Varoluşçu Psikoterapi [1 ed.] 9758240128

Citation preview

IRVIN YALOM VAROLUŞÇU PSiKOTERAPi KABALCI YAYINEVİ: 145 inceleme Di zisl : 26

Irvin Yalom VAROLUŞÇU PSiKOTERAPi Existential Psychotherapy

© Yalom Family Trust, l 980 (Akçalı) © Kabalcı Yaymevi, l 999 Perseus Books, ine. 'e bağlı Basic Books ile yapılan anlaşmaya dayanılarak yayımlanmıştır. (Published by arrangement wilh Basic Books, a division of Perseus Books. LLC.) Baskı: Yaylacık Matbaası Mücellit: Yedigün Mücellithanesi Kapak Düzeni: Serdar Bal Yayıma Hazırlayan: Mustafa KüpOşoğlu Birinci Basım: Ekim 1999 KABALCI YAYlNEVl Himaye-i Etfal Sok. 8-B Cagaloglu 34410 lSTANBUL

Tel: (0212) 526 85 86 Faks: (0212) 513 63 05 elektronik posta: [email protected]

KÜTÜPHANE BiLGi KARTI Cataloging-in-Publication Data (CiP) Yalom. lrvin O. Varoluşçu Psikoterapi

1. Psikoloji. 2. Psikoterapi 3. Felsefe lstanbul: Kabalcı Yayınevi, 1999 ISBN 975-8240-12-8

IRVINYALOM

VAROLUŞÇU

PSiKOTERAPi Çeviren: Zeliha lyidoğan Babayiğit

(8 IWIALCI YAYINEVi

Marilyn'e, Her şey için.

iÇiNDEKiLER TEŞEKKÜRLER .................................................................. 9 BÖLÜM 1: Giriş.............................................................. 11 Varoluşçu Terapi: Dinamik Bir Yaklaşım ........................... 15 Varoluşçu Yönelim: Yabancı, Fakat Garip Şekilde Tanıdık ..... 24 Varoluşçu Psikoterapi Alanı. ............................................ 28 Varoluşçu Terapi ve Akademik Topluluk ........................... 39

KISIM I: ÖLÜM BÖLÜM 2: Hayat, Olüm ve Anhsiyete .... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51 Hayat ve Ölümün Birbirine Bağımlılığı ............................. 52 Ölüm ve Anksiyete ........................................................ 70 Psikoterapi Kuram ve Uygulamasında Ölümün ihmali.......... 94 Freud: Ölümü Dışlayan Anksiyete ...................................102 BÖLÜM 3: Çocuklarda Ôlüm Kavramı ............................. 128 Çl.1Cllklarda Ölüm Kaygısının Yaygınlığı ...........................130 Ölüm Kavramı: Gelişim Evreleri .................................... 1.32 Ölüm Anksiyetesi ve Psikopatoloji Gelişimi......................173 Çocukların Ölüm Konusunda Eğitimi...............................179 BÖLÜM 4: ôlüm ve Psikopatoloji ... . . . . . . . . .. . . . .......... . . . . . . . . . . 184 Ölüm Anksiyetesi: Bir Psikopatoloji Paradigması. ..............188 Özel Olmak .................................................................195 Nihai Kurtarıcı.............................................................213 BüLünleşmiş Bir Psikopatoloji Görüşüne Doğru .................231 Şizofreni \'e ôlüm Korktl'ill ............................................241 Varoluşçu Psikopatoloji Paradigması: Araştırma Bulguları ... 249

BÖLÜM 5: ôlüm ve Psihoterapi....................................... 260 Sınır Durumu Olarak Ölüm ...........................................260 Temel Anksiyete Kaynağı Olarak Ölüm ............................303 Psikoterapi Problemleri .................................................326 Hayat Tatmini ve Olum Anksiyetesi: Terapötik Dayanak Noktası.........................................331 Ölüme Karşı Duyarsızlaşma ...........................................337

KISIM II: ÖZGÜRLÜK BÖLÜM 6: Sorumluluk............................................... .....346 Varoluş Kaygısı Olarak Sorumluluk.................................347 Sorumluluktan Kaçınma: Klinik Görüntüler ......................353 Sorumluluğun Üstlenilmesi ve Psikoterapi........................365 Amerikan Tarzı Sorumluluk Üstlenilmesi - ya da Hayatınızın Kontrolünü Nasıl Ele Alırsımz, Dizginlerinizi Ele Geçirin, Kendinize iyi Bakın ve Alın ........................................399 Sorumluluk ve Psikoterapi: Araştırma Bulguları ................412 Sorumluluğun Sınırları .................................................424 Sorumluluk ve Varoluşsal Suçluluk .................................437 BÖLÜM 7: isteme ...........................................................454 Sorumluluk, istenç ve Eylem..........................................454 istencin Klinik Açıdan Anlaşılmasına Doğru: Rank, Farber, May .................................................... 465 istenç ve Klinik Uygulama .............................................478 Dilek..........................................................................481 Karar - Seçim ..............................................................498 Psikoterapide Geçmişe Karşı Gelecek ............................... 546

KISIM 111: YALITIM BÖLÜM 8: Varoluşsal Yalıtım . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . . . . S56 Varoluşsal Yalıtım Nedir? ..............................................559 Yalıum ve llişki .......... : ................................................571 Varoluşsal Yalıtım ve Kişilerarası Psikopatoloji ................. 589 BÖLÜM 9: Varol�sal Yalıtım ve Psihoterapi... .................. 617 Kişilerarası llişkileri Anlama Kılavuzu ............................. 617 Yalıtılmış Hastayla YÜZ YCıze Gelme ................................. 624 Yalıtım ve Hasta-Terapist Etkileşimi ................................630

KISIM IV: ANIAMSIZLIK BÖLÜM 10: Anlamsızlık.................................................656 Anlam Problemi........................................................... 661 Hayatın Anlamı ............................................................ 662 Anlam Kaybı: Klinik Etkileri..........................................701 Klinik Araştırmalar.......................................................714 BÖLÜM 11: Anlamsızlık ve Psihoterapi............................725 Neden Anlama Gereksinim Duyuyoruz?............................726 Psikoterapölik Stratejiler ...............................................739 SONSÖZ............................................................................. 761 DlZtN ................................................................................ 763

TEŞEKKÜRLER Bu çalışmada pek çok kişinin yardımını aldım, ama burada hepsine birden teşekkürlerimi sunmam olanaksız. Kitabın yazılması birkaç yıl sürdü, bu nedenle anımsadığımdandan çok daha fazla kişiye şükran bllrçluyuın. Rollo May ve Dagfinn Follesdal önemlerini özel­ likle vurgulamak islediğim rehber ve eğiunenlerdir. Kitap henüz el­ yazısı halindeyken lümünü ya da bazı bölümlerini okuyup eleştiren meslektaşlarım Jerllme Frank, Julıus Heuscher, Kent Bach, David Spi­ egel. Alex Comfort, James Bugental, Marguerite Lederberg, Michael Bratman, Mitchell Hail, Albena Siegel, Alvin Rosenfeld, Herbert Lei­ derman, Michael Norden'a ve Stanford'un sayısız psikiyatri hastasına en içten teşekkürler. Gardner Lindzey'e ve Da\'Tanış Bilimlerinde lleri Araştırmalar Merkezi'ne l 977-78 döneminde burslu olarak yaptığım araştırma gö­ revinde sağladıkları ideal ortam için teşekkür borçluyum. Meslek ya­ şamını bo>·unca bana akademi yaşamının tüm gereçlerini (en nitelikli profesyonel meslektaşlar, maddi destek, araşurma özgürlüğü) sağla­ yan Stanford Ünin•rsitesi'ne de en içten teşekkürlerimi sunuyorum. Psikiyalri Bölümü Başkanı Thomas Gonda'ya büyük bir anlayışla beni idari işlerden koruduğu için minnettarım. Marjorie Crosby'ye spon­ sorlüğü ve cesareti; Phoebe Hoss'a kitabın hazırlanmasındaki çok yönlü katkılan için teşekkürler. Bu uzun kitap, en küçük karalamadan bitirilmiş elyazmasına kadar sekrelerim Bea Mitchell tarafından dizil­ di. Birlikte çalıştığımız yıllar boyunca gösterdiği sabır, çalışkanlık ve litizlik hep aynı kaldı. Devam etmemi sağlayan gücü veren karım Ma­ rilyn, önceki kitaplarımda olduğu gibi deslek ve önerilerini esirge­ medi. 9

VAROLUSCU PSiKOTERAPi

Aşağıdaki k.ıynaklardan alıntı yapma izinleri için de şükran borçluyum. Tht Standart Eclition of tht Complttt Psychological Worhs of Slgmund Frtud, çe,·. \'e

ed. James Starchey. Sigmund Freud Copyrights Ltd., The Hoganh Press lld. \'e The Insıitute of Psychoanalysis; ve Ailen & Unwin Ltd. ve Basic Books, ine. 'nin izniyle. ESP 60 Hours Tiıaı Trmısfomı Your Lift, Adelaide Bry. Copyrighı ©

1976 Ade­

laide Bry. Harper&Row Publisher.- Inc.'nin izniyle. Maria Nagy, 'The Child's TI1eories Conceming Death", Jounıal of Gtııttic Psyc­ hology. (1948) 73:3-27. Yazann ,·c Tht]ounıal Pms'in izniyle.

"E\'eryman," ed. M. Abrams, Tht Nortcııı Anthology of Eııglish Uttraturt, cilt l, s. 281-303. Copyright © 1963. W. W. Nonon, lnc.'nin izniyle. E. Fromm, D. Suzuki, R DeManino, Ztıı Buddlıisııı mıd Psychoaııalysis. Copyrighı © 1960. Harper&Row Publishers, lnc.'nin izniyle. ''Forgive, O Lord," The Pottıy �f Robtrt Frosı. ed., Edward Connery Laıhem. Copyrighı © 1962 Roben frosı. Copyrighı © 1967 Hoh, Rineharı ve Winston Publishers. "Desen Places," Tht Pottry of Robtrt Frost, ed. Edward Connery uuhem. Copyrighı © 1936 Roben Frost. Copyright © 1964 Lesley Frost Ballantine. Copyıighı © 1969 Holt, Rinehan ve Winston Pub­ lishers. Hoh, Rinehan ve Winston Publishers'ın izniyle. Purpose in Life Test (PiL), James C. Crumbaugh ve Lenard T. Maholick. James C. Cnımbaugh'un izniyle. Yayımcı: Psychometric Affiliaıes, P.O. Box 3167, Muster lndiana 46321. V. Frankl. "Fragments from the Logotherapuetic Treatment in Four Cases,� ed., A. Bunan. Mo Normal ve akıl hastanesine yatırılan "normal-alu ergenlik ça­ ğındaki kızları" karşılaştıran bir çahşma akıl hastanesindekilerin öl ümden daha fazla korktuklarını göstermişti r.na Benzer şekilde, baş­ ka bı r araşt ırmacı, lise öğrencisi olan başarısız kızların ölümden an­ lamlı ölçüde daha fazla korktuklarını bulmuştur - "bazen o kadar

.,,., O . Templer, ·ncı1ıh Anxieıy as Relaıed 10 Depression and Health of Retired Pcrsons," Jounwl ıf Gı:roıııology, ( 1 97 1 ) 26: 52 1 -23. �, Swenson, "Altitlldcs ıoward Deaıh," J. Munnichs, Old Age aııd Fıııitudr (Basel ve New York: Karger, 1 966); ve S. Shrul, "Allitude toward Old Age to Death,� Mcııllll /-lygieııe ( 1 958) 42: 259-63 . Munnıchs, OM Agc cıııd Fiııiıudc; A Chrisı, "Allitude towar'>

tıtı 7

r-ı

Feifal ,·e Branscomb, "Who's Afraid of Death?" W. Meissner, "Affective Response to Psychoanalytic Death Symbols," Joumal of Abııonnal aıul Social Psychology ( 1958) 56:295-99. K. G. Magni, "Reactions to Dealh Stimuli among Theology Students," Jour11al for ıhe Scieııtijıc 5tud_y of Religioıı (Sonbahar 1970) 9(3): 24 7-48. Kastenberg ve Aisenberg, Psychology of Death, s. 95. Rhudick ve Dibner, "Age, Personality. and Health Correlates." 91

VAROLUŞÇU PSiKOTERAPi

l ışmalar, yüksek düzeyde nevrotiklik gösteren bireylerde daha fazla ölüm anksiyetesi olduğunu göstermişt ir. Yaşlılarda TAT ve cümle tamamlama testlerini kullanarak yapılan bilinçdışı ölüm anksiyetesi çalışmaları , kendilerine aile ortamına ben­ zer ayrı yaşama merkezlerinin tahsis edildiği yaşlı bireylerin, gele­ neksel huzurevlerinde kalan yaşlılara göre daha az ölüm anksiyetesine sahip olduklarını göstermiştir.tıtı Bunun yanı sıra, yaşlılar eğer birçok hayat etkinliğiyle meşgullerse bilinçd ış ı ölüm anksiyeteleri daha az olmaktadır.t,LJ Yaşlılarda TAT ile belirlenen ölüm anksiyetesi MMPI nörotiklik göstergeleriyle (hipokondri, bağımlılık, içtepisellik ve depresyon) olumlu bir bağlantı göstermektedir.

70

Bilinçdışı ölüm

anksiyetesiyle ilgili olarak, orta yaşlı ve yaşlı bireyler ÜZerinde yapı­ lan bir çalışma (cümle-tamamlama projektif tekniği) daha genç yetiş­ kinlerin yaşlı arkadaşlarından daha fazla ölüm anksiyetesine sahip ol­ d uklarını göstermiştir.

71

Eğer ölüm korkusu, birincil anksiyete kaynağıysa o halde bilinç­ dışı temalar çoğu kez göreli olarak gizlenmemiş şekillerde ortaya çık­ tıkları rüyalarda bulunmalıdır. Rüyalar üzerinde yapılan geniş bir normatif çalışma, açık ölüm anksiyetesinin rüyaların yÜZde 29'unda görüldüğünü gösterm işt ir. 72 Kabusların geniş bir şekilde incelendiği bir çalışma, yetişkinlerin rüyasında görülen en yaygın anksiyetenin tıH Shrut, "Auitude Toward Old Age... Swenson, "Auitudes Toward Deaıh. � 70 Templer, "Death Anxiety." 71 N. Kogan ve R Shelton, "Beliefs about 'Old People,' ·· Jounıa/ of Geııetic Ps_ycho/ogv ( l 962) 100:93- 1 1 1 . 72 M. Kramer, C. Winget ve R. Whitman, "A City Dreams: A Suıvey Approach ıo Narati\'e Dream Contem," Aıııencaıı)ounıal of Psyclıiatry ( 1 97 1 ) 1 2 7 : 8692 .

ııcus of Coııtrol; W. Miller ve S. Seligman, "Depression and the Perceplion of Reinforcement, � Jounwl of Abııonııal Psychology ( 1973) 82:62-73; ve L Abramson ve H. Sackeim,"A Paradox in Depression: Uncontrollability and Self-Blame," Psychological Bulletiıı ( 1 97 7) 84:838-52. M M. Seligman. Helplessness: On Depressioıı, Developmeııt aııd Death (San Francisco: W. H. Freeman, 1975). 415

VAROLUSCU PSiKOTERAPi

şok verilen köpekler kaçılabilir şokla karşılaşuklan durwnlarda. ön­ ceden kaçılabilir şok verilen ya da hiç şok verilmeyen köpeklere göre daha az kaçma tepkisi vermişlerclir.tı., insanlarla karşılaştırmalı labo­ ratuar çalışmaları yapmak için pek çok girişimde bulunulmuştur. Ör­ tıh neğin, deneklere kaçılamaz gürültü verilmiş ve daha sonraki bir test ortamında kaçılabilir gürültüden kaçmada ve belirli problem çözme 7 testlerinde daha fazla başarısız oldukları görülmüştür.tı O halde, bu sonuçlar göstermektedir ki, eğer irısanlara laboratuar­ da davranışlarının kendilerini ortamdan kunarmayacağı "öğretilirse" sonraki başa çıkma davranışı zayıf olacakur. Ayrıca, David Klein ve Martin Seligman depresif bireylerin (önceden kaçılamaz gürültüye maruz bırakılmayanlar), kaçılamaz gürültüye maruz bırakılan depre­ sif olmayan bireylere göre karşılaştırmaya değer şekilde başarı gös­ terdiklerini bulmuştur.tıH William Miller ve Seligman da problem çözme deneyleriyle karşılaşurılabilir bulgular elde etmişlerdir. 04J Baş­ ka deneylerde depresif bireylerin (depresif olmayanların aksine), la­ boratuar deneylerinde gelecekteki başarı için daha düşük beklentileri

rı·, M. Seligman ,·e S. Mainer, " failure of Esc.ape Traurnatic Shock," Jounuıl of Expenıııeııtcıl Psycholog_y ( 1967) 74: 1-9; J. ÜYerrniene M. Seligman, "Effects of lnescapable Shock upon Subsequent Escape,� Joımıal of Coıııpcırative mıd Physiological Psychology ( 1967) 63:23- 33. M D. Hiroto, "Locus of Comrol and Leamed Helplessness," ]ounıal �f Exptri­ ıne11tal Ps_ychology

( 1 974) 102: 187-93.

0 7 D. Hiroto ve M. Seligman, "Generaliıy of Learned Helplessness in Man," Jounuıl o_( Pmoııalit_y of Social Psyc1ıology ( 1975) 3 1 : 3 1 1-27. NI D. Klein ,·e M. Seligman, �Rewrsal of Perfonnance Deficits and Perceptual Deficits in Leamed Helplessness and Depression," ]ounıal of Abnonııal Psychology

( 1 976) 85: 1 1 -26.

ıı\l W. Miller ve M. Seligman, "Depression and the Perception of Reinforce­ mem," Joumal of AlJJwnııcıl Ps_ycholog_v, ( I 973) 82:62-73.

416

SORUMLULUK

olduğu ve bu beklentilerin desteklerden etkilenmediği bulunmuştur. · 10 Özet olarak, geniş ölçüde kulJanılan ve kavramsal olarak sorumlu­ luğun üstlenilmesi veya kaçınılmasıyla karşılaştırılabilecek bir psiko­ lojik araç olan kontrol odağı, sorumluluktan kaçınmanın (dış komrol odağı) bazı psikopatoloji türleriyle, özellikle depresyonla bağlanulı olduğunu ileri sürmektedir. Depresyonun öğrenilmiş çaresizlik labo­ ralllar paradigması daha i leri destekleyici bulguları önermektedir. Bireyin kontrol ya da sorumluluğa karşı tutumunun kaynakları hakkında araşurmalar ne söylemektedir? içsellik ve dışsallığın köken­ lerinin ilk aile çevresinde yattığına dair bazı bulgular mevcuttur: tu­ tarlı, sıcak, dikkatli ve tepkisel çevre iç kontrol odağının gelişiminin habercisidir, oysa tutarsız, önceden kestirilemeyen ve görece elverişli olmayan bir çevre (düşük sosyoekonomik sınıfta çok daha sık rastla­ nır) kişisel çaresizlik hissi ve dış kontrol odağını yaratır. 7 1 Doğum Depresyonun öğrenilmiş çaresizlik modeliyle, depresif hastanın olumsuz beklentiler ve sonuç için kişisel sorumluluğu Cıstlenmeye yönelik güçlü bir eğilimle karakterize olduğunu varsayan Aaron Beck7 1 tarafından tarif edilen bili.şsel model arasında ilginç bir kavramsal paradoks vardır. Bu nedenle depresif hasıalar komrolleri dışında olduğu açık olan olaylar için kendileri­ ni suçlarlar (örneğin, psikotik depresif bir hasta savaş başlamasından ya da doğal bir felaketten kendini sorumlu tutabilir). Lynn Abramson ve Harold Sackeim henüz çözüme kavuşturulamamış ol.an bu paradoksu mükemmel inceleme yazısında tartışmaktadır.' 2 70 Abramson ,·e Sackeım. "A Parndox.� 1 : A. Beck, Deprcssfrnı. CJi11ietıl, Exp(rinıental and Theoretkal Asptcts (New York: Harper & Row, 1 967). rı Abramson ve Sackeim, "A Paradox." 71 Lefcoun. Locus or Control, s. 96- 109; ve J. Phares, l.ocus of Coııırol iıı Pmoııalit_y (Morrisıown, N. J.: General Leaming Pres.s, 1976), s. 144-56.

417

VAROLUŞÇU PSiKOTERAPi

sırası da bir fark yaratır: ilk doğan çocukların iç odaklı olmasL daha olasıdır (büyük bir olasılıkla evle ilgili işlerde sorumluluk verilmesi, kel}di davranışlarından sorumlu tuLUlmalan ve çoğu kez kardeşlerinin sorumluluğunun da üıerlerine yüklenmesi nedeniyle). H PSiKOTERAPi SORUMLULUK FARKINDALICINI ARmRIR MI? BUNUN YARARI OLUR MU? Bazı araştırma projeleri terapötik sonuçlarla kontrol odağındaki değişim arasındaki ilişkiyi incelemiştir. John Gillis ve Richard Jes­ sor, hastanede yatan iyileşmiş hastaların dış kontrol odağından iç 7 kontrol odağına geçtiklerini gösterrnişlerdir. P. S. Dua, ergen suç­ lular üzerinde yapılan davranışçı bir terapi programının artmış iç 7 kontrol odağıyla sonuçlandığını bildirmiştir. " Stephen Nowick ve J arvis Bernes, yoksul kenar mahalle çocuklarının yaz kampında etkin bir eğitim kullanılmasıyla içsellikteki artışı göstermiştir. 77 Etkileşim gruplarının üyeleriyle yapılan bazı çalışmalar, grup deneyiminin üye­ 7 leri içselliğe doğru yönelttiğini bulmuştur. " Ne yazık ki bu çalışma'i

71

7

"'

Phares, Locus of Coııtrol, ,·e C. CrandaU, W. Kaıkovsky ve V. Crandall, �children's Belids in Their Own Conırol of Reinforcement in lnıellectual­ Academic Situations." C11ild Development ( 1 965) 36:9 1 - 1 09.

J.

Gillis ve R Jessor, "Effects of Brtef Psychotherapy on Belief Control," Psyclıatherapy: Research cmd Practice ( 1 970) 7: 1 35- 37.

in

lntemal

,ı, P. Dua, �compaıison of the Effects of Behaviorally Oıiented Action and Psychotherapy Reeducation on lntra\·ersion-Extraversion, Emotionality. and lntemal ,·s. Extemal Control ." Jounıal of Couııseliııg Psychology ( 1 970) l 7 : 567 - 7 2 .

77 7

S. Nowick ,·e J. Bemes, "Effects of a Stnıctured Camp Expeıience o n Loc us

of Control,'' Jou nıal o_( Geııttic Psyclwlogy ( 1 973) 1 22 : 24 7 - 52 . "

M . Foulds, WChange i n Locus of lnternal-Extemal Control," Coıııparntivc Group Studits ( 1 97 1 ) 2 : 29 3- 300; M. Foulds. J. Guinan ,·e R Warehine, "Marathon Group: Change inPerceived Locus of Control," )ounıal