııtu amwona ˜ ˜ ˜˜ ˜ na ıngı ambııa kwıa˜ ala ˜ ˜ ˜ ˜ maungamıte vau: “Uu nı ˜ umwe woo.” 70 Na aka˜ ˜ ˜ ˜ ıa ıngı. Itina wa kavinda, ˜ ˜ ala maungamıte vau ma˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ mbııa ıngı kumwıa Vete-

148

˜ lo: “Vate nzika, we wı ˜ ˜ ˜ ˜ umwe woo, nıkwıthıwa, ˜ ˜ kwa w’o, wı Mukalilii.” ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ 71 Na ındı ambııa kwıyı˜ ˜ ˜ umanıa na kwıvıta, akya˜ ˜ ˜ ˜ sya: “Nyie ndyısı mundu ˜ ˜ ˜ ˜ uu muuneenea!” 72 Na ˜ ˜ ˜ o mıtukı nzamba yasya ˜ ya kelı, na Vetelo alili˜ ˜ ˜ ˜ kana undu Yesu wamuta˜ ˜ vıtye: “Nzamba ıtanasya ˜ ˜ ˜ ˜ kelı, nuungaıa mavinda ˜ ˜˜ ˜ ˜ atatu.” Na ambııa kuıa. ˜ ˜ ˜ ˜ 15 Na˜ o˜ mıtukı kukilyı kukya, anene ma athembi vamwe na atu˜ ˜ ˜ ˜ mıa na aandıki, uu nı kwasya Nzama yonthe ya Ayuti, yasamana na ma˜ ˜ mwova Yesu na mamu˜ twaa na mamunengane kwa Vilato. 2 Kwoou ˜ ˜ Vilato amukulya: “We ˜ ˜ nue Musumbı wa Ayu˜ ˜ ˜ ti?” Nake am usung ıa: ˜ “We nıwaneena.” ˜ mwene ˜ 3 Indı anene ma athembi ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nımamusikatıe maundu ˜ ˜˜ maingı. 4 Vilato ambııa ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ kumukulya atıı: “Ndwı na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ undu utonya kusungıa? ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ undu maundu 14:64 1 Kana “Woni wenyu n ı Kwoona ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ala meukusikatıa maingımwau?”

149

˜ ˜ ˜ ˜ vıte.” 5 Indı Yesu ndaa˜ ˜ ˜ ˜ sungıa ıngı, na kwoou Vilato aseng’a. ˜ ˜ 6 Kıla ıvinda ya mbo˜ ˜ ka, Vilato nıwamathaıa˜ sya mwovwa umwe, o ˜ ˜ ula meetya. 7 Na ıvi˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nda yıu vaı mundu umwe ˜ ˜ weetawa Valava ula waı ˜ ˜ mwove e na andu angı ˜ ˜ maleanaa na usumbı, na ˜ ˜ ˜ ˜ nımooaanıte ıvinda yıla ˜ ˜ maleanaa na usumbı. ˜ 8 Kwoou ıkomano yoo˜˜ ˜ ka na yambııa kwıtya ˜ ˜ kıla yıkwenda kwosana ˜ ˜ ˜ na undu Vilato wamanyı˜ ˜ ˜ ˜ ıte kuyıka. 9 Nake ayı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ sungıa, ayıa: “Nımukwe˜ ˜ ˜ ˜ nda nımuthaısye Musu˜ ˜ mbı wa Ayuti?” 10 Nu˜ ˜ ˜ ndu Vilato nıweesı kana anene ma athembi ma˜ ˜ ˜ munenganıte kwake ˜ nu˜ ˜ ˜ ˜ ndu wa kıwıu. 11 Indı anene ma athembi na ˜ ˜˜ atum ıa mathing’ ı ısya ˜ ˜ ıkomano yasye y ıtha˜ ˜ ıw’e Valava vandu vake. ˜ 12 Na Vilato amak u˜ ˜ ˜ ˜ lya ıngı: “Mwıenda nı˜ ˜ kane ata na ula mu˜ ˜ ˜ mw ıtaa M usumb ı wa

MALIKO 15:5-20

Ayuti?” 13 Namo ma˜ ˜ ˜ neena ıngı na wasya mu˜ ˜ ˜ ˜ nene: ıwe mutını!” ˜ “Akoa ˜ ˜ 14 Indı Vilato amakulya: ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ “Nıkı? Ekıte ıvıtyo yau?” ˜ Namo maendeea kunee˜ na na wasya munene ˜ muno, makyasya: “Ako˜ ˜ ˜ ˜ aıwe mutını!” 15 Vilato ˜ ˜ ˜ ˜ eew’a uu, nundu nıwe˜ ndaa kwendeesya ıkoma˜ ˜ no, ayıthaısya Valava; na ˜ ˜ asya Yesu akunwe ivoko, ˜ ˜ ˜ na ındı amunengane ako˜ ˜ ˜ ˜ aıwe mutını. ˜ ˜ ˜ 16 Na ındı asikalı ma˜ ˜ m utwaa ny umba kwa ngavana vau nza, na moombany’a ita syo˜ nthe sya asikalı vamwe. ˜ ˜ ˜ 17 Na mamwıkıa ngua ya langi wa nzamba˜ ˜ lau, na maseuvya ngovia ˜ ˜ ˜ ya mıw’a na mamwıkıa; ˜˜ ˜ 18 na mambııa kuneena ˜ na wasya˜ munene, mai˜ ˜ mwıa: “Uvoo waku, Mu˜ sumbı wa Ayuti!” 19 O ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na ıngı, nımamukunaa ˜ ˜ mutwe na muangi na ˜ ˜ maim utw’ ılanga mata, ˜ o na nımatulilye ndu na ˜ ˜ ˜ k um ukuman ıa. 20 Na

MALIKO 15:21-33

˜ ˜ ˜ muthya, mamina kumu˜ thekeea, mamumya ıla ˜ ngua ya langi wa nza˜ ˜ ˜ mbala u na mamw ık ıa ˜ ˜ ˜ ˜ ng ua syake sya ı ulu. ˜ ˜ Na mamutwaa makamu˜˜ ˜ ˜ ˜ athııe mutını. 21 O na ˜ ˜ ˜ ˜ nımamulasimıthisye mu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndu umwe wavıtıte aumı˜ ˜ ˜ te mıundanı, nake eetawa Simoni kuma Kulene, ˜ ıthe wa Alekisanda na ˜ ˜ ˜ ˜ Luvusi, amukuıe mutı1 ˜ wa mathına. ˜ 22 Kwoou mamutwaa ˜ vand u veetawa Kolo˜ ˜ kotha, na ualyulo wayo ˜ ˜ ˜ nı, “Vandu va Kıng’a˜ la.” 23 Me vau nımata˜ ˜ tie kumunenga mbinyu ˜ ˜ ıvulanıtw’e na manema˜ ˜ ˜ ne, ındı ndaamınyw’a. ˜ ˜˜ ˜ ˜ 24 Na mamuathııa mutı˜ ˜ nı na maaana ngua sya˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ke sya ıulu kwa kuku˜ na kula nı kana mama˜ ˜ ˜ ˜ nye ˜kıla umwe eosa yıku. ˜ ˜ 25 Ivinda yıu kwaı ta ˜ ˜ ˜ saa itatu,1 na mamuathı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıa mutını. 26 Na uandı˜ ˜ ko ula wawetete kıla wa-

150

˜ ˜ ˜ sikatıwe waıtye: “Musu˜ mbı wa Ayuti.” 27 O ˜ ˜ na utee wake vaı ing’ei ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ilı, kıla kımwe mutını ˜ wakyo, kımwe kw’oko˜ ˜ nı kwake kwa aume na ˜ ˜ ˜ ˜ kıla kıngı kw’okonı kwake kwa aka. 28 1—— ˜ 29 Na ala mesılaa vau ˜ ˜ ˜ mamuneeneaa naı, makı˜ thingithya mıtwe yoo na ˜ ˜ ˜ kwasya: “A! We ula unaı ˜ ˜ ˜ wanange ıkalu na ku˜ ˜ ˜ yaka na mıthenya ıtatu, ˜ ˜˜ 30 ıtangııe mwene kwa ˜ ˜ ˜ ˜ kuma mutını1 wa mathı˜ na.” 31 O ta uu, o namo anene ma athembi na aa˜ ˜˜ ˜ ˜ ndıki mambııa kumuthe˜ ˜˜ ˜ keea, mayıana atıı: “Nı˜˜ ˜ ˜ ˜ watangııe angı; ındı nda˜ ˜˜ tonya kwıtangııa mwene! ˜ ˜ 32 Eka yu Klısto, Musu˜ ˜ mbı wa Isilaeli, aume mu˜ ˜ ˜ ˜ tını1 wa mathına nı kana ˜ ˜˜ ˜˜ twone na tuyııkııa.” O na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ala maı mıtını utee wake ˜ ˜ ˜ nımamuneeneaa naı. ˜ 33 Yıla saa sita syavi-

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 15:28 1 Musoa uu wı Mbivilianı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 15:21, 30, 32 1 Sisya Maelesyo imwe, ındı uyonekaa nthını wa ma Ndeto. 15:25 1 Ndeto kwa mavuku amwe ma tene ma Mbi˜ ˜ vilia. ndeto, “ ısaa ya katatu.”

151

˜ 33 Yıla saa sita syavi˜ ˜ ˜ kie,1 nıkwethıiwe kıvindu ˜ ˜ nthı ısu yonthe nginya ta saa kenda.2 34 Na saa ˜ kenda, Yesu aneena na ˜ wasya m unene, akyasya: “Eli, Eli, lama sa˜ ˜ vakathani?” na ualyu˜ lo wayo nı, “Ngai wa˜ kwa, Ngai wakwa, unde˜ kee kı?” 35 Na amwe ˜ ˜ ala maungamıte vau va˜ ˜ ˜ kuvı, yıla meewie uu, ˜˜ mambııa kwasya: “Sisyai! ˜ ˜ Eıta Eliya.” 36 Na mu˜ ˜ nd u umwe asemba, ainda sivongyi mbinyu˜ ˜ nı ngaatu, amıtonyee˜ ˜ ˜ sya muanginı, na amunenga anyw’e, akyasya: “Ekanai nake! Ekai two˜ ˜ ne kana Eliya n uk ˜ u-˜ ˜ ka kumumya.” 37 Indı ˜ Yes u aneena na wa˜ sya munene, na akw’a.1 38 Na vasia wa vala va˜ ˜ ndu vatheu watembuka˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nıla katı, kuma ıulu kuvi˜ ˜ ˜ ka nthı. 39 Na yıla mu-

MALIKO 15:33-44

˜ ˜ nene wa asikalı ula wa˜ ˜ ˜ ungeme amusyaıtye woo˜ ˜ ˜ nie maundu ala meekıka ˜˜ ˜ aikw’a, asya atıı: “Nı w’o ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mundu uu eı Mwana wa Ngai.” ˜ ˜˜ 40 Na vaı aka masyaıı˜ ˜ sye me kuasa, amwe katı ˜ woo nı Meli Makatalene, o na Meli inyia wa Yakovo1 na Yose, na Salome, 41 ala maendana˜ ˜ ˜ ˜ sya na Yesu na kumuthu˜ ˜ ˜ kuma yıla waı Kalilii, na ˜ ˜ aka angı aingı ala moo˜ kıte vamwe nake Yelusaleme. ˜ ˜ 42 Na kwaı kunavika ˜ ˜ ˜ ˜ ı ya mawıoo, na nundu ˜ ˜ ˜ waı muthenya wa Kwı˜ ˜ yumbany’a, kana muthe˜ ˜ nya ula waı mbee wa Savato, 43 vooka Yosevu wa kuma Alima˜ ˜ thia, mundu wanengetwe ˜ ˜ ˜ ndaıa wa ıla Nzama, ula o˜ nake mwene weeteele ˜ ˜ Usumbı wa Ngai. Nıwaendie mbee wa Vilato e na ˜ ˜ ˜ ˜˜ ukumbau, na eetya mwıı ˜ ˜ ˜ ˜ 15:33 1 Ndeto kwa Ndeto, “ ısaa wa Yesu. 44 Indı Vilato ˜ ya thanthat u.” 2 Ndeto kwa ˜ ˜ ˜ ndeto, “ ısaa ya kenda.” 15:37 15:40 1 Kana “Yakovo Ula Muni1 Ndeto kwa ndeto, “athela.” ni.”

MALIKO 15:45–16:8

˜ ˜ enda kumanya kana Yesu ˜ nukwie, na kwoou eeta ˜ ˜ munene wa asikalı na ˜ ˜ ˜ ˜ amukulya kana Yesu nu˜ kwie. 45 Na ıtina wa ˜ kumanya nesa kuma vala ˜ ve munene wa asika˜ ˜ l ı, am unenga Yosevu ˜ ˜˜ ˜ mwıı wa Yesu. 46 Itina ˜ ˜ ˜ wa kuthooa kıtambaa kı˜ seo kya katane na ku˜ ˜ ˜ mumya mutını, amwova ˜ ˜ ˜ na kıtambaa kıu kıseo na ˜ ˜ ˜ ˜ amwia mbuanı ıla yenzı˜ ˜ ˜ ˜ twe ıvianı; na ındı avi˜ ˜ ngilitya ıvia nginya m˜ uo˜ ˜ ˜ monı wa mbua. 47 Indı Meli Makatalene na Meli inyia wa Yose maendeea ˜ ˜˜ ˜ kusyaıısya vala waiıtwe. ˜ 16 Na muthenya wa Savato wathela, Meli Makatalene, Meli inyia wa Yakovo, na Salome ˜ ˜ ˜ ˜ mathooa syındu syı mu˜ ˜ uke museo nı kana ma˜ ˜˜ ˜ thi kuvaka mwıı wa Yesu. ˜ 2 Na kwakya tene, muthenya wa mbee wa kyumwa, mathi mavi˜ ˜ ˜ ˜ ka mbuanı syua yıyu˜ ma. 3 Na makulanasya ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ atıı: “Nuu ukutuvingilitı-

152

˜ ˜ ˜ lya ıvia kuma m ı ˜ uomon ˜ ˜ ˜ wa mbua?” 4 Indı yıla ˜ ˜ ˜ ˜ masyaisye ıulu, meethıa ˜ ˜ ˜ ıvia nıyıvingilitilw’e ya˜ ˜ vetwa, o na kau yaı ıne˜ ˜ ne muno. 5 Yıla maliki˜ ˜ ˜ le mb uan ı, n ımoonie ˜ ˜ mwanake ekalıte ngalı ya ˜ ˜˜ kw’oko kwa aume, ekıı˜ ˜ te kanzu nzau, na maseng’a. 6 Nake amea: ˜ ˜ “Muikaseng’e. Mw ıma˜ ˜ ˜ ntha Yesu Munasaleti ula ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ unooaıwe mutını. Nutha˜ ˜ yuukiw’e. Nde vaa. Si˜ syai, vaa˜ nı vo manamwi˜ ˜ ˜ ıte. 7 Indı endai muka˜ tavye amanyıw’a make ˜ na Vetelo, muimea, ‘E ˜ ˜ nz ıanı aendete Kalilii. ˜ ˜ ˜ ˜ Mw ımw ıth ıa k uu, o ˜ ˜ tond u wam utavisye.’” ˜ 8 Kwoou yıla maumaali˜ le, masemba kuma mbu˜ anı, matetemete na ma˜ seng’ete muno. Na ma˜ ˜ yaatavya mundu o na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ umwe, nundu nımakıaa.1 16:8 1 Kwosana na mavuku ˜ amwe ma kwıkwatw’a ma tene ˜ ˜ ˜ ˜ ala mat kualyula Mbivi˜ umıawa ˜ ˜ lia, Uvoo Museo wa Maliko umi˜˜ ˜ ˜ ˜ nııe na ndeto ila syı musoanı wa 8.

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ UVOO MUSEO ULA UANDIKITWE NI

LU K A

˜ ˜ ˜ ˜ MAU N DU ALA M E VO KWA U KUVI

˜ ˜ 1 Uvoo kwondu wa Theovilo (1-4) ˜ Kusyawa kwa Yoana ˜ ˜ Muvatisi kuyathanwa ˜ nı Kavilieli (5-25) ˜ ˜ Kusyawa kwa Yesu ˜ ˜ kuyathanwa nı Kavilieli (26-38) ˜ Meli aimuthokea Elisavethi (39-45) ˜ Meli aimukumya Yeova (46-56) ˜ Kusyawa kwa Yoana na ˜ ˜˜ ˜ ˜ kutw’ııwa ısyıtwa (57-66) Wathani wa Nzekalia (67-80) ˜ ˜ 2 Kusyawa kwa Yesu (1-7) ˜ ˜ ˜ Alaıka maimaumılıla ˜ aıthi (8-20) ˜ ˜ Kwaıkwa na kuthew’a ˜ kwosana na mıao (21-24) Simeoni aimwona ˜ Klısto (25-35) ˜˜ ˜ Ana aineena ıulu wa kala kana (36-38) ˜ Kusyoka Nasaleti (39, 40) ˜ ˜ ˜ ˜ Yesu e ıkalunı e na myaka ˜ ˜ ˜ ˜ ıkumi na ılı (41-52) ˜ ˜ ˜ 3 Yoana ayambılılya wıa wake (1, 2) ˜˜ ˜ Yoana aitavany’a ıulu ˜ wa uvatiso (3-20)

˜ ˜ Kuvatiswa kwa Yesu (21, 22) ˜ ˜ Mosyaanıo ma Yesu ˜ Klısto (23-38) ˜ ˜ 4 Ndevili aimutata Yesu (1-13) ˜ ˜˜ ˜ Yesu ayambııa kutavany’a Kalilii (14, 15) ˜ Yesu ailewa Nasaleti (16-30) ˜ ˜ ˜ Yesu e ısinakokenı Kavelinaumi (31-37) ˜ Kuvow’a kwa inyia wa ˜ muka wa Simoni vamwe ˜ ˜ na angı (38-41) ˜ ˜ ˜ ˜ Ikomano yıimwıthıa Yesu e ˜ ˜ vandu vate andu (42-44) ˜ ˜ ˜ 5 Kukwatya makuyu kwa ˜ ˜ nzıa ya kyama; amanyıw’a ma mbee (1-11) ˜ ˜ ˜ ˜ Kuvow’a kwa mundu wı ˜ na mangu (12-16) ˜ ˜ ˜ Yesu aivosya mundu mwonzu mamutha (17-26) ˜ ˜ Yes ıta Livai (27-32) ˜ ˜ u aimw ˜˜ ˜ ˜ ˜˜ Ikulyo ıulu wa kutııa ˜ kuya (33-39) ˜ ˜ ˜ ˜ 6 Yesu “nıwe Mwıaıi wa Savato” (1-5) ˜ ˜ ˜ Kuvow’a kwa mundu mwonzu kw’oko (6-11) ˜ Ala atumwa 12 (12-16) ˜ ˜ Yesu aimanyısya na ˜ kuvosya (17-19) 153

˜ ˜ LUKA—Maundu Ala me Vo

˜ Utanu na kyeva (20-26) Kwenda amaitha (27-36) ˜ ˜ Ekai kusilıla (37-42) ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Mutı umanyıkaa kwısıla ˜ usyao waw’o (43-45) ˜ Nyumba mbake nesa; ˜ ˜ ˜ nyumba ıte na musingi ˜ ˜ mulumu (46-49) ˜ ˜ ˜˜ ˜ 7 Muıkııo wa munene wa ˜ asikalı (1-10) ˜ ˜ ˜ Yesu aithayuukya mwana ˜ ˜ ˜ wa kıveti ndiwa nduanı ya Naini (11-17) ˜ Yoana Muvatisi aikathwa (18-30) ˜ ˜ Kukanw’a kwa nzyawa ıte ˜ mbıwi (31-35) ˜ ˜ ˜ Kuekewa kwa mundu ˜ ˜ ˜ muka mwıki wa naı (36-50) ˜ Ngelekany’o ya andu ˜ mataıtwe (41-43) 8 Aka ala maendanasya ˜ na Yesu (1-3) Ngelekany’o ya ˜ muvandi (4-8) ˜ ˜ Kıla kyatumaa Yesu ˜ ˜ atumıa ngelekany’o (9, 10) ˜ Kuelew’a kwa ngelekany’o ˜ ya muvandi (11-15) ˜ ˜ ˜ Taa ndukunıkılaw’a (16-18) ˜ Inyia wa Yesu na ana-a-inyia ma ˜ Yesu (19-21) ˜ ˜ Yesu ayıusya ˜ kıuutani (22-25)

154

˜ ˜ Yesu ailungya ndaimoni ˜ ˜ ˜ ikalike nguluenı (26-39) ˜ ˜ ˜ Kelıtu ka Yailu; mundu ˜ ˜ muka aikwata ngua ya ˜˜ ˜ ˜ ıulu ya Yesu (40-56) ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 9 Ala Ikumi na Elı mayıaıwa ˜ ˜ kwondu wa wıa wa ˜ kutavany’a (1-6) ˜ ˜ ˜ ˜ Elote aithınıka nundu wa ˜ Yesu (7-9) ˜ ˜˜ ˜ Yesu ayııthya andu 5,000 (10-17) ˜ ˜ Vetelo ayasya Yesu nıwe ˜ Klısto (18-20) ˜ ˜ Kwathanwa kwa kıkw’u ˜ kya Yesu (21, 22) ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Undu mundu utonya ˜ ˜ ˜ ˜ kwıthıwa mumanyıw’a wa w’o (23-27) ˜ ˜ ˜ Yesu ayalyuka muvw’ano wake (28-36) ˜ Kuvow’a kwa kamwana ke na ndaimoni (37-43a) ˜ ˜ Kwathanwa ıngı kwa ˜ ˜ ˜ kıkw’u kya Yesu (43b-45) ˜ ˜ Amanyıw’a maikananıa ˜ ˜ ˜ ˜ nuu ula munene (46-48) ˜ ˜ ˜ Mundu o na wıva ˜ ˜ ˜ uteuleana naitu e ˜ u (49, 50) ˜ nait ˜ ˜ ˜ Utui wa Samalia uimulea ˜ Yes ˜ u˜ (51-56) ˜ ˜ ˜ Undu utonya kwıthıwa ˜ ˜˜ ˜ muatııi wa Yesu (57-62) ˜ ˜ 10 Yesu aituma ala 70 (1-12)

155

˜ Kyeva kwa ndua ila ite ˜ kwılila (13-16) ˜ Kusyoka kwa ala 70 (17-20) ˜ ˜ Yesu aimukatha Asa wake ˜ ˜ ˜ ˜ nundu wa kumony’a useo ˜ ala me na wınyivyo (21-24) ˜ Ngelekany’o ya Musamalia ˜ museo (25-37) ˜ ˜ ˜ Yesu e musyı kwa Matha na Meli (38-42) ˜ ˜ ˜ ˜ 11 Undu tutonya kuvoya (1-13) Mboya ya ngelekany’o (2-4) Kumya ndaimoni kwa ˜ ˜ ˜ kutumıa kyaa kya Ngai (14-23) ˜ Kusyoka kwa veva ˜ m ˜ uvuku (24-26) Utanu wa w’o (27, 28) Kyama kya Yona (29-32) ˜˜ Taa wa mwıı (33-36) Kyeva kwa angangany’a ˜ ma ndıni (37-54) ˜ 12 Ilawa ya Avalisi (1-3) ˜ ˜ Kıa Ngai, ti andu (4-7) ˜ ˜ ˜ ˜ Kwıtıkıla Klısto (8-12) ˜ Ngelekany’o ya muthwii ˜ mutumanu (13-21) ˜ ˜ Ekai ıa (22-34) ˜ ˜ kwımak ˜ Iıthya ınini (32) ˜ ˜ ˜ Kwıthıwa wı metho (35-40) ˜ ˜ ˜ ˜ Muungamıi wa nyumba ˜ ˜ ˜˜ ˜ muıkııku na ute ˜ ˜ ˜˜ muıkııku (41-48) ˜ ˜ ˜ Ti muuo, ındı ˜ ˜ muaanıko (49-53)

˜ ˜ LUKA—Maundu Ala me Vo

˜ Vata wa kusisya na ˜ kumanya mavinda (54-56) ˜ ˜ Kwıw’ana na ula ˜ ˜ ˜ ukusikatıte (57-59) ˜ 13 Ililei kana mwanangwe (1-5) ˜ ˜ ˜ Ngelekany’o ya mukuyu ˜ utasyaaa (6-9) ˜ ˜ ˜ Mundu muka mwonzu ˜ aivow’a muthenya wa Savato (10-17) ˜ Ngelekany’o ya mbeu ya ˜ kalatali na ya ılawa (18-21) ˜ ˜ ˜ Kıthito nıkyendekaa nı ˜ ˜ ˜ kana mundu alikıle ˜ ˜ ˜ muomonı ula ˜ mutheke (22-30) ˜ ˜ Elote, “mbıwa ısu” (31-33) ˜ ˜ ˜ ˜ Yesu aiıa nundu wa Yelusaleme (34, 35) ˜ ˜ ˜ ˜ 14 Mundu wı na uwau wa mwimbo aivow’a ˜ wa Savato (1-6) ˜ m˜ uthenya ˜ Ithıwa mueni ˜ ˜ wınyivıtye (7-11) Thokya ala matatonya ˜ ˜˜ kukuıva (12-14) Ngelekany’o ya aeni manenganie itumi (15-24) ˜ ˜ ˜ ˜ Maundu ala mumanyıw’a ˜ ˜ waıle kwıka (25-33) ˜ ˜ Munyu waasya ˜ musamo (34, 35) ˜ 15 Ngelekany’o ya ılondu yau (1-7) Ngelekany’o ya ndulakima mbau (8-10)

˜ ˜ LUKA—Maundu Ala me Vo

Ngelekany’o ya mwana ˜ kımaamai (11-32) 16 Ngelekany’o ya ˜ ˜ ˜ ˜ muungamıi wa nyumba ˜ ˜ ˜ ˜˜ ute muıkııku (1-13) ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ‘Mundu muıkııku ˜ ˜ ˜ ˜ maundunı manini nı ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ muıkııku maundunı manene’ (10) ˜ ˜ ˜ Mıao na Usumbı wa Ngai (14-18) ˜ ˜ Ngelekany’o ya mundu ˜ muthwii na Lasalo (19-31) ˜ ˜ ˜ 17 Kululutıkya, kuekea, ˜ ˜ ˜˜ muıkııo (1-6) Ngombo ite vata (7-10) ˜ ˜ ˜ ˜ Kuvow’a kwa andu ıkumi ˜ me na mang ˜ u (11-19) ˜ ˜ Kuka kwa Usumbı wa Ngai ˜ (20-37) ˜ ˜ ˜ Usumbı wa Ngai “wı katı wenyu” (21) ˜ “Lilikanai muka wa Loto” (32) ˜ 18 Ngelekany’o ya kıveti ˜ ˜ ˜˜ ndiwa kı kıthing’ıısyo (1-8) ˜ ˜ Muvalisi na mumıthya wa koti (9-14) ˜ Yes nini (15-17) ˜ ˜ u na syana ˜ Ikulyo ya mutongoi ˜ muthwii (18-30) ˜ ˜ Kwathanwa ıngı kwa ˜ ˜ ˜ kıkw’u kya Yesu (31-34) ˜ ˜ ˜˜ Muvoyi kılalinda ayambııa kwona (35-43)

156

˜ 19 Yesu e kwa Sakayo (1-10) Ngelekany’o ya mina ˜ ˜ ıkumi (11-27) ˜ Yesu ailika Yelusaleme ˜ ˜ kwa nzıa ya usindi (28-40) ˜ ˜ ˜ ˜ Yesu aiıa nundu wa Yelusaleme (41-44) ˜ ˜ ˜ Yesu aithesya ıkalu (45-48) ˜ ˜ ˜ ˜ 20 Andu maileana na ukumu ˜ wa Yesu (1-8) ˜ Ngelekany’o ya aımi oaani (9-19) Ngai (20-26) ˜ ˜ na˜ ˜ Kaisali ˜ Ikulyo ıulu wa ˜ ˜ ˜ uthayuukyo (27-40) ˜ ˜ We Klısto nı mwana wa Ndaviti? (41-44) ˜ ˜˜ ˜ Ukany’o ıulu wa ˜ aandıki (45-47) ˜ ˜ ˜ 21 Tusendi twılı twa ndiwa ngya (1-4) ˜ ˜ WONANY’O WA MAUNDU ALA ˜ MOKITE (5-36) ˜ Makau, ithingitho sya ˜ nthı, mowau ma ˜ ˜ kukwatanw’a, unyivu ˜ wa lıu (10, 11) Yelusaleme ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıthyululukıtwe nı ita (20) Mavinda ala manyuve ˜ ˜ ma mbaı ingı (24) ˜ Kuka kwa Mwana wa ˜ ˜ mundu (27) Ngelekany’o ya ˜ ˜ ˜ mukuyu (29-33)

˜ ˜ LUKA—Maundu Ala me Vo –1:4

157

˜ ˜ ˜ Kuendeea kwıthıwa metho (34-36) ˜ ˜ Yesu aimanyısya ˜ ˜ ˜ ıkalunı (37, 38)

˜ ˜˜ ˜ Mboya ya Yesu e Kıımanı ˜ kya Mıthata (39-46) ˜ ˜ Kukwatwa kwa Yesu (47-53) ˜ ˜ Vetelo aimukaıa ˜ Yesu (54-62) ˜ Yesu aithekeewa (63-65) ˜ ˜ Kusilılwa mbee wa Nzama ya Ayuti (66-71) ˜ 23 Yesu e mbee wa Vilato na Elote (1-25) ˜ ˜ Yesu na ila ing’ei ilı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ may ˜ uaıwa˜ mıtını (26-43) “Ukeethıwa ˜ vamwe ˜ nakwa Useonı” (43) ˜ ˜ ˜ Kıkw’u kya Yesu (44-49) ˜ ˜ Kuthikwa kwa Yesu (50-56) ˜ ˜ ˜ ˜ 24 Uthayuukyo wa Yesu (1-12) ˜ ˜ Me nzıanı maendete Emau (13-35) ˜ ˜ ˜˜ Yesu ayumılııla ˜ amanyıw’a (36-49) ˜ Yesu ayambata ˜ ˜ ıtunı (50-53)

22 Athembi maivanga ˜ ˜ ˜ kumuaa Yesu (1-6) ˜ ˜ ˜ Kwıyumbanısya Vasaka ˜ ya muthya (7-13) ˜˜ Kwambııw’a kwa ˜ ˜ Kyauya kya Wıoo kya ˜ ˜ Mwıaıi (14-20) ˜ ˜ ˜ ‘Muvunyanıi wakwa e vamwe nakwa ˜ mesanı’ (21-23) ˜ ˜ ˜˜ ˜ Ngananıo mbyu ıulu wa ˜ ˜ ula munene (24-27) ˜ ˜ ˜ ˜ Utianıo wa Yesu kwondu ˜ ˜ wa usumbı (28-30) ˜ Yesu ayathana kana Vetelo ˜ ˜ akamukaıa (31-34) ˜ ˜ Vata wa kwıyumbany’a; ˜ ˜ mbyu ilı (35-38)

˜

˜

˜

˜

˜

ıthıwa andu aingı 1 Nıkw ˜ ˜ ˜

nımatatıte kumbany’a ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na kuandıka uvoo ıulu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜˜ wa maundu ala tuıkııı˜ ˜ te, 2 o tondu twatiıwe ˜ ˜ nı andu ala kuma mwa˜ ˜ ˜ mb ıl ılyon ı meeyoneie ˜ ˜ ˜ maundu asu, na ala maı ˜ ˜ ˜ athukumi ma kutavany’a

˜ ˜ uvoo usu, 3 o nakwa, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ nundu nınıatııe maundu onthe nesa kuma mwa˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mbılılyonı, nınıtwie ku˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kuandıkıa maundu asu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nıatıanısye nesa, mutaı˜ wa Theovilo, 4 nı kana ˜ ˜ umanye nesa uw’o wa

LUKA 1:5-17

˜ ˜ ˜ ˜˜ maundu ala umanyııtw’e na kanyw’a. ˜ ˜ 5 Ivinda ya Elote,1 mu˜ ˜ ˜ sumbı wa Yutia, kwaı muthembi weetawa Nzeka˜ lia wa kıkundi kyeeta˜ wa Aviya. Na muka wake ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ aı mwııtu waumıte musyı wa Aluni, nake eetawa ˜ Elisavethi. 6 Andu asu ˜ ˜ ˜ elı maı alungalu mbee ˜ wa Ngai, na mayaı na ma˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ vıtyo nundu nımaatııaa ˜ ˜ mıao na motw’ ˜ ıo ˜ onthe˜ ma Yeova. 7 Indı mayaı ˜ ˜ na kana nundu Elisave˜ ˜ ˜ ˜ ˜ thi aı ngungu, na elı maı ˜ ˜ akuu. ˜ 8 Na aendeee kutethya ˜ ˜ wıa wa uthembi mbee ˜ ˜ ˜ wa Ngai, ıvinda yıla kı˜˜ kundi kyake kyavangııwe ˜ ˜ wıa usu, 9 na kwosana ˜ ˜ ˜ na undu kweekawa1 wıa˜ ˜ ˜ nı wa uthembi, ıvinda ˜ ˜ yake ya kutoeesya uva˜ ˜ ni nıyavikie yıla walikile ˜ vala vandu vatheu va Ye˜ ova. 10 Na ıkomano yo˜ ˜ nthe ya andu yaı nza ˜ ˜ ˜ yıivoya ıvinda ya kuto˜ ˜ eesya uvani. 11 Na mu-

158

˜ ˜ ˜ laıka wa Yeova amumılı˜ ˜ la na aungama ngalı ya ˜ kw’oko kwa aume kwa ˜ ˜ kıthembeo kya kutoee˜ sya uvani. 12 Na Nze˜ ˜ ˜ kalia oona uu, athınıka ˜ na akwatwa˜ n ı wia ˜ ˜ ˜ ˜ mwingı. 13 Indı mulaı˜ ˜ ˜ ˜ ka usu amwıa: “Ndukakıe ˜ ˜ Nzekalia, nundu mboya ˜ ˜˜ ˜ yaku ya kıthing’ıısyo nı˜ ˜˜ ˜ y ıthuk ııiw’e, na muka ˜ waku Elisavethi akausya˜ ˜ ˜ ˜ ıa kana ka kavısı, na ukaketa Yoana. 14 Naku ˜ ˜ ˜ ukatana na kwıw’a muyo ˜ ˜ mwingı, na aingı maka˜ ˜ tanıa kusyawa kwa kana ˜ ˜ ˜ kau, 15 nundu akeethı˜ ˜ ˜ wa e mundu munene me˜ thonı ma Yeova. Na nda˜ ˜ ıle kunyw’a mbinyu kana ˜ ˜ ˜ ukı nongi, o na akausu˜ ˜ wa nı veva mutheu o na ˜ ate musyae,1 16 nake ˜ ˜ akaalyula aingı ma ana ˜ ma Isilaeli mamusyokee Yeova Ngai woo. 17 O ˜ ˜ na ıng ı, akathi mbee wake e na veva na vi˜ nya ta wa Eliya, nı kana ˜ ˜ aalyule ngoo sya aa-ıthe

˜ ˜ 1:5 1 Sisya Maelesyo ma Ndeto. 1:15 1 Kana “kuma e ıvunı ya ˜ ˜ 1:9 1 Kana “na kımanyıo.” inyia wake.”

159

˜ syıkale ta sya syana na ala mate ewi mekae ma˜ ˜ ˜ ˜ ˜ undu kwa uı o ta ala alu˜ ˜ ngalu, nı kana amuetee ˜ ˜ ˜ Yeova andu meyumbanıtye.” ˜ 18 Na Nzekalia amu˜ ˜ ˜ k ulya m ula ıka: “Ndo˜ nya kumanya ata kana ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ undu usu nı wa w’o? Nu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndu nyie nı mukuu, na ˜ ˜ muka wakwa o nake nı ˜ ˜ ˜ ˜ mukuu.” 19 Nake mula˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıka amusungıa, amwıa: ˜ ˜ ˜ “Ninyie Kavilieli, ula uungamaa mbee wa Ngai, ˜ ˜ ˜ ˜ na nınıtumiwe kuneena ˜ ˜ ˜ naku na kuutavya ˜ uvoo ˜ ˜ ˜ ˜ uu museo. 20 Indı si˜ ˜ ˜ sya! nuuvindya na ndwı˜ ˜ ˜ ˜ ıthıwa utonya kuneena ˜ ˜ nginya muthenya ula ma˜ ˜ ˜ ˜ undu asu makekıka, nu˜ ˜ ˜ ˜˜ nd u nd una ık ı ıa ndeto ˜ ˜ syakwa, ila ikeanıw’a ıvi˜ ˜ ˜ nda ˜ y ıla y ınyuv ıtwe.” ˜ ˜ ˜ 21 Ivindan ı y ıu, and u ˜ maendeee kumweteela Nzekalia, na maseng’a ˜ ˜ ˜ ˜ nundu nıwekalile muno ˜ ˜ ˜ nthını wa vala vandu va˜ theu. 22 Yıla waumaa˜ ˜ lile ndaı atonya kuneena namo, na mamanya

LUKA 1:18-28

kana ve woni woona e ˜ vala vandu vatheu. Na ˜ aendeea kuneena namo ˜ ˜ ˜ na moko ındı ndaı ato˜ ˜ ˜ nya kutumua. 23 Yıla ˜ ˜ ˜ ˜ mıthenya ya uthukumi ˜ wake mutheu1 yathelile, ˜ ˜ nıwen˜ ukie kwake. ˜ 24 Itina wa mıthenya ˜ ˜ mına, muka wake Elisa˜ vethi nıwaitavie, na eka˜ ˜ ˜ la musyı myei ıtano ate ˜˜ kumaala, na aasya atıı: ˜ ˜ ˜ ˜ 25 “Uu nıw’o Yeova wı˜ ˜ kanıte nakwa mıthenya˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nı ıno. Nundilikanıte nı ˜ kana ambetangıe nthoni ˜ ˜ andunı.” ˜ 26 Na mweinı wa tha˜ ˜ nthatu wa kuitava kwa˜ ˜ ˜ ke, mulaıka Kavilieli nı˜ wat umiwe kuma kwa ˜ ˜ Ngai athi nd uan ı ya ˜ Kalilii y ıtawa Nasale˜˜ ˜ ti, 27 kwa mwııtu utee˜ ˜ ˜ ˜ ˜ sı munduume, ula wee˜ ˜ ˜ ˜ vaıtw’e nı mundu wee˜ tawa Yosevu wa nyumba ˜˜ ya Ndaviti, na mw ı ı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ tu usu uteesı munduume eetawa Meli. 28 Na ˜ ˜ ˜ 1:23 1 Kana “uthukumi wake kwa ˜ andu onthe.”

LUKA 1:29-41

˜ ˜ ˜ yıla mulaıka walikile vala ˜ ˜ ˜ waı, amwıa: “Uvoo, we ˜ ˜ ˜ ula wonetw’e useo munene, Yeova e vamwe ˜ ˜ naku.” 29 Na athınıka ˜ ˜ ˜ muno nundu wa ndeto ˜ ˜ isu sya mulaıka na ata˜ ˜ ˜ ta aelewe ısu ıtonya kwı˜ ˜ ˜ thıwa yı ngethi ya muthe˜ ˜ mba mwau. 30 Na mu˜ ˜ ˜ ˜ laıka amwıa: “Ndukakıe ˜ ˜ ˜ Meli, nundu nıwonetw’e ˜ ˜ useo nı Ngai. 31 Na si˜ ˜ sya! ukaitava1 na ui˜ ˜ ˜ syaa kavısı, naku ˜ ukake˜ ta Yesu. 32 Usu akee˜ ˜ thıwa e munene na˜ akee˜ twa ˜ ˜ ˜ Mwana wa Ula wı Iulu wa Onthe, na Yeova ˜ ˜ ˜ Ngai akamunenga kıvıla ˜ ˜ kya usumbı kya Ndaviti ˜ ıthe wake, 33 na akasu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mbıka e Musumbı ıulu wa ˜ nyumba ya Yakovo tene ˜ ˜ na tene, na Usumbı wake ˜ ˜ ˜ ˜ ndukethıwa na muminu˜ kılyo.”˜ ˜ ˜ ˜ 34 Indı Meli˜ amuku˜ ˜ ˜ lya mulaıka: “Uu utonye˜ ˜ ka ata, nundu ndyaama˜ ˜˜ ˜ nyana k ı-mwıı na mu˜ ˜ ˜ nduume?” 35 Nake mu˜ ˜ 1:31 1 Kana “ukakua ıvu.”

160

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ laıka amusungıa, amwıa: ˜ ˜ “Veva mutheu ukooka ˜ ˜ ˜ ıul na vinya wa ˜ u waku ˜ ˜ ˜ ˜ Ula wı Iulu wa Onthe ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ukeethıwa ıulu waku. Na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nundu wa kıtumi kıu ula ˜ ˜ wısyawa akeetwa m utheu, Mwana wa Ngai. 36 Na sisya! o nake Eli˜ ˜ ˜ savethi mundu wa mu˜ ˜ ˜ syı wenyu nuitavıte ka˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ vısı, e o mukuu, na uu ˜ nıw’o mwei wa thantha˜ ˜ tu kuma ula weetawa ˜ ˜ ˜ ngungu aitava; 37 nu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndu vaiı undu Ngai unee˜ ˜ ˜ nete utatonya kwıan ı˜ sya.” 38 Nıvo Meli wa˜ ˜ mwıie: “Sisya! nyie nı ˜ ˜ ngombo ya Yeova! Nıkwı˜ ˜ thıwe kwakwa o tondu ˜ ˜ ˜ waneena.” Na ındı mula˜ ˜ ıka amutia athi. ˜ 39 Kwoou m ıthenya˜ ˜ ˜ nı ısu Meli ook ıla na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ athi na mıtukı nthı yı ˜ ˜ ˜ iıma, nduanı ya Yuta, ˜ ˜ 40 na alika musyı kwa ˜ Nzekalia na amukethya ˜ Elisavethi. 41 Yıla Elisavethi weewie ngethi ya Meli oou, kana kathaka ˜ ˜ ıvunı yake, na Elisavethi ˜ ˜ ˜ ausuwa nı veva mutheu

161

42 na aneena na wasya ˜ ˜ munene, akyasya: “We wı ˜ ˜ muathime katı wa aka, ˜ ˜ ˜ na usyao wa ıvu yaku nı˜ m uathime! 43 Kwoou, vatonyeka ata nakwata ˜ ˜ ˜ ndaıa ıno ya kuthokewa ˜ ˜ ˜ nı inyia wa Mwıaıi wa˜ ˜ kwa? 44 Nundu sisya! ˜ yıla neew’a ngethi yaku ˜ ˜ oou, kana kala ke ıvunı ˜ ˜ ˜ yakwa nıkathaka nundu ˜ wa utanu. 45 O naku ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wı mutanu nıkwıthıwa ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nuıkııe, nundu maundu asu wataviw’e kuma kwa ˜ ˜ Yeova makeanıa vyu.” 46 Na Meli asya: “Tha˜ ˜ ˜ ˜ ˜ yu wakwa1 nuumutaıa Yeova, 47 na veva wa˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kwa nuumutanıa muno ˜ ˜˜ Ngai, Mutangııi wakwa, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 48 n ıkw ıth ıwa n um ıli˜ likan ıte ngombo yake ˜ ıte nguma. Na sisya! kuma yu nzyawa syo˜ ˜ nthe ikaasya nyie n˜ ı mu˜ ˜ ˜ tanu, 49 nundu Ula wı ˜ ˜ ˜ ˜ vinya numbık ıte ma u˜ ˜ ˜ ndu manene, na ısyıtwa ˜ ˜ yake n ı ıtheu, 50 na ˜ kuma nzyawa kuthi nzya-

LUKA 1:42-59

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wa ıla ıngı numew’ıaa tei ˜ ˜ ˜ ala mamuk ıaa. 51 Nı˜ ˜ ˜ ˜ wıkıte maundu manene ˜ na kw’oko kwake; nu˜˜ ˜ ˜ nya ıık ıtye ala me m ı˜ ˜˜ ˜ ng’athılıılyo ngoonı syoo. ˜ ˜ 52 Numaumıtye ala me ˜ ˜ ˜ vinya ivılan ı sya usu˜ ˜ mbı na kumanenevya ala ˜ mate nguma; 53 nutu˜ mıte ala me na nzaa me˜ ˜ ˜ ˜ anıwa nı syındu nzeo na ˜ ala athwii akamalungya ˜ ˜ ˜ mate na kındu. 54 Nu˜ ˜ mutethetye Isilaeli mu˜ ˜ thukumi wake aililikana tei wake 55 tene na tene kwa Avalaamu na ˜ ˜ usyao1 wake, o tondu ˜ waneenie na aa-umae ˜ maitu.” 56 Meli ekalile ˜ nake ta myei itatu na ˜ ˜ asyoka ˜ musyı kwoo. 57 Ivinda ya Elisave˜ ˜ thi ya kusyaa nıyavikie, ˜ ˜ na asyaa kavısı. 58 Na ˜ ˜ ˜ ˜ atui na andu ma musyı ˜ woo nımeew’ie kana Yeo˜ va numwonetye tei mwi˜ ˜ ngı muno, na matana va˜ mwe nake. 59 Muthe˜ nya wa nyanya nımookie

1:46 1 Kana “Nyie.” Sisya Maele˜ syo ma Ndeto. 1:55 1 Ndeto kwa ndeto, “mbeu.”

LUKA 1:60-74

˜ kwaıka kana kau kanini, ˜ na mendaa kuketa Nze˜ kalia, ta ıthe wako. ˜ o ˜ ˜ 60 Indı inyia wako asu˜ ˜ ng ıa, asya: “Aiee! keıtwa Yoana.” 61 Namo ˜ ˜ ˜ mamw ıa: “Vai ı umwe ˜ wa and u menyu ma ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ m usy ı w ıtawa ısy ıtwa ˜ ˜ ˜ ˜ yıu.” 62 Nıvo mamuku˜ ˜ lilye ıthe wako maitu˜ ˜ ˜ ˜ mıa moko undu ukwenda ketwe. 63 Kwoou eetya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ k ınd u kya k uand ık ıa1 ˜ ˜ na aandıka: “Yoana nıyo ˜ ˜ ısyıtwa yako.” Na onthe maseng’a. 64 Na vau kwa vau kanyw’a wake ˜ ˜ ˜ ˜ wavinguwa na uımı wake ˜˜ ˜ wathaw’a na ambııa ku˜ ˜ neena, aimuta ıa Ngai. ˜ 65 Na andu onthe ma ˜ ˜ ˜ utui woo makwatwa nı ˜ ˜ wia, na ma und u asu ˜˜ ˜ onthe mambııa kunee˜ ˜ newa nth ı ısu yonthe ˜ ˜ yı iıma ya Yutia. 66 Na onthe ala meewie maia ˜ ˜ ˜ ma und u asu ngoon ı ˜ syoo, makyasya: “Kukee˜ thıwa ata kwa kana kaa ˜ ˜ keana?” Nundu kwa w’o, ˜ ˜ ˜ ˜ 1:63 1 Uu nı kwasya, kauvwalu.

162

˜ kw’oko kwa Yeova kwaı vamwe nako. ˜ ˜ ˜ 67 Nıvo ındı Nzekalia ˜ ˜ ˜ ıthe wako wausuiwe nı ˜ veva mutheu na atha˜ na, akyasya: 68 “Nataıwe Yeova, Ngai wa Isi˜ ˜ ˜ ˜ laeli, nundu nulilikanıte ˜ andu make na akamae˜ tee wovosyo. 69 Na nu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ tukılılye uvya wa utangı˜ ˜ ˜ ıo1 nyumbanı ya Ndavi˜ ˜ ˜ ti m uth uk umi wake, ˜ ˜ 70 o tond u uneenete ˜ ˜ kwısıla kanyw’a wa athani make atheu ma ˜ ˜ ˜ tene, 71 wa kututangı˜ ıa kuma kwa amaitha ˜ ˜ maitu na kuma kw’okonı ˜ kwa onthe ala matume˜ naa; 72 nı kana amo˜ ˜ ny’e tei aa-umae maitu ˜ ˜ na aililikana utian ıo ˜ wake m utheu, 73 na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ w ıv ıto ula weev ıt ıie ˜ ˜ Avalaamu umae waitu, ˜ ˜ ˜ 74 nı kana ıtina wa kuta˜˜ ˜ ngııwa kuma mokonı ma ˜ ˜ amaitha, twıkwata ndaıa ˜ ˜ ˜ ya mwanya ya kumuthu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kuma uthukumi mutheu ˜ ˜˜ ˜ 1:69 1 Kana “mutang ı ıi wı vinya.” Sisya Maelesyo ma Ndeto, ˜ “Uvya.”

163

˜ ˜ ˜ tute na wia, 75 twı aı˜˜ ˜ ˜ k ııku na twı alungalu ˜ ˜ ˜ mıthenyan ı yitu yonthe. ˜ ˜ 76 Indı we, kana kanini, ˜ ukeetwa mwathani wa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Ula wı Iulu wa Onthe, nu˜ ˜ ˜ ndu ukathi wı mbee wa ˜ ˜ ˜ Yeova ukaseuvye nz ıa ˜ syake, 77 na kunenga ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ andu make umanyi ıulu ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ wa utangııo kwısıla ku˜ ˜ ekewa naı syoo, 78 nı˜ ˜ ˜ kwıthıwa Ngai waitu e ˜ ˜ ˜ ˜ ınee yingı. Na nundu wa ˜ ˜ ˜ ınee yıu kyeni kya kuikya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kıkatuvikıa kuma ıulu, ˜ ˜ ˜ ˜ 79 nı kana kımamulıkı˜ ˜ ˜ le ala mekalıte kıvindunı ˜ ˜ ˜ na kyuunı kya kıkw’u na ˜ ˜ kutongoesya maau mai˜ ˜ ˜ ˜ tu nzıanı ya muuo.” ˜ ˜ 80 Na mwana usu mu˜ nini eana na eethıwa na ˜ vinya vevanı, na ekala ˜ ˜ ˜ weunı nginya muthenya ˜ ˜ ˜ ˜ ula weeyumılilye utheinı kwa Isilaeli. ˜ ˜ ˜ ı ısu 2 Na ˜ m ıthenyan ˜ mwıao nıwaumie kwa ˜ Kaisali Aukusito nı kana ˜ ˜ andu nthı yonthe maa˜ ˜ ˜ ˜ ndık ıthw’e. 2 (Kuandı˜ ˜ kıthw’a kuu kwa mbee ˜ ˜ kweeth ıiwe y ıla Kwi-

LUKA 1:75–2:9

˜ linio waı ngavana wa Si˜ lia.) 3 Na andu onthe ˜ ˜ ˜ mathi k uand ık ıthw’a , ˜ ˜ ˜ ˜ kıla umwe nduanı yake. ˜ 4 Yosevu o nake nıwau˜ ˜ mie Kalilii, nduanı ya Na˜ saleti, athi Yutia ndua˜ ˜ ˜ nı ya Ndaviti ıla yıta˜ ˜ wa Mbetheleemu, nundu ˜ ˜ ˜ aı wa musyı wa Nda˜ ˜ viti. 5 Na athi kuandı˜ kıthw’a vamwe na Meli, ˜ ˜ ˜ ˜ ula waı anamutwaa nu˜ ˜ ˜ ndu nımeevaanıtye, nake ˜ ˜ ˜ aı vakuvı kusyaa. 6 Na ˜ ˜ ˜ ˜ kweethıwa yıla maı kuu, ˜ ˜ ıvinda yake yavika ya kusyaa. 7 Na asyaa kana ˜ ˜ kake ka mbee kavısı na ˜ ˜ akavw’ıka ngua na aka˜ ˜ ˜ ˜ komya muvalatını,1 nu˜ ˜ ˜ ndu nyumbanı ya aeni ˜ vayaı mwanya woo. ˜ ˜ ˜ ˜ 8 O na kısionı kıu kwaı ˜ aıthi mekalaa nza ma˜˜ ˜ isyaıısya indo syoo utu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ku. 9 Na o mıtukı mu˜ ˜ laıka wa Yeova amaumı˜˜ ˜ lııla na aungama mbee ˜ woo, na kyeni kya utheu ˜ mutisu wa Yeova kya˜ mamulıka na makwatwa ˜ ˜˜ ˜ 2:7 1 Vala indo syıkııawa lıu.

LUKA 2:10-23

˜ ˜ ˜ ˜ nı wia mwingı. 10 Indı ˜ ˜ ˜ mulaıka amea: “Muika˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kıe, nundu sisyai! nımu˜ ˜ ˜ tavya uvoo museo ula ˜ ˜ ˜ ukaetee andu onthe uta˜ ˜ ˜ nu munene. 11 Nundu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ umunthı nduanı ya Nda˜ ˜ ˜ ˜ viti nıkusyaiwe mutangı˜ ˜ ˜ ˜ ıi, nake nı Klısto ula ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Mwıaıi. 12 Na uu nıw’o ˜ wonany’o kwenyu: Nı˜ ˜ ˜ ˜ mukwıthıa kana kavw’ı˜ ˜ kıtwe ngua na kakome˜ ˜ ˜ te m uvalat ın ı.” 13 Na ˜ ˜ ˜ o mıtukı nguthu nene ˜ ˜ ˜ ya ita sya ıtunı yeethı˜ ˜ wa vamwe na ula mu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ laıka, ıkımutaıa Ngai na kwasya: 14 “Ngai na˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ taıwe kuu ı ulu muno, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na muuo wıthıwe ıulu wa ˜ ˜ ˜ nthı andunı ala mamwendeeasya.”1 ˜ ˜ 15 Kwoou yıla alaıka mamatiie na masyoka ˜ ˜ ˜ ıtun ı, a ıthi maneenany’a ene kwa ene, ma˜ kyasya: “No nginya tu˜ thi Mbetheleemu tuko˜ ˜ ˜ ˜ ne undu ula weekıka, ˜ ˜ ˜ ula Yeova watumany ıthya.” 16 Na mathi na

164

˜ ˜ ˜ ˜ mıtukı na meethıa Meli vamwe na Yosevu, na ˜ kala kana kakomete mu˜ ˜ ˜ valat ını. 17 Yıla moo˜ ˜ nie uu, matavany’a uvoo ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ula matavıtw’e ıulu wa kana kau. 18 Na onthe ˜ ala meewie maseng’a nu˜ ˜ ˜ ndu wa maundu ala ma˜ ˜ ˜ ˜ taviw’e nı aıthi, 19 ındı ˜˜ ˜ Meli ambııa kwia mau˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndu asu kılıkonı, na ku˜ ˜ ˜ masuanıa ngoonı yake. ˜ ˜ ˜ 20 Na ındı aıthi masyo˜ ka maimukumya Ngai na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kumutaıa nundu wa ma˜ ˜ undu onthe ala meewie ˜ na kwona, o tondu mata˜ vıtw’e. ˜ ˜ 21 Na ıtina wa mıthe˜ nya nyanya, ıvinda yavi˜ ka ya kwaıka kana kau, ˜ ˜ ˜ nako keetwa Yesu, ısyı˜ ˜ ˜ twa yıla yanenganıtwe nı ˜ ˜ mulaıka o na mbee wa katanaitavwa. ˜ ˜ ˜ ˜ 22 Na ıng ı, y ıla ıvi˜ nda yavikie ya kuthew’a ˜ kwoo kwosana na Mıao ya Mose, mambata na ˜ Yesu Yelusaleme maka˜ munengane kwa Yeova, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ u k uand ık ı2:14 1 Kana “andunı ala wendee- 23 o tond ˜ ˜ ˜ twe Mıaon ı ya Yeova: aw’a nımo.”

165

˜ ˜ “Kıla musyawa wa mbee ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ m und u ume1 a ıle kw ı˜ twa mutheu wa Yeova.” 24 Na maumya nthembo ˜ ˜ ˜ kwosana na undu Mıao ˜ ya Yeova yaıtye: “ndu˜ ˜ ˜ mbu ilı kana maswii elı ˜ ˜ ˜ ma ıvuı.” 25 Na sisya! Yelusale˜ ˜ ˜ me kwaı mundu weeta˜ ˜ ˜ wa Simeoni; mundu usu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ aı mulungalu na nıwamu˜ ˜ kıaa Ngai, na nıweeteele ˜ kukiakiw’a kwa Isilaeli, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na veva mutheu waı ıulu ˜ ˜ ˜ wake. 26 O na ıngı, nı˜ ˜ ˜ wavuanıw’e nı Ngai kwı˜ ˜ sıla veva mutheu kana ˜ ˜ ndakona kıkw’u atonete ˜ Klısto wa Yeova. 27 Na ˜ ˜ atongoew’e nı veva mu˜ ˜ ˜ theu, ooka ıkalunı, na ˜ ˜ yıla asyai ma Yesu mae˜ tie kana kau nı kana me˜ kane nako o tondu kwee˜ kawa kwosana na Mıao, 28 akosa kana kau mo˜ ˜ ˜ konı make na amutaıa Ngai na asya: 29 “Yu, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Mwıaıi Musumbı Munene, eka ngombo yaku ˜ ˜ ıthi na muuo kwosana na

LUKA 2:24-36

˜ ˜ ˜ undu waneenie, 30 nu˜ ˜ ndu metho makwa nı˜ ˜ moona nzıa yaku ya uta˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ng ııo 31 ıla useuvıtye ˜ mbee wa metho ma andu ˜ onthe, 32 kyeni kya ku˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ veta kındu kıla kıvw’ıkı˜ te metho ma andu ma ˜ ˜ ˜ ˜ mbaı ingı, na utheu muti˜ su kwa andu maku Isila˜ eli.” 33 Na ıthe wa kana kau na inyia wako ma˜ ˜ ˜ endeea kuseng’a nundu ˜ ˜ wa maundu ala manee˜ ˜ ˜ nawa ıulu wako. 34 O ˜ ˜ na ıngı, Simeoni amaa˜ thima na amw ıa Meli ˜˜ inyia wa kana kau atıı: ˜ “Sisya! Kana kaa nıka˜ ˜ ˜ nyuvıtwe kwondu wa ku˜ ˜ ˜ ˜ ˜ valuka na kuk ıla ıng ı ˜ ˜ kwa andu aingı ma Isila˜ eli na kwondu wa wona˜ ˜ ˜ ny’o ula ukaneenewa naı ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 35 ( ıı, uvyu muasa uka˜ ˜ ˜ utonya), nı kana mosua˜ ˜ nıo ma ngoo mbingı ma˜ tonye kuvuanw’a.” ˜ 36 Na kwaı mwathani ˜ ˜ ˜ mundu muka weetawa ˜˜ Ana, mwııtu wa Vanueli ˜ ˜ ˜ wa mbaı ya Aseli. Mundu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ukuu na 2:23 1 Ndeto kwa ndeto, “Kıla muka usu aı ˜ m ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ munduume wa mbee kusyawa.” ekalile na muume wake

LUKA 2:37-49

˜ myaka m uonza kuma ˜ matwaana,1 37 nake aı ˜ ndiwa na aı na myaka 84. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Ndatıaa kuthi ıkalunı, ai˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ thukuma uthukumi mu˜ ˜ ˜ theu utuku na muthenya ˜ ˜˜ ˜ vamwe na kutııa kuya na ˜ ˜ ˜˜ kuvoya na kıthing’ıısyo. ˜ 38 Na saa o usu athe˜˜ ˜ ˜ ˜ ngeea na ambııa kumutu˜ ˜ ˜ ngıa Ngai muvea na ku˜ ˜ ˜ neena ıulu wa kala kana, aitavya onthe ala meeteele wovosyo wa Yelusaleme. ˜ 39 Kwoou ıtina wa ˜ ˜ ˜ kw ıka ma und u onthe ˜ kwosana na M ıao ya Yeova, masyoka Kalilii ˜ ˜ nduanı yoo ya Nasaleti. 40 Na kana kau kae˜ ˜ ˜ ndeea kwıana na kwıthı˜ ˜ wa na vinya, kausuıtwe ˜ ˜ ˜ ˜ nı uı, na Ngai nıwaendee˜ ˜ ie kukony’a useo. ˜ 41 Na asyai mako nı˜ maendaa Yelusaleme kıla ˜ mwaka ıvinda ya mboka ˜ ya Vasaka. 42 Na yıla ˜ waı na myaka 12, mambata Yelusaleme, kwo-

166

˜ ˜ sana na undu kweekawa ˜ ıvinda ya mboka. 43 Na ˜ ˜ yıla mıthenya ya mboka yathelile masyoka, na ka˜ ˜ ˜ vısı Yesu katiwa Yelusaleme, na asyai mako ma˜ yaamanya. 44 Na n u˜ ˜ nd u moonaa Yes u ta ˜ ˜ ˜ waı andunı ala maenda˜ nıtye namo, mathi kyalo ˜ ˜ kya muthenya muima, na ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ındı mambııa kumuma˜ ˜ ˜ ntha andunı moo ma mu˜ ˜ ˜ syı na andunı ala ˜ meese˜ ne namo. 45 Indı malea ˜ kumwona, masyoka Yelu˜ saleme na mamumantha ˜ ˜ na kıthito. 46 Na ıtina ˜ ˜ ˜ wa mıthenya ıtatu ma˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mwıthıa ıkalunı, ekalıte ˜ ˜ katı wa amanyısya aime˜˜ ˜ ˜ thukıısya na k˜ umakulya ˜ ˜ makulyo. 47 Indı onthe ˜ ˜˜ ˜ ala mamwıthukıısye nı˜ ˜ ˜ maseng’aa muno nundu ˜ wa umanyi wake na mo˜ ˜ s ung ıo make. 48 Na ˜ yıla asyai make mamwo˜ nie nımaseng’ie, na inyia ˜ ˜ wake amukulya: “Mwana ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wakwa, utwıkie uu nıkı? ˜ ˜ ˜ Nyie na ıthe waku tuthı2:36 1 Ndeto kwa ndeto, “kuma ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ e mwııtu utaakoma na munduu- n ıkie m uno ˜ t˜ uik uma˜ ntha.” 49 Indı amakume.”

167

˜ ˜ ˜ ˜ lya: “Nıkı muumanthaa? ˜˜ ˜ No mwıısı kana no ngi˜ ˜ ˜ ˜ nya nıthıwe nyumban˜ ı ya ˜ Asa wakwa?” 50 Ind ı ˜ ˜ mayaaelewa nı kıla wamatavasya. ˜ ˜ 51 Na ınd ı atheea namo na masyoka Nasa˜ leti, na aendeea k u˜ menyiv ısya.1 Na inyia wake aia nesa ndeto isu ˜ syonthe ngoon ı yake. ˜ ˜ 52 Na Yesu aendeea kwı˜ ˜ ˜ ˜ thıwa na uı na kwıana na ˜ ˜ kwonw’a useo nı Ngai na ˜ andu. ˜ ˜ ı wa 15 wa ku3 Mwakan ˜ sumbıka kwa Kaisali ˜ Tivelio, yıla Vondio Vila˜ to waı ngavana wa Yu˜ ˜ tia, Elote1 wa ı musu˜ ˜ mbı wa kısio kya Ka˜ lilii, Vilivu mwana-a-ıthe ˜ ˜ ˜ ˜ waı musumbı wa kısio kya Itulea na Takakoni˜ ˜ ti, na Lisania waı musu˜ ˜ mbı wa kısio kya Avile˜ ˜ ˜ ne, 2 ıvindanı ya munene wa athembi Anasi na ya Kaiava, ndeto ya Ngai

LUKA 2:50–3:7

˜ ˜ ˜ nıyamukıe Yoana mwana ˜ ˜ wa Nzekalia e weunı. ˜ ˜ 3 Kwoou athi kısionı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kıla kyathyululukıte Yo˜ ˜ lotani, ak ıtavya and u ˜ mavatiswe nı kana mo˜ ˜ ˜ ˜ nany’e nımelilıte nundu ˜ ˜ wa naı syoo nı kana mae˜ ˜ kewe, 4 o tond u k u˜ ˜ ˜ ˜ and ık ıtwe ıvukun ı ya mwathani Isaia: “Wasya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ munene wa mundu uku˜ ˜ neena weunı, akyasya: ˜ ˜ ‘Seuvyai nz ıa ya Yeo˜ ˜ va! Lungalyai nzıa syake. 5 Myanda yonthe no ngi˜ ˜ nya ılindwe, na i ıma ˜ syonthe vamwe na tu˜ l ıma no nginya iana˜ ˜ nw’e na nthı; nzıa ila ˜ nthyoeku no nginya ilu˜ ˜ ngwe, na nzıa ila syı ma˜˜ liko iyalalwa; 6 na mıı ˜ ˜ ˜˜ yonthe ıkoona1 utangııo wa Ngai.’”2 ˜˜ ˜ 7 Na ambııa kuneena ˜ ˜ na andu aingı ala mookaa ˜ ˜ ˜ vala uı nı kana amavati˜ ˜ se, ak ımea: “Inyw’ ı ˜ usyao wa nzoka mbai, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nuu ula umutavıtye kana

˜ ˜ 2:51 1 Kana “aendeea kwıthıwa ˜ ˜ ˜ ˜ e mwıwi.” 3:1 1 Uu nı kwasya, 3:6 1 Kana “andu onthe makoo˜ ˜ Elote Andiva. Sisya Maelesyo ma na.” 2 Kana “nzıa ya Ngai ya ku˜˜ tangııa.” Ndeto.

LUKA 3:8-18

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nımutonya kukıa uthilıku ˜ ˜ ˜ ˜ ula wukıte? 8 Kwondu ˜ ˜ ˜ wa uu, syaai usyao ukwo˜ ˜ ˜ ˜ nany’a nımwılilıte. Mui˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kambııe kusuanıa ngoonı ˜ syenyu mukyasya, ‘Ava˜ ˜ ˜ laamu nıwe ıthe waitu.’ ˜ ˜ ˜ ˜ Nundu nımwıa kana Ngai ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nutonya kumukılılya Avalaamu syana kuma ma˜ vianı aa. 9 Kwa w’o, yu ˜ ˜ ˜ ıthoka nıyiıtwe matina˜ ˜ ˜ ˜ nı ma mıtı. Kwoou kıla ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mutı utasyaaa usyao mu˜ ˜ seo ukatemwa na kwı˜ kw’a mwakinı.” ˜ ˜ 10 Na ıkomano n ı˜ ˜ yam uk ulasya: “Kwoou, ˜ ˜ twa ıle kw ıka ata?” ˜ ˜ 11 Nake aimas ung ıa: ˜ ˜ ˜ ˜ “Eka mundu ula wı na ˜ ˜ ˜ ng ua il ı1 anenge ula ˜ ˜ ute nayo, na eka ula ˜ ˜ wı na kyauya eke oou.” ˜ 12 O na aumıthya ma ˜ ˜ koti n ımookie k uvati˜ ˜ swa, na mamwıa: “Mu˜ ˜ ˜ manyısya, twaıle kwıka ata?” 13 Nake amea: ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ “Muiketye1 kındu kıvıtu˜ ˜ ˜ ˜ kıte koti ula utw’ıtwe.” ˜ ˜ ˜ 14 O na asikalı nımamu-

168

˜ ˜ ˜ kulasya: “Twaıle kwıka ˜ ata?” Nake aimea: “Mu˜ ˜ ˜ ikathıny’e1 mundu kana ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ k um usikat ıa und u wa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ uvungu, ındı ıanıwai nı ˜ ˜ kıla munengetwe.”2 ˜ ˜ 15 Na andu nımekalaa ˜ meteelete na onthe nı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mas uan ıaa u u ngoon ı ˜ ˜ ˜ syoo ı ul u wa Yoana , ˜ ˜ “Nıvatonyeka akethıwa ˜ nowe Klısto?” 16 Yoa˜ ˜ ˜ ˜ na amasungıaa uu onthe: ˜ ˜ “Nyie, a vakwa, nımuva˜ ˜ ˜ ˜ ˜ tisa na kıw’u, ındı ula ˜ ˜ ˜ wı vinya kwı nyie nı˜ ˜ ˜ ˜ wukıte, ula ndii sya iatu ˜ ˜ ˜ ˜ syake ndaılıtwe nı ku˜ thasya. Akamuvatisa na ˜ veva mutheu na mwaki. ˜ ˜ ˜ 17 Kıulukya kyake kya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kuulukya nganu kı kw’o˜ ˜ konı kwake nı kana athe˜ ˜ ˜ ˜ sye vyu kıvuıo kyake na ˜ ˜ ˜ ˜ ayumbany’a nganu ıku˜ ˜ ˜ ˜ mbını yake, ındı mavu˜ ti akamavıvya na mwaki ˜ ˜ utatonya kuvow’a.” ˜ 18 O na nıwanenga˜ nie motao ang ı mai˜ ˜ ng ı na aendeea kuta˜ ˜ ˜ vya andu uvoo museo.

˜ ˜ ˜ ˜ 3:11 1 Kana “ngua ıngı.” 3:13 3:14 1Kana “Muikavene.” 2Kana ˜ ˜ ˜ 1 Kana “Muikose.” “nı ndıvi yenyu.”

169

˜ ˜ ˜ ˜ 19 Indı Musumbı Elote, ˜ ˜ yıla wakaniw’e nı Yoa˜ ˜ ˜ ˜ na ıulu wa Elotia muka ˜ ˜ ˜ ˜ wa mwana-a-ıthe na ıulu ˜ wa meko onthe mathuku ˜ ˜ ala week ıte, 20 n ıwo˜ ˜ ˜ ˜ ngelile undu uu o naw’o ˜ ˜ mekonı asu onthe: Amu˜ vingıa Yoana yela. ˜ ˜ 21 Y ıla and u onthe ˜ mavatisiwe, o nake Yesu ˜ nıwavatisiwe. Na aivoya, ˜ ˜ ıtu yaving uka, 22 Na ˜ ˜ veva m utheu wam u˜ ˜ ˜ ˜ theeea uilye ta ıv u ı, ˜ na wasya wauma ıtu˜ ˜ nı, ukyasya: “Nue Mwana ˜ wakwa mwendwa; nınendeeaw’a nue.” ˜ ˜ ˜ 23 Na yıla Yesu wambı˜ ˜ ˜ ıe wıa wake aı na myaka ˜ ˜ ˜ ta 30, na kwasuanıawa aı mwana wa Yosevu, mwana wa Eli, 24 mwana wa Mathati, mwana wa Livai, mwana wa Meliki, mwana wa Yanai, mwana wa Yosevu, 25 mwana wa Matathia, mwana wa Amosi, mwana wa Naumu,

LUKA 3:19-31

26

27

28

29

30

31

mwana wa Esili, mwana wa Nakai, mwana wa Maathi, mwana wa Matathia, mwana wa Semei, mwana wa Yoseki, mwana wa Yota, mwana wa Yaonani, mwana wa Lesa, mwana wa Nzeluvaveli, mwana wa Sealitieli, mwana wa Neli, mwana wa Meliki, mwana wa Ati, mwana wa Kosamu, mwana wa Elimatamu, mwana wa Eeli, ˜ mwana wa Yesu, mwana wa Elieseli, mwana wa Yolimu, mwana wa Mathati, mwana wa Livai, mwana wa Simeoni, mwana wa Yutasi, mwana wa Yosevu, mwana wa Yonamu, mwana wa Eliakimu, mwana wa Melea, mwana wa Mena, mwana wa Matatha,

LUKA 3:32–4:6

32

33

34

35

36

37

mwana wa Nathani, mwana wa Ndaviti, mwana wa Yese, mwana wa Oveti, mwana wa Mboasi, mwana wa Salumoni, mwana wa Nasoni, mwana wa Aminatavu, mwana wa Alini, mwana wa Esiloni, mwana wa Velesi, mwana wa Yuta, mwana wa Yakovo, mwana wa Isaka, mwana wa Avalaamu, mwana wa Tela, mwana wa Naoli, mwana wa Seluki, mwana wa Leu, mwana wa Veleki, mwana wa Eveli, mwana wa Siela, mwana wa Kenani, mwana wa Alivakasati, mwana wa Semu, mwana wa Noa, mwana wa Lameki, mwana wa Methusela, mwana wa Enoko,

170

mwana wa Yaleti, mwana wa Maalaleli, mwana wa Kenani, 38 mwana wa Enosi, mwana wa Sethi, mwana wa Atamu, mwana wa Ngai. ˜ ˜ ˜ ˜ 4 Na Yesu ˜ ausuıtwe nı veva mutheu, auma ˜ Yolotani, na veva usu ˜ ˜ wam utongoesya we u˜ ˜ nı 2 mıthenya 40, aita˜ ˜ twa nı Ndevili. Na mıthe˜ ˜ ˜ ˜ nyanı ısu ndaaya kındu, ˜ na yıla yathelile eew’a ˜ ˜ ˜ nzaa muno. 3 Na ındı ˜ ˜ Ndevili amwıa: “Ethıwa ˜ ˜ ˜ wı mwana wa Ngai, ıaıe ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ ıvia˜ yıı yıtw’ıke mukate.” ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 4 Indı Yesu amusungıa: ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ “Nıkuandıkıtwe, ‘Mundu ˜ ˜ ˜ ndekalaa thayu nundu ˜ wa mukate w’oka.’” 5 Kwoou amwambatya ˜ ˜ ˜ ıulu na amwony’a mosu˜ ˜ mbı onthe ma nthı kwa ˜ ˜ kaveny’a . 6 Na ınd ı ˜ ˜ ˜ ˜ Ndevili amwıa: “Nınguu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nenga ukumu ıulu wa ˜ mosumbı aa onthe na ˜ ˜ ˜ ˜ unene wamo, nundu nı˜ namanengiwe, nakwa nı˜ nengae o ula ngwenda.

171

˜ ˜ ˜ 7 Kwoou, ethıwa nuu˜ ˜ nthaitha,1 onthe meıthıwa me maku.” 8 Nake ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Yesu amusungıa, amwıa: ˜ ˜ ˜ ˜ “Nıkuandıkıtwe, ‘No Yeo˜ ˜ va Ngai waku waıle ku˜ muthaitha, na nowe e ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ weka waıle kumuthuku˜ ˜ ˜ ˜ ma uthukumi mutheu.’” ˜ ˜ ˜ 9 Nıvo ınd ı waendie ˜ nake Yelusaleme na amu˜ ˜ twaa vandu vala vatulu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ vyu ıkalunı, na amwıa: ˜ ˜ “Ethıwa wı mwana wa ˜ ˜ ˜ Ngai, ıyıkye nthı kuma ˜ ˜ ˜ ˜ vaa, 10 n undu n ıkua˜ ˜ ˜ ndıkıtwe: ‘Akameaıa ala˜ ˜ ˜ ˜ ıka make ıulu waku ma˜ ˜ ˜ usuvıe,’ 11 na, ‘Maka˜ ˜ ˜ kukua mokonı moo, nı ˜ ˜ ˜ kana kuu kwaku kuikatu˜ ˜ lw’e nı ıvia.’” 12 Nake ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Yesu amusungıa: “Nıku˜ neenetwe, ‘Ndwaıle no˜ ˜ ngi kumutata Yeova Ngai waku.’” 13 Kwoou Nde˜ ˜ vili amina k um utata, ˜ ˜ ˜ amutia nginya ıvinda yı˜ ˜ ˜ ngı yaılıte. ˜ 14 Na Yesu asyoka Ka˜ lilii atongoew’e nı veva.

LUKA 4:7-20

˜ ˜ Na maundu maseo ala ˜ ˜ ˜ maneenawa ı ulu wake ˜˜ ˜ manyaııka isionı syonthe ˜ ˜ ila syaı vakuvı. 15 O na ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ıngı, nıwambııe kumanyı˜ ˜ sya masinakokenı, na nı˜ ˜ wanengetwe nda ıa n ı ˜ andu onthe. ˜ ˜ 16 Na ındı athi Nasaleti, vala waeewe, na kwo˜ ˜ sana na undu weekaa ˜ muthenya wa Savato, ali˜ ˜ ˜ ka ısinakokenı na aungama asome. 17 Na ane˜ ˜ ˜ ngwa ıvuku ya k uk unzwa ya mwathani Isa˜ ˜ ia , na ay ıving ua na ˜ ˜ oona vala vaand ık ıtwe: 18 “Veva wa Yeo˜ ˜ ˜ ˜ ˜ va wı ıulu wakwa, nu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndu nıwambıtıkıisye ma˜ uta ndavye ngya uvoo ˜ ˜ ˜ ˜ museo. Nıwandumie ku˜ tavany’a uthasyo kwa ˜ ala atave na kuvow’a ˜ kwa ala ilalinda, na ku˜˜ mathasya ala avinyııe, ˜ ˜ ˜ ˜ 19 na kutavany’a ıulu ˜ wa mwaka wa Yeova ula ˜ ˜ ˜ ˜ wıt ık ıl ıtwe.” 20 Amina ˜ ˜ ˜ ˜ kusoma akunza yıla ıvu˜ ˜ ˜ ku ya kukunzwa, ayıne˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 4:7 1 Kana “nuunthaitha ıvinda o nga ˜ musuvıi, na ekala˜ ˜ nthı; na onthe ala maı yımwe.”

LUKA 4:21-34

˜ ˜ ˜ ısinakokenı mamuketeea ˜ ˜ ˜ ˜ muno. 21 Na ındı amb ı˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ ıa kumatavya atıı: “Umu˜ ˜ ˜ ˜ nthı ıandıko yıu mwee˜ ˜ w’a nıyeanıa.” ˜ 22 Na onthe mambı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıa kumya uk us ı m u˜ ˜ ˜ ˜ seo ıulu wake na ku˜ ˜ seng’a nundu wa ndeto sya mumo ila sya˜ umaa kanyw’anı wake, ˜ ˜ ˜ namo maasya: “ Uu nı mwana wa Yosevu, kana ti w’o?” 23 Nake amea: ˜ “Vate nzika mukandavya ˜ ˜ ndeto ii: ‘Muiiti ıvosye. ˜ ˜ ˜ Ika vaa kısionı kyenyu ˜ ˜ ˜ ˜ maundu ala twıw’ıte maneekiwe Kavelinaumi.’” ˜ 24 Kwoou asya: “Nı w’o ˜ ˜ ˜ ˜ n ıng umw ıa, vai ı mwa˜ ˜ ˜ ˜ ˜ thani wıtıkılawa kısionı kya kwoo. 25 Kwa nge˜ ˜ lekany’o, nımutavya w’o: ˜ ˜ Kwaı ndiwa mbingı Isila˜ ˜ eli ıvinda ya Eliya yıla ˜ ıtu yavingiwe myaka ita˜ ˜ tu na myei thanthatu, ˜ ˜ ˜ na kweethıwa yua ınene ˜ ˜ ˜ ˜ nthı ısu yonthe. 26 Indı ˜ Eliya ndaatumwa o na ˜ kwa umwe wa aka asu, ˜ ˜ ˜ ındı atumiwe kwa ndiwa ˜ ya Nzalevathi, nthı ya Si-

172

˜ ˜ ˜ toni. 27 O na ıngı, kwaı ˜ ˜ ˜ andu aingı mawaıte ma˜ ˜ ˜ ngu nthı ya Isilaeli ıvinda ˜ ˜ ya mwathani Elisa; ındı ˜ ˜ vaiı umwe woo waathe˜ w’a,1 ate o Naamani Musilia.” 28 Na onthe ala ˜˜ ˜ ˜ meethuk ı ısye ma und u ˜ ˜ asu ısinakokenı matha˜ ˜ ta muno, 29 na mookıla na mamumaalya na ˜ ˜ ˜ ˜ mıtukı nza wa ndua, na ˜ ˜ ˜ mamutwaa muthyanı wa ˜˜ ˜ ˜ ˜ kııma kıla ndua ısu yaa˜ ˜ ˜ kıtwe nı kana mamwıkye ˜ ˜ ˜ akakime nth ı. 30 Indı ˜ ˜ esıla katı woo na athi. ˜ ˜ ˜ 31 Nıvo ındı watheeie ˜ athi Kavelinaumi, ndua ˜ ya Kalilii. Nake nıwama˜ ˜ nyıasya muthenya wa Sa˜ vato, 32 na andu mase˜ ˜ ˜ ng’a nundu wa nzıa yake ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ya kumanyısya, nıkwıthı˜ ˜ ˜ wa aneenaa na ukumu. ˜ ˜ ˜ 33 Na ısinakoken ı va ı ˜ ˜ ˜ mundu waı na veva, kana ndaimoni mbuku, nake ˜ akaya na wasya munene, ˜ akyasya: 34 “Ii! Ithy ı ˜ ˜ ˜ ˜ twı na undu mwau naku, ˜ ˜ Yesu Munasaleti? Woo4:27 1 Kana “waavow’a.”

173

˜ ˜ ˜ ka kutwananga? Nıngwı˜ ˜ ˜ s˜ ı nesa nue uu, we nue ˜ Ula ˜ Mutheu wa Ngai.” ˜ ˜ ˜ 35 Indı Yesu amıkany’a, ˜ akyasya: “Vindya na uyu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ma mundunı uu.” Kwoou ˜ ˜ ˜ ˜ ıtina wa kumuvalukya ˜ ˜ ˜ ˜ mundu usu kat ı woo, ˜ ndaimoni ısu yauma ˜ ˜ ˜ nthını wake na ndyaamu˜ ˜ ˜ umısya. 36 Nıvo onthe ˜˜ maseng’ie na mambııa ˜ k uneenany’a ene ˜ kwa ene, makyasya: “Unee˜ ˜ ˜ ˜ ni uu nı wa muthemba ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mwau? Nundu nukwıa˜ ıa maveva mavuku e na ˜ ˜ ˜ ukumu na vinya, namo mayuma!” 37 Kwoou ˜ ˜ ˜ ˜ uvoo ı ul u wake wae˜ ˜˜ ˜ ndeea kunyaııka isionı ˜ ˜ syonthe ˜ ila syaı vakuv˜ ı. 38 Itina wa kuma ısi˜ ˜ ˜ nakokenı, nıwaendie mu˜ syı kwa Simoni. Na inyia ˜ ˜ wa muka wa Simoni aı ˜ na ndetema mbingı, na ˜ ˜ ˜ mamukulya amuvosye. ˜ 39 Kwoou aungama va˜ kuvı nake na akany’a ˜ ndetema ısu, na yavoa. ˜ Na vau kwa vau ookıla na ˜˜ ˜ ˜ ˜ ambııa kumathukuma.

LUKA 4:35–5:1

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 40 Indı syua yıithua, ˜ ˜ onthe ala maı na andu ˜ ˜ mawaıte mowau me kı˜ ˜ vathukany’o mamuetee ˜ ˜˜ and u asu. Nake ail ı ı˜ ˜ la kıla umwe moko, na amavosya. 41 Ndaimo˜ ni o nasyo syauma andu˜ ˜ nı aingı iikaya na wasya ˜ munene: “We Mwana ˜ nue ˜ wa Ngai.” Indı aikany’a ˜ ˜ ˜ na ndaasyıtıkılya ineene, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nundu nısyeesı we nıwe ˜ Klısto. ˜ ˜ 42 Indı kwakya tene ˜ auma vau na˜ athi vandu ˜ ˜ ˜ vate andu. Indı ıkoma˜˜ ˜ ˜ no yambııa kumumantha ˜ na kıthito na yathi vala ˜ ˜ ˜ ˜ waı, na yatata kumusi ˜ ı-˜ ˜ ˜ ıa ndakay ıtie. 43 Ind ı ˜ ˜ ayıa: “No nginya nıtava˜ ˜ ˜ ny’e uvoo museo wa Usu˜ ˜ ˜ mbı wa Ngai nduanı ila ˜ ˜ ˜ ingı o nasyo, nundu na˜ ˜ ˜ tumiwe kwondu wa uu.” ˜ 44 Kwoou aendeea kuta˜ vany’a masinakokenı ma Yutia. ˜ ˜ ˜ ıkoma5 Ivinda˜ yımwe ˜ ˜ ˜ no nıyamuvivinyıte yı˜˜ thukıısye ndeto ya Ngai, ˜ ˜ ˜ nake aungamıte utee wa

LUKA 5:2-12

174

˜ ˜ ˜ ala angı maı ngwatanıo ˜ ˜ vamwe namo me ısiwanı ˜ ˜ ˜ ˜ yıla yıngı nı kana moke mamatetheesye, na moo˜ ka maususya masiwa asu ˜ ˜˜ ˜ elı, nginya mambııa ku˜ ˜ ˜ vota kıw’unı. 8 Simoni ˜ ˜ Vetelo oona uu avalu˜ ˜ ka maunı ma Yesu, akya˜˜ ˜ sya: “Uma vaa nıı, Mwıa˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıi, nundu nı mwene naı.” ˜ ˜ ˜ 9 Nıkwıthıwa Simoni na ˜ ˜ ala waı namo nımase˜ ˜ ˜ ng’ie muno nundu wa ˜ ˜ makuyu ala makwatisye, ˜ ˜ 10 na uu now’o kweethıiwe kwa Yakovo na Yoana, ana ma Sevetii, ˜ ˜ ˜ ala mathukumaa ımwe ˜ ˜ ˜ na Simoni. Ind ı Yesu ˜ ˜ amwıa Simoni: “Eka kwı˜ thıwa na wia. Kuma yu ˜ ˜ ukakwatasya andu me ˜ thayu.” 11 Kwoou ma˜ ˜ ˜ tunga masiwa nthı nyu˜ ˜ ˜ mu, na matia syındu syo˜ ˜˜ nthe na mamuatııa. ˜ ˜ ˜ 12 Na ıvinda y ıng ı ˜ ˜ ˜ ˜ Yesu e nduanı ımwe, si˜ ˜ ˜ ˜ ˜ sya! vaı mundu wausuı˜ ˜˜ ˜ ˜ te mangu mwıı w’onthe! ˜ ˜ ˜ 5:1 1 Uu nı kwasya, Ukanga wa ˜ Y Yesu, avaKalilii. 5:2 1 Kana “matal u.” ˜ ıla woonie ˜ ˜ ˜ na uthyu na amwı5:4 1 Kana “neti.” 5:6 1 Ndeto luka ˜ ˜ ˜ ˜ suva, akyasya: “Mwıakwa ndeto, “nımavingıie.”

˜ ıia ya Kenesaleti.1 2 Na ˜ ˜ oona masiwa1 elı mau˜ ˜ ˜ ngamıtw’e utee wa uka˜ ˜ ˜ ˜ nga, ındı atei ma makuyu ˜ maı manauma masiwa˜ nı asu na mathamba˜ sya itei syoo. 3 Nıwali˜ ˜ ˜ ˜ kile ısiwanı yımwe yıla ˜ ˜ ˜ yaı ya Simoni, na amuku˜ lya ayıtwae vaasanga na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nthı nyumu. Na ındı eka˜ ˜˜ ˜ la nthı na ambııa kuma˜ ˜ ˜ nyısya ıkomano e ısiwa˜ ˜ ˜ nı yıu. 4 Yıla waminie ˜ ˜ kuneena, amwıa Simo˜ ni: “Yıtwae vala vali˜ ˜ ku, na muyıkya itei1 sye˜ ˜ nyu˜ nı kana mukwatye.” ˜ ˜ ˜ 5 Ind ı Simoni amusu˜ ˜ ˜ ˜ ngıa, amwıa: “Mumanyı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ sya, tuthukumie utuku ˜ w’onthe na tuinakwatya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kındu, ındı nundu wa ˜ ˜ ndeto syaku nınguthee˜ ˜ sya kıtei.” 6 Yıla mee˜ ˜ kie uu, nımakwatisye1 ˜ ˜ ˜ ˜ makuyu maingı muno. O ˜ ˜˜ na itei syoo nısyambııe ˜ ˜ kutw’ ıkanga. 7 Kwoou ˜ ˜ mamokılılya moko atei

175

˜ ˜ ˜ ıi, eth ıwa n ukwenda, ˜ ˜ n utonya k unthesya.”1 ˜ ˜ 13 Nake atamb u ukya ˜ kw’oko kwake amukii˜ ˜ ta, na˜ amwıa: “Nıngwe˜ ˜ nda! Ithıwa mutheu.” Na ˜ vau kwa vau avoa mangu ˜ ˜ ˜ vyu. 14 Na eeaıa mu˜ ˜ ˜ ndu usu ndakatavye mu˜ ˜ ˜ ˜ ndu o ˜ na umwe, akımwıa ˜˜ ˜ ˜ atıı: “Indı enda ukeyona˜ ny’e kwa muthembi, na ˜ uyumya nthembo kwo˜ ˜ ndu wa kuthew’a kwaku, ˜ ˜ o tondu Mose waisye, nı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kana uu wıthıwe ukusı ˜ ˜ ˜ ˜ kwoo.” 15 Na uvoo ıulu ˜ ˜˜ wake waendeea kunyaıı˜ ˜ ˜ ka, na andu aingı nımoo˜ ˜ mbanaa nı kana mamwı˜˜ thukıısye na maivow’a ˜ ˜ mowau moo. 16 Ind ı, ˜ ˜ mavinda maingı nıwae˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndaa kundu kute andu nı kana akavoye. ˜ ˜ 17 Na muthenya umwe ˜ ˜ ˜ Yesu aendeee kumanyı˜ sya, vaı Avalisi na ama˜ ˜ nyısya ma Mıao meka˜ ˜ lıte vau, namo maumıte ˜ ˜ motuinı onthe ma Kalilii na Yutia, o na Yelu˜ 5:12 1 Kana “kumbosya.”

LUKA 5:13-24

saleme; na vinya wa Ye˜ ova wa ı vamwe nake ˜ nı kana avosye. 18 Na ˜ ˜ ˜ sisya! vaı andu makuı˜ ˜ ˜ te mundu waı mwonzu ˜ ˜ mamutha e ukomon ı, ˜ ˜ ˜ na n ımatatie k um uli˜ ˜ kya nthını mamwie mbee ˜ ˜ wa Yesu. 19 Kwoou yıla ˜ maleile kwona vand u ˜ ˜ ˜ ˜ matonya kumulikılya nu˜ ˜ ˜ ndu wa ıkomano, malısa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nyumbanı ıulu na mamu˜ ˜ ˜ theelelya kıalanı e uko˜ ˜ monı, na mamwia katı ˜ ˜ wa andu ala maı mbee ˜ ˜ wa Yesu. 20 Yıla woo˜ ˜ ˜˜ nie muıkııo woo, asya: ˜ ˜ “Munyanyawa, naı sya˜ ku nısyaekewa.” 21 Na ˜ ˜ ˜ ındı aandıki na Avalisi ˜˜ ˜ ˜ ˜ mambııa k˜ usuanıa, ma˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kyasya: “ Uu nuu uku˜ neena ndeto sya kuuma ˜ ˜ ˜ ˜ Ngai? Nuu utonya kuekea ˜ ˜ ˜ naı ate o Ngai?” 22 Indı ˜ ˜ ˜ Yesu amanya mosuanıo ˜ ˜ moo amasungıa, amea: ˜ ˜ ˜ ˜ “Mwısuanıa kyau ngoo˜ ˜ ˜ ˜ nı syenyu? 23 Nı undu ˜ ˜ ˜ wıva wı laisi, nı kwasya, ˜ ˜ ‘Naı syaku nısyaekewa,’ ˜ ˜ ˜ kana nı kwasya, ‘Ukıla ˜ ˜ ˜ ˜ uthi’? 24 Indı nı kana

LUKA 5:25-36

˜ mumanye kana Mwana ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wa mundu e na ukumu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıulu wa nthı wa kue˜ ˜ ˜ kea naı—” amwıa mu˜ ˜ ˜ ndu usu waı mwonzu ma˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ mutha atıı: “Nıkwıa, Ukı˜ la, wose ukomo waku, ˜ ˜ ˜ na uyınuka.” 25 Eew’a ˜ ˜ uu aungama mbee woo, ˜ oosa ukomo wake, na ˜ ˜ enuka, aimukumya Ngai. 26 Na onthe maseng’a ˜ ˜˜ ˜ muno, na mambııa ku˜ mukumya Ngai, na mee˜ ˜ ˜ ˜ th ıwa na k ık ı, ˜ ıo˜ king ˜ ˜ na masya: “Umunthı nı˜ ˜ ˜ twoona maundu ma usengy’o!” ˜ ˜ 27 Na ıtina wa uu, aumaala na oona mu˜ ˜ m ıthya wa koti w ıta˜ ˜ wa Livai ailyı nthı ovi˜ ˜ sin na amwıa: ˜ ı ˜ wa koti, ˜ ˜˜ “Ithıwa muatııi wakwa.” ˜ ˜ 28 Na atia syındu syo˜ ˜˜ nthe, na ookıla ambııa ˜ ˜ ˜˜ kumuatııa. 29 Na Livai ˜ avangıthya mboka nene ˜ ˜ ˜ kwondu wake nyumbanı ˜ ˜ kwake, na kwaı ıkoma˜ ˜ no ınene ya aumıthya ma ˜ ˜ koti na angı ala maısaa1 ˜ namo. 30 Yıla Avalisi ˜ ˜ 5:29 1 Kana “mekalıte mesanı.”

176

˜ na aandıki moo moonie ˜ ˜˜ ˜ uu, mambııa kunyungu˜˜ ˜ nyıısya amanyıw’a make, ˜ ˜ ˜ ˜ makyasya: “Nıkı muısaa ˜ ˜ na kunyw’a na aum ıthya ma koti na eki ˜ ˜ ma naı?” 31 Nake Yesu ˜ ˜ amasungıa, amea: “Ala ˜ ˜ mate awau mayıthıawa ˜ ˜ ˜ na vata wa muiiti, ındı no ala awau. 32 Ndyaa˜ ˜ ˜ uka kumeta ala alungalu, ˜ ˜ ˜ ındı nookie kumeta eki ˜ ˜ ma naı nı kana melile.” ˜ 33 Namo mamw ıa: ˜ “Amanyıw’a ma Yoana ˜ ˜˜ ˜ nımatııaa kuya mavinda ˜ ˜ maingı na nımavoyaa na ˜ ˜˜ ˜ kıthing’ıısyo, na amanyıw’a ma Avalisi o namo ˜ ˜ ˜ mekaa oou, ındı maku nı˜ ˜ ma ısaa na k unyw ’a .” ˜ ˜ 34 Nake Yesu amakulya ˜˜ ˜ ˜ atıı: “Inyw’ı no mutume ˜ anyanyae ma mutwaani ˜˜ ˜ ˜ ˜ mat ı ıa k uya y ıla m u˜ twaani wı vamwe namo? ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 35 Indı mıthenya nıyukı˜ ˜ te yıla kwa w’o mutwaa˜ ˜ ni ukavetwa vala maı; na ˜ ˜ ˜ ˜˜ mıthenyanı ısu makatııa ˜ kuya.” ˜ 36 O na nıwamanengie ˜ ngelekany’o, amea: “Vaiı

177

˜ ˜ ˜ ˜ mundu utilaa kılaka kya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ngua nzau ya ıulu na ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ aikıtumııa nguanı nguu. ˜ ˜ ˜ ˜ Eeka uu, kılaka kıu kyeu ˜ ˜ k ıkaa kw ıkusya kuma ˜ ˜ ˜ ˜ nguanı ısu, na kıilea kwo˜ ˜ ˜ ˜ sana na ngua ısu nguu. ˜ ˜ ˜ ˜ 37 O na ıngı, vaiı mu˜ ˜ ˜ ˜ ndu wıkıaa mbinyu nzau ˜ ˜ ˜ ithumanı nguu sya mbi˜ ˜ ˜ nyu. Nundu eeka uu mbi˜ ˜ ˜ ˜ nyu ısu nzau nıtembuaa ithuma isu sya mbinyu ˜ ˜ ˜ na ıyıtıka, nasyo ithuma isu sya mbinyu iyana˜ ˜ ˜ ng ıka. 38 Indı mbinyu ˜ ˜ ˜ ˜ nzau yaıle kwıkıwa ithu˜ ˜ manı nzau sya mbinyu. ˜ ˜ ˜ ˜ 39 Vaiı mundu ıtina wa ˜ ˜ ˜ kunyw’a mbinyu nguu ˜ ˜ ˜ wendaa ıla˜ nza u, n u˜ ˜ ˜ ˜ ndu aasya, ‘Ila nguu nıyo nzeo.’” ˜ ˜ umwe 6 Na muthenya ˜ ˜ ˜ wa savato nıwesıle mı˜ ˜ ˜ undan ı ya ngan u, na ˜ ˜ amanyıw’a make nıma˜ tusaa iia sya ngan u, ˜ may ıikiitha na moko, ˜ na maiya. 2 Yıla Avali˜ si amwe moonie uu, ma˜ ˜ ˜ ˜ ˜ k ulya: “N ık ı m ukw ıka ˜ ˜ ˜ ˜ ula utosanıte na mıao ˜ muthenya wa Savato?”

LUKA 5:37–6:8

˜ ˜ ˜ 3 Nake Yesu amasungıa, amea: “No mwaasoma ˜ ˜ ˜ undu Ndaviti weekie yıla ˜ ˜ we na andu ala waı namo ˜ ˜ ˜ maı na nzaa? 4 Undu ˜ ˜ walikile ny umban ı ya ˜ Ngai na anengwa mıkate ˜ ıla yaiawa mbee wa Ngai1 ˜ na amıya o na amane˜ ˜ nga andu ala waı namo, o na kau kwosana na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mıao ndyaaıle kuıwa nı ˜ ˜ ˜ mundu o na wıva ate ˜ ˜ o athembi?” 5 Na ındı ˜ amea: “Mwana wa mu˜ ˜ ˜ ˜ ndu nıwe Mwıaıi wa Savato.” ˜ ˜ ˜ 6 Na muthenya ungı wa ˜ ˜ savato nıwalikile ısinako˜ ˜˜ ˜ ˜ kenı na ambııa kumanyı˜ ˜ ˜ sya. Na vau vaı mundu wonzete kw’oko kwake ˜ ˜ kwa a ume. 7 Aand ıki ˜ ˜ ˜ na Avalisi nımamusyaı˜ ˜ ısye Yes u nesa mone ˜ ˜ ˜ kana nukuvosya muthe˜ nya wa Savato, nı kana ˜ ˜ makwate nz ıa k u˜ ya ˜ ˜ ˜ musikata. 8 Indı nıwa˜ ˜ manyie mosuanıo moo, ˜ ˜ ˜ kwoou amw ıa m und u ˜ 6:4 1 Kana “m ıkate ya wonany’o.”

LUKA 6:9-20

˜ ˜ usu waı na ˜ kw’oko kwo˜˜ ˜ ˜ ˜ nzu atıı: “Ukıla na uyı˜ ˜ ungama vaa katı.” Nake ˜ ˜ ookıla na aungama vo. ˜ ˜ ˜ 9 Na ındı Yesu amea: ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ “Nıngumukulya, Nı undu ˜ ˜ wıva, kwosana na mıao, ˜ ˜ ˜ waıle kwıkwa muthenya ˜ ˜ ˜ ˜ wa Savato; nı undu mu˜ ˜ ˜ ˜ seo kana nı undu mu˜ ˜ ˜ ˜˜ thuku, nı kutangııa tha˜ ˜ ˜ yu kana nı kuwananga?” ˜ ˜ 10 Itina wa kumasisya ˜ ˜ ˜ ˜ onthe, amwıa mundu usu ˜˜ ˜ ˜ atıı: “Tambuukya kw’oko ˜ kwaku.” Nake eeka uu, na kw’oko˜ kwake kwa˜ voa. 11 Ind ı mathata ˜ ˜˜ ˜ muno, na mambııa kuneenany’a ene kwa ene ˜ ˜ ˜ undu matonya kwıkana ˜ na Yesu. ˜ ˜ 12 Na muthenya umwe ˜˜ ˜ athi k ı ıman ı akavoye, ˜ ˜ ˜ na ekala utuk u m uima aivoya Ngai. 13 Na ˜ kwakya, ameta amanyı˜ w’a make vala waı, na ˜ anyuva 12 katı wamo, ˜ ala wametie at umwa: ˜ ˜ 14 Simoni, ula wamwı˜ ˜ ˜ ˜ tie ısyıtwa yıngı Vetelo, Endelea mwana-a-inyia, Yakovo, Yoana, Vilivu,

178

Valitholomayo, 15 Mathayo, Thoma, Yakovo mwana wa Alivaio, Si˜ ˜ ˜ moni ula wıtawa “mu˜ ˜ ˜ ndu wı kıthito,” 16 Yutasi mwana wa Yakovo, ˜ na Yutasi Isikalioti, ula ˜ ˜ ˜ ˜ wesie kumuvunyanıa. 17 Na atheea namo na ˜ ˜ a ungama vand u vati˜ ˜ ndimalu, na vaı ıkoma˜ ˜ no ınene ya amanyıw’a make na nguthu nene ya ˜ andu kuma Yutia yonthe ˜ ˜ na Yelusaleme na kısio kı ˜ ˜ utee wa ukanga kya Tile ˜ na Sitoni, ala mookıte ˜ ˜ ˜˜ ˜ kumwıthukıısya na kuvow’a mowau moo. 18 O ˜ ˜ na ala mathınaw’a nı ma˜ veva mavuku nımavoi˜ ˜ ˜ w’e. 19 Na kıla mundu ˜ ˜ ˜ ˜ ıkomanonı yıu nıwatataa ˜ ˜ ˜ ˜ kumukiita, nundu vinya ˜ ˜ ˜ nıwaumaa nthını wake ˜ na kumavosya onthe. ˜ 20 Na ookılya metho ˜ asisya amanyıw’a make ˜˜ ˜ na amb ı ıa k uneena , akyasya: ˜ ˜ “Mwı atanu ˜ inyw’ı ala ˜ ˜ ˜ ngya, nundu Usumbı wa ˜ Ngai nı wenyu.

179

˜ ˜ 21 “Mwı atanu inyw’ı ˜ ˜ ala yu mwı na nzaa, nu˜ ˜ ˜ ˜ ndu nımukavunw’a. ˜ ˜ “Mwı atanu inyw’ı ala ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ yu mukuıa, nundu nımukatheka. ˜ ˜ 22 “Tanai inyw’ı yıla ˜ ˜ ˜ and u me um umena na ˜ ˜ ˜ ˜ yıla meumuvatha na ku˜ muumanga na kwona˜ ˜ ny’a kana ısy ıtwa ye˜ ˜ ˜ ˜ nyu nı ıthuku1 kwondu ˜ ˜ wa Mwana wa mundu. ˜ ˜ 23 Tanai muthenya usu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na muitulılanga nundu ˜ ˜ ˜ wa utanu, nundu sisyai! ˜ ˜ ˜ ˜ ıtuvi yenyu nı ınene ıtu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nı, nıkwıthıwa maundu ˜ asu nomo aa-umae moo mamekaa athani. ˜ ˜ ˜ 24 “Indı kyeva nı kwe˜ ˜ nyu inyw’ı ala athwii, nu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndu nımukwatıte ukiakisyo wenyu w’onthe. ˜ 25 “Kyeva nı kwenyu ˜ ˜ ˜ ˜ ala yu muvuny’e, nundu ˜ mukeew’a nzaa. ˜ “Kyeva nı kwenyu ala ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ yu muutheka, nundu mu˜ ˜ kameta na kuıa. ˜ 26 “Kyeva nı kwenyu

LUKA 6:21-33

˜ ˜ y ıla and u onthe me˜ ˜ ˜ um uneenea nesa, n u˜ ˜ ndu oou now’o aa-umae moo maneeneaa athani ˜ ˜ ˜ ma uvung ˜ u. ˜ ˜ ˜ ˜ 27 “ Ind ı n ıng umw ıa ˜ ˜ ˜˜ inyw’ ı ala mw ıthuk ı ı˜ sye: Endeeai kumenda ˜ amaitha menyu, kume˜ ˜ ka nesa ala meumume˜ na, 28 kumaathima ala ˜ ˜ ˜ ˜ meumuumanıa, na ku˜ ˜ mavoyea ala meumuu˜ ˜ ˜ manga. 29 Mundu au˜ ˜ ˜ ˜ kuna ıtau yımwe, mu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ thy u u ıe y ıla y ıng ı o ˜ ˜ ˜ nayo; na mundu aku˜ ˜ ˜ ˜ vena ngua yaku ya ıulu, ˜ ˜ ˜ ˜ ndukamuvate ıla ya nthı˜ ˜ ˜ ˜ nı. 30 Kıla mundu wa˜ ˜ ˜ ˜ kwıtya kındu munenge, ˜ ˜ ˜ ˜ na ula wakuvena syındu ˜ ˜ ˜ ˜ syaku, ndukamwıe autu˜ ngıe. ˜ ˜ ˜ ˜ 31 “O na ıngı, o undu ˜ ˜ ˜ mukwenda andu mamwıke, o nenyu mekei oou. ˜ ˜ 32 “Eth ıwa mukamenda o ala mamwende˜ ˜ ˜ te, mwı na ıtuvi yau? ˜ ˜ Nundu o namo eki ma ˜ ˜ 6:22 1 Ndeto kwa ndeto, “kuve- naı mendete o ala ma˜ ˜ ˜ ˜ ˜ tanga ısyıtwa yenyu ta ıthuku.” mendaa. 33 Na ethıwa

LUKA 6:34-42

˜ mukamekaa nesa o ala ˜ ˜ mamw ıkaa nesa, mw ı ˜ ˜ na ıtuvi yau? O namo ˜ eki ma naı mekaa oou. 34 O na mwakovethya1 ˜ ˜ ala mukwıkwatya maka˜ ˜ ˜ ˜ ˜ muıva, mwı na ıtuvi yau? ˜ ˜ O namo eki ma naı nı˜ makovethasya eki ma naı ˜ ˜ ˜ ˜ nı kana metungıwa o kıla ˜ makovethya. 35 Vandu ˜ ˜ va uu, endeeai kumenda ˜ amaitha menyu na ku˜ meka nesa na kumakove˜ ˜ ˜ thya mutekwıkwatya ku˜ ˜ ˜ tungıwa, na ıtuvi yenyu ˜ ˜ ˜ ˜ yıkeethıwa ınene, na mu˜ ˜ keeth ıwa mwı ana ma ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Ula wı Iulu wa Onthe, nu˜ ˜ ˜ ndu we numew’ıaa tei ala ˜ ˜ mate muvea na athuku. ˜ ˜ 36 Endeeai kw ıthıwa na ˜ ˜ tei, o tondu Ithe wenyu ˜ wı tei. ˜ ˜ ˜ 37 “O na ıngı, ekai ku˜ ˜ ˜ silıla, nenyu muikasilılwa nongi ; na ekai ˜ ˜ kumya and u mav ıtyo, ˜ nenyu muikaumw’a ma˜ ˜ vıtyo nongi. Endeeai ku˜ ekea,1 nenyu mukaeke-

180

˜ ˜ ˜ wa.1 38 Imanyısyei ku˜ nengane, na andu ma˜ ˜ ˜ kamunenga. Makamwıkı˜ ˜ ˜ ˜ ıa mıvukonı1 yenyu kı˜ ˜ thimo kyus uu, k ılate, ˜ ˜ kıthingithangye, na kı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kwıtıkanga. Nundu kıthi˜ ˜ mi kıla muthimaa na˜ kyo nokyo makamuthi˜ mıa nakyo.” ˜ ˜ ˜ 39 Na ıngı nıwamata˜ visye ngelekany’o: “Kıla˜ ˜ linda kıitonya kutongo˜ esya kılalinda, kana no ˜ ˜ ˜ kıtonye? Elı makavalu˜ ˜ ka ıimanı, kana maikava˜ ˜ ˜ l uka? 40 M umany ıw’a ˜ ˜ ˜ ˜ ti munene kwı mumanyı˜ ˜ ˜ ˜ sya wake, ındı kıla mu˜ ˜ ˜ ndu mumanyısye nesa ˜ ˜ ˜ akeethıwa aılye muma˜ ˜ ˜ ny ısya wake. 41 N ık ı ˜ ˜ ˜ ˜ ındı usiasya kauseki kala ˜ ke ithon ı ya mwanaa-asa waku na ndwo˜ ˜ ˜ ˜ naa ıting’ı yıla ˜ yı itho˜ nı yaku? 42 Utonya ata ˜ ˜ k umw ıa mwana-a-asa waku, ‘Mwana-a-asa, eka

˜ 6:37 1Kana “mukathaw’a.” 6:38 ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 1M ıvuko ıla yase uvaw’a kwa kuku˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ 6:34 1 Uu nı kwasya, vate usyao. nza ngua ıla mundu wıkııte, na ya˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ tumıawa kukua syındu. 6:37 1 Kana “kuthasya.”

181

˜ ngumye kauseki kau ke ˜ ithonı yaku,’ na we mwe˜ ˜ ˜ ˜ ne ndukwona ıting’ı yıla ˜ ˜ yı ithonı yaku? Mwangangany’a we! Amba ku˜ ˜ ˜ mya ıting’ı ithonı yaku, ˜ ˜ ˜ na ınd ı ukoona nesa ˜ ˜ ˜ ˜ undu utonya kumya kau˜ seki kala ke ithonı ya mwana-a-asa waku. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 43 “Nundu vaiı mut ı ˜ ˜ ˜ ˜ museo usyaaa usyao mu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ thuku, na vaiı mutı mu˜ ˜ ˜ th uku usyaaa usyao ˜ ˜ ˜ ˜ museo. 44 Nundu kıla ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mutı umanyıkaa kwısıla ˜ usyao waw’o. Kwa nge˜ lekany’o, andu maitusaa ˜ ˜ ˜ ˜ makuyu mıw’anı, o na ˜ ˜ ˜ ˜ maitilaa nzavivu mıtını ˜ ˜ ˜ ˜ y ı m ıw ’a . 45 M und u ˜ ˜ ˜ museo aumasya syındu ˜ ˜ ˜ nzeo kuma syındunı sya˜ ke nzeo ila wiıte ngoo˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nı, ındı mundu muthu˜ ˜ ˜ ku aumasya syındu nthu˜ ˜ ˜ ku kuma syındunı syake ˜ ˜ ˜ ˜ nthuku ila wiıte; nundu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kıla kyusuıte ngoonı nı˜ kyo kanyw’a wake uneenaa. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 46 “Nıkı ındı mumbı˜ ˜ ˜ ˜ taa ‘Mwıaıi! Mwıaıi!’ na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ muyıkaa maundu ala nı-

LUKA 6:43–7:3

˜ ˜ neenaa? 47 K ıla m u˜ ˜ ˜˜ ˜ ndu wukaa vala nıı na wı˜ w’aa ndeto ila nıneenaa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na kusyıka, nıngumuta˜ ˜ ˜ vya undu uilye: 48 Ai˜ ˜ lye ta mundu waakaa ˜ ˜ ˜ nyumba, ula wenzie nthı ˜ ˜˜ ˜ muno na ambıısya musi˜ ˜ ˜ ngi wa nyumba ıvianı. Na ˜ ˜ ˜ ˜ ındı yıla mbua mbingı ya˜ ˜ ˜ ˜ uie, usı wakima ıla nyu˜ ˜ ˜ mba ındı ndwaı na vinya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ undu utonya kum ıthi˜ ˜ ˜ ngithya, nund ıtwe ˜ u˜ yaak ˜ ˜ nesa. 49 Indı mundu o ˜ ˜ ˜ na wıva ula wıw’aa na ai˜ ˜ ˜ lea kwıka undu, ailye ta ˜ ˜ ˜ mundu waakie nyumba ˜ ˜ ˜ ˜ muthanganı ıte na mu˜ ˜ ˜ singi. Na usı wamıkima, ˜ ˜ ˜ ˜ na o mıtukı yavaluka, na ˜ ˜ ˜ wanangıko wayo waı munene.” ˜ ˜ kutavya andu 7 Amina ˜ ˜ maundu ala wendaa ˜ ˜ k umatavya, n ıwaendie alika Kavelinaumi. 2 Na ˜ ngombo ya munene wa ˜ ˜ ˜ ˜ asikalı, ıla munene usu ˜ wamyendete, yaı ndwau ˜ ˜ ˜ ˜ muno na yaı vakuvı ku˜ kw’a. 3 Y ıla weewie ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ uvoo ıulu wa Yesu, nıwa˜ ˜ tumie atumıa amwe ma

LUKA 7:4-15

˜ ˜ Ayuti mathi vala uı maka˜ ˜ ˜ m uk ulye oke k uvosya ˜ ngombo yake. 4 Nımae˜ ndie vala ve Yesu na ma˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mbııa kumwıs˜uva muno, ˜ ˜ makyasya: “Usu nıwaı˜ ˜ le kutethw’a nue, 5 nu˜ ˜ ˜ nd u n ıwendete nth ı ˜ ˜ yitu, o na we mwene nı˜ ˜ watwak ıie ısinakoke.” ˜ 6 Kwoou Yes˜ u aenda˜ ny’a namo. Indı e va˜ ˜ ˜ ˜ kuvı kuvika nyumba, ula ˜ ˜ ˜ munene wa asikal ı a ı ˜ anatuma anyanyae ma˜ ˜ ˜ ˜ kamwıe: “Mwıaıi, nduke˜ ˜ ˜ ˜ thıny’e, nundu ndyaılwe ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nı kuuthokya wuke nyu˜ ˜ mba kwakwa. 7 Kıu nı˜ ˜ ˜ kyo kıtumi nonie nda ılı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ te kuka vala u ı. Ind ı ˜ ˜ ıka o kuweta ndeto na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ muthukumi wakwa nuku˜ ˜ voa. 8 Nundu o nakwa ˜ ˜ ˜ ˜ nı mundu wiıtwe ungu wa ˜ ˜ ˜ ˜ ukumu wa anene angı, na ˜ ˜ nı na asikalı me ungu wa˜ ˜ kwa, na namwıa umwe, ˜ ‘Thi!’ n˜ uendaa, na neea ˜ ˜ ˜ ˜ ungı, ‘Uka!’ nıwukaa, ˜ na neea ngombo yakwa, ‘Ika ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ und u muna!’ nıy ıkaa.” ˜ ˜ 9 Yıla Yesu weewie ma˜ ˜ ˜ undu asu, nıwaseng’iw’e

182

˜ ˜ ˜ nıwe, na eethyuua asi˜ ˜ ˜ sya ıkomano yıla yamua˜˜ ˜ ˜ ˜ tııe, na asya: “Nıngumutavya, o na Isilaeli ndyaao˜ ˜ ˜˜ ˜ na m u ık ı ıo unenevete ˜ ˜ uu.” 10 Na yıla ala ma˜ ˜ ˜ tumıtwe masyokie nyu˜ ˜ mba, meethıa ıla ngombo ˜ ıvoie. ˜ ˜ ˜ ˜ 11 O mıtukı ıtina wa ˜ ˜ ˜ vau, nıwalikile nduanı ya Naini, na aendanisye ˜ na amanyıw’a make na ˜ ˜ ˜ ıkomano ınene. 12 Yıla ˜ ˜ wathengeeie muvıa wa ˜ ˜ ˜ ˜ ndua ısu, sisya! vaı mu˜ ˜ ˜ ˜ ndu mukw’u wakuıtwe ˜ aumaal ıtw’e, na inyia ˜ wake nda ı na mwana ˜ ˜ ˜ ˜ ungı. O na eka uu, aı ˜ ˜ ndiwa. Na ıkomano ınene ˜ ˜ ˜ kuma nduanı yaı vamwe ˜ ˜ ˜ nake. 13 Y ıla Mw ıa ıi ˜ ˜ ˜ wamwonie nıwamwıw’ıie ˜ ˜ tei muno, na amwıa: “Eka ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kuıa.” 14 Nıvo ındı wa˜ thengeeie na akiita mu˜ sekeseke, na ala mau˜ ˜ ku ıte ma ungama . Na ˜ ˜ ˜ ındı asya: “Mwanake, nı˜ ˜ ˜ ˜ kwıa, ukıla!” 15 Na mu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndu usu eı mukw’u eka˜ ˜˜ ˜ la nthı na ambııa kunee˜ ˜ na, na Yesu amunengane

183

kwa inyia wake. 16 Na ˜ onthe makwatwa nı wia ˜˜ ˜ ˜ na mambııa kumukumya Ngai, makyasya: “Mwa˜ ˜ ˜ ˜ ˜ thani munene nıwukılı˜ ˜ tw’e katı witu,” na, “Ngai ˜ ˜ ˜ nulilikanıte andu make.” ˜ ˜ ˜ ˜ 17 Na uvoo usu umu˜˜ konetye wanyaııka Yutia ˜ yonthe na isionı syonthe ˜ ˜ ila syaı vakuvı. ˜ 18 Na amanyıw’a ma ˜ ˜ Yoana mamutavya mau˜ ndu asu onthe. 19 Kwoou ˜ Yoana eeta amany ıw’a ˜ ˜ make elı na amat uma ˜ ˜ ˜ ˜ kula kwı Mwıaıi maka˜ ˜ ˜˜ m˜ ukulye atıı: “We nue ˜ ˜ Ula W uk ıte, kana ve ˜ ˜ ˜ ungı tweteele?” 20 Yıla ˜ ˜ ˜ andu asu mavikie vala uı, ˜ masya: “Yoana Muvatisi ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nıwatutuma vala˜ uı tuu˜ ˜ ˜ kulye, ‘We nue Ula Wukı˜ ˜ ˜ te, kana twıeteela ungı?’” ˜ ˜ 21 Na saanı usu avo˜ ˜ sya andu aingı mawonzu, ˜ mowau mathuku, aumya maveva mavuku, na ane˜ ˜ ˜ nga andu aingı ala maı ˜ ˜ ˜ ilalinda m uth ınz ıo wa kwona. 22 Nake ama˜ ˜ s ung ıa, amea: “Endai ˜ ˜ ˜ mukamutavye Yoana kıla

LUKA 7:16-27

˜ mwoona na kıla mweew’a: Ilalinda nikwona na ˜ ˜ ˜ ala onzu maau nımeuthi, ˜ ˜ ala me na mangu nıme˜ ˜ uthew’a na ala au matu ˜ ˜ ˜ nımekwıw’a, ala akw’u ˜ ˜ ˜ ˜ nımeuthayuukw’a na ala ˜ ˜ ˜ ngya nımeutavw’a uvoo ˜ ˜ ˜ museo. 23 Nı mutanu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mundu ula utonaa kındu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kımululutıkya nthını wakwa.” ˜ ˜ ˜ 24 Yıla andu ala matu˜ ˜ mıtwe nı Yoana maendie, ˜ ˜˜ ˜ Yesu ambııa kuneena na ˜ ˜ ˜ ˜ ıkomano ıulu wa Yoana, ˜ ˜ akıyıa: “Mwaendie we˜ ˜ ˜ unı kwona kyau? Mwa˜ endie kwona m uangi ˜ ˜ ˜ uithingithangw’a nı kı˜ ˜ seve? 25 Kwoou ınd ı ˜ mwaendie kwona kyau? ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ Mundu wıkııte ngua sya ˜ thooa munene? Ala me˜ ˜ ˜ kıaa ngua nzeo na methı˜ ˜ ˜ awa na syındu sya kwıta˜ ˜ nıthya mekalaa nyumba˜ ˜ ˜ n ı sya asumbı. 26 N ı ˜ ˜ ˜ kyau ındı mwaendie˜ kwo˜ ˜ ˜ na? Nı mwathani? Iı, nı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ngumwıa, usu nı munene ˜ o na ˜ kw ı˜ mwathani. ˜ ˜ ˜ 27 Usu nıwe kuandıkı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ twe uu ıulu wake: ‘Sisya!

LUKA 7:28-38

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ n ıng ut uma m ut umwa ˜ wakwa mbee waku,1 ula ˜ ˜ ˜ ˜ ukaseuvya nzıa kwondu ˜ ˜ ˜ waku.’ 28 Nıng umw ıa, ˜ ˜ katı wa ala masyaıtwe ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nı aka, vaiı ungı munene ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kwı Yoana, ındı ula mu˜ ˜ ˜ nini Usumbını wa Ngai ˜ ˜ ˜ n ı m unene k ute we.” ˜ ˜ 29 (Yıla andu onthe na ˜ aumıthya ma koti mee˜ wie uu, masya kana Ngai ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nı mulungalu, nundu nı˜ ˜ mavatisıtwe ˜ uvatiso wa ˜ Yoana. 30 Indı Avalisi ˜ ˜ na ala meesı Mıao nesa ˜ ˜ ˜ mavuthya utao ula Ngai ˜ ˜ wamanengete, n und u ˜ ˜ mayavatisıtwe nı Yoana.) ˜ 31 “Kwoou, andu ma ˜ nzyawa ıno ngamaeleka˜ ny’a naau, namo mailye ˜ aau? 32 Mailye ta sya˜ ˜ na nini ila syıkalaa nthı ˜ ˜ ˜ sokonı na kwıta ila ingı, ˜ ˜ ˜ ikyasya: ‘Nıtwamuvuvı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ie mutulilu, ındı muyaa˜ ˜ ˜ sunga; nıtwaıie na wa˜ ˜ ˜ ˜ sya munene ındı muyaa˜ ˜ ıa.’ 33 O ta uu, Yoa˜ na Muvatisi ookie ate

184

˜ ˜ ˜ kuya mukate na ate ku˜ ˜ nyw’a mbinyu, ındı mwasya: ‘E na ndaimoni.’ ˜ 34 Nake Mwana wa mu˜ ˜ ˜ ndu ookie akıya na ku˜ ˜ nyw’a, ındı mwasya: ‘Si˜ ˜ ˜ ˜ sya! Mundu wı ıtomo na ˜ ˜ unyusaa mbinyu mbingı, ˜ ˜ munyanyae wa aumıthya ˜ ma koti na eki ma naı!’ ˜ ˜ ˜ ˜ 35 O na vailye uu, uı nu˜ ˜ ˜ ˜ talılawa ulungalu1 nı syana syaw’o syonthe.”2 ˜ 36 Na umwe wa Ava˜ ˜ ˜ lisi amukulya na kıthi˜˜ ˜ ng’ıısyo oke kuya vamwe ˜ nake. Kwoou alika nyu˜ ˜ mba ya Muvalisi usu na ˜ ekala mesanı. 37 Na si˜ ˜ ˜ ˜ sya! mundu muka umwe ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ula weesıkıwe nduanı ısu ˜ ˜ ta mwıki wa naı ama˜ ˜ nya kana Yesu e nyu˜ ˜ mba kwa Muvalisi usu ˜ aiya,1 na aete suva wase˜ ˜ ˜ uvıtw’e na alambasita wı ˜ ˜ na mauta me muuke mu˜ seo. 38 Nake ekala ıti˜ ˜ na wake, vakuvı na maau ˜ ˜ make, na a ıa na k u˜ ˜ ˜ ˜ mwıtıkısya methoi maau-

˜ 7:35 1Kana “nuteteawa.” 2Kana ˜ 7:27 1 Ndeto kwa ndeto, “mbee “usyao waw’o w’onthe.” 7:37 ˜ ˜ ˜ ˜ wa uthyu waku.” 1Kana “ekalıte mesanı.”

185

˜ ˜ ˜ nı make na kumavangu˜˜ ˜ la na nzw’ıı sya mutwe ˜ ˜ ˜ wake. O na ıngı, nıwa˜ mumunyie maau make ˜ ˜ na ametıkısya ala mau˜ ˜ ta me m uuke m useo. ˜ ˜ ˜ 39 Yıla Muvalisi ula wa˜ ˜ muthoketye woonie uu, ˜ ˜ asya ngoonı: “Ta kethı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wa mundu uu kwa w’o nı ˜ mwathani, ethıwa ama˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nya mundu muka uu uku˜ ˜ ˜ ˜ mukiita nuu na nı wa ˜ ˜ ˜ muthemba mwa u, n u˜ ˜ ˜ ˜ ndu ˜ nı mwıki wa naı.” ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 40 Indı Yesu amusungıa, ˜ ˜ amwıa: “Simoni, nı na ˜ ˜ ˜ ˜ und u ngwenda k uuta˜ vya.” Nake asya: “Muma˜ nyısya, ndavye!” ˜ ˜ ˜ ˜ 41 “Andu elı nımataı˜ ˜ ˜ twe nı mundu wakove˜ thasya mbesa; umwe ata˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıtwe ndinalı 500, ındı ula ˜ ˜ ˜ ˜ ungı ndinalı 50. 42 Yıla ˜ ˜ meethıiwe mate na kı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndu kya kumuıva, nıwa˜ maekeie elı na ngenda. ˜ ˜ ˜ Kwoou, nı wıva katı woo ˜ ˜ w ımwenda m unango?” ˜ ˜ 43 Na Simoni amusu˜ ˜ ngıa, amwıa: “No nasye ˜ ˜ nı ula waekeiwe mbi˜ ˜ ngı.” Nake amwıa: “Wa-

LUKA 7:39-49

˜ ˜ sung ıa nesa.” 44 Ami˜ ˜ na kwasya uu eethyu˜ ˜ ˜ ˜ ua asisya ula m und u ˜ ˜ muka, na amwıa Simo˜ ˜ ˜ ni: “We nukwona mundu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ muka uu? Nılikile nyu˜ mba kwaku na ndunane˜ ˜ ˜ nga kıw’ u kya kuthamba ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ maau. Indı mundu muka ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ u u n ıwet ık ısya maa u makwa methoi make na ˜ ˜˜ amavangula na nzw’ ı ı ˜ syake. 45 We nd una˜ ˜ mumunya, ınd ı kuma ˜ ˜ ˜ y ıla n ılikile vaa, m u˜ ˜ ˜ ˜ ndu muka uu ndanaeka ˜ ˜ kumumunya maau ma˜ ˜ ˜ kwa. 46 Nd unet ık ısya ˜ mutwe wakwa mauta, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ındı mundu muka uu nı˜ ˜ ˜ wetıkısya maau makwa ˜ ˜ mauta me muuke museo. ˜ ˜ ˜ ˜ 47 Na nundu wa uu, nı˜ ˜ ˜ ngukwıa, naı syake o na ˜ ˜ ˜ kau nı mbingı,1 nısyaeke˜ ˜ wa, nundu oonany’a we˜ ˜ ˜ ˜ ndo mwingı. Indı ula wa˜ ˜ ˜ ekewa o undu munini, endaa o vanini.” 48 Na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ındı amwıa ula mundu ˜ ˜ ˜ muka: “Naı syaku nısya˜ ekewa.” 49 Ala mekalı˜ te mesanı vamwe nake 7:47 1 Kana “nene.”

LUKA 7:50–8:10

˜˜ ˜ ˜ mambııa kukulany’a ene kwa ene, makyasya: ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ “We mundu uu nuu, o ˜ ˜ ˜ na utonya kuekea naı?” ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 50 Indı amwıa ula mu˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ nd u m uka: “M u ık ı ıo ˜ ˜ ˜˜ waku nıwautangııa; thi ˜ na muuo.” ˜ ˜ ˜ wa ıvinda ıku8 Itina ˜ ˜ ˜ vı, n ıwalikile ndua˜ ˜ ˜ nı na motuinı aitavany’a ˜ ˜˜ ˜ ˜ na kunya˜ ııkya uvoo mu˜ ı wa Ngai, seo wa Usumb ˜ ˜ ˜ ˜ na ala Ikumi na Elı maı ˜ vamwe nake, 2 o na vaı ˜ aka amwe ala maumıtw’e ndaimoni na makavow’a ˜ mowau, namo nı: Meli ˜ ula weetawa Makatale˜ ˜ ne, ula waumıtw’e ndai˜ moni muonza; 3 Yoena ˜ ˜ ˜ muka wa Kusi, mundu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ume ula waungamıe syı˜ ndu sya Elote, na Susana; vamwe na aka ˜ ˜ ˜ angı aingı ala mamathu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kumaa maitumıa syındu syoo. ˜ ˜ ˜ 4 Na ıkomano ınene nıyoombanie vamwe na ala ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mookıte kula uı maumı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ te nduanı syı kıvathuka˜˜ ˜ ny’o, na ambııa kuneena ˜ ˜ namo aitumıa ngeleka-

186

˜ ˜ ny’o: 5 “Muvandi nıwa˜ ˜ endie kuvanda mbeu sya˜ ke. Na aendeee kuvanda, ˜ ˜ mbeu imwe syavaluka ˜ ˜ utee wa nzıa na syaki˜ nyangwa, na nyunyi sya yayaya syooka na syai˜ ˜ ya. 6 Na ingı syavalu˜ ˜ ˜ ka ıvianı, na syamina ku˜ ˜ mea syooma nundu va˜ ˜ ˜ yaı kımeu. 7 Nasyo ingı ˜ ˜ ˜ ˜ syavaluka katı wa mıtı ˜ ˜ ˜ yı mıw’a, na mıw’a yeana vamwe˜ nasyo na yai˜ ˜ nyita. 8 Indı ingı syava˜ ˜ ˜ ˜ luka muthanganı museo, ˜ ˜ na ıtina wa kwıana, sya˜ ˜ syaa kundu 100.” Amina ˜ kuweta ndeto isu, anee˜ na na ˜ wasya munene ˜ ˜ asya: “Ula wı na matu ma ˜ ˜ kwıw’a, nıew’e.” ˜ ˜ ˜ 9 Indı amanyıw’a ma˜ ˜ ke mam uk ulya amae˜ lesye ngelekany’o ısu. ˜ 10 Nake amea: “Inyw’ı ˜ ˜ ˜ nımunengetwe utonyi wa ˜ ˜ ˜ kuelewa syımbithı ntheu ˜ ˜ ˜ ˜ sya Usumbı wa Ngai, ındı ˜ ˜ ˜ ˜ ala angı maundu asu nı ˜ ˜ ngelekany’o, nı kana wı˜ ˜ ˜ thıe, o na kau nımeusisya, mesisya na ma˜ ikwona, o na kau nıme-

187

˜ ˜ ˜ kwıw’a, maiukwatya kı˜ ˜ ˜ ndu. 11 Yu ualyulo wa ˜ ˜ ˜ ˜ ngelekany’o ısu nı uu: ˜ ˜ Mbeu nı ndeto ya Ngai. ˜ 12 O na kau amwe nıme˜ ˜ ˜ w’aa, ıtina Ndevili nıwukaa na ayumya ndeto isu ˜ ˜ ngoonı syoo nı kana mai˜ ˜ ˜˜ ˜ kese kuıkııa na maitangı˜ ˜ ˜ ıwa. Isu nısyo mbeu ila ˜ ˜ ˜ syavalukile utee wa nzıa. ˜ ˜ 13 Namo angı, ıtina wa ˜ ˜ ˜ ˜ kwıw’a ndeto, mamıtıkı˜ ˜ ˜ ˜ laa na utanu, ındı nu˜ ˜ ˜˜ ndu mai na mıi, mamıı˜˜ ˜ ˜ ˜ kııaa o kwa ıvinda, ındı ˜ makwatwa nı motato ma˜ ˜ ˜ ivaluka. Isu nısyo mbeu ˜ ˜ ˜ ila syaval ukile ıvian ı. ˜ 14 Na ve angı ala me˜ ˜ ˜ w’aa ndeto, ındı mayıe˜ ˜ ˜ meewa nı mawımak ıo, mothwii, na motanu ma ˜ ˜ nthı ıno na mainyitwa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ vyu na uyıthıa mayısa ˜ ˜ ˜ kusyaa usyao museo. Isu ˜ ˜ ˜ nısyo mbeu ila syavaluki˜ ˜ ˜ ˜ ˜ le katı wa mıtı yı mıw’a. ˜ ˜ 15 Angı namo nımew’aa ndeto na ngoo nzeo na ˜ maimıkwata na maisyaa ˜ ˜ ˜˜ usyao na wumıısyo. Isu ˜ ˜ ˜ nısyo mbeu ila syavaluki˜ ˜ ˜ le muthanganı museo.

LUKA 8:11-21

˜ ˜ ˜ ˜ 16 “Vaiı mundu ukwa˜ ˜ ˜ ˜ tasya taa na kuukunıkılya ˜ ˜ ˜ kındu kana kuwia ungu ˜ ˜ ˜ ˜ wa kıtanda, ındı awilı˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ılaa kındunı kya kwilıı˜ ˜ la taa nı kana ala meu˜ lika mone kyeni. 17 Nu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndu vaiı undu muvithe ˜ ˜ ˜ utakavuanw’a, na vaiı kı˜ ˜ ˜ ˜ ndu kıvw’ıke nesa kıta˜ ˜ ˜ kamanyıka na kıtakaumı˜ ˜ lw’a utheinı. 18 Kwoou, ˜ ˜ ˜ ˜ sisyai nesa undu mukwı˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ thukıısya, nundu mundu ˜ ˜ ˜ ˜ o na wıva ula wı na kı˜ ˜ ˜ ndu akongeleelwa, ındı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mundu o na wıva ula ute ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na kındu, o na kıla uku˜ ˜ ˜ suanıa ta wı nakyo akavenwa.” 19 Na inyia wake na ana-a-inyia make mooka ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ vala uı, ındı mayaı mato˜ nya k uthengeea vala ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ uı nundu wa ıkomano. ˜˜ 20 Nake eewa atıı: “Inyia waku na ana-a-inyia ˜ ˜ maku maungamıte vaya ˜ nza mayenda kukwona.” ˜ ˜ 2 1 Na ke a m a s u n g ı a , amea: “Inyia wakwa na ˜ ana-a-inyia makwa nı aa ala mew’aa ndeto ya Ngai ˜ ˜ na kumıka.”

LUKA 8:22-29

˜ ˜ 22 Muthenya umwe e ˜ ˜ na amanyıw’a make nı˜ ˜ malikile ısiwan ı,1 na ˜˜ ˜ amea at ı ı: “Ekai t ui˜ ˜ ˜ ˜ nge muingo uya ung ı ˜ ˜ wa ıia.” Na mak usya. ˜ ˜ 23 Na ındı maendete na ˜ ˜ ısiwa akoma. Na kıuuta˜ ˜ ˜ ni kınene kyatheea ıianı ˜ ˜ ˜˜ ˜ yıu, na ısiwa yambııa ku˜ ˜ lika kıw’u nginya wee˜ ˜ ˜ ˜ ˜ thıa yı vakuvı kuvota kı˜ ˜ w’unı. 24 Kwoou mathi ˜ ˜ mam uam ukya, makya˜ ˜ ˜ sya: “Mumanyısya, Mu˜ ˜ ˜ ˜ manyısya, twı vakuvı ku˜ ˜ thela!” Yıla weewie uu ˜ ˜ ookıla na akany’a kıseve ˜ ˜ na itulumo sya kıw’u, na ˜ ˜ syathela, na ındı kwau˜ sya. 25 Na amak ulya ˜˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ atıı: “M ııo wenyu uı ˜ uık ˜ ˜ va?” Indı maı na wia ˜ ˜ mwingı na nımaseng’ete ˜ ˜˜ ˜ ˜ muno, na mambııa kuku˜˜ ˜ ˜ lany’a atıı: “We uu kwa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ w’o nuu? Nundu nukwıa˜ ˜ ˜ ıa iseve na kıw’u, na ika˜ mwıw’a.” ˜ ˜ ˜ 26 Na ınd ı ma unga˜ ˜ ˜ mya ısiwa utee wa uka˜ ˜ nga kısionı kya Kelasene ˜ ˜ ˜ 8:22 1 Kana “ ıtalunı.”

188

˜ ˜ ˜ kıla kısianıtye na Kalilii. ˜ ˜ 27 Yıla Yesu wakinyie ˜ ˜ ˜ nthı kuma ısiwanı, ako˜ ˜ mana na mundu kuma ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nduanı ısu ula waı na ˜ ˜ ndaimoni. Kwa ıvinda yı˜ ˜ ˜ asa mundu usu ndee˜ ˜ k ıaa ng ua, na ndeka˜ ˜ ˜ laa nyumba ındı eka˜ ˜ laa k ula kweeth ıawa ˜ ˜ mbua. 28 Yıla wamwo˜ nie Yesu, akaya na wa˜ ˜ sya munene na avalu˜ ka nthı mbee wake, na ˜ aneena na wasya mu˜ ˜ nene, amwıa: “Nyie nı ˜ ˜ ˜ na und u mwa u naku ˜ Yes wa Ngai ˜ u, ˜ Mwana ˜ ˜ ˜ Ula wı Iulu wa Onthe? ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Nıng ukw ıs uva, nd uka˜ ˜ ˜ nth ıny’e.” 29 (N und u ˜ ˜ ˜ ˜ Yesu aı anawıaıa veva ˜ ˜ ˜ usu muvuku wume mu˜ ˜ ˜ ndunı usu. Mavinda mai˜ ˜ ˜ ˜ ngı veva usu muvuku nı˜ wam ulikaa,1 na mavi˜ ˜ nda maingı nıwoovawa ˜ ˜ na nyololo na mbıngu ˜ ˜ ˜ na aisungwa, ındı n ı˜ ˜ watusangaa syındu isu ˜ na aitwawa nı ndaimo˜ 8:29 1 Kana nıvatonyeka, “Kwa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıvinda yıasa veva usu nıwamu˜ ˜ ˜ kwataa ukamulumya.”

189

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ni ısu kundu kute andu.) ˜ ˜ ˜ ˜ 30 Yesu amukulya: “Wı˜ tawa ata?” Nake amu˜ ˜ ˜ sung ıa: “Nguthu,” n u˜ ˜ ˜ ndu alikıtwe nı ndaimoni ˜ ˜ mbing ı. 31 Na nısyae˜ ˜ ˜ ndeeie kumwısuva nda˜ ˜ ˜ ˜ kasyıaıe ikalike ıimanı ˜ ˜ ˜ yıte kıtulu.1 32 Na vaı ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ııthya ınene ya ngulue yı˜ ˜˜ ˜ kıya kıımanı, kwoou sya˜ ˜ mwısuva ainenge mwa˜ ˜ ˜ nya ikalike ng ul uen ı isu, na ainenga mwanya. 33 Na ndaimoni isu sya˜ ˜ ˜ ˜ uma ula mundunı na sya˜ ˜ ˜ ˜˜ lika nguluenı, na ııthya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ yıu yatheea kıvauukonı ˜ ˜ yısembete, na yalika ıia˜ ˜˜ ˜ nı yakw’ııa vo. 34 Yıla ˜ ˜ ˜ aıthi moonie kıla kyeekı˜ ˜ ka, masemba nduanı na ˜ ˜ ˜ motuinı mathi kutava˜ ˜ ny’a maundu asu. ˜ 35 Na and u mathi ˜ ˜ kwona kıla kyeekıka. Na ˜ mooka vala ve Yesu mee˜ ˜ ˜ ˜ thıa ula mundu umiw’e ˜ ˜˜ ndaimoni ekııte ngua na ˜ ˜ ˜ ˜ e na kılıko kıseo, ekalıte ˜ ˜ ˜ maaunı ma Yesu, na ma˜ kwatwa nı wia. 36 Ala

LUKA 8:30-42

˜ ˜ ˜ ˜ maı manoona undu usu ˜ ˜ ˜ mamaelesya undu mu˜ ˜ ˜ ndu usu eı na ndaimo˜ ˜ ni uvoiw’e. 37 Na andu ˜ ˜ aingı ala maumıte isio˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nı ila ithyululukıte kısio ˜ ˜ kya Kelasene mamuku˜ ˜ lya Yesu aume kwoo, nu˜ ˜ ˜ ndu maı na wia mwingı ˜ ˜ muno. Nake alika ısiwa˜ ˜ nı na athi. 38 Na mu˜ ˜ ndu usu waumiw’e ndai˜ ˜ ˜ moni aendeea kumwısu˜ ˜ va aendany’e nake, ındı ˜ ˜ ˜ Yesu amwıa nı athi, na ˜ ˜ ˜ amutavya uu: 39 “Syo˜ ˜ ˜ ˜ ka musyı na uiendeea ku˜ ˜ weta maundu ala Ngai ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ukwıkie.” Na mundu usu ˜ ˜ athi na atavany’a nduanı ˜ ˜ ˜ yonthe maundu ala Yesu ˜ ˜ umwıkie. ˜ ˜ 40 Yıla Yesu wasyo˜ ˜ ˜ kie, ıkomano nıyamutho˜ ˜ ˜ kisye nesa n und u n ı˜ ˜ ˜ yeesı nukuka. 41 Na si˜ ˜ ˜ sya! mundu umwe wee˜ ˜ tawa Yailu ooka; mundu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ usu aı muungamıi wa ısi˜ nakoke. Na avaluka maa˜ ˜ ˜ ˜ unı ma Yesu na ambı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıa kumwısuva athi musyı ˜ ˜ ˜ 8:31 1 Kana “aviso.” Sisya Maele- kwake, 42 nundu kelıtu kake ka myaka ta 12, syo ma Ndeto.

LUKA 8:43-55

˜ kala kasyaıtwe ke koka, ˜ ˜ ˜ kaı vakuvı kukw’a. ˜ ˜ Na Yesu aendete, ıko˜ ˜ ˜ mano n ıyamuviviny ıte. ˜ ˜ ˜ 43 Na ve mundu muka ˜ ˜ wekal ıte ayumwa n ı ˜ nthakame kwa ıvinda ya ˜ myaka 12, na ndaı aa˜ ˜ ˜ ˜ kwata mundu utonya ku˜ muiita akavoa. 44 Na ˜ ooka ıtina wake na akii˜ ˜ ta utiivo wa ngua yake ˜ ˜ ˜ ya ıulu, na vau kwa vau ˜ aeka kumwa nı nthaka˜ ˜ me. 45 Na Yes u ak u˜ ˜ ˜ lya: “Nuu ula wangiita?” Na onthe maendeee ˜ ˜ na kukaıa, Vetelo asya: ˜ ˜ ˜ “Mumanyısya, ıkomano ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ n ıy ık utind ık ıte na ˜ y ı˜ ˜ kak uvivinya.” 46 Ind ı ˜ ˜ ˜ Yesu asya: “Ve mundu ˜ ˜ ˜ wangiita, nundu nınee˜ w’a vinya wauma nthı˜ ˜ ˜ nı wakwa.” 47 Yıla mu˜ ˜ ˜ ndu muka usu woonie ˜ ˜ kana nıwamanyıka, ooka ˜ ˜˜ ˜ athılııte na avaluka mbee wake na aweta mbee wa ˜ ˜ ˜ ˜ andu onthe nıkı wamu˜ ˜ kiita na undu wavow’a ˜ ˜ vau kwa vau. 48 Indı ˜ ˜ ˜˜ ˜˜ Yesu amwıa atıı: “Mwıı˜ ˜ ˜˜ tu wakwa, muıkııo waku

190

˜ ˜ nıwakuvosya. Enda na ˜ muuo.” ˜ 49 Na aendeee kunee˜ ˜ ˜ na, mundu umwe kuma ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ musyı kwa ula muunga˜ ˜ mıi wa ısinakoke ooka, ˜ ˜ na asya: “Kelıtu kaku nı˜ ˜ kakw’a; vaiı vata wa ku˜ ˜ ˜ endeea kuthıny’a Muma˜ ˜ ˜ ny ısya.” 50 Yıla Yes u ˜ ˜ ˜ weewie uu, amwıa: “Ndu˜ ˜ ˜ keth ıwe na wia, ınd ı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ ıthıwa na muıkııo na nı˜ kekwovow’a.” 51 Y ıla ˜ ˜ Yesu wavikie nyumba, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndaa ıt ık ılya m und u o ˜ na umwe alike ate o Vetelo, Yoana, Yako˜ vo, na ıthe na inyia ˜ ˜ ˜ wa kelıtu kau. 52 Indı ˜ ˜ ˜ andu onthe nımaıaa na ˜ ˜ kwıkunanga me na kye˜ ˜ va nundu wako. Kwoou ˜ ˜ ˜ amea: “Ekai kuıa, nu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndu ti kakw’u ındı nıka˜ komete.” 53 Yıla mee˜ ˜˜ ˜ ˜ wie uu mambııa kumu˜ ˜ ˜ thekeea na kıvuthya, nu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndu ˜ nımeesı kaı kakw’u. ˜ 54 Indı akakwata kw’oko na aketa, na akea: ˜ ˜ ˜ “Kel ıtu, uk ıla!” 55 Na veva1 wako wasyoka, na ˜ 8:55 1 Kana “vinya wa thayu.”

191

˜ ˜ ˜ ˜ kookıla na mıtukı, na eaa ˜ ˜ kanengwe k ındu kaye. 56 Na asyai mako ma˜ ˜ ˜ ˜ tana muno, ındı ameaıa ˜ ˜ maikatavye mundu o na ˜ ˜ ˜ umwe kıla kyeekıka. ˜ ˜ ˜ ındı wametie ala 9 N˜ ıvo ˜ ˜ Ikumi na Elı na ama˜ ˜ nenga vinya na uk u˜ mu wa kumya ndaimoni ˜ syonthe na wa kuvosya ˜ mowau. 2 Na amat ˜ uma˜ makatavany’e Usumb ı wa Ngai na maivosya, ˜ 3 na amea: “Muikakue ˜ ˜ ˜ kındu kwondu wa kyalo, ˜ o na ndata o na lıu o na ˜ mukate o na mbesa;1 o ˜ ˜ ˜ na muiketh ıwe na ngua ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ilı.2 4 Indı musyı o na ˜ ˜ ˜ ˜ wıva ula mwılika, ıkalai ˜ ˜ vau nginya yıla mwıuma ˜ ˜ kuu. 5 Na vandu o na ˜ ˜ va vala muteuthokw’a, ˜ ˜ ˜ ˜ muyuma nduanı ısu, tua˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ngai kıtoo kıla kı maaunı ˜ ˜ ˜ ˜ menyu nı kana uu wıthı˜ ˜ ˜ we ukusı kwoo.” 6 Na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ındı mathi mesıla kısionı ˜ ˜ na motuinı, maitavany’a ˜ ˜ ˜ uvoo museo na kuvosya ˜ ˜ ˜ andu kıla vandu.

LUKA 8:56–9:11

˜ ˜ 7 Na Musumbı1 Elote2 ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nıweewie ıulu wa mau˜ ndu onthe ala maendeee ˜ ˜ ˜ ˜ kw ık ıka, na ath ın ıka ˜ ˜ ˜ muno nundu amwe maa˜ sya kana Yoana nunatha˜ ˜ ˜ ˜ ˜ y u ukiw’e, 8 ınd ı ang ı namo maasya kana Eli˜ ˜ ˜ ya nıumılile, na angı ma˜ ˜ kyasya kana nı umwe wa ˜ ˜ athani ma tene uthayu˜ ukie. 9 Na Elote asya: ˜ ˜ ˜ “Yoana n ın ınam utilile ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ m utwe. Nu u ınd ı, u u ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ngwıw’a maundu aa ıulu ˜ wake?” Kwoou nıwendaa ˜ kumwona. ˜ ˜ 10 Yıla atumwa ma˜ ˜ syokie nımatavisye Yesu ˜ ˜ maundu onthe ala mee˜ ˜ kie. Na ındı amosa na ˜ mathi me oka nd ua˜ ˜ n ı y˜ ıtawa Vethisaita. ˜ ˜ ˜ 11 Ind ı y ıla ıkomano ˜ ˜ ˜ yamanyie undu usu ya˜ ˜˜ muatııa. Na amathokya ˜˜ ˜ nesa na ambııa kunee˜ ˜ ˜ ˜ na namo ıulu wa Usu˜ mbı wa Ngai, na avo˜ sya ala maı na vata wa

˜ ˜ ˜ ˜ 9:7 1 Kısungu, tetrarch. Munene ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wa˜ kısio kına usumbını wa Lomi. ˜ 9:3 1 Ndeto kwa ndeto, “vetha.” 2 Uu nı kwasya, Elote Andiva. Si˜ ˜ ˜ 2 Kana “ngua ıngı.” sya Maelesyo ma Ndeto.

LUKA 9:12-23

˜ ˜ ˜ kuvow’a. 12 Kwa ı ˜ ku˜˜ ˜ ˜ nambııa kutuka. Ala Iku˜ mi na Elı ˜ mooka, na ma˜ ˜ ˜ ˜ mwıa: “Umbuukya ıko˜ ˜ mano, nı kana andu ma˜ ˜ ˜ thi motuinı ala me vakuvı ˜ ˜ ˜ na mıundanı makama˜ nthe vandu makome na ˜ ˜ ˜ maimantha lıu, nundu ˜ ˜ ˜ ˜ vandu vaa ˜ tuı vaitwıe ˜ ˜ and u.” 13 Ind ı amea: ˜ ˜ “Manengei kındu maye.” ˜ ˜ Namo masya: “Tui na kı˜ ˜ ˜ ˜ ndu k ıng ı eka mıkate ˜ ˜ ˜ ˜ ıtano na mak uy u el ı, ˜ ˜ ate o ithy ı ene t ue˜ ˜ ndie tukathooe lıu kwo˜ ˜ ndu wa andu aa onthe.” ˜ ˜ 14 Kwa˜ w’o vaı aume ta ˜ ˜ 5,000. Indı amea amanyı˜˜ w’a make atıı: “Matavyei ˜ mekale nthı ikundi sya ˜ andu ta 50.” 15 Na mee˜ ka uu na onthe mekala ˜ ˜ ˜ nthı. 16 Na oosa ıla mı˜ ˜ kate ıtano na ala maku˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ yu elı, asisya ıulu ıtunı ˜ ˜ na aiathima. Na ındı aiti˜˜ ˜ langa na ambııa kunenga ˜ ˜ ˜ amanyıw’a maaıe ıkoma˜ no. 17 Na andu onthe ˜ maya mavuna, na moo˜ ˜ sany’a ikavu 12 sya tulu˜ ngu tula twatialile.

192

˜ ˜ 18 Itina, aendeee ku˜ voya e weka, amanyı˜ ˜ w’a mooka ˜ vala uı, na ˜ ˜ amakulya: “Ikomano yı˜ ˜ asya nyie ninyie uu?” ˜ ˜ ˜ 19 Namo mamusung ıa, ˜ masya: “Yoana M uva˜ ˜ ˜ tisi, ınd ı ang ı mea˜ sya Eliya, namo angı me˜ asya kana nı mwathani ˜ ˜ ˜ ˜ umwe wa tene uthayuu˜ ˜ ˜ kie.” 20 Na ındı amaku˜ ˜ lya: “Inyw’ı nenyu mwı˜ ˜ asya ninyie uu?” Vete˜ ˜ lo asung ıa, asya: “We ˜ nue Kl ısto wa Ngai.” ˜ ˜ 21 Na ındı amakany’a ˜ ˜ ˜ kwa uito na ulumu, na ˜ ˜ ameaıa maikatavye mu˜ ˜ ˜ ˜ ndu o na umwe undu ˜ ˜ ˜ usu, 22 ındı amea: “No ˜ nginya Mwana wa mu˜ ˜ ˜ ndu akwatwe nı mathına ˜ ˜ maingı na ailewa nı atu˜ mıa na anene ma athe˜ ˜ mbi na aandıki na ayua˜ wa, na muthenya wa ka˜ ˜ ˜ tatu aithayuukw’a.” ˜ ˜ 23 Na ınd ı aendeea ˜ ˜˜ kumatavya onthe at ıı: ˜ ˜ ˜ “Eth ıwa m und u o na ˜ ˜ ˜ ˜ wıva nukwenda kungatı˜ ˜ ıa, nı elee mwene, na ai˜ ˜ kua mutı wake wa ma-

193

˜ ˜ ˜ th ına1 k ıla m uthenya ˜ ˜ ˜ na ayıendeea kungat ı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıa. 24 Nundu mundu o ˜ ˜ ˜ na wıva ula wendaa ku˜˜ ˜ tangııa thayu wake aka˜ ˜ ˜ ˜ wasya, ınd ı m und u o ˜ ˜ na wıva ula waasya tha˜ ˜ y u wake kwond u wa˜ ˜ ˜ ˜ kwa, usu nıwe ukauta˜˜ ˜ ngııa. 25 Kwa w’o, mu˜ ˜ ˜ ndu atonya kuunıka ata ˜ o na akakwata nthı yo˜ ˜ nthe ındı ayasya kana ˜ ayananga thayu wake? ˜ ˜ ˜ ˜ 26 Nundu mundu o na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ w ıva ula ukamb ıw ’ ıa ˜ nthoni kana ew’ıe nthoni ndeto syakwa, Mwana ˜ ˜ wa mundu o nake aka˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mw ıw ’ ıa m und u usu ˜ ˜ ˜ ˜ nthoni yıla wıuka utheu˜ ˜ nı wake mutisu na wa ˜ Asa ˜ na wa alaıka atheu. ˜ ˜ ˜ 27 Indı nımutavya w’o ˜ kana ve amwe maunga˜ ˜ mıte vaa matakasama kı˜ kw’u nongi nginya ma˜ ˜ mbe kwona Usumbı wa Ngai.” ˜ 28 Kwa w’o, mıthenya ˜ ˜ ta nyanya ıtina wa ku˜ neena ndeto isu, nıwoo-

LUKA 9:24-34

sie Vetelo, Yoana, na Yakovo, na ambata namo ˜˜ ˜ kıımanı akavoye. 29 Na ˜ ˜ ˜ aendeee kuvoya, uthyu ˜ ˜ wake waalyuka na ngua ˜ syake syeeuva na syake˜ na m uno. 30 Na si˜ ˜ ˜ sya! aume elı nımanee˜ ˜ naa nake; aume asu maı Mose na Eliya. 31 Ma˜ ˜ ˜ umılile na utheu mutisu ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na mambııa kuneena ıulu ˜ ˜ ˜ wa undu waı athi, na o ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mıtukı undu usu waı wı˜ an ıe athi Yelusaleme. ˜ 32 Na Vetelo na ala waı ˜ namo maı na too mwi˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ngı muno, ındı yıla maa˜ ˜ ˜ m ukie vy u, n ımoonie ˜ ˜ utheu wake mutisu na ˜ ˜ ˜ ˜ ala aume elı maungamıte vamwe nake. 33 Na ˜ aume asu mayuma vala ˜ ˜ ˜ ˜ uı, Vetelo amwıa Yesu ˜˜ ˜ ˜ ˜ atıı: “Mumanyısya, nu˜ ˜ ˜ seo kwitu kwıthıwa vaa. Kwoou eka twambe ma˜ ˜ eema atatu; yımwe yaku, ˜ ˜ ˜ ˜ yıngı ya Mose, na yıngı ˜ ˜ ˜ ya Eliya.” Indı ndeesı ˜ ˜ ˜ undu ukwasya. 34 Na ˜ ˜ aendeee kuneena mau˜ ˜ ndu asu, ıtu yooka na ˜˜ ˜ ˜ 9:23 1 Sisya Maelesyo ma Ndeto. yambııa kumavw’ıka. Na

LUKA 9:35-45

˜ ˜ ˜ ˜ ıtu yıu yıendeee kuma˜ ˜ vw’ ıka, makwatwa n ı ˜ ˜ ˜ wia. 35 Nıvo ındı wasya ˜ ˜ ˜ ˜ waumie ı yıu, ukya˜ ˜ ıtun ˜ sya: “Uu nıwe Mwana wa˜ ˜ ˜ kwa , ula unyuv ıtwe. ˜ Mwıw’ei we.” 36 Na wa˜ ˜ ˜ sya usu uendeee kunee˜ na, moona Yesu e weka. ˜ ˜ Indı mavindya na mayaa˜ ˜ ˜ tavya mundu o na umwe ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mıthenyanı ısu undu o na ˜ ˜ ˜ ˜ wıva katı wa maundu ala moonie. ˜ ˜ 37 Muthenya ula waa˜˜ ˜ tııe, yıla matheeie kuma ˜˜ ˜ ˜ ˜ kıımanı, ıkomano ınene yooka yakomana nake. ˜ ˜ 38 Na sisya! m und u ˜ ˜ ˜ ˜ umwe ıkomanon ı y ıu ˜ aneena na wasya mune˜ ˜ ne, akyasya: “Mumanyı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ sya, nıngukwısuva utetheesye mwana wakwa, ˜ ˜ nundu nowe mwana wakwa e weka. 39 Na si˜ ˜ sya! ve veva umukwa˜ ˜ ˜ taa, na o mıtukı aika˜ ya na wasya munene, na ˜ ˜ uimuthingithangya au˜ ˜ ˜ ˜ ˜ m ıtwe n ı ıv uy u ka˜ ˜ nyw’anı, na umumaa na ˜ ˜ ˜ ˜ vinya ıtina wa kumuu˜ ˜ ˜ mısya. 40 Nısuvie ama-

194

˜ nyıw’a maku mawumye, ˜ ˜ ˜ ındı maemwa.” 41 Yesu ˜ ˜ ˜ asung ıa, asya: “Inyw’ ı ˜ ˜ ˜ ˜˜ nzyawa ıte muıkııo na nthyoeku, ngaendeea ˜ ˜ ˜ kwıthıwa nenyu ıvinda ˜ ˜ ˜ ˜˜ yıana ata na kumumıı˜ ˜˜ ˜ sya nginya ındıı? Muete ˜ mwana usu waku vaa.” ˜ ˜ 42 Indı kamwana kau ˜ ˜ kaendete vala uı, nda˜ ˜ imoni ısu yakavalukya ˜ nthı na yakathingitha˜ ngya na vinya m uno. ˜ ˜ ˜ Indı Yesu akany’a veva ˜ ˜ usu muvuku na avosya kamwana kau na aka˜ nengane kwa ıthe wako. ˜ ˜ 43 Na andu onthe nıma˜ ˜ ˜ seng’ie muno nundu wa ˜ ˜ utonyi munene wa Ngai. Na onthe maendeee ˜ ˜ ˜ kuseng’a nundu wa ma˜ ˜ und u onthe ala wee˜ kaa, amea amany ˜ ıw’a˜ ˜˜ make at ıı: 44 “ Ithuk ı˜ ˜ ısyei nesa na m uilili˜ ˜ kana ndeto ii, nund u ˜ ˜ ˜ Mwana wa mundu nu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kuvunyanıwa ˜ k˜ ula kwı ˜ andu.” 45 Indı mayaae˜ ˜ lewa nı kıla waneenaa. ˜ ˜ Kwa w’o, nımavithıtwe ˜ ˜ ˜ ˜ undu usu nı kana maika-

195

˜ ˜ ˜ uelewe, namo nımakıaa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kumukulya ıulu wa unee˜ ni usu. ˜ 46 Na ngananıo syoo˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kıla katı woo ıulu wa nuu ˜ ˜ ˜ ula munene katı woo. ˜ 47 Na Yesu amanya mo˜ ˜ suanıo ma ngoo syoo, na oosa kana kanini ˜ ˜ akaungamya utee wake, ˜ ˜ 48 na amea: “Mundu o ˜ ˜ ˜ na wıva ula uthokasya ˜ ˜ kana kaa kanini ısy ı˜ twanı yakwa, anthoka˜ ˜ sya nyie; na mundu o ˜ ˜ ˜ na wıva ula unthokasya, ˜ ˜ athokasya Ula wandu˜ ˜ ˜ ˜ mie. Nundu ula wıkuaa ˜ ˜ ta munini kat ı wenyu ˜ ˜ ˜ inyw’onthe usu nıwe munene.” ˜ ˜ 49 Yoana as ung ıa , ˜ ˜ ˜ asya: “Mumanyısya, nı˜ ˜ ˜ twonie mundu ukuma˜ ˜ sya ndaimoni ait um ıa ˜ ˜ ısyıtwa yaku, na twa˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ tata kumusiııa, nund ˜ u˜ ˜ ˜ ti umwe witu.” 50 Indı ˜ ˜ ˜ Yesu amwıa: “Muikatate ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kumusiııa, nundu mundu ˜ ˜ ˜ ˜ o na wıva ula uteulea˜ na nenyu e ngalıko yenyu.”

LUKA 9:46-58

˜ ˜ 51 Na m ıthenya ıe˜ ˜ ndeee kuthengeea1 n ı ˜ ˜ ˜ ˜ kana ambate ıulu, nıwa˜ ˜ twie vyu kuthi Yelusa˜ leme. 52 Kwoou atuma ˜ andu mathi mbee wake. ˜ ˜ Na mathi malika utui˜ ˜ ˜ nı umwe wa Asamalia nı ˜ kana meke mıvango kwo˜ ˜ ˜ ndu wake. 53 Indı ma˜ ˜ ˜ ˜ yaamuthokya, nundu nı˜ ˜ ˜ watw’ıte vyu1 kuthi Yelu˜ saleme. 54 Y ıla ama˜ nyıw’a make Yakovo na ˜ Yoana moonie uu, ma˜ ˜ ˜ sya: “Mw ıa ıi, n ukwe˜ ˜ nda twıte mwaki utheee ˜ ˜ ˜ kuma ıtunı umamine?” ˜ ˜ ˜ ˜ 55 Indı ethyuua na amakany’a. 56 Kwoou ma˜ ˜ ˜ ˜ ˜ thi utuinı ungı. ˜ 57 Na maendete nzıa˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nı, mundu umwe amwıa: ˜ ˜ ˜ ˜˜ “Nıngukuatııa kw’onthe ˜ ˜ ˜ ˜ k ula w ıthi.” 58 Ind ı ˜ ˜ ˜ ˜ Yesu amwıa: “Mbıwa syı ˜ na maima na ny unyi ˜ sya yayaya syı na nda˜ ˜ ˜ la, ındı Mwana wa mu˜ ˜ ndu nde na vandu va ˜ 9:51 1 Ndeto kwa ndeto, “ ıe˜ ˜ ndeee kwıan ıa.” 9:53 1 Ndeto ˜ ˜ kwa ndeto, “uthyu wake weelekele.”

LUKA 9:59–10:10

˜ ˜ ukomya mutwe wake.” ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 59 Na amwıa ungı: “Ithı˜ ˜˜ wa m uat ı ıi wakwa .” ˜ ˜ ˜ Nake mundu usu asya: ˜ ˜ “Mw ıa ıi, nenga mwa˜ ˜ nya nambe kuthi kuthi˜ ˜ ˜ ka ıthe wakwa.” 60 Indı ˜ ˜ amwıa: “Eka akw’u ma˜ ˜ ˜ thike akw’u moo, ındı we ˜ enda ukatavany’e kw’o˜ ˜ nthe Usumbı wa Ngai.” ˜ ˜ ˜ ˜ 61 Na ungı asya: “Nıngu˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kuatııa Mwıaıi, ındı ne˜ nga mwanya nambe ku˜ ˜ thi ngatianıe uvoo na ˜ ˜ ˜ andu ma musyı wakwa.” ˜ ˜ 62 Nake Yes u amw ıa: ˜ ˜ ˜ ˜ “Vai ı m und u ukwataa ˜ ˜ ˜ mulau na aisisya mau˜ ˜ ˜ ˜ ndu ala me ıtina waılıte ˜ ˜ ˜ kwondu wa Usumbı wa Ngai.” ˜ ˜ ˜ maundu 10 Na ıtina wa ˜ ˜ asu Mw ıa ıi anyu˜ ˜ va angı 70 na amatu˜ ˜ ma elı elı mathi mbee ˜ ˜ wake malike kıla ndua na ˜ ˜ ˜ kıla vandu we mwene waı ˜ ˜ ˜ athi. 2 Nıvo ındı wame˜ ˜ ˜ ie: “Ngetha nı nene, ındı ˜ ˜ atethya ma wıa nı ani˜ ni. Kwoou, voyai Munene ˜ wa ngetha atume atethya ˜ ˜ ma wıa ngethanı yake.

196

˜ ˜ 3 Endai! Sisyai! nıngu˜ ˜ ˜ mutuma ta tutena twa ˜ ˜ malondu katı wa nzui. ˜ ˜ 4 Muikakue muvuko wa ˜ mbesa kana muvuko wa ˜ ˜ ˜ lıu kana iatu, na mu˜ ˜ ikakethye mundu o na ˜ ˜ ˜ ˜ umwe nz ıan ı. 5 Ny u˜ ˜ ˜ mba o na yıva ıla mwıli˜ ka, ambai kwasya: ‘Muuo ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nıwıthıwe nyumbanı ıno.’ ˜ ˜ ˜ 6 Na ethıwa ve mundu ˜ ˜ wendete muuo nyumba˜ ˜ ˜ ˜ nı ısu, muuo wenyu ukee˜ ˜ ˜ thıwa vamwe nake. Indı ˜ ˜ ˜ ethıwa nde vo, ukamu˜ syokea. 7 Kwoou ıkalai ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nyumbanı ısu mukıya na ˜ ˜ ˜ kunyw’a syındu ila me˜ ˜ ˜ ˜ munenga, nundu mute˜ ˜ ˜ ˜ thya wa wıa nıwaıle ku˜ ˜ nengwa ndıvi yake. Mu˜ ˜ ikatindıe kuthama kuma ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nyumba ımwe kuthi ıngı. ˜ ˜ ˜ 8 “O na ıngı, ndua o na ˜ ˜ ˜ yıva ıla mwılika na mai˜ ˜ ˜ muthokya, yai kıla mwı˜ nengwa 9 na muivosya ˜ ˜ ˜ ala awau nd˜ uan ı ısu, ˜ ˜ na muimea: ‘Usumbı wa ˜ ˜ Ngai˜ wı vakuvı nenyu.’ ˜ ˜ ˜ 10 Indı ndua o na yıva ˜ ˜ ˜ ıla mwılika na mailea ku˜ ˜ ˜ muthokya, endai nzıanı

197

˜ ˜ nı syayo nene, na mu˜ kyasya: 11 ‘O na kıtoo ˜ ˜ ˜ kya ndua yenyu kıla kı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kwatıte maau ˜ maitu nıtu˜ ˜ ˜ ˜ umutuangıa. Indı manyai ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ undu uu, kana Usumbı ˜ ˜ wa Ngai nı muthengeeu.’ ˜ ˜ ˜ 12 Nımutavya kana mu˜ ˜ ˜ thenya usu usilılo wa So˜ ˜ ˜ tomo ukeethıwa wı ka˜ ˜ ˜ vaa kwı wa ndua ısu. ˜ 13 “Kyeva nı kwaku we ˜ Kolasini! Kyeva nı kwaku ˜ ˜ we Vethisaita! nundu ta ˜ kethıwa syama ila syee˜ ˜ ˜ ˜ kıkie nthını waku syeekı˜ kie Tile na Sitoni, methı˜ wa meelilile tene muno, ˜˜ ˜ mekııte ngua sya maku˜ ˜ nia na makeyumba muu. ˜ ˜ ˜ ˜ 14 Kwondu wa uu, usilı˜ lo wa Tile na Sitoni ukee˜ ˜ ˜ thıwa wı kavaa kwı wenyu. 15 Naku we Ka˜ ˜ velinaumi, ukook ılw’a ˜ ˜ ˜ ˜ kuvika ıtunı? Aiee, uka˜ ˜ theea nginya Mbuanı!1 ˜ ˜ 16 “Na mundu o na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ wıva ula umwıthuk ııa˜ ˜˜ sya ambıthukııasya nyie. ˜ ˜ ˜ ˜ Na mundu o na wıva ula

LUKA 10:11-21

˜ ˜ ˜ ˜ umuvuthasya ambutha˜ ˜ ˜ sya nyie. O na ıngı, mu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndu o na wıva ula umb˜ u˜ thasya av uthasya Ula ˜ wandumie.” ˜ ˜ ˜ 17 Nıvo ındı ala 70 ma˜ syokie me na utanu, ma˜ ˜ kyasya: “Mwıa ıi, o na ˜ ˜ ˜ ndaimoni ni utw ınyiv ı˜ ˜ ˜ ˜ sya twat um ıa ısy ıtwa yaku.” 18 Nake amea: ˜ ˜ “Nıngwona Satani avalu˜ ˜ ˜ ˜ kıte kuma ıtunı ta utisi. ˜ ˜ 19 Sisyai! nınamunenga ˜ ˜ ˜ ˜ ukumu wa kukinyanga ˜ ˜ ˜ nzoka na ing’auı, na uku˜ ˜ ˜ ˜ mu ıulu wa vinya w’onthe ˜ ˜ wa mumaitha, na vaiı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ k ınd˜ u k ıkam u um ısya . ˜ ˜ ˜ 20 Indı muikatane n ı˜ ˜ ˜ kwıthıwa maveva nıme˜ ˜ ˜ ˜ ˜ umwınyivısya, ındı ta˜ ˜ ˜ nai nundu masyıtwa me˜ ˜ ˜ ˜ nyu nımaandıke ıtunı.” ˜ ˜ 21 Na saanı o usu ata˜ ˜ ˜ na muno nthını wa veva ˜ ˜ mutheu, na asya: “Nı˜ ˜ ˜ ˜ nguukumya utheinı, Asa, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Mwıaıi wa ıtu na nthı, nu˜ ˜ ˜ ˜ ndu maundu aa nıwavi˜ ˜ thie ala oı na me na uma˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ısya sya˜˜ 10:15 1 Kana “Andesi,” uu nı kwa- nyi, ındı wavuan ˜ ˜ ˜ ˜ nini. Iı, Asa, nundu sya, mbua ya andu onthe. Sisya na ˜ ˜ ˜ uu nıw’o ukwendeeasya. Maelesyo ma Ndeto.

LUKA 10:22-34

˜ 22 Asa wakwa nunenge˜ ˜ te syındu syonthe, na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ vaiı mundu wısı Mwana ˜ ˜ ˜ nuu ate o Asa, na vaiı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mundu wısı Asa nuu ate ˜ o Mwana vamwe na o ula ˜ ˜ Mwana wendaa kumuvu˜ anısya.” ˜ ˜ ˜ ˜ 23 Amina uu ethyuuıa ˜ amanyıw’a make na ama˜ ˜ ˜ tavya uu me oka: “Nı matanu metho ala mekwo˜ ˜ ˜ na maundu ala mukwo˜ ˜ ˜ ˜ na. 24 N und u n ıng u˜ ˜ mwıa, athani aingı na ˜ ˜ ˜ asumbı nımendie muno ˜ ˜ ˜ kwona maundu ala mu˜ ˜ kwona ındı mayaamona, ˜ ˜ ˜ na kwıw’a maundu ala ˜ ˜ ˜ ˜ mukwıw’a ındı mayaamew’a.” ˜ ˜ 25 Na sisya! m und u ˜ ˜ ˜ umwe weesı Mıao nesa ˜ ˜ ˜ n ıwa ungamie n ı kana ˜ ˜ ˜ amutate, na amukulya: ˜ ˜ ˜ ˜ “Mumanyısya, naıle kwı˜ ˜ ka ata nı kana nıkwata ˜ thayu wa tene na tene?” ˜ ˜ ˜ 26 Nake amukulya: “Nı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kya ˜ u kıandıkıtwe Mıaonı? Usomaa ata?” 27 Nake ˜ ˜ ˜ ˜ amusungıa, amwıa: “‘No ˜ nginya umwende Yeova Ngai waku na ngoo yaku

198

˜ yonthe, na thayu waku w’onthe, na vinya waku ˜ ˜ w’onthe, na kılıko kya˜ ˜ ku kyonthe,’ na ‘mutui ˜ ˜ ˜ waku o undu wıyendete.’” ˜ ˜ 28 Nake amwıa: “Nıwa˜ ˜ ˜ sungıa nesa; endeea kwı˜ ˜ ka uu na ukakwata tha˜ yu.” ˜ ˜ 29 Indı ayenda kwo˜ ˜ nany’a kana we nı mu˜ ˜ ˜ ˜ l ungalu, m und u usu ˜ ˜ ˜ am uk ulya Yes u: “Kwa ˜ ˜ w ’o m ut ui wakwa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nuu?” 30 Yesu amusu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ngıa, amwıa: “Vaı mundu ˜ ˜ umwe waumıte Yelusaleme atheeete Yeliko na ˜ ˜ ˜ avithukıwa nı ing’ei na ˜ ˜ syamumya ngua, syamu˜ ˜ vua, na syathi syamutia ˜ ˜ akily ı k ukw’a. 31 Na ˜ ˜ kweeth ıwa m uthembi ˜ ˜ umwe n ıwatheeete na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nzıa ısu, ındı yıla wa˜ ˜ ˜ mwonie esıla ngalıko ıla ˜ ˜ ˜ ıngı. 32 O nake Muli˜ vai yıla wavikie vau na ˜ ˜ amwona, esıla ngalıko ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıla ıngı. 33 Indı Musa˜ ˜ ˜ ˜ malia umwe esıle nzıanı ˜ ˜ ˜ ısu nıwavikie vala waı, na ˜ ˜ ˜ yıla wamwonie amwıw’ıa ˜ tei m uno. 34 Kwoou

199

˜ amuthengeea na oova ˜ ˜ itau syake, na asy ıt ı˜ k ısya mauta na mbi˜ ˜ nyu. Na amulısya nya˜ ˜ ˜ ˜ munı yake, amutwaa mu˜ ˜ ˜ ˜ kaawanı, na amusuvıa. ˜ ˜ 35 Na unı wake aumya ˜ ˜ ˜ ˜ ndinalı ilı amunenga mu˜ ˜ ˜ ˜ suvıi wa mukaawa, akı˜ ˜ ˜ ˜ mwıa: ‘Musuvıe, na wa˜ ˜ ˜ ˜ tumıa ingı eka ii, ngaku˜ ˜ ˜ ıva yıla nısyoka.’ 36 We ˜ ˜ ˜ wıona katı wa andu asu ˜ ˜ ˜ ˜ me atatu nuu ula woona˜ ˜ ˜ nisye kana nı mutui wa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mundu usu wavithukıi˜ we nı ing’ei?” 37 Nake ˜ ˜ ˜ ˜ asya: “Nı ula wamwıw’ı˜ ˜ ˜ ie tei.” Na ınd ı Yes u ˜ amwıa: “Enda o naku ˜ ukeke oou.” ˜ 38 Na maendete nzıa˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nı, alika utuinı muna. ˜ ˜ ˜ Na vau mundu muka wee˜ tawa Matha amuthokya ˜ ˜ ˜ ethıwe mueni nyumba˜ ˜ nı kwake. 39 Nake a ı ˜˜ na mwııtu-a-inyia weeta˜ ˜ wa Meli, ula wekalile nthı ˜ ˜ ˜ ˜ maaunı ma Mwıaıi na ae˜ ˜˜ ˜ ndeea kwıthukıısya ˜ ˜ kıla waneenaa.1 40 Indı Ma-

LUKA 10:35–11:2

˜ ˜ tha ndaı atonya kwıthu˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kıısya nundu wa kuvıngı˜ ˜ ˜ ˜ ıswa nı mawıa maingı ala watethasya. Kwoou ooka ˜ ˜ vala ve Yesu, na amwıa: ˜ ˜ ˜ “Mwıaıi, we no ukwona ˜˜ kana mwııtu-a-ia andeka˜ ˜ ˜ nıisye na wıa ndethye nı ˜ nyioka? Mwıe oke ande˜ theesye.” 41 Nake Mwı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ aıi amusung ıa, amwıa: ˜ ˜ “Matha, Matha, nukwı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ makıa na kuthınıka ıulu ˜ ˜ ˜ wa ˜ ma und u maing ı. ˜ ˜ ˜ 42 Indı no maundu manini mekwendeka, kana ˜ ˜ ˜ undu o umwe. Meli anyu˜ ˜ ˜ vie undu museo,1 na ndakavenwa.” ˜ ˜ 11 Na aı˜ vandu aivoya,˜ na yıla waminie ku˜ ˜ voya, umwe wa amanyı˜ ˜ w’a make amwıa: “Mwıa˜ ˜ ˜ ˜ ıi tumanyısye kuvoya, o ˜ ˜ tondu Yoana wamanyıi˜ ˜ sye amanyıw’a make kuvoya.” ˜ 2 Kwoou amea: “Yıla ˜ ˜ ˜˜ m u uvoya , asyai at ı ı : ˜ ˜ ˜ ‘Asa, ısyıtwa yaku yı˜ ˜ ˜ ta ıwe.1 Usumb ı waku

˜ ˜ ˜ ˜ 10:42 1 Kana “undu ula museo ˜ ˜ ˜ 10:39 1 Ndeto kwa ndeto, “ndeto vyu.” 11:2 1 Kana “ ısyıtwa yaku ˜ yake.” yıthew’e.”

LUKA 11:3-14

˜ ˜ ˜ wuke. 3 Tunenge mu˜ ˜ ˜ kate1 witu kıla muthenya kwosana na mava˜ ˜ ˜ ta maitu ma kıla muthe˜ ˜ ˜ nya. 4 Na uituekea naı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ situ, nundu o naitu nıtu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ekeaa kıla mundu ututa˜ ˜ ˜ ˜ ıte; na ndukatueke tuli˜ ke1 matatwanı.’” ˜ ˜ 5 Na ındı amea: “Twa˜ sye umwe wenyu e na ˜ m unyanyae, na aithi ˜ ˜ ˜ kwake utuku kat ı, na ˜ ˜ aimw ıa, ‘Munyanyawa, ˜ ˜ ˜ ngovethye mıkate ıtatu, ˜ ˜ ˜ 6 n und u m unyanyawa ˜ ˜ umwe nıwooka kwakwa ˜ ˜ ˜ e kyalonı na ndi na kınd ˜ u˜ ˜ ˜ kya kumunenga.’ 7 Indı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ usu aisungıa e nthını, na ˜ ˜ ˜ aimwıa: ‘Eka kunthıny’a. ˜ ˜ Muango nuvingiwe, na ˜ nyie na syana syakwa nı˜ tukomete. Na ndyamba ˜ ˜ ˜ ˜ kukıla ngakunenga k ı˜ ˜ ˜ ˜ nd u.’ 8 Nıng umw ıa, o ˜ ˜ ˜ ˜ na ethıwa ndeukıla amu˜ ˜ ˜ ˜ nenge kındu nundu wa ˜ ˜ ˜ ˜ kwıthıwa nı munyanyae, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ındı nundu wa kıthing’ıı˜ ˜ syo kyake ndalea kukıla

200

˜ ˜ amunenge kyonthe kıla ˜ ˜ ukwenda. 9 Kwoou nı˜ ˜ ˜ ngumwıa, endeeai kuvo˜ ya na m ukanengwa; ˜ endeeai k umantha na ˜ ˜ mukakwata; endeeai ku˜ ˜ ˜ ˜ kunanga na mukavinguı˜ ˜ ˜ ˜ wa. 10 Nundu kıla mu˜ ˜ ˜ nd u uvoyaa n unenga˜ ˜ ˜ ˜ we, na kıla mundu uma˜ ˜ nthaa nukwataa, na kıla ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mundu ukunangaa nuvi˜ ˜ nguıawa. 11 Kwa w’o, ˜ ˜ ˜ ˜ nı ıthe wıva kat ı we˜ nyu, yıla mwana wake ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wamwıtya ıkuyu, umune˜ ˜ ˜ ngae nzoka vandu va ıku˜ ˜ yu? 12 Kana yıla wa˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mwıtya ıtumbı, umune˜ ˜ ˜ ngae kıng’auı? 13 Ethı˜ ˜ ˜ wa ınd ı inyw’ ı, o na ˜ ˜ ˜ ˜ kau mwı athuku, nımwı˜ ˜ sı kunenga syana sye˜ ˜ ˜ ˜ nyu mıthınzıo˜ mıseo, ti ˜ mbee muno Ithe wenyu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ula wı ıtunı kumanenga ˜ ˜ veva mutheu ala mamwıtasya!” ˜ 14 Na nıwaumisye nda˜ ˜ imoni yatumaa mundu ˜ ˜ utaneena. Yıla ndaimo˜ ˜ ˜ yaumiw’e, m u11:3 1 Kana “lıu.” 11:4 1 Ndeto ni ˜ ısu ˜ ˜ ˜ ˜ ndu usu utaneenaa aneekwa ndeto, “ndukatulikye.”

201

˜ na, na yaseng’a. ˜ ıkomano ˜ 15 Indı amwe moo masya: “Aumasya ndaimo˜ ˜˜ ni at um ı ıte vinya wa ˜ Veelisevuli,1 munene wa nda i mon i .” 1 6 Na m o ˜ ˜ ˜ angı mayenda kumuta˜ ta, mamwıa meenda amo˜ ny’e kyama kuma ıtu˜ ˜ ˜ ˜ nı. 17 Na nundu nıwa˜ ˜ manyie mosuanıo moo, ˜˜ ˜ ˜ ˜ amea atıı: “Kıla usumbı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ uaanıkıte nıwanangıkaa, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na nyumba ıaanıkıte nı˜ ˜ valukaa. 18 O ta uu, ˜ ˜ Satani akethıwa e mu˜ ˜ ˜ ˜ aanıku, usumbı wake nı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wuungama? Nundu mwıasya numasya ndaimoni na vinya wa Veelisevu˜ li. 19 Ethıwa numasya ndaimoni na vinya wa Veelisevuli, syo syana syenyu syumasya nda˜ imoni na vinya wa u? ˜ ˜ ˜ ˜ Kıu nıkyo kıtumi ngu˜ ˜ mwıa kana ikeeth asi˜ ıwa ˜ ˜ li menyu. 20 Indı ethı˜ wa numasya ndaimoni nı˜ ˜˜ tum ˜ ııte ˜ kyaa kya˜ Ngai, ˜ Usumbı wa Ngai nıwamu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ vıtukie mutesı. 21 Yıla

LUKA 11:15-26

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mundu wı vinya wasuvıa ˜ ˜ ˜ nyumba yake ya usumbı ˜ ˜ ˜ e na mıio ya kau, syı˜ ˜ ˜ ˜ ndu syake ˜ syıkalaa usu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ vıonı. 22 Indı yıla mu˜ ˜ ndu wı vinya mbee wake ˜ ˜ wooka na amukılya vi˜ ˜ ˜ ˜ nya, mundu usu nıwosaa ˜ ˜ ˜ mıio ıla eeıkwetye, na ˜ ˜ ˜ ayıaany’a syındu ila wa˜ ˜ ˜ m uvena. 23 M und u o ˜ ˜ ˜ ˜ na wıva ula ute ngalıko ˜ ˜ ıla yakwa ethıawa ailea˜ ˜ na nakwa, na mundu o ˜ ˜ ˜ na wıva ula utombanasya ˜ vamwe nakwa ethıawa ai˜˜ nyaııkya. ˜ ˜ 24 “Yıla veva muvuku ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wauma mundunı, uvıtı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ laa kundu kute kıw’u ui˜ ˜ mantha vandu va ku˜ ˜ ˜ thumua na walea ku˜ kwata vamwe, ukyasya, ˜ ˜ ˜ ‘N ıng usyoka ny umba˜ ˜ ˜ nı yakwa ıla nınaumie.’ ˜ ˜ ˜ 25 Na wavika, uyıthıa ˜ ˜ ˜ ny umba ısu y ı ndu˜ te na yı mbanakavye. ˜ ˜ ˜ ˜ 26 Nıvo ındı veva usu ˜ uendaa na kwosa mave˜ ˜ ˜ va angı muonza mathuku ˜ ˜ kute w’o, na malika nyu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜˜ 11:15 1 Isyıtwa yı ı yıt um ı ıtwe mbanı ısu,˜ mait˜ ua˜ vo. Na kwoou muminukılyo wa kwonany’a Satani.

LUKA 11:27-36

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mundu usu uyıthıwa wı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ muthuku kute mwambılılyo.” ˜ 27 Na aendeee kunee˜ ˜ ˜ na ma und u asu, m u˜ ˜ ˜ ndu muka umwe anee˜ na na wasya munene ˜ ˜ kuma ıkomanonı akya˜ ˜ ˜ ˜ sya: “Nı ıtanu ıvu yıla ˜ yakukuie na nondo ila ˜ ˜ ˜ woongie!” 28 Indı Yesu ˜ ˜ asya: “Aiee, vandu va uu, ˜ nı atanu ala mew’aa nde˜ ˜ to ya Ngai na kumıkwata!” ˜ ˜ 29 Na ıkomano y ıe˜ ndeee na k umbana , ˜˜ ambııa kwasya: “Nzyawa ˜ ˜ ˜ ˜ ıno nı nzyawa nthuku; yı˜ ˜ ˜ mantha kyama, ındı vaiı ˜ kyama ıkona eka kyama ˜ ˜ kya Yona. 30 Nundu o ˜ ˜ tondu Yona watw’ ıkie ˜ kyama kwa andu ma Nineva, now’o Mwana wa ˜ ˜ ˜ ˜ m und u uketh ıwa kwa ˜ ˜ nzyawa ıno. 31 Na mu˜ ˜ ˜ ˜ sumbı mundu muka wa ˜ ˜ ngalıko ya ıtheo akatha˜ ˜ ˜ yuukw’a ıvinda ya sila ˜ vamwe na andu ma nzya˜ ˜ wa ıno na akamasil ı˜ ˜ ˜ la, nundu we nıwaumie ˜ ˜ vaasa muno oke kwı-

202

˜ ˜ w’a u ı wa Solomoni. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Indı sisya! mundu mune˜ ne kwı Solomoni e vaa. ˜ 32 Andu ma Nineva ma˜ ˜ ˜ ˜ kookıla ıvinda ya usilı˜ lo vamwe na nzyawa ıno ˜ ˜ ˜ ˜ na makamısilıla, nıkwı˜ ˜ ˜ thıwa mo nımeelilile nu˜ ˜ ndu wa k˜ıla Yona wama˜ ˜ tavisye. Indı sisya! mu˜ ˜ ˜ ndu munene kwı Yona ˜ ˜ e vaa. 33 Mundu akwa˜ tya taa, ndawiaa vandu ˜ ˜ ˜ vevithanıtye kana kuu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kunıkılya kıkavu,1 ındı ˜˜ ˜ ˜ ˜ awil ı ılaa k ınd un ı kya ˜˜ ˜ kwil ı ıla taa, n ı kana ˜ ala meulika mone kye˜˜ ˜ ni. 34 Taa wa mwıı nı ˜ itho yaku. Ethıwa itho ˜ ˜ yaku y ısyaıtye mbee,1 ˜˜ ˜ mwıı waku w’onthe ukee˜ ˜ th ıwa w ı na kyeni,2 ˜ ˜ ˜ ındı ethıwa itho yaku ˜ ˜ ˜ ˜˜ nı ıthuku,3 mwıı waku ˜ ˜ ˜ ˜ ukeeth ıwa wusıe k ıvi˜ ˜ ndu. 35 Kwoou, ıthıwa ˜ ˜ wı metho, nı kana kyeni ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kıla kı nthını waku kıike˜ ˜ thıwe kıvindu. 36 Kwo˜ ˜ ˜ 11:33 1 Kana “kıkavu kya kuthi˜ ˜ ma syındu.” 11:34 1 Ndeto kwa ˜ ˜ ˜ ˜ ndeto, “nı ıvuthu.” 2 Kana “wu˜ ˜ ˜ ˜ sıe kyeni.” 3 Kana “yı na kıwıu.”

203

˜ ˜ ˜ ˜˜ ndu wa uu, ethıwa mwıı ˜ waku wı na kyeni na ˜ ˜ ˜ ndwı na vandu ve na kı˜ ˜ ˜ vindu, ukeethıwa wı na ˜ ˜ ˜ kyeni o tondu taa uku˜ ˜ mulıkılaa na kyeni kyaw’o.” ˜ 37 Amina kwasya uu, ˜ ˜ ˜ ˜ Muvalisi umwe nıwamuthokisye akaye nake. Na kwoou alika na ekala ˜ ˜ ˜ nake mesanı. 38 Indı, ˜ ˜ ˜ Muvalisi usu nıwaseng’ie ˜ ıla woonie aiya atatha˜ ˜ ˜ mbıte moko.1 39 Ind ı ˜ ˜ ˜ ˜ Mwıaıi amwıa: “Inyw’ ı ˜ ˜ Avalisi muthambasya kı˜ kombe na ısaani nza, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ındı nthını musıe ıtomo ˜ ˜ ˜ na uth uku. 40˜ Inyw’ ı ˜ andu atumanu! Ula wase˜ ˜ uvisye nza nowe waseu˜ ˜ visye ını, kana ti w’o? ˜ nth ˜ ˜ ˜ 41 Indı nenganai mıthı˜ ˜ nzıo kwondu wa ngya1 ˜ ˜ kuma nthını wenyu, na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ sisya! maundu onthe ıulu ˜ wenyu makeethıwa me ˜ matheu. 42 Kyeva n ı ˜ kwenyu aandıki na Ava˜ ˜ ˜ ˜ lisi, nıkwıthıwa nımuma-

LUKA 11:37-47

˜ ˜ ˜ sya kılungu kya ıkumi ˜ kya mindi na lau na kya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mıtı ıla ıngı yonthe ya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ muundanı,1 ındı nımuvu˜˜ ˜ ˜ thııasya usili wa katı na ˜ wendo wa Ngai! Nı w’o ˜ ˜ ˜ ˜ nımwaaıle kwıka mau˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndu asu, ındı muteuvu˜˜ ˜ ˜ ˜ thıısya maundu ala angı. ˜ 43 Kyeva n ı kwenyu ˜ ˜ Avalisi nundu mwende˜ te ivıla sya mbee1 masi˜ ˜ nakokenı na kukethaw’a ˜ ˜ masokonı! 44 Kyeva nı ˜ ˜ ˜ kwenyu nundu muilye ˜ mbua ila itonekaa nesa,1 ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ila andu mesılaa ıulu wa˜ syo mate kumanya!” ˜ ˜ ˜ ˜ 45 Na umwe wısı Mıao ˜ ˜ ˜ ˜ nesa amusungıa, amwıa: ˜ ˜ ˜ “Mumany ısya y ıla wa˜ ˜ ˜ weta maundu asu o naitu ˜ ˜ n ıwat uuma.” 46 Nake ˜ asya: “Kyeva nı kwenyu ˜ ˜ ˜ ˜ inyw’ı ala mwısı Mıao ˜ ˜ ˜ ˜ nesa, nundu mumaıka˜ ˜ ˜ sya andu mıio yı vinya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kukuıka, ındı inyw’ı o na ˜ ˜ muimıkiitaa na kyaa! ˜ 47 “Kyeva nı kwenyu, ˜ ˜ ˜ n und u mwakaa mb ua

˜ ˜ ˜ 11:38 1 Uu nı kwasya, atetheetye 11:42 1 Kana “kya mboka ingı.” ˜ kwosana na mıao. 11:41 1 Kana 11:43 1 Kana “ila nzeo.” 11:44 ˜ ˜ ˜ “mıthınzıo ya tei.” 1 Kana “ite mbane.”

LUKA 11:48–12:5

˜ ˜ ˜ sya athani ındı aa-umae ˜ menyu nımo mamoaie! ˜ ˜ 48 Kwa w’o mwı ngu˜ ˜ sı sya meko ma aa-umae ˜ ˜ ˜ ˜ menyu, na nımumetıkı˜ ˜ ˜ laa, nundu nımo mooaie athani, nenyu mwa˜ ˜ kaa mbua syoo. 49 Kıu ˜ ˜ ˜ ˜ nıkyo kıtumi uı wa Ngai ˜ waisye: ‘Ngatuma atha˜ ni na at umwa kwoo, ˜ ˜ namo makoaa na kuthı˜ ny’a amwe moo, 50 nı kana nthakame yo˜ nthe ya athani ıla ye˜ ˜ ˜ tıkiw’e kuma mwambılı˜ ˜ ˜ lyo wa nthı yıanduwa ˜ nzyawa ıno, 51 kuma ˜ nthakame ya Aveli kuvika nthakame ya Nzeka˜ ˜ ˜ lia ula wooa ıiwe kat ı ˜ ˜ ˜ wa na ıkalu.’ ˜ ˜ k˜ ıthembeo ˜ ˜ ˜ ˜ Iı, nıngumwıa, ıkaandu˜ wa nzyawa ıno. ˜ 52 “Kyeva nı kwenyu ˜ ˜ ˜ ˜ inyw’ı ala mwısı Mıao ˜ ˜ ˜ nesa, nundu nımwosete ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ uvunguo wa uı. Inyw’ı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ene muyıulika, na nımu˜ ˜˜ ˜ usiııa ala mekwenda kulika!” ˜ 53 Kwoou y ıla wau˜ maalile vau, aandıki na ˜˜ ˜ ˜ Avalisi mambııa kumu-

204

˜˜ ˜ ˜ thing’ ı ısya na k um u˜ ˜ ˜ kulya makulyo maingı, ˜ ˜ 54 mamuteete nı kana ˜ ˜ mamukwatye ndetonı ila ˜ ˜ ukuneena. ˜ ˜ ˜ ˜ 12 Ivindanı y˜ ıu, ıkomano ya andu ngili mbi˜ ˜ ngı nıyoombanie vamwe ˜ ˜ ˜ nginya weethıa nımeu˜˜ kinyangana, na ambııa ˜ ˜ kwa kutavya amanyıw’a ˜ ˜ ˜˜ make, akımea atıı: “Ika˜ ˜ ˜ ˜ ˜ lai mwısuvıanıte na ıla˜ wa ya Avalisi, nayo ˜ n˜ ı wa-˜ ngangany’a. 2 Indı vaiı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ undu muvw’ıke nesa uta˜ ˜ ˜ kavuanw’a, na vaiı kındu ˜ ˜ ˜ kya kımbithı kıtakama˜ ˜ ˜ nyıka. 3 Kwoou, undu ˜ ˜ ˜ o na wıva ula muneenaa ˜ ˜ ˜ ˜ kıvindunı ukeew’ıka kye˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ninı, na undu ula munee˜ ˜ ˜ ˜ naa na kıwe mwı tusu˜ ˜ mbanı twenyu twa nthı˜ ˜ ˜ nı ukatavanw’a nyumba˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ n ı ı ulu. 4 O na ıng ı, ˜ ˜ ˜ nıngumwıa anyanyawa, ˜ ˜ muikamakıe ala moaaa ˜˜ ˜ mwıı na ıtina wa vau ˜ ˜ ˜ ˜ mai undu ung ı matonya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kwıka. 5 Indı nıngumu˜ ˜ ˜ ˜ tavya ˜ ula mwaıle kukıa: ˜ ˜ ˜ Kıai Ula ıtina wa kuaa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wı na ukumu wa kwıkya

205

˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Ngienanı.1 Iı, nıngumu˜ ˜ ˜ tavya, Usu nıwe mwaı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ le kukıa. 6 Tusuni tuta˜ no tuitesawa masendi o ˜ ˜ ˜ ˜ elı?1 Indı vaiı kamwe ka˜ ˜ tw’o wulawa nıko. ˜ Ngai ˜ ˜˜ 7 Indı o na nzw’ıı syo˜ nthe sya mutwe wenyu ˜ ˜ ˜ nı ndale. Muikethıwe na ˜ ˜ wia; mwı ma vata muno ˜ ˜ ˜ ˜ kwı tusuni twingı. ˜ ˜ ˜ ˜ 8 “N ıng umw ıa , k ıla ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mundu umbıtıkılaa mbee ˜ ˜ wa andu, Mwana wa mu˜ ˜ ˜ ˜ ndu akamwıtıkıla mbee ˜ wa˜ ala ıka ma Ngai. ˜ ˜ ˜ ˜ 9 Indı mundu o na wıva ˜ ˜ ˜ ula ungaıaa mbee wa ˜ ˜ and u akaka ıwa mbee ˜ wa ala ıka ma Ngai. ˜ ˜ ˜ ˜ 10 Na kıla mundu unee˜ ˜ ˜ ˜ naa naı ıulu wa Mwa˜ ˜ na wa mundu akaekewa, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ındı mundu o na wıva ula ˜ ˜ uumaa veva mutheu nda˜ kaekewa . 11 Na y ıla ˜ ˜ mamutwaa mbee wa ıko˜ mano ya andu,1 mbee ˜ wa anene ma silikal ı, 12:5 1 Sisya Maelesyo ma Ndeto. 12:6 1 Ndeto kwa ndeto, “asali˜ ˜ ˜ oni ilı,” mbesa syaı nini muno. 12:11 1 Kana “mbee wa masinakoke.”

LUKA 12:6-17

kana mbee wa ala me na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ukumu, muikavuavuane ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıulu wa undu mwıasya ˜ ˜ nı kana mwıtetee kana ˜ ˜ ˜ kıla mwıneena, 12 nu˜ ˜ ˜ ndu veva mutheu uka˜ ˜ ˜ ˜ mumanyısya o saanı usu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ maundu ala mwaılıte kuneena.” ˜ ˜ ˜ ˜ 13 Na ınd ı m und u ˜ ˜ umwe aneena e ıkoma˜ ˜ non ı, akyasya: “M u˜ ˜ many ısya, ıa mwana˜ ˜ ˜ a-ia anda ıe uti ıwa .” ˜ ˜ 14 Nake amw ıa: “M u˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndu we, nuu ula undw’ı˜ ˜ ˜ te musili kana mwıw’anı˜ ˜ thya kat ı wenyu mw ı ˜ ˜ ˜ ˜ elı?” 15˜ Nıvo ındı wa˜ meie: “Ikalai mwı metho ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na muyısuvıana na mı˜ themba yonthe ya ıto˜ ˜ ˜ ˜ mo, nundu o na yıla mu˜ ˜ ˜ ˜ ndu wı na malı mbingı, ˜ thayu wake ndumanaa ˜ ˜ ˜ na sy ınd u ila w ı nasyo.” 16 Na amina kwa˜ sya uu amanenga nge˜ ˜ lekany’o, amea: “Muu˜ ˜ ˜ nda wa mundu umwe ˜ ˜ muthwii nıwasyaie nesa. ˜˜ ˜ 17 Na kwoou ambııa ku˜ ˜ ˜˜ suan ıa, ‘Yu n ı ıka ata ˜ ˜ ˜ n und u ndi na vand u

LUKA 12:18-30

˜ ˜ numbanısya ngetha ya˜ ˜ kwa?’ 18 Na ındı asya, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ‘Uu nıw’o ngwıka: Nıo˜ ˜ mboa makumbı makwa ˜ na ndyaka angı manene, ˜ ˜ ˜ na vau nı vo ngumbanısya ngetha yakwa yonthe ˜ ˜ na syındu syakwa syonthe, 19 na ngeea tha˜ ˜ ˜ yu wakwa: “Wı na syı˜ ˜ ˜ ndu mbingı nzeo syu˜ ˜ mbanıtw’e kwondu wa ˜ ˜ ˜ myaka ming ı; thumua, ˜ ˜ ˜ uye,˜ unyw’e, na uitana.”’ ˜ ˜ 20 Indı Ngai amwıa, ‘We ˜ ˜ ˜ ˜ mundu mutumanu, utu˜ ˜ ˜ ˜ ku uu nımekwenda tha˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ yu waku. Nuu ındı uka˜ ˜ ˜ ˜ tiıwa syındu isu wiıte?’ ˜ ˜ ˜ 21 Kwoou, uu nıw’o kwı˜ ˜ ˜ ˜ thıawa ethıwa mundu ai˜ ˜ ˜ ıte uthwii kwondu wake ˜ na ti muthwii kwa Ngai.” ˜ ˜ 22 Na ındı amea ama˜ ˜˜ ˜˜ nyıw’a make atıı: “Kıı ˜ ˜ ˜ ˜ nıkyo kıtumi ngumwıa, ˜ ˜ ˜ ˜ muikemakıe nundu wa ˜ ˜ ˜ ˜ mathayu menyu ıulu wa ˜ ˜ ˜ ˜ kıla mukaya kana nundu ˜˜ ˜ ˜ ˜ wa mıı yenyu ıulu wa ˜ ˜ ˜ ˜ k ıla m ukek ıa. 23 Nu˜ ˜ ˜ ˜ ndu thayu wı vata muno ˜ ˜ ˜˜ ˜ kw ı l ıu na mw ı ı kw ı ˜ ng ua. 24 Sisyai nesa

206

˜ ˜ ˜ ˜ ngunguu: Iivandaa mbeu ˜ ˜ kana ikaketha; iyıthıa˜ ˜ wa na makumbı kana ˜ ˜ ˜ k und u kwa kwia sy ı˜ ˜ ˜ ndu; o na uu wı o vo, ˜ ˜ ˜ Ngai nuiıthasya. Inyw’ı ˜ ˜ ˜ mui ma vata muno kwı ˜ ˜ ˜ ˜ ny unyi? 25 N u u kat ı ˜ wenyu utonya kwonge˜ ˜ la thayu wake mukono ˜ ˜ ˜ ˜ umwe nundu wa kwıma˜ ˜ kıa? 26 Kwoou, ethıwa ˜ ˜ ˜ ˜ muitonya kwıka kaundu ˜ ˜ ˜ kanini ta kau, nıkı mu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kwımakıa ıulu wa mau˜ ˜ nd u ala ang ı? 27 Si˜ ˜ syai nesa undu malaa ma lili mameaa: Maite˜ thasya wıa o na mayoko˜ ˜ ˜ ˜ ˜ thaa; ınd ı n ıng umw ıa ˜ kana o na Solomoni une˜ nenı wake w’onthe ndaa˜ ˜ ˜ ıvw’ıka ta yımwe yamo. ˜ ˜ ˜ 28 Ethıwa uu nıw’o Ngai ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ uvw’ıkaa mıtı ya kıtheka˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nı ıla yı vo umunthı na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ unı ıyıkw’a ikonı, nda˜ ˜ ˜ kamuvw’ıka mbee muno ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ inyw’ı mwı na muıkııo ˜ munini! 29 Kwoou ekai ˜ ˜ ˜ k umantha k ıla mw ıya ˜ ˜ kana kıla mwınyw’a, na ˜ ˜ ˜ ekai kwımakıa; 30 nu˜ ˜ ˜ ndu syındu isu syonthe

207

˜ ˜ ˜ ˜ nısyo andu ma mbaı ingı masembanasya nasyo, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ındı Ithe wenyu nıwısı ˜ ˜ ˜ mwı na vata wa syındu ˜ ˜ isu. 31 Vandu va ˜ uu, ˜ endeeai kumantha Usu˜ ˜ ˜ mbı wake, na syındu isu ˜ mukongeleelwa. ˜ ˜ 32 “M uiketh ıwe na ˜˜ ˜ ˜ ˜ wia, ııthya ınini, nundu ˜ ˜ Ithe wenyu nıwendeei˜ ˜ ˜ ˜ w’e nı kumunenga Usu˜ ˜ mbı. 33 Thoosyai kıla ˜ ˜ mw ı nakyo na m uyu˜ ˜ ˜ ˜ mya mıthınzıo kwondu ˜ ˜ wa ngya.1 Seuvyai mıvu˜ ˜ ˜ ko ya mbesa ıla ıtanangı˜ ˜ ˜ kaa, naw’o nı uthwii uta˜ ˜ ˜ ˜ thelaa wı ıtunı, vala kı˜ ng’ei kıtathengeea kana ˜ ˜ ˜ ngulu ıkaya. 34 Nundu ˜ ˜ ˜ ˜ vala uthwii wenyu uı, nı ˜ ˜ vo ngoo syenyu syıthıawa. ˜ ˜ ˜ ˜ 35 “Ikıai ngua na mu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ yıthıwa mwıyumbanıtye1 na taa syenyu syakene, ˜ ˜ ˜ 36 nenyu mwaıle kwıthı˜ ˜ wa m uilye and u meteele vwana woo asyo-

LUKA 12:31-42

˜ ˜ ˜ ke kuma mutwaanonı, nı ˜ kana ooka na akunanga, ˜ ˜ ˜ methıwe matonya kumu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ving u ıa m ıt uk ı. 37 N ı ndanu ngombo ila vwa˜ ˜ na wasyo ooka wısyı˜ ˜˜ ˜ ˜ thıa isyaıısye! Nı w’o nı˜ ˜ ˜ ˜ ngumwıa, akeekıa1 ngua ˜ ˜ ˜ sya wıa na aisyıa syıka˜ ˜ ˜ ˜ le mesanı, na ındı ayu˜ ˜ ˜ ka k uith uk uma. 38 O ˜ ˜˜ ˜ na ooka usyaıısyonı wa ˜ ˜ ˜ ˜˜ kelı,1 kana usyaıısyonı ˜ ˜ ˜ wa katatu,2 na aisyıthıa ˜ ˜ ˜ ˜ syıyumbanıtye, ikeeth ˜ ı-˜ ˜ wa syı ndanu! 39 Indı ˜ ˜ ˜ manyai uu, ta kethıwa ˜ ˜ mwene nyumba nıwee˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ sı ısaa yıla kıng’ei kıu˜ ka, ndaeka nyumba yake ˜ ˜ ˜ ıtulwe. 40 Nenyu ıkalai ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mwıyumbanıtye, nundu ˜ ˜ Mwana wa mundu akoo˜ ˜ ˜ ˜˜ ka ısaa yıla mutataııe.” ˜ ˜ 41 Na Vetelo amuku˜˜ ˜ ˜ ˜ lya atıı: “Mwıaıi, no ithyı ˜ ˜ ˜ uutavya ngelekany’o ıno, ˜ ˜ ˜ ˜ kana nı kıla mundu?” ˜ ˜ ˜ 42 Nake Mwıaıi amwıa:

12:37 1Kana “akeevotoa.” 12:38 ˜˜ ˜ ˜ 1Kwambııa ta saa itatu sya utu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 12:33 1 Kana “mıthınzıo ya˜ tei.” ku˜ nginya ta saa sita sya utuk u. ˜ ˜ ˜ 12:35 1 Ndeto kwa ndeto, “Ivoto- 2Kwambı˜ ıa ta saa sita sya utuku ˜ ˜ nginya ta saa kenda sya utuku. ei inyunyu.”

LUKA 12:43-52

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ “Nuu ındı muungamıi wa ˜ ˜ ˜ ˜˜ ny umba1 m u ık ı ıku na ˜ ˜ ˜ muı, ula vwana wake wa˜ ˜ ˜ munyuvie nı kana au˜ ˜ ˜ ngamıe athukumi make,2 ˜ na aiendeea k umane˜ ˜ ˜ ngae kıthimo kıla kyaıle ˜ ˜ ˜ ˜ kya lıu ıvinda yıla yaıle? ˜ ˜ ˜ 43 Ngombo ısu ıkeethı˜ ˜ wa na utanu ethıwa vwa˜ na wayo ooka akeethıa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıy ıka uu! 44 N ım uta˜ ˜ ˜ vya w’o, akamınyuva ıu˜ ˜ ˜ ngam ıe sy ınd˜ u syake ˜ syonthe. 45 Ind ı ngo˜ ˜ ˜˜ mbo ısu ıkambııa kwa˜ sya ngoonı yayo, ‘Vwa˜ ˜ na wakwa n ukw ıkala˜ ˜ ˜ nga ayısa kuka,’ na ıya˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mbııa kuvua athukumi ˜ ˜ ˜ aume na athukumi aka ˜ ˜ na kuya na kunyw’a na ˜ kumilwa, 46 vwana wa ˜ ˜ ngombo ısu akooka mu˜ ˜ ˜ thenya ula ıtata ıe na ˜ ˜ ˜ ˜ ısaa yıla ıtesı, na aka˜ ˜ ˜ mıthıny’a muno na ai˜ ˜ mınenga kıanda kyayo ˜ vamwe na ala mate aı˜˜ k ı ıku. 47 Kwoou ngo˜ mbo ıla yaeleiwe kwenda

208

˜ ˜ kwa vwana wayo ındı ˜ ˜ ndyaaıyumbany’a kana ˜ ˜ ˜ ˜ ıkeka kıla wamıtavıtye ˜ ˜ ˜ yıke,1 ıkakunwa ivoko ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mbingı. 48 Indı ıla ıtaa˜ ˜ elewa na yeeka maundu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ maaılıte kutuma ıkunwa ˜ ˜ ivoko, ıkakunwa ivoko ˜ ˜ nini. Kwa w’o, kıla mu˜ ˜ ˜ ndu unengetwe mbingı, ˜ ˜ akaanduwa mbing ı, na ˜ ˜ ˜ ˜ ula wiıtwe aungamıe ma˜ ˜ ˜ undu maingı, akendeka ˜ ˜ ˜ ˜ eanısye maundu maingı ˜ muno. 49 “Nookie kwakany’a ˜ ˜ ˜ ˜ mwaki ıulu wa nthı, na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ yu nı undu ungı mwau ˜ ngwenda ethıwa mwa˜ ˜ ki usu nı mwakany’e? ˜ 50 Kwa w ’o, n ı na ˜ ˜ ˜ uvatiso na ıle k uvati˜ ˜ swa naw’o, na nıngu˜ ˜ ˜ th ın ıka m uno nginya ˜ ˜ ˜ yıla ukathela! 51 Mwı˜ ona ta nookie k uete ˜ ˜ ˜ ˜ muuo kuu nthı? Aiee, ˜ ˜ ˜ ndyaauka kuete muuo, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ındı muaanıko. 52 Nu˜ ˜ ndu kuma yu na kue˜ ˜ ndeea vakeethıawa andu

˜ ˜ ˜ 12:42 1 Kana “m uth uk umi.” ˜ ˜ ˜ ˜ 2 Kana “athukumi make ma nyu- 12:47 1 Kana “ ıkeka kwenda kwake.” mba.”

209

˜ ˜ ˜ atano nyumbanı ımwe ˜ ˜ ˜ maanıkıte; atatu makoo˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kılıla elı, na elı mayukı˜ ˜ ˜ lıla atatu. 53 Makeethı˜ ˜ ˜ wa maanıkıte; ıthe akoo˜ ˜ kılıla mwana nake mwa˜ ˜ ˜ ˜ na ayukılıla ıthe, inyia ˜ ˜ ˜˜ akookılıla mwııtu wake ˜˜ ˜ ˜ ˜ nake mw ı ıtu ay uk ıl ıla ˜ inyia wake, inyia wa mu˜ ˜ ˜ ˜ ume akookılıla muka-a˜ mwana nake m uka-a˜ ˜ ˜ mwana ayukılıla inyia wa ˜ ˜ muume.” ˜ ˜ ˜ ˜ 54 Na ındı ayıa ıko˜˜ ˜ mano atıı: “Yıla mwoo˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na ıtu yaumıla uthuılonı ˜ ˜ wa syua, mwaasya, ‘Kı˜ ˜ ˜ uutani n ıky uk ıte,’ na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ uu uyıthıwa. 55 Na yıla ˜ ˜ ˜ mwoona kıseve kıuutanı˜ ˜ te kuma ngalıko ya ıtheo, ˜ ˜ ˜ ˜ mwaasya, ‘Nıkukwıthıwa ˜ ˜ ˜ ˜ uvyuvu mwingı,’ na uu ˜ ˜ ˜ uyıthıwa. 56 Anganga˜ ˜ ˜ ny’a, nımusiasya na mu˜ ˜ ˜ kamanya undu nthı na ˜ ˜ yayaya ikwıthıwa iilye, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ındı nıkı mutesı kusisya ˜ ˜˜ ˜ ˜ na kumanya yıı nı ıvi˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nda yıku? 57 Nıkı mu˜ ˜ ˜ tesilılaa mukamanya ula ˜ ˜ ulungalu? 58 Kwa nge˜ ˜ lekany’o, yıla uendete

LUKA 12:53–13:4

˜ ˜ kwa m utongoi, w ı na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ula ukusikatıte, tata wı˜ ˜ ˜ w’ane nake mwı nzıanı ˜ ˜ ˜ nı kana ndakese kuune˜ ngane kwa musili, nake ˜ ˜ musili aikunengane kwa ˜ ˜ ˜ musikalı wa kotinı, nake ˜ ˜ ˜ musikalı wa kotinı ai˜ ˜ ˜ kwıkya yela. 59 Nıuta˜ vya kana ndukauma vau ˜ ˜ ˜ nongi nginya yıla ukaıva ˜ ˜ mbesa syonthe ila utw’ı˜ ıwe.” ˜ ˜ ˜ 13 Na ıvinda yıu ˜ andu amwe ala maı vau ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nımamutavisye ıulu wa Akalilii ala Vilato wavulanilye nthakame yoo na nthembo syoo. 2 Nake ˜ ˜ ˜ amasungıa, amea: “Mwı˜ ˜ suanıa Akalilii asu tamo ˜ ˜ ˜ manaı eki ma naı ku˜ ˜ ˜ vıtuka Akalilii ala angı ˜ ˜ ˜ ˜ onthe atı nundu nıma˜ ˜ ˜ ˜ kwat ıtwe n ı ma und u ˜ ˜ ˜ ˜ asu? 3 Aiee, ındı nıngu˜ ˜ mutavya; mwalea kwılila, o nenyu inyw’onthe ˜ mukaanangwa. 4 Kana ˜ ala 18 manatumbiwe nı ˜ ˜ mwako mutulu wa Silo˜ ˜ ami na wamoaa—mwısu˜ ˜ ˜ anıa ta manaı avıtany’a ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kuvıtuka andu ala angı

LUKA 13:5-16

onthe mekalaa Yelusale˜ ˜ ˜ ˜ me? 5 Aiee, ındı nıngu˜ ˜ mutavya; mwalea kwıli˜ la, inyw’onthe mukaanangwa o tamo.” ˜ ˜ ˜ 6 Nıvo ındı wamatavi˜ ˜ sye ngelekany’o ıno: “Vaı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mundu umwe waı na mu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kuyu wavandıtwe muu˜ ˜ ˜ ndanı wake wa mısavivu, nake ooka aimantha ma˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ tunda mukuyunı usu ındı ˜ ndaakwata o na yımwe. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 7 Na ındı amwıa muımi ˜ ˜ ˜ wa mısavivu, ‘Yu nı mya˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ ka ıtatu nıthııtwe ndyuka ˜ ˜ kumantha matunda mu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kuyunı uu, ındı ndikwa˜ ˜ taa o na yımwe. Ute˜ me! Ve vata mwa u ˜ ˜ ˜ w ıkale uyananga m u˜ thanga?’ 8 Nake amu˜ ˜ ˜ sungıa, amwıa, ‘Vwana, ˜ ˜ ˜ ˜ ueke mwaka ungı umwe ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nı kana nambe kuuımıa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na kuwıkıa vuu. 9 Wa˜ ˜ syaa matunda ıvinda yu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kıte, nı useo; ındı walea ˜ ˜ kusyaa, uteme.’” ˜ ˜ 10 Na muthenya umwe ˜ ˜ wa Savato nıwamanyıa˜ ˜ ˜ sya ısinakokenı yımwe. ˜ ˜ 11 Na sisya! va ı m u˜ ˜ ˜ ndu muka waı na veva

210

˜ wa wonzu1 kwa ıvinda ya myaka 18; nake ee˜ ˜ ˜ kumb ıte vy u na nda ı ˜ ˜ atonya kuungalala no˜ ˜ ngi. 12 Yıla Yesu wa˜ mwonie, n ıwaneenie ˜ ˜ nake, na amwıa: “Mu˜ ˜ ˜ ndu muka, nıwathaw’a ˜ kuma wonzun ı waku.” ˜˜ 13 Na amwilııla moko make, na vau kwa vau ˜ ˜˜ ˜ aungalala na ambııa ˜ ku˜ ˜ mukumya Ngai. 14 Indı ˜ ˜ ˜ ˜ muungamıi wa ısinako˜ ˜ ˜ ke athata nundu Yesu ˜ ˜ ˜ avosya mundu muthenya wa Savato, kwoou ˜ ˜ ˜ ˜ ayıa ıkomano: “Kwı mı˜ ˜ thenya thanthat u ıla ˜ ˜ ˜ ˜ andu maılıte kutethya ˜ ˜ ˜ wıa; kwoou ukaai kuvo˜ ˜ ˜ ˜ ˜ w’a mıthenyanı ısu, ındı ˜ ti m˜ uthenya wa Savato.” ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 15 Indı Mwıaıi amusu˜ ˜ ngıa, amwıa: “Anganga˜ ˜ ny’a, kıla umwe wenyu ˜ ndathaasya nzau yake ˜ ˜ kana ıng’oi yake kuma kı˜ ˜ ˜ ˜ t u un ı1 m uthenya wa ˜ Savato na aiyıtwaa aka˜ ˜ ˜ y ınyithye? 16 M und u ˜ ˜ 13:11 1 Kana “veva wamutw’ıte ˜ ˜ ˜ kyonze.” 13:15 1 Kana “kyuunı.”

211

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ muka uu, ula nı nzyawa ˜ ya Avalaamu na ula Sa˜ ˜ ˜ tani utwıe ovete kwa ıvinda ya myaka 18, we nda˜ ˜ ˜ ılıte kuthaw’a kuma kyo˜ ˜ ˜ vonı kıu muthenya wa ˜ Savato?” 17 Y ıla wa˜ ˜ ˜ neenie maundu asu, avı˜ ngan ısya make onthe ˜˜ ˜ mambııa kwıw’a nthoni, ˜ ˜ ˜ ındı ıkomano yonthe ya˜˜ ˜ ˜ ˜ mbııa kutana nundu wa ˜ ˜ ˜ maundu ma kusengy’a ala weekie. 18 Kwoou ˜ongeleela ˜ ˜˜ ˜ kumea atıı: “Usumbı wa ˜ ˜ ˜ Ngai uilye ta kyau, na tu˜ ˜ tonya kuuvw’anany’a na ˜ ˜ ˜ kyau? 19 Uilye ta mbeu ˜ ˜ ˜ ya kalatali ıla mundu ˜ ˜ woosie na avanda muu˜ ndanı wake, na yeana na ˜ ˜ ˜ ˜ yatw’ıka mutı, na nyunyi sya yayaya syaaka ndala ˜ mbongenı syaw’o.” ˜ ˜ 20 Na ıngı amea: “Ndo˜ ˜ nya kuvw’anany’a Usu˜ ˜ mbı ˜ wa Ngai na kyau? ˜ ˜ 21 Uilye ta ılawa yıla ˜ ˜ ˜ m und u m uka woosie avulany’a na ithimo ita˜ ˜ tu nene sya mutu nginya ˜ mutu w’onthe wakaata.”

LUKA 13:17-28

˜ ˜ 22 Na alika nduanı na ˜ ˜ ˜ motuinı, aimanyısya o aendeee na kyalo kya˜ ke kya kuthi Yelusaleme. ˜ ˜ ˜ 23 Na m und u umwe ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ amukulya: “Mwıaıi, andu ˜˜ ala makatangııwa make˜ thıwa me anini?” Nake ˜ ˜ ˜ amea: 24 “Ikıai kıthito ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kingı mulikıle muomonı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ula mutheke, nundu nı˜ ˜ ˜ ngumutavya, aingı ma˜ ˜ ˜ katata kulika ındı ma˜ ikatonya. 25 Yıla mwe˜ ˜ ˜ ˜ ne nyumba wıukıla na ˜ ˜ ˜ aivinga muomo, mukau˜ ˜ ngama nza na kukuna˜ ˜ ˜ nga m uomo usu, mu˜ ˜ ˜ kyasya, ˜ ‘Mw ıa ıi, t uvi˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ng u ıe.’ Ind ı akam us u˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ngıa, na kumwıa: ‘Ndyısı ˜ ˜ ˜ kula mumıte.’ 26 Nıvo ˜ ˜ ˜ ˜˜ ındı mwıambııa kwasya, ˜ ˜ ‘Twaısaa na kunyw’a va˜ mwe naku, na wamanyı˜ ˜ ˜ asya˜ nzıanı situ nene.’ ˜ ˜ ˜ 27 Indı akamwıa, ‘Ndyı˜ ˜ ˜ sı kula mumıte. Umai vaa ˜˜ nıı inyw’onthe eki ma ˜ ˜ ˜ maundu mate malunga˜ ˜ ˜ lu!’ 28 Vau nı vo mukaı˜ ˜ ıa na kuvevetany’a maeo ˜ ˜ menyu, yıla mukona Avalaamu, Isaka, Yakovo, na

LUKA 13:29–14:4

˜ ˜ ˜ athani onthe Usumbını ˜ ˜ ˜ wa Ngai, ınd ı inyw ’ ı ˜ ˜ mw ık ıtw’e nza. 29 O ˜ ˜ ˜ ˜ na ıngı, andu nımakoka ˜ ˜ ˜ kuma wumılonı wa syua ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na uthuılonı wa syua na ˜ ˜ ˜ ˜ kuma ngal ıko ya ı ulu ˜ ˜ na ngalıko ya ıtheo,˜ na ˜ makekala mesanı Usu˜ ˜ mbını wa Ngai. 30 Na ˜ sisya! ve ala me ıtina ma˜ kethıwa me mbee, na ve ˜ ala me mbee makethıwa ˜ me ıtina.” ˜ ˜ 31 Na saanı o usu Avalisi amwe mooka vala ˜ ˜ waı, na mamwıa: “Uma ˜ ˜ ˜ vaa uthi, n und u Elo˜ ˜ ˜ te n ukwenda uk uaa.” 32 Nake amea: “Endai ˜ ˜ ˜ mukatavye mbıwa ısu, ˜ ‘Sisya! nıumya ndaimoni ˜ ˜ ˜ ˜ na kuvosya andu umu˜ ˜ ˜ ˜ nthı na unı, na muthe˜ ˜ nya wa katatu ng ˜ ımina ˜ ˜ wıa wakwa.’ 33 Indı, no ˜ ˜ ˜ nginya nıendeee umu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nthı, unı, na auke, nundu vaitonyeka mwathani ˜ akoaıwa nza wa Yelusaleme. 34 Yelusaleme, Ye˜ ˜ lusaleme, we ula wuaaa ˜ athani na kumakimanga ˜ ˜ na mavia ala matumıtwe

212

˜ kwaku—nı mavinda mea˜ ˜˜ na ata nıthııtwe ndye˜ nda k umbany’a syana ˜ ˜ syaku vamwe o und u ˜ ˜ ˜ ˜ nguku yumbanasya tu˜ swii ˜ twayo nthwaunı sya˜ ˜ ˜ ˜ ˜ yo! Indı inyw’ı muyaaıtı˜ ˜ kıla. 35 Sisya! Nyumba ˜ ˜ ˜ yenyu nıtiıtwe yı nthei. ˜ ˜ ˜ ˜ Nıngumwıa kana muika˜ ˜ mbona ıngı nongi nginya ˜ ˜ ˜ ˜ yıla mukasya, ‘Nı mua˜ ˜ ˜ ˜ ˜ thime ula wukıte ısyıtwa˜ nı ya Yeova!’” ˜ ˜ ˜ ˜ ı nı14 Na ıvinda yıng ˜ ˜ waendie k uya l ıu ˜ ˜ ˜ nyumbanı ya mutongoi ˜ ˜ umwe wa Avalisi muthe˜ nya wa Savato, na nıma˜ ˜˜ musyaıısye nesa. 2 Na ˜ ˜ ˜ ˜ sisya! mundu umwe waı ˜ ˜ na uwau wa mwimbo1 aı mbee wake. 3 Kwoou ˜ ˜ ˜ Yesu akulya ala meesı ˜ ˜ Mıao nesa na Avalisi: “Nı ˜ ˜ ˜ ˜ undu wosanıte na mıao ˜ ˜ ˜ ˜ kuvosya mundu muthenya wa Savato, kana ti ˜ ˜ ˜ ˜ und ıte na mıao?” ˜ u wosan ˜ 4 Indı mavindya. Nake ˜ ˜ ˜ ˜ akwata ula mundu amu˜ ˜ ˜ 14:2 1 Uwau wa kw ıth ıwa na ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ kıw’u kingı mwıını.

213

˜ vosya, na amwıa athi. ˜ ˜ ˜ ˜ 5 Na ındı amea: “Nuu ˜ ˜ ˜ katı wenyu ula nzau yake kana mwana wake ava˜ ˜ ˜ ˜ luka k ıthimanı muthe˜ ˜ nya wa Savato, utamuku˜ ˜ ˜ sasya na mıtukı akamumya?” 6 Na mayaato˜ ˜ ˜ ˜ nya kumusungıa. ˜ ˜ 7 Na ındı amanenga ngelekany’o ala ma˜ thoketw’e yıla woonie ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mayınyuvıa kundu kula ˜ ˜˜ kwa ndaıa. Ameie atıı: ˜ ˜ 8 “Y ıla wathokw’a n ı ˜ ˜ ˜ ˜ mundu mbokanı ya mu˜ ˜ twaano, ndukekale ku˜ ˜ ˜ nd u k ula kwa nda ıa. ˜ ˜ ˜ No vethıwe ve mundu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ungı wı ndaıa kwı we ˜ ˜ ˜ uthoketw’e. 9 Na ındı ˜ ˜ ˜ ˜ ula umuthoketye mw ı ˜ ˜ ˜ elı ayuka na aikwıa, ‘Eka ˜ ˜ ˜ ˜ uu ekale vau uilyı.’ Na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ındı uyuma vau wıw’ıte ˜ ˜ ˜ nthoni uithi kwıkala ıti˜ ˜ ˜ na. 10 Indı yıla watho˜ ˜ kw’a, enda ukekale ıti˜ ˜ ˜ ˜ na, nı kana ula ukutho˜ ˜ ketye ooka akwıe, ‘Munyanyawa, enda mbee.’ ˜ ˜ ˜ Na ındı ukakwata nda˜ ˜ ıa methon ı ma aeni ˜ ˜ ˜ ˜ ala angı. 11 Nundu kıla

LUKA 14:5-15

˜ ˜ ˜ mundu wınenevasya aka˜ ˜ nyivw’a, na mundu o na ˜ ˜ ˜ wıva ula wınyivasya akanenevw’a.” ˜ ˜ 12 Itina wa uu, ata˜ ˜ ˜ ˜ vya mundu ula wamu˜ thoketye: “Yıla wava˜ ˜ ˜ ˜ nga k use uv ısya and u ˜ ˜ lıu wa muthenya kana ˜ ˜ ˜ lıu wa wıoo, ndukathokye anyanyau kana ana˜ ˜ a-au kana andu ma mu˜ ˜ syı kana atui maku ala ˜ ˜ athwii. Nundu o namo no ˜ ˜ mese kuuthokya, na ma˜ ˜ ˜ ˜ ˜ yıth˜ıwa no ta meukuıva. ˜ ˜ ˜ 13 Indı yıla wavangıthya mboka, thokya ala ngya, syonze, ala au mamutha, ˜ na ilalinda; 14 na ukee˜ ˜ ˜ ˜ ˜ thıwa wı mutanu, nundu ˜ ˜ mai na kındu matonya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kukuıva nakyo. Nıkwıthı˜ ˜ ˜ wa ukaıvwa ıvinda ya ˜ ˜ ˜ ˜ uthayuukyo wa ala alungalu.” ˜ ˜ ˜ 15 Yıla umwe katı wa ala mathoketw’e weewie ˜ ˜ ˜ ˜ uu, amwıa: “Nı mutanu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mundu ula uısaa1 Usu˜ ˜ mbını wa Ngai.” ˜˜ 14:15 1 Ndeto kwa ndeto, “uısaa ˜ mukate.”

LUKA 14:16-28

˜ ˜ ˜ 16 Yesu amwıa: “Mu˜ ˜ ˜ ˜ ndu umwe nıwaseuvisye ˜ ˜ lıu wa wıoo, na atho˜ ˜ kya andu aingı. 17 Na ˜ atuma ngombo yake saa ˜ ˜ wa lıu wa wıoo wavika ˜ ˜ nı kana ıkatavye ala ma˜ ˜ ˜ thoketw’e, ‘Ukai, nundu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ k ıla k ınd u˜ n ıky umba˜ ny’e.’ 18 Indı onthe ma˜˜ ˜ mbııa kunengane itumi ˜ sya k ulea . Wa mbee ˜ ˜ ˜ amwıa, ‘Nınathooie mu˜ ˜ ˜ unda na nıenda kuthi ˜ ˜ ˜ ˜ ngawone; n ıng uukulya ˜ ˜ ˜ undekee.’ 19 Na ung ı ˜ asya, ‘Nınathooie ng’o˜ ˜ ˜ mbe ıkumi,1 na nıende˜ ˜ ˜ ˜ ˜ te kuisisya; nınguukulya ˜ ˜ ˜ undekee.’ 20 Nake ungı ˜ ˜ ˜ asya, ‘No ındı nınatwaa˜ ˜ ˜ nie, na nundu wa uu ndi˜ tonya kuka.’ 21 Kwoou ˜ ıla ngombo yooka na ya˜ tavya vwana wayo mau˜ ndu asu. Nake vwana ˜ usu athata, na eea ngo˜ ˜ mbo yake, ‘Umaala mıtu˜ ˜ ˜ ˜ kı uthi nzıanı ila nene na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ tusılanı twa ndua, na uiete vaa ngya na syonze na ilalinda na ala au mamu14:19 1 Kana “syove itano.”

214

˜ ˜ tha.’ 22 Itina wa ıvinda ˜ ıla ngombo yasya, ‘Vwa˜ ˜ ˜ ˜ na, nıneeka undu wambı˜ ˜ ˜ aıa, ındı ve o mwanya.’ ˜ 23 Kwoou ula vwana eea ˜ ˜ ıla ngombo, ‘Umaala uthi ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nzıanı na tusılanı na ui˜˜ ˜ mathing’ıısya moke, nı ˜ kana nyumba yakwa yu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ sue. 24 Nundu n ıngu˜ ˜ ˜ mwıa, vaiı umwe wa ala ˜˜ ˜ ˜ nııthoketye wısama lıu ˜ wakwa wa wıoo.’” ˜ ˜ ˜ 25 Na vaı ıkomano ıne˜ ne yaendan ıtye nake, ˜ ˜ ˜ na eethyuua, na ayıa: ˜ ˜ ˜ 26 “Mundu o na wıva ˜ ˜ ˜˜ ula ungat ı ıaa na ai˜ ˜ lea kumena1 ıthe wake ˜ na inyia wake na muka wake na syana syake ˜ na ana-a-inyia na eıtu-a˜˜ ˜ inyia, ı ı, o na thay u wake mwene, ndatonya ˜ ˜ ˜ ˜ kw ıth ıwa m umany ıw’a ˜ ˜ wakwa. 27 Mundu o na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wıva ula utakuaa mutı ˜ wake wa mathına1 na ˜˜ ˜ aingatııa, ndatonya kwı˜ ˜ ˜ thıwa mumanyıw’a wakwa. 28 Kwa ngeleka14:26 1 Kana “kwenda vanini.” 14:27 1Sisya Maelesyo ma Ndeto.

215

˜ ˜ ˜ ny’o, nuu kat ı wenyu ayenda kwaka mwako ˜ ˜ ˜ ˜ mutulu utambaa kwıka˜ la nthı akeka masavu ˜ nı kana amanye kana e ˜ na mbesa ian ıtye sya ˜ ˜ ˜ kuumina? 29 Alea kwı˜ ˜ ˜˜ ka uu, nutonya kwambıı˜ ˜ sya musingi na ayıemwa ˜ ˜ ˜ nı kuumina, na onthe ala memwonaa maya˜˜ ˜ ˜ mb ı ıa k um uthekeea , ˜ ˜ 30 makyasya: ‘M und u ˜ ˜ ˜˜ u u anamb ı ıie kwaka ˜ ˜ ˜ ˜ ınd ı aemwa n ı k umi˜ ˜ na.’ 31 Kana nı musu˜ ˜ ˜ mbı wıva aithi kukita na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ musumbı ungı utambaa ˜ ˜ ˜ ˜ kwıkala nthı na kusua˜ nıa kana we, e na asika˜ ˜ ˜ ˜ lı 10,000, nutonya kukı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ lya vinya ula ungı wukıte ˜ ˜ kukita nake e˜ na asikalı ˜ ˜ 20,000? 32 Indı ethıwa ˜ kwa w’o ndatonya kwıka ˜ ˜ ˜ ˜ uu, nutumaa kıkundi kya ˜ ˜ ˜ andu kıkaneene na mu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ sumbı ula ungı e o ku˜ asa, na aimantha muuo. ˜ 33 O ta uu, manyai nesa ˜ ˜ kana vaiı umwe wenyu ˜ ˜ ˜ ˜ utonya kutw’ıka muma˜ ˜ nyıw’a wakwa atambıte

LUKA 14:29–15:5

˜ ˜ ˜ kutia malı yake na syı˜ ndu syake. ˜ ˜ 34 “Vate nzika, munyu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nı museo. Indı munyu ˜ ˜ waasya m usamo, uto˜ ˜ ˜˜ ˜ nya kutungııwa musamo ˜ ˜ waw’o ata? 35 Ndwıthı˜ awa na utethyo o na ˜ ˜ ˜ umwe muthanganı kana ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ vuunı. Andu mekaa ku˜ ˜ ˜ ˜ wıkya ıtheka. Ula wı na ˜ ˜ ˜ matu ma kwıw’a, nıew’e.” ˜ 15 Na aumıthya onthe ma koti na eki ma ˜ ˜ ˜ naı nımoombanıte ma˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ muthyululuk ıte n ı ka˜ ˜˜ na mamw ıthuk ı ısye. 2 Namo Avalisi na aa˜ ˜ ndıki maendeee na ku˜ nyunguny ısya, makya˜ ˜ ˜ ˜ sya: “Mundu uu athoka˜ ˜ sya eki ma naı na kuya ˜ vamwe namo.” 3 Nıvo ˜ ˜ ındı wamatavisye ngele˜ ˜ ˜ kany’o ıno: 4 “Nı mu˜ ˜ ˜ ndu wıva katı wenyu e na ˜ malondu 100, aasya yı˜ ˜ mwe, utatiaa ala angı 99 ˜ ˜ ˜ weunı na aithi kuma˜ ˜ ntha yıu yımwe yaie ngi˜ ˜ nya yıla ukayona? 5 Na ˜ ˜˜ amina kuyona, aiyilııla

LUKA 15:6-17

˜ ituonı syake na aitana. ˜ ˜ ˜ 6 Na avika musyı, ayıta ˜ anyanyae na atui make vamwe, na aimea, ‘Tanai ˜ ˜ ˜ vamwe nakwa, nundu nı˜ ˜ noona ılondu yakwa yıla ˜ ˜ ˜ ˜ yınaaıte.’ 7 O ta uu, nı˜ ˜ ˜ mutavya kana kwıthıawa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ utanu mwingı ıtunı yıla ˜ ˜ ˜ mwıki umwe wa naı wee˜ ˜ ˜ ˜ ˜ lila, kute utanu ula wıthı˜ ˜ awa kwondu wa andu 99 ˜ alungalu mate na vata ˜ wa kwılila. ˜ ˜ ˜ 8 “Kana n ı m und u ˜ ˜ muka wıva e na ndula˜ ˜ kima1 ıkumi, aasya ndu˜ ˜ lakima ımwe, utakwata˜ sya taa na aituta nyu˜ mba yake na aimımantha ˜ ˜ nesa nginya yıla ukamyo˜ na? 9 Na amyona, ayı˜ ta anyanyae1 na atui vamwe, na aimea, ‘Tanai ˜ ˜ ˜ vamwe nakwa nundu nınoona ndulakima ya˜ ˜ ˜ kwa ıla nınaaıtye.’ 10 O ˜ ˜ ˜ ˜ ta uu, nımutavya, alaıka ˜ ˜ ma Ngai nımatanaa yıla ˜ ˜ ˜ mwıki umwe wa naı weelila.”

216

˜ ˜ 11 Na ındı asya: “Ve ˜ ˜ ˜ ˜ mundu waı na ana elı. ˜ ˜ ˜ 12 Na ula munini amwıa ˜ ˜ ıthe, ‘Nau, nenge kılu˜ ˜ ˜ ˜ ngu kya utiıwa kıla kyaı˜ ˜ ˜ ˜ lıte kwıthıwa kı kyakwa.’ ˜ ˜ Nake ıthe amaany’a syı˜ ˜ ndu syake. 13 Itina wa ˜ ˜ mıthenya mınini, mwa˜ ˜ na usu munini oomba˜ ˜ ny’a syındu syake syo˜ ˜ nthe na athi nthı ya kua˜ ˜ ˜ sa, na kuu aanangıa malı ˜ ˜ ˜ ˜ yake maundunı mathu˜ ku.1 14 Na yıla wami˜ ˜ nie kyonthe kıla waı na˜ ˜ ˜ kyo, kwaumıla yua ınene ˜ ˜ ˜ nthı ısu yonthe, na ambı˜˜ ˜ ˜ lıılya kuthına. 15 O na ˜ ˜ nıweekwatanisye na mu˜ ˜ ˜ ˜ ndu umwe wa nthı ısu, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na amutuma mıundanı ˜ ˜ ˜ yake akaıthasye ngulue. ˜ ˜ 16 Na nundu wa nzaa, ˜ ˜ ˜ n ıwendaa m uno k uya ˜ ˜ ˜ usyao wa mukalavi ula ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ngulue syaısaa, ındı va˜ ˜ ˜ ˜ ˜ yaı mundu waı amune˜ ˜ nga kındu. ˜ ˜˜ ˜ 17 “Yıla wambııe kw ˜ ısilya nesa, asya, ‘Ithe

˜ 15:8 1 Ndulakima yaı mbesa ya˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ tumıawa nı Akiliki. 15:9 1 Kana 15:13 1 Kana “mwıkalılen ı mu˜ ˜ ˜ “iveti ila me nduu.” thuku.”

217

˜ wakwa e na andu mea˜ ˜ ˜ ˜ na uandıkıte na methıa˜ ˜ ˜ wa na lıu wıanıe, na˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ kwa nıkw’ııa kuu nı nzaa! ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 18 Nıukıla nıthi kula kwı ˜ ˜ ˜ ıthe wakwa, na ngımwıa: ˜ ˜ ˜ “Nau, nımbıtıtye mbee ˜ wa ıtu na mbee waku. ˜ ˜ ˜ 19 O na ndyaılıte kwı˜ ˜ twa mwana waku ıngı. ˜ ˜ ˜ Ndw’ıkıthye ta umwe wa ˜ ˜ ˜ andu maku ala uandı˜ ˜ kıte.”’ 20 Kwoou ookıla ˜ na athi kwa ıthe wake. ˜ Na e vaasa, ıthe wake ˜ ˜ amwona, na amwıw’ ıa ˜ tei m uno, na asemba ˜ ˜ ˜ amukumbatıa1 na amu˜ ˜ mumunya. 21 Na ınd ı ˜ ˜ mwanae amwıa, ‘Nau, nı˜ ˜ ˜ mbıtıtye mbee wa ıtu na mbee waku. O na ˜ ˜ ˜ ndyaılıte kwıtwa˜ mwana ˜ ˜ ˜ ˜ waku ıngı.’ 22 Indı ıthe ˜ wake asyıa ngombo sya˜ ˜ ˜ ˜ ke, ‘Etei na mıtukı kanzu ˜ ˜ ˜ ˜ ıla nzeo vyu, na muimwı˜ ˜ kıa mbete kyaanı kya˜ ˜ ˜ ke, na iatu maaunı make. ˜ 23 Na etei kasalu kala ˜ ˜ kanou, na muikathınza,

LUKA 15:18-30

˜ ˜ ˜ nı kana tuye na tuitana, ˜ ˜ ˜ ˜ 24 nundu mwana uu wa˜ ˜ ˜ ˜ kwa anaı mukw’u na nı˜ ˜ ˜ wathayuuka; anaı aaie ˜ na nıwooneka.’ Na ma˜˜ ˜ ˜ mbııa kwıtanıthya. ˜ 25 “Mwana wake ula ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ m uk u u a ı m u undan ı, ˜ na asyokete e vakuvı ˜ na nyumba, eew’a wa˜ ˜ thi na andu maisunga. ˜ ˜ 26 Kwoou eeta muthu˜ ˜ ˜ ˜ kumi umwe amukulya ˜ ˜ kıla kıendeee. 27 Nake ˜ ˜ ˜ ˜ amwıa, ‘Muinau n ıwu˜ ˜ kie na ıthe waku athınza ˜ ˜ kasalu kala kanou nu˜ ˜ ˜ nd u n usyokie e m ui˜ ˜ ma.’ 28 Indı athata na ˜ ˜ alea kulika nyumba. Na ˜ ˜ ˜ ındı ıthe wake aumaa˜˜ ˜ ˜ ˜ la na ambııa kumwısu˜ ˜ ˜ va. 29 Na asungıa ıthe wake, asya, ‘Sisya! Mya˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ka ıno yingıvıte uu nı˜˜ ˜ ˜ ˜ th ı ıtwe ndi uth uk uma ˜ ˜ ˜ na vaiı ıvinda o na yı˜ ˜ mwe naalea kwıw’a mıao ˜ ˜ ˜ ˜ yaku, ındı vaiı muthe˜ nya o na umwe waane˜ ˜ nga kavuli ngatanıa vamwe˜ na anyanyawa . ˜ ˜ ˜ Ind ı y ıla mwanau, 15:20 1 Ndeto kwa ndeto, “amu- 30 ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ula waanangie sy ınd u valukıla ngingonı.”

LUKA 15:31–16:8

˜ syaku na malwaya uvikie ˜ ˜ ˜ ˜ oou, umuthınzıie kasa˜ lu kala kanou.’ 31 Nake ˜ amwıa mwanae, ‘Mwana˜ ˜˜ wa, wıthııtwe nakwa ma˜ ˜ vinda onthe na syındu ˜ syakwa syonthe nı syaku. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 32 Indı nıtwaılıte kwı˜ ˜ ˜ ˜ tanıthya, nundu muinau ˜ ˜ ˜ ˜ anaı mukw’u na nıwatha˜ ˜ ˜ ˜ yuuka; anaı aaie na nıwooneka.’” ˜ ˜ 16 Na ˜ ındı amea ama-˜ nyıw’a make: “Mu˜ ˜ ˜ ˜ ndu umwe muthwii aı na ˜ ˜ ˜ ˜ muungamıi wa nyumba, na asikatwa kwake kana ˜ ˜ nuendeee kwananga syı˜ nd u syake. 2 Kwoou ˜ ˜ ˜ amwıta, na amwıa, ‘Nı ˜ ˜ ˜ ˜ maundu mau aa ngwıw’a ˜ ˜ ˜ ıulu waku? Umya livoti ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıulu wa uungamıi waku, ˜ ˜ ˜ ˜ n und u nd utonya k ue˜ ˜ ˜ ˜ ndeea kuungamıa nyu˜ ˜ ˜ ˜ mba ıno.’ 3 Na ındı mu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ungam ıi usu as uan ıa ˜ ˜˜ ˜ ngoonı, ‘Yu nııka ata, nu˜ ˜ ndu vwana wakwa nu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kumbumya wıanı wa uu˜ ngamıi? Na ndi na vinya ˜ ˜ ˜ wa kusimba, na nıngwı˜ w’a nthoni kuthi ndivo˜ ˜ ˜ ya syındu? 4 Oo! Nına-

218

˜ ˜ ˜ ˜ manya undu ngwıka, nı ˜ ˜ kana naumw’a wıanı wa ˜ ˜ ˜ ˜ uungamıi, andu mantho˜ ˜ kye mısyı kwoo.’ 5 Na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ındı eeta kıla mundu wa˜ ˜ taıtwe nı vwana wake, na ˜ ˜ amwıa ula wa mbee, ‘We ˜ ˜ ˜ ˜ utaıtwe kyau nı vwana ˜ wakwa?’ 6 Nake as u˜ ˜ ngıa, asya, ‘Ithimo ıana ˜ sya mauta ma mutha˜ ˜ ta.’ Na amwıa, ‘Osa valua ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ula uandıkıtwe kıla uta˜ ˜ ˜ ˜ ıtwe na uy ıkala nth ı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ uandıke na mıtukı 50.’ ˜ ˜ 7 Na asyoka amukulya ˜ ˜ ˜ ˜ ungı, ‘Naku we utaıtwe ˜ kyau?’ Nake asya, ‘Ithi˜ mo nene1 ıana sya nga˜ ˜ nu.’ Na amwıa, ‘Osa va˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ lua ula uandıkıtwe kıla ˜ ˜ ˜ ˜ utaıtwe na uiandıka 80.’ ˜ 8 Na vwana wake amu˜ ˜ ˜ ˜ katha muungamıi usu, ˜ ˜ ˜ nundu o na vala ndaı ˜ ˜ ˜ mulungalu, nıweekie ma˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ undu kwa uı; nıkwıthıwa ˜ ˜˜ ˜ ˜ ana ma ıvinda yıı nımatu˜ ˜ ˜ ˜ mıaa uı kwelekela andu ˜ ma nzyawa yoo kwı ana ma kyeni. ˜ 16:7 1 Kana “Koli ıana.” Sisya Maelesyo ma Ndeto.

219

˜ ˜ ˜ ˜ 9 “O˜ na ıngı nımuta˜ vya: Imanthıei anyanya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ muitumıa uthwii ute wa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ulungalu, nı kana yıla wı˜ thela, mamuthokye ma˜ ˜ wıkalonı moo ma tene na ˜ ˜ ˜ ˜ tene. 10 Mundu ula wı˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ thıawa e muıkııku mau˜ ˜ ˜ ndunı ala manini, ethıa˜ ˜ ˜˜ ˜ wa e muıkııku o na mau˜ ˜ ndunı ala manene, na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mundu ula utethıawa e ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mulungalu maundunı ala ˜ ˜ manini, ethıawa ate mu˜ ˜ ˜ lungalu o na maundu˜ ˜ nı ala manene. 11 Ethı˜ ˜ ˜˜ ˜ wa m ui a ık ı ıku ma u˜ ˜ ˜ ndunı makonetye uthwii ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ute wa ulungalu, nuu ˜ ˜ ˜ ˜ ula ukamunenga uthwii ˜ ˜ ula wa w’o? 12 Na ethı˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ wa mui aıkııku maundu˜ ˜ ˜ nı makonetye syındu sya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mundu ung ı, nuu ula ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ukamunenga kındu kı˜ ˜ tw’ıke kyenyu? 13 Vaiı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ muthukumi utonya kwı˜ thıwa e ngombo ya ma˜ ˜ ˜ ˜ vwana elı, nundu akamu˜ mena umwe na aimwe˜ ˜ ˜ nda ula ungı, kana aka˜ ˜ lumany’a na umwe na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ aimumena ula ungı. Mui˜ ˜ ˜ tonya kwıthıwa mwı ngo-

LUKA 16:9-18

mbo sya Ngai na sya ˜ Uthwii.” ˜ 14 Na Avalisi nımee˜˜ ˜ ˜ thuk ıısye maundu asu ˜ ˜ ˜ onthe na n und u n ımendete mbesa, ma˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ mb ı ıa k um uv uth ı ısya. ˜ 15 Kwoou amea: “Inyw’ı ˜ ˜ ˜ mwı ala metalaa kwıthı˜ wa alungalu mbee wa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ andu, ındı Ngai nıwısı ˜ ˜ ˜ ngoo syenyu. Nundu kı˜ ˜ ˜ ˜ ndu kıla andu monaa kı ˜ ˜ kya vata nı uthatyo me˜ thonı ma Ngai. ˜ 16 “Mıao na Mavuku ma Athani maumisye wathani nginya Yoana. ˜ ˜ ˜ Kuma ıvinda yıu na ku˜ ˜ endeea, Usumbı wa Ngai ˜ ˜ ˜˜ ˜ nıw’o wıthııtwe uitava˜ ˜ nw’a taw’o uvoo museo, ˜ ˜ ˜ na andu ma kıla mu˜ ˜˜ themba n ımething’ ı ıa˜ sya maukwate. 17 Kwa ˜ ˜ ˜ w’o, nı laisi ıtu na nthı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kuvıta kute kauvavathı o ˜ ˜ ˜ na kamwe ka ıla Mıao ku˜ ˜ lea kwıanıa. ˜ ˜ ˜ ˜ 18 “Kıla mundu uthaa˜ ˜ sya mutwaano na kıve˜ ti kyake na aitwaa kı˜ ˜ ˜ ˜ ngı, ethıawa ayıka ulaa˜ ˜ ˜ lai, na mundu o na wıva

LUKA 16:19-28

220

˜ ˜ vaasa na Lasalo e kıthui˜ nı kyake. 24 Kwoou eetana, akyasya, ‘Asa wa˜ ˜ kwa Avalaamu, mbıw’ıe ˜ ˜ ˜ tei na uimutuma Lasa˜ lo ainde muthya wa kyaa ˜ ˜ ˜ ˜ kyake kıw’unı, na ayuka ˜ ˜ ˜ anthithye uımı wakwa, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nundu nınguthınıa m˜ uno ˜ ˜ ˜ ˜ mwakin ı u u.’ 25 Ind ı ˜ Avalaamu amwıa, ‘Mwana wakwa, lilikana kana ˜ ˜ ˜ nıweetanıthisye na syı˜ ˜ ˜ ˜ ndu mbingı nzeo yıla waı ˜ ˜ ˜ thayu, ındı Lasalo akwa˜ ˜ ˜ tie syındu ila nthuku. Na ˜ yu e vaa aendeee kukia˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kiw’a, ındı we nuuthına. ˜ ˜ 26 O na eka maundu ˜ ˜ ˜ asu onthe, ve ıtw’ıku ıne˜ ˜ ˜ ne muno katı witu naku, ˜ ˜ ukethıa ala mekwenda ˜ ˜ ˜ kuma vaa moke kuu uı ˜ maitonya, o na andu ma˜ ˜ ˜ itonya kuma kuu uı ma˜ ˜ ˜ ˜ koka kuu tuı.’ 27 Nake ˜ ˜ ˜ asya, ‘Ethıwa uu nıw’o ˜ ˜ ˜ ˜ vailye, nınguukulya, asa, ˜ ˜ ˜ ˜ um ut ume Lasalo ny u˜ mba kwa ıthe wakwa, ˜ 28 n ı kana amanenge ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ukusı mwıanıu ana-a-ia ˜ ˜ 16:23 1 Kana “Andesi,” uu nı kwa˜ ˜ sya, mbua ya andu onthe. Sisya makwa atano, ˜ o namo maikoke vandu vaa va Maelesyo ma Ndeto.

˜ ˜ ˜ ˜ ula utwaaa kıveti kıtha˜ ˜ ˜ ˜ ıtye mutwaano na muu˜ ˜ me wakyo ethıawa ayıka ˜ ulaalai. ˜ ˜ ˜ ˜ 19 “Kwaı mundu umwe ˜ ˜ ˜ muthwii weekıaa ngua ˜ sya langi wa nzambalau ˜ na sya katane, na nı˜ ˜ ˜ weetanıthasya kıla mu˜ ˜ ˜ thenya syındu mbingı. ˜ na ˜ ˜ ˜ ˜ 20 Ind ı m und u umwe ˜ ˜ waı muvoyi weetawa La˜ ˜ ˜ ˜ salo nıwaetawe muvıanı ˜ kwake, nake aı na itau ˜˜ ˜ mwıı w’onthe 21 na nı˜ ˜ ˜ wendaa muno kuya syı˜ ˜ ndu ila syavalukangaa ˜ ˜ kuma mesan ˜ ˜ ı ya m u-˜ ˜ thwii usu. Iı, o na ngitı ˜ ˜ nısyookaa na kunyenya˜ nga itau syake. 22 Mu˜ ˜ ˜ ˜ ndu usu ngya nıwesie ku˜ ˜ kw’a na alaıka mamukua ˜ ˜ ˜ ˜ mamutwaa kıthuinı kya Avalaamu. ˜ ˜ ˜ ˜ “Na ula mundu muthwii o nake akw’a na ˜ athikwa. 23 Na e Mbu˜ ˜ an ı,1 ook ılya metho ˜ ˜ make, o aendeee kuthına, na oona Avalaamu e

221

˜ ˜ ˜ mathına.’ 29 Indı Ava˜ laamu amwıa, ‘Me na Mose na Athani; eka me˜˜ ˜ thukıısye asu.’ 30 Nıvo ˜ ˜ ındı waisye, ‘Aiee, asa ˜ wakwa Avalaamu, ethı˜ ˜ ˜ ˜ wa mundu akathayuuka ˜ ˜ na aithi kuu˜ maı, ma˜ ˜ keelila.’ 31 Indı amwıa, ˜ ˜ ˜˜ ‘Malea kumwıthuk ıısya ˜ Mose na Athani, o na mu˜ ˜ ˜ ndu athayuuka maika˜ ˜˜ mwıthukıısya.’” ˜ ˜ 17 Na ˜ ındı amea ama˜˜ ny ıw’a make at ı ı: ˜ ˜ “Molulutıkyo kwı˜ mailea ˜ ˜ ˜ thıwa vo. Indı kyeva nı ˜ ˜ ˜ kwa ula kwısıla kwake ˜ mokaa! 2 Nı kavaa ako˜ ˜ veewa ngingonı ıvia ya ˜ ˜ ˜ kuthia na ayıkw’a uka˜ ˜ ˜ ˜ nganı, kwı kululutıkya ˜ ˜ ˜ kamwe˜ ka t u u t uni˜ ˜ ˜ ni. 3 Isuvıei inyw’ı ene. ˜ Eth ıwa mwa n a- a- a s a ˜ ˜ ˜ waku nıweeka naı, muka˜ ny’e, na eelila, muekee. ˜ ˜ ˜ 4 O na akuvıtısya mavi˜ ˜ nda muonza kwa muthe˜ ˜ ˜ ˜ nya na ayuka kula uı ˜ mavinda muonza na ai˜ ˜ kwıa, ‘Nıneelila,’ no ngi˜ ˜ nya umuekee.”

LUKA 16:29–17:11

˜ 5 Na at umwa meea ˜ ˜ Mw ıa ıi : “Twongeleele ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ muık ı ıo.” 6 Na Mwıa ıi ˜ ˜ asya: “Ta kethıwa mwı na ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ muıkııo wıana mbeu ya ˜ ˜ kalatali, no mwıe kıtae ˜˜ ˜ ˜ ˜ kıı, ‘Kuka vau uthi uka˜ ˜ ˜ vandwe ukanganı!’ na kı˜ imwıw’a. ˜ ˜ ˜ 7 “Nuu katı wenyu e na ˜ ˜ ˜ ˜ ngombo ıkuıma na mu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ lau kana ıkuıthya, uto˜ ˜ nya kum ıtavya yauma ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ muundanı, ‘Uka vaa mı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ tukı wıkale mesanı uye’? ˜ ˜ ˜ 8 Vandu va uu, amıta˜˜ ˜ ˜ ˜ vya atıı: ‘Nzeuvısye lıu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wa wıoo, na uyıkıa ngua ˜ ˜ ˜ ˜ sya wıa unthukume ngi˜ ˜ ˜ nya nımine kuya na ku˜ ˜ nyw’a, na ıtina wa uu no ˜ ˜ ˜ ˜ wıkale nthı uye na ui˜ nyw’a.’ 9 Na o na ku˜ ˜ ˜ tw’ıka ngombo ısu nı˜ ˜ yatethya wıa ula yane˜ ˜ ˜ ngwa, we ndemıtung ıa ˜ ˜ muvea, kana no eke uu? ˜ ˜ 10 O ta uu, yıla mwate˜ ˜ thya w ıa w’onthe ula ˜ ˜ munengetwe, asyai: ‘Twı ngombo ite vata. Tweeka ˜ ˜˜ ˜ ˜ o kıla twııaıle kwıka.’” 11 Na aendete Yelu˜ ˜ ˜ saleme, n ıwes ıle kat ı

LUKA 17:12-27

wa Samalia na Kali˜ ˜ ˜ lii. 12 Na ailika utuinı ˜ umwe, akomana na ˜ ˜ ˜ ˜ andu ıkumi maı na ma˜ ˜ ˜ ˜ ngu, ındı maungama vaa˜ sa. 13 Na mookılya mawasya moo, makyasya: ˜ ˜ ˜ ˜ “Yesu, Mumanyısya, twı˜ ˜ w’ıe tei!” 14 Na yıla wa˜ monie amea: “Endai mukeyonany’e kwa athe˜ ˜ mbi.” Na ındı maende˜ te, mathew’a. 15 Yıla ˜ umwe woo woonie kana ˜ ˜ nıwavow’a, asyoka aimukumya Ngai na wasya ˜ ˜ munene. 16 Na avalu˜ ˜ ˜ ˜ ka na uthy u maa un ı ˜ ˜ ˜ ˜ ma Yesu na amutungıa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ muvea. Na mundu usu aı ˜ ˜ M u s a m a l i a . 1 7 N ı vo ˜ ˜ ˜ ındı Yesu waisye: “Onthe ˜ ˜ ˜ me ıkumi nımathew’a, ˜ ˜ kana ti w’o? Yu ınd ı ˜ ala angı kenda me va? ˜ ˜ ˜ ˜ 18 Vaiı ungı unasyoka ˜ ˜ ˜ amutaıe Ngai eka mu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndu uu wa mbaı ıng˜ ı?” ˜ ˜ ˜ ˜ 19 Na ındı amwıa: “Ukı˜ ˜ ˜ ˜˜ la na uithi; muıkııo waku ˜ ˜ nıwakuvosya.” ˜ ˜ ˜ 20 Yıla wak˜ ulilw’e nı ˜ ˜ Avalisi yıla Usumbı wa ˜ ˜ ˜ Ngai ukoka, amasungıa:

222

˜ ˜ ˜ “Usumbı wa Ngai ndu˜ ˜ ˜ k ıte kwa nz ıa utonya ˜ ˜ kwoneka nı andu onthe; ˜ 21 o na andu maikasya, ˜ ˜ ‘Sisyai wı vaa!’ kana, ˜ ‘Wı ˜ ˜ vaya!’ Nundu sisya! Usu˜ ˜ ˜ mbı wa Ngai wı katı wenyu.” ˜ ˜ 22 Na ındı amea ama˜ ˜ nyıw’a make: “Mıthenya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nıyukıte yıla mukenda ˜ ˜ kwona umwe wa mıthe˜ nya ya Mwana wa mu˜ ˜ ˜ ˜ ndu, ındı m uikawona. ˜ ˜ 23 Na andu makamwıa, ‘Sisyai e vaya!’ kana, ‘Si˜ syai e vaa!’ Muikaathi ˜ ˜˜ ˜ kana kumaatııa. 24 Nu˜ ˜ ˜ ˜ ndu o tondu utisi uti˜ ˜ saa kuma ngalıko ımwe ˜ ˜ ˜ ya ıtu nginya ngalıko ıla ˜ ˜ ˜ ˜ ıngı ya ıtu, now’o mıthe˜ ˜ nyanı ya Mwana wa mu˜ ˜ ˜ ˜ ndu ˜ kukethıwa kuilye. ˜ 25 Indı mbee, no nginya ˜ ˜ akwatwe nı mathına ma˜ ˜ ingı na ailewa nı nzya˜ ˜ ˜ wa ıno. 26 O na ıngı, o ˜ ˜ ˜ tondu kweethıiwe mıthe˜ ˜ nyanı ya Noa, now’o kwı˜ ˜ ˜ ˜ ıthıwa kuilye mıthenya˜ ˜ ˜ nı ya Mwana wa mundu: ˜ ˜ ˜ ˜ 27 andu nımaısaa, nıma˜ ˜ nyusaa, aume nımatwaa-

223

˜ naa na aka nımatwaa˜ ˜ wa, nginya muthenya ula ˜ Noa walikile ngalawanı, ˜ ˜ na mbua ya kıw’u ki˜ ngı yooka na yamana˜ nga onthe. 28 O ta uu, ˜ ˜ ˜ o tondu kweekıkie ıvi˜ ˜ nda ya Loto: andu nıma˜ ˜ ˜ ısaa, nımanyusaa, nıma˜ ˜ ˜ uaa, nımathooasya, nı˜ mavandaa, na nımaakaa. ˜ ˜ ˜ ˜ 29 Indı muthenya ula ˜ ˜ Loto waumie nduanı ya ˜ Sotomo, nıkwauie mwa˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ki na muvılıtı kuma ıtu˜ nı na˜ wamananga onthe. ˜ ˜ 30 Uu now’o kuketh ı˜ ˜ ˜ wa kuilye muthenya ula ˜ ˜ ˜ Mwana wa mundu wıvuanw’a. ˜ ˜ 31 “Muthenya usu, eka ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mundu ula wı nyumba˜ ˜ ˜ ˜ ˜ n ı ı ul u na e na sy ı˜ ˜ ˜ ˜ ndu syı nyumba nthı˜ ˜ nı, ndakatheee kusyo˜ ˜ ˜ ˜ sa, na o ta uu, mundu ula ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wı muundanı ndaıle no˜ ˜ ˜ ngi kusyokea syındu ila ˜ ˜ sy ı ıtina. 32 Lilikanai ˜ ˜ muka wa Loto. 33 Mu˜ ˜ ˜ ndu o na wıva ula we˜ ˜˜ ˜ ndaa k utang ı ıa thay u ˜ ˜ ˜ wake akawasya, ındı mu˜ ˜ ˜ ndu o na wıva ula waa-

LUKA 17:28–18:3

˜ ˜ sya thayu wake akauta˜˜ ˜ ˜ ˜ ng ı ıa . 34 N ıng um uta˜ ˜ ˜ ˜ ˜ vya, utuku usu andu elı ˜ makeethıwa makomete ˜ ˜ ˜ ˜ kıtandanı kımwe; umwe ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ akooswa ındı ula ungı ˜ akatiwa. 35 Aka elı ma˜ ˜ ˜ ˜ keethıwa maithiıa ıvianı ˜ ˜ yımwe; umwe akooswa, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ındı ula ungı akatiwa.” 36 1—— 37 Na meew’a ˜ ˜ ˜ uu mamwıa: “Va, Mwıa˜ ıi?” Nake amea: “Vala ki˜˜ ˜ ˜ mba kıı, vau nı vo ndiu ˜ ˜˜ syumbanııaa.” ˜ ˜ 18 Na ındı amanenga ˜ ngelekany’o kumony’a kana me na vata ˜ ˜ ˜ wa kuvoya kıla ıvinda ˜ mate kueka, 2 akyasya: ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ “Nduanı ımwe kwaı musi˜ ˜ ˜ li utakıaa Ngai na utane˜ ˜ ˜ ngete mundu o na umwe ˜ ˜ ˜ nda ıa . 3 O na ıng ı, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kwaı mundu muka umwe ˜ ˜ ˜ ndiwa ula watindıaa ku˜ ˜ ˜ ˜ thi ˜ ˜ ˜ kula uı na ˜ aimwıa, ‘Ikııthya kana usili wa ˜ ˜ ˜˜ ˜ katı nıwaatııwa katı wa˜ ˜ ˜ kwa na ula unzikatıte.’ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 17:36 1 Musoa uu wı Mbivilianı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ imwe, ındı uyonekaa nthını wa mavuku amwe ma tene ma Mbivilia.

LUKA 18:4-14

˜ ˜ ˜ 4 Kwa ıvinda yıasa, mu˜ ˜ sili usu ndendaa kwıka ˜ ˜ ˜ ˜ uu, ındı ıtina asya ngoo˜ ˜ nı, ‘Nyie ndikıaa Ngai na ˜ ˜ ndinengete mundu o na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ umwe ndaıa, 5 ındı nu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndu mundu muka uu ndi˜ ˜ wa aendeee kunthıny’a, ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ nınguıkııthya kana nıwa˜ ˜ ˜ kwata usili wa katı nı ˜ kana ndakaendeee kuka ˜ ˜ na kunosya ayenda nı˜ m u t e th e e sye .’ ” 6 Na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ındı Mwıaıi amea: “Nıa˜ ˜ ˜ ˜ sya nımweew’a undu mu˜ sili usu waisye, o na kau ˜ ˜ ˜ ndaı mulungalu! 7 Kwa ˜ w’o, we Ngai nuemwa ˜ ˜ ˜ ˜˜ nı kuıkııthya kana anyu˜ ˜ ve make ala mamwıkaı˜ ˜ ˜ laa utuku na muthenya ˜ ˜ ˜ nımakwata usili wa katı? ˜ ˜ ˜ ˜ O na eka uu, nıwıthıawa ˜ ˜˜ ˜ na wumıısyo kumelekela. ˜ ˜ ˜ ˜ 8 Nıngumutavya, akaı˜˜ ˜ kııthya kana nımakwata ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ usili wa katı mıtukı. Indı ˜ ˜ ˜ yıla Mwana wa mundu ˜ ukavika, kwa w’o akee˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ thıa muıkııo usu1 ıulu wa ˜ nthı?”

224

˜ ˜ ˜ 9 O na ıngı, nıwama˜ nengie ngelekany’o andu amwe ala mekwatasya ˜ ˜ ulungalu woo ene na mo˜ naa ala angı mate vata: ˜ ˜ ˜ 10 “Aume elı nımamba˜ ˜ ˜ tie ıkal un ı makavoye, ˜ ˜ ˜ ˜ umwe aı Muvalisi na ula ˜ ˜ ˜ ˜ ung ı a ı mum ıthya wa ˜ ˜ koti. 11 M uvalisi usu ˜ ˜ ˜ nıwaungamie na ambı˜ ˜ ˜ ˜ ıa kuvoya maundu aa ˜ na ngoo, ‘Ame Ngai, nı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nguutungıa muvea nu˜ ˜ ndu nyie ndiilye andu ˜ ala ang ı—avenani, ala ˜ mate alungalu, ilaalai ˜ —kana o na mumıthya ˜ ˜ ˜˜ uya wa koti. 12 Nındıı˜ ˜ aa kuya kelı kwa kyu˜ ˜ mwa; na nınumasya kılu˜ ˜ ˜ ngu kya ıkumi kya syı˜ ˜ ndu syonthe ila nıkwa˜ ˜ ˜ taa.’ 13 Indı mumıthya ˜ ˜ ˜ usu wa koti aungamıte ˜ vaasa, o na ndendaa ku˜ kılya metho make asi˜ ˜ ˜ ˜ sye ıtunı, ındı aendeee ˜ ˜ ˜ ˜ kwıkunanga kıthui akya˜ sya, ‘Ame Ngai, mb ı˜ ˜ w’ıe tei,1 nyie nı mwene ˜ ˜ ˜ ˜ naı.’ 14 Nıngumutavya,

˜ ˜ ˜˜ ˜ 18:8 1 Kana “muıkııo wa muthe˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mba uu.” 18:13 1 Kana “mbıw’ıe ınee.”

225

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mundu usu enukie musyı ˜ ˜ ˜ kwake na atalılwa ulu˜ ˜ ˜ ngalu kute Muvalisi usu. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Nundu kıla mundu wıne˜ ˜ nevasya akanyivw’a, ındı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mundu o na wıva ula wınyivasya akanenevw’a.” ˜ ˜˜ 15 Na andu mambııa ˜ ˜ k um uetee syana syoo ˜ nini n ı kana aikwate ˜ ˜ ˜ na moko, ındı yıla ama˜ ˜ nyıw’a make moonie uu, ˜˜ ˜ mamb ˜ ı˜ ıa k umakany’a. ˜ 16 Indı Yesu eeta syana ˜ ˜ ˜ isu nini syuke vala uı, na asya: “Ekanai na syana ˜ ˜˜ ˜ nini syuke vala nıı; mui˜ ˜˜ ˜ ˜ katate kuisi ııa, nundu ˜ ˜ ˜ Usumbı wa Ngai nı wa ˜ ala mailye tasyo. 17 Nı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ w’o nıngumwıa, mundu ˜ ˜ ˜ o˜ na wıva ula utawosaa ˜ Usumbı wa Ngai ta kana kanini, ndakalika nongi ˜ ˜ ˜ ˜ Usumbını usu.” ˜ ˜ 18 Na mutongoi umwe ˜ ˜ ˜ ˜ amukulya: “Mumanyısya ˜ ˜ ˜ ˜ museo, naıle kwıka ata nı ˜ ˜ kana nıkwata thayu wa tene na tene?” 19 Nake ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Yesu amwıa: “Nıkı uu˜ ˜ ˜ ˜ mbıta museo? Vaiı mu˜ ˜ ˜ ndu museo eka o umwe, ˜ ˜ ˜ ˜ nake nı Ngai. 20 Nıwısı

LUKA 18:15-27

˜ ˜ ˜ mıao ıno: ‘Ndukalaalae, ˜ ˜ ˜ ndukoae, ndukoye, ndu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kaumye ukusı wa uvu˜ ˜ ˜ ngu, nenga ndaıa ıthe waku na inyia waku.’” ˜ ˜ 21 Nake amwıa: “Mau˜ ˜˜ ndu asu onthe nambııie ˜ ˜˜ ˜ ˜ kumaatııa˜ kuma nı muni˜ ni.” 22 Itina wa kwıw’a ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ uu Yesu amwıa: “Ve undu ˜ ˜ ˜ utialıtye: Thoosya syı˜ ˜ ˜ ndu ila wı nasyo na ui˜ ˜ nenga ngya, na ukeethı˜ ˜ ˜ wa na uthwii ıtunı; na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ındı uyuka utw’ıke mua˜˜ t ııi wakwa.” 23 Eew’a ˜ ndeto isu, nıwakwatiwe ˜ ˜ ˜ ˜ nı kyeva kingı ngoonı nu˜ ˜ ˜ ˜ ndu aı muthwii muno. ˜ ˜ 24 Na Yes u am ˜ usisya, na asya: “ Ukee˜ ˜ ˜ ˜ ˜ thıwa wı undu wı vi˜ nya ta kı kwa ˜ ala me ˜ ˜ ˜ mbesa kulika Usumbını wa Ngai! 25 Kwa w’o, ˜ ˜ ˜ ˜ n ı undu wı laisi kwa ˜ ˜ ˜ ngamıle kulikıla kalima˜ ˜ nı ka singano wa ku˜ ˜ ˜ ˜ tuma, kwı mund ˜ u m˜ u-˜ ˜ thwii kulika Usumbın ı wa Ngai.” 26 Ala mee˜ ˜ ˜ wie maundu asu maku˜ ˜ ˜ ˜ lya: “Nuu utonya kuta˜˜ ngııwa?” 27 Nake asya:

LUKA 18:28-42

˜ ˜ “Maundu ala matatonye˜ ˜ ka kwa andu nımatonye˜ ˜ ka kwa Ngai.” 28 Indı ˜ Vetelo asya: “Sisya! Ithyı ˜ ˜ ˜ ˜ nıtwatiie syındu situ na ˜ ˜˜ twak uat ı ıa .” 29 Nake ˜ ˜ ˜ amea: “Nı w’o n ıng u˜ ˜ ˜ ˜ mwıa, vaiı mundu waa˜ ˜ tia nyumba kana kıveti kana ana-a-inyia kana asyai kana syana kwo˜ ˜ ˜ ndu wa Usumbı wa Ngai ˜ ˜ ˜ 30 utakakwata sy ınd u ˜ ˜ ˜ ˜˜ mbingı ıvindanı yıı, na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıvinda yıla yukıte, thayu wa tene na tene.” ˜ ˜ ˜ ˜ 31 Na ındı eeta ala Iku˜ mi na El ı nzama, na amea: “Sisyai! Twamba˜ ˜ tıte Yelusaleme, na mau˜ ˜ ndu onthe ala maandıki˜ ˜ ˜ ˜ ˜ we kwısıla athani ıulu wa ˜ ˜ Mwana wa mundu make˜ anıa. 32 Kwa ngelekany’o, akanenganwe mo˜ ˜ ˜ konı ma andu ma mbaı ˜ ing ı, na akathekeewa ˜ ˜ ˜ na aithınw’a, na kutw’ı˜ langwa mata. 33 Na ıti˜ ˜ ˜ na wa k um uv ua, ma˜ ˜ ˜ ˜ kamuaa, ındı muthenya ˜ ˜ ˜ wa katat˜ u akathay uu˜ ka.” 34 Indı, mayaaele˜ ˜ ˜ wa und u o na umwe

226

˜ ˜ ˜ ˜ katı wa maundu asu, nu˜ ˜ ndu ndeto isu syaı mbithany’e kwoo, na mayaa˜ ˜ kwatya maundu ala waneenie. ˜ ˜ 35 Na Yesu e vakuvı ˜ ˜ ˜ na Yeliko, nıweethıie mu˜ ˜ ˜ ˜ ndu umwe kılalinda ailyı ˜ ˜ ˜ utee wa nzıa aivoya andu ˜ ˜ ˜ syındu. 36 Na yıla we˜ ˜ ˜ ˜ ewie ıkomano yıvıt ıte, ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ambııa kukulya kıla kıe˜ ndeee. 37 Na mamwıa: ˜ ˜ ˜ “N ı Yes u M unasaleti ˜ ˜ ˜ ˜ uv ıt ıte!” 38 Eew’a uu ˜ aneena na wasya mu˜ nene, akyasya: “Yesu, ˜ Mwana wa Ndaviti, mbı˜ ˜ w’ıe tei!” 39 Na ala maı ˜˜ ˜ ˜ mbee mambııa kumuka˜ ˜ ny’a, makımwıa akilye, ˜ ˜ ˜ ındı aendeea kuneena ˜ na wasya munene, akyasya: “Mwana wa Ndaviti, ˜ ˜ ˜ mb ıw’ ıe tei!” 40 Nıvo ˜ ˜ ˜ ˜ ındı Yesu waungamie na ˜ ˜ ˜ asya mundu usu aetwe ˜ ˜ vala uı. Na athengeea ˜ ˜ ˜ ˜ vakuv ı, Yes u am uk u˜ ˜ lya: 41 “Wıenda ngwı˜ ke ata?” Nake asya: “Mwı˜ ˜˜ aıi, eka nambııe kwona ˜ ˜ ˜ ıng ı.” 42 Kwoou Yes u ˜ ˜˜ amwıa: “Ambııa kwona

227

˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ ıngı; muıkııo waku nı˜ wakuvosya.” 43 Na vau ˜˜ kwa vau ambııa kwona ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ ıngı, na ambııa kumuatı˜ ˜ ˜ ıa amukumıtye Ngai, na ˜ ˜ yıla andu onthe moonie ˜ ˜ uu, namo mamukumya Ngai. alika Yeliko, 19 Na ˜ ˜ ˜ ˜ ındı o avıtıte. 2 Na ˜ ˜ ˜ kwa ı m und u weetawa ˜ ˜ Sakayo; nake aı umwe ˜ wa anene ma aumıthya ˜ ˜ ma koti, na aı muthwii. ˜ ˜ ˜ ˜ 3 Mundu usu nıwendaa ˜ ˜ ˜ ˜ muno kumwona Yesu nı ˜ ˜ kana amanye we nuu, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ındı nundu wa ıkomano ˜ ˜ ndaı atonya kumwona, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nıkwıthıwa aı mukuvı. 4 Kwoou asemba athi ˜ ˜ ˜ mbee na al ısa m uk u˜ ˜ ˜ yu nı kana amwone, nu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndu aı esıle nzıanı ısu. ˜ ˜ 5 Yıla Yesu wavikie vau, ˜ ˜ ˜ ˜ asisya ıulu, na amwıa: ˜ ˜ ˜ “Sakayo, theea mıtukı, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nundu umunthı nıngu˜ ˜ ˜ uthokea musyı kwaku.” ˜ ˜ 6 Eew’a uu atheea mı˜ ˜ ˜ t uk ı, na am uthokya ˜ ˜ ˜ na utanu ethıwe mueni ˜ ˜ wake. 7 Yıla andu moo˜ nie uu, onthe manyungu-

LUKA 18:43–19:13

˜ nyısya, makyasya: “Atho˜ ˜ ˜ ketw’e nı mwıki wa naı.” ˜ 8 Na Sakayo aungama, ˜ ˜ ˜ na amwıa Yesu: “Mwıa˜ ˜ ıi, sisya! Nusu ya syı˜ ˜ ˜ nd u syakwa n ıng une˜ ˜ nga ngya, na kındu o ˜ ˜ na k ıva k ıla navenie ˜ ˜ ˜ ˜ mundu kwa nzıa ya uke˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ngani, n ıng um ut ung ıa ˜ ˜ ˜ k und u k una.” ˜ 9 Nake ˜ ˜ ˜ ˜ Yesu amwıa: “Umunthı ˜ ˜˜ ˜ ˜ utang ııo nıwooka nyu˜ ˜ ˜ ˜ mbanı ıno, nundu o naku ˜ wı mwana wa Avalaamu. ˜ ˜ 10 N und u Mwana wa ˜ ˜ ˜ mundu ookie kumantha ˜ ˜˜ ˜ ˜ na kutangııa kıla kyaaıte.” ˜ 11 O maendeee kwı˜˜ ˜ ˜ thukıısya maundu asu, ˜ nıwamatavisye ngeleka˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ny’o ıngı, nundu aı vaku˜ vı na Yelusaleme na ma˜ ˜ ˜ ˜ suanıaa Usumbı wa Ngai ˜ ˜ ta ukuka vau kwa vau. 12 Kwoou asya: “Mwana ˜ ˜ ˜ ˜ umwe wa musumbı nıwa˜ ˜ endie kyalo nthı ya ku˜ asa nı kana akanengwe ˜ ˜ ˜ ˜ usumbı, na ındı aisyo˜ ka. 13 Atanamba k u˜ thi, n ıweetie ngombo ˜ ˜ syake ıkumi na ainenga

LUKA 19:14-25

˜ ˜ ˜ mina1 ıkumi, na asyıa, ˜ ‘Kunai viasala na mina ˜ isu nginya ˜ y˜ ıla ngasyo˜ ka.’ 14 Indı andu ma ˜ ˜ ˜ nthı yake nımamumene˜ ˜ te, na kwoou matuma kı˜ ˜ ˜ ˜ kundi kya andu kımuatı˜ ˜ ˜ ˜ ıe na kıithi kıkasye, ‘Tui˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kwenda mundu uu aitw’ı˜ ˜ ˜ ka musumbı waitu.’ ˜ ˜ 15 “Yıla wesie kusyo˜ ˜ ka ıtina wa kunengwa ˜ ˜ ˜ usumbı,1 nıweetie ngombo ila wanengete mbe˜ sa,2 n ı kana amanye ˜ ˜ ˜ k ıla syakwat ıte ıti˜ ˜ na wa kukuna viasala. ˜ 16 Kwoou ıla ya mbee yooka mbee wake, na ya˜ ˜ sya, ‘Mwıaıi, mina yaku ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nısyaıte mina ingı ıku˜ mi.’ 17 Nake amıtavya, ˜ ˜ ˜ ‘Nıwıkıte nesa, ngombo ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ nzeo! Nundu nıwıthııtwe ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wı muıkııku undunı mu˜ ˜ nini m uno, sumb ıka ˜ ˜ ˜ nd ua ık umi.’ 18 Nayo ˜ ˜ ıla ya kelı yooka, na ya˜ ˜ 19:13 1 Mina ya Akiliki yaı na uito wa ngulamu 340 na thooa wayo ˜ watalıthaw’a ta ndulakima 100. ˜ ˜ ˜ ˜ 19:15 1 Kana “ukumu wa kusu˜ mbıka.” 19:15, 23 2 Ndeto kwa ndeto, “vetha.”

228

˜ ˜ sya, ‘Mwıaıi, mina yaku ˜ ˜ ˜ nısyaıte mina ingı itano.’ ˜ ˜ 19 Na ısu o nayo amı˜ ˜ tavya, ‘O naku ungam ˜ ıa˜ ˜ nd ua itano.’ 20 Ind ı ˜ ˜ ıng ı yooka, na yasya, ˜ ˜ ˜ ‘Mwıaıi, mina yaku nı ˜ ˜ ıno; namyovie na k ı˜ tambaa na nam ıvitha. ˜ ˜ ˜ ˜ 21 Neekie uu nundu nı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ naukıaa, nıkwıthıwa wı ˜ ˜ ˜ mundu mwai muno; na ˜ ˜ wosaa kıla utaaia vengi, ˜ ˜ ˜ na ukethaa kıla utaa˜ vanda.’ 22 Nake amıta˜ ˜ ˜ vya, ‘Nıusilıla na ndeto syaku mwene, we ngo˜ ˜ ˜ mbo nthuku. Wıasya nı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wısı kana nı mundu mu˜ ˜ th uku na nosaa k ıla ndaaia vengi, na nge˜ thaa k ıla ndaavanda? ˜ ˜ ˜ ˜ 23 Ethıwa nıweesı uu, waleile kwia mbesa2 sya˜ ˜ kwa vengi nıkı? Nooka ˜ ˜ ˜ nıthıwa nınoosie ila sya˜ kwa vamwe na usyao.’ ˜ 24 “Amina kwasya uu ˜ ˜ amea ala maungam ıte ˜ vau vakuvı, ‘Osai mina ˜ ˜ ˜ ısu yake na muimıne˜ ˜ ˜ ˜ nga ula w˜ ı na mina ıku˜ ˜ mi.’ 25 Ind ı mamw ıa, ˜ ˜ ‘Mw ıa ıi, mbona e na

229

˜ ˜ ˜ mina ıkumi!’— 26 ‘Nı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ngumwıa, kıla mundu wı ˜ ˜ na kındu akongeleelwa, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ındı ula ute na kındu, o ˜ ˜ na kıla wı nakyo akave˜ ˜ nwa. 27 O na ıngı, maetei amaitha asu makwa ˜ vaa ala matendaa ndyı˜ ˜ ˜ ˜ thıwa nı musumbı woo ˜ ˜ na muimoaıa mbee wakwa.’” ˜ 28 Amina k uneena ˜ ˜ ma undu asu, aendeea ˜ na kyalo kyake ambatıte Yelusaleme. 29 Na ˜ ˜ yıla wathengeeie vakuvı ˜ na motui ma Vethivake ˜ na Vethania, ala me Kı˜ ˜ ˜ ˜ ımanı kya Mıthata, atu˜ ˜ ma amanyıw’a make elı, ˜ ˜ 30 na amea: “Endai utu˜ ˜ ˜ inı uya wı mbee wenyu, ˜ na mwamina kulika vo, ˜ ˜ ˜ ˜ nımukwıthıa kang’oli ke ˜ ˜ kove kala kataaıkalılwa ˜ ˜ ˜ ˜ nı mundu o na umwe. ˜ Kathasyei mundetee vaa. ˜ ˜ ˜ 31 Na mundu o na wıva ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ amukulya, ‘Nıkı muuka˜ ˜ ˜ thasya?’ mwaıle kumwıa, ˜ ˜ ˜ ˜ ‘Mw ıa ıi n uk ukenda .’” ˜ ˜ 32 Kwoou ala matumı˜ twe mathi na makethıa ˜ ˜ o tondu wamatav ıtye.

LUKA 19:26-40

˜ ˜ 33 Indı maithasya kala kang’oli, ene mako ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mamakulya: “Nıkı muuthasya kang’oli kau?” ˜ ˜ 34 Namo masya: “Mwıaıi ˜ ˜ nukukenda.” 35 Na ma˜ katwaa vala ve Yesu, na ˜˜ ˜ makailııla ngua syoo sya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıulu na Yesu akekalıla. 36 Na aendeee na kya˜ ˜ lo kyake akuıtwe nı kala ˜ kang’oli, n ımalanasya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ngua syoo sya ıulu nzı˜ ˜ anı. 37 Na yıla wathe˜ ˜ ˜ ngeeie nzıa ıla ıtheeete ˜˜ ˜ ˜ kuma Kıımanı kya Mıtha˜ ta oou, ıkomano yo˜ nthe ya amanyıw’a ya˜˜ ˜ ˜ ˜ mbııa kutana na kumukumya Ngai na wasya ˜ ˜ ˜ munene nundu wa syama syonthe ila yoonete, ˜ ˜ ˜ 38 yıkyasya: “Nımuathi˜ ˜ ˜ ˜ me ula wukıte ta Musu˜ ˜ ˜ ˜ mbı ısyıtwanı ya Yeo˜ ˜ ˜ ˜ ˜ va! Muuo nıwıthıwe ıtu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nı, na ukumyo ku ıulu ˜ ˜ ˜ muno!” 39 Indı Avalisi ˜ ˜ ˜ amwe ma ı ıkomanon ı ˜ ˜ ˜ ˜ yıu mamwıa: “Mumanyı˜ sya, kany’a amanyıw’a maku.” 40 Nake ama˜ ˜ ˜ ˜ sung ıa, amea: “Nıngu˜ mwıa, aa makavindya,

LUKA 19:41–20:5

mavia no maneene na ˜ wasya munene.” ˜ 41 Na yıla wathengee˜ ˜ ˜ ˜ ie nd uan ı ısu, am ısi˜ ˜ ˜ sya na aıa nundu wayo, ˜ 42 akyasya: “Ta kethı˜ wa we, o we, n uma˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nya um unth ı ma und u ˜ ˜ ala matonya kukuetee ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ muuo, ındı nımavithıtwe ˜ ˜ methonı maku. 43 Nu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndu mıthenya nıyukıte ˜ ˜ ˜ ˜ ıulu waku yıla amaitha ˜ maku meseuvya wiio wa ˜ ˜ ˜ ˜ ituı syı na mıthya myasu˜ ˜ ˜ ˜ vye, na maikuthyululu˜ ˜ ˜˜ ˜ ka na kuusiııa1 ngalı syo˜ nthe. 44 Makakukima˜ ny’a nthı, we vamwe na syana syaku syonthe, na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ maikatia ıvia ıulu wa yı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ngı nthını waku, nundu ˜ ndwaamanya ıvinda ya ˜ ˜ kusilılwa kwaku.” ˜ ˜ ˜ ˜ 45 Na ındı alika ıkalu˜ ˜˜ ˜ ˜ nı na ambııa kukuthua onthe ala mathooasya, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 46 akımea: “Nıkuandıkı˜ twe, ‘Ny umba yakwa ˜ ˜ ˜ ıkeeth ıwa ny umba ya ˜ ˜ ˜ ˜ mboya,’ ındı inyw’ı mu˜ ˜ mıtw’ıte ngunga ya avutani.” ˜ ˜ ˜ 19:43 1 Kana “kuuthıny’a.”

230

˜ 47 Na aendeea kuma˜ ˜ ˜ ny ısya k ıla˜ m uthenya ˜ ˜ ˜ ˜ ıkal un ı. Ind ı anene ˜ ma athembi na aandıki ˜ ˜ na atongoi ma andu nı˜ ˜ mamanthaa undu ma˜ ˜ ˜ ˜ tonya kumuaa; 48 ındı ˜ mayaakwata nzıa o na ˜ ˜ ˜ ımwe matonya kwıka uu, ˜ ˜ ˜ nundu andu onthe mati˜ ˜ ˜ ndaa vala uı mayenda ku˜ ˜˜ mwıthukıısya. ˜ ˜ umwe ai20 Muthenya ˜ ˜ ˜ manyısya andu ıka˜ ˜ ˜ ˜ lunı na kutavany’a uvoo ˜ museo, anene ma athe˜ mbi na aand ıki va˜ ˜ mwe na atumıa nımoo˜ ˜ kie, 2 na mamwıa: “Tu˜ ˜ ˜ tavye wıkaa maundu aa ˜ ˜ ˜ ˜ na ukumu mwau? Kana ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ n u u uk unengete uk u˜ ˜ ˜ mu usu?” 3 Nake Yesu ˜ ˜ amasungıa, amea: “O na˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kwa nıngumukulya ıku˜ ˜ ˜ lyo,˜ nenyu munzungıe: 4 Uvatiso wa Yoana wa˜ ˜ ˜ umıte ıtunı kana wau˜ ˜ mıte kwa andu?”1 5 Na maneenany’a ene kwa ene, makyasya: “Twa˜ 20:4 1 Kana “wauman ıte na ˜ andu?”

231

˜ ˜ ˜ ˜ sya, ‘Waumıte ıtunı,’ etu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kulya, ‘N ˜ ıkı˜ mutaamuıkı˜ ıa?’ 6 Indı twasya, ‘Wa˜ ˜ ˜ umıte kwa andu,’ andu ˜ ˜ ˜ onthe nımeutukimanga ˜ ˜ ˜ ˜ na mavia, nundu nımaı˜˜ ˜ kııaa kana Yoana aı mwathani.” 7 Kwoou ma˜ ˜ ˜ sya mayısı waumıte va. ˜ 8 Nake Yesu amea: “O ˜ ˜ nakwa ndimutavya nıkaa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ maundu aa na ukumu ˜ mwau.” ˜ ˜ ˜ ˜ 9 N ıvo ınd ı wamb ı˜ ˜ ˜ ıe kutavya andu nge˜ ˜ ˜ lekany’o ıno: “Kwaı mu˜ ˜ ˜ ndu wavandie muunda ˜ ˜ ˜ wa mısavivu, na auko˜ mboethya aımi na athi ˜ ˜ ˜ ˜ nthı ıngı na ekala ıvi˜ ˜ nda yıasa. 10 Na ıvinda ˜ ya ngetha yavika, nıwa˜ ˜ ˜ tumie ngombo kula kwı ˜ ˜ aımi asu nı kana maka˜ mınenge matunda amwe ˜ ˜ ˜ ˜ ma mu˜ unda usu wa mısa˜ ˜ ˜ ˜ vivu. Indı aımi asu mamı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ lungya ıte na kındu ıtina ˜ ˜ ˜ wa kum ıvua. 11 Nake ˜ ˜ ˜ ˜ atuma ngombo ıngı. Isu ˜ ˜ ˜ nayo mamıvua na mamı˜˜ ˜ kııthya nthoni na mamı˜ ˜ ˜ ˜ l ungya ıte na k ınd u. ˜ 12 Na asyoka atuma ya

LUKA 20:6-18

˜ ˜ ˜ ˜ katatu; ısu nayo mamıu˜ ˜ mısya na mamıkya nza. ˜ ˜ ˜ ˜ 13 Nıvo ındı mwene mu˜ ˜ ˜ unda wa mısavivu wai˜˜ ˜ ˜ sye, ‘Yu nııka ata? Nıtuma mwana wakwa mwe˜ ˜ ndwa. Nıvatonyeka usu ˜ ˜ makam unenga nda ıa.’ ˜ ˜ 14 Yıla a ımi asu ma˜˜ ˜ ˜ mwonie, mambııa kusua˜ nıa ene kwa ene, ma˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kyasya, ‘Uu nıwe ukatiı˜ ˜ ˜ ˜ wa muunda. Ekai tumuae ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ n ı kana uti ıwa utw’ ı˜ ke witu.’ 15 Kwoou ma˜ ˜ ˜ mwıkya nza wa muunda ˜ ˜ ˜ wa mısavivu na mamu˜ ˜ ˜ ˜ aa. Yıla ındı mwene mu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ unda wa mısavivu wıuka akeekana namo ata? ˜ 16 Akooka na kumoaa ˜ ˜ aımi asu na ainenga aımi ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ angı muunda usu wa mı˜ savivu.” ˜ Namo˜ meew’a uu, ma˜ ˜ ˜ sya: “Undu usu ndukaa˜ ˜ ˜ ˜ ıkıke!” 17 Indı amake˜ ˜ teea, na amakulya: “Nı ˜ ˜ ˜ ˜ kyau kyonanıtw’e nı ˜ ıa˜ ˜˜ ˜ ndıko yıı yıkwasya: ‘Ivia ˜ ˜ ˜ yıla aki maleile, nıyo yı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ tw’ıkıte ıvia ınene ya kı˜ ˜ ˜ koton ı’? 18 K ıla m u˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndu ukavalukıla ıvia yıu

LUKA 20:19-30

˜ ˜ akaanangwa. Na mundu ˜ ˜ ˜ ˜ o na wıva ula yıkamuva˜ ˜ ˜ ˜ lukıla, yıkamutumbatumba.” ˜ ˜ ˜ ˜ 19 N ıvo ınd ı aand ıki na anene ma athe˜˜ ˜ mbi mambııe kumantha ˜ ˜ ˜ ˜ und u matonya k um u˜ ˜ ˜ ˜ kwata saanı o usu, ındı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nımakıaa andu nundu nımamanyie kana anee˜ ˜ ˜ naa ıulu woo ngeleka˜ ˜ ˜ ny’onı ısu. 20 Itina wa ˜ ˜ ˜˜ ˜ kumusyaıısya nesa, nı˜ ˜ ˜ matumie andu na kımbi˜ ˜ ˜ thı mamaıvıte mathi ma˜ ˜ ˜ ˜ ketw’ıkıthye nı alunga˜ ˜ lu nı kana mamukwatye ˜ ˜ ˜ kwısıla uneeni wake, na ˜ ˜ ˜ ındı maimunengane sili˜ ˜ kalını na kwa ngavana.1 ˜ ˜ ˜˜ ˜ 21 Na ındı mambııa ku˜ ˜ neena nake, makımwıa: ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ “M umany ısya, n ıtw ıs ı ˜ ˜ ˜ uneenaa na umanyıasya ˜ ula w’o, na ndwendeea˜ ˜ ˜ ˜ ˜ sya mundu, ındı uma˜ ˜ ny ıasya nz ıa ya Ngai ˜ kwosana na ula w’o: ˜ ˜ ˜ ˜ 22 Nı undu wosanıte na ˜ ˜ ˜ ˜ mıao1 kwitu kuıva Kai-

232

˜ ˜ sali koti, kana und u ˜ ˜ ˜ ˜ usu ndwa ıle?” 23 Indı ˜ amanya useleke woo, na amea: 24 “Mbony’ei ˜ ˜ ˜ ndinalı. Visa na uandıko ˜ ˜ ˜ ˜ ula wı vo nı syau?” Namo ˜ masya: “Nı sya Kaisali.” 25 Nake amea: “No ngi˜ ˜ nya munenge Kaisali syı˜ ndu sya Kaisali, na Ngai ˜ ˜ syındu sya Ngai.” 26 Na ˜ ˜ mayaatonya kumukwa˜ ˜ ˜ tya kwısıla uneeni wake ˜ ˜ ˜ mbee wa andu, ındı ma˜ ˜ ˜ ˜ ˜ seng’a nundu wa usungıo wake na makilya. 27 Na Asatukai amwe, ˜ ala maasya kana k ui ˜ ˜ ˜ uthayuukyo, mooka, na ˜ ˜ ma mw ı a : 28 “ M u m a ˜ ˜ ˜ ˜ nyısya, Mose atuandıkı˜ ˜ ˜ ˜ ie, ‘Ethıwa mundu nıwa˜ kw’a na aitia muka, na ndanatia kana, mwana-a˜ ˜ ˜ ˜ inyia wa mundu usu aıle ˜ ˜ ˜ kutwaa kıveti kıu kyatiwa, na aisyaa syana kwo˜ ndu wa mwana-a-inyia.’ ˜ ˜ ˜ 29 Kwaı aume muonza ˜ masyaan ıw ’e. Na wa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mbee atwaa kıveti, ındı 20:20 1 Ndeto kwa ndeto, “uku˜ ˜ kana. 30 Na m un ı wa ngavana.” 20:22 akw’a ate ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wa kelı nake eeka oou 1 Kana “nı undu waıle.”

233

˜ 31 na wa katatu o nake ˜ ˜ nıwakıtwaie. Na onthe ˜ ˜ ˜ me muonza nımakıtwaie; ˜ ˜ ındı makw’a, na mayaa˜ ˜ tia syana. 32 Na ındı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıtina ula mundu muka ˜ akw’a. 33 Kwoou ıvi˜ ˜ ˜ ˜ nda ya uthayuukyo, mu˜ ˜ ˜ ˜ ndu muka usu akeethıwa ˜ ˜ ˜ ˜ e kıveti kya wıva? Nundu ˜ ˜ onthe me muonza nıma˜ ˜ mutwaıte.” ˜ ˜ 34 Yesu amea: “Andu1 ˜ ˜˜ ˜ ma ıvinda y ı ı n ımatwaanaa na maitwawa, ˜ ˜ ˜ 35 ınd ı ala matal ıtwe ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kana nımaılıte kwıthıwa ˜ ˜ ˜ ˜ vo ıvinda yıla yukıte na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kana nımaılıte kuthayu˜ ukw’a, maitwaanaa kana ˜ kutwawa. 36 Kwa w’o, ˜ o na maitonya kukw’a ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıngı, nundu mailye alaı˜ ka, na nı syana sya Ngai ˜ ˜ ˜ ˜ nundu wa kwıthıwa mo ˜ ˜ ˜ ˜ nı syana sya uthayuukyo. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 37 Indı ıulu wa uthayuu˜ kyo wa akw’u, o na Mose ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nıwawetie undu usu nthı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nı wa uvoo ıulu wa kala ˜ ˜ kakuthu ke mıw’a, yıla

LUKA 20:31-46

˜ wamwıtie Yeova ‘Ngai wa Avalaamu, na Ngai wa Isaka, na Ngai wa Yakovo.’ 38 We ti Ngai wa ˜ ˜ ˜ ala akw’u, ındı wa ala me ˜ ˜ ˜ thayu, nundu onthe kwa˜ ke me thay u.” 39 Na ˜ ˜ amwe ma aandıki mamu˜ ˜ ˜ ˜ sungıa, mamwıa: “Muma˜ nyısya, waneena nesa.” ˜ ˜ ˜ 40 Nundu ıtina wa vau ˜ ˜ ˜ ˜ mayaı na ukumbau wa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kumukulya ıkulyo o na ˜ yımwe. ˜ 41 Nake amak ulya: ˜ ˜ ˜ “Nıkı andu maasya kana ˜ ˜ Klısto nı mwana wa Nda˜ ˜ ˜ ˜ viti? 42 Nundu ıvukunı ya Savuli, Ndaviti mwene ˜ ˜ ˜ aıtye, ‘Yeova eeie Mwıaıi ˜ ˜˜ wakwa atıı: “Ikala kw’o˜ ˜ konı kwakwa kwa aume ˜ 43 nginya yıla ngamatw ’a amaitha maku ˜ ˜ kav ıla ka nyaa ı sya˜ ku.”’ 44 Ndaviti amwı˜ ˜ ˜ ˜ t ıte Mwıaıi, kwoou n ı mwana wake ata?” ˜ ˜ ˜ 45 Na ındı andu onthe ˜˜ methukıısye, amea ama˜ ˜ ˜ ny ıw’a make: 46 “ Isu˜ ˜ vıanei na aand ıki ala ˜ ˜ ˜ kuthi kuu na 20:34 1 Ndeto kwa ndeto, “Sya- mendete ˜ ˜ ˜˜ ˜ kuu mekııte kanzu, na na.”

LUKA 20:47–21:11

˜ mendete kukethw’a ma˜ ˜ ˜ ˜ sokonı na kwıkala ivılanı ˜ sya mbee1 masinakokenı ˜ ˜ ˜ na kundu kula kwa nda˜ ˜ ıa mbokanı, 47 na ala ˜ mavenaa aka ndiwa syı˜ ndu1 syoo, na mavoyaa ˜ mboya ndaasa sya kwıyonany’a. Asu makakwata ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ usilılo muthuku2 muno.” ˜ ˜ 21 Na yıla wookılilye metho, oona ala ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ athwii mayıkıa mıthınzıo ˜ ˜ ˜ ˜ yoo syındunı sya kwı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kıa mıvothi. 2 Nıvo ındı ˜ ˜ ˜ woonie m und u m uka ˜ ˜ ngya, ula waı ndiwa, ee˜ ˜ ˜ ˜ k ıa t usendi tw ıl ı twa ˜ thooa m unini,1 3 na ˜ ˜ ˜ ˜ asya: “Nı w’o nıngumwıa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kana mundu muka uu ˜ ndiwa na ngya eekıa mbi˜ ˜ ˜ ngı kwı ala angı onthe. ˜ ˜ 4 Nundu aa onthe mee˜ ˜ ˜ ˜ kıa mıthınzıo kwosana ˜ ˜ ˜ ˜ na kwingıvıwa kwoo, ındı ˜ we, o na kau nı ngya, ee˜ ˜ ˜ kıa kyonthe kıla eeıkwa˜ ˜ tıtye nı kana ekale tha˜ yu.”

234

˜ ˜ 5 Na ıtina, yıla amwe ˜ ˜ ˜ ˜ maneenaa ıulu wa ıka˜ ˜ ˜ ˜ lu, undu yaanakavıtw’e ˜ na mavia maseo na syı˜ ˜ ndu ila syumıaw’a Ngai, ˜ ˜ ˜ 6 asya: “Syındu ii mu˜ ˜ kwona oyu, mıthenya nı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ yukıte yıla vate ıvia yı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ katiwa ıulu wa yıngı yıla ˜ y ıtakaombowa.” 7 Na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ınd ı mam uk ulya at ı ı : ˜ ˜ “Mumanyısya, kwa w’o ˜ ˜ ˜ maundu aa makeethıwa ˜ ˜˜ ˜ ındıı, na wonany’o n ı ˜ ˜ ˜ ˜ wıva wa yıla maundu aa ˜ makek ˜ ˜ ˜ ıka?” ˜ 8 Na asya: ˜ “Isuvıei muikaw’e, nu˜ ˜ ˜ ˜ ndu aingı makooka ısyı˜ twanı yakwa, makyasya: ˜ ‘Ninyie we,’ na, ‘Ivinda ˜ ˜ ˜ ˜ yıla yıtw’ıtwe yı vaku˜ ˜ ˜˜ vı.’ Muikamaatııe. 9 O ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na ıngı, mweew’a ıulu wa ˜ ˜ makau na ithokoo, mui˜ ˜ kateleme. Nundu no ngi˜ ˜ nya maundu asu mambe ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kw ık ıka, ınd ı m uthya ˜ ndukavika vau kwa vau.” ˜ ˜ ˜ 10 Na ındı amea: “Mbaı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıkookılıla mbaı na usu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mbı ukookılıla usumbı. ˜ ˜ 20:46 1 Kana “ila nzeo.” 20:47 ˜ ˜ 1 Kana “mal ı.” 2 Kana “mune- 11 Kukeethıwa ˜ ithingi˜ sya nthı, na kune.” 21:2 1 Ndeto kwa ndeto, tho nene ˜ ˜ ˜ ˜ keethıwa unyivu wa lıu “levutoni ilı.”

235

˜ ˜ ˜ ˜ kuu na kuu na mowau ˜ ˜ ma kukwatanw’a; na ku˜ ˜ ˜ ˜ keethıwa maundu ma kutelemya na mawonany’o ˜ ˜ manene ıtunı. ˜ kuma ˜ ˜ ˜ 12 “Indı maundu asu ˜ ˜ onthe matanamba kwıkı˜ ˜ ka, andu makamukwata ˜ ˜ ˜ na kumuthıny’a, na ma˜ kamunengane masinako˜ ˜ kenı na yela. Mukatwawa ˜ mbee wa asumbı na ma˜ ˜ ˜ kavana kwondu wa ısyı˜ twa yakwa. 13 Na uu ˜ ˜ ˜ ˜ ukatuma mumya ukusı. ˜ 14 Kwoou, tw’ai ngoonı ˜ syenyu kana muikamba ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kusuanıa ıulu wa undu ˜ ˜ ˜ m uketetea, 15 n und u ˜ ˜ ˜ ngamunenga ndeto na uı ˜ ˜ ˜ ula avınganısya menyu ˜ onthe matakethıwa ma˜ ˜ tonya kulea kana kuka˜ ˜ nanısya. 16 O na mu˜ kanenganwe1 n ı asyai na ana-a-inyia menyu, ˜ ˜ and u menyu ma m u˜ syı na anyanyae menyu, na amwe menyu makoo˜ awa, 17 na m ukame˜ ˜ nwa nı andu onthe kwo˜ ˜ ˜ ndu wa ısyıtwa yakwa.

LUKA 21:12-24

˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ 18 Indı vaiı usw’ıı o na ˜ ˜ umwe wa mıtwe yenyu ˜ ˜ ˜ ukaa. 19 Na nundu wa ˜ ˜˜ ˜ wumıısyo wenyu muka˜˜ ˜ tang ı ıa mathay u menyu.1 ˜ ˜ 20 “Indı mwoona Yelu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ saleme ıthyululukıtwe nı ita, manyai kana wana˜ ˜ ˜ ngıko wayo nı muthengeeu. 21 Na eka ala ˜˜ ˜ ˜ me Yutia mambııe kukı˜ ˜ ˜ ˜ ıa iımanı, na ala me katı wayo maume, na eka ala me nza wayo maikalike ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nthını, 22 nundu ıno nı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mıthenya ya uıvanısyo nı ˜ ˜ kana maundu onthe ala ˜ ˜ maand ık ıtwe matonye ˜ ˜ ˜ kwıanıw’a. 23 Kyeva nı ˜ kwa aka ala makethıwa ˜ me aito na ala makethı˜ wa mayongya mıthenya˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nı ısu! Nundu kukeethı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wa thına mwingı ıulu wa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ı nthı na uthilıku ıulu ˜ wa andu aa. 24 Na ma˜ ˜ kavaluka kwa kutema˜ ˜ ngwa na uvyu na ma˜ ˜ itavwa matwawe mbaını syonthe, na Yelusaleme ˜ ˜ ˜ ıkakinyangwa n ı mba ı

˜ 21:19 1 Kana “mukakwata ma˜ ˜ ˜ ˜ 21:16 1 Kana “mukavunyanıwa.” thayu menyu.”

LUKA 21:25-37

˜ ˜ ingı nginya yıla mavinda ˜ ala manyuve ma mbaı ˜ ˜ ingı makeanıa. ˜ ˜ ˜ 25 “O na ıngı, kukee˜ ˜ thıwa mawonany’o syua˜ ˜ nı na mweinı na ndata˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nı, na ıulu wa nthı mbaı ˜ ˜ ikeethıwa na thına mwi˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ngı itesı undu itonya kwı˜ ˜ ˜ ˜ ka nundu wa k ılituko ˜ kya ukanga na itulumo ˜ syaw’o. 26 Andu maka˜ ˜ ˜ valuka nundu wa wia na ˜ ˜ nundu wa kweteela ma˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ und u ala mok ıte ı ulu ˜ ˜ ˜ ˜ wa nthı, nıkwıthıwa ma˜ ˜ vinya ma ıtunı makathi˜ ngithangw’a. 27 N ıvo ˜ ˜ ındı meona Mwana wa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mundu okıte e ıthweonı ˜ ˜ e na vinya na utheu mu˜ ˜ ˜ tisu muno. 28 Indı ma˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ undu asu mambııa kwıkı˜ ˜ ˜ ˜ ka, ungamai na muyukı˜ ˜ ˜ lya mıtwe yenyu, nundu ˜ ˜ wovosyo wenyu nı muthengeeu.” ˜ ˜ 29 Na ındı amatavya ˜ ngelekany’o ıno: “Si˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ syai mukuyu na mıtı ıla ˜ ˜ ˜ ıngı yonthe. 30 Yıla ya˜ ˜ thongooa, nımwonaa uu ˜ ˜ inyw’ı ene na muimanya ˜ ˜ kana ıvinda ya mbua nı-

236

˜ ˜ yıthengeee. 31 O ta uu, ˜ o nenyu mwoona mau˜ ˜ ˜ ndu asu may˜ ıkıka, ma˜ nyai kana Usumbı wa ˜ ˜ ˜ Ngai wı vakuvı. 32 Nı ˜ ˜ ˜ w ’o n ıng umw ıa kana ˜ ˜ ˜ nzyawa ıno nd ıkav ı˜ ˜ ta nongi nginya maund ˜ u ˜ onthe mek ıke. 33 Itu ˜ ˜ ˜ ˜ na nthı ikavıta, ındı nde˜ to syakwa ıta nongi. ˜ ˜ iikav ˜ ˜ 34 “Isuvıei inyw’ı ene ˜ ngoo syenyu iikese kue˜ ˜ ˜ meewa nı kuya muno na ˜ ˜ ˜ unywi1 na mawımakıo ˜ ˜ ma thayu, na muthenya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ usu uimukıa na kıthu˜ ˜ ˜ ˜˜ lumuko mutataııe 35 o ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ta kıtei. Nundu uu nıw’o ˜ ˜ ukamokıa onthe ala me˜ ˜ ˜ ˜ kalaa ıulu wa nthı yonthe. 36 Kwoou endee˜ ˜˜ ˜ ˜ ai kusya ıısya, muk ıvo˜ ˜˜ ˜ ya na kıthing’ıısyo ıvinda ˜ ˜ ˜ yonthe nı kana mwıthıwe ˜ ˜ ˜ mutonya kuvonoka mau˜ ndu aa onthe ala no ngi˜ ˜ ˜ nya mekıke, na kuungama mbee wa Mwana wa ˜ ˜ mundu.” ˜ ˜ 37 Na m uthenya n ı˜ ˜ ˜ ˜ wamany ıasya ıkal un ı, ˜ 21:34 1 Kana “uthengi.”

237

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ındı utuku aithi kwıka˜˜ ˜ ˜ la Kıımanı kya Mıthata. ˜ 38 Na kwakya tene andu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nımookaa ıkalunı vala uı ˜ ˜ ˜˜ nı kana mamwıthukıısye. ˜ ya Muka22 Na Mboka ˜ ˜ ˜ ˜ te Ute Ilawa, ıla yı˜ tawa Vasaka, n ıyathengeee. 2 Na anene ma ˜ ˜ athembi na aandıki nı˜ mamanthaa nzıa nzeo ya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kumumina, nundu nıma˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kıaa andu. 3 Nıvo ındı ˜ Satani wamulikile Yu˜ tasi, ula weetawa Isi˜ kalioti, na ula watala˜ ˜ ˜ wa katı wa ala Ikumi ˜ na Elı, 4 na athi aneena na anene ma athembi na makavuteni ma ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıkalu ıulu wa undu uto˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nya kumuvunyanıa kula ˜ ma ı. 5 Namo matana ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ muno nundu wa undu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ usu na meetıkıla kumunenga mbesa. 6 Kwoou ˜ ˜ ˜˜ ˜ eetıkıla na ambııa kuma˜ ntha mwanya museo wa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kumuvunyanıa kula maı ˜ ˜ ˜ ıkomano yıte vakuvı. ˜ ˜ 7 M wa Muka˜ uthenya ˜ ˜ te Ute Ilawa nıwavikie, ˜ yıla nthembo ya Vasaka

LUKA 21:38–22:15

˜ yaı no nginya yumw’e; ˜ ˜ 8 kwoou Yes u at uma Vetelo na Yoana, akya˜ ˜ sya: “Endai m ukase u˜ ˜ vye Vasaka nı kana tuye.” ˜ ˜ 9 Namo mam uk ulya: ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ “W ıenda t ukam ıse uv ısye va?” 10 Nake amea: ˜ ˜ ˜ “Sisyai! Y ıla m u ulika ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nduanı nımuukomana na ˜ ˜ ˜ ˜ mundu akuıte mbisu ya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ yumba ya kwıkıa kıw’u. ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ Muat ııei nyumban ı ıla ˜ ˜ ˜ ˜ ukulika. 11 Na muimu˜ tavya mwene wa nyu˜ ˜ ˜ mba, ‘Mumanyısya eku˜˜ ˜ ˜ lya atıı: “Yı va nyumba ˜ ˜ ya aeni vala ndonya kuı˜ ıa Vasaka vamwe na ama˜ nyıw’a makwa?”’ 12 Na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mundu usu nukumwo˜ ny’a nyumba nene ya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ı ul u, y umban ıtw’e na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ yı na mıio. Mıseuvısyei vau.” 13 Kwoou mathi ˜ ˜ ˜ na meethıa o undu wa˜ ˜ matavıtye, na maseuvya Vasaka. ˜ 14 Na yıla saa wavi˜ kie, ekala mesan ı va˜ mwe na atumwa. 15 Na ˜ ˜˜ amea: “Nıthııtwe ndye˜ ˜ nda muno kuya Vasaka ˜ ıno vamwe nenyu mbee

LUKA 22:16-27

˜ ˜ wa k ukwatwa n ı ma˜ ˜ ˜ ˜ ˜ thına; 16 nundu nıngu˜ ˜ ˜ ˜ mw ıa, ndikam ıya ıng ı ˜ ˜ ˜ nginya yıla maundu ala ˜ makonanıtye ma˜ nayo ˜ ˜ ˜ keanıw’a Usumbını wa ˜ Ngai.” 17 Na oosa kıko˜ ˜ mbe, atunga muvea, na ˜˜ ˜ asya: “Osai kıı na kıla ˜ ˜ ˜ ˜ umwe ainenga ula ungı, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 18 n und u n ıng umw ıa, ˜ kuma yu na kuendeea, ˜ ˜ ndikanyw’a ıngı kumana ˜ ˜ ˜ na usyao wa˜ musavivu ˜ ˜ nginya yıla Usumbı wa ˜ ˜ Ngai wıuka.” ˜ 19 Na asyoka oosa mu˜ ˜ ˜ kate, atunga muvea, autilanga, na˜ amanenga, ˜ ˜ akyasya: “Uu wıonany’a ˜˜ ˜ ˜ mwıı wakwa, ula wıne˜ nganwe kwondu wenyu. ˜ ˜ ˜ ˜ Ikaai uu kwondu wa kundilikana.” 20 Na ma˜ ˜ mina kuya kyauya kya ˜ ˜ wıoo, oosa kıkombe na ˜ eeka o ta uu, akyasya: ˜ ˜˜ ˜ “Kıkombe kıı kıonany’a ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ utian ıo mwe u kw ıs ıla ˜ nthakame yakwa , ıla ˜˜ ˜ ˜ y ı ıt ıkw’a kwond u wenyu. ˜ ˜ 21 “Indı sisya! kw’oko ˜ ˜ ˜ kwa muvunyanıi wakwa

238

˜ kwı vamwe nakwa mesa˜ ˜ ˜ nı. 22 Nundu, kwa w’o, ˜ ˜ ˜ ˜ Mwana wa mundu nuku˜ ˜ ˜ ˜ thi o tondu kuandıkıtwe; ˜ ˜ o na vailye uu, kyeva nı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kwa mundu ula kwısıla ˜ ˜ ˜ ˜ kwake ukuvunyanıwa!” ˜˜ ˜ 23 Kwoou mambııa ku˜ ˜ kulany’a mo ene ula kwa ˜ ˜ w’o wendaa kwıka uu. ˜ 24 Na vookıla ngana˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nıo mbyu katı woo ıulu ˜ ˜ ˜ wa nuu ula watalawa ta ˜ ˜ we ˜ munene katı woo. ˜ ˜ 25 Indı amea: “Asumbı ˜ ˜ ˜ ˜ ma andu ma mbaı ingı nımenenevasya, na ala me˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ thıawa na ukumu ıulu woo˜ metawa Atethya. ˜ ˜ ˜ ˜ 26 Indı inyw’ı muyaıle ˜ ˜ ˜ ˜ kwıthıwa muilye uu. Va˜ ˜ ˜ ˜ ndu va uu, ekai ula mu˜ ˜ nene katı wenyu ethıwe ˜ ˜ ˜ ta ula munini, na ula ˜ ˜ ˜ utongoesye ayıthıwa ta ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ muthukumi. 27 Nundu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nuu munene, nı ula uku˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ya1 kana nı ula ukuthu˜ ˜ ˜ ˜ kuma?˜ We ti ula uku˜ ˜ ya?1 Indı nyie nıilye ta ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ula ukuthukuma katı wenyu. ˜ ˜ ˜ 22:27 1 Kana “wıkalıte mesanı.”

239

˜ ˜ 28 “O na uu wı o vo, ˜ ˜ ˜ ˜˜ inyw’ı ninyw’ı mwıthıı˜ ˜ ˜ twe m ul uman ıtye na˜ kwa matatwanı makwa; ˜ ˜ ˜ ˜ 29 na nıngutianıa utia˜ nıo vamwe nenyu, o to˜ ndu Asa wakwa watia˜ ˜ ˜ nıe utianıo vamwe na˜ ˜ kwa, kwondu wa usu˜ ˜ ˜ mbı, 30 nı kana mwıya ˜ ˜ na kunyw’a mesanı ya˜ ˜ ˜ kwa Usumbını wakwa, ˜ ˜ ˜ ˜ na muyıkala ivılanı sya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ usumbı nı kana musilıle ˜ mbaı 12 sya Isilaeli. 31 “Simoni, Simoni, ˜ ˜ ˜ sisya! Satani nukulıtye ˜ anengwe inyw’ı inyw’o˜ ˜ ˜ nthe nı kana amuthu˜ ˜ nguthangye ta nganu. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 32 Indı nınıvoyete na kı˜˜ ˜ thing’ıısyo kwondu waku ˜ ˜ ˜ ˜˜ nı kana muıkııo waku ˜ nd ukaleele; naku wa˜ syoka, mekıe vinya anaa-asa maku.” 33 Nake ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ amw ıa: “Mw ıa ıi, n ın ı˜ ˜ ˜ yumbanıtye kuthi naku ˜ yela, o na kukw’a vamwe ˜ ˜ ˜ naku.” 34 Ind ı Yes u ˜ ˜ ˜ amwıa: “Vetelo, nıutavya ˜ ˜ ˜ kana umunthı nzamba ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıtanasya nuukaıa katatu ˜ ˜ ˜ wasye ndumbısı.”

LUKA 22:28-40

˜ ˜ ˜ 35 Na ıngı amea: “Yıla ˜ ˜ ˜ ˜ nam ut umie m utaku ıte ˜ muvuko wa mbesa na ˜ ˜ muvuko wa lıu, o na ia˜ ˜ ˜ ˜ tu, vaiı kındu kyaamwa˜ ˜ ˜ ıa, kana nımwaaıiwe?” Namo masya: “Aiee!” ˜ ˜ ˜ 36 N ıvo ınd ı wameie: ˜ ˜ ˜ ˜ “Eka yu ındı ula wı na ˜ muvuko wa mbesa awo˜ ˜ ˜ se, na ula wı na muvuko ˜ ˜ wa lıu ayıka oou, na eka ˜ ˜ ˜ ˜ ula ute na uvyu athoo˜ ˜ ˜ ˜ sye ngua yake ya ıulu ˜ ˜ athooe umwe. 37 Nu˜ ˜ ˜ ˜ nd u n ıng umw ıa kana ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ undu ula uandıkıtwe no ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nginya wıanıw’e ıulu wa˜ ˜ kwa, naw’o nı, ‘Nake nı˜ watalanılw’e vamwe na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ atuli ma mıao.’ Nıkwıthı˜ ˜ wa maundu ala mango˜ ˜ netye nımaendeee kwıa˜ n ıw’a.” 38 Namo ma˜ ˜ ˜ mwıa: “Mwıaıi, sisya! vaa ˜ ˜ ve mbyu ilı.” Nake amea: ˜ ˜ ˜ “Isu nısyıanıtye.” 39 Na auma vau athi ˜˜ ˜ ˜ Kıımanı kya Mıthata o to˜ ˜ ndu weekaa, na amanyı˜ w’a make o namo mamu˜˜ ˜ at ı ıa. 40 Yıla wavikie ˜ vo, amea: “Endeeai ku˜ ˜ voya nı kana muikalike

LUKA 22:41-54

˜ ˜ ıtatwanı.” 41 Nake au˜ ma vala maı athi o ta ˜ ˜ ˜ uasa wa kwıkya ıvia, na ˜˜ ˜ atulya ndu ambııa kuvoya, 42 akyasya: “Asa, ˜ ˜ ethıwa nukwenda, mbe˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ tangıe kıkombe kıı. Indı ˜ eka kwenda kwaku kwı˜ ˜ ˜ kıke, ındı ti kwenda kwa˜ ˜ ˜ ˜ kwa.” 43 Nıvo ındı mu˜ ˜ ˜ laıka kuma ıtunı wamu˜ ˜˜ ˜ ˜ mılııle amwıkıa vinya. ˜ na ˜ ˜ ˜ 44 Indı eethıwa na thı˜ ˜ na munene ngoonı nake ˜ ˜ aendeea kuvoya na kıthi˜˜ ˜ ˜ ng’ıısyo kingı, na yuutıa ˜ yake yeethıwa ta malovo˜ to ma nthakame yıilovo˜ ˜ tanga nthı. 45 Na yıla ˜ ˜ wookılile kuma mboyanı ˜ na athi vala ve amanyı˜ w’a, amethıie makome˜ ˜ ˜ te, manoete muno nundu ˜ wa k ımeto. 46 Nake ˜ ˜ ˜ amea: “Nıkı mukomete? ˜ ˜ ˜ ˜ Uk ılai na muy ıendeea ˜ ˜ ˜ kuvoya, nı kana muikali˜ ˜ ke ıtatwanı.” ˜ 47 Na aendeee kuneena, sisya! nguthu ya ˜ ˜ andu yooka ıtongoew’e ˜ ˜ ˜ nı mundu weetawa ˜Yuta˜ ˜ si, umwe wa ala Ikumi ˜ ˜ na Elı, na amuthengeea

240

˜ ˜ Yes u am umumunye. ˜ ˜ ˜ ˜ 48 Indı Yesu amwıa: “Yu˜ ˜ ˜ tasi, wıvunyanıa Mwana ˜ ˜ ˜ wa m und u kwa k u˜ ˜ mumumunya?” 49 Yıla ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ala mamw ıthy ul ul uk ı˜ ˜ te moonie kıla kyaı va˜ ˜ ˜ ˜ kuvı kwıthıwa, makulya: ˜ ˜ ˜ “Mwıa ıi, tumateme na ˜ ˜ ˜ uvyu?” 50 O na umwe ˜ woo nıwatemie ngombo ˜ ˜ ya muthembi munene, ˜ ˜ ˜ amıtila kutu kwa nga˜ ˜ lı ya˜ kw’oko kwa aume. ˜ ˜ ˜ ˜ 51 Indı Yesu asung ıa, ˜ asya: “Nuu.” Na akiita ˜ ˜ ˜ ˜ kutu kuu na amuvosya. ˜ ˜ ˜ ˜ 52 Nıvo ındı Yesu wama˜ kulilye anene ma athembi na makavuteni ma ˜ ˜ ˜ ıkalu na atumıa ala moo˜ ˜ ˜ kıte kumukwata: “Mwoo˜ ˜ ˜ ˜ ka mukuıte mbyu na nzu˜ ˜ ˜ ma ta mukıte kukwata ˜ ˜ ˜ kıng’ei? 53 Yıla nınee˜ ˜ ˜ ˜ ˜ thıawa nenyu ıkalunı kıla ˜ ˜ m muyaangiita. ˜ uthenya, ˜ ˜ ˜ ˜ Indı uu nıw’o saa wenyu ˜ ˜ ˜ ˜ na saa wa ukumu wa kıvindu.” ˜ ˜ ˜ ˜ 54 N ıvo ınd ı mam ukwatie na mathi nake, na ˜ ˜ ˜ mamutwaa nyumbanı ya ˜ ˜ ˜ ˜ muthembi munene; ındı

241

˜˜ Vetelo amaatııa e vaa˜ sa. 55 Na yıla mavuvie ˜ mwaki nza katı na me˜ kala nthı vamwe, Vetelo ˜ ekala ı vamwe namo. ˜ nth ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 56 Indı muthukumi mwı˜ ˜ ˜ ıtu, amwona ailyı nthı ˜ ˜ ˜ amul ık ıtwe n ı kyeni ˜ kya mwaki, amuketeea, ˜ na asya: “O nake mu˜ ˜ ˜ ˜ ndu ˜ uu eı vamwe nake.” ˜ ˜ 57 Indı akaıa, akyasya: ˜ ˜ ˜ “Mundu muka we, nyie ˜ ˜ ˜ ndimwısı.” 58 Itina wa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıvinda ıkuvı mundu ungı amwona, na asya: “O ˜ ˜ naku w ı umwe woo.” ˜ ˜ ˜ Indı Vetelo asya: “Mu˜ ˜ ndu we, nyie ndi umwe ˜ woo.” 59 Na ıtina wa ˜ ˜ ˜ ˜ ısaa ta yımwe mundu ˜ umwe athetheesya kwa˜ ˜ sya: “Vate nzika mundu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ uu eı vamwe nake, nıkwı˜ ˜ ˜ thıwa, kwa w’o, nı Mu˜ ˜ kalilii!” 60 Indı Vetelo ˜ ˜ ˜ ˜ asya: “Mundu we, ndyısı ˜ ˜ ˜ undu ukwasya.” Na vau kwa vau, o aendeee na ˜ kuneena, nzamba yasya. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 61 Nıvo ındı Mwıaıi wee˜ ˜ ˜ thyuuie na amusisya Vetelo, nake Vetelo alilika˜ ˜ ˜ na ndeto sya Mwıaıi yıla

LUKA 22:55-69

˜ ˜ ˜ ˜ wamwıie: “Umunthı nza˜ ˜ ˜ ˜ mba ıtanasya, nuungaıa ˜ mavinda atatu.” 62 Na ˜ ˜˜ aumaala nza na aıa kııo ˜ kı woo. ˜ 63 Na andu ala ma˜ ˜ ˜ ˜˜ mukwatıte Yesu mambııa ˜ ˜ ˜ ˜ kumuthekeea, na kumu˜ ˜ kuna; 64 na ıtina wa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kumuvw’ıka uthyu, mae˜ ˜ ndeea kumw ıa: “Atha˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na! Nuu ula waukuna?” 65 Na maneena ndeto ˜ ˜ ˜ ˜ ingı mbingı sya kumuuma. 66 Na kwakya, nza˜ ˜ ma ya atumıa ma andu, ˜ namo nı anene ma athe˜ mbi na aandıki, moombana vamwe na ma˜ ˜ ˜ mutwaa nyumbanı yoo, ˜ ˜ ˜ ıla yoombanıawa nı Nzama ya Ayuti, na masya: ˜ ˜ 67 “Ethıwa ˜nue Klısto, ˜ ˜ t utavye.” Ind ı nake ˜ amea: “O na ngam u˜ ˜ ˜˜ tavya, mui ık ııa nongi. ˜ ˜ ˜ ˜ 68 O na ıngı, ngamuk ˜ u-˜ ˜ ˜ ˜ lya muisungıa. 69 Indı ˜ kuma yu na kuendeea, ˜ ˜ Mwana wa mundu ake˜ ˜ kala kw’okonı kwa aume ˜ kw ı vinya kwa Ngai.”

LUKA 22:70–23:12

˜ ˜ ˜ 70 Nıvo ındı onthe maisye: “Kwoou, we nue Mwana wa Ngai?” Nake ˜ ˜ ˜ amea: “Inyw’ı ene nımukwasya ninyie we.” ˜ 71 Namo masya: “Twı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mantha ukusı ungı wakı? ˜ ˜ ˜ ˜ Nundu ithyı ene nıtwee˜ ˜ w’a uu kuma kanyw’anı wake mwene.” ˜ yonthe 23 Na ıkomano ˜ ˜ yook ıla na yam utwaa kwa Vilato. 2 Na ˜˜ ˜ ˜ mamb ı ıa k um usikata , ˜ ˜ ˜ makyasya: “Twıthıie mu˜ ˜ ˜ ˜ ndu uu aimasya andu ˜ ˜ ˜ kwa kumavata kuıva Kaisali koti, na akyasya ˜ ˜ ˜ we mwene nı Klısto mu˜ ˜ ˜ ˜ sumbı.” 3 Nıvo ındı Vi˜ ˜ ˜ ˜ lato wamukulilye ıkulyo ˜˜ ˜ ˜ yıı: “We nue Musumbı ˜ ˜ wa Ayuti?” Nake amusu˜ ˜ ngıa: “We mwene nıwa˜ ˜ neena.” 4 Na ındı Vilato amea anene ma athe˜˜ ˜ mbi na ıkomano at ı ı: ˜ ˜ ˜ “Ndikwona ıv ıtyo m u˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndunı uu.” 5 Indı ma˜ thetheesya kwasya: “Nı˜ ˜ ˜ ˜ wukılıasya ithokoo andu˜ ˜ ˜ nı kwa kumanyısya Yutia ˜˜ yonthe, kwambııa Kalilii ˜ nginya vaa.” 6 Yıla Vi-

242

˜ ˜ lato weewie uu akulya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kana mundu usu nı Mu˜ kalilii. 7 Na yıla wami˜ ˜ ˜˜ nie kuıkııthya kana au˜ ˜ ˜ ˜ mıte kısio kıla kyasumbı˜ ˜ ˜ ˜ kıtwe nı Elote, amutuma ˜ ˜ asyoke kula kwı Elote, ˜ ˜ ˜ ˜ nundu aı Yelusaleme mı˜ ˜ thenyanı ısu. ˜ 8 Yıla Elote woonie ˜ ˜ ˜ Yesu nıwatanie muno. ˜ ˜ ˜ ˜ Nundu kwa ıvinda yı˜ ˜ asa n ıwendaa kumwo˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na Yesu, nıkwıthıwa nı˜ ˜ ˜ weew’ ıte maundu ma˜ ˜ ˜ ˜ ingı ıulu wake na ee˜ ˜ kwatasya nukwona ayıka ˜ kyama. 9 Kwoou ambı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıa kumukulya makulyo ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ maingı, ınd usu˜ ı ndaam ˜ ˜ ngıa. 10 Indı anene ma ˜ ˜ athembi na aandıki nı˜ ˜ ˜ maungamaa na kumusi˜ ˜ kata mathat ıte m uno. ˜ ˜ 11 Na ındı Elote vamwe ˜ ˜ na asikalı make mamu˜ ˜˜ ˜ vuthıısya, na Elote amu˜ ˜ ˜ thekeea kwa kumwıkıa ˜ ˜ ˜ ngua mbanake na ındı ˜ ˜ ˜ amutuma asyoke kula ˜ kwı Vilato. 12 Elote na ˜ ˜ ˜ Vilato nımatumie nduu o ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ muthenyanı usu, nundu ˜ ˜ mbeenı maı amaitha.

243

˜ ˜ ˜ 13 N ıvo ınd ı Vilato woombanisye vamwe anene ma athembi, ato˜ ngoi, na andu, 14 na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ amea: “Muetie mundu uu ˜ ˜˜ ˜ kula nıı mukyasya kana ˜ ˜ ˜ nukutuma andu malea˜ ˜ na na usumbı. Yu si˜ ˜ ˜ syai! nınamukulya ma˜ ˜ ˜ kulyo mbee wenyu, ındı ˜ ˜ ˜ ˜ katı wa maundu ala mu˜ ˜ ˜ ˜ uweta ıulu wake ndino˜ ˜ ˜ ˜ na undu utonya kutuma asikatwa. 15 Vate nzika, o nake Elote nda˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nona undu, nundu nıwa˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mutunga kula tuı, na si˜ ˜ ˜ ˜ ˜ syai! vaiı undu wık ıte ˜ ˜ utonya k utuma oawa. ˜˜ ˜ ˜ 16 Kwoou nııka kumu˜ ˜ ˜ vua na ng ım ˜ uthasya.” ˜ ˜ 17 1—— 18 Indı ıkomano yonthe yaneena na ˜ wasya munene, na ya˜ ˜ ˜ ˜ sya: “Mina mundu uu,1 ˜ ˜ ˜ na uituthaısya Valava!” ˜ ˜ ˜ ˜ 19 (Mundu usu ekıtw’e ˜ ˜ ˜ yela n und u wa ma u˜ ˜ ˜ ndu ma kuleana na usu-

LUKA 23:13-26

˜ ˜ ˜ ˜ mbı ala meekıkıte ndua˜ ˜ nı, o vamwe na kuaana.) 20 Na Vilato aneena ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ namo ıngı, nundu nıwe˜ ˜ ˜ ndaa kumuthasya Yesu. ˜ ˜ ˜˜ ˜ 21 Na ındı mambııa ku˜ neena na wasya mune˜ ne, makyasya: “Akoa ı˜ ˜ ˜ ˜ we m ut ın ı! Akoa ıwe ˜ ˜ ˜ mutını!” 22 Na aneena ˜ namo ya katatu amea: ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ “Nıkı? Nı ıvıtyo yau mu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndu uu wıkıte? Ndinona ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ undu wıkıte utonya ku˜ tuma oawa; kwoou nı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıka kumuvua na ngımu˜ ˜ ˜ thasya.” 23 N ıvo ınd ı ˜ ˜ mathetheeisye muno ku˜ neena na wasya munene mayenda oawe,1 ˜˜ nginya meethuk ı ıw’a. 24 Kwoou Vilato aumya ˜ ˜ ˜ utwi asya undu mekwe˜ ˜ nda n ıw ıkwe. 25 Na ˜ ˜ ˜ athasya mundu ula me˜ ˜ ndaa athaw’e, ula wekı˜ ˜ ˜ tw’e yela nundu wa kule˜ ˜ ˜ ana na usumbı na kuaa˜ ˜ ˜ na, ındı amanenga Yesu ˜ o tondu mendaa. ˜ ˜ ˜ 26 Na mamutwaıte, nı˜ ˜ ˜ makwatie mundu umwe

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 23:17 1 Musoa uu wı Mbivilianı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ imwe, ındı uyonekaa nthını wa mavuku amwe ma tene ma Mbivilia. 23:18 1 Ndeto kwa ndeto, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ “Muvete mundu uu.” 23:23 1 Kana “oaıwe mutını.”

LUKA 23:27-39

244

˜ ala matwaıtwe makoawe vamwe nake. 33 Na ˜ ˜ yıla mavikie vandu veta˜ ˜ ˜ wa Kıng’ala, mamuathı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıa mutını katı wa ala atu˜ ˜ li ma mıao, umwe kw’o˜ ˜ konı kwake kwa aume na ˜ ˜ ˜ ˜ ula ungı kw’okon ˜ ı kwake ˜ ˜ kwa aka. 34 Indı Yesu ˜ aasya: “Asa maekee, nu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndu mayısı undu mekwı˜ ˜ ka.” O na nımakunie kula ˜ ˜ nı kana maany’e ngua ˜ ˜ syake. 35 Na andu nı˜ ˜˜ ma masyaıısye. ˜ ungamie ˜ ˜ ˜ ˜ Indı atongoi mamuvuthı˜ ˜ ısya, makyasya: “Nıwa˜˜ ˜ tang ııe ang ı, eka eta˜˜ ˜ ˜ ˜ ngııe ethıwa n ısto ˜ ˜ ıwe Kl ˜ wa Ngai, Ula Unyuvıtwe.” ˜ ˜ ˜ 36 O na asikalı nımamuthekeeie, na mathi vala ˜ ˜ ˜ uı na mamunenga mbinyu ngaatu, 37 makya˜ ˜ ˜ sya: “Ethıwa wı Musu˜ ˜ ˜˜ mbı wa Ayuti, ıtangııe.” ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 38 O na vaı kıvwau ıulu ˜ ˜ ˜ wake ıkıtwe: ˜ ˜ k˜ ıla kyaand ˜ ˜ “Uu nıwe Musumbı wa Ayuti.” ˜ 39 Na umwe wa ala ˜ ˜ ˜˜ atuli ma mıao ambııa ˜ ˜ ˜ ˜ akımwıa: 23:26 1 Sisya Maelesyo ma kumuumanga, ˜ “We nue Klısto, kana ti Ndeto.

weetawa Simoni kuma ˜ ˜ ˜ Kulene, aumıte mıunda˜ ˜˜ ˜ ˜ nı, na mamwilııla mutı ˜ ˜ ˜ wa mathına1 nı kana au˜ ˜ kue e ıtina wa Yesu. ˜ ˜ ˜ 27 Na and u aing ı n ı˜ ˜˜ mamuatııe, o vamwe na ˜ aka ala maendeee kwı˜ ˜ ˜ kunanga nundu wa kye˜ ˜ ˜ ˜ va na kuıa nundu wake. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 28 Yesu nıwamethyuuıe ˜ aka asu, na amea: “Eıtu ˜ ˜ ma Yelusaleme, ekai kuıa ˜ ˜ ˜ nundu wakwa. Vandu va ˜ ˜ ˜ uu ıai kwondu wenyu ˜ na kwond u wa syana ˜ ˜ syenyu; 29 n und u si˜ ˜ ˜ ˜ syai! mıthenya nıyukıte ˜ ˜ ˜ yıla andu makasya, ‘Nı ˜ ˜ atanu aka ala ngungu, na ala mavu moo mataasyaa na ala nondo syoo itaaongwa!’ 30 Na ˜ ˜ ˜˜ ˜ ınd ı makamb ı ıa kw ıa ˜ ˜ ˜ ˜ iıma, ‘Tuvaluk ılei!’ na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mayıa tulıma, ‘Tuvw’ı˜ ˜ kei!’ 31 Eth ıwa n ıme˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kwıka maundu asu mutı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wı mwıu, kukeethıwa ku˜ ˜ ˜ ilye ata yıla wıuma?” ˜ ˜ ˜ 32 Na vaı aume angı ˜ ˜ ˜ el ı, at uli ma m ıao,

245

˜ ˜˜ ˜ ˜ w’o? Itangııe na uituta˜˜ ˜ ngııa o naitu!” 40 Nake ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ula ungı amukany’a, akı˜ ˜ ˜ ˜ mwıa: “We nduukıa Ngai ˜ ˜ o na vanini, nundu wa˜ ˜ ˜ ˜ silılwa undu umwe nake? ˜ ˜ ˜ ˜ 41 Na uu n ıw’o va ıl ı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ te kwıthıwa ıulu witu, ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ n ıkw ıth ıwa tw ı ıvan ı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ w’a undu vaıle nundu ˜ ˜ wa maundu ala tweekie; ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ındı mundu uu ndekı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ te undu o na umwe utaı˜ ˜ ˜ lıte.” 42 Na ındı asya: ˜ ˜ ˜ “Yesu, w yıla ˜ ındilikana ˜ ˜ ˜ wılika Usumbını waku.” ˜ ˜ 43 Nake amw ıa: “N ı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ w’o umunthı nıngukwıa, ˜ ˜ ukeeth ıwa vamwe nakwa ˜ ˜ Useonı.”1 ˜ 44 Na kwa ı ta saa ˜ ˜ ˜ ˜ sita,1 ındı kweethıwa kı˜ ˜ vindu nthı ısu yonthe nginya ta saa kenda,2 ˜ ˜ ˜ ˜ 45 n und u k uya ı kye˜ ˜ ˜ ni kya sy ua; na ınd ı ˜ vasia wa vala vand u ˜ ˜ vatheu watembukan ıla ˜ ˜ katı. 46 Na Yesu anee˜ na na wasya munene,

LUKA 23:40-51

˜ ˜ asya: “Asa, nıngunengane veva wakwa moko˜ nı maku.” Amina kwasya ˜ ˜ uu, akw’a.1 47 Na yıla ˜ ˜ munene wa asikalı woo˜ ˜ ˜˜ nie kıla kyeekıka, ambııa ˜ ˜ kumukumya Ngai, akya˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ sya: “Nı w’o, mundu uu eı ˜ ˜ ˜ mulungalu.” 48 Na ıko˜ mano yonthe yıla yoo˜ ˜ mban ıte vau n ı kana ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ yısyaıısye undu usu, ye˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nuka yıkunangıte ithui ˜ ˜ yoona maundu ala mee˜ kıka. 49 Na onthe ala ˜ ˜ ˜ ˜ mamw ıs ı ma ungam ıte vaasa. O na aka ala ma˜ ˜˜ ˜ muatııte kuma Kalilii maı ˜ ˜ vau na nımoonie mau˜ ndu asu. ˜ ˜ 50 Na sisya! vaı mu˜ ˜ ndu umwe weetawa Yo˜ ˜ sevu, umwe wa ıla Nza˜ ˜ ma ya Ayuti, na aı mu˜ ˜ ˜ ˜ nd u m useo na m ul u˜ ˜ ˜ ngalu. 51 (Mundu usu ˜ ˜ ˜ ndakunıte kula kukwata ˜ ˜ mbau m uvango usu ˜ ˜ woo na kıko kyoo.) Aı wa kuma Alimathia , ˜ ˜ 23:43 1 Kana “Valatiso.” 23:44 ndua ya Yutia, na nıwee˜ ˜ ˜ 1 Ndeto kwa ndeto, “ta ısaa ya teele Usumbı wa Ngai. ˜

thanthatu.” 2 Ndeto kwa ndeto, ˜ ˜ 23:46 1 Kana “aveva ya muthya.” “ ısaa ya kenda.”

LUKA 23:52–24:11

˜ ˜ ˜ ˜ 52 Mundu usu n ıwaendie mbee wa Vilato na ˜ ˜˜ ˜ amwıtya mwıı wa Yesu. ˜ ˜ 53 Na autheesya na au˜ ˜ linga na kıtambaa kıseo ˜ kya katane, na awia mbu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ anı yasıtwe ıvianı, ıla ıtaı ˜ ˜ yaaiwa mundu. 54 Na ˜ ˜ ˜ kwaı muthenya wa Kwı˜ yumbany’a, na Savato ˜ ˜ ˜˜ ya ı ˜ vakuv ı kwamb ı ıa. ˜ ˜ 55 Indı aka ala mookıte nake kuma Kalilii o namo ˜ mathi na masisya mbua ˜ ˜ ˜˜ na moona undu mwıı ˜ wake wai ıtwe, 56 na ˜ masyoka makase uvye ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mıtı yı muuke museo na ˜ ˜ mauta me muuke museo. ˜ ˜ ˜ Na mathumua muthenya wa Savato kwosana na ˜ mıao. ˜ 24 Na m uthenya wa mbee wa kyumwa ˜ ˜ mathi mbuanı kwakya ˜ ˜ tene, matwa ıte sy ı˜ ˜ ˜ ˜ ndu syı muuke museo ˜ ˜ ˜ ˜ ila maseuvıtye. 2 Indı ˜ ˜ ˜ meethıa ıvia yıvingiliti˜ ˜ w’e kuma mbuanı, 3 na ˜ ˜ ˜ yıla malikile, mayaaıthıa ˜˜ ˜ ˜ ˜ mwıı wa Mwıaıi Yesu. ˜ ˜ 4 Na maendeee kusaanı˜ ˜ ˜ ˜ w’a n ı und u usu, si-

246

˜ ˜ ˜˜ sya! aume elı mek ııte ˜ ˜ ˜ ng ua ik utisatisa ma u˜ ngama vakuv ı namo. ˜ 5 Aka asu nımakwatiwe ˜ nı wia na mekala ma˜ ˜ kumanıe nthı, na kwoou ˜ ˜ aume asu mamakulya: ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ “Nık ı muumantha mu˜ ˜ ˜ ˜ ndu wı thayu katı wa ˜ ala akw’u? 6 Nde vaa, ˜ ˜ ˜ nuthay uukiw’e. Lilika˜ ˜ ˜ nai undu wamutavisye ˜ ˜ yıla waı Kalilii, 7 akyasya kana no nginya Mwa˜ ˜ na wa mundu anenganwe ˜ ˜ kwa eki ma naı na ayua˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıwa mutını, na muthe˜ ˜ nya wa katatu aithayu˜ ˜ ˜ ˜ uka.” 8 Nıvo ındı malilikanile ndeto syake, 9 na masyoka kuma ˜ ˜ mb ˜ ˜ uanı na˜ matavya˜ ala˜ Ikumi na Umwe maundu asu onthe, na matavya ˜ ala angı onthe. 10 Aka ˜ asu nı Meli Makatalene, Yoena, na Meli inyia wa Yakovo. O na aka ala ˜ ˜ ˜ angı maı vamwe namo nı˜ ˜ matavisye atumwa mau˜ ˜ ndu asu. 11 Na mayaı˜˜ ˜ ˜ k ı ıaa aka asu n und u moonaa ndeto syoo ta ite sya w’o.

247

˜ ˜ ˜ 12 Indı Vetelo ookıla ˜ ˜ na asemba mbuanı, na ˜ yıla wakumanie oonie ila ˜ ˜ ngua sya katane syı syo˜ ˜ ka. Kwoou athi ayıkulya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kıla kıthıwa kıkıkie. ˜ 13 Na sisya! m uthe˜ ˜ ˜ nyanı o usu, ve amanyı˜ ˜ ˜ w’a elı maendete utui˜ ˜ ˜ ˜ nı wıtawa Emau, ula wı ˜ ta maili muonza1 kuma Yelusaleme, 14 na ma˜ ˜ ˜ ˜ endeee kuea ngewa ıulu ˜ ˜ wa maundu onthe ala ˜ ˜ meekıkıte. 15 Na o maendeee ˜ ˜ ˜ kuea ngewa na kukula˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ny’a ıulu wa maundu asu, ˜ Yesu mwene athengeea ˜˜ ˜ na ambııa kuendany’a ˜ ˜ vamwe namo, 16 ınd ı ˜˜ metho moo masiııwa ma˜ ikamumanye. 17 Na ˜ ˜ ˜ ˜ amakulya: “Nı maundu ˜ ˜ ˜ meva aa muukulany’a o ˜ ˜ muendete?” Namo maungama mayoneka me ˜ na kyeva. 18 Na umwe ˜ woo, ula weetawa Kile˜ ˜ ˜ ova, amukulya: “We nu-

LUKA 24:12-23

˜ ˜ ˜ ndu wı mueni Yelusale˜ ˜ ˜ me na nundu wıkalaa ˜ ˜ ˜ ˜ wı weka nı kana utw’ıke ˜ ˜ ˜ ˜ ndwısı1 maundu ala me˜ ˜ ˜ ˜ kıkıte kw’o mıthenyanı ˜ ˜ ıno?” 19 Nake amaku˜ ˜ lya: “Ma und u meva?” ˜ ˜ ˜ Namo mamwıa: “Maundu ˜ ˜ ala makonetye Yesu Mu˜ nasaleti, ula mbee wa ˜ Ngai na mbee wa andu ˜ ˜ ˜ unaı mwathani wı vinya ˜ mekonı make na nde˜ ˜ ˜ tonı syake; 20 na undu anene ma athembi na ˜ ˜ atongoi maitu manamu˜˜ ˜ nenganie atw’ııwe kua˜ ˜˜ ˜ wa, na mamuathııa mu˜ ˜ ˜ t ın ı. 21 Na tuneekwa˜ ˜ ˜ tasya kana mundu usu ˜ ˜ ˜ n ıwe ˜ una ı ovosye Isi˜ ˜ ˜ laeli. Iı, o na eka maundu ˜ ˜ ˜ ˜ asu onthe, uu nıw’o mu˜ thenya wa katatu kuma ˜ ˜ ˜ ma undu asu meek ıka. ˜ ˜ 22 O na ıngı, aka amwe ˜ ˜ ala o namo nı amanyı˜ ˜ ˜ w’a nımatuseng’isye, nu˜ ˜ ˜ nd u maendie mb uan ı ˜ kwakya tene 23 na yıla

˜ 24:13 1 Ta kılomita 11. Ndeto kwa ˜ ˜ ˜ ndeto, “iwanza 60.” Kıwanza kı- 24:18 1 Kana nıvatonyeka, “No ˜ ˜ ˜ ˜ mwe kyeeth ıawa na uasa wa uwe mueni wı weka Yelusaleme ˜ ˜ ˜ ula utesı?” mita 185 (vuti 606.95).

LUKA 24:24-36

˜ ˜˜ ˜ meethıie mwıı wake ute vo, mooka na masya o na ˜ ˜ nımonie alaıka, ala mai˜ ˜ ˜ sye e thayu. 24 Na ındı ˜ amwe ala meı vamwe na˜ ˜ ˜ itu mathi mbuanı, na ma˜ ˜ ˜ ˜ mıthıa ıilye o tondu aka ˜ ˜ asu meewetete, ındı mainamwona.” ˜ ˜ ˜ 25 Nıvo ındı wameie: ˜ ˜ ˜ “Inyw’ı andu mute na ˜ ˜ umanyi na mwı na ngoo ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ itaıkııaa mıtukı maundu ˜ onthe ala maneeniwe nı ˜ ˜ athani! 26 W’o ti undu ˜ ˜ ˜ ˜ waaılıte Klısto kukwatwa ˜ ˜ ˜ ˜ nı maundu asu na ku˜ ˜ ˜ lika utheunı wake mu˜˜ tisu?” 27 Na ambııe na Mose na Mavuku onthe ma Athani, amaelesya ˜ ˜ ˜ nesa maundu ala mamu˜ ˜ konetye nthını wa Maa˜ ndıko onthe. ˜ ˜ 28 Na muthya nıma˜ ˜ ˜ thengeeie utui ula mae˜ ˜ ˜ ndete, na eeka ta ukuv˜ ıta ˜ athi mbeange. 29 Indı ˜ ˜ mamw ıs uva ˜ ndakathi, makyasya: “ Ikala nai˜ ˜ ˜ ˜ ˜ tu, nundu kukilye kutu˜ ˜ ka na muthenya wangı˜ ˜ ıe kuthela.” Kwoou alika na ekala vamwe namo.

248

˜ 30 Na aendeee kuya1 va˜ mwe namo, oosa muka˜ ˜ te, a uathima , a utila˜˜ ˜ nga, na amb ˜ ııa kuma˜ nenga. 31 Itina wa uu ˜ ˜ metho moo nımavingu˜ ˜ kie vyu na mamuma˜ ˜ nya, ındı aaa kuma vala ˜ ˜ maı. 32 Namo makula˜ ny’a: “Yo tuinew’a ngoo ˜ ˜ ˜ ˜ situ iyakana yıla ukunee˜ ˜ ˜ ˜ naa naitu nzıanı, aituvu˜ ˜ anısya nesa1 Maandıko?” ˜ ˜ 33 Na mookıla saanı o ˜ usu masyoka Yelusale˜ ˜ ˜ me, na mameth ıa ala Iku˜ mi na Umwe na ala moo˜ mbanıte vamwe namo, 34 ala maisye: “Vate nzi˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ka Mwıaıi nuthayuukiw’e ˜ ˜˜ na amumılııla Simoni!” ˜ ˜ 35 Na ındı maelesya ma˜ ˜ ˜ ˜ undu ala meethıiwe nzı˜ ˜ ˜ ˜ anı na undu mamuma˜ ˜ ˜ nyie kwısıla kutilanga ˜ mukate. ˜ 36 Na maendeee ku˜ ˜ ˜ ˜ ˜ neena ıulu wa maundu ˜ asu, we mwene aunga˜ ma katı woo na amea: ˜ ˜ ˜ ˜ “M uuo n ıw ıth ıwe ne˜ ˜ 24:30 1 Kana “ekalıte mesanı.” ˜ 24:32 1 Kana “aituelesya nesa.”

249

˜ ˜ ˜ ˜ nyu.” 37 Ind ı n und u ˜ ˜ maı atelemu na maı na ˜ ˜ wia, masuanıa kana me˜ ona kyumbe kya veva. ˜ 38 Kwoou amak ulya: ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ “N ık ı m u uth ın ıka, na ˜ ˜ ˜ nıkı mwı na nzika ngoo˜ n ı syenyu? 39 Sisyai ˜ moko na maau makwa mwone ninyie we; ngii˜ ˜ ˜ tei na muyona, nundu ˜ ˜ veva ndwıthıawa na nya˜ ˜ ˜ ma na mavındı, o tondu ˜ ˜ mukwona nyie nı nasyo.” ˜ 40 Na aendeee kunee˜ na uu, amony’a moko ˜ make na maau make. ˜ ˜ ˜ ˜˜ 41 Na nundu mayaıkıı˜ ˜ ˜ ˜ aa nıkwıthıwa maı na ˜ ˜ ˜ utanu mwingı na nıma˜ seng’ete, amakulya: “Vaa ˜ ˜ ˜ ˜˜ mwı na k ındu kııwa?” ˜ 42 Kwoou mamunenga ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kılungu kya ıkuyu ıvıvye, ˜ 43 na akyosa na akıya mbee wa metho moo. ˜ ˜ ˜ 44 N ıvo ınd ı wame˜ ie: “Ii nısyo ndeto sya˜ ˜ kwa ila namutavisye yıla ˜ ˜ naı nenyu, kana mau˜ ˜ ndu onthe ala maandıki˜ ˜ ˜ ˜ ˜ we ıulu wakwa nthını wa ˜ Mıao ya Mose na Mavuku ma Athani na Sa-

LUKA 24:37-53

˜ vuli, no nginya meanıe.” ˜ ˜ ˜ ˜ 45 Na ındı avingua ilı˜ ˜ ko syoo vyu nı kana ma˜ elewe Maand na ˜ ˜ ˜ ıko, 46 ˜ ˜ amea, “Uu nıw’o kuandı˜ ˜ kıtwe: kana Klısto aka˜ ˜ th ınw’a na m uthenya ˜ ˜ ˜ wa katatu aithayuuka, ˜ ˜ ˜ 47 na ısy ıtwan ı yake, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ uvoo ıulu wa kwılila kwo˜ ˜ ˜ ndu wa uekeo wa naı ˜ ˜ ˜ ukatavanw’a mbaını syo˜˜ nthe—kwambııa Yelusa˜ ˜ leme. 48 M ukeeth ıwa ˜ ˜ ˜ ˜ ngusı sya maundu asu. ˜ ˜ ˜ 49 Na sisyai! nıngumu˜ ˜ ˜ tumıa kıla Asa wakwa ˜ ˜ ˜ wathanie. Ind ı inyw’ ı ˜ ˜ ˜ ˜ ıkalai nduanı nginya yıla ˜ mukakwata vinya kuma ˜ ˜ ˜ ıulu.” ˜ ˜ 50 Na ındı athi namo nginya Vethania, na oo˜ kılya moko make na amaathima. 51 Na aendeee ˜ kumaathima, ooswa ku˜ ma vala maı na amba˜ ˜ tw’a ıtunı. 52 Na ma˜ ˜ mukumanıa na masyoka ˜ Yelusaleme me na utanu ˜ mwingı. 53 Na mavinda ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ onthe maı ıkalunı maimukumya Ngai.

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ UVOO MUSEO ULA UANDIKITWE NI

YO A N A

˜ ˜ ˜ ˜ MAU N DU ALA M E VO KWA U KUVI

˜ ˜ ˜ 1 Ila Ndeto nıyatw’ıkie ˜ ˜ m u (1-18) ˜ und ˜ ˜ ˜ ˜ Ukusı ula Yoana Muvatisi waumisye (19-28) ˜ Yesu, Kalondu ka Ngai (29-34) ˜ Amanyıw’a ma mbee ma ˜ Yesu (35-42) Vilivu na Nathanaeli (43-51) ˜ ˜ ˜ 2 Mutwaano Kena; kıw’u ˜ ˜ kıitw’ıka mbinyu (1-12) ˜ ˜ ˜ Yesu aithesya ıkalu (13-22) ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Yesu nıwısı kıla kı nthını ˜ ˜ wa mundu (23-25) ˜ 3 Yesu na Nikotemo (1-21) ˜ ˜ ˜ Kusyawa ıngı (3-8) ˜ ˜ nıwendete nthı (16) ˜ Ngai ˜ ˜ ˜ Ukusı wa Yoana wa muthya ˜˜ ˜ ˜ ı˜ ulu wa Yesu (22-30) ˜ ˜˜ ˜ Ula wumıte ıulu (31-36) ˜ ˜ ˜ ˜ 4 Yesu na mundu muka ˜ Musamalia (1-38) ˜ ˜ ˜ Muthaithe Ngai “nthını ˜ ˜ wa veva na nthını wa w’o” (23, 24) ˜ ˜ ˜ ˜˜ Asamalia aingı maimuıkııa ˜ Yesu (39-42) ˜ Yesu aivosya mwana ˜ ˜ ˜ wa muthukumi wa ˜ ˜ musumbı (43-54) ˜ ˜ ˜ 5 Mundu muwau aivoew’a Vethesita (1-18)

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Yes ˜ u anengetwe ukumu nı Ithe wake (19-24) ˜ Akw’u makeew’a wasya ˜ wa Yesu (25-30) ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ Mokusı ıulu wa Yesu (31-47) ˜ ˜˜ ˜ 6 Yesu ayııthya andu 5,000 (1-15) ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Yesu aikinyıla kıw’unı ˜˜ ˜ ıulu (16-21) ˜ ˜ Yesu, “mukate wa ˜ thayu” (22-59) ˜ ˜ ˜ Aingı mailulutıkw’a nı ˜ ndeto sya Yesu (60-71) ˜ ˜ 7 Yesu e Mbokanı ya Ivanda (1-13) ˜ ˜ Yesu aimanyısya e ˜ mbokanı (14-24) ˜ ˜ Mawoni me˜ kıvathukany’o ˜˜ ˜ ıulu wa Klısto (25-52) ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ 8 Asa nıwumasya ukusı ıulu ˜ wa Yesu (12-30) ˜ ˜ Yesu nıwe “kyeni kya ˜ nthı” (12) Syana (31-41) ˜ sya Avalaamu ˜ ˜ “Ula w’o ukamuthasya” (32) Syana sya Ndevili (42-47) ˜ Yesu na Avalaamu (48-59) ˜ ˜ ˜ 9 Yesu aivosya mundu ˜ ˜ wasyaıtwe e kılalinda (1-12) ˜ ˜ ˜ Mundu ula wavoiw’e ˜ ˜ ˜ aikulw’a makulyo nı Avalisi (13-34) Avalisi ilalinda (35-41) 250

˜ ˜ YOANA—Maundu Ala me Vo

251

˜˜ ˜ ˜ 10 Muıthi na ituu sya malondu (1-21) ˜ ˜ ˜˜ ˜ Yesu nı muıthi ula ˜ museo (11-15) ˜ ˜ “Nı na malondu angı” (16) ˜ Ayuti maikomana na Yesu ˜ ıvinda ya Mboka ˜ ya˜ ˜ Kuthew’a kwa Ikalu (22-39) ˜ Ayuti aingı mailea ˜ ˜ ˜˜ kuıkııa (24-26) “Malondu makwa ˜ ˜˜ nımethukııasya wasya wakwa” (27) ˜ Mwana e ngwatanıo vamwe na Asa (30, 38) ˜ ˜ Aingı muingo wa Yolotani ˜ ˜˜ maiıkııa (40-42) ˜ ˜ 11 Kıkw’u kya Lasalo (1-16) ˜ Yesu aikiakisya Matha na Meli (17-37) ˜ ˜ ˜ Yesu aithayuukya Lasalo (38-44) ˜ ˜ ˜ Muvango wa kumuaa ˜ Yesu (45-57) ˜ ˜ ˜ ˜ 12 Meli ayıtıkısya maau ma ˜ Yesu mauta (1-11) ˜ Yesu ailika Yelusaleme ˜ ˜ kwa nzıa ya usindi (12-19) ˜ ˜˜ ˜ Yesu ayathana ıulu wa ˜ ˜ kıkw’u kyake (20-37) ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ Kulea kwıthıwa na muıkııo ˜ ˜ kwa Ayuti nıkweanıisye wathani (38-43) ˜ ˜ ˜˜ Yesu ookie kutangııa ˜ nthı (44-50) ˜ ˜ 13 Yesu aithambya maau ma ˜ amanyıw’a make (1-20)

14

15

16

17

˜ Yesu ayonany’a ˜ kana Yutasi nı ˜ ˜ ˜ muvunyanıi (21-30) ˜ ˜ Mwıao mweu (31-35) ˜ ˜ ˜ “Ethıwa mukeethıwa na ˜ wendo katı wenyu” (35) ˜ Kuyathanwa kana Vetelo ˜ ˜ akamukaıa (36-38) ˜ ˜ ˜ Yesu e weka nıwe nzıa ya ˜ ˜ ˜ kumuvikıa Asa (1-14) ˜ “Nyie ninyie nzıa na ninyie w’o na ninyie ˜ thayu” (6) ˜ Yesu ayathana veva ˜ mutheu (15-31) ˜ ˜ ˜ “Asa nı munene kwı nyie” (28) ˜ ˜ Ngelekany’o ya musavivu wa w’o (1-10) ˜ ˜ ˜ Mwıao wa kwıthıwa na ˜ wendo ta wa Klısto (11-17) ˜ ˜ ˜ ‘Vaiı wendo mwingı kwı ˜ ˜ uu’ (13) ˜ ˜ ˜ Nthı nımenete amanyıw’a ˜ ma Yesu (18-27) ˜ ˜ Amanyıw’a ma Yesu ˜ ˜ nımatonya kuawa (1-4a) ˜ ˜ Wıa wa veva mutheu (4b-16) ˜ Kyeva kya amanyıw’a ˜ ˜ ˜ kıkethıwa utanu (17-24) ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Yesu nukılıtye nthı vinya (25-33) ˜ Mboya ya Yesu ya ˜ muthya vamwe na ˜ atumwa make (1-26)

˜ ˜ YOANA—Maundu Ala me Vo –1:5

252

˜ ˜ ˜ Kumumanya Ngai nıkw’o ˜ ˜ kuetae thayu wa tene na tene (3) ˜ ˜ Aklısto ti ma nthı (14-16) ˜ “Ndeto yaku nıyo w’o” (17) ˜ ˜ ˜ ˜ “Nınımamanyıthıtye ˜ ˜ ısyıtwa yaku” (26) ˜ ˜ ˜ 18 Yutasi aimuvunyanıa ˜ Yesu (1-9) ˜ ˜ ˜ ˜ Vetelo aitumıa uvyu (10, 11) ˜ Yesu aitwawa kwa Anasi (12-14) ˜ ˜ Vetelo aimukaıa ya mbee (15-18) ˜ Yesu e mbee wa Anasi (19-24) ˜ ˜ ˜ Vetelo aimukaıa ya kelı na ˜ ya katatu (25-27) ˜ Yesu e mbee wa Vilato (28-40) ˜ ˜ “Usumbı wakwa ti wa ˜ ˜ nthı ıno” (36) ˜ ˜ 19 Yesu aivuwa na ˜ kuthekeewa (1-7) ˜ ˜ ˜ Vilato aimukulya Yesu ˜ ˜ ˜ makulyo ıngı (8-16a)

˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ Yesu ayathııwa mutını Kolokotha (16b-24) ˜ ˜ ˜ Mıvango ıla Yesu weekie ˜ kwondu wa inyia wake (25-27) ˜ ˜ ˜ Kıkw’u kya Yesu (28-37) ˜ ˜ Kuthikwa kwa Yesu (38-42) ˜ 20 Mbua nthei (1-10) ˜ ˜ ˜ Yesu ayumılıla Meli Makatalene (11-18) ˜ ˜ ˜ ˜ Yesu ayumılıla amanyıw’a make (19-23) ˜ ˜ ˜˜ Nzika sya Thoma na kuıkııa kwake (24-29) ˜ ˜ ˜˜ Kıeleelo kya ıvuku yıı ya ˜ ˜ kukunzwa (30, 31) ˜ ˜ ˜ ˜ 21 Yesu ayumılıla amanyıw’a make (1-14) ˜˜ ˜˜ Vetelo ayııkııthya kana ˜ ˜ numwendete Yesu (15-19) ˜ ˜ “Ithya tulondu (17) ˜ twakwa” ˜ ˜ Ivinda yukıte ya ˜ ˜ ˜ mumanyıw’a ula ˜ ˜ wendetwe nı Yesu (20-23) ˜ ˜ ˜ Muminukılyo (24, 25)

˜ ˜

˜ sıla kwake, na ate vo va˜ ˜ ˜ ˜ yaı kındu o na kımwe ˜ ˜ kyaaıthıwa. ˜ ˜ ˜ Kıla kyeethıiwe 4 kwı˜ ˜ ˜ sıla kwake nı thayu, na ˜ ˜ ˜ ˜ thayu usu nıw’o waı kyeni ˜ ˜ kya andu. 5 Na kyeni nı-

˜

˜ kwa ı ˜ Ndeto, na ıla Ndeto yaı ˜ vamwe na Ngai, na ıla ˜ Ndeto yaı ngai. 2 Vau ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mwambılılyonı usu aı va˜ ˜ mwe na Ngai. 3 Syındu ˜ ˜ syonthe syeethıiwe kwıı 1 Mwambıl ılyon ˜

253

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kımulıkıte kıvindunı, ındı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kıvindu kıikıkılıtye vinya. ˜ ˜ 6 Na nıkwookie mu˜ ˜ ˜ ˜ ndu watumıtwe nı Ngai; ˜ ˜ na ısyıtwa yake eetawa ˜ ˜ ˜ Yoana. 7 M und u usu ˜ ˜ ˜ ookie ta ngusı nı kana au˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mye ukusı ıulu wa kyeni, ˜ ˜ ˜ ˜ nı kana andu ma kıla mu˜ ˜ ˜˜ themba matonye kuıkııa ˜ ˜ kwısıla kwake. 8 Ti we ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ waı ı kyeni, ındı aı aumye ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ukusı ıulu wa kyeni kıu. ˜ ˜ 9 Kyeni kya w’o kıla kı˜ ˜ ˜ ˜ mulıkılaa andu ma kıla ˜ ˜ ˜ muthemba kyaı vakuvı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ k uka ı ul u wa nth ı. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 10 Aı ıulu wa nthı, na ˜ ˜ ˜ ˜ nthı yeethıiwe vo kwısıla ˜ ˜ ˜ kwake, ındı nthı ndyaa˜ m u m a nya . 1 1 O o k i e ˜ ˜ ˜ kwoo, ındı andu make ˜ ˜ ˜ mwene ˜ ˜ mayaamwıtıkıla. 12 Indı onthe ala ma˜ ˜ ˜ ˜ mw ıt ık ılile n ıwamane˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ngie ukumu wa kutw’ı˜ ka syana sya Ngai, nu˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ndu maı na muıkııo ısyı˜ twan ı yake. 13 Syana isu iyaasyawa kumana na nthakame kana kwe˜˜ nda kwa mwıı kana kwe˜ ˜ ˜ ˜ nda kwa mundu, ındı syasyaiwe kumana na Ngai.

YOANA 1:6-18

˜ 14 Na ıla Ndeto ya˜ ˜ ˜ tw’ıka mundu na eka˜ ˜ la katı witu, na twoo˜ ˜ na utheu wake mutisu, ˜ ˜ ˜ utheu mutisu ta ula wa ˜ mwana e umwe kuma ˜ ˜ kwa ıthe wake; na ausu˜ ıte mumo1 wa Ngai na ˜ ˜ uw’o. 15 (Yoana nıwau˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ misye ukusı ıulu wake, ˜˜ ˜ ıı, nıwaneenie na˜ wasya ˜ ˜ ˜ munene asya: “Uu nıwe ˜ ˜ ˜ ˜ naneenie ˜ ıulu wake yıla ˜ ˜ ˜ naisye, ‘Ula wukıte ıti˜ ˜ na wakwa nı munene ˜ ˜ ˜ ˜ kwı nyie, nundu aı kw’o ˜ mbee wakwa.’”) 16 Nu˜ ˜ ndu nıtwakwatie kuma ˜ ˜ ˜ wing ını wake useo mwi˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ng ı ıulu wa useo mwing ı. ˜ ˜ ˜ ˜ 17 Nıkwıthıwa Mıao ya˜ ˜ nenganiwe kwısıla Mose, ˜ ˜ naw’o useo mwing ı na ˜ ˜ ˜ uw’o syeethıiwe vo kwı˜ ˜ ˜ ˜ sıla Yesu Klısto. 18 Vaiı ˜ ˜ mundu waamwona Ngai ˜ ˜˜ ˜ ˜ o na ındıı; ngai ula nıwe ˜ ˜ ˜ mwana e umwe, ula wı ˜ ˜ vakuvı na Ithe wake,1 ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nıwe ueleetye ıulu Wake. ˜ ˜ 1:14 1 Kana “ useo mwing ˜ ı.” ˜ ˜ ˜ ˜ 1:18 1 Kana “wı kıthuinı kya Ithe.” ˜ ˜ ˜ ˜ Uu nı kwasya, nıwonetw’e useo wa mwanya.

YOANA 1:19-34

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 19 Uu nıw’o ukusı ula ˜ Yoana waumisye y ıla ˜ Ayuti matumie athembi na Alivai kuma Yelusa˜ ˜ leme makamukulye: “We ˜ ˜ nue u u?” 20 Ndaalea ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kumasung ıa, ındı ama˜ ˜ ˜˜ tavya utheinı atıı: “Ti˜ nyie Kl ısto.” 21 Namo ˜ ˜ mamukulya: “Kwoou we ˜ ˜ nue Eliya?” Asung ıa: “Ti˜ nyie we.” “We nue ula ˜ Mwathani?” Nake asu˜ ng ıa: “Aiee!” 22 Kwoou ˜ ˜ mam uk ulya: “We nue ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ uu? Tutavye nı kana tu˜ ˜ ˜ ˜ kamasung ıe ala matutu˜ ˜ m ıte. W ıenda kwasya ˜ ˜ nue uu?” 23 Nake asya: ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ “Nyie n ı m und u uk u˜ neena na wasya mune˜ ˜ ˜ ne weunı, akyasya, ‘Lu˜ ngalyai nzıa ya Yeova,’ ˜ o tondu mwathani Isaia waisye.” 24 Na Avali˜ ˜ ˜ ˜ si nımo matumıte andu ˜ asu. 25 Kwoou mamu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kulya: “Nıkı ındı uuvatisa ˜ ˜ ethıwa tuuwe Klısto kana ˜ Eliya kana ula Mwatha˜ ni?” 26 Yoana amasu˜ ˜ ng ıa: “Nyie nıvatisaa na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kıw’u. Indı ve umwe uu˜ ˜ ˜ ngamıte katı wenyu mu-

254

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ tamwısı, 27 ula wukıte ˜ ˜ ıtina wakwa, ula ndii sya ˜ ˜ ˜ iatu syake nyie ndaılıtwe ˜ ˜ ˜ nı kuthasya.” 28 Ma u˜ ˜ ndu asu meekıkie Vetha˜ nia, muingo wa Yolotani, ˜ vala Yoana wavatisıaa. ˜ ˜ 29 Na muthenya ula ˜˜ ˜ waat ı ıe amwona Yes u ˜ ˜ ˜ okıte vala uı, na asya: “Sisyai, Kalondu ka ˜ Ngai kala kavetaa naı ˜ ˜ ˜ ˜ ya nthı! 30 Uu nıwe na˜ ˜ ˜ ˜ neenie˜ ıulu wake yıla na˜ isye: ‘Itina wakwa nıvo˜ ˜ ˜ ˜ k ıte m und u m unene ˜ ˜ ˜ ˜ kwı nyie, nundu aı kw’o mbee wakwa.’ 31 O na˜ ˜ ˜ ˜ kwa ndyamwısı, ındı no˜ ˜ ˜ ˜ okie kuvatisa na kıw’u nı ˜ kana atonye kuvuanw’a kwa Isilaeli.” 32 Yoana ˜ ˜ ˜ o nake nıwaumisye uku˜ ˜ sı, akyasya: “Nınoonie ˜ ˜ ˜ ˜ veva utheeete ta ıvu ı ˜ ˜ kuma ıtunı, na weka˜ ˜ ˜ la ıulu wake. 33 Nyie o ˜ ˜ ˜ ˜ nakwa ndyamwısı, ındı ˜ ˜ ˜ Ula wandumie kuvatisa ˜ ˜ ˜ na k ıw’ u˜ n ıwandavi˜ ˜ ˜ sye uu: ‘Ula ukona veva ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ utheeete na kwıkala ıulu ˜ ˜ ˜ wake, usu nıwe uvatisaa ˜ na veva mutheu.’ 34 Na

255

˜ ˜ ˜ ˜ nınonete uu, na nınumı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ tye ukusı kana usu nıwe Mwana wa Ngai.” ˜ ˜ ˜ 35 Na ıng ı muthenya ˜ ˜˜ ˜ ula waatııe, Yoana nıwa˜ ˜ ˜ ungamıte na amanyıw’a ˜ ˜ make elı, 36 na amu˜ sisya Yesu aendete na asya: “Sisyai, Kalondu ˜ ka Ngai!” 37 Yıla ama˜ ˜ nyıw’a make elı meewie ˜ ˜ ˜˜ akyasya uu, mamuatııa ˜ ˜ ˜ ˜ Yesu. 38 Na ındı Yesu ˜ ˜ ˜ eethyuua, na yıla wa˜ ˜˜ ˜ monie mamuatııe amaku˜ ˜ lya: “Mwımantha kyau?” ˜ ˜ ˜ Namo mamusung ıa: “La˜ ˜ ˜ vai ( ualyulo wayo n ı, ˜ ˜ ˜ “M umany ısya”), w ıkalaa amea: ˜ va?” 39 Nake ˜ ˜ ˜ “Ukai, na nımuuvona.” Kwoou mathi na moona vala wekalaa, na mekala ˜ ˜ ˜ nake muthenya usu; kwaı ˜ ta saa kumi.1 40 Endelea, mwana-a-inyia wa Si˜ ˜ moni Vetelo, aı umwe wa ˜ ˜ ala elı meewie kıla Yoa˜ na waneenie na˜ mamu˜˜ ˜ atııa Yesu. 41 Itina wa ˜ ˜ uu nıwamanthie mwana-

YOANA 1:35-48

˜ a-inyia Simoni na amwıa: ˜ ˜ “Nıtwamwona Masia (ua˜ ˜ ˜ lyulo wayo nı, “Klısto”), ˜ 42 na amutwaa vala ve ˜ ˜ ˜ Yesu. Na Yesu amusisya, na asya: “Nue Simoni, mwana wa Yoana; ˜ ˜ ˜ ukeetawa Keva” (ualyulo ˜ wayo nı, “Vetelo”). ˜ ˜ 43 Muthenya ula waa˜˜ ˜ ˜ tııe nıwendaa kuthi Kali˜ lii. Na Yesu amwona ˜ Vili˜ ˜ vu na amw ıa: “ Ithıwa ˜ ˜˜ muatııi wakwa.” 44 Vi˜ livu aı wa kuma Vethi˜ ˜ saita, nduanı ya Endelea ˜ na Vetelo. 45 Vilivu nı˜ wamumanthie Nathanae˜ ˜ li na amwıa: “Nıtwamwo˜ ˜ na ula Mose waandıkie ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıulu wake Mıaonı, na Ma˜ ˜ vukunı ma Athani: Yesu, mwana wa Yosevu, kuma ˜ ˜ Nasaleti.” 46 Ind ı Na˜ ˜ thanaeli amwıa: “Ve kı˜ ˜ ˜ ndu kıseo kıtonya kuma Nasaleti?”˜ Nake Vilivu ˜ ˜ amwıa: “Uka ukeyonee.” ˜ ˜ 47 Yıla Yesu wamwonie ˜ ˜ ˜ Nathanaeli okıte vala uı, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ asya uu ıulu wake: “Si˜ syai, Muisilaeli wa w’o ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 1:39 1 Ndeto kwa ndeto, “ta ısaa ula vate ukengani nthını ˜ ˜ wake.” 48 Nathanaeli ya ıkumi.”

YOANA 1:49–2:9

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ amukulya: “Umbısı ata?” ˜ ˜ ˜ ˜ Nake Yesu amusung ıa: ˜ ˜ ˜˜ “Nıngwonie yıla wıı ungu ˜ ˜ ˜ wa mukuyu, Vilivu ata˜ nakw ıta.” 49 Nathana˜ ˜ eli asung ıa: “Lavai, we nue Mwana wa Ngai, ˜ ˜ ˜ wı Musumbı wa Isilaeli.” ˜ ˜ 50 Nake Yes u amw ıa: ˜ ˜˜ ˜ ˜ “We waıkııa nundu na˜ ˜ ˜ kwıa nıngwonie wı ungu ˜ ˜ ˜ ˜ wa mukuyu? Ukoona ma˜ ˜ ˜ undu manene kwı aa.” ˜ ˜ ˜ ˜ 51 Na ındı amwıa: “Nı˜ ˜ mutavya w’o ki inyw’ı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ andu, mukoona ıtu yı ıvi˜ ˜ ngue na alaıka ma Ngai ˜ mayambata na kutheea ˜ vala ve Mwana wa mu˜ ndu.” ˜ wa kata2 Na˜ muthenya ˜ ˜ tu kwaı mboka ya mutwaano Kena ya Kalilii, ˜ ˜ na inyia wa Yesu aı vo. ˜ 2 O nake Yesu na ama˜ ˜ nyıw’a make nımathoke˜ ˜ ˜ tw’e mbokanı ısu ya mutwaano. ˜ 3 Na yıla mbinyu ya˜ nyivie, inyia wa Yes u ˜ amw “Mai na mbinyu.” ˜ ıa: ˜ ˜ ˜ ˜ 4 Indı Yesu amwıa: “Mu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nd u m uka, und u usu ˜ ˜ ˜ ungonetye ata na uku-

256

konetye ata?1 Saa wa˜ ˜ kwa ndunamba kuvika.” 5 Na inyia wake amea ˜ ˜ ˜ ala mathukumaa: “Ikai ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ o und u uk um utavya.” ˜ ˜ 6 Na vaı mbisu thantha˜ ˜ ˜ ˜ tu sya ıvia sya kwıkıa ˜ ˜ ˜ kıw’u ila syaiıtwe vau ˜ kwosana na m ıao ya ˜ kw ıthesya ya Ayuti, ˜ ˜ ˜ ˜ na k ıla ımwe ya ı ıto˜ ˜ nya kulika ithimo1 il ı ˜ ˜ kana itatu. 7 Na Yesu ˜ ˜ amea: “Ususyai mbisu ˜ ˜ ˜ kıw’u.” Kwoou masyusu˜ ˜ sya ki. 8 Na ındı amea: ˜ ˜ “Yu tavai kımwe mutwa˜ ˜ ˜ ˜ ıe muungamıi wa mbo˜ ˜ ka.” Namo mamutwaıa. ˜ ˜ ˜ ˜ 9 Na yıla muungamıi wa ˜ ˜ mboka wasamie k ıw’ u ˜ ˜ ˜ ˜ k ıla kyaı kınaalyukw’a ˜ ˜ kıkatw’ ıka mbinyu, na ˜ ˜ ndeesı vala yumıte (o na ˜ ˜ kau athukumi ala ma˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ tavıte ı kıw’u nımeesı), ˜ ˜ ˜ ˜ m u ungam ıi usu wa ˜ 2:4 1 Ndeto kwa ndeto, “Nı na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kyau naku, mundu muka?” Uu ˜ ˜ ˜ nı uneeni wa nthimo ukwona˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ny’a kulea. Kutumıa ndeto “mu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndu muka” kuikwonany’a kıvu˜ ˜ ˜ thya. 2:6 1 Nıvatonyeka ukethıa ˜ ˜ ˜ kıthimo kımwe kyaı lita 22.

257

˜ ˜ mboka nıweetie mutwaa˜ ˜ ni 10 na amwıa: “Kıla ˜ ˜ ˜ mundu aetae mbinyu ıla ˜ nzeo mbee, na andu ma˜ ˜ ˜ milwa, ay ıla ıte nzeo ˜ ıete ˜ ˜ muno. Indı we wiie mbi˜ nyu ıla nzeo nginya yu.” ˜ ˜ 11 Yesu eekie uu e Kena ˜ ˜ ya Kalilii na kıu nıkyo ˜ kyaı kyama kyake kya ˜ mbee, na oonany’a une˜ ne wake na amanyıw’a ˜ ˜ ˜˜ make ˜ mamuıkııa. ˜ 12 Itina wa vau nıwaendie Kavelinaumi e na inyia wake na ana-a˜ inyia make na amanyı˜ ˜ ˜ w’a make, ındı mayaaıka˜ ˜ ˜ la kuu mıthenya ming ı. 13 Na mboka ya Va˜ saka ya Ayuti nıyathe˜ ngeee, na Yesu ambata Yelusaleme. 14 Na vau ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıkalunı n ıweeth ıie ala mathooasya ng’ombe na ˜ ˜ malondu na mavuı, na ala mavunzasya mbe˜ ˜ ˜ ˜ sa maily ı nth ı iv ılan ı ˜ syoo. 15 Kwoou ıtina ˜ ˜ ˜ wa kuseuvya mutalisa wa makanda, amaku˜ ˜ ˜ ˜ thua ıkalunı onthe ala ˜ maı na malondu na ng’ombe, na eta mbesa sya

YOANA 2:10-22

ala mavunzasya mbesa ˜ na ang’uthulanga mesa syoo. 16 Na amea ala ˜ ˜ matesaa mavuı: “Vetai ˜ ˜ ˜ ˜ syındu ii vaa! Ekai kumı˜ tw’a nyumba ya Asa wa˜ kwa nyumba ya viasa˜ la!”1 17 Na amanyıw’a ˜ make malilikana kana nı˜ ˜ ˜ ˜ k uand ık ıtwe: “K ıthito ˜ ˜ kwondu wa nyumba yaku ˜ kıkandya.” 18 Kwoou Ayuti ma˜ ˜ ˜ mwıa: “Nı kyama kıva ˜ ˜ utonya kutwony’a kya ˜ ˜ ˜˜ ˜ kuıkııthya kana Ngai nu˜ ˜ ˜ ˜ k unengete uk um u wa ˜ ˜ ˜ kw ıka ma und u aa?” ˜ ˜ 19 Nake Yes u amas u˜ ng ıa, amea: “Omboangai ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ıkalu yıı, na ngayıunga˜ ˜ ˜ ˜ mya ıng ı ıtina wa mıthe˜ ˜ ˜ ˜ nya ıtatu.” 20 Na ˜ ındı ˜ ˜ Ayuti mamw ıa: “ Ikal u ˜˜ yıı yaakiwe myaka 46, ˜ ˜ ˜ ˜ na wıasya ukayıungamya ˜ ˜ ˜ ˜ ıtina˜ wa mıthenya ıtatu?” ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 21 Indı ıkalu yıla Yesu ˜ ˜ ˜ ˜ waneenaa ıulu wayo nı ˜˜ ˜ mwıı wake. 22 Na yıla ˜ ˜ ˜ wathayuukiw’e amanyıw’a make malilikana ˜ ˜ 2:16 1 Kana “soko; ndunyu.”

YOANA 2:23–3:11

258

˜ ˜ ndesa kwona Usumbı wa Ngai.” 4 Na Nikotemo ˜ ˜ ˜ ˜ amukulya: “Mundu ato˜ ˜ nya kusyawa ata e mu˜ ˜ ˜ ˜ kuu? We no alike ıvunı ya inyia wake na aisya˜ ˜ ˜ ˜ wa ıng ı?” 5 Yesu amu˜ ˜ ˜ ˜ sung ıa: “Nıutavya w’o ki ˜ ˜ ˜ kana, mundu o na wıva ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ atasyaıtwe kwısıla kıw’u ˜ na veva, ndatonya ku˜ ˜ ˜ lika Usumbını wa Ngai. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 6 Kıla kısyaıtwe kwısı˜˜ ˜ ˜˜ ˜ la mwıı nı mwıı, na kıla ˜ ˜ ˜ ˜ kısyaıtwe kwısıla veva ˜ ˜ nı veva. 7 Ndukaseng’e ˜ ˜ ˜ ˜ nund u nakw ıa: Inyw’ ı ˜ ˜ ˜ no nginya musyawe ıng ı. ˜ ˜ ˜ ˜ 8 Kıseve nıkıuutanaa kı˜ endete vala k ıkwenda ˜ ˜ na nıwıw’aa wasya wa˜ ˜ ˜ kyo, ınd ı nd umanyaa ˜ ˜ vala kyum ˜ ıte na vala˜ kıe˜ ndete. Uu now’o kwıthıa˜ ˜ ˜ ˜ wa kwa kıla mundu usya˜ ˜ ˜ ıtwe kwısıla veva.” ˜ 9 Nake Nikotemo amu˜ ˜ ˜ kulya: “Maundu asu ma˜ tonyeka ata?” 10 Yesu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ amusung ıa: “We wı mu˜ many ısya wa Isilaeli ˜ ˜ ˜ ˜ na ndwısı maundu asu? ˜ ˜ ˜ w’o ki kana, 3:3 1 Kana nıvatonyeka, “atasya- 11˜ Nıutavya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ k ıla tw ıs ı n ıt uneenaa ıtwe kuma ıulu.”

˜ ˜ ˜ kana nıwawetaa und u ˜ ˜ ˜˜ ˜ usu, na maıkııa maandı˜ ˜ ˜ ˜ ko na˜ undu Yesu waıtye. ˜ ˜ ˜ 23 Indı yıla waı Yelu˜ saleme ıvinda ya mbo˜ ka ya Vasaka, andu ai˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ng ı nımeethıiwe na muı˜˜ ˜ ˜ ˜ kııo ısyıtwanı yake moona ˜ syama ila weekaa. ˜ ˜ 24 Ind ı Yesu ndaame˜ ˜ ˜ ˜ yıelela nundu nıwame˜ ˜ ˜ sı onthe 25 na nundu ˜ ˜ ˜ ndaı na vata wa mundu o ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na wıva kumumısya uku˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ sı ıulu wa andu, nıkwıthı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wa nıweesı kıla kyaı nthı˜ ˜ ˜ nı wa mundu. ˜ ˜ 3 N˜ a k w a ı M u v a l i s i umwe weetawa Niko˜ ˜ temo, na aı umwe wa ato˜ ngoi ma Ayuti. 2 Mu˜ ˜ ˜ ndu usu nıwookie vala ˜ ˜ ˜ ˜ ve Yesu utuku na amwıa: ˜ ˜ ˜ ˜ “Lavai, nıtwısı wumıte ˜ ˜ kwa Ngai ta mumanyı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ sya, nundu vaiı mundu ˜ ˜ utonya kwıka syama ila ˜ ˜ ukwıka Ngai ate vamwe ˜ nake.” 3 Nake Yes u ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ am us ung ıa: “N ı utavya ˜ ˜ w’o ki kana, mundu o ˜ ˜ ˜ ˜ na wıva atasyaıtwe ıng ı,1

259

˜ ˜ ˜ na kıla twonete nıtumı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ asya ukusı, ındı muyıtı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ k ılaa ukusı ula tuma˜ ˜ ˜ ˜ sya. 12 Ethıwa nınımu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ tavıtye maundu ma kuu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ nthı na muiumaıkııa, mu˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ kaıkııa ata yıla nımuta˜ ˜ ˜ ˜ vya maundu ma ıtunı? ˜ ˜ ˜ ˜ 13 O na ıng ı, vaiı mu˜ ˜ ˜ ndu waambata ıtunı, ate ˜ ˜ o ula watheeie kuma ıtu˜ ˜ nı, nake nı Mwana wa ˜ ˜ ˜ mundu. 14 Na o tondu ˜ ˜ Mose wookılilye ıla nzo˜ ˜ ˜ ka weunı, o ta uu no ˜ ˜ nginya Mwana wa mundu ˜ ˜ ˜ okılw’e, 15 nı kana kıla ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ mundu umuıkııaa atonye ˜ ˜ kukwata thayu wa tene na tene. ˜ ˜ ˜ 16 “Nundu Ngai nıwe˜ ˜ ˜ ndete nthı muno, nıwanenganie Mwana wake e ˜ ˜ ˜ ˜ umwe, nı kana kıla mu˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ndu umuıkııaa ndakana˜ ˜ ˜ ngwe, ındı akwate thayu ˜ wa tene na tene. 17 Nı˜ ˜ ˜ kwıthıwa Ngai ndaatuma ˜ ˜ ˜ ˜ Mwana wake ıulu wa nthı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nı kana asilıle nthı, ındı ˜ ˜ ˜ ˜˜ nı kana nthı ıtang ııwe ˜ ˜ ˜ kwısıla kwake. 18 Mu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndu o na wıva ula um ˜ u-˜ ˜ ˜˜ ˜ ıkııaa ndakasilılwa. Indı

YOANA 3:12-23

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mundu o na wıva ula uta˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ muıkııaa nı musilıle o na ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ yu, nundu ndaıkııaa ısyı˜ twa ya ula Mwana wa ˜ ˜ Ngai e umwe . 19 Andu ˜ ˜ ˜ ˜ makasilılwa nıkwıthıwa ˜ ˜ ˜ ˜ kyeni nıkyookie ıulu wa ˜ ˜ ˜ ˜ nthı, ındı andu menda ˜ ˜ kıvindu vandu va kye˜ ˜ ˜ ni, nundu mawıa moo ˜ ˜ ˜ ma ı math uku. 20 Nu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndu mundu o na wıva ula ˜ ˜ ˜ ˜ wıkaa maundu mathuku ˜ numenaa kyeni na ndo˜ ˜ kaa kyeninı, nı kana ma˜ ˜ wıa make maikese kuvu˜ ˜ ˜ ˜ anw’a. 21 Indı mundu o ˜ ˜ ˜ ˜ na wıva ula wıkaa kıla ˜ ˜ ˜ kya w’o nıwukaa kyeninı, ˜ ˜ nı kana mawıa make me˜ thıwe matonya kwoneka ˜ ˜ kana nımekıtwe kwosana na ˜ kwenda kwa Ngai.” ˜ ˜ 22 Itina wa uu Yesu na ˜ ˜ amanyıw’a make nımae˜ ˜ ndie kısionı kya Yutia, na ˜ ˜ ekala namo kuu kwa ıvi˜ ˜ ˜ nda yıana una˜ na nı˜ wavatisaa. 23 Indı Yoa˜ na nake avatisıaa Ai˜ noni vakuvı na Salimu, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ n und u vau va ı k ıw’ u ˜ ˜ ˜ king ı, na and u n ımookaa na maivatiswa;

YOANA 3:24–4:1

˜ ˜ ˜ 24 n und u Yoana nda ı ˜ anamba kwıkw’a yela. ˜ 25 Na amanyıw’a ma ˜ ˜ Yoana maı na ngananıo ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na Muyuti umwe ıulu wa ˜ kw ıthesya. 26 Kwoou mooka vala ve Yoana na ˜ ˜ ˜ mamwıa: “Lavai, mundu ˜ ˜ ˜ ˜ ula unaı nake muingo ˜ ˜ wa Yolotani, ula unaumi˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ sye ukusı ıulu wake, si˜ ˜ sya, o nake nukuvatisa, ˜ na andu onthe maendeee ˜ ˜ ˜ kuthi vala uı.” 27 Nake ˜ ˜ Yoana as ung ıa asya: ˜ ˜ ˜ “Mund u ndatonya k u˜ ˜ ˜ kwata kındu o na kımwe ate o anengetwe kuma ˜ ˜ ˜ ˜ ıtunı. 28 Inyw’ı ene nı˜ ˜ ˜ ˜˜ muukusııa kana naisye, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ‘Tinyie Klısto, ındı nıtu˜ ˜ mıtwe nuke mbee wake.’ ˜ ˜ ˜ ˜ 29 Mundu o na wıva ula ˜ ˜ ˜ ˜ wı na mutwawa ˜ ˜ ˜ nıwe˜ mutwaani. Indı yıla munya˜ nyae wa mutwaani wa˜ ˜ ungama na amwıw’a ai˜ ˜ neena, ethıawa na utanu ˜ ˜ ˜ mwing ı nundu wa wa˜ sya wa mutwaani. Kwoou ˜ ˜ ˜ ˜ utanu ˜ wakwa nıwusuıte. 30 Usu eendeea kwo˜ ˜ ˜ ngeleka, ındı nyie nıe˜ ndeea kuoleka.”

260

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 31 Ula wumıte ıulu e ˜ ˜ ˜ ˜ ıul ang ı onthe. ˜ u wa ala ˜ ˜ ˜ ˜ Ula wumıte kuu nthı au˜ ˜ ˜ ˜ mıte kuu nthı na aneenaa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ maundu ma kuu nthı. Ula ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wumıte ıtunı e ıulu wa ˜ ala ang ı onthe. 32 Au˜ ˜ ˜ ˜ masya ukusı wa kıla wo˜ ˜ ˜ nete na akew’a, ındı vaiı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mundu wıt ıkılaa ukusı ˜ ˜ wake. 33 Mundu o na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wıva ula wıtıkılıte uku˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ s ı wake n u ık ı ıth ıtye1 ˜ kana Ngai nı wa w’o. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 34 Nundu ula Ngai utu˜ mıte aneenaa ndeto sya ˜ ˜ Ngai, nundu Ngai nda˜ nenganae veva athimı˜ te. 35 Asa numwende˜ ˜ te Mwana na numune˜ ˜ ngete syonthe. ˜ sy˜ ınd˜ u ˜ ˜˜ 36 Ula umuıkııaa Mwa˜ na e na thayu wa tene ˜ ˜ ˜ na tene; ula utamwıw’aa ˜ Mwana ndakona thayu, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ındı uthilıku wa Ngai utu˜ ˜ ˜ aa ıulu wake. ˜ ˜ ˜ 4 Yıla Mwıaıi wamanyie ˜ kana Avalisi n ıme˜ ˜ ˜ ˜ wie nukutw’ ıkıthya na ˜ ˜ kuvatisa amanyıw’a ai˜ ˜ ˜ 3:33 1 Ndeto kwa ndeto, “nıwıkı˜ ˜ ˜ ıte usiılo.”

261

˜ ˜ ng ı kute Yoana— 2 o na ˜ kau Yesu we mwene nda˜ ˜ ˜ vatisaa ındı amanyıw’a ˜ make nımo mavatisaa— ˜ 3 nıwaumie Yutia˜ na athi ˜ ˜ ˜ ˜ ıng ı Kalilii. 4 Indı ya ı ˜ no nginya esıle Samalia. ˜ 5 Na kwoou athi ndua˜ ˜ nı ya Samalia yıtawa Sa˜ ˜ ˜ ikale, vakuvı na muu˜ nda ula Yakovo wanengete mwana wake Yosevu. ˜ 6 Na kıthima kya Yako˜ ˜ ˜ ˜ vo kyaı vau. Na nıkwıthı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wa Yesu aı munou nundu ˜ ˜ wa kyalo, nıwekalile nthı ˜ ˜ ˜ vau kıthimanı.1 Na kwaı ta saa sita.2 ˜ ˜ ˜ ˜ 7 Mundu muka umwe ˜ wa Samalia n ıwookie ˜ ˜ ˜ ˜ kuuta k ıw’u. Na Yesu ˜ ˜ ˜ ˜ amwıa: “Nenge kıw’u nı˜ ˜ nyw’e.” 8 (Nundu ama˜ ˜ nyıw’a make maı mana˜ ˜ thi nduanı makathooe ˜ ˜ ˜ l ıu.) 9 Kwoou m und u ˜ ˜ ˜ m uka usu M usamalia ˜ ˜ am uk ulya: “Vatonyeka ˜ ˜ ata we, na wı Muyuti, ˜ ˜ ˜ ˜ ukambıtya kıw’u na nyie ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nı mundu muka Musama-

YOANA 4:2-14

˜ ˜ lia?” (Nundu Ayuti maivulanaa na Asamalia.) ˜ ˜ ˜ ˜ 1 0 Ye s u a m u s u n g ı a , ˜ ˜ ˜ amwıa: “Ta kethıwa nı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wısı muthınzıo wa mana ˜ ˜ ˜ wa Ngai na ula uk u˜ ˜ ˜ ˜ kwıa, ‘Nenge kıw’u nı˜ ˜ ˜ nyw’e,’ wıthıwa wamwı˜ ˜ tya, nake ethıwa akune˜ ˜ ˜ nga kıw’u kya thayu.” ˜ ˜ ˜ ˜ 11 M und u m uka usu ˜ ˜ ˜ ˜ amwıa: “Mwıaıi, ndwı na ˜ ˜ ˜ ndoo ya kutava kıw’u na ˜ ˜˜ ˜ ˜ kıthima kıı nı kıliku. Wu˜ ˜ ˜ misye va kıw’u kıu kya ˜ ˜ thayu? 12 We nue mu˜ ˜ ˜ nene kwı umae waitu Ya˜ ˜ ˜ kovo ula watunengie kı˜˜ thima kıı na we mwene vamwe na syana syake na ng’ombe syake manyu˜ ˜ ˜ saa kıw’u kya kıthima ˜˜ ˜ ˜ ˜ k ı ı?” 13 Yes u am us u˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ng ıa amwıa: “Kıla mundu ˜ ˜ ˜ ˜˜ unyusaa kıw’u kıı akee˜ ˜ ˜ ˜ ˜ w’a wauni ıng ı. 14 Indı ˜ ˜ ˜ ˜ mundu o na wıva ula ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wınyw’a kıw’u kıla nı˜ ˜ munenga ndakew’a wau˜ ˜ ˜ ˜ ni ıng ı, vandu va uu, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ k ıw’ u k ıla n ım unenga ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ k ıkeethıwa k ıthima k ı4:6 1 Kana “mbulutinı; kıthonı.” ˜ ˜ ˜ ˜ 2 Ndeto kwa ndeto, “ta ısaa ya uvulutya ˜ na k um une˜ nga thayu wa tene na thanthatu.”

YOANA 4:15-29

˜ ˜ ˜ tene.” 15 Mundu muka ˜ ˜ ˜ ˜ usu amwıa: “Mwıaıi, ne˜ ˜ ˜ ˜ nga kıw’u kıu, nı kana ˜ ˜ ˜ ˜ ndikaa ıw’e wa uni ıng ı ˜ ˜ na ndikatindıae kusyoka ˜ ˜ ˜ vaa kuuta kıw’u.” ˜ ˜ 16 Nake Yesu amwıa: ˜ ˜ ˜ ˜ “Enda ukamwıte muume ˜ waku wuke nake vaa.” ˜ ˜ ˜ 17 Na m und u m uka ˜ ˜ ˜ ˜ usu amus ung ıa: “Nyie ˜ ˜ ˜ ndi muume.” Nake Yesu ˜ ˜ amwıa: “Waneena w’o ıla ˜ ˜ wasya, ‘Nyie ndi muume.’ ˜ ˜ ˜ ˜˜ 18 Nundu wıthııtwe na ˜ ˜ ˜ ˜ aume atano, na munduu˜ ˜ ˜ me ula wı nake yu ti mu˜ ume waku. Vau waneena ˜ ˜ ˜ w’o.” 19 Mundu muka ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ usu amwıa: “Mwıaıi, nı˜ ngwona w ı mwathani. ˜ ˜ 20 Aa-umae maitu ma˜ ˜˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ thaithıaa kıımanı kıı, ındı ˜ inyw’ı mwaasya kana Ye˜ ˜ lusaleme nı vo andu ma˜ ˜ ˜ ˜ ıle kuthaithıa.” 21 Yesu ˜ ˜ ˜ ˜ amwıa: “Mundu muka, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ıkııa kıla nguutavya, saa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nıw uk ıte y ıla mutaka˜ ˜ ˜˜ muthaithıa Asa k ııma˜ ˜˜ nı kıı kana Yelusaleme. ˜ ˜ 22 Inyw’ ı m uthaithaa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kıla mutesı, ındı ithyı tu˜ ˜ ˜ ˜ thaithaa kıla twısı, nu-

262

˜ ˜ ˜˜ ˜˜ ndu utang ııo wamb ııaa ˜ ˜ na Ayuti. 23 Indı saa ˜ ˜ ˜ ˜ nıwukıte na yu wı vo, ˜ yıla athaithi ma w’o ma˜ ˜ ˜ kamuthaitha Asa nthını ˜ ˜ wa veva na nthını wa ˜ ˜ w’o, nundu vate nzika, ˜ Asa emantha andu ta asu ˜ mam uthaithe. 24 Ngai ˜ ˜ nı veva, na ala mamuthaithaa no nginya ma˜ ˜ ˜ m uthaithe nth ın ı wa ˜ ˜ veva na nthını wa w’o.” ˜ ˜ ˜ ˜ 25 M und u m uka usu ˜ ˜ ˜ ˜ amwıa: “Nınısı kana Ma˜ ˜ ˜ ˜ ˜ sia nıwukıte, ula wıta˜ ˜ ˜ ˜ wa Klısto. Yıla usu wı˜ ˜ ˜ ˜ uka akatutavya maundu ˜ ˜ ˜ onthe utheinı.” 26 Yesu ˜ ˜ amwıa: “Nyie nguneena naku, ninyie we.” ˜ ˜ ˜ 27 Na ıvindan ı y ıu ˜ amanyıw’a make mavika, ˜ ˜ na maseng’a nundu ma˜ ˜ ˜ mwıthıie aineena na mu˜ ˜ ˜ ˜ ndu muka. Na vaiı umwe ˜ ˜ ˜ waamukulya: “Wımantha ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kyau?” kana “Nıkı uuneena nake?” 28 Na kwoou ˜ ˜ ˜ ˜ mundu muka usu atia ˜ ˜ ˜ mbisu yake ya kwıkıa ˜ ˜ ˜ ˜ k ıw’ u na athi nd uan ı ˜ ˜ amea and u: 29 “ Ukai ˜ ˜ mwone mundu wandavya

263

˜ ˜ maundu onthe ala nee˜ ˜ kie. N ıvatonyeka m u˜ ˜ ˜ ˜ ndu uu akethıwa nowe ˜ Klısto?” 30 Na mauma ˜ ˜ ˜˜ ˜ nduanı na mambııa kuka ˜ ˜ vala uı. ˜ ˜ ˜ 31 Na ıvindan ı y ıu ˜ ˜ amanyıw’a make nıma˜ ˜ ˜ mwısuvaa maimw ˜ ˜ ıa: “Lavai, ya.” 32 Indı amea: ˜ ˜ ˜ ˜ “Nı na lıu wa kuya mu˜ ˜ tawısı.” 33 Kwoou ama˜ nyıw’a maneenany’a ene ˜ kwa ene, makyasya: “Vaiı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mundu unamuetee lıu, kana e vo?” 34 Nake ˜ ˜ Yesu amea: “Lıu wakwa ˜ ˜ nı kwıka kwenda kwa ˜ ˜ ˜ ula wandumie, na kumi˜ ˜ na wıa wake. 35 Inyw’ı ˜ muikwasya kana ve myei ˜ ˜ ˜ ˜ ına ıtialıte ngetha ıtana˜ ˜ mba kuvika? ˜ ˜ Sisyai! nı˜ ˜ ngumwıa: Ukılyai metho ˜ ˜ menyu mwone kana mıu˜ ˜ ˜ nda nı myeu yeteele ku˜ kethwa. O na yu 36 mu˜ kethi nuendeee kwosa ˜ ˜ ıtuvi na k umbany’a ˜ ˜ ˜ usyao kwondu wa thayu ˜ wa tene na tene, nı kana ˜ ˜ muvandi na mukethi ma˜ ˜ tane vamwe. 37 Nundu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wa uu, uneeni uu nı wa

YOANA 4:30-44

˜ ˜ ˜ w’o: Umwe nı muvandi ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na ula ung ı nı mukethi. ˜ ˜ ˜ ˜ 38 Nınamutumie kuke˜ ˜ ˜ ˜ ˜ tha kıla mutaathukumıa. ˜ ˜ ˜ ˜ Ang ı nımathukumie, na ˜ ˜ nımutethekete kumana ˜ na wıa woo.” ˜ 39 Na Asamalia aing ı ˜ ˜ ˜ ˜ kuma nduanı ısu nıma˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ muıkııie nundu wa nde˜ ˜ ˜ ˜ to sya ula mundu muka, ˜ ˜ ˜ ˜ n ıkw ıth ıwa n ıwaumi˜ ˜ ˜ sye ukusı asya: “Anda˜ ˜ visye ma und u onthe ala neekie.” 40 Kwoou ˜ y ıla Asamalia mookie ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kula uı, nımamwısuvie ekale namo, na ekala ˜ ˜ ˜ ˜ kuu mıthenya ılı. 41 Na ˜ ˜ ˜ ˜ nundu wa uu, ang ı ai˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ng ı mamuıkııa nundu wa ˜ ˜ maundu ala waneenie, ˜ ˜ ˜ 42 na meea ula mundu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ muka: “Yu tuikuıkııa nu˜ ˜ ˜ ˜ ndu wa o kıla ututavi˜ ˜ ˜ sye; ithyı ene nıtweeyı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ w’ıa, na nıtwısı kana mu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndu uu vate nzika nı mu˜˜ ˜ tang ııi˜ wa nthı.” ˜ 43 Itina wa m ıthe˜ ˜ ˜ ˜ nya ısu ıl ı, n ıwaumie ˜ ˜ ˜ kuu athi Kalilii. 44 Indı ˜ ˜ Yesu mwene nıwaumi˜ ˜ ˜ sye ukusı kana mwathani

YOANA 4:45–5:3

˜ ˜ ndanengawe ndaıa kısio˜ nı kya kwoo. 45 Kwoou ˜ ˜ yıla wavikie Kalilii, andu ˜ ˜ ma Kalilii nımamuthoki˜ ˜ ˜ sye, n und u n ımoonie ˜ ˜ maundu onthe ala wee˜ kie Yelusaleme ıvinda ya ˜ ˜ mboka, nundu o namo ˜ ˜ ˜ maı mbokanı ısu. ˜ ˜ 46 Na avika ıng ı Kena ˜ ya Kalilii vala waı anaa˜ ˜ ˜ ˜ ˜ lyula k ıw’u k ıkatw’ ıka mbinyu. Na Kavelinaumi ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kwaı muthukumi umwe ˜ ˜ ˜ ˜ wa musumbı ula wawaı˜ ˜ tye mwana. 47 Yıla mu˜ ˜ ndu usu weewie kana ˜ ˜ Yesu nıwumie Yutia na ˜ athi Kalilii, n ıwaendie ˜ ˜ ˜ vala uı na amwıa atheee akavosye mwana wake, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nund˜ u aı vakuvı kukw’a. ˜ ˜ ˜ 48 Ind ı Yes u amw ıa: ˜ ˜ ˜ “Inyw’ı andu mutonete ˜ ˜ syama na maundu ma ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ usengy’o, muyısa kuıkı˜ ˜ ˜ ˜ ıa.” 49 Nake muthuku˜ ˜ ˜ mi usu wa m usumb ı ˜ ˜ ˜ amwıa: “Mw ıa ıi, theea mwana wakwa atana˜ ˜ kw’a.” 50 Yesu amwıa: “Enda; mwana waku e ˜ ˜ ˜ ˜ thayu.” Na mundu usu ˜ ˜˜ ˜ a ık ı ıa ndeto isu Yes u

264

˜ wamutavisye, na athi. ˜ ˜ 51 Na e nzıanı atheeete, ngombo syake syako˜ mana nake na syamutavya kana kamwana kake ˜ ˜ ke thayu.1 52 Na aikulya kavoie saa siana. Na˜ ˜ syo syamwıa: “Iyoo saa ˜ ˜ muonza1 nıw’o ndete˜ ˜ ma ınavoie.” 53 Na ıthe amanya kana kavoie saa ˜ ˜ o ula Yesu waisye: “Mwa˜ na waku e thayu.” Kwoou ˜ ˜ we na musyı wake w’o˜ ˜ ˜˜ ˜ nthe mam u ık ı ıa Yes u. ˜ ˜ 54 Kıu nıkyo kyama kya ˜ ˜ ˜ ˜ kelı kıla Yesu weekie yıla waumie Yutia athi Kalilii. ˜ ˜ ˜ 5 Itina wa uu kwaı mbo-˜ ka ya Ayuti, na Yesu a m b a t a Ye l u s a l e m e . ˜ 2 Na kuu Yelusaleme, va˜ ˜ kuvı na Mbing ılo ya Ma˜ londu, vaı ndia yeetawa ˜ kwa Kıevelania Vethesi˜ ˜ ta na vaı ituı itano. 3 Na ˜ ˜ andu aing ı awau, ilali˜ nda, andu au mamutha, na ala me na moko na ˜ ˜ 4:51 1 Kana “nıkaendeee kwıw’a nesa.” 4:52 1 Ndeto kwa ndeto, ˜ ˜ “ta ısaa ya muonza.”

265

˜ ˜ maau monzu nımakome˜ ˜ te vau. 4 1—— 5 Indı ˜ ˜ ˜ ˜ vau va ı mundu umwe ˜ ˜ ˜ ˜ ula waı muwau vandu va ˜ ˜ myaka 38. 6 Yıla Yesu ˜ ˜ ˜ woonie mundu usu ako˜ ˜ mete vau, na nıwees ı ˜ ˜ kana a ı m uwau kwa ˜ ˜ ˜ ˜ ıvinda y ıasa, am uk u˜ ˜ lya: “Nukwenda kuvoa?” ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 7 Na mundu usu waı mu˜ ˜ ˜ ˜ wau amusung ıa amwıa: ˜ ˜ ˜ ˜ “Mwıaıi, ndi na mundu ˜ ˜ utonya kundikya ndia˜ ˜ ˜ ˜ nı yıla kıw’u kyakwaitha˜ ˜ ˜ ngw’a, ındı ngilasya nıe˜ ˜ ˜ ˜ ndete mundu ung ı ailika ˜ mbee wakwa.” 8 Yesu ˜ ˜ ˜ ˜ amwıa: “Ukıla! Osa mu˜ keka1 waku na uithi.” ˜ ˜ ˜ 9 Na mundu usu avoa ˜ vau kwa vau na oosa mu˜˜ ˜ keka wake na ambııa kuthi. ˜ ˜ ˜ Muthenya usu waı wa Savato. 10 Kwoou Ayu˜˜ ˜ ˜ ˜ ti mambııa kumwıa mu˜ ˜ ˜ ndu usu waı anavow’a: ˜ ˜ “Nı muthenya wa Sava˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 5:4 1 Musoa u u w ı Mbivilian ı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ imwe, ındı uyonekaa nthını wa mavuku amwe ma tene ma Mbi˜ vilia. 5:8, 10, 11 1 Kana “ukomo.”

YOANA 5:4-18

˜ ˜ ˜ to, na ti undu wosanıte ˜ ˜ ˜ na Mıao kukua mukeka1 ˜ ˜ ˜ ˜ usu.” 11 Ind ı amas u˜ ˜ ˜ ˜ ng ıa, amea: “Mundu ula ˜ ˜ wambosya nıwe wambıa, ˜ ‘Osa m ukeka1 waku ˜ na uithi.’” 12 Namo ma˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mukulya: “Nuu usu wa˜ ˜ kwıa, ‘Osa mukeka ˜ waku ˜ ˜ ˜ na uithi’?” 13 Indı mu˜ ˜ ˜ ndu usu waı anavow’a ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndeesı nuu, nundu Yesu ˜ ˜ ˜ ˜ aı analika ıkomanonı yıla ˜ yaı vau. ˜ ˜ ˜ 14 Itina wa uu Yesu ee˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ thıa mundu usu ıkalu˜ ˜ ˜ nı na amwıa: “Sisya, nı˜ ˜ ˜ ˜ wavoa. Ndukeke naı ıng ı, ˜ ˜ ˜ nı kana ndukakwatwe nı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ undu muthuku kwı usu.” ˜ ˜ ˜ ˜ 15 Mund u usu n ıwaendie na amea Ayuti kana ˜ ˜ ˜ n ı Yes u wam uvosya. ˜ ˜ ˜ 16 Na nundu wa kıtu˜ ˜ ˜ mi kıu Ayuti nımamu˜ ˜ ˜ ˜ thınasya Yesu nundu ee˜ ˜ ˜ kaa maundu asu muthe˜ ˜ nya wa Savato. 17 Indı ˜ ˜ amasung ıa, amea: “Asa ˜ ˜ ˜˜ wakwa nıwıthııtwe aite˜ thya wıa nginya o na ˜ yu, o nakwa nıendeee na ˜ ˜ ˜ kutethya w ıa.” 18 Kıu ˜ n ıkyo kyatumie Ayuti

YOANA 5:19-28

˜˜ ˜ ˜ mambııa kumantha vyu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ undu meumuaa, nundu o ˜ ˜ ˜ vamwe na kutula mwı˜ ao wa˜ Savato, nıweetaa Ngai Ithe wake, na kwa ˜ ˜ ˜ ˜ kwıka uu ayıyıanany’a na Ngai. ˜ ˜ 19 Kwoou Yesu amasu˜ ˜ ˜ ng ıa, amea: “N ım utavya w’o ki kana Mwa˜ ˜ ˜ na ndatonya kwıka undu ˜ o na umwe kumana na ˜ ˜ ˜ utwi wake mwene, ındı ˜ ˜ ekaa kıla woona Asa ayı˜ ˜ ˜ ˜ ka. Nundu maundu o na ˜ meva ala Asa wıkaa, o nake Mwana ekaa oou. ˜ ˜ ˜ 20 Nundu Asa numwe˜ ndete Mwana na numwo˜ ˜ nasya maundu onthe ala ˜ we mwene w ıkaa, na akamwony’a Mwana ma˜ ˜ ˜ wıa manene kwı aa, nı ˜ ˜ kana museng’e. 21 Nu˜ ˜ ˜ ndu o tondu Asa utha˜ ˜ ˜ yuukasya ala akw’u na ˜ ˜ kumanenga thayu, now’o ˜ ˜ o nake Mwana umune˜ ˜ ˜ ngae thayu mundu o na ˜ ˜ ˜ wıva ula we ukwenda. ˜ ˜ ˜ 22 Nundu Asa ndasilı˜ ˜ ˜ laa mundu o na umwe, ˜ ˜ ˜ ˜ ındı numunengete Mwa˜ ˜ ˜ na kıanda kya kusilıla,

266

˜ 23 nı kana onthe ma˜ ˜ munenge Mwana ndaıa ˜ o ˜ ˜ ˜ undu mamunengete Ithe ˜ ˜ ˜ ˜ ndaıa. Mundu o na wıva ˜ ˜ ˜ ula utamunengete Mwa˜ ˜ na nda˜ ıa ndamunengete ˜ ˜ ˜ ˜ ndaıa Ithe ula wamutu˜ ˜ mie. 24 Nımutavya w’o ˜ ˜ ki kana, mundu o na ˜ ˜ ˜ wıva ula wıw’aa ndeto ˜ ˜ ˜˜ ˜ syakwa na aimuıkııa Ula ˜ ˜ wandumie e na thayu wa tene na tene, na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndasilılawa ındı nuvıtı˜ ˜ ˜ te kuma kıkw’unı akalika ˜ ˜ thayunı. ˜ ˜ 25 “Nımutavya w’o ki ˜ ˜ ˜ ˜ kana, saa nıwukıte, na wı ˜ ˜ vo yu, yıla ala akw’u makew’a wasya wa Mwana ˜ wa Ngai, na ala mamwı˜˜ ˜ thuk ı ıisye makeeth ıwa ˜ ˜ ˜ thayu. 26 Nundu o to˜ ˜ ˜ ˜ ndu Asa wı na thayu nthı˜ ˜ ˜ nı wake, now’o umune˜ ngete Mwana utonyi wa ˜ ˜ ˜ ˜ kwıthıwa na thayu nthı˜ ˜ ˜ nı wake. 27 Na numu˜ ˜ ˜ ˜ nengete ukumu wa kusi˜ ˜ ˜ ˜ lıla, nundu we nı Mwa˜ ˜ ˜ na wa mundu. 28 Mui˜ ˜ ˜ ˜ kaseng’e nundu wa undu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ usu, nıkwıthıwa saa nı˜ ˜ ˜ wukıte yıla ala onthe me

267

˜ ˜ mbuanı1 makew’a wasya wake 29 namo makau˜ ˜ ma, ala meekie maundu ˜ ˜ ˜ maseo kwa uthayuukyo ˜ wa thayu, na ala mee˜ ˜ ˜ kie ma und u math uku ˜ ˜ ˜ ˜ kwa uthayuukyo wa usi˜ ˜ lılo. 30 Nditonya kwıka ˜ ˜ ˜ undu o na umwe kuma˜ na na utwi wakwa mwe˜ ˜ ˜ ne. O undu neew’a, nıw’o ˜ ˜ ˜ nısilaa, na usili wakwa nı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mulungalu, nundu nıma˜ nthaa kwıka kwenda kwa ˜ ˜ ˜ ˜ ula wandumie, ındı ti kwenda kwakwa mwene. ˜ ˜ 31 “Ethıwa ninyie nı ˜ ˜ nyioka ngw ıyum ısya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ uk us ı, uk us ı wakwa ˜ ˜ ti wa w’o. 32 Ve ung ı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ umasya ukusı ıulu wa˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kwa, na n ın ıs ı uk us ı ˜ ˜ ˜ ˜ ula umasya ıulu wakwa ˜ ˜ ˜ nı wa w’o. 33 Nımwatu˜ ˜ ˜ mie andu kula kwı Yoa˜ ˜ ˜ na, nake aumya ukusı ˜ ˜ ˜ ˜ ıulu wa ula w’o. 34 O ˜ ˜ ˜ ˜ na uu wı o vo, ndikwıtı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ k ıla ukusı wa mundu, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ındı nıneena maundu aa ˜ ˜ ˜ ˜ nı kana mwıthıwe muto˜ ˜˜ ˜ nya kutang ııwa. 35 Mu-

YOANA 5:29-42

˜ ˜ ˜ ndu usu aı taa wakene na ˜ ˜ wı na kyeni, na kwa ıvi˜ ˜ ˜ ˜ nda ıkuvı nımwendaa ku˜ ˜ tanıa kyake. ˜ m˜ uno kyeni ˜ ˜ ˜ 36 Indı nyie nı na uku˜ ˜ ˜ ˜ sı munene kute ula wa ˜ ˜ ˜ Yoana, nundu mawıa ala ˜ Asa wakwa wanengie nı˜ ˜ tethye, namo nı mawıa ˜ ˜ ˜ aa nıendeee kutethya, nı˜ ˜ ˜˜ ˜ meukusııa kana Asa nı˜ wandumie. 37 Na Asa ˜ ˜ ˜ ˜ ula wandumie nıwumı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ tye ukusı we mwene ıulu ˜ ˜ ˜ wakwa. Inyw’ı muyaaıw’a wasya wake o na ˜ ˜˜ ˜ ˜ ındıı kana mukona wumbo wake, 38 na ndeto ˜ ˜ ˜ yake ndıkalaa nthını we˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ nyu, nundu muiıkııaa ula ˜ we mwene watumie. ˜ ˜ 39 “Inyw’ ı m usomaa ˜ ˜ ˜ Maandıko na kıthito nu˜ ˜ ˜ ˜ nd u m us uan ıaa kana ˜ ˜ nımo makatuma mukwa˜ ta thay u wa tene na ˜ tene; na Maandıko o asu ˜ ˜ ˜ nomo maumasya ukusı ˜ ˜ ˜ ˜ ıulu wakwa. 40 Na mu˜ ikwenda kuka kwakwa ˜ ˜ ˜ ˜ nı kana mwıthıwe muto˜ ˜ nya k ukwata thay u. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ılaa ngu5:28 1 Kana “mbuanı sya ulilika- 41 Nyie ndyıtık ˜ ˜ ˜ ma sya andu, 42 ındı no.”

YOANA 5:43–6:10

˜ ˜ ˜ ˜ nınısı nesa kana mui na ˜ ˜ wendo wa Ngai nthını ˜ ˜ ˜ ˜ wenyu. 43 Nukıte ısyı˜ twanı ya Asa wakwa, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ındı mui umbıt ık ıla. Ta ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kethıwa mundu ung ı nı˜ ˜ ˜ wookie ısy ıtwanı yake ˜ ˜ ˜ ˜ mwene, no mumwıtıkıle. ˜ ˜ ˜ ˜˜ 44 Mutonya kuıkııa ata ˜ ˜ ˜ ˜ ethıwa mwıtıkılaa nguma ˜ ˜ ila munenganae inyw’ ı ˜ ˜ kwa inyw’ı na muimanthaa nguma ila syumaa ˜ kwa Ngai, ula nowe e ˜ ˜ ˜ weka? 45 Muikasuanıe ˜ ˜ ta ngumusikata kwa Asa; ˜ ˜ ˜ ˜ ve umwe ula umusikataa, ˜ ˜ ˜ nake nı Mose, ula mwı˜ kwatıtye. 46 Kwa w’o, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ta kethıwa nımwamuıkıı˜ ˜ ˜˜ ie Mose, no mundıkııe, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nundu nıwaand ıulu ˜ ıkie ˜ ˜ wakwa. 47 Indı ethıwa ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ muikuıkııa maundu ala ˜ ˜ ˜ ˜˜ waandıkie, mukaıkııa ata ˜ ˜ ˜ maundu ala nguneena?” ˜ ˜ ˜ Yesu nı6 Itina wa vau ˜ waingie Ukanga wa Kalilii, kana Tivelia. ˜ ˜ 2 Na ıkomano ınene ˜ ˜ ˜ ˜ n ıyaendeeie k um uat ı˜ ˜ ˜ ˜ ıa, nundu nıyoonaa syama ila weekaa aivosya ala awau. 3 Kwoou

268

˜ ˜˜ ˜ Yesu ambata kıımanı na ˜ ekala nthı vau vamwe ˜ na amany ıw’a make. 4 Na Vasaka, kana mbo˜ ka ya Ayuti, n ıyathe˜ ˜ ngeee. 5 Yıla Yesu woo˜ kılilye metho na oona ˜ ˜ ˜ kana ıkomano ınene nı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ yookıte vala uı, amuku˜ ˜ lya Vilivu: “Twıthooa mı˜ ˜ kate va nı kana ˜ ˜ and˜u aa maye?” 6 Indı amu˜ ˜ ˜ kulilye uu nı kana ama˜ ˜ ˜ nye kıla Vilivu wasuanı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ aa, nundu Yesu nıweesı ˜ ˜ kıla we mwene waı va˜ ˜ kuvı kwıka. 7 Nake Vi˜ ˜ ˜ ˜ livu amusung ıa: “Mıka˜ ˜ te ya ndinalı 200 ndıto˜ nya kumakomana onthe, ˜ ˜ ˜ o na ethıwa kıla mu˜ ndu˜ ekwata o kanini.” ˜ 8 Umwe wa amanyıw’a ˜ make, ula weetawa Endelea, mwana-a-inyia wa ˜ Simoni Vetelo, amwıa: 9 “Vaa ve kamwana ke ˜ ˜ na mıkate ıtano ya mbaa˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ le na tukuyu twılı. Indı ˜ ˜ ˜ ˜ isu nı kındu kwa andu aa ˜ ˜ ˜ maing ıvıte uu?” ˜ 10 Yesu asya: “Tavyai ˜ ˜ andu mekale nthı.” Na ˜ ˜ ˜ ˜ nundu vandu vau vaı nye-

269

˜ ˜ ki mbing ı, andu meka˜ ˜ ˜ la nthı, na aume maı ta ˜ 5,000. 11 Na Yesu oosa ˜ ˜ ˜ ıla mıkate, na amina ku˜ ˜ tunga muvea, anenga ala ˜ ˜ mailyı nthı vau; na eeka ˜ ˜ ˜ ˜ oou na tula tukuyu, na ˜ ˜ ˜ ˜ maya kıla u eanı˜ m˜ und ˜ ˜ wa. 12 Indı yıla maıe ˜ ˜ mavuna, amea amanyı˜˜ w’a make atıı: “Osany’ai ˜ ˜ ˜ tulungu tula twatiala, nı ˜ ˜ ˜ kana vaikanang ıke kındu ˜ o na kımwe.” 13 Kwoou ˜ moosany’a na maus u˜ ˜ sya ikavu 12 sya tulu˜ ˜ ˜ ngu tula twatialıtw’e nı ˜ ˜ ˜ ˜ ala maıe ıla mıkate ıtano ya mbaale. ˜ ˜ 14 Yıla andu moonie ˜ kyama kıu weekie ˜ ˜ ma˜˜ mbııa kwasya: “Uu kwa ˜ ˜ w’o nıwe ula Mwatha˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ni wa ıulu wa nthı.” ˜ ı oke ˜ ˜ ˜ 15 Ind ı Yes u nıwama˜ nyie kana me vakuv ı ˜ ˜ ˜ ˜ kuka kumukwata mamu˜ ˜ ˜ ˜ tw’ıkıthye musumbı, na kwoou auma vau asyoka ˜ ˜ ˜˜ ˜ ıng ı kıımanı e weka. ˜ ˜˜ ˜ 16 Yıla kwambııe ku˜ tuka, amanyıw’a make ˜ ˜ ˜ n ımatheeie ukangan ı, ˜ 17 na malika ısiwa-

YOANA 6:11-22

˜ ˜ ˜ nı1 nı kana mainganı˜ sye ukanga mathi Kave˜ ˜ linaumi. Kwaı kuname˜ ˜ sya k ıvindu, na Yes u ˜ ˜ ndaı anavika vala maı. ˜ ˜ 18 O na ukanga nıwoo˜ ˜ ˜ ˜ k ılanasya nund u k ıse˜ ˜ ve kı na vinya nıkyauutanaa. 19 Na mami˜ ˜ ˜ na kutwaa ısiwa vandu ˜ va ta maili atatu kana ˜ ˜ ana,1 nımoonie Yesu aki˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nyıle ukanganı ıulu okıte ˜ ˜ ˜ ısiwanı, na˜ makwatwa nı ˜ wia. 20 Indı amea: “Ni˜ ˜ nyie; ekai ukıa!” 21 Na ˜ ˜ ˜ ˜ nımatanie muno kumu˜ ˜ thokya ısiwanı, na vau ˜ kwa vau ısiwa yathi na ˜ ˜ ˜ ˜ yavika nthı nyumu kula maendete. ˜ ˜ 22 Muthenya ula waa˜˜ ˜ ˜ ˜ tııe ıkomano yıla yatiıtwe ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ngalıko ıla ıng ı ya uka˜ ˜ nga nıyoonie kana vayaı ˜ ˜ ˜ ısiwa yıng ı, eka o kamwe ˜ kanini, na kana Yes u ˜ ˜ ndaalika ısiwanı vamwe ˜ na amany ıw’a make, ˜ ˜ ˜ ınd ı amany ıw’a make ˜ ˜ ˜ 6:17 1 Kana “ ıtalunı.” 6:19 1 Ta ˜ ˜ kılomita itano kana thanthatu. Ndeto kwa ndeto, “ta iwanza 25 kana 30.”

YOANA 6:23-36

˜ ma ı ˜ manathi me oka. ˜ 23 Indı masiwa kuma Ti˜ velia mavika vakuvı na ˜ ˜˜ ˜ ˜ vala andu maııe ıla mıka˜ ˜ ˜ ˜ ˜ te ıtina wa Mwıaıi kutu˜ nga muvea. 24 Kwoou ˜ ıkomano yoona kana ˜ ˜ Yesu vamwe na amanyı˜ w’a make mayaı vau, ya˜ lika masiwanı asu na ya˜ ˜ thi Kavelinaumi yıkamu˜ manthe Yesu. ˜ ˜ ˜ 25 Y ıla mamw ıth ıie ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ muingo ula ung ı wa uka˜ ˜ nga, mamukulya: “La˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ vai, uvikie kuu ındıı?” ˜ ˜ ˜ ˜ 26 Yesu amasung ıa: “Nı˜ mutavya w’o ki kana, ˜ ˜ ˜ ˜ muiumantha nundu wa ˜ ˜ ˜ syama ila munoonie, ındı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nundu nımunaıe mıkate ˜ mwav una. 27 Tethyai ˜ ˜ ˜ ˜ wıa ti kwondu wa lıu ula ˜ ˜ ˜ wanang ıkaa, ındı kwo˜ ˜ ˜ ˜ ndu wa lıu ula uetae tha˜ ˜ yu wa tene na tene, ula ˜ ˜ ˜ ˜ Mwana wa mundu wımu˜ ˜ ˜ ˜ nenga; nundu usu nıwe ˜ ˜˜ Asa, Ngai mwene, wıkıı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ te usiılo akamwıtıkıla.” ˜ ˜ 28 Kwoou mamukulya: ˜ ˜ ˜ “Twa ıle kw ıka ata n ı ˜ ˜ ˜ ˜ kana twıanısye maundu ˜ ala Ngai wendaa tw ı-

270

˜ ke?” 29 Nake Yes ˜ ˜ u ama˜ ˜ ˜ sung ıa, amea: “Uu nıw’o ˜ Ngai wendaa mw ıke, ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ endaa mumuıkııe ula wa˜ ˜ ˜ tumie.” 30 Na ındı ma˜ ˜ ˜ ˜ mukulya: “Nı kyama kıva ˜ ˜ ˜ ˜ utonya kwıka nı kana tu˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ kyone na tuikuıkııa? Wı˜ ˜ ˜ ˜ ıka undu mwau? 31 Aa˜ ˜ ˜ ˜ umae maitu nımaıe mana ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ weunı, o tondu kuandıkı˜ ˜ twe: ‘Nıwamanengie mu˜ ˜ kate kuma ıtunı maye.’” ˜ ˜ 32 Nake Yesu amea: “Nı˜ mutavya w’o ki kana, ˜ ˜ Mose ndaamunenga mu˜ ˜ ˜ ˜ kate kuma ıtunı, ınd ı ˜ ˜ Asa wakwa numunengae ˜ mukate wa w’o kuma ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıtunı. 33 Nundu muka˜ ˜ te wa Ngai nı ula wu˜ ˜ ˜ maa ıtunı na kunenga ˜ ˜ nthı thayu.” 34 Kwoou ˜ ˜ ˜ ˜ mamwıa: “Mwıaıi, tune˜ ˜ ˜ ˜ ngae mukate usu kıla ıvinda.” ˜ 35 Yesu amea: “Nyie ˜ ˜ ninyie mukate wa thayu. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Mundu o na wıva ula wukaa kwakwa ndakew’a ˜ ˜˜ ˜ nzaa o na ındıı, na mu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndu o na wıva ula undıkı˜ ˜ ıaa ndakew’a uni o na ˜ wa ˜ ˜˜ ˜ ˜ ındıı. 36 Indı o tondu

271

˜ ˜ ˜ namutavya, o na nımu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ mbonete ındı muikuıkııa. ˜ 37 Onthe ala Asa unengete makooka kwakwa, ˜ ˜ na ndikamulungya nongi ˜ ˜ ˜ ˜ mundu ula wukaa kwa˜ ˜ kwa; 38 nundu nathee˜ ˜ ˜ ie kuma ıtunı kwıka kwe˜ ˜ nda kwa ula wandumie, ˜ ˜ ındı ti kwenda kwakwa. ˜ ˜ ˜ 39 Kuu nıkw’o kwenda ˜ ˜ kwa ula wandumie: Ndi˜ ˜ kasye o na umwe katı ˜ wa onthe ala unengete, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ındı nımathayuukya mu˜ ˜ ˜ thenya wa muminukılyo. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 40 Nund u k uu nıkw’o kwenda kwa Asa wa˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kwa: Kıla mundu umwıtı˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ kılaa Mwana na umuıkıı˜ ˜ aa ethıwe na thayu wa ˜ tene na tene, na ngamu˜ ˜ ˜ thayuukya muthenya wa ˜ ˜ ˜ muminukılyo.” ˜ ˜ 41 Na ındı Ayuti ma˜˜ ˜ ˜ ˜˜ mbııa kumunyungunyıı˜ ˜ sya nundu aisye: “Nyie ˜ ˜ ninyie mukate ula wa˜ ˜ theeie kuma ıtun ı.” ˜˜ 42 Na mamb ı ıa kwa˜ ˜ ˜ sya: “We uu ti Yesu mwa˜ ˜ na wa Yosevu, ula ıthe ˜ wake na inyia wake tu˜ mesı? Yu atonya kwa-

YOANA 6:37-51

sya ata, ‘Nyie natheeie ˜ ˜ kuma ıtunı’?” 43 Nake ˜ ˜ ˜ Yesu amasung ıa, amea: ˜ ˜ “Ekai k unyunguny ısya ˜ ˜ ˜ katı wenyu. 44 Vaiı mu˜ ˜ ˜ ndu utonya kuka kwa˜ ˜ kwa atakusıtw’e nı Asa ˜ ˜ wakwa ula wand umie, ˜ ˜ ˜ ˜ na ngamuthayuukya mu˜ ˜ ˜ thenya ˜ ˜ wa˜ mumin˜ ukılyo. ˜ ˜ 45 Uu nıw’o kuandıkı˜ twe Mavukunı ma Atha˜ ni: ‘Onthe makamanyı˜ ˜ w’a nı Yeova.’ Na kıla ˜ ˜ ˜ ˜˜ mundu wıthukııasya Asa ˜ ˜ ˜ na akemanyısya nıwukaa ˜ kwakwa. 46 Ti at ı ve ˜ ˜ mundu woonie Asa, eka ˜ o ula waumie kwa Ngai; ˜ ˜ usu nıwe woonie Asa. ˜ ˜ 47 N ım utavya w’o ki ˜ ˜ ˜ kana, mundu o na wıva ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ula wıtıkılaa e na thayu wa tene na tene. ˜ 48 “Nyie ninyie m u˜ kate wa thayu. 49 Aa˜ ˜ ˜ umae menyu n ıma ıe ˜ ˜ ˜ ˜ mana˜ weunı ındı makw’a. ˜ ˜ ˜ ˜ 50 Uu nıw’o mukate ula ˜ ˜ ˜ ˜ utheeaa kuma ıtunı, nı ˜ ˜ ˜ ˜ kana kıla mundu ethı˜ ˜ we atonya kuuya na ai˜ lea kukw’a. 51 Nyie ni˜ ˜ ˜ nyie mukate wı thayu

YOANA 6:52-63

˜ ˜ ˜ ula watheeie kuma ıtunı. ˜ ˜ ˜ ˜ Ethıwa mundu o na wıva ˜ ˜ ˜ akaya mukate uu akekala tene na tene; na vate nzi˜ ˜ ka mukate ula nganenga˜ ˜˜ ne nı mwıı wakwa kwo˜ ˜ ˜ ndu wa thayu wa nthı.” ˜ ˜ 52 Na ındı Ayuti ma˜˜ ˜ ˜ mbııa kukananıa ene kwa ˜ ˜ ene, makyasya: “Mundu ˜ ˜ ˜ ˜ uu atonya ata kutune˜˜ ˜ nga mwıı wake tuye?” ˜ 53 Kwoou Yesu amea: ˜ ˜ “Nımutavya w’o ki kana, ˜ ˜ ˜˜ mutaıte mwıı wa Mwana ˜ ˜ ˜ wa mundu na kunyw’a ˜ nthakame yake, mui na ˜ ˜ ˜ thay u nth ın ı wenyu. ˜ ˜ ˜ ˜ 54 Mundu o na wıva ula ˜ ˜ ˜˜ ˜ uısaa mwıı wakwa na kunyw’a nthakame yakwa e ˜ na thayu wa tene na tene, ˜ ˜ ˜ ˜ na ngamuthayuukya mu˜ ˜ ˜ thenya wa m umin uk ı˜ ˜ ˜˜ lyo; 55 nundu mwıı wa˜ ˜ kwa nı kyauya kya w’o ˜ na nthakame yakwa nı ˜ kya unyw’a kya w’o. ˜ ˜ ˜ ˜ 56 Mundu o na wıva ula ˜ ˜ ˜˜ uısaa mwıı wakwa na ˜ kunyw’a nthakame ya˜ ˜ kwa aendeeaa kw ıth ı˜ wa na ngwatan ıo va˜ mwe nakwa, nakwa ndyı-

272

˜ ˜ thıwa na ngwatanıo va˜ mwe nake. 57 O tondu ˜ ˜ ˜ Asa wakwa ula wı thayu ˜ ˜ wandumie nakwa nı tha˜ ˜ ˜ yu nundu wa Asa, o ta ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ uu ula uısaa mwıı wakwa ˜ ˜ ˜ akekala thay u wa˜ ˜ u nund ˜ ˜ kwa. 58 Uu nıw’o mu˜ kate ula watheeie kuma ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıtunı. Nduilye ula waı˜ ˜ we nı aa-umae menyu ˜ ˜ ˜ ˜ ındı makw’a. Mundu o ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na wıva ula uısaa mu˜ ˜ kate uu akekala tene na tene.” 59 Aneeneie ma˜ ˜ undu asu Kavelinaumi ai˜ ˜ ˜ manyısya ısinakokenı. ˜ ˜ 60 Yıla meewie uu, ai˜ ˜ ng ı ma amany ıw’a make ˜ ˜ ˜ ˜ masya: “ Uneeni uu nı ˜ ˜ ˜ wa k utelemya; n u u ˜ ˜ ˜ ˜˜ utonya kuwıthuk ıısya?” ˜ ˜ ˜ ˜ 61 Ind ı Yes u nıwama˜ nyie kana amany ıw’a ˜ make makwetye k u˜ ˜ ˜ nyungunyısya nundu wa ˜ ˜ ˜ und na amea: ˜ u ˜ usu ˜ ˜ ˜ ˜ “Undu usu nukumululu˜ ˜ ˜ t ıkya? 62 Nata ınd ı, ˜ ˜ ethıwa mukoona Mwana ˜ ˜ ˜ ˜ wa mundu ambatıte kula ˜ ˜ wa ı mbeen ı? 63 Veva ˜ ˜ ˜ nıw’o unenganae thayu; ˜˜ ˜ mw ı ı ndw ı vata o na

273

˜ ˜ umwe. Ndeto ila namuta˜ ˜ vya nısyo veva ˜ ˜ na nısyo ˜ thayu. 64 Indı ve amwe ˜ ˜ ˜˜ ˜ menyu mate kuıkııa.” Nu˜ ˜ ˜ ndu kuma mwambılılyo˜ ˜ ˜ ˜ nı Yesu nıweesı ala ma˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ taıkııaa na ula wımuvu˜ nyanıa. 65 Na aendeea ˜˜ ˜ ˜ kwasya: “Kıı nıkyo kıtu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mi nımwıie, vaiı mundu ˜ ˜ utonya kuka kwakwa ate˜ ˜ ˜ ˜ tıkılıtw’e nı Asa.” ˜ ˜ ˜ 66 Na nundu wa uu, ˜ ˜ aing ı ma amany ıw’a ˜ make masyokea ma u˜ ˜ ndu ala me ıtina na ma˜ eka k uendany’a nake. ˜ 67 Kwoou Yes u amea ˜ ˜ ˜ ala Ik umi na El ı: “O ˜ ˜ nenyu muikwenda ku˜ ˜ thi, kana nımukwenda?” ˜ 68 Simoni Vetelo amu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ sung ıa amwıa: “Mwıaıi, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ twıthi kula kwı uu? We ˜ ˜ wı na ndeto sya thayu ˜ wa tene na tene. 69 Nı˜ ˜ ˜˜˜ ˜ tuıkıııte na tukamanya ˜ ˜ ˜ kana we w ı Ula M utheu wa Ngai.” 70 Nake ˜ ˜ ˜ ˜ Yesu amasung ıa: “Namu˜ ˜ ˜ ˜ nyuvie mwı ıkumi elı, ˜ ˜ na ˜ kana ti w’o? Indı umwe ˜ ˜ wenyu nı m usukani.”1 6:70 1 Kana “ndevili.”

YOANA 6:64–7:6

71 Vate nzika aneenaa ˜ ˜ ˜ ıulu wa Yutasi mwana wa ˜ ˜ Simoni Isikalioti, nundu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ usu aı amuvunyanıe, o˜ na ˜ ˜ ˜ kau aı umwe wa ala Iku˜ mi na Elı. ˜ ˜ ˜ 7 Itina˜ wa˜ maundu asu,˜ Yesu nıwaendeeie ku˜ ˜ ˜ tamb uka1 k ısion ı kya ˜ ˜ Kalilii, nundu ndendaa ˜ ˜ ˜ ˜ kw ıka uu k ısion ı kya ˜ ˜ ˜ Yutia nıkwıthıwa Ayu˜ ˜ ˜ ti n ımendaa k um uaa. 2 Na Mboka ya Ayu˜ ti ya Ivanda1 nıyathengeee. 3 Kwoou ana-a˜ inyia make mamw ıa: ˜ ˜ “Uma vaa uthi Yutia, nı ˜ kana amanyıw’a maku o ˜ namo methıwe matonya ˜ ˜ ˜ ˜ kwona maundu ala ukwı˜ ˜ ˜ ˜ ka. 4 Nundu vaiı mu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndu wıkaa undu kımbi˜ ˜ ˜ ˜ thını na nukwenda ku˜ ˜ ˜ ˜ manyıka nı andu. Ethı˜ ˜ ˜ ˜ wa nukwıka maundu aa, ˜ ˜ ıyonany’e kwa and u ˜ ˜ onthe.”1 5 Nundu o na ana-a-inyia make maya˜ ˜ ˜˜ muıkııaa. 6˜ Kwoou Ye˜ su amea: “Ivinda yakwa ˜ ˜ ˜ ˜ 7:1 1 Kana “kuthi kundu na ku˜ ˜ ˜ ndu.” 7:2 1 Kana “Tusumba.” ˜ 7:4 1 Ndeto kwa ndeto, “nthı.”

YOANA 7:7-19

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ yıinamba kuvika, ındı ıvi˜ nda yenyu yı vo mavinda ˜ ˜ ˜ onthe. 7 Nthı ndı na kı˜ ˜ tumi kya k um umena, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ındı nımenete nundu nı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ numasya ukusı ıulu wayo ˜ ˜ kana mawıa mayo nı ma˜ ˜ thuku. 8 Inyw’ ı amba˜ ˜ tai muthi mbokanı, nyie ˜ ndiambata kuthi mbo˜ ˜ ˜ ˜ kan ı oyu, n und u ıvi˜ ˜ nda yakwa yıinamba ku˜ ˜ vika vyu.” 9 Kwoou ıti˜ ˜ na wa kumatavya mau˜ ndu asu, atiwa Kalilii. ˜ ˜ ˜ 10 Indı yıla ana-a-inyia mambatie mathi mbo˜ kanı, o nake ambata, ˜ ˜ ˜ ˜ ate kwıyumılya andunı, ˜ ˜ ˜ ındı evithıte. 11 Kwoou ˜˜ ˜ ˜ Ayuti mambııa kumuma˜ ˜ ntha ku mbokanı maiku˜ ˜ ˜ ˜ lya: “Mundu usu aı va?” ˜ ˜ 12 Na aing ı ala maı ma˜ ˜ komanonı nımaneenana˜ ˜ ˜ ˜ sya na kıwe ıulu wake. ˜ ˜ Amwe maasya: “Nı mu˜ ˜ ˜ ndu museo.” Namo ang ı ˜ makyasya: “Aiee.˜ Nıwaa˜ ˜ ˜ sya andu.” 13 Indı vaiı ˜ ˜ ˜ mundu waaneena uthei˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nı ıulu wake nundu wa ˜ ˜ kukıa Ayuti.

274

˜ ˜ ˜ 14 Mboka ısu yı katı, ˜ ˜ ˜ ˜ Yesu nıwambatie ıkalu˜ ˜˜ ˜ ˜ nı na ambııa kumanyısya. ˜ 15 Na Ayuti nımaseng’ie na masya: “Vatonyeka ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ata mundu uu akethıwa ˜ ˜ na umanyi ta usu wa ˜ ˜ Maandıko na ndaamanyıw’a sukulu?”1 16 Nake ˜ ˜ ˜ Yesu amasung ıa, amea: ˜ ˜ ˜ ˜ “Maundu ala nımanyıa˜ ˜ ˜ sya ti makwa, ındı nı ma ˜ ˜ ˜ ula wandumie. 17 Ethı˜ ˜ ˜ wa mundu o na wıva ˜ ˜ n ıwendaa kw ıka kwenda kwa Ngai, akama˜ nya kana momanyısyo ˜ asu maumıte kwa Ngai, ˜ kana n ıneenaa ndeto ˜ syumanıte nakwa mwe˜ ˜ ˜ ne. 18 Mundu o na wıva ˜ ˜ ula uneenaa ndeto syu˜ manıte nake mwene amanthaa nguma yake mwe˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ne, ındı mundu o na wıva ˜ ˜ ula umanthaa nguma sya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ula wamutumie, usu nı ˜ ˜ ˜ ˜ wa w’o na vaiı undu ute ˜ ˜ ˜ ˜ mulungalu nthını wake. ˜ ˜ 19 Mose nıwamunengie ˜ ˜ Mıao, ˜ kana ndaamune˜ ˜ ˜ nga? Indı vaiı umwe we˜ ˜ 7:15 1 Uu nı kwasya, sukulu sya ˜ atongoi ma ndıni.

275

˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ nyu uatııaa Mıao. Nıkı ˜ ˜ ˜ m ukwenda k umb uaa?” ˜ ˜ ˜ 20 Ikomano yam us u˜ ˜ ng ıa: “We wı na ndai˜ ˜ ˜ moni. N u u ukwenda ˜ ˜ ˜ kukuaa?” 21 Nake Yesu ˜ ˜ ˜ amea: “Ve undu umwe ˜ nıneekie na inyw’onthe mwaseng’a. 22 Kwoou, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ suanıai undu uu: Mose ˜ ˜ ˜ nıwamunengie nzaıko—ti ˜ ˜ ˜ kwıthıwa yaumanıte na ˜ ˜ ˜ Mose, ındı yaumıte kwa ˜ ˜ ˜ aa-umae—na nımwaıkaa ˜ ˜ ˜ mundu muthenya wa sa˜ ˜ ˜ vato. 23 Ethıwa mundu ˜ ˜ ˜ nıwaıkawa muthenya wa ˜ ˜ savato nı kana Mıao ya ˜ ˜ ˜ Mose nd ıkatulwe, mu˜ ˜ ˜ ˜ nthatıe muno wıana uu ˜ ˜ ˜ ˜ n ıkw ıth ıwa n ınavoisye ˜ ˜ ˜ ˜ mundu eethıwa e mui˜ ma muthenya wa savato? ˜ ˜ 24 Ekai kusilıla kwosa˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na na undu mundu uilye ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nza, ındı silılai kwa ulungalu.” ˜ ˜ 25 Na ındı ekali amwe ˜˜ ma Yelusaleme mambııa ˜ ˜ ˜ ˜ kwasya: “M und u u u ˜ ˜ nıwe mekwenda˜ kuaa, ˜ kana tiwe? 26 Indı sisyai! eneena mbee wa ˜ ˜ ˜ ˜ andu, na vaiı undu me-

YOANA 7:20-32

˜ ˜ ˜ ˜ umutavya. No kwıthıwa ˜ atongoi mamanyıte nesa ˜ ˜ ˜ ˜ kana u u n ıwe Kl ısto? ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 27 Ithyı nıtwısı vala mu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nd u u u wum ıte; ınd ı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ yıla Klısto wıuka, vaiı ˜ ˜ ˜ mundu wımanya vala wu˜ ˜ mıte.” 28 Na Yesu ae˜ ˜ ˜ ˜ ndeee kumanyısya ıkalu˜ n ı, aneena na wasya ˜ ˜ ˜ ˜ munene asya: “Nımumbı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ sı na nımwısı vala numı˜ ˜ te. Na ndyukıte kumana ˜ na utwi wakwa mwene, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ındı Ula wandumie nı wa ˜ ˜ ˜ ˜ w’o na inyw’ı muimwısı. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 29 Nyie nınımwısı, nu˜ nd kwake, na ˜ u naumie ˜ ˜ Usu n ıwe wand umie.” ˜˜ 30 Kwoou mambııa kwe˜ ˜ ˜ ˜ nda k um ukwata, ınd ı ˜ ˜ ˜ ˜ vaiı mundu waamukiita, ˜ ˜ ˜ nundu saa wake ndwaı ˜ ˜ unamba kuvika. 31 O ˜ ˜ na vailye uu, aing ı ala ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ maı ıkomanonı yıu nıma˜ ˜ ˜˜ m u ık ı ıie, na maasya: ˜ ˜ ˜ ˜ “Yıla Klısto wıuka ndake˜ ˜ ka syama mbing ı kwı ila ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mundu uu wıkıte, kana akeeka?” ˜ 32 Avalisi n ımeewie ˜ ˜ ıkomano y ıineena na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kıwe maundu asu ıulu

YOANA 7:33-45

wake, na anene ma athe˜ mbi na Avalisi matuma ˜ ˜ asikal ı makam ukwate. ˜ ˜ ˜ 33 Na ındı Yesu amea: ˜˜ ˜ ˜ “Nııthıwa nenyu ıvinda ˜ ınini mbee wa˜ ndanamba ˜ ˜ kuthi kwa Ula wandu˜ mie. 34 M ukamantha, ˜ ˜ ˜ ınd ı m uikambona, na ˜˜ ˜ ˜ vala nıı muitonya kuka.” ˜ 35 Kwoou Ayuti mambı˜ ˜ ıa kuneena ene kwa ene, ˜ ˜ ˜ ˜ makyasya: “Mundu uu ˜ ˜ ˜ ˜ eenda kuthi va wıthıe tu˜ ˜ ˜ itonya kumwona? Nundu ˜ ˜ ukwenda kuthi kwa Ayu˜˜ ˜ ˜ ti ala manyaııkıte katı ˜ wa Akiliki akamanyısye Akiliki? 36 Eenda kwo˜ ˜ nany’a ata yıla ukwasya, ˜ ˜ ˜ ˜ ‘Mukamantha, ındı mui˜˜ ˜ kambona, na vala nıı mu˜ itonya kuka’?” ˜ 37 Na m uthenya wa ˜ ˜ ˜ muthya, muthenya ula ˜ ˜ wa ı munene wa mbo˜ ˜ ˜ ka ısu, Yes u a ungama na aneena na wa˜ ˜ ˜ sya munene: “Ethıwa mu˜ ˜ ˜ ndu o na wıva e na wau˜˜ ni, ekai oke vala n ı ı ˜ ˜ ˜ anyw’e k ıw’ u. 38 Mu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndu o na wıva ula undı˜˜ ˜ ˜ ˜ kııaa, o tondu ıandıko ya-

276

˜ ˜ ˜ ˜ ıtye: ‘Nthını wake kukau˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ma tulusı twa˜ kıw’u kya ˜ ˜ thayu.’” 39 Ind ı anee˜ ˜ ˜ ˜ naa uu ıulu wa veva, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜˜ ula andu ala mamuıkııı˜ ˜ ˜ te maı vakuvı kukwa˜ ˜ ˜ ˜ ta; n und u ıvinda y ıu ˜ ˜ ˜ veva ndwaı unamba ku˜ ˜ ˜ nenganwe, n ıkw ıth ıwa ˜ ˜ ˜ Yesu ndaı anamba kuku˜ mw’a. 40 Amwe ıkoma˜ ˜ nonı yıu ala meewie nde˜˜ to˜ isu mambııa kwasya: ˜ ˜ ˜ “Uu vate nzika nıwe ula Mwathan i .” 41˜ Namo ˜ ˜ ˜ ang ı masya: “Uu nıwe ˜ ˜ ˜ ˜ Klısto.” Indı ang ı ma˜ ˜ kulya: “Klısto ndakau˜ ma Kalilii, kana mwıona ˜ ˜ ˜ ata? 42 Yo ıandıko yı˜ ˜ yaıtye kana Klısto aka˜ ˜ uma usyaonı wa Ndaviti na kana akauma Mbe˜ ˜ ˜ theleemu, utui ula Nda˜ viti watwıe?” 43 Kwoou ˜ ˜ ˜ ˜ veethıwa muaanıko ıko˜ ˜ ˜ manon ı n und u wake. ˜ 44 Na amwe moo nıme˜ ˜ ˜ ˜ ndaa kumukwata, ındı ˜ ˜ ˜ ˜ vaiı mundu waamukiita. ˜ ˜ ˜ 45 Na ındı asikalı masyoka kwa anene ma athembi na Avalisi, ˜ na Avalisi mamak u-

277

˜ ˜ ˜ ˜ lya: “Nık ı mutanamue˜ ˜ te?” 46 Asikal ı mas u˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ng ıa: “Vaiı mundu ung ı o ˜ na umwe waaneena ta ˜ usu.” 47 Namo Avali˜ si mamakulya: “O nenyu ˜ ˜ n ı mw a a w ’ a ? 4 8 Va i ı ˜ umwe wa atongoi kana ˜ ˜ ˜ ˜˜˜ Avalisi um ıııte, kana e ˜ uık ˜ ˜ ˜˜ vo? 49 Indı ıkomano yıı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ yıtesı Mıao nı andu au˜ man ıe.” 50 Nikotemo, ˜ ˜ ula waı anathi kwake na ˜ ˜ ˜ ula waı umwe woo, amea: ˜ ˜ ˜ ˜ 51 “M ıao yit u nd ısil ı˜ ˜ ˜ laa mundu ate o ambı˜ ˜˜ ˜ te kwıthukııw’a na kuma˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nyıka undu ukwıka, kana ti w’o?” 52 Namo ma˜ ˜ ˜ ˜ musung ıa, mamwıa: “O ˜ naku wum ıte Kalilii, ˜ kana ndumıte kw’o? Ma˜ ntha na nukwona kana ˜ ˜ vaiı mwathani ukauma Kalilii.”1 ˜ ˜ ˜ ˜ 8 12 Nıvo ındı Yesu˜ wa-˜ neenie namo ıng ı, akyasya: “Nyie ninyie ˜ ˜ ˜ kyeni kya nthı. Mundu ˜ ˜ ˜ ˜˜ o na wıva ula ungatııaa

YOANA 7:46–8:19

˜ ˜ ndakaendela kıvindunı, ˜ ˜ ˜ ındı akeethıwa na kyeni ˜ kya thayu.” 13 Kwoou ˜ Avalisi mamwıa: “We nue ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ umasya ukusı ıulu waku ˜ ˜ ˜ mwene; ukusı waku ti ˜ wa w’o.” 14 Nake Yesu ˜ ˜ amasung ıa, amea: “O na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ethıwa nıngumya ukusı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıulu wakwa mwene, uku˜ ˜ ˜ sı wakwa nı wa w’o, nu˜ ˜ ˜ ˜ ndu nınısı vala naumie ˜ ˜ ˜ na vala nıendete. Indı ˜ ˜ ˜ ˜ inyw’ı muyısı vala nau˜ mie na vala nıendete. ˜ ˜ 15 Inyw’ı musilaa kwo˜˜ sana na mwıı;1 nyie ndi˜ ˜ ˜ ˜ silılaa mundu o na wıva. ˜ ˜ ˜ 16 O na ethıwa nıngusi˜ ˜ lıla, sila wakwa nı wa w’o ˜ ˜ nundu nyie ndi nyioka, ˜ ˜ ˜ ˜ ındı Asa ula wandumie e vamwe nakwa. 17 O na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıng ı, Mıaonı˜ yenyu nıkua˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndıkıtwe: ‘Ukusı wa andu ˜ ˜ elı nı wa w’o.’ 18 Nyie ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nınumasya ukusı ıulu wa˜ kwa mwene, na Asa ula ˜ ˜ wandumie o nake nıwu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ masya uk us ı ı ulu wa˜ kwa.” 19 Namo mamu˜ ˜ 7:52 1 Mavuku amwe ma tene ma kulya: “Asa waku aı va?” ˜ ˜ ˜˜

Mbivilia matonya kuıkııka mai ˜ ˜ na musoa wa 53 nginya kılungu 8:15 1 Kana “kwosana na myo˜ ˜ kya 8, musoa wa 11. looto ya andu.”

YOANA 8:20-31

˜ ˜ ˜ ˜ Yesu amasung ıa: “Mui˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mbısı o na muyısı Asa ˜ ˜ ˜ wakwa. Ta kethıwa nımu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mbısı, mwıthıwa mumwı˜ sı Asa wakwa o nake.” 20 Aneenie ndeto isu e ˜ vala vaiawa mıvothi, o ˜ ˜ ˜ aendeee kumanyısya ıka˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ lun ı. Ind ı vai ı mund u ˜ ˜ ˜ waamukwata, nundu saa ˜ ˜ wake ndwaı unavika. 21 Kwoou aneena ˜ ˜ namo ıng ı, amea: “Nyie ˜ ˜ ˜ nınguthi, na mukama˜ ˜ ˜ ˜ ntha, ınd ı m ukakw’ ı˜ ˜ ˜ ˜ ıa naını yenyu. Vala nı˜ ˜ endete muitonya kuka.” ˜ ˜ ˜ 22 Na ındı Ayuti mambı˜ ˜ ıa kwasya: “Ko ukwe˜ ˜ ˜ ˜ nda kwıyuaa? Nundu ea˜ ˜ sya, ‘Vala nıendete mu˜ itonya kuka.’” 23 Nake ˜ ˜˜ aendeea kumatavya atıı: ˜ ˜ ˜ “Inyw’ ı mum ıte ıtheo; ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nyie numıte ıulu. Mumıte ˜ ˜ ˜ nthı ıno; nyie ndyumıte ˜ ˜ ˜ ˜ nthı ıno. 24 Nıkyo kıtu˜ ˜ ˜˜ ˜ mi nımutavisye atıı: Mu˜˜ ˜ ˜ kakw’ ııa na ını syenyu. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Nund u ethıwa muikuı˜˜ ˜ kııa kana ninyie we, mu˜˜ ˜ ˜ kakw’ııa naını syenyu.” ˜˜ ˜ 25 Kwoou mambııa ku˜ ˜ ˜ ˜ mukulya: “We nue uu?”

278

˜ ˜ ˜ Nake Yesu amasung ıa: ˜ ˜ “O na vaiı vata wa ku˜ endeea kuneena nenyu. ˜ ˜ ˜ 26 Nı na maundu mai˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ng ı ma k uneena ı ul u wenyu na kumya sila ˜ ˜ ˜ ı ulu ˜ wenyu. Vate nzi˜ ˜ ka, Ula wandumie nı wa ˜ ˜ w’o na maundu ala neewie kuma kwake asu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nımo nıneenaa ıulu wa ˜ nthı.” 27 Mayaakwatya ˜ ˜ ˜ kana aneenaa namo ıulu wa Asa wake. 28 ˜Na ˜ ˜ ˜ ınd ı Yes u amea: “ Iti˜ ˜ ˜ na wa kumukılya Mwa˜ ˜ ˜ ˜ na wa mundu, nıvo mukamanya kana ninyie we ˜ ˜ ˜ na ndyıkaa undu o na ˜ ˜ umwe kumana na utwi ˜ ˜ wakwa mwene; ındı o ˜ ˜ ˜ undu Asa wamanyıisye, ˜ ˜ now’o n ıneenaa ˜ ma u˜ ndu asu. 29 Na Ula wa˜ nd umie e vamwe na˜ kwa; ndaandia nı nyioka, ˜ ˜ ˜ nundu mavinda onthe nı˜ ˜ kaa maundu ala mamwendeeasya.” 30 Na o ae˜ ˜ ˜ ndeee kuneena maundu ˜ ˜ ˜ ˜ asu, andu aing ı mamuı˜˜ kııa. ˜ ˜ ˜ ˜ 31 Nıvo ındı Yesu wa˜ ˜ meie Ayuti ala mamuı-

279

˜˜ ˜˜ ˜ ˜ kııie atıı: “Ethıwa mu˜ kekalaa ndetonı yakwa, ˜ ˜ inyw’ı kwa w’o mwı ama˜ ny ıw’a makwa, 32 na ˜ ˜ mukamanya ula w’o, na ˜ ˜ ˜ ula w’o ukamuthasya.” ˜ ˜ ˜ 33 Namo mamusung ıa, ˜ ˜ ˜ ˜ mamwıa: “Ithyı twı usyao ˜ ˜ wa Avalaamu na tuyaaı˜ thıwa nongi ngombo sya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mundu o na umwe. Nıkı ˜ ˜ ˜ ˜ ınd ı ukwasya, ‘M uka˜ thaw’a’?” 34 Nake Yesu ˜ ˜ ˜ ˜ amasung ıa: “Nımutavya ˜ ˜ ˜ w’o ki kana, kıla mundu ˜ ˜ ˜ wıkaa naı nı ngombo ya ˜ ˜ ˜ naı. 35 O na ıng ı, ngo˜ mbo ndıkalaa kwa vwana wayo tene na tene; mwana ekalaa tene na tene. ˜ 36 Kwoou ethıwa Mwa˜ ˜ ˜ ˜ na nukumuthasya, mu˜ ˜ keethıwa kwa w’o mwı ˜ ˜ ˜ athasye. 37 Nınısı kana ˜ ˜ mwı usyao wa Avalaa˜ ˜ ˜ ˜ mu. Ind ı n ımukwenda ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kumbuaa, nundu muyıtı˜ ˜ kılaa momanyısyo ma˜ kwa. 38 Nyie nıneenaa ˜ ˜ ˜ maundu ala noonie yıla ˜ ˜ ˜ naı na Asa wakwa, ındı ˜ ˜ ˜ ˜ inyw’ı mwıkaa maundu ala mweewie kuma kwa ˜ ıthe wenyu.” 39 Namo

YOANA 8:32-44

˜ ˜ ˜ ˜ mam usung ıa, mamw ıa: ˜ ˜ ˜ “Ithe waitu nı Avalaamu.” ˜ Nake Yesu amea: “Ta ke˜ ˜ thıwa mwı syana sya Ava˜ ˜ ˜ ˜ laamu, mwıthıwa muyı˜ ˜ ka maundu ala Avalaa˜ ˜ mu weekaa. 40 Indı yu ˜ ˜ ˜ mwıenda kumbuaa, nyie ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mundu ula umutavıtye ˜ ˜ uw’o ula neewie kuma kwa Ngai. Avalaamu ˜ ˜ ˜ ndaa ıka uu. 41 Inyw’ ı ˜˜ ˜ ˜ ˜ mwııka maundu ala ıthe ˜ wenyu wıkaa.” Namo ma˜ ˜ ˜ mwıa: “Ithyı tuyaasyawa ˜ ˜ kumana na ulaalai;1 twı ˜ ˜ na Ithe o umwe, Ngai.” ˜ ˜ ˜ 42 Yes u amas ung ıa: ˜ ˜ “Ta kethıwa Ngai nıwe ˜ ˜ Ithe wenyu no mumbe˜ ˜ nde, n und u naumie ˜ kwa Ngai na n ı vaa. ˜ Ndyaa uka kumana na ˜ utwi ˜ wakwa mwene, ˜ ˜ ˜ ˜ ındı Usu nıwe wandumie. ˜ ˜ ˜ ˜ 43 Nık ı mute kuelewa ˜ ˜ ˜ ˜ kıla nguneena? Nundu ˜ ˜ ˜˜ muitonya kw ıthuk ı ısya ˜ ndeto yakwa. 44 Inyw’ı ˜ ˜ mum ıte kwa ıthe wenyu Ndevili na mwe˜ ndaa kwıka mawendi ma ˜ 8:41 1 Kıkiliki, por·neia. Sisya Maelesyo ma Ndeto.

YOANA 8:45-56

˜ ˜ ˜ ˜ ıthe wenyu. Usu aı mu˜ ˜ aani kuma mwambılılyo˜ ˜ ˜ ˜ nı na ndaaungama alumı˜ ˜ ˜ te nthını wa ula w’o, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nundu ula w’o ndwı nthı˜ ˜ ˜ ˜ nı wake. Yıla ukuneena ˜ ˜ ˜ uvungu, aneenaa kwosa˜ ˜ ˜ ˜ na na undu we uilye, nu˜ ˜ ˜ ndu we nı mukengani˜ na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıthe wa uvungu. 45 Indı ˜ ˜ ˜ ˜ nundu nyie nımutavya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ula w’o, m ui und ık ı ıa. ˜ ˜ ˜ ˜ 46 Nuu katı wenyu uto˜ ˜ ˜ nya k unzil ıla kana n ı ˜ ˜ ˜ na naı? Ethıwa nınee˜ ˜ ˜ ˜ na ula w’o, nık ˜ ı mute-˜ ˜ ˜ ˜˜ undıkııa? 47 Ula wumı˜ ˜ ˜˜ te kwa Ngai nıwıthukııa˜ sya ndeto sya Ngai. Kıu ˜ ˜ ˜ ˜ nıkyo kıtumi mutekwı˜˜ ˜ ˜ ˜ thukıısya, nundu muyu˜ mıte kwa Ngai.” ˜ 48 Namo Ayuti mamu˜ ˜ ˜ ˜ sung ıa, mamwıa: “Yıla ˜ ˜ ˜ tukwasya, ‘We wı Mu˜ samalia na wı na ndai˜ ˜ ˜ ˜ ˜ moni,’ ithyı nıtuvıtıtye?” ˜ ˜ ˜ 49 Na Yesu amasung ıa: “Nyie ndi na ndaimoni, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ındı nınımutaıaa Asa wa˜ ˜ ˜ ˜ kwa, na inyw’˜ ı nımumbu˜ ˜ thasya. 50 Indı ndikwı˜ manth ıa nguma nyie ˜ ˜ mwene, ve umwe Ula

280

˜ ˜ umanthaa na nowe usi˜ ˜ laa. 51 Nımutavya w’o ˜ ˜ ˜ ki kana, ethıwa mundu o ˜ ˜ na wıva nukwataa ndeto ˜ ˜ yakwa, ndakona kıkw’u nongi.” 52 Namo Ayu˜ ˜ ti mamwıa: “Yu nıtwa˜ manya kana wı na ndai˜ moni. Avalaamu n ıwakwie na athani o namo ˜ ˜ ˜ ˜ nımakwie, ındı we wıa˜ ˜ ˜ sya, ‘Ethıwa mundu o na ˜ wıva akakwata ndeto ya˜ ˜ kwa, ndakasama kıkw’u ˜ nongi.’ 53 We nue mu˜ ˜ ˜ nene kwı ıthe waitu Ava˜ laamu, ula wakwie? Atha˜ ni o namo nımakwie. We ˜ ˜ ˜ wıenda kwasya nue uu?” ˜ ˜ 54 Nake Yes u amas u˜ ˜ ˜ ˜ ng ıa: “Ethıwa nıngwıkumya nyie mwene, nguma syakwa no sya mana. Asa ˜ ˜ wakwa nıwe ungumasya, ˜ ˜ ˜ o ula mukwasya nı Ngai ˜ ˜ wenyu. 55 Inyw’ı mui˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mwısı, ındı nyie nınımwı˜ ˜ ˜ sı. Na ngasya ndimwısı, ˜ ˜ ˜ ˜ nıthıwa ˜ nı mukengani o ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ tenyu. Indı nınımwısı na ˜ nıngwataa ndeto yake. ˜ 56 Ithe wenyu Avalaa˜ ˜ ˜ ˜ mu nıwatanıie muno wı˜ kwatyo wa kwona mu-

281

˜ thenya wakwa, na nıwawonie na atana.” ˜ ˜ ˜ 57 Nıvo ındı Ayuti ma˜ ˜ ˜ mukulilye: “O na ndu˜ ˜ ˜ ˜ vik ıtye ukuu wa mya˜ ka 50, na nıwamwonie Ava l a a mu?” 5 8 Na ke ˜ ˜ ˜ Yesu amea: “Nımutavya w’o ki kana, mbee wa ˜ Avalaamu ataneth ıwa, ˜ na ı kw’o.” 59 Kwoou ˜ moosa mavia mamuki˜ ˜ ˜ mange, ındı Yesu eevitha ˜ ˜ ˜ na auma vau ıkalunı. ˜ ˜ ˜ 9 Na˜ av˜ ıtıte ˜ nıwoonie ˜ mundu waı kılalinda ˜ kuma k usyawa. 2 Na ˜ ˜ amanyıw’a make mamu˜ ˜ ˜ ˜ kulya: “Lavai, nuu ula ˜ ˜ ˜ weekie naı nı kana mu˜ ˜ ˜ ˜ ndu uu asyawe e kılali˜ nda, nıwe mwene, kana ˜ nı asyai make?” 3 Nake ˜ ˜ ˜ ˜ Yesu amasung ıa: “Ti mu˜ ˜ ˜ ˜ ndu uu weekie naı o na ˜ ˜ ˜ ti asyai make, ındı uu ˜ ˜ ˜ weekıkie nı kana mawıa ma Ngai matonye kwo˜ ˜ ˜ ˜ ˜ neka undunı usu. 4 Nu˜ ˜ ndu no nginya tutethye ˜ ˜ ˜ mawıa ma Ula wandumie ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kwı muthenya; utuku nı˜ ˜ ˜ ˜ wukıte yıla vatakethıwa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ve mundu utonya kuthu-

YOANA 8:57–9:11

˜ ˜ ˜ ˜ kuma. 5 Ivinda yıla nı ˜ ˜ ˜ kuu nthı, nyie ninyie kye˜ ˜ ni kya nthı.” 6 Itina wa ˜ ˜ ˜ ˜ kuweta maundu asu, nı˜ ˜ watw’ılile mata nthı na aulua kataka namo, na ˜ amuvaka kataka kau me˜ tho 7 na amwıa: “Enda ˜ ˜ ukathambe ndianı ya Si˜ ˜ loami” ( ualy ulo wayo ˜ ˜ ˜ nı, “Kutumwa”). Na athi athamba, na asyoka ayo˜ na nthı. ˜ ˜ ˜ 8 Na atui na andu angı ala mamwonaa mbee˜ ˜ ˜ ˜ nı aivoya syınd˜ u mambı˜ ˜ ˜ ˜ ıa kwasya: “Uu nı ula ˜ ˜ ˜ ˜ m und u unekalaa nth ı ˜ ˜ ˜ na kuvoya syındu, kana tiwe?” 9 Amwe maasya: ˜ ˜ “Nıwe.” Angı namo ma˜ ˜ kyasya: “Aiee, ındı avw’a˜ ˜ nene nake.” Nake mundu ˜ usu aendeea kwasya: “Ninyie we.” 10 Kwoou ma˜ ˜ m uk ulya: “Na yu metho maku manasalukilw’e ˜ ata?” 11 Nake amasu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ngıa: “Mundu umwe wıta˜ wa Yesu anauluile kataka, ambaka metho, na ˜ amb ıa, ‘Enda Siloami ˜ ukathambe.’ Nakwa na˜˜ thi nathamba na nambııa

YOANA 9:12-24

˜ kwona.” 12 Meew’a uu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mamukulya: “Mundu usu ˜ ˜ ˜ aı va?” Nake amasungıa: ˜ ˜ “Nyie ndyısı.” ˜ ˜ ˜ ˜ 13 N ıvo ınd ı mam u˜ ˜ twaie kwa Avalisi mundu ˜ ˜ usu waı anasalukw’a me˜ tho. 14 Na kweethıwa ˜ ˜ ˜ muthenya usu Yesu wau˜ luile kataka na amusalu˜ ˜ kya metho waı muthenya wa Savato. 15 Kwoou ˜˜ Avalisi o namo mambııa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kukulya mundu usu kıla ˜ ˜ ˜ ˜ kıneekıkie nı kana ambı˜ ıe kwona. Nake amea: “Anambakie kataka metho, na nathamba na˜˜ mb ı ıa kwona.” 16 Na ˜ ˜ ˜ ındı Avalisi amwe mambı˜ ˜ ˜ ˜ ıa kwasya: “Mundu usu ˜ ˜ ndaumıte kwa Ngai, nu˜ ndu ndakwataa Savato.” ˜ ˜ Namo ang ı masya: “Mwı˜ ˜ ki wa naı atonya kwıka syama ta ii ata?” Kwoou ˜ ˜ ˜ kweethıwa na muaanıko ˜ katı woo. 17 Na masyo˜ ˜ ˜ ˜ ka makulya ula mundu ˜ ˜ ˜˜ ˜ eı kılalinda atıı: “We wı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ asya ata ıulu wake nundu ˜ nue usalukilw’e metho?” ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Mundu usu asya: “Mundu ˜ ˜ usu nı mwathani.”

282

˜ ˜ ˜ 18 Indı Ayuti mayaaı˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kııa kana mundu usu eı ˜ ˜˜ kılalinda na ambııa kwo˜ na, nginya yıla meetie asyai make. ˜ 19 Na ma˜ ˜ ˜ ˜ mak ulya: “ U u n ı ula mwana wenyu wasya˜ iwe e kılalinda? Na yu ˜ ˜ atw’ıkie ata nukwona?” ˜ 20 Asyai make mas u˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ng ıa: “Nıtwısı kana uu ˜ ˜ nı mwana witu na asya˜ ˜ ˜ iwe e kılalinda. 21 Indı ˜ ˜ ˜˜ ˜ undu wambııie kwona tu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ yısı, o na ula umusalu˜ ˜ ˜ ˜ kilye metho tuimwısı. Nı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mundu muima. Nıwaıle ˜ kw ıneenea.” 22 Asyai ˜ ˜ ˜ make maisye uu nundu ˜ ˜ ˜ ˜ nımakıaa Ayuti, nıkwı˜ ˜ ˜ ˜ thıwa Ayuti nımeetıkıla˜ ˜ ˜ nıte kana mundu o na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wıva ula uketıkıla kana ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Yesu nı Klısto, mundu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ usu nıwa ıle kulungw’a ˜ ˜ ˜ ˜ ısinakokenı. 23 Kıu nı˜ kyo kıtumi asyai make ˜ ˜ ˜ ˜ maisye: “Nı mundu mui˜ ˜ ma. Mukulyei.” ˜ 24 Kwoou mamwıta ya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kelı ula mundu unaı kı˜ ˜ lalinda na mamwıa: “Mu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ taıe Ngai; ithyı nıtwısı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kana mundu usu nı mwı-

283

˜ ˜ ki wa naı.” 25 Nake asu˜ ˜ ˜ ˜ ng ıa: “Ethıwa nı mwıki ˜ ˜ ˜ ˜ wa naı, nyie ndyısı. Kıla ˜ ˜ ˜ ˜ n ıs ı n ı kana nyie n ı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ naı kılalinda, ındı yu nıngwona.” 26 Namo ma˜ ˜ ˜ m uk ulya: “Anakw ıkie ata? Anasalukilye metho maku ata?” 27 Nake ˜ ˜ ˜ ˜ amasung ıa: “Nınamuta˜ ˜ ˜ ˜˜ vya, ındı muinethukıısya. ˜ ˜ ˜ ˜ Nıkı mukwenda kwıw’a ˜ ˜ ˜ ˜ ıng ı? Ko mukwenda ku˜ ˜ tw’ıka amanyıw’a make?” ˜ ˜ 28 Meew’a uu mam u˜ ˜ ˜ ˜ tavya uu na kıvuthya: ˜ ˜ ˜ “We wı mumanyıw’a wa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mundu usu, ındı ithyı ˜ ˜ twı amanyıw’a ma Mose. ˜ ˜ ˜ ˜ 29 Ithy ı n ıtw ıs ı kana ˜ Ngai n ıwaneenaa na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Mose, ındı tuyısı mundu ˜ ˜ ˜ uu aumıte va.” 30 Nake ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ m˜undu usu amasung ıa: ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ “Uu nı undu wa kuse˜ ˜ ˜ ngy’a kutw’ıka kana mu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ yısı vala mundu usu wu˜ ˜ ˜ mıte, nake nıwe unzalu˜ ˜ ˜ kilye metho. 31 Nıtwısı ˜˜ kana Ngai ndethukııasya ˜ ˜ ˜ ˜ eki ma naı, ındı ethı˜ ˜ ˜ ˜ wa mundu o na wıva nu˜ ˜ ˜ ˜ mukıaa Ngai na nıwıkaa ˜ ˜ kwenda kwake, numwı-

YOANA 9:25-40

˜˜ thuk ı ıasya . 32 Kuma ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ tene kuyaaıw’ıka mundu waasalukya metho ma ˜ ˜ ˜ mundu wasyaiwe e kılali˜ ˜ nda. 33 Ta kethıwa mu˜ ˜ ˜ ndu usu ndaumıte kwa ˜ ˜ Ngai, ndeka undu o na ˜ umwe.” 34 Namo ma˜ ˜ ˜ ˜ musung ıa, mamwıa: “We ˜ ˜ ˜ mwene wasyaıwe naını, ˜ ˜ ˜ ˜ na yu nuutumanyısya?” ˜ Na mamwıkya nza! ˜ ˜ 35 Yes u n ıweewie ˜ ˜ kana nımamwıkisye nza, ˜ na y ıla wamwonie ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ amwıa atıı: “Nuumuıkı˜ ˜ ˜ ıa Mwana wa mundu?” ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 36 Mundu usu amusu˜ ˜ ˜ ˜ ng ıa, amw ıa: “Mw ıa ıi, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ usu nuu nı kana nımu˜ ˜˜ ˜ ˜ ıkııe?” 37 Yesu amwıa: ˜ “N ıwamwona, na vate ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nzika, nıwe uu ukuneena naku yu.” 38 Nake ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ asya: “Mwıaıi, nıngumu˜ ˜˜ ˜ ˜ ıkııa.” Na amukumanıa. ˜ 39 Na Yesu asya: “Noo˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kie ıulu wa nthı nı kana ˜ ˜ ˜ andu masilılwe, nı kana ˜˜ ala matonaa mamb ı ıe kwona na ala monaa ma˜ ˜ tw’ıke ilalinda.” 40 Yıla ˜ Avalisi ala ma ı nake ˜ ˜ meewie ma und u asu,

YOANA 9:41–10:13

˜ ˜ ˜ ˜ mamukulya: “Ithyı ko twı ˜ ilalinda?” 41 Nake Yesu ˜ ˜ amea: “Ta kethıwa mwı ˜ ˜ ˜ ilalinda, muyıthıwa na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ naı. Indı yu mwıasya, ‘Nı˜ ˜ ˜ tukwona.’ Naı yenyu mwı o nayo.” ˜ ˜ w’o ki 10 “Nımutavya ˜ ˜ ˜ kana, ula ulikaa kı˜ ˜ ˜ ˜ tuunı1 kya malondu esı˜ ˜ ˜ ˜ le k und u k ung ı va˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndu va kwısıla muomonı, ˜ ˜ ˜ ˜ usu nı kıng’ei na muvu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ tani. 2 Ind ı ula ulik ı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ laa muomonı nıwe muı˜ thi wa malondu. 3 Mu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ suvıi wa muomonı nuvi˜ ˜ ˜ nguıaa usu, na malondu ˜ ˜˜ n ımethuk ı ıasya wasya ˜ ˜ ˜ ˜ wake. Nıwıtaa kıla ılo˜ ˜ ndu na ısyıtwa yayo, na aimatongoesya maumaale. 4 Amina kumaalya ˜ ala make, nuendaa mbee ˜ wamo, namo maimua˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ tııa, nundu nımesı wa˜ ˜ sya wake. 5 Mayısa ku˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ atııa mundu matamwısı ˜ ˜ ˜ ˜ ındı masembaa mamukı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıte nundu mayısı wasya ˜ wa aeni.” 6 Yesu awetie ˜ ˜ ˜ ngelekany’o ısu, ındı ma˜ ˜ ˜ 10:1 1 Kana “kyuunı.”

284

˜ yaaelewa kıla wamatavasya. ˜ 7 Kwoou Yesu aweta ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ıng ı at ı ı: “N ım utavya w’o ki kana nyie ni˜ nyie muomo wa malondu. 8 Onthe ala moo˜ kie makyasya nımo nyie ˜ nı ing’ei na avutani, na ˜ malondu mayaamethukı˜ ˜ ısya. 9 Nyie ninyie mu˜ ˜ omo; na mundu o na ˜ ˜ ˜ ˜ wıva ula ulik ılaa vala ˜˜ ˜˜ nıı akatang ııwa, na akali˜ ˜ ka nthını na ayumaa˜ ˜ la na akakwata u ı˜ ˜ ˜ thyo. 10 Kıng’ei k ıyu˜ ˜ kaa ate o kıyenda kuya, ˜ kuaa, na kwananga. Nyie ˜ ˜ nookie nı kana methı˜ ˜ we na thayu na mayı˜ th ıwa naw’o kwa wi˜ ˜ ng ı. 11 Nyie ninyie mu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıthi ula museo, na muıthi ˜ ˜ ˜ museo nıwumasya thayu ˜ wake kwondu wa malo˜ ˜ ˜ ndu. 12 M und u m ua˜ ˜ ˜ ˜ nd ıke, ute m u ıthi na tiwe mwene malondu, ˜ ˜ ˜ ˜ oona nzui yukıte nusembaa akatia malondu ˜ ˜ —nayo nzui ıimakwata na ˜ ˜ ıimavalaany’a— 13 nu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndu usu nı mundu mua-

285

˜ ˜ ndıke na ndalunganaa na malondu. 14 Nyie ni˜ ˜ ˜ ˜ nyie muıthi ula museo. ˜ ˜ ˜ Na nınısı malondu ma˜ ˜ ˜ kwa namo nımamb ıs ı, ˜ ˜ ˜ ˜ 15 o tondu Asa umbısı, o ˜ ˜ ˜ ˜ nakwa nınımwısı Asa, na ˜ ˜ nıngumya thayu wakwa ˜ kwondu wa malondu. ˜ 16 “Na nı na malondu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ang ı mate ma kıtuu kıı, asu o namo ngamaete na ˜˜ makethukıısya wasya wa˜ ˜˜ kwa, na makeethıwa ıı˜ ˜ ˜ ˜ thya yımwe yı na muı˜ ˜ ˜ thi umwe. 17 K ıu n ı˜ ˜ kyo kıtumi Asa umbe˜ ˜ ˜ ndete, nundu nıngumya ˜ ˜ ˜ ˜ thayu wakwa nı kana nıu˜ ˜ ˜ ˜ kwata ıng ı. 18 Vaiı mu˜ ˜ ˜ ndu wısa kuwosa kuma ˜˜ ˜ ˜ vala nıı, ındı ngawumya ˜ ˜ ˜ na ngenda. Nı na uku˜ ˜ ˜ mu wa kuwumya, na nı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na ukumu wa kuukwata ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıng ı. Mwıao uu nanengi˜ we nı Asa wakwa.” ˜ 19 Na kweethıwa na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ muaanıko ıng ı katı wa ˜ ˜ Ayuti nundu wa ndeto ˜ isu. 20 Aing ı moo maasya: “E na ndaimoni na ˜ ˜ ˜ e na mutwe muthuku. ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ Mwımwıthukıısya nıkı?”

YOANA 10:14-29

˜ 21 Namo ang ı masya: ˜ ˜ “Ndeto ii iyısa kuneenwa ˜ ˜ ˜ ˜ nı mundu wı na ndaimo˜ ˜ ni. Ndaimoni ndısa kusalukya metho ma ilalinda, ˜ ˜ kana no yıke uu?” ˜ ˜ ˜ 22 Na ıvinda yıu kwaı ˜ Mboka ya Kuthew’a kwa ˜ ˜ ˜ Ikalu Yelusaleme. Kwaı ˜ ıvinda ya mbevo, 23 na ˜ ˜ Yesu atembeangaa ıka˜ ˜ ˜ lunı, valandanı wa Solomoni. 24 Na Ayuti ma˜ ˜ ˜ ˜ ˜ muthyululuka na mambı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıa kumukulya: “Wıtwıka˜ ˜˜ lya tweteele nginya ındıı? ˜ ˜ ˜ Ethıwa nue Klısto tuta˜ ˜ ˜ vye uthein ı.” 25 Yes u ˜ ˜ ˜ amea: “Nınımutavisye na ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ muikuıkııa. Mawıa ala nı˜ ˜ ˜ tethasya ısyıtwanı ya Asa ˜ ˜ ˜ wakwa nımaumasya uk ˜ u-˜ ˜ ˜ ˜ ˜ sı ıulu wakwa. 26 Indı ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ inyw’ı muiıkııaa nundu ˜ m ui malondu makwa. ˜ 27 Malondu makwa nı˜˜ methukııasya wasya wa˜ ˜ ˜ ˜ kwa, na nınımesı, na nı˜˜ ˜ ˜ mangatııaa. 28 Nınıma˜ nengae thayu wa tene na tene, na maikanangwa o ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ na ındıı, na vaiı mundu ˜ ukamavulya kuma kw’o˜ kon ı kwakwa. 29 Ala

YOANA 10:30–11:2

˜ ˜ Asa wakwa unengete nı ˜ ˜ ˜ ma vata kute syındu syo˜ ˜ ˜ ˜ nthe, na vaiı mundu wısa ˜ kumavulya kuma kw’o˜ konı kwa Asa. 30 Nyie ˜ ˜ ˜ ˜ na Asa twı k ındu k ımwe.”1 31 Na Ayuti moosa ma˜ ˜ ˜ via ıng ı mamukimange. ˜ ˜ ˜ 32 Yes u amea: “N ın ı˜ ˜ mwonetye mawıa maing ı ˜ maseo kuma kwa Asa. Nı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wıa wıva katı wa asu uu˜ tuma mwenda kungimanga?” 33 Namo Ayuti ˜ ˜ ˜ ˜ mamwıa: “Tui ukukima˜ ˜ ˜ ˜ nga nundu nıwıkaa ma˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wıa maseo, ındı nundu ˜ ˜ ˜ nıwaumana; nundu o na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kau wı mundu, wıtw’ıkıthasya ngai.” 34 Nake ˜ ˜ ˜ Yesu amasung ıa, amea: ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ “Kuiandıkıtwe Mıaonı ye˜ nyu, ‘Nyie naisye: “Inyw’ı ˜ ˜ mwı ngai”’?1 35 Ethıwa ˜ nıwametie ‘ngai’ ala nde˜ to ya Ngai yamasil ıle ˜ —na Maand ıko maito˜ ˜ nya kualyuka— 36 nyie ˜ ˜ ˜ ula nıtheetw’e nı Asa ˜ ˜ ˜ ˜ na akanduma ıulu wa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nthı mwımbıa, ‘We nuku-

286

˜ ˜ ˜ umana,’ nundu nınasya, ˜ ‘Nyie nı Mwana wa Ngai’? ˜ ˜ 37 Eth ıwa ndi utethya ˜ mawıa ma Asa wakwa, ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ m uikand ık ı ıe. 38 Ind ı ˜ ˜ ˜ ethıwa nıngumatethya, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ o na ethıwa muikundıkı˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ıa, ıkııai mawıa asu, nı ˜ ˜ kana mumanye na mue˜ ndeee k umanya kana ˜ Asa e ngwatan ıo va˜ mwe nakwa, nakwa nı ˜ ngwatan ıo vamwe na Asa.” 39 Kwoou mata˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ta kumukwata ıng ı, ındı eevonokany’a amatia. ˜ ˜ 40 Nıwaendie ainganısya Yolotani na athi vala ˜ Yoana wavatisıaa mbee˜ nı, na ekala vo. 41 Na ˜ ˜ andu aing ı mooka vala ˜ ˜ ˜˜ uı na mambııa kwasya: ˜ “Yoana ndaaıka kyama o ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na kımwe, ındı maundu onthe ala Yoana wanee˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nie ıulu wa mundu uu ˜ maı ma w’o.” 42 Na ai˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ng ı kuu mamuıkııa. ˜ ˜ ˜ kwa ı m und u 11 Na ˜ umwe weetawa La˜ ˜ ˜ salo waı muwau; aı wa kuma Vethania, vala Meli ˜˜ ˜ ˜ Ma10:30 1 Kana “twı ngwatanıo.” na mw ı ıtu-a-inyia ˜ ˜ ˜ tha matwıe. 2 Meli usu 10:34 1 Kana “muilye ta ngai.”

287

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nıwe wetıkıisye Mwıaıi ˜ ˜ mauta me muuke museo, ˜˜ na amanyasya na nzw’ıı syake; na mwana-a-inyia ˜ ˜ ˜ Lasalo n ıwe wa ı m u˜ wau. 3 Kwoou e ıtu-a˜ ˜ ˜ inyia nımatumanie kula ˜ ˜ kw ı Yes u, makyasya: ˜ ˜ ˜ ˜ “Mw ıa ıi, sisya! mund u ˜ ˜ ˜ ˜ ula umwendete nı mu˜ ˜ ˜ ˜ wau.” 4 Indı yıla Yesu ˜ ˜ ˜ weewie undu usu, asya: ˜ ˜ ˜ ˜ “Muminukılyo wa uwau ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ usu ti kıkw’u, ındı uwau ˜ ˜ ˜ ˜ usu w ıth ıiwe n ı kana ˜ ˜ Ngai ataıwe, na nı kana Mwana wa Ngai o nake ˜ ataıwe.” ˜ ˜ 5 Na Yesu nıwendete ˜˜ Matha, mw ı ıtu-a-inyia, ˜ ˜ ˜ na Lasalo. 6 Indı yıla weewie kana Lasalo ˜ ˜ ˜ nı muwau, nıwaendeeie ˜ ˜ ˜ ˜ kwıkala kula wa˜ ı mıthe˜ ˜ ˜ ˜ nya ıng ı ılı. 7 Itina wa ˜ ˜ vau, nıweeie amanyıw’a ˜˜ ˜ make atıı: “Tusyokei Yu˜ tia.” 8 Namo amany ı˜ w’a make mamwıa: “La˜ ˜ ˜ ˜ vai, o mıtukı andu ma ˜ ˜ ˜ Yutia nımanendaa kuukimanga na mavia, yu we ˜ ˜ wıenda tusyoke kw’o?” ˜ ˜ ˜ 9 Yesu asung ıa, asya:

YOANA 11:3-16

˜ ˜ ˜ “Muthenya wıthıawa na masaa 12, kana ti w’o? ˜ ˜ ˜ ˜ Ethıwa mundu o na wıva ˜ aendaa muthenya, nda˜ ˜ ˜ ˜ ˜ tulaw’a nı kındu, nundu ˜ ˜ nıwonaa ˜kyeni kya nthı ˜ ˜ ˜ ˜ ıno. 10 Indı ethıwa mu˜ ˜ ndu o na wıva aendaa ˜ ˜ ˜ ˜ utuk u, nutulaw’a, n u˜ ˜ ˜ ndu nde na kyeni nthını wake.” ˜ 11 Amina kuweta ma˜ ˜ ˜ und u asu, n ıwasyokie ˜˜ ˜ asya atıı: “Lasalo munya˜ ˜ ˜ ˜ nyae witu nukomete, ındı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nınguthi kuu ngamuamu˜ ˜ ˜ kye.” 12 Nıvo ındı ama˜ ˜ ny ıw’a make mamw ıie ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ atıı: “Mwıaıi, ethıwa nu˜ ˜ komete nukwıw’a nesa.” ˜ ˜ ˜ ˜ 13 Yesu aneenaa ı ulu ˜ ˜ wa Lasalo. ˜ ˜ kıkw’u kya ˜ ˜ Indı mo masuanıaa kana ˜ ˜ ˜ ˜ aneenaa ıulu wa kukoma ˜ ˜ too. 14 Nıvo Yesu wa˜ ˜ matavisye utheinı, amea: ˜ ˜ ˜ “Lasalo n ı m ukw’ u, ˜ ˜ ˜ ˜ 15 na nıngutana nundu ˜ ˜ ˜ wenyu nıkwıthıwa ndi˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ na muıkııe. ˜ ı ˜ vo, nı kana ˜ ˜ ˜ Indı ekai tuthi vala uı.” ˜ 16 Kwoou ˜ Thoma, ula weetawa Ivatha, amea ˜ ˜ ˜˜ amanyıw’a ala ang ı atıı:

YOANA 11:17-32

˜ ˜ ˜ “O naitu tuthi, nı kana ˜ tukakw’e vamwe nake.” ˜ ˜ 17 Yıla Yesu wavikie, ˜ ˜ eeth ıie Lasalo amin ı˜ ˜ ˜ ˜ te mıthenya ına mbuanı. ˜ 18 Vethania ya ı vaku˜ vı na Yelusaleme, o ta ˜ maili elı.1 19 Na Ayu˜ ˜ ˜ ˜ ti aing ı nımookıte kumakiakisya Matha na ˜ ˜ Meli nundu wa mwana-a˜ inyia woo. 20 Yıla Ma˜ ˜ tha weewie kana Yesu nı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wukıte, athi kumuthaua; ˜ ˜ ˜ ındı Meli aendeea kwıka˜ ˜ ˜ ˜ la m usy ı. 21 Na ınd ı ˜ ˜ ˜˜ Matha amwıa Yesu atıı: ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ “Mwıaıi, ta kethıwa unaı ˜ vaa, mwana-a-ia ndeth ˜ ˜ ıwa anakwie. 22 Indı o ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na yu nınısı kana undu ˜ ˜ ˜ o na wıva ula wamuvoya ˜ Ngai, Ngai akaunenga.” ˜ ˜ 23 Na Yes u amw ıa: ˜ “Mwana-a-inyia waku nu˜ ˜ ˜ k uthay u uka.” 24 Nake ˜ ˜ ˜ ˜ Matha amw ıa: “N ın ıs ı ˜ ˜ ˜ kana akathayuuka mu˜ ˜ ˜ thenya wa m umin uk ı˜ ˜ lyo.” 25 Na Yesu amwıa: ˜ ˜ ˜ “Nyie ninyie uthayuu˜ ˜ kyo na ninyie thayu. Mu-

288

˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ndu ula undıkııaa, o na ˜ akw’a, akeeth ıwa tha˜ ˜ ˜ ˜ ˜ yu ıng ı; 26 na mundu ˜ ˜ ˜ ˜ o na wıva ula wı thayu ˜ ˜ ˜˜ na undıkııaa nyie, ndaka˜ ˜ ˜ ˜ kw’a nongi. We nukuıkı˜ ˜ ˜ ˜ ıa undu usu?” 27 Nake ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ amwıa: “Iı, Mwıaıi, nı na ˜ ˜ ˜˜ ˜ muıkııo kana nue Klısto Mwana wa Ngai, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ula waı oke ıulu wa nthı.” ˜ ˜ 28 Amina kuneena uu, ˜ ˜˜ nıwaendie eeta mwııtu-a˜ inyia Meli, na amutavya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ uu na kıwe: “Mumanyı˜ ˜ ˜ sya e vaa na nukukwı˜ ˜ ta.” 29 Yıla weewie uu, ˜ ˜ ˜ ˜ ookıla na mıtukı na athi ˜ ˜ vala uı. ˜ ˜ 30 Yesu ndaı anamba ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kuvika utuinı, ındı aı o ˜ vala Matha wakomanı˜ ˜ ıte nake. 31 Yıla Ayu˜ ti ala ma ı vamwe na ˜ ˜ Meli nyumba maimukia˜ kisya moonie ookıla na ˜ ˜ ˜ mıtukı na aumaala, ma˜ ˜˜ ˜ muatııa, mayona ta ue˜ ˜ ˜˜ ndete mbuanı akaııe vo. ˜ 32 Yıla Meli wavikie vala ˜ ˜ ˜ Yesu waı na amwona, nı˜ ˜ ˜ wavalukile maaunı make ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıaıi, ta ke11:18 1 Ta kılomita itatu. Ndeto na˜ amw˜ ıa: “Mw ˜ thıwa unaı vaa, mwanakwa ndeto, “ta iwanza 15.”

289

˜ a-ia ndethıwa anakwie.” ˜ ˜ 33 Yıla Yesu wamwonie ˜ aiıa na oona Ayuti ala ˜ ˜ mookanıtye nake maiıa, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ aumıa ngoonı1 na athını˜ ˜ ka muno. 34 Na amaku˜ ˜ lya: “M umwi ıte va?” ˜ ˜ ˜ Namo mamwıa: “Mwıaıi, ˜ ˜ uka wone.” 35 Na Yesu ˜ ˜ aıa. 36 Ayuti moona uu ˜˜ mambııa kwasya: “Kwa ˜ ˜ ˜ sisyai und˜ u unamwende˜ ˜ te!” 37 Indı amwe katı ˜ ˜ woo makulya: “We mu˜ ˜ ˜ ˜ ndu uu unasalukilye me˜ ˜ ˜ ˜ ˜ tho ma ula mundu unaı ˜ ˜ ˜ kılalinda ndeı atonya ku˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ siııa mundu uu ndakakw’e?” ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 38 Na Yesu aumıa ıng ı ˜ ˜ ngoonı, na athi mbua˜ ˜ ˜ ˜ nı. Mbua ısu yaı ngunga, ˜ ˜ na yaving ıtwe na ıvia. ˜ 39 Na Yesu asya: “Ve˜ ˜ tai ıvia yıu.” Nake Matha, ˜˜ ˜ ˜ mwııtu-a-inyia wa ula waı ˜ ˜ ˜ ˜ mukw’u, amwıa: “Mwıa˜ ˜ ˜ ıi, kuvikıa yu no ngi˜ nya eth ıwe ainyunga, ˜ ˜ ˜ ˜ nund u amin ıte m ıthe˜ ˜ nya ına.” 40 Nake Yesu ˜ ˜ amukulya: “Nyie ndina-

YOANA 11:33-47

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kwıa kana ethıwa nukuı˜˜ ˜ ˜ kııa nukwona unene wa Ngai?” 41 Kwoou ma˜ ˜ ˜ veta yıla ıvia. Na Yesu oo˜ ˜ ˜ kılya metho asisya ıtunı ˜ ˜ ˜ ˜ na asya: “Asa, nınguutu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ng ıa muvea nundu nıwa˜ ˜ ˜ mbıw’a. 42 Nı w’o, nı˜ ˜ ˜ ˜ nısı numbıw’aa mavinda ˜ ˜ onthe; ındı naneena kwo˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ndu wa ıkomano yıı yıu˜ ˜ ˜ ngamıte vaa, nı kana yı˜ ˜ ˜˜ ˜ tonye kuıkııa kana nı˜ wandumie.” 43 Na aweta ndeto isu eetana na ˜ wasya munene: “Lasalo, ˜ ˜ umaala!” 44 Na mundu ˜ ˜ ˜ ˜ usu waı mukw’u aumaa˜ la maau make na moko ˜ ˜ make maling ılıtwe ita˜ ˜ mbaa, na uthyu wake wo˜ ˜ vetwe kıtambaa. Na Yesu ˜ ˜ amea: “Muthasyei na mu˜ imueka athi.” ˜ ˜ 45 Kwoou, aing ı katı ˜ wa Ayuti ala mook ıte ˜ ˜ kula kwı Meli na moona ˜ ˜ ˜ ˜ kıla Yesu weeka, mamuı˜˜ ˜ ˜ kııa, 46 ındı amwe moo mathi kwa Avalisi na ˜ ˜ mamatavya k ıla Yes u weeka. 47 Kwoou ane11:33 1 Ndeto kwa ndeto, “veva- ne ma athembi na Ava˜ lisi moombany’a Nzama nı.”

YOANA 11:48–12:1

ya Ayuti vamwe na ma˜ ˜˜ kulany’a: “Yu twııka ata, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nundu mundu uu nukwı˜ ˜ ka syama mbing ı muno? ˜ 48 Twamueka aendeee ˜ ˜ ˜ ˜ uu, andu onthe nımeu˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ m u ık ı ıa, na ınd ı Alo˜ mi may uka mose va˜ ˜ ˜ ˜ ndu1˜ vaitu na nthı yitu.” ˜ ˜ 49 Indı umwe woo wee˜ ˜ ˜ tawa Kaiava, ula waı mu˜ thembi munene mwaka ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ usu, amea atıı: “Muyısı ˜ ˜ ˜ undu o na umwe, 50 o ˜ ˜ ˜ ˜ na m ui us uan ıa kana ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ukeethıwa wı undu uto˜ ˜ ˜ nya kumutethya kwa mu˜ ˜ ˜ ndu umwe kukw’a kwo˜ ˜ ˜ ndu wa andu, vandu va ˜ mbaı nima kwanangwa.” 51 Ndeto isu waneenie ˜ iyaumanıte nake mwe˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ne, ındı nundu nıwe waı ˜ ˜ muthembi munene mwa˜ ˜ ka usu, nıwathanie kana ˜ ˜ ˜ Yesu aı akw’e kwondu wa ˜ ˜ ı mbaı, 52 na ti o kwo˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndu wa ı mbaı yoka, ındı ˜ o vamwe na uu, ombany’e syana sya Ngai ila ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ syanyaııkıte kuu na kuu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ syıthıwe kındu kımwe. ˜ 53 Kwoou kuma muthe˜ ˜ ˜ ˜ 11:48 1 Uu nı kwasya, ıkalu.

290

˜ ˜ nya usu na kuendeea ma˜ samana mamuae. ˜ ˜ 54 Kwond u wa uu, ˜ ˜ ˜ Yesu nıwaekie kuendaa ˜ ˜ ˜ enekee nı Ayuti, ınd ı ˜ ˜ ˜ auma kuu athi kısionı ˜ ˜ ˜ ˜ kı vakuvı na weu, ndu˜ ˜ anı yıtawa Evalaimu, na ˜ ˜ ekala kuu na amanyıw’a make. 55 Na Vasaka ˜ ya Ayuti nıyathengeee, ˜ ˜ na andu aing ı kuma mo˜ ˜ ˜ tuinı nımambatie Yelu˜ saleme, Vasaka ıtana˜˜ ˜ mbı ıa, nı kana make˜ thesye kwosana na Mıao. ˜ ˜ ˜ 56 Andu asu nımamu˜ ˜ manthaa Yesu, na nı˜ ˜ ˜ makulanasya maungamı˜ ˜ ˜ ˜ te kuu ıkalunı, makyasya: ˜ ˜ “Mw ıona ata? Mw ıona ˜ ˜ ˜ nukuka mbokan ˜ ı,˜ kana ˜ ndeuka?” 57 Indı anene ˜ ma athembi na Avalisi nı˜ ˜ maumıtye mwıao maka˜ ˜ sya kana mundu o na ˜ ˜ wıva amanya vala Yesu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ uı, nıwaıle kuweta, nı ˜ kana mamukwate. ˜ ıthe12 Na vatiele m ˜ nya thanthatu Vasa˜˜ ˜ ˜ ka yambııe, Yesu nıwavi˜ kie Vethania, kula Lasa˜ ˜ lo wekalaa, ula Yes u

291

˜ ˜ ˜ ˜ wa ı anam uthay u ukya. ˜ ˜ ˜ ˜ 2 Kwoou nımamuseuvı˜ ˜ ˜ sye lıu wa wıoo kuu, na ˜ Matha nıwe wamanengae ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ lıu, ındı Lasalo aı umwe ˜ ˜ katı wa ala maısaa1 va˜ ˜ mwe nake. 3 Na ınd ı ˜ Meli oosa latili umwe1 ˜ wa mauta ma thooa munene ma nando, mate ˜ ˜ mavulany’e na kındu na ˜ ˜ me muuke museo, na ˜ ˜˜ ˜ ˜ etıkıısya maau ma Yesu ˜˜ na amanyasya na nzw’ıı ˜ yake. Na nyumba yonthe ˜ ˜ yausua muuke wa mau˜ ˜ ta asu me ˜ ˜ muuke museo. 4 Indı Yutasi Isika˜ ˜ lioti, umwe wa amanyı˜ ˜ w’a make, ula waı vaku˜ ˜ ˜ ˜ ˜ vı kumuvunyanıa, asya: ˜ ˜ 5 “N ık ı mauta aa me ˜ ˜ muuke museo matana˜ thoow’a ndinalı 300 ikanengwa ngya?” 6 Ndaa˜ ˜ ˜ ˜ ˜ neena uu aı nundu nıwa˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ thınıkıaa ngya, ındı nu˜ ˜ ˜ ˜ ndu aı kıng’ei na nıwe ˜ ˜ ˜ ˜ waı na ısanduku ya mbe˜ sa na nıwooyaa mbesa ila ˜ ˜ syeek ıawa vo. 7 N ıvo

YOANA 12:2-13

˜ Yes u waisye: “Ekanai ˜ ˜ nake, eeka uu nı kana ˜ ˜ amb umbany’e kwond u ˜ ˜ wa muthenya wa kuthi˜ ˜ kwa kwakwa. 8 Nundu ˜ ngya mwı nasyo mavinda ˜ ˜ ˜ onthe, ındı nyie mui nakwa ˜ mavinda onthe.” ˜ ˜ ˜ 9 Ivindanı o yıu, ıko˜ ˜ mano ınene ya Ayuti nı˜ ˜ yamanyie kana Yesu aı ˜ ˜ kuu, na yooka ti kwondu ˜ ˜ ˜ ˜ wa Yesu e weka, ındı nı ˜ kana yımwone Lasalo o ˜ ˜ ˜ nake, ula waı anamutha˜ ˜ y u ukya. 10 Na anene ma athembi masamana ˜ ˜ kumuaa Lasalo o nake, ˜ ˜ ˜ 11 nıkwıthıwa Ayuti ai˜ ˜ ˜ ˜ ng ı nımaendaa kuu nu˜ ˜ ˜ ˜˜ ndu wake na maimuıkııa ˜ Yesu. ˜ ˜ ˜ 12 Na unı wake ıko˜ ˜ ˜ mano ınene yıla yookıte ˜ ˜ mbokanı nıyeewie kana ˜ ˜ ˜ Yesu nukuka Yelusale˜ me. 13 Kwoou matula ˜ ˜ mbonge sya mak ınd u ˜ ˜ ˜ na mathi k um utha ua, ˜˜ ˜ na mambııa kuneena na ˜ wasya munene, makya˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ sya: “M utang ı ıe, n ıt u12:2 1 Kana “mekal ıte mesan ı.” ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ uvoya! N ım uathime 12:3 1 Uu nı kwasya, vakuvı lita uk ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ula wukıte ısyıtwanı ya umwe.

YOANA 12:14-27

˜ ˜ Yeova, Musumbı wa Isila˜ ˜ eli!” 14 Na y ıla Yes u ˜ woonie kang’oli, akekalı˜ ˜ ˜ ˜ la, o tondu kuandıkıtwe: ˜ ˜ 15 “Ndukethıwe na wia, ˜˜ mwııtu wa Saioni. Si˜ ˜ ˜ sya! Musumbı waku nı˜ ˜ ˜ wukıte, ekalıle kang’oli.” ˜ ˜ 16 Mbeen ı amany ıw’a ˜ make mayaaelewa nı ma˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ undu asu, ındı yıla Yesu ˜ wakumiw’e, nımalilikani˜ ˜ ˜ ˜ le maundu ala maandıkı˜ ˜ ˜ ˜ twe ıulu wake na kana nı˜ ˜ ˜ mamwıkie maundu asu. ˜ ˜ ˜ 17 Na ıkomano yıla yaı ˜ ˜ vamwe nake ıvinda yıla ˜ wamwıtie Lasalo kuma ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mbuanı na amuthayuu˜ kya, nıyaendeeie kumya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ukusı. 18 Na undu usu ˜ ˜ o naw’o nıwatumie ıko˜ ˜ ˜ ˜ mano yıthi kumuthaua, ˜ ˜ ˜ ˜ nundu nıyeew’ıte kana ˜ ˜ ˜ n ıweek ıte kyama k ıu. 19 Kwoou Avalisi meea˜ ˜ na: “Tyo mukwona vaiı ˜ ˜ ˜ ˜ undu tutonya kwıka. Si˜ ˜ ˜ syai! Nthı yonthe nımua˜˜ tııe.” ˜ 20 Na kwa ı Akiliki ˜ ˜ amwe kat ı wa and u ˜ ˜ ala mook ıte kuthaitha ˜ ˜ ıvinda ya mboka ısu.

292

21 Kwoou mathi vala ve ˜ ˜ Vilivu, ula waumıte Vethisaita ya Kalilii, na ma˜˜ ˜ ˜ ˜ mbııa kumwıa: “Munene, ˜ ˜ ˜ twıenda kumwona Yesu.” ˜ 22 Na Vilivu athi amutavya Endelea. Na Endelea ˜ na Vilivu mathi mamuta˜ vya Yes ˜ u.˜ ˜ ˜ 23 Indı Yesu amasu˜ ˜ ˜ ng ıa, amea: “Saa nı muvi˜ ˜ ku wa Mwana wa mundu ˜ ˜ ˜ kukumw’a. 24 Nımuta˜ vya w’o ki kana, mbeu ya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nganu ıtesıte kuvaluka ˜ ˜ ˜ muthanganı na ıkakw’a, ˜ ˜ ˜ ˜ yıkalaa yı o mbeu ımwe; ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ınd ı eth ıwa n ık ukw’a, ˜ ˜ ˜ nısyaaa usyao mwing ı. ˜ ˜ ˜ ˜ 25 Mundu o na wıva ula ˜ wendaa thayu wake aka˜ ˜ ˜ ˜ wananga, ındı mundu o ˜ ˜ ˜ na wıva ula umenaa tha˜ ˜ ˜ ˜ yu wake nthını wa nthı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıno akausuvıa kwondu ˜ wa thayu wa tene na ˜ ˜ ˜ tene. 26 Ethıwa mundu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ o na wıva nukunthuku˜˜ ma, eka angatııe, na vala ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nıı, vau nı vo muthuku˜ mi wakwa o nake uke˜ ˜ ˜ ˜ thıwa. Ethıwa mundu o ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na wıva nukunthukuma, ˜ ˜ Asa akamutaıa. 27 Yu

293

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nınguthınıka, na nıasya ˜ ˜ ˜˜ ata ındı? Asa, ndang ııe ˜ ˜ ˜ ˜ kumana na saa uu. Indı ˜ ˜ o na uu wı o vo, noo˜ ˜ ˜ kie kwondu wa saa uu. ˜ ˜ ˜ 28 Asa, yıkumye ısyıtwa yaku.” Na wasya wau˜ ˜ ˜ ˜ ma ıtunı, ukyasya: “Nı˜ ˜ ˜ ˜ nıyıkumıtye na ngayıku˜ ˜ mya ıng ˜ ı.” ˜ ˜ 29 Ikomano yıla yau˜ ˜ ngam ıte vau nıyeewie ˜ ˜˜ wasya usu na yambııa ˜ kwasya kana nıkwatu˜ nduma. Namo ang ı ma˜ ˜ ˜ sya: “N ı m ula ıka waneena nake.” 30 Nake ˜ ˜ ˜ Yesu amasung ıa: “Wasya ˜ ˜ usu weew’ıka, ti kwo˜ ˜ ˜ ˜ ndu wakwa, ındı nı kwo˜ ˜ ndu wenyu. 31 Yu nthı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıno nıkusilılwa; na mune˜ ˜ ne wa nth˜ ı ıno akekw’a ˜ nza. 32 Indı nyie, noo˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kılw’a ıulu kuma nthı, ˜ ˜ ngakusya andu ma mıthemba yonthe kwakwa.” 33 Aneenie ndeto isu ˜ ˜ ˜ nı kana onany’e undu ˜ ˜ ˜ ˜ k ıkw’u k ıla wa ı vaku˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ vı kukw’a kııthıwa kıi˜ ˜ ˜ ˜ lye. 34 Nıvo ındı ıkoma˜ ˜ ˜ ˜ no yamusung ıie, yamwıa: ˜ ˜ ˜ “Nıtweewie kuma Mıaonı

YOANA 12:28-39

˜ kana Klısto ekalaa tene ˜ na tene. Utonya ata kwasya no nginya Mwana ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wa mundu okılw’e ıulu? ˜ ˜ ˜ Mwana usu wa mundu ˜ ˜ ˜ nuu?” 35 Kwoou Yesu ˜˜ ˜ amea: “Kyeni kııthıwa ne˜ ˜ nyu ıvinda ınini, endai ˜ ˜ ˜ yıla mwı na kyeni, nı ˜ ˜ ˜ ˜ kana kıvindu kıikamukı˜ ˜ lye vinya; mundu o na ˜ ˜ ˜ ˜ wıva ula uendaa kıvindu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nı ndethıawa esı kula ue˜ ˜ ndete. 36 Yıla mwı na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ kyeni, ıthıwai na muıkııo ˜ ˜ ˜ nthını wa kyeni, nı kana ˜ ˜ ˜ mwıthıwe mwı ana ma kyeni.” ˜ ˜ ˜ Yes u aweta ma und u ˜ asu nıwaendie eevitha ˜ kuma vala ma ı. 37 O ˜ ˜ na kau nıweekıte sya˜ ˜ ma mbing ı methonı moo, ˜ ˜ ˜˜ ˜ maya m u ı k ı ı a a , 3 8 n ı kana ndeto sya mwatha˜ ˜ ni Isaia itonye kwıanı˜ w’a, ula waisye: “Yeo˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜˜ ˜ ˜ va, nuu ula uıkıııte undu ˜ ˜ ula weew’ıkie kuma kwi˜ tu? Nakw’o kw’oko kwa ˜ ˜ ˜ ˜ Yeova kuvuanıw’e uu?” ˜ 39 Kıla kyatumaa me˜ ˜ ˜ ˜˜ thıwa matatonya kuıkııa ˜ ˜ nı kana Isaia nıwasyokie

YOANA 12:40–13:2

˜˜ ˜ asya at ı ı: 40 “N uma˜ ˜ ˜ tw’ıkıthıtye ilalinda na ˜ akomya ngoo syoo, nı kana maikone na metho moo na maikaelewe na ˜ ˜ ˜ ngoo syoo undu maalyu˜ ka nakwa ng ımavosya.” ˜ ˜ 41 Isaia awetie maundu ˜ ˜ ˜ ˜ asu nundu nıwoonete ku˜ nenevw’a kwa Yesu, na ˜ ˜ ˜ aneena ıulu wake. 42 O ˜ ˜ ˜ na uu wı o vo, andu ai˜ ˜ ˜ ng ı o na atongoi nımamu˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ ık ııie, ındı mayaumbu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ laa undu usu utheinı nu˜ ˜ ndu wa Avalisi, nı kana ˜ ˜ maikalungw’e ısinakoke˜ ˜ ˜ nı; 43 nundu mendete ˜ ˜ ˜ ˜ muno kukumw’a nı andu ˜ ˜ ˜ kwı kukumw’a nı Ngai. ˜ ˜ ˜ 44 Indı Yesu aneena ˜ na wasya munene, asya: ˜ ˜ ˜ ˜ “Mundu o na wıva ula ˜ ˜ ˜˜ ˜ undıkııaa ndethıawa ai˜ ˜˜ ˜ nd ık ı ıa nyie n ı nyio˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ka, ındı ethıawa aimuıkı˜ ˜ ˜ ıa ula wandumie o nake; ˜ ˜ ˜ 45 na mundu o na wıva ˜ ˜ ˜ ula umbonaa eth ıawa ˜ ˜ amwona Ula wandumie o nake. 46 Nookie ta kye˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ni kuu nthı, nı kana kıla ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ mundu undıkııaa ndake˜ ˜ ˜ ˜ kale kıvindunı. 47 Indı

294

˜ ˜ ˜ ˜ ethıwa mundu o na wıva ˜ ˜ nıwıw’aa ndeto syakwa ˜ na ailea kuikwata, nyie ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndiumusilıla; nundu noo˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ kie kutang ııa nthı ındı ti ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kumısilıla. 48 Mundu o ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na wıva ula utambıt ı˜ ˜ ˜ ˜ kılaa na utetıkılaa nde˜ ˜ ˜ to syakwa ve ula wımu˜ ˜ ˜ silıla. Ndeto ıla nıneene˜ ˜ ˜ ˜ ˜ te nıyo ıkamusilıla mu˜ ˜ ˜ thenya wa muminukılyo. ˜ ˜ 49 Nund u ndinaneena ˜ kumana na utwi wakwa ˜ ˜ ˜ mwene, ındı Asa ula wa˜ ˜ ˜ ndumie nıwe unengete ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mwıao ıulu wa kıla na˜ ˜ ˜ ˜ ıle kuweta na kıla naı˜ ˜ ˜ le kuneena. 50 Na nını˜ ˜ ˜ s ı mw ıao wake uetae ˜ thayu wa tene na tene. ˜ ˜ ˜ Kwoou undu o na wıva ˜ ˜ ˜ ula nguneena, nıneena o ˜ ˜ tondu Asa wakwa unda˜ vıtye.” mboka ya Vasaka 13 Na ˜ ˜ ˜ ıtanavika, Yesu nı˜ weesı kana saa wake wa ˜ ˜ ˜ kuma kuu nthı athi kwa ˜ ˜ ˜ Asa nı muviku, na nu˜ ˜ nd u n ıwamendete ala ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ make maı kuu nthı, nıwa˜ mendie nginya muthya. ˜ ˜ 2 Na maendeee kuya lıu

295

˜ ˜ ˜ wa wıoo, Ndevili aı ekıie ˜ ngoonı ya Yutasi Isikalio˜ ˜ ti, mwana wa Simoni, ısu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ anıo ya kumuvunyanıa. ˜ ˜ ˜ ˜ 3 Na nundu Yesu nıwee˜ ˜ ˜ sı kana Asa nıwamune˜ ˜ ngete sy ınd u syonthe ˜ mokonı make na kana aumie kwa Ngai na aende˜ ˜ te kwa Ngai, 4 nıwookı˜ ˜ ˜ lile kuma lıunı wa wıoo ˜ na aia ngua syake sya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıulu utee. Na oosa tau˜ lo eevotoa.1 5 Itina wa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ uu eekıa kıw’u kalaını na ˜˜ ˜ ˜ ambııa kuthambya maau ˜ ˜ ma amanyıw’a na kuma˜ ˜ nyasya na taulo ıla wee˜ votoete.1 6 Na yıla wavikie vala ve Simoni Ve˜ ˜ telo, Vetelo amukulya: ˜ ˜ ˜ ˜ “Mwıaıi, wıenda kuntha˜ mbya maa u?” 7 Nake ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Yesu amusung ıa: “Undu ˜ ˜ ˜ ula ngwenda kwıka ndu˜ ˜ ˜ ˜ tonya kuuelewa yu, ındı ˜ ˜ ˜ ˜ ukauelewa ıtina wa mau˜ nd u aa.” 8 Na Vetelo ˜ ˜ amwıa: “Ndwınthambya ˜ ˜ maau nongi.” Nake Yesu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ amusung ıa amwıa: “Ethı-

YOANA 13:3-15

˜ ˜ wa ndikuthambya maau, ˜ ˜ ndwı na kıanda nakwa.” 9 Na Simoni Vetelo ˜ ˜ ˜ amwıa: “Mwıaıi, o na eka ˜ maau, nthambye moko ˜ na m utwe.” 10 Nake ˜ ˜ ˜ ˜ Yesu amwıa: “Ula utha˜ ˜˜ ˜ mbıte mwıı w’onthe, aıle ˜ ˜ o kuthamba maau me ˜ ˜ ˜˜ moka, nundu mwıı wake ˜ ˜ w’onthe nı mutheu. Na ˜ ˜ ˜ ˜ inyw’ı mwı atheu, ındı ˜ ti inyw’onthe.” 11 Yesu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nıweesı mundu ula uku˜ ˜ ˜ ˜ ˜ muvunyanıa. Na kıu nı˜ kyo kıtumi waisye: “Ti inyw’onthe atheu.” ˜ ˜ 12 Yıla waminie kuma˜ thambya maau na ee˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kıa ngua syake sya ıulu, ˜ ˜ ˜ n ıwekalile ıng ı mesa˜ ˜ ˜ n ı na amak ulya: “N ı˜ ˜ mwaelewa kıla namwıka? ˜ ˜ ˜ ˜ 13 Inyw’ı mumbıtaa ‘Mu˜ ˜ ˜ manyısya’ na ‘Mwıaıi,’ na ˜ ˜ ˜ ˜ uu nı w’o, nundu nyie ˜ ˜ ˜ ˜ n ı M umany ısya na n ı ˜ ˜ ˜ Mwıaıi. 14 Kwoou ethı˜ ˜ wa nyie ninyie Mwıaıi na ˜ ˜ ˜ Mumanyısya, na nınatha˜ mbya maau menyu, o ne˜ ˜ ˜ ˜ kuthamba13:4 1 Kana “eeyova kınyunyu- nyu nımwaıle ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ maa u. 15 Nund u nı.” 13:5 1 Kana “weeyovete kı- ny’a ˜ ˜ ˜ nınamwiıa ngelekany’o, nyunyunı.”

YOANA 13:16-28

˜ ˜ ˜ nı kana o undu nyie nee˜ ka, o nenyu mwıkae o ta ˜ ˜ ˜ uu. 16 Nımutavya w’o ki kana, ngombo ti yo ˜ nene kwı vwana wayo, o ˜ ˜ na ula watumwa ti we ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ munene kwı ula wamutu˜ ˜ ˜ ˜ ma. 17 Ethıwa nımwısı ˜ ˜ ˜ ma und u aa, mw ı ata˜ ˜ nu eth ıwa mukameka. ˜ ˜ ˜ ˜ 18 Ndiuneena ıulu we˜ ˜ ˜ nyu inyw’onthe; ˜ ˜ n˜ ınıs˜ı ˜ ˜ ala nınyuvıte. Indı undu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ uu wıthıiwe nı kana ıa˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndıko yıı yıanıe: ‘Mundu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ula unaısanıaa mukate ˜ ˜ ˜ ˜ nakwa nutw’ıkıte mumaitha wakwa.’ 19 Kuma ˜ ˜ yu na k uendeea n ı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mutavya undu usu uta˜ ˜ ˜ namba kwıkıka, nı kana ˜ ˜˜ ˜ ˜ yıla wııkıka mwımanya ˜ kana ninyie we. 20 Nı˜ mutavya w’o ki kana, ˜ ˜ ˜ ˜ mundu o na wıva ula ˜ ˜ ˜ ˜ uthokasya ula ndumıte ˜ anthokasya nyie, na mu˜ ˜ ˜ ˜ ndu o na wıva ula untho˜ kasya nyie athokasya Ula ˜ wandumie.” ˜ ˜ 21 Itina wa k uweta ˜ ˜ ˜ ˜ maundu asu, Yesu nıwa˜ ˜ ˜ thınıkie vevanı, na au-

296

˜ ˜ ˜ ˜ mya ukusı, akyasya: “Nı˜ mutavya w’o ki kana, ˜ ˜ ˜ ˜ umwe wenyu nukumbu˜ ˜ nyanıa.” 22 Na amanyı˜˜ ˜ w’a mambııa kusiany’a, ˜ ˜ ˜ ˜ mateumanya ˜ eneena ıulu ˜ wau. 23 Umwe wa ama˜ ˜ ˜ ny ıw’a asu, ula Yes u ˜ wendete, ekalıte vaku˜ ˜ vı na1 Yesu. 24 Kwoou, ˜ Simoni Vetelo amuvene˜ ˜ ˜ sya mumanyıw’a usu na ˜ ˜ amwıa: “Tutavye enee˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na ıulu wau.” 25 Na usu ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ amwa ı ıa Yesu k ıthuinı ˜ ˜ ˜ na am uk ulya: “Mw ıa˜ ˜ ˜ ˜ ıi, nuu?” 26 Nake Yesu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ amusung ıa: “Nı ula ngu˜ ˜ munenga kalungu ka mu˜ kate kala nguinda mba˜ ˜ kulinı.” Kwoou ainda ka˜ ˜ lungu ka mukate mbaku˜ ˜ linı na amunenga Yutasi, mwana wa ˜ Simoni Isikalioti. 27 Itina wa Yutasi kwosa kalungu kau ˜ ˜ ka mukate, Satani nıwa˜ ˜ mulikile. Na Yesu ˜ kwoou ˜ ˜ ˜ ˜ amwıa: “Undu ula ukwe˜ ˜ ˜ ˜ nda kwıka, mıtu˜ w˜ ıke na ˜ ˜ ˜ kı.” 28 Indı vaiı umwe ˜ ˜ 13:23 1 Ndeto kwa ndeto, “kıthu˜ inı kya.”

297

˜ wa ala mekalıte mesa˜ ˜ ˜ ˜ nı waamanya nıkı wamu˜ tavya uu. 29 Amwe ma˜ ˜ ˜ ˜ suanıaa kana nundu Yu˜ ˜ tasi nıwe wakuaa ısa˜ ˜ ˜ nduku ya mbesa, Yesu ˜ amwıaa athi akathooe ˜ ˜ k ıla k ıkwendeka kwo˜ ndu wa mboka, kana athi ˜ ˜ akanenge ngya k ınd u. ˜ 30 Kwoou ıtina wa kwo˜ ˜ sa mukate usu, aumaala ˜ ˜ ˜ ˜ nza na mıtukı. Na kwaı ˜ ˜ utuku.˜ 31 Itina wa Yutasi ku˜ maala, Yesu asya: “Yu ˜ ˜ ˜ ˜ Mwana wa mundu nuku˜ ˜ kumw’a, na Ngai nukuku˜ ˜ mw’a kw ıs ıla kwake. ˜ ˜ ˜ 32 Ngai mwene nukumu˜ nenevya, na emunene˜ ˜ ˜ ˜ vya o mıtukı. 33 Inyw’ı ˜˜ ˜ syana nini, nııthıwa ne˜ ˜ ˜ nyu ıvinda ınini. Muka˜ ˜ mantha; na o tondu nı˜ ˜ tavisye Ayuti, yu nıngu˜ mutavya o nenyu, ‘Vala ˜ ˜ ˜ n ıthi m uitonya k uka.’ ˜ ˜ ˜ ˜ 34 Nıngumunenga mwı˜ ao mweu kana, mwenda˜ ˜ ne inyw’ı kwa inyw’ı; o ˜ tondu nyie namwendie, o nenyu mwendane o ˜ ˜ ˜ ta uu. 35 Nundu mwee-

YOANA 13:29–14:3

˜ ˜ ka uu andu onthe maka˜ ˜ manya kana mwı amanyı˜ ˜ w’a makwa—ethıwa mu˜ ˜ keethıwa na wendo katı wenyu.” ˜ 36 Simoni Vetelo amu˜ ˜ ˜ ˜ k ulya: “Mw ıa ıi, w ıthi ˜ ˜ ˜ va?” Nake Yesu amusu˜ ˜ ˜ ng ıa: “Vala nguthi ndu˜ ˜˜ tonya k ungat ı ıa oyu, ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ ınd ı ukangat ı ıa ıvinda ˜ ˜ yukıte.” 37 Nake Vete˜ ˜ ˜ ˜ ˜ lo amwıa: “Mwıaıi, nıkı ˜ ˜ ˜˜ ndatonya kukuatııa oyu? ˜ Ngeeyumya nıkw’e kwo˜ ndu waku.” 38 Na Ye˜ ˜ ˜ su amwıa: “Ukeeyumya ˜ ˜ ukw’e kwondu wakwa? ˜ ˜ Nıutavya w’o ki kana, ˜ ˜ nzamba ndıasya utanga˜˜ ˜ ııte mavinda atatu.” syenyu ii14 “Ngoo ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ kath ınıke. Muık ııei ˜ ˜ ˜˜ Ngai, na muindıkııa nyie. ˜ ˜ 2 Nyumbanı ya Asa wa˜ ˜ kwa kwı mawıkalo mai˜ ˜ ˜ ng ı. Ta kethıwa ti uu, ˜ ˜ ˜ n ıth ıwa nam utavisye, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nundu nınguthi kumuse˜ ˜ ˜ uvısya vandu. 3 Na na˜ ˜ ˜ ˜ thi k um use uv ısya va˜ ˜ ˜ nd u, ngooka ıng ı na ˜ ngamuthokya kwakwa, ˜ ˜˜ nı kana vala nıı o nenyu

YOANA 14:4-16

˜ ˜ mwıthıwe vo. 4 Na vala ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nıendete, inyw’ı nımwısı ˜ nzıa.” ˜ 5 Na Thoma amw ıa: ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ “Mwıaıi, ithyı tuyısı vala ˜ ˜ ˜ uendete. Tutonya ata ku˜ manya nzıa?” ˜ ˜ 6 Nake Yes u amw ıa: ˜ “Nyie ninyie nzıa na ninyie w’o na ninyie tha˜ ˜ ˜ ˜ ˜ yu. Vaiı mundu wukaa ˜ kwa Asa atesıle kwakwa. ˜ ˜ ˜ 7 Ta kethıwa inyw’ı nı˜ mwamanyie nyie, mwı˜ ˜ th ıwa mwam umanyie Asa wakwa o nake; na ˜ ˜ kuma yu na kuendeea nı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mumwısı na nımumwonete.” ˜ 8 Nake Vilivu amwıa: ˜ ˜ “Mwıaıi, twony’e Asa, na ˜ ˜ ˜ ˜ nıtukwıanıwa.” ˜ ˜ 9 Yesu amwıa: “O na ˜ ˜ ˜ ıtina wa kwıthıwa nenyu ˜ ˜ ˜ ˜ ıvinda yıasavıte uu, we ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Vilivu ndumbısı? Mundu ˜ ˜ o na wıva ula wambonie ˜ nıwamwonie Asa o nake. ˜ ˜ ˜ Nıkı ukwasya, ‘Twony’e ˜ ˜ ˜ ˜˜ Asa’? 10 We ndukuıkııa ˜ ˜ kana nyie nı ngwatanıo vamwe na Asa na Asa ˜ e ngwatanıo vamwe na˜ ˜ kwa? Ndeto ila ngumu-

298

˜ tavya, isu iyumanıte na˜ ˜ kwa mwene, ındı Asa ˜ ˜ ˜ ula wıthıawa na ngwata˜ ˜ nıo vamwe nakwa nue˜ ˜ ndeee kutethya mawıa ˜ ˜˜ make. 11 Ndıkııai kana ˜ ˜ n ı ngwatan ıo vamwe na Asa, nake Asa e ngwa˜ tanıo vamwe nakwa; na ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ ethıwa ti uu, ndıkııai nu˜ ˜ ndu wa mawıa ala nde˜ ˜ thasya. 12 N ım utavya ˜ ˜ w’o ki kana, mundu o ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ na wıva ula undık ııaa ˜ o nake akatethya mawıa ala ndethasya; na akate˜ ˜ thya mawıa manene kwı ˜ ˜ ˜ asu, nundu nyie nıendete ˜ ˜ kwa Asa. 13 O na ıng ı, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ undu o na wıva ula mwı˜ ˜ ˜ voya ısy ıtwanı yakwa, ˜ ˜ ngawıka, nı kana Asa ˜ ˜ akumw’e kwısıla Mwa˜ ˜ na. 14 Ethıwa mukavo˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ya undu o na wıva ısyı˜ ˜ twanı yakwa, ngawıka. ˜ ˜ ˜ 15 “Ethıwa nımumbe˜ ˜ ndete, mukakwataa mıao ˜ yakwa. 16 Na ngamu˜ voya Asa na akamune˜ ˜ ˜ nga mutetheesya1 ung ı ˜ ethıwe nenyu tene na ˜ 14:16 1 Kana “mukiakisya.”

299

˜ tene, 17 nake nı veva ˜ ˜ ˜ wa ula w’o, ula nth ı ˜ ˜ ˜ ıtatonya kukwata, nu˜ ˜ ˜ ndu ndıwonaa, o na ndı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wısı. Inyw’ı nımuwısı, nu˜ ˜ ndu wıkalaa vamwe ne˜ ˜ ˜ nyu na wı nthını we˜ nyu. 18 Ndikamutia ta syana ndiwa. Ngooka ˜ ˜ ˜ vala muı. 19 Vatiele ıvi˜ ˜ ˜ nda ınini na nthı ndıka˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mbona ıng ı, ındı inyw’ı ˜ ˜ ˜ ˜ mukambona, nundu nı ˜ ˜ ˜ thayu nenyu mukeethı˜ ˜ wa thayu. 20 Na mu˜ ˜ thenya usu mukamanya ˜ ˜ kana nyie nı ngwatanıo vamwe na Asa, nenyu ˜ ˜ mwı ngwatanıo vamwe ˜ nakwa, nakwa nı ngwata˜ n ıo vamwe nenyu. ˜ ˜ ˜ ˜ 21 Mundu o na wıva ula ˜ ˜ ˜ ˜ wıtıkılaa mıao yakwa na ˜ ˜ ˜ ˜ k um ıkwata, usu n ıwe ˜ ˜ ˜ umbendete. Nake mundu ˜ ˜ ˜ o na wıva ula umbende˜ te akendwa nı Asa wakwa, nakwa ngamwenda, na nyie mwene ngeeyo˜ ˜ nany’a utheinı kwake.” 22 Na Yutasi, eka Yu˜ ˜ tasi Isikalioti, amukulya: ˜ ˜ ˜ ˜ “Mwıaıi, kwıthıiwe ata ˜ ˜ ˜ weethıa nukwenda kwı-

YOANA 14:17-28

˜ ˜ ˜ yonany’a utheinı kwitu ˜ na ti kwa nthı?” ˜ ˜ ˜ 23 Yesu asung ıa, asya: ˜ ˜ ˜ ˜ “Mundu o na wıva ula ˜ umbendete, akakwata ndeto yakwa, na Asa wa˜ kwa akamwenda, na tu˜ kooka kwake na kw ı˜ ˜ kala nake. 24 Mundu o ˜ ˜ ˜ na wıva ula utambendete ndakwataa ndeto sya˜ ˜ ˜ kwa. Ndeto ıla mukwıw’a ˜ ˜ ˜ ti yakwa ındı nı ya Asa ˜ ˜ ula wandumie. ˜ ˜ 25 “Namutavya ma u˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ ndu asu ıvindanı yıı˜ nı ˜ vamwe nenyu. 26 Indı ˜ ˜ ula mutetheesya, nake ˜ ˜ ˜ nı veva mutheu, ula Asa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wıtuma ısyıtwanı yakwa, ˜ ˜ ˜ usu akamumanyısya ma˜ ˜ ˜ ˜ undu onthe na kumu˜ ˜ lilikany’a maundu onthe ˜ ˜ ala namutavisye. 27 Nı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mutiıa muuo; nımunenga ˜ ˜ ˜ muuo wakwa. Ndiumu˜ ˜ ˜ ˜ nenga muuo undu nthı ˜ ınenganae. Ngoo syenyu ˜ ˜ iikath ın ıke o na iike˜ ˜ th ıwe na wia. 28 N ı˜ ˜ ˜ mweewie undu namwı˜ ˜ ie kana, ‘Nyie nınguthi ˜ ˜ kwa Asa na ngooka ıng ı ˜ ˜ ˜ vala muı.’ Ta kethıwa

YOANA 14:29–15:8

˜ ˜ ˜ nımwambendie, mwıthı˜ ˜ ˜ wa mwatana nıkwıthıwa ˜ ˜ ˜ nıthi kwa Asa, nundu ˜ ˜ ˜ Asa nı munene kwı nyie. ˜ ˜ 29 Kwoou nınamutavya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ undu usu utanamba kwı˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ kıka, nı kana yıla wııkı˜ ˜ ˜ ˜˜ ka m utonye k u ık ı ıa. 30 Ndineena nenyu ma˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ undu maing ı, nundu mu˜ ˜ ˜ ˜ nene wa nthı nıwukıte, ˜ ˜ ˜ ˜ nake nde na ˜ utonyi ıulu ˜ ˜ wakwa. 31 Indı nı kana ˜ ˜ ˜ ˜ nthı ımanye kana nını˜˜ mwendete Asa, nyie nıı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ka o und ˜ ˜ u Asa umbıaıe ˜ ˜ nıke. Ukılai, tume vaa tuthi. ˜ ninyie musavi15 “Nyie ˜ ˜ vu ula wa w’o, na ˜ ˜ ˜ Asa wakwa nıwe muımi. ˜ ˜ 2 Nake nutilaa kıla ka˜ ˜ ˜ uvonge ke nthını wakwa ˜ kala katasyaaa usyao, na ˜ ˜ nutheasya k ıla kamwe ˜ ˜ kasyaaa usyao nı kana ˜ ˜ katonye kusyaa usyao ˜ ˜ ˜ mwing ı. 3 Inyw’ ı mw ı ˜ ˜ atheu nundu wa ndeto ˜ ˜ ˜ ıla namutavisye. 4 Ika˜ ˜ lai mwı ngwatanıo vamwe nakwa, nakwa nge˜ ˜ kala nı ngwatanıo vamwe nenyu. Na o to-

300

˜ ˜ ndu kauvonge katatonya ˜ ˜ kusyaa usyao ke koka, ˜ ˜ ate o kekalile musavivu˜ ˜ ˜ nı, o nenyu muitonya ku˜ ˜ syaa usyao ate o mwıkali˜ ˜ le mwı ngwatanıo vamwe nakwa. 5 Nyie ninyie ˜ ˜ ˜ musavivu; nenyu ninyw’ı ˜ ˜ ˜ ˜ tuuvonge. Mundu o na ˜ ˜ ˜ wıva ula wıkalaa e ngwa˜ tanıo vamwe nakwa, na˜ ˜ kwa nı ngwatanıo vamwe ˜ ˜ ˜ ˜ nake, mund u usu nu˜ ˜ ˜ syaaa usyao mwing ı; nu˜ ˜ ndu mute vamwe nakwa ˜ ˜ ˜ ˜ muitonya kwıka undu no˜ ˜ ˜ ngi. 6 Ethıwa mundu o ˜ na wıva ndekalaa e ngwa˜ tanıo vamwe nakwa, ai˜ lye kauvonge kala keka˜ ˜ w’a ıtheka na kayuma. ˜ ˜ Na andu nımombanasya ˜ ˜ ˜ tuuvonge tuu na mai˜ ˜ ˜ twıkya mwakinı, na tui˜ ˜ vya. 7 Ethıwa mukeka˜ ˜ la mwı ngwatanıo vamwe nakwa, na ndeto syakwa ˜ ˜ ˜ iyıkala nthını wenyu, vo˜ ˜ ˜ ˜ yai undu o na wıva ula ˜ ˜ mukwenda na mukakwa˜ ta. 8 Asa wakwa nuku˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ maw’a undunı uu, ethı˜ ˜ wa mukaendeea kusyaa ˜ ˜ usyao mwing ı na kwo-

301

˜ ˜ nany’a kana mwı amanyı˜ w’a makwa. 9 O tondu ˜ Asa umbendete, now’o ˜ ˜ nyie nımwendete inyw’ı; ˜ ˜ ıkalai wendonı wakwa. ˜ ˜ 10 Ethıwa mukakwataa ˜ ˜ mıao yakwa, mukekalaa ˜ wendonı wakwa, o to˜ ˜ ˜ ndu nyie nıkwataa mıao ˜ ya Asa wakwa na kwıka˜ la wendonı wake. ˜ ˜ 11 “Maundu aa nanee˜ ˜ na nenyu, nı kana uta˜ ˜ ˜ nu wakwa wıthıwe nthı˜ ˜ n ı wenyu na utanu ˜ ˜ ˜ ˜ wenyu uyıth wı mu˜ ˜ ıwa ˜ ˜ ˜ suu. 12 Uu nıw’o mwı˜ ao wakwa, inyw’ı mwe˜ ndane o tond u na˜ ˜ mwendie. 13 Vai ı mu˜ ˜ ˜ ndu wı wendo mwing ı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kwı uu, mundu kwıyu˜ mya akw’e kwond u ˜ wa anyanyae. 14 Inyw’ı ˜ ˜ mwı anyanyawa ethıwa ˜ ˜ ˜ ˜ mukeekaa kıla ngumwı˜ ˜ aıa. 15 Ndimwıta ngo˜ ˜ ˜ ˜ mbo ıng ı, nundu ngo˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mbo ndıthıawa yısı k˜ ıla ˜ ˜ vwana wayo wıkaa. Indı ˜ ˜ ˜ nımwıta anyanyawa, nu˜ ˜ ˜ ˜ ndu nınamutavisye mau˜ ndu onthe ala neewie kuma kwa Asa wakwa.

YOANA 15:9-22

˜ 16 Ti inyw’ı mwanyuvie, ˜ ˜ ˜ ındı ninyie namunyuvie, ˜ ˜ ˜ nı kana muendeee ku˜ ˜ syaa usyao na usyao we˜ ˜ ˜ nyu uendeee kwıthıwa ˜ ˜ ˜ vo, nı kana undu o na ˜ ˜ ˜ wıva ula mwıvoya Asa ˜ ˜ ˜ ˜ ısyıtwanı yakwa, amunenge. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 17 “Nıngumwıaıa mau˜ ˜ ndu aa, mwendane inyw’ı ˜ ˜ kwa inyw’ ı. 18 Ethıwa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nth ı n ık um umena, n ı˜ ˜ ˜ mwıs ı kana n ıyamenie ˜ ˜ ˜ nyie ıtanamba kumume˜ ˜ na inyw’ı. 19 Ta kethı˜ ˜ ˜ ˜ wa mwı ma nthı, nthı yı˜ thıwa yendete ala mayo. ˜ ˜ ˜ ˜ Na nundu mui ma nthı, ˜ ˜ ˜ ˜ ındı namunyuvie kuma ı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nthı, nthı nıkumumena. 20 Lilikanai ndeto ii na˜ mutavisye: Ngombo tiyo ˜ nene kwı vwana wayo. ˜ ˜ ˜ Ethıwa nımanthınisye, o ˜ ˜ nenyu makamuth ıny’a; ˜ ˜ ethıwa nımakwatie ndeto yakwa, o na yenyu ˜ ˜ ˜ makam ıkwata. 21 Ind ı ˜ ˜ ˜ makamwıka maundu asu ˜ ˜ ˜ onthe kwondu wa ısyıtwa ˜ ˜ ˜ yakwa, nundu maimwı˜ ˜ ˜ sı Ula wandumie. 22 Ta ˜ ˜ keth ıwa ndyaa uka na

YOANA 15:23–16:10

˜ ˜ ˜ kuneena namo, may ıthı˜ ˜ ˜ wa me na naı. Indı yu ˜ maitonya kwıtetea kwo˜ ˜ ˜ ndu wa naı yoo. 23 Ula ˜ ˜ umenaa numenaa Asa wakwa o nake. 24 Ta ˜ ˜ ˜ keth ıwa ndyaa ıka kat ı ˜ ˜ ˜ woo maundu mataaıkwa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ n ı m und u ung ı o na ˜ ˜ ˜ wıva, mayıthıwa me na ˜ ˜ ˜ ˜ naı; ındı yu nımambonete na makamena nyie o vamwe Asa wakwa. ˜ ˜ na ˜ ˜ ˜˜ ˜ 25 Indı uu wıthııtwe nı ˜ kana ndeto ii syaandıki˜ ˜ ˜ ˜ we Mıaonı yoo syıanıe: ˜ ˜ ‘Nımamenie vate kıtumi.’ ˜ ˜ ˜ 26 Yıla mutetheesya wı˜ ˜ ˜ ˜ uka, ula nıtuma kuma ˜ kwa Asa, nake nı veva wa ˜ ˜ ula w’o ula wumaa kwa ˜ ˜ ˜ ˜ Asa, usu akaumya ukusı ˜ ˜ ˜ ıulu wakwa; 27 o nenyu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nımwaıle kumya ukusı, ˜ ˜ ˜ ˜˜ nundu mwıthııtwe nakwa ˜ ˜ ˜ kuma mwambılılyonı. ˜ ˜ utavya ma u16 “Nam ˜ ˜ ˜ ndu aa nı kana mui˜ ˜ kalulutıke. 2 Andu ma˜ ˜ kamulungya masinako˜ ˜ kenı. Vate nzika, saa nı˜ ˜ ˜ wuk ıte yıla onthe ala ˜ ˜ ˜ makam uaa mes uan ıaa ˜ ˜ ˜ ˜ kana methukuma uthu-

302

˜ ˜ kumi mutheu kwa Ngai. ˜ ˜ ˜ 3 Ind ı makeeka ma u˜ ˜ ˜ ˜ ndu asu nundu maimwı˜ ˜ ˜ sı Asa, o na maimbısı. ˜ ˜ ˜ 4 O na uu wı o vo, namu˜ ˜ ˜ tavya maundu aa nı kana ˜ ˜ saa wa kwıkıka kwamo ˜ wavika, mwılilikana kana ˜ ˜ nınamutavisye mo. ˜ ˜ “Ndyaamutavya ma u˜ ˜ ˜ ˜ nd u aa mwambıl ılyonı ˜ ˜ ˜ nund nenyu. ˜ u˜ naı vamwe ˜ ˜ 5˜ Indı yu nınguthi kwa ˜ ˜ Ula wandumie; na vaiı ˜ ˜ ˜ ˜ umwe wenyu uk˜ungulya, ˜ ˜ ˜ ‘Wıthi va?’ 6 Indı nu˜ ˜ ˜ ˜ ndu nınamutavya mau˜ ˜ ˜ ndu aa, kyeva nıkyausua ˜ ngoonı syenyu. 7 O na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ uu wı o vo, nımutavya ula ˜ ˜ w’o, kuthi kwakwa ku˜ ˜ ˜ ˜ kamutethya. Nundu ethı˜ ˜ ˜ wa ndiuthi, ula mute˜ theesya ndakoka kula ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ muı; ındı nathi, ngamu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ tuma kula muı. 8 Yıla ˜ ˜ ˜ ˜ wıuka akamanyısya andu onthe mamanye nesa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ naı nı kyau, ulungalu nı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kyau, na usilılo nı kyau: ˜ 9 mbee, akamany ısya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıulu wa naı, nundu maiu˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndıkııa; 10 na ındı ıulu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wa ulungalu, nıkwıthıwa

303

˜ ˜ ˜ ˜ nınguthi kula kwı Asa ˜ na muikambona; 11 na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ muthya ıulu wa usilılo, ˜ ˜ ˜ ˜ nundu munene wa nthı ˜ ˜ ˜ ˜ ıno nı musilıle. ˜ ˜ ˜ 12 “Nı na maundu ma˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ing ı ma kumutavya, ındı ˜ ˜ ˜˜ yu muitonya kumomıı˜ ˜ ˜ ˜ sya. 13 Indı yıla usu1 ˜ ˜ ˜ wıuka, veva wa ula w’o, ˜ ˜ akamutongoesya kuma˜ ˜ ˜ nya uw’o w’onthe, nundu ndakaneenaa kumana na ˜ ˜ ˜ utwi wake mwene, ındı akaneenaa kwosana na ˜ ˜ kıla weew’a, na akamuta˜ ˜ ˜ ıte. vya ma ˜ undu ala˜ mok ˜ ˜ 14 Usu akandaıa, nundu ˜ ˜ ˜ ˜ akamutavya kıla wıw’ıte ˜ kuma kwakwa. 15 Syı˜ ˜ ndu syonthe ila Asa wı ˜ ˜ nasyo nı syakwa. Na nı˜ kyo kıtumi nasya aka˜ ˜ ˜ ˜ m utavya k ıla w ıw’ ˜ ıte kuma kwakwa. 16 Itina ˜ ˜ ˜ wa ıvinda ınini muika˜ ˜ ˜ mbona, na ıng ı, ıtina wa ˜ ˜ ˜ ˜ 16:13 1 Ndeto, “usu,” ıla yı muso˜ ˜ ˜ anı wa 13 na 14, yıonany’a “mu˜ ˜ ˜ tetheesya” ula uwetetwe muso˜ ˜ ˜ ˜ anı wa 7. Yesu atumıie ndeto ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ “mutetheesya” ta ukuweta ıulu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ wa mundu, ındı aneenaa ıulu wa ˜ ˜ ˜ veva mutheu (veva mutheu nı vi˜ ˜ ˜ ˜ nya, ındı ti mundu).

YOANA 16:11-21

˜ ˜ ˜ ıvinda ınini mukambona.” ˜ 17 Yıla amwe ma ama˜ ˜ nyıw’a make meewie uu meeana: “We eonany’a ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ata y ıla ukutw ıa, ‘ Iti˜ ˜ ˜ na wa ıvinda ınini mu˜ ˜ ˜ ikambona, na ıng ı, ıti˜ ˜ ˜ na wa ıvinda ınini muka˜ ˜ ˜ mbona,’ na, ‘nıkwıthıwa ˜ ˜ ˜ ˜ nınguthi kula kwı Asa’?” ˜ 18 Kwoou makulya: “We ˜ ˜ ˜ eonany’a kyau yıla ukwa˜ ˜ ˜ sya, ‘ ıvinda ınini’? Ithyı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ t ui umanya k ıla uk u˜ ˜ neenea.” 19 Yesu nıwa˜ manyie kana nımekwe˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nda kumuk ulya und u, ˜ na kwoou amea: “Inyw’ı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mwıkulany’a uu nundu ˜ ˜ ˜ nınasya: ‘Itina wa ıvinda ˜ ˜ ınini muikambona, na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıng ı, ıtina wa ıvinda ıni˜ ˜ ni mukambona’? 20 Nı˜ mutavya w’o ki kana, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mukaıa na kumeta, ındı ˜ ˜ ˜ ˜ nthı ıkatana; mukeethı˜ ˜ wa na kyeva, ındı kye˜ ˜ va kyenyu kıkaalyulwa ˜ ˜ ˜ ˜ kıtw’ıke utanu. 21 Yıla ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mund u muka ukusyaa ˜ ˜ ethıawa na kyeva nu˜ ˜ ˜ ndu saa wake nı muviku, ˜ ˜ ˜ ındı amina kusyaa kana,

YOANA 16:22-33

˜ ˜ ndalilikanaa woo ıng ı, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ındı nutanaa nıkwıthıwa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mundu nıwasyawa ıulu ˜ wa nth ı. 22 Kwoou o ˜ nenyu yu mwı na kyeva, ˜ ˜ ˜ ˜ ındı ngamwona ıng ı, na ngoo syenyu ikatana, na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ vaiı mundu ukamuvena ˜ ˜ utanu wenyu. 23 M u˜ ˜ ˜ thenya usu muikangulya ˜ ˜ ˜ ˜ ıkulyo nongi. Nımutavya ˜ ˜ w’o ki kana, kındu o ˜ ˜ ˜ na kıva kıla mwıvoya Asa ˜ ˜ ˜ ˜ ısyıtwanı yakwa, akamu˜ ˜˜ nenga. 24 Kuvik ııa yu ˜ ˜ ˜ ˜ vaiı kındu o na kımwe ˜ ˜ ˜ ˜ mwaamuvoya ısyıtwanı ˜ yakwa. Voyai na mukane˜ ˜ ngwa, nı kana utanu we˜ nyu wusue. ˜ ˜ 25 “Namutavya ma u˜ ˜ ˜ ˜˜ ndu asu nıtumııte ngele˜ ˜ ˜ ˜ kany’o. Saa nıwukıte yıla ˜ ˜ ndakaneena ıng ı nenyu ˜ ˜ ˜˜ n ıt um ı ıte ngelekany’o, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ındı ngamutavasya ıulu ˜ ˜ ˜ wa Asa utheinı. 26 Mu˜ ˜ thenya usu mukavoya ˜ ˜ ˜ ˜ Asa ısyıtwanı yakwa; yıla ˜ ngwasya uu, ndikwonany’a kana ngavoya kwo˜ ˜ ˜ ndu wenyu. 27 Nundu ˜ Asa mwene numwende˜ ˜ ˜ ˜ ˜ te, nıkwıthıwa inyw’ı nı-

304

˜ ˜ ˜ ˜ mumbendete na nımuı˜˜˜ ˜ k ı ı ıte kana nat umiwe ˜ ˜ ˜ nı Ngai. 28 Nookie kuu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nthı nıtumıtwe nı Asa. ˜ ˜ ˜ ˜ Na yu nınguma kuu nthı ˜ ˜ ˜ nısyoke kula kwı Asa.” ˜ 29 Namo amany ıw’a ˜ ˜ mamwıa: “Sisya! Yu wı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ neena uthein ı uteutu˜ mıa ngelekany’o. 30 Yu ˜ ˜ ˜ nıtwamanya kana nıwı˜ ˜ ˜ ˜ sı maundu onthe na vaiı ˜ ˜ vata wa mundu o na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ umwe kuukulya maku˜ ˜ ˜ lyo. Na nundu wa uu, ˜ ˜ ˜˜ n ıtwa ık ı ıa kana waumie kwa Ngai.” 31 Nake ˜ ˜ Yes u amak ulya: “ Yu ˜ ˜ ˜˜ nımwa ık ı ıa? 32 Sisyai! ˜ ˜ ˜ Saa nıwukıte, na vate ˜ ˜ ˜ nzika, nı muviku, yıla ˜ ˜˜ inyw’onthe mw ınya ı ı˜ ˜ ˜ kw’a kıla umwe athi nyu˜ ˜ mba kwake muindia nı ˜ na ˜ nyioka. Indı nyie ndi nyi˜ ˜ oka nundu Asa e vamwe ˜ nakwa. 33 Nam utavya ˜ ˜ ˜ ˜ maundu asu nı kana kwı˜ ˜ ˜ sıla kwakwa ˜ ˜ ˜ mwıthıwe˜ ˜ na muuo. Iulu wa nthı ˜ ˜ ˜ mukeeth ıwa na th ına, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ındı ıthıwai na ukumbau! ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Nyie nınıkılıtye nthı vinya.”

305

˜ ˜ mau17 Yes˜ u aneena ˜ ˜ ndu asu nıwookılilye ˜ metho make asisya ıtu˜ ˜ nı na asya: “Asa, saa nı˜ wavika. Mukumye mwa˜ na waku nı kana o nake ˜ mwana waku aukumye, ˜ ˜ 2 kwosana na und u ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ umunengete ukumu ıulu ˜˜ ˜ wa mıı yonthe,1 nı kana ˜ o nake amanenge thayu wa tene na tene onthe ˜ ˜ ala umunengete. 3 Na ˜ thayu wa tene na tene ˜ ˜ ˜ ˜ nıw’o uu, maendeee ku˜ ˜ ˜ ˜ kwata umanyi ıulu waku, ˜ Ngai ula wa w’o weka, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na ıulu wa ula wamutu˜ ˜ ˜ mie, nake nı Yesu Klısto. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 4 Nıngukumıtye ıulu wa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nthı, nundu nınıminıte ˜ ˜ ˜ w ıa ula wanengie n ıtethye. 5 Kwoou, Asa, ˜ ˜ ˜ eka nıthıwe vakuvı naku ˜ ˜ ˜ ˜ nı na ndaıa ıla naı nayo ˜ ˜ y ıla na ı vamwe naku ˜ ˜ ˜ mbee wa nthı ıtanethıwa. ˜ ˜ ˜ ˜ 6 “ N ı n ı m a ny ı t h ı t ye ˜ ˜ ˜ ısyıtwa yaku kwa andu ala wanengie kuma kwa ˜ ˜ ala ma nthı. Maı maku ˜ na wanenga mo, na nı˜ 17:2 1 Kana “andu onthe.”

YOANA 17:1-12

˜ makwatıte ndeto yaku. ˜ ˜ 7 Na yu n ımamany ıte ˜ ˜ kana syındu syonthe ila ˜ wanengie syumıte kwa˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ku; 8 nıkwıthıwa nını˜ ˜ ˜ matavıtye ma undu ala ˜ wandavisye na n ıma˜ ˜ ˜ metıkılıte, na vate nzi˜ ˜ ka nımamanyıte na ma˜ ˜˜ ˜ kaıkııa kana nue wandu˜ ˜ mie. 9 Nıvoya kwondu ˜ ˜ woo; ndiuvoya kwondu ˜ ˜ ˜ ˜ wa nthı, ındı nıvoya kwo˜ ndu wa ala wanengie, ˜ ˜ ˜ nundu nı maku; 10 na ˜ ˜ syındu syonthe ila sya˜ kwa nı syaku, na ila sya˜ ˜ ˜ ku nı syakwa, na nınıku˜ ˜ mıtw’e katı woo. 11 “Nyie ndiendeea ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kwıthıwa kuu nthı, ındı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mo me kuu nthı, na nınu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kıte kula uı. Asa Mutheu, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ masuvıe kwondu wa ısyı˜ ˜ twa yaku, yıla unengete, ˜ ˜ ˜ ˜ nı kana methıwe kındu ˜ ˜ ˜ ˜ kımwe1 o tondu ithyı twı ˜ ˜ ˜ ˜ kındu kımwe.2 12 Yıla ˜ ˜ ˜ ˜ nıneethıawa namo, nını˜ ˜ ˜ namasuvıaa kwondu wa ˜ ˜ ˜ ˜ ısyıtwa yaku, yıla une˜ ˜ ˜ ˜˜ ngete; na nınımasuvııte, ˜ 17:11 1 Kana “me ngwatan ıo.” ˜ ˜ 2 Kana “twı ngwatanıo.”

YOANA 17:13-25

˜ ˜ na vaiı umwe woo waanangwa ate o mwana wa ˜ ˜ ˜ wanang ıko, nı kana ˜ ˜ ıa˜ ˜ ˜ ndıko yıanıe. 13 Indı yu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nınukıte kula uı, na nı˜ ˜ ˜ neena ma und u aa n ı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kuu nthı, nı kana uta˜ ˜ ˜ nu wakwa wusue nthını ˜ ˜ woo. 14 N ınımanenge˜ ˜ ˜ te ndeto yaku, ındı nthı ˜ ˜ ˜ nımamenete, nundu mo ˜ ˜ ti ma nthı o tondu nyie ˜ nde wa nthı. ˜ ˜ 15 “Ndiuvoya nı kana ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ umaumye kuu nthı, ındı ˜ ˜ ˜ ˜ nıvoya nı kana umasu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ vıe nundu wa ula mu˜ th uku. 16 Mo ti ma ˜ ˜ nthı o tondu nyie nde ˜ wa nthı. 17 Mathesye1 ˜ ˜ ˜ kwısıla ula w’o; ndeto ˜ yaku nıyo w’o. 18 O to˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndu wandumie ıulu wa ˜ ˜ ˜ nth ı, o nakwa n ıng u˜ ˜ ˜ ˜ ˜ matuma ı ulu wa nthı. ˜ ˜ 19 N ıngw ıthesya kwo˜ ˜ ndu woo, nı kana o namo ˜ ˜ ˜ mathew’e kw ıs ıla ula w’o. ˜ ˜ 20 “Ndiuvoya kwondu ˜ ˜ wa aa me oka, ındı o na ˜ ˜ kwondu wa ala makandı˜˜ ˜ ˜ kııa kwısıla ndeto syoo, 17:17 1 Kana “Mavathe.”

306

˜ ˜ 21 nı kana onthe methı˜ ˜ ˜ we kındu kımwe o to˜ ˜ ndu we, Asa, wı ngwa˜ tanıo vamwe nakwa, na˜ ˜ kwa nı ngwatanıo vamwe ˜ naku, nı kana o namo me˜ ˜ thıwe me ngwatanıo va˜ ˜ ˜ mwe naitu, nı kana nthı ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ ıtonye kuıkııa kana nı˜ ˜ ˜ wand umie. 22 Nınıma˜ ˜ nengete ndaıa ıla wane˜ ngie, nı kana o namo ˜ ˜ ˜ ˜ methıwe kındu kımwe o ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ tondu ithyı twı kındu kı˜ mwe. 23 Nyie nı ngwa˜ tanıo vamwe namo, naku ˜ ˜ wı ngwatanıo vamwe na˜ kwa, nı kana o namo me˜ ˜ ˜ ˜ ˜ thıwe kındu kımwe vyu, ˜ ˜ ˜ na nthı ımanye kana nı˜ ˜ wandumie na kana nu˜ ˜ mendete o tondu umbe˜ ndete. 24 Asa, nıngwe˜ nda ala wanengie meı˜ thıwa vamwe nakwa vala ˜˜ ˜ n ı ı, n ı kana matonye ˜ ˜ ˜ kwona nda ıa ıla une˜ ˜ ˜ ngete, nundu nıwambe˜ ˜ ndie mbee wa mwambılı˜ ˜ lyo wa nthı. 25 Asa Mu˜ ˜ lungalu, vate nzika, nthı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndıkwısı, ındı nyie nı˜ ˜ ˜ ˜ ngwısı, na aa nımamanyı˜ te kana nue wandumie.

307

˜ ˜ ˜ ˜ 26 N ın ımamany ıth ıtye ˜ ˜ ısyıtwa yaku na ngae˜ ˜ ˜ ndeea kutuma yımanyı˜ ˜ ka, nı kana wendo ula ˜ ˜ ˜ umbendete naw’o wıthı˜ ˜ ˜ we nthını woo nakwa nı˜ ˜ thıwe na ngwatanıo vamwe namo.” ˜ ˜ kuweta 18 Yesu˜ amina ˜ ˜ maundu asu, nıwau˜ maalile e na amanyıw’a ˜ make na mathi muingo wa Mwanda wa Kitiloni1 ˜ ˜ ˜ vala vaı muunda, na alika ˜ ˜ ˜ ˜ muundanı usu e na ama˜ nyıw’a make. 2 Na Yu˜ ˜ ˜ ˜ tasi, ula wa ı am uv u˜ ˜ ˜ nyanıe, o nake nıweesı ˜ ˜ ˜ vandu vau, nundu mavi˜ ˜ ˜ nda maing ı Yesu nıwae˜ ndaa vo e na amanyıw’a make. 3 Kwoou Yutasi ˜ aete nguthu ya asikalı ma ˜ ita na asikalı ma anene ma athembi na ma Avalisi, na mooka vau maku˜ ˜ ˜ ˜ ıte muı na taa na mıio ya ˜ ˜ ˜ ˜ kau. 4 Na nundu Yesu ˜ ˜ ˜ ˜ nıweesı maundu onthe ˜ ˜ ˜ ala maı mamukwate, aungama mbee woo na

YOANA 17:26–18:11

˜ ˜ amakulya: “Mwımantha ˜ ˜ ˜ ˜ uu?” 5 Namo mamusu˜ ˜ ˜ ng ıa: “Yesu Munasaleti.” Nake amea: “Ninyie we.” ˜ ˜ ˜ Na Yutasi, muvunyanıi ˜ ˜ wake, aungamıte vamwe namo. ˜ ˜ ˜ ˜ 6 Indı yıla Yesu wameie: “Ninyie we,” masyo˜ ˜ ka na ıtina na mavalu˜ ˜ ka nthı. 7 Na amakulya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıng ı: “Mwımantha uu?” ˜ ˜ Namo masya: “Yesu Mu˜ nasaleti.” 8 Yesu ama˜ ˜ ˜ ˜ sung ıa: “Nınamutavya ni˜ nyie we. Kwoou ethıwa ˜ ˜ ninyie muumantha, ekai ˜ ˜ ˜ aa mathi.” 9 Uu waı wı˜ ˜ anısye ndeto ii waı ana˜ neena: “Ala unengete, ˜ ndyaasya o na umwe.” ˜ ˜ ˜ 10 N ıvo ınd ı Simoni ˜ ˜ ˜ ˜ Vetelo, ula waı na uvyu, ˜ ˜ waukuie na atema ngo˜ ˜ mbo ya muthembi mu˜ ˜ ˜ nene amıtila kutu kwa ˜ ngal ı ya kw’oko kwa ˜ ˜ aume. Ngombo ısu yee˜ ˜ tawa Malikusi. 11 Indı ˜ ˜ ˜ Yesu amwıa Vetelo: “Tu˜ ˜ ˜ ˜ ng ıa uvyu ndoonı yaw’o. ˜ ˜ ˜ Nyie ndya ılwe n ı k u˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kıla Asa 18:1 1 Kana “kalusı ka ıvinda ya nyw’a kıkombe ˜ wakwa unengete?” mbevo ka Kitiloni.”

YOANA 18:12-22

˜ ˜ ˜ ˜ 12 Nıvo ındı asikalı ma ˜ ˜ ita na munene wa asikalı ˜ ma ita na asikalı ma Ayu˜ ˜ ti mamukwatie Yesu na mamwova. 13 Na mbee ˜ mamutwaa kwa Anasi, ˜ ˜ ˜ ˜ nundu Anasi aı ıthe wa ˜ ˜ ˜ muka wa Kaiava, ula waı ˜ ˜ muthembi munene mwa˜ ka usu. 14 Na Kaiava ˜ nıwe wanengete Ayuti ˜ ˜ utao akamea kana ukee˜ ˜ ˜ ˜ ˜ thıwa wı undu utonya ˜ ˜ ˜ kumatethya kwa mundu ˜ ˜ ˜ umwe kukw’a kwondu ˜ wa andu. 15 Na Simoni Vetelo o ˜ ˜ vamwe na mumanyıw’a ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ ung ı, nımamuatııie Yesu. ˜ ˜ ˜ ˜ Mumanyıw’a usu nıwee˜ ˜ ˜ ˜ ˜ sıkıe nı muthembi mune˜ ne na nıwaendanisye va˜ mwe na Yesu nginya nza ˜ ˜ kwa m uthembi m une˜ ˜ ˜ ne, 16 ındı Vetelo au˜ ˜ ˜ ˜ ngamıte muvıanı. Kwoou ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ula mumanyıw’a weesıkı˜ ˜ ˜ we nı muthembi munene aumaala nza na anee˜ ˜ ˜ ˜ na na musuvıi wa mu˜ omo na amutwaa Vete˜ ˜ ˜ ˜ ˜ lo nthını. 17 Nıvo ındı ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ muthukumi mwııtu ula ˜ wasungaa muomo wa-

308

˜ mwıie Vetelo: “We o naku ˜ ˜ ˜ wı umwe wa amanyıw’a ˜ ˜ ˜ ˜ ma mundu uu, kana ti w’o?” Nake asya: “Nyie ˜ ndi umwe woo.” 18 Na ˜ ˜ ˜ nundu kwaı mbevo, ngo˜ ˜ ˜ mbo na asikalı nımavuvıte mwaki wa makaa na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nımaungamıte mauthyu˜ ˜ ˜ lulukıte maiwota. Vetelo ˜ ˜ o nake aungamıte vamwe namo ayota mwaki. ˜ ˜ ˜ ˜ 19 Na ındı ula mune˜ ˜ ne wa athembi amuku˜ ˜ ˜ ˜ ˜ lya Yesu makulyo ıulu ˜ wa amany ıw’a make ˜ na momany ısyo make. ˜ ˜ ˜ 20 Nake Yes u am us u˜ ˜ ˜˜ ˜ ng ıa: “Nıthııtwe ng ınee˜ ˜ na na andu onthe uthe˜ inı. Na mavinda onthe ˜ ˜ nınamanyıasya masina˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kokenı na ıkalunı, kula ˜ Ayuti onthe mombanıaa, ˜ ˜ ˜ na vaiı undu naaneena ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kımbithını. 21 Nıkı uu˜ ˜ ˜ ngulya makulyo? Kulya ˜ ala meewie kıla nama˜ tavisye. Sisya! Aa nıme˜ ˜ ˜ sı ma undu ˜ ala nanee˜ nie.” 22 Itina wa k u˜ ˜ neena ma und u asu, ˜ ˜ ˜ umwe wa asikalı, ula wa˜ ˜ ˜ ungamıte vakuvı nake,

309

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ amukuna ıkovi u na ˜ uthy ˜ ˜ ˜ amukulya: “Uu nıw’o wa˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıle kumusung ıa munene wa athembi?” 23 Nake ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Yesu amusung ıa: “Ethıwa ˜ ˜ ˜ ˜ naneena undu muthu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ku, umya ukusı ıulu wa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ uthuku usu; ındı ethıwa ˜ ˜ kıla naneena nı kya w’o, ˜ ˜ ˜ ˜ wangunıa kı?” 24 Nıvo ˜ ˜ ˜ ındı Anasi wamunenga˜ nie Yesu e mwove atwa˜ we kwa Kaiava, muthe˜ mbi munene. 25 Na Simoni Vetelo ˜ ˜ a ungam ıte vau ayota ˜ mwaki. Namo mamwıa: ˜ ˜ “We o naku wı umwe wa ˜ amanyıw’a make, kana ti ˜ w’o?” Nake akaıa, akya˜ sya: “Nyie ndi umwe ˜ woo.” 26 Na umwe wa ˜ ngombo sya muthembi ˜ ˜ ˜ ˜ munene, ula waı wa mu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ syı umwe na munduume ˜ ˜ ula Vetelo wamuteme˜ ˜ ˜ te akamutila kutu, asya: ˜ ˜ “Nıngwonie wı vamwe ˜ ˜ ˜ nake m u undan kana ˜ ı, ˜ ti w’o?” 27 Indı Vetelo ˜ ˜ ˜ ˜ akaıa ıng ı, na kavindanı o kau nzamba yasya. ˜ ˜ 28 Na ındı mamumya ˜ Yesu kwa Kaiava na ma-

YOANA 18:23-34

˜ ˜ ˜ mutwaa musyı kwa nga˜ vana. ˜Na kwaı kwakya ˜ tene. Indı mo mayaali˜ ˜ ka musyı kwa ngavana ˜ ˜ nı kana maikevukye, nu˜ ˜ ˜ ndu nımendaa kuya Vasaka. 29 Kwoou Vilato ˜ aumaala athi vala maı na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ amakulya: “Nı undu wıva ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ muusikatıa mundu uu?” ˜ ˜ ˜ 30 Namo mamusung ıa: ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ “Ta kethıwa mundu uu ˜ ˜ ˜ ˜ ti mwıki wa naı,1 tuyı˜ ˜ thıwa twamuete kwaku.” 31 Kwoou Vilato amea: ˜ ˜ ˜ “Mwosei m ukam usil ıle ˜ kwosana na m ıao ye˜ nyu.” Namo Ayuti mamu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ sung ıa: “Ti undu wosanı˜ ˜ ˜ ˜ te na mıao ithyı kuaa m˜u˜ ˜ ndu o na wıva.” 32 Uu ˜ ˜ weanıisye ndeto ila Yesu ˜ waneenete nı kana ona˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ny’e undu kıkw’u kıla waı ˜ ˜ ˜˜ ˜ vakuvı kukw’a kııthıwa ˜ kıilye. 33 Kwoou Vilato alika ˜ ˜ ˜ ˜ ıngı nyumbanı ya ngava˜ ˜ na na amwıta Yesu na ˜ ˜ ˜ amukulya: “We nue Musu˜ ˜ mbı wa Ayuti?” ˜ 34 Yesu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ amusung ıa: “Undu usu ˜ ˜ ˜ 18:30 1 Kana “mutuli wa mıao.”

YOANA 18:35–19:4

˜ ˜ ˜ ˜ uukulya wumanıte naku ˜ ˜ mwene, kana nı and u ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ angı makutavıtye uu ıulu wakwa?” 35 Nake Vila˜ ˜ ˜ ˜ ˜ to amusung ıa: “We nıwı˜ ˜ sı kana nyie ndi Muyu˜ ˜ ti. Andu ma mbaı yaku mwene na anene ma ˜ ˜ athembi nımo makuetie ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ vala nıı. Nı undu wıva wı˜ ˜ ˜ kıte?” 36 ˜ Na Yesu amu˜ ˜ ˜ sung ıa: “Usumbı wakwa ˜ ˜ ti wa nth ı ıno. Ta ke˜ ˜ ˜ ˜ thıwa Usumbı wakwa nı ˜ ˜ ˜˜ wa nthı ıno, aatııi ma˜ kwa meth ıwa mokitie ˜ nı kana ndikanenganwe ˜ ˜ kwa Ayuti. ˜ Indı o to˜ ˜ ndu vailye, Usumbı wa˜ ˜ ˜ kwa ndumıte nthı ıno.” ˜ ˜ 37 Na Vilato amukulya: ˜ ˜ “Kwoou we w ı m usu˜ ˜ ˜ ˜ mbı?” Nake Yesu amusu˜ ˜ ng ıa: “We mwene nıwa˜ ˜ sya kana nyie nı musu˜ ˜ ˜ mbı. Na kwondu wa kı˜˜ ˜ tumi kıı nyie nınasyaiwe, ˜ ˜ ˜˜ na kwondu wa kıtumi kıı ˜ ˜ ˜ ˜ nyie nınookie kuu nthı, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nı kana numye ukusı ıulu ˜ ˜ ˜ wa ula w’o. Mundu o ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na wıva ula wıtıkılaa ula ˜ ˜ ˜˜ w’o nıwıthukııasya wasya wakwa.” 38 Nake

310

˜ ˜ ˜ Vilato amukulya: “ Ula ˜ ˜ w’o nı kyau?” ˜ ˜ ˜ Na amukulya uu au˜ ˜ maala ıng ı athi vala ve Ayuti na amea: “Nyie ndi˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kwona mundu uu e na ıvı˜ ˜ tyo. 39 O na ıng ı, kwo˜ ˜ sana na kıthıo kyenyu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nınaıle kumuthaısya mu˜ ˜ ndu ıvinda ya Vasaka. ˜ ˜ ˜ Kwoou nımukwenda nı˜ ˜ ˜ ˜ muthaısye Musumbı wa Ayuti?” 40 Namo ma˜ ˜ ˜ neena ıng ı na wasya mu˜ nene, makyasya: “Ti mu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndu uu, ındı Valava!” Na ˜ ˜ Valava aı kıng’ei. ˜ ˜ amwo19 Na ındı Vilato ˜ ˜ sa Yes u na am u˜ ˜ vua. 2 Na asikalı ma˜ ˜ seuvya ngovia ya mıw’a ˜ ˜ ˜ na mamw ık ıa m utwe, ˜ ˜ na masyoka mamuvw’ı˜ ka ngua ya langi wa nza˜ ˜˜ mbalau, 3 na mambııa ˜ ˜ kuthi mbee wake na ku˜ ˜ mukethya: “Uvoo waku, ˜ ˜ Musumbı wa Ayuti!” O ˜ ˜ ˜ na nımamukunaa mako˜ ˜ vi uthyu. 4 Na Vilato ˜ ˜ aumaala nza ıng ı na ˜ ˜ amea: “Sisyai! N ıng u˜ ˜ ˜ mumaalya nza kula muı

311

˜ ˜ nı kana mumanye kana ˜ ˜ ˜ ˜ nyie ndikwona mundu uu ˜ ˜ e na ıvıtyo.” 5 Kwoou ˜ ˜˜ Yesu aumaala nza, ekıı˜ twe ngovia ya mıw’a na ˜ ˜ ˜ avw’ıkıtwe ngua ya langi ˜ wa nzambalau. Na Vila˜ ˜ to amea: “Sisyai! Mundu˜ ˜ ˜ ˜ ume!” 6 Indı, yıla anene ma athembi na asi˜ ˜˜ kalı mamwonie mambııa ˜ ˜ kuneena na wasya mune˜ ne, makyasya: “Akoaıwe ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mutını! Akoaıwe mutını!” Nake Vilato amea: “Mwo˜ ˜ ˜ sei inyw’ı ene mukamu˜ ˜ ae,1 nundu ndikwona e ˜ ˜ na ıvıtyo.” 7 Namo Ayu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ti mamusung ıa: “Ithyı twı ˜ na mwıao, na kwosana ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na mwıao usu nıwaıle ku˜ ˜ ˜ kw’a, nundu aneeyıtaa mwana wa Ngai.” ˜ 8 Yıla Vilato weewie ˜ ˜ kıla mawetaa, nıwakwa˜ ˜ tiwe n ı wia mwing ı, ˜ ˜ ˜ 9 na alika ıng ı nyumba˜ ˜ nı ya ngavana na amu˜ ˜ ˜ kulya ˜ Yesu: “We wumıte ˜ ˜ ˜ va?” Indı Yesu ndaamu˜ ˜ sung ıa. 10 Kwoou Vila-

YOANA 19:5-14

˜ ˜ ˜ to amukulya: “We yu nu˜ ˜ ulea kuneena nakwa? No ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wısı nı na ukumu wa ku˜ ˜ ˜ ˜ ˜ uthasya, na nı na ukumu ˜ ˜ wa kukuaa?”1 11 Nake ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Yesu amusung ıa: “Nduto˜ ˜ ˜ ˜ nya kwıthıwa na uku˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mu ıulu wakwa ta kethı˜ ˜ wa nduunengetwe kuma ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıulu. Nıkyo kıtumi mu˜ ˜ ˜ ndu ula unenganie kwa˜ ˜ ku wı na naı nene.” ˜ ˜ ˜ 12 Na nundu wa kıtu˜ ˜ mi kıu, Vilato nıwaendee˜ ˜ ˜ ie kumantha nzıa ya ku˜ ˜ ˜ muthasya, ındı Ayuti ma˜ neena na wasya munene, makyasya: “Wathasya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mundu uu ndwı munya˜ ˜ nyae wa Kaisali. Mundu o ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na wıva ula wıtw’ıkıtha˜ ˜ ˜ sya musumbı ethıawa aileana na Kaisali.” 13 Na ˜ ˜ ˜ ındı yıla Vilato weewie ndeto isu amumaalya ˜ ˜ ˜ ˜ Yesu, na ekalıla kıvıla ˜ kya sila vandu veeta˜ ˜ wa Mavia Malany’e, ındı ˜ kwa Kıevelania veeta˜ wa Kavatha. 14 Na waı ˜ ˜ ˜ muthenya wa Kwıyumba˜ ny’a kwondu wa Vasaka;

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 19:6 1 Kana “mukamuaıe mutı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nı.” 19:10 1 Kana “kukuaıa mutını?”

YOANA 19:15-24

˜ ˜ kındu ta saa sita.1 Na ˜ amea Ayuti: “Sisyai! M ˜ u-˜ ˜ sumbı wenyu!” 15 Indı ˜ maneena na wasya mu˜ nene, makyasya: “Muve˜ ˜ ˜ te! Muvete! Akoaıwe mu˜ ˜ tını!” Nake Vilato ama˜ ˜ ˜ kulya: “Mwıenda nuae ˜ ˜ musumbı wenyu?” Namo ˜ anene ma athembi masu˜ ˜ ˜ ˜ ng ıa: “Tui na musumbı, ate o Kaisali.” 16 Na ˜ ˜ ˜ ˜ ındı amunengane mokonı ˜ ˜ ˜ ˜ moo akoaıwe mutını. ˜ Namo mamwosa Yesu mathi nake. 17 Na athi ˜ ˜ ˜ ˜ eku ıe mut ı wa mathına, nginya vala veeta˜ ˜ wa Vand u va K ıng’ala, na no vo vetawa Kolo˜ kotha kwa Kıevelania. 18 Na mavika vau ma˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ muathııa mutını na aume ˜ ˜ ˜ ˜ ang ı elı, umwe ngalıko ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ımwe na ung ı ngalıko ıla ˜ ˜ ˜ ˜ ıng ı, na Yesu vau katı. ˜ 19 O na Vilato nıwaa˜ ˜ ˜ ˜ ndıkie kıvwau na akıa˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ thııa mutını usu wa ma˜ ˜ ˜ ˜ thına.1 Kıvwau kıu kyaa˜ ˜ ˜ ˜ ndıkıtwe: “Yesu Munasa-

312

˜ ˜ leti, Musumbı wa Ayu˜ ˜ ti.” 20 Ayuti aing ı nı˜ ˜ ˜ ˜ masomie kıvwau kıu, nu˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ndu Yesu aathııiwe mutı˜ ˜ ˜ ˜ nı vakuvı na ndua, na kı˜ ˜ ˜ vwau kyu kyaandıkıtwe ˜ ˜ ˜ kwa Kıevelania, ˜ Kılatinı, ˜ ˜ na Kıkiliki. 21 Indı anene ma athembi ma Ayu˜ ˜ ti mamwıa Vilato: “Ndu˜ ˜ ˜ kaandıke, ‘Musumbı wa ˜ ˜ ˜ Ayuti,’ ındı andıka kana ˜ ˜ ˜ aisye, ‘Nyie nı Musumbı wa Ayuti.’” 22 Nake Vi˜ ˜ ˜ lato amas ung ıa: “K ıla ˜ ˜ ˜ naandıka, nınaandıka.” ˜ ˜ 23 Na yıla asikalı ma˜ ˜ ˜˜ ˜ minie kumuathııa Yesu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mutını, nımoosie ngua ˜ ˜ ˜ syake sya ıulu na ma˜ iaany’a ilungu inya, kıla ˜ ˜ ˜ musikalı akwata kımwe, ˜ na masyoka moosa ngua ˜ ˜ ˜ ˜ ıng ı yake ıtaı ndumany’e, ˜ ˜ ˜ ˜ n ıkw ıth ıwa yatum ıtwe ˜ ˜ ˜ ˜ kuma ıulu nginya nthı. 24 Na kwoou meeana: ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ “T uikam ıtemb ue, ınd ı ˜ ˜ ˜ ekai tukune kula tuma˜ ˜ ˜ ˜ nye yıtw’ ıka ya u.” Uu ˜ ˜ ˜ ˜ weekıkie nı kana ıandı˜˜ ˜ ˜ ˜ ıı yıanıe: “Nımaaanie 19:14 1 Ndeto kwa ndeto, “ta ko y ˜ ˜ ˜ ˜ katı woo, ısaa ya thanthatu.” 19:19 1 Si- ngua syakwa ˜ ˜ na makuna kula kwondu sya Maelesyo ma Ndeto.

313

˜ wa ngua yakwa.” Na vate ˜ ˜ nzika asikalı asu nımee˜ kie uu. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 25 Indı, utee wa mutı ˜ ˜ wa mathına1 wa Yesu, ˜ ˜ vaungamıte inyia wake, ˜ ˜ ˜ ˜ mundu muka wasyaanıw’e na inyia wake, Meli ˜ muka wa Kilova, na Meli Makatalene. 26 Kwoou ˜ ˜ yıla Yesu woonie inyia ˜ ˜ ˜ wake na mumanyıw’a ula ˜ ˜ wamwendete maungamı˜ ˜ te vau utee, amwıa inyia ˜ ˜ ˜ wake: “Mundu muka, sisya!˜ Mwana waku!” ˜ ˜ 27 Itina wa uu, amwıa ˜ ˜ ˜ ˜˜ ula mumanyıw’a atıı: “Sisya! Inyia waku!” Na ˜ ˜ ˜ kuma saanı usu, muma˜ ˜ ˜ nyıw’a usu amwosa amu˜ ˜ twaa m ˜ usyı kwake. ˜ 28 Itina wa vau, yıla ˜ ˜ Yesu wamanyie kana ku˜ ˜ ˜˜ vik ıa vau n ıwean ı ıtye ˜ ˜ maundu onthe ala Asa ˜ wake wendaa eanısye, ˜ ˜ ˜ asya: “Nıngwıw’a wau˜ ˜ ˜ ni.” Aisye uu nı kana ıa˜ ˜ ˜ ˜ ndıko yıanıe. 29 Na vaı ˜ ˜ ˜ mbakuli yausuıte mbinyu ngaatu. Na mainda sivo-

YOANA 19:25-35

˜ ˜ ngyi mbinyunı ısu ngaatu ˜ ˜ ˜ na mamıtonyeesya mutı˜ ˜ ˜ ˜ nı wa ısovo,1 na ındı ˜ mam ıthengeesya sivo˜ ˜ ngyi ısu kanyw’anı wake. ˜ ˜ 30 Na Yesu amina ku˜ viviita mbinyu ısu asya: ˜ ˜ “Nımeanıa!” na akuma˜ ny’a mutwe wake, na akw’a.1 ˜ ˜ ˜ ˜ 31 Na nundu waı mu˜ ˜ thenya wa Kw ıyumba˜ ˜ ˜ ny’a, Ayuti nımamukuli˜ ˜ lye Vilato matule andu ˜ asu maa u na maiveta ˜˜ ˜ ˜˜ m ı ı yoo, n ı kana m ı ı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ısu ndıkekale mıtını mu˜ thenya wa Savato (nu˜ ˜ ˜ ndu ısu yaı Savato nene). ˜ 32 Kwoou asikalı mooka ˜ ˜ na matula maau ma ala ˜ ˜ ˜ ˜ aume ı utee wake. ˜ el˜ ı ma ˜ 33 Indı yıla mavikie vala ˜ ve Yesu, na moona kana ˜ ˜ ˜ aı anakw’a, mayaamutu˜ ˜ la maau. 34 Na umwe ˜ ˜ wa asikalı asu amuto˜ ˜ nya waun ı na ıtumo, na vau kwa vau ntha˜ ˜ kame na kıw’u syauma. ˜ ˜ ˜ 35 Na ula woonie undu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ usu nıwumıtye ukusı uu,

19:25, 29 1 Sisya Maelesyo ma 19:30 1 Ndeto kwa ndeto, “auNdeto. mya veva wake.”

YOANA 19:36–20:6

314

˜ ˜ ˜ ˜ na ukusı wake nı wa w’o, ˜ ˜ ˜ na nıwısı kana ndeto sya˜ ˜ ke nı sya w’o, nı kana o ˜ ˜ ˜˜ ˜ nenyu muıkııe. 36 Mau˜ ˜ ˜ ndu aa meekıkie nı kana ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ ıandıko yıı yıanıe: “Vaiı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıvındı yake yıkatulwa.” ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 37 O na ıng ı, ıandıko yı˜ ˜ ˜ ng ı yaıtye: “Makamusi˜ sya ula matonyie.” ˜ 38 Na ıtina wa ma˜ ˜ und u asu, Yosevu wa ˜ ˜ ˜ Alimathia, ula waı mu˜ ˜ ˜ manyıw’a wa Yesu wa kı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mbithı nundu nıwakıaa ˜ ˜ ˜ Ayuti, nıwamukulilye Vi˜ lato kana nutonya kwosa ˜˜ ˜ mwıı wa Yesu, na Vilato ˜ ˜ eetıkıla. Na kwoou athi ˜˜ ˜ oosa mwıı usu. 39 Na ˜ Nikotemo, ula vau mbee˜ ˜ ˜ nı waendie kwake utuku, ˜ ˜ o nake nıwookie akuıte ˜ latili ta yıana1 sya mane˜ ˜ ˜ ˜ mane ıvulanıtw’e na mıtı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıng ı yı muuke museo. ˜˜ 40 Kwoou moosa mwıı ˜ ˜ wa Yesu na ma ulinga na itambaa sya katane ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ syı na ila syındu syı mu˜ uke museo, kwosana na ˜ ˜ ˜ kıthıo kya Ayuti kya ku˜ thika andu. 41 Na vau

˜ ˜ ˜ ˜ wooaıwe1 vaı muunda, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na m u undan ı usu va ı ˜ ˜ ˜ ˜ mb ua nza u ıta ı yaai˜ ˜ ˜ wa mundu. 42 Na nu˜ ˜ ˜ ndu waı muthenya wa ˜ ˜ Ayuti wa Kwıyumbany’a ˜ ˜ ˜ na mbua yaı vau vakuvı, ˜˜ ˜ maia mwıı wa Yesu vo. ˜ 20 Muthenya wa mbee wa kyumwa Meli Ma˜ ˜ katalene nıwaendie mbu˜ ˜ anı kwakya tene, kwı o ˜ ˜ ˜ kıvindu, na eethıa ıvia ˜ ˜ ˜ yıvetiwe kuma mbuanı. ˜ 2 Na athi asembete kula ˜ ˜ kwı Simoni Vetelo na mu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ manyıw’a ung ı, ula Yesu ˜ wendete, na amea: “Nı˜ ˜ mamwosie Mwıaıi kuma ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mbuanı, na tuyısı vala mamwiie.” ˜ ˜ ˜ 3 Na ındı Vetelo na mu˜ ˜ ˜ ˜ manyıw’a usu ung ı mau˜ ma na meelekela mbua˜ ˜ ˜˜ nı. 4 Na me elı mambııa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kusemba, ındı mumanyı˜ ˜ ˜ ˜ w’a usu ung ı asemba mı˜ ˜ ˜ ˜ tukı avika mbuanı mbee ˜ wa Vetelo. 5 Na yıla wa˜ kumanie nıwoonie ila itambaa sya katane vau ˜ ˜ ˜ ˜ nth ın ı, ınd ı ndaalika. ˜ ˜ 6 Na ındı Simoni Vete-

˜ 19:39 1 Kana “kılo ta 33.”

˜ ˜ ˜ ˜ 19:41 1 Kana “wooaıwe mutını.”

315

˜ ˜ lo o nake avika amuatı˜ ˜ ˜ ıe, na alika mbuanı. Na oona ila itambaa sya ka˜ ˜ tane vau nthı. 7 Na kı˜ tambaa kıla woovetwe ˜ ˜ ˜ mutwe kıyaı vamwe na ˜ ˜ itambaa ila ingı waling ı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ lıtwe, ındı nıkyakunz ı˜ ˜ twe kıkaiwa kı kyoka. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 8 Na ındı ula mumanyı˜ ˜ ˜ ˜ w’a ung ı, ula waı anavika ˜ ˜ ˜ mbuanı mbee, nıwalikile ˜ ˜ ˜ ˜˜ nthını, na oona na aıkııa. ˜ ˜ ˜ ˜ 9 Nıkwıthıwa mayaı ma˜ ˜ ˜ ˜ naelewa ıandıko yıla yaıtye kana no nginya atha˜ ˜ yuuke. 10 Kwoou ama˜ ˜ nyıw’a˜ asu menuka. ˜ ˜ ˜ 11 Indı Meli aungamı˜ ˜ te nza wa mbua aiıa. Na ˜ ˜ ˜ aendeee kuıa, nıwaku˜ ˜ manie na asisya mbuanı ˜ ˜ nthını, 12 na oona ala˜ ˜ ˜˜ ˜ ıka el ı mek ı ıte ng ua ˜ ˜ ˜˜ nzau mekalıte vala mwıı ˜ ˜ ˜ wa Yesu waiıtwe, umwe ˜ ˜ vala va ı m utwe, na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ula ung ı vala vaı maau. ˜ ˜ ˜ 13 Na mamukulya: “Mu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndu muka, nıkı ukuıa?” ˜ Nake amea: “Nımamwo˜ ˜ sie Mw ıa ıi wakwa, na ˜ ˜ ˜ ndyısı vala mamwiıte.” ˜ ˜ 14 Amina kuneena uu,

YOANA 20:7-19

˜ ˜ ˜ nıweethyuuie na oona ˜ ˜ ˜ Yes u a ungam ıte vau, ˜ ˜ ˜ ındı ndaamanya kana nı ˜ ˜ ˜ ˜ Yesu. 15 Yesu amuku˜ ˜ ˜ ˜ ˜ lya: “Mundu muka, nıkı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ukuıa? Wımantha uu?” ˜ ˜ ˜ Na n und u Meli as ua˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nıaa kana usu aı musu˜ ˜ ˜ ˜ vıi wa muunda, amwıa: ˜ “ Vwana, eth ıwa nue ˜ umwosie ndavye vala ˜ ˜ ˜ ˜ umwiıte na nıngumwo˜ ˜ sa.” 16 Yes u amw ıta: ˜ “Meli!” Na yıla Meli wee˜ ˜ ˜ ˜ ˜ thyuuie, amwıa uu kwa ˜ K ıevelania: “Lavoni! ” ˜ ˜ ˜ ˜ (ualyulo wayo nı, “Muma˜ ˜ nyısya!”) 17 Nake Yesu ˜ ˜ ˜ amwıa: “Eka kumbıkwa˜ ˜˜ ˜ ˜ tılııla, nundu ndinamba ˜ ˜ kwambata kwa Asa. Indı enda kwa ana-a-asa ma˜ kwa na uimea, ‘Nyie ˜ nıngwambata kwa Asa wakwa na Asa wenyu, na kwa Ngai wakwa, na Ngai wenyu.’” 18 Na ˜ Meli Makatalene nıwae˜ ndie na atavya amanyı˜˜ ˜ w’a at ı ı: “N ınamwona ˜ ˜ Mwıaıi!” Na asyoka ama˜ ˜ ˜ elesya undu wamwıa. ˜ ˜ 19 Na muthenya usu wa mbee wa kyumwa

YOANA 20:20-30

˜ ˜ ˜ kuituka, amanyıw’a nı˜ ˜ maving ıte mıomo vala ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ma ı n und u n ımak ıaa ˜ ˜ ˜ Ayuti, na ındı Yesu ali˜ ˜ ka na aungama katı woo ˜ ˜ ˜ na amea: “Muuo n˜ ıwı˜ thıwe nenyu.” 20 Itina ˜ ˜ ˜ wa kumea uu nıwamonisye moko make na wau ˜ wake. Na amanyıw’a ma˜ ˜ ˜ tana nundu wa kumwona ˜ ˜ ˜ Mw ıa ıi. 21 Nake Yes u ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ amea ıng ı: “Muuo nıwı˜ ˜ thıwe nenyu. Na o tondu ˜ Asa wandumie, o nakwa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ n ıng um ut uma.” 22 Iti˜ na wa kwasya uu amaveveea na amea: “Osai veva ˜ ˜ ˜ mutheu. 23 Ethıwa mu˜ ˜ ˜ kaekea mundu o na wıva ˜ ˜ naı syake, akeethıwa e ˜ ˜ ˜ muekee, ethıwa muikae˜ ˜ ˜ ˜ kea mundu o na wıva naı ˜ ˜ syake, ndakethıwa e muekee.”˜ ˜ ˜ 24 Indı ˜ Thoma, umwe ˜ ˜ wa ala Ik umi na El ı, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ula kwa ˜ ısy ıtwa yıng ı ˜ weetawa Ivatha, ndaı va˜ ˜ mwe namo yıla Yesu woo˜ kie. 25 Kwoou amanyı˜ ˜ w’a ala ang ı mamwıa: ˜ ˜ ˜ “N Mw ıa ıi!” ˜ ıtwamwona ˜ Indı nake amea: “Nyie

316

˜ ndonete matonya ma mı˜ sumaa mokonı make na ngalikya kyaa matonya˜ nı asu, na ngalikya kw’o˜ ko kwakwa waunı wake, ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ ndyısa kuıkııa undu usu.” ˜ 26 M ıthenya nyanya ˜ ˜ ıtina wa vau amanyıw’a ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nımoombanıte ıng ı nyu˜ mba, na Thoma aı va˜ mwe namo. Na Yesu ali˜ ka, o na kau m ıo˜ ˜ ˜ mo yaı mıvinge, na au˜ ngama katı woo na asya: ˜ ˜ ˜ ˜ “Muuo nıwıthıwe nenyu.” ˜ 27 Na amw ıa Thoma: “Likya kyaa kyaku vaa ˜ na uisisya moko makwa, ˜ ˜ ˜ na uitambuukya kw’o˜ ˜ ko kwaku ulikye waunı ˜ ˜ wakwa, na eka kwıthı˜ ˜ ˜ ˜˜ wa na nzika,1 ındı ıkııa.” ˜ ˜ 28 Nake Thoma amusu˜ ˜ ˜ ˜ ng ıa amwıa: “Mwıaıi wakwa na Ngai wakwa!” ˜ ˜ ˜ 29 Na Yesu amwıa: “Nu˜ ˜ ˜ ndu yu nıwambona, nı˜ ˜˜ ˜ waıkııa? Nı atanu ala ma˜ ˜˜ ıkııaa o na matonete.” ˜ ˜ 30 Vate nzika, Yesu nı˜ weekie syama ing ı mbi˜ ˜ ng ı amanyıw’a make me ˜ 20:27 1 Ndeto kwa ndeto, “kwı˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ thıwa ute kuıkııa.”

317

˜ ˜ ˜ vo, ila itaandıkıtwe ıvu˜ ˜˜ ˜ ˜ kunı˜ yıı ya kukunzwa. ˜ ˜ ˜ 31 Indı maundu aa maa˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndıkıtwe nı kana muıkı˜ ˜ ˜ ˜ ıe kana Yesu nıwe Klısto, ˜ Mwana wa Ngai, na nu˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ndu wa kuıkııa kuu, mwı˜ ˜ ˜ ˜ thıwe na thayu kwısıla ˜ ˜ ısyıtwa yake. ˜ ˜ ˜ und u 21 Itina wa˜ ma ˜ asu, Yesu nıweeyu˜ ˜ ˜ ˜ mılilye˜ ıng ı kwa amanyı˜ w’a, Ukanganı wa Tive˜ ˜ ˜ ˜ lia. Kweethıiwe uu ıvinda ˜ ˜ ya kw ıyum ılya kwake. 2 Simoni Vetelo,˜ Tho˜ ma (ula weetawa Ivatha), Nathanaeli kuma Kena ya Kalilii, ana ma Sevetii, ˜ ˜ na amanyıw’a ang ı make ˜ ˜ elı maı vamwe. 3 Na Simoni Vetelo amea: “Nyie ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nınguthi kutea makuyu.” ˜ ˜ ˜ ˜ Namo mamwıa: “Nıtuuthi naku.” Na mathi malika ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ısiwanı,1 ındı utuku usu ˜ ˜ mayaakwatya kındu. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 4 Indı kuikya, Yesu nı˜ ˜ ˜ waungamie utee wa uka˜ ˜ ˜ nga, ındı amanyıw’a ma˜ ˜ yaamanya kana nı Yesu. ˜ ˜ ˜ ˜ 5 Na ındı Yesu amaku˜ ˜ lya: “Syana, mwı na kı˜ ˜ ˜ 21:3 1 Kana “ ıtalunı.”

YOANA 20:31–21:10

˜ ˜ ˜ ndu muya?” Namo mamu˜ ˜ sung ıa: ˜ “Aiee!” 6 Nake ˜ ˜ ˜ amea: “Ikyai kıtei1 kıw’u˜ ˜ nı ngalı ya kw’oko kwa ˜ ˜ ˜ ˜ aume kwa ısiwa na nımu˜ ˜ ˜ ukwatya kındu.” Kwoou ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mekya kıtei kıw’unı, ındı ˜ ˜ ˜ maemwa nı kuk ıkusya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nundu kyaı na makuyu ˜ ˜ ˜ ˜ maing ı muno. 7 Na ındı ˜ ˜ ˜ mumanyıw’a ula wende˜ ˜ ˜ twe nı Yesu amwıa Vete˜ ˜ ˜ lo: “Nı Mwıaıi!” Na Simo˜ ni Vetelo eew’a kana nı ˜ ˜ ˜ ˜ Mwıaıi, eekıa ngua yake ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ya ıulu, nundu aı mu˜ ˜ thei,1 na ˜ eeyıkya uka˜ ˜ ˜ ngan ı. 8 Ind ı amany ı˜ w’a ala ang ı mooka me ˜ ˜ ˜ ˜ ısiwanı, makusıtye kıla ˜ ˜ ˜ ˜ k ıtei kyus ıe mak uy u, ˜ ˜ na mayaı vaasa na nthı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ny um u, n und u ya ı ta ˜ vuti 3001 kuma vala maı. ˜ ˜ 9 Yıla mavikie utee wa ˜ ˜ ˜ ukanga, nımoonie mıka˜ ˜ ˜˜ te na mak uy u mail ı ı˜ lwe mwakinı wa makaa. ˜ 10 Na Yesu amea: “Etei ˜ ˜ ˜ makuyu amwe katı wa ala mwakwatya oyu.” 21:6 1 Kana “neti.” 21:7 1 Kana ˜ ˜ ˜ ˜ “a ı na ngua ya nth ın ı yoka.” ˜ 21:8 1 Vakuvı mita 90.

YOANA 21:11-20

11 Kwoou Simoni Vete˜ ˜ lo athi alika ısiwanı na ˜ ˜ ˜ akusya kıla kıtei na akı˜ ˜ ˜ ia utee wa kıw’u, na kya˜ ˜ ˜ usıe makuyu manene 153. ˜ ˜ ˜ Na o na maing ıvıte uu, ˜ ˜ ˜ ˜ kıtei kıu kıyaatembuka. ˜ ˜ 12 Na Yesu amea: “Ukai ˜ ˜ m lıu wa kwakya.” ˜ uye ˜ ˜ ˜ Indı vaiı umwe wa ama˜ ˜ ˜ ˜ nyıw’a asu waı na uku˜ ˜ ˜ ˜ mba u wa k um uk ulya: ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ “We nue uu?” nundu nı˜ ˜ ˜ ˜ meesı nı Mwıaıi. 13 Na ˜ ˜ ˜ Yes u oosa ıla m ıkate amanenga, na amanenga ˜ ˜ makuyu o namo. 14 Na ˜˜ ˜ ˜ ˜ yıı nıyo yaı ıvinda ya ka˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ tatu ya Yesu kumaumılıı˜ ˜ ˜ la amanyıw’a ıtina wa ku˜ ˜ thayuukw’a. ˜ ˜ 15 Na mamina kuya lıu ˜ ˜ wa kwakya, Yesu amu˜ kulya Simoni Vetelo: “Simoni mwana wa Yoa˜ ˜ na, we numbendete kwı ˜ ˜ ˜ aa?” Nake amusung ıa: ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ “Iı, Mwıaıi, we nıwısı nı˜ ˜ ngwendete.” Yesu amwıa: ˜ ˜ “Ithya tulondu twakwa.” ˜ ˜ ˜ ˜ 16 Na amukulya ıng ı ya ˜ kelı: “Simoni mwana wa ˜ Yoana, we numbende˜ ˜ ˜ te?” Nake am us ung ıa:

318

˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ “Iı, Mwıaıi, we nıwısı nı˜ ˜ ngwendete.” Yesu amwıa: ˜ ˜ “Ithya tulondu twakwa.” ˜ ˜ 17 Na amukulya ya ka˜ tatu: “Simoni mwana wa ˜ Yoana, we numbendete?” ˜ Na Vetelo akwatwa nı ˜ ˜ ˜ ˜ kyeva nundu wa Yesu ku˜ ˜ ˜ mukulya ya katatu: “We ˜ n umbendete?” Kwoou ˜ ˜ ˜ ˜ amwıa: “Mwıaıi, we nı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wısı maundu onthe; nı˜ ˜ ˜ wısı kana nıngwendete.” ˜ ˜ ˜ ˜ Yesu amwıa: “Ithya tulo˜ ˜ ndu twakwa. 18 Nıuta˜ vya w’o ki kana, yıla ˜ ˜ ˜ ˜ wa ı m unini nıweek ıaa ˜ ˜ ˜ ˜ kula ukwengua na ˜ uithi ˜ ˜ ˜ ˜ nda. Ind ı y ıla w ık ua, ˜ ˜ ˜ ukatambuukasya moko ˜ ˜ ˜ ˜ maku na mundu ung ı ai˜ ˜ ˜ ˜ kw ık ıa ng ua na aik u˜ ˜ twaa kula ute kwenda.” ˜ ˜ 19 Aneenie uu nı kana ˜ ˜ onany’e Vetelo aı amuta˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıe Ngai kw ˜ ısıla kıkw’u kıilye ata. Itina wa kwasya ˜ ˜ ˜ uu, amwıa: “Endeea ku˜˜ ngatııa.” ˜ ˜ 20 Na Vetelo eethyuua ˜ ˜ ˜ na oona ula mumanyıw’a ˜ ˜˜ Yesu wendete amaatııe, ˜ ˜ ˜ ula ıvinda ya kyauya kya ˜ ˜˜ ˜ ˜ wıoo wamwaııie Yesu kı-

319

˜ ˜ ˜ YOANA 21:21 – MEKO MA ATUMWA—Maundu Ala me Vo

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ th˜ uinı ˜na ı˜ am ˜ uk˜ ulya: ˜ ˜ “Mw ˜ aıi, nuu ula ukuuvunya˜ ˜ nıa?” 21 Yıla˜ Vetelo wa˜ ˜ mwonie, am uk ulya Yes ˜ ˜ ˜ ˜ u:˜ “Mwıaıi, nao nata ıulu ˜ ˜ ˜ ˜ wa mundu uu?” 22 Nake ˜ ˜ Yesu amwıa: “Ngenda eka˜ ˜ ˜ ˜ le yıla nıuka, uu ˜ nginya ˜ uk˜ ukonetye ata? Endeea ˜˜ k ungat ı ıa.” 23 Kwoou ˜˜ ndeto isu syanya ı ıka ˜ katı wa ana-a-asa, ma˜ ˜ umany ıw’a kyasya kana m ˜ ˜ ˜ ˜ usu ndakakw’a, ındı Yesu ˜ ˜ ndaasya kana mumanyı˜ w’a usu ndakakw’a, we ai-

sye: “Ngenda ekale nginya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ yıla nıuka, uu ukukonetye ata?” ˜ ˜ ˜ ˜ 24 M umany ıw’a u u ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nıwe wumıtye ukusı ıulu ˜ ˜ ˜ wa maundu aa, na nıwe ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ uandıkıte maundu aa, na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nıtwısı kana ukusı wake ˜ nı wa w’o. ˜ 25 Kwa w’o, ve mau˜ ˜ ˜ ˜ ndu ang ı maing ı ala Yesu weekie, na onthe makaa˜ ˜ ˜ ndıkwa, nıona o na nthı ˜ ˜ ˜ ndıanıa mavuku ma ku˜ ˜ kunzwa ala maandıkwa.

˜ M E KO M A AT U M WA ˜ ˜ ˜ ˜ MAU N DU ALA M E VO KWA U KUVI

˜ 1 Uvoo kwa Theovilo (1-5) ˜ ˜ ˜ Ngusı kuvika itulu ˜ sya nthı (6-8) ˜ Kwambata kwa Yesu ˜ ˜ ıtunı (9-11) ˜ Kumbana vamwe kwa ˜ amanyıw’a me na ˜ ngwatanıo (12-14) ˜ Kunyuvwa kwa Mathia ose mwanya wa Yutasi (15-26) ˜ ˜ ˜ 2 Kwıtıkıw’a veva ˜ ˜ mutheu muthenya wa Vendekosito (1-13)

˜ Uneeni wa Vetelo (14-36) ˜ ˜ ˜ Ikomano nıyoosie ıtambya ˜ ˜ ıtina wa uneeni wa Vetelo (37-41) ˜ ˜ Kuvatiswa kwa andu 3,000 (41) ˜ Ngwatanıo ya ˜ ˜ Kıklısto (42-47) ˜ 3 Vetelo aivosya muvoyi mwau mamutha (1-10) ˜ Uneeni wa Vetelo ˜ e Valandanı wa Solomoni (11-26)

˜ ˜ ˜ MEKO MA ATUMWA—Maundu Ala me Vo

˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ “Kutungııwa kwa syındu syonthe” (21) ˜ Mwathani uilye ta Mose (22) ˜ 4 Kukwatwa kwa Vetelo na Yoana (1-4) ˜ ˜ ˜ Etıkıli maivika andu 5,000 (4) ˜ ˜ ˜ Kusilılwa nı Nzama ya Ayuti (5-22) ˜ ˜ “Tuitonya kueka ˜ kuneena” (20) ˜ ˜ Kuvoya nı kana manengwe ˜ ˜ ˜ ukumbau (23-31) ˜ Amanyıw’a maiaana ˜ ˜ ˜ syındu ila maı nasyo (32-37) 5 Anania na Savaila (1-11) ˜ ˜ Atumwa mayıka syama ˜ mbingı (12-16) ˜ Kwıkw’a yela na ˜ kuthaw’a (17-21a) ˜ ˜ ˜ Kuetwe ıngı mbee wa Nzama ya Ayuti (21b-32) ˜ ˜ ˜ ‘Kumwıw’a Ngai, vandu ˜ ˜ ˜ va kumew’a andu’ (29) Utao wa Kamalieli (33-40) ˜ ˜ Kutavany’a nyumba kwa ˜ nyumba (41, 42) ˜ ˜ 6 Kunyuvwa kwa aume ˜ ˜ muonza kwondu wa ˜ ˜ ˜ uthukumi (1-7) ˜ ˜ Sitivini aisikatıwa kuuma Ngai (8-15) ˜ 7 Uneeni wa Sitivini e mbee wa Nzama ya Ayuti (1-53)

320

˜ ˜ Ivinda ya aa-umae ˜ mait u (2-16) ˜ Utongoi wa Mose; ˜ ˜ uthaithi wa mıvw’anano wa Isilaeli (17-43) ˜ ˜ Ngai ndekalaa nyumbanı ˜ syakıtwe na moko (44-50) ˜ Kukimangwa kwa Sitivini (54-60) ˜ ˜ 8 Saulo ula wathınasya ikundi (1-3) Vilivu aitavany’a Samalia na mosyao maseo ala wakwatie (4-13) ˜ Vetelo na Yoana maitumwa Samalia (14-17) ˜ Simoni ayenda kuthooa ˜ veva mutheu (18-25) ˜ Muethiovia ˜ ˜ muvakue (26-40) 9 Saulo aendete Ndamasiku (1-9) ˜ Anania aitumwa akatetheesye Saulo (10-19a) ˜˜ ˜ Saulo aitavany’a ıulu wa ˜ Yesu Ndamasiku (19b-25) Saulo e Yelusaleme (26-31) ˜ Vetelo aimuvosya Ainea (32-35) ˜ ˜ ˜ Kuthayuukw’a kwa ˜ ˜ Ndolokasi ula waı ˜ mulau (36-43) 10 Woni wa Kolinelio (1-8) ˜˜ ˜ Woni wa Vetelo ıulu wa ˜ nyamu itheetw’e (9-16)

321

˜ ˜ ˜ MEKO MA ATUMWA—Maundu Ala me Vo

˜ Vetelo aimuthokea Kolinelio (17-33) ˜ Vetelo aitavany’a uvoo ˜ ˜ ˜ museo kwa andu ma mbaı ˜ ingı (34-43) “Ngai nde kyende” (34, 35) ˜ ˜ ˜ Andu ma mbaı ingı ˜ maikwata veva mutheu na ˜ kuvatiswa (44-48) ˜ 11 Vetelo ainenga atumwa livoti (1-18) Valanava na Saulo me Andiokia ya Silia (19-26) ˜ ˜ ˜ Atumwa mayıtwa Aklısto ˜ ıvinda ya mbee (26) ˜˜ ˜ Akavo ayathana ıulu wa ˜ yua (27-30) ˜ 12 Kuawa kwa Yakovo; kwovwa kwa Vetelo (1-5) ˜ Vetelo aithaw’a kwa nzıa ya kyama (6-19) ˜ ˜ Elote aikunwa nı ˜ ˜ mulaıka (20-25) 13 Valanava na Saulo ˜ maitumwa ta ˜ amisonal ˜ ˜ ˜ ı (1-3) Uth ˜ ukumi woo Kuvolo (4-12) Uneeni wa Vaulo e Andiokia ya Visitia (13-41) Maikwata wathani ˜ makatavany’e kwa andu ˜ ˜ ma mbaı ingı (42-52) ˜ ˜ 14 Wongeleku na uvinganısya Ikonio (1-7) Kwoswa ta ngai me Lisitela (8-18)

Vaulo aikimangwa na mavia (19, 20) ˜ ˜ Kwıkıa ikundi vinya (21-23) ˜ Kusyoka Andiokia ya Silia (24-28) ˜ ˜˜ ˜ 15 Ngananıo Andiokia ıulu wa ˜ ıkwa (1, 2) ˜ kwa ˜ ˜˜ ˜ ˜ Ikulyo ıulu wa kwaıkwa ˜ yıitwawa Yelusaleme (3-5) ˜ ˜ Atumıa na atumwa ˜ mayumbana (6-21) ˜ ˜ Valua kuma kwa nzama ıla ˜ ıtongoesye (22-29) ˜ Kwıvathana na nthakame (28, 29) ˜ ˜ Ikundi nısyeekıiwe vinya ˜ ˜ ˜ kwısıla valua (30-35) Vaulo na Valanava ˜ maitaanısya (36-41) 16 Vaulo ainyuva Timotheo (1-5) ˜ ˜ ˜ Woni wa munduume wa Masetonia (6-10) ˜ ˜ ˜ Undu Litia waalyukile e Vilivi (11-15) ˜ Vaulo na Sila mayıkw’a yela (16-24) ˜ ˜ ˜ ˜ Musikalı wa yela na musyı wake maivatiswa (25-34) ˜ Vaulo aikulya metw’e ˜ ˜ ˜ uekeo kwa nzıa ıla ˜ yaıle (35-40) 17 Vaulo na Sila me Thesalonika (1-9) Vaulo na Sila me Velia (10-15)

˜ ˜ ˜ MEKO MA ATUMWA—Maundu Ala me Vo

Vaulo e Athene (16-22a) ˜ Uneeni wa Vaulo e Aleovako (22b-34) ˜ 18 Utavany’a wa Vaulo Kolintho (1-17) ˜ Kusyoka Andiokia ya Silia (18-22) Vaulo aithi Kalatia na Velikia (23) ˜ ˜ ˜ Avolo ula waı muneeni ˜ museo aitetheew’a (24-28) ˜ 19 Vaulo e Eveso; andu amwe ˜ ˜ maivatiswa ıngı (1-7) ˜ Vaulo aimanyısya (8-10) Mosyao maseo o na ˜ ˜ ˜ kau kwaı maundu ma ndaimoni (11-20) ˜ ˜ ˜ Kıthokoo nduanı ya Eveso (21-41) 20 Vaulo e Masetonia na ˜ Ukiliki (1-6) ˜ ˜ Eutikusi aithayuukw’a ˜ ˜ nduanı ya Teloa (7-12) ˜ Kuma Teloa kuthi Melita (13-16) ˜ Vaulo aikomana na atumıa ma Eveso (17-38) ˜ ˜ ˜ Kumanyısya nyumba kwa ˜ nyumba (20) ˜ ˜ ˜ “Kunengane kwı utanu ˜ mwingı” (35) ˜ 21 Kyalo kya kuthi Yelusaleme (1-14) ˜ Kuvika Yelusaleme (15-19)

322

˜˜ ˜ Vaulo aiatııa utao wa ˜ atumıa (20-26) ˜ ˜ ˜ ˜ Kıthokoo ıkalunı; ˜ kukwatwa kwa Vaulo (27-36) ˜ ˜ ˜ Vaulo ayıtıkılw’a aneene na ˜ ıkomano (37-40) ˜ 22 Vaulo ayıtetea mbee wa ˜ ıkomano (1-21) ˜ ˜ ˜ Vaulo aitumıa uthasyo ˜ ˜ wake wa kwıthıwa ˜ Mulomi (22-29) ˜ Kumbana kwa Nzama ya Ayuti (30) 23 Vaulo aineena mbee wa Nzama ya Ayuti (1-10) ˜ ˜ ˜ Vaulo ayıkıwa vinya nı ˜ ˜ Mwıaıi (11) ˜ ˜ ˜ Muvango muthuku wa ˜ kuaa Vaulo (12-22) Vaulo aitwawa Kaisalea (23-35) 24 Vaulo aisikatwa (1-9) ˜ Vaulo ayıtetea e mbee wa Velike (10-21) ˜ ˜ ˜ Kuungamw’a kwa ıkoani ya ˜ Vaulo vandu va myaka ˜ ˜ ılı (22-27) ˜ 25 Vaulo aisilılwa mbee wa Vesito (1-12) ˜ ˜ “Nıenda ıkoani yakwa ˜ ˜˜ ˜ yıkethukııw’e nı Kaisali!” (11) ˜ ˜ Vesito aikulya utao ˜ ˜ kuma kwa Musumbı Akiliva (13-22)

˜ ˜ ˜ MEKO MA ATUMWA—Maundu Ala me Vo –1:7

323

Vaulo e mbee wa Akiliva (23-27) ˜ 26 Vaulo ayıtetea e mbee wa Akiliva (1-11) ˜ ˜ ˜ Vaulo ayıelesya undu ˜ waaly ukile (12-23) ˜ ˜ Undu Vesito na Akiliva maisye (24-32) ˜ 27 Kyalo kya Vaulo kya kuthi Lomi (1-12) ˜ ˜ Kıuutani kı na vinya ˜ kıikima meli (13-38)

˜

˜ ˜ ˜ ula nakuandık ıie mbee, Theovi˜ ˜ ˜ ˜ lo, wa ı ı ul u wa ma˜ ˜ ˜ undu onthe ala Yesu ˜ ˜˜ ˜ wambıl ııilye kwıka na ˜ ˜ k umany ısya 2 nginya ˜ ˜ muthenya ula wambati˜ ˜ ˜ ˜ ˜ w’e ıulu, ıtina wa kume˜ ˜ ˜ ˜ aıa kwısıla veva mutheu ˜ atumwa make ala wa˜ ˜ ˜ nyuvıte. 3 Itina wa ku˜ ˜ ˜ ˜˜ thınw’a, nıwamaumılııi˜ le mavinda maing ı kwa ˜ ˜ ˜ ˜˜ nz ıa ik u ık ı ıthya nesa ˜ ˜ ˜ vyu kana aı thayu. Na ˜ ˜ kwa ıvinda ya mıthe˜ nya 40 n ımamwonaa, ˜ ˜ ˜ ˜ na ıulu wa ˜ nıwaneenaa ˜ Usumbı wa Ngai. 4 Na

1 Uvoo ˜

˜ Kwanangıka kwa meli (39-44) ˜ ˜ ˜ ˜ 28 Utee wa ukanga kıthamanı ˜ kya Melita (1-6) Ithe wa Vuvilio aivow’a (7-10) ˜ Kuthi Lomi (11-16) Vaulo aineena na Ayuti e Lomi (17-29) ˜ Vaulo nıwatavanisye ˜ na kıthito kwa myaka ˜ ˜ ılı (30, 31)

˜ ˜ ombanıte namo nıwame˜ ˜˜ ˜ aıe atıı: “Muikaume Ye˜ ˜ lusaleme, ındı endeeai ˜ kweteela kıla Asa wa˜ ˜ thanie, kıla nyie namuta˜ ˜ ˜ visye; 5 nıkwıthıwa Yo˜ ˜ ana avatisaa na kıw’u, ˜ ˜ ˜ ˜ ındı inyw’ı mukavatiswa ˜ ˜ na veva mutheu ıtina wa ˜ ˜ mıthenya mınini.” ˜ ˜ ˜ 6 Na mombanıte ıng ı, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mamukulya: “Mwıaıi, wı˜ ˜ ˜ ˜ tung ıa Isilaeli usumbı ˜ ˜ ˜˜ ıvindan ı y ı ı?” 7 Nake ˜ ˜ ˜ amea: “Ti ıulu wenyu ˜ kumanya saa kana ma˜ ˜ vinda ala Asa utw’ıte.1 1:7 1 Ndeto kwa ndeto, “ala Asa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wiıte ukumunı wake mwene.”

˜ MEKO MA ATUMWA 1:8-18

˜ ˜ ˜ 8 Indı mukakwata vinya ˜ ˜ ˜ ˜ yıla veva mutheu wıuka ˜ ˜ ˜ ˜ ıulu wenyu, na mukee˜ ˜ ˜ ˜ thıwa mwı ngusı syakwa Yelusaleme, Yutia yo˜ nthe, na Samalia, na ku˜ vika itulu sya nth ı.” ˜ ˜ 9 Itina wa kuweta ma˜ ˜ undu asu, o maendeee ˜ ˜˜ ˜ na kusyaıısya, ookılw’a ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıulu na ıtu yamuvw’ı˜ ka na maeka kumwona. ˜ 10 Na maendeee kusya˜˜ ˜ ˜ ˜ ıısya yayayanı, o mıtu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kı aume elı mekıe ngua ˜ ˜ nzau maungama vaku˜ vı namo, 11 na mamea: ˜ ˜ ˜ “Aume ma Kalilii, nıkı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ muungamıte musyaıtye ˜ ˜ ˜ yayayanı? Yesu usu woo˜ ˜ swa kuma vala muı na ˜ ˜ ambatw’a ıtunı akasyoka ˜ ˜ oou mwoona aithi ıtunı.” ˜ ˜ 12 Na ındı masyoka ˜˜ Yelusaleme kuma Kııma˜ ˜ ˜ ˜ nı kya Mıthata kıla kı ˜ vakuvı na Yelusaleme, ˜ ˜ ˜ uasa wa kılomita o kı˜ mwe.1 13 Na yıla ma˜ vikie, mambata nyumba-

324

˜ ˜ ˜ ˜ nı ya ıulu vala meka˜ ˜ laa. Ala maı vo nı: Vetelo, Yoana, Yakovo, Endelea, Vilivu, Thoma, Valitholomayo, Mathayo, Yakovo mwana wa Alivaio, ˜ ˜ ˜ Simoni ula wıtawa mu˜ ˜ ˜ ndu wı kıthito, na Yutasi mwana wa Yako˜ vo. 14 Na onthe nıma˜ ˜˜ voyaa na kıthing’ıısyo ˜ ˜ me na kıeleelo kımwe, ˜ na maı vamwe na Meli ˜ inyia wa Yesu na ana-ainyia make, o vamwe na ˜ aka ang ı. ˜ ˜ ˜ 15 Na ıvindanı yıu Ve˜ ˜ telo aungama katı wa ˜ ana-a-asa (onthe ala maı ˜ ˜ vo maı ta andu 120), na asya : 16 “Ana- a- a s a , ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ waı undu wa vata ıandı˜ ˜ ˜ ˜ ko yıanıe yıla veva mu˜ theu waneenie kwa nzıa ˜ ˜ ya wathani kwısıla Nda˜ ˜ ˜ ˜ viti ıulu wa Yutasi, ula watongoeisye ala ma˜ ˜ ˜ mukwatie Yesu. 17 Nu˜ ˜ ˜ ˜ nd u n ıwatal ıtwe kat ı ˜ ˜ ˜ wit u, na n ıwakwat ıte ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kıanda uthukuminı uu. ˜ 1:12 1 Ndeto kwa ndeto, “mue˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 18 (Na mundu usu nıwando wa m uthenya wa Savato.” ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kıtheka na ıtuvi Uasa ula Muyuti weetıkılıtw’e ku- thooie ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ yıte ya ulungalu, na nıthi muthenya wa Savato.

325

˜ ˜ wavalukile na mutwe, ˜ ˜ ˜ na aatukanıla katı na ˜ maa make onthe metıka. ˜ ˜ ˜ 19 Na undu usu wama˜ ˜ nyıka nı ekali onthe ma ˜ ˜ Yelusaleme, na nundu ˜ ˜ ˜ wa uu kıtheka kıu kyee˜ twa kwa kıthyomo kyoo ˜ ˜ Akelitama, ualyulo wayo ˜ ˜ nı, “Kıtheka kya Nthaka˜ ˜ ˜ me.”) 20 Nundu ıvuku˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nı ya Savuli nıkuandıkı˜ twe, ‘Eka wıkalo wake ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wıthıwe ute mutue, na ˜ ˜ ˜ ˜ vaikethıwe mundu nthı˜ ˜ nı waw’o’ na, ‘Wıa wake ˜ ˜˜ ˜ ˜ wa usyaıısya nıwoswe nı ˜ ˜ ˜ ˜ mundu ung ı.’ 21 Kwo˜ ˜ ndu wa uu, ve vata wa ˜ ˜ umwe katı wa ala mae˜ ˜ ndanasya naitu ıvinda ˜ ˜ ˜ ˜ yonthe yıla Mwıaıi Yesu ˜ waendeee na wıa wake ˜ ˜ ˜ katı witu, 22 kuma ıvi˜ ˜ nda yıla wavatisiwe nı ˜ Yoana nginya muthenya ˜ ula woosiwe kuma kwi˜ ˜ ˜ ˜ tu, ethıwe ngusı vamwe ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ naitu ıulu wa kuthayuuka kwake.” ˜ 23 Kwoou ma unga˜ ˜ mya a ume el ı, Yose˜ vu ula weetawa Valisava na nowe weetawa Yu-

˜ MEKO MA ATUMWA 1:19–2:5

sito, vamwe na Mathia. ˜ ˜ 24 Na ındı mavoya, makyasya: “Ame Yeova! ˜ ˜ ˜ We ula wısı ngoo sya ˜ ˜ onthe, twony’e nı wıva ˜ ˜ ˜ ˜ katı wa aume aa elı ula ˜ ˜ ˜ ˜ unyuvıte 25 ose uthu˜ ˜ ˜ ˜ kumi na utume ula Yu˜ tasi watiie na athi mau˜ ˜ nd un ı make mwene.” ˜ 26 Kwoou makuna kula ˜ ˜ ˜ na yamuvalukıla Mathia, na atalwa vamwe na ala ˜ atumwa 11. ˜ 2 Na muthenya wa Mbo˜ ka ya Vendekosito ue˜ ˜ ndeee, onthe maı vandu ˜ ˜ ˜ vamwe. 2 Na o mıtukı ˜ kweew’ıka kelele kuma ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıtunı, ta wa kıseve kıkuuutana na vinya, na kya˜ ˜ usua nyumba vala mai˜ ˜ lyı nthı. 3 Na moona ˜ ˜ nımı iilye ta sya mwaki ˜˜ ˜ ˜ na syanyaııka, na syavuı˜ ˜ la kıla umwe woo, 4 na ˜ ˜ onthe mausuwa nı veva ˜ ˜˜ ˜ mutheu na mambııa ku˜ ˜ neena na ithyomo syı kı˜ ˜ vathukany’o, o tond u veva wamatonyethisye ˜ kuneena. ˜ ˜ ˜ 5 Na ıvindanı yıu Ayu˜ ˜ ti ala mamukıaa Ngai,

˜ MEKO MA ATUMWA 2:6-17

˜ kuma nthı syonthe ungu ˜ wa ıtu, mekalaa Yelusa˜ leme. 6 Kwoou yıla wa˜ ˜ ˜ sya usu weew’ıkie, ıko˜ mano nıyoombanie na ˜ ˜ ˜ yaseng’a, n und u k ıla ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ umwe waı ıkomanonı yıu ˜ eew’aa maineena kıthyo˜ ˜ mo ı kyake. 7 Na nıma˜ seng’ie muno nginya masya: “Sisyai, onthe ala ˜ ˜ meuneena nı Akalilii, kana ti w’o? 8 Vato˜ ˜ ˜ nyeka ata ukethıa kıla ˜ ˜ ˜ umwe witu eıw’a mai˜ ˜ neena kıthyomo ı kya˜ ke?1 9 Ithyı Avathiani, Ametia, Aelamu, ekali ma Mesovotamia, Yutia na Kavatosia, Vondo na ˜ kısio kya Asia, 10 Velikia na Vambilia, Misili na isio sya Livia ˜ ˜ ila syı vakuvı na Kulene, aeni kuma Lomi, ˜ Ayuti vamwe na andu ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ala maalyulıte muıkııo, 11 Akilete, na Aalavu ˜ —twımew’a maineena na ˜ ˜ ˜ ˜ ithyomo situ ıulu wa ma˜ ˜ undu ˜ ˜ manene ˜ ma Ngai.” 12 Iı, onthe nımaseng’ie

326

˜ na masaanıw’a, na ma˜ kulany’a ene kwa ene: ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ “ Und u u u nı mwa u?” ˜ ˜ ˜ 13 Indı ang ı mamathe˜ keea, na masya: “Mamilı˜ ˜ ˜ twe nı˜ mbinyu yı muyo.”1 ˜ ˜ 14 Indı Vetelo aunga˜ ˜ ma vamwe na ala Iku˜ mi na Umwe na aneena ˜ namo na wasya munene, ˜ akyasya: “Andu ma Yutia na ekali onthe ma Ye˜ ˜ ˜ ˜ lusaleme, ekai undu uu ˜ ˜ umany ıke kwenyu na ˜ ˜ ˜˜ muyıthukıısya nesa nde˜ to syakwa. 15 Andu aa ˜ kwa w’o ti amile, tondu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ muusuanıa, nundu yu nı ˜ ta saa itat kwa˜ u ˜ sya ˜ ˜ ˜ kya.1 16 Indı uu nıw’o ˜ ˜ waneeniwe kwısıla mwa˜ thani Yoeli: 17 ‘“Na mı˜ ˜ ˜ ˜ thenyanı ya muminukı˜ lyo,” easya uu Ngai, ˜ ˜ “ngamatuluıla veva wa˜ ˜ kwa andu ma mıthemba yonthe, na ana menyu na ˜ eıtu menyu makathana, na anake menyu makoo˜ na mawoni, na atumıa menyu makaota ndoto,

˜ 2:13 1 Kana “mbinyu nza u.” ˜ ˜ 2:8 1 Kana “kıthyomo kyake kya 2:15 1 Ndeto kwa ndeto, “ ısaa ya ˜ ˜ katatu.” kusyawa?”

327

˜ ˜ ˜ 18 na mıthenyanı ısu ˜ ˜ ngamatuluıla veva wa˜ kwa aume makwa ngombo na aka makwa ngombo, namo makathana. ˜ 19 Na ngoonany’a mau˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndu ma usengy’o ıulu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıtunı na syama ıulu wa ˜ nthı—nthakame na mwa˜ ki na matu ma syuki. ˜ ˜ ˜ ˜ 20 Syua yıkaalyulwa yı˜ ˜ thıwe kıvindu na mwei ˜ ˜ wıthıwe nthakame mbee ˜ ˜ ˜ wa kuvika kwa ula mu˜ thenya munene na wa ˜ k ukumw’a wa Yeova. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 21 Na kıla mundu wıkaı˜ ˜ laa ısyıtwa ya Yeova aka˜˜ tang ııwa.”’ ˜ 22 “Andu ma Isilaeli, ˜ ˜ ˜ ıw’ai ndeto ii: Yesu Mu˜ ˜ ˜ nasaleti aı mundu woo˜ ˜ ˜ ˜ naniw’e kula muı uthe˜ ˜ ˜ ˜ inı nı Ngai kwısıla ma˜ wıa manene na syama ˜ ˜ ˜ na ma und u ma usengy’o ala Ngai weekie ˜ ˜ ˜ katı wenyu kwısıla kwa˜ ˜ ˜ ˜ ke, o tondu inyw’ı mwısı. ˜ ˜ ˜ ˜ 23 Mundu usu, ula wanenganiwe kwosana na ˜ kıeleelo kya Ngai, na ˜ ˜ kwosana na undu Ngai ˜ wamanyıte kuma tene,

˜ MEKO MA ATUMWA 2:18-28

˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ nımwamuathııie1 mut ı˜ ˜ ˜ ˜ nı kwısıla moko ma atu˜ li ma mıao, na mwa˜ ˜ ˜ ˜ muaa. 24 Indı Ngai nı˜ ˜ ˜ wamuthayuukisye kwa ˜ ˜ ˜ kumuthasya kuma k ı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kw’unı,1 nundu vayaı va˜ ˜ tonyeka alumw’e nıkyo. ˜ ˜ ˜ 25 Nundu Ndaviti aıtye ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ uu ıulu wake: ‘Nımwiaa ˜ Yeova mbee wakwa kıla ˜ ˜ ˜ ıvinda, nundu e kw’oko˜ ˜ ˜ nı kwakwa kwa aume nı ˜ kana ndikathingithıke. ˜ ˜ ˜ ˜ 26 Na nundu wa undu ˜ ˜ usu ngoo yakwa nıyata˜ ˜ ˜ nie na uımı wakwa wa˜ tana muno. Na ngekalaa ˜ ˜ ˜ nı na wıkwatyo; 27 nu˜ ˜ ˜ ndu ndukandeka Mbua˜ ˜ ˜ ˜ nı,1 o na nduketıkılya ˜ ˜ ˜˜ muıkııku waku one wa˜ ˜ ˜ nang ıko. 28 Nutum ıte ˜ ˜ nımanya nzıa sya tha˜ ˜ ˜ ˜ yu; ukambususya utanu ˜ ˜ mwing ı nı mbee waku.’1 ˜ 2:23 1 Kana “nımwamwambie.” 2:24 1 Ndeto kwa ndeto, “kuma ˜ ˜ ˜ ˜ mawoonı ma kıkw’u”; kana nıva˜ tonyeka, “kuma makandanı ma ˜ ˜ kıkw’u.” 2:27 1 Kana “Andesi,” ˜ ˜ ˜ ˜ uu nı kwasya, mbua ya andu onthe. Sisya Maelesyo ma Ndeto. 2:28 1 Kana “mbee wa ˜ ˜ uthyu waku.”

˜ MEKO MA ATUMWA 2:29-39

˜ 29 “Ana-a-asa, ekai nı˜ neene nenyu na utha˜ ˜ ˜ ˜ syo ıulu wa umae wa˜ ˜ itu Ndaviti, ula wakwie ˜ na athikwa, na mbua ˜ ˜ yake yı vamwe naitu ngi˜ ˜ ˜ ˜ nya um unth ı. 30 Nu˜ ˜ ˜ ndu aı mwathani na nı˜ ˜ weesı kana Ngai nıwa˜ ˜ ˜ mwathıte na wıvıto kana ˜ umwe wa nzyawa1 sya˜ ˜ ˜ ke akekalıla kıvıla kya˜ ˜ ˜ ke kya usumbı, 31 nı˜ wamanyıte mbee na aka˜ ˜ ˜ ˜ neenea ıulu wa utha˜ ˜ ˜ yuukyo wa Klısto, kana ˜ ˜ ndaatiwa Mb uan ı,1 o ˜˜ na mwıı wake ndwaana˜ ˜ ng ıka.2 32 Ngai nıwa˜ ˜ ˜ ˜ m uthay u ukisye Yes u ˜ ˜ usu, na ithyonthe twı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ng us ı sya und u usu. ˜ ˜ ˜ 33 Kwoou, nund u n ıwaneneviw ’e ekalw ’a ˜ ˜ kw’okonı kwa aume kwa Ngai na anengwa veva ˜ ˜ ˜ m utheu ula wathan ı˜ ˜ ˜ twe nı Asa, nutuluile ˜ 2:30 1 Ndeto kwa ndeto, “umwe ˜ ˜ wa usyao wa kınyunyu kyake.” ˜ ˜ 2:31 1 Kana “Andesi,” uu nı kwa˜ ˜ sya, mbua ya andu onthe. Sisya Maelesyo ma Ndeto. 2 Kana “ndwaaoa.”

328

˜ ˜ ˜ kıla yu mukwona na mu˜ kwıw’a. 34 O na kau ˜ Ndaviti ndaambata ıtu˜ ˜ n ı, we mwene a ıtye, ˜ ˜ ‘Yeova eeie ˜ Mwıaıi wa˜˜ kwa atıı: “Ikala kw’o˜ ˜ konı kwakwa kwa aume ˜ 35 nginya yıla ngamatw’a amaitha maku ka˜ ˜ vıla ka nyaaı syaku.”’ ˜ 36 Kwoou, ekai nyumba ˜ yonthe ya Isilaeli ımanye ˜ ˜ nesa vyu kana Ngai nu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mutw’ıkıthıtye Mwıaıi na ˜ ˜ ˜ ˜ Klısto, Yesu ula mwamu˜ ˜ ˜ ˜ aıe mutını.” ˜ ˜ 37 Na yıla meewie uu, ˜ matonywa ngoonı, na ˜ ˜ makulya Vetelo na atu˜ ˜˜ mwa ala ang ı atıı: “Ana˜ ˜ a-asa, twaıle kwıka ata?” 38 ˜ Nake Vetelo˜ amea: ˜ “Ililei, na ekai kıla umwe ˜ ˜ wenyu avatiswe ısy ı˜ ˜ ˜ twan ı ya Yesu Kl ısto ˜ ˜ kwondu wa uekeo wa ˜ ˜ ˜ ˜ naı syenyu, na nımuu˜ ˜ ˜ kwata m uth ınz ıo wa ˜ ˜ veva m utheu. 39 Nu˜ ˜ ndu watho nı kwenyu na kwa syana syenyu, na ˜ kwa onthe ala me ku˜ asa muno, onthe ala ˜ ˜ Yeova Ngai waitu wıme-

329

˜ MEKO MA ATUMWA 2:40–3:5

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mısyını yı kıvathukany’o ˜ ˜ ˜ na kuaana lıu na utanu ˜ ˜ ˜ mwing ı na uthalıku wa ˜ ngoo, 47 maimukumya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Ngai na kwıtıkılıka nı ˜ ˜ ˜ andu onthe. Na ıvindanı ˜ ˜ o yıu, Yeova aendeea ku˜ ˜ mongeleela kıla muthe˜ ˜ nya andu ang ı ala mata˜˜ ng ııawa. ˜ nı3 Na Vetelo˜ na˜ Yoana ˜ ˜ ˜ mambatıte ıkalunı, nu˜ ˜ ˜ ndu yaı ısaa ya mboya, ˜ ta saa kenda,1 2 na mu˜ ˜ ˜ ˜ nduume umwe waı mwau ˜ mamutha kuma kusyawa ˜ ˜ ˜ ˜ nıwakuıtwe. Na kıla mu˜ thenya nımamwiaa vaku˜ ˜ ˜ ˜ ˜ vı na muomo wa ıkalu ula ˜ ˜ wıtawa Mwanakavye, nı ˜ kana avoye andu ala ma˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ likaa ıkalunı mıthınzıo ya ˜ tei. 3 Yıla woonie Ve˜ telo na Yoana mokıte ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kulika ıkalunı, nıwambı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıe kumavoya ıthınzıo ˜ m ˜ ya tei. 4 Ind ı Vetelo ˜ na Yoana mamuketeea, ˜ ˜ na mamwıa: “Tusisye.” 5 Nake amaketeea, etee˜ ˜ ˜ le mamunenge k ındu.

ta kwake.” 40 Na kwa ˜ ˜ ˜ ndeto ing ı mbing ı nıwau˜ ˜ ˜ ˜ ˜ misye ukusı mwıanıu na ˜ ˜ ˜ aendeea kumesuva, akı˜˜ mea: “Tang ııwai kuma ˜ ˜ nzyawanı ıno nthyoeku.” ˜ ˜ 41 Kwoou ala meetıkıli˜ le ndeto syake na uta˜ ˜ nu nımavatisiwe, na mu˜ ˜ thenya usu andu ta 3,000 mongeleka. 42 Na ma˜ endeea kwıyumya mo˜ ˜ ˜ manyısyonı ma atumwa, ˜ ˜ ˜ kwıthıwa na muamba, ˜ ˜ ˜ kuya lıu vamwe, na kuvoya. 43 Vate nzika, onthe ˜ ˜˜ ˜ ˜ nımambııie kukwatwa nı ˜ wia, na syama na mau˜ ˜ ˜ ndu maing ı ma usengy’o ˜˜ ˜ ˜ ˜ mambııa kwık ıka kwı˜ ˜ sıla atumwa. 44 Onthe ˜ ˜ ˜ ala matw ’ ıkie et ık ıli ˜ ˜ ˜ maı vamwe, na syındu ˜ ˜ ila maı nasyo syaı syoo ˜ me onthe, 45 na nıma˜ ˜ tesaa syındu syoo na ˜ malı yoo na onthe mai˜ aana kıla makwata, kwo˜ sana na vata wa kıla ˜ ˜ ˜ umwe. 46 Na kıla mu˜ ˜ ˜ thenya nımaendaa ıkalu˜ ˜ ˜ ˜ nı me na kıeleelo kı- 3:1 1 Ndeto kwa ndeto, “ ısaa ya ˜ ˜ ˜ mwe, na nımaısaa lıu me kenda.”

˜ MEKO MA ATUMWA 3:6-16

˜ ˜ 6 Indı Vetelo asya: “Vetha kana thaavu, nyie ndi ˜ ˜ ˜ ˜ nasyo, ındı kıla nı na˜ ˜ ˜ kyo nguunenga. ˜ ˜ nıkyo ˜ ˜ ˜ Isyıtwanı ya Yesu Klısto ˜ ˜ ˜ ˜ Munasaleti, ukıla uthi!” ˜ 7 Amina kwasya uu, ˜ amukwata kw’oko kwa ˜ ˜ ˜ aume na amukılya. Na ˜ vau kwa vau maau make ˜ ˜ na maleenyu ma nguli˜ mu syake makwata vi˜ nya; 8 na athaanyuka ˜ ˜˜ ˜ aungama, na ambııa ku˜ ˜ ˜ thi na alika ıkalunı va˜ ˜ mwe namo ekinyıtye, akı˜ ˜ ˜ thaanyukanga na kumu˜ ˜ taıa Ngai. 9 Na andu ˜ onthe mamwona ekinyı˜ ˜ tye na aimutaıa Ngai. ˜ 10 Na nımamanyie kana ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mundu usu nı ula uneka˜ ˜ ˜ ˜ ˜ laa muvıanı wa ıkalu ˜ ˜ ula wıtawa Mwanaka˜ vye eteele anengwe mı˜ ˜ thınzıo ya tei, na kwoou ˜ maseng’a muno na ma˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ saanıw’a nı undu kwıkıkie kwake. ˜ ˜ ˜ ˜ 11 Na munduume usu ˜ ˜ o aendeee kumekwatıla ˜ Vetelo na Yoana, andu onthe masemba mathi ˜ vala ma ı maseng’ete

330

˜ muno, na vo veetawa Valanda wa Solomoni. ˜ 12 Na yıla Vetelo woo˜ ˜ ˜ nie uu, akulya andu asu ˜˜ ˜ atıı: “Andu ma Isilae˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ li, nıkı undu uu watu˜ ˜ ˜ ma museng’a muno wıa˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na uu, na nıkı mutu˜˜ ˜ syaıısye ta twatuma mu˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ nd u uu ambııa k uthi ˜ ˜ ˜ nundu wa vinya witu ˜ ˜ ˜ kana k ık ıo kit u kwa Ngai? 13 Ngai wa Avalaamu na wa Isaka na wa Yakovo, Ngai wa aa˜ ˜ ˜ ˜ umae maitu, numuku˜ ˜ ˜ ˜ mıtye muthukumi wake, ˜ ˜ ˜ Yesu, ula mwamunenganie kwa Vilato na mwa˜ mulea mbee wake, o na ˜ ˜ ˜ kau aı anatw’a ˜ ˜ ˜ kumutha˜ sya. 14 Iı, nımwamulei˜ ˜ ˜ ˜ le ula mutheu na mulu˜ ngalu, na mwasya mune˜ ˜ ˜ ˜ ngwe mundu waı muaa˜ ˜ ni, 15 na nımwamuaie ˜ ˜ ˜ ˜ Ula unyuvıtwe˜ kunenga˜ ˜ ne thay u.1 Ind ı Ngai ˜ ˜ ˜ ˜ amuthayuukya, na ithyı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ twı ngusı sya undu usu. ˜ ˜ ˜ ˜ 16 Na kwısıla ısyıtwa ya ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ Yesu, na muıkııo witu ˜ ˜ 3:15 1 Kana “Mutongoi Munene ˜ wa thayu.”

331

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ısyıtwanı yake, mundu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ uu mukwona na mumwı˜ ˜ sı nıwakwata vinya. Na ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ muıkııo ula twı naw’o ˜ ˜ ˜ ˜ nundu wa Yesu, nıwatu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ma munduume uu avoa ˜ vyu inyw’onthe mwene. ˜ 17 Na yu ana-a-asa, nı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nısı mweekie uu nundu ˜ ˜ wa kulea kumanya, o to˜ ndu atongoi menyu˜ o ˜ namo meekie. 18 Indı ˜ ˜ ˜ ˜ kwa nzıa ısu, Ngai nıwı˜ ˜ ˜˜ anııtye maundu ala wa˜ ˜ neenie tene kwısıla kanyw’a wa athani onthe, ˜ ˜ ˜ kana Klısto wake aı athınw’e. ˜ 19 “Kwoou, ılilei na ˜ ˜ ˜ ˜ muialyuka nı kana naı ˜ syenyu ivutwe, na mu˜ ˜ ikwata uvuukyo kuma kwa Yeova mwene1 ˜ ˜ ˜ 20 na aimutuma Klısto, ˜ ˜ ˜ ˜ ula unyuvıtwe kwondu ˜ ˜ wenyu, nake nı Yesu. ˜ ˜ ˜ 21 Indı no nginya Yesu ˜ ˜ ˜ ekale ıtunı, nginya ıvi˜ ˜ ˜˜ nda ya kutung ııwa kwa ˜ ˜ syındu syonthe ila Ngai ˜ ˜ waneenie kw ıs ıla kanyw’a wa athani make

˜ MEKO MA ATUMWA 3:17-26

ma tene atheu. 22 Kwa w’o, Mose aisye: ‘Yeo˜ ˜ va Ngai wenyu akamukı˜ ˜ lılya mwathani uilye ta˜ kwa kuma katı wa ana˜ a-ıthe menyu. No nginya ˜ ˜˜ ˜ ˜ mw ıthuk ı ısye ma und u ˜ ˜ onthe ala wımutavya. ˜ 23 Na vate nzika, mu˜ ˜ ˜ ˜ ndu o na wıva ula uta˜ ˜˜ mwıthukııasya Mwatha˜ ˜ ni usu akaanangwa vyu ˜ ˜ kuma kat ı wa and u.’ 24 Na athani onthe, ˜˜ kwambııa Samueli na ˜ ˜˜ ala mamuatııe, ala ma˜ thanie, nımaeleisye nesa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıulu wa mıthenya ıno. ˜ ˜ 25 Inyw’ı mwı ana ma ˜ ˜ athani, na ma utianıo ˜ ˜ ula Ngai watianıie na ˜ ˜ aa-umae menyu. Amwı˜˜ ie Avalaamu atıı: ‘Na ˜ ˜ ˜ ˜ kwısıla usyao waku mı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ syı yonthe ıulu wa ˜ nthı ˜ ıkaathimwa .’ 26 Itina ˜ ˜ ˜ ˜ wa Ngai kumuthayuukya ˜ ˜ ˜ ˜ muth uk umi wake, n ı˜ ˜ ˜ ˜ wambie kumutuma kula ˜ ˜ ˜ ˜ muı nı kana amuathime ˜ ˜ ˜ ˜ kwa kualyula kıla umwe 3:19 1 Ndeto kwa ndeto, “kuma wenyu˜ atie meko make ˜ ˜ ˜ mathuku.” uthyunı wa Yeova.”

˜ MEKO MA ATUMWA 4:1-13

4 Na Vetelo na ˜ Yoana maendeee kunee˜ na na andu, athembi, ka˜ ˜ vuteni wa ıkalu, na Asa˜ tukai mooka vala maı. ˜ ˜ ˜ 2 Na nımathatıte muno ˜ ˜ ˜ ˜ nundu atumwa nımama˜ ˜ ˜ nyıasya andu, na nımata˜ ˜ ˜ ˜ ˜ vanasya utheinı ıulu wa ˜ ˜ ˜ ˜ kuthayuuka kwa Yesu. 3 Kwoou mamakwata ˜ na mamaving ıa nginya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ unı wake, nund ˜ u˜ kwaı˜ ˜ kunatuka. 4 Indı aing ı ˜ ˜˜ katı wa ala methukııisye ˜ ˜˜ ndeto syoo maıkııa, na ˜ ˜ utalo wa aume wavika ta 5,000. ˜ ˜ 5 Na unı wake atongoi, ˜ ˜ atumıa, na aandıki moombana vamwe Yelusaleme, 6 me vamwe na ˜ Anasi munene wa athembi, Kaiava, Yoana, Ale˜ kisanda, na andu onthe ˜ ˜ ˜ ma musyı wa munene wa ˜ athembi. 7 Na mamaungamya Vetelo na Yoa˜ ˜˜ na katı woo na mambııa ˜ ˜ kumakulya, makyasya: ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ “Mwıkie undu uu na vi˜ ˜ ˜ ˜ nya wıva kana ısyıtwanı ˜ ˜ ˜ ˜ yau?” 8 Nıvo ındı Vete-

332

˜ ˜ ˜ ˜ lo ausuıtwe nı veva mutheu, wameie: ˜ “Atongoi ma andu, na ˜ ˜ ˜ ˜ atumıa, 9 ethıwa umu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nthı twıkulw’a ıulu wa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ undu museo ula unee˜ ˜ kiwe mundu kyonze, na ˜ ˜ ˜ mwıenda kumanya ula ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ unamuvoisye mundu uu, 10 ekai inyw’onthe o va˜ mwe na andu onthe ma Isilaeli mamanye kana ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ısyıtwanı ya Yesu Klı˜ ˜ ˜ sto Munasaleti, ula mu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nam ua ıe m ut ın ı ınd ı ˜ ˜ ˜ Ngai am uthay u ukya , ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mundu uu nuungamıte ˜ vaa mbee ˜ wenyu e mu˜ ˜ ima. 11 Usu nıwe ‘ıvia ˜ ˜ ˜ ˜ yıla yavuthiw’e nı inyw’ı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ aki, ındı nıyo yıtw’ıkıte ˜ ˜ ˜ ˜ ıvia ınene ya kıkotonı.’ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 12 O na ıng ı, kui utang ı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıo kwısıla ung ı o na wıva, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nundu vai ısyıtwa yıng ı ˜ ˜ ˜ yınengetwe andu ıtheo ˜ ˜ ˜ wa ıtu yıla no nginya tu˜˜ ˜ ˜ tang ııwe kwısıla kwayo.” ˜ 13 Na y ıla moonie ˜ ˜ ˜ uk umba u wa Vetelo na Yoana, na mamanya ˜ ˜ kana ma ı andu mate asomu na mate ngu˜ ma, nımaseng’ie. Na ma-

333

˜˜ ˜ mbııa kuelewa kana ma˜ neeth ıawa vamwe na ˜ ˜ ˜ ˜ Yesu. 14 Na nundu nı˜ ˜ ˜ mamwene mund u ula ˜ ˜ wa ı anavow’a a unga˜ mıte vamwe namo, vai ˜ ˜ ˜ undu maı matonya kwasya. 15 Kwoou mamea˜ ıa maumaale nza wa ˜ ˜ ˜ nyumba ıla yoombanıa˜ wa nı Nzama ya Ayuti, ˜˜ ˜ na mambııa kusamana, ˜˜ 16 makyasya: “Twııka˜ ˜ na ata na andu aa? Nu˜ ˜ ˜ ndu kwa w’o nımekıte ˜ kyama kınene, na ekali onthe ma Yelusale˜ ˜ ˜ ˜ me nımakısı, na tuito˜ ˜ ˜ ˜ nya kukıkaıa. 17 Na nı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kana undu uu ndukae˜ ˜˜ ˜ ˜ ndeee kunyaııka andunı, ˜ ˜ ˜ ekai tumatısye na tui˜ mea maikaneene na mu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndu o na umwe ıng ı ısyı˜ ˜ twanı yıu.” ˜ 18 Na nı kana mama˜ tısye, mameta na ma˜ ˜ ˜ meaıa maikaneene undu ˜ ˜ o na umwe kana kuma˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nyısya ıtwanı ya Yesu. ˜ ısy ˜ 19 Indı Vetelo na Yoa˜ ˜ na mamasung ıa, mamea: ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ “Ethıwa nı undu waılı˜ ˜ te methonı ma Ngai ku-

˜ MEKO MA ATUMWA 4:14-25

˜ ˜˜ ˜ mwıthukıısya inyw’ı va˜ ˜ ˜ ˜˜ ndu va kumwıthukıısya ˜ Ngai, inyw’ı ene. ˜ tw’ai ˜ ˜ ˜ 20 Indı ithyı, tuitonya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kueka kuneena ıulu wa ˜ ˜ maundu ala twonete na ˜ ˜ kwıw’a.” 21 Kwoou ıti˜ ˜ ˜ ˜ na wa kumatısya ıng ı, ˜ ˜ mamathasya, nundu ma˜ ˜ yaaona kıtumi kya ku˜ ˜ ˜ ˜ masilıla. O na ıng ı, nı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ makıaa andu, nıkwıthı˜ ˜ ˜ wa onthe nımamutaıaa ˜ ˜ ˜ ˜ Ngai nundu wa maundu ˜ ˜ ˜ ala meek ık ıte. 22 Nu˜ ˜ ˜ ˜ ndu mundu ula wavoe˜ tw’e kwa nzıa ya kyama ˜ aı na myaka mbee wa 40. ˜ ˜ 23 Itina wa kuthaw’a, ˜ ˜ ˜ nımaendie kula kwı ama˜ ˜ nyıw’a ala ang ı na ma˜ ˜ matavya ma und u ala ˜ ˜ maı manatavw’a nı anene ma athembi na atu˜ ˜ m ıa. 24 Y ıla meewie ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ maundu asu mamukılılya Ngai mawasya moo ˜ na ngoo ımwe, makyasya: ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ “Mwıaıi Musumbı Munene, we nue woombie ˜ ˜ ˜ ıtu na nthı na ukanga ˜ ˜ na syındu syonthe ila ˜ ˜ ˜ syı nthını wasyo, 25 na

˜ MEKO MA ATUMWA 4:26-34

334

˜ nue waneenie kwa nzıa ˜ ˜ ya veva mutheu kwı˜ ˜ sıla kanyw’a wa umae ˜ ˜ ˜ ˜ waitu Ndaviti, muthuku˜ ˜ ˜ mi waku, ukyasya: ‘Nıkı ˜ ˜ ˜ mba ı sy ı na k ıtho˜ ˜ ˜ ˜ koo, na nıkı andu meu˜ ˜ ˜ ˜ s uan ıa ma und u ma ˜ mana? 26 Asumbı ma ˜ ˜ ˜ nthı nımaungamie, na ˜ atongoi n ımoombanie ˜ ˜ ˜ vamwe mamukılıla Yeo˜ ˜ ˜ va na mwıtıkıw’a mauta ˜ ˜ wake.’1 27 Nundu kwa w’o, Elote na Vondio Vi˜ ˜ lato na andu ma mbaı ˜ ˜ ing ı vamwe na andu ma ˜ Isilaeli nımoombanie va˜ ˜ ˜ mwe nd uan ı ıno ma˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ m uk ıl ıla m uth uk umi ˜ ˜ ˜ waku mutheu Yesu, ula ˜ ˜ ˜ wamw ıt ık ısye mauta , ˜ ˜ ˜ 28 nı kana meke undu ˜ ˜ ˜ ula kwısıla kw’oko kwa˜ ˜ ku na utw’ıo waku wavangie kuma tene kana ˜ ˜ ukeethıwa. 29 Na yu, ˜ Yeova, sisya mot ısyo ˜ moo, na uinenga ngo˜ ˜ mbo syaku utonyi wa ku˜ endeea kuneena ndeto ˜ ˜ ˜ yaku na ukumbau w’o˜ ˜ ˜ nthe, 30 na uitambuu-

kya kw’oko kwaku kwo˜ ˜ ˜ ndu wa kuvosya na kwı˜ ˜ ka syama na maundu ma ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ usengy’o kwısıla ısyıtwa ˜ ˜ ˜ ˜ ya muthukumi waku mu˜ theu, Yesu.” ˜ ˜ 31 Na ıtina wa kuvo˜ ˜˜ ya na kıthing’ıısyo,1 vala ˜ moomban ıe vathingi˜ thw’a, na onthe mausu˜ ˜ wa nı veva mutheu na maneena ndeto ya Ngai ˜ ˜ ˜ me na ukumbau. ˜ ˜ ˜ 32 O na ıng ı, ıkomano ˜ ˜ ˜ ya andu ala matw’ıkıte ˜ ˜ ˜ ˜ etıkıli yaı na ngoo ımwe, ˜ ˜ na vai umwe woo waı ˜ ˜ atonya kwasya kındu o ˜ ˜ ˜ na kıva katı wa ila wı na˜ ˜ ˜ syo nı kyake mwene, ındı ˜ ˜ ˜ ˜ syındu ila maı nasyo syaı syoo me onthe. 33 Na ˜ ˜ at umwa n ımaendeeie ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kumya ukusı ıulu wa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ uthayuukyo wa Mwıaıi ˜ Yesu me na vinya mwi˜ ˜ ˜ ˜ ng ı, na useo mwing ı waı ˜ ˜ ˜ ˜ ıulu woo onthe kwa nzıa ˜ ˜ nene. 34 Na vaiı umwe ˜ ˜ ˜ woo waanyivıwa, nundu ˜ ˜ ˜ onthe ala maı na mıunda ˜ ˜ na nyumba nımaithooa˜ ˜ sya na kuete kıla makwa-

˜ 4:26 1 Kana “Klısto wake.”

˜ ˜ 4:31 1 Kana “kuvoya na kıthito.”

335

˜ ta, 35 na maikıia maa˜ ˜ ˜ ˜ ˜ unı ma atumwa. Na ındı ˜ onthe mainengwa, kıla ˜ umwe kwosana na vata ˜ ˜ ula wı naw’o. 36 Na Yo˜ ˜ sevu, ula atumwa ma˜ ˜ ˜ mwıtaa Valanava (ualyu˜ lo wa ˜ wayo nı, “Mwana ˜ Ukiakisyo”), Mulivai wa˜ ˜ sya ıwe Kuvolo, 37 a ı ˜ ˜ ˜ na kısio kya muunda, na ˜ ˜ nıwakıthooisye na aete mbesa ila wakwatie asiia ˜ ˜ ˜ maaunı ma atumwa. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 5 Indı munduume umwe weetawa Anania, va˜ mwe na muka wake Sa˜ ˜ vaila, nımathooisye kı˜ ˜ sio k ımwe kya k ıthe˜ ˜ ˜ ka kyoo. 2 Indı nıwavithie mbesa imwe o ˜ ˜ ˜ muka esı, na ila ing ı ai˜ ˜ twaa na asiia maaunı ˜ ma atumwa. 3 Na Vete˜ ˜ ˜ lo amwıa: “Anania, nıkı ˜ ˜ ˜ weetıkılya Satani akune˜ ˜ ˜ ˜ nge ukumbau wa ku˜ kenga veva mutheu na ˜ k uvitha mbesa ˜ imwe ˜ sya k ıtheka? 4 Utana˜ ˜ mba kuthoosya kıtheka ˜ ˜ ˜ kıu, kyo kıinaı o kya˜ ˜ ku? Na wamina kukı˜ ˜ thoosya, kıla unakwatie

˜ MEKO MA ATUMWA 4:35–5:10

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kıinaı o kyaku? Nıkı usu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ anıie undu ta uu ngoo˜ nı yaku? Wakenga Ngai, ˜ ˜ ˜ ˜ ınd ı ti and u.” 5 Y ıla Anania weewie ndeto ˜ ˜ isu, n ıwaval ukile na akw’a. Na onthe ala mee˜ ˜ ˜ wie undu usu makwatwa ˜ ˜ ˜ nı wia mwing ı. 6 Nıvo ˜ ˜ ˜ ınd ı anake mook ılile, mamwova na itambaa, ˜ na mamukua mamumaa˜ lya na ˜ mamuthika. 7 Itina wa masaa ta ˜ ˜ ˜ atatu, muka wake nı˜ ˜ wookie, na ndeesı kıla ˜ ˜ ˜ kya ı k ıneek ıka. 8 Na ˜ ˜ ˜ ˜ ındı Vetelo amukulya: ˜ ˜ “Kwandavye, inyw’ı mu˜ nathooisye k ıtheka o ˜ mbesa isu?” Nake asu˜˜ ˜ ˜ ng ıa: “Iı, tunathooisye o mbesa isu.” 9 Kwoou ˜ ˜ ˜ Vetelo amw ıa: “N ık ı ˜ ˜ ˜ ˜ inyw’el ı mw ıt ık ılanile ˜ ˜ kutata veva mutheu wa ˜ Yeova? Sisya! Nyaaı sya ˜ ala mathika m uemeu ˜ ˜ ˜ ˜ sy ı m uomon ı, na n ı˜ ˜ me uk ukua makumaalye.” 10 Na vau kwa ˜ ˜ ˜ vau, aval uka maa un ı ma Vetelo na akw’a. Na ala anake masyoka,

˜ MEKO MA ATUMWA 5:11-23

˜ ˜ ˜ meethıa e mukw’u na ˜ ˜ mam ukua mam uthika ˜ ˜ ˜ utee wa muume wake. ˜ 11 Kwoou kıkundi kyonthe na onthe ala mee˜ ˜ wie maundu asu makwa˜ ˜ twa nı wia mwing ı. ˜ ˜ ˜ 12 O na ıng ı, atumwa ˜ ˜ nımaendeeie kwıka sya˜ ˜ ˜ ma na maundu maing ı ˜ ˜ ˜ ma usengy’o andunı; na ˜ onthe nımoombanaa va˜ mwe Valandanı wa Solomoni. 13 Kwa w’o, vai ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ m und u ung ı wa ı na ˜ ˜ ˜ ˜ uk umba u wa k ulika˜ ˜ ˜ ˜ na namo; ındı andu nı˜˜ ˜ mamakath ı ıaa m uno. ˜ 14 O na eka uu, ala ma˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ muıkııie Mwıaıi nımaendeeie kwongeleka kwa ˜ ˜ wing ı, a ume na aka. ˜ 15 O na nımaetie ala ˜ ˜ awau nzıanı nene na ma˜ maia vo me mokomonı ˜ ˜ ˜ na mıkekanı, nı kana Ve˜ ˜ ˜ ˜ telo avıtıte wıthıe kyuu ˜ kyake no kyavikıa amwe moo. 16 Na nguthu sya ˜ ˜ ˜ andu kuma nduanı ila ˜ ˜ ˜ ˜ syathyululukıte Yelusa˜ ˜ leme nımaendeeie kuka, ˜ ˜ ˜ makuıte andu ala maı ˜ awau na ala mathınaw’a

336

˜ nı maveva mavuku, na ˜ onthe˜ nımavoaw’a. ˜ ˜ ˜ 17 Indı muthembi mu˜ nene aungama vamwe ˜ na onthe ala maı nake, ˜ ˜ ala maı ma kıkundi kya ˜ ndıni ya Asatukai, namo ˜ ˜ ˜ ˜ ma ı na k ıw ıu king ı. ˜ 18 Na mamakwata atu˜ mwa na mamaving ıa ˜ ˜ ˜ ˜ yela . 19 Ind ı utuk u, ˜ ˜ mulaıka wa Yeova avi˜ ˜ ngua mıomo ya yela na amaumaalya, na amea: ˜ ˜ 20 “Endai mukaungame ˜ ˜ ˜ ˜ ıkalunı, na muiendeea ˜ ˜ kutavya andu ndeto syo˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nthe ıulu wa thayu uu.” ˜ ˜ 21 Meew’a uu, nımaliki˜ ˜ ˜ ˜ le ıkalunı kuikya na ma˜˜ ˜ ˜ mbııa kumanyısya. ˜ ˜ ˜ Na yıla muthembi mu˜ nene na ala maı nake mavikie, moombany’a Nzama ya Ayuti na atu˜ mıa onthe ma ana ma Isi˜ laeli, na matumana yela ˜ ˜ nı kana atumwa mae˜ ˜ twe mbee woo. 22 Indı ˜ ˜ y ıla asikal ı mavikie ˜ vau mayaamethıa yela. Kwoou masyoka na mamaelesya , 23 makya˜ ˜ sya: “Tweethıa yela yı

337

˜ ıvinge nesa, na asu˜ ˜ ˜ ngi maungamıte mıomo˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nı, ındı twavingua, tuine˜ ˜ ˜ ˜ thıa mundu o na umwe ˜ ˜ ˜ nthını.” 24 Yıla kavute˜ ˜ ni wa ıkal u na anene ma athembi meewie ndeto isu, masaa˜ ˜ ˜ ˜ ˜ n ıw’a muno n ıkw ıth ı˜ ˜ ˜ wa mayeesı kıla ˜ kıtonya ˜ ˜ ˜ ˜ kw ık ıka. 25 Ind ı m u˜ ˜ nd u umwe ooka, na ˜˜ ˜ amea atıı: “Sisyai! Aume ˜ ˜ ala m unaving ıie yela ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ me ıkalunı, maungamı˜ ˜ te maimanyısya andu.” 26 Na kavuteni athi va˜ mwe na asikalı make na ˜ ˜ ˜ ˜ mamaete, ındı mateutu˜ ˜ ˜ ˜ mıa vinya, nundu nıma˜ ˜ kıaa kukimangwa na ma˜ ˜ via nı andu. 27 Kwoou mamaete ˜ na mamaungamya mbee wa Nzama ya Ayuti. Na ˜ ˜ ˜ ˜ ındı muthembi munene ˜˜ ˜ 28 amea at ı ı: “T una˜ ˜ ˜ ˜ mwıaıe kwa uito mueke ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kutavany’a ıulu wa ısyı˜ ˜ twa yıu, na sisyai! nımu˜ ˜ suıtye Yelusaleme mo˜ ˜ manyısyo menyu, na nı˜ ˜ ˜ mutw’ıte kuete nthaka˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ me ya mundu usu ıulu

˜ MEKO MA ATUMWA 5:24-34

˜ witu.” 29 Nake Vetelo ˜ ˜ na atumwa ala ang ı ma˜ ˜ sung ıa, masya: “No ngi˜ ˜ ˜ nya tumwıw’e Ngai nu˜ ˜ ˜ ˜ ndu nıwe musumbı, va˜ ˜ ˜ ndu va kumew’a andu. ˜ 30 Ngai wa aa-umae ma˜ ˜ ˜ ˜ ˜ itu nıwamuthayuukisye ˜ ˜ ˜ ˜ Yesu, ula munamuaie ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ kwa kumuathııa mutını. ˜ ˜ 31 Ngai nıwamunenevi˜ ˜ ˜ sye usu ethıwe Muto˜ ˜ ngoi Munene na Muta˜˜ ˜ ng ııi na amwıkalya kw’o˜ ˜ konı kwake kwa aume, ˜ nı kana Aisilaeli mato˜ nye kwılila na maikwa˜ ˜ ta uekeo wa naı. 32 Na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ twı ngusı sya maundu ˜ asu vamwe na veva mu˜ ˜ theu, ula Ngai unenge˜ ˜ ˜ te ala mamwıw’aa nundu ˜ ˜ ˜ nıwe musumbı.” ˜ ˜ ˜ 33 Yıla meewie uu, nı˜ mathatie muno1 na me˜ ˜ ˜ nda kumamina. 34 Indı ˜ ˜ Muvalisi umwe weeta˜ wa Kamalieli aungama mbee wa Nzama ya Ayu˜ ˜ ˜ ti, nake aı mumanyısya ˜ ˜ wa Mıao ula wanengetwe ˜ ˜ ˜ ndaıa nı andu onthe, na ˜ ˜ aumya mwıao aume asu ˜ 5:33 1 Kana “matemwa ngoonı.”

˜ MEKO MA ATUMWA 5:35–6:2

maumaalw’e nza kwa ˜ ˜ kavinda . 35 Na ınd ı ˜ amea: “Andu ma Isila˜ ˜ ˜ eli, ıthıwai mwı metho ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıulu wa undu mukwe˜ ˜ nda kwıkana na aume aa . 36 Kwa ngeleka˜ ˜ ˜ ˜ ny’o, ıvinda ına ıv ı˜ ˜ tu Theutasi nıwookılile, ˜ ˜ ayasya we mwene nı mu˜ ˜ ndu wa vata, na aume kauta, ta 400, ˜ malika ˜ ˜ ˜ kyamanı kyake. Indı nıwaminiwe, na onthe ala ˜ ˜˜ ˜˜ mamuatııe manyaııkw’a ˜ na uvoo woo wathela. ˜ ˜ 37 Itina wake, nıkwoo˜ ˜ k ılile Mukalilii weeta˜ wa Yutasi m ıthenya˜ ˜ ˜ ˜ nı ya kuandıkıthw’a, na ˜ ˜ ˜ akusya andu mamuatı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıa. Mund u usu nıwathelile, na onthe ala ˜ ˜˜ ˜˜ mamuatııe manyaııkw’a. ˜ ˜ ˜ ˜ 38 Kwoou umunthı nıe˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ nda kumwıa muikalikılıı˜ ˜ ˜ le aume aa, ındı ekanai ˜ ˜ ˜ ˜ namo. Nundu ethıwa mu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ vango uu kana wıa uu ˜ ˜ ˜ wumıte kwa andu, ukaa˜ ˜ ˜ nangwa; 39 ınd ı ethı˜ wa wumıte kwa Ngai, ˜ ˜ muitonya kuwananga. O ˜ ˜ ˜ na eka uu, nımutonya

338

˜ ˜ ˜ ˜ kwıthıwa muyukita na ˜ Ngai mwene.” 40 Yıla ˜ ˜ ˜˜ meewie uu nımaat ııie ˜ utao wake, na meeta ˜ ˜ atumwa, mamavua,1 na ˜ ˜ mameaıa maeke kunee˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na ıulu wa ısyıtwa ya ˜ ˜ ˜ Yesu, na ındı mamalekya mathi. 4 1 Kw o o u m a u m a mbee wa Nzama ya Ayu˜ ˜ ˜ ˜ ti, matanıte nundu nı˜ ˜ ˜ matalilwe kwıthıwa maı˜ ˜ ˜ ˜ lıte kuvuthw’a kwondu ˜ ˜ wa ısyıtwa yake. 42 Na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ k ıla muthenya ıkalunı ˜ ˜ na nyumba kwa nyumba ˜ ˜ maendeea kumany ısya ˜ ˜ ˜˜ mate kueka, na kunyaıı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kya uvoo museo ıulu wa ˜ ˜ Klısto, Yesu. ˜ ˜ ˜ ˜ ı ısu yıla 6 Na mıthenyan ˜ amanyıw’a maendeee na kwongeleka, Ayu˜ ti ala maneenaa Kıkili˜ ˜˜ ˜ ki n ımamb ııie k unyu˜ ˜ ˜ ˜ ngunyısya ıulu wa Ayu˜ ti ala maneenaa Kıeve˜ ˜ lania, nundu ndiwa syoo ˜ ˜ iyakwataa lıu ula wane˜ ˜ nganawe k ıla m uthe˜ ˜ nya. ˜ 2 Kwondu wa uu, ˜ ˜ ala Ikumi na Elı mame˜ 5:40 1 Kana “mamakuna.”

339

˜ ta amanyıw’a onthe, na ˜ mamea: “Ti useo1 kwi˜ ˜ ˜ tu kutia ndeto ya Ngai nı ˜ ˜ kana tuaanasye lıu me˜ san ı. 3 Kwoou ana-a˜ ˜ ˜ asa, ınyuvıei katı wenyu ˜ ˜ aume muonza me ngu˜ ˜ ma nzeo,1 mausuıtwe ˜ ˜ ˜ ˜ nı veva na uı, nı kana ˜ ˜ ˜ tumanenge wıa usu wa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ vata; 4 ındı ithyı nıtu˜ ˜ kwıyumya mboyanı na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ uthukuminı wa ıla ndeto.” 5 Ndeto ila manee˜ nie nısyendeeisye ama˜ nyıw’a onthe, na ma˜ ˜ ˜ nyuva Sitivini, munduu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ me wausuıtwe nı muıkııo ˜ na veva mutheu, o na manyuva Vilivu, Volokolo, Nikanoli, Timona, Va˜ limena, na Nikolai, mu˜ ndu wa kuma Andiokia ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ula waalyulıte muıkııo. 6 Na mamatwaa vala ve ˜ ˜ ˜ atumwa, na ıtina wa ku˜˜ voya, mamailııla moko. ˜ ˜ 7 Na kwondu wa uu, ndeto ya Ngai yaendeea ˜ ˜˜ ˜ kunyaııka, na utalo wa ˜ ˜ 6:2 1 Ndeto kwa ndeto, “Ti undu wa kwendeesya.” 6:3 1 Kana ˜ ˜ “a ume m uonza mawetawa nesa.”

˜ MEKO MA ATUMWA 6:3-13

˜ amany ıw ’a waendeea ˜ kwongeleka muno Yelu˜ saleme; na athembi aing ı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ meetıkıla ula muıkııo. ˜ 8 Na Sitivini nıwee˜ ˜ kaa ma und u manene ˜ ma usengy’o na syama ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ andunı nundu aı na vi˜ nya wa Ngai na nıwa˜ ˜ ˜ mwonetye useo. 9 Indı ˜ ˜ andu amwe ma yıla yee˜ ˜ tawa Isinakoke ya Andu ˜ ˜ Athasye, na andu ang ı kuma Kulene na Alekisa˜ ndalia, na ang ı kuma Si˜ lisia na Asia, nımookie ˜ ˜ kukanan ıa na Sitivini. ˜ ˜ ˜ 10 Indı mayaamusinda ˜ ˜ ˜ ˜ nundu wa uı wake na ˜ ˜ veva ula wamutongoe˜ ˜ asya kuneena. 11 Nıvo ˜ ˜ ˜ ındı maneenie na andu ˜ ˜ ˜ amwe kımbithını na ma˜˜ ˜ ˜ mea masye atıı: “Nıtu˜ ˜ mwıw’ıte aineena nde˜ ˜ ˜ ˜ to sya kuumana ıulu wa Mose na Ngai.” 12 Na ˜ ˜ mook ılya ithokoo katı ˜ ˜ wa andu, atumıa, na aa˜ ˜ ˜ ˜ ndıki, na o mıtukı mathi ˜ ˜ vala uı na mamwosa na ˜ vinya mamutwaa mbee wa Nzama ya Ayuti. ˜ ˜ 13 Na maete ngusı sya

˜ MEKO MA ATUMWA 6:14–7:9

˜ ˜ ˜ ˜ uvungu ila syaisye: “Mu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nduume uu atindıaa ku˜ ˜ ˜ ˜ ˜ neena ndeto itaılıte ıulu ˜ wa vandu vaa vatheu na ˜ ˜ ˜ ˜ ıulu wa Mıao. 14 Kwa ˜ ˜ ˜ ngelekany’o, n ıt umw ı˜ ˜ w’ıte akyasya kana Yesu ˜ Munasaleti akaananga ˜ ˜ vandu vaa na aialyula ˜ ˜ ˜ syıthıo ila Mose watuti˜ ıe.” 15 Na onthe ala me˜ ˜ kalıte Nzamanı ya Ayuti ˜ mamuketeea, na moona ˜ ˜ ˜ uthyu wake uilye ta wa ˜ ˜ mulaıka. ˜ ˜ ˜ ˜ mune7 Indı muthembi ˜ ˜ ˜ ne amukulya: “Mau˜ ˜ ndu asu nı ma w’o?” ˜ ˜ 2 Nake Sitivini asung ıa, asya: “Ana-a-asa makwa ˜ ˜ na aa-ıthe makwa, ıthu˜˜ ˜ kıısyei. Ngai wa utheu ˜ ˜ ˜ ˜ m utisu n ıwamum ıl ıile ˜ ˜ umae waitu Avalaamu ˜ ˜ yıla waı Mesovotamia, ˜ ˜ atanamba kuthi kwıka˜ la Aalani, 3 na amwıa: ˜ ˜ ‘Tia nthı yaku na andu ˜ ˜ ˜ ma musyı waku na ui˜ ˜ ˜ thi nthı ıla nıkwony’a.’ ˜ 4 Na atia nthı ya Akali˜ tei na athi kwıkala Aa˜ ˜ lani. Na ıtina wa kı-

340

˜ ˜ kw’u kya ıthe wake, Ngai ˜ ˜ ˜˜ ˜ amwıaıa athamııe nth ˜ ı˜ ˜ ˜ ˜ ıno yu mutwıe. 5 Indı ˜ ˜ ˜ ndaamunenga utiıwa o ˜ ˜ ˜ na umwe nthı ısu, aiee, o ˜ ˜ ˜ na vandu veana unyaaı;1 ˜ ˜ vandu va uu amwathie ˜ ˜ ˜ ˜ kumunenga yo yıthıwe ˜ yake na ya usyao wake ˜ ˜ ıtina wake, o na kau ıvi˜ ˜ nda yıu ndaı na mwa˜ ˜ na. 6 O na ıngı, Ngai ˜ ˜ amwıie kana usyao wake ˜ ˜ ˜ ˜ ukatw’ıka aeni nthı ıte ˜ yoo, na kana andu maka˜ ˜ matw’ıkıthya ngombo na ˜ maimathıny’a myaka 400. ˜ ˜ ˜ 7 ‘Na nthı ıla makethıwa me ngombo syayo nga˜ ˜ ˜ mısilıla,’ aisye uu Ngai, ˜ ˜ ‘na ıtina wa uu maka˜ ˜ uma na makanthukuma ˜ ˜ ˜ ˜ uthukumi mutheu me vaa.’ ˜ ˜ 8 “O na n ıwatian ıe ˜ ˜ ˜ nake utianıo wa nzaıko, ˜ ˜ na ındı Avalaamu asyaa ˜ ˜ Isaka na amwaıka muthenya wa nyanya, na Isaka asyaa Yakovo, na Yakovo asyaa ala aa˜ ˜ umae maitu 12. 9 Na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 7:5 1 Kısio kıla kınini vyu mundu ˜ ˜ ˜ waı atonya kwıthıwa nakyo.

341

˜ ˜ aa-umae asu maitu ma˜ ˜ ˜ ˜ mwıw’ıa Yosevu k ıwıu ˜ na mam uthoosya Mi˜ ˜ ˜ sili. Indı Ngai a ı va˜ mwe nake, 10 na nıwa˜ mwovoisye kuma mathı˜ nan ı make onthe na ˜ ˜ atuma ona useo na ethı˜ ˜ ˜ wa na uı methonı ma Va˜ ˜ lao musumbı wa Misili. ˜ Nake amunyuva atongo˜ esye Misili na nyumba ˜ yake yonthe. 11 Na nı˜ ˜ ˜ kweethıiwe yua nthı yonthe ya Misili na ya Ka˜˜ ˜ ˜ naani, ıı, thına munene, ˜ ˜ o na weethıa aa-umae ˜ ˜ ˜ maitu maikwata kındu ˜ ˜ maya. 12 Indı Yakovo ˜ ˜ ˜ nıweewie kana kwaı lıu1 ˜ Misili, na at uma aa˜ ˜ ˜ ˜ umae mait u k uu ıvinda ya mbee. 13 Na ˜ ˜ yıla masyokie ya kelı, ˜ ˜ Yosevu nıweemanyıtha˜ nisye kwa ana-a- ıthe, ˜ ˜ na musy ı wa Yosevu ˜ ˜ wamany ıka n ı Valao. ˜ 14 Na Yosevu atuma˜ na ıthe wake Yakovo na ˜ ˜ and u onthe ma m u˜ ˜ sy ı woo maume k uu moke Misili, onthe 7:12 1 Kana “ngetha.”

˜ MEKO MA ATUMWA 7:10-21

me 75. 15 Kwoou Yakovo atheea Misili, na ˜ ˜ ˜˜ k uu n ıkw ’o wakw ’ ı ı˜ ie, o vamwe na aa-umae ˜ ˜ maitu. 16 Na nımakuiwe matwawa Sekemu ˜ ˜ na mathikwa mb uan ı ˜ ıla Avalaamu wathooete kuma kwa ana ma ˜ Amolu kuu Sekemu, kwa ˜ thooa wa mbesa syıana ˜ ˜ ˜ undu muna. ˜ ˜ 17 “Na ıvinda yıthe˜ ˜ ngeee ya kw ıan ıw ’a ˜ kwa wathani ula Ngai ˜ ˜ wam utav ıtye Avalaa˜ ˜ mu, andu asu nımonge˜ lekile na maing ıva Misi˜ li, 18 nginya yıla kwa˜ ˜ ˜ ˜ ˜ sumbıkie musumbı ung ı ˜ ˜ ˜ Misili, ı Yosevu. ˜ ula utees ˜ ˜ 19 Usu n ıweekie uko ˜ ˜ ˜ witu useleke na kuma˜ ˜ ˜ ˜ lasimıthya undu vataı˜ ˜ le aa- ıthe maitu ma˜ tie twana˜ twoo t u˜ ˜ kw’e. 20 Ivindan ı y ıu ˜ ˜ Mose nıwasyaiwe, na aı ˜ ˜ mwanake muno.1 Nıwae˜ iwe n ı inyia wake ˜ ˜ ˜ ˜ myei ıtat u e m usy ˜ ı˜ ˜ kwa ıthe wake. 21 Indı ˜ 7:20 1 Kana “aı mwanake metho˜ nı ma Ngai.”

˜ MEKO MA ATUMWA 7:22-34

˜ ˜˜ yıla watiiwe, mwııtu wa ˜ Valao nıwamwosie na ˜ amuea ta mwana wake. ˜ 22 Kwoou Mose nıwa˜ ˜ ˜ manyıiw’e uı w’onthe wa ˜ Amisili. Na vate nzika aı ˜ ˜ na utonyi ndetonı syake ˜ na mekonı make. ˜ 23 “Na y ıla waviki˜ ˜ sye myaka 40, asuanıa ˜ ngoonı yake1 athi ako˜ ˜ ne ana-a-ıthe,2 namo nı ana ma Isilaeli. 24 Na ˜ ˜ yıla woonie umwe woo ˜ ˜ ˜ aithınw’a nı Mumisili, ˜ ˜ ˜ nıwamuteteie na aıva˜ ˜ ˜ nısya usu wath ınaw’a ˜ ˜ ˜ kwa kuaa Mumisili usu. ˜ ˜ ˜ 25 Asuanıaa ana-a-ıthe ˜ ˜ nımekuelewa kana Ngai ˜˜ ˜ ˜ ematang ııa kwısıla kw’o˜ ˜ ko kwake, ınd ˜ ˜ ı mayaa-˜ elewa. 26 Unı wake nı˜ wookie vala maı na ee˜ ˜ ˜ thıa elı mayukita na ata˜ ˜ ta kumew’anıthya kwa ˜ ˜ nz ıa ya m uuo, akya˜ ˜ ˜ sya: ‘Aume, mwı ma ıthe ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ umwe. Nık˜ ı muuthına˜ ˜ ny’a?’ 27 Indı ula wa˜ ˜ ˜ ˜ kunaa mutui wake amwı-

342

˜ ˜ ˜ kya utee, akyasya, ‘Nuu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ukunyuvıte wıthıwe mu˜ ˜ ˜ ˜ tongoi na musili ıulu ˜ ˜ ˜ wit u? 28 W ıenda k u˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mbuaa undu unooaie ula ˜ ˜ ˜ Mumisili ıyoo?’ 29 Yıla ˜ ˜ Mose weewie uu, akıa na ˜ ˜ ˜ ˜ athi kwıkala ueninı nthı ya Mitiani, na asyaa ana ˜ elı. ˜ 30 “Itina wa myaka 40, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nıwaumılıilwe nı mulaı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ka e ulılınzını wa mwaki ˜ ˜ ˜ waı kakuthunı ke mıw’a, ˜ ˜ ˜˜ weunı wa Kııma kya Si˜ nai. 31 Yıla Mose wa˜ ˜ konie nıwaseng’ie muno. ˜ ˜ Indı aithengeea asisye, ˜ wasya wa Yeova weew’ı˜ ka, ukyasya: 32 ‘Nyie ˜ ninyie Ngai wa aa-umae maku, Ngai wa Avalaamu na wa Isaka na wa ˜ Yakovo.’ Na Mose ambı˜ ˜ ˜ ˜ ıa kutetema na akıa ku˜ endeea kusisya. 33 Na ˜ ˜ Yeova amwıa: ‘Umya iatu ˜ ˜ ˜ ˜ maa un ı maku, nund u ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ vala uungamıte nı vandu vatheu. 34 Vate nzika, ˜ ˜ nınonete kunyamaa kwa ˜ ˜ nthı 7:23 1 Kana “atw’a.” 2 Kana andu makwa ala me ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na n ın ıw’ ı“akamanye undu ana-a-ıthe ma- ya Misili, ˜ ˜ te kuluma kwoo, na nıendeee.”

343

˜ ˜ natheea nı kana nımovo˜ ˜ ˜ ˜ sye. Na yu uka, nınguu˜ tuma Misili.’ 35 Mose o ˜ ˜ usu mamuleile, makya˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ sya: ‘Nuu ukunyuvıte wı˜ ˜ ˜ thıwe mutongoi na mu˜ sili?’ nowe Ngai watumie ˜ ta mutongoi na mwovo˜ ˜ ˜ ˜ ˜ sya kwısıla mulaıka ula ˜ ˜ wamumılıile kala kaku˜ ˜ ˜ thunı ke mıw’a. 36 Mu˜ ˜ ˜ ndu usu nıwamatongoe˜ sye mauma Misili, na nı˜ ˜ ˜ weekie maundu ma use˜ ngy’o na syama nthı ya ˜ ˜ ˜ Misili na Ukanganı Mu˜ ˜ tune na weunı kwa myaka 40. ˜ ˜ 37 “Mose usu n ıwe weeie ana ma Isilae˜˜ ˜ ˜ li atıı: ‘Ngai akamukı˜ ˜ lılya mwathani uilye ta˜ kwa kuma katı wa ana-a˜ ˜ ıthe menyu.’ 38 Usu ˜ ˜ ˜ nowe waı katı wa andu ˜ ˜ ma Isilaeli weunı vamwe ˜ ˜ ˜ na mulaıka ula waneenie ˜˜ ˜ nake Kıımanı kya Sinai ˜ na vamwe na aa-umae ˜ ˜ mait u, na n ıwanengi˜ we ndeto ntheu syı tha˜ ˜ y u at unenge. 39 Aa˜ ˜ ˜ umae maitu nımaleile ˜ ˜ ˜ k umw ıw’a, na vand u

˜ MEKO MA ATUMWA 7:35-43

˜ ˜ ˜ va uu mamwıkya utee, ˜ na ngoonı syoo masyoka Misili, 40 na ma˜ ˜ ˜ ˜ mwıa Aluni: ‘Tuseuvısye ˜ ˜ ngai itutongoesye. Nu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndu tuyısı kıla kımu˜ ˜ kwatie Mose, ula watutongoeisye kuma Misili.’ ˜ ˜ 41 Kwoou m ıthenyan ı ˜ ˜ ˜ ısu maseuvya muvw’a˜ nano wa kasau na ma˜ ˜ ˜ umısya muvw’anano usu ˜˜ nthembo na mamb ı ıa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kwıtanıthya ıulu wa kıla ˜ ˜ meeseuvısye na moko ˜ moo. 42 Kwond u wa ˜ ˜ ˜ uu Ngai eethyuua amatia na aekana namo ma˜ ˜ ˜ thukume nguthu ya ıtu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nı uthukumi mutheu, to˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nd u k uand ık ıtwe ıvu˜ ˜ ˜ kun ı y ımwe kat ı wa Mavuku ma Athani : ‘Tinyie mwathembeaa indo, o na tinyie mwau˜ ˜ mıasya nthembo ıla mya˜ ˜ ˜ ˜ ka 40 weunı, inyw’ı nyumba ya Isilaeli, kana ni˜ ˜ nyie? 43 Indı mwoosie ˜ ıeema ya Moloko na nda˜ ta ya ngai Levani, mı˜ ˜ vw’anano ıla mwaseuvi˜ ˜ sye mumıthaithe. Kwo˜ ˜ nd u wa uu ngatuma

˜ MEKO MA ATUMWA 7:44-55

˜ ˜ mutavwa mutwawe na ˜ kuu mbee wa Mbaviloni.’ ˜ ˜ 44 “Aa- umae mait u ˜ ˜ ˜ ˜ maı na ıeema ya uku˜ ˜ ˜ ˜ sı weunı, o tondu Ngai ˜ weeaie yıla waneenie na ˜ ˜ ˜ Mose nı kana ayıseuvye kwosana na ngelekany’o ˜ ıla woonete. 45 Na aa˜ ˜ ˜ umae maitu ala mayıti˜ ˜ ˜ ıwe nımayıtwaie me na ˜ Yosua nginya nthı ya ˜ ˜ ˜ andu ma mbaı ing ı, ala ˜ Ngai wamalungilye mau˜ me mbee wa aa-umae ˜ ˜ maitu. Na yekalile kuu ˜ ˜ nginya mıthenyanı ya Ndaviti. 46 Na Ndaviti ˜ ˜ ˜ nıwooniw’e useo nı Ngai ˜ na avoya anengwe kıanda kya mwanya kya ˜ ˜ ˜ kuseuvya wıkalo kwo˜ ndu wa ˜ Ngai wa Yako˜ vo. 47 Ind ı Solomoni ˜ ˜ ˜ nıwe waakıie ˜ Ngai˜ nyu˜ ˜ ˜ mba ˜ ˜ ˜ ısu. 48 Indı Ula wı Iulu wa Onthe ndekalaa ˜ ˜ ˜ nyumbanı syakıtwe na ˜ moko, o tondu mwatha˜ ˜ ˜ ˜ ni waıtye: 49 ‘Itu nı kı˜ ˜ vıla kyakwa kya usu˜ ˜ ˜ ˜ mbı, nayo nthı nı kavıla ˜ ˜ ka nyaaı syakwa. Muka˜ ˜ ˜ mbakıa nyumba ya mu-

344

˜ ˜ themba mwau? Easya uu ˜ Yeova. Kana nı va va˜ ˜ ˜ ndu vakwa va kuthu˜ mua? 50 Kw’oko kwa˜ ˜ ˜ kwa nıkwaseuvisye syı˜ ndu ii syonthe, kana ti w’o?’ ˜ ˜ 51 “Inyw’ ı andu me ˜ ˜ ngingo mbumu na mate ˜ ˜ ˜ aıke ngoo na matu, ıvi˜ ˜ ˜˜ nda yonthe nımusiııaa ˜ ˜ ˜ veva mutheu; o undu ˜ aa-umae menyu meekie, ˜ ˜ now’o mw ıkaa. 52 N ı ˜ ˜ ˜ wıva katı wa athani ula ˜ aa-umae ˜ menyu mataa˜ ˜ ˜ thıny’a? Iı, nımooaie ala ˜ ˜ ˜ matavanisye mbee ıulu ˜ ˜ ˜ ˜ wa kuka kwa ula mulu˜ ˜ ngalu, ula inyw’ı mwa˜ ˜ ˜ vunyanıie na mwamuaa, ˜ 53 inyw’ı ala mwoosie ˜ ˜ Mıao o tondu yanenga˜ ˜ ˜ ˜ ˜ niwe kwısıla alaıka, ındı ˜ ˜ ˜ ˜˜ mwaemwa nı kumıatııa.” ˜ ˜ 54 Yıla meewie mau˜ ˜ nd u asu, n ımathatie ˜ ˜˜ ˜ muno1 na mambııa ku˜ ˜ m uvevetan ısya maeo. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 55 Indı ausuıte veva mu˜ ˜ theu, asisya ıtunı na ˜ ˜ oona utheu mutisu wa ˜ ˜ Ngai, na oona Yesu au˜ 7:54 1 Kana “matemwa ngoonı.”

345

˜ ˜ ngamıte kw’okonı kwa ˜ aume kwa Ngai, 56 na ˜ asya: “Sisya! Nıngwona ˜ ˜ ˜ ˜ ıtu yıvingukıte na Mwa˜ ˜ ˜ ˜ na wa mundu aungamıte ˜ ˜ kw’okonı kwa aume kwa ˜ Ngai.” 57 Yıla meewie ˜ uu makaya na wa˜ sya munene na mali˜ nda matu na moko moo, ˜ ˜ na onthe mamuthaanyu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kıa mıtukı. 58 Na ıtina ˜ wa kumumaalya nza wa ˜ ˜˜ ˜ ˜ ndua, mambııa kumukimanga na mavia. Na ila ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ngusı sya uvungu sya˜ ˜ ˜ ˜ ia ngua syoo sya ıulu ˜ ˜ maa un ı ma mwanake weetawa Saulo. 59 Na ˜ ˜ maendeee k um ukima˜ nga, Sitivini n ıwavo˜ yie, akyasya: “Mw ıa˜ ˜ ıi Yesu, osa veva wakwa.” 60 Na atulya ndu na aneena na wasya ˜ munene, akyasya: “Yeo˜ ˜ ˜ ˜ va, ndukamatalıle ıvıtyo ˜˜ ˜ yıı.” Na ıtina wa kwasya ˜ uu, akw’a. ˜ ˜ ˜ 8 Na Saulo˜ nıweetıkılanile na kuawa kwa Sitivini. ˜ ˜ ˜ Muthenya usu nıkwe˜ ˜ ˜ ethıiwe thına munene

˜ MEKO MA ATUMWA 7:56–8:7

˜ ˜ ˜ kwa kıkundi kıla kyaı Yelusaleme; na onthe ma˜˜ ˜ nyaııkw’a isionı syonthe sya Yutia na Samalia, ate ˜ ˜ ˜ ˜ o atumwa. 2 Indı andu ˜ ˜ ˜ amwe ma ı na k ık ıo ˜ kwa Ngai nımakuie Siti˜ vini mamuthika, na ma˜ ˜˜ ˜ muııa muno. 3 Na Sau˜˜ ˜ ˜ ˜ lo ambııa kuthıny’a kı˜ ˜ ˜ kundi muno. Avithukıaa ˜ ˜ ˜ nyumba ımwe ıtina wa ˜ ˜ ˜ ˜ ıla ıng ı, na aikusulany’a ˜ aume na aka na aimatwaa yela. ˜ ˜ 4 O na uu wı o vo, ˜˜ ala manyaııkiw’e mae˜ ˜ ndie nthı ısu yonthe mai˜ ˜ tavany’a uvoo museo wa ˜ ıla ndeto. 5 Na Vilivu ˜ ˜ atheea nduanı ya Sama˜˜ ˜ lia, na ambııa kumata˜ ˜ ˜ ˜ ˜ vya˜ uvoo ıulu wa Klısto. ˜ 6 Ikomano n ıyateete ˜ ˜ ˜ matu nesa yıendeee kwı˜˜ ˜ thukıısya kıla Vilivu wa˜ yıtavasya na kwona syama ila weekaa. 7 Na ˜ ˜ ˜ kwaı aing ı maı na maveva mavuku, na mave˜ va asu nımakayaa na wa˜ sya munene na makau˜ ˜ ˜ ma. O na ıng ı, aing ı ˜ ala maı onzu mamutha

˜ MEKO MA ATUMWA 8:8-20

˜ na au mamutha nımavo˜ iw’e. 8 Kwoou nıkwee˜ ˜ ˜ th ıiwe utanu mwing ı ˜ ˜ ˜ nduanı ısu. ˜ ˜ ˜ ˜ 9 Na nduanı ısu kwaı ˜ ˜ ˜ mundu umwe weetawa ˜ ˜ Simoni, ula mbeenı wee˜ kaa syama sya uwe na ˜ waseng’asya andu onthe ˜ ˜ ma Samalia, nundu aa˜ ˜ ˜ sya kana we nı mundu wa vata . 10 Onthe, ˜ ˜ ˜ kuma ula munini kuvika ˜ ˜ ˜ ˜ ula munene, nımamwı˜˜ thukııasya, na makasya: ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ “Mundu uu nı Vinya wa ˜ ˜ Ngai, vinya ula wıtawa ˜ ˜ Munene.” 11 Kwoou nı˜ ˜˜ ˜ ˜ mamwıthukııasya nundu ˜ ˜ aı amaseng’etye kwa ıvi˜ nda y ıasa na syama ˜ ˜ ˜ syake sya uwe. 12 Indı ˜ ˜ ˜ ˜˜ yıla mamuıkııie Vilivu, ˜ ˜ ula watavanasya˜ uvoo ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ museo ıulu wa Usumbı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wa Ngai na ıulu wa ısyı˜ ˜ ˜ twa ya Yesu Klısto, aume ˜ na aka n ımavatisiwe. ˜ 13 Simoni o nake nı˜ ˜˜ ˜ wa ık ııie, na ıtina wa ˜ ˜ kuvatiswa, nıwaendani˜ sye na Vilivu; na nıwa˜ ˜ seng’aa nundu wa kwo-

346

na mawonany’o na sya˜ ma nene ila syeekıkaa. ˜ ˜ 14 Yıla at umwa ala ˜ ma ı Yelusaleme mee˜ wie kana andu ma Sa˜ ˜ ˜ malia nımetıkılile ndeto ˜ ˜ ya Ngai, nımatumie Ve˜ ˜ telo na Yoana kula maı; ˜ ˜ 15 na asu elı nımathee˜ ˜ ie kuu na mamavoyea nı ˜ kana makwate veva mu˜ ˜ theu. 16 Meekie uu nu˜ ˜ ndu vai umwe woo wa˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ukwat ıte, ınd ı meek ı˜ ˜ ˜ ˜ te o kuvatiswa ısyıtwanı ˜ ˜ ˜ ya Mwıaıi Yesu. 17 Na ˜ ˜ ˜˜ ındı mamailııla moko, na ˜˜ ˜ mambııa kukwata veva ˜ mutheu. ˜ 18 Yıla Simoni woo˜ nie kana andu makwataa ˜ ˜˜ veva mutheu mailıılwa ˜ ˜ moko nı atumwa, amaetee mbesa, 19 akyasya: ˜ ˜ “O nakwa nengai uku˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mu uu, nı kana mundu ˜ ˜ ˜˜ o na wıva ula namwilııla moko akwate ˜ ˜ veva ˜ mutheu.” 20 Indı Vete˜ lo amwıa: “Mbesa syaku nithele vamwe naku, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nundu wısuanıa nuto˜ ˜ ˜ ˜ nya kukwata muthınzıo ˜ ˜ ˜˜ wa Ngai utumııte mbe-

347

˜ ˜ sa. 21 Ndwı na kıanda ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ undunı uu, nundu ngoo ˜ yaku ti ndungalu metho˜ nı ma Ngai. 22 Kwoou ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ılile nundu wa uthuku ˜ ˜ ˜ usu waku, na uimuvoya ˜ ˜˜ ˜ Yeova na kıthing’ıısyo nı ˜ ˜ kana, ethıwa nıvatonye˜ ˜ ˜ ka, akuekee nundu wa ˜ ˜ ˜ mosuanıo mathuku ma ˜ ˜ ngoo yaku; 23 nund u ˜ ˜ ˜ nıngwona wı sumu mu˜ thuku1 na ngombo ya ˜ ˜ ˜ maundu mate malungalu.” 24 Nake Simoni ˜ ˜ amasungıa, amea: “Vo˜ ˜˜ yai Yeova na kıthing’ıısyo ˜ ˜ kwondu wakwa, nı kana ˜ ˜ ˜ ndikakwatwe nı undu o ˜ ˜ na umwe katı wa asu mwaweta.” 25 Kwoou, mamina ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kumya ukusı mwıanıu na ˜ kuneena ndeto ya Yeova, ˜ ˜ nımakwatie nzıa masyoka Yelusaleme, na mae˜ ndete n ımatavanasya ˜ ˜ ˜ ˜ uvoo museo motuinı ma˜ ing ı ma ˜ Samalia. ˜ ˜ ˜ 26 Indı mulaıka wa Yeova aneena na Vili-

˜ MEKO MA ATUMWA 8:21-31

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ vu, akımwıa: “Ukıla uthi ˜ ˜ ˜ ˜ ngalıko ya ıtheo, nzıanı ˜ ˜ ıla ıtheeete Ngasa kuma ˜ ˜ ˜ Yelusaleme.” ( Ino˜ nı nzıa ˜ ˜ ya weunı.) 27 Itina wa ˜ ˜ vau nıwookılile na athi, ˜ ˜ na sisya! nıwoonie Mue˜ ˜ thiovia umwe m uva˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kue,1 mundu waı na uku˜ mu ungu wa Kandake, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ musumbı mundu muka ˜ wa Aethiovia, na nıwe ˜ ˜ ˜ ˜ waungamıe syındu sya˜ ke syonthe. Muethiovia ˜ ˜ usu aı anathi Yelusale˜ me kuthaitha, 28 na yu asyokete kwoo na ai˜ ˜ ˜ ˜ lyı nthı ıkasyanı yake ai˜ soma na wasya munene ˜ ıvuku ya mwathani Isaia. ˜ 29 Kwoou veva wamwıa ˜ Vilivu: “Enda uthengeee ˜ ˜ ıkasya yıu.” 30 Na Vilivu asemba athengeea ˜ ˜ utee wayo na amwıw’a ˜ aisoma na wasya mune˜ ne ıvuku ya mwathani ˜ ˜ Isaia, na amwıa: “We nu˜ ˜ ˜ ˜ umanya1 kıla uusoma?” 31 Nake asya: “Ndonya ˜ ˜ k umanya ata ndem u-

˜ ˜ ˜ ˜ 8:27 1 Kana “wı na kıvıla kıne˜ ˜ 8:23 1 Ndeto kwa ndeto, “uu wa ne.” Sisya Maelesyo ma Ndeto. ˜ ˜ 8:30 1 Kana “nukuelewa.” nyongo.”

˜ MEKO MA ATUMWA 8:32–9:2

˜ ˜ ˜ ˜ many ısye n ı mund u?” ˜ ˜ Kwoou amwısuva Vilivu ˜ ˜ ˜ ˜ alıse ıkasyanı na ayıkala ˜ ˜ nthı nake. 32 Kılungu ˜ ˜ kya Maandıko kıla waso˜ ˜˜ ˜ maa nıkyo kıı: “O ta ılo˜ ˜ ˜ ˜ ndu nıwaetiwe kıthınzıo˜ nı, na o ta kalondu ke˜ ˜ ˜ utilwa w’ıa kavindıtye, we ndaathamya kanyw’a ˜ ˜ wake. 33 Ivinda y ıla ˜ ˜˜ mamwıkııthasya nthoni, ˜ ˜ ˜ usili wa katı nıwavetiwe ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ vala uı. Nuu ula ukaele˜ ˜ ˜ ˜ sya uvoo ıulu wa nzyawa ˜ ˜ ˜ yake? Nundu thayu wake ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nıwavetiwe ıulu wa nthı.” ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 34 Na ındı mundu usu ˜ ˜ ˜ muvakue amwıa Vilivu: “Mwa ndavye! we mwa˜ ˜ thani eneena maundu aa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıulu wau? Eneena ıulu ˜ wake mwene kana nı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıulu wa mundu ung ı?” ˜ ˜˜ ˜ 35 Vilivu nıwambııie ku˜ neena , na am utavya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ uvoo m useo ı ul u wa ˜ ˜˜ ˜ ˜ Yesu, ambııe na ıandı˜ ko yıu. 36 Na maende˜ ˜ ˜ te nzıanı meethıa ndia ˜ ˜ ˜ ˜ ya kıw’u, na ula mu˜ ˜ ˜ ˜ nd u muvak ue amw ıa: ˜ ˜ “Sisya! Vaa ve kıw’u; ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ nı kyau kıunziııa kuvati-

348

˜ swa?” 37 1—— 38 Iti˜ ˜ ˜ na wa uu nıweeaie ıka˜ ˜ ˜ sya yıungamw’e, na mu˜ ˜ ˜ ˜ ndu usu muvakue na Vi˜ ˜ ˜ livu matheea kıw’unı, na ˜ ˜ amuvatisa. 39 Yıla ma˜ ˜ ˜ mbatie kuma kıw’unı, o ˜ ˜ ˜ ˜ mıtukı veva wa Yeova nıwamumisye Vilivu vau, ˜ ˜ ˜ ˜ na mundu usu muva˜ ˜ kue ndaasyoka kumwo˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na ıng ı, ındı nıwaendeeie ˜ na kyalo kyake atanıte. ˜ ˜˜ 40 Nake Vilivu eeyıthıı˜ ˜ ˜ la Asoto, na esıle kısionı ˜ ˜ kıu aendeea kutavany’a ˜ ˜ ˜ ˜ uvoo museo nduanı syonthe nginya avika Kaisalea. ˜ ˜ o aendeee 9 Ind˜ ı Saulo, ˜ kumatısya na ayenda ˜ ˜ ˜ muno kumoaa amanyı˜ ˜ ˜ w’a ma Mwıaıi, nıwae˜ ˜ ndie kwa muthembi mu˜ nene 2 na amwıtya ma˜ ˜ valua athi masinakokenı ˜ ma Ndamasiku, nı kana ˜ ˜ eeth˜ ıa andu o na meva ˜ ˜ ˜ ma Ila Nzıa, methıwe nı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 8:37 1 Musoa uu wı Mbivilianı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ imwe, ındı uyonekaa nthını wa mavuku amwe ma tene ma Mbivilia.

349

˜ ˜ aume kana nı aka, amaete Yelusaleme me ove. ˜ ˜ ˜ 3 Na e nzıanı, akilyı ˜ ˜ kuvika Ndamasiku, o mı˜ ˜ ˜ tukı kyeni kyauma ıtu˜ ˜ ˜ nı na kyamulıka ngalıko ˜ syonthe vala waı, 4 na ˜ ˜ avaluka nthı na eew’a ˜ wasya uineena nake, ˜ ˜ ˜ uk ımw ıa: “Saulo, Sa˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ulo, nık ı uunthıny’a?” ˜ ˜ ˜ 5 Nake akulya: “Nue uu, ˜ ˜ Mwıaıi?” Nake asya: “Ni˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nyie Yes˜ u, ula uuthı˜ ˜ ˜ ˜ ny’a. 6 Indı ukıla na ui˜ ˜ ˜ ˜ thi nduanı, na nuuta˜ ˜ ˜ ˜ vw’a undu waıle kwıka.” ˜ 7 Na andu ala maenda˜ ˜ nıtye nake maungama ˜ ˜ mate uneena, may ıw’a ˜ ˜ wasya, ındı mate kwo˜ ˜ ˜ na mundu o na umwe. ˜ ˜ ˜ 8 Na Saulo ookıla, ındı ˜ ˜ o na kau nıwasalukıtye, ˜ ˜ ndaı atonya kwona kı˜ ˜ nd u. Kwoou mamuto˜ ngoesya mam ukwete ˜ kw’oko na mamutwaa Ndamasiku. 9 Na kwa ˜ ˜ ˜ m ıthenya ıtat u ndoo˜ ˜ naa kındu, na ndaaya ˜ kana kunyw’a. 10 Na Ndamasiku ˜ ˜ ˜ kwaı mumanyıw’a wee-

˜ MEKO MA ATUMWA 9:3-15

˜ ˜ tawa Anania, na Mwıaıi ˜ ˜ ˜˜ amwıa woninı atıı: “Anania!” Nake asya: “Ni˜ ˜ nyioo, Mw ıa ıi.” ˜ 11 Na ˜ ˜ ˜ ˜ Mwıaıi amwıa: “Ukıla na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ uithi nzıanı nene ıla yı˜ tawa Ndungalu, na wa˜ vika nyumba kwa Yuta˜ ˜ ˜ ˜ ˜ si uikulya mundu wıtawa Saulo kuma Taliso. ˜ ˜ ˜ ˜ Nundu sisya! nukuvoya, ˜ ˜ 12 na woninı nıwonie ˜ ˜ ˜ mundu wıtawa Anania ˜˜ ooka na amwilııla moko ˜ nı kana atonye kwona ˜ ˜ ˜ ˜ ıng ı.” 13 Ind ı Anania ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ amusung ıa: “Mwıaıi, nı˜ ˜ ˜ n ıw ’ ıte kuma and u˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nı aing ı ıulu wa mundu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ usu, na ıulu wa mau˜ ˜ ndu onthe mathuku ala ˜ ˜ umekıte atheu maku Ye˜ lusaleme. 14 Na yu nu˜ ˜ ˜ ˜ nengetwe uk um u n ı anene ma athembi wa ˜ kumakwata1 onthe ala ˜ ˜ mawetaa ısyıtwa yaku.” ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 15 Indı Mwıaıi amwıa: ˜ ˜ ˜ ˜ “Enda! nund u mund u ˜ ˜ ˜ ˜ usu nı muio wakwa nı˜ ˜ nyuvıte nı kana atava˜ ˜ ny’e ısyıtwa yakwa kwa 9:14 1 Ndeto kwa ndeto, “kwova; ˜ ˜ ˜ kwıkıa kyovonı.”

˜ MEKO MA ATUMWA 9:16-26

˜ ˜ ˜ andu ma mbaı ing ı, o na ˜ kwa asumbı na ana ma ˜ Isilaeli. 16 Nakwa n ı˜ ˜ ˜ ngumwony’a utheinı ma˜ ˜ thına ala memukwata ˜ ˜ ˜ kwondu wa ısyıtwa yakwa.” 17 Kwoou Anania athi ˜ ˜ ˜ alika ny umban ı ısu, ˜˜ na amwilııla moko na ˜ amwıa: “Saulo, mwana˜ ˜ ˜ ˜ a-asa, Mwıaıi Yesu, ula ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ unakumılıile wı nzıanı ˜ ˜ ˜ ˜ ıla unookıte nayo, nıwa˜ ˜ ˜ nduma nı kana utonye ˜ ˜ ˜ ˜ kwona ıng ı na uyusuwa ˜ ˜ nı veva mutheu.” 18 Na ˜ ˜ vau kwa vau, syındu ii˜ ˜ lye ta makwau syavaluka ˜ kuma methonı make, na ˜˜ ˜ ˜ ambııa kwona ıng ı. Na ˜ ˜ ˜ ındı ookıla na avatiswa, ˜ 19 na aya lıu na akwata vinya. ˜ ˜ Na ekala mıthenya yıa˜ ˜ ˜ na undu muna e na ˜ ˜ amanyıw’a ala maı Nda˜ ˜ masiku, 20 na o mıtu˜ ˜˜ ˜ k ı amb ı ıa k utavany’a ˜ ˜ ˜ ˜ masinakokenı ıulu wa ˜ ˜ Yesu, akyasya kana usu ˜ nıwe˜ Mwana wa Ngai. ˜ 21 Indı onthe ala ma˜ ˜ mw ıw’aa n ımaseng’aa,

350

˜ ˜˜ na maikulya atıı: “We ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mundu uu tyo ula una˜ ˜ mathınasya muno ala ˜ ˜ ˜ mawetaa ısy ıtwa y ıu ˜ ˜ kuya Yelusaleme? Na kı˜ eleelo kyake kya kuka ˜ ˜ ˜ kuu tyo kumakwata na ˜ kumatwaa1 kwa anene ˜ ˜ ma athembi?” 22 Indı ˜ Saulo aendeea kukwa˜ ˜ ta vinya mwing ı, na nı˜ wamasaan ıasya Ayuti ala mekalaa Ndamasiku, ˜ kwa kwonany’a nesa vyu ˜ ˜ ˜ kana Yesu nıwe Klısto. ˜ ˜ 23 Na ıtina wa mıthe˜ ˜ nya ming ı, Ayuti nımasa˜ manie vamwe mamuae. ˜ ˜ ˜ 24 Indı Saulo nıwama˜ ˜ nyie muvango usu woo. ˜ ˜ ˜ ˜˜ O na ıng ı, nımasyaııasya ˜ ˜ ˜ mıvıa nesa muthenya na ˜ ˜ ˜ ˜ utuku nı kana mamu˜ ae. 25 Kwoou amanyı˜ w’a make mamwosa utu˜ ˜ ku na mamutheelelya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndılısyanı yaı ukutanı, e ˜ ˜ ˜ kıkavunı. ˜ 26 Yıla wavikie Yelu˜ ˜ saleme, nıwatatie kuvu˜ lana na amany ıw ’a , ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ınd ı onthe nımamuk ı˜ 9:21 1 Ndeto kwa ndeto, “nı kana amatwae me ove.”

351

˜ ˜ ˜ ˜˜ aa, nundu maya ık ııaa ˜ ˜ ˜ kana we nı mumanyıw’a. 27 Kwoou Valana˜ va am utetheesya na ˜ ˜ ˜ ˜ amutwaa kula kwı atumwa, na amaelesya nesa ˜ ˜ ˜ ˜ undu Saulo e nzıanı wa˜ ˜ ˜ mwonie Mwıaıi na Mwıa˜ ˜ ˜ ıi aneena nake, na undu e Ndamasiku waneenaa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na ukumbau ısyıtwanı ˜ ˜ ya Yesu. 28 Kwoou nı˜ wekalanilye namo, na nı˜ ˜ waendaa k ıla vand u1 ˜ Yelusaleme, na kunee˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na na ukumbau ısyıtwa˜ ˜ ˜ ˜ nı ya Mwıaıi. 29 Nıwa˜ ˜ neenaa na kukananıa na ˜ Ayuti ala maneenaa Kı˜ ˜ ˜ kiliki, ındı asu nımama˜ ˜ ˜ ˜ nthaa undu meumuaa. ˜ 30 Yıla ana-a-asa ma˜ ˜ ˜ manyie uu, nımamuthee˜ isye Kaisalea na mamwıa athi Taliso. ˜ ˜ 31 Na ındı ikundi syonthe sya Yutia na Kalilii ˜ na Samalia syeethıwa na ˜ ˜ ˜ ˜ ıvinda ya muuo na kulu˜ ˜˜ ˜ ˜ lumıılw’a; na nundu wa ˜ ˜ ˜ ˜ kumukıa Yeova na kuki˜ ˜ akiw’a nı veva mutheu,

˜ MEKO MA ATUMWA 9:27-37

˜ ˜ nıkweethıiwe na wonge˜ leku munene. 32 Na Vetelo aendeee ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kutambuka kısionı kıu ˜ kyonthe, nıwatheeie kwa atheu ala mekalaa Lita. ˜ ˜ ˜ ˜ 33 Kuu nıweethıie mu˜ ˜ ndu weetawa Ainea, ula ˜˜ weeth ı ıtwe ate kuma ˜ ˜ ˜ ukomonı wake kwa ıvi˜ nda ya myaka nyanya, nı˜ ˜ ˜ kwıthıwa aı mwonzu mamutha. 34 Na Vetelo ˜ ˜ ˜ amwıa: “Ainea, Yes ˜ u˜ Klı˜ ˜ sto nıwauvosya. Ukıla na ˜ ˜ uyalany’a ukomo waku.” ˜ Na vau kwa vau ookıla. ˜ 35 Yıla onthe meka˜ ˜ ala ˜ laa Lita na Uiını wa Salo˜ ˜ ˜ ni mamwonie, nımamuı˜˜ ˜ ˜ kııie Mwıaıi. ˜ ˜ 36 Na Yova kwaı mu˜ manyıw’a weetawa Ta˜ ˜ vitha, na ualyulo wayo ˜ ˜ ˜ nı, “Ndolokasi.”1 Mundu ˜ ˜ ˜ muka usu nıweekaa ma˜ ˜ ˜ undu maing ı maseo na ˜ ˜ ˜ ˜ nıwanenganae mıthınz ˜ ıo˜ ˜ ming ı ya tei. 37 Indı ˜ ˜ ˜ ˜ mıthenyanı ısu nıwawaie na akw ’a . Kwoou

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 9:36 1 Ualyulo wa ısyıtwa ya Kı˜ ˜ 9:28 1 Ndeto kwa ndeto, “nıwali- kiliki Ndolokasi na ya Kıalamu ˜ kaa na kumaala.” Tavitha nı, “Nthwaia.”

˜ MEKO MA ATUMWA 9:38–10:4

˜˜ mathambya mwıı wake ˜ ˜ na mawia nyumbanı ya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıulu. 38 Na nundu Lita ˜ ˜ ya ı vakuv ı na Yova , ˜ ˜ yıla amanyıw’a meewie ˜ ˜ ˜ kana Vetelo aı nduanı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ısu, nımatumie aume elı ˜ ˜ ˜ ˜˜ vala uı makamwıe atıı: ˜ ˜ ˜ “Mwa! uka kwitu na mı˜ ˜ tukı.” 39 Kwoou Vete˜ lo ookıla na aendany’a ˜ namo. Na y ıla wavi˜ ˜ ˜ kie, mamutwaa ıla nyu˜ ˜ ˜ ˜ mbanı ya ıulu; na ndiwa syonthe syooka vala ˜ ˜ ˜˜ ˜ u ı, ik ı ıa na k umwo˜ ˜ ny’a ngua mbing ı na ka˜ ˜ nzu1 ila Ndolokasi una˜ ˜ ˜ ˜ ˜ itumıaa yıla unaı thayu. 40 Kwoou Vetelo eea ˜ ˜ ˜ kıla mundu aumaale, na atulya ndu na avoya. ˜ ˜ ˜ ˜ Na ındı eethyuua asisya ˜ ˜˜ ula mwıı, na asya: “Ta˜ ˜ vitha, ukıla!” Na Tavitha asalukya, na amwo˜ na Vetelo, ekala nthı. ˜ 41 Na Vetelo amukwa˜ ˜ ta kw’oko amukılya, na ameta atheu na ila ndiwa ˜ na amunengane kwoo e ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ thayu. 42 Undu usu nı˜ ˜˜ ˜ 9:39 1 Kana “ngua sya ıulu.”

352

˜ wamany ıkie Yova yo˜ ˜ ˜ ˜ nthe, na aing ı mamuıkı˜ ˜ ˜ ˜ ıa Mwıaıi. 43 Vetelo nı˜ wekalile Yova mıthenya ˜ ming ı, na ekalaa na Si˜ ˜ ˜ ˜ moni, ula waı museuvya wa ithuma. ˜ ˜ ˜ kwa ı m und u 10 Na ˜ umwe wa Kaisalea ˜ weetawa Kolinelio, mu˜ ˜ nene wa asikalı1 nthı˜ ˜ ˜ nı wa kıkosi kıla kyeeta˜ ˜ ˜ wa Italia.2 2 Aı mundu ˜ ˜ ˜ wamukıaa Ngai na nı˜ wamuthaithaa vamwe na ˜ ˜ ˜ andu onthe ma musyı ˜ wake, o na nıwauma˜ ˜ ˜ ˜ sya mıthınzıo ming ı ya ˜ ˜ tei kwondu wa andu, ˜ ˜ ˜ ˜ na kıla ıvinda nıwamu˜ ˜˜ voyaa Ngai na kıthing’ıısyo. 3 Na ta saa kenda ˜ ˜ sya muthenya,1 nıwoo˜ ˜ nie nesa woninı mula˜ ˜ ˜ ıka wa Ngai ooka vala uı ˜ na amwıta: “Kolinelio!” ˜ 4 Kolinelio amuketeea ˜ ˜ atelemete, na amukulya: ˜ ˜ ˜ ˜ “Nı kyau Mwıaıi?” Nake ˜ ˜ 10:1 1 Munene wa kıkundi kya ˜ ˜ asikalı 100. 2 Kıkundi kya Lomi ˜ kya asikalı 600. 10:3 1 Ndeto ˜ kwa ndeto, “ta ısaa ya kenda.”

353

˜ ˜ amwıa: “Mboya syaku nı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ syıw’ıkıte na mıthınzıo ˜ yaku ya tei nıyonekete ˜ ˜ nı Ngai. 5 Kwoou tuma ˜ ˜ andu Yova makamwıte ˜ ˜ ˜ mundu wıtawa Simoni, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ula kwa ısyıtwa yıng ı wı˜ ˜ tawa Vetelo. 6 Mundu ˜ ˜ usu athoketw’e nı Simo˜ ˜ ni, museuvya wa ithuma, ˜ ˜ ˜ ˜ ula nyumba yake yı utee ˜ ˜ ˜ wa ukanga.” 7 Mula ı˜ ka ula waneenaa nake ˜ amina kuthi oou, Ko˜ ˜ ˜ linelio nıweetie athuku˜ ˜ mi make elı na musika˜ ˜ ˜ ˜˜ lı umwe wamukııte Ngai ˜ ˜ ˜ ˜ katı wa ala mamuthukumaa, 8 na amaelesya ˜ ˜ maundu onthe na ama˜ tuma Yova. ˜ ˜ 9 Na unı wake, o maendeee na kyalo kyoo, ˜ ˜ ˜ me vakuvı kuvika ndua˜ ˜ ˜ nı ısu, Vetelo nıwambatie ˜ ˜ ˜ ˜ nyumba ıulu ta saa sita1 ˜ ˜ ˜ nı kana avoye. 10 Indı ˜ eew’a nzaa muno na ˜ ˜ ˜ ˜ enda kuya kındu. Na lıu ˜ ˜ o uendeee kuuwa, Vete˜ lo nıwoonie woni 11 na ˜ ˜ ˜ ˜ oona ıtu yıvingukıte na

˜ MEKO MA ATUMWA 10:5-17

˜ ˜ ˜ ˜ kındu kıilye suka mune˜ ne wa katane kıtheee˜ ˜ ˜ tw’e nthı, kıkwetwe mı˜ thya yakyo ına; 12 na ˜ ˜ ˜ ˜ nthını wakyo vaı mıthemba yonthe ya nya˜ ˜ ˜ mu ila syı maau ana ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na tusamu tula tutambu˜ ˜ kaa1 twa nthı na nyunyi ˜ ˜ sya yayaya. 13 Na ındı ˜ ˜ eew’a wasya uimw ıa: ˜ ˜ ˜ ˜ “Ukıla Vetelo, ˜ na uithı˜ ˜ nza uye!” 14 Indı Vete˜ ˜ ˜ lo asya: “Aiee, Mwıaıi, nı˜ ˜ ˜ ˜ kwıthıwa ndyaaya kındu ˜ ˜ o na kımwe kıvuku na ˜ ˜ kıte kıtheu.” 15 Na wa˜ sya usu waneena nake ˜ ˜ ˜ ˜ ıng ı ya kelı, ukyasya: ˜ ˜ ˜ “Eka kusyıta mbuku syı˜ ˜ ndu ila Ngai utheetye.” ˜ ˜ 16 Na wasya usu nıwee˜ ˜ ˜ w’ıkie ya katatu, na o mı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ tukı kındu kıu kyamba˜ ˜ tw’a ıtunı. 17 Na Vetelo aendeee ˜ ˜ ˜ ˜ kusaanıw’a nı kıla kyoo˜ ˜ nanaw’a nı woni usu, ala ˜ ˜ ˜ ˜ aume matumıtwe nı Ko˜ linelio mak ulya vala ˜ ˜ nyumba ya Simoni yaı ˜ ˜ ˜ ˜ na maungama muvıanı.

˜ 10:9 1 Ndeto kwa ndeto, “ta ısaa 10:12 1 Kwa ngelekany’o, nzoka ˜ ya thanthatu.” na mang’ala.

˜ MEKO MA ATUMWA 10:18-29

18 Na meetana na ma˜ ˜ kulya kana Simoni ula weetawa Vetelo athoketw’e vau. 19 Na Vete˜ ˜ ˜ lo aendeee k us uan ıa ˜ ˜ ˜ ˜ ıulu wa ula woni, veva ˜ ˜ mutheu wamw ıa: “Si˜ ˜ sya! Ve andu atatu me˜ ˜ ukumantha. 20 Kwoou ˜ ˜ ˜ ˜ ukıla utheee, na uienda˜ ˜ ny’a namo, na ndukethı˜ we na nzika nongi, nı˜ ˜ ˜ kwıthıwa ninyie namatu˜ ˜ ma.” 21 Na ındı Vete˜ lo atheea vala and u ˜ asu maı, na amea: “Ni˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nyie mundu ula muuma˜ ˜ ntha . N ık ı mwooka ˜ vaa?” 22 Namo masu˜ ˜ ng ıa: “Kolinelio, munene ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wa asikalı, mundu mulu˜ ˜ ˜ ngalu na umukıaa Ngai ˜ ˜ na uwetawa nesa n ı ˜ mbaı yonthe ya Ayu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ti, nıwıaıwe nı Ngai kwı˜ ˜ ˜ ˜ s ıla m ula ıka m utheu ˜ ˜ ˜ ˜ a ut umane w uke ny u˜ mba kwake nı kana ew’e ˜ ˜ ˜ undu ukwasya.” 23 Na kwoou amathokya me˜ thıwe aeni make. ˜ ˜ ˜ Na un ı wake ook ıla na athi namo, na ana-a-asa amwe kuma

354

Yova maendany’a nake. ˜ ˜ 24 Muthenya ula waa˜˜ ˜ tııe nıwavikie Kaisalea. ˜ Na Kolinelio n ıwame˜ ˜ teele na nıwoombanıtye ˜ ˜ ˜ andu make ma musyı na anyanyae make ala ane˜ ne. 25 Yıla Vetelo wa˜ vikie, Kolinelio n ıwa˜ ˜ ˜ ˜ muthauie na amutulılya ˜ ˜ ndu1˜ na amukumanıa. ˜ ˜ ˜ 26 Indı Vetelo am ı˜ uk ˜ ˜ lya, na amwıa: “Ukıla; ˜ ˜ ˜ nyie nı mundu o taku.” ˜ 27 Na aendeee kunee˜ ˜ na nake nıwalikile nyu˜ ˜ mba, na eethıa andu ai˜ ˜ ng ı mombanıte. 28 Na ˜ ˜ ˜ ˜ amea: “Inyw’ı nımwısı ˜ ˜ nesa kana ti undu wosa˜ ˜ ˜ nıte na mıao kwa Muyu˜ ˜ ti kuvulana kana kuthe˜ ˜ ˜ ngeea mundu wa uko ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ung ı, ındı Ngai numbo˜ ˜ netye kana vai mundu o ˜ ˜ ˜ na umwe naıle kwasya nı ˜ ˜ muvuku kana ti mutheu. ˜ ˜ 29 Kwoou yıla ndumani˜ ˜ ˜ we nınukie vate kukana˜ ˜ ˜ ˜ nıa. Kwondu wa uu, nı˜ ˜ ˜ ˜ enda kumanya nıkı mu˜ ndumanie.” ˜ ˜ 10:25 1 Kana “avaluka nthı.”

355

˜ ˜ 30 Na ındı Kolinelio ˜ ˜ ˜ asya: “Mıthenya ına mı˜ ˜ ˜ v ıtu saa ta isu t u ı, ˜ ˜ ˜ nınavoyaa nı nyumba ˜ kwakwa na kwaı ta saa ˜ ˜ kenda;1 na ıvindanı o ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ yıu mundu wı na ngua ˜ ˜ ˜ ikutisatisa nıwaungamie mbee wakwa , 31 na ˜ ambıa: ‘Kolinelio, mboya ˜ ˜ ˜˜ yaku nıyıthukııiw’e, na ˜ ˜ ˜ ˜ Ngai nıwonete mıthınzıo yaku ya tei. 32 Kwoou ˜ ˜ ˜ tumana Yova umwıte Si˜ ˜ ˜ ˜ moni ula kwa ısyıtwa yı˜ ˜ ˜ ng ı wıtawa Vetelo. Mu˜ ˜ ndu usu athoketw’e kwa ˜ ˜ Simoni, museuvya wa ˜ ˜ ithuma , ula ny umba ˜ ˜ ˜ yake yı utee wa ukanga.’ ˜ ˜ ˜ ˜ 33 Kwoou nın ınak utu˜ ˜ ˜ ˜ manie na mıtukı na nı˜ ˜ wıkie nesa kuka vaa. Na ˜ yu ithyonthe twı mbee ˜ ˜ wa Ngai nı kana twıw’e ˜ ˜ maundu onthe ala Yeova ˜ ˜ ˜ ˜ ukwıaıe uneene.” ˜˜ 34 Na Vetelo ambııa ˜ kuneena, na asya: “Yu ˜ ˜ ˜ vate nzika nınımany ıte nesa kana Ngai nde ˜ ˜ kyende, 35 ınd ı mba-

˜ MEKO MA ATUMWA 10:30-40

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ını syonthe mundu ula ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ umukıaa na wıkaa ula ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ waıle nıwıtıkılawa nıwe. ˜ ˜ 36 N ıwat umie ndeto yake kwa ana ma Isilae˜ ˜ li nı kana amatavye uvoo ˜ ˜ ˜ ˜ wa muuo kwısıla Yesu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Klısto, ula nıwe Mwıaıi ˜ ˜ ˜ wa onthe. 37 Nımwısı ˜ ˜ ˜ undu ula waneeniwe Yu˜˜ tia yonthe kwambııa Ka˜ ˜ lilii, ıtina wa uvati˜ so ula Yoana watava˜ ˜ ˜ ˜ nasya, 38 naw’o nı ıulu ˜ ˜ ˜ wa Yesu ula waumıte ˜ ˜ Nasaleti, undu Ngai wa˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mwıtıkıisye mauta kwısı˜ ˜ la veva mutheu na amu˜ ˜ nenga vinya, na undu ˜ ˜ ˜ waendie kıla vandu ayı˜ ˜ ˜ ka maundu maseo na kuvosya onthe ala mavi˜˜ ˜ ˜ nyııwe nı Ndevili, nu˜ ˜ ndu Ngai aı vamwe nake. ˜ ˜ ˜ 39 Na twı ngusı sya ma˜ ˜ undu onthe ala weekie ˜ nthı ya Ayuti na Yelu˜ ˜ ˜ ˜ saleme; ındı nımamuaie ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ kwa kumuathııa1 mutını. ˜ ˜ ˜ ˜ 40 Ngai nıwamuthayuu˜ kisye muthenya wa ka˜ ˜ tat u n ı kana oneke,

˜ ˜ 10:30 1 Ndeto kwa ndeto, “ ısaa 10:39 1 Ndeto kwa ndeto, “ku˜ ˜ ya kenda.” mususya.”

˜ MEKO MA ATUMWA 10:41–11:5

˜ ˜ 41 ti oneke n ı and u ˜ ˜ ˜ ˜ onthe, ınd ı no ng us ı ˜ ˜ ila syanyuvıtwe nı Ngai kuma tene, nasyo ni˜ ˜ thyı, ala twaıe na twa˜ nyw’a vamwe nake ıtina ˜ ˜ ˜ wa kuthayuukw’a kwa˜ ˜ ˜ ke. 42 O na ıng ı, nı˜ ˜ ˜ watwıaıe tutavany’e kwa ˜ ˜ ˜ ˜ andu na kumya ukusı ˜ ˜ ˜ ˜ mwıanıu kana usu nıwe ˜ ˜ ˜ ˜ wıaıwe nı Ngai ethıwe ˜ musili wa ala me tha˜ ˜ yu na ala akw’u. 43 Na ˜ ˜ athani onthe nımaumı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ tye uk us ı ı ul u wake, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kana kıla mundu umuıkı˜ ˜ ˜ ıaa nukwataa uekeo wa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ naı kwısıla ısyıtwa yake.” 44 Na Vetelo aendeee ˜ ˜ ˜ kuneena maundu asu, ˜ ˜ veva mutheu nıwamatheeie onthe ala meethu˜˜ ˜ kıısye ıla ndeto. 45 Na ˜ ˜ ˜ et ık ıli ala ma ı Ayu˜ ti1 ala mookıte na Ve˜ telo maseng’a m uno, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ n und u m uth ınz ıo wa ˜ ˜ ˜ ˜ veva mutheu nıwetıkı˜ ˜ ˜ w’e andu ma mbaı ing ı ˜ ˜ ˜ o namo. 46 Nundu nımamewie maineena na

356

ithyomo ngeni na mai˜ ˜ ˜ ˜ mukumya Ngai. Nıvo ındı Vetelo waisye: 47 “Ve ˜ ˜ ˜ ˜ mundu utonya kumava˜ ˜ ta maivatiswa na kıw’u ˜ ˜ ala makwatıte veva ˜ mu˜ theu o taitu?” 48 Itina ˜ ˜ wa uu ameaıa mavatiswe ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ısyıtwanı ya Yesu Klısto. ˜ ˜ ˜ ˜ Na ındı mamwısuva eka˜ le namo mıthenya kauta. ˜ 11 Na atumwa na˜ anaa-asa ala maı Yutia ˜ ˜ nımeewie kana andu ma ˜ ˜ ˜ mbaı ing ı o namo nı˜ ˜ metıkılile ndeto ya Ngai. ˜ 2 Kwoou, yıla Vetelo wambatie Yelusaleme, ala ˜ makwete mbau nzaıko ˜ ˜˜ ˜ ˜ n ımamb ııie k ukanan ıa n a˜ k e ,1 3 m a k y a s y a : ˜ ˜ “ Uendie nyumbanı ya ˜ ˜ andu mate aıke na waya ˜ vamwe namo.” 4 Yıla ˜ Vetelo weewie uu ama˜ ˜ ˜ elesya undu usu nesa, akyasya: ˜ ˜ ˜ 5 “Naı nduanı ya Yova ˜ ng ıvoya, na noona woni, ˜ ˜ ˜ ˜ kındu kıilye suka mune˜ ne wa katane kıtheee˜ ˜ ˜ tw’e nthı kuma ıtunı

˜ ˜ 10:45 1 Ndeto kwa ndeto, “etıkı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ li aıke.” 11:2 1 Kana “kumutula mutı.”

357

˜ MEKO MA ATUMWA 11:6-18

˜ ˜ we na nzika nongi. Indı ˜ ana-a-asa aa thanthatu o namo maendany’a na˜ kwa, na twalika nyumba ˜ ˜ ˜ kwa mundu usu. ˜ ˜ 13 “ Nıwatueleisye ˜ ˜ ˜ ˜ undu woonie mula ıka ˜ ˜ aungama nyumba kwa˜ ˜ ke, na amwıa: ‘Tuma ˜ andu Yova makete Simo˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ni ula ısyıtwa yıng ı wı˜ tawa Vetelo, 14 na nu˜ ˜ ˜ ˜ kuutavya maundu mato˜ ˜ ˜˜ nya kutuma we utang ıı˜ wa o vamwe na andu ˜ onthe nyumba yaku.’ ˜ ma ˜ ˜ ˜˜ ˜ 15 Indı yıla nambııie ku˜ neena, veva mutheu wa˜ ˜ matheeea o tondu watu˜ ˜ ˜ theeete mwambılılyonı. ˜ ˜ ˜ 16 Nıvo ındı nalilikanile ˜ ˜ ˜ ˜ ndeto sya Mwıaıi, undu waasya: ‘Yoana avatisaa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na kıw’u, ındı inyw’ı mu˜ kavatiswa na veva mu˜ theu.’ 17 Ethıwa Ngai ˜ ˜ nıwamanengie asu mu˜ ˜ ˜ ˜ thınzıo o ula watunengie ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ithyı ala twaıkııie Mwıaıi ˜ ˜ Yesu Klısto, nyie ninyie ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ uu nımusiııe Ngai?” ˜ ˜ 18 Yıla meewie mau˜ ˜ ˜ 11:6 1 Kwa ngelekany’o, nzoka ndu asu nımaekie˜ kuleana nake na mamukumya na mang’ala.

˜ ˜ k ıkwetwe m ıthya ya˜ kyo ına, na kyooka vala ˜ ˜ ˜ naı. 6 Na yıla nakısyai˜ sye nesa, noona nyamu ˜ ˜ ila syı maau ana sya ˜ ˜ ˜ nthı, nyamu sya kıtheka˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nı, tusamu tula tutambu˜ kaa,1 na nyunyi sya ya˜ yaya. 7 O na n˜ ıneewie ˜ ˜ ˜ wasya uimbıa: ‘Ukıla Ve˜ ˜ ˜ telo, na uithınza uye!’ ˜ ˜ ˜ 8 Indı nasya: ‘Aiee, Mwı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ aıi, nıkwıthıwa vai kı˜ ˜ ˜ ndu o na kımwe kıvuku ˜ ˜ kana kıte kıtheu kyaali˜ ka kanyw’anı wakwa.’ ˜ 9 Na ya kel ı, wasya ˜ ˜ ˜ ˜ usu kuma ıtunı wanzu˜ ˜ ˜ ng ıa, ukyasya: ‘Eka ku˜ ˜ ˜ syıta mbuku syındu ila ˜ Ngai utheetye.’ 10 Wa˜ ˜ ˜ sya usu nıweew’ıkie ya ˜ ˜ ˜ katatu, na syındu isu ˜ syonthe syambatw’a ıtu˜ ˜ ˜ ˜ nı. 11 O na ıng ı, ıvi˜ ˜ ˜ ndan ı y ıu a ume ata˜ ˜ ˜ ˜ ˜ tu nımaungamıte vakuvı ˜ ˜ na nyumba ıla twekalaa, ˜ ˜ matumıtwe kuma Kai˜ ˜ salea. 12 Na ındı veva ˜ ˜ ˜ mutheu wambıa nıenda˜ ny’e namo, na ndikethı-

˜ MEKO MA ATUMWA 11:19-29

Ngai, makyasya: “Kwo˜ ou, Ngai n unengete ˜ ˜ ˜ andu ma mbaı ing ı mwa˜ ˜ nya wa kwılila nı kana ˜ makwate thayu.” ˜˜ ˜ 19 Ala manyaııkıtw’e ˜ ˜ ˜ ˜ nı thına ula waumılile ˜ ˜ ˜ nundu wa Sitivini nımaendie nginya Voenike, Kuvolo, na Andiokia, na matavasya Ayuti oka ˜ me ˜ ˜ ˜ ıla ndeto. 20 Indı aume ˜ amwe ala maumıte Kuvolo na Kulene mooka ˜˜ ˜ Andiokia na mambııa ku˜ neena na andu ala ma˜ neenaa Kıkiliki, maima˜ ˜ ˜ ˜ ˜ tavya uvoo museo ıulu ˜ ˜ ˜ wa Mwıaıi Yesu. 21 Na ˜ kw’oko kwa Yeova kwaı ˜ vamwe namo, na aing ı ˜ ˜ ˜ matw’ıka etıkıli na ma˜ ˜˜ ˜ ˜ muatııa Mwıaıi. ˜ ˜ ˜ ˜ 22 Na uvoo ıulu woo ˜ ˜ ˜ ˜ nıwavikıie kıkundi kıla ˜ kyaı Yelusaleme, na ma˜ tuma Valanava athi ngi˜ nya Andiokia. 23 Yıla ˜ wavikie na oona useo ˜ ˜ mwing ı wa Ngai, n ı˜ ˜˜ watanie muno na ambııa ˜ kumathangaasya onthe ˜ ˜ ˜ ˜ maendeee kumuthuku˜ ˜ ma Mwıaıi na ngoo yo-

358

˜ ˜ ˜ ˜ nthe; 24 nıkwıthıwa aı ˜ ˜ ˜ ˜ m und u m useo wus u˜ ˜ ˜ ıtwe nı veva mutheu ˜ ˜ ˜˜ ˜ na mu ık ııo. Na and u ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ aing ı mamu ık ııa Mw ı˜ aıi. 25 Kwoou athi Ta˜ liso na amumantha Sau˜ ˜ ˜ lo kıla vandu. 26 Na ıti˜ ˜ na wa kumwona amuete ˜ Andiokia. Na kwa ıvi˜ ˜ nda ya mwaka muima nı˜ moombanaa na kıkundi ˜ ˜ ˜ na kumanyısya andu ai˜ ˜ ˜ ng ı, na kuu Andiokia nı˜ kw’o amanyıw’a, mato˜ ˜ ngoew’e nı Ngai, mambı˜ ˜ ˜ ıie kwıtwa Aklısto. ˜ ˜ ˜ 27 Na mıthenyanı ısu ˜ athani nımookie Andio˜ kia maum ıte Yelusaleme. ˜ 28 Umwe woo weeta˜ ˜ wa Akavo nıwaungamie ˜ ˜ na athana kwısıla veva ˜ ˜ ˜ mutheu kana yua ınene ˜ ˜ ˜ ˜ yaı vakuvı kukwata nthı yonthe, na kwa w ’o ˜ ˜ ˜ ˜ nıkweethıiwe yua ıne˜ ˜ ne ıvindanı ya Kilauti˜ osi. 29 Kwoou amanyıw’a matw’a, kwosana na ˜ ˜ ˜ utonyi wa kıla umwe, ˜ maumye utethyo1 kwo˜ ˜ ˜ ˜ 11:29 1 Kana “uthukumi wa ku˜ nengane utethyo.”

359

˜ ndu wa ana-a-asa ala me˜ kalaa Yutia; 30 na nı˜ ˜ meekie uu, na matuma Valanava na Saulo ma˜ ˜ twae utethyo usu kwa ˜ ˜ atumıa. ˜ ˜ ˜ ı o yıu, 12 Ta˜ ıvindan ˜ ˜ Musumbı Elote nı˜˜ ˜ ˜ ˜ wambııie kuthıny’a andu ˜ ˜ ˜ amwe kıkundinı. 2 Nı˜ ˜ ˜ wamuaie na uvyu Yakovo mwana-a-inyia wa Yoana. ˜ ˜ ˜ 3 Yıla woonie kana undu ˜ ˜ ˜ usu nıwamatanıthya Ayu˜ ˜ ti, nıwamukwatie Vetelo ˜ ˜ o nake. (Amukwatie ıvi˜ nda ya Mboka ya Mu˜ ˜ kate Ute Ilawa.) 4 Elote ˜ ˜ ˜ nıwamukwatie na amuvi˜ ˜ ˜ ngıa yela nı kana amue˜ te mbee wa andu Vasaka yathela, na kwoou ˜ amunengane kwa ikundi ˜ inya sya asikalı, ila syau˜ ˜ ˜ man ıasya k um usunga, ˜ ˜ ˜ na kıla kıkundi kyeethıa˜ wa na asikalı ana. 5 Na ˜ kwoou Vetelo nıwekali˜ ˜ ˜ ˜ le e muvingıe yela, ındı ˜ ˜ kıkundi nıkyavoyaa Ngai ˜ ˜ ˜ na kıthito kingı kwondu wake. ˜ 6 Na Elote e vakuvı ˜ ˜ ˜ kumuete mbee wa andu,

˜ MEKO MA ATUMWA 11:30–12:10

˜ ˜ ˜ ˜ utuku usu Vetelo nıwa˜ komete katı wa asika˜ ˜ lı elı ovetwe na nyololo ˜ ˜ ˜ ilı, na vaı asungi elı ma˜ ˜ ˜ ˜ ungamıte muomonı maisunga yela. 7 Na sisya! ˜ ˜ ˜ Mulaıka wa Yeova nıwa˜ ˜ ungamıte vau, na kye˜ ˜ ni kyakena kasumbanı ˜ ka yela vala Vetelo waı. ˜ ˜ ˜ ˜ Na mulaıka usu amu˜ ˜ ˜ kunanga waunı na am ˜ u-˜ ˜ ˜ ˜ amukya, akımwıa: “Ukı˜ ˜ ˜ la mıtukı!” Na ila nyololo woovetwe nasyo ˜ syauma mokonı make ˜ ˜ ˜ syavaluka. 8˜ Na mulaı˜ ˜ ka amwıa: “Iyumbany’e ˜ ˜ ˜ ˜ na uyıkıa iatu syaku.” ˜ ˜ ˜ ˜ Nake eeka uu. Nıvo ınd ˜ ˜ı ˜ ˜ ˜ mulaıka wamwıie: “Ikıa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ngua yaku ya ıulu, na ui˜˜ ngatııa.” 9 Na aumaa˜ ˜ ˜ la na aendeea kumuatı˜ ˜ ˜ ıa, ındı ndamanyaa kana ˜ ˜ ˜ kıla kyaendeee kwıkıka ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kwısıla mulaıka usu kyaı ˜ ˜ kya w’o. Asuanıaa ta woonaa woni. 10 Na ˜ ˜ mathi mavıtuka asungi ˜ ma mbee na ma kelı, ˜ ˜ ˜ na yıla mavikie muvıa˜ ˜ ˜ ˜ nı wa kyuma ula wesıla˜ ˜ ˜ ˜ wa yıla mundu uendete

˜ MEKO MA ATUMWA 12:11-19

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nduanı, muvıa usu wee˜ vingua. Na mamina ku˜ maala, matheelela nzıa˜ ˜ nı ımwe nene, na vau ˜ ˜ ˜ kwa vau ula mulaıka ˜ ˜ amutia. 11 Na yıla Ve˜ telo wamanyie kıla kya˜ endeee, asya: “Yu nına˜ manya vyu kana Yeova ˜ ˜ ˜ ˜ nutumie mulaıka wake, na ambovosya kuma ˜ kw’okonı kwa Elote, na ˜ ˜ ˜ kuma maundunı onthe ala Ayuti mekwonaa ta ˜ ˜ mekw˜ ıkıka.” ˜ 12 Itina wa kumanya ˜ ˜ ˜ ˜ undu usu, Vetelo nıwa˜ endie nyumba kwa Meli ˜ ˜ ˜ inyia wa Yoana ula ısyı˜ ˜ ˜ twa yıng ı wıtawa Mali˜ ˜ ˜ ko, na andu aing ı nımoo˜ mbanıte vau maivoya. ˜ ˜ ˜ 13 Yıla wakunangie mu˜ ˜ ˜ ˜ omo ula wa ı m uv ıa˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ nı, muthukumi mwııtu ˜ ˜ ula weetawa Lota nıwa˜ ˜ ˜ ˜ ˜ endie kusisya nuu uku˜ ˜ k unanga . 14 Na y ıla wamanyie nesa kana ˜ ˜ wasya usu nı wa Vete˜ ˜ lo, nıwatanie muno o ˜ ˜ na ndaavingua muomo, ˜ ˜ ˜ vandu va uu, nıwase˜ ˜ mbie asyoka nthını na

360

amatavya ala moomba˜ ˜ nıte kana Vetelo nıwe ˜ ˜ ˜ wı muomonı. 15 Namo ˜ ˜ ˜ mamwıa: wı na ndu˜ “We ˜ ˜ ˜ uka.” Indı aendeea ku˜ ˜˜ matavya na kıthing’ıısyo kana eneena w’o. Kwoou ˜ ˜˜ andu asu mambııa kwa˜ ˜ ˜ sya: ˜ “Nı mulaıka wake.” ˜ ˜ 16 Indı Vetelo nıwae˜ ˜ ndeeie na kukunanga. ˜ ˜ ˜ Na yıla mavinguie muomo, mamwona na˜ mase˜ ˜ ng’a muno. 17 Indı Vetelo amony’a na kw’oko mavindye, na amaelesya ˜ ˜ nesa undu Yeova wamumya yela, na amea: “Tavyai Yakovo na ana-a˜ ˜ asa maundu asu.” Na ˜ ˜ ındı Vetelo auma vau na ˜ ˜ athi vandu vang ı. 18 Na kwakya, asika˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ lı nımavuavuanıte muno ˜ ˜ ˜ nundu mayeesı vala Ve˜ telo uendie. 19 Elote ˜ ˜ ˜ nıwamumanthie na kı˜ ˜ thito king ı na yıla wa˜ ˜ leile k umwona , ak u˜ lya ala asungi makulyo ˜ na eaa mosewe ıtambya; na auma Yutia athi Kai˜ salea na ekala kuu ma˜ ˜ tuku meana una.

361

˜ 20 Na Elote nıwama˜ ˜ thatıe andu ma Tile na Sitoni. Kwoou moo˜ ka kwake me na kıe˜ ˜ leelo kımwe, na ıtina ˜ wa kuneena na Vilasi˜ ˜ ˜ ˜ to, mundu ula waunga˜ ˜ ˜ mıe nyumba ya musu˜ ˜ ˜ mbı, makulya methıwe ˜ ˜ ˜ na muuo na musumbı, ˜ ˜ ˜ nundu nthı yoo yakwa˜ ˜ ˜ taa lıu kuma nthı ya Mu˜ ˜ sumbı Elote. 21 Na mu˜ ˜ thenya umwe ula wa˜ ˜ ˜ tw’ıtwe, Elote nıweekı˜ ˜ ˜ ˜ ie ngua ya k ı-usumbı ˜ ˜ ˜ ˜ na ekala nthı kıvılanı ˜ kyake kya sila, na ambı˜ ˜ ˜ ˜ ıa kumısya andu uvoo. ˜ ˜ ˜ ˜ 22 Nıvo ındı andu ala ˜ ˜˜ moomban ıte mambı ıie ˜ ˜ kuneena na wasya mu˜ nene, makyasya: “Nı wa˜ sya wa ngai, ti wa mu˜ ndu!” 23 Na vau kwa ˜ ˜ vau mulaıka wa Yeova ˜ ˜ ˜ ˜ amukuna na uwau, nu˜ ˜ ndu ndaamukumya Ngai, ˜ ˜ ˜ nake aıwa nı iinyu na akw’a.˜ ˜ 24 Indı ndeto ya Ye˜ ˜˜ ova yaendeea kunyaııka ˜ ˜ ˜ na andu aing ı matw’ıka ˜ ˜ etıkıli.

˜ MEKO MA ATUMWA 12:20–13:5

˜ 25 Na yıla Valanava na ˜ ˜ ˜ Saulo maminie uthuku˜ mi woo wa kunenga˜ ne utethyo Yelusaleme, ˜ nımasyokie Andiokia na maendany’a na Yoana, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ula ısyıtwa yıng ı wıtawa Maliko. ˜ ˜ ˜ 13 Na ˜ kıkundinı kıla˜ kyaı Andiokia kwaı ˜ athani na amany ısya, ˜ namo nı: Valanava, Si˜ ˜ meoni ula wıtawa Nikeli, Lukio kuma Kulene, Sa˜ ulo, na Manaene ula wa˜ ˜ somete ımwe na Musu˜ mbı Elote. 2 Na mae˜ ˜ ˜ ˜ ndeee kumuthukuma Ye˜ ˜˜ ˜ ova na kutııa kuya, veva ˜ mutheu wamea: “Nyuvai Valanava na Saulo kwo˜ ˜ ˜ ˜ ndu wa wıa ula nıme˜ ˜ tıe matethye.” 3 Na ıti˜ ˜˜ ˜ ˜ na wa kutııa kuya na ku˜˜ voya, mamailııla moko na mamaeka mathi. ˜ 4 Kwoou a ume asu, ˜ ˜ ˜ mamina k ut umwa n ı ˜ veva mutheu, matheea Seleusi, na kuma vau ˜ malika melinı mathi Ku˜ volo. 5 Na yıla mavikie ˜˜ ˜ Salamisi, mambııa kutavany’a ndeto ya Ngai

˜ MEKO MA ATUMWA 13:6-15

˜ masinakokenı ma Ayuti. ˜ Na Yoana nıwe wamatetheeasya.1 ˜ ˜ 6 Na ıtina wa kuthi ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kıla vandu kıthamanı kıu ˜ nginya Vavo, nımakoma˜ ˜ ˜ ˜ nie na mundu umwe Mu˜ yuti weetawa Vali-Yesu, ˜ ˜ ˜ ula waı muoi na mwatha˜ ˜ ˜ ˜ ni wa uvungu. 7 Aı va˜ mwe na munene1 weeta˜ ˜ wa Selikio Vaulo, mundu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ muı. Mundu usu nıweetie Valanava na Saulo, ˜ ˜ ˜ nundu aı na mea mai˜ ˜ ng ı ma kw ndeto ya ˜ ıw’a ˜ ˜ Ngai. 8 Indı Elumo ula ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ muoi (usu nıw’o ualyu˜ ˜ ˜ lo wa ısyıtwa yake) nıwa˜˜ ˜ ˜ mbııie kumavınga aye˜ ˜ ˜ nda kumwelelukya mu˜ ˜ ˜ ˜˜ nene usu kuma muıkııo˜ ˜ n ı. 9 Na Saulo, ula ˜ ˜ wıtawa Vaulo, ausuwa ˜ ˜ ˜ nı veva mutheu na amu˜ keteea, 10 na amwıa: ˜ ˜ ˜ ˜ “We mundu wusıe kıla ˜ ˜ muthemba wa ukengani ˜ na ung’endu, mwana wa ˜ Ndevili, mumaitha wa ˜ ˜ ˜ maundu onthe malunga-

362

˜ ˜ lu, we ndueka kuthyo˜ ˜ ekya nzıa ndungalu sya Yeova? 11 Sisya! Kw’o˜ ˜ ˜ ˜ ko kwa Yeova kwı ıulu ˜ ˜ ˜ ˜ waku na nuutw’ıka kı˜ lalinda, na kwa ıvinda ˜˜ ˜ ndwııthwa utonya kwo˜ na kyeni kya syua.” Na vau kwa vau metho ˜ ˜ make mamesya muumbı ˜ muito na mbindu, na ˜˜ ˜ ambııa kuvavata aima˜ ˜ ˜ ntha mundu amukwate ˜ kw’oko amutongoesye. ˜ ˜ ˜ 12 Na yıla ula munene ˜ ˜ ˜ ˜ woonie kıla kyaı kıneekı˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ ka, aıkııa nundu nıwase˜ ˜ ng’iw’e nı momanyısyo ma Yeova. ˜ 13 Na Vaulo na ala waı ˜ namo nımaendie na meli kuma Vavo nginya Velika ˜ ˜ ya Vambilia. Indı Yoana amatia na asyoka Yelusaleme. 14 Namo maendeea na kyalo kuma Velika na mavika Andiokia ˜ ˜ ya Visitia. Na kuu nıma˜ ˜ ˜ likile ısinakokenı muthenya wa Savato ˜ na me˜ kala nthı. 15 Itina wa ˜ ˜ ˜ ˜ u onthe kusomewa 13:5 1 Kana “wamathukumaa.” and ˜ ˜ ˜ ma 13:7 1 Ngavana wa kısio kına kya M ıao na ˜ Mavuku ˜ ˜ Lomi. Sisya Maelesyo ma Ndeto. Athani, aungamıi ma ısi-

363

˜ ˜ nakoke matumana kula ˜ maı, makyasya: “Ana-a˜ ˜ asa , eth ıwa mw ı na ˜ ndeto ya kumathangaa˜ ˜ sya andu aa, mıwetei.” ˜ 16 Kwoou Vaulo aunga˜ ˜ ma na amokılılya kw’oko, na amea: ˜ “A ume ma Isilaeli, ˜ ˜ ˜ na inyw’ ı ala mumu˜ ˜ ˜˜ k ıaa Ngai, ıthuk ıısyei. ˜ 17 Ngai wa andu ma Isi˜ laeli nıwamanyuvie aa˜ ˜ umae maitu, na amane˜ ˜ nevya andu asu yıla me˜ kalaa me aeni nthı ya Misili, na amaumya kw’o ˜ na kw’oko kwake kwı vi˜ ˜˜ nya. 18 Na nıwamomıı˜ ˜ ˜ isye weunı kwa ıvinda ya myaka ta 40. 19 Amina ˜ ˜ kwananga mbaı muonza ˜ ˜ ila syaı Kanaani, nıwa˜ ˜ manengie nthı ya mbaı ˜ ˜ ˜ ˜ isu yıthıwe utiıwa woo. ˜ ˜ 20 Maundu asu onthe ˜ ˜ ˜ meek ıkie ıvindan ı ya myaka ta 450. ˜ ˜ ˜ “Itina wa uu nıwama˜ nengie asili nginya ıvinda ya mwathani Sa˜ mueli. 21 Na ıtina wa ˜ uu masya meenda mane˜ ˜ ngwe musumbı, na Ngai

˜ MEKO MA ATUMWA 13:16-26

amanenga Saulo mwa˜ ˜ na wa Kisi, mundu wa ˜ mba ı ya Mbenyamini, ˜ ˜ ula wamasumbıkie mya˜ ka 40. 22 Na yıla wa˜ ˜ ˜ ˜ muvetangie, nıwamokılı˜ ˜ ilye Ndaviti ethıwe mu˜ ˜ ˜ sumbı, na aumya uku˜ ˜ ˜ ˜ sı ıulu wake, akyasya: ˜ ‘Nınonete Ndaviti mwa˜ ˜ na wa Yese e mundu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wıtık ılık ıte ngoonı ya˜ kwa, nake akeeka mau˜ ndu ala nendaa.’ 23 Na kwosana na watho wake, ˜ Ngai nıwanengie Isilae˜ ˜˜ ˜ li mutang ııi kuma usyao˜ ˜ ˜ ˜ nı wa mundu usu, na ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ mutang ııi usu nı Yesu. ˜ 24 Nake atanamba ku˜ vika, Yoana nıwatavisye ˜ ˜ Aisilaeli onthe utheinı ˜ mavatiswe, nı kana mo˜ ˜ nany’e kana nımelilıte. ˜ 25 Na Yoana e vakuvı ˜ ˜ ˜ ˜ kumina uthukumi wake, ˜ ˜˜ ˜ n ıwaasya at ıı: ‘Inyw’ ı ˜ ˜ ˜ mwıona ta˜ inyie uu? Ti˜ nyie we. Indı sisya! Ve ˜ ˜ ˜ ˜ umwe wukıte, ula ndii ˜ ˜ ˜ sya iatu syake ndaılıtwe ˜ ˜ nı kuthasya.’ ˜ 26 “Ana-a-asa, inyw’ı nzyawa sya Avalaamu na

˜ MEKO MA ATUMWA 13:27-38

˜ ˜ ala ang ı onthe me katı ˜ wenyu ala makıaa Ngai, ˜ ˜ ˜˜ ˜ ndeto ıno ya utang ııo nı˜ ˜ ˜ ˜ tumıtwe kwitu. 27 Nu˜ ndu ekali ma Yelusaleme na atongoi moo mayaa˜ ˜ ˜ ˜ mumanya, ındı yıla ma˜ ˜ ˜ ˜ musilılaa meanıisye kıla ˜ kyaneeniwe Mavukun ı ma Athani, ala o na yu masomawa na wa˜ ˜ ˜ sya munene kıla muthenya wa savato. 28 O ˜ ˜ na kau mayaaona undu ˜ ˜ ˜ utonya kutuma oawa, nı˜ ˜˜ mamuthing’ııisye Vilato ˜ ˜ amuae. 29 Na yıla me˜ ˜ ˜ anıisye maundu onthe ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ala maand ık ıtwe ı ul u ˜ ˜ wake, nımamumisye mu˜ ˜ ˜ ˜ tını ˜ na mamwia mbuanı. ˜ ˜ ˜ 30 Indı Ngai amuthayu˜ ˜ ukya, 31 na kwa mı˜ ˜ thenya ming ı nıwoone˜ kie nı ala maendanisye nake kuma Kalilii nginya Yelusaleme. Na yu asu ˜ ˜ ˜ nımo ngusı syake mbee ˜ wa andu. ˜ ˜ ˜ 32 “Kwoou yu nıtuu˜ ˜ ˜ mutavya uvoo museo ˜ ˜ ˜ ˜ ıulu wa watho ula aa˜ ˜ umae maitu mathiwe. ˜ ˜ ˜˜ 33 Ngai nıwıanııtye wa-

364

˜ ˜ ˜ tho usu kwitu, ithyı sya˜ ˜ na syoo, kwa kumutha˜ ˜ ˜ ˜ yuukya Yesu; o tondu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kuandıkıtwe nthını wa ˜ ˜ savuli ya kelı: ‘We wı ˜ ˜ ˜ mwana wakwa; umunthı ˜ ˜ ˜ nınatw’ıka ıthe waku.’ ˜ ˜ ˜ ˜ 34 Na nundu nıwamu˜ ˜ thayuukisye atakasyoka ˜ ˜ ˜ wanang ıkonı nongi, aı˜ ˜ ˜ ˜ tye uu: ‘Ngeethıwa nı ˜ ˜ ˜˜ ˜ muıkııku kukwony’a we˜ ˜ ˜ ndo mul umu ula namwathie Ndaviti.’ 35 O ˜ ˜ ˜ na ve savuli ıng ı yaıtye ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ atıı: ‘Nduketıkılya muıkı˜ ˜ ıku waku one wanang ı˜ ˜ ko.’ 36 K ıvath ukany’o ˜ na uu, o na kau Ndaviti ˜ ˜ ˜ ˜ nıwamuthukumie Ngai1 ˜ ˜ nzyawanı ya ıvinda yake, ˜ we nıwakwie na athikwa ˜ na aa-umae make, na ˜˜ ˜ mwı˜ ı wake waanang ıka. ˜ ˜ 37 Indı ula Ngai watha˜ ˜ yuukisye ndaaona wana˜ ng ıko. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 38 “Indı ekai undu uu ˜ ˜ umanyıke kwenyu ana-a˜ ˜ ˜ asa kana, kwısıla usu ˜ ˜ ˜ ˜ uekeo wa na ı nuuta˜ 13:36 1 Kana “nıweekie kwenda kwa Ngai.”

365

vanw’a kwenyu, 39 na ˜ ˜ ˜ kana, maundunı onthe ˜ ala kwosana na Mıao ya ˜ ˜ Mose mwatalılawa kwı˜ ˜ thıwa na mavıtyo, yu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kwısıla Yesu mundu o na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ wıva ula uıkııaa nutala˜ ˜ wa kwıthıwa ate na ma˜ ˜ ˜ ˜ vıtyo. 40 Kwoou ısuvı˜ ˜ ˜ ei nı kana maundu aa ˜ ˜ ˜ maandıkıtwe Mavukunı ˜ ma Athani maikamukwa˜ te: 41 ‘Sisyai, inyw’ ı ˜ ˜ ˜ andu me kıvuthya, se˜ ˜ ˜ ng’ai na muithela, nundu ˜ ˜ mıthenyanı yenyu ngee˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ka undu mutesa kuıkııa, ˜ ˜ ˜ o na mundu amuelesya nesa ata.’” ˜ 42 Na maumaal ıte, ˜ ˜ ˜ andu mamesuva nı kana ˜ ˜ ˜ meuka kumatavya mau˜ ˜ ˜ ndu asu Savato ıla yaatı˜ ˜ ˜ ıe. 43 Na ıtina wa andu ˜ ˜ ala moombanıte ısina˜ ˜ ˜ ˜ kokenı kumbuuka, Ayu˜ ˜ ˜ ti aing ı na andu ang ı ala ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ maalyulıte muık ııo na ˜ ˜ mamuthaithaa Ngai nı˜˜ maatııie Vaulo na Vala˜ nava, na atumwa asu ˜ maneena namo mak ı˜ ˜ ˜ mesuva mekalae useonı ˜ mwing ı wa Ngai.

˜ MEKO MA ATUMWA 13:39-48

˜ 44 Na Savato ıla yaa˜˜ ˜ ˜ tııe, vakuvı andu onthe ˜ ˜ ˜ kuma nduanı ısu moo˜ mbana vamwe nı kana mew’e ndeto ya Yeova. ˜ 45 Yıla Ayuti moonie ˜ ˜ ıkomano yıu, makwatwa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nı kıwıu king ı na mambı˜ ˜ ˜ ıa kuneena ndeto nthu˜ ku, maikananısya ndeto ila Vaulo waneenaa . ˜ ˜ ˜ 46 Nıvo ındı Vaulo na Valanava mamatavisye ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ uu me na ukumbau: “Yaı no nginya ndeto ya Ngai ˜ ıtavanw’e kwenyu mbee. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Indı nundu nımwamılea ˜ ˜ ˜ na muikwona mwaılıte ˜ ˜ kukwata thayu wa tene ˜ ˜ ˜ na tene, sisyai! nıtuuthi ˜ ˜ ˜ kwa andu ma mbaı ing ı. ˜ ˜ ˜ ˜ 47 Nundu Yeova nutwı˜ ˜ aıe kwa ndeto ii: ‘Nı˜ ˜ ˜ ˜ ngunyuvıte wıthıwe kye˜ ˜ ni kwa andu ma mbaı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ing ı, na uitavany’a ıulu ˜ ˜˜ wa utang ııo nginya itulu ˜ sya nthı.’” ˜ ˜ 48 Na yıla andu ma ˜ ˜ ˜ mbaı ing ı meewie uu, ˜˜ ˜ ˜ mambııa kutana na ku˜ taıa ndeto ya Yeova, na ˜ onthe ala maı na ngoo ˜ ˜ nzeo kwondu wa thayu

˜ MEKO MA ATUMWA 13:49–14:9

˜ wa tene na tene, matw’ı˜ ˜ ka etıkıli. 49 Na ndeto ˜ ya Yeova yaendeea ku˜˜ ˜ ˜ ˜ nyaııka kısion ı kıu kyo˜ ˜ nthe. 50 Indı Ayuti mothoothea aka me ngu˜ ˜ ma ala mamukıaa Ngai ˜ na aume me nguma ma ˜ ˜ ndua, na matuma andu ˜˜ ˜ ˜ mambııa kuthıny’a Vaulo ˜ na Valanava na mamalu˜ ˜ ˜ ngya maume nduanı ısu. 51 Na kwoou mamatua˜ ˜ ˜ ng ıa k ıtoo kya maa u moo, na mathi Ikonio. ˜ 52 Na amanyıw’a mae˜ ˜ ˜ ndeea kusuwa nı utanu ˜ na veva mutheu. 14 Na Vaulo na Valana˜ va me Ikonio nımali˜ ˜ kile ısinakokenı ya Ayuti, na maneena namo ˜ kwa nzıa nzeo nginya nguthu nene ya Ayuti na ˜ ˜ ˜ Akiliki matw’ıka etıkıli. ˜ ˜ 2 Indı Ayuti ala mataa˜ ˜˜ ˜ ıkııa mathokoany’a ilıko ˜ ˜ ˜ sya andu ma mbaı ing ı, ˜ ˜ na uu watuma methıwa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na woni utaılıte ıulu wa ˜ ana-a-asa. 3 Kwoou nı˜ ˜ mekalile ıvinda y ıasa ˜ kuu, na Yeova amane˜ nga vinya nı kana ma-

366

˜ ˜ ˜ neene na ukumbau. Na ˜ ˜ ˜ amatumıa kwıka syama ˜ ˜ ˜ na maundu ma usengy’o ˜ ˜ ˜ ˜˜ nı kana maıkııthye uvoo ˜ ˜ ˜ ˜ ula matavanasya ıulu wa ˜ ˜ ˜ useo wake ı nı wa ˜ mwing ˜ ˜ w’o. 4 Indı, andu ma ˜ ˜ ˜ ndua ısu maanıka; amwe ˜ moo mathi ngalı ya Ayu˜ ti, namo ala ang ı mathi ˜ ˜ ngalı ya atumwa. 5 Na ˜ ˜ ˜ ˜ yıla andu ma mbaı ing ı vamwe na Ayuti na ato˜ ngoi moo mavangie ku˜˜ ˜ mekııthya nthoni na kumakimanga na mavia, ˜ 6 Vaulo na Valanava nı˜ ˜ ˜ mataviw’e undu usu, na ˜ ˜ ˜ makıa mathi nduanı sya Laikonia, Lisitela, na ˜ ˜ Ndelive, na isionı ing ı ˜ ˜ ila syaı vakuvı. 7 Na ˜ ˜ mathi matavanıtye uvoo ˜ ˜ museo isionı isu. ˜ ˜ 8 Na Lisitela kwaı mu˜ ˜ ˜ ˜ nduume umwe waı mwo˜ ˜ nzu maau na ndaı aathi ˜ ˜ na maau kuma kusyawa. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 9 Mundu usu nıwekalıte ˜ ˜ ˜˜ nthı amwıthukıısye Vau˜ lo aendeee na kuneena. ˜ Nake Vaulo amuketeea, ˜ na yıla woonie kana e ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ na muıkııo utonya ku-

367

tuma avow’a, 10 anee˜ na na wasya munene, ˜ ˜ na amwıa: “Ungama.” Na ˜ ˜ ˜ ˜ munduume usu athaa˜ ˜˜ ˜ nyuka na ambııa ku˜ ˜ thi. 11 Na yıla ıkoma˜ no yoonie k ıla Vaulo weeka, yaneena na wa˜ ˜ sya munene na kıthyomo ˜ kya Laikonia, yıkyasya: ˜ ˜ “Yu ngai nitw’ıkie andu ˜ ˜ ˜ ˜ na syatheea kuu tuı!” ˜ 12 Na Valanava mambı˜ ˜ ˜ ıa kumwıta Nzeusi, nake ˜ Vaulo mamwıta Emesi, ˜ ˜ ˜ nundu mavinda maing ı ˜ nıwe waneenaa. 13 Na ˜ muthembi wa Nzeusi, ˜ ˜ ˜ ˜ ngai ıla ıkalu yayo yaı va˜ ˜ ˜ kuvı na ndua, aete nzau ˜ ˜ na syove sya malaa mıvı˜ ˜ ˜ anı ya ndua ısu, ayenda kumya nthembo e va˜ ˜ mwe na yıu. ˜ ıkomano ˜ ˜ ˜ ˜ 14 Indı yıla mutumwa ˜ ˜ Valanava na mutumwa ˜ Vaulo meewie uu, mate˜ ˜ mbuanga ngua syoo na ˜ masemba malika ıkoma˜ nonı na maneena na wa˜ sya munene, makyasya: ˜ ˜ ˜ 15 “Ana-a-asa, nıkı mu˜ ˜ ˜ ˜ kwıka maundu aa? Ithyı ˜ ˜ ˜ twı o andu, na twı na

˜ MEKO MA ATUMWA 14:10-19

mawonzu o tenyu. Na ˜ ˜ ˜ ˜ twımutavya uvoo museo ˜ ˜ ˜ nı kana mualyuke kuma ˜ ˜ ˜ maundunı aa ma mana ˜ ˜ ˜ muke kwa Ngai ula wı ˜ ˜ ˜ thayu, ula woombie ıtu ˜ ˜ ˜ na nthı na ukanga na syı˜ ˜ ˜ ndu syonthe ila syı nthı˜ nı wasyo. 16 Na nzya˜ ˜ ˜ ˜ wan ı sya ıvinda ıv ı˜ ˜ ˜ ˜ tu nıweetıkılilye andu ˜ ˜ ma mbaı ing ı maendeee ˜ ˜ ˜ kwıka undu mekwenda, ˜ 17 o na kau nıwaumisye ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ukusı ıulu wake mwene ˜ ˜ ˜ kwa kwıka maundu ma˜ ˜ seo ta kumunenga mbua ˜ ˜ kuma ıtun ı na mavi˜ nda ma ngetha mbing ı, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na kumunenga lıu umwı˜ ˜ ˜ anıe, na atuma mwıthıwa ˜ ˜ na utanu mwing˜ ı ngoo˜ ˜ nı syenyu.” 18 Indı o na ˜ ˜ ıtina wa kumaelesya ma˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ undu asu, waı undu wı ˜ ˜ ˜˜ ˜ vinya muno kusiııa ıko˜ mano˜ yıikamathembee. ˜ 19 Indı Ayuti mavika kuma Andiokia na Iko˜ nia na maneena na ıko˜ mano, na yamukimanga ˜ Vaulo na mavia na yamu˜ ˜ kus ulany’a yam utwaa ˜ ˜ ˜ nza wa nd ua, nund u

˜ MEKO MA ATUMWA 14:20–15:2

˜ ˜ yoonaa ta m ukw ’ u. ˜ ˜ ˜ ˜ 20 Indı, yıla amanyıw’a ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mamuthyululukile, ookı˜ ˜ la na alika nduanı. Na ˜ ˜ ˜ unı wake auma kuu athi Ndelive e na Valanava. ˜ ˜ 21 Na ıtina wa kuta˜ ˜ ˜ vany’a uvoo museo ndu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ an ı ısu na k utw ’ ık ı˜ ˜ thya andu aing ı ama˜ nyıw’a, masyoka Lisitela, Ikonio, na Andiokia. ˜ ˜ ˜ 22 Mavika kuu nımeekı˜ ie amanyıw’a vinya na mamathangaasya mae˜ ˜ ˜ ˜˜ ndeee kwıkala muıkııo˜ ˜˜ nı, na mamea at ˜ ıı: “No ˜ ˜ ˜ nginya tulike Usumbını ˜ ˜ ˜ wa Ngai kwısıla mathına ˜ ˜ maing ı.” 23 O na nıma˜ ˜ ˜ nyuvie atumıa nthını wa ˜ ˜ kıla kıkundi, na mavo˜ ˜˜ ˜ ya na kutııa kuya, na mamanengane kwa Yeova, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ula maı manamuıkııa. ˜ ˜ ˜ 24 Na ındı mesıla Visitia na mathi nginya Va˜ mbilia, 25 na ıtina wa ˜ kutavany’a ndeto Velika, matheea Atalia. 26 Na mauma vau malika meli˜ nı mathi Andiokia, vala ˜ Ngai wamonisye useo ˜ ˜ ˜ wake mwing ı nundu wa

368

˜ ˜ ˜ wıa ula maı manamina ˜ kutethya. ˜ 27 Na yıla mavikie na moombany’a vamwe ala ˜ ˜ ˜ ˜ maı kıkundinı, nımama˜ ˜ ˜ eleisye maundu maing ı ˜ ˜ ˜ ala Ngai weekıte kwısıla ˜ ˜ kwoo, na undu wamavi˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nguıe andu ma mbaı ing ı ˜ ˜ ˜ ˜˜ muomo malike muıkııo˜ nı. 28 Namo mekala na ˜ ˜ ˜ ˜ amanyıw’a kuu ıvinda yıasa. ˜ ˜ 15 Na aume amwe nımatheeie kuma Yutia mooka Andiokia na ˜˜ ˜ ˜ mamb ı ıa k umany ısya ana-a-asa, makyasya: ˜ “Mwalea kwaıkwa kwo˜ ˜ sana na kıthıo kya Mose, ˜ ˜ ˜˜ muitonya k utang ııwa.” ˜ ˜ ˜ 2 Indı ıtina wa Vaulo ˜ ˜ na Valanava kukananıa ˜ ˜ muno na aume asu na ˜ ˜ kulea kwıw’ana namo, ˜ ˜ ˜ nıveekiwe muvango nı kana Vaulo, Valanava, na ˜ ˜ andu ang ı mambate Ye˜ ˜ ˜ lusaleme kula kwı atu˜ mwa na atumıa maka˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ makulye ıulu wa undu ˜ usu.1 ˜ 15:2 1 Kana “ngananıo isu.”

369

˜ 3 Kwoou ıtina wa ku˜ ˜ ˜ maaw’a nı kıkundi, nı˜ maendie mesıla Voenike ˜ na Samalia, na nımaele˜ ˜ ˜ asya nesa undu andu ma ˜ ˜ ˜ ˜ mbaı ing ı maı manaalyu˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ la muıkııo na undu usu ˜ ˜ ˜ nıwamatanıthasya muno ana-a-asa onthe. 4 Na ˜ yıla mavikie Yelusaleme, ˜ ˜ ˜ nımathokiw’e nesa nı kı˜ kundi na atumwa vamwe ˜ na atumıa, namo mama˜ ˜ ˜ elesya maundu maing ı ˜ ˜ ˜ ala Ngai week ıte kwısıla ˜ ˜ kwoo. 5 Indı amwe ala ˜ ˜ ˜ maı ma kıkundi kya ndı˜ ni ya Avalisi, ala maı ma˜ ˜ ˜ ˜ natw’ıka etıkıli, mookıla ˜ ˜ ivılanı syoo, na masya: ˜ “No nginya maıkwe na ˜˜ ˜ maitavw’a maatııe Mıao ya Mose.” ˜ 6 Kwoou atumwa na ˜ atumıa moombana va˜ ˜ mwe nı kana masua˜ ˜ ˜ ˜ ˜ n ıe und u usu. 7 Iti˜ ˜ na wa kuuneenea kwa ˜ ˜ ˜ uito,1 Vetelo nıwook ılile, na amea: “Ana-a˜ ˜ ˜ asa, nımwısı kana kuma ˜ ˜ tene n ınanyuviwe n ı

˜ MEKO MA ATUMWA 15:3-12

˜ Ngai kuma katı wenyu ˜ ˜ ˜ nı kana kwısıla kanyw’a ˜ ˜ wakwa andu ma mbaı ˜ ing ı mew’e ndeto ya ˜ ˜ ˜ ˜˜ uvoo museo na maiıkııa. ˜ ˜ ˜ ˜ 8 Na nundu Ngai nıwı˜ ˜ ˜ ˜ thıawa esı kıla kı ngoo˜ ˜ ˜ ˜ ˜ n ı, n ıwaumisye uk us ı ˜ kwa kumanenga veva ˜ ˜ ˜ m utheu, o und u wa˜ ˜ t uneng ie ithy ı. 9 Na ˜ ˜ ˜ ˜ ndaaıkıa kıvathukany’o ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ katı witu namo, ındı nı˜ wamatheisye ngoo nu˜ ˜ ˜ ˜˜ ndu wa muıkııo woo. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 10 Kwoou nıkı muumu˜ tata Ngai kwa kuma˜ ˜ ˜ ıkya amanyıw’a aa ıso˜ ˜ ˜ ki yıla aa-umae maitu, o ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ naitu, tuta˜ ı tutonya ku˜ ˜ kua? 11 Indı yu twı na ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜˜ muıkııo kana tutang ııa˜ ˜ ˜ ˜ wa kwısıla useo mwing ı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wa Mwıaıi Yesu o undu ˜ umwe namo.” ˜ ˜ 12 Yıla waneenie uu, ˜ ıkomano yonthe yavi˜˜ ˜ ndya, na yambııa kwı˜˜ thuk ıısya Valanava na ˜ Vaulo mayıelesya syama ˜ ˜ ˜ na ma und u maing ı ˜ ma usengy’o ala Ngai ˜ ˜ ˜ ˜ weekıte andunı ma mbaı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 15:7 1 Kana “kuukananıa muno.” ing ı kwısıla vala maı.

˜ MEKO MA ATUMWA 15:13-23

˜ 13 Mamina k uneena , ˜ ˜˜ Yakovo n ıwaisye at ı ı: ˜ ˜˜ “Ana-a-asa, mbıthuk ıı˜ syei. 14 Simeoni1 n ı˜ ˜ waelesya nesa undu kwa ˜ ıvinda ya mbee Ngai wa˜ ˜ ˜ ˜ metıkılile andu ma mbaı ˜ ˜ ˜ ing ı nı kana kuma katı ˜ woo anyuve andu kwo˜ ˜ ˜ ndu wa ısyıtwa yake. ˜ ˜ ˜ ˜ 15 Na undu usu nıwosa˜ ˜ ˜ nıte na ndeto ila iandıkı˜ twe Mavukunı ma Atha˜ ˜ ni, ala maıtye: 16 ‘Itina ˜ ˜ wa maundu asu ngasyo˜ ˜ ˜ ˜ ka na ngookılya ıng ı ıee˜ ma1 ya Ndaviti yıla ya˜ ˜ ˜ val ukile; ngay ıse uvya ˜ ˜ k ula kwanang ıku na ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ndiyıtung ııa undu yai˜ ˜ lye, 17 nı kana andu ˜ ala metiala mamuma˜ nthe Yeova na kıthito, ˜ ˜ me na andu ma mbaı ˜ syonthe, andu ala meta˜ ˜ ˜ nıaw’a na ısyıtwa ya˜ kwa, easya uu Yeova, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ula ukwıka maundu aa, ˜ ˜ 18 ala meesıkıe kuma tene.’ 19 Kwoou, kwa ˜ woni1 wakwa, tuikama-

370

˜ ˜ ˜ thıny’e andu ma mbaı ˜ ˜ ˜ ˜ ing ı ala matw’ıte kumu˜ ˜ ˜ ˜ thukuma Ngai, 20 ındı ˜ ˜ ˜ tumaandıkıe mevathane ˜ ˜ ˜ na syındu ila ivukıtw’e ˜ ˜ ˜ nı mıvw’anano, na mayı˜ vathana na ulaalai,1 na ˜ ˜ nyamu ila sitıtwe,2 na ˜ ˜ nthakame. 21 N und u ˜ ˜ kuma tene andu nıme˜˜ thııtwe maitavany’a nde˜ ˜ to sya Mose kıla ndua, ˜ ˜ ˜ ˜ nıkwıthıwa nımasomaa ndeto syake na wasya ˜ ˜ munene masinakoken ı ˜ ˜ kıla muthenya wa savato.” ˜ ˜ ˜ 22 Na ınd ı at umwa ˜ na atumıa, vamwe na ˜ kıkundi kyonthe matw’a ˜ ˜ k unyuva a ume amwe ˜ ˜ katı woo, na maimatuma Andiokia vamwe na Vaulo na Valanava; na ˜ kwoou matuma Yutasi ˜ ˜ ula wıtawa Valisava na ˜ Sila, aume ala matongo˜ etye katı wa ana-a-asa. ˜ ˜ 23 Na maandıka valua

˜ 15:20 1 Kıkiliki, por·neia. Sisya Maelesyo ma Ndeto. 2 Kana 15:14 1 Kana “Vetelo.” 15:16 ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 1 Kana “nyumba.” 15:19 1 Kana “ila syuaıtwe na ikaema kwıtı˜ kw’a nthakame.” “utwi.”

371

˜ ˜ ˜ ˜ uu na matuma aume asu ˜ mautwae: ˜ “Ithy ı ana-a-asa me˜ ˜ nyu, atumwa na atumıa, ˜ kwa ana-a-asa ma mbaı ˜ ing ı ala me Andiokia, Si˜ ˜ lia, na Silisia: Nıtwamu˜ ˜ ˜ kethya! 24 N ıtw ıw’ ıte ˜ kana amwe kuma katı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ witu nımamuthınıtye na ndeto ila maneenete, ˜ mayenda kwananga mu˜ ˜˜ ˜ ıkııo wenyu, o na kau tu˜ ˜ ˜ yaamea ıa und u o na ˜ ˜ umwe, 25 kwoou, n ı˜ ˜ ˜ tw ıt ık ılanile ithyonthe ˜ ˜ t unyuve a ume amwe ˜ ˜ na tuimatuma kwenyu ˜ vamwe na endwa maitu Valanava na Vaulo, ˜ ˜ 26 a ume meyum ıtye ˜ ˜ ˜ ˜ vyu kwondu wa ısyıtwa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ya Mwıaıi waitu Yesu Klı˜ sto. 27 Kwoou nıtwa˜ ˜ tuma Yutasi na Sila, nı ˜ kana o namo mamuele˜ ˜ sye maundu o asu na ka˜ ˜ nyw’a. 28 Nundu veva ˜ ˜ ˜ mutheu o naitu nıtwonie ˜ ˜ ˜ kana nı useo tuikamwo˜ ˜ ˜ ngeleele muio ung ı ate o ˜ ˜ ma und u aa ma vata: ˜ ˜ 29 mwıvathane na syı˜ ˜ ndu ila ithembewe mı-

˜ MEKO MA ATUMWA 15:24-35

˜ vw’anano, mwıvathane ˜ na nthakame na nyamu ˜ ˜ ˜ ila sitıtwe,1 na muyıva˜ thana na ulaalai.2 Mwee˜ ˜ vathana vyu na mau˜ ˜ ˜ ndu asu, maundu menyu ˜ makeethıwa me maseo. ˜ ˜ Twımwendea useo!” ˜ 30 Na aume asu ma˜ uma vau, n ımatheeie Andiokia na moomba˜ ny’a amanyıw’a onthe na ˜ ˜ mamanenga ula valua. ˜ ˜ 31 Na mausoma, nıma˜ ˜ ˜ ˜ tanie muno nundu valua ˜ ˜ usu nıwamathangaaisye. ˜ ˜ 32 Na nundu o namo Yu˜ tasi na Sila maı atha˜ ˜ ni, nımamaumıisye ana˜ ˜ a-asa mauvoo ma kuma˜ ˜ thangaasya ˜ na kumekıa ˜ vinya. 33 Itina wa kwı˜ ˜ ˜ kala kuu ıvinda yıana ˜ ˜ ˜ undu muna, ana-a-asa ˜ nımamaekie masyoke na ˜ ˜ muuo kwa ala mamat ˜ u-˜ ˜ m ıte. 34 1—— 35 Indı ˜ ˜ 15:29 1 Kana “ila syuaıtwe na ˜ ˜ ikaema kwıt ıkw’a nthakame.” ˜ 2 Kıkiliki, por·neia. Sisya Maele˜ syo ma Ndeto. 15:34 1 Musoa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ uu wı Mbivilianı imwe, ındı uyo˜ ˜ nekaa nthını wa mavuku amwe ma tene ma Mbivilia.

˜ MEKO MA ATUMWA 15:36–16:7

Vaulo na Valanava me˜ kala Andiokia maimanyı˜ ˜ sya na kutavany’a uvoo ˜ museo wa ndeto ya Yeo˜ va, me vamwe na ang ı ai˜ ng ı. ˜ ˜ 36 Itina wa mıthenya ˜ ˜ ˜ yıana una, Vaulo nıwa˜ ˜˜ mw ıie Valanava at ı ı: ˜ ˜ “Yu eka tusyoke ndu˜ ˜ anı syonthe kula twatavanisye ndeto ya Yeova, ˜ ˜ ˜ tukasisye undu ana-aasa maendeee.” 37 Va˜ ˜ ˜ lanava nıwatw’ıte vyu maendany’e na Yoana, ˜ ˜ ula ˜ w ıtawa Maliko. ˜ 38 Indı Vaulo ndendaa ˜ ˜ maendany’e nake nundu ˜ ˜ ˜ nıwamatiie yıla maı Vambilia na ndaathi namo ˜ ˜ ˜ w ıan ı wa k utavany’a. ˜ ˜ ˜ ˜ 39 Na ındı veethıwa ıte˜ ˜ ˜ ta ıvyu katı woo, na ˜ mataanısya; na Valanava oosa Maliko na mali˜ ka melinı mathi Kuvolo. ˜ 40 Na ıtina wa ana-a˜ ˜ asa kumunengane Vaulo ˜ ˜ ˜ useonı mwing ı wa Yeova, ˜ Vaulo amunyuva Sila na ˜ mathi. 41 Na athi esı˜ ˜ la Silia na Silisia, ayıkıa ikundi vinya.

372

16 Na Vaulo avika Ndelive na Lisitela. Na ˜ ˜ ˜ ˜ kuu kwaı mumanyıw’a weetawa Timotheo, na ˜ ˜ inyia wake aı Muyuti ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na aı mwıtıkıli, ındı ıthe ˜ ˜ ˜ aı Mukiliki, 2 nıwawe˜ tawa nesa nı ana-a-asa ma Lisitela na Ikonio. ˜ ˜ 3 Vaulo nıwendie kuendany’a na Timotheo, na kwoou amwosa na ˜ ˜ ˜ amwaıka nundu wa Ayu˜ ˜ ˜ ti ala maı isionı isu, nı˜ ˜ ˜ ˜ kwıthıwa onthe nımeesı ˜ ˜ ˜ kana ıthe wake aı Muki˜ ˜ liki. 4 Na kıla ndua ma˜ thi, nımamatavasya ana˜ ˜ a-asa kıla atumwa na ˜ ˜ atumıa ala ma ı Yelu˜ ˜ saleme matw’ıte nı kana ˜ ˜˜ makıatııe. 5 Na ikundi ˜ ˜ ˜ ˜˜ syaendeea kululumıılw’a ˜ ˜ ˜˜ ˜ muıkııonı na kwongele˜ ˜ ka kıla muthenya. ˜ ˜ ˜ ˜ 6 O na ıng ı, nımavı˜ t ıile Velikia na Kala˜ ˜ ˜ tia nundu veva mutheu ˜ ˜ ˜ nıwamavatie kuneena ıla ˜ ˜ ndeto kısionı kya Asia. ˜ 7 Na yıla mavikie Mi˜ ˜ sia nımatatie kulika Vi˜ ˜ thinia, ınd ı veva wa ˜ ˜ ˜ Yes u ndwaamet ık ılya.

373

˜ ˜ ˜ 8 Kwoou meeka kuvıtıla Misia na matheea nginya ˜ ˜ ˜ Teloa. 9 Na kwı utuku, ˜ ˜ Vaulo nıwoonie woninı ˜ ˜ ˜ munduume wa Maseto˜ ˜ ˜ ˜ nia aungamıte aimwısu˜ ˜ ˜ va, akımwıa: “Inga wuke ˜ ˜ ˜ Masetonia nı kana ututetheesye.” 10 Na amina ˜ ˜ kwona woni usu oou, nı˜ twavangie kuthi Maseto˜ ˜ ˜ nia nundu nıtwamanyie ˜ ˜ ˜ ˜ kana Ngai nıwatwıaıe tu˜ ˜ matavye uvoo museo. 11 Kwoou twalika me˜ linı twauma Teloa, na ˜ ˜ twathi ımwe kwa ımwe ng inya Samothelake, ˜ ˜ ˜ ˜ ındı unı wake twathi Neavoli; 12 na kuma vau, ˜ ˜ ˜ twathi nduanı ımwe ya Alomi yeetawa Vilivi, na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ısu nıyo yaı ndua ıla ˜ ˜ nene kısionı kya Mase˜ tonia, na twekala ndu˜ ˜ ˜ anı ısu mıthenya kauta. ˜ 13 Na muthenya wa Savato twaumaala nza wa ˜ ˜ ˜ muvıa wa ndua na twathi ˜ ˜ ˜ utee wa usı, vala twee˜ ˜ ıtwe kana nı vo vavoye˜ awa, na twekala nthı na twaneena na iveti syoo˜ mbene vo. 14 Na mu-

˜ MEKO MA ATUMWA 16:8-17

˜ ˜ ˜ ndu muka umwe wau˜ ˜ ˜ mıte nduanı ya Thiatila ˜ weetawa Litia, ula wa˜ thooasya ngua sya la˜ ˜ ngi wa nzambalau na waı ˜ ˜ muthaithi wa Ngai, nı˜ ˜˜ watwıthukııisye, na Yeo˜ va avingua ngoo yake ˜ ˜˜ ˜ nı kana ethukıısye mau˜ ndu ala Vaulo waneenaa. ˜ ˜ 15 Na yıla we na andu ˜ ˜ ma musyı wake mava˜ ˜ ˜ tisiwe, n ıwatw ıs uvie, ˜ ˜ ˜ atwıa: “Ethıwa nımwoo˜ ˜ ˜ ˜˜ na nı muıkııku kwa Ye˜ ˜ ˜ ova, ukai mwıkale nyu˜ mba kwakwa.” Na atu˜˜ thing’ıısya nginya twee˜ ˜ tıkıla. ˜ ˜ 16 Na tuendete vandu ˜ ˜ vau va kuvoyea, nıtwa˜ ˜ ˜ komanie na muthukumi ˜˜ ˜ mwııtu waı na ndaimo˜ ˜ ni ya kwausya, na nıwamaeteae mavwana make ˜ ˜ ˜ ˜ uthwii mwing ı nund u ˜ ˜˜ wa kwausya. 17 Mwıı˜ ˜ ˜ tu usu nıwaendeeie ku˜˜ ˜ atııa Vaulo vamwe naitu aineena ndeto ii na wa˜ ˜ ˜ sya munene: “Andu˜ aa nı ˜ ngombo sya Ngai Ula wı ˜ ˜ ˜ ˜ Iulu wa Onthe, na memu˜ ˜ ˜˜ tavya nzıa ya utang ııo.”

˜ MEKO MA ATUMWA 16:18-29

˜˜ ˜ ˜ 18 Mwııtu usu nıwae˜ ˜ ˜ ndeeie kwıka uu˜ kwa mı˜ ˜ thenya ming ı. Indı Vau˜ ˜ ˜ lo eew’a anow’a nı undu ˜ ˜ ˜ usu, na eethyuua na eea ˜ ˜˜ ˜ ˜ ıla ndaimoni atıı: “Nıngu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kwıaıa ısyıtwanı ya Yesu ˜ ˜ ˜ Klısto, uma nthını wake.” ˜ Na ndaimoni ısu yauma ˜ ˜ saanı o usu. ˜ 19 Yıla mavwana ma˜ ke moonie kana w ı˜ kwatyo woo wa kukwa˜ ˜ ta uthwii nıwathela, makwata Vaulo na Sila na ˜ mamakusulany’a mama˜ ˜ ˜ twaa sokonı kula kwı atongoi. 20 Na mamavikya kwa asili ma mako˜ ˜ ani, masya: “Aume aa nı˜ maetete ithokoo mbing ı ˜ ˜ ˜ ˜ nduanı yitu. Mo nı Ayuti, ˜ ˜ ˜ 21 na metavany’a ıulu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wa syıthıo tutaıle kuiatı˜ ˜ ˜ ıa kwosana na mıao yitu, ˜ ˜ ˜ ˜ nund u ithy ı tw ı Alo˜ mi.” 22 Na ıkomano yo˜ ˜ nthe yamokılıla, na asili ma makoani mamate˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mbuang ıa ngua, na ındı ˜ ˜ maumya mwıao maku˜ nwe ivoko. 23 Na ıtina ˜ ˜ ˜ wa kumavua muno, ma˜ mekya yela na meeaıa

374

˜ ˜ musikalı wa yela amasu˜ ˜ nge nesa. 24 Na nundu ˜ ˜ wa mwıao usu, amekya ˜ ˜ kasumbanı ka yela kala ˜ ˜ ˜ ke nthını vyu, na oo˜ ˜ veea maau moo katı wa ˜ ˜ mbwau ilı ngito. ˜ ˜ ˜ 25 Na ta utuku katı, ˜ Vaulo na Sila nımae˜ ˜ ndeee na kuvoya na ku˜ mwinıa Ngai mbathi sya ˜ ˜ ˜ kumutaıa, na ovwa ala ˜ ˜ ˜˜ ang ı nımamethuk ıısye. ˜ ˜ ˜ 26 Na o mıtukı, kwee˜ ˜ ˜ thıwa na kıthingitho kı˜ nene kya nthı nginya ˜ mısingi ya yela yathingi˜ tha. Na vau kwa vau mı˜ omo yonthe yavinguka˜ ˜ nga, na syındu ila moo˜ vetwe nasyo syathalıka. ˜ ˜ ˜ 27 Na yıla musikalı wa ˜ yela waamukie na oona ˜ ˜ mıomo ya yela yı mbi˜ ˜ ˜ ˜ nguku, akua uvyu wake ˜ ˜ ˜ ˜ ayenda kwıyuaa, nundu oonaa ovwa ta matoloki˜ ˜ le. 28 Indı Vaulo anee˜ na na wasya munene ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na amwıa: “Ndukeyıumı˜ ˜ ˜ sye, nundu ithyonthe twı vaa!” 29 Kwoou eetya taa na asemba alika vala ˜ Vaulo na Sila maı, na

375

˜ avaluka mbee woo atetemete. 30 Na amaumaa˜ lya nza, na amakulya: ˜ ˜ ˜ “Naıle kwıka ata nı kana ˜ ˜˜ n ıtang ı ıwe?” 31 Namo ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ mamwıa: “Muıkııe Mwıa˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ıi Yesu na nuutang ıı˜ ˜ wa, we na andu ma mu˜ syı waku.” 32 Na ma˜ mutavya ndeto ya Ye˜ ova e na onthe ala maı ˜ nyumba kwake. 33 Na ˜ ˜ ˜ athi namo utuku o usu na athambya itau syoo. ˜ ˜ ˜ Na ındı we na andu ˜ ˜ onthe ma musyı wake mavatiswa vau kwa vau. ˜ 34 Na amatwaa nyumba ˜ kwake na amanenga lıu, ˜ ˜ ˜ na atana muno nundu ˜ ˜ ˜ ˜ andu ma musyı wake nı˜ ˜ ˜˜ mamuıkııie Ngai. 35 Na kwakya, asi˜ li ma makoani matuma ˜ asikalı, makyasya: “Le˜ kyai aume asu mathi.” ˜ ˜ 36 Nake m usikal ı wa yela atavya Vaulo ndeto ˜ ˜ syoo, akımwıa: “Asili ma ˜ ˜ makoani matuma andu ˜ ˜ na masya inywelı muthaw’e. Kwoou umaalai ˜ ˜ yu na ˜ m˜ uithi na muuo.” 37 Ind ı Vaulo amea:

˜ MEKO MA ATUMWA 16:30–17:3

˜ ˜ ˜ “Mat uv u ıe mbee wa ˜ ˜ ˜ andu tute asilıle na ma˜ ˜ ˜ twıkya yela, na ithyı twı ˜ ˜ Alomi. Yu meenda kutu˜ ˜ thasya kwa kımbithı? Vaitonyeka! Ekai moke mo ene matumye.” 38 Asi˜ ˜ kalı nımamatavisye asili ma makoani ndeto isu. Na asili asu makwatwa ˜ ˜ ˜ nı wia mwing ı yıla mee˜ ˜ wie kana aume asu nı Alomi. 39 Kwoou moo˜ ka na mamesuva, na ma˜ mina kumaumaalya nza, ˜ ˜ mamesuva maume ndu˜ ˜ ˜ ˜ anı ısu. 40 Indı mauma ˜ ˜ ˜ yela nımaendie musy ı ˜ kwa Litia; na yıla moonie ana-a-asa, mamathangaasya na mauma vau mathi. ˜ 17 Na mesıla Amimbivoli na Avolonia na mavika Thesalonika, ˜ ˜ vala vaı na ısinakoke ya Ayuti. 2 Kwoou o to˜ ˜ ndu Vaulo weekaa nıwa˜ likile vala maı, na kwa ˜ ˜ ˜ ıvinda ya savato itatu nı˜ ˜ ˜ ˜ wasuanıie namo aitumıa ˜ ˜ Maandıko, 3 na nıwae˜ ˜˜ ˜ leisye na aıkııthya kwı˜ ˜ ˜ sıla maandıko kana waı

˜ MEKO MA ATUMWA 17:4-13

˜ ˜ ˜ ˜ undu wa vata Klısto athı˜ ˜ ne na aithay Ai˜ uukw’a. ˜˜ ˜ ˜ sye atıı: “Usu nıwe Klı˜ ˜ ˜ sto, na nıwe Yesu ula ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ngumutavya ıulu wake.” ˜ ˜ 4 Kwondu wa uu, amwe ˜ ˜ ˜ moo matw’ıka etıkıli na ˜˜ ˜ mambııa kuendany’a na ˜ Vaulo na Sila, na uu ˜ ˜ now’o ıkomano ınene ya Akiliki ala mathaithaa ˜ Ngai vamwe na aka aing ı me nguma meekie. ˜ ˜ ˜ 5 Indı Ayuti nımakwa˜ ˜ ˜ tiwe nı kıwıu na moo˜ mbany’a a ume amwe ˜ ˜ ˜ athuku ala moluulaa so˜ ˜ konı, na maseuvya nguthu na maete ithokoo ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nd uan ı. Nımavithuk ıie ˜ nyumba ya Yasoni ma˜ yenda kumaumaalya Vaulo na Sila mamatwae ˜ ˜ nguthunı ısu. 6 Na ma˜ ˜ ˜ lea kumethıa, mamuku˜ sulany’a Yasoni na anaa-asa amwe na mama˜ ˜ twaa kula kwı anene ˜ ma ndua, na maneenaa ˜ na wasya munene, ma˜ kyasya: “Ala andu mae˜ ˜ ˜ ˜ tete ithokoo mbing ı ıulu ˜ ˜ ˜ wa nthı yonthe me kuu o nakw’o, 7 na Yasoni

376

˜ amathokya kwake. Andu ˜ aa onthe nımaleanaa na ˜ mıao ya Kaisali, ma˜ ˜ kyasya kana kwı musu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mbı ung ı wıtawa Yesu.” ˜ ˜ 8 Yıla ıkomano na ane˜ ne ma ndua meewie ma˜ ˜ ˜ undu asu, nımatelemi˜ le; 9 na ıtina wa kwosa mbesa ila syendekaa kuma kwa Yasoni na ala ˜ ˜ ang ı nı kana mathaw’e, mamaeka mathi. 10 Na kwatuka oou, ana-a-asa meea Vaulo na Sila mathi Velia. ˜ ˜ Yıla mavikie kuu, mali˜ ˜ ka ısinakokenı ya Ayuti. ˜ ˜ ˜ 11 Na andu ma kuu nı˜ ˜ mendaa kw ımany ısya ˜ ˜ muno kwı ala ma The˜ ˜ ˜ salonika, nundu nımee˜ ˜ ˜ tıkılile ıla ndeto na mea ˜ ˜ ˜ ˜ maing ı, na nımakunıkı˜ ˜ ˜ laa Maandıko kıla mu˜ thenya nı kana mama˜ ˜ ˜ nye kana uu nıw’o mau˜ ndu asu mailye. 12 Na ˜ kwoou, aing ı moo ma˜ ˜ ˜ ˜ tw’ ıka et ık ıli, na uu ˜ now’o aka aing ı Akiliki me nguma vamwe ˜ na a˜ ume amwe meekie. ˜ ˜ 13 Indı yıla Ayuti kuma

377

˜ MEKO MA ATUMWA 17:14-23

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndu uu wa kuvua mu˜ ˜ nuka eenda kutwıa ata?” ˜ Namo ang ı makyasya: ˜ ˜ “Eoneka nı mutavany’a wa ngai ngeni.” Maasya ˜ ˜ ˜ uu nundu atavanasya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ uvoo museo ıulu wa Yesu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na ıulu wa uthayuukyo. ˜ 19 Kwoou mamukwata ˜ na mamutwaa Aleova˜ ko, makyasya: “Nutonya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kututavya umanyısyo uu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mwe u u uneena ı ul u ˜ ˜ ˜ waw’o nı mwau? 20 Nı˜ ˜ ˜ ˜ kwıthıwa wıtutavya ma˜ ˜ ˜ ˜ undu tutaamew’a, na nı˜ ˜ t ukwenda k umaelewa nesa.” 21 Kwa w’o, Aathene onthe na aeni ala mekalaa kw’o ma˜ ˜ ˜ yat um ıaa ıvinda yoo ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ya k uth um ua und un ı ˜ ˜ ˜ ung ı eka kuneenea kana ˜ ˜˜ ˜ ˜ kw ıthuk ı ısya ma und u ˜ meu. 22 Kwoou Vaulo ˜ ˜ ˜ ˜ n ıwa ungamie kat ıkat ı wa Aleovako, na asya: ˜ “And u ma Athene, ˜ ˜ ˜ ˜ n ıngwona ma und un ı ˜ ˜ ˜ onthe mwıthıawa na kı˜ ˜ ˜ kıo king ı kwa ngai1 kwı ˜ ˜ andu ala ang ı. 23 Kwa

Thesalonika mamanyie ˜ kana ndeto ya Ngai nıya˜ tavanaw’a Velia nı Vau˜ lo, nımookie kw’o moo˜ k ılya ithokoo na ma˜ thatya ıkomano. 14 Na vau kwa vau ana-a-asa ˜ ˜ mamwıa Vaulo athi uka˜ ˜ ˜ nganı, ındı Sila na Timo˜ ˜ theo matiwa. 15 Ind ı ˜ ala mamumaaıtye Vaulo mathi nake nginya Athe˜ ˜ ne, na mauma kuu ıtina ˜ ˜ wa Vaulo kumeaıa kana ˜ Sila na Timotheo maı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ le kuka kula uı mıtukı ˜ ˜ undu vatonyeka. ˜ 16 Na aendeee k u˜ meteela k uu Athene, ˜ ˜ Vaulo n ıwathatie y ıla ˜ ˜ woonie kana ndua ısu ˜ ˜ ˜ yaus u ıte m ıvw’anano. ˜ ˜˜ 17 Kwoou n ıwamb ı ı˜ ˜ ˜ ie k us uan ıa na Ayu˜ ˜ ti ısinakokenı vamwe na ˜ ˜ ˜ andu ang ı ala mamutha˜ ithaa Ngai, o na kıla ˜ ˜ ˜ muthenya sokonı nıwa˜ ˜ ˜ suan˜ ıaa na ala weethıa. ˜ ˜ ˜ 18 Indı andu amwe oı ˜ ma kıkundi kya Aevikulio na Asitoiko ma˜˜ ˜ ˜ mbııa kukananıa nake, ˜ ˜ na amwe maasya: “Mu- 17:22 1 Kana “mwı˜ ma ndıni.”

˜ MEKO MA ATUMWA 17:24-33

˜ ˜˜ ˜ ˜ ngelekany’o, yıla nııvıtı˜ ˜ ˜ ˜ te nısyaıtye syındu sye˜ ˜ nyu sya uthaithi, nıno˜ ˜ ˜ ˜ nie kıthembeo k˜ ıandıkı˜ ˜ twe ‘Kwa Ngai Utesıkıe.’ ˜ ˜ Kwoou, kıla muthaithaa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mutesı, kıu nıkyo ngu˜ ˜ mutavya. 24 Ngai ula ˜ ˜ woombie nthı na syı˜ ˜ ˜ ndu syonthe ila syı nthı˜ ˜ ˜ ˜ nı wayo, ula nıwe Mwıa˜ ˜ ıi wa matu na nthı, nde˜ ˜ ˜ ˜ kalaa makalunı maseuvıtw’e na moko; 25 o na ˜ ˜ ndathukumawa na moko ˜ ˜ ˜ ta wı na vata wa kındu, ˜ ˜ ˜ nundu we mwene nıwe ˜ ˜ unengae and u onthe ˜ ˜ ˜ ˜ thayu na mıthumu na ˜ ˜ syındu syonthe. 26 Na ˜ ˜ nıwe woombie mbaı syo˜ nthe sya andu kuma ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mundunı umwe nı kana ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ sy ıkale ı ul u wa nth ı ˜ yonthe, na atw’a nı ma˜ vinda meva ala manyuvı˜ ˜ twe, o na eekıa mıvaka ˜ ˜ ya kula andu makekalaa, ˜ ˜ 27 n ı kana mamuma˜ nthe Ngai, o na ethıwa ˜ ˜ meıka kuvavata mamwo˜ ˜ ne, nundu nde vaasa na ˜ ˜ ˜ ˜ kıla umwe witu. 28 Nı˜ ˜ ˜ ˜ kwıthıwa twı na thayu

378

˜ ˜ ˜ ˜ nundu wake, na nıtue˜ ndaa na twı kw’o, o to˜ ndu atili amwe menyu ˜ ˜ ma mbathi maıtye, ‘Nu˜ ˜ ˜ ndu o naitu twı syana syake.’1 ˜ ˜ ˜ 29 “Kwoou nundu twı ˜ syana sya1 Ngai, tuya˜ ˜ ˜ ˜ ıle kusuanıa kana Ngai avw’anene na thaavu ˜ kana vetha kana ıvia, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ta kındu andu masuanıie ˜ na maseuvya. 30 Kwa ˜ ˜ ˜ w’o, ıvinda yıla andu ma˜ ˜ ˜ tamwısı Ngai nıwekalile ˜ ˜ ˜ ta utene; ındı yu eta˜ ˜ vya andu onthe kıla va˜ ˜ ˜ ˜ ndu kana nımaıle kwı˜ ˜ ˜ ˜ lila. 31 Nundu nutw’ıte ˜ ˜ ˜ ˜ muthenya ula ukasilıla ˜ ˜ ˜ nthı yonthe na ulungalu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kwısıla mundu ula unyu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ vıte, na nunenganıte uı˜˜ ˜ kııthyo kwa andu onthe ˜ ˜ ˜ ˜ kwa kumuthayuukya.” ˜ ˜ ˜ ˜ 32 Na yıla meewie ıulu ˜ ˜ ˜ wa uthay u ukyo wa ˜ akw’u, amwe moo ma˜˜ ˜ ˜ ˜˜ mbııa kuvuthıısya, namo ˜ ˜ ˜ ang ı masya: “Tukakwı˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ thuk ıısya ıng ı undun ı ˜ usu.” 33 Kwoou Vaulo ˜ 17:28 1 Kana “ usyao wake.” ˜ 17:29 1 Kana “usyao wa.”

379

˜ ˜ ˜ amatia, 34 ındı a ume ˜ ˜˜ amwe mamuatııa na ma˜ ˜ ˜ ˜ tw’ıka etıkıli. Katı woo ˜ ˜ ˜ vaı Ndionisio, ula waı ˜ musili wa koti wa Ale˜ ˜ ˜ ovako, na mundu muka weetawa Ndamali, na ˜ ˜ andu ang ı. ˜ ˜ ˜ 18 Itina ˜ wa ma und u asu nıwaumie Athene na athi Kolintho. ˜ ˜ ˜ 2 Na k uu n ıweeth ıie ˜ Muyuti weetawa Akwi˜ ˜ la, ula wasyaıwe Vondo, ˜ nake aı anavika kuma ˜ Italia e na Vilisila muka ˜ ˜ wake, nundu Kilautio˜ ˜ si nıweeaıte Ayuti onthe maume Lomi. Kwoou Va˜ ulo athi kwoo, 3 na nu˜ ˜ nd u matethasya w ıa ˜ umwe, ekala kwoo na ˜ ˜ athukuma vamwe namo, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ n ıkw ıth ıwa ma ı ase uvya ma maeema o take. ˜ ˜ 4 Na nıwaumasya uvoo1 ˜ ˜ ˜ ˜ ısinakokenı kıla muthe˜ nya wa savato nı kana ˜ ˜˜ ama ık ı ıthye Ayuti na ˜ Akiliki kıla waneenaa. ˜ 5 Yıla Sila na Timo-

˜ MEKO MA ATUMWA 17:34–18:10

theo matheeie kuma Ma˜ ˜ setonia, Vaulo nıwambı˜ ˜ ˜ ıie kutavany’a ıla nde˜ ˜ to na k ıthito m uno, ˜ ˜ ˜ aimaumısya Ayuti uku˜ ˜ ˜ ˜˜ s ı n ı kana a ık ı ıthye ˜ ˜ ˜ kana Yesu nıwe Klısto. ˜ ˜ ˜ 6 Ind ı y ıla maendee˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ie kumuvınga na kumu˜ umanga, avuunza ngua syake, na amea: “Ntha˜ ˜ ˜ kame yenyu nıyıthıwe ˜ ˜ ˜ ˜ ıulu wa mıtwe yenyu. ˜ ˜ Nyie nı mutheu. Kuma ˜ ˜ yu na kuendeea nıthi ˜ ˜ ˜ kwa andu ma mbaı ing ı.” 7 Kwoou auma vau na ˜ ˜ athi kwa mundu weeta˜ wa Tito Yusito, muthai˜ ˜ thi wa Ngai, ula nyumba ˜ yake yakwatene na ısi˜ ˜ nakoke. 8 Indı Kilisivo, ˜ ˜ ˜ ˜ muungamıi wa ısinako˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ke, amuıkııa Mwıaıi, va˜ mwe na andu onthe ma ˜ nyumba yake. Na Ako˜ lintho aing ı ala mee˜˜ ˜ ˜ ˜˜ wie mambııa kuıkııa na ˜ ˜ kuvatiswa. 9 Na Mwıa˜ ˜ ıi aneena na Vaulo utu˜ ˜ ˜ ku woninı, na amwıa: ˜ ˜ ˜ ˜ “Ndukakıe, ındı endeea ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na ndukakilye, 18:4 1 Kana “nıwasuan ıaa va- kuneena ˜ ˜ ˜ 10 n und u n ı vamwe mwe namo.”

˜ MEKO MA ATUMWA 18:11-22

˜ ˜ ˜ naku na vai mundu uka˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kwıka undu utonya uku˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ umısya; nıkwıthıwa nı na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ andu aing ı nduanı ıno.” ˜ 11 Kwoou ekala k uu ˜ mwaka umwe na nusu ˜ ˜ akımamanyısya ndeto ya Ngai. ˜ ˜ 12 Na yıla Kalio waı ˜ munene wa Akaia, Ayu˜ ˜ ˜ ˜ ti nımamuk ıl ıle Vaulo ˜ na ngoo ımwe na ma˜ ˜ ˜ mutwaa mbee wa kıvıla kya sila, 13 makyasya: ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ “Mundu uu emanyısya ˜ ˜ andu mamuthaithe Ngai ˜ ˜ kwa nzıa ıte ˜ kwosana ˜ ˜ na mıao.” 14 Indı Vau˜ lo akilye kuneena, Kalio ˜˜ ˜ amea Ayuti atıı: “Inyw’ı ˜ Ayuti, ta kethıwa kwa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ w’o mundu uu nıwıkıte ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıvıtyo kana undu muthu˜ ˜ ˜ ˜ ku, nıthıwa nı na kıtumi ˜ ˜ ˜˜ kya kumwıthuk˜ ıısya na ˜ ˜˜ ˜ ˜ wumıısyo. 15 Indı ethı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wa n ı nganan ıo ı ul u ˜ wa ndeto na masyıtwa ˜ ˜ ˜ ˜ na ıulu wa mıao ye˜ ˜ ˜ nyu, inyw’ı ene nımwaı˜ ˜ ˜ le kusisya maundu asu. ˜ ˜ Nyie ndikwenda kwıthı˜ ˜ ˜ wa musili wa maundu ˜ asu.” 16 Na amina ku-

380

˜ ˜ neena uu amakuth ua ˜ ˜ mauma mbee wa kıvıla kya sila. 17 Kwoou ma˜ ˜ mukwata Sosithene mu˜ ˜ ˜ ungamıi wa ısinakoke na ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mambııa kumuvuıa vau ˜ ˜ mbee wa kıvıla kya sila. ˜ ˜ ˜ ˜ Indı Kalio ndaatıanıa na ˜ ˜ maund ˜ u ˜asu. ˜ ˜ 18 Indı ıtina wa kwı˜ ˜ ˜ ˜ kala kuu mıthenya ıng ı ˜ ˜ ˜ ming ı, Vaulo nıwataanıisye na ana-a-asa na alika ˜ melinı athi Silia e vamwe na Vilisila na Akwila. Na ˜ e Kengelea nıweenziwe ˜˜ ˜ ˜ ˜ nzw’ıı syake nundu nı˜ ˜ weeyıavıte. 19 Na ma˜ vika Eveso nıwamatiie ˜ ˜ ˜ vau; ındı we alika ısi˜ ˜ ˜ nakokenı na asuanıa na ˜ Ayuti. 20 O na kau nı˜ ˜ ˜ maendeeie kumwısuva ˜ ˜ ekalange namo, ndaaıtı˜ ˜ ˜ kıla, 21 vandu va uu ˜ ˜ nıwataanıisye namo, na ˜˜ amea at ı ı: “Ngasyoka ˜ ˜ ˜ ˜ ıng ı kwenyu ethıwa nı kwenda kwa Yeova.” Na ˜ ˜ ˜ ındı alika melinı auma Eveso 22 atheea Kaisalea. Na ambata Yelusa˜ leme akethya kıkundi na ˜ ˜ ındı atheea Andiokia.

381

˜ ˜ 23 Itina wa kwıkala ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kuu ıvinda yıana una, nı˜ waumie kw’o na athi ku˜ ˜ ˜ ˜ ndu kwing ı kısionı kya Kalatia na Velikia ai˜ ˜ mekıa vinya amanyıw’a onthe. ˜ ˜ 24 Na Muyuti umwe ˜ weetawa Avolo, ula wa˜ ˜ syaıwe Alekisandalia, nı˜ ˜ wavikie Eveso; aı mu˜ ˜ neeni museo na aı na ˜ ˜ umanyi mwing ı wa Maa˜ ˜ ˜ ˜ nd ıko. 25 Mundu usu ˜ ˜˜ ˜ nıwamanyııtw’e nzıa ya Yeova, na athangaa˜ ˜ ˜ ıtw’e nı veva, nıwanee˜ ˜ naa na nıwamanyıasya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nesa ıulu wa Yesu, ındı ˜ ˜ eesı uvatiso wa Yoana ˜ ˜ w’oka. 26 Na nıwambı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıie kuneena na ukumbau ˜ ˜ ˜ ısinakokenı, na yıla Vi˜ lisila na Akwila mamwıwie, mamwosa na ma˜ ˜ muelesya nesa nzıa ya ˜ ˜ ˜ Ngai. 27 O na ıng ı, nı˜ ˜ ˜ ˜ kwıthıwa nıwendaa kui˜ nga ukanga athi Akaia, ˜ ˜ ana-a-asa nımamaandı˜ ˜ kıie amanyıw’a na ma˜ mea mamuthokye nesa. ˜ ˜ Kwoou yıla wavikie kuu, ˜ n ıwamatetheeisye ala

˜ MEKO MA ATUMWA 18:23–19:5

˜ ˜ ˜ ˜ kw ıs ıla useo mwing ı ˜ ˜ ˜ ˜ wa Ngai matw’ıkıte etıkı˜ ˜ ˜ li; 28 nundu nıwoona˜ ˜ nasya kwa kıthito king ı ˜ mbee wa andu kana Ayu˜ ˜ ˜ ti maı na mavıtyo, na nı˜ ˜ wamonasya kwısıla Maa˜ ˜ ˜ ndıko kana Yesu nıwe ˜ Klısto. ˜ ˜ ıwa ıvi19 Na kweeth ˜ ˜ ˜ ndanı yıla Avolo waı ˜ ˜ Kolintho, Vaulo nıwesıi˜ ˜ ˜ le isionı ila syı kuasa na ˜ ukanga na atheea ngi˜ ˜ nya Eveso. Na kuu nıwe˜ ˜ ethıie amanyıw’a amwe, ˜ ˜ 2 na amak ulya: “N ı˜ mwakwatie veva m u˜ ˜ theu y ıla mwatw’ ıkie ˜ ˜ ˜ ˜ etıkıli?” Namo mamusu˜ ˜ ng ıa: “Aiee, o na tuyaa˜ ˜ ˜ ıw’a kana kwı veva mutheu.” 3 Kwoou ama˜ kulya: “Na yu mwavatisi˜ ˜ we uvatiso wıva?”˜ Namo ˜ ˜ ˜ mamusung ıa: “ Uvatiso wa Yoana.” 4 Nake Vaulo amea: “Yoana avati˜ saa uvatiso wa kwona˜ ˜ ˜ ny’a wılilo, ayıa andu ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ maıkııe ula wookıte ıti˜ ˜ na wake, nake nı Yesu.” ˜ ˜ 5 Yıla meewie uu, mava˜ ˜ ˜ ˜ ˜ tiswa ısyıtwanı ya Mwıaıi

˜ MEKO MA ATUMWA 19:6-17

˜ ˜ Yesu. 6 Na yıla Vaulo ˜˜ wamailııile moko, veva ˜ mutheu wamatheea, na ˜˜ ˜ mamb ı ıa k uneena na ithyomo ngeni na kwa˜ thana. 7 Aume onthe ˜ maı ta 12. ˜ 8 Na kwa ıvinda ya ˜ ˜ ˜ ˜ myei ıtatu nıwaendaa ısi˜ ˜ nakokenı na kuneena na ˜ ˜ ˜ ˜ ukumbau, ayumya mau˜ ˜ ˜ ˜ voo na kusuanıa na andu ˜ ˜ ˜ ˜˜ na kutata ıkııthya ˜ kuma ˜ ˜ ˜ ˜ ıulu wa Usumb ı wa Ngai. ˜ ˜ ˜ 9 Indı yıla amwe maleile ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ vyu kuıkııa1 na mambı˜ ıa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kuneena naı ıulu wa Ila ˜ ˜ Nzıa mbee wa ıkomano, ˜ ˜ nıweevetie vala maı na ˜ avatha amanyıw’a kuma ˜ ˜ vala maı, na nıwaumasya ˜ ˜ ˜ mauvoo nyumbanı nene ya sukulu wa Tilano. ˜ ˜ ˜ 10 Undu usu waendeeie ˜ ˜ ˜ kwa ıvinda ya myaka ılı, ˜ nginya andu onthe ala ˜ ˜ mekalaa kısionı kya Yutia meew’a ndeto ya ˜ ˜ Mwıaıi, Ayuti na Akiliki. 11 Na Ngai aendeea ˜ ˜ kwıka syama nene kwı˜ s ıla moko ma Vaulo,

382

˜ 12 o na weethıa ita˜ mbaa na ngua ila syakii˜˜ ˜ taa mwıı wa Vaulo nısya˜ twaıawa ala awau na maivoa na maveva˜ mavuku ˜ mayuma. 13 Indı Ayuti ˜ ˜ amwe ala maendaa kuu ˜ ˜ na kuu mayumya ndai˜ moni, o namo nımata˜ ˜ ˜ ˜ ˜ tie kutumıa ısyıtwa ya ˜ ˜ ˜ ˜ Mw ıa ıi Yes u n ı kana maumye maveva mavu˜ ˜ ku; na maasya: “Kwısıla ˜ ˜ ˜ ˜ Yesu ula utavanaw’a nı ˜ ˜ ˜ ˜ Vaulo, nıngukwıaıa kwa ˜ ˜ uito ume.” 14 Na kwaı ˜ ˜ ana muonza ma mune˜ ne wa athembi Muyuti weetawa Sikiva mee˜ ala ˜ ˜ ˜ kaa uu. 15 Indı muthe˜ ˜ nya umwe veva muvu˜ ˜ ku wamasung ıie, wamea: ˜ ˜ ˜ ˜ “Nyie nınısı Yesu na nga˜ ˜ ˜ manya Vaulo, ınd˜ ı inyw’ı ˜ ˜ mwı aau?” 16 Itina wa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ uu, munduume ula waı ˜ ˜ ˜ na veva usu muvuku nı˜ ˜ wamathaanyukıie, ama˜ ˜ ˜ kılya vinya umwe ıtina ˜ ˜ ˜ wa ula ung ı na amasinda onthe, nginya onthe ma˜ semba maumaala nyu˜ ˜ ˜ me athei na me au19:9 1 Kana “maendeeie kwıthı- mba ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ mısye. 17 Undu usu nıwa me omu na mate kuıkııa.”

383

˜ ˜ wamany ıkie nı onthe, Ayuti na Akiliki ala mekalaa Eveso; na wia wa˜ ˜ makwata onthe, na ısyı˜ ˜ ˜ twa ya Mwıaıi Yesu ya˜ ˜ endeea kutaıwa. 18 Na ˜ ˜ ˜ aing ı ala matw’ıkie etı˜ ˜ k ıli nımookaa na ku˜ ˜ ˜ mbula na kuweta uthei˜ nı meko moo. 19 Na ai˜ ng ı ala meekaa syama ˜ ˜ sya uwe nımaetie mavuku moo vamwe na ma˜ ˜ ˜ mavıvısya mbee wa kıla ˜ ˜ ˜ mundu. Na meeka ısavu ya thooa wamo na mee˜ ˜ thıa nı ilungu 50,000 sya vetha. 20 Kwoou kwa ˜ nzıa nene, ndeto ya Ye˜ ˜ ova nıyaendeeie kwıana ˜ ˜ na kw˜ ıthıwa na vinya. ˜ ˜ 21 Itina wa maundu ˜ ˜ ˜ asu kwıkıka, Vaulo nıwa˜ twie vevanı wake kana ˜ ˜ ˜ ıtina wa kwısıla Masetonia na Akaia, akathi nginya Yelusaleme. ˜ ˜˜ Aisye at ı ı: “ Itina wa ˜ ˜ ˜ kwısıla kuu, no nginya ˜ nıthi Lomi o nakw’o.” ˜ ˜ ˜ 22 Kwoou nıwatumie elı ˜ ˜ ˜ katı wa ala mamuthu˜ kumaa mathi Masetonia, ˜ ala nı Timotheo na Ela-

˜ MEKO MA ATUMWA 19:18-27

˜ ˜ sito, ındı we mwene eka˜ ˜ ˜ ˜ la ıvinda yıana una kısi˜ onı kya ˜ Asia.˜ ˜ ˜ 23 Ivindanı o yıu nı˜ ˜ ˜ kwookılile kıthokoo kı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nene˜ ıulu wa Ila Nzıa. ˜ ˜ ˜ 24 Uu weekıkie nundu ˜ ˜ ˜ ˜ munduume umwe wee˜ tawa Ndemetelio, mutui ˜ ˜ wa vetha ula waseuva˜ ˜ sya tukalu twa Alitemi, ˜ ˜ nıwaeteae ala maseuva˜ ˜ ˜ sya syındu uthwii mwi˜ ˜ ng ı. 25 Nıwamombani˜ ˜ sye ala wath uk umaa ˜ ˜ namo na andu ang ı ala ˜ ˜ ˜ ˜ mathukumaa wıa usu, ˜ ˜ na amea: “Aume, inyw’ı ˜ ˜ ˜ nımwısı nesa kana viasa˜ ˜ ˜ ˜ ˜ la uu nıw’o utumaa tuendeea nesa . 26 Na ˜ ˜ ˜ yu nımukwona na kwı˜ ˜ ˜ ˜ w’a undu Vaulo utumı˜ te andu ma Eveso na va˜ ˜ kuvı kısio kyonthe kya ˜ ˜˜ ˜ ˜ Asia maıkııa, na undu ˜ ˜ ˜ ˜ umaalyulıte makethıwa ˜ ˜ na woni ung ı, akyasya ˜ ˜ kana ngai ila ise uv ıtw’e na moko ti ngai ˜ ˜ sya w’o. 27 O na ıng ı, ˜ ˜ ˜ ˜ muisyo ula wı vo nı ˜ ˜ kana, eka kutw’ıka via˜ ˜ ˜ sala witu nukwanang ıwa

˜ MEKO MA ATUMWA 19:28-38

˜ ˜ ˜ ndaıa, o nayo ıkalu ya ˜ ngai nene nga Alitemi yı˜ ˜ koonekaa tate kındu, na ˜ ˜ ˜ ngai ısu ıthaithawa kısi˜ onı kyonthe kya Asia ˜ ˜ ˜ na nthı yonthe ıyanang ı˜ ˜ wa ndaıa yayo.” 28 Yıla ˜ ˜ ˜ andu meewie uu nıma˜ ˜ thatie muno, na mambı˜ ˜ ˜ ıa kuneena na wasya munene, makyasya: “Alite˜ ˜ mi wa Aeveso nı munene!” ˜ 29 Kwoou ndua yau˜ ˜ sua kıthokoo na onthe ˜ ˜ masemba nyumbanı ya ˜ ˜ ˜ matha u, makus ulan ıtye Kaio na Alisitali˜ ko, andu ma kuma Masetonia ala maendanasya na Vaulo. 30 Vaulo ˜ ˜ o nake nıwendaa kuli˜ ˜ ˜ ˜ ka vala vaı andu, ındı ˜ ˜ ˜ amanyıw’a mayaamwıtı˜ kılya. 31 O na anene amwe ma mboka na ma˜ ˜ thau, ala maı anyanyae ˜ ˜ ˜ make, nımatumanie kula ˜ ˜ ˜ ˜ uı maimwısuva ndakata˜ ˜ ˜ ˜ te kulika nyumbanı ısu ˜ ˜ ya mathau. 32 Na andu ˜˜ amwe maineena kıı ala ˜ ˜ ˜ ang ı maneenaa kıya; nu˜ ˜ ˜ ˜ ndu umbano usu waı

384

˜ ˜ na kıthokoo, o na aing ı ˜ ˜ ˜ ˜ ala maı vo mayeesı nıkı ˜ mombanıte. 33 Kwoou mamumya Alekisanda ˜ ˜ ıkomanonı, na Ayuti ma˜ muluuta athi mbee, nake ˜ ookılya kw’oko ayenda ˜ ˜ kwıtetea mbee wa andu. ˜ ˜ ˜ 34 Indı yıla mamanyie ˜ ˜ kana nı Muyuti, onthe ˜˜ ˜ mamb ı ıa k ulonzany’a ˜ kwa ıvinda ya masaa ta ˜ elı, makyasya: “Alitemi ˜ ˜ wa Aeveso nı munene!” ˜ ˜ ˜ 35 Yıla muandıki wa ˜ ˜ ˜ nd ua wesie k uvind ı˜ ˜ ˜ thya ıkomano yıu, nı˜ ˜˜ ˜ wayıie atıı: “Andu ma ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Eveso, nuu ula utesı ˜ kana ndua ya Aeveso ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nıyo ısuvıaa ıkalu ya Ali˜ ˜ temi munene na mu˜ ˜ vw’anano ula wavalukile ˜ ˜ ˜ kuma ıtunı? 36 Na nu˜ ˜ ˜ ndu maundu asu maya˜ ˜ mba kukananıw’a, mwa˜ ˜ ˜ ıle kuusya na muieka ˜ ˜ ˜ kwıka maundu na mbu˜ ˜ ˜ ˜ ka. 37 Nıkwıthıwa mu˜ etie aume aa vaa na ma˜ ˜ ˜ ˜ ˜ yuyıte ıkalunı kana ma˜ kauma ngai yitu nga. ˜ 38 Kwoou ethıwa Nde˜ ˜ metelio na andu ala ang ı

385

˜ MEKO MA ATUMWA 19:39–20:8

˜ ˜ kie Ukiliki. 3 Nıwekali˜ ˜ ˜ ˜ ˜ le kuu myei ıtatu, ındı ˜ ˜ ˜ ˜ akilyı kulika melinı nı kana athi Silia, Ayuti ˜ ˜ ˜ nımavangie kumuaa, na ˜ kwoou atw’a kusyokela ˜ Masetonia. 4 Aendanıtye na Sovatele mwana wa Vilo kuma Velia, Alisitaliko na Sekundo kuma Thesalonika, Kaio kuma Ndelive, Tikiko ˜ na Telovimo kuma kısio kya Asia, na Timo˜ theo. 5 Aume asu mae˜ ˜ ndie mbee witu na nıma˜ ˜ tweteele Teloa; 6 ındı ˜ ˜ nıtwalikile melinı twau˜ ˜ ma Vilivi ıtina wa˜ mıthe˜ ˜ nya ya Mukate Ute Ila˜ ˜ wa, na ıtina wa mıthe˜ nya ıtano twavika Teloa ˜ vala maı, na twavekala ˜ ˜ mıthenya muonza. ˜ 7 Na m uthenya wa ˜ mbee wa kyumwa, tu˜ ˜ ˜ mbanıte tuye lıu, Vau˜ ˜˜ ˜ lo nıwambııie kuneena ˜ ˜ ˜ namo, nundu nıwaendaa ˜ ˜ ˜ m uthenya ula waat ı˜ ˜ ıe; na aasavya unee˜ ˜ nginya utu19:38 1 Aa meethıawa makava- ni˜ wake ˜ ˜ ı taa na ma isio sya Lomi. Sisya Mae- ku kat˜ ı. 8˜ Na kwa ˜ ˜ ˜ ˜ mbing ı nyumbanı ya ıulu lesyo ma Ndeto.

˜ ˜ useuvasya mavisa namo ˜ ˜ ˜ ˜ me na undu na mundu, ˜ ˜ ˜ kwı mıthenya ya kusi˜ la makoani na kwı ane˜ ne;1˜ nımoke masikatane. ˜ ˜ ˜ 39 Indı ethıwa mwıma˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ntha undu ung ı eka usu, ˜ no nginya utuwe kwo˜ ˜ sana na mıao. 40 Nu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndu kwa w’o undu uu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ weekıka umunthı nuto˜ ˜ ˜ ˜ nya kutulikya muisyonı ˜ ˜ ˜ wa kusikatıwa kuleana ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na musumbı, nıkwıthı˜ wa tui na itumi sya kwo˜ ˜ ˜ ˜˜ nany’a nıkı ıkomano yıı ˜ yı na ithokoo.” 41 Na ˜ ˜ amina kwasya uu ombu˜ ˜ ukya ıkomano. ˜ 20 Yıla ithokoo syathe˜ ˜ lile, Vaulo nıwatu˜ manie amanyıw’a moke ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kula uı, na ıtina wa ku˜ mathangaasya na kutaa˜ ˜ ˜˜ nısya namo, nıwambııi˜ sye kyalo kyake kya˜ kuthi Masetonia. 2 Itina ˜ ˜ ˜ wa kwısıla isionı isu na ˜ ˜ ˜ kutavya ala maı kuu ma˜ ˜ ˜ ˜ und u maing ı ma k u˜ mathangaasya, nıwavi-

˜ MEKO MA ATUMWA 20:9-19

˜ vala twoombanıe. 9 Na ˜ mwanake umwe weeta˜ wa Eutikusi wekal ıte ˜ ˜ ˜ ˜ nd ıl ısyan ı n ıwakomie ˜ too muito Vaulo aendeee ˜ ˜ ˜ kuneena, na nundu wa ˜ ˜ kuemeewa nı too, ava˜ ˜ l uka kuma ngolovan ı ˜ ya ˜ katat u na akw’a. ˜ ˜ 10 Indı Vaulo nıwathee˜ ˜ ie kuma ngolovanı, amu˜ ˜ ˜ valukıla na amukumba˜ ˜˜ tıa, na asya atıı: “Ekai ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kuthınıka, nundu e tha˜ ˜ ˜ ˜ yu.”1 11 Nıvo ındı Vau˜ lo wambatie na atila mu˜˜ ˜ kate na ambııa kuya. ˜ ˜ Na nıwaendeeie kunee˜ ˜ na kwa ıvinda yıasa ngi˜ ˜ nya kwakya, na ınd ı athi. 12 Kwoou moosa ˜ mwanake usu e tha˜ yu na meew’a makiaki˜ w’a muno. ˜ ˜ 13 Nıtwalikile melinı ˜ na twakusya twathi Aso˜ ˜ so, vala twendaa kwısı˜ ˜ ˜ la tuyosa Vaulo, nundu ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ atwııte twısıle kuu tu˜ ˜ ˜ imwosa, nıkwıthıwa we ˜ ˜ endaa kuthi kuu Aso˜ so na maau. 14 Kwoou

386

˜ ˜ y ıla wakomanie naitu ˜ ˜ kuu Asoso, nıtwamwosie twathi nake nginya Mi˜ ˜ tilene. 15 Na unı wake ˜ nıtwaumie vau na meli, ˜ ˜ na twavika Kiosi, ındı ˜ ˜ ˜˜ ˜ muthenya ula waatııe nı˜ twa ungamie o vanini ˜ ˜ Samo, na unı wake twavika Mileto. 16 Vaulo ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nıwatw’ıte kuvıta ımwe ˜ kwa ımwe na meli ate ˜ ˜ ˜ kwısıla Eveso nı kana ˜ ˜ ˜ ndakatumıe ıvinda o na ˜ ˜ ˜ yımwe kısionı kya Asia, ˜ ˜ ˜ ˜ n und u n ıweekalaat ıte ˜ avike Yelusaleme muthenya wa Mboka ya Vende˜ ˜ kosito, ethıwa vaı vatonyeka.˜ ˜ ˜ 17 Indı e kuu Mile˜ ˜ ˜ to nıwatumanie atumıa ˜ ma kıkundi kya Eveso. ˜ ˜ 18 Y ıla mookie k ula ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ uı, nıwameie atıı: “Nı˜ ˜ ˜ ˜ mwısı nesa undu neka˜ ˜ laa yıla naı nenyu kuma ˜ ˜ muthenya wa mbee ula ˜ ˜ navikie kısionı kya Asia, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 19 ng ımuthukuma Mwı˜ ˜ a ıi na w ınyivyo w’onthe na methoi na ma˜ ˜ 20:10 1 Kana “thayu wake wı tatwa ala mangwatie ˜ ˜ ˜ kumana na mıvango ya nthını wake.”

387

˜ Ayuti ya kwenda ku˜ mb uaa, 20 na ndyaa˜ ˜ ˜ ˜ lea kumutavya maundu ˜ ˜ ala matonya k umute˜ thya, o na ndyaalea ku˜ ˜ ˜ ˜ m umany ısya uthein ı ˜ ˜ na ny kwa nyumba. ˜ umba ˜ ˜ ˜ ˜ 21 Indı nınaumisye uku˜ ˜ ˜ sı mwıanıu kwa Ayuti ˜ na Akiliki nı kana melile ˜ na maimusyokea Ngai na ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ maimuıkııa Mwıaıi Yesu. ˜ ˜ 22 Na yu sisyai! nınıe˜ ndete Yelusaleme nıto˜ ˜ ngoew’e nı veva mutheu, ˜ ˜ ˜ o na kau ndyısı mau˜ ˜ ndu ala meungwata na˜ ˜ ˜ vika kuu, 23 ındı kuma ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndua kuthi ıla ıng ı, nınu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mıaw’a ukusı ıng ı na ıng ı ˜ ˜ ˜ nı veva mutheu ukyasya kana kyovo na ma˜ thına nimbeteele. 24 O ˜ ˜ ˜ na uu wı o vo, ndiuta˜ ˜ ˜ la thayu wakwa ta kındu, ˜ ˜ ˜ kıla kya vata nı kumina ˜ ˜ ˜ muendo wakwa na uthu˜ ˜ kumi ula nakwatie kuma ˜ ˜ ˜ kwa Mwıaıi Yesu, wa ku˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mya ukusı mwıanıu ıulu ˜ ˜ ˜ wa uvoo museo wa useo ˜ mwing ı wa Ngai. ˜ 25 “Na yu sisyai! nı˜ ˜ ˜ n ıs ı kana vai umwe

˜ MEKO MA ATUMWA 20:20-31

˜ kat ı wenyu ala ˜ nata˜ ˜ visye uvoo wa Usumbı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ukona uthyu wakwa ıng ı. ˜ ˜ ˜ 26 Kwoou nımwıa mu˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kusııe twı umunthı kana, ˜ ˜ nyie nı mutheu kuma˜ na na nthakame ya andu ˜ ˜ ˜ onthe, 27 n ıkw ıth ıwa ˜ ˜ ndyaalea k um utavya ˜ utao˜ w’onthe wa1 Ngai. ˜ ˜ ˜ 28 Isuvıei inyw’ı ene na ˜ ˜ ˜ ˜˜ muisuvıa ııthya yonthe ˜ ˜ ˜ yıla veva mutheu wamu˜ ˜ ˜˜ nyuvie mwıthıwe asyaıı˜ ˜ ˜ sya, m u ıthye k ıkundi ˜ kya Ngai, kıla wathooie na nthakame ya Mwana ˜ ˜ ˜ wake mwene. 29 Nınısı ˜ ˜ kana ıtina wa nathi nzui ˜ mbai ikalika katı wenyu ˜ ˜˜ na iikeew’ıa ııthya tei, ˜ 30 na kuma katı wenyu ˜ ˜ ˜ aume makookıla na ku˜ ˜ ˜ neena maundu melelu˜ kye nı kana makusye ˜ ˜˜ amanyıw’a mamaatııe. 31 “Kwoou endeeai ˜˜ ˜ ˜ k usya ı ısya, na m uili˜ likana kana kwa ıvi˜ ˜ nda ya myaka ıtat u, ˜ ˜ ˜ utuk u na m uthenya , ˜ ndyaaeka nongi kutaa ˜ 20:27 1 Kana “kıeleelo kyonthe kya.”

˜ MEKO MA ATUMWA 20:32–21:4

˜ ˜ kıla umwe wenyu na me˜ ˜ thoi. 32 Na yu nımunengane kwa Ngai na kwa ˜ ˜ ndeto yake ıla ınee˜ ˜ ˜ ˜ nete ıulu wa useo wake ˜ ˜ ˜ mwing ı, na ıtonya ku˜ ˜ mwaka na kumunenga ˜ ˜ ˜ utiıwa kat ı wa atheu ˜ ˜ onthe. 33 Ndyaa ıw’ ıa ˜ ˜ ˜ ıtomo vetha wa mundu ˜ kana thaavu kana ngua. ˜ ˜ ˜ ˜ 34 Inyw’ı ene nımwısı ˜ kana moko aa nımatethi˜ ˜ sye wıa kwondu wa mavata makwa mwene na ˜ ˜ ma andu ala naı namo. ˜ ˜ ˜ 35 Nınımwonetye mau˜ ˜ ndunı onthe kana kwa ˜ ˜ ˜ ˜ kuthukuma na k ıthito ˜ ˜ kıu, no nginya mutetheesye ala onzu, na no ngi˜ nya mulilikane ndeto sya ˜ ˜ ˜ ˜ Mwıaıi Yesu, yıla waisye ˜˜ ˜ ˜ ˜ atıı: ‘Kunengane kwı uta˜ ˜ nu mwing ı kwı kwosa.’” ˜ 36 Na amina kunee˜ ˜ ˜ na ma und u asu, n ıwatulilye ndu na avoya vamwe namo onthe. ˜˜ 37 Na onthe mambııa ˜ ˜ ˜ ˜ kuıa muno, na mamuku˜ ˜ mbatıa Vaulo1 na mamu-

388

˜ ˜ mu mu nya , 3 8 n ı k w ı ˜ ˜ thıwa nımeewie kyeva ˜ ˜ ˜ king ı nundu wa ndeto ˜ ila waı ananeena akya˜ ˜ sya kana maikona uthyu ˜ ˜ ˜ ˜ wake ıng ı. Na ındı mamumaasya nginya me˜ linı. ˜ ˜ ˜ 21 Itina wa kutaanısya namo, o na kau ˜ ˜ ˜ ˜ ndwa ı und u w ı laisi, ˜ ˜ n ıtwalikile melin ı na ˜ ˜ twathi ımwe kwa ımwe ˜ ˜ nginya Kosi, na un ı wake twavika Lote, na kuma vau twathi Vata˜ ˜ la. 2 Na yıla tweethı˜ ie meli yaingaa ıthi Vo˜ enike, twalika melin ı ˜ ˜ ısu na twathi. 3 Na tu˜ ˜ endete nıtwoonie kıtha˜ ma kya Kuvolo, na twakı˜ tia ngalı ya kw’oko kwa aka na twathi nginya Si˜ lia na twaungama Tile, ˜ ˜ ˜ ˜ nundu vau nı vo meli ısu ˜ ˜ ˜ ˜ yaı yumısye mıio ıla ya˜ ˜ ˜ ˜ kuıte. 4 Na twı kuu nı˜ twamanthie amanyıw’a na twamona, na twekala ˜ ˜ kw’o mıthenya muonza. ˜ ˜ ˜ Ind ı matongoew’e n ı ˜ ˜ nımatavi20:37 1 Ndeto kwa ndeto, “ma- veva mutheu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ sye Vaulo ıng ı na ıng ı muvalukıla Vaulo ngingonı.”

389

˜ ndakatate kukinya Yelu˜ ˜ saleme. 5 Na yıla ıvi˜ ˜ nda yit u ya kw ıkala ˜ ˜ kuu yathelile, nıtwaumie ˜ ˜ kw’o nı kana tuendeee ˜ ˜ ˜ na kyalo kitu, ındı ama˜ nyıw’a asu onthe, vamwe na aka na syana, matumaasya ngi˜ nya nza wa ndua. Na ˜ ˜ twavika utee wa ukanga, twatulya ndu na twavoya ˜ 6 na twataanısya namo. ˜ ˜ ˜ Na ındı twalika melinı, ˜ namo menuka. 7 Na twauma Tile na meli na twathi twavika Vetolemai, na twakethya ana-a-asa na twe˜ kala namo˜ m uthenya ˜ ˜ ˜ umwe. 8 Unı wake nı˜ twaumie kuu na twavika Kaisalea na twa˜ thi nyumba kwa Vilivu ˜ ˜ ˜ ula waı mutavany’a, na ˜ ˜ ˜ umwe wa ala aume muonza,1 na twekala nake. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 9 Mundu usu aı na eıtu ˜ ˜ ana mataı atwae˜ na nı˜ ˜ mathanaa. 10 Indı ıti-

˜ MEKO MA ATUMWA 21:5-14

˜ na wa kwıkala Kaisalea ˜ ˜ matuku maing ı, mwatha˜ ni weetawa Akavo nıwa˜ theeie kuu kuma Yutia. ˜ 11 Na ooka vala twaı ˜ na oosa musivi wa Vaulo ˜ eeyova maa moko, ˜ ˜u na ˜ na asya: “Uu nıw’o veva ˜ ˜ mutheu ukwasya, ‘Ayu˜ ti kuya Yelusaleme ma˜ kamwova mwene musi˜ ˜ ˜ ˜ vi uu undu neeyova, ˜ na maimunengane mo˜ ˜ ˜ konı ma andu ma mbaı ˜ ˜ ing ı.’” 12 Yıla tweewie ˜ ˜ ˜ ˜ uu, ithyı na ala ang ı maı ˜ ˜˜ ˜ ˜ vau nıtwambııie kumwı˜ suva ndakambate Yelu˜ ˜ saleme. 13 Indı Vaulo ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ asung ıa, asya: “Nıkı mu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kuıa na kutuma nıtulı˜ ˜ ka ngoo? Muikethıwe na ˜ ˜ ˜ ˜ nzika, nundu nyie nını˜ ˜ yumbanıtye kwovwa, o ˜ ˜˜ na kukw’ııa Yelusaleme ˜ ˜ ˜ kwondu wa ısyıtwa ya ˜ ˜ ˜ ˜ Mw ıa ıi Yesu.” 14 Yıla ˜ twatatie kuneena nake ˜ na aema, nıtwaekanie1 nake, na twasya: “Eka ˜ kwenda kwa Yeova kwı˜ ˜ ˜ 21:8 1 Vilivu aı umwe wa ala kıke.” ˜ ˜ ˜ ˜

aume muonza manyuvıtwe nı ˜ ˜ atumwa Yelusaleme. Sisya Meko 21:14 1 Ndeto kwa ndeto, “nıtwa˜ vindisye.” ma Atumwa 6:3.

˜ MEKO MA ATUMWA 21:15-25

˜ ˜ 15 Itina wa mıthenya ˜ ˜ ˜ ısu, nıtweeyumbanisye ˜ na twakusya twathi Yelu˜ saleme. 16 Na amanyıw’a amwe kuma Kaisa˜ lea nımaendanisye nai˜ ˜ tu, na matutwaa kwa Masoni wa kuma Ku˜ ˜ volo, mumany ıw’a wa ˜ ˜ ˜ tene, ula twaı twıkale ˜ ˜ ˜ musy ı kwake. 17 Yıla twavikie Yelusaleme, ˜ ˜ ana-a-asa nımatuthoki˜ ˜ ˜ sye na utanu. 18 Indı ˜ ˜ ˜˜ muthenya ula waatııe, ˜ Vaulo nıwaendanisye na˜ ˜ ˜ itu kula kwı Yakovo, na ˜ ˜ atumıa onthe maı vo. ˜ 19 Vaulo nıwamakethi˜˜ ˜ sye na ambııa kumaele˜ ˜ ˜ sya maundu maing ı ala ˜ ˜ Ngai weekıte katı wa ˜ ˜ ˜ ˜ andu ma mbaı ing ı kwı˜ ˜ ˜ ˜ sıla uthukumi wake. ˜ ˜ 20 Yıla meewie mau˜ ˜ ˜˜ ˜ ndu asu, nımambııie ku˜ ˜ ˜ mukumya Ngai, ındı ma˜ mwıa Vaulo: “Mwana-a˜ ˜ ˜ asa, sisya und u kw ı ˜ ˜ na Ayuti maing ıv ıte ˜ ˜ ˜ ˜ ala matw’ ık ıte et ık ı˜ li, na onthe nımakwa˜ ˜ ˜ taa ˜ ıla Mıao na kıthito. ˜ ˜ ˜ ˜ 21 Indı nımew’ıte kui-

390

˜ ˜ ˜ neenwa ıulu waku kana ˜ ˜˜ ˜ ˜ w ıth ı ıtwe uimany ısya ˜ Ayuti onthe ala matwıe ˜ ˜ ˜ katı wa andu ma mbaı ˜ ˜ ˜ ˜ ing ı maundu meuleana ˜ ˜ na Mıao ya Mose, uimea ˜ maika ıke syana syoo, ˜˜ ˜ ˜ o na maikaatııe syıthıo ˜˜ ˜˜ ila iatııawa. 22 Yu twıı˜ ka ata? Vate nzika, nı˜ ˜ meumanya kana nuvikie. ˜ ˜ ˜ ˜ 23 Kwoou ıka undu tu˜ ˜ ˜ ˜ ukutavya: Twı na aume ˜ ˜ ana meyıavıte kwa Ngai. ˜ ˜ 24 Osa aume asu uthi ˜ ˜ namo, na muy ıthesya ˜ kwosana na Mıao na ˜ ˜ ˜ ˜ uimaıvıa nı kana me˜ nzwe mıtwe yoo. Weeka ˜ ˜ ˜ ˜ uu, andu onthe nımeu˜ ˜ manya kana maundu ala ˜ ˜ ˜ ˜ matavıtw’e ıulu waku ti ˜ ˜ ma w’o, ındı we mwe˜ ˜ ˜ ˜ ne wı na mwıkalıle mu˜ ˜˜ ˜ ˜ seo na nuatııaa ıla Mıao. ˜ ˜ ˜ ˜ 25 Na ıulu wa andu ma ˜ ˜ ˜ ˜ mbaı ing ı ala matw’ıkıte ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ etıkıli, nıtwamaandıkıie ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıulu wa utwi witu kana ˜ ˜ ˜ nımaıle kwıvathana na ˜ ˜ sy ınd u ila ithembewe ˜ mıvw’anano, mevathane ˜ na nthakame na nyamu

391

˜ ˜ ila sitıtwe,1 na mayıva˜ thana na ulaalai.”2 ˜ ˜ ˜ ˜ 26 Na ındı unı wake ˜ Vaulo oosa ala aume, na eethesya vamwe namo ˜ kwosana na Mıao, na ali˜ ˜ ˜ ˜ ka ıkalunı nı kana awete ˜ ˜ ˜ yıla mıthenya ya kwıthe˜ ˜ sya kwosana na Mıao yı˜ thela, nı kana nthembo ˜ ˜ yumw’e kwondu wa kıla ˜ umwe woo. ˜ ˜ 27 Na mıthenya muo˜ ˜ nza ya kwıthesya ıki˜ lye kuthela, Ayuti kuma ˜ Asia nımamwonie Va˜ ˜ ˜ ulo ıkal un ı, na moo˜ ˜ ˜ kılya kıthokoo ıkomano˜ ˜ nı yonthe, nayo yamukwata, 28 na yaneena ˜ ˜ na wasya munene, yı˜ kyasya: “Andu ma Isi˜ ˜ ˜ laeli, tutetheesyei! Uu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nı ula mundu umanyıa˜ ˜ sya andu onthe kıla va˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ndu maundu meuvuthıı˜ ˜ ˜ sya andu maitu, Mıao ˜ ˜ yitu, na vandu vaa va˜ ˜ theu. O na eka uu, nuetie ˜ ˜ ˜ Akiliki ıkalunı na avu-

˜ MEKO MA ATUMWA 21:26-34

˜ kya vandu vaa vatheu.” ˜ ˜ ˜ 29 Maisye uu n und u ˜ maı manamwona Telovi˜ mo kuma Eveso e ndu˜ anı vamwe na Vaulo, ˜ ˜ na masuanıaa kana Va˜ ˜ ˜ ˜ ulo nıwamulikilye ıkalu˜ ˜ n ı. 30 Na kweeth ıwa ˜ ˜ ithokoo nduanı yonthe, ˜ na andu onthe mooka ˜ masembete mamukwa˜ ta Vaulo na mamuku˜ sulany’a mamumaalya ˜ ˜ nza wa ıkalu, na vau kwa ˜ vau mıomo yavingwa. ˜ 31 Na maendeee k u˜ ˜ ˜ ˜ ˜ muvua mamuae, muu˜ ˜ ngamıi wa ita avikıwa ˜ ˜ ˜ nı uvoo ukwasya kana Yelusaleme yonthe yu˜ sıe ithokoo; 32 na vau ˜ kwa vau, oosa asikalı ˜ na anene ma asikalı na masemba matheea vala ˜ ˜ ˜ maı. Yıla moonie mune˜ ˜ ne usu wa ita na asikalı, ˜ ˜ ˜ maeka kumuvua Vaulo. ˜ ˜ ˜ ˜ 33 Nıvo ındı munene wa ita wathengeeie na asya kana Vaulo akwatwe na ayovwa na nyo˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 21:25 1 Kana “ila syuaıtwe na ˜ ˜ ikaema kwıt ıkw’a nthakame.” lolo ilı, na˜ ˜ ındı aku˜ ˜ ek ı2 Kıkiliki, por·neia. Sisya Maele- lya we n u u˜ na ˜ te ata. 34 Indı amwe syo ma Ndeto.

˜ MEKO MA ATUMWA 21:35–22:5

˜ ˜ ˜˜ ˜ ıkomanonı mambııa kulonzany’a, amwe moo ˜˜ ˜ maiweta kıı na ang ı ma˜ ˜ ˜ kaweta kıya. Na nundu ˜ ˜ ˜ wa kılonzo kıu mune˜ ne usu ndaamanya ne˜ ˜ ˜ sa kıla kyeekıkıte, na kwoou asya Vaulo atwa˜ ˜ we ˜ kambinı ya asikalı. ˜ ˜ 35 Indı yıla Vaulo wavi˜ ˜ ˜ kie ngasinı sya kulısa ka˜ ˜ ˜ ˜ mbinı ısu, asikalı nıma˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mukuie nundu andu nı˜ ˜ ˜ ˜ mendaa k um u um ısya, ˜ ˜ ˜ 36 na ıkomano nıyamu˜˜ ˜ atııe yıneenete na wasya ˜ ˜ munene, yıkyasya: “Mi˜ ˜ ˜ nai mundu usu!” ˜ ˜ 37 Na e vakuvı kuli˜ ˜ kw’a kambinı ya asikalı, ˜ ˜ ˜ ˜ Vaulo nıwamwıie ula mu˜ ˜˜ nene wa asikal ı at ı ı: ˜ ˜ ˜ “No ng utavye und u?” ˜ ˜ ˜ Nake amukulya: “Nuto˜ ˜ nya kuneena Kıkiliki? ˜ 38 We tuuwe Mumisi˜ ˜ ˜ ˜ li ula ıvinda ıvıtu wa˜ tumie and u maleana ˜ ˜ na musumbı na wato˜ ngoesya a ume 4 ,000 ˜ me na mbyu wamatwaa ˜ ˜ weunı?” 39 Nake Vaulo ˜ ˜ amwıa: “Nyie kwa w’o nı ˜ ˜ Muyuti, mwıkali wa Tali-

392

˜ ˜ ˜ ˜ so, ndua ya Silisia yısıkıe ˜ ˜ ˜ nesa. Kwoou nıngukwı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ suva, mbıtıkılye ˜ nıneene ˜ na andu.” 40 Itina wa ˜ ˜ ˜ kwıtık ılw’a aneene na ˜ ˜ ˜ andu, Vaulo nıwamokı˜ ˜ ˜ lıilye kw’oko aungamıte ˜ ngasinı, namo mavindya ˜ ˜ ki, na ındı aneena namo ˜ ˜ na kıthyomo kya Kıeve˜˜ lania, akyasya atıı: makwa 22 “Ana-a-asa ˜ na aa-ıthe makwa, ˜ ˜˜ ˜ yu mbıthukıısyei ndyıtetea mbee wenyu.” ˜ 2 Yıla meewie ainee˜ na namo kwa kıthyomo ˜ kya Kıevelania mavindya ˜ ˜ ı ya muno, nake asya: ˜ ˜ ˜ 3 “Nyie nı Muyuti usya˜ ˜ ˜ ıwe Taliso ya Silisia, ındı ˜˜ ˜ ˜ ˜ namanyııiw’e nduanı ıno ˜ ˜ maaunı ma Kamalieli, na ˜ ˜ namanyıiw’e nesa vyu ˜ ˜ ˜ Mıao ya aa-umae maitu, ˜ ˜ ˜ na nı kıthito kwondu wa ˜ Ngai o tondu inyw’onthe ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ umunthı mwı na kıthi˜ ˜ ˜ to. 4 Nınathınisye aatı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıi ma Nzıa ıno kuvikıa ku˜ moaa, ndyova na kuma˜ nengane yela aume na ˜ ˜ aka, 5 o tondu muthe˜ mbi munene na nzama

393

˜ yonthe ya atumıa mato˜ ˜ ˜ ˜ nya kumya ukusı. Na nı˜ nakwatie mavalua kuma ˜ ˜ kwoo nıtwaıe Ayuti ala ˜ ˜ maı Ndamasiku, na naı ˜ ˜ ˜ ˜ nzıanı nıendete kulatya ˜ ˜ ala maı kw’o nımaete Ye˜ lusaleme me ove nı kana ˜ mosewe ıtambya. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 6 “Indı nı kyalonı nıthengeee Ndamasiku, ta ˜ saa sita sya muthenya, ˜ ˜ kyeni king ı kuma ıtu˜ ˜ ˜ ˜ nı nıkyamulıkile ngalıko ˜ syonthe vala naı, 7 na ˜ ˜ navaluka nthı na nee˜ ˜ w’a wasya uimbıa: ‘Sau˜ ˜ ˜ ˜ ˜ lo, Saulo, nıkı uunthı˜ ny’a?’ 8 Nakwa naku˜ ˜ ˜ ˜ lya: ‘Nue uu, Mwıaıi?’ ˜ ˜ Nake anzung ıa: ‘Ninyie ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Yesu Munasaleti, ula uu˜ ˜ thıny’a.’ 9 Na aume ala ˜ ˜ naı namo nımoonie kye˜ ˜ ˜ ˜ ni kıu, ındı mayaaıw’a ˜ wasya wa ula˜ waneenaa ˜ nakwa. 10 Itina wa uu ˜ ˜ ˜ ˜ nakulya: ‘Mwıaıi, naıle ˜ ˜ ˜ kwıka ata?’ Mwıaıi ˜ ˜ Nake ˜ ˜ ambıa: ‘Ukıla, uthi Nda˜ ˜ ˜ masiku, na kuu nuuta˜ ˜ vw’a maundu onthe ˜ ala ˜ ˜ ˜ wa ıle kw ıka.’ 11 Ind ı ˜ ˜ ˜ n und u ndya ı ndonya

˜ MEKO MA ATUMWA 22:6-17

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kwona kındu nıkwıthı˜ ˜ ˜ wa kyeni kıu kyaı kıtisu ˜ ˜ muno, nınavikie Ndama˜ ˜ siku nıkwetwe kw’oko nı ˜ ala naı namo. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 12 “Na ındı munduu˜ me umwe weetawa Ana˜ ˜ ˜ ˜ nia, mundu wamukıaa ˜ Ngai kwosana na Mıao, ˜ na wawetawa nesa nı Ayuti onthe ala meka˜ laa kuu, 13 ooka vala ˜ ˜ ˜ naı, na aungama vakuvı ˜ nakwa, na ambıa: ‘Sau˜˜ lo, mwana-a-asa, ambııa ˜ ˜ kwona ıng ı!’ Na vau kwa ˜ vau nookılya metho na namwona. 14 Na asya: ˜ ‘Ngai wa aa-umae mai˜ ˜ ˜ ˜ ˜ tu nukunyuvıte umanye ˜ kwenda kwake na ui˜ ˜ ˜ mwona ula mulungalu ˜ ˜ na uyıw’a wasya wa ka˜ ˜ nyw’a wake, 15 nundu ˜ ˜ ˜ ˜ ukeethıwa ngusı yake ˜ ˜ ˜ ˜ kwa andu onthe ıulu wa ˜ ˜ maundu ala wonete na ˜ ukew’a. 16 Na ˜ ˜ yu˜ we˜ teele kyau? Ukıla uvati˜ ˜ swe, na uithambya naı ˜ ˜ ˜ ˜ syaku kwa kwıkaıla ısyıtwa yake.’ ˜ ˜ ˜ 17 “ Ind ı n ınasyokie ˜ ˜ ˜ ˜ Yelusaleme, na nı ıkalunı

˜ MEKO MA ATUMWA 22:18-29

˜ ng ıvoya, noona woni ˜ ˜ 18 na nthını wa woni ˜ ˜ usu namwona aimbıa: ˜ ‘Ikalaate umaale Yelusa˜ ˜ ˜ ˜ ˜ leme mıtukı, nundu ma˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ yıtıkıla ukusı waku ıulu wakwa.’ 19 Nakwa na˜ ˜ ˜ ˜ mwıa: ‘Mwıaıi, mo nıme˜ ˜ sı nesa kana nınekasya ˜ ˜ ˜ andu yela na nınavuaa ˜ ˜ ˜˜ ˜ ala makuıkııaa ısinako˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kenı yımwe kuthi yıla yı˜ ˜ ng ı; 20 na yıla nthaka˜ ˜ me ya Sitivini ngusı yaku ˜ ˜ ˜ yet ıkaw’a, na ungamıte ˜ ˜ ˜ ˜ vau utee na nıneetıkıla˜ ˜ ˜ nile na undu usu na na˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ suvıa ngua sya ıulu ˜ sya ˜ ˜ ala mamuaaa.’ 21 Indı ˜ ˜ ˜ ˜ ambıa: ‘Enda, nundu nı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nguutuma mbaını syı kuasa.’” ˜ 22 Na maendeea ku˜ ˜˜ ˜ mwıthukıısya nginya yıla waneenie ndeto isu. Na ˜ ˜ ˜ ındı mookılya mawasya moo, makyasya: “Vetai ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ m und u u u ı ul u wa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nthı, nundu ndaıle kwı˜ ˜ ˜ kala thayu!” 23 Nıkwı˜ ˜ thıwa maneenaa mekı˜ ˜ ˜ ˜ tye ngua syoo sya ıulu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kuu na kuu na mayı˜ ˜ kya muthanga nzevenı,

394

˜ ˜ 24 munene wa ita nıweeaie Vaulo aetwe ka˜ ˜ ˜ mbinı ya asikalı na aiku˜ ˜ ˜ lw’a makulyo akunıtwe ˜ ivoko, nı kana o nake ˜ ˜ amanye nıkı malonzana˜ ˜ ˜ ˜ sya ˜ uu ıulu wa Vaulo. ˜ ˜ 25 Indı yıla mamwovie ˜ ˜ ˜ nı kana mamukune ivo˜ ˜ ko, Vaulo akulya munene ˜ ˜ ˜ wa asikalı ula waunga˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ mıte vau atıı: “Nı undu ˜ ˜ ˜ ˜ wosanıte na mıao kuvua ˜ ˜ Mulomi1 atanamba ku˜ ˜ ˜ silılwa?” 26 Yıla mune˜ ˜ ne wa asikalı weewie uu ˜ ˜ ˜ athi kula kwı munene˜ wa ˜ ˜˜ ita na amwıa atıı: “Uva˜ ˜ ˜ ng ıte kwıka ata? Nu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndu mundu uu nı Mulo˜ mi.” 27 Kwoou munene ˜ wa ita amuthengeea, na ˜ ˜ amukulya: “Ndavye, we ˜ ˜ ˜ wı Mulomi?” Nake asu˜˜ ˜ ˜ ng ıa: “Iı.” 28 Na mune˜ ˜ ne usu wa ita amwıa: ˜ “Nyie naıvie mbesa mbi˜ ˜ ˜ ˜ ng ı n ı kana n ıth ıwe ˜ Mulomi.” Nake Vaulo ˜ ˜ ˜ amwıa: “Nyie nı Mulomi ˜ kwa kusyawa.” 29 Na vau kwa vau ˜ ˜ 22:25 1 Kana “mundu wa Lomi.”

395

˜ ˜ ˜ ˜ aume ala maı vakuvı ku˜ ˜ ˜ mukulya makulyo mai˜ ˜ ˜ muth ıny’a n ımaekanie ˜ nake na mathi; na mu˜ nene wa ita akwatwa nı ˜ ˜ wia mwing ı yıla wama˜ ˜ nyie kana Vaulo nı Mu˜ lomi na eı anamwova na nyololo. ˜ ˜ ˜ 30 Na unı wake, nu˜ ˜ ˜ ndu nıwendaa kumanya ˜ ˜ ˜ nesa nıkı Ayuti mamusi˜ ˜ katıte, amuthasya na ee˜ aıa anene ma athembi na Nzama yonthe ya Ayuti ˜ ˜ ˜ yumbane. Na ındı athee˜ sya Vaulo vala maı na ˜ ˜ ˜ amuungamya katı woo. ˜ 23 Vaulo nıwaketeeie Nzama ya Ayuti, na ˜ ˜ asya: “Ana-a-asa, nıyıka˜ ˜ lıtye mbee wa Ngai nı ˜ na wasya wa ngoo mu˜ ˜ ˜ ˜ theu vyu kuvika umu˜ ˜ ˜ nthı.” 2 Yıla muthembi ˜ munene Anania weewie ˜ ˜ ˜ ˜ uu, eaıa ala maungamıte ˜ ˜ ˜ vakuvı nake mamukune ˜ munuka. 3 Nake Vaulo ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ amwıa: “Ngai nukuuku˜ ˜ ˜ na, we ukuta muvake so˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kaa. Wıkalıte kıvılanı kya ˜ ˜ sila uinzilıla kwosana na

˜ MEKO MA ATUMWA 22:30–23:8

˜ ˜ ˜ ˜ Mıao, na ıvindanı o yıu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ uimıtula kwa kwıaa nı˜ ˜ k unwe?” 4 Ala ma u˜ ˜ ngam ıte vakuv ı nake ˜ ˜ ˜ mamukulya: “We wıu˜ ˜ ma muthembi munene wa Ngai?” 5 Nake Vaulo asya: “Ana-a-asa, nyie ˜ ˜ ˜ ndiumanyaa kana nı mu˜ ˜ ˜ thembi munene. Nundu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nıkuandıkıtwe, ‘Ndwaılı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ te k uneena na ı ı ul u ˜ ˜ wa mutongoi wa andu maku.’” ˜ 6 Na yıla Vaulo wamanyie kana amwe moo ˜ ˜ ˜ maı Asatukai ındı ala ˜ ˜ ang ı maı Avalisi, anee˜ na na wasya munene vau ˜ Nzamanı ya Ayuti, asya: ˜ ˜ “Ana-a-asa, nyie nı Muvalisi, mwana wa Avalisi. ˜ ˜ ˜ ˜ Na yu nısilılwa nundu wa ˜ ˜ ˜ kwıthıwa na wıkwatyo ˜ wa kana akw’u makatha˜ ˜ ˜ ˜ yuukw’a.” 7 Na nundu ˜ ˜ ˜ wa kwasya uu, nıkwookı˜ ˜ lile ngananıo katı wa Avalisi na Asatukai, na ˜ ˜ ˜ umbano waanıka. 8 Nı˜ ˜ kwıthıwa Asatukai maa˜ ˜ ˜ ˜ sya kana kui uthayuukyo ˜ kana alaıka kana veva,

˜ MEKO MA ATUMWA 23:9-17

396

˜ meevıta makyasya kana ˜ ˜ ˜ mo nımakwatwe nı kıu˜ ˜ ˜ mo eth ıwa n ıme uya ˜ ˜ kana kunyw’a matamu˜ ˜ aıte Vaulo. 13 Na vaı ˜ ˜ aume mbee wa 40 mu˜ ˜ ˜ ˜ vangonı usu wa kwıvıta. ˜ ˜ 14 Aume asu nımaendie kwa anene ma athembi ˜ na atumıa, na masya: ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ “Nıtwıvıtıte vyu tuka˜ ˜ ˜ ˜ sya nıtukwatwe nı kıumo ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ethıwa nıtuuya kındu o ˜ ˜ ˜ ˜ na kıva tutamuaıte Vau˜ lo. 15 Kwoou yu inyw’ı vamwe na Nzama ya ˜ ˜ ˜ Ayuti nımwaıle kutavya ˜ ˜ munene wa ita amuthee˜ ˜ ˜ sye Vaulo oke kula muı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mw ıtw’ ık ıth ıtye mw ıe˜ ˜ ˜ ˜ nda kumanya nesa ıulu ˜ ˜ ˜ wa ıkoani yake. Indı ata˜ ˜ ˜ nathengeea, ithyı nıtu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kwıthıwa twıyumbanıtye ˜ ˜ kumuaa.” ˜ ˜ 16 Indı mwanake ˜ ˜ umwe ula inyia wake wa˜ syaan ıw ’e na Vaulo ˜ ˜ eew’a muvango usu wa ˜ kumwoveesya, na alika ˜ ˜ kambinı ya asikalı na ˜ ˜ ˜ atavya Vaulo undu usu. ˜ ˜ Nake Vaulo eeta 23:8 1 Kana “nımawetaa uthei- 17 ˜ ˜ umwe wa anene ma asinı.”

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ındı Avalisi nımetıkılaa1 ˜ ˜ kana syındu isu syonthe ˜ ˜ syı kw’o. 9 Kwondu wa ˜ ˜ uu kwookıla ithokoo, na ˜ aandıki amwe ma kya˜ ma kya Avalisi mookı˜˜ ˜ la na mambııa kukana˜ ˜ n ıa m uno, makyasya: ˜ ˜ ˜ ˜ “Tuikwona ıvıtyo ya mu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nd u u u, ınd ı eth ıwa ˜ ˜ ˜ veva kana mulaıka nu˜ neenie nake—.” 10 Yıla ˜ ngananıo isu syongeleki˜ ˜ le muno, munene wa ita ˜ ˜ nıwakwatiwe nı wia ayo˜ ˜ na ta matonya kutembu˜ anga Vaulo mamuae, na ˜ ˜ eaıa asikalı matheee ma˜ mwose kuma katı woo ˜ ˜ na maimutwaa kambinı ˜ ya asikal ı. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 11 Indı utuku ula waa˜˜ ˜ ˜ ˜ tııe, Mwıaıi aungama va˜ ˜ kuv amwıa: ˜ ı˜ nake,˜ na ˜ ˜ ˜ “Ithıwa na ukumbau! Nu˜ ˜ ˜ ˜˜ ndu o tondu wıthııtwe ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ uyumya ukusı mwıanıu ˜ ˜ ˜ ıulu wakwa vaa Yelusa˜ leme, o ta uu no nginya ˜ ˜ ˜ umye ukusı Lomi.” 12 Na kwakya, Ayu˜ ti mavanga muvango na

397

˜ ˜ kalı, na amwıa: “Enda ˜ ˜ ˜ na mwanake uu kula ˜ ˜ ˜ kwı munene wa ita, nu˜ ˜ ˜ ˜ ndu e na undu ukwe˜ ˜ nda k utavya m unene ˜ usu.” 18 Kwoou amwo˜ ˜ sa na am utwaa k ula ˜ ˜ kwı munene wa ita, na ˜ ˜ asya: “Ula mwovwa wı˜ ˜ tawa Vaulo nıwambıta ˜ ˜ na ambıa nıete mwana˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ke uu vala uı nundu e ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na undu ukwenda kuu˜ tavya.” 19 Nake mune˜ ˜ ne usu wa ita amukwata kw’oko na athi nake va˜ ˜ ˜ ndu vate andu, na amu˜ ˜ ˜ ˜ kulya: “Wıenda kumbıa ˜ ata?” 20 Nake amwıa: ˜ ˜ ˜ “Ayuti n ımet ık ılanile ˜ ˜ ˜ ˜ kuukulya utheesye Vau˜ ˜ ˜ ˜ lo unı kula kwı Nzama ˜ ˜ ˜ ya Ayuti, metw’ıkıthıtye ˜ ˜ meenda kumanya mau˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndu maing ı ıulu˜ wa ıko˜ ˜ ani yake. 21 Indı ndu˜ ˜ ˜ ket ık ılane namo, n u˜ ˜ ndu aume mbee wa 40 ˜ ˜ katı woo nımamwovee˜ ˜ ˜ sye Vaulo, na nımevıtıte ˜ ˜ makasya nımakwatwe nı ˜ ˜ ˜ ˜ kıumo ethıwa nımeuya ˜ ˜ kana kunyw’a matamu˜ ˜ ˜ aıte; na yu nımeyumba-

˜ MEKO MA ATUMWA 23:18-27

˜ nıtye na meteele watho ˜ waku.” 22 Na munene ˜ usu wa ita aeka mwa˜ ˜ nake usu athi, ıtina wa ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ kumwıaıa atıı: “Ndukata˜ ˜ ˜ vye mundu o na umwe ˜ ˜ ˜ kana nıwandavya undu ˜ usu.” ˜ 23 Na eeta anene elı ˜ ma ˜ asikal ı, na amea: ˜ “Umbany’ai asikalı 200 ˜ o vamwe na aume 70 ˜ ˜ mat ul ıte mbalasi na ˜ aume 200 me na matu˜ mo, nı kana mathi ngi˜ nya Kaisalea ta saa itatu ˜ ˜ sya utuku.1 24 Na ma˜ yosa mbalasi nı kana ˜ ˜ ikue Vaulo, na muimu˜ ˜ ˜ ˜˜ twaa mumusuvııte nginya avike kwa Ngavana ˜ Velike.” 25 Na aandıka ˜ ˜ ˜ ˜ maundu aa valuanı: 26 “Kilautiosi Lisia˜ ˜ si kwa Mutaıwa, Ngava˜ ˜ na Velike: Nınaukethya! ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 27 Mundu uu nıwakwa˜ ˜ tiwe nı Ayuti na maı va˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kuvı kumuaa, ındı noo˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ka na mıtukı nı na asikalı ˜ ˜˜ makwa na namutang ııa, ˜ ˜ ˜ ˜ nıkwıthıwa nınamanyie ˜ 23:23 1 Ndeto kwa ndeto, “ ısaa ˜ ˜ ˜ ya katatu ya utuku.”

˜ MEKO MA ATUMWA 23:28–24:3

˜ ˜ kana nı Mulomi. 28 Na ˜ ˜ ˜ ˜ nundu nınendaa kuma˜ nya kıla kyatumaa ma˜ ˜ m usikata , nam uthee˜ sya namutwaa Nzama˜ ˜ nı yoo. 29 Na neethıa ˜ ˜ ˜ kana mamusikatıte nu˜ ˜ ˜ ndu wa kuneena mau˜ ˜ ˜ ndu meuleana na Mıao ˜ ˜ ˜ yoo, na vai ı und u o ˜ ˜ ˜ na umwe mamusikatıe ˜ ˜ utonya k utuma˜ oawa ˜ ˜ kana ovwa. 30 Indı nu˜ ˜ ndu nınataviw’e kana ˜ ˜ ˜ ve muvango wa kumu˜ ˜ ˜ ˜ aa, nıngumutuma kwaku ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na mıtukı na kwıaıa ala ˜ ˜ mamusikatıte maneene ˜ ˜ mbee waku kıla mamusi˜ katıe.” ˜ 31 Kwoou asikalı asu mamwosa Vaulo kwosa˜ ˜ ˜ na na undu meeaıwe ˜ ˜ na mamutwaa na utu˜ ˜ ku mamuvikya Andivati˜ ˜ li. 32 Na unı wake ma˜ ˜ ˜ m unengane k ula kw ı ˜ ˜ ˜ aume ala matulıte mbalasi mathi nake, namo ˜ masyoka kambinı ya asi˜ ˜ kalı. 33 Aume asu ma˜ ˜ ˜ tulıte mbalasi nımalikile Kaisalea na mane˜ ˜ nga ngavana ula valua

398

˜ na mamunengane Vaulo ˜ ˜ ˜ ˜ kula uı. 34 Na ausoma ˜ ˜ ˜ na akulya kısio kıla Vau˜ ˜ lo wumıte na eethıa au˜ ˜ ˜ mıte Silisia. 35 Na ındı ˜ ˜˜ asya: “Ngakwıthukıısya ˜ ˜ nesa ala ma usikat ıte ˜ mooka.” Na aumya mwı˜ ˜ ao atwawe nyumbanı ya ˜ ˜ Musumbı Elote na aisungwa. ˜ ˜ wa mıthenya 24 Itina ˜ ˜ ıtano, m uthembi ˜ ˜ munene Anania nıwatheeie Kaisalea e na atu˜ mıa amwe na wokili1 weetawa Telitulo, na ˜ ˜ mamusikata Vaulo kula ˜ ˜ kw ı ngavana . 2 Y ıla ˜ weetiwe, Telitulo n ı˜˜ ˜ ˜ wamb ı ıie k um usikata, akyasya: ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ “Nıkwıthıwa nıtutanı˜ ˜ ˜ ˜ aa muuo mwing ı nundu ˜ ˜ waku, o na nıkuendeee ˜ ˜ ˜ kwıthıwa na moalyuku ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ maing ı nthı ıno nundu ˜ ˜ wa mıvango yaku mıseo, ˜ 3 mavinda onthe na kıla ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ vandu nıtutungaa mu˜ ˜ ˜ vea muno nundu wa ma˜ ˜ ˜ ˜ undu asu, Mutaıwa Veli˜ 24:1 1 Ndeto kwa ndeto, “mu˜ neeni wa andu.”

399

˜ ˜ ˜ ke. 4 Indı nı kana ndi˜ ˜ ˜ ˜ kakwıkalye muno nıngu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kwısuva, nundu wa useo ˜ ˜ ˜˜ waku, utwıthukıısye kwa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıvinda ıkuvı. 5 Nundu ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ nıtwıthııte kana mundu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ume uu nı mundu wa ˜ ˜ ithokoo, na n utum ıte ˜ ˜ Ayuti onthe kıla vandu ˜ ˜ ˜ ˜ ıulu wa nthı maleana na ˜ ˜ ˜ silikalı, na nıwe muto˜ ˜ ngoi wa kıkundi kya ndıni ya Anasaleti. 6 O na ˜ ˜ ˜ nunendaa kuvukya ıka˜ ˜ lu, na kwoou twamukwata. 7 1—— 8 We mwe˜ ˜ ˜ ne wamukulya makulyo, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nuumanya nesa ıulu wa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ maundu aa tuumusika˜ tıa.” ˜ 9 Amina kwasya uu, ˜ Ayuti o namo mambı˜ ˜ ˜ ıa kumusikata, makya˜ ˜ ˜ sya kana maundu asu nı ˜ ma w’o. 10 Yıla ngava˜ na wamuthokisye Vaulo ˜ ˜ ˜ aneene, nıwasung ıie, na asya: ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ “Nıkwıthıwa nınısı ne˜ ˜˜ ˜ ˜ sa kana wıthııtwe wı mu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 24:7 1 Musoa uu wı Mbivilianı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ imwe, ındı uyonekaa nthını wa mavuku amwe ma tene ma Mbivilia.

˜ MEKO MA ATUMWA 24:4-15

˜ ˜ sili wa nthı ıno myaka ˜ ˜ ˜ ˜ ming ı, nı na utanu kwıtetea mbee waku. 11 We ˜ ˜ ˜ mwene no ukulye uma˜ nye kana ti vathelu mı˜ thenya 12 kuma yıla na˜ mbatie Yelusaleme kuthaitha; 12 na mayaa˜ ˜ ˜ mbıthıa ndikananıa na ˜ ˜ ˜ ˜ mundu o na umwe ıka˜ ˜ ˜ ˜ lunı kana kutuma andu ˜ methıwa na ithokoo ma˜ ˜ sinakokenı kana ndua˜ ˜ n ı ısu yonthe. 13 O ˜ ˜ ˜˜ na maitonya k u ık ı ı˜ thya mbee waku mau˜ ˜ ndu ala ˜ yu meunzika˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ tıa. 14 Indı nıngwıtıkı˜ ˜ ˜ ˜ la undu uu mbee waku, ˜ kana nyie nıkalaa kwo˜ ˜ sana na nzıa ıla me˜ ˜ ˜ ˜ umıta kıkundi kya ndıni ya Anasaleti, na kwa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nzıa ısu nıthıawa ng ı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ muthuk uma uthuk umi ˜ m utheu Ngai wa aa˜ ˜ ˜ ˜ ˜ umae maitu, nıkwıthıwa ˜ ˜˜ ˜˜ ˜ ˜ nınııkııaa maundu onthe ˜ ˜ ˜ ˜ ala maandıkıtwe Mıaonı ˜ na Mavukunı ma Atha˜ ˜ ni. 15 Na nı na wıkwa˜ tyo kwa Ngai, wıkwatyo ˜ ˜ ula o namo andu aa me ˜ ˜ naw’o, kana kukeethıwa

˜ MEKO MA ATUMWA 24:16-25

˜ ˜ ˜ na uthayuukyo wa ala ˜ alungalu na ala mate ˜ alungalu. 16 Na kwo˜ ˜ nd u wa uu, mavinda ˜ ˜ onthe n ındataa kw ı˜ ˜ th ıwa na wasya m utheu1 wa ngoo mbee wa ˜ Ngai˜ na mbee wa andu. 17 Itina wa myaka mi˜ ˜ ˜ ˜ ng ı nınavikie nı kana nı˜ ˜ maetee andu ma mbaı ˜ ˜ ˜ yakwa mıthınzıo ya tei na ndyumya nthembo. ˜ ˜ 18 Na o nıendeee kwı˜ ˜ ˜ ka maundu asu, nıma˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mbıthıie ıkalunı nıthee˜ tye kwosana na Mıao, na ˜ ˜ ndyaı na ıkomano vau ˜ ˜ ˜ kana kuete ithokoo. Indı ˜ ˜ vaı Ayuti amwe kuma kısio kya Asia 19 ala ma˜ ˜ ˜ ıle kwıthıwa mbee waku ˜ ˜ na k unzikata eth ıwa ˜ ˜ kwa w’o me na undu o ˜ ˜ na umwe matonya ku˜ ˜ nzikatıa. 20 Kana ueke ˜ andu aa me vaa maele˜ ˜ ˜ ˜ sye nı ıvıtyo yıva moo˜ ˜ ˜ nie y ıla na ungam ıte mbee wa Nzama ya Ayu˜ ˜ ˜ ˜ ti, 21 eka o undu uu ˜ umwe naneenie na wa˜ ˜ ˜ sya munene yıla naunga˜ ˜ ˜ 24:16 1 Kana “ute na ıvıtyo.”

400

˜ ˜ ˜ mıte katı woo: ‘Yu nı ˜ ˜ mbee wenyu ng ısilılwa ˜ ˜ ˜ ˜ nundu wa kwıthıwa na ˜ ˜ wıkwatyo wa kana akw’u ˜ ˜ makathay uukw’a!’” ˜ ˜ ˜ ˜ 22 Indı nundu Velike ˜ ˜ ˜ ˜ nıweesı nesa maundu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ maing ı ıulu wa Nzıa ıno, amea mathi, na asya: ˜ ˜ “Yıla Lisiasi munene wa ˜ ˜ ˜ ˜ ita wıtheea kuu, nıw’o ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nıumya utwi ıulu wa ma˜ ˜ undu aa menyu.” 23 Na ˜ ˜ ˜ ˜ ındı eeaıa munene wa ˜ asikalı kana Vaulo navi˜ ˜ ˜ ng ıwe ınd ı ainengwa ˜ ˜ uthasyo muna, na ana˜˜ a-asa make maikasiııwe ˜ ˜ kumutetheesya. ˜ ˜ 24 Itina wa mıthenya ˜ ˜ ˜ yıana una, Velike nıwoo˜ kie na Ndilusila muka ˜ ˜ ˜ wake, ula waı Muyuti, na ˜ ˜ atumana Vaulo na amwı˜˜ ˜ ˜ ˜ thukıısya aineena ıulu ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ wa muıkııo nthın Klı˜ ı wa ˜ ˜ sto Yesu. 25 Indı Vau˜ ˜ ˜ ˜ lo aendeee kuneena ıulu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wa ulungalu na ıulu wa ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kwısiııa na usilılo ula wı˜ ˜ uka, Velike nıwakwatiwe ˜ nı wia, na asya: “Amba ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kuthi, ındı yıla nıkwa˜ ˜ ta mwanya ngautuma-

401

˜ ˜ ˜ na ıng ı.” 26 Na ıvinda˜ ˜ ˜ nı o yıu, nıweekwatasya ˜ ˜ ˜ kana Vaulo nukumune˜ nga mbesa. Na kwondu ˜ ˜ ˜ ˜ wa uu, nıwamutumanaa ˜ ˜ mavinda maing ı na ku˜ ˜ ˜ neena nake. 27 Indı ıti˜ ˜ na wa myaka ılı, Velike ˜ ˜ ˜ ˜ n ıwaumie k ıv ılan ı na ˜ kyatiıwa Volikio Vesito; ˜ ˜ ˜ na nundu Velike nıwendaa kwendeesya Ayuti, atia Vaulo e mwove. ˜ ˜ nıwavikie kı25 Vesito ˜ ˜ sionı kıu na oosa ˜ ˜ ˜ utongoi, na ıtina wa mı˜ ˜ thenya ıtatu auma Kaisalea ambata Yelusaleme. 2 Na anene ma athe˜ mbi na aume me nguma ˜ ˜ katı wa Ayuti mamuta˜ ˜ ˜ vya maundu ala mamu˜ sikatıe Vaulo. Na ma˜˜ ˜ ˜ ˜ mbııa kumwısuva Vesito ˜ 3 nı kana amendeesye ˜ ˜ ˜ kwa kumutuma˜ Vaulo ˜ oke Yelusaleme. Indı ma˜ ˜ vang ıte k umwoveesya ˜ ˜ ˜ Vaulo mamuae e nzıanı. ˜ ˜ 4 Indı Vesito amea kana ˜ Vaulo eendeea kwıkala Kaisalea na we mwene ˜ ˜ ˜ ˜ nukusyoka kuu ıtina wa ˜ ˜ ˜ ıvinda ıkuvı. 5 Na asya:

˜ MEKO MA ATUMWA 24:26–25:10

“Ekai ala matongoetye ˜ kat ı wenyu matheee ˜ nakwa makamusikate, ˜ ˜ ˜ ethıwa kwa w’o mundu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ uu nıwıkıte ıvıtyo.” ˜ 6 Kwoou yıla wekalile ˜ ˜ ˜ namo kuu mıthenya ıta˜ ˜ ˜ ˜ vıtuka nyanya kana ıku˜ mi, nıwatheeie Kaisalea ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na unı wake ekalıla kıvı˜ la kya sila na eeıaa Va˜ ulo aetwe. 7 Yıla wavi˜ kie, Ayuti ala mookıte ˜ kuma Yelusaleme nıma˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ungamie mamuthyululu˜ ˜ ˜ k ıte, na mam usikat ıa ˜ mavıtyo maito ala mo ˜ ˜ ene mataı matonya ku˜ ˜˜ maık˜ ııthya. ˜ 8 Indı Vaulo eetetea, ˜ ˜ ˜ ˜ akyasya: “Vaiı naı nıkı˜ ˜ ˜ ˜ te ıulu wa Mıao ya Ayu˜ ˜ ti kana ıkalu kana Kai˜ ˜ sali.” 9 Na nundu Ve˜ sito nıwendaa kwendee˜ ˜ sya Ayuti, am uk ulya ˜˜ ˜ Vaulo atıı: “Nukwenda ˜ kwambata Yelusaleme nı ˜ ˜ kana ukasil ılwe mbee ˜ ˜ ˜ ˜ wakwa ıulu wa ma u˜ ˜ ˜ ndu aa?” 10 Indı Va˜ ˜ ˜ ˜ ulo amusung ıa, amwıa: ˜ ˜ ˜ “Nyie nıungamıte mbee ˜ ˜ wa kıvıla kya sila kya

˜ MEKO MA ATUMWA 25:11-19

˜ ˜ ˜ Kaisali, vala naıle kusilı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ lwa. Vaiı ıvıtyo nıvıtısye ˜ Ayuti, na we no uendeee ˜ ˜ ˜ kwona undu usu nesa. ˜ ˜ ˜ 11 Ethıwa kwa w’o nını˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ vıtıtye na nınıkıte undu ˜ ˜ ˜ o na wıva utonya kutuma ˜ ˜ ˜ nuawa, ndiulea kukw’a; ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ındı ethıwa maundu ala ˜ ˜ ˜ andu aa meunzikatıa ti ˜ ˜ ˜ ma w’o, vaiı mundu wa˜ ˜ ˜ ıle kunengane kwoo nı ˜ ˜ kana amatanıthye. Nıe˜ ˜ nda ıkoani yakwa yıke˜˜ ˜ thuk ı ıw’e n ı Kaisali!” ˜ 12 Na ıtina wa Vesito ˜ ˜ kuneena na kıkundi kya ˜˜ atai, asya atıı: “Wasya ˜ ˜ ˜ wıenda ıkoani yaku yıke˜˜ ˜ thukııw’e nı Kaisali; kwa ˜ ˜ ˜ Kaisali ˜ nıkw’o uuthi.” ˜ 13 Itina wa mıthenya ˜ ˜ kauta Musumbı Akiliva ˜ ˜ na muka Velinike nımoo˜ ˜ kie Kaisalea kumuke˜ thya Vesito. 14 Na nu˜ ˜ ˜ ndu maı mekale kw’o mı˜ ˜ ˜ thenya y ıana und u ˜ ˜ ˜ muna, Vesito nıwamue˜ ˜ ˜ ˜ ˜ leisye musumbı ıulu wa ˜ ıkoani ya Vaulo, akyasya: ˜ ˜ ˜ ˜ “Ve munduume umwe Velike watiie e mwo-

402

˜ ˜ ve, 15 na yıla naı Yelusaleme anene ma athe˜ mbi na atumıa ma Ayu˜ ˜ ti nımamusikatie vala ˜˜ ˜ ˜ ˜ nıı mayenda nımutw’ı˜ ˜ ıe kana e na mavıtyo. ˜ ˜ ˜ ˜ 16 Indı namasung ıa na˜ ˜ mea kana ti undu wo˜ ˜ sanıte na mıao ya Lomi ˜ ˜ ˜ kunengane mundu o na ˜ ˜ wıva kwa ala mamusi˜ ˜ ˜ katıte nı kana umendee˜ ˜ ˜ ˜ sye, u mundu atambı˜ ˜ ˜ te kukomana uthyu kwa ˜ ˜ ˜ uthyu namo, na ayıte˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ tea ıulu wa kıla usikatı˜ we. 17 Kwoou yıla mavikie vaa, nyie ndyaana˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nga ıvinda, ındı unı wake ˜ ˜ ˜ ˜ nınekalile kıvılanı kya ˜ ˜ ˜ sila na neeıaa mundu ˜ ˜ usu aetwe. 18 Yıla ala ˜ ˜ ˜ mamusikat ıte maunga˜ ˜ mie, mayaaweta undu o ˜ ˜ ˜ ˜ na umwe muthuku katı ˜ ˜ ˜ wa ma und u math uku ˜ ˜ ˜ ala nasuanıaa ta utonya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kwıthıwa ekıte. 19 Indı ˜ ˜ no ngananıo maı nasyo ˜ ˜ ˜ ˜ ıulu wa uthaithi wa ngai1 ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ yoo na ıulu wa mundu ˜ ˜ ˜ weetawa Yesu, ula waı ˜ ˜ ˜ ˜ mukw’u ındı Vaulo wa˜ 25:19 1 Kana “ndıni.”

403

˜ ˜ tindıaa kwasya e thayu. ˜ ˜ ˜ 20 Na nundu ndyeesı ˜ ˜ ˜ undu ndonya kwıkana ˜ ˜ na nganan ıo isu, n ı˜ ˜ ˜ namukulilye kana nukwenda kwambata Ye˜ lusaleme akasilılwe kw’o ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıulu ˜ wa maundu asu. ˜ ˜ ˜ 21 Indı yıla Vaulo waku˜ lilye ekale kyovon ı etee˜ ˜ ˜ le utwi wa Ula Munene,1 ˜ neeıaa ekale vo nginya ˜ ˜ ˜ yıla ngamutuma kwa Kaisali.” ˜ ˜ 22 Na ınd ı Akiliva ˜ amwıa Vesito: “No ne˜ ˜ ˜˜ ˜ nde kumwıthukıısya mu˜ ˜ ndu usu nyie mwene.” ˜ ıa: Nake ˜ ˜ ˜ Vesito˜ amw ˜˜ “Unı, ukamwıthukıısya.” ˜ ˜ 23 Kwoou unı wake Akiliva na Velinike mooka ˜ ˜ na mıyono ming ı na ma˜ ˜ lika nyumbanı nene ya ˜ ˜ kumbanıa, me na anene ma ita vamwe na ˜ a ume me nguma ma ˜ ˜ ndua; na yıla Vesito wee˜ aie, Vaulo n ıwaetiwe. ˜ 24 Na Vesito asya: “Mu˜ sumbı Akiliva na onthe ˜ ˜ ˜ ala mwı vaa naitu, mu-

˜ MEKO MA ATUMWA 25:20–26:1

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndu uu mukwona nı ula ˜ ˜ Ayuti onthe manambısu˜ ˜ ˜ ˜ vie ıulu wake kuya Ye˜ ˜ lusaleme na kuu Kaisalea, maineena na wasya ˜ munene makyasya kana ˜ ˜ ˜ ˜ ndaıl˜ ıte kwıkala thayu. ˜ ˜ ˜ 25 Ind ı neeth ıa vai ı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ undu wıkıte utonya ku˜ tuma oawa. Kwoou yıla ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mundu uu unaisye ee˜ ˜ nda ıkoani yake yıkee˜˜ ˜ ˜ ˜ thukııw’e nı Ula Munene, ˜ ˜ ˜ natw’a k˜ umutuma kwa˜ ˜ ˜ ke. 26 Indı ndi na undu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nısı nesa ıulu wake ula ˜ ˜ ˜ ˜ ndonya kuandıkıa Mwıa˜ ˜ ıi wakwa. Kwoou namuete mbee wenyu, na ˜ ˜ muno muno mbee waku ˜ ˜ ˜ we Musumbı Akiliva, nı ˜ ˜ ˜ kana ıtina wa kwıthukı˜ ˜ ˜ ˜ ısya ıkoani yake, nıthı˜ ˜ ˜ we na undu ndonya ku˜ ˜ ˜ andıka. 27 Nundu kwa˜ ˜ ˜ ˜ kwa nı undu ute kwosa˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na na kılıko kumutuma mwovwa na ndilea kwo˜ ˜ ˜ nany’a kıla usikatıwe.” ˜ amwıa 26 Na Akiliva ˜˜ ˜ Vaulo atıı: “Wı na ˜ mwanya wa kwıtetea.” ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ 25:21 1 Yıı nı ısyıtwa yanengetwe Nake Vaulo ookılya kw’o˜ ˜ ko na eetetea, akyasya: musumbıki wa Lomi.

˜ MEKO MA ATUMWA 26:2-12

˜ ˜ ˜ 2 “Nı na utanu kwıte˜ ˜ ˜ tea mbee waku umunthı, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Musumbı Akiliva, ıulu ˜ ˜ ˜ wa maundu onthe ala nı˜ ˜ sikatıwe nı Ayuti, 3 na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ muno muno nıkwıthıwa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nıwısı nesa syıthıo syonthe sya Ayuti, o vamwe ˜ ˜ na ngananıo katı woo. ˜ ˜ ˜ ˜ Kwoou, n ıng ukw ıs uva ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜˜ umbıthukıısye na wumıısyo. ˜ ˜ 4 “Mw ıkal ıle wakwa ˜ ˜ ˜ ˜ kuma nı munini, undu ˜ ˜ ˜ nekalaa nı katı wa andu ˜ ˜ maitu1 na nı Yelusaleme, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nıwısıkıe nesa nı Ayuti onthe 5 ala vau mbee˜ ˜ ˜ ˜ nı mambısı nesa, ethıwa ˜ ˜ ˜ nımekwenda no makusı˜ ˜ ˜ ıe kana naı Muvalisi na nekalaa kwosana na ma˜ ˜ undu onthe ala makone˜ ˜ ˜ tye kıkundi kitu kya ndı˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ni kıla kıatııaa vyu mau˜ ˜ ˜ ndu uthaithi witu. ˜ ma ˜ ˜ ˜ ˜ 6 Indı yu nısilılwa nu˜ ˜ ˜ ˜ ndu wa kwıthıwa na wıkwatyo wa kana wa˜ tho ula Ngai wathie aa˜ ˜ ˜ ˜ umae mait u ukean ıa; ˜ ˜ 7 watho usu now’o mbaı ˜ ˜ ˜ situ 12 syıkwatıtye kwo˜ ˜ 26:4 1 Kana “mbaı yitu.”

404

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na uianıa kwa kumuthu˜ ˜ ˜ ˜ kuma na kıthito uthu˜ ˜ ˜ ˜ kumi mutheu utuku na ˜ ˜ muthenya. Na wıkwatyo ˜ ˜ ˜ ˜ usu, we Musumbı, nıw’o ˜ ˜ nzikatıwe nı Ayuti. ˜ ˜ ˜ 8 “Nıkı mukwona ta ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ undu utatonya kuık ıı˜ ˜ ˜ ka kana Ngai nuthayuu˜ kasya akw’ u? 9 Nyie ˜ ˜ ˜ ˜ a vakwa naı na muıkı˜ ˜ ˜ ˜ ıo kana n ına ıle kw ı˜ ˜ ˜ ˜ ka maundu maing ı nı ˜ ˜ ˜ kana nıleane na ısyı˜ ˜ twa ya ˜ Yesu Munasaleti. 10 Uu now’o neekaa Ye˜ ˜ lusaleme, na nınaving ı˜ ˜ aa yela aing ı katı wa ˜ ˜ ˜ ala atheu, nundu nına˜ ˜ ˜ ˜ nengetwe ukumu nı ane˜ ne ma athembi, na yıla ˜˜ ˜ ˜ matw’ııwa kuawa, nına˜ ˜ ˜ ˜ kunaa kula ya kwıtıkıla˜ ˜ ˜ ˜ na na undu usu. 11 Nı˜ namathınasya mavinda ˜ ˜ maing ı masinakoken ı ˜ onthe, ngyenda makaıe ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ muıkııo woo; na nundu ˜ ˜ ˜ nınamathatıe muno, o na ˜ ˜ ˜ nınaendaa kumathıny’a ˜ ˜ ˜ nduanı ila syı nza wa Yelusaleme. ˜ ˜ 12 “Na ıvinda yımwe ˜ ˜ nıendete Ndamasiku, nı-

405

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nengetwe ukumu na utumani kuma kwa ane˜ ne ma athembi, 13 kwı ˜ saa sita sya m uthe˜ ˜ ˜ nya, we Musumbı, nı˜ ˜ noonie kyeni kıtisu kute ˜ kya sy ua kyakena ˜ ˜ kuma ıtun ı, na kya˜ ˜ mulıka ngalıko syonthe ˜ vala naı na ala nae˜ ndanıtye namo. 14 Na ˜ ˜ yıla ithyonthe twavaluki˜ ˜ le nthı, nıneewie wasya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ uimbıa uu na kıthyomo ˜ kya Kıevelania: ‘Saulo, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Saulo, nıkı uunthıny’a? ˜ ˜ ˜ Kuendeea kutheela mı˜ ˜ senge1 kwıtuma mau˜ ˜ ˜ ndu methıwa me momu kwaku.’ 15 Nakwa na˜ ˜ ˜ ˜ kulya: ‘Nue uu, Mwıa˜ ˜ ˜ ˜ ıi?’ Nake Mwıaıi anzu˜ ˜ ˜ ng ıa: ‘Ninyie Yes ˜ u,˜ ˜ula˜ ˜ ˜ ˜ uuthıny’a. 16 Indı ukı˜ ˜ ˜ ˜ la uungame, nundu na˜ ˜˜ ˜ ˜ kumılııla nı kana ngu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nyuve wıthıwe muthuku˜ ˜ ˜ mi na ngusı ya mau˜ nd u mangonetye ala ˜ woona na ala nıkwo˜ ny’a. 17 Na ngauvono˜ kya kumana na andu

˜ MEKO MA ATUMWA 26:13-22

˜ ˜ aa na andu ma mbaı ˜ ˜ ˜ ˜ ing ı ala nguutuma kwoo ˜ 18 ukasalukye metho ˜ ˜ moo, umaumye kıvindu˜ ˜ nı na kumaete kyeni˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nı na kumaumya ukumu˜ nı wa Satani moke kwa ˜ Ngai, nı kana matonye ˜ ˜ kuekewa naı na maikwa˜ ˜ ˜ ta utiıwa katı wa ala ma˜ ˜ ˜ theetw’e nundu wa ku˜ ˜˜ ndıkııa nyie.’ ˜ 19 “Kwoou, we Musu˜ mbı Akiliva, nyie ndyaa˜ lea kwıka kwosana na ˜ ˜ ˜ ˜ undu noonie woninı usu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wa ıtunı, 20 ındı nına˜ mbie kutavya ala me ˜ Ndamasiku, na ıtina wa vau natavya ala ˜ me Yelusaleme na nthı ya Yutia yonthe, o va˜ ˜ mwe na andu ma mbaı ˜ ˜ ˜ ˜ ing ı kana nımaıle kwıli˜ la na maimusyokea Ngai ˜ ˜ ˜ kwa kwıka maundu ala ˜ mekwosana na wılilo. ˜ ˜ ˜ 21 K ıu n ıkyo k ıtumi ˜ ˜ Ayuti mangwatie nı ıka˜ ˜ ˜ ˜ lunı ˜ na menda kumbuaa. ˜ ˜ ˜ ˜ 22 Indı nundu nınonete ˜ ˜ utethyo ula wumaa kwa ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ nınıendeee nginya 26:14 1 Iı nı ndata yı muthya muı Ngai, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ um unth ı k umaum ısya ıla yatumıawa kuinga indo.

˜ MEKO MA ATUMWA 26:23–27:1

˜ ˜ ˜ ukusı anini na anene, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndeuweta undu ung ı o ˜ ˜ ˜ na umwe eka maundu ala Mavuku ma Atha˜ ni na Mose maıtye ma˜ ˜ keekıka— 23 kana Klı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ sto aı athıne na nundu aı ˜ ˜ eth ıwe wa mbee k u˜ ˜ thayuukw’a, aitangaasa ˜ kyeni kwa andu aa o na ˜ ˜ ˜ kwa andu ma mbaı ing ı.” 24 Na Vaulo aendeee ˜ ˜ ˜ kuneena ma und u asu ˜ ayıtetea, Vesito aneena ˜ na wasya munene, akya˜ sya: “We Vaulo wı na ˜ ˜ ˜ ˜ nduuka! Kusoma muno ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nıkutumıte ukwatwa nı ˜ ˜ ˜ ˜ nduuka!” 25 Indı Vaulo ˜ ˜ asya: “Nyie ndi na nduu˜ ˜ ˜ ˜ ka, Mutaıwa Vesito, ındı ˜ nıneena ndeto sya w’o ˜ ˜ ˜ ˜ na sya mundu wı na kı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ lıko kıseo. 26 Nıkwıthı˜ ˜ ˜ ˜ wa musumbı ula ngu˜ ˜ neena nake nı na utha˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ syo nıwısı ıulu wa ma˜ ˜ und u aa; na ndi na ˜ ˜ ˜ nzika kana vaiı undu o ˜ ˜ ˜ ˜ na umwe utesı katı wa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ maundu aa, nundu vaiı ˜ ˜ umwe wamo waaıkwa ˜ ˜ ˜ ˜ kımbithını. 27 We Mu˜ ˜ ˜ ˜ sumb ı Akiliva n u ık ı-

406

aa Mavuku ma Atha˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ni? ˜ Nınısı numaık ıaa.” ˜ ˜ 28 Indı Akiliva amwıa ˜ ˜ ˜ Vaulo: “Kwa ıvinda ıkuvı ˜ ˜ ˜ no ungalyule ngatw’ıka ˜ ˜ Muklısto.” 29 Nake Va˜ ˜ ulo amwıa: “Nıvoya Ngai ˜ ˜ ˜ nı kana o na ethıwa nı ˜ ˜ ˜ ˜ kwa ıvinda ıkuvı kana yı˜ asa, o na eka we, andu ˜ ˜˜ onthe ala mambıthukıı˜ ˜ ˜ ˜ sye umunthı methıwe ˜ ˜ mailye takwa, ındı mate ove na nyololo takwa.” ˜ ˜ ˜ 30 Na ınd ı m usu˜ ˜ mbı ook ıla, o vamwe na ngavana na Velini˜ ke na aume ala˜ meka˜ ˜ lıte namo. 31 Indı ma˜˜ ˜ endete, mamb ı ıa k uneenany ’a ene kwa ˜ ˜ ene, makyasya: “Mundu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ uu ndekwıka undu uto˜ nya kutuma oawa kana ˜ ˜ ovwa.” 32 Na ındı Aki˜ ˜ liva amwıa Vesito: “Mu˜ ˜ ˜ ˜ ndu uu ethıwa athaw’a ˜ ta kethıwa ndaneeasya ˜ ˜ eenda ıkoani yake yıke˜ ˜˜ thukııw’e nı Kaisali.” ˜ ˜ ˜ ˜ nundu utwi waı 27 Na ˜ ˜ uneekwa tuthi na ˜ meli nginya Italia, nı˜ mamunenganie Vaulo na

407

˜ ˜ ovwa angı kwa munene ˜ wa asikalı weetawa Yuli˜ usi, wa kıkosi kya Aukusito. 2 Na twalika meli˜ ˜ ˜ nı yaumıte Atilamitio ıla ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ yakilye kukusya yısıle ku˜ ˜ ˜ ndu kula meli iungamaa ˜ ˜ kısionı kya Asia, na twa˜˜ mbııa kyalo; na Alisitali˜ ˜ ˜ ko ula waı Mumaseto˜ nia kuma Thesalonika aı ˜ ˜ ˜ vamwe naitu. 3 Na unı ˜ wake nıtwavikie Sitoni, ˜ na Yuliusi amwıka Vau˜ ˜ ˜ ˜ lo nesa1 kwa kumwıtıkı˜ lya athi kwa anyanyae nı ˜ ˜ ˜ kana mamusuvıe. ˜ 4 Na twalika melin ı ˜ ˜ twauma vau, na nundu ˜ kıseve kyauutanaa kyu˜ ˜ ˜ mıte ngalı ıla twaendete, ˜ ˜ ˜ twesıla vakuvı na kıtha˜ ma kya Kuvolo nı kana ˜ ˜ ˜ ˜ kıtuseseee kıseve kıu. ˜ ˜ ˜ ˜ 5 Na ındı twesıla uka˜ ˜ ˜ nganı muliku tukuuma˜ nıte na Silisia na Vambi˜ lia na twaungama Mila, ˜ ˜ ˜ ndua ya Lisia yı utee wa ˜ ukanga. 6 Na twavika ˜ ˜ ˜ kuu munene wa asikalı ˜ ˜ ˜ nıweethıie meli yaumı-

˜ MEKO MA ATUMWA 27:2-11

˜ te Alekisandalia ıendete ˜ ˜ Italia, na atulikya melinı ˜ ˜ ˜ ısu. 7 Na ıtina wa kuthi ˜ ˜ kavola mıthenya ming ı, ˜ ˜ nıtwavikie na thına mwi˜ ˜ ˜ ng ı nduanı ya Kinito. Na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nundu kıseve nıkyatusi˜˜ ˜ ııe kuthi na mbee, twe˜ ˜ sıla vakuvı na Salimo˜ ˜ ne kıthamanı kya Kilete, ˜ ˜ ˜ ˜ nı kana kıtuseseee kıse˜ ˜ ve kıu. 8 Nıtwaendeeie ˜ ˜ na kyalo kitu na thına ˜ ˜ ˜ mwing ı, tukuumanıte na ˜ ˜ ˜ isio ila syı utee wa uka˜ nga, na twavika vandu ˜ ˜ ˜ ˜ veetawa Uthumuo Mu˜ ˜ seo, vakuvı na ndua ya Lasea. ˜ ˜ ˜ ˜ 9 Ivinda yıasa yaı yı˜ ˜ nav ıta na k uendeea ˜ ˜ ˜ na kyalo kwa ı k ut u˜ ˜ ˜ ˜ likye muisyonı, nundu ˜ ˜ ˜ o na ıvinda ya kut ı˜ ˜ ˜ ıa kuya ya Muthenya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wa Wıw’anıthyo yaı ıvıtu, kwoou Vaulo aumya ˜˜ woni, 10 amea at ı ı : ˜ ˜ ˜˜ “Aume, nıona kyalo kıı ˜˜ ˜ ˜ kııthıwa na wanang ıko ˜ na wasyo munene, ti wa ˜ ˜ ˜ ˜ mıio na meli tu, ındı ˜ u mai27:3 1 Kana “amwony’a Vaulo tei o ˜ na wa ˜ mathay ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ tu.” 11 Indı munene wa wa kı-mundu.”

˜ MEKO MA ATUMWA 27:12-19

˜ ˜ ˜˜ asikal ı amw ıthuk ı ısya ˜ mutwai wa meli na mwe˜ ˜ ne wa ı meli vandu va ˜ ˜˜ ˜ kwıthukıısya kıla Vaulo ˜ waneenaa. 12 Na nu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndu kılındı kya vau kı˜ ˜ ˜ ˜ yaı kıseo kya kwıkala ıvi˜ nda ya mbevo, aing ı ma˜ sya tuendeee na kyalo ˜ kuma vau twone kana nı˜ ˜ ˜ tuvika Vinisi nı kana twı˜ ˜ kale kuu ıvinda ya mbe˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ vo. Kıu nı kılındı kı kı˜ ˜ thamanı kya Kilete, kıla ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kısyaıtye ngalıko ya ıulu ˜ ˜ kwelekela wumılonı wa ˜ ˜ ˜ syua, na ngalıko ya ıtheo ˜ ˜ kwelekela wumılonı wa ˜ syua. ˜ ˜ 13 Na yıla kıseve kuma ˜ ˜ ngalıko ya ıtheo kyaui˜ ˜ ˜ sye, masuanıa kana kı˜ ˜ ˜ ˜ eleelo kyoo nıkıkwıanıa, kwoou mambatya nanga ˜ ˜ na matwaıla meli vakuvı ˜ ˜ ˜ na nthı nyumu, makuu˜ ˜ manıte na k˜ ıthama kya ˜ ˜ Kilete. 14 Indı ıtina wa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıvinda ıkuvı, kıseve kı ˜ na vinya kıtawa Eulaku˜ ˜ ˜ lo1 nıkyatheeie kıuutanı-

408

˜ ˜ ˜ te kuma kıthamanı kıu. ˜ ˜ 15 Na kıseve kıu kyaki˜ ma meli ısu na vinya ˜ ˜ weethıa ndıthi na mbee ˜ ˜ kwelekela kula kyumıte, ˜ kwoou twamıeka yatwa˜ ˜ wa nıkyo. 16 Na twesı˜ la vakuvı na kathama ˜ keetawa Kauta nı kana ˜ ˜ ˜ ˜ katuseseee kıseve, ındı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ uyaı undu wı laisi ku˜ ˜ lumya kasiwa1 kala kaı ˜ ˜ ngal˜ ı ya ıtina ya meli. ˜ ˜ ˜ ˜ 17 Indı ıtina wa kukalı˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ sya melinı, nımalulumıı˜ lye meli kwa kumyo˜ va na makanda, na nu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndu nımak ıaa kuluma ˜ ˜ ˜ kıthangathını kya Siliti,1 matheesya makanda ˜ vamwe na kıtambaa na ˜ ˜ ˜ maeka meli ıtwawe nı kı˜ ˜ ˜ seve. 18 Na nundu kı˜ ˜ uutani kyaı na vinya nı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kyatwıkasya kuu na kuu, ˜ ˜˜ ˜ ˜ nımambııie k uola sy ı˜ ˜ ˜ ˜ ndu melinı muthenya ula ˜˜ ˜ waatııe. 19 Na muthe˜ nya wa katatu mekya mo ˜ ˜ ˜ ene syındu sya kutwaa meli.

˜ ˜ ˜ 27:14 1 Uu nı kwasya, kıseve kya ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ngalıko ya ıulu kwelekela wumı- 27:16 1 Kana “katal u.” 27:17 ˜ ˜ lonı wa syua. 1 Sisya Maelesyo ma Ndeto.

409

˜ 20 Na kwa mıthenya ˜ ˜ ˜ ming ı t uyaaona sy ua ˜ ˜ ˜ kana ndata, na nundu nı˜ ˜ twaendeee kukimwa nı ˜ ˜ ˜ kıuutani kı na vinya, wı˜ kwatyo witu w’onthe wa ˜ ˜˜ ˜ kuvonoka wambııa ku˜ thela. 21 Na ıtina wa ˜ ˜ kwıkala mıthenya mi˜ ˜ ˜ ng ı mateuya, Vaulo nı˜ ˜ waungamie katı woo, na ˜ asya: “Aume, vate nzi˜ ˜ ˜ ˜ ka mwaıle kwıthıwa mu˜˜ ˜ neethukııisye utao wa˜ kwa na kulea kuma Kile˜ ˜ ˜ ˜ ˜ te, nundu tuyıthıwa twa˜ ˜ kwatwa nı wanang˜ ıko ˜ ˜ ˜ na wasyo uu. 22 Indı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ yu nımwısuva mwıthıwe ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na ukumbau nundu vaiı ˜ ˜ umwe wenyu w ıkw’a, ˜ ˜ ˜ ˜ ındı ˜ meli nıkwanang ıka. ˜ ˜ ˜ 23 Utuku, mulaıka wa ˜ ˜ Ngai ula nyie nıthaithaa ˜ ˜ ˜ ˜ na o ula nıthukumaa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ uthukumi mutheu nuu˜ ngamie vakuvı nakwa, ˜ 24 na asya: ‘Vaulo, ndu˜ ˜ ˜ kakıe. No nginya uungame mbee wa Kaisali, na ˜ ˜ sisya! Ngai nukunenge˜ te onthe ala wı namo ˜ ˜ ˜ melinı.’ 25 Kwoou ıthı˜ ˜ ˜ ˜ wai na ukumbau aume,

˜ MEKO MA ATUMWA 27:20-30

˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜˜ n und u n ın ı ık ı ıe kana ˜ ˜ ˜ Ngai n ukw ıka ma u˜ ˜ ˜ ˜ ndu asu o u nıtavi˜ und ˜ w’e. 26 Indı, no nginya ˜ ˜ ˜ twıkw’e utee wa kıthama ˜ kına.” ˜ ˜ ˜ 27 Na yıla utuku wa 14 ˜ ˜ wavikie o tuendeee kw ı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kw’a kuu na kuu Uka˜ ˜ ˜ nganı wa Atilia, utuku ˜ katı atwai ma meli ma˜˜ ˜ mbııa kwona kana maı ˜ ˜ ˜ ˜ vakuvı na nthı nyumu. ˜ 28 Kwoou mathima uli˜ ˜ ku wa kıw’u na mee˜ ˜ thıa nı ta vuti 120,1 na maendanga mbee na ma˜ ˜ ˜ ˜ thima ıng ı meethıa nı ˜ ta vuti 90.2 29 Na nu˜ ˜ ndu maı na wia mayo˜ ˜ ˜ ˜ na kana nıtutonya kulu˜ ˜ ma mavianı, nımatheei˜ sye nanga inya sya ngalı ˜ ya ıtina ya meli na ma˜˜ ˜ ˜ mbııa kwenda muno ku˜ ˜ ˜ kye. 30 Indı yıla atwai ˜˜ ˜ ma meli mambııie kuma˜ ˜ ˜ ntha nzıa ya kukıa mau˜ ˜ me melinı ısu, na ma˜˜ ˜ mbııa k utheesya kala ˜ ˜ ˜ ˜ kasiwa k ıw’ un ı may ı˜ ˜ tw’ıkıthya kana meenda ˜ k utheesya nanga sya 27:28 1Ta mita 36. 2Ta mita 27.

˜ MEKO MA ATUMWA 27:31-42

˜ ngalı ya mbee ya meli, ˜ 31 Vaulo nıwaneenie na ˜ ˜ munene wa asikalı o va˜ mwe na asikalı, na amea ˜˜ ˜ ˜ atıı: “Andu aa malea kwı˜ ˜ ˜˜ ˜ kala melinı, muyııthıwa ˜ ˜ ˜˜ m utonya k utang ı ıwa.” ˜ ˜ ˜ ˜ 32 Nıvo ındı asikalı asu matilile makanda ma kasiwa kau na maeka kava˜ luka. ˜ ˜ 33 Na kukilye kukya, ˜ ˜ Vaulo nıwamekıie vinya ˜ onthe ˜ maye lıu, akya˜ ˜ ˜ ˜ sya: “Umunthı nı muthenya wa 14 o mwetee˜ ˜˜ le na mea, na mwıthııtwe ˜ ˜ ˜ muteuya lıu o na vani˜ ˜ ni. 34 Kwoou n ıng u˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mwısuva muye lıu; nu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndu uu nuumutethya, nı˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ kwıthıwa vaiı usw’ıı wa ˜ ˜ mutwe wa umwe we˜ ˜ nyu o na wıva ukaa.” ˜ 35 Na ıtina wa kwasya ˜ ˜ uu, oosa m ukate na ˜ ˜ ˜ ˜ am ut ung ıa Ngai m uvea mbee woo onthe, na ˜ ˜˜ a utilanga na amb ı ıa ˜ kuya. 36 Kwoou onthe ˜ ˜ ˜ ˜ meethıwa na ukumbau ˜˜ ˜ ˜ na mambııa kuya lıu. ˜ 37 Na ithyonthe twa ı ˜ ˜ ˜ and u 276 melin ı ısu.

410

˜ ˜ ˜ 38 Na yıla maıe mavu˜ ˜ na, mekya nganu uka˜ ˜ ˜ ˜ nganı nı kana meli ıvuthe. ˜ 39 Na yıla kwakyee, ˜ mayaamanya nesa nthı ˜ ˜ ˜ ˜ ısu, ındı moona vandu ˜ ˜ ˜ ukanga waumıtye mu˜ ˜ ˜ thya ukalika nthı nyu˜ ˜ ˜ ˜ mu na vaı kıthangathı, kwoou mavanga matwae ˜ ˜ ˜ meli ısu vau ethıwa nım a t o nya . 4 0 Kw o o u matila ila nanga na ma˜ ˜ ˜ eka syavaluka ukanganı, ˜ ˜ ˜ na ıvindanı yıu mathasya makanda ala moo˜ ˜ ˜ ˜ vete mıko ıla yatumıa˜ ˜ wa kukomoa meli; na ıti˜ na wa kwambatya kıtambaa kya mbee kya meli ˜ ˜ ˜ nı kana kıkwate kıseve, mathi melekele va˜ ˜ ˜ ndu vau vaı na kıtha˜ ˜ ˜ ngath ı utee wa uka˜ nga. 41 Yıla makimie ˜ ˜ kıvumbu kya kıthanga˜ ˜ ˜ thı ukanganı meli yatina ˜ ˜ nthı, na ngalı ya mbee ya ˜ ˜ ˜ meli yaluma kıvumbunı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kıu weethıa ndıthi, ındı ˜ ˜ ˜˜ ˜ ngalı ya ıtina yambııa ku˜ ˜ ˜ tulangwa nı itulumo syı ˜ na vinya. 42 Na asikalı

411

˜ ˜ moona uu mavanga kuaa ˜ ovwa onthe nı kana ma˜ ˜ ikathamb ıe makıe mathi. ˜ ˜ ˜ 43 Indı munene wa asi˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kalı nıwatw’ıte kumuvonokya Vaulo na kwoou ˜˜ ˜ amasiııa maikeke uu ma˜ ˜ vang ıte. Na eeaıa ala ˜ ˜ ˜ maı matonya kuthambıa ˜ ˜ ˜ meyıkye ukanganı mavi˜ ˜ ˜ ke nthı nyumu mbee, ˜ ˜ ˜ 44 na ındı ala ang ı mai˜˜ ˜ ˜˜ maatııa; amwe matumıı˜ ˜ te mbwau na ala ang ı ilungu sya meli. Kwoou ˜ onthe mavika nesa nthı ˜ ˜ nyumu. ˜ ˜ 28 Itina ˜ wa kuvonoka ˜ ˜ na kuvika nthı nyu˜ ˜ mu, nıtwamanyie kana ˜ ˜ kıthama kıu kyeetawa ˜ Melita. 2 Na andu ma ˜ ˜ kuu maneenaa kıthyomo ˜ ˜ kıeni na nımatwonisye ˜ ˜ ˜ useo munene.1 Nımavu˜ vie mwaki na matutho˜ kya ithyonthe nesa nu˜ ˜ ˜ ndu nıkwauaa ˜ na kwaı ˜ ˜ na mbevo. 3 Indı yıla ˜ Vaulo wakolanilye ngu ˜ ˜ ˜ na asyıkıa mwakinı, nzo˜ ˜ ka mbai nıyaumie vo nu˜ ˜ ˜ 28:2 1 Kana “tei wa kı-mundu.”

˜ MEKO MA ATUMWA 27:43–28:7

˜ ˜ ˜ ˜ ndu wa muutıa yamuu˜ ˜ ma na yaluma kw’okonı ˜ ˜ kwake. 4 Yıla andu asu ˜ ˜ maneenaa kıthyomo kıe˜ ˜ ni moonie nzoka ısu yı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ sumu ısunzuulıte kw’o˜ ˜˜ ˜ konı kwake, mambııa kuneenany’a ene kwa ene, makyasya: “Vate nzika ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mundu uu nı muaani, nu˜ ˜ ndu o na kau nuvono˜ ˜ ˜ kie kuma ukanganı, Usi˜ ˜ ˜ li wa Katı1 ndanamwıtı˜ ˜ ˜ k ılya kw ıkala thay u.” ˜ ˜ ˜ 5 Indı nıwavuunzie nzo˜ ˜ ˜ ka ısu amıkya mwakinı ˜ ˜ ˜ na ndaakwatwa nı undu ˜ ˜ ˜ muthuku. 6 Na nımee˜ teelete aimbe na o ˜ mı˜ ˜ ˜ ˜ tukı aivaluka akw’e. Indı ˜ ˜ yıla meeteelile kwa ıvi˜ nda y ıasa na moona ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kana vaiı undu muthu˜ ˜ ˜ ˜ ku uumukwata, maalyu˜˜ la woni woo na mambııa ˜ kwasya we nı ngai. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 7 Na vau utuinı vaı mı˜ ˜ ˜ unda ya munene wa kı˜ thama kıu weetawa Vu˜ ˜ vilio, na nıwatuthokisye ˜ ˜ 28:4 1 Kıkiliki, Dike. Nıvatonye˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜˜ ka ukethıa ıı nı ngai nga ya kuı˜ ˜ ˜ ˜ vanısya kana ukethıa nı nguma ˜ ˜ ya usili wa katı.

˜ MEKO MA ATUMWA 28:8-17

˜ nesa muno na tweka˜ ˜ ˜ la kwake mıthenya ıtatu. ˜ 8 Na kweethıwa kana ˜ ˜ ıthe wa Vuvilio nıwa˜ ˜ ˜ komete kıtandanı awaı˜ ˜ ˜ te ndetema na kwıtuua nthakame, na Vaulo athi ˜ ˜ vala waı amuvoyea, na ˜˜ ˜ amwilııla moko na amu˜ ˜ ˜ ˜ vosya. 9 Yıla undu usu ˜ ˜ ˜ weekıkie, andu ala ang ı ˜ ˜ ˜ ˜˜ kıthamanı kıu mambııa ˜ ˜ ˜ kuka vala waı na ku˜ vow’a. 10 O na nımoo˜ ˜ ˜ ˜ nanisye nımeutunga mu˜ ˜ ˜ vea kwa kutunenga mı˜ ˜ ˜ ˜ thınzıo ming ı, na tuithi ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ matwıkııa melinı syındu ˜ syonthe ila twaı na vata nasyo.˜ ˜ 11 Itina wa myei ıta˜ ˜ ˜ tu nıtwalikile meli yı ˜ na muvw’anano wa “Ana ˜ ma Nzeusi.” Meli ısu ˜ yaum ıte Alekisandalia ˜ ˜ na yekal ıte k ıthama˜ ˜ ˜ nı kıu ıvinda ya mbevo. ˜ 12 Nıtwavikie Silakuse ˜ vala meli iungamaa, na ˜ ˜ twavekala mıthenya ıta˜ tu; 13 kuma vau twathi ˜ twavika Lekio. Na ıtina ˜ ˜ ˜ wa muthenya umwe kı˜ ˜ seve kya ngalı ya ıtheo

412

˜ kyauutana na muthe˜ nya wa kelı twathi twa˜ vika Vutiolo. 14 Y ıla ˜ ˜ ˜ twavikie kuu nıtweethı˜ ˜ ie ana-a-asa na matwısu˜ va twekala namo mıthe˜ nya muonza, na twauma vau twelekele Lomi. ˜ 15 Yıla ana-a-asa ma ˜ ˜ ˜ ˜ Lomi meewie uvoo ıulu ˜ ˜ witu, nımookie nginya ˜ Soko ˜ wa˜ Avio na Mıkaawa Itatu makomane nai˜ ˜ tu. Na yıla Vaulo wamo˜ ˜ ˜ ˜ nie amutung ıa Ngai mu˜ ˜ ˜ vea na eethıwa na uku˜ ˜ mba u. 16 Yıla twesie ˜ ˜ kuvika Lomi, Vaulo nı˜ ˜ ˜ weet ık ılilw’e kw ıkala ˜ ˜ ˜ nyumbanı yake na aı ˜ ˜ ˜ ˜ na musikalı ula wamusungaa. ˜ ˜ ˜ ˜ 17 Indı ıtina wa mı˜ ˜ ˜ thenya ıtatu nıwametie ˜ ˜ aume me nguma katı wa ˜ Ayuti, na yıla moombanie amea: “Ana-a-asa, o ˜ ˜ ˜ ˜ na kau vaiı undu neekı˜ ˜ ˜ te ute kwosana na undu ˜ ˜ andu mendete kana ute ˜ ˜ kwosana na syıthıo sya ˜ ˜ ˜ aa- umae maitu, n ına˜ kwatıiwe Yelusaleme na nanenganwe kwa Alo-

413

˜ ˜ ˜ mi. 18 Itina wa kungu˜ ˜ lya makulyo nımendaa ˜ ˜ ˜ ˜ kundekya, nundu vayaı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ undu waı utonya ˜ k˜ utu˜ ˜ ma nuawa. 19 Indı yıla ˜ Ayuti maleile, yaı no ngi˜ ˜ nya nasye nıenda ıkoani ˜ ˜˜ ˜ yakwa yıkethukııw’e nı ˜ ˜ ˜ ˜ Kaisali, ındı ti kwıthıwa ˜ ˜ ˜ ˜ naı na undu o na umwe ˜ ˜ ˜ wa kusikatıa mbaı yai˜ ˜ ˜ tu. 20 Kwoou nıkyo kı˜ tumi nendie kumwona ˜ ˜ ˜ ˜ nıneene nenyu, nıkwıthı˜ wa novetwe nyololo ıno ˜ ˜ ˜ nundu wa wıkwatyo wa Isilaeli.” 21 Namo ma˜ ˜ ˜ ˜ mwıa: “Vaiı valua tukwa˜ ˜ ˜ tıte kuma Yutia ukuko˜ ˜ netye, o na vaiı umwe ˜ katı wa ana-a-asa ala ma˜ ˜ ˜ umie kuu unaete uvoo ˜ ˜ kana akaneena und u ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ m uth ı ul u waku. ˜ uku ˜ ˜ ˜ 22 Indı twıona nuseo ˜ ˜˜ ˜ ˜ twıthuk ıısye undu we ˜ ˜ ˜ mwene ukwasya, nundu ˜ ˜ ˜ ˜ nıtwısı kwa w’o kana kı˜˜ ˜ ˜ kundi kıı kya ndıni kı˜ ˜ neeneawa naı kıla va˜ ndu.” 23 Kwoou mavanga ˜ ˜ muthenya wa kukomana nake na mooka kwa

˜ MEKO MA ATUMWA 28:18-27

˜ wing ı vala wekalaa. Na ˜˜ kwambııa kwakya ngi˜ nya mawıoo, amaelesya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ undu usu kwa kumaumı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ sya uk ıanıu ıulu ˜ usı mw ˜ ˜ wa Usumbı wa Ngai, nı ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ kana ama ık ııthye ıulu ˜ ˜ ˜ ˜ wa Yesu aitumıa mau˜ ˜ ˜ ˜ ndu ala maandıkıtwe Mı˜ aonı ya Mose na Mavu˜ kunı ma Athani. 24 Na ˜˜ ˜ ˜ ˜˜ amwe mambııa kuıkııa ˜ ˜ maundu ala waneenaa, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ındı ang ı malea kuıkııa. ˜ ˜ 25 Na nundu mo ene ˜ ˜˜ mayaa ıw’ana, mambııa ˜ kuthi, na Vaulo aneena ˜ ˜ ˜ ˜ undu uu: ˜ ˜ “Veva mutheu nıwa˜ neenie nesa na aa-umae ˜ ˜ menyu kwısıla mwatha˜ ni Isaia, 26 ukyasya, ˜ ˜ ‘Enda kwa andu aa na ui˜ mea: “Kwa w’o, m u˜ keew’a na muikaelewa ˜ ˜ ˜ k ınd u nongi, na mu˜ ˜ ˜ kasisya ınd ı m uikona ˜ ˜ nongi. 27 Nundu ngoo ˜ ˜ ˜ sya andu aa nı mbu˜ ˜ ˜ mu, nımew’aa na matu ˜ ˜ ˜ moo ındı mayosaa ıta˜ ˜ ˜ mbya, na nımalalıtye nı kana maikone, na ma˜ ˜ kalinda matu moo nı

˜ ˜ ˜ MEKO MA ATUMWA 28:28 – ALOMI—Maundu Ala me Vo

414

˜ 30 Kwoou ekala kuu ˜ ˜ ˜ ˜ myaka ılı mıima nyu˜ ˜ mbanı yake ya kuko˜ mboa, na nıwamathokasya nesa ala mooka kwa˜ ke, 31 na nıwamatava˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ sya uvoo ıulu wa Usumbı ˜ ˜ wa Ngai na kumamanyı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ sya ıulu wa Mwıaıi Yesu ˜ ˜ Klısto, e na uthasyo mwi˜ ˜ kuneena1 na ate ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ng ı wa ˜ ˜ ˜ 28:29 1 Musoa uu wı Mbivilianı na kısiııi. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ imwe, ındı uyonekaa nthını wa

kana maikew’e, na maie˜ ˜ leawa kındu na ngoo ˜ ˜ syoo nı kana maalyu˜ ke nakwa ng ımavosya.”’ 28 Kwoou manyai kana ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ utang ııo uu wumıte kwa ˜ ˜ Ngai nutavanıtw’e kwa ˜ ˜ ˜ and u ma mba ı ing ı ; na vate nzika mo maka˜ ˜˜ wıthukıısya.” 29 1——

˜ ˜ ˜ mavuku amwe ma tene ma Mbi- 28:31 1 Kana “e na uk umbau w’onthe.” vilia. ˜ VALUA KWA

A LO M I ˜ ˜ ˜ ˜ MAU N DU ALA M E VO KWA U KUVI

1 Ngethi (1-7) ˜ Mea ma Vaulo ma kuthi (8-15) Lomi ˜ ˜ ˜ Ula mulungalu akekala ˜ ˜ ˜ thayu nundu wa ˜ ˜ ˜˜ muıkııo (16, 17) ˜ ˜ Ala matamukıaa Ngai ˜ maitonya kwıtetea (18-32) Nguma sya Ngai ˜ ˜ ˜ nısyonekaa wumbinı (20) ˜ ˜ 2 Usilılo wa Ngai kwa Ayuti na˜ Akiliki (1-16) ˜ Undu wasya wa ngoo ˜ ˜ ˜ uthukumaa (14, 15)

˜ Ayuti na Mıao (17-24) ˜ Kwaıkwa ngoo (25-29) 3 “Eka Ngai oneke e wa w’o” (1-8) Ayuti vamwe˜ na Akiliki me ungu ˜ ˜ wa naı˜ (9-20) ˜ Ulungalu ˜ ˜ ˜ ˜ kwısıla muıkııo (21-31) ˜ ˜ Onthe maitonya kuvikıa ˜ ˜ utheu mutisu wa Ngai (23) ˜ 4 Avalaamu atalıilwe ˜ ˜ ˜ ˜ ulungalu nundu wa ˜ ˜ ˜˜ muıkııo (1-12)

415

˜ ˜ Avalaamu nı ıthe wa onthe ala me na ˜ ˜ ˜˜ muıkııo (11) ˜ ˜ Watho wookie kwısıla ˜ ˜ ˜˜ muıkııo (13-25) ˜ ˜ 5 Nıtweew’ıthaniw’e na Ngai ˜ ˜ ˜ kwısıla Klısto (1-11) ˜ ˜ ˜ ˜ Kıkw’u kyookie kwısıla ˜ ˜ ˜ Atamu, na thayu kwısıla ˜ Klısto (12-21) ˜ ˜ ˜ ˜ Naı na kıkw’u syavikıa onthe (12) ˜ ˜ ˜ Undu umwe wa ˜ ˜ ulungalu (18) ˜ ˜ ˜ ˜ 6 Thayu mweu kwısıla ˜ ˜ ˜ kuvatiswa nthını wa ˜ Klısto (1-11) ˜ ˜ ˜ Muikaeke naı ıendeee ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ kusumbıka nthını wa mıı yenyu (12-14) ˜ ˜ ˜ Kuma ukombonı wa naı ˜ ˜ na kutw’ıka ngombo sya Ngai (15-23) ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Ituvi ya naı nı kıkw’u; ˜ ˜ ˜ ˜ muthınzıo wa Ngai nı ˜ thayu (23) ˜ ˜ ˜ ˜ 7 Undu tuthaaw’a kuma ıla ˜ ˜ Mıaonı (1-6) ˜ ˜ ˜ ˜ Naı yamanyıkie kwısıla ˜ Mıao (7-12) ˜ ˜ Kukitana na naı (13-25) ˜ ˜ ˜ ˜ 8 Thayu na uthasyo kwısıla veva (1-11) ˜ Veva wa kutuwa ana ˜ ˜ ˜ ˜ nıwumasya ukusı (12-17)

˜ ˜ ALOMI—Maundu Ala me Vo

˜ ˜ Syumbe syeteele uthasyo wa syana sya Ngai (18-25) ˜ ˜ ˜ ˜ ‘Veva nıwısuvanaa kwondu ˜ witu’ (26, 27) ˜ Ngai nıwawetete mbee ˜ ˜ kana akamatw’ıkıthya ana make (28-30) ˜ ˜ ˜ Twı asindi nundu Ngai ˜ nutwendete (31-39) ˜ ˜ 9 Vaulo e na kyeva nundu wa ˜ ˜˜ Aisilaeli ma kı-mwıı (1-5) ˜ Usyao wa w’o wa Avalaamu (6-13) ˜ ˜ ˜ ˜ Vaiı mundu utonya ˜ ˜ kuleana na kıla Ngai wanyuva (14-26) ˜ ˜ ˜ Mıio ya uthilıku na ya tei (22, 23) Ala metiala nomo ˜˜ metangııwa (27-29) ˜ ˜ Kululutıka kwa Aisilaeli (30-33) ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 10 Undu tutonya kwıthıwa ˜ ˜ alungalu methonı ma Ngai (1-15) ˜ ˜ ˜ Kutavany’a utheinı (10) ˜ ˜ ˜ ˜ Kwıkaıla ısyıtwa ya Yeova ˜ ˜ ˜˜ nı utangııo (13) ˜ Maau maseo ma (15) ˜ atavany’a ˜ ˜ Uvoo museo uilewa (16-21) 11 Ngai ndaalea Aisilaeli onthe (1-16) Ngelekany’o ya ˜ m ˜ uthata (17-32) ˜˜ Uliku wa uı wa Ngai (33-36)

˜ ˜ ALOMI—Maundu Ala me Vo –1:6

416

˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ 12 Kunengane mıı yitu yıthıwe ˜ ˜ nthembo yı thayu (1, 2) ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Mwıı umwe ındı mıthınzıo ˜ ˜ ˜ y˜ ı kıvathukany’o (3-8) ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Utao ıulu wa undu Aklısto ˜ ˜ maıle kwıkala (9-21) ˜ ˜ 13 Kwınyivısya ala me na ˜ ˜ ˜ ukumu (1-7) ˜˜ Kuıva koti (6, 7) ˜ ˜ ˜ ˜ Wendo nıwıanıasya ıla ˜ Mıao (8-10) ˜ ˜ ˜ Kwıyıkalya ta twı ˜ muthenya (11-14) ˜ ˜ ˜ 14 Muikasilıle angı (1-12) ˜ ˜ Tuikalulutıkye ala ˜ angı (13-18) ˜ ˜ ˜ Kwıkaa maundu ala ˜ maetae muuo na ˜ ngwatanıo (19-23)

˜ ˜ 15 Thokany’ai o tondu Klısto ˜ wamuthokisye (1-13) ˜ ˜ ˜ ˜ Vaulo, muthukumi kwondu ˜ ˜ wa andu ma mbaı ˜ ingı (14-21) ˜ Muvango wa Vaulo ˜ ˜ ˜ wa kuthi isionı syı ˜ ˜ kıvathukany’o (22-33) ˜ ˜ 16 Vaulo aimumanyıthany’a ˜ ˜ ˜ ˜ Voevi, ula muthukumi (1, 2) ˜ Ngethi kwa Aklısto ma Lomi (3-16) ˜ ˜˜ ˜ Ukany’o ıulu wa ˜ ˜ muaanıko (17-20) Ngethi kuma kwa ˜ ˜ ala mathukumaa na Vaulo (21-24) ˜ ˜ ˜ ˜ Kumanyıka kwa kımbithı ˜ kıtheu (25-27)

1 Nyie

˜ ˜ ˜ m ˜ utheu athayuukw’a, na uu˜ woonany’a kana we nı˜ Mwana˜ ˜ wa Ngai, na˜ ˜ nıwe Mwıaıi waitu Yesu ˜ ˜ ˜ Kl˜ ısto. 5 Kwıs˜ ıla kwake nıtwakwatie ˜ ˜ ˜ useo˜ mwing ı ˜ na utume ˜ nı kana andu ma mbaı syonthe ˜ ˜ ˜ ˜˜ methıwe na mu ˜ ıkııo˜ na˜ me ewi kwondu wa ısyıtwa ˜ yake, 6 na kuma˜ ˜ mbaını isu o nenyu nı˜ ˜ mweetiwe mwıthıwe ma

˜ Vaulo, ˜ngombo ˜ ya Klısto Yes ˜ u na ˜ ula ˜ weetiwe ethıwe mutumwa, na avathwa kwo˜ ˜ ˜ ndu wa uvoo museo wa ˜ Ngai, 2 ula wathanie ˜ ˜ kuma tene kw ˜ ıs ˜ ıla athani make nthını wa Maa˜ ˜ ˜ ˜ ndıko matheu 3 ˜ ıulu wa Mwana˜ wake, ˜ ula waumie usyaon˜ ı wa Ndavi˜˜ ti kwa nz ıa ya mwıı, 4 na kwa vinya wa veva

417

˜ ˜ ˜ ˜ Yesu Klısto— 7 nımua˜ ˜ nd ık ıa inyw’onthe ala ˜ mwı Lomi, ala mwende˜ twe nı Ngai, na mweeti˜ ˜ we˜ mwıthıwe atheu: ˜ ˜ Ithıwai na useo mwi˜ ˜ ng ı na muuo kuma kwa ˜ ˜ ˜ Ngai, ula nıwe Ithe wai˜ ˜ ˜ tu, na kuma kwa Mwıaıi ˜ ˜ Yesu ˜ Klısto. ˜ ˜ 8 Undu wa mbee, nı˜ ˜ ˜ mutung ıa Ngai wakwa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ muvea kwısıla Yesu Klı˜ ˜ sto nundu wenyu inyw’o˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ nthe, nıkwıthıwa muıkııo ˜ ˜ wenyu nuwetawa kıla va˜ ˜ ˜ ndu nthı yonthe. 9 Nu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndu Ngai ula nıthuku˜ ˜ ˜ ˜ maa uthukumi mutheu na veva wakwa w’onthe ˜ ˜ kwosana na uvoo mu˜ ˜ ˜ seo ıulu wa Mwana wake, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nı ngusı yakwa ıulu wa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ undu kıla ıvinda nımu˜ wetaa mboyanı syakwa, ˜ ˜ ˜ 10 ng ısuvana nı kana ˜ ˜ ethıwa nıvatonyeka yu ˜ ˜ ˜ n ıth ıwe ndonya k uka ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kula muı, ethıwa nı kwe˜ nda kwa Ngai. 11 Nu˜ ˜ ˜ ndu nı na mea maing ı ma ˜ ˜ ˜ ˜ kumwona, nı kana nıthı˜ ˜ we ndonya kumunenga ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ muthınzıo muna wa kı-

ALOMI 1:7-17

˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ veva nı kana mululumıı˜ lw’e; 12 kana o na ethı˜ ˜ ˜ wa ti uu, twıkıane vinya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ kwısıla muıkııo wa umwe ˜ ˜ ˜ na ula ung ı; wakwa na wenyu. ˜ ˜ 13 Indı ana-a-asa, ndi˜ ˜ ˜ kwenda mwıthıwe mute˜ ˜ sı kana mavinda maing ı ˜ ˜˜ ˜ nıthııtwe ngyenda kuka ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ kula muı, ındı nıthııtwe ˜ ˜ ˜˜ ˜ nı musiııe kuvika o na yu. ˜ ˜ ˜ ˜ O na uu wı o vo, nını˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ vang ıte kuka kula muı nı ˜ ˜ ˜ kana nıthıwe ndonya ku˜ ˜ kwata usyao katı we˜ ˜ ˜ ˜ nyu o tondu nıkıte katı ˜ ˜ ˜ wa andu ma mbaı ing ı. ˜ ˜ ˜ 14 Nyie nımutae nı Aki˜ liki na aeni,1 na ala oı ˜ na ala mate na uma˜ nyi; 15 kwoou n ı na ˜ ˜ ˜ mea ma kumutavya uvoo ˜ ˜ museo o nenyu ala mwı ˜ ˜ ˜ ˜ kuu Lomi. 16 Nıkwıthı˜ ˜ wa ndiw ıw’ ıaa nthoni ˜ ˜ ˜ ˜ uvoo museo; nundu kwa ˜ ˜ w’o, usu nıw’o vinya wa ˜ ˜˜ ˜ Ngai wa kutang ııa kıla ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ umwe w ı na muık ııo, ˜ ˜ ˜ mbee nı Ayuti na ındı ˜ ˜ ˜ Akiliki. 17 Nıkw ıth ıwa ˜ ˜ ˜ uvoo museo nuendeee 1:14 1 Kana “ala mate Akiliki.”

ALOMI 1:18-26

˜ ˜ ˜ kuvuany’a ulungalu wa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ Ngai kwısıla muıkııo na ˜ ˜ ˜ ˜˜ kwondu wa muıkııo, ˜ o ˜ ˜ ˜ ˜ tondu kuandıkıtwe: “Ula ˜ ˜ ˜ mulungalu akekala thayu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ nundu wa muıkııo.” ˜ ˜ 18 Na uthilıku wa Ngai ˜ ˜ n uendeee k uvuanw’a ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kuma ıtunı ıulu wa onthe ˜ ˜ ala matamukıaa na mate ˜ ˜˜ ˜ alungalu, ala masiııaa ula ˜ ˜ ˜ w’o kwa nzıa ıte ndu˜ ˜ ˜ ngalu, 19 nundu mau˜ ndu ma Ngai ala mato˜ ˜ ˜ nya kumanyıka nımone˜ ˜ ˜ kete utheinı katı woo, ˜ ˜ ˜ ˜ nıkwıthıwa Ngai numo˜ ˜ ˜ netye maundu asu uthe˜ ˜ ˜ ˜ inı. 20 Nıkwıthıwa ngu˜ ma syake ila itonekaa nı˜ ˜ syonekete utheinı kuma ˜ ˜ ˜ yıla nthı yoombiwe, nu˜ ˜ ˜ ˜ ndu nimanyıkaa kwısıla ˜ ˜ syındu ila syoombiwe, o na vinya wake wa tene na ˜ ˜ tene na u-Ngai wake, nı ˜ kana methıwe matatonya ˜ ˜ ˜ kwıtetea. 21 Nundu o ˜ ˜ na kau nımamumanyie ˜ Ngai, mayaamukumya ta ˜ we Ngai o na mayaamu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ tung ıa muvea, ındı mosu˜ ˜ ˜ anıo moo matw’ıkıte ma mana na ngoo syoo ite na

418

˜ ˜ ˜ umanyi ikethıwa na kıvindu. 22 O na kau maa˜ ˜ ˜ ˜ sya nı oı, matw’ıkıte atu˜ manu 23 naw’o unene ˜ ˜ ˜ wa Ngai ula utanang ıkaa ˜ ˜ maunengete muvw’ana˜ ˜ ˜ no wa mundu ula wa˜ ˜ nang ıkaa, wa ny unyi, ˜ ˜ ˜ wa nyamu ila syı maau ˜ ˜ ˜ ana, na wa tusamu tula ˜ ˜ tutambukaa.1 24 Kwoou kwosana na mawendi ma ngoo syoo, ˜ Ngai nıwamaekie meke ˜ ˜ ˜ maundu mavuku, nı kana ˜˜ ˜ mıı yoo yanang ıwe nda˜ ˜ ˜ ıa katı woo. 25 Nıma˜ ˜ kuanisye uw’o wa Ngai ˜ ˜ ˜ na uvungu na mathai˜ ˜ tha syındu ila syoombi˜ ˜ ˜ ˜ ˜ we na kuithukuma uthu˜ ˜ ˜ kumi mutheu vandu va ˜ ˜ ˜ ˜ Mumbi, ula utaıawa tene ˜ na tene. Ameni. 26 Nı˜ kyo kıtumi Ngai wama˜ ˜ ekie methıwe na mımeo ˜ ˜ ˜ mıthuku ya kumanyana ˜ ˜˜ ˜ ˜˜ ˜ kı-mwıı mate kwısiııa, nu˜ ˜ ˜ ndu aka nımaekie mu˜ tuo woo wa musyawa na ˜˜ ˜ ˜ ˜ mambııa kwıka maundu ˜ ˜ mate kwosana na undu 1:23 1 Kwa ngelekany’o, nzoka na mang’ala.

419

moombiwe; 27 o namo ˜ ˜ aume maeka mutuo wa ˜ ˜ ˜˜ kumanyana kı-mwıı na ˜ aka na makanıana mwa˜ ˜ ˜ ˜ ki mımeonı yoo mıthu˜ ku ene kwa ene, aume ˜ ˜ ˜ na aume, mayıka mau˜ ˜ ˜ ndu mathuku na kukwa˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ta uıvanısyo mwıanıu, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ula umaılıte kwondu wa ˜ ˜ ıvıtyo yoo. ˜ ˜ ˜ 28 Na nundu nımalei˜ ˜ ˜ ˜ le kumwıtıkıla Ngai, we ˜ ˜˜ nıwamaekie maatııe mo˜ ˜ ˜ ˜ ˜ suanıo moo matetıkılıka, ˜ ˜ na meke maundu ma˜ ˜ ˜ ˜ ˜ taılıte. 29 Na nımausuı˜ ˜ ˜ ˜ twe vyu nı maundu mate ˜ ˜ ˜ ˜ malungalu, uthuku, ıto˜ mo, na wathe, o na nıma˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ usuıtwe nı kıwıu, uaani, ˜ ˜ ıteta, ukengani, na wendi ˜ ˜ ˜ ˜ wa kwıka ang ı uthuku, ˜ ˜ na nı asukani, 30 andu ˜ masambasya ang ı, ma˜ ˜ mumenete Ngai, me kı˜ ˜ ˜ ˜˜ vuthya, me mıng’athılıı˜ lyo, me mıyono, mava˜ ˜ ˜ ngaa1 maundu mathuku, na matew’aa asyai, ˜ 31 mate na umanyi, ma˜ ˜ teanıasya kıla maweta, ˜ ˜ mate na wendo ula waı˜ ˜˜ 1:30 1 Kana “mambılıılasya.”

ALOMI 1:27–2:5

le, na mate tei. 32 O ˜ ˜ ˜ na kau nımesı nesa vyu ˜ ˜ ˜ mwıao wa ulungalu wa Ngai—kana ala mekaa ˜ ˜ ˜ ˜ maundu asu maıle ku˜ ˜ ˜ kw’a—nımekaa maundu ˜ ˜ ˜ asu, o na nımetıkılanaa na ala mamekaa. ˜ ˜ kwı2 Kwoou ndutonya ˜ ˜ tetea, we mundu, o na ˜ ˜ ˜ ˜ ethıwa nue uu, ethıwa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nuusilıla; nundu yıla uu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ silıla mundu ung ı, nukwı˜ ˜ ˜ silıla we mwene, nıkwı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ thıwa we uusilıla nıwıkaa ˜ ˜ ˜ maundu o asu. 2 Na nı˜ ˜ twısı kana Ngai asilaa ˜ ˜ kwosana na uw’o, yıla ˜ ˜ ˜ ˜ ukusilıla andu ala mekaa ˜ ˜ maundu asu. ˜ ˜ ˜ 3 We mundu, ethıwa ˜ ˜ ˜ ˜ yıla uumasilıla ala me˜ ˜ kaa maundu asu we no ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ uumeka, wısuanıa ta uka˜ ˜ vonoka usilılo wa Ngai? ˜ ˜ ˜˜ 4 Kana wıvuthıısya wi˜ ˜ ng ı wa useo wa Ngai na ˜ ˜˜ ˜ ˜˜ ˜ kwısiııa na wumıısyo, nı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kwıthıwa ndwısı kana nu˜ ˜ ndu wa useo wake endaa ˜ ˜ ˜ ˜ k u utongoesya uvik ıe ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kw ılila? 5 Ind ı nund u ˜ ˜ wa wumu waku na ngoo ˜ ˜ yaku ıte kwenda kwılila,

ALOMI 2:6-17

˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wııyiıa uthilıku kwondu ˜ ˜ ˜ wa muthenya wa uthilı˜ ku na wa kuvuanw’a ˜ ˜ ˜ ˜ kwa usilılo mulungalu ˜ ˜ wa Ngai. 6 Na akamuı˜ ˜ ˜ va kıla mundu kwosana ˜ na mawıa make: 7 tha˜ yu wa tene na tene kwa ˜ ala mamanthaa kunene˜ vw’a na ndaıa na ma˜ ˜ ˜ undu matanang ıkaa kwa ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kumıısya wıanı ula mu˜ ˜ seo; 8 ındı kwa ala me˜ ndete ngananıo na male˜ ˜ aa kwıka kwosana na ula ˜ ˜ w’o na mekaa maundu ˜ ˜ mate malungalu, kukee˜ ˜ ˜ ˜ thıwa uthilıku na utha˜ ˜ ˜ tu. 9 Kukeethıwa thına ˜ ˜ ˜ na woo kwa kıla mundu ˜ ˜ ˜ wıkaa maundu ala ma˜ thuku; kwa Ayuti mbee ˜ ˜ na ınd ı kwa Akiliki; ˜ ˜ ˜ ˜ 10 ındı unene na ndaıa ˜ ˜ ˜ ˜ na muuo kwa kıla mundu ˜ ˜ ˜ wıkaa maundu ala maseo, kwa Ayuti mbee na ˜ ˜ ˜ ındı kwa Akiliki. 11 Nu˜ ndu Ngai nde kyende. ˜ ˜ 12 Nundu onthe ala ˜ ˜ meekie naı vate mıao ma˜ ˜ ˜ kathela vate mıao; ındı ˜ onthe ala meekie naı me ˜ ˜ ˜ na mıao makasilılwa kwı-

420

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ sıla mıao. 13 Nıkwıthı˜ wa ala mew’aa mıao na ˜ ˜ ˜ matu ti mo methıawa alu˜ ˜ ngalu kwa Ngai, ındı ala ˜ mekaa kwosana na mıao ˜ ˜ n ımo makatalwa kw ı˜ ˜ ˜ thıwa alungalu. 14 Nu˜ ˜ ˜ ˜ ndu yıla andu ma mbaı ˜ ˜ ing ı, ala mate na mıao ˜ meeka kwa mutuo woo ˜ ˜ ˜ ˜ ene undu mıao ıkwasya, ˜ andu asu, o na kau mai ˜ ˜ ˜ na mıao, mo nı mıao kwoo ene. 15 Na mo ˜ ene nımonanasya kana ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kıla kı mıaonı nıkıandıkı˜ twe ngoonı syoo, na wa˜ sya woo wa ngoo numa˜ ˜ ˜ ˜ ˜ umıasya ukusı, na kwı˜ ˜ ˜ sıla1 mosuanıo moo ene ˜ nımasikatawa kana ma˜ ˜ katetewa. 16 Uu ukee˜ ˜ ˜ kıka muthenya ula Ngai ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kwısıla Klısto Yesu uka˜ ˜ ˜ umya usilılo kwondu wa ˜ ˜ ˜ ˜ maundu ma kımbithı ma ˜ ˜ andu, kwosana na uvoo ˜ ˜ ˜ museo ula ngutavany’a. ˜ ˜ ˜ 17 Na ethıwa wı Muyu˜ ˜ ˜ ti kwa ısyıtwa na wıkwa˜ ˜ ˜ tasya mıao na nutanıaa ˜ ˜ ˜ kwıthıwa na ngwatanıo ˜ 2:15 1 Ndeto kwa ndeto, “katıka˜ tı wa.”

421

ALOMI 2:18–3:2

˜ ˜ 25 Kwa w’o, nzaıko ıto˜ ˜ ˜ nya k u utethya eth ı˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ wa nuatııaa mıao; ındı ˜ ˜ ˜ ˜ eth ıwa n ut ulaa m ıao, ˜ ˜ nza ıko ˜ yaku ti nza ı˜ ˜ ˜ ko. 26 Indı ethıwa mu˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ndu ute mwaıke nuatıı˜ ˜ ˜ aa maundu malungalu ˜ ˜ ala Mıao ıkwasya eke, ˜ akatalwa ta ula mwa˜ ıke, kana ti w’o? 27 Na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mundu ula ute mwaı˜˜ ˜ ˜˜ ˜ ke mwıı, na nuatııaa ıla ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Mıao, numusilılaa inyw’ı ˜ ˜ ˜ ala mutulaa mıao, o na ˜ ˜ ˜ ˜ kau mwı nayo yı mıandı˜ ˜ ˜ ke na mwı aıke. 28 Nu˜ ˜ ˜ ˜ ndu kwıthıwa Muyuti ti ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ undu mundu ukwoneka˜ ˜ ˜ na, na nzaıko ti ıla ıto˜ ˜˜ nya kwoneka, ıla ya mwıı. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 29 Indı Muyuti nı ula ui˜ ˜ ˜ ˜ lye uu nthını, na nzaı˜ ˜ ˜ ko yake nı ıla ya ngoonı ˜ ˜ ˜ kwısıla veva mutheu na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ti kwısıla mıao mıandıke. ˜ ˜ ˜ ˜ Na ndaıa ya mundu usu ˜ ˜ yumaa kwa Ngai ındı ti ˜ kwa andu. ˜ ˜ ˜ 3 Na yu˜ ındı ve ˜ useo ˜ mwa u wa kw ıth ıwa ˜ ˜ ˜ Muyuti, kana nzaıko ıto˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ 2:18 1 Kana “numanyııtw’e na nya kutethya mundu ata? ˜ 2 Ve moseo maing ı. kanyw’a.”

vamwe na Ngai, 18 na ˜ ˜ ˜ nıwısı kwenda kwake na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nıwıtıkılaa maundu ala ˜ ˜ ˜ ˜ maseo vyu nundu nu˜˜ manyııtw’e1 kumana na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜˜ ıla Mıao, 19 na nuıkııı˜ ˜ te kana wı mutongoi wa ilalinda, na kyeni kwa ˜ ˜ ala me kıvindunı, 20 na ˜ ˜ mutai wa ala mate na kı˜ ˜ ˜ lıko, mumanyısya wa sya˜ ˜ na nini, na nukwatıte ˜ momanyısyo ma vata na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ uw’o ula wı nthını wa ˜ ˜ ˜ ˜ Mıao— 21 we uumanyı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ sya mundu ung ı, nıkı ute ˜ ˜ kwımanyısya we mwene? ˜ ˜ ˜ We uutavany’a, ukyasya, ˜ ˜ ˜ “Ndukoye,” we nıwuyaa? ˜ ˜ 22 We ukwasya, “Ndu˜ ˜ ˜ keke ulaalai,” we nıwı˜ ˜ ˜ kaa ulaalai? We ula ume˜ ˜ nete mıvw’anano muno, ˜ ˜ ˜ ˜ we nıwuyaa makalunı? ˜ ˜ ˜ ˜ 23 We ula utanıaa kwı˜ ˜ ˜ ˜ thıwa na mıao, we numu˜ ˜ vuthasya Ngai kwa ku˜ ˜ ˜ ˜ ˜ tula ıla Mıao? 24 Nıkwı˜ ˜ ˜ ˜ thıwa “ısyıtwa ya Ngai nı˜ ˜ ˜ yıumawa nı andu ma ˜ ˜ ˜ ˜ mbaı ing ı nundu wenyu,” ˜ ˜ ˜ ˜ o tondu kuandıkıtwe.

ALOMI 3:3-17

˜ ˜ ˜ Undu wa mbee, nımanengiwe ndeto ntheu ˜ ila syaneeniwe nı Ngai. ˜ ˜ ˜ 3 Nao nata ındı ethı˜ ˜ ˜ wa amwe mai na muıkı˜ ˜ ˜ ˜ ıo? Kw’o kulea kwıthıwa ˜ ˜ ˜˜ ˜ na muıkııo kwoo kukatu˜ ˜ ma Ngai ethıwa ate mu˜ ˜ ˜˜ ˜ ıkııku? 4 Aiee! Indı eka Ngai oneke e wa w’o, o ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na ethıwa kıla mundu nı ˜ ˜ ˜ mukengani, o tondu ku˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ andıkıtwe: “Nı kana uıkı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıthw’e kwıthıwa wı mulu˜ ngalu ndetonı syaku na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ uyıthıwa utonya kusinda ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ yıla uusilılwa.” 5 Ethı˜ ˜ ˜ ˜ wa kwıthıwa tute alunga˜ ˜ ˜ lu kutumaa ulungalu wa ˜ Ngai woneka nesa, twıa˜ ˜ sya ata ındı? We Ngai ˜ ˜ ˜ ethıawa ate mulungalu ˜ ˜ yıla woonany’a uthatu ˜ ˜ wake? (Nıneena o ta mu˜ ndu.) 6 Vaitonyeka! Na ˜ ˜ ta kethıwa nuu, Ngai ato˜ ˜ ˜ nya k ıla nthı ata? ˜ usil ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 7 Indı ethıwa uvungu ˜ ˜ ˜ wakwa utumıte uw’o wa ˜ ˜ Ngai woneka nesa, nıkı ˜ ˜ ˜ ˜ ngusilılwa ta nı mwıki wa ˜ ˜ ˜ ˜ naı? 8 Na nıkı tute kwa˜ ˜ ˜ sya o undu andu amwe makenganaa makasya

422

˜ kana ithyı twaasya, “Ekai ˜ ˜ ˜ ˜ twıke ma undu mathu˜ ku nı kana ala maseo ˜ ˜ moke”? Kusilılwa kwa ˜ ˜ ˜ andu asu nıkwosanıte na ˜ ˜ usili wa katı. ˜ ˜ ˜ ˜ 9 Kwoou ındı, ithyı twı ˜ ˜ aseo kwı ala ang ı? Aiee! ˜ ˜ ˜ Nundu o tondu twaweta Ayuti vamwe na Aki˜ liki me ungu wa na ı ˜ ˜ onthe; 10 o tondu ku˜ ˜ ˜ ˜ and ık ıtwe: “ Vai ı m u˜ ˜ ˜ ˜ ndu o na umwe mulu˜ ˜ ˜ ngalu; 11 vaiı umwe wı ˜ na umanyi o na vanini; ˜ ˜ ˜ ˜ vaiı umwe umumanthaa ˜ Ngai. 12 And u onthe ˜ ˜ ˜ nımeelelukile, onthe nı˜ ˜ ˜ matw’ıkıte vathei; vaiı ˜ ˜ ˜ o na umwe w ıth ıawa ˜ na tei, vayıingwa o na ˜ ˜ umwe.” 13 “Mımeo yoo ˜ ˜ ˜ ˜ nı mbua mbingue; nıma˜ ˜ ˜ kenganıte na nımı syoo.” ˜ “Sumu wa nzoka wı ilo˜ mon ı syoo.” 14 “Ka˜ ˜ nyw’a woo wusuıte nde˜ ˜ ˜ to sya kuumanıa na nthu˜ ku.” 15 “Maau moo me ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mıtukı kwıtıkya nthaka˜ me.” 16 “Wanang ıko na ˜ ˜ ˜ ˜ thına syı nzıanı syoo, ˜ ˜ ˜ 17 na mayısı nz ıa ya

423

˜ ˜ ˜˜ muuo.” 18 “Maimukııte ˜ Ngai methonı moo.” ˜ ˜ ˜ 19 Yu nıtwısı kana ma˜ ˜ undu onthe ala mawete˜ ˜ ˜ twe nı Mıao matavıtw’e ˜ ala me ungu wa Mıao, ˜ ˜ ˜ nı kana kıla kanyw’a uvi˜ ˜ ndıthw’e na nthı yonthe ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ yıthıwe yaılıte kusilılwa ˜ ˜ nı Ngai. 20 Kwoou, vaiı ˜ ˜ ˜ ˜ mundu1 o na umwe uka˜ ˜ ˜ ˜ ˜ talılwa ulungalu nundu ˜ ˜ ˜ wa kwıka mawıa ala mıao ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıwetete, nıkwıthıwa mıao ˜ ˜ ˜ ˜ nıyo ıtumaa andu methı˜ ˜ ˜ ˜ wa na umanyi wa w’o ıulu ˜ wa na˜ ı. ˜ ˜ ˜ 21 Indı yu ulungalu wa ˜ ˜ Ngai nuvuanıtw’e vate ˜ ˜ ˜ mıao, o tondu Mıao na Mavuku ma Athani mau˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ mıtye ukusı, 22 ıı, ulu˜ ˜ ngalu wa Ngai kwısıla ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ muıkııo nthını wa Yesu ˜ ˜ ˜ Klısto, na uu nı kwa ˜ ˜ onthe ala me na muı˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kııo. Nundu vaiı kıvathu˜ ˜ ˜ kany’o. 23 Nıkw ıth ıwa ˜ ˜ onthe nımeekie naı na ˜ ˜ meethıwa matatonya ku˜ ˜ ˜ vikıa utheu mutisu wa ˜ ˜ ˜ Ngai, 24 na nı ta muthı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nzıo kwoo kutalılwa ulu-

ALOMI 3:18-29

˜ ˜ ˜ ngalu nundu wa useo ˜ ˜ ˜ wake mwing ı kw ıs ıla ˜ ˜ ˜ kula kuthaw’a nı nthe˜ mbo ya wovosyo ıla ya˜ ˜ ˜ umiw’e nı Klısto Yesu. ˜ 25 Ngai n ıwamumisye ˜ ˜ ethıwe nthembo ya wı˜ ˜ w’anıthyo kwondu wa ala ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ me na muıkııo nth ˜ ını wa nthakame yake. Uu wee˜ ˜ thıiwe nı kana onany’e ˜ ˜ ulungalu wake mwene, ˜ ˜ ˜ nıkwıthıwa Ngai, kwo˜ ˜ ˜˜ ndu wa wumıısyo wake, ˜ ˜ nıwaekeaa naı ila syeeka˜ ˜ ˜ wa ıvinda ıvıtu. 26 Ee˜ ˜ ˜ kie uu onany’e ulunga˜ ˜ lu wake mwene ıvindanı ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ yıı tuı, nı kana ethıwe e ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mulungalu o na yıla uku˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mutalıla ulungalu mundu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ula wı na muıkııo nthını ˜ wa Yesu. ˜ ˜˜ 27 Kwoou kwıkathııa ˜ ˜ ˜ ˜ kuı va? Kui na uthei. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Nı kwısıla mwıao wıva? ˜ ˜ Nı ula wa meko? Aiee, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ınd ı n ı kw ıs ıla mw ı˜ ˜ ˜˜ ˜ ao wa muıkııo. 28 Nu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndu nıtwısı kana mu˜ ˜ ˜ ˜ ndu atalılawa ulungalu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ nundu wa muıkııo na ti ˜ ˜ kwa kwıka mawıa ala ˜ ˜ ˜˜ 3:20 1 Ndeto kwa ndeto, “mwıı.” mıao ıwetete. 29 Kana

ALOMI 3:30–4:11

˜ we nı Ngai wa Ayuti me oka? We tyo Ngai o na ˜ ˜ ˜ wa ˜ ˜ andu ma mbaı ˜ ing ı? Iı, o na wa andu ma ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mbaı ing ı. 30 Nıkwıthı˜ ˜ wa Ngai nı umwe, akama˜ ˜ ˜ ˜ ˜ talıla ulungalu andu aıke ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ nundu wa muıkııo woo, o ˜ namo ala mate aıke aka˜ ˜ ˜ ˜ ˜ matalıla ulungalu kwısıla ˜ ˜ ˜˜ muıkııo woo. 31 Kwoou ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ındı, nıtuvetete mıao nu˜ ˜ ˜ ˜˜ ndu wa muıkııo? Aiee! ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Vandu va uu, nıtululumı˜ ˜ ılasya mıao. ˜ ˜ ˜ 4 Ethıwa vailye uu, tutonya kwasya Avalaamu, ˜ ˜ ˜ ˜ ula nıwe umae waitu kwa ˜ ˜˜ nzıa ya mwıı, akwatie ˜ kya u? 2 Kwa ngeleka˜ ny’o, ta kethıwa Avalaa˜ ˜ ˜ ˜ mu atalıilwe ulungalu nu˜ ˜ ˜ ndu wa meko, ethıwa aı ˜ ˜ ˜ na kıtumi kya kwıkathı˜ ˜ ˜ ıa, ındı ti mbee wa metho ˜ ˜ ma Ngai. 3 Yo ıandıko ˜ yaıtye ata? “Avalaamu ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ aı na muıkııo nthını wa ˜ ˜ Yeova, na atalılwa uu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kwıthıwa nı ulungalu.” ˜ ˜ ˜ ˜ 4 Na mundu ula utetha˜ ˜ ˜ sya wıa ıtuvi yake yı˜ ˜ italawa ta useo mwing ı, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ındı ta kındu waıle kuı-

424

˜ ˜ vwa.1 5 Kıvathukany’o ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na uu, mundu ula uta˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ tethasya uı˜ w˜ ıa, ˜ ındı um ˜˜ ˜ ˜ kııaa Ula utalılaa mundu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ utamukıaa Ngai kwıthı˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ wa e mulungalu, muıkııo ˜ ˜ ˜ wake utalawa kwıthıwa ˜ ˜ ˜ ˜ nı ulungalu. 6 O tondu ˜ Ndaviti o nake uneenete ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıulu wa utanu wa mundu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ula Ngai umutalılaa ulungalu vate meko, akasya: ˜ 7 “Nı atanu ala maekee˜ twe meko moo mathuku ˜ ˜ ˜ na ala naı syoo ivw’ıkı˜ ˜ ˜ twe;1 8 nı mutanu mu˜ ˜ ˜ ˜ ndu ula Yeova utakamu˜ ˜ talıla naı yake nongi.” ˜ ˜ ˜ 9 W’o utanu usu wı˜ ˜ thıawa o kwa ala aıke ˜ ˜ me oka, kana no wıthı˜ awa kwa ala mate aıke ˜ ˜ o namo? Nundu twaa˜ ˜ ˜˜ sya: “Muıkııo wa Ava˜ ˜ laamu watalilwe kwıthı˜ ˜ ˜ wa n ı ul ungalu kwa˜ ˜ ke.” 10 Atal ıilwe kw ı˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ thıwa mulungalu ındıı? ˜ ˜ ˜ Nı e mwaıke, kana nı ate ˜ ˜ ˜ mwaıke? Nı ate mwaıke. ˜ 11 Na nıwooniw’e nge˜ ˜ lekany’o—nayo nı nzaı˜ 4:4 1 Kana “ta thiı.” 4:7 1 Kana “iekeetwe.”

425

˜ ˜ ˜ ˜ ko—ta usiılo1 wa ulunga˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ lu kwısıla muıkııo ula ˜ ˜ waı naw’o atambıte kwa˜ ˜ ˜ ıkwa, nı kana ethıwe ˜ ıthe wa onthe ala me ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ na muıkııo mate aıke, nı ˜ ˜ ˜ kana matalılwe ulungalu; ˜ ˜ 12 na ethıwe ıthe wa ˜ ˜ ˜ usyao mwaıke, na ti ıthe ˜ wa o ala malumanasya ˜ ˜ ˜ na nzaıko, ındı o na wa ˜˜ ˜ ˜ ˜ ala maatııaa nesa muıkı˜ ˜ ˜ ıo ula Avalaamu ıthe wai˜ ˜ ˜ tu waı naw’o ate mwaıke. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 13 Nıkwıthıwa ti kwısı˜ la mıao Avalaamu kana ˜ usyao wake manengiwe watho wa kana akati˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıwa nthı, ındı nı kwı˜ ˜ ˜ ˜ sıla ulungalu ula wuma˜ ˜ ˜˜ ˜ naa na muıkııo. 14 Nu˜ ˜ ˜ ndu ethıwa ala maluma˜ ˜ nasya na m ıao n ımo ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ atiıwa, muıkııo utw’ıkıte ˜ ˜ wa mana na ula watho nı ˜ ˜ muvete. 15 Kwa w’o ıla ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Mıao ıetae uthilıku, ındı ˜ ˜ ˜ ˜ vala vate mıao vaiı ıvıtyo ˜ o na yımwe. ˜ ˜ 16 Nıkyo kıtumi watho ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ usu wookie kwısıla muıkı˜ ˜ ˜ ˜ ıo, nı kana wıthıwe kwo˜ ˜ sana na useo mwingı, na ˜ ˜ ˜˜ 4:11 1 Kana “uıkııthyo.”

ALOMI 4:12-19

˜ ˜ ˜ nı kana ula watho uto˜ ˜ nye kwıthıwa wa w’o kwa ˜ usyao wake w’onthe, na ˜ ti kwa o ala malumana˜ ˜ ˜ ˜ sya na ıla Mıao ındı o ˜ na kwa ala malumana˜ ˜ ˜˜ sya na muıkııo wa Ava˜ ˜ ˜ laamu, ula nıwe ıthe˜ wa˜ ˜ itu ithyonthe. 17 (Uu nı ˜ ˜ ˜ ˜ kwosana na undu kuandı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kıtwe: “Nıngunyuvıte wı˜ ˜ ˜ thıwe ıthe wa mbaı mbi˜ ˜ ˜ ngı.”) Uu weekıkie metho˜ ˜ nı ma Ngai, ula Avalaa˜ ˜ ˜˜˜ ˜ mu wamuıkıııte, na nıwe ˜ ˜ ˜ ˜ uthayuukasya akw’u, na ˜ ˜ ˜ uwetaa maundu ala ma˜ ˜ tanamba kwıkıka ta me˜ ˜ ˜ kıkıte.1 18 O na kau nı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wavıtukıte kwıthıwa na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wıkwatyo, ındı nund u ˜ ˜ ˜ ˜ wa wıkwatyo, aı na muı˜˜ ˜ ˜ kııo kana akeethıwa ıthe ˜ ˜ wa mbaı mbingı kwosa˜ ˜ na˜ na undu kwawetetwe: ˜ ˜ “Uu nıw’o usyao waku ˜ ˜ ˜ ukethıwa wıana.” 19 O ˜ ˜ na kau ndaaleela muı˜˜ ˜ ˜˜ kııonı, oonaa mwıı wake ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ta mukw’u (nundu aı na myaka ta 100), o vamwe ˜ ˜ 4:17 1 Kana nıvatonyeka, “utu˜ ˜ ˜ ˜ maa syındu ila ite kw’o syıthıwa kw’o.”

ALOMI 4:20–5:7

˜ ˜ ˜ na kwıthıwa Sala nda ˜ ı˜ ˜ atonya kusyaa.1 20 Indı ˜ ˜ nundu wa watho wa Ngai, ˜ ˜ Avalaamu ndaaıthıwa ate ˜ ˜ ˜˜ na muıkııo na kwoou ˜ ˜ ˜ ˜ ndaathingithıka; ındı nı˜ ˜ weethıiwe na vinya mu˜ ˜˜ ˜ ˜ ıkııonı, aimukumya Ngai 21 na ate na nzika o na ˜ vanini kana kıla Ngai wa˜ ˜ ˜ ˜ mwathıte aı atonya kukı˜ ˜ anısya. 22 Kwondu wa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ uu “atalılwa uu kwıthıwa ˜ ˜ ˜ nı ulungalu.” ˜ ˜ ˜ 23 Indı ndeto “atalı˜ lwa” ndyaandıkwa kwo˜ nd u wake e weka, ˜ ˜ ˜ 24 ındı o na kwondu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ witu ala tukatalılwa ulu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ngalu, nıkwıthıwa nıtu˜ ˜ ˜˜˜ ˜ ˜ muıkıııte We ula wamu˜ ˜ ˜ ˜ thayuukisye Yesu, Mwıa˜ ˜ ˜ ıi waitu. 25 Nıwanenga˜ ˜ niwe kwondu wa mavıtyo ˜ ˜ ˜ ˜ maitu na athayuukw’a nı ˜ ˜ ˜ ˜ kana tutalılwe ulungalu. ˜ ˜ ˜ yu nıkwıthı5 Kwoou, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wa nıtutalılwe kwıthı˜ ˜ ˜ ˜ wa twı alungalu nundu ˜ ˜ ˜˜ ˜ wa muıkııo, ekai tuta˜ ˜ nıe muuo1 vamwe na

426

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Ngai kwısıla Mwıaıi waitu ˜ ˜ ˜ ˜ Yesu Klısto, 2 ula kwı˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ sıla muıkııo nthını wake ˜ ˜ ˜ twı na uthei wa kukwa˜ ˜ ˜ ta useo mwing ı ula yu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ tuutanıa kwıthıwa nthını ˜ wa w’o, na ekai tutane1 ˜ ˜ ˜ ˜ nundu twı na wıkwatyo ˜ ˜ wa kunenevw’a nı Ngai. ˜ ˜ ˜ 3 Na ti uu w’oka, ındı ˜ ˜ ˜ ekai tutane1 y ıla tw ı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mathınanı nundu nıtwı˜ ˜ ˜ sı kana mathına nımatu˜ ˜ ˜ maa twıthıwa na wu˜˜ ˜ ˜˜ mıısyo; 4 naw’o wumıı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ syo nutumaa twıtıkılıka, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nakw’o kwıtıkılıka nıku˜ ˜ ˜ tumaa twıthıwa na wı˜ kwatyo, 5 na wıkwatyo ˜ ˜ ˜ nd usonokasya; n und u ˜ ˜ ˜ wendo wa Ngai nıwusuıte ˜ ˜ ˜ ˜ ngoonı situ kwısıla veva ˜ ˜ mutheu ula twanengiwe. ˜ ˜ ˜ ˜ 6 Nundu o na yıla twaı ˜ ˜ onzu, Klısto nıwakwie ˜ ˜ kwondu wa andu ala ma˜ ˜ ˜ tamukıaa Ngai, ıvinda o ˜ ˜ ˜ yıla yanyuvıtwe. 7 Nu˜ ˜ ˜ ndu ve vinya mundu o ˜ ˜ na wıva kukw’a kwo˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndu wa mundu mulunga˜ lu; o na kau nıvatonyeka

˜ ˜ ˜ 4:19 1 Kana “aı ngungu.” 5:1 ˜ ˜ ˜ ˜ 1 Kana n ıvatonyeka, “tw ı na 5:2, 3 1 Kana nıvatonyeka, “twı ˜ ˜ muuo.” na utanu.”

427

˜ ˜ mundu akeyumya akw’e ˜ ˜ ˜ ˜ kwondu ˜ wa mundu mu˜ ˜ seo. 8 Indı Ngai nutwo˜ netye wendo wake nu˜ ˜ ˜ ˜ ndu yıla twaı eki ma naı, ˜ ˜ ˜ Klısto nıwakwie kwondu ˜ ˜ ˜ witu. 9 Kwoou, nundu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nıtutalılwe kwıthıwa twı ˜ ˜ ˜ alungalu kwısıla nthaka˜ me yake, tui na nzika ˜ ˜ ˜ kana kwısıla kwake tu˜˜ ˜ ˜ katang ııwa kuma uthilı˜ ˜ ˜ ˜ kunı. 10 Nundu ethıwa ˜ ˜ ˜ y ıla twa ı amaitha nı˜ tweew’ıthaniw’e na Ngai ˜ ˜ ˜ ˜ kwısıla kıkw’u kya Mwa˜ na wake, tui na nzika ˜ ˜˜ ˜ ˜ kana tukatang ııwa kwısı˜ ˜ ˜ la thayu wake, nıkwı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ thıwa yu nıtwıw’anıthıtw’e na Ngai. 11 Na ti ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ uu w’oka, ındı nıtutanaa ˜ ˜ ˜ ˜ nthını wa Ngai kwısıla ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Mwıaıi waitu Yesu Klısto, ˜ ˜ ˜ ˜ ula kwısıla kwake yu tu˜ ˜ ˜ kwatıte wıw’anıthyo. ˜ ˜ ˜ ˜ 12 Nıkyo kıtumi kwısı˜ ˜ ˜ ˜ la mundu umwe naı ya˜ ˜ ˜ ˜ ˜ likile ıulu wa nthı na kı˜ ˜ ˜ ˜ kw’ u kw ıs ıla na ı, na ˜ ˜ ˜ ˜ kwondu wa uu, kıkw’u ˜ ˜ kyavik ıa and u onthe ˜ ˜ ˜ ˜ nıkwıthıwa onthe nımee˜ ˜ ˜ ˜ kie naı—. 13 Nundu naı

ALOMI 5:8-16

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ yaı kuu nthı ıla Mıao ˜ ˜ ˜ ıtanamba kwıthıwa vo, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ındı vaiı mundu utonya ˜ ˜ ˜ ˜ kutal naı vate mıao. ˜ ılwa ˜ ˜ ˜ ˜ 14 Indı naı nıyasumbıkie ˜ ˜ ˜ ta musumbı kuma ıvinda ˜ ya Atamu nginya ıvinda ˜ ˜ ˜ ya Mose, o na ıulu wa ala ˜ ˜ ˜ mataaıka naı ıvw’anene ˜ ˜ ˜ na ıvıtyo ya Atamu, ula ˜ ˜ ˜ waı na muvw’ano wa ula ˜ waı oke. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 15 Indı ula muthınzıo ˜ ˜ ˜ nduvw’anene na ıvıtyo. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Nundu ethıwa kwısıla ıvı˜ ˜ ˜ tyo ya mundu umwe ai˜ ˜ ˜ ng ı nımakwie, vaiı nzi˜ ˜ ka kana useo mwing ı wa ˜ ˜ ˜ Ngai na muthınzıo wake ˜ ˜ ˜ ula wanenganiwe kwısı˜ ˜ ˜ la useo mwing ı wa mu˜ ˜ ˜ ˜ ndu umwe, Yesu Klısto, ˜ ˜ ˜ ukaetee andu aing ı moa˜ thimo maing ı!1 16 O na ˜ ˜ ˜ ˜ ıng ı, maundu ala ma˜ ˜ ˜ ˜ etetwe n ı ula m uth ı˜ ˜ ˜ nzıo me kıvathukany’o ˜ ˜ na maundu ala mauma˜ ˜ ˜ ˜ nie na naı ya ula mundu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ umwe. Nundu usilılo ıti˜ ˜ ˜ ˜ na wa ıvıtyo yımwe waı ˜ ˜ ˜ and u onthe k utal ılwa ˜˜ ˜ 5:15 1 Kana “mausuıte maketıkanga.”

ALOMI 5:17–6:5

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mavıtyo, ındı muthınzıo ˜ ˜ ˜ ıtina wa mavıtyo maingı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ waı kutalılwa ulungalu. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 17 Nundu ethıwa kwısı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ la ıvıtyo ya mundu umwe ˜ ˜ ˜ kıkw’u kyasumbıkie ta ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ musumbı kwısıla mundu ˜ ˜ usu, tui na nzika kana ˜ ala makakwata wingı wa ˜ ˜ ˜ useo mwing ı na wa ula ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ muthınzıo wa ulungalu, ˜ ˜ makasumbıka me asumbı ˜ ˜ ˜ ˜ na me thayu kwısıla mu˜ ˜ ˜ ˜ ndu umwe, Yesu Klısto! ˜ 18 Kwoou, o tond u ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kw ıs ıla ıv ıtyo y ımwe ˜ ˜ andu ma mıthemba yo˜ ˜ ˜ nthe matalılwe kwıthıwa ˜ ˜ ˜ na mavıtyo, o ta uu kwı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ sıla undu umwe wa ulu˜ ˜ ngalu ula weekiwe, andu ˜ ˜ ma mıthemba yonthe nı˜ ˜ ˜ matalawa kwıthıwa alu˜ ngalu nı kana makwate ˜ ˜ ˜ thayu. 19 Nundu o to˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndu kwısıla kulea kwı˜ ˜ ˜ w’a kwa mundu umwe ai˜ ˜ ˜ ˜ ng ı matalılwe kwıthıwa ˜ ˜ ˜ ˜ eki ma naı, o ta uu kwısı˜ ˜ ˜ ˜ la wıwi wa mundu umwe ˜ ˜ ˜ ˜ aing ı makatalılwa kwıthı˜ ˜ wa alungalu. 20 Na ıti˜ ˜ ˜ ˜ na ıla Mıao nıyookie nı ˜ kana mavıtyo matonye

428

˜ ˜ ˜ kwongeleka. Ind ı y ıla ˜ naı yongelekile, naw’o ˜ ˜ useo mwing ı wongeleka ˜ ˜ ˜ muno. 21 Nı kana kwı˜ ˜ ˜ ˜ thıwe ata? Nı kana wıthıe ˜ ˜ ˜ o tondu naı yasumbıkie ˜ ˜ ta musumbı o vamwe na ˜ ˜ ˜ ˜ kıkw’u, o ta uu useo mwi˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ng ı wıthıwe utonya kusu˜ ˜ ˜ ˜ mbıka ta musumbı kwı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ sıla ulungalu ula utumaa ˜ ˜ tukwata thayu wa tene ˜ ˜ ˜ ˜ na tene kwısıla Yesu Klı˜ ˜ ˜ sto, Mwıaıi waitu. ˜ ˜ twıasya ata? Nıtwa6 Yu ˜ ˜ ˜ ıle kuendeea kwıkala ˜ ˜ ˜ ˜ naını nı kana useo mwi˜ ng ı wongeleke? 2 Aiee! ˜ ˜ ˜ ˜ Nundu nıtwakwie mau˜ ˜ ˜ ˜ ndunı ma naı, tutonya ˜ ˜ ˜ kuendeea kwıkala naı˜ ˜ ˜ ˜ nı ata? 3 Kana muyısı ithyonthe ala twavatisi˜ ˜ ˜ ˜ we nthını wa Klısto Yesu ˜ ˜ ˜ twavatisiwe nthını wa kı˜ kw’u kyake? 4 Kwoou, ˜ ˜ twathikiwe nake kwısı˜ ˜ ˜ la uvatiso wit u nth ı˜ ˜ ˜ ˜ nı wa kıkw’u kyake, nı ˜ ˜ ˜ kana o undu Klısto wa˜ ˜ ˜ ˜ ˜ thayuukiw’e kwısıla unene wa Asa wake, o na˜ ˜ ˜ ˜ itu twıkale thayu mweu. ˜ ˜ ˜ 5 Ethıwa twı ngwatanıo

429

˜ vamwe nake muvw’ano˜ ˜ ˜ ˜ nı wa kıkw’u kyake, tu˜ ˜ ˜ keethıwa twı ngwatanıo ˜ vamwe nake muvw’ano˜ ˜ ˜ ˜ nı wa uthayuukyo wake. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 6 Nundu nıtwısı kana ˜ ˜ ˜ mwıkalıle witu wa tene ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ nıwaathııiwe mutını va˜ ˜˜ mwe nake nı kana mwıı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ witu wı na naı wıthıwe ˜ ˜ ute na vinya, na n ı ˜ ˜ ˜ kana tuikaendeee kwıthı˜ ˜ wa twı ngombo sya naı. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 7 Nundu mundu ula wa˜ ˜ kw’a ethıawa athaıtw’e ˜ ˜ kuma naını yake.1 ˜ ˜ ˜ 8 O na ıng ı, ethıwa ˜ n ıtwakwie vamwe na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜˜ Klısto, nutuıkıııte kana ˜ ˜ tukekala thayu vamwe ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nake. 9 Nundu nıtwısı ˜ ˜ ˜ kana Klısto ndakw’a ıng ı, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nıkwıthıwa yu nımutha˜ ˜ ˜ ˜ ˜ yuukye, na kıkw’u kı˜ ˜ ˜ ˜ im usumb ık ıte. 10 N u˜ ˜ ˜ ˜ ndu kıkw’u kıla wakwie, ˜ ˜ ˜ akwie ıvinda o yımwe nı ˜ kana avete naı, ataka˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kw’a ıng ı, ındı thayu ula ˜ we wıkalaa, ekalaa kwo˜ ndu wa Ngai. 11 O ta ˜ ˜ ˜ ˜ uu, ıtalei ta mwı akw’u ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ maundunı ma naı ındı ta

ALOMI 6:6-16

˜ ˜ ˜ mwı thayu kwondu wa ˜ ˜ ˜ ˜ Ngai kwısıla Klısto Yesu. ˜ 12 Kwoou, muikaeke ˜ ˜ ˜ ˜ naı ıendeee kusumbıka ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ta musumbı nthını wa mıı ˜ ˜ ˜ yenyu ıla ıtonya kukw’a ˜ ˜ ˜ kwa kwıthıwa mwı ewi ˜˜ kwa mawendi ma mwıı. ˜ 13 O na muikaendeee ˜ ˜˜ ˜ kunengane mıı1 yenyu yı˜ ˜ ˜ thıwe mıio ya kau kwo˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nd u wa ula ute ulu˜ ˜ ˜ ngalu, ındı mwınengane kwa Ngai ta ala me ˜ ˜ ˜ ˜ thayu kuma k ıkw’unı, ˜ ˜˜ na muinengane mıı1 ye˜ nyu kwa Ngai ta mıio ya ˜ ˜ ˜ ˜ kau kwondu wa ulunga˜ ˜ ˜ lu. 14 Nundu naı ndya˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıle kumusumbıka, nıkwı˜ ˜ ˜ thıwa inyw’ı mui ungu wa ˜ ˜ ˜ ˜ mıao ındı mwı ungu wa ˜ ˜ useo mwing ı. ˜ 15 Kwoou yu twıasya ˜ ˜ ˜ ata? Yo nıtwaıle kwı˜ ˜ ˜ ˜ ka naı nundu twı ungu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wa useo mwing ı ındı tui ˜ ungu wa mıao? Aiee! ˜ ˜ ˜ ˜ 16 Nundu mutesı kana ˜ mweeyumya kwa m u˜ ˜ ˜ ˜ ndu o na wıva mwıthı˜ ˜ we mwı ngombo mbıwi,

6:13 1 Ndeto kwa ndeto, “mamu˜ 6:7 1 Kana “aekeetwe naı yake.” tha.”

ALOMI 6:17–7:3

˜ ˜ mwıthıawa ngombo sya ˜ ˜ ˜ usu mwıw’aa? No mwı˜ ˜ thıwe ngombo sya naı ˜ ˜ ˜ ˜ ıla ıetae kıkw’u kana sya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wıwi ula˜ uetae ulunga˜ ˜ ˜ ˜ ˜ lu. 17 Indı nıngumutu˜ ˜ ˜ ˜ ng ıa Ngai muvea nundu ˜ o na kau mwa ı ngo˜ ˜ mbo sya naı, nımwee˜ wie kuma ngoonı moma˜ nyısyo ˜ ˜ ala mwanengiwe. ˜ ˜ ˜ 18 Iı, na nundu nımwa˜ ˜ ˜ thaiw’e kuma naını, nı˜ mwatw’ıkie ngombo sya ˜ ˜ ˜ ulungalu. 19 Nıneena o ˜ ˜ ˜ ˜ ta mundu nundu wa wo˜˜ ˜ nzu wa mwıı wenyu; nu˜ ˜ ndu o tondu mwanenganie mamutha menyu me˜ ˜ thıwe ngombo sya uvu˜ ˜ ˜ ˜ ku na utuli wa mıao ula ˜ ˜ ˜ watumaa mutula mıao, o ˜ ta uu nenganai mamu˜ tha menyu methıwe ngo˜ ˜ ˜ mbo sya ulungalu ula ˜ ˜ ˜ ˜ uetae utheu. 20 Nundu ˜ ˜ yıla mwaı ngombo sya ˜ ˜ ˜ naı, mwaı athasye mau˜ ˜ ˜ ˜ ndunı ma ulungalu. ˜ 21 Nı matunda meva ˜ ˜ ala mwasyaaa ıvindanı ˜ ˜ ˜ ˜ yıu? Nı maundu ala yu ˜ ˜ ˜ mumew’ıaa nthoni. Nu˜ ˜ ˜ ˜ ndu muminukılyo wa ma-

430

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ und˜ u asu n ı k ıkw’ u. ˜ ˜ ˜ ˜ 22 Indı nundu yu mwı ˜ ˜ athasye kuma naını na ˜ ˜ mukatw’ıka ngombo sya ˜ Ngai, m usyaaa matu˜ ˜ nda kwa nzıa ya utheu, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na muminukılyo nı thayu ˜ wa tene na tene. 23 Nu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndu ıtuvi ya naı nı kı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kw’u, ındı muthınzıo ula ˜ ˜ Ngai unenganae nı tha˜ ˜ ˜ yu wa tene na tene kwısı˜ ˜ ˜ ˜ la Klısto Yesu, Mwıaıi wa˜ itu. ˜ ana-a7 Nıvatonyeka, ˜ ˜ ˜ asa, mukethıwa mute˜ ˜ ˜ ˜ sı, (nundu nıneena na ˜ ˜ ala mes ı m ıao) kana ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Mıao ısumbıkaa mundu ˜ ˜ ˜ ˜ ıvindan ı y ıla w ı tha˜ yu? 2 Kwa ngelekany’o, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mundu muka ula mu˜ ˜ ˜ twae nıwovetwe nı mıao ˜ ˜ ˜ kwa muume wake yıla ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ muume wı thayu; ındı ˜ ˜ ˜ ˜ eth ıwa m u ume n ıwa˜ ˜ kw’a, ethıawa e mutha˜ ˜ sye kuma mwıaonı wa ˜ ˜ muume wake. 3 Kwoou ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ındı, yıla muume wake wı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ thayu, mundu muka usu ˜ ˜ no etwe kılaalai ethıwa ˜ ˜ ˜ ˜ akatwawa nı munduume ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ung ı. Indı ethıwa muu-

431

˜ ˜ ˜ me nıwakw’a, nı mutha˜ ˜ sye kuma mwıaonı wake, ˜ ˜ na ndethıwa e kılaalai ˜ ˜ ˜ ˜ akatwawa nı munduume ˜ ˜ ung ı. 4 Kwoou ana-a-asa, ˜ o nenyu n ımwatwiwe ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ akw’u kwa ıla Mıao kwısı˜˜ ˜ ˜ la mwıı wa Klısto, nı kana ˜ ˜ ˜ ˜ m utw’ ıke ma m und u ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ung ı, ula wathayuukiw’e ˜ ˜ ˜ ˜ nı kana tutonye kumu˜ ˜ ˜ syaıa Ngai usyao. 5 Nu˜ ˜ ndu yıla twekalaa kwo˜˜ sana na mwıı, mawendi ˜ ˜ maitu mathuku ala maa˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mukiw’e nı ıla Mıao nı˜ ˜˜ ˜ matethasya w ıa m ı ın ı ˜ ˜ yitu1 nı kana masyae ˜ ˜ ˜ usyao kwond u wa kı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kw’u. 6 Indı yu nıtutha˜ ˜ ˜ ˜ ıtw’e kuma ıla Mıaonı, ˜ ˜ ˜ ˜ nundu nıtwakwie mau˜ ˜ ˜ ndunı ma kıu kyatwove˜ ˜ ˜ te, nı kana tutonye kwı˜ ˜ thıwa twı ngombo kwa ˜ ˜ ˜ ˜ nzıa nzau kwısıla veva, ˜ ˜ ˜ ˜ na ti kwa nzıa ıla nguu ˜ ˜ ˜ ya mıao mıandıke. ˜ ˜ ˜ 7 Yu twıasya ata ındı? ˜ ˜ ˜ Yo Mıao nı naı? Aiee! Kwa

ALOMI 7:4-13

˜ ˜ w’o, ndyaı ndonya kuma˜ ˜ ˜ ˜ nya naı nı kyau ta kethı˜ ˜ wa vayaı Mıao. Kwa nge˜ ˜ lekany’o, ndyıthıwa naa˜ ˜ ˜ manya ıtomo nı kyau ta ˜ ˜ ˜ kethıwa Mıao ndyaıtye: ˜ ˜ ˜ “Nd˜ ukethıwe na ıtomo.” ˜ ˜ ˜ 8 Indı yıla naı yakwatie ˜ ˜ ˜ mwanya nundu wa mwı˜ ˜ ˜ ao usu, nıyatumie nıma˜ ˜ ˜ nya nı na kıla muthe˜ ˜ ˜ mba wa ıtomo, nundu ˜ ˜ ˜ ˜ vate mıao naı yaı ngw’u. ˜ 9 Kwa w’o, ve ıvinda ˜ ˜ ˜ ˜ na u mıao ıte vo. ˜ ı ˜ thay ˜ ˜ Indı yıla mıao yavikie, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ naı yeethıwa thayu ıng ı, ˜ ˜ ındı nyie nakw’a. 10 Na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıla mıao yaı ıete thayu, ˜ ˜ ısu neethıie kana yae˜ ˜ ˜ tie kıkw’u. 11 Na nu˜ ˜ ˜ ndu naı nıyakwatie mwa˜ ˜ ˜ ˜ nya mıaonı ısu, nıyanze˜ ˜ sengie na yambuaa kwı˜ ˜ ˜ ˜ sıla ı mıao. 12 Mıao yo ˜ ˜ mbene nı mıtheu, na ma˜ ˜ ˜ ˜ undu ala ıwetete nı ma˜ ˜ ˜ theu, nı malungalu, na nı maseo. ˜ ˜ 13 Kwoou, kyo kıla kı˜ ˜ seo nıkyatumie nıkw’a? ˜ ˜ ˜ ˜ Aiee! Ind ı na ı n ıyee˜ ˜ 7:5 1 Ndeto kwa ndeto, “mamu- kie uu, nı kana vato-˜ ˜ ˜ nye kwonanw’a kana naı thanı maitu.”

ALOMI 7:14–8:2

˜ ˜ ˜ nıyo yatumie nıkw’a kwı˜ ˜ ˜ ˜ sıla kıla kıseo, nı kana ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kwısıla mıao naı ıtonye ˜ ˜ ˜ ˜ kw ıth ıwa y ı nth uku ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ muno. 14 Nundu nıtwı˜ ˜ ˜ ˜ sı kana Mıao nı ya kı˜ ˜ ˜ ˜ veva, ındı nyie nı wa kı˜˜ ˜ mwıı na nthooetw’e naı˜ ˜ ˜ ˜ nı. 15 Nıkwıthıwa ndie˜ ˜ ˜ leawa nı kıla ngwıka. ˜ ˜ ˜ ˜ N und u ndy ıkaa k ıla ˜ ˜ ˜ ˜ ngwenda, ındı n˜ ıkaa kıla ˜ ˜ ˜ nımenete. 16 Indı ethı˜ ˜ wa nıkaa kıla ndekwe˜ ˜ ˜ ˜ nda, nıngwıtıkıla kana ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Mıao nı mıseo. 17 Indı ˜ ˜ ˜ ˜ yu tinyie nıkaa uu, ındı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nı naı ıla yıkalaa nthını ˜ ˜ ˜ ˜ wakwa. 18 Nundu nını˜ ˜ ˜ sı kana nthını wakwa, ˜ ˜ ˜ ˜ na uu nı kwasya, nthını ˜˜ ˜ wa mwıı wakwa, vaitwıe ˜ ˜ ˜ ˜ useo o na umwe; nundu ˜ ˜ nı na wendi wa kwıka ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ula useo ındı ndi na uto˜ ˜ ˜ nyi wa kuwıka. 19 Nı˜ ˜ ˜ ˜ kwıthıwa useo ula ne˜ ˜ ndaa kwıka ndiwıkaa, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ınd ı uthuku ula nde˜ ˜ ˜ ndaa kwıka nıw’o nıkaa. ˜ ˜ 20 Kwoou ethıwa nıkaa ˜ kıla ndekwenda, tinyie ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nıkaa uu, ındı nı naı ıla ˜ ˜ ˜ yıkalaa nthını wakwa.

432

˜ 21 Kwoou nyie nıno˜ ˜ ˜ ˜ nete mw ıao u u nth ı˜ ˜ nı wakwa: Yıla ngwe˜ ˜ ˜ nda kw ıka ula useo, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ula uthuku wıthıawa va˜ mwe nakwa. 22 Nında˜ ˜ ˜ nıaa muno mıao ya Ngai ˜ ˜ ˜ kwosana na undu nıilye ˜ ˜ ˜ ˜ nthını wakwa, 23 ındı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ nıona mwıao ung ı mwıı˜ ˜ ˜ nı wakwa1 ula ukitaa na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mwıao ula wı kılıkonı ˜ ˜ kyakwa na kutuma nı˜ ˜ ˜ thıwa nı ngombo ya naı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ıla yı nthını wa mwıı wa˜ ˜ kwa.2 24 Nyie nı mu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndu muthıni! Nuu uka˜˜ ˜ mbonokya kuma mwıını ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ uu uutuma nıkwatwa nı ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ kıkw’u kıı? 25 Nımutu˜ ˜ ˜ ˜ ng ıa Ngai muvea kwısıla ˜ ˜ ˜ ˜ Yesu Klısto, Mwıaıi wai˜ ˜ ˜ ˜ ˜ tu! Kwoou ındı, kılıko˜ ˜ nı kyakwa nyie nı ngo˜ mbo ya mıao ya Ngai, ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ındı mwıını nı ngombo ya ˜ ˜ mwıao wa naı. ala me ngwa8 Kwoou ˜ ˜ tanıo vamwe na Klısto ˜ ˜ ˜ Yesu maitalılawa mavı˜ ˜ ˜ tyo. 2 Nundu mwıao wa 7:23 1 Ndeto kwa ndeto, “ma˜ muthanı makwa.” 2 Ndeto kwa ndeto, “mamutha makwa.”

433

˜ ˜ veva ula unenganae tha˜ ˜ ˜ ˜ ˜ yu kwısıla Klısto Yesu ˜ ˜ ˜ ˜ numuthaıtye kuma mwı˜ ˜ ˜ ˜ aon˜ ı wa naı na kıkw’u. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 3 Undu ula Mıao ıtaı ıto˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nya kwıka nıkwıthıwa yaı ˜ ˜ ˜˜ myonzu nundu wa mwıı, ˜ ˜ ˜ Ngai nıwawıkie kwa ku˜ tuma Mwana wake e na ˜ ˜˜ ˜ muvw’ano wa mwıı wı na ˜ ˜ ˜ naı nı kana amine naı, ˜ ˜ ˜ na kwoou amısilıla nthı˜ ˜˜ ˜ nı wa mwıı, 4 nı kana ˜ ˜ motw’ıo malungalu ma ˜ ˜ ˜ ˜ ıla Mıao matonye kwıanı˜ ˜ ˜ ˜ w’a nthını witu ala tuendaa kwosana na veva na ˜˜ ti kwosana na mw ı ı. ˜ ˜ 5 Nund u ala mekalaa ˜˜ ˜ kwosana na mwıı masu˜ ˜ ˜ ˜˜ anıaa maundu ma mwıı, ˜ ˜ ındı ala mekalaa kwosa˜ ˜ na na veva masuanıaa ˜ ˜ ˜ maundu ma veva. 6 Nı˜ ˜ ˜ ˜ kwıthıwa kuendeea ku˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ suanıa maundu ma mwıı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kuetae kıkw’u, ındı kue˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndeea kusuanıa maundu ˜ ˜ ma veva kuetae thayu ˜ ˜ ˜ ˜ na muuo; 7 nundu kue˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndeea kusuanıa maundu ˜˜ ˜ ˜ ma mwıı kuetae umai˜ ˜ ˜ tha na Ngai, nıkwıthıwa ˜˜ ˜ ˜ ˜ mwıı ndwınyivıasya mıao

ALOMI 8:3-13

˜ ya Ngai, o na nduto˜ ˜ nya kwıka uu. 8 Kwoou ala mekalaa kwosana na ˜˜ ˜ mwıı maitonya kumwendeesya Ngai. ˜ ˜ ˜ 9 Indı mwıkalaa kwosana na veva na ti kwo˜˜ ˜ sana na mwıı ethıwa kwa ˜ w’o veva wa Ngai ˜ wı˜ ˜ ˜ kalaa nthını wenyu. Indı ˜ ˜ ˜ ˜ ethıwa mundu o na wıva ˜ nde na veva wa Klı˜ ˜ ˜ sto, ˜ mundu usu ti wake. ˜ ˜ ˜ 10 Indı ethıwa Klısto e ˜ ngwatan ıo vamwe ne˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nyu, mwıı nı mukw’u nu˜ ˜ ˜ ˜ ndu wa naı, ındı veva ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wı thayu nundu wa ulu˜ ngalu. 11 Kwoou ethı˜ ˜ wa veva wa ula wamu˜ ˜ ˜ ˜ thayuukisye Yesu wıka˜ ˜ ˜ laa nthını wenyu, usu ˜ ˜ ˜ ˜ wamuthayuukisye Klısto ˜ ˜˜ Yesu akatuma mıı yenyu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıla ıtonya kukw’a yıthıwa ˜ ˜ ˜ ˜ thayu kwısıla veva usu ˜ ˜ ˜ ˜ wake ula wıkalaa nthını wenyu. 12 Kwoou ana-a-asa, ve ˜ ˜ ˜ ˜ undu muna ula no ngi˜ ˜ nya twıke, naw’o ti kwı˜˜ kala kwosana na mwıı; ˜ ˜ 13 nundu mwekala kwo˜˜ sana na mwıı, vate nzika

ALOMI 8:14-25

˜ ˜ ˜ mukakw’a; ındı mwoaa ˜ ˜˜ ˜ ˜ mawıa ma mwıı kwısı˜ ˜ la veva mukekala thayu. ˜ ˜ ˜ 14 Nıkwıthıwa onthe ala ˜ matongoeaw’a nı veva wa ˜ Ngai kwa w’o nı ana ˜ ˜ ˜ ma Ngai. 15 Nıkwıthı˜ wa muyaakwata veva wa ˜ ˜ ˜ ˜ ukombo ula utonya kue˜ ˜ ˜ ˜ te wia ıngı, ındı mwa˜ kwatie veva wa kutu˜ ˜ wa ana, na kwısıla veva ˜ ˜ ˜ usu nıtwıtanaa na wasya ˜ munene: “Abba,1 Asa!” ˜ 16 Veva w’o mwene nı˜ ˜ ˜ wumasya ukusı vamwe ˜ ˜ na veva witu kana twı ˜ syana sya Ngai. 17 Ethı˜ ˜ ˜ ˜ wa ındı twı syana, twı ˜ ˜˜ ˜ atiıwa—ıı, atiıwa ma Ngai, ˜ ˜ ˜ ˜ ındı atiıwa vamwe na Klı˜ ˜ ˜ sto—ethıwa tukathına va˜ ˜ ˜ mwe nake nı kana twıthı˜ ˜ we tutonya kukumw’a vamwe nake. ˜ ˜ ˜ 18 Nundu nıona kana ˜ ˜ ˜˜ mathına ma ıvinda yıı ˜ ˜ ti kındu namaelekany’a ˜ ˜ ˜ ˜ na utheu mutisu ula wı˜ ˜ ˜ vuanw’a kwısıla kwitu. ˜ ˜ ˜ ˜ 19 Nıkwıthıwa syumbe

434

˜ nısyeteele na mea ma˜ ˜ ing ı k uvuanw’a kwa ˜ ˜ ana ma Ngai. 20 Nundu ˜ ˜ ˜ ˜ sy umbe nısyatw’ ık ıthiw’e vathei, ti kwa ngenda ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ yasyo, ındı kwısıla ula ˜ ˜ ˜ ˜ weekie uu, nıkwıthıwa ve ˜ ˜ wıkwatyo 21 kana syumbe syonthe ikathaw’a ˜ ˜ syume ukombonı wa wa˜ ˜ nang ıko na iikwata utha˜ ˜ syo wa utheu mutisu ˜ ˜ wa kwıthıwa syana sya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Ngai. 22 Nundu nıtwısı ˜ kana syumbe syonthe ni˜ ˜ lumaa vamwe na kwıthı˜ wa na woo vamwe kuvika o na yu. 23 Na ti ˜ ˜ ˜ ˜ uu w’oka, ındı o naitu ˜ ˜ ala twı na usyao wa ˜ ˜˜ mbee, naw’o nı veva, ıı, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ o naitu nıtulumaa nthını ˜ ˜ witu o tuendeee kwetee˜ la na mea kutuwa ana, ˜ ˜˜ kwa kuthaw’a kuma mıı˜ ˜ ˜ ˜ nı yitu kwısıla wovosyo. ˜ ˜ ˜ ˜ 24 Nıkwıthıwa nıtwata˜˜ ˜ ˜ ˜ ng ııiwe wıkwatyonı usu; ˜ ˜ ˜ ˜ ındı wıkwatyo ula wone˜ ˜ ˜ kaa ti wıkwatyo, nundu ˜ ˜ ˜ ˜ yıla mundu woona kı˜ ˜ ˜ ˜ nd u, we nuendeeaa ku8:15 1 Ndeto ya Kıevelania kana ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ e na wıkwatyo? Kıalamu ıla ualyulo wayo n ı, kyeteela ˜ ˜ ˜ ˜ 25 Indı ethıwa twıkwata“Tata” kana “Nau.”

435

˜ ˜ ˜ sya kıla tutene, tuendee˜ aa kukyeteela na mea na ˜ ˜˜ wumıısyo. ˜ 26 O ta uu, veva naw’o ˜ ˜ nututetheeasya wonzu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nı witu; nundu thına nı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kana tuyısı maundu ala ˜ ˜ ˜ ˜ twaıle kuvoya yıla twı ˜ ˜ ˜ na vata wa kuvoya, ındı ˜ ˜ ˜ veva w’o mbene nıwısu˜ ˜ ˜ vanaa kwondu witu yıla ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ tuuluma t˜ uteuweta1 kı˜ ˜ ˜ ˜ ndu. 27 Indı ula usia˜ ˜ ˜ ˜ ˜ sya ngoo nıwısı undu ˜ ˜ ˜ u veva ukwasya, n u˜ ˜ ˜ ˜ ndu veva usu wısuvanaa kwosana na kwenda ˜ kwa Ngai kwondu wa ala atheu. ˜ ˜ ˜ 28 Nıtwısı kana Ngai ˜ ˜ nutumaa mawıa make ˜ onthe methıwa na ngwa˜ ˜ ˜ ˜ tanıo nı kana kwıthıwe moseo kwa ala mamwendete, ala meetiwe kwo˜ sana na kıeleelo kyake; ˜ ˜ ˜ ˜ 29 nundu ala weetıkılile ˜ mbee nıwavangie kuma ˜ tene kana makeethıwa mavw’anene na Mwana ˜ ˜ ˜ wake, nı kana ethıwe mu˜ syawa wa mbee katı wa ˜ ana-a-asa aing ı. 30 O ˜ ˜ 8:26 1 Kana “tuteuneena.”

ALOMI 8:26-35

˜ ˜ ˜ na ıng ı, asu wamavang ı˜ ie uu kuma tene nomo weetie; namo ala weetie ˜ ˜ nomo wamatalile kwıthı˜ ˜ wa alungalu. Na muthya, ˜ ˜ ala wamatalile kwıthıwa ˜ alungalu nomo wamakumisye. ˜ ˜ ˜ 31 Yu ındı twıasya ata ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıulu wa maundu asu? ˜ ˜ ˜ Ethıwa Ngai e ngalı ıla ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ yit u, nu u utonya ku˜ ˜ ˜ ˜ twıka undu? 32 Na nu˜ ndu o na Ngai ndaasi˜˜ ˜ ˜ ı ıa Mwana wake ınd ı ˜ ˜ n ıwam unenganie kwo˜ ˜ ndu witu ithyonthe, we na Mwana wake matonya ˜ ˜ ˜ ata kulea kutunenga kwa ˜ ˜ ˜ ˜ utanu syındu ila ing ı syo˜ ˜ ˜ ˜ nthe? 33 Nuu ula wısi˜ ˜ kata ala manyuvıtwe nı ˜ ˜ ˜ Ngai? Ngai nıwe umatalı˜ ˜ ˜ laa kwıthıwa alungalu. ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ 34 Nuu wımatw’ııa mavı˜ ˜ ˜ tyo? Klısto Yesu nıwe wa˜˜ ˜ kwie, ıı, o na eka uu, ˜ ˜ ˜ nıwe wathayuukiw’e, na ˜ ˜ e kw’okonı kwa aume ˜ ˜ ˜ kwa Ngai, na nıwısuva˜ ˜ naa kwondu witu. ˜ ˜ ˜ ˜ 35 Nı kyau kıtonya ku˜ tuvathana na wendo wa ˜ ˜ ˜ Klısto? Nı thına, kana

ALOMI 8:36–9:8

woo, kana monyamao, ˜ kana nzaa, kana ndw’ı˜ ˜ kıwa, kana muisyo, kana ˜ ˜ ˜ ˜ uvyu? 36 O tondu kua˜ ˜ ˜ ndıkıtwe: “Kwondu waku ˜ ˜ tuaawa muthenya w’o˜ nthe; tutalawa ta malo˜ ˜ ndu˜ ma k uth ınzwa.” ˜ ˜ ˜ ˜ 37 Indı, maundunı asu ˜ ˜ ˜ onthe n ıt usindaa vy u ˜ ˜ ˜ kwısıla ula watwendie. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 38 Nund u n ın ısı nesa ˜ ˜ kana o na kıkw’u, kana ˜ ˜ thayu, kana alaıka, kana ˜ ˜ ˜ silikal ı, kana ma und u ala me kw’o yu, kana ala ˜ ˜ makoka, kana mokumu, ˜ ˜ ˜ 39 kana utulu, kana uli˜ ˜ ku, kana syındu ila syoo˜ ˜ ˜ ˜ mbiwe, vaiı kındu kıto˜ ˜ nya kutuvathana na we˜ ˜ ˜ ndo wa Ngai ula wı nthı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nı wa Klısto Yesu, Mwıaıi ˜ waitu. ˜ ˜ w’o nth ı9 N ıneena ˜ ˜ n ı wa Kl ısto; ndi˜ ˜ ˜ ˜ uneena uvungu, o to˜ ndu wasya wakwa wa ˜ ˜ ˜ ˜˜ ngoo uukusııa vamwe na˜ ˜ ˜ kwa nthını wa veva mu˜ theu, 2 kana nı na kye˜ ˜ ˜ va king ı na woo uteuthe˜ la ngoonı yakwa. 3 O na nenda nyie mwene

436

˜ ˜ ˜ ˜ nıthıwe nıvathanıtw’e na ˜ ˜ ˜ ˜ Klısto ta mundu muu˜ ˜ manıe kwondu wa ana-a˜ ˜ asa makwa, ala nı andu ˜ ˜ ma mbaı yakwa kwa nzıa ˜˜ ˜ ya mwıı, 4 namo nı Ai˜ silaeli. Asu nımo Ngai ˜ wamatw’ıte ana na aka˜ manenevya, na akatianıa ˜ motianıo namo, na aka˜ ˜ ˜ manenga Mıao, na uthu˜ ˜ kumi mutheu, na mawa˜ tho. 5 Namo nı nzyawa ˜ ˜ ˜ ya aa-umae maitu ala Klı˜ ˜ sto waumie usyaonı woo ˜ ˜˜ kwa nzıa ya mwıı. Ngai ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ula wı ıulu wa onthe ˜ nataıwe tene na tene. Ameni. ˜ ˜ ˜ 6 Indı uu ti kwasya kana ndeto ya Ngai ˜ ˜ ˜ ˜ ndyaa ıan ıa. Nund u ti ˜ onthe ala maumanıte na Isilaeli ne “Isilaeli.” 7 O ˜ ˜ na kau mo nı usyao wa Avalaamu, ti onthe mata˜ ˜ lawa kw ıth ıwa syana ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ syake; ˜ ındı nıkuandıkı˜ ˜ twe, “Ula uketwa usyao ˜ ˜ ˜ ˜ waku ukeeth ˜ ıwa˜ kwısıla Isaka.” 8 Uu nı kwasya ˜ kana syana ila syumanıte na Avalaamu ti syo syana ˜ ˜ sya Ngai, ındı syana sya

437

˜ ˜ watho nısyo italawa kwı˜ ˜ ˜ ˜ thıwa ula usyao. 9 Nu˜ ndu ndeto˜ ya watho ya˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ıtye uu: “Ivindanı ta yıı ˜ ngooka, na Sala akeethıwa na mwana.” 10 Na ti ˜ ˜ ˜ ˜ uu wı w’oka, ındı o na ˜ ˜ ıvinda yıla Leveka waita˜ ˜ vie mavatha ma mundu˜ ˜ ˜ ume umwe, nake nı Isa˜ ˜ ˜ ka umae waitu; 11 nu˜ ˜ ndu matanamba kusya˜ wa na matanamba kwıka ˜ ˜ ˜ ˜ undu o na umwe museo ˜ ˜ ˜ kana muthuku, nı kana ˜ ˜ ˜ ˜ kıeleelo kya Ngai ıulu wa ˜ ˜ ˜ ˜ kunyuva andu kıthıwe ˜ ˜ ˜ ti kwondu wa meko ındı ˜ ˜ ˜ kwondu wake Ula umetaa, 12 Leveka eeiwe ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ atıı: “Ula mukuu akeethı˜ ˜ wa ngombo ya ula muni˜ ˜ ˜ ni.” 13 O tondu kuandı˜ ˜ kıtwe: “Nınamwendie Ya˜ ˜ ˜ ˜ kovo, ındı Esau nınamumenie.” ˜ ˜ ˜ 14 Twıasya ata ındı? ˜ ˜ We Ngai nıwıkaa meko ˜ ˜ mate ma ulungalu? Aiee! ˜ ˜ ˜ 15 Nundu amwıie Mose ˜ ˜ ˜˜ at ı ı: “Ngamw ıw’ ıa tei ˜ ˜ ˜ o ula ngamwıw’ıa tei, ˜ ˜ ˜ na ngamwıw’ıa ınee o ˜ ˜ ˜ ˜ ula ngamwıw’ ıa ınee.”

ALOMI 9:9-21

˜ ˜ ˜ 16 Kwoou ındı, unyuvi ˜ wa Ngai ti kwondu wa ˜ ˜ ˜ wendi wa mundu kana kı˜ ˜ ˜ thito kyake, ındı nı kwo˜ ˜ ˜ ndu wa Ngai ula wı tei. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 17 Nund u ıand ıko y ı˜˜ ˜˜ mwııte Valao atıı: “Kwo˜ ˜ ˜˜ ˜ ndu wa kıtumi kıı nı˜ ˜ ˜ nakuekie uendeee kwı˜ ˜ ˜ ˜ thıwa vo: nı kana kwısıla kwaku nonany’e vinya ˜ ˜ ˜ wakwa, na nı kana ısyı˜ twa yakwa yıtavanw’e ˜ nthı yonthe.” 18 Kwo˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndu wa uu, numwıw’ıaa ˜ ˜ ˜ ˜ tei o ula ukwenda kumwı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ w’ıa tei, ındı mundu o na ˜ ˜ ˜ wıva ula Ngai ukwenda ˜ ˜ ˜ kumueka omye ngoo nu˜ muekaa omye ngoo. ˜ ˜ 19 Kwoou mukangulya ˜˜ ˜ ˜ atıı: “Nıkı o na yu Ngai ˜ ˜ ˜ wonaa mavıtyo? We nuu ˜ ˜ utonya kuleana na ˜ kwe˜ nda kwake?” 20 Indı we ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nue uu, we mundu, wı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ thıwe uimusung ıa Ngai? ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Kyo kındu kıla kyumbı˜ ˜ ˜ ˜ twe nıkıtonya kumwıa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ula ukyumbıte: “Wambu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mbie nıilye uu n ık ı?” ˜ ˜ ˜ 21 A ı kya u? We m u˜ ˜ ˜ mbi wa syındu sya yu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mba nde na ukumu ıulu

ALOMI 9:22-33

˜ ˜ ˜ wa yumba wa kuseuvya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ muio wa kutumıwa mau˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndunı ma ndaıa na ung ı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ute wa kutumıwa mau˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndunı ma ndaıa, aitumıa ˜ ˜ yumba o yıu? 22 Nata ˜ ˜ ˜ ˜ ındı ethıwa Ngai aı na we˜ ˜ ndi wa kwonany’a uthilı˜ ku wake na kutuma vinya ˜ ˜ ˜ wake umanyıka, na nı˜˜ ˜ ˜ woomııisye ıvinda yıasa ˜ ˜ ˜ ˜ mıio ya uthilıku ıla yaa˜ ıle kwanangwa? 23 Nao ˜ ˜ ˜ nata ethıwa uu weekıkie ˜ ˜ ˜ nı kana uthwii wa une˜ ˜ ˜ ˜ ne wake ıulu wa mıio ˜ ˜ ˜ ya tei umanyıke, ıla wa˜ seuvisye kuma tene kwo˜ ˜ ˜ ndu wa utheu mutisu, ˜ ˜ 24 nayo nı ithyı ala wee˜ tie kuma katı wa Ayuti ˜ ˜ ˜ na katı wa andu ma mbaı ˜ ˜ ing ı? 25 Na no tondu ˜ ˜ ˜ waıtye ıvukunı ya Osea: ˜ “Ala mate andu makwa ˜ ngameta ‘andu makwa,’ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na mundu muka ula utaa˜ endwa ngamwıta ‘mwe˜ ndwa’; 26 na kula mee˜ ˜ ˜ iwe, ‘Inyw’ı mui andu ma˜ kwa,’ kuu makeetwa ‘ana ˜ ˜ ˜ ma Ngai ula wı thayu.’” ˜ ˜ 27 O na ıng ı, Isaia ˜ aneenete na wasya mu-

438

˜ ˜ ˜ nene ı ulu wa Isilaeli, ˜ akyasya: “O na kau utalo wa ana ma Isilae˜ ˜ ˜ li nutonya kwıthıwa ta ˜ ˜ ˜ kıthangathı kya ukanga, no ala metiala makata˜˜ ˜ ˜ ng ııwa. 28 Nundu Yeo˜ ˜ ˜ va akatw’a sila ıulu wa ˜ ˜ nthı, na akaumina na ˜ ˜ ˜ ˜ akeeka uu na mıtukı.” ˜ ˜ ˜ 29 O na ıng ı, o tondu Isaia wathanie: “Ta ke˜ thıwa Yeova wa nguthu ˜ ndaatialya usyao kwo˜ ˜ ˜ ˜ ndu witu, twıthıwa twa˜ tw’ıkie ta Sotomo, na ˜ ˜ twıthıwa twavw’ananie na Ngomola.” ˜ 30 Kwoou twıasya ata ˜ ˜ ˜ ındı? O na kau andu ˜ ˜ ˜ ma mbaı ing ı mayaatı˜ ˜ ˜ ˜ ıaa ulungalu, nımakwa˜ ˜ ˜ ˜ tie ulungalu, ulungalu ˜ ˜ ˜ ˜˜ ula wumanaa na muıkııo; ˜ ˜ 31 ındı o na kau Aisilae˜ ˜ ˜˜ ˜ li nımatataa kuatııa mıao ˜ ˜ ˜ ya ulungalu, mayaamı˜ ˜ ˜ kwata vy u. 32 Nund u ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wa kıtumi kıva? Nıkwıthı˜ ˜ ˜˜ wa mamıatııaa kwa nzıa ˜ ˜ ya meko, ındı ti kwa ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ nzıa ya muıkııo. Nımalu˜ ˜ ˜ ˜ lutıkilw’e nı “ıvia ya ku˜ ˜ lulutıkya”; 33 o tondu

439

˜ ˜ ˜ ˜ kuandıkıtwe: “Sisya! Nı˜ ˜ ngwia Saioni ıvia ya kulu˜ ˜ ˜ lutıkya, na ıvia ınene ya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ kutulya, ındı ula ukayıı˜˜ kııa ndakasonoka.” 10 Ana-a-asa, kwenda kwa ngoo yakwa na ˜ ˜ kwısuvana kwakwa kwa ˜ ˜ ˜ Ngai nı kwondu wa ku˜˜ ˜ tang ı ıwa kwoo. 2 Nu˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ nd u n ıng uk us ı ıa ı ul u ˜ woo kana me na kıthi˜ ˜ ˜ to kwondu wa Ngai, ındı ˜ ti kwosana na umanyi ˜ ˜ wa w’o. 3 Na nundu wa ˜ ˜ ˜ ˜ kulea kumanya ulunga˜ lu wa Ngai, na vandu ˜ ˜ va uu mamantha kwıyi˜ ˜ ˜ ıa ulungalu woo ene, mo ˜ ˜ ˜ ˜ mayaaınyivısya ulungalu ˜ ˜ ˜ wa Ngai. 4 Nıkwıthıwa ˜ ˜ ˜ Klısto nıwe muthya wa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıla Mıao, nı kana kıla mu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ndu wıthıawa na muıkııo ˜ ˜ ˜ ˜ atonye kwıthıwa e mulungalu. ˜ ˜ ˜ 5 Nundu Mose aandı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kıte uu ıulu wa ulunga˜ ˜ lu ula umanaa na Mıao: ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ “Mundu ula wıkaa mau˜ ˜ ˜ ndu aa akekala thay u nu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndu wamo.” 6 Indı ulu˜ ˜ ngalu ula umanaa na mu˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıkııo waıtye uu: “Nduka-

ALOMI 10:1-12

˜ ˜ ˜ sye ngoonı yaku, ‘Nuu ˜ ˜ ˜ ˜ ula ukambata ıtunı?’ na ˜ ˜ ˜ uu nı kwasya, akamu˜ theesye Klısto, 7 kana, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ‘Nuu ula ukatheea ıima˜ ˜ ˜ ˜ nı yıte kıtulu?’1 na uu ˜ nı kwasya, akamwamba˜ ˜ ˜ tye Klısto kıkw’u˜ kuma ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nı.” 8 Indı ıandıko yaı˜ tye ata? “Ndeto yı vaku˜ ˜ vı naku, kanyw’anı waku ˜ mwene na ngoonı yaku ˜ mwene”; nayo nı “nde˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ to” ya muıkııo ıla tuu˜ ˜ ˜ tavany’a. 9 Nundu ethı˜ ˜ ˜ ˜ wa nuutavany’a utheinı na kanyw’a waku kana ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Yesu nı Mwıaıi, na wı ˜ ˜ ˜˜ ˜ na muıkııo ngoonı yaku ˜ ˜ kana Ngai nıwamutha˜ ˜ ˜ ˜˜ yuukisye, ukatang ııwa. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 10 Nundu mundu nuıkı˜ ˜ ıaa na ngoo kwond u ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wa ulungalu, ındı kwısı˜ la kanyw’a nutavanasya ˜ ˜ ˜ ˜ utheinı kwondu wa uta˜˜ ng ııo. ˜ ˜ ˜ ˜ 11 Nundu ıandıko ya˜ ˜ ˜ ˜ ıtye: “Vai ı umwe ula ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ umuık ı ıaa ukasonoka.” ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 12 Nıkwıthıwa vaiı kıva˜ ˜ ˜ thukany’o katı wa Muyuti 10:7 1 Kana “aviso.” Sisya Maelesyo ma Ndeto.

ALOMI 10:13–11:2

˜ ˜ ˜ na Mukiliki. Ve Mwıaıi ˜ ˜ ˜ ˜ o umwe ıulu wa onthe, ˜ ˜ nake nı muthwii1 kwa ˜ ˜ onthe ala mamwıkaılaa. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 13 Nundu “kıla mundu ˜ ˜ ˜ ˜ wıkaılaa ısyıtwa ya Yeova ˜ ˜˜ ˜ akatang ı ıwa.” 14 Ind ı, ˜ ˜ ˜ makamwıkaıla ata ethı˜ ˜ ˜˜˜ wa maimuıkıııte? Na ma˜ ˜ ˜˜ ˜ kamuıkııa ata ula ma˜ ˜ tamwıw’ ıte? Na maka˜ ˜ ˜ mwıw’a ata vate mundu ˜ ˜ ukut avany ’a? 15 Na makatavany’a ata mate ˜ ˜ ˜ ˜ atume? O tondu kuandı˜ ˜ ˜ kıtwe: “Nı maseo ta kı ˜ maau ma ala matavana˜ ˜ sya uvoo museo wa ma˜ ˜ undu maseo!” ˜ ˜ 16 O na uu wı o vo, ti ˜ ˜ onthe maaıthıwa me ewi ˜ ˜ ˜ kwa ula uvoo museo. ˜ ˜ ˜ ˜ Nund u Isaia ak ul ıtye ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ at ı ı: “Yeova, n u u u ı˜˜˜ ˜ ˜ ˜ k ı ı ıte und u ula wee˜ ˜ w’ ıkie kuma kwit u?”1 ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ 17 Kwoou muıkııo uatı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıaa undu ula wıw’ıkıte. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Naw’o undu ula wıw’ıkı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ te nı kwısıla ndeto ıulu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wa Klısto. 18 Indı nıku˜ ˜ lya, Mo nımaleile kwıw’a?

440

Vate nzika, “wasya woo ˜ ˜ nıwavikie nthı yonthe, na ˜ ˜ ˜ uvoo woo wavik ıa nthı ˜ ˜ ˜ ˜ yonthe.” 19 Indı nıku˜ lya, Mo Aisilaeli˜ nımale˜ ˜ ile kumanya? Undu wa ˜ mbee Mose aıtye: “Nga˜ ˜ ˜ tuma mwıthıwa na kı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wıu kwısıla ıla ıte mbaı; ˜ ˜ ngatuma muthata muno ˜ ˜ ˜ kw ıs ıla mba ı nduma˜ ˜ ˜ nu.” 20 Indı Isaia nu˜ ˜ ˜ neenete na uk umba u ˜ ˜ mwing ı akasya: “Nınoo˜ nekie nı ala matama˜ ˜ ˜ nthaa; nınamanyıkie nı ˜ ˜ ˜ ˜ ala matakulasya ıulu wa˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kwa.” 21 Indı aıtye uu ˜ ˜ ˜ ˜ ıulu wa Isilaeli: “Muthe˜ ˜ ˜ ˜ nya w’onthe nınıtambuu˜ kıtye moko makwa kwe˜ lekela andu matew’aa na ˜ omu.” ˜ ˜ ˜ ˜ 11 Yu ındı˜ nıkulya, We˜ Ngai nıwaleile andu ˜ ˜ make? Aiee! Nundu nyie ˜ ˜ o nakwa nı Muisilaeli ˜ wa usyao wa Avalaamu, ˜ ˜ kuma mbaını ya Mbenyamini. 2 Ngai ndaa˜ lea andu make ala wee˜ ˜ ˜ sı kuma tene. No mwısı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ yaıtye ıulu 10:12 1 Kana “m ulau.” 10:16 undu ıandıko ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wa Eliya, yıla wamwısu1 Kana “uvoonı witu?”

441

vaa Ngai aisikata Isilae˜˜ li? 3 Aisye atıı: “Yeova, ˜ ˜ nımoaıte athani maku na ˜ nımaomboete ithembeo ˜ syaku, na ninyie nı o nyi˜ oka ndialıte, na yu mee˜ ˜ ˜ ˜ nda kumbuaa.” 4 Ind ı ˜ ˜ ˜ ˜ Ngai amusung ıie amwıa ˜ ˜ ˜ ata? “Nınıtialıtye kwo˜ ˜ ndu wakwa andu 7,000 ˜ ala mataatulılya Mbaali ˜ ndu.” 5 O ta uu, o nayo ˜ ˜ ˜˜ ıvindanı yıı ve ala ma˜ ˜ ˜ tialıte kwosana na undu ˜ ˜ ˜ ˜ manyuvıtwe kwısıla useo ˜ ˜ mwing ı. 6 Kwoou ethı˜ ˜ ˜ wa manyuvıtwe kwısıla ˜ ˜ ˜ useo mwing ı, mainyuvı˜ ˜ ˜ twe nundu wa meko; nu˜ ˜ ˜ ˜ ndu ta kethıwa nı uu, ˜ ˜ ˜ ˜ useo mwing ı ndwıthıwa ˜ ˜ ˜ wı useo mwing ı. ˜ ˜ ˜ ˜ 7 Twıasya ata ındı? Kı˜ ˜ ndu kıla Isilaeli wama˜ nthaa na kıthito ndaa˜ ˜ ˜ kıkwata, ındı ala manyu˜ ˜ viwe nımakıkwatie. Ala ˜ ˜ ˜˜ ang ı mayaa ıthuk ı ısya, ˜ ˜ ˜ ˜ 8 o tondu kuandıkıtwe: “Ngai amanengete veva ˜ wa too muito, na metho ˜ matonaa, na matu mate˜ ˜ ˜ w’aa, kuvika o na umu˜ nthı.” 9 O nake Ndavi-

ALOMI 11:3-14

˜ ti aıtye: “Eka mesa yoo ˜ ˜ ˜ ˜ ıtw’ıke kıtei na mukwa ˜ ˜ ˜ ˜ na kındu kya kululutı˜ ˜ ˜ ˜ kya na uıvanısyo kwondu ˜ woo. 10 Metho moo nı˜ ˜ methıwe na mbindu nı ˜ ˜ kana w ıth ıe maitonya ˜ ˜ kwona, na kıla ıvinda ma˜ kumbe mıongo yoo.” ˜ ˜ 11 Kwoou nıkulya, Mo ˜ ˜ nımalulutıkile na˜ mava˜ ˜ ˜ ˜ luka vyu? Aiee! Indı nu˜ ˜ ˜ ndu wa ıtambya yoo yıta˜ ˜ ˜˜ ˜ ıle, ve utang ııo kwa andu ˜ ˜ ˜ ma mbaı ing ı nı kana ˜ ˜ ˜ uu utume Ayuti methı˜ ˜ wa na kıwıu. 12 Kwoou ˜ ˜ ˜ ethıwa ıtambya yoo yıta˜ ˜ ˜ ˜ ıle nı uthwii kwa nthı na ˜ ˜ ˜ kuoleka kwoo nı uthwii ˜ ˜ ˜ kwa andu ma mbaı ing ı, ˜ ˜ utalo woo w’onthe ukae˜ ˜ te uthwii mwing ı! ˜ 13 Yu nıneena nenyu ˜ ˜ ˜ ˜ inyw’ı andu ma mbaı ingı. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Na nundu nı mutumwa ˜ ˜ ˜ kwa andu ma mbaı ingı, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nıngukumya1 uthukumi ˜ wakwa 14 nı kenda no˜ ne kana ve nzıa ndo˜ ˜ nya kutuma andu makwa ˜ ˜ ˜ mwene methıwa na kıwıu ˜ ˜ na kuvonokya amwe katı ˜ ˜ 11:13 1 Kana “nıngukatha.”

ALOMI 11:15-25

˜ ˜ ˜ woo. 15 Nundu ethıwa ˜ ˜ ˜ ˜ kuvetwa kwoo nı wıw’anı˜ ˜ ˜ ˜ thyo kwa nthı, kwıtıkılwa ˜ ˜ ˜ kwoo kukeethıwa kyau ˜ ˜ ˜ eka thayu kuma kıkw’u˜ ˜ ˜ ˜ nı? 16 O na ıngı, ethı˜ ˜ wa kılungu kya ngumbwa ˜ ˜ ˜ ya mutu kıla kıtalawa ta ˜ ˜ ˜ usyao wa mbee nı kıtheu, ˜ ˜ mutu w’onthe o naw’o nı ˜ ˜ ˜ ˜ mutheu; na ethıwa mıi nı ˜ mıtheu, mbonge o nasyo ˜ nı ntheu. ˜ ˜ ˜ 17 Indı ethıwa mbo˜ nge imwe nısyatililwe, na ˜ ˜ ˜ inyw’ı, o na kau mwı mu˜ ˜ ˜ thata wa kıthekanı, nı˜ mwasinganiw’e katı wa ˜ ˜ ila ing ı na mweethıwa ˜ ˜ mw ı m uamba nasyo ˜ ˜ ˜ ˜ uthwiinı wa mıi ya mu˜ ˜ thata, 18 m uiketh ıwe ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na mıtulyo mbo˜ ı˜ulu wa ˜ ˜ nge isu. Indı ethıwa mwı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na mıtulyo ıulu wasyo, li˜ ˜ likanai kana ti inyw’ı mu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kuıte mıi, ındı ˜mıi nıyo ˜ ˜ ˜ ˜ ım uku ıte. 19 Ind ı we ˜ ˜ ukasya: “Mbonge nısyati˜ ˜ ˜ lilwe nı kana nıtonye ku˜ ˜ singanw’a.” 20 Na uu nı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ w’o! Nundu kulea kwıthı˜ ˜ ˜˜ ˜ wa na muıkııo nıkwatu-

442

˜ ˜ ˜ mie matilwa, ındı inyw’ı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ muungamıte nundu wa ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ muıkııo. Na muikethıwe ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ na mıng’athılıılyo, ındı ˜ ˜ ˜ ıthıwai na wia. 21 Nu˜ ˜ ndu ethıwa Ngai ndaaekana na mbonge ila ˜ syaı vo, o nenyu ndaka˜ ˜ mueka. 22 Kwoou su˜ ˜ ˜ ˜ ˜ anıai ıulu wa useo na ˜ ˜ uthatu wa Ngai. Ve utha˜ tu kwondu wa ala ma˜ ˜ ˜ ˜ valukile, ındı ve useo ˜ wa Ngai kwondu we˜ ˜ ˜ ˜ nyu, ethıwa nımukwıka˜ ˜ ˜ la useonı wake; ethıwa ˜ ˜ ti uu o nenyu mukatilwa. ˜ 23 O namo, ethıwa ma˜˜ ˜ ˜ ˜ kambııa kwıthıwa na mu˜ ˜˜ ˜ ıkııo, makasinganw’a, nı˜ ˜ ˜ kwıthıwa Ngai e na uto˜ nyi wa kumasingany’a. ˜ ˜ ˜ 24 Nundu ethıwa mwati˜ ˜ ˜ lilwe muthatanı wa kıthe˜ kanı na mwasinganw’a ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ muthatanı wa muundanı ˜ ˜ ˜ ˜ kıvathukany’o na undu ˜ ˜ kwıkawa, Ngai nutonya ˜ kusingany’a mbonge sya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ muthata o mutını ula syaumie! ˜ ˜ 25 Nundu ndikwenda ˜ ˜ ˜ ˜ mulee kumanya kımbithı ˜˜ ˜ ˜ kıı kıtheu, ana-a-asa, nı

443

˜ ˜ ˜ kana muikethıwe oı me˜ thonı menyu ene: Ngoo ˜ ˜ sya Aisilaeli amwe nısyı˜˜ ˜ ˜ ˜ thııtwe syı mbumu ngi˜ nya utalo w’onthe wa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ andu ma mbaı ing ı wıanı˜ ˜ w’e, 26 na kwa nzıa ısu, Aisilaeli onthe makata˜˜ ˜ ˜ ˜ ng ııwa. O tondu kuandı˜ kıtwe: “Mwovosya1 akauma Saioni na akaveta ˜ ˜ ˜ meko mate ma kumukıa Ngai kuma kwa Yakovo. ˜ ˜ ˜ ˜ 27 Na usu nıw’o ukethı˜ ˜ wa utianıo wakwa namo, ˜ ˜ yıla ngaveta naı syoo.” ˜ 28 Nı w’o kana, kwosa˜ ˜ na na uvoo museo, mo ˜ ˜ ˜ nı amaitha nı kana mu˜ ˜ tetheke; ındı kwosana na ˜ ˜ unyuvi wa Ngai, mo nı ˜ ˜ endwa nund u wa aa˜ ˜ ˜ umae moo. 29 Nıkw ı˜ ˜ thıwa Ngai ndakelila nu˜ ˜ ˜ ˜ ndu wa mıthınzıo yake na ˜ ˜ kunyuva kwake. 30 Nu˜ ˜ ˜ nd u o tond u mbeen ı ˜ ˜ m uta ı ewi kwa Ngai ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ındı yu nımwıw’ıwe tei ˜ ˜ ˜ ˜ nundu wa Ayuti kwıthıwa mate ewi, 31 o ta ˜ ˜˜ uu, o namo methııtwe ˜ mate ewi, na kwoou mu˜ ˜˜ 11:26 1 Kana “Mutangııi.”

ALOMI 11:26–12:2

˜ ˜ kew’ıwa tei, nı kana yu o namo ene matonye ˜ ˜ ˜ kw ıw’ ıwa tei. 32 N u˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndu Ngai numatw’ıkıthı˜ ˜ ˜ tye andu onthe kwıthıwa ˜ mate ewi nı kana atonye ˜ ˜ kumew’ ˜ ıa onthe tei. 33 Uthwii wa Ngai na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ uı wake na umanyi nı mu˜ ˜ liku ta kı! Motw’ıo make ˜ ˜ maitonya kumanyıka, o ˜ na nzıa syake iitonya ˜ ˜ ˜ ˜ kumanthıka! 34 Nundu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ “nuu wısı kılıko kya Ye˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ova, kana nuu utw’ıkıte ˜ mutai wake?” 35 Kana, ˜ ˜ ˜ ˜ “nuu wambie kumune˜ ˜ ˜ nga, nı kana wıthıe no ˜ ˜ nginya aıvwe?” 36 Nu˜ ˜ ˜ ndu syındu syonthe syau˜ ˜ mie kwake na nı kwondu ˜ wake na nı syake. Ngu˜ ma nı syake tene na tene. Ameni. ana-a-asa 12 Kwoou, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ n ımw ıs uva n und u ˜ ˜ wa ınee ya Ngai, mu˜˜ ˜ nengane mıı yenyu yı˜ ˜ thıwe nthembo yı tha˜ ˜ ˜ ˜ ˜ yu, ntheu na yıtıkılıka ˜ ˜ ˜ kwa Ngai, naw’o nı uthu˜ ˜ kumi mutheu vamwe na ˜ ˜ ˜ utonyi wenyu wa kusua˜ ˜ ˜ nıa. 2 Na ekai kwıthıwa

ALOMI 12:3-11

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ muilye ta nthı ıno, ındı ˜ ˜ ˜ ˜ mualyuke kwa kwıthıwa ˜ ˜ ˜ ˜ na kılıko kyeu, nı kana ˜ ˜˜ ˜˜ ˜ mwıyııkııthye inyw’ı ene ˜ kwenda kwa Ngai kula ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kuseo na kwıtıkılıka na ˜ ˜ kwıanıu. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 3 Nundu kwısıla useo ˜ ˜ ˜ mwing ı ula n ınenge˜ ˜ ˜ ˜ twe, nımwıa kıla umwe ˜ ˜ ˜ katı wenyu ndakesuanıe ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ muno kuvıtuka undu wa˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıle kwısuanıa, ındı asua˜ ˜ ˜ ˜ nıe nı kana ethıwe na kı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ lıko, kıla umwe o undu ˜ ˜ ˜ Ngai umunengete1 kıthi˜ ˜ ˜ ˜˜ mo kıana kya muıkııo. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 4 Nundu o tondu twıthı˜˜ ˜ ˜ awa na mwıı umwe wı ˜ ˜ ˜ na mamutha maing ı, ındı mamutha asu onthe mai˜ ˜ tethasya wıa umwe, 5 o ˜ ˜ ta uu, o na kau twı ai˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ng ı, twı mwıı umwe twı ˜ ˜ ngwatanıo vamwe na Klı˜ ˜ ˜ ˜ sto, ındı kıla umwe wai˜ ˜ ˜ ˜ t u n ı ımutha ya ula ˜ ˜ ˜ ˜ ung ı. 6 Kwoou nund u ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ twı na mıthınzıo yı kı˜ vathukany’o kwosana na ˜ ˜ ˜ ˜ useo mwing ı ula tune˜ ˜ ngetwe, ethıwa nı wa-

444

thani, ekai twathane ˜ ˜ ˜ ˜ kwosana na undu muı˜˜ ˜ ˜ kııo witu wıana; 7 kana ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ethıwa nı uthukumi, ekai ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ tuendeee kwıthıwa uthu˜ ˜ ˜ ˜ kuminı usu; kana ethı˜ ˜ ˜ ˜ wa nı ula umanyıasya, ˜ ˜ ekai aendeee kumanyı˜ ˜ sya; 8 kana ula uthangaasya,1 nathangaa˜ ˜ sye;2 na ula unenganae3 ˜ ekai anengane na ulau, ˜ ˜ ˜ ˜ na ula uungamıaa4 ekai ˜ ˜ eke uu na kıthito;5 nake ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ula wıw’ıaa tei nıeke uu ˜ na utanu. 9 Ekai wendo wenyu ˜ ˜ ˜ wıthıwe ute na wanga˜ ˜ ngany’a. Menai vyu ula ˜ ˜ ˜ uth uku; lumany’ai na ˜ ˜ ˜ ula useo. 10 Wendonı ˜ ˜ wa ana-a-asa ıthıwai na ˜ ˜ ˜ wendo muuu kıla umwe ˜ ˜ ˜ ˜ na ula ung ı. Na nthı˜ ˜ nı wa kunengane nda˜ ˜ ˜ ˜ ıa, ıth mutongoetye.1 ˜ ıwai ˜ ˜ 11 Ith ıwai mw ı athangaau,1 ti atulu. Akanai

˜ 12:8 1Kana “uthuthasya.” 2Kana “nathuthye.” 3Kana “umasya.” ˜ 4Kana “ utongoeasya.” 5Kana ˜ ˜˜ “na kıthing’ıısyo.” 12:10 1Kana ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 12:3 1 Kana “umutw’ılıte; umua- “ma mbee.” 12:11 1Kana “na kı˜ thito.” ıe.”

445

˜ ˜ ˜ ˜ vevanı. Muthukumei Ye˜ ova. 12 Tanai w ıkwa˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ tyonı. Umıısyai yıla mwı ˜ ˜ ˜ thınanı. Voyai na kıthi˜˜ ng’ ı ısyo. 13 Aanai na ala atheu kwosana na ˜ mavata moo. Endeeai ku˜ thokasya aeni na ulau. ˜ 14 Endeeai kumaathima ˜ ˜ ala mamuthınasya; athi˜ ˜ mai na muikaumanıe. ˜ 15 Tanai na ala meuta˜ ˜ ˜ na; ıai na ala mekuıa. ˜ ˜ 16 Monei andu ala ang ı ˜ ˜ ˜ o undu mwıyonaa ene; ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ muikasuanıe maundu ma ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mıtulyo,1 ındı mutongoe˜ ˜ ˜ ˜ w’e nı maundu ma wınyi˜ ˜ ˜ vyo. Muikethıwe oı me˜ thonı menyu ene. ˜ ˜˜ ˜ 1 7 M u i k e y ı ı va n ı sye ˜ ˜ ˜ ˜ uthuku kwa uthuku kwa ˜ ˜ ˜ mundu o na wıva. Ta˜ ˜ tai kwıka kıla kyonekaa ˜ ˜ ˜ ˜ kı kıseo nı andu onthe. ˜ ˜ 18 Na ethıwa nıvatonye˜ ˜ ˜ ˜ ka, ngalı ı yenyu, ıthı˜ ˜ wai na muuo na andu ˜ ˜˜ onthe. 19 M uikey ı ıva˜ n ısye, endwa, nengai ˜ ˜ ˜ ˜ uthilıku1 mwanya; nundu

ALOMI 12:12–13:3

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nıkuandıkıtwe, “‘Uıvanı˜ ˜ syo nı wakwa; ngaıva˜ ˜ nısya,’ easya uu Yeova.” ˜ ˜ ˜ ˜ 20 Indı “ethıwa mumai˜ tha waku e na nzaa, mu˜ ˜ nenge lıu aye; ethıwa e ˜ ˜ ˜ na wauni, munenge kı˜ ˜ ˜ ndu anyw’e; nundu kwa ˜ ˜ ˜ ˜˜ kwıka uu ukoombııa ma˜ ˜ kaa me mwaki mutwenı ˜ ˜ ˜ wake.”1 21 Muiket ık ıle ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mukılw’e vinya nı uthu˜ ˜ ˜ ˜ ku, ındı endeeai kukılya ˜ ˜ ˜ uthuku vinya kwa kwıka ˜ useo. ˜ ˜ ˜ 13 Ekai ˜ k ıla m und u enyivısye ala me na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ukumu, nundu vaiı uku˜ ˜ ˜ mu eka ula wumıte kwa ˜ ˜ ˜ Ngai; ala me na ukumu ˜ ˜ ˜ ˜ manengetwe ukumu usu ˜ ˜ nı Ngai. 2 Kwoou, mu˜ ˜ ˜ ˜ ndu o na wıva ula ule˜ ˜ ˜ anaa na ukumu aleanaa ˜ na muvango wa Ngai; na ala maleanaa naw’o ma˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ keeyıetee usilılo ıulu woo ˜ ˜ ene. 3 Nundu ala masu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mbıkıte nı kındu kya ku˜ ˜ kıwa nı ala mekaa meko ˜ ˜ ˜ math uku, ınd ı ti ala

˜ ˜ 12:16 1 Kana “muikamanthe˜ ma- 12:20 1 Uu nı˜ kwasya, nı˜ kana ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ undu matulu.” 12:19 1 Uu n ı umwololosye, na wumu wake ˜ ˜ ˜ utweke. kwasya, uthilıku wa Ngai.

ALOMI 13:4-13

mekaa meko maseo. We ˜ ˜ ˜ nukwenda kwıkala ute na wia kwelekela ala me ˜ ˜ ˜ ˜ na ukumu? Endeea kwı˜ ˜ ˜ ka useo, na uu ukatu˜ ˜ ˜ ma maukatha; 4 nundu ˜ ˜ ˜ mo nı athukumi ma Ngai ˜ ˜ kwond u wa useo waku. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Indı ethıwa nukwıka ula ˜ ˜ ˜ ˜ uthuku, ıthıwa na wia, ˜ ˜ ˜ ˜ n und u maikuaa uvy u ˜ ˜ ˜ vate kıtumi. Mo nı athu˜ ˜ ˜ kumi ma Ngai, aıvanısya ˜ ˜ ala monanasya uthilıku ˜ ˜ ˜ ˜ kwa ula wıkaa uthuku. ˜ 5 Kwoou ve kıtumi kya ˜ ˜ ˜ ˜ inyw’ı kwıthıwa na wınyi˜ ˜ vyo, ti kwondu wa uthi˜ ˜ ˜ ˜ lıku usu w’oka, ındı o na ˜ kwondu wa wasya wenyu ˜ ˜ wa ngoo. 6 Nıkyo kıtu˜ ˜ ˜ ˜ mi muıvaa koti; nundu ˜ ˜ ˜ mo nı athukumi ma Ngai ˜ ˜ kwondu wa andu onthe, ˜ ˜ ˜ na mathukumaa kwondu ˜ ˜ wa kıeleelo kıu. 7 Ma˜ ˜ ˜ nengei onthe kıla kımaı˜ ˜ ˜ le: ula waıle kunengwa ˜ ˜ koti, munengei koti; ula ˜ ˜ ˜ wa ıle kunengwa uelo, ˜ ˜ ˜ ˜ munengei uelo; ula waı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ le kukıwa, mukıei; na ula ˜ ˜ ˜ waıle kunengwa ndaıa, ˜ ˜ munengei ndaıa.

446

˜ ˜ ˜ 8 Muikethıwe mwı a˜ ˜ ˜ ˜ ˜ tae kındu nı mundu o ˜ na umwe ate o kwe˜ ˜ ˜ ˜ ndana; n und u mund u ˜ ˜ o na wıva ula wendaa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mundu ula ung ı nıwıanı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıtye mıao. 9 Nundu mı˜ ˜ ˜ ˜ aonı vaandıkıtwe, “Ndu˜ ˜ kalaalae, ndukoae, ndu˜ ˜ koye, nd uketh ıwe na ˜ ˜ ˜ ˜ ıtomo,” na mıao ıng ı o ˜ ˜ ˜ ˜ na yıva ıla yı vo ıwete˜ ˜ ˜ ˜ twe uneeninı uu: “No ˜ ˜ ˜ nginya umwende mutui ˜ ˜ ˜ waku o undu wıyende˜ te.” 10 Wendo ndwıkaa ˜ ˜ ˜ ˜ mutui uthuku; kwoou ˜ ˜ ˜ wendo nıw’o wıanıasya ˜ mıao. ˜ ˜ ˜ ˜ 11 Na ıkai uu nundu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nımwısı ıvinda yıla tuı, ˜ kana yu n ı saa wa ˜ ˜ ˜ inyw’ ı kuamuka kuma ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ toonı, nundu yu utang ı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıo witu wı vakuvı kuvıtu˜ ˜ ˜ ˜ ka yıla twatw’ ıkie etıkı˜ ˜ ˜ ˜ li. 12 Utuk u n ı m ue˜ ˜ ndu muno, na muthe˜ nya nuthengeee. Kwoou ˜ ˜ ˜ ekai tuvete vyu mawıa ˜ ˜ ma kıvindu na ekai twı˜ ˜ ˜ kıe mıio ya kau ya kye˜ ˜ ni. 13 Ekai twıy ıkalye ˜ ˜ nesa ta twı muthenya,

447

˜ ˜ na ti mbokanı itaıle na ˜ ˜ unywi,1 ti kwa kwıka ˜ ˜ ˜ ulaalai na kwıka mau˜ ˜ ˜ ndu mavuku na ngulu,2 ˜ ˜ ˜ na ti kwa kwıthıwa na ˜ ıte˜ ˜ ˜ ta kana kıwıu. 14 Indı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıvw’ıkei Mwıaıi Yesu Klı˜ ˜ ˜ sto, na muikethıwe mui˜ vanga mbee kwondu wa ˜˜ mawendi ma mwıı. ˜ ˜ ˜ m und u 14 M˜ uthokyei ˜ ula w ı na mawo˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ nzu muıkııonı wake, ındı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ muikasilıle mundu nu˜ ˜ ˜ ndu wa kwıthıwa na ma˜ ˜ woni me kıvathukany’o.1 ˜ ˜ ˜ ˜ 2 Mund u umwe n uto˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nya kwıthıwa na muıkı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıo uumwıtıkılya kuya syı˜ ˜ ˜ ˜ ndu syonthe, ındı ula ˜ mwonzu aısaa o mbo˜ ˜ ˜ ˜ ka sya muundanı. 3 Mu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndu ula ukuya ndakavu˜ ˜ ˜ ˜ thye ula uteuya, na ula ˜ ˜ ˜ ˜ uteuya ndakasilıle ula ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ukuya, nundu Ngai nu˜ ˜ ˜ thoketye m und u usu. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 4 We nue uu umusilıle ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ muthukumi wa ungı? Kwa ˜ ˜ 13:13 1 Kana “uthengi.” 2 Wingı ˜ wa ndeto ya Kıkiliki a·selgei·a. Sisya Maelesyo ma Ndeto. 14:1 ˜ ˜ ˜ 1 Kana n ıvatonyeka, “maund u ˜ ˜ ˜ ala ukwıkulya we mwene.”

ALOMI 13:14–14:9

˜ ˜ vwana wake nuungamaa ˜˜ ˜ ˜ kana akavaluka. Iı, akau˜ ˜ ˜ ngama, nundu Yeova nu˜ ˜ ˜ tonya kumuungamya. ˜ ˜ ˜ ˜ 5 Mundu umwe nıwo˜ ˜ ˜ naa muthenya umwe wı ˜ ˜ wa vata kwı muthenya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ula ung ı; nake ung ı onaa ˜ ˜ mıthenya yonthe yı o ˜ ˜ ˜ ˜ undu umwe; ekai kıla ˜ ˜ ˜ ˜˜˜ umwe eth ıwe a ık ı ı ıte ˜ ˜ ˜ ˜ vyu kılıkon ı kyake mwe˜ ˜ ˜ ne. 6 Ula ukwataa mu˜ thenya aukwataa kwo˜ ˜ ndu wa Yeova. Nake ula ˜ ˜ ˜ ˜ uısaa, aısaa kwondu wa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Yeova, nundu numutu˜ ˜ ng ıaa Ngai muvea; nake ˜ ˜ ˜ ˜ ula utaısaa ekaa uu kwo˜ ndu wa Yeova, na no ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ umutung ıaa Ngai muvea. ˜ ˜ 7 Vate nzika, vaiı umwe ˜ ˜ ˜ witu wıkalaa thayu kwo˜ ˜ ndu wake mwene, na vaiı ˜ ˜ ˜ umwe ukusaa kwondu ˜ ˜ wake mwene. 8 Nundu ˜ ˜ ˜ ˜ ethıwa twı thayu, twı tha˜ ˜ yu kwondu wa Yeova, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na ethıwa nıtuukw’a, twı˜ kw’a kwondu wa Yeova. ˜ ˜ ˜ Kwoou o na ethıwa nıtu˜ ˜ ˜ ˜ kwıkala thayu kana nıtu˜ ˜ ukw’a, twı ma Yeova. ˜ ˜ ˜ 9 Kwondu wa kıtumi kıu

ALOMI 14:10-21

˜ ˜ ˜ Klısto nıwakwie na eethı˜ ˜ ˜ ˜ wa thayu ıng ı, nı kana ˜ ˜ ˜ ˜ atonye kwıthıwa Mwıaıi ˜ ˜ ˜ ˜ ıulu wa ala akw’u na ala ˜ me thay ˜ u.˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 10 Ind ı n ık ı u usil ıla mwana-a-asa waku? ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Kana n ık ı u uv uthya ˜ mwana-a-asa waku? Nu˜ ˜ ˜ ndu ithyonthe tukaunga˜ ˜ ma mbee wa kıvıla kya ˜ ˜ sila kya Ngai. 11 Nundu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nıkuandıkıtwe: “‘O tondu ˜ ˜ ˜ nyie nı thayu,’ easya uu ˜ ˜ ˜ Yeova, ‘kıla yıu yıkatulya ndu mbee wakwa, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na kıla uımı ukaumbula ˜ ˜ ˜ uthein ı kana nyie n ı ˜ ˜ Ngai.’” 12 Kwoou ındı, ˜ ˜ ˜ kıla umwe waitu akau˜ ˜ mya utalo kwondu wake mwene mbee wa Ngai. ˜ ˜ 13 Kwoou, tuikasilıla˜ ˜ ˜ ˜ ne ithyı kwa ithyı ıng ı, va˜ ˜ ˜ ndu va uu, tutw’e kana ˜ ˜ ˜ tuikaiıa mwana-a-asa kı˜ ˜ ˜ ˜ ndu kya kumululutıkya ˜ ˜ ˜ kana kya kumuvalukya. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜˜ ˜ 14 Nınısı na nınııkııe vyu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nthını wa Mwıaıi Yesu ˜ ˜ ˜ ˜ kana vaiı kındu kıtonya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kwıvukya; ındı yıla mu˜ ˜ ˜ ndu watw’a kana kındu ˜ ˜ ˜ ˜ nı kıvuku, kwake kıthıa-

448

˜ ˜ ˜ wa kı kıvuku. 15 Nu˜ ˜ ndu ethıwa mwana-a-asa ˜ ˜ ˜ waku nukwıw’a woo nu˜ ˜ ˜ ndu wa lıu, nduendeee ˜ kwıka kwosana na we˜ ˜ ndo. Lıu wenyu ndukatu˜ ˜ ˜ me mumwananga mundu ˜ ˜ ula Klısto wakwie kwo˜ nd u wake. 16 Kwoou, ˜ ˜ ˜ ˜ muikaeke useo ula mwı˜ ˜ ˜ kaa uwetwe naı. 17 Nu˜ ˜ ˜ ndu Usumbı wa Ngai ti ˜ ˜ ˜ ˜ kuya na kunyw’a, ındı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nı ulungalu, muuo, uta˜ nu vamwe na veva mu˜ ˜ ˜ ˜ theu. 18 Nundu mundu ˜ ˜ ˜ ˜ o na wıva ula wıthıawa ˜ e ngombo ya Klısto kwa ˜ ˜ ˜ nzıa ısu, numwendeea˜ ˜ ˜ ˜ sya Ngai na nıwıtıkıla˜ ˜ wa nı andu. ˜ ˜ 19 Kwoou, ekai tuatı˜ ˜ ˜ ıe maundu ala maetae ˜ ˜ ˜ muuo na maundu ala ma˜ tonya kwaka umwe na ˜ ˜ ˜ ˜ ula ung ı. 20 Ekai kuo˜ ˜ ˜ mboa wıa wa Ngai nundu ˜ ˜ ˜ wa lıu tu. Nı w’o kana ˜ ˜ ˜ syındu syonthe nı ntheu, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ındı nuthuku1 kwa mu˜ ˜ ˜ ˜ nd u k uya eth ıwa uu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nuutuma ung ı alulutıka. ˜ ˜ ˜ ˜ 21 Nı useo kulea kuya ˜ ˜ 14:20 1 Kana “nı mavıtyo.”

449

˜ nyama kana k unyw’a ˜ ˜ ˜ mbinyu kana kwıka undu ˜ ˜ ˜ ˜ o na wıva ethıwa nuutuma mwana-a-asa waku ˜ ˜ ˜ ˜˜ alulut ıka . 22 M u ık ı ıo ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ula wı naw’o nıwıthı˜ we kwondu waku mwe˜ ˜ ne methonı ma Ngai. Nı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mutanu mundu ula utesi˜ ˜ ˜ ˜ ˜ lılaa kwısıla ma˜ undu ala ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wıtıkılaa. 23 Indı ethı˜ ˜ wa e na nzika, e na ıvı˜ ˜ ˜ ˜ tyo ethıwa nukuya, nu˜ ˜ ndu ndeuya kwosana na ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ muıkııo. Vate nzika undu ˜ ˜ ˜ w’onthe ula utosanıte na ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ muıkııo nı naı. ˜ ˜ ˜ ˜ 15 Indı ithy˜ ı ala˜ tw˜ ı na vinya nıtwaıle kukua mawonzu ma ala mate na ˜ vinya, na ti kwıyendee˜ sya ithy ı ene. 2 Ekai ˜ ˜ ˜ kıla umwe witu amwe˜ ˜ ndeesye mutui wake kwa ˜ ˜ ˜ ˜ kumwıka useo, nı kana ˜ ˜ ˜ amw ık ıe vinya. 3 Nu˜ ˜ ˜ ndu o nake Klısto ndaaıyendeesya we mwene, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ındı o tondu kuandıkı˜ ˜ ˜ twe: “Maundu mathuku ˜ ala makuneeneie we, ma˜ ˜ neeneie nyie.” 4 Nundu ˜ ˜ maundu onthe ala maa˜ ˜ ndıkiwe tene maandıki-

ALOMI 14:22–15:9

˜ ˜ ˜ we kwondu wa kutuma˜ ˜ ˜ ˜ nyısya, nı kana kwısıla ˜ ˜˜ ˜ ˜ wumıısyo witu na ukia˜ ˜ ˜ ˜ kisyo ula wı Maandıkonı ˜ ˜ ˜ ˜ tutonye kwıthıwa na wıkwatyo. 5 Yu ekai Ngai ˜ ˜ ˜ ˜˜ ula unenganae wumıı˜ ˜ syo na ukiakisyo amuto˜ nyethye inyw’onthe kwı˜ ˜ ˜ ˜ th ıwa na k ısuan ıo ta ˜ ˜ ˜ ˜ kıla Klısto Yesu waı na˜ kyo, 6 nı kana inyw’o˜ ˜ nthe mwı ngwatanıo na ˜ ˜ ˜ ˜ wasya1 umwe mum ˜ utaıe ˜ ˜ ula nıwe Ngai na Ithe wa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Mwıaıi waitu Yesu Klısto. 7 Kwoou thokany’ai ˜ ˜ inyw’ı kwa inyw’ı o to˜ ˜ ˜ ndu Klısto o nake wamu˜ ˜ ˜ thokisye, na ıkai uu mwı ˜ ˜ ˜ na kıeleelo kya kumuta˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıa Ngai. 8 Nundu nımu˜ ˜ tavya kana Klısto atw’ı˜ ˜ ˜ kie muthukumi wa ala ˜ ˜ aıke, nı kana amony’e kana mavinda onthe Ngai ˜ ˜ aneenaa w’o, na aimaıkı˜ ıthya kana mawatho ma ˜ Ngai ala wamathıte aa˜ ˜ umae moo nı ma w’o, ˜ ˜ 9 na nı kana andu ma ˜ ˜ ˜ mbaı ingı mamukumye 15:6 1 Ndeto kwa ndeto, “kanyw’a.”

ALOMI 15:10-19

˜ Ngai kwondu wa tei wake. ˜ ˜ ˜ ˜ O tondu kuandık ıtwe: ˜ ˜ “Nıkyo kıtumi ngatavya ˜ ˜ ˜ ˜ andu ma mbaı ingı uthe˜ ˜ ˜ ˜ inı ıulu waku, na ngai˜ ˜ ˜ ˜ na mbathi sya kutaıa ısyı˜ ˜ twa yaku.” 10 Na ıngı ˜ aıtye: “Tanai vamwe na ˜ ˜ ˜ andu make, inyw’ı andu ˜ ˜ ma mbaı ingı.” 11 O na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıngı aıtye: “Mutaıei Yeo˜ ˜ va, inyw’ı mbaı syonthe, ˜ na ekai andu onthe ma˜ ˜ ˜ ˜ mutaıe.” 12 O na ıngı ˜ ˜ ˜ Isaia aıtye: “Kukeethıwa ˜ mwıi wa Yese, na akoo˜ ˜ ˜ kıla nı kana asumbıke ˜ ˜ ˜ mbaı, na mbaı ikamwıkwatya.” 13 Ekai Ngai ˜ ˜ ˜ ula unenganae wıkwatyo ˜ ˜ amususye utanu w’onthe ˜ ˜ ˜ ˜ na muuo nundu wa ku˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ muıkııa we, nı kana mwı˜ ˜ ˜ ˜ thıwe na wıkwatyo mulu˜ ˜ ˜ mu vyu1 kwısıla vinya wa ˜ veva mutheu. 14 Yu ana-a-asa makwa, ndi na nzika kana ˜ ˜ ˜ o nenyu ene nımusuıte ˜ ˜ ˜ ˜ useo, na mukausua uma˜ nyi w’onthe, na kana nı-

450

˜ ˜ mutonya kutaana1 ene ˜ ˜ ˜ kwa ene. 15 Indı namu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ andıkıa utheinı ıulu wa ˜ ˜ ˜ maundu amwe, nı kana ˜ ˜ ˜ ˜ n ım ulilikany’e und u ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ung ı, nundu wa useo ˜ ˜ mwing ı ula nanengiwe ˜ ˜ nı Ngai 16 nı kana nyie ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nıthıwe muthukumi wa ˜ ˜ ˜ Klısto Yesu kwondu wa ˜ ˜ ˜ andu ma mbaı ing ı. Nyie ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nıtethya wıa uu mutheu ˜ ˜ ˜ wa kutavany’a uvoo mu˜ seo wa Ngai, nı kana ˜ ˜ ˜ andu asu ma mbaı ing ı ˜ ˜ methıwe matonya kwı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ thıwa nthembo yıtıkılıka, ˜ ˜ ˜ ıtheetw’e kwısıla veva ˜ mutheu. ˜ ˜ 17 Kwoou nı na kıtu˜ ˜˜ ˜ mi kya kwıkathııa nthı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nı wa Klısto Yesu ıulu ˜ ˜ wa maundu ala mako˜ ˜ netye Ngai. 18 Nundu ˜ ˜ ˜ nyie ndikaneena ıulu wa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ undu ung ı ate o maundu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ala Klısto wıkıte kwısıla ˜˜ ˜ ˜ vala nıı nı kana mbaı syo˜ ˜ ˜ ˜ nthe syıthıwe syı mbıwi, ˜ ˜ kwısıla ndeto syakwa na meko makwa, 19 o va˜ mwe na syama na mau˜ ˜ ˜ ndu ma usengy’o, na kwı-

˜˜ ˜ ˜ 15:13 1 Kana “wusuıte uketıka˜ ˜ nga.” 15:14 1 Kana “kumanyıany’a.”

451

˜ ˜ sıla vinya wa veva mu˜ ˜ theu wa Ngai, na nundu ˜ wa uu kuma Yelusale˜ ˜ ˜ ˜ me kuthyululuka nginya ˜ ˜ ˜ Iluliko nındavanıtye vyu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ uvoo museo ıulu wa Klı˜ ˜ ˜ sto. 20 Kwa nzıa ısu, nınatwie kana ndikatava˜ ˜ ny’a uvoo museo vala ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ısyıtwa ya Klısto yaı yı˜ natavanw’a, nı kana ndi˜ ˜ ˜ ˜ kake ıulu wa musingi wa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mundu ung ı; 21 ındı o ˜ ˜ ˜ ˜ tondu kuandıkıtwe: “Ala ˜ ˜ ˜ ˜ mataakwata uvoo ıulu wake makoona, na ala ˜ mataaıw’a makaelewa.” ˜ ˜ ˜ 22 Na kıu nıkyo kı˜ tumi mavinda maingı na˜˜ siııiwe ndikoke kwenyu. ˜ ˜ ˜ ˜ 23 Indı vaiı kısio o na ˜ ˜ kımwe ndakinyıte isio˜ nı ii, na kwa myaka mi˜ ˜ ˜ ˜˜ ng ı1 nınıthııtwe na mea ˜ ˜ ˜ maing ı ma kuka kula ˜ ˜ ˜ ˜ muı. 24 Kwoou yıla nı˜ ˜ ˜ ıthıwa nıendete Sivania, ˜˜ nııkwatya kana ngamwo˜ na na muimbumaasya ˜ ˜ ıtina wa kwıkalany’a ˜ ne˜ ˜ nyu kwa ıvinda. 25 Indı ˜ ˜ ˜ yu nı vakuvı kuthi Ye-

ALOMI 15:20-30

˜ lusaleme nı kana ngama˜ ˜ ˜ thukume atheu. 26 Nu˜ ndu ala me Masetonia ˜ na Akaia nımendeeiw’e ˜ ˜ ˜ nı kumya syındu syoo ˜ ˜ ˜ syıthıwe mıvothi kwo˜ ˜ ndu wa ala ngya katı wa atheu ala me Yelu˜ saleme. 27 Kwa w’o, nı˜ ˜ mendeeiw’e n ı kw ıka ˜ ˜ uu, na vate nzika maı ˜ ˜ ˜ ˜ atae nımo; nundu ethı˜ ˜ ˜ ˜ wa andu ma mbaı ing ı nı˜ ˜ meethıiwe me ngwatanıo ˜ vamwe na atheu asu syı˜ ˜ ˜ ndunı syoo sya kı-veva, ˜ ˜ ˜ andu asu ma mbaı ing ı o ˜ ˜ ˜ ˜ namo nımaıle kumathu˜ ˜ ˜ kuma na syındu syoo sya ˜ ˜˜ kı-mwıı. 28 Kwoou na˜ ˜ mina kwıka uu na navi˜ ˜ ˜ kya mıvothi1 ısu kula ˜ ˜ ˜ maı, ngesıla kwenyu nıendete Sivania. 29 O na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıng ı, nınısı kana yıla nı˜ ˜ uka kwenyu, ngamuetee ˜ moathimo maing ı kuma ˜ kwa Klısto. ˜ ˜ ˜ ˜ 30 Yu n ıng umw ısuva ˜ ˜ ana-a-asa kwısıla kwa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Mwıaıi waitu Yesu Klı˜ ˜ sto na kwısıla wendo wa

˜ ˜ 15:23 1 Kana nıvatonyeka, “yıa- 15:28 1 Ndeto kwa ˜ ˜ na una.” “usyao.”

ndeto,

ALOMI 15:31–16:9

˜ ˜ ˜ veva, mwıkıe kıthito ki˜ ˜ ˜ ng ı vamwe nakwa nthını ˜ ˜ wa kumuvoya Ngai kwo˜ ˜ ndu wakwa, 31 nı kana ˜ ˜˜ nıtang ııwe kumana na ˜ andu ma Yutia ala mate ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ etıkıli, na nı kana uthu˜ ˜ kumi wakwa kwondu wa atheu ala me Yelusale˜ ˜ ˜ ˜ ˜ me wıthıwe utonya kwıtı˜ ˜ ˜ kılwa nımo, 32 nı kana ˜ kwondu wa kwenda kwa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Ngai nuke kula muı nı ˜ na utanu na ndikwata ˜ ˜ ˜ uthumuo vamwe nenyu. ˜ ˜ 33 Na Ngai ula unenga˜ ˜ ˜ nae muuo nıethıwe vamwe nenyu inyw’onthe. Ameni. ˜ ˜ 16 Nıenda mumanye1 ˜˜ Voevi mwııtu-a-asa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ waitu, ula nı muthuku˜ ˜ ˜ ˜ mi kıkundinı kıla kı Ke˜ ˜ ngelea, 2 nı kana mwı˜ ˜ ˜ ˜ thıwe mutonya kumutho˜ ˜ ˜ ˜ kya nthını wa Mwıaıi kwa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nzıa ıla ımaılıte atheu na ˜ ˜ ˜ muimunenga utethyo o ˜ ˜ ˜ ˜ na wıva ula utonya kwı˜ thıwa e na vata naw’o, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ nundu we mwene nuıkıı˜ ˜ ˜ thıtye kana nı mutetei wa ˜ ˜ ˜ aing ı, nyie nı umwe. ˜ ˜ ˜ ˜ 16:1 1 Kana “mumwıtıkıle.”

452

3 Ngethesyei Vilisika na Akwila, atethya ma ˜ ˜ wıa vamwe nakwa nthı˜ ˜ ˜ nı wa Klısto Yesu, 4 ala malikilye ngingo syoo ˜ ˜ ˜ ˜ ene muisyonı nundu wakwa, na ala nyie o vamwe na ikundi syonthe sya ˜ ˜ ˜ ˜ andu ma mbaı ing ı tuma˜ ˜ ˜ t ung ıaa m uvea. 5 Na ˜ ˜ m uingethesya k ıkundi ˜ ˜ ˜ kıla kı nyumba kwoo. Ngethesyei Evaeneto, ˜ mwendwa wakwa, ula ˜ ˜ nı usyao wa mbee wa ˜ ˜ Asia kwondu wa Klısto. ˜ 6 Ngethesyei Meli, ula ˜ ˜ ˜ utethetye wıa na kıthito ˜ kwondu wenyu. 7 Ngethesyei Andeloniko na ˜ ˜ ˜ Yunia, andu ma musyı ˜ ˜ witu ala maı ovwa vamwe ˜ ˜ nakwa, namo nı aume ˜ ˜ ˜ ˜ mesıkıe nesa nı atumwa ˜˜ na methııtwe me ngwata˜ ˜ nıo vamwe na Klısto kwa ˜ ˜ ˜ ıvinda yıasa kwı nyie. 8 Ngethesyei Ambilia˜ to, mwendwa wakwa nthı˜ ˜ ˜ nı wa Mwıaıi. 9 Ngethe˜ syei Ulivano, mutethya ˜ wa wıa vamwe nakwa ˜ ˜ ˜ nthını wa Klısto, na Sitakisi mwendwa wakwa.

453

˜ 10 Ngethesyei Avele, ula ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wıtıkılıtwe nı Klısto. Nge˜ thesyei ala ma nyumba ya Alisitovulo. 11 Ngethe˜ ˜ syei Elotioni, mundu wa ˜ ˜ ˜ musyı witu. Ngethesyei ˜ ala ma nyumba ya Naliki˜ ˜ ˜ so, ala me nthını wa Mwı˜ aıi. 12 Ngethesyei Tilivena na Tilivosa, aka ala ˜ ˜ matethasya wıa na kıthito ˜ ˜ ˜ ˜ nthını wa Mwıaıi. Ngethesyei Velisi, mwendwa wa˜ ˜ ˜ ˜ ˜ itu, nundu nutethetye wıa ˜ ˜ ˜ ˜ na kıthito nthını wa Mwıa˜ ıi. 13 Ngethesyei Luvu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ si, ula unyuvıtwe nthını ˜ ˜ wa Mwıaıi, na inyia wake na wakwa. 14 Ngethesyei Asingilito, Velekona, Emesi, Vatelova, Elima, na ana-a-asa ala me vamwe namo. 15 Ngethesyei Viloloko na Yulia, ˜˜ Neleo na mwııtu-a-inyia, na Olimba, na atheu onthe ala me vamwe namo. 16 Kethany’ai na ngethi ya wendo.1 Ikundi ˜ ˜ syonthe sya Klısto nısya˜ mukethya. ˜ ˜ ˜ 17 Yu nımwısuva ana-

ALOMI 16:10-21

˜ a-asa mumasisye nesa ˜ ˜ andu ala maetae muaa˜ ˜ ˜ ˜ nıko na maundu ma ku˜ ˜ lulutıkya, na mekaa kı˜ ˜ ˜ vathukany’o na umanyı˜ ˜ syo ula mwamanyıiw’e, ˜ ˜ na muyıvathana namo. ˜ ˜ ˜ ˜ 18 Nundu andu ma mu˜ ˜ themba usu nı ngombo, ˜ ˜ ˜ na ti sya Klısto, Mwıaıi ˜ ˜ ˜ ˜ waitu, ındı nı sya mavu moo ene, na kwa nde˜ to mbololo na sya kuka˜˜ ˜ thııa nımasesengaa ngoo ˜ ˜ sya ala mate na uthuku. ˜ ˜ 19 Wıwi wenyu numa˜ ˜ ˜ ˜ nyıkıte nı andu onthe, na ˜ ˜ ˜ ˜ kwoou n˜ ıngutana nundu ˜ ˜ ˜ wenyu. Indı nıenda mwı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ thıwe mwı oı maundunı ˜ ˜ ˜ ala maseo, ındı mwıva˜ ˜ thane na maundu ala ma˜ th uku. 20 Nake Ngai, ˜ ˜ ˜ ula unenganae m uuo ˜ ˜ akamutumbang ıa Satani ˜ ungu wa ˜ nyaaı syenyu o ˜ ˜ ˜ ˜ mıtukı. Useo mwing ı wa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Yesu Mwıaıi waitu nıwı˜ thıwe nenyu. ˜ 21 Timotheo, m ute˜ thya wa wıa vamwe na˜ ˜ kwa, nıwamukethya, o na ˜ na Sosive16:16 1 Ndeto kwa ndeto, “ku- Lukio, Yasoni, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ teli, andu ma musyı witu. mumunyana kutheu.”

˜ ˜ ALOMI 16:22 – 1 AKOLINTHO—Maundu Ala me Vo

˜ 22 ˜ Nyie, Telitio, ˜ ˜ ˜ m˜ uand˜ıki wa valua˜ u ˜ u, nına-˜ mukethya nthını wa Mwı˜ aıi. ˜ ˜ 23 Kaio, ula unthoke˜ tye na akathokya ˜ ˜ kıkundi kyonthe, nıwamukethya. ˜ ˜ ˜ ˜ Elasito, ula mus˜ uvıi1˜ wa mbesa sya ndua, nıwa˜ mukethya, o nake Kwali˜ to,˜ mwana-a-inyia, nıwamukethya. 24 1—— ˜ ˜ 25 Na ˜ yu ˜ ˜ kwa ˜ ˜ ˜ Ula utonya kumululumıılya kwo˜ ˜ ˜ sana na uvoo museo ula

454

˜ ndavanasya na utava˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ny’a ıulu wa Yesu Klısto, ˜ na kwosana na uvuany’o ˜ ˜ ˜ ˜ wa kımbithı kıtheu kıla ˜ ˜˜ ˜ ˜ k ıth ı ıtwe k ıte uwetwa ˜ ˜ ˜ kwa ıvinda yıasa muno ˜ ˜ ˜ ˜ 26 ındı ula yu wonanı˜ ˜ tw’e1 na ukamany ıka ˜ ˜ ˜ ˜ mbaını syonthe kwısıla ˜ ˜ ˜ wathani ula wı Maandı˜ ˜ konı kwosana na mwıao wa Ngai wa tene na tene ˜ ˜ ˜ ˜ kwondu wa wıwi kwısıla ˜ ˜ ˜˜ muıkııo; 27 kwa Ngai, ˜ ˜ ˜ ula nowe e weka muı, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nıkwıthıwe utheu mutisu ˜ ˜ ˜ ˜ kwısıla Yesu Klısto tene na tene. Ameni.

˜ ˜ ˜ 16:23 1 Kana “m u ungam ıi.” ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 16:24 1 Musoa uu wı Mbivilianı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ imwe, ındı uyonekaa nthını wa mavuku amwe ma tene ma Mbi˜ ˜ 16:26 1 Kana “uvuanıtw’e.” vilia. ˜ VALUA WA MBEE KWA

A KO L I N T H O ˜ ˜ ˜ ˜ MAU N DU ALA M E VO KWA U KUVI

1 Ngethi (1-3) ˜ ˜ ˜ Vaulo ait˜ ungıa Ngai muvea kwondu wa Akolintho (4-9) ˜ ˜ ˜ Kumekıa vinya methıwe na ˜ ngwatanıo (10-17) ˜ ˜ ˜˜ Klısto nıwe vinya na uı wa Ngai (18-25) ˜ ˜˜ ˜ ˜ Kwıkathııa nthını wa Yeova (26-31)

2 Vaulo aitavany’a Kolintho (1-5) ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Uı wa nuvıtukıte ˜ Ngai ˜ (6-10) sy ınd u syonthe ˜ ˜ ˜ ˜ Kıvath˜ ukany’o kya mundu wa na wa ˜ kı-veva ˜˜ kı-mwıı (11-16) ˜ 3 Akolintho nı ma ˜ ˜˜ kı-mwıı (1-4)

455

˜ ˜ Ngai nıwe wıanasya (5-9) ˜ Atethya ma wıa vamwe na Ngai (9) ˜ ˜ Kwaka na syındu itatonya ˜ kuvya (10-15) ˜ ˜ ˜ Mw (16, 17) ˜ ˜ ı ıkalu ˜ya˜ Ngai ˜ Uı wa nthı nı utumanu kwa Ngai (18-23) ˜ ˜ ˜ 4 Aungamıi ma nyumba ˜ ˜ ˜ maıle kwıthıwa me ˜ ˜˜ aıkııku (1-5) ˜ ˜ ˜ Wınyivyo wa athukumi ˜ Aklısto (6-13) ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ “Muikavıtuke maundu ala ˜ maandıke” (6) ˜ ˜ ˜ Aklısto nı ta andu me ˜ ˜ ˜ kıwanzanı mayıloelwa (9) ˜ ˜ ˜ ˜ Vaulo nıwathınıkıaa syana ˜ syake sya kı-veva (14-21) ˜ ˜ ˜ ˜ 5 Undu ukonetye ulaalai (1-5) ˜ ˜ ˜ ˜ Ilawa ınini nıyıkaatasya ˜ ngumbwa yonthe (6-8) ˜ ˜ ˜ ˜ Mundu muthuku avetwe (9-13) ˜ 6 Makoani katı wa ana-a-asa ˜ Aklısto (1-8) ˜ Ala ıwa ˜ matakati ˜ Usumbı (9-11) ˜ ˜ ˜˜ ˜ Mutaıei Ngai mıını yenyu (12-20) ˜ ˜ “Kıai ulaalai!” (18) ˜ ˜ 7 Utao kwondu wa ala ˜ matatwaanıte na ala ˜ matwaanıte (1-16)

˜ ˜ 1 AKOLINTHO—Maundu Ala me Vo

˜ ˜ ˜ Ikala undu weetiwe ˜ uilye (17-24) Ala mate atwae na ndiwa (25-40) ˜ ˜ ˜ ˜ Useo wa mundu kwıkala ˜ ate mutwae kana ˜ atatwaanıte (32-35) Twaana kana twawa ˜ ˜ ˜ ˜ “o nthını wa Mwıaıi” (39) ˜ ˜ ˜ 8 Lıu ula wumıw’e ˜ mıvw’anano (1-13) ˜ ˜ Kwitu Ngai no umwe (5, 6) 9 Ngelekany’o ya Vaulo e ˜ ˜ mutumwa (1-27) ˜ ˜ “Ndukove nzau kanyw’a” (9) ˜ ˜ ‘Kyeva nı kwakwa ethıwa ˜ ndiutavany’a!’ (16) ˜ ˜ ˜ ˜ Kutw’ıka maundu onthe ˜ kwa andu onthe (19-23) ˜ ˜˜ ˜ ˜ Kwısiııa nthını wa masindano ma ˜ thayu (24-27) ˜ 10 Ukany’o kumana na ˜ ˜ maundu ala makwatie Aisilaeli (1-13) ˜ ˜˜ ˜ ˜ Ukany’o ıulu wa uthaithi ˜ wa mıvw’anano (14-22) Mesa ya Yeova, mesa ˜ ya ndaimoni˜ (21) ˜ ˜ ˜ Uthasyo na kuthınıkıa ala ˜ ang ˜ ı (23-33)˜ ˜ “Ikai maundu onthe ˜ ˜ ˜ ˜ kwondu wa kumutaıa Ngai” (31)

˜ ˜ 1 AKOLINTHO—Maundu Ala me Vo –1:4

456

˜˜ 11 “Atııai ngelekany’o yakwa” ˜ ˜ ˜ (1) ˜ ˜ Ukumu na kuvw’ıka ˜ mutwe (2-16) ˜ ˜ ˜ Kulilikana Kyauya kya Wıoo ˜ ˜ kya Mwıaıi (17-34) ˜ ˜ ˜ 12 Mıthınzıo ya veva (1-11) ˜˜ ˜ Mwıı umwe, mamutha ˜ maingı (12-31) ˜ ˜ ˜ ˜ 13 Wendo nıkyo kındu kıla kya vata (1-13) ˜ ˜ ˜ 14 Mıthınzıo ya wathani na ˜ kuneena na ithyomo (1-25) ˜ ˜ ˜ Kwıthıwa na muvango ˜ ˜ maumbanonı ma ˜ ˜ Kıklısto (26-40) ˜ Kıanda kya aka ˜ ˜ kıkundinı (34, 35) ˜ ˜ ˜ ˜ 15 Uthayuukyo wa Klısto (1-11)

˜ ˜ ˜ ˜ Uthayuukyo nutumaa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ tw ıth ıwa na m uıkııo (12-19) ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Uthayuukyo wa Klısto nı ˜ ˜ ˜˜ uıkııthyo (20-34) ˜˜ ˜˜ Mwıı wa nyama, mwıı wa veva (35-49) ˜˜ ˜ ˜ Mıı ıtatonya kukw’a na ˜ ıtatonya ˜ kwanangıka (50-57) ˜ ˜ ˜ ˜ Kwıthıwa na maundu ˜ ˜ ˜ ˜ maingı ma kwıka wıanı wa ˜ ˜ Mwıaıi (58) ˜ ˜ ˜ 16 Mıvothi kwondu wa Aklısto ma Yelusaleme (1-4) ˜ Mıvango ya Vaulo ya ˜ ˜ ˜ kuthi isionı syı ˜ ˜ kıvathukany’o (5-9) ˜ ˜ Kuthokewa nı Timotheo na Avolo (10-12) ˜ ˜ Kwıkıwa vinya vamwe na ngethi (13-24)

˜ Vaulo, ula wa˜ ˜ nyuviwe ethıwe mu˜ ˜ ˜ tumwa wa Klısto Yesu ˜ kwond u wa kwenda kwa Ngai, na Sosithe˜ ne mwana-a-asa waitu, ˜ 2 kwa kıkundi kya Ngai ˜ ˜ kıla kı Kolintho, kwe˜ nyu inyw’ı ala mwathei˜ ˜ ˜ w’e nthını wa ngwatanıo ˜ ˜ vamwe na Klısto Yesu, ˜ ˜ ala mweetiwe mwıthıwe

atheu, vamwe na onthe ˜ ˜ kıla vandu ala mawetaa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ısyıtwa ya Mwıaıi waitu ˜ ˜ ˜ ˜ Yesu Klısto, nake nı Mwı˜ ˜ aıi woo ˜ ˜ na wait˜ u: 3 Ithıwai na useo mwi˜ ˜ ngı na muuo kuma kwa ˜ ˜ ˜ Ngai, ula nıwe Ithe wai˜ ˜ ˜ tu, na kuma kwa Mwıaıi ˜ ˜ Yesu Klısto. ˜ ˜ ˜ ˜ 4 N ım ut ung ıaa Ngai ˜ ˜ ˜ muvea kıla ıvinda kwo-

1 Nyie

457

˜ ˜ ˜ ndu wenyu nundu wa ˜ ˜ useo mwingı wa Ngai ˜ ˜ ˜ ˜ ula munengetwe nthını ˜ ˜ ˜ wa Klısto Yesu; 5 nu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndu kıla undunı nımu˜ ˜ ˜ thu ıtw’e nth ın ı wake, ˜ ˜ ˜ utonyinı w’onthe wa ku˜ ˜ neena na umanyinı w’o˜ ˜ ˜ ˜ nthe, 6 o tondu ukusı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ıulu wa Klısto wıthııtwe ˜ ˜ ˜ ˜ wı mulumu katı wenyu, ˜ ˜ 7 n ı kana vaiketh ıwe ˜ ˜ ˜ ˜ muthınzıo o na umwe ˜ ˜ mute naw’o, o muendeee ˜ kweteela na mea kuvu˜ ˜ anw’a kwa Mwıaıi wai˜ ˜ ˜ tu Yesu Klısto. 8 Nake ˜ ˜ ˜ akatuma mwıthıwa alu˜ ˜ ˜ mu kuvika muthya nı ˜ ˜ ˜ kana mwıthıwe mutawe˜ ˜ ˜ teka uthuku muthenya˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nı wa Mwıaıi waitu Yesu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Klısto. 9 Ngai nı muıkı˜ ˜ ˜ ˜ ıku, ula wamwıtie mwı˜ ˜ thıwe na muamba na ˜ ˜ Mwana wake, Yesu Klısto ˜ ˜ ˜ Mwıaıi waitu. ˜ ˜ ˜ 10 Na yu nımwısuva, ˜ ˜ ˜ ana-a-asa, ısyıtwanı ya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Mwıaıi waitu Yesu Klısto, ˜ ˜ ˜ ˜ nı kana mwıthıwe mu˜ ˜ ˜ kıneena mwı ngwatanıo, ˜ ˜ ˜ na vaikethıwe muaanıko ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ katı wenyu, ındı mwıthı-

1 AKOLINTHO 1:5-17

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ we mulumanıtye vyu kı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ lıkonı kımwe na kısua˜ ˜ ˜ ˜ n ıon ı k ımwe. 11 N u˜ ˜ ndu amwe ma nyumba ˜ ˜ ya Kiloe nımandavıtye ˜ ˜ ˜ ıulu wenyu, ana-a-asa ˜ makwa, kana kwı na ˜ ˜ nganan ıo kat ı wenyu. ˜ ˜ ˜ ˜ 12 Undu ula ngwasya nı ˜ ˜ kana, kıla umwe wenyu ˜ easya: “Nyie nı wa Vau˜ lo,” “Nakwa nı wa Avolo,” ˜ “Nakwa nı wa Keva,”1 ˜ ˜ “Nakwa nı wa Klısto.” ˜ ˜ 13 We Klısto ko mu˜ ˜ aanıku? We Vaulo nı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wooaıwe mutını kwondu wenyu? Kana mwavatisi˜ ˜ ˜ we ısyıtwanı ya Vaulo? ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 14 Nımutungıa Ngai mu˜ ˜ vea nundu ndyaavatisa ˜ o na umwe wenyu eka o Kilisivo na Kaio, ˜ ˜ ˜ ˜ 15 nı kana wıthıe vaiı ˜ ˜ umwe wenyu utonya kwasya mwavatisiwe ˜˜ ˜ ˜ ˜ ısyıtwanı yakwa. 16 Iı, ˜ ˜ na n ınavatisie and u ˜ ma nyumba ya Sitevana. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Indı ala angı, ndyısı kana ˜ naavatisa o na umwe. ˜ ˜ ˜ 17 Nundu Klısto ndaa˜ ˜ ˜ nduma ngavatise, ındı ˜ ˜ 1:12 1 Ula wıtawa Vetelo.

1 AKOLINTHO 1:18-28

˜ ˜ ngatavany’e uvoo mu˜ ˜ seo; na ti na uı wa nde˜ ˜ ˜ to, nı kana mutı wa ma˜ ˜ ˜ thına1 wa Klısto nduka˜ tw’ıke wa mana. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 18 Nundu uvoo ıulu ˜ ˜ ˜ ˜ wa mutı wa mathına1 nı ˜ utumanu kwa ala me˜ ˜ ˜ kwaa, ınd ı kwitu ala ˜ ˜ ˜˜ ˜ tu utang ı ıwa, n ı vinya ˜ ˜ ˜ wa Ngai. 19 Nundu nı˜ ˜ ˜ kuandıkıtwe: “Ngatuma ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ uı wa andu oı wanangı˜ ka, na umanyi wa ala ˜ ˜ me na umanyi ngaulea.”1 ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 20 Aı va mundu muı? Aı ˜ ˜ ˜ ˜ va muandıki?2 Aı va mu˜ ˜ ˜˜ kananıi wa ıvinda yıı?1 ˜ ˜ ˜ We Ngai ndatw’ıkıthıtye ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ uı wa nthı ıno utumanu? ˜ ˜ 21 Nundu, kwosana na ˜ ˜ ˜ uı wa Ngai, nthı ndyaa˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mumanya Ngai kwısıla uı ˜ ˜ wayo, Ngai nıwoonie nu˜ ˜ ˜ seo kwısıla utumanu wa ˜ ˜ ˜ kıla kıutavanw’a amata˜˜ ˜ ˜ ˜˜ ngııe ala mekuıkııa. ˜ ˜ 22 Nundu Ayuti meenda kwona kyama namo ˜ ˜ Akiliki memantha u ı;

458

˜ ˜ ˜ ˜ 23 ınd ı ithy ı twıtava˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ny’a Klısto oaıwe mutını, ˜ ˜ ˜ ˜ naw’o nı undu wa kululu˜ ˜ tıkya kwa Ayuti na utu˜ ˜ manu kwa ˜ andu ma mbaı ˜ ˜ ing ı. 24 Indı kwa ala meetiwe, Akiliki vamwe ˜ ˜ na Ayuti, Klısto nı vi˜ ˜ nya wa Ngai na uı wa ˜ ˜ ˜ ˜ Ngai. 25 Nundu kındu ˜ kya Ngai kıla kyonekaa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ta kıtumanu nı kyuı kwı ˜ ˜ ˜ andu, na kındu kya Ngai ˜ kıla kyonekaa ta kyonzu ˜ ˜ ˜ kı vinya kwı andu. ˜ ˜ ˜ ˜ 26 Nundu nımukwona ˜ ˜ ˜ ˜ undu wamwıtie inyw’ ı ˜ ana-a-asa, kana ti aingı ˜ ˜ ˜ ˜˜ oı kwa nzıa ya kı-mwıı,1 ˜ ti aingı me vinya, ti ai˜ ˜ ˜ ˜ ngı masyaıtwe unenenı,2 ˜ ˜ 27 n und u Ngai anyu˜ ˜ vie syındu ndumanu sya ˜ ˜ ˜˜ nthı nı kana amekııthye ˜ ˜ andu oı nthoni; na Ngai ˜ ˜ anyuvie syındu ite vinya ˜ ˜ ˜ ˜ sya nthı nı kana asyıkı˜ ˜ ˜ ıthye nthoni syındu ila ˜ syı vinya; 28 na Ngai ˜ ˜ anyuvie syındu ite ngu˜ ˜ ˜ ma sya nthı na syındu ila

1:17, 18, 20 1 Sisya Maelesyo ma ˜ ˜ ˜ ˜ Ndeto. 1:19 1 Kana uluutı- 1:26 1 Kana “kwosana na und u ˜ “nga ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ la utee.” 1:20 2 Uu nı kwasya, andu monaa maundu.” 2 Kana ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mundu wısı Mıao. “kuma mısyını yı nguma.”

459

˜ ˜ ˜ ivuthaw’a, syındu ila ito˜ ˜ ˜ nekaa ta kındu, nı kana ˜ ˜ ˜ aitw’ıkıthye vathei syı˜ ˜ ndu ila syonekaa ta kı˜ ˜ ˜ nd u, 29 n ı kana w ı˜ ˜ ˜ ˜ thıe vaiı umwe1 utonya ˜ ˜˜ ˜ kwıkathııa ˜ methonı ma ˜ ˜ Ngai. 30 Indı kwondu ˜ ˜ wake mwı na ngwatanıo ˜ ˜ vamwe na Klısto Yesu, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ula kwitu utw’ıkıte uı kuma kwa Ngai, o vamwe ˜ ˜ ˜ na ulungalu na kuthew’a ˜ ˜ ˜ na kuthaw’a kwısıla wo˜ vosyo, 31 nı kana ve˜ ˜ ˜ ˜ ˜ thıwe o˜ tondu kuandıkı˜ ˜˜ ˜ twe: “Ula wıkathııaa nıe˜˜ ˜ ˜ kathııe nthını wa Yeova.” ˜ y ıla nookie 2 Kwoou ˜ ˜ ˜ kula muı, ana-a-asa, ˜ ˜ ndyaauka kumwendee˜ ˜ ˜ sya na ndeto kana uı ngı˜ ˜ ˜ ˜ mutavya kımbithı kıtheu ˜ ˜ ˜ kya Ngai. 2 Nundu nı˜ ˜ natwie kulea kumanya ˜ ˜ ˜ ˜ kındu o na kımwe katı ˜ ˜ wenyu eka Yesu Klısto e ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ muaıe mutını wa mathına. 3 Nookie kwenyu ˜ ˜ nı mwonzu na nı na ˜ ˜ wia na kutetema kwingı; ˜ ˜ 4 na uneenin ı wakwa ˜ ˜ na utavany’anı wakwa

1 AKOLINTHO 1:29–2:9

˜ ˜ ˜ ˜ ndyaatumıa ndeto sya uı ˜ ˜˜ ˜ sya kuingıısya andu me˜ ˜ ˜ ˜ tıkıle, ındı ndeto syakwa syoonanisye veva na vi˜ ˜ ˜ ˜˜ nya, 5 nı kana muıkııo ˜ ˜ ˜ ˜ wenyu wıthıwe nthını wa ˜ ˜ ˜ ˜ vinya wa Ngai ındı ti uı ˜ ˜ wa mundu. ˜ 6 Yu twıneena ndeto ˜ ˜ ˜ sya uı katı wa ala aimu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kı-veva, ındı ti uı wa ˜ ˜ nthı ıno kana wa ato˜ ˜ ngoi ma nthı ıno, ala ma˜ ˜ ˜ katw’ıka vathei. 7 Indı ˜ ˜ ˜ tuneenaa u ı wa Ngai ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nthını wa kımbithı kı˜ ˜ ˜ ˜ theu, nakyo nı uı muvi˜ the, kıla Ngai wavangie kuma tene mbee wa ma˜ ˜ vinda aa nı ˜ kana tukwate ˜ ˜ ˜ ˜ ndaıa. 8 Uı usu nıw’o ˜ vate umwe wa atongoi ˜ ˜ ˜ ma nthı ıno1 waauma˜ ˜ ˜ nya, nundu ta kethıwa ˜ ˜ ˜ ˜ n ıma umanyie may ıth ı˜ ˜ ˜ wa maamuaa2 ula Mwıa˜ ˜ ˜ ˜ ıi munene. 9 Indı o to˜ ˜ ˜ ˜ ndu kuandıkıtwe: “Ma˜ ˜ ˜ undu ala itho yıtaao˜ ˜ ˜ ˜ na na kutu kutaaıw’a, ˜ na mataalika ngoonı sya ˜ ˜ ˜ ˜ andu, maundu asu nımo

2:8 1 Sisya Maelesyo ma Ndeto. ˜˜ ˜ ˜ ˜ 1:29 1 Ndeto kwa ndeto, “mwıı.” 2 Kana “maamwamba mutını.”

1 AKOLINTHO 2:10–3:5

˜ ˜ ˜ Ngai useuvısye ala ma˜ ˜ mwendete.” 10 Nund u ˜ ˜ ˜ nithyı Ngai uvuanısye ˜ ˜ ˜ ˜ maundu asu kwısıla veva ˜ ˜ ˜ wake, nundu veva nuvu˜ ˜ anasya maundu onthe, o ˜ ˜ na maundu maliku ma Ngai. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 11 Nundu nuu katı wa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ andu wısı maundu ma ˜ ˜ mundu ate o veva wa ˜ ˜ ˜ ˜ mundu mwene ula wı ˜ ˜ ˜ nthını wake? O ta uu, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ vaiı mundu wısı maundu ma Ngai ate o veva wa ˜ Ngai. 12 Yu ithyı twoo˜ ˜ sie veva ula wumıte kwa ˜ ˜ Ngai, ındı ti veva wa ˜ ˜ ˜ ˜ nthı, nı kana tutonye ku˜ ˜ manya maundu ala Ngai ˜ ˜ ˜ ˜ utunengete nundu wa ˜ ˜ ˜ useo wake. 13 Maundu ˜ ˜ asu nımo tuneenaa, na ti ˜ ˜˜ kwa ndeto tumanyııtw’e ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nı uı wa mundu, ındı kwa ˜ ˜˜ ndeto ila tumanyııtw’e ˜ ˜ ˜ ˜ nı veva, nundu tueleasya ˜ ˜ ˜ ˜ maundu ma kı-veva tui˜ ˜ ˜ tumıa˜ ndeto sya kı-veva. ˜ ˜ ˜ ˜ 14 Indı mundu wa kı˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mwıı ndetıkılaa maundu ˜ ma veva wa Ngai, nu˜ ˜ ˜ ndu kwake nı utuma˜ nu; na ndesa kumama-

460

˜ ˜ nya n und u masiaw’a ˜ ˜ kwa˜ nz ıa ya k ı-veva. ˜ ˜ ˜ ˜ 15 Indı mundu wa kı˜ ˜ veva athianaa maundu ˜ ˜ onthe, ınd ı we mwe˜ ˜ ˜ ne ndekuuawa nı mu˜ ˜ ˜ ndu o na wıva. 16 Nu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndu “nuu wısı kılıko kya ˜ ˜ Yeova, nı˜ kana amuma˜ ˜ ˜ ˜ nyısye?” Indı ithyı twı na ˜ ˜ ˜ kılıko kya Klısto. 3 Kwoou, ana-a-asa , ndyaaneena nenyu ta ˜ ˜ ˜ ˜ andu ma kı-veva, ındı ta ˜ ˜ ˜˜ andu ma kı-mwıı, ta twa˜ ˜ ˜ ˜ na tunini nthını wa Klı˜ ˜ sto. 2 Namunengie ıia, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ındı ti lıu mumu nu˜ ˜ ˜ ndu muyaı na vinya, o ˜ ˜ ˜ na yu muinamba kwıthı˜ ˜ wa na vinya, 3 nıkwı˜ ˜ ˜ ˜˜ thıwa mwı o ma kı-mwıı. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Na nundu mwı na kıwıu ˜ ˜ ˜ na ıteta katı wenyu, uu ˜ ti kwonany’a kana mwı o ˜ ˜˜ ˜ ma kı-mwıı na mwıkaa o ˜ ˜ ˜ ta andu ma nthı? 4 Nu˜ ˜ ˜ ˜ ndu yıla umwe ukwasya, ˜ “Nyie nı wa Vaulo,” na ˜ ˜ ˜ ungı akyasya, “Nakwa nı ˜ ˜ wa Avolo,” muikwıka o ta ˜ ˜ andu ma nthı? ˜ ˜ 5 Avolo nuu? Na Vau˜ ˜ ˜ ˜ ˜ lo nuu? Nı athukumi ala

461

˜ ˜ ˜ matethasya wıa ula Mwı˜ ˜ aıi wamanengie, ala kwı˜ ˜ sıla kwoo mwatw’ ıkie ˜ ˜ ˜ et ık ıli. 6 Nyie nınava˜ ndie, na Avolo nıwanyi˜ ˜ thisye, ındı Ngai aendeea ˜ ˜ na kwıany’a, 7 nı kana ˜ ˜ ˜ wıthıe ula wa vata ti ˜ ˜ ˜ ula uvandaa kana ula ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ unyithasya, ındı nı ula ˜ ˜ wıanasya, nake nı Ngai. ˜ ˜ ˜ 8 Ula uvandaa na ula ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ unyithasya nı kındu kı˜ ˜ ˜ ˜ mwe,1 ınd ı k ıla m u˜ ˜ ndu akakwata ıtuvi yake ˜ kwosana na wıa wake. ˜ ˜ ˜ 9 Nundu twı atethya ma ˜ wıa vamwe na Ngai. Ne˜ ˜ ˜ nyu mwı muunda wa ˜ ˜ ˜ Ngai uendeee na kuı˜ mwa, na mwı mwako wa Ngai. ˜ 10 Kwosana na useo ˜ ˜ mwingı wa Ngai ula na˜ ˜ ˜ nengiwe, nıneekıie mu˜ ˜ ˜ singi ta muungamıi wa ˜ ˜ ˜ ˜ mwako,1 ınd ı m und u ˜ ˜ ˜ ung ı nuendeee˜ kwaka ˜ ˜ ˜ ˜ ı ulu waw’o. Ind ı eka ˜ ˜ ˜ kıla umwe aendeee kusi˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ sya undu ukwaka ıulu wa

1 AKOLINTHO 3:6-16

˜ ˜ ˜ ˜ musingi usu. 11 Nundu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ vaiı mundu ung ı uto˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nya kwıkıa musingi ungı ˜ ˜ eka ula weekıiwe, naw’o ˜ ˜ ˜ ˜ nı Yesu Klısto. 12 Ethı˜ ˜ ˜ wa mundu o na wıva ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nukwaka ıulu wa musi˜ ˜ ˜˜ ngi usu atumııte thaavu, vetha, mavia ma thooa ˜ ˜ munene, mbwau, kana ˜ ˜ ˜ nyeki mbumu, 13 wıa ˜ ˜ ˜ wa kıla umwe ukoona˜ ˜ ˜ ˜ nw’a undu uilye1 muthe˜ ˜ ˜ ˜ nya ula wıa usu wıta˜ ˜ ˜ ˜ twa, nıkwıthıwa ukavu˜ ˜ anw’a kw ıs ıla mwaki, ˜ ˜ ˜ ˜ na mwaki nıw’o ukaıkı˜ ˜ ˜ ˜ ıthya nı wıa wa muthe˜ ˜ ˜ mba mwau kıla umwe ˜ ˜ utethetye. 14 Eth ıwa ˜ ˜ mwako wa mundu o na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wıva ula wakıte ıulu wa ˜ ˜ ˜ ˜ musingi usu ukaema ku˜ vya, akakwata ıtuvi ; ˜ ˜ ˜ 15 ethıwa wıa wa mu˜ ˜ ˜ ndu o na wıva ukavya, ˜ ˜ akakwata wasyo, ındı we ˜˜ mwene akatangııwa; o ˜ ˜ ˜ na uu wı o vo, akeethıwa ˜ ˜ no ta wesıla mwakinı. ˜ ˜ ˜ 16 Inyw’ ı no mw ıs ı ˜ ˜ ˜ kana mwı ıkalu ya Ngai

˜ ˜ 3:8 1 Kana “me na kıeleelo kı˜ ˜ ˜ ˜ mwe.” 3:10 1 Kana “muungamıi 3:13 1 Ndeto kwa ndeto, “ukavu˜˜ ˜ anw’a.” muı wa wıa.”

1 AKOLINTHO 3:17–4:5

na kana veva wa Ngai ˜ ˜ ˜ wıkalaa nthını wenyu? ˜ ˜ ˜ 17 Ethıwa mundu o na ˜ ˜ ˜ wıva akaananga ıkalu ya Ngai, nake Ngai aka˜ ˜ ˜ ˜ mwananga; nundu ıkalu ˜ ˜ ya Ngai nı ıtheu, nenyu ˜ ˜ ˜ ˜ ninyw’ı ıkalu yıu. ˜ ˜ 18 Ekai mundu o na ˜ ˜ wıva ndakekenge: Ethı˜ ˜ ˜ ˜ wa mundu o na wıva katı ˜ ˜ ˜ ˜ wenyu esuanıa ta muı ˜ ˜ ˜˜ ˜ ıvindanı yıı,1 eka ethı˜ ˜ we e mutumanu, nı kana ˜ ˜ ˜ ˜ ethıwe e muı. 19 Nu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndu uı wa nthı ıno nı ˜ ˜ utumanu kwa Ngai, nı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kwıthıwa nıkuandıkıtwe: ˜ ˜ “Numakwatasya ala oı ˜ ˜ ˜ mauını moo.” 20 O na ˜ ˜ ˜ ˜ nıkuand ık ıtwe: “Yeova ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nıwısı kana mosuanıo ˜ ˜ ma ala oı nı vathei.” ˜ ˜ 21 Kwoou ekai mundu ˜ ˜ o na wıva ndakekathı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıe nundu wa maundu ˜ ˜ ˜ ala andu mekaa; nıkwı˜ ˜ ˜ ˜ thıwa syındu syonthe nı ˜ syenyu, 22 o na ethı˜ wa nı Vaulo kana Avo˜ lo kana Keva1 kana nthı ˜ ˜ ˜ kana thayu kana kıkw’u

462

˜ ˜ ˜ kana syındu ila syı vo ˜ yu kana ila ikoka, syı˜ ˜ ndu syonthe nı syenyu; ˜ ˜ 23 nenyu mwı ma Klı˜ ˜ sto, nake Klısto nı wa Ngai. ˜ ˜ ˜ ˜ k utwo4 Mund u a ıle ˜ ˜ na ta athukumi1 me ˜ ungu wa Klısto, na ta ˜ ˜ ˜ aungam ıi ma nyumba ˜ ˜ ˜ ma kımbith kya ˜ ı kıtheu ˜ ˜ ˜ Ngai. 2 Und un ı usu, ˜ ˜ kıla kyendekaa kwa au˜ ˜ ˜ ngamıi ma nyumba nı ˜ ˜ ˜ ˜˜ kw˜ ıthıawa me aıkııku. ˜ ˜ ˜ 3 Indı ti undu kwakwa ˜ ˜ ˜ kusilılwa ninyw’ı kana ˜ ˜ ˜ k usil ılwa n ı asili ma ˜ andu.1 O nakwa ndito˜ ˜ ˜ ˜ nya kwısilıla. 4 Nundu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndyısı undu o na umwe ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ m uku ı ulu wakwa. ˜ uth ˜ ˜ ˜ Indı uu ti kwasya kana nı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mulungalu; ula unzilılaa ˜ ˜ nı Yeova. 5 Kwoou mu˜ ˜ ˜ ˜ ikasilıle undu o na wıva ˜ ˜ ˜ ıvinda yaw’o yıte ıviku, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nginya yıla Mwıaıi wıu˜ ka. Nake akaete kyeninı ˜ ˜ maundu ala mavithe ma ˜ ˜ kıvindu na aituma mosu˜ ˜ anıo ma ngoo mamanyı-

3:18 1 Sisya Maelesyo ma Ndeto. 4:1 1 Kana “atetheesya.” 4:3 ˜ ˜ ˜ 3:22 1 Ula wıtawa Vetelo. 1 Kana “koti sya andu.”

463

˜ ˜ ˜ ˜ ka, na ındı kıla umwe ai˜ ˜ kwata utaıo wake kuma kwa Ngai. ˜ 6 Yu ana-a-asa, mau˜ ˜ ˜ ndu aa naneena nıtu˜˜ mııte ngelekany’o yakwa ˜ ˜ na Avolo nı kana mu˜ ˜ ˜ unıke, na kwısıla kwi˜ ˜ ˜ ˜ ˜ tu muyımanyısya mwı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ao uu: “Muikavıtuke ma˜ ˜ ˜ ˜ undu ala maandıke,” nı ˜ ˜ kana m uiketh ıwe na ˜ ˜ ˜ m ıt ulyo m uyendeesya ˜ ˜ ˜ ˜ umwe mbee wa ula ungı. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 7 Nuu ula utumıte wıthı˜ ˜ ˜ wa wı kıvathukany’o na ˜ ˜ ala angı? Kwa w’o, nı ˜ ˜ ˜ kyau wı nakyo utaane˜ ngwa? Na yu ethıwa wee˜ ˜˜ ˜˜ kie kunengwa, wııkathııa ˜ ˜ ˜ nıkı ta utaanengwa? ˜ ˜ 8 Yu mwı eanıe? Yu ˜ ˜ mwı athwii? Kana nı˜˜ ˜ ˜ mwambııie kusumbıka ta ˜ ˜ ˜ asumbı mute naitu? We˜ ndi wakwa nı ta ke˜ ˜ ˜˜ ˜ thıwa nımwambııie ku˜ ˜ ˜ sumbıka ta asumbı, nı ˜ ˜ ˜ kana o naitu tusumbı˜ ke vamwe nenyu. 9 Nu˜ ˜ ˜ ˜ ndu nıona Ngai ta utwiı˜ ˜ ˜ te ithyı atumwa ıtina ˜ ˜ wa andu onthe twıloe˜ ˜ lwe, ta and u masil ı-

1 AKOLINTHO 4:6-14

˜ ˜ ˜ ˜ lwe kuawa, nundu tu˜ ˜ ˜ ˜ tw’ıkıte ta andu me kı˜ ˜ ˜ wanzanı mekwıloelwa nı ˜ ˜ nthı yonthe, na alaıka na ˜ ˜ ˜ andu. 10 Ithyı twı atu˜ ˜ ˜ manu nundu wa Klısto, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ındı inyw’ı mwı oı nundu ˜ ˜ ˜ wa Klısto; ithyı twı onzu, ˜ ˜ ˜ ˜ ındı inyw’ı mwı na vinya; ˜ ˜ ˜ inyw’ ı n ım unengetwe ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndaıa ındı ithyı tuinenge˜ ˜ twe nda ıa. 11 Kuvika ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ saanı uu, tuendeee kwı˜ ˜ thıwa na nzaa na wauni ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na kutw’ıkıwa1 na kuvu˜ ˜ ˜ wa2 na kwıthıwa tute na ˜ ˜ ˜ ˜ wıkalo 12 na kuthuku˜ ˜ ˜ ˜ ma wıa mumu, tuitethya ˜ ˜ wıa na moko maitu ene. ˜ ˜ Twaumangwa nıtuathi˜ ˜ ˜ ˜ maa, twathınw’a nıtumı˜ ˜ ıasya; 13 yıla twanee˜ ˜ ˜ ˜ newa naı tusungıaa na ˜ ˜ ˜ uuu; na nginya yu tutw’ı˜ ˜ kıte ta mavuti1 ma nthı, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ta kıko kıkulutıtwe syı˜ ˜ ndunı syonthe. ˜ ˜ ˜ ˜ 14 Ndiumuandıkıa ma˜ ˜ ˜ ˜ undu aa nı kana mwı˜ ˜ ˜ w’e nthoni, ındı nı kana ˜ 4:11 1 Ndeto kwa ndeto, “twı ˜ ˜ athei.” 2 Kana “kuvalukangw’a ˜ ˜ ˜ ˜ kuu na kuu.” 4:13 1 Kana “taka˜ taka; mavuthı.”

1 AKOLINTHO 4:15–5:5

˜ ˜ nımutae ta syana syakwa ˜ ˜ ila nendete. 15 Nundu ˜ ˜ ˜ o na kau nımutonya kwı˜ ˜ ˜ thıwa na asuvıi1 10,000 ˜ ˜ ˜ ˜ nthını wa Klısto, mui ˜ ˜ ˜ na aa- ıthe aing ı; n ı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kwıthıwa nthını wa Klı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ sto Yesu nınıtw’ıkıte ıthe ˜ ˜ ˜ ˜ wenyu kwısıla uvoo mu˜ ˜ seo. 16 Kwoou, nımwı˜ ˜ ˜˜ suva muat ııe ngeleka˜ ny’o yakwa. 17 Nıkyo ˜ ˜ ˜ ˜ kıtumi ngumutuma Ti˜ ˜ ˜ ˜ ˜ motheo kula muı, nundu ˜ nı mwana wakwa mwe˜ ˜ ˜˜ ˜ ndwa na muıkııku nthı˜ ˜ ˜ nı wa Mwıaıi. Nake aka˜ ˜ mulilikany’a nzıa syakwa ˜ ˜ syonthe sya kwıka mau˜ ˜ ˜ ˜ ndu nthını wa Klısto ˜ ˜ ˜ ˜ Yesu, o tondu nımanyıa˜ ˜ ˜ sya kıla vandu ikundinı syonthe. 18 Amwe menyu me ˜ ˜ na m ıt ulyo mayona ˜ ˜ ˜ ˜ ta nde uka k ula m u ı. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 19 Ind ı n ıng uka k ula ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ m u ı o m ıt uk ı, Yeova ˜ ˜ enda, na ndikethıwa nu˜ ˜ ˜ k ıte k umanya uneeni ˜ ˜ wa asu me na mıtulyo, ˜ ˜ ˜ ındı vala maumıtye vinya ˜ ˜ ˜ woo. 20 N und u Usu˜ 4:15 1 Kana “amanyısya.”

464

˜ ˜ mbı wa Ngai ti uneeni ˜ ˜ ˜ ˜ ındı nı vinya. 21 Mwıe˜ ˜ nda ata? Mwıenda nuke kwenyu na ndata kana ˜ ˜ mwıenda nuke na wendo ˜ ˜ ˜ na nı muuu vevanı? ˜ ˜ 5 Nı˜ ˜w’o kana ulaalai1 ˜ nu uwetwa kat ı we˜ ˜ nyu, na ulaalai1 ta usu ˜ ˜ ndwı vo o na katı wa ˜ ˜ ˜ and u ma mba ı ing ı, ˜ ˜ ˜ wa mundu kwıkala2 na ˜ ˜ muka wa ıthe. 2 Na no ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ mukwıkathııa nundu wa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ undu usu? Muyaıle kwı˜ ˜ thıwa na kyeva nı kana ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mundu ula wıkıte undu ˜ ˜ usu avetwe katı wenyu? ˜ ˜ 3 O na kau ndi vau muı, ˜ ˜ nı vau kı-veva, na nyie ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nınımusilıle mundu usu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wıkıte undu usu, ta nı ˜ ˜ vau nenyu. 4 Yıla mu˜ ˜ ˜ mbanıte vamwe ısyıtwa˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nı ya Mwıaıi Yesu, na nı˜ ˜ ˜ mwısı nı vamwe nenyu ˜ vevanı vamwe na vinya ˜ ˜ ˜ ˜ wa Mwıaıi waitu Yesu, ˜ ˜ 5 no nginya mumune˜ ˜ ˜ ngane mundu usu kwa ˜ ˜˜ Satani nı kana mwıı wa˜ 5:1 1 Kıkiliki, por·neia. Sisya Maelesyo ma Ndeto. 2 Ndeto kwa ˜ ˜ ndeto, “kwıthıwa.”

465

˜ nangwe, na nı kana veva ˜ ˜˜ ˜ ˜ wıtang ııwa muthenyanı ˜ ˜ wa Mwıaıi. ˜ ˜˜ 6 Kwıkathııa kwenyu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ti kuseo. Nundu mutesı ˜ ˜ ˜ ˜ kana ılawa ınini nıyıkaa˜ tasya ngumbwa yonthe ˜ ˜ ya mutu? 7 Vetai ılawa ˜ ˜ ya tene nı kana mwı˜ ˜ ˜ thıwe ngumbwa nzau ya ˜ ˜ ˜ mutu, o tondu yu muilye ˜ ˜ ˜ ˜ mute na ılawa. Nundu ˜ vate nzika, Klısto, ka˜ londu kaitu ka Vasaka, ˜ ˜ nı muthembe. 8 Kwoou ˜ ˜ ˜ ekai tuendeee kwıthıwa ˜ na mboka, na ti na ıla˜ wa ya tene, kana ılawa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ya naı na uthuku, ındı ˜ ˜ ˜ na mukate ute ılawa wa ˜ ˜ utheu wa ngoo na uw’o. ˜ ˜ ˜ 9 Nthını wa valua wa˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kwa nınamuandıkıie mu˜ eke k utindany’a1 na ˜ ˜ andu ilaalai,2 10 na uu ˜ ti kwasya kana muikatindany’e o na vanini na ˜ ˜ andu ilaalai2 ma nthı ˜ ˜ ˜ ıno kana andu me ıtomo kana avenani kana ˜ athaithi ma mıvw’anano.

1 AKOLINTHO 5:6–6:3

˜ ˜ ˜ ˜ Ethıwa vailye uu, wıthıa ˜ ˜ ˜ no nginya ˜ mume ıulu wa ˜ ˜ ˜ ˜ nthı. 11 Indı yu nımu˜ ˜ ˜ ˜ andıkıa mueke kutinda˜ ˜ ˜ ny’a na mundu o na wıva ˜ ˜ ukwıtwa mwana-a-asa na ˜ ˜ ˜ ˜ nı kılaalai2 kana mundu ˜ ˜ ˜ wı ıtomo kana muthai˜ thi wa mıvw’anano kana ˜ ˜ muumani kana munywi ˜ ˜ kana muvenani, o na mu˜ ˜ ˜ ikaye na mundu ta usu. ˜ ˜ ˜ 12 Nundu ve vata mwau ˜ ˜ kwakwa kusilıla ala me ˜ ˜ ˜ ˜ nza? Inyw’ı muyaıle kusi˜ ˜ ˜ ˜ lıla ala me nthını, 13 nı ˜ kana Ngai asilıle ala me ˜ ˜ ˜ nza? “Vetai mundu usu ˜ ˜ ˜ muthuku katı wenyu.” ˜ ˜ we6 Ethıwa˜ ve umwe ˜ nyu wı na ıkoani na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ungı, nıkı we uendaa ko˜ ˜ ˜ tinı kwa andu mate alu˜ ˜ ngalu vandu va kuthi kwa ala atheu? 2 No ˜ ˜ mwısı kana atheu maka˜ ˜ ˜ silıla nthı? Na yu ethıwa ˜ ˜ ˜ ˜ ninyw’ı mwısilıla nthı, ˜ ˜ ˜ no mwı na utonyi wa ku˜ ˜ ˜ ˜ ˜ tw’a sila ıulu wa maundu ˜ asu manini? 3 No mwı˜ ˜ ˜ ˜ ıla ala5:9 1 Kana “kuvulana.” 5:9-11 s˜ ı kana tukasil ˜ ˜ ˜ yu nıkı mutato2 Sisya Maelesyo ma Ndeto, ıka? Na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nya kutw’a sila ıulu wa “Ulaalai.”

1 AKOLINTHO 6:4-13

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ maundu ma thayu uu? ˜ ˜ 4 Na yu eth ıwa mw ı ˜ na makoani ma muthe˜ ˜ ˜ mba usu maıle kusilwa, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nıkı muumatwaıa andu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ matetıkılıtwe nı kıkundi ˜ matw’ıke asili menyu? ˜ ˜ ˜ 5 Nıneena maundu asu ˜ ˜ nı kana mwıw’e nthoni. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ No ve mundu muı katı ˜ ˜ ˜ wenyu ula utonya ku˜ tw’a sila katı wa ana-a˜ asa make? 6 Vandu va ˜ uu, mwana-a-asa etwaa ˜ mwana-a-asa kotinı, na ˜ ˜ eka uu kwa andu mate ˜ ˜ etıkıli! ˜ ˜ 7 Vate nzika, uu wı˜ ˜ onany’a kana nımueme˜ ˜ ˜ ˜ twe vyu yıla muutwaana ˜ ˜ ˜ kotinı inyw’ı kwa inyw’ı. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Nıkı mute kueka muvıtı˜ ˜ ˜ ˜ w’e? Kana nıkı mute kue˜ ˜ ka muvenwe? 8 Vandu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ va uu, o na nımuumavı˜ ˜ tısya na kumavena anaa-asa menyu! ˜ ˜ ˜ 9 No mwısı kana andu ˜ mate ˜ alungalu maikati˜ ˜ ıwa Usumbı wa Ngai? ˜ ˜ Muikakengeke. Andu ala ˜ ilaalai,1 athaithi ma mı-

466

vw ’anano, mathaaa ,1 ˜ aume ala metusaa aka, ˜ aume ala makomaa na ˜ ˜ aume,2 10 ing’ei, andu ˜ me ıtomo, anywi, aumani, na maika˜ avenani ˜ ˜ tiıwa Usumbı wa Ngai. 11 Na amwe ˜ menyu tene ˜ ˜ ˜ mailye uu. Indı nımwa˜ thambiw’e; nımwathei˜ ˜ ˜ ˜ ˜ w’e, na nımutalılwe ulu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ngalu ısyıtwanı ya Mwıaıi ˜ ˜ ˜ ˜ Yesu Klısto na nthını wa ˜ veva mutheu wa Ngai. ˜ ˜ 12 Ma und u onthe ˜ ˜ ˜ ˜ kwakwa n ımet ık ılanıte ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na mıao,1 ındı ti maundu ˜ onthe matethasya. Mau˜ ˜ ndu onthe kwakwa nı˜ ˜ ˜ ˜ mosanıte na mıao, ındı ˜ ˜ ˜ ndikaeka nısumbıkwe nı ˜ ˜ ˜ ˜ undu o na wıva. 13 Lıu ˜ ˜ ˜ nı kwondu wa ıvu na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıvu kwondu wa lıu, ındı ˜ ˜ Ngai akaitw’ıkıthya syo˜˜ nthe vathei. Mwıı ti kwo˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndu wa ulaalai1 ındı nı ˜ ˜ ˜ kwondu wa Mwıaıi, nake

˜ ˜ ˜ ˜ 6:9 1 Uu n ı kwasya, m und u ˜ ˜ ˜ ˜ utwaanıte kana mutwae kukoma ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na mundu ungı. 2 Kana “aume ˜ ˜˜ ala mamanyanaa k ı-mw ı ı na ˜ ˜ aume.” 6:12 1 Kana “no metı˜ ˜ ˜ 6:9 1 Sisya Maelesyo ma Ndeto, k ıl ıke.” 6:13 1 K ıkiliki, por·neia. ˜ “Ulaalai.” Sisya Maelesyo ma Ndeto.

467

˜ ˜ ˜ ˜ Mwıaıi nı ˜ kwondu wa ˜˜ ˜ ˜ mwıı. 14 Indı Ngai nı˜ ˜ ˜ ˜ wamuthayuukisye Mwıa˜ ˜ ˜ ıi na o naitu akat u˜ ˜ ˜ ˜ thayuukya kwısıla vinya wake. ˜ ˜ ˜ ˜˜ 15 Muyısı kana mıı ye˜ nyu n ı mamutha ma ˜ ˜ ˜ Kl ısto? Kwoou, n ına ıle kwosa mamutha ma ˜ ˜ Kl ısto n ımakwatany’e ˜ na ılwaya? Vaitonyeka! ˜ ˜ ˜ ˜ 16 Inyw’ı muyısı kana ˜ ˜ ula wakoma na ılwaya ˜ ˜˜ ˜ eth ıawa mw ı ı umwe ˜ ˜ ˜ nayo? Nundu aıtye “me ˜ ˜ ˜˜ el ı makeeth˜ ıwa mw ı ı ˜ ˜ ˜ ˜ umwe.” 17 Indı mundu ˜ ˜ ˜ o na wıva ula ukwa˜ ˜ ˜ ˜ tanıtw’e na Mwıaıi nı ˜˜ ˜ mwıı umwe vamwe nake ˜ ˜ ˜ nthını wa veva. 18 Kıai ˜ ˜ ˜ ˜ ulaalai!1 Naı o na yıva ıla ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mundu utonya kwıka yı ˜˜ ˜ ˜ nza wa mwıı wake, ındı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mundu o na wıva ula wı˜ ˜ ˜ kaa ulaalai ethıawa aiwı˜ ˜˜ ka naı mwıı wake mwe˜ ˜ ne. 19 No mwısı kana ˜˜ ˜ ˜ ˜ mwıı wenyu nı ıkalu ya ˜ ˜ ˜ veva m utheu ula w ı ˜ ˜ ˜ nthını wenyu, ula Ngai

1 AKOLINTHO 6:14–7:5

˜ ˜ ˜ ˜ umunengete? O na ıngı ˜ ˜ mui menyu ene, 20 nu˜ ˜ ndu nımwathooiwe na ˜ ˜ ˜ thooa munene. Maundu˜ ˜ ˜ nı onthe mutaıei Ngai ˜˜ ˜ mıını yenyu. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ undu 7 Yu ıulu˜ wa ma ˜ ˜ ˜ ala munaandıkıte, nı ˜ ˜ ˜ ˜ useo mund uume nda˜ ˜ ˜ kakiite1 mundu muka; ˜ ˜ ˜ ˜ 2 ındı nundu wa kwo˜ ngeleka kwa ulaalai,1 ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ eka kıla munduume ethı˜ we na muka wake na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kıla mundu muka ethı˜ ˜ we na mu ume wake. ˜ ˜ ˜ 3 Eka munduume ane˜ ˜ ˜ nge muka wake kıla kı˜ ˜ mwa ıle, na m uka o nake eke oou kweleke˜ ˜ ˜ la muume wake. 4 Mu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndu muka nde na ukumu ˜ ˜ ˜ ˜˜ ıulu wa mwıı wake mwe˜ ˜ ˜ ˜ ne, ındı muume wake e ˜ ˜ ˜ naw’o; o ta uu mundu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ume nde na ukumu ıulu ˜˜ wa mwıı wake mwene, ˜ ˜ ˜ ındı muka wake e naw’o. ˜ ˜ ˜ 5 Muikethıwe muivata˜ na ene kwa ene ate o yıla

˜ ˜ 7:1 1 Uu nı kwasya, ndakakome ˜ ˜ na. 7:2 1 Wingı wa ndeto ya Kı˜ 6:18 1 Kıkiliki, por·neia. Sisya kiliki por·neia. Sisya Maelesyo Maelesyo ma Ndeto. ma Ndeto.

1 AKOLINTHO 7:6-15

˜ ˜ ˜ inyw’el ı mweet ık ılana ˜ ˜ kueka kwa kavinda, nı ˜ ˜ kana mukwate ıvinda ya ˜ ˜ k uvoya na k uka va˜ ˜ ˜ mwe ıngı, nı kana Sa˜ ˜ tani ndakaendeee kumu˜ ˜ ˜ ˜ tata nundu wa kwıthı˜ ˜ ˜˜ wa mute kwısiııa. 6 No ˜ ˜˜ ˜ muatııe kıla naweta,˜ o ˜ ˜ na kau ti mwıao. 7 Indı ˜ ˜ wendi wakwa nı ta kethı˜ ˜ ˜ ˜ wa kıla mund ˜ u ˜ no˜ wıka˜ la o takwa. Indı kıla mu˜ ˜ ˜ ˜ ndu e na muthınzıo wake ˜ kuma kwa Ngai, umwe ˜ ˜ ˜ ˜ muthınzıo wa muthemba ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ muna na ungı muthınzıo ˜ ˜ ˜ wa muthemba ungı. 8 Yu kwa ala mata˜ ˜ twaanıte na ala ndiwa nı˜ mea nı kavaa makekala ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ undu nyie nıilye. 9 Indı ˜ ˜ ˜ ethıwa maitonya kwısiı˜ ˜ ˜ ıa, eka matwaane, nundu ˜ ˜ ˜ nı kavaa kutwaana kwı kwakana mwaki. ˜ 10 Kwa ala matwaanı˜ ˜ ˜ te nıngumanenga utao, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ındı tinyie nı Mwıaıi, ˜ ˜ ˜ kana mundu muka nda˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıle kutaanısya ˜ na muu˜ ˜ me wake. 11 Indı ethı˜ ˜ ˜ ˜ wa nukutaanısya na mu˜ ˜ ume wake, nıekale ate

468

˜ ˜ mutwae kana ethıwa ti ˜ ˜ ˜ uu ew’ane na muume ˜ ˜ ˜ wake; na munduume o ˜ ˜ ˜ nake ndaıle kutia muka wake. ˜ ˜ 12 Namo ala angı nı˜˜ ˜ ˜ mea, ı ı nyie, ınd ı ti ˜ ˜ ˜ Mwıaıi: Ethıwa mwana-a˜ ˜ ˜ ˜ asa atwaıte mundu muka ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ute mwıt ık ıli na mu˜ ˜ ˜ ˜ ndu muka usu nukwenda ˜ ˜ kwıkala nake, ndakamu˜ ˜ tie; 13 na ethıwa mu˜ ˜ ˜ ˜ ndu muka atwaıtwe nı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ munduume ute mwıtıkı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ li na munduume usu nu˜ kwenda kwıkala nake, ˜ ˜ ndakatie muume wake. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 14 Nund u m und u ume ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ula ute mwıtıkıli nuthee˜ ˜ ˜ tw’e nundu wa muka ˜ ˜ ˜ wake, na mundu muka ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ula ute mwıtıkıli nuthee˜ ˜ tw’e nundu wa mwana-a˜ ˜ asa; ta kethıwa ti uu, sya˜ ˜ na syenyu syıthıwa ite ˜ ˜ ˜ ntheu, nı ntheu. ˜ ˜ ındı yu ˜ ˜ ˜ 15 Indı ethıwa ula ute ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mwıtıkıli nıwatw’a kuthi,1 eka athi, mwana-a˜˜ asa kana mwııtu-a-asa ˜ ˜ ˜ ˜ ndovetwe undunı usu, ˜ ˜ ˜ ˜ ındı Ngai amwıtie inyw’ı ˜ 7:15 1 Kana “mataanısye.”

469

˜ ˜ ˜ mw ıth ıwe na m uuo. ˜ ˜ ˜ 16 We kıveti, wısı ata ˜ ˜˜ ˜ kana ndukatangııa mue˜ ˜ ˜ meu? Naku we munduu˜ ˜ ˜ me, wısı ata kana nduka˜˜ ˜ tangııa kıveti kyaku? ˜ ˜ 17 O na uu wı o vo, ˜ o tondu Yeova wane˜ ˜ ngie kıla umwe wenyu ˜ ˜ ˜ kıanda, ekai kıla umwe ˜ ˜ wenyu akinyae o undu ˜ Ngai wamwıtie ailye. Na ˜ ˜ ˜ ˜ uu nıw’o ngwıaıa ikundi ˜ syonthe. 18 Ve umwe ˜ wenyu weetiwe e mwaı˜ ke? Eka ekale e mwaıke. ˜ Ve umwe wenyu weetiwe ˜ ˜ ate mwaıke? Ndakaıkwe. ˜ ˜ ˜ 19 Kwaıkwa ti kındu, na ˜ ˜ ˜ ˜ kulea kwaıkwa ti kındu; ˜ ˜ ˜ kıla kya vata nı kukwa˜ taa mıao ya Ngai. 20 O ˜ ˜ ˜ ˜ undu kıla umwe weetiwe ˜ ailye, aendeee kwıkala ailye oou. 21˜ Weetiwe ˜ ˜ ˜ wı ngombo? Undu usu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndukauthıny’e; ındı ethı˜ ˜ wa nıvatonyeka ukatha˜ ˜ ˜ w’a, tumıa mwanya usu ˜ ˜ ˜ nesa . 22 N und u m u˜ ˜ ˜ ndu o na wıva ula wee˜ ˜ ˜ ˜ tiwe nthını wa Mwıaıi e ˜ ˜ ngombo ethıawa e mu˜ ˜ ˜ ˜ ndu uthaıtw’e wa Mwıa-

1 AKOLINTHO 7:16-28

˜ ˜ ˜ ˜ ıi; na o ta uu ethıwa mu˜ ˜ ndu o na wıva eetiwe e ˜ ˜ muthasye, nı ngombo ya ˜ Klısto. 23 Mwathooiwe ˜ na thooa munene; ekai ˜ ˜ ˜ kwıthıwa mwı ngombo ˜ ˜ ˜ sya andu. 24 O undu ˜ ˜ kıla umwe wenyu weetiwe ailye, ana-a-asa, ae˜ ˜ ndeee kwıkala ailye uu mbee wa Ngai. ˜ ˜ ˜ ˜ 25 Na yu ıulu wa eıtu ˜ ˜ ˜ ˜ ala matesı munduume,1 ˜ ndi na mw ıao kuma ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kwa Mw ıa ıi, ınd ı n ıngumya woni wakwa ta ˜ ˜ umwe ula wonetw’e tei ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nı Mwıaıi nıthıwe nı mu˜ ˜˜ ˜ ıkııku. 26 Kwoou, nıo˜ ˜ ˜ ˜ na nuseo munduume ae˜ ˜ ˜ ˜ ndeee kwıkala o undu ui˜ ˜ ˜ ˜ lye nundu wa mawumu ˜ ala me kw’o. 27 We wı ˜ mwove kwa muka waku? ˜ ˜ Eka kumantha kuthaw’a. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Nıwıthıwa ute na kıve˜ ˜ ti? Eka kumantha kıveti. ˜ ˜ ˜ ˜ 28 Indı o na ethıwa nu˜ ˜ ˜ ˜ utwaana, ndukwıka naı. ˜ ˜˜ ˜ ˜ Na ethıwa mwııtu utesı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 7:25 1 Ndeto ya Kıkiliki ıla ıtumı˜ ˜˜ ˜ ıtwe vaa no yonany’e mwııtu ute ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mutwae kana munduume uta˜ twaanıte.

1 AKOLINTHO 7:29-37

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ m und u ume1 n uk utwa˜ ˜ ˜ ˜ wa, ndekwıka naı. Indı ˜ ˜ ala mekwıka uu makee˜ ˜ ˜˜ ˜ thıwa ˜ na thına mwıını ˜ ˜ woo. Indı kıeleelo kya˜ ˜ ˜ kwa nı kumutethya. ˜ ˜ 29 O na ıngı, ana-a˜ ˜ ˜ asa, n ıng umw ıa kana ˜ ˜ ˜ ˜ ıvinda y ıla y ıtiele n ı ˜ ınini. Kuma yu ekai ala me na iveti mekale ta mate nasyo, 30 na ala ˜ ˜ ˜ ˜ mekuıa ta ala mate kuıa, ˜ na ala meutana ta ala ˜ ˜ mateutana, na ala meu˜ thooa ta ala mate na kı˜ ˜ ˜ ndu, 31 na ala meutu˜ ˜ ˜ ˜ mıa nthı ta ala mateumı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ tumıa vyu; nundu mau˜ ˜ ˜ ˜ nd u ala me ı ul u wa ˜ ˜ ˜ nthı maendeee kualyu˜ ka. 32 Vate nzika, nıe˜ ˜ ˜ nda mwıthıwe mute na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mawımakıo. Munduume ˜ ˜ ˜ ˜ ula utatwaan ıte ath ı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nıkıaa maundu ma Mwı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ a ıi, und u utonya k u˜ ˜ mwendeesya Mw ıa ıi. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 33 Indı munduume ula ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ utwaanıte athınıkıaa ma-

470

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ undu ma nthı ıno, undu ˜ ˜ utonya kwendeesya kı˜ veti kyake, 34 na ethıa˜ ˜ ˜ ˜ wa aaanıkıte. O na ıngı, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mundu muka ula ute mu˜˜ ˜ ˜ twae, na mwııtu ula ute˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ sı munduume, athınıkı˜ ˜ ˜ ˜ aa maundu ma Mwıaıi, ˜ ˜ ˜ nı kana ethıwe e mutheu ˜˜ ˜ ˜ mw vevanı wake. ˜ ı˜ ını na ˜ ˜ ˜ ˜ Indı mundu muka ula ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mutwae athınıkıaa mau˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndu ma nthı, undu uto˜ ˜ nya kumwendeesya mu˜ ˜ ˜ ˜ ume wake. 35 Indı nı˜ ˜ ˜ neena maundu asu nı ˜ ˜ kana nımutethye, na ti ˜ ˜ ˜ ˜˜ kwondu wa kumusiııa, ˜ ˜ ˜ ˜ ındı nı kana nımwony’e ˜ ˜ maundu ala ma vata na ˜ ˜ ˜ ˜ undu mutonya kuendeea ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ k umw ıyum ısya Mw ıa ıi ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ vyu mute na kındu kıu˜ ˜ ˜˜ muvıng ˜ ıısa. ˜ ˜ ˜ ˜ 36 Indı ethıwa mundu ˜ ˜ ˜ o na wıva nukwona ta wı ˜ ˜ ˜ ˜ na mwıkalıle muthuku ˜ ˜ ˜ nundu wa kwıkala ata˜ ˜ ˜ twaanıte, na ethıwa nu˜ ˜ ˜ ˜ vıtukıte myaka ya uika, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ uu nıw’o waıle kwıka: Nı7:28 1 Ndeto ya Kıkiliki ıla ıtumı˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ ıtwe vaa no yonany’e mwııtu ute eke˜ undu ˜ ukwenda; nde˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ı. Eka atwaane. mutwae kana munduume uta- kwıka ˜ na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 37 Indı ethıwa mundu o twaanıte.

471

˜ ˜ ˜ ˜ na wıva nı mwıanıe ngoo˜ nı yake na nde na vata, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na e na ukumu ıulu wa ˜ ˜ wendi wake na nutw’ıte ˜ ˜ ngoon ı yake kw ıkala ˜ ˜ atatwaanıte, eıka nesa. ˜ ˜ 38 Kwoou, mundu o na ˜ ˜ ˜ wıva ula watwaana ethı˜ ˜ ˜ awa eeka nesa, ındı mu˜ ˜ ˜ ndu o na wıva ula we˜ ˜ kala atatwaanıte ethıawa eeka nesanga. ˜ ˜ ˜ ˜ 39 Mundu muka ethıa˜ wa e mwove ıvinda yo˜ ˜ ˜ ˜ nthe ˜ yıla muume wı tha˜ ˜ ˜ ˜ ˜ yu. Indı ethıwa muume ˜ ˜ ˜ nıwakw’a, nı muthasye ˜ ˜ ˜ ˜ kutwawa nı ula ukwe˜ ˜ ˜ ˜ nda, ındı o ˜ nthını wa ˜ ˜ ˜ Mwıaıi. 40 Indı kwosa˜ na na woni wakwa, ethı˜ awa e mutanu aendeea ˜ ˜ ˜ ˜ kwıkala undu uilye; na ˜ nyie nıona vate nzika o ˜ nakwa nı na veva wa Ngai. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ yu ıulu wa lıu ula 8 Na ˜ ˜ uthembewe mıvw’ana˜ ˜ ˜ no: Nıtwısı kana ithyo˜ ˜ nthe tw ı na umanyi. ˜ ˜ ˜˜ Umanyi nuetae ngathııo ˜ ˜ ˜ ınd ı wendo n ıwakaa. ˜ ˜ ˜ 2 Ethıwa mundu o na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ w ıva es uan ıa n ıw ıs ı

1 AKOLINTHO 7:38–8:7

˜ ˜ ˜ ˜ undu, ndanamba kuuma˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nya undu wa˜ ıle kwıthı˜ ˜ ˜ ˜ wa awısı. 3 Indı ethıwa ˜ ˜ ˜ ˜ mundu o na wıva nu˜ ˜ mwendete Ngai, usu nı˜ ˜ ˜ ˜ wısıkıe nıwe. ˜ ˜ ˜ 4 Na yu ıulu wa ma˜ ˜ lıu ala mathembewe mı˜ ˜ ˜ vw’anano, nıtwısı kana ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mıvw’anano ti kındu ıulu ˜ wa nthı na kana Ngai ˜ ˜ ˜ no umwe. 5 Nundu o ˜ ˜ ˜ na ethıwa kwı ila syıta˜ ˜ ˜ ˜ wa ngai, syıthıwe syı ıtu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nı kana syı kuu nthı, o ˜ ˜ ˜ tondu kwı “ngai” mbingı ˜ ˜ ˜ na “eaıi” aingı, 6 ithyı ˜ ˜ ˜ twı na Ngai umwe, ula ˜ ˜ ˜ ˜ nıwe Asa, na ula syındu ˜ syonthe syumıte kwake, ˜ ˜ ˜ naitu twı make; na twı ˜ ˜ ˜ ˜ na Mwıaıi umwe, Yesu ˜ ˜ ˜ ˜ Klısto, ula kwısıla kwa˜ ˜ ke syındu syonthe syee˜ ˜ ˜ thıiwe, o naitu tweethıi˜ ˜ we kw ˜ ıs˜ ıla kwake. 7 Indı ti onthe me na ˜ ˜ ˜ umanyi usu. Vandu va ˜ uu, amwe ala mbee˜ ˜ nı mathaithaa mıvw’ana˜ ˜ ˜ no, yıla meuya lıu ma˜ ˜ wonaa ta uthembewe mıvw’anano, na wasya woo ˜ ˜ ˜ wa ngoo nuvukaa nundu

1 AKOLINTHO 8:8–9:7

˜ ˜ ˜ ˜ nı mwonzu. 8 Indı lıu ˜ ˜ ˜ ˜ ndwısa kututhengeanı˜ ˜ sya na Ngai; ti atı twı ˜ ˜ athuku twalea kuya, o na ˜ ˜ ˜ twaya ti atı nıw’o tw ˜ ı-˜ ˜ ˜ thıawa twı aseo. 9 Indı ˜ ˜ ˜ endeeai kwıthıwa mwı ˜ ˜ metho n ı kana utha˜ ˜ syo wenyu wa kwınyuvıa ˜ ˜ ˜ ˜ ndukatw’ıke kındu kya ˜ ˜ kululut ıkya ala onzu. ˜ ˜ ˜ ˜ 10 Nundu ethıwa mu˜ ˜ ndu akakwona we wı na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ umanyi uiya lıu ıkalunı ˜ ya mıvw’anano, w’o wa˜ sya wa ngoo wa mu˜ ˜ ˜ ndu usu mwonzu nduka˜ ˜ ˜ ˜ munenga ukumbau ngi˜ ˜ ˜ nya wıthıe no aye lıu ˜ ˜ wum ıw’e m ıvw’anano? ˜ ˜ 11 Kwoou n und u wa ˜ ˜ umanyi waku nukwana˜ ˜ ˜ nga mundu ula mwonzu, ˜ nake n ı mwana-a-asa ˜ ˜ waku ula Klısto wakwie ˜ ˜ kwondu wake. 12 Yıla ˜ ˜ mwav ıt ısya ana-a-asa ˜ ˜ ˜ ˜ kwa nzıa ısu na kuu˜ mısya wasya woo wa ˜ ˜ ngoo mwonzu, mwıthıa˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wa m uim uv ıt ısya Kl ı˜ ˜ ˜ sto. 13 Kıu nıkyo kıtu˜ ˜ ˜ ˜ mi eth ıwa lıu nuutu˜ ma mwana-a-asa alulutı-

472

˜ ˜ ka, ndikaya nyama ıngı ˜ ndikese kutuma mwana˜ a-asa alulutıka. ˜ 9 Nyie ndi muthasye? ˜ ˜ Nyie ndi mutumwa? ˜ Nyie ndyaaona Yes u ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Mwıaıi waitu? Inyw’ı mui ˜ ˜ ˜ wıa wakwa nthını wa ˜ ˜ ˜ Mwıaıi? 2 O na ethıwa ˜ ˜ ndi mutumwa kwa ala ˜ ˜ angı, kwa w’o ki nyie nı ˜ ˜ ˜ mutumwa kwenyu! Nu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndu mwı usiılo wa kuıkı˜ ˜ ˜ ˜ ıthya kana nyie nı mutu˜ ˜ ˜ ˜ mwa ˜ nthını wa Mwıaıi. ˜ ˜ ˜ 3 U u n ıw’o ngw ıte˜ tea kwa ala manzilılaa: ˜ ˜ 4 Twı na uthasyo1 wa ˜ ˜ kuya na kunyw’a, kana ˜ ˜ t ui naw’o? 5 Tw ı na ˜ ˜ ˜ uthasyo wa kıla umwe ˜ ˜ witu k uendanasya na ˜ ˜ ˜ ˜ muka wake mwıtıkıli, o ˜ ˜ ta atumwa ala angı na ˜ ˜ ana-a-asa ma Mwıaıi na ˜ Keva,1 kana tui naw’o? 6 Kana no Valanava na˜ ˜ kwa tute na uthasyo wa ˜ ˜ ˜ ˜ kueka kutethya wıa nı ˜ ˜ kana tukwate kya kwı˜ ˜ tethya nakyo? 7 Nı mu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ sikalı wıva wıyıungamı˜ ˜ ˜ 9:4 1 Ndeto kwa ndeto, “ukumu.” ˜ ˜ 9:5 1 Ula wıtawa Vetelo.

473

˜ aa ngalama syake sya wı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ anı? Nuu uvandaa mısa˜ ˜ ˜ ˜ viv u m u undan ı wake ˜ ˜ ˜ na uyıthıa ndaya matu˜ ˜ nda mayo? Kana nuu ˜ ˜ ˜ uıthasya na ndesa ku˜ nyw’a ıia ya indo isu? ˜ ˜ ˜ 8 Nıneena maundu aa ˜ ˜ ˜ kwosana na undu andu ˜ ˜ monaa maundu? Kana ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Mıao ndıneenete ıulu wa ˜ ˜ ˜ ˜ ma undu aa? 9 Nund u ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nıkuandıkıtwe uu Mıa˜ ˜ onı ya Mose: “Nduko˜ ˜ ve nzau kanyw’a ıvinda ˜ ˜ ˜ ˜ yıla ıendeee kuvua nge˜ tha.” We Ngai ethıawa ai˜ ˜ ˜ ˜ thınıkıa nzau? 10 Kana ndeto isu ndaineenie ˜ ˜ kwond u wit u? Ndeto ˜ ˜ isu syaandıkiwe kwondu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ witu, nundu mundu ula ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ uımaa na ula uvuaa kıla ˜ kyakethwa mekaa uu me ˜ na wıkwatyo kana maka˜ ˜ kwata kındu. ˜ ˜ 11 Ethıwa nıtwavandie ˜ ˜ ˜ ˜ syındu sya kı-veva katı ˜ ˜ ˜ ˜ wenyu, nı undu mune˜ ˜ ˜ ne kwitu kuketha syı˜ ˜ ˜˜ ˜ ndu sya kı-mwıı sya kwıtethya nasyo kuma kwe˜ ˜ nyu? 12 Eth ıwa and u ˜ ˜ angı me na uthasyo wa

1 AKOLINTHO 9:8-15

˜ ˜ ˜ kwıtya syındu isu, yo ti ˜ ˜ ˜ ithyı twı na uthasyo mwi˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ngı wa kwıka uu? Indı ˜ ˜ ˜ o na uu wı o vo, tuyaa˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ tumıa uthasyo1 usu, ındı ˜ ˜ ˜˜ ˜ tuendeee kumıısya mau˜ ˜ ˜ ndu onthe nı kana tui˜ ˜˜ ˜ ˜ kese kusiııa uvoo museo ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıulu wa Klısto kwa nzıa ˜ ˜ o na yıva. 13 No mwı˜ ˜ sı kana aume ala mate˜ ˜ ˜ thasya wıa mutheu maı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ saa syındu ila syı ıkalu˜ nı, na ala matethasya ˜ ˜ ˜ ˜ wıa kıla ıvinda kıthembe˜ ˜ ˜ onı nımakwataa kılungu ˜ kyoo kuma kıthembeo˜ ˜ ˜ ˜ nı? 14 O ta uu, Mwıaıi ˜ ˜ nıwaumisye mwıao kwo˜ ndu wa ala matavanasya ˜ ˜ uvoo museo makwatae ˜ ˜ ˜ syındu sya kwıtethya ku˜ ˜ mana ˜ na uvoo museo. ˜ ˜ ˜ 15 Indı ndyaatumıa o ˜ ˜ ˜ na umwe katı wa mau˜ ˜ ndu asu. Ndinaandıka ˜ ˜ ˜ uu nı kana nıkwe ma˜ ˜ ˜ ˜ undu asu, nundu kavaa ˜ ˜ nyie ngakw’a kute kwı˜ ˜ ˜ ˜ ka uu. Vai mundu uto˜ ˜ nya kuveta kıtumi kya˜ ˜˜ kwa kya kw ıkath ı ıa! ˜ ˜ 9:12 1 Ndeto kwa ndeto, “uku˜ mu.”

1 AKOLINTHO 9:16-25

˜ ˜ ˜ 16 Eth ıwa n ıng utava˜ ˜ ˜ ny’a uvoo museo, kıu ˜ ˜ ˜ ti kıtumi kya kwıkathı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıa, nundu uu nıw’o naı˜ le kwıka. Kwa w’o kye˜ ˜ va nı kwakwa ethıwa ˜ ˜ ˜ ndiutavany’a uvoo mu˜ seo! 17 Ethıwa ngate˜ ˜ ˜ thya wıa uu na ngenda, ˜ ˜ ˜ ˜ ve ıtuvi; ındı o na ethıwa ˜ ngautethya ndekwenda, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nı o na uthukumi nıne˜ ngetwe. 18 Kwoou, ıtu˜ ˜ ˜ ˜ vi yakwa nı yıva? Nı yıla ˜ ˜ ˜ ngutavany’a uvoo mu˜ ˜ ˜ seo nıke uu vate ndıvi, ˜ ˜ ˜ ˜ nı kana ndikese kutumıa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ naı ukumu1 ula nı naw’o ˜ ˜ ˜ ˜ nthını wa uvoo museo. ˜ ˜ 19 Nundu o na kau ˜ ˜ n ı m uthasye kumana ˜ ˜ ˜ na and u onthe, n ın ı˜ ˜ ˜ tw’ıkıthıtye ngombo kwa ˜ ˜ onthe, nı kana nıkwa˜ ˜ ˜ ˜ te andu aingı undu vatonyeka. 20 Kwa Ayuti ˜ ˜ ˜ natw’ıkie ta Muyuti nı ˜ kana nıkwate Ayuti; kwa ˜ ala me ungu wa mıao na˜ ˜ kwa neeth ıiwe ta n ı ˜ ungu wa mıao, o na kau nyie mwene ndi ungu ˜ ˜ ˜ wa mıao, nı kana nıkwa˜ 9:18 1 Kana “uthasyo.”

474

˜ te ala me ungu wa mıao. 21 Kwa ala mate na ˜ ˜ mıao natw’ıkie ta nde na ˜ ˜ mıao, o na kau ti atı ndi ˜ ˜ ˜ ˜ na mıao ya Ngai ındı nı ˜ ˜ ungu wa mıao ya Klı˜ ˜ sto, nı kana nıkwate ala ˜ mate na mıao. 22 Kwa ˜ ˜ ala onzu natw’ıkie ta nı ˜ ˜ mwonzu, nı kana nıkwa˜ ˜ ˜ te ala onzu. Nıtw’ıkıte ˜ ˜ ˜ maundu onthe kwa andu ˜ ˜ ma mıthemba yonthe, nı ˜ kana kwa nzıa syonthe ˜ ˜ ˜˜ nıtonye kutangııa amwe. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 23 Indı nıkaa maundu ˜ ˜ onthe kwondu wa uvoo ˜ ˜ ˜ ˜ museo, nı kana nıutavye ˜ angı. ˜ ˜ 24 No mw ıs ı kana ˜ ˜ ˜ ˜ nthını wa mathau ma kusemba asembi onthe ˜ ˜ ˜ n ımasembaa, ınd ı no ˜ ˜ ˜ ˜ umwe ukwataa muthı˜ nz ıo? Sembai kwa ˜ ˜ ˜ nz ıa mutonya kusinda ˜ ˜ ˜ ˜ m uth ınz ıo. 25 Atha uki onthe ala me masi˜ ˜ ˜˜ ndanonı nımesiııaa ma˜ ˜ ˜ undunı onthe. Vate nzi˜ ˜ ka, mekaa uu nı kana ˜ makwate ngovia ıtonya ˜ ˜ ˜ ˜ kwanangıka, ındı ithyı ˜ ˜ ˜ ˜ twıkaa uu nı kana tu-

475

1 AKOLINTHO 9:26–10:12

˜ ˜ kwate ngovia ıtanangıkaa. 26 Kwoou, ndise˜ mbaa nde na kıeleelo; ˜ ˜ ˜ na undu nıkasya ngu˜ ˜ ˜ ndi syakwa nısyıkasya nı ˜ kana ndikakune nzeve; ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ 27 ınd ı n ıkunaa mwıı ˜ ˜ wakwa na kuutongoesya ˜ ˜ ta ngombo, nı kana ıti˜ ˜ ˜ na wa kutavya angı uvoo ˜ museo nyie mwene ndi˜ ˜ ˜ ˜ kese kwıthıwa na undu ˜ ˜ ˜ utonya kutuma nılewa.1 ˜ nıe10 Yu, ana-a-asa, ˜ nda mumanye kana ˜ ˜ ˜ aa-umae maitu maı ungu ˜ ˜ ˜ wa yıla ıtu na onthe nı˜ ˜ ˜ mesıile ukanganı 2 na ˜ onthe nımavatisiwe na ˜ ˜ ˜ ıtu na ukanga nı kana ˜ ˜˜ methıwe aatııi ma Mose, ˜ ˜ 3 na onthe ma ıe l ıu ˜ ˜ umwe wa kı-veva 4 na ˜ onthe manywie kya u˜ ˜ nyw’a k ımwe kya k ı˜ ˜ veva. Nundu manyusaa ˜ ˜ ˜ kuma ıvianı ya kı-veva ˜ ˜˜ ˜ yıla yamaatııe, na ˜ıvia ˜ ˜ ˜ ˜ yıu yaı Klısto. 5 Indı ˜ Ngai ndaaendeew’a nı ai˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ngı moo, nıkwıthıwa nı˜ ˜ ˜ mooaıwe weunı. ˜ ˜ 6 Na yu maundu asu

˜ matw’ ıkie ngelekany’o ˜ ˜ ˜ ˜ kwitu, nı kana tuikethıwe na wendi wa ma˜ ˜ ˜ ˜ undu mathuku, o tondu ˜ mo mamendie. 7 Na tu˜ ikathaithe mıvw’anano ˜ tondu amwe moo mee˜ ˜ ˜ ˜ kie; o tondu kuandıkı˜ twe: “Na andu mekala ˜ ˜ nthı maye na kunyw’a. ˜ ˜ Na mookıla nı kana me˜ ˜ tanıthye.” 8 Na tuikeke ˜ ˜ ulaalai,1 o tondu amwe ˜ moo meekie ulaalai1 na ˜ ˜ makw’a andu 23,000 mu˜ ˜ thenya umwe. 9 Na tu˜ ikamutate Yeova o to˜ ˜ ndu amwe moo mamuta˜ ˜ tie, na maumwa nı nzoka ˜ makw’a. 10 O na tuike˜ ˜ ˜ thıwe andu ma kunyu˜ ˜ ngunyısya o tondu amwe ˜ meekie na mooawa nı ˜ ˜ mwanangi. 11 Maundu ˜ ˜ asu meekıkie nı kana ˜ meth ıwe ngelekany’o ˜ ˜ kwitu, na maandıkiwe ˜ ˜ ˜ kwondu wa kutukany’a ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ithyı ala tuvikıwe nı mu˜ ˜ ˜ ˜ minukılyo wa nthı ıno. ˜ 12 Kwoou ekai ula ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ukusuanıa ta uungamıte, ˜ ethıwe e metho ndakese

˜ ˜ ˜ 9:27 1 Kana “ndetıkılıka.”

10:8 1 Sisya Maelesyo ma Ndeto.

1 AKOLINTHO 10:13-25

˜ ˜ ˜ ˜ kuvaluka. 13 Vai ı ıta˜ twa yaamukwata eka˜ ala ˜ ˜ makwataa and u. Ind ı ˜ ˜ ˜ ˜˜ Ngai nı muıkııku na nda˜ ˜ ˜ ˜ kaeka mutatwe kuvıtu˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ka undu mutonya kumıı˜ ˜ ˜ sya, ındı o vamwe na ıta˜ ˜ ˜ twa yıu, akaumılya nzıa ˜ ˜ ˜ ˜ nı kana mutonye kuyu˜˜ mıısya. 14 Kwoou endwa ma˜ ˜ ˜ kwa, kıai uthaithi wa mı˜ vw’anano. 15 Nıneena ˜ ˜ ta nguneena na andu me ˜ na umanyi; kwoou tw’ai ˜ ˜ ˜ inyw’ı ene ethıwa nınee˜ na w’o kana ndiuneena ˜ w’o. 16 K ıkombe kya ˜ ˜ ˜ uathimo kıla tuathimaa, ˜ ˜ kw’o ku ti kwıthıwa na ˜ ˜ ˜ muamba nthını wa ntha˜ ˜ kame ya Klısto? Na mu˜ ˜ kate ula tutilaa, kw’o ku ˜ ˜ ˜ ti kwıthıwa na muamba ˜ ˜ ˜˜ ˜ nthını wa mwıı wa Klı˜ ˜ ˜ sto? 17 Nundu ve mu˜ ˜ kate umwe, o na kau twı ˜ ˜ ˜˜ ˜ aingı, twı mwıı umwe, ˜ ˜ ˜ ˜ nundu ithyonthe tuısaa ˜ ˜ ˜ mukate o usu umwe. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 18 Suanıai ıulu wa Ai˜ silaeli: Mo ala maısaa ˜ ˜ nthembo mayıthıawa me ˜ ˜ muamba na kıthembeo?

476

˜ 19 Yu nıasya ata? Kyo ˜ ˜ ˜ k ıla k ıthembewe m u˜ ˜ ˜ vw’anano nı kındu, kana ˜ ˜ ˜ w’o muvw’anano nı kı˜ ˜ ˜ ˜ ndu? 20 Aiee; ındı nıa˜ ˜ ˜ sya kana syındu ila andu ˜ ˜ ma mbaı ing ı mathembaa mathembeaa ndai˜ ˜ moni ınd ı ti Ngai ; ˜ na ndikwenda inyw’ ı ˜ ˜ ˜ mwıthıwe na muamba ˜ na ndaimoni. 21 Muito˜ ˜ nya kunyw’a k ıkombe ˜ kya Yeova na kıkombe ˜ kya ndaimoni; muitonya ˜ ˜ kuya “mesanı ya Yeova” ˜ na mesanı ya ndaimoni. ˜ 22 Kana ‘twıenda Yeova ˜ ˜ ˜ ˜ ethıwe na kıwıu’? Ithyı ˜ ˜ tui vinya kute we, kana ˜ twı naw’o? ˜ ˜ ˜ 23 Maundu onthe nı˜ ˜ mosan ıte na m ıao,1 ˜ ˜ ˜ ˜ ındı ti maundu onthe ˜ ˜ matethasya . Ma und u ˜ ˜ onthe n ımosan ıte na ˜ ˜ ˜ mıao, ındı ti onthe ma˜ ˜ kaa. 24 Ekai kıla umwe ˜ ˜ ndakamanthe kw ıy ıu˜ ˜ na mwene, ındı amanthe ˜ ˜ ˜ ˜ kuuna ula ungı. ˜ ˜ ˜ 25 Yai kındu o na kıva ˜ ˜ ˜ k ıla k ıuthoow’a soko˜ ˜ ˜ 10:23 1 Kana “no metıkılıke.”

477

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nı ya nyama, muteukulı˜ ˜ ˜ ılya nundu wa wasya ˜ wenyu wa ngoo, 26 nı˜ ˜ ˜ ˜ kwıthıwa “nthı na syı˜ ˜ ˜ ˜ ndu ila syı nthını wayo ˜ ˜ nı sya Yeova.” 27 Ethı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wa mundu ute mwıtı˜ ˜ ˜ ˜ kıli nıwamuthokya na nı˜ ˜ m ukwenda k uthi, yai ˜ ˜ kıla mwanengwa, mu˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ te uk ul ı ılya n und u wa wasya wenyu wa ngoo. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 28 Indı ethıwa mundu o ˜ ˜ ˜˜ ˜ na wıva akamwıa, “Kıı nı ˜ ˜ ˜ kındu kyumıtw’e nthe˜ ˜ ˜ mbo,” muikaye nundu ˜ ˜ wa ula wamutavya na ˜ ˜ n und u wa wasya wa ˜ ngoo. 29 Ndi uneenea wasya wenyu wa ngoo, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ındı wa mundu ula ungı. ˜ ˜ ˜ ˜ Nundu ve vata mwau nı˜ ˜ ˜ tumıe uthasyo wakwa na ˜ ˜ ˜ ngısilılwa nı wasya wa ˜ ˜ ˜ ˜ ngoo wa mundu ungı? ˜ ˜ ˜ ˜ 30 Ethıwa yıla nguya nı˜ ˜ ˜ ngutunga muvea, nyie ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nınaıle kuya ethıwa nı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nguneenewa naı ıulu wa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kıla ngutungıa muvea? ˜ ˜ 31 Kwoou ethıwa nı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ m u uya kana n ım u u˜˜ ˜ ˜ nyw’a kana mwııka undu ˜ ˜ ˜ ˜ ungı o na wıva, ıkai ma-

1 AKOLINTHO 10:26–11:5

˜ ˜ ˜ undu onthe kwondu wa ˜ ˜ ˜ ˜ kumutaıa Ngai. 32 Mu˜ ˜ ˜ ˜ ikethıwe kındu kya kulu˜ lutıkya Ayuti vamwe na ˜ Akiliki na kıkundi kya ˜ Ngai, 33 o tondu nda˜ taa kwendeesya and u ˜ ˜ ˜ onthe maundunı onthe, ˜ ˜ ndekwenda kw ıy ıuna ˜ ˜ ˜ mwene, ındı ndyenda ku˜ ˜ una aingı, nı kana mata˜˜ ngııwe. ˜˜ 11 At ııai ngelekany’o ˜ yakwa o tondu nyie ˜ ˜˜ nıatııaa ngelekany’o ya ˜ Klısto. ˜ ˜ ˜ ˜ 2 Nıngumukatha nu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndu maundunı onthe nı˜ ˜ ˜ mundilikanaa na nımu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ lumıtye vyu ila syıthıo ˜ ˜ ˜ o tondu ˜ namumanyıisye ˜ ˜ ˜ syo. 3 Indı nıenda mu˜ manye kana mutwe wa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kıla munduume nı Klı˜ sto, naw’o mutwe wa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mundu muka nı mundu˜ ˜ ume; naw’o mutwe wa ˜ ˜ ˜ Klısto nı Ngai. 4 Mu˜ ˜ ˜ ˜ nduume o na wıva ula ˜ uvoyaa kana akaumya ˜ ˜ ˜ wathani avw’ıkıte mu˜ ˜ ˜ twe wake nıwuusonoka˜ ˜ ˜ sya; 5 na mundu muka ˜ ˜ ˜ o na wıva ula uvoyaa

1 AKOLINTHO 11:6-16

˜ kana akathana atavw’ı˜ ˜ ˜ k ıte m utwe wake n ı˜ ˜ ˜ ˜ wuusonokasya, nund u ˜ ˜ ˜ ˜ no undu umwe na mu˜ ˜ ˜ ˜ ndu muka wı na mutwe ˜ ˜ ˜ mwenze. 6 Nundu ethı˜ ˜ ˜ ˜ wa mundu muka ndeu˜ ˜ ˜ ˜ vw’ıka mutwe wake aılı˜ ˜˜ te kutila nzw’ıı yake; ˜ ˜ ˜ ˜ ındı ethıwa nı nthoni ˜ ˜ ˜ ˜ kwa mundu muka kuti˜˜ la nzw’ıı yake kana kwe˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nza, aılıte kuvw’ıka mutwe wake. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 7 Nund u m und uume ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndaılıte kuvw’ ıka mu˜ ˜ ˜ twe wake, nıkwıthıwa ˜ ˜ we n ı m uvw’ano wa ˜ Ngai na onanasya une˜ ˜ ˜ ˜ ne wake, ındı mundu ˜ ˜ muka onanasya unene ˜ ˜ ˜ ˜ wa munduume. 8 Nu˜ ˜ ˜ ˜ ndu munduume ndaau˜ ˜ ˜ ma kwa mundu muka, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ındı mundu muka aumie ˜ ˜ ˜ ˜ munduumenı. 9 Na eka ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ uu, munduume ndaau˜ ˜ mbwa kwondu wa mu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nd u m uka, ınd ı m u˜ ˜ ˜ ndu muka kwondu wa ˜ ˜ ˜ ˜ m und u ume. 10 N ıkyo ˜ ˜ ˜ ˜ kıtumi mundu muka wa˜ ˜ ˜ ıle kw ıth ıwa na wo˜ ˜ ˜ ˜ nany’o wa ukumu mu-

478

˜ ˜ ˜ twenı wake, nundu wa ˜ alaıka.˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 11 Undu ungı nı kana, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nthını wa Mwıaıi, mu˜ ˜ ˜ ndu muka ndethıwa vate ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ munduume, na mundu˜ ˜ ˜ ume ndethıwa vate mu˜ ˜ ˜ ˜ ndu muka. 12 Nundu o ˜ ˜ ˜ ˜ tondu mundu muka wa˜ ˜ ˜ ˜ umie munduumenı, o ta ˜ ˜ ˜ ˜ uu, munduume asyaawa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nı mundu muka; ındı ˜ ˜ sy ınd u syonthe syaumie kwa Ngai. 13 Tw’ai ˜ ˜ ˜ ˜ inyw’ ı ene: N ı und u ˜ ˜ ˜ ˜ wa ıle m und u m uka ˜ kuvoya kwa Ngai ata˜ ˜ ˜ vw’ıkıte mutwe wake? ˜ ˜ ˜ 14 W’o mumbıle wa mu˜ ndu ndwonanasya nesa ˜ ˜ ˜ kana ti undu wa ndaıa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kwa munduume kwıthı˜˜ wa na nzw’ıı ndaasa, ˜ ˜ ˜ 15 na eth ıwa m und u ˜ ˜˜ muka e na nzw’ıı ndaasa ˜ ˜ ˜ ˜ nı ndaıa kwake? Nundu ˜ ˜˜ nunengetwe nzw’ıı va˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndu va kındu kya˜ kuvw’ı˜ ˜ ˜ ka mutwe. 16 Indı ethı˜ ˜ ˜ wa mundu eenda kulea˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na na undu usu nundu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wa kıthıo kıngı, ithyı tui ˜ ˜ ˜ ˜ na kıthıo kıngı, o na iku˜ ˜ ndi sya Ngai ii na kıngı.

479

˜ ˜ ˜ ˜ 17 Ind ı ng ım unenga ˜ ˜ motao aa ndiumukatha, ˜ ˜ ˜ ˜ n und u m uy umbanaa ˜ ˜ ˜ ˜ kwondu wa useo ındı ˜ ˜ mumbanaa kwond u wa ˜ ˜ ˜ ˜ uth uku. 18 Und u wa ˜˜ ˜ mbee, nııw’a kana yıla ˜ ˜ mwoombana kıkundinı, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nıkwıthıawa na muaanı˜ ˜ ko katı wenyu; na no nı˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıkııe undu usu. 19 Nu˜ ndu vate nzika vakee˜ ˜ ˜ ˜ thıwa mutilıkangano katı ˜ wenyu, nı kana ala me˜ ˜ ˜ ˜ ˜ tıkılıkıte katı wenyu ma˜ manyıke. ˜ 20 Yıla mwoombana ˜ vamwe, kwa w’o mu˜ ˜ ˜ ˜ yıthıawa muiya Kya u˜ ˜ ˜ ya kya Wıoo kya Mwıaıi. ˜ ˜ ˜ 21 Nundu mutanamba ˜ ˜ ˜ ˜ kukıya, kıla umwe we˜ ˜ nyu ambaa kuya kyauya ˜ ˜ ˜ kyake kya wıoo, na uyı˜ ˜ ˜ ˜ thıa umwe e na nzaa ındı ˜ ˜ ˜ ˜ ungı nı mumile. 22 No ˜ ˜ ˜ mwıthıawa na nyumba ˜ ˜ ˜˜ ˜ mutonya kuııa na ku˜˜ ˜ ˜ nyw’ııa? Kana muvutha˜ sya kıkundi kya Ngai, na ˜ ˜ muituma ala mate na kı˜ ndu mew’a nthoni? Yu ˜ ndonya kwasya ata? Nı˜ ˜ ˜ naıle kumukatha? Ndya-

1 AKOLINTHO 11:17-28

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mba kumukatha undunı ˜ usu. ˜ ˜ ˜ 23 Nundu kıla noosie ˜ ˜ ˜ kuma kwa Mwıaıi nına˜ ˜ ˜ mumanyıisye, kana utu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ku ula Mwıaıi Yesu waı ˜ ˜ ˜ avunyanıwe oosie muka˜ ˜ te, 24 na ıtina wa ku˜ ˜ ˜ tunga muvea ˜ ˜ autilanga, ˜ na asya: “Uu wıonany’a ˜˜ ˜ ˜ mwıı wakwa, ula wıne˜ nganwe kwondu wenyu. ˜ ˜ ˜ Ikaai uu kwond u wa ˜ ˜ kundilikana.” 25 Na uu ˜ now’o weekanie na kıko˜ ˜ mbe, ıtina wa kuya kya˜ ˜ uya kya wıoo, akyasya: ˜ ˜˜ ˜ “Kıkombe kıı kıonany’a ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ utian ıo mweu kw˜ ıs ıla nthakame yakwa. Ikaai ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ uu yıla muukınyw’a kwo˜ ˜ nd u wa k undilikana.” ˜ ˜ ˜ ˜ 26 Nundu o yıla mu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ uya mukate uu na muu˜ ˜˜ ˜ nyw’a kıkombe kıı, mue˜ ˜ ndeeaa kutangaasa kı˜ ˜ ˜ kw’u kya Mwıaıi nginya ˜ ˜ ˜ yıla wıuka. ˜ ˜ ˜ 27 Kwoou ula u ısaa ˜ mukate kana akanyw’a ˜ ˜ ˜ k ıkombe kya Mw ıa ıi ˜ ˜ ˜ ˜ undu vataıle, ethıawa ai˜ ˜ ˜˜ vıtısya mwıı na nthaka˜ ˜ me ya Mwıaıi. 28 Mbee

1 AKOLINTHO 11:29–12:8

˜ ˜ ˜ ˜ eka kıla mundu eyıosye we mwene asisye kana ˜ ˜ ˜ nıwaıle, na amina kwıka ˜ ˜ uu aiya mukate na ai˜ ˜ nyw’a kıkombe. 29 Nu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndu ula uısaa na unyu˜ saa ate kumanya vata ˜˜ ˜ wa mwıı, aısaa na ai˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nyw’a usilılo ıulu wake. ˜ ˜ ˜ 30 K ıu n ıkyo k ıtumi ˜ ˜ ˜ aing ı kat ı wenyu n ı ˜ onzu na nı awau na˜ ai˜ ˜ ˜ ngı nımakwie.1 31 Indı ˜ ˜ ˜ ˜ tukeyıosya nesa undu ˜ ˜ ˜ t uilye, t uitonya k usi˜ ˜ ˜ ˜ lılwa. 32 Indı yıla twa˜ ˜ ˜ silılwa, twıthıawa twa˜ ˜ kanw’a n ı Yeova, n ı ˜ kana t uikese kwose˜ wa ıtambya vamwe na ˜ nthı. 33 Kwoou ana-a˜ asa, yıla mwoombana ˜ ˜ vamwe nı kana muye ˜ ˜ kyauya kıu, eteelanaai. ˜ ˜ ˜ 34 Ethıwa mundu o na ˜ ˜ wıva e na nzaa, nı aye ˜ ˜ ˜ ˜ m usy ı, n ı kana y ıla ˜ mwoombana vamwe mu˜ iketh ıwe mwoombana ˜ ˜ ˜ ˜ kwondu wa usilılo. Mau˜ ndu ala matiala ngama˜ lungalya nooka.

480

12 Yu, ana-a-asa, ˜ ndikwenda mw ıkale ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mutesı ıulu wa mıthı˜ ˜ ˜ nzıo ya veva. 2 Nımwı˜ ˜ ˜ ˜ sı kana yıla mwaı andu ˜ ˜ ˜ ma mbaı ingı1 mwaı asye ˜ ˜˜ ˜ na mukaatııa mıvw’ana˜ no ıtaneenaa, na mwa˜ ˜ ˜ endaa kundu o na kwı˜ va k ula mwatongoea˜ ˜ w’a. 3 Nıenda m uma˜ ˜ ˜ nye kana vaiı mundu ˜ ˜ utongoew’e nı veva wa ˜ Ngai utonya kwasya: ˜ ˜ ˜ ˜ “Yes u n ı m uuman ıe!” ˜ ˜ ˜ ˜ na vaiı mundu utonya ˜ ˜ ˜ kwasya: “Yesu nı Mwı˜ ˜ a ıi!” atatongoew’e n ı ˜ veva mutheu. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 4 Ve mıthınzıo yı kıva˜ ˜ ˜ thukany’o ındı veva no ˜ ˜ umwe; 5 na ve mothu˜ ˜ ˜ kumi me kıvathukany’o, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ındı Mwıaıi no umwe; ˜ ˜ 6 na ve mawıa me kıva˜ ˜ ˜ thukany’o, ındı no Ngai ˜ ˜ ˜ ula umwe umatethasya ˜ ˜ ˜ onthe nth˜ ın ı wa k ıla ˜ ˜ ˜ umwe. 7 Indı veva nu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ thukumaa nthını wa kıla ˜ ˜ ˜ mundu nı kana onthe ˜ ˜ ma tetheke. 8 N u nd u

˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 11:30 1 Veonekana kıkw’u kıı kı- 12:2 1 Uu nı˜ kwasya, yıla mutaı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ etıkıli. uwetwa vaa nı kya kı-veva.

481

˜ ˜ ˜ ˜ kw ıs ıla veva, m und u ˜ ˜ umwe nunengawe ndeto ˜ ˜ ˜ ˜ sya1 uı, na kwısıla veva ˜ ˜ ˜ ˜ o usu ungı nunengawe ˜ ndeto sya umanyi, 9 na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ungı nunengawe muıkııo ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nı veva usu, na ungı nu˜ ˜ ˜ nengawe muthınzıo wa ˜ ˜ kuvosya no veva usu ˜ ˜ ˜ umwe, 10 na ungı ane˜ ˜ ngawe utonyi wa kwı˜ ˜ ka syama, na ungı kwa˜ ˜ ˜ thana, na ung ı umanyi wa ndeto mbeveee, ˜ ˜ ˜ na ungı kuneena ithyo˜ ˜ ˜ mo syı kıvathukany’o, na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ungı utonyi wa ˜ kualyu˜ la ithyomo. 11 Indı ma˜ wıa aa onthe matethaw’a ˜ ˜ no ula veva umwe, naw’o ˜ ˜ ˜ unengae kıla umwe kwo˜ ˜ ˜ sana na undu w’o ukwenda. ˜ ˜ ˜ 12 N und u o tond u ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mwıı nı umwe ındı wı ˜ mamutha maingı, na ma˜ mutha onthe ala me mwı˜ ˜ ˜ ˜ ını usu, o na kau nı ˜ ˜ ˜˜ maingı, onthe nı mwıı ˜ ˜ umwe, nake Klısto ailye ˜ ˜ oou. 13 Nundu ithyo˜ ˜ nthe twavatisiwe kwısıla ˜ ˜ veva umwe, na twatw’ıka ˜ 12:8 1 Kana “uneeni wa.”

1 AKOLINTHO 12:9-21

˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mwıı umwe, twıthıwe twı ˜ Ayuti kana Akiliki, twı˜ ˜ thıwe twı ngombo kana ˜ andu athasye, na ithyo˜ nthe twoosie veva umwe. ˜ ˜ ˜˜ ˜ 14 Nundu mwıı ndwı˜ ˜ ˜ thıawa na ımutha yımwe, ˜ ˜ ˜ ˜ ındı wıthıawa na ma˜ mutha maing ı. 15 Yu ˜ ˜ ˜ ˜ o na kuu kukasya, “Nu˜ ndu tinyie kw’oko, ndi ˜ ˜˜ k ılungu kya mw ı ı,” ˜ ˜ ˜ ˜ uu ndutuma kwıthıwa ˜ ˜ ˜˜ kute kılungu kya mwıı. ˜ ˜ ˜ 16 Nakw’o kutu kuka˜ ˜ sya, “Nundu tinyie itho, ˜ ˜˜ ndi kılungu kya mwıı,” ˜ ˜ ˜ ˜ uu ndutuma kwıthıwa ˜ ˜ ˜˜ kute kılungu kya mwıı. ˜ ˜˜ 17 Ta kethıwa mwıı w’o˜ ˜ nthe nı itho, twıw’a na ˜ ˜ ˜˜ kyau? Ta kethıwa mwıı ˜ ˜ ˜ ˜ w’onthe nı kutu, tunyu˜ ˜ ˜ ˜ ngıa na kyau? 18 Indı ˜ ˜ Ngai n ıwavangie k ıla ˜ ˜˜ ımutha ya mwıı kwosana ˜ ˜ na undu we wendaa. ˜ 19 Ta kethıwa mamu˜ ˜ ˜ tha onthe nı ımutha yı˜ ˜ ˜˜ ıı wıthıwa va? mwe, ˜ mw ˜ ˜ 20 Indı mamutha nı ma˜ ˜ ˜ ˜˜ ingı ala maseuvıtye mwıı ˜ ˜ ˜ umwe. 21 Itho y ıy ısa ˜ kwıa kw’oko, “Nyie ndi

1 AKOLINTHO 12:22–13:1

na vata naku,” na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıngı, mutwe ndwısa kwıa ˜ maau, “Ndi˜ na vata ne˜ nyu.” 22 Indı mamutha ˜˜ ma mwıı ala monekaa ˜ me monzu nı ma vata, ˜˜ 23 na mamutha ma mwıı ˜ ˜ ˜ ˜ ala tusuanıaa ta mataıle ˜ ˜ ˜ ˜ kunengwa ndaıa nıtuma˜ ˜ nengae ndaıa mbingı, na kwoou mamutha ala monekaa matailye nesa ˜ nımo manengawe nda˜ ˜ ˜ ıa ıla mbingı, 24 kwoou mamutha ala mailye ˜ ˜ nesa mai kındu mendaa. ˜ ˜ ˜˜ Indı Ngai oombie mwıı ˜ ˜ uu, na anenga ndaıa ilu˜ ˜ ngu ila ite ndaıa, 25 nı ˜ ˜ kana vaikethıwe na mu˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ aanıko mwıını, ındı nı kana mamutha maw’o ˜ ˜ ˜ mas uv ıane. 26 Eth ıwa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ımutha yımwe nıyaumıa, ˜ ˜ ˜ ˜ ala angı nımaumıaa va˜ mwe nayo; kana ethıwa ˜ ˜ ˜ ˜ ımutha yımwe nıyataıwa, ˜ ˜ ala angı nımatanaa vamwe nayo. ˜ ˜ 27 Kwoou, inyw’ı mwı ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mwıı wa Klısto, ındı kıla ˜ ˜ ˜ umwe wenyu nı ımu˜ ˜ ˜ tha. 28 Indı Ngai nıwi˜ ˜ ˜ ıte aa kıkundinı: mbee,

482

˜ ˜ atumwa; kelı, athani; ka˜ ˜ ˜ ˜ tatu, amanyısya; na ıngı ala mekaa syama; na ala ˜ ˜ ˜ ˜ me na mıthınzıo ya kuvosya; na ala mekaa ˜ ˜ ˜ maundu ma kutethee˜ sya; ala me na utonyi ˜ ˜ wa kutongoesya mau˜ ndu; na ala maneenaa na ˜ ˜ ˜ ithyomo syı kıvathukany’o. 29 Ti onthe me˜ ˜ thıawa me atumwa, kana ti w’o? Ti onthe athani, kana ti w’o? Ti onthe ˜ amanyısya, kana ti w’o? Ti onthe mekaa syama, ˜ kana nı onthe? 30 Ti ˜ ˜ ˜ onthe me na muthınzıo ˜ wa kuvosya, kana ti w’o? Ti onthe maneenaa na ithyomo, kana ti w’o? ˜ Na ti onthe matonya ku˜ ˜ alyula ithyomo, kana nı ˜ ˜ onthe? 31 Indı endee˜ ˜ ˜ ˜ ai kwıkıa kıthito mukwa˜ ˜ ˜ ˜ ˜ te mıthınzıo ıla mınene. ˜ ˜ ˜ ˜ Na nıngumwony’a kındu ˜ ˜ ˜ kıla kya vata muno kute ˜ ila ingı. 13 O na nganeena na˜ ithyomo sya andu ˜ ˜ ˜ ˜ na sya alaıka na uyıthıa ˜ ˜ ndi na wendo, nıthıwa ˜ ˜ ˜ nıilye kyuma kıkumya

483

˜ ˜ ˜ wasya kana ısaya yıuka˜ ˜ ya. 2 Na ethıwa nı na ˜ ˜ ˜ muthınzıo wa kwathana ˜ ˜ ˜ ˜ na nınıeleawa syımbithı ˜ syonthe ntheu na nı na ˜ ˜ umanyi w’onthe, na ethı˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ wa nı na muıkııo utonya ˜ ˜ ˜ ˜ kuthamya iıma na uyı˜ thıa ndi na wendo, nyie ˜ ˜ nı vathei. 3 O na ethı˜ ˜ ˜ ˜ wa nıngunengane syındu ˜ syakwa syonthe iıthye ˜ ˜ ˜ ala angı, o na ethıwa nı˜ ˜˜ ngunengane mwıı wakwa ˜ ˜ ˜ nı kana nıthıwe ndonya ˜ ˜˜ ˜ ˜ kwıkathııa, ındı ndi na ˜ ˜ wendo, ndyısa kutetheka o na vanini. ˜ 4 Wendo nıweteelaa1 ˜ ˜ ˜ na nıwıkaa useo. Wendo ˜ ˜ ˜ ˜ ndwı kıwıu. Wendo ndwı˜˜ ˜ ˜ ˜ kathııaa, ndwı mıtulyo, ˜ ˜ ˜ ˜ 5 ndw ıkaa und u uta˜ ˜ ˜ ıle,1 ndumanthaa kwı˜ ˜ ˜ y ıuna, nd uthataa m ı˜ ˜ ˜ ˜ t uk ı. Nd utalaa mav ı˜ ˜ ˜ ˜ tyo. 6 Ndutanıaa undu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ute ulungalu, ındı uta˜ ˜ ˜ naa nthını wa ula w’o. ˜ ˜ ˜ ˜ 7 N uvw’ ıkaa ma und u ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ onthe, nuıkııaa maundu ˜ ˜ onthe, nıwıkwatasya ma-

1 AKOLINTHO 13:2-13

˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ undu onthe, na nıwumıı˜ ˜ asya maundu onthe. ˜ ndusindawa. ˜ 8 ˜ Wendo ˜ ˜ ˜ Indı ethıwa ve mıthı˜ ˜ nzıo ya wathani, ıkave˜ ˜ twa, ethıwa ve kuneena ˜ na ithyomo, kukathela, ˜ ˜ ˜ ethıwa ve umanyi, uka˜ ˜ ˜ vetwa. 9 Nundu uma˜ ˜ ˜ nyi witu ti mwıanıu na ˜ ˜ ˜ wathani witu ti mwıanıu, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 10 ındı yıla kıla kıanıu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kıkoka, kıla kıte kıanıu ˜ ˜ ˜ kıkavetwa. 11 Yıla naı kana, naneenaa ta kana, neesilasya ta kana, na˜ ˜ ˜ ˜ suanıaa ta kana; ındı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ yu nund u nındw’ ık ıte ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mundu muima, nındiı˜ ˜ te mwıkalıle wa kana. ˜ ˜ 12 Nundu yu twene na ˜ ˜ ˜ ˜ menyenyi ta tuutumıa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kıoo kya kyuma, ındı ıvi˜ ˜ ˜ ˜ nda y ıu ukeeth ıa ˜ n ı ˜ ˜ ˜ ˜ uthyu kwa uthyu. Ivi˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ ndanı yıı ndyısı mau˜ ˜ ˜ ˜ ndu onthe, ındı ıvinda ˜ ˜ ˜ yıu ngamanya maundu ˜ ˜ nesa o tondu nyie nı˜ ˜ sıkıe nesa. 13 Yu vatie˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ le syındu ii itatu: muıkı˜ ˜ ıo, wıkwatyo, na wendo; ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ 13:4 1 Kana “n ıw um ı ıasya.” ındı k˜ ıla kınene katı wa˜ ˜ ˜ syo nı wendo. 13:5 1 Kana “ndwı ngulu.”

1 AKOLINTHO 14:1-11

˜˜ 14 At˜ı ıai wendo, ˜ na ˜ muiendeea kw ık ıa ˜ ˜ ˜ kıthito nı kana mukwa˜ ˜ ˜ te mıthınzıo ya veva, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ındı wıthıwa wı useo ˜ ˜ ˜ m ukathana. 2 N und u ˜ ˜ ˜ ula uneenaa na kıthyo˜ mo ndethıawa aineena ˜ ˜ ˜ ˜ na andu, ındı ethıawa ai˜ ˜ ˜ neena na Ngai, nıkwıthı˜ ˜ ˜ ˜ wa vaiı umwe wıthukı˜ ˜ ˜ ˜ ıasya, ındı aneenaa syı˜ ˜ ˜ mbith ı ntheu kw ıs ıla ˜ ˜ ˜ veva. 3 Indı ula watha˜ ˜ naa ethıawa ayaka andu, ˜ aimathangaasya, na ku˜ ˜ ˜ makiakisya kwıs ˜ ıla unee˜ ni wake. 4 Ula unee˜ ˜ naa na kıthyomo ethıa˜ wa ayıyaka we mwene, ˜ ˜ ˜ ˜ ındı ula wathanaa ethıa˜ wa ayaka kıkundi. 5 Yu nyie nenda inyw’onthe ˜ muneene na ithyomo, ˜ ˜ ˜ ˜ ındı nı kavaa mukatha˜ na. Kwa w’o, ula wa˜ ˜ ˜ thanaa nı munene kwı ˜ ˜ ula uneenaa na ithyo˜ ˜ ˜ mo, ethıwa ndekualyula ˜ ˜ ithyomo isu, nı kana kı˜ kundi kıtonye kwakwa. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 6 Indı ethıwa ıvindanı ˜˜ ˜ ˜ yıı ana-a-asa, nıuka kwe˜ nyu ngıneena na ithyo-

484

˜ ˜ ˜ ˜ mo, nıthıwa ngımwıka ˜ ˜ ˜ ˜ useo mwau ethıwa ndiu˜ ˜ ˜ neena nenyu ngıtumıa ˜ ˜ uvuany’o, kana umanyi, ˜ kana wathani, kana uma˜ nyısyo? ˜ ˜ ˜ 7 No undu umwe na ˜ ˜ ˜ syındu ite thayu ila syu˜ ˜ masya wasya, sy ıth ı˜ ˜ ˜ ˜ we nı syındu ta mu˜ ˜ tulilu kana mbeve. Syalea kumya mawasya me ˜ ˜ kıvathukany’o, wasya wa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mutulilu ula ukuvuvwa ˜ ˜ ˜ kana wa mbeve ıla ıkui˜ ˜ ngwa ukamanyıka ata? ˜ ˜ ˜ ˜ 8 Nundu ethıwa soo wı˜ ˜ umya wasya ute k u˜ ˜ ˜ eleeka nesa, nuu uto˜ ˜ nya kwıyumbany’a kwo˜ ˜ ˜ ndu wa kau? 9 O ta uu, ˜ mwalea kuneena ndeto ˜ ˜ ˜ syı kueleeka laisi, mu˜ ˜ ndu atonya kumanya ata ˜ ˜ ˜ k ıla k ı uneenwa? Vate ˜ ˜ ˜ nzika mwıthıwa muinee˜ ˜ ˜ na na kıseve. 10 Nıku˜ ˜ tonya kwıthıwa ithyomo ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ sya mıthemba mingı ıulu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wa nthı, ındı vaiı kımwe ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kıthıawa kıte undu kıu˜ ˜ ˜ weta. 11 Nund u eth ı˜ ˜ wa ndikuelewa kıthyomo ˜ ˜ ˜ kya ula ukuneena, ngee-

485

˜ ˜ ˜ ˜ thıwa nı mueni kwa ula ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ukuneena, nake ula uku˜ ˜ neena akeethıwa e mue˜ ni kwakwa. 12 O ta uu ˜ ˜ ˜ ˜ o nenyu, nundu nımu˜ ˜ ˜ ˜ kwenda muno mıthınzıo ˜ ˜ ya veva, manthai kwıthı˜ ˜ ˜ ˜ wa na mıthınzıo mingı ˜ ˜ ˜ ıla ıtonya kwaka kıkundi. ˜ 13 Kwoou, ekai ula ˜ ˜ ˜ uk uneena na k ıthyo˜ mo avoye n ı kana ˜ ˜ ˜ ethıwe atonya kualyu˜ ˜ ˜ ˜ la. 14 Nundu ethıwa nı˜ ˜ voya na kıthyomo kıe˜ ˜ ˜ ni, muthınzıo wakwa wa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ veva nıw’o uuvoya, ındı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kılıko kyakwa kıi wıanı. ˜ ˜ 15 Yu nata waıle kwı˜ ˜ ˜ ˜ kwa? Nınguvoya ngıtu˜ ˜ ˜ ˜ mıa muthınzıo wa veva ˜ ˜ ˜ na ngısyoka nıvoye ngı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ tumıa kılıko kyakwa. Nı˜ ngwina mbathi sya ku˜ ˜ ˜ mukumya Ngai ng ıtu˜ ˜ ˜ ˜ mıa muthınzıo wa veva, ˜ na ngısyoka nine mba˜ ˜ thi sya kumukumya Ngai ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ngıtumıa kılıko kyakwa. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 16 Nundu ethıwa wımu˜ ˜ ˜ ˜ kumya Ngai uitumıa mu˜ ˜ ˜ thınzıo wa veva, we mu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndu ula ute mumanyısye ˜ ˜ wı vau katı wenyu ato-

1 AKOLINTHO 14:12-22

nya ata kwasya “Ame˜ ˜ ˜ ni” yıla watunga muvea, ˜ ˜ ˜ ˜ na ndesı undu ukwasya? ˜ ˜ ˜ 17 Kwa w’o, we nuutu˜ ˜ ˜ nga muvea nesa ındı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mundu ula ungı nde˜ ˜ ˜ kwakwa. 18 N ıng ut u˜ ˜ ˜ ˜ ngıa Ngai muvea nıkwı˜ ˜ thıwa nıneenaa na ithyo˜ ˜ ˜ mo mbingı kwı ˜ inyw’ı ˜ ˜ inyw’onthe. 19 Indı kı˜ ˜ kundinı, nı kavaa nga˜ ˜ neena ndeto itano ngıtu˜ ˜ ˜ ˜ mıa kılıko kyakwa nı ˜ ˜ ˜ kana nıthıwe ndonya ku˜ ˜ ˜ manyısya ala angı, kwı ˜ ˜ ˜ kuneena ndeto ngili ıku˜ mi na kıthyomo. ˜ 20 Ana-a-asa, muike˜ ˜ thıwe ta syana nini nthı˜ ˜ nı wa kuelewa kwenyu, ˜ ˜ ˜ ˜ ındı ıthıwai ta syana nini ˜ ˜ ˜ ˜ maundunı ala mathuku; ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na muyıthıwa mwı andu ˜ ˜ ˜ aima nthını wa kuelewa ˜ ˜ ˜ kwenyu. 21 Mıaonı ku˜ ˜ ˜˜ ˜ andıkıtwe atıı: “‘Ngatu˜ ˜ ˜ m ıa and u me uneena ˜ ˜ ˜ ithyomo syı kıvathuka˜ ˜ ny’o na andu aeni ku˜ ˜ ˜ neena na andu aa, ındı ˜ o na neeka uu mai˜ ˜˜ kambıthuk ıısya,’ easya ˜ uu Yeova.” 22 Kwoou,

1 AKOLINTHO 14:23-32

˜ ˜ kuneena na ithyomo nı ˜ wonany’o kwond u wa ˜ ˜ ˜ ˜ ala mate etıkıli ındı ti ˜ ˜ ˜ kwondu wa ala etıkıli, ˜ naw’o wathani nı kwo˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndu wa ala etıkıli ındı ˜ ti kwondu wa ala mate ˜ ˜ ˜ etıkıli. 23 Kwondu wa ˜ ˜ ˜ uu ethıwa kıkundi kyo˜ nthe nıkyoombana va˜ ndu vamwe na onthe maineena na ithyomo, ˜ ˜ ˜ ˜ ındı andu mate amanyı˜ ˜ sye kana mate et ık ı˜ li mayuka vo, mo tyo ˜ ˜ ˜ masye mwı na nduuka? ˜ ˜ ˜ 24 Indı ethıwa inyw’o˜ ˜ nthe nımukwathana na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ m und u ute mw ıt ık ıli ˜ ˜ ˜ kana ute mumanyısye ˜ ˜ ˜ ayuka vala muı, akaka˜ ˜ nw’a na kuthianwa nı ˜ ˜ onthe. 25 Na nundu wa ˜ ˜ ˜ uu kımbithı kya ngoo ˜ ˜ ˜ yake kıimanyıka, na uu ˜ ˜ ˜ uituma avaluka nthı na ˜ ˜ ˜ ˜ uthyu na kumuthaitha Ngai, akyasya: “Vate nzika, Ngai e vamwe nenyu.” ˜ ˜ 26 Yu nata waıle kwı˜ kwa ana-a-asa? Y ıla mwoombana vamwe na ˜ umwe e na savuli, na

486

˜ ˜ ˜ ˜ ungı e na umanyısyo, ˜ ˜ ˜ na ungı e na uvuany’o, ˜ ˜ ˜ na ungı e na kıthyomo, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na ungı nukualyula, ekai ˜ ˜ maundu onthe mekwe ˜ kwond u wa kwakana. ˜ ˜ ˜ ˜ 27 Na ethıwa mundu nu˜ ˜ kuneena na kıthyomo, ˜ ˜ ˜ nıvethıwe elı kana mayi˜ ˜ ngıva atatu, na mainee˜ ˜ ˜ na umwe ıtina wa ula ˜ ˜ ungı, na no nginya ve˜ ˜ ˜ ˜ ˜ thıwe mund u wa kualyu˜ ˜ ˜ ˜ la. 28 Indı ethıwa vaiı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mundu wa kualyula, ula ˜ ˜ ukuneena no nginya avi˜ ˜ ndye kıkundinı na ai˜ neena na Ngai ngoonı ˜ yake. 29 Eka athani elı ˜ kana atat u maneene, ˜ ˜ na andu ala angı ma˜ itata maelewe nesa k ˜ ıla˜ ˜ asu meuneena. 30 Indı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ethıwa mundu ungı ui˜ ˜ ˜ ly ı vau n ıwavuan ıw’a ˜ ˜ ˜ ˜ undu, muneeni ula wa ˜ mbee navindye. 31 Nu˜ ndu inyw’onthe no mwa˜ ˜ thane umwe ıtina wa ˜ ˜ ˜ ˜ ula ungı, nı kana onthe ˜ ˜ matonye kw ımany ısya ˜ na onthe matonye ku˜ thangaaw’a. 32 Na mı˜ ˜ thınzıo ya veva ya atha-

487

˜ ˜ ˜ ni yaıle kutongoew’a nı ˜ ˜ athani. 33 Nundu Ngai ˜ ti Ngai wa kıthokoany’o ˜ ˜ ˜ ˜ ındı nı Ngai wa muuo. ˜ ˜ O tondu kuilye ikundi˜ nı syonthe sya ala atheu, ˜ 34 aka nımekale mavi˜ ˜ ˜ ˜ ndıtye ikundinı, nundu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mayıtıkılıtw’e kuneena. ˜ ˜ ˜ ˜ Vandu va uu, nımethı˜ ˜ we menyivıtye, o tondu ˜ ˜ Mıao o nayo ıkwasya. ˜ ˜ 35 Ethıwa nımekwenda ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kwımanyısya undu, nı˜ ˜ makulye aume moo ene ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ me m usy ı, n und u n ı ˜ ˜ ˜ ˜ undu wı nthoni kwa mu˜ ˜ ˜ ˜ ndu muka kuneena kıku˜ ndinı. 36 Yo ndeto ya Ngai yaumie kwenyu, kana ˜ yavikie o kwenyu mwı inyw’oka? ˜ ˜ ˜ 37 Ethıwa mundu o na ˜ ˜ ˜ wıva esuanıa kana we ˜ n ı mwathani kana e ˜ ˜ ˜ na muthınzıo wa veva, ˜ ˜ no nginya etıkıle kana ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ maundu ala ngumuandı˜ ˜ ˜ ˜ kıa nı mw wa Mwı˜ ıao ˜ ˜ ˜ ˜ aıi. 38 Indı ethıwa mu˜ ˜ nd u o na w ıva nde˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kwıtıkılana na maundu ˜ ˜ asu, o nake ndaketıkı-

1 AKOLINTHO 14:33–15:3

lwa.1 39 Kwoou ana-a˜ ˜ ˜ asa, endeeai kwıkıa kı˜ ˜ thito nthını wa kwatha˜ ˜ na, o na uu wı o vo, ˜ ˜ ˜ muikavate angı kunee˜ ˜ na na ithyomo. 40 Indı ˜ ˜ ekai maundu onthe me˜ ˜ kıke kwa nzıa nzeo na ˜ kwa muvango.1 ˜ nı15 Yu, ˜ ana-a-asa, ˜ ngumulilikany ’a ˜ ˜ ˜ ˜ uvoo museo ula namu˜ ˜ tavisye, na ula mweetı˜ ˜ ˜ kılile, na ula kwondu ˜ ˜ ˜ ˜ waw’o muungamıte mwı ˜ ˜ ˜ alumu. 2 Na nundu wa˜ ˜ ˜ ˜˜ w’o nımuutangııwa mwa˜ ˜ ˜ ˜ endeea kwıthıwa mulu˜ ˜ ˜ manıtye na uvoo museo ˜ ˜ ˜ ula namutavisye, ethıwa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kwıtıkıla kwenyu kuyaı kwa mana. ˜ ˜ ˜ 3 Nundu katı wa ma˜ ˜ undu ma mbee ala na˜ ˜ mumany ıisye nomo o ˜˜ nakwa namany ı ıtw ’e, ˜ ˜ kana Kl ısto n ıwakwie ˜ ˜ ˜ kwond u wa na ı sit u ˜ kwosana na Maandıko; ˜ ˜ 14:38 1 Kana nıvatonyeka, “ethı˜ ˜ ˜ wa mundu o na wıva ndekwenda ˜ ˜ ˜ k umanya, eendeea kw ıth ıwa ˜ ˜ atesı.” 14:40 1 Kana “maatıa˜ nıe.”

1 AKOLINTHO 15:4-17

˜ 4 na kana nıwathikiwe, ˜˜ ˜ ˜ ˜ ıı, na kana nıwathayuu˜ kiw’e muthenya wa kata˜ ˜ tu kwosana na Maandı˜ ko; 5 na kana nıwamu˜ ˜˜ mılııile Keva,1 na˜ asyoka ˜ ˜˜ ˜ amaumıl˜ ııla ala Ikumi na ˜ ˜ Elı. 6 Itina wa vau nı˜ ˜˜ wamaumılııile ana-a-asa ˜ ˜ angı mbee wa 500 ıvi˜ ˜ nda y ımwe, na aing ı moo me o vamwe nai˜ ˜ ˜ ˜ tu, ındı amwe nımakwie. ˜ ˜ 7 Na ıtina wa vau nı˜ ˜˜ wamumılııile Yakovo, na ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ ındı amaum˜ ılııla atumwa onthe. 8 Itina wa onthe ˜ ˜ ˜˜ nıwambumılııile nyie, ta ˜ ˜ ˜ ˜ umwe usyaıtwe ıvinda ˜ ˜ yıte ıviku. ˜ ˜ ˜ 9 N ıkw ıth ıwa ninyie ˜ ˜ ˜ m unini kat ı wa at u˜ ˜ mwa, na ndyaıle kwı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ twa mutumwa, nundu nı˜ ˜ nathınasya˜ kıkundi kya ˜ ˜ Ngai. 10 Indı nyie nıi˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ lye undu nıilye umunthı ˜ ˜ ˜ ˜ nundu wa useo mwingı ˜ wa Ngai. Na useo wake ˜ ˜ mwingı kwakwa ndwaı ˜ ˜ ˜ wa mana, nundu nınate˜ ˜ ˜ thisye wıa mwingı kuma˜ ˜ 15:5 1 Ula wıtawa Vetelo.

488

˜ ˜ vıtuka onthe; o na kau ti ˜ ˜ ˜ kwa utonyi wakwa, ındı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nı kwısıla useo mwingı ˜ ˜ wa Ngai ula naı naw’o. ˜ 11 Kwoou, o na ethı˜ ˜ wa ninyie kana nımo, uu ˜ ˜ ˜ nıw’o tutavanasya, na uu ˜ ˜ ˜ ˜ nıw’o mwatw’ıkie etıkıli. ˜ ˜ ˜ ˜ 12 Yu ethıwa nıkuu˜ tavanw ’a kana Kl ı˜ ˜ ˜ sto n ıwathay u ukiw’e, ˜ ˜ ˜ n ık ı amwe kat ı we˜ ˜ nyu mekwasya kana kuiı ˜ ˜ ˜ ˜ uthay u ukyo? 13 Eth ı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wa kuiı uthayuukyo, o ˜ nake Kl ısto ndaatha˜ ˜ ˜ y u ukw’a. 14 Na eth ı˜ ˜ ˜ wa Klısto ndaathayuu˜ ˜ kw’a, kutavany’a kwitu ˜ ˜ ˜ no kwa mana, na muıkı˜ ˜ ıo wenyu o naw’o nı ˜ ˜ wa mana. 15 O na ıngı, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ithyı twı ngusı sya uvu˜ ˜ ˜ ˜ ngu sya Ngai, nundu nı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ tumıtye ukusı ıulu wa ˜ ˜ Ngai tukasya kana nıwa˜ ˜ ˜ ˜ muthayuukisye Kl ısto, ˜ ˜ nake ndeth ıwa aamu˜ ˜ ˜ thayuukya ethıwa kwa ˜ ˜ w’o akw’u maikathayu˜ ˜ ˜ ˜ ukw’a. 16 Nundu ethı˜ ˜ ˜ wa akw’u maikathayuu˜ kw’a, o nake Klısto ndaa˜ ˜ thay u ukw’a. 17 O na

489

˜ ˜ ˜ ˜ ıngı, ethıwa Klısto ndaa˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ thayuukw’a, muıkııo we˜ ˜ nyu nı wa mana; mwı o ˜ ˜ naını syenyu. 18 O na ˜ ˜ ala makwie me nthını ˜ ˜ ˜ wa Klısto nımaaie vyu. ˜ ˜ ˜ ˜ 19 Ethıwa tumwıkwatı˜ ˜ ˜ tye Klısto nthını wa tha˜ ˜ ˜ ˜ yu uu w’oka, nithyı ma ˜ ˜ ˜ ˜ kwıw’ıwa tei vyu kwı ˜ andu ˜ onthe. ˜ ˜ ˜ 20 Indı yu Klısto nı˜ ˜ wathay u ukiw ’e, nake ˜ ˜ nıwe usyao wa mbee ˜ wa ala makwie. 21 Nu˜ ˜ ˜ ˜ ndu ethıwa kıkw’u kyoo˜ ˜ ˜ ˜ kie nundu wa mundu ˜ ˜ ˜ ˜ umwe, uthay u ukyo o ˜ ˜ ˜ naw’o ukooka nundu wa ˜ ˜ ˜ ˜ mundu umwe. 22 Nu˜ ˜ ˜ ndu o tondu andu onthe ˜ ˜ makusaa nundu wa Ata˜ mu, o ta uu onthe ma˜ ˜ ˜ ˜ keethıwa thayu˜ nundu ˜ ˜ ˜ wa Klısto. 23 Indı kıla ˜ ˜ ˜ umwe akathay u ukw’a ˜ ˜ ıvinda yake mwene: Klı˜ sto usyao wa mbee, na ˜ ˜ ˜ ıtina ala ma Klısto ıvinda ˜ ˜ ya kwıthıwa vo kwake. ˜ 24 Na ˜ muthya, akane˜ ngane Usumbı kwa Ngai ˜ ˜ wake nake nıwe Ithe, ˜ ˜ ˜ ˜ yıla ukethıwa aminıte

1 AKOLINTHO 15:18-30

˜ ˜ ˜ silikalı syonthe na uku˜ mu w’onthe na vinya. ˜ ˜ 25 N und u no nginya ˜ ˜ ˜ asumb ıke e m usumb ı ˜ ˜ nginya yıla Ngai ukaia amaitha make ungu ˜ wa nyaaı syake. 26 Na ˜ ˜ mumaitha wa muthya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ula ukaminwa nı kıkw’u. ˜ ˜ ˜ 27 Nundu Ngai “nıwa˜ ˜ iie syındu syonthe ungu ˜ ˜ ˜ wa nyaaı syake.” Indı ˜ ˜ ˜ yıla ukwasya kana ‘syı˜ ˜ ndu syonthe nısyaiiwe ˜ ungu wa nyaaı syake,’ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ n˜ ı undu wı utheinı kana ˜ ˜ Ula waiie syındu syo˜ nthe ungu wake ndatalı˜ ˜ ˜ ˜ twe vo. 28 Indı yıla syı˜ ndu syonthe ikaiwa ungu ˜ ˜ ˜ ˜ wake, nıvo ındı u Mwa˜ na mwene ukeyia ungu ˜ ˜ ˜ wa Ula waiie syındu syo˜ nthe ungu wake, nı kana ˜ ˜ ˜ Ngai ethıwe syındu syonthe kwa onthe. ˜ ˜ 29 Ethıwa uu tiw’o va˜ ilye, matonya kwıka ata ˜ ˜ ˜ andu ala meuvatiswa nı ˜ ˜ kana meth ıwe akw’u? ˜ ˜ ˜ Nıkı mavatisawa nı kana ˜ ˜ ˜ methıwe akw’u, ethıwa ˜ ˜ ˜ ala akw’u maikathayuukw’a nongi? 30 O na

1 AKOLINTHO 15:31-42

490

˜ ˜ ˜ itonya kwıthıwa thayu ˜ ate o kyambie kukw’a. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 37 Na ıulu wa kıla uuva˜ ˜˜ nda, nd uvandaa mwı ı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ula ukethıwa vo, ındı o ˜ ˜ ˜ ˜ mbeu, yıthıwe nı ya nga˜ ˜ ˜ nu kana nı ya muthemba ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ungı; 38 ındı Ngai nu˜ ˜˜ ˜ ˜ mınengae mwıı o undu ˜ we mwene ukwenda, ˜ ˜ ˜ na nunengae kıla mbeu ˜˜ ˜˜ mwıı wayo. 39 Mıı yo˜ ˜ ˜ nthe ndıthıawa ıvw’ane˜ ˜ ˜˜ ˜ ne, ındı ve mwıı wa mu˜ ˜˜ ndu, na ve mwıı wa indo, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ungı wa nyunyi, na ungı ˜ ˜ ˜ wa makuyu. 40 Na kwı ˜˜ ˜ ˜ ˜˜ mıı ya ıtunı na mıı ya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kuu nthı; ındı wanake wa ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mıı ya ıtunı wı kıvathu˜˜ kany’o na wanake wa mıı ˜ ˜ ˜ ˜ ya kuu nthı. 41 Syua ˜ ˜ yı wanake wa muthemba ˜ ˜ muna, na mwei wı wana˜ ˜ ˜ ke wa muthemba ungı; naw’o wanake wa nda˜ ˜ ˜ ˜ ta nı wa muthemba ungı; ˜ o na eka uu, wanake ˜ ˜ ˜ wa ndata ımwe wı kıva˜ thukany’o na wa ndata ˜ ˜ ˜ ıla ıngı. ˜ ˜ ˜ 42 Na uu now’o utha15:32 1 Kana nıvatonyeka, “kwo˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Mwıı nuvasana na undu andu monaa ma- yuukyo uilye. ˜ ˜ ˜ ˜ ndawa ula wanangıkaa undu.”

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıng ı, n ık ı tw ıth ıawa ˜ ˜ ˜ ˜ muisyon ı k ıla ıvinda? ˜ ˜ ˜ ˜ 31 Kıla muthenya nıthı˜ ˜ ˜ awa muisyonı wa kua˜ wa, o tondu vate nzi˜ ˜ ˜ ka nıthıawa na utanu ˜ ˜ ˜ ˜ nundu wenyu nthını wa ˜ ˜ ˜ ˜ Klısto Yesu, Mwıaıi wai˜ ˜ ˜ tu. 32 Ethıwa o ta andu ˜ ˜ ala angı,1 nınokitie na ˜ ˜ ˜ ˜ nyamu sya kıthekanı nı ˜ ˜ Eveso, uu undethya na ˜ ˜ ˜ kyau? Ethıwa akw’u ma˜ ˜ ikathay u ukw ’a, “ekai ˜ ˜ ˜ ˜ tuye na tuinyw’a, nundu ˜ ˜ ˜ ˜ unı tukakw’a.” 33 Mui˜ kakengeke. Itindo nthu˜ ˜ ˜ ku nısyanangaa mwıkalı˜ ˜ le museo. 34 Amukai ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na muyıka ula ulunga˜ ˜ lu na muikaendeee kwı˜ ˜ ˜ ka naı, nundu amwe ma˜ ˜ ˜ ˜ imwısı Ngai. Nıneena uu ˜ ˜ nı kana mwıw’e nthoni. ˜ ˜ ˜ ˜ 35 Ind ı m und u no ˜ asye: “Akw’u makatha˜˜ ˜ ˜ yu ukw’a ata? I ı, ma˜ ˜ ˜˜ kathayuukw’a na mwıı ˜ ˜ wa muthemba mwau?” ˜ ˜ ˜ 36 We m und u m utu˜ ˜ manu! Kıla wavanda kı-

491

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ındı nuthayuukaw’a ula ˜ ˜ ˜ utanang ıkaa. 43 Nuva˜ ˜ ndawa ute na nda ıa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ındı nuthayuukaw’a wı ˜ ˜ ˜ na ndaıa. Nuvandawa wı ˜ ˜ ˜ ˜ na wonzu ındı nuthayu˜ ˜ ukaw’a w ı na vinya. ˜ ˜˜ 44 Uvandawa mwıı wa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nyama ındı nuthayuuka˜˜ ˜ w’a mwıı wa veva. Ethı˜ ˜˜ wa kwı mwıı wa nya˜ ˜˜ ma, kwı mwıı wa veva o ˜ ˜ ˜ ˜ naw’o. 45 N ık uand ık ı˜ ˜ twe: “Atamu, mundu wa ˜ ˜ ˜ mbee, nıwatw’ıkie kyu˜ ˜ mbe kı thayu.” Atamu ˜ ˜ ˜ wa muthya nıwatw’ıkie ˜ ˜ veva ula ˜ unenganae tha˜ ˜ ˜ yu. 46 Indı ula wa ˜ veva tiw’o wa mbee. Ula wa ˜ nyama nıw’o wa mbee, ˜ ˜ na ıtina ula wa veva. ˜ ˜ 47 Mundu wa mbee au˜ ˜ ˜ ˜ mie kuu nthı na oombı˜ ˜ ˜ ˜ twe na kıtoo, ındı mu˜ ˜ ˜ ˜ ndu wa kelı aumie ıtunı. ˜ ˜ ˜ ˜ 48 O tondu ula wumbı˜ ˜ twe na kıtoo uilye, now’o ˜ ˜ ala mombıtwe na kıtoo ˜ ˜ mailye; na o tondu ula ˜ ˜ ˜ wa ıtunı uilye, now’o ala ˜ ˜ ma ıtunı mailye. 49 Na ˜ ˜ ˜ o tondu twı na muvw’a˜ no wa ula woombiwe

1 AKOLINTHO 15:43-54

˜ ˜ ˜ na kıtoo, o ta uu tukee˜ ˜ thıwa na muvw’ano wa ˜ ˜ ˜ ula wa ı. ˜ ıtun ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 50 Indı nımutavya uu, ˜˜ ana-a-asa, mwıı na ntha˜ ˜ kame iitonya k uti ıwa ˜ ˜ Usumbı wa Ngai, o na ˜ ˜ ˜ kıla kyanangıkaa kıito˜ ˜ ˜ ˜ nya kutiıwa kıla kıtana˜ ˜ ng ıkaa. 51 Sisyai! n ı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ngumutavya kımbithı kı˜ theu: “Ti ithyonthe tuka˜ ˜ ˜ ˜ ˜ koma too kıkw’unı, ındı ˜ ˜ ithyonthe tukaalyulwa, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 52 kwa mıtukı vyu, ku˜ ˜ veny’a na kusalukya, ıvi˜ nda ya soo wa muthya. ˜ ˜ ˜ Nundu soo ukavuvwa, ˜ ˜ ˜ na akw’ u maithay u ukw’a matatonya kwa˜ ˜ ˜ nang ıka, na tukaalyu˜ ˜ ˜ ˜ lwa. 53 Nundu uu wa˜ ˜ nangıkaa no nginya wı˜ ˜ ˜ ˜ vw’ıke ula utanangıkaa, ˜ ˜ ˜ na uu ukusaa no ngi˜ ˜ ˜ ˜ nya wıvw’ıke ula uta˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kusaa. 54 Indı yıla uu ˜ ˜˜ ˜ wanang ıkaa w ı ıvw’ ıka ˜ ˜ ˜ ˜ ula utanangıkaa na yıla ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ u u ukusaa w ı ıvw’ ıka ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ula utakusaa, nıvo ındı ˜ ndeto ii syaand ıkiwe ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ikeanıa: “Kıkw’u n ık ımeletw’e tene na tene.”

1 AKOLINTHO 15:55–16:11

˜ ˜ ˜ 55 “Kıkw’u, usindi waku ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ u ı va? Kıkw’u, umoa ˜ ˜ ˜ waku u ı va?” 56 Na ı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nıyo umoa ula uetae kı˜ ˜ ˜ kw’u, na vinya naı nı ˜ wa ˜ ˜ ˜ ˜ Mıao.1 57 Indı twımu˜ ˜ ˜ ˜ tungıa Ngai muvea, nu˜ ˜ ˜ ˜ ndu nutunengae usindi ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kwısıla Yesu Klısto, Mwı˜ ˜ aıi waitu! 58 Kwoou, ana-a-asa ˜ ˜ ˜ ˜ endwa, ıthıwai mwı alu˜ ˜ mu, mutathingithıka, na ˜ ˜ ˜ mavinda onthe muyıthı˜ ˜ ˜ wa na maundu maingı ˜ ˜ ˜ ˜ ma kwıka wıanı wa Mwı˜ ˜ ˜ aıi, muimanya kana wıa ˜ ˜ wenyu ti wa mana nthını ˜ ˜ wa Mwıaıi. ˜ ˜ ˜ 16 Na˜ ıulu wa kumya ˜ mıvothi kwondu wa ˜ atheu, no mwıke kwosa˜ ˜ ˜ na na undu neeaıe iku˜ ndi sya Kalatia. 2 Mu˜ thenya wa mbee wa kıla ˜ ˜ kyumwa, kıla umwe we˜ ˜ ˜ ˜ nyu nıwaıle kwia kındu ˜ ˜ utee kwosana na ukwa˜ ˜ ti wake, nı kana mıvo˜ thi˜ ndıkaumw’e navika. ˜ ˜ 3 Indı navika kuu, nga˜ ˜ ˜ ˜ tuma aume ala munyuvı-

492

˜ ˜ ˜ te kwısıla valua syenyu ˜ ˜ ˜ nı kana matwae muthı˜ nzıo Yelusaleme. ˜ wenyu ˜ ˜ 4 Indı ethıwa o nakwa ˜ ˜ ˜ ˜ nınaılıte kuthi kw’o, ngathi namo. ˜ ˜ 5 Indı ngooka kwenyu ˜ ˜ ˜ ıtina wa kwısıla Maseto˜ ˜ ˜ nia, nundu ngesıla Mase˜ tonia; 6 na nıvatonyeka ngekala nenyu kwa kavinda, kana o ngekala ˜ nenyu ıvinda yonthe ya ˜ ˜ mbevo, nı kana mumbu˜ ˜ ˜˜ maasye nıthi kula nıı˜ ˜ ˜ thıwa nıendete. 7 Nu˜ ˜ ndu ndienda kumwona ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ oyu nıvıtıte, nundu nıı˜ kwatya kwıkalanga ne˜ ˜ ˜ nyu ıvinda yıana Ye˜ una, ˜ ˜˜ ova enda. 8 Indı nııka˜ la Eveso nginya ıvinda ya Mboka ya Vendekosi˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ to, 9 nundu nınıvinguı˜ ˜ we muomo munene kwo˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndu wa uthukumi, ındı ˜ ˜ ˜ ˜ avınganısya nı aingı. ˜ 10 Eth ıwa Timotheo ˜ ˜ ˜ nukuka, sisyai ndakethı˜ ˜ ˜ we atonya kukıa e katı ˜ ˜ wenyu, nundu etethya ˜ wıa wa Yeova o takwa. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ u o na 15:56 1 Kana “na Mıao nıyo ıne- 11˜ Kwoou, mund ˜ ˜ ˜ w ıva ndakam uv uthye. ngae naı vinya.”

493

˜ ˜ ˜ Muekei athi na muuo, nı ˜ ˜˜ ˜ ˜ kana oke kula nıı, nundu ˜ ˜ nyie nınımweteele o vamwe na ana-a-asa. ˜ ˜ ˜ 12 Na ıulu wa mwana˜ ˜ a-asa waitu Avolo, nına˜ ˜ ˜ ˜ mwısuvie muno oke kula ˜ ˜ muı vamwe na ana-a˜ ˜ asa. Ndanaı na kıeleelo ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ kya kuka ıvinda yıı, ındı akooka akwata mwanya. ˜ ˜˜ 13 Endeeai k usya ı ı˜ ˜ ˜ sya, ungamai mwı alu˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ mu muıkııonı, ıthıwai na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ukumbau,1 na muyıthı˜ wa na vinya. 14 Mau˜ ˜ ˜ ndu onthe ala mukwıka ˜ mekei mwı na wendo. ˜ ˜ ˜ ˜ 15 Yu nıngumwısuva ˜ ˜ ˜ ana-a-asa: Nımwısı kana ˜ ˜ andu ma nyumba ya Si˜ ˜ tevana nımo usyao wa mbee wa Akaia na kana ˜ ˜ ˜ nımeeyumisye kumathu˜ kuma atheu. 16 Endee˜ ˜ ˜ ai kumenyivısya andu ˜ ˜ ma muthemba usu na onthe ala matethasya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wıa usu na kuuthuk ˜ u-˜ ˜ ma na kıthito. 17 Indı ˜ ˜ ˜ ˜ nıngutana nundu Sitevana e vaa o vamwe

1 AKOLINTHO 16:12-24

na Volitunato na Akai˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ko, nıkwıthıwa nımeanıı˜ ˜ ˜ ˜ sye kıla mukwısaa kwıa˜ ˜ ˜ nısya ta kethıwa mwı ˜ ˜ ˜ vaa. 18 Nund u n ıma˜ nthangaaisye na mamuthangaasya. Kwoou, ne˜ ˜ ˜ ngai ndaıa andu ma mu˜ themba usu. ˜ 19 Ikundi sya Asia nı˜ syamukethya. Akwila na ˜ Vilisika vamwe na kı˜ ˜ ˜ kundi kıla kı nyumba ˜ ˜ kwoo n ımam ukethya ˜ ˜ ˜ ˜ muno nthını wa Mwıa˜ ıi. 20 Ana-a-asa onthe ˜ ˜ nımamukethya. Kethany’ai na ngethi ya wendo.1 ˜ 21 Nyie Vaulo nına˜ ˜ ˜ ˜ mukethya nıandıkıte na kw’oko kwakwa mwene. ˜ ˜ ˜ 22 Ethıwa mundu o na ˜ ˜ wıva ndamwendete Mwı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ aıi, nımuumanıe. Mwıa˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıi waitu, uka nıtuukwısu˜ ˜ va! 23 Useo mwingı wa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Mwıaıi Yesu nıwıthıwe ˜ ˜ ne ny u . 2 4 N ı n ı mw e ndete inyw’onthe ala ˜ ˜ mwı ngwatanıo vamwe ˜ ˜ na Klısto Yesu.

˜ 16:13 1 Ndeto kwa ndeto, 16:20 1 Ndeto kwa ndeto, “ku˜ ˜ ˜ ˜ “endeeai kwıthıwa ta aume.” mumunyana kutheu.”

˜ ˜ VALUA WA KELI KWA

A KO L I N T H O ˜ ˜ ˜ ˜ MAU N DU ALA M E VO KWA U KUVI

˜ Ala maneenaa vandu va ˜ Klısto (20) ˜ ˜ 6 Useo mwingı wa Ngai ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndwaıle kutumıwa naı (1, 2) ˜ ˜ ˜ Vaulo aielesya uthukumi wake (3-13) ˜ ˜ ˜ ˜ Muikovanıw’e ısokinı ˜ yımwe (14-18) ˜ 7 Twıthesye kumana na ˜ (1) uvuku ˜ ˜ Utanu wa Vaulo kwondu wa Akolintho (2-4) ˜ ˜ Tito nıwaetie uvoo ˜ museo (5-7) ˜ ˜ Kyeva kıla kımwendeeasya ˜ Ngai na kwılila (8-16) ˜ ˜ ˜ 8 Mıvothi kwondu wa Aklısto ma Yutia (1-15) ˜ Tito aitumwa Kolintho (16-24) ˜ 9 Kumya mıvothi (1-15) ˜ ˜ Ngai nıwendete ula ˜ ˜ unenganae na utanu (7) ˜ ˜ ˜ 10 Vaulo aitetea uthukumi wake (1-18) ˜ ˜ ˜ Mıio yitu ya kau ti ya ˜˜ mwıı (4, 5) ˜ 11 Vaulo na atumwa ala ˜ meyonaa me aseo muno ˜ vyu (1-15)

1 Ngethi (1, 2) ˜ ˜ Ngai nutukiakiasya ˜ ˜ mathınanı onthe (3-11) ˜ ˜ ˜ Moalyuku savalını sya Vaulo (12-24) ˜ 2 Kıeleelo kya Vaulo kya ˜ ˜ kuete utanu (1-4) ˜ ˜ Kuekewa kwa mwıki wa ˜ ˜ ˜ naı na kutungwa ˜ ˜ kıkundinı (5-11) Vaulo e Teloa na Masetonia (12, 13) ˜ ˜ ˜ ˜ Uthukumi nı maandamano ˜ ma usindi (14-17) ˜ Tui athoosya ma ndeto ya Ngai (17) ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ 3 Valua sya kuıkııthya nithyı ˜ aau (1-3) ˜ ˜ ˜ ˜ Athukumi ma utianıo ˜ mwe u (4-6) ˜ ˜ ˜ ˜ Utheu mutisu wa utianıo ˜ mweu (7-18) ˜ ˜ 4 Kyeni kya uvoo museo (1-6) ˜ ˜ ˜ Ilıko sya ala mate etıkıli ˜ sy ı na mbindu (4) ˜ ˜ ˜ Uthwii mıionı ya ˜ yumba (7-18) ˜ ˜ ˜ 5 Kwıvw’ıka wıkalo wa ˜ ˜ ıtun ˜ ˜ ı (1-10) ˜ Uthukumi wa ˜ ˜ wıw’anıthyo (11-21) ˜ ˜ Kyumbe kyeu (17) 494

495

˜ ˜ 2 AKOLINTHO—Maundu Ala me Vo –1:7

˜ Mathına ala Vaulo wakomanie namo e ˜ ˜ mutumwa (16-33) 12 Mawoni ala Vaulo woonie (1-7a) ˜ ˜˜ ˜ “Mwıw’a mwıını” wa Vaulo (7b-10) ˜ ˜ ˜ Ti munini kwı atumwa ala ˜ meyonaa me aseo muno ˜ vyu (11-13)

˜ ˜ ˜ Vaulo aithınıkıa Akolintho (14-21) ˜ 13 Mokany’o ma muthya na ˜ ˜ kwıkıwa vinya (1-14) ˜ ˜ “Endeeai kwıyıosya kana ˜ ˜ ˜ inyw’ı mwı ula ˜ ˜ ˜˜ ˜ muıkııonı” (5) ˜ ˜ ˜ ˜ Kulungwa; kwıthıwa na ˜ ˜ ˜ ˜ kısuanıo kımwe (11)

˜ ˜ Vaulo, m ut u˜ ˜ mwa wa Klısto Yesu ˜ kwond u wa kwenda kwa Ngai, na Timotheo ˜ mwana-a-asa waitu, kwa ˜ ˜ kıkundi kya Ngai k ıla ˜ kı Kolintho, vamwe na atheu onthe ala me Akaia: ˜ ˜ ˜ 2 Ithıwai na useo mwi˜ ˜ ng ı na muuo kuma kwa ˜ ˜ ˜ Ngai, ula nıwe Ithe wai˜ ˜ ˜ tu, na kuma kwa Mwıaıi ˜ ˜ Yesu Klısto. ˜ ˜ 3 Nataıwe Ngai, Ithe ˜ ˜ ˜ ˜ wa Mwıa u Yesu ˜ ıi wait ˜ ˜ Klısto, Ithe wı tei mwi˜ ˜ ng ı, na Ngai wa ukiakisyo ˜ ˜ ˜ w’onthe, 4 ula utukia˜ kiasya1 matatwanı2 mai-

˜ ˜ ˜ tu onthe nı kana tutonye ˜ kumakiakisya ala me ma˜ ˜ ˜ tatwanı ma kıla muthe˜ ˜ ˜ mba kwısıla ukiakisyo ˜ ˜ ˜ ula Ngai utukiakiasya ˜ ˜ ˜ naw’o. 5 Nıkwıthıwa o ˜ ˜ ˜ tond u math ına mait u ˜ ˜ kwondu wa Klısto mai˜ ˜ ˜ ng ıvıte, now’o ukiakisyo ˜ ˜ ula tukwataa kuma kwa ˜ ˜ ˜ ˜ Klısto wing ıvıte. 6 Yıla twakomana na mata˜ ˜ ˜ twa,1 nı kwondu wa uki˜ ˜˜ akisyo na utang ııo we˜ ˜ ˜ ˜ nyu; na ethıwa nıtuukia˜ ˜ ˜ kiw’a, nı kwondu wa uki˜ ˜ akisyo wenyu, ula utonya ˜ ˜ ˜ ˜˜ kumutetheesya mum ı ı˜ sye mathına o ta ala ma˜ ˜ tukwataa. 7 Na wıkwa˜ ˜ tyo witu kwenyu nduthi-

1 Nyie

˜ ˜ 1:4 1 Kana “ ut uthangaasya.” ˜ ˜ ˜ 1:6 1 Kana “mathına.” 2 Kana “mathınanı.”

2 AKOLINTHO 1:8-16

˜ ˜ ˜ ˜ ngithıka, na nıtwısı kana ˜ ˜ ˜ o tondu mukwatawa nı ˜ ˜ ˜ mathına o taitu, o ta uu ˜ ˜ mukakwata ukiakisyo o ˜ taitu. ˜ ˜ ˜ 8 N und u t uikwenda ˜ ˜ mulee kumanya, ana-a˜ ˜ ˜ ˜ asa, ıulu wa mathına ala ˜ ˜ ˜ ˜ matukwatie twı kısionı ˜ ˜ ˜ kya Asia. Nundu twaı avi˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nyııe muno kuvıtuka uto˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nyi witu, ukethıa tuyı˜ ˜ ˜ sı o na vanini kana nıtu˜ uvonoka. 9 Vate nzika ˜ ˜ ˜ twoonaa ku˜ ˜ ta˜ twı asilıle ˜ ˜ awa. Indı uu weekıkie nı ˜ ˜ kana tuikekwatye utonyi ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ witu ene, ındı tumwıkwa˜ ˜ ˜ ˜ tye Ngai ula uthayuuka˜ ˜ sya akw’u. 10 Nake nı˜ ˜ watuvonokisye kuma mu˜ ˜ ˜ isyonı usu munene wa ˜ ˜ ˜ kıkw’u na akatuvonokya ˜ ˜ ˜ ˜ ıngı, o na twı na wıkwa˜ tyo kana akaendeea ku˜ tuvonokya. 11 O nenyu ˜ ˜ no mututetheesye kwa ˜ ˜ ˜˜ kuvoya na kıthing’ıısyo ˜ ˜ ˜ kwondu witu, nı kana ai˜ ˜ ˜ ˜ ngı matonye kutunga mu˜ ˜ ˜ ˜ vea kwondu witu nundu ˜ ˜ ˜ wa useo ula tukwataa ku˜ ˜ ˜ mana na us ung ıo wa ˜ mboya sya aingı.

496

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 12 N ıkw ıth ıwa n ıt u˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kw ıkath ı ıa und unı uu: ˜ ˜ wasya witu wa ngoo nu˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ ukusııa kana nıtwıkalıte ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıulu wa nthı, na muno ˜ ˜ ˜ muno katı wenyu, twı ˜ ˜ ˜ na utheu na uthalıku wa ˜ ngoo ula wumaa kwa ˜ Ngai, vamwe na useo ˜ ˜ mwing ı wa Ngai, tute ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kwıkwatya uı wa mundu. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 13 Nundu tuikumuandı˜ ˜ ˜ ˜ kıa maundu ang ı o na ˜ meva eka ala mutonya ˜ ˜ kusoma1 na kuelewa, na ˜˜ ˜ ˜ ˜ nııkwatya kana nımuku˜ ˜ ˜ endeea kuelewa maundu ˜ asu nesa, 14 o tondu amwe menyu maeleetwe ˜ ˜ kana nithyı kıtumi kye˜ ˜˜ nyu kya kwıkathııa, o to˜ ˜ ˜ ndu o nenyu mukethıwa ˜ ˜ ˜ ˜ kıtumi kitu kya kwıkathı˜ ˜ ˜ ˜ ıa muthenyanı wa Mwıa˜ ˜ ˜ ıi waitu Yesu. ˜ ˜ ˜ 15 Kwoou nundu naı ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ na muık ı ıo usu, nına˜ ˜ vang ıte k uka kwenyu ˜ ˜ mbee, nı kana mutonye ˜ ˜ ˜ kutana ya kelı;1 16 nı˜ 1:13 1 Kana nıvatonyeka, “ala ˜ ˜ ˜ mwısı nesa.” 1:15 1 Kana nıva˜ ˜ ˜ tonyeka, “nı kana mutonye kute˜ theka kelı.”

497

˜ ˜ ˜ ˜ kwıthıwa navang ıte ku˜ ˜ muthokea nıendete Ma˜ setonia, na ng ısyoka ˜ kwenyu numıte Maseto˜ ˜ ˜ nia, na ındı muimbumaa˜ ˜ ˜ sya nıthi Yutia. 17 Indı ˜ ˜ y ıla navangie kw ıka ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ uu, ndyaavuthıısya undu ˜ ˜ ˜ usu, kana nıneekie uu? ˜ ˜ ˜ Kana nıvangaa maundu ˜˜ ˜ kwosana na mw ˜ ˜ ıı,˜ ˜ uke˜ ˜ thıa nıasya “Iı, ıı” na ˜ ng ısyoka ndyasya “Aiee, ˜ ˜ ˜ ˜ aiee”? 18 Indı nımuto˜ nya kwıkwatya Ngai kana ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kıla tuumutavya nı kya ˜ ˜˜ ˜ w’o. Tuyaasya “ıı” na tu˜ isyoka t uyasya “aiee.” ˜ ˜ 19 N und u Mwana wa ˜ ˜ ˜ Ngai, Yesu Klısto, ula wa˜ ˜ ˜ tavaniw’e kwısıla kwitu, ˜ ˜ ˜ ˜ na uu nı kwasya, kwısıla nyie, Silivano,1 na Ti˜ ˜ ˜˜ motheo, ndaaıthıwa “ıı” ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na ıvindanı o yıu ayıthı˜ ˜ ˜ wa “aiee,” ındı we ethı˜˜ ˜ ˜ ˜ awa “ıı.” 20 Nıkwıthıwa ˜ o na ethıwa mawatho ˜ ˜ ma Ngai maing ıvıte ata, ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ nımatw’ıkıte “ıı” kwısı˜ ˜ la kwake. Kwoou, kwısı˜ ˜ la kwake nıtutonya kwa˜ ˜ 1:19 1 Ula wıtawa Sila.

2 AKOLINTHO 1:17–2:3

sya “Ameni” kwa Ngai ˜ ˜ na kwa kwıka uu, Ngai ˜ ˜ ˜ aikumw’a kwısıla kwitu. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 21 Indı Ngai nıwe uıkı˜ ˜ ıthasya kana inyw’ı va˜ ˜ ˜ mwe naitu twı ma Klısto, ˜ ˜ ˜ na nowe watwıt ık ıisye ˜ ˜ mauta. 22 O na nutwı˜˜ ˜ ˜ ˜ kııte usiılo na akatune˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ nga uıkııthyo wa kıla kı˜ koka, nakyo n ı veva, ˜ ˜ ˜ nthını wa ngoo situ. ˜ ˜ 23 Yu nıngwıta Ngai ˜ ˜ ˜ ethıwe ngusı yakwa, kana ˜ ˜ o na yu ndyaaısa kuka Ko˜ ˜ ˜ ˜ lintho nundu wa kumwı˜ ˜ ˜ w’ıa tei. 24 Ti kwıthıwa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nithyı tusumbıkıte muıkı˜ ˜ ˜ ˜ ıo wenyu, ındı twı ate˜ thya ma wıa vamwe ne˜ ˜ nyu kwondu wa utanu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wenyu, nıkwıthıwa muu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ngamıte nundu wa muıkı˜ ıo wenyu. ˜ ˜ ˜ ˜ ıte kana 2 Nundu n˜ındw’ ˜ nooka ıng ı kwenyu ˜ ˜ ndikwenda mw ıth ıwe ˜ ˜ ˜ na kyeva. 2 N ıkw ıth ı˜ ˜ wa natuma mwıthıwa na ˜ ˜ ˜ ˜ kyeva, n u u ula w ıtu˜ ˜ ma nıtana eka o ala nı˜ ˜ tumıte methıwa na kye˜ ˜ va? 3 Naand ıkie ma u˜ ˜ ˜ ndu asu nı kana y ıla

2 AKOLINTHO 2:4-13

˜ ˜ ˜ nıuka ndikew’ıthw’e kye˜ ˜ ˜ ˜ va nı ala naıle kwıthı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wa ng ıtana ıulu woo, nu˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ndu nı na muıkııo kana ˜ ˜ ˜ ma und u ala mandan ı˜ thasya nımatumaa o ne˜ ˜ nyu inyw’onthe mwıthı˜ ˜ wa na utanu o ta usu. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 4 Nıkwıthıwa namuandı˜ ˜ ˜ ˜ kıie nı na thına mwing ı ˜ na woo ngoonı na me˜ ˜ thoi maing ı, na ndyaaıka ˜ ˜ ˜ ˜ uu nı kana mukwatwe nı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kyeva, ındı nı kana nımu˜ ˜ ˜ tavye undu nımwendete ˜ ˜ muno wıana. ˜ ˜ ˜ 5 Ethıwa mundu o na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wıva nutumıte kwıthıwa ˜ ˜ na kyeva, tinyie utumı˜ ˜ te n ıth ıwa na kyeva, ˜ ˜ ˜ ındı ninyw’ı inyw’onthe ˜ ˜ ˜ ˜ utum ıte mw ıth ıwa na ˜ ˜ ˜ ˜ kyeva kıana undu una ˜ ˜ ˜ —ındı ndikwenda kunee˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na ˜ undu nımuumısye.1 ˜ ˜ 6 Ukany’o usu wum ı˜ ˜ ˜ ˜ tw’e nı ala aing ı nıwıa˜ ˜ ˜ ˜ nıtye kwondu wa mundu ˜ ˜ ta usu; 7 na yu mwaı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ l ıte kw ıth ıwa mw ıy u˜ ˜ ˜ mbanıtye kumuekea na

498

˜ ˜ ˜ muimukiakisya, nı kana ˜ ndakaemeewe1 nı kye˜ ˜ ˜ va. 8 Kwoou nıngumwı˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ suva mumuıkııthye kana ˜ ˜ nımumwendete. 9 O na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıng ı, undu uu nıwatumie ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nımuandıkıa: nı kana nı˜ manye kana mwı ewi ma˜ ˜ ˜ ˜ undunı onthe. 10 Ethı˜ ˜ ˜ wa nımwaekea mundu o ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na wıva nundu wa undu ˜ ˜ ˜ o na wıva, o nakwa nıthı˜ awa namuekea. Kwa w’o, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ undu o na wıva ula nı˜ ˜ ˜ ekeete (ethıwa nınıekee˜ ˜ ˜ ˜ ˜ te undu o na wıva) nıkı˜ ˜ te uu kwondu wenyu me˜ ˜ ˜ thonı ma Klısto, 11 nı ˜ ˜ kana Satani ndakatukı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ lye u ı, n und u n ıtw ıs ı ˜ ˜ mauı make.1 ˜ 12 Yıla navikie Teloa ˜ ˜ ˜ kutavany’a uvoo museo ˜ ˜ ˜ ˜ ıulu wa Klısto na navi˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nguıwa muomo wıanı wa ˜ ˜ ˜ Mw ıa ıi, 13 ndyaa ıw ’a ˜ ˜ ˜ ˜ nı mwıanıe vevanı wa˜ ˜ kwa nundu ndyaamwona Tito, mwana-a-asa wa˜ ˜ kwa. Kwoou nınataanıisye namo na nathi Masetonia.

˜ ˜ ˜ 2:5 1 Kana “ ındı ndikwenda kwı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ thıwa nı mukalı uneeninı wa- 2:7 1 Kana “ndakamelw’e.” 2:11 ˜ 1 Kana “mıvango yake.” kwa.”

499

˜ ˜ ˜ ˜ 14 Indı Ngai natung ı˜ ˜ ˜ we muvea, nundu mavi˜ ˜ nda onthe nututongoea˜ ˜ sya1 twı ngwatanıo va˜ ˜ ˜ mwe na Klısto, na kwısı˜ ˜ ˜˜ la kwitu nunya ı ıkasya ˜ ˜ ˜ ˜ kıla vandu muuke mu˜ ˜ ˜ ˜ seo wa umanyi ıulu wake! ˜ ˜ ˜ 15 Nundu kwa Ngai twı ˜ ˜ ˜ muuke museo wa Klısto ˜ ˜ ˜˜ katı wa ala meutang ııwa ˜ na katı wa ala mekwaa; ˜ 16 kwa asu ma muthya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ twı muuke wa kıkw’u ula ˜ ˜ ˜ uetae kıkw’u, na kwa asu ˜ ˜ ˜ ma mbee twı muuke mu˜ ˜ ˜ seo wa thayu ula ue˜ ˜ ˜ ˜ tae thayu. Na nuu utonya ˜ ˜ ˜ ˜ kwıanısya maundu asu ˜ ˜ ˜ nesa? 17 Nithyı, nundu ˜ ˜ ithy ı tui athoosya ma ˜ ndeto ya Ngai o tondu ˜ ˜ ˜ ˜ andu aing ı mailye, ındı ˜ ˜ tuneenaa na utheu wa ˜ ˜ ˜ ngoo ta ala matumıtwe nı ˜˜ ˜ Ngai, ıı, methonı ma Ngai ˜ ˜ ˜ na twı nthını wa ngwata˜ ˜ nıo vamwe na Klısto. ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ 3 N˜ ıt˜ ˜ukwambııa ˜ ıngı ku-˜ ık ı ıthya ithy ı nithy ı ˜ ˜ ˜ aau? Kana ithyı nıtwa˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ılıte kumunenga valua

2 AKOLINTHO 2:14–3:6

˜ ˜ ˜ kana inyw’ı mukatune˜ ˜ ˜ ˜˜ nga valua sya kuıkııthya ˜ ˜ ˜ ˜ nithyı aau, o tondu andu ˜ amwe mekaa? 2 Inyw’ı ˜ ˜ ˜ ˜ ninyw’ı valua witu, ula ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ uandıkıtwe ngoonı situ, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na nıwısıkıe na nusoma˜ ˜ ˜ wa nı andu onthe. 3 Nı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kw ıth ıwa n ı und u w ı ˜ ˜ ˜ ˜ utheinı kana mwı valua ˜ ˜ ˜ ˜ wa Klısto ula ithyı tua˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndıkıte twı athukumi, na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ valua usu nduandıkıtwe ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na ingi ındı uandıkıtwe ˜ ˜ na veva wa Ngai ula wı ˜ ˜ ˜ ˜ thayu, na nduandıkıtwe ˜ ˜ ˜ ˜ masengeanı ma ıvia ındı ˜ ˜ ˜ ˜ uandıkıtwe masengeanı ma ngoo sya nyama. ˜ ˜ ˜ ˜˜ 4 Twı na muıkııo wa ˜ ˜ muthemba usu kwa Ngai ˜ ˜ ˜ ˜ kwısıla Klısto. 5 Ti kwı˜ ˜ ˜ ˜ thıwa ithyı ene nıtuto˜ ˜ ˜ ˜ nya k utethya w ıa u u ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nesa, ındı Ngai nıwe utu˜ tetheeasya, 6 na nıwe ˜ ˜ ˜ ˜ ututonyethasya kwıthı˜ ˜ ˜ ˜ wa athukumi ma utianıo ˜ ˜ ˜ mweu, na ti ma ıla mıao ˜ ˜ ˜ ˜ mıandıke, ındı ma veva; ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nundu ıla mıao mıandı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ke ıetae kıkw’u, ındı veva ˜ ˜ 2:14 1 Kana “n ut utongoeasya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mundu ethıwa nthını wa maandamano ma usi- utumaa ˜ thayu. ndi.”

2 AKOLINTHO 3:7-18

˜ ˜ ˜ 7 Na ethıwa mıao ıla ˜ ˜ ˜ ˜ ıetae kıkw’u na ıla yaa˜ ˜ ˜ ˜ nd ık ıtwe kwa k uvan ı˜ ˜ ıa ndeto mavianı yoo˜ ˜ kie na utheu m utisu ˜ nginya weethıa ana ma ˜ Isilaeli maitonya kuke˜ ˜ ˜ teea uthyu wa Mose nu˜ ˜ ˜ nd u wa utheu mutisu ˜ ˜ ˜ waw’o, utheu mutisu ula ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ waı uvetwe, 8 nıkı ku˜ nenganwe kwa ula veva ˜ ˜ ˜ ˜ kutethıwa na utheu mu˜ ˜ ˜ ˜ tisu kwı usu? 9 Nundu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ethıwa mıao mıandıke ıla ˜ ˜ ˜ ˜ yasilılaa andu kuawa yaı ˜ ˜ na utheu mutisu, ti mbee ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ muno uthukumi ula ue˜ ˜ ˜ tae ul ungalu! 10 N u˜ ˜ ˜ ndu nı w’o kana, kıla ˜ ˜ kyanengetwe utheu mu˜ ˜ tisu nıkyaveteiwe utheu ˜ ˜ ˜ ˜ ula kyaı naw’o nundu wa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ utheu mutisu ula ukıvı˜ ˜ ˜ ˜ tuk ıte. 11 Eth ıwa k ıla ˜ ˜ kyaı kıvetwe kyaetiwe na ˜ ˜ ˜ ˜ utheu mutisu, k ıla kyaı ˜ ˜ ˜ ˜ kıkale kyaıle kwıthıwa ˜ ˜ ˜ ˜ na utheu mutisu kwı kıla ˜ ˜ kyaı kıvetwe! ˜ ˜ ˜ ˜ 12 Na nundu twı na wı˜ ˜ ˜ ˜ kwatyo usu, nıtwıthıawa ˜ ˜ na uthasyo mwing ı wa

500

˜ ˜ ˜ kuneena, 13 tute kwı˜ ˜ ka undu Mose weekaa. ˜ ˜ ˜ ˜ We nıwavw’ıkaa uthyu ˜ ˜ wake kıtambaa nı kana ana ma Isilaeli maike˜ ˜ thıwe matonya kuketeea ˜ ˜ ˜ ˜ m umin uk ılyo wa k˜ ıla ˜ ˜ ˜ kya ı k ıvetwe. 14 Ind ı ˜ ˜ ˜ ilıko syoo iyaı itonya ku˜ ˜ ˜ elewa. Nıkwıthıwa ngi˜ ˜ ˜ ˜ nya umunthı, kıtambaa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kıu kıivetawa yıla utianıo ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mukuu uusomwa, nundu ˜ ˜ ˜ ˜ kıtonya kuvetwa kw˜ ısı˜ ˜ la Klısto weka. 15 Indı ˜ ˜ ˜ ˜ kuvika o na umunthı, ˜ yıla mavuku ma Mose ˜ ˜ ˜ meusomwa, kıtambaa nı˜ ˜ k ıvw’ ngoo syoo. ˜ ıkaa ˜ ˜ ˜ ˜ 16 Indı yıla mundu wa˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mwıthyuuıa Yeova, kıta˜ ˜ ˜ mbaa k ıu n ık ıvetawa. ˜ 17 Na Yeova nı Veva, na vala veva wa Yeova ˜ ˜ ˜ uı, ve uthasyo. 18 Na ˜ ˜ ithyonthe ala tuvetete k ı˜ ˜ ˜ tambaa mothyunı maitu, ˜ tuilye ta ioo ila syonana˜ ˜ sya utheu mutisu wa Yeo˜ ˜ ˜ va. Na nıtuendeeaa kua˜ ˜ ˜ ˜ lyulwa twıthıwe tuilye ta Ngai na kwonany’a kwa ˜ ˜ ˜ nz ıa nene utheu mutisu wa Ngai kwosana na

501

˜ kwenda kwa Yeova, ula ˜ nıwe Veva.1 ˜ ˜ ˜ n ıkw ıth ıwa 4 Kwoou, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ twı na uthukumi uu ˜ ˜ ˜ nundu wa tei ula twee˜ ˜ ˜ w’ ıiwe, tuiukw’a ngoo. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 2 Indı nıtuleete maundu ma nthoni, ala mekawa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kımbithını, na tuyıthıawa ˜ ˜ na useleke kana kuthyo˜ ˜ ekya ndeto ya Ngai;1 ındı ˜ kwa kwonany’a ula w’o ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜˜ utheinı, nıtwıyııkııthasya mbee wa wasya wa ngoo ˜ wa andu onthe metho˜ ˜ nı ma Ngai. 3 Ethıwa ˜ ˜ ˜ ˜ uvoo museo ula tutava˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nasya nımuvw’ıke, uvw’ı˜ ˜ kıtwe katı wa ala me˜ kwaa, 4 ala kat ı woo ˜ ˜ ˜ ˜˜ ngai ya nthı ıno yıkııte ˜ mbindu ilıko sya ala mate ˜ ˜ ˜ ˜ etıkıli, nı kana kyeni kı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ tisu kya uvoo museo ıulu ˜ ˜ ˜ ˜ wa Klısto, ula nı muvw’a˜ ˜ no wa Ngai, kıikamulı˜ ˜ ˜ ˜ ke. 5 Nıkwıthıwa tuita˜ ˜ ˜ ˜ vanasya ıulu witu ene, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ındı tutavanasya ıulu wa ˜ ˜ ˜ ˜ Yesu Klısto kana nı Mwı˜ ˜ aıi, na kwasya kana ithyı

2 AKOLINTHO 4:1-10

˜ ene tw ı ngombo sye˜ ˜ nyu kwondu wa Yesu. ˜ ˜ ˜ 6 Nundu Ngai nıwe wai˜ ˜ sye: “Eka kyeni kımulıke ˜ ˜ ˜ kuma kıvindunı,” na kwı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ sıla uthyu wa Klısto, nı˜ ˜ ˜ wamulıkile ngoo situ nı ˜ ˜ kana twıthıwe na kyeni ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kıtisu kya umanyi ıulu wa Ngai.˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 7 Indı twı na uthwii uu ˜ ˜ ˜ ˜ nthını wa mıio ya yu˜ ˜ ˜ mba, nı kana vinya uvı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ tukıte wa mundu ula twı ˜ ˜ naw’o umany ıke kana ˜ ˜ ˜ wumıte kwa Ngai ındı ti ˜ ˜ kuma kwitu. 8 Twı aka˜ ˜ ˜ se muno kıla ngalıko, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ındı ti ukethıa tuithi; nı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ tulanılaw’a, ındı ti uke˜ ˜ ˜ ˜ thıa vaiı nzıa o na ımwe ˜ ˜˜ ˜ ˜ ya kum ıl ı ıla;1 9 n ıt u˜ ˜ ˜ ˜ thınaw’a, ındı tuitiawa; ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ n ıt uk unawa t ukaval u˜ ˜ ˜ ka, ınd ı tuyanangawa. ˜ ˜ 10 Mavinda onthe nıtu˜˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ mııasya mwıını witu thı˜ ˜ ˜ ˜ na utonya kuete kıkw’u ˜ ˜ o ta ula wam ukwatie ˜ ˜ ˜ Yes u, n ı kana and u ˜ ˜ mamanye kana tuthınaa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 3:18 1 Kana nıvatonyeka, “kwısı- o und u Yesu wathınie.

la veva wa Yeova.” 4:2 1 Kana ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ “kuvulany’a ndeto ya Ngai na kı- 4:8 1 Kana nıvatonyeka, “ ındı tu˜ ikusaa ngoo.” ndu.”

2 AKOLINTHO 4:11–5:4

˜ ˜ ˜ 11 Nundu ala twı tha˜ ˜ ˜ ˜ ˜ yu twıthıawa muisyonı ˜ ˜ ˜ ˜ wa kıkw’u kıla muthenya ˜ ˜ ˜ kwondu wa Yesu, nı kana ˜ ˜ andu mamanye kana tu˜ ˜ ˜ ˜ thınaa o undu Yesu wa˜ thınie. 12 Kwoou, o na ˜ ˜ ˜ ˜ kau twıthıawa muisyonı ˜ ˜ ˜ ˜ wa kıkw’u, uu utumaa ˜ ˜ ˜ inyw’ı mukwata thayu. ˜ ˜ ˜ 13 Na nundu twı na ˜ ˜ ˜ ˜ veva umwe wa muıkı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıo ta ula kuandıkıtwe uu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıulu waw’o: “Nıneethıiwe ˜ ˜ ˜˜ na muıkııo, na kwoou na˜ ˜ neena”; o naitu twı na ˜ ˜ ˜˜ ˜ mu ık ııo na kwoou n ı˜ ˜ tuneenaa, 14 tuimanya ˜ ˜ ˜ kana ula wam uthay u˜ ˜ ˜ ˜ ukisye Yesu akatuthayu˜ ˜ ukya o ta Yesu, nake ˜ ˜ akatumılya ithyı vamwe ˜ ˜ ˜ nenyu. 15 N ıkw ıth ıwa ˜ ˜ ˜ maundu aa onthe nı kwo˜ ˜ ˜ ndu wenyu nı kana useo ˜ ˜ ˜ mwing ı ula uendeee na ˜ ˜ ˜ kwongeleka wıthıwe wı ˜ ˜ ˜ ˜ mwing ı muno, nundu ai˜ ˜ ˜ ˜ ng ı nımatungaa muvea, ˜ ˜ na uu uituma Ngai akumw’a. ˜ 16 Kwoou, t uikusaa ˜ ˜ ˜˜ ngoo, ındı o na kau mıı ˜ ˜ ˜ yaitu nıendeeaa kuthela

502

˜ vinya, vate nzika nthı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nı witu nıtuendeeaa ku˜ ˜ ˜ ˜ tw’ıka eu kıla muthenya. ˜ ˜ ˜ 17 Nundu o na kau thına no wa kavinda na ti ˜ ˜ ˜ ˜ muito, nutumaa twıthıwa ˜ ˜ ˜ ˜ na utheu mutisu ula ue˜ ˜ ˜ ndeeaa kwıthıwa wı mwi˜ ˜ ng ı na nı wa tene na tene; ˜ ˜ 18 o tuendeee kuketeea ˜ ˜ ˜ ˜ syındu ila itonekaa ındı ti ˜ ˜ ˜ ila syonekaa. Nundu syı˜ ndu ila syonekaa no sya ˜ ˜ kavinda, ındı ila itonekaa ˜ nı sya tene na tene. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 5 Nundu n˜ıtwısı kana ˜ o na ethıwa nyumba ˜ ˜ ˜ ˜˜ yitu, nayo nı ıeema yıı, ˜ ˜ ˜ ıkaanang ıka, Ngai akatu˜ nenga nyumba ya tene ˜ ˜ ˜ ˜ na tene ıtunı, ıtakıtwe na ˜ ˜ ˜ ˜ moko. 2 Nundu yıla twı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ny umban ı ıno1 n ıtulu˜ ˜ maa, twı na mea maing ı ˜ ˜ ˜ ˜ ma kwıvw’ıka ıla yitu ya ˜ ˜ ˜ kuma2 ıtunı, 3 nı kana ˜ ˜ ˜ ˜ yıla tukevw’ıka nyumba ˜ ˜ ˜ ısu, t uiketh ıwe athei. ˜ ˜ 4 Nı w’o kana ithyı ala ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ twı ıeemanı yıı nıtulu˜ ˜ ˜ ˜ maa, twı aitavıe, nundu ˜ ˜ ˜ ˜ 5:2 1 Kana “w ıkalon ı u u.” ˜ ˜ ˜ ˜ 2 Kana “kwıvw’ıka wıkalo witu ˜ ˜ ula wı.”

503

˜ ˜ ˜ ˜ t uikwenda kw ıvw’ ık ua ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ ıeema yıı, ındı twıenda ˜ ˜ ˜ ˜ kwıvw’ ıka nyumba ısu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıng ı, nı kana kıla kıtonya ˜ ˜ ˜ kukw’a kımelw’e nı tha˜ ˜ ˜ yu. 5 Na ula watumba˜ ˜ ˜ nisye kwondu wa undu ˜ ˜ ˜ ˜ usu nı Ngai, ula watune˜ ˜ ˜˜ ngie veva ta uıkııthyo wa ˜ ˜ kıla kıkoka. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 6 Twı na ukumbau mu˜ ˜ ˜ ˜ nene na nıtwısı kana ıvi˜ ˜ ˜ nda yıla twı na wıkalo ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ witu nthını wa mwıı uu, ˜ ˜ ˜ ˜ tui vala ve Mwıaıi, 7 nu˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ndu tuendaa kwa kuık˜ ııa, ˜ na ti kwa kwona. 8 Indı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ twı na ukumbau mune˜ ˜ ˜ ne na nı kavaa tukethı˜ ˜ ˜ ˜˜ wa tute nthını wa mwıı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ uu na tuyıthıwa na wıka˜ ˜ ˜ lo witu vamwe na Mwıaıi. ˜ ˜ ˜ 9 Kwoou twıthıwe twı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ vala uı kana tui vala uı, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kıeleelo kitu nı kwıthıwa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ tutonya kwıtıkılwa nıwe. ˜ ˜ 10 Nundu ithyonthe no ˜ ˜ nginya twıungama mbee ˜ ˜ ˜ wa kıvıla kya sila kya Klı˜ ˜ ˜ sto, nı kana kıla umwe ˜ akwate ıtuvi kwosana na ˜ ˜ ˜ maundu ala weekaa yıla ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ waı na mwıı uu, methı˜ ˜ we nı maseo kana nı ma˜ thuku.

2 AKOLINTHO 5:5-15

˜ ˜ ˜ 11 Kwoou nundu nı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ twısı kana nıtwaıle ku˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ m uk ıa Mw ıa ıi, n ıt uta˜ ˜ ˜ taa kuneena na andu nı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kana metıkıle, ındı nı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ tw ıs ık ıe nesa vy u n ı ˜ ˜ Ngai. Na nı na wıkwa˜ ˜ ˜ ˜ tyo kana nıtwısıkıe nesa ˜ nı wasya wenyu wa ngoo. ˜ ˜ ˜˜ ˜˜ ˜ 12 Tuikwıyııkııthya kula ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ muı ıng ı ındı twıenda ˜ ˜ ˜ kumunenga kıtumi kya ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kwıkathııa ıulu witu, nı ˜ ˜ ˜ kana mw ıth ıwe m uto˜ ˜ ˜ nya kumasung ıa ala me˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kathııaa nundu wa undu ˜ ˜ mekwoneka mailye, ındı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ti ıulu wa kıla kı ngoonı. ˜ ˜ ˜ ˜ 13 Nundu ethıwa twa ı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na k ıl ıko k ıthuku, uu ˜ ˜ wa ı kwondu wa Ngai, ˜ ˜ ˜ ˜ na ethıwa twı na kılı˜ ˜ ˜ ko kıseo, nı kwondu we˜ ˜ nyu. 14 Nundu wendo ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ula Klısto wı naw’o nutu˜˜ ˜ ˜ ˜ thing’ııasya, nıkwıthıwa ˜ ˜ ˜ ˜ u u n ıw’o t ueleetwe, ˜ ˜ ˜ ˜ kana mundu umwe nıwa˜ kwie kwondu wa onthe; ˜ ˜ ˜ kwoou ındı, onthe nı˜ makw’ıte. 15 Na akwie ˜ ˜ kwond u wa onthe n ı ˜ kana ala me thayu maike˜ ˜ ˜ thıwe thayu kwondu woo ˜ ˜ ˜ ˜ ene, ındı kwondu wa ula

2 AKOLINTHO 5:16–6:5

˜˜ ˜ ˜ wamakw’ııe na athayuukw’a. 16 Kwoou kuma yu na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kuendeea tuimwısı mu˜ ˜ ndu o na umwe kwosa˜˜ ˜ na na mwıı. O na ethı˜ ˜ ˜ ˜ wa n ıtwamw ıs ı Kl ısto ˜˜ kwosana na mwıı, vate ˜ ˜ ˜ ˜ nzika yu tuimwısı uu. ˜ ˜ 17 Kwoou, ethıwa mu˜ ˜ ndu o na wıva e ngwa˜ ˜ tanıo vamwe na Klısto, ˜ ˜ ˜ we nı kyumbe kyeu; ma˜ ˜ ˜ ˜ undu ma tene nımavıtie; ˜ ˜ ˜ ˜ sisya! maundu me˜ u nıme˜˜ ˜ thııtwe vo. 18 Indı ma˜ ˜ undu onthe maumaa kwa ˜ ˜ ˜ Ngai, ula watwıw’anıthi˜ ˜ sye nake mwene kwısıla ˜ ˜ ˜ ˜ Klısto na atunenga uthu˜ ˜ ˜ kumi wa w ıw’an ıthyo, ˜ ˜ 19 na uu nı kwasya kana ˜ ˜ ˜ kwısıla Klısto, Ngai ew’a˜ ˜ nıthasya nthı nake mwe˜ ˜ ˜ ˜ ne, ateumıtalıla mavıtyo, ˜ ˜ na nutunengete ndeto ya ˜ ˜ wıw’anıthyo. ˜ ˜ ˜ ˜ 20 Kwoou nıtutumıtwe ˜ ˜ ˜ kuneena vandu va Klısto, na kwoou Ngai no ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ta ukw ıs uvana kw ıs ı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ la kwitu. Na nıtuumwı˜ ˜ ˜ s uva kwond u wa ˜ Kl ı-˜ ˜ sto, tukyasya: “ Iw’anı-

504

thw’ai na Ngai.” 21 We ˜ ˜ ˜ ˜ ula utaamanya naı, nıwa˜ ˜ ˜ ˜ mutw’ıkıthisye naı1 kwo˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndu witu, nı kana kwısıla ˜ ˜ ˜ ˜ kwake twıthıwe twı alu˜ ngalu methonı ma Ngai. ˜ ˜ 6 O tuitethya w˜ ıa ˜ va-˜ mwe nake, twımwısu˜ ˜ ˜ ˜ va muiketıkıle useo mwi˜ ˜ ng ı wa Ngai na muyasya ˜ ˜ kıeleelo kyaw’o. 2 Nu˜ ˜ ˜ ndu easya: “Ivinda yıla ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ y ıt ık ılıtwe n ınakw ıwie, ˜ ˜ ˜ na muthenya wa utang ı˜ ˜ ˜ ıo nınakutethisye.” Sisya! ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Yıı nıyo ıvinda y˜ ıla yıtı˜ ˜ ˜ ˜ kılıtwe. Sisya! Uu nıw’o ˜ ˜ ˜˜ muthenya wa utang ııo. ˜ ˜ 3 T uitumaa veth ıwa ˜ ˜ ˜ na kıtumi kya kululutı˜ ˜ kya kwa nzıa o na yıva, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nı kana uthukumi witu ˜ ˜ ˜ ndukethıwe na mavıtyo; ˜ ˜ ˜ 4 ındı kwa nzıa syonthe ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ nıtuıkııthasya kana twı ˜ ˜ ˜ athukumi ma Ngai nthı˜ ˜ ˜˜ ˜ n ı wa k um ı ısya ma u˜ ˜ ˜ ndu maing ı, na mathına, ˜ ˜ ˜ na kunyivıwa, na mawu˜ ˜ ˜ mu, 5 na kukunwa, na kwovwa yela, na itho˜ ˜ ˜ koo, na wıa mumu, na ˜ ˜ ˜ kulea kukoma, na kwaı˜ 5:21 1 Kana “nthembo ya naı.”

505

˜ ˜ ˜ wa nı lıu; 6 na utheu, ˜ ˜ ˜˜ na umanyi, na wumıı˜ syo, na useo, na veva ˜ ˜ mutheu, na wendo ute na wangangany’a, 7 na ndeto sya w’o, na vinya ˜ ˜ ˜ wa Ngai, na kwısıla mıio ˜ ˜ ˜ ya ul ungalu kw’okon ı ˜ kwa aume1 na kwa aka,2 ˜ ˜ ˜ 8 kwısıla kunengwa nda˜ ˜ ˜ ıa na kulea kunengwa ˜ ˜ ˜ ˜ ndaıa, kwısıla kuneene˜ ˜ ˜ wa maundu mathuku na ˜ ˜ ˜ kuneenewa maundu ma˜ seo. Twonekaa ta twı ˜ ˜ ˜ akengani ındı tuneenaa ˜ ˜ w’o, 9 ta andu matesı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kıe ındı nıtwısıkıe nesa, ˜ ˜ ˜ ˜ ta tuukw’a1 ındı sisya! ˜ ˜ ˜ ˜ twı thayu, ta twı aku˜ ˜ ˜ ˜ ne ındı tuinenganawe tu˜ awe, 10 ta twı na kye˜ ˜ ˜ va ındı mavinda onthe nı˜ ˜ ˜ ˜ tutanaa, ta twı ngya ındı ˜ ˜ ˜ ˜ nıtuthuasya aing ı, ta tute ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na kındu o na kımwe ındı ˜ ˜ ˜ twı na syındu syonthe. ˜ ˜ 11 Nıtwathamıtye ka˜ ˜ nyw’a witu tuneene1 ne˜ nyu, inyw’ ı Akolintho, ˜ ˜ 6:7 1 Nıvatonyeka kwondu wa ˜ ˜ ˜ ˜ kukuna. 2 Nıvatonyeka kwondu ˜ ˜˜ wa kwısiııa. 6:9 1 Kana “two˜ ˜ nekaa ta twaıle kuawa.” 6:11 ˜ ˜ ˜ ˜ 1 Kana “Nıtuneenete utheinı.”

2 AKOLINTHO 6:6-16

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na nıtuvinguıte ngoo yitu ˜ ˜ vy u. 12 Wendo wit u ˜ ˜˜ ˜ ˜ kwenyu ti musiııe, ındı ˜ ˜ wendo wenyu kwitu nı˜ ˜˜ ˜ musi ııe. 13 Kwoou nı˜ ˜ nguneena ta ngutavya syana syakwa: O nenyu ˜ ˜ vinguai ngoo syenyu vyu. ˜ ˜ ˜ 14 Muikovanıw’e ısoki˜ ˜ nı yımwe na1 ala mate ˜ ˜ ˜ ˜ etıkıli. Nundu ve ngwata˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nıo myau katı wa ulunga˜ ˜ ˜ lu na utuli wa mıao? Kana ˜ ˜ ˜ kyeni kı muamba mwau ˜ na k ıvindu? 15 O na ˜ ˜ ˜ ˜ ıng ı, ve ngwatanıo myau ˜ ˜ katı wa Klısto na Velia˜ ˜ ˜ ˜ li?1 Kana mwıtıkıli2 e mu˜ ˜ ˜ amba mwau na mundu ˜ ˜ ˜ ˜ ute mwıtıkıli? 16 Na ve ˜ ˜ ˜ ngwatanıo myau katı wa ˜ ˜ ˜ ıkalu ya Ngai na mıvw’a˜ ˜ ˜ ˜ nano? Nundu twı ıka˜ ˜ ˜ l u ya Ngai ula w ı ˜ ˜ thayu; o tondu Ngai wai˜ sye: “Ngekala katı woo ˜ na ngaendela katı woo, ˜ na ngeethıwa Ngai woo, ˜ ˜ namo makeethıwa andu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 6:14 1 Kana “ ısokinı yımwe undu ˜ ˜ vataılıte vamwe na.” 6:15 1 Ku˜ mana na ndeto ya Kıevalania ˜ ˜ ˜ ˜ ıla yonanasya “Kınd u Kıtate˜ ˜ ˜ thya.” Itumıawa kwonany’a Sa˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ tani. 2 Kana “mundu muıkııku.”

2 AKOLINTHO 6:17–7:8

makwa.” 17 “‘Kwoou, ˜ ˜ umai katı woo, na mu˜ yıvathana namo,’ easya ˜ ˜ ˜ uu Yeova, ‘na m uy ıe˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ka kukiita kındu kıte kı˜ theu’”; “‘na ngamutho˜ kya.’” 18 “‘Na ngatw’ı˜ ka ıthe wenyu, nenyu ˜ ˜ ˜ mukeethıwa ana na eıtu ˜ makwa,’ easya uu Yeova, Mwene Vinya W’onthe.” ˜ ˜ ˜ 7 Kwoou, nundu twı na mawatho asu endwa, ˜ ekai twıthesye kumana ˜ ˜ ˜˜ na kıla uvuku wa mwıı na ˜ ˜ ˜ wa veva, nı kana twıthı˜ ˜ ˜ ˜ we twı atheu vyu nthını ˜ ˜ ˜ wa k˜ umukıa Ngai. ˜ 2 Ithıwai na mwanya ˜ ˜ ngoonı syenyu kwondu ˜ ˜ ˜ ˜ witu. Vaiı mundu o na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ umwe tuvıtısye, na vaiı ˜ ˜ ˜ mundu o na umwe twa˜ ˜ ˜ ˜ nang ıte, na vaiı mundu ˜ ˜ o na umwe twaakenga nı ˜ ˜ kana tw ıy ıune. 3 Ndi˜ ˜ ˜ kwasya uu nı kana nı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ musilıle. Nundu nınıwe˜ ˜ tie kana inyw’ı mwı ngoo˜ ˜ ˜ nı situ, tukw’e vamwe ˜ ˜ kana twıkale thayu va˜ ˜ mwe. 4 Nı na uthasyo ˜ ˜ mwing ı wa kuneena ne˜ ˜ ˜˜ ˜ nyu. Nınıkathııaa muno

506

˜ ˜ ˜ ˜ nundu wenyu. Nınıkiaki˜ ˜ ˜ ˜ ıtw’e muno; nı na utanu ˜ ˜ ˜ ˜ mwing ı mathınanı maitu onthe. ˜ 5 Yıla twavikie Mase˜˜ ˜ tonia, mıı yitu ndyaakwa˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ta uthumuo, ındı nıtwae˜ ˜ ndeeie kukwatwa nı ma˜ ˜ ˜ thına kuma kıla ngalıko, ˜ ˜ ˜ ˜ nundu kwaı kau na ˜ nza ˜ ˜ ˜ wia nthını. 6 Indı Ngai ˜ ˜ ula ukiakiasya ala ma˜ ˜ ˜ kw’ıte ngoo, nıwatukia˜ ˜ ˜ ˜ kiisye kw ıs ıla kw ıth ıwa vo kwa Tito; 7 na ˜ ˜ ˜ ˜ ti undu wa kwıthıwa vo ˜ ˜ kwake kw’oka ındı o na ˜ ˜ ˜ ˜ kwısıla ukiakisyo ula wa˜ ˜ kwatie n und u wenyu, ˜ ˜ ˜ ˜ n ıkw ıth ıwa n ıwasyokie ˜ ˜ ˜ ˜ na atutavya undu mwı na ˜ ˜ mea maing ı ma kumbo˜ ˜ ˜ na, undu mwı na kyeva ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ king ı, na undu munthı˜ ˜ ˜ ˜ nıkıaa muno wıana;1 na ˜ kwoou natana muno. ˜ ˜ ˜ 8 Nundu o na ethıwa ˜ ˜ val ua wakwa n ıwatu˜ ˜ mie mwıthıwa na kye˜ ˜ va, nyie ndikwılila nu˜ ˜ ˜ ˜ ndu wa undu usu. O na ˜ ˜ ˜ ethıwa mbeenı nıneelilile ˜ 7:7 1 Ndeto kwa ndeto, “kıthito kyenyu.”

507

˜ ˜ ˜ (nundu nıngwona kana ˜ ˜ valua wakwa nıwatumie ˜ ˜ mwıthıwa na kyeva, o na kau no kwa kavinda ˜ ˜ kanini), 9 yu nınguta˜ ˜ ˜ na, na ti kwıthıwa nına˜ ˜ tumie mwıthıwa na kye˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ va, ındı nıkwıthıwa nı˜ mweeth ıiwe na kyeva ˜ ˜ nginya mweelila. Nundu ˜ ˜ nımweethıiwe na kyeva ˜ ˜ ˜ kwa nzıa ıla ımwendee˜ asya Ngai, na kwoou tu˜ ˜ yaatuma mukwatwa nı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ uthuku. 10 Nıkwıthıwa ˜ ˜ ˜ mundu eethıwa na kyeva ˜ ˜ ˜ kwa nzıa ıla ımwendeea˜ ˜ sya Ngai, nıwılilaa na ai˜ ˜˜ ˜ kwata utang ııo, na ayı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ thıwa ate kwıtula mutı; ˜ ˜ ˜ ˜ ındı kyeva kya nthı kı˜ ˜ ˜ ˜ etae kıkw’u. 11 Nundu ˜ ˜ ˜ ˜ sisyai undu kwıthıwa na ˜ ˜ ˜ kyeva kwa nzıa ıla ımwe˜ ˜ ndeeasya Ngai kutumıte ˜ ˜ ˜ mwıthıwa na kıthito ki˜ ˜ ˜˜ ˜ ng ıvıte, ıı, mwıvathana ˜ ˜˜ ˜ na mavıtyo, ıı, mutha˜ ˜ ˜ ˜˜ tw’a nı mavıtyo, ıı, mwı˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ thıwa na kıkıo, ıı, mwı˜ ˜ ˜˜ thıwa na mea maing ı, ıı, ˜ ˜ ˜ ˜˜ mwıthıwa na kıthing’ıı˜˜ ˜ ˜ syo, ıı, na mulunga ma˜ ˜ ˜ undu! Na kwa nzıa syo˜ ˜ nthe nımwonanıtye kana

2 AKOLINTHO 7:9-15

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mwı atheu1 undunı usu. ˜ ˜ 12 O na kau nınamua˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndıkıie, ndyaaıka uu nu˜ ˜ ˜ ˜ ndu wa mundu ula wee˜ ˜ ˜ ˜ kıte ıvıtyo, kana ula wa˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ vıtıw’e, ındı naandıkie nı ˜ kana kıthito kyenyu kwo˜ ˜ ˜ ndu witu kyoneke uthei˜ ˜ nı katı wenyu, mbee wa ˜ metho ma Ngai. 13 Nı˜ ˜ ˜ kyo ˜ k˜ ıtumi tukiaki˜ ıtw’e. Indı o na eka kukiaki˜ ˜ ˜ w’a, nıtwatanie muno nu˜ ˜ ˜ ndu wa utanu ula Tito ˜ ˜ ˜ ˜ wa ı naw’o, nıkwıthıwa ˜ inyw’onthe nımwatumie ˜ akwata vinya.1 14 Nu˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ndu eth ıwa nınıkathıı˜ ˜ ˜ te kwake ı ulu wenyu, ˜ ˜˜ ndyaa ık ı ıthw’a nthoni; ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ınd ı o tond u ma und u ˜ onthe ala twamutavisye ˜ ˜ maı ma w’o, o ta uu ˜ ˜˜ ˜ kwıkathııa kwitu vala ve ˜ Tito nıkwonekete kana ˜ nı kwa w’o. 15 O na ˜ ˜ ıng ı, wendo wake kwe˜ ˜ ˜ ˜ nyu nı munene nundu we ˜ ˜ ˜ nulilikanaa undu inyw’o˜ ˜˜ ˜ nthe mw ıth ı ıtwe mw ı ˜ ˜ ˜ ewi, na undu mwamutho˜ ˜ 7:11 1 Kana “mui na mavıtyo.” ˜ ˜ 7:13 1 Kana “n ımwavu ukisye veva wake.”

2 AKOLINTHO 7:16–8:11

˜ ˜ kisye mwı na wia na ku˜ ˜ tetema. 16 N ıng utana ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nundu maundunı onthe ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ nınımuıkııe. ˜ twıenda 8 Yu˜ ana-a-asa, ˜ mumanye useo mwi˜ ˜ ˜ ng ı wa Ngai ula unengetwe ikundi sya Mase˜ ˜ ˜ tonia. 2 Ivinda yıla maı ˜ ˜ ˜ ˜ ıtatwanı ınene ya mathı˜ ˜ na, utanu woo mwing ı na ˜ ˜ ˜ ukya woo mwing ı nıwa˜ tumie ulau woo wonge˜ ˜ leka.1 3 Nundu meekie ˜ ˜ uu kwosana na ukwati ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ woo, ıı, o na nıngukusı˜ ˜ ˜ ˜ ıa kana meekie kuvıtu˜ ka ukwati woo, 4 namo ene na ngoo ya kwe˜ ˜ ˜ ˜ nda nımatwısuvaa muno ˜ ˜ nı kana makwate kıanda ˜ ˜ ˜ kya kumya mıthınzıo ya ˜ ˜ ˜ ˜ ulau, na kwıthıwa na kı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ anda uthukuminı wa ku˜ nengane utethyo kwo˜ ndu wa atheu. 5 Mee˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kie uu kuvıtuka undu ˜ tweekwatasya; mbee nı˜ meeyumisye kwa Mwıa˜ ˜ ıi na meeyumya kwitu kwosana na kwenda kwa ˜ Ngai. 6 Kwoou n ıtwa˜ muthangaaisye Tito ami-

508

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nukılye wıa ula waı ana˜˜ ˜ mbıısya katı wenyu wa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kumbany’a mıthınzıo ıla ˜ mumıtye ˜ na ngoo ya kwe˜ ˜ ˜ nda. 7 Indı o tondu mwı ˜ ˜ ˜ athwii maundunı onthe, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ nthını wa muıkııo na nde˜ ˜ to na umanyi na kıthito ˜ na wendo witu kwenyu, ˜ ˜ ˜ ˜ o ta uu ıthıwai mwı alau ˜ ˜ ˜ ˜ nthını wa kunengane mı˜ ˜ thınzıo na ngoo ya kwenda. ˜ ˜ ˜ 8 Ndi uneena uu ng ı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mwıaıa, ındı nıenda mu˜ manye kıthito kya ala ˜ ˜ ang ı na ng ımanya kana ˜ wendo wenyu nı wa w’o. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 9 Nundu nımwısı useo ˜ ˜ ˜ ˜ mwing ı wa Mwıaıi waitu ˜ ˜ Yesu Klısto, kana o na ˜ ˜ ˜ ˜ kau aı muthwii, nıwatw’ı˜ kie ngya kwondu wenyu, ˜ ˜ ˜ nı kana mwıthıwe athwii ˜ ˜ ˜ kwısıla ukya wake. ˜ ˜ ˜ 10 Na uu nıw’o woni ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wakwa undunı usu: Kwı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ka uu n ıkuumutethya, ˜ ˜ ˜ n und u mwaka umwe ˜ ˜ ˜˜ muthelu nımwambııisye ˜ ˜ ˜ ˜ und u usu, o na n ı˜ mwoonanisye kana mwı ˜ ˜ na wendi wa kuw ıka. ˜˜ ˜ ˜ ˜ 8:2 1 Kana “wusua uketıkanga.” 11 Kwoou yu, min ı ıai

509

˜ ˜˜ ˜ kıla mwambııisye kwıka, ˜ ˜ ˜ nı kana o undu mwee˜ ˜ ˜ ˜ yumbanıtye kwıka mu˜ ˜ tonye kwıka kwıanana ˜ ˜ ˜ na utonyi ula mwı naw’o. ˜ ˜ ˜ 12 Nundu ethıwa mbee ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mundu nıwıyumbanıtye, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ undu usu nıwıt ık ılawa ˜ ˜ ˜ kwıanana na kıla mu˜ ˜ ˜ ˜ ndu wı nakyo, ındı ti ˜ ˜ ˜ kıla ute nakyo. 13 Nu˜ ˜ ˜ ndu ndikwenda maundu ˜ methıwe me mololo kwa ˜ ˜ ˜ ˜ andu ala ang ı, ındı kwe˜ ˜ nyu methıwe me momu; ˜ ˜ ˜ ˜ 14 ındı nı kana vethıwe ˜ ˜ ˜ na wıananu, syındu mbi˜ ˜ ˜ ng ı ila mwı nasyo ıvi˜˜ ˜ ˜ nda yıı no ivete kunyivı˜ wa kwoo, nı kana o namo ˜ ˜ ˜ ˜ y ıla me ıth ıwa na sy ı˜ ˜ ˜ ndu mbing ı matonye ku˜ ˜ veta kunyivıwa kwenyu, ˜ ˜ ˜ na vayıthıwa na wıana˜ ˜ ˜ nu. 15 O tondu kuandı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kıtwe: “Mundu ula wı ˜ ˜ ˜ na mbing ı ndaaıthıwa na ˜ ˜ ˜ ˜ mbing ı muno, na mundu ˜ ˜ ˜ ˜ ula wı na nini ndaaıthıwa ˜ na nini muno.” ˜ ˜ ˜ 16 Ngai natung ıwe mu˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ vea n und u n ıw ık ı ıte ˜ ˜ ngoonı ya Tito kıthito ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ o ta kıu kya kumuthını˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kıa, 17 nıkwıthıwa nı-

2 AKOLINTHO 8:12-22

˜ twam uthangaaisye na ˜ ˜ ˜ ˜ eet ık ıla, na n und u e ˜ ˜ ˜ na mea maing ı, nukuka na ngenda yake mwene. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 18 Indı nıtuumutuma va˜ mwe na mwana-a-asa ula ˜ ˜ ˜ kukathwa kwake nundu ˜ ˜ ˜ ˜˜ wa uvoo museo kunyaıı˜ ˜ k ıte ikundin ı syonthe. ˜ ˜ ˜ 19 Na ti uu w’oka, ındı o ˜ ˜ ˜ na nunyuvıtwe nı ikundi ˜ ˜ ˜ aendanasye naitu yıla tu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ unengane mıthınzıo ısu ˜ ˜ ˜ ˜ ya ulau ıla ıtumaa Mwı˜ ˜ aıi ata ıwa, na kwona˜ ˜ ˜ ny’a kana ithy ı nıtwı˜ ˜ ˜ y umban ıtye k utethee˜ ˜ ˜ sya. 20 Kwoou nıtukwı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ suvıa nı kana mundu o na ˜ ˜ ˜ ˜ wıva ndakatutalıle mavı˜ ˜ ˜ tyo nundu wa muvothi ˜ ˜ ˜ ˜ wa ulau ula tuunenga˜ ˜ ˜ ˜ ne. 21 Nıkwıthıwa ‘twı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıka maundu onthe twı aı˜˜ ˜ kııku methonı ma Yeova ˜ ˜ na methonı ma andu.’ ˜ ˜ ˜ ˜ 22 O na ıng ı, n ıt u˜ ˜ ut uma vamwe namo ˜ ˜ mwana-a-asa waitu ula ˜ ˜ ˜ tumutatıte mavinda ma˜ ˜ ˜ ing ı na tukethıa kana ˜ ˜ ˜ ˜ e kıthito maundunı ma˜ ˜ ing ı, na yu e na k ı˜ ˜ ˜ ˜ thito king ı muno nıkwı˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ thıwa numuıkııe inyw’ı

2 AKOLINTHO 8:23–9:8

˜ ˜ ˜ ˜ muno. 23 Ind ı eth ıwa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ve ıkulyo ıulu wa Tito, we ˜ ˜ nı mutindany’a wakwa ˜ ˜ na mutethya wa wıa va˜ ˜ mwe nakwa nı kana mu˜ tetheke; kana ethıwa ve ˜ ˜ ˜ ˜ na makulyo ıulu wa ana˜ ˜ ˜ a-asa maitu, mo nı atu˜ mwa kwond u wa iku˜ ˜ ndi na ndaıa kwa Klısto. ˜ ˜˜ 24 Kwoou ıkııthyai kana ˜ ˜ ˜ nımumendete, na muyo˜ ˜ ˜ ˜ ny’a ikundi nıkı twıkathı˜ ˜ ˜ ıaa nundu wenyu. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 9 Na yu ıulu ˜ wa uthukumi kwondu wa atheu, ˜ ndi na vata munene wa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kumuandık ıa, 2 nund u ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nınısı undu mwıthıawa ˜ ˜ ˜ ˜ mwıyumbanıtye na uu ˜ ˜ ˜˜ ˜ nutumaa nıkathııa kula ˜ kwı Amasetonia, kana ˜ ana-a-asa ma Akaia nı˜˜ ˜ ˜ meth ı ıtwe mey umban ı˜ tye kwa mwaka muima, ˜ ˜ ˜ na kıthito kyenyu nıkı˜ ˜ thangaa ıtye aing ı moo. ˜ ˜ ˜ ˜ 3 Indı nıtuma ana-a-asa ˜ ˜ ˜˜ nı kana kwıkathııa kwi˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ tu ıulu wenyu kuikethı˜ ˜ ˜ ˜ we kwı kwa mana undunı ˜ ˜ ˜ ˜ usu, na nı kana mwıthıwe ˜ ˜ ˜ mwıyumbanıtye nesa, o ˜ ˜ ˜ tondu naisye mukethıwa

510

˜ ˜ ˜ ˜ muilye. 4 Nundu ethı˜ ˜ wa Amasetonia nımekuka vamwe nakwa na ma˜ ˜ ˜ ˜ ˜ yıthıa muteyumbanıtye, ˜ ˜ ithyı o vamwe nenyu, tu˜˜ ˜ keekııthw’a nthoni nu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndu wa kwıthıwa tumuı˜˜ ˜ ˜ ˜ kııe. 5 Kwoou nısuanıie ˜ ˜ nuseo nıthangaasye ana˜ ˜ a-asa mambe kuka kula ˜ ˜ ˜ muı nı kana mombany’e ˜ ˜ ˜ ˜ kwı tene muthınzıo we˜ ˜ ˜ nyu wa ulau ula muna˜ ˜ ˜ ˜ thanıte, nı kana wıthıwe ˜ ˜ ˜ ˜ wumbanıtw’e ta muthı˜ ˜ ˜ nzıo wa ulau, na ti ta kı˜ ˜ ˜ ndu ˜ kıvenanıtwe. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 6 Indı ıulu wa undu ˜ ˜ ˜ ˜ usu, mundu o na wıva ˜ ˜ ula uvandaa nini aka˜ ˜ ketha nini, na mundu ˜ ˜ ˜ o na wıva ula uvandaa ˜ mbing ı akaketha mbi˜ ˜ ˜ ng ı. 7 Ekai kıla umwe ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ eke undu utw’ıte ngoonı yake, na ti ate kwenda ˜ ˜˜ ˜ kana kuthing’ııw’a, nu˜ ˜ ˜ ndu Ngai endete mundu ˜ ˜ ˜ ula unenganae na utanu. ˜ ˜ ˜ 8 O na ıng ı, Ngai nu˜ ˜ tonya kutuma useo wake ˜ w’onthe wongeleka kula ˜ ˜ ˜ mu ı n ı kana mavinda ˜ ˜ ˜ onthe mwıthıwe mwı ea-

511

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ n ıe vy u k ıla und un ı, ˜ ˜ o vamwe na kwıthıwa ˜ ˜ ˜ na syındu mbing ı kwo˜ ˜ ˜ ˜ ndu wa kıla wıa museo. ˜ ˜ ˜ ˜ 9 (O tondu kuandıkıtwe: ˜ ˜ ˜ “Nuaanıtye kwa wing ˜ ˜ ı;1 ˜ nunengete ngya. Ulunga˜ lu wake w ıkalaa tene ˜ na tene.” 10 Na yu Ula ˜ ˜ ˜ unengae muvandi mbeu ˜ ˜ mbing ı na mukate kwo˜ ˜ ˜ ndu wa kuya, akamu˜ ˜ ˜ nenga na kumwing ıv ı˜ ˜ ˜ sya mbeu nı kana muva˜ nde, na akaing ıvya nge˜ ˜ tha ya ulungalu wenyu.) ˜ ˜ ˜ ˜ 11 Maundunı onthe nı˜ ˜ ˜ ˜ muendeee na kutw’ıkı˜ thw’a athwii n ı kana ˜ ˜ ˜ ˜ mwıthıwe na ulau kıla ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ undunı, ula kwısıla kwi˜ ˜ ˜ t u utumaa and u ma˜ ˜ ˜ ˜ mutung ıa Ngai muvea; ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 12 nundu uthukumi usu ˜ ˜ ˜ ti o kwondu wa kwıanısya nesa mavata ma ala ˜ ˜ ˜ atheu, ındı o na nutumaa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ andu aing ı mamutung ıa ˜ ˜ ˜ Ngai muvea. 13 Nundu ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wa uıkııthyo ula uthuku˜ ˜ ˜ ˜ mi uu wa kunengane ute˜ thyo wonanasya, nıma˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mutaıaa Ngai nundu nı˜ 9:9 1 Kana “ulau.”

2 AKOLINTHO 9:9–10:3

˜ ˜ ˜ ˜ mwınyivıasya ula uvoo ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ museo ıulu wa Klısto, ˜ o tondu mwatavanisye ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ utheinı, na nund u nı˜ mumasya muvothi kwa ˜ ˜ ulau kwondu woo na kwa ˜ onthe. 14 O na nımavo˜ ˜˜ yaa na kıthing’ıısyo kwo˜ ˜ ndu wenyu, na nımamwe˜ ˜ ˜ ndete nundu wa useo ˜ ˜ ˜ mwing ı utathimıka wa ˜ ˜ Ngai ula mwı naw’o. ˜ ˜ ˜ 15 Ngai natung ıwe mu˜ ˜ ˜ ˜ vea nund u wa muth ı˜ ˜ ˜ nzıo wake utatonya kuelew’a. Vaulo 10 Na yu nyie, ˜ ˜ ˜ mwene, n ıngumw ı˜ ˜ ˜ suva na uuu na useo wa ˜ Klısto, o na kau mwonaa ˜ ˜ ˜ ˜ nı mwonzu yıla nı katı ˜ ˜ ˜ ˜ wenyu, ındı muyona nı ˜ ˜ ˜ ˜ na ukumbau yıla nde va˜ ˜ mwe nenyu. 2 Nımw ı˜ ˜ ˜ ˜ suva nı kana yıla nı va˜ mwe nenyu muikatume ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nıthıwa na ukumbau wa ˜ ˜ ˜ kwosa ıtambya ıl umu ˜ ˜ yıla ngwenda kumosea ˜ amwe ala monaa ta tue˜˜ ndaa kwosana na mwıı. ˜ ˜ ˜ 3 Nundu o na kau twı˜ ˜ ˜˜ ˜ kalaa nthını wa mwıı, tu˜ ˜ yukitaa kau kwosana na

2 AKOLINTHO 10:4-14

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ undu tuilye nthını wa ˜˜ ˜ ˜ ˜ mwıı. 4 Nundu mıio ya ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ kau witu ti ya mwıı, ındı ˜ ˜ ınengetwe vinya nı Ngai ˜ ˜ ˜ nı kana ıtonye kuomboa ˜ ˜ ngome syı vinya. 5 Nu˜ ˜ ˜ ˜ ndu nıtuomboaa mosu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ anıo na kıla undu mu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ tulu, ula utulıtw’e ulea˜ ne na umanyi wa Ngai, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na nıtuetae kıla usuanıo ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ukombonı nı kana umwı˜ ˜ ˜ w’e Klısto; 6 na nıtwı˜ ˜ ˜ yumban ıtye kumwosea ˜ ˜ ˜ ˜ ıtambya mundu o na wıva ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ula ukuendeea kwıthı˜ wa ate mwıwi, mwamina ˜ kwonany’a kana mwı ewi ˜ vyu. ˜ ˜ 7 Inyw’ı musiasya ma˜ ˜ ˜ ˜ undu o undu mailye vaa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıulu. Ethıwa mundu o ˜ ˜ ˜ ˜˜ na wıva e na muıkııo ˜ ˜ kana we nı wa Klısto, eka ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ asuanıe ıng ı undu uu: O ˜ ˜ tondu we ne wa Klısto, ˜ ˜ ˜ o naitu twı make. 8 Nu˜ ˜ ˜ ˜ ndu o na ethıwa nıngwı˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kathı ıa muno ı ulu wa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ukumu ula Mwıaıi watu˜ nengie wa kumwaka na ti ˜ ˜ ˜ ˜ kumuomboa, nyie ndiıkı˜ ˜ ˜ ıthw’a nthoni. 9 Nıkwı˜ thıwa ndikwenda kwone˜ ˜ ka ta nendaa kumutele-

512

˜ mya na valua syakwa. ˜ ˜ 10 Nundu maasya: “Va˜ ˜ ˜ lua syake nı ngito na syı ˜ ˜ ˜ ˜ vinya, ındı yıla wı va˜ mwe naitu ndonekaa e na ˜ ˜ vinya na uneeni wake nı ˜ ˜ wa kuvuthw’a.” 11 Eka ˜ ˜ ˜ mundu usu amanye kana ˜ ˜ ˜ maundu ala tuneenaa va˜ ˜ ˜ ˜ luanı yıla tute vamwe ne˜ ˜ nyu, maundu asu nomo ˜˜ ˜ ˜˜ ˜ twııka yıla twııthıwa va˜ ˜ mwe nenyu. 12 Nundu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ithyı tuyısa kwıyıanany’a ˜ ˜ kana kwıyıelekany’a na amwe ala menenevasya. ˜ ˜ ˜ Indı yıla meethima kwosana na mawoni moo, ˜ na meeyıelekany’a namo ˜ ene, methıawa mate na ˜ umanyi. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ 13 Indı ithyı tuyııkathı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıa kuvıtuka mıvaka ıla ˜ ˜ ˜ ˜˜ tunengetwe, ındı twııka˜˜ ˜ ˜ ˜ thııa nthını wa mıvaka ˜ ˜ ˜ ˜ ya kısio kıla Ngai utu˜ ˜ ˜ ˜ thimıe, na kısio kıu nı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kıvikıte kula muı. 14 Nı ˜ ˜ ˜ ˜ w’o kana tuivıtukaa mı˜ ˜ vaka ıla tunengetwe, o ˜ ˜ ˜ tondu vatonya kwıthıwa ˜ ˜ vailye ta kethıwa mıva˜ ˜ ˜ ka yitu ndyavikıte kula ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ muı, nundu nithyı twaı ˜ ˜ ˜ ˜ ma mbee kumuvikıa twı

513

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na uvoo museo ıulu wa ˜ ˜ ˜ Klısto. 15 Aiee, tuyıka˜˜ ˜ ˜ thııaa nza wa mıvaka ıla ˜ ˜ ˜ tunengetwe, uu nı kwa˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ sya, tuyıkathııaa wıanı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wa mundu ung ı, ındı twı˜ ˜ ˜ ˜˜ ıkwatya kana muıkııo we˜ nyu wıendeea kwongele˜ ˜ ˜ ka, na maundu ala twı˜ ˜ ˜ kıte nımekuendeea kwo˜ ˜ ˜ ˜ ngeleka kısionı kıla twı ˜ ˜ ˜ ˜ nakyo. Na ındı tuyıka ˜ ˜ ˜ ˜ maundu maing ı, 16 nı ˜ ˜ ˜ ˜ kana w ıth ıe nıtutonya ˜ ˜ ˜ kutavany’a uvoo museo ˜ ˜ isionı ila syı mbeange wa ˜ ˜ kwenyu, nı kenda tuike˜˜ ˜ ˜ ˜ kathııe maundunı ala me˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kıtwe kısion˜ ı kya mundu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ung ı. 17 “Indı ula wı˜˜ ˜ ˜˜ ˜ kathııaa nıekathııe nthı˜ ˜ ˜ nı wa Yeova.” 18 Nundu ˜ ˜ ti ula wınenevasya mwe˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ne wıtıkılawa, ındı no ula ˜ Yeova unenevasya. ˜ ˜ ıwa no mu11 Ta keth ˜ ˜˜ ˜ mb um ı ısya utuma˜ ˜ ˜ ˜ nunı wakwa munini. Indı, ˜ ˜ kwa w’o, n ım uendeee ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ kumbumıısya! 2 Nundu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nıngumwıw’ıa kıwıu kıla ˜ k ımwendeeasya Ngai,1

2 AKOLINTHO 10:15–11:6

˜ ˜ ˜ n ıkw ıth ıwa nyie mwe˜ ˜ ˜ ˜ ne namwıvaısye muume ˜ ˜ ˜ ˜ umwe nı kana nımune˜ ˜ ngane kwa Klısto ta mwı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıtu mutheu ı mundu˜ utes ˜ ˜ ˜ ume. 3 Indı nı na wia ˜ ˜ ˜ ˜ nundu nıona kana mu˜ ˜ ˜ ndu no ese kumukenga, ˜ o tondu Eva wakengi˜ ˜ we nı nzoka na useleke wayo, na kwananga ˜ ˜ ˜ ˜ kılıko kyenyu kıeke ku˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ atııa utheu ula umwaıle ˜ ˜ ˜ ˜ Klısto. 4 Nundu ethıwa ˜ ˜ ˜ ˜ mundu nıwooka na amu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ tavya ıulu wa Yesu ung ı ˜ ˜ eka ula twamutavisye, ˜ ˜ ˜ kana amuetee veva ung ı ˜ eka ula mwakwatie, kana ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ amutavya uvoo ung ı mu˜ ˜ ˜ seo eka ula mweetıkıli˜ ˜ ˜ ˜ le, nımumıanıasya nake ˜ ˜ ˜ ˜ vate thına. 5 Nıkwıthı˜ ˜ ˜ ˜ wa nıona kana vaiı undu ˜ ˜ o na umwe ukwonany’a ˜ ˜ ˜ kana nyie nı munini kwı ˜ atumwa menyu ala meyo˜ ˜ naa˜ me aseo muno vyu. ˜ ˜ ˜ ˜ 6 Indı o na ethıwa ndyısı ˜ kuneena nesa, vate nzika ˜ ˜ ˜ nı na umanyi; na nıtwa˜ ˜ mwonisye umanyi usu ˜ ˜ nzıa syonthe na ma11:2 1 Ndeto kwa ndeto, “kıthito kwa ˜ ˜ ˜ undunı onthe. kya Ngai.”

2 AKOLINTHO 11:7-18

˜ ˜ 7 Kana n ıneekie na ı ˜ ˜ kwa kwınyivya nı kana ˜ ˜ ˜ munenevw’e, nundu na˜ ˜ mutavisye uvoo wa Ngai ˜ ˜ ˜ nı mutanu na vate ndı˜ vi? 8 N ınavenie1 iku˜ ˜ ˜ ndi ila ing ı kwa kwıtı˜ ˜ kıla utethyo kuma kwa˜ ˜ ˜ ˜ ˜ syo nı kana nımuthuku˜ ˜ ˜ me inyw’ı. 9 Na yıla naı vamwe nenyu na nakwa˜ ˜ ˜ twa nı thına, ndyaatw’ı˜ ˜ ˜ ˜ kıa mundu o na umwe ˜ ˜ ˜ muio, nundu ana-a-asa ala maumie Masetonia ˜ ˜ ˜ ˜ n ımath ın ık ıie mavata ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ makwa vyu. Iı, maundunı ˜ onthe ndyaaenda k u˜ ˜ ˜ ˜ mutw’ıkıa muio na ndika˜ ˜ ˜ ˜ mutw’ıkıa. 10 O tondu ˜ ˜ ˜ ˜ uw’o wa Klısto wı nthı˜ ˜ nı wakwa, ndikaeka kwı˜˜ ˜ ˜ ˜ kathııa ıulu wa isio sya ˜ ˜ ˜ Akaia. 11 Nundu wa kı˜ ˜ ˜ ˜ tumi k ıva? Nıkwıthıwa ˜ ˜ ndimwendete? Ngai nıwı˜ ˜ ˜ sı nınımwendete. ˜ ˜ ˜ ˜ 12 Ind ı n ıng uendeea ˜ ˜ ˜ ˜ kwıka maundu ala nıe˜ ˜ ˜ ndeee kwıka, nı kana nı˜ ˜ vete k ıla meling ıtye1

514

˜ nakyo ala meumantha ˜ ˜ ˜ ˜ und u matonya kw ıth ı˜ ˜ wa meanene naitu mau˜ ˜ ˜ ˜˜ ndunı ala mekwıkathııa ˜ ˜ ˜ namo. 13 N ıkw ıth ıwa ˜ ˜ ˜ andu ta asu nı atumwa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ma uv ung u, athukumi ˜ ˜ ˜ akengani, mekwıtw’ ık ı˜ ˜ thya atumwa ma Klısto. ˜ ˜ 14 Na ti usengy’o nu˜ ndu o na Satani mwe˜ ˜ ˜ ˜ ne nuendeeaa kwıtw’ıkı˜ ˜ thya mulaıka wa kyeni. ˜ ˜ 15 Na kwoou ti undu ˜ ˜ ˜ munene kwona athukumi make o namo ma˜ ˜ ˜ ˜ ˜ y ıtw’ ık ıthya ˜ ath uk umi ˜ ˜ ˜ ˜ ma ulungalu. Indı mumi˜ ˜ ˜ ˜ nukılyo woo ukeethıwa kwosana na meko moo. ˜ ˜ ˜ ˜ 16 N ıng uweta ıng ı: ˜ ˜ ˜ Mundu o na wıva ndaka˜ ˜ ˜ ˜ suanıe kana nyie nı mu˜ ˜ ˜ tumanu. Indı o na ethıwa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nımusuanıaa uu, mbıtıkı˜ ˜ ˜ lei ta mundu mutumanu, ˜ ˜ nı kana o nakwa n˜ ıka˜ ˜˜ thııe o vanini. 17 Undu ˜ ˜ ula ngwasya nı kana ndi˜ ˜ ˜˜ uneena nıatııe ngeleka˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ny’o ya Mwıaıi, ındı nı˜ ˜ ˜ ˜ mundu mutu11:8 1 Ndeto kwa ndeto, “Nınoo- neena ta ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ula wıyııkııe na yıie.” 11:12 1 Kana “mevithanı- manu, ˜ ˜˜ ˜ ˜ w ıkath ı ıaa. 18 N ıkw ıtye.”

515

˜ ˜ ˜ ˜ thıwa aing ı nımekwıka˜˜ ˜˜ thııa kwosana na mwıı,1 ˜ ˜ ˜ o nakwa n ıngw ıkath ı˜ ˜ ˜ ˜ ıa. 19 Na nundu mw ı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ “oı” muno, nımumııasya ˜ ala atumanu mwı ata˜ ˜ ˜˜ nu. 20 O na nımumıı˜ ˜ ˜ ˜ asya mundu o na wıva ula ˜ ˜ ˜ ˜ um utw’ ık ıthasya ngo˜ ˜ ˜ mbo, na mundu o na wıva ˜ ˜ ˜ ˜ ula umuvenaa malı sye˜ ˜ ˜ nyu, na mundu o na wıva ˜ ˜ ˜ ula wosaa kıla mwı na˜ ˜ ˜ kyo, na mundu o na wıva ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ula wınenevasya ıulu we˜ ˜ ˜ nyu, na mundu o na wıva ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ula umukunaa uthyu. ˜ ˜ ˜ 21 Nıasya uu nı kana ˜ ˜ ˜ twıw’e nthoni, nundu no ˜ ˜ ˜ twoneke ta twıkıte mau˜ nd˜ u na wonzu. ˜ ˜ ˜ Indı ethıwa ala ang ı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mekıte maundu na uku˜ ˜ ˜ mba u—nıneena ta mu˜ ˜ ndu mutumanu—o nakwa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nıkaa maundu na uku˜ ˜ mbau. 22 Mo nı Aeve˜ ˜ lania? O nakwa nı Mu˜ evelania. Mo nı Aisilae˜ ˜ li? O nakwa nı Muisilaeli. ˜ ˜ Mo nı usyao wa Avalaa˜ ˜ mu? O nakwa nı usyao

2 AKOLINTHO 11:19-27

wa Avalaamu. 23 Mo ˜ ˜ ˜ ˜ nı athukumi ma Klısto? ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Nıngusung ıa ta mundu ˜ ˜ ˜ ˜ wı na nduuka, nyie nı˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ th ı ıtwe n ı m uthukumi ˜ ˜ wake kwa nzıa nene ku˜ ˜ ˜ mav ıtuka: Nındethetye ˜ ˜ wıa mwing ı mbee woo, ngovwa yela mavinda ˜ ˜ ˜ maing ı kwı mo, ngavu˜ wa mavinda matatalıka, ˜ na mavinda maing ı nge˜ ˜ ˜ th ıwa vakuv ı k ukw’a. ˜ 24 Mavinda atano nına˜ ˜ kuniwe nı Ayuti ivoko 40 ˜ ˜ kuoleka kımwe, 25 ma˜ ˜ ˜ vinda atatu nınavuiwe ˜ na ndata, nınakimangiwe ˜ ˜ na mavia ıvinda yımwe, ˜ ˜ mavinda atatu nınana˜ ˜ ˜ ˜ ng ıkıiwe nı meli, nıne˜ ˜ ˜ kalile ukangan ı m uli˜ ˜ ˜ ˜ ku utuku umwe na mu˜ ˜ thenya umwe; 26 na ı ˜ kyalon ı mavinda mai˜ ˜ ˜ ˜ ng ı, mıisyonı ya mbu˜ ˜ ˜ s ı, m ıisyon ı ya ing’e˜ ˜ ndilı, mıisyo kumana na ˜ ˜ andu makwa, mıisyo ku˜ ˜ mana na andu ma mbaı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ing ı, mıisyo nduanı, mı˜ ˜ ˜ ˜ isyo weunı, mıisyo uka˜ ˜ ngan ı, m ıisyo kumana ˜ ˜ ˜ ˜ ma uvu11:18 1 Uu nı kwasya, kwosana na ˜ ana-a-asa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ngu, 27 wıa mumu na na undu andu mailye.

2 AKOLINTHO 11:28–12:6

516

˜ ˜ wı mınoo, ngamina matu˜ ˜ ku maing ı ndakoma, nge˜ kala na nzaa na wauni, ˜ ˜ ˜ ngaıwa nı lıu mavinda ˜ maing ı, ngekala mbevo˜ ˜ ˜ nı na kwıthıwa nde na ˜ ngua.1 ˜ ˜ 28 Na ti o maundu asu ˜ ˜ ˜ ˜ me moka, ındı kıla mu˜ ˜ ˜ ˜ thenya nyie nınthınıkıaa ˜ ˜ ikundi syonthe. 29 Nuu ˜ ula mwonzu, nakwa nge˜ ˜ ˜ thıwa nde mwonzu? Nuu ˜ ˜ ˜ ˜ ula ululut ık ıte, nakwa ˜ ˜ ngethıwa nde na uthatu ˜ mwing ı? ˜ 30 Ethıwa no nginya ˜ ˜˜ ˜˜ ˜ nyie nıkathııe, nııkathı˜ ˜ ˜ ˜ ıa ma und un ı ala monanasya wonzu wakwa. ˜ ˜ ˜ 31 Ngai ula nıwe Ithe wa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Mwıaıi waitu Yesu, Ula ˜ ˜ ˜ waıle kutaıwa tene na ˜ ˜ ˜ ˜ tene, nıwısı kana ndiuke˜ ngana. 32 Nı Ndamasi˜ ˜ ku, ngavana ula waı ungu ˜ ˜ ˜ wa Musumbı Aleta nıwa˜ ˜ sungaa ndua ısu ya Anda˜ masiku nı kana angwa˜ ˜ ˜ ˜ te, 33 ınd ı nınes ıilw’e ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndılısyanı yaı ukutanı wa ˜ ˜ ˜ ndua na natheew’a nı kı-

˜ ˜ kavunı, na nathi na ndaangwata. ˜ ˜˜ 12 No nginya n˜ ıkathı˜ ıe.˜ O na kau uu nduu˜ ˜ ˜ ˜ ndethya, ındı yu nıngu˜ ˜ neenea maundu ala nooniw’e o vamwe na movu˜ ˜ any’o kuma kwa Mwıaıi. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 2 Nınısı mundu umwe ˜ ˜ ˜ ula myaka 14 m ıv ıtu, ˜ e ngwatanıo vamwe na ˜ Kl ısto, woosiwe atwa˜ ˜ ˜ wa ıtu ya katatu, ethı˜ ˜˜ ˜ wa aı na mwıı kana ndaı ˜˜ ˜ ˜ na mw ı ı, nyie ndy ˜ ˜ ıs ı,˜ ˜ ˜ ˜ Ngai nıwe wısı. 3 Iı, nı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nısı mundu usu, ethıwa ˜ ˜˜ ˜ aı na mwıı kana ndaı na ˜˜ ˜ ˜ mwıı, nyie ndyısı Ngai ˜ ˜ ˜ ˜ nıwe wısı, 4 ula woosi˜ ˜ we na atwawa useonı1 ˜ ˜ na eew’a ndeto itaıle ku˜ ˜ neenwa kana kuwetwa nı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mundu. 5 Nıngwıkathı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıa ıulu wa mundu usu, ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ ındı ndiıkathııa ıulu wa˜ ˜ ˜ kwa ate o ıulu wa wo˜ ˜ nzu wakwa. 6 Nundu o ˜ ˜ ˜ ˜ na ethıwa nıngwıkathı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıa, ndiıthıwa nı mutuma˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nu, nundu ˜ nıthıwa ng ı˜ ˜ ˜ neena w’o. Indı nıngwısi˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ııa kwıka uu, nı kana 11:27 1 Ndeto kwa ndeto, “na nı

˜ muthei.”

˜ 12:4 1 Kana “valatisonı.”

517

˜ ˜ ˜ mundu o na wıva nda˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kangathııe kuvıtuka kıla ˜ ˜ we mwene ukwona nthı˜ ˜ ˜ ˜ nı wakwa kana kıla ukwı˜˜ ˜ w’a kuma vala nıı, 7 aı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nundu wa kwıthıwa nınakwatie movuany’o asu ˜ ma kusengy’a. ˜ Na nı kana ndikene˜ ˜ nevye m uno, n ınane˜ ˜˜ ˜ ngiwe mwıw’a mwı ın ı, ˜ ˜ ˜ mulaıka wa Satani, ula ˜ ˜ ˜ uendeeaa kunguna ma˜ kovi,1 n ı kana ndike˜ nenevye muno. 8 Mavi˜ ˜ ˜ ˜ nda atat u n ınamw ıs u˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ vie Mwıaıi ıulu wa undu ˜ ˜ usu, nı ˜ kana wume ˜vala ˜˜ ˜ ˜ nıı. 9 Indı ambıa: “Useo ˜ ˜ ˜ wakwa mwing ı nukwıa˜ ˜ ˜ nıe, nundu vinya wakwa ˜ wonekaa nesa wonzunı ˜ ˜ waku.” Kwoou nıngwıka˜˜ ˜ ˜ ˜ thııa ıulu wa wonzu wa˜ ˜ kwa nı na utanu mwi˜ ˜ ng ı, nı kana vinya wa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Klısto wıkale ıulu wakwa ˜ ˜ ta ıeema. 10 Kwoou nı˜ ˜ ˜ ngutana yıla nı na mawo˜ ˜ nzu, yıla nguumangwa, ˜ ˜ ˜ yıla nıthelelwe, na yıla ˜ ˜ nı na mathına na ma˜ ˜ ˜ ˜ wumu, kwondu wa Klı˜ ˜ 12:7 1 Kana “kumbua.”

2 AKOLINTHO 12:7-14

˜ ˜ ˜ ˜ sto. Nundu yıla nı mwo˜ ˜ ˜ nzu, nıw’o nıthıawa na vinya. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 11 N ıtw’ ık ıte m und u ˜ ˜ mutuma nu . Ni ny w ’ ı ˜ ˜ ˜ mwatumie nıthıwa nıilye ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ uu, nundu mwaıle kwı˜ ˜ thıwa mwangathie. Nı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kwıthıwa vaiı undu o na ˜ ˜ umwe ukwonany’a kana ˜ ˜ ˜ ˜ nyie nı munini kwı atumwa menyu ala meyo˜ ˜ naa me aseo muno vyu, o ˜ ˜ na ethıwa nyie nı vathei. ˜ ˜ 12 Vate nzika, maundu ˜ ala monanasya kana mu˜ ˜ ˜ ˜ ndu nı mutumwa wa w’o ˜ ˜ ˜ nımeekıkie katı wenyu ˜ ˜˜ ˜ vamwe na wumıısyo mu˜ nene, na syama na mau˜ ˜ ndu ma usengy’o na ma˜ w ıa manene. 13 Kana ˜ ˜ ˜ ˜ nı undu wıva watumie ˜ ˜ ˜ mwıthıwa muteanene na ˜ ˜ ikundi ila ing ı eka o kwı˜ ˜ ˜ thıwa ndyaatw’ıka muio ˜ ˜ ˜ ˜ kwenyu? Nımwısuva mu˜ ˜ ˜ ndekee kwondu wa ıvıtyo ˜ yıu. ˜˜ ˜ ˜ 14 Sisyai! Yıı nıyo ıvi˜ ˜ ˜ nda ya katatu nıyumba˜ ˜ n ıtye k uka kwenyu, ˜ ˜ ˜ ˜ na ndimutw’ ıkıa muio. ˜ ˜ ˜ Nundu ninyw’ı ngwenda ˜ ˜ ˜ na ti sy ınd u ila mw ı

2 AKOLINTHO 12:15–13:1

˜ ˜ ˜ nasyo; nıkwıthıwa syana ˜ ˜ ˜ ˜ tisyo syaılıte kwia syındu ˜ ˜ ˜ kwondu wa asyai, ındı ˜ ˜ asyai nımo maıle kwia ˜ ˜ ˜ syındu kwondu wa sya˜ ˜ na. 15 Nundu a vakwa, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nıngutana muno kutu˜ ˜ ˜ mıa kyonthe kıla nı na˜ ˜ kyo na kwınengane vyu ˜ ˜ kwondu wenyu. Ethıwa ˜ ˜ ˜ ˜ nınımwendete muno wıa˜ ˜ na uu, nyie ninyie naıle kwendwa vanini? 16 O ˜ na ethıwa vailye ata, nyie ˜ ˜ ˜ ˜ ndyaam utw’ ık ıa m uio. ˜ ˜ ˜ ˜ Ind ı mwaasya n ı m u˜ ˜ ˜ ˜ ndu wa “mauı” na natu˜ ˜ ˜ ˜ m ıie “ useleke” k um u˜ kwata. 17 Vai ı o na ˜ ˜ umwe katı wa ala na˜ ˜ ˜ tumie kwenyu naamutu˜ ˜ ˜ ˜ mıa amukenge nı kana nı˜ ˜ ˜ yıune, kana nıneekie uu? ˜ ˜ ˜ 18 N ınamw ıs uvie Tito ˜ ˜ na namutuma vamwe na ˜ ula mwana-a-asa. Tito ˜ ˜ ndaamukenga nongi nı ˜ ˜ kana ey ıune, kana nı˜ ˜ weekie uu? Twaı na woni ˜ o umwe, kana ti w’o? ˜ ˜ ˜ ˜ Tweekie maundu o undu ˜ umwe,˜ kana ti w’o? ˜ 19 Ivinda yıu yonthe ˜ ˜ ˜ ˜ munasuan ıaa kana tu˜ ˜ neekaa o kwıtetea kula

518

˜ ˜ ˜ muı? Twıneena metho˜ ˜ nı ma Ngai twı ngwata˜ ˜ ˜ ˜ nıo vamwe na Klısto. Indı ˜ ˜ endwa, ma undu onthe ˜ ˜ ˜ ˜ ala tukwıka nı kwond ˜ u˜ ˜ wa k umwaka. 20 Ind ı ˜ ˜ nı na wia kana nındonya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kwıthıa mutailye undu ˜ ngwenda, nakwa ngethı˜ ˜ ˜ wa ndailye undu mukwe˜ ˜ nda, vandu va uu, vake˜ ˜ ˜ ˜ thıwa ıteta, kıwıu, mothi˜ ˜ ˜ lıku, ngananıo, kuneenea ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ang ı naı, nzuku, mıtu˜ lyo, na k ıthokoany’o. ˜ ˜ ˜ 21 Nund u nıvatonyeka ˜ ˜ nooka ıng ı Ngai wakwa akanzonokya mbee we˜ nyu, na ngakwatwa nı ˜ ˜ kyeva nundu wa ala me˜ ˜ ˜ kıte naı na makalea kwı˜ lila. Ala maleete kua˜ ˜ ˜ ˜ lyula woni woo ıulu wa ˜ ˜ ˜ kwıka maundu mate ma˜ ˜ ˜ ˜ theu, ulaalai,1 na ıulu ˜ ˜ ˜ wa kwıka maundu mavu˜ ˜ ku na ngulu.2 ˜˜ ˜ ˜ 13 Yıı n˜ ıyo ıvinda ya ˜katatu ngwenda kuka kwenyu. “No nginya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ kıla undu uıkııthw’e nı ˜ 12:21 1 Kıkiliki, por·neia. Sisya ˜ Maelesyo ma Ndeto. 2 Kıkiliki, a·selgei·a. Sisya Maelesyo ma Ndeto.

519

2 AKOLINTHO 13:2-11

˜ mwe nenyu? Ate o ethıwa ˜ ˜˜ mwı alee. 6 Nııkwatya ˜ ˜ mukamanya kana ithyı ˜ tui alee. ˜ ˜ ˜ ˜ 7 Na nıtuuvoya Ngai nı ˜ ˜ ˜ kana muikeke ıvıtyo o ˜ ˜ ˜ na yımwe, na tuikwıka ˜ ˜ ˜ uu nı kana ithyı twone˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ke nıtwıtıkılıtwe, ındı nı ˜ ˜ ˜ kana mwıke ula useo, o ˜ ˜ ˜ na ethıwa ithyı twıone˜ ˜ ka ta twı alee. 8 Nu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndu tuitonya kwıka undu ˜ ˜ ˜ o na umwe uuleana na ˜ ˜ ˜ ˜ ula w’o, ındı twıkaa ma˜ ˜ ˜ undu kwosana na ula ˜ ˜ w’o. 9 Nı w’o kana ithyı ˜ ˜ ˜ nıtutanaa ıvinda yonthe ˜ ˜ ˜ yıla twı onzu nenyu mwı ˜ ˜ na vinya. Na tuvoyaa nı ˜ ˜ kana mulungwe. 10 Na ˜ ˜ ˜ ˜ nıkyo kıtumi nguandıka ˜ ˜ maundu aa nde vamwe ˜ ˜ ˜˜ ˜ nenyu, nı kana yıla nııthıwa vamwe nenyu vaike˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ thıwe undu utuma nıtu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mıa kuvıtuka undu vaıle ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ukumu ula nanengiwe nı ˜ ˜ ˜ ˜ Mwıaıi, wa kwaka ındı ti ˜ kuomboa. ˜ 11 Na muthya ana-a˜ ˜ asa, endeeai kutana, ku˜ ˜ ˜ lungwa, kukiakiw’a, kwı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na kısuanıo kımwe, 13:1 1 Ndeto kwa ndeto, “ka- thıwa ˜ ˜ kw ıkala na m uuo; na nyw’a.”

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ukusı1 wa ngusı ilı kana ˜ itatu.” 2 O na kau yu ndi vamwe nenyu, no ˜ ˜ ta nı vamwe nenyu ıvi˜ ˜ ˜ nda ya kelı, na nıngu˜ ˜ makany’a kwı tene andu ˜ ˜ ala mekıte naı, o vamwe ˜ ˜ na ala ang ı onthe, ng ı˜ ˜ ˜ mea kana nesa kuka ıng ı ˜ ˜ ndikamew’ıa tei, 3 nu˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ndu mwıenda kuıkııthw’a ˜ ˜ ˜ ˜ kana Klısto, ula wıthıa˜ ˜ wa ate mwonzu ındı e na ˜ ˜ vinya katı wenyu, nıwe ˜ ˜ ˜ kwa w’o ukuneena kwı˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ sıla vala nıı. 4 Nıkwıthı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wa nıwooaıwe mutını nu˜ ˜ ˜ ndu wa wonzu, ındı yu e ˜ ˜ ˜ thayu nundu wa vinya wa ˜ Ngai. Nı w’o kana o nai˜ ˜ ˜ tu twı onzu o tondu we ˜ ˜ ˜ ˜ waı mwonzu, ındı tuke˜ kala thayu vamwe nake ˜ ˜ nundu wa vinya wa Ngai, ˜ ˜ ˜ vinya ula utethasya wıa ˜ katı wenyu. ˜ ˜ 5 Endeeai kw ıy ıosya ˜ ˜ ˜ ˜ kana inyw’ı mwı ula mu˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ıkııonı; endeeai kuık ıı˜ ˜ ˜ ˜ thya undu inyw’ı ene mu˜ ˜ ˜ ˜ ilye. Kana muyısı Yesu ˜ ˜ Klısto e ngwatanıo va-

˜ ˜ 2 AKOLINTHO 13:12 – AKALATIA—Maundu Ala me Vo

˜ Ngai wa˜ wendo na muuo akeethıwa vamwe nenyu. 12 Kethany’ai na ngethi ya wendo.1 ˜ ˜ 13 Atheu onthe nımamukethya.

520

˜ ˜ 14 Inyw’onthe ıthıwai ˜ ˜ na useo mwing ı wa ˜ ˜ ˜ ˜ Mw ıa ıi Yes u Kl ısto na wendo wa Ngai ˜ ˜ na veva m utheu ula ˜ ˜ mutethekete 13:12 1 Ndeto ˜ kwa ndeto, “ku- inyw’onthe ˜ ˜ nundu waw’o. mumunyana kutheu.” ˜ VALUA KWA

A K A L AT I A ˜ ˜ ˜ ˜ MAU N DU ALA M E VO KWA U KUVI

1 Ngethi (1-5) ˜ ˜ ˜ Vaiı uvoo museo wa ˜ ˜ ˜ muthemba ungı (6-9) ˜ ˜ ˜ Uvoo museo ula Vaulo ˜ watavanasya waumıte kwa Ngai (10-12) ˜ ˜ Kualyuka kwa Vaulo ˜ ˜ ˜ na uthukumi wake wa ˜˜ ˜ mwambııonı (13-24) 2 Vaulo aikomana na ˜ atumwa Yelusaleme (1-10) ˜ ˜ Vaulo aimulunga Vetelo (Keva) (11-14) ˜ ˜ ˜ ˜ Tutalawa alungalu nundu ˜ ˜ ˜˜ wa muıkııo (15-21) ˜ ˜ 3 Mawıa ma Mıao na ˜ ˜ ˜˜ muıkııo (1-14) ˜ ˜ ˜ Ula mulungalu akekala ˜ ˜ ˜ thayu nundu wa ˜ ˜ ˜˜ muıkııo (11)

˜ Watho ula Avalaamu ˜ wanengiwe ndwaumanıte ˜ na Mıao (15-18) ˜ ˜ Usyao wa Avalaamu nı ˜ Klısto (16) ˜ Vala Mıao yaumie na ˜ kıeleelo kyayo (19-25) ˜ ˜ Ana ma Ngai nundu wa ˜ ˜ ˜˜ muıkııo (26-29) ˜ ˜ Usyao wa Avalaamu nı ˜ ala ma Klısto (29) ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 4 Mui ngombo ıngı ındı mwı ana (1-7) ˜ ˜ ˜ Vaulo aithınıkıa Akalatia (8-20) ˜ ˜ Akali na Sala nı motianıo ˜ elı (21-31) ˜˜ ˜ ˜ Yelusaleme ya ıulu nı ˜ nthasye, na nı inyia ˜ waitu (26)

˜ ˜ AKALATIA—Maundu Ala me Vo –1:10

521

˜ ˜ 5 Uthasyo wa Aklısto (1-15) ˜ ˜ Kuendaa tutongoew’e ˜ nı veva (16-26) ˜ ˜˜ Maw ıa ma mwıı (19-21) ˜ Usyao wa veva (22, 23) ˜ ˜ ˜ ˜ 6 Kukuanıa mıio mıito (1-10)

˜ ˜

Vaulo, mutumwa, 1 Nyie ˜ ˜ ˜ ˜

utanyuvıtwe nı andu ˜ ˜ kana akanyuvwa kwısıla ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mundu, ındı unyuvıtwe ˜ ˜ ˜ ˜ nı Yesu Klısto na Ngai ula ˜ ˜ ˜ nıwe Asa na nıwe wamu˜ ˜ thayuukisye, 2 na anaa-asa onthe ala me vamwe nakwa, kwa ikundi sya Kalatia: ˜ ˜ ˜ 3 Ithıwai na useo mwi˜ ˜ ngı na muuo kuma kwa ˜ ˜ ˜ Ngai, ula nıwe Ithe wai˜ ˜ ˜ tu, na kuma kwa˜ Mwıaıi ˜ ˜ Yesu Klısto. 4 Ula wee˜ nenganie mwene nı kana ˜ ˜ atwovosye kuma nthı ıno ˜ nthuku kwosana na kwe˜ ˜ nda kwa Ngai waitu ula ˜ nıwe Asa, 5 nake nata˜ ıwe tene na tene. Ameni. ˜ ˜ ˜ 6 Nıng useng’a muno ˜ ˜ kwona mwelel uk ıtw’e ˜ ˜ ˜ ˜ m˜ ıtuk ı mukauma kwa ˜ ˜ ˜ Ula wamwıtie kwıs ıla

˜ ˜ Ukethaa kıla wavanda (7, 8) ˜ Nzaıko ti ya vata (11-16) ˜ ˜ Kyumbe kyeu (15) ˜ ˜ ˜ Muminukılyo wa ˜ valua (17, 18)

˜ ˜ ˜ useo mwingı wa Klısto, ˜ ˜˜ ˜ ˜ na mukaatııa uvoo mu˜ ˜ ˜ seo wa muthemba ungı. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 7 Ti atı ve uvoo ungı mu˜ ˜ ˜ seo; ındı ve amwe meu˜ ˜ muthıny’a na mekwenda ˜ ˜ kwananga uvoo m˜ useo ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıulu wa Klısto. 8 Indı o ˜ ˜ ˜ na ethıwa ithyı kana mu˜ ˜ ˜ ˜ laıka kuma ıtunı akamu˜ ˜ ˜ ˜ tavya uvoo ungı museo ˜ ˜ ˜ eka uvoo museo ula twa˜ ˜ mutavisye, ekai ethıwe e ˜ ˜ ˜ muumanıe. 9 O tondu ˜ ˜ ˜ ˜ twasya, nınguweta ıngı, ˜ ˜ ˜ ˜ Mundu o na wıva ula ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ukumutavya uvoo ungı ˜ ˜ ˜ ˜ museo eka ula mweetıkı˜ ˜ lile, ekai ethıwe e muu˜ manıe. 10 Yu kwa w’o, nyie ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nımantha kwıtıkılwa nı ˜ ˜ andu kana nı Ngai? Kana ˜ n ımantha kwendeesya ˜ ˜ andu? Ngethıwa o na yu

AKALATIA 1:11-23

˜ ˜ nendeeasya andu, ndyı˜ ˜ ˜ thıwa nı ngombo ya Klı˜ ˜ ˜ sto. 11 Nundu nıenda ˜ ˜ inyw’ı ana-a-asa muma˜ ˜ ˜ nye kana uvoo museo ula ˜ ˜ nam utavisye ndum ıte ˜ ˜ ˜ ˜ kwa mundu; 12 nundu ˜ ndyaaukwata kuma kwa ˜ ˜ ˜ mundu, o na ndyaauma˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nyıw’a nı mundu, ındı ˜ ˜ ˜ ˜ naukwatie kwısıla uvua˜ ˜ ny’o kuma kwa Yesu Klısto. ˜ ˜ ˜ 13 Vate nzika nımwısı ˜ ˜ ˜ ˜ mwıkalıle wakwa yıla naı ˜ wa Ndıni ya Ayuti, kana ˜ ˜ ˜ ˜ nınathınisye muno kıku˜ ndi kya Ngai na kukya˜ ˜ nanga; 14 Na nıneekıte ˜ ˜ maendeeo maingı nthı˜ ˜ nı wa Ndıni ya Ayuti ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kuvıtuka aingı ma mbaı ˜ ˜ yakwa ala maı ma ıika ya˜ ˜ ˜ ˜ kwa, nundu naı na kıthi˜ ˜ ˜ to kingı kwondu wa syı˜ ˜ thıo˜ sya aa-ıthe makwa. ˜ ˜ ˜ 15 Indı yıla Ngai, ula wa˜ ˜ tumie nısyawa nı inyia ˜ ˜ ˜ wakwa na ambıta kwısıla ˜ ˜ useo wake mwingı, woo˜ nie nuseo 16 avuany’e ˜ ˜ Mwana wake kwısıla vala ˜˜ ˜ ˜ ˜ nıı nı kana nıtavye andu ˜ ˜ ˜ ˜ ma mbaı ingı uvoo mu-

522

˜ ˜ ˜ seo ıulu wake, ndyaanee˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nea undu usu na mundu ˜ o na wıva vau kwa vau; 17 o na ndyaambata ngathi Yelusaleme kwa ˜ ˜ ala maı atumwa mbee ˜ ˜ ˜ wakwa, ındı naendie nthı ˜ ˜ ya Alavu, na ındı nasyoka Ndamasiku. ˜ ˜ ˜ 18 Na ındı myaka ıta˜ ˜ ˜ tu ıtina wa vau nınamba˜ tie Yelusaleme kumwona Keva,1 na nekala nake ˜ ˜ ˜ m ıthenya 15. 19 Ind ı ˜ ndyaaona o na umwe ˜ ˜ ˜ katı wa atumwa ala angı, ate o Yakovo mwana-a˜ ˜ inyia wa Mwıaıi. 20 Na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ yu ıulu wa maundu ala ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ng um uand ık ıa, n ıng u˜ ˜ ˜˜ muıkııthya mbee wa Ngai ˜ kana ndiukengana. ˜ ˜ 21 Na ıtina wa vau nı˜ naendie isionı sya Silia ˜ ˜ na Silisia. 22 Indı nyie ˜ ˜ ˜ mwene ndyeesıkıe nı iku˜ ndi sya Yutia ila syaı ˜ ˜ ngwatanıo vamwe na Klı˜ sto. 23 Syeekaa o kwı˜˜ ˜ ˜ ˜ w’a at ı ı: “Mund u ula ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ unatuthınasya yu nuku˜ ˜ tavany’a uvoo m useo ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ ıulu wa muıkııo ula navu ˜ ˜ 1:18 1 Ula wıtawa Vetelo.

523

˜ mbee wendaa kuwananga.” 24 Na kwoou ma˜˜ ˜ ˜ mbııa kumukumya Ngai ˜ ˜ nundu wakwa. ˜ ˜ ˜ 2 Na ındı ˜ ıtina wa mya˜ ˜ ka 14 nınambatie ıngı ˜ Yelusaleme nı na Valanava na Tito. 2 Nambatie ˜ ˜ ˜ ˜ kuu nundu nınakwatie ˜ uvuany’o, na namatwa˜ ˜ ˜ ˜ ıe uvoo museo ula na˜ tavanasya kwa andu ma ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mbaı ingı. Indı neekie uu ˜ mbee wa aume ala ma˜ nengetwe ndaıa me oka, ˜ ˜ ˜ ˜ nı kana undunı o na ˜ ˜ ˜ wıva ndikethıwe ngısemba mana kana ndi˜ keth nasembie mana. ˜ ıwe ˜ ˜ ˜ 3 Indı o na Tito, ula naı ˜˜ ˜ nake, ndaathing’ııw’a aı˜ ˜ kwe, o na˜ kau aı Mu˜ ˜ ˜ ˜ kiliki. 4 Indı undu usu ˜ ˜ ˜ waumılile nundu wa ana˜ ˜ ˜ a-asa ma uv ungu ala ˜ ˜ ˜ malikıtw’e kıkundinı na ˜ ˜ ˜˜ ˜ kımbithı, ıı, ala malikı˜ ˜ ˜ te mateumanyıka nı kana ˜ ˜ ˜ mathiane uthasyo ula tu˜ ˜ ˜ tanıaa nundu wa ngwata˜ ˜ ˜ nıo yitu vamwe na Klısto ˜ ˜ ˜ ˜ Yesu, na maitutw’ıkıthya ˜ ˜ ngombo vyu; 5 na tu˜˜ ˜ yaamethukıısya kana ku-

AKALATIA 1:24–2:9

˜ ˜ menyivısya nongi, tuyaa˜ ˜ ıka uu o na kwa kavinda ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kanini,1 nı kana uw’o ıulu ˜ ˜ ˜ wa uvoo museo uendeee ˜ ˜ ˜ ˜ kwıth nthını wenyu. ˜ ıwa ˜ ˜ ˜ ˜ 6 Indı ıulu wa ala moonekaa me ma vata, o ˜ ˜ ˜ ˜ na ethıwa maı aau, usu ˜ ˜ ˜ ˜ ti undu kwakwa, nundu ˜ andu asu manengetwe ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndaıa vaiı undu mweu ˜ maandethya naw’o, nı˜ ˜ kwıthıwa Ngai ndasia˜ ˜ ˜ ˜ ˜ sya undu undu uilye ˜ m ˜ ˜ nza. 7 Indı yıla moo˜ nie kana nınanengetwe ˜ ˜ ˜ uvoo m useo kwond u ˜ wa ala mate aıke, o ˜ tondu Vetelo wanenge˜ ˜ twe uvoo museo kwo˜ ˜ ˜ ndu wa ala aıke, 8 nu˜ ˜ ˜ ndu o ula wamunengie ˜ Vetelo vinya nı kana ˜ ˜ ˜ ethıwe mutumwa kwa ˜ ala aıke, nowe wanengie ˜ ˜ ˜ ˜ vinya nıthıwe mutumwa ˜ ˜ ˜ kwa andu ma mbaı ingı, ˜ 9 na y ıla mamanyie ˜ ˜ ˜ useo mwingı ula nanengetwe, Yakovo na Keva1 na Yoana, ala moonekaa ˜ ˜ ˜ ˜ ta ituı, nımatunengie twı ˜ 2:5 1 Ndeto kwa ndeto, “ ısaa.” ˜ ˜ 2:9 1 Ula wıtawa Vetelo.

AKALATIA 2:10-17

524

˜ ˜ ˜ namwıie Keva1 uu mbee ˜ woo onthe: “Ethıwa we, ˜ ˜ ˜ o na kau wı Muyuti, wı˜ ˜ kalaa o tondu andu ma ˜ ˜ mbaı ingı mekalaa na ti ˜ ˜ ˜ undu Ayuti mekalaa, uto˜ ˜˜ nya ata kumathing’ıısya ˜ ˜ ˜ andu ma mbaı ingı me˜ ˜ kale kwosana na syıthıo sya Ayuti?” ˜ ˜ 15 Ithyı ala twı Ayuti ˜ ˜ kwa kusyawa, na tui eki ˜ ˜ ma naı kuma kwa andu ˜ ˜ ˜ ˜ ma mbaı ingı, 16 nıtwı˜ ˜ ˜ ˜ sı kana mundu ndatalı˜ ˜ ˜ ˜ lawa ulungalu nundu wa ˜ ˜ ˜ kwıka mawıa ala mıao ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıwetete, ındı nundu wa ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ muıkııo nthını wa Yesu ˜ ˜ ˜ Klısto. Kwoou, ithyı nı˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ tumuıkııe Klısto Yesu nı ˜ ˜ ˜ ˜ kana tutalılwe ulungalu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ kwısıla muık ııo nthını ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wa Klısto ındı ti undu ˜ ˜ wa kw ıka maw ıa ala ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mıao ıwetete, nıkwıthıwa ˜ ˜ ˜ ˜ vaiı mundu o na umwe ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ukatalılwa ulungalu nu˜ ˜ ˜ ndu wa kwıka mawıa ˜ ˜ ala mıao ıwetete. 17 Yu ˜ ˜ ˜ ethıwa twıoneka twı eki ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ naı yıla tuumantha 2:9 “ngwatanıo.” 2:11, 14 ma ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 1Kana ˜ kwısıla Klısto, 1 Ula wıtawa Vetelo. 2:11 2Kana ulungalu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ we Klısto nı muthukumi “aı musilıle.”

na Valanava kw’oko kwa ˜ ˜ ˜ aume kwa muamba,1 nı ˜ ˜ kana tuthi kwa andu ma ˜ ˜ mbaı ingı namo maithi ˜ kwa ala aıke. 10 Na no ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ undu umwe matukulilye ˜ ˜ ˜ ˜ twıke, naw’o nı kusua˜ ˜ ˜ ˜ nıa ıulu wa ala ngya, na ˜ ˜ ˜ ˜ undu usu o naw’o nında˜ ˜ ˜ ˜ tıte m˜ uno kuwıka. ˜ ˜ 11 Indı yıla Keva1 woo˜ kie Andiokia nınaleanile ˜ ˜ ˜ ˜ nake uthyu kwa uthyu, ˜ ˜ ˜ nundu vate nzika aı na ˜ ˜ ˜ ˜ mavıtyo.2 12 Nıkwıthı˜ wa andu amwe kuma ˜ ˜ kula kwı Yakovo ma˜ ˜ ˜ ˜ tavikıte, nıwaısanıaa na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ andu ma mbaı ingı, ındı ˜ ˜ yıla mavikie aeka kwı˜ ka uu na eevatha, ai˜ ˜ ˜ kıa ala maı aıke. 13 Na ˜ Ayuti ala angı o namo ˜ makwatana nake nthı˜ ˜ nı wa wangangany’a usu, nginya o na Valanava ee˜ ˜ ˜ ˜ t ık ılana namo nth ın ı wa ˜ wangangany’a woo. ˜ ˜ 14 Indı yıla noonie kana mayekalaa kwosana na ˜ ˜ ˜ ˜ uw’o wa uvoo museo, nı-

525

˜ ˜ wa naı? Aiee! 18 Ethı˜ ˜ ˜ ˜ wa nıngwaka ıngı mau˜ ndu o ala naomboaa, ˜ ˜ ˜ ˜ nıonany’a kana nı muvı˜ ˜ ˜ tany’a. 19 Nundu kwı˜ ˜ ˜ ˜ sıla mıao nınakwie mau˜ ˜ ˜ ˜ ndunı ma mıao, nı kana ˜ ˜ ˜ ˜ nıthıwe thayu kwondu ˜ ˜˜˜ wa Ngai. 20 Nıathıııtwe ˜ ˜ ˜ ˜ mutını vamwe na Klısto. ˜ ˜ ˜ ˜ Nyie ndi thayu, ındı nı ˜ ˜ ˜ Klısto wı thayu e ngwata˜ ˜ nıo vamwe nakwa. Nı w’o ˜ ˜ ˜ kana thayu ula nıkalaa ˜ ˜ ˜˜ ˜ nthını wa mwıı, nıkalaa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ nundu wa muıkııo nthını ˜ wa Mwana wa Ngai, ula wambendie na eenenga˜ ne we mwene kwondu ˜ wakwa. 21 Nyie ndiu˜ ˜ lea useo mwing ı wa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Ngai, nundu ethıwa ulu˜ ˜ ˜ ngalu ukwatıkanaa kwı˜ ˜ ˜ sıla mıao, vate nzika Klısto akwie mana. ˜ atu3 Inyw’ı Akalatia ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ manu! Nuu ula umuli˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ k ıtye uth ukun ı u u, ˜ ˜ ˜ inyw ’ ı ala Yes u Kl ı˜ sto woonaniw’e uthei˜ ˜ ˜˜ nı kwenyu, e muathııe ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ m ut ın ı? 2 N ıenda k u˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mukulya undu uu umwe: ˜ Inyw’ı mwakwatie veva

AKALATIA 2:18–3:8

˜ ˜ ˜ nundu wa kwıka ma˜ ˜ ˜ wıa ala mıao ıwetete, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ kana nundu wa kuıkııa ˜ ˜ maundu ala mweewie? ˜ ˜ ˜ 3 Inyw’˜ ı ko mutumanı˜˜ te ata? Itina wa kwambııa ˜ ˜ ˜˜ ˜˜ vevanı, mwıminııa mwıı˜ ˜ ˜ nı? 4 Kuthına kw’onthe ˜ ˜ ˜ kula mwathınie kwaı o ˜ ˜ kwa mana? Ethıwa nı ˜ w’o kwa ı kwa mana. ˜ ˜ ˜ 5 Kwoou, we ula umunengae veva na akeka sya˜ ˜ ma katı wenyu ekaa uu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nundu nımwıkaa mawıa ˜ ˜ ala mıao ıwetete, kana ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ekaa uu nundu nımwaı˜˜ ˜ ˜ kııie maundu ala mweewie? 6 O nake Avalaa˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ mu “aı na muıkııo nthını ˜ ˜ wa Yeova, na atalılwa uu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kwıthıwa nı ulungalu.” ˜ ˜ 7 Vate nzika nımwı˜ ˜ sı kana andu ala me ˜ ˜ ˜˜ ˜ na muıkııo nımo ana ma ˜ Avalaamu. 8 Na yu nu˜ ˜ ˜ ˜ ndu ıandıko nıyoonanisye kuma tene kana Ngai ˜ ˜ ˜ aı amatalıle andu ma ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mbaı ingı ulungalu kwısı˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ la muıkııo, nıyamuma˜ ˜ nyıthisye Avalaamu uvoo ˜ ˜ museo kuma tene, yıkya˜ ˜ ˜ sya: “Kwısıla kwaku mbaı

AKALATIA 3:9-18

syonthe ikaathimwa.” ˜ 9 Kwoou andu ala me ˜ ˜ ˜˜ ˜ na muıkııo nımaathimawa vamwe na Avalaamu, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ula waı na muıkııo. 10 Onthe ala mekwa˜ ˜ tasya mawıa ala mıao ˜ ˜ ˜ ˜ ıwetete nı aumanıe, nu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndu nıkuandıkıtwe: “Nı ˜ ˜ ˜ ˜ muumanıe mundu o na ˜ ˜ ˜ ˜ wıva ula utaendeeaa kwı˜ ˜ ka maundu onthe ala ˜ ˜ ˜ ˜ maand ık ıtwe ıvukun ı ˜ ˜ ˜ ya kukunzwa ya Mıao.” ˜ ˜ ˜ 11 O na ıngı, nıtwone˜ ˜ te nesa kana vaiı mu˜ ˜ ˜ ˜ ndu o na umwe utalıla˜ ˜ ˜ wa ulungalu methonı ma ˜ ˜ ˜ ˜ Ngai nundu wa mıao, nı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kwıthıwa “ula mulunga˜ ˜ ˜ lu akekala thayu nundu ˜ ˜ ˜˜ ˜ wa muıkııo.” 12 Na mu˜ ˜ ˜ singi wa mıao ti mu˜ ıla ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ ıkııo. Indı, “mundu o na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wıva ula wıkaa maundu ˜ ˜ ˜ aa akekala thayu nundu ˜ ˜ wamo.” 13 Klısto nıwa˜ ˜ tuthooie, na atuthasya ˜ ˜ ˜ kuma kıumonı kya ıla ˜ ˜ ˜ ˜ Mıao kwa kutw’ıka kıu˜ ˜ ˜ ˜ mo kwondu witu, nundu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nıkuandıkıtwe: “Nı muu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ manıe kıla mundu ua˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ thııawa mutını.” 14 Uu

526

˜ ˜ ˜ weethıiwe nı kana uathi˜ ˜ mo wa Avalaamu uvikıe ˜ ˜ ˜ ˜ andu ma mbaı ingı kwı˜ ˜ ˜ ˜ sıla Klısto, nı kana twı˜ ˜ ˜ thıwe tutonya kukwata ˜ ˜ veva mutheu ula Ngai ˜ ˜ ˜ watwathie nundu wa mu˜ ˜˜ ˜ ıkııo witu. ˜ 15 Ana-a-asa, nıneena ˜ ˜ ˜ ngıtumıa ngelekany’o ˜ ya ˜ ˜ ˜ undu andu mekaa: Uti˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ anıo wamina kululumıı˜ lw’a, o na ethıwa no ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kwısıla mundu, vaiı mu˜ ˜ ˜ ˜ nd u utonya k u umina kana akawongeleela ma˜ ˜ ˜ undu angı. 16 Na mawatho mataviw’e Ava˜ laamu na usyao wake. ˜ ˜ ˜ ˜ Iandıko yıyaıtye, “na kwa ˜ nzyawa syaku,” ta yıkwo˜ ˜ ˜ ˜ nany’a andu aingı. Indı ˜ ˜ yaıtye, “na kwa usyao ˜ ˜ waku,” yıyonany’a mu˜ ˜ ˜ ˜ ndu umwe, nake nı Klı˜ ˜ ˜ sto. 17 O na ıngı nıasya ˜˜ ˜ ˜ ˜ atıı: Mıao ıla yesie kwı˜ ˜ thıwa vo ıtina wa mya˜ ˜ ˜ ka 430 ndıvetaa utianıo ˜ ˜ ˜ ula waı weekiwe nı Ngai, ˜ ˜ nı kana ımine watho. ˜ ˜ ˜ ˜ 18 Nundu ethıwa yu mu˜ ˜ ˜ ˜ singi wa utiıwa nı mıao, ˜ ˜ uu nı kwonany’a kana

527

˜ ˜ ˜ musingi wa utiıwa ti wa˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ tho ıngı; ındı nundu wa ˜ ˜ ˜ useo wake, Ngai numu˜ ˜ nengete Avalaamu utiı˜ ˜ wa kwısıla watho. ˜ ˜ ˜ ˜ 19 Na yu ındı Mıao nı ˜ ˜ ya kı? Mıao yanenganiwe ˜ ˜ nı kana yonany’e mavı˜ ˜ tyo nginya usyao ula wa˜ nengetwe watho usu ˜ uvike; na yanenganiwe ˜ ˜ ˜ kwısıla alaıka namo ma˜ ˜ ˜ mınengane kwısıla kw’o˜ ˜ ko kwa mwıw’anıthya. ˜ ˜ ˜ 20 Na vayıthıawa mwı˜ ˜ ˜ w’an ıthya eth ıwa uti˜ ˜ ˜ ˜ anıo ukonetye mundu ˜ ˜ ˜ o umwe, ındı Ngai no ˜ ˜ umwe ula waumisye wa˜ ˜ tho. 21 Yo Mıao nıle˜ anıte na mawatho ma ˜ ˜ Ngai? Aiee! Nundu ta ˜ ˜ kethıwa nıkwanengani˜ ˜ ˜ we mıao ıtonya kuete ˜ ˜ ˜ thayu, vate nzika ulunga˜ ˜ ˜ lu wıthıwa wakwatıkanie ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kw m ıao. 22 Ind ı ˜ ıs ıla ˜ ˜ Iand ıko n ıyanenganie ˜ ˜ ˜ maundu onthe kyovonı ˜ ˜ kya naı, nı kana watho ˜ ˜ ˜ ˜ ula wumanaa na muıkı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıo nthını wa Yesu Klısto ˜ ˜ ˜ unengwe ala me na muı˜˜ kııo.

AKALATIA 3:19-29

˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ 23 Indı muık ııo uta˜ ˜ namba k uvika n ıtwa˜ ˜˜ ˜ suvııtwe ungu wa mıao, ˜ ˜ ˜ tunenganıtwe kyovonı, ˜ ˜ ˜˜ ˜ tweteele m u ık ı ıo ula ˜ ˜ ˜ waı vakuvı kuvuanw’a. ˜ ˜ ˜ 24 Kwoou Mıao nıyatw’ı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kie musuvıi1 witu wa ku˜ tutongoesya nginya kwa ˜ ˜ ˜ Klısto nı kana tutalwe ˜ ˜ ˜ ˜ kwıthıwa alungalu ı˜ kw ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ sıla muıkııo. 25 Indı yu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ nundu muıkııo nı muvi˜ ˜ ˜ ˜ ku, tui ungu wa musuvıi1 ˜ ˜ ıngı. ˜ 26 Nı w’o kana inyw’o˜ nthe mwı ana ma Ngai ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ nundu wa muıkııo wenyu ˜ ˜ ˜ ˜ nthını wa Klısto Yesu. ˜ ˜ 27 Nund u inyw’onthe ˜ ala mwavatisiwe nthı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nı wa Klısto nımwıvw’ı˜ ˜ ˜ ˜ kıte Klısto. 28 Vaiı Mu˜ ˜ yuti kana Mukiliki, vaiı ˜ ˜ ngombo kana m und u ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ muthasye, vaiı munduu˜ ˜ ˜ me kana mundu muka, ˜ ˜ ˜ nundu inyw’onthe mwı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kındu kımwe nthını wa ˜ ˜ ngwatanıo vamwe na Klı˜ ˜ ˜ sto Yesu. 29 O na ıngı, ˜ ˜ ˜ ethıwa mwı ma Klısto, ˜ ˜ 3:24, 25 1 Kana “mumanyısya.”

AKALATIA 4:1-13

˜ ˜ vate nzika mwı usyao wa ˜ Avalaamu, atiıwa kwosana na watho. ˜ ˜ nıasya kana ethıwa 4 Yu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ula ukatiıwa syındu no ˜ ˜ mwana munini, ndethıa˜ ˜ wa e kıvathukany’o na ˜ ngombo, o na kau nıwe ˜ ˜ vwana wa syındu syo˜ ˜ ˜ nthe, 2 ındı ethıawa e ˜ ˜ ˜ ungu wa asuvıi na au˜ ˜ ngamıi ma nyumba ngi˜ ˜ ˜ nya muthenya ula ıthe ˜ ˜ ˜ uvang ıte. 3 O ta uu, ˜ ˜ ˜ o naitu yıla twaı sya˜ ˜ ˜ ˜ na n ıtwatw’ ık ıth ıtw’e ˜ ˜ ˜ ngombo nı maundu ma ˜ ˜ ˜ musingi ma nthı ıno.1 ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 4 Indı yıla ıvinda yeanı˜ ˜ ie, Ngai nıwatumie Mwa˜ ˜ na wake, ula wasyaiwe nı ˜ ˜ ˜ ˜ mundu muka na eethıwa ˜ ˜ ungu wa mıao, 5 nı ke˜ nda amathasye kwa kumathooa ala me ungu ˜ ˜ ˜ wa mıao, nı kana tutuwe ana. ˜ ˜ ˜ 6 Na yu nundu mwı ˜ ˜ ˜ ana, Ngai nutumıte veva ˜ wa Mwana wake ngoonı ˜ ˜ ˜ situ, na veva usu utu˜ maa twıtana na wasya

528

˜ munene: “Abba,1 Asa!” ˜ 7 Kwoou ndwı ngombo ˜ ˜ ˜ ˜ ındı wı mwana; na ethı˜ ˜ wa wı mwana, Ngai nu˜ ˜ ˜ ˜ kutw’ıte mutiıwa. ˜ 8 O na vailye oou, yıla ˜ ˜ ˜ ˜ mutamwısı Ngai, mwaı ngombo ˜ sya ngai ite sya ˜ ˜ ˜ w’o. 9 Indı nundu yu ˜ ˜ ˜ ˜ nımumwısı Ngai, kana no ˜ ˜ mwasye, yu nundu Ngai ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ numwısı, nıkı muusyo˜ ˜ ˜ kea ma undu ma musingi monzu na matate˜ ˜ thya na kwenda kutw’ıka ˜ ˜ ngombo sya ma und u ˜ ˜ ˜ ˜ asu ıngı? 10 Nımutataa ˜ ˜ ˜ muno kukwata mıthenya na myei na mavinda ˜ na myaka. 11 Nı na wia ˜ ˜ ˜ kwondu wenyu, nundu ˜ ˜ n ıvatonyeka ngeth ıwa ˜ nanangıte vinya wakwa ˜ mana kwondu wenyu. ˜ ˜ 12 Ana-a-asa, n ıng u˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mwısuva, ıthıwai muilye ˜ ˜ takwa, n und u o na˜ kwa nailye tenyu. ˜ ˜Mu-˜ ˜ ˜ yaambıtısya. 13 Indı nı˜ ˜ ˜ mwısı kana uwau wakwa ˜ ˜ nıw’o watumie nıkwata

˜ 4:6 1 Ndeto ya Kıevelania kana ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 4:3 1 Mosuanıo na mwıkalıle wa Kıalamu ıla ualyulo wayo n ı, ˜ ˜ nthı ıno. “Tata” kana “Nau.”

529

˜ ˜ mwanya wa kumutavya ˜ ˜ ˜ uvoo museo ˜ ˜ıvinda ya mbee. 14 Indı o na kau ˜ ˜ ˜ uwau wakwa waı ıta˜ ˜ twa kwenyu, muyaambu˜ ˜ ˜ thya kana kumena;1 ındı ˜ mwanthokisye ta mula˜ ˜ ıka wa Ngai, ˜ ta Kl ı˜ ˜ sto Yesu. 15 Utanu ula ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mwaı naw’o uı va? Nundu ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ nıngukusııa ıulu wenyu ˜ ˜ kana ta kethıwa vaı va˜ ˜ tonyeka mwıthıwa mwaumisye metho menyu ˜ mukanenga. 16 Kwoou, ˜ ˜ ˜ ˜ nyie nındw’ıkıte mumai˜ ˜ tha wenyu nundu wa ˜ ˜ ˜ k um utavya ula w’o? ˜ ˜ 17 Me na kıthito kya ku˜ ˜ ˜ mukusya mwıthıwe moo, ˜ ˜ ˜ ˜ ındı mate na kıeleelo kı˜ ˜ seo; meenda kumuveta ˜˜ ˜ ˜ vala nıı, nı kana mwı˜ ˜ thıwe na mea ˜ ˜ ma˜ kumaa˜˜ ˜ tııa. 18 Indı nuseo mu˜ ˜ ˜ ˜ ndu kumumantha inyw’ı ˜ mavinda onthe na kıthi˜ ˜ to e na kıeleelo kıseo, na ˜ ˜ ti o yıla nı vamwe nenyu, ˜ 19 inyw’ı syana syakwa ˜ ˜ nini, inyw’ı ala nı na woo ˜ ˜ ˜ ˜ ıngı wa kumusyaa nginya

AKALATIA 4:14-25

˜ ˜ ˜ ˜ Klısto ombıke nthını we˜ nyu. 20 No nende kwı˜ thıwa vamwe nenyu oyu ˜ ˜ ˜ na kuneena kwa nzıa yı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kıvathukany’o, nıkwıthı˜ ˜ ˜ wa nyie nı musaanısye ˜ ˜ nundu wenyu. ˜ 21 Kwandavyei inyw’ı ˜ ˜ ˜ ala mukwenda kwıthı˜ ˜ wa mwı ungu wa mıao, ˜ ˜ ˜ ˜ Inyw’ı no mwıw’aa undu ˜ ˜ M ıao ya ıtye? 22 Kwa ˜ ˜ ˜ ˜ ngelekany’o, nıkuandıkı˜ twe kana Avalaamu aı na ˜ ˜ ˜ ana elı, umwe asyaıtwe ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ nı ula muthukumi mwıı˜ ˜ ˜ ˜ tu na ula ungı asyaıtwe ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nı mundu muka mutha˜ ˜ ˜ ˜ sye; 23 ındı ula wasyaı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ twe nı ula muthukumi ˜˜ ˜ mwııtu, asyaıtwe kwosa˜˜ ˜ na na mwıı, nake ula wa˜ ˜ ˜ ˜ ˜ syaıtwe nı mundu muka ˜ ˜ muthasye, asyaıtwe kwosana na watho. 24 Ma˜ ˜ undu asu no moswe ta ˜ ˜ ngelekany’o; nundu aka ˜ asu meonany’a motianıo ˜ ˜ ˜˜ elı, umwe wa Kııma kya ˜ ˜ Sinai, ula usyaaa syana ˜ ˜ sya ukombo, naw’o nı ˜ Akali. 25 Yu Akali nı ˜˜ ˜˜ ˜ ˜ kııma 4:14 1Kana “kundw’ılanga ma- Kı˜ ıma ˜ kya Sinai, ˜ kıla kı nthı ya Alavu, ta.”

AKALATIA 4:26–5:6

˜ nakyo nı Yelusaleme ya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ umunthı, nundu e uko˜ mbonı vamwe na syana ˜ ˜ syake. 26 Indı Yelusale˜ ˜ ˜ ˜ me ya ıulu nı nthasye, na ˜ ˜ nıyo inyia witu. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 27 Nundu nıkuandıkı˜ ˜ twe: “Tana we mundu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ muka ngungu ula uta˜ ˜ ˜ ˜ syaaa; ukılya wasya usı˜ ˜ ˜ ˜ lıle, we mundu muka ˜ ˜ ˜ ˜ ula utaaıw’a woo wa ku˜ ˜ syaa; nundu syana sya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mundu muka utiıtwe nı ˜ ˜ ˜ ˜ mbingı kwı sya mundu ˜ ˜ ˜ ˜ muka ula wı na mu˜ ume.” 28 Yu ana-a-asa, ˜ mwı syana sya ˜ watho ˜ o ta Isaka. 29 Indı o ˜ ˜ tond u kwailye ıvinda ˜ ˜ ˜ yıu, ula wasyaıtwe kwo˜˜ ˜ ˜˜ sana na mwıı nıwambıı˜ ˜ ˜ ˜ ie kuthıny’a ula wasyaıtwe kwosana na veva, na ˜ ˜ ˜ ˜ now’o kuilye umunthı. ˜ ˜ 30 O na uu wı o vo, yo ˜ ˜ ˜ ˜ ıandıko yaıtye ata? “Lu˜ ˜ ˜ ˜˜ ngya muthukumi mwııtu ˜ ˜ na mwana wake, nundu ˜ ˜ ˜ mwana wa muthukumi ˜˜ ˜ ˜ mwııtu ndatonya kwıthı˜ ˜ wa mutiıwa vamwe na ˜ ˜ ˜ mwana wa mundu muka ˜ m uthasye.” 31 Kwoou

530

˜ ˜ ana-a-asa, ithyı twı sya˜ ˜ ˜ ˜ na sya mundu muka mu˜ ˜ ˜ ˜ thasye, ındı ti sya muthu˜ ˜˜ kumi mwııtu. ˜ ˜ ˜ nıwatuthai5 Na Klısto ˜ ˜ ˜ sye nı kana twıthıwe ˜ ˜ na uthasyo usu. Kwoou, ˜ ˜ ˜ ungamai mwı alumu, na ˜ ˜ ˜ muikaeke mwovwe ıngı ˜ ˜ ˜ ısokinı ya ukombo. ˜ 2 Sisyai! Nyie Vaulo nı˜ ˜ mutavya kana eth ıwa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nımukwaıkwa, Klısto eı˜ ˜ thıwa ate na utethyo ˜ ˜ ˜ kwenyu. 3 O na ıngı, nı˜ ˜ ˜ ˜ tavya kıla mundu waıka˜ wa kana no nginya aatı˜ ˜ ˜ ıe Mıao yonthe. 4 Inyw’ı ˜ ˜ ˜ ala mukwenda kutalılwa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ulungalu kwısıla mıao, ˜ ˜ mwı avathane na Klısto; o ˜ ˜ ˜ ˜ na nımumıte ˜ useonı wake ˜ ˜ ˜ ˜ mwing ı. 5 Indı kwısıla ˜ ˜ ˜ veva, ithyı a vaitu nıtwe˜ ˜ ˜ teele na mea ulungalu ula ˜ ˜ ˜ ˜ tukakwata nundu wa mu˜ ˜˜ ˜ ˜ ıkııo. 6 Nundu kwa ala ˜ mekalaa me ngwatanıo ˜ ˜ vamwe na Klısto Yesu, ˜ ˜ kwaıkwa kana kulea kwa˜ ˜ ˜ ıkwa ti undu wa vata, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kıla kya vata nı muıkı˜ ˜ ˜ ˜ ıo ula utethasya wıa kwa ˜ nzıa ya wendo.

531

AKALATIA 5:7-18

˜ ˜ 13 Mweetiwe mwıthı˜ we na uthasyo, ana-a˜ ˜ asa; ate o m uikat u˜ ˜ ˜ m ıe uthasyo usu ta ˜ ˜ kıtumi kya kwıka mawe˜˜ ˜ ˜ ndi ma mwıı, ındı kwo˜ ˜ ˜ ndu wa wendo thukuma˜ ˜ nai inyw’ı kwa inyw’ı. ˜ ˜ ˜ 14 Nundu Mıao yonthe ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ nıyıanııtw’e1 nthını wa ˜ ˜ ˜ mwıao umwe, naw’o nı: ˜ “No nginya umwende ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mutui waku o˜ undu wıye˜ ˜ ndete.” 15 Indı ethıwa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nımukuendeea kuumana ˜ ˜ ˜ na kuısana, sisyai muike˜ se kuminana. ˜ ˜ ˜ 16 Indı nıasya, Endaai ˜ ˜ mutongoew’e nı veva na ˜ ˜˜ muikeka wendi wa mwıı ˜ ˜ ˜ nongi. 17 N ıkw ıth ıwa ˜˜ ˜ ˜ mwıı nundu wa mawe˜ ndi maw’o, nuleanaa na ˜ veva, naw’o veva nulea˜˜ naa na mwıı; isu sye˜ ˜ ˜ lı nileanaa, na uu uituma ˜ ˜ ˜ ˜ muteka maundu ala mu˜ kwenda kwıka. 18 O na ˜ ˜ ˜ ˜ utongoe5:11 1 Sisya Maelesyo ma Ndeto. ıngı, ˜ ethıwa m ˜ ˜ 5:12 1 Kana “mevakue mo ene; w’e nı veva, mui ungu wa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ matw’ıke andu avakue,” wıthıe mıao. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mayaılıte kwıka maundu ala me ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜

7 Mwasembete nesa. ˜ ˜ ˜ ˜˜ Nuu wamusiııie mwaeka ˜ ˜˜ ˜ ˜ kuatııa ula w’o? 8 Ku˜˜ ˜ thing’ııw’a kwa muthe˜ ˜ ˜ mba usu kuyumıte˜ kwa ˜ ˜ ˜ Ula umwıtaa. 9 Ilawa ˜ ˜ ˜ ˜ ınini nıyıkaatasya ngu˜ mbwa yonthe ya mutu. ˜ ˜ ˜ ˜˜ 10 Nı na muıkııo kana ˜ ˜ inyw’ı ala mwı ngwa˜ ˜ tanıo vamwe na Mwıa˜ ˜ ˜ ˜ ıi muikethıwa na woni wı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kıvathukany’o; ındı ula ˜ ˜ ˜ ˜ ukutuma mukwatwa nı ˜ ˜ ˜ thına akakwata usilılo ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ula umwaılıte,˜ o na ethı˜ ˜ ˜ wa nuu. 11 Indı nyie a ˜ vakwa, ana-a-asa, ethıwa ˜ ˜ ˜ ˜ nıtavany’a ıulu wa kwa˜ ˜ ˜ ˜ ıkwa, nıkı o na yu ngu˜ ˜ ˜ ˜ thınw’a? Nundu ethıwa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ uu nı w’o ngwıka, mutı ˜ ˜ wa math ına1 ndwa ıle ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıngı kwıthıwa kındu kya ˜ ˜ kululutıkya. 12 No ne˜ ˜ nde aume ala meuta˜ ˜ ta kumuthingithya metile mamutha moo ene ma ˜ usyai.1

mıaonı ıla mo ene mekwenda ıa- 5:14 1 Kana nıvatonyeka, “ ıtu˜ ˜˜ ˜˜ ngıanııtwe.” tııwe.

AKALATIA 5:19–6:5

˜ ˜˜ 19 Yu mawıa ma mwı˜ ı ˜ ˜ n ımonekete uthein ı, ˜ ˜ ˜ namo nı ulaalai,1 uvuku, ˜ ˜ ˜ kwıka maundu mavuku ˜ ˜ ˜ na ngulu,2 20 kuthai˜ ˜ tha m ıvw’anano, k uneenany’a na maveva, ˜ ˜ ˜ ˜ umaitha, ıteta, ˜k ıwıu, ˜ ˜ mothilıku, ngananıo, mu˜ ˜ ˜ aanıko, mutilıkangano, ˜ ˜ ˜ 21 kwıw’ ıa ang ı woo, ˜ ˜ unywi,1 ˜ ˜ mboka ˜ itaıle, na˜ maundu angı ta asu. Nı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mukany’a kwı tene ıulu ˜ ˜ ˜ wa maundu asu, o tondu ˜ namukanisye, ˜ ˜ kana ala mekaa ma undu asu mai˜ ˜ ˜ katiıwa ı wa Ngai. ˜ Usumb ˜ ˜ wa veva ˜22 Indı, usyao ˜ ˜ nı wendo, utanu, muuo, ˜ ˜˜ ˜ ˜ wum ıısyo, kwıka ang ı ˜ ˜ ˜ ˜˜ nesa , useo, m u ık ı ıo, ˜ ˜ ˜˜ ˜ 23 uuu, ˜ ˜ na kw ˜ ısiııa. Vai˜ ı mwıao uleanıte na mau˜ ˜ ˜ ndu asu. 24 O na ıngı, ˜ ˜ ˜ ala ma Klısto Yesu nı˜˜ ˜˜ ˜ maathııie mwıı woo mu˜ ˜ ˜ tını vamwe na mımeo na mawendi maw’o. ˜ ˜ 25 Eth ıwa tw ıkalaa kwosana na veva, o

532

˜ ˜ ta uu ekai tuendae nesa ˜ ˜ t utongoew’e n ı veva. ˜ ˜ ˜ ˜ 26 Tuiketh ıwe tuy ıka˜˜ ˜ ˜ thııa, kutuma vethıwa na ˜ ˜ masindano katı waitu, na ˜ ˜ ˜ ˜ kwıw’anıa kıwıu. ˜ ˜ ethıwa mu6 Ana-a-asa, ˜ ˜ ˜ ndu nıwoosa ıtambya ˜ ˜ ˜ ˜ yıtaıle atesı, inyw’ı ala ˜ ˜ mwı na nguma sya kı˜ ˜ ˜ veva tatai kumulunga ˜ ˜ ˜ ˜ mundu ta usu ˜ mwı na ˜ ˜ ˜ ˜ veva wa uuu. Indı ısu˜ ˜ vıei nı kana o nenyu ˜ ˜ ˜ muikese kulika ıtatwa˜ ˜ ˜ nı. 2 Endeeai kukuanıa ˜ ˜ ˜ mıio mıito, na kwa nzıa ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ısu mwııthıwa muyıanı˜ ˜ sya mwıao wa Klısto. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 3 Nundu ethıwa mundu ˜ ˜ ˜ ˜ o na wıva esuanıa we nı ˜ wa vata nake nı ˜ vathei, ˜ ˜ ˜ nukwıkenga. 4 Indı eka ˜ ˜ kıla umwe aosye meko make mwene, na eeka ˜ ˜ ˜ uu akeethıwa na kıtumi ˜ ˜ ˜ kya kutana nundu wake ˜ ˜ ˜ mwene, ındı ti kwa kwı˜ ˜ ˜ yıelekany’a na mundu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ungı. 5 Nundu kıla mu˜ ˜ nd u akakua muio wake ˜ 5:19 1 Kıkiliki, por·neia. Sisya mwene.1 ˜

Maelesyo ma Ndeto. 2 Kıkiliki, ˜ ˜ ˜ a·selgei·a. Sisya Maelesyo ma 6:5 1 Kana “muio wa maundu ala ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Ndeto. 5:21 1 Kana “uthengi.” we mwene waılıte kwıanısya.”

533

˜ ˜ ˜ 6 O na ıngı, eka mu˜ ˜ ˜ nd u o na w ıva ula ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ uk umany ıw’a1 am ua ıe ˜ ˜ ˜ mumanyısya wake syı˜ ndu syonthe nzeo. ˜ 7 Muikakengeke: Ngai ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ti wa kuvuıwa nguı. Nu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndu o kıla mundu uva˜ ndaa, nokyo ukaketha; ˜ ˜ ˜ ˜ 8 nundu ula uvandaa ˜˜ kwosana na mwıı wake ˜ akaketha wanangıko ku˜˜ ˜ ˜ mana na mwıı wake, ındı ˜ ˜ ula uvandaa kwosana na ˜ veva akaketha thayu wa tene na tene kumana ˜ na veva. 9 Kwoou tui˜ ˜ ˜ kaeke kwıka useo, nu˜ ˜ ˜ ndu ıvinda yavika tuka˜ ketha twalea kunoa.1 ˜ ˜ ˜ 10 Kwondu wa uu, ıvi˜ ˜ nda yonthe yıla twı na ˜ ˜ mwanya wa kwıka uu, ˜ ˜ ekai tumeke andu onthe ˜ ˜ ˜ useo, na muno muno ˜ ˜ ˜ ana-a-asa maitu nthını ˜ ˜ ˜˜ wa muıkııo. ˜ ˜ ˜ ˜ 11 Sisyai undu nımua˜ ˜˜ ndıkııte na kw’oko kwakwa nthoo inenevete. 12 Onthe ala mekwe˜ nda kwendeesya andu

AKALATIA 6:6-17

˜ ˜ ˜ ˜ nımo meutata kumuthi˜˜ ˜ ng’ ı ısya mwa ıkwe, na ˜ ˜ mekaa uu nı kana mai˜ ˜ ˜ kath ınw ’e n und u wa ˜ ˜ ˜ mutı wa mathına1 wa ˜ ˜ ˜ ˜ Klısto. 13 Nıkwıthıwa o ˜ ˜ na ala maıkawa mayıa˜˜ ˜ ˜ ˜ t ııaa Mıao, ındı mee˜ ˜ ˜ nda inyw’ı mwaıkwe nı ˜ ˜ kana methıwe na kıtu˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ mi kya kwıkathııa ı˜ ulu ˜˜ ˜ wa mwıı wenyu. 14 Indı ˜ ˜ ˜ nyie ndikaaıse kwıkathı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıa nongi undunı ung ı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ eka ıulu wa mutı wa ˜ ˜ ˜ mathına1 wa Mwıaıi wa˜ ˜ ˜ ˜ ˜ itu Yesu Klısto, ula kwı˜ ˜ ˜ ˜ sıla kwake nthı nı mbuae ˜ ˜ methonı makwa, na kwı˜ sıla kwake ngoawa me˜ ˜ ˜ thonı ma nthı. 15 Nu˜ ˜ ˜ ndu kwaıkwa kana kulea ˜ ˜ ˜ ˜ kwaıkwa tikw’o undu ula ˜ wa vata, kıla kya vata ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nı mundu kwıthıwa kyu˜ mbe kyeu. 16 Na onthe ala mekalaa kwosana na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mwıao uu wa mwıkalıle, ˜ ˜ ˜ ˜ muuo na tei nısyıthıwe ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ ıulu woo, ıı, ıulu wa Isilaeli ma Ngai. ˜ 17 Kuma yu na kue-

˜ ˜ ˜ 6:6 1 Kana “ukumanyıw’a na ka- 6:12, 14 1 Sisya Maelesyo ma ˜ Ndeto. nyw’a.” 6:9 1 Kana “kueka.”

˜ ˜ AKALATIA 6:18 – AEVESO—Maundu Ala me Vo

˜ ˜ ˜ ndeea mundu o na wıva ˜ ˜ ˜ ndakanth ıny’e, n und u ˜˜ ˜ ˜ mwıını wakwa nı na ma˜ ˜ uvano mekwonany’a nı ˜ ngombo ya Yesu.

534

˜ ˜ 18 Useo mwing ı wa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Mwıaıi waitu Yesu Klısto ˜ ˜ ˜ ˜ nıwıthıwe na veva ula ˜ inyw’ı ana-a-asa mwonanasya. Ameni.

˜ VALUA KWA

AEVE S O ˜ ˜ ˜ ˜ MAU N DU ALA M E VO KWA U KUVI

1 Ngethi (1, 2) ˜ Moathimo ma kı-veva (3-7) ˜ ˜ ˜ Kumbanw’a kwa syındu ˜ ˜ syonthe nthını wa ˜ Klısto ˜ ˜ (8-14)˜ ˜ ˜ “Uungamıi” ıvinda yıla ˜ ˜ ˜ yınyuvıtwe yeanıa (10) ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Kwıkıwa usiılo kwısıla ˜ ˜ ˜˜ veva ta “uıkııthyo” (13, 14) ˜ ˜ ˜ Vaulo aimutungıa Ngai ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ muvea nundu wa muıkııo wa Aeveso na aimavoyea (15-23) ˜ ˜ ˜ 2 Kwıthıwa thayu vamwe na ˜ Klısto (1-10) ˜ ˜ ˜ ˜ Kuombowa kwa ukuta ula ˜ watilanıtye (11-22) ˜ ˜ ˜ ˜ 3 Kımbithı kıtheu kıkatuma ˜ ˜ ˜ andu ma mbaı ingı o namo maathimwa (1-13) ˜ ˜ ˜ ˜ Andu ma mbaı ingı nı ˜ ˜ atiıwa vamwe na Klısto (6) ˜ Kıeleelo kya Ngai kya tene na tene (11)

˜ Mboya kwondu wa ˜ Aeveso nı kana makwate ˜ umanyi (14-21) ˜ ˜ ˜ ˜˜ 4 Ngwatanıo nthını wa mwıı ˜ wa Klısto (1-16) ˜ ˜ Anenganie aume methıwe ˜ ˜ ˜ mıthınzıo (8) ˜ ˜ Mwıkalıle wa tene na ˜ ˜ ˜ mwıkalıle mweu (17-32) ˜ ˜ ˜ 5 Uneeni na mwıkalıle ˜ mutheu (1-5) Endaai ta syana sya kyeni (6-14) ˜ ˜ Usuwai nı veva (15-20) ˜ ˜ ˜ Tumıai ıvinda yenyu ˜ nesa (16) ˜ Utao kwa aume na iveti (21-33) ˜ 6 Utao kwa syana na asyai (1-4) ˜ Utao kwa ngombo na mavwana (5-9) ˜ ˜ Mıio yonthe ya kau kuma kwa Ngai (10-20) ˜ Ngethi sya muthya (21-24)

535

AEVESO 1:1-11

˜ ˜ mutumwa 1 Nyie Vaulo, ˜ ˜ ˜ ˜ wa Klısto Yesu nundu wa kwenda kwa Ngai, kwa atheu ala me Eve˜ ˜˜ ˜ ˜ so na aıkııku nthını wa ˜ ˜ ngwatanıo vamwe na Klı˜ sto Yes ˜ u: ˜ ˜ 2 Ithıwai na useo mwi˜ ˜ ngı na muuo kuma kwa ˜ ˜ ˜ Ngai, ula nıwe Ithe wai˜ ˜ ˜ tu, na kuma kwa Mwıaıi ˜ ˜ Yesu Klısto. ˜ ˜ 3 Nataıwe Ngai, Ithe ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wa Mwıaıi waitu Yesu Klı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ sto, nıkwıthıwa nutuathi˜ ˜ ˜ mıte na kıla uathimo wa ˜ ˜ veva twı ngwatanıo va˜ ˜ ˜ mwe na Kl ısto ıtun ı, ˜ ˜ ˜ ˜ 4 nund u n ıwatunyuvie ˜ ˜ ˜ tw ıth ıwe tw ı ngwata˜ nıo vamwe nake1 mbee ˜ ˜ ˜ wa mwambılılyo wa nthı, ˜ ˜ ˜ ˜ n ı kana tw ıth ıwe tw ı ˜ ˜ atheu na tute na ılanga ˜ ˜ mbee wake nthını wa we˜ ˜ ˜ ndo. 5 Nundu nıwava˜ ngie kuma tene kana tu˜ ˜ katuwa ana make kwısı˜ ˜ ˜ ˜ la Yesu Klısto, o undu we ˜ ˜ mwene woonie wı useo kwosana na kwenda kwa˜ ˜ ˜ ke, 6 nı kana ataıwe nu˜ ˜ ndu wa useo wake mwi-

˜ ˜ ˜ ˜ ngı ula watwıkie ithyı ˜ ˜ kw ıs ıla Mwana wake ˜ ˜ mwendwa. 7 Na nundu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wake nıtuthaıtw’e kwısı˜ la wovosyo ula wumanaa ˜˜ ˜ na nthakame yake, ıı, ue˜ ˜ keo wa naı situ, kwosana ˜ ˜ na uthwii wa useo wake ˜ mwingı. ˜ ˜ ˜ 8 Nıwatumie useo usu ˜ wake mwingı wongele˜ ˜ ˜ ˜ ka kula tuı kwa nzıa ya ˜ ˜ ˜ uı na umanyi w’onthe1 ˜ ˜ ˜ ˜ 9 kwa kutumanyıthya kı˜ ˜ mbithı kıtheu kya kwenda kwake. Na kwosana ˜ ˜ na undu we mwene woo˜ ˜ ˜ nie wı useo, nıwatwie ˜ ˜ ˜ ˜ 10 kwıthıwe na uunga˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mıi ıvinda yıla yınyuvıtwe ˜ ˜ yeanıa, nı kana ombany’e ˜ ˜ ˜ ˜ syındu syonthe nthını wa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Klısto, syındu ila syı ıtu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nı na syınd u ila syı ıulu ˜ ˜˜ ˜ ˜ wa nthı. Iı, nthını wake ˜ ˜ ˜ ˜˜ 11 ula ithyı twıthııtwe ˜ ˜ twı ngwatan ıo vamwe ˜ ˜ nake na tukatuwa atiı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wa, nundu nıwatuvangıie kuma tene kwosana na ˜ ˜ kıeleelo kyake kya kwı˜ ˜ ˜ anıasya maundu onthe ˜ ˜ ˜ ˜ o undu we mwene utw’ıte

˜ ˜ ˜ 1:4 1 Uu nı kwasya, na Klısto.

˜ ˜ ˜ ˜ 1:8 1 Kana “kısuanıo kıseo.”

AEVESO 1:12–2:1

kwosana na kwenda kwa˜ ˜ ˜ ke, 12 nı kana kwısı˜ ˜ la ithy ı ala twa ı ma ˜ ˜ ˜ mbee kumwıkwatya Klı˜ ˜ sto, Ngai ataıwe na ku˜ ˜ kumw’a. 13 Indı o ne˜ ˜ nyu nımwamwıkwatisye ˜ ˜ ˜ ıtina wa kwıw’a ula w’o, ˜ ˜ ˜ naw’o nı uvoo museo ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ı ulu ˜ wa utang ı ıo we˜ ˜ ˜˜ ˜ nyu. Itina wa kuıkııa, nı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wamwıkıie usiılo kwısıla ˜ ˜ veva mutheu ula watha˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nıtwe, 14 naw’o nı uıkı˜ ˜ ıthyo wa kana tukakwata ˜ ˜ ˜ ˜ utiıwa witu, e na kıelee˜ lo kya kuthasya ala make ˜ ˜ mwene kwısıla wovosyo, ˜ ˜ ˜ nı kana ataıwe muno. ˜ ˜ 15 Nıkyo kıtumi o na˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kwa, nundu nınıw’ıte mu˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıkııo ula mwı naw’o nthını ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wa Mwıaıi Yesu na undu ˜ mumendete atheu onthe, ˜ ˜ ˜ 16 ndaekaa kutunga mu˜ ˜ vea nundu wenyu. Na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nınımuwetaa inyw’ı kıla ˜ ˜ ıvinda mboyanı syakwa, ˜ ˜ 17 nı kana Ngai wa Mw ˜ ı˜ ˜ ˜ ˜ aıi waitu Yesu Klısto, Ithe ˜ ˜ wa utheu mutisu w’o˜ ˜ nthe, atonye kumunenga ˜ ˜ ˜ veva mutheu wa uı na ˜ ˜ uvuany’o wa umanyi wa ˜ ˜ ˜ ˜ w’o ıulu wake. 18 Nutu-

536

˜ mıte metho ma ngoo ˜ syenyu mona nesa, nı ˜ ˜ ˜ kana mumanye nı wı˜ ˜ ˜ kwatyo wıva wamwıtıie, ˜ ˜ ˜ ˜ na uthwii mwingı ula wiıe ˜ ˜ atheu ta utiıwa, 19 na ˜ ˜ ˜ ˜ undu vinya wake wingıvı˜ ˜ ˜ ˜ te kwondu witu ithyı etı˜ ˜ ˜ kıli. Na uu wonekaa kwı˜ ˜ ˜ ˜ sıla wıa ula utethasya ai˜ ˜ ˜ tumıa vinya wake mune˜ ne, 20 ula woonanisye ˜ ˜ kwelekela Klısto yıla wa˜ ˜ ˜ ˜ muthayuukisye na amwı˜ kalya kw’okonı kwake ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kwa aume ıtunı, 21 ıulu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ muno kuvıtuka kıla sili˜ ˜ ˜ ˜ kalı na ukumu na vinya ˜ ˜ ˜ ˜ na usumbıki na ısyıtwa ˜ ˜ o na yıva, o na eka ıvi˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ ndanı yıı, ındı o na yıla ˜ ˜ ˜ yukıte. 22 O na nıwa˜ ˜ iie syındu syonthe ungu ˜ ˜ wa nyaaı syake na amu˜ ˜ ˜ ˜ tw’ıkıthya mutwe wa syı˜ ˜ ˜ ndu syonthe kıkundinı, ˜ ˜˜ 23 nakyo nı mwıı wake, ˜ ˜ ˜ ˜ wusuunı wake ula wusu˜ ˜ asya syındu syonthe kwa ˜ nzıa syonthe. ˜ ˜ ˜ nıwatu2 O na ıng˜ ı, Ngai ˜ ˜ mie mwıthıwa thayu, o ˜ ˜ ˜ na kau mwaı akw’u nu˜ ˜ ˜ ndu wa mavıtyo na naı

537

˜ ˜ syenyu, 2 ila nthını wasyo mwaendaa kwosana ˜ ˜ na m ıendele ya nth ı ˜ ˜ ıno, kwosana na mune˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ne ula usumbıkıte ukumu ˜ wa nzeve, nayo nı veva ˜ ˜ ˜ ˜ ula utethasya wıa nth˜ ı˜ ˜ ˜ nı wa ana ma ulei. 3 Iı, ˜ ˜ ıvinda yımwe ithyonthe ˜ twekalaa katı woo kwosana na mawendi ma ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mwıı witu, tuyıka mau˜ ndu kwosana na kwe˜˜ nda kwa mwıı na kwo˜ ˜ sana na mosuanıo mai˜ ˜ tu, na kuma kusyawa ˜ ˜ ˜ ithyı twaı syana sya uthi˜ ˜ ˜ lıku˜ o ta andu ala angı. ˜ ˜ ˜ 4 Indı nundu Ngai e tei ˜ ˜ ˜ ˜ mwingı, na nundu nutwe˜ ˜ ndete muno, 5 nıwatu˜ ˜ ˜ mie twıthıwa thayu va˜ mwe na Klısto, o na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ yıla twaı akw’u nundu ˜ ˜ wa mavıtyo maitu—ne˜ ˜ ˜˜˜ ˜ nyu nımutangıııtwe nu˜ ˜ ndu wa useo wake mwi˜ ˜ ˜ ˜ ngı. 6 O na ıngı, nıwa˜ ˜ ˜ tuthayuukisye vamwe na ˜ ˜ ˜ Klısto Yesu na atwıka˜ ˜ ˜ ˜ lya nthı ıtunı twı ngwa˜ ˜ tanıo vamwe nake, 7 nı ˜ ˜ ˜ ˜ kana ıvinda yıla yukıte ˜ ˜ ˜ onany’e uthwii utathimı-

AEVESO 2:2-12

˜ ka wa useo wake mwi˜ ˜ ngı kwa kutwony’a mumo ˜ ˜ wake ithyı ala twı ngwa˜ ˜ tanıo vamwe na Klısto ˜ Yesu. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 8 Nundu kwısıla useo ˜ ˜ ˜ mwingı wa Ngai nımu˜˜˜ ˜ ˜ ˜ tangıııtwe nundu wa mu˜ ˜˜ ˜ ıkııo, na ti kwondu wa ˜ ˜ ˜ meko menyu ene; ındı nı ˜ ˜ ˜ ˜ kwondu wa muthınzıo wa Ngai. 9 Aiee, ti kumana ˜ ˜ ˜ na meko, nı kana mundu ˜ ˜ o na wıva ndakethıwe ˜ ˜ ˜˜ na kıtumi kya kwıkathııa. ˜ ˜ ˜ 10 Ithyı twı wıa wa moko ma Ngai na twoombiwe ˜ ˜ ˜ nthını wa ngwatanıo va˜ ˜ mwe na Klısto Yesu kwo˜ ndu wa meko maseo, ala Ngai wavangie kuma tene ˜ ˜ ˜ ˜ nı kana twıkalae nthını wamo. 11 Kwoou, lilikanai ˜ ˜ ˜ kana ıvinda yımwe inyw’ı ˜ ˜ ˜ andu ma mbaı ingı kuma˜ na na kusyawa mweeta˜ ˜ ˜ wa “andu mate aıke” nı ˜ ˜ ala meetawa “andu aıke,” ˜ ˜ namo maıkıtwe˜ na moko ˜ ˜ ma andu. 12 Ivinda yıu ˜ ˜ ˜ ˜ muyaı na Klısto na nı˜ ˜ mwavathanıtw’e na mbaı ˜ ya Isilaeli, mwaı aeni

AEVESO 2:13–3:2

˜ kwa ala motianıo ma wa˜ ˜ ˜ tho; muyaı na wıkwatyo, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ o na muyaı na˜ Ngai ıulu ˜ ˜ ˜ wa nthı. 13 Indı yu nu˜ ˜ ˜ ndu mwı ngwatanıo va˜ ˜ mwe na Kl ısto Yes u, ˜ ˜ ˜ inyw’ı ala tene mwaı kua˜ ˜ ˜ sa muno, nımuthengeee˜ ˜ ˜ te vakuvı kwısıla nthaka˜ ˜ ˜ me ya Klısto. 14 Nundu ˜ ˜ ˜ we nıwe muuo witu, na ˜ ˜ nowe watw’ıkıthisye iku˜ ˜ ˜ ˜ ndi isu syelı kındu kımwe ˜ ˜ ˜ na aomboa ukuta wa katı ˜ ˜ ˜ ula waiaanıtye. 15 Kwı˜ ˜˜ ˜ sıla mwıı wake nıwave˜ ˜ ˜ tie umaitha ula waı vo ˜ ˜ ˜ na aveta ıla Mıao yaı na ˜ ˜ motw’ıo, nı kana atume ˜ ˜ ikundi syelı ila syı ngwa˜ tanıo vamwe nake mwe˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ne syıthıwa mundu umwe ˜ ˜ ˜ mweu na ayıete muuo, ˜ ˜ ˜ 16 na ayıw’anıthya vyu ˜ andu ma ikundi isu sye˜ ˜ ˜˜ ˜ lı methıwe mwıı umwe ˜ ˜ ˜ ˜ kwa Ngai kwısıla mutı ˜ ˜ ˜ ˜ wa mathına,1 nundu kwı˜ ˜ sıla kwake mwene nı˜ ˜ waminie umaitha usu. ˜ ˜ 17 Na nıwookie na amu˜ ˜ tavya uvoo museo wa ˜ ˜ ˜ ˜ muuo inyw’ı ala mwaı ku-

538

˜ ˜ asa muno, o na ala maı ˜ ˜ ˜ ˜ vakuvı, 18 nundu kwı˜ ˜ sıla kwake, ithyı ma iku˜ ˜ ˜ ndi isu syelı, twı na utha˜ ˜ syo wa kumuthengeea ˜ ˜ Asa nth ın ı wa veva ˜ umwe. ˜ 19 Kwoou m ui aeni ˜ ˜ ˜ kana andu ma nthı ingı, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ındı mwı ma nthı ımwe ˜ vamwe na atheu na mwı ˜ ˜ and u ma ny umba ya ˜ ˜ Ngai, 20 na n ımwak ı˜ ˜ ˜ ˜ twe ıulu wa musingi wa ˜ atumwa na athani, nake ˜ ˜ ˜ ˜ Klısto Yesu nıwe ıvia ˜ ˜ ˜ ya musingi ya kıkotonı. ˜ ˜ 21 Na nthını wa ngwa˜ ˜ tanıo vamwe nake, nyu˜ ˜ mba yonthe nıkwatanıtw’e vamwe nesa, na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nıyıendeee kwıana ıtw’ı˜ ˜ ˜ ke ıkalu ıtheu ya Yeova. ˜ ˜ 22 Na nthını wa ngwata˜ nıo vamwe nake o nenyu ˜ ˜ nımuendeee kwakwa va˜ ˜ ˜ mwe mutw’ıke vandu va ˜ ˜ Ngai va kwıkala kwa nzıa ya veva wake. ˜ ˜ u wa k ıtumi 3 Kwond ˜ kıu, nyie Vaulo, mwo˜ ˜ ˜ vwa nundu wa Klısto Ye˜ ˜ ˜ su kwondu wenyu andu ˜ ˜ ˜ 2:16 1 Sisya Maelesyo ma Ndeto. ma mbaı ingı— 2 ethı-

539

˜ wa kwa w’o, nımweewie ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıulu wa uungamıi wa useo ˜ ˜ mwingı wa Ngai ula na˜ nengiwe kwond u we˜ nyu, 3 kana nyie nına˜ ˜ ˜ ˜ manyıthiw’e kımbithı kı˜ ˜ ˜ theu kwısıla uvuany’o, ˜ ˜ ˜ ˜ o tondu nıandıkıte kwa ˜ ˜ ukuvı. 4 Kwoou mwa˜ ˜ ˜ ˜˜ soma valua uu, mwıı˜ ˜ ˜ thıwa mutonya kumanya ˜ ˜ ˜ ˜ undu nyie nıeleetwe kı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mbithı kıtheu ıulu wa Klı˜ ˜ sto. 5 Nzyawanı ila ingı ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ kımbithı kıı kıtheu kıyaa˜ ˜ manyıthw’a ana ma andu ˜ ˜ ˜ o tondu yu kıvuanıtw’e ˜ ˜ ˜ kwısıla veva mutheu kwa ˜ atumwa na athani make ˜ ˜ atheu, 6 uu nı kwasya, ˜ ˜ ˜ ˜ andu ma mbaı ingı nthı˜ ˜ nı wa ngwatanıo vamwe ˜ ˜ ˜ na Klısto Yesu na kwı˜ ˜ ˜ ˜ sıla uvoo museo, methı˜ ˜ we atiıwa vamwe naitu na ˜ ˜ mayıthıwa mamutha va˜ ˜ ˜˜ mwe naitu ma ula mwıı ˜ na osi vamwe naitu ma ˜ ˜ ˜ ula watho. 7 Nınatw’ı˜ ˜ ˜ ˜ kie muthukumi kwondu ˜ ˜ ˜ wa kımbithı kıtheu kwo˜ ˜ ˜ sana na muthınzıo wa ˜ ˜ ˜ useo mwingı wa Ngai ula ˜ ˜ nanengiwe kwısıla vinya wake.

AEVESO 3:3-13

˜ ˜ ˜ ˜ 8 Nyie, mundu ula mu˜ ˜ nini katı wa andu onthe ˜ ala atheu, nınanengiwe ˜ ˜ ˜ ˜ useo mwingı nı kana nı˜ ˜ tavye and u ma mba ı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ingı uvoo museo ıulu wa ˜ ˜ ˜ ˜ uthwii utathimıka wa Klı˜ ˜ sto 9 nı kana nıtethee˜ ˜ ˜ sye kıla mundu amanye ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ uungamıi wa kımbithı kı˜ ˜ theu kıla Ngai, ula woo˜ ˜ ˜ mbie syındu syonthe, wı˜˜ ˜ ˜ thııtwe avithıte kwa ıvi˜ ˜ nda yıasa. 10 Eekie uu ˜ ˜ ˜ ˜˜ nı kana ıvindanı yıı, si˜ ˜ ˜ likalı na mokumu ala ˜ ˜ ˜ me ıtunı mamanyıthw’e ˜ ˜ ˜ ˜ undu uı wa Ngai wo˜ ˜ nanaw’a kwa nzıa mbingı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ syı kıvathukany’o kwısı˜ ˜ ˜ la kıkundi. 11 Na uu nı ˜ kwosana na kıeleelo kyake kya tene na tene ˜ ˜˜ ˜ ˜ kıla wambııisye kwısıla ˜ ˜ ˜ ˜ Klısto Yesu, Mwıaıi wai˜ ˜ ˜ ˜ tu, 12 ula kwısıla kwa˜ ˜ ˜ ˜ ke twı na uthasyo uu wa ˜ ˜ kuneena, na uthasyo wa ˜ ˜ ˜ kumuthengeea Ngai twı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na ukumbau nundu wa ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ muıkııo witu nthını wake. ˜ ˜ ˜ 13 Kwoou n ımw ıs uva ˜ ˜ ˜ muikakw’e ngoo nundu ˜ wa math ına makwa

AEVESO 3:14–4:7

˜ ˜ ˜ ˜ kwondu wenyu nıkwıthı˜ ˜ ˜ wa uu utumaa mukwata ˜ ndaıa. ˜ ˜ ˜ 14 Na nundu wa kıtu˜ ˜ mi kıu nıtulya ndu kwa ˜ ˜ ˜ ˜ Ithe waitu, 15 ula une˜ ˜ ˜ ngete mısyı yonthe, ıtu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nı na kuu nthı, ısyıtwa. ˜ ˜ ˜ ˜ 16 Nıvoya nı kana kwısı˜ ˜ la utheu wake mutisu na ˜ ˜ ˜ mwingı atume mwıthıwa ˜ ˜ na vinya nthını wenyu, ˜ ˜ ˜ kwısıla utonyi wa veva ˜ wake, 17 na n ı kana ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ kwısıla muıkııo wenyu ˜ ˜ ˜ mwıthıwe na Klısto ngoo˜ nı syenyu ˜ ˜ o vamwe˜ na˜ wendo. Ithıwai mwı alumu ˜ ˜ ˜ na mutathingithıka mu˜ ˜ ˜ singinı usu, 18 nı kana ˜ inyw’ı o vamwe na atheu ˜ ˜ ˜ onthe mwıthıwe mutonya ˜ ˜ kuelewa nesa uthanthau, ˜ ˜ ˜ ˜ na uasa, na utulu, na uli˜ ku, 19 na kumanya we˜ ˜ ˜ ndo wa Klısto, ula nı wa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ vata muno kuvıtuka uma˜ ˜ nyi, nı kana musuw’e na ˜ ˜ wusuu w’onthe ula Ngai ˜ unenganae. ˜ 20 Na kwa ula, kwosa˜ ˜ na na vinya wake ula ute˜ ˜ ˜ ˜ thasya wıa nthını witu, ˜ ˜ ˜ ˜ utonya kwıka maundu

540

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ maingı muno kuvıtuka ˜ ˜ ˜ ala tuvoyete na kusua˜ ˜ ˜ ˜ nıa, 21 kwake nıkwıthı˜ ˜ ˜ we nguma kwısıla kıku˜ ˜ ˜ ˜ ndi na kwısıla Klısto Yesu ˜ nzyawanı syonthe tene na tene. Ameni. mwo4 Kwoou nyie, ˜ ˜ ˜ vwa nthını wa Mwı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ aıi, nıngumwısuva mue˜ ˜ ˜ ndae undu vaıle kwosa˜ ˜ na na wıto ula mweeti˜ we naw’o, 2 mw ı na ˜ w ınyivyo w’onthe na ˜ ˜ ˜ ˜ uuu, na mwı na wumı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ısyo, muyumıanısya ene ˜ kwa ene wendonı, 3 na ˜ ˜ ˜ muitata muno kuendeea ˜ ˜ ˜ ˜ kwıthıwa na uumwe wa ˜ ˜ veva nthını wa ngwata˜ ˜ ˜˜ nıo ya muuo. 4 Ve mwıı ˜ ˜ umwe, na veva umwe, o ˜ ˜ tondu mweetiwe nthı˜ ˜ ˜ nı wa wıkwatyo umwe; ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 5 Mwıaıi umwe, muıkı˜ ˜ ˜ ˜ ıo umwe, uvatiso umwe; ˜ ˜ ˜ 6˜ Ngai umwe ula nıwe ˜ ˜ Ithe wa onthe, na nıwe wı ˜ ˜ ˜ ˜ ıulu wa syonthe na kwı˜ ˜ ˜ sıla syonthe na nthını wa syonthe. ˜ ˜ 7 Na yu useo mwingı ˜ ˜ ˜ nıwanengiwe kıla umwe ˜ ˜ ˜ waitu kwosana na undu

541

˜ ˜ ˜ ˜ Klısto watuthimıie mu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ th ınz ıo usu. 8 Nund u ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nıkuandıkıtwe: “Yıla wa˜ ˜ ˜ ˜ mbatie ı ul u n ıwoosie ˜ ˜ ˜ andu methıwe mutavo; ˜ ˜ nıwanenganie aume me˜ ˜ ˜ ˜ thıwe mıthınzıo.” 9 Na ˜ yu ndeto “wambatie” yı˜ ˜ onany’a kyau? Yıonany’a ˜ ˜ kana nıwambie kutheea ˜ ˜ ˜ isionı sya ıtheo, nasyo nı ˜ ˜ nthı. 10 Na o usu watheeie nowe wambatie ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıulu muno kuvıtuka matu ˜ ˜ onthe, nı kana eanısye ˜ ˜ maundu onthe. ˜ 11 Na n ıwanenganie ˜ ˜ amwe methıwe atumwa, ˜ ˜ ang ı meth ıwe athani, ˜ ˜ angı methıwe atavany’a ˜ ˜ ˜ ma uvoo museo, na angı ˜ ˜ methıwe aıthi na ama˜ ˜ nyısya, 12 nı kana ma˜ ˜ ˜ lunge atheu, mathuku˜ me ang ı, na mayaka ˜˜ ˜ mwıı wa Klısto, 13 ngi˜ ˜˜ ˜ ˜ nya ithyonthe tuvikııe uu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mwe nthını wa muıkı˜ ˜ ıo na umanyi wa w’o wa ˜ ˜ Mwana wa Ngai, na tuyı˜ ˜ ˜ ˜ thıwa ta mundu muima, ˜ ˜ ˜ ˜ na uu nı kwasya twıthı˜ ˜ we na uima o ta ula wa ˜ ˜ Klısto. 14 Kwoou tuike-

AEVESO 4:8-18

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ thıwe ıngı ta syana, tuyı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kw’a kuu na kuu ta tu˜ ˜ kwıkw’a nı itulumo na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kukuwa kuu na kuu nı kı˜ ˜ seve o na kıva kya uma˜ ˜ ˜ ˜ nyısyo kwısıla useleke wa ˜ ˜ ˜ ˜ andu, na kwısıla nzıa ˜ ˜ ˜ sya ˜ mauı na ukengani. ˜ ˜ ˜ 15 Ind ı t uneenae ula ˜ ˜ ˜ ˜ w’o, na tuyıana nthını wa ˜ ˜ ˜ wendo maundunı onthe ˜ ˜ ˜ ˜ nı kana twıthıwe tuilye ˜ ˜ ˜ ˜ ta Klısto, ula nıwe mutwe ˜ witu. 16 Na kuma kwa˜ ˜ ˜ ˜ ke, yıla kıla ıleenyu yee˜ ˜ ˜ ˜˜ ka kıla kyaılıte, mwıı w’o˜ nthe nukwatanaw’a va˜ ˜ ˜ mwe nesa na uyıthıwa na ˜ ˜ ˜ ˜ wıw’ano. Yıla kıla ılee˜ ˜ nyu yatethya wıa nesa, ˜ ˜ ˜˜ ˜ uu utumaa mwıı wıana na ˜ ˜ kwıyaka w’o mwene nthı˜ nı wa wendo. ˜ ˜ ˜ 17 Kwoou, uu nıw’o ˜ ˜ ˜˜ ngwasya na k uk us ı ıa ˜ ˜ ˜ ˜ nthını wa Mwıaıi, kana yu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ muyaılıte kuendeea kwı˜ ˜ ˜ kala o undu andu ma ˜ ˜ mba ı ing ı mekalaa, ˜ ˜ nundu mekalaa kwosa˜ ˜ na na mosuanıo moo ˜ matatethya.1 18 Il ıko ˜ ˜ ˜ syoo syı kıvindunı na 4:17 1 Kana “ma mana.”

AEVESO 4:19-30

˜ ˜ nımavathanıtw’e na tha˜ ˜ yu ula wumaa kwa Ngai, ˜ ˜ ˜ ˜ nundu wa kulea kumanya ˜ ˜ ˜ ˜ kula kwı nthını woo na ˜ ˜ ˜ kwıthıwa me omu ngoo. ˜ ˜ ˜ ˜ 19 Na nundu wa kwıthıwa mate na nthoni o na ˜ vanini, n ımeenenganie ˜ ˜ ˜ ˜ ene maundunı mathuku1 ˜ ˜ nı kana mekae na ıtomo ˜ ˜ ˜ maundu mavuku ma kıla ˜ muthemba. ˜ ˜ ˜ 20 Indı yıla mweema˜ ˜ ny ıisye, n ımwamanyie ˜ ˜ kana Klısto ndailye uu, ˜ ˜ 21 ethıwa kwa w’o nı˜ mwamwıwie na mwama˜ ˜ ˜ nyıw’a kwısıla we, kwo˜ ˜ ˜ sana na uw’o ula Yesu ˜ ˜ wa m a ny ı i s ye . 2 2 N ı ˜ mwamany ıiw’e mumye ˜ ˜ ˜ mwıkalıle wa tene ula ˜ wosanıte na meko me˜ nyu ma tene na ula ˜ wanangawa n ı mawe˜ ndi maw’o ma ukengani. ˜ ˜ 23 Na mwaıle kuendeea ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kutw’ıkıthw’a eu nthını ˜ ˜ wa vinya ula utongoea˜ sya ilıko syenyu, 24 na

542

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nımwaıle kwıvw’ıka mwı˜ ˜ ˜ kalıle mweu ula woombiwe kwosana na kwenda ˜ ˜ ˜ ˜ kwa Ngai nthını wa ulu˜ ˜ ˜ ngalu wa w’o na uıkı˜ ıku. ˜ ˜ 25 Kwoou, nundu yu ˜ ˜ ˜ n ım uvetete ukengani, ˜ ˜ ˜ ˜ kıla umwe nı aneene ula ˜ ˜ ˜ w’o na mutui wake, nu˜ ˜ ndu ithyonthe twı ma˜˜ ˜ mutha ma mwıı umwe. ˜ ˜ ˜ 26 Thatai, ındı muike˜ ˜ ˜ ke naı; muikaeke syua ˜ ˜ ˜ ˜ y ıth ue o m uthat ıte; ˜ ˜ 27 muikamunenge Nde˜ vili mwanya. 28 Ula ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ uyaa ndakoye ıngı; ındı ˜ ˜ natethye wıa na kıthito, ˜ ˜ aitethya wıa museo na ˜ ˜ moko make, nı kana ethı˜ ˜ ˜ ˜ we e na kındu utonya ku˜ ˜ ˜ munenga ula wı na vata. 29 Ndeto mbou iikaume ˜ ˜ ˜ kanyw’anı wenyu, ındı neenaai ndeto o ila nzeo sya kwaka, kwosana na ˜ ˜ ˜ vata ula wı vo, nı kana ˜ imatethye ala mekwıw’a. ˜ ˜ ˜ ˜ 30 O na ıngı, muikew’ı˜ thasye veva mutheu wa ˜ ˜ ˜ 4:19 1 Kana “kwıka maundu ma˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıla vuku na ng ul u.” K ıkiliki, Ngai kyeva, ula˜ kwıs ˜ ˜ ıiwe usiıa·selgei·a. Sisya Maelesyo ma kwaw’o mweek ˜ ˜ lo kwondu wa muthenya Ndeto.

543

˜ ˜ ˜ wa kuthaw’a kwısıla wovosyo. ˜ 31 Vetai kwenyu kıla ˜ muthemba wa woo mwai, ˜ ˜ ˜ ˜ uthatu, uthilıku, ıteta, ˜ ˜ ˜ kuumana, na uku w’o˜ uth ˜ ˜ ˜ nthe. 32 Ind ı ıw’an ıai ˜ ˜ tei na ınee, na muiekea˜ ˜ ˜ nıa o tondu Ngai wamu˜ ˜ ekeie na ngenda kwısıla ˜ Klısto. ˜˜ 5 Kwoou, atııai ngelekany’o ya Ngai ta syana syendetwe, 2 na endee˜ ˜ ai kwıthıwa na wendo, ˜ ˜ o tondu Klısto o nake watwendie na eenengane ˜ ˜ we mwene kwondu witu ˜ ˜ ˜ ethıwe nthembo yı muu˜ ke m˜useo kwa Ngai. ˜ 3 Ulaalai1 na uvuku wa ˜ ˜ ˜ kıla muthemba na ıtomo ˜ o na iikawetwe katı we˜ ˜ ˜ ˜ nyu, o tondu vaıle kwıthıwa vailye kwa ala atheu; ˜ ˜ ˜ 4 o na mwıkalıle wı ntho˜ ni kana kuneena ndeto ˜ ˜ ˜ sya utumanu kana nguı ˜ ˜ ˜ ˜ nthuku, ala nı maundu ˜ ˜ ˜ ˜ mataıle, vandu va uu, tu˜ ˜ ˜ ngaai muvea. 5 Nundu ˜ ˜ ˜ ˜ inyw’ı ene nımwısı, o na

AEVESO 4:31–5:12

˜ ˜ ˜ nımumanyıte nesa kana ˜ ˜ ˜ ˜ vaiı kılaalai1 kana mundu ˜ ˜ ˜ ˜ muvuku kana mundu wı ˜ ˜ ˜ ˜ ıtomo, uu nı kwasya mu˜ thaithi wa m ˜ ıvw’anano, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wı na utiıwa Usumbını wa ˜ Klısto na wa Ngai. ˜ ˜ ˜ 6 Mundu o na wıva ˜ ndakamukenge na ndeto ˜ ˜ ˜ ˜ sya mana, nıkwıthıwa nu˜ ˜ ˜ nd u wa ma und u asu ˜ ˜ ˜ uthil ıku wa Ngai n ı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wukıte ıulu wa ana ma ˜ ˜ ulei. 7 Kwoou, muike˜ ˜ thıwe na ngwatanıo va˜ ˜ ˜ mwe namo; 8 nıkwıthı˜ ˜ ˜ ˜ wa ıvinda yımwe mwaı kı˜ ˜ ˜ vindu, ındı yu mwı kyeni ˜ ˜ ˜ nthını wa ngwatanıo va˜ ˜ mwe na Mwıaıi. Endaai ta ˜ syana sya kyeni, 9 nu˜ ˜ ˜ ndu usyao wa kyeni wı˜ ˜ ˜ thıawa na kıla muthe˜ ˜ ˜ mba wa useo na ulunga˜ lu na uw’o. 10 Endee˜ ˜˜ ˜˜ ˜ ˜ ai kwıyııkııthya maundu ˜ ˜ ˜ ˜ ala metıkılıkaa kwa Mwı˜ ˜ ˜ ˜ aıi; 11 na muyıeka kwı˜ ˜ ˜ ka maundu ma kıvindu ˜ matatethya; vand u va ˜ ˜ ˜ uu, mavuany’ei undu ma˜ ˜ ˜ ˜ ilye. 12 Nundu maundu

˜ 5:3 1 Kıkiliki, por·neia. Sisya Ma- 5:5 ˜ 1 Sisya Maelesyo ma Ndeto, “Ulaalai.” elesyo ma Ndeto.

AEVESO 5:13-27

˜ ˜ ˜ ala mekaa kımbithını me ˜ ˜ nthoni vyu o na kumawe˜ ˜ ta. 13 Na maundu ala ˜ ˜ ˜ meuvuanw’a nımonanı˜ ˜ ˜ ˜ tw’e utheinı nı kyeni, nu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndu kıla undu ukwona˜ ˜ ˜ ˜ nw’a uthein ı utw’ ıkaa ˜ ˜ ˜ ˜ kyeni. 14 Nundu nıkua˜ ˜ ˜ nd ık ıtwe: “Amuka, we ˜ ˜ ˜ ukomete, na thayuuka, ˜ ˜ ˜ na Klısto akaumulıka.” ˜ 15 Kwoou endeeai ku˜ ˜ sisya nesa mwıkalıle we˜ ˜ ˜ nyu ndukethıwe uilye ta ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wa andu mate oı ındı wı˜ ˜ ˜ ˜ thıwe uilye wa andu oı, ˜ ˜ ˜ ˜ 16 muitumıa ıvinda ye˜ ˜ ˜ nyu nesa, nund u m ı˜ ˜ ˜ ˜ thenya ıno nı mıthuku. ˜ ˜ 17 Kwondu wa uu ekai ˜ ˜ ˜ ˜ kwıthıwa atumanu, ındı manyai kwenda kwa Ye˜ ˜ ova nı kwıva. 18 O na ˜ ˜ ˜ ıngı, muikanyw’e mbinyu ˜ ˜ ˜ ˜ mumilwe, nundu nıtonya ˜ ˜ ˜ ˜ kutuma mwıthıwa na mı˜ ˜ ˜ kwa, ındı endeeai kusu˜ wa nı veva. 19 Neenai ene kwa ene1 na savuli, ˜ ˜ na mbathi sya kumukumya Ngai, na mbathi sya ˜ ˜ ˜ kı-veva, muyina na ku-

544

˜ ˜ ˜ mutaıa Yeova ngoonı sye˜ ˜ ˜ nyu, 20 kıla ıvinda mu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kımutungıa ˜ muvea˜ Ngai ˜ waitu na Ithe waitu kwo˜ ˜ ˜ ndu wa maundu onthe ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ısyıtwanı ya Mwıaıi waitu ˜ ˜ Yesu Kl ˜ ısto.˜ ˜ 21 Inyiv ıan ısyei ene ˜ ˜ ˜ kwa ene nundu wa ku˜ ˜ ˜ muk ıa Klısto. 22 Iveti ˜ ˜ ˜ ˜ nısyınyivısye aume ma˜ ˜ ˜ syo o tondu syınyivıasya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Mwıaıi, 23 nundu mu˜ ˜ ˜ ˜ nduume nıwe mutwe wa ˜ ˜ ˜ kıveti kyake o tondu Klı˜ ˜ sto newe mutwe wa kıku˜ ˜ ˜˜ ndi, nake nıwe mutangııi ˜˜ ˜ ˜ wa mwıı uu. 24 Na o to˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndu kıkundi kımwınyivı˜ ˜ asya Klısto, o ta uu iveti ˜ ˜ o nasyo syaıle kumenyi˜ ˜ ˜ vısya aume masyo mau˜ ˜ ˜ ndunı onthe. 25 Aume, ˜ endeeai kusyenda iveti ˜ ˜ syenyu, o tondu Klısto ˜ wendie kıkundi na ee˜ nengane mwene kwondu ˜ ˜ wakyo, 26 nı kana akı˜ ˜ thesye kwa kukıthambya ˜ ˜ ˜ ˜ na kıw’u kwısıla ndeto ya ˜ Ngai, 27 nı kana atume ˜ ˜ ˜ ˜ kıkundi kıthıwa kı kya˜ ˜ ˜ ˜ vyu methonı make 5:19 1 Kana nıvatonyeka, “Inee- nake ˜ ˜ ˜ ˜ kıte na ılanga kana ukuny’ei.”

545

˜ ˜ ˜ nzanu kana maundu angı ˜ ˜ ˜ ˜ ta asu, ındı kı kıtheu na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kıte na undu utaıle. ˜ ˜ ˜ 28 O ta uu aume maıle ˜ kusyenda iveti syoo o ta ˜˜ ˜ ˜ ˜ mıı yoo ene. Munduume ˜ ˜ ula wendaa kıveti kyake ˜ eyendaa mwene, 29 nu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndu vaiı munduume waa˜˜ mena mwıı wake mwene, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ındı nuuıthasya na nuwe˜ ˜ ndete, o tondu Klısto we˜ ˜ ndete k ıkundi, 30 nu˜ ˜ ndu twı mamutha ma ˜˜ ˜ ˜ mwıı wake. 31 “Nundu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wa kıtumi kıu munduu˜ me akatia ıthe na inyia ˜ ˜ na akalumany’a na kıve˜ ti kyake, na me elı ma˜ ˜˜ ˜ keethıwa mwıı umwe.” ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ 32 Kımbithı kıı kıtheu nı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kınene. Yu nıneena ıulu ˜ ˜ wa Klısto na kıkundi. ˜ ˜ 33 O na uu wı o vo, ˜ ˜ kıla umwe wenyu no ngi˜ nya ende kıveti kyake o ˜ ˜ ˜ undu wıyendete mwene; ˜ ˜ ˜ nakyo kıveti kyaıle ku˜ ˜ ˜ munenga muume wakyo ˜ ndaıa nene. ˜ 6 Inyw’ı syana, mew’ei ˜ ˜ asyai menyu nth ın ı ˜ wa ngwatanıo vamwe na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Mwıaıi, nundu uu nıw’o

AEVESO 5:28–6:8

˜ ˜ ˜ waılıte. 2 “Nenga ndaıa ˜ ıthe waku na inyia waku,” ˜ ˜ ˜ na usu n ıw’o mw ıao ˜ wa mbee wı na watho: ˜ ˜ ˜ 3 “Nı kana maundu me˜ thıwe me maseo kwa˜ ˜ ˜ ku na wıkale ıvinda yı˜ ˜ ˜ ˜ asa ıulu wa nthı.” 4 Na ˜ ˜ ˜ inyw’ı aa-ıthe, muikatha˜ ˜ tye syana syenyu, ındı ˜ ˜ ˜ endeeai kuiea kwa kuilu˜ nga na kuitaa1 kwosana ˜ ˜ ˜ na undu Yeova waıtye. ˜ 5 Inyw’ı ngombo, mew’ei mavwana menyu ˜ ˜ ˜ ˜ ala me kuu nthı, mwı ˜ na wia na kutetema na ˜ ˜ mwı na utheu wa ngoo, ˜ ˜ ˜ ˜ o tondu mumwıw’aa Klı˜ ˜ sto, 6 na ti o yıla mu˜˜ ˜ syaııw’e, ta mukwendee˜ ˜ ˜ ˜ ˜ sya andu, ındı ıthıwai ˜ mwı ewi o ta ngombo ˜ ˜ ˜ sya Klısto, muyıka kwe˜ nda kwa Ngai na thayu1 ˜ wenyu w’onthe. 7 Thu˜ kumai mavwana menyu ˜ ˜ mwı na woni museo, ta ˜ ˜ ˜ ˜ muuthukuma Yeova na ti ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ andu, 8 nundu nımwısı ˜ ˜ ˜ kana undu o na wıva ˜ ˜ ˜ ˜ museo ula kıla umwe ˜ ˜ ˜ 6:4 1 Kana “kuimanyısya; kuitongoesya.” 6:6 1 Sisya Maelesyo ma Ndeto.

AEVESO 6:9-19

˜ ˜ ˜ ˜ wıkaa, akaukwata ıng ı ˜ kuma kwa Yeova, ethıwe ˜ ˜ ˜ nı ngombo kana nı mu˜ ˜ ndu muthasye. 9 O nenyu mavwana, endeeai ˜ kwıka ngombo syenyu ˜ ˜ ˜ ˜ oou, mute kuitısya, nu˜ ˜ ˜ ˜ ndu nımwısı kana Vwana ˜ ˜ woo na wenyu e ıtunı, na we nde kyende. ˜ 10 Na muthya, endeeai ˜ kukwata vinya kuma kwa ˜ ˜ ˜ ˜ Mwıaıi nundu vinya wake ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nı mwingı muno. 11 Ikı˜ ˜ ai mıio yonthe ya kau ˜ kuma kwa Ngai nı kana ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mwıthıwe mutonya kuu˜ ˜ ngama mwı alumu na ˜ ˜˜ ˜ ˜ kusiııa mauı ma Ndevi˜ ˜ ˜ ˜ li; 12 nundu twı na ku˜ kılany’a vinya, na ti kwa ˜˜ ˜ ˜ nthakame na mwıı, ındı ˜ ˜ tukılanasya vinya na si˜ ˜ ˜ ˜ likalı, ala me na ukumu, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ asumbı ma nthı ıno yı kı˜ vindunı, na nguthu sya ˜ ˜ maveva mavuku ıtunı. ˜ ˜ 13 Kwondu wa uu osai ˜ ˜ mıio yonthe ya kau kuma ˜ ˜ kwa Ngai nı kana mu˜ ˜˜ ˜ tonye kwısiııa muthenya˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nı ula muthuku, na ıti˜ ˜ ˜ ˜ na wa kwıanısya maundu ˜ ˜ ˜ ˜ onthe, muyıungama mwı ˜ alumu.

546

˜ 14 Kwoou, ungamai ˜ ˜ ˜ mwı alumu mwıyovete ˜ ˜ inyunyunı syenyu musi˜ ˜ ˜˜ vi wa ula w’o, mwıkııte ˜ ˜ ˜ ˜ ngao ya kıthui ya ulunga˜ ˜˜ ˜ lu, 15 na mwıkııte iatu ˜ ˜ ˜ maaunı menyu nı kana ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mwıthıwe mwıyumbanı˜ ˜ ˜ tye kutavany’a uvoo mu˜ seo wa muuo. 16 Na va˜ ˜ mwe na ma und u asu onthe, osai ngao nene ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ya muıkııo na mukeethı˜ ˜ wa m utonya k uvosya maangi onthe makene ˜ ˜ ˜ mwaki ma ula muthuku. ˜ ˜ ˜ ˜ 17 O na ıngı, ıkıai ngo˜ ˜ ˜ via ya kyuma ya utangı˜ ˜ ˜ ˜ ıo, na muyosa uvyu wa ˜ veva, naw’o nı ndeto ya ˜ ˜ Ngai, 18 na kıla ıvinda ˜ ˜ ˜ muyıendeea kuvoya mbo˜ ya sya mıthemba yonthe ˜ ˜ nthını wa veva, o va˜ ˜ mwe na kuvoya na kıthi˜˜ ˜ ˜ ˜ ng’ıısyo. Na nundu wa kı˜ ˜ ˜ ˜˜ tumi kıu, ıkalai musyaıı˜ ˜ ˜ sye, mukıvoya na kıthi˜˜ ng’ıısyo mavinda onthe ˜ kwondu wa atheu onthe. ˜ 19 O nakwa mboyeai, nı ˜ ˜ kana yıla naathamya nı˜ ˜ nengwe utonyi wa kunee˜ ˜ ˜ na, nı kenda nıthıwe ndo-

547

˜ ˜ AEVESO 6:20 – AVILIVI—Maundu Ala me Vo

˜ ˜ ˜ nya kutavany’a na uku˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mbau ıulu wa kımbithı ˜ ˜ ˜ kıtheu kya uvoo museo, ˜ ˜ 20 ula kwondu waw’o ˜ ˜ ˜ nyie nı mutumwa mwo˜ ve nyololo, na mboyeai nı ˜ ˜ ˜ kana nıthıwe ndonya ku˜ ˜ ˜ ˜ ˜ neena ıulu waw’o na uku˜ ˜ ˜ ˜ mbau, o tondu naıle kwı˜ ˜ thıwa ngıneena. ˜ ˜ 21 Na yu nı kana mwı˜ ˜ ˜ thıwe mutonya kumanya ˜ ˜ ˜ kıla nıendeee kwıka na ˜ ˜ ˜ undu nıendeee, Tikiko, mwana-a-asa mwendwa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ na muthukumi muıkııku ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wa Mwıaıi, nukumuma-

˜ ˜ ˜ nyıthya maundu onthe. ˜ ˜ ˜ ˜ 22 Nıngumutuma kwe˜ ˜ ˜ ˜˜ nyu nundu wa kıtumi kıı, ˜ ˜ ˜ ˜ nı kana mumanye undu ˜ ˜ tuendeee na nı kenda akiakisye ngoo syenyu. ˜ ˜ ˜ ˜ 23 Muuo nıwıthıwe na ana-a-asa na wendo o va˜ ˜ ˜˜ mwe na muıkııo kuma ˜ ˜ ˜ kwa Ngai, ula nıwe Ithe ˜ ˜ waitu, na kuma kwa Mw ˜ ı˜ ˜ ˜ aıi Yesu Klısto. 24 Useo ˜ ˜ ˜ ˜ mwing ı n ıw ıth ıwe na onthe ala mamwendete ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Mwıaıi waitu Yesu Klısto ˜ na wendo utatonya kwa˜ nangıka.

˜ VALUA KWA

AV I L I V I ˜ ˜ ˜ ˜ MAU N DU ALA M E VO KWA U KUVI

1 Ngethi (1, 2) ˜ ˜ ˜ ˜ Kutungıa Ngai muvea; mboya ya Vaulo (3-11) ˜ ˜ ˜ Uvoo museo kuendeea ˜ ˜ na mbee o na kutw’ıka ˜ ˜ kwaı mathına (12-20) ˜ ˜ ˜ ˜ Kwıkala thayu nı kwondu ˜ ˜ ˜ wa Klısto na kukw’a nı ˜ ˜ ˜ uunıko (21-26) ˜ Ikalai kwosana na uvoo ˜ museo (27-30)

˜ ˜ ˜ 2 Wınyivyo wa Kıklısto (1-4) ˜ ˜ Wınyivyo wa Klısto na ˜ kunenevw’a kwake (5-11) ˜ ˜ ˜ ˜ Kwıkıa kıthito kwondu wa ˜ ˜˜ utangııo wenyu (12-18) ˜ Kukena ta kyeni (15) ˜ ˜ ˜ Kumutuma Timotheo na Evavilotito (19-30) ˜ ˜ ˜ 3 Ti kwıkwatya maundu ma ˜˜ mwıı (1-11)

˜ ˜ AVILIVI—Maundu Ala me Vo –1:8

˜ ˜ ˜ Maundu onthe nı wasyo ˜ ˜ kwondu wa Klısto (7-9) ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Kwıkıa kıthito kingı kwondu ˜ ˜ ˜ wa muthınzıo (12-21) ˜ ˜ ˜ ˜ Kwitu nı ıtunı (20) ˜ ˜ 4 Ngwatanıo, utanu, ˜ ˜ mosuanıo maseo (1-9)

1 Nyie

Vaulo na Timo˜ theo, ngombo sya Klı˜ sto Yes u, kwa atheu onthe ma Vilivi ala me ˜ ˜ ngwatanıo vamwe na Klı˜ sto Yesu, o vamwe na ˜˜ asyaıısya na atetheesya ˜ ma k˜ ıkundi: ˜ ˜ 2 Ithıwai na useo mwi˜ ˜ ng ı na muuo kuma kwa ˜ ˜ ˜ Ngai, ula nıwe Ithe wai˜ ˜ ˜ tu, na kuma kwa Mwıaıi ˜ ˜ Yesu Klısto. ˜ ˜ ˜ ˜ 3 Nındung ıaa Ngai mu˜ ˜ ˜ vea kıla ıvinda namulili˜ ˜ kana inyw’ı 4 mboyanı ˜ syakwa syonthe ila nıvo˜ ˜˜ yaa na kıthing’ıısyo kwo˜ ndu wenyu inyw’onthe. ˜ ˜ ˜ ˜ Na kıla ıvinda nıkaa uu ˜ ˜ ˜ ˜ nı na utanu, 5 nundu ˜ ˜ wa maundu ala mwee˜ ˜ kie kwond u wa uvoo ˜ ˜ museo kuma muthenya

548

˜ ˜ ˜ ˜ Muikemakıe nundu wa ˜ ˜ ˜ undu o na wıva (6, 7) ˜ ˜ ˜ ˜ Kutungıa Avilivi muvea ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nundu wa mıthınzıo yoo (10-20) Ngethi sya ˜ muthya (21-23)

˜ wa mbee kuvika o na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ yu. 6 Nundu nı na muı˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kııo ıulu wa undu uu, ˜ ˜˜ ˜ kana ula wambııisye wıa ˜ ˜ ˜ museo nthını wenyu aka˜ ˜˜ ˜ ˜ uminııa muthenyanı wa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Klısto Yesu. 7 Nı undu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ waılıte kwakwa kusuanıa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ undu uu ıulu wenyu nı˜ ˜ ˜ ˜ kwıthıwa mwı ngoonı ya˜ kwa, inyw’ı ala mwande˜ ˜ theeisye yıla naı yela na ˜ ˜ ˜ yıla nateteaa uvoo mu˜ seo kwosana na mıao. Na ˜ ˜ ˜ ˜ nundu wa uu, inyw’ı o ˜ ˜ vamwe nakwa nıtutethe˜ ˜ ˜ kaa nundu wa useo mwi˜ ng ı wa Ngai. ˜ ˜ ˜ ˜ 8 Nundu Ngai nı ngu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ sı yakwa ıulu wa undu ˜ ˜ ˜ nı na mea maing ı ma kwı˜ thıwa nenyu inyw’onthe ˜ ˜ nı na wendo mwing ı o ta ˜ ˜ ˜ ˜ ula Klısto Yesu wı naw’o.

549

˜ ˜ 9 Nıvoyaa nı kana wendo wenyu wongeleke ˜ ˜ muno o vamwe na uma˜ ˜ nyi wa w’o na uı w’onthe; ˜ ˜ ˜ ˜˜ 10 na nı kana muıkııthye ˜ ˜ nesa maundu ala ma vata ˜ ˜ ˜ nı meva nı kenda mwı˜ ˜ ˜ ˜ thıwe mute na ıvıtyo na ˜ ˜ ˜ ˜ muteululutıkya ang ı ngi˜ ˜ nya muthenya wa Klısto; ˜ ˜ 11 na nı kana musuwe ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nı usyao wa ulungalu ula ˜ ˜ wumaa kwa Yesu Klısto, ˜ nı kenda Ngai akumw’e ˜ ˜ na kutaıwa. ˜ 12 Yu ana-a-asa nıe˜ nda mumanye kana ma˜ ˜ ˜ undu ala mangwatıte ma˜ ˜ ˜ ˜ tumıte uvoo museo uendeea na mbee, 13 na ˜ kyovo kyakwa kıla nove˜ ˜ ˜ ˜ ˜ twe nundu wa Klısto nıkı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ manyıkıte utheinı nı asu˜ ˜ ngi onthe ma musumbı ˜ ˜ na andu ala ang ı onthe. ˜ 14 Yu ana-a-asa aing ı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nthını wa Mwıaıi nıme˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ thııtwe na ukumbau nu˜ ndu wa kyovo kyakwa, na ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ nımethııtwe na ukumbau ˜ ˜ mwing ı wa kuneena ndeto ya Ngai mate na wia. ˜ 15 Nı w’o kana amwe ˜ ˜ ˜ matavanasya ı ul u wa

AVILIVI 1:9-20

˜ ˜ ˜ ˜ Kl ısto n ıkw ıth ıwa me ˜ ˜ na kıwıu na masinda˜ ˜ ˜ no, ındı ang ı metava˜ ˜ ny’a me na kıeleelo kı˜ seo. 16 Aa naweta ıti˜ ˜ ˜ na matavanasya ıulu wa ˜ ˜ ˜ Klısto nundu me na we˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndo, nıkwıthıwa nımesı ˜ ˜ ˜ kana nyie nınınyuvıtwe ˜ ˜ ˜ ˜ nı kana nıtetee uvoo mu˜ ˜ seo; 17 ındı ala naweta ˜ mbee matavanasya nu˜ ndu wa masindano, mate ˜ ˜ ˜ ˜ na kıeleelo kıseo, nundu ˜ ˜ ˜ meenda kutuma nıthıwa ˜ ˜ na mathına kyovonı kya˜ ˜ ˜ kwa. 18 Na uu˜ utumıte ˜ ˜ ˜ ˜ kwıthıwa ata? Uu utumı˜ te Klısto atavanw’a kwa ˜ ˜ nzıa syonthe, o na ethı˜ wa ala meutavany’a me˜ ˜ ˜ ˜ ıka uu me na kıeleelo kı˜ ˜ seo kana kıte kıseo, na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ undu usu nundanıtha˜ ˜ ˜ sya. O na nınıendeee ku˜ ˜ ˜ ˜ tana, 19 nıkwıthıwa nı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nısı kana undu usu uka˜ ˜ ˜˜ tuma nıkwata utang ııo ˜ ˜ nundu wa mboya syenyu ˜ ˜˜ ˜ sya kıthing’ıısyo na kute˜ ˜ theew’a nı veva wa Yesu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ Klısto. 20 Nı na muıkııo ˜ na wıkwatyo kana ndika˜ ˜ ˜ ˜ sonoka undunı o na wıva,

AVILIVI 1:21-30

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ındı yu nınguneena nı na ˜ ˜ ˜ uthasyo mwing ı nı kana ˜ ˜ ˜ Klısto akumw’e nthını wa ˜˜ ˜ ˜ ˜ mwıı wakwa o undu wı˜˜ thııtwe aikumw’a, o na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ethıwa nı kwısıla thayu ˜ ˜ kana kıkw’u. ˜ 21 Nyie a vakwa, kwı˜ ˜ ˜ kala thayu nı kwondu wa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Klısto na kukw’a nı uunı˜ ko kwakwa. 22 Yu ethı˜ ˜ ˜ wa nınguendeea kwıka˜ ˜ ˜ ˜˜ la thayu nthını wa mwıı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ uu, usu nı usyao wa wıa ˜ ˜ ˜ wakwa; ındı kıla ndo˜ ˜ nya kunyuva, nyie ndiu˜ ˜ weta. 23 Katı wa mau˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndu asu elı ndyısı nı˜ ˜ ˜ ˜ nyuva wıva, nundu nı ˜ ˜ na mea ma kuthaw’a nı ˜ ˜ ˜ kana nıthıwe na Klısto, ˜ ˜ na uu vate nzika nıw’o ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ undu museo vyu. ˜ ula ˜ ˜ ˜ ˜ 24 Indı kwakwa nı undu ˜ ˜ wa vata muno kwıka˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ la mwıını uu kwondu we˜ nyu. 25 Kwoou nı na ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ m u ık ı ıo kana n ıng ue˜ ˜ ˜ ndeea kwıthıwa thayu ˜ na kwıkala vamwe nenyu ˜ ˜ inyw’onthe nı kana mwı˜ ˜ ke maendeeo na mwıthı˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ we na utanu muıkııonı, ˜ 26 na utanu wakwa wo-

550

˜ ˜ ˜ ngeleke muno nthını wa ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ Klısto Yesu yıla nııthıwa ˜ ˜ vamwe ıng ı. ˜ nenyu ˜ ˜ ˜ 27 Ithıwai na mwıkalı˜ ˜ ˜ le ukwosana na uvoo mu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ seo ıulu wa Klısto, nı ˜ kana ethıwa ngooka na ˜ kumwona kana ndiko˜ ka, ngew’aa na kuma˜ ˜ ˜ ˜ nya kana nımuungamıte ˜ ˜ ˜ ˜ na ulumu nthını wa veva ˜ ˜ umwe, na ngoo ımwe, ˜ ˜ ˜ ˜ muendeee kwıkıa kıthi˜ ˜ to mwı vamwe kwondu ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ wa ula muıkııo nthını ˜ ˜ wa uvoo museo, 28 na ˜ ˜ m ute utelemw’a nongi ˜ ˜ nı amaitha menyu. Uu ˜˜ ˜˜ wııkııthya kana makaa˜ ˜ ˜ nangwa, ınd ı inyw’ ı ˜ ˜˜ ˜ ˜ mukatang ııwa; na undu ˜ ˜ usu wumıte kwa Ngai. ˜ ˜ ˜ 29 Nundu munengetwe ˜ ˜ ˜ kıanda kıu kwondu wa ˜ ˜ ˜ ˜ Klısto, nı kana mwıthıwe ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ na muıkııo nthını wake ˜ ˜ o vamwe na kuthınw’a ˜ ˜ ˜ ˜ nundu wake. 30 Nıkwı˜ ˜ ˜ thıwa muendeee kuki˜ ˜ tana na maundu o ta ˜ ala mwoonie ndyukitana ˜ ˜ namo, na ala yu mukwı˜ ˜ w’a kana no nıendeee kukitana namo.

551

˜ ˜ ˜ ˜ 2 Na nundu nım˜ utha˜ ngaanasya nthını wa ˜ ˜ Klısto, mukakiakiany’a ˜ ˜ ˜ nundu mwı na wendo, ˜ ˜ na mwı na ngwatanıo ya ˜ ˜ ˜ ˜ kı-veva, na nundu mwı na ˜ ˜ wendo mwing ı na ınee, ˜ ˜ 2 endeeai kwıka mau˜ ˜ ˜ ˜ ndu asu nı kana nıthı˜ ˜ we na utanu na muyona˜ ˜ ny’a kana mwı na kı˜ ˜ ˜ ˜ suanıo kımwe, mwı na ˜ wendo, mwı na ngwata˜ ˜ ˜ ˜ nıo vyu, na mwı na kıli˜ ˜ likano kımwe. 3 Muike˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ke undu o na wıva nundu wa masindano kana nga˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ thııo, ındı ıthıwai na wı˜ ˜ nyivyo, muyona ala ang ı ˜ ˜ me ma vata kwı inyw’ı, ˜ ˜ ˜ ˜ 4 muteumantha kwıyıu˜ ˜ ˜ ˜ na o inyw’ı ene, ındı ku˜ mauna ˜ ˜ ala ang ı o˜ namo. 5 Ithıwai na kılilikano ˜ ˜ ˜ o ta kıla Klısto Yesu ˜ ˜ waı nakyo, 6 ula, o na ˜ ˜ kau aı na muvw’ano wa ˜ ˜ Ngai ndaasuanıa kwosa ˜ ˜ ˜ ˜ ukumu wa Ngai, na uu ˜ nı kwasya kana ndaa˜ ˜ ˜ ˜ suanıa kwıthıwa eanene ˜ ˜ na Ngai. 7 Vandu va uu, ˜ ˜ ˜ nıwatiie kyonthe kıla waı ˜ nakyo na oosa muvw’a-

AVILIVI 2:1-12

˜ no wa ngombo na atw’ı˜ ˜ ka mundu. 8 O na eka ˜ ˜ ˜ uu, yıla wookie e na mu˜ ˜ ˜ vw’ano wa mundu, nı˜ weenyivisye na eethıwa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ e mwıwi kuvikıa kıkw’u, ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıı kıkw’u mutını wa ma˜ ˜ ˜ thına.1 9 Na nundu wa ˜ ˜ ˜ ˜ kıtumi kıu, Ngai nıwamu˜ ˜ nenevisye muno na nu˜ ˜ ˜ ndu wa useo Wake, amu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nenga ısyıtwa yı ıulu wa ˜ ˜ masyıtwa ala ang ı onthe, ˜ ˜ ˜ ˜ 10 nı kana ısyıtwanı ya ˜ ˜ ˜ ˜ Yesu kıla yıu yıtulye ndu ˜ ˜ —ya ala me ıtunı na ala ˜ ˜ ˜ ˜ me ıulu wa nthı na ala me ˜ ungu wa nthı— 11 na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kıla uımı uwete utheinı ˜ ˜ ˜ kana Yesu Klısto nıwe ˜ ˜ ˜ Mwıaıi nı kana˜ Ngai ata˜ ˜ ˜ ˜ ıwe, ula nıwe Ithe waitu. 12 Kwoou, endwa ma˜ kwa, mavinda onthe nı˜ ˜ ˜ ˜ mwıthıawa mwı ewi yıla ˜ ˜ nı vamwe nenyu, na ıvi˜˜ nda yıı nde vamwe ne˜ ˜˜ nyu mwıth ı ıtwe o na ˜ ˜ mwı ewi muno. O ta ˜ ˜ ˜ ˜ uu, endeeai kwıkıa kı˜ ˜ ˜ thito kwondu wa utang ı˜ ˜ ˜ ˜ ıo wenyu na muyıka uu ˜ ˜ mwı na wia na kutetema. 2:8 1 Sisya Maelesyo ma Ndeto.

AVILIVI 2:13-25

˜ ˜ ˜ 13 N und u Ngai n ıwe ˜ ˜ umunengae vinya na aka˜ ˜ munenga wendi na uto˜ ˜ ˜ nyi wa kwıka maundu onthe ala we wendaa. ˜ 14 Endeeai kwıka ma˜ ˜ ˜ ˜ undu onthe mutekunyu˜ ˜ ngunyısya na mute na ˜ ˜ nganan ıo, 15 n ı kana ˜ ˜ ˜ mw ıth ıwe m utaweteka ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ uthuku na mute na ıvıtyo, syana sya Ngai ite na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ undu uthuku, muikena ta ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kyeni ıulu wa nthı katı wa nzyawa nthyoeku na ˜ ˜ ˜ ˜ ıte ndungalu, 16 mulu˜ ˜ ˜ mıtye vyu ıla ndeto ya ˜ ˜ ˜ thay u. Na n und u wa ˜ ˜ ˜ ˜ uu, ndyıthıwa na kıtu˜ ˜ mi kya kutana muthe˜ ˜ ˜ ˜ nyanı wa Klısto, nundu ˜ ˜ ˜ nınısı kana ndyaasemba mana kana ngatethya ˜ ˜ ˜ wıa wa mana. 17 Indı o ˜ ˜ ˜ na ethıwa nıtululwa ta ˜ ˜ ˜ mbinyu ıulu wa nthembo ˜ ˜ ˜ ˜ na uthukumi mutheu1 ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ula muthukumıte nundu ˜ ˜ ˜˜ ˜ wa muıkııo wenyu, nı˜ ˜ ˜ ngwıw’a muyo na kutana vamwe nenyu. 18 O ta ˜ ˜ ˜ uu, o nenyu mwaıle kwı-

552

˜ ˜ w’a muyo na kutana vamwe nakwa. ˜ ˜ ˜ ˜ 19 Yu nıenda kumutu˜ ˜ ˜ ma Timotheo kula muı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mıtukı ethıwa nı kwenda ˜ ˜ ˜ ˜ kwa Mwıaıi, nı kana nı˜ thangaae nakwata uvoo ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıulu wenyu. 20 Nundu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndi na mundu ung ı uilye ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ take ula utonya kuthını˜ kıa mavata menyu nesa. ˜ ˜ ˜ ˜ 21 Nıkwıthıwa ala ang ı ˜ ˜ ˜ ˜ onthe mathınıkıaa mau˜ ˜ ˜ ndu moo ene, ındı ti ma ˜ ˜ ˜ ˜ Yesu Klısto. 22 Nundu ˜ ˜ ˜ ˜ inyw’ı nımwısı nesa kana ˜ nıweenenganie mwene, na o ta kana kanini ke˜ ˜ ˜ ˜ uthukuma na ıthe wako, ˜ ˜ ˜ n ıwath uk umie vamwe ˜ ˜ ˜ nakwa nı kana uvoo mu˜ seo uendeee na mbee. ˜ ˜ 23 Kwoou, usu n ıwe ˜ ˜ ngwenda kutuma nami˜ ˜ ˜ na k umanya ma und u ˜ ala meungwata. 24 Na ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ nı na muıkııo nthını wa ˜ ˜ Mwıaıi kana nyie mwene ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nınguka o mıtukı. ˜ ˜ ˜ 25 Indı yu nıona ve ˜ ˜ ˜ ˜ vata wa kumutumıa Evavilotito, mwana-a-asa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na m utethya 2:17 1 Kana “uthukumi kwa andu wakwa, ˜ ˜ ˜ wa wıa na musikalı vaonthe.”

553

˜ ˜ mwe nakwa, na mutu˜ ˜ ˜ mwa wenyu na muthuku˜ ˜ mi wakwa ula undethee˜ asya mavatanı makwa, ˜ ˜ 26 nundu e na mea ma ˜ kumwona inyw’onthe na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nukw’ıte ngoo nundu nı˜ ˜ ˜ muneewie kana anaı mu˜ wau. 27 Kwa w’o anaı ˜ ˜ ˜ muwau vakuvı kukw’a, ˜ ˜ ˜ ˜ ındı Ngai amwıw’ıa tei, ˜ ˜ na tiwe e weka, ındı o ˜ ˜ nakwa, nı kana ndikethı˜ ˜ ˜ we na kyeva nınaı na kı˜ ˜ ˜ ˜ ng ı. 28 Kwoou nımutu˜ ˜ ˜ ˜ ma oke na mıtukı vyu, ˜ ˜ nı kana mwamwona mu˜ ˜ ˜ ˜ tane ıng ı, nakwa ndyıthı˜ wa nde na kyeva king ı. ˜ 29 Kwoou muthokyei o ˜ ˜ ˜ ˜ tondu ala mamuthuku˜ ˜ maa Mwıaıi mathokana˜ ˜ ˜ sya, na muyıendeea ku˜ ˜ manenga ndaıa aume ta ˜ ˜ ˜ asu, 30 nundu aı vaku˜ ˜ ˜ ˜ ˜ vı kukw’a nundu wa wıa ˜ ˜ wa Klısto,1 na nıwaliki˜ ˜ ˜ lye thayu wake muisyonı ˜ nı kana andetheesye vala ˜ ˜ ˜ mukwısaa kundetheesya ˜ ˜ ta kethıwa mwı nakwa vaa.

AVILIVI 2:26–3:5

˜ 3 Na muthya˜ ana-a-asa, ˜ ˜ endeeai kutana nthını ˜ ˜ ˜ wa Mwıaıi. Nyie ndiunoa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kumuandıkıa ıng ı mau˜ ˜ ˜ ˜ ndu ala namuandıkıie, ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ ındı nııka uu nı kana mwı˜ ˜ ˜ ˜˜ thıwe ı asuvııku. ˜ mw ˜ ˜ ˜ 2 Isuvıanei na ngitı; ˜ ˜ ˜ ısuvıanei na ala mekaa ˜ ˜ ˜ ma und u math uku; na ˜ ˜ ˜ ˜ muyısuvıana na ala mati˜˜ ˜ ˜ ˜ laa mwıı. 3 Nıkwıthıwa ˜ ˜ ˜ ˜ nithyı twaıkıtwe nzaıko ˜ ˜ ˜ ıla ya w’o, ithyı ala tu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ thukumaa uthukumi mu˜ ˜ theu kwısıla veva wa ˜ ˜˜ ˜ ˜ Ngai na twıkathııa nthını ˜ ˜ ˜ ˜ wa Klısto Yesu, o na muı˜˜ ˜ ˜ ˜ kııo witu ndwıthıawa ma˜ ˜ ˜ ˜˜ undunı ma mwıı, 4 o na ˜ kau nyie nı na itumi nzeo ˜ ˜˜ ˜ ˜ sya kwıkathııa nthını wa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ mwıı kwı mundu ung ı o ˜ na wıva. ˜ ˜ ˜ Ethıwa mundu o na ˜ ˜ ˜ ˜ wıva esuanıa ta wı na itu˜ ˜˜ ˜ ˜ mi sya kwıkathııa nthını ˜˜ ˜ wa mwıı, nyie nı na mbi˜ ˜ ˜ ng ı: 5 naıkiwe muthe˜ ˜ nya wa nyanya, nı wa nthı ˜ ya Isilaeli kuma mbaı˜ ˜ nı ya Mbenyamini, Mue˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 2:30 1 Kana nıvatonyeka, “nu- velania usyaıtwe ˜ nı Ae˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ velania; na ma undun ı ndu wa wıa wa Mwıaıi.”

AVILIVI 3:6-15

˜ ˜ ˜ ma mıao nyie naı Muva˜ ˜ lisi; 6 naı na kıthito ki˜ ˜ ˜ ˜ ng ı kya kuthıny’a kıku˜ ˜ ˜ ndi; na maundunı ma ˜ ˜ ˜ ulungalu ula wumanaa ˜ ˜ ˜ ˜ na kukwata mıao, nınaı˜˜ ˜ ˜ kııthisye˜ kana ndi na ıvı˜ ˜ ˜ tyo. 7 Indı maundu ala noonaa me ma vata kwa˜ kwa, yu nımatalaa ta wa˜ ˜ ˜ syo1 nundu wa Klısto. ˜ ˜ 8 O na eka uu, nıtalaa ˜ ˜ maundu onthe ta wasyo ˜ namaelekany’a na uma˜ ˜ nyi ula wa vata kwı ma˜ ˜ ˜ undu onthe, naw’o nı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıulu wa Mwıaıi wakwa ˜ ˜ ˜ Klısto Yesu. Na kwondu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wake, nınıtıkılıte kwasya ˜ ˜ ˜ syındu syonthe, na nısyo˜ naa ta mavuti1 nı kana ˜ ˜ ˜ nımukwate Klısto 9 na ˜ ˜ ˜ ˜ ndyıthıwa nı ngwatanıo vamwe nake, na ti kwo˜ ˜ ˜ ndu wa ulungalu wakwa ˜ mwene ula wumanaa na ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kuatııa Mıao, ındı nu˜ ˜ ˜ ˜ ndu wa ulungalu ula wu˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ manaa na muıkııo nthını ˜ ˜ ˜ ˜ wa Klısto, naw’o nı ulu˜ ˜ ngalu wa Ngai ula musi-

554

˜ ˜ ˜ ˜˜ ngi waw’o nı muıkııo. ˜ ˜ 10 Kıeleelo kyakwa nı ˜ ˜ ˜ kumumanya we na kuma˜ ˜ nya vinya wa ula wamu˜ ˜ ˜ ˜ thayuukisye, na kuthına ˜ vamwe nake, na kueka ˜ ˜ ˜ nıkw’e o undu wakwie, ˜ ˜ ˜ 11 nı kana ethıwa nıvatonyeka none kana nga˜ ˜ ˜ ˜ kwata uthayuukyo ula wa mbee. ˜ ˜ ˜ 12 Ti at ı nıngwatıte ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ muthınzıo usu, kana nı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndw’ıkıte mwıanıu, ındı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nınıendeee kwıkıa kıthi˜ ˜ to none kana nınıkwa˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ta muthınz ıo usu nu˜ ˜ ˜ ˜ ndu Klısto Yesu nıwanyu˜ vie nyie kwondu waw’o. 13 Ana-a-asa, nyie ndi˜ ˜ ˜ ˜ kwıtala ta nıukwatıte, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ındı undu uu nıw’o ngwı˜ ˜ ˜ ˜ ka: Kulwa nı maundu ˜ ˜ ala natiie ıtina, na ndyı˜ ˜ ˜ ˜ kıa kıthito nıvikıe ala ˜ me mbee. 14 Nıendeee ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kwıkıa kıthito king ı nı na ˜ ˜ ˜ kıeleelo kya kukwata mu˜ ˜ ˜ thınzıo wa Ngai wa kuthi ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıulu, ula Ngai unenganıte ˜ ˜ kwa ala wametie kwısıla ˜ ˜ Klısto Yesu. 15 Kwoou ˜ ˜ ˜ ˜ kı-veva katı 3:7 1 Kana nıvatonyeka, “nına- ekai˜ ala aimu ˜ ˜ ˜ u methıwe na kısuamatiie na ngenda.” 3:8 1 Kana wit ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ nıo kıı, na ethıwa mwı na “takataka; mavuthı.”

555

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kısuanıo kıng ı kı kıvathu˜ ˜ ˜ ˜ kany’o na kıu undunı o ˜ ˜ na wıva, Ngai akamuvu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ anısya kısuanıo kıla kya˜ ˜ ˜ ılıte. 16 O na vailye uu, ˜ ˜ ˜ maendeeo ala twıkıte ku˜ ˜ ˜ vika yu, nıtuendeei kwı˜ ˜ ˜ kala muendelenı o usu. ˜˜ 17 Ana-a-asa, at ı ıai ngelekany ’o yakwa ˜ inyw’onthe, na muimasisya ala mekalaa kwosana ˜ na ngelekany’o ıla twa˜ ˜ ˜ ˜ mutiıe. 18 Nundu ve ai˜ ng ı ala namawetaa mavi˜ ˜ ˜ ˜ nda maing ı, ındı yu nıma˜˜˜ ˜ ˜ wetaa nıııte nundu meka˜ ˜ laa ta amaitha ma mutı ˜ ˜ wa mathına1 wa Klısto. ˜ ˜ ˜ ˜ 19 Muminukılyo woo nı ˜ wanang ıko, na ngai yoo ˜ ˜ ˜˜ nı ıvu yoo, na mekathıı˜ ˜ ˜ aa na maundu ala maı˜ ˜ ˜ le kwıw’a nthoni nundu ˜ ˜ wamo, na ilıko syoo isu˜ ˜ ˜ ˜ anıaa undu ma nthı. ˜ ma ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 20 Indı ithyı kwitu nı ıtu˜ ˜ ˜ nı, na nıtweteele muta˜˜ ng ııi na mea oke kuma ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kuu, nake nı Mwıaıi Yesu ˜ ˜ ˜ ˜ Klısto, 21 ula ukaalyu˜˜ ˜ ˜ ˜ la mwıı uu witu mwonzu ˜ ˜ ˜ ˜ wıthıwe na utheu muti-

AVILIVI 3:16–4:5

˜ su ta wake, na akeeka uu ˜ ˜ kwısıla vinya wake mwi˜ ˜ ˜ ˜ ng ı ula umutonyetha˜ ˜ sya kwia syındu syonthe ungu wake. ˜ ˜ 4 Kwondu wa uu ana-a˜ ˜ asa makwa, nyie nını˜ mwendete na nı na mea ˜ ˜ ma kumwona, na ninyw’ı ˜ utanu wakwa na ngo˜ ˜ via yakwa, ungamai mwı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ alumu nthını wa Mwıaıi, endwa makwa. ˜ ˜ 2 Nımesuva Euotia na ˜ ˜ Sinitike methıwe na kı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ suanıo kımwe ını wa ˜ ˜ nth ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Mwıaıi. 3 Iı, nıkwısuva ˜ ˜ we mutethya wa wıa va˜ ˜ mwe nakwa, uendeee kutetheesya aka asu ala ˜˜ ˜ mekııte kıthito vamwe ˜ ˜ nakwa kwondu wa uvoo ˜ m useo, o vamwe na ˜ Kilemendi na ala ang ı ˜ onthe matethasya wıa ˜ vamwe nakwa, ala masyı˜ ˜ twa moo me ıvukunı ya ˜ thayu. ˜ ˜ 4 Tanaai nth ın ı wa ˜ ˜ Mwıaıi mavinda onthe. ˜ ˜ ˜ Na ıng ı nıngwasya, Ta˜ naai! 5 Ekai wınyivyo ˜ ˜ ˜ ˜ wenyu umanyıke nı andu ˜ ˜ ˜ 3:18 1 Sisya Maelesyo ma Ndeto. onthe. Mwıaıi e vakuvı.

AVILIVI 4:6-16

˜ ˜ ˜ ˜ 6 Muikemakıe kwa undu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ o na wıva, ındı kıla undu˜ ˜ nı mavata menyu nımata˜ ˜ vanw’e kwa Ngai kwısıla ˜ mboya, o vamwe na kwı˜ ˜ ˜ ˜ suvana na kutunga mu˜ vea; 7 na muuo wa Ngai ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ula uvıtukıte umanyi w’o˜ ˜ ˜ nthe ukasuvıaa ngoo sye˜ ˜ nyu na ilıko syenyu nthı˜ ˜ ˜ nı wa Klısto Yesu. ˜ 8 Na m uthya ana-a˜ ˜ asa, maundu o na meva ˜ ˜ ala ma w’o, maundu o na meva ala ma vata, ˜ ˜ maundu o na meva ala ˜ ˜ ˜ malungalu, maundu o na ˜ meva ala matheu, mau˜ ndu o na meva ala ma ˜ ˜ kwendeesya, maundu o na meva ala mawetawa ˜ ˜ nesa, maundu o na meva ˜ ˜ ala maseo, maundu o na meva ala me ngu˜ ˜ ma nzeo, endeeai kusua˜ ˜ ˜ nıa maundu asu. 9 Ma˜ ˜ ˜ undu ala mweemanyıisye ˜ ˜ na mweetıkıla na mwamew’a kuma kwakwa, ˜ ˜ ˜ ıkaai maundu asu, na ˜ ˜ ˜ muuo wa Ngai ukeethıwa vamwe nenyu. ˜ ˜ ˜ 10 Yu nıngutana muno ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nthını wa Mwıaıi nundu ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nımwambııe ıng ı kunthı-

556

˜ ˜ ˜ nıkıa. O na kau nımwa˜ ˜ ˜ ˜ nthınıkıaa, muyaakwata mwanya wa kwonany’a ˜ ˜ ˜ ˜ undu usu. 11 Ndiunee˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na uu atı nundu nı na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ vata, nundu nınımanyıı˜ ˜ ˜ ˜ tye kwıkala nı mwıanıe ˜ ˜ ˜ o na ethıwa maundu ma˜ kwa mailye ata. 12 Nı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nısı undu kunyivıwa kwı˜ ˜ ˜ ˜ thıawa kuilye na undu ˜ ˜ ˜ ˜ kwıthıwa na syındu mbi˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ng ı kwıthıawa kuilye. Nı˜ ˜ ˜ neemanyıisye undu ndo˜ ˜ ˜ ˜ nya kwıthıwa nı mwı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ anıe maundunı onthe, nı˜ ˜ ˜ ˜ thıwe nınıvuny’e kana ˜ ˜ ˜ ˜ nı na nzaa, nıthıwe nı ˜ ˜ ˜ ˜ na syındu mbing ı kana nı ˜ ˜ ˜ munyivıe. 13 Nındonya ˜ ˜ ˜ ˜ maundu onthe nundu wa ˜ ˜ vinya wa ula undonyethasya. ˜ ˜ 14 O na uu wı o vo, ˜ ˜ nımweekie nesa kunde˜ ˜ ˜ ˜ theesya yıla naı thınanı. ˜ 15 Vate nzika, inyw’ ı ˜ ˜ ˜ Avilivi n ımw ıs ı kana ˜ ˜ ˜ ˜ mwambılılyonı wa kuta˜ ˜ vany’a uvoo museo, na ˜ ˜ ıvinda yıla naumie Mase˜ ˜ tonia, vaiı kıkundi kyaa˜ ˜ ndetheesya kana kıketı˜ ˜ kıla utethyo wakwa, ate ˜ ˜ ˜ ˜ o inyw’ı; 16 nundu yıla

557

˜ ˜ AVILIVI 4:17– AKOLOSAI—Maundu Ala me Vo

˜ ˜ naı Thesalonika nımwa˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndumıie kındu kya ku˜ ndetheesya, na ti o yı˜ ˜ ˜ mwe ındı kelı. 17 Na ˜ ˜ ˜ ˜ ti aı nımantha muthı˜ ˜ ˜ ˜ nzıo, ındı nıenda meko menyu maseo maendeee ˜ kwongeleka methonı ma ˜ ˜ ˜ Ngai. 18 Nı na syındu ˜ syonthe ila nı na vata ˜ nasyo, o na nı na mbi˜ ˜ ˜ ng ı. Yu nyie ndi munyivıe ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nıkwıthıwa nınınakwatie ˜ ˜ ˜ ˜ kıla munatumıte Evavilo˜ ˜ tito, nayo nı nthembo yı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ tıkılıkaa, yı muuke mu˜ seo, na ımwendeeasya Ngai. 19 O nake Ngai, ˜ ˜ ˜ ˜ kwısıla Klısto Yesu, ake-

˜ anısya nesa mavata menyu onthe kwosana na ˜ ˜ uthwii wake mwing ˜ ı. ˜ ˜ 20 Yu Ngai, ula nıwe Ithe ˜ ˜ waitu, nataıwe tene na tene. Ameni. 21 Ngethesyei atheu ˜ onthe ala me ngwatanıo ˜ ˜ vamwe na Klısto Yesu. Ana-a-asa ala me va˜ ˜ mwe nakwa nımamukethya. 22 Atheu onthe, ˜ ˜ na muno muno ala ma ˜ ˜ nyumba ya Kaisali, nıma˜ mukethya. ˜ ˜ 23 Useo mwing ı wa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Mwıaıi Yesu Klısto nıwı˜ ˜ ˜ thıwe na veva ula inyw’ı mwonanasya.

˜ VALUA KWA

A KO LO S A I ˜ ˜ ˜ ˜ MAU N DU ALA M E VO KWA U KUVI

1 Ngethi (1, 2) ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ Muvea nundu wa muıkııo wa Akolosai (3-8) ˜ Mboya kwondu wa ˜ ˜ kwıana kı-veva (9-12) ˜ ˜ ˜ Kıanda kya vata kıla Klısto ˜ wı nakyo (13-23) ˜ ˜ Kıthito kya Vaulo kwondu ˜ wa kıkundi (24-29)

˜ ˜ ˜ 2 Kımbithı kıtheu kya Ngai ˜ ˜ nı Klısto (1-5) ˜ ˜ ˜ Kwısuvıana na akengani (6-15) ˜ ˜ Kıla kya w’o nı ˜ Klısto (16-23) ˜ ˜ 3 Mwıkalıle wa tene na ˜ ˜ ˜ mwıkalıle mweu (1-17)

˜ ˜ AKOLOSAI—Maundu Ala me Vo –1:8

558

˜ Uaai mamutha (5) ˜ Wendo nıw’o ˜ ˜ ukwatanasya andu ˜ ˜ vyu makethıwa na ˜ ˜ ndumu (14) ˜ ngwatanıo ˜ ˜ ˜ Utao kwondu wa mısyı ya ˜ ˜ Kıklısto (18-25)

˜ ˜ 4 Utao kwondu wa mavwana (1) “Voyai na ˜ ˜˜ kıthing’ıısyo” (2-4) ˜ ˜˜ Kwıkalany’a na uı na ala me nza (5, 6) ˜ Ngethi sya muthya (7-18)

˜ ˜ Vaulo, mutumwa ˜ ˜ ˜ wa Klısto Yesu kwondu wa kwenda kwa Ngai, na Timotheo mwana-a-asa ˜ waitu, 2 kwa atheu na ˜ ˜˜ ana-a-asa aıkııku ma Ko˜ losai ala me ngwatanıo ˜ vamwe ˜ ˜ na Klısto: ˜ Ithıwai na useo mwi˜ ˜ ngı na muuo kuma kwa ˜ ˜ ˜ Ngai, ula nıwe Ithe wa˜ itu. ˜ 3 Mavinda onthe yıla ˜ ˜ ˜ tuuvoya kwondu wenyu, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nıtum˜ utungıaa Ngai mu˜ ˜ vea, Ithe wa Mwıaıi wa˜ ˜ ˜ ˜ itu Yesu Klısto, 4 nı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kwıthıwa nıtweewie ıulu ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ wa muıkııo wenyu nthını ˜ ˜ ˜ ˜ wa Klısto Yesu na undu ˜ mumendete atheu onthe ˜ ˜ ˜ 5 nundu wa wıkwatyo ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ula mwiıwe ıtunı. Nı˜ ˜ ˜ ˜ mweewie ıulu wa wı-

˜ ˜ ˜ ˜ kwatyo usu kwısıla uw’o ˜ ˜ ˜ ˜ ula mwataviw’e ıulu wa ˜ ˜ ˜ uvoo museo 6 ula wa˜ ˜ ˜ ˜ muvikıie. O tondu uvoo ˜ ˜ ˜ museo uendeee na ku˜ syaa usyao na kwonge˜ leka nthı yonthe, now’o ˜ ˜ ˜ uendeee kusyaa usyao ˜ ˜ katı wenyu kuma mu˜ thenya ula mweewie, na ˜ mwamanya nesa useo ˜ mwingı wa Ngai kwosa˜ ˜ na na ula w’o. 7 Mau˜ ˜ ndu asu nımo mwee˜ many ıisye kuma kwa Evavila, mwana-a-asa ˜ ˜ waitu mwendwa na mu˜ ˜˜ ık ııku na ngombo ya ˜ ˜ ˜ Kl ısto kwond u wit u. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 8 Na nıwatutavisye ıulu ˜ wa wendo wenyu wa kıveva.1

1 Nyie

˜ ˜ 1:8 1 Ndeto kwa ndeto, “nthını wa veva.”

559

˜ ˜ ˜ 9 K ıu n ıkyo k ıtumi ˜ ˜ kuma m uthenya ula ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ tweewie ıulu wa undu ˜ ˜ ˜ usu, tutaaeka nongi ku˜ ˜ voya kwondu wenyu tu˜ ˜ ˜ yenda mwıthıwe na uma˜ ˜ ˜ nyi wa w’o ıulu wa kwe˜ ˜ nda kwake na uı w’o˜ ˜ nthe na umanyi ula veva ˜ ˜ mutheu wa Ngai unenga˜ ˜ nae, 10 nı kana mwıka˜ ˜ le kwosana na undu Ye˜ ˜ ova ukwenda nı kenda ˜ ˜ mumwendeesye vyu o ˜ ˜ ˜ muendeee kusyaa usyao ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nthını wa kıla wıa museo ˜ na kwongeleela umanyi ˜ ˜ ˜ wa w’o ıulu wa Ngai; ˜ ˜ ˜ ˜ 11 na ıthıwai mwı alu˜ mu na mwı na vinya ˜ w’onthe ula wumanaa na ˜ ˜ ˜ utonyi wake mwingı, nı ˜ ˜ ˜ kana mwıthıwe mutonya ˜ ˜˜ kumıısya na kweteela ˜ ˜ ˜ ˜ na utanu, 12 muimutu˜ ˜ ˜ ngıa muvea Asa, ula wa˜ ˜ ˜ tumie mwıthıwa mwaıle ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kukwata utiıwa ula ukanengwa atheu ala me ˜ kyeninı. ˜ ˜ 13 Nake nıwatuvono˜ ˜ ˜ ˜ kisye kuma ukumunı wa ˜ ˜ ˜ kıvindu na atulikya usu˜ ˜ mbını wa Mwana wake

AKOLOSAI 1:9-18

˜ ˜ mwendwa, 14 ula kwı˜ ˜ ˜ sıla kwake tutha ıtw’e ˜ ˜ ˜ kwısıla wovosyo na tu˜ ˜ kakwata uekeo wa naı. ˜ ˜ 15 We nı muvw’ano wa ˜ ˜ Ngai utonekaa, na nıwe ˜ ˜ ˜ wa mbee katı1 wa syındu syonthe ila syoombiwe; ˜ ˜ ˜ ˜ 16 nundu kwısıla kwa˜ ˜ ˜ ke syındu ila ingı syo˜ ˜ ˜ nthe nısyoombiwe ıtunı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na kuu nthı, syındu ila syonekaa na ila itone˜ ˜ ˜ ˜ kaa, syıthıwe nı ivıla sya ˜ ˜ ˜ usumbı kana mosumbı kana monene kana mo˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kumu. Na syındu ila ingı ˜ syonthe syoombiwe kwı˜ ˜ sıla kwake na kwondu ˜ ˜ ˜ wake. 17 O na ıngı, aı ˜ ˜ kw’o mbee wa syındu ila ˜ ˜ ˜ ingı syonthe, na kwısı˜ ˜ ˜ la kwake syındu ila ingı ˜ syonthe n ısyoombiwe, ˜ ˜ 18 na nıwe mutwe wa ˜˜ ˜ ˜ mwıı, naw’o nı kıkundi. ˜ ˜ ˜ Nıwe mwambılılyo wa ˜ ˜ ˜ syındu syonthe, musya˜ ˜ wa wa mbee ula waı wa ˜ ˜ ˜ ˜ mbee kuthayuukw’a, nı ˜ kana ethıwe e wa mbee ˜ ˜ ˜ katı wa syındu syonthe; ˜ 1:15 1Kana “musyawa wa mbee.”

AKOLOSAI 1:19-27

˜ ˜ 19 na nıkyo kıtumi Ngai wendie Mwana wake ˜ ˜ ˜ ethıwe e mwıanıu ma˜ ˜ ˜ ˜ und un ı onthe, 20 n ı ˜ ˜ kana kw ıs ıla kwake, ˜ ˜ ˜ Ngai ew’anıthye syındu ˜ ila ingı syonthe kwake ˜ mwene kwa kutuma ve˜ ˜ ˜ ˜ thıwa na muuo kwısı˜ la nthakame ıla Mwana ˜ ˜ ˜ ˜ wake wetıkisye e mutını ˜ ˜ ˜ ˜ wa mathına,1 syıthıwe nı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ syındu ila syı kuu nthı ˜ ˜ ˜ kana ila syı ıtunı. ˜ ˜ 21 Ve ıvinda inyw’ ı ˜ mwa ı vaasa na Ngai ˜ na mwaı amaitha ma˜ ˜ ˜ ˜ ke n und u mwas uan ı˜ ˜ ˜ aa ma und u mathuku, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 22 ındı nıwamwıw’anı˜ ˜ ˜ ˜ thisye kw ıs ıla k ıkw’ u ˜ ˜˜ kya ula waumisye mwıı ˜ ˜ wake wıthıwe nthembo, ˜ ˜ n ı kana am unengane ˜ ˜ inyw’ ı mwı atheu na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mute na und u uta ıle ˜ ˜ ˜ na mutaweteka uthuku ˜ mbee wake— 23 eth ı˜ ˜ ˜ ˜ wa nımukuendeea kwı˜ ˜ ˜ ˜˜ thıwa na muık ııo, na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kwakwa ıulu wa ula mu˜ ˜ ˜ ˜ singi na muyıthıwa mwı ˜ ˜ ˜ alumu na mutathingithı-

560

˜ ˜ ˜ ka kuma wıkwatyonı ula ˜ ˜ mwakwatie nundu wa ˜ ˜ ˜ uvoo museo, ula wa˜ taviw’e syumbe syonthe ˜ ungu wa ıtu. Nyie, Vau˜ ˜ ˜ ˜ ˜ lo, nınatw’ıkie muthuku˜ ˜ ˜ mi wa uvoo usu museo. ˜ ˜ 24 Yu nıngutana o na ˜ ˜ ˜ ˜ kau nınguthına kwondu ˜ ˜ wenyu, na nıendeea ku˜ ˜ ˜ ˜ thına o undu Klısto wa˜ ˜ thınie, na no nginya nı˜ ˜ ˜ ˜ endeee kuthına nundu ˜ ˜ ˜ ˜ kuthına kuu kukatethya ˜˜ ˜ ˜ mwıı wa Klısto, naw’o nı ˜ ˜ ˜ k ıkundi. 25 N ınatw’ ı˜ ˜ ˜ ˜ kie muthukumi wa kıku˜˜ ndi k ı ı, kwosana na ˜ ˜ ˜ ˜ uthukumi ula nanengi˜ ˜ we nı Ngai kwondu we˜ ˜ nyu nı kana nıtavany’e ndeto ya Ngai na ngoo ˜ ˜ ˜ yonthe, 26 kımbithı kı˜ ˜ theu k ıla kyavith ıtwe ˜ kuma tene na kyavithıtwe nzyawa syonthe sya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ tene. Indı yu nıkıvuanıw’e atheu make, 27 ala ˜ ˜ Ngai wendeeiw’e nı ku˜ ˜ mamanyıthya uthwii wa ˜ ˜ ˜ kımbithı kyake k ıtheu ˜ ˜ ˜ ˜ kıla andu ma mbaı ingı ˜ mamany ıthiw’e, nakyo ˜ ˜ ˜ 1:20 1 Sisya Maelesyo ma Ndeto. nı Klısto e ngwatanıo va-

561

˜ ˜ mwe nenyu, uu nı kwa˜ ˜ sya kana mwı na wıkwa˜ tyo wa kukumw’a vamwe ˜ ˜ ˜ nake. 28 Usu nıwe tu˜ tavanasya na kukany’a ˜ ˜ andu onthe na kuma˜ ˜ ˜ ˜ manyısya uı w’onthe, nı ˜ ˜ ˜ kana tunengane kıla mu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndu e mwıanıu nthını wa ˜ ˜ ˜ Klısto. 29 Kuvikıa vau, ˜ ˜ ˜ ˜ nıendeee kwıkıa kıthito ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ na kwıthing’ıısya nıtumı˜ ˜ ˜ ıte vinya wake ula ute˜ ˜ ˜ thasya wıa nthını wakwa. ˜ ˜ ˜ ˜ 2 Nundu˜ nıenda˜ muma˜ nye kıthito kıla nı na˜ kyo kwondu wenyu na ˜ kwondu wa ala me Lao˜ tisia na kwondu wa ala mataambona nyie mwe˜ ne. 2 Nı kana makwa˜ ˜ ˜ te ukiakisyo na mayıthı˜ wa makwatanıtw’e nesa ˜ ˜ vamwe nthını wa wendo, ˜ ˜ ˜ na mayıthıwa na uthwii ˜ w’onthe ula wumanaa na ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ kwıthıwa maık ııthıtw’e ˜ nesa na me na umanyi ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wa w’o ıulu wa kımbithı ˜ kıtheu kya Ngai, nakyo ˜ ˜ ˜ ˜ nı Klısto. 3 Na nthını ˜ wake uthwii w’onthe na ˜ ˜ ˜ ˜ uı na umanyi nivithıtwe

AKOLOSAI 1:28–2:10

˜ ˜ ˜ nesa. 4 Nıneena uu nı ˜ ˜ ˜ kana mundu o na wıva ˜ ndakamukenge na ndeto ˜ ˜ sya mauı. 5 O na kau ˜ ˜ ˜ ndi vau muı, nı vamwe ˜ ˜ nenyu nthını wa veva, na ˜ ˜ ˜ ˜ nıngutana kwona undu ˜ ˜ ˜ ˜ mwıkaa maundu na mu˜ ˜ ˜ vango, na undu mwı na ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ muıkııo ulumıte nthını ˜ wa Klısto. ˜ ˜ 6 Kwoou o undu mwa˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mwıtıkılile Mwıaıi, Klı˜ ˜ sto Yesu, endeeai kwıka˜ ˜ la mwı ngwatanıo vamwe ˜ ˜ ˜ nake, 7 mwı na mıi mı˜ ˜ ˜ ˜ lumu na mukakwa nthını ˜ ˜ ˜ ˜˜ wake, na kululumıılw’a ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ muıkııonı, o tondu mwa˜ ˜ manyıiw’e, na tungaai ˜ ˜ ˜ muvea ˜ ˜ k˜ıla ıvinda. ˜ ˜ 8 Isuvıei mundu o na ˜ ˜ wıva ndakamutave na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ uı wa nthı na uvungu ˜ ˜ ˜ muthei wosanıte na kı˜ ˜ thıo kya andu na ma˜ ˜ ˜ undu ma musingi ma ˜ ˜ ˜ ˜ nthı ıno, ındı ti kwosa˜ ˜ na na Kl ısto; 9 n u˜ ˜ ndu ndaıa syonthe sya ˜ ˜ ˜ Ngai itwıe nthını wake. ˜ ˜ ˜ 10 Na kwısıla kwake vaiı ˜ ˜ ˜ ˜ kındu o na kımwe tute ˜ ˜ nakyo, nake nıwe wı

AKOLOSAI 2:11-18

˜ ˜ ˜ ˜ ıulu1 wa silikalı syonthe ˜ ˜ ˜ ˜ na mokumu. 11 Nundu ˜ wa ngwatanıo yenyu va˜ ˜ ˜ mwe nake, inyw’ı muyaı˜ ˜ ˜ kıtwe nzaıko ya moko ıla ˜˜ ya kumya mwıı wa nya˜ ˜ ˜ ˜ ma, ındı mwaıkıtwe nza˜ ˜ ˜ ˜ ıko ıla ya Klısto. 12 Nu˜ ndu mwathikiwe nake ˜ ˜ ˜ uvatisonı wake, na nu˜ ˜ ndu wa ngwatanıo ye˜ nyu vamwe nake n ı˜ ˜ mwathayuukiw’e vamwe ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ nake kwısıla muıkııo we˜ ˜ ˜ ˜ nyu nthını wa maundu ˜ ala meanıiw’e kwa vinya ˜ wa Ngai, nake nıwe wa˜ ˜ ˜ muthayuukisye. ˜ ˜ 13 O na ıngı, o na kau ˜ ˜ ˜ ˜ mwaı akw’u nundu wa ˜ ˜ mavıtyo menyu na kwı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ thıwa mute aıke nthını ˜˜ ˜ wa mwıı, Ngai nıwatumie ˜ ˜ ˜ mwıthıwa thayu vamwe ˜ ˜ ˜ na Yesu. Na nundu wa ˜ ˜ ˜ useo Wake, nıwatuekeie ˜ ˜ mav ıtyo mait u onthe ˜ ˜ ˜ 14 na nıwavutie ıla mıao ˜ ˜ yaandıkıtwe na kw’oko ˜ ˜ ˜ na yaı na motw’ıo, ıla ˜ yoonanasya mavıtyo ma˜ ˜ ˜ ˜ itu utheinı. Na nıwa-

562

˜ ˜ ˜ ˜ mıvetie kwa kumıathı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıa mutını wa mathına.1 ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 15 Na kwısıla mutı usu ˜ ˜ wa math ına,1 n ıwasi˜ ˜ ndie silikalı na moku˜ mu onthe na amatava na ˜˜ ˜ amekııthya nthoni uthei˜ ˜ nı, na oonany’a kana nu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kwatıte usindi ıulu woo onthe. ˜ 16 Kwoou m uikaeke ˜ ˜ ˜ ˜ mundu o na wıva amu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ silıle ıulu wa kıla muu˜ ˜ ˜ ˜ ya na kunyw’a, kana ıulu ˜ ˜ wa kukwata muthenya ˜ wa mboka kana kutisa ˜ kwa mwei, kana kukwa˜ ˜ ta savato. 17 Maundu ˜ ˜ asu maı kyuu kya mau˜ ˜ ˜ ndu ala makoka, ındı ˜ ˜ ˜ kıla ˜ kya w’o nı Klısto. ˜ ˜ ˜ ˜ 18 Isuvıanei na mundu ˜ ˜ ˜ ˜ o na wıva ula wıthıa˜ ˜ wa na wınyivyo ute wa ˜ ˜ w’o na ula uthaithaa ala˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıka1 nundu nutonya ku˜ ˜ ˜ tuma mutakwata muthı˜ ˜ ˜ nzıo wenyu. Mundu ta ˜ ˜ ˜ usu alumanasya vyu na ˜ ˜ kıla wene na ekathıaa

2:14 1 Sisya Maelesyo ma Ndeto. ˜ ˜ ˜ 2:15 1 Kana nıvatonyeka, “kwısı˜ ˜ la kwake.” 2:18 1 Kana “uthai2:10 1 Ndeto kwa ndeto, “mu˜ thaa ta alaıka.” twe.”

563

˜ ˜ na mosuanıo make mata˜ tethya, 19 na ndaluma˜ ˜ nasya na ula unengae ˜˜ ˜ ˜ mwıı w’onthe kıla wı na ˜ vata nakyo, nake nıwe ˜ ˜ ˜ mutwe, na nıwe utumaa ˜˜ ˜ mwıı ukwatanw’a nesa ˜ ˜ ˜ kwısıla maleenyu na ma˜ ˜ ˜ langu maw’o, na uyıa˜ ˜ na kwosana na undu ˜ ˜ Ngai uwıanasya. ˜ ˜ 20 Ethıwa nımwakwie ˜ ˜ vamwe na Klısto mau˜ ˜ ˜ ndunı ma musingi ma ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nthı ıno, nıkı mwıkalaa ˜ ˜ ˜ ta mwı o ma nthı kwa ku˜ ˜˜ ˜ endeea k uat ı ıa m ıao ˜ ˜ ıno: 21 “Nd ukakwate, ˜ ˜ ndukasame, na nduka˜ ˜ ˜ kiite”? 22 Nundu mıao ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ısu ıvatanıte syındu ila ˜ syanang ıkaa syamina ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kutumıwa oou, na ısu nı ˜ ˜ mıao na momanyısyo ma ˜ andu. 23 O na kau ma˜ ˜ undu asu monekaa ta ma ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ uı, yıla mundu ukuthai˜ ˜ tha kwosana na undu we ˜ ˜ ukwenda na e na wınyi˜ vyo ute wa w’o, o vamwe ˜ ˜ ˜˜ na kuthıny’a mwıı, mai˜ ˜ tonya kutetheesya mu˜ ˜ ndu o na vanini kukita˜˜ na na mawendi ma mwıı.

AKOLOSAI 2:19–3:8

˜ ˜ ˜ 3 Ind˜ ˜ ı ethıwa mwathayuukiw’e vamwe na ˜ ˜ Klısto, endeeai kuma˜ ˜ ntha maundu ala me ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıulu, vala Klısto wıkalıte ˜ ˜ ˜ nthı kw’okonı kwa aume kwa Ngai. 2 Endeeai ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kusuanıa maundu ala me ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıulu, na ti maundu ala ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ me kuu nthı. 3 Nundu ˜ ˜ n ımwakwie, na thay u ˜ ˜ ˜ wenyu wı mokonı ma Klısto kwosana na kwenda ˜ ˜ kwa Ngai. 4 Yıla Klısto ˜ ˜ ˜ ukaumılw’a, nake nıwe ˜ ˜ ˜ thayu witu, o nenyu mu˜ kaumılw’a vamwe nake ˜ ˜ ˜ utheunı wake mutisu. ˜ 5 Kwoou uaai mamu˜ ˜ tha menyu ma und u˜ ˜ n ı makonetye ulaa˜ ˜ ˜ lai,1 uvuku, mımeo ıta˜˜ ˜ ˜ siııka ya kumanyana kı˜˜ ˜ ˜ mwıı, wendi muthuku, ˜ ˜ ˜ ˜ na ıtomo, yıla nı uthaithi ˜ ˜ wa mıvw’anano. 6 Nu˜ ˜ ˜ ndu wa maundu asu, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ uthilıku wa Ngai nıwukı˜ ˜ te. 7 Na uu now’o mwı˜ ˜ kal˜ ıle wenyu waılye tene. ˜ ˜ ˜ 8 Indı yu vetai maundu ˜ 3:5 1 Kıkiliki, por·neia. Sisya Maelesyo ma Ndeto.

AKOLOSAI 3:9-17

˜ ˜ aa onthe kuma vala muı: ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ uthilıku, uthatu, uthu˜ ˜ ku, kuumana, na mu˜ iveta ndeto nthuku ka˜ ˜ nyw’anı wenyu. 9 Muikakengane ene kwa ˜ ˜ ene. Umyai mwıkalıle wa tene na meko maw’o, ˜ ˜ ˜ ˜ 10 na ıvw’ıkei mwıkalıle ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mweu, ula kwısıla uma˜ ˜ ˜ nyi wa w’o utw’ıkıtha˜ w’a mweu kwosana na ˜ ˜ ˜ muvw’ano wa Ula wawu˜ ˜ mbie, 11 na vaiı Muki˜ ˜ liki kana Muyuti, nzaı˜ ˜ ko kana kulea kwaıkwa, ˜ ˜ ˜ na vaiı mueni, Musithi˜ ani, ngombo, kana mu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndu muthasye; ındı Klı˜ ˜ ˜ sto nı syındu syonthe kwa onthe. ˜ ˜ ˜ 12 O ta uu, nund u ˜ ˜ inyw’ı mwı anyuve ma Ngai, atheu na mende˜ ˜ ˜ twe, ıvw’ıkei ınee na we˜ ˜ ˜ ndo mwingı, useo, wınyi˜ ˜ ˜˜ vyo, uuu, na wumıısyo. ˜ ˜ ˜ 13 Endeeai kumıanısya ˜ ˜ na kuekeanıa na ngenda ˜ ˜ ˜ ˜ ethıwa mundu o na wıva ˜ ˜ ˜ ˜ e na undu na ungı. Na o ˜ ˜ tondu Yeova wamueke˜ ie inyw’ı na ngenda, o ˜ nenyu no nginya mwıke

564

˜ ˜ oou. 14 Indı o vamwe ˜ ˜ na maundu asu onthe, ˜ ˜ ˜ ˜ ıvw’ıkei wendo, nundu ˜ ˜ ˜ nıw’o ukwatanasya andu ˜ ˜ vyu makethıwa na ngwa˜ ˜ tanıo ndumu. ˜ ˜ 15 O na ıng ı, ekai ˜ ˜ ˜ ˜ muuo wa Klısto usumbı˜ ˜ ke ngoonı syenyu,1 nu˜ ˜ ˜ nd u mweet ıiwe muuo ˜ ˜ ˜ ˜˜ usu nth ın ı wa mw ı ı ˜ ˜ ˜ ˜ umwe. Na ıthıwai mu˜ ˜ itunga muvea. 16 Ekai ˜ ˜ ndeto ya Klısto yusue ˜ ˜ ˜ ˜ vyu nthını wenyu na ıitu˜ ˜ ˜ ˜ ma mwıthıwa na uı w’o˜ ˜ nthe. Endeeai kumanyı˜ any’a na kuthangaany’a ˜ na savuli, mbathi sya ku˜ mukumya Ngai, mbathi ˜ ˜ sya kı-veva, muyina kwa ˜ ˜ ˜ nz ıa ıkwonany’a mw ı ˜ ˜ na muvea, na muimwi˜ ˜ nıa Yeova kuma ngoonı. ˜ ˜ ˜ ˜ 17 Undu o na wıva ula ˜ ˜ ˜ muuneena kana kwıka, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıkai maundu onthe ısyı˜ ˜ ˜ ˜ twanı ya Mwıaıi Yesu, na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kwısıla kwake muimutu˜ ˜ ˜ ngıa Ngai muvea, ula ˜ nıwe Asa. ˜ 3:15 1 Kana “utongoesye ngoo syenyu.”

565

˜ ˜ ˜ 18 Inyw’ı iveti, ınyivı˜ syei aume menyu, o to˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndu vaıle nthını wa Mwı˜ ˜ ˜ a ıi. 19 Inyw ’ ı a ume, ˜ endeeai kusyenda iveti ˜ ˜ syenyu na muikaithatıe. ˜ 20 Inyw’ı syana, mew’ei ˜ ˜ ˜ asyai menyu maundunı ˜ ˜ ˜ ˜ onthe, nundu uu numwe˜ ˜ ˜ ndeeasya Mwıaıi muno. ˜ ˜ ˜ 21 Inyw’ı aa-ıthe, muikathatye syana syenyu, ˜ nı kana iikakw’e ngoo. ˜ 22 Inyw’ı ngombo, mew’ei mavwana menyu ala ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ me kuu nthı maundunı ˜ ˜ onthe, na ti o yıla mamu˜˜ ˜ syaıısye, ta mukwendee˜ ˜ ˜ ˜ ˜ sya andu, ındı ıkai uu ˜ ˜ mwı na ngoo ntheu, ˜ mui˜ ˜ ˜ mukıa Yeova. 23 Undu ˜ ˜ ˜ ˜ o na wıva ula mukwıka, ˜ ˜ wıkei na thayu wenyu ˜ ˜ ˜ ˜ w’onthe ta mukumuthu˜ ˜ kuma Yeova, na ti andu, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 24 nundu nımwısı kana ˜ kuma kwa Yeova muka˜ ˜ ˜ kwata utiıwa taw’o ıtu˜ ˜ ˜ vi. Muthukumei Vwana ˜ wenyu, Klısto. 25 Vate ˜ ˜ ˜ ˜ nzika, mundu ula wıkaa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıvıtyo akaıvwa nundu wa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıvıtyo yıla wıkıte, nıkwı˜ thıwa Ngai nde kyende.

AKOLOSAI 3:18–4:7

˜ ˜ 4 Inyw’ı mavwana, ıkalany’ai na ngombo ˜ ˜ syenyu nesa na kwa ulu˜ ˜ ngalu, mukımanya kana ˜ o nenyu mwı na Vwana ˜ ˜ wenyu ıtunı. ˜ ˜˜ 2 Voyai na kıthing’ıı˜ ˜ ˜ ˜ syo, na yıla mukwıka uu, ˜ ˜ ˜ endeeai kwıthıwa mwı ˜ ˜ ˜ metho na muitunga muvea. 3 Na o vamwe na ˜ ˜ ˜ ˜ uu, muituvoyea nı kana ˜ ˜ Ngai aving ue m uomo ˜ ˜ ˜ kwondu wa ıla ndeto, nı ˜ ˜ ˜ kenda twıthıwe tutonya ˜ ˜ ˜ ˜ kutavany’a kımbithı kı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ theu ıulu wa Klısto, kıla ˜ ˜ nyie novetwe nundu wa˜ ˜ kyo, 4 na nı kana nıta˜ ˜ ˜ ˜ ˜ vany’e ıulu wa kımbithı ˜ ˜ ˜ ˜ kıu undu vaıle. ˜ 5 Endeeai kwıkalany’a ˜ ˜ na uı na ala me nza na ˜ ˜ ˜ ˜ muitumıa ıvinda yenyu ˜ nesa vyu. 6 Ndeto sye˜ ˜ ˜ nyu syıthıwe syı nzeo na ˜ ˜ ˜ ˜ syı na munyu, nı kana ˜ ˜ ˜ ˜ mumanye undu mutonya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kusungıa kıla mundu. 7 Tikiko, mwana-a-asa ˜ ˜ ˜ mwendwa na muthuku˜ ˜ ˜˜ mi muıkııku na ngombo ˜ ˜ vamwe nakwa nth ın ı ˜ ˜ ˜ wa Mwıaıi, akamutavya

AKOLOSAI 4:8-18

566

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ maundu onthe ıulu wa˜ ˜ ˜ ˜ kwa. 8 N ıng um ut uma ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kula muı nı kana mu˜ ˜ ˜ manye undu tuendeee na aikiakisya ngoo sye˜ nyu. 9 Euka vamwe na Onesimo, mwana-a-asa ˜ ˜ ˜˜ mwendwa na muıkııku, ˜ ˜ nake nı umwe wenyu, na ˜ ˜ ˜ makamutavya ma undu ˜ ˜ onthe ala maendeee kuu. 10 Alisitaliko, mwo˜ vwa vamwe nakwa, nı˜ wamukethya, na Maliko, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mundu wa musyı umwe ˜ na Valanava, o nake nı˜ ˜ ˜ wamukethya ( ula mu˜ ˜ ˜ neea ıwe m um uthokye ˜ ˜ ˜ ethıwa nukuka kwenyu), ˜ ˜ ˜ 11 na Yesu ula wıtawa ˜ Yusito, namo nı amwe ˜ ma ala aıke. Asu me oka ˜ ˜ nımo atethya ma wıa va˜ mwe nakwa kwondu wa ˜ ˜ Usumbı wa Ngai, na me˜˜ th ı ıtwe maingiakisya1 ˜ muno. 12 Evavila, ngo˜ ˜ ˜ ˜ mbo ya Klısto Yesu ula nı ˜ ˜ ˜ umwe wenyu, nıwamuke˜ ˜ ˜ thya. Kıla ıvinda ethıawa ˜ ˜ na kıthito kingı mboya˜ ˜ nı syake kwondu wenyu, ˜ ˜ ˜ ˜ nı kana mwıungama mwı

˜ ˜ alumu,1 mute na nzi˜ ka nongi kwendanı kw’o˜ nthe kwa Ngai. 13 Nu˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ ndu nıngukusııa kana nı˜ ˜˜ ˜ ˜ wıkııte kıthito kingı kwo˜ ndu wenyu na ala me Laotisia na Ielavoli. ˜ ˜ 14 Luka, ula m uiiti ˜ ˜ mwendwa, n ıwam uke˜ thya, o nake Ndema nı˜ wam ukethya. 15 Ngethesyei ana-a-asa ala ˜ me Laotisia na muinge˜ thesya Nimba na kıku˜ ˜ ˜ ndi k ıla ky umban ıaa ˜ nyumba kwake. 16 Na ˜ mwamina kusomewa va˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ lua uu, ıkai mıvango nı ˜ ˜ kana ukasomwe kıkundi˜ ˜ ˜ nı kıla kı Laotisia, nenyu ˜ ˜ ˜ ˜ muisoma valua ula nı˜ natumie Laotisia. 17 O ˜ ˜ ˜ na ıngı, mwıei Alikivo ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ atıı: “Suvıa muno uthu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kumi ula weetıkılile nthı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nı wa Mwıaıi nı kana uwı˜ anısye.” ˜ 18 Nyie Vaulo nına˜ ˜ ˜ ˜ mukethya nıandıkıte na kw’oko kwakwa mwene. ˜ Endeeai kulilikana kyo˜ ˜ vo kyakwa. Useo mwingı ˜ ˜ ˜ nıwıthıwe nenyu.

˜ ˜ 4:11 1 Kana “maimbıkıa vinya.”

˜ ˜ 4:12 1 Kana “mwı eanıu.”

˜ VALUA WA MBEE KWA

AT H E S A LO N I K A ˜ ˜ ˜ ˜ MAU N DU ALA M E VO KWA U KUVI

˜ Kwendana muno ene kwa ene (9-12) ˜ ˜ ˜ ˜ ‘Mundu akwatye maundu a make’ (11) Ala makwie me ˜ ˜ ngwatanıo na Klısto ˜ ˜ ˜ nımo makathayuuka mbee (13-18) ˜ ˜ 5 Kuka kwa muthenya wa Yeova (1-5) ˜ ˜ ˜ “Kwı muuo na kui ˜ muisyo!” (3) ˜ ˜ Twıkale twı metho na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ tuisuvıa ilıko situ (6-11) Ndeto sya ˜ kuthangaasya (12-24) ˜ Ngethi sya muthya (25-28)

1 Ngethi (1) ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ Muvea nundu wa muıkııo wa Athesalonika (2-10) ˜ ˜ ˜ 2 Uthukumi wa Vaulo e Thesalonika (1-12) ˜ ˜ ˜ Athesalonika nımeetıkılile ndeto ya Ngai (13-16) Vaulo e na mea ma kwona Athesalonika (17-20) 3 Vaulo eteele na mea ˜ maing ı e Athene (1-5) ˜ ˜ Uvoo wa kukiakisya kuma kwa Timotheo (6-10) ˜ Mboya kwondu wa Athesalonika (11-13) ˜ ˜˜ ˜ 4 Ukany’o ıulu wa ˜ ulaalai (1-8)

1 Nyie

Vaulo na Silivano1 na Timotheo, kwa ˜ kıkundi kya Athesalonika ˜ ˜ ˜ kıla kı ngwatanıo vamwe ˜ ˜ na Ngai, ula nıwe Asa, na ˜ ˜ ˜ ˜ Mw ısto: ˜ ıa˜ ıi Yesu Kl ˜ ˜ Ithıwai na useo mwingı ˜ na muuo. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 2 Kıla ıvinda nıtumu˜ ˜ ˜ ˜ tungıaa Ngai muvea yıla ˜ ˜ 1:1 1 Ula wıtawa Sila.

˜ ˜ ˜ ˜ tuumuweta inyw’ı mbo˜ ˜ ˜ ˜ ˜ yanı situ, 3 nıkwıthıwa ˜ ˜ ˜ nıtulilikanaa wıa wenyu ˜ ˜ ˜ ˜ ula mutethetye nundu ˜ ˜ ˜˜ wa muıkııo wenyu, na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ und u mw ık ıaa k ıthito ˜ ˜ ˜ mwı na wendo, na wumı˜ ˜ ˜ ˜ ısyo wenyu nundu mwı ˜ ˜ ˜ na wıkwatyo nthını wa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Mwıaıi waitu Yesu Klı˜ sto methonı ma Ngai,

567

1 ATHESALONIKA 1:4–2:3

˜ ˜ ˜ ˜ ula n ıwe Ithe wait u. ˜ ˜ ˜ 4 Nundu, ana-a-asa, nı˜ ˜ ˜ ˜ twıs ı n ımwendetwe n ı ˜ ˜ Ngai na nıwamunyuvie, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 5 nıkwıthıwa uvoo mu˜ ˜ seo ula t utavanasya ˜ ˜ ˜ ˜ ndwaam uvik ıa kw ıs ıla ˜ ˜ ˜ ndeto syoka, ındı wamu˜ ˜ ˜ vikıie wı na utonyi na ˜ ˜ veva mutheu, na twaı ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ na muıkııo mulumu kana ˜ ˜ ˜ kıla twamutavasya kyaı ˜ ˜ ˜ kya w’o, o tondu mwısı ˜ ˜ ˜ twaı andu ma muthemba ˜ ˜ ˜ ˜ mwau yıla twaı katı we˜ ˜ ˜ ˜ nyu, nundu maundu asu ˜ tweekie kwondu wenyu. ˜ ˜˜ 6 Na nımwaatııie ngele˜ kany’o yitu na ngeleka˜ ˜ ˜ ˜ ny’o ya Mwıaıi, nundu ˜ ˜ ˜ ˜ nımweetıkılile ıla ndeto ˜ ˜ ˜ mwı na utanu ula wuma˜ naa na veva mutheu, o ˜ ˜ na kau mwaı na mathına ˜ ˜ maingı, 7 na kwoou nı˜ ˜ mweethıiwe mwı ngele˜ ˜ kany’o nzeo kwa etıkıli onthe ala me Masetonia na Akaia. ˜ ˜ ˜ 8 Na nundu wa kutavany’a kwenyu, ndeto ya ˜ ˜˜ ˜ Yeova nınyaııkıte Mase˜ tonia na Akaia na ıkavi˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ka kıla vandu, na muıkııo

568

˜ wenyu kwa Ngai n u˜ ˜ ˜ ˜ many ık ıte k ıla vand u ˜ ˜ ˜ ukethıa o na tuitonya ˜ ˜ ˜ ˜ kwongela und u ung ı. ˜ ˜ ˜ 9 Nundu mo ene nıma˜ ˜ wetaa undu twakomanie ˜ nenyu ıvinda ya mbee na ˜ ˜ ˜ undu mwaalyukie mwa˜ tia ngai sya mıvw’anano ˜ ˜ ˜ nı kana mutw’ıke ngo˜ ˜ mbo sya Ngai ula wı tha˜ ˜ yu na wa w’o, 10 na kumweteela Mwana wake ˜ ˜ ˜ kuma ıtunı, ula we wa˜ ˜ ˜ ˜ muthayuukisye, nake nı ˜ ˜ ˜ ˜ Yesu, ula utuvonokasya ˜ ˜ ˜ kumana na uthilıku ula ˜ ˜ wukıte. ˜ ˜ ı, ana-a-asa, nı2 Inyw’ ˜ ˜ ˜ ˜ mwısı kana tuyaauka ˜ ˜ ˜ ˜ kula muı mana. 2 Nu˜ ˜ ˜ ndu o na kau mwambılı˜ ˜ ˜ ˜ lyon ı, o tondu mwısı, ˜ ˜ ˜ nıtwathınie na twathı˜ ˜ ˜ nw’a muno twı Vilivi, nı˜ ˜ ˜ ˜ tweethıiwe na ukumbau ˜ kuma kwa Ngai waitu wa ˜ ˜ ˜ ˜ kumutavya uvoo museo ˜ wa Ngai, o na kau nıtwa˜ ˜ ˜ vıngiwe muno.1 3 Nu˜ ˜ ˜ ndu utao witu nduma˜ 2:2 1 Kana nıvatonyeka, “o na ˜ ˜ kau nıtwang’ang’anie muno.”

569

˜ ˜ ˜ nıte na maundu me na ˜ ˜ ˜ mavıtyo kana maundu ˜ ˜ mavuku kana maundu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ma uvungu, 4 ındı o to˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nd u Ngai utwıt ık ıl ıtye ˜ ˜ ˜ kunengwa uvoo museo, ˜ ˜ ˜ o ta uu nıtuneenaa, na ˜ t uineenaa twendeesye ˜ ˜ ˜ ˜ andu, ındı tuneenaa twe˜ ˜ ndeesye Ngai ula uthia˜ naa ngoo situ. ˜ ˜ 5 Vate nzika n ımwı˜ ˜ ˜ ˜ sı kana tuyaatumıa no˜ ˜ ˜˜ ngi uneeni wa kukathııa ˜ ˜ ˜ mundu mana, kana tu˜ ˜ ˜ ˜ kavitha undu tuilye nu˜ ˜ ndu wa wendi wa syı˜ ˜ ˜ ˜ nd u; Ngai n ı ng us ı! ˜ ˜ ˜˜ ˜ 6 O na tuyıthııtwe tui˜ mantha nguma sya andu, ˜ ˜ ˜ syıthıwe nı kuma kwe˜ ˜ nyu kana kwa andu angı, ˜ ˜ o na kau twaı tutonya ˜ ˜ ˜ ˜ kw ıth ıwa m uio m uito ˜ ˜ ˜ ˜ kwenyu nundu twı atu˜ mwa ma Klısto. 7 Va˜ ˜ ˜ ndu va uu, tweethıiwe ˜ ˜ ˜ twı auu o tondu mu˜ ˜ ˜ nd u m uka ukwongya ˜ ˜ ˜ ˜ uthınıkıaa1 syana syake ˜ ˜ ˜ mwene. 8 Na nundu nı˜ ˜ twamwendete muno, nı˜ ˜ ˜ ˜ twatw’ıte vyu kumuta˜ ˜ 2:7 1 Kana “wıthıawa endete.”

1 ATHESALONIKA 2:4-12

˜ ˜ vya uvoo museo, o na ˜ ˜ kw ınengane1 kwond u ˜ ˜ ˜ wenyu, nundu nımwa˜ ˜ tw’ıkie endwa maitu. ˜ 9 Vate nzika, inyw’ı, ˜ ˜ ana-a-asa, nımulilikanaa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wıa witu mumu na wı ˜ ˜ mınoo. Twatethasya wıa ˜ ˜ ˜ ˜ utuku na muthenya nı ˜ ˜ ˜ kana tuikamwaıkye mu˜ ˜ ˜ ndu o na wıva katı we˜ ˜ ˜ nyu m uio m uito, y ıla ˜ ˜ ˜ twamutavasya uvoo mu˜ seo wa Ngai. 10 Inyw’ı ˜ ˜ ˜ mwı ngusı, o nake Ngai ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nı ngusı, ıulu wa undu ˜ ˜ ˜ ˜˜ tweeyıkalasya twı aıkıı˜ ˜ ˜ ku, twı alungalu, na tute ˜ ˜ ˜ na ıvıtyo kumwelekela ˜ ˜ ˜ ˜ inyw ’ ı et ık ıli. 11 N ı˜ ˜ ˜ mwısı nesa kana nıtwae˜ ˜ ndeeie kumuthangaasya ˜ ˜ na kumukiakisya na ku˜ ˜ ˜ mısya kıla umwe wenyu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ukusı, o tondu ıthe wa ˜ syana wıkanaa na syana ˜ ˜ syake, 12 nı kana mue˜ ˜ ˜ ndeee kwıthıwa na mwı˜ ˜ ˜ kal ıle uk umwendeesya ˜ ˜ ˜ Ngai, ula wamwıtie Usu˜ ˜ ˜ ˜ mbını wake na utheunı ˜ wake mutisu. ˜ ˜ 2:8 1 Kana “kunengane thayu ˜ witu.”

1 ATHESALONIKA 2:13–3:2

˜ 13 Na vate nzika, nı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kyo kıtumi tumutungı˜ ˜ aa Ngai muvea ıvinda ˜ ˜ ˜ ˜ yonthe nıkwıth ıwa n ı˜ ˜ mweet ık ılile ndeto ya ˜ Ngai ıla mweewie kuma ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kwitu, na muyaamıtıkıla ˜ ˜ ˜ ta ndeto ya andu, ındı ta ndeto ya Ngai, o to˜ ˜ ˜ ndu kwa w’o ıilye, na nıe˜ ˜ ˜ ndeee kutethya wıa nthı˜ ˜ ˜ ˜ nı wenyu inyw’ı etıkıli. ˜ ˜ ˜ 14 Nundu inyw’ı, ana-a˜ ˜˜ asa, nımwaatııie ngelekany’o ya ikundi sya Ngai ˜ ˜ ila syı ngwatanıo vamwe ˜ ˜ ˜ na Klısto Yesu, ila syı Yu˜ ˜ ˜ ˜ tia, nıkwıthıwa nımwa˜ ˜ ˜ ˜ thıniw’e nı andu ma nthı ˜ yenyu o tondu ikundi ˜ ˜ ila syı Yutia iendeee ku˜ ˜ thınw’a nı Ayuti, 15 ala ˜ ˜ ˜ ˜ mam uaie Mwıa ıi Yes u ˜ ˜ na athani na matuthı˜ ˜ ny’a. O na ıng ı, mai˜ ˜ mwendeeasya Ngai, ındı ˜ ˜ mekaa kıvathukany’o na ˜ ˜ ˜ undu andu onthe mende˜ ˜ ˜˜ te, 16 maitata kutusiııa ˜ ˜ tuikaneene na andu ma ˜ ˜ ˜ mbaı ingı nı kana mata˜˜ ˜ ˜ ngııwe. Na kwa nzıa ısu maiendeea ˜ kwongeleela ˜ ˜ ˜ ˜ naı syoo. Indı uthilıku

570

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wake ukilyı kuka ıulu woo. ˜ ˜ ˜ 17 Indı, ana-a-asa, yıla ˜ ˜ t uta ı vamwe1 nenyu ˜ ˜ ˜ ˜ (uthyu kwa uthyu, na ti ˜ ngoonı), o na kau no kwa ˜ kavinda kanini, twaı na ˜ ˜ mea maingı ma kumwo˜ ˜ ˜ na, na n und u wa uu ˜ ˜ twatata muno tumwo˜ ˜ ˜ ˜ ne uthy u kwa uthy u. ˜ ˜ ˜ 18 N und u wa k ıtumi ˜ ˜ ˜ ˜ kıu nıtwendie kuka kula ˜ ˜ ˜˜ ˜ muı, ıı, nyie Vaulo nına˜ ˜ tatie, o na ti ıvinda yı˜ ˜ ˜ mwe ındı kelı; na Satani ˜˜ ˜ ˜ ˜ asiııa nzıa yitu. 19 Nu˜ ˜ ˜ ndu wıkwatyo witu kana ˜ ˜ utanu witu kana ngovia ˜ ˜ ya utanu witu mbee wa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Mwıaıi Yesu n˜ ı kyau? Tyo ˜ ˜ ˜ inyw’ ı? 20 I ı, ninyw’ ı ˜ ˜ ˜ ˜ ndaıa yitu na utanu witu. ˜ yıla tweewie 3 Kwoou ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ tutom ı ısya k uv ıt uka ˜ ˜ vau, n ıtwoonie nuseo ˜ ˜ tuendeee kwıkala Athe˜ ne tw ı ithyoka; 2 na ˜ ˜ twamutuma Timotheo, ˜ mwana-a-asa waitu na ˜ ˜ ˜ muthuk umi wa Ngai,1 2:17 1 Kana “twavathaniw’e.” ˜ ˜ 3:2 1 Kana nıvatonyeka, “mute˜ thya wa wıa vamwe na Ngai.”

571

˜ ˜ ˜ ˜ ula utavanasya uvoo mu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ seo ıulu wa Klısto, nı ˜ ˜ kana amwıkıe vinya na ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ aimukiakisya muık ııonı ˜ ˜ wenyu, 3 nı kana mu˜ ˜ ndu o na wıva ndaka˜ ˜ thingithw’e1 nı mathına ˜ ˜ ˜ ˜ asu. Nundu inyw’ı nı˜ ˜ mwısı kana no nginya ˜ ˜ ˜ tukwatwe nı mathına ta ˜ ˜ ˜ ˜ asu. 4 Nundu yıla twaı ˜ ˜ vamwe nenyu, nıtwamu˜ tavasya kwı o tene kana ˜ ˜ ˜ tukakwatwa nı thına, na ˜ uu now’o kwaendie, o to˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndu inyw’ı mwısı. 5 Nı˜ ˜ kyo kıtumi yıla neewie ˜˜ ˜ ˜ ndomıısya, natumanie nı ˜ ˜ ˜ ˜ kana nımanye undu mu˜ ˜˜ ˜ ˜ ıkııo wenyu uendeee, nu˜ ˜ ˜ ˜ ndu ula Mutati nutonya ˜ ˜ ˜ ˜ kwıthıwa amutatıte kwa ˜ ˜ ˜ ˜ nzıa ımwe kana ıngı, na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wıa witu mumu ukethı˜ wa w˜ ı wa mana. ˜ ˜ 6 Indı yu Timotheo nı˜ ˜ ˜ ˜ wavika kula tuı aumıte ˜ ˜ kwenyu na nıwatutavya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ uvoo museo ıulu wa mu˜ ˜˜ ıkııo wenyu na wendo, ˜ ˜ ˜ na kana nımutulilikanaa ˜ mavinda onthe na mwı

1 ATHESALONIKA 3:3-12

˜ na mea ma kutwona, o ˜ ˜ ˜ ˜ undu ithyı twı na mea ˜ ma k umwona. 7 Kwo˜ ˜ ndu wa uu, ana-a-asa, ˜ ˜ nthını wa monyamao na ˜ ˜ ˜ mathına maitu onthe nı˜ ˜ ˜ ˜ tukiakiıtw’e nundu we˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ nyu na muıkııo ula mwı ˜ ˜ ˜ naw ’o. 8 N ı kw ı th ıwa ˜ ˜ ˜ nıtukwataa vinya1 yıla ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ inyw’ı muungamıte mwı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ alumu nthını wa Mwıaıi. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 9 Nıkwıthıwa nıtumutu˜ ˜ ˜ ngıaa Ngai muvea muno ˜ ˜ ˜ ˜ nundu wa utanu mwingı ˜ ˜ ula twı naw’o mbee wake ˜ ˜ ˜ ˜ nundu wenyu. 10 Nıtu˜ ˜˜ voyaa na kıthing’ıısyo na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kıthito kingı undu tuto˜ ˜ ˜ nya, utuku na muthenya, ˜ nı kana twonane nenyu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ uthyu kwa uthyu na tui˜ ˜ ˜ ˜ mutetheesya vala muıkı˜ ˜ ˜ ıo wenyu utialıtye. ˜˜ 11 Na yu twııkwatya ˜ ˜ kana Ngai wait u, ula ˜ ˜ ˜ nıwe Asa, na Mwıaıi wai˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ tu Yesu nımeutuvinguıa ˜ ˜ ˜ ˜ nzıa nı kana tuke kula ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ muı. 12 O na ıngı, twı˜ ˜ ˜ voya n ı kana Mw ıa ıi ongeleele wendo wenyu,

˜ 3:3 1 Ndeto kwa ndeto, “ndake- 3:8 1 Ndeto kwa ndeto, “twı tha˜ ˜ lelukw’e.” yu.”

1 ATHESALONIKA 3:13–4:10

572

˜˜ ˜˜ siııa mwıı wake mwene ˜ ˜ nı kana ekale e mutheu ˜ na e na ndaıa, 5 ate ˜ ˜ ˜ ˜˜ na ıtomo, mımeo ıtasiıı˜ ˜ ˜˜ ka ya kumanyana kı-mwıı ˜ ˜ ˜ ˜ ıla y ıth ıawa na and u ˜ ˜ ma mbaı ingı ala ma˜ ˜ ˜ ˜ tamwısı Ngai. 6 Mundu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ o na wıva ndaıle kuvıtu˜ ˜ ˜ ˜ ka mıvaka ıla yaılıte na ˜ ˜ k umw ıka mwana-a-asa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wake naı undunı usu, nı˜ ˜ ˜ kwıthıwa Yeova nuetae ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ usilılo nundu wa mau˜ ˜ ˜ ndu asu o tondu twamu˜ ˜ ˜ tavisye ıvinda ıvıtu na ˜ ˜ twamukany’a kwa uito. ˜ ˜ ˜ 7 Nund u Ngai atwıtie ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ twıthıwe twı atheu ındı ˜ ˜ ˜ ti twıthıwe twı avuku. ˜ ˜ ˜ ˜˜ 8 Kwoou, ula uvuthııa˜ ˜ ˜ ˜ sya undu usu, ndethıawa ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ aivuthıısya mundu, ındı ˜ ˜ ˜˜ ethıawa aivuthıısya Ngai, ˜ ˜ ˜ ˜ ula umunengae inyw’ ı ˜ veva˜ wake mutheu. ˜ ˜ ˜ ˜ 9 Indı ıulu wa wendo ˜ wa ana-a-asa, tui na vata ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wa kumuandıkıa, nundu ˜ ˜ ˜ ˜˜ inyw’ı ene nımumanyıı˜ tw’e nı Ngai kwendana. ˜ ˜ 10 Vate nzika, nımue˜ ˜ ˜ 4:3 1 Kıkiliki, por·neia. Sisya Ma- ndeee kwıka uu kwelekela ana-a-asa onthe ala elesyo ma Ndeto.

˜˜ ˜ ˜ ıı, mwıthıwe na wendo ˜ ˜ ˜ mwingı inyw’ı kwa inyw’ı na kwa onthe, o to˜ ˜ ˜ ndu ithyı tumwendete, ˜ ˜ ˜ ˜˜ 13 nı kana alulumıılye ˜ ˜ ˜ ngoo syenyu, na muyıthı˜ ˜ ˜ ˜ wa mute na ıvıtyo na mwı ˜ atheu methonı ma Ngai, ˜ ˜ ˜ ula nıwe Asa, ıvinda ya ˜ ˜ ˜ kwıthıwa vo kwa Mwıa˜ ˜ ˜ ıi waitu Yesu e na atheu make onthe. ˜ ana-a-asa, 4 Na muthya, ˜ ˜ o tondu twamutavi˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ sye ıulu wa undu mwaıle ˜ ˜ ˜ kwıkala nı kana mumwe˜ ndeesye Ngai, o tondu ˜ vate nzika mw ıkalaa, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ twımwısuva na kumutaa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ısyıtwanı ya Mwıaıi Yesu ˜ ˜ muendeee na mbee kwı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ka uu. 2 Nundu nımwı˜ ˜ ˜ ˜ sı maundu ala twamwı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ aıe ısyıtwanı ya Mwıaıi ˜ Yesu. ˜ ˜ ˜ 3 N ıkw ıth ıwa Ngai ˜ ˜ ˜ endaa mw ıth ıwe mw ı ˜ ˜ atheu na m uy ıvatha˜ ˜ na na ulaalai.1 4 Kıla ˜ ˜ ˜ ˜ umwe wenyu nıwaıle ku˜ ˜ ˜ ˜ manya undu utonya ku-

573

me Masetonia yonthe. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Indı twımwısuva ana-a˜ ˜ ˜ asa muendeee kwıka uu ˜ ˜ muno. 11 Tatai muno ˜ ˜ ˜ ˜ kwıkala muuıtye na kıla ˜ ˜ ˜ mundu aikwatya mau˜ ndu a make mwene na ˜ ˜ kutethya wıa na moko ˜ ˜ make, o tondu twamwı˜ ˜ ˜ ˜ aıe, 12 nı kana mwıthı˜ ˜ ˜ we na mwıkalıle museo ˜ methonı ma ala me nza ˜ ˜ na mute na vata wa kı˜ ˜ ndu o na kımwe. ˜ ˜ 13 O na ıngı, ana-a˜ ˜ ˜ asa tuikwenda mwıthı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ we mutesı ıulu wa ala ˜ ˜ ˜ akw’u, nı kana muike˜ ˜ thıwe na kyeva ta andu ˜ ala mate na wıkwatyo. ˜ ˜ ˜ ˜ 14 Nundu ethıwa twı na ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ muık ııo kana Yesu nı˜ ˜ wakwie na athayuuka, ˜ o ta uu Ngai akama˜ ˜ thayuukya ala makwie ˜ me ngwatanıo vamwe na ˜ ˜ ˜ Yesu nı kana methıwe ˜ ˜ vamwe nake. 15 Nıkwı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ thıwa uu nıw’o tuumu˜ ˜ tavya kwısıla ndeto ya ˜ ˜ Yeova kana ithyı ala twı˜ ˜ ˜ ˜ ıthıwa thayu ıvinda ya ˜ ˜ ˜ kwıthıwa vo kwa Mwıa˜ ˜ ıi, t uikamatongoesya

1 ATHESALONIKA 4:11–5:4

˜ ˜ ala makwie; 16 nundu ˜ ˜ Mwıaıi mwene akatheea ˜ ˜ ˜ kuma ıtunı e na wasya wı ˜ ˜ ˜ na ukumu, na wasya wa ˜ ˜ ˜ mulaıka munene na soo wa Ngai, na ala makwie ˜ me ngwatan ıo vamwe ˜ ˜ ˜ na Klısto makathayuuka ˜ mbee. 17 Na ıtina wa ˜ ˜ ˜ vau, ithyı ala tukethı˜ ˜ ˜ wa twı thayu, tukooswa ˜ ˜ vamwe namo matunı nı ˜ ˜ kana tukomane na Mwı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ aıi yayayanı, na ındı tu˜ ˜ ˜ ˜ keethıwa na Mwıaıi ıvinda yonthe. 18 Kwoou ˜ endeeai kukiakiany’a na ndeto isu. ˜ ˜ ˜ 5 Na yu ıulu wa saa na mavinda, ana-a-asa ˜ ˜ ˜ mui na vata wa kuandı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ k ıwa k ınd u. 2 Nund u ˜ ˜ ˜ ˜ inyw’ı ene nımwısı nesa ˜ kana muthenya wa Yeo˜ ˜ ˜ ˜ va wukıte utu˜ ta kıng’ei ˜ ˜ ku. 3 Ivinda yıla me˜ ˜ kwasya: “Kwı muuo na ˜ ˜ ˜ kui muisyo!” nıvo wana˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ngıko ukoka na mıtukı, ˜ ˜ ˜ o undu woo wa kwaunya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ umukıaa mundu muka ˜ muito, na maikavono˜ ˜ ˜ ka nongi. 4 Indı inyw’ı, ˜ ˜ ˜ ana-a-asa, mui kıvindunı

1 ATHESALONIKA 5:5-18

˜ ˜ na kwoou muthenya usu ˜ ˜ ˜ ˜ ndw ısa k um uvik ıa ta ˜ ˜ ing’ei, 5 nundu inyw’o˜ nthe mwı ana ma kye˜ ni na ana ma muthenya. ˜ ˜ ˜ ˜ Ithyı tui ma utuku o na ˜ ˜ tui ma kıvindu. ˜ 6 Kwoou t uikakome ˜ ˜ o tondu ala angı me˜ ˜ ˜ ˜ kaa, ınd ı tw ıkale tw ı ˜ ˜ ˜ ˜ metho na tuisuvıa ilıko ˜ ˜ ˜ situ. 7 Nundu ala ma˜ ˜ komaa, makomaa utuku, na ala manyusaa maka˜ ˜ milwa ˜ mekaa uu utu˜ ˜ ˜ ˜ ku. 8 Indı ithyı ala twı ˜ ˜ ˜ ˜ ma muthenya, n ıtusu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ vıe ilıko situ na tuyıkıa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ngao ya kıthui ya muıkı˜ ˜ ıo na wendo, na wıkwa˜ ˜˜ tyo wa utangııo ta ngo˜ ˜ ˜ via ya kyuma 9 nundu ˜ ˜ Ngai ndaat unyuva t u˜ ˜ ˜ kwatwe nı uthilıku wake, ˜ ˜ ˜ ˜ ındı atunyuvie nı kana ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ tukwate utangııo kwısı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ la Mwıaıi waitu Yesu Klı˜ sto. 10 Akwie kwondu ˜ ˜ ˜ witu, nı kana o na ethı˜ ˜ ˜ wa twı thayu kana twı ˜ ˜˜ ˜ akw’u, twııkala thayu vamwe nake. 11 Kwoou ˜ endeeai kuthangaany’a ˜ na kwakana inyw’ı kwa

574

˜ ˜ ˜ ˜ inyw’ı, o undu muendeee ˜ kwıka. ˜ 12 Yu, ana-a-asa, twı˜ ˜ ˜ mw ıs uva m umanenge ˜ nda ıa ala matethasya ˜ ˜ ˜ wıa na kıthito katı we˜ nyu na mamutongoea˜ ˜ ˜ ˜ sya1 nthını wa Mwıaıi ˜ ˜ ˜ na kumutaa; 13 na mu˜ imanenga nda ıa nene ˜ ˜ ˜ muno na kumenda ˜ nu˜ ˜ ˜ ndu wa wıa woo. Ithı˜ ˜ wai na muuo˜ inyw’ı kwa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ inyw’ ı. 14 Ind ı n ıt u u˜ ˜ ˜ mwısuva, ana-a-asa, mu˜ kany’e ala mate ewi, mu˜ kiakisye ala makw’ ıte ˜ ˜ ˜ ˜˜ ngoo, mululumıılye ala ˜ ˜˜ onzu, na muimomııasya ˜ ˜ ala angı onthe. 15 Mu˜ ˜ ˜ ndu o na wıva ndakaıva˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nısye uthuku kwa uthu˜ ˜ ku, ındı mavinda onthe ˜ ˜ ˜ ıkanaai maundu ala ma˜ ˜ seo inyw’ı kwa inyw’ı ˜ vamwe na ala ang ı onthe. 16 Tanaai mavinda ˜ onthe. 17 Voyaai mute ˜ ˜ ˜ kueka. 18 Tungaai mu˜ ˜ vea kwond u wa k ıla ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ undu. Nundu uu nıw’o ˜ ˜ ˜ 5:12 1 Kana “mamuungamıaa.”

575

˜ ˜ 1 ATHESALONIKA 5:19– 2 ATHESALONIKA—Maundu Ala me Vo

˜ Ngai wendaa mw ıke ˜ ˜ ˜ ˜ nthını wa Klısto Yesu. ˜ 19 M uikavosye mwa˜ ki wa veva . 20 M ui˜ ˜˜ kav uth ı ısye wathani. ˜ ˜ 21 Osyai maundu onthe; ˜ ˜ lumyai vyu ala maseo. ˜ ˜ 22 Ivathanei na k ıla ˜ ˜ ˜ ˜ undu muthuku. ˜ 23 Na Ngai wa muuo ˜ ˜ namuthesye vyu. Veva ˜ wenyu na thayu1 wenyu ˜˜ na mwıı wenyu, ana-a˜ ˜ ˜ ˜ ˜ asa, nısyıthıwe ite na ıvı˜ ˜ tyo, na syı nima mau˜ ˜ ˜ ˜ ndunı onthe ıvindanı ya ˜ ˜ ˜ kwıthıwa vo kwa Mwı-

˜ ˜ ˜ ˜ aıi wait u Yesu Klısto. ˜ ˜ ˜ ˜ 24 Ula umwıtaa inyw’ı ˜ ˜ ˜ ˜˜ nı muıkııku, na vate nzi˜ ka akeeka uu. 25 Ana-a-asa, endeeai ˜ ˜ kutuvoyea. 26 Kethyai ana-a-asa onthe na ngethi ya wendo.1 ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 27 Nıngumwısuva ısyı˜ ˜ ˜ ˜ twanı ya Mwıaıi musomee ana-a-asa onthe va˜ ˜ ˜ lua uu.˜ ˜ 28 Useo mwing ı wa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Mwıaıi waitu Yesu Klısto ˜ ˜ ˜ nıwıthıwe nenyu.

˜ 5:26 1 Ndeto kwa ndeto, “kumu˜ 5:23 1 Sisya Maelesyo ma Ndeto. munyana kutheu.” ˜ ˜ VALUA WA KELI KWA

AT H E S A LO N I K A ˜ ˜ ˜ ˜ MAU N DU ALA M E VO KWA U KUVI

1 Ngethi (1, 2) ˜ ˜ ˜˜ Kwongeleka kwa muıkııo wa Athesalonika (3-5) ˜ ˜ Ngai akaıvanısya ala matew’aa (6-10) ˜ Mboya kwondu wa ˜ kıkundi (11, 12) ˜ ˜ ˜ 2 Mutuli wa mıao (1-12)

˜ ˜ Kuthangaaw’a maungame ˜ me alumu (13-17) ˜ 3 Endeeai kuvoya (1-5) ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ Ukany’o ıulu wa mwıkalıle ˜ ˜ ute museo (6-15) ˜ Ngethi sya muthya (16-18)

2 ATHESALONIKA 1:1-10

576

˜ ˜ ˜ laa kwa nzıa ya ulunga˜ ˜ ˜ lu, na nundu wa kıtumi ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kıu nımutalılwe kwıth ˜ ı˜ ˜ ˜ wa mwaılıte kulika Usu˜ ˜ ˜ mbını wa Ngai, ula yu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ muuthına nundu waw’o. ˜ ˜ ˜ 6 Na nundu Ngai nı ˜ ˜ ˜ m ul ungalu, akama ıva ˜ ˜ ˜ ˜ thına andu ala meum ˜ u-˜ ˜ ˜ th ıny’a inyw’ ı. 7 Ind ı ˜ ˜ ˜ ˜ inyw’ ı ala muuthınw’a ˜ ˜ ˜ ˜ mukakwata uthumuo va˜ ˜ mwe nait u ıvinda ya ˜ ˜ kuvuanw’a kwa Mwıa˜ ˜ ˜ ˜ ıi Yesu kuma ıtunı e va˜ mwe na alaıka make me ˜ ˜ ˜ ˜ vinya 8 e na ulılınzı wa ˜ ˜ ˜ ˜ mwaki, yıla ukaete uıva˜ ˜ nısyo kwa ala matamwı˜ ˜ sı Ngai na ala matawı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ w’aa uvoo museo ıulu wa ˜ ˜ ˜ ˜ Mw ıa ıi Yes u. 9 And u ˜ asu makasilılwa wana˜ ngıko wa tene na tene ˜ maume mbee wa Mwıa˜ ˜ ıi na mbee wa utheu ˜ mutisu wa vinya wake, ˜ ˜ ˜ ˜ 10 ıvinda yıla ukoka kukumw’a vamwe na atheu ˜ ˜ make na muthenya usu ˜ ˜ ˜˜ ala mamuıkııie makase˜ ˜ ˜ ˜ ng’a nundu wake, nundu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ twaumisye nı1:1 1 Ula wıtawa Sila. 1:4 1Kana ukusı˜ ˜ ula ˜˜ ˜ ˜˜ mwauıkııie. “mumııasya.”

1 Nyie Vaulo na Silivano1 na Timotheo, kwa ˜ kıkundi kya Athesaloni˜ ˜ ˜ ka kıla kı ngwatanıo va˜ ˜ mwe na Ngai, ula nıwe ˜ ˜ ˜ ˜ Ithe waitu, na Mwıaıi ˜ ˜ Yesu˜ Klısto: ˜ ˜ 2 Ithıwai na useo mwi˜ ˜ ngı na muuo kuma kwa ˜ ˜ Ngai, ula nıwe Asa, na ˜ ˜ ˜ kuma kwa Mwıaıi Yesu ˜ Klısto. ˜ ˜ ˜ ˜ 3 N ıtw ıw’aa twa ıl ıte ˜ ˜ ˜ k ut ungaa m uvea kwa ˜ ˜ ˜ Ngai kıla ıvinda kwond u ˜ ˜ wenyu, ana-a-asa. Undu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ usu nıwaıle nundu muı˜˜ ˜ k ı ıo wenyu n uendeee ˜ kwongeleka muno, na ˜ ˜ wendo wa kıla umwe we˜ nyu kwelekela ala angı ˜ nuendeee kwongeleka. ˜ ˜ ˜ 4 Na nundu wa kıtumi ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kıu nıtumukathaa inyw’ı ˜ ˜ ikundinı sya Ngai nu˜ ˜ ˜˜ ˜ ndu wa wumıısyo na mu˜ ˜˜ ˜ ˜ ıkııo wenyu nthını wa ˜ mathına menyu onthe na ˜ ˜ ˜ ˜ nthını wa mawumu ala ˜ ˜ m a m u k wa t a a .1 5 U u ˜ wıonany’a kana Ngai asi-

577

˜ ˜ ˜ 11 Kwondu wa uu, kıla ˜ ˜ ˜ ˜ ıvinda nıtuvoyaa nı kana ˜ ˜ ˜ Ngai am utale kw ıth ı˜ ˜ wa mwa ıle k unengwa ˜ ˜ ˜ kıla wamwıtıie, na kwa ˜ ˜ vinya wake ayıka useo ˜ ˜ w’onthe ula ukwenda na ˜ ˜ ˜˜ aimina kıla mwıthııtwe ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ muyıka nundu wa muı˜˜ ˜ ˜ ˜ kııo. 12 Nı kana ısyıtwa ˜ ˜ ˜ ˜ ya Mwıaıi Yesu yıkumw’e ˜ ˜ ˜ nthını wenyu, nenyu mu˜ ˜ kumw’e mwı ngwatanıo vamwe nake, kwosana ˜ ˜ na useo mwingı wa Ngai ˜ ˜ ˜ ˜ waitu na wa Mwıaıi Yesu ˜ Klısto. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıulu 2 Indı, ana-a-asa, ˜ ˜ wa kwıthıwa vo kwa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Mwıaıi waitu Yesu Klısto ˜ ˜ ˜ ˜ na ıulu wa kumbanw’a ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kwitu vala uı, twımu˜ ˜ k ulya 2 m uikathingi˜ ˜ ˜ thw’e na mıtukı kuma ˜ ˜ ˜ ˜ kısuanıonı kyenyu, o na ˜ ˜ muikatelemw’e nı ndeto mbeveee kana ndeto ineenetwe kana va˜ ˜ ˜ lua ukwoneka ta wumıte ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kula tuı, muyıwa kana ˜ ˜ muthenya wa Yeova nı ˜ muviku. ˜ ˜ ˜ 3 Mund u o na wıva ˜ ndakamwasye kwa nzıa

2 ATHESALONIKA 1:11–2:8

˜ ˜ ˜ ˜ o na yıva, nundu muthe˜ ˜ ˜ ˜ nya usu ndukoka ukaıi ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ wa m u ık ı ıo utamb ıte ˜ ˜ ˜ ˜ kuka na ula mutuli wa ˜ ˜ m ıao akavuanw’a, ula ˜ nıwe mwana wa wana˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ngıko. 4 Nı muvınganı˜ ˜ sya na n ıwınenevasya ˜ ˜ ˜ ˜ kuvıtuka ila syıtawa ngai ˜ ˜ kana syındu ila ithaitha˜ ˜ ˜ ˜ wa, na nundu wa uu nı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wıkalaa nthı ıkalunı ya ˜ Ngai na kw ıyonany’a ˜ ˜ ˜ utheinı kana we nı ngai. ˜ ˜ ˜ 5 Inyw’ı no muulilikana ˜ ˜ kana yıla naı vamwe ne˜ ˜ nyu nınamutavasya ma˜ ˜ undu asu? ˜ ˜ ˜ ˜ 6 Na yu inyw’ı nımwısı ˜ ˜ ˜˜ ˜˜ ˜ ula wıthııtwe aisiııa mu˜ ˜ ˜ ˜ tuli usu wa mıao, nı kana ˜ evuanw’a ıvinda yake ˜ ˜ ˜ ˜ yıla yaılıte yavika. 7 Nı ˜ ˜ ˜ w’o kana kımbithı kıu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kya utuli wa mıao nıkıe˜ ˜ ndeee kutethya wıa, na ˜ ˜ ˜ kıendeea nginya yıla ula ˜ ˜ ˜ ˜ uendeee kwıthıwa e kısi˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ııi wıvetwa. 8 Nıvo ındı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ula mutuli wa mıao wı˜ ˜ ˜ ˜ vuanw’a, ula Mwıaıi Yesu ˜ ˜ ˜ ˜ ukamuveta kwısıla veva ˜ wa kanyw’a wake na ku˜ ˜ mwananga ıvinda y ıla

2 ATHESALONIKA 2:9–3:2

˜ ˜ ˜ kwıthıwa vo kwake ku˜ ˜ ˜ konanw’a. 9 Indı kwı˜ ˜ ˜ ˜ thıwa vo kwa ula mutu˜ ˜ li wa mıao kumanıte na ˜ ˜ ˜ uthukumi wa Satani o vamwe na syama syonthe na mawonany’o ma ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ uvungu na maundu ma ˜ ˜ usengy ’o 10 na ukengani w’onthe kwa ala ˜ mekwanangwa, na yıu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nıyo ıtuvi yoo nıkwıthı˜ ˜ ˜ wa mayaa ıt ık ıla na ˜ ˜ kwenda ula w’o nı kana ˜˜ ˜ matang ı ıwe. 11 N ıkyo ˜ ˜ kıtumi Ngai uekaa ma˜ ˜ kengwe na umany ısyo ˜ ˜ ˜ ˜ wa uvungu nı kana ma˜ ˜˜ ˜ ˜ ık ı ıe ndeto sya uv u˜ ˜ ngu, 12 nı kana onthe ˜ ˜ ˜ masilılwe nundu mayaa˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ uıkııa ula w’o ındı mata˜ ˜ ˜ ˜ nıie maundu mate malungalu.˜ ˜ 13 Indı, mavinda ˜ ˜ ˜ onthe tw ıw’aa twa ıl ı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ te kumutungıa Ngai mu˜ ˜ vea nundu wenyu, anaa-asa endwa ma Yeova, ˜ ˜ ˜ nıkwıthıwa kuma mwa˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mbılılyonı Ngai nıwamu˜ ˜ nyuvie mwıkwata uta˜˜ ˜ ˜ ngııo kwa kumuthesya ˜ ˜ na veva wake na kwısı-

578

˜ ˜ ˜˜ ˜ la muıkııo wenyu nthı˜ ˜ nı wa ula w’o. 14 Nake ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nıwamwıtie kwısıla uvoo ˜ ˜ ˜ museo ula tutavanasya, ˜ ˜ ˜ nı kana mukwate utheu ˜ ˜ ˜ ˜ mutisu wa Mwıaıi waitu ˜ ˜ Yesu Klısto. 15 Kwoou, ˜ ˜ ana-a-asa, ungamai mwı ˜ ˜ ˜ ˜ alumu na muilumya vyu ˜ ˜ ˜ syıthıo ila mwamanyıi˜ ˜ w’e, mwıthıwe mwama˜ ˜ ˜ ˜ nyıiw’e kwısıla uneeni ˜ ˜ kana valua kuma kwitu. ˜ ˜ ˜ 16 O na ıngı, ekai Mwıa˜ ˜ ˜ ˜ ıi waitu Yesu Kl ˜ ısto mwe˜ ne na Ngai Ithe waitu, ˜ ˜ ula watwendie na atune˜ nga ukiakisyo wa tene na ˜ tene, o vamwe na wıkwa˜ ˜ ˜ tyo wa w’o kwısıla useo ˜ mwing ı, 17 akiakisye ngoo syenyu na aitu˜ ˜ ˜ ˜ ma mwıthıwa mwı alumu ˜ kwondu wa meko onthe ˜ maseo o vamwe na kıla ˜ ˜ uneeni museo. ˜ 3 Na m uthya , ana-a˜ ˜ asa, endeeai kutuvo˜ yea nı kana ndeto ya ˜ ˜ ˜˜ Yeova ıendeee kunyaııka ˜ ˜ ˜ ˜ mıtukı na kukumw’a, o ˜ ˜ und u vailye kwenyu, ˜ ˜ 2 na nı kana tuvono˜ kw’e kuma kwa and u

579

˜ ˜ athuku ala matonya ku˜ ˜ ˜ ˜ ˜ twıka naı, nundu ti andu ˜ ˜ onthe meth na mu˜ ıawa ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıkııo. 3 Indı Mwıaıi nı ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ muıkııku, na akamwıkıa ˜ ˜ ˜ ˜ vinya na kumusuvıana ˜ ˜ ˜ na ula muthuku. 4 O ˜ ˜ ˜ ˜ na ıngı, tui na nzika nthı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nı wa Mwıaıi ıulu wenyu ˜ ˜ ˜˜ ˜ kana nımuatııaa na nı˜ ˜ ˜ ˜˜ mukuendeea kuatııa ma˜ ˜ ˜ ˜ undu ala tumutavasya. ˜ ˜ ˜ 5 Mwıaıi naendeee kutongoesya ngoo syenyu ˜ ˜ nesa nı kana mumwe˜ ˜ ˜˜ nde Ngai na muyumıısya ˜ ˜ kwondu wa Klısto. ˜ 6 Yu, ana-a-asa, twıe˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nda kumutaa ısyıtwanı ˜ ˜ ˜ ˜ ya Mwıaıi Yesu Klısto, ˜ mwıvathane na mwana˜ ˜ ˜ a-asa o na wıva ula ute ˜ ˜ ˜ na mwıkalıle museo na ˜ ˜ utekalaa kwosana na syı˜ thıo ila mwakwatie kuma ˜ ˜ ˜ ˜ kwitu. 7 Nundu inyw’ı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ene nımwısı undu mwa˜ ˜ ˜˜ ıle kuatııa ngelekany’o ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ yit u, n und u t uya ı na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mwıkalıle muthuku yıla ˜ ˜ twaı katı wenyu, 8 o na ˜ ˜ ˜ ˜ tuyaaya lıu wa mundu ˜ ˜ mana. Vandu va uu, twa˜ ˜ ˜ tethasya wıa mumu na

2 ATHESALONIKA 3:3-14

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wı mınoo utuku na mu˜ ˜ ˜ thenya nı kana tuikakuı˜ thye o na umwe wenyu ˜ ˜ ˜ ˜ muio muito. 9 Ti aı tu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ yaı na ukumu wa kwıka ˜ ˜ ˜ ˜ uu, ındı twendaa kumwi˜ ˜ ıa ngelekany’o nı kana ˜ ˜ ˜ ˜˜ inyw’ı mumıatııe. 10 O ˜ ˜ na yıla twaı vamwe ne˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nyu n ıtwamwıaıaa uu: ˜ ˜ ˜ “Eth ıwa m und u o na ˜ ˜ wıva ndekwenda kute˜ ˜ thya wıa, o na kuya nda˜ ˜ ˜ ˜ kaye.” 11 Nundu nıtwı˜ ˜ w’ıte kana ve amwe katı ˜ wenyu mate na mwıka˜ ˜ lıle museo, na maitetha˜ ˜ ˜ sya wıa o na vanini, ındı ˜ ˜ ˜ melikasya maundunı ma˜ tamakonetye. 12 Andu ˜ ˜ ˜ ta asu twımeaıa na ku˜ ˜ ˜ mataa nthını wa Mwıa˜ ˜ ˜ ˜ ıi Yesu Klısto kana maıle ˜ ˜ ˜ kutethya wıa mavindıtye ˜ ˜ ˜ na maiya lıu ula mathu˜ ˜ kumıe˜ mo ene. ˜ ˜ 13 Indı inyw’ı, ana-a˜ ˜ ˜ asa, muikanoe˜ nı kwı˜ ˜ ˜ ka useo. 14 Indı ethı˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ wa ve mundu ute kuatııa ˜ ˜ ndeto situ ila syı va˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ luanı uu, mwıkıei uva˜ ˜ ˜ no na muyıeka kuvula˜ na nake nı kana ew’e

˜ ˜ 2 ATHESALONIKA 3:15 – 1 TIMOTHEO—Maundu Ala me Vo

˜ ˜ ˜ nthoni. 15 Indı muika˜ mwone ta mumaitha, va˜ ˜ ˜ ˜ ndu va uu endeeai kumutaa ta mwana-a-asa. ˜ ˜ ˜ 16 Na Mwıaıi wa muuo ˜ ˜ naendeee k um unenga ˜ ˜ muuo kwa nzıa syonthe. ˜ ˜ ˜ ˜ Mwıaıi nı ethıwe nenyu iny’wonthe.

580

˜ 17 ˜ Nyie Vaulo ˜ ˜ ˜ n ınamukethya nıandıkıte na kw’oko kwakwa ˜ ˜ ˜ mwene, na usu n ıw’o uvano wa ˜ val ua syakwa syonthe; ˜ ˜ ˜ ˜ uu nıw’o nıandıkaa. ˜ ˜ 18˜ Useo ˜ ˜ mwing ˜ ı ˜ wa Mw ˜ ıa ˜ ıi ˜ waitu Yesu Klısto nıwıthıwe vamwe nenyu inyw’onthe.

˜ VALUA WA MBEE KWA

T I M OT H E O ˜ ˜ ˜ ˜ MAU N DU ALA M E VO KWA U KUVI

1 Ngethi (1, 2) ˜ ˜˜ ˜ ˜ Ukany’o ıulu wa amanyısya ˜ ˜ ˜ ma uvungu (3-11) ˜ ˜ ˜ Useo mwingı ula Vaulo wooniw’e (12-16) ˜ ˜ Musumbı wa tene na (17) tene ˜ ˜ ˜ ‘Ukita kau ula ˜ museo’ (18-20) ˜ ˜ 2 Mboya kwondu wa andu ˜ ˜ ma kıla muthemba (1-7) ˜ Ngai umwe, ˜ ˜ ˜ mwıw’anıthya umwe (5) ˜ ˜ Wovosyo wıanıe ˜ ˜ kwovosya˜ andu onthe (6) Utao kwa aume na aka (8-15) ˜ ˜ ˜ Ngua syı na ndaıa (9, 10)

˜˜ 3 Nguma ila asyaıısya ˜ ˜ ˜ ˜ maılıte kwıthıwa nasyo (1-7) Nguma ila atetheesya ma ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kıkundi maılıte kwıthıwa nasyo (8-13) ˜ ˜ ˜ Kımbithı kıtheu kya ˜ ˜ ˜ kumukıa Ngai (14-16) ˜ ˜˜ ˜ 4 Ukany’o ıulu wa ˜ momanyısyo ma ndaimoni (1-5) ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Undu utonya kwıthıwa ˜ ˜ ˜ ˜ muthukumi museo wa ˜ Klısto (6-10) ˜ ˜ ˜ Kıvathukany’o katı wa ˜ ˜ kıkıo kya Ngai na ˜ ˜ ˜ ˜ maundu ala mundu ˜ ˜˜ wıkaa ake mwıı (8)

˜ ˜ 1 TIMOTHEO—Maundu Ala me Vo –1:6

581

˜ ˜ ˜ ˜ Suvıa kumanyısya kwaku (11-16) ˜ ˜ ˜ ˜ 5 Undu utonya kukua ala ˜ ˜ anini na ala akuu (1, 2) ˜ Kutetheesya ndiwa (3-16) ˜ ˜ ˜ ˜ Kusuvıa andu maku (8) ˜ ˜ ˜ Kunenga ndaıa atumıa ala ˜ me kıthito (17-25) ˜ ˜ “Mbinyu nini nundu wa ˜ ıvu yaku” (23)

˜ ˜

mutumwa 1 Nyie Vaulo, ˜ ˜

wa Klısto Yesu, kwo˜ sana na mwıao wa Ngai ˜ ˜˜ ˜ ˜ Mutangııi waitu na Klı˜ ˜ ˜ sto Yesu, wıkwatyo witu, 2 kwa Timotheo,1 mwa˜ ˜ na wakwa wa w’o nthını ˜ ˜ ˜˜ wa˜ muıkııo: ˜ ˜ ˜ Ithıwa na useo mwingı ˜ na tei na muuo kuma ˜ ˜ kwa Ngai, ula nıwe Asa, ˜ ˜ na kuma kwa Klısto Yesu ˜ ˜ ˜ Mwıaıi waitu. ˜ ˜ 3 O tondu nakutha˜ ngaaisye w ıkale Eve˜ ˜ ˜ ˜ so yıla naı vakuvı ku˜ thi Masetonia, o ta uu ˜ ˜ ˜ yu n ıng uuthangaasya, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 1:2 1 Ualyulo wayo nı, “Ula Umu˜ nengae Ngai Ndaıa.”

6 Ngombo imanenge mavwana masyo ˜ ndaıa (1, 2) ˜ ˜ ˜ ˜ Amanyısya ma uvungu na wendi wa mbesa (3-10) ˜ ˜ ˜ Motao kwondu wa mundu ˜ wa˜ Ngai ˜(11-16) ˜ ˜ Ithıwa muthwii mawıanı maseo (17-19) ˜ ˜ ˜ Suvıa kıla wanengiwe (20, 21)

˜ ˜ ˜ ˜ nı kana umeaıe andu ˜ ˜ amwe maeke kumanyı˜ ˜ sya momanyısyo me kı˜ vathukany’o, 4 na ma˜ ˜˜ eke kwıthukıısya ngewa ˜ ˜ ˜ ˜ sya uvungu na kwıka ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ukunıkıli ıulu wa mo˜ ˜ ˜ syaanıo. Maundu asu ma˜ ˜ itethya ındı maetae ma˜ ˜ ˜ k ulyo na may ıth ıawa ˜ ˜ ˜ na kındu o na kımwe ˜ kuma kwa Ngai kıkone˜ ˜ ˜˜ tye muıkııo. 5 Vate nzi˜ ˜ ka, kıeleelo kya mau˜ ˜ ˜ ndu aa nı wendo ula wumanaa na ngoo ntheu ˜ na wasya mutheu wa ˜ ˜ ˜˜ ˜ ngoo na m u ık ı ıo ute na wangangany’a. 6 Na ˜ ˜ ˜ amwe n ımati ıte ma u˜ ˜ ndu asu na makelelukw’a

1 TIMOTHEO 1:7-16

˜˜ maatııe ndeto sya mana. ˜ ˜ 7 Andu asu mendaa kwı˜ ˜ th ıwa amany ısya ma ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mıao, ındı mayısı mau˜ ˜ ndu ala meuneena, o na ˜ ˜ ˜ ˜ mayısı maundu ala ma˜ ˜ ˜˜ manyıasya na kıthing’ıısyo. ˜ ˜ ˜ ˜ 8 Nıtwısı kana Mıao ˜ ˜ ˜ ˜ n ı m ıseo eth ıwa mu˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ndu amıatııaa undu va˜ ˜ ˜ ˜ ıle, 9 na nıtwısı kana ˜ ˜ mıao ndyaaseuvw’a kwo˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndu wa mundu mulu˜ ˜ ˜ ngalu ındı kwondu wa ˜ ˜ ala matulaa mıao na ala ˜ ˜ mate ewi, ala matamukı˜ aa Ngai na eki ma naı, ˜ ˜˜ ala mate aıkııku na avu˜ ku, ala moaaa aa-ıthe na ala moaaa aa-inyia, oaa˜ ni, 10 ilaalai,1 a ume ˜ ala makomaa na aume,2 ˜ ala moyaa andu, akenga˜ ˜ ˜ ni, ala mateanıasya wıvı˜ ˜ to,3 na ala mekaa undu ˜ ˜ ˜ ˜ o na wıva ula uleanı˜ te na momanyısyo ala maseo4 11 kwosana na 1:10 ˜1 Sisya Maelesyo ma Nde˜ to, “Ulaalai.” 2 Kana “aume ala ˜ ˜˜ ˜ mamanyanaa kı-mwıı na aume.” ˜ ˜ ˜ 3 Kana “ala mevıtaa wıvıto wa ˜ ˜ ˜ uvungu.” 4 Kana “matethya.”

582

˜ ˜ ˜ uvoo museo wa kuku˜ mw’a ula wumaa kwa ˜ ˜ Ngai mutanu, ula nyie nanengiwe. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 12 Nımutungıa muvea ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Klısto Yesu Mwıaıi waitu, ˜ ˜ ˜ ˜ ula wambıkıie vinya, nu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ndu nıwoonie nı muıkıı˜ ˜ ˜ ku na anenga uthukumi, ˜ ˜ 13 o na kau mbeenı naı ˜ ˜ muumi wa Ngai na mu˜ ˜ thıny’a wa andu make na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ naı mung’endu. Indı nı˜ ˜ ˜ neew’ıiwe tei nundu nee˜ ˜ ˜ kaa uu ndesı na ı na ˜ ndya ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ muık ııo. 14 Indı useo ˜ ˜ ˜ ˜ mwingı wa Mwıaıi nı˜ wongelekile muno va˜ ˜ ˜˜ mwe na muıkııo na we˜ ndo kuma kwa Klısto ˜ ˜ Yesu. 15 Ndeto ii nı sya ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ kuıkııka na nısyaıle kwı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ tıkılwa vyu: Klısto Yesu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ookie ıulu wa nthı kuta˜˜ ˜ ngııa eki ma naı. Na ni˜ ˜ nyie wa mbee˜ vyu katı ˜ ˜ wa asu. 16 Indı nınee˜ ˜ ˜ ˜ w’ıwe tei nı kana kwısı˜ ˜ ˜ la nyie, nı mwıki wa naı ˜ ˜ ˜ ula wa mbee vyu, Klı˜ ˜ ˜˜ sto Yesu onany’e wumıısyo wake w’onthe, na ai˜ ˜ ndw’ıkıthya ngelekany’o ˜ ˜ ˜˜ ˜ kwa ala makamuıkııa nı

583

˜ kana makwate thayu wa tene na tene. ˜ ˜ 17 Yu M usumb ı wa ˜ ˜ tene na tene, ula uta˜ ˜ tonya kwanangıka, uto˜ nekaa, ula nowe Ngai e ˜ ˜ weka, nataıwe na kukumw’a tene na tene. Ameni. ˜ ˜ 18 Maundu aa namanengane kwaku, mwana wakwa Timotheo, kwosana na mawathani ala ˜ ˜ ˜ maumiw’e ı ulu waku, ˜ ˜ ˜ ˜ nı kana kwısıla mau˜ ˜ ˜ ndu asu uendeee kukita ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kau ula museo, 19 ulu˜ ˜ ˜ ˜˜ mıtye muıkııo na wa˜ ˜ sya museo wa ngoo, ula ˜ ˜ amwe mekıtye utee, na ˜ ˜ ˜˜ makatuma muıkııo woo ˜ ˜ wanangıka o tondu meli ˜ yanang ıkaa. 20 Aime˜ naio na Alekisanda nı ˜ amwe katı wa asu, na ˜ nınamanenganie kwa Sa˜ ˜ tani nı kana mamanyı˜ ˜ w’e kwa nzıa ya ukany’o ˜ ˜ ˜ kana mayaıle kumuuma Ngai. ˜ ˜ ˜ nı2 Undu˜ ˜ wa mbee, ˜ ngwısuvana nı kana ˜ ˜˜ mboya sya k ıthing’ ı ı˜ syo, mboya sya kuvoyea

1 TIMOTHEO 1:17–2:7

˜ ˜ ˜ angı, na mboya sya kutu˜ nga muvea ivoyawe kwo˜ ˜ ˜ ndu wa andu ma kıla ˜ muthemba, 2 na kwo˜ ˜ ndu wa asumbı na onthe ˜ ˜ ˜ ˜ ala me na ukumu, nı ˜ ˜ kana tuendeee kwıkala ˜ ˜ kwa uuu na muuo o va˜ ˜ ˜ mwe na kumukıa Ngai ˜ ˜ ˜ vyu na kwosa˜ maundu ˜ ˜ ˜ kwa uito. 3 Undu usu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nı museo na nıwıtıkılıkaa ˜ ˜ ˜˜ methonı ma Mutang ııi ˜ ˜ waitu, Ngai, 4 ula we˜ ˜ ndaa andu ma mıthemba ˜˜ yonthe matangııwe na ˜ ˜ kukwata umanyi wa w’o ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıulu wa ula w’o. 5 Nu˜ ˜ ˜ nd u kw ı Ngai umwe, ˜ ˜ ˜ na mwıw’anıthya umwe ˜ ˜ katı wa Ngai na andu, ˜ ˜ ˜ ˜ nake nı mundu, Klısto ˜ ˜ Yesu, 6 ula weenenga˜ nie mwene ethıwe wo˜ ˜ vosyo wıanıe kwovosya ˜ ˜ ˜ ˜ andu onthe, na undu usu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nıw’o ukaumıw’a ukusı ˜ ˜ ˜ ˜ ıvinda yaw’o yıla yaılı˜ te yavika. 7 Na kwondu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wa kumya ukusı usu nı˜ ˜ ˜ nanyuviwe nıthıwe mu˜ ˜ tavany’a na mutumwa, ˜ ˜ na nıneena w’o ndiunee˜ ˜ ˜ na uvungu, nanyuviwe

1 TIMOTHEO 2:8–3:5

˜ ˜ ˜ ˜ n ımany ısye mba ı ing ı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ ıulu wa muıkııo na ıulu ˜ wa ula w’o. ˜ ˜ 8 Kwoou nıenda kıla ˜ ˜ vandu a ume mavoyae ˜ ˜ mokılıtye moko matheu, ˜ mate na uthatu kana ˜ ˜ ngananıo. 9 O ta uu, ˜ ˜ ˜ aka namo maılıte kwı˜ ˜ yanakavya kwa kwıkıa ˜ ˜ ˜ ngua ila syaılıte, me na ˜ ˜ ˜ ˜ nda ıa na k ıl ıko k ıa˜ ˜ ˜ nıu, na ti kwa mıseu˜ ˜˜ vılye ya nzw’ıı na thaa˜ ˜ ˜ vu na lulu na ngua sya ˜ ˜ ˜ thooa munene, 10 ındı ˜ ˜ ˜ ˜ kwa nzıa ıla yaılıte aka ˜ ala maasya kana nıma˜ ˜ ˜ ˜ mukıaa Ngai, na uu nı ˜ kwasya , meth ıwe na meko maseo. ˜ ˜ ˜ ˜ 11 M und u m uka n ı ˜ ˜ emanyısye avindıtye1 na ˜ e na wınyivyo w’onthe. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 12 Ndiumwıtıkılya mu˜ ˜ ˜ ˜ ndu muka kumanyısya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kana kwıthıwa na ukumu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıulu wa munduume, ındı ˜ ˜ ˜ ˜ aılıte kwıkala avindıtye.1 ˜ ˜ ˜ 13 Nundu Atamu nıwe ˜ woombiwe mbee, na ıtina Eva oombwa. 14 O

584

˜ ˜ na ıngı, Atamu ndaake˜ ˜ ˜ ˜ ngwa , ınd ı ula m u˜ ˜ ˜ ndu muka nıwakengiwe ˜ ˜ ˜ ˜ vyu ˜ na alika ıvıtyonı. ˜ ˜ ˜ ˜ 15 Ind ı m und u m uka ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ akasuvııka kwısıla ku˜ ˜ ˜ syaa syana, ethıwa nuku˜ ˜ ˜ endeea kwıthıwa na mu˜ ˜˜ ˜ ıkııo na wendo na utheu, ˜ ˜ ˜ ˜ o vamwe na kılıko kıanıu. ˜ ˜ ii nı sya ku3 Ndeto ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ ıkııka: Ethıwa mundu ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ nıwıkııte kıthito atw’ı˜ ˜˜ ke m usya ı ısya, endaa ˜ ˜ ˜ ˜˜ wıa museo. 2 Musyaıı˜ ˜ ˜ sya aıle kwıthıwa atawe˜ ˜ ˜ ˜ teka uthuku, muume wa ˜ ˜ ˜ ˜ kıveti kımwe, wı na wıti˜ ˜ ˜ ˜ ng’o maundunı onthe, wı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na kılıko kıanıu, wı mıva˜ ˜ ˜ ngo, mulau, wı na utonyi ˜ ˜ wa kumanyısya, 3 na ti ˜ ˜ ˜ munywi,1 ti mundu wa ˜ ˜ ˜ ˜ ithokoo, ındı aıle kwı˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ thıwa mundu utakwatıı˜ aa muno woni wake, ˜ ˜ ˜ ute ıteta, utendete mbe˜ ˜ ˜ ˜ ˜ sa, 4 mundu uungamı˜ ˜ ˜ aa musyı wake nesa, wı ˜ ˜ na syana syı na wınyivyo ˜ ˜ na syosaa maundu kwa ˜ ˜ ˜ ˜ uito 5 (nundu eth ıwa ˜ ˜ ˜ ˜ mundu o na wıva ndesı

˜ ˜ 2:11 1 Kana “akilıtye; au ıtye.” ˜ ˜ ˜ 3:3 1 Kana “muthengi.” 2:12 1 Kana “auıtye; akilıtye.”

585

˜ ˜ ˜ ˜ kuungamıa nyumba yake ˜ ˜ ˜ mwene, akasuvıa ata kıkundi kya Ngai?), 6 na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ti mundu uneetıkılile mı˜ ˜ ˜ ˜ tukı, ndakese kwıthıwa ˜ ˜ na mıtulyo na aikwatwa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nı usilılo ula wasilılwe ˜ ˜ Ndevili. 7 O na ıng ı, ˜ ˜ ˜ aıle kwıthıwa aiwetwa ˜ nesa1 nı ala me nza wa ˜ ˜ kıkundi nı kana ndaka˜ ˜ vuthw’e na ndakalike kı˜ teinı kya Ndevili. ˜ 8 Atetheesya ma kıku˜ ˜ ˜ ndi o namo maılıte kwı˜ ˜ ˜ thıwa mayosa maundu ˜ kwa uito, mate akengani, mate anywi ma mbinyu ˜ mbingı, matamanthaa na ˜ ˜ ˜ ˜ ıtomo nzıa sya kwıyıuna mo ene, 9 na ma˜ ˜ ˜ kwataa kımbithı kıtheu ˜ me na wasya mutheu wa ngoo. ˜ ˜ 10 O na ıngı, ekai ma˜ ˜ ˜ mbe kutatıthw’a kana nı˜ ˜ ˜ ˜ maıle; na ındı ethıwa ˜ ˜ maiweteka uthuku, ma˜ ˜ ithukuma ta atetheesya ˜ ma kıkundi. ˜ ˜ 11 Aka namo nımaıle ˜ ˜ ˜ kwıthıwa mayosa mau-

1 TIMOTHEO 3:6-16

˜ ˜ ndu kwa uito, mate asu˜ kani, me na wıting’o ma˜ ˜ ˜ undunı onthe, na me ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ aıkııku kıla undunı. ˜ ˜ 12 Mutetheesya wa kı˜ ˜ ˜ ˜ kundi aıle kwıthıwa mu˜ ˜ ˜ ume wa kıveti kımwe, ˜ ˜ ˜ uungamıaa nesa syana ˜ ˜ syake na musyı wake. ˜ ˜ ˜ ˜ 13 N ıkw ıth ıwa a ume ˜ ˜ ala mathukumaa kwa ˜ ˜ nzıa nzeo nımanengawe ˜ ˜ ˜ ndaıa, na nımethıawa na ˜ ˜ ˜ uthasyo munene wa ku˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ neena ıulu wa muıkı˜ ˜ ˜ ˜ ıo woo nthını wa Klısto ˜ Yesu. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 14 Nıkuandık ıa mau˜ ˜ ndu asu, o na kau nı˜ ˜ ˜ ˜ ngwenda kuka kula uı o ˜ ˜ ˜ ˜ mıtukı, 15 nı kana na˜ ˜ ˜ selewa, wıthıwe utonya ˜ ˜ ˜ ˜ k umanya und u wa ıle ˜ ˜ ˜ ˜ kwıthıwa na mwıkalıle ˜ ˜ ˜ uilye nyumbanı ya Ngai, ˜ ˜ ˜ ıla nı kıkundi kya Ngai ˜ ˜ ˜ ˜ ula wı thayu, na nıkyo ˜ ˜ ˜ ˜ kıtuı na musingi wa ula ˜ w’o. 16 Vate nzika, kı˜ ˜˜ ˜ mbithı kıı kıtheu kya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kumukıa Ngai nı kıne˜ ˜ ˜ ˜ ne: ‘Nıwaumılilw’e nthını ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıı, atalwa kwıthı3:7 1 Kana “ayumıw’a ukusı mu- wa mw ˜ ˜ ˜ ˜ wa mulungalu nthını wa seo.”

1 TIMOTHEO 4:1-12

˜ ˜˜ ˜ veva, aumılııla alaıka, ˜ ˜ ˜ ˜˜ atavanw’a mbaını, aıkıı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wa nı andu ıulu wa nthı, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na ooswa ıulu ıtunı na akumw’a.’ ˜ ˜ 4 Indı ndeto ila mbeveee niwetete nesa ˜ ˜ ˜ kana ıvinda yukıte amwe ˜ ˜ ˜ ˜˜ makatia ula muıkııo, na ˜˜ ˜ makeethukıısya uneeni ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wa uvungu uveveewe nı maveva mavuku na mo˜ manyısyo ma ndaimoni, ˜ ˜ 2 kwısıla wangangany’a ˜ wa and u ala manee˜ ˜ ˜ naa uv ung u, ala wa˜ sya woo wa ngoo uthe˜ ˜ ˜ lete nthithi ta uvıvıtw’e ˜ ˜ ˜ ˜ na kyuma kıvyu. 3 Nı˜ ˜ mavataa andu kutwaana ˜ ˜ ˜ kana kutwawa, na kwıaıa ˜ andu mevathane na ma˜ ˜ lıu ala Ngai woombie nı ˜ ˜ ˜ kana ala me na muıkı˜ ˜ ˜ ıo na mesı nesa ula w’o ˜ ˜ mamaısae me na muvea. ˜ ˜ ˜ 4 Nundu kyonthe kıla ˜ ˜ Ngai woombie nı kıseo, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na vaiı kındu kyaılıte ˜ ˜ ˜ kulewa ethıwa ala meu˜ ˜ ˜ ˜ kıya meıka uu me na mu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ vea, 5 nıkwıthıwa nıkı˜ ˜ theetw’e kwısıla ndeto ya Ngai na mboya.

586

6 Wamanenga ana-a˜ ˜ ˜ ˜ asa utao usu ukeethı˜ ˜ ˜ ˜ wa muthukumi museo ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wa Klısto Yesu, ula uıthı˜ ˜ ˜ tw’e ndeto sya ula muı˜˜ ˜ ˜ ˜ kııo na umanyısyo mu˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜˜ seo ula wıth uiuatııa ˜ ııtwe ˜ nesa. 7 Indı lea ngewa ˜ ˜ itamueteae Ngai ndaıa, ˜ ˜ ˜ ta ieawa nı iveti nguu. ˜ ila ˜ ˜ ˜ ˜ Indı we ımanyısye wı na ˜ ˜ ˜ kıeleelo kya kwıthıwa na ˜ ˜ ˜ kıkıo kya Ngai. 8 Mau˜ ˜ ˜ ˜ ndu ala mundu wıkaa ˜˜ ˜ kwondu wa kwaka mwıı1 ˜ ˜ matethasya o vanini, ındı ˜ ˜ ˜ kıkıo kya Ngai kıtethasya ˜ ˜ ˜ ˜ maundunı onthe, na kı ˜ na watho wa thayu wa yu ˜ ˜ ˜ ˜ na wa ıvinda yıla yukıte. ˜ ˜ ˜ 9 Ndeto isu nı sya kuı˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kııka na syaılıte kwıtıkı˜ ˜ ˜ lwa vyu. 10 Kıu nıkyo ˜ ˜ ˜ kıtumi tutethasya wıa na ˜ ˜ ˜ ˜ kıthito tute kunoa, nu˜ ˜ ˜ ndu tumwıkwatasya Ngai ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ula wı thayu, nake nı Mu˜˜ ˜ ˜ tangııi wa andu ma mı˜ themba yonthe, na muno ˜ ˜ ˜˜ muno ala aıkııku. ˜ 11 Endeea kunengane ˜ ˜ ˜ ˜ mıao ısu na kumanyısya ˜ ˜ ˜ ma und u asu. 12 Nd u4:8 1 Kana “Masoesi.”

587

˜ ˜ ˜ ˜ ketıkılye mundu o na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wıva auvuthye nundu wı ˜ ˜ ˜ ˜ mundu wa muika. Vandu ˜ ˜ ˜ ˜ va uu, ıthıwa wı nge˜ ˜˜ lekany’o kwa ala aıkııku ˜ ˜ ˜ ˜ nthını wa uneeni, mwı˜ ˜ ˜ ˜˜ kalıle, wendo, muıkııo, na ˜ ˜ utheu. 13 Endeea kwı˜ ˜ ˜ kıa kıthito kya kusoma ˜ ˜ mbee wa andu, kutaa,1 ˜ ˜ na kumanyısya nginya ˜ ˜ ˜ ˜ yıla nıuka. 14 Na ndu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kaeke kusuvıa muthınzıo ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ula wı nthını waku, ula ˜ ˜ wanengiwe kwısıla wa˜ thani yıla nzama ya atu˜ ˜˜ m ıa yakwil ı ıile moko. ˜ ˜ ˜ ˜ 15 Suanıa muno1 mau˜ ˜ ˜ ndu asu; ınengane vyu ˜ kwamo, nı kana maendeeo maku moneke ˜ ˜ ˜ ˜ uthein ˜ ˜ ı ˜ nı andu onthe. 16 Isuvıe we mwene va˜ ˜ mwe˜ na kumanyısya kwa˜ ˜ ˜ ku. Ikala maundunı asu, ˜ ˜ ˜ ˜ nundu weeka uu ukeeta˜˜ ngııa we mwene na ala ˜ ˜˜ makwıthukııasya. ˜ ˜ mu5 Ndukamumany’e ˜ ˜ ˜ tumıa. Vandu va uu, ˜ ˜ m utae ta ıthe waku, namo anake ta ana-a-au,

1 TIMOTHEO 4:13–5:7

˜ ˜ 2 iveti nguu ta aa-inyia ˜ maku, na aka ma muika ˜ ta eıtu-a-inyia maku, va˜ mwe na utheu w’onthe. ˜ 3 Manenge ndaıa aka ˜ ndiwa ala kwa w’o nı ˜ ˜ ˜ ndiwa.1 4 Indı ethıwa ˜ ve ndiwa yı na syana ˜ ˜ ˜ kana esukuue, eka asu ˜ ˜ ˜ mambe kwımanyısya kı˜ ˜ ˜ kıo kya Ngai me musyı ˜˜ kwoo na mayııva asyai ˜ moo na aa-umae na aa˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ usue kıla kımaılıte, nu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndu undu usu nıwıtıkılı˜ kaa methonı ma Ngai. ˜ ˜ ˜ ˜ 5 Na mundu muka ula ˜ kwa w’o nı ndiwa na nde ˜ ˜ ˜ ˜ na mundu utonya ku˜ ˜ ˜ mutethya, ethıawa amwı˜ kwatıtye Ngai na avoyaa ˜ ˜˜ ˜ ˜ na kıthing’ıısyo˜ utuku na ˜ ˜ ˜ muthenya. 6 Indı mu˜ ˜ ˜ ˜ ndu muka ula wınenganae mwene eke mawendi ˜˜ ˜ ˜ make ma mwıı, nı mu˜ kw’u o na kau e tha˜ y u. 7 Kwoou endeea ˜ ˜ ˜ ˜ kumamanyısya1 maundu ˜ ˜ asu nı kana methıwe

˜ 5:3 1 Kana “ndiwa ila syı na vata ˜ ˜ ˜ wa kutetheew’a”; uu nı kwasya, ˜ ˜ ˜ ˜ 4:13 1 Kana “k uthangaasya.” ite na mundu wa kuitethya. 5:7 ˜ ˜ ˜˜ 1 Kana “kumeaıa.” 4:15 1 Kana “Vindıısya.”

1 TIMOTHEO 5:8-17

˜ ˜ mataweteka uth uku. ˜ ˜ 8 Vate nzika ethıwa mu˜ ˜ ndu o na wıva ndama˜ ˜ nthıaa andu make, na ˜ ˜ ˜ muno muno ala ma nyu˜ mba yake mwene, nuka˜˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ ııte muıkııo na nı muthu˜ ˜ ˜ ku mbee wa mundu ula ˜ ˜ ˜ ˜˜ ute na muıkııo. ˜ ˜ ˜ 9 Mundu muka ndiwa ˜ ˜ ˜ ula waıle kutalwa ta wa˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıle kutethw’a nı ula wı na myaka 60 na kwambata, ˜ ˜ ˜ ˜ na aı kıveti kya muume ˜ ˜ umwe, 10 wı na nguma ˜ ˜ ˜ sya kwıka maundu maseo, waeie syana syake ˜ ˜ nesa, waı mulau, watha˜ mbisye atheu maau, wa˜ tetheeisye ala me na thı˜ na, weeyumisye kwondu ˜ ˜ wa wıa ˜ m˜ useo. 11 Indı, aka ndiwa ala ˜ ˜ ˜ ˜ mate akuu mayaıle ku˜ ˜ ˜ talwa, nundu yıla wendi ˜ ˜ woo wa kumanyana kı˜˜ mwıı wamavathany’a na ˜ ˜ Klısto, mendaa kutwawa. ˜ ˜ 12 Na makasilılwa nu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndu nımatiıte undu ma˜ ˜ thanıte mbeenı.1 13 Na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ıvindanı o yıu nımethıı-

588

˜ ˜ ˜ twe na kımanyıo kya kwı˜ kala mana, mayuma nyu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mba ımwe kuthi ıla ıngı; ˜˜ ˜ ˜ ˜ ıı, eka kwıkala mana, ındı ˜ ˜ o na kusukana na kwıli˜ ˜ ˜ ˜ kya maundunı ma andu ˜ ˜ ang ı, maineenea mau˜ ˜ ˜ ndu mataıle kuneenea. 14 Kwoou, ndonya kwenda aka ndiwa ala mate ˜ ˜ akuu matwawe, masyae ˜ ˜ ˜ syana, maungamıe mı˜ ˜ syı yoo, meeka uu ma˜ ˜ ˜ ikanenga muvınganısya ˜ mwanya wa kutumany’a. ˜ ˜ 15 Nı w’o kana amwe nı˜ ˜ ˜ ˜˜ melelukıte makamuatııa ˜ ˜ Satani. 16 Ethıwa mu˜ ˜ ˜ ndu muka o na wıva e ˜ ˜ ˜ na andu ma musyı, namo ˜ nı ndiwa, eka amatethee˜ ˜ ˜ sye nı kana kıkundi kı˜ ˜ ˜ ˜ ikaıkw’e muio muito. Nı ˜ ˜ ˜ ˜ kana kıthıwe kıtonya ku˜ tetheesya ala kwa w’o nı ndiwa.1 ˜ ˜ 17 Atumıa ala mau˜ ˜ ˜ ngamıaa maundu kwa ˜ nz ıa nzeo manengwe ˜ ˜ ndaıa nene,1 na muno

˜ 5:16 1 Kana “ndiwa ila syı na ˜ ˜ ˜ vata wa kutetheew’a”; uu n ı ˜ ˜ ˜ kwasya, ite na mundu wa kuite˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ 5:12 1 Kana “nımatiıte muıkııo thya. 5:17 1 Kana “ndaıa kundu ˜ ˜ kwılı.” woo wa mbee.”

589

˜ ˜ muno ala methıawa na ˜ ˜ ˜ ˜ kıthito nthını wa ku˜ ˜ neena na kumanyısya. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 18 Nundu ıandıko yaı˜ ˜ tye: “Ndukove nzau ka˜ ˜ ˜ nyw’a ıvinda yıla ıendeee ˜ ˜ ˜ kuvua ngetha,” na, “Mu˜ ˜ ˜ tethya wa wıa n ıwaı˜ ˜ le kunengwa ndıvi yake.” ˜ ˜ ˜ ˜ 19 Ethıwa mutumıa nı˜ ˜ ˜ wasikatwa, nduketıkıle ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ undu usu ate o ve na uku˜ ˜ ˜ ˜ ˜ sı wa ngusı ilı kana itatu. ˜ 20 Ala maendeea kwıka ˜ ˜ naı makanısye mbee wa ˜ ˜ andu onthe, nı kana ala ˜ ˜ ˜ ˜ angı makıe. 21 Nıkwıa˜ ˜ ıa kwa uito mbee wa Ngai ˜ ˜ ˜ na Klısto Yesu na alaı˜ ˜˜ ˜ ˜ ka anyuve uatııe maundu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ asu uteutw’a undu na mı˜ ˜ ˜ tukı na ute na kyende. ˜ ˜˜ ˜ ˜ 22 Ndukailııle mundu ˜ ˜ ˜ moko na mıtukı;1 o na ˜ ˜ ˜ nd ukelikye na ın ı sya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ angı; ıyıkalye wı mutheu. ˜ 23 Kuma yu nduka˜ ˜ ˜ nyusae kıw’u kı kyoka, ˜ ˜ ındı nyusaa mbinyu nini ˜ ˜ ˜ ˜ nundu wa ıvu yaku nı˜ ˜ ˜ ˜ kwıthıwa nukothaa kuwaa.

1 TIMOTHEO 5:18–6:3

˜ ˜ 24 Naı sya andu amwe ˜ ˜ ˜ ˜ syıthıawa utheinı, na ma˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kwataa usilılo mıtuk ı, ˜ ˜ ˜ ˜ ındı sya angı imanyıkaa ˜ ˜ ıtina. 25 O ta uu, meko ˜ ˜ maseo nımonekaa uthe˜ ˜ ˜ inı ındı ala mate maseo ˜ ˜ ˜ mayısa kuendeea kwıkala me mavithe. ngombo iendeee 6 Eka ˜ kumanenga mavwana ˜ ˜ masyo ndaıa yonthe nı ˜ ˜ ˜ kana ısyıtwa ya Ngai yıi˜ ˜ kese kuneenewa naı va˜ ˜ ˜ mwe na ula umanyısyo. ˜ ˜ 2 O na ıngı, ngombo ila ˜ ˜ ˜ syı na mavwana etıkıli ii˜ ˜ ˜ ˜ kamavuthye nıkwıthıwa ˜ ˜ ˜ nı ana-a-asa. Vandu va uu ˜ ˜ ˜ ˜ syaıle kumathukuma na ˜ ˜ ˜ kıthito nundu ala mate˜ ˜ thekaa kumana na uthu˜ ˜ ˜ kumi usu wasyo museo ˜ ˜ ˜ nı etıkıli na endwa. ˜ ˜ Endeea k umany ısya ˜ ˜ ˜ maundu asu na kunenga˜ ne motao asu. 3 Ethıwa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mundu o na wıva nuku˜ ˜ many ısya momany ısyo ˜ ˜ ˜ angı na ndetıkılanaa na ˜ momanyısyo ala maseo,1 ˜ ˜ ˜ ala maumıte kwa Mwıaıi

˜ ˜ ˜ 5:22 1 Uu nı kwasya, ndukanyu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 6:3 1 Kana “matethya.” ve mundu na mıtukı.

1 TIMOTHEO 6:4-15

˜ ˜ ˜ waitu Yesu Klısto, o na ˜ ˜ ndetıkılanaa na moma˜ ˜ nyısyo ala mosanıte na ˜ ˜ ˜ kıkıo kya Ngai, 4 mu˜ ˜ ˜ ˜ ndu usu e na mıtulyo ˜ ˜ ˜ na ndaeleawa nı kındu. ˜ ˜ Endete muno ngananıo ˜ ˜ ˜ ˜ na ngusanısyo ıulu wa ˜ ˜ ˜ ndeto. Maundu asu nımo ˜ ˜ ˜ maetae kıwıu, ıteta, nzu˜ ˜ ˜ ku, kwıthıwa na nzika ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nthuku ıulu wa ala angı, ˜ 5 ngananıo itathelaa sya ˜ ˜ ˜ ˜ t uma und u t unini twa ˜ ˜ andu me na ilıko mbuku ˜ ˜ na matesı ula w’o, na ma˜ ˜ ˜ ˜ suanıaa kana kıkıo kya ˜ ˜ ˜ ˜ Ngai nı nzıa ya kwıyıu˜ na. 6 Vate nzika, ku˜ ˜ mukıa Ngai o vamwe ˜ ˜ ˜ ˜ na kwıanıwa nıkuunaa ˜ ˜ ˜ ˜ muno. 7 Nundu tuyaa˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ete kındu ıulu wa nthı na ˜ ˜ ˜ tuitonya kuma na kındu. ˜ 8 Kwoou, tweethıwa na ˜ ˜ ˜ ˜ lıu na ngua tukeanıawa ˜ ˜ ˜ nı sy˜ ındu isu. ˜ ˜ 9 Ind ı ala matw’ ıte ˜ ˜ ˜ kwıthıwa athwii nımava˜ ˜ ˜ ˜ ˜ lukaa ıtatwanı na kıteinı ˜ ˜ ˜ ˜ na mımeonı mıthuku na ˜ ˜ ˜ ya utumanu ıla ıtumaa ˜ ˜ makwatwa nı wanangıko ˜ ˜ ˜ ˜ na k ıkw’ u. 10 Nund u

590

˜ ˜ wendi wa mbesa nı kıti˜ ˜ ˜ na kya maundu mathuku ˜ ma mıthemba yonthe na ˜ ˜ ˜ ˜ nundu wa kwıthıwa na ˜ ˜ wendi usu, amwe nımele˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ lukıte kuma muıkııonı na ˜ maketonyanga kıla va˜ ˜ ndu na makakwatwa nı ˜ mawoo ı. ˜ maing ˜ ˜ ˜ 11 Indı we mundu wa ˜ ˜ ˜ Ngai, kıa maundu asu ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na uiatııa ulungalu, kıkıo ˜ ˜ ˜˜ kya Ngai, muıkııo, we˜ ˜˜ ˜ ndo, ˜ wumıısyo, na uuu. ˜ ˜ ˜ 12 Ukita kau ula museo ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ wa muıkııo; lumya vyu ˜ thayu wa tene na tene ˜ ˜ ula weetıiwe na wau˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mya ukusı museo utheinı ˜ ˜ ˜ mbee wa ngusı mbingı. ˜ ˜ ˜ ˜ 13 Nıngukwıaıa mbee ˜ ˜ wa Ngai, ula wıkalasya ˜ ˜ ˜ syındu syonthe thayu, na ˜ ˜ mbee wa Klısto Yesu, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ula waumisye ukusı mu˜ ˜ seo utheinı mbee wa Vo˜ ndio Vilato, 14 ukwate ˜ ˜ ˜ ˜ ula mwıao, ute na ıla˜ ˜ ˜ nga na utaweteka uthu˜ ku nginya kumıla kwa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Mwıaıi waitu Yesu Klısto, ˜ ˜ ˜ 15 kula kukonanw’a nı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Mwıaıi wı Utonyi na mu˜ ˜ ˜ tanu ıvindanı yake yıla

591

˜ ˜ 1 TIMOTHEO 6:16– 2 TIMOTHEO—Maundu Ala me Vo

˜ ˜ ˜ ˜ yıtw’ Musu˜ ıtwe. Nıwe ˜ ˜ mbı wa asumbı na Mwıa˜ ˜ ˜ ıi wa eaıi, 16 ula e weka ˜ ˜ ˜ utatonya kukw’a, wıka˜ ˜ laa kyeninı kıtathengee˜ ˜ ˜ ka, na ula vate mundu ˜ waamwona kana utonya ˜ ˜ kumwona. Kwake vethı˜ ˜ we na ndaıa na unene wa tene na tene. Ameni. ˜ 17 Meaıe ala me na ˜ ˜ ˜ uthwii wa nthı ıno1 ma˜ ˜˜ iketh ıwe na ngath ı ıo ˜ na maikekwatye uthwii ˜ ˜ ˜ ˜ ula wanangıkaa, ındı ma˜ ˜ ˜ ˜ mwıkwatye Ngai ula utu˜ ˜ nengete kwa wingı syı˜ ˜ ˜ ndu syonthe ila tutanıaa. ˜ 18 Matavye mekae useo, ˜ ˜ methıwe athwii mekonı

˜ maseo, methıwe me alau, ˜ ˜ ˜ ˜ na meyumbanıtye kuaıa ˜ ˜ ala angı kıla me nakyo, ˜ ˜ ˜ ˜ 19 na mayıseuvısya mu˜ ˜ singi museo kwondu wa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıvinda yıla yuk ıte, nı ˜ ˜ ˜ kana malumye ula thayu wa w’o. ˜ 20 Naku Timotheo su˜ ˜ vıa nesa kıla wanengiwe, ˜ ˜ na uyıvathana na ndeto sya mana ila ivuka˜ ˜ ˜ ˜ sya kıla kıtheu na uyı˜ ˜ ˜ suvıana na ngananıo ila ˜ ˜ syumanaa na kıla kı˜ tawa “umanyi” na ti w’o. ˜ ˜ ˜ ˜ 21 Na amwe nımetıkılıte ˜ ˜ ˜ umanyi usu na makelelu˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ ka ˜ kuma ula muıkııonı. ˜ ˜ ˜ ˜ Useo mwingı nıwıthıwe 6:17 1 Sisya Maelesyo ma Ndeto. naku. ˜ ˜ VALUA WA KELI KWA

T I M OT H E O ˜ ˜ ˜ ˜ MAU N DU ALA M E VO KWA U KUVI

1 Ngethi (1, 2) ˜ ˜ ˜ Vaulo aitungıa Ngai muvea ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ nundu wa muıkııo wa Timotheo (3-5) ˜˜ ˜ ˜ ˜ Vuvııa ta mwaki muthınzıo wa Ngai (6-11)

˜ ˜ Endeea kulumya ndeto nzeo (12-14) Amaitha na anyanya ma Vaulo (15-18) ˜ ˜ 2 Manenge uvoo andu ala me ˜ ˜ ˜ na utonyi wa kumanyısya (1-7)

˜ ˜ 2 TIMOTHEO—Maundu Ala me Vo –1:6

˜ ˜˜ ˜ ˜ Kumıısya mathına kwondu ˜ ˜ wa uvoo museo (8-13) ˜ ˜ ˜ Tumıa ndeto ya ula w’o nesa (14-19) ˜ ˜ Kıa mawendi ma ıvinda ˜ ya uika (20-22) ˜ ˜ ˜ ˜ Undu tutonya kwıka ˜ twavıngwa (23-26) ˜ 3 Mavinda ma muisyo ˜ ˜ mıthenyanı ya ˜ ˜ ˜ muminukılyo (1-7) ˜˜ Atııa nesa ngelekany’o ya Vaulo (8-13)

˜ ˜

mutumwa 1 Nyie Vaulo, ˜ ˜

wa Klısto Yesu kwo˜ nd u wa kwenda kwa Ngai na kwosana na wa˜ ˜ ˜ tho wa thay u kw ıs ı˜ ˜ la Klısto Yesu, 2 kwa Timotheo, mwana wakwa ˜ ˜mwendwa: ˜ ˜ Ithıwa na useo mwing ı ˜ na tei na muuo kuma ˜ ˜ kwa Ngai, ula nıwe Asa, ˜ ˜ na kuma kwa Klısto Yesu ˜ ˜ ˜ Mwıaıi waitu. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 3 Nımutungıa Ngai mu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ vea, ula nımuthukumaa ˜ ˜ ˜ ˜ uthukumi mutheu o to˜ ˜ ndu aa-umae makwa mee˜ ˜ kaa, na nı na wasya mu-

592

˜ ˜˜ ˜ ˜ “Endeea kuatııa maundu ˜ ala wamanyıiw’e” (14-17) ˜ Maandıko onthe ˜ ˜ nımaveveeiwe nı Ngai (16) ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 4 “Ianısya uthukumi waku” (1-5) ˜ Tavany’a ıla ndeto na ˜ ˜ ˜ mıtukı (2) ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ “Nınukitıte kau ula ˜ museo” (6-8) ˜ ˜ Vaulo aielesya maundu ˜ mamukonetye (9-18) ˜ Ngethi sya muthya (19-22)

˜ theu wa ngoo, na kıla ˜ ˜ ˜ ıvinda n ıng ulilikanaa ˜ ˜ mboyanı syakwa sya kıthi˜˜ ˜ ˜ ˜ ng’ıısyo ila nıvoyaa utuku ˜ ˜ na muthenya. 4 Na nu˜ ˜ ˜ ndu nınılilikanaa methoi ˜ ˜ maku, nı na mea maingı ˜ ˜ ˜ ma kukwona, nı kana nı˜ ˜ th ıwe na utanu mwi˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ngı. 5 Nıkwıthıwa nınıli˜ ˜ ˜˜ ˜ likanaa muıkııo waku ute ˜ ˜ ˜ na wangangany’a, muıkı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıo ula mbee waı na usuu Loisi na inyia waku Eunike, na ndi na nzika kana ˜ o naku wı naw’o. ˜ ˜ ˜ 6 Na nundu wa kıtu˜ ˜ ˜ ˜ mi kıu nınguulilikany’a

593

˜ ˜ ˜˜ ˜ uuvuvııe ta mwaki mu˜ ˜ ˜ ˜ thınzıo wa Ngai ula wı ˜ ˜ ˜ nthını waku, ula wakwa˜ ˜˜ tie yıla nakwilııile moko. ˜ ˜ ˜ 7 Nıkwıthıwa Ngai ndaa˜ ˜ ˜ tunenga veva wa wia ındı ˜ atunengie veva wa vinya, ˜ ˜ wa wendo, na wa kılıko ˜ ˜ ˜ k ıanıu. 8 Kwoou ndu˜ ˜ kew’e nthoni nundu wa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kumya ukus ı ı ulu wa ˜ ˜ ˜ ˜ Mwıaıi waitu kana nu˜ ndu wakwa, nyie mwo˜ ˜ ˜ vwa kwondu wake, ındı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıthıwa wıyumbanıtye ku˜ ˜ ˜ kwatwa nı maundu ma˜ ˜ ˜ thuku kwondu wa uvoo ˜ ˜ museo kwa kwıkwatya ˜ vinya wa Ngai. 9 Nıwa˜ ˜˜ ˜ ˜ tutang ııie na atwıta twı˜ ˜ ˜ thıwe atheu nundu wa ˜ ˜ kıeleelo kyake na useo ˜ ˜ mwing ı, na ti kwondu wa ˜ ˜ meko maitu. Atunengie ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ useo usu mwing ı kwısı˜ ˜ la Klısto Yesu kuma tene ˜ ˜ ˜ ˜ vyu, 10 ındı yu nıwo˜ ˜ nekete nesa kwısıla ku˜ ˜ ˜˜ mıla kwa Mutang ııi wai˜ ˜ ˜ ˜ tu, Klısto Yesu, ula wave˜ ˜ ˜ ˜ tie k ıkw’u na kwısıla ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ uvoo museo aelesya ıulu ˜ ˜˜ ˜ wa thayu na mwıı utato˜ nya kwanang ıka, 11 na ˜ ˜ ˜ ˜ kwondu wa uvoo usu mu-

2 TIMOTHEO 1:7-17

˜ ˜ ˜ seo nınanyuviwe nıthıwe ˜ ˜ ˜ mutavany’a na mutumwa ˜ ˜ na mumanyısya. ˜ ˜ ˜ 12 Nıkyo kıtumi ngu˜ ˜ ˜ ˜ kwatwa nı mathına, ındı ˜ ˜ ˜ ndikwıw’a nthoni. Nıkwı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ thıwa nınısı Ula nımu˜ ˜˜˜ ıkıııte na ndi na nzi˜ ka kana we n utonya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kusuvıa kıla niıte usuvı˜ ˜ onı wake nginya muthe˜ ˜ nya usu. 13 Endeea ku˜ lumya ndeto nzeo,1 ila ˜ weewie kuma kwakwa wı ˜ ˜ ˜˜ ˜ na muıkııo na wendo ula ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wı nthını wa Klısto Yesu. ˜ ˜ ˜ ˜ 14 Suv ıa ma und u ma ˜ ˜ vata ala wakwatie kwısı˜ ˜ ˜ la veva mutheu, ula wı ˜ ˜ ˜ nthını witu. ˜ ˜ ˜ ˜ 15 Nıwısı kana andu ˜ ˜ onthe kısionı kya Asia ˜ nımandiie. O na Vikelo ˜ na Elimakane nımandiie. ˜ ˜ ˜ ˜ 16 Mwıaıi namıw’ıe tei ˜ nyumba ya Onesivolo, ˜ ˜ ˜ nund u n ıwanthangaai˜ sye mavinda maing ı, ˜ ˜ na ndaaıw’ıa nthoni nyololo syakwa sya yela. ˜ ˜ ˜ 17 Vandu va uu, yıla ˜ ˜ waı Lomi nıwamanthie ˜ na kıthito na ambona. 1:13 1 Kana “itethya.”

2 TIMOTHEO 1:18–2:13

˜ ˜ ˜ 18 Mwıaıi Yeova emwı˜ ˜ ˜ w’ıa tei muthenya usu. O ˜ ˜ ˜ naku we nıwısı nesa ma˜ ˜ undu onthe ala weekie ˜ ˜ ˜ kwondu wakwa yıla naı Eveso. wa2 Kwoou, we mwana ˜ ˜ kwa, endeea kwıthıwa ˜ ˜ ˜ na vinya useonı mwingı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ula wı nthını wa Klısto ˜ ˜ ˜ Yesu; 2 na maundu ala ˜˜ weewie kuma vala nıı na ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ makusııwa nı ngusı mbi˜ ˜ ˜ ngı, maundu asu mane˜ ˜ ˜˜ nge andu aıkııku, ala ˜ o namo makethıwa me ˜ ˜ ˜ na utonyi wa kumanyı˜ ˜ sya angı nesa. 3 Na nu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndu wı musikalı museo ˜ ˜ ˜ ˜ wa Kl ısto Yes u, ıth ı˜ ˜ ˜ ˜ wa wıyumbanıtye kukwa˜ ˜ ˜ ˜ twa nı maundu mathuku. ˜ ˜ ˜ ˜ 4 Vaiı musikalı wılikasya ˜ ˜ ˜˜ viasalanı sya ıvinda yıı, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nundu kwıka uu no kutu˜ me alea kumwendeesya ˜ ˜ ˜ ˜ ula wamuandıkie ethıwe ˜ ˜ musikalı. 5 O na ma˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ thaunı, ula ukuthauka ˜ ˜ ˜ ndanengawe muthınzıo1 ˜ ˜ atathaukıte kwosana na ˜ ˜ ˜ mıao ya mathau. 6 Mu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ımi wı kıthito nıwe waı-

594

˜ ˜ ˜ lıte kwıthıwa e wa mbee ˜ ˜ kuya matunda. 7 Sua˜ ˜ ˜ ˜ nıaa kıla ıvinda mau˜ ˜ ˜ ndu ala nguneena; Mwıa˜ ˜ ˜ ıi akaunenga umanyi ma˜ ˜ ˜ undunı onthe. ˜ 8 Lilikana kana Yesu ˜ ˜ ˜ ˜ Klısto nıwathayuukiw’e ˜ ˜ na aı usyao wa Ndaviti, ˜ ˜ kwosana na uvoo museo ˜ ˜ ˜ ula nıtavanasya, 9 ula ˜ ˜ ˜ kwondu waw’o nguthına na kwovwa yela˜ ta ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nı mundu muthuku. Indı ndeto ya Ngai ti mbo˜ ˜ ˜ ve. 10 Na nundu wa kı˜ ˜ ˜ ˜ tumi kıu nıendeee kumı˜ ˜ ˜ ısya maundu onthe kwo˜ ˜ ndu wa ala anyuve, nı kana o namo makwate ˜ ˜˜ ˜ utang ııo kuma kwa Klı˜ sto Yesu, o vamwe na ˜ ˜ utheu mutisu wa tene ˜ na tene. 11 Ndeto ii nı ˜ ˜ ˜˜ sya kuıkııka: Vate nzika ˜ ˜ ethıwa nıtwakwie vamwe ˜ ˜ nake, t ukekala thay u ˜ vamwe nake; 12 eth ı˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ wa nıtukuendeea kumıı˜ ˜ sya, tukasumbıka vamwe ˜ ˜ ˜ nake twı asumbı; ethı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wa nıtuumukaıa, o nake ˜ ˜ ˜ akatukaıa; 13 na ethı˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ 2:5 1 Ndeto kwa ndeto, “ngovia.” wa tui aıkııku, we nı mu-

595

˜ ˜˜ ˜ ˜ ıkııku, nundu ndatonya ˜ ˜ kwıkaıa mwene. ˜ 14 Endeea kumalilika˜ ˜ ˜ ny’a maundu asu, uima˜ manyısya1 mbee wa Ngai ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ maeke kukananıa ıulu ˜ ˜ ˜ wa ndeto, n ıkwıth ıwa ˜ ˜ ˜ ˜ undu usu ndutethya o ˜ ˜ ˜ na vanini nundu nıwa˜˜ nangaa ala methuk ııa˜ ˜ ˜ sya. 15 Tata undu uto˜ ˜ ˜ ˜ nya wıtıkılwe nı Ngai, ta ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ muthukumi ute na undu ˜ ˜ ˜ o na umwe wa kwıw’ıa ˜ ˜ ˜ nthoni, uitumıa ndeto˜ ya ˜ ˜ ula w’o nesa. 16 Indı lea ndeto sya mana ila ˜ ˜ ˜ ivukasya kıla kıtheu, nu˜ ˜ ˜ ndu ikatuma kulea ku˜ ˜ mukıa Ngai kwongeleka, 17 na ndeto syoo ika˜˜ ˜ ˜ ˜ nyaııka ta kıtau kıla kı˜ ˜ ˜ ˜ ısaa na mıtukı. Aimena˜ ˜ io na Vileto nı amwe katı ˜ wa asu. 18 Andu asu ˜ ˜ ˜ nımatiıte ula w’o, makya˜ ˜ ˜ ˜ sya kana uthayuukyo nı˜ weethıiwe, na maendeee ˜ ˜ ˜˜ kwananga mu ık ı ıo wa ˜ ˜ amwe. 19 O na uu wı o ˜ ˜ ˜ vo, musingi mulumu wa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Ngai nı uungamıte wı na

2 TIMOTHEO 2:14-24

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ usiılo uu: “Yeova nıwısı ˜ ˜ ala make,” na, “Mundu o ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na wıva ula wıkaılaa ısyı˜ twa ya Yeova nı alee ma˜ ˜ ˜ undu mate malungalu.” ˜ ˜ 20 Na nyumbanı nene ˜ ˜ vethıawa mıio ya thaavu na ya vetha o na ˜ ˜ ya mbwau na ya yumba, ˜ ˜ ˜ ˜ na ımwe ıtumıawa ma˜ ˜ ˜ ˜ ˜ undunı ma ndaıa na ıla ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıng ı maundunı mate ma ˜ ˜ ndaıa. 21 Kwoou ethı˜ ˜ ˜ wa mundu o na wıva ˜ ˜ ˜ nukwıvathana na mıio ˜ ˜ ˜ ısu ya muthya, akeethı˜ ˜ ˜ ˜ wa e muio utonya kutu˜ ˜ ˜ ˜ mıwa maundunı ma nda˜ ˜ ˜ ˜ ıa, muio mutheu, utonya ˜ ˜ kutethya mwene, use˜ ˜ ˜ ˜ uvıtw’e kwondu wa kıla ˜ ˜ ˜ wıa museo. 22 Kwondu ˜ ˜ wa uu, kıa mawendi ma ˜ ˜ ˜ ˜ ıvinda ya uika na uiatı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ıa ulungalu, muıkııo, we˜ ˜ ndo, muuo, wı vamwe na ˜ ˜ ˜ ˜ ala mamwıkaılaa Mwıaıi me na ngoo ntheu. ˜ ˜ 23 O na ıng ı, lea ma˜ ˜ kulyo ma utumanu na ˜ ˜ ˜ ˜ matatethya, nundu nıwı˜ ˜ ˜ sı maetae kau. 24 Nı˜ ˜ ˜ ıwa ngombo ya 2:14 1 Ndeto kwa ndeto, “uima- kw ıth ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Mwıaıi ndı na vata wa umısya ukusı mwıanıu.”

2 TIMOTHEO 2:25–3:10

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kukita, ındı yaılıte kwı˜ ˜ ˜ thıwa yı na uuu kwe˜ ˜ lekela andu onthe, yı na ˜ ˜ ˜ utonyi wa kumanyısya ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ na kwısiııa yıla yavıtıw’a, ˜ ˜ ˜ 25 ıimany ısya na uuu ˜ ala mate na woni waı˜ ˜ ˜ ˜ lıte. Nundu nıvatonyeka Ngai akamanenga mwa˜ ˜ nya wa kwılila nı kana ˜ makwate umanyi wa w’o ˜ ˜ ˜ ˜ ıulu wa ula w’o, 26 na ˜ ˜˜ ˜ nı kana mambııe kwısilya ˜ nesa na kuvonoka kuma ˜ ˜ ˜ kıteinı kya Ndevili, nı˜ ˜ ˜ ˜ kwıthıwa numakwatıtye ˜ me thayu meke kwenda kwake. ˜ ˜ ˜ ˜ 3 Ind˜ ı manya˜ uu kana ˜ mıthenyanı ya mumi˜ ˜ ˜ ˜ nukılyo kukeethıwa ma˜ vinda ma m uisyo na ˜ ˜ ˜ ˜ momu. 2 Nundu andu ˜ ˜ makeethıwa makıyenda ene, makyenda mbe˜ sa, me na mıyono, me ˜ ˜ ˜˜ na mıng’athılıılyo, aumani, matew’aa asyai, mate ˜ ˜ ˜˜ m uvea, mate a ık ı ıku, 3 mate na wendo, mate ˜ na wıw’ano, asukani, ma˜˜ tesiııaa, ai, matendete ˜ ˜ ˜ useo, 4 avunyanıi, me ˜ ˜ ˜ ˜ na ngulu, me na mıtu-

596

lyo,1 endi ma motanu ma ˜ ˜ ˜ nthı vandu va kumwenda Ngai, 5 monekaa ta me ˜ ˜ ˜ ˜ na kıkıo kya Ngai ındı ˜ ˜ meko moo nımeuleana ˜ ˜ nakyo; ıvathane na andu ˜ asu. 6 Amwe moo nı˜ ˜ malikaa na useleke mı˜ ˜ ˜ syını na kukenga aka ala ˜ ˜ onzu ala makuıte mıio ya ˜ ˜ naı, matongoew’e nı ma˜ ˜ wendi me kıvathukany’o, ˜ 7 na memanyıasya mavi˜ ˜ ˜ nda onthe ındı mayısaa ˜ ˜ kukwata umanyi wa w’o ˜ ˜ ˜ ˜ ıulu wa ula w’o. ˜ 8 Na o tond u Yane ˜ ˜ na Yambale mam uv ıngie Mose, now’o mae˜ ˜ ˜ ndeeaa k uv ınga ula ˜ w’o. Andu asu me na ˜ ˜ ˜ ilıko nthuku, na mayı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ sa kwıt ˜ ık˜ ılıka muıkııo˜ nı. 9 Indı maikaendeea ˜ ˜ mbee wa vau, nundu ˜ ˜ ˜ utumanu woo ukamanyı˜ ˜ ˜ ka nı andu, o tondu ˜ ˜ ˜ aume asu˜ elı mamanyı˜ ˜ ˜ ˜ kie. 10 Indı we nıwıthı˜ ˜ ˜ ˜˜ ıtwe uyıatııa nesa moma˜ ˜ nyısyo makwa, mwıka˜ ˜ l ıle wakwa, k ıeleelo ˜ ˜ ˜˜ kyakwa, muıkııo wakwa, ˜ 3:4 1 Kana “mıyimbyo.”

597

˜ ˜˜ wumıısyo wakwa, wendo ˜ ˜ wakwa, ulumu wakwa, ˜ 11 na mathına na monyamao ta ala mangwa˜ tie nı Andiokia, Ikonio, ˜ ˜ ˜ ˜ na Lisitela. Indı nınoomı˜ ˜ ˜ ıisye na Mwıaıi ambono˜ ˜ kya kuma mathınanı asu ˜ onthe. 12 Nı w’o kana ˜ onthe ala mendaa kwıka˜ ˜ la me na kıkıo kya Ngai ˜ na me ngwatanıo vamwe ˜ ˜ na Klısto Yes ˜ u ˜ maka-˜ ˜ th ınw’a. 13 Indı and u ˜ athuku na akengani ma˜ ˜ ˜˜ kaendeea kuthukııa, ma˜ ikengana na kukengwa. ˜ ˜ ˜ 14 Indı we endeea ku˜˜ ˜ ˜ atııa maundu ala wa˜ ˜ ˜˜ many ıiw’e na wa ık ı ı˜ thw’a kana nı ma w’o, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nundu nıwısı ala wee˜ manyıisye kuma kwoo, ˜ 15 na kuma wı kana ka˜ nini nıwamanyie maa˜ ndıko matheu ala ma˜ ˜ ˜ ˜ tonya kutuma wıthıwa wı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ muı kwondu wa utang ı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜˜ ıo nıkwıthıwa numuıkııı˜ ˜ te Klısto Yesu. 16 Maa˜ ˜ ndıko onthe nımavevee˜ ˜ ˜ ˜ iwe nı Ngai na nımaılıte ˜ ˜ ˜ kwondu wa kumanyısya, ˜ ˜ ˜ ˜ kukany’a, kulunga mau˜ ˜ ˜ ˜˜ ndu, na kutung ııa kwa

2 TIMOTHEO 3:11–4:5

˜ ˜ ˜ ˜ nzıa ya ulungalu, 17 nı ˜ ˜ kana mundu wa Ngai ˜ ˜ ˜ ˜ ethıwe e na utonyi wıanı˜ ˜ ˜ tye, na eyumbanıtye vyu ˜ ˜ ˜ ˜ kutethya kıla wıa museo. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 4 Nıngukwıaıa kwa uito˜ mbee wa Ngai na Klı˜ ˜ ˜ ˜ sto Yesu, ula ukasilıla ala ˜ ˜ me thayu na ala akw’u, ˜ ˜ ˜ kwısıla kum na ˜ ıla kwake ˜ ˜ ˜ kwısıla Usumbı wake: ˜ ˜ 2 Tavany’a ıla ndeto; ıka ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ uu na mıtukı mavindanı ˜ ˜ ala maıle na ala momu; ˜ ˜ ony’a andu˜ mavıtyo, ka˜ ˜ ny’a, taa. Ika uu wı na ˜ ˜˜ ˜ wumıısyo w’onthe na wı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na utuıka wa kumanyı˜ ˜ ˜ sya. 3 N ıkw ıth ıwa ve ˜ ˜˜ ıvinda matakomıısya mo˜ many ısyo ala maseo,1 ˜ ˜ ındı kwosana na mawe˜ ndi moo, makeeyumba˜ ˜ ˜ nısya amanyısya nı kana ˜ ˜ matu moo matanıthw’e.2 ˜ ˜˜ 4 Makaeka kwıthukıısya ˜ ˜ ˜ ula w’o na mayıthukı˜ ˜ ˜ ˜ ısya sya uvungu. ˜ ngewa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 5 Indı we, suvıa kılıko ˜ ˜ ˜ kyaku maundunı onthe, ˜ ˜˜ ˜ ˜ umıısya mawumu, tethya 4:3 1 Kana “matethya.” 2 Kana ˜ ˜ “nı kana mamatavye kıla me˜ kwenda kwıw’a.”

2 TIMOTHEO 4:6-18

˜ ˜ ˜ ˜ wıa wa mutavany’a, ıanı˜ ˜ ˜ sya uthukumi waku. ˜ ˜ ˜ ˜ 6 Nundu nyie nıngutu˜ lulwa ta nthembo ya mbi˜ ˜ nyu, na ıvinda ya kutha˜ ˜ w’a kwakwa yı vakuvı. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 7 Nınukitıte kau ula mu˜ ˜ seo, nınısembete matha˜ ˜ ˜ unı ma kusemba ngami˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na, nınılumıtye ula muı˜˜ ˜ kııo. 8 Kuma yu na ku˜ ˜ endeea, nıniıwe ngovia ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ya ulungalu, ıla Mwıaıi, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ula nıwe musili mulunga˜ ˜ ˜ lu, ukanenga ta ıtuvi mu˜ ˜ thenya usu, na tinyie nı ˜ ˜ nyioka, ındı o na onthe ala meteelaa na mea ku˜ mıla kwake. ˜ ˜ ˜ 9 Tata und u utonya ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ wuke kula nıı mıtukı. ˜ ˜ ˜ 10 N ıkw ıth ıwa Ndema ˜ ˜ ˜ ˜ nıwandiie nundu nıwe˜ ˜ ˜ ndie maundu ma ıvinda ˜˜ ˜ yıı,1 na nıwaendie Thesalonika, nake Keliseke athi Kalatia, na Tito athi Ndalamat ia . 11 Luka ˜ ˜ nowe nı nake vaa. Uka ˜ ˜ na Maliko, nundu aka˜ ˜ ˜ ndetheesya m˜ uno uthu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ k umin ı. 12 Ind ı n ın ı-

598

˜ ˜ m ut umie Tikiko athi ˜ ˜ Eveso. 13 Uyuka nde˜ ˜ tee ıla kanzu natiie Teloa ˜ yı na Kalivo, na ala ma˜ ˜ vuku ma kukunzwa, na ˜ ˜ ˜ muno muno ala ma kıthuma. ˜ ˜ 14 Alekisanda ula mu˜ ˜ ˜ tui wa syındu sya uthu˜ ˜ ˜ ku1 ambıkie maundu ma˜ ˜ thuku muno. Yeova aka˜ ˜ muıva kwosana na meko ˜ make. 15 O naku waıle ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kwısuvıana nake, nundu ˜ ˜ ˜ nıwav ıngie ndeto situ ˜ muno.˜ 16 Ivinda yakwa ya ˜ ˜ mbee ya kwıtetea vaiı ˜ ˜ ˜ mundu waaungama va˜ ˜ mwe nakwa, ındı onthe ˜ n ımandiie. Ngai nda˜ ˜ ˜ ˜ kamatal ıle ıv ıtyo y ıu. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 17 Indı Mwıa ıi nıwa u˜ ngamie vakuvı nakwa na ˜ ˜ ˜ ambıkıa vinya nı kana ˜ ˜ ˜ ˜ kwısıla nyie, wıa wa ku˜ ˜ tavany’a utethw’e vyu na ˜ ˜ mbaı syonthe iwıw’e; na ˜ nınavonokiw’e kuma ka˜ ˜ ˜ nyw’anı wa munyambu. ˜ ˜ 18 Mwıaıi akambonokya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kuma kıla wıanı muthu˜˜ ku na akandang ııa kwo-

˜ ˜ 4:10 1 Kana “nthı ıno.” Sisya Ma˜ ˜ ˜ elesyo ma Ndeto. 4:14 1 Kısungu, copper.

599

˜ ˜ ˜ ndu wa Usumbı wake wa ˜ ˜ ıtu. Nguma nı syake tene na tene. Ameni. 19 Ngethesye Vilisika ˜ na Akwila, na nyumba ya Onesivolo. 20 Elasito atiiwe Koli˜ ˜ ˜ ntho, ındı Telovimo nı˜ ˜ mutiie Mileto e muwau. ˜ ˜ ˜ 21 Tata und u utonya

2 TIMOTHEO 4:19–TITO 1:2

˜ ˜ ˜ uvike ıvinda ya mbevo yı˜ tanamba kuvika. ˜ ˜ Nıwakethw’a nı Euvulo vamwe na Vuteni, Leno, Kilautia, na ana-a-asa onthe. ˜ ˜ ˜ ˜ 22 Mwıaıi nıethıwe na ˜ veva ula wonanasya. ˜ ˜ ˜ ˜ Useo wake mwing ı nıwı˜ thıwe vamwe naku.

˜ VALUA KWA

T I TO ˜ ˜ ˜ ˜ MAU N DU ALA M E VO KWA U KUVI

1 Ngethi (1-4) ˜ Tito anyuve atumıa Kilete (5-9) Kany’a ala mate ewi (10-16) ˜ 2 Momanyısyo maseo ˜ kwondu wa ala anini ˜ ˜ na ala akuu (1-15) ˜ ˜ Lea maundu ala matamwendeeasya Ngai (12)

1 Nyie

Vaulo, ngombo ˜ ˜ ya Ngai na mutumwa ˜ ˜ wa Yes u Kl ısto kwosa˜ ˜ ˜˜ na na muıkııo wa anyu˜ ve ma Ngai na uma-

˜ ˜ ˜ Kıthito mawıanı maseo (14) ˜ ˜ 3 Wınyivyo na wıwi (1-3) ˜ ˜ ˜ Kwıyumbany’a kwondu ˜ wa mawıa maseo (4-8) ˜ Leana na ngananıo ˜ sya utumanu na ˜ ˜ mıtilıkangano (9-11) ˜ Vaulo aimunenga Tito ˜ utao na ngethi (12-15)

˜ ˜ ˜ ˜ nyi wa w’o ıulu wa ula ˜ w’o na kwosana na k ı˜ ˜ kıo kya Ngai 2 na mu˜ ˜ singi waw’o n ı w ıkwa˜ tyo wa thay u wa tene

TITO 1:3-12

˜ na tene ula Ngai wathanie kuma tene, nake nda˜ ˜ ˜ ˜ tonya kuneena uvungu; ˜ ˜ ˜ ˜ 3 ındı ıvinda yake yıla ya˜ ˜ ˜ ˜ ıl ıte yavika nıwamany ı˜ thanisye ndeto yake kwı˜ ˜ ˜ sıla wıa wa kutavany’a ˜ ˜ ˜ uvoo museo ula nanengi˜ ˜ we na wosanıte na mwı˜ ˜˜ ao wa Ngai, Mutangııi wa˜ itu; 4 kwa Tito, mwana wakwa wa w’o kwosana ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ na˜ muıkııo ula twı naw’o: ˜ ˜ ˜ Ithıwa na useo mwingı ˜ na muuo kuma kwa Ngai, ˜ ˜ ula nıwe Asa, na kuma ˜ ˜ ˜ ˜ kwa Klısto Yesu Mutangı˜ ˜ ıi waitu. ˜ ˜ 5 Nak utiie Kilete n ı ˜ ˜ ˜ ˜ kana ulunge maundu ala ˜ ˜ ˜ ˜ maaıle kulungwa1 na ui˜ ˜ ˜ nyuva atumıa kıla ndua, o ˜ ˜ ˜ ˜ tondu nakwıaıe: 6 ethı˜ ˜ ˜ wa ve mundu o na wıva ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ utaweteka uthuku, muu˜ ˜ ˜ me wa kıveti kımwe, wı na ˜ ˜ ˜ ˜ syana mbıtıkıli itawetanı˜ ˜ aw’a na mıkwa na mbıwi. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 7 Nundu ethıwa mundu ˜ ˜ ˜ ˜ nunyuvıtwe nı Ngai ethı˜ ˜ ˜ ˜ we muungamıi wa nyu˜ ˜˜ mba, kana m usya ı ısya, ˜ ˜ ˜ no nginya ethıwe mundu 1:5 1 Kana “ala matielye.”

600

˜ ˜ ˜ ˜ utaweteka uth uku, ute ˜ ˜ wa m ıtavyo, utathataa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mıtukı, ute munywi,1 ute ˜ wa ithokoo, na utama˜ ˜ nthaa na ıtomo nzıa sya ˜ ˜ ˜ kwıyıuna mwene, 8 mu˜ ˜ nd u m ulau, wendete ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ useo, wı na kılıko kıanıu, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ mulungalu, muıkııku, wı˜˜ ˜ ˜ ˜ si ııaa, 9 ulumasya vyu ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ıla ndeto ya kuıkııka utu˜ ˜ ˜ ˜ ıkanı wake wa kumanyı˜ ˜ sya, nı kana ethıwe ato˜ ˜ nya kuthangaasya ang ı ˜ kwa momanyısyo ala ma˜ seo1 na kumakany’a ala ˜ meuleana namo. ˜ ˜ ˜ ˜ 10 Nundu kwı andu ai˜ ngı mate ewi, maneenaa ndeto itatethya, na ake˜ ˜ ngani, na muno muno ala ˜ ˜ malumanasya na nzaıko. ˜ ˜ ˜ 11 Nı undu wa vata ma˜ ˜ ˜ ˜ vindıthw’e, nundu andu asu maendeeaa kwasya ˜ ˜ ny umba nima kwa k u˜ ˜ ˜ manyısya maundu mata˜ ˜ ˜ ıle kumanyısya, maima˜ ˜ ˜ ntha nz ıa sya kwıyıuna mo ene. 12 Mwathani ˜ umwe woo aisye: “Akile˜ ˜ ˜ ˜ te nı aneeni ma uvungu ˜ mavinda onthe na nı nya˜ 1:7 1 Kana “m uthengi.” 1:9 1 Kana “matethya.”

601

˜ ˜ ˜ ˜ mu nthuku sya kıthekanı, ˜ ayi matatethasya wıa.” ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 13 Uk us ı usu n ı wa ˜ ˜ ˜ w’o. Na nundu wa kıtu˜ ˜ mi kıu endeea kumaka˜ ˜ ny’a kwa uito n ı kana ˜ ˜ ˜ methıwe me alumu1 mu˜ ˜˜ ˜ ˜ ıkııonı, 14 mate kwıthu˜˜ kıısya mbano sya Ayuti ˜ ˜ na mıao ya andu ala ma˜ ˜ ˜ ˜ tiıte ula w’o. 15 Syındu ˜ syonthe n ı ntheu kwa ˜ ˜ ˜ andu ala atheu; ındı kwa ala avuku na mate na ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ m u ık ı ıo, vai ı k ınd u k ı˜ ˜ theu, nundu wasya woo ˜ wa ngoo na il ıko syoo ˜ nı mbuku. 16 Mawetaa ˜ ˜ ˜ ˜ uthein ı kana n ımamwı˜ ˜ ˜ ˜ sı Ngai, ındı mekonı moo ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nımamukaıaa, nundu mo ˜ ˜ nı andu matesa kwendeka na mate ewi na mate˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ tıkılıka wıanı museo o na ˜ wıva. ˜ ˜ ˜ kunee2 Indı we˜ endeea ˜ na maundu ala mosa˜ ˜ nıte na momanyısyo ala ˜ ˜ ˜ maseo.1 2 Atumıa akuu ˜ ˜ ˜ n ımeth ıwe na w ıting’o ˜ ˜ ˜ maundunı onthe, mayosa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ maundu kwa uito, me kılı-

TITO 1:13–2:8

˜ ˜ ˜ ˜ ko kıanıu, me alumu mu˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ ıkııonı, wendonı, na wu˜˜ ˜ ˜ mıısyonı. 3 O ta uu, ive˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ti nguu nısyıthıwe na kı˜ ˜ ˜ ˜ k ıo mw ıkal ılen ı wasyo, ite nzukani, ite ngombo ˜ sya mbinyu mbing ı, na ˜ ˜ ˜ iy ıth ıwa amany ısya ma ˜ ˜ ˜ maundu ala maseo, 4 nı ˜ ˜ ˜ kana syıthıwe itonya ku˜ taa aka ma muika mende ˜ aume moo, mende syana ˜ ˜ syoo, 5 methıwe na kı˜ ˜ ˜ lıko kıanıu, atheu, mate˜ ˜ ˜ thasya wıa mısyı kwoo, ˜ ˜ aseo, menyivısye a ume ˜ moo, nı kana ndeto ya ˜ ˜ Ngai ndıkese kuneenewa ˜ naı. ˜ ˜ ˜ 6 O na ıngı, endeea ku˜ ˜ taa aume ma muika me˜ ˜ ˜ ˜ ˜ th ıwe na k ıl ıko k ıanıu, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 7 na kwa kıla nzıa uyıthı˜ wa wı ngelekany’o nzeo ˜ mekonı ala maseo. Ma˜ ˜ ˜ nyısya maundu ala ma˜ theu1 kwa uito w’onthe, ˜ ˜ ˜ 8 uit um ıa ndeto nzeo1 ˜ ila itatonya kumanw’a, nı ˜ ˜ kana ala mavıngaa mekı˜ ˜ ˜ ıthw’e nthoni, nundu mai ˜ ˜ ˜ ˜ na undu muthuku o na

˜ ˜ 2:7 1 Kana nıvatonyeka, “Manyı˜ 1:13 1 Kana “aima.” 2:1 1 Kana sya na utheu.” 2:8 1 Kana “ndeto itethya.” “matethya.”

TITO 2:9–3:4

602

˜ ˜ ˜ andu methıwe malı yake ˜ ya mwanya, na me na kı˜ thito mekonı maseo. ˜ 15 Endeea k uneena ˜ ˜ ˜ maundu asu na kutaa na ˜ ˜ ˜ ˜ k ukany’a w ı na uk u˜ ˜ ˜ ˜ mu w’onthe. Nduketıkılye ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mundu o na wıva auvuthye. ˜ kumalilikany’a 3 Endeea ˜ ˜ meth ıwe menyiv ıtye ˜ na me ewi kwa silikalı na ˜ ˜ ˜ ala me na ukumu, na me˜ ˜ ˜ ˜ yumbanıtye kutethya kıla ˜ ˜ ˜ w ıa m useo, 2 matek u˜ ˜ ˜ ˜ ˜ neena na ı ı ulu wa mu˜ ˜ ndu o na wıva, mate na ˜ ˜ ˜ ˜ ıteta, ındı methıwe mate˜ ˜˜ ˜ ukwatııa muno woni woo, ˜ na mavinda onthe mayı˜ ˜ thıwa me auu kwa andu ˜ ˜ onthe. 3 Nundu o nai˜ ˜ ˜ ˜ ˜ tu mbeenı tuyaı na uma˜ ˜ ˜ nyi, tuyaı ewi, nıtweele˜ ˜ ˜ lukıtw’e, na twaı ngombo sya mawendi na motanu ˜ ˜ ˜ me kıvathukany’o, na nı˜ ˜ ˜ tweekaa maundu mathu˜ ˜ ˜ ˜ ku na kwıw’anıa kıwıu, ˜ ˜ twaı andu matesa kwe˜ ˜ ndeka, na twaı na kıme˜ ˜ na kat u. ˜ ı wit ˜ ˜ ˜ 4 Ind ı y ıla useo wa ˜ ˜ ˜ ˜˜ Ngai, ula nı Mutangııi wa˜ 2:12 1 Sisya Maelesyo ma Ndeto. itu, na wendo wake kwe-

˜ ˜ umwe matonya kuneena ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıulu witu. 9 Ngombo nı˜ ˜ syınyivısye mavwana ma˜ ˜ ˜ syo maundunı onthe, na ˜ iitata kumendeesya, ite ˜ ˜ ˜ ˜ k umas ung ıla, 10 ite u˜ ˜ ˜ ˜˜ moy ıa, na sy ı nd ık ı ıku ˜ ˜ ˜ vy u, n ı kana kwa nz ıa syonthe syanakavye mo˜ ˜ manyısyo ma Ngai, Muta˜˜ ˜ ngııi waitu. ˜ ˜ ˜ ˜ 11 N ıkw ıth ıwa useo ˜ ˜ mwing ı wa Ngai n ı˜ ˜ wonanıtw’e, na ukatuma ˜ ˜ andu ma mıthemba yo˜ ˜˜ nthe˜ makwata utang ııo. ˜ ˜ ˜ ˜ 12 Useo usu nutumanyı˜ ˜ ˜ asya kulea maundu ala matamwendeeasya Ngai ˜ na mawendi ma nthı na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kwıkala twı na kılıko kıa˜ ˜ ˜ ˜ nıu na twı alungalu na twı ˜ ˜ ˜ na kıkıo kya Ngai ıvinda˜ ˜˜ ˜ nı yıı,1 13 tweteele wı˜ ˜ kwatyo museo na kumıla ˜ ˜ kwa Ngai waitu munene e ˜ ˜ na utheu mutisu na kwa ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ Mutangııi waitu, Yesu Klı˜ sto, 14 ula weenenga˜ ˜ ˜ nie kwondu witu nı kana ˜ ˜ atuthasye kumana na mı˜ ˜ themba yonthe ya utuli ˜ ˜ wa mıao na kwıtheesya

603

˜ lekela andu woonaniw’e ˜ ˜ 5 (ti kwond u wa ma u˜ ˜ ndu o na meva malunga˜ ˜ ˜ ˜ ˜ lu tweekıte, ındı nundu ˜ ˜ wa tei wake), nıwatuta˜˜ ˜ ˜ ngııie kwa kututhambya, ˜ ˜ ˜ ˜ undu ula watumie twı˜ ˜ ˜ th ıwa thay u, na n ıwa˜ ˜ ˜ ˜ ˜ t utw’ ık ıthisye e u kw ı˜ ˜ sıla veva mutheu. 6 Na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kwısıla Yesu Klısto, Mu˜˜ ˜ ˜ ˜ tang ııi waitu, nıwatutu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ luıle veva uu kwa ulau,1 ˜ ˜ ˜ 7 nı kana ıtina wa ku˜ ˜ ˜ ˜ ˜ talılwa ulungalu kwısıla ˜ ˜ ˜ useo wake mwingı, tuto˜ ˜ ˜ nye kwıthıwa atiıwa kwo˜ sana na wıkwatyo wa tha˜ yu wa tene na tene. ˜ ˜ ˜ 8 Ndeto isu nı sya kuı˜˜ ˜ ˜ kııka, na nıenda uendeee ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ kukindılııla maundu asu, ˜ ˜ ˜ ˜˜ nı kana ala mamuık ııie ˜ ˜ ˜ Ngai maendeee kusuanıa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıulu wa kwıthıwa na meko ˜ ˜ ˜ maseo. Ma undu asu n ı ˜ maseo na nımatethasya ˜ andu. ˜ 9 Na ndukelikye nga˜ ˜ ˜ nanıonı sya utumanu na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kwıka ukunıkıli ıulu wa ˜ ˜ mosyaanıo na ngusanısyo ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na kau ıulu wa ıla Mıao, ˜ 3:6 1 Kana “kwa wingı.”

TITO 3:5-15

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ n und u ma und u asu n ı ma mana na maitethya. ˜ ˜ ˜ ˜ 10 Lea m und u ula ue˜ ˜ ˜ tae mutilıkangano, ıtina ˜ ˜ wa kumukany’a ya mbee ˜ ˜ na ya kelı, 11 uimanya ˜ ˜ ˜ ˜ kana mundu ta usu nıwe˜ ˜ ˜ ˜ ˜ lelukıte kuma ıla nzıanı ˜ ˜ na aendeee kwıka naı na ˜ ˜ ˜ nıwısilıle. ˜ ˜ ˜ 12 Yıla nıtuma Alitema ˜ ˜ ˜ ˜ kana Tikiko kula uı, wı˜ ˜ ˜ ˜ tata undu utonya wuke ˜ ˜˜ ˜ ˜ Nikovoli kula nıı, nundu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kuu nıkw’o nıtw’ıte kwı˜ ˜ kala˜ ıvindanı ya mbevo. ˜ ˜ 13 Ika kyonthe kıla uto˜ nya utetheesye Nzena, ˜ ˜ ˜ ˜ ula wısı Mıao nesa, va˜ mwe na Avolo nı kana ˜ ˜ ˜ ˜ maika ıwe n ı k u me ˜ ınd ˜ ˜ kyalon ı. 14 Ind ı eka ˜ ˜ ˜ andu maitu memanyısye ˜ ˜ ˜ kwıkaa maundu ala ma˜ seo nı kana matetheesye ˜ ala me na vata wa kute˜ ˜ ˜ ˜ theew’a na mıtukı, nı ke˜ nda maikethıwe mate na ˜ usyao. ˜ 15 Onthe ala nı namo ˜ ˜ nımaukethya. Ngethesye ˜ ˜ ala matwendete nthını wa ˜ ˜ ˜˜ mu˜ ıkııo. ˜ ˜ ˜ ˜ Useo mwingı nıwıthıwe nenyu inyw’onthe.

˜ VALUA KWA

VI LE MO NA ˜ ˜ ˜ ˜ MAU N DU ALA M E VO KWA U KUVI

Ngethi (1-3) ˜ ˜ ˜˜ Wendo na muıkııo wa Vilemona (4-7) ˜ ˜ ˜ Vaulo ayısuvana kwondu wa Onesimo (8-22) ˜ Ngethi sya muthya (23-25)

1 Nyie Vaulo, mwovwa ˜ ˜ ˜ kwondu wa Klısto Yesu, na Timotheo mwana-a˜ asa waitu, kwa Vilemona ˜ ˜ mwendwa waitu na mu˜ tethya wa wıa vamwe na˜ ˜˜ itu, 2 na Avia mwııtu˜ a-asa waitu, na Alikivo ˜ ˜ ˜ musikalı vamwe naitu, ˜ ˜ ˜ ˜ na kıkundi kıla kı nyumba ˜ kwaku: ˜ ˜ 3 Ithıwai na useo mwi˜ ˜ ngı na muuo kuma kwa ˜ ˜ ˜ Ngai, ula nıwe Ithe wai˜ ˜ ˜ tu, na kuma kwa Mwıaıi ˜ ˜ Yesu Klısto. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 4 Kıla ıvinda nınımu˜ ˜ ˜ ˜ tungıaa Ngai muvea yıla ˜ ˜ ˜ nguuweta mboyanı sya˜ ˜ ˜ ˜ kwa, 5 nundu kıla ıvi˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nda nınıw’aa ıulu wa

˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ muıkııo waku na undu ˜ ˜ ˜ ˜ umwendete Mwıaıi Yesu ˜ na atheu onthe. 6 Nı˜ ˜ voya nı kana muamba ˜ waku vamwe na ala angı ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ muıkııonı utume wıtıkı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ la kıla undu museo ula ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ tukwatıte kwısıla Klı˜ ˜ ˜ ˜ sto. 7 Nıkwıthıwa nına˜ tanie muno na nakia˜ ˜ ˜ ˜ kiw’a yıla neewie ıulu ˜ ˜ wa wendo waku nundu ˜ we, mwana-a-asa, nutha˜ ngaaıtye ngoo sya atheu. ˜ ˜ ˜ 8 Na nundu wa kıtu˜ ˜ mi kıu, o na kau nı na ˜ ˜ ˜ uthasyo mwingı wa ku˜ ˜ ˜ ˜ neena ısyıtwanı ya Klı˜ ˜ ˜ ˜ sto na kukwıaıa wıke ˜ ˜ ˜ kıla kyaıle, 9 nıona na˜ ˜ ˜ ˜ ıle kukwısuva kwa we-

604

605

VILEMONA 10-22

˜ ˜ ndo, nundu nyie Va˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ulo, nı mutumıa mukuu, ˜˜ ˜ ıı, na yu nı mwovwa ˜ ˜ ˜ kwondu wa Klısto Yesu. ˜ ˜ ˜ ˜ 10 Nıngukwısuva kwo˜ ndu wa mwana wakwa ˜ ˜ Onesimo, ula natw’ ı˜ ˜ kie ıthe wake nı yela.1 ˜ ˜ ˜ 11 Mbeenı ndaı aute˜ ˜ ˜ thya, ındı yu no autethye ˜ na akandethya. 12 Nı˜ ˜ ˜ ngumutuma asyoke kwa˜˜ ˜ ˜ ku, ıı o usu, ula nendete ˜ muno. 13 No nende ekale na˜ ˜ kwa vaa nı kana anthu˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ kume ıvindanı yıı nı yela ˜ ˜ ˜ kwondu wa uvoo mu˜ ˜ seo o tondu we utonya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ k unth uk uma. 14 Ind ı ˜ ˜ ˜ ndikwenda kwıka undu ˜ ˜ ˜ o na umwe utambıte ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kwıtıkıla, nı kana wıke ˜ ˜ ula useo na ngenda, ˜ ˜ ˜ ˜ ındı ti kwa kuthing’ı˜ ˜ ıw’a. 15 Na nıvatonye˜ ˜ ˜ ka ukethıa akutiie kwa ˜ ˜ ˜ ıvinda ınini nı kana asyoke kwaku tene na tene, ˜ ˜ 16 ate ngombo, ındı e ˜˜ mbee wa ngombo, ıı, e mwana-a-asa mwendwa,

˜ ˜ na muno muno kwa˜ ˜ ˜ ˜ kwa, ındı muno vyu kwa˜ ˜˜ ˜ ˜ ku, kı-mwıı na nthını wa ˜ ˜ ˜ Mwıaıi. 17 Kwoou ethı˜ ˜ wa umbosaa ta munya˜ nyau, muthokye nesa ˜ ˜ ˜ ˜ undu utonya kunthokya. ˜ ˜ ˜ ˜ 18 O na ıngı, ethıwa nı˜ ˜ ˜ ˜ wauvıtıisye, kana ve kı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndu umutaıte, ngaıva. ˜ ˜ 19 Nyie Vaulo, nıandıka na kw’oko kwakwa ˜ ˜ ˜ mwene: Ngaıva, na nıwı˜ ˜ ˜ sı kana o nakwa nıngu˜ ˜ taıte thay ˜ ˜ u waku mwene. 20 Iı, mwana-a-asa, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nınguukulya undethee˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ sye undunı uu nthını wa ˜ ˜ ˜ Mwıaıi; tanıthya ngoo ˜ ˜ ˜ yakwa nthını wa Klısto. 21 Ndi na nzika kana ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ nukuatııa maundu ala ˜ ˜ ˜ nautavya, kwoou nıkua˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndıkıa nısı kana nu˜ kwıka o na mbeange ˜ ˜ wa ma u ala naweta. ˜ und ˜ ˜ 22 Indı vamwe na uu, ˜ ˜ ˜ ˜ nzeuvısye vandu va kwı˜ ˜ ˜ ˜ kala, nundu nı na wı˜ kwatyo kana, kwondu wa mboya syenyu, nga˜ tungwa kwenyu.1

˜ 10 1 Kana “nı mwove.”

22 1 Kana “ngathaw’a.”

˜ ˜ VILEMONA 23 – AEVELANIA—Maundu Ala me Vo

˜ ˜ 23 Evavila nıwa uke˜ ˜ thya, ula nı mwovwa va˜ mwe nakwa kwondu wa ˜ ˜ Klısto Yesu. 24 O na ˜ ˜ ˜ ˜ ıngı, nıwakethw’a nı Maliko, Alisitaliko, Ndema,

606

˜ na Luka, atethya ma wıa vamwe˜ nakwa. ˜ 25 Useo mwingı wa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Mwıaıi Yesu Klısto nıwı˜ ˜ ˜ thıwe na veva ula inyw’ı mwonanasya.

˜ VALUA KWA

AEVE LAN IA ˜ ˜ ˜ ˜ MAU N DU ALA M E VO KWA U KUVI

˜ ˜ 1 Ngai aneenaa kwısıla Mwana wake (1-4) ˜ ˜ ˜ Mwana nı munene kwı ˜ alaıka (5-14) ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 2 Twaıle kwısuvıa muno (1-4) ˜ ˜ ˜ ˜ Syındu syonthe nısiıtwe ˜ ungu wa Yesu (5-9) ˜ Yesu na ana-a-asa make (10-18) ˜ ˜ Mutongoi Munene wa ˜ ˜˜ utangııo woo (10) ˜ ˜ ˜ Muthembi munene wı tei (17) ˜ ˜ ˜ ˜ 3 Yesu nı munene kwı Mose (1-6) ˜ ˜ Syındu syonthe ˜ nı Ngai (4) ˜ syoombiwe ˜˜ ˜ Ukany’o ıulu wa kwaa ˜ ˜ ˜˜ mu˜ ıkııo (7-19) ˜ ˜ ˜ “Umunthı ethıwa ˜ ˜ ˜ ˜˜ nımukwıthukıısya wasya wake” (7, 15)

˜ ˜ ˜ 4 Kıla kıtonya kutuma ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mundu utalika uthumuonı wa Ngai (1-10) ˜ ˜ Kuthangaaw’a kulika ˜ ˜ ˜ ˜ uthumuonı wa Ngai (11-13) ˜ Ndeto ya Ngai yı ˜ thayu (12) ˜ ˜ ˜ Yesu nıwe muthembi ˜ munene (14-16) ˜ ˜ ˜ ˜ 5 Yesu nı munene kwı athembi anene ma ˜ andu (1-10) O ta Melikiseteki (6, 10) ˜ ˜ ˜ Nıweemanyıisye wıwi ˜ kumana na mathına (8) ˜ ˜ Kwıthıwa atonya ˜ ˜˜ kutangııa tene (9) ˜ na tene ˜˜ ˜ ˜ Ukany’o ıulu wa kulea ˜ kuima (11-14) ˜ ˜ 6 Kwıka maendeeo kwondu ˜ ˜ wa kwıthıwa aimu (1-3)

607

˜ ˜ ˜ ˜˜ Ala matiıte muıkııo ˜ ˜˜ memuathııa Mwana ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ı mutını (4-8) ˜ ˜ ıng ˜ ˜ Ikııthyai wıkwatyo wenyu (9-12) ˜ Mawatho ma Ngai nı ˜ ˜ ˜˜ ma kuıkııka (13-20) ˜ ˜ Watho na wıvıto wa Ngai ˜ iialyukaa (17, 18) ˜ ˜ ˜ 7 Melikiseteki aı musumbı ˜ na muthembi wa ˜ mwanya (1-10)˜ ˜ Uthembi wa Klısto nı ˜ munene (11-28) ˜ ˜ ˜ ˜˜ Klısto nutonya kutangııa ˜ vyu (25) ˜ ˜ 8 Ieema yaı ngelekany’o ya ˜ ˜ ˜ ˜ maundu ma ıtunı (1-6) ˜ ˜ ˜ ˜ Kıvathukany’o kya utianıo ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mukuu na utianıo ˜ mweu (7-13) ˜ ˜ ˜ ˜ 9 Uthukumi mutheu ˜ ˜ kıthembeonı kya ˜ ˜ ˜ kuu nthı (1-10) ˜ ˜ ˜ ˜ Klısto nıwalikile ıtunı na nthakame yake (11-28) ˜ ˜ ˜ ˜ Mwıw’anıthya wa utianıo ˜ mweu (15) ˜ 10 Nthembo sya nyamu ˜ ˜ iitonya kuveta naı (1-4) ˜ ˜ Mıao yaı kyuu (1) ˜ Nthembo ya Klısto ˜ yaumiw’e ımwe ˜ ˜ ˜ ıtakaumw’a ıngı (5-18)

˜ ˜ AEVELANIA—Maundu Ala me Vo

˜ ˜ ˜ Nzıa nzau na yı ˜ thayu (19-25) ˜ ˜ Tuikaeke kumbana 25) ˜ vamwe˜ ˜(24, ˜ ˜ ˜ Ukany’o ıulu wa kwıka naı ˜ ˜ na ngulu (26-31) ˜ ˜ ˜ Wıkwatyo mulumu na ˜ ˜ ˜˜ ˜ muıkııo kwondu wa ˜ ˜˜ kumıısya (32-39) ˜ ˜ ˜ ˜˜ 11 Kıla muıkııo wonanasya (1, 2) ˜ ˜ Ngumbau sya ˜ ˜ ˜˜ muıkııo (3-40) Vaitonyeka ˜ kumwendeesya Ngai ˜ ˜ ˜˜ vate muıkııo (6) ˜ ˜ ˜ ˜ 12 Yesu nıwe Mwıanısya wa ˜ ˜ ˜˜ ˜ muıkııo witu (1-3) ˜ ˜ ˜ Ngusı mbingı (1) ˜ ˜ ˜˜ ˜ Ndukavuthıısye ukany’o wa Yeova (4-11) ˜ ˜ ˜ Lungalyai nzıa kwondu ˜ wa maau menyu (12-17) ˜ Kuthengeea Yelusaleme ˜ ˜ ya ıtunı (18-29) ˜ ˜ ˜ ˜˜ 13 Maundu ma kuminııa vamwe na ngethi (1-25) ˜ ˜ ˜ Muikolwe nı kuthokya aeni (2) ˜ ˜ Mutwaano nunengwe ˜ ndaıa (4) Mew’ei ala matongoetye (7, 17) Umyai nthembo sya ˜ ˜ ˜ kumutaıa (15, 16)

AEVELANIA 1:1-12

˜ ˜ 1 Tene muno Ngai˜ nıwaneenie na aa-umae ˜ ˜ maitu mavinda maing ı na ˜ ˜ ˜ ˜ kwa nz ıa mbing ı kwısı˜ ˜ ˜ la athani. 2 Indı yu mu˜ ˜ ˜ thyanı wa mıthenya ıno ˜ ˜ ˜ ˜ nuneenete naitu kwısı˜ ˜ la Mwana, ula wamunyu˜ ˜ ˜ vie eth ıwe muti ıwa wa ˜ ˜ ˜ syındu syonthe, na ula ˜ ˜ ˜ ˜ kwısıla kwake watw’ıkı˜ thisye mavinda. 3 Nıwe ˜ ˜ wonany’o wa utheu muti˜ ˜ su wa Ngai na nıwe mu˜ ˜ ˜ vw’ano vyu wa undu Ngai ˜ ˜ ˜ ˜ uilye, na nutumaa syındu ˜ ˜ syonthe iendeea kwıthı˜ ˜ wa vo kwısıla ndeto ya ˜ vinya wake. Na ıtina wa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kututhesya naı situ, nı˜ ˜ wekalile nth ı kw’okon ı ˜ ˜ ˜ kwa aume kwa ula Mu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nene na wı ıulu muno. ˜ ˜ ˜ ˜ 4 Kwoou nutw’ıkıte mu˜ ˜ ˜ ˜ seo kw ı ala ıka n und u ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nukwat ıte ısy ıtwa ıseo ˜ ˜ muno kwı mo. ˜ 5 Kwa ngelekany’o, nı ˜ ˜ ˜ wıva katı wa alaıka Ngai ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ waaneena uu ıulu wake: ˜ “We wı mwana wakwa; ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ umunthı nınatw’ıka ıthe ˜ ˜ waku”? O na ıng ı: “Nga˜ ˜ tw’ ıka ıthe wake, nake ˜ akatw’ ıka mwana wa-

608

˜ ˜ ˜ kwa”? 6 Indı ıvinda ya ˜ ˜ ˜ kutuma Musyawa wake ˜ ˜ ˜ wa Mbee kuu nthı, easya: ˜ “Na alaıka onthe ma Ngai ˜ ˜ mamukumanıe.” ˜ ˜ ˜ ˜ 7 O na ıng ı, easya uu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıulu wa alaıka: “Nutw’ıkı˜ thasya alaıka make veva, ˜ ˜ ˜ ˜ na athukumi make1 ˜ ulı˜ ˜ ˜ lınzı wa mwaki.” 8 Indı ˜ ˜ ˜ ˜ ı ul u wa Mwana, a ıtye ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ uu: “Ngai nı kıvıla kya˜ ˜ ku kya usumbı tene˜ na tene, na ndata ya Usu˜ ˜ ˜ ˜ mbı waku nı ndata ya ulu˜ ˜ ˜ ngalu.1 9 Nıwendie ulu˜ ˜ ngalu na wamena utuli ˜ ˜ ˜ wa mıao. Nıkyo k ıtumi ˜ Ngai, Ngai waku, waku˜ ˜ ˜ ˜ nyuvie kwa kukwıtıkısya ˜ ˜ mauta na atuma wıthıwa ˜ ˜ ˜ na utanu mwing ı kwı atindany’a maku.” 10 Na: ˜ ˜ ˜ ˜ “Mwambılılyonı, we Mwı˜ ˜ ˜ ˜ aıi, nıweekıie mısingi ya ˜ ˜ ˜ nthı, na matu nı wıa wa ˜ moko maku. 11 Na nthı na matu ikathela, na o ˜ ˜ ta ngua, syonthe ikakua, ˜ ˜ ˜ ˜ ındı we ukaendeea kwı˜ ˜ ˜ thıwa vo, 12 na ukaiku˜ ˜ 1:7 1 Kana “athukumi make ma ˜ ˜ andu onthe.” 1:8 1 Kana “usili ˜ wa katı.”

609

˜ ˜ nza ta kanzu, o ta ua, ˜ ng ˜ ˜ ˜ na ikavınduwa. Indı we ˜ ˜ ndukaalyuka, na myaka ˜ yaku nd ˜ ıkathela.” ˜ ˜ ˜ ˜ 13 Ind ı n ı m ula ıka ˜ ˜ ˜ wıva Ngai waaneena uu ˜ ˜ ˜ ˜ ıulu wake: “Ikala kw’o˜ ˜ konı kwakwa kwa aume ˜ nginya y ıla ngamatw’a ˜ amaitha maku kavıla ka ˜ ˜ nyaa ı syaku”? 14 Ala ı˜ ˜ ka onthe nı veva kwondu ˜ ˜ ˜ ˜ wa uthukumi mutheu,1 ˜ ˜ ˜ na mat um ıtwe k uma˜ ˜ thukuma ala makakwata ˜ ˜˜ utang ııo. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ u 2 Nıkyo kıtumi˜ nı und ˜ ˜ wa vata k umas uv ıa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ muno maundu ala twıw’ı˜ ˜ te, nı kana tuikese kwe˜ ˜ leluka. 2 Ethıwa ndeto ˜ ˜ ˜ ıla yaneeniwe kwısıla ala˜ ˜ ˜ ˜ ıka yaı ndumu, na kıla ˜ ˜ ˜ ˜ m uv ıtany’a na m und u ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ute mwıwi nıwakwatie uı˜ ˜ vanısyo kwosana na usili ˜ ˜ wa katı, 3 tukavonoka ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ata eth ıwa nıtuuvuth ıı˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ sya utang ııo uu unene˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ vete uu? Nundu utang ııo ˜ ˜˜ ˜ usu wambııie kutavanw’a ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kwısıla Mwıaıi waitu na

AEVELANIA 1:13–2:9

˜ ˜ andu onthe ala mawıwie ˜ ˜ ˜˜ ˜ matuıkııthya kana nı wa ˜ w’o, 4 o nake Ngai nı˜ ˜ ˜ waumisye ukusı vamwe ˜ ˜ namo kwısıla syama na ˜ ˜ ˜ maundu ma usengy’o na ˜ mawıa manene o vamwe ˜ ˜ na veva mutheu ula wanenganiwe kwosana na kwenda kwake. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 5 Nıkwıthıwa nth ı ıla ˜ ˜ ˜ yukıte ndaamıia ungu wa ˜ ˜ ˜ ˜ alaıka, na nıyo˜ tuuneena ˜ ˜ ˜ ˜ ıulu wayo. 6 Indı ve va˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndu ngusı ımwe yaıtye: ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ “Mundu nı kyau nı kana ˜ ˜ umulilikane, kana mwa˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na wa mundu nı kyau nı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kana um us uv ıe? 7 N ı˜ ˜ ˜ wam utwie m unini kw ı ˜ ˜ ˜ ˜ alaıka; nıwamwıkıie ngovia ya nguma na nda˜ ˜ ˜ ıa, na wamunyuva ethı˜ ˜ ˜ ˜ we ıulu wa wıa wa moko ˜ ˜ ˜ maku. 8 Nıwaiie syındu ˜ syonthe ungu wa nyaaı ˜ ˜ syake.” Na yıla waiie syı˜ ndu syonthe ungu wake, ˜ ˜ Ngai ndaatia kındu o na ˜ ˜ kımwe kıte ungu wake. ˜ O na kau yu tuikwona ˜ ˜ ˜ sy ınd u syonthe˜ si ıtwe ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wake. 9 Ind ı n ı1:14 1 Kana “uthukumi kwa andu ungu ˜ ˜ ˜ ˜ t u umwona Yes u, ula onthe.”

AEVELANIA 2:10–3:1

˜ ˜ ˜ ˜ watw’ ık ıth ıtw’e munini ˜ ˜ ˜˜ kw ı ala ıka, yu ek ı ıtwe ˜ ngovia ya unene na nda˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıa nıkwıthıwa nıwakwie, ˜ ˜ ˜ ˜ nı kana kwısıla useo mwi˜ ˜ ˜ ng ı asame kıkw’u kwo˜ ˜ ˜ ndu wa kıla umwe. ˜ ˜ ˜ ˜ 10 N ıkw ıth ıwa ula ˜ ˜ ˜ kwondu wake na kwısı˜ ˜ la kwake syındu syonthe ˜ ˜ syeethıiwe vo nıwoonie ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nı undu waıle, ıvinda ya ˜ ˜ ˜ k uete ana aing ı uthe˜ ˜ ˜ ˜ ˜ un ı mutisu, amutw’ ık ı˜ ˜ ˜ thye kwıthıwa e mwıa˜ ˜ ˜ ˜ nıu ula Mutongoi Munene ˜ ˜˜ ˜ ˜ wa utang ııo woo kwısı˜ ˜ ˜ la math ına. 11 Nund u ˜ ˜ ˜ ula ukumathesya na ala ˜ meuthew’a onthe mau˜ ˜ ˜ mıte kwa ıthe umwe, na ˜ ˜ kwa kıtumi kıu ndew’aa ˜ nthoni kumeta ana-a-asa, ˜ ˜ ˜ 12 nundu aıtye: “Ngata˜ ˜ vany’a ısyıtwa yaku kwa ˜ ana-a-asa makwa; ngau˜ ˜ ˜ taıa na mbathi katı wa kı˜ ˜ ˜ kundi.” 13 O na ıng ı aı˜ tye: “Ngamwıkwatya.” Na akasyoka akasya: “Sisya! nyie na syana nini ila Yeova wanengie.” ˜ ˜ ˜ 14 Kwoou, nıkwıthıwa ˜ ˜ “syana nini” nı andu me

610

˜˜ na mwıı na nthakame, o ˜ ˜ ˜ ˜ nake nıwatw’ıkie mundu ˜ ˜˜ wı na mwıı na nthaka˜ ˜ ˜ ˜ me, nı kana kwısıla kı˜ ˜ kw’u kyake atonye ku˜ ˜ ˜ ˜ mumina ula wı na utonyi ˜ ˜ ˜ wa kuete k ıkw’u, nake ˜ n ı Ndevili, 15 na ato˜ nye kumathasya onthe ˜˜ ˜ ala methı ıtwe ukombo˜ ˜ ˜ nı thayunı woo w’onthe ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nundu wa kukıa kıkw’u. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 16 Nundu ti alaıka uku˜ ˜ tetheesya, ındı etethee˜ sya usyao wa Avalaamu. ˜ ˜ ˜ ˜ 17 Na nundu wa uu, yaı ˜ no nginya ethıwe ailye ta “ana-a-asa” make ma˜ ˜ ˜ ˜ und un ı onthe, n ı kana ˜ ˜ ˜ atw’ ıke m uthembi m u˜ ˜ ˜ ˜ nene w ı tei na m u ık ı˜ ˜ ˜ ˜ ıku maundunı ala makonetye Ngai, na ayumya ˜ ˜ nthembo ya wıw’anıthyo ˜ ˜ ˜ kwondu wa naı sya andu. ˜ ˜ 18 Na nundu we mwe˜ ˜ ˜ ne nıwathınie yıla wata˜ ˜ tawa, nutonya kumate˜ theesya ala meutatwa. ˜ ˜ 3 Kwondu wa uu, ana-˜ a-asa atheu, ala mwı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ tıtwe muthi ıtunı, suanı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ai ıulu wa Yesu, ula nıwe ˜ ˜ ˜ mutumwa na muthembi

611

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ munene ula twıtıkılıte.1 ˜ ˜ ˜ ˜˜ 2 Aı muıkııku kwa Ngai ˜ ˜ ˜ ula wamunyuvie, o tondu ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ Mose waı muıkııku nyu˜ mbanı yonthe ya Ngai. ˜ ˜ ˜ ˜ 3 Nundu we1 nutalıtwe ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kwıthıwa nı munene kwı ˜ ˜ ˜ ˜ Mose, nıkwıthıwa ula wa˜ ˜ kaa nyumba ethıawa na ˜ ˜ ˜ ˜ ndaıa nene kwı ı nyumba. ˜ ˜ ˜ 4 Nı w’o kana kıla nyu˜ ˜ ˜ mba yakawa nı mundu, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ındı ula woombie syındu ˜ syonthe nı Ngai. 5 Na ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ Mose aı muıkııku e mu˜ ˜ ˜ ˜ thukumi ny umban ı yo˜ nthe ya Ngai na uu wee˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ thıwa ukusı wa maundu ˜ ˜ ala maı mawetwe ıtina, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ 6 ındı Klısto aı muıkııku ˜ ˜ ˜ ˜ e Mwana ıulu wa nyumba ˜ ˜ ˜ ya Ngai. Ithyı twı nyumba ˜ ya Ngai, ethıwa kwa w’o ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nıtulumıtye vyu uthasyo ˜ ˜ ˜ witu wa kuneena, na wı˜ ˜ ˜ ˜ kwatyo ula tutanıaa kuvi˜ ka muthya. ˜ 7 Kwoou, o tondu ˜ veva ˜ ˜ ˜ m utheu wa ıtye, “ Um u˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nth ı eth ıwa n ım ukw ı˜˜ thuk ı ısya wasya wake, ˜ 8 muikomye ngoo sye-

AEVELANIA 3:2-14

˜ ˜ nyu ta ıvinda y ıla aa˜ umae menyu manthati˜ ˜ sye m uno, ta ula ˜ ˜ m uthenya wa k utatwa ˜ ˜ ˜ weunı, 9 vala aa-umae menyu mandatie, o na ˜ ˜ kau n ımoonete maw ıa ˜ makwa kwa ıvinda ya ˜ ˜ myaka 40. 10 Nıkyo kı˜ tumi nathatiw’e nı nzya˜ wa ısu, na nasya: ‘Ma˜ ˜ vinda onthe nımelelukaa ˜ ngoonı syoo, na mayaa˜ ˜ ˜ ısa k umanya nz ıa sya˜ kwa.’ 11 Kwoou nınee˜ ˜ ˜ v ıtie uthatun ı wakwa, ˜ ˜ nasya: ‘Maikalika uthu˜ ˜ muonı wakwa.’” ˜ ˜ ˜ 12 Ana-a-asa, ıs uv ıei ˜ ˜ ˜ vaikese kwıthıwa umwe ˜ ˜ wenyu wı na ngoo nthu˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ku ıte na muıkııo nundu ˜ ˜ ˜ ˜ wa kumutia Ngai ula wı ˜ ˜ ˜ thayu; 13 ındı endeeai ˜ ˜ ˜ kuthangaany’a k ıla mu˜ ˜ ˜ ˜ thenya, ıvindan˜ ı yıla yı˜ ˜ ˜ tonya kwıtwa “Umunthı,” ˜ ˜ ˜ nı kana vaikese kwıthı˜ ˜ ˜ ˜ wa o na umwe umıthı˜ ˜ tw’e ngoo n ı ukengani ˜ ˜ ˜ ˜ wa naı. 14 Nundu tuka˜ ˜ ˜ ˜ kwata kıla Klısto ukwatı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıwa nıtuulumya vyu 3:1 “tumb ulaa.” 3:3 te eth ˜ 1 Kana ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ muık ııo ula twaı naw’o 1 Uu nı kwasya, Yesu.

AEVELANIA 3:15–4:7

˜ ˜ ˜ mwamb ı l ı lyon ı . 15 ˜ O ˜ ˜ ˜ tondu kuwetetwe: “Umu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nthı ethıwa nımukwıthu˜˜ ˜ kıısya wasya wake, muikomye ngoo syenyu ta ˜ ˜ ˜ ıvinda yıla aa-umae me˜ nyu manthatisye muno.” ˜ 16 Mo naau ala mee˜ wie na mam uthatya ˜ m uno? Tyo ala maumie Misili matongoew’e ˜ ˜ ˜ nı Mose? 17 O na ıng ı, ˜ ˜ naau ala mamuthatisye ˜ Ngai kwa ıvinda ya myaka 40? Tyo ala meekie ˜ ˜˜ ˜ naı na mıı yoo yavaluka˜ ˜ ˜ nga weunı? 18 Na naau ˜ ala weevıtie amea kana ˜ ˜ ˜ ˜ maikalika uth um uon ı ˜ wake? Tyo ala mataı ewi? ˜ ˜ 19 Kwoou n ıt ukwona ˜ ˜ kana mayaı matonya ku˜ ˜ ˜ ˜ lika nundu mayaı na mu˜ ˜˜ ıkııo. ˜ ˜ 4 Kwoou˜ nund˜ u watho ˜ ˜ wa k ulika uth um uo˜ ˜ ˜ n ı wake w ı o vo, tw ı˜ ˜ ˜ ˜ s uv ıei vaikese kw ıth ı˜ ˜ wa o na umwe wit u ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ utaılıte kulika uthumuo˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nı usu. 2 Nıkwıthıwa o ˜ ˜ ˜ naitu nıtwataviw’e uvoo ˜ ˜ ˜ museo, o ta ula matavı˜ ˜ ˜ tw’e; ındı ndeto ıla mee-

612

˜ wie ndyaamatethya, nu˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ nd u maya ı na m u ık ı ıo ˜˜ ta wa ala meethukııisye. ˜ ˜ ˜ ˜ 3 Nundu ithyı ala twı na ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ muık ııo nıtulikaa uthu˜ ˜ ˜ ˜ muonı usu, o tondu we ˜ waisye: “Kwoou n ınee˜ ˜ ˜ v ıtie uthatun ı wakwa, ˜ ˜ nasya, ‘Maikalika uthu˜ ˜ m uon ı wakwa,’” o na ˜ kau wıa wake watheli˜ ˜ ˜ le kuma mwambılılyonı ˜ ˜ ˜ wa nthı. 4 Nundu ve va˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndu wa ıtye uu ı ulu wa ˜ ˜ m uthenya wa m uonza: ˜ ˜ ˜ “Na Ngai athumua mu˜ thenya wa muonza kuma˜ na na wıa wake w’onthe,” ˜ 5 na vaa aıtye: “Maikali˜ ˜ ˜ ˜ ka uthumuonı wakwa.” ˜ ˜ 6 Kwoou nundu o na ˜ yu kwı amwe makalika ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ uthumuonı usu, na ala ˜ ˜ mataviw’e uvoo m u˜ seo mbee mayaalika nu˜ ˜ ˜ ndu wa kwıthıwa mate ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ewi, 7 nutw’ıte ıng ı mu˜ ˜ thenya m una kwa k u˜ ˜ ˜ weta ıtina wa ıvinda yı˜ ˜ asa nthını˜ wa savuli ya ˜ ˜ Ndaviti, “Umunthı”; o to˜ ˜ ˜ ˜ nd˜ u vawetetwe vau ıulu, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ “Umunthı ethıwa nımu˜ ˜ kwıw’a wasya wake, mu-

613

AEVELANIA 4:8–5:2

˜ ˜ ˜ ˜ na syı utheinı methonı ˜ ˜ ˜ ma ula tukaumya utalo kwake. ˜ ˜ ˜ 14 Kwoou n und u tw ı ˜ ˜ na m uthembi m unene ˜ ˜ ˜ ˜ muno ula walikile ıtunı, ˜ ˜ nake nı Yesu, Mwana wa ˜ ˜ Ngai, ekai tuendeee kuta˜ ˜ ˜ ˜ ˜ vany’a utheinı ıulu wake. ˜ ˜ ˜ ˜ 15 Nundu tui na muthe˜ ˜ ˜ mbi munene ula utato˜ ˜ ˜ nya k utw ıw’ ıa tei ma˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wonzunı maitu, ındı twı ˜ ˜ na m uthembi m unene ˜ ˜ ˜ ˜ ula watatiwe maundunı ˜ ˜ ˜ ˜ onthe o taitu, ındı ndaaı˜ ˜ ˜ ka naı. 16 Kwoou, nıtu˜ ˜ ˜ thengeee kıvıla kya usu˜ ˜ ˜ ˜ mbı kya useo mwing ı twı ˜ ˜ na uthasyo mwing ı wa ˜ ˜ ˜ ˜ kuneena, nı kana twıw’ı˜ ˜ we tei na tuikwata useo ˜ ˜ ˜ ˜ mwing ı ututetheesye ıvi˜ ˜ nda yıla yaıle. ˜ ˜ ˜ ˜ 5 Nund u ˜ k ıla m˜ uthe-˜ mbi munene unyuvı˜ ˜ ˜ twe kuma andunı ethı˜ ˜ awa anyuvıtwe kwondu ˜ ˜ ˜ ˜ woo nundu wa maundu ˜ ala makonetye Ngai, nı ˜ ˜ ˜ kana aumye m ıth ınz ıo ˜ na nthembo kwondu wa ˜ ˜ na ı. 2 Eth ıawa atonya ˜ ˜ 4:12 1 Sisya Maelesyo ma Ndeto. kumew’ıa tei ala mate na

ikomye ngoo syenyu.” ˜ ˜ ˜ 8 Nundu ta kethıwa Yo˜ ˜ ˜ sua nıwamavikisye uthu˜ ˜ ˜ m uon ı, Ngai ndeth ıwa ˜ ˜ ˜ ˜ aaneena ıulu wa muthe˜ ˜ nya ung ı. 9 Kwoou vati˜ ˜ ˜ ˜ ˜ alıte uthumuo umwe wa ˜ ˜ savato kwondu wa andu ˜ ˜ ˜ ma Ngai. 10 Nundu mu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndu ula walikile uthumu˜ ˜ ˜ ˜ onı wa Ngai nıwathumu˜ ˜ ie kumana na wıa wake ˜ mwene, o tondu Ngai wa˜ ˜ ˜ thumuie kumana na wıa wake mwene. ˜ ˜ ˜ 11 Kwoou tutatei undu ˜ ˜ ˜ tutonya n ı kana tulike ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ uthumuonı usu, nı kana ˜ ˜ ˜ kuikethıwe o na umwe ˜ ˜ ˜˜ utonya kuatııa ngeleka˜ ˜ ˜ ny’o ısu ya kulea kwı˜ ˜ w’a. 12 Nundu ndeto ya ˜ ˜ ˜ ˜ Ngai yı thayu na yı uto˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nyi na nı mbuı kwı uvyu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ muı ngalı syelı na nıto˜ nyaa na k uaany’a tha˜ y u1 na veva,1 na ma˜ ˜ leenyu na muthungo, na ˜ ˜ ˜ nıtonya kumanya mosua˜ nıo na kwenda kwa ngoo. ˜ 13 Na methon ı make ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ vaiı kyumbe kıvithe, ındı ˜ ˜ ˜ syındu syonthe nı nthei

AEVELANIA 5:3-14

˜ ˜ umanyi na mav ıtasya,1 ˜ ˜ nundu o nake mwene e na wonzu wake, 3 na ˜ ˜ ˜ nundu wa uu, no nginya ˜ aumye nthembo kwondu ˜ ˜ ˜ ˜ wa naı syake o undu wı˜ ˜ kaa kwondu wa naı sya ˜ andu. ˜ ˜ ˜ ˜ 4 Vai ı mundu utonya ˜ kw ıyosea mwene nda˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıa ısu, ındı no etıtwe nı ˜ Ngai, o tondu Aluni wee˜ ˜ tiwe. 5 O ta uu, Klısto ˜ ndaa ınenevya we mwe˜ ˜ ne akatw’ıka muthembi ˜ ˜ ˜ m unene,˜ ınd ı anenevi˜ ˜ ˜ ˜ w’e nı Ula wamwıie uu: ˜ “We wı mwana wakwa; ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ umunthı nınatw’ıka ıthe ˜ ˜ waku.” 6 O tondu uwe˜ ˜ tete vandu vang ı, akya˜ ˜ sya, “We wı m uthembi tene na tene o ta Melikiseteki.” ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 7 Yıla waı kuu ıulu wa ˜ ˜ ˜ nthı, Klısto nıwavoyie na ˜ ˜˜ kıthing’ıısyo o vamwe na ˜ ˜ ˜˜ ˜ kwısuvana na kııo kıne˜ ne na methoi, kwa Ula ˜ ˜ ˜ ˜˜ waı atonya kumutang ııa ˜ ˜ ˜ kumana na kıkw’u, na nı˜˜ ˜ weethuk ııiw’e nesa nu˜ ˜ ˜ ˜ nd u wa kumuk ıa Ngai. 5:2 1 Kana “ala au.”

614

˜ ˜ 8 O na kau aı mwana, nı˜ ˜ ˜ weemanyıisye kwıthıwa ˜ e mwıwi kumana na ma˜ ˜ ˜ und u ala mam ukwatie. ˜ ˜ ˜ 9 Na ıtina wa kwıthıwa e ˜ ˜ ˜ ˜ mw ıan ıu, n ıweeth ıiwe ˜ ˜˜ atonya kumatang ııa tene na tene onthe ala ma˜ ˜ ˜ ˜ mwıw’aa, 10 nundu nı˜ ˜ wanyuviwe nı Ngai ethı˜ ˜ we muthembi munene o ta Melikiseteki. ˜ ˜ ˜ 11 Twı na maundu ma˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ing ı ma kuweta ıulu wake ˜ ˜ ˜ ınd ı ti laisi k umaele˜ ˜ ˜ ˜ ˜ sya, nıkwıthıwa mutw’ı˜ ˜ ˜ kıte andu matew’aa nthı ˜ ˜ nesa. 12 N und u o na ˜ ˜ ˜ ˜ kau yu mwaılıte kwıthıwa ˜ ˜ ˜ amanyısya, nımukwenda ˜ ˜ ˜ ˜ m und u am umany ısye ˜ ˜ ˜ ˜ ıng ı kuma mwambılılyo ˜ ˜ ˜ maundu ma musingi ma ndeto ntheu sya Ngai, ˜ ˜ ˜ na musyokete mukatw’ı˜ ˜ ka andu mekwenda ıia ˜ ˜ ˜ ˜ na ti lıu mumu. 13 Nu˜ ˜ ˜ ˜ nd u m und u o na w ıva ˜ ˜ ˜ ula uendeeaa k unyw’a ˜ ˜ ˜ ıia yoka ndesı ıla ndeto ˜ ˜ ˜ ˜ ya ulungalu, nundu ˜ we ˜ ˜ nı kana kanini. 14 Indı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ l ıu m um u n ı wa and u ˜˜ ˜ aima ala mamanyııtye ilı-

615

˜ ˜ ˜ ˜ ko syoo kwa kuitumıa, nı ˜ kana methıwe matonya ˜ ˜ ˜ kuvathukany’a useo na ˜ ˜ uthuku. ˜ ˜ ˜ ˜ nundu yu nıtu6 Kwoou ˜ ˜ tiıte momanyısyo ma ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ musingi ıulu wa Klısto, ˜ ˜ ekai tuendeee kwıka ma˜ ˜ endeeo twıth ıwe aimu, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na tuieka kwıkıa ıng ı mu˜ ˜ singi, naw’o nı: kwılila ˜ kumana na mawıa ma˜ ˜ ˜ ˜ kw’u na kwıthıwa na mu˜ ˜˜ ık ı ıo kwa Ngai, 2 mo˜ ˜ manyısyo ma uvatiso na ˜˜ ˜ ˜ ˜ kwilıılwa moko, uthayuu˜ ˜ ˜ kyo wa akw’u na usilılo wa tene na tene. 3 Na ˜ ˜ tukeeka maendeeo twı˜ ˜ ˜ ˜ thıwe aimu Ngai atwıtıkılya. ˜ ˜ ˜ ˜ 4 Na ı ulu wa ala ıvi˜ ˜ nda y ımwe ma ı na ˜ ˜ kyeni na masamıte mu˜ ˜ ˜ ˜ thınzıo wa ıtunı na ma˜ kakwata veva m utheu ˜ 5 na ala masamıte nde˜ to nzeo ya Ngai na mau˜ ˜ ˜ ndu maseo1 ma nthı ıla ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ yukıte,2 6 ındı nımatiı˜ ˜ ˜˜ te m u ık ı ıo, vaitonyeka

AEVELANIA 6:1-11

˜ ˜ ˜ kumatetheesya ıng ı me˜ ˜ ˜ ˜ lile, n und u mem uath ı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıa ıng ı mutını Mwana wa ˜ Ngai kwond u woo ene ˜ ˜ ˜˜ na kumwıkııthya nthoni ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ uthein ı. 7 Nund u nth ı ˜ ˜ nıkwataa uathimo kuma ˜ kwa Ngai y ıla yanyw’a ˜ ˜ ˜ kıw’u kya mbua na ıime˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ sya mıtı, na mıtı ısu nı˜ ˜ ˜ ˜ tethasya umıvand ı˜ ula ˜ ˜ te. 8 Indı nthı yamesya ˜ ˜ mıw’a na thangila, nıle˜ ˜ awa na yıthıawa yeleke˜ ˜ ˜ le kuumanıwa na muthya ˜ ˜ ıkavıvw’a. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 9 Ind ı ı ul u wenyu ˜ endwa, t ui na nzika ˜ ˜ kana n ımuendeee nesa ˜ ˜ ˜ ma und unı ala makone˜ ˜˜ tye utang ı ıo o na kau ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nıtuuneena uu. 10 Nu˜ ˜ ˜ ˜ nd u Ngai n ı m ul unga˜ ˜ ˜ lu, ndesa kulwa nı wıa ˜ wenyu na wendo ula ˜ mwoonanisye kwond u ˜ ˜ wa ısyıtwa yake na kwa ˜ ˜ ˜ ˜ kuthukuma na kuendeea ˜ ˜ ˜ k umath uk uma atheu. ˜ ˜ ˜ ˜ 11 Ind ı tw ıenda k ıla ˜ umwe wenyu aendeee ˜ ˜ ˜ ıth ıwa na k ıthito o 6:5 1 Ndeto kwa ndeto, “ma- kw ˜ ˜ ˜ n ı kana eth ıwe na vinya.” 2 Sisya Maelesyo ma k ıu ˜ ˜ ˜ ˜ wıkwatyo m ulumu vy u Ndeto.

AEVELANIA 6:12–7:3

˜ ˜ ˜ k uvika m uthya, 12 n ı ˜ ˜ kana muikethıwe atulu, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ındı mwıthıwe muyıatııa ngelekany’o ya ala ma˜ ˜ kwataa mawatho nundu ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜˜ wa muıkııo na wumıısyo. ˜ ˜ ˜ 13 N und u y ıla Ngai wamwathie Avalaamu ˜ ˜ watho ndaı atonya kwı˜ ˜ ˜ ˜ v ıta na ung ı m unene ˜ ˜ ˜ ındı eevıtie nake mwene, 14 akyasya: “Vate ˜ ˜ nd ıi nyie ngak uathi˜ ma na vate nd ıi nga˜ ˜ ing ıvya usyao waku.” ˜ 15 Kwoou ıtina wa ˜ ˜ Avalaamu kw ıth ıwa na ˜ ˜˜ ˜ w um ı ısyo, n ıwakwatie ˜ ˜ ˜ k ıla wath ıtwe. 16 Nu˜ ˜ ˜ ˜ ndu andu mevıtaa na mu˜ ˜ ˜ ˜ ndu munene, kwıka uu ˜ ˜˜ ˜ k usi ı ıaa vaiketh ıwe na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ngusanısyo nundu wıvı˜ ˜ ˜ ˜˜ to usu uıkııthasya kana ˜ ˜ ˜ k ıla me uweta n ı kya ˜ ˜ w’o. 17 Kwa nz ıa ısu, ˜ yıla Ngai wavangie kwo˜ nany’a nesa kwa ala maı makwate mawatho kana mawatho make maitonya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ kualyuka, nıwaıkııthisye ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ und u usu na w ıv ıto, ˜ ˜ ˜ 18 nı kana kwısıla ma˜ ˜ ˜ ˜ ˜ undu elı matesa kualyu-

616

˜ ˜ ka ala nthını wamo Ngai ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ utesa kuneena uvungu, ˜ ˜˜ ˜ ithy ı ala twak ı ıie nth ı˜ ˜ ˜ n ı wa w ıvitho t utonye ˜ ˜ ˜ kuthangaaw’a muno n ı ˜ ˜ ˜ ˜ kana tulumye vyu wıkwa˜ ˜ ˜ tyo ula wiıtwe mbee witu. ˜ ˜ ˜ ˜ 19 Twı na wıkwatyo uu ˜ ˜ ta nanga ya thayu witu, ˜ ˜ na nı wıkwatyo wa w’o ˜ ˜ ˜ ˜ na mulumu na ututongo˜ ˜ easya tukalika ula vasia˜ ˜ nı, 20 vala Yesu waliki˜ ˜ le mbee witu na avingua ˜ ˜ ˜ nzıa na amıseuvya kwo˜ ˜ ˜ ˜ ndu witu, na atw’ıka mu˜ thembi munene wa tene na tene o ta Melikiseteki. ˜ ˜ 7 N˜ und u ˜ Melikiseteki ˜ usu, musumbı wa Sa˜ leme, muthembi wa Ngai ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Ula wı Iulu wa Onthe, nıwakomanie na Avalaamu ˜ ˜ ˜ aumıte kuaa asumbı na ˜ amuathima, 2 na Ava˜ ˜ laamu am unenga k ılu˜ ˜ ˜ ˜ ngu kya ıkumi kya syındu ˜ ˜ syonthe. Mbee, ualyulo ˜ ˜ ˜ wa ısy ıtwa yake ˜ ˜ n ı, ˜ ˜ “M usumb ı wa Ul unga˜ ˜ ˜ ˜ lu,” na ıng ı, m usumb ı ˜ ˜ wa Saleme, na uu n ı ˜ ˜ kwasya, “M usumb ı wa ˜ ˜ ˜ Muuo.” 3 Na ndaı ıthe,

617

˜ ˜ ndaı inyia, ndaı na mo˜ ˜ syaanıo ma mbaı yake, ˜ ˜ ˜ na ndesıkıe yıla wasyai˜ ˜ ˜ we na yıla wakwie, ındı ailye ta Mwana wa Ngai, ˜ ˜ kwoou aendeeaa kwıthı˜ ˜ wa muthembi ıvinda yonthe. ˜ ˜ ˜ ˜ 4 Kwas uan ıai und u ˜ ˜ ˜ mundu usu wanenevete, ˜ ˜ ula Avalaamu, umae wa˜ ˜ ˜ itu, wamunengie kılungu ˜ ˜ ˜ ˜ kya ıkumi kya syındu ila ˜ ˜ ˜ nzeo vyu watavıte. 5 Nı w’o kana kwosana na ˜ Mıao, ana ma Livai ala ˜ matw’ıka athembi me na ˜ mwıao wa kwosa ilungu ˜ ˜ ˜ ˜ sya ıkumi kuma andunı, ˜ ˜ na uu nı kwasya kuma ˜ kwa ana-a-ıthe moo, o na ˜ kau asu nı nzyawa sya ˜ ˜ ˜ Avalaamu. 6 Ind ı m u˜ ˜ ˜ ˜ nd u usu uta ı wa nzya˜ wa yoo n ıwoosie ilu˜ ˜ ngu sya ıkumi kuma kwa ˜ Avalaamu na amuathima ˜ ˜ ula waı na ala mawatho. ˜ 7 Kwoou vaiı nzika kana ˜ ˜ ˜ ula munini nuathimawa ˜ ˜ ˜ n ı ula m unene. 8 Ali˜ vai nımoosie ilungu sya ˜ ˜ ˜ ˜ ık umi na n ı and u ma˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kusaa, ındı mundu usu

AEVELANIA 7:4-14

˜ ˜ ung ı woosie ilungu sya ˜ ˜ ˜ ˜ ıkumi, Maandıko maıtye ndakusaa. 9 Na no twa˜ ˜ sye kana, Livai, ula waı˜ ˜ le kwosa ilungu sya ıku˜ mi, n ıwaumisye ilungu ˜ ˜ ˜ ˜ sya ıkumi kwısıla Avalaa˜ ˜ ˜ mu, 10 nundu aı nzya˜ ˜ ˜ ˜ wa ya ıvinda yukıte ya u ˜ ˜ Avalaamu ıvinda yıla wakomanie na Melikiseteki. ˜ 11 Kwoou ta kethıwa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wıan ıu wa ı utonya k u˜ ˜ ˜ ˜ kwatıkana kwısıla uthe˜ ˜ mbi wa Alivai (n und u ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ undu usu nı umwe katı ˜ ˜ ˜ ˜ wa maundu ala maı Mı˜ ˜ ˜ aonı ıla andu manengi˜ ˜ we), vethıwa vaı na vata ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ung ı mwa u wa kw ıth ı˜ ˜ ˜ wa na m uthembi ung ı o ta Melikiseteki na ti ta ˜ ˜ ˜ Aluni? 12 Nund u eth ı˜ ˜ ˜ ˜ wa uthembi n uk ualy u˜ ˜ lwa, ve vata wa kualyula ˜ ˜ ˜ Mıao o nayo. 13 Nıkwı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ thıwa mundu ula ma u˜ nd u asu maneenetwe ˜ ˜ ˜ ˜ ıulu wake aumıte mba˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ını ıng ı, na vaiı mundu ˜ ˜ ˜ ˜ wa mbaı ısu waathuku˜ ˜ ˜ ma kıthembeonı. 14 Nı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kwıthıwa nı undu wısıkıe ˜ ˜ ˜ nesa kana Mwıaıi waitu

AEVELANIA 7:15-26

˜ ˜ ˜ ˜ aı usyao wa Yuta, ındı Mose ndaaweta kana ve ˜ ˜ ˜ muthembi ukauma mbaı˜ ˜ nı ısu. ˜ ˜ ˜ ˜ 15 Na und u usu n u˜ ˜ many ıkaa nesanga y ıla ˜ ˜ ˜ ˜ veethıwa muthembi ung ı ˜ ta Melikiseteki, 16 ula ˜ ˜ ˜ ˜ utw’ıkıte muthembi, na ti ˜ ˜ kumana na mbaı ıla kwo˜ ˜ ˜ ˜ sana na mıao waılıte kwı˜ ˜ ˜ ˜ thıwa aumıte kwayo, ındı ˜ ˜ ˜ ˜ nundu e na utonyi ula ˜ ˜ utumaa ethıwa na tha˜ ˜ ˜ yu utatonya kwanang ıka. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 17 N und u uk us ı ı ul u ˜ ˜ ˜ wake waıtye: “We wı muthembi tene na tene o ta Melikiseteki.” ˜ ˜ ˜ 18 Kwoou, mıao ıla yaı ˜ ˜ vo mbeen ı n ıyavetiwe ˜ ˜ ˜ ˜ nundu nı myonzu na ndı˜ ˜ ˜ tethya. 19 Nundu Mıao ˜ ˜ ˜ ˜ ndya ı ıtonya kwıan ısya ˜ kyonthe k ıla Ngai we˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndaa kıanıw’e, ındı kue˜ ˜ ˜ twe kwa wıkwatyo ung ı ˜ ˜ ˜ ˜ museo nıkweanıisye kıu ˜ ˜ Ngai wendaa k ıan ıw’e, ˜ ˜ ˜ na wıkwatyo usu nıw’o ˜ ˜ ˜ utumaa t um uthengeea ˜ ˜ ˜ Ngai. 20 O na ıng ı, nu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nd u und u usu ndwaa ı˜ ˜ ˜ kwa vate wıvıto 21 (nı-

618

˜ ˜ kwıthıwa vate nzika, ve ˜ ˜ aume matw’ıkie athembi ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ vate wıvıto, ındı uu nu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ tw’ıkıte muthembi kwısı˜ ˜ ˜ ˜ la wıvıto ula ˜ weevıtiwe ˜ ˜ ˜ ˜ ıulu wake nı Ula waisye: ˜ ˜ ˜ ˜ “Yeova nıwıvıtıte na nda˜ ˜ ˜ kaaly uka,1 ‘We wı muthembi tene na tene’”), ˜ ˜ ˜ 22 kwoou Yesu nutw’ ı˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ kıte muıkııthya wa utia˜ ˜ ˜ nıo ula museo. 23 O na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıng ı, nundu wa kıkw’u, ˜ athembi mayaı matonya ˜ ˜ ˜ kuendeea kwıthıwa me ˜ ˜ athembi, n ıkyo k ıtumi ˜ ˜ ang ı matw’ıkaa athembi ˜ ˜ ˜ ˜ vandu voo, 24 ındı nu˜ ˜ ˜ nd u eendeea kw ıth ıwa ˜ muthembi tene na tene, ˜ ˜ ˜ uthembi wake ndukatiı˜ wa ang ı. 25 Kwoou o ˜ ˜ ˜˜ na nutonya kumatang ııa ˜ ˜ vyu ala mamuthengeea ˜ ˜ ˜ Ngai kwısıla kwake, nu˜ ˜ ndu ıvinda yonthe e tha˜ ˜ ˜ ˜ yu na nıwısuvanaa kwo˜ ndu woo. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 26 Nundu nı undu wa˜ ˜ ˜ ˜ ıle twıthıwe na muthembi ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ munene na muıkııku uu, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ute na ıvıtyo, ute muvu˜ ˜ ku, uvathanıtw’e na eki 7:21 1 Kana “ndakelila.”

619

˜ ma naı, na waneneviw’e ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ı ulu ıtunı. 27 Kıvathukany’o na athembi asu anene, we nde na vata wa ˜ kumasya nthembo k ıla ˜ muthenya, mbee aumye ˜ ˜ kwond u wa na ı syake mwene na aisyoka aumye ˜ ˜ ˜ ˜ kwondu wa andu, nundu ˜ yıla weeyumisye akw’e, ˜ ˜ ˜ eekie uu ıvinda o yımwe ˜ ˜ ˜ ˜ atakeka uu ıng ı. 28 Nu˜ ˜ ˜ ˜ ndu Mıao ınyuvaa andu ˜ me na mawonzu me kıva˜ ˜ thukany’o methıwe athe˜ ˜ ˜ ˜ mbi, ındı ndeto ya wıvı˜ ˜ ˜ to ula weevıtiwe ıtina wa ˜ ˜ ˜ ˜ ıla Mıao nınyuvıte Mwa˜ ˜ ˜ na, ula weethıiwe e mwı˜ anıu tene na tene. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 8 Na yu uu ˜ nıw’o˜ ˜ undu wa vata ula tuuweta: ˜ ˜ ˜ Twı na muthembi mune˜ ˜ ˜ ˜ ne uu, ula wıkalıte kw’o˜ ˜ ˜ konı kwa aume kwa kı˜ ˜ ˜ ˜ vıla kya usumbı kya ula ˜ ˜ ˜ M unene ıtun ı, 2 nake ˜ ˜ ˜ ˜ nı muthukumi1 wa vala ˜ ˜ vandu vatheu na wa yıla ˜ ˜ ıeema ya w’o, y ıla ya˜ ˜ ˜ ˜ seuviw’e nı Yeova, ındı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ti mundu. 3 Nundu kıla

AEVELANIA 7:27–8:7

˜ ˜ muthembi munene anyu˜ ˜ vawa nı kana aumye mı˜ ˜ th ınz ıo na nthembo; ˜ ˜ ˜ kwoou yaı no nginya uu ˜ ˜ ˜ nake eth ıwe na k ınd u ˜ kya kumya. 4 Ta kethı˜ ˜ ˜ ˜ wa e kuu nthı, ndethıwa ˜ ˜ ˜ ˜ e muthembi, nundu kwı ˜ ˜ andu ala maumasya mı˜ ˜ ˜ thınz ıo kwosana na ıla ˜ ˜ Mıao. 5 Andu asu ma˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ thukumaa uthukumi mutheu ta ngelekany’o na ˜ ˜ ˜ kyuu kya maundu ma ıtu˜ ˜ ˜ nı; o tondu Mose weaı˜ ˜ ˜ we nı Ngai yıla waı vaku˜ ˜ ˜ ˜ ˜ vı kuseuvya yıla˜ ıeema. ˜ ˜˜ Ngai amw ıie: “ Ik ı ıthya ˜ ˜ ˜ ˜ kana nıwaseuvya syındu syonthe kwosana na nge˜ lekany’o ıla wooniw’e ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ wı k ı ıman ı.” 6 Ind ı yu ˜ ˜ ˜ ˜ Yesu nunengetwe uthu˜ ˜ ˜ ˜ kumi museo muno1 nu˜ ˜ ˜ ˜ ndu nıwe mwıw’anıthya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wa utianıo ula museo, ula ˜ watianıiwe kwosana na ˜ ˜ mıao na wı na mawatho maseo. ˜ ˜ ˜ 7 Ta keth ıwa utian ıo ˜ ˜ wa mbee ndwaı mavıtyo, ˜ ˜ ˜ vayıthıwa vaı na vata wa

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 8:2 1 Kana “muthukumi wa andu 8:6 1 Kana “uthukumi museo ˜ ˜ onthe.” muno kwa andu onthe.”

AEVELANIA 8:8–9:4

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ utianıo ung ı. 8 Nund u ˜ ˜ ˜ nıwonanıtye kana andu ˜ ˜ asu me na mavıtyo yıla ˜ ˜ ukwasya: “‘Sisyai! Mıthe˜ ˜ ˜ ˜ nya nıyukıte,’ easya uu ˜ ˜ ˜ Yeova, ‘yıla ngatianıa uti˜ ˜ ˜ anıo mweu na nyumba ˜ ya Isilaeli na nyumba ya ˜ ˜ ˜ Yuta. 9 Ndukethıwa ui˜ ˜ ˜ ˜ lye ta utianıo ula natianıe ˜ ˜ na aa-umae moo muthe˜ nya ula nakwatie kw’oko ˜ ˜ kwoo na kumaumya nthı ˜ ˜ ya Misili, nundu mayaa˜˜ ˜ ˜ t ı ıa utian ıo wakwa, na ˜ ˜ ˜ kwoou nınaekie kumasu˜ ˜ vıa,’ easya uu Yeova. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 10 “‘Nund u u u n ıw’o ˜ ˜ ˜ ˜ utianıo ula ngatianıa na ˜ ˜ ny umba ya Isilaeli ıti˜ ˜ na wa mıthenya ısu,’ ea˜ ˜ sya uu Yeova. ‘Ngeekıa ˜ ˜ ˜ mıao yakwa ilıkonı syoo ˜ ˜ ˜ na ngamıandıka ngoonı ˜ syoo. Na ngatw’ıka Ngai ˜ woo, namo makatw’ ıka ˜ andu makwa. ˜ 11 “‘Na maikamanyıa˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ny’a ıng ı mundu na ung ı ˜ ˜ ˜ wa nthı yake na mundu ˜ na mwana-a-ıthe, makya˜ sya: “Mumanye Yeova!” ˜ ˜ Nund u onthe makama˜ ˜ nya nyie, kuma ula mu-

620

˜ ˜ ˜ nini kuvika ula munene ˜ ˜ ˜ ˜ vyu katı woo. 12 Nıkwı˜ ˜ ˜ thıwa ngamew’ıa tei nu˜ ndu wa meko moo mate ˜ malungalu, na ndikalili˜ ˜ ˜ kana naı syoo ıng ı.’” ˜ ˜ 13 Kwa k uweta “ uti˜ ˜ an ıo mwe u,” eonany’a ˜ ˜ ˜ kana nuvetete ula mu˜ ˜ ˜ ˜ kuu. Na yu kıla kıvetetwe ˜ ˜ ˜ ˜ na kıendeee na kukua kı ˜ ˜ ˜ vakuvı kuthela vyu. ˜ ˜ ˜ ˜ 9 Nund u ˜ utian˜ ıo wa mbee waı na mıao yoo˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nan ıtye und u ma und u ˜ ˜ ˜ ˜ maaılıte kwıkwa kwondu ˜ ˜ ˜ ˜ wa uthukumi mutheu na ˜ vala vand u vaw’o va˜ ˜ ˜ ˜ ˜ theu vaı kuu nthı. 2 Nu˜ ˜ ndu kasumba ka mbee ˜ ˜ ˜ ka ıeema nıkaseuviw’e, ˜ ˜ ˜ ˜ na nth ın ı wako va ı k ı˜ ˜˜ nd u kya kwil ı ıla taa, ˜ mesa, na mıkate ya wonany’o; nako keetawa Va˜ ˜ ˜ ˜ ndu Vatheu. 3 Indı ıti˜ ˜ na wa ula vasia wa kelı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ vaı kasumba ıeemanı yıu ˜ kala keetawa vala Vandu ˜ Vatheu Vy u. 4 Na ka˜ ˜ ˜ ˜ ˜ sumbanı kau vaı kındu ˜ ˜ kya kutoeesya uvani kya ˜ ˜ ˜ thaavu na ısanduku ya ˜ ˜ ˜ ˜ utian ıo yavw’ ık ıtwe na

621

˜ thaavu ngalı syonthe, na ˜ ˜ yaı na mbisu ya thaavu ˜ ˜ ıla yaı na mana, na ndata ˜ ˜ ya Aluni ıla yaı na ntho˜ ngooo, na vaı ala mase˜ ˜ ngea ma utianıo; 5 na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıulu wa ısanduku yıu vaı ˜ akel uvi atheu ala ma˜ ˜ ˜ vw’ıkıte ngunıko yayo ya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ wıw’anıthyo. Indı yıı tiyo ˜ ˜ ˜ ıvinda ya kuneenea mau˜ ˜ ndu ˜asu kwa uliku. ˜ ˜ 6 Itina wa syındu isu ˜ ˜ ˜ ˜ kuseuvw’a kwa nzıa ısu, ˜ ˜ athembi nımalikaa k ıla ˜ ˜ ˜ ıvinda kas umban ı ka ˜ ˜ mbee ka ıeema nı kana ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ math uk ume uth uk umi ˜ ˜ ˜ ˜ m utheu; 7 ınd ı m u˜ ˜ thembi munene nıwali˜ ˜ kaa e weka kasumbanı ka ˜ ˜ ˜ kel ı ıvinda y ımwe kwa mwaka, e na nthakame, ˜ ˜ ıla waumasya kwond u ˜ wake mwene na kwondu ˜ ˜ wa naı sya andu ila mee˜ ˜ ˜ ˜ kaa nundu wa kulea kumanya. 8 Kwoou veva ˜ ˜ m utheu n ıwonanasya ˜ ˜ nesa kana nzıa ya kulika ˜ ˜ vala vandu vatheu ndyaı ˜ ˜ ˜ ınamba k uvuanw’a ıvi˜ ˜ nda yıla ıeema ya mbee ˜ ˜ ˜ ˜ yaı vo. 9 Ieema yıu nı

AEVELANIA 9:5-12

˜ ˜˜ ngelekany’o ya ıvinda yıı, ˜ na kwosana na muvango ˜ ˜ ˜ ˜ usu, mıthınzıo na nthe˜ ˜ ˜ mbo n ısyumaw’a. Ind ı ˜ ˜ ˜ syındu isu iitonya kuthe˜ sya vyu wasya wa ngoo ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wa mundu ula ukuthu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kuma uthukumi mutheu. ˜ ˜ ˜ 10 Syındu isu no lıu na ˜ ˜ ˜ syındu sya kunyw’a na ˜ ˜ nzıa sya kwıthesya. Asu ˜ ˜ ˜ ˜ ma ı ma und u ala m ıao ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ yoonanıtye undu maaılı˜ te kwıkwa na makonetye ˜˜ ˜ mwıı, na maı no nginya ˜ ˜ mekwe m uvaka ıvinda ˜ ˜ ˜ ˜ yıla yanyuvıtwe ya kulu˜ ˜ nga ma u. ˜ und ˜ ˜ ˜ 11 Indı yıla Klısto woo˜ ˜ kie e muthembi mune˜ ˜ ne wa ma und u maseo ˜ ˜ ˜ ala meek ık ıte, n ıwali˜ ˜ ˜ kile ıeeman ı ınene na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıseo vyu yıtaseuvıtw’e na ˜ ˜ moko, na uu nı kwasya, ˜ ˜ ˜ ti ya kuu nthı. 12 Ali˜ kile vala vandu vatheu, na ndaalika na nthaka˜ ˜ me ya mbui kana ya tusa˜ ˜ ˜ lu, ındı alikile na nthaka˜ me yake mwene, ıvinda o ˜ ˜ ˜ yımwe atakalika ıng ı, na ˜ ˜ ˜ atuma twıthıwa tutonya kwovow’a tene na tene.

AEVELANIA 9:13-23

˜ ˜ ˜ 13 N und u eth ıwa ala ˜ ˜˜ avuku nımatheaw’a mwıı ˜ ˜ ˜ ˜ nund u wa kuminzang ı˜ w’a nthakame ya mbui ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na ya nzau na kuluulılw’a ˜ muu wa moi,1 14 ntha˜ ˜ kame ya Kl ısto ıkeeka ˜ ˜ ˜ ˜ maundu maing ı kwı asu, ˜ ˜ ˜ ˜ nundu kwısıla veva wa ˜ tene na tene, nıweeyumi˜ sye we mwene ate ılanga kwa Ngai athesye wa˜ sya witu wa ngoo kuma˜ ˜ ˜ na na mawıa makw’u, nı ˜ ˜ ˜ ˜ kana tumuthukume Ngai ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ula wı thayu uthukumi ˜ mutheu. ˜ ˜ ˜ 15 Nıkyo kıtumi nıwe ˜ ˜ ˜ mw ıw’an ıthya wa utia˜ ˜ ˜ nıo mweu, na nıwakwie ˜ ˜ nı kana ala meekaa mavı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ tyo yıla maı utianıonı ula ˜ ˜ wa tene mathaw’e kwısı˜ la wovosyo, na n ımo ˜ meetiwe nı kana makwa˜ ˜ te utiıwa wa tene na tene ˜ ˜ ˜ ula mathiwe. 16 Nundu ˜ ˜ ˜ ˜ vala ve utianıo, mundu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ula wı utianıonı usu ethı˜ ˜ ˜ awa aıle kukw’a, 17 nı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kwıthıwa utianıo ululu˜˜ ˜ ˜ ˜ m ı ılaw’a y ıla k ıkw’ u ˜ ˜ ˜ ˜ kyeethıwa, nundu ndu-

622

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ th uk umaa y ıla m und u ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ula wı utianıonı usu wı ˜ ˜ ˜ thayu. 18 O ta uu, utia˜ ˜ nıo wa mbee ndwaambı˜ ˜ ˜ ˜ ıa kuthukuma vate ntha˜ ˜ ˜ kame. 19 Nund u ıtina ˜ wa Mose k umatavya ˜ ˜ ˜ ˜ andu onthe ıla Mıao, nıwoosie nthakame ya ka˜ ˜ salu na ya mbui, vamwe ˜ ˜ ˜ ˜ na kıw’u na w’ıa mutune ˜ ˜ muno na ısovo, na ami˜ ˜ ˜ nzang ısya yıla ıvuku na ˜ and u ˜ onthe, 20 akya˜ ˜ sya: “Iı nı nthakame ya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ utianıo ula Ngai umwı˜ ˜ ˜ ˜ a ıe m u ul umye.” 21 O ˜ ˜ ˜ ˜ na ıng ı, nıwaminzang ıi˜ ˜ sye yıla ıeema nthakame ˜ vamwe na mıio yonthe ˜ ˜ ˜ ˜ ya uth ˜ ˜ uk umi m utheu.1 ˜ 22 Iı, kwosana na Mıao ˜ ˜ ˜ vakuv ı sy ınd u syonthe itheaw’a na nthakame, ˜ ˜ ˜ na nthakame ıtetıkıtw’e ˜ ˜ vaiı uekeo. ˜ ˜ ˜ 23 Kwoou, wa ı und u ˜ ˜ ˜ wa vata syındu isu syatu˜ mıawa ta ngelekany’o ya ˜ ˜ ˜ ˜ syındu sya ıtunı ithew’e ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kwa nzıa ısu, ındı syındu ˜ ˜ sya ıtunı syendaa nthe-

˜ ˜ ˜ ˜ 9:21 1 Kana “uthukumi kwa andu 9:13 1 Kana “ng’ombe nga nini.” onthe.”

623

˜ ˜ mbo nzeo muno kwı isu. ˜ ˜ ˜ 24 Nundu Klısto ndaali˜ ˜ ka vandu vatheu vaseu˜ v ıtw’e na moko, navo ˜ nı ngelekany’o ya vala ˜ ˜ ˜ va w’o, ındı alikile ıtu˜ ˜ ˜ nı mbene, nı kana aungame mbee wa Ngai kwo˜ ˜ ˜ nd u wit u. 25 Ndaa ıka ˜ ˜ ˜ uu nı kana ethembae kıla ˜ ˜ ˜ ˜ ıvinda, ta undu muthe˜ mbi munene walikaa vala ˜ ˜ vandu vatheu kıla mwa˜ ka e na nthakame ıte ˜ yake. 26 Ta kethıwa ti ˜ ˜ ˜ ˜ uu, ethıwa athınaa kıla ˜ ˜ ˜ ıvinda kuma˜ mwambılı˜ ˜ ˜ ˜ lyo wa nthı. Indı yu nıwı˜ ˜ ˜ yonanıtye ıvinda o yımwe ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ m umin uk ılyon ı wa ıvi˜˜ ˜ ˜ ˜ nda yıı1 atakeka uu ıng ı, ˜ ˜ ˜ nı kana amine naı kwı˜ sıla nthembo yake mwe˜ ˜ ne. 27 Na tondu and u ˜ ˜ makusaa ıvinda o yımwe ˜ ˜ ˜ matakakw’a ıng ı, na ıti˜ ˜ na wa vau usilılo, 28 o ˜ ˜ ta uu Klısto athembiwe ˜ ˜ ˜ ıvinda o yımwe nı kana ˜ ˜ akue na ı sya aing ı, na ˜ ˜ ndakathembwa ıng ı; na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ yıla ukaumıla ıng ı ndake˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ka uu nundu wa naı, ındı

AEVELANIA 9:24–10:7

˜ ˜ akooneka nı ala mamu˜ manthaa nı kana makwa˜ ˜˜ te utang ııo. ˜ ˜ ˜ ˜ 10 Nundu Mıao ya˜ ı na˜ kyuu kya ma und u maseo ala makoka, ˜ ˜ ˜ ˜ ındı ti a maundu mbe˜ ˜ ˜ ne, nundu vayaı vatonyeka nthembo ila syauma˜ w’a kıla mwaka ikatuma ˜ ˜ andu ala mamuthengee˜ aa Ngai meth ıwa mate ˜ ˜ na naı. 2 Ta kethıwa ti ˜ ˜ ˜ uu, nthembo isu iyıthıwa ˜ ˜ syaaeka kumw’a, nundu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ala mathukumaa uthuku˜ ˜ mi mutheu mayesaa kwı˜ ˜ ˜ ˜ thıwa na naı ıng ı mamina ˜ ˜ kuthew’a. 3 Vand u va ˜ uu, nthembo isu syama˜ ˜ lilikanasya naı kıla mwa˜ ˜ ka, 4 nund u vaitonye˜ ka nthakame ya nzau na ˜ ˜ ˜ ya mbui ıkamina naı. ˜ ˜ ˜ ˜ 5 Kwoou ayuka ıulu wa ˜ nthı aisye: “‘Ndwaaenda ˜ nthembo sya nyamu na ˜ ˜ ˜ ˜ nthembo ila ing ı, ındı nı˜ ˜˜ wase uvisye mw ı ı kwo˜ ndu wakwa. 6 Ndwaae˜ ndeew’a n ı nthembo ˜ ˜ sya k uv ıvw’a na nthe˜ ˜ ˜ mbo sya naı.’ 7 Na ındı ˜ 9:26 1 Sisya Maelesyo ma Ndeto. nasya: ‘Sisya! N ınooka

AEVELANIA 10:8-20

˜ ˜ ˜ ˜ (nthını wa ıvuku ya ku˜ ˜ ˜ ˜ ˜ k unzwa n ık uand ık ıtwe ˜ ˜ ˜ ˜ ıulu wakwa) kwıka kwenda ˜ kwaku, we Ngai.’” 8 Itina wa kwasya: “We ndwaaenda o na ndwaa˜ endeew’a nı nthembo sya ˜ nyamu na nthembo ila ˜ ˜ ing ı na nthembo sya ku˜ vıvw’a na nthembo sya ˜ naı,” ila syaumaw’a kwo˜ ˜ sana na Mıao, 9 nusyo˜ kete akasya: “Sisya! Nı˜ nooka kw ıka kwenda ˜ kwaku we Ngai.” Nuvete˜ ˜ te kıla kya mbee nı kana ˜˜ ˜ ˜ ambı ısye k ıla kya kel ı. ˜ 10 Kwondu wa “kwenda” ˜ ˜ ˜ kuu kwake, nıtutheetw’e ˜ ˜ ˜˜ kwısıla nthembo ya mwıı ˜ ˜ ˜ wa Yesu Klısto ıvinda o ˜ ˜ yımwe vate kusyokea. ˜ ˜ ˜ ˜ 11 O na ıng ı, kıla mu˜ ˜ thembi aungamaa vandu ˜ ˜ ˜ vake k ıla muthenya n ı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kana athukume uthuku˜ mi mutheu1 na ayumya nthembo, na nthembo ˜ ˜ ˜ ˜ nd ısa uveta na ı vy u. ˜ k ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 12 Indı mundu uu aumi˜ sye nthembo ımwe kwo˜ ˜ ndu wa na ı atakaumya

624

˜ ˜ ˜ ıng ı, na ekala nthı kw’o˜ ˜ konı kwa aume kwa Ngai, ˜ ˜ 13 na kuma ıvinda yıu eteele amaitha make ma˜ ˜ tuwe kavıla ka nyaaı sya˜ ˜ ke. 14 Nundu aumisye ˜ nthembo ımwe na atu˜ ma ala meuthew’a me˜ ˜ th ıwa mate na na ı na ˜ ˜ ˜ matakethıwa nayo ıng ı. ˜ ˜ ˜ 15 O na ıng ı, veva mu˜ ˜ theu o naw’o nutumıa˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ sya uk us ı n und u ıti˜ ˜ na wa kwasya: 16 “‘Uu ˜ ˜ ˜ ˜ nıw’o utianıo ula ngatia˜ ˜ nıa na nyumba ya Isilae˜ ˜ ˜ li ıtina wa mıthenya ısu,’ ˜ ˜ easya uu Yeova. ‘Ngeekıa ˜ ˜ mıao yakwa ngoonı syoo ˜ ˜ ˜ ˜ na ngam ıandıka il ıkon ı ˜ syoo.’” 17 Na usyokete ˜ ukasya: “Na ndikalilika˜ ˜ ˜ na naı syoo ıng ı na meko ˜ ˜ ˜ moo ma utuli wa mıao.” ˜ ˜ ˜ 18 Yıla mundu waekewa ˜ ˜ maundu asu, nde na vata ˜ ˜ ˜ ıng ı wa nthembo ya naı. 19 Kwoou, ana-a-asa, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ n und u tw ı na uk u˜ ˜ ˜ mba u wa k uendela ıla ˜ ˜ ˜ ˜ nz ıan ı ılik ıte vala va˜ ˜ ˜ ndu vatheu kwısıla ntha˜ ˜ ˜ ˜ ya Yesu, 20 nayo 10:11 1 Kana “ uth uk umi kwa kame ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nı nzıa nzau na yı thaandu onthe.”

625

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ yu ıla watuvinguıie kwısı˜˜ la mw ı ı wake, naw’o ˜ ˜ ˜ n ıw’o uelekan ıtw’e na ˜ ˜ ˜ vasia, 21 na nundu twı ˜ ˜ na m uthembi m unene ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ula u ungam ıe ny umba ˜ ya Ngai, 22 ekai tuthe˜ ngeee Ngai twı na ngoo ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ntheu na muıkııo mulu˜ ˜ ˜ mu, nundu ngoo situ nitheetw’e1 kumana na wa˜ ˜ sya muthuku wa ngoo na ˜˜ ˜ ˜ mıı yitu ıkathambw’a na ˜ ˜ ˜ k ıw’ u k ıtheu. 23 Ekai ˜ twose kwa uito mwanya ˜ ˜ ˜ ula twı naw’o wa kuta˜ ˜ ˜ vany’a utheinı wıkwatyo ˜ ˜ ˜ ula twı naw’o tute kwele˜ ˜ ˜ ˜ ˜ lukw’a, nundu ula wumı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ tye watho usu nı muıkı˜ ˜ ıku. 24 Ekai tuendeee ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ k uth ın ık ıa ala ang ı n ı ˜ ˜ kana tumathuthye methıwe na wendo na meko ˜ ˜ maseo, 25 tute k ueka ˜ ˜ kumbana vamwe o tondu ˜ ˜ ˜ ˜ amwe mekaa, ındı tukı˜ thangaany’a na m uno ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ m uno t uy ıka uu n u˜ ˜ ˜ ˜ ndu nımukwona muthe˜ ˜ nya usu nuthengeee.

AEVELANIA 10:21-32

˜ ˜ 26 Nund u twaendeea ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kwıka naı na ngulu ıti˜ ˜ na wa kukwata umanyi ˜ ˜ wa ula w’o, vai ı nthe˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mbo ıng ı ıtialıte kwondu ˜ ˜ ˜ wa na ı, 27 ınd ı ve na ˜ ˜ ˜ usilılo wa kutelemya na ˜ ˜ ˜ uthatu mwai ula ukamina ˜ ˜ ala mav ıngaa. 28 M u˜ ˜ ˜ ndu o na wıva ula wale˜ ˜ ana na Mıao ya Mose nı ˜ ˜ ˜ uaawa ate kwıw’ıwa tei ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ethıwa ve ukusı wa andu ˜ ˜ ˜ elı kana atatu. 29 Ethı˜ ˜ ˜ wa uu nıw’o vailye, mwı˜ ˜ ˜ ona usilılo ta unenevete ˜ ˜ ˜ ˜ ata wa mundu ula ukinyangaa Mwana wa Ngai ˜ na ula wonaa nthakame ˜ ˜ ˜ yake ya utianıo ıla wa˜ theiw’e nayo ta ıte ya ˜ ˜ vata, kana ula uneene˜ ˜ aa na kıvuthya veva wa ˜ ˜ ˜ useo mwing ı? ˜ 30 N u˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndu nıt˜ umwısı Ula wai˜ ˜ ˜ sye: “ U ıvan ısyo n ı wa˜ ˜ kwa; nga ıvan ısya.” O ˜ ˜ ˜ na ıng ı: “Yeova akasilıla ˜ ˜ ˜ andu make.” 31 Nundu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nı undu wa kutelemya ku˜ ˜ valuka mokonı ma Ngai ˜ ˜ ˜ u. 10:22 1 Ndeto kwa ndeto, “nimi- ula wı˜ thay ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 32 Indı endeeai kulilinzangıw’e,” uu nı kwasya, imi˜ ˜ ˜ kana mıthenya ya tene, nzangıw’e nthakame ya Yesu.

AEVELANIA 10:33–11:4

˜ ˜ ˜ ıvinda yıla ıtina wa kwo˜˜ na kyeni mwoom ı ıisye ˜ ˜ ˜ maundu maito na mathına. 33 Mavinda amwe ˜ ˜ nımwaumangawa na ku˜ ˜ ˜ th ınw’a uthein ı, o na ˜ ˜ mavinda ang ı n ımwatetheeasya ala makwata˜ ˜ wa nı mathına o tenyu. ˜ ˜ ˜ ˜ 34 Nundu nımwamew’ ı˜ ie tei ala ma ı yela na ˜ ˜ ˜ ˜ mweetıkıla mwı na utanu ˜ ˜ ˜ kuvenwa syındu syenyu, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nundu nımwısı kana mwı ˜ ˜ na syındu nzeo na itesa ˜ kwanang ıka. ˜ 35 Kwoou m uikaeke ˜ ˜ ˜ ˜ k uneena na uk umba u, ˜ ˜ ˜ ˜ nundu uu ukatuma ˜ ˜ ˜ m ukwata ıtuvi ınene. ˜ ˜ 36 N und u no nginya ˜ ˜ ˜ ˜˜ mwıth ıwe na wum ı ısyo ˜ ˜ ˜ nı kana ıtina wa kwıka ˜ kwenda kwa Ngai mwıona mawatho ala mwa˜ ˜ ˜ ˜ thıtwe mayıanıa. 37 Nı˜ ˜ ˜ kwıthıwa vatiele “ıvinda ˜ ˜ ˜ ˜ ınini muno” na “ula wu˜ ˜ ˜ kıte nukuvika ndese˜ na ˜ ˜ ˜ lewa.” 38 “Indı ula mu˜ lungalu wakwa akekala ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ thayu nundu wa muıkı˜ ˜ ıo,” na “ethıwa akasyo˜ ka na ıtina, nyie ndike-

626

˜ ˜ ndeew’a nıwe.” 39 Ithyı ˜ ˜ tui ala masyokaa na ıti˜ ˜ na nginya wanang ıkonı, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ındı twı ala me na muıkı˜ ˜ ˜ ˜ ıo utonya kutuma twıka˜ la thayu. ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ k ı11 Mu ık ı ıo n˜ ı k ıla ˜ ˜ tumaa mundu ethıwa ate na nzika o na ˜ ˜ vanini kana kıla kıkwa˜ ˜ ˜ ˜ tıtw’e kıkeanıa, nı wona˜ ˜ ˜ ˜ ny’o mulumu wa maundu ma w’o ala matonekaa. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 2 Nundu kwısıla muıkı˜ ˜ ˜ ıo, andu ma tene1 nıma˜ ˜ ˜ ˜ umıiw’e ukusı. ˜ ˜ ˜ ˜˜ 3 Kwondu wa muıkııo ˜ ˜ ˜ n ıtw ıs ı kana mavinda1 ˜ ˜ ˜ nımavangiwe nesa kwısıla ndeto ya Ngai, na ˜ ˜ kwoou syındu ila syone˜ kaa syeethıiwe vo kuma˜ ˜ na na syındu ila itonekaa. ˜ ˜ ˜ ˜˜ 4 Kwondu wa muıkııo ˜ Aveli nıwathembeie Ngai ˜ ˜ nthembo nzeo kwı ıla ya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ Kaini, na kwısıla muıkııo ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ usu nıwakusııiwe kana aı ˜ ˜ ˜ ˜ mulungalu, nundu Ngai ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ n ıweet ık ılile m ıth ınz ıo ˜ ˜ 11:2 1 Kana “aa-umae maitu.” 11:3 ˜ 1 Sisya Maelesyo ma Ndeto, “Ivinda.”

627

˜ ˜ ˜ yake, ındı o na kau nıwa˜ kwie, o na yu nuneenaa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ kwısıla muıkııo wake. ˜ ˜ ˜ ˜ 5 Kwond u wa m u ık ı˜ ˜ ıo Enoko n ıwathami˜ ˜ w’e nı kana ndakone kı˜ kw’ u, na ndaaoneka ˜ ˜ vandu o na vamwe nu˜ ˜ ˜ ndu Ngai aı anamutha˜ ˜ mya; n und u atanamba ˜ ˜ ˜ ˜˜ kuthamw’a nıwakusııiwe ˜ kana n ıwamwendeeisye ˜ ˜ ˜ Ngai muno. 6 O na ıng ı, ˜ ˜ ˜˜ vate m u ık ı ıo vaitonye˜ ka kumwendeesya Ngai, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nundu mundu o na wıva ˜ ˜ ˜ ula umuthengeeaa Ngai ˜ ˜˜ no nginya aıkııe kana e ˜ ˜ kw’o na numanengae ıtu˜ vi ala mamumanthaa na ˜ kıthito. ˜ ˜ ˜ ˜˜ 7 Kwondu wa muıkııo ˜ ˜ Noa, ıtina wa kutavw’a ˜ ˜ maundu ala matanamba ˜ ˜ kwoneka, n ıweeth ıiwe ˜ ˜ na kıkıo kya Ngai na aaka ˜ ˜ ngalawa nı kana atang ı˜ ˜ ˜ ıe andu ma nyumba yake; ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ na kwısıla muıkııo usu nı˜ ˜ ˜ wasilıile nthı, na atw’ıka ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mutiıwa wa ulungalu ula ˜ ˜ ˜˜ wumanaa na muıkııo. ˜ ˜ ˜ ˜˜ 8 Kwondu wa muıkııo, ˜ yıla Avalaamu weetiwe,

AEVELANIA 11:5-13

˜ ˜ ˜ nıweethıiwe e mwıwi na ˜ ˜ athi vandu vala waı ane˜ ˜ ˜˜ ˜ ngwe ta utiıwa; ıı, nıwaumie na athi, o na kau ˜ ˜ ndees ı k ula waendete. ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ 9 Kwondu wa muıkııo nı˜ ˜ wekalile ıla nthı ya wa˜ ˜ ˜ tho e mueni, ta wı nthı ya ˜ ˜ ˜ ueninı, ayıkala maeema˜ nı vamwe na Isaka na Ya˜ kovo, atiıwa vamwe nake ˜ ˜ ma ula watho. 10 Nu˜ ˜ ˜ ˜ ndu nıweeteele ndua yı ˜ ˜ na m ısingi ya w’o, ıla ˜ ˜ mwambıl ılya na mwaki ˜ wayo nı Ngai. ˜ ˜ ˜ ˜ 11 Kwondu wa muıkı˜ ˜ ıo Sala nıwakwatie vinya ˜ ˜ wa kuitava usyao, o na ˜ ˜ ˜ ˜ kau nıwavıtukıte myaka ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ya kusyaa, n˜ undu nıwaı˜˜˜ kıııte kana Ula wanenga˜ ˜ ˜ ˜˜ nie watho nı muık ııku. ˜ ˜ ˜ ˜ 12 Nundu wa kıtumi kıu, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kwısıla mundu umwe ula ˜ ˜ ˜ wa ı o ta mukw’ u, sya˜ ˜ na nısyasyaiwe mbing ı ta ˜ ˜ ndata sya ıtunı na itata˜ ˜ ˜ ˜ ˜ lıka ta kıthangathı kıla kı ˜ ˜ utee wa ukanga. ˜ 13 Asu onthe n ıma˜ ˜ ˜˜ ˜ kwie me na muıkııo mu˜ lumu, o na kau mayaaona ˜ ˜ ala mawatho may ıanıa;

AEVELANIA 11:14-25

˜ ˜ ˜ ınd ı n ımamonete me ˜ ˜ vaasa na makamet ık ı˜ ˜ la na matavany’a utheinı ˜ kana mo maı aeni na eka˜ ˜ ˜ ˜ ˜ li ma ıvinda ıulu wa nthı. ˜ ˜ 14 Nundu ala maneenaa ˜ ˜ ˜ kwa nzıa ısu nımonanasya kana memantha na ˜ ˜ kıthito vandu voo ene. ˜ ˜ ˜ ˜ 15 Indı ta kethıwa nıma˜ ˜ ˜ ˜ endeeie k us uan ıa k ula ˜ ˜ maum ıte, methıwa ma˜ kwatie mwanya wa ku˜ ˜ syoka. 16 Ind ı yu me˜ ˜˜ mantha na kıthing’ıısyo ˜ vand u vaseo mbee wa ˜ vau, navo nı vala vakona˜ ˜ nıtye na ıtu. Kwoou Ngai ˜ ndew’aa nthoni kwıtwa ˜ ˜ ˜ Ngai woo, nundu numa˜ ˜ ˜ seuvısye ndua. ˜ ˜ ˜ ˜ 17 Kwondu wa muıkı˜ ˜ ıo, yıla Avalaamu watati˜ ˜ ˜ ˜ we, munduume usu wee˜ ˜ ˜ t ık ıl ıte ala mawatho e ˜ ˜ ˜ ˜ mutanu nıwatatie kumuthemba Isaka, mwana ˜ wake e umwe, o na no ˜ ta wam uthembie 18 o ˜ ˜ ˜ ˜ na˜ kau nıwatavıtw’e uu: ˜ ˜ “Ula uketwa usyao waku ˜ ˜ ˜ ˜ ukeeth kwısıla Isaka.” ˜ ıwa ˜ ˜ ˜ 19 Ind ı as uan ıie kana ˜ ˜ Ngai e na utonyi wa ku˜ ˜ ˜ ˜ m uthay u ukya, na n ı-

628

wamwosie kuma vo kwa ˜ nzıa ya ngelekany’o. ˜ ˜ ˜ ˜ 20 Kwondu wa muıkı˜ ˜ ıo Isaka nıwaathimie Ya˜ ˜ kovo na Esau uvoonı wa ˜ ˜ maundu ala makoka. ˜ ˜ ˜ ˜ 21 Kwondu wa muıkı˜ ˜ ˜ ˜ ıo, yıla Yakovo waı vakuvı ˜ ˜ kukw’a, nıwaathimie ana ˜ elı ma Yosevu na athai˜˜ ˜ ˜ tha etw’ııkıte na muthya wa ndata yake. ˜ ˜ ˜ ˜ 22 Kwondu wa muıkı˜ ˜ ˜ ıo, yıla Yosevu waı va˜ ˜ ˜ kuvı kukw’a, nıwaneenie ˜ ˜ ˜ ıulu wa kuma kwa ana ˜ ma Isilaeli nthı ya Misili, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na eeıaa1 ıulu wa mavı˜ ndı make.2 ˜ ˜ ˜ 23 Kwond u wa m u ı˜˜ ˜ k ı ıo Mose n ıwavithi˜ we n ı asyai make va˜ ˜ ˜ ˜ ndu va myei ıtatu ıtina ˜ ˜ ˜ ˜ wa kusyawa, nundu nımoonie kana kau ke ˜ kanake muno na mayaa˜ ˜ ˜ ˜ kıa mwıao wa musumbı. ˜ ˜ ˜ ˜ 24 Kwond u wa m u ık ı˜ ˜ ˜ ıo, y ıla Mose watw’ ı˜ ˜ ˜ ˜ kie mundu muima, nıwa˜ leile kwıtwa mwana wa ˜˜ mwııtu wa Valao, 25 na ˜ 11:22 1 Kana “aumya mwıao.” ˜ 2 Kana “kuthikwa kwake.”

629

˜ ˜ anyuva kuthınw’a vamwe ˜ ˜ na andu ma Ngai vandu ˜ ˜ ˜ va kutanıa naı kwa ka˜ ˜ vinda kanini, 26 nıkwı˜ ˜ ˜ ˜ th ıwa n ıwoonie k uv u˜ ˜ thw’a kwa Kl ısto n ı ˜ ˜ ˜ ˜ uthwii mwing ı kwı uthwii ˜ ˜ ˜ wa Misili, nundu nıwee˜ teele na mea k ukwata ˜ ˜ ˜ ıtuvi yıla yıkanenganwe. ˜ ˜ ˜ ˜˜ 27 Kwondu wa muıkııo ˜ nıwaumie Misili, na ndaa˜ ˜ ˜ ˜ kıa uthatu wa musumbı, ˜ ˜ ˜ ˜ nundu nıwaendeeie kwı˜ ˜ ˜ th ˜ ıwa˜ e mulumu ta wene Ula utonekaa. 28 Kwo˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ ndu wa muıkııo nıwalili˜ kanile Vasaka na kuminzangw’a kwa nthakame ˜ nı kana mwanangi ndakakiite makithathi moo. ˜ ˜ ˜ ˜˜ 29 Kwond˜ u wa muıkııo ˜ ˜ nımaingie Ukanga Mutu˜ ˜ ˜ ˜ ne ta mesıle nthı nyumu, ˜ ˜ ˜ ındı yıla Amisili matatie ˜ ˜ ˜ kwıka uu, nımamelilw’e. ˜ ˜ ˜ ˜ 30 Kwondu wa muıkı˜ ˜ ˜ ıo nguta sya Yeliko nısya˜ ˜ valukile ıtina wa Aisilaeli ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kuithyululuka mıthenya ˜ ˜ m uo n z a . 3 1 Kwond u ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ wa muıkııo Laavi ula waı ˜ ılwaya ndaanangwa vamwe na ala maleile

AEVELANIA 11:26-36

˜ ˜ ˜ ˜ kwıthıwa me ewi, nundu ˜ nıwamathokisye ala athi˜ ˜ ani kwa nzıa ya muuo. ˜ ˜ ˜ 32 Na nıneena maundu ˜ ˜ ˜ ang ı meva? Nundu ndi˜ ˜ ˜ ˜ ıthıwa na ıvinda ya ku˜ ˜ ˜ elesya ıulu wa Ngiteoni, Mbalaka, Samusoni, Yevitha, Ndaviti, o vamwe na Samueli na ˜ ˜ ˜ athani ang ı. 33 Nundu ˜ ˜ ˜˜ ˜ wa m u ık ı ıo n ımasindie ˜ ˜ mosumb ı, n ımatumie ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kwıthıwa na ulungalu, nı˜ makwatie mawatho, nımatumisye makanyw’a ˜ ˜ ˜ ma m ınyamb u, 34 n ı˜ mak ılilye mwaki vinya, ˜ ˜ ˜ ˜ n ımavonokie uvy u, n ı˜ manengiwe vinya y ıla ˜ ˜ ˜ ma ı onzu, n ımeeth ıiwe ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ngumba u ka unı, na nımasindie ita ila syamavi˜ ˜ ˜ thuk ıaa. 35 Aka nıma˜ ˜ ˜ kwatie akw’u moo kwısıla ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ uthayuukyo, ındı a ume ˜ ˜ ˜ ˜ aing ı n ımath ıniw’e n u˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndu mayaaıtıkıla kutha˜ ˜ w’a kw ıs ıla wovosyo ˜ ˜ muna, nı kana mekwa˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ta uthayu˜ ukyo ula mu˜ ˜ ˜ seo. 36 Iı, angı nımata˜ tiwe kwa kuthekeewa na ˜ ˜ ˜ k uv uwa, o na eka uu,

AEVELANIA 11:37–12:6

˜ ˜ nımooviwe nyololo na nı˜ mekiw’e yela. 37 Nıma˜ kimangiwe na mavia, nı˜ makwatiwe n ı motato, ˜ ˜ nımatilanilw’e na musu˜ meno, n ımooaiwe na ˜ ˜ ˜ uvyu, nımangangaa me˜˜ k ı ıte ithuma sya malo˜ ndu, ithuma sya mbui, ˜ ˜ ˜ ˜ maı anyivıe, maı na thına, ˜ n ımanyamaiw’e; 38 na ˜ ˜ ˜ ˜ nthı ndyaı mbaılu kwıka˜ ˜ lwa nımo. Nımangangie ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kuu na kuu weunı na iı˜ ˜ manı na ngunganı na ma˜ ˜ imanı ma nthı. ˜ 39 Na andu asu onthe, ˜ ˜ ˜˜ o na kau nımakusııiwe ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ukusı museo nundu wa ˜ ˜ ˜˜ m u ık ı ıo woo, mayaao˜ ˜ na ma und u ala matha˜ ˜ ˜ ˜ nıtwe mayıanıa, 40 nı˜ ˜ ˜ kwıthıwa Ngai nıwoonete ˜ ˜ ˜ ˜ tene kındu kıseo kwondu ˜ ˜ ˜ witu, nı kana maikethı˜ ˜ we me eanıu me oka ithyı ˜ tute vo. ˜ ˜ ˜ n und u n ı12 Kwoou ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ tuthy ul ul uk ıtwe n ı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ngusı sing ıvıte uu,1 ekai ˜ ˜ ˜ ˜ twıkye utee kıla uito na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ naı ıla ıtuvıng ısaa na mı-

630

˜ ˜ ˜ tuk ı, na ekai t usembe ˜ ˜˜ na wumıısyo masindano˜ ˜ nı ma kusemba ala me ˜ ˜ ˜ ˜ mbee witu, 2 tumusyaı˜ ˜ tye nesa Mutongoi Mune˜ ˜ ˜ ne na Mwıanısya wa m˜ u˜ ˜˜ ˜ ˜ ık ı ıo wit u, Yes u. Ula ˜ ˜ ˜ kwond u wa utanu ula ˜ waiıtwe mbee wake woo˜˜ ˜ ˜ ˜ mııisye mutı wa mathı˜ na,1 avuthya nthoni, na ˜ ˜ ˜ yu ekalıte nthı kw’okonı ˜ ˜ ˜ kwa aume kwa kıvıla kya ˜ ˜ ˜ usumbı kya Ngai. 3 Su˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ anıai muno ıulu wa ula ˜˜ ˜ ˜ woomııisye ndeto ithukı˜ te uu kuma kwa eki ma ˜ naı, maineena ndeto ito˜ ˜ nya kumasilıla mo ene, ˜ ˜ ˜ nı kana muikanoe na kukw’a ngoo. ˜ ˜ ˜ 4 Nth ın ı wa k ung’a˜ ng’ana kwenyu na na ı ˜ ˜ ˜ ısu, m uinamba kung’a˜ ˜ ng’ana nginya muketıkya ˜ ˜ ˜ nthakame. 5 Na nımulı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ twe vyu nı utao ula unee˜ naa nenyu ta ana, ukyasya: “Mwana wakwa, ˜ ˜ ˜˜ ˜ ndukavuthıısye ukany’o kuma kwa Yeova, o na ˜ ˜ ˜ ˜ ndukakw’e ngoo yıla uu˜ ˜ ˜ ˜ lungwa nıwe; 6 nund u

˜ ˜ 12:1 1 Ndeto kwa ndeto, “ ıtu ıne˜ ˜ 12:2 1 Sisya Maelesyo ma Ndeto. ne ya ngusı.”

631

˜ ala Yeova wendete numa˜˜ ˜ ˜ ˜ kanasya, ıı, numukunaa ˜ ˜ ˜ ˜ kıvoko mundu o na wıva ˜ ˜ ula we wamwosa ethıwe mwana wake.” ˜ ˜ ˜ ˜˜ 7 N ımwa ıle k um ı ısya ˜ ˜ ˜ na muyona ısu ta nz ıa ˜ ˜ ˜ ımwe ya kulungwa.1 Ngai ˜ amwosaa inyw’ı ta ana. ˜ ˜ ˜ ˜ Nund u n ı mwana w ıva ˜ ˜ ˜ utakanaw’a nı ıthe wake? ˜ ˜ ˜ 8 Ind ı eth ıwa inyw’o˜ nthe muyaakanw’a kwa ˜ ˜ ˜ nzıa ısu, mui ana make ˜ ˜ ˜ ma w’o, ınd ı mw ı sya˜ ˜ na sya ung ı. 9 O na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıng ı, aa- ıthe mait u n ı˜ ˜ matukanasya na nıtwa˜ ˜ manengae nda ıa. Ithy ı ˜ ˜ ˜ ˜ tyo twa ıle kumw ˜ ınyiv ı-˜ sya na ngenda Ithe waitu ˜ ˜ ˜ ˜ wa kı-veva1 na tuyıthıwa ˜ ˜ ˜ ˜ thayu? 10 Nundu nıma˜ ˜ tukanisye o kwa ıvinda ˜ ˜ ˜ ıkuvı kwosana na mau˜ ndu ala moonaa me ma˜ ˜ ˜ seo, ındı we atukanasya ˜ ˜ ˜ nı kana tutetheke na tu˜ ˜ ˜ yıthıwa twı atheu o take. ˜ ˜ 11 Nı w’o kana tuitanaa ˜ ˜ ˜ ˜ yıla tuukanw’a, vandu va

AEVELANIA 12:7-16

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ uu nıtwıw’aa woo; ındı ˜ ˜ ˜ ˜ ıtina ukany’o uetae muuo ˜ ˜ na ulungalu kwa ala ma˜˜ ˜ manyııtw’e nıw’o. ˜ ˜ ˜ 12 Kwoou l ul um ılyai moko ala maleelu na mau ala mate na vinya, ˜ ˜ 13 na endeeai kulunga˜ ˜ ˜ lya nzıa kwondu wa maau ˜ ˜ menyu, n ı kana ımu˜ ˜ ˜ tha yıla yonzu yıikakitu˜ ˜ ˜ ke, ınd ı y ıvoe. 14 Ma˜ ˜ ˜ nthai kwıthıwa na muuo ˜ na and u onthe na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ utheu ula mundu waıle ˜ ˜ ˜ kwıthıwa naw’o nı kana ˜ ˜ ˜ ˜ emwona Mwıaıi. 15 Isu˜ ˜ ˜ vıei muno nı kana vai˜ ˜ kethıwe o na umwe we˜ ˜ ˜ nyu uemwa nı kukwata ˜ ˜ useo mwing ı wa Ngai, ˜ ˜ nı kana vaikese kumıla ˜ ˜ ˜ mwıi wı na sumu katı we˜ nyu na kuete ithokoo, na ˜ ˜ aing ı maivukw’a nıw’o. ˜ ˜ ˜ ˜ 16 Na muyısuvıa vaike˜ ˜ ˜ se kwıthıwa o na umwe ˜ ˜ wenyu kılaalai1 kana mu˜ ˜ ˜ nd u o na w ıva utosaa ˜ ˜ ˜ maundu ma kı-veva kwa ˜ ˜ uito, ta Esau, ula wane˜ ˜ nganie utiıwa wake ta we

˜ 12:7 1 Kana “kukanw’a.” 12:9 ˜ ˜ ˜ ˜ 1 Kana “Ithe wa thayu witu wa kı- 12:16˜ 1 Sisya Maelesyo ma Ndeto, “Ulaalai.” veva.”

AEVELANIA 12:17-28

˜ mwana wa mbee nı kana ˜ ˜ akwate kya uya k ımwe. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 17 Nundu nımwısı kana ˜ ˜ ˜ ıtina yıla wendie kukwa˜ ˜ ta uathimo, ndaa ukwa˜ ˜ ˜ ta; nıkwıthıwa o na kau ˜ ˜ ˜ nıwatatie kualyula woni ˜ ˜ ˜ wa ıthe etıte methoi, uu ndwaatonyeka. ˜ ˜ ˜ 18 Nund u m uyaathe˜ ˜ ˜ ˜ ngeea kındu kıtonya ku˜ kiitwa, kyakanıte mwaki, ˜ ˜ ˜ ˜ k ı na ıtu yi u na k ıvi˜ ˜ ndu king ı na k ıuutani, ˜ 19 na wasya munene wa soo na wasya waneenaa ˜ ˜ ˜ ndeto, ula and u mawı˜ w’a meesuvanie maika˜ ˜ ˜ ˜ tavw’e undu ung ı o na ˜ ˜ ˜ ˜ umwe. 20 Nundu mayaı ˜ ˜˜ ˜ matonya kumıısya mwı˜ ˜ ao ula waıtye: “O na nya˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ mu yavuusya kııma kıu, ˜ no nginya ıkimangwe na ˜ ˜ mavia.” 21 O na ıng ı, ˜ ˜ ˜ ˜ undu ula woonekie waı ˜ ˜ wa kutelemya muno ngi˜˜ ˜ nya Mose asya atıı: “Nı ˜ ˜ na wia na nıngutetema.” ˜ ˜ ˜ ˜ 22 Ind ı n ım uthengeee˜˜ te Kııma kya Saioni na ˜ ˜ ˜ ndua ya Ngai ula wı tha˜ ˜ y u, Yelusaleme ya ıtu˜ ˜ ˜ nı, na ngili mbing ı muno ˜ sya ala ıka 23 momba-

632

˜ ˜ nıte vamwe, na kıkundi kya ala masyaiwe mbee ˜ ˜ ˜ ˜ na ala maandıkıtwe ıtunı, ˜ na Ngai Musili wa onthe, ˜ ˜ na thayu wa kı-veva wa ˜ ˜ ˜ alungalu ala matw’ıkıthi˜ ˜ w’e eanıu, 24 na Yesu ˜ ˜ ˜ ˜ mwıw’anıthya wa utianıo ˜ ˜ mweu, na nthakame ıla ˜ ˜ yaminzangiw’e, ıla ınee˜ ˜ ˜ naa kwa nzıa nzeo kuvı˜ tuka nthakame ya Aveli. ˜ ˜ 25 Sisyai muikese ku˜ ˜˜ ˜ lea kw ıthuk ı ısya ula ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ukuneena. Nund u ethı˜ ˜ wa ala maleile k umwı˜˜ ˜ thuk ıısya ula wanenga˜ ˜ ˜ ˜ nae ukany’o wa Ngai ıulu ˜ wa nth ı mayaavonoka, ˜ ˜ tukavonoka ata eth ıwa ˜ ˜ ˜ ˜ tukamulea ula uneenaa ˜ ˜ ˜ kuma ıtun ı! 26 Ivinda ˜ ˜ yıu wasya wake nıwathi˜ ˜ ˜ ngithisye nth ı, ınd ı yu ˜ ˜ ˜ ˜ nıwathanıte uu: “Ngathi˜ ˜ ˜ ngithya nthı o ıng ı, na ˜ ˜ ˜ ˜ ti o nth ı y ı yoka, ınd ı ˜ o vamwe na ıtu.” 27 Yu ˜ ˜ ˜ ndeto, “o ıng ı,” syıona˜ ˜ ny’a k uvetwa kwa sy ı˜ ˜ nd u ila i uthingithw’a, ˜˜ ˜ ˜ ˜ ıı, sy ınd u ila syaseuvi˜ ˜ ˜ w’e, n ı kana sy ınd u ˜ ila ite uthingithw’a iti˜ ˜ we. 28 Kwoou, n und u

633

˜ ˜ ˜ ˜ tukanengwa Usumbı ula ˜ ˜ utatonya kuthingithw’a, ˜ ˜ ekai tuendeee kukwata ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ useo mwing ı, ula kwısı˜ ˜ ˜ la kwaw’o tutonya kumu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ thukuma Ngai uthukumi ˜ ˜ ˜ ˜ mutheu twı na kıkıo kya ˜ ˜ Ngai na wia. 29 Nundu ˜ ˜ ˜ Ngai waitu nı mwaki ula ˜ ˜ ˜ uvıvasya vyu. ˜ ˜ 13 Endeeai kwıthıwa na wendo wa ana-a˜ ˜ ˜ asa. 2 Muikolwe nı ku˜ ˜ thokasya aeni, n und u ˜ ˜ ˜ kwa kwıka uu amwe nı˜ mathokisye ala ıka ma˜ ˜ tesı. 3 Endeeai kumalilikana ala me yela,1 ta mwovetwe vamwe namo, ˜ ˜ na ala maendeee kuthı˜ ˜ ˜ nw’a, nundu o nenyu mwı ˜˜ ˜ o na mwıı.2 4 Mutwaa˜ ˜ ˜ no n unengwe nda ıa n ı ˜ ˜ andu onthe, na kıtanda ˜ ˜ ˜ kya mutwaano k ıth ıwe ˜ ˜ ˜ ˜ kıte kıvuku, nundu Ngai ˜ akasilıla ilaalai1 ˜ ˜ na ma˜ thaaa.2 5 Ithıwai mute

AEVELANIA 12:29–13:9

na wendi wa mbesa tha˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ yunı wenyu, ındı ıanıwai ˜ ˜ ˜ ˜ nı syındu ila mwı nasyo. ˜ ˜ ˜ ˜ Nundu aıtye: “Ndikakutia ˜ nongi, na ndikakueka no˜ ˜ ˜ ngi.” 6 Nı kana twıthı˜ ˜ ˜ ˜ we na ukumbau munene, na kwasya: “Yeova ˜ ˜ n ıwe m utetheesya wa˜ ˜ ˜ ˜ kwa; ndikakıa kındu. Mu˜ ˜ ˜ nd u atonya k umb ıka ata?” 7 Malilikanei ala mato˜ ngoetye katı wenyu, ala ˜ mam utavisye ndeto ya ˜ ˜ Ngai, na o muendeee ku˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ suanıa ıulu wa maundu maseo ala maumanaa na ˜ ˜ ˜˜ mwıkalıle woo, atııai nge˜ ˜ ˜˜ lekany’o yoo ya muıkııo. ˜ ˜ ˜ 8 Yesu Klısto nowe ula ˜ ˜ ˜ ˜ ıyoo na umunthı, na tene na tene. ˜ ˜ ˜ 9 Muikelelukw’e nı mo˜ ˜ manyısyo ma mıthemba ˜ ˜ ˜ ming ı na maeni, nundu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nı kavaa ngoo kululumı˜ ˜ ˜ ˜ lw’a nı useo mwing ı kwı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kululumılw’a nı malıu,1 ˜ ˜ ˜ nıkwıthıwa maitethasya ˜ ala monaa mal ıu tamo ˜ ˜ syındu ila sya vata.

13:3 1 Ndeto kwa ndeto, “ala ˜ ove.” 2 Kana nıvatonyeka, “ta ˜ ˜ ˜ muuthına vamwe namo.” 13:4 1 Sisya Maelesyo ma Ndeto, ˜ ˜ ˜ ˜ “Ulaalai.” 2 Uu nı kwasya, mu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndu utwaanıte kana mutwae ku- 13:9 1 Uu nı kwasya, mıao ıkone˜ ˜ ˜ ˜ ˜ tye malıu. koma na mundu ungı.

AEVELANIA 13:10-21

˜ ˜ 10 Twı na kıthembeo, ˜ ˜ na ala math uk umaa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ uth uk umi m utheu ıee˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ manı mayıtıkılıtw’e kuya ˜ ˜ ˜˜ kuma vo. 11 Nundu mıı ˜ ˜ ya nyamu ila muthembi ˜ ˜ munene utwaaa nthaka˜ me yasyo vala vandu va˜ ˜ theu y ıth ıwe nthembo ˜ ˜ ˜ ˜ ya naı ıvıvıaw’a nza wa ˜ kambi. 12 Kwoou, Yesu ˜ ˜ o nake ath ın ıiw’e nza ˜ ˜ ˜ ˜ wa m uv ıa wa nd ua n ı ˜ kana athesye and u na nthakame yake mwe˜ ˜ ne. 13 Kwondu wa uu, ˜ ˜ ˜ t uendei vala u ı nza wa kambi, na o to˜ ˜˜ ˜ ˜ ndu we woomııisye kuvu˜ ˜ ˜ ˜˜ thw’a o naitu nıtumıısye, ˜ ˜ ˜ 14 n und u vaa t ui na ˜ ˜ ˜ ndua ıtatonya kwanang ı˜ ˜ ˜ ˜ ka, ındı twımantha na kı˜ ˜ thito ıla ıkoka. 15 Na ˜ ˜ ˜ kwısıla kwake ekai kıla ˜ ˜ ˜ ıvinda tumumıasye Ngai ˜ ˜ nthembo ya utaıo, nayo ˜ ˜ ˜ nı usyao wa ilomo situ ila ˜ ˜ ˜ ˜ itavanasya utheinı ısyı˜ ˜ twa yake. 16 O na ıng ı, ˜ ˜ ˜ muikolwe nı kwıka nesa ˜ ˜ na kutetheesya ang ı na ˜ ˜ ˜ sy ınd u ila mw ı nasyo, ˜ ˜ ˜ nundu Ngai nıwendeea-

634

˜ ˜ w’a muno nı nthembo ta isu. ˜ ˜ ˜ 17 Ith ıwai mw ı ewi kwa ala matongoetye ˜ ˜ ˜ ˜ katı wenyu na muyıthı˜ ˜ ˜ ˜ wa mwınyivıtye, nundu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nımamusuvıaa inyw’ı1 na ˜ ˜ ˜ ˜ makaumya utalo undunı ˜ ˜ ˜ usu, nı kana meke uu me ˜ na utanu na ti me na kye˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ va, nundu undu usu uka˜ ˜ ˜ tuma muumıa. ˜ ˜ 18 Endeeai kutuvoyea, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜˜ n und u n ıt u ık ı ı ıte kana ˜ ˜ twı na wasya museo wa ˜ ˜ ˜ ngoo, na twıenda kwıthı˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ wa twı aıkııku˜ maundu˜ ˜ ˜ nı onthe. 19 Indı muno ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ muno nıngumwısuva mu˜ ˜ mboyee nı kana nısyoke ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kula muı mıtukı. 20 Na yu Ngai wa ˜ ˜ ˜ m uuo, ula wam utha˜ ˜ ˜ ˜ ˜ yuukisye muıthi mune˜ ˜ ne wa malondu, Mwıaıi ˜ ˜ waitu Yesu, na nthaka˜ ˜ me ya utianıo wa tene na ˜ ˜ tene, 21 amunenge syı˜ ˜ ndu syonthe nzeo nı kana ˜ mw ıke kwenda kwake, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ula kwısıla Yesu Klısto ˜ ˜ ˜ ˜ utumaa tw ıka ma und u ˜ ˜ ˜ 13:17 1 Kana “nımasuvıaa ma˜ thayu menyu.”

635

˜ ˜ AEVELANIA 13:22 –YAKOVO—Maundu Ala me Vo

˜ ala mendeeasya methon ı ˜ make, nake nataıwe tene na tene. Ameni. 22 Na yu, ana-a-asa, ˜ ˜ ˜˜ nıenda mwıthukıısye ne˜ ˜ sa ndeto ii sya k um u˜ ˜ thangaasya, nund u na˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ muandıkıa valua mukuvı. ˜ ˜ 23 Nıenda mumanye ka˜ na mwana-a-asa wait u ˜ Timotheo nunathaiw’e.

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Eth ıwa ˜ nuk uka m ıtuk ı, ngeeth ˜ ˜ ıwa vamwe ˜ nake yıla nımwona inyw’ı. 24 Ngethesyei onthe ˜ ala matongoetye katı wenyu o vamwe na atheu˜ onthe. Ala me Italia nı˜ mamukethya. ˜ ˜ ˜ 25 ˜ ˜ Useo mwing ı n ıw ıth ıwe vamwe nenyu inyw’onthe.

˜ VALUA WA

YA KOVO ˜ ˜ ˜ ˜ MAU N DU ALA M E VO KWA U KUVI

1 Ngethi (1) ˜ ˜˜ ˜ Wumıısyo nuetae ˜ utanu (2-15) ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ Muıkııo ula utatıtwe (3) ˜ ˜ Endeeai kuvoya mwı na ˜ ˜ ˜˜ ˜ muıkııo˜ (5-8) ˜ ˜ Itomo nıyıetae naı na ˜ ˜ kıkw’u (14, 15) ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Kıla muthınzıo museo ˜˜ ˜ wumaa ıulu (16-18) Ewi na eki ma ndeto (19-25) ˜ ˜ ˜ ˜ Mundu ula wısiasya ˜ ˜ ˜ kıoonı (23,˜ 24) ˜ Uthaithi mutheu na ute ˜ muvukye (26, 27) ˜ ˜ 2 Kyende nı naı (1-13) ˜ ˜ Wendo nı mwıao wa ˜ ˜ ˜ kı-usumbı (8)

˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ Muıkııo ute na meko nı ˜ ˜ mukw’u (14-26) ˜ ˜˜ Ndaimoni niıkııaa na ˜ kutetema (19) ˜ Avalaamu nıweetiwe ˜ munyanyae wa Yeova (23) ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ 3 Kusiııa uımı (1-12) ˜ ˜ ˜ ˜ Ti aingı maıle kwıthıwa ˜ (1) ˜ ˜ amanyısya ˜˜ ˜ Uı kuma ıulu (13-18) ˜ ˜ 4 Muikethıwe anyanyae ma ˜ nthı (1-12) ˜ ˜ Muvıngei Ndevili (7) Ngai (8) ˜ Thengeeai ˜˜ ˜ Ukany’o ıulu wa ˜˜ ngathııo (13-17) “Yeova enda” (15)

˜ ˜ YAKOVO—Maundu Ala me Vo –1:11

˜ 5 Ukany’o kwa ala athwii (1-6) ˜ Ngai nuathimaa ala ˜ ˜˜ (7-11) me ˜ ˜ wumıısyo ˜ ˜ ˜˜ “Iı” yenyu yıthıwe ıı (12)

1 Nyie Yakovo,

ngombo ˜ ˜ ya Ngai na ya Mwıaıi ˜ ˜ ˜ Yesu Klısto, kwa mbaı 12 ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ila inyaııkıte kuu na kuu: ˜ ˜ Nınamukethya! 2 Tanai, ana-a-asa, ˜ ˜ yıla mwakwatwa nı ma˜ ˜ ˜ thına me kıvathukany’o, ˜ 3 muimanya kana mwee˜ ˜ ˜ ˜˜ ka uu, muıkııo wenyu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ula utatıtwe kwa nzıa ısu ˜ ˜ ˜ ukatuma mwıth na ˜ ıwa ˜ ˜˜ ˜ wum ı ısyo. 4 Ind ı ekai ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ wumıısyo wıanısye wıa ˜ ˜ ˜ waw’o, nı kana mwıthıwe ˜ ˜ ˜ ˜ mwı eanıu na mute na ıla˜ ˜ ˜ nga ma und un ı onthe, ˜ ˜ ˜ ˜ vate kındu mutialıtye. ˜ ˜ 5 Kwoou ethıwa mu˜ ˜ ndu o na wıva nde na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ uı, nı aendeee kumuvo˜ ˜ ˜ ya Ngai, nıkwıthıwa ane˜ ngae onthe kwa ulau ˜ ˜ ˜ na ateumatalıla mavıtyo, akanengwa. ˜ nake ˜ ˜ ˜ 6 Indı nı aendeee kuvo-

636

˜ ˜ ˜˜ Mboya ya muıkııo ˜ nıtethasya (13-18) ˜ Kutetheesya ˜ ˜ mwıki wa naı asyoke (19, 20)

˜ ˜ ˜˜ ya e na muıkııo, na ate na ˜ ˜ nzika o na vanini, nundu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mundu ula wıthıawa na ˜ nzika ailye kıtulumo kya ˜ ˜ ˜ ukanga kıla kısukuma˜ ˜ ˜ wa nı kıseve na kutwa˜ ˜ ˜ ˜ wa kuu na kuu. 7 Vate ˜ ˜ ˜ nzika, mundu ta usu nda˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıle kusuanıa kana nuto˜ ˜ ˜ nya kukwata kındu o na ˜ kımwe kuma kwa Yeova; ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 8 usu nı mundu wa mı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ twe ılı, ute mulumu nzı˜ anı syake syonthe. ˜ ˜ 9 Indı eka mwana-a˜ ˜ ˜ asa ula ngya atanıe kunenevw’a kwake, 10 na ˜ ˜ ˜ ˜ mundu muthwii natanıe ˜ ˜ ˜ kunyivw’a kwake, nundu ˜ ˜ ˜ ˜ akavıta ta ılaa ya muu˜ ˜ ˜ ˜ ndanı. 11 Nıkwıthıwa o ˜ ˜ tondu syua yumaa va˜ ˜ mwe na uvyuvu wayo ˜ ˜ ˜ ˜ mwing ı na kutuma mutı ˜ ˜ ˜ uvoova, na ılaa yaw’o yı˜ ivaluka na wanake wayo ˜ ˜ ˜ uithela, now’o mundu

637

˜ ˜ muthwii ukathela o ae˜ ndeee kusembany’a na ˜ uthwii. ˜ ˜ ˜ ˜ 12 Nı mutanu mundu ˜ ˜ ˜ ˜˜ ula uendeeaa kumıısya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıtatwa, n und u eet ık ılwa akakwata ngovia ya ˜ ˜ ˜ thayu, ıla Yeova uma˜ thıte ala mamwendete. ˜ ˜ ˜ 13 Yıla mundu wakwa˜ ˜ twa nı ıtatwa, ndakasye: ˜ ˜ ˜ “Nıng utatwa n ı Ngai.” ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Nundu vaiı mundu uto˜ ˜ nya kumutata Ngai na ˜ ˜ ˜ ma und u math uku, o ˜ nake Ngai ndatataa m ˜ u-˜ ˜ ˜ ndu o na wıva. 14 Indı ˜ ˜ ˜ kıla mundu atatawa kwa ˜ ˜ kukusw’a na kukengwa ˜ ˜ nı ıtomo yake mwene. ˜ ˜ 15 Na ıtomo yakua ıvu, ˜ ˜ ˜ yıisyaa naı; nayo naı yee˜ ˜ ˜ kwa, ıiete kıkw’u. ˜ 16 Muikakengeke, ana-a-asa makwa endwa. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 17 Kıla muthınzıo mu˜ ˜ seo na mwıanıu wumaa ˜ ˜ ˜ ˜ ı˜ ulu, utheeaa kuma kwa ˜ Ithe wa syeni sya matunı, ˜ ˜ ˜ ˜ ula utaalyukaa kana ku˜ ˜ ˜ ˜ vındukanga ta undu syuu ˜ ˜ ˜ iv ınd ukangaa. 18 Wa ı ˜ ˜ ˜ wendi wake ithyı twıthı˜ ˜ we vo kwısıla ndeto ya

YAKOVO 1:12-25

˜ ˜ ˜ ˜ ula w’o, nı kana twıthı˜ we ta usyao wa mbee wa ˜ syumbe syake. ˜ ˜ 19 Manyai uu, ana-a˜ asa makwa endwa: Kıla ˜ ˜ umwe no nginya ethıwe ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ e mıtukı ya kwıthukıısya, ˜ ˜ ˜ ˜ ate na mıtukı ya kunee˜ ˜ na, na atathataa mıtu˜ ˜ ˜ ˜ kı, 20 nundu uthatu wa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mundu nduetae ulungalu wa Ngai. 21 Kwoou, ve˜ ˜ tai uvuku w’onthe na kıla ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ uthuku,1 na muyıtıkıla ˜ ˜ kwa uuu kuvandwa nde˜ ˜ ˜ ˜ to nthını wenyu ıla ıtonya ˜ ˜ ˜˜ ˜ kumutang ııa inyw’ı. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 22 Ind ı ıth ıwai mw ı eki ma ndeto na ti ewi ˜ ˜ oka, muyıkenga ene na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mosuanıo ma uvungu. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 23 Nundu ethıwa mundu ˜ ˜ ˜ nı mwıwi wa ıla ndeto ˜ ˜ ˜ na ndekaa undu ıkwasya, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ usu ailye mundu ula wısi˜ ˜ ˜ ˜ asya uthyu wake kıoonı. ˜ ˜ ˜ 24 Nıkwıth ıwa esiasya ˜ mwene, na aithi na o mı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ tukı ayulwa nı und ˜ u˜ woo˜ na ailye. 25 Ind ı ula ˜ ˜ ˜ usiasya kwa uliku mwıao ˜ ˜ ˜ mulungalu wa uthasyo ˜ 1:21 1 Kana n ıvatonyeka, “na ˜ ˜ ˜ uthuku mwingı.”

YAKOVO 1:26–2:8

˜ ˜ ˜˜ na aiendeea kuuat ı ıa, ˜ ˜ ˜ ndethıawa e mwıwi ula ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ulawa, ındı nıwıkaa kwosana naw’o; na akatana ˜ ˜ ˜ ˜ nundu wa kıla wıkaa. ˜ ˜ ˜ 26 Ethıwa mundu o na ˜ ˜ ˜ ˜ wıva esuanıa kana nı ˜ ˜ ˜ muthaithi wa Ngai ındı ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ ndeusiııa uımı wake, ekenga ngoo yake mwe˜ ˜ ne, na uthaithi wake nı ˜ wa mana. 27 Uthaithi ˜ ˜ ˜ ˜ ula mutheu na ute muvu˜ ku methonı ma Ngai wai˜ ˜ ˜ ˜ ˜ tu na Asa waitu nıw’o uu: ˜ ˜ ˜ kusuvıa syana ndiwa na ˜ ˜ aka ndiwa thınanı woo, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na mundu kwısuvıa mwe˜ ˜ ne ndakavukw’e nı mau˜ ˜ ˜ ndu ma nthı ıno. makwa, 2 Ana-a-asa ˜ ˜ ethıwa mwı na kye˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nde, muilumıtye ula mu˜ ˜˜ ˜ ˜ ık ı ıo wa Mw ıa ıi wai˜ ˜ ˜ ˜ tu m unene Yes u Kl ı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ sto, kana nımuulumıtye? ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 2 Nundu ethıwa mundu ˜ wı na mbete sya thaa˜ ˜ ˜ vu syaanı syake na wıkı˜ ˜ ˜ ˜ ıte ngua nzeo muno nı˜ ˜ wooka umbanon ı we˜ ˜ ˜ nyu, na mundu ngya wı˜˜ ˜ ˜ ˜ kııte ngua syı na ıko ˜ ˜ ˜ ailika, 3 inyw’ ı n ımu-

638

˜ ˜ mwosaa nesa m und u ˜ ˜ ˜˜ ˜ ula wıkııte ngua nzeo ˜ ˜ ˜ ˜ muno, na kumwıa, “Ika˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ la kıvılanı kıı kı vaa va˜ ˜ ˜ seo,” na muimwıa ula ˜ ˜ ngya, “Endeea kuunga˜ ˜ ˜ ma” kana, “Ikala kıvıla˜ ˜ ˜ ˜ nı kıya kı ungu wa nyaaı ˜ syakwa”? 4 Ethıwa vai˜ ˜ lye uu, kuu ti kwonany’a ˜ ˜ kana mwı na ivathuka˜ ny’o katı wenyu, na kana ˜ ˜ ˜ ˜ nımutw’ıkıte asili mau˜ masya mathuku? ˜ motwi ˜˜ 5 Ithuk ı ısyei, ana-aasa makwa endwa. We ˜ Ngai ndanyuvie ala nthı ˜ ˜ ıno yonaa me ngya methı˜ ˜ ˜ we athwii nthını wa m ˜ u˜ ˜˜ ˜ ıkııo na atiıwa ma Usu˜ ˜ mbı, ula wamathie ˜ ala ˜ ma mwe ndete? 6 Ind ı ˜ muinengae ala ngya nda˜ ıa. Athwii tyo mo ma˜ ˜˜ ˜ ˜ muvinyııaa na kumuku˜ ˜ ˜ sulany’a mamutwaıte ko˜ tinı? 7 Mo tyo maumaa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ısyıtwa ıseo yıla mwı˜ ˜ tanıaw’a nayo? 8 Ethı˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ wa nımuatııaa ula mwı˜ ˜ ˜ ao wa kı-usumbı kwo˜ ˜ ˜ sana na ıand ıko y ıla ˜ ˜ yaıtye, “No nginya umwe˜ ˜ ˜ ˜ nde mutui waku o undu ˜ ˜ wıyendete,” mwıkaa nesa

639

˜ ˜ ˜ ˜ m uno. 9 Ind ı eth ıwa ˜ ˜ ˜ mwıendeea kwıthıwa na ˜˜ ˜ kyende, mwııka naı, na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mıao nımusilıle kana mwı ˜ avıtany’a. ˜ ˜ ˜ ˜ 10 Nundu ethıwa mu˜ ˜ ˜ ndu o na wıva nukwataa ˜ ˜ ˜ ˜ Mıao yonthe, ındı aitu˜ ˜ ˜ la o umwe, ethıawa atu˜ ˜ ˜ la yonthe. 11 Nıkwıthı˜ ˜ wa ula waisye, “Ndukalaalae,” nowe waisye, ˜ ˜ “Ndukoae.” Kwoou ethı˜ ˜ ˜ ˜ wa ndwıkaa ulaalai ındı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nıwuaaa, wı muvıtany’a ˜ wa m ıao. 12 Endeeai ˜ ˜ kuneena na kwıka ta ala ˜ ˜ makasilılwa na mıao ya ˜ ˜ and u athasye. 13 Nu˜ ˜ ˜ ˜ ndu ula utethıawa na tei ˜ akasilılwa vate tei. Tei ˜ ˜ ˜ ˜ nusindıte usilılo. 14 Ana-a-asa makwa, ˜ ˜ ˜ ˜ ethıwa mundu nukwasya ˜ ˜ ˜˜ e na muıkııo na nde na ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ meko, muıkııo usu uto˜ ˜ ˜ nya kumutethya ata? Mu˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ ıkııo usu ndutonya kumu˜˜ ˜ tang ııa, kana nutonya? ˜ 15 Ethıwa ve ana-a-asa ˜ kana eıtu-a-asa me na ˜ ˜ ˜ thına wa ngua na wa lıu ˜ ˜ ˜ ˜ wıanıtye muthenya usu, ˜ ˜ ˜ 16 ındı umwe wenyu ai-

YAKOVO 2:9-22

˜ mea, “Endai na muuo na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ muyıkıa ngua syı muutıa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na muiya muvune,” ındı ˜ ˜ ˜ muiumanenga kıla me na ˜ vata nakyo kwondu wa ˜˜ ˜ ˜ ˜ mıı yoo, uu utonya ku˜ tethya ata? 17 O ta uu, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ muıkııo ute na meko nı ˜ ˜ mukw’˜ u. ˜ ˜ ˜ ˜ 18 Indı mundu nuto˜ nya kwasya: “We wı na ˜ ˜ ˜˜ ˜ muıkııo, nakwa nı na ˜ ˜ ˜˜ meko. Mbony’e muıkııo ˜ waku ute na meko, na˜ ˜ ˜ ˜ kwa nıngukwony’a muı˜˜ ˜ ˜ kııo wakwa kwısıla meko ˜ ˜ ˜˜ makwa.” 19 We nuıkııe ˜ ˜ kana kwı Ngai o umwe, ˜ kana ti ˜ w’o? Wıkaa nesa ˜ ˜ muno. Indı o nasyo nda˜ ˜ ˜˜ imoni ni ık ı ıaa na ku˜ ˜ ˜ tetema. 20 Indı nukwe˜ ˜ ˜ nda kumanya, we mundu ˜ ˜ ˜˜ ˜ vathei, kana muıkııo ute ˜ na meko nı wa mana? 21 We Avalaamu ndata˜ ˜ ˜ ˜ ˜ lılwe ulungalu kwısıla ˜ ˜ ˜ meko ıtina wa kumuthemba Isaka mwana wake ˜ ˜ ˜ k ı t he mb e on ı ? 2 2 N ı ˜ ˜ ˜ ˜˜ mukwona kana muıkııo ˜ wake watethasya wıa vamwe na meko make, ˜ ˜ ˜˜ ˜ na muıkııo wake nıwe˜ ˜ anıiw’e nı meko make,

YAKOVO 2:23–3:7

640

˜ ˜ ˜ 23 na ıandıko yeanıw’a ˜ ˜ ˜ yıla yaıtye: “Avalaamu aı ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ na muıkııo nthını wa Yeo˜ ˜ ˜ ˜ va, na atalılwa uu kwıthı˜ ˜ ˜ wa nı ulungalu,” na eetwa ˜ munyanyae wa Yeova. ˜ ˜ 24 N ım ukwona kana ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mundu atalılawa ulunga˜ ˜ ˜ ˜ lu kwısıla meko ındı ti ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ kwısıla muıkııo w’oka. ˜ 25 O ta uu we Laavi, ˜ ˜ ˜ ˜ ula waı ılwaya, ndatalıi˜ ˜ ˜ ˜ lwe ul ungalu kw ıs ıla ˜ ˜ meko ıtina wa kumatho˜ ˜ kya nesa andu ala matu˜ ˜ mıtwe na kumea masyo˜ ˜ ˜ kele nzıa ıng ı? 26 Vate ˜ ˜ ˜˜ ˜ nzika, o undu mwıı ute ˜ ˜ ˜ ˜ na veva wıthıawa wı mu˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ kw’u, now’o muıkııo ute ˜ ˜ ˜ ˜ meko wıthıawa wı mu˜ kw’u. makwa, ti 3 Ana-a-asa ˜ ˜ ˜ aing ı katı wenyu maıle ˜ ˜ ˜ ˜ kwıthıwa amanyısya, mu˜ imanya kana tukakwata ˜ ˜ ˜ ˜ usil ılo muito kwı ala ˜ ˜ ˜ ang ı. 2 N und u ithyo˜ ˜ ˜ nthe nıtululutıkaa1 mavi˜ ˜ ˜ nda maing ı. Ethıwa mu˜ ˜ ˜ ndu o na wıva ndalulutı˜ ˜ ˜ kaa ndeton ı, usu n ı

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mundu ute na naı, uto˜ ˜˜ ˜˜ nya kusiııa mwıı wake ˜ w’onthe. 3 Yıla twee˜ ˜ kıa itang’a makanyw’anı ˜ ˜ ma mbalasi nı kana syı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ke undu tukwenda, nıtu˜˜ tongoeasya mwıı wasyo w’onthe o naw’o. 4 Sisyai meli o nasyo: O na ˜ ˜ ˜ kau syıthıawa syı nene ˜ ˜ muno na itwaawa nı ise˜ ve syı na vinya, ikomoa˜ ˜ wa nı sukani nini muno ˜ ikathi vandu o na va vala ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mundu ula utwaıte ukwenda. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 5 O ta uu uımı nı ka˜˜ mutha kanini ka mwıı, ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ındı wıkathııaa muno. Si˜ ˜ ˜ syai undu mwaki muni˜ ˜ ˜ ˜ ni utonya kuvıvya k˜ ıthe˜ ˜ ˜ ka kınenevete! 6 Uımı o ˜ naw’o n ı mwaki. Na ˜ ˜ katı wa mamutha maitu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ onthe, uımı wusuıte mau˜ ˜ nd u mate malungalu, ˜ ˜ ˜ ˜˜ nundu nuvukasya mwıı ˜ w’onthe na n ukwata˜ ˜ sya mwaki thayu wa mu˜ ndu w’onthe, na mwaki waw’o wumaa Ngiena.1 ˜ ˜ ˜ ˜ 7 Nundu kıla muthemba ˜ ˜ wa nyamu ya kıtheka-

˜ ˜ ˜ 3:2 1 Kana “nıtuvıtasya.”

3:6 1 Sisya Maelesyo ma Ndeto.

641

˜ ˜ ˜ nı, na nyunyi, na tu˜ ˜ ˜ ˜ samu tula tutambukaa,1 ˜ ˜ ˜ na nyamu sya ukanganı no ivoovw’e na nivoova˜ ˜ ˜ ˜ ˜ w’a nı andu. 8 Indı vaiı ˜ ˜ ˜ ˜ mundu utonya kuvoo˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ vya uımı. Nundu nduto˜ ˜ nya kuvoovw’a na nuto˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nya kuumısya, na wusuı˜ ˜ ˜ te sumu muthuku muno. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 9 Nıtutumıaa uımı ku˜ ˜ ˜ ˜ m ula nıwe ˜ utaıa Yeova, ˜ ˜ ˜ Ithe wait u, na t uit u˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mıa uımı o usu kuuma˜ ˜ nıa andu ala moombiwe ˜ “na m ˜ uvw’ano wa˜ Ngai.”˜ 10 Uathimo na kıumo nı˜ syumaa kanyw’an ı o ˜ umwe. Ana-a-asa makwa, ti ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ useo maundu kwıthıwa ˜ mailye uu. 11 Yo ntho˜ ˜ ngo ımwe nıtonya kumya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kıw’u kıseo na kıw’u kı ˜ ˜ uu? 12 Ana-a-asa ma˜ ˜ ˜ ˜ kwa, mukuyu ndutonya ˜ ˜ kusyaa matunda ma mu˜ ˜ thata, kana musaviv u ˜ ˜ ˜ ukasyaa makuyu, kana ˜ ˜ nutonya? O na kıthima ˜ ˜ ˜ ˜ kı munyu kıitonya kuma ˜ ˜ ˜ kıw’u kıseo.

YAKOVO 3:8–4:1

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 13 Nuu ula muı na wı ˜ ˜ na umanyi katı wenyu? ˜ ˜ ˜ ˜ Ekai kw ıs ıla mw ıkal ı˜ le wake museo onany’e ˜ ˜ meko ala wıkıte e na ˜ ˜ ˜ ˜ uuu ˜ ula wumanaa na uı. ˜ ˜ ˜ ˜ 14 Indı ethıwa mwı na kı˜ wıu kyai na masindano ˜ ˜ ˜ ngoonı syenyu, muikethı˜ ˜ ˜˜ ˜ we muyıkathııa na ku˜ ˜ ˜ ˜ neenea ula w’o uvungu. ˜ ˜ ˜ ˜ 15 Usu ti uı ula wumaa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıulu; ındı nı uı wa nthı, wa ˜ ˜˜ kı-mwıı, na wa ndaimo˜ ˜ ˜ ni. 16 Nundu vala ve kı˜ ˜ wıu na masindano, vethı˜ ˜ awa kıthokoany’o na kıla ˜ ˜ ˜ ˜ undu ˜ muthuku. ˜ ˜ ˜ ˜ 17 Indı uı ula wumaa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıulu, mbee nı mutheu, na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nuetae muuo, nıwıtıkılaa ˜ ˜ ˜˜ mawoni, nıwıthukııasya, ˜ ˜ ˜ ˜ nıwıthıawa na tei mwing ı ˜ na mosyao maseo, ndwı ˜ kyende, na ndwı wanga˜ ˜ ngany’a. 18 O na ıng ı, ˜ ˜ ˜ ˜ usyao wa ulungalu uva˜ ˜ ˜ ndawa yıla kwı muuo ˜ kwa1 ala maetae muuo. ˜ ˜ syu4 Ka u na ıteta ˜ maa va katı wenyu? Syo iyumaa mawendi˜ ˜˜ nı menyu ma mwıı ala

3:7 1 Kwa ngelekany’o, nzoka na ˜ ˜ mang’ala. 3:18 1 Kana nıvatonyeka, “nı.”

YAKOVO 4:2-12

˜ maendeeaa kukitana na ˜ mamutha menyu? 2 Nı˜ ˜ ˜ mwendaa ındı muikwa˜ ˜ ˜ taa. Nımuendeeaa kuaa˜ ˜ ˜ na na kwıthıwa na ıtomo, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ındı muikwataa kındu. ˜ ˜ ˜ Muendeeaa kwıthıwa na ˜ ˜ ˜ ıteta na kau. Mui na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kındu nundu muivoyaa. ˜ ˜ 3 Na yıla mwavoya mui˜ ˜ ˜ nengawe nundu muvo˜ ˜ ˜ yaa mwı na kıeleelo kı˜ ˜ ˜ thuku kya kwıanısya ma˜˜ wendi menyu ma mwıı ˜ ˜ ˜ ˜ muitumıa kıla mwanengwa. ˜ ˜ 4 Inyw’ı ilaalai,1 mu˜ ˜ ˜ yısı kana unyanya na ˜ ˜ ˜ nthı nı umaitha na Ngai? ˜ ˜ ˜ Kwoou mundu o na wıva ˜ ˜ ˜ ˜ ula wendaa kutw’ıka mu˜ ˜ nyanyae wa nthı, etw’ı˜ ˜ kıthasya mumaitha wa ˜ ˜ Ngai. 5 Kana mwısua˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nıa ıandıko ta yaıtye uu ˜ ˜ vate kıtumi: “Veva ula ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wıkalaa nthını witu nue˜ ˜ ˜ ndeeaa kw na kı˜ ıth˜ ıwa ˜ ˜ wıu”? 6 Indı useo mwi˜ ˜ ˜ ng ı ula Ngai unenganae ˜ ˜ ˜ ˜ nı munene. O tondu ıa˜ ˜ ˜ ndıko yaıtye: “Ngai nu-

642

˜ ˜ mavıngaa ala me mıng’a˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ thılıılyo, ındı numonasya ˜ ˜ useo mwing ı ala me na ˜ wınyivyo.” ˜ 7 Kwoou ınyivyei kwa ˜ ˜ ˜ ˜ Ngai; ındı muvıngei Nde˜ ˜ vili, nake akam uk ıa. 8 Thengeeai Ngai, nake ˜ ˜ akamuthengeea inyw’ ı. Thambyai moko menyu, ˜ ˜ inyw’ı eki ma naı, na ˜ muithesya ngoo syenyu, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ inyw’ ˜ ı˜ andu ma ˜ mıtwe ılı.˜ 9 Ithıwai na thına, na kı˜˜ ˜ meto, na kııo. Ekai ıthe˜ ˜ ˜ ka yenyu yıthıwe kımeto, ˜ ˜ ˜ na utanu wenyu wıthıwe ˜ kyeva. 10 Inyivyei me˜ thonı ma Yeova, nake ˜ akamunenevya. ˜ 11 Ekai k uneeneana ˜ ˜ ˜ naı, ana-a-asa. Mundu o ˜ ˜ ˜ ˜ na wıva ula umuneene˜ aa mwana-a-asa naı kana ˜ ˜ ˜ kumusilıla mwana-a-asa ˜ wake, ethıawa aineena ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ naı ıulu wa mıao na kusi˜ ˜ ˜ ˜ ˜ lıla ı mıao. Na ethıwa nu˜ ˜ ˜ ˜ usilıla mıao, we ndwıkaa ˜ ˜ ˜ ˜ kwosana na ı mıao ındı ˜ ˜ ˜ wı musili. 12 Munenga˜ ˜ ni wa Mıao na Musili no ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ula utonya kuta4:4 1 Kana “Inyw’ı ala mute aıkı- umwe, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ng ııa na kwananga. Indı ıku.”

643

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ we nue uu umusilıle mu˜ tui waku? ˜ ˜˜ ˜ 13 Ithuk ı ısyei ˜ inyw’ ı ˜ ˜ ala mwaasya: “Umunthı ˜ ˜ ˜ ˜ kana unı tukathi ndua˜ ˜ ˜ ˜ nı ıya na tuyıkala kw’o ˜ ˜ ˜ mwaka umwe, na tuikuna ˜ viasala na kukwata mbe˜ ˜ ˜ ˜ ˜ sa,” 14 na muyısı undu ˜ ˜ ˜ thayu wenyu ukethıwa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ uilye un ı. N ıkw ıth ıwa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mwı muumbı ula wumı˜ ˜ laa o kwa ıvinda ınini na ˜ ˜ uisyoka uyaa. 15 Va˜ ˜ ˜ ndu va uu, mwaıle kwa˜ sya: “Yeova enda, tuke˜ ˜ ˜ ˜ kala thayu na ˜ tukıka una ˜ ˜ ˜ na una.” 16 Indı nımwe˜ ˜˜ ˜ ndete kwıkath ı ıa mw ı ˜ ˜ ˜˜ na m ıt ulyo. Ngath ı ıo ˜ ˜ isu syonthe nı nthuku. ˜ ˜ ˜ 17 Kwoou ethıwa mundu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nıwısı kwıka ula waıle na ˜ ˜ ˜ ndawıkaa, ethıawa ayıka ˜ naı. ˜ ˜˜ ˜ ı 5 Yu ıthuk˜ ıısyei, inyw’ ˜ athwii, ıai na kume˜ ˜ ˜ ta nundu wa mathına ˜ ˜ ˜ ˜ ala mokıte ıulu wenyu. ˜ 2 Mothwii menyu nımo˜ ete, na ngua syenyu ni˜ ˜ ˜ lıkıte nı ngulu. 3 Thaavu wenyu na vetha we˜ ˜ ˜ ˜ nyu nilıkıte vyu nı nga-

YAKOVO 4:13–5:8

nga, na nganga yasyo ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıkeethıwa ukusı ıulu we˜ nyu na ıkaya nyama ˜ ˜ ˜ syenyu. Kıla mumbanı˜ ˜ tye kıkeethıwa ta mwa˜ ˜ ˜ ki mıthenyanı ya mumi˜ ˜ ˜ nukılyo. 4 Sisyai! Ituvi ˜ ˜ yıla mutaanenga ala ate˜ thya ma wıa ala make˜ ˜ ˜ thie mıunda yenyu yıe˜ ndeee kwıtana na wasya ˜ ˜˜ ˜ munene, na kııo kya ku˜ mantha utethyo kya ake˜ ˜ ˜ ˜ ˜ thi nıkıvikıte matunı ma ˜ Yeova wa nguthu. 5 Nı˜ ˜ ˜ mwıtanıthasya na kwıa˜ nısya mawendi menyu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kuu nthı. Nımuıte nginya ˜ ˜ ngoo syenyu ikethıwa syı ˜ ˜ nou kwondu wa muthe˜ ˜ ˜ nya wa kuawa. 6 Nımu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ musilılıte na kumuaa ula ˜ ˜ ˜ mulungalu. We Ngai nı˜ wendeeaw’a ninyw’ı? ˜ ˜ ˜ ˜˜ 7 Ithıwai na wumıısyo, ˜ ana-a-asa, nginya ıvinda ˜ ˜ ˜ ya kwıthıwa vo kwa Mwı˜ ˜ ˜ ˜ aıi. Sisyai! Muımi nu˜ endeeaa kweteela usyao ˜ ˜ ˜ museo wa nthı, e na wu˜˜ mıısyo nginya mbua ya ˜ nthwa na mbua ya uua ˜ ˜ ˜ yuke. 8 O nenyu ıthı˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ wai na wumıısyo; lulumı˜ ˜ lyai ngoo syenyu, nundu

YAKOVO 5:9-20

˜ ˜ ˜ ˜ kwıthıwa vo kwa Mwıaıi ˜ ˜ nıkuthengeee. ˜ ˜ ˜ 9 Muikanyungunyıanı˜ sye, ana-a-asa, nı kana ˜ ˜ ˜ muikasilılwe. Sisyai! Mu˜ ˜ ˜ ˜ sili aungamıte mıomonı. ˜˜ 10 Ana-a-asa, atııai ngelekany’o ya athani ala ˜ ˜ ˜ maneenaa ısyıtwanı ya ˜ ˜ Yeova; nımakwatiwe nı ˜ ˜ ˜ ma und u math uku na ˜ ˜ ˜˜ meethıwa na wumıısyo. ˜ ˜ ˜ 11 Sisyai! Ithyı nıtume˜˜ taa atanu ala moomııi˜ ˜ ˜ ˜ sye. Nımweewie ıulu wa ˜ ˜˜ wumıısyo wa Yovu na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ undu muminukılyonı Ye˜ ˜ ova wesie kwıka; nımwamanyie kana Yeova e we˜ ndo mwing ı na e tei. ˜ ˜ 12 Indı mbee wa ma˜ ˜ undu onthe, ana-a-asa, ˜ ˜ ˜ muikevıte na ıtu kana ˜ ˜ ˜ ˜ nthı kana na k˜ ındu kı˜ ˜ ˜ ng Indı ekai ˜ ˜ ı o na kıva. ˜ ˜ ˜˜ “Iı” yenyu yıthıwe ıı, na ˜ ˜ “Aiee,” aiee, nı kana mu˜ ikasilılwe. ˜ 13 Ve umwe wenyu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ukwat ıtwe nı ma und u ˜ ˜ ˜ momu? Nı aendeee kuvo˜ ˜ ya. Ve umwe wenyu mu˜ tanu? Nı aine savuli. ˜ ˜ 14 Ve umwe wenyu mu-

644

˜ wau? Namete atumıa ma ˜ ˜ kıkundi, na eka mamu˜ voyee, maimuvaka mau˜ ˜ ˜ ta ısyıtwanı ya Yeova. ˜ ˜ ˜˜ 15 Na mboya ya muıkııo ˜ ˜ ˜ ˜ ıkamuvosya usu muwau, ˜ ˜ na Yeova akamukılya. Na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ethıwa nıwıkıte naı akaekewa. ˜ ˜ 16 Kwoou, umbulanı˜ ˜ lai na ı syenyu uthei˜ ˜ ˜ ˜ nı na muivoyeanıa, nı ˜ kana muvow’e. Mboya ˜ ˜˜ ˜ ya kıthing’ıısyo ya mu˜ ˜ ˜ ˜ ndu mulungalu nıtetha˜ ˜ sya muno. 17 Eliya aı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mundu o taitu, ındı yıla ˜ ˜ wavoyie na kıthito kui˜ ˜ ˜ ˜ kaue, kuyaaua mbua ıulu ˜ ˜ wa nthı kwa ıvinda ya ˜ ˜ myaka ıtatu na tha˜ myei ˜ ˜ ˜ nthatu. 18 Indı nıwavo˜ ˜ yie ıng ı, na matu mau˜ sya mbua na nthı yasyaa ˜ usyao wayo. 19 Ana-a-asa makwa, ˜ ˜ ethıwa ve umwe wenyu ˜ ˜ ˜ welelukıte kuma uw’o˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ nı na ung ı aimutung ııa, ˜ ˜ 20 manyai kana mundu ˜ ˜ ˜ ˜ o na wıva ula wamutu˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ng ııa usu eeıkıte naı, aka˜ ˜˜ ˜ mutang ııa kumana na kı˜ ˜ ˜ kw’u na akavw’ıka naı ˜ mbing ı.

˜ VALUA WA MBEE WA

V E T E LO ˜ ˜ ˜ ˜ MAU N DU ALA M E VO KWA U KUVI

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Ithıwai mwıyumbanıtye ˜ ˜ kutetea wıkwatyo ˜ wenyu (15) ˜ Uvatiso na wasya museo wa ngoo (21) ˜ ˜ ˜ 4 Ikala kwondu wa kwıka kwenda kwa Ngai, o ta ˜ Klısto (1-6) ˜ ˜ ˜ Muthya wa maundu onthe ˜ ˜ nı muthengeeu (7-11) ˜ ˜ ˜ ˜ Kuthına nundu wa ˜ ˜ ˜ ˜ kwıthıwa Muklısto (12-19) ˜ ˜ ˜ ˜˜ 5 K˜ usuvıa ııthya ya Ngai (1-4) ˜ ˜ Ithıwai na wınyivyo na ˜ mwı metho (5-11) ˜ ˜ ˜ Mwiıei kwımakıa kwenyu kw’onthe (7) ˜ ˜ ˜ Ndevili nı ta munyambu ˜ ˜ ukuluma (8) ˜ Ndeto sya muthya (12-14)

1 Ngethi (1, 2) ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Kusyawa ıngı twıthıwe na ˜ ˜ ˜ mulumu (3-12) ˜ wıkwatyo ˜ Ithıwai atheu ta syana ˜ mbıwi (13-25) ˜ ˜ ˜ 2 Ithıwai na wendi mwingı ˜ wa ıla ndeto (1-3) ˜ Mavia me thayu ˜ ˜ ala makıtwe methıwe ˜ ˜ nyumba ya kı-veva (4-10) ˜ ˜˜ ˜ Kwıkala ta aeni ıulu wa ˜ nthı (11, 12) ˜ ˜ ˜ ˜ Wınyivyo ula waılıte (13-25) ˜ ˜ Klısto nı ngelekany’o ˜ yitu (21) ˜ 3 Iveti na aume (1-7) ˜ ˜ Iw’anıai tei; manthai ˜ muuo (8-12) ˜ ˜ ˜ Kuthına kwondu wa ˜ ˜ ulungalu (13-22)

˜ ˜

mutumwa 1 Nyie Vetelo, ˜ ˜

wa Yesu Klısto, kwa ekali ma kavinda ala ma˜˜ ˜ nyaııkıte Vondo, Kalatia, Kavatosia, Asia, na Vi˜ thinia, kwa ala manyuvı˜ ˜ twe 2 kwosana na undu ˜ ˜ Ngai, ula nıwe Asa, wa-

˜ manyıte kuma tene, o va˜ ˜ ˜ mwe na kuthew’a kwısıla ˜ ˜ veva mutheu, nı kana me˜ thıwe me ewi na me ami˜ nzangısye nthakame ya ˜ ˜ Yes˜ u Klısto: ˜ ˜ Useo mwingı na muuo ˜ nısyongeleke kwenyu.

645

1 VETELO 1:3-12

˜ ˜ 3 Nataıwe Ngai, Ithe ˜ ˜ ˜ ˜ wa Mwıaıi waitu Yesu ˜ ˜ ˜ Klısto, nundu kwosana ˜ ˜ na tei wake mwingı nı˜ ˜ ˜ ˜ watumie tusyawa ıngı nı ˜ ˜ ˜ kana twıthıwe na wı˜ ˜ ˜ ˜ kwatyo mulumu kwısıla ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ uthayuukyo wa Yesu Klı˜ ˜ ˜ sto, 4 na tuyıthıwa na ˜ ˜ ˜ utiıwa utatonya kwana˜ ˜ ˜ ngıka na ute muvuku ˜ ˜ na utathelaa. Naw’o wiı˜ ˜ ˜ twe ıtunı kwondu we˜ ˜ nyu, 5 inyw’ı ala mue˜ ˜ ˜ ˜ ndeee kusuvıwa nı vi˜ ˜ ˜ nya wa Ngai kwısıla mu˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜˜ ıkııo kwondu wa utangııo ˜ ˜ ˜ ˜ ula ukavuanw’a ıvindanı ˜ ˜ ˜ ya muthya. 6 Na nundu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wa uu nımuutana muno, o na kau no kwa kavinda ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kanini, nıkwıthıwa nımu˜ ˜ kwatıtwe nı motato ma ˜ ˜ ˜ ˜ mıthemba yı kıvathuka˜ ˜ ˜ ˜ ny’o, na usu nı undu wa˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ıle, 7 nı kana muıkııo ˜ ˜ ˜ wenyu ula utatıtwe kwa ˜ ˜ ˜ nzıa ısu, naw’o nı wa ˜ ˜ vata muno kwı thaavu ˜ ˜ ula wanangıkaa o na kau ˜ ˜ ˜ nutatıtwe1 na mwaki, wı˜ ˜ ˜ thıwe ne kıtumi kya ku˜ kathwa na kukumw’a na ˜ 1:7 1 Kana “nutheetw’e.”

646

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kutaıwa ıvindanı ya ku˜ ˜ vuanw’a kwa Yesu Klı˜ sto. 8 O na kau muyaa˜ ˜ mwona, nımumwendete. ˜ O na kau muimwene yu, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜˜ ˜ nımumuıkıııte na mwı na ˜ ˜ ˜ ˜ utanu mwingı muno uta˜ ˜ tonya kuelew’a, 9 nu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndu nımwısı kana muıkı˜ ˜ ˜ ıo wenyu ukatuma mu˜ ˜˜ kwata utangııo.1 ˜ ˜ 10 Na kwondu wa uta˜˜ ˜ ngııo usu, athani ala ma˜ ˜ ˜ ˜ thanie ıulu wa useo mwi˜ ˜ ˜ ˜ ngı ula mukakwata nı˜ ˜ ˜ ˜ meekie ukunıkıli na kıthito na mamantha nesa. ˜ ˜ 11 Na nımaendeeie ku˜ mantha mamanye n ı ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ ındıı kana nı ıvinda yıva ˜ ˜ ˜ ˜ veva ula waı nthını woo ˜ ˜ ˜ ˜ wawetaa ıulu wa mau˜ ˜ ndu ala makonetye Klı˜ ˜ ˜ ˜ sto, nundu veva usu nı˜ ˜˜ wakusııie kuma tene ma˜ ˜ thına ala maı makwate ˜ ˜ ˜ ˜ Kl ısto na und u ıtina ˜ ˜ waı anenevw’e. 12 Nı˜ mavuanıiw’e kana maya˜ ˜ ˜ thukumaa kwondu woo ˜ ˜ ˜ ˜ ındı mathukumaa kwo˜ ndu wenyu, na meekaa ˜ ˜˜ ˜ 1:9 1 Kana “utangııo wa mathayu menyu.”

647

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ uu nundu wa maundu ˜ ˜ ˜ ala yu mutavıtw’e nı ala ˜ ˜ ˜ mamutavisye uvoo mu˜ seo o vamwe na veva mu˜ ˜ theu ula watumiwe kuma ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıtunı. Maundu asu nımo ˜ ˜ ˜ alaıka mendaa kukunı˜ kıla. ˜ 13 Kwoou umbany’ai ˜ ˜ ilıko syenyu kwondu wa ˜ ˜ ˜ ˜ wıa; suvıai il ıko sye˜ ˜ ˜ nyu vyu, na muyıkwa˜ ˜ ˜ tya useo mwing ı ula ˜ ˜ ˜ mukakwata ıvindanı ya ˜ ˜ ˜ kuvuanw’a kwa Yesu Klı˜ sto. 14 Ta syana mbı˜ ˜ ˜ wi, ekai kwıka maundu kwosana na mawendi ala ˜ ˜ ˜ ˜ mwaı namo yıla mutaı ˜ ˜ ˜ na umanyi, 15 ındı o ta ˜ ˜ ˜ Ngai Mutheu ula wamwı˜ ˜ ˜ tie, ıthıwai atheu mwı˜ ˜ kalılenı wenyu w’onthe, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 16 n und u n ık uand ık ı˜ ˜ twe: “No nginya mwıthı˜ ˜ ˜ we atheu, nundu nyie nı ˜ mutheu.” ˜ ˜ ˜ 17 Na ethıwa mumwı˜ ˜ ˜ ˜ kaılaa Asa, ula usilı˜ ˜ laa kıla umwe kwosa˜ na na wıa wake mwe˜ ne ate na kyende, ıka˜ ˜ ˜ laai mwı na wia ıvindanı ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ yıı mwı aeni ıulu wa

1 VETELO 1:13-23

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nthı. 18 Nundu nımwı˜ ˜ sı kana muyaathaw’a na ˜ ˜ ˜ syındu ila syanangıkaa, ta vetha kana thaavu, ˜ ˜ ˜ mume mwıkalılenı we˜ nyu wa mana ula mwati˜ ˜ ˜ ıwe ˜ nı aa-umae menyu.1 ˜ 19 Indı mwathaiw’e na ˜ nthakame ya vata muno, ˜ ˜ ta ıla ya kalondu kate ıla˜ ˜ ˜ ˜ nga na kate undu utaıle, ˜ ˜ nayo nı nthakame ya Klı˜ ˜ sto. 20 Nı w’o kana nı˜ ˜ weesıkıe mbee wa mwa˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mbılılyo wa nthı, ındı ˜ ˜ ˜ ˜ aum ılilw’e m umin uk ı˜ ˜ lyonı wa ıvinda kwo˜ ˜ ndu wenyu. 21 Na kwı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜˜ sıla kwake nımumuıkııı˜ ˜ ˜ te Ngai, ula wamuthayu˜ ˜ ˜ ukisye na amukumya, nı ˜ ˜ ˜˜ ˜ kana muıkııo na wıkwa˜ ˜ ˜ tyo wenyu wıthıwe nthı˜ nı wa Ngai. ˜ ˜ ˜ 22 Na yu nundu nı˜ mw ıtheetye ene kwa ˜ ˜ ˜ kwıthıwa mwı ewi kwa ˜ ˜ ˜ ula w’o na uu ukatu˜ ˜ ma mwıthıwa na wendo wa ana-a-asa , ˜ endanai m uno kuma ˜ ˜ ˜ ˜ ngoonı. 23 Nıkwıthıwa ˜ ˜ ˜ ˜ 1:18 1 Kana “mwatiıwe kwısıla kı˜ thıo.”

1 VETELO 1:24–2:9

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nımusyaıtwe ıngı, na ti ˜ ˜ ˜ ˜ kw ıs ıla mbe u ıla ya˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nang ıkaa, ınd ı kw ıs ı˜ ˜ ˜ ˜ la mbeu ıla ıtanangıkaa, ˜ ˜ ˜ kwısıla ndeto ya Ngai ula ˜ ˜ ˜ wı thayu na wıkalaa tene ˜ ˜ ˜˜ na tene. 24 Nundu “mıı yonthe1 no ta nyeki, na ˜ useo wayo no ta wa ˜ ˜ ˜ ˜ ılaa ya muundanı; nye˜ ˜ ˜ ˜ ki nıyumaa na ılaa nı˜ ˜ ˜ ˜ yıvalukaa, 25 ındı nde˜ to ya Yeova yıkalaa tene ˜ na tene.” Na “ndeto” ısu ˜ ˜ ˜ ˜ nı uvoo museo ula mwataviw’e. ˜ ıvathanei na 2 Kwoou ˜ ˜ uthuku w’onthe, na ˜ ˜ ˜ uvungu, na wanganga˜ ˜ ny’a, na kıwıu, na nzu˜ ˜ ˜ ku syonthe. 2 Ta tuu˜ ˜ ˜ kenge tunasyaiwe mıtu˜ ˜ ˜ kı, ıthıwai na wendi mwi˜ ˜ ˜ ngı wa ıia yıtongeletwe ˜ ˜ ˜ ˜ kındu1 ya ıla ndeto, nı ˜ ˜ ˜ kana kwısıla kwayo mu˜ ˜ tonye kwıana na kuvi˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ k ıa utang ııo, 3 nundu ˜ ˜ ˜ ˜ nımusamıte mukamanya ˜ ˜ kana Mwıaıi e tei. ˜ 4 Mwa m u t h e n g e e a , ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ula nı ıvia yı thayu yale-

648

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ilwe nı andu ındı yınyuvı˜ ˜ twe nı Ngai, na nı ya vata ˜ kwake, 5 inyw’ı ene ta ˜ ˜ mavia me thayu nımwa˜ ˜ ˜ kawa mukatw’ıka nyu˜ ˜ ˜ mba ya kı-veva na muyı˜ ˜ ˜ thıwa uthembi mutheu, ˜ ˜ ˜ ˜ nı kana kwısıla Yesu ˜ Klısto mumasye nthe˜ ˜ ˜ ˜ mbo sya kı-veva syıtıkı˜ ˜ ˜ lıkıte kwa Ngai. 6 Nu˜ ˜ ˜ ndu Maandıko maıtye: ˜ “Sisya! Nıngwia Saioni ˜ ˜ ˜ ˜ ıvia ınyuve, ıvia ya musi˜ ˜ ˜ ngi ya kıkotonı yı vata, ˜ ˜ ˜ na vai ı mund u o na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ umwe wıthıawa na muı˜˜ ˜ ˜ ˜ kııo nthını wayo ukasonoka nongi.” ˜ 7 Kwoou, we nı wa ˜ ˜ ˜ vata kwenyu nundu mwı ˜ ˜ ˜ ˜ etıkıli; ındı kwa ala mate ˜ ˜ ˜ ˜ etıkıli, “ ıvia yıla aki ma˜ ˜ ˜ ˜ ˜ leile, nıyo yıtw’ıkıte ıvia ˜ ˜ ˜ ınene ya kıkotonı” 8 na ˜ ˜ ˜ “ ıvia ya k ululut ıkya, ˜ ˜ ˜ na ıvia ınene ya kutulya.” ˜ ˜ ˜ ˜ Malulutıkaa nundu mayı˜ w’aa ıla ndeto. Na ma˜ nyuviwe kwond wa ˜ u ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ undu usu. 9 Indı mwı ˜ ˜ ˜ “ uko m unyuve, uthe˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ı, mbaı 1:24 1 Kana “andu onthe.” 2:2 mbi wa kı-usumb ˜ ˜ ˜ ˜ ntheu, andu manyuvıtwe 1 Kana “ ıia ıtheu.”

649

˜ ˜ methıwe malı ya mwa˜ ˜ nya, nı kana mutavany’e ˜ ˜ kundu kw’onthe nguma ˜ ˜ nzeo” sya Ula wamwıtie ˜ ˜ ˜ mume kıvindunı na mu˜ like kyeninı kyake kya ˜ ˜ ˜ ˜ usengy’a. 10 Nıkwıthı˜ ˜ ˜ wa ve ıvinda inyw’ı mu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ taı andu, ındı yu mwı ˜ ˜ andu ma Ngai; ve ıvinda ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mutaı ew’ıe tei, ındı yu ˜ ˜ mwı ew’ıe tei. ˜ ˜ ˜ 11 Endwa, nıngumwı˜ ˜ suva ta mwı aeni na eka˜ ˜ li ma ıvinda, muendeee ˜ kwıvathana na mawe˜˜ ndi ma mwıı ala mokita˜ ˜ naa nenyu. 12 Ithıwai ˜ ˜ ˜ ˜ na mwıkalıle museo katı ˜ ˜ ˜ wa andu ma nthı, nı kana ˜ ˜ yıla mekwasya mwı eki ˜ ˜ ma naı, methıwe mato˜ ˜ nya kwıyonea mawıa me˜ nyu maseo na kwondu ˜ ˜ wa uu maimukumya Ngai ˜ ˜ ˜ muthenyanı wake wa ku˜ thiana andu. ˜ 13 Na kwond u wa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Mwıaıi, ınyivısyei muto˜ ˜ ˜ ngoi o na wıva unyuvı˜ ˜ ˜ twe n ı and u, eth ıwe ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nı musumbı nundu nı ˜ ˜ ˜ m unene kw ı inyw ’ ı, ˜ 14 kana nı makavana

1 VETELO 2:10-20

˜ ˜ ˜ ala matumıtwe nıwe ma˜ ˜ ˜ ˜ silıle eki ma naı, ındı maikatha ala mekaa nesa. ˜ ˜ ˜ 15 Nund u n ı kwenda kwa Ngai kana mwee˜ ˜ ˜ ka maundu maseo mu˜ ˜ kamavindıthya andu atumanu ala maneenaa nde˜ ˜ to sya mana. 16 Ithı˜ wai ta andu athasye na ˜ ˜ ˜ ˜ muitumıa uthasyo wenyu ta ngombo sya Ngai, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ındı muikautumıe ta kı˜ ˜ ˜ tumi kya kwıka uthu˜ ku. 17 Nengai andu ma ˜ ˜ mıthemba yonthe ndaıa, endai ana-a-asa menyu ˜ onthe, kıai Ngai, nengai ˜ ˜ ˜ musumbı ndaıa. ˜ ˜ ˜ 18 Athukumi nımenyi˜ vısye mavwana moo me ˜ ˜ na kıkıo kyonthe, na ti o kwa ala aseo na mate ˜ ˜ ˜ omu ngoo ındı o na kwa ˜ ala mate laisi kumendee˜ ˜ ˜ ˜ sya. 19 Nıkwıthıwa nu˜ ˜ ˜ ˜˜ seo mundu kumıısya ma˜ ˜ ˜ ˜ ˜ undu momu na kuthına ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ataılıte kuthına nundu ˜ ˜ eenda kwıthıwa na wa˜ sya museo wa ngoo me˜ ˜ thonı ma Ngai. 20 Nu˜ ˜ ˜ ˜ ndu ve useo mwau ethı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wa nımuuvuwa nundu

1 VETELO 2:21–3:6

˜ ˜ ˜ wa kwıka na u˜ ı ˜ na m ˜ ˜˜ ˜ yumıısya? Indı ethıwa ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ mwıumıısya mathına nu˜ ˜ ˜ ˜ ndu wa kwıka ula useo, ˜ ˜ ˜ ˜ undu usu numwendeeasya Ngai. ˜ 21 Vate nzika mweetı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ iwe undu usu, nıkwıthı˜ ˜ ˜ wa o nake Klısto nıwathı˜ niw’e kwondu wenyu na ˜ ˜ ˜ amutiıa ngelekany’o nı ˜ ˜˜ ˜ kana muatııae nyaaı sya˜ ke nesa. 22 We ndaaı˜ ˜ ˜ ˜ ka naı, o na uvungu ˜ ndwaaoneka kanyw’anı ˜ wake. 23 Yıla wauma˜ ˜ ˜ ˜ wa ndaaıyıumıa. Yıla wa˜ ˜ thınaw’a, ndaatısya ala ˜ ˜ ˜ ˜ mamuthınasya, ındı ee˜ nenganie mokon ı ma ˜ ˜ ˜ ˜ Ula usilaa kwa ulunga˜ lu. 24 We mwene nıwa˜ ˜ ˜˜ ˜ kuie naı situ mwıını wake ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ yıla waathııiwe mutını, ˜ ˜ ˜ ˜ nı kana tukw’e maundu˜ ˜ ˜ ˜ nı ma naı na tuyıkala ˜ ˜ ˜ kwondu wa ulungalu. Na ˜ “kwondu wa itau syake ˜ ˜ n ımwavoiw ’e.” 25 N ı˜ ˜ kwıthıwa mwailye ta ma˜ ˜ ˜ ˜ londu mau, ındı yu nımu˜ ˜ syokete kwa muıthi na ˜ ˜ ˜ ˜ musuvıi wa mathayu menyu.

650

˜ ˜ 3 O ta˜ uu, ˜ inyw’ı ˜ iveti, ınyiv ısyei a ume ˜ ˜ menyu, nı kana ethıwa ve amwe mate ewi ˜ ma ıla ndeto, matonye ˜ ˜ ˜ ˜ kukusw’a nı mwıkalıle wa iveti syoo vate ndeto, ˜ ˜ ˜ ˜ 2 n ıkw ıth ıwa n ımeyo˜ ˜ neete mwıkalıle wenyu ˜ mutheu o vamwe na nda˜ ˜ ıa nene. 3 Kwıyanaka˜ ˜ vya kwenyu kuikethıwe ˜ ˜ ˜ kula kwonekaa utheinı ˜ ˜˜ ˜ ta kusuka nzw’ıı na kwı˜ ˜ ˜ ˜ kıa syındu sya kwıyanakavya sya thaavu kana ˜ ˜ ˜ ˜ ngua nzeo, 4 ındı nı˜ ˜ ˜ ˜ kwıthıwe kwa mundu wa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ nthını ula utonekaa, ıı, ˜ ˜ ˜ kwıyanakavya kula kuta˜ nangıkaa kwa veva wa ˜ ˜ ˜ wınyivyo na uuu, ula ˜ ˜ nı wa vata muno me˜ ˜ thonı ma Ngai. 5 Nu˜ ˜ ˜ ndu uu nıw’o aka atheu ˜ ma tene ala mamwıkwa˜ tıtye Ngai meeyanakava˜ ˜ ˜ sya na kwınyivısya aume ˜ moo, 6 o tondu Sala ˜ wamwıw’aa Avalaamu na ˜ ˜ ˜ ˜ kumwıta mwıaıi. Nenyu ˜ ˜ ˜ ˜ nımutw’ıkıte syana sya˜ ˜ ˜ ˜ ke, eth ıwa n ım uk ue-

651

˜ ˜ ˜ ndeea kwıka ula useo ˜ ˜ ˜ muteukıa. ˜ ˜ ˜ 7 O ta uu, inyw’ı aume ˜ endeeai kwıkala na iveti syenyu kwosana na ˜ ˜ umanyi. Inengei ndaıa ta ˜ ˜ ˜ muio ute na vinya muno, ˜ ˜ ˜ ˜ nundu mwı atiıwa va˜ ˜ mwe nasyo ma thayu ula ˜ wumanaa na useo mwi˜ ˜ ngı wa Ngai, nı kana ˜˜ mboya syenyu iikasiııwe. ˜ 8 Na muthya, inyw’o˜ ˜ ˜ ˜ nthe ıthıwai na k ısu˜ ˜ ˜ ˜ anıo kımwe, ıw’anıai tei, ˜ ˜ ˜ na muyıthıwa na wendo wa ana-a-asa, o va˜ ˜ mwe na ınee na wı˜ ˜ ˜ nyivyo. 9 M uika ıvan ı˜ ˜ ˜ ˜ sye uthuku kwa uthuku ˜ ˜ ˜ kana kwıyıumıa mwau˜ ˜ mwa. Vandu va uu, maa˜ ˜ ˜ thimei ala meumwıka uu, ˜ ˜ ˜ ˜ n ıkw ıth ıwa mweet ıiwe ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ undu usu, nı kana mwı˜ ˜ ˜ thıwe mutonya kukwata ˜ uathimo. ˜ ˜ ˜ ˜ 10 Nundu “mundu o ˜ ˜ ˜ na wıva ula ukwenda ˜ ˜ thayu na kwona mıthe˜ nya mıseo, no nginya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ asuvıe uımı wake kuma˜ ˜ na na uthuku na ai˜ ˜ suvıa ilomo syake iika-

1 VETELO 3:7-15

˜ ˜ ˜ ˜ neene uvungu. 11 Nıe˜ ˜ ˜ vathane na ula uthuku ˜ ˜ ˜ na ayıka ula useo; na˜ ˜ ˜ manthe muuo na kuua˜˜ ˜ ˜ ˜ tııa. 12 Nıkwıthıwa metho ma Yeova masiasya ˜ ˜ ala alungalu, na matu ˜ ˜˜ make n ımethuk ı ıasya ˜ mboya syoo sya kıthi˜˜ ˜ ˜ ng’ıısyo, ındı Yeova nde˜ ndeeaw’a nı ala mekaa ˜ ˜ ˜ maundu mathuku.” ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 13 Nuu ula wımwıka ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ undu muthuku mweethı˜ ˜ wa na kıthito kwond ˜ u˜ ˜ ˜ wa ula useo? 14 Indı ˜ ˜ ˜ o na ethıwa mukathı˜ ˜ ˜ nw’a kwondu wa ulunga˜ ˜ lu, mwı na utanu. O na ˜ ˜ ˜ ˜ vailye uu, muikakıe kıla ˜ ˜ ˜ makıaa,1 o na muikathı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nıke. 15 Mwıtıkılei Klı˜ ˜ ˜ sto ethıwe Mwıaıi ngoo˜ nı syenyu, na mavinda ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ onthe muyıthıwa mwıyu˜ ˜ mbanıtye kwıtetea mbee ˜ ˜ ˜ wa mundu o na wıva ˜ ˜ ˜ ukwenda kumanya kıtu˜ ˜ ˜ mi kya kwıthıwa na wı˜ ˜ kwatyo ula mwı naw’o, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ındı muyıka uu mwı na ˜ ˜ uuu na ndaıa nene. ˜ ˜ 3:14 1 Kana nıvatonyeka, “mui˜ ˜ kakıe motısyo moo.”

1 VETELO 3:16–4:3

˜ ˜ 16 Ithıwai na wasya ˜ ˜ museo wa ngoo, nı kana ˜ o na mwaneenewa naı ˜ ˜ kwa nzıa o na yıva, ala ˜ ˜ ˜ ˜ meumuneenea naı mekı˜ ˜ ˜ ıthw’e nthoni nundu wa ˜ ˜ ˜ mwıkalıle wenyu museo ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ nıkwıthıwa mwı aatııi ma ˜ ˜ ˜ ˜ Klısto. 17 Nundu nı ka˜ ˜ ˜ ˜ vaa kuthınw’a nundu wa ˜ ˜ ˜ kwıka maundu maseo, ˜ ˜ ethıwa nı kwenda kwa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Ngai uu wıthıwe, kwı ku˜ ˜ ˜ ˜ thınw’a nundu wa kwı˜ ˜ ˜ ka ma und u mathuku. ˜ ˜ ˜ ˜ 18 N ıkw ıth ıwa Kl ısto ˜ ˜ ˜ akwie ıvinda o yımwe nı ˜ kana avete naı, ataka˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kw’a ıngı, mundu mulu˜ ˜ ngalu kwondu wa andu ˜ ˜ mate alungalu, nı kana ˜ ˜ amwıw’anıthye na Ngai. ˜ ˜ ˜˜ Ooaiwe nthını wa mwıı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ındı athayuukw’a nthını ˜ wa veva. 19 Na e nthı˜ ˜ nı wa veva nıwaendie na atavya maveva ala me ˜ ˜ ˜ kyovonı uvoo wa usi˜ ˜ lılo, 20 ala vau mbeenı ˜ ˜ meethıiwe mate ewi yıla ˜ ˜˜ Ngai weeteele na wumıı˜ ˜ ˜ syo ıvindanı ya Noa, ıvi˜ nda yıla ngalawa yae˜ ˜ ndeee kwakwa, na nthını

652

˜ wayo andu anini, namo ˜ ˜ ˜ nı andu nyanya, nımata˜˜ ˜ ngııiwe kumana na kıla ˜ ˜ ˜ kıw’u ˜kingı. ˜ ˜ 21 Uvatiso, ula uvw’a˜ ˜ ˜ nene na undu usu, o ˜ ˜ ˜ ˜˜ naw’o yu nuumutangııa ˜ ˜ (ti kwa k uveta k ıko ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kya mwıı, ındı nı ku˜ ˜ ˜ mwısuva Ngai amunenge ˜ wasya museo wa ngoo), ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kwısıla uthayuukyo wa ˜ ˜ Yesu Klısto. 22 E kw’o˜ ˜ kon ı kwa a ume kwa ˜ ˜ ˜ Ngai nundu nıwaendie ˜ ˜ ˜ ˜ ıtunı, na alaıka na moku˜ ˜ mu na monene nımaiiwe ungu wake. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıwa Klısto nı4 Nıkwıth ˜ ˜ ˜ wathıniw’e nthını wa ˜˜ ˜ ˜ mwıı, o nenyu ıyumba˜ ˜ ˜ ny’ei kwıthıwa na k ı˜ ˜ ˜ ˜ suanıo o ta kıla waı na˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kyo; nundu mundu ula ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ uth ın ıtw’e nth ın ı wa ˜˜ ˜ ˜ ˜ mwıı nuekanıte na naı, ˜ ˜ 2 nı kana ekale ıvinda ˜ ˜ ˜ ˜ yıla yıtiele e nthını wa ˜˜ ˜ mwıı, ti kwondu wa ma˜ ˜ ˜ wendi ma and u, ınd ı ˜ kwondu wa kwenda kwa ˜ ˜ ˜ Ngai. 3 Nund u ıvinda ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ yıla ıvıtu nıyamwıanıtye ˜ ˜ kwıka kwenda kwa andu

653

˜ ˜ ˜ ma mbaı ingı, yıla mwe˜ ˜ kaa maundu mavuku na ˜ ˜ ˜ ngulu,1 mwaı na mawe˜˜ ndi matasiııka, mwanyu˜ ˜ saa muno, mweethıawa ˜ na mboka itaıle, mwee˜ ˜ thıawa na syathı sya ˜ ˜ kunyw’a, na mweelikı˜ ˜ ˜ ˜ tye uthaithinı muthuku ˜ ˜ muno wa mıvw’anano. ˜ 4 Nımaseng’aa moona ˜ ˜ m ute usemba vamwe ˜ ˜ namo muendelenı woo ˜ ˜ ˜ muvuku, na nıkyo kı˜ ˜ tumi uneeneaa naı. ˜ mam ˜ ˜ 5 Indı andu asu maka˜ ˜ ˜ umya utalo kwa ula wı˜ ˜ ˜ ˜ yumbanıtye kusilıla ala ˜ ˜ me thayu na ala akw’u. ˜ ˜ ˜ 6 Nı w’o kana kıu nıkyo ˜ ˜ ˜ kıtumi uvoo museo wa˜ tavaniw’e kwa ala akw’u ˜ ˜ namo, nı kana o na ku˜ ˜ ˜ ˜ tw’ıka nı asilıle nthı˜ ˜˜ nı wa mwıı kwosana na ˜ mawoni ma andu, ma˜ ˜ ˜ tonye kwıkala thayu kıveva kwosana na woni wa Ngai. ˜ ˜ ˜ 7 Indı muthya wa ma˜ ˜ ˜ ˜ undu onthe nı muthe˜ ˜ ngeeu. Kwoou, ıthıwai

1 VETELO 4:4-12

˜ ˜ ˜ ˜ na kılıko kıseo, na mwı ˜ ˜ ˜ metho m kueka kuvo˜ ute ˜ ya. 8 Indı mbee wa ma˜ ˜ ˜ ˜ undu onthe, ıthıwai na ˜ ˜ wendo mwingı katı we˜ ˜ ˜ nyu, nundu wendo nu˜ ˜ ˜ vw ’ ıkaa na ı mbing ı. ˜ ˜ 9 Thokany’ai mute ku˜ ˜ nyungunyısya. 10 Kwı˜ ˜ ˜ anana na und u k ıla ˜ ˜ ˜ umwe wakwatie muthı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nzıo, utumıei kutethea˜ ˜ ˜ nısya ta aungamıi aseo ˜ ˜ ma useo mwing ı wa ˜ Ngai ula wonanaw ’a ˜ ˜ ˜ ˜ kwa nzıa syı kıvathu˜ ˜ kany’o. 11 Ethıwa mu˜ ˜ ˜ ˜ ndu o na wıva nukunee˜ ˜ ˜ na, nı aneene ta uku˜ neena ndeto syum ıte ˜ ˜ ˜ kwa Ngai; ethıwa mundu ˜ ˜ ˜ o na wıva nukutetheesya ˜ ˜ ˜ ˜ angı, nı eke uu ekwatıtye ˜ ˜ vinya ula Ngai unenga˜ ˜ ˜ ˜ nae; nı kana maundunı ˜ onthe Ngai akumw’e kwı˜ ˜ ˜ sıla Yesu Klısto. Nguma ˜ na vinya nı syake tene na tene. Ameni. ˜ 12 Endwa, m uikase˜ ˜ ng’e nundu wa motato mailye ta mwaki ala ma˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıte, ta mukwatı4:3 1 Kıkiliki, a·selgei·a. Sisya mukwat ˜ ˜ ˜ twe nı maundu maeni. Maelesyo ma Ndeto.

1 VETELO 4:13–5:4

˜ ˜ 13 Vandu va uu, endee˜ ˜ ˜ ai kutana yıla muendeee ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kuthınw’a o undu Klı˜ ˜ sto wathıniw’e, nı kana ˜ o nenyu mwıtana na ˜ ˜ ˜ kwıthıwa na muyo mwi˜ ˜ ˜ ngı ıvinda ya kuvuanw’a ˜ ˜ kwa utheu wake mutisu. ˜ ˜ ˜ ˜ 14 Ethıwa nımuuneene˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wa naı nundu wa ısyıtwa ˜ ˜ ˜ ya Klısto, mwı atanu, nu˜ ˜ ˜ ˜˜ ndu veva ula museo, ıı, ˜ ˜ ˜ ˜ veva wa Ngai, wı ıulu wenyu. ˜ ˜ ˜ 1 5 I nd ı va i ke t h ı we ˜ ˜ ˜ ˜ umwe wenyu ukuthınw’a ˜ ˜ ˜ ˜ nundu nı muaani, kana ˜ ˜ kıng’ei, kana mwıki wa ˜ ˜ ˜ ˜ naı, kana mundu wılika˜ ˜ ˜ ˜ sya maundun u ˜ ı ˜ ma and ˜ ˜ ang ı. 16 Ind ı eth ıwa ˜ ˜ ˜ ˜ mundu o na wıva nu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kuthınw’a nundu nı Mu˜ klısto, ndakew’e ntho˜ ˜ ˜ ˜ ni, ındı naendeee kumu˜ kumya Ngai kwa kwıka˜ ˜ la kwosana na ısyıtwa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ yıu. 17 Nıkwıthıwa ıvi˜ ˜ ˜ ˜ nda nı ıviku ya usilılo ˜˜ ˜ kwambııa na nyumba ya ˜ ˜ ˜ Ngai. Na ethıwa wıambı˜ ˜ ˜ ˜ ıa naitu, maundu ma˜ keethıwa mailye ata kwa ˜˜ ˜ ala matethukııasya uvoo

654

˜ museo kuma kwa Ngai? ˜ ˜ ˜ 18 “Na ethıwa mundu ˜ ˜ ˜˜ mulungalu etangııwa na ˜ ˜ ˜ thına, maundu makee˜ thıwa mailye ata kwa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mundu ula utamukıaa ˜ ˜ Ngai na mwıki wa naı?” 19 Kwoou, ekai ala me˜ ˜ ˜ ˜ ˜ uthınw’a nundu wa kwıka kwenda kwa Ngai ma˜ ˜ ˜ endeee kwıka maundu ˜ maseo na kwınengane ˜ ˜ ˜ ˜ kwa Mumbi woo muıkı˜ ıku. ˜ ˜ 5 Kwoou,˜ n˜ undu˜ o na-˜ kwa nı mutumıa, na nı ˜ ˜ ˜ ngusı ya mathına ala ma˜ ˜ ˜ mukwatie Klısto, na nı ˜ umwe wa ala makakwa˜ ˜ ˜ ˜ ta utheu mutisu ula uka˜ ˜ vuanw’a, nımesuva atu˜ ˜ mıa ala me katı wenyu: ˜ ˜ ˜˜ 2 Suvıai ııthya ya Ngai ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ yıla yı ungu wa usuvıo ˜ ˜˜ wenyu, mwı asyaıısya, na ˜ ˜˜ ˜ ˜ ti kwa kuthing’ııw’a, ındı ˜ na ngenda methonı ma ˜ ˜ Ngai; mute kwenda kwı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ yıuna ene, ındı mwıke uu ˜ ˜ na mea; 3 mute kwıne˜ ˜ ˜ nevya ıulu wa ala Ngai ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ utw’ıte utiıwa wake, ındı ˜ ˜ mw ıth ıwe ngelekany’o ˜˜ ˜ kwa ııthya. 4 Na yıla

655

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ muıthi ula munene wıu˜ ˜ mılw’a, mukakwata ngo˜ ˜ ˜ via ıtanangıkaa ya utheu ˜ mutisu. ˜ ˜ ˜ 5 O ta uu, inyw’ı aume ˜ ˜ ˜ ma muika, ınyivısyei atu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mıa. Kıla umwe nı evw’ı˜ ke wınyivyo kweleke˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ la ula ung ı, nıkwıthı˜ ˜ wa Ngai numavıngaa ala ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ me mıng’athılıılyo, ındı ˜ ˜ ˜ numonasya useo mwingı ˜ ala me na wınyivyo. ˜ 6 Kw o o u ı n y i v y e i ˜ ungu wa kw’oko kwı vi˜ nya kwa Ngai, nı kana ˜ ˜ ˜ emunenevya ıvinda yıla ˜ ˜ ˜ yaılıte yavika, 7 na mu˜ ˜ ˜ imwiıa kwımakıa kwe˜ ˜ ˜ nyu kw’onthe, nundu nu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ m uth ın ık ıaa. 8 S uv ıai ˜ ˜ ˜ ilıko syenyu, ıkalai mwı ˜ metho! Mumaitha wenyu ˜ ˜ Ndevili aendaa kuu na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kuu ta munyambu uku˜ ˜ luma, aimantha mundu ˜ ˜ ˜ ˜˜ amelye. 9 Indı musiıı˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ ei mwı alumu muıkııonı, ˜ ˜ muimanya kana mathına o asu nomo makwataa ana-a-asa menyu ˜ onthe ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıulu wa nthı. 10 Indı ıti˜ ˜ ˜ ˜ na wa kuthına ıvinda ıni˜ ni, Ngai wa useo mwi-

1 VETELO 5:5-14

˜ ˜ ng ı w’onthe, ula wa˜ ˜ ˜ ˜ mwıtie mulike utheunı ˜ wake mutisu wa tene na ˜ ˜ tene mwı ngwatanıo va˜ ˜ mwe na Klısto, akamu˜ ˜ manyısya vyu. Akatuma ˜ ˜ ˜ mwıthıwa alumu, aka˜ ˜ tuma mwıthıwa na vinya, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na akamululumılya vyu. ˜ 11 Vinya nı wake tene na tene. Ameni. ˜ ˜ ˜ 12 Nam uand ık ıa na ˜ ˜ ˜ ˜ ndeto mbuthu kwısıla Si˜ livano,1 nake nı mwana˜ ˜ ˜˜ a-asa nonaa e muıkııku, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nı kana nımwıkıe inyw’ı ˜ ˜ ˜ ˜˜ vinya na kumuıkııthya ˜ ˜ ˜ ˜ kana uu nıw’o useo mwi˜ ˜ ngı wa Ngai. Ungamai ˜ ˜ ˜ ˜ mwı alumu nthını waw’o. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 13 Mundu muka1 ula wı ˜ ˜ ˜ Mbaviloni, ula unyuvı˜ ˜ twe o tenyu, nıwamukethya, o na Maliko mwana ˜ ˜ wakwa nıwamukethya. 14 Kethany’ai na ngethi ya wendo. ˜ Inyw’onthe ala mw ı ˜ ˜ ngwatanıo vamwe na Klı˜ ˜ ˜ sto, ıthıwai na muuo. ˜ ˜ 5:12 1 Ula w ıtawa Sila. 5:13 ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 1 Ndeto “mundu muka,” ıla ıtu˜˜ ˜ ˜ ˜ mııtwe vaa, nıtonya kwıthıwa ˜ ˜ ıyonany’a kıkundi.

˜ ˜ VALUA WA KELI WA

V E T E LO ˜ ˜ ˜ ˜ MAU N DU ALA M E VO KWA U KUVI

˜ ˜ ˜ Mbua ya kıw’u kingı; Sotomo na Ngomola (5-7) ˜ Amanyısya ma ˜ ˜ ˜ uvungu (10b-22) ˜ ˜ ˜ 3 Andu ma kıvuthya ˜ ˜ ˜˜ nımavuthııasya ˜ ˜ ˜ ˜ wanangıko ula wukıte (1-7) ˜ Yeova ti mutulu (8-10) ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Suanıai mwaıle kwıthıwa ˜ ˜ ˜ mwı andu ma muthemba ˜ mwau (11-16) ˜ ˜ Matu meu na nthı ˜ u (13) ˜ ˜nza ˜ ˜ Isuvıei muikaw’e (17, 18)

1 Ngethi (1) ˜ ˜˜ ˜ Ikııthyai kwıtwa kwenyu (2-15) ˜ Nguma ila syaıle kwongeleelwa ˜ ˜ ˜˜ ˜ muıkııonı (5-9) ˜ ˜ ˜˜ ˜ Wathani nuıkııthıtw’e ˜ muno (16-21) ˜ ˜ ˜ ˜ 2 Amanyısya ma uvungu ˜ makaum ıla (1-3) ˜ ˜ ˜ Usilılo wa amanyısya ma ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ uvungu ndutıa (4-10a) ˜ Alaıka ala mekiw’e Talitalo (4)

1 Nyie

Simoni Vetelo, ˜ ˜ ngombo na mutumwa ˜ ˜ wa Yesu Klısto, kwa ala ˜ ˜ ˜ ˜˜ makwatıte muıkııo wa ˜ ˜ ˜ ˜ vata o ta ula witu, kwısı˜ ˜ la ulungalu wa Ngai wai˜ ˜ ˜ ˜ tu na wa Yesu Klısto Mu˜˜ ˜ tangı˜ ıi waitu. ˜ 2 Useo mwing ı na ˜ ˜ muuo nısyongeleke kwe˜ ˜ ˜ nyu kwısıla umanyi wa ˜ ˜ ˜ w’o ıulu wa Ngai na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ı ulu wa Mwıa ıi wai˜ ˜ ˜ ˜ tu Yesu, 3 nundu vi-

˜ ˜ nya wa Ngai nutunenge˜ ˜ te maundu onthe ala ˜ ˜ matutetheeasya kwıkala ˜ ˜ ˜ ˜ twı na kıkıo kya Ngai, nı˜ ˜ ˜ ˜ kwıthıwa twı˜ na umanyi ˜ wa w’o wa Ula watwıtie ˜ ˜ ˜ ˜ kwısıla utheu wake mu˜ ˜ ˜ tisu na useo. 4 Kwısı˜ ˜ ˜ ˜ la maundu asu nıwatunengie mawatho ma vata ˜ ˜ na manene muno, nı ˜ ˜ kana nundu wa mawa˜ ˜ tho asu mutonye kwı˜ thıwa na nguma ta sya

656

657

˜ ˜ ˜ ˜ Ngai, nundu nımuvono˜ ˜ kete wanangıko wa nthı ˜ ˜ ˜ ˜ ıno ula uetetwe nı wendi ˜ ˜ muthuku. ˜ ˜ 5 Kwondu wa kıtumi ˜ ˜ ˜ ˜ kıu, tatai undu muto˜ ˜ ˜˜ nya mwongele muıkııo˜ ˜ ˜ nı wenyu useo, na useo˜ ˜ nı wenyu umanyi, 6 na ˜ ˜ ˜ ˜ umanyinı wenyu kwısiı˜ ˜ ˜˜ ˜ ıa, na kwısiııanı kwenyu ˜ ˜˜ ˜ ˜˜ wumıısyo, na wumıısyo˜ ˜ ˜ nı wenyu kıkıo kya Ngai, ˜ ˜ ˜ 7 na kıkıonı kyenyu kya Ngai wendo wa ana-a˜ asa, na wendonı wa ana˜ a-asa muyongela wendo. ˜ ˜ ˜ ˜ 8 Nundu ethıwa mau˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndu asu nımausuıte nthı˜ ˜ ˜ nı wenyu, muikethıwa ˜ ˜ mwı atulu kana mute na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ usyao nthını wa kutu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mıa umanyi wa w’o ıulu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wa Mwıaıi waitu Yesu Klısto. ˜ ˜ ˜ ˜ 9 Nundu mundu o na ˜ ˜ ˜ ˜ wıva ula ute na mau˜ ˜ ˜ ndu asu nı kılalinda, na ˜ ˜ nulalıtye ndakone kye˜ ˜ ˜ ˜ ni, na nıwulıtwe kana nı˜ watheiw’e naı syake sya tene. 10 Kwoou, ana-a˜ ˜ ˜ asa, ıthıwai na kıthito ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ kingı nı kana mwıyııkı-

2 VETELO 1:5-15

˜ ˜ ˜ ıthye kwıtwa na kunyu˜ ˜ ˜ vwa kwenyu, nıkwıthıwa ˜ ˜ mwaendeea kwıka mau˜ ˜ ndu asu muikasindwa ˜ nongi. 11 Nı w’o kana ˜ ˜ ˜ kwa kwıka uu muka˜ ˜ kwata uathimo m˜ unene, ˜ ˜ ˜ naw’o nı kulika Usumbı˜ nı wa tene na tene wa ˜ ˜ ˜ ˜˜ Mwıaıi na Mutangııi wai˜ ˜ ˜ tu Yesu Klısto. ˜ ˜ ˜ 12 Na nundu wa kı˜ ˜ tumi kıu nıenda mavi˜ ˜ nda onthe kumulilikana˜ ˜ ˜ ˜ ˜ sya ıulu wa maundu asu, ˜ ˜ ˜ ˜ o na kau nımumesı na nı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mulumıte vyu nthını wa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ uw’o ula ˜ wı nthını we˜ ˜ ˜ nyu. 13 Indı nıona nı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ undu waılıte kumulilika˜ ˜ ˜ nasya maundu ıvinda ˜ ˜ ˜ ˜ yonthe yıla nı nthını ˜ ˜˜ ˜ wa ıeema yıı,1 14 nu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndu nınısı nesa kana ıee˜ ˜ ˜ ma yakwa yı vakuvı ku˜ ˜ ˜ vetwa, o tondu Mwıaıi ˜ ˜ ˜ waitu Yesu Klısto wambonisye. 15 Mavinda onthe ngeekaa kyonthe ˜ ˜ ˜ kıla ndonya nı kana ıti˜˜ ˜ na wa nathi, mwııthı˜ ˜ wa mutonya kulilikana ˜ ˜ ˜˜ 1:13 1 Uu nı kwasya, mwıı wake ˜ ˜ ˜ wa kuu nthı.

2 VETELO 1:16–2:3

˜ ˜ ˜ maundu asu kwondu wenyu ene. ˜ ˜ ˜˜ 16 Ithyı tuyaaatııa nge˜ ˜ ˜ wa sya uvungu syuma˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nıte na uı wa andu yıla ˜ ˜ ˜ ˜ twamutavasya ıulu wa ˜ ˜ vinya na kwıthıwa vo ˜ ˜ ˜ ˜ kwa Mwıaıi waitu Yesu ˜ ˜ ˜ ˜ Kl ısto, ındı nıtweeyo˜ ˜ neie utheu wake muti˜ ˜ ˜ su. 17 Nundu nıwakwa˜ tie ndaıa na nguma kuma ˜ ˜ kwa Ngai, ula nıwe Asa, ˜ ˜ ˜ ˜ yıla utheu mutisu muno watumie ew’a ndeto ii: ˜ ˜ ˜ “Uu nıwe Mwana wa˜ ˜ kwa, ula nendete, ula nyie mwene˜ nendeeaw’a ˜ ˜ ˜ nıwe.” 18 Iı, nıtweewie ˜ ˜ ˜ ndeto isu kuma ıtunı yıla ˜ ˜ ˜ twaı vamwe nake kıla kı˜ ˜ ˜ ımanı kıtheu. ˜ 19 Kwoou twı na wa˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ thani uıkııthıtw’e muno, ˜ ˜ ˜ na mwıkaa nesa kuwı˜˜ ˜ thukıısya, naw’o uilye ta ˜ ˜ ˜ ˜ taa umulıkıte vandu ve ˜ ˜ na kıvindu (nginya yıla ˜ kwıkya na ndata ya kwa˜ ˜ kya ıyuma) ngoonı sye˜ ˜ nyu. 20 Nund u mbee ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nımwısı uu kana vaiı ˜ ˜ ˜ wathani wı Maandıkonı ˜ wumanıte na woni wa

658

˜ ˜ ˜ mundu mwene. 21 Nı˜ ˜ ˜ ˜ kwıthıwa vaiı ıvinda o ˜ na yımwe wathani waa˜ uka kumana na kwenda ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kwa mundu, ındı andu ˜ maneenie kıla kyaumie kwa Ngai kwosana na ˜ ˜ ˜ undu veva mutheu wamatongoesye. ˜ ˜ ˜ ˜ ıi2 Indı o na nıkweeth ˜ ˜ ˜ we athani ma uvungu ˜ ˜ ˜ katı wa andu, o tondu ˜ ˜ ˜ k uketh ıwa amany ısya ˜ ˜ ˜ ˜ ma uv ungu kat ı we˜ nyu. Asu makaete muti˜ ˜ lıkangano mevithanıtye ˜ ˜ ˜ ˜ nı kana manange muıkı˜ ıo wenyu, o na maka˜ ˜ ˜ mukaıa ula wamathooie ˜ ˜ ˜ na kwıyıetee wanangıko ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wa mıtukı. 2 O na ıngı, ˜ ˜ andu aingı makaendeea ˜ ˜ ˜ kwıka maundu mavuku ˜ ˜ ˜ ˜ na ngulu,1 na nundu woo ˜ ˜ ˜ nzıa ya ula w’o ıkaneene˜ ˜ ˜ wa naı. 3 Na nundu wa ˜ ˜ ˜ ıtomo makatumıa ndeto ˜ ˜ ˜ ˜ sya uvung me˜ u˜ n˜ ı kana ˜ ˜ yıune. Indı usilılo woo ˜ ula watwiwe kuma tene, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nıwukıte na mıtukı, na ˜ 2:2 1 Kıkiliki, a·selgei·a. Sisya Maelesyo ma Ndeto.

659

˜ ˜ wanangıko woo ndulea ˜ kuvika. 4 Vate nzika Ngai nda˜ amaekea alaıka ala mee˜ ˜ ˜ kie na ı, ınd ı amekisye Talitalo,1 na amova ˜ na nyololo sya2 kıvi˜ ˜ ˜ ndu kingı meteele usilı˜ lo woo. 5 Na ndaamıe˜ ˜ kea nthı ya ıvinda ya ˜ ˜ ˜ tene, ındı nıwavonokisye ˜ ˜ ˜ Noa, mutavany’a wa ulu˜ ngalu, vamwe na andu ˜ ˜ ˜ angı muonza, yıla waetie ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mbua ya kıw’u kingı ıulu ˜ ˜ wa andu ala matamu˜ ˜ kıaa Ngai. 6 Na nıwasi˜ ˜ lıle ndua sya Sotomo na ˜ ˜ ˜ Ngomola kwa kuitw’ıkı˜ ˜ thya muu, na kwa kwı˜ ˜ ka uu amony’a andu ala ˜ ˜ matamukıaa Ngai ngele˜ ˜ kany’o ya maundu ala ˜ ˜ ˜ mokıte. 7 Na nıwamu˜ ˜ vonokisye Loto, mundu ˜ ˜ ˜ ˜ mulungalu, ula wathına˜ ˜ ˜ ˜ w’a muno ngoonı nı mau˜ ˜ ndu mavuku ala atuli ma ˜ ˜ ˜ mıao meekaa na ngulu,1 2:4 1 Sisya Maelesyo ma Ndeto. ˜ 2 Kana nıvatonyeka, “na ame˜ ˜ kya maimanı ma.” 2:7 1 Kıkiliki, a·selgei·a. Sisya Maelesyo ma Ndeto.

2 VETELO 2:4-12

˜ ˜ ˜ ˜ 8 nundu kıla muthenya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mundu usu mulungalu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nıwathınıkaa muno nu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndu wa utuli wa mıao ula ˜ ˜ woonaa na kwıw’a, yıla ˜ ˜ wekalaa katı wa andu ˜ asu. 9 Kwoou Yeova nı˜ ˜ ˜ ˜ wısı kuvonokya andu ala ˜ ˜ me na kıkıo kya Ngai ˜ ˜ kuma matatwanı, na ku˜ maia ala mate alungalu ˜ meteele kwanangwa mu˜ thenyanı wa sila, 10 na ˜ ˜ muno muno ala mendaa ˜ ˜˜ ˜ kuvukya mıı ya ala angı, ˜ na mavuthasya ala me na ˜ ˜ ˜ ukumu. ˜ ˜ ˜ Na nundu andu asu ˜ ˜ ˜ me uk umba u na me ˜ ˜ ˜ mıtavyo, maik ıaa k u˜ maneenea naı ala Ngai ˜ ˜ ˜ ˜ ukumıtye, 11 ındı o na ˜ kau alaıka me vinya na ˜ ˜ ˜ me utonyi mwingı kwı mo, maimasikataa mai˜ ˜ ˜ tumıa ndeto sya kuuma˜ ˜ ˜ ˜ na nundu nımamunenge˜ ˜ ˜ te Yeova ndaıa. 12 Indı ˜ ˜ asu, o ta nyamu itasua˜ ˜ nıaa, ila syıkaa kwosana ˜ ˜ na undu syoombiwe na ˜ isyaawa nı kana ikwata˜ ˜ we na kuawa, nımanee˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ naa naı ıulu wa maundu

2 VETELO 2:13-20

Namo makakwata wana˜ ˜ ˜ ngıko wumanıte na mwı˜ ˜ kalıle woo wa wanangıko, 13 na makakwatwa ˜ ˜ ˜ ˜ nı maundu mathuku ta ˜ ˜ ˜ ıtuvi ya mwıkalıle woo ˜ ˜ muthuku. ˜ ˜ Monaa ne undu wa ˜ kwendeesya kwılikya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ muno maundunı ma kwı˜ ˜ tanıthya, o na muthenya. ˜ Mo nı malanga na ma˜ ˜ sola1 na matanıaa muno ˜ momany ısyo moo ma ˜ ˜ ˜ ˜ uvungu yıla maendeee ˜ ˜ ˜ kuısanıa nenyu mboka˜ nı. 14 Metho moo mau˜ ˜ ˜ suıte ulaalai na maitonya ˜ ˜ ˜ kuekana na naı, na nı˜ makusasya ala mate alumu. Me na ngoo ima˜˜ ˜ ˜ nyııtw’e ıtomo. Nı syana ˜ ˜ ˜ numanıe. 15 Nımati ıte ˜ ˜ ˜ ˜ nzıa ıla ndungalu na nı˜ ˜ ˜ ˜˜ melelukıtw’e. Nımaatııte ˜ nzıa ya Mbalaamu mwa˜ na wa Mbeoli, ula wendie ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıtuvi ya kwıka undu mu˜ ˜ ˜ ˜ thuku, 16 ındı nıwaka˜ ˜ ˜ niw’e nundu wa ˜ kulea ˜ ˜ ˜ kwıka ula waıle. Ing’oi, ˜ ˜ ˜ nyamu ıtaneenaa, nıya˜ neenie na wasya wa mu˜ ˜ 2:13 1 Kana “manyulu.”

660

˜ ˜ ˜˜ ndu na yamusiııa ndake˜ ˜ ˜ ke kıko kya nduuka. ˜ ˜ 17 Andu asu nı ntho˜ ˜ ˜ ˜ ngo ite kıw’u na muumbı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ utwaıtwe nı kıuutani kı ˜ na vinya, na kıvindu kya ˜ ˜ ngokomi nıkiıtwe kwo˜ ndu woo. 18 Maneenaa ˜ ˜ maundu mekwoneka ta ma vata o na kau maite˜ ˜ thya. Mekaa maundu ma˜ ˜ vuku na ngulu1 na ma˜ ˜ ituma andu methıwa na ˜ ˜ ˜ mawendi mathuku ıngı, ˜ ˜ ˜ na uu uituma and u ˜ ˜ ˜ meka maundu mathu˜ ku ala manaekete kwı˜ ka. 19 O na kau nıma˜ ˜ thaa andu uthasyo, mo ˜ nı ngombo sya wana˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ng ıko; nund u mund u ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ula ukılıtw’e vinya nı ˜ ˜ ˜ ungı, nı ngombo yake.1 ˜ 20 Vate nzika, ethıwa ˜ ˜ ˜ ˜ ıtina wa kutia maundu ˜ ˜ ˜ mavuku ma nthı ıno nu˜ ˜ ˜ ndu wa kwıthıwa na ˜ ˜ ˜ ˜ umanyi wa w’o ıulu wa ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ Mwıaıi na Mutangııi Yesu ˜ ˜ Klısto, nımasyokeaa ma˜ 2:18 1 Kıkiliki, a·selgei·a. Sisya Maelesyo ma Ndeto. 2:19 ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 1 Kana “mundu ula ukılıtw’e vi˜ ˜ ˜ ˜ nya nı kındu, nı ngombo yakyo.”

661

˜ ˜ ˜ undu ala matiie, mu˜ ˜ ˜ ˜ minukılyo woo wıthıawa ˜ ˜ ˜ ˜ muthuku kwı mwambı˜ ˜ lılyo woo. 21 Nı kavaa ˜ ta kethıwa mayaama˜ ˜ ˜ nya nesa nzıa ya ulu˜ ˜ ˜ ngalu kwı kumımanya ˜ ˜ ˜ na may ıthyuua matie ˜ ˜ ˜ mıao mıtheu ıla makwa˜ ˜ ˜ ˜ ˜ tie. 22 Undu usu wıkı˜ ˜ ˜ kıte kwoo nıwosanıte na ˜ ndeto sya nthimo ıno: ˜ ˜ “Ngitı nısyokeete mata˜ ˜ ˜ vıko mayo, na ngulue ya˜ ˜ mina kuthambw’a nısyo˜ kete kwiliita ndakanı.” ˜ ˜ ˜ ˜ 3 Endwa, uu nıw’o˜ valua˜ wakwa wa kelı ngu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ muandık ıa, ula nthını ˜ ˜ waw’o, o undu neekie va˜ ˜ luanı wakwa wa mbee, ˜ ˜ ˜ ngwenda kuamukya uto˜ ˜ ˜ nyi wenyu wa kusuanıa ˜ ˜ ˜ ˜ kwısıla kumulilikany’a, ˜ ˜ ˜ 2 kana nımwaıle kulili˜ ˜ kana maundu ala mbee˜ ˜ nı maneeniwe nı athani ˜ atheu na mwıao wa ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ Mwıaıi na Mutangııi kwı˜ ˜ s ıla˜ atumwa menyu. ˜ 3 Undu wa mbee ma˜ ˜ ˜ nyai uu kana mıthenya˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nı ya muminukılyo andu ˜ ˜ me kıvuthya makooka na

2 VETELO 2:21–3:8

˜ ˜ ˜ kıvuthya kyoo, mayıka ˜ ˜ maundu kwosana na mawendi moo, 4 makya˜ ˜ sya: “Kwıthıwa vo kwake ˜ ˜ ˜ kula kwathaniwe kuı va? ˜ ˜ ˜ Nundu kuma muthenya ˜ ˜ ˜ ula aa-umae maitu ma˜ ˜ kwie, maundu onthe ma˜ ˜ ˜ endeee o undu matwıe ˜ ˜ mailye kuma mwambılı˜ lyo wa wumbi.” ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 5 Nıkwıthıwa nımavu˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ thııasya na ngulu undu ˜ ˜ uu wa w’o: kana kuma ˜ ˜ tene kwaı matu na kwaı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nthı yumılıte kıw’unı yı ˜ ˜ ˜ ˜ ndumu na yı katıkatı wa ˜ ˜ ˜ ˜ kıw’u nundu wa ndeto ˜ ya Ngai; 6 na kwa nzıa ˜ ˜ ˜ ˜ isu nthı ya ıvinda yıu nı˜ ˜ yaanangiwe yıla yavw’ ˜ ı-˜ ˜ ˜ kiwe na kıw’u. 7 Indı ˜ kwa ndeto o ısu matu na ˜ ˜ ˜ nthı ila syı kw’o siıtwe ˜ syeteele mwaki, na siı˜ twe nginya muthenya wa sila na wa kwanangwa ˜ ˜ ˜ kwa andu ala matamukıaa Ngai. ˜ ˜ ˜ ˜ 8 Ind ı muikolwe n ı ˜ ˜ ˜ ˜ undu uu, endwa, kana ˜ ˜ muthenya umwe kwa Yeova no ta myaka ngili na myaka ngili no ta

2 VETELO 3:9-17

˜ ˜ muthenya umwe. 9 Ye˜ ˜ ˜ ˜ ova ti mutulu ıulu wa ˜ ˜ kwıanısya watho wake o ˜ ˜ tondu andu amwe ma˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ suanıaa, ındı numumııa˜ ˜ sya nundu ndendaa o na ˜ umwe wenyu anangwe, ˜ ˜ ındı endaa onthe ˜ mavi˜ ˜ ˜ ˜ kıe kwılila. 10 Indı mu˜ thenya wa Yeova ukooka ˜ ˜ ta kıng’ei, na muthenya ˜ ˜ ˜ usu matu makavıta na kı˜ ˜ ˜ ˜ lituko kınene, na syındu ˜ ˜ ˜ ila syı nthını wamo ika˜ ˜ minwa na mwaki muvyu ˜ ˜ ˜ muno, na nthı na mawıa ˜ mayo makaumılw’a. ˜ ˜ ˜ ˜ 11 Na nundu syındu ˜ ˜ isu ıkaminwa kwa nzıa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ısu, suanıai mwaıle kwı˜ ˜ ˜ ˜ thıwa mwı andu ma mu˜ ˜ ˜ ˜ themba mwau maundunı ˜ ala makonetye mwıka˜ ˜ lıle mutheu na meko ala ˜ ˜ ˜ monanasya mundu nu˜ ˜ ˜ mukıaa Ngai, 12 o muendeee kweteela na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kulilikana ıulu wa kwı˜ ˜ thıwa vo kwa muthe˜ nya wa Yeova. Muthenya˜ ˜ ˜ nı usu matu makavıvw’a ˜ ˜ na mwaki na syındu ila ˜ ˜ ˜ syı nthını wamo ika˜ ˜ tweka nundu wa mwaki

662

˜ ˜ mwai! 13 Indı kwosana na watho wake tweteele ˜ ˜ ˜ matu meu na nthı nzau, ˜ ˜ ˜ ˜ na nthını wasyo ulunga˜ lu ukekalaa. ˜ 14 Kwoou, endwa, nı˜ ˜ kwıthıwa mweteele ma˜ ˜ ˜ ˜ undu asu, tatai undu ˜ ˜ ˜ mutonya nı kana mumi˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nukılyonı emwıthıa mute ˜ ˜ na ılanga na mute na ˜ ˜ ˜ ısola1 na mwı na muuo. ˜ ˜ 15 O na ıng ı, wonei ˜ ˜˜ ˜ ˜ wumıısyo wa Mwıaıi wa˜ ˜ ˜˜ itu ta utangııo, o to˜ ndu mwana-a-asa wa˜ itu mwendwa Vaulo o ˜ ˜ ˜ nake wamuandıkıie kwo˜ ˜ ˜ sana na uı ula wanengi˜ we, 16 aineenea mau˜ ˜ ˜ ndu asu o tondu wıkaa ˜ ˜ val ı syake syonthe. ˜ uan ˜ ˜ ˜ ˜ Indı maundu amwe valu˜ ˜ anı syake me vinya ku˜ ˜ eleeka, na maundu asu ˜ ˜ nımo andu ala mate na ˜ ˜ umanyi na mate alumu ˜ mathyoekasya, o tondu ˜ mekanaa na Maandıko ˜ ˜ ala angı o namo, na uu ˜ ˜ ukamaetee wanangıko. ˜ 1 7 Kw o o u , i n y w ’ ı ˜ ˜ ˜ ˜ endwa, nundu nımuma˜ ˜ ˜ 3:14 1 Kana “ ınyulu.”

663

˜ ˜ 2 VETELO 3:18 – 1 YOANA—Maundu Ala me Vo

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nyıte maundu asu, ıthı˜ ˜ wai mwı metho nı kana ˜ ˜ muikelelukw’e vamwe ˜ ˜ ˜ namo nı mavıtyo ma atu˜ ˜ ˜ li ma mıao na muivalu˜ ˜ ˜ ka kuma ulumunı wenyu. ˜ ˜ 18 Vandu va uu, endee-

˜ ˜ ˜ ˜ ai kwıana nthını wa useo ˜ ˜ ˜ mwingı na nthını wa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ umanyi ıulu wa Mwıaıi ˜ ˜˜ ˜ ˜ na Mutangııi waitu Yesu ˜ ˜ Klısto. Nguma nı syake yu na tene na tene. Ameni.

˜ VALUA WA MBEE WA

YO A N A

˜ ˜ ˜ ˜ MAU N DU ALA M E VO KWA U KUVI

˜ 1 Ndeto ya thayu (1-4) ˜ ˜ Kuendaa kyeninı (5-7) ˜ ˜ Vata wa kumbula naı (8-10) ˜ ˜ 2 Yesu nı nthembo ya ˜ ˜ wıw’anıthyo (1, 2) ˜ ˜ Kukwata mıao yake (3-11) ˜ ˜ Mwıao wa tene na mwıao ˜ mweu (7, 8) ˜ ˜ ˜ Kıtumi kya kuandıka (12-14) ˜ ˜ M˜ uikamyende nthı (15-17) ˜˜ ˜ ˜ Ukany’o ıulu wa nthu ya ˜ Klısto (18-29) ˜ 3 Twı syana sya Ngai (1-3) ˜ ˜ Kıvathukany’o kya syana sya Ngai na sya Ndevili (4-12) ˜ ˜ Yesu akaananga mawıa ma Ndevili (8) Endanai (13-18) ˜ ˜ ˜ Ngai nı munene kwı ngoo ˜ situ (19-24)

˜ ˜ ˜˜ 4 Kuıkııthya ndeto mbeveee (1-6) ˜ ˜ Kumumanya na ˜ kumwenda Ngai (7-21) ˜ “Ngai nı wendo” (8, 16) ˜ ˜ ˜ Vaiı wia nthını wa wendo (18) ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ 5 Muıkııo nthını wa Yeova ˜ ˜ ˜ ˜ nuk nthı vinya (1-12) ˜ ılıtye ˜ Undu wendo wa Ngai ˜ uilye (3) ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ Kuıkııa vyu utonyi wa (13-17) ˜ mboya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Isuvıei mwı nthını wa nthı ˜ ˜ ıno nthuku (18-21) ˜ ˜ Nthı yonthe yı ungu ˜ wa vinya wa ula ˜ ˜ muthuku (19)

1 YOANA 1:1–2:2

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ımuandıkıa ıulu wa 1 Tw ˜ ˜ k ıla kya ı vo kuma ˜ ˜ ˜ ˜ mwambılılyonı, kıla twe˜ ewie, kıla twoonie na me˜ ˜ tho maitu, kıla twasyaisye nesa na twakiita na ˜ ˜ moko maitu, nakyo kı˜ konetye ndeto ya thayu, ˜˜ ˜ ˜ 2 ( ıı, thayu nıwoonani˜ ˜ w’e na nıtwonete na nıtu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ masya ukusı na kumuta˜ ˜ ˜ ˜ ˜ vya ıulu wa thayu usu wa ˜ ˜ tene na tene ula wumıte ˜ kwa Asa na nıwoonani˜ ˜ w’e kwitu), 3 kıla two˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nete na kwıw’a nıtuumu˜ tavya, nı kana o nenyu ˜ ˜ ˜ mwıthıwe na ngwatanıo ˜ ˜ vamwe naitu. Ngwatanı˜ ˜ ˜ ˜ onı ısu twıthıawa vamwe na Asa na Mwana wake ˜ ˜ ˜ Yesu Klısto. 4 Na twıa˜ ˜ ˜ ˜ ndıka maundu aa nı kana ˜ ˜ ˜ utanu˜ witu wusue. ˜ ˜ ˜ ˜ 5 Uu nıw’o uvoo ula tweewie kuma kwake na ˜ ˜ ˜ ˜ tuumutavya: Ngai nı kye˜ ˜ ˜ ˜ ni, na nthını wake vaiı kı˜ vindu nongi. 6 Ethıwa ˜ ˜ ˜ twıasya, “Twı ngwatanıo ˜ vamwe nake,” na tue˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndaa kıvindunı, nıtuuke˜ ˜ ngana na tuyıkaa kwo˜ ˜ ˜ sana na ula w’o. 7 Indı,

664

˜ ˜ ethıwa tuendaa kyeni˜ ˜ nı o tondu Ngai mwe˜ ˜ ˜ ne wı kyeninı, twı ngwa˜ ˜ ˜ tanıo ithyı kwa ithyı, na ˜ nthakame ya Yesu, Mwa˜ ˜ ˜ na wake, nıtutheasya naı syonthe. ˜ ˜ ˜ 8 Ethıwa twıasya, “Tui ˜ ˜ ˜ ˜ na naı,” nıtukwıkenga, ˜ ˜ ˜ na ula w’o ndwı nthı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nı witu. 9 Ethıwa nıtu˜ ˜ ˜ kumbula naı situ, we ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ nı muıkııku na nı mu˜ lungalu na kwoou aka˜ ˜ ˜ ˜ tuekea naı situ na ku˜ ˜ ˜ ˜ t uthesya k ıla und u ˜ ˜ ˜ ˜ ute ulungalu. 10 Ethı˜ ˜ ˜ ˜ wa twıasya, “Tuyık ıte ˜ ˜ ˜ ˜ naı,” twımutw’a muke˜ ngani, na ndeto yake ndı ˜ ˜ ˜ nthını witu. ˜ syakwa 2 Inyw’ı ˜ syana ˜ ˜ ˜ nini, nımuandıkıa ma˜ ˜ ˜ ˜ undu aa ˜ nı kana muike˜ ˜ ˜ ˜ ke naı. Indı ethıwa mu˜ ˜ ˜ ˜ ndu nıweeka naı, twı na ˜ ˜ ˜ mutetheesya1 ula wı va˜ mwe na Asa, nake nı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Yesu Klısto, na nı mulu˜ ngalu. 2 Na nıwe nthe˜ ˜ mbo ya wıw’anıthyo kwo˜ ˜ ˜ ndu wa naı situ, na ti ˜ ˜ ˜ ˜ kwondu wa naı situ twı 2:1 1 Kana “wokili.”

665

˜ ˜ ˜ ithyoka ındı kwondu wa ˜ ˜ na ı sya nth ı yonthe. ˜ ˜ ˜ ˜ 3 Na nundu wa uu, nı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ twısı kana nıtumumanyı˜ ˜ te, na uu nı kwasya, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ethıwa nıtukuendeea k˜ u˜ kwata mıao yake. 4 Ula ˜ ˜ ˜ waasya, “Nyie nınımwı˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ sı,” ındı ndaatııaa mıao ˜ ˜ yake nı mukengani, na ˜ ˜ ˜ ˜ ula w’o ndwı nth ˜ ın˜ ı wa ˜ ˜ ˜ ˜ mundu usu. 5 Indı ula ˜ ukwataa ndeto yake, vate nzika wendo wa ˜ ˜ ˜˜ ˜ Ngai nıwıanııtw’e nthı˜ ˜ ˜ ˜ nı wa mundu usu. Kwa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nzıa ısu nıtwısı kana twı ˜ ngwatan ıo vamwe nake. ˜ 6 Ula waasya kana e ˜ ngwatanıo vamwe nake no nginya we mwene ae˜ ˜ ˜ ndae o undu usu waendaa. ˜ ˜ ˜ 7 Endwa, ndiumuandı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kıa ıulu wa mwıao mweu, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ındı nımuandıkıa ıulu wa ˜ ˜ ˜ mwıao wa tene ula mwaı ˜ ˜ naw’o kuma mwambılı˜ ˜ ˜ lyonı. Mwıao usu wa tene ˜ ˜ nı ndeto ıla mweewie. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 8 O na ıngı, nımuandıkıa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıulu wa mwıao mweu ula ˜˜ we mwene waatııie o ne˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ nyu muatııaa, nundu kı-

1 YOANA 2:3-14

˜ ˜ ˜ ˜ vindu nıkıvıtıte na kyeni ˜ ˜ ˜ ˜ kya w’o nıkımulıkıte. ˜ 9 Ula waasya e kyeni˜ ˜ ˜ ˜ nı ındı numenaa mwana˜ ˜ a-asa wake e kıvindun ı ˜ o na yu. 10 Ula wendete mwana-a-asa wake ˜ ˜ ekalaa kyeninı, na nthı˜ ˜ ˜ ˜ nı wake vaiı kınd ˜ u ˜ kya ˜ ˜ ˜ kululutıkya. 11 Indı ula ˜ umenete mwana-a-asa ˜ ˜ wake e kıvindunı na ae˜ ˜ ndelaa k ıvindun ı, na ˜ ˜ ˜ ˜ ndesı kula uendete nu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndu kıvindu nıkımutw’ı˜ te kılalinda. ˜ 12 Inyw’ı syana nini, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nımuandıkıa nundu nı˜ ˜ m uekeetwe na ı sye˜ ˜ ˜ nyu kwondu wa ısyıtwa ˜ ˜ yake. 13 Inyw’ı aa-ıthe, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nımuandıkıa nundu nı˜ ˜ ˜ ˜ mumumany ıte ula wa ˜ ˜ ˜ kuma mwamb ıl ılyon ı. ˜ ˜ ˜ ˜ Inyw’ı anake, nımuandı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kıa nundu nımumusindı˜ ˜ ˜ ˜ te ula muthuku. Inyw’ı ˜ ˜ ˜ syana nini, nımuandı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kıa nundu nımumuma˜ ˜ ny ıte Asa. 14 Inyw’ ı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ aa- ıthe, n ım uand ık ıa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ n und u n ım um umany ı˜ te ula wa kuma mwa˜ ˜ ˜ ˜ mbılılyonı. Inyw’ı anake,

1 YOANA 2:15-24

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nımuandıkıa nundu mwı na vinya na ndeto ya ˜ ˜ ˜ Ngai yıkalaa nthını we˜ ˜ ˜ ˜ nyu na nımusindıte ula ˜ ˜ muthuku. ˜ ˜ 15 Muikende nthı kana ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ syındu ila syı ıulu wa ˜ ˜ ˜ ˜ nthı. Ethıwa mundu o na ˜ ˜ ˜ wıva numyendete nthı, ˜ ˜ wendo wa Asa ndwı nthı˜ ˜ ˜ ˜ nı wake; 16 nıkwıthıwa ˜ ˜ ˜ syındu syonthe ila syı ˜ ˜ ˜ ˜ ıulu wa nthı—wendi wa ˜˜ mwıı na wendi wa me˜ ˜ tho na mundu kwona˜ ˜ ˜ ny’a syındu ila wı na˜ syo1—iyumanıte na Asa, ˜ ˜ ˜ ˜ ındı syumanıte na nthı. ˜ ˜ ˜ ˜ 17 O na ıngı, nthı nı˜ ˜ kuvıta vamwe na mawe˜ ˜ ˜ ˜ ndi mayo, ındı ula wıkaa kwenda kwa Ngai ekalaa tene na tene. ˜ 18 Inyw’ı syana nini, ˜ ˜ nı saa wa muthya, na ˜ ˜ ˜ o tondu mwıw’ıte kana ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nthu ya Klısto nıyukıte, ˜ ˜ ˜ o na yu kwı nthu mbingı ˜ ˜ ˜ sya Klısto, na nundu wa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ uu nıtwısı kana nı saa wa ˜ ˜ m uthya. 19 Nımaumie ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kwitu, ındı mayaı ma mu-

666

˜ ˜ ˜ themba witu; nundu ta ˜ ˜ ˜ kethıwa maı ma muthe˜ ˜ mba witu methıwa me˜ ˜ ˜ kalile vamwe naitu. Indı ˜ ˜ maumie kwitu nı kana ˜ vamanyıke nesa kana ti ˜ ˜ onthe maı ma muthemba ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ witu. 20 Na nımwıtıkı˜ ˜ ˜ w’e mauta nı ula mu˜ theu, na inyw’onthe mwı ˜ ˜ ˜ na umanyi. 21 Ndiumu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ andıkıa nıkwıthıwa mu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ yısı ula w’o, ındı nımu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ andıkıa nundu nımuwısı, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na nundu vaiı uvungu ˜ wumanaa na ula w’o. ˜ ˜ ˜ ˜ 22 Ula mukengani nuu ˜ ˜ ˜ ate o ula ukaıaa ˜ kana ˜ ˜ ˜ ˜ Yesu nıwe Klısto? Usu nı˜ ˜ ˜˜ ˜ we nthu ya Klısto, ıı, ula ˜ ˜ ukaıaa Asa na Mwana. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 23 Kıla mundu umukaı˜ ˜ ˜ aa Mwana ıkılıtwe ˜ ndet ˜ ˜ ˜ ˜ nı Asa. Indı mundu o ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na w ıva ula umw ıt ı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kılaa Mwana nıwıtıkıla˜ wa nı Asa o nake. 24 O ˜ nenyu, no nginya kıla ˜ mweewie kuma mwambı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ lılyonı kıkalae nthını we˜ ˜ nyu. Ethıwa kıla mwee˜ ˜ ˜ wie kuma mwambılılyonı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ını wenyu, o 2:16 1 Kana “mundu kwıkathııa kıkalaa nth ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nundu wa syındu ila wı nasyo.” nenyu mukekalaa nthı-

667

˜ ˜ nı wa ngwatanıo vamwe na Mwana na vamwe na ˜ ˜ ˜˜ Asa. 25 O na ıngı, kıı ˜ nıkyo we mwene watwa˜ ˜ thie, nakyo nı thayu wa tene na tene. ˜ ˜ ˜ ˜ 26 N ım uand ık ıa ma˜ ˜ ˜ ˜ ˜ undu aa ıulu wa ala ˜ mekwenda k umwasya. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 27 Indı inyw’ı, kwıtıkı˜ ˜ w’a mauta kula wamwı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ tıkıisye kwıkalaa nthını ˜ wenyu, na mui na vata ˜ ˜ ˜ wa mundu o na wıva ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kumumanyısya; ındı kwı˜ ˜ ˜ t ık ıw ’a mauta k ula ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wamwıt ık ıisye nıkumu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ manyıasya ıulu wa mau˜ ˜ ˜ ndu onthe, na uu nı w’o ˜ ˜ ˜ na ti uvungu. Na o to˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ ndu kumumanyııtye, ıka˜ ˜ lai mwı ngwatanıo vamwe nake. 28 Kwoou ˜ ˜ yu, inyw’ı syana nini, ıka˜ ˜ lai mw ı ngwatan ıo ˜ vamwe nake, nı kana ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ yıla ukaumılw’a twıthıwe ˜ ˜ na uthasyo wa kuneena ˜ ˜ ˜ ˜ na tuikaume vala uı nu˜ ˜ ˜ ndu wa nthoni ıvindanı ˜ ˜ ya kwıthıwa vo kwake. ˜ ˜ ˜ ˜ 29 Ethıwa nımwısı kana ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nı mulungalu, nımwısı ˜ ˜ ˜ ˜ kana k ıla mundu wı-

1 YOANA 2:25–3:7

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kaa ulungalu nutw’ıkıte mwana wake. ˜ ˜ ˜ ˜ 3 S˜ uan ıai und u Asa˜ utwendete, o na nı˜ twıtawa syana sya Ngai! ˜ ˜ Na ithyı twı syana sya˜ ˜ ˜ ˜ ke. Kıu nıkyo kıtumi nthı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıtatwısı, nundu ndımwı˜ ˜ sı. 2 Endwa, yu twı sya˜ ˜ na sya Ngai, ındı vai˜ ˜ namba kwonanw’a undu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ tukethıwa tuilye. Ithyı nı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ twısı kana yıla ukaumı˜ ˜ ˜ lw’a tukeethıwa tuilye ˜ ˜ ˜ ˜ take, nıkwıthıwa tuka˜ ˜ ˜ mwona o undu we uilye. ˜ ˜ ˜ ˜ 3 Na kıla mundu wı na ˜ ˜ ˜ ˜ wıkwatyo nthını wake nı˜ wıtheasya mwene, o to˜ ˜ ˜ ndu usu ne mutheu. ˜ ˜ ˜ ˜ 4 Kıla mundu wıkaa ˜ ˜ ˜ ˜ naı nutulaa mıao o nayo, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na naı nı utuli wa mıao. ˜ ˜ ˜ ˜ 5 O na nımwısı kana nı˜ ˜ waumılilw’e nı kana ave˜ ˜ ˜ tange naı situ, na nthı˜ ˜ ˜ ˜ nı wake vaiı naı. 6 Kıla ˜ ˜ ˜ mundu wıkalaa ngwata˜ ˜ nıonı vamwe nake ndae˜ ˜ ndeeaa kwıka naı; na ˜ ˜ ˜ ˜ vai ı mundu uendeeaa ˜ ˜ ˜ kw ıka na ı umwonete ˜ ˜ ˜ ˜ kana umwısı. 7 Inyw’ı ˜ ˜ syana nini, mundu o na

1 YOANA 3:8-17

˜ ˜ wıva ndakamwasye; ula ˜ ˜ ˜ ˜ uendeeaa kwıka ulunga˜ ˜ ˜ lu nı mulungalu, o to˜ ˜ ˜ ndu we ne mulungalu. ˜ ˜ ˜ ˜ 8 Mundu ula uendeeaa ˜ ˜ ˜ kwıka naı aumanıte na ˜ ˜ Ndevili, nundu Ndevili ˜˜ ˜ ˜ ethııtwe ayıka naı kuma ˜ ˜ ˜ ˜ mwambılılyonı. Na nu˜ ˜ ˜ ndu wa kıtumi kıu Mwa˜ ˜ na wa Ngai nıwaumıli˜ lw’e n ı kana anange ˜ mawıa ma Ndevili. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 9 Kıla mundu utw’ıkıte mwana wa Ngai ndae˜ ˜ ˜ ndeeaa kwıka naı, nu˜ ˜ ndu veva1 wa Ngai wı ˜ ˜ nthını wake, na ndatonya ˜ ˜ ˜ ˜ kuendeea kwıka naı, nu˜ ˜ ˜ ˜ ndu nutw’ıkıte mwana wa Ngai. 10 Syana sya Ngai na syana sya Ndevi˜ ˜ ˜ li nimanyıkaa nundu wa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ undu uu: Mundu o na ˜ ˜ ˜ ˜ wıva ula utaendeeaa kwı˜ ˜ ˜ ka ulungalu ndaumanıte ˜ ˜ na Ngai, o na ula utamwendete mwana-a-asa ˜ ˜ ˜ wake. 11 N ıkw ıth ıwa ˜ ˜ ˜ ˜ uvoo uu nıw’o mweewie ˜ ˜ ˜ kuma mwamb ıl ılyon ı, ˜ ˜ kana nıtwaıle kwendana;

668

˜ ˜ ˜ 12 na tuikethıwe tuilye ˜ ta Kaini, ula waumanie ˜ ˜ ˜ ˜ na ula muthuku na amuaa mwana-a-inyia. Na ˜ ˜ ˜ ˜ amuaie nundu wa kyau? ˜ ˜ ˜ Am uaie n und u meko ˜ make mwene maı ma˜ ˜ ˜ thuku, ındı ma mwana-a˜ ˜ inyia maı malungalu. ˜ 13 Muikaseng’e, ana-a˜ ˜ ˜ ˜ ˜ asa, nıkwıthıwa nthı nı˜ ˜ ˜ ˜ m umenete. 14 N ıtw ıs ı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kana nıtumıte kıkw’unı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ tukalika thayunı, nundu ˜ n˜ ıtwendete ana-a-asa. ˜ ˜ ˜ Indı ula utamendaa ana˜ ˜ ˜ a-asa ekalaa kıkw’unı. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 15 Kıla mundu umume˜ naa mwana-a-asa wake nı ˜ ˜ ˜ ˜ muaani, na nımwısı kana ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kuiı muaani wı na thayu wa tene na tene. 16 Na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nundu wa uu nıtumanyı˜ ˜ ˜ ˜ te wendo, nundu usu nıweeyumisye akw’a kwo˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndu witu, naitu nıtwaılıte ˜ ˜ kwıyumya tukw’e kwo˜ ndu wa ˜ ana-a-asa mai˜ ˜ ˜ ˜ tu. 17 Indı mundu o na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wıva ula wı na syındu ˜ ˜ sya nthı ıno na ayona mwana-a-asa wake e na ˜ ˜ ˜ ˜ vata ındı ailea kumwı˜ ˜ ˜ 3:9 1 Ndeto kwa ndeto, “mbeu.” w’ ıa ınee, wendo wa

669

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Ngai wı nthını wa mundu ˜ ˜ usu ata? 18 Inyw’ı sya˜ na nini, twaıle kwendana, na ti kwa ndeto kana ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ uım ı, ındı kwa meko na w’o. ˜ ˜ ˜ 19 Na nundu twı na ˜ ˜ ˜ ˜ wendo usu nıtwısı kana ˜ ˜ tumanıte na ula w’o, na ˜ ˜ ˜˜ ˜ tukaıkııthya ngoo situ ˜ ˜ ˜ mbee wake 20 ıulu wa ˜ ˜ ˜ ˜ und u o na w ıva ula ˜ ˜ ˜ ngoo situ itonya kutu˜ ˜ ˜ ˜ sil ıla, nund u Ngai n ı ˜ ˜ ˜ munene kwı ngoo situ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na nıwısı maundu onthe. ˜ 21 Endwa, ethıwa ngoo ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ situ iiutusilıla, twı na ˜ ˜ uthasyo wa kuneena na ˜ ˜ Ngai; 22 na kındu o na ˜ ˜ ˜ ˜ kıva kıla twamuvoya nu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ tunengae, nundu nıtu˜ kwataa mıao yake na ˜ ˜ ˜ ˜ nıtwıkaa maundu ala me˜ ndeeasya methonı make. ˜ ˜ ˜ ˜ 23 Na uu nıw’o mwıao ˜ ˜ wake: kana twıthıwe na ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ muıkııo nthını wa ısyıtwa ˜ ˜ ya Mwana wake Yesu Klı˜ sto na tuyendana, o to˜ ˜ ˜ ndu watwıaıe. 24 O na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıngı, ula ukwataa mıao ˜ ya Ngai ekalaa ngwatanı˜ onı vamwe nake, na Ngai

1 YOANA 3:18–4:4

˜ ˜ ekalaa ngwatanıonı va˜ ˜ ˜ mwe na mundu usu. Na ˜ ˜ ˜ ˜ nundu wa veva ula watu˜ ˜ ˜ ˜ nengie, nıtwısı kana nı˜ ˜ ˜ wıkalaa ngwatanıonı va˜ mwe naitu. ˜ ˜ ˜˜ ˜ 4 Endwa, muikaıkııe˜ kı-˜ la ndeto mbeveee, ındı ˜ ˜˜ ˜ ıkııthyai kana kıla nde˜ ˜ to yumanıte na Ngai, nu˜ ˜ ˜ ˜ ndu athani aingı ma uvu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ngu nımaumılıte ıulu wa ˜ nthı. ˜ ˜ ˜ ˜ 2 Uu nıw’o mutonya ˜ k umanya kana ndeto ˜ mbeveee yum ıte kwa ˜ Ngai: Kıla ndeto mbeveee ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ yıtıkılaa kana Yesu Klı˜˜ sto ookie e na mwıı ˜ yu˜ ˜ manıte na Ngai. 3 Indı ˜ ˜ kıla ndeto mbeveee ıta˜ ˜ ˜ ˜ mwıtıkılaa Yesu ndyuma˜ ˜ ˜ nıte na Ngai. O na ıngı, ˜ ˜ ısu nı ndeto mbeveee ya ˜ ˜ ˜ nthu ya Klısto ıla mwee˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wie nıyukıte, na yu yı ıulu ˜ wa nthı. ˜ 4 Inyw’ ı syana nini, ˜ mumanıte na Ngai, na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nımumakılıtye vinya, nı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kwıthıwa ula wı nthı˜ ˜ nı wa ngwatanıo vamwe ˜ ˜ ˜ ˜ nenyu nı munene kwı ula ˜ ˜ ˜ ˜ wı nthını wa ngwatanıo

1 YOANA 4:5-16

˜ vamwe na nthı. 5 Asu ˜ ˜ maumanıte na nthı; na ˜ ˜ nıkyo kıtumi maneenaa ˜ ˜ ˜ maundu maumanıte na ˜ ˜ ˜ nthı na nthı nımethu˜˜ ˜ ˜ kııasya. 6 Ithyı tumanı˜ ˜ te na Ngai. Mundu o ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na wıva ula umumanyı˜ ˜ ˜˜ te Ngai nutwıthukııasya; ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mundu o na wıva ula uta˜ ˜ umanıte na Ngai ndatwı˜˜ ˜ thukııasya. Na kwa nzıa ˜ ˜ ˜ ˜ ısu n ıt uvath ukanasya ndeto mbeveee ya w’o na ˜ ˜ ndeto mbeveee ya uvu˜ ngu. ˜ 7 Endwa, ekai tuende˜ ˜ ee kwendana, nundu wendo wumaa kwa Ngai, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na kıla mundu wıthı˜ awa na wendo nı mwa˜ ˜ na wa Ngai na numwı˜ ˜ ˜ sı Ngai. 8 Na mundu o ˜ ˜ ˜ ˜ na wıva ula utethıawa na ˜ ˜ wendo ndamwısı Ngai, ˜ ˜ ˜ nundu Ngai nı wendo. ˜ ˜ 9 Kwa nzıa ıno wendo ˜ wa Ngai nıwavuaniw’e ˜ ˜ ˜ kwitu, kana Ngai nıwatu˜ mie Mwana wake e umwe ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıulu wa nthı nı kana tuto˜ ˜ ˜ nye kukwata thayu kwı˜ sıla kwake. 10 Wendo ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ usu nıw’o uu: ti atı nithyı

670

˜ ˜ twamwendie Ngai, ındı ˜ Ngai nıwe watwendie na ˜ ˜ atuma Mwana wake ethı˜ ˜ we nthembo ya wıw’anı˜ ˜ ˜ thyo kwondu wa naı situ. ˜ ˜ 11 Endwa, ethıwa uu ˜ nıw’o Ngai watwendie, o ˜ naitu no nginya twenda˜ ˜ ˜ ne. 12 Vaiı mundu waa˜ ˜˜ mwona Ngai o na ındıı. ˜ ˜ ˜ ˜ Eth ıwa n ıt uk uendeea kwendana, Ngai eendeea ˜ ˜ kw ıth ıwa vamwe nai˜ ˜ tu na wendo wake nu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kwıanıw’a nthını witu. ˜ ˜ ˜ 13 Na kwa nzıa ıno nı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ twısı kana twı nthını wa ˜ ngwatanıo vamwe nake ˜ ˜ na we mwene e nthını ˜ wa ngwatanıo vamwe na˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ itu, nıkwıthıwa nutunengete veva wake. 14 O ˜ ˜ ˜ ˜ na ıngı, ithyı ene nıtwo˜ ˜ ˜ ˜ nete na nıtumasya ukusı ˜ ˜ ˜ kana Asa nutumıte Mwa˜ ˜ ˜ na wake ethıwe mutangı˜ ˜ ˜ ˜ ıi wa nthı. 15 Mundu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ o na wıva ula wıtıkılaa ˜ ˜ kana Yesu nı Mwana wa Ngai, Ngai ekalaa ngwa˜ ˜ ˜ ˜ tanıonı vamwe na mundu ˜ usu, nake ekalaa ngwa˜ ˜ tanıonı vamwe na Ngai. ˜ ˜ ˜ 16 Na nıtumanyıte na

671

˜ ˜ ˜˜ ˜ kuıkııa kana Ngai nutwendete. ˜ ˜ Ngai nı wendo, na ula ˜ ˜ wıkalaa wendon ı eka˜ ˜ laa ngwatanıonı vamwe na Ngai, nake Ngai eka˜ ˜ laa ngwatanıonı vamwe ˜ nake. 17 Na kwa nzıa ˜ ˜ ˜ ˜˜ ısu wendo nıwıanııtw’e ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nthını witu, nı kana twı˜ ˜ ˜ thıwe na uthasyo wa ku˜ ˜ neena muthenyanı wa ˜ ˜ ˜ ˜ sila, nıkwıthıwa o tondu ˜ ˜ usu uilye, now’o o nai˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ tu tuilye twı ıulu wa nthı ˜ ˜ ˜ ˜ ıno. 18 Vaiı wia nthını ˜ ˜ wa wendo, ındı wendo ˜ ˜ ˜ mwıanıu nuvetaa wia, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ nundu wia nutusiııaa. ˜ ˜ ˜ Vate nzika, mundu ula ˜ ˜ ˜ wıthıawa na wia ndethı˜ ˜ awa na wendo mwıanıu ˜ ˜ ˜ nth ın ı wake. 19 Ithy ı ˜ ˜ ˜ twıthıawa na wendo, nı˜ ˜ ˜ kwıthıwa we nıwe watwendie mbee. ˜ ˜ ˜ 20 Ethıwa mundu o na ˜ ˜ ˜ wıva easya, “Nınımwe˜ ˜ ˜ ndete Ngai,” ındı nu˜ mumenete mwana-a-asa ˜ ˜ ˜ wake, nı mukengani. Nu˜ ˜ ˜ ndu ula utamwendete ˜ mwana-a-asa wake, ula ˜ ˜ umwonete, ndatonya ku-

1 YOANA 4:17–5:6

˜ ˜ mwenda Ngai, ula utaa˜ mwona. 21 Na twı na ˜ ˜ ˜ mwıao uu kuma kwake, ˜ ˜ ˜ kana mundu o na wıva ˜ ˜ ula umwendaa Ngai no nginya amwende mwanaa-asa wake. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ u uık ııaa 5 Kıla mund ˜ ˜ ˜ kana Yesu nıwe Klı˜ ˜ ˜ sto nutw’ ık ıte mwana ˜ ˜ wa Ngai, na kıla mu˜ ˜ ndu wendete Ngai nıwendete syana sya Ngai. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 2 Na nundu wa undu uu, ˜ ˜ ˜ ˜ nıtwısı kana nıtwende˜ te syana sya Ngai, ethı˜ ˜ wa nıtumwendete Ngai ˜ ˜ ˜˜ ˜ na nıtuatııaa mıao yake. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 3 Nundu kuu nıkw’o ku˜ mwenda Ngai: tukwatae ˜ ˜ mıao yake; na mıao yake ˜ ˜ ˜ ˜ ti muio muito, 4 nıkwı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ thıwa kıla mundu utw’ı˜ ˜ kıte mwana wa Ngai nu˜ ˜ ˜ kılıtye nthı vinya. Na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ nundu wa muıkııo witu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nıtukılıtye nthı vinya. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 5 Nuu ula utonya ku˜ ˜ ˜ kılya nthı vinya? Tyo ula ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ uıkııaa kana Yesu nı Mwa˜ ˜ na wa Ngai? 6 Yesu Klı˜ ˜ ˜ sto nıwe wookie kwısı˜ ˜ la kıw’u na nthakame; ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndaauka kwısıla kıw’u

1 YOANA 5:7-18

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kyoka, ındı kwısıla kı˜ w’u na nthakame. Na ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ veva nukusııaa, nıkwıthı˜ ˜ wa veva nıw’o ula w’o. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 7 Nundu kwı syındu ita˜ ˜ ˜ ˜ tu syumasya ukusı, na˜ ˜ ˜ syo nı: 8 veva na kıw’u na nthakame; na syonthe ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ ikusııaa undu umwe. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 9 Ethıwa nıtukwıtıkıla ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ukusı wa andu, ukusı ˜ ˜ ˜ ula wumıte kwa Ngai nı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ munene. Nıkwıthıwa uu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nıw’o ukusı ula Ngai ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wumasya, ıı, ukusı ula ˜ ˜ ˜ ˜ wumıtye ıulu wa Mwa˜ ˜ na wake. 10 M und u ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ula umuıkııaa Mwana wa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Ngai e na ukusı nthını ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wake. Mundu ula utamu˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ ıkııaa Ngai, numutw’ıte ˜ ˜ ˜ Ngai mukengani, nundu ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndaıkııaa ukusı ula wu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mıtw’e nı Ngai ıulu wa ˜ ˜ Mwana wake. 11 Na uu ˜ ˜ ˜ ˜ nıw’o ukusı, kana Ngai ˜ ˜ ˜ nıwatunengie thayu wa ˜ tene na tene, na thayu ˜ ˜ ˜ ˜ usu wı nthını ˜ wa Mwa˜ ˜ ˜ na wake. 12 Ula wıtıkı˜ ˜ lıtwe nı Mwana e na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ thayu usu; na ula utetı˜ ˜ ˜ kılıtwe nı Mwana wa Ngai ˜ ˜ nde na thayu usu.

672

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 13 Nımuandıkıa mau˜ ˜ ˜ ndu aa nı kana muma˜ ˜ nye kana mwı na thayu ˜ wa tene na tene, inyw’ı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ala mwıthıawa na muıkı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıo nthını wa ısyıtwa ya Mwana wa Ngai. 14 Na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ uu nıw’o muık ııo ula ˜ ˜ ˜ twı naw’o nthını wake, ˜ ˜ kana twavoya kındu o ˜ na kıva kwosana na kwe˜ ˜ nda kwake, nutwıthu˜˜ ˜ k ııasya. 15 Na ethıwa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nıtwısı kana nutwıthukı˜ ˜ ˜ ıasya twavoya kındu o na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kıva, nıtwısı kana tuka˜ ˜ kwata syındu ila twavo˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ya, nundu nıwe tumuvo˜ ˜ yete syındu isu. ˜ ˜ ˜ 16 Ethıwa mundu o na ˜ ˜ wıva nıwoona mwana-a˜ ˜ ˜ asa wake ayıka naı ıta˜ ˜ etae k ıkw’ u, navoye, ˜ na Ngai akam unenga ˜ ˜ mwana-a-asa usu thayu, ˜˜ ˜ ˜ ıı, ala matekaa naı ıetae ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kıkw’u. Ve naı ıetae kı˜ ˜ ˜ kw’u. Na nyie ndiumwıa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ avoye ıulu wa naı ta ısu. ˜ ˜ 17 Maundu onthe mate ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ malungalu nı naı, ındı ve ˜ ˜ ˜ ˜ naı ıtaetae kıkw’u. ˜ ˜ ˜ ˜ 18 Nıtwısı kana kıla ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mundu utw’ıkıte mwana

673

˜ wa Ngai ndaendeea kwı˜ ˜ ˜ ka naı, ındı Mwana wa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Ngai numusuvıaa, na ula ˜ ˜ ˜ muthuku ndatonya ku˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mwıka undu. 19 Nıtwı˜ ˜ s ı kana tuman ıte na ˜ ˜ ˜ Ngai, ındı nthı yonthe ˜ yı ungu wa vinya ˜ wa ˜ ˜ ˜ ˜ ula m uthuku. 20 Ind ı ˜ ˜ ˜ nıtwısı kana Mwana wa ˜ ˜ ˜ Ngai nıwookie, na nutu-

1 YOANA 5:19– 2 YOANA 3

˜ ˜ ˜ ˜ nengete uı nı kana twı˜ ˜ ˜ thıwe tutonya kukwata ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ umanyi ıulu wa ula wa ˜ ˜ w’o. Na twı ngwatanıo ˜ vamwe na ula wa w’o, ˜ ˜ kw ıs ıla Mwana wake ˜ ˜ ˜ ˜ Yesu Klısto. Usu nıwe ˜ Ngai wa w’o na thayu wa ˜ tene na tene. 21 Inyw’ı ˜ syana nini, ıvathanei na ˜ mıvw’anano.

˜ ˜ VALUA WA KELI WA

YO A N A ˜ ˜ ˜ ˜ MAU N DU ALA M E VO KWA U KUVI

Ngethi (1-3) ˜ ˜ ˜ Endaai nthını wa ula (4-6) ˜ w’o ˜ ˜ Isuvıanei na akengani (7-11) ˜ Muikamakethye (10, 11) ˜ ˜ Mıvango ya kumathokea, na ngethi (12, 13)

˜ ˜ 1 Nyie mutumıa, kwa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mundu muka ula munyuve na kwa syana sya˜ ˜ ke, ila nısyendete muno, ˜ ˜ ˜ na tinyie nı nyioka, ındı ˜ o na onthe ala mamanyı˜ ˜ ˜ te ula w’o, 2 nundu wa

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ uw’o ula wıkalaa nthını ˜ ˜ ˜ witu, na wıendeea kwı˜ ˜ ˜ ˜ thıwa nthını witu tene ˜ na tene. 3 Na tukee˜ ˜ ˜ thıwa na useo mwing ı, ˜ na tei, na muuo kuma ˜ ˜ kwa Ngai, ula nıwe Asa,

2 YOANA 4-13

˜ ˜ na kuma kwa Yesu Klısto, Mwana wa Asa, o ˜ vamwe na uw’o na wendo. ˜ ˜ ˜ 4 Nı na utanu mwing ı ˜ ˜ ˜ ˜ nundu nınımanyie kana syana imwe syaku nie˜ ˜ ˜ ndaa nthını wa ula w’o, ˜ ˜ o tondu Asa watwıa˜ ˜ ˜ ˜ ıe. 5 Kwoou nıkuandı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kıa, mundu muka, ng ı˜ ˜ ˜ kwısuva twendane ithyı ˜ ˜ ˜ kwa ithy ı. (Ndi uk ua˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndıkıa ıulu wa mwıao ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mweu, ındı nıkuandıkıa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıulu wa mwıao ula twaı ˜ ˜ naw’o kuma mwambılı˜ ˜ ˜ ˜ lyonı.) 6 Na uu nıw’o ˜ wendo, tuendae kwosa˜ ˜ ˜ na na mıao yake. Na uu ˜ ˜ ˜ nıw’o mwıao, o tondu mweewie kuma mwa˜ ˜ ˜ ˜ mbılılyonı, kana mwaıle ˜ ˜ ˜ kuendaa nthını waw’o. ˜ ˜ 7 Nundu akengani ai˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ng ı nımaumılıte ıulu wa ˜ ˜ ˜ nth ı, ala matet ık ılaa ˜ ˜ kana Yesu Klısto ookie e ˜ ˜ ˜˜ na mwıı. Asu nımo mu˜ ˜ kengani na nthu ya Klısto. ˜ ˜ ˜ ˜ 8 Isuvıei ene nı kana ˜ ˜ ˜ muikasye sy ınd u ila

674

˜ ˜ twatethisye wıa nı kana ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ syıthıwe vo, ındı mu˜ kwate ıtuvi yonthe. ˜ ˜ ˜ ˜ 9 Mundu o na wıva ula ˜ welelukaa na ndekalaa ˜ ˜ ˜ momanyısyonı ma Klı˜ ˜ ˜ sto ndetıkılawa nı Ngai. ˜ ˜ ˜ ˜ Mundu ula wıkalaa mo˜ ˜ ˜ ˜ manyısyonı aa nıwe wı˜ ˜ ˜ tıkılawa nı Asa na Mwa˜ ˜ ˜ na. 10 Ethıwa mundu ˜ ˜ ˜ o na wıva nukuka kwe˜ nyu ate na momanyısyo ˜ ˜ ˜ aa, muikamuthokye mı˜ ˜ syı kwenyu o na muika˜ ˜ ˜ m ukethye. 11 N und u ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mundu ula umuketha˜ sya e muamba nake me˜ ˜ konı make mathuku. ˜ 12 O na kau nı na ma˜ ˜ ˜ ˜ ˜ undu maing ı ma kumu˜ ˜ ˜ andıkıa, ndikwenda ku˜ ˜ ˜ ˜ maandıka ıthangunı na ˜ ˜ ˜ ˜ ingi, ındı nı na wıkwatyo ˜ ˜ wa kuka kwenyu na ku˜ ˜ neena nenyu uthyu kwa ˜ ˜ ˜ ˜ uthyu nı kana utanu ˜ ˜ ˜ wenyu wıthıwe wı mwi˜ ng ı. ˜˜ 13 Syana sya mwııtu˜ ˜ a-asa waku ula munyu˜ ˜ ve nısyaukethya.

˜ ˜ VALUA WA KATATU WA

YO A N A

˜ ˜ ˜ ˜ MAU N DU ALA M E VO KWA U KUVI

˜ ˜˜ Ndemetelio aikusııwa nesa (11, 12) ˜ ˜ ˜ Mıvango ya kumuthokea, na ngethi (13, 14)

Ngethi na mboya (1-4) Kaio aikathwa (5-8) Kwenda monene kwa Ndioteleve (9, 10)

˜ ˜ 1 Nyie mutumıa, kwa ˜ ˜ Kaio ula mwendwa, ula ˜ nendete muno. ˜ ˜ 2 Mwendwa, nıvoya nı ˜ ˜ ˜ kana maundunı onthe ˜ ˜ ˜ ˜ uendeee nesa, na uyıthı˜ ˜ wa muima, o tondu yu ˜ ˜ uendeee nesa. 3 Nu˜ ˜ ˜ ˜ ndu nınatanie muno yıla ana-a-asa mookie na ma˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ umya ukusı ıulu wa undu ˜ ˜ ˜ ˜ ulumıtye ula w’o, na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ undu uendaa nthını wa ˜ ˜ ula w’o. 4 Ndi na uta˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nu ungı mwingı uvıtu˜ ˜ ˜ ˜ kıte uu:1 kwıw’aa kana syana syakwa iendaa ˜ ˜ ˜ nthını wa ula w’o. ˜ 5 Mwendwa, nıwona˜ ˜ ˜˜ ˜ nasya uıkııku waku mau-

˜ ˜ ˜ ˜ ndunı ala wıkaa kwondu wa ana-a-asa, o na kau ˜ ˜ nı aeni kwaku. 6 Nıma˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ umıtye ukusı ıulu wa ˜ ˜ ˜ undu wendete kıkundi. Maithi matetheesye kwa ˜ ˜ ˜ ˜ nzıa ıla ıtonya kumwe˜ ˜ ndeesya Ngai. 7 Nundu ˜ ˜ ˜ ˜ maendie kundu kwı kı˜ ˜ vathukany’o kwondu wa ˜ ˜ ısyıtwa yake, na mayaao˜ ˜ ˜ sa kındu kuma kwa andu ˜ ˜ ma mbaı ingı. 8 Kwoou ˜ ˜ no nginya tuthokye andu ˜ ˜ ˜ ta asu, nı kana twıthı˜ we atethya ma wıa va˜ ˜ ˜ mwe namo nthını wa ula w’o. ˜ ˜ ˜ ˜ 9 Ve undu naandıkı˜ ˜ ˜ ie kıkundi ındı Ndiotele˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ve, ula wendete kwıthı4 1 Kana nıvatonyeka, “Ndi na kı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ tumi kıngı kya kutunga muvea wa˜ e˜ wa˜ ˜ mbee˜ kat˜ ı woo, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ nuvuthııasya undu o na kıvıtukıte kıı:” 675

˜ ˜ 3 YOANA 10–YUTA—Maundu Ala me Vo

˜ ˜ ˜ ˜ wıva ula wumıte kwitu. ˜ ˜ 10 Nıkyo kıtumi nesa ˜ ˜ ˜ ˜ kuka nıvuany’a maundu ˜ ˜ ˜ ala wıkaa kwa kutunee˜ nea ndeto nthuku. O na ˜ ˜ ˜ eka uu, nuleaa kutho˜ kya ana-a-asa na ndaıa; ˜ na ala mekwenda kuma˜ ˜ ˜ thokya nutataa kumasiı˜ ˜ ˜ ˜ ıa na kumalungya kıku˜ ndinı. ˜ 11 Mwendwa, ndukaa˜˜ ˜ tııe ngelekany’o ya mau˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ndu mathuku, ındı atııa ˜ ˜ ngelekany’o ya˜ maundu ˜ ala maseo. Ula wıkaa ˜ ˜ ˜ maundu maseo˜ aumanı˜ te na Ngai. Ula wıkaa ˜ ˜ ˜ maundu mathuku ndaamwona Ngai. 12 Nde-

676

˜ ˜ ˜˜ metelio nıwıthııtwe ai˜ ˜˜ ˜ ˜ kusııwa nesa nı andu ˜ ˜ onthe, o na ula w’o nu˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ mukusııaa. O naitu nıtu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ masya ukusı ıulu wake, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na nımwısı kana ukusı ˜ ˜ ula tumasya nı wa w’o. ˜ ˜ ˜ 13 Nı na maundu mai˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ngı ma kukuandıkıa, ındı ˜ ˜ ndikwenda kuendeea ku˜ ˜ ˜ k uand ık ıa na˜ kalamu ˜ ˜ na ingi. 14 Indı nı na ˜ ˜ wıkwatyo wa kukwona ˜ ˜ ˜ ˜ mıtuk ı, na tukaneena ˜ ˜ ˜ ˜ uthy kwa uthyu. ˜ u ˜ ˜ Ithıwa na muuo. ˜ ˜ Anyanyae maku nımaukethya. Ngethesye anya˜ ˜ ˜ ˜ nyawa, kıla umwe na ısyıtwa yake.

˜ VALUA WA

Y U TA ˜ ˜ ˜ ˜ MAU N DU ALA M E VO KWA U KUVI

Ngethi ˜ ˜ (1, 2) ˜ Usilılo wa amanyısya ma ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ uvungu ndutıa kuka (3-16) ˜ Mikaeli aikananıa na Ndevili (9) Wathani wa Enoko (14, 15)

˜ ˜ ˜ Iyıkalyei ene wendonı wa Ngai (17-23) ˜ Nguma nı sya Ngai (24, 25)

677

YUTA 1-7

1 Nyie Yuta, ngombo ˜ ˜ ˜ ˜ ya Yesu Kl ısto, ınd ı mwana-a-inyia wa Yakovo, kwa ala meetiwe na ˜ ˜ mendetwe nı Ngai, ula ˜ ˜ ˜˜ nıwe Asa, na masuvıı˜ ˜ twe kwondu wa Yesu ˜ Klısto: ˜ 2 Tei na muuo na we˜ ndo nısyongeleke kwenyu. ˜ 3 Endwa, o na kau naı ˜ ˜ ˜ na mea ma kumuandı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ kıa ıulu wa utang ııo ula ˜ ˜ twı naw’o ithyonthe, nı˜ ˜ nonie ne undu wa vata ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nımuandıkıe nı kana nı˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ mutae mukitıe muıkııo ˜ ula wanengiwe atheu ˜ ˜ ıvinda o yımwe na weany’a tene na tene. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 4 Nımuandık ıa nund u ˜ ˜ ˜ andu amwe nımelikıtye ˜ katı wenyu, ala kuma ˜ ˜ ˜ ˜ tene matw’ıwe usilılo nı ˜ ˜ ˜ Maandıko; asu nı andu ˜ ˜ matamukıaa Ngai, ala ˜ ˜ ˜ ˜ matumıaa useo mwing ı ˜ ˜ ˜ wa Ngai waitu kwıthıwa ˜ ˜ ˜ kıtumi kya kwıka mau˜ ˜ ˜ ndu mavuku na ngulu,1

na meko moo monana˜ ˜ ˜ ˜ sya nımamukaıaa Yesu ˜ ˜ ˜ Klısto, ula nıwe e weka ˜ ˜ vwana na Mwıaıi wa˜ itu. ˜ ˜ ˜ 5 O na kau nımwısı ˜ ˜ nesa maundu aa onthe, ˜ ˜ ˜ nıenda kumulilikany’a ˜ ˜ kana o na kutw’ıka Ye˜ ˜ ova nıwoovoisye andu ˜ ˜ kuma nthı ya Misili, ıti˜ na nıwamanangie ala ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ mataaıthıwa na muıkııo. ˜ 6 Namo alaıka ala ma˜ taaendeea kwıkala va˜ nd u voo va mbee, ˜ ˜ ˜ ındı matiie wıkalo woo ˜ ˜ ˜ ˜ ula wamaılıte, nıwamaiie me ove tene na tene ˜ ˜ ˜ kıvindunı king ı metee˜ ˜ ˜ ˜ le usilılo wa ula muthe˜ nya munene. 7 O ta ˜ uu, Sotomo na Ngomo˜ la na ndua ila sya˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ithyululukıte nısyeelikı˜ ˜ ˜ tye vyu ulaalainı1 na ˜ ˜ kwıanısya mawendi ma˜ ˜˜ taıle ma mwıı, nasyo si˜ ˜ ˜ ıtwe mbee waitu syı˜ ˜ ˜ ˜ thıwe ukany’o nundu ˜ ˜ nısyasilıilwe na syaanangwa tene na tene.

˜ 4 1 Kıkiliki, a·selgei·a. Sisya Ma7 1 Sisya Maelesyo ma Ndeto. elesyo ma Ndeto. 677

YUTA 8-15

˜ ˜ 8 O na eka uu, andu ˜ ˜ ˜ ˜ asu nımasuanıaa mau˜ ˜ ˜ ndu mathuku, nımavuka˜˜ ˜ ˜ ˜˜ sya mwıı, nımavuthııasya ˜ ˜ ˜ ˜ ukumu, na nımaneeneaa ˜ ˜ ˜ ˜ atheu naı. 9 Indı ıla Mi˜ ˜ ˜ ˜ kaeli, ula mulaıka munene, waneenanasya na ˜ ˜ ˜ ˜˜ Ndevili ıulu wa mwıı wa ˜ Mose, we ndaatata ku˜ ˜ ˜ musilıla na ndeto nthu˜ ˜ ˜ ku, ındı amwıie: “Yeo˜ ˜ ˜ va naukany’e.” 10 Indı ˜ ˜ andu asu maneenaa naı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıulu wa maundu mate kumaelewa o na vanini. Na ˜ ˜ maundu onthe ala ma˜ ˜ ˜ ˜ manyaa mateutumıa kı˜ ˜ ˜ lıko o ta nyamu, nımo ˜ maendeeaa kwıyananga namo. ˜ ˜ 11 Kyeva nı kwoo, nu˜ ˜ ˜˜ ˜ nd u n ımaat ı ıie nz ıa ya Kaini na masembea ˜ ˜ ˜ ˜ mwıkalıle muthuku wa ˜ Mbalaamu nı kenda ma˜ ˜ ˜ ˜ kwate muthınzıo, na nı˜ ˜ manang ıtwe n ı nde˜ to sya ulei sya Kola! ˜ 12 Andu asu mailye ta ˜ mavia manene mevithı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ te kıw’unı ıla mwı mbo-

678

˜ kanı sya ana-a-asa,1 ta ˜ ˜˜ aıthi meyııthasya mo ene mate na wia; ta matu mate na mbua ala ˜ ˜ ˜ ˜ matwaawa kuu na kuu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nı kıseve; ta mıtı ıte ma˜ ˜ ˜ tunda ıvinda ya kwıtıkya ˜ ˜ ˜ ˜ matu, yumıte vyu2 na ˜ ˜ ˜ kukuwa vyu; 13 itulu˜˜ ˜ mo itasiııka sya uka˜ ˜ ˜ ˜ nga ila syıkasya ıvuyu ya nthoni syasyo; mailye ta ndata syangangaa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kuu na kuu siıwe kıvi˜ ndu king ı kya tene na tene. ˜ ˜ 14 Enoko, ula waı wa ˜ muonza kuma kwa Ata˜ ˜ ˜ ˜ mu, n ıwathanie ı ulu woo, na asya: “Sisya! Ye˜ ova nıwookie vamwe na atheu make ngili mbi˜ ˜ ˜ ˜ ng ı muno 15 kumasilı˜ ˜ la onthe, na kumaumı˜ ˜ sya utw’ıo onthe ala ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ matamukıaa Ngai ıulu ˜ wa meko onthe mathu˜ ˜ ku ala meekie mateumu˜ ˜ ˜ ˜ kıa Ngai, na ıulu wa ma˜ ˜ ˜ undu mautelemya ala ˜ 12 1 Kana “mbokanı sya wendo.” ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 2 Kana “ ıkw’ıte kelı,” uu nı kwa˜ ˜ ˜ sya, ıkw’ıte vyu.

679

˜ ˜ ˜ andu matamukıaa Ngai ˜ ˜ ˜ maneenie ıulu wake.” ˜ ˜ 16 Andu asu nıma˜ ˜ nyunguny ıasya, may ı˜ ˜ ˜ ˜ anıawa nı syındu ila ˜˜ me nasyo, maatııaa ma˜ wendi moo ene, na nı˜˜ ˜ ˜ ˜ mekathııaa utheinı ıla ˜ ˜ ˜ meukenga ang ı nı kenda ˜ meyıune. ˜ ˜ ˜ 17 Indı inyw’ı endwa, ˜ ˜ lilikanai ma undu ala ˜ ˜ mawetiwe mbeenı1 nı ˜ ˜ ˜ atumwa ma Mwıaıi wai˜ ˜ ˜ tu Yesu Klısto; 18˜ ma˜˜ ˜ mutavasya atıı: “Ivinda ˜ ˜ ˜ ˜ ya muminukılyo kukee˜ ˜ ˜ ˜ thıwa andu me kıvu˜˜ thya, maiatııa mawe˜ ndi moo mathuku ma ˜ ˜ ˜ ˜ kulea kumukıa Ngai.” ˜ ˜ 19 And u asu n ımo ˜ ˜ maetae mutilıkangano, ˜ ˜ andu mailye ta nyamu,1 ˜ na ˜ mate ma kı-veva.2 ˜ ˜ 20 Indı inyw’ı endwa, ˜ ˜ ˜ ˜ ıyakei ene nthını wa mu˜ ˜˜ ˜ ˜ ıkııo wenyu ula mutheu ˜ ˜ muno, na voyai muto-

YUTA 16-25

˜ ˜ ngoew’e nı veva mu˜ ˜ theu, 21 nı kana mwı˜ ˜ yıkalye ene wendonı wa Ngai, mweteele tei wa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Mwıaıi waitu Yesu Klı˜ sto na thayu wa tene ˜ ˜ na tene. 22 O na ıng ı, ˜ ˜ endeeai kumew’ıa tei amwe ala me na nzika; ˜˜ ˜ 23 matang ııei kwa ku˜ mavulya kuma mwakinı. ˜ ˜ ˜ ˜ Indı endeeai kumew’ıa ˜ ˜ ˜ ˜ ang ı tei, muyıka uu na ˜ ˜ ˜˜ ˜ wia, mwısuvııte muika˜ ˜ ˜ ˜ vukw’e nı naı ıla mekıte.1 ˜ ˜ ˜ ˜ 24 Na ındı kwa ula uto˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nya kumusuvıa muikalu˜ ˜ ˜ lutıke, na utonya kutuma ˜ ˜ ˜ muungama mute avuku ˜ ˜ ˜ na mwı na utanu mune˜ ˜ ˜ ne utheunı wake muti˜ su, 25 kwa Ngai waitu ˜ ˜ ˜ weka, ula nıwe Muta˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ngııi waitu, kwısıla Yesu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Klısto Mwıaıi waitu, kwı˜ ˜ ˜ ˜ thıwe ndaıa, unene, uto˜ ˜ ˜ nyi, na ukumu kuma tene na tene, na yu, na nginya tene na tene. ˜ ˜ 17 1 Kana “maundu ala matha- Ameni. ˜ ˜ niwe.” 19 1 Kana “andu ma kı˜˜ ˜ ˜ ˜ mw ı ı.” 2 Ndeto kwa ndeto, 23 1 Kana “o na kumena ngua ıla ˜ ˜ ˜ ˜˜ ıvukıtw’e nı mwıı.” “mate na veva.”

˜ U V UA N Y ’ O KWA YOANA

˜ ˜ ˜ ˜ MAU N DU ALA M E VO KWA U KUVI

˜ 1 Uvuany’o kuma kwa Ngai, ˜ ˜ ˜ kwısıla Yesu (1-3) Ngethi kwa ila ikundi ˜ muonza (4-8) “Ninyie Aliva na Omeka” (8) ˜ ˜ Yoana e muthenyanı wa ˜ ˜ ˜ Mwıaıi atongoew’e nı ˜ veva mutheu (9-11) ˜˜ ˜ ˜ Woni ıulu wa Yesu e na ˜ ˜ utheu mutisu (12-20) ˜ 2 Uvoo kwa Eveso (1-7), kwa Simulina (8-11), kwa Velikamo (12-17), na kwa Thiatila (18-29) ˜ 3 Uvoo kwa Salite (1-6), kwa Vilatelivia (7-13), na kwa Laotisia (14-22) ˜˜ ˜ 4 Woni ıulu wa Yeova e ˜ ˜ ıtunı (1-11) ˜ ˜ ˜ ˜ Yeova ekalıte kıvılanı ˜ ˜ kyake kya usumbı (2) ˜ ˜ Ala atumıa 24 mekalıte ˜ ˜ ˜ ˜ ivılanı sya usumbı (4) ˜ ˜ Ila syumbe inya syı ˜ thayu (6) ˜ ˜ ˜ ˜ 5 Ivuku ya kukunzwa yı na ˜ ˜ mosiılo muonza (1-5) ˜ Kala Kalondu ayosa yıla ˜ ˜ ˜ ıvuku ya kukunzwa (6-8)

˜ ˜ ˜ Kala Kalondu nıwaılıte ˜ ˜ ˜ kumbua ala mosiılo (9-14) ˜ ˜ 6 Kala Kalondu ayumbua ˜ ˜ mosiılo thanthatu ma mbee (1-17) ˜ ˜ ˜˜ ˜ Musindi ekalıte ıulu wa ˜ ˜ ıla mbalasi nzau (1, 2) ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ Ula wıkalıte ıulu wa ˜ mbalasi ndune muno ˜ akaveta muuo (3, 4) ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ Ula wıkalıte ıulu wa ˜ mbalasi nziu akaete ˜ yua (5, 6) ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ Ula wıkalıte ıulu wa mbalasi ya langi wa ˜ ˜ ˜ muu etawa Kıkw’u (7, 8) Ala mooaiwe me ungu ˜ wa kıthembeo (9-11) ˜ ˜ Kıthingitho kınene (12-17) ˜ 7 Alaıka ana makwete iseve ˜ sya wanangıko (1-3) ˜ ˜ Kusiılwa kwa ala 144,000 (4-8) ˜ ˜ ˜ ˜˜ Ikomano ınene yıkııte ˜ ˜ kanzu nzau (9-17) ˜ ˜ ˜ ˜ 8 Kumbuwa kwa usiılo wa ˜ muonza (1-6) ˜ Kuvuvwa kwa soo inya sya mbee (7-12) 680

681

˜ Kutangaaswa kwa ˜ mavinda atatu ma kyeva (13) 9 Soo wa katano (1-11) ˜ ˜ ˜ Kyeva kya mbee nıkıvıtu, ˜ mavinda elı ma kyeva ˜ ˜ nımokıte (12) ˜ Soo wa thanthatu (13-21) ˜ ˜ ˜ 10 Mulaıka wı vinya e na ˜ ˜ kavuku ka kukunzwa (1-7) ˜ ˜ “Ivinda ya kweteela nı ˜ ıthelu” (6) ˜ ˜ ˜ ˜ Kwıanıw’a kwa kımbithı ˜ kıtheu (7) Yoana aiya kala kavuku ka ˜ ˜ kukunzwa (8-11) ˜ ˜ ˜ 11 Ila ngusı ilı (1-13) ˜ Kwathana mıthenya ˜ ˜˜ ˜ 1,260 syıkııte ngua sya makunia (3) ˜ ˜ Kuawa na kutiwa ite nthike (7-10) ˜ ˜ ˜ ˜ Kwıthıwa thayu ıtina ˜ ˜ ˜ wa mıthenya ıtatu na nusu (11, 12) ˜ ˜ ˜ ˜ Kyeva kya kelı nıkıvıtu, ˜ kyeva kya katatu ˜ ˜ ˜ nıkyukıte (14) ˜ Soo ˜ wa m˜ uonza (15-19) ˜ ˜ ˜ Usumbı wa Mwıaıi waitu ˜ na wa Klısto wake (15) ˜ Ala manangaa nthı makaanangwa (18)

˜ ˜ ˜ UVUANY’O—Maundu Ala me Vo

˜ ˜ ˜ 12 Mundu muka, kana ka ˜ ˜ ˜ ˜ kavısı, na mukunga (1-6) ˜ ˜ Mikaeli ayukita na ula ˜ ˜ m˜ ukunga (7-12) ˜ ˜ ˜ ˜ Ula mukunga uyıkw’a ˜ nthı (9) ˜ ˜ ˜ Ndevili nıwısı e na o kanini (12) ˜ kavinda ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Ula mukunga uithıny’a ula ˜ ˜ ˜ mundu muka (13-17) ˜ ˜ ˜ 13 Nyamu yı na mıtwe ˜ ˜ ˜ muonza ıyumıla ˜ ˜ ukanganı (1-10) ˜ ˜ Nyamu yı na mbya ˜ ˜ ilı yambatıte kuma ˜ nthı (11-13) ˜ ˜ Muvw’anano wa ıla ˜ ˜ ˜ nyamu yı na mıtwe ˜ ˜ muonza (14, 15) ˜ Uvano na namba ya ıla ˜ ˜ ˜ nyamu ya kıthekanı (16-18) 14 Kalondu na ala 144,000 (1-5) ˜ ˜ Uvoo kuma kwa alaıka ˜ atatu (6-12) ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Mulaıka ıtunı katı e na ˜ ˜ uvoo museo (6, 7) ˜ Nı atanu ala makusaa me ˜ ˜ ngwatanıo na Klısto (13) ˜ ˜ Ngetha ilı sya nthı (14-20) ˜ ˜ 15 Alaıka muonza me na ˜ ˜ mothıny’o muonza (1-8) Wathi wa Mose na wa kala Kalondu (3, 4)

˜ ˜ ˜ UVUANY’O—Maundu Ala me Vo

˜ ˜ 16 Mbakuli muonza sya ˜ uthatu wa Ngai (1-21) ˜ ˜˜ ˜ ˜ Kwıtwa ıulu wa nthı (2), ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ukanganı (3), mbusını ˜ na nthongonı (4-7), ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ syuanı (8, 9), kıvılanı kya ˜ ˜ ˜ ˜ usumbı kya ıla nyamu ˜ ˜ ya kıthekanı (10, 11), ˜ ˜ ˜ usını wa Euvalati (12-16), ˜ na nzevenı (17-21) ˜ Kau wa Ngai wa Alimaketoni (14, 16) ˜ ˜ ˜ 17 Usilılo wa “Mbaviloni Ila Nene” (1-18) ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Yıla ılwaya ınene yıkalıte ˜˜ ˜ ˜ ıulu wa nyamu ndune ˜ ˜ muno (1-3) ˜ ˜ ˜ Ila nyamu ya kıthekanı ˜ ˜ ˜ ‘yaı vo, yu ndı vo, na yı ˜ vakuvı kwambata kuma ˜ ˜ ˜ ˜ ıimanı yıte kıtulu’ (8) ˜ ˜ Mbya ıkumi ikokita na kala Kalondu (12-14) ˜ ˜ ˜ Mbya ıkumi ikamena yıla ˜ ılwaya (16, 17) ˜ ˜ 18 K˜ uvaluka kwa “Mbaviloni Ila Nene” (1-8) ˜ ˜ “Umai nthını wake, ˜ andu makwa” (4) ˜ ˜ ˜ ˜ Kımeto ıtina wa kuvaluka kwa Mbaviloni (9-19) ˜ ˜ ˜ ˜ Utanu ıtunı ıtina ˜ ˜ wa kuvaluka kwa Mbaviloni (20)

682

˜ Mbaviloni kwıkw’a ˜ ˜ ˜ ukanganı ta ıvia (21-24) ˜ ˜ ˜ ˜ 19 Mutaıei Yeova nundu wa ˜ mosilılo make (1-10) ˜ Mutwaano wa kala (7-9) ˜ Kalondu ˜ ˜ ˜˜ ˜ Ula wıkalıte ıulu wa ˜ mbalasi nzau (11-16) ˜ ˜ ˜ Kyauya kınene kya wıoo kya Ngai (17, 18) ˜ ˜ Kusindwa kwa nyamu ya ˜ ˜ kıthekanı (19-21) 20 Kwovwa kwa Satani myaka 1,000 (1-3) ˜ Ala makasumbıka na ˜ Klısto myaka 1,000 (4-6) ˜ Kuthaw’a kwa Satani na kwanangwa (7-10) ˜ ˜ ˜ Kusilılwa kwa ala akw’u ˜ ˜ ˜ mbee wa kıvıla kyeu kya ˜ ˜ usumbı (11-15) ˜ ˜ ˜ ˜ 21 Itu yeu na nthı nzau (1-8) ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Kıkw’u kıi vo ıngı (4) ˜ ˜ ˜ ˜ Maundu onthe nı meu (5) ˜ ˜˜ ˜ Kuelew’a ıulu wa ˜ Yelusaleme Nzau (9-27) ˜ ˜ ˜ ˜ 22 Usı wa kıw’u kya ˜ thayu (1-5) ˜ ˜ ˜ Mumin ukılyo (6-21) ˜ ˜ ˜ ‘ Uka! Osa kıw’u kya ˜ thay (17) ˜ u mana’ ˜ ˜ ˜ “Uka, Mwıaıi Yesu” (20)

683

˜ ˜ ˜ wa Yesu Klı1 Uvuany’o ˜ ˜ sto ula Ngai wamunengie asyony’e ngombo ˜ ˜ syake maundu ala mata˜ ˜ ˜ ˜ ˜ lea kwıkıka o mıtukı. Na ˜ ˜ ˜ ˜ nıwatumie mulaıka wake ˜ ˜ aunengane kwa nzıa ya mawonany’o kwa ngo˜ mbo yake Yoana, 2 ula ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ waumisye ukusı ıulu wa ˜ ndeto ıla Ngai wanenga˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nie, na ıulu wa ukus ı ˜ ˜ ˜ ula Yesu Klısto waumi˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ sye, ıı, ıulu wa maundu ˜ onthe ala woonie. 3 Nı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mutanu mundu ula uso˜ maa na wasya munene na ala mew’aa ndeto sya ˜ ˜ ˜ wathani uu, na ala maatı˜ ˜ ˜ ˜ ıaa maundu ala maandı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kıtwe vo, nıkwıthıwa ıvi˜ ˜ ˜ ˜ nda yıla yınyuvıtwe yı ˜ vakuvı. 4 Nyie Yoana, kwa iku˜ ˜ ˜ ndi muonza ila syı kısio˜ nı ˜ kya Asia: ˜ ˜ Ithıwai na useo mwi˜ ˜ ng˜ ı na muuo kuma kwa ˜ ˜ “Ula wı kw’o na waı kw’o ˜ ˜ na wukıte,” na kuma kwa ˜ maveva muonza ala me ˜ ˜ mbee wa k ıvıla kyake ˜ ˜ kya usumbı, 5 na kuma ˜ ˜ ˜ kwa Yesu Klısto, “Ngu-

˜ UVUANY’O 1:1-9

˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ sı Ndıkııku,” “ula waı wa ˜ ˜ ˜ mbee kuthayuukw’a,” na ˜ ˜ ˜ “Musumbı wa asumbı ma ˜ nthı.” ˜ ˜ Na kwa ula utwende˜ te na watuthaisye kuma ˜ ˜ ˜ ˜ naını kwısıla nthakame ˜ yake mwene, 6 na atu˜ ˜ ˜ tw’ ık ıthya asumb ı na athembi kwa ˜ Ngai wake, ˜ ˜ ˜˜ ula nıwe Ithe wake, ıı, ˜ ˜ ˜ ˜ kwake nıkwıthıwe ndaıa na vinya tene na tene. Ameni. ˜ ˜ ˜ 7 Sisyai! Nıwukıte na ˜ mathweo, na k ıla itho ˜ y ıkamwona, o na ala ˜ ˜ mam utonyie; na mba ı ˜ ˜ syonthe sya nthı ikeeku˜ ˜ nanga syı na ˜ ˜ kyeva nu˜ ndu wake. Iı, Ameni. 8 “Ninyie Aliva na ˜ Omeka,”1 easya uu Yeo˜ ˜ va Ngai, “Ula wı kw’o ˜ ˜ ˜ na waı kw’o na wukıte, Mwene Vinya W’onthe.” 9 Nyie Yoana, mwana˜ ˜ a-asa wenyu na wı mu˜ ˜ amba nenyu thınanı na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ usumbını na wumıısyonı ˜ 1:8 1 Kana “A na Z.” Aliva nıyo nthoo ya mbee, nayo Omeka ˜ ˜ ˜ nıyo nthoo ya muthya, nthoonı ˜ sya Kıkiliki.

˜ UVUANY’O 1:10-19

˜ ˜˜ ˜ ˜ ta muatııi wa Yesu, naı ˜ ˜ ˜ kıthamanı kıtawa Vati˜ ˜ ˜ mo n und u wa k unee˜ ˜ ˜ na ıulu wa Ngai na ku˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mya ukusı ıulu wa Yesu. ˜ ˜ 10 Na n ıtongoew’e n ı ˜ ˜ ˜ ˜ veva mutheu nıneeyıthı˜ ˜ ˜ ie muthenyanı wa Mwıa˜ ˜ ıi, na neew’a wasya mu˜ nene ta wa soo uineena ˜ ˜ ıtina wakwa, 11 ukya˜ ˜ ˜ sya: “Maundu ala ukwo˜ ˜ ˜ ˜ na, andıka ıvukunı ya ku˜ ˜ ˜ ˜ kunzwa na uiyıtuma kwa ˜ ikundi ii muonza: kya Eveso, kya Simulina, kya Velikamo, kya Thiatila, kya Salite, kya Vilatelivia, na kya Laotisia.” ˜ ˜ ˜ ˜ 12 Nıneethyuuie nısi˜ sye ula waneenaa na˜ ˜ ˜ kwa, na yıla neethyuuie ˜ ˜ ˜ ˜ nınoonie syındu muonza ˜˜ sya thaavu sya kwilııla ˜ ˜ taa, 13 na umwe uilye ˜ ˜ ˜ mwana wa mundu aı ka˜ ˜ ˜ ˜ tıkatı wa syındu isu sya ˜˜ ˜˜ ˜ kwilııla taa, ekııte ngua ˜ ˜ ˜ ˜ ndaasa ıvik ıte nyaa ın ı ˜ na akeyova musivi wa ˜ ˜ ˜ thaavu k ıthuinı kyake. ˜ ˜ ˜ 14 O na ıng ı, m utwe ˜˜ ˜ wake na nzw’ıı yake syaı

684

˜ ˜ ˜ nzau ta w’ıa mweu, ta ˜ ıa,1 na metho make mai˜ ˜ ˜ lye ta um u ı wa mwa˜ ki, 15 na nyaaı syake ˜ ˜ syailye uthuku1 museo ˜ ˜ ˜ ˜ wı ıikonı ınene ya mwa˜ ki, na wasya wake waı ˜ ˜ ˜ ta wasya wa kıw’u kingı. ˜ 16 Na kw’okonı kwake ˜ kwa aume akwete nda˜ ta muonza, na kanyw’a˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nı wake vaumılıte uvyu ˜ ˜ ˜ ˜ muı, muasa utemaa na ˜ ˜ ˜ ˜ ngal ı syel ı, na uthy u ˜ wake wailye ta syua saa ˜ ˜ ˜ ila y ıth ıawa yakan ıte ˜ ˜ vyu. 17 Yıla namwonie ˜ ˜ ˜ navaluka nyaaını syake ˜ ˜ ˜ ta nı mukw’u. ˜˜ Nake ambilııla kw’oko ˜ kwake kwa a ume, na ˜ ˜ asya: “Ndukakıe. Ninyie ˜ ˜ ula wa Mbee na ula wa ˜ ˜ ˜ Muthya, 18 na ula wı ˜ ˜ ˜ ˜ thayu, na nınakwie, ındı ˜ ˜ sisya! nı thayu tene na ˜ ˜ tene, na nı na mbunguo ˜ ˜ ˜ sya kıkw’u na sya Mbua.1 ˜ ˜ 19 Kwoou andıka mau1:14 1 Kana “mbalavu.” 1:15 ˜ ˜ ˜ 1 Kısungu, copper. 1:18 1 Kana ˜ ˜ ˜ “Andesi,” uu nı kwasya, mbua ya ˜ andu onthe. Sisya Maelesyo ma Ndeto.

685

˜ ˜ ndu ala woona, na mau˜ ˜ ndu ala me vo, na mau˜ ˜ ˜ ˜ ndu ala mekwıkıka ıtina ˜ wa aa. 20 Nakyo kımbi˜ ˜ thı kıtheu kya ila ndata ˜ ˜ muonza woona kw’okonı ˜ kwakwa kwa aume na ila ˜ ˜ ˜ syındu muonza sya thaa˜˜ ˜ ˜˜ vu sya kwilııla taa nı kıı: ˜ ˜ Ila ndata muonza syıona˜ ˜ ny’a alaıka muonza ma ˜ ila ikundi muonza, nasyo ˜ ˜ ˜ ila syındu muonza sya ˜˜ ˜ kwilııla taa syıonany’a ˜ ila ikundi muonza. ˜ ˜ ˜ 2 “Kwa mulaıka wa kı-˜ kundi kya Eveso andı˜˜ ˜ ˜ ka atıı: Aa nımo mau˜ ˜ ˜ nd u ala me uwetwa n ı ˜ ˜ ula ukwete ila ndata ˜ ˜ muonza kw’okonı kwa˜ ˜ ke kwa aume, na uende˜ ˜ ˜ laa katıkatı wa ila syı˜ ˜ ndu muonza sya thaavu ˜˜ ˜ ˜ sya kwilııla taa: 2 ‘Nını˜ ˜ sı meko maku, na wıa ˜ ˜ ˜ ˜˜ waku mumu na wumıı˜ syo, na kana ndutonya ˜ ˜˜ ˜ ˜ kumıısya andu athuku, ˜ na numatataa ala maa˜ ˜ ˜ ˜ sya nı atumwa ındı mo ˜ ˜ ˜ ˜˜ ti atumwa, na nıwıthıı˜ te kana mo nı akengani.

˜ UVUANY’O 1:20–2:8

˜ ˜ ˜ 3 O na ıngı, nuendeee ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ na kumıısya na kwılulu˜˜ ˜ ˜ ˜ mıılya kwondu wa ısyıtwa˜ yakwa na ndwaanoa. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 4 Indı nı na undu uu ıulu ˜ ˜ ˜ waku: nutiıte wendo ula ˜ ˜ waı naw’o mbeenı. ˜ ˜ 5 “‘Kwondu wa uu lili˜ ˜ ˜ kana uvalukıte kuma va, ˜ ˜ ˜ ˜ na uyılila na uyıka ma˜ ˜ undu ala weekaa mbee˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nı. Ethıwa ndukwıka uu, ngooka kwaku, na nga˜ ˜ veta k ınd u kyaku kya ˜˜ kwil ı ıla taa kuma va˜ ˜ ndu vakyo, walea kwı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ lila. 6 Indı ve undu uu ˜ ˜ ˜ museo uendeee na kwı˜ ka: numenete meko ma ˜ ˜ kıkundi kya ndıni ya Ni˜ kolai, ala o nakwa nıma˜ ˜ ˜ ˜ menete. 7 Ula wı kutu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nıew’e undu uu ˜veva uu˜ tavya ikundi: Ula wısi˜ ˜ ˜ ˜ nda ngamwıtıkılya kuya ˜ ˜ ˜ usyao wa mutı wa tha˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ yu, ula wı muundanı wa Ngai.’1 ˜ ˜ 8 “Na kwa mulaıka wa ˜ k ıkundi kya Simulina ˜ ˜˜ ˜ andıka atıı: Aa nımo ma˜ ˜ ˜ ˜ undu ala meuwetwa nı ˜ 2:7 1 Kana “valatisonı ya Ngai.”

˜ UVUANY’O 2:9-17

˜ ˜ ‘ ula wa Mbee na ula ˜ ˜ wa Muthya,’ ula wakwie ˜ ˜ ˜ ˜ na eethıwa thayu ıngı: ˜ ˜ ˜ ˜ 9 ‘Nınısı thına waku na ˜ ˜ ˜ ˜ ukya waku, ındı we wı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ muthwii, na nınısı kuu˜ mana kwa ala meyıtaa ˜ ˜ Ayuti ındı mo ti Ayuti, ˜ ˜ ˜ ˜ ınd ı mo n ı ısinakoke ˜ ya Satani. 10 Nd uka˜ ˜ ˜ kıe maundu ala me va˜ ˜ ˜ kuvı k uukwata. Sisya! ˜ ˜ ˜ Ndevili nukuendeea kwıkya amwe menyu yela ˜ ˜ nı kana matatwe vyu, ˜ ˜ ˜ na mukeethıwa na thına ˜ ˜ ˜ mıthenya ıkumi. Endeea ˜ ˜ ˜ kwonany’a kana wı muı˜˜ ˜ ˜ ˜ kııku o na kuvika kıkw’u, ˜ nakwa ngaunenga ngo˜ ˜ via ya thay u. 11 Ula ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wı kutu nıew’e undu u ˜ u ˜ ˜ veva uutavya ikundi: Ula ˜ ˜ wısinda ndakakw’a k ı˜ ˜ kw’u kya kelı nongi.’ ˜ ˜ 12 “Na kwa m ula ıka ˜ wa kıkundi kya Velikamo ˜ ˜˜ ˜ andıka atıı: Aa nımo ma˜ ˜ ˜ ˜ undu ala meuwetwa nı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ula wı na uvyu muı, mu˜ asa, na utemaa na nga˜ ˜ ˜ ˜ ˜ lı syelı: 13 ‘Nınısı vala ˜ ˜ w ıkalaa, navo n ı vala

686

˜ ˜ ˜ ˜ ve k ıv ıla kya usumb ı kya Satani; o na vai˜ ˜ ˜ ˜ lye uu, nuendeee kulu˜ ˜ ˜ mya vyu ısyıtwa yakwa, ˜ ˜ ˜ ˜˜ na ndwaaka ıa m u ık ı ıo ˜ ˜ waku nth ın ı wakwa o ˜ ˜ na mıthenyanı ya Andi˜ ˜ ˜ ˜˜ va, ngusı yakwa ndıkıı˜ ˜ ku, ula wooaıwe kwenyu, ˜ ˜ vala Satani utwıe. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 14 “‘Indı nı na maundu ˜ ˜ ˜ aa manini ıulu waku: vau ˜ ˜ ˜ ˜˜ uı wı na ala maatııaa mo˜ manyısyo ma Mbalaamu, ˜ ˜ ula wamanyıisye Mbala˜ ˜ ˜ ki kwia kındu kya kulu˜ lutıkya mbee wa ana ma ˜ ˜ Isilaeli, nı kana maye syı˜ ˜ ndu ithembewe mıvw’a˜ nano na meke ulaalai.1 ˜ ˜ 15 O ta uu, wı na ala ˜˜ ˜ maat ı ıaa momany ısyo ˜ ˜ ma kıkundi kya ndıni ya ˜ Nikolai. 16 Kwoou ılile. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Walea kwıka uu, nınukı˜ ˜ ˜ te kwaku mıtukı, na ngo˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kita namo ngıtumıa uvyu ˜ muasa wa kanyw’a wakwa. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 17 “‘Ula wı kutu nıe˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ w’e undu uu veva uu˜ ˜ tavya ikundi: Ula wısi2:14 1 Sisya Maelesyo ma Ndeto.

687

˜ ˜ nda ngamuolela mana ıla ˜ mbithe, na ngamunenga ˜ ˜ ˜ ˜ kavila keu, na ıulu wako ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ vaandıkıtwe ısyıtwa yeu, ˜ ˜ ˜ yıla vate mundu o na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ umwe uyısı eka o ula wa˜ ˜ ˜ nengwa ısyıtwa yıu.’ ˜ ˜ 18 “Na kwa m ula ıka ˜ wa kıkundi kya Thiatila ˜ ˜˜ ˜ andıka atıı: Aa nımo ma˜ ˜ ˜ ˜ undu ala meuwetwa nı ˜ ˜ Mwana wa Ngai, ula wı ˜ ˜ ˜ na metho mailye umuı ˜ wa mwaki na maau make ˜ ˜ mailye uthuku1 museo: ˜ ˜ ˜ 19 ‘Nınısı meko maku, ˜ ˜ na wendo waku na muı˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kııo, na uthukumi na wu˜˜ mıısyo, na meko maku ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ala ma mıtukı nı maingı ˜ kwı ala ma mbee. ˜ ˜ 20 “‘O na uu wı o vo, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nı na undu uu ıulu waku: ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ nıwumııasya ula mundu ˜ ˜ m uka Yeseveli, ula ˜ ˜ w ıy ıtaa mwathani, na ˜ ˜ ˜ umanyıasya na kukenga ˜ ngombo syakwa sy ıke ˜ ˜ ˜ ulaalai1 na k uya sy ı˜ ˜ ndu ithembewe mıvw’a˜ ˜ nano. 21 Na nınamune-

˜ UVUANY’O 2:18-26

˜ ˜ ngie ıvinda ya kwılila, ˜ ˜ ˜ ındı ndekwenda kwılila ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ naı ya ulaalai1 ıla wıkıte. ˜ ˜ ˜ 22 Sisya! Nı vakuvı ku˜ ˜ ˜ ˜ mwıkya ukomonı wa mu˜ wau, na kumalikya ala ˜ ˜ mekaa ulaalai nake thı˜ ˜ nan ı m unene, malea ˜ ˜ ˜ ˜ kwılila nundu wa mau˜ ndu ala watumie meka. 23 Na ngooaa syana sya˜ ˜ ˜ ke na uwau m uth uku ˜ ˜ muno, n ı kana ikundi syonthe imanye kana ni˜ ˜ nyie n ıthianaa mosua˜ ˜ ˜ ˜ nıo ala ma nthını vyu ˜ ˜ na ngoo, na ngamuıva ˜ ˜ kıla umwe wenyu kwosa˜ na na maw ıa make. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 24 “‘Indı nımatavya uu ˜ ala angı menyu me Thi˜ atila, onthe ala mataatı˜ ˜ ˜ ˜ ıaa umanyısyo usu, ala ˜ ˜ ˜ matesı kıla kıtawa “ma˜ ˜ undu maliku ma Satani”: ˜ Ndimwongeleela m uio ˜ ˜ ˜ ungı o na umwe. 25 O ˜ ˜ ˜ na vailye uu, kwata ulu˜ ˜ ˜ mıtye kıla wı nakyo ngi˜ ˜ ˜ nya yıla nıuka. 26 Na ˜ ˜ ˜ ula wısinda na kuendeea

˜ ˜ ˜ ˜ 2:18 1 Kısungu, copper. 2:20 2:21 1 Kıkiliki, por·neia. Sisya 1 Sisya Maelesyo ma Ndeto. Maelesyo ma Ndeto.

˜ UVUANY’O 2:27–3:8

˜ ˜ ˜ ˜ kwıka nginya muminukı˜ ˜ lyo maundu ta ala nee˜ ˜ ˜ kie, ngamunenga uk u˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mu ıulu wa mbaı, 27 na ˜ ˜ akaıthya andu na ndata ˜ ˜ ya kyuma na kumatila˜ ˜ nga ilungu ta mıio ya yu˜ ˜ ˜ mba, o tondu neeaıwe nı Asa wakwa. 28 Na nga˜ munenga ndata ya kwa˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kya. 29 Ula wı kutu nı˜ ˜ ˜ ew’e kıla veva uutavya ikundi.’ ˜ ˜ kwa mulaıka wa 3 “Na ˜ k ıkundi kya Salite ˜ ˜˜ ˜ andıka atıı: Aa nımo ma˜ ˜ ˜ ˜ undu ala meuwetwa nı ˜ ˜ ˜ ula wı na maveva muonza ma Ngai na ila nda˜ ˜ ˜ ˜ ta muonza: ‘Nınısı meko ˜ maku, wonekaa ta w ı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ thay ˜ u, ınd˜ ı wı mukw’˜u. 2 Ikala wı metho, na ui˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ lulumıılya maund u ala ˜ matialıte, ala me vaku˜ ˜ ˜ ˜ vı kukw’a, nundu ndino˜ ˜ na wıa waku utethetw’e ˜ ˜ nesa vyu methon ı ma Ngai wakwa. 3 Kwoou, ˜ ˜ endeea k ulilikana k ıla ˜ wakwatie na kıla wee˜ ˜ ˜ ˜ wie, na uiendeea kukısu˜ ˜ ˜ vıa, na uyılila. Vate nzika

688

˜ ˜ walea kuamuka, ngooka ˜ ˜ ta kıng’ei, na ndukama˜ ˜ nya nongi ısaa yıla ngoka kwaku. ˜ ˜ ˜ ˜ 4 “‘ Indı, wı na and u anini Salite ala mataavu˜ kya ngua syoo, namo makaendany’a nakwa me˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kııte ngua nzau, u ˜ nund ˜ ˜ ˜ ˜ n ıma ıl ıte. 5 Ula w ısi˜ nda o nake akeek ıwa ˜ ˜ ngua nzau, na ndikavuta ˜ ˜ ısyıtwa yake nongi kuma ˜ ˜ ˜ ˜ ıvukunı ya thayu, vandu ˜ ˜ va uu ngayıweta mbee wa Asa wakwa na mbee ˜ ˜ wa alaıka make. 6 Ula ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ w ı k ut u n ıew’e und u ˜ ˜ veva uutavya ikundi.’ ˜ ˜ 7 “Na kwa mulaıka wa ˜ k ıkundi kya Vilatelivia ˜ ˜˜ ˜ andıka atıı: Aa nımo ma˜ ˜ ˜ ˜ undu ala meuwetwa nı ˜ ˜ ˜ ula mutheu, ula wa w’o, ˜ ˜ ˜ ˜ ula wı na uvunguo wa ˜ ˜ ˜ Ndaviti, na ula uvingu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ aa ukethıa vaiı ungı uvi˜ ˜ nga, na uvingaa uke˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ thıa vaiı ungı uvingua: ˜ ˜ ˜ 8 ‘Nınısı meko maku, si˜ ˜ ˜ ˜ ˜ sya! nınıvinguıte muomo ˜ ˜ ˜ ˜ na vaiı umwe utonya ku˜ ˜ ˜ ˜ ˜ uvinga. Na nınısı wı na

689

˜ ˜ ˜ vinya munini, na nıwaatı˜ ˜ ˜ ıie ndeto yakwa na nıwı˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ thııtwe wı muıkııku kwa ˜ ˜ ısyıtwa yakwa. 9 Sisya! ˜ Ngatuma ala ma ısinakoke ya Satani ala maasya ˜ ˜ ˜ nı Ayuti ındı mo ti Ayu˜ ˜˜ ti, mekaa kukengana, ıı, ˜ ngatuma moka na ku˜ kumana mbee wa nyaaı syaku, o na ngatuma ˜ mamanya kana nıngwe˜ ˜ ˜ ndete. 10 Nundu nıwa˜ endeeie kukwata ndeto ˜ ˜˜ ya wumıısyo wakwa,1 o ˜ ˜ ˜ ˜ nakwa ngausuvıa saanı ˜ ˜ ˜ wa kutatwa ula ukoka ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıulu wa nthı yonthe, nı ˜ ˜ kana utate ala matwıe ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıulu wa nthı. 11 Nınu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kıte mıtukı. Endeea ku˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kwata ulumıtye kıla wı ˜ ˜ ˜ nakyo, nı kana mundu o ˜ ˜ na wıva ndakauvene ngovia yaku. ˜ ˜ 12 “‘Ula wısinda nga˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mutw’ık ıthya k ıtuı ıka˜ ˜ l un ı ya Ngai wakwa, na ndakauma vo nongi, ˜ ˜ ˜ na ngaandıka ısyıtwa ya

˜ UVUANY’O 3:9-17

˜ ˜ ˜ Ngai wakwa ıulu wake ˜ ˜ ˜ na ısyıtwa ya ndua ya ˜ ˜ Ngai wakwa, na ndua ısu ˜ ˜ ˜ nı Yelusaleme Nzau ıla ˜ ˜ ˜ ıtheeaa kuma ıtunı kwa Ngai wakwa, o na ngaa˜ ˜ ˜ ˜ ndıka ısyıtwa yakwa ˜ yeu˜ ˜ ˜ ˜ ı ul u wake. 13 Ula w ı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kutu nıew’e undu veva ˜ ˜ uutavya ikundi.’ ˜ ˜ 14 “Na kwa m ula ıka ˜ wa kıkundi kya Laotisia ˜ ˜˜ ˜ andıka atıı: Aa nımo ma˜ ˜ ˜ ˜ undu ala meuwetwa nı ˜ ˜ ˜ ula wıtawa Ameni, ngu˜ ˜ ˜˜ ˜ sı ndıkııku na ya w’o, ula ˜ ˜ ˜ waı wa mbee kumbwa nı ˜ ˜ ˜ Ngai: 15 ‘Nın ıs ı meko ˜ ˜ maku, kana ndwı muthi˜ ˜ ˜ thu o na ndwı muvyu. ˜ ˜ ˜ Wendi wakwa nı wıthıwe ˜ ˜ ˜ ˜ wı muthithu kana wı mu˜ ˜ ˜ vyu. 16 Kwoou nundu ˜ ˜ ˜ wı na kamulutıla na ndwı ˜ ˜ ˜ ˜ muvyu o na ndwı muthi˜ ˜ ˜ thu, nga utw’ ıla nth ı ˜ kuma kanyw’anı wakwa. ˜ ˜ ˜ ˜ 17 Nund u w ıasya, “N ı ˜ muthwii na ndi na vata ˜ ˜ ˜ wa kındu o na kımwe,” ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ı mu3:10 1 Kana n ıvatonyeka, “n ı- ınd˜ ı ndwısı kana w ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜˜ waatııie ngelekany’o ya wumıı- th ıni na wa kw˜ ıw’ ıwa tei na ngya na kılalinda syo wakwa.”

˜ UVUANY’O 3:18–4:5

˜ ˜ ˜ ˜ na wı muthei, 18 nıu˜ taa uthooe kuma kwa˜ ˜ kwa thaavu ula uthee˜ tw’e na mwaki nı kana ˜ ˜ ˜ we wıthıwe muthwii, na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ngua nzau wıkıe nı kana ˜ ˜ angı maikese kwona wı ˜ ˜ ˜ muthei na uyıw’a nthoni, ˜ na ndawa ya metho uva˜ ke metho maku nı kana ˜ ˜ ˜ wıthıwe utonya kwona. 19 “‘Onthe ala nende˜ ˜ ˜ te nınımakanasya na ngı˜ ˜ ˜ mal unga. Kwoou ıth ı˜ ˜ ˜ wa na kıthito na uyılila. ˜ ˜ ˜ 20 Sisya! N ı ungam ıte ˜ ˜ ˜ muomonı na nıendeee na ˜ ˜ ˜ ˜ kukunanga. Ethıwa mu˜ ˜ ˜ ˜ ndu o na wıva nukwıw’a wasya wakwa na ai˜ ˜ vingua muomo, ngalika ˜ ˜ nyumba kwake na ngaı˜ ˜ ˜ sanıa˜ nake lıu wa wıoo. ˜ ˜ 21 Ula wısinda ngamwı˜ ˜ ˜ t ık ılya kwıkala vamwe ˜ ˜ ˜ nakwa k ıvılanı kyakwa ˜ ˜ ˜ kya usumbı, o tondu nyie nasindie na nekala va˜ mwe na Asa wakwa kı˜ ˜ ˜ ˜ vılan˜ ı kyake kya usumbı. ˜ ˜ ˜ ˜ 22 Ula wı kutu nıew’e ˜ ˜ ˜ ˜ undu veva uutavya ikundi.’”

690

˜ ˜ ˜ wa maundu asu 4 Itina ˜ n ınoonie, na sisya! ˜ ˜ ˜ ˜ m uomo m uving ue ıtu˜ nı, na wasya wa mbee ˜ ˜ ula neewie uineena na˜ kwa waı ta wa soo, naw’o ˜ ˜ ˜ wambıa: “Ambata kuu, ˜ ˜ ˜ na nıngukwony’a mau˜ ˜ ˜ ndu ala ˜ matalea kwıkı˜ ka.” 2 Itina wa uu, o ˜ ˜ ˜ ˜ mıtukı veva wa Ngai nı˜ ˜ ˜ wookie ıulu wakwa, na ˜ ˜ sisya! noona kıvıla kya ˜ ˜ ˜ ˜ usumbı kı vandu vakyo ˜ ˜ ˜ ˜ ıtunı, na vaı umwe weka˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ lıte kıvılanı k˜ ıu kya usu˜ ˜ mbı. 3 Na Ula wekalıte ˜ ˜ ˜ ˜ kıvılanı kıu oonekaa ai˜ ˜ lye ıvia ya yasivi na ıvia ˜ ˜ ˜ ˜ ya salitu, na kıvıla kıu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kya usumbı kyathyululu˜ ˜ ˜ ˜ kıtwe nı utaathi uilye sumalatai. ˜ ˜ ˜ 4 Na k ıv ıla k ıu kya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ usumb ı kyathy ululuk ı˜ ˜ ˜ twe nı ivıla 24 sya usu˜ ˜ mbı, na noona atumıa 24 ˜ ˜ ˜ mekalıte ivılanı isu sya ˜ ˜ ˜˜ ˜ usumb ı mek ı ıte ng ua ˜ ˜ ˜ nzau, na mıtwenı yoo me ˜ ˜ na ngovia sya usumbı ˜ ˜ sya thaavu. 5 Na kıvıla˜ ˜ ˜ ˜ nı kıu kya usumbı vauma ˜ utisi na mawasya na itu-

691

˜ ndumo; na mbee wa kı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ vıla kıu kya usumbı vaı ˜ taa muonza sya mwaki ˜ ˜ wakanıte, nasyo syıona˜ ny’a ala maveva muonza ma Ngai. 6 Na mbee wa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kıvıla kıu kya usumbı vaı ˜ ˜ ˜ ˜ k ındu ta ukanga uilye ˜ ˜ ˜ ˜ kıoo, ta kıoo kıukenga. ˜ ˜ ˜ ˜ Na katıkatı vala kıvı˜ ˜ ˜ ˜ la kya usumbı kyaı, vaı ˜ ˜ ˜ syumbe inya syı thayu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ila syathyululukıte kıvı˜ ˜ la kıu, na syaı na metho ˜ ˜ mbee na ıtina. 7 Kyu˜ ˜ mbe kı thayu kya mbee ˜ ˜ kyailye munyambu, na ˜ ˜ ˜ ˜ kyumbe kı thayu kya kelı ˜ ˜ kyailye nza u, na kyu˜ ˜ mbe kı thayu kya kata˜ ˜ ˜ ˜ ˜ tu kyaı na uthyu uilye ˜ ˜ ˜ wa mundu, na kyumbe ˜ ˜ kı thayu kya kana kyai˜ ˜ ˜ ˜ ˜ lye ndiu ıulukıte. 8 Na ˜ ˜ ˜ kıla kımwe kya syumbe ˜ ˜ ˜ isu inya syı thayu kyaı ˜ na nthwau thanthatu; na ˜ nthwau isu syaı na me˜ ˜ tho k ıla vand u, o na ˜ ungu wasyo. Na muthe˜ ˜ nya na utuk u iendee˜ ˜ aa kwasya: “Mutheu, mu˜ ˜ theu, mutheu nı Yeova Ngai, Mwene Vinya W’o-

˜ UVUANY’O 4:6–5:2

˜ ˜ ˜ nthe, ula waı kw’o na wı ˜ ˜ kw’o˜ na wukıte.” ˜ 9 Ivinda yonthe y ıla ˜ ˜ ˜ ˜ syumbe isu syı thayu iu˜ ˜ ˜ m ukumya na k um uta˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıa na˜ kumutung ıa mu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ vea Ula wıkalıte kıvılanı ˜ ˜ ˜ ˜ kya usumbı, Ula wıkalaa tene na tene, 10 ala ˜ ˜ ˜ atumıa 24˜ nımavalukaa ˜ ˜ ˜ mbee wa Ula wıkalıte kı˜ ˜ ˜ ˜ vılanı kya usumb ı na ma˜ ˜ ˜ imuthaitha Ula wıkalaa ˜ tene na tene, na mayı˜ kya ngovia syoo sya usu˜ ˜ ˜ ˜ mbı mbee wa kıvıla kıu ˜ ˜ kya usumbı, makyasya: ˜ ˜ ˜ 11 “Nıwaılıte we Yeova ˜ ˜ ˜ Ngai waitu, kwıthıwa na ˜ nguma na ndaıa na vi˜ ˜ ˜ nya, nundu nıwoombie ˜ ˜ ˜ syındu syonthe, na nu˜ ndu wa kwenda kwaku ˜ ˜ n ısyeeth ıiwe kw’o na syoombwa.” ˜ ˜ au5 Na kw’okon ˜ ı kwa ˜ ˜ me kwa Ula wıkalıte ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kıvılanı kya usumbı nı˜ ˜ ˜ noonie ıvuku ya kuku˜ ˜ ˜ ˜ nzwa yıandıkıtwe ngalıko ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ syelı, yısiılıtwe na mosiı˜ ˜ ˜ ˜ lo muonza yıkaluma vyu. ˜ ˜ ˜ 2 Na noona mulaıka wı vinya aineena na wasya

˜ UVUANY’O 5:3-11

˜ ˜ ˜ munene, akyasya: “Nuu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ula waılıte kuvingua ıvu˜ ˜ ˜ ku ya kukunzwa na ku˜ ˜ mb˜ ua mosi ılo mayo?” ˜ ˜ ˜ ˜ 3 Indı vaiı o na umwe ıtu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nı kana ıulu wa nthı kana ˜ ˜ ungu wa nthı waı ato˜ ˜ ˜ ˜ nya kuvingua ıvuku yıu ˜ ˜ ˜ ya kukunzwa kana ku˜ ˜ ˜ sisya nthını wayo. 4 Nı˜ ˜ ˜ ˜ naıie muno nundu va˜ ˜ yaı o na umwe waaoneka ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ula utonya kuvingua ıvu˜ ˜ ˜ ku yıu ya kukunzwa kana ˜ ˜ ˜ k usisya ˜ ˜ ˜ nth ın ı wayo. 5 Indı umwe wa ala atu˜ ˜ ˜ ˜ mıa ambıa: “Eka kuıa. Si˜ ˜ ˜ sya! Munyambu wa mbaı ˜ ya Yuta, mwıi wa Ndavi˜ ˜ ti, nıwasindie nı kana avi˜ ˜ ˜ ˜ ngue ıvuku ya kukunzwa ˜ ˜ na mosiılo mayo muonza.” 6 Na noona kalondu ˜ ˜ ˜ ˜ kaungamıte vakuvı na kı˜ ˜ ˜ ˜ vıla kya usumbı na katı ˜ ˜ wa ila syumbe inya syı ˜ ˜ thayu na ala atumıa, na ˜ kailye ta kathınze, na ˜ ˜ kaı na mbya muonza na ˜ metho muonza, na metho asu meonany’a ma˜ veva muonza ma Ngai, ˜ ˜ ˜ ala matumıtwe nthı yo-

692

nthe. 7 Na vau kwa vau athengeea mbee na ayo˜ sa kuma kw’okon ı kwa ˜ ˜ ˜ aume kwa Ula wekalıte ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ k ıv ılan ı kya usumb ı. ˜ ˜ ˜ 8 Yıla woosie ıvuku yıu ˜ ˜ ˜ ya kukunzwa, ila syu˜ ˜ mbe inya syı thayu na ˜ ˜ ala atumıa 24 mavaluka mbee wa kala Kalo˜ ˜ ndu, na kıla umwe woo ˜ ˜ aı na mbeve na mbakuli sya thaavu ˜ ila syau˜ ˜ ˜ ˜ suıte uvani. ( Uvani wıonany’a mboya sya ala atheu.) 9 Na meina wa˜ ˜ thi mweu, makyasya: “Nı˜ ˜ ˜ waılıte kwosa ıvuku ya ˜ ˜ ˜ ˜ kukunzwa na kuvingua ˜ ˜ ˜ ˜ mosiılo mayo, nundu nı˜ ˜ wooaiwe na kwısıla ntha˜ kame yaku wamuthoo˜ ea Ngai andu kuma kwa ˜ ˜ ˜ k ıla uko na k ıthyomo ˜ ˜ na andu na mbaı, 10 na ˜ ˜ ˜ wamatw’ıkıthya asumbı na athembi kwa Ngai ˜ ˜ waitu, na makasumbıka ˜ ˜ nthı me asumbı.” 11 Na noona, na nee˜ w’a wasya wa alaıka ai˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ngı kuthyululuka kıvıla ˜ ˜ ˜ kıu kya usumbı na ila ˜ ˜ ˜ syumbe syı thayu na ala

693

˜ ˜ ˜ atumıa, na utalo woo waı ˜ ˜ ˜ ngili mbing ı muno ku˜ ˜ ˜ ndu ngili mbingı muno ˜ ˜ na makili kundu makili, 12 na maneenaa na ˜ wasya munene, makyasya: “Kalondu kala koo˜ ˜ ˜ ˜ aiwe nıkaılıte kunengwa ˜ ˜ ˜ ˜ utonyi na uthwii na uı na ˜ vinya na ndaıa na ngu˜ ma na uathimo.” ˜ 13 Na neew’a syumbe ˜ ˜ ˜ syonthe ila syı ıtunı na ˜ ˜ ˜ ˜ ıulu wa nthı na ungu wa ˜ ˜ ˜ ˜ nthı na ukanganı, na syı˜ ˜ ˜ ndu syonthe ila syı nthı˜ n˜ ı wasyo, ikyasya: “Kwa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Ula wıkalıte kıvılanı kya ˜ ˜ usumbı na kwa kala Ka˜ ˜ ˜ ˜ londu nıkwıthıwe uathi˜ mo na ndaıa na nguma na vinya tene na tene.” ˜ 14 Na ila syumbe inya ˜ ˜ syı thayu syasya: “Ame˜ ni!” na ala atumıa mava˜ luka na mathaitha. kala Kalo6 Na noona ˜ ˜ ˜ ndu ayumbua umwe ˜ ˜ wa ala mosiılo muonza, ˜ na neew’a k ımwe kya ˜ ˜ ila syumbe inya syı tha˜ ˜ yu kıineena na wasya ta ˜ ˜ wa˜ kıtundumo, kıyasya: “Uka!” 2 Na noona, na

˜ UVUANY’O 5:12–6:6

˜ sisya! mbalasi nzau, na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ula wekalıte ıulu wayo aı ˜ na uta; na anengwa ngo˜ ˜ via ya usumbı, na athi ˜ ˜ ˜ ˜ asindıte na kuminukılya ˜ usindi wake. ˜ ˜ ˜ ˜ 3 Yıla woombuie usiılo ˜ ˜ wa kelı, neew’a kyumbe ˜ ˜ ˜ ˜ kı thay˜ u kya kelı kıyasya: “Uka!” 4 Na mba˜ ˜ ˜ lasi ıng ı ya langi mu˜ tune muno yaumaala, na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ula wekalıte ıulu wayo ˜ ˜ ˜ ˜ anengwa ukumu wa ku˜ ˜ ˜ ˜ vetanga muuo ıulu wa ˜ ˜ nthı nı kana moaane, na ˜ ˜ ˜ anengwa uvyu munene. ˜ ˜ 5 Na y ıla woomb uie ˜ ˜ ˜ usiılo wa katatu, nee˜ ˜ ˜ w’a kyumbe kı thayu˜ kya ˜ ˜ katatu k ıyasya: “ Uka!” Na noona, na sisya! mba˜ ˜ lasi nzi u, na ula we˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kalıte ıulu wayo aı na ˜ ˜ k ıthimi kw’okon ı kwa˜ ˜ ke. 6 Na neew’a kındu ˜ ˜ ta wasya katıkatı wa ila ˜ ˜ sy umbe inya sy ı tha˜ ˜ ˜ ˜ yu, uyasya: “Kıvava kı˜ ˜ mwe kya nganu nı ndi˜ ˜ ˜ nalı ımwe1 na ivava itatu ˜ 6:6 1 Mbesa ya vetha ya Lomi ıla ˜ ˜ yeanene na musaala wa muthe˜ ˜ ˜ ˜ nya umwe wa muthukumi.

˜ UVUANY’O 6:7-14

˜ ˜ sya mbaale nı ndinalı; ˜ na ndukakiite mauta ma ˜ muthata na mbinyu.” ˜ ˜ ˜ ˜ 7 Yıla woombuie usiılo wa kana, neew’a wa˜ ˜ ˜ sya wa kyumbe kı thay u ˜ ˜ kya kana, uyasya: “Uka!” 8 Na noona, na sisya! mbalasi ya langi wa ˜ ˜ ˜ muu,1 na ula wekalıte ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıulu wayo aı na ısyıtwa ˜ ˜ ˜ ˜ Kıkw’u. Na Mbua2 yamu˜˜ ˜ ˜ atııe o vakuvı. Na Mbua ˜ ˜ na K ıkw’ u syanengwa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ukumu ıulu wa kılungu ˜ ˜ kya kana kya nthı, syuae ˜ ˜ ˜ ˜ na uvyu muasa, na unyi˜ ˜ ˜ vu wa lıu, na uwau mu˜ ˜ ˜ thuku muno, na nyamu ˜ ˜ ˜ sya kıthekanı sya nthı. ˜ ˜ ˜ ˜ 9 Yıla woombuie usiılo wa katano, noona ungu ˜ ˜ wa kıthembeo mathayu1 ˜ ˜ ˜ ma ala mooaıtwe nundu ˜ wa ndeto ya Ngai na nu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndu wa ukusı ula ma˜ umıtye. 10 Na manee-

694

˜ na na wasya munene, ˜ ˜ ˜ makyasya: “Mwıaıi Mu˜ ˜ ˜ sumbı Munene, mutheu ˜ ˜˜ na wa w’o, ukeesiııa ngi˜ ˜˜ ˜ ˜ nya ındıı kumya usilılo ˜ ˜ ˜ na kuıvanısya nthakame ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ yitu kwa ala matwıe ıulu ˜ ˜ wa nth ı?” 11 Na k ıla ˜ umwe woo anengwa ka˜ ˜ nzu nzau, na meewa ma˜ ˜ ˜ mbe kuthumua o vanini, ˜ ˜ ˜ nginya utalo wıanıe wa ˜ ngombo ila ingı na ana˜ ˜ a-asa moo ala maı vakuvı ˜ ˜ kuawa o tondu mo mooaiwe. ˜ ˜ 12 Na y ıla woomb u˜ ˜ ˜ ie usiılo wa thanthatu, ˜ ˜ kweeth ıwa k ıthingitho ˜ ˜ ˜ kınene kya nthı; na syua ˜ ˜ ˜ ˜ yeethıwa yı yiu ta ıku˜ ˜ ˜ ˜ nia yıseuvıtw’e na w’ıa ˜ mwi u,1 na mwei w’onthe wekala nthakame, ˜ 13 na ndata sya matunı ˜ ˜ ˜ syavaluka nthı o tondu ˜ ˜ makuyu mate meu me˜ ˜ ˜ ˜ ˜ tıkaa yıla mukuyu wa˜ ˜ ˜ thingithw’a nı kıseve kı ˜ na vinya. 14 Na ıtu yee˜ ˜ ˜ veta ta ıvuku ya kuku-

˜ ˜ ˜ ˜ 6:8 1 Kana “yı mukuyu.” 2 Kana ˜ ˜ ˜ “Andesi,” uu nı kwasya, mbua ˜ ya andu onthe. Sisya Maelesyo ˜˜ ma Ndeto. 6:9 1 Veonekana ıı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nı nthakame yoo yıtıkıtw’e kı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ thembeonı. Sisya Maelesyo ma 6:12 1 Nıvatonyeka ukethıa uu nı ˜ ˜ w’ıa wa mbui. Ndeto.

695

˜ ˜ nzwa yıilingwa, na iıma syonthe na ithama syo˜ nthe syavetwa vandu va˜ syo. 15 Namo asumb ı ˜ ma nthı, anene, athwii, ˜ anene ma ita, andu me vinya, ngombo syonthe, na onthe ala athasye ˜ meevitha ngungan ı na ˜ ˜ katı wa mavia ma iıma. ˜ 16 Na maendeea kwıa ˜ ˜ ˜ iıma na mavia: “Tuvalu˜ ˜ ˜ kılei na muituvitha kuma ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ uthy un ı wa Ula w ıka˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ lıte kıvılanı kya usumbı, ˜ ˜ ˜ na kuma uthilıkunı wa ˜ kala Kalondu, 17 n u˜ ˜ ˜ ndu muthenya munene ˜ ˜ ˜ wa uthilıku woo nıwavi˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ka, na nuu utonya kuungama?” ˜ ˜ ˜ wa maundu asu 7 Itina ˜ ˜ nınoonie alaıka ana ˜ ˜ ˜ ma ungam ıte konan ı1 ˜ inya sya nthı, makwe˜ ˜ te makalumya vyu iseve ˜ ˜ ˜ inya sya nthı, nı kana kı˜ ˜ seve o na kıva kıikauu˜ ˜ ˜ ˜ tane ıulu wa nthı kana ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ukangan ı kana m ut ın ı ˜ o na wıva. 2 Na noo˜ ˜ ˜ ˜ na mulaıka ungı amba˜ 7:1 1 Kana “ikotonı.”

˜ UVUANY’O 6:15–7:7

˜ ˜ ˜ tıte kuma wumılonı wa ˜ ˜ ˜ syua, e na usiılo wa Ngai ˜ ˜ ˜ ula wı thayu; na eeta ˜ ala alaıka ana na wa˜ sya munene, ala mane˜ ˜ ˜ ngetwe ukumu wa kwa˜ ˜ nanga nthı na ukanga, ˜ 3 akyasya: “Muikanange ˜ ˜ nthı kana ukanga kana ˜ ˜ ˜ mıtı, nginya twambe kwı˜ ˜ ˜ ˜ k ıa usi ılo itulyan ı sya ˜ ngombo sya Ngai waitu.” ˜ 4 Na neew’a utalo wa ˜ ˜ ˜ ala meek ıiwe usi ılo, ˜ namo ma ı 144,000, na ˜ ˜ ˜ meek ıiwe usi ılo kuma ˜ ˜ kıla mbaı ya ana ma Isilaeli: ˜ ˜ ˜ 5 Ala meekıiwe usiılo ˜ ˜ ˜ kuma mbaını ya Yuta maı 12,000; ˜ ˜ kuma mbaını ya Leuve˜ ni maı 12,000; ˜ ˜ kuma mbaını ya Ngati ˜ maı 12,000; ˜ ˜ 6 kuma mbaını ya Ase˜ li maı 12,000; ˜ ˜ kuma mbaını ya Navi˜ tali maı 12,000; ˜ ˜ kuma mbaını ya Mana˜ se maı 12,000; ˜ ˜ 7 kuma mbaını ya Si˜ meoni maı 12,000;

˜ UVUANY’O 7:8-16

˜ ˜ kuma mbaını ya Livai ˜ maı 12,000; ˜ ˜ kuma mbaını ya Isaka˜ li maı 12,000; ˜ ˜ 8 kuma mbaını ya Nze˜ vuluni maı 12,000; ˜ ˜ kuma mbaını ya Yose˜ vu maı 12,000; ˜ ˜ na kuma mba ın ı ya Mbenyamini 12,000 mee˜ ˜ ˜ kıwa˜ usiılo. ˜ ˜ 9 Itina wa maundu asu ˜ noona, na sisya! ıkoma˜ ˜ ˜ ˜ no ınene yıla vataı mu˜ ˜ ˜ ndu o na umwe utonya ˜ ˜ ˜ ˜ kuyıtala, kuma mbaını ˜ syonthe na ngo na andu ˜ ˜ na ithyomo, maungamıte ˜ ˜ ˜ mbee wa kıla kıvıla kya ˜ ˜ usumbı na mbee wa kala ˜˜ ˜ Kalondu, mekııte kanzu ˜ ˜ nzau; na maı na mbo˜ ˜ ˜ nge sya makındu mokonı moo. 10 Na maneenaa ˜ na wasya m ma˜ unene, ˜˜ kyasya: “ Utang ı ıo wu˜ ˜ maa kwa Ngai, ula wıka˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ lıte kıvılanı kya usumbı, na kwa kala Kalondu.” ˜ ˜ 11 Alaıka onthe mau˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ngamıte mathyululukıte ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kıla kıvıla kya usumbı, ˜ ˜ na ala atumıa na ila syu-

696

˜ ˜ mbe inya syı thayu, na ˜ ˜ ˜ ˜ mavaluka nthı na uthyu ˜ ˜ ˜ mbee wa kıvıla kıu kya ˜ ˜ ˜ usumb ı na mam uthaitha Ngai, 12 makyasya: “Ameni! Ngatho, nguma, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ uı, muvea, ndaıa, utonyi, ˜ na vinya nı sya Ngai wa˜ itu tene na tene. Ameni.” ˜ 13 Na umwe wa ala ˜ ˜ atumıa angulya: “Aa me˜˜ ˜ ˜ ˜ kııte kanzu nzau naau, ˜ na maumıte va?” 14 Na ˜ ˜ vau kwa vau namusu˜ ˜ ˜ ng ıa, namw ıa: “Mw ıa˜ ˜ ˜ ıi wakwa, we nue wısı.” ˜ ˜ Nake amb ıa: “Aa n ı ˜ ˜ ˜ ala maumıte ula thına˜ ˜ nı munene, na matha˜ ˜ mbıtye kanzu syoo na ˜ ˜ ˜ makaitw’ ık ıthya nza u na nthakame ya kala Ka˜ ˜ londu. 15 N ıkyo k ıtu˜ ˜ mi me mbee wa kıvıla ˜ ˜ kya usumbı kya Ngai, na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mam uth uk umaa uth u˜ ˜ ˜ kumi mutheu muthenya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na utuk u ıkalunı yake; ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na Ula wıkalıte kıvılanı ˜ ˜ ˜ ˜ kya usumbı akatambuu˜ ˜ ˜ ˜ kya ıeema yake ıulu woo. ˜ ˜ 16 Maikew’a nzaa ıngı o ˜ ˜ ˜ na maikew’a wauni ıngı, ˜ ˜ ˜ na sy ua y ıikamav ıvya

697

˜ ˜ ˜ kana uvyuvu o na wıva, ˜ ˜ 17 nundu kala Kalondu, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ula wı vakuvı na kıla kı˜ ˜ ˜ ˜ vıla kya usumbı, akamaıthya na akamatongoesya ˜ ˜ ˜ nthongonı sya kıw’u kya ˜ thayu. Na Ngai akava˜ ngula methoi onthe me˜ thonı moo.” ˜ ˜ ˜ ˜ uie usiılo 8 Yıla woomb ˜ ˜ wa muonza, nıkwavi˜ ˜ ndisye ki ıtunı ta nusu ˜ saa. 2 Na noona alaı˜ ˜ ˜ ka muonza maungamıte mbee wa Ngai, na mane˜ ngwa masoo muonza. ˜ ˜ ˜ ˜ 3 Na mulaıka ungı avi˜ ˜ ka akwete k ınd u kya ˜ thaavu kya k utoeesya ˜ ˜ ˜ uvani na aungama k ı˜ thembeonı, na anengwa ˜ ˜ ˜ uvani mwing ı n ı kana awumye vamwe na mbo˜ ya sya atheu onthe kı˜ thembeonı kya thaavu, ˜ ˜ ˜ ˜ kıla kyaı mbee wa kıvıla ˜ ˜ ˜ kya usumbı. 4 Na syuki ˜ ˜ ya uvani kuma kw’okonı ˜ ˜ ˜ kwa mulaıka usu vamwe na mboya sya ala atheu syambata kwa Ngai. ˜ ˜ ˜ 5 Indı vau kwa vau ula ˜ ˜ ˜ ˜ mulaıka oosa kındu kya

˜ UVUANY’O 7:17–8:10

˜ ˜ ˜ kutoeesya uvani na akı˜ ˜ kıa mwaki kuma vau kı˜ ˜ thembeon ı na aw ıkya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıulu wa nthı. Na kweethıwa itundumo na mawa˜ ˜ sya na utisi na k ıthi˜ ngitho kya nthı. 6 Na ˜ ˜ ˜ alaıka muonza ala maı na ˜ ala masoo muonza mee˜ ˜ yumbany’a kumavuva. 7 Na wa mbee avuva soo wake. Na mbua ya mavia na mwaki ivula˜ nıte na nthakame, sye˜ ˜ kw’a nthı; na kılungu kya ˜ ˜ katatu kya nthı kyavya, ˜ ˜ na k ılungu kya katatu ˜ ˜ ˜ ˜ kya mıtı kyavya, na mıtı ˜ ˜ yonthe mıu yavya. ˜ ˜ ˜ 8 Na mulaıka wa kelı ˜ avuva soo wake. Na kı˜ ˜ ˜˜ ˜ ndu k ıilye k ııma k ıne˜ ne kyakan ıte mwaki ˜ ˜ ˜ kyekw’a ukanganı. Na kı˜ lungu kya katat u kya ˜ ˜ ukanga kyatw’ıka ntha˜ kame; 9 na kılungu kya ˜ ˜ ˜ katatu kya syumbe syı ˜ ˜ ˜ ˜ thayu ila syı ukanganı ˜ kyakw’a, na kılungu kya ˜ ˜ katatu kya meli ila syaı ˜ ˜ ˜ ukanganı kyaanangıka. ˜ ˜ 10 Na mulaıka wa ka˜ tatu avuva soo wake. Na

˜ UVUANY’O 8:11–9:5

˜ ndata nene yakanıte ta ˜ ˜ taa yavaluka kuma ıtu˜ ˜ ˜ ˜ nı, na yavalukıla kılungu ˜ ˜ ˜ kya katatu kya mbusı na ˜ ˜ kya ˜ nthongo1 sya kıw’u. ˜ ˜ 11 Isyıtwa ya ndata ısu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nı mutı wı uu. Na kılu˜ ˜ ˜ ngu kya katatu kya kıw’u ˜ ˜ ˜ kyeeth ıwa na u u, na ˜ ˜ andu aingı makw’a ku˜ ˜ ˜ ˜ mana na kıw’u kıu, nu˜ ˜ ˜ ˜ ndu kyaı uu. ˜ ˜ 12 Na mulaıka wa kana avuva soo wake. Na ˜ ˜ kılungu kya katatu kya ˜ ˜ syua na kılungu kya ka˜ ˜ tatu kya mwei na kılungu ˜ kya katat u kya ndata ˜ ˜ ˜ syakunwa, nı kana kılu˜ ngu kya katatu kyasyo ˜ ˜ ˜ ˜ kıtw’ıke kıvindu na kı˜ lungu kya katat u kya ˜ ˜ ˜ muthenya kıikethıwe na ˜ ˜ kyeni, na utuku o naw’o. 13 Na noona, na nee˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ w’a ndi u ı ul uk ıte ıtu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nı kat ı ıkyasya uu na ˜ wasya munene: “Kyeva, ˜ kyeva, kyeva nı kwa ala ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ matwıe ıulu wa nthı nu˜ ndu wa mawasya ma ma˜ ˜ ˜ soo ala angı makilyı ku8:10 1 Kana “mbuluti.”

698

˜ ˜ ˜ vuvwa nı alaıka ala angı ˜ atatu!” ˜ ˜ 9 Na mulaıka wa katano avuva soo wake. Na ˜ ˜ noona ndata yaı ınava˜ ˜ ˜ ˜ luka nth ı kuma ıtun ı, ˜ ˜ na anengwa uvunguo wa ˜ ˜ ˜ ˜ y ıla ıima y ıte k ıtulu.1 ˜ ˜ ˜ 2 Na avingua yıla ıima ˜ ˜ ˜ ˜ yıte kıtulu,1 na syuki yı˜ ˜ ˜ ilye ta syuki ya ıiko ıne˜ ˜ ne yambata kuma ıimanı ˜ ˜ ˜ yıu, na syua yamesya kıvindu, na nzeve o nayo ˜ ˜ yamesya k ıvindu, n u˜ ˜ ˜ ˜ ndu wa syuki yıla yaumı˜ ˜ ˜ te ıimanı yıu. 3 Na ngie ˜ ˜ ˜ syauma syukinı yıu sya˜ ˜ ˜ ˜ thi ıulu wa nthı, na sya˜ ˜ ˜ ˜ nengwa ukumu, o ta ula ˜ ˜ wa ila ing’auı sya nthı. 4 Na syeewa iikanange ˜ ˜ ˜ nyeki sya nthı kana mutı ˜ ˜ ˜ o na wıva mwıu kana ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ m ut ı ung ı o na w ıva, ˜ ˜ ˜ ındı syanange o andu ala ˜ ˜ mate na usiılo wa Ngai ˜ itulyanı syoo. 5 Na ngie isu syane˜ ˜ ˜ ˜ ngwa ukumu wa kuma˜ ˜ ˜ ˜ thıny’a myei ıtano, ındı 9:1, 2 1 Kana “aviso.” Sisya Maelesyo ma Ndeto.

699

˜ ˜ iikamoae, na uth ıny’o ˜ wasyo wailye ta wa kı˜ ˜ ˜ ˜ ng’auı yıla kyauma mu˜ ˜ ˜ ˜ ndu. 6 Mıthenyanı ısu ˜ ˜ and u makamantha k ı˜ ˜ ˜ kw’u ındı maikakyona, ˜ ˜ ˜ na makenda kukw’a, ındı ˜ ˜ ˜ kıkw’u kıkasemba kuma ˜ vala maı. 7 Na ngie isu syavw’a˜ nene na mbalasi sy ı˜ ˜ ˜ yumbanıtye kwondu wa ˜ ˜ ˜ kau; na mıtwenı yasyo ˜ ˜ ˜ syaı na syındu iilye ngo˜ ˜ via sya usumbı sya thaa˜ ˜ vu, na syaı na mothyu ˜ ˜ ˜ mailye ma andu, 8 ındı ˜ ˜˜ syaı na nzw’ıı iilye sya aka. Na maeo masyo ˜ ˜ mailye ma m ınyamb u, ˜ ˜ 9 na syaı na ngao sya kı˜ ˜ thui iilye ngao sya kyuma. Na wasya wa nthwau ˜ syasyo waı ta wasya wa ˜ ˜ makasya makusıtw’e nı ˜ mbalasi isembete kau˜ ˜ nı. 10 O na syaı na isi˜ ˜ the syaı na mıthya1 ta ˜ ˜ ˜ ˜ ya ing’au ı, na uk um u ˜ ˜ ˜ wa kuthıny’a andu va˜ ˜ ˜ ndu va myei ıtano waı ˜ isithenı syasyo. 11 Na 9:10 1 Kana “moa.”

˜ UVUANY’O 9:6-16

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ syaı na musumbı, mulaı˜ ˜ ˜ ˜ ka wa ˜ y˜ ıla ıima yıte kıtu-˜ lu.1 Isyıtwa yake kwa Kı˜ ˜ ˜ evelania nı Avatoni,2 ındı ˜ kwa Kıkiliki etawa Avolioni.3 ˜ 12 Kyeva kya mbee nı ˜ ˜ kıvıtu. Sisya! Ve mavi˜ ˜ nda elı ma kyeva mokıte ˜ ˜ ˜ ıtina wa maundu asu. ˜ ˜ 13 Na mulaıka wa tha˜ nthatu avuva soo wake. Na neew’a wasya kuma ˜ ˜ ˜ mbyanı sya kıla k ıthe˜ mbeo kya thaavu, kıla ˜ ˜ kı mbee wa Ngai, 14 ui˜ ˜ ˜ ˜ mw ıa ula m ula ıka wa ˜ ˜ thanthatu waı na soo: ˜ “Thasya ala alaıka ana ˜ ˜ ˜ ˜ movetwe us ın ı m unene wa Euvalati.” 15 Na ˜ alaıka asu ana ala moo˜ ˜ mbanıtw’e kwondu wa ˜ ˜ ula saa na muthenya na ˜ mwei na mwaka nıma˜ ˜ thaiw’e nı kana moae kı˜ lungu kya katat u kya ˜ andu. ˜ 16 Na utalo wa ita sya ˜ ˜ ala makuıtwe nı mbalasi 9:11 1 Kana “aviso.” Sisya Ma˜ ˜ elesyo ma Ndeto. 2 Ualy ˜ ulo ˜ ˜ ˜ wayo nı, “Wanangıko.” 3 Ualyu˜ lo wayo nı, “Mwanangi.”

˜ UVUANY’O 9:17–10:3

˜ ˜ wa ı makili m ıongo ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ılı kundu makili ıkumi; ˜ ˜ na nıneewie utalo woo. ˜ ˜ ˜ 17 Na u u n ıw’o noo˜ nie ila mbalasi woninı ˜ ˜ ˜ ˜ na ala mekalıte ıulu wa˜ ˜ syo: Maı na ngao sya kı˜ ˜ thui sya langi mutune ta mwaki na wa mbuluu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na wa muvılıtı, na mıtwe ya mbalasi isu yailye ya ˜ ˜ ˜ mınyambu, na kwaumıla ˜ ˜ ˜ mwaki na syuki na muvı˜ ˜ ˜ lıtı makanyw’anı masyo. ˜ 18 Na kılungu kya ka˜ ˜ ˜ tatu kya andu nıkyooai˜ ˜ ˜ we nı mothıny’o atatu, ˜ ˜ namo nı mwaki na syu˜ ˜ ˜ ˜ ki na muvılıtı, ala mau˜ mie makanyw’an ı ma˜ ˜ ˜ ˜ ˜ syo. 19 Nundu ukumu ˜ wa mbalasi isu wı maka˜ nyw’anı masyo na isithe˜ ˜ ˜ nı syasyo, nundu isithe ˜ syasyo iilye nzoka na syı ˜ ˜ ˜ na mıtwe, na itumıaa isi˜ ˜ ˜ the isu ˜ k˜ uumısya. ˜ ˜ 20 Indı andu ala angı ˜ ˜ ˜ mataa uawa n ı moth ı˜ ny’o asu mayaaılila ku˜ mana na mawıa ma moko ˜ moo; mayaaeka kuthai˜ tha ndaimoni na mıvw’a-

700

nano ya thaavu na ya ve˜ tha na ya uthuku1 na ya ˜ ˜ ˜ mbwau, ıla ıtatonya kwo˜ ˜ na kana kwıw’a kana ku˜ thi. 21 Na mayaa ılila ˜ ˜ na ı syoo ila mek ıte ˜ ˜ ˜ sya uaani kana maundu ˜ ˜ ma uwe kana ulaalai1 ˜ kana ung’ei. ˜ ˜ noona mulaıka 10 Na ˜ ˜ ˜ ung ı w ı na vinya ˜ ˜ atheeete kuma ıtun ı, ˜ ˜ ˜ avw’ ık ıtwe ıthweo, na ˜ ˜ ˜ ˜ aı na utaathi mutwenı ˜ ˜ wake na uthyu wake wai˜ ˜ lye syua, na maau1 make ˜ mailye ituı sya mwaki, ˜ ˜ 2 na kw’okonı kwake aı ˜ ˜ na kavuku ka kukunzwa ˜ ˜ ke kak unz ue. Na aki˜ ˜ ˜ nya ukanga na kuu kwa˜ ke kwa aume, na akinya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nthı nyumu na kuu kwake kwa aka, 3 na anee˜ na na wasya munene o ˜ ˜ ˜ ˜ tond u munyambu ulu˜ maa. Na yıla waneenie ˜ na wasya munene, mawasya ma ila itundumo ˜ muonza maneena. ˜ ˜ ˜ 9:20 1 Kısungu, copper. 9:21 ˜ 1 Kıkiliki, por·neia. Sisya Maelesyo ma Ndeto. 10:1 1 Ndeto ˜ kwa ndeto, “nyaaı.”

701

˜ 4 Na yıla ila itundu˜ mo muonza syaneenie, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ naı vakuvı kuandıka, ındı ˜ neew’a wasya˜ kuma ıtu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nı uyasya: “ Ik ıa usi ılo ˜ ˜ maundu ala weew’a ma˜ ineenwa nı ila itundumo ˜ ˜ muonza, na ndukamaa˜ ˜ ˜ nd ıke.” 5 Na m ula ıka ˜ ˜ ˜ ula noonie aungamıte, ˜ ˜ ˜ akinyıte ukanga na nthı ˜ ˜ ˜ ny um u, ook ılya kw’o˜ ko kwake kwa aume ele˜ ˜ ˜ kelye ıtun ˜ ı, ˜ 6 na eevıta na Ula wıkalaa tene ˜ na tene, ula woombie ˜ ˜ ˜ ıtu na syındu syonthe ˜ ˜ ˜ ila syı nthını wayo, na ˜ ˜ ˜ ˜ nthı na syındu ila syı ˜ ˜ ˜ nthını wayo, na ukanga ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na syındu ila syı nth˜ ını waw’o, akyasya: “ Ivi˜ ˜ nda ya ˜ kweteela nı ıthe˜ ˜ ˜ lu. 7 Ind ı m ıthenyan ı ˜ ˜ ˜ ˜ ıla mulaıka wa muonza ˜˜ ˜ ˜ ˜ wııthıwa e vakuvı kuvu˜ ˜ ˜ va soo wake, nıvo ındı ˜ ˜ ˜ ˜ Ngai ukeanısya kımbithı ˜ ˜ kıtheu kıla watavanisye ˜ ˜ ta uvoo museo kwa ngombo syake mwene, na˜ syo nı athani.” 8 Na neew’a wasya ˜ ˜ ˜ kuma ıtunı uineena na-

˜ UVUANY’O 10:4–11:1

˜ ˜ ˜ kwa ıngı, ukyasya: “Enda wose kavuku kau ka˜ ˜ k unz ue kala ke kw’o˜ ˜ ˜ ˜ kon ı kwa ula m ula ı˜ ˜ ˜ ˜ ka uungamıte akinyıte ˜ ˜ ˜ ˜ ukanga na nthı nyumu.” ˜ ˜ 9 Na nathi kwa ula mu˜ ˜ la ıka na namw ıa ane˜ ˜ nge kavuku kau ka kuku˜ nzwa. Nake ambıa: “Kose ˜ ˜ ˜ na uikaya, na nıkeutu˜ ˜ ˜ ma ıvu yaku yıthıwa na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ uu, ındı kanyw’anı waku ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ keıthıwa ke muyo ta ukı ˜ ˜ wa nzukı.” 10 Na noo˜ sa kavuku kau ka ku˜ ˜ k unzwa kw’okon ı kwa ˜ ˜ ˜ ula m ula ıka na naka˜ ya, na kanyw’anı wakwa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kaı muyo ta ukı wa nzu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kı, ındı yıla nakaıye, ıvu ˜ ˜ ˜ yakwa yeethıwa na uu. 11 Na neewa: “No ngi˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nya wathane ıngı ıulu wa ˜ ˜ andu, mbaı, ithyomo, na ˜ ˜ asumbı aingı.” ˜ mua11 Na nanengwa ˜ ngi uilye˜ ta ndata,1 ˜ ˜ na neewa: “Ukıla na ui˜ thima vala vandu vatheu ˜ ˜ ˜ va ıkalu ya Ngai na kıthe˜ ˜ mbeo na ala meuthaithıa ˜ ˜ ˜ 11:1 1 Kana “mutı wa kuthima.”

˜ UVUANY’O 11:2-11

˜ ˜ ˜ vo. 2 Indı ndukathime ˜ nza wa vala vandu va˜ ˜ theu va ıkal u, ekana ˜ ˜ ˜ ˜ nayo, nundu nza ısu nı˜ ˜ nengetwe andu ma mbaı ˜ ing ı, na makakinyanga ˜ ˜ ıla ndua ntheu myei 42. ˜ ˜ 3 Ngatuma ng us ı sya˜ ˜ kwa ilı syathana mıthe˜ ˜˜ ˜ nya 1,260, syıkııte ngua ˜ ˜ sya makunia.” 4 Ngusı ˜ ˜ ˜ isu ivw’ananıtw’e na mıtı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ılı ya mıthata na syındu ˜ ˜˜ ˜ ilı sya kwilııla taa, na iu˜ ˜ ngamıte mbee wa Mwıa˜ ˜ ıi wa nthı. ˜ ˜ ˜ 5 Ethıwa mundu o na ˜ ˜ ˜ ˜ w ıva n ukwenda k ui u˜ ˜ m ısya, mwaki n ıwu˜ maa kanyw’an ı wasyo ˜ ˜ na uivıvya amaitha ma˜ ˜ ˜ syo. Eth ıwa m und u o ˜ ˜ ˜ ˜ na wıva akenda kuiumı˜ sya, no nginya oawe uu. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 6 Ngusı isu syı na uku˜ ˜ ˜ mu wa kuvinga yayaya nı ˜ ˜ kana mbua ndıkaue mı˜ ˜ thenyan ı ıla iendeee ˜ ˜ ˜ kwathana, na syı na uku˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mu ıulu wa kıw’u, wa ku˜ ˜ ˜ k ıtw’ ık ıthya nthakame, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na uk umu wa k uk una ˜ ˜ ˜ nthı na kıla muthemba

702

˜ ˜ wa uthıny’o mavinda ma˜ ˜ ˜ ingı undu ikwenda. 7 Na syamina kumya ˜ ˜ ˜ ˜ ukusı wasyo, nyamu ya ˜ ˜ ˜ k ıthekanı ıla yambatie ˜ ˜ ˜ ˜ kuma ıimanı yıte kıtulu1 ˜ ˜ ıkokita nasyo na ıkaisi˜ ˜ nda na ıkasyuaa. 8 Na ˜ simba syasyo ikeeth ı˜ ˜ ˜ wa nzıanı nene ya ndua ˜ ˜ nene, ıla kwa nzıa ya nge˜ lekany’o y ıtawa Soto˜ mo na Misili, vala Mwıa˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıi wasyo wooaıwe mutını. ˜ ˜ ˜ 9 Na andu me kıvathukany’o, na ngo, na ithyo˜ mo, na mbaı makasisya ˜ simba syasyo mıthenya ˜ ˜ ıtatu na nusu, na maike˜ ˜ ˜˜ ˜ tıkılya mıı yasyo ıthikwe ˜ ˜ mbuanı. 10 Na ala ma˜ ˜ ˜ ˜ ˜ twıe ıulu wa nthı maka˜ ˜ ˜ tana na kwıw’a muyo nu˜ ˜ ˜ ndu wa kıkw’u kyasyo, ˜ ˜ na makanengane mıthı˜ ˜ ˜ nzıo ene kwa ene, nıkwı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ thıwa ngusı isu ilı nısya˜ ˜ ˜ ˜ ˜ thınasya ala matwıe ıulu ˜ wa nth ˜ ı. ˜ ˜ 11 Itina wa ıla mıthe˜ ˜ ˜ ˜ nya ıtatu na nusu, mıthu11:7 1 Kana “aviso.” Sisya Maelesyo ma Ndeto.

703

˜ ˜ mu ya thayu kuma kwa ˜ ˜ Ngai yalika nthını wasyo, ˜ ˜ na syaungama na maau masyo, na ala masyonie ˜ makwatwa nı wia mwi˜ ngı. 12 Na syeew’a wa˜ ˜ sya munene kuma ıtu˜ ˜ ˜ n ı uisy ıa: “Ambatai ˜ ˜ ˜ kuu.” Na syambata ıtu˜ ˜ ˜ ˜ nı syı ıthweonı, na amaitha masyo masyona.1 ˜ ˜ 13 Na saanı usu kwee˜ ˜ ˜ thıwa kıthingitho k ıne˜ ˜ ˜ ne, na kılungu kya ıku˜ ˜ mi kya ndua kyavaluka; ˜ na and u 7,000 mooa˜ ˜ ˜ wa nı k ıthingitho k ıu, ˜ ˜ na andu ala angı matele˜ ma na mamukumya Ngai ˜ ˜ wa ıtunı. ˜ ˜ 14 Kyeva kya kelı nı ˜ ˜ kıvıtu. Sisya! Kyeva kya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ katatu nıkyukıte mıtukı. ˜ ˜ ˜ 15 Na mulaıka wa muonza avuva soo wake. Na ˜ kwaı mawasya manene ˜ ˜ ˜ ıtunı, makyasya: “ Usu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mb ıkıte ˜ ı wa˜ nthı n˜utw’ ˜ ˜ Usumbı wa Mwıaıi waitu ˜ na wa Klısto wake, nake ˜ ˜ ˜ akasumbıka e musumbı tene na tene.” ˜ ˜ 11:12 1 Kana “nımasyaıtye.”

˜ UVUANY’O 11:12-19

˜ 16 Na ala atumıa 24 ˜ ˜ ˜ ˜ mekalıte ivılanı sya usu˜ mbı mbee wa Ngai, ma˜ ˜ ˜ valuka nthı na mothyu ˜ moo na mam uthaitha Ngai, 17 makyasya: ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ “N ıt uuk utung ıa m uvea Yeova Ngai, Mwene Vi˜ ˜ nya W’onthe, ula wı kw’o ˜ ˜ ˜ ˜ na waı kw’o, nundu nıwosete vinya waku mwi˜ ˜ ˜˜ ˜ ngı na ukambııa kusu˜ ˜ ˜ ˜ mb ıka w ı m usumb ı. ˜ ˜ ˜ ˜ 18 Indı mbaı syathilıka, ˜ ˜ na uthilıku waku wooka, ˜ ˜ ˜ ˜ na ıvinda yıla yınyuvı˜ ˜ twe yavika ya kusilıla ala ˜ ˜ ˜ akw’u na kuinenga ıtuvi ngombo syaku athani na atheu na ala ma˜ ˜ ˜ kıaa ısyıtwa yaku, anini ˜ na anene, na kumananga ˜ ala manangaa nthı.” ˜ 19 Na vala vandu va˜ ˜ theu va ıkalu ya Ngai ˜ ˜ ˜ ˜ vavinguka ıtunı, na ısa˜ ˜ ˜ ˜ nduku ya utianıo wake ˜ ˜ yooneka yı vala vandu ˜ ˜ vatheu va ıkalu yake. Na ˜ ˜ kwaı utisi na mawasya na itundumo na ithingi˜ tho sya nthı na mbua nene ya mavia.

˜ UVUANY’O 12:1-10

˜ 12 Na wonany’o m˜ unene wooneka ıtu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nı: Kwaı mundu muka ˜ ˜ ˜ ˜ uvw’ ık ıtwe sy ua, na ˜ ˜ mwei waı ungu wa nyaaı ˜ ˜ syake, na mutwenı wake ˜ ˜ ˜ va ı ngovia ya usumb ı ˜ ˜ yı na ndata 12, 2 na aı ˜ ˜ ˜ muito. Na nıwaıaa akya˜ ˜ ˜ unya nı woo wa kusyaa. 3 Na kwooneka wo˜ ˜ ˜ ˜ nany’o ung ı ıtun ı. Si˜ ˜ ˜ sya! Mukunga munene ˜ ˜ ˜ na mutune muno, wı na ˜ ˜ mıtwe muonza na mbya ˜ ˜ ˜ ˜ ıkumi, na mıtwenı yaw’o ˜ ˜ waı na ngovia muonza ˜ ˜ ˜ sya usumbı; 4 na kısi˜ the kyaw’o kyakusıtye ˜ ˜ kılungu kya katatu kya ˜ ˜ ˜ ndata sya ıtunı, na wasyı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kya ıulu wa nthı. Na mu˜ ˜ ˜ k unga usu wa ungama ˜ ˜ ˜ mbee wa mundu muka ˜ ˜ ˜ ˜ usu waı vakuvı kusyaa, ˜ ˜ nı kana asyaa, umelye kana kake. ˜ ˜ ˜˜ 5 Na asyaa kavısı, ıı, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ munduume ula ukaıthya ˜ mbaı syonthe na nda˜ ta ya kyuma. Na kana kake kavulw’a katwa˜ ˜ ˜ wa kwa Ngai, ula waı kı-

704

˜ ˜ ˜ ˜ vılanı kyake kya usumbı. ˜ ˜ ˜ ˜ 6 Na mundu muka usu ˜ ˜ akıa athi vandu vala wa˜ ˜ ˜ ˜ ˜ seuvıw’e nı Ngai weunı, ˜ ˜ ˜ na aı aıthw’e mıthenya 1,260 e vau. ˜ ˜ ˜ ˜ 7 Na kwaı kau ıtunı: ˜ Mikaeli1 na alaıka make ˜ ˜ ˜ mokita na ula mukunga ˜ vamwe na alaıka maw’o ˜ ˜ 8 ındı mayaasinda,1 na ˜ ˜ ˜ vayaı mwanya woo ıngı ˜ ˜ ˜ ˜ ıtun ı. 9 Na m uk unga ˜ ˜ ˜ usu wekw’a nthı, ıla nzo˜ ˜ ˜ ˜ ka nguu, ıla yıtawa Nde˜ ˜ ˜ vili na ıngı Satani, ula ˜ ˜ ukengaa nth ı yonthe; ˜ ˜ ekw’a nth ı, na ala ıka ˜ make mekw’a nthı vamwe nake. 10 Na nee˜ w’a wasya munene kuma ˜ ˜ ˜ ıtunı uyasya: ˜ ˜˜ “Yu ve ˜ utangııo na vi˜ nya na Usumbı wa Ngai ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ waitu na ukumu wa Klı˜ ˜ ˜ ˜ sto wake, nundu ula usi˜ kataa ana-a-asa mait u ˜ ˜ ˜ ˜ nıwekw’a nthı, ula uma˜ sikataa kwa Ngai mu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 12:7 1 Ualyulo wayo nı, “Nuu Ui˜ lye ta Ngai?” 12:8 1 Kana nı˜ ˜ ˜ ˜ vatonyeka, “ ındı mukunga wasindwa.”

705

˜ ˜ thenya na utuku! 11 Na ˜ ˜ ˜ mam usinda n und u wa nthakame ya kala Kalo˜ ˜ ndu na nundu wa nde˜ ˜ ˜ to ya ukusı woo, na ma˜ yaaenda mathayu moo ˜ ˜ ˜ ˜ o na yıla maı vakuvı ku˜ ˜ awa. 12 Na nundu wa ˜ ˜ uu, tanai inyw’ı matu na ˜ ˜ ˜ ˜ ala mutwıe nthını wamo! ˜ ˜ Kyeva nı kwa nthı na ˜ ˜ ˜ ukanga, nundu Ndevili ˜ ˜ ˜ ˜ nıwatheea kula muı, e na ˜ ˜ ˜ ˜ uthatu mwing ı, nund u ˜ ˜ ˜ nıwısı e na kavinda o kanini.” ˜ ˜ ˜ ˜ 13 Yıla ula mukunga ˜ woonie kana nıwekw’a ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nthı, wamuthıny’a ula mu˜ ˜ ndu muka wasyaie ˜ ˜ kala ˜ ˜ ˜ kana kavısı. 14 Indı mu˜ ˜ ˜ ndu muka usu anengwa ˜ ˜ nthwau ilı sya ndiu nene, ˜ ˜ ˜ nı kana auluke athi vala ˜ ˜ ˜ vandu vake weunı, vala ˜ ˜ ˜ waı aıthw’e kwa ıvinda, ˜ mavinda, na nusu ıvinda,1 ˜ ˜ ˜ e vaasa na uthyu wa ıla nzoka. ˜ 15 Na nzoka yatavıka ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kıw’u kingı ta usı kuma

˜ UVUANY’O 12:11–13:2

˜ ˜ kanyw’an ı wayo ıtina ˜ ˜ ˜ ˜ wa ula m und u m uka, ˜ ˜ ˜ ˜ n ı kana ˜ oawe n ı us ı ˜ ˜ ˜ ˜ usu. 16 Indı nthı yamu˜ ˜ ˜ tetheesya mundu muka ˜ ˜ usu, na nthı yaathamya kanyw’a wayo na yame˜ ˜ ˜ ˜ ˜ lya usı usu mukunga wa˜ tavıkie kuma kanyw’a˜ ˜ ˜ ˜ nı waw’o. 17 Nıvo ındı ˜ ˜ ˜ ˜ mukunga wathatıie mu˜ ˜ ˜ ndu muka usu na wa˜ thi kukita na ala matia˜ ˜ lıte ma usyao wake, ala ˜ makwataa mıao ya Ngai, ˜ na me na wıa wa kumya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ukusı ıulu wa Yesu. ˜ ˜ ˜ ula mukunga wa13 Na ˜ ˜ ungama k ıthanga˜ ˜ ˜ thını kya ukanga. ˜ ˜ Na noona nyamu ya kı˜ ˜ thekanı yambatıte kuma ˜ ˜ ˜ ukangan ı, y ı na mbya ˜ ˜ ˜ ˜ ıkumi na mıtwe muonza, ˜ ˜ na mbyanı syayo yaı na ˜ ˜ ˜ ngovia ıkumi sya usu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mbı, ındı mıtwenı yayo ˜ ˜ ˜ vaı masyıtwa ma kuuma˜ ˜ na. 2 Nyamu ya kıthe˜ ˜ ˜ kanı ıla noonie yailye kı˜ ˜ ˜ koyo,1 ındı maau mayo mailye ma nduva, na

˜ ˜ 12:14 1 Uu nı kwasya, mavinda ˜ atatu na nusu. 13:2 1 Kana “ngo.”

˜ UVUANY’O 13:3-12

kanyw’a wayo wailye wa ˜ ˜ ˜ ˜ munyambu. Na ula mu˜ ˜ kunga wanenga nyamu ˜ ˜ ˜ ısu ya k ıthekanı vinya ˜ ˜ ˜ ˜ na kıvıla kya usumbı na ˜ ˜ ˜ ˜ ukumu munene. ˜ 3 Na noona m utwe ˜ ˜ ˜ ˜ wayo umwe uilye ta unaı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na uumısye wa kumyu˜ ˜ ˜ ˜ aa, ındı kıtau kıu kya˜ ˜ ˜ ˜ yo kıla kyaı vakuvı ku˜ ˜ ˜ myuaa kyaı kınavoa, na ˜ ˜ andu onthe ma nthı maa˜˜ ˜ ˜ ˜ tııa nyamu ısu ya kıthe˜ kanı maseng’ete. 4 Na ˜ ˜ ˜ mathaitha mukunga usu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nundu nıwamınengie ıla ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nyamu ya kıthekanı uku˜ mu, na mathaitha nya˜ ˜ ˜ ˜ mu ısu ya kıthekanı, ma˜ ˜ ˜ ˜ kyasya: “Nuu ula uilye ta ˜ ˜ ˜ ˜ nyamu ıno ya kıthekanı, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na nuu ula utonya kukita nayo?” 5 Na yanengwa ˜ kanyw’a waneenaa mau˜ ˜ ndu manene na kuuma˜ ˜ ˜ na, na yanengwa ukumu ˜ ˜ ˜ ˜ wa kwıka undu ıkwenda kwa myei 42. 6 Na yaathamya kanyw’a wayo ˜ kwelekela Ngai nı kana ˜ ˜ ˜ ıumange ısyıtwa yake na ˜ ˜˜ wıkalo wake, ıı, ala me˜ ˜ ˜ kalaa ıtun ı. 7 Nyam u

706

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ısu nıyeetıkılilw’e kukita ˜ na ala atheu na kumasi˜ ˜ nda, na yanengwa uku˜ ˜ ˜ ˜ m u ı ul u wa ngo syo˜ nthe na andu na ithyomo ˜ na mba ı. 8 Na onthe ˜ ˜ ˜ ˜ ala matw ıe ı ul u wa ˜ ˜ nthı makamıthaitha. Na ˜ ˜ kuma mwambıl ılyo wa ˜ ˜ ˜ ˜ nthı, vaiı ısyıtwa ya o ˜ ˜ ˜ ˜ na umwe woo yıandıkı˜ ˜ ˜ ˜ twe ıvukun ı ya k uk u˜ nzwa ya thayu ya kala Kalondu kooaiwe. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 9 Ula wı kutu nıew’e. ˜ ˜ ˜ 10 Ethıwa mundu o na ˜ ˜ ˜ ˜ wıva nı wa kutavwa, usu ˜ ˜ akatavwa. Na ethıwa mu˜ ˜ ndu o na wıva akooaa na ˜ ˜ uvyu,1 no nginya oawe na ˜ ˜ ˜ uvyu. Vaa nıvo atheu me˜ ˜ ˜ ndekaa kwıthıwa na wu˜˜ ˜ ˜ ˜˜ mıısyo na muıkııo. ˜ 11 Na noona nyam u ˜ ˜ ˜ ˜ ıngı ya kıthekanı yamba˜ ˜ ˜ tıte kuma nthı, na yaı na ˜ mbya ilı iilye sya kalo˜ ˜ ˜˜ ˜ ndu, ındı yambııa kunee˜ ˜ na ta mukunga. 12 Na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nıtumıaa ukumu wa ıla ˜ 13:10 1 Kana nıvatonyeka, “Na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ethıwa mundu o na wıva nı wa ˜ ˜ ˜ kuawa na uvyu.”

707

˜ ˜ ˜ nyamu ya kıthekanı ya ˜ ˜ mbee, nyamu ısu yene. ˜ ˜ Na nıtumaa nthı na eka˜ li mayo mathaitha ıla ˜ ˜ nyamu ya mbee ya kı˜ ˜ ˜ ˜ thekanı, ıla yaı na k ı˜ ˜ ˜ ˜ tau kyaı vakuvı kumyuaa ˜ ˜ na kyavoa. 13 Na nıyıkaa syama nene mbee ˜ ˜ wa andu, o na nıtumaa ˜ ˜ mwaki utheea nthı kuma ˜ ˜ ıtunı. ˜ 14 Nıkengaa ala ma˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ twıe ıulu wa nthı nundu ˜ ˜ wa syama ila yeetıkıli˜ ˜ ˜ lw’e kwıka, ıla nyamu ya ˜ ˜ ˜ kıthekanı yene, na nıta˜ ˜ vasya andu ala matwıe ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıulu wa nthı maseuvye ˜ ˜ muvw’anano wa ıla nya˜ ˜ ˜ ˜ mu ya kıthekanı, ıla ya˜ ˜ ˜ ˜ temetwe na uvyu ındı ˜ ˜ ˜ ıkavoa. 15 Na nıyeet ı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kılilw’e kuunenga mıthu˜ ˜ ˜ ˜ m u ya thay u ula m u˜ vw’anano wa nyamu ya ˜ ˜ ˜ ˜ kıthekanı, nı kana mu˜ vw’anano usu wa nya˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mu ya kıthekanı wıthıwe ˜ ˜ ˜ utonya kuneena na kutu˜ ˜ ma andu onthe ala meu˜ ˜ lea kuthaitha muvw’anano wayo moawa.

˜ UVUANY’O 13:13–14:2

˜ ˜ 16 Na n ılasim ıthasya ˜ and u onthe, anini na anene, athwii na ngya, ngombo na ala athasye, ˜ ˜ ˜ mekıwe uvano kw’okonı ˜ kwoo kwa aume na itu˜ ˜ lyanı syoo, 17 nı kana ˜ ˜ ˜ mundu o na wıva nda˜ ˜ kethıwe atonya kuthooa ˜ kana kuthoosya ate o ˜ ˜ ˜ ˜ ula wı na uvano usu, ˜ ˜ ˜ naw’o nı ısyıtwa ya nya˜ ˜ ˜ ˜ mu ısu ya kıthekanı kana ˜ ˜ namba ya ısyıtwa yayo. ˜ 18 Vaa nı vo vekwende˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ka uı: Eka ula wı na uma˜ nyi eke ısavu ya namba ˜ ˜ ˜ ya ıla nyamu ya kıthe˜ ˜ ˜ ˜ kanı, nundu nı namba ya ˜ ˜ mundu, na namba yayo ˜ nı 666. 14 Na noona, na sisya! ˜ kala Kalondu aunga˜ ˜˜ ˜ mıte Kııman ı kya Saioni, e na ala 144,000 ˜ ˜ ala maandıkıtwe itulya˜ ˜ ˜ nı syoo ısyıtwa yake na ˜ ˜ ˜ ısy ıtwa ya Ithe wake. 2 Na neew’a wasya ˜ ˜ ˜ kuma ıtunı uilye ta wa˜ ˜ ˜ sya wa kıw’u kingı na ˜ wasya wa k ıtundumo; ˜ ˜ wasya ula neewie waı ta

˜ UVUANY’O 14:3-10

˜ wa aini mekwina maku˜ nıte mbeve syoo. 3 Na ˜ mainaa wathi weew’ ı˜ kaa ta mweu me mbee ˜ ˜ ˜ ˜ wa kıla kıvıla kya usu˜ ˜ mbı na mbee wa ila syu˜ mbe inya na ala atumıa, ˜ ˜ ˜ na vaiı umwe waı ato˜ ˜ nya kumanya wathi usu ate o ala 144,000, ala ma˜ ˜ ˜ thooetwe kuma ıulu wa ˜ ˜ nth ı. 4 Asu n ımo ala ˜ ˜˜ mataaıvukya na aka; ıı, ˜ ˜ ˜ nı andu atheu. Asu nımo ˜˜ ala maatııaa kala Kalo˜ ˜ ndu kw’onthe kula uendaa. Mathooiwe kuma ˜ ˜ ˜ and un ı ta usyao wa mbee kwa Ngai na kwa ˜ kala Kalondu, 5 na vaiı ˜ ˜ ˜ uvungu waaoneka maka˜ nyw’anı moo; mo mai na ˜ ılanga. ˜ ˜ 6 Na noona mula ıka ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ungı aulukıte ıtunı katı, ˜ ˜ ˜ na aı na uvoo museo wa ˜ ˜ tene na tene nı kana au˜ tavany’e kwa ala matwıe ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıulu wa nthı, kwa kıla ˜ ˜ ˜ mbaı na uko na kıthyo˜ mo na and u. 7 Nake ˜ aneena na wasya mune˜ ˜ ne, akyasya: “M uk ıei

708

˜ ˜ Ngai na muimukumya, ˜ ˜ ˜ ˜ nundu saa wake wa usilı˜ ˜ ˜ lo nı muviku, kwoou mu˜ ˜ thaithei Ula woombie ıtu ˜ ˜ na nthı na ukanga na ˜ ˜ nthongo1 sya kıw’u.” ˜ ˜ ˜ ˜ 8 Na mulaıka ungı wa ˜ ˜˜ ˜ kelı aatııa, akyasya: “N ˜ ı ˜ mbaluku! Mbaviloni Ila ˜ ˜ ˜ Nene n ı mbal uku, ıla ˜ yatumie mba ı syonthe inyw’a mbinyu ya wendi1 ˜ ˜ wayo mwingı wa kwıka ˜ ulaalai!”2 ˜ ˜ ˜ ˜ 9 Na mulaıka ungı wa ˜ ˜˜ ˜ ˜ katatu aatııa, akyasya uu ˜ ˜ na wasya munene: “Ethı˜ ˜ ˜ ˜ wa mundu o na wıva nu˜ ˜ ˜ kuthaitha ıla nyamu ya ˜ ˜ ˜ k ıthekan ı na m uvw’a˜ ˜ nano wayo na ayıkıwa ˜ ˜ ˜ uvano k ıtulyan ı kyake ˜ kana kw’okon ı kwake, 10 akanyw’a mbinyu ya ˜ ˜ ˜ uthatu wa Ngai ıla ıtu˜ ˜ ˜ lulawa kıkombenı Kyake ˜ ˜ ˜ kya uthilıku ıtongeletwe ˜ ˜ ˜ kındu, na akathınw’a na ˜ ˜ ˜ ˜ mwaki na muvılıtı me˜ ˜ thonı ma alaıka atheu 14:7 1 Kana “mbuluti.” 14:8 ˜ ˜ 1 Kana “uthatu.” 2 Kıkiliki, porneia. Sisya Maelesyo ma Ndeto.

709

na kala Kalondu. 11 Na ˜ ˜ ˜ syuki ya kuthınw’a kwoo yambataa tene na tene, ˜ ˜ ˜ ˜ na mayıthıawa na uthu˜ ˜ ˜ muo muthenya na utu˜ ˜ ku, ala mathaithaa ıla ˜ ˜ ˜ nyamu ya kıthekanı na ˜ m uvw’anano wayo na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mundu o na wıva ula wı˜ ˜ ˜ ˜ k ıawa uvano wa ısy ı˜ twa yayo. 12 Vaa nı vo ˜ ala atheu mendekaa kwı˜ ˜ ˜˜ thıwa na wumıısyo, ala ˜˜ ˜ maatııaa mıao ya Ngai ˜ ˜ na malumanasya vyu na ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ muıkııo woo nthını wa ˜ Yesu.” 13 Na neew’a wasya ˜ ˜ ˜ kuma ıtun ı, ukyasya, ˜ ˜ “And ıka: N ı atanu ala ˜ kuma yu na kuendeea makusaa me ngwata˜ ˜ ˜ ˜˜ nıo vamwe na Mwıaıi. Iı, ˜ ˜ veva wıasya, eka mathu˜ ˜ ˜ mue kuma mawıanı moo ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ momu, nundu maundu ala meekie maendaa vamwe namo.” 14 Na noona, na sisya! ˜ ˜ ˜ ıthweo yeu, na ula weka˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ lıte ıulu wa ıthweo yıu ai˜ ˜ lye mwana wa mundu, e ˜ ˜ na ngovia ya usumbı ya

˜ UVUANY’O 14:11-18

˜ ˜ thaavu mutwenı wake na ˜ ˜ kavyu koı ke ngoto kw’o˜ konı kwake. ˜ ˜ ˜ ˜ 15 Na m ula ıka ung ı ˜ auma vala vandu vatheu ˜ ˜ ˜ va ıkalu na amwıta na ˜ ˜ wasya munene ula weka˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ lıte ıulu wa yıla ıthweo, ˜ ˜ ˜ akyasya: “Tumıa kavyu ˜ kaku ke ngoto na uike˜ ˜ ˜ tha, nundu saa wa ku˜ ˜ ˜ ˜ ketha nı muviku, nıkwı˜ ˜ ˜ thıwa ngetha ya nthı nı ˜ ˜ mbıu.” 16 Na ula weka˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ lıte ıulu wa yıla ıthweo ˜ ekya kavyu kake ke ngo˜ ˜ ˜ ˜ ˜ to ıulu wa nthı, na nthı yakethwa. ˜ ˜ ˜ ˜ 17 Na m ula ıka ung ı ˜ auma vala vandu vatheu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ va ıkalu ıtunı, o nake aı ˜ ˜ na kavyu koı ke ngoto. ˜ ˜ ˜ ˜ 18 Na m ula ıka ung ı ˜ ˜ ˜ auma kıthembeonı, na aı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na ukumu ıulu wa mwa˜ ki. Na amwıta na wa˜ ˜ ˜ sya m unene ula wa ı ˜ ˜ na kavyu koı ke ngo˜ ˜ to, akyasya: “Tumıa ka˜ ˜ vyu kaku koı ke ngo˜ ˜ ˜ to na uyumbany’a itungo ˜ ˜ ˜ sya musavivu wa nthı, ˜ ˜ ˜ nund u nzavivu syaw’o

˜ UVUANY’O 14:19–15:7

˜ ˜ ˜ ˜ nı mbıu.” 19 Na mulaı˜ ka ekya kavyu kake ke ˜ ˜ ˜ ˜ ngoto ıulu wa nthı na ˜ ˜ oombany’a musavivu wa ˜ ˜ ˜ ˜ nthı, na awıkya kıangıo˜ ˜ nı kya uthatu wa Ngai. ˜ ˜ ˜ ˜ 20 Kıangıo kıu kyaangıi˜ we nza wa ndua, na ntha˜ ˜ ˜ kame ıla yaumie kıangı˜ ˜ ˜ onı kıu yambata yavikıa itang’a sya makanyw’a ˜ ma mbalasi, vandu ve na ˜ uasa wa maili 184.1 noona wonany’o 15 Na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ungı ıtunı, munene ˜ ˜ na wa kusengy’a, alaı˜ ˜ ka muonza me na mothı˜ ˜ ny’o muonza. Asu nımo ˜ ˜ ˜ ˜ ma muthya, nundu kwı˜ ˜ sıla mo uthatu wa Ngai ˜ ukathela. ˜ ˜ ˜ 2 Na noona kındu kıi˜ ˜ ˜ lye ukanga wa kıoo uvu˜ lanıte na mwaki, na ala ˜ ˜ ˜ masindie ıla nyamu ya kı˜ ˜ thekanı na muvw’anano ˜ ˜ wayo na namba ya ısyı˜ ˜ twa yayo ma ungam ıte ˜ ˜ ˜ utee wa ula ukanga wa ˜ 14:20 1 Ta kılomita 296. Ndeto kwa ndeto, “iwanza 1,600.” ˜ ˜ ˜ Kıwanza kımwe kyeethıawa na ˜ uasa wa mita 185 (vuti 606.95).

710

˜ k ıoo, makwete mbeve sya Ngai. 3 Na mainaa ˜ wathi wa Mose, ıla ngombo ya Ngai, na wathi wa kala Kalondu, makyasya: ˜ ˜ “Mawıa maku nı ma˜ nene na ma usengy’o, Yeova Ngai, Mwene Vi˜ nya W’onthe. Nzıa sya˜ ˜ ˜ ku nı sya ulungalu na sya ˜ ˜ w’o, Musumbı wa tene ˜ ˜ ˜ ˜ na tene. 4 Nuu ula uta˜ ˜ kakukıa, we Yeova, na ˜ ˜ ˜ kukumya ısyıtwa yaku, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ nundu nue weka muıkıı˜ ˜ ˜ ku? Nundu mbaı syonthe ˜ ikooka na k uthaitha ˜ ˜ ˜ mbee waku, nıkwıthıwa ˜ ˜ ˜ ˜ mıao yaku mılungalu nı˜ vuan˜ ıtw’e.” ˜ ˜ 5 Itina wa maundu asu ˜ noona vala vandu vatheu ˜ ˜ ˜ ˜ va ıeema ya ukusı vaivi˜ ˜ ˜ ˜ nguwa ıtunı, 6 na alaı˜ ka muonza ala me na ala ˜ ˜ mothıny’o muonza mau˜ ma vala vandu vatheu, ˜˜ ˜ mekııte ngua ya katane ˜ ˜ ntheu ıkutisatisa na ma˜ keyova mısivi ya thaa˜ ˜ vu ithuinı syoo. 7 Na ˜ ˜ umwe wa ila sy umbe ˜ ˜ inya syı thayu anenga

711

˜ ˜ ala alaıka muonza mba˜ ˜ kuli muonza sya thaa˜ ˜ ˜ vu syusuıte uthatu wa ˜ ˜ Ngai, ula wıkalaa tene na tene. 8 Na vala va˜ ˜ ˜ ndu vatheu vausua syu˜ ˜ ˜ ki nundu wa ndaıa ya ˜ ˜ Ngai na nundu wa vinya ˜ ˜ ˜ ˜ wake, na vaiı mundu waı ˜ ˜ atonya kulika vandu vau ˜ vatheu nginya ala mothı˜ ny’o muonza ma ala ala˜ ˜ ıka muonza mathele. 16 Na˜ neew’a wasya munene kuma vala ˜ ˜ vand u vatheu uitavya ˜ ˜ ˜˜ ala alaıka muonza atıı: ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ “Endai mutulule ıulu wa ˜ ˜ ˜ nthı ila mbakuli muonza ˜ sya uthatu wa Ngai.” 2 Na wa mbee athi na ˜ ˜ atul ula mbak uli yake ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıulu wa nthı. Na andu ala ˜ ˜ ˜ maı na uvano wa ıla nya˜ ˜ ˜ mu ya kıthekanı, na ala ˜ mathaithaa muvw’anano ˜ ˜ wayo, makwatwa nı kı˜ ˜ ˜ tau kıthuku na kı woo. ˜ ˜ 3 Na wa kelı atulula ˜ ˜ ˜ mbakuli yake ukanganı. ˜ Naw’o weethıwa ta ntha˜ ˜ ˜ ˜ kame ya mundu mukw’u, ˜ na syumbe syonthe ila

˜ UVUANY’O 15:8–16:9

˜ ˜ ˜˜ syaı thayu syakw’a, ıı, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ syındu ila syaı ukanganı. ˜ ˜ 4 Na wa katatu atulu˜ ˜ ˜ ˜ la mbakuli yake mbusını ˜ ˜ ˜ na nthongonı1 sya kıw’u. ˜ Na syatw’ ıka nthaka˜ me. 5 Na neew’a mula˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıka ula w ı na uk um u ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıulu wa u, akyasya: ˜ kıw’ ˜ ˜ “We, Ula wı˜ kw’o na waı ˜ ˜ ˜˜ kw’o, we Ula muıkııku, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wı mulungalu, nıkwıthı˜ ˜ ˜ wa nıwumıtye mosilılo ˜ ˜ ˜ ˜ asu, 6 nundu nımetıkisye nthakame ya atheu ˜ na ya athani, na n umanengete nthakame ˜ ˜ manyw’e; na uu nıw’o ˜ ˜ ˜ umaılıte.” 7 Na neew’a ˜ wasya kuma k˜ ıthembe˜ ˜ ˜ on ı uyasya: “ I ı, Yeova Ngai, Mwene Vinya W’o˜ ˜ nthe, mosilılo maku nı ˜ ˜ ma w’o na nı malungalu.” ˜ 8 Na wa kana atulu˜ ˜ ˜ ˜ la mbak uli yake ı ul u ˜ ˜ wa syua, na sy ua ya˜ ˜ ˜ ˜ nengwa ukumu wa ku˜ ˜ vıvya andu na mwaki. ˜ ˜ ˜ 9 Na andu mavıvw’a nı ˜ ˜ ˜ ˜ uvyuvu mwingı, na mayı˜ ˜ ˜ uma ısyıtwa ya Ngai, ula ˜ 16:4 1 Kana “mbulutinı.”

˜ UVUANY’O 16:10-18

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wı na ukumu ıulu wa mo˜ ˜ thıny’o asu, na mayaaıli˜ ˜ la na kumukumya. 10 Na wa katano atu˜ ˜ ˜ ˜ lula mbakuli yake kıvı˜ ˜ ˜ ˜ lanı kya usumbı kya ıla ˜ ˜ ˜ nyamu ya kıthekanı. Na ˜ ˜ usumbı wayo wamesya ˜ ˜˜ ˜ kıvindu, na mambııa ku˜ ˜ ˜ ˜ umanga nımı syoo nu˜ ndu wa woo, 11 na ma˜ ˜ ˜ muuma Ngai wa ıtun ı ˜ ˜ nundu wa woo na itau ˜ syoo, na mayaaılila kumana na meko moo. ˜ 12 Na wa thanthat u ˜ ˜ ˜ ˜ atulula mbakuli yake usı˜ ˜ nı munene wa Euvalati, ˜ ˜ na kıw’u kyaw’o kyang’a˜ ˜ ˜ ˜ la n ı kana nz ıa ıse u˜ ˜ vw’e kwondu wa asumbı ˜ ˜ kuma ngalıko ya wumılo˜ ˜ nı wa syua. 13 Na noona moneeni ˜ atatu mavuku na maveveee, ala moonekaa mailye ta syoa, mayuma ka˜ ˜ ˜ ˜ nyw’anı wa ula mukunga ˜ ˜ na kanyw’anı wa ıla nya˜ ˜ ˜ mu ya kıthekanı na ka˜ ˜ nyw’anı wa ula mwatha˜ ˜ ˜ ni wa uvungu. 14 Vate ˜ nzika asu n ı moneeni

712

˜ maveveewe nı ndaimoni ˜ ˜ na nımekaa syama, na nı˜ maendaa kwa asumb ı ˜ ˜ ma nthı yonthe, kumo˜ mbany’a vamwe kwondu ˜ ˜ ˜ wa kau wa ula muthenya ˜ munene wa Ngai Mwene Vinya W’onthe. ˜ ˜ ˜ 15 “Sisya! Nukıte ta kı˜ ˜ ˜ ˜ ng’ei. Nı mutanu mundu ˜ ˜ ula wıkalaa e metho na ˜ ˜ ˜ ˜ usuvıaa ngua syake sya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıulu, nı kana ndakese ku˜ ˜ thi e muthei na andu ma˜ imwona na ayıw’a nthoni.” 16 Na mamombany’a ˜ vamwe vand u vetawa ˜ kwa Kıevelania Alimaketoni.1 ˜ 17 Na wa muonza atu˜ ˜ lula mbakuli yake nzeve˜ ˜ ˜ nı. Na ıtina wa uu wa˜ sya munene wauma vala ˜ ˜ vandu vatheu, kuma kı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ vılanı kya ı, ukya˜ usumb ˜ sya: “ Uu n ıwathela!” ˜ ˜ 18 Na kweethıwa utisi na mawasya na itundu˜ 16:16 1 Kıkiliki, Har Ma·ge·don, ˜ kumana na ndeto ya Kıevelania ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ıla ualyulo wayo nı, “Kııma kya Mekito.”

713

˜ ˜ mo, na kwaı kıthingitho ˜ ˜ ˜ ˜ kınene kya nthı kıtaaı˜ ˜ thıwa kuma andu moo˜ ˜ mbwa, k ıthingitho k ıu ˜ ˜ ˜ kyaı kınene na kyaı vinya ˜ ˜ ˜ muno. 19 Na ıla ndua ˜ nene yaatukana ilungu ˜ ˜ ˜ itatu, na ndua sya andu ˜ ˜ ˜ ma mbaı ingı ˜ syavaluka; na Mbaviloni Ila Nene yalilikanwa mbee wa Ngai, ˜ ˜ ˜ nı kana ınengwe kıko˜ mbe kya mbinyu ya utha˜ ˜ tu wa uthil ıku wake. 20 Na ithama syonthe ˜ ˜ syakıa, na iıma iyaaoneka. 21 Na mbua nene ˜ ˜ ˜ ya mavia, kıla yımwe yı ˜ na uito ta wa talendi ˜ ˜ ımwe1 yamatheeea andu ˜ ˜ ˜ kuma ıtunı, na andu ma˜ ˜ ˜ muuma Ngai nundu wa ˜ ˜ ˜ uthıny’o wa mbua ısu ya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mavia, nıkwıthıwa uthı˜ ˜ ˜ ny’o usu wa ı m unene ˜ muno. ˜ ˜ ˜ 17 Na ˜ mula ıka˜ umwe ˜ katı wa alaıka muo˜ ˜ nza ala maı na mbak uli ˜ ˜ ˜ muonza ambıa: “Uka na ˜ ˜ ˜ ˜ nıngukwony’a usilılo wa

˜ UVUANY’O 16:19–17:5

˜ ˜ ˜ ˜ yıla ılwaya ınene yıka˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ lıte ıulu wa kıw’u kingı, ˜ ˜ ˜ 2 yıla asumbı ma nthı ˜ meekie ulaalai1 nayo, na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ala matwıe ıulu wa nthı ˜ mamilwa nı mbinyu ya ˜ ulaalai2 wayo.” ˜ ˜ 3 Nake angua kwısıla vinya wa veva andwaa ˜ ˜ ˜ we un ı. Na noona m u˜ ˜ ˜ ndu muka ekalıle nya˜ ˜ ˜ mu ya kıthekanı ndune ˜ ˜ ˜ ˜ muno ıla yausuıte ma˜ ˜ syıtwa ma kuumana, na ˜ ˜ ˜ yaı na mıtwe muonza na ˜ ˜ ˜ ˜ mbya ıkumi. 4 Mundu ˜ ˜ ˜˜ ˜ muka usu eekııte ngua ˜ ya langi wa nzambalau ˜ ˜ na ngua ndune muno, na ˜ eeyanakavıtye na thaavu ˜ na mavia ma thooa mu˜ ˜ nene na lulu, na kw’oko˜ ˜ ˜ nı kwake aı na kıkombe ˜ ˜ kya thaavu kyaus u ıte ˜ ˜ ˜ ma und u ma k uthatya ˜ ˜ na sy ınd u mbuku sya ˜ ˜ ulaalai2 wake. 5 Na kı˜ ˜ tulyan ı kyake vaand ı˜ ˜ ˜ ˜ kıtwe ısyıtwa ya ˜ kımbi˜ thı: “Mbaviloni Ila Nene,

17:2 1 Sisya Maelesyo ma Ndeto. ˜ ˜ 16:21 1 Talendi ımwe ya Akiliki 17:2, 4 2 Kıkiliki, por·neia. Sisya ˜ ˜ Maelesyo ma Ndeto. yaı kılo 20.4.

˜ UVUANY’O 17:6-14

714

˜ 9 “Vaa nı vo vekwe˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndeka kılıko na uı: Ila mı˜ ˜ ˜ ˜ twe muonza nı iıma muo˜ ˜ ˜ ˜ nza, ila ula mundu muka ˜ ˜ wıkalıle. 10 Na ve asu˜ ˜ ˜ mbı muonza: Atano nı ˜ ˜ avaluku, umwe yu e vo, ˜ ˜ ˜ na ula ungı ndanamba ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kuvika; ınd ı yıla wıvi˜ ˜ ka, akekala ıvinda ıku˜ ˜ ˜ vı. 11 Na nyamu ya kı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ thekanı ıla yaı vo, ındı yu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndı vo, nyamu ısu nı mu˜ ˜ ˜ sumbı wa nyanya, ındı ˜ ˜ yumanıte na ala asumbı ˜ ˜ muonza, na ıkaanangwa. ˜ ˜ 12 “Mbya ıkumi ila wo˜ ˜ ˜ ˜ nie n ı asumb ı ık umi ˜ ala matanamba kukwata ˜ ˜ ˜ ˜ usumbı, ındı makakwata ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ukumu wa kwıthıwa me ˜ asumbı vamwe na nya˜ ˜ ˜ ˜ mu ya kıthekanı vandu ˜ ˜ va ısaa yımwe. 13 Asu ˜ ˜ ˜ ˜ me na kısuanıo kımwe, na kwoou makanenga ˜ ˜ ˜ ıla nyamu ya k ıtheka˜ ˜ ˜ ˜ nı vinya na ukumu woo. 14 Na makokita na kala ˜ ˜ ˜ ˜ Kalondu, ındı nundu we ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nı Mwıaıi wa eaıi na Mu˜ ˜ sumbı wa asumbı, aka17:8 1 Kana “aviso.” Sisya Maele- masinda. O na˜ ala me nake, ala met ıtwe, na syo ma Ndeto.

inyia wa malwaya na wa ˜ ˜ ˜ maundu ma kuthatya ma ˜ nthı.” 6 Na noona kana ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ m und u m uka usu n ı˜ ˜ wamilıtwe nı nthakame ya atheu na nthakame ya ˜ ˜ ˜ ngusı sya Yesu. ˜ ˜ Yıla namwonie nınase˜ ng’ie m uno. 7 Kwoou ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mulaıka usu ambıa: “Nıkı ˜ ˜ ˜ waseng’a? Nınguutavya ˜ ˜ ˜ ˜ k ımbith ı kya m und u ˜ ˜ ˜ muka usu na kya nyamu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ya kıthekanı ıla ımukuıte ˜ ˜ ˜ na yı na mıtwe muonza ˜ ˜ na mbya ıkumi: 8 Nya˜ ˜ ˜ ˜ mu ya kıthekanı ıla wo˜ ˜ ˜ ˜ nie, yaı vo, ındı yu ndı ˜ ˜ vo, na yı vakuvı kwamba˜ ˜ ˜ ˜ ta kuma yıla ıimanı yıte ˜ ˜ kıtulu,1 na ıkaanangwa. ˜ ˜ ˜ ˜ Na ala matwıe ıulu wa ˜ ˜ nthı, ala masyıtwa moo ˜ ˜ ˜ mataand ıkwa ıvukun ı ˜ ˜ ˜ ya kukunzwa ya thayu ˜ ˜ ˜ kuma mwambılılyonı wa ˜ ˜ ˜ nthı, makaseng’a nundu ˜ ˜ ˜ wa ıla nyamu ya kıtheka˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nı, nıkwıthıwa yaı vo, yu ˜ ˜ ˜ ndı vo, na ıkeethıwa vo ˜ ˜ ıngı.

715

˜ ˜˜ anyuve, na aıkııku, makeeka oou.” ˜ ˜ ˜ 15 Na ambıa: “Kıw’u ˜ ˜ king ı k ıla wonie vala ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ yıla ılwaya yıkalıte, nı ˜ ˜ andu na nguthu sya andu ˜ na mba ı na ithyomo. ˜ ˜ 16 Na mbya ıkumi ila ˜ wonie vamwe na ıla nya˜ ˜ ˜ mu ya kıthekanı, ikame˜ ˜ ˜ ˜ na yıla ılwaya na kuyıve˜ ˜ na syındu syayo syonthe ˜ ˜ ˜ ˜ na kuyıtia yı ıthei, na ikaya nyama syayo na ˜ ˜ ˜ ˜ kuyıvıvya vyu na mwaki. ˜ ˜ ˜ ˜ 17 Nıkwıthıwa Ngai nı˜ ˜˜ ˜ ˜ wıkııte ngoonı syoo mu˜ ˜ ˜ ˜ vango wa kwıka kıla usu˜˜ ˜˜ ˜ anııte, ıı, syıke kwosana ˜ ˜ ˜ ˜ na kısuanıo kyoo kımwe ˜ ˜ ˜ kwa kunenga ıla nyamu ˜ ˜ ˜ ˜ ya kıthekanı usumbı wasyo, nginya ndeto sya ˜ ˜ Ngai ianıe. 18 Na mu˜ ˜ ˜ ˜ ndu muka ula wonie nı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndua nene ıla ısumbıkıte ˜ ˜ asumbı ma nthı.” ˜ ˜ uu noo18 Itina wa ˜ ˜ ˜ ˜ na m ula ıka ung ı ˜ ˜ atheeete kuma ıtunı e na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ukumu munene, na nthı ˜ ˜ ˜ yamulıkwa nı utheu wa˜ ke mutisu. 2 Na aneena

˜ UVUANY’O 17:15–18:5

˜ na wasya munene, akya˜ ˜ sya: “N ˜ ı mbaluku! ˜ Mbaviloni Ila Nene n ı mba˜ ˜ ˜ ˜ ˜ luku, na ıtw’ıkıte wıkalo ˜ wa ndaimoni na vandu ˜ ˜ vala k ıla veva m uvu˜ ˜ ku wıkalaa na vala kıla ˜ ˜ nyunyi mbuku na ıme˜ ˜ ˜ netwe yıkalaa! 3 Nıkwı˜ ˜ thıwa mbaı syonthe ni˜ ˜ ˜ kwatıtw’e kwısıla mbinyu ˜ ya wendi1 wake mwingı ˜ ˜ wa kwıka ulaalai,2 na ˜ ˜ ˜ asumbı ma nthı nımee˜ ˜ kie ulaalai nake, na akuni ˜ ma viasala mathuiw’e nı ˜ ˜ ˜ syındu syake mbingı sya ˜ ˜ thooa munene, ila ute˜ ˜ w’aa nthoni kwıyumba˜ nısya.” 4 Na neew’a wasya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ungı kuma ıtunı ukyasya: ˜ ˜ ˜ “Umai nthını wake, andu ˜ ˜ makwa, ethıwa muikwe˜ ˜ nda kwıka na ı vamwe ˜ ˜ nake na ethıwa muikwe˜ ˜ nda kukwata mothıny’o ˜ ˜ vamwe nake. 5 Nundu ˜ ˜ ˜ ˜ naı syake nısingıvıte ngi˜ ˜ nya ikavika ıtunı, na Ngai ˜ ˜ nulilikanıte meko make ˜ ˜ 18:3 1 Kana “uthatu.” 2 Kıkiliki, por·neia. Sisya Maelesyo ma Ndeto.

˜ UVUANY’O 18:6-12

716

˜ ˜ mathuku.1 6 Mwıkei o ˜ ˜ ˜ ˜˜ und u weekie ang ı, ı ı, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mwıkei kundu kwılı kwa ˜ ˜ ˜ maundu ala weekie; kı˜ kombe k ıla wavulani˜ ˜ ˜ ˜ lye, muvulanılyei kundu ˜ ˜ ˜ ˜ kwıl ı. 7 O und u wee˜ nenevasya na weethıa˜ ˜ ˜ wa na syındu mbingı sya ˜ ˜ thooa munene, ila ute˜ ˜ w’aa nthoni kwıyumba˜ ˜ ˜ ˜ nısya, o ta uu muthıny’ei ˜ ˜ na muituma ethıwa na ˜ ˜ ˜ ˜ kımeto. Nıkwıthıwa aa˜ ˜ ˜ sya ngoonı yake: ‘Nıilyı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nthı ta musumbı mundu ˜ muka, na nyie ndi ndiwa, na ndikameta nongi.’ ˜ ˜ ˜ 8 Nıkyo k ıtumi mothı˜ ny’o make makoka mu˜ ˜ ˜ thenya umwe, na kıkw’u ˜ ˜ na k ımeto na yua, na ˜ ˜ akavıvw’a vyu na mwa˜ ˜ ˜ ki, nundu Yeova Ngai ula ˜ ˜ ˜ umusilıle e vinya. ˜ ˜ 9 “Na asumbı ma nthı, ˜ ala meekie ulaalai1 nake ˜ ˜ na kutanıa vamwe nake ˜ ˜ ˜ syındu mbingı sya thooa ˜ ˜ m unene, ila uteew’aa ˜ ˜ ˜ nthoni kwıyumbanısya,

˜ ˜ ˜ makaıa na kwıkunanga ˜ me na kyeva moona syu˜ ˜ ˜ ˜ ki yıla yıumana na kuvıvw’a kwake. 10 Maka˜ ˜ ungama vaasa maik ıa ˜ ˜ kuthınw’a take, na ma˜ kyasya: ‘Kyeva, kyeva nı ˜ kwaku we ndua nene, ˜ ˜ Mbaviloni ndua yı vinya, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nundu usilılo waku nı˜ ˜ ˜ wooka ısaanı yımwe!’ ˜ ˜ ˜ 11 “O na ıngı, akuni ˜ ˜ ma viasala ma nthı nıme˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kuıa na kumeta nundu ˜ ˜ ˜ ˜ wake, nıkwıthıwa yu vaiı ˜ ˜ ˜ ˜ mundu wa kuthooa mıio ˜ yoo ya viasala, 12 mıio yoo ya viasala ya thaavu, vetha, mavia ma thooa ˜ ˜ ˜ ˜ munene, lulu, ngua nzeo, ˜ ngua sya langi wa nza˜ ˜ ˜ mbala u, ndii mb uth u ˜ ˜ sya thooa munene, ngua ˜ ˜ ndune m uno; na sy ı˜ ˜ ˜ ndu syonthe ila iseuvı˜ ˜ ˜ tw’e na mbwau syı muu˜ ˜ ˜ ke m useo; na sy ınd u ˜ sya mıthemba yonthe ila ˜ ˜ iseuvıtw’e na maeo ma ˜ ˜ nzou, na ila iseuvıtw’e na ˜ ˜ mbwau sya thooa mune˜ ˜ 18:5 1 Kana “meko make mate ne, uthuku,1 kyuma, na ˜ ˜ ma usili wa katı.” 18:9 1 Sisya ˜ ˜ ˜

Maelesyo ma Ndeto.

18:12 1 Kısungu, copper.

717

mavia manake, 13 o na ˜ ˜ ˜ mutalasinı, ıliki ya India, ˜ ˜ uvani, mauta me muu˜ ˜ ke museo, uvumba, mbi˜ nyu, mauta ma mutha˜ ˜ ˜ ta, mutu museo, nganu, ng’ombe, malondu, mbalasi, makasya, ngombo, ˜˜ ˜ na andu.1 14 Iı, matunda maseo ala wendete ˜ ˜ muno yu ndwı namo, na ˜ ˜ malıu onthe me muyo na ˜ ˜ ˜ syındu syonthe nzeo nı˜ ˜ ˜ syıvetete vala uı na iiko˜ ˜ neka ıngı. ˜ 15 “Na akuni ma viasala ala mathooasya ˜ ˜ syındu isu, ala mathu˜ ˜ iw’e n ıwe, maka unga˜ ˜ ˜ ma vaasa maikıa kuthı˜ nw’a take, na makaıa na ˜ kumeta, 16 makyasya: ˜ ‘Kyeva, kyeva nı kwaku ˜ ˜ ˜ ˜˜ we ndua nene, ula wıkıı˜ te ngua ya katane nzeo, ˜ ngua ya langi wa nza˜ ˜ mbalau, na ngua ndune ˜ ˜ muno na ukeyanakavya ˜ ˜ na syındu sya thaavu, na ˜ mavia ma thooa munene, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na lulu, 17 nıkwıthıwa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ısaanı yımwe uthwii usu ˜ 18:13 1 Kana “mathay u ma ˜ andu.”

˜ UVUANY’O 18:13-21

˜ ˜ ˜ ˜ wing ıvıte uu n ıwaanangwa!’ ˜ “Na kıla kavuteni wa ˜ ˜ ˜ ˜ meli, na kıla mundu uendaa na meli, na atwai ma meli, na onthe ˜ ˜ ˜ ala math uk umaa uka˜ ˜ nganı, maungama vaasa 18 na maneena na wa˜ ˜ sya munene masyaıtye ˜ ˜ ˜ sy uki y ıla yauman ıte ˜ ˜ na kuvıvw’a kwake, na ˜ ˜ ˜ masya: ‘N ı nd ua y ıva ˜ ˜ ˜ ıilye ta ıla ndua nene?’ ˜ ˜ 19 Na meeyumba kıtoo ˜ ˜ mıtwenı yoo na manee˜ na na wasya munene, ˜˜ ˜ maııte na kumeta, ma˜ kyasya: ‘Kyeva, kyeva nı ˜ ˜ ˜ kwa ıla ndua nene, ıla ya˜ tumie onthe ala maı na ˜ ˜ ˜ meli ukanganı matw’ıka ˜ athwii kumana na uthwii ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wayo, nundu ısaanı yı˜ mwe nıyaanangwa!’ ˜ ˜ 20 “Tana nundu wayo, ˜ we ıtu, o nenyu ala ˜ atheu, na atumwa, na ˜ ˜ ˜ athani, nundu Ngai nu˜ ˜ ˜ mısilıle kwondu wenyu!” ˜ ˜ ˜ 21 Na mulaıka wı vi˜ ˜ ˜ nya ookılya ıvia yıilye ta ˜ ˜ ˜ ıvia ınene ya kuthia na

˜ UVUANY’O 18:22–19:5

˜ ˜ ˜ ayıkya ˜ ukanganı, akya˜ sya: “Uu nıw’o Mbavi˜ ˜ ˜ loni ıla ndua nene ıke˜ ˜ ˜ ˜ kw’a nth ı na m ıt uk ı, ˜ ˜ na ndakoneka ıngı nongi. 22 Na wasya wa ˜ ˜ aini ala mainaa makunı˜ te mbeve, na wa akuni ma wathi, na wa avuvi ˜ ˜ ˜ ma mıtulilu na ma masoo ˜ ˜ ˜ ˜ ndukew’ıka nthını waku ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıngı. Na vaiı museuvya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wa syındu ula uthuku˜ ˜ ˜ maa wıa o na wıva uko˜ ˜ ˜ ˜ neka nthını waku ıngı, ˜ ˜ na vaiı wasya wa ıvia ˜ ˜ ˜ ˜ ya kuthia ukew’ıka nthı˜ ˜ ˜ ˜ n ı waku ıng ı. 23 Vai ı ˜ kyeni kya taa k ıkake˜ ˜ ˜ ˜ na nthını waku ıngı, na ˜ ˜ vaiı wasya wa mutwaani ˜ ˜ ˜ na wa mutwawa ukew’ı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ka nthını waku ıngı; nu˜ ˜ ndu akuni maku ma via˜ ˜ ˜ sala nımo maı andu ala ˜ ˜ ˜ ˜ ma vata ıulu wa nthı, ˜ ˜ na nıwakengie mbaı syo˜ ˜ ˜ ˜ nthe˜ uitumıa uwe waku. ˜ ˜ ˜ ˜ 24 Iı, nthını wake nıvoonekie nthakame ya athani, ya atheu, na ya onthe ˜ ˜ ˜ ala mooaiwe ı ul u wa ˜ nthı.”

718

˜ ˜ ˜ 19 Itina wa ma und u asu neew’a wasya ˜ ˜ ula weew’ıkaa ta wasya ˜ ˜ ˜ ˜ mutulu wa andu aingı me ˜ ˜ ıtunı.˜ Na masya: “Alelu˜˜ ˜ ya!1 Utangııo na ndaıa na ˜ ˜ vinya nı sya Ngai waitu, ˜ ˜ ˜ 2 nundu mosilılo make ˜ ˜ ˜ nı ma w’o na ma ulu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ngalu. Nıkwıthıwa nusilı˜ ˜ ˜ ˜ le yıla ılwaya ınene, yıla ˜ ˜ yaanangie nthı na ulaa˜ ˜ ˜ lai1 wayo, na nuıvanıisye nthakame ya ngo˜ ˜ ˜ mbo syake ıla yı mokonı mayo.” 3 Na vau kwa ˜ ˜ vau maneena ıng ı ya ˜ kel ı, masya: “Aleluya!1 ˜ Na syuki yayo yambataa tene na tene.” ˜ 4 Na ala atumıa 24 va˜ mwe na ila syumbe inya ˜ ˜ ˜ ˜ syı thayu mavaluka nthı ˜ na mamuthaitha Ngai, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ula wıkalıte kıvılanı kya ˜ ˜ usumbı, na masya: “Ameni! Aleluya!”1 ˜ ˜ 5 O na ıngı, wasya wa˜ ˜ ˜ ˜ uma k ıvılan ı kya usu˜ ˜ ˜ mbı, na wasya: “Mutaıei ˜ ˜ ˜ 19:1, 3, 4 1 Ualyulo wa ndeto ıno ˜ ˜ ˜ ˜ ya Kıevelania nı, “Mutaıe Yeo˜ va!” 19:2 1 Kıkiliki, por·neia. Sisya Maelesyo ma Ndeto.

719

˜ Ngai, inyw’ı ngombo sya˜ ˜ ˜ ke syonthe, ala mumukıaa, anini na anene.” ˜ 6 Na neew’a wasya ula ˜ ˜ weew’ıkaa ta wasya mu˜ ˜ ˜ tulu wa andu aingı na ˜ ˜ ta wasya wa kıw’u ki˜ ngı na ta wasya wa itundumo nene. Na masya: ˜ ˜ “Aleluya,1 nundu Yeova ˜ Ngai waitu, Mwene Vi˜ ˜˜ nya W’onthe, nıwambıı˜ ˜ ˜ ie kusumbıka e musu˜ ˜ mbı! 7 Ekai tutane na ˜ ˜ ˜ ˜ tuyıthıwa na muyo na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ tuimukumya, nıkwıthıwa ˜ mutwaano wa kala Kalo˜ ˜ ˜ ndu nı muviku na muka ˜ ˜ ˜ ˜ wake n ıw ıy umban ıtye. ˜˜ ˜ 8 Iı, nunengetwe mwa˜ ˜ ˜ nya wa kw ık ıwa ng ua ˜ ˜ ya katane ık utisatisa, ˜ ˜ ntheu na nzeo; ngua ısu ˜ ya katane nzeo yıona˜ ˜ ny’a meko ma ulungalu ma ala atheu.” ˜ ˜ 9 Na ambıa, “Andıka: ˜ Nı atanu ala mathoke˜ ˜ ˜ tw’e lıunı wa wıoo wa ˜ mutwaano wa kala Kalo˜ ˜ ˜ ndu.” O na ıngı ambıa:

˜ UVUANY’O 19:6-14

˜ “Isu nı ndeto sya w’o ˜ sya Ngai.” 10 Yıla nee˜ ˜ ˜ ˜ wie uu, navaluka maa˜ unı ˜ ˜ ˜ make nım Indı ˜ uthaithe. ˜ ˜ ˜ ˜ ambıa: “Isuvıe! Ndukeke ˜ ˜ uu! Nyie nı ngombo o taku na ana-a-asa maku ˜ ala me na wıa wa kumya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ukusı ıulu wa Yesu. Mu˜ ˜ ˜ ˜ thaithe Ngai! Nundu uku˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ sı ıulu wa Yesu nıw’o kıeleelo kya wathani.” ˜ ˜ ˜ 11 Na noona ıtu yı ıvi˜ ˜ nguku, na sisya! vaı mba˜ ˜ lasi nza u. Na ula we˜ ˜ ˜ ˜ kalıte ıulu wayo etawa ˜ ˜ ˜˜ ˜ Muıkııku na W’o, na nu˜ ˜ ˜ silaa na kukita kwa ulungalu. 12 Metho make ˜ ˜ ˜ mailye umuı wa mwaki ˜ ˜ ˜ na mutwenı wake aı na ˜ ˜ ngovia mbingı sya usu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mbı. Aı na ısyıtwa yı˜ ˜ ˜ ˜ andık ıtwe na vaiı mu˜ ˜ ˜ nd u way ıs ı eka we ˜˜ mwene, 13 na eek ı ıte ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ngua ya ıulu ıtalıkangı˜ lwe nı nthakame, na etawa Ndeto ya Ngai. 14 O ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na ıngı, ita sya ıtunı nı˜ ˜˜ ˜ syam uat ı ıe sy ı mbala˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ 19:6 1 Ualyulo wa ndeto ıno ya sinı˜ nzau ˜ na syeek ııte ˜ ˜ ˜ ˜ ngua nzau sya katane, Kıevelania nı, “Mutaıe Yeova!”

˜ UVUANY’O 19:15–20:2

ntheu na nzeo. 15 Ka˜ ˜ ˜ nyw’anı wake vaumılıte ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ uvyu muı muasa wa ku˜ ˜ tema mbaı, na akasiıthya ˜ na ndata ya kyuma. O ˜ ˜ ˜ ˜ na ıngı, nukinyangaa kı˜ angıo kya mbinyu kya ˜ ˜ ˜ uthatu wa uthilıku wa Ngai Mwene Vinya W’o˜ ˜ nthe. 16 Nguan ı yake ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ ya ı ul u, ı ı, nth un un ı ˜ ˜ ˜ ˜ yake, vaandıkıtwe ısyı˜ ˜ twa, Musumbı wa asu˜ ˜ ˜ ˜ mbı na Mwıaıi wa eaıi. ˜ ˜ 17 Na noona mulaıka ˜ ˜ ˜ ˜ a ungam ıte sy uan ı, na ˜ aneena na wasya mune˜ ˜ ne atavya nyunyi ila˜ iu˜ ˜ ˜ ˜ lukaa ıtunı katı: “Ukai ˜ ˜ vaa, umbanai vamwe lı˜ ˜ ˜ unı munene wa wıoo wa ˜ ˜ Ngai, 18 nı kana muye ˜ nyama sya asumbı na nyama sya anene ma ita ˜ na nyama sya aume me vinya na nyama sya mba˜ lasi na sya ala mekalı˜ ˜ ˜ te ıulu wasyo, na nyama sya onthe, nyama sya ala athasye na ngombo na sya ala anini na anene.” ˜ ˜ 19 Na noona ıla nyamu ˜ ˜ ˜ ya kıthekanı na asumbı

720

˜ ma nthı na ita syoo mo˜ ˜ mbanıte vamwe nı kana ˜ ˜ ˜ mokite na ula wıkalıte ˜ ˜ ˜ ˜ ıulu wa ıla mbalasi na ita ˜ ˜ syake. 20 Na ıla nyamu ˜ ˜ ya kıthekanı yakwatwa ˜ vamwe na ula mwatha˜ ˜ ˜ ˜ ni wa uvungu, ula weekie syama mbee wayo na ˜ ˜˜ aasya andu ala mekııtwe ˜ ˜ ˜ uvano wa ıla nyamu ya ˜ ˜ kıthekanı na ala mathai˜ thaa muvw’anano wayo. ˜ ˜ Na me o thayu mekw’a ıi˜ ˜ anı ya mwaki yıla yaka˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ naa na muvılıtı. 21 Indı ˜ ˜ ala angı mooawa na ula ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ uvyu muasa ula waumı˜ ˜ ˜ lıte kanyw’anı wa ula we˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kalıte ıulu wa ıla mba˜ lasi. Na nyunyi syonthe syaya nyama syoo sya˜ vuna. ˜ ˜ 20 Na noona mulaıka ˜ atheeete kuma ıtu˜ ˜ ˜ ˜ nı e na uvunguo wa yıla ˜ ˜ ˜ ˜ ıima yıte kıtulu,1 na aı na nyololo nene kw’oko˜ nı kwake. 2 Na akwata ˜ ˜ ˜ ˜ ula mukunga, ıla nzoka ˜ ˜ ˜ ˜ nguu, ula nıwe Ndevili na 20:1 1 Kana “aviso.” Sisya Maelesyo ma Ndeto.

721

Satani, na amwova mya˜ ka 1,000. 3 Na amwıkya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ yıla ıimanı yıte kıtulu1 ˜ ˜ ˜ na ay ıvinga na ay ısi ı˜ la, nı kana ndakakenge ˜ ˜ ˜ ˜ mbaı ıngı nginya ıla mya˜ ˜ ka 1,000 ıthele. Na ıtina ˜ wa uu, no nginya atha˜ ˜ ˜ w’e kwa ıvinda ıkuvı. ˜ 4 Na noona ivıla sya ˜ ˜ ˜ usumbı, na ala masyı˜ ˜ ˜ ˜ kalıle manengwa ukumu ˜˜ ˜ wa kusila. Iı, noona ma˜ thayu1 ma ala mooaiwe ˜ ˜ ˜ ˜ nundu wa kumya uku˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ sı ıulu wa Yesu na ku˜ ˜ ˜ neena ıulu wa Ngai, na ˜ ala mataathaitha ıla nya˜ ˜ ˜ ˜ mu ya kıthekanı na muvw’anano wayo, na ala ˜ ˜ ˜ ˜ mataa ık ıwa ula uvano ˜ ˜ itulyanı syoo na mokonı ˜ moo. Na meethıwa tha˜ ˜ y u na masumb ıka me ˜ ˜ asumbı vamwe na Klısto ˜ myaka 1,000. 5 (Akw’u ˜ ˜ ˜ ala ang ı mayaa ıth ıwa ˜ ˜ thayu nginya yıla mya˜ ka 1,000 yathelile.) Usu 20:3 1 Kana “aviso.” Sisya Maelesyo ma Ndeto. 20:4 1 Ve˜˜ ˜ onekana ı ı n ı nthakame yoo ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ yıt ık ıtw’e k ıthembeon ı. Sisya Maelesyo ma Ndeto.

˜ UVUANY’O 20:3-10

˜ ˜ ˜ ˜ n ıw’o uthay u ukyo wa ˜ ˜ mbee. 6 Nı mutanu na ˜ ˜ ˜ ˜ n ı m utheu m und u o ˜ ˜ ˜ ˜ na wıva ula wı na kıanda ˜ ˜ ˜ ˜ uthayuukyonı wa mbee; ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nundu kıkw’u kya kelı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ k ıi na ukumu ıulu wa ˜ ˜ ˜ asu, ınd ı makeeth ıwa athembi ma Ngai na ma ˜ ˜ Klısto, na makasumbı˜ ka me asumb ı vamwe nake myaka 1,000. ˜ 7 Na ıla myaka 1,000 yathela oou, Satani aka˜ thaw’a kuma kyovonı, ˜ 8 na akathi k ukenga ˜ ˜ ˜ mbaı ila syı ngalıko inya ˜ sya nthı, Ngoki na Mako˜ ki, nı kana amombany’e ˜ ˜ vamwe kwondu wa kau. ˜ ˜ ˜ Na utalo woo ukeethıwa ˜ ˜ ˜ ta kıthangathı kya uka˜ ˜ ˜ nga. 9 Na mathi ı ul u ˜ wa nthı yonthe na ma˜ ˜ ˜ thyululuka maeema ma ˜ ˜ ala atheu˜ na ıla ndua ye˜ ndetwe. Indı mwaki wa˜ ˜ uma ıtunı na wamamina ˜ ˜ vyu. 10 Na Ndevili ula ˜ wamakengaa ekw’a ıia˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nı ya mwaki na muvılıtı, ˜ ˜ ˜ vala ıla nyamu ya kıthe˜ ˜ kanı na ula mwathani wa

˜ UVUANY’O 20:11–21:4

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ uvungu maı; na makathı˜ ˜ nıw’a1 vau muthenya na ˜ ˜ utuku tene na tene. ˜ ˜ 11 Na noona k ıv ıla ˜ ˜ ˜ ˜ kyeu kya usumbı na Ula ˜ ˜ ˜ wak ıkalıle. Na nthı na ˜ ˜ ıtu syakıa syauma mbee ˜ ˜ wake, na vaiı vandu vaa˜ oneka kwond u wasyo. ˜ 12 Na noona akw’ u, ˜ anene na anini, maunga˜ ˜ ˜ ˜ mıte mbee wa kıvıla kıu ˜ ˜ kya usumbı, na mavu˜ ˜ ku ma k˜ ukunzwa mavi˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nguwa. Indı ıvuku yıngı ˜ ˜ ˜ ya kukunzwa yavinguwa; ˜ ˜ ˜ ˜ yıu nı ıvuku ya thayu. Na ˜ ˜ ˜ akw’u masilılwa kwıana˜ ˜ na na maundu ala maa˜ ˜ ˜ ndıkıtwe mavukunı asu ˜ ˜ ma kukunzwa kwosana na meko moo. 13 Na ˜ ˜ ukanga waumya akw’u ˜ ˜ ˜ ala maı nthını waw’o, na ˜ ˜ ˜ kıkw’u na Mbua1 syau˜ ˜ ˜ mya akw’u ala maı nthı˜ ˜ nı wasyo, na masilılwa ˜ ˜ ˜ kıla mundu kwosana na ˜˜ 20:10 1 Kana “makasiııwa; makoovwa.” 20:13, 14 1 Kana ˜ ˜ ˜ “Andesi,” uu nı kwasya, mbua ˜ ya andu onthe. Sisya Maelesyo ma Ndeto.

722

˜ meko make. 14 Na kı˜ ˜ kw’u na Mbua1 syekw’a ˜ ˜ ˜ ˜ yıla ıianı ya mwaki. Kıu ˜ ˜ ˜ ˜ nıkyo k ıkw’u kya kelı, ˜ ˜ yıla ıia ya mwaki. 15 O ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na ıng ı ula utaaıthıwa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ aandıkıtwe yıla ıvukunı ˜ ˜ ˜ ya thayu ekw’a ıianı ya mwaki. ˜ ˜ ıtu yeu na 21 Na noona ˜ ˜ ˜ ˜ nth ı nza u; n und u ˜ ˜ ˜ ˜ ıtu ya mbee nı ıvıtu na ˜ ˜ ˜ nth ı ya mbee n ı mbı˜ ˜ tu, na ukanga ndwı vo ˜ ˜ ˜ ˜ ıngı. 2 O na ıngı, noo˜ na ndua ntheu, Yelusale˜ ˜ me Nzau, ıtheeete kuma ˜ ˜ ˜ ˜ ıtunı kwa Ngai, yumbanı˜ tw’e ta mutwawa wana˜ ˜ ˜ kavıw’e mu ume. 3 Na ˜ neew’a wasya munene ˜ ˜ ˜ ˜ kuma kıvılanı kya usu˜ ˜ ˜ mbı uyasya: “Sisya! Iee˜ ma ya Ngai yı vamwe na ˜ andu, na akekalaa va˜ mwe namo, na makeethı˜ wa andu make. Na Ngai ˜ mwene akeeth ıwa vamwe namo. 4 Na aka˜ vang ula methoi onthe ˜ ˜ ˜ methonı moo, na kıkw’u ˜ ˜ ˜ ˜ kıikethıwa vo ıngı, o na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kuikethıwa ıngı kımeto

723

˜˜ kana kııo kana woo. Ma˜ ˜ ˜ ˜ undu ma mbee nı mavıtu.” ˜ ˜ ˜ ˜ 5 Na Ula wıkalıte kı˜ ˜ ˜ ˜ vılanı kya usumbı asya: ˜ ˜ ˜ ˜ “Sisya! Nıngutw’ık ıthya ˜ ˜ ˜ maundu onthe meu.” O ˜ ˜ ˜ na ıng ı asya: “And ı˜ ˜ ˜ ka, nundu ndeto ii nı ˜ ˜ ˜˜ ˜ sya kuıkııka na nı sya ˜ ˜ w’o.” 6 Na ambıa: “Nı˜ syean ıa! Ninyie Aliva ˜ ˜ na Omeka,1 mwambılı˜ ˜ ˜ ˜ lyo na muminukılyo. Mu˜ ˜ ˜ ˜ ndu o na wıva ula wı ˜ ˜ na wauni ngamunenga ˜ ˜ ˜ ˜ kıw’u mana2 kıla kyumı˜ ˜ ˜ te nthongonı3 ya u ˜ kıw’ ˜ ˜ kya thayu. 7 Ula wısi˜ ˜ ˜ nda akatiıwa syındu isu, ˜ na ngeethıwa Ngai wake ˜ nake akeeth˜ ıwa mwana ˜ wakwa. 8 Indı ala me ˜ ˜ ˜ wia, na ala mate muıkı˜ ˜ ıo, na ala mekaa mau˜ ˜ ndu mavuku ma kuthatya, na oaani, na ilaalai,1 ˜ 21:6 1 Kana “A na Z.” Aliva nıyo nthoo ya mbee, nayo Omeka ˜ ˜ nıyo nthoo ya muthya, nthoo˜ ˜ ˜ nı sya Kıkiliki. 2 Kana “vate ku˜ ˜ ıva.” 3 Kana “mbulutinı.” 21:8 1 Sisya Maelesyo ma Ndeto, ˜ “Ulaalai.”

˜ UVUANY’O 21:5-12

˜ ˜ na ala mekaa maundu ˜ makonetye kuneenany’a na maveva, na athaithi ˜ ma mıvw’anano, na ala makenganaa, makekw’a ˜ ˜ ˜ ıianı yıla yakanaa mwaki ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na muvılıtı. Kıu nıkyo kı˜ ˜ kw’u kya kelı.” ˜ 9 Na umwe wa ala ala˜ ˜ ˜ ıka muonza ala maı na ˜ ˜ ˜ mbakuli muonza ila syaı ˜ ˜ na moth ıny’o m uonza ˜ ˜ ooka, na ambıa: “ Uka ˜ ˜ ˜ na n ıng ukwony’a m u˜ twawa, m uka wa kala Kalondu.” 10 Na angua ˜ ˜ kwıs ıla vinya wa veva ˜˜ ˜ ˜ andwaa k ı ıman ı k ıne˜ ˜ ne kıtulu, na ambony’a ˜ ˜ ıla ndua ntheu Yelusale˜ ˜ ˜ me ıtheeete kuma ıtunı ˜ kwa Ngai 11 na yaı na ˜ ˜ utheu mutisu wa Ngai. ˜ Utisu wayo wailye ta ˜ ˜ ˜ ıvia yıla ya thooa mune˜ ˜ ne vyu, ta ıvia ya yasi˜ ˜ ˜ vi ıtheu vyu. 12 Yaı na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ uk uta munene mutulu ˜ ˜ ˜ ˜ na yaı na mıvıa 12 ıla ˜ ˜ ˜ ˜ yaı na alaıka 12, na mıvı˜ ˜ ˜ ˜ anı ısu vaandıkıtwe ma˜ ˜ syıtwa ma ila mbaı 12 sya ana ma Isilaeli.

˜ UVUANY’O 21:13-22

˜ ˜ ˜ 13 Ngalıko ya wumılonı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wa syua vaı mıvıa ıtatu, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na ngalıko ya ıulu vaı mı˜ ˜ ˜ ˜ vıa ıtatu, na ngalıko ya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıtheo va ı m ıv ıa ıtat u, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na ngalıko ya uthuılonı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wa syua vaı mıvıa ıtatu. ˜ ˜ ˜ ˜ 14 Na ukuta wa ndua ısu ˜ ˜ waı na mavia ma musi˜ ˜ ˜ ngi 12, na ıulu wamo vaa˜ ˜ ˜ ndıkıtwe masyıtwa 12 ma ˜ ala atumwa 12 ma kala Kalondu. ˜ 15 Na ula waneenaa ˜ ˜ nakwa aı na muangi wa ˜ ˜ kuthima wa thaavu nı ˜ ˜ kana athime nd ua ısu ˜ ˜ na m ıv ıa yayo vamwe ˜ ˜ na ukuta wayo. 16 Na ˜ ˜ ˜ ndua ısu yeanene ngalı˜ ko syonthe, uasa wayo ˜ weanene na uthanthau ˜ wayo. Na athima ndua ˜ ˜ ˜ ısu na muangi, na k ı˜ thimo kyayo kyaı mai˜ li 1 , 500;1 uasa wayo, ˜ na uthanthau wayo, na ˜ ˜ ˜ utulu wayo nısyeanene. ˜ ˜ ˜ 17 O na nıwathimie uku˜ ˜ ta wayo, na waı mıko-

724

˜ no 1441 kwosana na kı˜ ˜ thimo kya mund u, na ˜ ˜ ˜ k ıthimo kya m ula ıka. ˜ ˜ 18 Na ukuta wayo waa˜ ˜ kıtwe na yasivi, na ndua ˜ ˜ ˜ ısu yaı ya thaavu mutheu ˜ ˜ na ya ı ntheu ta k ıoo. ˜ ˜ 19 Na mısingi ya ndua ˜ ˜ ˜ ısu yaanakavıtw’e na kıla ˜ ˜ ıvia ya thooa munene: ˜ ˜ musingi wa mbee wa ı ˜ wa yasivi, wa kelı savi˜ li, wa katatu kasitoni, wa kana sumalatai, 20 wa katano salitonyi, wa tha˜ ˜ ˜ nthatu salitu, wa muonza savaliyati, wa nyanya mbelili, wa kenda tova˜ ˜ si, wa ıkumi kilisovilise, ˜ ˜ ˜ wa ıkumi na ımwe ayasi˜ ˜ ˜ nthi, wa ıkumi na ilı ame˜ ˜ thusito. 21 O na mıvıa ˜ ˜ yayo 12 yaseuvıtw’e na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ lulu 12; na kıla muvıa ˜ ˜ ˜ waakıtwe na lulu waw’o. ˜ ˜ ˜ Na nzıa nene ya ndua ısu ˜ ˜ ˜ yaı thaavu mutheu uilye ˜ ˜ ta kıoo kıtheu. ˜ ˜ 22 Na ndyaaona ıkalu ˜ ˜ ˜ ˜ nthını wayo nundu Yeo˜ 21:16 1 Ta kılomita 2,220. Nde- va Mwene Vinya W’onthe ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ to kwa ndeto, “iwanza 12,000.” nıwe ıkalu ya ndua ısu, ˜ ˜ ˜

Kıwanza kımwe kyeethıawa na ˜ uasa wa mita 185 (vuti 606.95). 21:17 1 Ta mita 64 (vuti 210).

725

vamwe na kala Kalondu. ˜ ˜ ˜ 23 Na ndua ısu ndyaı na vata wa kyeni kya ˜ ˜ sy ua kana mwei, n u˜ ˜ ˜ nd u utheu m utisu wa ˜ ˜ ˜ Ngai nıw’o wamımulıkaa, ˜ na taa wayo waı kala ˜ Kalondu. 24 Na mba ı ˜ ˜ ˜ ikaendaa imulık ılwe nı ˜ kyeni kyayo, na asumbı ˜ ˜ ma nthı makaete utheu ˜ ˜ ˜ ˜ woo mutisu nduanı ısu. ˜ ˜ ˜ 25 Na mıvıa yayo ndıka˜ vingwa m uthenya no˜ ˜ ˜ ˜ ngi, nundu kuikethıwa ˜ ˜ utuku. 26 Na makaete ˜ ˜ utheu mutisu na nda˜ ˜ ˜ ˜ ıa ya˜ mbaı nthını wayo. ˜ ˜ ˜ ˜ 27 Indı kındu o na kıva ˜ ˜ ˜ kıvuku, na mundu o na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wıva ula wıkaa maundu ˜ ˜ ma k uthatya, na uke˜ ˜ nganaa, ndakalika nthını ˜ ˜ wayo; ındı ala makalika ˜ ˜ ˜ no ala maandıkıtwe yıla ˜ ˜ ˜ ˜ ıvukunı ya kukunzwa ya ˜ thayu ya kala Kalondu. ˜ ˜ us ı 22 Na ambony’a ˜ ˜ wa k ıw’u kya tha˜ ˜ ˜ yu, mutheu ta kıoo, wu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ m ıte k ıla k ıv ılan ı kya ˜ ˜ usumbı kya Ngai na kya ˜ ˜ kala Kalondu 2 ukesıla

˜ UVUANY’O 21:23–22:6

˜ ˜ ˜ katı wa ıla nzıa nene. Na ˜ ˜ ˜ ˜ ndee syelı sya usı usu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ syaı na mıtı ya thayu ıla yasyaaa matunda mavi˜ nda 12, na yasyaaa kıla ˜ ˜ mwei. Na matu mayo maı ˜ ˜ ma kuvosya mbaı. ˜ ˜ 3 Na vaiketh k ıu˜ ıwa ˜ ˜ ˜ mo nongi. Ind ı k ıv ıla ˜ ˜ kya usumb ı kya Ngai ˜ na kya kala Kalondu kı˜ ˜ ˜ ˜ keeth ıwa nd uan ı ısu, na ngombo syake ika˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ m uth uk uma uth uk umi ˜ mutheu; 4 na makoo˜ ˜ ˜ ˜ na uthyu wake na ısyı˜ ˜ twa yake yıkeethıwa itu˜ ˜ ˜ lyanı syoo. 5 Na utuku ˜ ˜ ndukethıwa vo nongi, o ˜ na vaikethıwa vata wa ˜ taa kana kyeni kya syua, ˜ ˜ ˜ nundu Yeova Ngai nıwe ˜ ˜ ˜ ukamamulıkıla, na ma˜ ˜ kasumbıka me asumbı tene na tene. ˜ 6 Na ambıa: “Ndeto ii ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ nı sya kuıkııka na nı sya ˜˜ ˜ w’o; ıı, Yeova, Ngai ula ˜ waveveeie athani, nıwa˜ ˜ ˜ ˜ tuma mulaıka wake nı kana ony’e ngombo sya˜ ˜ ke ma und u ala mata˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ t ıa kw ık ıka o m ıt uk ı.

˜ UVUANY’O 22:7-16

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 7 Sisya! Nınukıte mıtu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kı. Nı mutanu mundu ula ˜ ukwataa ndeto sya wa˜ ˜˜ ˜ thani wa ıvuku yıı ya ku˜ kunzwa.” 8 Nyie Yoana, ninyie ˜ neewie na noona mau˜ ˜ ndu asu. Yıla namonie na ˜ ˜ namew’a, n ınavalukile ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ maaunı ma mulaıka usu ˜ ˜ wambonasya ma und u ˜ ˜ ˜ asu nı ˜kana nımuthai˜ ˜ ˜ ˜ the. 9 Indı ambıa: “Isu˜ ˜ ˜ ˜ vıe! Ndukeke uu! Nyie nı ngombo o taku na ana-aasa maku athani na ala ˜ makwataa ndeto sya ıvu˜˜ ˜ ˜ ˜ ku yıı ya kukunzwa. Muthaithe Ngai.” ˜ ˜ 10 Na ambıa: “Nduke˜ ˜ ˜ kıe usiılo ndeto sya wa˜ ˜˜ thani wa ıvuku y ıı ya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kukunzwa, nundu ıvinda ˜ ˜ ˜ ˜ yıla yınyuvıtwe yı vaku˜ ˜ ˜ ˜ vı. 11 Eka ula ute mu˜ ˜ ˜ lungalu aendeee kwıthı˜ ˜ ˜ wa ate mulungalu, na ula ˜ ˜ ˜ muvuku aendeee kwıthı˜ ˜ ˜ wa e muvuku; ındı eka ˜ ˜ ˜ ula mulungalu aendeee ˜ ˜ ˜ ˜ kwıthıwa e mulungalu, ˜ ˜ na ula mutheu aendeee ˜ ˜ ˜ kwıthıwa e mutheu.

726

˜ ˜ ˜ 12 “‘Sisya! N ın uk ıte ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mıtukı, na ıtuvi yıla nıne˜ nganae nı nayo, na nga˜ ˜ ˜ ıva kıla umwe kwosana ˜ na wıa wake. 13 Ninyie Aliva na Omeka,1 wa ˜ mbee na wa m uthya, ˜ ˜ ˜ mwambılılyo na mumi˜ ˜ ˜ n uk ılyo. 14 N ı atanu ˜ ˜ ala mathambıtye kanzu ˜ ˜ syoo, n ı kana meth ı˜ ˜ ˜ ˜ we na ukumu wa kuthi ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıla mıtını ya thayu, na ˜ nı kana makwate mwa˜ ˜ ˜ nya wa kulika ıla ndua˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nı mesıle mıvıanı yayo. ˜ 15 Nza ve ngitı,1 na ala ˜ ˜ mekaa ma und u mako˜ netye k uneenany’a na maveva, na ilaalai,2 na ˜ oaani, na athaithi ma mı˜ ˜ ˜ vw’anano, na kıla mundu ˜ ˜ ˜ ˜ wendete uvungu na ukenganaa.’ ˜ ˜ 16 “‘Nyie Yesu, natu˜ ˜ ˜ ma mulaıka wakwa n ı ˜ ˜ ˜ ˜ kana aumye ukusı kula ˜ 22:13 1 Kana “A na Z.” Aliva nıyo nthoo ya mbee, nayo Omeka ˜ ˜ ˜ nıyo nthoo ya muthya, ı ˜ nthoon ˜ ˜ sya Kıkiliki. 22:15 1 Uu nı kwa˜ ˜ ˜ sya, ala mekaa maundu ma ku˜ thatya methonı ma Ngai. 2 Sisya Maelesyo ma Ndeto, ˜ “Ulaalai.”

727

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ uı ıulu wa maundu aa ma ˜ kutetheesya ikundi. Ni˜ ˜ nyie mwıi na usyao wa Ndaviti na ndata ya kwa˜ ˜ kya ıtisıte.’” ˜ 17 Na veva na mutwawa˜ maendeeaa kwasya, ˜ ˜ “ Uka!” ˜ na ula w ıw’aa ˜ ˜ asye, “Uka!” na mundu o ˜ ˜ ˜ ˜ na wıva ula wı na wauni ˜ ˜ ˜ nı oke; na eka mundu o ˜ ˜ ˜ na wıva ula ukwenda ose ˜ ˜ ˜ kıw’u kya thayu mana. ˜ ˜ ˜ ˜ 18 “Nıumya ukusı kwa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mundu o na wıva ula wıw’aa ndeto sya watha˜˜ ˜ ˜ ˜ ni wa ıvuku yıı ya kuku˜ ˜ ˜ nzwa: Ethıwa mundu o ˜ ˜ ˜ na wıva akongela undu ˜ ˜ ˜ maundunı asu, Ngai aka˜ mwongeleela mothıny’o ˜ ˜ ˜ ˜ ala maandıkıtwe ıvukunı

˜ UVUANY’O 22:17-21

˜˜ ˜ ˜ yıı ya kukunzwa; 19 na ˜ ˜ ˜ ˜ ethıwa mundu o na wıva ˜ ˜ ˜ akaola kındu o na kıva ˜ ˜ ˜ ndetonı sya wathani uu ˜ ˜˜ ˜ ˜ wa ıvuku yıı ya kuku˜ nzwa, Ngai akaveta kı˜ anda kyake kuma mau˜ ˜ ˜ ˜ ndunı ala maandık ıtwe ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ıvukunı yıı ya kukunzwa, ˜ ˜ ˜ ˜ na ndakamwıtıkılya kuya ˜ ˜ ˜ matunda ma ıla mıtı ya ˜ ˜ ˜ ˜ thayu na ndakamwıtıkı˜ ˜ ˜ ˜ lya k ulika ıla nd uan ı ntheu. ˜ ˜ ˜ ˜ 20 “Ula umasya ukus˜ ı ˜ ˜ ˜ wa maundu aa easya, ‘Iı, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nınukıte mıt˜ ukı.’” ˜ ˜ “Ameni! Uka, Mw ıa ıi ˜ Yesu.” ˜ ˜ 21 Useo mwing ı wa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Mwıaıi Yesu nıwıth ıwe na atheu onthe.

˜ Masyıtwa ma Mavuku ma˜ Mbivilia ˜ ˜ ˜

˜ Mavuku ma Maand ıko ma Kikiliki Ala Maand ıkiwe Itina wa Kl ısto ( I.K.) ˜ ˜ ˜ Isyıtwa ya Ivuku

˜ ˜ Muandıki

˜ ˜ Vala Yaandıkıiwe

˜ Yıla Yaminie ˜ ˜ ˜ Kuandıkwa (I.K.)

Mathayo Maliko Luka Yoana

Mathayo Maliko Luka ˜ ˜ Mutumwa

Isilaeli Lomi Kaisalea ˜ Eveso, kana vakuvı

t. t. t. t.

41 60-65 56-58 98

Meko Alomi 1 Akolintho 2 Akolintho Akalatia

Luka Vaulo Vaulo Vaulo Vaulo

t. t. t. t. t.

61 56 55 55 50-52

Aeveso Avilivi Akolosai 1 Athesalonika 2 Athesalonika 1 Timotheo 2 Timotheo Tito Vilemona Aevelania Yakovo

Vaulo Vaulo Vaulo Vaulo Vaulo Vaulo Vaulo Vaulo Vaulo Vaulo Yakovo (Mwana-a-inyia ˜ wa Yesu)

Lomi Kolintho Eveso Masetonia Kolintho kana Andiokia ya Silia Lomi Lomi Lomi Kolintho Kolintho Masetonia Lomi Masetonia (?) Lomi Lomi Yelusaleme

t. 60-61 t. 60-61 t. 60-61 t. 50 t. 51 t. 61-64 t. 65 t. 61-64 t. 60-61 t. 61 m. 62

1 Vetelo 2 Vetelo 1 Yoana 2 Yoana 3 Yoana Yuta

Vetelo Vetelo ˜ ˜ Mutumwa Yoana ˜ ˜ Mutumwa Yoana ˜ ˜ Mutumwa Yoana Yuta (Mwana-a-inyia ˜ wa Yesu) ˜ ˜ Mutumwa Yoana

Mbaviloni Mbaviloni (?) ˜ Eveso, kana vakuvı ˜ Eveso, kana vakuvı ˜ Eveso, kana vakuvı Isilaeli (?)

t. t. t. t. t. t.

Vatimo

t. 96

˜ Uvuany’o

Yoana

˜ ˜ Ivinda Yıla Yakuiwe ˜ 2 M.K.–33 I.K. ˜ 29-33 I.K. ˜ 3 M.K.–33 I.K. ˜ Itina wa ndeto sya mbee, ˜ 29 -33 I.K. ˜ 33–t. 61 I.K.

62-64 64 98 98 98 65

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ [Masyıtwa ma aand ıki amwe na masyıtwa ma kund u kumwe kula mavuku amwe maand ık ıiwe mayıs ık ıe ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ nesa. Myaka ming ı ıla yonan ıtw’e yık ıte kutal ıthw’a, nthoo ı. yıungam ıte vand u va “ ıtina wa,” m. yıunga˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ m ıte vand u va “mbee wa,” na t. yıungam ıte vand u va “ta.”]

728

˜ ˜˜ ˜ Ndeto Itumııtwe Mbivilianı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Sisya ıthangu ya 6 umanye masyıtwa ma mavuku ma Mbivilia kwa ukuvı.

˜ ˜ ANANGA, Luk 15:13 aanangıa malı yake ˜ ANANIA, Mek 5:1 Anania, na muka wake Savaila ˜ ANDESI. Sisya MB UA. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ANDU˜ MA MUSY ˜ ˜ I, Mek 10:24 andu ma musyı na ANDU ME KIVUTHYA, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 2Vt ˜ 3:3 ya m˜ umin ˜ ukılyo ˜ andu me kıvuthya ANDU MEKWIYITA KLISTO, ˜ ˜ ˜ ˜ Mt 24:24 ıyıta Klısto na athani ˜ ˜ andu mekw ˜ ˜ ˜ ANDU OI, Mt 2:1 andu oı nımookie Yelusaleme ˜ ˜ ˜ Mek 17:18 andu oı ma kıkundi kya Aevikulio na ANYANYA,˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Luk 16:9 Imanthıei anyanya muitumıa uthwii ute ˜ ˜ Yoa 15:13 kwıyumya akw’e kwondu wa anyanyae ˜ ˜ ˜ ˜ Yoa 15:14 mwı anyanyawa ethıwa m kıla ˜ ukeekaa ˜ ˜ ANYWI, 1Ko 6:10 anywi maikatiıwa Usumbı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ASA, Mt 6:9 Asa waitu ula wı ıtunı, ısyıtwa yaku ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ Mt 23:9 muikete mundu asa ıulu wa nthı ˜ ˜ ˜ ˜ Luk 2:49 no nginya nıthıwe nyumbanı ya Asa ˜ ˜ ˜ Yoa 5:20 Asa numwonasya Mwana maundu ala ˜ ˜ ˜ ˜ Yoa 10:30 Nyie na Asa twı kındu kımwe ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Yoa 14:6 Vaiı mundu wukaa kwa Asa atesıle ˜ ˜ Yoa 14:9 ula wambonie nıwamwonie Asa ˜ ˜ ˜ Yoa 14:28 Asa nı munene kwı nyie ˜ ˜ ˜ ˜ Yoa˜ 14:28 tanai nıkwıthıwa nıthi kwa Asa ASEUVYA MA MAEEMA, ˜ ˜ Mek 18:3 ma maeema ˜ maı ase ˜ uvya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ASINDI, ˜ ˜ Uvu 2:7 Ula w˜ ısinda ngamwıtıkılya kuya ˜ ASUMBI, Luk 21:12 Mukatwawa mbee wa asumbı na ˜ ˜ ˜ ˜ Mek 4:26 Asumbı ma nthı nımaungamie ˜ ˜ ˜ ˜ Uvu 5:10 makasumbıka nthı me asumbı ˜ ˜ ˜ ˜ Uvu asumbı nımeekie ulaalai nake ˜ 18:3 ˜˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ASUVIIKU, Avi 3:1 nımuandıkıa mwıthıwe asuvııku ˜ ˜ ASUKANI, na kwılikya ˜ ˜ 1Ti 5:13 kusukana ˜ ˜ ˜ ˜ ASUMB asumbı na athembi ˜ ˜ I, Uvu 1:6 atutw’ıkıthya ˜˜ ˜ ASYAIISYA, Mek 20:28 wamunyuvie ta asyaıısya ˜˜ ˜ ˜ ˜˜ 1Vt 5:2 mwı asyaıısya, na ti kwa kuthing’ııw’a ˜ ˜ ˜ ASYAI, Luk 18:29 waatia asyai kwondu wa Usumbı ˜ ˜ Luk 21:16 mukanenganwe nı asyai na ana-a-inyia ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 2Ko 12:14 asyai nımo maıle kwia syındu kwondu Aev 6:1 mew’ei asyai menyu ˜ ˜ ˜ Ako 3:20 mew’ei asyai menyu maundunı onthe ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ATAE, Alo 13:8 Muikethıwe mwı atae kındu ate o ˜ ˜ ATAMU, 1Ko 15:22 onthe makusaa nundu wa Atamu ˜ ˜ ˜ 1Ko 15:45 Atamu wa muthya nıwatw’ıkie ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 1Ti 2:14 Atamu ndaakengwa, ınd ı m und u muka ˜ ATEI MA ANDU, ˜ ˜ ˜ ˜ Mt 4:19 ngam utw’ ık ıthya atei ma and u ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ATE NA MITUKI, Yak˜ 1:19 ate na mıtukı ya kuneena ATETHEESYA MA KIKUNDI, ˜ ˜ ˜ 1Ti 3:8 Atetheesya ma kıkundi o namo maılıte ˜ ˜ ATETHYA MA WIA, ˜ 1Ko 3:9 atethya ma wıa vamwe ATHAITHI MA MIVW’ANANO, ˜ ˜ 1Ko 6:9 athaithi ma mıvw’anano maikatiıwa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ATHANI, Mek ˜10:43 onthe nımaumıtye ukusı ˜ athani ˜ ATHANI MA UVUNGU, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ Mt 7:15 athani ma uvungu ala mokaa kula muı ˜ ˜ ˜ ˜ Mt 24:11 athani ma uvungu makookıla ˜ ˜ ˜ ˜ Mko 13:22 athani ma uvungu makaumıla na ATHEMBI, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ Mek 6:7 athembi aing ı meet ık ıla ula m u ıkııo ˜ ˜ Uvu 20:6 athembi ma Ngai na ma Klısto

A

˜ ABBA, Alo 8:15 na wasya munene: Abba, Asa! ˜ ˜ ˜ ˜ AENI, Yoa 10:5 nundu mayısı wasya wa aeni ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ AITHI, Aev 4:11 na ang ı meth ıwe aıthi na amanyısya ˜ ˜ AIKWATYA MAUNDU A MAKE, ˜ ˜ 1Th 4:11 aikwatya maundu a make mwene ˜ ˜ ˜ AIMA, 1Ko 14:20 aima nthını wa kuelewa kwenyu ˜ ˜ ˜˜ Avl 5:14 nı wa andu aima ala mamanyııtye ˜ ˜ ˜ AIMU, twıthıwe aimu ˜ Avl 6:1 kwıka maendeeo ˜ ˜˜ ˜ AKL˜ ISTO, Mek 11:26 mambııie kwıtwa Aklısto AK˜ UNI MA VIASALA, ˜ ˜ Uvu 18:3 akuni ma viasala mathuiw’e nı ˜ ˜ ˜ weetawa Akwila AKWILA, ˜ Mek 18:2 nıweeth˜ıie˜ Muyuti ˜ ˜ ˜ AKW’U, Luk 15:24 mwana uu anaı mukw’u ˜ ˜ ˜ ˜ Luk 20:38 ti Ngai wa akw’u, ındı wa ala me thayu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Aev 2:1 o na kau mwaı akw’u nundu wa naı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ 1Th 4:13 mwıthıwe mutesı ıulu wa ala akw’u ˜ ˜ 1Th ˜ 4:16 ala ˜ makwie me ngwatanıo na Klısto ˜ Uvu 14:13 Nı atanu ala makusaa me ngwatanıo na ALA ANYUVE, ˜ ˜ ˜ Mt 24:22 kukuvıvw’a kwondu wa ala anyuve ˜ Mt ˜ 24:31 alaıka makamombany’a ala anyuve ˜ ˜ ALAIKA, Mt 13:41 akatuma alaıka, makoombany’a ˜ ˜ ˜ ˜ Mt 22:30 methıawa ta alaıka ıtunı ˜ Mt 24:31 alaıka makamombany’a ala anyuve ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 1Ko 4:9 me kıwanzanı mayıloelwa nı alaıka ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 1Ko 6:3 No mwısı tukasilıla alaıka? ˜ ˜ ˜ Avl 13:2 nımathokisye alaıka matesı ˜ ˜ ˜ ˜ 1Vt 1:12 alaıka mendaa kukunıkıla ˜ ˜ ˜ Yuta 6 alaıka ˜ ala mataaıkala vandu voo ALA ˜ MATIALITE, ˜ ˜ ˜ Uvu 12:17 ˜kukita na ala matialıte ma usyao wake ˜ ˜ ALELUYA, Uvu 19:1 ıtunı. Na masya: Aleluya! ˜ ALEOVAKO, Mek 17:22 Vaulo aungama Aleovako, na ALIMAKETONI, ˜ ˜ Uvu 16:16 vetawa kwa Kıevelania Alimaketoni ˜ ˜ ALITEMI,˜ Mek 19:34 makyasya: Alitemi nı munene! ALIVA, Uvu 1:8 Aliva na Omeka ˜ ˜ ˜ ˜ ALUMU, 1Ko 1:8 akatuma mwıthıwa alumu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 1Ko ˜ 15:58 ıthıwai mwı alumu, mutathingithıka ALUNGALU, ˜ 1Vt 3:12 metho ma Yeova masiasya ala alungalu ˜ AMAITHA, Mt 5:44 Endeeai kumenda amaitha ˜ ˜ ˜ Mt 10:36 amaitha ma mundu makeethıwa ˜ ˜ ˜ Avi 1:28 m ute utelemw’a nongi nı amaitha menyu ˜ AMANYISYA, ˜ ˜ ˜ ˜ Aev 4:11 ısya ˜ angı methıwe a˜ ıthi na˜ amany ˜ ˜ AMANYIW’A, Mt 28:19 mukatw’ıkıthye amanyıw’a ˜ ˜ ˜ Yoa 8:31 mwekala ndetonı, mwı amanyıw’a ˜ ˜ ˜ ˜ Yoa 13:35 mwı˜ amany ıw’a makwa, ethıwa mwı na ˜ AMBA. Sisya MUTI. ˜ ˜ ˜ AMENI, 1Ko 14:16 Ameni yıla watunga muvea ˜ ˜ 2Ko no twasye Ameni ˜ 1:20 kwısıla kwake ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ AMUKYA, Yoa 11:11 nınguthi kuu ngamuamukye ˜ ˜ ˜ ANA, Luk 2:36, 37 mwathani mundu muka Ana ˜ ˜ Alo 8:14 nı veva wa Ngai kwa w’o nı ana ma Ngai ˜ ANA-A-ASA, Mt 23:8 na inyw’othe mwı ana-a-asa ˜ Mt 25:40 umwe wa aa anini ma ana-a-asa 1Vt 5:9 makwataa ana-a-asa menyu ANA-A-INYIA, ˜ Mt 13:55 na ana-a-inyia nı Yakovo, Yosevu na

729

˜ ˜ ˜ ATHEU – IVIA YA KIKOTONI ˜ ATHEU, Mt 5:8 Nı atanu ala atheu ngoo ˜ ˜ Mek 20:26 nyie nı mutheu kumana na nthakame ˜ ATHOOSYA, 2Ko 2:17 tui athoosya ma ndeto ya Ngai ˜ ˜ ATHUKUMI, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 2Ko 3:6 ututonyethasya kwıthıwa athukumi ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ 2Ko 6:4 nıtuıkııthasya kana twı athukumi ma Ngai ˜ ˜ ˜ ATHWII, Luk 14:12 lıu wa wıoo, ndukathokye athwii ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 1Ti ukaa ˜ ˜ 6:9 matw’ıte kwıthıwa athwii nımaval ˜ ˜˜ ATIIA, Mt 4:20 matia itei syoo na mamuatııa ˜ ˜˜ Yoa 10:27 Malondu makwa n ımangat ı ıaa ˜ ˜˜ ˜ Uvu ˜ ˜ 14:4 maatııaa kala Kalondu kw’onthe kula ATIIIWA, ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ Alo 8:17 atiıwa—ıı, atiıwa ma Ngai, ındı atiıwa na ˜ ˜ Aka 3:29 usyao wa Avalaamu, atiıwa kwosana na ATILI, ˜ Mek 17:28 o tondu atili amwe menyu ma mbathi ˜ ˜ ˜ ˜˜ ATONGOI, Yoa 12:42 atongoi nımamuıkııie ˜ ˜ ˜ ˜ Mek nımoombanie mamukılıla Yeova ˜ 4:26 atongoi ˜ ˜ ˜ ATULI MA MIAO, Mt 7:23 Umai vaa, atuli ma mıao! ˜ ˜ ˜ ˜ Luk na atuli ma mıao ˜ 22:37 nıwatalanılw’e ˜ ˜ ATUMWA, Mt 10:2 Masyıtwa ma atumwa make 12 ˜ ˜ Mek 15:6 atumwa na atumıa moombana ˜ ˜ ˜ 1Ko 15:9 ninyie munini katı wa atumwa ˜ 2Ko 11:5 atumwa menyu ala meyonaa me aseo ˜ ˜ ATUM IA, Tit 1:5 nyuva atumıa ˜ AUME, ˜ ˜ Aev 5:25 Aume, endeeai kusyenda iveti syenyu ˜ ˜ ˜ Ako 3:18˜ iveti, ınyiv ˜ ˜ ısyei aume menyu AUNGAMII MA NYUMBA, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 1Ko 4:2 aungamıi ma nyumba nı kwıthıawa me AU MAMUTHA, Mt 15:31 ala au mamutha me aima ˜ AUMANIE, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Yoa 7:49 ıkomano yıtesı Mıao nı andu aumanıe ˜ ˜ ˜ AVAKUE, Mt 19:12 avakue ala masyaiwe mailye uu AVALAAMU, Mt 22:32 Ngai wa Avalaamu, Ngai wa ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ Alo 4:3 Avalaamu aı na muıkııo, atalılwa ˜ ˜ AVELI, Mt ˜23:35 kuma nthakame ya Aveli ula waı ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ AVINGANISYA, Luk 21:15 uı ula avınganısya menyu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 1Ko 16:9 ınd ı av ıngan ısya n ı aing ı ˜˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ AVINYIIE MUNO, 2Ko 1:8 twaı avinyııe muno kuvıtuka ˜ ˜ ˜ AVOLO, Mek 18:24 Avolo, aı muneeni museo ˜ AYUTI, Alo 3:29 we nı Ngai wa Ayuti me oka?

E

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ EAII,˜ 1Ko 8:5 kwı ngai mbingı na eaıi aing˜ ı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ EAN wenyu ˜ IU, Mt 5:48˜ mwıth˜ ıwe˜ eanıu, nundu Ithe ˜ ˜ ˜ EITU, Mt 25:1 Usumbı no uelekanw’e na eıtu ıkumi ˜ ˜ ˜ Mek 21:9 eıtu ana mataı atwae na nımathanaa ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 1Ko 7:25 ıulu wa eıtu ala matesı munduume, ndi ˜ ˜ ˜ 2Ko 6:18 mukeethıwa ana na eıtu makwa ˜ ˜ EKALAA, 1Yo 2:17 ula wıkaa kwenda kwa Ngai ekalaa ˜ ˜ ˜ ˜ EKEA, Mt 6:14 ethıwa mukamaekea, Ithe akamuekea ˜ ˜ ˜ Mt 18:21 naıle kumuekea mavinda meana ata? ˜ ˜ Ako 3:13 o tondu Yeova wamuekeie na ngenda ˜ ˜ ˜ EKI, Yak 1:22 ˜ ıthıwai mwı eki ma ndeto ˜ ˜˜ EKI MA NAI, Yoa 9:31 Ngai ndethukııasya eki ma naı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Alo ˜ 5:8 ˜ yıla twaı eki ma naı,˜ Klısto nıwakwie ˜ ˜ ˜ ELI ELI, Luk 10:1 anyuva angı 70 na amatuma elı elı ˜ ˜ ˜ ˜ ELIYA, Yak 5:17 Eliya aı mundu o taitu ˜ ˜ ˜ ˜ ESAU, Avl 12:16 utosaa maundu kwa uito, ta Esau ˜ ˜ EUOTIA, Avi 4:2 Nımesuva Euotia na Sinitike ˜ ˜ EVESO, 1Ko 15:32 na nyamu Eveso ˜ ˜ nınokitie ˜ EWI, Avl 13:17 Ithıwai mwı ewi kwa ala matongoetye

˜ I

˜ ˜ ˜ IEEMA, 2Ko˜ 12:9 vinya wa Klısto ta ıeema ˜ ˜ ˜ na andu ˜ ˜ Uvu 21:3 Ieema ˜ ˜ ya Ngai˜ yı˜ vamwe ˜˜ I˜ I,˜ Mt 5:37 Ekai Iı yenyu yıthıwe ıı ˜˜ ˜ ˜ ˜ IITHYA, Luk 12:32 Muikethıwe na wia, ııthya ınini

730 ˜˜ ˜ IITHYA ININI, ˜˜ ˜ ˜ ˜ ıwe na wia, ııthya ınini ˜ Luk 12:32 Muiketh ˜ ˜ ˜ ˜ IIA, Avl 5:12 mukatw’ıka andu mekwenda ıia ˜ ˜ ˜ 1Vt 2:2 wendi mwing ı wa ıia y ıtongeletwe ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Uvu 19:20 ıianı ya mwaki na muvılıtı IIMA, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kıngı, elı makalika ıimanı ˜ Mt 15:14 ˜ kıkatongoesya ˜ IIMA ˜ YITE KITULU, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Uvu 11:7 nyamu ıla yaumie ıima yıte kıtulu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Uvu 17:8 nyamu ıkambata kuma ıimanı yıte kıtulu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıkya yıla ıiman ˜ Uvu˜ 20:3 amw ˜ ı yıte kıtulu ˜ ˜ IKALU. O na ıngı sisya NYUMBA, ˜ ˜ ˜ ˜ Mt 21:12 alika ıkalunı na akuthua onthe ala ˜ ˜ ˜˜ ˜˜ Yoa 2:19 Omboangai ıkalu yıı, na ngayıungamya ˜ ˜ ˜ mwı ıkalu ya Ngai ˜ 1Ko ˜ 3:16 ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ IK ˜ IA ˜ KITHITO, Luk 13:24 Ikıai kıthito kingı IKIA VINYA, ˜ mekıe vinya ana-a-asa maku ˜ Luk ˜ ˜ 22:32 wasyoka, ˜ ˜˜ ˜ IKIIA, Yoa 20:29 Nı atanu ala maıkııaa o na matonete ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ 2Th ˜ ˜ 2:12 mayaau˜ ık˜ ı˜ ıa ula w’o ˜ IK I ITHYA, 1Yo 4:1 ık ı ıthyai kana k ıla ndeto ˜ ˜ IKOMANO INENE, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Uvu 7:9 ıkomano ınene vata ı m und u utonya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ILAWA, Mt 13:33 Usumbı wa ıtu uilye ta ılawa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 1Ko 5:6 ılawa ınini n ıy ıkaatasya ng umbwa ˜ ILWAYA, ˜ ˜ ˜ ˜˜ 1Ko wakoma na ılwaya ethıawa mwıı ˜ 6:16 ula ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Uvu 17:1 ılwaya ınene yıkalıte ıulu wa kıw’u kingı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Uvu 17:16 ikamena y ıla ılwaya na k uy ıvena sy ındu ˜ ˜ ˜ ˜ IMUTHA, 1Ko 12:18 Ngai nıwavangie kıla ımutha ya ˜ ˜ ˜ ˜ INEE, Ako 3:12 ıvw’ıkei ınee na wendo ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 1Yo 3:17 ailea kumw˜ ıw’ıa ınee ˜ ISAVU, Luk 14:28 kwıkala nthı akeka masavu ˜ ˜ ˜ ˜ ISOKI, Mt 11:30 ısoki yakwa yıi vinya kukua ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ısokinı yımwe na ala mate ˜ 2Ko ˜ ˜ 6:14 Muikovan ˜ ˜ ıw’e ˜ ˜ ˜ IS UV IE, 1Ti 4:16 Is uv ıe we vamwe na k umany ısya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ IS Isuvıei inyw’ı ene na muisuvıa ˜ UV ˜ IEI, Mek 20:28 ˜ ˜ ˜ ˜ ISYITWA, Mt 6:9 ısyıtwa yaku yıtaıwe ˜ ˜ ˜ Yoa 12:28 Asa, yıkumye ısyıtwa yaku ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Yoa 14:14 undu o na wıva ısyıtwanı yakwa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Yoa 17:26 Nınımamanyıthıtye ısyıtwa yaku ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Mek 4:12 vai ısyıtwa yıngı yınengetwe ˜ ˜ ˜ ˜ Mek 15:14 anyuve andu kwondu wa ısyıtwa yake ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Alo 10:13 kıla mundu wıkaılaa ısyıtwa ya Yeova ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ masyıtwa ala angı ˜ Avi 2:9 ısyıtwa yı ıulu wa ˜ ˜ ˜ ˜ ITAMBYA, Aka 6:1 oosa ıtambya yıtaıle atesı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ITATWA, Mt 26:41 kuvoya muikese kulika ıtatwanı ˜ ˜ ˜ 1Ko 10:13 Vaiı ıtatwa eka ala makwataa andu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ uendeeaa kumıısya ıtatwa ˜ Yak 1:12 mund˜ u ula ˜ ˜ ˜ ITAU, Mt 5:39 aukuna ıtau ya kw’oko kwa aume ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ITETA, Mek 15:39 veethıwa ıteta ıvyu katı woo ˜ ˜ ˜ ˜ uthilıku, ıteta ˜ Aev 4:31 uthatu, ˜ ˜ ˜ ITHE, Luk 15:20 ıthe asemba am˜ ukumbatıa ˜ ˜ ˜ ˜ ITHYA, Yoa 21:17 Yesu amwıa: Ithya tulondu twakwa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ITINA, Luk 9:62 ukwataa m ula u na aisisya ıtina ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ITOMO, Luk 12:15 ısuvıanei na ıtomo ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 1Ko 5:11 kutindany’a na mundu wı ıtomo ˜ ˜ ˜ ˜ 1Ko 6:10 ala me ıtomo maikatiıwa Usumbı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Ako 3:5 ıtomo, yıla nı uthaithi wa mıvw’anano ˜ ˜ ˜ ˜ nı ıtomo ˜ Yak˜ 1:14 kukusw’a˜ na˜ kukengwa ˜ ˜ ˜ ITUNI, Yoa 3:13 vaiı mundu waambata ıtunı ˜ ˜ atwawa ıtu ya katatu ˜ 2Ko 12:2 woosiwe ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ITUVI, Alo 6:23 Nundu ıtuvi ya naı nı kıkw’u ˜ ˜ 3:24 kuma kwa Yeova mukakwata ıtuvi ˜ Ako ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ IV ı ıvındı yake yıkatulwa ˜ Vai ˜ INDI, Yoa 19:36 ˜ Mt IVIA, ˜ ˜ 21:42 Ivia yıla aki maleile ˜ ˜ ˜ IVIAN I, Mt ˜7:24 waakie nyumba yake ıvianı ˜ ˜ IVIA YA KIKOTONI, ˜ ˜ ˜ ˜ Aev 2:20 Yesu ıvia ya kıkotonı

˜ ˜ IVINDA– KISEVE

731 ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ IVINDA, Yoa 7:8 ıvinda yakwa yıinamba kuvika vyu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 1Ko 7:29 ıvinda yıla yıtiele nı ınini ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Aev 5:16 muitumıa ıvinda yenyu nesa IVINDA YA MBUA, ˜ ˜ ˜ ıvinda ya mbua ˜ Mt ˜ ˜ 24:32 nımumanyaa kana ˜ ˜˜ ˜ IV ˜ UI, Mt 3:16 veva wa Ngai utheeete ta ıvuı IVU, Alo 16:18 ngombo sya mavu moo ene ˜ ˜ Avi 3:19 ngai yoo n ı ıvu yoo ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ IVUKU, Uvu 20:15 utaandıkıtwe ıvukunı ya thayu

I

˜ IIKAWETWE, Aev 5:3 o na iikawetwe katı wenyu ˜ ˜ ˜ ˜ IKAVU, Mt 14:20 tula twatialile maususya ikavu 12 ˜ ˜ ˜ ILAALAI, 1Ko 5:9 mueke kutindany’a na andu ilaalai ˜ ˜ ˜ 1Ko 6:9 ilaalai iikatiıwa Usumb˜ ı ˜ ˜ 1Ko 6:9 ala ilaalai maikatiıwa Usumbı wa Ngai ˜ ILALINDA, Mt 15:14 Nı atongoi ilalinda ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ILIKO, Avi 3:19 ilıko syoo isuanıaa maundu ma nthı ˜ ˜ ˜ ILOMO, Avl 13:15 nthembo ya utaıo, usyao wa ilomo ˜ ˜ ˜ ING’EI, Mt 6:20 ing’ei itesa˜ kutula na kuya ˜ ˜ 1Ko 6:10 ing’ei iikatiıwa Usumbı INYIA, Luk 8:21 Inyia wakwa na ana-a-inyia makwa ˜ ˜ ˜ Yoa 19:27 amwıa mumanyıw’a: “Sisya! Inyia waku ˜˜ ˜ ˜ ˜ Aka 4:26 Yelusaleme ya ıulu nıyo inyia witu ˜ ˜ IOO, 2Ko 3:18 ta ioo ila syonanasya utheu mutisu wa ˜ ISEVE, Mt 7:25 iseve syauutana na syakima nyumba ˜ ˜ ˜ Uvu 7:1 makwete makalumya vyu iseve inya ˜ ISILAELI, Aka 6:16 muuo na tei kwa Isilaeli ma ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ITA, Uvu 19:14 ita sya ıtunı nısyamuatııe ˜ ˜ ˜ ˜ ITEI, Luk 5:4 muyıkya itei syenyu nı kana mukwatye ˜ ˜ ITE VINYA, 1Ko 1:27 Ngai ˜ anyuvie syındu ite vinya ITHINGITHO SYA NTHI, ˜ ˜ ˜ Luk 21:11 Kukeethıwa ithingitho sya nthı ˜ ˜ ITHO, Mt 5:38 Itho kwa itho na ıeo kwa ıeo ˜ ˜ ˜ Mt 6:22 ethıwa itho yaku yısyaıtye mbee ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 1Ko 2:9 itho yıtaaona na kutu kutaaıw’a ˜ ˜ 1Ko 12:21 Itho yıyıa kw’oko, Nyie ndi na vata naku ˜˜ ˜ ˜ ITHYOMO, Mek 2:4 mamb ı ıa k uneena na ithyomo syı ˜ ˜ ˜ Uvu 7:9 mbaını syonthe na ngo na ithyomo ˜ ˜ ITINDO, 1Ko 15:33 Itindo nthuku nısyanangaa ˜ ˜ ˜ ITONEKAA, 2Ko 4:18 kuketeea syındu ila itonekaa ˜ ˜ ITUI, Aka 2:9 ala moonekaa ta ituı ˜ ˜ ˜ ˜ IVETI, Aev 5:22 Iveti nısyınyivısye aume masyo ˜ ˜˜ Aev 5:28 kusyenda iveti syoo o ta mıı yoo ene

K

˜ ˜ ˜ KAINI, 1Yo 3:12 tuikethıwe tuilye ta Kaini ˜˜ KAISALI, Mt 22:17 kuıva Kaisali koti ˜ ˜ ˜ ˜ Mko 12:17 Kaisali syındu syake, Ngai syındu syake ˜ ˜ Yoa 19:12 ndwı munyanyae wa Kaisali ˜ ˜ ˜ Yoa 19:15 Tui na musumbı, ate o Kaisali ˜ ˜ ˜˜ ˜ Mek 25:11 ıkoani ˜ yakwa yıkethukııw’e nı Kaisali! KAKUTHU KE MIW’A, ˜ ˜ Mek 7:30 mwaki kakuthunı ke mıw’a ˜ ˜ ˜ ˜ KALATALI, Luk 13:19 ta mbeu ya kalatali ıla mundu KALONDU, Yoa 1:29 Kalondu ka Ngai kala kavetaa KAMALIELI, ˜˜ ˜ ˜ Mek 22:3 namanyııiw’e maaunı ma Kamalieli ˜ KANA, Luk 9:47 oosa kana kanini akaungamya 1Ko 13:11 naneenaa ta kana, neesilasya ta kana ˜ 2Ti 3:15 kuma wı kana kanini KANYW’A, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Alo 10:10 kw nutavanasya utheinı ˜ ısıla kanyw’a ˜ ˜ ˜ Yak na kıumo nısyumaa kanyw’anı ˜ 3:10 Uathimo ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ KA˜ U, 1Ko 14:8 nuu utonya kwıyumbanısya kau? ˜ ˜ ˜ ˜ Uvu 12:7 kwa ı ka u ıtun ı: Mikaeli na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Uvu muthenya munene wa Ngai ˜ 16:14 kau wa ula ˜ ˜ KAUSEKI, Mt 7:3 kauseki ke ithonı ya mwana-a-asa ˜ ˜ ˜ KAVILIELI, Luk 1:19 Kavilieli, ula uungamaa mbee wa

˜ ˜ KAVINDA, 2Ko 4:17 thına no wa kavinda na ti muito KAVINDA KANINI, ˜ ˜ ˜ Avl˜ 11:25 kutanıa naı kwa kavinda kanini ˜ ˜ ˜˜ ˜ KELITU, Mko 5:42 kelıtu kookıla na kambııa kuthi ˜ ˜ Luk 8:49 Kelıtu kaku nıkakw’a ˜ KENA, Yoa 2:1 mutwaano Kena ya Kalilii KEVA, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ 1Ko 15:5 nıwamumılııile Keva, na ala Ikumi na Elı ˜ Andiokia nınaleanile ˜Aka 2:11 Keva˜ ooka ˜ KIA, 1Ko 6:18 K ıai ulaalai! ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ KIANDA, Avi 1:29 munengetwe kıanda kıu kwondu wa ˜ KIELEELO, ˜ Alo 8:28 ala meetiwe kwosana na kıeleelo kyake ˜ ˜ Alo 9:11 kıeleelo kya Ngai ti kwondu wa meko ˜ 1Ko 9:26 ndisembaa nde na kıeleelo ˜ 3:11 kwosana na kıeleelo kyake kya tene na ˜Aev ˜ ˜ KIIMA KYA MITHATA, ˜˜ ˜ ˜ Luk 22:39 athi Kıımanı kya Mıthata ˜˜ ˜ ˜ ˜Mek ˜ 1:12 kuma Kıımanı kya˜ M˜ ıthata ˜ ˜ KIKIO KYA NGAI, 1Ti 4:7 kwıthıwa na kıkıo kya Ngai ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 1Ti 4:8 kıkıo kya Ngai kıtethasya maundunı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 1Ti 6:6 kumukıa Ngai nıkuunaa muno ˜ ˜ ˜ 2Ti 3:12 ala me na k ık ıo kya Ngai makath ınw’a ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ KIKOMBE, Mt 20:22 Nımutonya kunyw’a kıkombe kıla ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Luk 22:20 Kıkombe kıı kıonany’a utianıo mweu ˜ ˜ ˜ ˜ Luk 22:42 ethıwa nukwenda, mbetangıe kıkombe ˜ ˜ weekanie na kıkombe ˜1Ko 11:25 Na uu now’o ˜ ˜ ˜ ˜˜ KIKUNDI, Mt 16:18 ıvianı yıı ngaaka kıkundi kyakwa ˜ ˜˜ Mek 20:28 muıthye kıkundi kya Ngai ˜ ˜ ˜ ˜ kıkundi kıla kı nyumba kwoo ˜Alo 16:5 ngethesyei ˜ KIKUNDI KYA NDINI, ˜ ˜ ˜ kıkundi kya ndıni kıneeneawa ˜Mek 28:22 ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ KIKW’U, Yoa 8:51 ula ukwataa ndeto, ndakona kıkw’u ˜ ˜ ˜ ˜ Alo 5:12 kwoou, kıkw’u kyavikıa andu onthe ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Alo 6:23 ıtuvi ya naı nı kıkw’u ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 1Ko 15:26 mumaitha wa muthya nı kıkw’u ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Avl 2:9 nı kana Yesu asame kıkw’u kwondu wa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Avl 2:15 ukombon ı n und u wa k uk ıa k ıkw’ u ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kıkw’u˜ kıiketh ıwa vo ıngı ˜Uvu 21:4 ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ KIKW’ Uvu 2:11 ndakakw’a kıkw’u kya kelı ˜ U KYA ˜ KELI, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ Uvu 20:6 kıkw’u kya kelı kıi na ukumu ıulu wa asu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Uvu 20:14 n ıkyo k ıkw’ u kya kel ı, y ıla ıia ya mwaki ˜ ˜ ˜ KILA KIMWAILE, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ anenge muka kıla kımwaıle ˜1Ko ˜ 7:3 munduume ˜ ˜ ˜ KILIKO, Mt 22:37 umwende Yeova na kılıko kyaku ˜ ˜ ˜ ˜ Alo 7:25 kılıkonı kyakwa nyie nı ngombo ya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜1Ko 2:16 ithyı twı na ˜ kılıko kya Klısto ˜ ˜ KILILIKANO, Avi 2:5 kılilikano o ta kıla Klısto ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ KILYA VINYA, Yoa 16:33 nınıkılıtye vinya nthı ˜ ˜ ˜ ˜ kukılya vinya uthuku ˜Alo 12:21 ˜ endeeai ˜ KIMBITHI KITHEU, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ Alo 16:25 kımbithı kıtheu kıla kıthııtwe kıteuwetwa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜Aev 3:4 nyie nıeleetwe kımbithı kıtheu KIMENA, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Mt 24:9 mukamenwa nundu wa ısyıtwa yakwa ˜ ˜ ˜ Luk 6:27 kumeka nesa ala meumumena ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Yoa 7:7 Nthı nımenete nundu nınumasya ukusı ˜ ˜ Yoa 15:25 Nımamenie vate kıtumi ˜ ˜ ˜ ˜ 1Yo 3:15 um umenaa mwana-a-asa n ı m uaani ˜ ˜ ˜ KIMETO, ala me na kımeto ˜ ˜ ˜ Mt 5:4 Nı atanu ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ KI-MWII, 1Ko 2:14 mundu wa kı-mwıı ndetıkılaa ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜1Ko ˜3:3 nıkwıth ˜ ıwa mw ˜ ı o ma kı-mwıı KINDU KYA KULULUTIKYA, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kumululutıkya kana kya ˜Alo 14:13 kındu kya ˜ ˜ ˜ ˜˜ KING’EI, Mt 24:43 nıweesı kıng’ei kıuka saa siana ˜ ˜ ˜ ˜ Yeova wukıte ta kıng’ei ˜1Th 5:2 muthenya wa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ KIOO, 1Ko 13:12 ta tuutumıa kıoo kya kyuma ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Yak 1:23 m und u ula w ısiasya uthy u wake kıoonı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ KISEVE, Aev 4:14 kukuwa kuu na kuu nı kıseve o na

˜ ˜ ˜ KISIO – KULIKWA NI NDAIMONI ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ KISIO, Alo 15:23 vaiı kısio o na kımwe ndakinyıte ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ KITAMBAA, 2Ko 3:15 kıtambaa nıkıvw’ıkaa ngoo syoo ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ KITANDA, Avl 13:4 kya mutwaano kıte kıvuku ˜ ˜ kıtanda ˜ ˜ ˜ ˜ KITEI, Mt 13:47 Usumbı wa ıtu uilye ta kıtei ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜Luk 21:34, 35˜ kıthulumuko mutataııe o ta kıtei KITHANGATH I, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜Uvu 20:8 utalo woo ukeethıwa ta kıthangathı KITHEMBEO, ˜ ˜ ˜ ˜ Mt 5:24 tia muthınzıo mbee wa kıthembeo ˜ ˜ ˜ ˜ Kwa Ngai Utesıkıe ˜Mek 17:23 kıthembeo ˜ ˜ ˜ KITHIMI, Luk 6:38 kıthimi kıla muthimaa nakyo ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ KITHITO, Alo 10:2 me na kıthito kwondu wa Ngai, ındı ˜ ˜ Tit 2:14 me na kıthito mekonı maseo ˜ ˜ ˜ ˜ ˜Avl 6:11 aendeee kwıthıwa na kıthito o˜ kıu KITHOKOANY’O, 1Ko 14:33 Ngai ti wa kıthokoany’o ˜ ˜ ˜ ˜ KITHULUMUKO, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kıthulumuko ˜Luk ˜ ˜ 21:34 muthenya uimukıa na ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ malondu angı mate ma kıtuu kıı KIT ˜ UU, ˜ Yoa 10:16 ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ KITU I, 1Ti 3:15 n ıkyo k ıtu ı na m usingi wa ula w’o ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ KITUMI, Alo 13:5 ve kıtumi kya kwıthıwa na wınyivyo ˜ ˜ ˜ KI-VEVA, Mt 5:3 ala mesı me na nzaa ya kı-veva ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Alo 1:11 kumunenga muthınzıo muna wa kı-veva ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜1Ko ˜ 2:15 mundu wa kı-veva athianaa maundu KIVILA KYA SILA, ˜ ˜ ˜ Yoa 19:13 Vilato ekalıla kıvıla kya sila ˜ ˜ ˜ ˜ mbee wa kıvıla kya sila kya ˜Alo ˜ 14:10 tuka ˜ ungama ˜ KIVILA KYA USUMBI, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Mt 25:31 akekala kıvılanı kya usumbı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kıvıla kya usumbı kya ˜Luk 1:32 Ngai akamunenga ˜ ˜ ˜ ˜ KIVINDU, Mt 4:16 mekalıte kıvindunı nımonete kyeni ˜ ˜ Yoa 3:19 andu menda kıvindu ˜ ˜ ˜ ˜ Aev 4:18 Ilıko syoo syı kıvindunı ˜ ˜ ˜ 1Vt ı ˜ ˜ 2:9 wamwıtie mume kıvindun ˜ ˜ ˜ KIW ndwı kıwıu ˜ IU, ˜ 1Ko 13:4 Wendo ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ u KIW’ ˜ U, Yoa 4:10 ethıwa akunenga kıw’u˜ kya thay ˜ ˜ Uvu 7:17 akamatongoesya nthongonı sya kıw’u ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ Uvu ˜ 17:1 ılwaya ınene yıkal˜ ıte ıulu wa kıw’u kingı KLISTO, Mt 16:16 We nue Klısto, Mwana wa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Luk 24:26 W’o ti undu waaılıte Klısto ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Yoa 17:3 na ula wamutumie, Yesu Klısto ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Mek 18:28 kwısıla Maandıko kana Yesu nıwe Klısto ˜ ˜ ˜ 1Ko 11:3 mutwe wa Klısto nı Ngai ˜ KOLA, Yuta 11 ndeto sya ulei sya Kola KOLINELIO, ˜ ˜ ˜ Mek 10:24 Kolinelio nıwoombanıtye andu KOLOKOTHA, ˜ ˜ Yoa 19:17 Vandu va Kıng’ala, Kolokotha ˜ ˜ ˜ KOMA, 1Th 5:6 tuikakome o tondu ala angı mekaa ˜ ˜ KOTI, Mt 17:25 Asumbı ma nthı mosanasya koti ˜ ˜ ˜ Mko 13:9 Andu makamunengane kotinı ˜ ˜ ˜˜ Luk 20:22 wosanıte na mıao kuıva Kaisali koti ˜ ˜˜ Luk 23:2 kumavata kuıva Kaisali koti ˜ ˜ ˜˜ Alo 13:6 Nıkyo kıtumi muıvaa koti ˜ ˜ ˜ ˜ Alo 13:7 ula waıle kunengwa koti, munengei koti ˜ 1Ko 6:6 etwaa mwana-a-asa kotinı ˜ ˜ ˜ ˜ KUAA, Yoa 16:2 ala makamuaa mesuanıaa kana ˜ moo KUAANA, ˜ ˜ Alo 12:13 Aanai kwosana na mavata ˜ ˜ KUALY ULA, 1Ko 12:30 ti onthe matonya kualyula ˜ ˜ KUANDUWA, ˜ ˜ ˜ ˜ Luk 12:48 unengetwe mbingı, akaanduwa mbingı ˜ KUATHIMA, ˜ ˜ ˜ ˜ Luk 6:28 kumaathima ala meumuumanıa ˜ Alo ala ˜ 12:14 ˜ ˜ Endeeai kumaathima ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ KUAT IAN kuandıka nıatıanısye nesa ˜ ˜ ˜ ISYA, Luk 1:3 ˜˜ KUATIIA, 1Ko 11:1 Atııai ngelekany’o yakwa ˜˜ Aev 5:1 atııai ngelekany’o ya Ngai ta syana ˜˜ ˜ ˜ ˜˜ Avl yoo ya muıkııo ˜ 13:7 atııai ngelekany’o ˜ ˜ ˜ KUEKA, Mek 5:42 kumanyısya mate kueka ˜ ˜ Avl 13:5 Ndikakutia nongi, na ndikakueka nongi

732 ˜ ˜ ˜ KUELEEKA, 1Ko 14:8 wasya ute kueleeka nesa ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ KUELESYA, Yoa 1:18 nıwe ueleetye ıulu Wake ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ Mek 17:3 nıwaeleisye na aıkııthya kwısıla ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ KUELEWA, 1Ko 14:20 mw ı aima nth ın ı wa kuelewa ˜ ˜ KUEMEEWA, Luk 21:34 ngoo iikese kuemeewa ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ KUIA, Mt 26:75 aıa kııo kı woo ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Luk 6:21 Mwı atanu inyw’ı ala yu mukuıa, nundu ˜ ˜˜ Alo ıai na ala mekuıa ˜ ˜ ˜ 12:15 ˜ KUIKIITHYA, ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ Mek 17:3 nıwaeleisye na aıkııthya kwısıla ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ 2Ko nıtuıkııthasya kana twı ˜ ˜ 6:4 kwa nzıa syonthe ˜˜ ˜ KU˜ ITHYA, Mek 20:28 m u ıthye k ıkundi kya Ngai ˜ ˜ ˜ ˜ KU˜ IVA, 2Th ına andu ala ˜ ˜ 1:6 akamaıva th ˜ ˜˜ ˜ KUIVANISYA, ˜ ˜ Alo˜ 12:19˜ Muikeyııvan˜ısye,˜ endwa, Alo ˜ ˜ 12:19 Uıvanısyo nı wakwa; ngaıvanısya KUIVITA, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ Mt mıthenya ısu ndyaakuvıvw’a, kuivıta mwıı ˜ 24:22 ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ KUKAIA, Mko 14:30 nuungaıa mavinda atatu ˜ ˜ ˜ ˜˜ Mek 26:11 ngyenda makaıe muıkııo woo ˜ ˜ ˜ ˜ Tit ukaıaa Ngai ˜ 1:16 mekonı moo ˜ nımam ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ KUKATHA, ˜ ˜ ˜ 1Ko 11:2 Nıngumukatha˜ nund˜ ˜u maundunı KUKATH IIA, Alo 16:18 ndeto sya kukathııa ˜ ˜ KUKENA, Avi 2:15 m uikena ta kyeni ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ KUKENGA, Yuta 16 meukenga angı nı kenda meyıune ˜ ˜ KUKENGANA, Ako 3:9 Muikakengane ene kwa ene ˜ ˜ ˜ KUKETHA, 2Ko 9:6 ula uvandaa nini akaketha nini ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Aka 6:7 o kıla mundu uvandaa, nokyo ukaketha ˜ ˜ Aka 6:9 tukaketha twalea kunoa ˜ ˜ ˜ KUKETHYA, 2Yo 10 o na muikamukethye ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ KUK muikamakıe ala moaaa mwıı ˜ IA, Luk 12:4 ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Uvu 2:10 Nd ukakıe maundu ala meukwata ˜ ˜ KUKILANY’A VINYA, ˜ ˜ Aev 6:12 kukılany’a vinya, na ti kwa nthakame ˜ ˜ ˜ ˜ KUKIAKISYA, 1Th 2:11 nıtwaendeeie kumukiakisya ˜ ˜ KUKIAKIW’A, Mt 5:4 ala meumeta, makakiakiw’a ˜ ˜ ˜ ˜ KUKIITA, Mt 8:3 amukiita, na amwıa: Nıngwenda! ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 2Ko 6:17 muyıeka kukiita kındu kıte kıtheu ˜ ˜ KUKINYANGA, Avl 10:29 ukinyangaa Mwana wa Ngai ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ KUKINY ILA, Yoa˜ 6:19 Yesu akinyıle ukanganı ˜ KUKOMA NA AUME, ˜ ˜ 1Ko 6:9 aume ala makomaa na aume ˜ KUKOVETHYA, ˜ ˜ ˜ Luk ˜ ˜ 6:35 kumakovethya˜ m˜ utekwıkwatya KUK na kukunwa, na kwovwa yela ˜ UNWA, 2Ko 6:5 ˜ ˜ ˜ KUKUA, Alo 15:1 nıtwaıle kukua mawonzu ma ˜ ˜ ˜ ˜ KUKUMYA, Yoa 12:43 mendete kukumw’a nı andu ˜ ˜ ˜ ˜ 2Vt ukumıtye ˜ 2:10 ˜ ˜ kumaneenea na˜ ı ala Ngai ˜ ˜ ˜ KUKUNIKILA, Mek 17:11 nımakunıkılaa Maandıko ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 1Vt kukunıkıla ˜ 1:12 asu nımo alaıka mendaa ˜ ˜ KUKUSW’A, Yoa 6:44 atakusıtw’e nı Asa ˜ ˜ ˜ KUKW’A, Yoa 11:25 o na akw’a, akeethıwa thayu ˜ ˜ ˜ ˜˜ Yoa 11:26 ula undıkııaa nyie, ndakakw’a nongi ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Alo 14:8 ethıwa nıtuukw’a, twı ma Yeova ˜˜ ˜ ˜ ˜ 2Ko 5:15 thayu kwondu wa ula wamakw’ııe ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ KUKW’A NGOO, 2Ko 4:1 uthukumi uu, tuiukw’a ngoo ˜ 2Ko 4:16 Kwoou, tuikusaa ngoo ˜ ˜ ˜ ˜ Avi 2:26 [Evavilotito] nukw’ıte ngoo nundu ˜ Ako 3:21 nı kana iikakw’e ngoo ˜ ˜ 1Th 5:14 m ukiakisye ala makw’ ıte ngoo ˜ KUKWATA, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Mt 28:20 muimamanyısya kukwata maundu onthe ˜ ˜ Yoa 14:15 mukakwataa mıao yakwa ˜ ˜ ˜ ˜ KUKWATYA, ˜ ˜ Luk 5:10 ukakwatasya andu me thayu KULEA KUKOMA, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 2Ko 6:5 na kulea kukoma, na kwaıwa nı lıu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ KULEWA, kutuma nılewa ˜ ˜ ˜ ˜ 1Ko 9:27 undu utonya ˜ ˜ ˜˜ ˜ KULIK ILIILA,˜ Mek 5:38 muikalikılııle aume aa ˜ KULIKWA NI NDAIMONI, ˜ ˜ ˜ ˜ Mt 8:28 aume elı malikıtwe nı ndaimoni

733 ˜ KULILIKANA, ˜ ˜ ˜ ˜ Luk 22:19 Ikaai uu kwondu wa kundilikana ˜ ˜ Avl ˜ 10:32 endeeai kulilikana mıthenya ya tene KULILIKANY’A, ˜ ˜ ˜ 2Vt kumulilikanasya ˜ ˜ 1:12 ˜ n˜ ˜ıenda mavinda onthe ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ KUL muıkııonı ˜ UL ˜ UM ˜ I˜ ILW’A, Ako 2:7 na kululum˜ ıılw’a ˜ ˜ ˜ ˜ KUL ululumılya vyu ˜ UL ˜ UMILYA, 1Vt 5:10 ˜ Ngai akam ˜ ˜ ˜ vamwe KUL UMANY’A, Mt 19:6 k ıla Ngai ul uman ıtye ˜ ˜ KULUMYA, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Avi ndeto ya thayu ˜ ˜ 2:16 mulumıtye vyu ıla ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ KULUNGA, Aka 6:1 tatai kumulunga mundu ta usu ˜ ˜ Aev 4:12 n ı kana mal unge atheu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ KUL kutana, kulungwa ˜ UNGWA, ˜ 2Ko 13:11 endeeai ˜ ˜ ˜ ˜˜ KULULUTIKA, Mt 5:29 itho nıyıutuma ululutıka ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Luk 17:2 kwı kululutıkya kamwe ka tuu tunini ˜ ˜ ˜ ˜ 1Ko 8:13 lıu nuutuma mwana-a-asa alulutıka ˜ ˜ ˜ ˜ Yak 3:2 ithyonthe nıtululutıkaa mavinda maingı ˜ ˜ KULULUTIKYA, ˜ ˜ Mt 13:41 ila ietae ululutıkyo vamwe na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 1Ko 10:32 Muikethıwe kındu kya kululutıkya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Avi ˜ 1:10 mwıthıwe m˜ ute ıvıtyo na muteululutıkya KULUMA, Alo 8:22 syumbe syonthe nilumaa vamwe ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Alo 8:26 veva n ıw ıs uvanaa y ıla t u uluma t ute uweta ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ KULWA, Avi 3:13 Kulwa nı maundu ala natiie ıtina ˜ ˜ ˜ ˜ Avl ˜ 6:10 Ngai nı mulungalu, ndesa kulwa KUMANTHA, ˜ ˜ Luk 15:8 aituta nyumba yake na aimımantha nesa ˜ Yoa 4:23 Asa emantha andu ta asu ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ Ako 3:1 endeeai kumantha maundu ala me ıulu ˜ ˜ ˜ ˜ 1Vt ıli na mamantha ˜ 1:10 n˜ ımeekie ukunık ˜ ˜ ˜ ˜ KUMANTH IA, 1Ti 5:8 ethıwa mundu ndamanthıaa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ KUMANYA, ˜ ˜ Aka 4:9 nundu˜ Ngai numw˜ ısı ˜ KUMANYISYA, Mt 7:28 nzıa yake ya kumanyısya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Mt 7:29 amanyıasya ta mundu wı na ukumu ˜ ˜ ˜ Mt 15:9 mamanyıasya mıao ya andu tayo ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Mt 28:20 muimamanyısya kukwata maundu onthe ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Yoa 7:16 Maundu ala nımanyıasya ti makwa, ındı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Alo 2:21 uumanyısya mundu ungı, nıkı ute ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Alo 15:4 maandıkiwe kwondu wa kutumanyısya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 1Ti 2:12 Ndiumwıtıkılya mundu muka kumanyısya ˜ ˜ ˜ 1Vt ˜ 5:10˜ Ngai akamumanyısya vyu ˜ KUMANY IW’A, Yoa 7:15 na ndaamany ıw’a sukulu? ˜ ˜ ˜ ˜ KUMBANA, Avl 10:25 tute kueka kumbana vamwe ˜ KUMBANY’A, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Aev 1:10 ombany’e syındu nthını wa Klısto ˜ KUMBWA, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Ako ısıla kwake syındu nısyoombiwe ˜ 1:16 kw ˜ ˜ ˜ ˜ Uvu 3:14 ula waı wa mbee kumbwa nı Ngai ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Uvu u, nundu wa kwenda ˜ ˜ 4:11 ˜ nıwoombie syınd ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ KUM ˜ IAN ˜ ˜ ISYA, Aev 4:2 muyumıanısya wendonı KUMIISYA, ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ Alo 9:22 nıwoomııisye ıvinda yıasa mıio ya ˜ ˜˜ ˜ 1Th 5:14 muimomııasya ala angı onthe ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ 2Vt ˜ 3:9 Yeova numum˜ ııasya nund˜ u KUMILWA, Aev 5:18 m uikanyw’e m umilwe ˜ ˜ ˜ KUMINA, Mek 20:24 kumina muendo wakwa na ˜ ˜ 2Ti ngamina ˜ 4:7 ˜ n˜ ınısembete ˜ KUMUSEUVISYA, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Yoa 14:2 n ıng uthi k um useuvısya vandu ˜ ˜ KUMUTETHYA, ˜ ˜ ˜ ˜ Mek 20:20 ma und u ala matonya k um utethya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ KUM ˜ UTHEKEEA, Luk 22:63 mambııa kumuthekeea KUMUMUNYA, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Luk 22:48 wıvunyanıa Mwana kwa kumumumunya? ˜ ˜ KUMWIW’A, ˜ ˜ ˜ ˜ Mek 5:29 No nginya tumwıw’e Ngai nundu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ KUMYA ıthıtw’e ngoo nı naı ˜ ˜ NGOO, Avl 3:13 um ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ KUNA IKOVI, Yoa 19:3 n ımam uk unaa makovi uthyu ˜ ˜ ˜ KUNANGA, Mt 7:7 endeeai kukunanga na

˜ ˜ ˜ KULILIKANA– KUTAANISYA ˜ KUNEENA NA ITHYOMO, ˜ ˜ 1Ko 13:8 ve kuneena na ithyomo, kukathela ˜ ˜ 1Ko 14:22 kuneena ˜ ˜ na ithyomo nı wonany’o KUNEENA VANDU VA, ˜ ˜ ˜ 2Ko 5:20 kuneena vandu va Klısto ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ KUNEENEWA, 2Ko 6:8 kuneenewa maundu mathuku ˜ ˜ ˜ ˜ KUNENGANE, Mek 20:35 Kunengane kwı utanu ˜ KUNENGA VINYA, ˜ ˜ ˜ Avi ˜ 2:13 Ngai nıwe umunengae vinya KUNENGWA, ˜ ˜ ˜ ˜ Luk 12:48 ula unengetwe mbingı, akaanduwa ˜ ˜ ˜ KUNOA, Aka 6:9 tukaketha twalea kunoa ˜ ˜ ˜ Avl ˜ 12:3 nı kana muikanoe na kukw’a ngoo KUNYITA, ˜ ˜ ˜ Mko 4:19 mainyita ıla ndeto na ıilea kusyaa ˜ KUNYITHYA, ˜ ˜ 1Ko 3:6 nınavandie, Avolo nıwanyithisye ˜ ˜ KUNYUNGUNYISYA, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 1Ko 10:10 tuikethıwe andu ma kunyungunyısya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Avi 2:14 maundu onthe mutekunyungunyısya ˜ ˜ Yuta 16 asu nımanyungunyıasya ˜ ˜ ˜ Yuta 16 Andu asu nımanyungunyıasya ˜ KUNYUVA, ˜ ˜ ˜ ˜ Alo Ula umetaa ˜ 9:11 kunyuva kwondu wake ˜ ˜ KUOMBOA, Alo 14:20 Ekai kuomboa wıa wa Ngai ˜ ˜ ˜ ˜ 2Ko 10:4 nı kana ıtonye kuomboa ngome syı vinya ˜ ˜ ˜ Aka 6:4 eka k ıla umwe aosye meko make KUOSYA, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ KUSAMA, Avl 6:4 masamıte muthınzıo wa ıtunı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 1Vt ˜ 2:3 nımusamıte mukamanya kana Mwıaıi e KUSEMBA, ˜ ˜ ˜ ˜˜ Aka 5:7 Mwasembete nesa. Nuu wamusiııie ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 2Ti ˜ 4:7 nınısembete mathaunı ma kusemba KUSENG’A, ˜ ˜ ˜ 1Vt muteusemba ˜ ˜ 4:4 ˜ Nımaseng’aa moona ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ KUSI u wa kumusiııa, ındı ˜ IIA, 1Ko 7:35 ti kwond ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ KUSILA, Luk 22:30 muyıkala ivılanı musilıle mbaı 12 ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Mek 17:31 nutw’ıte muthenya ula ukasilıla ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Alo 14:4 nue uu umusilıle muthukumi wa ˜ ˜ ˜ ˜ 1Ko 6:2 ıla nthı? ˜ ˜ No mwısı atheu makasil ˜ ˜ ˜ ˜ KUSILILA, Luk 6:37 ekai kusilıla, nenyu muikasilılwa ˜ ˜ ˜ Yoa 5:22 Asa nunengete Mwana kusilıla ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ut ui waku? Yak 4:12 we nue u u um usil ıle m ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ KUSINDA, Alo 8:37 maundunı asu nıtusindaa vyu ˜ KUSISYA, ˜ ˜ ˜ Mek 15:36 tukasisye undu ana-a-asa maendeee ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ KUSOMA, Mek 8:30 We nuumanya kıla uusoma? ˜ ˜ ˜ KUSONOKA, Alo 5:5 wıkwatyo ndusonokasya ˜ ˜ ˜˜ ˜˜ Alo ˜ ˜ 9:33˜ ula ukayııkııa ndakasonoka KUSUANIA, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Mek 17:2 nıwasuanıie namo aitumıa Maandıko ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ Alo 8:6 kuendeea kusuanıa maundu ma mwıı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Alo 12:3 ndakesuanıe muno kuvıtuka undu waıle ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ Ako 3:2 kusuanıa maundu ala me ıulu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ Ako ıa maundu ala me ıulu ˜ ˜ 3:2 ˜ Endeeai kusuan ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ KUS ˜ UVIA,˜ Yoa 17:12 nınınamasuvıaa kwondu wa KUSUMBIKA, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Alo 6:12 muikaeke naı ıendeee kusumbıka ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Alo ıka ˜ 6:14 naı ndyaıle ˜ kumusumb ˜ ˜ Uvu 11:15 tene ˜ ˜ akasumbıka e musumbı ˜ tene na ˜ ˜ KUSUMB ıkwe nı ˜ ˜ ˜ IKWA, 1Ko 6:12 ndikaeka˜ nısumb ˜˜ ˜ KUSYAIISYA, Mt 26:41 Endeeai kusyaıısya na kuvoya ˜ ˜˜ ˜ ˜ Luk 21:36 endeeai kusyaıısya, mukıvoya ˜ ˜˜ ˜ ˜ 1Ko 16:13 ungamai mwı ˜ ˜ ˜ Endeeai kusyaıısya, ˜ ˜˜ ˜ KUSYA IIW’A, Ako 3:22 ti o yıla mamusyaıısye ˜ KUSYAWA, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 1Vt ıngı twıthıwe na wıkwatyo ˜ 1:3 tusyawa ˜ KUSYOKA ITINA, ˜ ˜ ˜ Avl 10:39 masyokaa na ıtina nginya wanangıkonı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ KUTAANISYA, 1Ko 7:10 muka ndaıle kutaanısya na

˜ ˜ ˜ ˜ KUTAIA– KUUMANIA ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ KUTA IA, undu kwondu wa kumutaıa ˜ ˜ 1Ko 10:31 ıkai ma ˜ ˜ ˜ ˜ KUTA IWA, Luk 11:2 Asa, ısyıtwa yaku yıtaıwe ˜ ˜ ˜ KUTALA, 1Ko 13:5 Ndutalaa mavıtyo ˜ KUTALWA, ˜ ˜ ˜ Luk 22:37 Nake nıwatalanılw’e vamwe na atuli ma ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ KUTANA, Alo 5:3 ındı ekai tutane yıla twı mathınanı ˜ ˜ Alo 12:12 Tanai wıkwatyonı ˜ Alo 12:15 Tanai na ala meutana ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Avi 3:1 endeeai kutana nthını wa Mwıaıi ˜ ˜ ˜ ˜ Avi ˜ 4:4 Tanaai nthını wa Mwıaıi mavinda onthe KUTANGAASA, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 1Ko 11:26 kıkw’u kya Mwıaıi ˜ ˜ ˜ kutangaasa ˜ ˜˜ ˜ ˜ KUTANGIIA, Mt 16:25 ula wendaa kutangııa thayu ˜ ˜˜ ˜ ˜ Luk 19:10 Mwana wa mundu ookie kutangııa ˜ ˜˜ ˜ ˜˜ 1Ti ˜ 4:16 ˜ ukeetangııa na ala makwıthukııasya KUTATITHW’A, ˜ ˜ ˜ ˜ 1Ti ˜ 3:10 ekai mambe kutatıthw’a kana nımaıle KUTAVANW’A, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ u m useo wa Usumb ı ukatavanw’a Mt 24:14 uvoo u ˜ ˜ ˜ ˜ KUTAVANY’A, Mt 9:35 alika nduanı na kutavany’a ˜ ˜˜ ˜ ˜ Luk 8:1 aitavany’a na kunyaııkya uvoo museo ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ Alo 10:10 nutavanasya utheinı kwondu wa utangııo ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Alo 10:14 makamwıw’a vate mundu ukutavany’a? ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 2Ti 4:2 Tavany’a ıla ndeto; ıka uu na mıtukı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Avl ˜ 10:23 kutavany’a utheinı wıkwatyo ula twı KUTELEMA, ˜ ˜ ˜ ˜ ı ma Ngai Avl 10:31 k utelemya k uval uka mokon ˜ ˜ ˜ ˜ KUTELEMW’A, Avi 1:28 m˜ uteutelemw’a nı amaitha ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ KUTELEMYA, Yoa 6:60 Uneeni uu nı wa kutelemya ˜ ˜ ˜ ˜ KUTETEA, Avi 1:7 yıla nateteaa uvoo museo ˜ KUTETEMA, ˜ ˜ ˜˜ ˜ Avi ˜ 2:12 utang ˜ ııo wenyu mwı na wia na kutetema KUTETHEANISYA, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 1Vt ısya ta aungamıi ˜ 4:10 utumıei kutethean ˜ ˜ KUTETHYA, 1Ko ˜ ˜ 6:12 ti maundu onthe matethasya KUTETHYA WIA, ˜ ˜ ˜ ˜˜ Yoa 5:17 Asa wakwa nıwıthııtwe aitethya wıa ˜ ˜ ˜ ˜ 1Th 2:9 Twatethasya wıa utuku na muthenya ˜ KUTHAITHA, ˜ ˜ ˜ Mt 4:10 Yeova Ngai waku waıle kumuthaitha ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Yoa 4:24 mamuthaithe nthını wa veva na nthını ˜ KUTHAMBW’A, ˜ ˜ 1Ko 6:11 nımwathambiw’e; nımwatheiw’e ˜ ˜ ˜˜ ˜ KUTHAMBYA, Yoa 13:5 ambııa kuthambya maau ma ˜ KUTHANGAASYA, ˜ ˜ Mek 13:15 ndeto ya kumathangaasya, mıwetei ˜ ˜ ˜ 1Ko 14:31 kwımanyısya na kuthangaaw’a ˜ Ako 3:16 Endeeai kuthangaany’a ˜ ˜ Tit 1:9 kuthangaasya kwa momanyısyo ˜ ˜ ˜ ˜ Avl na muno muno ˜ 10:25 tukıthangaany’a, ˜ ˜ KUTHASYA, Mt 18:18 kıla mwıthasya ˜ ˜ ˜ Yoa 8:32 na ula w’o ukamuthasya ˜ ˜ ˜ Alo kuma naını ˜ 6:18 nımwathaiw’e ˜ KUTHASYA MUTWANO, ˜ ˜ Mt 19:9 uthaasya mutwaano ate o ˜ ˜ ˜ Mko 10:11 ula uthaasya mutwaano na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ KUTHATA, 1Ko 13:5 nduthataa mıtukı ˜ ˜ Ako 3:19 iveti syenyu na muikaithatıe ˜ ˜ KUTHATYA, Aev 6:4 muikathatye syana syenyu ˜ Ako 3:21 muikathatye syana syenyu ˜ ˜ ˜ ˜ KUTHAW’A, ˜ ˜ ˜ Alo 6:7 ula wakw’a ethıawa athaıtw’e KUTHAYUUKA, ˜ ˜ ˜ Yoa 11:24 akathayuuka muthenya wa ˜ ˜ ˜ ˜ KUTHEA, Yoa 15:3 mwı atheu nundu wa ndeto ˜ KUTHEKEEWA, ˜ ˜ Luk 18:32 akathekeewa, na kutw’ılangwa mata ˜ KUTHELA, ˜ ˜˜ ˜ ˜ 2Ko 4:16 mıı yaitu nıendeeaa kuthela vinya ˜ KUTHENGEEA, Yak 4:8 Thengeeai Ngai, nake

734 ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ KUTHINA, Alo 8:17 ethıwa tukathına vamwe nake ˜ ˜ ˜ ˜ Avi 1:29 kuthınw’a nundu wake ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 1Vt kwondu wa ulungalu ˜ 3:14 ˜ ˜ eth ˜ ıwa mukathınw’a ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ KUTHINIKIA, 1Ko 7:32 athınıkıaa maundu ma Mwıaıi ˜ ˜ ˜ ˜ 2Ko 11:28 nınthınıkıaa ikundi syonthe ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Avi 2:21 ala angı mathınıkıaa maundu moo ene ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 1Vt ˜ 5:7 ˜ nundu numuthınıkıaa ˜ ˜ ˜ ˜˜ KUTHINW’A, 1Ko 4:12 twathınw’a nıtumııasya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 2Ko 4:9 nıtuthınaw’a, ındı tuitiawa ˜ KUTHI, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 1Ko 7:15 ethıwa ula ute mwıtıkıli nıwatw’a kuthi ˜ KUTHINGITHW’A, ˜ ˜ ˜ 1Th 3:3 o na wıva ndakathingithw’e nı mathına ˜ ˜ ˜ ˜ 2Th 2:2 muikathingithw’e na mıtukı kuma ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ KUTHOKW’A, Mt 22:14 nı aingı athokye, ındı anyuve ˜ ˜ KUTHOKYA, Alo 12:13 Endeeai kuthokasya aeni ˜ ˜ ˜ Avl 13:2 Muikolwe nı kuthokasya aeni ˜ ˜ ˜ 1Vt 4:9 Thokany’ai mute kunyungunyısya ˜ ˜ 3Yo 8 no nginya tuthokye andu ta asu ˜ ˜ KUTHOOA, 1Ko 7:23 Mwathooiwe na thooa munene ˜ ˜ ˜ Uvu 5:9 ˜ ˜ ˜ nthakame yaku wamuthooea ˜ and˜ u ˜ KUTH UK Mt 20:28 Mwana ookie kuthukuma ˜ ˜ UMA, ˜ KUTHUKUMANA, ˜ ˜ ˜ Aka 5:13 ˜ ˜ ˜ kwondu wa wendo thukumanai KUTHUMUSYA, ˜ ˜ ˜ ˜ Mt ˜ 11:28 Ukai nakwa ngamuthumusya KUTHUTHYA, ˜ ˜ Avl na wendo na ˜ 10:24 tumathuthye methıwe ˜ KUTHYOEKYA, 2Ko 4:2 kana kuthyoekya ndeto ya ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ KUT kuya kelı kwa ˜ I˜ IA KUYA, Luk 18:12 N˜ ındııaa ˜ ˜ KUTISYA, Mek 4:17 ekai tumatısye na tuimea ˜ ˜ ˜ Aev 6:9 oou, mute kuitısya ˜ ˜ ˜ ınaw’a, ndaatısya ala 1Vt ˜ 2:23 Yıla wath ˜ ˜ ˜˜ KUTIA, Mt 19:29 ula watiie nyumba kana mıunda ˜ ˜ Yoa 8:29 ndaandia nyioka, nundu mavinda onthe ˜ KUTIALA, ˜ ˜ Mt moosany’a tula twatialile, ikavu 12 ˜ 14:20 ˜ ˜ ˜ KUTI ıwa nthı ˜ IWA, Mt 5:5 ala auu makati ˜ KUTINDANY’A, 1Ko 5:9 ekai kutindany’a na ilaalai ˜ KUTONGOEASYA, ˜ ˜ 1Th 5:12 ndaıa ala mamutongoeasya ˜ ˜ KUTONGOSYA, Avl 13:7, 17 matongoetye katı wenyu ˜ Avl ˜ ˜ 13:7, 17 matongoetye katı wenyu ˜ ˜ ˜ KUT UKANY’A, 1Ko 10:11 maand ıkiwe k ut ukany’a ˜ ˜ ˜ KUTUMIA, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 1Ko umıtumıa ˜ ˜ 7:31 ˜ ala ˜ meutumıa nthı ta ala˜ mate ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ KUT ndikese kutumıa naı ukumu ˜ UM ˜ IA ˜ ˜ NAI, 1Ko 9:18 ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ KUT ˜ USIIIA, 1Th 2:16 kutusiııa tuikaneene na andu KUTUWA ANA, ˜ Alo ˜ 8:15 mwakwatie veva wa kutuwa ana KUTWAANA, Mt 22:30 maitwaanaa na aka maitwaawa ˜ ˜ 1Ko 7:9 kavaa kutwaana kwı kwakana mwaki ˜ ˜ 1Ko 7:36 ndekwıka naı. Eka atwaane ˜ ˜ 1Ko 7:38 wekala atatwaan ıte ethıawa eeka ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ KUTWAWA, 1Ko 7:39 kutwawa o nthını wa Mwıaıi ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ KUTW’ IKA, 1Ko 9:22 N ıtw’ ık ıte ma und u onthe kwa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ KU˜ UMANA, Aka 5:15 ethıwa nımukuendeea kuumana ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ KU˜ UM ımutha yımwe nıyaumıa ˜ IA, 1Ko 12:26 Ethıwa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ KU˜ UNGAMA, 1Ko ˜ 10:12˜ ula ukusuanıa ta uungamıte ˜ KUUNGAMA MWI ALUMU, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ 1Ko ˜ ˜ 16:13 ˜ ungamai mwı alumu muıkııonı KUUNGAMIA, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Alo ıaa eke uu na kıthito ˜ 12:8 ula uungam ˜ ˜ ˜ KUUMA, Mko 3:29 ula uumaa veva mutheu ˜ ˜ ˜ 1Vt ıyıumıa ˜ 2:23 waumawa ndaa ˜ ˜ ˜ ˜ KUUMANA, Aev 4:31 uthilıku, ıteta, kuumana ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ KUUMANGA, Mt 5:11 Tanai yıla andu meumuumanga ˜ ˜ ˜ ˜ KUUMANIA, Alo 12:14 athimai na muikaumanıe

735 ˜ ˜ KUVALUKA, ˜ ˜ ˜ 1Ko 10:12 ethıwe e metho ndakese kuvaluka ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ KUVANDA, Aka 6:7 o kıla mundu uvandaa, nokyo ˜ KUVANGA, ˜ ˜ Alo mbee kwondu wa mawendi ˜ 13:14 muivanga ˜ ˜ ˜ KUVATA, 1Ko 7:5 Muikethıwe muivatana ene ˜ ˜ ˜ ˜ KUVATHANY’A, Mt 25:32 akavathany’a andu o undu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Alo ˜ 8:39˜ vaiı kındu kıtonya kutuvathana na wendo KUVATHUKANY’A, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Avl ˜ 5:14 kuvathukany’a useo na uthuku KUVATISA, ˜ ˜ ˜ ˜ ıw’a, na kumavatisa Mt 28:19 tw’ ık ıthyai amany ˜ KUVATISWA, ˜ Mt 3:13 Yesu athi vala ve Yoana avatiswe ˜ ˜ Mek 2:41 nımavatisiwe, andu ta 3,000 ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜˜ Mek 8:36 nı kyau kıunziııa kuvatiswa? ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ KUVENWA, 1Ko 6:7 nıkı mute kueka muvenwe? ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Avl syındu syenyu ˜ 10:34 mweetıkıla kuvenwa ˜ ˜ KUVEVEEA, 2Ti 3:16 Maand ıko onthe n ımaveveeiwe ˜ ˜ ˜˜ KUVINGIISWA, ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ Luk 10:40 Matha kuvıngııswa nı mawıa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ na kındu kıumuvıngıısa 1Ko ˜ ˜ 7:35 Mwıaıi mute ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ KUV INGWA, 1Th 2:2 uk umba u o na kau nıtwavıngiwe ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ KUV ı mute kueka muvıtıw’e ˜ ITIW’A, 1Ko 6:7 Nık ˜ ˜ ˜ ˜ KUVITHWA, Luk 8:17 und u m uvithe utakavuanw’a ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ KUVONOKYA, 2Vt 2:9 Yeova nıwısı kuvonokya andu ˜ ˜ ˜ KUVOSYA, Luk 4:23 Muiiti ıvosye ˜ ˜ Luk 9:11 avosya ala maı na vata wa kuvow’a ˜ ˜ ˜ ˜ Luk awau na muimea: Usumbı wa ˜ 10:9 muivosya ˜ ˜ ˜ ˜ Uvu 22:2 matu mayo maı ma kuvosya mbaı ˜ ˜ KUVOW’A, Mek 5:16 na onthe nımavoaw’a ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ KUVOYA, Mt 5:44 kumavoyea ala meumuthıny’a ˜ ˜ Mt 7:7 Endeeai kuvoya na mukanengwa ˜ ˜˜ Mko 1:35 e vau ambııa kuvoya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Yoa 14:13 o na wıva ula mwıvoya ısyıtwanı yakwa ˜ ˜ Mek 12:5 kıkundi nıkyavoyaa Ngai ˜ ˜ ˜ ˜ Aev 3:20 kuvıtuka ala tuvoyete 1Yo 5:14 twavoya kwosana na kwenda kwake ˜˜ ˜ ˜ KUVOYA NA KITHING’IISYO, ˜ ˜ ˜˜ ˜ Avl 5:7 Klısto nıwavoyie na kıthing’ıısyo ˜ ˜˜ ˜ ˜ Yak 5:16 Mboya ya kıthing’ıısyo ya mundu ˜ ˜ ˜ ˜ KUVOYEA, 2Th 3:1 endeeai k ut uvoyea nı kana ndeto ˜ ˜ ˜ KUVUAVUANA, ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ Mt muikav u ˜ 10:19 ˜ ˜ ˜ ˜ uavuane ıulu wa und ˜ ˜˜ ˜˜ KUV ˜ U˜ IWA˜ ˜ NGUI, Aka 6:7 Ngai ti wa kuvuıwa nguı KUVUTHIISYA, ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 1Th 4:8 ˜ ndethıawa aivuthıısya mundu, ındı Ngai ˜ KUVUANISYA, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Mt 11:25 nıwavithie ala oı, ındı wavuanısya syana ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 1Ko 2:10 nithyı Ngai uvuanısye maundu asu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Aev 3:5 k ımbith ı k ıvuan ıtw’e kwa at umwa ˜ KUVUANW’A, ˜ ˜ Alo kwa ana ˜ 8:19 nısyeteele kuvuanw’a ˜ ˜ ˜ KUVULANA, 2Th 3:14 muyıeka kuvulana nake ˜ ˜ KUVW’IKA, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 1Ko 11:6 ethıwa mundu muka ndeuvw’ıka mutwe ˜ ˜ ˜ KUWAA, Yak ˜ 5:14˜ Ve umwe wenyu muwau? ˜ KUWETEKA UTHUKU, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ Tit uthuku ˜ 1:7 musyaıısya eth˜ ıwe utaweteka ˜ ˜ ˜ KUYA, 1Ko 5:11 o na muikaye na mundu usu ˜ ˜ ˜ ˜ Aev 4:28 Ula uyaa ndakoye ıngı ˜ ˜ ˜ ˜ 2Th 3:10 ula uteutethya wıa ndakaye ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ KULA, Luk 23:51 Mundu usu ndakunıte kula kukwata ˜ ˜ ˜ KUMANY’A, 1Ti 5:1 Ndukamumany’e mutumıa ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ KUSUA, Luk 6:45 kıla kyusuıte ngoonı nıkyo kanyw’a ˜ ˜ KWAA, anaı aaie na nıwooneka ˜ Luk 15:24 mwana ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ KWAIKYA, Luk 11:46 mumaıkasya andu mıio yı ˜ ˜ ˜ KWAILA, Mt 10:37 kwı nyie ndambaıle ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Luk 15:19 O na ndyaılıte kwıtwa mwana waku ıngı

˜ ˜ ˜ ˜ KUVALUKA– KWIKA NAI ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Mek 5:41 nundu nımatalilwe kwıthıwa maılıte ˜ ˜ ˜ ˜ Mek 13:46 mwaılıte kukwata thay˜u wa tene na tene ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 2Th 1:5 kwıthıwa mwaılıte kulika Usumbını ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Avl ı ndyaı mbaılu kwıkalwa nımo ˜ 11:38 na˜ nth ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Uvu 4:11 Nıwaılıte we Yeova Ngai waitu, kwıthıwa ˜ ˜ KWAKA, Luk 17:28 nımavandaa, na nımaakaa ˜˜ ˜ ˜ Alo 14:19 atııa maundu ala matonya kwaka ˜ ˜ ˜ ˜ 1Ko 3:10˜ aendeee kusisya undu ukwaka ˜ ˜ ˜˜ 1Ko 8:1 Umanyi uetae ngathııo, wendo nıwakaa ˜ ˜ ˜ ˜ 1Ko 10:23 ındı ti maundu onthe makaa ˜ 1Ko 14:26 onthe mekwe kwondu wa kwakana ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ Yuta 20 ıyakei muıkııonı wenyu ula mutheu ˜ KWAKANA, Alo 12:11 Akanai vevanı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ KWAMBATA, Yoa 3:13 vaiı mundu waambata ıtunı KWANAKAVYA, ˜ Tit 2:10 syanakavye momanyısyo ma KWANANGA, ˜ ˜ ˜ Uvu 11:18 ˜kumananga ala manangaa nthı KWANANGIKA, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 1Ko 15:42 ˜ nuthay uukaw’a ula utanangıkaa ˜ ˜ KWANANGIKIWA NI MELI, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 2Ko 11:25 mavinda atatu nınanangıkıiwe nı meli ˜ ˜ ˜ ˜ KWELEKANY’A, Aka 6:4 ti kwıyıelekany’a na mundu ˜ ˜ ˜ ˜ KWELELUKA, Avl 2:1 nı kana tuikese kweleluka ˜ ˜ ˜ ˜ KWENDA, Mt 6:10 Kwenda kwaku kwıke kuu nthı ˜ ˜ Mt 7:21 no ula wıkaa kwenda kwa Asa wakwa ˜ ˜ ˜ ˜ Luk 22:42 kwenda kwaku kwıkıke, ındı ti kwenda ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Yoa 6:38 kwıka kwenda kwa ula wandumie, ındı ti ˜ ˜ Yoa 12:25 ula wendaa thayu wake akawananga ˜ ˜ Mek 21:14 Eka kwenda kwa Yeova kwıkıke ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Alo 12:2 kwenda kwa Ngai kuseo na kwıtıkılıka ˜ ˜ ˜ 1Ko 12:18 ımutha kwosana na undu we wendaa Aev 1:5 kwosana na kwenda kwake ˜ ˜ ˜˜ Aev 5:29 nuuıthasya na nuwendete ˜ ˜ ˜ 1Th 4:3 Ngai endaa mwıthıwe mwı atheu ˜ ˜ 1Yo 2:17 ula wıkaa kwenda kwa Ngai ekalaa 1Yo 5:14 twavoya kwosana na kwenda kwake KWENDEESYA, ˜ ˜ ˜ Yoa 8:29 nıkaa maundu ala mamwendeeasya ˜ ˜ Alo 15:1 na ti kwıyendeesya ithyı ene ˜ ˜ Alo 15:2 amwendeesye mutui wake kwa ˜ ˜ Alo 15:3 Klısto ndaaıyendeesya we mwene ˜ ˜ 1Ko 7:33 utonya kwendeesya kıveti kyake ˜ 1Ko 10:33 ndataa kwendeesya andu onthe ˜ ˜ Aka 1:10 nımantha kwendeesya andu? ˜ ˜ Aka 1:10 Ngethıwa o na yu nendeeasya andu ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ Aev 6:6 yıla musyaııw’e, ta mukwendeesya andu ˜ ˜ ˜ Ako 1:10 nı kenda mumwendeesye Yeova vyu KWENDEEW’A, ˜ Luk 3:22 Mwana wakwa; nınendeeaw’a nue ˜ ˜ KWETEELA, Luk 3:15 andu nımekalaa meteelete ˜ ˜ ˜ ˜ Luk 21:26 wia na nundu wa kweteela maundu ˜ ˜ ˜˜ Alo 8:25 kukyeteela na mea na wumıısyo ˜ ˜ ˜ ˜ 1Ko Wendo nıweteelaa na nıwıkaa useo ˜ 13:4 ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ KWIA mueke kutavany’a ˜ IA, Mek 5:28 Tunamwıaıe ˜ ˜ ˜ KWIANANA, 2Ko 8:14 na vayıthıwa na wıananu ˜ ˜ Avi 2:6 ndaas uan ıa eanene na Ngai ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ KWIAN Mt 5:17 Nookie kwıanısya Mıao, ti ˜ ISYA, ˜ KWIANIWA, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ Avi 4:11 nınımanyııtye kwıkala nı mwıanıe ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 1Ti˜ 6:8 lıu na ngua tukeanıawa nı syındu isu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ KWIANY’A, 1Vt 4:3 ıvinda yıla ıvıtu nıyamwıanıtye ˜ ˜ ˜ ˜ KWIKA, ˜ ˜ 1Yo 3:6 ngwatanıonı nake ndaendeeaa kwıka KWIKAILA, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Alo ˜ 10:13 m ˜ und˜ u wıkaılaa ısyıtwa ya ˜ Yeova ˜ KWIKA MAUNDU MAVUKU NA NGULU, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Aka kwıka maundu mavuku na ngulu ˜ 5:19 ulaalai, ˜ KWIKA NAI, ˜ ˜ ˜ Alo 3:23 onthe nımeekie naı na meethıwa

˜ KWIKA NESA– LOTO ˜ ˜ ˜ ˜ KWIKA NESA, ngombo nzeo ˜ ˜ ˜ Mt 25:21 ˜Nıwık˜ ıte nesa, ˜ ˜˜ ˜˜ ˜ ˜ KWIKATH IIA, 1Ko 1:31 Ula wıkathııaa nıekathııe nthını ˜ ˜ KWIKIA VINYA, ˜ ˜ ˜ Mek 14:22 nımeekıie vinya amanyıw’a na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ Alo ˜ 1:12 twıkıane vinya kwısıla muıkııo KWIKW’A, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Aev ˜ 4:14 tuikethıwe ıngı ta syana, tuyıkw’a kuu KWIKWATYA, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 2Ko 1:9 tuikekwatye utonyi witu, tumwıkwatye ˜ ˜ ˜ 1Vt ˜ 4:11 ekwatıtye vinya ula Ngai unenganae ˜ ˜ KWILEA, Mt 16:24 elee mwene, na aikua mutı wake ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ KWILIKYA, 1Ti 5:13 na kwılikya maundunı ma andu ˜ ˜ ˜ ˜ Yuta nımelikıtye katı wenyu ˜ 4 andu amwe ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ KWILILA, Luk 15:7 ıtunı yıla mwıki wa naı weelila ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Mek 3:19 ılilei na muialyuka nı kana naı syenyu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Mek 17:30 andu onthe kıla vandu nımaıle kwılila ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Alo 2:4 endaa kuutongoesya uvikıe kwılila ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 2Ko ˜ 7:10 nzıa ıla˜ ımwendeeasya Ngai,˜ nıwılilaa Uvu ˜ 16:11 ˜ mamuuma Ngai, na mayaaılila KWIMAKIA, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Mt 6:34 muikemakıe nongi kwondu wa unı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Luk 12:25 kwongela thayu nundu wa kwımakıa? ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Avi 4:6 M uikemak ıe kwa und u o na w ıva ˜ ˜ ˜ ˜ KWIMANYISYA, Avi 4:9 ala mweemanyıisye, ıkaai ˜ ˜ ˜ 2Ti˜ 3:7 memanyıasya mavinda onthe ındı KWINENGANE, ˜ ˜ ˜ Alo 6:13 ındı mwınengane kwa Ngai ta ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 2Ko 12:15 kutumıa kıla nı nakyo na kwınengane vyu ˜ ˜ ˜ ˜ 1Ti 4:15 Suanıa; ınengane vyu kwamo ˜ ˜ 1Vt 2:23 eenenganie mokonı ma Ula ˜ ˜ 1Vt ˜ 4:19 kwınengane kwa Mumbi ˜ ˜ KWINYIVYA, Luk 2:51 aendeea kumenyivısya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Alo 13:1 Ekai kıla mundu enyivısye ala me na ukumu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 1Vt o na wıva unyuvıtwe ˜ 2:13 ˜ ˜ ınyivısyei˜ mutongoi ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ KWISIIIA, 1Ko 7:5 nundu wa kwıthıwa mute kwısiııa ˜ ˜˜ ˜ ˜ Aka 5:22, 23 usyao wa veva nı kwısiııa ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ 1Th 4:4 kumanya undu utonya kusiııa mwıı ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ 2Ti˜ 2:24 kwısiııa yıla yavıtıw’a KWISILYA NESA, ˜ ˜˜ Luk wambııe kwısilya nesa, asya ˜ 15:17 ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ KWISUVA, Alo 12:1 nımwısuva nundu wa ınee ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 2Ko 5:20 nıtuumwısuva: Iw’anıthw’ai na Ngai ˜ ˜ ˜ Vil˜ 9˜ kukwısuva kwa wendo KWISUVANA, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Alo ˜ 8:34 Klısto Yesu nıwısuvanaa ˜ kwondu witu ˜ KWITETEA, Yoa 15:22 maitonya kwıtetea kwondu wa ˜ ˜ Alo 1:20 methıwe matatonya kwıtetea ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 1Vt ˜ 3:15 muyıthıwa mwıyumbanıtye kwıtetea KWITHESYA, ˜ ˜ ˜ 2Ko ˜ 7:1 ˜ twıthesye kumana na kıla uvuku KWITHIWA VO, ˜ ˜ Mt 24:3 wonany’o wa kwıthıwa vo kwaku ˜ ˜ Mt 24:37 now’o kwıthıwa vo kwa Mwana ˜ ˜ ˜˜ 2Vt ˜ 3:4 Kw ˜ ˜ ıthıwa vo kwake kuı va? KWITHUKIISYA, ˜ ˜˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ Luk 10:16 ula umwıthukııasya, ambıthukııasya nyie ˜ ˜ ˜˜ ˜ Mek 4:19 kumwıthukıısya vandu va Ngai ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ Yak ˜ ˜ 1:19 ˜ mıtukı ya kwıthukıısya, ate na KWITIKILANA, ˜ ˜ ˜ ˜ 1Ko ı mweetıkılana ˜ ˜ 7:5 ˜ ate o yıla inyw’el ˜ KWITIKILANA NA MIAO, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 1Ko ıte na mıao ˜ ˜ 6:12 ˜ ˜ onthe nımetık˜ ˜ ılan ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ KWITIKILIKA, 2Ko 6:2 Yıı nıyo ıvinda yıla yıtıkılıtwe ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜˜ ˜ ˜ Aev u ala metıkılıkaa kwa ˜ ˜ 5:10 ˜ kwıyııkııthya maund ˜ ˜ ˜ ˜ KWIT nı Ngai ˜ IK ˜ ILWA, 2Ti 2:15˜ Tata˜ wıtıkılwe ˜ KWIV ˜ ITA, Mt 5:34 Ndukevıte na ıtu nongi KWIW’A, ˜ Mt 17:5 Mwana wakwa mwendwa. Mwıw’ei we ˜ ˜ ˜ Alo 6:17 nımweewie kuma ngoonı momanyısyo

736 ˜ ˜ ˜ Alo 10:14 makamwıw’a ata vate mundu Aev ˜ 6:5 ngombo, mew’ei mavwana menyu KWIW’ANA, ˜ Mt 5:24 amba kwıw’ana na mwana-a-asa ˜ ˜ 1Ko ˜ 7:11 n ˜ ıekale ate mutwae kana ew’ane na KWIW’ANITHW’A, ˜ ˜ Alo ˜ 5:10 ˜nıtweew’ıthaniw’e na Ngai KWIW’ANITHYA, ˜ ˜ 2Ko nthı nake mwene ˜ 5:19 ˜ Ngai ew’anıthasya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ KWIW’ kutwıw’ıa tei ˜ IA TEI, Avl 4:15 ula utatonya ˜ ˜ ˜ KWIYANAKAVYA, 1Vt 3:3 Kwıyanakavya kuikethıwe ˜ ˜˜ ˜˜ KWIYIIKIITHYA, ˜ ˜ ˜˜ ˜˜ wa wasya wa 2Ko ˜ ˜ 4:2 nıtwıyııkııthasya˜ mbee ˜ ˜ ˜ ˜ KWIY 2Ko 13:5 kwıyıosya kana inyw’ı mwı ula ˜ IOSYA, ˜ KWIYIUNA, ˜ ˜ 1Ko 10:24 ndakamanthe kwıyıuna mwene, ˜ ˜ ˜ 1Ko 13:5 ndumanthaa kwıyıuna ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 2Ko 7:2 tuyaakenga mundu nı kana twıyıune ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Avi ˜ 2:4 ˜ kwıyıuna o inyw’ı ene, ındı kumauna ala KWIYUMBANY’A, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 2Ko 8:12 ethıwa mbee mundu nıwıyumbanıtye ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Aev 6:15 mwıyumbanıtye kutavany’a uvoo museo ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 2Ti 3:17 eyumbanıtye kutethya wıa museo ˜ KWINA, Mt 26:30 ıtina wa kwina mbathi sya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Aev 5:19 muyina na kumutaıa Yeova ngoonı ˜ ˜ KW’OKO, Mt 6:3 kw’oko kwa aka kumanye kıla ˜ ˜ ˜ ˜ Yoa 12:38 kw’oko kwa Yeova kuvuanıw’e uu? KWONANY’A, ˜ ˜ ˜ 1Yo 2:16 kwonany’a syındu ila wı nasyo KWONEKA, Alo 1:20˜ nguma syake ila itonekaa ˜ Avl 11:27 ta wene Ula utonekaa KWONGYA, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 1Th 2:7 mundu muka ukwongya uthınıkıaa ˜ KWONW’A, Alo 5:8 Ngai nutwonetye wendo wake KWONY’A, ˜ ˜ ˜ Yoa 5:20 Asa numwonasya maundu onthe ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ KWOVA, Mt 16:19˜ kıla ukova nthı kıkeethıwa kıkyove ˜ ˜ ˜ KYAUYA KYA WIOO, 1Ko 11:20 Kyauya kya Wıoo kya KYENDE, ˜ ˜ ˜ Mek 10:34 nınımanyıte nesa Ngai nde kyende ˜ ˜ ˜ ˜ Yak 2:9 ethıwa mwıendeea kwıthıwa na kyende ˜ ˜ ˜ KYENI, Mt 5:14 Inyw’ı mwı kyeni kya nthı ˜ ˜ Mt 5:16 ekai kyeni kıkene mbee wa andu ˜ Yoa 8:12 ninyie kyeni kya nthı ˜ ˜ ˜ ˜ 2Ko 4:6 Eka kyeni kımulıke kuma kıvindunı ˜ ˜ KYEVA, 1Ko 9:16 kyeva ethıwa ndiutavany’a ˜ 2Ko 2:7 ndakaemeewe nı kyeva ˜ ˜ 2Ko 7:9 nımweethıiwe na kyeva nginya mweelila ˜ ˜ ˜ 1Th na kyeva ta andu ala mate ˜ 4:13 muikethıwe ˜ ˜ ˜ Uvu 12:12 Kyeva n ı kwa nthı na ukanga ˜ KYUMBE, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 2Ko 5:17 e ngwatanıo na Klısto, nı kyumbe kyeu ˜ KYUMWA, 1Ko 16:2 Muthenya wa mbee wa kyumwa KYUU, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Ako 2:17 Maundu asu maı kyuu kya maundu ala

L

˜ LASALO, Luk 16:20 muvoyi weetawa Lasalo ˜ ˜ ˜ Yoa 11:11 Lasalo munyanyae witu nukomete umaala! ˜ Yoa 11:43 Lasalo, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ LIU, Mt 24:45 kumanengae lıu ıvinda yıla yaıle? ˜ ˜ ˜ ˜ Yoa 4:34 Lıu wakwa nı kwıka kwenda kwa ula ˜ ˜ ˜ ˜ Yoa 6:27 Tethyai wıa ti kwondu wa lıu wanangıkaa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Mek 14:17 kumunenga mbua na lıu umwıanıe ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 1Ko 8:13 ethıwa lıu nuululutıkya mwana-a-asa LILI, ˜ ˜ Luk 12:27 Sisyai nesa undu malaa ma lili mameaa ˜ LITIA, Mek 16:14 weetawa Litia, ula wathooasya ˜ LOTO, Luk 17:32 Lilikanai muka wa Loto

˜ ˜ ˜ LULU – MBAI

737 ˜ ˜ ˜ ˜ 2Vt uvonokisye Loto mulungalu ˜ ˜ 2:7 nıwam ˜ ˜ ˜ ˜ LULU, Mt 7:6 lulu wenyu mbee wa ngulue ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Mt ˜ 13:45 uilye mukuni wa viasala aimantha lulu LUMANY’A, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ Luk 22:28 mwıthııtwe mulumanıtye nakwa ˜ ˜ ˜ Alo 12:9 lumany’ai na ula useo ˜ ˜ LUKA, Ako 4:14 Luka, ula muiiti mwendwa

M

˜ ˜ ˜ ˜ MAANDIKE, Alo 15:4 maundu onthe ala maandıkiwe ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 1Ko 4:6˜ Muikavıtuke maundu ala maandıke MAANDIKO, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Mt 22:29 muyısı Maandıko o na muyısı vinya ˜ ˜ ˜ Luk 24:32 aituvuanısya nesa Maandıko ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Mek 17:2 nıwasuanıie namo aitumıa Maandıko ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Mek 17:11 nımakunıkılaa Maandıko kıla muthenya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Alo 15:4 ukiakisyo ula wı Maandıkonı tutonye ˜ ˜ ˜ 2Ti 3:16 Maandıko onthe nımaveveeiwe nı Ngai ˜ ˜ ˜˜ ˜ MAAU, Yoa 13:5 ambııa kuthambya maau ma ˜ ˜ ˜ MAENDEEO, Avi 3:16 maendeeo ala twıkıte kuvika yu ˜ 1Ti˜ 4:15 maendeeo maku moneke nı onthe ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ MAILITE, nı Ngai na nımaılıte ˜ 2Ti 3:16 nımaveveeiwe ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ MAINGI, 1Ko 15:58 maingı ma kwıka wıanı wa Mwıaıi ˜ ˜˜ ˜ ˜ MAKAA,˜ Alo ˜ 12:20 ukoombııa makaa mutwenı MAKALUNI, ˜ ˜ ˜ ˜ Mek 17:24 makalunı maseuvıtw’e na ˜ ˜ ndekalaa MAKAMUTHINY’A, ˜ ˜ Yoa˜ 15:20 o nenyu makamuthıny’a MAKITWAANA, ˜ ˜ ˜ Mt 24:38 aume makıtwaana na aka makıtwawa ˜ MAKULYO, ˜ ˜ ˜ 1Ti 1:4 maetae mak ulyo na may ıth ıawa na ˜ ˜ MAKUYU, ˜ ˜ ˜ ˜ Yoa 21:11 kıtei kyausıe makuyu manene 153 ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ MALIKO, Ako 4:10 Maliko, mundu wa musyı umwe na ˜ ˜ MALIKU, 1Ko 2:10 maundu maliku ma Ngai ˜ MALONDU, Mt 25:33 akaia malondu kw’okonı kwake ˜ MALONDU ANGI, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ Yoa 10:16 malondu angı mate ma kıtuu kıı MALWAYA, ˜ ˜ Luk ˜15:30 ˜ waanangie syındu syaku na malwaya MAMUTHINASYA, ˜ ˜ ˜ Alo 12:14 kumaathima ala mamuthınasya MANA, Mt 10:8 Mwanengiwe mana, nenganai mana Mt 15:9 Manthaithaa mana ˜ 1Ko ti wa mana ˜ 15:58 wıa wenyu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Uvu 22:17 eka mundu ose kıw’u kya thayu mana ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ MANGU, Luk 5:12 vaı mundu wausuıte mangu! MANINI, ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Luk 16:10 muıkııku maundunı manini, ethıawa ˜ MANTHA, Mek 17:27 kana mamumanthe Ngai ˜ MASEO, Tit 2:1 momanyısyo ala maseo ˜ ˜ MASETONIA, Mek 16:9 Inga wuke Masetonia nı kana ˜ MASIA, Yoa 1:41 Nıtwamwona Masia ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Yoa 4:25 Nınısı kana Masia nıwukıte MASINDANO, ˜ Aka 5:26 kutuma

˜ vethıwa na masindano ˜ ˜ MASYE,˜ Mt 24:24 nı kenda masye andu, o na anyuve MATANITE, ˜ Mek 5:41 mbee wa Nzama ya Ayuti, matanıte ˜ ˜ ˜ ˜ MATATWA, Mt 6:13 ndukatueke tulike matatwanı ˜ ˜ ˜ ˜ Luk 22:28 mul˜ umanıtye nakwa matatwanı makwa MATATWAANITE, ˜ ˜ 1Ko 7:8 ala ˜ matatwaanıte na ala ndiwa nımea MATE ALUNGALU, ˜ ˜ ˜ ˜ Mek 24:15 uthayuukyo wa ala mate ˜ alungalu ˜ ˜ ˜ 1Ko 6:9 mate alungalu maikatiıwa Usumbı MATE ASOMU, ˜ Mek 4:13 na Yoana, andu mate asomu

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ MATE ETIKILI, 1Ko 6:6 kotinı, kwa andu mate etıkıli ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 2Ko 6:14 ısokinı yımwe na ala mate etıkıli MATE NGUMA, Mek 4:13 mate asomu na mate nguma ˜ MATEW’AA, Mko 7:37 nutumaa ala matew’aa mew’a ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ MATHA, ˜ Luk 10:41 Matha, nukwımakıa na kuthınıka MATHINA, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Mek 14:22 Usumbını wa Ngai kwısıla mathına ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Alo 5:3 tutane nundu mathına nımatumaa ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ Alo 8:18 mathına ma ıvinda yıı ti kındu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Avl 2:10 Mutongoi Munene kwısıla mathına ˜ ˜ ˜ Yak 1:2 Tanai, yıla mwakwatwa nı mathına ˜ ˜ 1Vt 5:9 ˜ muimanya kana˜ mathına o asu nomo ˜ MATHINAW’A, Mt 5:10 Nı atanu ala mathınaw’a MATHWEO, ˜ ˜ ˜ Mt 24:30 Mwana wa mundu okıte na mathweo ˜ ˜ MATU, Mt 24:32 kwololoa na twathongoosya matu ˜ ˜ ˜ MATU, 2Vt 3:13 matu meu na nthı nzau ˜ ˜ ˜ MATUNDA, Mt 21:43 mba ı ıla ısyaaa matunda ˜ ˜ ˜ MAUNDU MA MUSINGI, ˜ ˜ ˜ ˜ Aka ˜ 4:9˜ kusyokea maundu ma musingi MAUNDU MANENE, ˜ ˜ ˜ ˜ Mt˜ 23:23 ma und u manene ma ıla M ıao ˜ ˜ MAUNDU MATHUKU, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Alo˜ 1:27˜ na aume, mayıka maundu mathuku MAUNDU MA VATA, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ Avi˜ 1:10 muıkııthye maundu ma vata MAUVOO, ˜ ˜ ˜ Mek 15:32 nımamaumıisye ana-a-asa mauvoo ma ˜ ˜ ˜ MAUTA, Mt 25:4 nımakuie taa na mauta me isuvanı ˜ ˜ ˜ ˜ Mko 14:4 Nıkı mauta aa me muuke museo MAVATA, Alo 12:13 kwosana na mavata moo ˜ MAVEVA, Aka 5:20 kuneenany’a na maveva ˜ ˜ Aev 6:12 tukılanasya vinya na nguthu sya maveva MAVIA, Luk 19:40 mavia no maneene na wasya ˜˜ ˜ ˜ MAVINDA, Mek 1:7 Ti ıulu wenyu kumanya mavinda ˜˜ ˜ 1Th 5:1 Na yu ıulu wa saa na mavinda MAVINDA MANYUVE, ˜ Luk ˜ 21:24 mavinda manyuve ma mbaı ˜ MAVUI, ˜˜ ˜ Mt 10:16 mwı metho ta nzoka na auu ta mavuı MAVUKU, ˜ ˜ ˜ Mek 19:19 mav˜ıvısya ˜ mavuku mbee wa andu MAVUKU MA KUKUNZWA, ˜ ˜ ˜ ˜ Uvu 20:12 na mavuku ma kukunzwa mavinguwa ˜ ˜ ˜ ˜ MAVUTI, 1Ko 4:13 tutw’ıkıte ta mavuti ma nthı ˜ Avi 3:8 na nısyonaa ta mavuti ˜ ˜ ˜ ˜ MAVWANA, Mt 6:24 kuthukuma mavwana elı MAWATHO, ˜ ˜ 2Ko 1:20 mawatho ma Ngai maingıvıte ata ˜˜ MAWENDI, Aev 2:3 kwosana na mawendi ma mwıı ˜ ˜ ˜ 2Ti 2:22 kıa mawendi ma ıvinda ya uika ˜ ˜˜ ıvathana na mawendi ma mw ı ı 1Vt 2:11 kw ˜ ˜ ˜ MAWIA, Yoa 14:12 akatethya mawıa manene kwı asu ˜ ˜ Avl 9:14 wasya witu wa ngoo kumana na mawıa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ MAWIMAKIO, Mko 4:19 mawımakıo ma nthı ıno ˜ ˜ ˜ ˜ Luk 8:14 mayıemeewa nı mawımakıo, mothwii ˜ ˜ ˜ Luk 21:34 ngoo ikaemeewa nı mawımakıo ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 1Ko 7:32 nıenda mwıthıwe mute na mawımakıo MAWONANY’O, ˜ ˜ ˜ ˜ Luk 21:25 kukeethıwa mawonany’o syuanı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 2Th 2:9 mawonany’o ma uvungu na maundu MAWONI, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Alo 14:1 muikasilıle mundu nundu wa mawoni ˜ ˜ ˜ MAWONZU, Alo 14:1 Muthokyei ula wı na mawonzu ˜ Alo 15:1 ˜ ˜ kukua mawonzu ma ala mate na vinya MAWUMU, ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ 2Th˜ 1:4 wumıısyo uıkııo nthını wa mawumu ˜ na m ˜ ˜ ˜ ˜ MBAI, Mt 21:43 Usumbı wa Ngai ukanengwa mbaı ıla

˜ MBALASI– MUENDO ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Mt 24:7 mbaı ıkookılıla mbaı na ˜ Mt 25:32 mbaı syonthe ikoombanw’a mbee wake ˜ ˜ Luk 21:24 mavinda ala manyuve ma mbaı ingı ˜ ˜ Mek 17:26 woombie mbaı syonthe sya andu kuma ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 1Vt 2:9 uthembi wa kı-usumbı, mbaı ntheu ˜ ˜ ˜ ˜ MBALASI, Uvu 6:2 mbalasi nzau, na ula wekalıte ˜ ˜ ˜ Uvu 19:11 na sisya! vaı mbalasi nzau MBATHI, ˜ Mek 16:25 Vaulo na Sila maimwinıa Ngai mbathi ˜ ˜ ˜ Ako 3:16 mbathi sya kı-veva, muyina kwa nzıa ˜ ˜ MBAVILONI, Uvu 17:5˜ Mbaviloni Ila Nene, inyia wa ˜ ˜ ˜ Uvu 18:2 Mbaviloni Ila Nene nı mbaluku ˜ ˜ ˜ MBEE, Mt 19:30 aingı ala me mbee makeethıwa ıtina ˜ ˜ ˜ Mko 9:35 kwıthıwa e mbee, no nginya ethıwe e ˜ ˜ MBESA, 1Ti˜ 6:10 wendi wa mbesa nı kıtina kya ˜ ˜ Avl ˜ 13:5 Ithıwai mute na wendi wa mbesa ˜ ˜ MBE˜ U, Luk 8:11 Mbeu nı ndeto ya Ngai ˜ ˜ ˜ ˜ MBIWA, Mt 8:20 Mbıwa syı maima, ındı Mwana wa ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ MBINDU, 2Ko 4:4 ngai ya nthı ıno yıkııte mbindu ilıko ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ MBINGI,˜ Luk˜ 12:15 mundu wı malı mbingı, thayu wake ˜ ˜ ˜ ˜ MBINGILONI, Mt 7:13 Likılai mbingılonı ıla ntheke MBINYU, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Yoa 2:9 kıla kyaı kınaalyukw’a kıkatw’ıka mbinyu ˜ ˜ ˜ 1Ti 5:23 nyusaa mbinyu nini nundu wa ıvu yaku ˜ ˜ MBOKA, Aka 5:21 unywi, mboka ita ıle, na ˜ ˜ ˜ ˜ MBOKANI, Alo 13:13 ti mbokanı itaıle na unywi MBOLOLO, ˜ ˜˜ Alo 16:18 na kwa ndeto mbololo na sya kukathııa ˜ MBOU, Aev 4:29 Ndeto mbou iikaume kanyw’anı ˜ ˜˜ MBOYA, Alo 12:12 Voyai na kıthing’ıısyo ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ Yak 5:15 mboya ya muıkııo ıkamuvosya ˜ ˜˜ 1Vt ˜ 3:7 nı kana mboya syenyu iikasiııwe Uvu 8:4 vamwe sya ala atheu ˜˜ ˜ na mboya MBOYA SYA KITHING’IISYO, ˜ ˜˜ 1Ti˜ 2:1 mboya sya kıthing’ıısyo, mboya sya MBUA, ˜ ˜ Yoa 5:28 ala onthe me mbuanı makew’a wasya ˜ ˜ ˜ Mek 2:31 Klısto ndaatiwa Mbuanı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Uvu 1:18 mbunguo sya kıkw’u na sya Mbua ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Uvu 20:13 k ıkw’ u na Mb ua syaumya akw’u ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ MBU˜ I, Mt 24:45 Nuu ındı ngombo ndıkııku na mbuı ˜ ˜˜ ˜ MBUI, Mt 25:32 muıthi uvathanasya malondu na mbui MBUA, ˜ ˜ ˜ ungalu o na ala Mt 5:45 numau ıasya mbua ala al ˜ ˜ ˜ MBUA YA KIW’U KINGI, ˜ ˜ ˜ ˜ Mt 24:38 tondu kwailye mbua ya kıw’u kingı ˜ ˜ ˜ ˜ 2Vt 2:5˜ yıla waetie mbua ya kıw’u kingı MBUNGUO, ˜ ˜ ˜ ˜ Mt unenga mbunguo sya Usumbı ˜ 16:19 Nga ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Uvu 1:18 nı na mbunguo sya kıkw’u na sya Mbua ˜ ˜ ˜ ˜ MEA, Alo 1:15 mea ma kumutavya uvoo museo ˜ ˜ ˜ ˜ Avi 1:8 nı na mea maingı ma kwıthıwa ˜ MELI 1., Mko 6:3 vundi wa mbwau, mwana wa Meli ˜ ˜˜ MELI 2., Luk 10:39 Meli aendeea kwıthukıısya ˜ ˜ ˜ Luk 10:42 Meli anyuvie undu museo ˜ Yoa 12:3 Meli oosa latili umwe wa mauta ma ˜ MELI 3., Mt 27:56 vaı Meli Makatalene ˜ ˜ Luk 8:2 Meli ula weetawa Makatalene, ula MELI 4., Mt 27:56 Meli inyia wa Yakovo na ˜ MELI 5., Mek 12:12 nyumba kwa Meli inyia wa Yoana ˜ ˜ MELITA, Mek 28:1 kana kıthama kıu kyeetawa Melita ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ MENA, Alo 12:9 Menai vyu uthuku; lumany’ai na useo ˜ ˜ ˜ MESA, 1Ko 10:21 muitonya kuya mesanı ya Yeova na ˜ ˜ METHO, Mt 10:16 mwı metho ta nzoka na mwı auu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ METHOI, Mek 20:19 ngımuthukuma Mwıaıi na methoi ˜ ˜ ˜ Mek 20:31 kutaa kıla umwe wenyu na methoi ˜ ˜ Avl na methoi ˜ 5:7 Klısto nıwavoyie ˜ ˜ onthe methonı moo Uvu ˜ 21:4 akavang˜ ula methoi ˜ ˜˜ ˜ ˜ MEU, Mek 17:21 kwıthukıısya maundu meu

738 ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Uvu 21:5 Nıngutw’ıkıthya maundu onthe meu ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ MIAO, Mt 22:40 Mıao ıtw’ııkıtwe nı mıao ısu ılı ˜ ˜ ˜ ˜ Alo 7:22 Nındanıaa muno mıao ya Ngai ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Alo 10:4 Klısto nıwe muthya wa ıla Mıao ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ Alo 13:8 ula wendaa ungı nıwıanııtye mıao ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Aka 3:24 Mıao nı musuvıi kutongoesya kwa ˜ ˜ ˜ ˜ 2Ti na mıao ya mathau ˜ ˜ 2:5 atatha˜ ukıte kwosana ˜˜ MII, Alo 6:13 muinengane mıı yenyu kwa Ngai ˜˜ ˜ ˜ ˜ Alo mıı yenyu yıthıwe nthembo ˜ 12:1 munengane ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ MII, Luk 8:13 mamıtıkılaa na utanu, ındı mai na mıi ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ Ako 2:7 mıi mılumu na kululumıılw’a muıkııonı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ MIIO, Aka 6:2 k ukuan ıa m ıio m ıito ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ MIIO YA KA˜ U, 2Ko 10:4 mıio ya kau witu ti ya mwıı ˜ ˜ ˜ Aev 6:11 Ikıai mıio ya kau ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ MIISYO, 2Ko 11:26 mıisyo nduanı, mıisyo weunı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ MIMEO, Alo 1:26 mımeo mıthuku ya kumanyana ˜ ˜ ˜ ˜ Alo 1:27 aume makanıana mwaki mımeonı ˜ ˜ ˜˜ ˜ Ako 3:5 mımeo ıtasiııka ya kumanyana ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜˜ 1Th 4:5 m˜ ımeo ıtasiııka ya kumanyana kı-mwıı ˜ ˜˜ MING’ATHILIILYO, ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ Yak 4:6 nuvıngaa ala me mıng’athılıılyo ˜ MIOMO, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Yoa 20:19 nımavingıte mıomo, ındı Yesu alika ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ MITAVYO, 2Vt 2:10˜ me uk u na me mıtavyo ˜ ˜ umba ˜ MITHENYA YA MUMINUKILYO, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 2Ti 3:1 m ıthenyan ı ya m umin uk ılyo, mavinda ˜ ˜ ˜ MITHINZIO, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Alo 12:6 twı na mıthınzıo yı kıvathukany’o ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Aev aume methıwe mıthınzıo ˜ ˜ 4:8 ˜ ˜ nıwanenganie ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ MIT IN I, Uvu 22:14 uk um u wa k uthi ıla mıtını ya thayu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ MIT ˜ UK ˜ I, 2Ti 4:2 ıka uu na mıtukı mavindanı ala maıle MITULYO, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Alo ıe maundu ma mıtulyo ˜ 12:16 ˜ ˜ muikasuan ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ MITWE ILI, Yak 1:8 usu nı mundu wa mıtwe ılı ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ MI˜ UNDA, Yoa 4:35 mwone kana mıunda nı myeu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ MIVAKA, 1Th 4:6 ndaıle kuvıtuka mıvaka ıla yaılıte ˜ MIVANGO, ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ 1Ti ıthıwa e mıvango ˜ 3:2 Musyaıısya aıle kw ˜ ˜ MIVW’ANANO, 1Yo 5:21 ıvathanei na mıvw’anano ˜ ˜ ˜ MIW’A, Mko ˜ 15:17 aseuvya ngovia˜ ya mıw’a na MIKAELI, Uvu 12:7 Mikaeli na alaıka make mokita na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ MINA, Luk 19:16 Mwıaıi, mina yaku nısyaıte mina ingı ˜ ˜ MISILI, Mt 2:15 Nınamwıtie mwana wakwa kuma Misili MONYAMAO, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Mt 13:21 monyamao maumıla, o mıtukı ailulutıka ˜ ˜ Mko 4:17 monyamao maumıla oou, mailulutıka ˜ ˜ ˜ MOSE, Mek 7:22 Mose aı na utonyi ndetonı syake na ˜ ˜ ˜ 2Ko 3:7 maitonya kuketeea uthyu wa Mose ˜ ˜ MOSUMBI, Mt 4:8 Ndevili amwony’a mosumbı onthe MOSYAO, ˜ ˜ ˜ Mt 7:20 mukamamanya kwısıla mosyao moo MOTANU, ˜ ˜ ˜ Luk 8:14 mayıemeewa nı motanu ma nthı ˜ ˜ MOTATO, Luk 8:13 makwatwa nı motato maivaluka ˜ ˜ ˜˜ MOTH INY’O, Mko 10:30 syana, mıunda, na mothıny’o ˜ ˜ ˜ ˜ Uvu 18:4 muikwenda kukwata mothıny’o vamwe ˜ ˜ ˜ MOWAU, Mt 9:35 kuvosya mıthemba yonthe ya uwau ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Luk ma kukwatanw’a ˜ 21:11 ˜ kuu na kuu na mowau ˜ ˜ ˜ MUAANIKO, Mt 10:35 Nookie kuete muaanıko ˜ ˜ ˜ Alo 16:17 mumasisye nesa ala maetae muaanıko ˜ ˜ ˜ ˜ 1Ko 1:10 vaiketh ıwe m uaan ıko kat ı wenyu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ MUAANI, ˜ ˜ Yoa 8:44 aı muaani kuma mwambılılyonı MUALYUKE, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Alo ˜ 12:2 mualyuke kwa kwıthıwa na kılıko MUATHIME, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Yoa 12:13 Nımuathime ula wukıte ısyıtwanı ya ˜ ˜˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ MUAT III, Mt 19:21 na uyuka utw’ıke muatııi wakwa ˜ ˜ ˜ MUENDO, Mek 20:24 kumina muendo wakwa na

739 ˜ ˜ ˜˜ MUIKIIKU, ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ Luk 16:10 muıkııku maundunı manini, nı muıkııku ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 1Ko 4:2 aungamıi kwıthıawa me aıkııku ˜ ˜ ˜ ˜˜ 1Ko 10:13 Ngai n ı m u ık ı ıku na ndakaeka ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ Uvu ııku o na kuvika kıkw’u ˜ ˜ ˜ ˜2:10 onany’a wı muık ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ MUIKIIO, Luk 17:6 Ta kethıwa mwı na muıkııo wıana ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ Luk 18:8 Mwana wa mundu, akeethıa muıkııo? ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ Yoa 3:16 kıla mundu umuıkııaa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ Alo 1:17 mulungalu akekala thayu nı muıkııo ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ Alo 4:20 nıweethıiwe na vinya muıkııonı ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ 2Ko 4:13 twı na muıkııo na kwoou nıtuneenaa ˜ ˜ ˜˜ ˜ 2Ko 5:7 tuendaa kwa kuıkııa, na ti kwa kwona ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ Aka 6:10 ana-a-asa maitu nthını wa muıkııo ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ Aev 4:5 muıkııo umwe, uvatiso umwe ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ 1Th 1:5 na twaı na muıkııo mulumu ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ 2Th 3:2 ti andu onthe methıawa na muıkııo ˜ ˜ ˜˜ ˜ 2Ti 1:5 muıkııo waku ute na wangangany’a ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Avl 11:1 Muıkııo nı kıla kıtumaa mundu ˜ ˜ ˜˜ ˜ Avl 11:6 vate muıkııo vaitonyeka kumwendeesya ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Yak 2:26 muıkııo ute meko wıthıawa wı mukw’u ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ 1Vt 1:7 m u ık ı ıo wenyu ula utat ıtwe ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ MU˜ IK ˜ IITHYE, Avi 1:10 muıkııthye maund˜ u˜ ala ma vata MUITHI, Mt 9:36 ta malondu mate na muıthi ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Yoa 10:11 muıthi ula museo nıwumasya thayu ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Yoa 10:14 ninyie muıthi ula museo. Na nınısı ˜˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ Yoa 10:16 ııthya yımwe yı na muıthi umwe ˜ MUIITI, ˜ ˜ ˜ Luk mayıthıawa na vata wa muiiti ˜ 5:31 mate awau ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ MUIKA, 1Ti 4:12 auvuthye nundu wı mundu wa muika ˜ MUIKAKENGEKE, ˜ ˜ ˜˜ ˜˜ Aka ti wa kuvuıwa nguı ˜ 6:7˜ M˜ uikakengeke: Ngai ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ MUIKAV ITUKE, 1Ko 4:6 Muikavıtuke maundu ala ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ MUILYE TA, Alo 12:2 ekai kw ıth ıwa muilye ta nthı ıno ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ MUIMA, Aev 4:13 tuvikııe kwıthıwa ta mundu muima ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ MUIO, Mek 9:15 mundu usu nı muio wakwa nınyuvıte ˜ ˜ Mek 15:28 tuikamwongeleele muio ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Alo 9:21 muio wa kutumıwa maundunı ma ndaıa ˜ ˜ ˜ ˜ Aka 6:5 kıla mundu akakua muio wake ˜ ˜ ˜ ˜ 1Th ˜ 2:6 kwıthıwa muio muito kwenyu ˜ ˜ ˜ Uvu 2:24 Ndimwongeleela m uio ungı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ MUIO ˜ MUITO, 1Yo 5:3 mıao yake ti muio muito ˜ ˜ MUISYO, Alo 16:4 malikilye ngingo syoo muisyonı ˜ ˜ 2Ti ˜ 3:1 mavinda ma muisyo na momu MUITO, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 1Th umukıaa mundu muka muito ˜ 5:3 kwaunya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ MUKA, 1Ko 7:2 kıla munduume ethıwe na muka wake ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 1Ko na muka wake mwıtıkıli ˜ 9:5 kuendanasya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ MUKATE, Mt 4:4 Mundu ndekalaa thayu nı mukate ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Mt 6:11 Tunenge umunthı mukate witu ˜ ˜ ˜ Mt 26:26 Yesu oosa mukate, autilanga ˜ ˜ Yoa 6:35 ninyie mukate wa thayu ˜ ˜ ˜ ˜ 1Ko ˜ 10:17 mukate umwe, onthe maısaa mukate MUKENGANI, ˜ ˜ Yoa 8:44 Ndevili, mukengani na ıthe wa ˜ MUKONO, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Mt Nuu˜ utonya kwongela thayu mukono ˜ 6:27 ˜ ˜ ˜ ˜ MUK Uvu 12:9 mukunga wekw’a nthı ˜ UNGA, ˜ MUKUNI WA VIASALA, ˜ ˜ ˜ ˜ uk uni wa viasala aimantha l ul u Mt 13:45 m ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ MUKUYU, Mt 21:19 mukuyu wooma vau kwa vau ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Mko 13:28 ımanyısyei na ngelekany’o ya mukuyu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ MULAIKA, Mek 5:19 mulaıka avingua mıomo ya yela ˜ ˜ ˜ ˜ Mek 12:11 nut ˜ ˜ ˜ umie mulaıka wake ambovosya MULAIKA MUNENE, ˜ ˜ ˜ 1Th 4:16 wasya wa mulaıka munene ˜ ˜ ˜ Yuta aineenany’a ˜ ˜ 9 Mikaeli, m˜ ulaıka munene, ˜ ˜ ˜ MULA ˜ U, Luk 9:62 ukwataa mulau na aisisya ıtina MULIKU, ˜ ˜˜ ˜ ˜ Alo 11:33 Uthwii wa Ngai na uı wake nı muliku

˜ ˜ ˜˜ ˜ MUIKIIKU – MUTHENYA ˜ MUMAITHA, ˜ ˜ Alo umaitha waku e na nzaa ˜ 12:20 ethıwa m ˜ ˜ ˜ ˜ MUMBI, ındu sya yumba e na ˜ ˜ Alo˜ 9:21 mumbi wa sy ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ MUMIN UK ILYO, Mt 28:20 muminukılyo wa ıvinda yıı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ MUM ˜ U,˜ Avl ˜ 5:14 lıu mumu nı wa andu aima ala MUND U M UKA, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Uvu 12:1 mundu muka uvw’ıkıtwe syua ˜ ˜ ˜ MUNENE, Mt 9:38 voyai Munene wa ngetha atume ˜ ˜ ˜ Yoa 12:31 munene wa nthı ıno akekw’a nza ˜ ˜ ˜ Yoa 14:28 Asa nı munene kwı nyie ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Yoa 14:30 munene wa nthı nıwukıte, nake nde na ˜ ˜ ˜ ˜ 1Yo kwı ngoo situ ˜ 3:20 Ngai nı munene ˜ MUNENGANI WA MIAO, ˜ ˜ ˜ Yak 4:12 M unengani wa M ıao na M usili ˜ ˜ ˜ ˜ MUNENGEI, ˜ ˜ Mt 22:21 Munengei Kaisali syındu sya MUNG’ATHUKO, ˜ ˜ ˜ Mt uko, na amavosya ˜ 4:24 maı na mung’ath ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ MUNINI, Luk˜ 9:48 Nundu ula wıkuaa ta munini ˜ MUNYAMBU, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 1Vt 5:8 aendaa k u u na k u u ta m unyamb u ˜ ˜ ˜ ˜ Uvu 5:5 Munyambu wa mbaı ya Yuta ˜ MUNYANYAE, ˜ Yak 2:23 Avalaamu eetwa munyanyae wa Yeova ˜ ˜ ˜ Yak wa nthı, mumaitha wa Ngai ˜ 4:4 ˜ munyanyae ˜ ˜ ˜ ˜ MUNYU, Mt 5:13 mwı munyu wa nthı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Ako 4:6 sy ıth ıwe sy ı nzeo na sy ı na munyu ˜ ˜ ˜ ˜ MUNYWI, 1Ko 5:11 mueke kutindany’a na munywi ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ MUOI, Mek 13:6 Vali-Yes u, ula wa ı m uoi na ˜ ˜ ˜ ˜ MUOMO, 1Ko 16:9 muomo munene kwondu wa ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ Uvu 3:20 Nıungamıte muomonı na ngıkunanga ˜ MUSAMALIA, ˜ ˜ ˜ ˜ Luk 10:33 M usamalia umwe amw ıw’ ıa tei ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ MUSAVIV U, Yoa 15:1 ninyie musavivu ula wa w’o ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ MUSEO, Alo 5:7 akw’e kwond u wa m und u museo ˜ ˜ MUSIKALI, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 2Ti ı wılikasya viasalanı sya ˜ 2:4 Vaiı musikal ˜ ˜ ˜ MUSILI, Luk 18:2 musili utakıaa Ngai na ˜ MUSINGI, ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ Luk 6:48 ambıısya musingi wa nyumba ıvianı ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Alo 15:20 ndikake ıulu wa musingi wa mundu ungı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 1Ko ı eka ula weekıiwe, Klısto ˜ ˜ 3:11 ˜ musingi ung ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ MUS mathayu ˜ UVII,˜ 1Vt 2:25 mu˜ ıthi na˜ musuvıi˜ wa ˜ ˜ ˜ MUSUMBI, Mt ı waku nıwukıte ekalıle ˜ 21:5 Musumb ˜ ˜ Mt 27:29 Uvoo waku, Musumbı wa Ayuti! ˜ ˜ ˜ Yoa 19:15 Tui na musumbı, ate o Kaisali ˜ ˜ ˜ 1Ko ˜ 15:25 ˜ ˜ no nginya asumbıke e musumbı nginya MUSYAIISYA, ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ 1Ti atw’ıke musyaıısya ˜ 3:1 ˜ nıwıkııte k˜ ıthito ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ MUSY I,˜ Aev 3:15 ula unengete mısyı yonthe ısyıtwa ˜ MUTA IE YEOVA. Sisya ALELUYA. ˜ ˜ ˜ ˜ MUTA IWA, ˜ ˜ ˜ Mek 24:3 Mutaıwa Velike MUTANGIII, ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ Mek 5:31 ethıwe Mutongoi Munene na Mutangııi ˜ ˜ ˜ ˜ MUTAVANY’A, Mek 21:8 Vilivu ula waı mutavany’a ˜ ˜ 2Ti 4:5 tethya wıa wa mutavany’a ˜ ˜ ˜ 2Vt ˜ 2:5 Noa, mutavany’a wa ulungalu MUTETHEESYA, ˜ ˜ Yoa 14:16 akamunenga mutetheesya ˜ ˜ ˜ Yoa 14:26 mutetheesya, nake nı veva mutheu ˜ ˜ MUTETHYA WA WIA, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Luk 10:7 m utethya wa w ıa n ıwa ıle k unengwa ndıvi ˜ MUTHANGA, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Mt 13:23 mbe u ıvand ıtwe m uthangan ı m useo ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ MUTHATA, Alo 11:17 mwı muthata wa kıthekanı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ MUTHEMBA, 2Vt 3:11 mwı andu ma muthemba mwau ˜ ˜ ˜ ˜ MUTHEMBI, Avl 2:17 muthembi munene wı tei na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ MUTHENYA, Mt 24:36 muthenya usu na saa, vaiı wısı ˜ ˜ 2Vt 3:8 muthenya umwe no ta myaka ngili

˜ ˜ ˜˜ MUTHENYA WA KUSYAWA– MWII ˜ ˜ MUTHENYA WA KUSYAWA, ˜ ˜ Mt ˜ 14:6 muthenya wa kusyawa kwa Elote MUTHENYA WA YEOVA, ˜ ˜ ˜ 1Th 5:2 muthenya wa Yeova wukıte ta ˜ ˜ ˜ 2Th 2:2 muthenya wa Yeova nı muviku ˜ ˜ 2Vt 3:12 k ulilikana m uthenya wa Yeova ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ MUTHEU, mutheu, mutheu nı Yeova ˜ ˜ Uvu 4:8 Mutheu, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ MUTH INI, Alo 7:24 Nyie n ı m und u m uthıni! ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ MUTHINZIO, Alo 6:23 muthınzıo wa Ngai nı thayu wa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 1Ko 7:7 kıla mundu e na muthınzıo kuma kwa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 1Ko 9:24 no umwe ukwataa muthınzıo ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Ako 2:18 utonya kutuma mutakwata muthınzıo ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ Yak ˜ 1:17 ˜ ˜ Kıla muthınzıo museo wumaa ıulu MUTHUKUMI, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Mko 10:43 aıle kwıth˜ ıwa e muthukumi wenyu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ MUTHUKU, 1Th 5:22 Ivathanei na kıla undu muthuku ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 1Yo wa ula muthuku ˜ 5:19 nth ˜ ı yı ungu˜ wa vinya ˜ ˜ MUTHWII, Uvu 3:17 wıasya: Nı muthwii na ndi na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ MUTHYA, Mt 24:14 na ındı muthya uivika ˜ ˜ ˜ Yoa nginya muthya ˜ ˜ 13:1 Yesu nıwamendie ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ MUTI, Mko 15:25 mamuathııa mutını ˜ ˜ ˜ ˜ Luk 23:21 Akoaıwe mutını ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ Aka ıe kıla mundu uathııawa mutını ˜ 3:13 m˜ uuman ˜ ˜ ˜ ˜ Uvu wa mutı wa thayu ˜ ˜ 2:7 kuya usyao ˜ MUTI WA MATHINA, ˜ ˜ ˜ ˜ Mt 10:38 kukua mutı wa mathına ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Luk aikua mutı wa mathına kıla muthenya ˜ 9:23 ˜ MUTILIKANGANO, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Tit 3:10 Lea mundu ula uetae mutilıkangano ˜ ˜ ˜ 2Vt ˜ 2:1 mutilıkangano ˜mevithanıtye ˜ ˜ MUTONGOI, Mt˜ 23:10 Mutongoi wenyu nı Klısto ˜ MUTONGOI MUNENE, ˜ ˜ ˜ ˜ Avl Mwıanısya ˜ ˜ 12:2 Mutongoi Munene na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ MUTUI, Luk 10:27 mwende mutui o undu wıyendete ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Luk ˜ ˜ 10:36 nuu˜ ula woonanisye kana nı mutui wa MUTULI WA MIAO, ˜ ˜ ˜ 2Th ˜ 2:3 mutuli wa mıao akavuanw’a ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ MUTULU, 2Vt 3:9 Yeova ti mutulu ıulu wa kwıanısya ˜ MUTUMANU, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Luk 12:20 We m und u m utumanu, utuk u u u ˜ MUTUO, ˜ ˜ ˜ Alo 1:26 aka nımaekie mutuo woo wa musyawa ˜ ˜ ˜ Alo ˜ 1:27 aume maeka mutuo wa kumanyana MUTWAANO, ˜ ˜ Mt 22:2 waseuvisye mboka ya mutwaano ˜ ˜ Yoa 2:1 kwaı mboka ya mutwaano Kena ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Avl kya mutwaano kıthıwe kıte ˜ 13:4 kıtanda ˜ ˜ ˜ Uvu 19:7 mutwaano wa kala Kalondu nı muviku ˜ ˜ ˜ ˜ MUTWAWA, Uvu 21:9 mutwawa, muka wa Kalondu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ MUTWE, 1Ko 11:3 mutwe wa mundu muka nı ˜ ˜ ˜ ˜ Aev 5:23 Klısto nıwe mutwe wa kıkundi ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Aev nıwe mutwe wa kıveti ˜ ˜ 5:23 munduume ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ MU˜ UME, 1Ko 7:2 kıla mundu muka ethıwe na muume ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ MUUNDA, Mt 13:38 muunda nı nthı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ 1Ko 3:9 mw ı m u unda wa Ngai uk u ımwa ˜ ˜ ˜ ˜ MUUNDA WA MISAVIVU, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Mt 20:1 kuthukuma muundanı wa mısavivu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Mt 21:28 ukathukume muundanı wa mısavivu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Luk 20:9 m und u wavandie m u unda wa m ısaviv u ˜ ˜ ˜ ˜ MUUNGAMII WA NYUMBA, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Luk ıi wa nyumba ˜ ˜ 12:42 Nuu ındı muungam ˜ ˜ ˜ ˜ MUU muno kwıkala muuıtye ˜ ITYE, ˜ 1Th 4:11 Tatai ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ MUUMB I, Yak 4:14 mw ı m uumb ı ula wumılaa o kwa ˜ ˜ ˜ MUUO, Mt 5:9 Nı atanu ala mamanthaa muuo ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Mko 9:50 uyıthıwa na muuo katı wenyu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Yoa 14:27 Nımutiıa muuo; nımunenga muuo wakwa ˜ ˜ ˜ Mek 9:31 ikundi syeethıwa na ıvinda ya muuo ˜ ˜ ˜ Alo 5:1 ekai tutanıe muuo vamwe na Ngai ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Alo 8:6 kusuanıa maundu ma veva kuetae muuo

740 ˜ ˜ ˜ ˜ Alo 12:18 ıthıwai na muuo na andu onthe ˜ ˜ ˜ ˜ Avi 4:7 muuo wa Ngai ukasuvıaa ngoo syenyu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 1Th 5:3 muuo na kui muisyo! nıvo wanangıko ˜ ˜ ˜ ˜˜ 1Vt na kuuatııa ˜ 3:11 namanthe ˜ muuo ˜ ˜ ˜ ˜ Uvu 6:4˜ anengwa ukumu wa kuvetanga muuo ˜ ˜ ˜ ˜ MUVAK UE,˜ Mek muvakue ˜ ˜ 8:27 sisya! Muethiovia ˜ ˜ ˜ MUVALAT INI, Luk 2:7 akakomya muvalatını ˜ ˜ ˜ MUVANGO, 1Ko 14:40 nz ıa nzeo na kwa m uvango ˜ MUVEA, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Yoa 11:41 nınguutungıa muvea nundu nıwambıw’a ˜ ˜ ˜ ˜ Mek 28:15 Vaulo wamonie amutungıa Ngai muvea ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 1Ko 1:4 Nımutungıaa Ngai muvea kıla ıvinda ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Aev 5:20 mukımutungıa muvea Ngai waitu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Ako 3:15 ıthıwai muitunga muvea ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 1Ti ˜ 1:12 Nımutungıa m˜ uvea Klısto Yesu ˜ MUVW’ANO, Mt 17:2 muvw’ano wake waalyuka ˜ ˜ ˜ MUYUTI, 1Ko 9:20 Kwa Ayuti natw’ıkie ta Muyuti ˜ MUMITHYA WA KOTI, ˜ ˜ Mt 18:17 eka ethıwe kwaku ta mumıthya wa koti ˜ Luk 18:11 nyie ndiilye mumıthya wa koti ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ MWAKI, Mt 25:41 mwakinı ula useuvıw’e Ndevili ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ 1Ko 3:13 mwaki nıw’o ukaıkııthya nı wıa wa ˜ 1Th 5:19 Muikavosye mwaki wa veva ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ 2Ti 1:6 uuvuvııe ta mwaki muthınzıo ula wı ˜ ˜ ˜ 2Vt 3:7 nth˜ ı ila ˜ syı kw’o siıtwe syeteele mwaki MWAKO MUTULU, ˜ ˜ ˜ Luk 13:4 ˜ ala ˜ 18 manatumbiwe nı mwako mutulu MWAMBILILYO, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Mt 24:8 Ma˜ undu asu nı mwambılılyo wa woo ˜ ˜ ˜ ˜ Mt 25:34 Usumb˜ı waseuviw’e kuma mwambılılyo ˜ ˜ MWANA, Mt 3:17 Uu nıwe Mwana wakwa mwendwa ˜ ˜ ˜ Luk 15:13 mwana usu munini aananga malı yake MWANA-A-ASA, ˜ ˜ ˜ ˜ 1Ko 5:11 ukw ˜ ıtwa mwana-a-asa na nı kılaalai MWANA E UMWE, ˜ ˜ ˜ Yoa 1:18 ngai ula nıwe mwana e umwe ˜ ˜ Yoa 3:16 nıwanenganie Mwana wake e umwe ˜ ˜ MWANA WA MUNDU, ˜ ˜ ˜ Mt 10:23 Mwana wa mundu atavikıte ˜ ˜ ˜ Luk 21:27 meona Mwana wa mundu okıte e MWANYA, ˜ ˜ ˜ Aka 6:10 ıvinda yonthe y ıla tw ı na mwanya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ MWEETIKILANA, 1Ko 7:5 inyw’elı mweetıkılana kueka ˜ ˜ ˜ MWEI, Luk 21:25 mawonany’o syuanı na mweinı na MWENDWA,˜ Mt 3:17 Mwana wakwa mwendwa MWENE NAI, ˜ ˜ ˜ ˜ Luk 18:13 Ame Ngai, mbıw’ıe tei, nı mwene naı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ MWE˜ U,˜ Yoa 13:34 Nıngumunenga mwıao mweu kana ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ MWIAII, Mt 7:22 Mwıaıi, Mwıaıi, ithyı tuyaaathana na ˜ ˜ Mt 22:44 Yeova eeie Mwıaıi wakwa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 1Ko ˜ 7:39 ˜ ˜ muthasye ˜ k˜ utwawa o nthını wa Mwıaıi MWIAII MUSUMBI MUNENE, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Mek 4:24 Mw ıa ıi M usumb ı M unene, nue woombie ˜ ˜ MWIANIU, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Avl˜ 2:10 e mwıanıu ula Mutongoi Munene wa MWIAO, ˜ ˜ ˜ ˜ Mko 12:28 Nı mwıao wıva wı mbee wa yonthe? ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Mko 12:31 Vaiı mwıao ungı munene kwı ısu ˜ ˜ Yoa 13:34 mwıao mweu kana, mwendane ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Aka 6:2 muyıanısya mwıao wa Klısto ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Yak ula mwıao wa kı-usumbı ˜ ˜ 2:8 nımuatııaa ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ MWII, Mt 10:28 muikamakıe ala moaaa mwıı ındı ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Mt 26:26 Osai muye, uu wıonany’a mwıı wakwa ˜˜ Alo 8:5 ala mekalaa kwosana na mwıı ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ 1Ko 7:4 ukumu ıulu wa mwıı wake mwene ˜˜ ˜ ˜ ˜ 1Ko 12:18 Ngai nıwavangie kıla ımutha ya mwıı ˜ ˜˜ 1Ko 15:44 Uvandawa mwıı wa nyama˜ ˜˜ ˜ ˜ 1Ko 15:50 mwıı na nthakame iitiıwa Usumbı ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Aka 5:19 mawıa ma mwıı nımonekete utheinı

˜˜ MWII WA VEVA– NGOMBO

741 ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Avi˜ ˜ 3:21 ukaalyula mwıı uu witu mwonzu MWII WA VEVA, ˜˜ ˜ ˜ ˜ 1Ko mwıı wa veva ˜ 15:44 ˜ nuthayuukaw’a ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ MWIKALILE, Aka 6:16 mwıao uu wa mwıkalıle ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Aev 4:24 kwıvw’ıka mwıkalıle mweu ˜ ˜ Ako 3:9 Umyai mw ıkal ıle wa tene na meko ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 1Vt 2:12 Ithıwai na mwıkalıle museo ˜ ˜ ˜ ˜ 1Vt 3:1 kukusw’a nı mwıkalıle wa iveti syoo ˜ ˜ ˜ ˜ 1Vt˜ 3:16 kukusw’a nı mwıkalıle wa iveti syoo ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ MWIKI ıtunı mwıki wa naı ˜ WA NAI, Luk 15:7 utanu ˜ ˜ ˜ ˜ MWI˜ METHO, 1Vt 4:7 mwı metho mute kueka kuvoya ˜ ˜ ˜˜ ˜ MWIW’A, 2Ko 12:7 n ınanengiwe mw ıw’a mw ı ın ı ˜ ˜ MWIW’ANITHYA, ˜ ˜ ˜ 1Ti˜ 2:5 mwıw’anıthya katı wa Ngai na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ MWIWI, Avi 2:8 eethıwa e mwıwi kuvikıa kıkw’u ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Avl˜ 5:8 ıisye kwıthıwa e mwıwi ˜ nıweemany ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ MWIYUMBANITYE, Mt 24:44 ıthıwai mwıyumbanıtye MWONEKE, ˜ ˜ ˜ Mt 6:1 mbee wa andu nı kana mwoneke nımo MWONZU, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 2Ko 12:10 yıla nı mwonzu, nıw’o nıthıawa na MWONZU MAMUTHA, ˜ ˜ ˜ Luk 5:24 mwonzu mamutha, Ukıla, wose ukomo

N

˜ ˜ ˜ NAI, Mt 18:15 mwana-a-asa waku nıweeka naı, enda ˜ ˜ Mko 3:29 akeethıawa e na naı ya tene na tene ˜ Yoa 1:29 Kalondu ka Ngai kala kavetaa naı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Mek 3:19 ılilei na muialyuka nı kana naı syenyu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Alo 3:25 nıwaekeaa naı ila syeekawa ıvinda ıvıtu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Alo 5:12 kwısıla mundu umwe naı yalikile ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Alo 6:14 Nundu naı ndyaıle kumusumbıka ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Alo 6:23 ıtuvi ya naı nı kıkw’u ˜ ˜ ˜ ˜ 1Ti 5:24 Naı sya angı imanyıkaa ıtina ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Yak 4:17 ula waıle na ndawıkaa, ethıawa ayıka naı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Yak 5:15 ethıwa nıwıkıte naı akaekewa ˜ ˜ ˜ ˜ 1Yo 1:7 nthakame ya Yesu, nıtutheasya naı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 1Yo 2:1 ethıwa mundu nıweeka naı, twı na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 1Yo 5:17 Maundu onthe mate malungalu nı naı ˜ ˜ ˜ NAINI, Luk 7:11 nıwalikile nduanı ya Naini ˜ ˜ NANGA, Avl 6:19 wıkwatyo ta nanga ya thayu ˜ NDAIA, ˜ ˜ ˜ ˜ Alo 12:10 nthını wa kunengane ndaıa, tongosyai ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Aev 5:33 kıveti kyaıle kumunenga muume ndaıa ˜ ˜ 1Th 5:12 ndaıa ala mamutongoeasya ˜ 1Ti 5:17 manengwe ndaıa nene ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 2Ti 2:20 ıtumıawa maundunı ma ndaıa ˜ ˜ ˜ ˜ 1Vt 3:2 mwıkalıle wenyu mutheu na ndaıa nene ˜ ˜ ˜ ˜ 1Vt 3:15 kwıtetea mwı na uuu na ndaıa nene ˜ ˜ NDAIMONI, Mek 16:16 waı na ndaimoni ya kwausya ˜ ˜ 1Ko 10:20 andu ma mbaı mathembeaa ndaimoni ˜ ˜ ˜ 1Ko 10:21 muitonya kuya mesanı ya ndaimoni ˜ ˜˜ ˜ Yak 2:19 ndaimoni niıkııaa na kutetema NDAKOMA, ˜ ˜ 2Ko 11:27 ngamina matuku maingı ndakoma NDATA, ˜ ˜ ˜ ˜ Mt 24:29 ıtina wa th ına wa m ıthenya ısu, ndata ˜ ˜ ˜ ˜ Uvu 2:1 ukwete ila ndata muonza kw’okonı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Uvu 12:5 ula ukaıthya mbaı syonthe na ndata ya ˜ ˜ ˜ ˜ NDAVITI, Luk 1:32 kıvıla kya usumbı kya Ndaviti ˜ ˜ Mek 2:34 Ndaviti ndaambata ıtunı NDAWA YA METHO, ˜ ˜ Uvu 3:18 ndawa ya metho uvake NDETO, ˜ ˜ Luk 8:12 Ndevili nıwukaa na ayumya ndeto isu ˜ ˜ ˜ ˜ Yoa 1:1 Mwambılılyonı kwaı Ndeto ˜ Yoa 17:17 ndeto yaku nıyo w’o ˜ ˜˜ ˜ ˜ Mek 18:5 Vaulo nıwambııie kutavany’a ıla ndeto na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Avi 2:16 mulumıtye vyu ıla ndeto ya thayu

˜ ˜ ˜ ˜ 2Ti 2:15 uitum ˜ ıa ndeto ya ula w’o nesa ˜ NDETO NTHUKU, Ako 3:8 vetai ndeto nthuku NDETO YA NGAI, ˜ ˜ ˜ ˜ Mko 7:13 nımwanangıte ndeto ya Ngai nundu wa ˜ ˜ ˜ ˜ 1Th 2:13 nımweetıkılile ndeto ya Ngai ıla ˜ ˜ ˜ ˜ Avl 4:12 ndeto ya Ngai yı thayu na yı utonyi ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ NDEVILI, Mt 25:41 mwakinı ula useuvıw’e Ndevili ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Luk 4:6 Ndevili amwıa: nınanengiwe ukumu ˜ ˜ Luk 8:12 Ndevili nıwumasya ndeto ngoonı ˜ ˜ Yoa 8:44 mumıte kwa ıthe wenyu Ndevili ˜ ˜ Aev 4:27 muikamunenge Ndevili mwanya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ Aev 6:11 ungamai mwı alumu kusiııa Ndevili ˜ ˜ ˜ ˜ Yak 4:7 muvıngei Ndevili, nake akamukıa ˜ ˜ ˜ ˜ 1Vt 5:8 Ndevili aendaa kuu na kuu ta ˜ ˜ 1Yo mawıa ma Ndevili ˜ 3:8 nı kana anange ˜ ˜ ˜ Uvu 12:12 Kyeva nundu Ndevili nıwatheea ˜ ˜ ˜ Uvu ˜ ˜ 20:10 Ndevili ekw’a ıianı ya ˜ mwaki˜ ˜ ˜ NDIL Eutikusi ekalıte ndılısyanı ˜ ISYA, Mek 20:9 ˜ ˜ ˜ NDIVI, 1Ko museo vate ndıvi ˜ 9:18 uvoo ˜ ˜ ˜ NDINALI, Luk 7:41 umwe ataıtwe ndinalı 500 ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ NDIWA, Mko 12:43 mundu muka uu ndiwa na ngya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Luk 18:3 mundu muka uu ndiwa na ngya ˜ ˜ ˜ Yak 1:27 kusuvıa syana ndiwa na aka ˜ ˜ ˜ Yak 1:27 kusuvıa syana ndiwa na aka ndiwa NDOLOKASI, ˜ ˜ Mek ıw’a weetawa Ndolokasi ˜ 9:36 mumany ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ NDUA, Luk 4:43 nıtavany’e uvoo nduanı ila ingı ˜ ˜ ˜ Avl ˜ 11:10 ndua ˜ y˜ ı na ˜ mısingi ya w’o NDUKAEKE KUSUVIA, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 1Ti 4:14 ndukaeke kusuvıa muthınzıo ula wı nthını NDULAKIMA, ˜ ˜ ˜ Luk 15:8 ndulakima ıkumi, aasya ımwe ˜ NDULU, Mt 25:26 Ngombo nthuku na ndulu ˜ NEENEA NAI, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 1Ko 4:13 yıla twaneenewa naı tusungıaa na uuu ˜ ˜ NGAI, Mt 27:46 Ngai wakwa, undekee kı? ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ Yoa 1:18 Vaiı mundu waamwona Ngai o na ındıı ˜ ˜ ˜˜ ˜ Yoa 17:3 kukwata umanyi ıulu waku, Ngai wa w’o Yoa 20:17 kwambata kwa Ngai wakwa, na Ngai ˜ 1Ko 8:4 na kana Ngai no umwe ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ 2Ko 4:4 ngai ya nthı ıno ˜ yıkııte mbindu ilıko ˜ Aev 4:6 Ngai umwe, na Ithe wa onthe ˜ 1Yo 4:8 ˜ Ngai nı wendo ˜ ˜ ˜ NGAMILE, Mt 19:24 laisi kwa ngamıle kulikıla ˜ ˜ ˜ ˜ NGANU, Mt 13:25 avanda ıthaaa katı wa nganu ˜ ˜ ˜˜ NGAO, Aev 6:16 ˜ ˜osai ngao nene ya muıkııo na NGAO YA KITHUI, ˜ ˜ ˜ ˜ Aev 6:14 ui ya ulungalu ˜ ˜ ngao ya kıth ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ NGATHIIO, Avi 2:3 Muikeke undu nundu wa ngathııo NGELEKANY’O, ˜ ˜ ˜˜ Mt 13:34 Yesu aneenaa atumııte ngelekany’o ˜ ˜ ˜ ˜ Mko 4:2 kumamanyısya aitumıa ngelekany’o ˜ ˜ Yoa 13:15 nınamwiıa ngelekany’o ˜ ˜ ˜ 1Ko 10:6 maundu asu matw’ıkie ngelekany’o ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ 1Ti 4:12 ıthıwa wı ngelekany’o kwa ala aıkııku ˜ Avl 8:5 syonthe kwosana na ngelekany’o ıla ˜˜ Yak 5:10 atııai ngelekany’o ya athani ala ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ 1Vt 2:21 amutiıa ngelekany’o nı kana muatııae ˜ ˜ ˜˜ 1Vt 5:3 mwıthıwe ngelekany’o kwa ııthya ˜ ˜ ˜˜ NGENDA, 1Vt 5:2 Suvıai ııthya ya Ngai na ngenda ˜ ˜ ˜ NGETHA, Mt 9:37 Ngetha n ı nene, ınd ı atethya ma ˜ NGIENANI, ˜ ˜ ˜˜ Mt 10:28 kwananga thayu na mwıı Ngienanı ˜ ˜ NGILI, 2Vt 3:8˜ muthenya umwe no ta myaka ngili ˜ NGILI MBINGI MUNO, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Uvu˜ 5:11 ngili mbingı muno kundu ngili mbingı ˜ ˜ ˜ NGITI, 2Vt 2:22 Ngitı nısyokeete matavıko mayo NGOMBO, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜˜ Mt 24:45 Nuu ındı ngombo ndıkııku na mbuı

˜ NGOO – NZUI ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ Mt 25:21 Nıwıkıte nesa, ngombo nzeo na ndıkııku ˜ Luk 17:10 Twı ngombo ite vata ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Yoa 8:34 kıla mundu wıkaa naı nı ngombo ya naı ˜ ˜ ˜ ˜ 1Ko 7:23 ekai kwıthıwa mwı ngombo sya andu ˜ ˜ ˜ ˜ NGOO, Mt 15:19 ngoonı nı vo vaumaa uaani, ung’ei ˜ Mt 22:37 umwende Yeova na ngoo yonthe ˜ ˜˜ ˜ Luk 12:34 vala uthwii wenyu uı, nı vo ngoo syenyu ˜ Luk 21:34 ngoo syenyu iikese kuemeewa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Luk 24:32 ngoo situ iyakana yıla ukuneenaa naitu ˜˜ ˜ ˜ Mek 16:14 avingua ngoo yake amwıthukıısye Vaulo ˜ ˜ Alo 6:17 nımweewie kuma ngoonı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Avl 3:12 wı na ngoo nthuku nundu wa kumutia ˜ ˜ ˜ ˜ 1Yo 3:20 Ngai nı munene kwı ngoo situ ˜ ˜ NGOVIA, Mt 27:29 maseuvya ngovia ya mıw’a ˜ ˜ 1Ko 9:25 makwate ngovia ıtonya kwanangıka ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ Aev ˜ ˜ 6:17 ık ˜ ıai ngovia ya kyuma ya utangııo NGUI NTHUKU, ˜˜ ˜ ˜ Aev utumanu kana nguı nthuku ˜ 5:4 ˜ ndeto sya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ NGUK tuswii ˜ U, ˜ Mt 23:37 undu nguku yumbanasya ˜ ˜ ˜ NGULUE, Luk 8:33 ndaimoni syalika nguluenı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ Luk 15:15 amutuma mıundanı akaıthasye ngulue ˜ ˜ ˜ ˜ 2Vt ngulue yamina kuthambw’a nısyokete ˜ 2:22 ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ NGUSI, Mt 18:16 ukusı wa ngusı ilı kana itatu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Mek 1:8 mukeethıwa mwı ngusı syakwa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ Uvu 1:5 Yesu Klısto, Ngusı Ndıkııku ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Uvu 11:3 ngusı syakwa ilı syathana mıthenya ˜ ˜ NGUMA, 1Ko 1:28 Ngai anyuvie syındu ite nguma ˜ ˜ Aka ˜ 6:1 ala ˜ mw˜ ı ˜ na nguma sya˜ kı-veva ˜ Uvu 4:11 Nıwaılıte, Yeova, kwıthıwa na nguma ˜ ˜ ˜ NGUNGA, Mt 21:13 mumıtw’ıte ngunga ya avutani NGUTHU, ˜ ˜ ˜ Mek 17:5 a˜ ume athuku na maseuvya nguthu ˜ ˜ NGWATANIO, Alo 8:28 onthe methıwa na ngwatanıo ˜ ˜ 1Ko 1:10 neenai mwı ngwatanıo ˜ ˜ ˜ ˜ Aev 4:3 nthını wa ngwatanıo ya muuo ˜ ˜ ˜ Avi 2:2 mwı na ngwatanıo vyu ˜ ˜ Ako 3:14 wendo, ngwatanıo ndumu ˜ ˜ NGYA, Luk 4:18 ndavye ngya uvoo museo ˜ ˜ ˜ Yoa 12:8 Nundu ngya mwı nasyo mavinda onthe ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 2Ko 6:10 ta twı ngya ındı nıtuthuasya aingı ˜ ˜ ˜ ˜ 2Ko 8:9 Klısto nıwatw’ıkie ngya kwondu wenyu ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ Aka 2:10 k us uan ıa ı ul u wa ala ngya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ NIKAA, ˜ ˜ Alo 7:15˜ ˜ ndyıkaa kıla ngwenda, ındı nıkaa NIKUNAA MWII, ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ 1Ko 9:27 nıkunaa mwıı wakwa na kuutongoesya ˜ ˜ NIMALEANAA, Mek 17:7 maleana na mıao ya Kaisali ˜ ˜ NINATHINISYE, ˜ ˜˜ ˜ ˜ Mek 22:4 Nathınisye aatııi ma Nzıa ıno ˜ ˜ NINAVANDIE, 1Ko 3:6 Nyie nınavandie, na Avolo ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ NIT 2Ko 6:10 ngya ındı nıtuthuasya aingı ˜ UTHUASYA, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ NITWISIKIE, 2Ko 6:9 andu matesıkıe ındı nıtwısıkıe ˜ ˜ ˜ NOA, Mt 24:37 o tondu mıthenyanı ya Noa kwailye ˜ NTHAKAME, Mt 9:20 kumwa nı nthakame myaka 12 ˜ ˜ Mt 26:28 nthakame yakwa ya utianıo ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ Mt 27:25 nthakame yake yıthıwe ıulu witu ˜ Mek 15:29 mwıvathane na nthakame ˜ ˜ Mek 20:26 mutheu kumana na nthakame ya andu Mek 20:28 wathooie na nthakame ya Mwana ˜ Aev 1:7 wovosyo ula wumanaa na nthakame ˜ ˜ 1Vt 1:19 nthakame ya vata muno ya Klısto ˜ ˜ ˜ ˜ 1Yo ya Yesu nıtutheasya naı ˜ 1:7 nthakame ˜ ˜ ˜ Uvu 18:24 nthını wake vaı nthakame ya atheu ˜ ˜ ˜ ˜ NTHEKE, Mt 7:13 Likılai mbingılonı ıla ntheke NTHEMBO, ˜ ˜˜ ˜ ˜ Alo 12:1 munengane mıı yenyu yıthıwe nthembo ˜ ˜ ˜ ˜ Avl˜ 13:15 umumıasye Ngai nthembo ya utaıo ˜ ˜ NTHI, Mt 5:5 auu makatiıwa nthı ˜ ˜ ˜ Luk 9:25 akakwata nthı yonthe ındı ayasya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Yoa 15:19 Na nundu mui ma nthı, nthı nıkumumena

742 ˜ Yoa 17:16 Mo ti ma nthı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 1Yo 2:15 Muikende nthı kana syındu ila syı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 1Yo˜ 2:17 ˜ nthı nıkuvıta, ındı ula wıkaa kwenda NTHINI, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Alo 7:22 kwosana na undu nıilye nthını wakwa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 2Ko 4:16 nthını witu nıtuendeeaa kutw’ıka eu ˜ ˜ ˜ ˜ Aev˜ 3:16 mw ˜ ˜ ıthıwa na vinya nthını wenyu NTH IN I VY U, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Uvu 2:23 nıthianaa mosuanıo ma nthını vyu ˜ ˜ ˜ ˜ NTHONI, Mko 8:38 ula ukambıw’ıa nthoni ˜ ˜ ˜ ˜ Alo 1:16 ndiwıw’ıaa nthoni uvoo museo ˜ ˜ ˜ ˜ 1Ko 4:14 maundu aa nı kana mwıw’e nthoni ˜ Aev 5:4 nthoni kana kuneena ndeto ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 2Ti 1:8 ndukew’ıe nthoni kumya ukusı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 2Ti 2:15 ute na undu wa kwıw’ıa nthoni ˜ Avl 11:16 Ngai ndew’aa nthoni kwıtwa Ngai woo ˜ ˜ ˜ 1Vt˜ 4:16 Mukl˜ ısto athınw’a, ndakew’e nthoni ˜ ˜ ˜ NTHU SYA KLISTO, 1Yo 2:18 yu kwı nthu sya Klısto ˜ NYAAI, ˜ ˜ ˜ Alo 16:20 akamutumbangıa Satani ungu wa nyaaı ˜ ˜ ˜ ˜˜ 1Vt 2:21 nı kana muatııae nyaaı syake nesa ˜ ˜ ˜ NYEKI, 1Ko 3:12 mbwau, kana nyeki mbumu NYIOKA, ˜ ˜ ˜ Yoa ˜ 16:32 muindia nyioka. Indı nyie ndi nyioka NYUMBA, ˜ ˜ ˜ ˜ Luk 2:49 no nginya nıthıwe nyumbanı ya Asa ˜ ˜ ˜ ˜ Yoa 2:16 kumıtw’a nyumba ya Asa nyumba ya ˜ ˜ ˜ ˜ Yoa 14:2 Nyumbanı ya Asa kwı mawıkalo ˜ ˜ ˜ Mek 5:42 na nyumba kwa nyumba mate kueka ˜ ˜ ˜ ˜ Mek 20:20 kumanyısya nyumba kwa nyumba ˜ ˜ ˜ ˜ 2Ko 5:1 akatunenga nyumba ya tene na tene ıtunı ˜ ˜ Aev 2:19 andu ma nyumba ya Ngai ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Avl ˜ 3:4 kıla ˜ nyumba yakawa nı mundu NYUMBANI,˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ Mek umbanı syakıtwe ˜ 7:48 Ula wı Iulu ndekalaa ny ˜ NYUNYI, Mt 6:26 Sisyai nesa nyunyi sya yayaya ˜ NZA, 1Ko 5:13 Ngai asilıle ala me nza? ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Aka 2:6 Ngai ndasiasya undu mundu uilye nza ˜ ˜˜ Ako˜ 4:5 kwıkalany’a na uı na ala me nza na ˜ ˜ ˜ ˜ NZAIKO, Alo 2:29 nzaıko ya ngoonı kwısıla veva ˜ ˜ ˜ 1Ko 7:19 Kwaıkwa ti kındu, na NZAMA YA AYUTI, Mek 5:41 mauma mbee wa Nzama ya Ayuti ˜ ˜ ˜ ˜ NZAMBA, Mt 26:34 nzamba ıtanasya, nuungaıa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ NZA Ngai ethıawa aithınıkıa nzau? ˜ U, 1Ko 9:9 We ˜ ˜ ˜ ˜ Uvu 7:14 kanzu syoo na makaitw’ıkıthya nzau ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Uvu 21:1 ıtu yeu na nthı nzau ˜ NZEKALIA, Luk 1:5 muthembi weetawa Nzekalia ˜ ˜ Luk 11:51 nthakame ya Nzekalia ula wooaıiwe ˜ ˜ NZEO, 2Ti 1:13 kulumya ndeto nzeo NZEUSI, ˜ Mek 14:12 Valanava mamwıta Nzeusi, nake Vaulo ˜ NZEVE, 1Ko 9:26 ndikakune nzeve ˜ ˜ ˜ ˜ 1Ko 14:9 mwıthıwa muineena na kıseve ˜ ˜ ˜ ˜ Aev ˜ 2:2 munene wa ukumu wa nzeve NZIA, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Mt 7:14 nı ntheke na nzıa nı mbivinyanu ıla ıelete ˜ ˜ ˜ ˜ Mt 13:4 mbeu imwe syavaluka utee wa nzıa ˜ ˜ Yoa 14:6 ninyie nzıa na ninyie˜ w’o na ninyie thayu ˜ ˜ Mek 9:2 andu o na meva ma Ila Nzıa ˜ ˜ 1Ko 4:17 akamulilikany’a nzıa syakwa syonthe ˜ ˜ ˜ ˜ 1Ko 10:13 akaumılya nzıa nı kana mutonye NZIKA, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ Mt 21:21 ethıwa mwı na muıkııo na mui na nzika ˜ ˜ ˜ ˜˜ Yak 1:6 kuvoya e na muıkııo, na ate na nzika ˜ ˜ Yuta 22 kumew’ıa tei amwe ala me na nzika ˜ ˜ ˜ ˜ NZOKA, Yoa 3:14 Mose wookılilye ıla nzoka weunı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ NZUI, Mt 7:15 ua wa ılondu ındı nthını nı nzui mbai ˜ ˜ ˜ Luk 10:3 ta tutena twa malondu katı wa nzui

˜˜ NZW’II–TIMOTHEO

743 ˜ ˜ Mek˜ 20:29 nzui mbai ikalika katı wenyu na ˜ ˜˜ ˜ NZW’II, Mt 10:30 o na nzw’ıı syonthe syenyu nı ndale ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Luk 21:18 vaiı usw’ıı wa mıtwe yenyu ukaa ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 1Ko 11:14 munduume kwıthıwa na nzw’ıı ndaasa ˜ ˜ ˜ NZYAWA, Mt 24:34 nzyawa ıno ndıkavıta

O

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ OI, Mt 11:25 maundu aa nıwavithie ala oı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ 1Ko 1:26 ti aingı oı kwa nzıa ya kı-mwıı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Aev 5:15 wıthıwe uilye wa andu oı ˜ ˜ ˜ ONA, Yoa 1:18 Vaiı mundu waamwona Ngai ˜ ˜ Yoa 14:9 ula wambonie nıwamwonie Asa ˜ ˜ O NA MEVA, Avi 4:8 maundu o na meva ala ma w’o ˜ ˜ ˜ ˜˜ ONZU, 1Th 5:14 mululumıılye ala onzu ˜ ˜ OSYAI, 1Th 5:21 Osyai maundu onthe

S

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ SAA, Mt 24:36 muthenya usu na saa, vaiı mundu wısı ˜ ˜˜ ˜ SAIONI, Uvu 14:1 Kalondu e Kıımanı kya Saioni ˜ SAKAYO, Luk 19:2 Sakayo; umwe wa anene ma SALA, ˜ ˜ ˜ 1Vt 3:6 Sala wamwıw’aa Avalaamu na kumwıta ˜ ˜ ˜ ˜ SAMALIA, Yoa 4:7 Mundu muka umwe wa Samalia ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ SATANI, Mt 4:10 Thi, Satani! Nundu nıkuandıkıtwe ˜ Mt 16:23 Thi ıtina wakwa, Satani ˜ ˜ Mko 4:15 Satani ayuka na ayosa ıla ndeto ˜ ˜ Alo 16:20 Ngai akamutumbangıa Satani ungu wa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 1Ko 5:5 mumunengane mundu usu kwa Satani ˜ ˜ ˜ ˜˜ 2Ko 2:11 nı kana Satani ndakatukılye uı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 2Ko 11:14 Satani nuendeeaa kwıtw’ıkıthya mulaıka ˜ ˜ ˜ ˜ 2Th uthukumi wa Satani ˜ 2:9 kumanıte na ˜ ˜ ˜ ˜ Uvu 12:9 nzoka ng u u, ıla y ıtawa Ndevili na Satani ˜ Uvu 20:2 Satani, na amwova myaka 1,000 ˜ ˜ SAULO, Mek 7:58 maaunı ma mwanake Saulo ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Mek 8:3 Saulo ambııa kuthıny’a kıkundi muno ˜ ˜ Mek 9:1 Saulo, o aendeee kumatısya na ayenda ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Mek 9:4 Saulo, Saulo, nıkı uunthıny’a? SAVATO, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Mt 12:8 Mwana wa mundu nı Mwıaıi wa Savato ˜ ˜ ˜ Mko 2:27 Savato yaetiwe kwondu wa mundu ˜ ˜ ˜ Luk 14:5 kıthimanı muthenya wa Savato ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ Ako 2:16 amusilıle ıulu wa kukwata savato ˜ ˜ Avl 4:9 savato kwondu wa andu ma Ngai ˜ ˜ ˜ SEMBAI, 1Ko 9:24 Sembai kwa nzıa mutonya kusinda ˜˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ SIIIA, 2Th 2:6 ula wıthııtwe aisiııa mutuli usu wa mıao ˜ ˜ ˜ ˜ SIKATA, Alo 8:33 Nuu ula wısikata ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 1Ti˜ 5:19 mutumıa nıwasikatwa, nduketıkıle ˜ ˜ ˜ SILILA, 2Ko 1:9 twoonaa ta twı asilıle kuawa SIMONI,˜ Mek 8:18 Simoni amaetee mbesa SOKONI, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Mek 17:17 kıla muthenya sokonı nıwasuanıaa na ˜ ˜ SOLOMONI, Mt 6:29 o na Solomoni unenenı wake ˜ ˜ SOTOMO, 2Vt 2:6 nıwasilıle Sotomo na Ngomola ˜ Yuta ˜ ˜ 7 Sotomo na Ngomola na ndua ila˜ ˜ SUVIA, 1Ko 12:25 mamutha maw’o masuvıane ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ 1Vt 5:2 Suvıai ııthya ya Ngai yıla yı ungu wa ˜ SUKULU, Yoa 7:15 ndaamanyıw’a sukulu? ˜ ˜ SYAMA, Mek 19:19 meekaa syama sya uwe nımaetie ˜ ˜ SYANA, Mt 11:16 ta syana syı sokonı ˜ ˜ ˜ ˜ Mt 18:3 mwaema kualyuka mwıthıwe ta syana ˜ ˜ ˜˜ Mt 19:14 Ekanai na syana nini, muikatate kuisiııa ˜ ˜ ˜ Luk 10:21 nıwavithie ala oı, wavuanısya syana nini ˜ Alo 8:21 uthasyo wa syana sya Ngai ˜ ˜ ˜ ˜ 1Ko 7:14 syana syenyu syıthıwa ite ntheu, ındı yu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 1Ko 14:20 ıthıwai ta syana nini maundunı mathuku ˜ ˜ ˜ 2Ko 12:14 syana tisyo syaılıte kwia kwondu wa Aev 6:1 syana, mew’ei asyai menyu ˜ 1Yo ˜ 3:2 ˜ yu twı syana sya Ngai ˜ ˜ ˜ SYINDU, Luk 6:45 nzeo kuma syındunı syake nzeo

˜ ˜ ˜ ˜ Luk 14:33 atambıte kutia syındu syake ˜ ˜ ˜ ˜ Avl 10:34 mwı na syındu nzeo itesa kwanangıka ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Avl mweetıkıla kuvenwa syındu syenyu ˜ 10:34 ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ SYITHIO, Mt 15:3 muleaa nundu wa syıthıo syenyu? ˜ ˜ ˜ ˜ Mko 7:13 ndeto ya Ngai nundu wa syıthıo ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Aka ˜ 1:14 kıthito kwondu wa syıthıo sya aa-ıthe SYUA, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Mt 24:29 ıtina wa thına, syua yıkamesya kıvindu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Mek ulwa yıthıwe kıvindu ˜ 2:20 Syua yıkaaly ˜ ˜ ˜ ˜ SYUMBE, Alo 8:20 syumbe nısyatw’ıkıthiw’e vathei ˜ ˜ Ako 1:23 wataviw’e syumbe syonthe ungu wa ıtu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ SYUU, Yak 1:17 kuvındukanga ta undu syuu

T

˜˜ ˜ TAA, Mt 6:22 Taa wa mwıı nı itho ˜ ˜ ˜ Mt 25:1 eıtu ıkumi ala moosie taa syoo ˜ TALENDI, Mt 25:15 anenga ımwe talendi itano ˜ ˜ ˜ TALITALO, 2Vt 2:4 alaıka, ındı amekisye Talitalo ˜ ˜ TATA, Mek 5:9 kutata veva mutheu wa Yeova? ˜ ˜ 1Ko 10:9 tuikamutate Yeova ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ TAVYA, Mt 6:8 nıwısı mavata mutambıte kumutavya ˜ TEI, Mt 5:7 Nı atanu ala me tei ˜ Mt 9:13 Nıenda tei, na ti nthembo ˜ ˜ ˜ ˜ Mt 9:36 woonie nıwayıw’ıie tei ˜ ˜ ˜ ıkomano, ˜ ˜ Mt 16:22 Iyıw’ıe tei, Mwıaıi ˜ ˜ ˜ Mt 20:34 Yesu amew’ıa tei muno, akiita metho ˜ ˜ Luk 6:36 Endeeai kwıthıwa na tei ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 1Ko 15:19 ˜ nithy˜ ı ma kwıw’˜ ıwa tei vyu kwı 2Ko 1:3 Ithe wı tei mwingı ˜ ˜ ˜ ˜ Yak 2:13 Tei nusindıte usilılo ˜ Yak 5:11 Yeova e wendo mwingı na e tei TENE NA TENE, ˜ 1Vt 1:25 ˜ ndeto ya Yeova yıkalaa tene na ˜ tene THAYU, Mt 22:37 mwende Yeova na thayu waku ˜ ˜ ˜ ˜˜ Luk 9:24 ula wendaa kutangııa thayu wake ˜ ˜ Luk 20:38 Ngai wa ala me thayu, kwake me thayu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Yoa 5:26 o tondu Asa wı na thayu nthını wake ˜ ˜ ˜ ˜ Yoa 11:25 ninyie uthayuukyo na ninyie thayu ˜ ˜ ˜ Mek 20:24 thayu wakwa ta kındu ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ 1Th 4:15 ithyı ala twııthıwa thayu ıvinda ya ˜ ˜ ˜ Avl 4:12 ˜ ˜ ndeto ya Ngai yı thayu na utonyi THAYUUKYA, ˜ ˜ ˜ ˜ Yoa 6:39 n˜ ımathayuukya muthenya wa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Mek 2:24 Indı Ngai nıwamuthayuukisye ˜ THAYU WA TENE NA TENE, ˜ Luk 18:30 na thayu wa tene na tene ˜ ˜ ˜ Yoa 3:16 ındı akwate thayu wa tene na tene ˜ ˜ ˜ ˜ Yoa 17:3 Na thayu wa tene na tene nıw’o uu ˜ ˜ Mek 13:48 kwondu wa thayu wa tene na tene ˜ ˜ ˜ ˜ Alo 6:23 muthınzıo, thayu wa tene na tene ˜ ˜ ˜ 1Ti 6:12 ˜ lumya vyu thayu wa tene na tene THAYU W’ONTHE, ˜ Aev 6:6 kwenda kwa Ngai na thayu w’onthe ˜ ˜ Ako ˜ 3:23 wıkei na ˜ thayu˜ w’onthe ˜ ˜ ˜ THINA, Mt 24:21 thına munene˜ utaaıthıwa kuma ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ Alo 12:12 Tanai wıkwatyonı. Umıısyai thınanı ˜ ˜ ˜˜ ˜ 1Ko 7:28 makeethıwa na thına mwıını woo ˜ 2Ko 4:17 o na kau thına no wa kavinda ˜ ˜ ˜ ˜˜ 1Vt ııwa na thına ˜ 4:18 mulungalu˜ etang ˜ ˜ ˜ ˜ Uvu ıte ula thınanı munene ˜ 7:14 ala maum ˜ THINA MWINGI, ˜ ˜ ˜ ˜ Luk ı ikeethıwa na thına mwingı ˜ 21:25 mba ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ THII, Mt 6:12 uituekea mathiı maitu, o tondu ˜ ˜ THOKANY’AI, Alo 15:7 thokany’ai o tondu Klısto ˜ ˜ ˜ ˜ THOKYAI, Alo 14:1 Muthokyei mundu ula ˜ THOOA, na thooa munene ˜ ˜ 1Ko 7:23 Mwathooiwe ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ THUMUA, Luk 12:19 thumua, uye, unyw’e, na uitana TIMOTHEO, ˜ ˜ Mek 16:1 mumanyıw’a weetawa Timotheo

˜ ˜ TOO – USUMBI

744

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ 1Ko 4:17 kıtumi ngumutuma Timotheo kula muı 1Ti 1:2 Timotheo, mwana wakwa wa w’o ˜ ˜ ˜ ˜ TOO, Alo inyw’ı kuamuka kuma toonı ˜ ˜ ˜ 13:11 saa wa ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ TUAT IIE, Alo 14:19 tuatııe maundu ala maetae muuo ˜ TULONDU, ˜ ˜ ˜ Yoa 21:15 n˜ umbendete? Ithya tulondu twakwa ˜ Yoa twakwa ˜ ˜ 21:16 Ithya tulondu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ TUSUNI, Mt 10:29 T us uni tw ıl ı t uitesawa ısendi ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ TW’˜ ILA MATA, Mt 26:67 mamutw’ılanga mata uthyu ˜ ˜ ˜ ˜ TWI MA, Alo 14:8 kana nıtuukw’a, twı ma Yeova

˜ U

˜ ˜ UAA, Ako 3:5 uaai mamutha menyu ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ UEKEO, Mt 26:28 nthakame ıla yııtıkw’a yıthıwe uekeo ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ UI, Mt 11:19 uı nutalılawa ulungalu nı mawıa maw’o ˜˜ ˜ ˜ ˜ Luk 11:52 nımwosete uvunguo wa uı ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Luk 16:8 muungamıi usu nıweekie maundu kwa uı ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Luk 16:8 nımatumıaa uı kwelekela andu ma ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Luk 21:15 u˜ ı ula avınganısya matakethıwa ˜˜ Alo 11:33 Uthwii wa Ngai na uı wake ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ 1Ko 2:5 nthını wa vinya wa Ngai ındı ti uı wa ˜˜ ˜ ˜ ˜ 1Ko 2:6 ti uı wa nthı ıno kana wa atongoi ma nthı ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 1Ko 3:19 uı wa nthı ıno nı utumanu kwa Ngai ˜˜ ˜ ˜ ˜ Ako 2:3 nthını wake uthwii w’onthe na uı ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Yak 1:5 ethıwa mundu o na wıva nde na uı ˜˜ ˜ ˜˜ ˜ ıulu ˜ Yak ˜ ˜ ˜ 3:17 uı ula wumaa ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜˜ ˜ UIKIIKU, 2Ko 8:21 twııka maundu onthe twı aıkııku ˜ ˜ ˜˜ ˜ Tit 2:10 syı ndıkııku vyu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ ıwa twı aıkııku maundunı ˜ Avl ˜ ˜ ˜ 13:18 twıenda kwıth ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ UIKIITHYO, Mek 17:31 uıkııthyo kwa kumuthayuukya ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ 2Ko 1:22 uıkııthyo wa kıla kıkoka, nakyo nı veva ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kana tukakwata utiıwa witu ˜ Aev ˜ ˜ 1:14 uıkııthyo˜ wa ˜˜ ˜ ˜ ˜ UIMI, Yak 1:26 ndeusiııa uımı wake ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Yak 3:8 vai ı m und u utonya k uvoovya u ım ı ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ U˜ IVAN ISYO,˜ 2Th 1:8 yıla ukaete uıvanısyo kwa ala ˜ ˜˜ ˜ ˜ U˜ I WA NTHI, Ako 2:8 ndakamutave na uı wa nthı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ UIKA, 1Ko 7:36 nuvıtukıte myaka ya uika ˜ UILYE, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na undu mundu uilye ˜ Yoa 7:24 kusilıla kwosana ˜ ˜ ˜ ˜ UITO, Avl twıkye utee kıla˜ uito ˜ ˜ 12:1 ekai ˜ ˜ UKA, ˜ ˜ Uvu 22:17 ˜ ˜ ula ˜ ˜ wıw’aa asye, Uka! UKAII WA MUIKIIO, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ ıte kuka ˜ 2Th 2:3 ukaıi wa mu˜ ıkııo utamb ˜ ˜ ˜ UKANY’O, Avl 12:11 tuitanaa yıla tuukanw’a ˜ ˜ ˜ ˜ Uvu 3:19 ala nendete nınımakanasya ˜ ˜ UKENGANI, Aev 4:25 vetai ukengani, neenai ula w’o ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ UKIAKISYO, Alo 15:4 ukiakisyo ula wı Maandıkonı ˜ 2Ko 1:3 Ngai wa ukiakisyo w’onthe ˜ ˜ ˜ 2Ko 1:4 n ı kana t utonye k umakiakisya ˜ UKITA, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Mek 5:39˜ nımutonya kwıthıwa muyukita na Ngai ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ 1Ti 6:12 Ukita kau ula museo wa muıkııo ˜ ˜ ˜ ˜ 2Ti 2:24 ngombo ya Mwıaıi ndı na vata wa kukita ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ Yuta 3 mukitıe muık˜ ııo ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ UKOMBO, 2Ko 10:5 n ıt uetae k ıla us uan ıo ukombon ı ˜ ˜ ˜ UKUMBAU, ˜ ˜ ˜ Mek 4:31 maneena ndeto ya Ngai na ukumbau ˜ ˜ ˜ ˜ Mek 28:15 Vaulo amona eethıwa na ukumbau ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 1Ko 16:13 ıthıwai na ukumbau ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 2Ko 5:6 Twı na ukumbau munene ˜ ˜ ˜ ˜ Aev 6:20 mboyeai nıneene na ukumbau ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Avi 1:14 na ukumbau mwingı wa kuneena ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na ukumbau kuma kwa ˜ 1Th ˜ 2:2 ˜ nıtweethıiwe ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ UK ndikese kutumıa naı ukumu ˜ UM ˜ U, ˜ 1Ko 9:18 nı kana ˜ ˜ ˜ ˜ UK UM U, 2Vt 2:10 mav uthasya ala me na ukumu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ UK ısye ala me na ukumu ˜ UM ˜ U, ˜ Alo 13:1 enyiv ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ UKUMU, Mt 28:18 Nınınengetwe ukumu w’onthe ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Luk ˜ 4:6 ˜ Nınguunenga ukumu˜ na unene wamo ˜ ˜ ˜ UKUMU, Tit 3:1 ewi kwa silikalı na ala me na ukumu

˜ ˜ ˜ UKUSI, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Mt 24:14 Usumbı ukatavanw’a wıthıwe ukusı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Yoa 7:7 nthı nımenete nundu nınumasya ukusı ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ Yoa 18:37 nı kana numye ukusı ıulu wa ula w’o ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Mek 10:42 tutavany’e kwa andu na kumya ukusı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ısya ukusı mwıanıu ˜ Mek 28:23 kumaum ˜ ˜ ˜ UKYA, 2Ko 8:2 ukya woo mwingı nıwatumie ˜ ˜ ˜ ˜ ULAALAI, Mt 5:28 ethıawa eeka ulaalai ngoonı yake ˜ ˜ ˜ Mt 15:19 ngoonı nı vo vaumaa ulaalai ˜ ˜ ˜ Mt 19:9 na aitwaa kıngı ekaa ulaalai ˜ Mek 15:20 mevathane na ulaalai ˜ ˜ 1Ko 6:18 Kıai ulaalai ˜ ˜ 1Ko 10:8 Na tuikeke ulaalai ˜ ˜ ˜ Aka 5:19 ˜ namo nı ulaalai, uvuku ˜ ˜ Aev 5:3 Ulaalai ndukawetwe katı wenyu ˜ ˜ ˜ 1Th ˜4:3 Ngai endaa mwıvathane na ulaalai ULA ˜ USIKATAA, ˜ ˜ ˜ ˜ ana-a-asa maitu nıwekw’a ˜ Uvu 12:10 ula usikataa ˜ ˜ ˜ ULAU, 1Ti 6:18 methıwe me alau, na meyumbanıtye ˜ ˜ ˜˜ ˜ Tit 1:7, 8 musyaıısya no nginya ethıwe mulau ˜ ˜ Yak 1:5 k uvoya Ngai, anenganae kwa ulau ˜ ˜ ˜ ULIKU, Aev 3:18 kuelewa nesa uliku ˜ ˜ ULUNGALU, ˜ ˜ ˜ ˜ Alo 9:14 Ngai nıwıkaa meko mate ma ulungalu? ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ulungalu ukekalaa ˜ 2Vt 3:13 nthını wasyo ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ UMANYI, Mt 24:15 ula usomaa natumıe umanyi ˜ ˜ Luk 10:21˜ nıwavithie ala me na umanyi ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ 1Ko 8:1 Umanyi nuetae ngathııo ındı wendo UMANYI WA W’O, ˜ Alo 10:2 ti kwosana na umanyi wa w’o ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Ako 3:10 mwıkalıle mweu, kwısıla umanyi wa w’o ˜ ˜ wa w’o ˜ 1Ti 2:4 wendaa andu˜ makwate˜ umanyi ˜ ˜ ˜ ˜ UMWE, ˜ ˜ 1Ko 8:6 ˜ Ngai umwe, Mwıaıi umwe, Yesu Klısto UNDU VATAILE, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kıkombe undu vataıle ˜ 1Ko ˜ 11:27 kunyw’a ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ UN nundu unı tukakw’a ˜ I, 1Ko 15:32 ˜ tuye na tuinyw’a, ˜ ˜ ˜ ˜ UNYIVU WA LIU, Mt 24:7 kukeethıwa unyivu wa lıu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ USEO, Mek 28:2 andu nımatwonisye useo munene ˜ ˜ ˜ ˜ Alo 7:19 useo ula nendaa kwıka ndiwıkaa ˜ ˜ ˜ u onthe useo ˜ Aka 6:10 ekai˜ tumeke and ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ USEO MWINGI, Yoa 1:17 useo mwingı kwısıla Yesu ˜ ˜ ˜ 1Ko 15:10 useo mwingı ndwaı wa mana ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 2Ko 6:1 muiket ıkıle useo mwingı wa Ngai na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ı nukwıanıe ˜ 2Ko 12:9 ˜ Useo mwing ˜ ˜ ˜ ˜ USEONI, Luk 23:43 ukeethıwa vamwe nakwa Useonı ˜ ˜ ˜ na atwawa useonı ˜ 2Ko ˜ ˜ 12:4 ula woosiwe ˜ ˜ ˜ ˜ US˜ I, Uvu 12:16 nthı yamelya usı usu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ u kya thayu ˜ Uvu ˜ 22:1 usı wa kıw’ ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ USIILO, 2Ko ıkııte usiılo na akatunenga ˜ 1:22 nutw ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Aev ıkıie usiılo ˜ 1:13 Itina wa kuıkııa, nıwamw ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Uvu 7:3 nginya twambe kw ık ıa usi ılo itulyan ı sya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ USILILO, Mt 7:2 usilılo ula musilılaa naw’o, now’o ˜ ˜ ˜˜ ˜ 1Ko 11:29 na ainyw’a usilılo ıulu wake ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ 1Vt 4:17 usilılo˜ kwambııa na nyumba ya Ngai USILI WA KATI, ˜ ˜ ˜ ˜ Luk 18:7 Ngai nuemwa nı usili wa katı? ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıtıkılya kwıkala ˜ Mek 28:4 ˜ Usili wa˜ Katı˜ ndanamw ˜ ˜ USINDI, usindi wake ˜ ˜ ˜ Uvu 6:2 kumin˜ uk˜ ılya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ US˜ UANIO, 2Ko 10:5 kıla usuanıo ukombonı nı kana ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ muvango wa kwıka kıla usuanııte ˜ Uvu ˜ 17:17 ˜ USUNGIO, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kusungıa ˜ Ako 4:6 ˜ mumanye ˜ undu˜ mutonya ˜ USUMBI, Mt 6:10 Usumbı waku wuke. kwaku ˜ Kwenda ˜ ˜ Mt 6:33 Endeeai kumantha mbee Usumbı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Mt 21:43 Usumbı kunengwa mba ı ıla ısyaaa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Mt 24:14 uvoo uu museo wa Usumbı ukatavanw’a ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Mt 25:34 Ukai, osai Usumbı ula mwaseuv ˜ ıw’e ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Luk 12:32 nıwendeeiw’e nı kumunenga Usumbı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Luk 22:29 nıngutianıa utianıo, kwondu wa usumbı

745 ˜ ˜ ˜ ˜ Yoa 18:36 Usumbı wakwa ti wa nthı ıno ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ Mek 1:6 wıtungıa Isilaeli ˜ usumbı ıvindanı yıı? ˜ 1Ko 15:24 akanengane Usumbı kwa˜ Ngai wake ˜ ˜ ˜ Aka 5:21 ala mekaa uu maikatiıwa Usumbı ˜ ˜ ˜ ˜ Ako ını wa Mwana˜ wake ˜ 1:13 at˜ulikya usumb ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Uvu 11:15 Usumb ı wa nth ı n utw’ ık ıte Usumb ı wa ˜ ˜ ˜ ˜˜ USYAO, Luk 8:15 maisyaa usyao na wumıısyo ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Yoa 15:2 nutheasya nı kana kusyae usyao mwingı ˜ ˜ ˜ Yoa 15:8 nukumaw’a, mwaendeea kusyaa usyao ˜ ˜ ˜ Aka 3:16 na kwa usyao waku, nake nı Klısto ˜ ˜ ˜ Aka 3:29 mwı usyao wa Avalaamu, atiıwa ˜ ˜ ˜ ˜ Aka 5:22 usyao wa veva nı wendo, utanu USYAO WA MBEE, ˜ ˜ wa mbee, veva ˜ Alo 8:23 twı na usyao ˜ ˜ ˜ ˜ UTALO, 14:12 kıla umwe waitu akaumya utalo ˜ ˜ Alo ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ UTANGIIO, Mek 4:12 kui utangııo kwısıla ungı ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Alo 13:11 yu utangııo witu wı vakuvı kuvıtuka yıla ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Avi kwondu wa utangııo wenyu ˜ 2:12 kw˜ ıkıa k˜ıthito ˜ Uvu 7:10 Utang ı ıo wumaa kwa Ngai ˜ ˜ ˜ UTANU, Mt 5:3 Nı atanu ala mesı me na nzaa ya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Luk 8:13 mamıtıkılaa ndeto na utanu, ındı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Luk 15:7 utanu mwingı ıtunı mwıki naı eelila ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Yoa 16:22 vaiı mundu ukamuvena utanu wenyu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Mek 20:35 Kunengane kwı utanu mwingı kwı ˜ ˜ ˜ ˜ Alo 7:22 Nındanıaa muno mıao ya Ngai ˜ ˜ ˜ Alo 15:13 Ekai Ngai amususye utanu na muuo ˜ ˜ ˜ 2Ko 9:7 Ngai endete ula unenganae na utanu ˜ ˜ ˜ 1Th 1:6 na utanu ula wumanaa na veva mutheu ˜ ˜ ˜ 1Ti 1:11 uvoo museo wa Ngai mutanu ˜ ˜ ˜ ˜ Avl 12:2 kwondu wa utanu ula waı mbee wake ˜ ˜ ˜ ˜ nthını wa ula w’o ˜ 3Yo ˜ 4 utanu: syana iendaa ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ UTAT ITWE, Yak ula utatıtwe ˜ ˜ 1:3 muıkııo˜ wenyu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ UTATWAAN 1Ko 7:32 ula utatwaanıte athınıkıaa ˜ ˜ ˜ ITE, ˜ UTE MWITIKILI, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ute mwıtıkıli na ˜ 1Ko 7:12 mundu muka ˜ ˜ ˜ UTEW’AA, Yoa 3:36 ˜ ˜ ula utamwıw’aa Mwana ndakona UTHAITHI WA MIVW’ANANO, ˜ ˜ ˜ 1Ko 10:14 k ıai uthaithi wa m ıvw’anano ˜ ˜ ˜ UTHANGAAU, Alo 12:11 Ithıwai athangaau, ti atulu ˜ ˜ ˜ ˜ UTHASYO, Alo 8:21 uthasyo wa kwıthıwa syana sya ˜ ˜˜ 2Ko 3:17 vala veva wa Yeova uı, ve uthasyo ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 1Vt 2:16 muitumıa uthasyo, ındı ti ta kıtumi kya ˜ ˜ ˜ u uthasyo ˜ 2Vt 2:19 nımathaa and ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ UTHATU, Aev 4:26 syua yıthue o muthatıte ˜˜ ˜ ˜ kuumana ˜ Ako 3:8 vetai vala m˜ uı uthatu, ˜ ˜ ˜ UTHATYO, ˜ ˜ ˜ Mt 24:15 uthatyo ula uetae wanangıko UTHAYUUKYO, ˜ ˜ ˜ ˜ Mt 22:23 Asatukai, maasya kana kui uthayuukyo ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Mt 22:30 uthayuukyonı aume maitwaanaa na ˜ ˜ ˜ ˜ Yoa 5:29 kwa uthayuukyo wa thayu ˜ ˜ ˜ ˜ Yoa 11:25 ninyie uthayuukyo na ninyie thayu ˜ ˜ ˜ ˜ Mek 24:15 uthayuukyo wa ala alungalu na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 1Ko 15:13 Ethıwa kuiı uthayuukyo, o nake Klısto ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ uukw’a nthını wa veva ˜ 1Vt 3:18 ındı athay ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ UTHEMBI, 1Vt 2:9 uthembi wa kı-usumbı, mbaı ntheu ˜ ˜ ˜ ˜ UTHEU, Avl 12:14 Manthai kwıthıwa na utheu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 1Vt 1:15 ıth ıwai atheu mw ıkal ılen ı wenyu ˜ ˜ UTHEU MUTISU, ˜ ˜ ˜ ˜ Alo 3:23 matatonya kuvikıa utheu mutisu ˜ ˜ ˜ ˜ Alo˜ 8:18 ˜ namaelekany’a na utheu mutisu ula UTHUKUMI, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Mek 20:24 kumina muendo wakwa na uthukumi ula ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Alo 11:13 nıngukumya uthukumi wakwa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 2Ko 4:1 uthukumi uu nundu wa tei ula ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 2Ko 6:3 uthukumi witu ndukethıwe na mavıtyo ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ 1Ti 1:12 nıwoonie nı muıkııku na anenga uthukumi ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıanısya uthukumi waku ˜ 2Ti ˜ 4:5˜ mutavany’a, ˜ UTHUKUMI MUTHEU, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Alo 12:1 uthukumi mutheu vamwe na utonyi

˜ ˜ USYAO – UW’O ˜ ˜ UTHUKU, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ ısye uthuku kwa uthuku ˜ Alo˜ 12:17 Muikeyııvan ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ UTH UKU, ˜ ˜ ˜ Alo 7:19 uthuku ula ndendaa nıw’o nıkaa UTHUMUO, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mukakwata uthumuo ˜ 2Th 1:7 ala muuthınw’a ˜ ˜˜ ˜ UTHWII, Mt 6:21 vala uthwii waku uı, nı vo ngoo ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Mt 6:24 Muitonya kumuthukuma Ngai na Uthwii ˜ ˜ Mt 13:22 vinya wa ukengani wa uthwii ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Mt 13:44 Usumbı wa ıtu uilye ta uthwii muvithe ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Luk 12:33 uthwii utathelaa wı ıtunı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Luk 16:9 anyanya muitumıa uthwii ute wa ulungalu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 2Ko 4:7 twı na uthwii uu nthını wa mıio ya yumba ˜ ˜ ˜˜ maikethıwe na ngathııo ˜ 1Ti 6:17 ˜ ala me na uthwii ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ UTIANIO, Luk 22:20 utianıo mweu kwısıla nthakame ˜ ˜ ˜ u Asa ˜ Luk ˜ 22:29 utianıo˜ vamwe ˜ nenyu, o tond ˜ ˜ UTIIWA, Aev 1:18 uthwii wiıe atheu ta utiıwa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ muvuku na utathelaa ˜ 1Vt 1:4 utiıwa ute ˜ ˜ UTISI, Mt 24:27 utisi utisaa nginya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Luk 10:18 Nıngwona Satani avalukıte˜ ta utisi UTONYI, Mt 25:15 talendi kwosana na utonyi wayo ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 2Ko 3:5 nıtutonya kutethya wıa uu nesa ˜ ˜ ˜ ˜ wa ˜ 2Ti ˜ ˜ 2:2 me na utonyi ˜ ˜ kumanyısya angı UTUIKA WA KUMANYISYA, ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ 2Ti ˜ 4:2 wum˜ ıısyo na utuıka wa kumanyısya UTULI WA MIAO, ˜ ˜ ˜ Mt 24:12 kwongeleka kwa utuli wa mıao ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ utuli wa mıao ˜ 2Th 2:7 ˜ kımbithı k˜ ıu kya ˜ ˜ ˜ ˜ UTUK U, Alo 13:12 ˜Utuku nı muendu muno, na ˜ ˜ UTULU, Alo 12:11 Ithıwai athangaau, ti atulu ˜ ˜ ˜ ˜ kana mute na usyao ˜ 2Vt 1:8 muikethıwa atulu ˜ ˜ ˜ ˜˜ UTUMANU, 1Ko 3:19 uı wa nthı nı utumanu kwa Ngai ˜ ˜ ˜ UUM ˜ ISYE, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 13:3 wayo umwe uilye ta unaı na uumısye ˜ Uvu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ UUMWE, Aev 4:3 kwıthıwa na uumwe wa veva nthını ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ 4:13˜ tuvikııe uumwe nthını wa muıkııo na ˜ Aev ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ U˜ UNGAMII, Aev 1:10 kwıthıwe na uungamıi ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ UUU, 1Ko 4:13 yıla twaneenewa naı tusungıaa na uuu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 1Th 2:7 tweethıiwe twı auu o tondu mundu muka ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 2Ti 2:24 yaılıte kwıthıwa yı na uuu kwelekela ˜ ˜ na uuu ˜ 1Vt 3:4 veva wa wınyivyo ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ UVANO, 2Th 3:14 mwıkıei uvano na muyıeka ˜ k˜ uvulana ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Uvu 13:17 ate o ula wı na uvano usu ˜ ˜ UVATISO, Luk 3:3 mavatiswe monany’e nımelilıte ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Alo 6:4 twathikiwe kwısıla uvatiso nthını wa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ 1Vt 3:21 Uvatiso yu nuumutangııa UVONGE, ˜ ˜ kusyaa ke koka ˜ Yoa 15:4˜ kauvonge kaitonya ˜ ˜ ˜ UVOO MUSEO, Mt 24:14 uvoo museo ukatavanw’a ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Luk 4:43 nıtavany’e uvoo museo nundu natumiwe ˜ ˜ ˜ ˜ Alo 1:16 ndiwıw’ıaa nthoni uvoo museo ˜ ˜ ˜ ˜ 1Ko 9:16 kyeva ethıwa ndiutavany’a uvoo museo! ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 1Ko ˜ 9:23 ˜ nıkaa maundu kwondu wa uvoo museo UVUNGU, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Mt 26:59 Nzama yamanthaa ukusı wa uvungu ˜ ˜ ˜ ˜ Aka 2:4 ana-a-asa ma uvungu ala malikıtw’e ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ 2Th 2:11 maıkııe ndeto sya uvungu ˜ ˜ ˜ ˜ Tit 1:2 Ngai ndatonya kuneena uvungu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndeto sya uvungu ˜ 2Vt 2:3 makatumıa ˜ ˜ ˜ UVUKU, Alo 1:24 nıwamaekie meke maundu mavuku ˜ ˜ ˜ 2Ko 7:1 twıthesye kumana na kıla uvuku ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ulaalai, uvuku ˜ Ako 3:5˜ maundunı makonetye ˜ ˜ ˜ ˜˜ UVUNG uvunguo wa uı ˜ ˜ UO, Luk 11:52 nımwosete ˜ ˜ ˜ UVU UKYO, Mek 3:19 muikwata uvuukyo kwa Yeova ˜ ˜ UVYU, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Mt 26:52 ala matumıaa uvyu makaminwa na uvyu ˜ ˜ ˜ Aev 6:17 uvyu wa veva, naw’o nı ndeto ya Ngai ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜˜ Avl 4:12 ndeto ya Ngai n ı mb u ı kw ı uvy u m u ı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ UW’O, 2Vt 1:12 nımulumıte vyu nthını wa uw’o

UMAI–WENDO

746 U

˜ ˜ ˜ ˜ UMAI,˜ Uvu 18:4 Umai nthını wake, andu makwa ˜ ˜ ˜ UMBULA, Yak 5:16 umbulanılai naı syenyu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 1Yo 1:9 Ethıwa nıtukumbula, we akatuekea ˜ ˜ ˜ UNGU WA, 1Ko 15:27 syındu syonthe ungu wa nyaaı

V VAASA, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Mek 17:27 nundu nde vaasa na kıla umwe witu ˜ VALANAVA, Mek 9:27 Valanava amutetheesya na ˜ VALUA, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Mt 19:7 Nıkı Mose weetıkılıtye kunengane valua? ˜ ˜ ˜ VASAKA, 1Ko 5:7 Klısto, kalondu kaitu ka Vasaka, nı ˜ ˜ ˜ ˜ VATA, Mt 6:26 Inyw’ı mui ma vata muno kute syo? ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Mt 6:32˜ nıwısı mwı na vata wa syındu isu syonthe VATA MUNO, ˜ 1Vt 1:19 mwathaiw’e na nthakame ya vata muno ˜ ˜ ˜ ˜ VATHEI, Aka 6:3 esuanıa we nı wa vata nake nı vathei ˜ ˜ ˜ VAULO. O na ıngı sisya SAULO, 1Ko 1:12 nı wa Vaulo VETAI, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 1Ko 5:13 Vetai mundu usu muthuku katı wenyu ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ VETELO, Mt 14:29 Vetelo akinyıla ıulu wa kıw’u ˜˜ Luk 22:54 Vetelo amaatııa e vaasa ˜ ˜ ˜ ˜ Yoa 18:10 Vetelo, ula waı na uvyu, atema ngombo ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Mek 12:5 Vetelo e muvingıe yela, ındı kıkundi ˜ ˜ ˜˜ VEVA, Mt 3:16 veva wa Ngai utheeete ta ıvuı ˜ ˜ Mt 12:31 ula uumaa veva ndakaekewa nongi ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ Mt 26:41 veva nukwenda, ındı mwıı nı mwonzu ˜ ˜ ˜ Luk 23:46 nıngunengane veva wakwa mokonı ˜ ˜ Yoa 4:24 Ngai nı veva, na ala mamuthaithaa ˜ ˜ Yoa 16:13 veva wa ula w’o, akamutongoesya ˜ ˜ ˜ ˜ Alo 8:16 Veva w’o mwene nıwumasya ukusı ˜ ˜ ˜ ˜ Alo 8:26 veva w’o mbene nıwısuvanaa kwondu ˜ 2Ko 3:17 Yeova nı Veva, na vala ˜ ˜ Aka 5:16 Endaai mutongoew’e nı veva na ˜ ˜ Aka 5:22 usyao wa veva nı wendo ˜ ˜ Aka 6:8 ula uvandaa kwosana na veva ˜ ˜ ˜ ˜ 1Vt 3:18˜ athayuukw’a nthını wa veva VEVA MUTHEU, ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ Luk 1:35 Veva mutheu ukeethıwa ıulu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ Luk 3:22 veva mutheu wamutheeea uilye ta ıvuı ˜ ˜ ˜ Luk 11:13 Ithe kumanenga veva mutheu ala ˜ ˜ ˜ Yoa 14:26 veva mutheu akamumanyısya na ˜ ˜ ˜ Mek 1:8 mukakwata vinya yıla veva mutheu ˜ ˜ ˜ Mek 2:4 onthe mausuwa nı veva mutheu ˜ ˜ ˜ Mek 5:32 veva mutheu, ula Ngai unengete ala ˜ ˜ ˜ Aev 4:30 muikew’ıthasye veva mutheu kyeva VIASALA, ˜ ˜ ˜ Mt 22:5 kwona ta undu, athi viasalanı wake ˜ ˜ ˜ Yak 4:13 tuikuna viasala na kukwata mbesa ˜ ˜ VILATO, Yoa 19:6 Vilato amea: ndikwona e na ıvıtyo VILISILA, Mek 18:26 Vilisila na Akwila mamwosa ˜ ˜ VILIVU, Mek 8:26 mulaıka wa Yeova aneena na Vilivu ˜ ˜ ˜ ˜ Mek 21:8 Vilivu ula waı mutavany’a, na umwe wa ˜ ˜ ˜ VINDYA, 1Vt 2:15 mukamavindıthya andu atumanu ˜ ˜ ˜ VINYA, Mko 5:30 eew’a vinya nıwauma nthını wake ˜ Mko 12:30 umwende Yeova na vinya waku w’onthe ˜ ˜ ˜ Mek 1:8 mukakwata vinya yıla veva mutheu ˜ Alo 15:1 kukua mawonzu ma ala mate na vinya ˜ ˜ ˜ 1Ko 16:13 na muyıthıwa na vinya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 2Ko 4:7 vinya uvıtukıte wa mundu ula twı ˜ 2Ko 12:9 vinya wakwa wonekaa nesa wonzunı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 2Ko 12:10 yıla nı mwonzu, nıw’o nıthıawa na vinya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Avi undu onthe nundu wa vinya wa ula ˜ 4:13 ma ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Uvu 3:8 nınısı wı na vinya munini ˜ ˜ ˜ ˜˜ VOYA, Mt 6:9 Inyw’ı ındı voyaai atıı ˜ ˜ ˜ ˜ Mko 11:24 syındu syonthe ila mwıvoya na kwıtya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Luk 5:16 kundu kute andu nı kana akavoye

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Alo 8:26 tuyısı maundu ala twaıle kuvoya ˜ ˜ 1Th kueka ˜ 5:17˜ Voyaai mute ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ VUNYANIA, Mt 26:21 ˜ umwe wenyu nukumbunyanıa VUNDI WA˜ MBWAU, ˜ ˜ ˜ ˜ Mko 6:3 Uu nı ula vundi wa mbwau ˜ ˜ VUTA, Mek 3:19 nı kana naı syenyu ivutwe ˜ ˜ VWANA, Alo 14:4 Kwa vwana wake nuungamaa kana ˜ ˜ ˜ Ako 4:1 mwı na Vwana wenyu ıtunı

W

˜ ˜˜ ˜ ˜˜ ˜ WAIK ıiw’e na waıkııthw’a ˜ IITHW’A, 2Ti 3:14 wamany ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ WAILE, undu waıle ˜ ˜ Alo 12:3 ndakesuanıe˜ kuvıt˜ uka ˜ WAILITE, Mt 10:11 manthai ula waılıte ˜ WA MBEE,˜ Ako 1:15 wa mbee katı wa ila syoombiwe WANANGIKO, ˜ ˜ Mt 25:46 makathi wanangıkonı wa tene na tene ˜ ˜ 2Th 1:9 makasilılwa wanangıko wa tene na tene ˜ ˜ 2Vt 3:7 kwanangwa kwa ala matamukıaa Ngai WANGANGANY’A, ˜ Alo 12:9 wendo ute wangangany’a WASYA, ˜ ˜ Yoa 5:28 onthe me mbuanı makeew’a wasya ˜ ˜˜ Yoa 10:27 Malondu makwa nımethukııasya wasya WASYA WA NGOO, ˜ ˜ Alo 2:15 wasya wa ngoo woo numaumıasya ˜ Alo 13:5 kwondu wa wasya wa ngoo wenyu ˜ ˜ ˜ 1Ko 8:12 kuumısya wasya wa ngoo woo mwonzu ˜ 1Ti 4:2 ala wa ngoo woo uthelete nthithi ˜ wasya ˜ ˜ 1Vt 3:16 Ithıwai na wasya wa ngoo museo ˜ ˜ 1Vt 3:21 amunenge wasya wa ngoo museo ˜ WASYO, Avi 3:7 vata kwakwa, nımatalaa ta wasyo ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ WATHANI, 2Vt 1:19 twı na wathani uıkııthıtw’e muno ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 2Vt 1:20 vaiı wathani wı Maandıkonı wumanıte ˜ ˜ ˜ ˜ 2Vt 1:21 vaiı ıvinda o na yımwe wathani waauka ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ WATHO, Avl 10:23 ula wumıtye watho usu nı muıkııku ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ WAUNI, Yoa 7:37 Eth u o na wıva e na wauni ˜ ıwa mund ˜ ˜ WA W’O, Yoa 7:28 Ula wandumie nı wa w’o ˜ ˜ ˜ 1Ti 6:19 malumye ula thayu wa w’o ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ WENDI, Alo 7:18 nı na wendi wa kwıka ula useo ındı ˜ ˜˜ Aka 5:16 muikeka wendi wa mwıı nongi ˜ ˜ Avi 2:13 akamunenga wendi na utonyi ˜ ˜ ˜ ˜ 1Vt 2:2 ıthıwai na wendi mwingı wa ıia ya ndeto ˜˜ 1Yo 2:16 wendi wa mwıı na wendi wa metho ˜ ˜ ˜ WENDO, Mt 10:37 ula wendaa ıthe kana inyia kwı ˜ Mt 22:37 No nginya umwende Yeova na ˜ ˜ Mt 24:12 wendo wa aingı ukavoa ˜ ˜ ˜ Mko 10:21 Yesu amusisya, amwenda, na amwıa ˜ ˜ ˜ Yoa 3:16 Ngai nıwendete nthı muno ˜ ˜ Yoa 13:1 nıwamendete ala make, nıwamendie Yoa 13:34 nenyu mwendane ˜ ˜ ˜ ˜ Yoa 14:15 Ethıwa nımumbendete, mukakwataa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Yoa 15:13 Vaiı mundu wı wendo mwingı kwı ˜ Yoa 21:17 Simoni, we numbendete? ˜ ˜ Alo 8:39 kutuvathana na wendo wa Ngai ˜ ˜ ˜ Alo 13:8 Muikethıwe mwı atae ate o kwendana ˜ ˜ ˜ ˜ Alo 13:10˜ wendo nıw’o wıanıasya mıao ˜ ˜ ˜˜ 1Ko 8:1 Umanyi nuetae ngathııo, wendo nıwakaa ˜ ˜ ˜ ˜ 1Ko 13:2 na uyıthıa ndi na wendo, nyie nı vathei ˜ 1Ko 13:8 Wendo ndusindawa ˜ ˜ ˜ ˜ 1Ko 13:13 kıla kınene katı wasyo nı wendo ˜ ˜ ˜ 1Ko 16:14 mukwıka mekei mwı na wendo ˜ ˜ ˜ 2Ko 2:8 mukwıka mekei mwı na wendo ˜ Aka 2:20 Mwana wa Ngai, ula wambendie na ˜ ˜ ˜ Ako 3:14 wendo nukwatanasya andu vyu ˜ ˜ Ako 3:19 aume, endeeai kusyenda iveti syenyu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 1Vt 4:8 ıthıwai na wendo mwingı, nundu wendo ˜ ˜ 1Yo 2:15 Muikende nthı kana ˜˜ ˜ ˜ ˜ 1Yo 3:18 kwendana, ti kwa uımı, ındı kwa meko ˜ 1Yo 4:8 Ngai nı wendo

747 ˜ ˜ 1Yo 4:10 ithyı twamwendie Ngai, nıwe watwendie ˜ ˜ 1Yo 4:20 utamwendete, ndatonya kumwenda ˜ ˜ ˜ 1Yo 5:3 kumwenda Ngai: tukwatae mıao yake ˜ ˜ ˜ Yuta 21 mw ıy ıkalye ene wendon ı wa Ngai ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Uvu 2:4 nutiıte wendo ula waı naw’o mbeenı ˜ ˜ ˜ Uvu 3:19 ala nendete nınımakanasya ˜ ˜ ˜ ˜ WENDO MWINGI, Ako 3:12 ıvw’ıkei wendo mwingı ˜ Yak 5:11 Yeova e wendo mwingı na e tei WENDO WA ANA-A-ASA, ˜ ˜ ˜ Alo ıthıwai ˜ 12:10 Wendonı wa ana-a-asa ˜ ˜ ˜ ˜ WIA, Yoa 6:27 Tethyai wıa ti kwondu wa lıu ula ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Aev 4:28 ndakoye ıngı; ındı natethye wıa na kıthito ˜ ˜ ˜ 2Th 3:10 ndekwenda kutethya wıa, o na kuya ˜ ˜ ˜ ˜ 1Vt ˜ 1:13 umbany’ai ilıko syenyu kwondu wa wıa WIKWATYO, ˜ ˜ Alo 8:24 wıkwatyo wonekaa ti wıkwatyo ˜ ˜ Alo 12:12 Tanai wıkwatyonı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ Alo 15:4 kwısıla wumıısyo, twıthıwe na wıkwatyo ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Aev 1:18 mumanye nı wıkwatyo wıva wamwıtıie ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Aev 2:12 muyaı na wıkwatyo, muyaı na Ngai ˜ Avl 6:19 w ıkwatyo ta nanga ˜ ˜ ˜ ˜ WILILO, Mek 26:20 maundu ala mekwosana na wılilo ˜ ˜ ˜ WINYIVYO, Mt 18:4 ula ukenyivya ta kana kanini ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Avi 4:5 wınyivyo wenyu umanyıke nı andu onthe ˜ ˜ ˜ ˜ Yak 4:6 numonasya useo mwingı ala me wınyivyo ˜ ˜ Yak 4:10 Inyivyei methonı ma Yeova ˜ ˜ 1Vt 3:4 veva wa wınyivyo na uuu ˜ ˜ ˜ 1Vt kwa Ngai ˜ 5:6 ınyivyei˜ kw’okon˜ ı kw˜ ı vinya ˜ ˜ WITO, Aev na wıto ˜ ˜ 4:1 muendae undu vaıle kwosana ˜ ˜ WIW’ANITHYO, Alo 3:25 nthembo ya wıw’anıthyo ˜ ˜ ˜ ˜ 1Yo wıw’anıthyo kwondu wa naı ˜ 2:2 nthembo˜ ya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ WIWI, Alo 5:19 kwısıla wıwi wa mundu umwe aingı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ Alo 16:26 kwondu wa wıwi kwısıla muıkııo Avl 13:17 ewi kwa ala matongoetye ˜ ˜ ˜ ˜ WIA, Luk 21:26 Andu makavaluka nundu wa wia ˜ 2Ti 1:7 Ngai ndaatunenga veva wa wia ˜ ˜ ˜ 1Yo 4:18 Vaiı wia nthını wa wendo ˜ ˜ ˜ ˜ WIIO, Luk 19:43 wiio wa ituı syı na mıthya myasuvye ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ WINGI, Yoa 10:10 thayu mayıthıwa naw’o kwa wingı W’O, ˜ ˜ ˜ ˜ Yoa 4:24 nthını wa veva na nthını wa w’o ˜ ˜ ˜ Yoa 8:32 mukamanya ula w’o, na ula w’o ˜ ˜ Yoa 14:6 ninyie nzıa na ninyie w’o na ninyie thayu ˜ ˜ Yoa 16:13 veva wa ula w’o, akamutongoesya ˜ ˜ Yoa 17:3 kumanya Ngai ula wa w’o weka ˜ ˜ ˜ ˜ Yoa 17:17 kwısıla ula w’o; ndeto ˜ yaku n˜ ıyo w’o ˜ ˜ ˜ Yoa 18:38 Vilato amukulya: Ula w’o nı kyau? ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 2Ko 13:8 tuitonya kwıka undu uuleana na ula w’o ˜ ˜ ˜ ˜ Aev 4:25 kıla umwe nı aneene ula w’o ˜ ˜ ˜ 3Yo 4 syana syakwa iendaa nthını wa ula w’o WONANY’O, ˜ ˜ ˜ ˜ Mt 24:3 wonany’o nı wıva wa kwıthıwa vo ˜ ˜ Mt 24:30 wonany’o wa Mwana wa mundu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ WONI, Aev 6:7 woni museo, ta muuthukuma Yeova ˜ ˜˜ ˜ WOO, Mt 26:75 aumaala nza na aıa kııo kı woo ˜ ˜ Alo 8:22 nilumaa vamwe na kwıthıwa na woo ˜ ˜ ˜ ˜ Alo 9:2 kyeva kingı na woo uteuthela ngoonı ˜ ˜ ˜ Aev 4:31 woo mwai, uthatu, uthilıku WOVOSYO, ˜ ˜ ˜ ˜ Mt 20:28 kunengane thayu wake wıthıwe wovosyo ˜ ˜ Luk 21:28 wovosyo wenyu nı muthengeeu ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Alo ˜ 8:23 kuma mıını yitu kwısıla wovosyo WUMBI, ˜ ˜ ˜ Alo nısyonekete kuma yıla nthı yoombiwe ˜ 1:20 ˜˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜˜ WUMIISYO, Mt 24:13 ula ukomıısya akatangııwa ˜ ˜˜ ˜ Luk 8:15 maisyaa usyao na wumıısyo ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ Luk 21:19 nundu wa wumıısyo mukatangııa ˜ ˜˜ ˜ ˜ Alo 5:3 mathına nımaetae wumıısyo ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ Alo 9:22 Ngai nıwoomııisye ıvinda yıasa mıio ya

˜ WENDO MWINGI– 144,000 ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Alo 12:12 Umıısyai yıla mwı thınanı ˜ ˜ ˜˜ ˜ 1Ko 4:12 twathınw’a nıtumııasya ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ Yak 1:4 ekai wumıısyo wıanısye wıa waw’o ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Yak 5:8 ıthıwai na wumıısyo; lulumılyai ngoo ˜ ˜˜ ˜ Yak 5:11 Nımweewie wumıısyo wa Yovu ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 1Vt 2:20 mwıumıısya nundu wa kwıka useo ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ 2Vt wumıısyo wa Mwıaıi waitu ta utangııo ˜ 3:15 ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ WUMU, Mko 3:5 kyeva kingı nundu wa wumu wa ngoo

Y

˜ ˜ YAILITE, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Luk 4:13 Ndevili amutia nginya ıvinda yıngı yaılıte YAKOVO 1., Luk 6:16 Yutasi mwana wa Yakovo, na YAKOVO 2., ˜ ˜ Mek 12:2 Nıwamuaie Yakovo mwana-a-inyia wa YAKOVO 3., Mko 15:40 Meli inyia wa Yakovo YAKOVO 4, Mt 13:55 ana-a-inyia make tyo Yakovo na ˜ ˜ Mek 15:13 Mamina kuneena, Yakovo nıwaisye ˜ ˜ ˜˜ ˜ 1Ko 15:7 nıwamumılııile Yakovo, na atumwa onthe Yak 1:1 Yakovo, ngombo ya Ngai na ˜ ˜ YELA, Mt 25:36 Naı yela na mwooka kumbona ˜ Mek 5:18 mamakwata na mamavingıa yela ˜ ˜ Mek 5:19 avingua mıomo ya yela na amaumaalya ˜ ˜ ˜ Mek 12:5 Vetelo nıwekalile e muvingıe yela ˜ Mek 16:26 mısingi ya yela yathingitha ˜ Avl ala me yela ˜ 13:3 Endeeai kumalilikana ˜ ˜ ˜ Uvu 2:10 Ndevili nukuendeea kwıkya amwe yela YELUSALEME, ˜ Mt 23:37 Yelusaleme, Yelusaleme, wuaaa athani ˜ Luk 2:41 maendaa Yelusaleme kıla mwaka ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Luk 21:20 mwoona Yelusaleme ıthyululukıtwe nı ita ˜ Luk 21:24 Yelusaleme ıkakinyangwa nginya ˜ ˜˜ ˜ Mek 5:28 nımusuıtye Yelusaleme momanyısyo ˜ ˜ ˜ ˜ Mek 15:2 Yelusaleme kula kwı atumwa na atumıa ˜˜ ˜ ˜ Aka 4:26 Yelusaleme ya ıulu nı nthasye ˜ ˜ ˜ ˜ Avl ya ıtunı ˜ 12:22 nımuthengeeete ˜ Yelusaleme ˜ ˜ ˜ Uvu 3:12 Yelusaleme Nzau ıtheeaa kuma ıtunı ˜ ˜ ˜ ˜ Uvu 21:2 Yelusaleme, kuma ıtunı, ta mutwawa ˜ ˜ ˜ YEOVA, Mko˜ 12:29 Yeova Ngai waitu nı Yeova umwe ˜ ˜ ˜˜ YESEVELI, Uvu 2:20 nıwumııasya Yeseveli ˜ ˜ ˜ YESU, Mt 1:21 no nginya ukete Yes u ˜ ˜ YOANA 1, Mt 21:25 Uvatiso wa Yoana ıte va? ˜ ˜ waum ˜ ˜ ˜ Mko 1:9 Yesu avatiswa nı Yoana Usını wa Yolotani YOANA 2, Yoa 1:42 Nue Simoni, mwana wa Yoana YOANA 3, Mt 4:21 na mwana-a-inyia Yoana YOSEVU, Luk 4:22 mwana wa Yosevu, kana ti w’o? YOVU, ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜˜ Yak 5:11 Nımweewie ıulu wa wumıısyo wa Yovu YUTASI, ˜ ˜ ˜ ˜ Mt 27:3 Yutasi nıwathınıkie, atunga ilungu 30

0-9

˜ ˜ 12, Mko u 12, ala wametie atumwa ˜ 3:14 and ˜ ˜ ˜ ˜ 24, Uvu 4:4 ivıla 24 sya usumbı, na atumıa 24 ˜ ˜ ˜ ˜ 70, Luk 10:1 Mwıaıi anyuva angı 70 na amatuma ˜ ˜ ˜ ˜ 77, Mt 18:22 ti mavinda muonza, ındı nı mavinda 77 ˜ ˜ 100, Mt 13:8 syasyaa, imwe kundu 100 ˜ ˜ ˜ Mt 18:12 wı na malondu 100 na yımwe yıyaa ˜ ˜ ˜˜ 500, 1Ko mbee 500 ˜ 15:6 nıwamaumılııile ana-a-asa ˜ 666, Uvu ˜ 13:18 na namba yayo nı 666 1,000, Uvu 20:2 na amwova Satani myaka 1,000 ˜ ˜ ˜ Uvu 20:4 asumbı vamwe na Klısto myaka 1,000 ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ Mko 10:30 utakakwata kundu 100 ıvindanı yıı 4,000, ˜ ˜ ˜ ˜ Mko 8:20 mıkate muonza kwondu wa aume 4,000 ˜ ˜ ˜ 5,000, Mt 14:21 Ala maıe maı aume ta 5,000 ˜ ˜ ˜ ˜ 144,000, Uvu 7:4 144,000 ala meekıiwe usiılo ˜ ˜ Uvu 14:3 144,000, ala mathooetwe kuma nthı

Maelesyo ma Ndeto sya Mbivilia

˜ ˜ ngı muno’ “ana ma Ngai,” na “ndata ˜ ˜ sya kıoko.” (Kut 33:2; Yov 1:6; 38:7; ˜ ˜ Yuta 14) Mayaaumbwa me na uto˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nyi wa kusyaana ındı kıla umwe ee˜ ˜ ˜ kie kumbwa. Nı aingı mbee wa milio˜ ˜ ni ıana. (Nda 7:10) Mbivilia yonanıtye ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kana kıla umwe e ısyıtwa na e kıvathu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kany’o na ula ungı, ındı nundu wa wı˜ ˜ ˜ ˜ nyivyo mayıtıkılaa kuthaithwa na ai˜ ˜ ˜ ˜ ngı moo nımaleaa kuweta masy ˜ ıtwa moo. (Mwa 32:29; Luk 1:26; Uvu 22: ˜ ˜ ˜ ˜ 8, 9) Me mokumu me kıvathukany’o ˜ ˜ ˜ na manengetwe mawıa me kıvathuka˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ny’o, ta kuthukumaa mbee wa kıvıla ˜ ˜ ˜ ˜ kya usumbı kya Yeova, kutwaa motu˜ ˜ ˜ mani make, kutetheesya athukumi ma ˜˜ ˜ ˜ ˜ Yeova ala me ıulu wa nthı, kwosea ıta˜ ˜ ˜ mbya ala masilılwa nı Ngai, na kukwa˜ ˜ ˜ ˜ ta mbau wıa wa kutavany’a uvoo museo. (2As 19:35; Sa 34:7; Mt 4:11; Luk ˜ ˜ ˜ ˜ 1:30, 31; Uvu 5:11; 14:6) Ivinda yukıte ˜ ˜ ˜ ˜ makamutetheesya Yes u k ukita ka u wa ˜ Alimaketoni.—Uvu 19:14, 15. ˜ ˜ ˜ ˜ Alambasita. Nı ısyıtwa ya kasuva ka ˜ ˜ mauta me muuke museo kala tene ka˜ ˜ ˜ seuvaw’a na ıvia yakwatıkanaa vaku˜ ˜ ˜ vı na Alambasitiloni, Misili. Tusuva ta ˜ ˜ ˜ ˜ tuu twakothaa kuseuvw’a twı na ngi˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ngo ntheke ıla yaı ıtonya kukunıkwa ˜ ˜ ˜ nı kana mauta asu me m uuke m useo ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ maiketıke. Ivia yıu o nayo nıyesie kwıtwa oou.—Mko 14:3. ˜ ˜ ˜ Aleovako. Nı kalıma katulu ke Athe˜ ˜˜ ˜ ne, ngalıko ya ıulu ya Akulovoli kwe˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ lekela uthuılonı wa syua. O na ıngı, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ yıu yaı ısyıtwa ya nzama yoombanıaa ˜ ˜ vau. Vaulo aetiwe Aleovako nı andu ˜ ˜ oı ma kıkundi kya Aevikulio na Asitoi˜ ˜ ˜ ˜˜ ko nı kana aelesye muıkııo wake.—Mek 17:19. ˜ ˜ Alimaketoni. Ndeto ısu yumanıte na ˜ ndeto ya Kıevelania Har Meghid·dohn, ˜ ˜˜ ıla yonanasya “Kııma kya Mekito.” Nde-

A

˜˜ Aatııi ma kyama kya Elote. No metawa ˜ ˜ Ala ma Elote. Maı kyama kya andu ala ˜ ˜ mendete muno nthı yoo ala makwataa ˜ ˜ mbau mıvango ya kı-siasa ya aa-Elote ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ usumbıkinı woo ula waı ungu wa Alo˜ mi. Nıvatonyeka Asatukai amwe ma˜ ˜ ˜ kethıwa maı ma kyama kıu. Ala ma ˜ ˜ Elote nımakwatanie na Avalisi mamu˜ ˜ vınge Yesu.—Mko 3:6. ˜ ˜ ˜ Aevikulio, andu oı ma kıkundi kya. ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ Asu nı aatııi ma mundu muı Mukiliki weetawa˜ Evikulio (341-270 mbee ˜ wa Klısto). Umanyi woo woonanasya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kana kwıtanıthya nıkw’o undu ula wa ˜ ˜ ˜ ˜ vata thayunı wa mundu.—Mek 17:18. ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ Akaia. Itumııtwe nthını wa Maandıko ˜ ˜ ˜ ˜ ma Kıkiliki ma Kıklısto, kwonany’a kı˜ ˜ ˜ ˜ sio kya ı ngalıko ya ıtheo ˜ Lomi kıla kya ˜ ˜ ˜ ya Ukiliki na ndua yayo ıla nene yaı ˜ Kolintho. Akaia yakwete kısio kyonthe ˜ ˜ ˜ kya Velovonesi na kısio kya katıkatı ˜ kya Ukiliki.—Mek 18:12. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Akalitei. Nı andu matwıe vala usı wa ˜˜ Itekeli na wa Euvalati syakoman ııte. ˜ ˜ ˜ ˜ Ivinda ya tene Ulu nıyo yaı ndua ya ˜ vata muno ya Akalitei, vala Avalaamu ˜ watwıe—Mek 7:4. ˜ ˜ ˜ Akeluvi. Nı alaıka me kyeo kınene na ˜ ˜ methıawa na mawıa ma mwanya. Me ˜ ˜ kıvathukany’o na Aselavi.—Mwa 3:24; Kum 25:20; Isa 37:16; Avl 9:5. ˜ ˜ Alaıka. Kumana na ndeto ya Kıevela˜ nia mal·akh na ya Kıkiliki agge·los. ˜ ˜ ˜ ˜ Ndeto isu syı syelı syonanasya “mutu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mwa” ındı ialyulıtwe “mulaıka” yıla iu˜ ˜ ˜ ˜ tumıwa kuweta atumwa ma veva. ˜ (Mwa 16:7; 32:3; Yak 2:25; Uvu 22:8) ˜ ˜ ˜ ˜ Alaıka nı syumbe sya veva syı vi˜ nya, na syoombiwe nı Ngai tene ˜ ˜ mbee wa kumbwa kwa andu. Mbi˜ ˜ vilianı no metıtwe ‘atheu ngili mbi748

749

˜ ˜ ALIVA NA OMEKA– ASUNGI MA MUSUMBI

˜ ˜ ˜ ˜ to.” Ndeto ısu ıkonanıtw’e na “kau wa ˜ ˜ ˜ ula muthenya munene wa Ngai Mwe˜ ˜ ˜ ne Vinya W’onthe,” ıvinda yıla “asumbı ˜ ˜ ma nthı yonthe” makoombana kukita ˜ na Yeova. ˜ (Uvu ˜ 16:14, 16; 19:11-21) —Sisya THINA MUNENE. ˜ ˜ ˜ Aliva na Omeka. Aliva nı ısyıtwa ya ˜ ˜ ˜ nthoo ya mbee na Omeka nı ısyıtwa ˜ ˜ ˜ ya nthoo ya muthya, nthoonı sya Kı˜ ˜ ˜˜ kiliki; masyıtwa asu matumııtwe me ˜ ˜ ˜ vamwe ta ısyıtwa ya unene ya Ngai ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mavinda atatu nthını wa ıvuku ya Uvu˜ ˜ ˜ ˜ any’o. Nthını wa maandıko, kula nde˜ ˜˜ ˜ ˜ to isu itumııtwe syıthıawa iyonany’a ˜ “wa mbee na wa muthya” na˜ “mwa˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mbılılyo na muminukılyo.”—Uvu 1:8; 21:6; 22:13. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Ameni. “Uu utw’ıke uu,” kana “uu nı ˜ ˜ w’o.” Ndeto ısu yumanıte na ndeto ya ˜ ˜ Kıevelania a·man, ıla yonanasya “-a ˜ ˜ ˜˜ ˜ kuıkııka, -a kwıkwatw’a.” “Ameni” ya˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ tumıawa kwıtıkılana na wıvıto, mboya, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kana uneeni. Nthını wa ıvuku ya Uvu˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ any’o, ıtumııtwe ta ısyıtwa ya unene ˜ ˜ ya Yes˜ u.—Kut 27:26; 1Ma 16:36; Alo 1:25; Uvu 3:14. ˜ Ametia. Nı nzyawa ya Matai mwa˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na wa Yavethi; matuıte kısionı kıtulu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kı iıma kya Iran kıla kyesie kutw’ıka ˜ ˜ nthı ya Metia. Ametia maı Yelusaleme ˜ ˜ ıvinda ya muthenya wa Vendekosito, mwaka wa 33.—Mek 2:9. ˜ ˜ ˜ Andesi. Nı ndeto ya Kıkiliki ıla yosa˜ ˜ n˜ ıte na ndeto ya Kıevelania “Seoli.” ˜ ˜ ˜ ˜ Ialyulıtwe “Mbua” (nthoo ya mbee yı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nene), nı kana yıthıwe ıtonya kuma˜ ˜ ˜ ˜ nyıka kana ˜ nı mbua ya andu onthe. —Sisya MBUA. ˜˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ Asamalia. Mwambııonı ısyıtwa yıı yatu˜ ˜ ˜ mıawa kwonany’a Aisilaeli ma usumbı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ wa mbaı ıkumi ula waı ngalıko ya ıulu, ˜ ˜ ˜ ˜ ındı yıla Samalia yasindiwe nı Aasuli ˜ ˜ ˜ mwaka wa 740 mbee wa Klısto, ısyı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ twa yıu nıyatumıawa kwonany’a andu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ang kısionı kıu nı Aasuli. ˜ ˜ ı ˜ ala maetiwe ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Indı ıvindanı ya Yesu, ısyıtwa yıu yıya˜ ˜ ˜ ˜ ˜ konanıtye na maundu ma kı-uko kana ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kı-siasa, ındı mavinda maingı yatumı-

˜˜ ˜ awa kwonany’a aatııi ma kıkundi kya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndıni kya kısio kıla kyaı vakuvı na Se˜ ˜ kemu ya tene na Samalia. Maundu ˜ ˜˜ ˜ ˜˜ ˜ amwe ala maıkııawa nı aatııi ma kıku˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndi kıu maı kıvathukany’o vyu na ma ˜ ndıni ya Ayuti.—Yoa 8:48. ˜ ˜ ˜ ˜ Asatukai. Nı kıkundi kı nguma kya ndı˜ ˜ ˜ ni ya Ayuti kıla kyeethıawa na andu ˜ athwii na athembi, na meethıawa na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ ukumu munene ıulu wa maundu ala ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ meekawa ıkalunı. Nımaleanıte na syı˜ ˜ thıo ila syamanyıaw’a na kanyw’a na ˜˜ ˜ ˜ syaatııawa nı Avalisi. O na nımale˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ anıte na maundu angı maıkııawa ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ nı Avalisi. Mayaıkııa uthayuukyo, o na ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ mayaıkııa kana kwı alaıka, na nıma˜ ˜ ˜ muvıngaa Yesu.—Mt 16:1; Mek 23:8. ˜ ˜ ˜ ˜ Asia. Nthını wa Maandıko ma Kıkili˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ki ma Kıklısto, Asia nı ısyıtwa ya kı˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ sio kya Lomi kıla kı ngalıko ya uthuı˜ ˜ ˜ lonı wa syua ya nthı ya Turkey ya ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıvinda yıı yaı kısionı kıu o vamwe na ˜ ˜ ˜ ithama imwe ila syaı vakuvı na uka˜ ˜ nga ta Samo na Vatimo. Ndua ıla nene ˜ ˜ ˜ ya ˜ kısio kıu yaı Eveso.—Mek 20:16; Uvu 1:4. ˜ ˜ Asili ma makoani. Nthını wa isio ila ˜ syaı ungu wa Lomi, asili ma makoani ˜ ˜ ˜ nımo maendeeasya maundu ma sili˜ ˜ ˜ kalı. Na aa maı amwe ma mawıa moo: ˜ ˜ ˜ ˜ kumina ithokoo, kuungamıa mbesa, ˜ ˜ ˜ ˜ kusilıla ala matula mıao, na kumya ˜ ˜ mwıao mosewe ıtambya.—Mek 16:20. ˜ ˜ ˜ ˜ Asitoiko, andu oı ma kıkundi kya. Nı ˜ ˜ ˜ ˜ sukulu ya Akiliki ya andu oı ala maıkı˜ ˜ ˜ ıaa kana utanu wumanaa na kwıka˜ ˜ ˜ la kwosana na kılıko na wumbi. Kwo˜ ˜ ˜ ˜˜ sana namo, mundu ula muı ndoonaa ˜ ˜ ˜ ˜ woo kana kwıtanıthya ta kındu.—Mek 17:18. ˜ ˜ ˜ Asungi ma Musumbı. Kıkundi kya Asi˜ ˜ ˜˜ ˜ kalı ma Lomi kıla kyambııiw’e kwondu ˜ ˜ ˜ ˜ wa kumusunga musumbı wa Lomi. ˜ ˜ ˜ ˜ Kıkundi kıu kyesie kwıthıwa na vi˜ ˜ ˜ nya mwingı wa kı-siasa, na kyaı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kıtonya kumutetheesya musumbı ae˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndeee kwıkala kıvılanı kana kıkamumya.—Avi 1:13.

˜ ˜ AVALISI– IKALU

750

˜ ˜ ˜ ˜ Avalisi. Nı kıkundi kı nguma kya Ndı˜ ˜ ˜ ni ya Ayuti kıla kyaı kw’o ıvinda ya ˜ ˜˜ ˜ atumwa. Aatııi makyo mayaı nzyawa ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ ya athembi, ındı nımaatııaa Mıao kwa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kukwata o na tumaundu tula tuni˜ ˜ ˜ ˜ ni vyu twayo, na nımoonaa syıthıo ila ˜ ˜ ˜ ˜ syamanyıaw’a na kanyw’a syı o undu ˜ ˜ ˜ ˜ umwe na Mıao. (Mt 23:23) Nımaleanı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ te vyu na syıthıo sya Akiliki, na nundu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ maı asomi ma Mıao na syıthıo, maı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ na ukumu munene ıulu wa andu. (Mt ˜ 23:2-6) Amwe moo maı ma Nzama ˜ ˜ ˜ ˜ ya Ayuti. Mavinda maingı nımamuvı˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ngaa Yesu ıulu wa maundu makonanı˜ ˜ ˜ ˜ tye na kukwata Savato, syıthıo, na ku˜ ˜ vulana na˜ eki ma naı na aumıthya ˜ ma koti. Indı amwe moo, ta Saulo wa ˜ ˜ ˜ Taliso, nımatw’ıkie Aklısto.—Mt 9:11; 12:14; Mko 7:5; Luk 6:2; Mek 26:5. ˜ ˜ Aviso. Yumanıte na ndeto ya Kıkiliki ˜ ˜ abys·sos, ıla yonanasya “-liku m ˜ uno” ˜ ˜ ˜ ˜˜ kana “-te muthya, -te kıtulu.” Itumıı˜ ˜ ˜ ˜ twe nthını wa Maandıko ma Kıkiliki ˜ ˜ ˜ ma Kıklısto kwonany’a vandu va kyovo ˜ ˜ ˜ kana kwovwa. Na nıtumıawa kwona˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ny’a mbua ınd˜ ı ti uu wı w’oka.—Luk 8: 31; Alo 10:7; Uvu 20:3.

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nı mulaıka wa Ngai ıtina wa kusumbı˜ ˜ ˜ ka kwa ıvinda ıkuvı. (Mek 12:1-6, 18˜ 23) Mwana wake ula weetawa Elote ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Akiliva wa Kelı, nıwatw’ıkie musumbı ˜ ˜ ˜ na asumbıka nginya ıvinda yıla Ayuti ˜ ˜ maleanile na usumbıki wa Lomi.—Mek 23:35; 25:13, 22-27; 26:1, 2, 19-32. ˜˜ Elote, ˜ ˜ aatııi ma kyama kya.—Sisya AATIII MA KYAMA KYA ELOTE. ˜ ˜ Emesi. Nı ngai ya Akiliki, na yaı mwana ˜ wa Nzeusi. Vaulo e Lisitela, nıweeti˜ ˜ we Emesi kwonany’a kıanda kıla kya˜ ˜ ˜ konanaw’a na ngai ısu kya kwıthıwa ˜ ˜ ˜ mutumwa wa ngai ila ingı na ngai ya ˜ ˜ uneeni museo.—Mek 14:12. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Euvalati. Nı usı ula muasa na wa ˜ ˜ ˜ vata muno wa ngalıko ya ıtheo ya ˜ ˜ ˜˜ ˜ Asia kwelekela ngalıko ya uthuılonı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wa syua, na umwe katı wa˜ mbusı ilı ila nene sya Mesovotamia. Uwetetwe ya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mbee ıandıkonı ya Mwambılılyo 2:14 ˜ ˜ ˜ ta umwe wa mbusı inya sya ˜ Eteni. Ma˜ ˜ ˜ ˜ vinda maingı wıtawa “ula Usı.” (Mwa ˜ ˜ ˜ ˜ 31:21) Nıw’o waı muvaka wa ngalı˜˜ ˜ ˜ ko ya ıul u wa k ısio kya Isilaeli.—Mwa ˜ 15:18; Uvu 9:14; 16:12.

E

˜ ˜ ˜ Iia ya mwaki. Nı vandu va ngelekany’o ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ vala ‘vakanaa na muvılıtı,’ na yıelee˜ ˜ ˜ ˜ tw’e ta “kıkw’u kya kelı.” Eki ma naı ˜ ˜ ala matelilaa, Ndevili, o na kıkw’u na ˜ ˜ Mbua (kana, Andesi) ikekw’a vau. Kwı˜ ˜ ˜ ˜ kw’a vo kwa syındu itatonya kuvıvw’a ˜ ˜ ˜ nı mwaki ta kyumbe kya veva na kı˜ ˜ ˜ kw’u na Andesi, kwıonany’a kana ıia ˜ ˜ ˜ ˜ yıu nı ya ngelekany’o, na ti kuthınw’a ˜ ˜ ˜ tene na tene, ınd ı n ı kwanangwa tene ˜ na tene.—Uvu 19:20; 20:14, 15; 21:8. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Ikalu. Nı mwako mulumu waı Yelusale˜ ˜ ˜ ˜ me na watumıawa nı Aisilaeli ta vandu ˜ ˜ ˜ va kuthaithıa, na n ıw’o woosie mwa˜ ˜ ˜ nya wa ıeema. Ikalu ya mbee yaakiwe ˜ ˜ nı Solomoni na yanangwa nı Amba˜ ˜ viloni. Nayo ya kelı yaakiwe nı Nze˜ ˜ luvaveli ıtina wa Ayuti kusyoka kuma ˜ ˜ Mbaviloni kula matavıtwe makatwa˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wa. Ikalu yıu nıyesie kwakwa ıngı nı

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Elote. Isyıtwa ya musyı wa kı-usu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mbı ula wasumbıkıte Ayuti unyuvı˜ ˜ ˜ ˜ twe nı Lomi. Elote Munene nıweesı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kıe muno nundu wa kwaka ıngı ıkalu ˜ ˜ ˜ ˜ yıla yaı Yelusaleme na nundu wa ku˜ ˜ mya mwıao syana nini syuawe aye˜ ˜ ˜ nda kumumina Yesu. (Mt 2:16; Luk 1:5) Elote Alikelau na Elote Andiva, ˜ ˜ ana ma Elote Munene, nımanyuviwe ˜ ˜ ˜ maungamıe isio imwe ila syaı ungu ˜ ˜ ˜ wa usumbıki wa ıthe woo. (Mt 2:22) ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Andiva aı tetrarch, ula weesıkıe muno ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ta “musumbı,” na asumbıkıte ıvinda˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nı ya uthukumi wa Klısto wa mya˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ka ıtatu na nusu kuvikıa ıvinda yıla yı˜ ˜ ˜ wetetwe ıvukunı ya Meko kılungu kya 12. (Mko 6:14-17; Luk 3:1, 19, 20; ˜ 13:31, 32; 23:6-15; Mek 4:27; 13:1) Iti˜ ˜ na wa uu, Elote Akiliva wa Mbee, mwı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ sukuue wa Elote Munene, nıwooaiwe

˜ I

751 ˜ ˜ ˜ Elote Munene. Mavinda amwe nıyıta˜ wa “nyumba.”—Mt 21:13; Luk 11:51; 1Ma 29:1; 2Ma 2:4; Mt 24:1. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Ikasya. Nı kakalı ka ndıa ilı kakusaw’a ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nı mbalasi na katumıawa kukua andu ˜ ˜ ˜ ˜ na syındu, na kaun ı.—Kum 14:23; Asi ˜ 4:13; Mek 8:28; Uvu 9:9. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Ikwata ya kıtaa (kıtala). Nı kıthimo ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kya uasa kıla no ta undu umwe na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ uasa ula wı katı wa muthya wa kyaa ˜ ˜ kınene (kyaa kya ndundu; ıtungu) ngi˜ ˜ ˜ nya muthya wa kala ka mwela yıla mu˜ ˜ ˜˜ ndu utaanııtye syaa sya kw’oko. Kwo˜ ˜ ˜ sana na kıthimo kya mukono wa uasa ˜ wa sendimita 44.5 (inzi 17.5), uasa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wa ıkwata ya kıtaa utonya kwıthıwa ne sendimita 22.2 (inzi 8.75).—Kum 28:16; 1Sa 17:4. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Ilawa. Nı kındu kyongelawa ngumbwa˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nı ya mutu kana syındu iilye kıw’u nı ˜ ˜ ˜ kana ikaate. Muno muno ılawa yee˜ ˜ ˜ thıawa ne kılungu kya ngumbwa ya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mutu mukaatu kıla kyeethıawa kıtilı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ twe kuma ngumbwanı ıngı na kıkai˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ wa. Mavinda maingı ılawa yıtumııtwe ˜ ˜ ˜ Mbivilianı kwonany’a naı na wanangı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ko. O na ıngı, nıyıtumıawa kwonany’a ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kwıana, kuendeee, ındı kute kwoneka. —Kum 12:20; Mt 13:33; Aka 5:9. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Ilwaya. Nı mundu ula ukomaa na ungı ˜ ˜ ˜ matatwaanıte, na muno muno kwo˜ ˜ ndu wa mbesa. (Ndeto ya Kıkiliki, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ porne, ıla ıalyulıtwe “ ılwaya” yumanı˜ te na ndeto yonanasya “kuthoosya.”) ˜ ˜ ˜ Mavinda maingı aka nımo metawa uu, ˜ ˜ o na kau aume o namo no metı˜ ˜ twe malwaya Mbivilianı. Mıao ya Mose ˜ ˜ ˜ nıyaleete vyu umalwaya, na mbesa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ila ılwaya yaıvawa iyaı syıtıkılw’a ku˜ ˜ mw’a ta muvothi ˜ kwondu wa vala ˜ ˜ ˜ vatheu va Yeova. Uu waı kıvathuka˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ny’o na kımanyıo kya andu matamwısı ˜ ˜ ˜ ˜ Ngai ala matumıaa malwaya ma ıkalu ˜ ˜ nı kana makwate mbesa. (Kut 23:17, ˜ ˜ ˜ ˜ 18; 1As 14:24) O na ıngı, Mbivilia nıtu˜˜ ˜ ˜ mııte ndeto ısu kwa nzıa ya ngeleka˜ ˜ ny’o kwonany’a andu, mbaı, kana iku˜ ˜ ˜ ndi sya andu ala melikasya uthaithinı

˜ ˜ IKASYA– ISOVO ˜ ˜ ˜ ˜ muna wa mıvw’anano na ıvindanı o ˜ ˜ yıu mayasya nı athaithi ma Ngai.˜ Kwa ˜ ˜ ˜ ngelekany’o, nthını wa ıvuku ya Uvua˜ ˜ ˜ ˜˜ ny’o, ndeto ısu nıtumııtwe kwonany’a ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ılwaya yıtawa “Mbavi˜ ya kı-ndıni˜ yıla ˜ ˜ ˜ ˜ loni Ila Nene” nundu nıyılikanıtye na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ asumbı ma nthı ıno n˜ ı kana yıthıwe na ˜ ˜ ˜ ˜ ukumu na uthwii.—Uvu 17:1-5; 18:3; 1Ma 5:25. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Isanduku ya utianıo. Yıu nı ısandu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ku yaseuvıtw’e na mbwau sya muea ˜ ˜ ˜ na yıkavw’ıkwa na thaavu, yıla yaiawa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ vala Vandu Vatheu Vyu ıeemanı, na ıti˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na vala Vandu Vatheu Vyu ıkalunı yıla ˜ ˜ ˜ yaakiwe nı Solomoni. Yaı na ngunıko ˜ ˜˜ ˜ ˜ ya thaavu muthei na ıulu wa ngunıko ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ısu vaı akeluvi elı masianıtye. Syındu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ila syaı sya vata muno ısandukun ı ˜ ˜ yıu ˜ ˜ ˜ ˜ nı ala masengea elı ma ıla Mıao Ikumi. ˜ —Kut 31:26; 1As 6:19; Avl 9:4. ˜ ˜ ˜ Isinakoke. Nı ndeto yonanasya “ku˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mbany’a vamwe; umbano,” ındı nthını ˜ ˜ ˜ wa maandıko maingı, nı mwako kana ˜ vandu vala Ayuti mombanaa kwo˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndu wa kusoma Maandıko, kumany ı˜ ˜ ˜ ˜ w’a, kutavany’a, na kuvoya. Ivindanı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ya Yesu, kıla nd˜ ua nenange nthını wa ˜ ˜ Isilaeli yaı na Isinakoke, na ndua ila ˜ nene syeethıwa na masinakoke mea˜ na una.—Luk 4:16; Mek 13:14, 15. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Isoki. Nı mutı ula wakelanaw’a ituo˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nı sya mundu, na mıio yeethıawa yo˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ veewe kıla ngalıko mutını usu. Kana ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ mutı ula wailıılawa ngingonı sya nya˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mu ilı (muno muno ng’ombe) yıla iku˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kusya kındu ta mulau kana ıkasya. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Nundu ngombo nısyatumıaa masoki ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kukua syındu ngito, ısoki nıyatumıa˜ wa kwa nzıa ya ngelekany’o kwona˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ny’a ukombo kana kwıthıwa mundu e ˜ ˜ ˜ ˜˜ ungu wa ungı, o vamwe na kuvinyııwa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na kuthınw’a. Kumya kana kutula ıso˜ ˜ ki kwoonanasya kuthaw’a kuma uko˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ mbonı, kuvinyııwanı, na kutumıwa naı. —Ali 26:13; Mt 11:29, 30. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Isovo. Nı mutı wı mbonge na matu ˜ ˜ ˜ mololo, na watumıawa kuminzangya ˜ ˜ ˜ nthakame kana kıw’u ıvinda ya mboka

˜ ˜ ˜ IVIA YA KIKOTONI– ILULIKO ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ sya kuthesya. Nıvatonyeka ukethıa nı ˜ ˜ ˜ mutı muthemba wa marjoram (Origanum maru; Origanum syriacum). Kwo˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ sana na undu utumııtwe nthını wa ˜ ˜ ˜ ıandıko ya Yoana 19:29, nıvatonye˜ ˜ ˜ ka ukethıa marjoram nıw’o wakwata˜ ˜ ˜ nıtw’e na uvonge kana durra, muthe˜ ˜ mba muna wa muvya (Sorghum ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ vulgare), nundu mutı usu waı utonya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kwıthıwa na kamutı kaasa katonya kutwaa sivongyi ya mbinyu ngaatu ngi˜ ˜ nya kanyw’anı wa Yesu.—Avl 9:19. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Ivia ya kıkotonı. Ivia yıla yıkıawa mu˜ ˜ ˜ thyanı, kana konanı, ya nyumba vala ˜ ˜ ˜˜ ˜ nguta ilı ikomanııte, na nı ya vata ˜ ˜ ˜ kwondu wa kuikwatany’a vamwe. Ivia ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ınene ya kıkotonı nıyo yaı ıvia ya musi˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ngi ya kıkotonı; yeethıawa ıvia yı vi˜ nya na yanyuvawa kwaka nyumba sya ˜ ˜ ˜ andu onthe na nguta sya ndua. Ndeto ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ ısu ıtumııtwe kwa nzıa ya ngelekany’o ˜ ˜˜ ˜ kwonany’a mwambılıılyo wa nthı, na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Yesu etıtwe “ ıvia ya musingi ya kıko˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ tonı” ya kıkundi kya Kıklısto, kıla kıko˜ ˜ ˜ nanıtw’e na nyumba ya kı-veva.—Aev 2:20; Yov 38:6. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Ivia ya kuthia. Nı ıvia ya muvilingo yai˜˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ lıılawa ıulu wa ıvia yıngı o ya muvili˜ ˜ ˜ ˜ ngo na yatumıawa kuthia mutu. Vaı ˜ ˜ ˜ ˜ kyambo kyeethıawa katı wa ıvia yıla ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ yaı nthı na nıkyo kyakwatııaa ıvia y˜ ıla ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ yaı ıulu wayo yıla yıuthyuukw’a. Ivi˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nda ya tene, mısyı mingı nıyeethıa˜ ˜ ˜ wa na mavia ma kuthia ala matumıa˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wa nı aka. Na nundu mısyı yatumıaa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıvia ya kuthia nı kana ıkwate lıu ˜ ˜ ˜ ˜ wa kıla muthenya, Mıao ya Mose nıya˜ ˜ ˜ ˜ ˜ vatanıte kwosa ıvia yıu kana ıvia yıla ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ yeethıawa ıulu wayo yıthıwe ngwatılı˜ lyo. Mavia ala manene ma kuthia ma˜ ˜ ˜ ˜ ˜ thyuukaw’a nı nyamu.—Kut 24:6; Mko 9:42. ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Ivinda (yıı). Nı ualyulo wa ndeto ya Kı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kiliki ai·on ıla ıtumıawa kuweta undu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ maundu mailye ıvindanı ına kana ma˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ undu ala meutuma ıvinda ına yıthı˜ ˜ ˜ ˜ wa yı kıvathukany’o. Mbivilia nıwetete ˜˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜˜ ˜ ıulu wa “ ıvinda yıı” ıielesya ıulu wa

752 ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ maundu ala maendeee ıulu wa nthı ˜ ˜ ˜ ˜ na mwıkalıle wa andu ma nthı. (2Ti ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 4:10) Kwısıla utianıo wa Mıao, Ngai nı˜˜ ˜ ˜ ˜ wambııisye ıvinda ına yıla amwe ma˜ ˜ ˜ tonya kuyıta ıvinda ya Aisilaeli kana ˜ ˜ ya Ayuti. Kwısıla nthembo yake ya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wovosyo, Yesu Klısto nıwatumıiwe nı ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Ngai kwambıısya ıvinda yıngı yı kıva˜ ˜ ˜ ˜ thukany’o, yıla muno muno yakonetye ˜ ˜ ˜ ˜ k˜ ıkundi kya Aklısto etıkıw’a mauta. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Undu usu waı mwambılılyo wa ıvinda ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ yıngı yeu yıla maundu ala mawetetwe ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nthını wa utianıo wa Mıao meanıaw’a. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Yıla ndeto ısu yatumıwa ıandıkıtwe ˜ ˜ ˜ ˜ kwa wingı yıthıawa ıiweta mavinda me ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kıvathukany’o, kana maundu me kı˜ ˜˜ vathukany’o, ala methııtwe kw’o kana ˜ makethıwa kw’o.—Mt 24:3; Mko 4:19; Alo 12:2; 1Ko 10:11. ˜ ˜ ˜ ˜ Ivuku ya kukunzwa ya kıthuma. ˜ ˜ ˜ Yaseuvaw’a na kıthuma kya ılondu, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mbui, kana kasau na yatumıawa kua˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndıka maundu. Kıthuma kıu kyaı kıto˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nya kwıkala ıvinda yıasa kwı ıkangaa ˜ ˜ ˜ ˜ na kyatuamıawa kuseuvya mavuku ˜ ˜ ˜ ma kukunzwa ma Mbivilia. Nıvato˜ ˜ ˜ ˜ nyeka ukethıa mavuku ma kukunzwa ˜ ˜ ala Vaulo wamwıie Timotheo amue˜ ˜ tee maı ilungu imwe sya ithuma syaı ˜ ˜ na Maandıko ma Kıevelania.˜ Amwe ma ˜ ˜ Mavuku ma Kukunzwa ma Ukanga wa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Munyu maandıkıtwe kıthumanı.—2Ti 4:13. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Ivuku ya kukunzwa. Nı kılungu kıasa ˜ ˜ ˜ kya kıthuma kana ıkangaa, kıla kyee˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ thıawa kıandıkıtwe ngalıko ımwe, na ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kyalingılıılawa mutını. Maandıko maa˜ ˜˜ ˜ ndıkawa na mayumııw’a mavukunı ma ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kukunzwa. Mavuku asu nımo matumı˜ ˜ ˜ ˜ awa muno ıvinda yıla Mbivilia yaandıkawa.—Luk 4:17-20; 2Ti 4:13.

I

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Iluliko. Nı ndua ımwe ya Lomi ıla yı ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ ngalıko ya ıulu kwelekela uthuılonı wa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ syua. Vaulo nıwaendie kundu kuu ku˜ ˜ ˜ ˜ ˜ asavıte uu e wıanı wake wa kutava˜ ˜ ˜ ny’a, ındı vaiwetetwe kana nıwatava-

˜ ISILAELI– KIKUNDI

753 ˜ ˜ nisye Iluliko kana ekie o kuvika kuu. —Alo 15:19. ˜ ˜ ˜ Isilaeli. Isyıtwa yıla Ngai wanengie Ya˜ ˜ ˜ ˜ kovo. Yesie kutw’ıka ısyıtwa ya nzyawa syake syonthe. Nzyawa sya ana ma Yakovo me 12 syeeta˜ wa ana ma Isilaeli, nyumba ya Isilae˜ ˜ li, andu (aume) ma Isilaeli, kana Aisi˜ ˜ ˜ ˜ ˜ laeli. O na ıngı, Isilaeli nıyatumıawa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ ta ısyıtwa ya usumbı wa ıulu wa ila ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mbaı ıkumi syatilıkile kuma usumbını ˜ ˜ ˜ ˜˜ wa ngalıko ya ıtheo, na ıtina yambııa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kutumıwa ta ısyıtwa ya Aklısto etıkıw’a mauta, “Isilaeli ma Ngai.”—Aka 6: 16; Mwa 32:28; Mek 4:10; Alo 9:6.

K

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Kaisali. Nı ısyıtwa ya uko muna wa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Alomi yıla yesie kutw’ıka ısyıtwa ya ˜ ˜ unene ya asumbı ma Lomi. Aukusi˜ to, Tivelio, na Kilautiosi nımawetetwe ˜ ˜ na masyıtwa moo Mbivilianı, na o na ˜ ˜ ˜ kau ısyıtwa ˜ ya Nilo yıiwetetwe, o nake ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ aı Kaisali. Isyıtwa “Kaisali” nıyıtumıı˜ ˜ ˜ ˜ twe nthını wa Maandıko ma Kıkiliki ma ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Kıklısto kwonany’a ukumu wa silikalı, ˜ kana Nthı.—Mko 12:17; Mek 25:12. ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ Kıalamu. Kıı nı kıthyomo kya Kıse˜ ˜ ˜ ˜ mu kıthengeanıe muno na Kıevela˜ ˜ ˜ nia na kıtumıaa nthoo ivw’anene na ˜ ˜ ˜ sya Kıevelania. Kıthyomo kıu mbee˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nı kyaneenawa nı Aalamu, ındı ıtina ˜ ˜ ˜ ˜ kyatw’ıka kıthyomo kya nthı mbingı ˜ ˜ kya viasala na kya uneenany’a usu˜ ˜ mbını wa Asuli na wa Mbaviloni. O ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na ıngı nıkyo kıthyomo kıla kyaaılıte ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kutum ıwa ma und un ı ma silikal ı nth ını ˜ ˜ ˜ wa Usumbı wa Velisia. (Esa 4:7) Ku˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndu kumwe nthını wa ıvuku ya Esala, ˜ ya Yelemia, na ya Ndanieli kwaandıki˜ ˜ we na kıthyomo kya Kıalamu. Ndeto ˜ ˜ ˜˜ ˜ imwe sya Kıalamu nitumııtwe Maandı˜ ˜ ˜ ˜ konı ma Kıkiliki ma Kıklısto.—Esa 4:8– 6:18; 7:12-26; Yel 10:11; Nda 2:4b–7: 28; Mko 14:36; Mek 9:36. ˜ ˜ ˜ Kıangıo kya mbinyu. Kyakothaa kwı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ thıwa ne maima el ı menz ıtwe ıvian ı ˜ ˜ ˜ ya limestone. Iima yımwe yeethıawa

˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ yı ıulu kwı yıla yıngı na makwatanı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ tw’e nı kamutalu kanini. Yıla nzavivu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ syaangıwa ıimanı yıla yaı ıulu, kıw’u ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kya nzavivu isu nıkyanyululukaa kıka˜ ˜ ˜ ˜ ˜ lika ıimanı yıla yeethıawa ıtheo. Ndeto ˜ ˜ ˜ isu nitumıawa kwa nzıa ya ngeleka˜ ˜ ˜ ny’o kwonany’a usilılo wa Ngai.—Uvu 19:15. ˜ ˜ Kıevelania.—Sisya MUEVELANIA. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Kıkiliki;˜ Mukiliki. Nı kıthyomo kya andu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ma ˜ Ukiliki; o na ıngı, nı mundu ˜ ˜ ˜ ˜ wa Ukiliki kana mundu wa musyı wa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kuu. Nthını wa Maandıko ma Kıkili˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ki ma Kıklısto, ndeto ısu nıtumııtwe ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ kwa nzıa nenange; ıtumııtwe kuweta ˜ andu onthe ala mate Ayuti kana ala ˜ ˜ ˜ ˜ makonanıtw’e na kıthyomo na kıthıo kya Akiliki. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Kıkıo kya Ngai. Nı kumukıa, kumu˜ ˜ ˜ ˜ thaitha, na kumuthukuma Yeova Ngai ˜ ˜ ˜ ˜ o vamwe na kulumany’a na usumbı˜ ˜ ki wake munene wa nthı yonthe.—1Ti 4:8; 2Ti 3:12. ˜ ˜ ˜ ˜ Kıkundi kya ndıni. Nı kıkundi kya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ andu kıatııaa momanyısyo kana muto˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ngoi muna na kı na muıkııo wakyo. ˜ ˜˜ Ndeto isu itumııtwe kwonany’a iku˜ ˜ ˜ ndi ilı sya ndıni ya Ayuti, nasyo nı ˜ kıkundi kya Avalisi na kya Asatukai. ˜ ˜ ˜ And nımeetaa ˜ ˜ u mate˜ Aklısto o namo ˜ ˜ Uklısto “kıkundi kya ndıni” kana “kı˜ ˜ kundi kya ndıni ya Anasaleti,” na nıva˜ ˜ ˜ ˜ ˜ tonyeka ukethıa moonaa ıkıte ˜ ta kıtil ˜ ˜ ˜ kuma ndıninı ya Ayuti. Itina wa ıvinda ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nıkweethıiwe na mutilıkangano nthı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nı wa kıkundi kya Kıklısto; na “kıku˜ ˜ ˜ ndi kya ndıni ˜ ya Nikolai” nıkıwetetwe ˜ ˜ ıvukunı ya Uvuany’o.—Mek 5:17; 15:5; ˜ 24:5; 28:22; Uvu 2:6; 2Vt 2:1. ˜ ˜ ˜ ˜ Kıkundi. Nı andu mombanıte vamwe ˜ ˜ ˜ ˜ kwondu wa kıeleelo kına kana kwı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ka undu muna. Nthını wa Maandı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ko ma Kıevelania ndeto ısu ıtumıawa ˜ ˜ ˜ muno muno kwonany’a mbaı ya Isi˜ ˜ ˜ ˜ laeli. Nthını wa Maandıko ma Kıkiliki ˜ ˜ ˜ ma Kıklısto, ndeto ısu yonanasya iku˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndi syı kıvathukany’o sya Aklısto, ındı ˜ ˜ mavinda maingı yonanasya kıkundi

˜ ˜ ˜ KILUNGU KYA IKUMI– KULA ˜ ˜ kyonthe kya Kıklısto.—1As 8:22; Mek 9:31; Alo 16:5. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Kılungu kya ıkumi. Nı kılungu kımwe ˜ ˜ ˜ ˜ katı wa ilungu ıkumi kıla kyanengana˜ ˜ ˜ we kana kumw’a ta uelo, muno muno ˜ ˜ ˜ ˜ kwondu wa maundu makonetye uthai˜ thi. (Mal 3:10; Kut 26:12; Mt 23:23; ˜ ˜ Avl 7:5) Kwosana na Mıao ya Mose, kı˜ ˜ ˜ ˜ lungu kya ıkumi kya usyao wa nthı, ˜ ˜ ˜ na kılungu kya ıkumi kya wongele˜ ˜ ku wa ndıthya ya indo nıkyaumaw’a ˜ ˜ kıla mwaka kıtetheesye Alivai. Namo ˜ ˜ ˜ ˜ Alivai nımaumasya kılungu kya ıku˜ ˜ ˜ mi kya kıla manengwa nı kana kıte˜ ˜ theesye athembi ma musyı wa Aluni. ˜ ˜ ˜ ˜ Vaı ilungu ingı sya ıkumi syaumaw’a. ˜ ˜ ˜ ˜ Aklısto mayıaıwe maumye kılungu kya ˜ ˜ ıkumi. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Kımbithı kıtheu. Nı undu umwe ukone˜ ˜ tye kıeleelo kya Ngai na wumanıte na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ u Ngai mwene. Undu usu wıkalaa wı ˜ ˜ ˜ muvithe nginya ıvinda yake yıvike, na ˜ ˜ uvuanaw’a o kwa ala we mwene unyu˜ vaa maumanye.—Mko 4:11; Ako 1:26. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Kımeto. Nı maundu ala mundu utonya ˜ ˜ ˜ kwıka onany’e kana e na kyeva nundu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ wa kukw’ııwa kana kukwatwa nı undu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ungı muthuku. Ivinda ya tene, kyaı kı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ thıo kumeta kwa ıvinda ına. Andu ala ˜ ˜ ˜ ˜ meumeta nımaıaa na wasya mune˜ ˜ ne, makekıa ngua sya mwanya, make˜ ˜ ˜ ˜ yumba mutwe muu, makatembuanga ˜ ˜ ˜ ˜ ngua, na makekunanga kıthui. Mavi˜ ˜ ˜ nda amwe andu ala maıvawa kumeta ˜ ˜ nımathokaw’a mathikonı.—Est˜ 4:3; Mt 11:17; Mko 5:38; Yoa 11:33; Uvu 21:4. ˜ ˜ ˜ Kıthembeo. Vandu vatulu kana ngyu˜ ˜ kwaa yakıtwe na muthanga, mavia, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıvia yase, kana mbwau ivw’ıkıtwe kyu˜ ˜ ma vala vaumıaw’a nthembo na uva˜ ˜ ˜ ˜ ni ıvinda ya uthaithi. Kasumbanı ka ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mbee ıeemanı na ıkalunı vaı “kıthe˜ ˜ mbeo kya thaavu” kya kumısya uva˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ni. Kyaseuvıtw’e na mbwau ivw’ıkıtwe ˜ ˜ ˜ thaavu. Vaı “kıthembeo kya uthuku” ˜ ˜ ˜ ˜ kınene kwondu wa nthembo sya kuvı˜ ˜ ˜ vw’a kıla kyaı nza. Ithembeo nısyee˜ ˜ ˜ ˜ ˜ thıawa kw’o o na uthaithinı wa uvu-

754 ˜ ngu.—Kum 39:38, 39; 1As 6:20; Mt 5:23, 24; Luk 1:11; Mek 17:23. ˜ ˜ ˜ ˜ Kıthuma kya mbinyu. Nı suva waseu˜ ˜ ˜ vaw’a na kıthuma kıima kya nyamu, ˜ ˜ ˜ ˜ ta mbui kana ılondu, na kyatumıa˜ ˜ ˜ wa kwıkıa mbinyu. Mbinyu yeekıawa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ithumanı nzau, nundu yıla ıendeee ku˜ ˜ kaata nıyumasya nzeve yıtawa carbon ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ dioxide, ıla yıthıawa ıtonya kutuma ˜ ˜ ˜ ˜ suva ta usu wa mbinyu uvalıka. Ithu˜ ˜ ˜ ma nzau nithanthaangaa; ındı ila ˜ ˜ ˜ ˜ nguu itatonya kuthanthaanga nivalıkaa.—Yos 9:4; Mt 9:17. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Kıtuı. Nı kındu kılungalu kyaakawa ˜ ˜ ˜˜ ˜ kwondu wa kukwatııa mwako, na kı˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndu kıngı kıungamıte kı kılungalu no ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kyeetawa kıtuı. Ituı ta isu nısyatuumı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ twe mwakonı wa ıkalu, o na nısyatu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mıiwe myakonı ya kı-usumbı ıla yaaki˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ we nı Solomoni. Ndeto ısu nıtumııtwe ˜ kwa nzıa ya ngelekany’o kwonany’a ˜ ˜ ˜ kutuıka (1Ti 3:15) kana kwonany’a ˜ kı˜ ˜ ndu kya kwıkala tene na tene (Uvu ˜ ˜ ˜ ˜ 3:12) nthını wa Maandıko ma Kıkiliki ˜ ˜ ma Kıklısto.—Asi 16:29; 1As 7:21. ˜ ˜ ˜ Kıvıla kya sila. Mavinda maingı kyee˜ ˜ ˜ ˜ thıawa ne ngyukwaa yı nza ıla yalı˜ sawa na ngasi, na vau nı vo anene ˜ ˜ maneeneaa na ıkomano na kutangaa˜ ˜ sa motwi moo. Ndeto “kıvıla kya sila ˜ ˜ ˜ kya Ngai” na “kıvıla kya sila kya Klı˜ ˜˜ ˜ sto” itumııtwe kwa nzıa ya ngeleka˜ ny’o kwonany’a muvango wa Yeova ˜ ˜ ˜ wa kusilıla andu.—Alo 14:10; 2Ko 5: 10; Yoa 19:13. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Klısto. Nı ısyıtwa ya unene ya Yesu ˜ ˜ ˜ yıla yumanıte na ndeto ya Kıkiliki ˜ ˜ ˜ Khri·stos, na ndeto ısu no undu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ umwe na ndeto ya Kıevelania ıla ıalyu˜ ˜ ˜ ˜ lıtwe “Masia,” kana “Mwıtıkıw’a Mauta.”—Mt 1:16; Yoa 1:41. ˜ ˜ ˜ Koli. Ithimo sya syındu nyau na sya syı˜ ˜ ˜ ndu iilye kıw’u. Syeanene na lita 220. —1As 5:11; Luk 16:7, maelesyo ma kwongeleela. ˜ ˜ ˜ ˜ Kula. Nı tuvila twa muvilingo kana tulu˜ ˜ ˜ ˜ ngu twa mbwau kana ıvia tula twatu-

755 ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mıawa kwıka motwi. Twındu tuu twee˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kıawa mıkunzonı ya ngua kana muionı ˜ ˜ ˜ muna na tuithukathukw’a. Kula ıla ya˜ ˜ uma yavaluka kana yoswa nıyo yanyu˜ ˜ ˜ ˜ vawa. Mavinda maingı undu usu wee˜ ˜ kawa ıtina wa kuvoya.—Mt 27:35; Mek 1:26. ˜ Kuneenany’a na maveva. Ala manee˜ ˜˜ nanasya na maveva maıkııaa kana ˜ maveva ma andu ala makw’a maiku˜ ˜ saa na kana nımatonya kuneena kana ˜ ˜ nımaneenanasya na ala me thayu, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ muno muno kwısıla mundu ula utonya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kutumıwa nı maveva asu. Ndeto ya Kı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kiliki ıla ıalyulıtwe “maundu ma ku˜ neenany’a na maveva” nı phar·ma·kia, ˜ ˜ ˜ ıla yonanasya “kumilıthya na ndawa.” ˜ ˜ ˜ ˜ Ndeto ısu nıyesie kukonanw’a na ku˜ ˜ ˜ neenany’a na maveva nundu ıvinda ˜ ˜ ˜ ˜ ya tene ndawa nısyatumıawa kutuma ˜ ˜ ˜ mundu ethıwa na vinya wa ndaimo˜ ˜ ˜ ˜ ni nı kana eke maundu ma uwe.—Aka ˜ 5:20; Uvu 21:8. ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Kutııa kuya. Kwıvathana na lıu kwa ıvi˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ nda ına. Aisilaeli nımatııaa kuya Mu˜ ˜ ˜ ˜ thenya wa Wıw’anıthyo, ıvindanı ya ˜ ˜ mathına, na yıla mekwenda Ngai ama˜ ˜ tongoesye. Ayuti nımanyuvıte mavi˜ ˜ ˜˜ ˜ nda ana kıla mwaka ma kutııa kuya ˜ ˜ ˜ ˜ kwondu wa kulilikana mıisyo ıla yama˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ kwatıte. Aklısto mayıaıwe kutııa kuya. —Esa 8:21; Isa 58:6; Mt 4:2; 9:14; Luk 18:12; Mek 13:2, 3; 27:9. ˜ ˜ ˜ Kutisa kwa mwei. Nı muthenya wa ˜ mbee wa kıla mwei wa kalenda ka ˜ ˜ ˜ Ayuti, na waı muthenya wa kumba˜ ˜ na vamwe, kwıthıwa na mboka, na˜ kumya nthembo sya mwanya. Itina, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ muthenya usu nıwesie kutw’ıka mu˜ ˜ thenya munene wa mbaı ya Isilaeli, na ˜ ˜ andu mayatethasya wıa.—Mot 10:10; 2Ma 8:13; Ako 2:16. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ Kuumanıa. Nı kutısya kana kwathıı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ sya mundu kana kındu undu muthu˜ ˜ ku. Ndyaıle kwoswa ta kuumana kana ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ uthilıku. Kıumo mavinda maingı nı ku˜˜ ˜ ˜ neena kana kwathıısya mundu kana ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kındu maundu mathuku, na yıla Ngai

˜ ˜ KUNEENANY’A NA MAVEVA– KWILILA ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kana mundu wı na ukumu waumanıa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mundu kana kındu, kıumo kıu kıthıa˜ ˜ ˜ ˜ wa kıilye wathani na kıthıawa na utonyi.—Mwa 12:3; Mot 22:12; Mko 11:21; Mek 23:12; Alo 12:14; Aka 3:10. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Kuvıtya; Ivıtyo. Nı kutula mwıao wu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mıtw’e; ˜nayo ıvıtyo nı kıko kya kutula ˜ ˜ ˜ ˜ mwıao. Ivıtyo noyo yıtawa “naı” Mbivi˜ lianı.—Sa 51:3; Alo 5:14. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Kuvua. Nthını wa Maandıko ma Kıkili˜ ˜ ˜ ki ma Kıklısto, ndeto ısu yonanasya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kukuna kana kutandıka na kıvoko kıla ˜ ˜ ˜ ˜ kyeethıawa na mıthya mıkundıke kana ˜ ˜ ˜ yoveewe tuma (tuluma).—Yoa 19:1. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Kuvua; Kıvuıo. Nı wıa wa kumya lıu ˜ ˜ wa mbaa ngetha iianı na mavutinı; ˜ ˜ na vala vatetheaw’a wıa usu veetawa ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ kıvuıo. Wıa wa kuvua watethaw’a na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ moko, mundu aitumıa muvui, na ethı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wa ngetha nı mbingı, andu matumıaa ˜ ˜ mıio ya mwanya ta ivui ila syakusaw’a ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ nı ng’ombe. Ivui isu syesılaw’a ıulu wa ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ ngetha ıla yeethıawa ınyaııkıtw’e kıvu˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ıonı. Kıvuıo kyeethıawa kya muvilingo ˜ ˜ ˜ ˜ na kyaseuvaw’a vandu vatulu ve kıseve.—Ali 26:5; Isa 41:15; Mt 3:12. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Kwıka maundu mavuku na ngulu. ˜ ˜ Ndeto isu syumanıte na ndeto ya Kı˜ kiliki a·selgei·a, ıla yonanasya meko ˜ ˜ ˜ ˜ mathuku ma kutula mıao ya Ngai na ˜ ˜ ˜ monanasya veva wa ngulu kana wa kı˜ ˜ ˜ vuthya. Nı veva wonanasya kana mu˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ndu nde na ndaıa o na nuvuthııasya ˜ ˜ ˜ mıao, myolooto, na ala me na uku˜ ˜ ˜ ˜ mu. Ndeto ısu ndyonanasya mwıkalıle ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ utaıle ula ukonetye tumaundu tunini. —Aka 5:19; 2Vt 2:7. ˜˜ ˜˜ ˜ Kwilııla moko. Moko mailıılawa mu˜ ˜ ˜ ndu nı kana anyuvwe kwondu wa ˜ ˜ ˜ wıa muna wa mwanya, kana kunyu˜ ˜ vwa nı kana ekwata moathimo, uvo˜ ˜ ˜ ˜ syo, kana muthınzıo wa veva mutheu. —Mot 27:18; Mek 19:6; 1Ti 5:22. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Kwılila. Mbivilianı ndeto ısu ıtumıawa ˜ ˜ ˜ ˜ kwonany’a kualyula mosuanıo o va˜ ˜ ˜˜ ˜ mwe na kwılila kuma ngoonı ıulu wa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mwıkalıle ula mundu waı naw’o

˜ ˜ KWITHIWA VO – MANA ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mbeenı, syıko nthuku, kana undu mu˜ ˜ ˜ ndu waleile kwıka. Kwılila kuma ngoo˜ ˜ ˜ ˜ nı nıkwıthıawa na mosyao maseo, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nıkutumaa mundu aalyuka.—Mt 3:8; Mek 3:19; 2Vt 3:9. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Kwıthıwa vo. Kundu kumwe nthını wa ˜ ˜ ˜ ˜ Maandıko ma Kıkiliki ma Kıklısto, nde˜ ˜ to isu syonanasya kwıthıwa vo kwa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Yesu Klısto e Musumbı kuma ıvinda ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ yıla watw’ıkıthiw’e Musumbı wa Kı˜ ˜ masia utenekee, nginya mıthenya ya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ muminukılyo wa ıvinda yıı. Kwıthıwa ˜ ˜ ˜ vo kwa Klısto ti o kuka na kusyoka na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mıtukı; ındı kwıthıwa vo kwake kukae˜ ˜ ˜ ˜ ndeea kwa ıvinda yıla yınyuvıtwe.—Mt 24:3. ˜ ˜ ˜ ˜ Kwıtıkısya mauta. Ndeto ya Kıevela˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nia ıla yonanasya “kuvaka kındu kıilye ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kıw’u.” Mauta metıkıaw’a mundu kana ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kındu kwonany’a nıkıvathıtwe kwo˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndu wa uthukumi wa mwanya. Nthı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nı wa Maandıko ma Kıkiliki ma Kıklı˜ ˜ ˜ ˜˜ sto, ndeto ısu nıtumııtwe kwonany’a ˜ ˜ ˜ ˜ kwıtıkıw’a veva mutheu kwa ala ma˜ ˜ ˜ ˜ nyuvıtwe kwondu wa wıkwatyo wa ku˜ ˜ thi ıtunı.—Kum 28:41; 1Sa 16:13; Luk 4:18; Mek 10:38; 2Ko 1:21. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Kwıyıava. Nı watho muito ula mundu ˜ ˜ ˜ ˜ wamwathaa Ngai kana nukwıka undu ˜ ˜ ˜ ˜ muna, nukumya nthembo kana muthı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nzıo muna, nukwıyumya uthukuminı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ muna, kana nukwıvathana na maundu ˜ ˜ ˜ mana o na kau ti mathuku. Kwıyıa˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ va kuu kwaı o undu umwe na kwıvıta. —Mt 5:33. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Kyauya kya Wıoo kya Mwıaıi. Nı kyau˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ ya kya mıkate ıte ılawa ıla yıısanıaw’a ˜ ˜ na mbinyu, na syındu isu syoonana˜˜ ˜ sya mwıı wa Klısto na nthakame yake; ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kyauya kıu nı kya kulilikana kıkw’u ˜ ˜ ˜ kya Yesu. Na nundu kwosana na Maa˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndıko Aklısto nımaıle kulilikana undu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ usu, kwıka uu no kwıtawa “Kulilikana ˜ ˜ ˜ Kıkw’u kya Yesu.”—1Ko 11:20, 23-26.

L

˜ ˜ ˜ ˜ Levutoni. Ivindanı ya Maandıko ma Kı˜ ˜ ˜ ˜ kiliki ma Kıklısto, levutoni nıyo yaı ka-

756 ˜ ˜ sendi kanini vyu na kaseuvaw’a na ˜ ˜ ˜ uthuku kana kyuma kıtawa mbulo˜ ˜ nzi. Nthını wa Mbivilia imwe levutoni ˜ ˜ ˜ ıalyulıtwe “kawela.”—Mko 12:42; Luk 21:2; maelesyo ma kwongeleela. ˜ ˜ Livai; Mulivai. Livai nı mwana wa kata˜ ˜ ˜ ˜ ˜ tu wa Yakovo ula wasyaıtwe nı kıveti ˜ ˜ ˜ ˜ kyake, Lea. O na ıngı, mbaı ıla yaumanie nake yeetawa oou. Syana sya˜ ˜ ˜˜ ke itatu nısyo syambııisye ila ikundi ˜ itatu nene sya Alivai. Mavinda amwe ˜ ˜ mbaı yonthe ya Livai nıyeetawa “Ali˜ ˜ ˜ ˜ ˜ vai,” ındı mavinda maingı musyı wa ˜ ˜ ˜ ˜ Aluni ndweethıawa wı mutale vo. Mbaı ˜ ˜ ya Livai ndyaakwata kısio kya Nthı ya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Watho ındı nıyanengiwe ndua 48 nthı˜ ˜ ˜ nı wa isio ila mbaı ila ingı syanenge˜ twe.—Kut 10:8; 1Ma 6:1; Avl 7:11.

M

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Maandıko; Iandıko. Nı maundu matheu ˜ maandıke ma Ndeto ya Ngai. Ndeto ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ ısu ıtumııtwe o Maandıkonı ma Kıkiliki ˜ ˜ ma Kıklısto.—Luk 24:27; 2Ti 3:16. ˜ ˜ ˜ ˜ Maili. Nı kıthimo kya uasa kıla kyone˜ ˜ ˜ ˜ kaa ıvinda o yımwe nthını wa Maa˜ ˜ ˜ ˜ ndıko ma Kıkiliki ma Kıklısto ala ˜ ˜ ˜ ma mbee. Ndeto ısu yonekaa ıandı˜ ˜ konı ya Mathayo 5:41, na nıvatonye˜ ka yonanasya kıthimo kya maili kya ˜ Lomi kıla kyeanene na mita 1,479.5 ˜ ˜ ˜˜ (vuti 4,854). Ndeto “maili” nıtumıı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ twe kundu kungı ta ıandıkonı ya Luka 24:13, Yoana 6:19, na ya Yoana 11:18, ˜ ˜ ˜ ˜ na yonanasya kıthimo kya maili kıtıkı˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ le kıla kıvınduıtwe kumana na uasa wa ˜ iwanza sya tene ila iwetetwe maandı˜ konı ala ma mbee. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Mana. Nı lıu ula Aisilaeli maısaa ıvi˜ ˜ ˜ ˜ nda ya ıla myaka 40 maı weunı. Mane˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ngetwe lıu usu nı Yeova. Yaumılaa kıla ˜ ˜˜ ˜ kwakya kwa nzıa ya kyama ıulu wa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nthı na yeethıawa ıvw’ıkıtwe nı ımwe, ˜ ˜ na no muthenya wa Savato wı w’oka ˜ ˜ ˜ ˜ ıtaumılaa. Yıla Aisilaeli mamyonie ıvi˜ ˜ ˜ nda ya mbee makulilye, “Nı kyau?” ˜ kana, kwa Kıevelania, “man hu?” ˜ ˜ (Kum 16:13-15, 35) O nake Yesu nıwa-

757 ˜ ˜ ˜ wetie mana, ındı kwa nzıa ya ngelekany’o.—Yoa 6:49, 50. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Manemane. Nı kıthana kı muuke mu˜ ˜ ˜ ˜ seo kıla kyaumaw’a ikuthunı syı mıw’a ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kana tumıtı tukuvı twa muthemba ˜ ˜ wa Commiphora. Manemane yaı ımwe ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ katı wa syındu ila syatumıawa ku˜ ˜ ˜ ˜ seuvya mauta matheu ma kwıtıkısya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ andu kana syındu. Nıyatumıawa kuva˜ ˜ ˜ ˜ ka ngua na itanda nı kana syıthıwe na ˜ ˜ ˜ muuke museo, na nıyongelawa mau˜ ˜ ˜ tanı ma kwıvaka na mauta ma kuka˜˜ ˜ nda mwıı. Nıyavulanaw’a na mbinyu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kuseuvya ukı watumaa mundu asu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ vaa. O na ıngı, manemane nıyatumıwa ˜ ˜ ˜ kuvaka kimba kıtanamba kuthikwa. —Kum 30:23; Nth 7:17; Mko 15:23; Yoa 19:39. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Mangu. Nı uwau muthuku muno wa kı˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ konde. Maandıkonı, mangu maitumıı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ twe kwonany’a o uwau ula umunthı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wıtawa mangu, nundu nımakwataa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ andu, ngua, na nyumba. Ula uwaıte ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ uwau usu etawa mundu wı na mangu. —Ali 14:54; Luk 5:12. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ Masetonia. Nı kısio kı ngalıko ya ıulu ya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Ukiliki kıla kyeethıiwe kı nguma muno ˜ ˜ ıvinda ya Alekisanda Munene na kya˜ ˜ ˜ endeea kwıthıwa na wıyathi nginya ˜ ˜ ıla kyasindiwe nı Alomi. Masetonia ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ yaı kısio kya Lomi ıvinda yıla mutu˜ ˜ mwa Vaulo waendie Ulaya ıvinda ya ˜ mbee. Vaulo aendie kuu mavinda ata˜ tu.—Mek 16:9. ˜ ˜ Masia. Yumanıte na ndeto ya Kıevela˜ ˜ ˜ ˜ nia ıla yonanasya “kwıtıkıw’a mauta” ˜ ˜ ˜ ˜ kana “mwıtıkıw’a mauta.” Ndeto ya Kı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kiliki ıla ıvw’anene na ısu ıalyulıtwe ˜ “Klısto.”—Nda 9:25; Yoa 1:41. ˜ ˜ ˜ Mavuti. Nı wewa ula uvathanaw’a na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ngetha ıvinda ya kuvua na kuulukya. ˜ ˜ ˜˜ ˜ Mavuti nımatumııte kwa nzıa ya nge˜ ˜ ˜ lekany’o kwonany’a kındu kıtatethya ˜ na kıte kya kwendeesya.—Sa 1:4; Mt 3:12. ˜ ˜ Mbaali. Nı ngai ya Akanaani ıla yonekaa tayo mwene yayaya na tayo yae-

˜ MANEMANE– MBUA ˜ tae mbua na vinya wa usyai. O na ngai ˜ ˜ ingı nini nısyeetawa “Mbaali.” Ndeto ˜ ˜ ısu ya Kıevelania yonanasya “Mwene; Vwana.”—1As 18:21; Alo 11:4. Mboka ya Ivanda. Noyo yeetawa Mbo˜ ˜ ˜ ka ya Tusumba, kana Mboka ya Ku˜ ˜ mbany’a. Yeethıawa mwei wa Kı˜ evelania weetawa Ethanimu, matuku ˜ ˜ ˜ ˜ 15-21. Yaı ıvinda ya kutanıa ngetha ˜ ˜ ˜˜ muthyanı wa mwaka wa uımi wa Isi˜ ˜ ˜ ˜ laeli na yaı ıvinda ya kutana na ku˜ ˜ ˜ tunga muvea kwondu moathimo ma ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Yeova ıulu wa syındu ila mavandıte. ˜ ˜ ˜ ˜ Ivinda ya mboka ısu andu mekalaa tu˜ ˜ ˜ ˜ sumbanı, kana malwandanı, nı kana ˜ malilikane ıvinda yoo ya Kuma Misili. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Nı ımwe katı wa mboka itatu ila aume ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ maaılıte kuthi Yelusaleme kumılilikana.—Ali 23:34; Esa 3:4; Yoa 7:2. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Mboka ya Kuthew’a kwa Ikalu. Nı mu˜ ˜ ˜ ˜ thenya weethıawa unyuvıtwe wa kıla ˜ ˜ ˜ ˜ mwaka kwondu wa kuthew’a kwa ıkalu ˜ ˜ ˜ ıtina wa kuvukw’a nı Andioko Evivane. ˜ ˜˜ ˜ Mboka ısu yambııaa matuku 25, mwei ˜ ˜ ˜ wa Kiselevu, na ıyıendeea kwa ıvinda ˜ ya mıthenya nyanya.—Yoa 10:22. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Mboka ya Mukate Ute Ilawa. Yaı ımwe ˜ ˜ katı wa mboka itatu ila nene sya Ai˜ ˜˜ silaeli sya kıla mwaka. Yambııaa ma˜ ˜ tuku 15, mwei wa Nisani, muthenya ˜ ˜ ˜ ˜ umwe ıtina wa Vasaka, na ıyıendeea ˜ ˜ ˜ kwa ıvinda ya mıthenya muonza. No ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mıkate ıte ılawa yaı ıtonya kuıwa, nı ˜ kana malilikane ıvinda yoo ya Kuma Misili.—Kum 23:15; Mko 14:1. ˜ ˜ ˜ ˜ Mbua sya ulilikano. Nı vandu vala va˜ ˜ ˜ thikawa kimba. Ndeto isu nı ualyulo ˜ ˜ wa ndeto ya Kıkiliki mne·meion, ıla ˜ ˜ yumanıte na ndeto “kulilikany’a,” na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ uu wonanasya kana mundu ula mu˜ ˜ ˜ kw’u nı mulilikane.—Yoa 5:28, 29. ˜ ˜ ˜ Mbua. Yıla yaandıkwa na nthoo nini ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ yıthıawa ıyonany’a mbua ımwe; yıla ˜ ˜ yaandıkwa nthoo ya mbee yı nene ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ yıthıawa ıyonany’a mbua ya andu ˜ ˜ ˜ onthe, na nıyosanıte na ndeto ya Kıe˜ velania “Seoli” na ya Kıkiliki “Ande˜ ˜ ˜ si.” Ieleetw’e Mbivilianı ta vandu va

˜ ˜ MBYA SYA KITHEMBEO – MUEVELANIA ˜ ˜ ˜ ˜ ngelekany’o kana kwıthıwa mundu ˜ ˜ ˜ ˜ atatonya kwıka undu kana kwımanya. ˜ —Mwa 47:30; Mut 9:10; Mt 27:61; Mek 2:31. ˜ ˜ ˜ Mbya sya kıthembeo. Nı mıthya yai˜ ˜ ˜ ˜ lye mbya ıla yeethıawa yumılıte kona˜ nı inya sya˜ ithembeo imwe.—Ali 8:15; 1As 2:28; Uvu 9:13. ˜ ˜ ˜ ˜ Mıao ya Mose. Nı mıao ıla Yeova wane˜ ˜ ˜ ˜ ngie Isilaeli kwısıla Mose weunı wa Si˜ nai mwaka wa 1513 mbee wa Klısto. ˜ Mavinda maingı mavuku ala atano ma ˜ mbee ma Mbivilia metawa Mıao.—Mt 5:17; Luk 24:44. ˜ ˜ ˜ ˜ Mıao. Yıla ndeto ısu yaandıkwa nthoo ˜ ˜ ˜ ˜ ya mbee yı nene yıthıawa ıyonany’a ˜ Mıao ya Mose kana mavuku atano ˜ ˜ ma mbee ma Mbivilia. Yıla yaandıkwa ˜ ˜ nthoo syonthe syı nini, nıtonya kwo˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nany’a mwıao umwe katı wa ıla Mıao ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ya Mose kana undu muna wı mwıao˜ ˜ nı.—Mot 15:16; Kut 4:8; Mt 7:12; Aka 3:24. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ Mıio ya kau. Nı syındu sya kwısiııa ila ˜ ˜ ˜ ˜ syeekıawa nı asikalı, nasyo nı ngovia ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ya kyuma, ıkoti ya syuma, musivi, syı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndu sya kusuvıa mıthumo, na ngao. —1Sa 31:9; Aev 6:13-17. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Mıkate ya wonany’o. Nı mıkate ıkumi ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na ılı ıla yailıanılaw’a; thanthatu ngalı˜ ˜ ˜ ko ımwe ya mesa, na thanthatu ngalı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ko ıla ıngı ya mesa nthını wa vala va˜ ˜ ˜ ˜ ndu Vatheu va ıeema na va ıkalu. O na ˜ ˜ ˜ ˜˜ nıyeetawa mıkate “ ıla yailıılawa me˜ ˜ ˜ sanı” kana “mıkate ıla yaiawa mbee ˜ ˜ wa Ngai.” Kıla muthenya wa Savato ˜ ˜ ˜ mıkate ısu yaiawa mbee wa Ngai nıya˜ ˜ ˜ ˜ vetawa, na vakaiwa ıngı myeu. Mıkate ˜ ˜ ˜ ıla yavetwa yaısawa nı athembi oka. —2Ma 2:4; Kum 25:30; Ali 24:5-9; Mt 12:4; Avl 9:2. ˜ ˜ ˜ ˜ Mina. Nthını wa Maandıko ma Kıkiliki ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ma Kıklısto, mina yaı undu umwe na ˜ ˜ ndulakima 100. Yaı na uito wa ngulamu 340.—Luk 19:13. ˜ ˜ ˜ ˜ Mıthenya ya muminukılyo. Ndeto isu ˜ ˜˜ ˜ itumııtwe wathaninı wa Mbivilia kwo-

758 ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ nany’a ıvinda yıla maundu ala methıı˜ ˜ twe maendeee makavikıa ıvinda yamo ˜ ya muthya. (Ese 38:16; Nda 10:14; ˜ ˜˜ Mek 2:17) Kwosana na kıla kıunee˜ ˜ ˜ ˜ ˜ newa wathaninı muna, yıu nıyıtonya ˜ ˜ ˜ ˜ kwıthıwa ıvinda ya myaka mınini kana ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ mingı. Muno muno, Mbivilia ıtumııte ˜ ˜ ˜ ˜ ndeto ısu kuweta ‘mıthenya ya mumi˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ nukılyo’ wa ıvinda yıı ya kwıthıwa vo ˜ kwa Yesu atenekee.—2Ti 3:1; Yak 5:3; 2Vt 3:3. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Mıthınzıo ya tei. Nı mıthınzıo ıla yane˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ngawe mundu ula wı na thına. Ndı˜ ˜ ˜ ˜ wetetwe ımwe kwa ımwe nthını wa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Maandıko ma Kıevelania, ındı Mıao nı˜ yanengete Aisilaeli myolooto ıla yoo˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nanıtye maundu ala maıle kwıka kwo˜ ndu wa ngya.—Mt 6:2. Moleki.—Sisya MOLOKO. ˜ ˜ Moloko. Nı ngai ya Aamimoni; na nıva˜ ˜ tonyeka ngai ısu noyo yıtawa Malikamu, Milikomu, na Moleki.—Mek 7:43. ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ Muandıki. Nı mumıısya wa Maandıko ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ma Kıevelania. Kuvikıa ıvinda yıla Yesu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wookie kuu nthı, ısyıtwa yıu yanenge˜ ˜ ˜ ˜ twe asomi ma Mıao. Nımamuvıngaa ˜ Yesu.—Esa 7:6; Mko 12:38, 39; 14:1. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Muangi. Nı ısyıtwa ya mıtı yı kıvathuka˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ny’o ıla ıkothaa kumea kundu kula kwı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kıw’u. Mutı ula ukothete kwıtwa mua˜ ˜ ngi nı Arundo donax.—Mt 27:29; Uvu 11:1. ˜ ˜ ˜ ˜ Muethiovia. Nı mundu wa kuma Ethio˜ ˜ ˜ ˜ via, nthı ya tene yı ngalıko ya ıtheo ya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Misili na nthı ısu yavikıte kısionı kya ˜ ˜ ˜˜ ıtheo kya Misili ya ıvinda yıı na nusu ˜ ˜˜ ˜ ˜ ya ngalıko ya ıulu ya Sudan ya ıvinda ˜˜ yıı.—Mek 8:27. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Muevelania. Nı ısyıtwa yatumıiwe ku˜ weta Avalamu (Avalaamu), nı kana ˜ ˜ avathukanw’e na atui make Aamoli. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Na ıtina nıyatumıiwe kuweta nzyawa ˜ ˜ sya Avalaamu ila syaumanıte na mwı˜ ˜ ˜ ˜ sukuue Yakovo na kıthyomo kyoo kya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Kıevelania. Kuvikıa ıvindanı ya Yesu, ˜ ˜ ˜ kıthyomo kya Kıevelania kyaı na nde˜ ˜ to sya Kıalamu na nıkyo kyaneena-

759

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ MUKILIKI– MUNDU UALYULITE MUIKIIO

˜ ˜ ˜ wa nı Yesu na amanyıw’a make.—Mwa 14:13; Kum 5:3; Mek 26:14. ˜ ˜ Mukiliki.—Sisya KIKILIKI. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Muklısto. Nı ısyıtwa yıla Ngai wane˜˜ ˜ ˜ ngie aatııi ma Yesu Klısto.—Mek 11:26; 26:28. ˜ ˜ ˜ ˜ Mukono. Nı kıthimo kya ta uasa wa ˜ ˜ kuma kıkokoa nginya muthya wa kyaa ˜ ˜ kya katı. Mavinda maingı Aisilaeli ma˜ ˜ ˜ ˜ tumıaa mukono wa uasa wa ta sendi˜ ˜ ˜ ˜ mita 44.5 (inzi 17.5), ındı no matumı˜ ˜ ˜ ˜ aa mukono munene ula uasa waw’o ˜ ˜ ˜ ˜ waı kw’oko kumwe, naw’o nı ta uasa wa sendimita 51.8 (inzi 20.4).—Mwa ˜ 6:15; Mt 6:27; Luk 12:25; Uvu 21:17. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Mulaıka munene. Isyıtwa yıu yonana˜ ˜ sya “munene wa alaıka.” Maelesyo ˜ ˜ asu, o vamwe na kumanya kana nthı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nı wa Mbivilia ısyıtwa “mulaıka mu˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ nene” yıitumııtwe kwonany’a wingı, nı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ undu ukwonany’a kana ve mulaıka o ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ umwe munene. Mbivilia ımwıtaa mu˜ ˜ ˜ laıka usu˜ munene Mikaeli.—Nda 12:1; Yuta 9; Uvu 12:7. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Mumbi. Nı mumbi wa mbisu, mıio ya ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ kuııa, na mıio ıngı. Ndeto ya Kıeve˜ ˜ ˜ ˜ ˜ lania ıla ıalyulıtwe mumbi yonanasya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ “museuvya.” Mavinda maingı ukumu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ula mumbi wıthıawa naw’o ıulu wa yu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mba nutumıawa kwonany’a usumbı˜ ˜˜ ˜ ˜ ki munene wa Yeova ıulu wa andu na ˜ mbaı.—Isa 64:8; Alo 9:21. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ Muminukılyo wa ıvinda yıı. Nı ıvinda ˜˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ yıı yıthııtwe vo mbee wa muminukı˜ ˜ ˜ lyo, kana muthya wa maundu ala ma˜ endeee yu, matongoew’e nı Satani. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Yıendanıtye ımwe na ıvinda ya kwıthı˜ ˜ wa vo kwa Klısto. Alaıka makatongoe˜ ˜ ˜ ˜ w’a nı Yesu ‘kuvathany’a ala athuku ˜ ˜ na ala alungalu’ na kumananga. (Mt ˜ ˜ ˜ 13:40-42, 49) Amanyıw’a ma Yesu nı˜ ˜ ˜ ˜ mendaa kumanya ıvinda yıu ya “mu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ minukılyo” yıkeethıwa ındıı. (Mt 24:3) ˜ ˜ ˜ ˜ Atanamba kusyoka ıtunı, nıwamathie ˜ ˜ amanyıw’a make kana akeethıwa va˜ ˜ ˜ mwe namo nginya ıvinda yıu ya mu˜ ˜ minukılyo—Mt 28:20.

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Munasaleti. Nı ısyıtwa ya Yesu yıla yo˜ ˜ nanasya kana aumıte Nasaleti. Nıva˜ ˜ ˜ ˜ tonyeka ukethıa nıkonanıtye na ndeto ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ ya Kıevelania ıla ıtumııtwe ıandıkonı ˜ ˜ ˜ ˜ ya Isaia 11:1, na ıla ıaly ul ıtwe “ntho˜ ˜ ˜ ngooo.” Itina amanyıw’a ma Yesu o ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ namo nımambııe kwıtwa ısyıtwa yıu. —Mt 2:23; Mek 24:5. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Mundu mue. Nı mundu waasya kana e ˜ ˜˜ ˜ na utonyi wa kwathana ıulu wa ma˜ ˜ ˜ ˜ ˜ undu ma ıvinda yukıte. Athembi ma ˜ ˜ ˜ kwıka syama sya uwe, andu ala ˜ ˜ mathanaa maitumıa vinya wa mave˜ ˜ va, asomi ma ndata, na angı nıma˜ ˜ ˜ wetetwe uu Mbivilianı.—Ali 19:31; Kut 18:11; Mek 16:16. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ M˜undu muthasye; Mundu uthaıtw’e. ˜ ˜ ˜ ˜ Ivindanı ya usumbıki wa Lomi, “mu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndu muthasye” aı mundu wasyaıtwe ˜ ˜ ˜ ˜ ate ngombo, na aıle kukwata maundu ˜ ˜ ˜ onthe ala mwene nthı waıle kukwa˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ta. Kıvathukany’o na uu, mundu utha˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıtw’e aı mundu uleketw’e kuma uko˜ ˜ ˜ ˜ mbonı. Kuthaw’a kı-mıao kwatumaa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mundu usu uthaıtw’e ethıwa laiaa wa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Lomi, ındı ndeethıawa aılıte kukwa˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ta kıvıla kya kı-siasa. Kuthaw’a kute ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kwa kı-mıao kwatumaa mundu ethı˜ ˜ ˜ wa ate ngombo ındı ndeethıawa ato˜ ˜ ˜ nya kukwata maundu onthe ala mwe˜ ˜ ˜ ne nthı waıle kukwata.—1Ko 7:22. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Mundu muvakue. Nı mundu ula wanyu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ vawa athukume nyumbanı ya musu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mbı nı kana asuvıe muka wa musu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mbı (musumbı mundu muka) na iveti ˜ ˜ ˜ sya ndusyo sya musumbı. Ndeto isu ˜ ˜ ˜ ˜ no syonanasya munduume unenge˜ ˜ ˜ ˜ ˜ twe unene muna nyumbanı ya musu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ mbı, eka mundu muvakue. Nıtumııtwe ˜ kwa nzıa ya ngelekany’o kwonany’a ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mundu ‘muvakue nundu wa Usumbı,’ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ kana kwa ndeto ingı mundu wısiııe nı ˜ ˜ ˜ ˜ kana eyumye muno kwondu wa kumu˜ ˜ thukuma Ngai.—Mt 19:12; Est 2:15; Mek 8:27. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ Mundu ualyulıte muıkııo. Nthını wa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Maandıko, usu nı mundu ula wee˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ tıkılıte ndıni ya Ayuti, na ethıwa nı

˜ ˜ ˜ MUNENE WA ATHEMBI– MUTHEMBI MUNENE ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ munduume aaıle kwaıkwa.—Mt 23:15; Mek 13:43. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Munene wa athembi. Nı ısyıtwa yı˜ ˜ ˜ ˜ ngı ya “muthembi munene” nthı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nı wa Maandıko ma Kıevelania. Nthını ˜ ˜ ˜ ˜ wa Maandıko ma Kıkiliki ma Kıklısto, ndeto “anene ma athembi” syonana˜ ˜ ˜ sya aume ala matongoetye nthını wa ˜ ˜ ˜ muvango wa uthembi, na nıvatonyeka ˜ ˜ ˜ ukethıa nı vamwe na athembi anene ˜ ˜ ˜ ˜ ala maumıtw’e wıanı woo wa uthembi na ala matongoesye ikundi 24 sya athembi.—2Ma 26:20; Esa 7:5; Mt 2:4; Mko 8:31. ˜ ˜ ˜ ˜ Munene. Aı ngavana munene wa kısio ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ kına kyeethıawa kıungamıwe nı Seneti ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ya Lomi. Aı na ukumu wa kusila mako˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ ani na ukumu ıulu wa ita, ındı o na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kau maundu ala weekaa nımaaıle ku˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ siw’a nı Seneti, nıwe waı na ukumu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ula munene vyu kısionı kıla waunga˜ mıe.—Mek 13:7; 18:12. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Muoi. Nı mundu ula utumıaa vinya wı˜ ˜ ˜ sıkıe wumanıte na maveva mavuku. —Mek 13:6. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ Musenge. Isu yaı ndata yı muthya muı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wa kyuma, na yatumıawa nı aımi ku˜ ˜ ˜ thooma (kutinanga) nyamu. Musenge ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ uelekanıtw’e na ndeto sya mundu muı ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ ila itumaa ula ukutavw’a aatııa utao ˜ ˜ ˜ ˜ museo. “Kutheela mısenge” kumanı˜ ˜ ˜ ˜ te na kıko kya nzau nemu ıla ıleaa ˜ ˜ ˜ ˜ kuthoomwa na vandu va uu ıitheela ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ musenge, na uu uituma ıumıa.—Mek 26:14; Asi 3:31. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Musomi wa ndata. Nı mundu ula uso˜ ˜ ˜ maa undu syua, mwei, na ndata ie˜ ˜˜ ˜ ndaa e na kıeleelo kya kwathana ıulu ˜ ˜ ˜ wa ıvinda yukıte.—Mt 2:1. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Musungi. Nı mundu ula usuvıaa andu ˜ ˜ ˜ na syındu kumana na muisyo, na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ muno muno utuku, na ethıawa ato˜ ˜ ˜ ˜ nya kumanyıthya ala angı oona mui˜ ˜ syo. Asungi makothaa kwıkala nguta˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nı sya ndua kana myakonı mıtulu nı ˜ ˜ kana mone andu ala mokıte me o vaa˜ ˜ ˜ ˜ ˜ sa. Mundu ula weethıawa na kıanda

760

˜ ˜ ˜ ˜ kıu nthını wa ita eetawa o musungi. —Mt 27:65; 28:4. ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Musyaıısya. Nı munduume ula une˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ngetwe wıa wa k usya ı ısya na k us u˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ vıa kıkundi. Undu ula munene wona˜ ˜ naw’a nı ndeto ya Kıkiliki e·pisko·pos ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ nı kusyaıısya ve na kıeleelo kya kusu˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ vıa. Ndeto “musyaıısya” na “mutumıa” ˜ (pre·sbyte·ros) syonanasya kıanda o ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kımwe kıla methıawa nakyo kıkundinı ˜ ˜ ˜ ˜ kya Kıklısto. Ndeto “mutumıa” yona˜ ˜ ˜ ˜ nasya kana ula unyuvıtwe e na ndaıa ˜ ˜ ˜ ˜ syıkwonany’a nı muimu kı-veva, nayo ˜ ˜˜ ˜ ndeto “musyaıısya” yonanasya muno ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ muno mawıa ala mundu waıle kwı˜ ˜ ˜ ˜ anısya ethıwa e na kıanda kıu.—Mek 20:28; 1Ti 3:2-7; 1Vt 5:2. ˜ ˜ ˜ ˜ Musyawa wa mbee. N˜ı mwana ula mu˜ ˜ ˜ ˜ kuu kwa ıthe wake. Ivindanı ya tene, ˜ ˜ mwana musyawa wa mbee eethıwa e ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na kıanda kya ndaıa nthını wa mu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ syı na nıwe waungamıaa musyı ıthe ˜ ˜ ˜ akw’a. Yesu nıwe waı wa mbee kwa ˜ ˜ Yeova, na nowe waı wa mbee katı wa ˜ ˜ syumbe syonthe na wa mbee kutha˜ ˜ yuukw’a.—Mwa 25:33; Kum 11:5; Ako ˜ 1:15; Uvu 1:5. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Mutetheesya wa kıkundi. Nı ualyu˜ ˜ lo wa ndeto ya Kıkiliki ıla mavinda ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ maingı ıalyulawa “muthukumi.” “Mu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ tetheesya wa kıkundi” nı mundu ula ˜ ˜ ˜ ˜ uthukumaa ta mutetheesya wa nzama ˜ ˜ ˜ ˜ ya atumıa kıkundinı. No nginya ethı˜ ˜ ˜ we na ndaıa ila iwetetwe Mbivilianı nı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kana ethıwe aılıte kunengwa kıanda ˜ kıu.—1Ti 3:8-10, 12. ˜ ˜ ˜ Muthembi munene. Ungu wa Mıao ya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ Mose, usu aı muthembi ula wı ıulu ˜ ˜ wa ala angı na nıwe waendaa mbee ˜ ˜ ˜ wa Ngai kwondu wa andu na nıwe ˜ ˜ ˜ waungamıe athembi ala angı. Nowe ˜ ˜ ˜ e weka waıle kulika vala Vatheu Vyu, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kasumbanı ka nthını ka ıeema na ıtina ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kasumbanı ka nthını ka ıkalu. Eekaa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ uu o Muthenya wa Wıw’anıthyo kıla ˜ ˜ mwaka. Ndeto “muthembi munene” ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nitumııtwe kumuweta Yesu Klısto.—Ali 16:2, 17; 21:10; Mt 26:3; Avl 4:14.

761 ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Muthembi. Nı mundu ula waaıle ku˜ ˜ thi mbee wa andu kwondu wa Ngai, ˜ ˜ ˜˜ ˜ na nıwamamanyıasya ıulu wa Ngai na ˜ ˜ ˜ ˜ mıao yake. O na ıngı, athembi nı˜ maendaa mbee wa Ngai kwondu ˜ ˜ andu, na nımaumasya nthembo o va˜ ˜ ˜ mwe na kuvoya na kwısuvana kwo˜ ˜ ˜ ˜ ndu wa andu nı kana maekewe. Mıao ˜ ˜ ˜ ya Mose ıtanamba kunenganwe, mu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ twe wa musyı nıwe weethıawa muthe˜ ˜ ˜ mbi wa musyı wake. Kwosana na Mıao ˜ ˜ ˜ ya Mose, aume ma musyı wa Aluni ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ula waı wa mbaı ya Livai nımo maaı˜ ˜ ˜ ˜ le kwıthıwa athembi. Aume ala angı ˜ ˜ ˜ Alivai maı atetheesya moo. Yıla uti˜ ˜ ˜ ˜ anıo mweu wambılıilw’e, Aisilaeli ma ˜ ˜ ˜ ˜ kı-veva nımatw’ıkie mbaı ya athe˜ ˜ ˜ ˜ mbi, Yesu Klısto e Muthembi Munene. ˜ —Kum 28:41; Avl 9:24; Uvu 5:10. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Muthenya wa Kwıyumbany’a. Nı ısyı˜ ˜ ˜ twa ya muthenya ula weethıawa mbee ˜ ˜ wa muthenya wa Savato, na muthe˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nyanı usu Ayuti nımekaa maundu ala ˜ ˜ ˜ ma vata kwondu wa kwıyumbany’a. ˜ ˜ ˜ ˜ Muthenya usu wathelaa syua yathua ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ muthenyanı ula umunthı wıtawa Wa˜ ˜ ˜ ˜ katano, na ıvindanı yıu nıw’o Savato ˜˜ ˜ ˜ yambııaa. Muthenya wa Ayuti wambı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ıaa wıoo na uithela wıoo ula uatııe. —Mko 15:42; Luk 23:54. ˜ ˜ ˜ ˜ Muthenya wa Sila. Nı muthenya muna, ˜ ˜ ˜ kana ıvinda, yıla ikundi sya andu, ˜ ˜ ˜ ˜ mbaı, kana andu onthe mesilılwa nı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Ngai. No yıthıwe ıvinda yıla andu ala ˜ ˜ ˜ ˜ mesilılwa kıkw’u makoawa, kana ıvi˜ ˜ ˜ ˜ nda yıla usilılo ukatuma amwe ma˜ ˜˜ ˜ kwata mwanya wa kutangııwa na ku˜ ˜ kwata thayu wa tene na tene. Yesu ˜ ˜ ˜ Klısto na atumwa make nımawetie ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıulu wa “Muthenya wa Sila” ula wukıte ˜ na moonany’a kana ukonetye ala me ˜ ˜ ˜ ˜ thayu na ala makwie ıvinda ıvıtu.—Mt 12:36. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Muthenya wa Wıw’anıthyo. Nı muthe˜ ˜ ˜ ˜ nya mutheu ula waı wa vata vyu kwa Aisilaeli, na now’o weetawa Yomu Ki˜ vulimu (kumana na ndeto ya Kıevela˜ nia yohm hak·kip·pu·rim, “muthenya

˜ ˜ ˜ ˜ MUTHEMBI– MUTI WA MATHINA ˜ ˜ ˜ ˜ wa kuvw’ıka”), weethıawa matuku 10, ˜ ˜ mwei wa Ethanimu. No muthenya usu ˜ ˜ ˜ wı w’oka muthembi munene walikaa ˜ ˜ ˜ vala Vandu Vatheu Vyu va ıeema kana ˜ ˜ ˜ va ıkalu nı kana aumye nthakame ya ˜ ˜ ˜ nthembo kwondu wa naı syake, naı ˜ ˜ ˜ sya Alivai ala angı, na naı sya andu. Nthembo isu syoonanasya nthembo ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ya Yesu ıla yavw’ıkie naı sya andu ıvi˜ ˜ nda o yımwe tene na tene, na uu wa˜ ˜ tuma andu makwata mwanya wa kwı˜ ˜ ˜ w’anıthw’a na Yeova. Yaı ıvinda ya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ kwıthıwa na umbano mutheu na kutııa ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ kuya, o na yaı ıvinda ya savato, ıı, ıvi˜ ˜ ˜ ˜ nda yıte ya kutethya mawıa ala angı. —Ali 23:27, 28; Mek 27:9; Ako 1:20; Avl 9:12. ˜ ˜ ˜ ˜ Mutheu; Utheu. Nı ndaıa ya Yeova ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ya undu we uilye; kuthea vyu. (Kum ˜ 28:36; 1Sa 2:2; Yoa 17:11) Yıla ndeto ˜ ˜ ˜ ısu yawetwa ıikonanw’a na andu (Mko ˜ ˜ 6:20; Mek 3:21), syındu (Alo 7:12; ˜ ˜ 11:16; 2Ti 3:15), kundu (Mt 4:5; Mek ˜ 7:33; Avl 9:1), na mawıa (Kum 36:4), ˜ ˜ ndeto ya tene ya Kıevelania na ya Kıki˜ ˜ liki yonanasya kuvathwa kana kuthe˜ ˜ ˜ w’a kwondu wa Ngai mutheu; kuva˜ ˜ ˜ ˜ thwa kwondu wa uthukumi wa Yeova. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ O na ıngı, nthını wa Maandıko ma ˜ ˜ ˜ ˜ Kıkiliki ma Kıklısto, ndeto “mutheu” ˜ ˜˜ ˜ na “-theu” itumııtwe kwonany’a utheu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nthını wa mwıkalıle wa mundu.—2Ko 7:1; 1Vt 1:15, 16. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Mutı wa mathına. Nı ualyulo wa nde˜ ˜ to ya Kıkiliki stau·ros, ıla yonana˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ sya mutı mulungalu kana kıtuı, ta kıla ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Yesu wooaıwe ıulu wakyo. Vaiı undu ˜ ˜ ˜ ukwonany’a kana ndeto ısu ya Kıkiliki ˜ ˜ yoonanasya ngelany’o, ta ıla andu ala ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ matamwısı Ngai matumıaa ta uvano ˜ ˜ wa ndıni kwa myaka mingı mbee wa ˜ ˜ ˜ ˜ Klısto. Ndeto “mutı wa mathına” ni˜ ˜ ˜ ˜ eleetye nesa vyu undu ıla ndeto ya ˜ ˜ mbee yoonanasya, nundu ndeto stau˜ ˜ ˜˜ ˜ ros nıtumııtwe kwonany’a mathına, ˜ monyamao, na nthoni ila syaı ikwate ˜˜ ˜ aatııi ma Yes ˜ ˜ u. (Mt 16:24; Avl 12:2) —Sisya MUTI.

˜ ˜ ˜ ˜ MUTI WA THAYU – MUYUTI ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Mutı wa thayu. Nı mutı waı muu˜ ˜ ndanı wa Eteni. Mbivilia ndyonanıtye ˜ ˜ ˜ kana matunda maw’o maı na kındu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kıtonya kutuma mundu aendeea kwı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ thıwa thayu; vandu va uu, mutı usu ˜ ˜ ˜ ˜˜ waı uıkııthyo wa kana Ngai akamane˜ ˜ ˜ nga thayu wa tene na tene ala weetıkı˜ ˜ lya maye ˜ matunda maw’o. Nthını wa ˜ ˜ ˜ ˜ ıvuku ya Uvuany’o, mutı usu wonana˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ sya maundu ala Ngai utw’ıte kwıka nı ˜ ˜ ˜ kana andu maendeee kw ıkala thay u. ˜ —Mwa 2:9; 3:22; Uvu 2:7; 22:19. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Mutı wı uu. Nı muthemba wa tumıtı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ twıthıawa na uu mwing ı m uno na m ˜ ˜ u˜ ˜ ˜ ˜ uke mwingı museo. Iandıkonı ya Uvu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ any’o 8:11, “mutı wı uu” wonanasya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kındu kı sumu na kı uu, na nokyo kıtıtwe avisintho. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Mutı. Nı kıtuı kılungalu kıla mundu ˜˜ ˜ ˜ waathııawa kana akoveewa. Watumıa˜ ˜ ˜ ˜ wa nthını wa nthı imwe kuaa na/kana ˜ ˜ ˜ ˜ kwonany’a kimba nı kana uu wıthıwe ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ ukany’o kwa angı kana kwıkııthya mu˜ ˜ ˜ ˜ ndu nthoni andunı. Aasuli, ala meesı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kıe kana nımeekaa andu maundu ma˜ ˜ ˜ ˜ thuku muno, nımamambaa andu ala ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ matava me kaunı na kususya mıı ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ yoo mıtını myuı. Andu asu matonye˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ lawa na mutı ıvu nginya kıthui. Indı ˜ ˜ kwosana na mıao ya Ayuti, ala mekıte ˜ ˜ ˜ mavıtyo mathuku ta kuuma Ngai kana ˜ ˜ ˜ kuthaitha mıvw’anano mambaa kua˜ wa kwa kukimangwa na mavia kana ˜ ˜ ˜ ˜ kwa nzıa ingı na ındı simba syoo ii˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ suw’a mıtını nı kana wıthıwe ukany’o ˜ ˜ kwa ala angı. (Kut 21:22, 23; 2Sa 21:6, 9) Mavinda amwe Alomi mee˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kaa kwoveea mundu mutını, na aı ato˜ ˜ ˜ nya kwıkala mıthenya kauta e o thayu ˜ ˜ ˜ atanamba kuawa nı woo, wauni, nzaa, ˜ ˜ ˜ ˜ kana kuvya nı syua. Mavinda angı, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nımamwambaa mundu ula musikate ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ kwa kumuathııa moko na maau mutı˜ ˜ ˜ nı, o tondu meekanie na Yesu. (Luk 24:20; Yoa 19:14-16; 20:25;˜ Mek 2:23, ˜ ˜ 36)—Sisya MUTI WA MATHINA. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Mutongoi Munene. Isyıtwa yıu yonana˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ sya kıanda kınene kıla Yesu Klısto wı

762 ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nakyo nthını wa kumathasya andu aı˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kııku kuma naını ıla ıetae kıkw’u na ˜ ˜ kutuma makwata thayu wa tene na tene.—Mek 3:15; 5:31; Avl 2:10; 12:2. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Mutumıa. Nı munduume muimu, ındı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Maandıkonı nı munduume wı na uku˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mu na kıanda andunı na mbaını. Nde˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ to ısu o na nıtumııtwe˜ kuweta syumbe ˜ ˜ ˜ ˜ sya ıtunı ıvukunı ya Uvuany’o. Ndeto ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ya Kıkiliki pre·sbyte·ros ıla ıalyulıtwe ˜ ˜ ˜ ˜ “mutumıa” yıonany’a ala me na kıa˜ ˜ ˜ ˜ nda kya kutongoesya maundu kıku˜ ndin ı.—Kum 4:29; Nth 31:23; 1Ti 5:17; ˜ Uvu 4:4. ˜ ˜ ˜ ˜ Mutumwa. Ndeto ısu yonanasya “ula ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ utumıtwe,” na ıtumıawa kumuwe˜ ˜ ˜ ta Yesu na andu amwe ala matumi˜ ˜ ˜ we kutetheesya angı. Mavinda maingı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıtumıawa kuweta amanyıw’a ala Yesu ˜ ˜ mwene wanyuvie methıwe kıkundi kya ˜ ˜ ˜ andu 12 manyuvıtwe maungame va˜ ndu vake.—Mko 3:14; Mek 14:14. ˜ ˜ ˜ Muvw’anano; Uthaithi wa mıvw’ana˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ no. Muvw’anano nı kındu kıseuvıtw’e ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ta muvw’ano wa kıngı, kıthıwe nı kı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndu kya w’o kana no kısuanıo, kıla ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ andu matonya kutumıa kwondu wa ˜ ˜ ˜ ˜ uthaithi. Uthaithi wa mıvw’anano nı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kwıthıwa na kıkıo kwelekela muvw’a˜ ˜ ˜ nano, kuwenda, kuuthaitha, kana kwe˜ ndeew’a nıw’o.—Sa 115:4; Mek 17:16; 1Ko 10:14. ˜ ˜ ˜ ˜ Muyuti. Nı ndeto yatumıawa kwona˜ ˜ ˜ ˜ ny’a mundu wa kuma mbaını ya Yuta ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıtina wa kuvaluka kwa usumbı wa Isi˜ ˜ ˜ ˜ laeli wa mbaı ıkumi. (2As 16:6) Iti˜ ˜ na wa kutavwa na kutwawa Mbaviloni, ˜ ˜ ˜ ndeto ısu yatumıawa kwonany’a Aisi˜ ˜ ˜ ˜ ˜ laeli ma kuma mbaını syı kıvathukany’o ala masyokie Isilaeli. (Esa 4:12) ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Itina, ndeto ısu nıyatumıawa nthı yo˜ ˜ ˜ nthe kuvathukany’a Aisilaeli na Andu˜ ˜ ˜ ˜ ma mbaı-ingı. (Est 3:6) O na ıngı, ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ ndeto ısu nıtumııtwe kwa nzıa ya nge˜ ˜ ˜ lekany’o nı mutumwa Vaulo aielesya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kana mbaı ya mundu ti kındu nthını ˜ ˜ ˜ wa kıkundi kya Kıklısto.—Alo 2:28, 29; Aka 3:28.

˜ ˜ ˜ MWANA WA MUNDU – NDINALI

763 ˜ ˜ ˜ ˜ Mwana wa mundu. Nı ndeto ikwatı˜ ˜ kanaa mavinda ta ˜ 80 nthını wa ala ˜ mavuku ana ma Uvoo Museo. Nde˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ to isu itumııtwe kumuweta Yesu Klı˜ sto na syonanasya kana yıla wasyaiwe ˜˜ ˜ ˜ ˜ e na mwıı wa nyama nıwatw’ıkie mu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndu ındı ndaı o kyumbe kya veva kı˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ vw’ıkıte mwıı wa nyama. O na ıngı, ˜ ˜ ndeto isu syonanasya kana Yesu aı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ eanısye wathani ula wı ıandıkonı ya ˜ ˜ ˜ Ndanieli 7:13, 14. Nthını wa Maandı˜ ˜ ˜˜ ko ma Kıevelania ndeto isu itumııtwe ˜ ˜ kumuweta Esekieli na Ndanieli, kwo˜ ˜ ˜ nany’a kıvathukany’o katı wa aneeni ˜ ˜ ˜ asu matonya kukw’a na Ngai ula nıwe ˜ ˜ Wumo wa uvoo ula maneenaa.—Ese 3:17; Nda 8:17; Mt 19:28; 20:28. ˜ ˜ ˜˜ Mwana wa Ndaviti. Nı ndeto itumııtwe ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ kumuweta Yesu, na ikindılııle˜ kana ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nıwe Mutiıwa wa utianıo wa Usumbı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ula waı wıanıw’e nı umwe wa nzyawa sya Ndaviti.—Mt 12:23; 21:9. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Mwıw’anıthya. Nı mundu ula wıw’anı˜ ˜ ˜ ˜ thasya andu elı kana ikundi ilı. Nthı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nı wa Maandıko, Mose nıwe mwıw’anı˜ ˜ ˜ ˜ thya wa utianıo wa Mıao, nake Yesu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nıwe mwıw’anıthya wa utianıo mweu. —Aka 3:19; 1Ti 2:5; Avl 12:24.

N

˜ ˜ Nando. Nı mauta ma thooa munene mailye ta matune, na mauma˜ ˜ ˜ w’a mutını wa nando (Nardostachys ˜ ˜ jatamansi ). Na nundu mauta ma na˜ ˜ ndo maı ma thooa munene, mavi˜ ˜ nda maingı nımavulanaw’a na mauta ˜ mate ma thooa munene, na mavinda ˜ ˜ ˜ amwe andu nımaseuvasya mauta ma ˜ ˜ nando mate ma w’o. Nıkyo kıtumi Ma˜ ˜ liko na Yoana mawetete kana Yesu etı˜ kıiw’e “mauta ma nando mate mavu˜ ˜ lany’e na kındu.”—Mko 14:3; Yoa 12:3. ˜ ˜ Ndaimoni. Nı syumbe sya veva itone˜ ˜ ˜ ˜ kaa na syı vinya mwingı kwı andu. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Syıtıtwe “ana ma Ngai” ıandıkonı ˜ ˜ ˜ ya Mwambılılyo 6:2 na iketwa “alaı˜ ˜ ˜ ˜ ka” ıandıkonı ya Yuta 6, iyaaumbwa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ syı nthuku; ındı syaı alaıka na nımo

˜ ˜ ene meetw’ıkıthisye amaitha ma Ngai ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kwa kulea kumwıw’a Ngai ıvindanı ya ˜ ˜ Noa na makwata Satani mbau nthını ˜ ˜ ˜ ˜ wa kulea kumwıw’a Yeova.—Kut 32:17; Luk 8:30; Mek 16:16; Yak 2:19. ˜ Ndata ya kıoko.—Sisya NDATA YA KWAKYA. ˜ ˜ ˜ Ndata ya kwakya. No undu umwe na ˜ ˜ kwasya “ndata ya kıoko.” Nıyo ndata ˜ ˜ ˜ ˜ ya muthya kumıla ngalıko ya wumılo˜ ˜ ˜ ˜ nı wa syua, syua yıtanamba kuma, ˜ na ˜ ˜ ˜ kwoou yonanasya kukilyı kukya.—Uvu 22:16; 2Vt 1:19. ˜ ˜ ˜ ˜ Ndata ya usumbı. Nı ndata ıla yaku˜ ˜ ˜ awa nı musumbı kwonany’a kana e ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na ukumu wa kı-usumbı.—Mwa 49:10; Avl 1:8. ˜ ˜ ˜ Ndekavoli. Nı kıkundi kya ndua sya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Akiliki, na mbeenı syaı ndua ıkumi ˜ ˜ (yumanıte na ndeto ya Kıkiliki deka, ˜ ˜ ˜ ˜ ıla yonanasya “ ıkumi,” na polis, ıla ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ yonanasya “ndua”). Yaı ısyıtwa ya kı˜ ˜ ˜ ˜ sio kya ngal ıko ya wum ılon ı wa sy ua ˜ ˜ ˜ ya Ukanga wa Kalilii na Usı wa Yolo˜ ˜ ˜ tani, vala mbingı sya ndua isu syaı. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Nduanı ısu nıkw’o kıthıo kya Akiliki ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kyeekinyıe vyu na kwaı kundu kwa vi˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ asala. Yesu nıwesıle kısionı kıu, ındı ˜ ˜ ˜ ˜ vaiı vandu vonanıtye kana nıwalikile ˜ ˜ nduanı isu.—Mt 4:25; Mko 5:20. ˜ ˜ ˜ Ndevili. Nı maelesyo ma ısyıtwa ya ˜ ˜ ˜ ˜ Satani nthını wa Maandıko ma Kı˜ ˜ ˜ kiliki ma Kıklısto na yonanasya “Mu˜ ˜ sukani.” Satani anengiwe ısyıtwa Nde˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ vili nundu nıwe musukani ula munene ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na nıwe uneenaa maundu ma uvungu ˜˜ ˜ ıulu wa Yeova, ndeto Yake nzeo, na ˜ ˜ ˜ ısy ˜ ıtwa Yake ıtheu.—Mt 4:1; Yoa 8:44; Uvu 12:9. ˜ ˜ ˜ Ndinalı. Nı mbesa ya vetha ya Lomi ıla ˜ ˜ ˜ yaı na uito wa ta ngulamu 3.85 na yaı ˜ ˜ ˜ na visa wa Kaisali ngalıko ımwe. Nıyo ˜ ˜ ˜ ˜ yaı musaala wa muthenya umwe wa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ muthukumi na nıyo yaı “koti ula waıle ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kuıvwa nı kıla mundu” ula wosanaw’a ˜ nı Alomi kuma kwa Ayuti.—Mt 22:17; Luk 20:24.

NDULAKIMA– NTHEMBO ˜ ˜ ˜ ˜ Ndulakima. Nthını wa Maandıko ma Kı˜ ˜ ˜ kiliki ma Kıklısto ndeto ısu yonanasya ˜ ˜ mbesa ya Akiliki ya vetha, ıla ıvinda ˜ ˜ ˜ yıu yaı na uito wa ngulamu 3.4.—Mt 17:24. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Ngie. Nı mıthemba yı kıvathukany’o ya ˜ ˜ itoli ila ithamaa syı ikundi nene. Nthı˜ ˜ ˜ nı wa Mıao ya Mose, ngie nısyatala˜ ˜ ˜ ˜˜ wa kwıthıwa ntheu na syaı itonya kuı˜ wa. Ikundi nene sya ngie ila syaısaa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kıla kındu vala syısıle, na kuete wana˜ ˜ ˜ ˜ ngıko munene syeetawa ukuno.—Kum 10:14; Mt 3:4. ˜ ˜ ˜ ˜ Ngiena. Nı ısyıtwa ya Kıkiliki ya Mwa˜ ˜ ˜ nda wa Inomu, ula wı ngalıko ya ˜ ˜ ˜ ˜˜ ıtheo kwelekela ngalıko ya uthuılo˜ ˜ nı wa syua ya Yelusaleme ya tene. ˜ (Yel 7:31) Vawetetwe kwa nzıa ya wa˜ ˜˜ ˜ thani ta vandu vala mıı ya akw’u ye˜ ˜ ˜ ˜˜ kaw’a. (Yel 7:32; 19:6) Vaiı uıkııthyo ˜ ˜ ˜ wa kana nyamu kana andu nımeka˜ ˜ w’a Ngiena nı kana mavıvw’e me tha˜ ˜ ˜ yu kana mathınw’e. Kwoou vandu vau ˜ ˜ ˜ ˜ vaitonya kutumıwa kwonany’a vandu ˜ ˜ vatonekaa vala mathayu ma andu ma˜ ˜ ˜ thınıaw’a tene na tene mwakinı. Va˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndu va uu, Ngiena yatumıiwe nı Yesu ˜ ˜ ˜ na amanyıw’a make kwonany’a usilılo ˜ ˜ ˜ wa tene na tene wa “kıkw’u kya kelı,” ˜ ˜ ˜ na uu nı kwasya, wanang ıko wa tene ˜ ˜ ˜ na tene, kuminwa vyu.—Uvu 20:14; Mt 5:22; 10:28. ˜ ˜ Ngua sya makunia. Syatumawa na kı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ tambaa kyumu kıla kyatumıawa ku˜ ˜ ˜ seuvya makunia, kana mıvuko, ta ıla ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ yatumıawa kwıkıa lıu wa mbaa nge˜ ˜ ˜ ˜ tha. Ngua ısu yakothaa kuseuvw’a na ˜ ˜ ˜ ˜ w’ıa mutuku wa mbui na nıyo yee˜ ˜ ˜ kıawa ıvinda ya kumeta.—Mwa 37:34; Luk 10:13. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Ngunıko ya wıw’anıthyo. Nı ngunı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ko ya ısanduku ya utianıo, na mbee ˜ ˜ ˜ wayo muthembi munene nıwaminza˜ ngasya nthakame ya nthembo sya naı ˜ ˜ ˜ Muthenya wa Wıw’anıthyo. Ndeto ya ˜ ˜ Kıevelania yumanıte na ndeto yonana˜ ˜ ˜ ˜ sya “kuvw’ıka (naı)” kana nıvatonyeka ˜ ˜ ˜ ˜ ukethıa yonanasya “kuvuta (naı).” Ya-

764 ˜ ˜ ˜ ˜ seuvıtw’e na thaavu utavulanıtw’e na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kındu, na vaı akeluvi elı, umwe ngalıko ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ımwe ya ngunıko ısu na ula ungı nga˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ lıko ıla ıngı. Mavinda angı no yıtawa ˜ “ngunıko.”—Kum 25:17-22; 1Ma 28:11; Avl 9:5. ˜ ˜ Nisani. Itina wa kusyoka kuma Mbavilo˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ni, yıı nıyo yaı ısyıtwa yeu ya mwei wa ˜ Avivu, na nıw’o mwei wa mbee wa kalenda katheu ka Ayuti, na now’o mwei ˜ ˜ ˜ wa muonza nthını wa kalenda kala ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ katumıawa nı andu onthe. Mwei usu ˜˜ ˜ ˜ wambııaa katıkatı wa mwei wa kata˜ ˜ ˜ tu nginya katıkatı wa mwei wa kana. ˜ (Nee 2:1) Vasaka ya Ayuti yeethıawa ˜ ˜ matuku 14, mwei wa Nisani, na Yesu ˜ ˜˜ ˜ ˜ Klısto ambııisye kyauya kya wıoo kya ˜ ˜ ˜ ˜ Mwıaıi muthenya usu. (Luk 22:15, 19, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 20) Na ooaıwe mutını wa mathına mu˜ thenya o usu.—Luk 23:44-46. ˜ ˜ ˜ Nthembo sya kuvıvw’a. Nı nthembo ˜ ˜ ˜ ˜ sya nyamu ila syavıvıaw’a kıthembe˜ ˜ onı ta nthembo nima kwa Ngai; vaiı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kılungu kya nyamu (nzau, nduume, ˜ ˜˜ ˜ ˜ nthenge, ıvuı, kana ıswii ya ndumbu) ˜ ˜ muthaithi waıle kwosa.—Kum 29:18; Ali 6:9; Mko 12:33; Avl 10:6. ˜ ˜ Nthembo ya kunyuwa. Yaı nthembo ya ˜ ˜ ˜ ˜ mbinyu ıla yatululawa kıthembeonı na ˜ yaumaw’a vamwe na mbingı sya nthe˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ mbo ila ingı. Itumııtwe kwa nzıa ya ˜ ˜ ˜ ngelekany’o nı Vaulo kwonany’a undu ˜ ˜ ˜ weeyumbanıtye kwıyumya kwa nge˜ ˜ ˜ nda kwondu wa Aklısto ala angı.—Mot 15:5, 7; Avi 2:17. ˜ ˜ Nthembo ya naı. Nı nthembo yauma˜ ˜ ˜ w’a kwondu wa naı ıte ya nge˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nda ıla mundu wıkie nundu wa wo˜˜ ˜ nzu wa mwıı. Nthembo sya nyamu sya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mıthemba yı kıvathukany’o, kwambı˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ ıa ndumbu nginya ıvuı, nısyaumaw’a, ˜ ˜ ˜ kwosana na kıanda na kılasi kya ula ˜ ˜ ˜ ˜ ukwenda ew’anıthw’e na Ngai nundu ˜ wa naı yake.—Ali 4:27, 29; Avl 10:8. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Nthembo. Nı kındu kıla mundu waumı˜ ˜ ˜ asya Ngai kwonany’a kana nukutunga ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ muvea, nukwıtıkıla kana nuvıtıtye, na ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ nukwenda kutungııa ngwatanıo nzeo

765 ˜˜ vamwe na Ngai. Kwambııa na Aveli, ˜ ˜ andu nımaumasya nthembo sya ngoo ˜ ˜ ya kwenda, o na nımaumasya nyamu, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nginya yıla ula utianıo wa Mıao ya ˜ ˜ ˜ ˜ Mose woonanisye ˜ kana usu ˜ nı undu ˜ waı wa lasima. Itina wa Yesu kumya ˜ ˜ thayu wake mwene ta nthembo mbı˜ ˜ ˜ ˜ anıu, ndwaı undu wa lasima kumya ˜ ˜ nthembo sya nyamu, o na kau Aklı˜ ˜ sto nımaumıasya Ngai nthembo sya ˜ kı-veva.—Mwa 4:4; Avl 13:15, 16; 1Yo 4:10. ˜ ˜˜ ˜ ˜ Nthı ıno.—Sisya IVINDA (YII). ˜ ˜ ˜ Nthimo. Nı ngewa nguvı kana uneeni ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wa uı ula utumıawa kumanyısya undu ˜ ˜ ˜ ˜ muna kana kuelesya uw’o muito kwa ˜ ˜ ndeto nini vyu. Nthimo ya Mbivilia nı˜ ˜ ˜ ˜ tonya kwıthıwa ne ndaı kana uneeni ˜ ˜ ˜ ˜ ute kueleeka laisi. Nthimo yıthıawa na ˜ ˜ ˜ uw’o ueleetw’e kwa nzıa ya kwendee˜ ˜ ˜ sya, na muno muno kwa nzıa ya nge˜ ˜˜ lekany’o. Moneeni amwe nımambııie ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kutumıwa ta ndeto sya kıvuthya kwe˜ ˜ lekela andu amwe.—Mut 12:9; 2Vt 2:22. ˜ ˜ ˜ Nthu ya Klısto. Ndeto ya Kıevelania yo˜ ˜ ˜ ˜ nanasya maundu elı. Yonanasya nthu, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kana ula umuvıngaa, Klısto. O na no ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ yonanasya Klısto wa uvungu, kana ula ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wıtw’ıkıthasya Klısto. Andu onthe, ˜ ˜ ngwatanıo sya andu, kana ikundi ila ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ syaasya nısyo iungamıte vandu va Klı˜ sto kana ila syaasya nısyo Masia kana ˜ ˜ ˜ ila ivıngaa Klısto na amanyıw’a make, ˜ ˜ ˜ no syıtwe nthu sya Klısto.—1Yo 2:22. ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Nza. Kıwanza kiııe kıla kyathyululukıte ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıeema, na ıtina kyeethıawa kımwe katı ˜ ˜ ˜ ˜ wa iwanza ila syaı ngalıko ya nthını ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ya ukuta ula wathyululukıte ıkalu. Nza ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ya ıeema na nza ya nthını ya ıkalu ˜ ˜ ˜ nı vo veethıawa kıthembeo kya nthe˜ ˜ ˜ ˜ mbo sya kuvıvw’a. O na ıngı Mbivi˜ ˜ lia nıwetete nza sya nyumba na nza ˜ ˜ sya nyumba sya asumbı.—Kum 8:13; 27:9; 1As 7:12; Mt 26:3; Mko 15:16; ˜ Uvu 11:2. ˜ ˜ ˜ Nzaıko. Nı kumya kıkonde kya mbee ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kya ımutha ya usyai ya munduume.

˜ ˜ ˜˜ NTHI INO – SAIONI; KIIMA KYA SAIONI ˜ ˜ ˜ ˜ Undu usu waı wa lasima kwa Avalaa˜ ˜ ˜ ˜ mu na nzyawa syake, ındı ti undu wa ˜ ˜ ˜ ˜˜ lasima kwa Aklısto. O na nıtumııtwe ˜ ˜ ˜ ˜ kwa nzıa ya ngelekany’o kundu kwı ˜ ˜ kıvathukany’o.—Mwa 17:10; 1Ko 7:19; Avi 3:3. ˜ ˜ Nzama ya Ayuti. Nı koti munene wa ˜ ˜ ˜ Ayuti ula waı Yelusaleme. Ivinda ya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Yesu nzama ısu yaı na andu 71. Andu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ amwe maı nzamanı nı muthembi mu˜ ˜ ˜ nene, andu angı ala tene maı athe˜ ˜ ˜ mbi anene, andu ma mısyı ya athe˜ ˜ mbi anene, atumıa, atongoi ma mbaı ˜ ˜ ˜ na mısyı, na aandıki.—Mko 15:1; Mek 5:34; 23:1, 6. ˜ ˜ ˜ Nzeusi. Nı ngai ıla nene katı wa ngai ˜ ˜ ˜ mbingı sya Akiliki. Yıla Valanava waı ˜ ˜ Lisitela oonekaa tawe Nzeusi. Syındu ˜ ˜ ˜ mbandıke ila syeethıiwe vakuvı na Li˜ sitela niwetete “muthembi wa Nze˜ ˜ ˜ usi” na “Nzeusi ula nıwe ngai-syua.” ˜ ˜ ˜ ˜ Meli ıla yakuıte Vaulo aumıte kıtha˜ ˜ ˜ manı kya Melita yaı na muvw’anano ˜ wa “Ana ma Nzeusi,” namo nı Kasi˜ ta na Volakisi, ala maı mavatha.—Mek 14:12; 28:11. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ Nzıa, ıla. Nı ndeto ıtumııtwe kwa nzıa ˜ ˜ ˜ ya ngelekany’o nthını wa Maandıko ˜ ˜ ˜ ˜ kwonany’a meko kana mwıkalıle wıtı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kılıtwe kana utetıkılıtwe nı Yeova. Ala ˜ ˜˜ ˜ ˜ matw’ıkie aat Yesu Klısto mee˜ ııi ma ˜ ˜ ˜ tawa ma “Ila Nzıa” na uu nı kwasya, ˜ ˜ ˜ mwıkalıle woo woonanasya kana nı˜ ˜ ˜˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ mamuıkıııte Yesu Klısto na nımatııaa ngelekany’o yake.—Mek 19:9.

P

˜ Porneia.—Sisya ULAALAI.

S

˜˜ ˜ ˜ ˜ Saioni; Kııma kya Saioni. Nı ısyıtwa ya ˜ ˜ ndua ya Ayevusi ıla yeetawa Yevusi na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ yaı na ngome. Ndua ısu yaı kalımanı ˜ ˜ ˜˜ ˜ kala kaı ngalıko ya ıulu ya Yelusaleme ˜ ˜ ˜ ˜ kwelekela wumılonı wa syua. Yıla Nda˜ ˜ ˜ ˜ viti wasindie ndua ısu, nıwaakie nyu˜ ˜ ˜ ˜ mba yake ya kı-usumbı vau, na yambı˜ ˜ ˜ ıa kwıtwa “ndua ya Ndaviti.” (2Sa 5:7, ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ 9) Yıla Ndaviti wathamııisye Isanduku

˜ ˜ ˜ ˜ SAMALIA– SYINDU SYA KUTOEESYA UVANI

˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ya Utianıo vau, Saioni nıyatw’ ˜ ıkie ˜ kıı-˜ ˜ ˜ ma kıtheu muno kwa Yeova. Itina, ısyı˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ twa yıu nıyambııie kutumıwa kuweta ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ kısio kya ıkalu kıla kyaı Kıımanı kya ˜ ˜ ˜ ˜ Molia, na mavinda angı nıyatumıawa ˜ ˜ ˜ kuweta kısio kyonthe kya ndua ya Ye˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ lusaleme. Mavinda maingı nıyıtumıı˜ ˜ ˜ twe kwa nzıa ya ngelekany’o nthını wa ˜ ˜ ˜ ˜ Maandıko ma ˜ Kıkiliki ma Kıklısto.—Sa 2:6; 1Vt 2:6; Uvu 14:1. ˜˜ ˜ ˜ Samalia. Kwa myaka 200, yıı nıyo yaı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ısyıtwa ya ndua nene ya usumbı wa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Isilaeli wa mbaı ıkumi ula waı ngalıko ˜˜ ˜ ˜ ˜ ya ıulu. O na kısio kyonthe kya usu˜ ˜ ˜ ˜ mbı usu kyeetawa Samalia. Ndua ısu ˜ ˜ ˜˜ ˜ yaakıtwe kıımanı kyeetawa oou. Ivi˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndanı ya Yesu, Samalia yaı ısyıtwa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ya kısio kıla kyaı katıkatı wa Kalilii ˜ ˜ ˜˜ ˜ na Yutia. Kalilii yaı ngalıko ya ıulu na ˜ ˜ ˜ Yutia ngalıko ya ıtheo. Yesu ndako˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ thaa kutavany’a kısionı kıu yıla wı kya˜ ˜ ˜ ˜ lonı kyake, ındı mavinda amwe nıwe˜ ˜ ˜ ˜ ˜ sılaa kısionı kıu na aineena na andu ˜ ˜ ˜ ˜ ala mekalaa kuu. Vetelo atumıie uvu˜ ˜ ˜ nguo wa kelı wa ngelekany’o wa Usu˜ ˜ ˜ mbı yıla Asamalia makwatie veva mutheu.—1As 16:24; Yoa 4:7; Mek 8:14. ˜ ˜ ˜ Satani. Nı ndeto ya Kıevelania ˜ ˜ ˜ ıla yo˜ ˜ ˜ nanasya “Muvinganısya.” Uu nıwe Mu˜ ˜ maitha ula munene wa Ngai, na nowe ˜ ˜ wıtawa Ndevili.—Yov 1:6; Mt 4:10; Uvu 12:9. ˜ ˜ Savato. Yumanıte na ndeto ya Kıe˜ ˜ ˜ ˜ velania ıla yonanasya “kuthumua; ˜ ˜ ˜ ˜ kueka.” Nı muthenya wa muonza wa kyumwa kya Ayuti (kuma Wakata˜ ˜ ˜ no syua yathua nginya Wathanthatu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ syua yathua). Mıthenya ıngı ya mbo˜ ˜ ka ila syeethıawa mwakanı, o vamwe na mwaka wa 7 na wa 50, no yeeta˜ ˜ wa savato. Muthenya wa Savato vaiı ˜ ˜ ˜ ˜ wıa ungı o na umwe watethaw’a ate o ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ w unı. ˜ ıa ula muthembi watethasya ıkal ˜˜ Ivinda ya mwaka wa Savato, mıunda ˜ ˜˜ ˜ ndyaıle kuımwa na Ayuti ala mataı˜ ˜˜ twe mayalasimıthaw’a kuıva. Kwosa˜ ˜ ˜ na na Mıao ya Mose maundu ala ˜ ˜ mavatanıtwe ıvinda ya Savato maya-

766

˜ ˜ ˜ ˜ tumaa maundu methıwa me momu, ˜ ˜ ˜ ˜ ındı atongoi ma ndıni nımaendeeie ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kwongeleela maundu angı, na kuvikı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıa ıvinda ya Yesu ndwaı undu wı laisi ˜ ˜˜ kumaatııa.—Kum 20:8; Ali 25:4; Luk 13:14-16; Ako 2:16. ˜ ˜ ˜ ˜ Savuli. Nı wathi wa kumutaıa Ngai. Sa˜ ˜ vuli syaandıkawa ta mbathi na nısyai˜ ˜ ˜ ˜ nawa nı athaithi, ta yıla meumutha˜ ˜ ˜ itha Yeova Ngai ıkalunı Yelusaleme. —Luk 20:42; Mek 13:33; Yak 5:13. ˜ ˜ ˜ ˜ Silia; Asilia. Nthını wa Maandıko ma Kı˜ ˜ ˜ ˜ kiliki ma Kıklısto, Silia yaı kısio kya ˜ ˜ ˜ Lomi na ndua yakyo ıla nene yaı Andi˜ ˜ ˜ ˜ okia. Kısio kıu kyakwete vakuvı kısio ˜ ˜ ˜ ˜ kya Silia (kıla kıtawa Alamu) kıla kıwe˜ ˜ ˜ ˜ tetwe nthını wa Maandıko ma Kıevela˜ ˜ nia. Ngavana wa Silia nıwe waunga˜ mıe Valesitina yonthe.—Luk 2:2; Mek 18:18; Aka 1:21. ˜ ˜ ˜ Siliti. Nı syoko ilı ite ndiku sya uka˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nga ila ilikıte nthı nyumu kısionı kıla kı ˜ ˜ ˜ vakuvı na ukanga kya nth ı ya Livia, ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Ngalıko ya Iulu ya Avılıka. Nısyakıawa ˜ ˜ ˜ nı atwai ma meli ma tene nundu wa ˜ ˜ ˜ ivumbu sya kıthangathı ila syatindıaa ˜ ˜ ˜ kuthamanga nundu wa itulumo.—Mek 27:17. ˜ ˜ ˜ ˜ Soo. Nı muio wa kuvuva weethıawa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ useuvıtw’e na kyuma, watumıawa wa˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ thinı kana kumanyıthya undu muna. ˜ ˜ Mavinda maingı wasya wa soo nı˜ ˜ ˜ watumıawa kwa nzıa ya ngelekany’o ˜ ˜ ˜ yıla mosilılo ma Yeova meutangaa˜ ˜ swa kana mavindanı angı ma mwanya ˜ ˜ maumanıte na Ngai.—1Ko 15:52; Uvu 8:7–11:15. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Syama. Nı meko kana maundu mavıtı˜ ˜ ˜ ˜ te utonyi w’onthe ula andu mesı, na ˜ ˜ ˜ ˜ mekıkaa kumana na vinya uvıtıte wa ˜ ˜ ˜ mundu. Mavinda maingı, ndeto “kya˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ma” na “undu wa usengy’o” nitumıa˜ ˜ ˜ wa nthını wa Mbivilia kwonany’a o kı˜ ˜ ndu kımwe.—Mt 11:20; Mek 4:22; Avl 2:4. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Syındu sya kutoeesya uvani. Nı mıio ˜ ˜ yaseuvıtw’e na thaavu, vetha, kana

˜ ˜ TALENDI–THINA MUNENE

767 ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ uthuku, ıla yatumıawa ıeemanı na ıka˜ ˜ ˜ ˜ lunı kutoeesya uvani na kumya ma˜ ˜ kaa kıthembeonı na kumya ndambi ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ila ivıte syındunı sya thaavu sya kwilı˜ ˜ ˜ ıla taa. O na no syeetawa syındu ˜ sya kukua mwaki.—Kum 37:23; 2Ma 26:19; Avl 9:4.

T

˜ ˜ ˜ ˜ Talendi. Nıkyo kıthimo kıla kınene kya ˜ ˜ uito na kya mbesa kya Aevelania. Kyaı ˜ ˜ na uito wa kılo 34.2. Talendi ya Akiliki ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ yaı ninangi, nundu yaı na uito wa ta ˜ kılo 20.4.—1Ma 22:14; Mt 18:24. ˜ ˜ Talitalo. Kwosana na Maandıko ma Kı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kiliki ma Kıklısto, kuu nı kutheew’a ˜ ˜ kana kunyivw’a ta mwovwa na uu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nıw’o alaıka ala mataı ewi ıvindanı ya ˜ ˜ ˜ ˜ Noa meekiwe. Nthını wa ıandıko ya ˜ 2 Vetelo 2:4, ndeto tar·ta·roo (“kwı˜ kya Talitalo”) ndyonanasya kana “alaı˜ ˜ ˜ ka ala meekie naı” mekiw’e nthını wa ˜ ˜ ˜ ˜ Talitalo ıla ıwetawa mbanonı sya andu ˜ ˜ ˜ ˜ matamwısı Ngai (uu nı kwasya, yela ˜ ˜ ˜ ˜ yı ungu wa nthı na vandu ve ˜ kıvindu ˜ vala vekalaa ngai ila nini). Indı yonanasya kana manyiviw’e na mathee˜ ˜ ˜ ˜ w’a nı Ngai kuma wıkalonı woo wa ıtu˜ ˜ nı na mavenwa ianda ila maı nasyo ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na meethıwa kıvindunı kınene kya kı˜ ˜ ˜ lıko na uu watuma methıwa matato˜ nya kumanya ieleelo nzeo sya Ngai. O ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na ıngı, kıvindu kıu kyonanasya kıla ˜ ˜ ˜ ˜ kıkamakwata, na Maandıko maıtye nı ˜ wanangıko wa tene na tene me va˜ ˜ ˜ mwe na munene woo, Satani ula nıwe ˜ Ndevili. Kwoou, Talitalo yonanasya ku˜ ˜ theew’a vyu kwa alaıka asu alei. Tali˜ ˜ ˜ ˜ ˜ talo ti undu umwe na˜ “aviso” ıla ıwe˜ ˜ ˜ tetwe ıandıkonı ya Uvuany’o 20:1-3, maelesyo ma kwongeleela. ˜ ˜ ˜ ˜ Thayu (soul). Nı ndeto ıla yatu˜ ˜ ˜ ˜ mıawa kualyula ndeto ya Kıevelania ˜ nephesh na ya Kıkiliki psy·khe. Twa˜ ˜ ˜ ˜˜ sisya undu ndeto isu itumııtwe ˜ ˜ Mbivilianı, nıtwonaa kana syonanasya ˜ ˜ (1) andu, (2) nyamu, kana (3) tha˜ ˜ ˜ yu (life) wa mundu kana wa nya˜ mu. (Mwa 1:20; 2:7; Mot 31:28; 1Vt

˜ ˜ ˜ ˜ 3:20) Kıvathukany’o na undu ndeto ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ “thayu” ıtumıawa nthını wa moma˜ ˜ ˜ ˜ nyısyo maingı ma ndıni, Mbivilia nı˜ yonanıtye kana ndeto nephesh na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ psy·khe yıla syatumıwa kuweta syu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mbe sya kuu nthı, ndeto isu syıthıa˜ ˜ ˜ ˜ wa iyonany’a kındu kıtonya kukiitwa, ˜ ˜ kwoneka, na kıtonya kukw’a. Mbivi˜ ˜ ˜ lianı ıno, mavinda maingı ndeto isu ˜ ˜ ˜ ˜ ialyulıtwe kwosana na kıla syıkwona˜ ˜˜ ˜ ˜ ny’a vala itumııtwe. Ialyulıtwe ta “tha˜ ˜ ˜ ˜ yu (life),” “kyumbe,” “mundu,” kana ˜ ˜ ˜ vakatumıwa ndeto ta “nyie” vandu ˜ va “thayu wakwa.” Maelesyo amwe ma ˜ kwongeleela nımawetete ndeto “tha˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ yu (soul)” ıla o nayo ıtonya kutumıwa. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Yıla ndeto “thayu” yatumıwa, yıthı˜ ˜ ˜ ˜ we yatumıwa maandıkonı kana ma˜ ˜ elesyonı ma kwongeleela, ndeto ısu ˜ ˜ ˜ ˜ yaıle kueleeka kwosana na undu vae˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ lew’a vau ıulu. Yıla yatumıwa kuwe˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ta ıulu wa kwıka undu na thayu waku ˜ ˜ ˜ ˜ w’onthe, yonanasya kwıka undu wı˜ ˜ ˜ yumıtye vyu, kwıka na ngoo yonthe, ˜ ˜ kana thayu (life) waku w’onthe. (Kut ˜ ˜ ˜ 6:5; Mt 22:37) Nthını wa maandıko ˜ ˜ ˜ amwe, ndeto isu nitonya kutumıwa ˜ ˜ kwonany’a wendi kana mea ma kındu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kı thayu. O na nitonya kutumıwa kwo˜ ˜ ˜ ˜ nany’a mundu mukw’u kana kimba. —Mot 6:6; Nth 23:2; Isa 56:11; Aki 2:13. ˜ ˜ ˜ ˜ Thına munene. Ndeto ya Kıkiliki ıla ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıalyulıtwe “thına” yonanasya kuthı˜ ˜ ˜ ˜ na kana kunyamaa nundu wa ku˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ vinyııwa nı maundu. Yesu nıwawe˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ tie ıulu wa “thına munene” ute maela ˜ ˜ ˜ ˜ ula waı ukwate Yelusaleme na muno ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ muno ıulu wa thına ula waı ukwate ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ andu, ula ukonanıtw’e na ‘kuka kwa˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ke e na utheu mutisu’ ıvinda yukıte. ˜ (Mt 24:21, 29-31) Vaulo aeleisye thına ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ usu asya kana nı undu wa ulungalu ˜ kwa Ngai kwosea ıtambya “ala mata˜ ˜ ˜ ˜ mwısı Ngai na ala matawıw’aa˜ uvoo ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ museo” ıulu wa Yesu Klısto. Iandıko ˜ ˜ ˜ ya Uvuany’o kılungu kya 19 yonanıtye ˜ ˜ ˜ ˜ Yesu atongoesye ita sya ıtunı kukita

˜ ˜ UELO – USYAO WA MBEE ˜ ˜ ˜ ˜ na “ ıla nyamu ya kıthekanı na asu˜ ˜ mb ı ma nth ı na ita syoo.” (2Th 1:6-8; ˜ ˜ ˜ Uvu 19:11-21) “Ikomano ınene” yona˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nıtw’e yıivonoka thına usu. (Uvu 7:9, 14)—Sisya ALIMAKETONI.

˜ U

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Uelo. Nthını wa Maandıko ma Kıkiliki ˜ ˜ ˜ ma Kıklısto ndeto ısu yonanasya koti ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ula mundu waıvaa mundu ungı.—Nee 5:4; Alo 13:7. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ Ukaıi wa muıkııo. Ndeto ya Kıkiliki ˜ (a·po·sta·sia) yumanıte na ndeto yo˜ ˜ nanasya “kuungama vaasa na.” Na ˜ ˜ ˜ ndeto ısu no yonanasya “kutia, kueka, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kana ulei.” Nthını wa Maandıko ma Kı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kiliki ma Kıklısto, ndeto “ukaıi wa mu˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ ıkııo” itumıawa muno muno ıulu wa ˜ ˜ ala matiıte uthaithi wa w’o.—Nth 11:9; Mek 21:21; 2Th 2:3. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Ula Muthuku. Nı ısyıtwa yınengetwe ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Satani, ula nıwe Ndevili, ula uvıngaa ˜ ˜ Ngai na myolooto yake mılungalu. —Mt 6:13; 1Yo 5:19. ˜ ˜ ˜ Ulaalai. Yumanıte na ndeto ya Kıkiliki ˜ ˜ por·neia, ıla yonanasya mıthemba yo˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ nthe ya kumanyana kı-mwıı ıla mıao ˜ ˜ ya Ngai ıleete. Nayo nı vamwe na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ uthaaa, umalwaya, kumanya kı-mwıı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kwa andu matatwaanıte, munduume ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ kumanyana kı-mwıı na munduume na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ mundu muka kumanya kı-mwıı na mu˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ndu muka, na kumanyana kı-mwıı na ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ nyamu. Nıtumııtwe kwa nzıa ya nge˜ ˜ ˜ lekany’o ıvukunı ya Uvuany’o kwona˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ny’a undu ılwaya yıta˜ ya kı-nd˜ ıni yıla ˜ wa Mbaviloni Ila Nene yılikanıtye na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ asumbı ma nthı ıno n˜ı kana yıthıwe ˜ ˜ ˜ ˜ na ukumu na uthwii. (Uvu 14:8; 17:2; 18:3; Mt˜ 5:32; Mek 15:29; Aka 5:19) —Sisya ILWAYA. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ Ulungalu. Ndeto ısu ıtumııtwe Mbivilia˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nı kwonany’a undu ula waılıte kwosa˜ ˜ ˜ na na kıla Ngai wonaa kyaıle kana kı˜ ˜ taıle.—Mwa 15:6; Kut 6:25; Nzv 2:3; Mt 6:33. ˜ ˜ ˜ ˜ Useo mwingı. Nı ndeto sya Kıkiliki ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ila muno muno syonanasya kıla kıtı-

768 ˜ ˜ ˜ ˜ kılıka na kıseo. Mavinda maingı nde˜ ˜ ˜ ˜ ˜ to isu itumıawa kwonany’a muthınzıo ˜ ˜ wa kwonany’a useo kana kunengane ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ muthınzıo nundu wa useo wa mune˜ ˜ ˜ ˜ ngani. Yıla ndeto isu syatumıwa ku˜ ˜ ˜ ˜ weta useo mwingı wa Ngai, syıthıawa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ iiweta muthınzıo ula Ngai unenganı˜ ˜˜ te kwa ulau wake, ateteele kuıvwa. ˜ ˜ Kwoou ndeto useo mwingı syonana˜ ˜ ˜ ˜ sya undu Ngai unenganae kwa wingı ˜ ˜ ˜ ˜ na undu wendo wake wingıvıte kwe˜ ˜ lekela andu o vamwe na useo wake. ˜ ˜ ˜ ˜ Ndeto ısu ya Kıkiliki no ıalyulwe kwa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kutumıa ndeto ta˜ “mumo” na “muthı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nzıo wa ulau.” Useo usu mwingı nı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ muthınzıo mundu unengawe atauthu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kumıe o na ate undu wıkıte utuma ˜ ˜ ˜ aunengwa, na no ulau wa munenga˜ ˜ ˜ ˜ ni utonya kumusukuma aunengane. —2Ko 6:1; Aev 1:7. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Usiılo. Nı kındu kyatumıawa kukuna ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ muulı (muno m uno ı ul u wa y umba ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kana muvua). Usiılo watumıawa kwo˜ ˜ ˜ ˜ nany’a mwene kındu kına, uw’o wa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ undu, kana wıw’ano, na waı utonya ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kusiııa mundu ndakavingue kındu kıa˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndıke kana syındu ingı ila syaı na usiı˜ ˜ lo, o vamwe na muango na mbua. Mo˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ siılo ma tene maı ma syındu mbumu ˜ ˜ (ıvia, maeo ma nzou, kana mbwau), ˜ ˜ na meethıawa na mısolo˜ na ndeto ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ syasıtwe isyokete ıtina. Usiılo nutu˜˜ ˜ mııtwe kwa nzıa ya ngelekany’o kwo˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nany’a kındu kıkunıtwe muulı ukwo˜ ˜ nany’a kana nı kya w’o, kana nı kya ˜ ˜ ˜ ˜ mwene, kındu kıvithe kana kya kımbi˜ th ˜ ı.—Mt 27:66; Yoa 6:27; Aev 1:13; Uvu 5:1; 9:4. ˜ ˜ ˜ ˜˜ Usumbı wa Ngai. Ndeto isu itumııtwe ˜ ˜ ˜ ˜ kwonany’a usumbıki wa Ngai kwısıla ˜ ˜ ˜ silikalı ya Mwana wake, Klısto Yesu. —Mt 12:28; Luk 4:43; 1Ko 15:50. ˜ ˜ Usyao wa mbee. Nı mosyao ala ma ˜ ˜ ˜ ˜ mbee vyu ıvindanı ya ngetha; usyao ˜ ˜ ˜ wa mbee wa kındu o na kıva. Yeo˜ ˜ ˜ ˜ va eeaıe mbaı ya Isilaeli ımumıasye ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ usyao wa mbee, wıthıwe nı wa mu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndu, nyamu, kana usyao wa nthı. Mbaı

769 ˜ ˜ yonthe ya Isilaeli nıyamumıasya Ngai ˜ ˜ ˜ usyao wa˜ mbee ıvindan ı ya Mboka ya ˜ ˜ ˜ ˜ Mukate Ute Ilawa na ıvindanı ya Ve˜ ndekosito. Ndeto “usyao wa mbee” ni˜ ˜˜ ˜ ˜ tumııtwe kwa nzıa ya ngelekany’o ku˜ ˜˜ ˜ ˜ weta Klısto na aatııi make etıkıw’a mauta.—1Ko 15:23; Mot 15:21; Nth ˜ 3:9; Uvu 14:4. ˜ ˜ ˜ Ute ılawa. Ndeto isu syonanasya mu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kate uuıtwe ute ılawa.—Kut 16:3; Mko 14:12; 1Ko 5:8. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ Uthaaa. Nı kumanyana kı-mwıı kwa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ngenda katı wa munduume utwaanıte ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na mundu ungı eka muka, kana kuma˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nyana kı-mwıı katı wa mundu muka ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mutwae na mundu ungı eka muume. —Mt 15:19; Mko 7:22. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Uthayuukyo. Kukıla kuma kıkw’unı. ˜ Ndeto ya Kıkiliki a·nasta·sis yonana˜ ˜ ˜ ˜ ˜ sya “kukıla; kuungama.” Mbivilia nı˜ ˜ ˜ wetete mothayuukyo kenda, na umwe ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wamo nı uthayuukyo wa Yesu na atha˜ ˜ ˜ yuukiw’e nı Yeova Ngai. O na kau Eli˜ ˜ ya, Elisa, Yesu, Vetelo, na Vaulo nı˜ ˜ ˜ ˜ mathayuukisye andu, vaiı nzika kana ˜ ˜ meekie uu kwa vinya wa Yeova. Utha˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ yuukyo wa kuu nthı wa “ala alungalu ˜ ˜ ˜ na ala mate alungalu” nı wa vata nthı˜ ˜ ˜ ˜ nı wa kwıanıw’a kwa kıeleelo kya Ngai. ˜ ˜ ˜ (Mek 24:15) O na ıngı, Mbivilia nıwe˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ tete uthayuukyo wa ıtunı, ula wıtıtwe ˜ “wa mbee,” naw’o nı wa ana-a-asa ˜ma ˜ ˜ ˜ Yesu etıkıw’a mauta.—Avi 3:11; Uvu 20:5, 6; Yoa 5:28, 29; 11:25. ˜ ˜ ˜ ˜ Utheu. Nthını wa Mbivilia ndeto ısu ˜ ˜˜ ndyonanasya utheu wa mwıı w’oka, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ındı no yonanasya mundu kwıyıkalya ˜ ˜ ˜ e mutheu kana kwıthesya kumana na ˜ ˜ masola, malanga, na kwıthıwa ate na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kındu o na kımwe kıtonya kumuthoko˜ ˜ ˜ ˜ any’a, kumuvukya, kana kıtonya ku˜ ˜ ˜ ˜ mwananga kı-mwıkalıle kana kı-veva. ˜ ˜ Kwosana na Mıao ya Mose, ndeto ısu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ yonanasya kwıthıwa mundu e mutheu ˜ kwosana na Mıao.—Ali 10:10; Sa 51:7; Mt 8:2; 1Ko 6:11. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Uthukumi mutheu. Uthukumi kana wıa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mutheu, ula ukonanıtye ımwe kwa

˜ ˜ ˜ ˜ UTE ILAWA– UVOO MUSEO ˜ ˜ ˜ ımwe na ˜ uthaithi witu kwa Ngai.—Alo 12:1; Uvu 7:15. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Utianıo. Nı wıw’ano kana makwatıanıo ˜ ˜ ˜ katı wa Ngai na andu kana katı wa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ andu ala metıkılanıte kwıka kana ku˜ ˜ ˜ ˜ lea kwıka undu muna. Mavinda amwe ˜ ˜ ˜ ˜ ngalıko ımwe noyo yeethıawa yaıle ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kwıanısya kıla meew’ana (utianıo uu ˜ ˜ weethıawa no ta watho). Mavinda angı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ngalıko syelı syeethıawa syaıle kwıa˜ ˜ ˜ nısya maundu ala syeew’ana. Eka mo˜ ˜ ˜ tianıo katı wa Ngai na andu, Mbivi˜ ˜ ˜ ˜ lia nıwetete motianıo katı wa andu, ˜ ˜ ngo, mbaı, kana ikundi sya andu. Mo˜ ˜ ˜ tianıo amwe ala makonetye maundu ˜ ˜ ˜ ˜ maingı nı utianıo wa Ngai na Avalaa˜ ˜ mu, Ndaviti, na mbaı ya Isilaeli (utia˜ ˜ ˜ nıo wa Mıao), na Isilaeli ma Ngai (utia˜ ˜ nıo mweu).—Mwa 9:11; 15:18; 21:27; Kum 24:7; 2Ma 21:7; Luk 22:29; Mek 3:25; 2Ko 3:6; Avl 8:6. ˜ ˜ ˜ Uvani. Nı muvulany’o wa ithana inyu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ngaa nesa na mauta ma mıtı, ula uvı˜ ˜ saa kavola, na kumya m uuke m useo. ˜ ˜ ˜ Uvani wa mwanya ula waseuvaw’a ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na syındu inya nıw’o watumıawa ıee˜ ˜ ˜ ˜ ˜ manı na ıkalunı. Wavıvaw’a kwakya na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wıoo kıthembeonı kya kutoeesya uva˜ ˜ ˜ ni nthını wa vala Vatheu, na Mu˜ ˜ ˜ ˜ ˜ thenyanı wa Wıw’anıthyo, wavıvıaw’a ˜ ˜ ˜ ˜ nthını wa vala Vatheu Vyu. Waı wona˜ ˜ ny’o wa mboya sya athukumi ma Ngai ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ila syıtıkılıkaa kwake. Aklısto mayı˜ ˜ ˜ ˜ aıwe ma ut um ıe.—Kum 30:34, 35; Ali ˜ 16:13; Uvu 5:8. ˜ ˜ ˜ Uvatiso; Kuvatisa. Ndeto ısu yonana˜ ˜ ˜ ˜ ˜ sya “kuindwa” kana kuthikwa kıw’unı. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Yesu oonanisye kana uvatiso nı undu ˜˜ ˜ ˜ wa lasima kwa aatııi make. O na ıngı, ˜ ˜ ˜ Maandıko nımawetete uvatiso wa Yoa˜ ˜ ˜ na, kuvatiswa na veva mutheu, kuvati˜ swa na mwaki, na movatiso angı.—Mt 3:11, 16; 28:19; Yoa 3:23; 1Vt 3:21. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Uvoo museo. Nthını wa Maandıko ma ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Kıkiliki ˜ ma K˜ ıklısto, usu nı uvoo˜ museo ˜˜ wa Usumbı wa Ngai na wa utangııo ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kwısıla muıkııo nthını wa Yes u Kl ısto. ˜ —Luk 4:18, 43; Mek 5:42; Uvu 14:6.

˜ UVUKU –VASAKA

˜ ˜ ˜ Uvuku. Ndeto ısu nıtonya kwonany’a ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kwıthıwa na k˜ ıko kana kutula mıao ˜ ˜ ˜ ˜ ya mwıkalıle. Indı Mbivilianı, mavinda ˜ ˜ ˜ ˜ maingı ndeto ısu yonanasya kıla kıte˜ ˜ ˜ ˜ ˜ tıkılıka, kana kıte kıtheu, kwosana na ˜ Mıao ya Mose. (Ali 5:2; 13:45;˜ Mt 10:1; Mek 10:14; Aev 5:5)—Sisya UTHEU. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Uvumba. Ulia unyaıtw’e (kıthana) ula ˜ ˜ ˜ ˜ wumaa mıtını ya muthemba wa ˜ ˜ ˜ Boswellia. Yıla wavıvw’a unyungaa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nesa. Nıwatumıawa kuseuvya uva˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ni ula watumıawa ıeemanı na ıkalunı. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ O na nıwatumıawa ıvindanı ya kumya ˜ ˜ ˜˜ ˜ nthembo ya mutu na nıwailıılawa mı˜ ˜ ˜ katenı ya wonany’o ıla yeethıawa vala Vatheu.—Kum 30:34-36; Ali 2:1; 24:7; Mt 2:11. ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ Uvya. Itumııtwe kuweta mbya sya nya˜ ˜ ˜ ˜ ˜ mu, na syatumıawa ta mıio ya ku˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nyw’ıa syındu, mıio ya kwıkıa mau˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ta, syındu sya kwıkıa ingi na syındu ˜ ˜ ˜ ˜ sya kwıyanakavya, na nısyatumıawa ˜ ˜ ˜ ta mıio ya wathi kana syındu sya wasya. (1Sa 16:1, 13; 1As 1:39; Ese 9:2) ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ “Uvya” utumııtwe kwa nzıa ya ngele˜ ˜ kany’o kwonany’a vinya, usindi, na ku˜ ˜ kılya vinya.—Kut 33:17; Mik 4:13; Luk 1:69. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Uwau wa kukwatanw’a. Nı uwau ukwa˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ tanaw’a na unyaııkaa mıtukı, na nuto˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nya kukwata andu aingı muno na kutuma makw’a.—Luk 21:11.

V

˜ Vala Vatheu. Kasumba ka mbee kala ˜ ˜ ˜ ˜ keethıawa kanene nthını wa ıeema na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nthını wa ıkalu, na ke kıvathukany’o ˜ ˜ ˜ ˜ na kasumba ka nthını vyu, kala kee˜ ˜ ˜ ˜ tawa vala Vatheu Vyu. Nthını wa ıee˜ ˜ ˜ ma vala Vatheu veethıwa na kındu kya ˜˜ ˜ thaavu kya kwilııla taa, kıthembeo kya ˜ ˜ thaavu kya kutoeesya uvani, mesa ya ˜ ˜ mukate wa wonany’o, na mıio ya thaa˜ ˜ ˜ ˜ ˜ vu; navo ıkalunı, vandu vau veethıa˜ ˜ ˜ wa na kıthembeo kya thaavu, syındu ˜ ˜ ˜˜ ıkumi sya thaavu sya kwilııla taa, na ˜ ˜ ˜ mesa ıkumi sya mukate wa wonany’o. —Kum 26:33; Avl 9:2.

770 ˜ ˜ ˜ Valanda wa Solomoni. Waı nthını wa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıkalu ıvindanı ya Yesu, na waı nzıa ya ˜ ˜ ˜ ˜ ngalıko ya wumılonı wa syua wa nza ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıla yaı nza wa ıkalu, na aingı maıkı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıaa kana waı wa ıkalu yıla ya Solo˜ ˜ moni. Aklısto ma mbee nımoombanaa ˜ ˜ ˜ vau kwondu wa uthaithi, na Yesu no ˜ waendie vau “ ıvinda ya mbevo.”—Yoa 10:22, 23; Mek 5:12. ˜ ˜ ˜ ˜ Valao. Nı ısyıtwa ya unene yanenga˜ ˜ we asumbı ma Misili. Mbivilia nıwe˜ ˜ ˜ tete asumbı atano manengetwe ısyı˜ twa yıu (Sisaki, So, Tiliaka, Neko, na ˜ ˜ ˜ ˜ Ovila), ındı asumbı ala angı maiwete˜ twe kwa masyıtwa, na amwe ma asu ˜ ˜ ˜ ˜ nı ala masumbıkıte ıvinda ya Avalaamu, Mose, na Yosevu.—Kum 15:4; Alo 9:17. ˜ ˜ ˜ ˜ Valatiso. Nı vandu vaseo, kana muu˜ ˜ ˜ nda mwanake. Muunda wa Eteni nıw’o ˜ ˜ ˜ waı valatiso ya mbee, na waseuvı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ tw’e nı Yeova kwondu wa munduu˜ ˜ ˜ ˜ me na mundu muka ma mbee. Yıla ˜ ˜ ˜ ˜ Yesu waneenaa na kıng’ei kımwe katı ˜ ˜ ˜ ˜ wa ila ing’ei ilı syaı vakuvı nake mu˜ ˜ ˜ ˜ tını wa mathına, nıwoonanisye kana ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nthı ıkatw’ıka valatiso. Iandıkonı ya ˜ ˜ ˜ ˜˜ 2 Akolintho 12:4, ndeto ısu ıtumııtwe ˜ ˜ ˜ kwonany’a valatiso ˜ ya ıvinda yukıte, ˜ ˜ ˜ na ıandıkonı ya Uvuany’o 2:7, ndeto ˜ ˜ ˜ ısu yonanasya valatiso ya ıtunı.—Wa 4:13; Luk 23:43. ˜ ˜ ˜ ˜ Vandu vatheu. Ndeto ısu muno muno ˜ ˜ ˜ yonanasya vandu vavathıtwe ˜ vethıwe ˜ ˜ ˜ vatheu kwondu wa uthaithi. Indı ma˜ ˜ vinda maingı yonanasya ıeema kana ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ıkalu yıla yaı Yelusaleme. O na ıngı, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ısyıtwa yıu nıyıtuumıtwe kwonany’a ˜ ˜ ˜ wıkalo wa ıtunı wa Ngai.—Kum 25:8, ˜ 9; 2As 10:25; 1Ma 28:10; Uvu 11:19. ˜ ˜ Vasaka. Nı mboka ya kıla mwaka yee˜ ˜ ˜ thıawa matuku 14, mwei wa Avivu (ula ˜ ˜ ˜ wesie kwıtwa Nisani), kwondu wa kulilikana ˜ kwovow’a kwa Aisilaeli kuma ˜ Misili. Ivinda ya mboka ısu kalondu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ (kana kavuli) nıkathınzawa na kuvı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ vw’a, na kaısanıaw’a na nyunyi syı uu

771 ˜ ˜ ˜ na mukate ute ılawa.—Kum 12:27; Yoa 6:4; 1Ko 5:7. ˜ ˜ ˜˜ Vasia. Kyaı kıtambaa kyatumııwe visa ˜ ˜ sya akeluvi na nıkyo kyatilanıtye vala ˜ ˜ Vandu Vatheu na vala Vandu Vatheu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Vyu ıeemanı na ıkalunı.—Kum 26:31; 2Ma 3:14; Mt 27:51; Avl 9:3. ˜ ˜ ˜ ˜ Vatheu Vyu. Nı kasumba ka nthı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nı ka ıeema na ka ıkalu, vala ısandu˜ ˜ ˜ ku ya utianıo yaiawa; na novo vetawa ˜ Vatheu va Vatheu. Kwosana na Mıao ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ya Mose, mundu ula weetıkılıtw’e kuli˜ ˜ ˜ ˜ ka vala Vatheu Vyu nı muthembi mu˜ nene, na alikaa vo o Muthenya wa ˜ ˜ ˜ Wıw’anıthyo kıla mwaka.—Kum 26:33; Ali 16:2, 17; 1As 6:16; Avl 9:3. ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜˜ Veelisevuli. Isyıtwa yıı yıtumııtwe kwo˜ ˜ nany’a Satani, munene kana musu˜ ˜ ˜ mbı wa ndaimoni. Nıvatonyeka uke˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ thıa ısyıtwa yıu yumanıte na ısyıtwa ˜ ˜ Mbaali-nzevuvu, nayo nı Mbaali ıla ˜ ˜ yathaithıawa Ekiloni nı Avilisiti.—2As 1:3; Mt 12:24. ˜ ˜ ˜ Vendekosito. Nı mboka ya kelı katı ˜ ˜ wa mboka itatu nene ila aume onthe ˜ ˜ Ayuti maaıle kuthi Yelusaleme kwo˜ ˜ ndu wasyo. Vendekosito, ıla ˜ yonana˜ ˜ ˜ sya “(Muthenya) wa Mıongo Itano,” nı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ ısyıtwa yıtumııtwe nthını wa Maandı˜ ˜ ˜ ko ma Kıkiliki ma Kıklısto kwonany’a Mboka ya Ngetha kana Mboka ya Syu˜ ˜ ˜ ˜ mwa nthını wa Maandıko ma Kıevela˜ ˜ ˜ nia. Yeethıawa muthenya wa 50. Mı˜ ˜ thenya ısu yatalawa kuma matuku 16, mwei wa Nisani—Kum 23:16; 34:22; Mek 2:1. ˜ ˜ ˜ Veva mutheu. Vinya utonekaa ula ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Ngai utumıaa kwıanısya kwenda kwa˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ke. Nı mutheu nundu wumıte kwa Yeo˜ ˜ ˜ ˜ ˜ va, nake nı mutheu na nı mulunga˜ ˜ ˜ ˜ ˜ lu muno vyu, na veva usu nı mutheu ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nundu nıw’o Ngai utumıaa kwıanısya ˜ ˜ maundu matheu.—Luk 1:35; Mek 1:8. ˜ Veva. Ndeto ya Kıevelania ruach na ya ˜ ˜ Kıkiliki pneuma, ila mavinda maingı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ialyulıtwe “veva,” nitumıawa kuweta ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ syındu syı kıvathukany’o. Syonthe

VASIA–WOVOSYO ˜ ˜ ˜ syonanasya kındu kıtamba kwoneka ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nı mundu na nı vinya muna uendeee ˜ ˜ ˜ ˜ kutethya wıa kana uendete. Ndeto ısu ˜ ˜ ˜ ˜˜ ya Kıevelania na ya Kıkiliki itumııtwe ˜ ˜ kuweta (1) kıseve, (2) vinya wa tha˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ yu ula wı nthını wa syumbe sya nthı, ˜ ˜ (3) vinya ula wumaa ngoonı ya nge˜ ˜ ˜ lekany’o na kusukuma mundu anee˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ne na kwıka maundu kwa nzıa ımwe ˜ ˜ ˜ kana ıngı, (4) ndeto mbeveee syı na ˜ ˜ wumo utenekee, (5) syumbe sya veva, ˜ ˜ na (6) vinya wa Ngai wa kwıka mau˜ ˜ ndu, kana veva mutheu.—Kum 35:21; Sa 104:29; Mt 12:43; Luk 11:13.

W

˜ ˜ ˜ Walany’o wa maundu.—Sisya IVINDA ˜˜ (YII). ˜ ˜ ˜ ˜ Wathani. Nı uvoo muveveee, na nu˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ tonya kwıthıwa ne uvuany’o ıulu wa ˜ kwenda kwa Ngai˜ kana kutavany’a ˜ kwenda kwake. Uvuany’o nutonya ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kwıthıwa umanyısyo muveveee ukone˜ ˜ ˜ tye mwıkalıle, mwıao wa Ngai kana ˜ ˜ ˜ ˜ usili wake, kana kutavanw’a kwa undu ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ muna wııkıka ıvinda yukıte.—Mt 13:14; 2Vt 1:20, 21. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Wıvıto. Nı ndeto ineenawa kwa kwıyı˜ ˜ ˜ ˜ ava, kwonany’a kana undu muna nı ˜ wa w’o, kana watho muito wa kwona˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ny’a kana mundu nukwıka undu muna ˜ ˜ kana ndewıka. Mavinda maingı nde˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ to isu itumıawa yıla mundu ukwıyıava ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kwa mundu munene, na muno muno ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ kwa Ngai. Yeova nıwalulumııilye uti˜ ˜ ˜ anıo wake na Avalaamu kwa wıvıto. —Mwa 14:22; Avl 6:16, 17. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Wonany’o. Nı kındu, kıko, undu muna, ˜ ˜ ˜ ˜ kana kwoneka kwa undu utethıawa na ˜ ˜ ˜ ˜ nı wa vata nthını wa kwonany’a kı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ndu kıngı, kı vo kana kya ıvinda y uk ı˜ te.—Mt 24:3; Uvu 1:1. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Wovosyo. Nı kıla kyaıvawa nı kana mu˜ ˜ ndu ethıwe atonya kwovow’a kuma ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ukombonı, uıvıthyonı, thınanı, naını, ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ kana undu muna waıle kwıanıasya. Ti mavinda onthe mbesa sya˜ ˜ ˜ ˜ ˜ tumıawa ndıvinı ısu. (Isa 43:3) Wo˜ ˜ ˜ ˜ ˜ vosyo nıwaaıle kumw’a maundunı me

YAKOVO –YUTA

772

˜ ˜ kıvathukany’o. Kwa ngelekany’o, Yeo˜ ˜ ˜ ˜ va aaıle kunengwa kavısı kala ka˜ ˜ ˜ syawa mbee kana nyamu nume ıla ˜ yasyawa mbee nthı ya Isilaeli, na wo˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ vosyo nıwaaıle kuıvwa nı kana kavısı ˜ ˜ ˜ ˜ kau kethıwe ke kathasye kuthukuma ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ wıa ungı eka kuthukuma wıa wa Yeo˜ ˜ va wı w’oka, na uu now’o vailye kwa ˜ ˜ ˜ nyamu ıla yasyaıtwe mbee. (Mot 3:45, ˜ ˜ ˜ 46; 18:15, 16) Ethıwa nzau ıkimanaa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nıyaekwa ıthi ıteusungwa na yoaa mu˜ ˜ ˜ ˜ ndu, yaı no nginya mwene nzau ısu ˜ ˜ ˜ ˜ aıve wovosyo nı kana ethıwe e mutha˜ ˜ sye ndakoawe. (Kum 21:29, 30) Indı ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ vaiı wovosyo weetıkılawa ethıwa mu˜ ˜ ˜ ndu oaana na ngulu. (Mot 35:31) Mbi˜ ˜ vilia yonanıtye kana wovosyo ula wa ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ vata vyu nı ula Klısto waıvie kwa kwı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ yumya ta nthembo kwısıla kıkw’u nı ˜ ˜ kana athasye andu ala ewi kuma naı˜ ˜ ˜ ˜ nı na kıkw’unı.—Sa 49:7, 8; Mt 20:28; Aev 1:7.

Y Yakovo. na Leve˜ Mwana wa˜ Isaka ˜ ˜ ˜ ka. Itina Ngai nıwamunengie ısyı˜ ˜ twa Isilaeli, na atw’ıka ıthe wa ˜ andu ma Isilaeli (nomo meetawa Aisi˜ ˜ ˜ laeli na ıtina mesa kwıtwa Ayuti). Aı ˜ ıthe wa ana 12, ala vamwe na nzyawa ˜ ˜ syoo ı 12 sya Isilaeli. ˜ ˜ matw’ıkie mba ˜ ˜ ˜ ˜ Isyıtwa Yakovo nıyaendeeie kutumıwa ˜ ˜ kwa mbaı kana andu ma Isilaeli.—Mwa 32:28; Mt 22:32. Yeova. Mbivilia ya New World Trans˜ ˜ ˜˜ lation of the Holy Scriptures ıtumıı˜ ˜ ˜ ˜ te ısyıtwa “Yeova” mavinda 237 nthını ˜ ˜ ˜ ˜ wa Maand ıko ma K ıkiliki ma K ıkl ısto. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Utwi wa kutumıa ısyıtwa ya Ngai wau˜˜ manie a na itumi ii iatııe: ˜ ˜ 1. Kovi sya Maandıko ma Kıeve˜ ˜ ˜ ˜ lania ila syatumıawa ıvinda ya Yesu ˜ ˜ na amanyıw’a make syaı na ila nthoo ˜ ˜ ˜ ˜ inya syıtawa Tetragrammaton (uu nı ˜ ˜ ˜ ˜ kwasya, ısyıtwa ya Ngai yaandıkıtwe ˜ ˜ na nthoo inya sya Kıevelania 565 ) kıla ˜ vand ˜ u. ˜ ˜ 2. Ivinda ya Yesu na atumwa make, ˜ ˜ Tetragrammaton syaı vo mavukunı

˜ ˜ ˜ ˜ ma kıthyomo kya Kıkiliki ala maalyulı˜ ˜ ˜ ˜ twe kuma nthını wa Maandıko ma Kıevelania. ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ 3. Maandıko ma Kıkiliki ma Kıklısto nı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ maeleetye kana Yesu nıwatumıaa ısyı˜ ˜ ˜ twa ya Ngai na nıwayımanyıthanisye ˜ kwa angı.—Yoana 17:6, 11, 12, 26. ˜ ˜ ˜ ˜ 4. Nundu Maandıko ma Kıkiliki ma ˜ ˜ ˜ Kıklısto maı maveveee na monge˜ ˜ ˜ lilwe Maandıkonı matheu ma Kıeve˜ ˜ ˜ ˜ ˜ lania, kwaa o mıtukı kwa ısyıtwa ya ˜ ˜ ˜ Yeova kuma maandıkonı asu kwıone˜ ˜ ˜ ˜ ka kute kwosana na maundu ala maı ˜ maand ıke. ˜ ˜ ˜ ˜ 5. Isyıtwa ya Ngai nıyonekaa nthı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nı wa Maandıko ma Kıkiliki ma K ıkl ı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ sto yıandıkıtwe kwa ukuvı.—Uvuany’o 19:1, 3, 4, 6. ˜ ˜ ˜ ˜ 6. Syındu sya tene ila syaandıkiwe nı ˜ ˜ ˜ Ayuti nısyonanıtye kana Aklısto Ayuti ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nımatumıaa ısyıtwa ya Ngai yıla me˜ ˜ kuandıka. ˜ ˜ ˜ 7. Asomi amwe ma Mbivilia nımetıkı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ laa kana nıvatonyeka ukethıa ısyıtwa ˜ ˜ ˜ ˜ ya Ngai yaı vo Maandıkonı ma Kıevela˜˜ ˜ ˜ ˜ nia ala maumııw’e nthını wa Maandıko ˜ ˜ ˜ ma Kıkiliki ma Kıklısto. ˜ ˜ ˜ 8. Mbivilia sya ithyomo syı kıvathuka˜ ˜ ˜ ˜ ny’o mbee wa ıana ila ialyulıtwe syı na ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ısyıtwa ya Ngai nthını wa Maandıko ˜ ˜ ˜ ma Kıkiliki ma Kıklısto. ˜ ˜ ˜ Vate nzika, ve kıtumi kıseo kya ku˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ tungııa ısyıtwa ya Ngai, Yeova, nthı˜ ˜ ˜ ˜ ˜ nı wa˜ Maandıko ma Kıkiliki ma Kıklı˜ sto. Uu now’o aalyuli ma Mbivilia ya ˜ ˜ New World Translation mekıte. Nıma˜ ˜ ˜ nengete ndaıa nene ısyıtwa ya Ngai ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ na nımakıaa kuvetanga kındu o na ˜ ˜ ˜ ˜ kıva kya ı maand ıkon ı ala ma mbee. ˜ —Uvuany’o 22:18, 19. ˜ ˜ Yuta. Nı mwana wa kana wa Yakovo ula ˜ ˜ ˜ wasyaıtwe nı kıveti kyake, Lea. Yakovo ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ e ukomonı e vakuvı kukw’a nıwathanie ˜ ˜ ˜ kana musumbı munene na wa tene na ˜ ˜ ˜ ˜ tene akauma musyını wa Yuta. Yesu ˜ ˜ ˜ aumie nzyawanı ya Yuta. O na ıngı, ˜ ˜ ˜ ˜ ısyıtwa Yuta nıyonanasya mbaı na ˜ ˜ usumbı wa Yuta.—Mwa 29:35; 49:10; Avl 7:14.

˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Sisya kısese kya www.jw.org/kam, kana uand ıkıe Ngus ı sya ˜ ˜ ˜ ˜˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ ˜ Yeova valua utum ııte ısanduku ya valua yıla yı vaa ıtheo.