Antik Kentler [2 ed.] 9786059389327

Citation preview

CHARLES GATES

Antik Yakındoğu, Mısır, Yunan ve Roma'da Kentsel Yaşamın Arkeolojisi

Koç Üniversitesi Yayınları: 67

ARKEOLO)i

Antik Kencler: Ancik Yakındoğu, Mısır, Yunan ve Roma'da Kentsel Yaşamın Arkeolojisi Charles Gates Ingilizceden çeviren: Barış Cezar Redaksiyon: C anan UAur, Çiçek Öztek Düzelti: Fırat Kaya, Nihai Bozcekin Kitap tasarımı ve uygulama: Gökçen Ergüven Iç tasarım: Sinan Kılıç Kapak tasarımı: Jelena Mirkovic Jankovic Ancient Cities: The Arehatology of Urban Life in the Ancient Near East and Egypt, Greece, and Rame, 2nd Edi tion, 2011.

All rights reserved. Authorised translation from the English language edition published by Routledge, a member of Taylor & Francis group. ©Türkçe yayın hakları: Koç Ü niversitesi Yayınları, 2012 ı.

baskı: Istanbul, Eylül 2oıs

2.

baskı: Istanbul. Şubat 20ı7

Bu kitabın yazarı, eserin kendi orijinal yaratımı olduğunu ve eserde dile getirilen tüm görüşlerin kendisine ait olduğunu, bunlardan dolayı kendisinden başka kimsenin sorumlu tutulamayacağını; eserde üçüncü şahısların haklarını ihlal edebilecek kısımlar olmadıAını kabul eder. Baskı: 12.maıbaa

Sertifıka no: 33094

Nato Caddesi ı4/ı Seyrantepe Kağıthane/lstanbul

+90 212 281 2580

Koç Üniversitesi Yayınları

Sertifıka no: ı83ı8

lstiklal Caddesi No:ı8ı Merkez Han BeyoAiu/lstanbul

+90 2ı2 393 6000

[email protected] • www.kocuniversitypress.com • www.kocuniversitesiyayinlari.€om Koç University Suna Kıraç Library Cataloging-in-Publication Data Gates, Charles, ı9SO· Ancik kencler : ancik YakındoAu, Mısır, Yunan ve Roma'da kencsel yaşamın arkeolojisi Barış Cezar.-lkinci baskı- Istanbul: Koç Üniversite�. 2oıs. 6ı6

1 Charles Gates; çeviren

pages; ıMX24 cm.

!ncludes bibliographical references and index. ISBN 978-6os-9389·32-7

Cities and towns, Ancienc. 2. Urban archaeology--Middle East. 3. Urban archaeology--Egypt. 4. Urban archaeology--Mediterranean Region. s. Middle East--Antiquities. 6. Egypt--Antiquities. 7. Mediterranean Region--Antiquities.l. Cezar, Barış. ll. Title ı.

HTıı4.G382o zoıs

Antik Kentler Antik Yakındoğu, Mısır, Yunan ve Roma'da Kentsel Yaşamın Arkeolojisi

CHARLES GATES Çizimler: Neslihan Yılmaz Ingilizceden çeviren: Barış Cezar

Gl KÜY

Içindekiler Şekil Listesi Önsöz Ikinci Basıma Önsöz Kronoloji Giriş

13

25

27

29 33

KlSlM BIR YAKINDOGU VE DOGU AKDENIZ KENTLERI: N EOLITIK ÇAG, TUNÇ ÇAGI VE DEMIR ÇAGI BÖLÜM

ı

Neolitik Çağda Yakındoğu'daki Kasaba ve Köyler Coğrafya, Iklim ve Neolitik Devrim Ceriko Çayönü Göbekli Tepe: Erken Neolitikren Bir Törensel Merkez Çatalhöyük Şeflik ve Devletlerin Gelişimi

BÖLÜM

2

Erken Sümer Kentleri 5ümerler ve Çevreleri Uruk Yazının Gelişimi Habuba Kabira Erken Hanedanlar Dönemi: Tarihsel Özet Erken Hanedanlarda Dini Yaşam: Hafaci'deki Oval Tapınak Ur: Kraliyer Mezarları Özet

BÖLÜM 3

Mezopotamya Kentleri: MÖ Üçüncü Binyıl Sonlan ve Ikinci Binyıl Akadlar Yeni Sümer Canlanışı: Tarihsel Özet

47 sı

51

51

54

59

63

65

67 7ı

71

72

75

81

84 87

88

92

% 97

97

98

102

Lagaşlı Gudea

102

Ur: Ur lll ve lsin-Larsa Dönemleri

103

Babilli Hammurabi ve Eski Babil Dönemi

108

Mari: Zimri-Lim'in Sarayı

109

Kassitler

113

BÖLÜM 4

lndus Vadisi Medeniyeti'nin Kentleri

115 115

Ortam

116

Mohenco-daro

117

Lothal

123

Tarım, Teknoloji, lanaatlar ve Sanatlar

124

Harappa Kentlerinin Sonu

126

BÖLÜM S

Piramitler Ülkesi Mısır

129

129

Giriş

129

Coğrafya

130

Erken Tarih

131

Mısır Yazısı

135

Arkaik Dönem Gömüleri

136

Sakkara: Basarnakli Piramit

141

Gerçek Pirarnide Geçiş Gize: Dördüncü Hanedan Cenaze Kompleksi

144

145

Neuserre'nin Abu Cirap'taki Güneş Tapınağı

151

Birinci Ara Dönem

152

BÖLÜM 6

MÖ Ikinci Binyılda Mısır Kentleri, Tapınakları ve Mezarları

153

1S3

Orta Krallık

154

Ikinci Ara Dönem

157

Yeni Krallık ve Teb

158

Luksor'daki Amon Tapınağı

161

Karnak'taki Amon Tapınağı

162

Ahenaton ve Amarna Krallar Vadisi ve Deyrü'l Medine

167

172

On Dokuzuncu Hanedan: ll. Ramses ve Abu Simbel

175

Sonuç

176

BÖLÜM 7

177

Ege'deki Tunç Çağı Kasaba ve Kentleri

177

Ege Medeniyetleri ve Kentler

178

Girit: Knossos ve Minoslular

179

Thera: Akrotiri

189

Mykenaililer: Mykenai ve Pylos

192

Mykenai Medeniyetinin Sonu

200

BÖLÜM 8

Anadolu'da Tunç Çağı Kentleri

201 201

Troya

202

Hattuşa ve Hititler

208

Anadolu'da Tunç Çağının Sonu

217

BÖLÜM 9

Geç Tunç Çağında Kıbrıslılar, Kenanlılar ve Levant Ticaret Kentleri

219 219

Enkomi

220

Ugarit (Ras Şamra)

226

Gelidonya Burnu ve Uluburun Batıkları

233

BÖLÜM 10

237

Demir Çağında Yakındoğu Kentleri

237

Kuzey Mezopotamya'da Yeni Asur Kentleri

239

Kalah (Nemrut)

241

Dur Şarukin (Horsabad}

245

Ninive

246

Anadolu ve Levant: Frig, Urartu, Filisti ve Ibrani Kentleri

248

Babil

253

Akhamenid Persler ve Persepolis

259

BÖLÜM 11

Fenike ve Kartaca Kentleri Tyros

263 263 266

Doğu Akdeniz Bağiarnıiçinde Tyros

270

Sidon: Pers Döneminde Fenike Ülkesi

273

Gadir

275

Kartaca

276

KlSlM l KI YUNAN KENTLERI BÖLÜM

12

Demir Çağında lik Yunan Şehir-devletleri (MÖ On Birinci - Yedinci Yüzyıllar Arası)

279 281

281

Tarihsel Arkaplan

283

Polisin Yükselişi

285

Erken Dönem Yunan Kenti: Zagora

287

Lefkandi ve Atina'daki Mezarlıklar

289

Korinrhos: Çömleklerde Doğululaşma ve Savaşta Hoplitesler

291

Yunan Tapınağı: Sisarn'daki Heraion

293

Sunular, Yabancılarla Temaslar, Yazı ve Metal Para

296

B Ö L Ü M 13

299

Arkaik Yunan Kentleri, 1

299

Oor ve lon Düzenleri

299

Erken Oor Tarzı Tapınaklar: Thermon, Olympia ve Kerkira (Korfu)

303

Erken lon Tarzı Tapınaklar: Sisam ve Ephesos

305

Arkaik Dönemde Doğu Yunan Kentleri: Sisam, Miletos ve lonya Ayaklanması

B Ö L Ü M 14

Arkaik Yunan Kentleri, ll

307

311

311

Sparta

312

Arkaik Dönemde Atina

313

Arkaik Sanat: Çömlekçilik ve Heykelcilik

316

Pers Savaşları

323

B Ö L Ü M 15

325

Yunan Temenos1arı

325

Delphoi: Apolion

326

Olympia: Zeus

334

Temenos'u Temenos'u

BÖLÜM 16

MÖ Beşinci Yüzyılda Atina Tarihsel Giriş

345

345 345

Atina Akropolisi

347

Dionysos Tiyatrosu ve Koreg Anıtları

359

Aşağı Kent: Evler ve Agora

360

B Ö L Ü M 17

Geç Klasik Dönemde Yunan Kentleri ve Temenos1arı Tarihsel Özet Epidauros'taki Asklepios

Temenos'u: Dinsel Uygulamalarda Yeni Bir Yön

367

367

368 370

Priene: Küçük Bir Yunan Kenti

373

Olynthos: Evler

378

Vergina ve Halikarnassos: Kraliyet Mezarları

381

B Ö L Ü M 18

Helenistik Kentler

387

387

Tarihsel Giriş

387

Didyma: Apolion Tapınağı

388

Pergamon: Atina Geleneğinde Bir Kent

392

lskenderiye: Iki Kültürlü Bir Krallığın Başkenti

403

Delos: Ticari Bir Merkez

405

Sinop: Bir Karadeniz Limanı

407

KlSlM ÜÇ ANTIK ITALYA VE ROMA IMPARATORLUCU'NDA KENTLER

411

B Ö L Ü M 19

413

ltalya' daki Yunan ve Etrüsk Kentleri

413

Güney ltalya ve Sicilya'daki Yunan Kentleri: Paestum ve Siracusa

414

Etrüskler

422

B Ö L Ü M 20

Roma: Doğuşundan Cumhuriyet'in Sonuna

4 37

437

Coğrafya

438

lik Dönemler ve Yerleşim, Yaklaşık MÖ 753-509

438

Roma Cumhuriyeti: Kamu Kurumları

440

Roma'nın Genişlemesi

442

Yollar, Kamplar ve Kolaniler

443

Cosa, Bir Roma Cumhuriyet Kasabası

447

Cumhuriyet Döneminde Roma

451

BÖLÜM 21

Augustus Döneminde Roma

461

461

Augustus: lik Roma Imparatoru

461

Augustus ve Roma'nın Mimarisi

462

BÖLÜM 22

Başkentin Dışındaki ltalya

471

471

Pompei

471

Ostia

484

BÖLÜM 23

Neron'dan Hadrianus'a Roma

489

489

Tarihsel Giriş: Imparatorluk

491

Roma: Imparatorluk Başkenti

493

Saraylar

494

Tapınaklar

499

Anıtlar

504

Kamusal Yapılar

508

Imparatorluk Mezarları

511

BÖLÜM 24

Roma Eyalet Kentleri

513 513

Atina

514

Ephesos ve Pergamon

517

Perge

521

Palmyra

523

Caraş (Gerasa)

526

Leptis Magna

529

Nimes (Nemausus)

532

Londra (Londinium)

534

Trier (Augusta Treverorum)

536

Sonuç

538

BÖLÜM 25

Geç Antikçağdaki Dönüşümler Tarihsel Özet

541

541 542

Saraylar: Piazza Armerina ve Diocletianus'un Sarayı

544

Roma

547

Kiliseler

549

Kudüs

551

Konstantinopolis, "Yeni Roma"

552

Sonuç

554

Kavramlar Sözlüğü

555

Ek Okumalar

563

Kaynakça Görsel Kaynaklar Dizin

571

596

605

Şekil Listesi

1.1 1 .2 1 .3 1 .4

Yakındoğu'da neolitik kentler. Çömlek öncesi neolitikte Bereketli Hilal, yaklaşık MÖ 750o-6500. Çömlek öncesi neolitik A devrinde merdivenli kule, Ceriko. Çömlek öncesi neolitik B devrinde insan biçimli fıgürin, Ayn Gazal. Arkeoloji Müzesi, Amman. Çayönü genel kazı alanı planı. 1.5 1 .6 Neolitik ve kalkolitik düzeylere ait planlar, Çayönü. 1. 7 Merkez alan (2007' deki hali} planı, Göbekli Tepe. Kompleks C (önde) ve Kompleks B, Göbekli Tepe. 1 .8 Kompleks D' de kısmen çıkarılmış stel, Göbekli Tepe. 1 .9 1 . 1 0 Evlere ait rekonstrüksiyon, Çatalhöyük. 1.11 Tapınak ev rekonstrüksiyonu, Çatalhöyük. 1.12 Patlayan volkan ve kente ait duvar resmi, Çatalhöyük. Arıadolu Medeniyetleri Müzesi, Arıkara. 1 . 1 3 Muhtemelen bir tanrıça olan oturan şişman kadına ait terakota fıgürin, Çatalhöyük. Arıadolu Medeniyetleri Müzesi, Arıkara. Mezopotamya'da tunç çağı kentleri. 2. ı 2.2 Uruk genel kazı alanı planı. 2.3 Beyaz Tapınak planı, Uruk. Beyaz Tapınak rekonstrüksiyonu, Uruk. 2.4 Eanna Bölgesi planı, Uruk. 2.5 2.6 Eanna Bölgesi'nden kaymaktaşı Uruk vazosu, Uruk. Irak Müzesi, Bağdat. Uruk vazosunun en üst sırası. 2.7 Eanna Bölgesi'nden kireçtaşı malzemeyle yapılmış kadın başı, Uruk. 2.8 Irak Müzesi, Bağdat. 2.9 Bir silindir mührün kullanımı. 2. 1 O Habuba Kabira kent planı. 2. ı ı a Akbabalar stelinin ön yüzü, EH III, Telloh ( Girsu) . Louvrc Müzesi, Paris. 2. ı ı b Akbabalar stelinin arka yüzü. 2. 1 2 Oval Tapınak rekonstrüksiyonu, Hafaci. 2. 1 3 Tunç lento, İmdugud (Arızu) ve geyikler, Obeyt. British Museum, Londra. ın

ANTIK KENTLER

14

2. 1 4 2. 1 5 2. 1 6 2. 1 7 2. 1 8 2. 1 9 3. 1 3.2 3.3 3.4 3.5 3.6 3.7 3.8 3.9 3. 1 0 3. 1 1 3. 1 2 3. 1 3 4. 1 4.2 4.3 4.4 4.5 4.6 5.1 5.2 5.3 5.4

İbadetçileri tasvir eden taş fıgürinler, Tel Asmar. Irak Müzesi, Bağdat ve Oriental Institute, Chicago Üniversitesi. Ur kent planı. Lir rekonstrüksiyonu, Ur. Pennsylvania Üniversitesi, Arkeoloji ve Antropoloji Müzesi, Philadelphia. "Barış" ve "Kraliyet Alemi" nin ön yüzü, kakmalı panel, Ur. British Museum, Londra. (a) Gerçek kemer; (b) Beşik tonoz; (c) Çapraz tonoz; (d) Sindirme kemere ait diyagram. Eğimli tuğla tonoza ait diyagram: (a) Alttan görünüş; (b) Kesit. Akad döneminden tunç baş, Ninive. Irak Müzesi, Bağdat. Naram-Sin Steli, Susa. Louvre Müzesi, Paris. Diyoritten oturur halde Gudea heykeli, Telloh (Girsu). Louvre Müzesi, Paris. Ur'da dini merkeze ait plan. Ur-Nammu Ziguratı rekonstrüksiyon, Ur. Ur-Nammu Steli, Ur. Pennsylvania Üniversitesi, Arkeoloji ve Antropoloji Müzesi, Philadelphia. İsin-Larsa dönemine ait ev planı, Ur. Bir evin içine ait rekonstrüksiyon, Ur. Hammurabi steli, Susa. Louvre Müzesi, Paris. Zimri-Lim Sarayı planı, Mari. Kralın tahta çıkışını tasvir eden duvar resmi, Mari. Louvre Müzesi, Paris. Mari'de bulunan, vazodan su döken tanrıça heykeli. Halep Müzesi. Zimri-Lim Sarayı'nın ana işlevsel birimleri, Mari. İndus Vadisi medeniyeti. Mohenco-daro kale planı. Mohenco-daro'da büyük hamam. Lothal kent planı. Mohenco-daro'dan damga mühürler: (a) Tekboynuz ve (b) Hörgüçlü boğa. Ulusal M üze, Karaçİ (a) ve İsiamabad Müzesi (b). Mohenco-daro'da bulunan tunçtan dans eden kız fıgürini. Ulusal Müze, Yeni Delhi. Mısır. Narmer paletinin ön yüzü, kesiti ve arka yüzü. Levha palet, Hierakonpolis. Mısır Müzesi, Kahire. Kraliçe Meritnit'in mastaba mezar rekonstrüksiyonu, Abydos. Kraliçe Meritnit ile bağdaştırılan mastaba mezar rekonstrüksiyonu, Sakkara. ·

ŞEKIL LISTESI

5.5 5.6 5.7 5.8 5.9 5.10 5.1 1 5.12 5.13 5.14 5. 1 5 5.16 6. 1 6.2 6.3 6.4 6.5 6.6 6.7 6.8 6.9 6. 1 O 6. 1 1 6. 1 2 6. 1 3 6. 1 4 6. 1 5 6. 1 6 6. 1 7 6. 1 8 7. 1 7.2 7.3

Abydos genel kazı alanı planı. Abydos arkaik mezarlık planı. Abydos kraliyer cenaze alanı. Hasarnaklı Piramit ve Coser'in Cenaze Kompleksi planı, Sakkara. Hasarnaklı Piramit ve Coser'in Cenaze Kompleksi rekonstrüksiyonu, Sakkara. Sakkara'dan Coser'e ait oturan heykeL Mısır Müzesi, Kahire. Büyük Sfenks ile Mikerinos (sol) ve Kefren (sağ) piramicleri, Gize. Gize Nekropolis planı. Coser (Sakkara) , Keops (Gize) ve Kefren (Gize) piramitlerine ait kesitler. Kefren'in Vadi Tapınağı'nda oturan Kefren heykeli, Gize. Mısır Müzesi, Kahire. Mikerinos'un Vadi Tapınağı' ndan Mikerinos ve Khameremebti heykelleri, Gize. Güzel Sanadar Müzesi, Bostan. Neuserre Güneş Tapınağı rekonstrüksiyonu, Abu Cirap. Kahun kent planı. Buhen Kalesi planı. Dış tahkirnar duvarı (kazı sonrası) , Buhen. Teb bölge planı. Hatşepsut'un Cenaze Tapınağı planı, Deyrü'l Bahri. Hatşepsut'un Cenaze Tapınağı, Deyrü'l Bahri. Amon Tapınağı planı, Luksor. Amon Tapınağı planı, Kamak. Amon Tapınağı orta geçiti, H ipostil Ho!, Karnak. Kraliyer Mezarı' ndan Ahenaton ve ailesinin Atan' a tapınışını tasvir eden rölyef, Amarna. Mısır Müzesi, Kahire. Arnama genel planı. Arnama kent merkezi planı. Ev planı, Amarna. Bir eve ait rekonstrüksiyon, Amarna. Deyrü'l Medine planı. Krallar Vadisi'nden ü ç mezarın kat planları, Teb: (a) III. Tutmasis'in Mezarı; (b) VI. Ramses'in Mezarı ve (c) Tutankaman'un Mezarı. Ttıtan kamon'un Mezarı'ndan i ç organ taburu. Mısır Müzesi, Kahire. Il. Ramses Tapınağı'nın dıştan görünümü, Abu SimbeL Ege'deki tunç çağı kentleri, MÖ ikinci binyıL Minos Sarayı planı, Knossos. Kısmen restore edilmiş Boğa Adayıcılar Freski, Knossos. Herakleion Müzesi.

15

16

1

ANTIK KENTLER

7.4 7.5 7.6 7.7 7.8 7.9 7. 1 0 7. 1 1 7. 1 2 7. 1 3 7. 1 4 7. 1 5 7. 1 6 7. 1 7 8. 1 8.2 8.3 8.4 8.5 8.6 8. 7 8.8 9. 1 9.2 9.3 9.4 9.5 9.6 9.7 9.8 9.9 1 0. 1

Yılanlı tanrıça veya rahibeyi tasvir eden fayans fıgürin; baş ve sol kol dirsekten aşağı restore edilmiştir, Knossos. Herakleion Müzesi. Lento biçimli deniz tarzı ahtapotlu ştşe, GM IB, Palaikastro. Herakleion Müzesi. Mallia Sarayı'nın kuzeybatıdan görünümünün rekonstrüksiyonu. Gournia kent planı. Terakota ev modeli, OM IllA, Arkhanes. Herakleion Müzesi. Thera (Santoron) . Batı Ev, Akrotiri,Thera. Batı Ev'in güney duvarından Gemi Freski'ne ait ayrıntı, Akrotiri, Thera. Mykenai genel kazı alanı, geç tunç çağı. Kuyu Mezar V , M ezar Dairesi A'dan altın cenaze maskı, Mykenai. Ulusal Arkeoloji Müzesi, Atina. Kuyu Mezar V , Mezar Dairesi A'dan mezar steli, Mykenai. Ulusal Arkeoloji Müzesi, Atina. Atreus Hazinesi, dromos ve giriş, Mykenai. Aslanlı Kapı, Mykenai. N estor Sarayı planı, Pylos. Geç tunç çağında Anadolu ve Doğu Akdeniz. Troya kale planında başlıca yapılar. Troya II, rampa ve güneybatı kapısı. Hattuşa (Boğazköy) kent planı. Hattuşa'da rekonstrüksiyondan geçen tahkimat duvarı. Aslanlı Kapı, Hattuşa. Yazılıkaya Tapınağı planı. Tanrıların buluşmasını tasvir eden rölyef, Yazılıkaya. "Öküz derisi" bakır külçeler, yaklaşık MÖ 1200. (a) Serra İlixi, Sarcünya; (b) Enkomi. Bir külçe üzerinde duran tanrıyı tasvir eden tunç fıgürin, Enkomi. Kıbrıs Müzesi, Lefkoşa. Enkomi kent planı. Bina ı8'de uygulanış tarzıyla inşa edilen bir duvarın kesitini gösteren diyagram, Enkomi. Ugarit kent planı. Ugarit'te potern kapı. Kraliyet Sarayı planı, Ugarit. Kent merkezinden ev planları, Ugarit. Baal Tapınağı planı, Ugarit. Demir çağında Yakındoğu.

ŞEKIL LISTESI

10.2 1 0.3 1 0.4 10.5 1 0.6 1 0.7 1 0.8 1 0.9 1 0. 1 0 1 0. 1 1 1 0. 1 2 1 0. 1 3 1 0. 1 4 1 0. 1 5 1 0. 1 6 1 0. 1 7 ı 1.1 1 1 .2 1 1 .3

1 1 .4 1 1 .5 1 1 .6 ll. 7 ı 1 .8 1 1 .9 ı 1.1O 12. 1 1 2.2 1 2.3 12.4

ı2.5 1 2.6

Demir çağı kale planı, Kalah. Lamassu, Horsabad. Louvre Müzesi, Paris. Asurnasirpal'in bir kutsal ağacın yanında· duran tanrı Asur'a yakarışını tasvir eden Kalalı'tan rölyef. British Museum, Londra. Dur Şarukin (Horsabad) kent planı. Dur Şarukin (Horsabad) kale planı. Ninive kent planı. Bir Mısır kentinden Etiyopyalıların tutsak alınışını tasvir eden rölyef, Ninive. British Museum, Londra. Asurbanipal ve kraliçesini tasvir eden rölyef, Ninive. British Museum, Londra. Kudüs eski kentin çok dönemli planı. Babil genel kent planı. Babil iç kent planı. İştarKapısı rekonstrüksiyonu, Babil. İştarKapısı'ndaki ejder tasvirli sırlı tuğla panel, Babil. Persepolis planı. Platforma kuzeydoğudan bakış, Apadana, Persepolis. Dareios'u haraçiarı kabul ederken tasvir eden rölyef, Persepolis. Doğu Akdeniz'de Fenikeli ve alakalı kentler. Tyros planı. Deniz yoluyla kütük nakleden Fenikelileri tasvir eden bir Asur rölyefınden parça, Dur Şarukin (Horsabad), MÖ sekizinci yüzyıl sonları. Louvre Müzesi, Paris. Fenike gemileri: Savaş gemisi (solda) ve hippos (sağda). Aclit limanı ve haliçi planı. Amrit'tekiTapınakKompleksi'nden merkez mihrap. Orta ve Batı Akdeniz'de Fenikeiiierin yayılışı. Antik Gadir bölgesel planı. Gadir kent planı. Erken dönemKartaca planı. Yunanistan ve Ege havzası. Demir çağındaKinet Höyük rekonstrüksiyonu. Zagora kent planı. Argos Heraion'undan kilden tapı nak modeli. Ulusal Arkeoloji Müzesi, Atina. "Heroon" planı, Lefkandi. Dipylon Amforası. Kerameikos Mezarlığı'nda bulunan geometrik vazo, Ulusal Arkeoloji Müzesi, Atina.

17

18

ANTIK KENTLER

Macınillan aryballos'u. Thebai'de bulunanKorent öncesi döneme ait vazo. British Museum, Londra. 12.8 İlk Hera Tapınağı, MÖ sekizinci yüzyıl, Sisarn Heraionu. 12.9 İkinci Hera Tapınağı ve Sisarn Hera Temenosu (Heraion), MÖ yedinci yüzyıl. 12.10 Mantiklos'un Apollon'a adağı, tunç figürin, Thebai (Boiotia), Yunanistan. Güzel Sanatlar Müzesi, Bostan. 12.1 1 Lydia ve Yunan sikkeleri, Nümizmatik Müzesi, Atina. Aynı ölçeğe göre çizilmemiştir. (a) Gümüş Lydia sikkesi, MÖ altıncı yüzyıl, aslan ve boğa figürleri ile diğer yanında sadece derin bir iz; (b) Gümüş Atina tetradrahmisi, MÖ beşinci yüzyıl, Athena ve baykuş figürleri; (c) Pantikapaion'dan altın stater, MÖ dördüncü yüzyıl onası, Pan ve griffon figürleri. 13.1 Dor ve İon düzenlerinde cephelerin kilit öğeleri. 13.2 Bir Yunan tapınağının tipik kat planı. 13.3 Artemis Tapınağı planı, Kerkyra. 13.4 Artemis Tapınağı restore edilmiş cephesi,Kerkyra. 13.5 Dördüncü Hera Tapınağı, Sisarn Heraionu. 13.6 Antik Sisarn kent planı. 14.1 Demir çağından Roma İmparatorluğu dönemine Atina kent planı. 14.2 Atina agorası planı, yaklaşık MÖ 500. 14.3 Nessos Amforası. Atina'da bulunan, Proto-Attik döneme ait vazo, yaklaşık MÖ 615. Ulusal Arkeoloji Müzesi, Atina. 14.4 Vulci'de bulunan, Euthymides tarafından bir kırmızı figür Attika arnforası üzerine çizilmiş üç aleınci tasviri. Antikensarnmlungen, Münih. 14.5 Heraion'da dev kouros, Sisarn: (a) Ön; (b) Başın arkası; (c) Yan. Arkeoloji Müzesi, Sisarn. 14.6 Kleobis ve Biton. Delphoi'de bulunmuş arkaik kouroslar. Arkeoloji Müzesi, Delphoi. 14.7 Atina Akropolis'inden kore no. 682. Akropolis Müzesi, Atina. 15.1 Apoilan Temenosu planı, Delphoi. 15.2 Siphnos Hazinesi rekonstrüksiyonu, Delphoi. 15.3 Tanrıları deviere karşı tasvir eden kuzey frizinden ayrıntı, Siphnos Hazinesi, Delphoi. Arkeoloji Müzesi, Delphoi. 15.4 Atinalılar Stoası ve Apollon Tapınağı rekonstrüksiyonu, Delphoi. 15.5 Delphoi Arabacısı'nı tasvir eden tunç heykel. Arkeoloji Müzesi, Delphoi. 15.6 Zeus Temenosu planı, yaklaşık MÖ 400, Olympia. 12.7

ŞEKIL LISTESI

ı5.7 15.8 ı5.9 15. 1O 16.1 16.2 16.3 16.4 16.5 16.6 16.7 ı6.8 16.9 16.10 16. 1 1 16.12 ı6.13 16.14 17. 1 17.2 ı7.3 17.4 17.5 ı7.6 17.7 17.8 17.9 ı 7.10 ı 7. ı ı 17.12 17. 13 17.14

Aphaia Tapınağı'nda yaralı savaşçı tasvirli batı alınlık, Aigina. Glyptothek, Münih. Aphaia Tapınağı'nda yaralı savaşçı tasvirli doğu alınlık, Aigina. Glyptothek, Münih. Zeus Tapınağı veKül Sunak rekonstrüksiyonu, Olyrnpia. Apolion batı alınlıkta Lapithler veKentaurlara ait ayrıntı, Zeus Tapınağı, Olympia. Arkeoloji Müzesi, Olympia. Attika. Atina Akropolis planı, MÖ beşinci yüzyıl. Atina Akropolisi rekonstrüksiyonu, MÖ beşinci yüzyıl. Parthenon'un batıdan görünümü. Parthenon'dan güney metop no. xxxi . Parthenon'un batı frizinden Levha II, no. 2-3. Parthenon'dan Carrey (1674) ve Quatremere de Quincy'nin (ı825) çizimlerine dayanarak yapılan batı alınlık rekonstrüksiyonu. Varvakeion Athena'sını tasvir eden mermer heykelcik; Athena Parthenos'un bir Roma kopyası. Ulusal Arkeoloji Müzesi, Atina. Restore edilen şekliyle Propylaia güneybatı kanadı ve kuzeybatıdan Athena N ike Tapınağı ve burcu. Erekhtheion'un batı cephesi. Lysikrates Anıtı, Atina. Atina evleri rekonstrüksiyonu, MÖ beşinci yüzyıl. Atina Agora planı, yaklaşık MÖ 400. Hephaisteion'a güneybatıdan bakış, Atina. Büyük İskender'in fetihleri. Asklepios Temenosu planı, Epidauros. Epidauros Tiyatrosu planı. Epidauros Tiyatrosu. Sahne yapısı moderndir. Priene kent planı. Bouleuterion, Priene. Bouleuterion iç kısmı rekonstrüksiyonu, Priene. Priene Tiyatrosu rekonstrüksiyonu. Priene'den ev planları, no. n: (a) Evre ı-Batı; (b) Evre 2. Ev no. 33 batı rekonstrüksiyonu, Priene. Ev planları, Olynthos. Atina Agora'sından nakliye amforaları: (a)Khios'tan, MÖ dördüncü yüzyıl; (b) Rodos'tan, MÖ üçüncü yüzyıl. Faun Evi'nden İskender Mozaiği, Pompei. Arkeoloji Müzesi, Napoli. Büyük İskender'in Portresi (Azara Herması). Lysippos'un orijinal eserinin Roma dönemine ait kopyası. Louvre Müzesi, Paris.

19

ANTIK KENTLER

20

17.15 18.1 18.2 18.3 18.4

18.5 18.6 18.7 18.8 18.9 18.10 18. 1 ı 18.12 ı8.13 ı8. 14 18. 15 19. 1 19.2 19.3 ı9.4 19.5 19.6 19.7 19.8 19.9 19.10 19.11 19.12 19.13 19. 14 19.15

Mausoleion rekonstrüksiyonu, Halikarnassos. Önemli Helenistİk kent ve krallıklar. Apolion Tapınağı planı, Didyma. Pergamon kent planı. Karısını ve kendisini öldüren Galyalıyı tasvir eden Helenistik tunç bir orijinale dayanan Roma dönemine ait mermer kopya. Palazzo Altemps, Roma. Pergamon Tiyatrosu. Büyük Sunak ve Yukarı Agora rekonstrüksiyonu, Pergamon. Büyük Sunak'tan ayrıntı, Pergamon. Pergamon Müzesi, Berlin. İskenderiye kent planı. Serapis'in bazalt heykeli, daha eski Helenistik bir orijinalden Roma dönemine ait kopya. Villa Albani, Roma. Delos genel planı. Delos kent merkezi planı. Hipostil Ho! planı, Delos. Hipostil Ho! rekonstrüksiyonu, Delos. İtalyanlar Agorası planı, Delos. Daha geniş coğrafYası içinde Sinop ve kent planı (içte) . İtalya ve Orta Akdeniz. Paestum kent planı. Paestum'daki arkaik ve klasik tapınaklara ait planlar: Hera Tapınağı I, Athena Tapınağı ve Hera Tapınağı Il. Athena Tapınağı, Paestum. Dalgıcın Mezarı rekonstrüksiyonu, Paestum. Siracusa kent planı. Arethusalı gümüş dekadrahmi, Siracusa. British Museum, Londra. Viilanova kültüründen kulübe urna. Museo Nazionale Preistorico, Roma. Marzabotto kent planı. Ev planları: (a) Acquarossa ve (b) Marzabotto. Veii'deki Portonaccio Tapınağı gibi bir Etrüsk tapınağının rekonstrüksiyonu. Apolion'dan terakota heykel, Veii. Museo Nazionale di Villa Giulia, Roma. Evli bir çifte ait terakota lahit, Caere (Cerveteri). Museo Nazionale di Villa Giulia, Roma. Terakota cenaze urnası, Volterra. Ölü erkek (kapak); Galyalılar ile savaş (ön) . Worcester (Massachusetts) Sanat Müzesi. Kahinler Mezarı'ndan duvar resmi, Tarquinia.

ŞEKIL LISTESI

19. 16 20. 1 20.2 20.3 20.4 20.5 20.6 20.7

Kalkan ve Koltuklar Mezarı, Caere {Cerveteri) . Roma kent planı, Cumhuriyet dönemi. Jupiter Optimus Maximus Tapınağı planı rekonstrüksiyonu, Roma. Novaesium lejyon kalesi diyagramı, Aşağı Almanya'da Ren üzerinde. Cosa kent planı. Arx Tapınaklar: Capitolium ve Mater Matuta rekonstrüksiyonları, Cosa. Cosa Forum'un altıncı evre rekonstrüksiyonu. Üç tür Roma duvar kaplaması: Opus incertum, opus reticulatum ve

opus testaceum. 20.8 20.9 20. 10 20.1 1 21. 1 21.2 2 1.3 2 1.4 21.5 22.1 22.2 22.3 22.4 22.5 22.6 22.7 22.8 22.9 22. 10 22.1 1 23.1 23.2 23.3 23.4 23.5 23.6

Forum Romanum'a ait çok dönemli plan (MS dördüncü yüzyıl başlarına dek) , Roma. Portunus Tapınağı, Roma. Pont du Gard, Fransa. Forma Urbis Romae'de gösterildiği şekliyle Pompeius Tiyatrosu. Primaportalı Augustus'u tasvir eden mermer heykel, Roma. Vatikan Müzeleri. Roma imparatorluk forumları planı. Augustus Forumu ile Mars Ultor Tapınağı rekonstrüksiyonu, Roma. Ara Pacis, Roma. Ara Pacis geçit frizinden ayrıntı, Roma. Napoli Körfezi. Pompei kent planı. Pompei Forumu planı. Pompei Stabia Hamarnı planı. Cerrah Evi planı, Pompei. Faun Evi planı, Pompei. Vettiler Evi planı, Pompei. Vettiler Evi Atriumu, Pompei. Gizemler Viiiası'ndan Gizemler adlı duvar resimleri, Pompei. Ostia kent planı. Apanman rekonstrüksiyonu, Ostia. Hadrianus döneminde Roma İmparatorluğu: Eyaletler, bazı eyaler başkentleri ve diğer önemli kentler. Roma imparatorluk dönemi kent planı. Domus Aurea planı, Roma. Domus Aurea'da Sekizgen Yemek Odası'nın dışarıdan görünümü (rekonstrüksiyon), Roma. Domus Aurea'da Sekizgen Yemek Odası, Roma. Flavius Sarayı (Domus Augustiana) planı, Roma.

21

ANTIK KENTLER

22

23.7 23.8 23.9 23.10 23.11 23.12 23.13 23.14 23.15 23.16 23.17 23.18 23.19 23.20 23.21 24.1 24.2 24.3 24.4 24.5 24.6 24.7 24.8 24.9 24.10 24.11 24.12 24.13 24.14 24.15 24.16 24.17 24.18 25.1 25.2 25.3 25.4 25.5 25.6

Hadrlanus'un Viiiası planı, Tivoli. Hadrianus'un Viiiası'ndan Kanopos (Manzaralı Kanal) , Tivoli. Pantheon, Roma. Pantheon planı. Cella'dan kesit, Pantheon. Titus Kemeri'nin güneydoğudan görünümü, Roma. Titus Kemeri'nden zafer töreninde İmparator tasvirli rölyef heykel. Titus Kemeri'nden zafer töreni ve menorah tasvirli rölyef heykel. Traianus Sütunu, Roma. Traianus Sütunu'ndan rölyef heykel ayrıntısı. Colosseum (Flavius Amfıtiyatrosu) , Roma. Colosseum'dan kesit. Traianus Çarşısı rekonstrüksiyonu, Roma. Traianus Hamarnı planı, Roma. Caracalla Hamarnı'nın havadan görünümü, Roma. Hadrianus Kemeri, Atina. Ephesos ve çevresine ait bölgesel plan. Ephesos kent planı. Celsus Kütüphanesi ve Agora'nın Güney Kapısı, Ephesos. Perge kent planı. Heleniscik dönemde Perge Güney Kapısı. Kuzey nymphaeum rekonstrüksiyonu, Perge. Kuzey nymphaeum, Perge. Palmyra kent planı. Bel Tapınağı planı, Palmyra. Bel Tapınağı'nın güneydoğudan görünümü, Palmyra. Caraş kent planı. Ova! Forum, Caraş. Leptis Magna kent planı. Nimes (Nemausus) kent planı. Londra (Londinium) kent planı. Trier (Augusta Treverorum) kent planı. Pona Nigra, Trier. Piazza Armerina planı. Piazza Arıneri na' dan komik bir araba yarışını tasvir eden mozaik ayrıntısı. Diocletianus Sarayı planı, Split. Diocletianus Sarayı rekonstrüksiyonu, Split. Diocletianus Sarayı'nda peristil avlu, Split. Maxentius ve Constantinus Bazilikası planı, Roma. ·

ŞEKIL LISTESI

25.7 25.8 25.9 25. 10 25.11 25.12 25. 13 25.14

Büyük Constantinus'un mermerden dev heykeli. Musei Capitolini, Roma. Constantinus Kemeri'nin kuzey kesimi, Roma. Verona Kuşatması'nı tasvir eden rölyefheykel, güneybatı friz, Constantinus Kemeri. Eski San Pietro Bazilikası planı rekonstrüksiyonu, Roma. Eski San Pietro Bazilikası rekonstrüksiyonu, Roma. Kudüs kent planı, MS dördüncü yüzyıl. Kutsal Kabir Kilisesi, Kudüs planı rekonstrüksiyonu, MS dördüncü yüzyıl. Bizans Konstantinopolis'i (İstanbul) planı, 1453'e kadarki dönem.

23

Önsöz

Kent iman yapıtlarının ve kurumlarının en hayranlık verici, en kalıcı olanlarından biridir. imanı büyü/emesi kaçınılmazdır: incelenmesi ise hem görev, hem de saygı gösterisidir. (KoSTOF 1991: 40)

B

u kitap antik Yakındoğu, Mısır, Yunanistan ve Roma'nın kent ve mede­ niyetlerinin arkeolajik bakışla sunumudur. Kitap boyunca odak noktası kentsel merkezlerdir: Mimari ve diğer maddi kalıntılar, tarihsel ve sosyoe­ konomik bağlamlar ve buralarda yaşamış insanların deneyimleri. Kitap bu kentsel merkezlerin izi ni Yakındoğu'nun MÖ dokuzuncu ve altıncı binyıllarda ortaya çıkışlarından MS dördüncü yüzyılın başlarında paganlığın sonlarına dek sürüyor. Ele alınan bölge modern Pakistan'daki İndus Vadisi'nden batıda İngiltere'ye kadar uzanan, Pers İmparatorluğu'nun denetiminde olup Büyük İskender tarafından fethedilen bölge ile Roma İmparatorluğu'nun en geniş halindeki topraklarının birleşimi olan devasa bir alan. Renkli ve karmaşık bir kültürler geçidi söz konusu: Sümerler ve Babilliler, Asurlar ve Mısırlılar, Minoslar ve Etrüskler, Yunanlılar ve Romalılar. Birbirinden alabildiğine farklı olan bu kültürler yine de uzun bir karşılıklı bağlantılar zinciriyle birbirine bağlıdır. Örneğin Romalılar, sanatsal ve düşünsel ilham için Yunanistan'a bakarken, Yunanlılar da Yakındoğu ve Mısır' daki başarıların getirdiği hareket olmasa çok daha farklı bir dünyada yaşıyor olurlardı. Bu birbirinden farklı kültürler bir Eski Dünya birliği meydana getiriyor ve birlikte ele alınmayı gerektiriyorlar. Kuşkusuz, kentleşme yalnızca Güneybatı Asya ve Akdeniz havzasıyla sınırlı değildi; ama Doğu Asya, Amerika, Sahra ve Sahra Altı Afrika'nın bağımsız kentsel gelenekleri bu kitabın kapsamının dışındadır. Bu kitap iki ilham kaynağına dayanmaktadır. Çalışmarnın ardında yatan birinci güdü, Emeline Hill Richardson'ın ortaya attığı ve North Carolina­ Chapel Hill Üniversitesinin Klasikler Bölümündeki diğer arkeologlarca geliş­ tirilen Akdeniz havzası ve Yakındoğu'nun antik kültürlerine popüler bir giriş dersi olan "Antik Kentler"e bir ders kitabı sağlama ihtiyacıydı. Bu ders hiçbir zaman tarafsızlık iddiasında değildi: Klasikler temelli olduğundan, anlaşılır bir şekilde ders programında antik Yakındoğu ve Mısır'dan daha çok Yunan ve Roma kentlerine ağırlık verilmişti. Dahası, kendi deneyim ve ilgi alaniarım

ı

25

26

ANTIK KENTLER

nedeniyle, Doğu Akdeniz'deki rnekanlara Batı Akdeniz ve Batı Avrupa'daki­ lerden daha çok vurgu yapıyorum; bu tercih en net Bölüm 24'te görülebilir. Bu son farklılık dışında, burada sunulan yer ve· anıtların seçkisi makul derecede UNC-Chapel H ill' de "Antik Kentler" dersini sunanlar arasındaki (1980'lerde ben de o kişilerden biriydim) mutabakatı yansıtıyor. İkinci ilham kaynağı ise daha uzak ve dolaylı. Uzun yıllar önce Yale Üniversitesi'nde arkeoloji lisansımı yaparken, Yunan kent planlaması konusun­ da son bir sözlü sınava girmeyi seçtim. Seçkin Maya, Karayipler, Çin, Mısır, Yakındoğu ve klasik arkeoloji uzmanlarının huzurunda, antik Yunan kentsel deneyimi konusundaki eksik bilgilerimi sergiledim. Bu kitap bir anlamda bu sözlü sınava tekrar girme fırsatı sunuyor ve tamamlanmasıyla lisans diplomamı gerçekten hak etmiş olduğumu hissediyorum. Böyle bir kitap pek çok insanın yardımları olmadan tamamlanamazdı. Çizimierin çoğunu Neslihan Yılmaz yaptı. Ona borcum çok büyük; son derece müteşekkirim. Ayrıca Bilkent Üniversitesi'ne 200l'de, birkaç yıllık bir durak­ lamadan sonra, çizimierin üretiminin devam etmesini sağlayan Öğretim Üyesi Araştırma Geliştirme Bursu'nu verdikleri için teşekkür ederim. İnsan i Bilimler ve Edebiyat Fakültesi Dekanı Bülent Bozkurt'a ve Arkeoloji ve Sanat Tarihi Bölümü'nün uzun yıllardır başkanlığını yapan tıknur Özgen'e de bu projeye uzun yıllar boyunca verdikleri destek için teşekkür ederim. Bölümleri okuyarak, belli soruları cevaplayarak, çizimler bularak veya sırf "Antik Kentler" in amaçlarını tartışarak yardımcı olanlara da şükranlarımı ifade etmek isterim: Julian Bennett, Mary T. Boatwright, J.V. Canby, Ben Claasz Coockson, Toni Cross, Caroline Gates, Irene Gates, Matthew Glendinning, Nancy de Grummond, Ann Gunter, Salima Ikram, Janet Jones, Norbert Karg, Dominique Kassab Tezgör, J. Mark Kenoyer, Gerhard Koeppel, Richard Lieb­ hart, Jerzy Linderski, Steven Lumsden, Erin Maloney, Joann McDaniel, Gregory Possehl, Nicolas Rauh, Margaret Reid, Gay Robins, Jeremy Rutter, G. Kenneth Sams, Gil Stein, Cheryl Ward, Patricia Wattenmaker, Laurette Wharton ve lrene Winter. Birinci Kısmın ilk taslaklarından birini okuyup yorum yaptığı için Mary Voigt'e, aynı şeyi İkinci ve Üçüncü Kısımlar için yapan Jennifer Tobin'e ve diğer çeşitli okuyuculara eleştiri ve önerileri için özellikle şükran borçluyum. Son olarak ise, uzun yıllar gösterdikleri örnek sabır ve nezaket için Richard Stoneman ile iş arkadaşları Catherine Bousfıeld ve Coco Stephenson'a ve yol boyunca cömertçe benden esirgemediği bilgisi, bilgece önerileri ve leşviklcri için Marie-Henriette Gates'e teşekkür ederim.

Ikinci Basıma Önsöz

A ntik

Kentler'in ikinci basımının hedefi ilkiyle aynıdır: Tarihsel bağlamları içinde sunulmuş antik Yakındoğu, Mısır, Yunanistan ve Roma kentlerinin fiziksel görünüşlerine bir giriş. Vurgu kuramsal kaygılar üzerinde değildir, ama bu kitabın içeriklerine vakıf olan okur bu konuları araştırmaya iyi bir hazırlık yapmış olur. Bu yeni basımcia ilk basımın hataları düzeltilmiş, bazı yerler daha kapsamlı olarak elden geçirilmiş ve Göbekli Tepe (Bölüm 1), Deyrü'l Medine (Bölüm 6), Fenike kentleri (Bölüm 1 1), Sinop (Bölüm 18) ve Nimes, Londra ve Trier (Bölüm 24) üzerine yeni bölümler eklenmiştir. Çizimler de bu doğ­ rultuda artırılmıştır. Bu yeni basımın hazırlanmasında yardımcı olan çok sayıda kişiye teşekkür­ lerimi ifade etmek benim için bir zevktir. İlk basımdaki görselierin çeşitliliği ve kalitesi okurların önemle vurguladığı bir nokta olmuştu. Şansıma, ilk çi­ zimleri yapan Neslihan Yılmaz bu proje üzerinde de çalışacak zaman bulabildi ve böylece ilk basım ile ikincisi arasında görsel istikrar sağlanmış oldu. Bütün çizimieri elden geçirerek kimilerinde ufak değişiklikler yaptı, kimilerini tekrar çizdi ve birkaç yeni harita, plan ve çizgi çizimler ekledi. Yeni fotoğraflar için ise Ben Claasz Coockson, Marie-Henriette Gates ve Ahmet Keten'e teşekkür etmek isterim. Metnin elden geçirilmesinde Marie-Henriette Gates (Bölüm 1-3 ve Bölüm 8-l 1), SalimaIkram (Bölüm 5 ve 6), özellikle de Yunan ve Roma bölümleri için Valentina DeNardis, Katrina Dickson, Maura Heyn, Eric Kondratieff ve Fran­ cesca Tronchin'in dikkatli okumalarının büyük yardımı dokundu. Bu sonun­ cular Antik Kentler' i bir ders kitabı olarak kullanıp pedagojik etkinliğinin nasıl geliştirilebileceği konusunda değerli önerilerde bulundular. Kavramlar sözlüğü, zaman çizelgesi ve kitaba eşlik eden internet sitesi doğrudan bu yorumların bir sonucudur. Çok çeşitli konularda yardımları için, şu kişilere şükran borçluyum: Margaret Andrews ve Laura Humphrey (internet kaynakları), Gary Beckman (Hitit adlarının yazılışları konusunda mevcut görüşler), Franca Cole (bilgisayar dahisi), Özlem Eser (kaynakçada yardım), Dominique Kassab Tezgör (Sinop konusunda), Gunnar Lehmann (demir çağında Levant'a bakış), Meriç Öztürk (geç antik dönem kentleri üzerine kaynakça), Evren Yüzügüzel (neolitik çağ ve tunç çağı Yakındoğu'su üzerine internet kaynakları), Thomas Zimmermann (Çayönü'nde metalurji). Tabii ki, Routledge'ın Klasikler, Arkeoloji ve Müze Çalışmaları editörü Matthew Gibbons, beni bu ikinci basımı hazırlamaya ikna

ı

27

28

ANTIK KENTLER

etmemiş olsaydı bunların hiçbiri gerçekleşmezdi. Kendisinin desteği ve teşvik­ leri, yardımcıları Lalle Pursglove ve Amy Davis-Poynter'in üstün çalışmaları ve nezaketleri ile Routledge/Taylor&Francis'teki üretim ekibinin sayesinde bu çalışma gerçekleşmiş oldu. Son olarak da, Amerikan Türk Araştırma Enstitüsü (ARIT) Ankara şubesi­ nin uzun yıllar boyunca yöneticiliğini yapan, Kinet Höyük kazılarında birlikte çalıştığım arkadaşım Toni M. Cross'u (1945-2002) anmak isterim. Bu kitabı görmeye ömrü yetmedi, ama okusaydı çok hoşuna gideceğini biliyorum. Kitap üzerinde çalıştığım yıllar boyunca bana hep, "Sen sadece yaz. Her bir hatayı yakalayacağım diye uğraşma; yaptığın yanlışları sana gösterecek insanlar hep olacaktır," derdi. Bu yeni basımın haberi onu çok mutlu ederdi. Ankara Ağustos 2010

NEOI.ITIK oo08S50 .,.,

6500

'

Cenlco

PPNA

ı

c••••n,..

PPNA

+

� �

PPNB

+

PPNB

�ü PPNA

ı �s;· ubina 1

,-

-

� �

,----

ç ...hOyül