Turkish Linguistics Across Boundaries: The Adana Meeting 9783447114080, 9783447199735

Citation preview

T U R C O L O G I C A 121

Turkish Linguistics Across Boundaries: The Adana Meeting Edited by Hatice Sofu, Cem Can, Ayşehan Deniz Abik, Muna Özezen Yüceol and Abdurahman Kilimci

Harrassowitz Verlag

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

TURCOLOGICA Herausgegeben von Lars Johanson Band 121

2020

Harrassowitz Verlag · Wiesbaden

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

Turkish Linguistics Across Boundaries: The Adana Meeting Edited by Hatice Sofu, Cem Can, Ayşehan Deniz Abik, Muna Özezen Yüceol and Abdurahman Kilimci

2020

Harrassowitz Verlag · Wiesbaden

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

Bibliografische Information der Deutschen Nationalbibliothek Die Deutsche Nationalbibliothek verzeichnet diese Publikation in der Deutschen Nationalbibliografie; detaillierte bibliografische Daten sind im Internet über http://dnb.dnb.de abrufbar. Bibliographic information published by the Deutsche Nationalbibliothek The Deutsche Nationalbibliothek lists this publication in the Deutsche Nationalbibliografie; detailed bibliographic data are available in the internet at http://dnb.dnb.de.

For further information about our publishing program consult our website http://www.harrassowitz-verlag.de © Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden 2020 This work, including all of its parts, is protected by copyright. Any use beyond the limits of copyright law without the permission of the publisher is forbidden and subject to penalty. This applies particularly to reproductions, translations, microfilms and storage and processing in electronic systems. Printed on permanent/durable paper. Printing and binding: Hubert & Co., Göttingen Printed in Germany ISSN 0177-4743 ISBN 978-3-447-11408-0 e-ISBN 978-3-447-19973-5

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

Contents Hatice Sofu Preface........................................................................................................................................

IX

Deniz Abik (Çukurova Üniversitesi) Türkiye Türkçesinde “…+DAn Kaynaklanan” Yapısının Kullanımındaki Değişim Üzerine ...........................................................................

1

Erdem Akgün (Boğaziçi University) A Sociolinguistic Analysis of the Phonological /H/-/F/ Variation in the Two Districts of Fethiye: Yenievler/Karaçulha, and Göcek ..................................................

7

Başak Alango Var Mı’nın Sözcenin Düzenlenişindeki Rolü .......................................................................

19

Begüm Avar (Boğaziçi University) Long-Distance Licensing of NPIs in Turkish: An Experimental Survey .............................

29

Fatih Ünal Bozdağ (Osmaniye Korkut Ata University) & Hatice Sofu (Çukurova University) Narrative Skills in Child Language: A Case Study of Turkish Speaking Fraternal Twins ........................................................................................................................

45

Emine Serap Bozkurt (Trakya Üniversitesi) Zamirlerin Anlambilimsel Yapısı ve Yüklem Konumundaki Anlam Yükleri .......................

57

Gülcan Çolak (Gazi Üniversitesi), Emine Yılmaz (Hacettepe Ünoversitesi) & Oğuz Kısa (Kocatepe Üniversitesi) Türkçe Kelimelerde Toplumsal Cinsiyet Değişimi1 ..............................................................

69

Gonca Demir (İstanbul Teknik Üniversitesi) Türk Halk Müziği Fonetik Notasyon Sistemi/Thmfns’nin Eğitsel/ Öğretisel Uygulamalara Aktarım/Adaptasyon Süreçlerinde Kullanılması Öngörülen Modeller: Kaypentax®: Çoklu Konuşma™ Model 3700 .................................

79

Selma Elyıldırım (Ankara Hacı Bayram Veli University) Phonetic Substitutions in Slips of the Tongue ......................................................................

93

Selma Elyıldırım (Ankara Hacı Bayram Veli University) Is it ‘Chilly’ or ‘Drizzling’? Reporting Weather Forecast ......................................................

99

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

VI

Contents

Marcel Erdal (Frankfurt University) The Tough Construction and the Infinitive ..........................................................................

107

Münevver Erdem-Akşehirli (Boğaziçi University) Identity of Partial Control in Turkish ....................................................................................

115

Ophélie Gandon (Sorbonne Nouvelle Üniversitesi) Kafkas-Batı İran Bölgesinde Konuşulan Türk Dillerinde Sıfat İşlevli Yan Tümceler: Bölgesel Bir Yaklaşım ...............................................................................................................

127

Müge Gedik (Boğaziçi University) Turkish Nominals ....................................................................................................................

143

Aslı Gürer (İstanbul Bilgi University) & Aslı Göksel (Boğaziçi University) Ellipsis in Turkish: Methodological Issues and Forward Gapping as a Test Case ...............

151

Mine Güven (MEF University) On the Semantics and Pragmatics of Madem (Ki) ‘Since, Given That’ in Turkish .............

161

Pınar İbe Akcan (Mersin Üniversitesi) & Elif Arıca Akkök (Ankara Üniversitesi) İmgesel Dil İşlemleme: Test ve Değerlendirme Araçları ........................................................

177

Oğuz Keleş (Çukurova Üniversitesi), Işıl Taş (Biruni Üniversitesi) & Ayperi Dikici Sığırtmaç (Çukurova Üniversitesi) Okul Öncesi Dönem Çocuklarının Dil Gelişimi ile Zihin Kuramı Arasındaki İlişkinin İncelenmesi ................................................................................................................

187

Handan Kopkallı-Yavuz (Anadolu University) On the Relation between Phonetics and Phonology: What Does Turkish Data Say? ........

201

Güven Mengü (Ankara Hacı Bayram Veli University) & Yusuf Kemal Kemaloğlu (Gazi University) A Visual Overview of Soft G Issue in Isolated Articulation ..................................................

211

Mine Nakipoğlu, Begüm Avar & Melike Hendek (Boğaziçi University) Dissociation between Structural Case vs. Lexical Case: Evidence from Child Turkish ......

221

Shiho Nitta (Chifeng University) Yeni Uygurcadaki Sıfat-Fiil Öznesinin Hali Hakkında ..........................................................

227

İrem Gürgah Oğul & Yaşare Aktaş Arnas (Çukurova Üniversitesi) Hikaye Okuma Tekniklerinin Okul Öncesi Çocukların Dil Edinimine Etkisi ....................

233

Alev Önder & Bedri Aydoğan (Çukurova Üniversitesi) “Gençliğin O Yakıcı Mevsimi”nde Kadın Dili .......................................................................

247

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

Contents

VII

Elyesa Seidel (University of Cologne) Anaphoric Potential of Pseudo-Incorporated Nouns in Turkish ........................................

259

Ceren Selvi (Yıldırım Beyazıt Üniversitesi) Peirce'in Göstergebilim Kuramı Işığında Küçük Prens Filminin Analizi .............................

267

Simge Topaloğlu & Balkız Öztürk (Boğaziçi University) Multiple Constituents in the Postverbal Domain in Turkish: A PF Account? ...................

277

Aygül Uçar & Demet Gül (Mersin University) Prosody, Impoliteness and Humour: A Sample Analysis on Turkish ..................................

295

Muna Yüceol Özezen (Çukurova Üniversitesi) Seni / Sizi Sözcükleri Bağlamında Türkçede Seslenme Durumu Üzerine Gözlemler ...........

309

Leyla Zidani-Eroğlu (Central Connecticut State University) Grammaticalization of Turkish Numeral ‘Bir’ ......................................................................

321

Özlem Kurtoğlu Zorlu (Mersin University) The Frequencies of Words in Turkish Idioms .......................................................................

339

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

Preface International Conference on Turkish Linguistics (ICTL) is a forum for researchers studying Turkish and other Turkic languages held every two years since 1982 both in Turkey and abroad interchangably. The Conferences provide opportunity for the participants to share their experiences with their colleagues both in their presentations and also through papers published in the proceedings of the conferences. 18th International Conference on Turkish Linguistics was held in Çukurova University with joint efforts of English Language Teaching, Turkish Language Teaching, and Turkish Language and Literature Departments on 24-26 February, 2017 with one year delay due to uncontrollable reasons. We extend our gratitude to the 120 participants who dedicatedly attented the conference and submitted their manuscripts for publication of the proceedings. For this volume, 32 papers covering a wide range of subfields of Linguistic studies on Turkish and other Turkic Languages were submitted for publication.The majority of the articles are on syntax of Modern Turkish investigating structures of various nominal constructions, along with issues related to sound system of Turkish such as the problem of soft G, phonological variation, and phonetic substitution in slips of the tongue.Among the articles on language development, two of the articles are on the development of narrative skills. Additionally, articles on Turkic languages spoken in the Caucasian and Western Iran areas and Modern Uyghur are also included. Articles on methodological issues as figurative language processing and phonetic notation system as applied to Turkish folk music are also included. Lastly, Turkish lexicon is represented with investigation of the relation between vocabulary and gender, and frequency of words in Turkish idioms. We would once again thank all the colleagues who made the conference and the publication possible. March, 2020 Hatice Sofu

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

Türkiye Türkçesinde “…+DAn Kaynaklanan” Yapısının Kullanımındaki Değişim Üzerine Deniz Abik (Çukurova Üniversitesi) Giriş Önceleri, değişik genel ağ ortamlarındaki yazılarda gördüğüm …+DAn kaynaklı diye başlayan sıfat tamlamalarını giderek yüksek lisans tezlerinde, bilimsel makalelerde, devlet kurumlarının genel ağ ortamındaki yazılarında da görmeye başlayınca bu kullanım üzerine düşünmek istedim. Ölçünlü Türkçede …+DAn kaynaklanan olarak kullanımına alışık olduğumuz yapının giderek farklı bir yapıyla …+DAn kaynaklı yapısıyla karşılanmaya başlaması ve yaygınlaşması nasıl değerlendirilebilir? Genel ağdan derlediğim cümlelerle bir bütünce oluşturdum. Bu bütünceden özellikle benzer ifadelerin farklı örneklerini bir arada görerek sorunun sergilenebileceğini düşündüm. Bütüncedeki A cümleleri +DAn kaynaklı, B cümleleri isim+kaynaklı cümleleri, C cümleleri ise +DAn kaynaklanan cümleleri için kullanılmıştır. Bütüncede yer alan A cümleleri 50, B cümleleri 68, C cümleleri 17 adettir. Bütüncenin bütünü burada verilmeyecek seçilen örneklerle sorun sunulacaktır. (A 1) Bir yılda ülkemizde sigaradan kaynaklı akciğer kanseri olan hastaların sayısını araştıralım. (C 1) …bir hastalıktan kaynaklanan nefes darlığı sorunları için uzman ... (A 2) E-imzadan Kaynaklı Hatalar ve Çözüm Yöntemleri (C 2) Yine Java programından kaynaklanan sorunlar oluştuğunda… (A 3) Aşırı yüklemeden kaynaklı kazaları önlemek için. (C 3) …özellikle aşırı yüklemeden kaynaklanan kazaları önlemek amacıyla yürürlüğe girecek yeni uygulamayla… (A 4) “Türkiye dahil tüm NATO üyeleri, Rusya’dan kaynaklı tehlikenin bilincinde” diyen Çubarov, Rusya ile ilişkilerin düzelmesi halinde… (C4) Avrupalı ortaklar ve ABD için önemli gündem Rusya’dan kaynaklanan tehdit iken… (A 5) Özel Bir Hastanede Çalışan Hemşirelerin Yaşam Alışkanlıkları ve Çalışma Koşullarından Kaynaklı Sağlık Sorunlarının Değerlendirilmesi (C 5) …biçimindeki ayrım temel alınmış ve çalışma koşullarından kaynaklanan stres üzerinde ayrıntılı olarak durulmuştur. (A 6) Özel güvenlik bölgesi ve sokağa çıkma yasağı ilanının hukuki niteliği ve uygulamadan kaynaklı sorunlar (C 6) Yapı denetim kanunu ve uygulamadan kaynaklanan sorunlar

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

2

Deniz Abik

(A 7) Tekstil sektöründeki işletmelerin yeşil pazarlamadan kaynaklı kazanımları… (C 7) Yeşil Pazarlamadan Kaynaklanan Kazanımlar ve Türk Tekstil Sektöründe Bir Uygulama (A 8) Bu çalışmalar üretim ve iktidar ilişkileri yapısının ve bundan kaynaklı bilgi üretiminin Avrupa ve Batı merkezli olarak nasıl örgütlendiğini… (C 8) Kedi ve köpeklerde beslenme hataları ve bundan kaynaklanan hastalıklar Değerlendirme Türkçenin yapım ekleri içerisinde her ne kadar diğer yapım eklerine göre farklı özellikleri olsa da +lX ekini almış isimler tamlayıcıya ihtiyaç duyarlar mı? Kaynaklı sözü için oluşturduğum bütüncedeki tanıklardan örnekler incelendiğinde de zaman zaman karışıklıklar görülmektedir. (B 1) İç Kaynaklı Projeler - TC Gıda Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı (B 2) Kültürümüzde Cönklerin Önemi ve Sivas Kaynaklı Cönkler (B 3) Dış Kaynaklı Güncel Dökümanlar (B 4) Orta Anadolu kaynaklı tularemi olgularının değerlendirilmesi (B 5) Van'da Türkmenistan kaynaklı bir cutaneous leishmaniasis olgusu (B 6) Avrupa kaynaklı aerosollerin Türkiye'ye taşınımı (B 7) Ömer Seyfettin'in Fıkra Kaynaklı Hikâyelerinde Din Ve Ahlakî Değerler (B 8) XV. yüzyıl mutasavvıflarından Cemâl-i Halvetî'nin mesnevîlerinde mesnevî kaynaklı hikâyeler (B 9) Türkçede Almanca kaynaklı kelimeler (B 10) 20. yüzyılda çağdaş Türk seramik sanatında Avrupa kaynaklı etkiler (B 11) Uluslararası acil tıp dergilerinde Türkiye kaynaklı yayınlar ve özellikleri (B 12) Fosil Kaynaklı Yakıtların Neden Olduğu Hava Kirliliğinin Doğal Gaz Kullanımı İle Değişimi, Van İli Örneği (B 13) Bang ve Rahmeti’nin Sanskrit ya da Toharca kaynaklı olabileceğini iddia etmelerine karşın… B 1- B 13 numaralı tanıklar yanında, B14- B20 numaralı tanıklara bakıldığında anlamca farklı kullanımlar olduğu görülür. (B 14) Gemi Kaynaklı Deniz Kirliliğine İlişkin Yürütülen Çalışmalar (C 10) Gemilerden Kaynaklanan Deniz Kirliliğinin Kontrolünde Görevlendirilecek olan Deniz Kirliliği denetim personeli ile bu personele verilecek eğitime ilişkin genelge (B 15) Arıza Kaynaklı Düzensiz Su Kesintileri (C 12) BEDAŞ resmi sitesinden yaptığı açıklamada, arızadan kaynaklanan elektrik kesintilerini duyurdu (B 16) Cerrahi yoğun bakım ünitesinde kateter kaynaklı enfeksiyonlar (C 11) Geçici harici lumbal drenaj için tasarlanmıştır, antimikrobiyel VentriGuard ürün konseptini, kateterden kaynaklanan enfeksiyonlara karşı optimize eder. (B 17) Küreselleşme Kaynaklı Yoksulluk ve Yolsuzluk (C 13) Konferansı’nın (UNCTAD) küreselleşmeden kaynaklanan bu ve benzeri sonuçlara yönelik tespitleri (B 18) Firma Maliyet Yapısı ve Maliyet Kaynaklı Enflasyon Baskıları - TCMB (C 14) Maliyet artışından kaynaklanan enflasyon ortamında maliyeti kısarak enflasyonla mücadele yoluna gidilir.

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

Türkiye Türkçesinde “…+DAn Kaynaklanan” Yapısının Kullanımındaki Değişim Üzerine

3

(B 19) Suçlar göç kaynaklı değil (C 15) Özellikle bu göçlerden kaynaklanan ekonomik zorluklar aileleri ... (B 20) Elektrik Kontağı Kaynaklı Yangın - infolla.com (C 16) Elektrikten kaynaklanan yangınların önüne geçmek için:.. Örneklerde de görüldüğü gibi C örneklerinin yerini A veya B örneklerinin almaya başladığı dikkati çekmektedir. (C17) …özellikle aşırı yüklemeden kaynaklanan kazaları önlemek amacıyla yürürlüğe girecek yeni uygulamayla… (A 9) Aşırı yüklemeden kaynaklı kazaları önlemek için. (B 21) Cerrahi yoğun bakım ünitesinde kateter kaynaklı enfeksiyonlar Bu örnekler …-DAn kaynaklanan… kullanımının yerine geçmeye başlayan iki yapıyı göstermektedir: -DAn kaynaklı ve (yalın isim) kaynaklı Tartışma Türkçenin isimden isim yapım eki +lX için dilbilgisi çalışmalarına ve ilgili çalışmalara bakıldığında eki alan kelimenin tamlayıcı istediğine ilişkin özel bir kayıt görülmemektedir (Banguoğlu, 1986, s. 191, §157; Gencan, 1979, s. 197-198; Ergin, 1989, s. 150; Deny, 1941, s. 328 , vb.). Ancak kimi araştırmacıların dikkat çektikleri konu, dikili, sarılı, örtülü ve toplu, saplı, gizli gibi örneklerin +lX ile ilişkili olup olmadığı konusudur. Yine, anlayışlı, yağışlı, elverişli; ağlamalı ol- örneklerine dikkat çekildiği görülür. Ergin, daya-l-ı döşe-l-i, kapa-l-ı, eki-l-i, dik-i-l-i, sar-ı-l-ı, göm-ü-lü …gibi kelimelerin de –l-‘li fiil gövdelerinden bu ekle yapıldığını, bir kısmının ise Eski Türkçedeki kur-u-g+lug örneği gibi – g+lXg olarak açıklanabileceğini söyler. Bu tür fiilden yapılmış isimlerde isimden yapılmış isimlerden daha çok fiil kokusu, hareket kokusu bulunduğu unutulmamalıdır, diyerek fiil ile ilişkiye dikkat çeker (Ergin, 1989, s. 182-183). Gencan +lX içerisinde -mA yapım ekinden sonra gelen +lX’ya dikkat çekmiş ama tamlayıcı aldıklarına ilişkin bir değerlendirmede bulunmamıştır. sürmeli göz, alıştırmalı ders, kakmalı, çakmalı örneklerini “-me ekiyle eylemden türemiş adlar da –li ile sıfat olur” ifadesiyle verir (Gencan, 1979, s. 198). Banguoğlu, toplu, saplı, çivili, mıhlı, saklı, gizli, ekli, kapılı, sallı, hatta karalı, ütülü, kilitli gibi örneklerin +lX sıfatları görünüşünde olduğuna dikkat çeker. top-lu = toplanmış, sap-lı = saplanmış açıklamasının yanında “Bazı adlardan –li sıfatları onlardan yapılmış –le- fiillerinin edilen sıfatfiilleri anlamını almışlardır (bağ-lı = bağ-la-n-mış)” açıklamasını da vererek konuyu açıklar. “Eski -li sıfatları bizi aldatıyor demektir” ifadesini kullanarak giz-li değil giz-le-li açıklamasını verir. Bunlardan bazılarının isimden gelmiş gibi –siz ekini de aldıklarını ütüsüz = ütülenmemiş, bağsız, kilitsiz, çivisiz örnekleri ile gösterir (Banguoğlu, 1986, s. 251-252, §218). Bu açıklamalar, fiilden isim yapım eklerinden -ili sıfatları başlığında verilir. Erdal, –(X)glXg yapısını özedönüşlü (ergative) ekler içerisinde değerlendirmiş, közi yümüglüg olorur ärti ‘He used to sit with closed eyes’(Ht VI 2b9), özi atanmış ögrünçülüg atı yetiglig kälir ‘He comes a famous and joyfulman his horse being led (for him)’ (Irq B LV); yüğrük atların koşuglug kaŋlı (Suv 625,5) ‘a chariot harnessed to swift horses’ örneklerini vermiştir. Bu yapıyı, bir sıfatfiil yapısı gibi görmenin mümkün olduğunu ancak bu yapıyı - (X) g veya (O) k ve ondan bir +

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

4

Deniz Abik

lXg eki ile genişleme dışında açıklamanın mümkün olmadığını söyler (Erdal, 2004, s. 154; Erdal, 1991, s. 344-349 (3.119)). Yüceol Özezen, durum ve tamlayıcı konusunu değerlendirdiği yazısında, +lX, +sXz gibi bazı yapım eklerinin durum anlatabilme potansiyelleri gözden geçirilmelidir önerisinde bulunur (2010, s. 151). Yüceol Özezen, “isim durum ekleri isimleri asıl diyebileceğimiz isimler yanında ve… bağlı, borçlu, evli gibi kelimelerin doğrudan doğruya evlen-, bağlan-, borç yap-, fiillerini dolayısıyla (+yle) evlenmiş, (+e) bağlanmış, (-+i) borç yapmış fiilimsilerini hatırlatan isimlere bağladığı da görülür.” demektedir. ‘Sana borçlandık’ kullanımında sana dolaylı tümleç olarak değerlendirilebilirken ‘sana borçluyuz ta derinden’ dizesinde +A tamlayıcısının borçlu ismini etkilemesini dile getiren Yüceol Özezen, Karahan’ın da ‘isim cümlelerinde nesne bulunmaz, buna rağmen yüklemi borçlu kelimesi olan cümleler nesne almaktadır’ kaydını hatırlatır. Kaynaklı sözündeki –(X)-k fiilden isim yapım eki için kaynaklarda verilen açıklamalarda tamlayıcı aldıklarına ilişkin değinmeler var mıdır? Banguoğlu, Eski Türkçede –ik ve –ig olarak iki ayrı ekin varlığını hatırlatır ve bu iki ekin Eski Türkçe zamanında bile yakın görevli olduğunu, sınırlarının karıştığını belirtir. Bu iki ekten gelen bugünkü –k ve –i ekleri için de “-ik ve –i isimlerinin dilimizde de az çok karışmış olması mümkündür (yaya x yayak kışla x kışlak)” der (1986, s. 248, §215). Banguoğlu, –ig’den gelen –i ekinin daha çok adlar, –ik ekinin ise daha çok sıfatlar yaptığını söyler ve işlek, oynak, patlak, bunak, eksik, esnek, çürük gibi örnekleri verir. Bu ekle oluşan sıfatların kolaylıkla adlaşarak yarık, delik, soğuk, bulaşık gibi kılışın ürünü adı olabileceklerini kaydeder. Yine bu ekle oluşmuş kelimelerin bir kısmının bölük, konuk, yakışık, sarmaşık, öksürük, uyduruk vb. gibi yalnız ad olarak tanınıp kullanıldıklarını da işaret eder (1986, s. 249, §215). Banguoğlu, “-ik ve –ili ekleriyle yapılmış fiilden isimler de eski geçmiş sıfatfiilleridir ve anlamca edilen sıfatfiillerini karşılarlar(kesilmiş x kesik x kesili). Ancak bu sonuncular olumsuz görünüşlerini kaybetmiş ve sözdiziminde sıfatfiil işleyişinde gelişmemiş üremelerdir.” (Banguoğlu, 1986, s. 424) diyerek –(X)-k ekinin bir yönüyle sıfatfiilliğe yakınlığına işaret eder. Gencan “–(i)k ekiyle türemiş sıfatlar türedikleri eylemlerin geçişli geçişsiz olduklarına göre ikiye ayrılır. ..kökler geçişlidir, sıfatlar da edilgen anlamlıdır, …kökler ve gövdeler geçişsizdir sıfatlar da etken anlamlıdır diyerek ... kesik= kesilmiş, ; yanık = yanmış, çıkık = çıkmış, düşük = düşmüş, kırık = kırılmış, açık= açılmış örneklerini verir (Gencan, 1979, s. 220). Ergin, “–k, yaptığı isimler umumiyetle fiilin gösterdiği harekete uğramış olan, bazen de o hareketten doğmuş bulunan veya o hareketi yapan çeşitli nesneleri karşılar: açık, saçık, düşük, çekik yatık, …çatlak, yuvarlak, elek, dilek, adak..” açıklaması ile verdiği ekin tamlayıcı ile ilişkisine dair bir yorumda bulunmaz (Ergin, 1989, s. 178). Karaağaç, –k eylem sonucu ortaya çıkan niteliği bildirir: açık, aksak, batık, bitişik..; Eylem sonucu ortaya çıkan nesneyi bildirir: adak, aksırık, ayrık, bölük…”der, tamlayıcı ile ilişkili herhangi bir açıklama vermez (Karaağaç, 2012, s. 282). Yüceol Özezen, isim durum eklerinin isimleri basık, bozuk, büyük, dönük, sanık gibi fiilden türemiş, bir yanlarıyla fiilimsi gibi olan isimlere de bağlayabileceğini belirtir, örnek vermez (2010, s. 158). Gerçekten -(X)-k ile kurulmuş isimlere, sıfatlara bakıldığında bir kısmının tamlayıcılara ihtiyaç duydukları görülür: alışık / buna alışık insan; çökük / içine çökük gözler; çatlak/ kenarından çatlak vazo; buyruk / başına buyruk adam; çıkık / doğuştan kalça çıkığı

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

Türkiye Türkçesinde “…+DAn Kaynaklanan” Yapısının Kullanımındaki Değişim Üzerine

5

İsimden isim yapım eki +lX ve fiilden isim yapım eki –(X)-k ile yapılmış sözlerin bir bölümünün değişik tamlayıcılara ihtiyaç duyduklarını örnekler bize gösteriyor. gizli /… bizden gizli gitmesine anlam veremiyorum. ? saklı ? kilitli /… kapıyı üstünden kilitli görmenin verdiği üzüntü sözlü / …Ali Ayşeyle sözlü bağlı /…buna bağlı olarak saplı / …bağrına saplı hançer… Burada sap ismi ile ilgili bir durum yoktur. Saplamak fiili veya sap- ile ilişki aramak gerekir. DLT sap- “(iğneye) iplik geçirmek; bağlamak, eksik olanı birleştirmek” Bu kullanımların bir bölümü eksiltili kullanım olarak değerlendirilebilecek özelliktedir. Sonuç kaynaklanmak fiili +DAn ayrılma halini isteyen bir fiil olmasına rağmen kaynaklı isminin, sıfatının +DAn kaynaklı biçiminde ayrılma halinde bir tamlayıcı alması yeni bir kullanım olarak görülmektedir. Bunun yanı sıra aynı anlamda, ayrılma halindeki tamlayıcıya da gerek duymadan sadece kaynaklı yapısının kullanılması da yine yeni bir kullanımdır. Bütüncede yer alan A cümlelerinin 50, B cümlelerinin 68, C cümlelerinin 17 adet olması da Türkiye Türkçesindeki yeni kullanımı ortaya koymaktadır. Bu kullanımın az çaba yasası ile açıklanması mümkündür. +DAn kaynaklanan yerine önce daha kısa olan +DAn kaynaklı tercih edilmeye başlanmış, sonra da daha kısa olarak (isim) kaynaklı yapısına dönüştürülmeye başlanmıştır diyebiliriz. Bütün bu kısalmalar nasıl olabilir sorusuna cevap olarak da –k ve +lX eklerinin bu kısalmalara olanak tanıyan özelliklerini düşünmemiz gerekecek. Kısalmalar eksiltme olarak değerlendirildiğinde, bu eksiltilerin eklerde saklandığını düşünmemiz mümkün. Özellikle fiilden yapılmış -Xk ekleri ile isimden yapılmış +lX ‘lının karışması kaynaklı kullanımının ortaya çıkmasında etkilidir denebilir. Türkçede eksiltili yapılardan sözlükselleşmeyi inceleyen Akalın da “otogazlı olduğu ruhsata işlenmiş”- “ruhsata işlenmiş”- “işli” şekline evrilmesini eksilti için örnek verir ve bunu eksiltili yapıdan sözlükselleşmenin kurumsallaşma aşaması olarak değerlendirir (2014, s. 20). Bu yapıların oluşmasında dayalı döşeli örneği gibi yapılara örneksemeyi görür. Durumu Banguoğlu’nda da gördüğümüz, işlenmiş > *işleli>*>*>işli gelişmesi olarak kabul etmeyi önerir. İkinci bir ihtimal, bu eksiltilere başka dillerin etkisi neden olabilir mi? Bu yönüyle dil ilişkilerinin üzerinde durduğumuz eksiltideki rolü de değerlendirilmeye ihtiyaç duymaktadır düşüncesindeyim. Türkçenin iç içe olduğu veya etkileşimde olduğu dillerden bulaşma, çeviri, aktarma bu değişimde etkili olmakta mıdır sorusu üzerinde de durulması gerekir. Kaynakça Akalın, Ş. H. (2014). Türkçede Eksiltili Yapıdan Sözlükselleşme. Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi C. 31, 13-29. Banguoğlu, T. (1986). Türkçenin Grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu. Deny, J. (1941). Türk Dili Grameri (Osmanlı Türkçesi) (Çeviren Ali Ulvi Elöve). İstanbul: Kabalcı. Erdal, M. (1991). Old Turkic Word Formation. A Functional Approach to the Lexicon (Turcologica 7). Wiesbaden: Harrassowitz. Erdal, M. (2004). A Grammar of Old Turkic. Leiden: Brill.

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

6

Deniz Abik

Ergin, M. (1989). Türk Dil Bilgisi. İstanbul: Bayrak. Gencan, T. N. (1979). Dilbilgisi. Ankara: Türk Dil Kurumu. Karaağaç, G. (2012). Türkçenin Dil Bilgisi. Ankara: Akçağ. Yüceol Özezen, M. (2010). Türkçe Dil Bilgisinde Durum ve Tamlayıcı Konusu. Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten 2007, 145-164.

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

A Sociolinguistic Analysis of the Phonological /H/-/F/ Variation in the Two Districts of Fethiye: Yenievler/Karaçulha, and Göcek [khɑɾɑʧhuɫfɑ thɑjfɑ wɑz heɾe] Erdem Akgün (Boğaziçi University) Introduction This paper, in its broadest sense, studies the relation between the linguistic variables and the socioeconomic conditions of their users. The study of sociolinguistic variation, according to Rickford and Eckert (2001), examines the relation between social identity and ways of speaking, and they continue that “[t]he analysis of variation in speech is central to this field because it varies not only between speakers, but in individual speakers as they move from one style to another” (p. i). The studies in this field on the relation between the linguistic variations and the socioeconomic and sociocultural variables generally follow the line which began with Labov and Trudgill in the early 1960s; and since then, linguistic variations have been frequently correlated with a wide variety of sociological characteristics of speakers. Such studies in this field including mine investigate, therefore, whether linguistic variations can be attributed to the differences in the social status of the speakers using the language and the places they live in. By saying social status, for this study, what I mean is close to the definition by Giles and Powesland (1975): “a person’s social status is meant his social position in relation to others […] might be determined by socioeconomic and sociocultural characteristics such as wealth, education, or combination of many […] characteristics that may serve as criteria for the attribution of status” (p. 142). In the scope of this study, it means the socioeconomic and sociocultural conditions in which the users of a variation live in. The study is composed of two main parts, the first having two subparts. The first part is on variation observance and investigates the relation between /h/-/f/ forms and the socioeconomic and sociocultural status of the two districts Yenievler/Karaçulha, and Göcek in a two-part designed study. The second part studies the language attitude towards that variation. I first realized that /f/ variation is specific to a certain district in Fethiye and people have stigmatized its use, then I thought this could be studied through a sociolinguistic analysis. The leading studies in the field by Labov, and Trudgill guided my study in this way. My departure hypothesis was that /h/-/f/ variation can be observed in a specific district of Fethiye with a low socioeconomic and sociocultural status - Yenievler/Karaçulha, in comparison to a district with a high socioeconomic and sociocultural status – Göcek. Besides, I believed that the users in the former context oftentimes were aware of the standard form /h/ and switch to it in foreign-tothemselves situations and people. In this study, one of the biggest challenges was the lack of similar studies in the Turkish language. Therefore, this study can be considered a preliminary one, hopefully to be succeeded by many elaborated further studies.

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

8

Erdem Akgün

Methodology That linguistic variation is correlated with a wide variety of sociological characteristics of speakers has been frequently and extensively studied for at least forty years and these studies have been initially inspired by the works of William Labov, Peter Trudgill, J. K. Chambers, Roger W. Shuy, Ralph W. Fasold, and Walt Wolfram. Since these early stages of the development in the field, the frequency with which speakers use non-standard linguistic forms has been correlated with their socioeconomic classes. However, it has been realized that as sociological theories of variation develop more, the need for a more ethnography-based, more sophisticated and inclusive treatment that puts variation into a wider range of social and linguistic practices with which speakers make social meanings has been begun to be felt. The methodology adopted follows those of Labov (1972-New York) and Trudgill (1974Norwich); however, my methodology was more of an ethnographic field work in which I collected data through both (mainly) natural occurrences and elicited responses unlike Labov who focused on only elicited responses for which he has been criticized. As Eckert (2009) states that “[e]thnography is a process of discovery, hence it defines and refines both its questions and its selection criteria as it goes along” (as cited in Coupland and Jaworski, 2009, p. 136), I tried to discover a possible relation between the use of /f/ form and social variables such as socioeconomic and sociocultural level of the districts, where the users of /f/ form live. Furthermore, the relation between the linguistic variable and the socioeconomic and sociocultural conditions was established in the process through ethnography in which I sought out the particular, not the typical features in both forms. The study took place in Fethiye/ MUĞLA. The first part was conducted on 10-11-12 March and the second part was conducted on 14-15-16 April 2016. The focal neighborhoods of study were city center (in the first sub-part), and Göcek, then Karaçulha/Yenievler (in the second subpart). Total number of informants is 228, 113 of whom are women and the rest 115 are men, and the total number of tokens produced by the participants is 472. The main criterion in the study was the socioeconomic status of people which is linked to the neighborhoods they live. In the first part, city center was chosen on the grounds that it is more cosmopolite when compared to specific neighborhoods and it is more likely to have the widest variety in which one can observe the linguistic variation in focus as people from every part of the town come and go through there. In the second part, the other neighborhoods were chosen as two opposite neighborhoods on the criterion of property tax rates, which is higher for Göcek (approximately 5.58%) and lower for Karaçulha/Yenievler (approximately 2.79%) – the rates were taken from the related department of the local municipality. Error margin for the study is 4.8%. Discussion The findings are in positive correlation with those of Labov’s and Trudgill’s regarding the relation between socioeconomic and sociocultural status, and the alteration of the phonologic variable /f/. Table 1 below shows clear and consistent stratification of /f/ form on public transportation to Yenievler/Karaçulha district from the city center. The use of the variables by the people in the three cohorts on public transportation in the first part of the study is compared and shown in Table 1. As for the elicited responses, I asked random people such questions as “Where is the last stop of this line?” and pretending not to hear well, I asked for clarification and recorded the emphatic utterances as well.

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

Sociolinguistic Analysis of the Phonological /H/-/F/ Variation in the Two Districts of Fethiye

9

Table 1: Distribution of the /h/, /f/, and ᴓ variations (omitting /h/ completely) as the results of the first part of the study – public transportation. Cohorts A: Students

B: Communters&Non

C: The Elderly

5

8

–

Variables /h/ /f/

12 men

18

6 women

8 men

15

7 women

1

ᴓ

10 men

25

15 women

1

From that table, we can interpret that the majority of the informants on public transportations to Yenievler/Karaçulha used /f/ form, the second alternative was the standard /h/ form, and the third alternative was ᴓ, which means /h/ is omitted and replaced with no other variable. Out of 73 people in total, only 13 people used /h/ form but 58 people used /f/ form apart from two complete omissions of /h/ as we can see in the table. The gender-based difference is not statistically significant in total but it is significant for the first cohort. The stratification of /f/ is even sharper for the cohorts C and A respectively with the percentages of 43% and 31%. As the hypothesis predicted, the groups are ranked by their differential use of /f/ in the same order as their stratification by extralinguistic factors. The use of /f/ form in this regard is not statistically significant in difference based on gender – 30 men and 28 women out of 58 /f/ forms in total. In emphatic production of /f/ form, cohort C was the most persistent one in non-standard use, followed by cohort B, and then cohort A, which indicates that the younger the cohort is, the more they have a tendency to shift to the standard form /h/. This indicates a highly crucial point; that we observe a shift in the emphatic utterance towards the standard means that those people know what the standard form is. It would seem, therefore, that /h/ form is considered the norm which the majority of people know. Interestingly, only two men from the most persistent cohort C did alteration, and that was not in the same direction with the others; they changed /f/ with ᴓ form (see Table 2). Table 2: Alteration directions and distributions in the emphatic utterance with /f/ form – the first part of the study. Cohorts Cohort A

Cohort B

Cohort C

5

8

23

/f/ alteration Persistent 13 Altered

/f/ → /h/

8/12 men 5/6 women

7

2/8 men

/f/ →

5/7

/h/

women

2 /f/ → ᴓ

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

2 men

10

Erdem Akgün

The results of the second part of the study where I focused on two different regions for observance also showed clear and consistent stratification of /f/ form in the two districts as well. The use of /f/ by the people in the two districts is compared and shown in Table 3 - see below; R means residence/housing part, U means university part. From that table, we see that the majority of the participants in Yenievler/Karaçulha district used /f/ form. The stratification of /f/ is, thus, sharper there. While I recorded 188 non-standard /f/ tokens in two days as normal occurrence in Yenievler/Karaçulha, I recorded none in Göcek. The only /f/ token in Göcek, which was turned into the standard /h/ form in the emphatic utterance, was in “Karaçul/f/a” as an elicited answer to the question “Where is the Faculty of Administration, I need to go there?” but this is a name of a neighbourhood, so Karaçulha with /f/ is a very common use in Fethiye even among the standard /h/ users. Table 3: Distribution of the /f/ form as the result of the second part of the study – token based Yenievler/Karaçulha

Normal Occurrence Elicited response

Göcek

Day 1 – R

Day 2 – U

Day 1 – R

Day 2 – M

149 /f/ tokens

140 /f/ tokens

1 /f/ tokens

1 /f/ tokens

in total

in total

in total

in total

101

87

–

–

48

53

1

1

Table 4 below shows the first and emphatic answers together. As it demonstrates, while the people in residence part in Yenievler/Karaçulha did no alteration to the standard /h/ (shown as Day 1 column), the people in university part (shown as Day 2 column) did so except for one answer, which is “Karaçul/f/a” again. People from the two sociologically different parts in Göcek had a parallel result and used the standard /h/ form except for only one token “Karaçul/f/a” which changed to the standard /h/ form in the emphatic utterances. The shaded areas indicate the minor changes to the formulation of the questions asked because of contextual and situational limitations.

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

11

Sociolinguistic Analysis of the Phonological /H/-/F/ Variation in the Two Districts of Fethiye Table 4: Distributions of /h/ and /f/ alterations in the first (1,2,3,4,5) and the second answers (1E,2E,3E,4E,5E) to the eliciting questions Yenievler/Karaçulha Eliciting Questionsi

Day 1 /h/

Göcek

Day 2 /f/

/h/

Day 1 /f/

/h/

Day 2 /f/

/h/

1

+

+

+

+

2

+

+

+

+

3

+

+

4

+

+

+

+

5

+

+

+

+

1E

+

+

2E

+

+

3E

+

+

+

+

4E 5E

*1

+

/f/

+

+ +

*2

*3

As the initial hypothesis predicted, the groups are ranked by their differential use of /f/ in the same order as their stratification by specific extralinguistic factors. These last two tables point to one important fact: People mainly did alterations to the standard /h/ form in their emphatic utterances, which means again that they are well aware of the standard form and switch to it if necessary; although some is much less marked when compared to the rest. Although it is not the focus of the study, still statistically significant, there is another interesting finding the study reached. As Figure 1 indicates, it can be argued that there is a sign to a possible asymmetry between men and women regarding the use of these variations. I observed 77 /h/ forms in total and out of 20, women hit 16 whereas men hit only 4. Of all the 393 /f/ forms recorded, women hit 8 while men hit 12 - out of 20.

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

12

Erdem Akgün

Total number of standard /f/ form use per men and women out of 20

Total number of standard /h/ form use per men and women out of 20 20

20

15

15

10

10

5

5

Fig. 1 and 2: Distribution of /h/ and /f/ tokens per men and women

This might be indicating that women in this study were found to be safer and more persistent with the use of the standard form /h/. As Figure 2 indicates, men used /f/ form in 33 tokens while women did so in 19 of them in the total number of /f/ tokens per men and women out of 52. Although further studies and evidence are required (ex: to see any effect of where they work, or whom they contact with frequently) to test and support such a preliminary finding, it seems possible to argue that, women use the standard /h/ form more often than men, and men use the non-standard form more often than women in this study. Quite surprisingly, I have some exceptions contradicting my initial hypotheses. At first, I thought that in the environment of rounded vowels, labialization to /f/ form is expectable such as “sahur” as “safur”; however, I also observed /f/ form in non-rounded environments such as “hız” as “fız” or “Salih” as “Salif”, which proved incorrect. Another point was the words in which expected /h/-/f/ variation is not observed; those words were hal, hat, hacı, muhtar, and haber. I could not come up with any explanation for this non-alteration phenomenon although I observed alterations in similar conditions; for this reason, in a follow-up study, the representative sample and the data will be increased. One result of the limitations to the first part of the study is the absence of enough data to make inferences on the ‘how’s and ‘why’s which lead to this alteration. The scope of this first part does not comprise the search for the underlying motives and factors; however, the personal observations I have made as I have been living in Fethiye since I was born made me realize that there is a stigma on /f/ form users. Its users are associated with being underdeveloped, less educated, socioeconomically and socioculturally inferior, and living in a suburban underdeveloped district. At first, I was wondering why the use /f/ form does not spread into the other parts of the city; I still do not know exactly why, however, what Milroy and Milroy (1992) argue might be an important hypothesis to test in this context: “[…] for innovation to be adopted, there must be additional conditions, and at least one of these is psychosocial: this is that speakers from the receptor community want to identify for some reason with speakers from the donor community” (in Coupland and Jaworski, 2009, p. 97-8). When we take also the existing stigma into account, this seems to me a testable hypothesis because as people in the rest of the city do not

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

Sociolinguistic Analysis of the Phonological /H/-/F/ Variation in the Two Districts of Fethiye

13

have a positive image regarding /f/ form users, this might be driving them off from establishing any relation with them. This brought along a need for the second part of the study to test the possible stigma mentioned above - a language attitude study. Language Attitude Study – A Stigma Test Language attitudes are social in origin and can affect language behaviour; such linguistic features can be substantiated by social class according to Eifring&Roll (cited in Coupland and Jaworski, 2009, p. 96). Thus, this study combines both the behaviorist and the mentalist approaches. The former focuses on the attitudes towards a stimulant, and thus contextual. The latter is intuitive including biases or personal perceptions; and considers, for instance, whether someone is tidy or socially active or not. The questions asked in this part of the study serve to the latter one; however, there is also an example in my data for the behaviorist one. During the data collection, once I asked a waitress “There was a dessert with milk cream (kaymak). I want that if you have any. What was the name?”. He said “/h/öşmerim mi?” and I replied “evet evet, oydu”. Then he turned to the man behind the desk and said “bi /f/öşmerim kes abi”. Apart from showing that he is aware of the standard from, while he was diverging with me, he converged with the person he knew already; I wonder whether the reason of this clear alignment difference might be, in Anderson’s (1986) terms, a “wish to express solidarity” with the people he is always together (cited in Coupland and Jaworski, 2009, p. 98). This part of the study included 266 people in total and it is based on a questionnaire-formed survey in which participants were made to listen two voice-records with both forms separately, and afterwards asked 5 questions as can be seen below: – Eğitim durumu ne olabilir? (What level of education might the speaker be holding?) – Ekonomik durumu ne olabilir? (What level of income might the speaker belong to?) Fakir (poor), dar gelirli (small-income), orta gelir (middle-income), zengin (rich) – Sosyal hayatında aşağıdakilerden hangisine/hangilerine vakit ayırıyordur? (Which of the following might the speaker be spending time with in his/her social life?) – Hangi bölgede oturuyor olabilir? (Which of the regions below might the speaker be residing in?) *Bölge(Region) 1: Karagözler-Çalış (city center) *Bölge(Region) 2: Ovacık-HisarönüÖlüdeniz *Bölge(Region) 3: Patlangıç-Karaçulha *Bölge(Region) 4: Kargı-Çiftlik-Yanıklar *Bölge(Region) 5: Göcek *Bölge(Region) 6: Günlükbaşı-Çatalarık – Mesleği ne olabilir? (What might be the occupation of the speaker?)

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

14

Erdem Akgün

Table 5: The level of economic status of the recorded people as assumed by the participant-listeners1 Ekonomik durumu

Fakir

Dar-gelir

Orta-gelir

Zengin

Poor

Small-income

Middle-income

Rich

Non-850

850–1500

1500–3000

3000+

/h/

21

72

157

16

/f/

84

105

77

–

Variable Average est. range,~

Table 6: The level of educational status of the recorded people as assumed by the participant-listeners Education İlkokul

Ortaokul

Lise

Üniversite

Lisansüstü

Primary Sc.

Secondary Sc.

High Sc.

University

Post-grad.

/h/

3

13

178

67

5

/f/

64

164

35

3

–

Variable

The number of people (84) who thought /f/ user is “poor” is higher than that of the /h/ user (21), and nobody considered /f/ user “rich”. Although the gap closes towards the middle, both “middle” categories still support the existence of a stigma towards /f/ form users - even while assigning standard /h/ form users into the middle-income category more frequently.

* 1

Average estimated range is based on the answers of the participants which probably judged by the optimum life standards in Fethiye. Tables 5 and 6 clearly show that the perceptions for /h/ and /f/ users are quite different. While 64 people assigned /f/ form user to the “primary school” category, only 3 people did so for the /h/ user. This was the other way round for the “university” category. These estimations go parallel also in the categories of secondary and high schools. Plus, no one considered /f/ user a potential graduate student.

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

Sociolinguistic Analysis of the Phonological /H/-/F/ Variation in the Two Districts of Fethiye

15

Table 7: The leisure-time activities of the recorded people as assumed by the participant-listeners Activities

/h/

/f/

7

128

4

95

11

54

223

241

259

252

Sinema/Tiyatro

248

24

Akşamları dışarida

99

5

Variable Ev/iş dışında hiçbir şey (No outdoor activity) Kahvehane (Traditional men-dominated cafés) Ev gezmesi (paying home-visits to friends) Sahilde yürüyüş (Seaside walking) Alışveriş (Shopping)

yemek yemek (Dine-out) Eklemek istediğiniz:

–

(You would like to add:) Multiple selections possible, these are the total number of ticks

This table above also shows results which support the existence of a stigma towards /f/ form users. While there are seven ticks in total for the /h/ user regarding no outdoor activity, there were 128 ticks for the /f/ user, which means that participants more frequently thought that standard /h/ form users are more likely to enjoy outdoor time spending. Furthermore, while there are only 4 ticks (opinions) for /h/ users to spend time in traditional ‘kahvehanes’, /f/ user was considered 95 times to be a possible visitor to such kahvehanes. Such opposite results can be observed also in the answers for “movies/theatre” or “dine-out” questions, for instance people thought more frequently that /h/ user is far more likely to dine out or to go to the movies. However, the gap closes in the two economically

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

16

Erdem Akgün

more affordable categories of seaside walking, and shopping which everyone does to some extent including daily shopping such as buying groceries. Finally, these two tables below support the overall findings above. People thought more frequently that /f/ user is more likely to be living in Yenievler/Karaçulha (264) whereas the total number of ticks for the /h/ user supposed to be living there was only 89. Likewise, while the /h/ user was thought 234 times to be a possible resident in Region 5 (Göcek with the high property tax rates), /f/ user was thought only 12 times to be a possible resident in that region. Here again, the central and socioeconomically mediocre neighbourhoods – here called regions – are the places where the two groups were closest to each other. Table 8: The numbers of occurence for the two variables in the five focal regions where the speaker is assumed to be residing in by the participant-listeners Region 1

2

3

4

5

6

/h/

256

231

89

196

234

187

/f/

195

52

264

105

12

126

Variable

Multiple selection possible Table 9: The numbers showing occupations in three main categories as assumed by the participant-listeners 3 estimated occupational categorizations /h/

/f/

Vocational

339

Vocational

462

Professional

438

Professional

317

Unemployed

60

Unemployed

181

When the participants were asked what the occupation of the speaker might be as an open-ended question, three groups of answers were recorded. Vocational includes jobs with no pre-required high level of expertise such as cashier, or sales assistant; professional includes jobs with pre-required expertise such as teachers, or bank employees. The interesting part is that the number of estimations for the “unemployed” category is only 60 for the /h/ user whereas it is 181 for the /f/ user.

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

Sociolinguistic Analysis of the Phonological /H/-/F/ Variation in the Two Districts of Fethiye

17

Conclusion In this study, with an ethnographic method, I investigated how a specific linguistic variable is associated with the socioeconomic and sociocultural status of the district its users live in. Although it was a small scale research, within its scope, the results I have presented here confirm my hypothesis although I could not find a solid phonological pattern or environment regarding the /f/ form use in a word. As the evidence above suggests, the pattern of differential ranking in the use of /f/ form correlates with the socioeconomic and sociocultural ranking of the two districts based on the property tax rates: Yenievler/Karaçulha, and Göcek. Moreover, the results also may suggest that in the study men use the non-standard /f/ form more frequently, and women use the standard form /h/ more than men do. As one can see, apart from the clear stratification of /h/-/f/ variation in terms of a socioeconomic variable, there are also strong indicators to the existence of a stigma towards /f/ use. While positive estimations and values are more likely to be associated with /h/ users, negative estimations and values are associated with /f/ users. This study did not focus on ‘why’s or ‘how’s of this alteration, which would need more time and additional methods such as questionnaires, surveys, self-evaluation tests, or interviews in order to figure out what people think they use, and what kind of attitudes towards the /f/ form they have. Such a study might shed light on the conscious or unconscious use of the /f/ form, or answer such questions as whether it is upbringing, expressing solidarity, or identity performance reasons that might be affecting its use. References Auer, P. (Ed.). (2007). Style and Social Identities: Alternative Approaches to Linguistic Heterogeneity. New York: Mouton de Gruyter. Bauman, R. (1977). Verbal Art as Performance. Prospect Heights, IL: Waveland. Bayley, R. & Lucas, C. (Eds.). (2007). Sociolinguistic Variation: Theories, Methods, And Applications. Cambridge: Cambridge University Press. Coupland, N. (2007). Style: Language Variation and Identity. Cambridge: Cambridge University Press. Coupland, N. & Jaworski, A. (Eds.). (2009). The New Sociolinguistics Reader. Basingstoke: Palgrave Macmillan. Eckert, P. & Rickford, J. R. (Eds.). (2001). Style and Sociolinguistics Variation. Cambridge: Cambridge University Press. Eckert, P. (2009). Ethnography and The Study of Variation. In N. Coupland & A. Jaworski (Eds.), The New Sociolinguistics Reader. Basingstoke: Palgrave Macmillan, 136-214. Giles, H. & Powesland, P. F. (1975). Speech Style and Social Evaluation. London: Academic Press. Labov, W. (2009). The Social Stratification of (r) in New York City Department Stores. In N. Coupland & A. Jaworski (Eds.), The New Sociolinguistics Reader. Basingstoke: Palgrave Macmillan, 49-59. Milroy, J. & Milroy L. (2009). Network Structure and Linguistic Change. In N. Coupland & A. Jaworski (Eds.), The New Sociolinguistics Reader. Basingstoke: Palgrave Macmillan, 92-105. Preston, D. R. (2001). Style and the Psycholinguistics of Sociolinguistics: The Logical Problem of Language Variation. In P. Eckert & J. R. Rickford (Eds.), Style and sociolinguistics Variation. Cambridge: Cambridge University Press, 279-304. Romaine, S. (Ed.). (1982). Sociolinguistic Variation in Speech Communities. London: Edward Arnold. Trudgill, P. (2009). The Social Differentiation of English in Norwich. In N. Coupland & A. Jaworski (Eds.), The New Sociolinguistics Reader. Basingstoke: Palgrave Macmillan, 60-65.

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

18

Erdem Akgün

Apendix: The list of all the words /h/-/f/ alteration was observed in. STANDARD FORM

NON-STANDARD

STANDARD FORM

NON-STANDARD

FORM

FORM

Karaçulha

Karaçul/f/a

Harlı (ateş)

/f/arlı

Hortum

/f/ortum

Hırçın

/f/ırçın

Tarhun

Tar/f/un

Hilal

/f/ilal/

Haczetmişler

/f/aczetmişler

Hormonlu (domates)

/f/ormonlu (domates)

Ahır

A/f/ır

Hızlı

/f/ızlı

Cumhurbaşkanı

Cum/f/urbaşkanı

Tohum

To/f/um

Buhran (geçirmiş)

Bu/f/ran (geçirmiş)

Hurda

/f/urda

Çuha

Çu/f/a

Hile-hurda

/f/ile-/f/urda

Harnup

/f/arnup

Havlu

/f/avlu

Mahrum (kalasıca)

Ma/f/rum

Hurma

/f/urma

Mahsus (etmiştir)

Ma/f/sus

Salih

Sali/f/

Muhbir

Mu/f/bir

Höşmerim

/f/öşmerim

Çalıhorozu

Çalı/f/orozu

Sahur

Sa/f/ur

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

Var Mı’nın Sözcenin Düzenlenişindeki Rolü Başak Alango Giriş Bu araştırmada var mı soru kalıbıyla kurulan bazı sözbilimsel bütünsel soruları ele alacağız. Genelde bir doğrulanma isteği olan bu tümceler yok ya da varım tepkisini isteyenler olmak üzere iki türdür ve sözsüz bir onay beklemektedirler. Soru tümceleri için Orecchioni: Hepsinin ortak bir edimsözsel değeri olsa bile özel hedefleri birbirlerinden son derece farklıdır (1991a, s. 22-23). Pek çok sözceleme ediminin gönderileni bir sonuca ulaştırmayı ya da bir sonuçtan vazgeçirmeyi hedefleyen kanıtsal bir işlevi ve bu işlevin bizzat sözcenin yapısı içinde belirtileri vardır. Bir tümcenin değeri yalnız onunla iletilen bilgilerin bir vargısından değil, bilgilendirici içeriklerinden başka sözcenin kanıtlayıcı bir yön almasına yarayan, onu belli bir yöne sürükleyen çeşitli biçimbirim, deyim ya da söz kuruluşlarından kaynaklanabilir. Günlük söz büyük oranda edimbilimsel edimlerin dolaylı anlatım yöntemlerine başvurur: böylece bir risk almadan isteklerin büyük bir kısmının dolaylı yoldan anlatıldıklarını görürüz (1980, s. 188, 191, 192). Sözbilimsel sorudan yutulmuş söze geçilince soru-yanıt oyununu aynı sözceleyenin üstlenmesi, yanıtını yutarak dinleyiciyi dışlar, onu sorunun ya da yanıtın sözcesini ya da her ikisini birden üstlenmek zorunda bırakır. Bu manevranın amacı dinleyiciyi konuşucusu olmadığı söylemin sözceleyicisi yapmak, sonuçta onu sesinden yoksun bırakmaktır (1991b, s. 74-75). Yöntem olarak Orecchioni’nin dar bir biçimde ele aldığı sözceleme dilbilimini kabul etsek de daha geniş bir biçimde ele alınan sözceleme dilbiliminden de yararlanacağız. Buna göre ilk yöntemde sözcesel çerçevenin kurucu parametrelerinden yalnızca konuşucuyla ilgilenilir. Bu yöntemde sözcesel olgular olarak Benveniste’le birlikte adına «dildeki öznellik» adını verdikleri, konuşucunun sözcesinin içindeki varlığının dilbilimsel izleri, bu izlerin sözcenin içindeki kayıt yerleri ve varoluş kiplikleridir. Daha geniş olan ikinci yöntemin amacı sözcesel çerçevenin çeşitli kurucu öğelerini aramak ve aralarında karşılıklı olarak gelişen bağıntıları tanımlamaktır. Bunlar söylemin katılımcıları, iletişim durumu, uzay koşulları, bildirinin üretimi-alınmasıyla ilgili koşullar, iletim kanalı, tarihsel-toplumsal bağlam ve söylem evreninin zorunluluklarıdır (1980, s. 30-31). Martin: Her konuşucu için her koşulda iki tümce arasında bir mantıksal eşdeğerlik varsa, aralarında dilbilimsel açımlama bağıntısı ve bir durumda aralarında içerme bağıntısı olan iki tümce arasında da edimbilimsel eşdeğerlik vardır (1976, s. 84-85). Karşıt anlamlardan dilbilgisel karşıt anlam olumsuzluk biçimbirimleri, bazı değiştiriler ve edilgenlik kullanımıyla gerçekleştirilir. Bir anlambirimcik ya da alt grubunun geçersiz kılınması sonucunda ortaya çıkan sözlüksel karşıt anlam ise her zaman anlambirimcik ya da alt grubuna indirgenmiştir (1976, s. 62-66). Anlambilimsel bir işlem olan açımlamalarla karşıt anlamlarda tümcelerin anlamı anlaşılırken içerdikleri olanaksızlık da görülmektedir.

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

20

Başak Alango

Yok Tepkisini İsteyen Sözbilimsel Sorular / İnandırma (İkna) Ducrot: Sözcenin içine sözcelemenin alınması gerekir. Ama bu durumdan sözcelemenin kendi özel edimlerini içine alacağı dönüşümler ve özgülleşmelerden önce sözcenin kendine özgü bir anlambilimsel değeri olmadığı sonucu çıkmaz (1972, s. 130). Anlambilimsel betimlemede sözcenin anlamlanması kullanım durumundan bağımsız olarak öngörülemez. Böyle bir anlamlama bir veri ya da dilbilimsel kuram dışında yürürlükte olan bir olgu oluşturamaz. Deneyimin bize sağladığı veriler sadece sözcenin kendisiyle ilgili değil çeşitli kullanım durumlarındaki gerçekleşmeleriyle ilgilidir: bir dili anladığım oranda ona bir anlam verebilir, sözcelerinin açımlamalarını bulabilirim (1972, s. 106-107). Meydan Okuma’lı İnandırma Tümceleri Bu sorular meydan okuma, herkese açık tehdit, kafa tutma, sözlü bir gövde gösterisidir. Yazarlar bu kalıbı bu anlamda kullanmasa da vurucu özelliklerinden yararlanmak istemişlerdir. Meydan okuma samimi olmayıp, söylenilenle kastedilen aynı değildir. Amaç dinleyiciyi meydan okuyarak inandırmaktır. Örneklerimizdeki aksini söylemek, hayır demek özünde olumsuz konuşsal, yan bakmak da özünde olumsuz eylemdir. Bu üç eylem rastlantısal özneldir ve tümceler bir bildirimle ona bağımlı sonuç gibi görünen karşıt yargıyı soru biçiminde sunan ardkonumlu tümcelerdir. Öngöndergesel öğeler var mı’ya eşlik eden ortaçların yönetimine bağlıdır. Bu meydan okumalı yargılar meydan okuma içermeyen inandırma tümcelerindeki yargılardan çok daha kesindir. Var / yok çifti gibi var mı / yok mu çifti de bir ayrılıksal karşıt anlamsal zıtlıktır Martin (1976, s. 70). 1. Burda, hakikaten izninize ve sabrınıza sığınarak : Biz tam yedi cüceyiz, On dört kollu bir deviz, Var mı bize yan bakan hey, Yan bakan hey, yan bakan, diye harikulade dadaist çocuk şarkısını söyleme arzuma gem vuramıyorum. Açımlanmış Tümce / Olumsuz Bildirim Biz tam yedi cüceyiz, on dört kollu bir deviz, olamaz bize yan bakan hey, yan bakan hey, yan bakan. Karşıt Anlamlı Tümce / Yok Tepkisini İsteyen Olumsuz Soru Biz tam yedi cüceyiz, on dört kollu bir deviz, yok mu bize yan bakan hey, yan bakan hey, yan bakan ? Bize adılı on dört kollu bir dev olan yedi cüceye gönderme yapmaktadır. Bizim ilgi alanımız yazımı düzeltilmiş bu tümcenin içine yazarın kendilerinden alıntılayarak yerleştirdiği tekerlemeye benzeyen dörtlüğü oluşturan doğrudan aktarımdır. Giderek azalan yinelemeler yankı etkisi yapmaktadır. Geleneksel olarak eski kabadayılar sokaklarda Var mı bana yan bakan meydan okuma tümcesini haykırdıktan sonra heyt diye nara atarlardı. Örneğimizde heyt hey olmuştur. Bu eskil kalıp günümüzde bu anlamda değil, mizah, kinaye, eleştiri, tersinleme için kullanılmaktadır. Yazar farklı bir biçem elde etmek istemiştir. Bize yan bakan özerk nitelemesi (Akerson & Ozil, s. 253-285) var mı’nın öznesi, ona bağımlı bir ad yan tümcesidir. Dil içi sözceleme düzeninin bir parçası olan belirtik konuşucu-yedi cüce bize’nin içindedir. Adıl ve yerini aldığı sözcükler yedi cüce, yan bakan da belirtik dinleyicidir. Seslenme sözü hey’le ilgili işleve Orecchioni iletişim işlevi demektedir. Diğer açımlamalar Biz tam yedi cüceyiz, on dört kollu bir deviz, olabilir mi bize yan

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

Var Mı’nın Sözcenin Düzenlenişindeki Rolü

21

bakan hey, yan bakan hey, yan bakan ? Biz tam yedi cüceyiz, on dört kollu bir deviz, yan bakılamaz bize hey, bakılamaz hey, bakılamaz. Biz tam yedi cüceyiz, on dört kollu bir deviz, imkansız bize yan bakılması hey, imkansız hey, imkansız. Bir diğer karşıt anlam Biz tam yedi cüceyiz, on dört kollu bir deviz, olamaz mı bize yan bakan hey, yan bakan hey, yan bakan ?dır. 2. Dövizde “Con Ahmed’in devr-i daim makinesi” Laleli’dir, var mı buna hayır diyebilecek babayiğit ? Açımlanmış Tümce / Olumsuz Bildirim Dövizde “Con Ahmed’in devr-i daim makinesi” Laleli’dir, buna hayır diyebilecek babayiğit olamaz. Karşıt Anlamlı Tümce / Yok Tepkisini İsteyen Olumsuz Soru Dövizde “Con Ahmed’in devr’i daim makinesi” Laleli’dir, yok mu buna hayır diyebilecek babayiğit ? Bu tümcede devr-i daim makinesi kendi kendine sonsuza dek çalışan makine anlamına gelmektedir. Bu sözcük hem bir kısıtlama anlatır hem de karşı çıkma terimini güçlendirir. Karşı çıkılan öngöndergesel bu’nun yerini aldığı bildirimdir. Diğer açımlamalar Dövizde “Con Ahmed’in devr-i daim makinesi” Laleli’dir, buna hayır diyebilecek babayiğit olabilir mi ?Dövizde “Con Ahmed’in devr-i daim makinesi” Laleli’dir, buna hayır diyebilecek babayiğitin olması imkansız. Bir diğer karşıt anlam Dövizde “Con Ahmed’in devr’i daim makinesi” Laleli değildir, var mı buna hayır diyebilecek babayiğit ?tir. Konuşucu ve söylenileni kabul eden birinci dinleyici örtük, bir varsayım olarak hayır diyebilecek belirtik ikinci dinleyici babayiğit olmak üzere iki farklı dinleyici vardır. 3. Dayak turizm için gereklidir, var mı (bunun) aksini söyleyen ? Açımlanmış Tümce / Olumsuz Bildirim Dayak turizm için gereklidir, aksini söyleyen olamaz. Karşıt Anlamlı Tümce / Yok Tepkisini İsteyen Olumsuz Soru Dayak turizm için gereklidir, yok mu aksini söyleyen ? Bu örnekte belirlemenin belirleyeni eksiltili (bunun) tümcenin virgülden önceki kısmına gönderme yapmaktadır. Bu durum bir iktisat etkeni olarak ortaya çıkar. Ama biz neyin eksik olduğunu sezer tümceyi anlarız. Bu tümcede olumsuz bir önvarsayımdan söz edemeyiz. Turist rehberi olan konuşucu tepkisini göstermek için bir tersinleme yapmıştır. Ardkonumlu var mı aksini söyleyen devrik soru tümcesidir. Aksini söyleyen özerk nitelemesi var mı’nın öznesidir. Konuşucu örtük, birinci olası dinleyici aksini söyleyen belirtik ve karşı çıkan ikinci dinleyici aksini söylemeyen örtüktür. Diğer açımlamalar Dayak turizm için gereklidir, aksi söylenemez. Dayak turizm için gereklidir, aksini söyleyen olabilir mi ? Dayak turizm için gereklidir, aksinin söylenmesi imkansız. Bir diğer karşıt anlam Dayak turizm için gerekli değildir, var mı aksini söyleyen ?dir. Tümcedeki tersinlemede yergi (hiciv) görülür. Orecchioni’ye göre tersinleme dilsel sözcenin anlamsal tözüne kayıtlıdır. Hepsinde olduğu gibi burada da değişmece ve türemiş değer vardır (1980, s. 204-207). Var mı’yla kafa tutma anlamı kazanıldığı için bu örnekler değişmecelidir.

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

22

Başak Alango

Meydan Okuma İçermeyen İnandırma Tümceleri Dinleyicinin düşüncesini öğrenmek ister gibi soru biçiminde kurulmuşlardır. Dinleyici ustalıkla yönlendirilmektedir. Bu bölümde var mı’dan önce gelen dizim bazan bir ad yan tümcesi (4, 5) bazan da bir karşılaştırmadır (6). 4. Gizli haber ve değerlendirme çalışmalarını yaptırmayan bir ülke, bir devlet bulunduğunu iddia edebilecek kimse var mı ? Açımlanmış Tümce / Olumsuz Bildirim Gizli haber ve değerlendirme çalışmalarını yaptırmayan bir ülke, bir devlet bulunduğunu iddia edebilecek kimse yoktur. Karşıt Anlamlı Tümce / Yok Tepkisini İsteyen Olumsuz Soru Gizli haber ve değerlendirme çalışmalarını yaptırmayan bir ülke, bir devlet bulunduğunu iddia edebilecek kimse yok mu? İddia etmek konuşsal eylemi rastlantısal özneldir, tümcedeki yargının yanlış olduğunu düşündürmektedir. Kipselleştirici yargının kaynağı konuşucu değilmiş gibidir. Böyle bir yargıya varan olup olmadığı dinleyiciye sorulmaktadır. Diğer açımlamalar Gizli haber ve değerlendirme çalışmalarını yaptırmayan bir ülke, bir devlet bulunduğunu iddia edebilecek kimse olamaz. Gizli haber ve değerlendirme çalışmalarını yaptırmayan bir ülke, bir devlet bulunduğunu iddia edebilecek kimse olabilir mi ? Gizli haber ve değerlendirme çalışmalarını yaptırmayan bir ülke, bir devlet bulunduğunu iddia edebilecek kimse olması imkansız’dır. Diğer karşıt anlamlar Gizli haber ve değerlendirme çalışmalarını yaptırmayan bir ülke, bir devlet bulunduğunu iddia edemeyecek kimse var mı ? Gizli haber ve değerlendirme çalışmalarını yaptırmayan bir ülke, bir devlet bulunduğunu reddedebilecek kimse var mı ?dır. Son karşıt anlamda kullandığımız reddetmek iddia etmek’le zıt anlamlı bir çift oluştururlar ve aralarında sözlüksel karşıt anlamlılık vardır Martin (1976, s. 67). Örneğimiz konuşma dilinden uzak edebi dil düzeyinde, ancak iyi eğitilmiş bir kişinin gerçekleştirebileceği bir tümcedir. Gizli haber ve değerlendirme çalışmalarını yaptırmayan bir ülke, bir devlet bulunduğunu iddia edebilecek kimse özerk nitelemedir. Bütün ülkeler gizli haber ve değerlendirme çalışması yaptırır önvarsayımını arkaplan olarak görmekteyiz. Bunu iddia edebilecek kimse var mı’yla pekiştirilmiştir. Var mı yüklem, özerk niteleme özne, nitelemenin başı kimse’den önce gelenler niteleyici sıfat ve ad yan tümceleridir. Kurucuları derece derece ona bağımlı olup, onu nitelemekte, belirlemektedir. Gizli haber ve değerlendirme çalışmalarını yaptırmayan sıfat tümcesi bir ülke, bir devlet’e, bir ülke bir devlet bulunduğunu ad tümcesi iddia edebilecek’e, iddia edebilecek kimse’ye, kimse ise var mı’ya bağımlıdır. 5. Arkadaşlar, aranızda … çikolatalı gofret sevmeyen var mı ? Açımlanmış Tümce / Olumsuz Bildirim Aranızda … çikolatalı gofret sevmeyen yoktur. Karşıt Anlamlı Tümce / Yok Tepkisini İsteyen Olumsuz Soru Arkadaşlar, aranızda … çikolatalı gofret sevmeyen yok mu ? Bu tümcedeki ad yan tümcesi özne değeri kazanmış bir özerk nitelemedir (Akerson-Ozil, s. 264270). Olumsuzluk eki almış ve sözdizimsel açıdan özneyi temsil eden –An ortaç ekiyle kurulmuştur. Arkadaşlar tümce başında seslenme sözüdür. Diğer açımlamalar Arkadaşlar, aranızda …. çikolatalı gofret sevmeyen olamaz. Arkadaşlar, aranızda …. çikolatalı gofret sevmeyen olabilir mi ? Arkadaşlar, aranızda …. çikolatalı gofret sevmeyen olması imkansız. Diğer olumsuz

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

Var Mı’nın Sözcenin Düzenlenişindeki Rolü

23

anlamlı karşıt anlam Arkadaşlar, aranızda …. çikolatalı gofret seven var mı ?dır. Bu tümce bir televizyon reklamından alındığına göre asıl konuşucu arkadaşlar dediği çocukların çikolatalı gofret sevdiğini önvarsaymakta olan yazardır. Dinleyici arkadaşlar bütün çocukları temsil etmekte, özünde öznel değerlendirici sevmek eylemini gerçekleştirmesi beklenen olası müşterilerdir. Oyuncu olan ikinci konuşucu onlarda arkadaş oldukları yanılsamasını yaratmaktadır. Belirtik sevmeyen ve örtük seven olmak üzere iki farklı dinleyici vardır. 6. Bir müzik ardından her hangi bir kişinin, farklı bir görüşün yayına gelmesi kadar güzeli var mı ? Açımlanmış Tümce / Olumsuz Bildirim Bir müzik ardından her hangi bir kişinin, farklı bir görüşün yayına gelmesi kadar güzeli yoktur. Karşıt Anlamlı Tümce / Yok Tepkisini İsteyen Olumlu Soru Bir müzik ardından her hangi bir kişinin, farklı bir görüşün yayına gelmesi kadar güzeli yok mu ? Her hangi bir kişinin, farklı bir görüşün yayına gelmesi kadar güzeli öbeği var mı yükleminin öznesi, bir müzik ardından zaman tümlecidir. Sevmek eylemi değerlendirmeyi konuşucu yaptığı için özünde öznel, hem duygusal hem de değerbilimseldir. Konuşucu nesnesini hoş bulduğunu gösteren bir düzenleme yapmıştır, bu nesneye karşı olumlu bir değerlendirmesi vardır Orecchioni (1980, s. 100-103). Konuşucu ve dinleyici örtüktür. Borillo: Sözbilimsel soruda sıfat iyi / kötü üstünlük derecesinde bir niteleme anlatır. Kadar karşılaştırma öğesi sahip olduğu niceleyici etkiyle tümcenin sözbilimsel olmasındaki etkenlerden birisidir (1978, s. 786, 798). Orecchioni: Karşılaştırma değeri olan sıfat ve belirteçler metiniçi terimlerden bağıntısal terimler arasındadır. Bağıntısalların diğer metiniçi terimlerden temsilcilerin aksine bağımsız bir anlamları, görece göndergeleri vardır (1980, s. 37-40). Bu tümcenin farklı açımlamaları Bir müzik ardından her hangi bir kişinin, farklı bir görüşün yayına gelmesi kadar güzeli olamaz. Bir müzik ardından her hangi bir kişinin, farklı bir görüşün yayına gelmesi kadar güzeli olabilir mi ? Bir müzik ardından her hangi bir kişinin, farklı bir görüşün yayına gelmesi kadar güzeli olması imkansız’dır. Bir diğer karşıt anlam Bir müzik ardından belli bir kişinin, hep aynı görüşün yayına gelmesi kadar güzeli var mı ?dır. Karşıt anlamlı olumlu soru tümcesinin içermesi olumsuzdur. Herhangi / belli, farklı / hep aynı sıfat zıtlıkları birer çift oluşturur ve aralarında sözlüksel karşıt anlamlılık vardır. Bu bölümlerdeki karşıt anlamlı tümcelerden birisine var mı’nın anlamca karşıtı yok mu’yu koyarak ayrılıksal bir zıtlık elde ettik Martin (1976, s. 70). Bu işlemlerle belirsiz anlam belirli kılınmış, soruların açımlamalarında ortaya farklı olumsuz tümceler çıkmıştır. Bunlardan ilki yoktur’la gerçekleşmektedir. Dört, beş ve altı numaralara yok tepkisi verilerek bu tümcelerin anlamları onaylanmıştır. Varım Tepkisini İsteyen Sözbilimsel Sorular / Yüreklendirme (Teşvik) Varım tepkisini isteyen bu tümcelerde alıcı-dinleyici tekil birinci kişi ekinde görülür. Bu tepki Türkçede kabul ediyorum anlamına gelir. Bu tümcelerde önce bir yargı verilmekte, sonra var mısınız kalıbıyla dinleyicinin bu yargıya katılması istenmektedir. Bu örneklerde bir emir tümcesi ve virgülden sonra yalnız var mısınız’ı (7), tümleç yöneten var mısınız’ı (8) ve emir kipinde bir eylem yöneten var mısın’ı (9) görüyoruz. Dokuzuncu örnek bir afişten alınmıştır. Okuyucu sayısı

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

24

Başak Alango

diğerlerinden yüksek, kesin üretim tarihi belirsiz olan bu tümce belirli bir zaman diliminde tekrar tekrar insanlar tarafından okunmuştur. Reklam panosunda yer aldığı için gazete okuyucusundan farklı bir kesimi hedef alan siyasi nitelikte bir sözcedir. Açımlamalarda var mısın / var mısınız yüklemi kabul ediyor musunuz’la değiştirilmiştir. Öneri (Teklif) Orecchoni: Öğretici söylem sözcenin içinde alıcının kitlesel kaydı ve aynı zamanda verici öznenin görece silinmesiyle belirginleşir. Bu özne anonim bir bilginin ardına sığınmış ya da bizzat kendisi konusunda yetkin çok önemli bir kişi olup çıkmıştır (1980, s. 170). 7. Ülkeyi seven genç pırıl pırıl tertemiz yeni bir nesil 2000’li yılların temiz Türkiye’sini kursun, var mısınız ? Evet Türkiye’nin siyasi kadroları var mısınız ? Açımlanmış Tümce / Evet Tepkisini İsteyen Olumlu Soru Ülkeyi seven genç pırıl pırıl tertemiz yeni bir neslin 2000’li yılların temiz Türkiye’sini kurmasını kabul ediyor musunuz ? Evet Türkiye’nin siyasi kadroları kabul ediyor musunuz ? Karşıt Anlamlı Tümce / Hayır Tepkisini İsteyen Olumsuz Soru Ülkeyi seven genç pırıl pırıl tertemiz yeni bir neslin 2000’li yılların temiz Türkiye’sini kurmasını kabul etmiyor musunuz ? Evet Türkiye’nin siyasi kadroları kabul etmiyor musunuz ? Ülkeyi seven genç pırıl pırıl tertemiz yeni bir nesil belirlemesi kursun’un tümcebilimsel öznesi, 2000’li yılların temiz Türkiye’sini aynı yüklemin nesnesi, kursun emir çekiminde yüklem, yorum sonrasında var mısınız öneri kalıbıdır. Özne öbeğinde nesil baş, bir ona bağımlı, pırıl pırıl, tertemiz, yeni ve ülkeyi seven belirleyenleri ya da niteleyenleri de bir nesil’e bağımlıdır. Bu tümcede biri eylemden kursun diğeri addan var mısınız iki yüklem ve bunun sonucu olarak da iki tümce vardır. Ard konumlu soru tümcesi emir tümcesini izlemektedir. Emir kipindeki eylem istek kipine benzerliği nedeniyle emirden çok bir öneri gibi sunulan isteği anlatmaktadır. Güçlü bir öneri ama zayıf bir emirdir. İlk tümcede örtük birinci kişi konuşucu sonra Türkiye’yi kurmasını beklediğimiz olası belirtik üçüncü kişi yeni bir nesil ve bu durumu kabul etmesi istenen çoğul ikinci kişi belirtik dinleyici –sınız ekindedir. Sonraki tümce Evet Türkiye’nin siyasi kadroları var mısınız’da dinleyici Türkiye’nin siyasi kadroları belirtik, -sınız onun belirtisi, konuşucu örtük, tümcebilimsel nesne eksiltilidir. Türkiye ilk tümcede belirlenen ve kursun’un nesnesi, ikinci tümcede belirleyen olmuştur. Eksiltili ve belirtik öğeleri farklı bu yineleme dinleyiciyi açığa çıkarmış, anlamını pekiştirmiştir. 8. Farklı olmak içinse, var mısınız değişik yolculuklara ? Açımlanmış Tümce / Evet Tepkisini İsteyen Olumlu Soru Farklı olmak için değişik yolculukları kabul ediyor musunuz ? Karşıt Anlamlı Tümce / Hayır Tepkisini İsteyen Olumsuz Soru Farklı olmak için değişik yolculukları kabul etmiyor musunuz ? Farklı olmak için ilgeç öbeği neden tümlecidir, -se istek eki koşulu anlatır. Yorum sonrası değişik yolculuklara, var mısınız yüklemine bağımlı dolaylı tümleçtir. Bu kalıpla önerilen değişik yolculuklar’dır. Konuşucu örtük, belirtik dinleyici mı-(s)ınız’ın sonundaki çoğul ikinci kişi ekindedir.

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

Var Mı’nın Sözcenin Düzenlenişindeki Rolü

25

İstek (Talep) Bu tümcedeki istek pek çok dilde yaygın olarak görülen uzlaşmalı dolaylı bir kalıplaşmayla sağlanmıştır. Orecchioni bize dolaylı isteği anlatmak için genelde soru biçiminin kullanıldığını anımsatmaktadır (1998b, s. 41). Örneğimizin ilk işlevi bir yanıt değil bir davranış elde etmektir. Bu nedenle tümce dolaylı edimsel sözcelere benzetilebilir. Yazar okuyucudan bir şey yapmasını, oy vermesini istemektedir. Söz konusu olan üstü kapalı bir siyasi propagandadır. Bir istek olduğu halde başka bir görünüş altında sunulmaktadır. Bir seçim öncesi afişinden alınan bu sözceyle yapılacak olan bir siyasi partiye oy vermek değil de ülkesi için iyi bir şeyler yapmak ya da ülkesine hizmet etmek, tarih yazmak, kutlu düşe baş koymakmış gibi gösterilmiştir. Bu tümceye internetten ulaştığımız için afişi yerinde okuyanlardan farklı ve sahnede olmayan okuyuculardanız. İlk dörtlüğü bu sözcenin kaynağı olan şarkı, partinin seçim şarkısıdır. 9. Bir siyasetçi: Büyük hedef kutlu düşe, Baş koyduk bu yürüyüşe, Partiye dirilişe, Söyle var mısın ? Açımlanmış Tümce / Evet Tepkisini İsteyen Olumlu Soru Büyük hedef kutlu düşü, baş koyduğumuz bu yürüyüşü, .... Partiyi dirilişi, söyle kabul ediyor musun ? Karşıt Anlamlı Tümce / Hayır Tepkisini İsteyen Olumsuz Soru Büyük hedef kutlu düşü, baş koyduğumuz bu yürüyüşü, .... Partiyi dirilişi, söyle kabul etmiyor musun ? Gerek açımlama gerek karşıt anlamlı tümceler, kaynak tümceden çok daha güçlü, hesap sorma anlamı kazanmış tümcelerdir. Kutlu düşe, bu yürüyüşe, …. Partiye, dirilişe yüklem baş koyduk’un dolaylı tümleçleridir. Büyük hedef, kutlu düş sıfat belirlemesidir. (Bir yola) baş koymak bir şey uğruna kendini feda etmeye hazır olmak anlamına gelir. İzleyen tümce söyle var mısın’da ard arda iki yüklem bulunsa da söyle var mısın’a bağımlıdır. Bu ikili yüklem güçlü bir isteği gösterir. Bu yüklem bu siyasi partinin önemli bir sloganıdır. Örneğimizi oluşturan dörtlüğün sonuna bu nedenle yerleştirilmiştir. İlk tümcedeki koyduk’un sonundaki çoğul birinci kişi eki tümcede ve sahnede belirtik konuşucu ve okuyucuyu, ikinci tümcede söyle’nin sonundaki tekil ikinci kişi ᴓ ve var mısın’ın sonundaki -sın tekil ikinci kişi ekleri tümcede ve sahnede belirtik okuyucuları göstermekte ve sen adılının kullanımı bir yakınlık havası yaratmaktadır. Bu örnekte Okuyucu için sorun asıl yazarın kimliği değil tümcede adı belirtilmeyen konuşucuya uygun bir göndergenin varlığıdır Orecchioni (1980, s. 66). Örneğimizdeki gönderge söz konusu siyasetçinin resmidir. Diğer karşıt anlamlar Büyük hedef kutlu düşü, baş koyduğumuz bu yürüyüşü, .... Partiyi, dirilişi, kabul etmediğini mi söyleyeceksin ? Büyük hedef kutlu düşü, baş koyduğumuz bu yürüyüşü, .... Partiyi dirilişi, söyle nasıl kabul etmezsin’dir. Birinci kişi olan ilk konuşucu dil dışı sözceleme düzeneği parçası olan örtük reklam yazarı, ikinci konuşucu görüntüsü belirtik siyasetçi, ikinci kişi ve okuyucu da afişi okuyan her hangi bir kişidir. Çoğulu tekilin değişkesi olarak kabul edersek var mısın / var mısınız değer verici, değişmez öneri kalıbı bu bölümün her iki kısmında da görülür. Bu örneklerde varım tepkisini isteyen var mısın / var mısınız’ın anlamı soru biçiminde açımlamalarda ortaya çıkan kabul ediyor musunuz’dur. Bu bölümlerdeki karşıtlıklar zıt anlamlıdır. Ama bu tümcelerde var mı / yok mu

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

26

Başak Alango

ayrılıksal karşıtlığı gibi bir zıtlık görülmez. Çünkü bu değişmeceli kalıp yadsınamaz, olumsuzlanamaz. Yedi ve dokuz numaralarda yüklem, sekizde ise hem yüklem hem sıfatlar olumsuzlanmışlardır. Karşıt anlamlar ise kaynak tümcenin açımlanmasından yararlanılarak elde edilmiştir. Sonuç Bu sorular dinleyicisini işbirliğine zorlamaktadır. Beklenen sözsüz tepki (Searle, 1996, s. 114) önceden belirlenmiştir. Dinleyiciden konuşucunun istediği gibi düşünmesi istenmekte iken inandırma ya da yüreklendirme tümceleriyle de yönlendirilmektedir. Orecchoni: Konuşucunun dinleyici üzerinde uygulayabileceği çeşitli etkilerden meydan okuyucu, lanetleyici, değer düşürücü, değer verici olanları sayabiliriz (1980, s. 161). İnandırma ve yüreklendirme de bu amaçlardandır. Sözsüz bir onay olan bir tepki isteyen bu kışkırtıcı sorularda beklenen etki sadece var mı kalıbıyla değil sözcenin içeriğiyle de elde edilmektedir. Konuşucu dinleyiciye yönelttiği soruyla bir düşünce ya da eylem için kendisine katılmasını beklemektedir. Etki söz ve sezdirim için Searle: Karşımdakini bir şeye inandırabilir, kandırabilir, korkutabilir, kaygılandırabilir, aydınlatabilir, ona istediğimi yaptırabilirim. Bu edimler etki sözseldir (1996, s. 62, 88). Austin: Etki söz uzlaşmalı olamaz. Gerçek üretimle oluşan gerçek etkilenmelerle basit uzlaşmalı vargılar arasındaki ayrım açıktır (1970, s. 115). Ducrot: Etki söz sözcelemenin dolaylı vargısıdır (1972, s. 76). Konuşma etki sözsel stratejinin başvurduğu pek çok yöntemden sadece bir tanesidir, ne tür olursa olsun etki sözsel edimle hiçbir yükümlülük yaratılamaz (1972, s. 287, 288). Sezdirim değişkendir ve yadsınabilir (1972, s. 131-133). Orecchioni: Şimdiye kadar yapıldığı gibi edim sözle etki sözü kodlaşmış olanla kodlaşmamış olan diye karşı karşıya getirmektense dilbilimsel araştırmaların günümüzdeki durumunda kodlaşabilir ve henüz kodlaşmamış olarak karşı karşıya getirmeyi yeğleriz (1980, s. 203). Söylenilenlere katılıyor ve bu kalıpla kurulan örneklerimize gelen tepkilerin sezdirim de etki söz de olamayacaklarını düşünüyoruz. Sonuçta ilk özellik olarak bu tümcelerde bir toplumsal-ekinsel yükümlülükten söz edebiliriz. İkinci özellik tümcelerin konuları ile ilgili kısıtlamadır. Konular herkesin bildiği yadsınamaz toplumsal değerler içermeli, genel doğruları göstermelidir. Bu durumda metiniçi bir bağlam ve göndergeden çok metindışı bir bağlam ve göndergeden söz edebiliriz. Üçüncü özellik için konuşucuların basın mensubu (1, 2, 3, 4, 6, 7, 8), reklam (5), ya da güfte yazarı (9) olduklarını anımsarsak bu konuda da bir kısıtlamadan söz edebiliriz. Dördüncü özellik olarak tümcelerimiz basit olmayıp var mı ya da var mısın / var mısınız kalıbını içerdikleri için belirtilidirler. Bu kanıtlayıcı tümceler polemiklerde kullanılabilir. Gerçekleştirilmeleri belli bir ustalık gerektirse de ölçünlü dil içindedirler. Konuşucu amacına uygun olarak stratejik, duygusal, kanıtsal bir mekanizmayı harekete geçirir. Kanıtlamanın sözcenin içinde belirtileri bulunabilir. Orecchioni: Örneklerimizin soru biçiminde olmaları dile getirilen yargının kesinliğinin hafifletilmesidir. Bu işlem bir olumsuz nezaket ilkesi gereğidir. Bu ilke karşımızdakine karşı bir yüz tehdidi edimi (FTA) gerçekleştirmekten kaçınma ya da yerine getireceğimiz edimin bazı usullerle yumuşatılmasına dayanır (1998b, s. 88). Bütün bildirimler tepki olarak onay beklerken sorularımız bundan farklı olarak bir toplumsal kanun tarafından dayatılmış sözsüz bir yanıt ya da onay gerektiriyor olabilirler (1998b, s. 94-96). Böyle bir yanıt sözsüz bir onay olan bir tepki olarak kabul edilebilir. Beşinci özellik için tümcelerimizde istenilen tepki kolay anlaşılmakta olup, tümceye kayıtlı oldukları için kesin ve belirlidir diyebiliriz. Kayıtlı oldukları yer var mı söylemsel kalıbıdır ve bu kalıbın geçici görevinin

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

Var Mı’nın Sözcenin Düzenlenişindeki Rolü

27

kaynağı tümcenin anlamıdır. Bu anlamın kaynağının ikinci özellikte belirttiğimiz bir toplumu bir arada tutan yüce değerlerden geldiğini düşünüyoruz. Bu tür tümcelerden oluşan söylemlere vatansever söylem denilmektedir. Bu anlam özelliği sadece var mı kalıbına bağlanamaz. Bu söylem tümcenin bütün anlamından kaynaklanır. Tümce istek, niyet ve hedefi doğrultusunda böyle kurulmuştur. Bu denilenlere karşı çıkmak toplumun kutsal değerlerine karşı çıkmaktır. Orecchioni: Bir biçimde ayinselleşmiş etkileşimsel davranışları olan toplumlar zorlayıcı kurallara uyarlar. Bu toplumlar gelenek ve toplumsal törelere bağlılığın değerlenmesiyle ayırt edilebilir (1998b, s. 107-108). Siyasi propaganda için kullanılan tümcede söz konusu partiyle bu değerlerin özdeşliği vurgulanmaktadır. Var mı’nın bu görevindeki kısıtlılık ve ancak belirtilen koşullarda bir söylem kalıbı olması, sözsüz bir onay olan bir tepki beklemesi onun altıncı özelliğidir. Bu kalıbın uygun bir tümce yapısıyla oluşturduğu yapı reddedilemeyeceği için bazı yazarların bu durumdan (5, 9) yararlanmak istemeleri onun yedinci ve son ortak özelliğidir. Tümcelerimizin saydığımız özellikleri nedeniyle sözbilimsel kanıtlama için kullanıldıklarını düşünüyoruz. Ayrıca ilk ve son tümcede geleneksel halk şiirine gönderme yapılmıştır. Aralarındaki ayrımlara bakarsak ilk ayrım inandırma tümceleri üçüncü kişideyken yüreklendirme tümcelerinin ikinci kişide olmasıdır. İnandırma tümcelerinde anlam sorunun zıttıdır. İkinci ayrım değişmecededir. İnandırma tümcelerinden meydan okuyucu olanlarında bildirimden sonra gelen soru tümceleri kalıplaşmış ve değişmeceli olmuşken, meydan okuma içermeyen inandırma tümcelerinde değişmece yoktur. Buna karşılık yüreklendirme tümcelerinin hepsi değişmecelidir çünkü var mısın / var mısınız kalıbı değişmecelidir. Bu nedenle bu tümceler bu kalıpla yadsınamaz ya da olumsuzlanamazlar. Bu üçüncü ayrım bu tümceleri inandırma tümcelerinden ayıran en önemli özelliktir. Dördüncü ayrım inandırma tümcelerinde çok sayıda açımlama ve ikişer karşıt anlam olduğu halde yüreklendirme tümcelerinde genellikle bir açımlama bazan iki karşıt anlam görülmesidir. Beşinci ayrım inandırma tümcelerinin karşıt anlamları yok ya da var tepkilerini isterken, yüreklendirme tümcelerinin karşıt anlamlarının evet ya da hayır tepkisini beklemeleridir. Elde ettiğimiz sonuçlar derlemimizden kaynaklanmaktadır. Bugünkü konumuz olan var mı kalıbının edimbilimsel görevi daha önce ele aldığımız sol çıkma elde etmede kullanılan var ya kalıbının görevinden çok başkadır. Var mı’nın her kullanılışında varım ya da yok yanıtı gerekmez. İsyan, sitem, kuşku anlatan sorular konumuz dışında kalmıştır. Kaynakça Akerson, E. & Ozil, F. (1998). Türkçede Niteleme. İstanbul: Simurg. Alango, B. (2016). The left dislocation with ‘var ya’. The Uppsala Meeting (Turcologica 110). Wiesbaden: Harrassowitz Verlag, 227-236. Austin, J. L. (1970). Quand Dire c’est Faire. Paris: Seuil. Borillo, A. (1978). Structure et Valeur Enonciative de L’interrogation Totale en Français, thèse de doctorat d’état, tome III. Aix en Provence: Université de Provence Centre D’Aix. Ducrot, O. (1972). Dire et ne pas Dire. Paris: Hermann. Martin, R. (1976). Inférence, Antonymie et Paraphrase. Paris: Klincksieck. Martin, R. (1983). Pour une Logique du Sens. Paris: P.U.F. Orecchioni, C. K. (1980). L’énonciation de la Subjectivité dans le Langage. Paris: Armand Colin. Orecchioni, C. K. (1991a). Introduction. La Question içinde, Lyon: Presses Universitaire de Lyon, 5-37. Orecchioni, C. K. (1991b). L’acte de Question et l’acte d’assertion: Opposion Discrète ou Continuum? La Question içinde. Lyon: Presses Universitaire de Lyon, 87-111.

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

28

Başak Alango

Orecchioni, C. K. (1998a). Les Interactions Verbales: Approche Interactionnelle et Structure des Conversations Tome 1, Troisième edition. Paris: Armand Colin. Orecchioni, C. K. (1998b). Les Interactions Verbales: Variations Culturelles et Echanges Rituels, Tome 3, Deuxième edition. Paris: Armand Colin. Searle, R. J. (1996). Les Actes de Langage. Paris: Hermann.

Derlemin Kaynakları Jest Yolu tarikatı kurucu çalışmaları hızlanmıştı, P. Mağden, Rad., 21.10.98, s. 2 Dövizde “Con Ahmed’in devr’i daim makinesi” işliyor, G. Uras, Y.Y., 6.12.96, s . 5 Yerebatıran Sarayı, Serapcan, Rad. İki, 27.6.99, s. 5 Sizin işiniz alçak sesle konuşmayı gerektirir, benimki sesimi yükseltmeyi, H. Devrim, Rad., 7.5.2000, s. 7 Gofret reklamı, NTV, 19.10.2013 Zaman hovardalığı, Oscar Tv, no: 128, s. 16 Pisliğin dibine inmek için, H. Şahin, Rad., 24.10.98, s. 6 Doktor Bey sağlığım için nasıl bir gezi önerirdiniz ?, Rad., 31.3.98, s. 7 http://www.sarkisarki.com/ugur-isilak-soyle-var-misin-ak-parti-yeni-secim-sarkisi, söz yazarı Uğur Işılak Bu şarkı 2015 seçimlerinde kullanılmıştır.

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

Long-Distance Licensing of NPIs in Turkish: An Experimental Survey Begüm Avar (Boğaziçi University) An overview and central assumptions on NPI licensing and negation in Turkish NPIs are “expressions with a limited distribution, part of which always includes negative sentences” (Hoeksema, 2003, p. 115). Among the frequently used NPIs in Turkish, we can count the adverbs hiç and asla meaning ‘ever’, and the negative pronoun-like elements (hiç)kimse and hiçbir şey, meaning ‘anybody’ and ‘anything’, respectively (Kelepir, 2001, pp. 127-131). Only the latter two will be used in this essay. On a par with Hoeksema’s definition, these items can be licensed by negation, and some of them are also acceptable in yes/no questions. Yet they are never acceptable in affirmative, declarative sentences as demonstrated in the following sentences (‘*(…)’ is to be understood as the item in the parenthesis being obligatory for grammaticality): (1) Kimse parti-ye gel-*(me)-di. Anybody party-Dat come-Neg-Past. ‘Nobody came to the party.’ (2) Market-ten hiçbir şey al-*(ma)-dı-m. Market-Abl. anything buy-Neg-Past-Agr1Sg. ‘I didn’t buy anything from the market.’ According to Kornfilt (2007, p. 324), “[i]n Turkish, NPIs must be licensed, under c-command, by a local negation element”. This locality condition seems to be compatible with the ‘Immediate Scope Constraint’ proposed by Linebarger (1980), which can be paraphrased as the requirement that “at Logical Form there cannot be another intervening quantificational element between negation and the NPI it licenses” (Kelepir, 2011). On subordinate clauses & genitive-marked subjects Complementation can be described as a certain verb (the matrix verb abbreviated as ‘VM’) taking a clause, instead of a noun phrase as one of its arguments. Different languages exhibit different complementation strategies, and nominalization is one of them, which can be described as “a process by which something with the properties of a nominal can be derived […] from a complete clause” (Dixon, 2006, p. 36). Turkish is one of those languages that make use of this strategy rather frequently1.

1

Turkish also makes use of other complementation strategies listed by Dixon (2006), such as relative clauses and complementation through linked clauses, which will not be addressed in this paper.

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

30

Begüm Avar

In Turkish, nominalized subordinate clauses (NomSC, henceforth) typically have the following structure2: (3) [MC SM-Nom. … [NomSC SE-Gen. … V-Nmn-Poss.]-Case … VM]. There is a variety of nominalizer morphemes, the choice of which mainly depends on the semantic features of the matrix predicate (Erguvanlı Taylan, 2015). In this paper, I will mainly focus on structures containing complements constructed with the nominalizers –DIK and –(y)AcAK, which have traditionally been called,‘factive/indicative nominals’, and which will be assumed to express “an event/state about which the speaker reflects his/her own commitment to the truth/certainty of it”, hence having an ‘epistemic modality’-function (Taylan, 1988, p. 15)3. The NomSC, which occupies the direct object position in the matrix clause, is further inflected with case (attached to the nominalized embedded verb) assigned by the matrix verb. Furthermore, I will assume that complement clauses, including NomSCs, have “the internal constituent structure of a clause” (Dixon, 2006, p.4), yet “verbal functional projections in such clauses are dominated by some nominal [projection]” and hence they can be considered as having a “double-nature [in being] internally clausal but externally nominal” (Kornfilt, 2001, p. 185). Following Aygen (2007), I will assume that this nominal projection is a DP selected by the matrix verb, which also assigns a case (typically, accusative case) to this DP-complement. On factivity and other semantic classifications of verbs Factivity can be defined as “presupposition by the speaker that the complement of the sentence expresses a true proposition” (Kiparsky & Kiparsky, 1970, p. 143). Factivity can be expressed in several ways, two of which relevant to the present discussion being the semantic properties of the verb and the choice of nominalizer in NomSCs. Regarding the former point, it can be said that certain verbs are factive, in expressing commitment of the speaker to the truth of the proposition. Similarly, -DIK and –(y)AcAK are assumed to contribute to the factivity of a NomSC. In other words, the type of complement clause constructed with –DIK and –(y)AcAK is typically factive4, in that it “generally refers to the fact that something took place” (Dixon, 2006, p. 23). Moreover, as exemplified in (4), even when we have negated matrix predicate, the truth of the proposition denoted by the factive-nominal complement can be presupposed by the speaker, i.e. the presupposition expressed by the NomSC remains constant under negation (Kiparsky & Kiparsky, 1970, p. 150).

2 3

4

List of Abbreviations: S = Subject, V = Verb, M = Matrix, E = Embedded, MC = Matrix Clause, EC = Embedded Clause, Nom. = Nominative, Gen. = Genitive, Poss. = Possessive, Nmn. = Nominalizer. At this point, my analysis will depart from accounts which assume that –DIK and –(y)AcAK are primarily aspectual markers and/or carry information on Tense (cf. Aygen, 2007; Kelepir 2001; Kural, 1998). I will not discuss in detail the motivations behind my preference to call them ‘modals’ but suffice it to say that this assumption can better account for the acceptability of NomSCs with –DIK in situations where the embedded proposition expresses something that will happen in the future, such as “Yarın Ankara’ya git-TİĞ-in-i duy-dum” meaning ‘I heard that you will go to Ankara tomorrow’. The exact nature of the correlation, or rather whether there is one, between the type of complementizer and factivity is a rather controversial issue. While the so-called factive nominalizers –DIK and –(y)AcAK can be used in non-factive contexts, the so-called non-factive nominalizer –mA can be used in factive ones. Still, however, -mA is typically chosen by non-factive verbs such as iste- ‘want, wish’.

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

Long-Distance Licensing of NPIs in Turkish: An Experimental Survey

(4) Ozan [Meral’in pasta-yı ye-diğ-in]-i Ozan Meral-Gen cake-Acc eat-Nmn-Poss-Acc ‘Ozan doesn’t know that Meral ate the cake.’

31

bil-m-iyor. know-Neg-Prog

Other than the distinction between factive and non-factive predicates, there exist also other semantic properties that have an effect on the choice of complementation strategy. First of all, as argued by Dixon (2006), it is crucial to note that cross-linguistically, “the set of verbs which may take a complement clause as an argument is severely restricted” (p. 5), which typically consists of the following categories (p. 10): – – – –

Attention-Verbs (e.g. see, hear, notice, recognize, find) Thinking-Verbs (e.g. think, assume, remember, forget, know, understand, believe) Liking-Verbs (e.g. like, love, prefer, fear, enjoy) Speaking-Verbs (e.g. say, tell, report, describe, promise, command).

Following Erguvanlı Taylan (1988), I will assume that “the semantic notion of factivity is not adequate to account for the syntactic facts of Turkish” (p. 5) and that further semantic properties of the verbs play a role, at least in the LF structure of a sentence. The experimental study Kornfilt (2007) claims that “a negation marker on the matrix verb” cannot license an NPI within a NomSC nominalized by –DIK or –(y)AcAK, since “the embedded clause is the relevant local domain for the purpose of the licensing of the NPI” (pp. 324-325). This view, however, is challenged by Kelepir (2001), who argues that “it is the semantics of the predicate that determines whether or not long-distance NPIs are licensed” (p. 156). In particular, she suggests that all Neg-raising predicates, which consist of verbs that permit a NEG element to raise across a clause boundary (Collins & Postal, 2014, p. 5), allow long-distance licensing of NPIs and observes that Neg-raising is a sufficient but not a necessary condition for long-distance licensing of NPIs5. As a step towards a more comprehensive account of NPI-licensing, I conducted an experiment, the results of which can hopefully shed light into the following questions: i. ii. iii.

5

Can NPIs in Turkish sentences be licensed by the NEG-marker attached to the matrix verb, i.e. are NPIs acceptable in subordinate clauses which lack a NEG-element? If the answer to (i) is ‘yes’, what kind of matrix verbs can license embedded-NPIs and in which positions (i.e. object vs. subject)? Is there an inherent difference between kimse ‘no one’ and hiçbir şey ‘nothing’ with respect to their licensing requirements?

Observing that non-factive/subjunctive NomSCs allow Neg-raising, whereas factives impose restrictions on raising in Romance languages, Zanuttini suggests that this is due to non-finite clauses lacking a separate TPlevel and therefore that “TP constitutes a barrier for raising of negative […] quantifiers” (Zanuttini, 1991: 159168).

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

32

Begüm Avar

Methodology: setting and procedure I prepared an on-line questionnaire6, which was participated by 154 native speakers of Turkish7. The age of the participants ranged from 17 to 65, with an average of 23.4. Among the participants, there were 119 females and 35 males. They were given a total number of 32 questions, each of which consisted of a single sentence of the following forms, where A and B were replaced by Turkish proper (person) names, occupying the positions of matrix subject, embedded subject or embedded object: (5) (i) A, [NPI-Gen … VE-DIK/(y)AcAK-Poss]-Case VM-Neg-T. (ii) A, [B-Gen NPI-Acc VE- DIK/(y)AcAK-Poss]-Case VM-Neg-T. The stimulus sentence formats in (5) show that each sentence in the study had an NPI (either in the subject or in the object position of the subordinate clause), which needed to be licensed by the negation marker (NEG) attached to the matrix verb. In order to eliminate the role of the nominalizer-choice, all questions had the traditionally so-called ‘factive-nominal’ markers –DIK or –(y)AcAK. The questions were grouped into 8 according to the matrix verb they contain, and each group was presented on a separate page. The matrix verbs used in the experiment were the following (in the given order): (6) bilunutinangörfark etsevinsansöyle-

‘to know’ ‘to forget’ ‘to believe’ ‘to see’ ‘to notice’ ‘to be pleased, to rejoice’ ‘to think, to suppose’ ‘to say, to tell’

Each verb was used in four questions, two times each with both of the NPIs kimse ‘anybody’ and hiçbir şey ‘anything’ occurring once in subject and once in object position. In other words, each page in the questionnaire consisted of four questions with the same matrix verb (but different embedded verbs), occurring (i) in (5i) structure with the NPI kimse, (ii) in (5ii) structure with kimse, (iii) in (5i) structure with hiçbir şey, and (iv) in (5ii) structure with hiçbir şey. Each question had three or four checkboxes underneath, containing – at least seemingly – possible scenarios. Participants were asked to select all of the options in which they thought the sentence could be uttered. An additional ‘other’ option with an empty text box was added, which was asked to be filled if the participant thinks that the sentence is unacceptable in any possible scenario or if s/he thinks that there is a scenario different from the ones provided, in which the sentence could be uttered. The participants were free to skip a question or submit their responses without completing the entire questionnaire.

6 7

The questionnaire can be accessed on-line at: . Rather unfortunately, other than 10 participants, they all were learners a foreign language and the majority were advanced speakers of English. Moreover, 4 of my participants were bilinguals (2 Turkish-Kurdish, 1 TurkishGerman, and 1 Turkish-Zaza), but their judgments were not significantly different from those of the monolingual participants.

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

Long-Distance Licensing of NPIs in Turkish: An Experimental Survey

33

Organizing the data: coding Matrix Verb Categories. As a first step into the analysis of the findings, we can group the questions according to their matrix verbs. First, we can distinguish them according to their factivity (mainly based on the classifications made in Kiparsky & Kiparsky, 1970 and Kelepir, 2001): – Factive: unut- ‘forget’, gör- ‘see’, fark et- ‘notice’, bil- ‘know’8, sevin- ‘be pleased’ – Non-Factive: inan- ‘believe’, san- ‘think, suppose’, söyle- ‘say, tell’ – If we consider other semantic properties of the verbs used in the questionnaire, we can also get the following categorization (based on Dixon, 2006; Zuckermann, 2006): – Thinking-Verbs: bil- ‘know’ (knowledge), unut- ‘forget’ (memory), inan- ‘believe’ (credence), san- ‘think, suppose’ (supposition) – Attention-Verbs: gör- ‘see’ (perception), fark et- ‘notice’ (perception) – Liking-Verbs: sevin- ‘be pleased’ (joy, emotive) – Speaking-Verbs: söyle- ‘say, tell’ (saying) Finally, according to Kelepir (2001), the class of Neg-raising verbs, which allow long-distance licensing of NPIs, do not exactly overlap with the categories presented so far. She argues that verbs denoting perception and attitude are Neg-raising, while factive verbs, other than emotives, do not allow Neg-Raising (pp. 156-160). Hence, given the data, her analysis seems to predict that gör-, san-, inan- and sevin- should behave alike, and contrast with unut-, fark et-, bil-, and presumably also söyle-9. One of the central aims of the experiment is, therefore, to test this predictions and to figure out what kinds of matrix verbs seem to make long-distance licensing of NPIs available. The interpretation of the scenarios. To repeat, the participants were presented with sentences of the following forms: (5) (i) A, [NPI-Gen … VE-Nmn.-Poss]-Case VM-Neg-T. (ii) A, [B-Gen NPI-Acc VE-Nmn.-Poss]-Case VM-Neg-T. We can now go over an example from the questionnaire, in order to gain concreteness. For instance, one of the questions is given under (7): (7) Aslı [Burak’ın kimseyi döv-düğ-ün]-ü Aslı Burak-Gen anybody-Acc beat-Nmn-Poss-Acc Expected reading: ‘Aslı didn’t say that Burak beat anybody’.

söyle-me-di. say-Neg-Past

I will use the following abbreviations for a more formal notation: PM and PE will stand for matrix and embedded predicates respectively. Following the tradition, NPIs will, for now, be denoted by an existential operator preceded by the negative operator and followed by a variable (¬∃x), which can be interpreted as ‘there is no x, such that …’. Proper names will be replaced by the uppercase letters A and B, standing for distinct individuals denoted by the matrix subject and the embedded 8

9

The verb bil- ‘to know’ in Turkish behaves rather strange. Although it seems to assert epistemic certainty, it is also possible to say “Yanlış biliyorum” which can be translated into the unacceptable English sentence ‘I know wrongly’. Hence, it seems that, depending on the context, it can be used as a non-factive predicate.The details, however, require a philosophical/epistemological discussion, which is –though very interesting – beyond the scope of this paper (cf. Baç & Irmak 2011 for a philosophical discussion). There is no discussion on the status of söyle- in her dissertation, but I assume that when it is negated, negation typically does not scope over the embedded clause.

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

34

Begüm Avar

subject/object, respectively. Since mostly two-place predicates were used in the embedded clause, following the notation of predicate-logic, a formula like PAx, when applied to the example above, is to be interpreted as the predicate taking two arguments A and x. For instance, ¬∃x(PEBx) for (8) can be interpreted as ‘There is no individual x such that Burak beat x”. Given these, the options given with checkboxes for this stimulus sentence are expressible in the following way10: (8) A = Aslı, B = Burak, PE = döv ‘beat’, PM = söyle ‘say’ (a) ∃x(PEBx). PMA(¬∃x(PEBx)) = Burak birini dövdü. Aslı Burak’ın kimseyi dövmediğini söyledi. = ‘Burak beat someone. Aslı said that Burak didn’t beat anybody’. (b) ¬PMA(∃x(PEBx)). = Aslı Burak’ın birini dövdüğünü söylemedi. = ‘Aslı didn’t say that Burak beat someone.’ (c) ¬∃x(PEBx). PMA(¬∃x(PEBx)). = Burak kimseyi dövmedi. Aslı Burak’ın kimseyi dövmediğini söyledi. = ‘Burak didn’t beat anybody. Aslı said thay Burak didn’t beat anybody.’ (d) ¬∃x(PEBx). PMA(∃x(PEBx)). = Burak kimseyi dövmedi. Aslı Burak’ın birini dövdüğünü söyledi. = ‘Burak didn’t beat anybody. Aslı said that Burak beat someone.’ It is important at this point to understand what each of the options mean with respect to the licensing conditions of the embedded NPIs. The scenarios (a) and (c) differ from each other in that in (a) Aslı is lying, whereas in (c) she is telling the truth. In (d), we have the reverse situation of that in (a), and the sentence uttered by Aslı is again false. In (b), Aslı doesn’t say anything on the truth-value of the proposition that ‘Burak beat someone/some people’, which is not specified in this option anyway. Thus, I will refer to options like (a) and (c) as ‘Embedded Negation’ (E-NEG), since the negative marker is interpreted as taking scope over the embedded sentence only, without negating the matrix verb to which it is attached (as is the case with Neg-raising verbs, cf. Hoeksema, 2003, p. 131). In (b), on the other hand, we only have a ‘Matrix Negation’ (MNEG) and in (d) we have ‘No Negation’ (NO-NEG). A further distinction between the options involves the truth-value of the proposition expressed in the NomSC. In cases with ‘Matrix Negation’, this is not an issue since the matrix predicate itself is negated. In other cases, we either have a true embedded proposition (T-NomSC) (as in (c)) or a false one (F-NomSC) (as in (a) and (d))11. In this essay, I will not present the results with respect to the truth conditions of the embedded propositions but rather will focus on the other issues (mentioned in section 2.), upon which the findings hopefully will shed some light. Results 2.4% of the questions (i.e. a total number of 120 among 32x154=4,928 questions) were either unanswered or were given a possible scenario which was incompatible with the ones provided in 10 I will not provide the details of the first conjunct at this point. They are mainly given to test the factivity of the predicates involved. 11 The few options which contained NO-NEG structures all had a truth value of 0.

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

Long-Distance Licensing of NPIs in Turkish: An Experimental Survey

35

the questionnaire. I analyzed the results after excluding these from the data set. Moreover, I will leave the cases with the verb unut- ‘to forget’ aside in this paper, mainly due to (i) the inherent negativity expressed by this verb, (ii) the provided checkbox-options not containing cases of E-NEG, and (iii) the sentences containing unut- having received the lowest acceptability rate (82.5%). Finally, I will disregard the options with NO-NEG structure as well, since these received a very low (i.e. less than 7%) acceptability rate in each case, as expected due to an overt negative marker being present in the sentence. If we do not categorize the questions and scenario-options due to the semantic type of the matrix verb and/or the position and nature of the NPI involved, the total rate of unacceptability of sentences was only 5.1%. This seems to directly contradict Kornfilt’s (2007) claim that NPIs in NomSCs nominalized with –DIK and –(y)AcAK cannot be licensed by the negative-marker in matrix clause. The possible scenarios were analyzed in the two major categories of M-NEG and E-NEG, i.e. if the participants were presented with several scenarios compatible with either one of these interpretations, they were counted as one (i.e. for instance, the result of a participant who checked the boxes of both (a) and (c) in the example (8), was reduced to a single case of M-NEG-acceptance). A very general result is that scenarios with M-NEG were significantly more acceptable (78%) than those with E-NEG (36.8%). Among the E-NEG scenarios, the one that expressed a false embedded proposition (F-NomSC) were mostly preferred over those denoting a true proposition (T-NomSC). On the effect of the matrix verb. A very surprising result was that for each matrix verb used, the average acceptability rate was above 85%. The predictions stemming from Kelepir’s (2001) analysis seem to be partially born out since sentences containing factive verbs bil-, söyle- and fark et- were less acceptable than those containing non-factives inan-, san- and the perception-verb gör-. The emotive factive sevin- was observed to be less acceptable than the other verbs in the same group. Hence, it may be argued that emotive-factives still behave more like factives. Even this, however, does not explain the low unacceptability rates for each verb, as provided in Figure 1 below: Fig. 1: The average unacceptability rates according to the matrix verb.

Except for the sentences containing the verb san- ‘to suppose’, the most salient interpretation in each case were scenarios with the structure ¬PMA(∃x(PEBx)), in which the matrix clause was negated (M-NEG). With san-, however, participants found the scenario with E-NEG, i.e. of the

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

36

Begüm Avar

structure PMA(¬∃x(PEBx)) more acceptable (with an average acceptability rating of 60% with F-NomSC, and 45.3% with a T-NomSC). This seems to indicate that san- is our best candidate for a Neg-Raising verb among the ones tested. For the former group of verbs, namely those that do not seem to allow Neg-Raising, there is an asymmetry in the average acceptability rate for the scenarios involving M-NEG. In particular, with verbs like fark et- ‘to notice’, inan- ‘to believe’, sevin- ‘to rejoice’ and gör- ‘to see’, M-NEG reading was acceptable for the overwhelming majority of the participants (more than 87% for each verb). Acceptability was decreased in sentences containing söyle- ‘to say’ and bil-, but still more than half of the participants found these interpretations acceptable. A reverse correlation seems to exist between these verbs and E-NEG interpretations. While fark et- and inan- were the least acceptable ones in this context (10.8% and 28.1% acceptability rate, respectively), the remaining four verbs got an acceptability rate between 34% and 38%. Figure 2 shows the acceptability rate of each verb, with respect to the scenario-options given. The purple area shows cases, in which the participants considered both E-NEG and M-NEG as acceptable scenarios, in which the sentence could be uttered. Again, san- seems to be the odd one out, since it is the only verb, with which E-NEG scenarios are significantly more acceptable than M-NEG scenarios. Fig. 2: Acceptability o f sentences with a M-NEG vs. E-NEG scenario.

On the subject-object asymmetry. The grammaticality of a structure can be affected by the position NPI occurs in. Already in English, we find an asymmetry between Subject-NPIs and Object-NPIs, only the latter of which is considered grammatical: (9) *Anybody doesn’t love me. I don’t love anybody. Kornfilt (2007) argues that ill-formed structures with a negated matrix verb and a factive NomSC containing an NPI “deteriorate even further when the NPI is a non-subject” (p. 325). Similarly, looking at the M-NEG interpretations only, Sells & Kim (2006) claim that “subject NPI in an embedded clause is more easily acceptable than an object NPI”. Although Kornfilt’s initial assumption that long distance-licensing of NPIs is not allowed in NomSCs nominalized with –DIK and –(y)AcAK was found to be incorrect, we can still test the prediction that the position of the NPI in the NomSC may play a role on acceptability.

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

37

Long-Distance Licensing of NPIs in Turkish: An Experimental Survey

As can be seen in Figure 3, it was observed that Object-NPIs were slightly less acceptable in M-NEG scenarios than Subject NPIs. This correlation was reversed in the case of san-, for which Object-NPIs were judged to be more acceptable with M-NEG scenarios. Yet the chart also shows that there is, overall, no significant difference in acceptability according to the NPI’s position within the NomSC, and hence I assume the subject/object asymmetry to be negligible. Fig. 3:
Acceptability according to the position of the NPI

On the inherent properties of kimse ‘anybody’ and hiçbir şey ‘anything’. Other than their distinction in terms of animacy, during the preparation of the questionnaire it was noticed that when the two NPIs kimse and hiçbir şey occur in the immediately preverbal position in NomSCs, the former requires an Accusative-marking while the latter does not, as illustrated in (10): (10) Ben I *Ben I

hiçbir şey anything kimse anybody

gör-me-di-m. see-Neg-Past-Agr1Sg gör-me-di-m. see-Neg-Past-Agr1Sg

‘I didn’t see anything’. ‘I didn’t see anybody’.

If such an asymmetry exists with respect to the accusative marker, which is semantically loaded (i.e. since it is optional in preverbal position, it is claimed that the acc-marker does not only mark the direct object but has other functions contributing to specificity of the noun phrase12), it can as well be the case that these two NPIs have different licensing requirements.13

12 In this paper, I will not provide a detailed discussion on the role of Accusative marker in Turkish (The reader is referred to Enç, 1991; Kennelly, 1997; Kelepir, 2001, 2011) It can, however, be significant for the current study, since in the sentences in the questionnaire, when the NPIs occurred in the object-position preverbally, kimse was marked with the overt Acc.-suffix, while hiçbir şey was not. Hence, the judgments between the two cases may be affected by the presence vs. absence of the overt accusative marking. 13 That NPIs “with the feature [+human] show slightly different properties” was noted by Kelepir (2011) yet she does not go into the details of this distinction with respect to their licensing conditions.

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

38

Begüm Avar

In fact, for most of the verbs, the sentences with kimse ‘anybody’ were more likely to be interpreted as M-NEG, and less likely to be interpreted as E-NEG, when compared to the sentences with hiçbir şey ‘anything’. Only for two verbs, söyle- ‘to say’ and bil- ‘to know’, the correlation was reversed. Moreover, for all of the verbs, the overall acceptability rate was slightly reduced when the NPI was hiçbir şey. This is illustrated in the figure below: Fig. 4: The effect of the NPI-choice on Acceptability

While a detailed investigation of the two NPIs is beyond the scope of paper, it can be argued that the difference between kimse and hiçbir şey can be due to the latter being not accusative-marked in the sentences provided in the experiment. It was assumed by Kelepir (2001) and Kennelly (1997) among others, that accusative-marked indefinites are structurally higher (i.e. outside the VP) than unmarked (or zero-marked) ones. If accusative-marking plays a role in the positional distinction of indefinites, it may as well be the case that it also affects the interpretation of NPIs. Discussion of the experimental results As proposed by Sells & Kim (2006), we can consider the M-NEG scenarios, which were generally acceptable by the participants of the questionnaire, as the NPI within the NomSC taking scope over negation in the matrix clause. This amounts first to replacing the formal representation of M-NEGs ¬PMA(∃x(PEBx)) with ¬∃x(PMA(PEBx))14. With this slight revision, the NPI ‘¬∃x’ can scope over the entire structure, yet it still cannot be said that it scopes over negation. Therefore we further need to make use of the logical equivalence of ‘¬∃x’ and ‘∀x¬’ (with ‘∀’ standing for the universal quantifier). Now we can represent the same proposition as ∀x¬(PMA(PEBx)), where the NPI is represented by the universal quantifier taking “negation in [its] immediate scope” (Sells & Kim, 2006). If we follow the traditional assumption that scope relations hold at the Logical Form (LF), this view, in turn, suggest that NPIs must be higher than NEG at LF. Since the negative 14 If we replace A and B with Aslı and Burak; and PM and PE with söyle- ‘to say’ and döv- ‘to beat’, respectively, the first representation can be translated as “Aslı didn’t say that there is an x such that Burak beat x.” and the latter as “There is no x, such that Aslı said that Burak beat x’. It seems that the two representations differ from each other only minimally, yet they seem to have the same truth conditions, thus they will be assumed to be logically equivalent.

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

Long-Distance Licensing of NPIs in Turkish: An Experimental Survey

39

marker in all the sentences in the questionnaire is attached to the matrix verb, this can be achieved through the NPI moving to the [Spec, CP] of the matrix clause attracted by a [+NEG] feature on the C0 From this position, it can be said to scope over Negation. This is also on a par with Sells & Kim’s analysis of Korean NPIs. For all the verbs except san- ‘to suppose’, with which an E-NEG interpretation was more salient, I propose the LF representations under (11) and (12), in which the NPI occupies the subject and the object position, respectively. Following Aygen (2002, 2007), I assume that NomSCs are DP-projections selected by the matrix verb. Hence, this DP checks it case with the matrix verb. I also assume that the subject is base-generated in [Spec, VP] (following the VP-internal subject hypothesis proposed by Koopman & Sportiche, 1991). The matrix subject, moves to [Spec, TP] in order to check its case features (and to satisfy EPP, the Extended Projection Principle, which prohibits [Spec, TP] to be empty). There seems to be no need for a separate TP (or IP) level within the NomSC, since there is only the factivity marker –DIK or –(y)AcAK, which I represented under Mood0. I also assumed that NegP is immediately dominated by T’, due to the linear order of suffixes (i.e. Neg-marker preceding tense-markers in Turkish). (11) M-NEG interpretation with the NPI in the Subject position:

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

40

Begüm Avar

(12) M-NEG interpretation with the NPI in the Object position:

What is crucial to the present analysis is the movement of the arguments, which are base-generated within the NomSC. If we have an NPI in the embedded subject position as in (11), this moves to [Spec, DP]. I assume that the motivation behind this movement is three-fold: (i) the requirement of the universal quantifier to undergo quantifier raising (QR) to a position above the VP, (ii) the Immediate Scope Constraint (ISC), which would be otherwise violated by the MoodP intervening between NegP and the NPI; and (iii) to check Genitive case with the Possessive at D0 (Aygen, 2002, 2007). Regarding the first point, Diesing (1992) argues that there are two potential subject positions, which map to different LF-interpretations. If a subject stays within [Spec, VP], it remains within the nuclear scope and receive an existential interpretation (what she calls ‘existential closure’). If they move to a higher position ([Spec, IP] in Diesing’s analysis), they can get a generic or definite/specific interpretation. If we assume that NPIs are universal quantifiers, it makes sense for them to move higher up in the structure to get a non-specific reading. Next, they need a second movement to the [Spec, CP] of the matrix clause in order to check the [+NEG] feature on the C0. Note that the movement must happen in two consecutive steps if we assume the Subjacency Condition to hold at LF, which states that a single instance of wh-movement can cross only one bounding node (TP or DP) (Chomsky, 1986). That is, if we would assume that the Subject-NPI moves directly from [Spec, VP] of the embedded clause to the [Spec, CP] of the matrix clause, it would violate the Subjacency Condition in crossing over a DP and a TP. The Object-NPI case under (12) can be analyzed in a similar way, the only difference being the embedded subject moving to [Spec, DP] to check its case and the NPI-Object adjoining the DP due to ISC and in order to escape existential closure. Hence, in (11) and (12) we have LF-structures where the NPI can scope over NEG through c-command, which can explain the cases where M-NEG was the salient interpretation. Such an analysis, however, does not seem to be able to account for the findings on the verb san-, for which the acceptability rate was higher in E-NEG scenarios, which were represented in this paper as PMA(¬∃x(PEBx)). If we decide to represent the NPI as a universal quantifier instead of an existential one, we get the representation PMA(∀x¬(PEBx)), and we expect the universal quantifier

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

Long-Distance Licensing of NPIs in Turkish: An Experimental Survey

41

to raise in order to scope over negation. In other words, it is expected that the two sentences below are assumed to have the same interpretation, i.e. the same LF representations for Neg-raising verbs: (13) Aslı [Burak’ın kimse-yi döv-düğ-ün]-ü san-m-ıyor. Aslı Burak-Gen anybody-Acc beat-Nom.-Poss-Acc suppose-Neg-Prog Expected reading: ‘Aslı doesn’t think that Burak beat anybody.’ (14) Aslı [Burak’ın kimse-yi döv-me-diğ-in]-i san-ıyor. Aslı Burak-Gen anybody-Acc beat-Neg-Nom.-Poss-Acc suppose-Prog Expected reading: ‘Aslı thinks that Burak didn’t beat anybody.’ This is assumed to be due to the nature of Neg-raising verbs. Negation is base-generated within the embedded clause but is raised to the matrix clause, as is attracted by the verb san-. At LF, I assume that negation can be reconstructed (Beck & Kim, 1997, p. 358), giving rise to an E-NEG interpretation. Hence, the LF representations for E-NEG scenarios seem to correspond to (15) and (16), for subject and object NPIs, respectively. In these cases, the C0 is [-NEG], and NegP is base-generated within the NomSC. Due to san- being a Neg-raising predicate, NEG moves to the matrix clause at Surface Structure, yet it is reconstructed to its base-generated position at LF. From this position, it can take immediate scope over the NPI within the VP. Hence the NPI does not need to move to [Spec, DP] in order to satisfy ISC. Yet it still needs to move to a position higher than the VP in order to escape existential closure. Yet in this case we have another position available as a landingsite, namely [Spec, NegP], where NPI can scope over negation. This is also in accordance with Zanuttini’s (1991) proposal that an NPI basically “consist of two semantic components: a negative and a quantificational one; [and] because of its double nature, there are two requirements that it must satisfy: it must raise to an appropriate scope position and it must be in a configuration of Spec-head agreement with a functional head which has negative features” (p. 158). It seems, however, NPI-licensing does not always happen through a strict Spec-head agreement with the NEG0. There still remains an issue with Genitive-case, though. If we accept Aygen’s proposal, in (14) the Subject NPI needs to move to [Spec, DP] to check its case (in (16), it is the non-NPI argument that moves to this position). It remains, at this point, a mystery exactly what happens to the subject-NPI at LF: either case-checking requires a different mechanism or there is a sort of reconstruction from its case position to its intermediary copy at [Spec, NegP], thus its copy at [Spec, DP] is given in parenthesis under (15). I leave this issue as an open question.

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

42

Begüm Avar

(15) E-NEG interpretation with the NPI in the Subject position

(16) E-NEG interpretation with the NPI in the Object position:

Although the representations in (11)-(16) can capture the asymmetry between san- as a Neg-raising predicate and other verbs allowing a M-NEG interpretation, they still do not explain the asymmetry between the NPIs kimse and hiçbir şey. One possible explanation could be that hiçbir şey is usually interpreted as a (negative) existential, while kimse is basically a universal quantifier. If this is the case, hiçbir şey must stay within the nuclear scope in Diesing’s terms. Thus, while kimse scopes over NEG, similar to Korean NPIs presented by Sells & Kim (2006), hiçbir şey must be c-commanded by NEG as long as it is assumed to be at a higher position than VP. A comprehensive analysis of the distinctions between these two types of NPIs is, however, beyond the scope of this essay and will be left as a topic for future research. Conclusion and topics for further research One of the main conclusions coming out of the experimental findings was that the licensing conditions of NPIs are more flexible than considered so far. In particular, NPIs in embedded

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

Long-Distance Licensing of NPIs in Turkish: An Experimental Survey

43

clauses can be licensed by negation in the matrix clause, although for most of the verbs used in this study the embedded clause was not negated and the NPI was interpreted as a quantificational element, which has scope over the entire structure. The verb san- was found to be peculiar in the sense that it was the only verb among the seven verbs used in the study that allowed Negation to raise from the embedded clause to the matrix clause at the surface structure, allowing an interpretation of a negated embedded clause due to the availability of reconstruction. Rather unfortunately, none of the classifications of verbs provided so far seem to be sufficient to capture the peculiarity of san- ‘to believe’. In particular, in all sources I have found so far, san- was categorized together with the verb inan- ‘to believe’, both of which are assumed to be non-factive thinking verbs, yet they were shown to behave differently with respect to NPI-licensing. The study is by no means over, since many issues were left unanswered. One of the major questions remaining is whether there exist any other verbs in Turkish that behave like san with respect to Negation and the licensing of NPIs. Another issue left for further investigation is the asymmetry between the NPIs kimse ‘anybody’ and hiçbir şey ‘anything’. Other NPIs of Turkish, and in particular adverbial NPIs like asla ‘ever’, can be tested in similar ways. Moreover, the relationship between the NPIs and other quantificational elements must be investigated (as is done by Kelepir, 2001, 2011) in order to present a more comprehensive account of the nature of each NPI with respect to universality vs. existentiality. Still, I believe that the experimental study presented in the paper can shed light on crucial issues on NPIs in Turkish and has important theoretical implications as discussed in the previous sections. References Aygen, N. G. (2002). Finiteness, Case and Clausal Architecture (Unpublished Ph.D. dissertation). Harvard University. Aygen, N. G. (2007). Syntax and Semantics of Genitive Subject-Case in Turkic. California Linguistic Notes XXXII/2. Baç, M. & Irmak, N. (2011). Knowing Wrongly: An Obvious Oxymoron, or a Threat for the Alleged Universality of Epistemological Analyses? Croatian Journal of Philosophy 11/3, 305-321. Beck, S. & Kim, S.-S. (1997). On the wh- and operator scope in Korean. Journal of East Asian Linguistics 6, 339-384. Chomsky, N. (1986). Barriers. Cambridge/London: The MIT Press. Collins, C. & Postal, P. M. (2014). Classical NEG Raising: An Essay on the Syntax of Negation. Cambridge/ London: The MIT Press. Diesing, M. (1992). Indefinites. Cambridge: The MIT Press. Dixon, R. M. W. (2006). Complement Clauses and Complementation Strategies in Typological Perspective. In R. M. W. Dixon & A. Y. Aikhenvald (Eds.), Complementation: A Cross-Linguistic Typology. New York: Oxford University Press. Enç, M. (1991). The semantics of specificity. Linguistic Inquiry 22/1, 1-25. Erguvanlı Taylan, E. (1988). What determines the choice of nominalizer in Turkish nominalized complement clauses? In B. Caron (Ed.), Proceedings of the XVIth International Congress of Linguistics. Oxford: Pergamon, 1-20. Erguvanlı Taylan, E. (2015). The Phonology and Morphology of Turkish. Istanbul: Boğaziçi University Press. Hoeksema, J. (2003). Negative Polarity Items: Triggering, Scope, and C-Command. In L. Horn & Y. Kato (Eds.), Negation and Polarity: Syntactic and Semantic Perspectives. New York: Oxford University Press, 115-146. Kelepir, M. (2001). Topics in Turkish Syntax: Clausal Structure and Scope (Phd dissertation). Massachusetts Institute of Technology.

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

44

Begüm Avar

Kelepir, M. (2011). Scope of negation in Turkish (unpublished manuscript). Kennelly, S. B. D. (1997). Nonspecific external arguments in Turkish. Dilbilim Araştırmaları. Ankara: Kebikeç Yayınları. Kiparsky, C. & Kiparsky, P. (1970). Fact. In M. Bierwisch & K. E. Heidolph (Eds.), Progress in Linguistics. A Collection of Papers. The Hague/Paris: Mouton, 143-173. Koopman, H. & Sportiche, D. (1991). The position of subjects. Lingua 85.2 (3), 211-258. Kornfilt, J. (2001). Functional projections and their subjects in Turkish clauses. In E. E. Taylan (Ed.), The Verb in Turkish. Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins, 183-212. Kornfilt, J. (2007). Verbal and nominalized finite clauses in Turkish. In I. Nikolaeva (Ed.), Finiteness: Theoretical and Empirical Foundations. New York: Oxford University Press, 305-322. Kural, M. (1998). Subordinate Infls and Comp in Turkish. In L. Johanson, in coorperation with É. Á. Csató, V. Locke, A. Menz & D. Winterling (Eds.), The Mainz Meeting: Proceedings of the Seventh International Conference on Turkish Linguistics. Wiesbaden: Harrassowitz, 404-421. Linebarger, M. (1980). The Grammar of Negative Polarity (Unpublished Ph.D. dissertation). Massachusetts Institute of Technology. Sells, P. & Kim, S.-S. (2006). Korean NPIs Scope Over Negation. Language Research 42/2, 275-297. Zanuttini, R. (1991). Syntactic Properties of Sentential Negation. A Comparative Study of Romance Languages (Unpublished Ph.D. dissertation). University of Pennsylvania. Zuckermann, G. (2006). Complement Clause Types in Israeli. In R. M. W. Dixon & A. Y. Aikhenvald (Eds.), Complementation: A Cross-Linguistic Typology. New York: Oxford University Press, 72-92.

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

Narrative Skills in Child Language: A Case Study of Turkish Speaking Fraternal Twins Fatih Ünal Bozdağ (Osmaniye Korkut Ata University) & Hatice Sofu (Çukurova University) Introduction Narratives is a discourse genre that represents real or imagined experiences in story form (Melzi & Caspe, 2008). These narratives are a means of children expressing and demonstrating their knowledge of the world while they also require children to perform perspective taking, understand the status of an affair and comprehend the emotions of others. Besides, creating narratives is both “process of event comprehension, and language production” (Trabasso and Rodking, 1994, p.87) and children learn and understand their innermost self within a larger culturally-oriented setting. Likewise, narrative abilities are a set of utilities enabling one to describe things and explain events along with articulating stories and expressing personal experiences. From the very early ages, narratives and narrative abilities develop within the context of communication, particularly mutual conversation or playful activities and later they continue to maturate into early adulthood (Boudreau, 2008; Nelson, 1996). As it is expected, narrative skill development is naturally a longterm process as it encompasses a variety of linguistic tasks along with cognitive knowledge of narrative structure, awareness of genre and additionally, it is long-termed due to its requirement of children’s development of the theory of mind. A body of narrative studies on child language embodies multidimensional developmental skills regarding children’s intra-and interpersonal development. Some studies focus on narrative skill related to literacy development (Suggate, Schaughency, & Reese, 2011), development of social cognition (Fernandez, 2013), social cognition and emotion processing (Combs-Ronto, 2009) and acquisition of pragmatics (Pearson and Villiers, 2005). Additionally, other studies are on children’s morpho-syntactic and semantic development in studies such as (Demir, Rowe, Heller, Goldin-Meadow and Levine, 2015). Finally, studies concerning Turkish speaking children are on the acquisition of aspect, tense and modality (Aksu-Koç, 2006), the grammaticalization of event coherence (Slobin, 1995), use of subject pronoun (Slobin and Talay, 1986), additionally crosslinguistic studies on passive and alternatives (Slobin, 1994) and cross-linguistic research on codability effects on the expression of manner of motion (Özçalışkan and Slobin, 2003). Narrative Coherence and Measurement As a rich data source, narrative discourse enables to scrutinize narratives both from a linguistic perspective and a cognitive standpoint. Telling a story is more than using appropriate vocabulary and grammar to create coherence through a series of events (Ukrainetz, 2005). A successful narrator utilizes “higher-level cognitive and linguistic skills to demonstrate how the events in a story relate to one another, to communicate how each event contributes to the goals and motivations of the characters, and to convey the overarching theme of the story” (Losh 2001; Reilly, 2004 as cited in Freeman, 2015, p.15). Cognitive analysis of narrative consists of units that

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

46

Fatih Ünal Bozdağ & Hatice Sofu

speakers and story comprehenders bring to the telling situation as templates. Analysis of these templates helps researchers analyze and describe children’s growth in coherence. One such systematic frame for these models is provided by Labov and Waletsky, (story grammar or plot structure) (1967). Labov’s influential schema for analysis of basic elements in storytelling includes an onset, an unfolding and a resolution (to put it another way, a beginning, middle and end). However, later this schema was also updated to include an abstract within the onset that is the brief statement of what the story is about and the setting giving information of “who, where, when.” (Pearson and Villiers, 2005). Current Study The present study aims to examine the development of Turkish-speaking fraternal twins’ narrative skills related to different levels of complexity, namely plot complexity and syntactic complexity including productivity. Though there are many case studies and cross-linguistic research focusing on narrative skills of children, the majority of these studies emphasize developmental differences through age, gender, context, and culture. However, up to our knowledge, there are not any studies particularly examining levels of differences between fraternal twins regarding narrative skill development. Therefore, the research questions of the current study are as follows; 1. Does the narrative language of fraternal twins differ from each other? 2. If so, in what ways does the narrative language of fraternal twins differ from each other? Methodology Data consist of narratives from 36-month-old monolingual fraternal male twins speaking Turkish as their first language. The twins are children of working parents from middle socio-economic class. Additionally, twins have an elder brother who is 8 years older. Lastly, they attend pre-school education in a private school, and both of them are in the same class. This is important as both children are assumed to receive the same formal education, with the same materials from the same teacher. They also participate almost in the same activities in their school. These variables listed lastly may affect the overall performance of children telling the story. Procedure and transcribing The data is gathered via picture elicitation task, showing 42 wordless, colorful pictures consisting of a storyline, 5 different characters 3 different settings and 5 different events expressed via sequential order of pictures. Characters in the story are as follows; three mice, a mother mouse, and two children, a male and a female who are friends. Next, there is a cat, and there are two children, one of whom is elder than other at around the age of 11 and the younger one at about the age of 2. The first event takes place in the house of mice, and the rest takes place in a room of the house. During the storyline, along with events characters express different emotions. The pictures were adapted from an English course book designed for pre-school children named Happy House (Roberts, 2000). Finally, children were not shown the pictures stating end of the story so that a final question is directed to them about what might be the rest of the story. During the recording, children were asked questions to facilitate storytelling. Each child received the same questions for each picture. Questions consist of Wh- questions referring to who is in the picture and what they are doing or what is happening in the picture.

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

Narrative Skills in Child Language: A Case Study of Turkish Speaking Fraternal Twins

47

The twins were tested individually, and each session was audio-recorded in front of a screen showing pictures. They were informed that they would have been shown pictures and they would be asked to tell what is happening in these pictures. No further information has been provided about the characters, events or settings. During storytelling, instead of focusing on the plot, if a child provided a short utterance such as referring to any object or character saying “a cat” for example, the utterance was repeated to praise the good performance and provide clues to direct him to tell further. Otherwise, only neutral prompts or direct repetitions of child’s utterance were used to encourage if necessary. The data were transcribed orthographically using the CHAT format of Child Language Data Exchange System (CHILDES) (MacWhinney, 2000). Many variables were analyzed in participants' narratives for this study, including 1) The total number of the C-units described as the main clause with its subordinate clauses, 2) The total number of words (TNW) which specifies information on the amount of linguistics material uttered, 3) The mean length of C-units (MLCU) to analyze the general linguistic structure of the narratives, particularly morphemes and clausal structures produced in narration to elicit syntactic complexity. Additionally, 4) Inclusion of story grammar elements to investigate plot structure complexity. Finally, content analysis in a descriptive fashion was applied. For the case of analysis of plot structure, story grammar scoring scale was taken from Reilly, Bates, & Marchman (1998, p. 347) and adapted to the storyline of pictures used in the present study. The analysis includes 'story grammar score' and 'search the theme score.' Story grammar was scored based on an eight-point scale originally described in Reilly, Bates, & Marchman’s (1998) study. Participants could receive zero to eight points based on the inclusion of specific plotline components in the narrative. Data Analysis Syntactic Productivity and Complexity MLU calculations were handled to find out the approximate level of language development of twins. The statistical analysis covers the calculation of the total number of the C-units described as the main clause with its subordinate clauses, the total number of words (TNW), the mean length of C-units (MLCU). The total number of communication units and the total number of words are given in the table as raw frequency. Mean length of communication units is the ratio of the total number of communication units to the total number of words. Table 1: MLU, Total number C-units, number of words and Mean length of C-Units at 36 months age (CU = number of C-units; TNW = total number of words tokens; MLCU = mean length of C-units in words) MLU

CU

TNW

MLCU

C1 3;0

3.28

104

439

4,22

C2 3;0

3.24

48

156

3,25

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

48

Fatih Ünal Bozdağ & Hatice Sofu

Table 1 presents MLU scores, the overall calculation of syntactic complexity analysis of the children at the age of 36 months initially. Both children’s MLU scores are very similar despite the differences in the total number of words. There is a big difference in the total number of words and the total number of C-Units between C1 and C2. Regarding raw frequency, C1 uttered overall 104 C-units while it is only 48 C-units uttered by C2 and the total number of words n. 439 for C1 and n. 156 for C2. Thus, raw frequency analysis states C1 narrated significantly more than C2. However, raw frequency analysis does not provide information about the level of syntactic complexity solely. For the first child, the total number of C-units covers 23,69% of the total number of words. For C2, it is 30.76% of the total number of words. This states that although the total number of C-units and the total number of words have higher numbers in the data of C1, C-units uttered by C2 covers a higher percentage of the overall narrative, therefore level of coverage of C-Units within given data state C2’s better language productivity over C1. Despite C2’s overall language productivity over C1 as stated above, calculation of the mean length of communication units indicates that C1(MLCU. 4,22) has a higher level of syntactic complexity over C2 (MLCU 3,25). This is also supported by a slight difference in number MLU calculation as MLU for C1 is 3.28 and MLU for C2 is 3.2. Table 2: MLU, Total Number C-Units, Number of Word and Mean Length of C-Units at 42 Months Age (CU = number of C-units; TNW = total number of words tokens; MLCU = mean length of C-units in words) MLU

CU

TNW

MLCU

C1 3;6

3.36

62

262

4.22

C2 3;6

3.30

88

394

4.47

Table 2, however, illustrates overall calculation results for children aged 42 months. Differences between twins regarding MLU scores remain stable. Likewise, C1 outscored C2 at age 42 months also. One particular point to be made here is that C2 uttered more words than C1. Additionally, the difference in the total number of words and the total number of C-Units between C1 and C2 is less than that is at the age of 36 months. Regarding raw frequency, C1 uttered overall 62 C-units while 88 C-units are uttered by C2 and the total number of words is 262 for C1 while it is 394 for C2. Thus, raw frequency analysis reveals that for the second session, C2 narrated slightly more than C1. As for the coverages of C-units to the total number of words, percentages for both children are 23.66% and 22.33% respectively. Interestingly, while both the total number of words spoken by C2 (394) and MLCU (MLCU 4.47) score remarkably increased, and the total number of CU almost doubled, total coverage of C-Units shows a small decline. Overall results indicate that thought slightly, C2 performed better than C1 regarding language productivity. Meanwhile, as for the C,1 total scores of MLCU remained unchanged (MLCU 4.22); however, both the total number of CU and MLCU scores declined minimally. Finally, there was a slight rise in MLU scores for both children over 6 months period. Results are conflicting as C1 outscored C2 considering MLU, yet the rate of MLCU is higher for the C2 than it is for C1.

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

49

Narrative Skills in Child Language: A Case Study of Turkish Speaking Fraternal Twins

Plot complexity Scores Children’s scores were evaluated on a scoring scale (see appendix A) adapted from Reilly, Bates, and Marchman, (1998, p. 347). Table 3 and Table 4 below show overall scores children received for both sessions. Table 3: Scores of Story Grammar Component Use at 36 Months Age (C1 and C2 refers to children 1 and children 2 respectively. Detailed list of items is presented in Appendix 1.) Setting &

5 Search Episodes

Instantiation

Resolution

Item

Item

Item

Item

Item

Item

Item

Item

Item

Item

Total

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

Score

C1

1

0

1

1

1

1

1

1

0

1

8

C2

1

1

1

1

1

0

0

1

0

0

7

Children earned an overall score ranging from 0-10 points based on the inclusion of story grammar components. At 36 months, both children received 1 point for items, 1, 3, 4, 5 and 8 and only C1 received points for item 6,7, 10 whereas the only C2 received a score for item 2 for the first session. None of the children received any points for item 9. Overall scores for grammar story component use are as; n.8 for C1 and n.7 for C2. Table 4: Scores of Story Grammar Component Use at 42 Months Age (C1 and C2 refers to children 1 and children 2 respectively. Detailed list of items are presented in Appendix 1.) Setting &

5 Search Episodes

Instantiation

Resolution

Item

Item

Item

Item

Item

Item

Item

Item

Item

Item

Total

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

Score

C1

1

1

1

1

1

1

1

1

0

1

9

C2

1

1

0

1

1

0

1

1

0

0

6

On the second session, C1 outscored C2 again receiving points for all items except number 9, while C2 was able to include details in his narrative covering items 1, 2, 4, 5, 7 and 8. Both children were unable to cover relevant elements during both sessions for item 9 that requires taking third-person perspective.

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

50

Fatih Ünal Bozdağ & Hatice Sofu

Table 5: Scores on Comprehension of Search Theme (C1 and C2 refers to children 1 and children 2 respectively. Detailed list of items are presented in Appendix A.) Item a

Item b

Item c

Item d

Item e Total

3;0

3;6

3;0

3;6

3;0

3;6

3;0

3;6

3;0

3;6

C1

1

1

0

1

1

1

1

1

1

1

4

5

C2

0

1

0

1

1

1

1

1

1

0

3

4

Score

Children also earned an overall score ranging from 0-5 points based on expression related to utterances which state comprehension of search theme. Regarding comprehension of search theme, both children received 1 point for items, c, d, e. While none of the children received points for item b, only C1 received point 1 for the item. Overall scores of comprehension of search theme are as; 4 for C1 and 3 for C2. As for the second session, while C1 was able to express utterances related to search theme items, C2 did not mention an ending to the story. Therefore, regarding story grammar component use at 36 and 42 months and scores on comprehension of search themes, we can conclude that the overall score for plot complexity of children’ narratives is as; for the first sessions, it is 12 for C1 (8 points from the inclusion of story grammar components and 4 points from the comprehension of search theme), while it is 10 ( 7 points from the inclusion of story grammar and 3 points from the comprehension of search theme). As for the second session, overall score twins received are 14 for C1 and it is 10 for C2. Descriptive Analysis of Data Relevant to Plot Structure Further analysis was applied to represent differences among utterances relevant to plot structure. On the first level, C1 expresses correct references to the kind of the animals along with guessing their kinship. Ex.1 *F (Researcher), C1, *F, C1, *F, C1,

“Sana fotoğraflar göstersem bana hikaye anlatır mısın?” “Would you tell me a story if I show you some pictures?” “Hı hı” “Yeah, yeah.” “Şimdi bak bakalım.” “Let’s have a look.” “Fareler.” “Mice.” “Peki Fareleri anlatır mısın bana?” “Ok, can you tell me about mice?” “Fareler.” “bu mavi giymiş, buda pembe giymiş, bu da kırmızı giymiş” “Mice.” “This wears blue, this (also) wears blue, and this wears read.”

However, C2 states another kind of animal, still during plot structure analysis, this received a point as he went on telling the story about the same animal.

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

Narrative Skills in Child Language: A Case Study of Turkish Speaking Fraternal Twins

51

Ex.2 *F, C2, *F, C2, C2, C2,

“Sana fotoğraflar göstersem bana hikaye anlatır mısın?” “Would you tell me a story if I show you some pictures?” “Evet!” “Yes!” “Şimdi bak bakalım.” “Let’s have a look.” “Tavşan!” “Rabbit!” “Oğluşu yemek yiyor.” “His/her son is eating.” “Ayı! (Aynı resim,düzeltiyor) Tavşanlar yemek yiyorlar”. “Bear!” (correcting) “Rabbits are eating food.”

During narration, C1 refers to all animals, human characters, and their kinship correctly. However, C2 follows a different path still stating human characters and their kinship right, but he narrated the story about another animal which is a rabbit as the correct referent is a mouse in the pictures. Same differences were observed during the rest of the narrative referring to other objects in the picture such as food on the table; Ex. 3 C1, C1,

C1,

“Çikulata ekmek.” (Masa üzerinde yiyecekleri gösteriyor, Çikolata ekmek) (pointing at the food on the table) “Chocolate on bread.” “Bu çikolat ekmek yiyor, bu da peynir yiyor. (Farelere gönderme yapıyor ve resmi gösteriyor).” (speaking of mice and pointing at the picture) “This is chocolate-bread.” “This is eating bread, this is eating cheese.” “Süüd.” (Süt. “Masanın üzerindeki bardağı gösteriyor”) (Showing the glass on the table) “Milk.”

Ex.4 C2, *F, C2, F, C2,

(Farklı karakterleri gösteriyor) “O bundan yiyor, O bundan yiyor. İkisinden yiyor.” (Showing different characters) “This is eating this, this is eating this.” “Bu nedir?” “What is it?” “Bundan.” “eating that” “Hı hı” “Yeah, yeah” “Kek. Meyve suyu.” “Cake.” “Fruit juice.”

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

52

Fatih Ünal Bozdağ & Hatice Sofu

Ex.5 C1,

C2,

“Su akıyormuş.”, “Ördek yüzmek için içine gireceklermiş.”, “Suyu açmak için, açtırmışlar sonra bir fare gitmiş”. “Water is flowing down.”, “Duck will get in to swim.”, “In order to open water, they have it opened, then a Mouse has gone.” “Çeşmeye girmek istememiş. ”, “Birisi çeşmeyi açmış. ”, “Çünkü birisi içinde kalsın diye. ”, “Çeşmeyi doldurmuş, ördeğin üstünde yüzüyor. ” “He wanted to get in the tap.”, “Some one opened the tap.” “So that some one will stay inside.”, “He filled the tap, swimming on the duck.”

On the last excerpt from children’s narratives, while C1 expresses the act of running the tap as “running/opening the water,” C2 explains the same scene saying “running/opening the tap.” An interesting fact is that both expressions are acceptable; roughly translated as “çeşmeyi açmak” and “suyu açmak” respectively. However, C2 incorrectly generalizes the word tap to refer to the bathtub, as saying ‘çeşmeyi doldur’ (fill the tap). These differences concerning objects referred and named may represent frame priming children have and have created in their cognition. Though data obtained from the oral production based on children's storytelling, is limited to generalize, still we can infer that children recall different schemas on the same setting and this is reflected in their narratives. More differences are observed as in the case of expressing emotions as an example. While C1 stated emotional status of mice in the story as “But, they are scared here. (referring to mice)” C2 misinterpreted and expressed the emotional status of the cat and said “the cat looks sad here.” Lastly, the same patterns were observed among utterances children state as an alternative to the rest of the story, about what might have been. Following the storyline that followed, they express different alternatives with various event structures. Additionally, children’s emphasis on characters’ gender during storytelling reflect dissimilarities. While C2 makes no references to genders, C1 refers to characters on the same scene with their genders. Ex 6. C1,

“Kedi ağlamış kedi.”, “Sonra sonra aoo yapmış.”, “Fareler saklanmış.”, “Kedi de onların oraya kapısını açmak için elisini kullanmış.”, “Sonra sonra kız fare odasının dışına kaçmış.”, “Sonra sonra erkek fare neden üzgün neden bağırıyorsun demiş.” “Cat has cried.”, then it made “aoo.” (intimidating cat’s expression), “Mice have hid.”, “Cat use its hand to open the door.”, “After that, female mouse got out of the room.”, “Then, male Mouse is sad.”, “it said why are your shouting?”

C1,

“Ördek yüzmek için içine gireceklermiş.”, “Sonra erkek fare düşüyormuş.”, “Sonra düşmüş.” “Duck will get in to swim.”, “Then male Mouse is falling down.”, “Then he fell.”

Ex 7.

Apart from these differences, both children stated same metaphorical usages related to the prototypical feature of the cat such a whiskers and tails. Children, probably due to lack of relevant

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

Narrative Skills in Child Language: A Case Study of Turkish Speaking Fraternal Twins

53

lexical item in their repertoires or as a trace of twin talk, both of them expressed the word “spine” to refer to cat’s whisker. Ex 8. C1, C2,

“Dikenleri var diye korkmuşlar.” “They are afraid because of cat’s spines.” “Kedinin tikenleri varmış.” “The cat has spines.”

Conclusion and Discussion This case study was conducted to investigate the development of the narrative skills of fraternal male twins at ages 36 months and 42 months. In the study, to assess narrative skills, analysis of both syntactic complexity including productivity and plot structure complexity were applied. Data gathered through picture elicitation task and audio-recorded with 6 months intervals. Recordings, then transcribed and calculations, MLU, CU, TWN, and MLCU, were handled. On the second part of the analysis, plot structure analysis was conducted via scoring scales. On the other hand, though the first child uttered more vocabulary items regarding raw frequency, the second child had more coverage of C-unit, therefore level of coverage of C-Units within given data show C2’s language productivity over C1 in both sessions. While mean calculations of scores from both sessions suggest higher syntactic complexity in C1’s narrative than C2’s, regarding MLCU results are conflicting with the interpretation of MLU calculations. During the first sessions rates of both MLCU and MLU were higher for the first child, however, although MLU result was higher as well for C1 during the second session, MLCU was slightly lower. This inconsistency among MLU and MLCU results may be due to the vulnerability of MLU to children’s language habits to which C-unit are more likely to be immune (Bigelow, 2012). Additionally, though low in the total number of words, the second child was able to address the story grammar components in his narrative. In existing studies on narrative language, narrative comprehension (measured by story grammar score) was used as an indication of a participant’s cognitive abilities (Reilly, 1998; Reilly, 2004). In this study, C1 received a slightly higher score than C2. Overall, C1 uttered more words concerning the raw frequency analysis and had a higher score of the mean length of utterances which states a higher syntactic complexity. On the other hand, the coverage of C-units within given data shows that C2 has a higher score of syntactic productivity over C1. These results reveal consistency with the plot structure analysis as children with more syntactic productivity showed higher scores in the plot structure complexity. Furthermore, referent characters and objects show dissimilarities between two children while one of them was able to say correct names of referents in the picture, the other child was express the similar storyline via the different name of characters and objects. Differences in a similar fashion to referent preferences or priming were observed for the rest of the story. Similarities on the narratives were observed in terms of metaphorical uses. As these uses can be a strategy employed due to lack of relevant lexical item, it can also be traces of cryptophasia, twins talk (Zazzo, 1960; 1978). Further on the analysis of the discourse of both children, differences in narratives may be traced back to the kinds of discourse in which twins participate individually with adults as well as the perceptual salience of the specific words and phrases within such contexts

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

54

Fatih Ünal Bozdağ & Hatice Sofu

(Slobin, 1985). Evaluating socio-pragmatic aspect of the study, we can state that twins’ idiosyncratic interactions with other people may have been reflected on twins’ framings the same scene with different lexical primings. Limitations This particular study is a case study of fraternal twins aged 36 months and data gathered via picture elicitation task in a limited span. To form generalized conclusions on the narrative development of twins, a more detailed and longitudinal study is required. Additionally, up to our knowledge, there has not been any study investigating the language development of fraternal twins compared to each other apart from studies of language delay. In addition to studies of language impairment or delay, variations in twins’ languages regarding quantitative and qualitative should be examined and analysed further to specify individualistic differences. In our study, though twins receive the same formal education and narrative skills state similarities, the path they followed the storyline and the way they uttered their sentences were markedly different. This claim is concerned with the same input children to receive and how differently they process it despite all shared experiences. In a more controlled research environment, testing this claim can be possible as future research idea. References Aksu-Koç, A. (2006). The Acquisition of Aspect and Modality: The Case of Past Reference in Turkish. New York/Cambridge: Cambridge University Press. Bigelow, K. M. (2012). Reliability of the Mean Length of Utterance Measure in Samples of Children's Language (Unpublished Master's thesis). Brigham Young University. Combs-Ronto L. A., Olson S. L., Lunkenheimer E. S. & Sameroff A. J. (2009). Interactions between Maternal Parenting and Children’s Early Disruptive Behavior: Bidirectional Associations across the Transition from Preschool to School Entry. Journal of Abnormal Child Psychology 37, 1151-1153. Demir, Ö. E., Rowe, M. L., Heller, G., Goldin-Meadow, S. & Levine, S. C. (2015). Vocabulary, Syntax, and Narrative Development in Typically Developing Children and Children with Early Unilateral Brain Injury: Early Parental Talk about the “there-and-then” Matters. Developmental Psychology 51/2, 161. Labov, W. (1997). Some Further Steps in Narrative Analysis. Journal of Narrative and Life History 7, 395-415. Labov, W. (2008). Oral Narratives of Personal Experience. Cambridge Encyclopedia of the Language Sciences, 546-548. Losh, M., Bellugi, U. & Anderson, J. D. (2001). Narrative as a Social Engagement Tool: The Excessive Use of Evaluation in Narratives from Children with Williams Syndrome. Narrative Inquiry 10/2, 265-290. MacWhinney, B. (2000). The CHILDES Project: Tools for Analyzing Talk I: Transcription Format and Programs II: The database. Computational Linguistics 26/4, 657-657. Meyer, M. (1969). Frog, where are you. New York: Dial Books. Özçalışkan, Ş. & Slobin, D. I. (2003). Codability Effects on the Expression of Manner of Motion in Turkish and English. In A. S. Özsoy, D. Akar, M. Nakipoğlu-Demiralp, E. Erguvanlı-Taylan & A. Aksu-Koç (Eds.), Studies in Turkish linguistics. Istanbul: Boğaziçi University Press, 259-270. Ukrainetz, T. A., Justice, L. M., Kaderavek, J. N., Eisenberg, S. L., Gillam, R. B. & Harm, H. M. (2005). The Development of Expressive Elaboration in Fictional Narratives. Journal of Speech, Language, and Hearing Research 48/6, 1363-1377. Pearson, B. Z. & de Villiers, P. A. (2005). Child Language Acquisition: Discourse, Narrative, and Pragmatics. Encyclopedia of Language and Linguistics (seconde edition). Oxford: Elsevier. Reese, E., Suggate, S., Long, J. & Schaughency, E. (2010). Children’s Oral Narrative and Reading Skills in the First 3 Years of Reading Instruction. Reading and Writing 23/6, 627-644. Reilly, J. S., Bates, E. A. & Marchman, V. A. (1998). Narrative Discourse in Children with Early Focal Brain Injury. Brain and Language 61/3, 335-375.

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

Narrative Skills in Child Language: A Case Study of Turkish Speaking Fraternal Twins

55

Slobin, D. I. (Ed.). (1985). The Crosslinguistic Study of Language Acquisition: Theoretical Issues. Lawrence Erlbaum Associates, 961-1332. Slobin, D. I. (1995). Converb in Cross-linguistic Perspective: Structure and Meaning of Adverbial Verb FormsAdverbial Participles, Gerunds. Berlin ua: de Gruyter, 349-371. Slobin, D. I. & Talay, A. (1986, January). Development of Pragmatic Use of Subject Pronouns in Turkish Child Language. Proceedings of the Turkish Linguistic Conference, 207-228. Suggate, S. P., Schaughency, E. A. & Reese, E. (2011). The Contribution of Age and Reading Instruction to Oral Narrative and Pre-reading Skills. First Language, 0142723710395165. Trabasso, T. & Rodkin, P. (1994). Knowledge of Goal/Plans: A Conceptual Basis for Narrating Frog, Where are you. Relating Events in Narrative: A Cross-linguistic Developmental Study. Hillsdale, NJ: Lawrence Erlbaum Associates, 85-106. Zazzo, R. (1960). Les Jumeaux le Couple et la Personne. Presses Univer. France. Zazzo, B. (1978). La adaptación escolar, un estudio experimental. Infancia y Aprendizaje 1/1, 41-66.

Appendix Inclusion of Story Grammar Components Adapted from: Reilly, Bates, & Marchman, 1998, p. 347 Participants earned an overall score ranging from 0-10 points based on the inclusion of the following story grammar components: a) Setting & Instantiation i. Spike (the male mouse) visit mouse family – 1 point ii. Children are playing game in the room – 1 point b) 5 Search Episodes (1 point for each episode mentioned; total of 5 points possible) i. interaction with mouse family ii. interaction with the cat iii. stealing (eating) the cake iv. interaction with elder children v. falling from the closet c) Resolution i. mice ate the cake – 1 point ii. elder child thinks cat ate the cake iii. a gift for the Spike (male mouse) Comprehension of Search Theme Adapted from: Reilley, Bates, & Marchman, 1998, p.347 Participants earned an overall score ranging from 0-5 based on their understanding of “the motivation for the Spike’s behavior and the general theme of the story” (Reilley, Bates & Marchman, 1998, p.347). a) state that mice are scared – 1 point b) state that Spike (male mouse) is excited – 1 point c) one or two additional mentions of search theme – 1 point d) three or more additional mentions of search theme – 1 point e) create an ending to story based on the picture shown – 1 point

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

Zamirlerin Anlambilimsel Yapısı ve Yüklem Konumundaki Anlam Yükleri Emine Serap Bozkurt (Trakya Üniversitesi) Giriş Bir dil birimi olarak anlamlarından ziyade görevleri açısından ele alınan ve bu çerçevede sınıflandırılmaya tabi tutulan paradigmatik bir yapıya sahip olan zamirler, bu çalışmada sadece görev boyutunda değil, anlamsal boyutta ele alınacak ve dilbilimsel bir çerçevede ortaya konulacaktır. Gerçek dünyadaki kavramların karşılığı olduğu için bütün kelimelerin zamir yönü olduğunu kanıtlamak amacıyla ele alınan bu çalışmada, dilbilimsel zeminde zamirlere farklı bir çerçeveden bakılması gerektiği üzerine dikkat çekilecektir. Ayrıca çalışmada kullanılan veriler sözlü dil kaynaklarından değil, tamamen yazılı dil kaynakları üzerinden elde edilmiştir. Dilde bir kolaylaştırma unsuru olarak da görülebilecek olan zamirler, üslûp açısından isim tekrarlarının önüne geçerek anlatımda tekdüzeliği yok ettiği gibi önceden varlığını ortaya koymuş bir ismin de tekrar ve tekrar kullanılmasını önleyerek anlatımı daha etkin hâle getirir. Öncül ya da ardıl göndermelerle zikredilmiş ya da zikredilecek bilgilerin anlamlarını taşıyabilen ve temsilleyebilen zamirlerin anlambilimsel yapısının tartışılacağı ve kazandıkları anlam yükleriyle diğer dil unsurlarının da zamirsellik özelliği taşıyabildikleri bu çalışmanın temelini teşkil etmektedir. Zamirler, aslında gerçek dünyada birçok kavramın “yerine geçme” tabirini karşılayan ve birçok kavramın zamir yönü olduğunu bağlam içinde incelendiğinde açığa çıkaran bir dil birimidir. Paradigmatik (değerler dizisi) bir yapıya sahip olan zamirler, başka dil birimlerini kullanarak gerçek dünya bilgisine ulaştıkları ve anlam yüklerini oluşturdukları için incelemeye muhtaç bir zemindir ve bu sebepledir ki işlevsel olarak da işlenmelidir. Dil, kendi organlarını oluşturmuş bir tabiattır. İnsanı nasıl tabiatın dışında düşünemiyorsak dili de kendi organlarından, yani, zamandan, mekândan, şahıstan münezzeh düşünemeyiz. Dil-toplum-kültür-düşünce birliği insan bünyesinde birleşen ve çözüme ulaşan bir sistemdir. “Dünya bireyin ruhunda bir sözlüktür” diyen Agop Dilaçar (1968), aynı zamanda, düşüncenin yapı taşı olan kavramların dil ile okunabileceğini dile getirmiştir. Dünya gerçekliğini dille; dil, gerçekliğini bireyle; birey, gerçekliğini ana diliyle kazanır. Yaşadığımız doğa, varlıklar ve kavramlar âlemi, önce zihne sonra da dile yansımaktadır. Zihnin yansısı olan dilimiz adlarla imlenen tam çözümlenmiş bir cümledir. Cümleler birer olgudur ve olgular düşünceleri dile getirebilirler. Resim kuramı olarak adlandırdığı bu kuralları Wittgenstein (1985, s. 41), “Cümleler olgu bağlamlarını resmeden dilsel tasarımlardır.” der. Bu inanca paralel olarak Necip Üçok (2004, s. 28), herhangi bir şeyin adı bilinmiyorsa onu kavramanın imkânsız olduğunu belirtir. “İlah, şeytan, dua, fikir, akıl, ip, taş, kömür her ne olursa olsun ancak kelimler içine sıkıştırılınca, yani kendilerine ad verilince gerçeklik kazanırlar.” demektedir. Dil de tıpkı böyledir önce varlıklar âlemi sonra bu varlıkların tanımlanma ihtiyacıdır. Yani soyuttan anlamaya varan yol, tanımlamaya, somutlaştırmaya ulaşır. Dil, bütünüyle adlandırmadan

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

58

Emine Serap Bozkurt

ibarettir. Bundan dolayı söz öbeğinden cümleye kadar var olan bağda, beşerin görev edindiği iş, bu bağı adlandırmak ve dille ifade etmektir. İşte, dünyanın oluşumundan sonra varlıklara ad verme olayı ve sonrasında da isimleri kullanabilme yetisini daha iyi anlayabilmek için öncelikle varlıklar / ideler dünyasını daha doğrusu ideden ada uzanan süreci bilmek ve açıklamak gerekir. Böylece, doğruluk sorunu da anlam sorunu da dil, zihin ve gerçeklik çerçevesinde bir çözüme kavuşturulabilir. Locke, genel olarak, sanıldığı gibi sözcükler, “gerçekteki şeylerin yerini tutmaz”; “sözcüklere zihinlerimizdeki idelerden başka herhangi bir şeyin yerini tutturduğumuz zaman, bunun sözcüklerin kullanımın saptıracağını ve imlemlerine kaçınılmaz bir karanlık ve bulanıklık getireceğini” söyler (Locke, 2004, s. 5). Locke, her tikel şeyin bir adının olmasının olanaksızlığından ve eğer öyle olsaydı, adların sonsuz sayıda olması gerektiğini söylemiştir. “Tanrı-mimar, tıpkı bir heykeltıraşın çamurdan şekiller yarattığı gibi muhtelif eşyayı idelerin modellerine göre yaratmıştır” diyen Eflatun (1989), zaman ve mekâna bağlı olan geçici âlem ve ezeli-ebedi olan idelerin âlemi olmak üzere evren görüşünü ikiye ayırır. Platon’un evreni yorumlama şekliyle şu şekilde bir silsile elde edilir; idealar > görüntüler > nesneler > isimler > zamirler. Platon’un varlık anlayışı bütün duyulur/görünür şeylerin, düşüncelerimizin ve kavramlarımızın, duyulur dünyanın ötesinde ve ondan bağımsız bir varlığa sahip bir gerçeklikle, idealarla ilişkili olduğu kabulüne dayanır. Örneğin, doğadaki tek tek tikel ağaçlara varlığını veren tek bir ağaç ideası vardır ve bu ağaç ideası, ağaç tikellerinden bağımsızdır. Çünkü, idealar duyu organlarımızla kavrayabileceğimiz bir yapıda değillerdir, ideaları ancak ve ancak düşünce dünyamızda canlandırabilir ve kavrayabiliriz. Böylece Platon, idealar âleminin iki temel öğretisini “idealar vardır” ve “idealar görünür şeylerden ayrıdır” şeklinde ortaya koymuştur. İşte idealar âleminin bir sonraki basamağı düşünce âleminde varlık kazanan kavramın görünür kılıp nesneleşmesi ve en son olarak da nesnenin isim kazanması ve dil dizgesinde yerini almasıdır. Ad olmak demek, kendi başına var olan bir bilgiye işaret ediyor olmak demektir. Neticede isimler, dünyanın sözlü temsilidir (Demirci, 2014, s. 26). Silsilede bir kavramın takibi şöyle yapılabilir: İdealar (düşünce âlemi) → fiziksel dünya (duyular âlemi) → isimler → zamirler taş kavramı → taş nesnesi → “taş” → taş = ‘o’ Yani duyu organlarımızla algılayabildiğimiz âlem, ideler âleminin bir yansımasıdır. Şöyle ki; beş duyu ile algıladığımız nesnelerin esasını öz, mefhum, kavram, cevher, sebep, model vb. kelimelerle ifade edebileceğimiz ideler oluşturmaktadır (Demirci, 2010, s. 23). Ernst Von Aster (1943, s. 125), aslolan ideler âleminin öteki âlemden farklı olduğunu şu örnekle açıklamaktadır: Sıcak olan bir obje bir müddet sonra soğuyabilir, fakat sıcaklık veya soğukluk kavram olarak değişmez. Özetle, duyuların algısının dışında, zamanla ve mekânla sınırlı olmayan, gerçek varlıkların bulunduğu âleme ideler âlemi denmektedir. İdelerin bir basamak sonrası göstergeler, yani nesneler, sonraki basamak adlardır. Ad, olmak demek, kendi başına var olan bir bilgiye işaret ediyor olmak demektir. Teorik olarak adlar, ideler âleminden görünüşler âlemine gelen nesnelere yahut kavramlara insanların anlaşmaları sonucunda verilen fonetik dil unsurlarıdır (Demirci, 2014, s. 31). Nesneleri sese indirgeme olayı, aslında ad verme olayıdır. Nesnelere ad verme olayı tamamen keyfîdir.

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

Zamirlerin Anlambilimsel Yapısı

59

Adlandırma olayının nedensiz, yani keyfî olmasının en iyi ispatı dünyada birden fazla dilin olmasıdır. Yeryüzündeki her nesneyi konuşarak ifade etme gereği ve dürtüsü, adın doğmasına ve insanların anlaşma vasıtası olan dilin ortaya çıkmasına sebep olmuştur. Adların felsefi silsileye göre (ideler > görüntüler > adlar > zamirler) bir sonraki basamağı olan zamirlere adlardan referans alınarak bakmak gerekir. Çünkü zamirler, kendi başlarına var olabilen bilgilerin adları oluşlarıyla adlara benzerler ve tek başlarına var olabilen bilgilerimize işaret eden adların kişi veya varlık olma, işaret, soru veya belirsizlik gibi genel ölçeklere göre öbeklenmiş karşılıklarıdır. Wittgenstein, Tractatus adlı eserinde “… bir nesneyi tanımak için, gerçi niteliklerinin dışsal olanlarını değil – ama içsel olanlarının hepsini bilmem gerekir.” der (Wittgenstein, 2006, s. 17). Zamirlerin de doğru bir şekilde değerlendirilişi, konumunu belirleyerek doğru bir tanımlamayla gerçekleşebilir. Zamirler, “yerine geçme” tabiriyle adlandırılsa da asla uydu bir sözcük türüne ait değildir. Sözlüksel anlam taşıyan asıl sözcük grubunda nitelendirebileceğimiz özelliklere sahiptirler. Çünkü zamirler kendi başlarına var olabilen, paradigmatik bir yapıya sahip olan başka dil birimlerini kullanarak gerçek dünya bilgisine ulaşan ve anlam yüklerini oluşturabilen sözcük türleridir. Zamirlerin genel-geçer tanımı olan “ismin yerine geçen dil unsurları” tanımı Bhat’a göre, sıkıntılıdır, çünkü şahıs zamirleri hariç tutulursa, birçok dilde diğer zamirler farklı kelime türleri ile iç içe geçmiş durumdadırlar. Bazı dillerde işaret zamirleri sadece isimleri değil, sıfat ve zarfları da içine almaktadır. Soru zamirleri, belgisiz zamirler ve ilgi zamirleri de benzer duruma dâhildirler (Bhat, 2004, s. 2). Zamirler, bazı ifadelerin yüklendiği anlamları, var oluşunda yer alan anlamları ve çeşitli çağrışımları kendi bünyelerinde barındırabilirler. Şöyle ki; zamirler, gizli kelime kalıplarının - derin yapıda yer alıp yüzey yapıda yer almayan kelimeler – anlamsal özgüllüğünü de öneren bir kategoridir. Fakat geleneksel dil bilgisi kitaplarında ya da birçoğumuzun hafızasında “ismin yerine geçen” olarak tanımlanmış ya da tarif edilmiştir. Akla şu soru gelebilir: “Zamirler, ismiler gibi zarf, sıfat, edat ve atasözü veya atasözü gibi kalıp sözler yerine kullanılabilir mi?” Bu çalışma böyle bir soru ile yola çıkmıştır ve zamirlere yeni bir perspektif ile bakılabileceğini göstermek amacıyla ortaya konulmuştur. Zamir, izleyici öbeğe taban olup yalnızca “iletişen kişilik”i belirler. Zamire katılan dizimsel ekler izleyici öbeğe bir işlev koşar. Bu işlev öncül ile ya özdeş ya da ondan ayrı olabilir. Tabanı adıl olan bir ad öbeği, tümce içinde edimsel yüküne göre konumlanır. Edimsel yük, “konu” olma, “odak” seçilme, ilişkisel belirsizlik giderme, ezgisel doruğu ortalama ayrımlarından biri olabilir (Demircan, 2010, s. 37). Hasta kadın her hafta sonu zor yürüdüğüne aldırmaksızın eşinin mezarına giderdi. O, bir elinde dua kitabı, bir elinde çiçeklerle acılar çekerek oraya kadar yürür (onun/kendi) acısını hissetmezdi bile. Bu örnekte dikkat edilirse önce isimler geçiyor, onların ardından isimlere göndermede bulunan zamirler kullanılıyor. Bu metinde o=hasta kadın, oraya=eşinin mezarına karşılığı olarak kullanılmıştır. Aslında buraya kadar bahsedilenler zamirlerin referans olma durumudur. Zamirlerin referans olmalarının iki ana yolu vardır. Bunlardan birincisi, duruma bağlı referanstır. Duruma bağlı referansta zamirin işaret ettiği ad, metne bağlı olmakla birlikte durumdan çıkarılabilecek bir noktadadır. Yani okuyucu ya da dinleyici zamirin neyi gösterdiğini herhangi bir metne bakarak çıkaramayabilir. Zamirin işaret ettiği adı, ancak o anki durumdan

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

60

Emine Serap Bozkurt

anlayabilir. Dolayısıyla bu tür referansa dışa gönderme (exophoric) de denilir. İkinci referans türü ise metne bağlı referanstır. Metne bağlı referansta zamirin gösterdiği ad metin içerisindedir. Okunan metinde veya dinlenen konuşmada hangi zamirin hangi ismi gösterdiğini anlamak daha kolaydır. Bu tür referansa aynı zamanda içe gönderme (endophoric) de denir. Metne bağlı referans da ikiye ayrılır: 1. Anaforik ilişkidir. Anaforik ilişkide zamir, kendinden önce metin içerisinde geçen bir adı veya isim grubunu gösterir. “Güneşe bak, (o) çok hızlı batıyor.” cümlesinde zamir kendinden önce söylenmiş bir ismi gösterdiği için isimle anaforik bir ilişki içindedir. 2. Kataforik ilişkide ise zamir önce belirtilir, zamirin gösterdiği ad veya isim grubu sonra gelir. “(O), çok hızlı batıyor, güneş.” cümlesinde de gördüğümüz üzere zamir öncesinde ifade edilmiş, işaret ettiği isim ise kendinden sonra kullanılmıştır (Demirci, 2014, s. 39-40). İşte anlamsal boyutuyla zamirleri anlamak ve anlamlandırabilmek için işlevsel yapıyla ortaya konan zamirlerin anlamsal içeriğinin kalıplarını saptayarak zamirleri çizilen sınırlar içerisinden çıkarıp daha geniş bir çerçeveyle incelemeye sebep olan zamirsellik kategorisinin paradigmatik yapısını geliştirmek gerekir. Bunu da ancak dil birimlerin (sıfat, zarf, isim, edat, ünlem vb.) bağlamsal yapıda kazandıkları ‘birbirinin yerine geçme’ özelliklerini, yani zamirsellik boyutlarını ele almakla mümkün olacaktır. Zamirsellik Zamirler, sadece ismin yerine geçen dil bilgisel bir kategori tanımıyla kısıtlanabilecek bir yapıya sahip değildir. Sınırları daha geniştir ve derinlerinde sakladığı birçok işlevsel boyuta sahiptir. Bu boyutlardan biri olan zamirsellik, sesten eke, belirli oranlarda başka unsurları gösterebilme, onların yerine geçmek suretiyle zamirler gibi kullanılabilme özelliğidir (Bhat, 2004, s. 5-6, Akt. Demirci, 2014, s. 65). Yani, bir ad öbeği, bir yüklem öbeği, bir tümcecik ile “verili” olan içeriği ya sonraki (ardıl) ya da önceki (öncül) tümceye edimsel yeni bir yük ile taşımaktadır. Yeni bağlama giren o içerik, ad değilse adlaştırılıp gerekli ulamsal ve işlevsel ekler bağlanan zamire indirgenir (Demircan, 2010, s. 20). Lakin zamirselliği, yani zamirlerin anlamsal boyutunu anlayabilmek için metin içerisinde semantik bağ kuran unsurlardan biri olan ikâme / yerine geçme ve ikâmeyi üstlenen bir unsur olan pro-formu dile getirmek şarttır. Zamirler, bazı ifadelerin yüklendiği anlamları ya da var oluşunda yer alan anlamları ve çeşitli çağrışımları barındırabilirler. Zamirler gizli kelime kalıplarının anlamsal özgüllüğünü de öneren dil bilgisel kategorilerdir. Şöyle ki; işleve bakılmaksızın sadece biçimsel özellikler ile anlatılan gramerde/dilbilgisinde “yerine geçme” tabiri sadece zamirlere vakfedilmiş bir özelliktir. Hatta bu “yerine geçme” özelliğini de sadece isim-zamir ikilisiyle sınırlandırmışlardır. Oysa, işlevsel dilbilgisinde, yani dil unsurlarının sadece biçimsel boyutlarıyla değil de anlamsal boyutlarıyla da değerlendirildiği alanda yerine geçme, temsilleme, ikâme, vekâlet gibi özellikler sadece zamirler ve isimler arasında yaşanan bir dil olayı değildir, diğer dil unsurları da birbirlerinin yerine geçebilmektedir. Dilde temsil durumu teşkil edenlere pro-form adı verilmektedir. Zamirler pro-form yapıların en büyükleridir, fakat yalnız değillerdir (Demirci, 2014, s. 99-100). Bu çalışmada, zamir diye adlandırılmadıkları halde zamir anlamı yüklenen dil unsurları ele alınacaktır. Öz olarak ikâme ile zamirlerin sadece isim değil, diğer dil unsurlarının da yerine geçebileceği ve zamirselleşme özelliği ile onların anlam yüklerini üstlenerek anlamsal bakımdan onlar gibi kullanılabileceği gösterilecektir. Zamirsellik cins isimler, sıfatlar, zarflar, soru kelimeleri ve cümle seviyesinde gerçekleşir. Ayrıca tekrarı önlemek için de zamirlerden faydalanılır ve böylece zamirler çeşitli anlam yükleri üstlenirler.

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

61

Zamirlerin Anlambilimsel Yapısı

Zamirsellik kavramıyla ele alacağımız ve anlatmaya çalışacağımız özellik, dilbilimde daha kapsamlı olarak yer verilen üretici dilbilgisinde geçen pro-form terimi, her türlü ikâme için kullanılmaya uygundur. Pro-form terimi, ikâmedeki hem sözdizimsel hem de anlamsal görünüşü açıklayıcı bir düzenge olarak ele alınmıştır. Kısaca pro-form, ikâme “yerine geçme” sürecini üstlenen bir unsurdur (Kullavanijaya, 2005, s. 877-878, Akt. Demirci, 2014, s. 100-101). Pro – x Pro – noun Pro- verb Pro – adjective Pro – phrase Pro – sentence vb. (Demirci, 2014, s. 101). şeklinde formülize edecek olursak zamirler “yerine geçme” olayını yapan tek dil unsurları değildir. Kısıtlı zamandan ve çalışmanın daha odaksıl olması açısından diğer ikâme boyutlarına yer verilmeyecektir. Acele ile menzil alınmaz atasözünü paradigmatik olarak incelersek; bu atasözünde yer alan kelimelerin anlam olarak başka kelimeleri temsil ettiğini görürüz. Tablo 1: Paradigmatik incelemenin bir atasözü üzerinden örneklenmesi ACELE İLE

MENZİL

ALINMAZ

Hız yaparak

istediğin yere

ulaşamayabilirsin.

Acele ederek

daha iyi sonuçlara

Düşünüp taşınmadan hareket ettiğin için Sabrederek hareket etmek

elde edilmeyebilir.

sahip olduğun şeyi de

kaybedebilirsin.

yaşayacağın olumsuzlukları

önleyebilir.

Bu atasözü içinde yer alan her kelime başka kelimeleri ima etmiştir. Yani şunu belirtmeliyiz ki atasözleri ve birçok deyim birer ‘pro-form’ olarak zamirsel özellik gösteren yapılardır. Pro-formun üstlendiği bir unsur olan ikâme de bu çalışma da açıklanmaya muhtaçtır. Demirci, kitabında (2014, s. 65-66) ikâme hakkında verilen bilgileri şu şekilde derlemiştir: Halliday ve Hasan (1976, s. 88), ‘substitution (ikâme)’ terimini en kısa anlamıyla, metin içerisinde bir unsurun yerine başka bir unsurun kullanılması olarak tanımlar. Onlara göre [İngilizcede] üç çeşit ikâme mevcuttur: isimlerin ikâmesi one, ones, same ile yapılır, fiillerin ikâmesi do ile yapılır ve cümlelerin ikâmesi so, not ile yapılır. My axe is tooblunt. I mustget a sharperone. ‘Benim baltam çok kör. Ben daha keskin birini almalıyım.’ (Halliday ve Hasan, 1976, s. 91).

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

62

Emine Serap Bozkurt

Leonard Bloomfield, Language adlı kitabında aynı terimi açıklarken ‘ikâme, dilbilimsel bir biçimin veya dilbilgisel bir özelliğin belirli şartlar altında başka bir dilbilgisel biçimle yer değiştirmesidir’ der (Bloomfield, 1984, s. 247). David Crystal, ikâme’yi tarif ederken bir yapı içerisinde bir kelime kendinden önce geçmiş bir elementle göndermede bulunuyorsa bu ikâme kelime olarak adlandırabilir, der ve örnek olarak he ‘o’ zamirini kullanır (Themancame in. Hewassmiling. ‘Adam içeri girdi. O gülüyordu.’) (Crystal, 1998, s. 371). Buradan şu gerçeğe varılmaktadır ki ikâme de zamirselliğin yapılış şekillerinden biridir. İkâme sadece kelimeler boyutunda da değildir. Aslına bakılacak olursa, ikâme seslerden başlar, morfolojik boyutta da devam eder. Bazen kişisel (idiolekt), zümresel (sosyolekt) bazen bölgesel (diyalekt) dil kullanımından kaynaklanan farklı telaffuzlar aynı sesin farklı biçimlerini ortaya çıkmaktadır. Bir ses yerine başka sesler kullanılmaktadır. Konya = Gonya = Qonya. Bu durumda /k/, /g/ ve /q/ sesleri kelime üzerinde anlam değişikliği yapmadan kullanılmışlardır. [k], [g] ve [q] ayrı fonemler olmayıp bir fonemin alt ses birimleridir: [k]=[g]=[q] (Demirci, 2014, s. 68). Morfolojik boyutta ikâme konusu ise, ekler boyutunda ve çoğunlukla zaman ekleri ile yapılmaktadır. Görevsel bakımdan birbirinin yerine kullanılan zaman eklerinde ikâme işlevi görülür. İşlevsel olarak bir görev ile işaretlenmiş bazı zaman ekleri bağlam içerisinde diğer bir zaman işaretleyicisi yerine de kullanılabilir, yani o eke ikâme eder. Ozan, sanırım yarın İstanbul’a gidiyor. (tahmin / -yor = -ecek) Hoca, 1980’lerde araştırmalara kuzey bölgesinden başlıyor. (bilgilendirme / -yor = -dI) Her gün kardeşini okula götürüyor. (alışkanlık / -yor = -r) Ayrıca zaman biçimbirimlerin ve kiplerin birbirinin yerlerine kullanılması gibi hâl ekleri de birbirinin yerine kullanılabilir. Akuzatif eki yerine datif eki, datif yerine akuzatif eki, ablatif yerine lokatif eki, genitif eki yerine ablatif eki kullanılabilir. Seyircilerden biri sahneye gelebilir mi? Sınıftaki öğrencilerden biri sınıf defterini öğretmenler odasına götürsün. Türkçede zaman eklerinin ya da hâl eklerinin birbirinin yerine kullanılma, yani birbirlerini ikâme etme durumları dilde var olma zamanlarıyla ilgilidir. Şöyle ki; bir biçimbirim şekil olarak ortaya çıkmadan ondan önceki bir morfem tarafından, söz yerindeyse ‘idare edilmiş’ olması gerekir ( bk. Demirci, 2007, s. 10). Korkmaz (1995, s. 226) ise bu durumu fiillerin rejimi diye adlandırır.1 “Türkçede bazı fiiller kendilerine bağlanan bazı hâl eklerine izin verirken bazılarına izin vermemektedir. Örneğin Türkiye Türkçesinde, nezle bulaşır diye çocuğu öpmeye korkuyorum veya beni azarlar diye yanına gitmeye korkuyorum cümleleri nezle bulaşır diye çocuğu öpmekten korkuyorum veya beni azarlar diye yanından gitmeye korkuyorum biçiminde de söylenebilir. Bu kullanımlar kabul edilebilir, çünkü kork- fiili hem datif ekine hem de ablatif ekine izin vermektedir. Bu tür kullanımlarda akıl edilmesi gereken şey fiilin birincil ve ikincil tercih hakkının olabilmesidir.” 1

Zeynep Korkmaz, “Batı Anadolu Ağızlarında Yazı Dilinden Ayrılan İsim Çekim Ekleri ve FonologieMorfologie Bağlantısı”, Türk Dili Üzerine Araştırmalar, C. 2, Ankara 1995, s. 222-231.

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

Zamirlerin Anlambilimsel Yapısı

63

İkâmeler, fonem ve morfolojik boyutun dışında kelime seviyesinde de mevcuttur. de/da enklitiği vb., vs., ve saire gibi metin dışına referansta bulunan ögeler, kelime boyutunda ikâme etmeye örnektir. Kelime boyutunda ikâmeler cümle boyutunda da olabilir. -Onu durakta iki saat bekledim. +Ben de. -Begüm bugün sınıfta yoktu. +Hakan da. -Dün duyduğum haberler çok kötüydü. +Benim de. Kalem, silgi, defter vb. okul gereçlerini okula giderken unutmamalısın. Örneklerde de görüldüğü gibi de/da, vb. ögeleri kendilerinden önce söylenmiş ögelerin yerine kullanılmış ve metni tekrardan kurtarmıştır. de/da enklitiğinde zamirlerin önceye referans (anaforik) özelliği mevcuttur. vb., vs. gibi gibi metin dışı referans kaynakları da cümle içinde verilen örneklerin dışında kalan tüm diğer örnekleri temsil etmektedir. Zamirlerin Anlam Yükleri “Yerine geçme” tanımıyla kısıtlanan zamirler, sadece bu tanıma sıkıştırılabilecek bir dil birimi değildir, daha doğrusu bu tanımlama, zamirler için ne yeterlidir ne de doğrudur. Zamirler, gizli kelimeler şeklinde şifrelenmiş, gizli anlamlar yüklenebilen, yani anlam yükü önermelerinde bulunabilen kelimelerdir. Zamirleştirme süreciyle birçok kelimenin cümle içindeki görevleri tekrar değerlendirilecektir. Zamirleştirmeyi mümkün kılan anlam yükü kalıbını belirleyebilmek için öncelikle paradigmatik yapısının anlaşılması gerekir. Bir dilde kelimelerin birbirinin yerine geçmesine imkân verecek şekilde oluşturulmuş sistem, böyle bir paradigma içindeki parçaları düzene sokmak amacıyla bir zamirin anlam yükünü belirler (Muhlhauser, 1990, s. 200, Akt. Akçataş, 2010, s. 3). İletişim sırasında ister karşılıklı bir konuşma ister yazılı bir metin karşısında konuşan / ileten / yazan / verici, dinleyene / iletilene / okuyana / alıcıya vermek istediği kodu iletirken bunu en kaliteli ve en kısa şekilde iletme amacı güder. İşte bir zamirin anlam yükü, önceki anlatımdaki bilgiyi alıcıya verirken ifadeyi tekrarlamak yerine, izini belirtecek şekilde aktarma yolunu izler; çünkü önceki bilgi tekrarlanmak yerine, izleri dile getirilir. Anlatılmak istenen, aslında, zamirlerin izlekleme ile anlam yüklerini kazanmış olduklarıdır. Düşen ya da sözdışı bırakılan bir ögenin ulamsal kimliği ile dizimsel işlevini izleyerek üstlenmeleridir. Diessel (1999, s. 90), dil birimleri; içe yerleşik anlam taşıyanlar ve dış kaynaklı anlam taşıyanlar olarak ikiye ayırır. İçe yerleşik anlamları olan dil birimler, öz anlamları vardır ve görevleri değişmezler. Buna örnek olarak; isimler, eylemler, zarflar örnek verilebilir. Dış kaynaklı anlam taşıyanların anlamları ise diğer bileşenlere bağlıdır ve tamamen bulundukları duruma göre düzenlenir. Buna örnek ise; zamirler, edatlar ve ünlemlerdir. Dil bilimsel birimler bu iki bağlamda incelenecek olursa, her kelimenin zamirsel bir özellik taşıdığı daha iyi anlaşılabilir. Bunun sebebi, kelimelerin gerçek dünyadaki varlık, özellik, davranış ve eylemlerin şifrelendiği semboller olmasıdır. Bir sembolün zamirsel anlamı, söz konusu iddianın anlaşılmasını kolaylaştırır (Hill, 1995, s. 148, Akt. Akçataş, 2010, s. 4). “Yarın, bizimkiler benim eve gelecekler.”

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

64

Emine Serap Bozkurt

Cümlesini ele alacak olursak; “yarın” zarfı bulunduğumuz günün bir sonraki gününü ifade etmektedir. Örneğin; pazartesi gününde isek salı gününün yerine kullanılmıştır. “bizimkiler” öznesi ise; söyleyen kişinin arkadaşlarını, aile fertlerini, akrabalarını kastedebilir ve dolayısıyla bu kişilerin yerini tutmuştur. “benim eve” yer tümleyicisi ise; cümleyi söyleyen kişinin yaşadığı mekânı (apartman katı, villa, çiftlik evi vs.) ikâme etmektedir. + Yarın tüm öğrenciler okul bahçesinde toplanacak -Duymadım, Müdür ne dedi? +Yarın, burada toplanacakmışız. Bu diyalogda yer alan ilk cümle okul müdürünün öğrencilere yönelik söylediği bir cümledir. İkinci cümlede “ne dedi” soru zamiri cümlenin yüklemi / eylemi konumundadır. Üçüncü cümlede ise “burada” yer tümleci “okul bahçesinde” ibaresinin yerine kullanılmış ve işaret zamiri yer tamlayıcısının işlevini kazanmıştır. Bir zamir, yüklemin anlatıcı yapısına göre düzenlenir. Zamiri tutan içerik ve yüklem arasındaki ilişki anlam yükünü belirler. Bileşenlerin çoğu yüklemle olan ilişkilerinin sonucu zamirleştirmeye uğrayabilirler (Diessel, 1999, s. 138, Akt. Akçataş, 2010, s. 6). Aslında, zamirlerin bir önceki ya da bir sonraki cümlede herhangi bir ögenin yerini tutması, onu gösterme (anaforik) işlevi iki cümle arasında kohezyon oluşturur. Böylece iki cümle arasında bir bağ oluşturur ve bir bütün olarak algılanmasına sebep olur. Zamirlerin Anlam Yükleri Sonucunda Ögeleştirilmesi Zamirlerin farklı bilgileri yükleniyor olması ve farklı bileşenlerde ortaya çıkması Türkiye Türkçesinin ifade kabiliyetini arttırır. Zamirler tarafından taşınabilen bilgi, ögesel yapıya odaklanır ve cümle seviyesinde değerlendirilir (Akçataş, 2010, s. 11). Çalışmada Ahmet Hamdi Tanpınar - Saatleri Ayarlama Enstitüsü, Oğuz Atay - Tehlikeli Oyunlar ve İsmet Özel – Erbain eserlerinden alınan veriler değerlendirilmiştir. Belirtilen eserlerde zamirlerin yüklem konumundaki anlam yükleri fişleme yöntemi ile taranmış ve veriler toplanmıştır. Bu çalışmada verilerin sayısal değerleri değil, işlevsel boyutları değerlendirilmeye alınmıştır. Zamirler, anlam yüklerini içe dönük ve dışa dönük olmak üzere iki boyut üzerinden kazanırlar. Zamirlerin içe dönük anlam yüklerinde veriler, anlamsal yüklenmelerde bağlı bulunduğu metinde bulunan daha önceden verilmiş bilgi kapsamındadır ve ögesel yapıya odaklanır; yani cümle seviyesinde değerlendirilir. Dışa dönük anlam yüklerinde ise; zamirler, cümle ögesi olarak değerlendirilse de yüklendiği anlamlar metin dışı anlamlardan müteşekkildir. Yani dış dünyaya ait bilgilerin verisel bilgileri zamirler tarafından taşınır ve metne yansır. Göndermeler tamamıyla dış dünyaya aittir. Yani verilerin ardıl ya da öncül olarak gönderme yapabilecekleri hiçbir bilgi metinde mevcut değildir. Alıcı gerçekleşen zamirleşme olayında taşınan bilgisel kodu, taşınan bilgiyi, sezgileriyle ve çağrışımlarla; yani daha önceden edimlediği her türlü bilgiyi, bağlam içerisindeki veriler ışığında değerlendirerek bulur. Dışa dönük anlam yükleri, düzanlamsal anlatım değil de yananlamsal anlatım; yani sezdirim ve çıkarsama gibi alıcının katkısı ile oluşan anlamlarda gerçekleşir. Sezdirimlerin ve imalı anlatımların alıcı tarafından anlaşılabilmesi için her bildiride sezdiri türü anlatımsal durumlar kullanılır. Yani bir yanda söyleme edimi diğer yanda söyleme isteği vardır. İşte bu iki isteğin kesişip iş birliği yaptığı son aşamaya ise sezinletme denir. Alıcı sezinletme aşamasında kendisine verilen verilerle asıl anlatılmak istenene, gerçek bilgiye, ulaşır.

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

Zamirlerin Anlambilimsel Yapısı

65

Zamirlerin Yüklem Konumundaki Anlam Yükleri İş, oluş, kılış ve hareketi kendisini; ayrıca iş, oluş, kılış ve hareketin yapılma zamanını ve yapan kişiyi de bünyesinde barındıran cümle unsuru yüklemdir. Şöyle ki; nitelendirilmiş eylem adına yüklem denir. Cümlede yargı bildiren öge yüklemdir. Yüklem, bir cümlenin temel ögesidir; çünkü cümle yüklem için kurulur. Cümlenin bir diğer temel ögelerinden olan özne de dâhil tüm cümle unsurları yüklemi açık etmek için cümlede yer alır (Karaağaç, 2009, s. 186). Bir sözceyi anlamanın birincil yolu ‘kim, kime ne yaptı?’ sorusu ekseninde ilerleyip bu cümlenin olayını, olayın kim tarafından gerçekleştirildiği ve olaydan etkileneni açık etmekten ileri gelir. İşlevsel Söylem Dilbilgisi ile ele alındığında bu olgunun hem veri-çıkışlı bilgi ile hem de bilişçıkışlı bilgi (edimbilimsel bilgi / bütünden parçaya) ile verilmiştir (Koşaner, 2009, s. 74). Dış dünyadaki olayların cümleler yoluyla temsilleştirilmesi, yani cümlelerin oluşturulması ve anlamlandırılması dilin işidir. İşte bu temsillik oluşturulurken ve anlamlandırılırken unutulmaması gereken eylemlerden biri de dil dizgesi ile devingen olan dil kullanımını gerçeklikte buluşturmaktır. Cümle, ancak gerçekliğe kavuştuğunda yani sadece biçimiyle değil, anlam dünyasıyla da açıklandığında gerçekliğe kavuşmuş olacaktır Bu sebeple, bir cümleyi gözler önüne serip gerçekliğini gün yüzüne çıkarırken de ilk yapılması gereken; tüm olayın gerçekleştiği eylem-hareket boyutunu açıklamaktır. Daha önce de değinildiği üzere cümlenin diğer tüm unsurları, zaten, yüklemi tamamlamak ve açıklamak için mevcuttur. Cümle unsurlarını, bilinen kalıplar ve uygulanan katı kurallar çerçevesinden çıkarıp anlam dünyasında işlevleriyle ele aldığında, bu ögelerin ne kadar değişik görevler üstlenebildiği, anlamsal boyutuyla kuralları aşabildiği görülmektedir. Bu çalışmanın konusu olan zamirselleşme / zamirleşme, yükleme de sirayet eden bir özelliktir. Ardıl ya da öncül göndermelerle yüklemler de önceden bilgisi verilmiş ya da verilecek bir bilginin yerini tutabilir, anlam yükünü üstlenebilir. Kısacası zamirleşme örneği teşkil edebilir. Taranan metinlerde de bu başlığa örnek oluşturabilecek veriler aşağıda sıralanmıştır. Veriler iki gruba ayrılmıştır. İlk grupta (1.a, b, c, d, e, f, g, h, i, j, k, l) ardıl ya da öncül gönderme ile verilmiş olan ya da verilecek olan bilgilerin yerine kullanılma ve bu bilgilerin anlam yükünü üstlenen ifadelerin cümlede yüklem görevini üstlenmeleri yer almaktadır. İkinci gruba ayrılan verilerde ise (2.a, b, c) bağlamın barındırdığı genel bilgiden sezinleterek altı çizili ifadelerin edimsel bilgilerin yerini tuttuğu ve anlam yüklerini üstlendiği, dolayısıyla zamirleştiği görülür. (1)

(a) “Ben de albayım, hem o aptal seyircilerden değilim, hem de öyleyim. Anlıyorsunuz değil mi albayım?” (OA / TO, s. 263). (b) “Beni de, zaman zaman çileden çıkaran işte budur: Halkın bana karşı gösterdiği ilgisizliktir. Arada, dayanamayarak özel temsiller vermenin başlıca nedeni budur.” (OA / TO, s. 285). (c) “Afroditi’nin macerası cemiyetteki kadın ve erkek bütün azanın devamlı konusuydu. O, Nevzat Hanım’ın Murat’ı gibi, bu topluluğun değişmez ve eskimez mevzularından biriydi. Bu o kadar böyle idiki elime beş on para fazla geçsin…” (AHT / SAE, s. 167). (d) “Bir ucu iğrenmede biten garip bir duygu böyle günlerden birinde idi.” (AHT / SAE, s. 145).

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

66

Emine Serap Bozkurt

(e) “İş olarak üstüme aldığım her şeyden çarçabuk sıkılıyordum. İçimde birdenbire bir yol açılıyor ve ben elimdeki işten sessizce ona kayıyordum. Mektepte, Nuri Efendi’nin muvakkithanesinde, babamla yedi yaşımdan beri her Cuma ve Perşembe günleri gittiğimiz dergâhlarda bu hep böyleydi.” (AHT / SAE, s. 60). (f) “Sizler daima böylesiniz… Ruhunuzu saran küçüklük duyguları içinde büyük değerlerimizi kaybedersiniz…” (AHT / SAE, s. 51). (g) “Doktor Ramiz’in konuşması daima böyleydi. Bir nokta olarak başlar ve birkaç saniyede büyük bir çığ olurdu.” (AHT / SAE, s. 51). (h) “Köylüleri niçin öldürmeliyiz? Bu sorunun karşılığını bulamıyorum içinden çıkılmaz bir olay, ama önemsiz” (İÖ / E, s. 188). (1b) örneğini ele alacak olursak “Beni de, zaman zaman çileden çıkaran işte budur: Halkın bana karşı gösterdiği ilgisizliktir. Arada, dayanamayarak özel temsiller vermenin başlıca nedeni budur.” Burada altı çizili özünde işaret zamiri olup yüklem görevinde bulunan kelimelerin ilki öncül gönderme ile halkın bana karşı gösterdiği ilgisizliktir bilgisinin yerine kullanılmış ve bu ifadenin anlamını yüklenmiştir. Böylece cümlenin yüklemi zamirleşme örneğini de temsillemiştir. İkinci budur yüklemi ise, ardıl göndermeye örnek teşkil etmektedir. Kendisine kadar verilen tüm bilgilerin - Beni de, zaman zaman çileden çıkaran işte budur: Halkın bana karşı gösterdiği ilgisizliktir - yerine kullanılmış ve bu ifadelerin anlam yükünü temsillemiştir. (1h) örneğinde ise, biliş-çıkışlı bir süreç izlenerek önce anlambilimsel zeminde değerlendirilmiş, daha sonra da biçim-sözdizimsel yapıdaki işleviyle birleştirilerek yorumlanmıştır. Şöyle ki içinden çıkılmaz bir olay yüklemi derin yapıda kalan yüzey yapıya yansıtılmayan öznenin [köylüleri neden öldürmeliyiz sorusu] yüklemidir. “bir olay” tanımlaması artgönderim ile şairin kendi içindeki bir sorgulamanın yansıması olmuş ve anlam yükünü üstlenmiş, yani temsilleyerek özne yerine kullanılan sorunun tekrarı da yapılmamış olmuş ve öge olarak yüklem görevinde bulunurken anlamsal zeminde zamirleşme örneğini sergilemiştir. (2)

(a) “Dünya. Çıplak omuzlar üstünde duran.” (İÖ / E, s. 196). (b) “Kapçıklar! Evraklılar! Örtü Severler! (c) “Çığlıklardan çadır yapmak şanı bizdedir.” (İÖ / E, s. 227). (d) “Çünkü Sevgi’nin arkadaşları, can sıkıcı bir W’ler korosuydu.” (OA / TO, s. 128).

(2a) örneğinde çıplak omuzlar üzerinde duran ifadesi cümle çözümlemesinde sadece yüklem olarak yer alır. Eğer olayı gerçekleştiren özne ile olaydan etkilenen erek açıkça belirtilseydi eksiksiz bir cümle olarak karşımıza çıkacak, bu ifade de bir varlığı ya da bir kişiyi niteleyen sıfat konumunda (sıfat-fiil ekinden dolayı) olacaktı. Yalnız burada eksiltili bir anlatım söz konusudur ve bu kadarıyla ifade, yüklem görevindedir. Görevini gerçekleştirirken, ifadeye işlevsel olarak baktığımızda ise kendisinden daha önce verilmiş “dünya” ifadesinin taşıdığı bilgi zamirleşen ögenin ardıl bilgisidir ve zamirleşen ifade dünya kelimesini hem nitelemiş hem de anlam yükünü üstlenmiştir. Tam olarak bir ardıl gönderme olayı olmasa da ön varsayım ya da çıkarım olarak vardır. Yani ikinci ifadenin birinci ifade ile ortak göndergesi (dünya) vardır; böylece ikinci ifade birinci ifadenin açılımı ya da yorumudur. (2c) örneğinde ise; can sıkıcı bir W’ler korosu ifadesi bağlamda yazarın karısı Sevgi’yi aldattığı kadınlar için kullandığı bir göstergedir. Bu gösterge Sevgi’yi aldattığı kadınlar bilgisinin yerini

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

Zamirlerin Anlambilimsel Yapısı

67

tuttuğu ve bu bilginin anlamını yüklendiği için zamir ifadesi kazanmış, yani bir zamirleşme sergilemiştir. Sonuç İşlevsel söylem dilbilgisinde konuşucunun niyetinden başlayarak edimbilimsel tercihler anlambilimsel tercihlere çevrilmekte edimbilimsel ve anlambilimsel seçimler biçim-sözdizimsel seçimleri şekillendirmektedir (Hengeveld, 2005, s. 10, Akt. Koşaner, 2009, s. 85). Bu düşünce ile yola çıkılan bu bildiride dil bilgisel anlamda bir kelime türü olarak nitelenen zamirlerin işlevsel dil bilgisi çerçevesinde anlam dünyasında kazandıkları yeni boyutları ele alınmış ve sergilenmeye çalışılmıştır. Yani, bir metin içerisinde yalnız zamirlerin değil, zamirler gibi hareket edebilen farklı dil unsurlarının da bulunduğunu, bunun zamirsellik (pronominality) veya zamirselleşme (pronominalization) kavramlarıyla ifade edilebilirliği ve dilin tüm seviyesinde (cümle boyutunda dahi), zamirsel kullanımların varlığı ispat edilmeye çalışılmıştır. Nihayetinde, zamirlerin sadece isimlerin değil, başka dil unsurlarının da yerini tutabileceğini, tüm kelimelerin gerçek dünyada bir karşılıkları olduğu için zamir özelliği taşıyabildiği, anlam yüklerini gönderme yaparak kazandıklarını ve somutlaştırma yaparak temsilleme ile zamirlerin diğer dil birimlerini kullanarak anlam yükü elde ettikleri sonucu çıkarılmıştır. Kaynakça Akçataş, A. (2001). Nesnenin Etki Alanı. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 3/2, 137-143. Akçataş, A. (2010). Türkiye Türkçesinde Zamirlerin Anlam Yükü. Turkishstudies – International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic 5/4, 2-14. Bhat, D. N. S. (2004). Pronouns. New York: Oxford University Press. Bloomfıeld, L. (1984). Language. Chicago Andlondon: The University of Chicago Press. Crystal, D. (1998). A Dictionary Of Linguistics and Phonetics. Oxford, UK: Blackwell Publishers. Demircan, Ö. (2010). Türkçede Düşüm ve İzleme. Derin Yayınları, İstanbul. Demirci, K. (2007). Türkçedeki Hâl Eki Nöbetleşmeleri Üzerine. Karaman Dil-Kültür Ve Sanat Dergisi, 126-139. Demirci, K. (2010). Teorik Bir Yaklaşımla Zamirler. Grafiker Yay., Ankara. Demirci, K. (2014). Zamirler Dilbilimsel Bir Yaklaşım. Akçağ Yay., Ankara. Demirci, K. (2014). Pro-Forms: Arepronounsalone in the Function of Representation? Türk Bilig. Winter 2014/68, 97-116. Diessel, H. (1999). Demonstratives: Form, Functionandgrammaticalization. Amsterdam: John Benjamins. Eflatun (1989), Timaios (Çev. Erol Güney-Lütfi Ay). İstanbul: Meb Yay. Hengeveld, K. (2005). Dynamic Expression in Functional Discourse Grammar. In C. Groot & K. De Ve Hengeveld (Haz.), Morphosyntactic Expression in Functional Grammar. Berlin: Mouton De Gruyter, 5386. Korkmaz, Z. (1992). Gramer Terimleri Sözlüğü. TDK Yayınları: Ankara. Korkmaz, Z. (1995). Batı Anadolu Ağızlarında Yazı Dilinden Ayrılan İsim Çekim Ekleri ve FonologieMorfologie Bağlantısı. Türk Dili Üzerine Araştırmalar C.2, 222-231. Kornfılt, J. (1997). Özel Yinelemsel (Anaforik) Zamirler. Turkish: Descriptive Grammar. London/New York: Routledge, 30. Koşaner, Ö. (2009). Dilsel Temsilleştirme Aracı Olarak Yüklemleme. Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimlern Enstitüsü Dergisi 11/4, 73-89. Kullavanijaya, P. (2005). Pro-Forms. In P. Strazny (Haz.), Encyclopedia of Linguistics. New York: Fitzroy Dearborn, 877-878. Locke, J. (2004). İnsan Anlığı Üzerine Bir Deneme (Çev. Vehbi Hacıkadiroğlu). İstanbul: Kabalcı Yay.

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

68

Emine Serap Bozkurt

Muhlhausler, P. & Rom, H. (1990). Pronounsand People: The Linguistic Construction of Social and Personal Identity. Oxford: Basil Blackwell. Üçok, N. (2004). Genel Dilbilim (Lengiüstik). İstanbul: Multilingual Yay. Von Aster, E. (1942). Felsefe Tarihi Dersleri I (Çev. Mecit Gökberk). İstanbul: Ahmed İhsan Matbaası. Wittgenstein, L. (1985). Tractatus Logico-Philosophicus. İstanbul: Metis Yay.

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

Türkçe Kelimelerde Toplumsal Cinsiyet Değişimi1 Gülcan Çolak (Gazi Üniversitesi) EmineYılmaz (Hacettepe Üniversitesi) & Oğuz Kısa (Kocatepe Üniversitesi) Giriş Dil ve cinsiyet ilişkisi, dilbilgisel cinsiyet kategorisini çağrıştırsa da bu çalışmada ele alınan; Rusça, Almanca, Fransızca, Arapça gibi dillerde görülen ve yapısal nitelikler taşıyan cinsiyet değildir. Bilindiği gibi dilbilgisel cinsiyet içeren dillerde kelimeler; temelde eril, dişil ve yansız gibi sınıflara ayrılır. Fakat bu ayrım, sadece cinsiyete dayalı değildir; biçim, doku, renk gibi herhangi bir doğal özellik de cinsiyet kategorisinin ölçütü olabilir (Lyons, 1983, s. 256). Dolayısıyla cinsiyet kategorisinin sayısı artabilir. Hatta her kelimenin cinsiyeti, bu özelliğe sahip olan her dilde aynı değildir. Masa kavramı Almancada erilken Fransızcada dişildir. Türkçede dilbilgisel cinsiyet bulunmaz, fakat kral-kraliçe, memur-memure, dansör-dansöz gibi alıntı kelimelerde ya da amca, aygır, kısrak, görümce gibi sınırlı sayıdaki isimlerde görüldüğü üzere kadın ve erkek farklı sözcüklerle ifade edilebilir. Bu çalışmada, Türkçe kelimelerdeki sözlüksel ya da dilbilgisel cinsiyet değil; toplumun kadın ve erkeğe yüklediği rol, sorumluluk ve beklentilerle oluşan toplumsal cinsiyet araştırılmıştır. Kültürel nitelikli toplumsal cinsiyet; kadın ve erkeğe yönelik farklı davranış biçimleriyle, yönlendirme ya da engelleme, cesaretlendirme ya da cesaretini kırma gibi toplumun öngördüğü farklı anlayışlarla belirlenir ve doğal kabul edilir (Bauman, 1998, s. 172). Evcimen, cilveli, iffetli gibi kelimelerin kadının ya da kalender, çapkın, hovarda gibi kelimelerin de erkeğin biyolojik yapısıyla bir bağlantısı yoktur. Davranış biçimlerine, fiziksel görünüme, toplumda üstlenilen rol ve sorumluluklara, mesleklere dair yakıştırmalar; tamamen toplumsal ve kültüreldir. Toplumsal ve kültürel temelli cinsiyet inşasının en önemli aracılarından biri de dildir. Kadın ve erkeğe yönelik farklı yönlendirmeler içeren dilsel ifadeler, toplumsal cinsiyet kurgusunda rol üstlenir. Aynı zamanda toplumdaki cinsiyet ayrımcılığı, hem dillerin sözvarlığında hem de kadın ve erkeklerin dili kullanma biçimlerinde yansımalarını gösterir. Kültürün temel unsurlarından olan dil ile toplumsal cinsiyet arasında sıkı bir bağ vardır ve toplumdilbilim çalışmalarında bu konu; Robin Lakoff’un “Toplumdaki Dil” (Language in Society, 1973) adlı makalesi ve “Dil ve Kadının Yeri” (Language and Woman’s Place, 1975) adlı kitabı ile daha sistemli çalışılmaya başlanmıştır. Lakoff’tan beri (1) kadın ve erkeklerin dili kullanma biçimleri, (2) kadın ya da erkekten söz edilirken kullanılan dil ve (3) cinsiyetler arası iletişimde gözlenen dilsel özellikler gibi üç temel başlık altında bu konuda çeşitli çalışmalar gerçekleştirilmektedir (König, 1992, s. 26; Büyükkantarcıoğlu, 2002, s. 291). Bu araştırmada Türkçedeki toplumsal cinsiyet, kadın ya da erkekten söz edilirken kullanılan dil bağlamında ele alınmış, kadın ya da erkeğe uygun görülen davranışsal, duygusal ve fiziksel özellikler ile mesleklerin dildeki yansımasına odaklanılmıştır. Toplumsal olarak öngörülmüş 1

Bu bildiri metni, TÜBİTAK tarafından desteklenen Türkçede Kelimelerin Toplumsal Cinsiyeti (113K491) adlı proje kapsamında oluşturulmuştur. Destekleri için TÜBİTAK’a teşekkür ederiz.

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

70

Gülcan Çolak, Emine Yılmaz & Oğuz Kısa

farklılıklara dayanan, kadın ve erkeklerin nasıl düşünmeleri, davranmaları ve hissetmeleri gerektiğini tanımlayan toplumsal cinsiyet rolleri; ekonomik, kültürel ve toplumsal gelişmelere göre zaman içinde değişim gösterebileceğinden (Taborga ve Leach, 2000) Türk Edebiyatının sözvarlığına yansıyan toplumsal cinsiyet, dönemsel değişim bağlamında incelenmiştir. Türkçe Kelimelerde Toplumsal Cinsiyet Değişimi Araştırması Türk edebiyatında kelimelerin toplumsal cinsiyetini araştırmak amacıyla 552 kelime; 1860-2015 yılları arasında yazılmış roman ve öykü türündeki eserlerde taranmıştır. Hedef listedeki kelimelerin, hangi cinsiyet için ne sıklıkla kullanıldığı tespit edilmiş, içerik analizi sonucunda 402 kelimenin Türk edebiyatında toplumsal cinsiyete sahip olduğu görülmüştür (Çolak, 2018). Bu 402 kelimenin 61’inde, 1860’tan günümüze uzanan süreçte toplumsal cinsiyet farklılıklarının oluştuğu saptanmıştır. Türk edebiyatındaki süreçler göz önünde bulundurularak eserler dört ayrı kategoride (18601922, 1923-1939, 1940-1979, 1980-2015) incelense ve SPSS programına girilse de bazı dönemlerde kelimelere dair az veri elde edildiğinden, 1860-1939 ve 1940-2015 olmak üzere iki ana gruplandırmaya gitme ihtiyacı duyulmuştur. Dolayısıyla bu çalışmada, 1860-1939 ve 1940-2015 dönemleri arasındaki toplumsal cinsiyet değişimi, hedef kelimeler üzerinden tartışılacaktır. Yöntem 83’ü erkek 80’i kadın yazarlara ait 163 eser, word ya da pdf dosyasına aktarılmış ve her bir eser yazıldığı dönem, yazarın cinsiyeti, eserlerin şahıslar kadrosu dikkate alınarak analiz edilmiş, her bir kelimenin hangi cinsiyetteki kahraman için kullanıldığı sayısallaştırılmıştır. Veriler SPSS 21 ve Minitab 15 programlarıyla analiz edilmiştir. Kelimelerin toplumsal cinsiyetinde dönem faktörünün etkili olup olmadığı belirlenmeye çalışırken kullanılan değişkenler (dönem, toplumsal cinsiyet) kategorik olduğundan, kullanılan analizlerin tümü çapraz tablolar üzerinden yapılmıştır. Bu tarz tabloların analizinde yaygın olarak “İki Oran Karşılaştırması” testi kullanılmaktadır. Bu analizler yapılırken sosyal araştırmalarda yaygın kullanılan anlamlılık düzeyi (α) 0,05 ve 0,10 olarak ayrı ayrı ele alınmıştır. Taranan eserlerdeki şahısların 315’i kadın, 341’i erkektir. 1860-1939 yılları arasında yazılmış eserlerin toplam kelime sayısı 3.678.731; 1940-2015 yılları arasına ait eserlerin toplam kelime sayısı ise 4.302.663’tür. Araştırma ölçeği Toplumsal cinsiyete sahip olduğu varsayılan ve 552 kelimeden oluşan bir hedef kelime listesi hazırlanmıştır. Kelimeler; (1) meslekleri, iş ve uzmanlık alanlarını (239 kelime), (2) davranışsal, karakteristik, zihinsel-bilişsel nitelikleri (235 kelime) ve (3) fiziksel özellikleri ya da fiziksel görünümle ifadesini bulan tavır biçimlerini (78 kelime) belirtenler olmak üzere üç kategoriye ayrılmıştır. Kelimelerin seçiminde aşağıdaki ölçütlere uyulmuştur: 1. 2.

Türkçe Sözlük’teki (TDK, 2011) tanımında biyolojik cinsiyetin açıklandığı hala, çengi, mert, sürtük, yiğit, metres gibi kelimeler listeye alınmamıştır. Anaç, babacan gibi biyolojik cinsiyet içeren kelimelerden türetilmiş ya da dağ adamı, babayiğit gibi bu kelimelerle kurulmuş birleşik isimler hedef listede yer almamıştır.

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

71

Türkçe Kelimelerde Toplumsal Cinsiyet Değişimi

3. 4. 5. 6. 7.

Sakallı, sezaryenli gibi cinsiyetlerin biyolojik yapısına bağlı nitelikleri; peçeli, duvaklı gibi sadece kadın ya da erkeğin kullandığı kıyafetleri giyinmiş olmayı ifade eden kelimeler taranmamıştır. Baltacı, bardakçı gibi yaygın olmayan meslek adları değerlendirilmemiştir. Belirli meslek alanlarını ifade eden memur, müdür gibi kelimeler alınıp bu mesleklerdeki branşları gösteren nikâh memuru, mal müdürü liste dışı bırakılmıştır. Biçimsel karşıtlık içeren kelime çiftlerinden biri listede yer almıştır. Mesela akıllı, bilgili listeye alınırken akılsız, bilgisiz alınmamıştır. Aralarında yakın anlamlılık ilişkisi olan cesur, cesaretli, yürekli gibi kelimelerin tümü alınmayıp içlerinden biri hedef listede bulundurulmuştur.

İşlem Hedef kelimelerin hangi cinsiyet için ne sıklıkta kullanıldığı sayısal verilerle belirlenirken aşağıdaki ölçütlere dikkat edilmiştir: 1. 2. 3. 4. 5. 6.

İçerik analizi yapılan eserlerin günümüz Türkçesine göre sadeleştirilmiş basımları değil; orijinal dili esas alınmıştır. “… hepimiz biraz da fesat değil miyiz yani? (Uzuner, 2000) cümlesinde görüldüğü üzere, hedef kelimelerin kişileri genelleyici kullanımları değerlendirmeye alınmamıştır. Hedef kelime; “… bu katil fabrikaların öldürdüğü, öldüreceği kızları düşünüyordu (Karay, 1976) ifadesinde görüldüğü üzere kavramların ya da insan dışındaki varlıkların niteliklerine yönelik kullandığında değerlendirilmemiştir. “Nursel Hanım, pazarlık konusunda da son derece akıllı davranmıştı” (Atay, 1984) cümlesinde olduğu gibi kadın ya da erkeğin hâl, davranış ve tavrına yönelik ifadeler, değerlendirmeye dâhil edilmiştir. Hedef kelime; eserde lakap, meslek adı olarak ya da herhangi bir kişiye gönderimde bulunarak aynı kişi için defalarca kullanıldığında sayısal değeri bir (1) kabul edilmiştir. Tarama yapılırken esprili-espirili, psikopat-piskopat örneklerindeki gibi farklı yazımlar ya da sempatik-sempatiği kelimelerindeki gibi biçimsesbilgisel süreçler dikkate alınmış, dolayısıyla kelimelerin olası farklı biçimleri de taranmıştır.

Bulgular ve Tartışma Tablo 1: Davranışsal nitelikler kategorisinde kadın yönünde ivme kazananlar Kelimeler

1860-1939

1940-2015

1860-2015

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

adi

50,5%

49,5%

75,0%

25,0%

54,1%

45,9%

dertli

40,5%

59,5%

63,5%

36,5%

53,9%

46,1%

asi

33,3%

66,7%

52,0%

48,0%

44,2%

55,8%

çapkın

19,8%

80,2%

26,3%

73,7%

22,4%

77,6%

haylaz

0,0%

100,0%

16,7%

83,3%

7,5%

92,5%

ikiyüzlü

0,0%

100,0%

38,5%

61,5%

29,4%

70,6%

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

72

Gülcan Çolak, Emine Yılmaz & Oğuz Kısa

Kelimeler

1860-1939

1940-2015

1860-2015

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

miskin

35,7%

64,3%

52,9%

47,1%

39,7%

60,3%

fedakâr

55,7%

44,3%

73,3%

26,7%

58,8%

41,2%

hoppa

67,6%

32,4%

92,9%

7,1%

75,0%

25,0%

şirret

78,6%

21,4%

100,0%

0,0%

85,0%

15,0%

Tablo 1’de, 1940 öncesinde kadın ya da erkek için birbirine yakın değerlerde toplumsal cinsiyete sahip adi; daha fazla erkek olan asi, çapkın, dertli, haylaz, ikiyüzlü, miskin; daha çok kadın olan hoppa, fedakâr ve şirret kelimelerinde, 1940 sonrasında kadın toplumsal cinsiyeti yönünde artış görülmektedir. Türk edebiyatındaki yansımalarına bakıldığında, kadınların -asilik, çapkınlık, haylazlık, hoppalık, şirretlik gibi niteliklerle- toplumsal kural ve yaptırımların dışına daha fazla çıktıkları; daha dertli ve fedakâr nitelendirildikleri, adi, miskin, ikiyüzlü gibi olumsuz davranışlarına yönelik vurgunun arttığı görülmektedir. Elbette bu durumun; birbiriyle bağlantılı ve mantıklı bir biçimde açıklanması zor olduğu gibi sosyolojik, kültürel ve ahlaki değerlerin zamanla değişen gerçekliğiyle, Türk edebiyatındaki kadın ve erkek karakterlerin değişmesiyle de ilgisi vardır. Aynı zamanda kelimelere dair bu sonuçları tersinden yorumlamak da mümkündür. Kadınların daha fazla hoppa, miskin, haylaz, asi, çapkın hâle gelmelerinden ziyade 1940 öncesi romanlarında erkeğin, 1940 sonrasına kıyasla daha fazla söz konusu özelliklere sahip olduğunu söylemek de mümkündür. Gürbilek (2014), Tanzimat romanının –tek tük alafranga kızlar dışında- babanın yol göstericiliğinden yoksun kaldığı için korumasız kalmış ve yoldan çıkmış, kadınsılaşmış züppe erkekler etrafında döndüğünü belirtir (s. 302). Gürbilek’in züppe kelimesiyle ifade ettiği erkek tipi, romanlarda hoppa olarak da ifade edilmiş olabilir. Günaydın (2012), özellikle I. Meşrutiyet dönemi romanlarında kadının, modernleşip bir birey hâline gelmesine karşın erkek figürlerin bu hazırlık sürecini tamamlayamadıklarını ve yeterli olgunluğa erişemediklerini, bu bağlamda I. Meşrutiyet dönemi romanlarında şımarık, alafranga, züppe, zayıf karakterli, zorluklarla mücadele etmek yerine teslimiyeti seçen erkeklerin öne çıktığını belirtir. Tablo 2: Davranışsal nitelikler kategorisinde erkek yönünde ivme kazananlar Kelimeler

1860-1939

1940-2015

1860-2015

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

akıllı

59,0%

41,0%

45,8%

54,2%

49,7%

50,3%

başarılı

75,0%

25,0%

35,0%

65,0%

39,3%

60,7%

çokbilmiş

90,0%

10,0%

52,4%

47,6%

64,5%

35,5%

dalkavuk

50,0%

50,0%

0,0%

100,0%

37,5%

62,5%

edepli

100,0%

0,0%

57,1%

42,9%

72,7%

27,3%

entelektüel

80,0%

20,0%

31,6%

68,4%

41,7%

58,3%

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

73

Türkçe Kelimelerde Toplumsal Cinsiyet Değişimi

Kelimeler

1860-1939

1940-2015

1860-2015

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

fesat

54,5%

45,5%

0,0%

100,0%

40,0%

60,0%

hain

42,1%

57,9%

30,4%

69,6%

37,5%

62,5%

hayalperest

58,3%

41,7%

0,0%

100,0%

41,2%

58,8%

hırslı

65,0%

35,0%

35,5%

64,5%

47,1%

52,9%

inatçı

62,5%

37,5%

44,4%

55,6%

50,9%

49,1%

kalleş

100,0%

0,0%

0,0%

100,0%

28,6%

71,4%

kibar

47,3%

52,7%

36,6%

63,4%

43,1%

56,9%

kıskanç

52,8%

47,2%

34,7%

65,3%

44,1%

55,9%

nazik

46,3%

53,7%

33,7%

66,3%

41,3%

58,7%

sahtekâr

55,6%

44,4%

0,0%

100,0%

29,4%

70,6%

serseri

21,8%

78,2%

9,6%

90,4%

14,8%

85,2%

sinirli

51,9%

48,1%

39,9%

60,1%

44,7%

55,3%

üstat

18,8%

81,3%

0,0%

100,0%

8,3%

91,7%

yılışık

33,3%

66,7%

11,5%

88,5%

18,4%

81,6%

becerikli

59,4%

40,6%

42,6%

57,4%

49,4%

50,6%

bencil

44,4%

55,6%

24,3%

75,7%

28,3%

71,7%

candan

54,1%

45,9%

44,4%

55,6%

49,2%

50,8%

kahraman

16,2%

83,8%

8,6%

91,4%

12,1%

87,9%

kederli

62,2%

37,8%

48,7%

51,3%

53,7%

46,3%

olgun

62,2%

37,8%

51,4%

48,6%

55,7%

44,3%

Tablo 2’de, 1940’tan sonra toplamda 26 kelimenin, erkek kahramanlara yönelik kullanımının arttığı görülmektedir. Tablo 1 ile kıyaslandığında davranışsal ve zihinsel nitelikler kategorisinde toplumsal cinsiyeti erkek yönünde artan kelime sayısı daha fazladır, fakat bu noktada sayıdan ziyade içerik önem taşımaktadır. 1940 öncesinde birbirine yakın değerlerde toplumsal cinsiyete sahip olan dalkavuk, kibar, kıskanç, sinirli; daha fazla erkek olan hain, serseri, üstat, yılışık, bencil, kahraman, nazik; daha çok kadın olan akıllı, başarılı, çokbilmiş, edepli, entelektüel, hırslı, inatçı, becerikli, fesat, kalleş, sahtekâr, hayalperest, candan, kederli, olgun kelimelerinde, 1940 sonrasında erkek toplumsal cinsiyeti yönünde artış görülmektedir. Tablo 1’de olduğu gibi bu durumu, sosyo-kültürel gerçeklik açısından iddialı bir şekilde anlamlandırmak kolay değildir. 1940 öncesi akıllı, başarılı, becerikli, olgun, edepli, entelektüel olan kadınların, 1940 sonrasında bu konumlarını kaybettiklerini ve erkeklerin başarılarını arttırdıklarını söylemek yanıltıcı olabilir. Çünkü 1940 öncesi kadın kahramanların; akıl, başarı ve entelektüelliğe yönelik veriye daha fazla sahip olması, bu niteliklerinin romanlarda özellikle vurgulanmasından da

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

74

Gülcan Çolak, Emine Yılmaz & Oğuz Kısa

kaynaklanmaktadır. Mesela erkeklerden kahramanlık ve cesaret beklendiğinden, gündelik dilde “pısırık Ali” nitelemesi, Ali’nin yeterince cesur olmadığını zıtlıkla vurgulamak adına da kullanılabilir. Dolayısıyla söz konusu dönem bağlamında, kamusal ve bilimsel alanlarda kadının yeterince bulunmamasına ve modernleşme çabalarına bağlı olarak, modern ve okur-yazar kadın; entelektüel, başarılı ifadeleriyle bu dönem eserlerinde özellikle vurgulanmış da olabilir. Günaydın’ın (2012) belirttiği üzere Tanzimat ve Meşrutiyet dönemlerinde ivme kazanan modernleşme olgusu, kadınlık projesini değişimin önemli göstergelerinden biri olarak sunmuş, bu durum kadınlara kendi hakları için mücadele edecekleri bir kamusal alan yaratmış, kadın yazarlar da yeni kadın kimliğinin getirdiği bir değer felsefesine bağlı olarak baş kadın karakterlerini yaratmışlardır. Yeni kadın; bir yüzünü Batı’ya dönmüş, kendisine sunulan eğitim olanaklarını sonuna kadar kullanan, kültürlü ve olgun, bireysellik kazanmış biri olduğu için kadın ve akıl olgusu, kadının zorluklar ve ağır sorumluluklarla baş edebilme potansiyeli, olgunluğu, yetenekleri ve becerikliliği öne çıkarılarak romanlara yerleştirilmiştir. Romanlardaki kadın karakterlerin akılcı, eğitimli ve okur-yazar kimlikleriyle ön plana çıkarılmaları sadece kadın yazarlarda görülmez. Gürbilek’in (2014) vurguladığı gibi Türk romanının erken dönemlerinde –Ahmet Midhat Efendi’den Yakup Kadri Karaosmanoğlu’na, Hüseyin Rahmi Gürpınar’dan Halit Ziya Uşaklıgil’e, Nabizade Nâzım’dan Peyami Safa’ya kadar yarım yüzyılı aşkın bir sürede- yayımlanmış romanların çoğunda kadın kahramanların elinde bir roman vardır. Batı edebiyatının yanı sıra piyano çalmayı ve yabancı bir dili de bilen bu tip kadın kahramanlar, modernleşen kadının simgesi hâline gelir (Coşkun, 2010). Ayrıca Adak (2014); Halide E. Adıvar’ın, erken dönem eserlerinin hepsinde ideal kadın portresini çizdiğini belirtir. Bu ideal kadın, genelde aristokrat kökenli, eğitimli ve entelektüel, akıllı, bilgili, başarılı ve kültürlü, aynı zamanda namusuna ve ailesine düşkün, milli ahlak ve değerleri içselleştirmiş, dinî inançları olan biridir (s. 163). Davranışsal ve zihinsel nitelikler kategorisinde, Türk edebiyatında toplumsal cinsiyeti değişen kelimeler kültürel bir veri olmakla birlikte, Türk edebiyatının kendi iç dinamikleri de göz önünde bulundurularak değerlendirildiğinde daha anlamlı hâle gelecektir. Tablo 3: Fiziksel özellikler kategorisinde kadın yönünde ivme kazananlar 1860-1939

Kelimeler

1940-2015

1860-2015

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

etine dolgun

20,0%

80,0%

100,0%

0,0%

60,0%

40,0%

güzel

76,4%

23,6%

81,0%

19,0%

78,8%

21,2%

sarışın

55,3%

44,7%

66,7%

33,3%

61,9%

38,1%

gürbüz

27,0%

73,0%

50,0%

50,0%

32,7%

67,3%

Fiziksel özelliklerle ilgili kelimeler kategorisinde, Tablo 3’te görüldüğü gibi 1940 öncesinde daha fazla erkek kahramanlar için kullanılan etine dolgun, gürbüz; daha çok kadın kahramanlar için kullanılan güzel, sarışın kelimeleri; 1940 sonrasında kadın cinsiyeti yönünde ivme kazanmıştır. Kadının güzelliği ve sarışınlığına yönelik vurgu daha da artarken erkekte vurgulanan gürbüzlük ve etine dolgunluk 1940 sonrası azalma göstermiştir. Daha önceki tabloların yorumunda dile getirildiği gibi kelimelerin herhangi bir cinsiyet yönünde ivme kazanması ya da kaybetmesi, çok

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

75

Türkçe Kelimelerde Toplumsal Cinsiyet Değişimi

yönlü bir bakış açısı gerektirdiği gibi kelimelerin tek tek ele alınmasını da gerekli kılmaktadır. Örneğin güzel kelimesine dair verileri, 1940 sonrasında kadının güzelliğine yönelik vurgunun arttığı ya da kadının güzelliğinin daha fazla önem kazandığı gibi bir yorumla anlamlandırmak mümkündür. Fakat Türkçede Kelimelerin Toplumsal Cinsiyeti adlı projede, 13-15. yüzyıl arası Eski Anadolu Türkçesi dönemine ait - Yûsuf u Zelîhâ, Süheyl ü Nevbahar, Leylâ ve Mecnûn gibi10 eser taranmış, yaklaşık 600.000 kelimeden oluşan havuzda güzel kelimesinin 9 kez kadın, 8 kez de erkek cinsiyeti için kullanıldığı görülmüştür. Dolayısıyla bu durum, kelimenin bizzat kendi anlamı ve kullanımıyla da ilgili olabilir. Nasıl ki oğlan kelimesi 17. yüzyıla kadar kız ve erkek çocuklarını ifade ederken günümüzde sadece erkek çocuk için kullanılıyorsa, güzel kelimesi de dilsel bir gerçeklik içinde, daha çok kadın için kullanılmaya başlanmıştır diyebiliriz. Sarışın kelimesinin kadın cinsiyetine yönelik kullanımının artması, medyada öne çıkarılan sarışın kadın imgesinden saçlarını sarıya boyatma modasına kadar birçok sebebe bağlanabilir. Tablo 4: Fiziksel özellikler kategorisinde erkek yönünde ivme kazananlar Kelimeler

1860-1939

1940-2015

1860-2015

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

bodur

40,0%

60,0%

0,0%

100,0%

0,0%

100,0%

çevik

59,6%

40,4%

23,9%

76,1%

41,9%

58,1%

çıtkırıldım

100,0%

0,0%

28,6%

71,4%

44,4%

55,6%

esmer

51,7%

48,3%

40,9%

59,1%

45,3%

54,7%

haşmetli

75,0%

25,0%

16,7%

83,3%

50,0%

50,0%

heybetli

15,0%

85,0%

0,0%

100,0%

8,1%

91,9%

kıvrak

96,3%

3,7%

75,0%

25,0%

87,2%

12,8%

pasaklı

100,0%

0,0%

50,0%

50,0%

71,4%

28,6%

Bu kategoride, Tablo 4’te dikkat çektiği üzere 1940 öncesinde yakın değerler gösteren esmer; daha çok erkek cinsiyetine yönelik kullanılan bodur, heybetli ve daha çok kadın kahramanları niteleyen çevik, çıtkırıldım, haşmetli, kıvrak ve pasaklı kelimeleri; 1940 sonrasında -kadınlara kıyasla- erkek kahramanlar için daha fazla kullanılmıştır. Tablo 3 ve Tablo 4’teki kelimeler, fiziksel görünümle ilgilidir ve 1940’tan sonra kadın ya da erkeğin bedensel evrime uğradığı iddia edilemez. Kadınların daha fazla etine dolgunlaşmadığı ya da erkeklerin zamanla bodurlaşmadığı bir gerçektir. Tüm bu veriler; popüler kültür değişimlerinden siyasi, edebî ve sosyolojik süreçlere uzanan perspektif bağlamında tek tek yorumlandığında daha fazla anlam ifade edecektir.

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

76

Gülcan Çolak, Emine Yılmaz & Oğuz Kısa

Tablo 5: Meslekler kategorisinde toplumsal cinsiyeti kadın yönünde ivme kazananlar Kelimeler

1860-1939

1940-2015

1860-2015

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

antikacı

0,0%

100,0%

55,6%

44,4%

41,7%

58,3%

cambaz

0,0%

100,0%

50,0%

50,0%

33,3%

66,7%

falcı

20,0%

80,0%

63,6%

36,4%

50,0%

50,0%

romancı

16,7%

83,3%

57,7%

42,3%

44,7%

55,3%

sekreter

0,0%

100,0%

81,8%

18,2%

72,0%

28,0%

doktor

6,2%

93,8%

10,9%

89,1%

9,0%

91,0%

eczacı

0,0%

100,0%

30,0%

70,0%

18,8%

81,3%

gazeteci

15,4%

84,6%

27,9%

72,1%

25,0%

75,0%

profesör

0,0%

100,0%

15,8%

84,2%

12,5%

87,5%

psikolog

25,0%

75,0%

50,0%

50,0%

41,7%

58,3%

Tablo 5’teki 10 kelimenin tümü de 1940 öncesi roman ve hikâyelerde daha fazla erkek kahramanlar için kullanılmış olup 1940 sonrasında kadın kahramanlara yönelik kullanımı ivme kazanan meslek adlarıdır. 19. yüzyılın ikinci yarısında kadının eğitimiyle ilgili başlayan reformların, Cumhuriyet’in ilanıyla birlikte yasal ve yapısal yaptırımlarla hız kazanması; Türk kadınlarının ekonomik, toplumsal ve kültürel alanlarda geniş yer edinmelerinde, bankalardan eğitim kurumlarına, özel teşebbüsten parlamentoya kadar her alanda yer almalarında etkili olmuştur (Çaha, 1996, s. 126). Her ne kadar kadınlar, eğitim düzeyi ve kamusal alanda istihdam konusunda erkek nüfusun gerisinde olsa da siyasal, ekonomik ve kültürel gelişmeler; psikolog, profesör, doktor, eczacı gibi yüksek eğitim gerektiren meslekleri icra eden kadınların, 1940 sonrası Türk edebiyatında daha fazla görünmesinde etkili olmuştur. Aynı şekilde Cumhuriyet’in ilanından günümüze kadın yazarların sayısındaki artış (Türkeş, 2006), romancı kelimesinde görüldüğü üzere araştırma verilerine de yansımıştır. Tablo 6: Meslekler kategorisinde toplumsal cinsiyeti erkek yönünde ivme kazananlar Kelimeler

1860-1939

1940-2015

1860-2015

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

Kadın

Erkek

büyücü

100,0%

0,0%

55,6%

44,4%

71,4%

28,6%

çalgıcı

55,6%

44,4%

0,0%

100,0%

35,7%

64,3%

hasta bakıcı

83,3%

16,7%

62,5%

37,5%

71,4%

28,6%

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

Türkçe Kelimelerde Toplumsal Cinsiyet Değişimi

77

1940 öncesinde daha çok kadın kahramanlar için kullanılan Tablo 6’daki 3 kelime, 1940 sonrası erkek kahramanlar yönünde ivme kazanmıştır. Hasta bakıcı kelimesindeki artış, erkeklerin de bu mesleği daha fazla icra etmeye başlamasıyla açıklanabilir. Büyücü, 1940 öncesinde tamamen kadın cinsiyeti için kullanılırken 1940 sonrasında, Türkiye’de illizyonist-sihirbaz erkeklerin sahne almaya başlaması ve kelimenin, gösteri yoluyla sihir yapan kişi anlamını da kazanmasının etkisiyle erkekler için daha fazla kullanılmaya başlanmış olabilir. Bilindiği gibi Türkiye’de sihirbazlık gösterileri 1936’dan itibaren Zati Sungur’la başlamıştır. Çalgıcı kelimesinin 1940 sonrasında tamamen erkek kahramanlar için kullanılması, kamusal alanda erkek çalgıcıların kadınlara oranla artmasından ziyade 1940 öncesinde kadın çalgıcıların rolü göz önünde bulundurularak da yorumlanabilir. Osmanlı toplumunda çeng müzik aletinin özellikle kadınlarla ilişkilendirilmesi; düğün, kına gecesi, lohusaların kırk hamamı gibi kadın şenliklerinde kadın dansçı ve çalgıcıların bulunması; çalgıcı kelimesinin 1940 öncesinde daha fazla kadına yönelik kullanımıyla ilgili olabilir. 19. yüzyılda 1. Abdülhamit’in kızı Esma Sultan’ın sarayında kızlardan kurulu bir saz takımının bulunması (Beşiroğlu, 2006) ve kadın topluluklarının arasına erkek çalgıcıların girememesi gibi verilerden hareketle, çalgıcı kadın vurgusunun, 20. yüzyılın başına kadar devam ettiği söylenebilir. Değerlendirme Araştırma sonucunda, 1860-1939 ve 1940-2015 dönemleri arasında, davranışsal ve zihinsel nitelikler kategorisinde 10 kelimenin kadın, 26 kelimenin erkek; fiziksel özellikler kategorisinde 4 kelimenin kadın, 8 kelimenin erkek ve meslekler kategorisinde 10 kelimenin kadın, 3 kelimenin de erkek toplumsal cinsiyeti yönünde ivme kazandığı görülmektedir. Türk edebiyatının anlatmaya bağlı edebî eserlerinde, toplamda 61 kelimede, dönem değişkeninde toplumsal cinsiyet farklığı tespit edilmiştir. Bulgular ve tartışmalar bölümünde dile getirildiği gibi Türk edebiyatının 1860-1939 ile 1940 sonrası dönemlerinde toplumsal cinsiyeti değişen kelimelerin tümünü tek bir mantık ve anlayışla değerlendirmek güçtür, çünkü ekonomik, siyasi, kültürel, teknolojik değişmeler; toplumsal tutum ve değer yargılarındaki, sanat ve dildeki, eğitimdeki değişimler ile karşılıklı bir etkileşim içindedir. Bu unsurlardan herhangi birindeki farklılaşma, toplumsal organizma içindeki diğer sistemlerde de bir reaksiyon oluşturma gücüne sahiptir. Toplumsal cinsiyet rolleri, köklü bir kültürel zemine dayanmakla birlikte değişime ve dönüşüme açık bir süreç de gösterebilmektedir. Kadınların kamusal alanda daha fazla yer almaları, eğitim ve bilinç düzeylerinin artışı, çekirdek aile yapısının yaygınlık kazanması gibi nedenlerle geleneksel cinsiyet rolleri değişebilmekte ve gerek aile gerek kamusal alanda kadınlık ve erkeklik kavramları dönüşüme uğrayabilmektedir Dolayısıyla Türk edebiyatındaki toplumsal cinsiyet değişimine dair bu veriler; bir gerçekliği yansıtmakla birlikte, sosyal bilimlerin farklı disiplinlerine ait literatür eşliğinde incelenip yorumlandığında daha anlamlı hâle gelecektir. Kaynakça Adak, H. (2014). Otobiyografik Benliğin Çok-Karakterliliği: Halide Edib’in İlk Romanlarında Toplumsal Cinsiyet. In S. Irzık & J. Parla (Haz.), Kadınlar Dile Düşünce ve Toplumsal Cinsiyet. İstanbul: İletişim, 159-179. Atay, O. (1984). Tehlikeli Oyunlar (2. Basım). İstanbul: İletişim.

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

78

Gülcan Çolak, Emine Yılmaz & Oğuz Kısa

Bauman, Z. (1998). Sosyolojik Düşünmek. İstanbul: Ayrıntı. Beşiroğlu, Ş. Ş. (2006). İstanbul’un Kadınları ve Müzikal Kimlikleri. İTÜ Sosyal Bilimler Dergisi 3/2, 3-19. Büyükkantarcıoğlu, N. (2002). Kadın ve Dil: Dilbilimde Farklı Yaklaşımlar. Frankofoni. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Fransız Dili ve Edebiyatı Ortak Kitabı, 289-304. Coşkun, B. (2010). Türk Modernleşmesini Kadın Romanları Üzerinden Okumak: Tanzimat’tan Cumhuriyet’e. Turkish Studies 5/4, 930-964. Çaha, Ö. (1996). Sivil Kadın / Türkiye’de Sivil Toplum ve Kadın. Ankara: Vadi. Çolak, G. (2018). Türk Edebiyatında Kelimelerin Toplumsal Cinsiyeti. Türklük Bilimi Araştırmaları – TÜBAR 43, 87-125. Günaydın, A. U. (2012). Cumhuriyet Öncesi Kadın Yazarların Romanlarında Toplumsal Cinsiyet ve Kimlik Sorunsalı: 1877-1923 (Doktora Tezi). Ankara: Bilkent Üniversitesi, Ekonomi ve Sosyal Bilimler Enstitüsü. Gürbilek, N. (2014). Erkek Yazar, Kadın Okur. In S. Irzık & J. Parla (Haz.), Kadınlar Dile Düşünce. İstanbul: İletişim, 275-305. Karay, R. H. (1976). Memleket Hikâyeleri (6. Basım). İstanbul: İnkılâp ve Aka (1919). König, G. (1992). Dil ve Cins: Kadın ve Erkeklerin Dil Kullanımı. Dilbilim Araştırmaları. Ankara: Hitit, 25-36. Lyons, J. (1983). Kuramsal Dilbilime Giriş. Ankara: TDK. Taborga, C. & ve Leach, B. (2000). Cins Bakışı Sözlüğü. Erişim (14.07.2017) www.bianet.org. Türkeş, A. Ö. (2006). Sayılarla Kadın Romanları. Erişim (14.07.2017) http://www.birikimdergisi.com/ guncel-yazilar/86/sayilarla-kadin-romanlari. Uzuner, B. (2000). Kumral Ada Mavi Tuna (29. Basım). İstanbul: Remzi.

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

Türk Halk Müziği Fonetik Notasyon Sistemi/Thmfns’nin Eğitsel/Öğretisel Uygulamalara Aktarım/Adaptasyon Süreçlerinde Kullanılması Öngörülen Modeller: Kaypentax®: Çoklu Konuşma™ Model 3700 Gonca Demir (İstanbul Teknik Üniversitesi) Giriş Türk Halk Müziği Fonetik Notasyon Sistemi Veritabanı/THMFNS V Müzik türleri içerisindeki ayrıcalıklı yerini kaynağını yöresel ağız farklılıklarında bulan kişiliğinden alan, yarınları ağız farklılıklarından doğan tavrını korumasına ve değişime karşı direnebilmesine bağlı olan Türk halk müziği verimlerinde varlığını sürdüren yöresel ağız özelliklerinin dilbilimsel yasalara bağlı olarak ses bilgisi/şekil bilgisi/söz varlığı ölçütleri ekseninde Türk Dil Kurumu Çeviriyazı İşaretleri/TDKÇYİ ile transkript edildiği, müzikolojik yasalara bağlı olarak ise etnomüzikolojide dilbilimsel yaklaşımlar-performans/icra gösterim teori ekseninde yapılanan sözel/sanatsal bir performans türü olarak tanımlanan türkülerin kuramsal/icrasal altyapısında varlığını sürdüren Türk halk müziği yöresel ağız özelliklerinin de Türk Dil Kurumu Çeviriyazı İşaretleri/TDKÇYİ ile transkript edildiği, diğer dünya dillerinde de var olan bu gerçeğin yerel/evrensel standartlarca varlığı/kullanılabilirliği çeşitli alanlar üzerinde tescillenmiş olan Uluslararası Fonetik Alfabe/IPA sesleri aracılığıyla notasyona aktarılarak aslına en uygun şekilde tekrar tekrar seslendirilebileceği dilbilimi/müzikoloji kaynak ve otoritelerince tespit edilerek onaylanmıştır (Radhakrishnan, 2011, s. 422-463). Türk Halk Müziği Fonetik Notasyon Sistemi/THMFNS sesbilgisi/şekil bilgisi/söz varlığı ölçütleri ekseninde yerel/evrensel ilintilerle birlikte Standart Türkiye Türkçesi/STT (bir toplulukta bölgeler üstü anlaşma aracı olarak tanınıp benimsenen, konuşulan lehçeler/ağızlar içerisinde yaygınlaşarak hâkim duruma geçen, dil türleri/kullanıldığı saha içerisinde en geniş işleve sahip olan yerel/sosyal tabakalara has izler taşımayan, ağızlar üstü/norm oluşturucu/varyasyon azaltıcı standart/prestij varyant/standart dil: Demir, 2002/4, s. 105-116)-Türk Dil Kurumu Çeviriyazı İşaretleri/TDKÇYİ (Anadolu diyalektolojisi üzerine yapılan kapsamlı derleme çalışmaları aracılığıyla derlenen yöresel ağız metinlerinin kuramsal/icrasal altyapısında ses bilgisi/şekil bilgisi/söz varlığı ölçütleri ekseninde varlığını sürdüren yöresel ağız özelliklerini transkript edebilmek amacıyla kullanılan transkripsiyon işaretleri: TDK, 1945, s. 4-16)-Uluslararası Fonetik Alfabe/IPA (ses değerlerini uluslararası standartta yazıya dökebilme, tüm dillerdeki konuşma seslerini örnek bir biçimde kodlayabilme, dillerin doğru telaffuz edilmesini sağlayarak çok sayıda transkripsiyon sisteminin doğurduğu karışıklıkları önleyebilme, her bir ses için ayrı bir sembol geliştirebilme amacı ile işaret ve simgelerden oluşturulmuş standart alfabe türü: IPA, 1999) sesleri ekseninde yapılanan fonetik notasyon sistemi örneğidir (Demir, 2011). Türk Halk Müziği Fonetik Notasyon Sistemi Veritabanı/THMFNS V; Türk Halk Müziği Fonetik Notasyon Sistemi Alfabe Veritabanı/THMFNS AV & Türk Halk Müziği Fonetik Notasyon Sistemi Ses

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

80

Gonca Demir

Veritabanı/THMFNS SV & Türk Halk Müziği Fonetik Notasyon Sistemi Sözlük Veritabanı/THMFNS SzV & Türk Halk Müziği Fonetik Notasyon Sistemi Eser Veritabanı/THMFNS EV & Türk Halk Müziği Fonetik Notasyon Sistemi Fonotaktik Olasılık Hesaplayıcı Veritabanı/THMFNS FOHV & Türk Halk Müziği Fonetik Notasyon Sistemi Fonetik Terapi Uygulamaları/THMFNS FTU & Türk Halk Müziği Fonetik Notasyon Sistemi Fonotaktik Farkındalık Yetileri Gelişim Süreçleri/THMFNS FFYGS & Türk Halk Müziği Fonetik Notasyon Sistemi İşitsel Ayırt Etme Testi/THMFNS İAT & Türk Halk Müziği Fonetik Notasyon Sistemi Artikülâsyon Testi/THMFNS AT vb gibi verileri de bünyesinde barındırmaktadır (Bkz. Şekil 1-2 ve Tablo 1-2). aekil 1: Müzikolingu istik yetileri grafik/ çizelge/ diyagram örneklemi (Radhakrish nan, 2011: 423-463)

aekil 2: Türk Halk MüziȀi Fonetik Notasyon Sistemi Eser Veritabanȉ/THMFNS EV Standart Türkiye Türkçesi/STT & Urfa/Kerkük/Telâffer AȀȉzlarȉ Türk Dil Kurumu Çeviriyazȉ 8Ȼaretleri/UKTA TDKÇY8 ile metinsel/müzikal transkripsiyon (Özbek, 2010: 254-255 & Demir, 2011: 246).

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

81

Türk Halk Müziği Fonetik Notasyon Sistemi ... Tablo 1: Türk Halk Müziği Fonetik Notasyon Sistemi/THMFNS Müzikolektoloji/Müzikolinguistik/Müzikolekt/Müzikodilbilimsel Performans Özellikleri Gele Gele Geldik Bir Kara Taşa/Ɉelɛ Ɉelɛ Ɉeldic Biɾ Kɑɾɑ Tɑʃɑ Gele Gele Geldĭm Bir Ḳara Daşa/Gɛlɛ Gɛlɛ Gɛldɯ̌m Biɾ Kɑɾɑ Dɑʃɑ Yöre: Urfa

Yöre: Urfa

Kaynak Kişi: Mukim Tahir

Kaynak Kişi: Mahmut Güzelgöz

Derleyen: Muzaffer Sarısözen

Derleyen: Mehmet Avni Özbek

Notaya Alan: Muzaffer Sarısözen

Okuyan: Mahmut Güzelgöz

Nota Yazan: N. Tunca

Metinsel Transkripsiyon: Mehmet Avni Özbek &

TRT Müzik Dairesi Derleme Tarihi:

Gonca Demir

24.06.1948

Müzikal Transkripsiyon: Gonca Demir

TRT Müzik Dairesi İnceleme Tarihi:

Nota Yazan: Sezgin Yaman

15.03.1974

Urfa THM Edebi/Müzikal Eser Sıra No: 02

TRT THM Repertuarı Eser Sıra No: 701

Urfa THM Edebi/Müzikal Eser Ses Kayıt No: 02

TRT THM Repertuarı Eser Ses Kayıt No: 01 Standart Türkiye

Uluslararası Fonetik

Türk Dil Kurumu

Uluslararası Fonetik

Türkçesi/STT

Alfabe/IPA

Çeviriyazı

Alfabe/IPA

İşaretleri/TDKÇYİ Gele gele geldik bir

Ɉelɛ ɟelɛ ɟeldic biɾ kɑɾɑ

Gele gele geldĭm bir

Gɛlɛ gɛlɛ gɛldɯ̌m biɾ kɑɾɑ

kara taşa

tɑʃɑ

ḳara daşa

dɑʃɑ

Yazılanlar gelir sağ

Jɑʐɯɫɑnɫɑɾ ɟeliɾ sɑƔ

Yazılanlar gelĭr saġ

Jɑzɯlɑnlɑɾ gɛlɯ̌ɾ sɑɡ ɔlɑn

olan başa eman

oɫɑn bɑʃɑ emɑn

olan başa aman

bɑʃɑ ɑmɑn ɛfɛndɯ̌m

efendim

efɛndim

efendĭm

Bizi hasret koyar

Biʐi hɑsɾɛt kojɑɾ

Bĭzĭ ḥesret ḳoydı

Bɯ̌zɯ̌ ḫɛsɾɛt kɔjdɯ kɑvɯm

kavim kardaşa

kɑvim kɑɾdɑʃɑ

ḳavım ḳardaşa

kɑɾdɑʃɑ

Bir ayrılık bir

Biɾ ɑjɾɯɫɯk biɾ

Bir ayrılıḫ bir

Biɾ ɑjɾɯlɯχ biɾ jɔχsɯllɯχ

yoksulluk bir ölüm

joksuɫɫuk biɾ ølym

yoḫsıllıḫ bir ölǚm

biɾ ɶļim ɑmɑn ɛfɛndɯ̌m

eman efendim

emɑn efɛndim

aman efendĭm

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

82

Gonca Demir Not 1. Anadolu ağız

Not 2. IPA Turca:

Not 3.

Not 4. Türk dili ağız

araştırmalarında

Kural Tabanlı Türkçe

Etnomüzikolojide

araştırmalarında Uluslararası

çeviriyazı sistemleri:

Fonetik Dönüştürücü

dilbilimsel

Fonetik Alfabe/Uluslararası

standart

Programı/KTTFDP

yaklaşımlar:

Sesbilgisi Alfabesi/IPA

yazım/transkripsiyon/

(Bicil & Demir, 2012)

müzikolojik veri

kullanımı: Türkiye’de ağız

varyasyon yöntemi

ekseninde Türk

kaydetmede fonetik

metinlerinin IPA kullanılarak

ekseninde Standart

alfabesindeki harflerin

yazı kullanımı: ağız

yazıya geçirilmesi (çeviriyazı

Türkiye

IPA karşılıkları ve ses

dokümantasyonunun

işaretlerinin TDK-IPA

Türkçesi/STT ile

tanımları (Pekacar &

dilbilimsel ve

karşılıkları: Pekacar & Güner

transkript edilmiştir

Güner Dilek, 2009, s.

müzikolojik eksende

Dilek, 2009, s. 576-578, 584-

(Demir, 2010, s. 93-

584-588)-Türkiye

gerekliliği: Türk halk

588) yöntemi ekseninde

106) & (Demir, 2012,

Türkçesi Söyleyiş

müziği yöresel ağız

Standart Türkiye

s. 1-8) & (TRT THM

Sözlüğü/TTSS

özelliklerinin fonetik

Türkçesi/STT-Türk Dil

Repertuarı Nota

sesbilim Abecesi: ünlü

notasyonu (Demir,

Kurumu Çeviriyazı

Arşivi: Url

ve ünsüzlerin IPA

2011) yöntemi

İşaretleri/TDKÇYİ-

).

aracılığıyla

r Ağızları Türk Dil

Alfabesi/IPA ile transkript

Uluslararası Fonetik

Kurumu Çeviriyazı

edilmiştir.

Alfabe/Uluslararası

İşaretleri/UKTA

Sesbilgisi

TDKÇYİ: ünlüer-

Alfabesi/IPA ile

ünsüzler-ayırt edici

transkript edilmiştir.

işaretler ile transkript edilmiştir (Özbek, 2010, s. 254-255).

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

83

Türk Halk Müziği Fonetik Notasyon Sistemi ... Tablo 2. Türk Halk Müziği Fonetik Notasyon Sistemi/THMFNS Müzikolektoloji/Müzikolinguistik/Müzikolekt/Müzikodilbilimsel Performans Özellikleri Gele gele geldik bir kara taşa/ɟelɛ ɟelɛ ɟeldic biɾ kɑɾɑ tɑʃɑ Gele gele geldĭm bir ḳara daşa/Gɛlɛ gɛlɛ gɛldɯ̌m biɾ kɑɾɑ dɑʃɑ Yöre: Urfa

Yöre: Urfa

Kaynak Kişi: Mukim Tahir

Kaynak Kişi: Mahmut Güzelgöz

Derleyen: Muzaffer Sarısözen

Derleyen: Mehmet Avni Özbek

Notaya Alan: Muzaffer Sarısözen

Okuyan: Mahmut Güzelgöz

Nota Yazan: N. Tunca

Metinsel Transkripsiyon: Mehmet Avni

TRT Müzik Dairesi Derleme Tarihi:

Özbek & Gonca Demir

24.06.1948

Müzikal Transkripsiyon: Gonca Demir

TRT Müzik Dairesi İnceleme Tarihi:

Nota Yazan: Sezgin Yaman

15.03.1974

Urfa THM Edebi/Müzikal Eser Sıra No: 02

TRT THM Repertuarı Eser Sıra No: 701

Urfa THM Edebi/Müzikal Eser Ses Kayıt No:

TRT THM Repertuarı Eser Ses Kayıt No: 01

02

Standart Türkiye

Uluslararası Fonetik

Türk Dil Kurumu

Uluslararası Fonetik

Türkçesi/STT

Alfabe/IPA

Çeviriyazı

Alfabe/IPA

İşaretleri/TDKÇYİ Gele gele geldik bir kara

ɟelɛ ɟelɛ ɟeldic biɾ kɑɾɑ

Gele gele geldĭm bir ḳara

Gɛlɛ gɛlɛ gɛldɯ̌m biɾ

taşa

tɑʃɑ

daşa

kɑɾɑ dɑʃɑ

Not 1. Türk halk müziği edebi/müzikal metninin I. dizesinin kuramsal/icrasal altyapısında varlığını sürdüren ses bilgisi ölçütleri: Standart Türkiye Türkçesi/STT > Uluslararası Fonetik Alfabe/Uluslararası Sesçil Alfabe/IPA: [a] Geniş, düz, öndamaksıl (predorsal) > [α] Geniş, düz, artdamaksıl (postdorsal) - [e] Geniş, düz, öndil (kapalı) > [ɛ] Geniş, düz, öndil (açık) - [i] Dar, düz, ödil (açık) > [I] / [i] Dar, düz, öndil (kapalı) - [b] > [b] Ötümlü, patlamalı, çift dudak - [d] > [d] Ötümlü patlamalı, dilucu-dişardı - [k] Ötümsüz, patlamalı artdamak > [c] Tonsuz, ön damak, patlamalı - [g] Tonlu, ön damak-dil ortası, patlayıcı > [Ɉ] Ötümlü, patlamalı dil-artdamak (ön) - [l] > [l] Tonlu, diş eti, yanal akıcı - [m] > [m] Tonlu, çift dudak, genizli - [r] Ötümlü, çok vuruşlu, dilucu-dişeti > [ɾ] Ötümlü, tek vuruşlu, dilucu-dişeti [Ɣ] Ötümsüz, sızıcı - [ş] > [ʃ] Ötümsüz, sızıcı, dil-öndamak - [t] > [t] Ötümsüz, patlamalı, dilucu-dişardı. Urfa/Kerkük/Talaffer Ağızları Türk Dil Kurumu Çeviriyazı İşaretleri/TDKÇYİ > Uluslararası Fonetik Alfabe/Uluslararası Sesçil Alfabe/IPA: [ĭ] Kısa, vurgusuz, i/ė arası bir ünlü > [ɯ̌] Çok kısa ı- [ḳ] İnce ya da kalın ünlülerle hece kuran, normal k’dan daha arkada teşekkül eden patlayıcı ve kalın olan bir art damak ünsüzü > [k] Tonsuz, arka damak, patlamalı.

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

84

Gonca Demir Türk Dil Kurumu

Türkiye Türkçesi

Urfa/Kerkük/Tallâf

Türk Halk Müziği

Sözlük

Söyleyiş Sözlüğü

er Ağızları Dizin ve

Fonetik Notasyon

Veritabanı/TDK SzV

Veritabanı/TTSSV

Sözlük

Sistemi Sözlük

Veritabanı/UKTA

Veritabanı/THMF

DSV

NS SzV

gele: gele (TDK STS)-gele

ɟe'lɛ: gele > ɟe'lɛ

gele: gelmek, bir yere

(TDK BTS)-gelsin (TDK

gitmek ulaşmak,

THADS/TTAS)-gel,

varmak.

gele/ɟe'lɛ/gele

hele gel, haydi gel (TDK TS).

ɟe'ldIc: gel-dik > ɟe'l-dIc

geldik: geldi-k (TDK BTS).

geldik/ɟe'ldIc/geldĭm geldĭm: gelmek, bir

'bIɣ: bir > 'bIɣ

yere gitmek ulaşmak,

bir/bir/bir

varmak. bir: bir (TDK STS)-bir

kα'ɾα: kara > kα'ɾα

bir: sayı adı, belirsizlik

(TDK GTS)-ber/bi

sıfatı.

(TDK TTAS)-bir (TDK

ḳara: kara, siyah, kötü,

TS).

'tα∫α: taş-a > 'tα∫-α

sıkıntılı, yas.

kara/kα'ɾα/ḳara

daşa/'tα∫α/daşa

kara: kara (TDK GTS)kara (TDK TTAS)-kara

daşa: taş.

(TDK TS). daşa: taş (TDK GTS)-taş (TDK TTAS)-daş(TDK TS). Not 4. Türk halk müziği edebi/müzikal metninin I. dizesinin kuramsal/icrasal altyapısında varlığını sürdüren söz varlığı ölçütleri: Türk Dil Kurumu Sözlük Veritabanı/TDK SV (Url ) & Urfa/Kerkük/Tallâfer Ağızları Dizin ve Sözlük Veritabanı/UKTA DSV (Özbek, 2010, s. 113-253) & Türkiye Türkçesi Söyleyiş Sözlüğü Veritabanı/TTSSV (Ergenç, 2002, s. 4647) & Türk Halk Müziği Fonetik Notasyon Sistemi Sözlük Veritabanı/THMFNS SzV ekseninde Standart Türkiye Türkçesi/STT-Türk Dil Kurumu Çeviriyazı İşaretleri/TDKÇYİ-Uluslararası Fonetik Alfabe/IPA ile transkript edilmiştir.

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

Türk Halk Müziği Fonetik Notasyon Sistemi ...

85

Metodoloji KayPENTAX®: Çoklu Konuşma™ Model 3700 Konuşma/ses değerlendirme ve terapi uygulamaları için görsel geri bildirim ve akustik analiz aracı olarak tasarlanmış olan, konuşma örneklerini fotoğraflama, analiz etme ve oynatma için standart multimedya donanımı kullanan, güçlü/düşük maliyetli standart Windows® multimedya donanımı tabanlı konuşma analiz programıdır. Bilgisayarlı Konuşma Laboratuarı/CSL™ yazılımı ile aynı analiz/düzenleme özelliklerini içeren ve aynı zamanda birçok uygulama özellikli program seçeneğini bünyesinde barındıran, eğitim, araştırma, ses ölçümleri, klinik uygulamaları, geri dönüt, ikinci dil artikülâsyonu, adli çalışmalar vb gibi alanlarda kullanılan konuşma kaydedici, geri dönütü ve ölçü yazılımıdır. Konuşma dosyasını yükleyen, sinyali filtreleyen ve spektrum değişikliklerini örnekleyen bir makro içermektedir. Bütün grafik görüntüleri tam sayısal analiz ve otomatik istatistiksel analiz içermesi dolayısıyla raporlar basit özellik taşımaktadır. Yazılımın kullanım kolaylığı programın güçlü özellik seti ile tamamlanmaktadır. Her fonksiyon gelişmiş araştırma gereksinimlerine bile uyacak şekilde ayarlanabilmektedir. Spektrografik analiz, dokuz filtre bant genişliği, dört pencere ağırlıklandırması, tam ölçekleme, renk, ön vurgu, dinamik çeşitlilikler vb gibi uygulamalar için düzenlemelere sahiptir. Geniş çevrimiçi yardım ve eğitim dokümanları kullanıcıya kılavuzluk etmektedir. Yaygın bir biçimde uygulanan bütün fonksiyonlar araç çubuğunda aşağı çekmeli menülerde mevcut veya tanımlanmış tuşlarla erişilebilir durumdadır. Makrolar olarak adlandırılan bir özellik tekrar çağrılabilen özellik listesini depolayabilmektedir. Windows 2000 ve Windows XP ile uyumlu işletim sistemi ile çalışan, hem .wav hem de .nsp dosya formatlarını okuyabilen program Pentium 266 MHz, CD-ROM, 16 MB RAM vb gibi özelliklere sahiptir (Bkz Şekil 3-6 & Tablo3). (Url).

Şekil 3: Çoklu Konuşma™ Model 3700; bu modül A: Dalga şekili, B: renkli spektrogram, C: biçimlendirici geçmişe sahip gri ölçekli spektrogram ve D: LPC biçimlendirici analiz özelliklerini göstermektedir.

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

86

Gonca Demir

aekil 4: Çoklu KonuȻma™ Model 3700; bu modül A penceresi: gȉrtlaksȉ uyarȉm iȻaretli konuȻma dalga Ȼekillerinin zamana baȀlȉ IPA sembollerini, B penceresi: palatogramȉn tamamȉnȉ bir araya getiren biçimlendirici takip/aralȉk/geniȻlik döngüsü özellikli spektrogramȉ, C penceresi: imleç hareketi iliȻkili akustik analizde farklȉ palatometer örneklerini göstermektedir.

aekil 5: Çoklu KonuȻma™ Model 3700; bu modül A/B/C pencereleri: grafiksel/sayȉsal analiz araçlarȉ, Ȼiddet spektogramlarȉ, güç spektrumlarȉ, ses patlatma tahtalarȉ, parametre loglamalarȉ, LPC analiz çȉktȉlarȉ, IPA notlarȉ, program operasyonlarȉ, menü seçenekleri, bilgilendirme rehberi, makrolar vb gibi özellikleri göstermektedir.

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

Türk Halk Müziği Fonetik Notasyon Sistemi ...

87

Şekil 6: Çoklu Konuşma™ Model 3700; bu modülde klinik eğitim ve araştırma uygulamaları için hedeflenmiş olan yazılım seçeneklerinden biri olan Vidyo Fonetikleri Programı ve Veritabanı Model 5150 ekran görüntüsü sunulmuştur. Tablo 3: Çoklu Konuşma™ Model 3700; bu modül kliniksel değerlendirme ve gerçek zamanlı geribildirim uygulamaları, dilbilim ve adli uygulamalar, veritabanları, uygulamaları öğretmek için eğitsel yazılımlar vb gibi yazılım seçeneklerini göstermektedir. Kliniksel Değerlendirme ve Gerçek Zamanlı Geribildirim Uygulamaları Sessel Geribildirim Araçları/AFT Model 3506 Ses Oyunları Model 5167B Motor Konuşma Profili Model 5141 Çok Boyutlu Ses Programı/MDVP Model 5105 Gerçek Zamanlı EGG Analizi Model 5138 Gerçek Zamanlı Aralık Model 5121 Gerçek Zamanlı Spektogram Model 5129 Ses-Eşleme Model 5127 Ses Seviye Profil/VRP Programı Model 4326 Dilbilim ve Adli Uygulamalar Analiz-Sentez Laboratuarı/ASL Model 5104 Sinyal Yükseltme Programı Model 5142 Veritabanları

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

88

Gonca Demir

Bozuk Ses Veritabanı ve Programı Model 4337 Fonetik Veritabanı Model 4332 Palatometer Veritabanı Model 4333 Vidyo Fonetikleri Programı ve Veritabanı Model 5150 Uygulamaları Öğretmek İçin Eğitsel Yazılımlar Fonetik ve Algılama Simülasyon Programları Model 5151 Solunum, Fonasyon ve Prosodi Simülasyonu Model 5152 Dizartriler için Uygulamalı Konuşma Bilimi Model 5153 Konuşma Artikülâsyonu: Kas Vektörlerinin Animasyonu Model 5154 İnsan İletişimleri İçin Sinir Bilim: Amaçtan Artikülâsyona Model 5155 Ses ve Rezonans Bozuklukları için Uygulamalı Konuşma Bilimi Model 5156

Analiz Türk Halk Müziği Fonetik Notasyon Sistemi/THMFNS’nin Eğitsel/Öğretisel Uygulamalara Aktarım/Adaptasyon Süreçlerinde KayPENTAX®: Çoklu Konuşma™ Model 3700 Türk Halk Müziği Fonetik Notasyon Sistemi Fonolojik Farkındalık Yetileri Gelişim Süreçleri/THMFNS FFYGS; fonoloji/sesbilimi dillerin kuramsal ve icrasal altyapısında varlığını sürdüren konuşma seslerini diller üzeri bir yaklaşımla inceleyen bir bilim dalıdır. Ses dağarcığından seçilerek kullanılan konuşma sesleri mikro/makro ölçekte kültürsel ve dilsel özellikler ekseninde yapılanmaktadır. Dilin bileşenlerinden biri olarak dildeki konuşma seslerinin dizisel/dizimsel ilişkilerini belirleyen kuralları içeren ve konuşma seslerini bildirişimdeki işlevleri açısından inceleyen sesbilgisi alanının temel basamaklarından biri olan fonolojik/sesbilgisel farkındalık; konuşma seslerinin farkında olabilme ve konuşma seslerini manipule edebilme yetisi olarak tanımlanmıştır. Sesbilgisel hatırlama, sesbilgisel bellek, sesbilgisel üretim vb gibi konuşma seslerine ilişkin bilgilerin kullanılmasını sağlayan sesbilgisel işlem süreçlerini kapsamaktadır. Sesbilgisel işlemlerdeki başarı sesbilgisel stratejilerin kazanılabilmesi ve yeterli bir biçimde kullanabilmesi ile ilişkilendirilmektedir. İnsanın temel bir biyolojik özelliği olan konuşma eylemi motor hareketlerin kullanımını gerektiren fiziksel/psikolojik/nörofizyolojik bir süreç olup insanda işitme ve ses yolu kullanılarak konuşma işlevinde görev alan organlar yardımı ile düşüncelerin sesli sembollerle kodlanmasıdır. Konuşma sesleri sesbirimsel ve sesbilgisel olmak üzere iki düzeyde incelenmektedir. Sesbirimsel düzey seslerin farklı durumlar içerisinde doğru çıkarılması becerisini sesbilgisel düzey ise seslerin düzenlenmesi/sıralanması/dağılımı ile ilgili özellikleri kapsamaktadır. Sesletim yeterliliği bireyin konuşmada yer alan organlarının ardışık/uyumlu hareketleri ile belirli bir dile ait konuşma seslerini kazanabilmesi ve doğru telaffuz edebilmesi sesbilgisel yeterlilik ise sesbirimlerin dilsel kurallara uygun kullanabilmesi ve sesbilgisel bilişsel bilginin örgütlenebilmesi olarak nitelendirilmektedir. Sesbilgisel farkındalık becerileri bireysel farklılıklar ve dillere özgü faktörler ekseninde yapılanmaktadır. Konuşma eyleminin sesbilgisel örgütleme, sesçil motor planlama ve sesletim olmak üzere üç genel düzlemi bulunmaktadır. Konuşma üretimi için solunum/sesleme/sesletim zorunlu süreçler olarak belirlenmiştir. Sesbilgisel kodlama süreçlerinde beyindeki işlemler bilişsel düzlemde harekete geçmekte, düşünceler belli seslere göre dizilmekte ve

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

Türk Halk Müziği Fonetik Notasyon Sistemi ...

89

bellekte saklanan dile ait bilgiler çağırılmaktadır. Kodlanan seslere göre motor planlama düzeyinde hangi organların ne şekilde çalışacağına göre bir dizi karar alınmakta ve sesletim için bu dizilimi iletecek organlara sinirler aracılığıyla sinyaller iletilmektedir. Sesletim süreci sesleme yolundaki düzeneklerin farklı hareketleri ile hava akımının ağız içinde çeşitli yer ve biçimlerde engellenerek konuşma seslerinin çıkarılması olarak ifade edilmektedir. Sesbilgisel işlemleme becerileri konuşma sürecinde ve yazılı dilde sesbilgisel bilgiyi kullanma olarak ifade edilmektedir. Sesbilgisel işlemleme becerileri işleyen bellekte sesbilgisel bilgiyi kodlama ve uzun süreli bellekte sesbilgisel veriyi alma süreçleri ile sesbilgisel farkındalık becerilerinden ayrılmaktadır. Sesbilgisel işlemleme becerileri sesbilgisel hafıza (ses temelli bir simgeleme sistemine kodlama)-sözcük dağarcığı deposunun sesbilgisel kullanımı (sesbilgisel kodları hafızadan alma)-sesbilgisel farkındalık (sözel dilin ses yapısına duyarlılık düzeyi) olmak üzere üçe ayrılmaktadır (Yücel, 2009, s. 1-7, 14-18, 190). Dil ve konuşma terapisi uzmanlarınca motor konuşma bozuklukları türlerinin kompleks nöral entegrasyon ve hızlı fizyolojik koordinasyon özellikleri ekseninde duyusal ve nöromotorsal süreçler düzeyinde nöroanatomik ve nöropsikolojik etmenler çerçevesinde yapılanan, merkezi ve çevresel sinir sistemi lezyonlarına ve hasarlarına (vasküler/travmatik/enfeksiyonel/neoplastik/ metabolik) bağlı olarak oluşan, sesletim düzeneğini kontrol eden kaslarda spastisite/flaksidite/ koordinasyon bozukluğu sonucu solunum/fonasyon/artikülasyon/rezonans/prozodi bileşenlerini etkileyen nöromotor sorunlar kaynaklı ortaya çıktığı vurgulanmıştır (Url ). Türk Halk Müziği Fonetik Notasyon Sistemi Kullanıcı Profili/THMFNS KP içerisinde aktif bir biçimde yer alan bireylerin nöroanatomik ve nöropsikolojik etmenler ekseninde yapılanan farklı motor konuşma bozuklukları (işitilebilir inspirasyon, soluksuz fonasyon, yetersiz vital kapasite, hipernazalite, nazal emisyon, zayıf solunum desteği, net anlaşılmayan ünlü/ünsüz üretimi, değişken ve azalan vurgu nitelikleri, tek düze ses şiddeti ve perde kontrolü, sert/soluklu ses kalitesi, bozuk/yetersiz sesletim ve prosodi, kısa/kesik/soluklu monoton konuşma, ses/hece/konuşma duraklamaları)nın giderilebilmesi için; Türk Halk Müziği Fonetik Notasyon Sistemi Fonetik Terapi Uygulamaları/THMFNS FTU (Türk Halk Müziği Fonetik Notasyon Sistemi İşitsel Ayırt Etme Testi/THMFNS İAT, Türk Halk Müziği Fonetik Notasyon Sistemi Artikülâsyon Testi/THMFNS AT, Türk Halk Müziği Fonetik Notasyon Sistemi Sesçil Çözümleme Testi/THMFNS SÇT, Türk Halk Müziği Fonetik Notasyon Sistemi Sesbilgisel/Şekilbilgisel/Sözvarlıksal Ölçütleri Belirleme Testi/THMFNS SŞSÖBT, Türk Halk Müziği Fonetik Notasyon Sistemi Fonolojik Farkındalık Yetileri Öğretim Oturumları/THMFNS FFYÖO, Türk Halk Müziği Fonetik Notasyon Sistemi Fonolojik Farkındalık Yetileri Değerlendirme Grubu/THMFNS FFYDG vb gibi verilerin) oluşum/gelişim evrelerinin tamamlanması gerekmektedir. Sonuçlar Yerel/evrensel fonolojik/sesbilimsel ve müzikolojik/müzikbilimsel yasalar ekseninde yapılanan ses/konuşma özelliklerinin halkbilim analiz modellerinden biri olan performans teori (halkbilimsel eksende her türlü folklorik terim/kavram/öğe-halkdilsel varyant/değişke/çeşitlenme: Çobanoğlu, 1999) ve etnomüzikolojide dilbilimsel yaklaşımlar (etnomüzikbilimsel eksende her türlü etnomüzikolojik terim/kavram/öğe-etnomüzikodilsel varyant/değişke/çeşitlenme: Stone, 2008) ekseninde sözel/sanatsal bir performans türü olarak tanımlanan Türk halk müziği edebi/müzikal kuramsal/icrasal altyapısında yerel/evrensel ilintilerle birlikte metinlerinin sesbilgisi/şekilbilgisi/sözvarlığı ölçütleri düzeyinde varlığını sürdürdüğü vurgulanmıştır.

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

90

Gonca Demir

Yerel/evrensel fonolojik/sesbilimsel ve müzikolojik/müzikbilimsel yasalar ekseninde ses/konuşma özellikleri düzeyinde yapılanan Türk Halk Müziği Fonetik Notasyon Sistemi Veritabanı/THMFNS V (Türk Halk Müziği Fonetik Notasyon Sistemi Alfabe Veritabanı/THMFNS AV, Türk Halk Müziği Fonetik Notasyon Sistemi Ses Veritabanı/THMFNS SV, Türk Halk Müziği Fonetik Notasyon Sistemi Sözlük Veritabanı/THMFNS SzV, Türk Halk Müziği Fonetik Notasyon Sistemi Eser Veritabanı/THMFNS EV, Türk Halk Müziği Fonetik Notasyon Sistemi Fonotaktik Olasılık Hesaplayıcı Veritabanı/THMFNS FOHV), Türk Halk Müziği Fonetik Notasyon Sistemi Fonolojik Farkındalık Yetileri Gelişim Süreçleri/THMFNS FFYGS (Türk Halk Müziği Fonetik Notasyon Sistemi Fonetik Terapi Uygulamaları/THMFNS FTU, Türk Halk Müziği Fonetik Notasyon Sistemi İşitsel Ayırt Etme Testi/THMFNS İAT, Türk Halk Müziği Fonetik Notasyon Sistemi Artikülâsyon Testi/THMFNS AT, Türk Halk Müziği Fonetik Notasyon Sistemi Sesçil Çözümleme Testi/THMFNS SÇT, Türk Halk Müziği Fonetik Notasyon Sistemi Sesbilgisel/Şekilbilgisel/Sözvarlıksal Ölçütleri Belirleme Testi/THMFNS SŞSÖBT, Türk Halk Müziği Fonetik Notasyon Sistemi Fonolojik Farkındalık Yetileri Öğretim Oturumları/THMFNS FFYÖO, Türk Halk Müziği Fonetik Notasyon Sistemi Fonolojik Farkındalık Yetileri Değerlendirme Grubu/THMFNS FFYDG) oluşum/gelişim ve eğitsel/öğretisel uygulamalara aktarım/adaptasyon süreçlerinin KayPENTAX® (Kay Elektrik Şirketi & PENTAX Medikal Şirketi) Çoklu Konuşma™ Model 3700 örneklemi üzerinden gerçekleştirilmesi gerekmektedir. Kaynakça Bicil, Y. & Demir, G. (2012). IPA Turca: Kural Tabanlı Türkçe Fonetik Dönüştürücü Programı/KTTFDP. TUBİTAK Ulusal Elektronik Ve Kriptoloji Araştırma Enstitüsü/UEKAE’nde Çoklu-Ortam Teknolojileri Araştırma Ve Geliştirme Laboratuarı. Gebze/İstanbul: . Demir, G. (2011). Dil-Müzik İlişkisi Ekseninde Yapılanan Türk Halk Müziği Yöresel Ağız Özelliklerinin Fonetik Notasyonu. Yüksek Lisans Tezi. İstanbul: İstanbul Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Türk Müziği Programı. Demir, N. (2002/4). Ağız Terimi Üzerine. Türkbilig Yayınları 2002/4, 105-116. Demir, N. (2009). Ağız Dokümantasyonu Niçin Gereklidir. Türkiye Türkçesi Ağız Araştırmaları Çalıştayı (25-30 Mart 2008 Şanlıurfa). Ankara: TDK Yayınları. Demir, N. (2010). Türkçede Varyasyon Üzerine. Ankara Üniversitesi Dil Ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Türkoloji Dergisi 17/2, 93-106. Demir, N. (2012). Türkçe Ağız Araştırmalarında Bazı Yöntem Sorunları. Diyalektolog Dergisi (Ağız Araştırmaları Dergisi) 2012/4, 1-8. Ergenç, İ. (2002). Konuşma Dili Ve Türkçenin Söyleyiş Sözlüğü. İstanbul: Multilingual Yabancı Dil Yayınları, Baskı Matbaa. IPA. (1999). Handbook of the International Phonetic Association: A Guide to the Use of the International Phonetic Alphabet. Cambridge: Cambridge University Press. Özbek, M. (2010). Urfa Türkülerinin Dil Ve Anlatım Özellikleri (Yayımlanmış Doktora Tezi). İstanbul: İstanbul Üniversitesi SBE Türk Dili Ve Edebiyatı Anabilim Dalı Yeni Türk Dili Bilim Dalı. Pekacar, Ç. & Güner-Dilek, F. (2009). Uluslararası Fonetik Alfabe Ve Türkiye’de Ağız Araştırmaları. Türkiye Türkçesi Ağız Araştırmaları Çalıştayı (25-30 Mart 2008 Şanlıurfa), Atatürk Kültür, Dil Ve Tarih Yüksek Kurumu, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları 989. Radhakrishnan, M. (2011). Musicolinguistic Artistry of Niraval in Carnatic Vocal Music. In M. Ponsonnet, L. Dao and M. Bowler (Haz.), Proceedings of the 42nd Australian Linguistic Society Conference – 2011. Canberra: /ANU Research Repository, 422-463. Stone, R. M. (2008). Theory for Ethnomusicology. New Jersey: Pearson Press.

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

Türk Halk Müziği Fonetik Notasyon Sistemi ...

91

TDK. (1945). Türk Diyalekleri Çeviriyazı Sistemi. İstanbul: Cumhuriyet Matbaası. Url (Erişim Tarihi: 10.11.2015). Url (Erişim Tarihi: 23.11.2015). Url (Erişim Tarihi: 27.11.2015). Url (Erişim Tarihi: 06.09.2015). Url (Erişim Tarihi: 13.11.2015). Url (Erişim Tarihi: 06.11.2015). Url (Erişim Tarihi: 03.12.2015). Url (Erişim Tarihi: 20.11.2015). Url(Erişim Tarihi: 20.11.2015). Url (Erişim Tarihi: 06.09.2015). Url (Erişim Tarihi: 19.11.2015). Url(Erişim Tarihi: 02.12.2015). Url (Erişim Tarihi: 10.11.2015). Url (Erişim Tarihi: 10.11.2015). Url (Erişim Tarihi: 08.04.2016). Url (Erişim Tarihi: 08.04.2016). Url (Erişim Tarihi: 08.04.2016). Url (Erişim Tarihi: 01.12.2015). Url (Erişim Tarihi: 01.12.2015). Url (Erişim Tarihi: 09.11.2015). Url (Erişim Tarihi: 22.11.2015). Url (Erişim Tarihi: 16.11.2015). Url (Erişim Tarihi: 02.03.2015). Url (Erişim Tarihi: 30.05.2015). Url (Erişim Tarihi: 02.03.2015). Url (Erişim Tarihi: 01.12.2015). Url Tez No: 263098, (Erişim Tarihi: 03.05.2014). Url (Erişim Tarihi: 08.04.2016). Yücel, D. (2009). Sesbilgisel Farkındalık (Fonolojik Farkındalık) Eğitiminin Okuma Sorunu Olan Çocuklar Üzerindeki Etkisinin İncelenmesi. Ankara: Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Özel Eğitim Programı.

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

Phonetic Substitutions in Slips of the Tongue Selma Elyıldırım (Ankara Hacı Bayram Veli University) Introduction In face to face interaction there should be at least two persons and a message to convey. While one of these persons is speaking the other takes the position of hearer in a smooth going communication without any interruption and overlap. In this model presented by Schramm (1954), the roles change throughout the interaction. That is to say, speaker becomes hearer when the hearer takes the turn. According to Levelt (1999) speech production is a rapid process as speakers produce almost ten or twelve phonemes, four syllables, two or three words a second and 180 words a minute in a daily conversation (p.223). Since speech production takes place in such a short time, verbal slips, which are defined as a speaker’s “involuntary deviation” from the intented phonological, grammatical or lexical production (Boomer & Laver, 1973, p. 4), become inevitable. During the speech production the number of errors made by a speaker is one or two in every one thousand words (Levelt, 1999, p.223). This number may seem low yet the number goes up when the number of words an average speaker produces is taken into account. An average speaker producing between ten and/or twenty thousand words a day commits between twenty and forty errors each day. Speech errors occurring in the form of slips of the tongue are generally related to the inaccurate production of sounds, morphemes, and the inappropriate selection of lexical items. The reasons behind the occurrence of slips of the tongue are related to some physical matters such as exhaustion, the production of tongue twisters, etc. or some psychological situations such as confusion, false starts, not planning the utterance that will be produced in the following part of the conversation, etc. The errors produced in the form of slips of the tongue are usually accidental, yet sometimes they are used intentionally for creating comic effect. In fact, several well known literary figures, such as Rabelais, Shakespeare, Schiller and George Meredith, have used these items with this purpose (Fromkin, 1973b, p.181). Slips of the tongue produced by speakers during spontaneous speech present clues about speech production mechanism in the brain. Therefore, they have been extensively studied and used by researchers to explain how speech is generated. Fistly Meringer and Meyer (1895, cited in Cutler, 2008, p.12-13) have studied and pointed out the importance of slips of the tongue, then speech errors have been collected and investigated in details (Fromkin, 1973a; Garrett, 1980; Dell & Reich, 1981). In view of the findings obtained from the studies, speech production models explaining the main stages in language processing have been produced or refined. One of these models has been proposed by Fromkin (1973a). In this model speech production takes place at two levels and six stages: sentence level is related to syntactic planning and has three subsections dealing with the identification of meaning, syntactic structure and intonation contour, and word

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

94

Selma Elyıldırım

level is associated with lexicalization which focuses on the insertion of content words, formation of affixes and function words and specification of phonetic segments. After this first model, the model produced by Garrett (1980) comes. This model consists of three stages. First stage includes the message level in which message is formulated. At second stage the sentence is constructed. This level has two parts called functional level and positional level which are separated from each other. At the functional level the grammatical category is identified and the lexical selection is realized. At the positional level, the assignment of sounds to lexicon takes place. Finally, articulation occurs at the motor level. As in Garrett’s model, the model suggested by Levelt, Roelofs and Meyer’s (1999) moves in a uni-directional way. Firstly, conceptual preparation involving lexical and grammatical encoding is made and then the articulation takes place. There are two steps in this formation: macro planning relating the speaker’s information selection for reaching the goal, and microplanning relating the organization of the complex messages as expressions. Based upon the lemma selected, features concerning aspect, tense, and number are assigned. That is, morphological form is identified and the phonological and phonetic system is activated for overt production of the message. This model contains monitor to observe the output. Apart from the models given above, Dell’s (1986) Spreading Activation Model is quite well known. This model differs from the previous model as it is a connectionist model allowing both the top-down and bottom-up activation in processing. In the model, activation of a node is greater than zero and so it spreads to related nodes with the activated one. Then the node having the highest activation is selected. The reason why Dell’s model is called as the connectionist model is associated with the feature of flowing of the information forward and backward between layers. The model claims that speech errors occur because of the activation of a wrong node while retrieving the items to form the message. As to WEAVER Model, in this model produced by Roelofs (1997) the word WEAVER stands for “Word-form Encoding by Activation and VERification” (p.249). He explains his model as a mixture of Dell’s (1986) assumption concerning form retrieval through spreading activation and Levelt’s (1992) assumption relating on-line syllabification and syllabary access. He describes the whole process like the work of a team focusing on small parts of the word while working in parallel. He even uses the simile of a few spiders producing a single web. Although some gaps exist in all speech models, they present valuable information about speech production. The common point among them is that they assert when something goes wrong in message formation, and attention loss happens, speech errors are produced due to the activation of related items rather than the intended ones in mental lexicon. In addition, in the previous studies (Fromkin 1973a & 1973b, Dell & Reich, 1980, Levelt, 1989) slips of the tongue have been identified and classified into certain groups as follows: Malaproprism: The term comes from the name of a fictional character called Mrs. Malaprop in Sheridan’s play The Rivals and it includes the replacement of a word by another word having similarity with the intended word in form, such as week for work (Fay & Cutler, 1977, cited in Levelt, 1989, p.355). Substitution: Some unit is replaced with another one as in the example naming a wear tag (wearing a name tag) (Levelt, 1989, p. 330)

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

Phonetic Substitutions in Slips of the Tongue

95

Anticipation: A unit in the speech stream is produced earlier than it should occur as in if you can change the pirst part (if you can change the first part) (Levelt, 1989, p.347) Perseveration: A unit that has used in the speech stream is reused in the following part. For example, a phonological fool ( a phonological rule) (Levelt, 1989, p.347). Exchange: The place of units is changed with each other: e.g. a but-gusting meal (a gut-busting meal) (Levelt, 1989, p. 346). Addition: An extra unit which does not occur in a word or sentence is added as in has slides sloping in (has sides sloping in) (Levelt, 1989, p. 348). Omission: A unit that must occur is omitted. For example, Doctor –inclair has emphasized (Doctor Sinclair has emphasized) (Levelt, 1989, p.347). Blend: Two units competing to fill in the same slot are combined by taking one’s first part and the other’s last. For example, at the end of today’s lection (lecture/lesson) (Garrett, 1975, cited in Levelt, 1989, p.216). Previous studies A number of studies have been carried out on slips of the tongue. While several studies dealt with speech production models, as introduced in the preceding parts, and looked at the corpora generated from the speech errors gathered during spontaneous speech (Fromkin, 1973; Garrett, 1974 & 1982, cited in Eysenck & Keane, 1990; Dell & Reich, 1980; Dell, 1986; Sofu, 2001), the applied studies attempted to provide evidence supporting the claims of the models or rejecting the points made in the models (Costa, Colomé & Caramazza, 2000; Goldrick, Keshet, Gustafson, Heller & Needle, 2016; Kormos, 2006) or explained patterns in speech errors (Jaeger, 1992) . In addition, some researchers have been interested in Freudian slips and tip of the tongue phenomenon and carried out experimental studies investigating these issues (Baars, 1992; Goldrick et al. 2016; Möller et al. 2007, Page et al. 2007). Earlier studies have shown that most of the errors made in face-to-face communication are related to the phonetic features of the words. Native speakers usually replace one or two sounds with some others, add some extra sounds or delete the sounds that must occur in words. In view of the findings of these studies, this study aimed to find out the distribution of phonetic slips made by Turkish speakers as regards sound substitutions, addition and deletion and identify the patterns, if there are any, for the items replaced with each other. Methodology A corpus was created from the slips of the tongue noted by 90 students and the researcher over a year period. The slips of the tongue noted by students were from the spontaneous speech around them. The researcher noted the slips of the tongue observed in news programmes, live debate and entertainment programmes on the television and the speech delivered in conferences. There were nearly 1900 samples in the corpus. All of the slips were analysed and classified into certain categories in accordance with their types, such as phonetic, morphological, semantic, etc. and then the subtypes were identified to find the pattern among these items.

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

96

Selma Elyıldırım

Results & Discussion As seen in Table 1, Turkish native speakers’ phonetic slips were mostly substitution errors including the sound changes in the production of utterances. Anticipation and perseveration errors, in turn, had almost the same percentage. One striking finding about anticipation and perseveration errors was that vowels caused more errors relating these slips than consonants as the percentage of vowel errors was 65 for anticipation errors and 57 for perseveration errors. Exchange errors followed them (9 percent), but their percentage was much more lower than substitutions. It was nearly one third of this error type. Slips relating omission were 9 percent and addition with 6 percent had the lowest level of the errors in overall results. Table 1: Distributions of Phonetic Slips Error type

Raw Number

Percentage

Substitution

190

31

Anticipation

126

21

Perseveration

120

20

Exchange

76

13

Addition

37

6

Omission

54

9

603

100

Total

The detailed analysis of the slips of the tongue existing in the corpus showed that sound substitutions were usually close to each other and similar in sound. The number of consonant substitutions was low compared with the vowel ones. As to exchanged segments, they were from the same kind of segment, that is consonants were exchanged with consonants and vowels with vowels. These findings have been observed in the previous studies, as well (Fromkin, 1973b, Levelt, 1989). As seen in the examples given below, speakers replaced voiced nasal /m/ sound with voiced bilabial /b/ sound, similarly liquid alveolar sound /r/ was used in the position of /l/ and voiceless fricative alveolar /s/ was put instead of palatal /ʃ/ in substitution errors. The results of the study displayed that speakers mostly produced the words which have phonetic similarity with the word they wanted to produce. These words might have activated rather than the word they intended to produce or sound change may have caused the target slips. Examples of Substitution Errors 90 49 Ormanlarımız tabamen yok olmadan bir şeyler yapmaya çalışmalıyız (tamamen). (We should try to do something before our forests are completely vanished.) 483 91 Bu başrıklar altında görüşmeler başladı (başlıklar). (Negotiations started under these headings.) 524 91 Sarıkamış’ta kıs şenlikleri bütün hızıyla devam ediyor (kış). (The winter festivities continue at full speed in Sarıkamış.)

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

Phonetic Substitutions in Slips of the Tongue

97

Examples of Exchange Errors 310 6 Bir ömrüm daha olsa sollarında kan bulsa. (If only I had one more life, it ends in your arms.) 87 86 Kebeleğin kanadı kırılmış. (The wing of the butterfly is broken.) 521 91 Sizin kendinizin algısın var mı ki? (Do you have your own perception?) In exchange errors, the sounds occurring in the following syllable or in the following word were shifted with the one occurring in the preceding word. The exchanged sounds occupied the same position in words, that is the initial position as in first example sollarında kan bulsa (kollarında son bulsa) Examples of Omission Errors 5 91 Şimdi sırda yine bir operasyon haberi var. (Now there is an operation report.) 389 91 Asıl büyük coşkuysa dönüş uçağında yaşadı. (The greatest enthusiasm experienced on the return flight.) 583 91 AKP Köksal Toptan’ı meclis başkanlığı koltuğuna oturacak. (AKP will make Köksal Toptan sit on the seat of the head of parliament.) In omission errors speakers omitted not only vowels but also consonants. The same situation happened in the addition of extra sounds which should not occur in the words. They might be related to misplanning of the sentence they want to produce or rapid production in spontaneous speech. Examples of Addition Errors 123 52 Zor durumda düşüyorum. (I’m falling in a difficult situation.) 470 30 Kapıyı kapartır mısın? (Could you close the door?) 581 91 Bana o şiiri göstertir misin? (Will you show me that poem?) 646 31 Pantolonum kıvrışmış. (My trousers are wrinkled.) Conclusion This study identified the phonetic slips occurring in the production of Turkish. In addition, in the light of the results obtained from the natural language data collected during spontaneous speech, it revealed that native speakers commit speech errors because of the activation of words having phonetic similarity with the intended items to be produced, and also the effect of the neighbouring sounds causing confusion. References Baars, B. J. (1992). Experimental Slips and Human Error: Exploring the Architecture of Volition. New York: Plenum Press. Boomer, D. S. & Laver, J. D. M. (1973). Slips of the Tongue. In V. A. Fromkin (Ed.), Speech Errors as Linguistic Evidence. The Hague: Mouton, 120-131 Costa, A., Colomé, À. & Caramazza, A. (2000). Lexical Access in Speech Production: The Bilingual Case. Psicológica 21, 403-437. Cutler, A. (2008). Rudolf Meringer. Encyclopedia of Language and Linguistics 8, 12-13, https://2006 pubman.mpdl.mpg.de

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

98

Selma Elyıldırım

Dell, G. S. V & Reich, P. (1980). Slips of the Tongue: The Facts and a Stratification Model. In J. Copeland & P. Davis (Eds.), Papers in cognitive-stratificational linguistics (Rice University Studies 66/2). Houston: Rice Univ Studies, 19-34. Dell, G. S. (1986). A Spreading Activation Theory of Retrieval in Sentence Production. Psychological Review 93, 283-321. Eysenck, M. W. & Keane, M. T. (1990). Cognitive Psychology: A Student’s Handbook. Hillsdale: LEA. Fromkin, V. A. (Ed.). (1973a). Speech Errors as Linguistic Evidence. The Hague: Mouton. Fromkin, V. A. (1973b). Slips of the Tongue. Memory, Learning and Thinking. New York: Academic Press 81-187. Retrieved from https://web.stanford.edu/~zwicky/slips-of-the-tongue.pdf Garrett, M. F. (1980). Levels of Processing in Sentence Production. In B. Butterworth (Ed.), Language Production 1. London: Academic Press, 177-220. Goldrick, M., Keshet, J., Gustafson, E., Heller, J. & Needle, J. (2016). Automatic Analysis of Slips of the Tongue: Insights into the Cognitive Architecture of Speech Production. Cognition 149, 31-39. Jaeger, J. J. (1992). Phonetic Features in Young Children’s Slips of the Tongue, Lang Speech 35, 189-205. Kormos, J. (2006). Speech Production and Second Language Acquisition. London: Lawrence Erlbaum Associates. Levelt, W. J. M. (1989). Speaking: From Intention to Articulation. Boston: MIT Press. Levelt, W. J. M. (1992). Accessing Words in Speech Production: Stages, Processes and Representations. Cognition 42, 1-22. Levelt, W. J. M., Roelofs, A. V. & Meyer, A. S. (1999). A Theory of Lexical Access in Speech Production. Behavioural and Brain Science 22, 1-38. Möller, J., Jansma, B. M., Fornells, A. R. & Münte, T. F. (2007). What the Brain Does before the Tongue Slips. Cerebral Cortex 17, 1173-1178. Page, M. P. A., Madge, A., Cumming, N. & Norris, D. G. (2007). Speech Errors and the Phonological Similarity Effect in Short-term Memory: Evidence Suggesting a Common Locus. Journal of Memory and Language 26, 49-64. Roelofs, A. (1997). The WEAVER Model of Word-form Encoding in Speech Production. Cognition 64, 249-284. Sofu, H. (2001). Dil sürçmeleri. 15. Ulusal Dilbilim Kurultayı’nda sunulan bildiri. İstanbul: Yıldız Teknik Üniversitesi.

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

Is it ‘Chilly’ or ‘Drizzling’? Reporting Weather Forecast Selma Elyıldırım (Ankara Hacı Bayram Veli University) Introduction Formulaic language is treated as a form having secondary importance in comparison with grammar rules used in the production of infinite number of sentences. The label ‘formula’ implies lack of creativity and sophistication the application of syntactic rules provides in the use of language. It is considered marginal because of stability it possesses. However, this attitude has been changing thanks to the recent studies indicating its importance as building blocks in encoding and decoding language. The label formulaic language refers to word sequences having a meaning and/or function altogether. Although more than fifty definitions exist relating this term, Wray (2002) presents the following definition with the label formulaic sequence: a sequence, continuous or discontinuous, of words or other elements, which is, or appears to be, prefabricated: that is, stored and retrieved whole from memory at the time of use, rather than being subject to generation or analysis by the language grammar (p.9). In this definition the emphasis is put on their structure as prefabricated unit, stored and retrieved altogether as a single unit. Similarly, Wood (2015, p. 4) attempts to identify the components of formulaic language relying on the general consensus about the term. For him, formulaic language covers multi word units with a single meaning or function. He adds the criterion being prefabricated and stored and retrieved altogether, as well, but makes the remark that these features are still under scrutiny. Wood also draws attention to the relationship between formulaic language and phraseology. Phraseology is the field dealing with the analysis of formulaic language to classify it in accordance with some criteria relating their semantic and syntactic composition. Relying on top down methodology, phraseologists look at texts and find formulaic sequences with the help of certain syntactic and semantic features they possess (Cowie, 1998; Howarth, 1998). Apart from phraseological studies, corpus linguistics examines them. However, they approach these items with a bottom up methodology by giving weight to their frequency counts. That is to say, they approach the issue from a distributional perspective and identify formulaic sequences according to a certain frequent cut offs. The classication of the items also depends on their discourse function. In fact, formulaic language is used as an umbrella term which contains the study of a large bulk of language forms ranging from oral and written narratives, prayers, transparent and opaque language uses in collocations, idioms, proverbs, lexical bundles, complex word combinations, fixed phrases, sentence stems, to sequences with some blanks to fill in, word and clause sequences and social routines (Weinert, 2010, p.2).

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

100

Selma Elyıldırım

As it can be understood from the large area the term covers, formulaic sequences are items commonly used by a wide community; however, their identifications are not easy at all. Therefore, researchers have tried to put forward some criteria for specifying them. Coulmas (1979, p.32, cited in Wood, 2016, p.4), taking this difficulty into account, identifies two main criteria connected with formulaicity: i) to consist of at least two words and ii) to be produced without pausing. Of course, some additional criteria exist for their identifications. They have syntactic and phonetic complexity going beyond usual norms. They also occur in the same form and show situational context dependency. The Importance of Formulaic Language Formulaic sequences reduce the load of formulating and processing messages in both spoken and written language so they are frequently used in communication. These items linked with certain meanings and functions are preferred by language users to convey messages in a precise form instead of forming them from syntactic rules and individual words all the time. This is connected to ‘least effort principle.’ After describing the word formulaic as “words and word strings which appear to be processed without recourse to their lowest level of composition” (p. 4) to emphasise their composite structure, Wray (2002) remarks their common use with a joke. According to the joke, authors writing for a living think that it is possible to construct a plausible text merely with prefabricated chunks. Considering daily routines, more evidence concerning their prevalence comes from Coulmas (1981). He notes that certain words and phrases are produced and preferred when one sees a particular friend or s/he is in a certain situation. The same thing happens in the case of telling stories and delivering lecture. If a person tells the same story or delivers the same lecture a few times, he will start producing the target items in the same chunks of language (Wray, 2002, p.4-5). The fact that certain expressions such as kick the bucket, pig in a poke, red herring, etc. cannot be encoded or decoded from the meaning of their components has led the researchers to discuss the holistic nature of certain expressions commonly used in any language as opposed to the ones produced in accordance with analytical structures. Not only do the idiomatic expressions show the feature of having a holistic nature, but also many daily expressions, ranging from greetings to leave takings, word combinations, fixed phrases, etc., do so. Wray (2002) justifies the existence of formulaic sequences together with novel strings as follows: “Whatever determines our preferences for certain phrases – their storage in prefabricated form, or something else – the most that we could argue is that this process coexists with our ability to create and understand entirely novel strings. (p.12)” The significant place of these items in language comprehension and production has been strengthened with the studies whose results revealed that formulaicity is pervasive in natural language. That is to say, on the contrary to the belief that words combine freely and the restrictions concerning their co-existence are related to context and pragmatics, there is a pattern in the distributions of words (Wray, 2002, p.13). John Sinclair (1991, p.110), one of the key figures in the development of corpus linguistics, has brought the unrandom distributions of words into light with his studies in corpus linguistics and formulated two principles: open choice principle and idiom principle. The former relies on the use of grammar rules for the selection of individual words whereas the latter accentuates the importance of co-occurring in a regular way. He also adds that the idiom principle is the first mode that should be applied as it is possible to interpret most of the text with it. If there is a good reason,

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

Is it ‘Chilly’ or ‘Drizzling’?

101

the open choice principle can be preferable, but the process should switch back to the idiom principle. The points made above lead language users to produce formulaic sequences in certain contexts due to the demands coming from the genre of activity. These areas involve oral storytelling and poetry, sports commentaries, auctions, and weather forecasts (Wray, 2002, p. 75-83). Weather forecasts, as pointed out by Crystal (1995, p. 385), form an interesting case. As they require fluency, their delivery is related to careful preparation as well as the forecaster’s ability to make use of formulaic phrases. The formulaicity observed in this specific genre has two types: lexical and structural. These types have been identified by Hickey and Kuiper (2000) in the weather forecast prepared by New Zealand Meteorological Office. Even these identifications have given way to the design of computer softwares carrying out semantic analysis of weather forecast (Meštrović, Martinčić-Ipšič, Čubrilo, 2007) and translating forecasts from one language into another (Sigurd, Eeg-Olofsson, Willners, & Johansson, 1992, Reiter, Sripada, Hunter, Yu, & Davy, 2005). The use of heavy formulaic sequences in this area is connected with the listener as well as the matter of increasing the forecaster’s fluency. When weather forecast is presented in a syntactic and semantic order with formulaic expressions concerning the temperature, time, regions, etc., it becomes easy for the broadcaster to report and for the listener to follow. Sometimes listeners, especially listening forecasts on the radio complain about complexity of weather-led forecasts because of lack of predictability (Wray, 2002, p.81). Methodology Data source In view of the earlier studies mentioned above, this study aimed to investigate the use of formulaic language in Turkish weather forecasts presented before or after the main news in the morning or afternoon on different TV channels. The study focused especially on the contribution formulaic language makes to the report of weather forecast. In the study both structural and lexical formulaic sequences were under scrutiny to bring the striking features of Turkish weather forecasts into light. The data used in the study came from a small corpus created from the fifteen weather forecasts taken from five different TV channels. The rationale behind the selection of the weather forecasts in the television channels was to find out the use of these items in live presentations under time pressure. The size of the corpus was nearly 7.000 words. Three samples were taken from five different weather forecasters. Two of them were male (Gökhan Abur and Bünyamin Sürmeli) and three of them were female presenters (Banu Kalkancı, Nilay Özcan and Seray Dilber). In sum, the formulaic language produced by different forecasters on different channels was investigated in this study. Data analysis To create the corpus, the weather forecasts were selected from the internet among the videos put on the internet for different presenters in various days after 2010. In fact, this was difficult since finding the weather forecast relating the same day was impossible for these presenters. Therefore, the selection was made among the forecasts available on the internet. Then they were transcibed and keyed in WordPad to have text files.

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

102

Selma Elyıldırım

Subsequent to the creation of the corpus, the data was analysed with the free concordance programme AntConc 3.0. Using the programme, a word list showing all the words with their frequency was produced and the concordances for the content words with more than 10 occurrences were generated. Next, the word sequences they form with other words were identified and their distribution was found. Apart from frequency analysis, the weather forecast data was examined qualitatively as regards its component parts. That is to say, the parts forming the weather forecast were looked at as a discourse pattern. Three main parts, start, forecast, stop, were identified as the major structure of the presentation parts. In the forecast there were subsections as well. They were adopted from the hierachy of semantic categories developed by Meštrović et al. (2007). By omitting certain domains (i.e. bio weather forecast, river state and irrelevant) and adding or deleting some subsections (i.e. adding temperature of sea water to sea weather forecast and deleting the subsections of continent and country from place domain) (p.121). According to this hierachical representation, weather forecast domain has the following main categories and subsections (Meštrović et al., 2007, p.121): – Weather forecast  Forecast  Relative forecast – Sea weather forecast  Sea  Visibility  Temperature of sea water  Warning  Condition – Meteorology  Relative meteorology  Situation  Institute – Wind  Direction  Name  Blowing – Temperature  Temperature – Place  Territory  Side of the world  Region  Relative place

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

103

Is it ‘Chilly’ or ‘Drizzling’?

– Time    

Day in a week Part of the day Relative time Season

– Description  Unit  Number  Quantity  Relationship Results and Discussion The results obtained from the AntConc 3.0 analyses were tabulated in accordance with the frequency counts of the words. Then the word sequences they produce were found. Some of these sequences whose frequency count was higher than 9 are given in Table I. The results in this table showed that expressions indicating the place had the top frequency in the list. The formulaic sequence ‘when we look at the general view …’ came later with 27 frequency count as a discourse marker. The expressions relating weather forecast followed them with a frequency count over 9. These expressions included very cloudy, partly cloudy, heavy rains, showers, temperature rise, temperature decrease, cold weather, etc.. They were also used together with some verbs associated with the situation of weather. Among the frequent word sequences there were also discourse markers leading audience to follow the changes of topic with respect to the parts of weather forecast. Table 1: Common Formulaic Sequences in Turkish Weather Forecast Formulaic Sequence

Frequency Count

…in kesimlerinde (in the sides/regions of …)

50

…in çevrelerinde (in the surroundings of …)

29

… in geneline baktığımızda (when we look at the whole of …

27

çok bulutlu (very/rather cloudy)

20

parçalı bulutlu hava (partly cloudy weather)

20

… bölgesine geçelim (let’s look at the region of …)

18

… kar yağışı (snow fall)

18

sağanak yağışlar (heavy rains/showers)

17

az bulutlu (partly cloudy)

16

yağış etkisini kaybediyor (rain is losing its effect/rain becomes milder)

16

sağanak yağışlar görülüyor (heavy rains/showers are seen)

16

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

104

Selma Elyıldırım Formulaic Sequence

Frequency Count

… yağışlar görülebilir (rains can be seen)

16

yağış bekliyoruz (we are expecting rains)

15

çok bulutlu hava (very cloudy weather)

15

yağışlar devam ediyor/ecek (rains are going on)

15

yağış geçişleri (rain transitions)

15

… kuvvetli olacak (… will be strong)

15

yağış beklemiyoruz (we are not exppecting rain)

15

az bulutlu (partly cloudy)

14

yağış görülmüyor (rain is not seen)

14

az bulutlu hava (partly cloudy weather)

13

yağış geçişleri görülebilir/ecek/dü (rain transitions can be seen)

13

akşam saatlerinde (in the evening hours)

12

sıcaklık yükselecek (temperature will rise)

12

yağışlı bir hava (rainy weather)

12

bölge genelinde ( all over the region)

11

hava parçalı bulutlu (weather is partly cloudy)

11

ilerleyen saatlerinde (in the following hours)

11

soğuk hava gelecek (cold weather will come)

11

karla karışık yağmur (rain mixed with snow/sleet)

10

sıcaklıklar düşecek/tü (temperature will decrease(d))

10

In addition to the identification of common expressions used in weather forecasts, the analysis of the words occurring over ten times and having connection with weather forecast was conducted to specify the words they co-occur. Their distribution is given below as well. Table 2: Distribution of Weather Forecast Words with their Collocations cloudy

rain

wind

snow

temperature

pressure

sun

slightly

heavy

strong

continue

rise

low

break through

very

continue

rather

light

blow

light

go up

falling

fall

high

decrease

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

appear come out

Is it ‘Chilly’ or ‘Drizzling’?

105

These analyses displayed that ‘cloudy’ takes slightly, very, rather while ‘rain’ occurs together with heavy, light, and continue. The commonly used verbs with ‘temperature’ are rise, go up and fall, and ‘sun’ is seen together with the verbs break through, appear, come out and emerge. The common partners of ‘pressure’ are adjectives low and high and the adjective strong describes ‘wind’. As to the organization of the weather forecast presentation, there was an opening starting with a greeting in most of them though the words changed from one presenter to another. After the opening part, weather condition was reported with first some general statements concerning the whole country in all channels. The order of the presentation followed the structure of presenting the movement of pressure, the direction and speed of wind, rain, snow, thunderstorm if there was any of them. Then in some channels like TRT Turk, CNN Turk and NTV, the weather conditions in seas were given. Subsequently, the weather forecast about different regions were presented with the temperature of certain big cities in all channels except for CNN Turk as it only reported the weather condition in three big cities for the following three days. In the final section of the report some closing remarks were made. The comparison of the weather forecasts on different channels showed that they mostly make use of similar formulaic expressions though different items exist in their wording. Even though certain individual preferences were observed in the way forecasters report weather condition, such as giving extra information and making comments regarding global warming and climate changes as in CNN Turk presenter’s Bünyamin Sürmeli’s forecast, they usually include the same formulaic expressions. In fact, the formulaic expressions employed by the presenters came from the jargon relating this area. This might be the reason behind this finding. Time expressions were important as they gave details about weather changes. They also provided pattern to the presentation of the weather condition in forecasts. There were some expressions such as from time to time, from place to place, etc. used a few times as formulaic expressions, as well. Conclusion This study provided evidence for the use of formulaic sequences in Turkish weather forecasts. It also showed that a pattern exists in weather forecasts and this pattern has the following order: presentation of the general weather condition in the country, and then the condition in different regions comes as regards the time of the day as well as the following days. References Cowie, A. P. (Ed.). (1998). Phraseology: Theory, Analysis and Application. Oxford: Oxford University Press. Coulmas, F. (Ed.). (1981). Conversational Routine: Explorations in Standardized Communication Situations and Prepatterned Speech. The Hague: Mouton. Crystal, D. (1995). The Cambridge Encyclopedia of the English Language. Cambridge: Cambridge University Press. Howarth, P. (1998). The Phraseology of Learners’ Academic Writing. In A. P. Cowie (Ed.), Phraseology: Theory, Analysis and Application. Oxford: Oxford University Press, 161–86. Hickey, F. & Kuiper, K. (2000). A Deep Depression Covers the South Tasman Sea: New Zealand Meteorological Office Weather forecasts. In A. Bell & K. Kuiper (Eds.), New Zealand English. Wellington: Victoria University Press, 279-296. Meštrović, A., Martinčić-Ipšič, S. & Čubrilo, M. (2007). Weather Forecast Data Semantic Analysis in f-logic. Journal of Information and Organizational Sciences 31/1, 155-129.

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

106

Selma Elyıldırım

Miller, J. & Weinert, R. (1998). Spontaneous Spoken Language: Syntax and Discourse. Oxford: Oxford University Press. Moon, R. (1998). Fixed Expressions and Idioms in English. Oxford: Clarenden Press. Reiter, E., Sripada, S., Hunter, J., Yu, J. & Davy, I. (2005) Choosing Words in Computer-generated Weather Forecasts. Artificial Intelligence 167, 137-169. Sinclair, J. McH. (1991). Corpus, Concordance, Collocation. Oxford: Oxford University Press. Sigurd, B., Eeg-Olofsson, M., Willners, C. & Johansson, C. (1992). Deep Comprehension, Automatic Translation and Generation of Weather Reports (Weathra) II. Proceedings of the Coling 92, 749-755. Weinert, R. (2010). Formulaicity and Usage-based Language: Linguistic, Psycholinguistic and Acquisitional Manifestations. In D. Wood (Ed.), Perspectives on formulaic language, acquisition and communication. London/New York: Continuum, 1-20. Wood, D. (2015). Fundamentals of formulaic language: An introduction. London: Bloomsbury. Wray, A. (2002). Formulaic language and the lexicon. Cambridge: Cambridge University Press.

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

The Tough Construction and the Infinitive Marcel Erdal (Frankfurt University) The TOUGH construction The term ‘TOUGH construction’ has been used for referring to copular sentences in which, in English, the syntactic subject is logically the object of a non‒finite verb qualifying an adjective; e.g. (1a) This problem is tough to solve. Speakers derive this from sentences such as (1b) It is tough to solve this problem. (1c) Solving this problem is tough. when they want to topicalize the object of the verb, in this case this problem. In (1c) the topic is the ‘solution of the problem’, in (1a) the topic is the problem: the object of the verb becomes the overall subject, English being a language with topic‒subject affinity. So is French, where (1a) would be (2) Ce this

problème problem

est is

difficile difficult to

à

resoudre. solve.INF

ist is

schwer difficult

zu to

lösen. solve-INF

The German counterpart of (1a): (3) Dieses this-NEUTR.SG.NOM

Problem problem

Montalbetti, Saito & Travis (1982), Comrie & Matthews (1990) and others have shown that in other languages such topicalization can also apply to other participants involved, that the NP referring to them does not need to become subject, and that the verb form does not need to be an infinitive as in English. Slavic languages (whether with copula as Serbo‒Croatian or without copula as Russian) tend not to change grammatical relations but rather to make use of free word order possibilities to give different linear orders of the same constituents. Russian does not need the TOUGH construction for object topicalization in, e.g., the sentence (4a) Legko čita-t′ easy read-INF ‘It is easy to read this book.’

etu this.ACC

knigu. book.ACC

When the Russian speaker here wants to topicalize the object of the verb, the object NP is moved to onset position but stays in the accusative. Scrambling is the topicalizer; there is no structure change:

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

108

Marcel Erdal

(4b) Etu knigu book.ACC this.ACC ‘This book is easy to read.’

legko easy

čita-t’. read-INF

Chinese does not need the TOUGH construction either. The question of grammatical change for topicalization does not occur; topicalized objects (not marked for case) are just left‒dislocated. The construction involves the verb stem; not an infinitive or any other morphological form: (5a) Hĕn róngyi wàngjì very easy forget ‘It is very easy to forget grammar.’

yŭfă grammar

(5b) Yŭfă hĕn róngyi grammar very easy ‘Grammar is very easy to forget.’

wàngjì forget

As, however, both object and subject can be generic nulls, (6) is ambiguous: (6)

Tā bù (s)he not ‘(S)he doesn’t forget easily.’ ‘(S)he / It is not easy to forget.’

róngyi easy

wàngjì forget

German masculine direct objects are explicitly marked by the accusative form: (7a) Diesen Jungen boy.SG.ACC this.MASC.SG.ACC ‘To educate this boy is difficult.’

zu erzieh-en to educate-INF

(8a) Es ist schwer diesen Jungen it is difficult this.MASC.SG.ACC boy.SG.ACC ‘It is difficult to educate this boy.’

ist is

schwer. difficult

zu to

erzieh-en. educate-INF

German offers movement to the left periphery both with change of the sentence structure (7b, TOUGH construction) and without it (8b). (8b), with retention of the empty pronoun es ‘it’, appears to be the less common option: (7b) Dieser Junge ist this.MASC.SG.NOM boy.SG.NOM is ‘This boy is difficult to educate.’ (8b) Diesen Jungen ist es this.MASC.SG.ACC boy.SG.ACC is it

schwer difficult

zu to

schwer difficult

zu to

erzieh-en. educate-INF erzieh-en. educate-INF

What could the Turkish counterparts of the TOUGH construction in (1a) be? (9a) Bu this

sorun-u problem-ACC

çöz-mek solve-INF

zor. tough,

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

The Tough Construction and the Infinitive

109

with the object already in onset position, seems to be the natural translation of (1b), while (9b) Bu this

sorun-un problem-GEN

çöz - üm-ü solve-VN-3SG

zor. tough

would, the adjective standing by itself as comment, roughly correspond to (1c): The infinitive is replaced by a verbal nouns when, in (9c), the relationship between solving and the problem does not consist of verbal government. Left dislocation of the object reference is possible only with the demonstrative appearing in the nominative by itself; this can hardly qualify as a counterpart of the TOUGH construction: (9c) Bu, çöz-üm-ü zor bir this solve-VN-3SG tough a ‘This is a tough‒to‒solve problem.’

sorun. problem

With çöz-me in (9d) Bu, çöz-me-si zor bir sorun. this solve-VN-3SG tough a problem ‘This is a problem tough to solve.’ the relationship is still not one of government, although the -mA form is less nouny than the -(I)m form; it is often (as here) not lexicalized, and can passivize: (9e) Bu, çöz-ül-me-si zor bir sorun. tough a problem this solve-PASS-VN-3SG ‘This is a problem for which it is difficult to find a solution.’ The Spanish TOUGH construction is like Turkish but unlike English, French or German in two ways: It uses the ‘possessive’ preposition, not an ‘aim’ preposition, and it can passivize its verb:1 (10a) Juan es fácil John is easy ‘John is easy to convince.’

de of

(10b) Juan es fácil de ser John is easy of be-INF *‘John is easy to be convinced.’

convenc-er. convince-INF convenc-id-o. convince-PF.PART-MASC.SG

The infinitive and some of its sources The English TOUGH construction uses the full infinitive to solve, but English also has a bare infinitive consisting of the verb stem, as the word solve in (11) I must solve this problem. French, German and Russian are unlike English in only having a single infinitive; their infinitive has a special morphological form, e.g. German geh-en, French aller ‘to go’, Russian čita-t′. In the 1

Such passivization was possible from Middle English on, and only disappeared in the late 19th century (e.g., ca. 1568, Ye must beware of such meats as are hard of substance, and are not esie to be broken with chowing); see Anderson (2005: 114-119).

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

110

Marcel Erdal

TOUGH construction of French (2), the infinitive is in addition governed by the preposition à, and

German (3, 7, 8) has zu. These prepositions correspond to English to2 in sharing directional meaning. It is important that French and German have synthetic infinitive forms: The prepositions à and zu are there for their meaning, not for creating infinitives. This was still true in Middle English, which, like German and French, had a synthetic infinitive; in example (12) there happen to be two prepositions, the first, for, primarily expressing purpose: (12) pouerte wið menske is poverty with honour is ‘Poverty with honour is easy to endure.’

eað easy

for to þoli-en for to endure-INF

The comparison of the English full infinitive with the prepositional phrases in the French, German and Middle English TOUGH constructions shows that the full infinitive had a purposive origin. We find that the infinitive shows a purposive origin in typologically quite different languages; we here give Hebrew and Turkic languages as examples. Hebrew had a morphologically characterized verbal noun with a possessive suffix referring to its subject, as in (13a) below. Arabic, another Semitic language, only has action nouns with suffixed subject reference, and no infinitive. The Semitic action noun survives in Modern Hebrew as well, but Modern Hebrew, under European influence, also formed an infinitive by adding the preposition le ‘to, for’ to it, as in (13b); this latter form lacks subject reference: (13a) lex-t-i go-VN-1.SG ‘my going’ (13b) la-lex-et to-go-VN ‘to go’ North‒western and north‒eastern Turkic languages created infinitives in -(A)r-GA3 by adding the dative case suffix to a verbal noun form. In (14) (Tuba dialect spoken in the Altay Republic in South Siberia), e.g., the purpose meaning is clearer, whereas in (15) (Qarachay; Northern Caucasus), e.g., -(A)rGA has become an infinitive suffix:

2 3

(14)

anı surı-r-γa ask-VN-DAT that.ACC ‘I have come to ask for her.’

käl-d-im come-PST-1SG

(15)

men-i qonaγ et-erge bol-ur guest make-INF be-AOR I-ACC ‘Can you (polite) make me (your) guest?’

mu Q

suz 2PL

zu [ʦu] is not only a synonym of to but also its cognate. In Turkic morphological notation, capital letters show vowel alternations depending on harmony, here A the alternation a ~ ä or, depending on the language, a ~ ä ~ o ~ ö. Letters put in brackets indicate sounds dropped under certain conditions; in this case, the A in (A)r is dropped when the preceding stem ends in a vowel.

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

111

The Tough Construction and the Infinitive

The supine Latin has the TOUGH construction with an infinite form called supine, which does not seem to have been mentioned in the extensive literature on this matter: (16)

Hoc iucund-um cogni-tū this pleasant-NEUT.SG.NOM learn-SUP ‘This is pleasant to hear about.’

est be.INDIC.PRES.3SG

Latin phrases where the supine qualifies adjectives are (17)

puer difficil-is doc-tū child difficult-MASC.SG.NOM educate-SUP ‘a child which is difficult to educate’

(18)

res mirabil-is matter wonderful-FEM.SG.NOM ‘a thing which is wonderful to see’

vis-ū see-SUP

Old Turkic has a converb form ending in -gAlI which has numerous functions (Erdal, 2004, p. 259, 317, 409, 479‒80, 489‒90, 494), among them the function of supine. An example from the runiform Bilgä Qagan epitaph (E32): (19)

yulı-galı bar-d-ı, sïŋar sü-si äv-ig bark-ıg pillage-SUP go-PST-3SG, half army-3SG house2-ACC sıŋar sü-si süŋüš-gäli käl-t-i come- PST-3SG half army-3SG fight-SUP ‘Half their army went to plunder (= for plundering) the houses, (the other) half (of) their army came to fight (= for fighting us).’

Similar to (17) and (18) we have, e.g.4 (20)

bürt-gäli yumşak iki touch-SUP soft two ‘her two breasts which are soft to touch’

The Old Turkic supine form is used also in the Turkic: (21)

yuyka thin

är-kli be-PRT-Ø

ämig-lär-i breast-PL-3SG

TOUGH

tupul-galı uçuz pierce-SUP easy

(DKPAM 9811)

construction, here in the earliest Old

är-miş, be-EVID

yinçgä fine

är-kli-g be-PRT-ACC

üz-gäli uçuz break-SUP easy (Toñ 13) ‘They say that what is thin is easy to pierce and what is fine is easy to break.’ Note that the topicalized object of tupul- ‘to pierce’5 appears in the nominative in the first part of this Orkhon‒Turkic sentence, while the object of üz- ‘to break’ in the second part stays in the 4 5

The head can be dropped in many languages, e.g. in söyle-me-si kolay /say-VN-3SG easy / ‘(It’s) easy to say!’ This is an underived transitive bisyllabic verb ending in /l/; not all verbs of this shape are passives.

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

112

Marcel Erdal

accusative also when topicalized. The Old Turkic TOUGH construction is unlike the English but like the German one, then, in having the options of either changing the grammatical structure under topic‒subject affinity, or leaving it unchanged. Old Turkic has -mAk forms serving as infinitive. If they have an explicit subject, it can appear in the genitive or in the nominative: In (22) a rather verbal -mAk form is accompanied by a nominative subject, whereas, in (23), which is the title of a section in a biography, a -mAk form in nominal use as object of another -mAk form is accompanied by a genitive subject. (22)

biz bir ikinti birlä öçäş-mäk we one second with quarrel-INF ‘We don’t need to quarrel with each other.’

(23)

samtso ačarı-nıŋ S. teacher-GEN

tavgaç han China ruler

kärgäk necessary

är-mäz be-NEG.PRES

birlä käl-iş bar-ış bitig with come-VN go-VN text

ıd-ış-mak-ın ukıt-mak send-RECIP-INF-POSS.3.ACC explain-INF ‘the account of the correspondence between Xuanzang and the Chinese emperor’ The Old Turkic -mAk infinitive never (by itself) expressed purpose. We saw earlier that the English infinitive, and the -ArGA infinitive of the northwestern and northeastern Turkic languages, come from purpose constructions; so does the Hebrew infinitive, and the Slavic infinitive in -ti, and the Classical Greek infinitive. Conclusion It had already been shown that the TOUGH construction is a means which only some of the world’s languages use for topicalizing the object of a verb in the subject part of a copular sentence and that different languages arrive at a configuration one would call TOUGH through different devices and mechanisms. It now turns out that these different means often have a common semantic source, that of ‘aim’. Languages realize this use by creating infinitives from verbal nouns: by using prepositions in European languages mentioned, or the dative suffix in the -Ar-gA form of the modern north‒western and north‒eastern Turkic languages. Latin has a morphological form‒the supine‒serving this purpose, and this is exactly what the -gAlI form of Old Turkic and of some modern Turkic languages (-Gili in Modern Uygur) does. Nevskaya (2010) has proposed the view that the -gAlI / -Gili form is an infinitive as it has uses to which the infinitive is put in languages such as Russian or English. My central contention is that ‘being an infinitive’ is not an explanation for a form. Languages have participles and verbal nouns as they need to press sentences into adjectival and complement use; but ‘being an infinitive’ is not a ‘functional primitive’. Arabic has verbal nouns but no infinitive and Chinese needs no infinitive as it uses the verbal stem for naming actions. Balkan languages don’t have infinitives; Modern Greek, one of the Balkan languages, dropped the infinitive of Classical Greek, instead using finite forms with the purpose conjunction na (< hína). Old Turkic, on the other hand, did not need to adapt its purpose gerund to infinitive use, as it already had the infinitive form in -mAk. The infinitives of different languages are somewhere‒in different places depending on the language‒between ‘action noun’ and gerund; their complex nature is not suitable for serving as explanation for other types of grammatical entities. The Western European infinitive phrase was secondarily created to serve action noun purposes on the one hand, and express ‘aim’ and ‘purpose’ content on the other. Action nouns,

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

The Tough Construction and the Infinitive

113

participles and converbs are functional primes, reflecting the conversion of verbal clauses to nouns, adjectives and adverbs respectively; infinitives are not functional primes. Supine converbs can explain the semantic source of morphological infinitives, parallel to the explanation of (English) to or (Hebrew) le- infinitives from prepositional phrases of ‘purpose’. References Anderson, D. L. (2005). The Acquisition of Tough‒Movement in English (Ph.D.‒Diss). Cambridge. Comrie, B. & Matthews, S. (1990). Prolegomena to a Typology of Tough Movement. In W. A. Croft, S. Kemmer & K. Denning (Eds.), Studies in Typology and Diachrony. Papers Presented to Joseph H. Greenberg on his 75th Birthday. Amsterdam: Benjamins, 43‒58. Erdal, M. (2004). A Grammar of Old Turkic. Leiden: Brill. Montalbetti, M., Saito, M. & Travis, L. (1982). Three Ways to get Tough. In K. Tuite, R. Schneider & R. Chametzky (Eds.), Papers from the 18th Regional Meeting of the Chicago Linguistic Society. Chicago: Chicago Linguistic Society, 348‒366. Nevskaya, I. (2010). The Old Turkic form -gAlI. In M. Kappler et al. (eds). Trans‒Turkic Studies. Festschrift in Honour of Marcel Erdal (Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi 49). İstanbul: Mehmet Olmez Yayinlari, 155‒166.

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

Identity of Partial Control in Turkish Münevver Erdem-Akşehirli (Boğaziçi University) Introduction Since Partial Control was introduced as a part of a new typology (Landau, 1999), there has been debate on whether Partial Control is an independent category or on the availability and nature of Partial Control in different languages. This paper investigates what Turkish can contribute to the discussion about Partial Control. Based on Turkish data, I show that Turkish allows Partial Control although Control structures display some major differences from their English counterparts with regard to reciprocal predicates’ behavior and structure internal properties. Conflicting temporal adverb tests indicate that there is a distinction among matrix clause verbs in Turkish and this has an effect on Control structures. Not all matrix predicates with tenseless complements, however, block Partial Control reading in Turkish. I believe the conclusions of this study will have implications on the opposing views about the existence of Partial Control as an independent category (Landau, 1999, 2000; Boeckx, Hornstein and Nunes, 2010) cross-linguistically. This paper is structured as follows: Section 2 provides a brief diachronic summary of Control Theory and structures. Section 3 explains Turkish Control structures with its basics. The general tenets of Partial Control and analysis of Partial Control in Turkish is included in the following section. Section 5 is the conclusion. A quick diachronic look at Control Structures To see how Partial Control has been added to the framework of Control structures, I first take a quick look at the evolution of Control Theory. The basic notion of Control depends on the thematic roles. The theta criterion that each argument bears one and only one theta-role and each theta role is assigned to one and only argument (Chomsky, 1981) has drawn attention to the nonfinite infinitival clauses with regard to thematic role-distribution within the embedded clause. Unlike Raising structures, there is a surplus of the thematic roles in Control structures. Since the embedded clause is non-finite, there is no overt Subject which can bear the theta-role assigned to it as external argument. This the primary reason why these structures have been treated differently from Raising. A kind of empty category, PRO, standing in the position and bearing the features of the external argument of the lower non-finite clause was introduced. Control refers to “a relation of referential dependency between an unexpressed subject (controllee), and an expressed or unexpressed element (controller). The referential properties of the controlled element are determined by those of the controller” (Bresnan, 1982). The first Control analysis and distinction included Equi and Super Equi NP deletion, the former being a case of Obligatory and the latter of Non-Obligatory Control actually in today’s terminology. (1) a. Johni hopes [eci to win]. b. Johni hopes that [eci winning] will be fun. (Hornstein, 1997:3)

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

116

Münevver Erdem-Akşehirli

Equi was assumed to delete the underlying subject of the embedded clause if it has a co-referential argument within the matrix clause. It is clear that arbitrary reading of the empty category in (1b) was disregarded and “ec” is assumed to be controlled by “John” in both examples. It was in GB literature when the term PRO was introduced. The most important feature of GB era PRO, which later gave rise to its different analyses, was that it was both pronominal and anaphoric. As a null element, it can stand in subject position of infinitivals. With regard to the location of the controller in the matrix clause, the structures were first classified as Subject (2a) vs Object (2b) Control. (2) a. Johni expects [PROi to finish his thesis this summer.] b. John convinced Maryk [PROk to finish her thesis this summer.] Up until Hornstein’s (1999) Movement Theory of Control (MTC), Control had been treated in a more or less similar way with regard to its derivation and features of PRO. At first sight, MTC resembles the initial Equi NP deletion in that it assumes there is a kind of NP movement in Control structures identical to Raising. With this respect, it is easily concluded that this violates the theta criterion because the same NP, generated (merged) in the embedded clause moves to the matrix clause resulting in possession of two theta-roles. Aware of this fact, Hornstein argued for treating theta-roles as features, which would enable us to abandon Theta Criterion and to associate an NP with multiple theta roles. The theory assumes to let us get rid of theory internal concepts like null-case assignment on PRO to satisfy the visibility condition. Similarly, it was underlined that the way PRO was accounted for within GB framework posed some empirical problems as in ‘wanna’ contractions. Whereas wh-element blocks ‘wanna contraction’ showing that wh- has a case marked trace, PRO does not block the contraction, which was used as an argument against PRO’s being case-marked. Although other details of Movement Theory of Control is not within the scope of this paper, it should be noted that unlike its view of PRO as a trace, its attempt to change the hybrid feature of PRO [+pronominal, +anaphoric] has been widely accepted in many aspects. Following Williams (1980) and Hornstein (1997) MTC (Hornstein, 1999; Hornstein, Boeckx and Hornst, 2003) kept on analyzing Control structures as Obligatory (3a) vs NonObligatory (3b). The main difference was based on the features of the controller. (3) a. Johni decided [PROi to resign.] b. [PROarb To resign one day] is everyone’s dream. Within the same period, Idan Landau’s dissertion (1999), Elements of Control, brought in some significant new perspective about Control structures. He proposed a crucial distinction in Obligatory Control based on the fact that in some control structures PRO was not identical to the controller; he, hence, argued for the existence for Partial versus Exhaustive Control. His final representation of Control is as follows: I) Obligatory Control: II) Non-Obligatory Control: a. Exhaustive Control a. Long-Distance Control b. Partial Control b. Arbitrary Control

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

Identity of Partial Control in Turkish

117

Landau generally agrees with Hornstein on the principles and tests to account for Obligatory Control except two of them. More precisely, he accepts locality of the controller, the availability of only sloppy reading under ellipsis and of de se (of oneself) reading besides PRO displaying anaphoric features in Obligatory Control. He, on the other hand, disagrees with the requirement of a c-commanded PRO by the controller and disqualification of split-antecedents in Obligatory Control by giving counter-evidence for both as in (4a) and (4b) respectively: (4) a. Yesterday, it spoiled Maryi’s mood [PROi to listen to the news]. b. Johni promised Maryj [PROi+j to go to the movies together]. In addition to these, he argues against Control structures being reduced to Raising derived by movement. That is why, he keeps the terminology and notion of PRO of GB era disallowing traces instead of PRO in his Control analysis. Before going into the depths of Partial Control, let us state here that despite some certain differences which are clarified in the next chapters, Turkish generally shows parallelism with Landau’s views about the principles Control in that first four principles are compatible with Turkish Obligatory Control (OC) structures while non c-commanded PRO and split-antecedents in OC are also available in Turkish. More importantly, Turkish Control structures cannot be argued to derive through raising-type of movement proposed in MTC (see Oded, 2006 for a comprehensive analysis). Turkish Control structures in general As mentioned before, Control is observed in non-finite embedded clauses. However, Turkish behaves differently in terms of the types of PRO and embedded clauses. Finiteness is determined by Agreement on the embedded clause predicate in Turkish (George and Kornfilt, 1981). Turkish nominalized complements are divided into three: i) Infinitive -mAK clauses ii) Nominalized clauses via -DIK, -(y)AcAK, -mA, -(y)Iş iii) Participial Complements. What makes embedding with -mAK important for control is that it is the only embedding which lacks Agreement on the embedded predicate. That is why Obligatory Control type PRO is observed only in -mAK type embedded clauses. On the other hand; bearing Agreement on their predicates, the nominalizers in the second group have pro (null pronominal type), the one observed in Non-Obligatory Control under Hornstein’s analysis (1999) (5a-b) (Remember his attempt to differentiate between anaphoric and pronominal PROs). (5) a. Cem çocuklar-a [pro ev-e git-me-leri-ni] söyle-di. Cem children-DAT [pro house-DAT go-Nom-3PL-ACC] tell-PST ‘Cem told the children to go home.’ b. Cem çocuklar-ın [pro ev-e git-ecek-leri-ni] söyledi. Cem children-GEN [pro house-DAT go-Nom-3PL-ACC] tell-PST ‘Cem told that the children would go home.’ As the main focus of this paper is Partial Control, a sub-type of Obligatory Control, the scope is infinitive clauses structured with -mAK in Turkish (6a). It should be noted here that the lack of agreement in infinitival clauses in Turkish may lead to ambiguity in certain structures as in (6b) where the “goer” can be interpreted as either “Bade” or “Cem and Bade”.

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

118

Münevver Erdem-Akşehirli

(6) a. Cemi [PROi ev-e git-MEK ] iste-di. Cemi [PROi house-DAT go-INF] want-PST ‘Cem wanted to go home.’ b. Cemi Badej’yi [PROj/i+j ev-e git-mek]e house-DAT Cemi Badej-Acc [PROj/i+j persuade-PST ‘Cem persuaded Bade to go home.’

ikna et-ti. go-INF]DAT

(6b) is also an indication that Turkish Obligatory Control structures allow split-antecedents, which poses an argument for Landau’s but against Hornstein’s analysis about the availability of split antecedents in OC. Partial Control in general and in Turkish Upon his observation that the identity of PRO is not identical in all clauses, Landau (1999) proposed that Obligatory Control structures should be classified into two groups: i) Exhaustive Control, where PRO and controller share all the features in common ii) Partial Control (PC), where PRO includes the controller and some more referents. For the antecedent to control PRO only partially, it is understood that there must be something about the number feature. With this assumption, Landau argued for PC-Generalization (7). (7)

In tensed complements, PRO inherits all phi-features from the controller including semantic plurality, but not necessarily semantic singularity.

To grasp the idea behind PC, two notions are of great importance within this generalization: “semantic singularity/plurality” and “tensedness of complements”. Semantic number is intrinsic to lexical nouns and it does not necessarily match with syntactic number feature. That is, whereas as a lexical item “member” is both syntactically and semantically singular, “committee” is syntactically singular but semantically plural. The distinction between “tensed” and “tenseless” non-finite clauses depends on the analysis that C head contains some tense information that has to be matched with the embedded T head (Pesetsky and Torrega, 2000). The fact that one of the main components of PC is number leads us to an analysis of predicates with this respect; hence, reciprocals and collective predicates gain importance here. Let us see how one of the most typical predicates of this type ‘gather’ behaves in this respect. Collective predicates and some reciprocals generally have transitive versions including some important differences. Transitive ‘gather’ is a distributive predicate which is compatible with a Singular Subject (8a) while intransitive one is collective requiring a semantically Plural Subject (8b-c). (8)

The principal gathered the teachers. The committee/students will gather tomorrow. *The principal gathered.

As previously mentioned, the derivation of the non-finite clauses differs regarding their Tense information. In tensed clauses T raises to C to check off an uninterpretable T-feature residing in C, which is a motivation for T-to-C movement unlike tenseless embedded clauses, where T-to-C is blocked by economy (Landau, 2000).

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

Identity of Partial Control in Turkish

119

Tense and number notions gain significance together to account for Partial vs Exhaustive Control distinction and Landau (1999) argues for 7 sub-classes of predicates under two main groups which can surface in matrix clause of Control structures. He claims that this partition of predicates is universal whereas membership in each class is language specific. I observe that whereas tensed vs tenseless partition holds true for Turkish justified by the fact that two different temporal adverbs can be used in tensed non-finite clauses, not all tenseless complements block Partial Control reading in Turkish. Matrix Predicates in Obligatory Control Structures (Landau, 1999): I. PC or EC compatible predicates II. EC compatible predicates a. Factives (hate, regret etc…) a. Implicatives (manage, dare, remember, etc…) b. Propositionals (claim, believe) b. Aspectuals (begin, continue, finish, etc..) c. Desideratives (hope, want, prefer, etc...) c. Certain Modal Predicates (need to, able to, etc…) d. Interrogatives (ask, wonder, etc…) Tense information of the PC compatible group of predicates are justified by the “Conflicting Temporal Adverbs” test by Landau. This group can bear two conflicting temporal adverbs whereas the other group cannot (9a-b). (9) a. Yesterday, I wanted to solve the problem tomorrow. b. *Yesterday, I managed to solve the problem tomorrow. The examples above display that one group of predicates can have complements that may denote events which do not coincide with the matrix event. Given that there is a clear distinction between these predicate types, Landau (1999) observes that only matrix predicates with tensed non-finite complements are compatible with Partial Control structures, which can only surface with collective embedded predicates (10a) and Exhaustive type matrix predicates cannot bear collective predicates or reciprocals in the complement clause (10b)1. Again in line with this analysis, it is underlined that lexically collective predicates (gather, meet, etc.), reciprocals (kiss, hug, collide, etc.) and predicates when used with the collectivizer “together” need at least semantical plurality on the subject (10c). (10) a. Johni hates [PROi+ to work together in the mornings]. b. *Johni managed [PROi+ to work together in the morning]. c. The *studenti / studentsi / groupi asked [where PROi+ to work together]. The number mismatch of the controller and PRO in PC structures have some implications, one of which is that PC effects are never attested in Raising constructions and this is a strong counterargument for MTC analysis of Control. Furthermore, MTC cannot account for PC because it is not clear how to formulate a rule of NP movement that would yield a chain with non-identical copies. (11a-b-c). Turkish control structures fully support this argument2.

1 2

This observation is not fully correct for Turkish, which is touched upon in the following parts. See Oded (2006) for the details since this topic is not within the scope of this paper.

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

120

Münevver Erdem-Akşehirli

(11) a. *Johni is likely [ti to meet soon.] b. *The chairi appeared [to ti be meeting regularly.] c. Johni / the chairi wants [PROi to meet soon]. As for Turkish, it can be generalized that it is an appropriate language to seek the availability of an independent PC class because it is compatible with the revised Obligatory Control criteria proposed by Landau (2000, 2003). Turkish Obligatory Control structures disallow sentential locality violation of the controller, long-distance control, sloppy and de se readings. On the other hand, parallel to English, non c-commanded controller (12) and split antecedents (13) are available in Turkish. (12)

iş-ten ayrıl-MAK] Badei’yi [PROi Geçen ay [PROi Last month work-ABL leave-INF] Badei-ACC ‘To leave work last month upset Bade.’

(13)

Cemi Badek’ye [PROi+k birlikte together Cemi Badek-DAT [PROi+k ‘Cem offered Bade to play together.’

üz-dü. upset-PST

oyun oyna-MA-yı] teklif et-ti. game play-Nom-Acc] offer-PST

This, however, does not necessarily mean that two languages behave fully similarly in Control structures. For example, whereas Long Distance Control is not possible in Obligatory Control structures in English, it is somehow observed in Turkish, where a remote antecedent can control PRO. However, since there is agreement on the embedded predicate, Turkish does not have Long Distance control in the form of NOC (Oded, 2006). See the difference between (14a) and (14b): (14) a. *Maryi knew that it disturbed John [PROi to boast about herself]. b. Cemi [proi/k kendini övmesi-nin] Badek’yi rahatsız ettiği-ni bili-yor-du. Cemi [proj/k him/herself praising-GEN Badek-ACC disturb-ACC know-IMPF-PST ‘Cem knew that it disturbed Bade that he boast about himself/she boasts about herself.’ As outlined above three important structures have to be analyzed to see how PC works in Turkish: i. ii. iii.

Matrix predicate distinction with regard to tensed and tenseless infinitival complements The behavior of reciprocals and collective predicates in Turkish Control structures Tensed and tenseless infinitival complement bearing predicates’ compatibility with PC reading

A group of predicates have been argued to have tenseless complements and thus not to be compatible with PC structures (implicatives, aspectuals, and some modal verbs). Examples provided by Landau (1999, 2000) prove that this argument fully holds true for English. As for Turkish, it is true that there is a distinction between predicates as some of them can have different temporal adverbs in matrix and complement clauses; however, I propose two main differences: Firstly, due to the complement clause structures, not all sub-types can be used with -mAK infinitives which the only OC compatible type in Turkish. Secondly, some tenseless complements

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

121

Identity of Partial Control in Turkish

do allow Partial Control reading of PRO in Turkish. Let us first begin with “Conflicting temporal adverbs” test to see how matrix predicates behave differently (15a-b): (15) a. *Dün Cemi [yarın PROi ev-e git-me-ye] Yesterday Cemi [tomorrow PROi go-NOM-DAT] ‘*Yesterday Cem started to go home tomorrow.’

başla-dı. start-PST

b. Dün Cem [yarın PROi ev-e git-me-ye] karar ver-di. Yesterday Cem [tomorrow PROi house-DAT go-NOM-DAT] decide-PST ‘Yesterday Cem decided to go home tomorrow.’ These two sentences display that matrix verb is the reason for the difference in the grammaticality values of (15a) and (15b) since all other constituents are the same in the sentences. Başla- ‘start’ being an aspectual and karar ver- ‘decide’ a desiderative predicate, Turkish seems to pattern with tensed vs tenseless complement clause distinction. Let us recap that it is the head of a tensed/ tenseless CP that triggers or blocks T-to-C movement, which results in the difference of being able to locate a conflicting temporal adverb in the matrix clause due to the behavior of matrix predicates. Nevertheless, as indicated before Turkish does not have only one form of complement clauses. The fact that only -mAK is compatible with PRO due to the lack of agreement on the lower predicate has an effect on the matrix clause predicate choice in Turkish Control structures. More precisely, the list of verbs under Landau’s Partial or Exhaustive Control compatible predicate analysis is much smaller in Turkish since not all of these verbs can be used with the complements formed with –mAK. Since the other nominalizers in Turkish do not allow PRO, we have a limited number of verbs to test the viability of the Partial Control hypothesis. On the other hand, Based on the evidence coming from the conflicting temporal adverbs test, we can generally form a subset of predicates with tenseless complements. Some of the the predicates which are incompatible with two different temporal operators in matrix and lower clause are as follows: Predicates with Tenseless complements: i) Implicatives: cesaret et- ‘dare’, zorla- ‘force’, hatırla- ‘remember’ unut- ‘forget’, sakın- ‘avoid’, başarısız ol- ‘fail’, reddet- ‘refuse’, ihmal et- ‘neglect’ ii) Aspectuals: başla- ‘start’, bitir- ‘finish’, durdur- ‘stop’, devam et-‘continue’ iii) Modals: zorunda ol- ‘need to’, zorunda kal- ‘had to’

The predicates which can have tensed complements are the ones compatible with conflicting temporal adverbs in the matrix and embedded clause (the PC class in Landau’s term, which is not used by me due to some differences Turkish exhibits). We should note here that general factivity is based on -DIK and -yAcAK group nominalizers in Turkish (Kornfilt, 1984; Özsoy, 1999). So only few predicates are included in the factives. A similar case is true for Propositionals and Interrogatives as well. Since they cannot surface with -mAK type infinitive clauses, they are out of the scope of Partial Control analysis. A general subset of PC predicates based on their compatibility with conflicting temporal adverbs is as follows:

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

122

Münevver Erdem-Akşehirli

Predicates with tensed complements: i) Factives: pişmanlık duy- ‘regret’, nefret et-‘hate’ ii) Desideratives: iste- ‘want’, arzula- ‘desire’, ümit et- ‘hope’, um- ‘hope’, tercih et- ‘prefer’, reddet‘reject’, planla- ‘plan’, aklına koy- ‘be determined’, niyet et- ‘intend’, karar ver- ‘decide’, öner- ‘offer’, söz ver- ‘promise’, hazır ol- ‘be prepared’, kork- ‘be afraid of’

Before testing the availability of Partial Control reading in control structures with these predicates, let us take a quick look at the nature of reciprocals and collective predicates in Turkish as the second main component of the topic. Generally, Reciprocals are grouped under two main classes of symmetrical relation and mutual activity (together reciprocals). Reciprocals are almost uniformly formed by the suffix -yIş (except toplan- ‘gather’) and other forms of the suffix are phonologically conditioned (Taylan, 2015) i) reciprocal relation: two or more participants are involved in the activity who are both the agent and the undergoer of the event at the same time such as bakış- ‘look at each other’, yazış- ‘correspond’, öpüş- ‘kiss’, selamlaş- ‘greet’, seviş- ‘make love’, tanış- ‘meet’, tartış- ‘discuss’, görüş- ‘see each other’, mektuplaş- ‘exchange letters’, kucaklaş- ‘hug each other’, öpüş- ‘kiss each other’, paylaş- ‘share’, barış‘make peace’, güreş- ‘wrestle’, bakış- ‘look at each other’, savaş- ‘make war’, etc. ii) mutual activity: multiple subjects perform the same event at the same time such as buluş- ‘meet’, gülüş- ‘laugh together’, üşüş- ‘crowd’ doluş- ‘swarm’, toplan- ‘gather’ bekleş- ‘wait together’, kaçış- ‘run away together’, etc.

With some exceptions, mutual activity (collective) group cannot surface with a semantically singular subject either in simplex or complex clauses in Turkish (16a-b) whereas syntactic or only semantically plural subjects are fine with these verbs3. Hence, a partially controlled PRO cannot be used with a great majority of mutual activity collective predicates. (16) a. *Cem ne gül-üş-tü ne kaç-ış-tı. *Cem neither laugh-together-PST nor run away-together-PST ‘Cem neither laughed nor ran away together.’ isti-yor. b. *Cemi [PROi+ hem gül-üş-mek hem kaç-ış-mak] *Cemi [PROi+ both laugh-together-INF and run away-together-INF] want-IMPF ‘Cem wants both to laugh and to run away together.’ c. Sınıf / Komite / Öğrenci-ler gül-üş-tü. Class / Committee / Student-PL laugh-together-PST ‘The class / committee / students laughed together.’ There are some important facts about Turkish reciprocals, which are also of great importance regarding their behavior in Partial Control structures: Firstly, as reciprocal is not a productive suffix, many verbs can be used with an overt comitative phrase to have mutual activity relation sense as it is also the case in English. (e.g. birlikte çalışmak / koşmak / seyahat etmek ‘work / run / travel together’). Secondly, when the verb is not compatible with the reflexive suffix, pronominal forms birbirini/birbirlerini ‘each other’ are used to express the reciprocal relation: birbirlerini 3

Only buluş- ‘meet’ behaves differently in this group, which is exemplified below.

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

123

Identity of Partial Control in Turkish

öpmek for öp-üş-mek ‘kiss each other’. That is, in Turkish, the same distinction in English seems to hold for many verbs as for their transitivity, but Turkish reciprocals are transparent as they differ in morphology from their non-reciprocal versions like in öp-mek ‘kiss’ vs öp-üş-mek ‘kiss each other’, selam ver-mek ‘to greet’ vs selamlaşmak ‘to greet each other’ etc. Thirdly, as in English and parallel with Landau’s analysis, due to their semantics, reciprocals and collective predicates look for at least semantic plurality on their subject (17a). Otherwise, the sentence is ungrammatical in mono-clausal sentences without an overt comitative phrase or a discourse-initial referent (17b). (17) a. Cem ve Bade / Öğrenci-ler / Komite tartış-tı. Cem and Bade / Student-PL / Committee quarrel-PST ‘Cema and Bade / the students / the committee quarreled. b. *Cem tartış-tı. *Cem quarrel-PST ‘Cem quarreled.’ Fourthly, as for their behavior in infinitival clauses, the Turkish structures a have major differences from their English counterparts: i) Since I have not observed a note about this in Landau (1999, 2000), I do not know if this is also the case in English Partial Control structures; but in Turkish a context-bound or a previously mentioned comitative phrase is required for these structures to gain fully acceptable grammaticality (18a-b-c). However, if we assume that the other referent(s) of the PRO is contextsalient, a term used by Landau recently (2015), then the sentence is fully acceptable. (18) a. ?Cemi [PROi+ tartış-mak] iste-me-di. ?Cemi [PROi+ quarrel-INF] want-NEG-PST ‘Cem did not want to quarrel today.’ b. ?Cemi [PROi+ anlaş-mak]a ? Cemi [PROi+ agree-INF] DAT ‘Cem decided to agree today.’

karar ver-di. decide-PST

ii) Most of the reciprocals require a PP or AdvP denoting a specific place or point of time to gain a property defining sense in Turkish. Without these phrases in their covert comitative phrase form, they sound weird. With a place or time denoting phrase, most of the tensed infinitive bearing predicates sound definitely better (19a-b-c-d). (19) a. */?Cemi [PROi+ buluş-mak]ı sev-er. Cemi [PROi+ meet-INF]ACC like-AOR ‘Cem likes meeting.’ b Cemi [PROi+ Midpoint’te Pazar gün-leri buluş-mak]ı Cemi [PROi+ Midpoint-DAT Sunday day-PL meet-INF]ACC ‘Cem likes meeting at Midpint on Sundays.’ c. */? Cem [PROi+ toplan-mak]tan Cem [PROi+ gather-INF] ABL ‘Cem regretted gathering.’

sev-er. like-AOR

pişmanlık duy-du. regret-PST

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

124

Münevver Erdem-Akşehirli

d. Cem [PROi+ akşam o kafe-de toplan-mak]tan pişmanlık duy-du. Cem [PROi+ evening that café-DAT gather-INF]ABL regret-PST ‘Cem regretted gathering at that café that evening.’ Landau’s motivation for the typology of the tensed and tenseless complements was actually to differentiate the predicates which can bear a Partially Controlled PRO in their embedded clauses. And he generalizes that only the ones with tensed complements (factives, desideratives, interrogatives, propositionals) are compatible with partial control reading whereas tenseless complement bearing group (implicatives, aspectuals, certain modal) is not based on the English data. Turkish, however, does not pattern with this generalization since PRO can be partially controlled in some of the predicates with a tenseless complement as well. Thus, the same terminology of PC and EC predicates cannot be used for Turkish (20a-b). Note that it was highlighted and shown above that conflicting adverb tests worked with certain predicates, which shows that there is the tensed versus tenseless complement distinction in Turkish. As a result, this should make us rethink about the cross-linguistic validity of Landau’s argument (1999, 2000, 2003) that only tensed clauses allow for Partial Control. (21) a. Cemi [PROi+ sabah selamlaş-mak]ı Cemi [PROi+ morning greet-INF]ACC ‘Cem forgot to greet in the morning.’

unut-tu. (aspectual) forget-PST

b. Cemi [PROi+ sabah buluşmak]a cesaret ed-e-me-di. (implicative) Cemi [PROi+ morning meet-INF]DAT dare-ABIL-NEG-PST ‘Cem could not dare to meet in the morning.’ c.

Cemi [PROi+ sonunda tartış-mak] Cemi [PROi+ in the end quarrel-INF] ‘Cem needed to quarrel in the end.’

zorunda kal-dı. (modal of necessity) need-PST

To sum up, Turkish partial control structures show both similarities with and differences from their English counterparts. Whereas Partially controlled PRO besides tensed and tenseless complement partition exist in Turkish, the behavior of reciprocals, the necessity for a contextsalient covert comitative phrase, lack of propositional and factive predicates that are compatible with infinitive clauses and tenseless complements lead to the conclusion that Turkish structures do not fully pattern with Landau’s Partial Control analysis. Conclusion This study has mainly investigated Partial Control in Turkish, a sub-part of general control structures, which has not taken enough attention yet except some studies in Roman languages. After observing the general construction of Control and Partial Control, the rest of the paper has been devoted to the analysis of Partial Control structures and the availability of Landau’s arguments regarding Partial Control in Turkish. This work concludes the availability of a partially controlled PRO in both tensed and tenseless complements of infinitives with reciprocals in Turkish and proposes that the structures are heavily dependent on the behavior of the reciprocal predicates. Being aware that the scope of the paper is not enough to make strong conclusions about the entire Partial Control framework in Turkish, I believe that the study gives a general perspective of Partial Control in Turkish, which can motivate further research on the topic.

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

Identity of Partial Control in Turkish

125

References Boeckx, C. & Hornstein, N. (2003). Reply to “Control is not Movement”. Linguistic inquiry 34/2, 269-280. Boeckx, C., Hornstein N. & Nunes, J. (2010). Control as Movement. Cambridge: Cambridge University Press. Erguvanlı Taylan, E. (2015). The Phonology, and Morphology of Turkish. İstanbul: Boğaziçi University. George, L. & Kornfilt, J. (1981). Finiteness and Boundedness in Turkish. Binding and Filtering. London: Croom Helm, 105-127. Hornstein, N. (1999). Movement and Control. Linguistic Inquiry 30, 69-96. Kornfilt, J. (1984). Case Marking, Agreement, and Empty Categories in Turkish. Cambridge: Harvard University. Landau, I. (1999). Elements of Control (Phd Dissertation, MIT). Landau, I. (2000). Elements of Control: Structure and Meaning in Infinitival Constructions. Dordrecht: Kluwer. Landau, I. (2016). Against the Null Comitative Analysis of Partial Control. Linguistic Inquiry 47/3, 572580. Oded, İ. (2006). Control in Turkish (MA Thesis, Boğaziçi University). Özsoy, S. (1999). Türkçe-Turkish. İstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınları. Pitteroff, M., Alexiadou, A., Darby, J. & Fischer, S. (2017). On Partial Control in German. The Journal of Comparative Germanic Linguistics 20, 1-47. Sheehan, M. (2012). A New Take on Partial Control: Defective Thematic Intervention. Cambridge Occasional Papers in Linguistics 6: 1-47. Sheehan, M. (2012). Partial Control in Romance Languages: The covert comitative analysis. In K. Lahausse & S. Marzo (Eds.). Romance Languages and Linguistic Theory. Amsterdam: John Benjamins, 181-198. Słodowicz, S. (2007). Complement control in Turkish. In B. Stiebels (Ed.), Studies in complement control, Berlin: Zentrum für Allgemeine Sprachwissenschaft, Sprachtypologie und Universalienforschung, 125157.

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

Kafkas-Batı İran Bölgesinde Konuşulan Türk Dillerinde Sıfat İşlevli Yan Tümceler: Bölgesel Bir Yaklaşım Ophélie Gandon (Sorbonne Nouvelle Üniversitesi) Giriş Kafkas-Batı Iran bölgesinde çeşitli Türk dilleri konuşulmaktadır: Kafkas’ta Kıpçak grubuna ait Kumukça, Nogayca ve Karaçay-Balkarca; kısmen Kafkas’ta kısmen İran’da Oğuz grubuna ait Azerice, Urumca1, Kaşkayca ve Sonqor lehçesi; ve İran’da Halaç (Argu) grubuna ait ve daha çok eskicil özellikler gösteren Halaçca. Aşağıdaki 1 nolu haritada bu Türk dilleri yeşil reng ile temsil edilmekteler:

Harita 1: Kafkas-Batȉ 8ran bölgesinin dilsel zenginliȀi (© Mondes Iranian et Indien in Paris with help cartographer Emmanuel Giraudet).

Aynı haritanın gösterdiği gibi ayrıca bu Türk dillerinin yanı sıra çeşitli başka ailelerin dilleri de konuşulmaktadır. Kafkas dilleri üç ayrı aileye ayrılıyor: Kuzeydoğu (Nah-Dağıstan) ailesi (örneğin Lezgice, dilleri açık mavi renk ile temsil edilmekteler), Kuzeybatı (Abhaz-Adige) ailesi (örneğin Çerkesçe, dilleri koyu mavi renk ile temsil edilmekteler) ve Güney (Kartveli) ailesi (örneğin 1

Urumca 19. asrın başlangıcında Anadolu’dan göç eden ve şimdi Gürcistan’ın güneyinde bulunan Pontus Rumların tarafından konuşulan bir Türkçedir.

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

128

Ophélie Gandon

Gürcüce, mor renk ile temsil edilmektedir). Kafkas dillerin yanı sıra Hint-Avrupa dilleri de bulunmaktadır, özellikle İran dilleri (turuncu) ama Ermenice gibi İranlı olmayan başka diller de (pembe). Son olarak bu bölgede çeşitli Aramice ve Arapça lehçelerinden oluşan Sami dilleri de konuşulmaktadır (sarı renk ile temsil edilmekteler). Konuşulan bütün bu diller çoğu zaman temas halindeler ve birbirlerini etkileyebiliyorlar. Türk dilleri genellikle biçimbilim ve sözdizim açısından birbirlerine oldukça yakın sayılıyorlar. Fakat bu çalışmada ilgilendiğimiz bölgedeki Türk dillerinin sıfat işlevli yan tümce olarak kullandıkları yapılara odaklanınca, oldukça farklılık gösterebildiklerini gözlemlemekteyiz. Bu çalışmada sıfat işlevli yan tümce olarak algıladığımız yapılar bu üç kriteri taşımalılar: – bir adı niteleyen bir tümce olmalı; – bu tümce bir temel cümleye bağlı olmalı; – nitelenen adın hem temel tümcede hem yan tümcede sözdizimsel bir işlevi bulunmalı. Hem sözdizimsel hem işlevsel kriterleri birleştiren bu tanımlama ile belirlenen yapılar bir dilden bir dile (hatta aynı dil içinde birçok yapı mevcutsa) oldukça fark gösterebilirler ve birçok etkene (parametreye) göre değişebiliyorlar. Bu çalışmada bir yapıyı belirlemek için özellikle aşağıdaki üç parametreye bakılıyor: – yan tümcenin nitelediği ada göre konumu: nitelenen addan önce (soldan dallanan) ya da addan sonra (sağdan dallanan) gelebilir; – yan tümcedeki fiil şekli: tam donanımlı olabilir (fiil yalın bağımsız bir cümledeki gibi ‘kişi’, ‘zaman’, ‘görünüş’ ve ‘kip’ ekleri ile çekimlenebiliyor), ya da değil (o zaman genelde sıfat-fiil (ortaç) oluyor); – yan tümcenin içinde bir bağımlanma işareti bulunup bulunmaması: yan tümcenin bir yan tümce olduğunu gösteren, bu tümcenin bir temel cümleye bağlı olduğunu belirten dilbilimsel bir unsur bulunup bulunmadığı. Bu unsur bağlaç ya da ilgi zamiri olabilir: ilgi zamiri bağlaçtan farklı olarak nitelenen adı temsil ediyor ve bu nitelenen adın yan tümcedeki sözdizimsel işlevine göre şekli değişiyor ve/veya ilgeçlerle birleşiyor. Bu üç unsur farklı değerler alabilen üç farklı parametre oluşturuyor. İlk kısımda önce bölgedeki Türk dillerinin sıfat işlevli yan tümce olarak kullandıkları yapılarına odaklanacağız, ikinci kısımda da bölgedeki diğer dillerin kullandıkları yapılara bakacağız. Kafkas-Batı İran bölgesinde konuşulan Türk dillerinin sıfat işlevli yan tümce olarak kullandıkları yapılar Kafkas-Batı İran bölgesinde konuşulan Türk dillerinde üç farklı yapıya rastlanılıyor: soldan dallanan sıfat-fiilli yan tümceler; sağdan dallanan, bağlaç ile kurulan ve tam donanımlı fiilli yan tümceler; ve sağdan dallanan, ilgi zamiri ile kurulan ve tam donanımlı fiilli yan tümceler. Soldan dallanan sıfat-fiilli yan tümceler Karaçay-Balkarca, Kumukça ve Nogayca sıfat işlevli yan tümce için ana strateji olarak soldan dallanan sıfat-fiilli yan tümce kullanmaktalar (standart Türkçe ve genelde Türk dillerinde olduğu gibi). Aşağıda örnekler verilmiştir: her örnekte yan tümce köşeli ayraç arasına alınmıştır ve nitelenen adın altı çizilidir.

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

129

Bölgesel Bir Yaklaşım (1)

Karaçay-Balkarca (Doğan, 1992, s. 74) [mana

son

_

ber-gen]

cuvab-ları

bu

1SG.DAT

last

(ACC)

give-PTC

answer-POSS.3PL

DEM

bol-gan-dı be-EVID-3SG

‘Bana son verdikleri cevap buydu’ (2)

Nogayca (Ergönenç Akbaba, 2009, s. 249) [Urlïq-tïŋ

_

tuw-ɣan]

yer-ler-i

Qawqaz

taw-lar

Urlïq-GEN

(LOC)

born-PTC

place-PL-POSS.3SG

Caucasus

mountain-PL

‘Urlık’ın doğduğu yer Kafkas dağlarıydı’ (3)

Kumukça (Pekacar, 2007, s. 1002) [meni

_

sat-ğan]

at-ım

1SG.GEN

(ACC)

vendre-PTC

cheval-POSS.1SG

‘Benim sattığım at’

Bu yapı Azericede de oldukça yaygındır (bkz. örnek (4)), fakat onun yanı sıra başka yapılar da mevcuttur (Schönig, 1998, s. 260, Dehghani, 2000, Babaliyeva, 2014; bkz. 2.2. & 2.3.). (4)

Azerice (Babaliyeva, 2014) [mən-im

_

ver-əcəy-im]

cəza

çok

ağır

1SG-GEN

(ACC)

give-PTC -POSS.1SG

punishment

very

hard

ol-acaq-dır be-FUT-3SG

‘Benim (size) vereceğim ceza çok ağır olacak’(Cəfər Cabbarlı, Seçilmiş Əserləri, Od gəlini)

Son olarak Kaşkaycada ve Urumcada da mevcuttur ama kullanımı sık değildir (Dolatkhah 2012: 190), ve bölgenin diğer Türk dillerinde (Halaçca ve Sonqori lehçesi) nadiren rastlanılmaktadır (Kıral 2000: 181, Bulut 2005: 264). Bu dillerin konuşuldukları yerleri göz önünde bulundurursak soldan dallanan sıfat-fiili yapıların kuzey tarafında çok kullanıldığını ve aşağıya güneye indikçe kullanımın azaldığını gözlemlemekteyiz. Sağdan dallanan, bağlaç ile kurulan ve tam donanımlı fiilli yan tümceler Güney tarafında özellikle İran’da konuşulan Türk dilleri (Halaçca, Kaşkayca ve Sonqori lehçesi) baş strateji olarak başka bir yapı kullanmaktalar: sağdan dallanan, ki bağlacı ile kurulan ve tam donanımlı fiilli yan tümceler. Aşağıdaki (5), (6) ve (7)inci numaralarda örnekler verilmiştir:

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

130 (5)

Ophélie Gandon Halaçça (Kıral, 2000, s. 183) o

šähär-i

[ki

dost-um-u

kˈer-di-m]

xeyli

bidikär

that

city-LK

SUB

friend-POSS.1SG-ACC

see-PF-1SG

very

big.COP

‘The city where I saw my friend is very big’ (‘Arkadaşımı gördüğüm şehir çok büyük’) (6)

Sonqori Türkçesi (Bulut, 2005, s. 264) o nece îl-i [kê ‘umremnen

geçmi]

that

pass.PF.3SG

much

year-LK

SUB

life.POSS.1SG.ABL

‘All those years which have passed of my life time’ (‘Hayatımdan geçen (o) nice yıllar’) (7)

Kaşkayca (Dolatkhah, 2012, s. 190) o

qïz=i

[ke

män

ese-r-äm]

bu

däyil

that

girl=LK

SUB

1SG

want-PRS-1SG

this

NEG.COP

‘This is not the girl whom I want’ (‘Bu istediğim kız değil’) (folktale 8: 85)

Bu strateji Azericede de, özellikle İran’da konuşulan Azericede, soldan dallanan sıfat-fiilli yapının yanı sıra oldukça yaygın olarak bulunuyor. Aşağıdaki (8) nolu örnekte aynı cümlenin içinde her iki yapı da mevcuttur: (8)

İran Azericesi(Tabriz) (Dehghani, 2000, s. 280) [gör-düg-ün]

kiši

[ki

alma

yey-ir-di]

aj-ıdı

see-PTC-POSS.2SG

man

SUB

apple

eat-PROG-PST

hungry-COP.PST.3SG

‘The man whom you saw who was eating the apple was hungry’ (‘Gördüğün elma yiyen adam açtı’)

Bu dillerin coğrafi açıdan bulundukları yeri göz önünde bulundurursak bundan önce çıkan tablonun tersi görülmektedir: sağdan dallanan, ki bağlacı ile kurulan ve tam donanımlı fiilli yan tümceler güney tarafında çok yaygındır, ve yukarıya kuzeye çıktıkça bu stratejinin kullanımı azalıyor hatta yok oluyor. Sağdan dallanan, ilgi zamiri ile kurulan ve tam donanımlı fiilli yan tümceler Son olarak bu bölgedeki Türk dillerinde sıfat işlevli yan tümceler için üçüncü bir stratejiye rastlanılmaktadır: ilgi zamiri ile kurulan, sağdan dallanan ve tam donanımlı fiilli yan tümceler. Bu strateji Urumcada çok sık kullanılmaktadır, aşağıda birkaç örnek verilmiştir:

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

131

Bölgesel Bir Yaklaşım (9)

Urumca (Skopeteas, 2013, s. 350) arif

[angısi2

ki

get-ti]

kefli-i-di

man

which_one

SUB

leave-PST

drunk-COP-PST

‘The man who left was drunk’ (‘Giden adam sarhoştu’) (10)

Urumca (Skopeteas, 2013, s. 350–351) ver-ın

bän-ä

bičağ-i

[angisi-inän

käs-ier-sıs

give-2SG

1SG-DAT

knife-ACC

which_one-INST

cut-PROG-2PL

at] meat

‘Give me the knife, with which you are cutting meat’ (‘Bana eti kestiğin bıçağı ver’) (11)

Urumca (Skopeteas, 2013, s. 351) adam, [angısı-nın ki

it-ın-i

ol-dür-du-m],

man

dog-POSS.3.SG-ACC

die-CAUS-PST-1SG

which_one-GEN

SUB

čıh-ti go_out-PST

‘The man whose dog I killed went out’ (‘Köpeğini öldürdüğüm adam çıktı’)

Bu örneklerin gösterdiği gibi, ilgi zamiri soru zamiri üzerine kurulmuş ve şekli nitelenen adın yan tümcedeki sözdizimsel işlevine göre değişmektedir (sırayla yalın hâli, vasıta hâli ve ilgi hâli). Çoğu zaman zamirin yanı sıra ki bağlacı da bulunmaktadır (bkz. örnek (9) ve (11)). Bu strateji Azerbaycan Azericesinde konuşma dilinde de mevcuttur. İlgi zamiri yine soru zamiri üzerine kurulmuş ve peşinde ki bağlacı var: (12)

Azerice (Babaliyeva, 2014) 25

kitab,

[hansı-lar-ı

ki,

sən

bir

il

ərzində

25

book

which-PL-ACC

SUB

2SG

one

year

during

oxu-yacaq-san] read-FUT-2SG

‘Twenty five books that you will read in one year’ (‘Bir yılda okuyacağın 25 kitap’)

Coğrafi bakımdan Urumca ve Azerbaycan Azericesi birbirlerine oldukça yakınlar, ve sağdan dallanan, ilgi zamiri ile kurulan ve tam donanımlı fiilli yan tümce kullanılan üçüncü bir alan belirlemiş oluyorlar. Azerbaycan Azericesi belirlenen bu üç alanın birleşim noktasında bulunuyor ve enteresan bir şekilde gördüğümüz gibi her üç yapıyı da kullanmaktadır: tampon bölge oluşturmakta. Bu kısımda Türk dilleri genelde biçimbilim ve sözdizim açısından birbirlerine oldukça yakın sayılmalarına rağmen sıfat işlevli yan tümce yapıların konusunda Kafkas-Batı İran bölgesinde oldukça fark gösterebildiklerini gözlemledik. Coğrafi bakımdan da ilginç bir dağılım sergiliyorlar. 2

angı-si [which-POSS.3SG] >angısi ‘which one’.

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

132

Ophélie Gandon

Kafkas-Batı İran bölgesinde konuşulan diğer dillerinin sıfat işlevli yan tümce olarak kullandıkları yapılar Kafkas-Batı İran bölgesinde konuşulan diğer dillere bakıldığında, benzer bir tablo ortaya çıktığını, ve belli bir dilin kullandığı yapıyı (strategji) aslında çoğu zaman genetik kriterlerden çok coğrafi kriterlerin belirlediğini göreceğiz. 3.1. Soldan dallanan sıfat-fiilli yan tümceler Bölgede pek çok dil soldan dallanan sıfat-fiilli yan tümce kullanmaktadır. Kuzeydoğu Kafkas dillerinde en çok kullanılan yapıdır (ana stratejidir); aşağıda (13)üncü ve (14)üncü numaralarda Lezgicede ve Inguşçada örnekler verilmiştir. (13)

Lezgice (Kuzeydoğu Kafkas) (Haspelmath, 1993, s. 341) [čna

q'wed.a-ni

_

sanal

q'üler-da-j]

q̄aw

1PL.ERG

two(ERG)-also

(SRESS)

together

dance-FUT-PTC

roof

‘The roof on which the two of us danced together’ (‘İkimizin dans ettiğimiz çatı’) (Haži, 1977, s. 6) (14)

Inguşça (Kuzeydoğu Kafkas) (Nichols, 2011, s. 592) [_

voshaz

suona

axcha

d-eitaa]

sag

(GEN)

brother.ERG

1SG.DAT

money

IV-give.PTC

person

‘The person whose brother gave me money’ (‘Kardeşi bana para veren kişi’)

Bu yapı ayrıca oldukça yaygın olarak Tatçanın bazı lehçelerinde (Şirvan lehçesi) ve Kuzey Talışçada da bulunmaktadır (bkz. örnek (15) ve (16)). İkisi Azerbaycan’da konuşulan birer İran dili olmakla birlikte bu konuda diğer İran dillerinden farklılık gösteriyorlar: İran dilleri genelde sıfat işlevli yan tümce için sağdan dallanan, bağlaç ile kurulan ve tam donanımlı fiilli yan tümce kullanmaktalar (bkz. 3.2.). (15)

Tatçanın Şirvan lehçesi (İran dili, Azerbaycan (Əhən-Lahıc-Dəmirçi)) (Suleymanov, 2016) [xole=män=ä aunt.EZ=POSS.1SG=OBL

ʕärüs bride

raf-ta]

dih=i

diyä

go-PTC

village=POSS.3SG

more

näzdɨk=i close=3SG

‘The village that my (maternal) aunt married into is closer’ (‘Teyzemin evlendiği köy daha yakın’) (16)

Kuzey Talışça (İran dili, Azerbaycan) (Kaye, 2015) mı [pœlœng-i kıšt-œ] odœm-ım

vind-e

1SG.OBL

see-PRET

tiger-OBL

kill-PTC

man-A1SG

‘I saw the man who killed the tiger’ (‘Kaplanı öldüren adamı gördüm’)

Son olarak bu yapı Gürcücede (Güney Kafkas) ve Ermenicede (Hint-Avrupalı) de ikinci bir strateji olarak bulunmaktadır:

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

133

Bölgesel Bir Yaklaşım (17)

Doğu Ermenicesi (Hint-Avrupalı) (Dum-Tragut, 2009, s. 484) [mer we.GEN

ayc'el-ac] visit-PTC

gyuɫ-er-um village-PL-LOC

‘in the villages we have visited’ (‘Ziyaret ettiğimiz köylerde’) (18)

Gürcüce (Güney Kafkas) (Hewitt, 1995, s. 612) [rusul

ena-ze

ganatleba-mi-g-eb-ul-n-i]

p’ir-n-i

Russian

language-on

education-PV-get-TS-PTC-PL-NOM

person-PL-NOM

‘persons who have received their education in Russian language’ (‘Eğitimlerini Rusça almış insanlar’)

Bu iki dilde bir ana strateji değildir ve başka yapılar da mevcuttur (özellikle Gürcücede çeşitli başka yapılar da mevcuttur, Hewitt, 1987, 183-199; 1995, 600-614). Ama ilginç bir şekilde Ermenice için şimdiki Ermenicede Klasik Ermeniceye göre bu yapının oldukça geliştiğini söyleyebiliriz. Klasik Ermenicede tek bir sıfat-fiil mevcuttu (-eal) ve yapı az kullanılmaktaydı (Krause, Greppin & Slocum, 2016). Şimdiyse çok daha yaygın (özellikle Batı Ermenicesinde) ve üç farklı sıfat-fiil mevcuttur: -oɣ, -ac ve -ik’ (Hewitt, 1978; Dum-Tragut, 2009; Donabédian, 2015). Tüm bu bahsedilen diller bu yapıyı kullanan Türk dillerinde olduğu gibi daha çok kuzey tarafında konuşulmaktalar. Sağdan dallanan, bağlaç ile kurulan tam donanımlı fiilli yan tümceler Sağdan dallanan, bağlaç ile kurulan tam donanımlı fiilli yan tümceler genel olarak İran ve Sami dillerinin sıfat işlevli yan tümce için kullandıkları ana stratejisidir. Aşağıda üç tane örnek verilmiştir: (19)

Farsça (İran dili) ân

doxtar=i

[ke

(man)

mi-xâh-am]

in

nist

that

girl-LK

SUB

I

IPFV-want-1SG

this

is.not

‘This is not the girl whom I want’ (‘Bu istediğim kız değil’) (20)

Kürtçe (Soranice, İran dili) (Thackston, 2006, s. 73) sar-ī kuř-aká-ī [ka nustibû]

bird

head-EZ

take.PST

boy-DEF-LK

SUB

fall_asleep.PST

‘She took the head of the boy, who had fallen asleep’ (‘Uyuya kalmış çocuğun kafasını aldı’)

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

134 (21)

Ophélie Gandon Çağdaş Aramice (Sanandaj lehçesi, Sami dili) (Khan, 2009, s. 379) xáe-wa

ʼay-ḥaywā ́ n

[kiş mé

dabḥi-le-òǀ

see.PRS.3SGM-PST

DEM-animal

SUB

slaughter.PRS.3PL-O3SGM-PRTCL

ṭǎrefá

là

hǎwéǀ

unkosher

NEG

be.PRS.SBJV.3SGM

‘He would see that the animal they slaughtered was not unkosher’ (‘Kestikleri hayvanın koşer olmadığını görecekti’) (A: 73)

Bu diller yoğun olarak güney tarafında konuşulmaktalar (İran’da), aynı yapıyı kullanan Türk dillerinin konuşuldukları yerde. Sağdan dallanan, ilgi zamiri ile kurulan tam donanımlı fiilli yan tümceler Son olarak bu bölgede Urumca ve Azerbaycan Azericesi yanı sıra sağdan dallanan, ilgi zamiri ile kurulan tam donanımlı fiilli yan tümce kullanan pek çok başka dil vardır. Bu yapı Ermenicede ve Rusçada3 ana stratejidir: (22)

Doğu Ermenicesi (Hint-Avrupalı) (Dum-Tragut, 2009, s. 490) ěndun-um

ē

ayn

naxarar-i-n

[um

accept-PTC.PRS

he.is

DEM

minister-DAT-the

who.DAT

ěntr-um

ē

išxanut'yun-ě]

elect-PTC.PRS

it.is

government.NOM-the

‘He accepts the minister whom the government elects’ (‘Hükümetin seçtiği bakanı kabul ediyor’) (23)

Rusça (Hint-Avrupalı) dévočka,

[kotor-uju

ty

iŝeš’]

igraet

vo

girl

which-ACC.SGF

2SG

look_for.PRS.2SG

play.PRS.3SG

in

dvore courtyard

‘Aradığın kız avluda oynuyor’

3

Rusça o bölgede ilk dil olarak konuşulmuyor ama birçok kişi ikinci bir dil olarak Rusçayı biliyor ve bundan dolayı bölgede bir temas dili olarak sayılabiliyor.

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

135

Bölgesel Bir Yaklaşım

Güney Kafkas (Kartveli) ailesine ait Gürcüce, Megrelce ve Svanca için bu yapı ana stratejilerin arasında yer almaktadır: (24)

Gürcüce (Güney Kafkas) (Hewitt, 1987, s. 217) i-q’o

is

bič’-i,

[romel-ma-c

gušin

amxanag-s

SV-was

that.NOM

lad-NOM

who-ERG-SUB

yesterday

friend-DAT

scema] he.hit.him.AOR

‘He was that boy who yesterday hit his friend’ (‘Bu dün arkadaşına vuran çocuktu’) (25)

Svanca (Güney Kafkas) (Tuite, 2004, s. 45) eǯ

ma:re

[xed-wæ:j

that

man.NOM

which.NOM-SUB

gæč-d

æd-(i)-sip'-æ:n

knife-ADV

PV-SV-turn-PASS.AOR

ætɣwæč' { seney > seniy > seniʸ >seni, siz ey > sizey > siziy > siziʸ > sizi biçimindeki bir değişimle ortaya çıkmış olmalıdır. Burada yer alan olası ey sözcüğü bizi, 1- Uygurcada seslenme sözlerinin başında yer alan ay / ey bağımsız biçimbirimine, 2- Uygurcada seslenme sözlerinin sonunda yer alan ve +A’nın alternatifi durumundaki ay / ey bağımsız biçimbirimine, 3- Uygurcada seslenme sözlerinin başında yer alan veya birleşik bir biçim olduğu açık olan aya seslenme biçimbirimine, 4- Arapçada seslenme sözlerinin başında yer alan ä, äy veya äyǟ biçimbirimlerine, 5- Farsçada seslenme sözlerinin başında kullanılan ey seslenme biçimbirimlerine götürmektedir. Ancak, Eski Türkçe metinlerinde Türkiye Türkçesindeki seni / sizi’li seslenme yapılarının prototipi olarak kabul edilebilecek herhangi bir kullanımla karşılaşılmamış olması, bu yapılarda olası olarak yer alan ey’in daha yakın dönemde Arapçadan veya Farsçadan kodlandığı izlenimini vermektedir. Buna göre, Türkiye Türkçesindeki seni / sizi’li seslenme yapılarında yer alan +i, ey’in ekleşerek birtakım sesbilgisel değişimlere uğraması sonucunda ortaya çıkmış olmalıdır; ey sözünde yer alan /y/’nin daraltıcı etkisi ve düşmeye eğilimi de bu tezin en önemli dayanaklarıdır. Türkçeyle akraba veya olası akraba dillerde ve modern Türk dillerinde de seslenme genel olarak biçimbilgisel düzeyde değil parçalarüstü düzeyde işaretlenmemektedir. Bununla birlikte, özellikle Kıpçak grubu Türk dillerinde (Kumuk, Tatar, Başkırt, Kırgız vb.) yer alan +v, +Av, +y, +Ay, +Iy soneklerinin +A seslenme sonekiyle mi yoksa ey seslenme sözüyle mi ilişkilendirileceği konusunda son karara varmak güç görünmektedir. Öte yandan Türkiye Türkçesinde –sA-n-A / -sA-nIz-A, -se-n ya / -se-niz ya kullanımlarındaki +A ve ya biçimbirimleri seslenme işaretleyicileri olmaktan çok birer pekiştirme parçacığı gibi görünmektedir. Kaynakça Ameka, F. (1992). Interjections: The Universal Yet Neglected Part of Speech, Jornal of Pragmatics 18, 101108. Arat, R. R. (1991). Eski Türk şiiri. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

Seni / Sizi Sözcükleri Bağlamında Türkçede Seslenme Durumu

319

Choi, H.-W. (2010). Türkçe, Korece, Moğolca ve Mançu-Tunguzcanın karşılaştırmalı ses ve biçim bilgisi. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Caferoğlu, A. (1971). Türkçede ‘v’ morfemi, Türkiyat Mecmuası 16, 27-38. Clauson, G. (1972). An etymological dictionary of pre-thirteenth-century Turkish. Oxford: Clarendon Press. Çörtü, M. M. (1999). Arapça dilbilgisi (sarf-nahv-edatlar). İstanbul: Marmara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi Yayınları. Demirci, K. (2010). Teorik bir yaklaşımla zamirler (Ural ve Altay dillerindeki zamirlerin toplu listesi). Ankara: Grafiker Yayınları. Devellioğlu, F. (2010). Osmanlıca-Türkçe ansiklopedik lûgat. Ankara: Aydın Kitabevi Yayınları. Eraslan, K. (2012). Eski Uygur Türkçesi grameri. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları. Ercilasun, A. B. (2008). La enklitiği ve Türkçede bir “pekistirme enklitiği” teorisi. Dil Araştırmaları Dergisi 2, 35-56. Erdal, M. (2004). A grammar of old Turkic. Leiden: Brill. Erdem, M. (2005). Zamirler anlamlı kelimeler midir yoksa görevli kelimeler mi. Türk Dili 641, 444-449. Ersoy, H. Y. (2015). Türk yazı dillerinde iyelik işaretleyicilerinin kiplik anlamları. Dil Araştırmaları 17, 5172. İler, A. (2013). Ağız alanlarında yükleme ve yönelme eklerinin birbiriyle değişme sebepleri üzerine yeni bir bakış. Prof. Dr. Leylâ Karahan armağanı. Ankara: Akçağ Yayınları, 633-646. Ölmez, M. (2013). Orhon-Uygur hanlığı dönemi Moğolistan’daki eski Türk yazıtları (metin-çeviri-sözlük). Ankara: BilgeSu Yayıncılık. Özmen, M. (2010), Gerek, gerekmek ve gereklilik çekimleri üzerine. Türk dili üzerine makaleler. Ankara: Akçağ Yayınları, 459-473. Öztürk, M. (1988). Farsça dilbilgisi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Basımevi. Sertkaya, O. F. (1996). Zamirlerde katmerli çekim. Uluslararası Türk Dil Kongresi 1992 (26 Eylül 1992-1 Ekim 1992). Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 17-37. Tekin, Ş. (1992). Eski Türkçe. Türk dünyası el kitabı, C. II (Dil-Kültür-San’at), Ankara: Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yayınları, 69-119. Tekin, T. (2000). Orhon Türkçesi grameri, (Yayımlayan: Mehmet Ölmez), Ankara. Yüceol Özezen, M. (2004). Türkiye Türkçesi günlük konuşma dilinde seslenme biçimleri üzerine gözlemler- genel sınıflandırma, V. Uluslararası Türk Dil Kurultayı Bildirileri II (20-26 Eylül 2004), Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, 2265-2276. Yüceol Özezen, M. (2013). Türkiye Türkçesinde dilsel göndermeler üzerine birkaç tespit, Prof. Dr. Leylâ Karahan armağanı, Ankara: Akçağ Yayınları, 759-776. Yüceol Özezen, M. (2015). Türkçede sayı sözcüklerinin gönderme işlevleri: sayı zamirleri, International Journal Of Linguistic Academy. S. 7, 44-55. Yoldaşev, A. A. (2012). Türk dillerinde sesleniş sözcükleri, (Çeviren: Bahar Güneş), Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi. S. 48, 441-446.

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

Grammaticalization of Turkish Numeral ‘Bir’ Leyla Zidani-Eroğlu (Central Connecticut State University) We show that the behavior of the numeral ‘bir’ is distinct from the homophonous indefinite article ‘bir’ ‘one/a’ in Turkish based on interpretive and distributional differences. We further claim that ‘bir’ functions as an indefinite determiner and has transitioned into an indefinite article based on the implicational scale of grammaticalization as in Givón (1981) and Heine (1997). Based on bir’s non-referential use in modal and negative scope contexts, we modify the last substage of Stage III of the diachronic scale from being a simultaneous conjunctive substage of use into a simultaneous disjunctive substage of use. The attested behavior of ‘bir’ along the diachronic scale of numeral ‘one’ contributes to our understanding of diachronic development of functional categories both in Turkish and across languages.1 Introduction According to a cross-linguistic implicational correlation a language lacking a definite article also lacks an indefinite one (e.g. Crisma, 1999; Longobardi, 2001). Consequently, an indefinite article in Turkish would be unexpected. At the same time, there are documented languages that exclusively mark indefiniteness (see Dryer, 2005a,b). Curiously, even though Turkish lacks a definite article, it does have determiner-like elements such as demonstratives (e.g. bu ‘this’ bunlar ‘these’) and pronouns similar to English, a language with a definite article. Bošković & Şener (2012) argue that Turkish is an article-less language, i.e., without a DP structure, based on a cluster of properties (work in progress). Yet, the literature on Turkish commonly refers to the use of ‘bir’ as an indefinite article in addition to its numeric use (e.g.,Tura, 1973; Underhill, 1976; Erguvanlı, 1984; Dede, 1986; Kornfilt, 1997; Zidani-Eroğlu, 1997, a.o.). The paper has two goals: first, we show that the behavior of the numeral Bir differs from that of the indefinite bir in a number of contexts, thus providing an empirical basis for grammatically distinguishing ‘bir’ on its two uses.2 This distinction empirically supports the longstanding binary characterization of ‘bir’ in the literature on Turkish linguistics, and exemplifies languages that mark only indefiniteness. Second, we show that current uses of ‘bir’ correlate with the stages on the grammaticalization scale of numeral ‘one’ by Heine (1997) and Givón (1981). The results help chart the developmental trajectory of numeral Bir into bir as an indefinite marker in Turkish.

1

2

I would like to thank the audience at the conference for their feedback. All errors are mine. Glosses: ABL=ablative, ACC=accusative, AGR=agreement, AOR= aorist, CON=conditional, COP=copular, DAT=dative, EVIDPST= evidential past, FUT=future, INF=infinitive, LOC=locative, NEG=negation, NOM=nominative, PL=plural, OPT=optative, PASS-passive, POSS=possessive PROG=progressive, PST=past, SG=singular. For expository purposes, ‘bir’ designates the unstressed indefinite article ‘a’ and ‘Bir’ the stressed numeral ‘one’, while ‘bir’ stays neutral in context of discussion.

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

322

Leyla Zidani-Eroğlu

Grammaticalization Scale According to Givón (1981) the numeral ‘one’ progresses into an indefinite article through a number of grammaticalization stages. (1) shows Givón’s implicational scale of progressively diminishing referentiality with the ultimate endpoint of non-referentiality: 1. Quantification > referentiality > genericity (predicative use> generic use> non-referential use in modal and negative scope) Geist (2013) refers to these stages respectively as: 2. ‘numeral’ Stage I > ‘indefinite determiner’ Stage II > ‘indefinite article’ Stage III Heine (1997) provides a finer-grained scale totaling five stages: 3. 1. the numeral > 2. the presentative marker > 3. the specificity marker (i. identifiability, ii. scopal behavior) > 4. the nonspecific marker (i. predicative use, ii. generic use) > 5. the generalized article (1-3) represent a continuum with a starting point, the numeral Stage I, followed by an intermediate indefinite determiner Stage II, and ultimately ending in the indefinite article Stage III. Put differently, ‘one’ starts out as a numeral in its cardinal use and then develops into an indefinite determiner signaling indefinite reference with exclusive use with referential indefinite expressions. At Stage III, the ultimate end stage, the non-referential use of the marker is observed. Based on her study of Bulgarian edin, Geist (2013) modifies the subscales within Givón’s final stage of genericity (see (1)). Geist lumps the predicative use and generic use of the numeral as a simultaneous developmental stage of an indefiniteness marker rather than a sequential unidirectional implicational stage:

Her reasoning for the modification is based on Bulgarian edin exhibiting a solid generic use but not a robust predicative use. This behavior of edin is unexpected according to the implicational grammaticalization scale (1-3) which rules out uses at later stages on the scale if a use at a previous stage is not attested. Geist’s (2103) modified scale allows a use of either a predicative or generic use, or both simultaneously to a varying degree. Turkish bir supports Geist’s modified scale as it, too, illustrates a generic but not a robust predicative use (see section 4). The scales in Heine (1997) and Givón (1981) do not predict this cross-linguistically observed variation. Based on later uses of bir on the scale, we argue for an additional modification involving the next stage because Turkish bir simultaneously exhibits a non-referential use in modal context and but a less robust use in negative context. Turkish does not provide an empirical basis for a claim involving sequential substages of these uses. Accordingly, we claim that these contexts of use

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

Grammaticalization of Turkish Numeral ‘Bir’

323

involve a simultaneous stage allowing a language to show either or both behavior(s) to varying degrees at that point in the development: Currently, at Stage III, the use in modal and negative Non-referential use contexts are lumped together and it is not clear whether they in modal context constitute simultaneous or separate but sequential substages 3 And on the implicational scale in Givón’s characterization in (1). negative context Our modification allows for a scenario in which the [use in modal] and [use in negative] contexts may constitute separate uses within a single simultaneous stage. This would allow a language to show behavior of one but not the other use, or a robust behavior in one but a nonsolid behavior in the other. The remainder of the paper furnishes data from contemporary uses of bir to demonstrate how these distinct uses fall on the different stages of the implicational diachronic scale. A shortcoming in this study and this area of study in general is the missing investigation involving adverbial uses of bir and how such uses relate to the grammaticalization scale. Teasing out bir from Bir Data from various syntactic environments highlight how stressed numeric Bir behaves differently from unstressed bir. We conclude that Turkish grammar makes a clear distinction between the two expressions, paving the way for further investigation regarding bir’s function as an indefinite marker. Prosody It has been noted in the literature that ‘bir’ as a numeral is stressed; i.e., Bir, but as an indefinite it is unstressed; i.e., bir (e.g., Dede, 1986; Erguvanlı, 1984; Underhill, 1976, a.o.). Özçelik & Nagai (2011) show that at a lower prosodic level, unstressed bir combines with a prosodic word that heads the phonological phrase as shown in (5) while stressed numeric Bir constitutes an independent prosodic word at the word level as shown in (6). (5)

[[ bir adám gel-di]PPh ] a man arrived ‘A man arrived.’

(6)

[[ Bír adám gel-di]PPh ] one man arrived ‘One man arrived.’ (Özçelik & Nagai (2011)

Distribution Numerals other than ‘Bir’ may appear (non)immediately preceding the nominal without interpretive consequences as (7) demonstrates.

3

The latter consideration would allow either use before the other.

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

324

Leyla Zidani-Eroğlu

(7) a. iyi yeni good new b. iki two

iki two

kitap book

iyi yeni good new

kitap book

c. iyi iki yeni ‘two good new books.’ (from Yükseker 2003)

kitab

In contrast to (7) the position of unstressed bir has interpretive consequences when it occurs in the immediate prenominal position as (8a) indicates; it yields the unstressed indefinite reading, and no longer has a cardinal reading as the numeric ‘two’ does in (7) and ‘bir’ in (8b,c): (8) a. İyi yeni bir b. bir iyi yeni c. iyi bir yeni good new a one good new (from Yükseker 2003)

kitap kitap kitap book book

Moreover, unstressed bir cannot co-occur with demonstratives as part of a nominal expression: (9) a. *bu iyi yeni bir kitap this good new a book * ‘This good new a book/this a good new book’ b. Bu iyi yeni Bir this good new one ‘This was a good new book.’

kitap (-i-di). book (-COP-PST)

Unacceptable (9a) with unstressed bir contrasts with the predicational reading of the modified nominal preceded by numeric Bir in (9b). Focus particles, numeral modifiers and contrastive focus We further illustrate that the numeral Bir and the nonnumeric bir behave differently. Focus particles Numeric Bir, but not indefinite bir, can co-occur with focus particles such as sadece ‘only’: (10)

Sadece Ali Only Ali ‘Only Ali came’

geldi came

(10) conveys that ‘Ali is the only person who came’. It does not convey that ‘coming is the only thing Ali did’. Similarly, sadece modifies ‘bir N’ to its right in (11) and (12a). (11)

Ali sadece bi film izledi. Ali only one film watched ‘Ali watched only one film.’

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

Grammaticalization of Turkish Numeral ‘Bir’

(12) a. Ali-nin sadece bir/üç kardeş-i Ali-GEN only one/three sibling-POSS ‘Ali has only one/three sibling(s)’

var. exist

b. *Ali-nin sadece bir kardeş-i Ali-GEN only one sibling-POSS ‘Ali has only a sibling.’ (see ftnt 4)

var. exist

325

sadece does not modify unstressed bir N as shown in (12b). Numeral modifiers Numeral modifiers such as ‘exactly’ and ‘at least’ are licit with numerals but not with indefiniteness markers which no longer posses a numeric use. (13a,b) show the numeric use: (13) a. Ali tam bir/yedi film izledi. Ali exactly one/seven film watched ‘Ali watched exactly one/seven films.’ b. Ali en az bir/on film izledi. Ali at least one/ten film watched ‘Ali watched at least one/ten films.’ (14) shows the ungrammatical occurrence of numeric modifiers with unstressed bir: (14)

*Ali tam/en az bir film izledi.

The co-occurrence of Bir and other numerals in existential constructions is licit as (12a) and (15b) indicate while the use unstressed bir is illicit as shown in (15a). (15) a. *Ali-nin sadece/tam yedi/ bir kardeş-i/ anne-si var.4 Ali-GEN only/exactly a sibling-POSS/mother-POSS exist ‘Ali has only/at least one sibling/mother.’ Ali has only/at least a sibling.’ b. Ali-nin sadece/tam yedi/Bir kardeş-i/ anne-si var. Contrastive focus Bir can readily contrast with other numerals while bir cannot, a behavior it expectedly shares with Bulgarian edin (see Geist (2013)). (16) a. Ali bir kitap oku-du, BEŞ değil. Ali one book read-PST five not ‘Ali read ONE book, not FIVE.’

4

(i) #Ali-nin bir kardeş-i/anne-si var. -- (i) is felicitous only on a judgmental reading: ‘Ali has a sibling/mother, let me tell you.’ See section 4.1 on predicative use with such connotation.

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

326

Leyla Zidani-Eroğlu

b. Ali bir kitap oku-du, Ali a book read-PST, ‘Ali read a book not five.’

*BEŞ/beş FIVE/five

değil.5 not

Section 2.4 demonstrates distinct stranding possibilities of the two forms. Stranding Stressed BİR can be stranded when VP is deleted under identity (see, e.g., Öztürk 2005, p. 69): (17) a. Ali iki kırmızı kitap okudu, ben de BİR [kırmızı kitap okudum] Ali two red book read, I too one red book read ‘Ali read two red books, and I read one.’ b. Ali iki kitab-ı okudu ben Ali two book-ACC read, I ‘Ali read two books, and I read one.’

de too

Bir one

[kitab-ı book-ACC

okudum] 6 read

Unstressed bir cannot be stranded when VP is deleted: (18)

Ali kırmızı iki/ bir kitap okudu, *ben de yeşil bir [kitap okudum] ‘Ali read two red books/a red book, and I read a green one.’

Numeral and plural nouns In Turkish, a nominal following numerals lacks overt plural morphology: (19) a. iki/altı/on araba two/six/ten araba ‘two/six/ten cars.’ b. *iki/altı/on araba-lar two/six/ten araba-PL ‘two/six/ten cars.’ In contrast, unstressed bir may combine with nominals marked with plural morphology:7 (20) a. Bir yer-ler-e One place-PL-DAT ‘Let’s go some place(s)’

gid-e-lim. go-OPT-1PL

b. bir şey-ler ye-di-m. one/a thing-PL eat-PST-1sg ‘I ate something/ some thing or other.’ 5 6 7

a.’ *iki yer-ler-e

b’. *iki şeyler ye-di-m

Unstressed bir is licit in a contrastively focused nominal phrase as long as it is not itself stressed at the prosodic word level (see subsection 2.1). Contra Bošković and Şener (2012), numerals can be stranded provided they are contrastively focused. Examples are from Arslan-Kechriotis (2009). Translation is my own. This is a well-known fact about ‘bir’ in Turkish.

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

327

Grammaticalization of Turkish Numeral ‘Bir’

When unstressed bir occurs with plural marked nominals, it does not function as a numeral since simultaneous singularity and plurality, both expressing cardinality, are semantically incompatible. Rather it carries a meaning of indefiniteness ‘some’ of a singular or plural N: some place or some places. A separate use of bir+N-PL is observed in (21), where it serves to communicate indefiniteness similar to the indefinite interrogative ne ‘what’. In these instances unstressed bir can be used interchangeably with ne: (21) a. Ne yemek-ler/ bir yemek-ler What food-PL a food-PL ‘I cannot tell (you) the food we ate.’ b. *BİR/BEŞ

yemek-ler

ye-dik, eat-PST3PPL ye-dik

anlat-a-ma-m tell-can-not-1PSG anlat-a-ma-m.

(21a) exclaims the high quality, variety and abundance of the food; a function numerals and thus numeric Bir cannot serve as shown in (21b). Here bir contributes a referential indefinite reading. Interim summary Surface form ‘bir’ exhibits characteristics that sets it apart from other numerals in Turkish and can no longer be exclusively treated as numeric. We showed that it has gained a non-numeric behavior based on: I. Stress pattern: Bir is stressed, bir is not. II. Distribution: (a) Unstressed bir is immediately prenominal whereas the stressed numeral Bir need not necessarily be. (b) Unstressed bir can’t co-occur with demonstratives while numeral Bir can. III. Bir co-occurs with the focus particle ‘only’ and numeral modifiers ‘at least, exactly’, bir does not. IV. Bir can appear and be stranded in contrastive focus structures, bir cannot. In conclusion, Turkish does have an unstressed bir representing indefiniteness as is often mentioned in the linguistics literature on Turkish. Section 3 explores whether or not bir has uses as a presentative and specificity marker demonstrating functions of an indefiniteness determiner, Stage II. Stage II behavior: indefinite determiner Having empirically distinguished numeric Bir from nonnumeric bir based on uses that are not characteristic of numerals, we suggest that bir evolved beyond Stage I on the grammaticalization scale. Next, we investigate whether or not bir indeed has uses of an indefiniteness determiner characteristic of Stage II on the grammaticalization scale. If it does, bir is expected to code referentiality (Givón, 1981) which it can do in two ways: (i) by a presentative use and (ii) by a specificity use on the more delineated scale by Heine (1997). bir as a presentative marker At this substage on the grammaticalization scale, unstressed non-numeric bir is expected to be used exclusively with referential NPs: the argument denoted by the NP introduces a new referent into the domain of discourse. If it does, bir would function as a marker of referential indefiniteness (Givon, 1981), i.e., Stage II indefinite determiner. Consider (22a,b): (22) a. Istanbulda gezerken bir hediye aldım. (Eve varınca) onu arkadaşıma vereceğim. Ama önce onu paketlemeliyim. ‘While I was visiting Istanbul, I bought a gift. (When I get home) I am going to give it to my friend. But first I have to wrap it.

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

328

Leyla Zidani-Eroğlu

’bir hediye ‘a gift’ is referential since the argument denoted by the nominal expression is not only introduced to the domain of discourse but can also be anaphorically referred back to in subsequent discourse. This is consistent with Givón’s (1983) pragmatic notion of referential continuity/discourse persistence, where the referent of bir hediye remains salient throughout the discourse indicating pragmatic importance (also see Wright and Givón, 1987).8 In Hebrew, the reduced, destressed counterpart of ‘one’ xad is used obligatorily (Givón, 1981, p. 36 # 1): (23)

ba hena ish-xad etmol ve-hitxil le-daber came here man-one yesterday and-started to-talk ‘A man came in yesterday and started talking and he…’

ve-hu and-he

Turkish bir patterns with Hebrew xad and Bulgarian edin in functioning as a presentative marker. However, unlike Hebrew, but very much like Bulgarian, bir can co-occur with a referential NP whose referent may not be further ‘talked about’ indicating lack of discourse persistence (Wright & Givón, 1987).9 (24)

Istanbulda gezerken (bir) hediye aldım. Otele döndükten sonra da biraz dinlendim ve akşam konsere gittim. /otele dönüp dinlendikten sonra da konsere gittim. ‘While I was visiting Istanbul, I bought a gift. After I returned to the hotel, I relaxed a bit and then went to the concert in the evening.’

The correlation between presence of an indefinite marker and its persistence in subsequent discourse versus lack of such persistence that Givón (1983) observes for Hebrew breaks down in Turkish and Bulgarian since neither edin nor bir seem confined to discourse persistence in their presentative use. Specificity marker bir In addition to being referential and pragmatically persistent, we expect Turkish bir to also be specific, following Heine (1997). The notion of specificity at work here is the traditional one where the speaker has a particular referent in mind that the hearer presumably does not (also see Fodor and Sag, 1982) necessarily. Speaker identifiability specificity The epistemic notion of specificity allows for a specific reading if the referent denoted by the nominal is identifiable by the speaker and the hearer or by the speaker but not necessarily the hearer. The most felicitous reading is when bir precedes the noun with accusative morphology: (25)

8 9

Salı günü bir doktor-u gör-eceğ-im. pro ad-ı-nı Canan-dan Tuesday a doctor-ACC see-FUT-1PSG name-3PSG-ACC Canan-ABL al-dı-m. take-PST-1Psg ‘I am going to see a doctor on Tuesday. I got his/her name from Canan.’

Additionally, similar to Bulgarian edin (see Geist 2013), bir exhibits discourse persistence in fairy tales where the important character is first presented then picked up in subsequent discourse. An equally referential NP that lacks saliency/ persistence in discourse may optionally show up in bare form in Turkish. Such option without xad is also available in Hebrew.

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

Grammaticalization of Turkish Numeral ‘Bir’

329

This bit of discourse suggests that the identity of the doctor is known to the speaker but not necessarily to the hearer. Thus, bir may serve as a marker of specificity in terms of speaker identifiability. One possible objection to this conclusion is the presence of accusative case morphology, which could potentially constitute the source of such identifiability (see e.g., Enç, 1991, a.o.). However, it is not difficult to construct a context where bir +N without such morphology and without prior discourse would still demonstrate speaker identifiability as the following continuation shows. (26)

Yarın biz-e temizliye bir kadın gelecek. Tomorrow we-DAT cleaning one/a woman come-FUT Canan çok övüyor. Bakalım ne ol-acak. Canan very praise-PROG. Let’s-see what be-FUT ‘A cleaning lady will come tomorrow. Canan is praising her a lot. Let’s see what will happen.’

Similarly, if the speaker met the transfer student, then the student is identifiable by the speaker: (27)

Dün bir öğrenci-yle görüş-tü-m. pro başka bir üniversite-den Yesterday a student-with meet-PST-1PSG another a university-ABL transfer ol-muş. transfer be-EVIDPST ‘I met with a student yesterday. S/he has transferred from another university.’

bir serves as a specificity marker as (25-27) illustrate. Scopal behavior of bir versus BİR This section examines the scopal behavior of bir in intensional contexts. English a allows for both a wide scope and narrow scope reading while edin (see Geist, 2013) allows for a wide scope reading such as in English (28b) but not a narrow scope interpretation as in English (28c).10,11 (28) a. Ann wants to marry a doctor. b. ok: I know who it is. c. ok: Unfortunately, there are no candidates yet. Turkish bir as a scopal specificity marker patterns with English rather than Bulgarian in allowing both narrow scope and wide scope readings: (29) a. Ali Ali

bir doktor-la one doctor-with

evlen-mek marry-INF

ist-iyor. want-PROG-3Psg

‘Ali wants to marry a doctor.’ b. ailesi de onu çok beğeniyor. /Onunla tanıştığımda ben de çok beğendim. ‘His family likes her a lot, too. / When I met her, I liked her as well.’ 10 Only a bare N without edin can take narrow scope with respect to the intensional verb, giving rise to the reading in (28c). Turkish bare N lacking bir can have a narrow scope reading as well. 11 Geist points out that the narrow scope reading is available if the DO of the embedded verb has a numeral. Subsequent discourse would then allow for an expression such as ‘any N will do’.

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

330

Leyla Zidani-Eroğlu

c. ama ne yazık ki (hiç) doktor adayı yok/öyle aday yok/öyle birileri yok. ‘But unfortunately, there are no candidates of doctors (i.e., no such candidates exist)/ there is no such candidate/ there is no one.’ d. doktor kim olursa olsun… (nonref-indefinite use) ‘It doesn’t matter which doctor. /Any doctor will do.’ Note that on the wide scope reading pronominal anaphora in subsequent discourse is felicitous as shown in (29b) analogous to English (28b). (29c) shows the noted narrow scope reading in (28c) indicating lack of candidates. (29d) would be the reading any N will do in Bulgarian indicating non-reference (see ftnt 10). When referentiality inducing modifiers such as adjectives or possessives co-occur with the ‘bir N’ string, we obtain the same range of readings as in (28). (30)

Ali [PRO Norveçli güzel bir kızla evlen-mek] Ali Norwegian beautiful one girl-with marry-INF ‘Ali wants to marry a beautiful Norwegian girl.’

ist-iyor. want-PROG

The point is that a wide scope specific reading is possible for ‘bir N’ as continued discourse illustrates in (29b). Crucially, for our purposes, bir can have the referential wide scope interpretation. In sum, section 3 presented uses of bir that are consistent with those of an indefinite determiner as attested by the diachronic grammaticalization scale in (1-3). Indefinite article The previous sections demonstrated that bir serves as a marker of indefiniteness. The next question is how far on the implicational diachronic scale bir has advanced on its way to becoming an indefinite article and if it exhibits functions beyond an indefinite determiner. If it has reached substages 3 and 4 in Stage III, then bir should be grammatical on the predicative and generic use, respectively. Predicative use Turkish copular construction allows an adjective or a noun in predicate position. The copular is phonetically null in the present tense but shows up as –I- when the past tense -DI or the evidential past marker -mIș attaches (31b,c). (31) a. Ali üzgün/doktor. ‘Ali is sad/doctor.’ b. Ali üzgün i-di Ali sad COP-PST ‘Ali was sad/ a doctor.’

/ doktor i-di. / doctor-COP-PST

c. Ali üzgün i-miş / doktor Ali sad COP-EVIDPST / doctor ‘Reportedly/apparently Ali was sad/a doctor.’

i-miş. COP-EVIDPST

The predicate in final position in a copular sentence denotes a property that is predicated of the nominal referential subject in sentence initial position. As such, the bare nominal expression ‘doctor’ in (31) expresses a property and is non-referential. An answer to the question ‘What does

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

Grammaticalization of Turkish Numeral ‘Bir’

331

Ali do for a living?’ involves a copular construction with a nominal predicate, on a non-referential reading (also see Underhill, 1976): (32) a. Ali ne iş yap-ar/yap-ıyor? Ali what job do-AOR/do-PROG ‘What does Ali do for a living?’ b: Ali öğretmen. Ali teacher ‘Ali is a teacher.’ Note that the nominal predicate in (32b) is not preceded by bir. Inserting bir in front of it, as in (33), yields a deviant sentence on the intended reading, suggesting that bir cannot be used with a non-referential predicate nominal. (33)

#Ali bir öğretmen.

However, there are instances where ‘bir’ preceding a N is used in predicate position. Unfortunately, though, their use seems limited to so called identificational copular sentences, which serve as an answer to a question, such as in (34), where the nominal in question (bir öğretmen) receives a referential indefinite reading: (34) a: Ali kim? ‘Who is Ali?’ b. Ali geçen yıl kongrede tanıştığım bir öğretmen (dir). ‘Ali is a teacher I met at a conference last year.’ In short, bir can be used with a noun on a referential reading but not on a non-referential one, suggesting that bir is still at Stage II of the scale and has not reached Stage III. bir seems to be just like Spanish un (see Givon, 1981, p. 48) and unlike English a. Turkish bir is ruled out with predicational N in ordinary copular sentences while they are acceptable with predicational N in identificational sentences (for edin see Geist, 2013 and references therein). There are other instances, though, where bir like Bulgarian edin shows an exception in preceding the nominal predicate in copular sentences. (35)

Ivan e edin glupak! Ivan is one fool ‘Ivan is such a fool’ (Geist, 2013, p. 141, #28)

Geist, following Gorišneva (2009), treats glupak as an inherently gradable noun; the property denoted by the N can apply to an individual to various degrees. Combining such a noun with edin, as in (35), with special intonation gives rise to a reading of intensification. (36) shows that bir can have the intensifying function as well. (36)

Ali öyle/öylesine bir Ali such one ‘Ali is such a crazy person.’

deli crazy

ki… that

When bir in its intensification function is used with non-scalar common nouns, it shifts the meaning to a scalar one with an evaluative reading (for Bulgarian see Geist, 2013 and reference

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

332

Leyla Zidani-Eroğlu

therein). The evaluative reading bir gives rise to in this syntactic position is commonly known.12 In short both edin and bir convey a judgmental/pejorative sense when preceding a nominal in predicate position in copular sentences suggesting that their predicate use has not productively settled yet. Nonetheless, Underhill (1976) points to the following difference in meaning where ‘bir N’ in predicate position in a copular construction conveys a non-referential reading which is not pejorative, and is not used in an identificational copular sentence. We suggest, then, that bir goes a step further than Bulgarian edin in its predicative use: (37) a. Ben adam-ım I man-1Psg ‘I am a man’ b. Ben bir I one ‘I am a man.’

adam-ım. man-1Psg

The property of being a man is predicated of the subject in (37a), a run-of-the-mill copular sentence. However, (37b) underscores that the speaker is a man and not an animal. Clearly, bir here does not indicate cardinality but rather bir adamım seems to be used with a kind-referring denotation. Crucially, (37b) does not convey that the speaker is generally a man, or that it is generally true of him that he is a man rather it expresses that the speaker has the property of being a man/human; a non-referential interpretation. The interchangeability of the indefinite non-interrogative expression ne ‘what’ with bir constitutes another exceptional use of bir. A non-referential reading obtains in both (38a) and (38b) (both elements are optional and may, in fact, co-occur). (38) a. Ali-den ne iyi öğretmen Ali-ABL what good teacher ‘Ali would make (such) a good teacher.’

ol-un-ur be-PASS-AOR

b. Ali-den çok başarılı bir öğretmen Ali-ABL very successful one teacher ‘Ali would make a very successful teacher.’

/ ol-ur / be-AOR

ol-un-ur/ol-ur be-PASS-AOR/be-AOR

We observe, then, that the predicative use of ‘bir N’ is semantically motivated, and doesn’t seem to be grammatically required even with the presence of a preferred adjective (also see Underhill 1976). In short, Turkish does not present as strong a case as observed in German ein guter Lehrer and English a good teacher. It appears that bir has not fully developed into a predicative marker. Generic use Turkish does not employ special marking to grammatically differentiate between a definite and a generic reading of subjects. A bare plural N exhibits both readings: 12 For example, Underhill (1976) points to a difference in meaning in (i). When kasap is preceded by bir, the entire expression conveys an evaluative reading, either favorable or non-favorable: (i) Mehmet bir kasap. ‘Mehmet is a butcher.’

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

Grammaticalization of Turkish Numeral ‘Bir’

333

(39) a. Atlar çalışkandır. ‘The horses are hardworking’ (definite reading) ‘Horses are hardworking’ (generic/non-referential reading) b. Küçük çocuklar tembel-dir. ‘The small children are lazy’. ‘Small children are lazy’ (from Underhill (1976, p. 38) Similarly, Erguvanlı (1984, p. 20, her (52)), observes that nouns with plural morphology may be definite or non-referential: (40) a. Çocuk-lar çabuk yorul-du. child-PL fast get tired-PST ‘Children/The children got tired fast. b. Çocuk-lar çabuk yorul-ur. child-PL fast get tired-AOR ‘Children/The children get tired fast’ 13 The question is whether bir can occur in a context with a generic interpretation since a common N preceded by bir having a generic reading is consistent with the cross-linguistic observation that indefinite articles can be used referentially, i.e. they link to objects and can convey generic reference. Krifka et al (1995) state that genericity can be coded in the following ways: (i) by kindreferring NP such as (p. 2, #1) illustrated by ‘the potato’ and ‘potatoes’: (41) a. The potato was first introduced in South America. b. Potatoes were introduced into Ireland by the end of the 17th century. c. The Irish economy became dependent upon the potato. Or (ii) by employing propositions that “report a kind of general property (p. 2)” which Krifka et al (1995) call characterizing/generic sentences expressing generalizations. Consider their example (p. 3 their (2)): (42) a. John smokes a cigar after dinner. b. A potato contains vitamin C, amino acids, protein and thiamine. Erguvanlı (1984) points out that statements of general truth can also express genericity with a nonreferential generic reading such as Çocuklar in (40b). Although the past tense is common, the aorist marker seems to more readily facilitate these statements of general truth: (43) a. Ali her akşam yemek-ten sonra Ali every evening food-ABL after ‘Ali smokes a cigarette every evening after a meal.’

bir sigara one cigarette

içer. drink-AOR

13 Bare N’s without number marking are also possible with these readings (see Erguvanlı 1984, p. 20). Tura (1973) differentiates between non-specific indefinite and non-referential DOs; a difference that correlates with the presence and absence of number, respectively.

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

334

Leyla Zidani-Eroğlu

b. Bir anne her zaman bebeğ-in-i One mother every time baby-3AGR-ACC ‘A mother always thinks about her baby.’ c. Bir arkadaş hayat-ta böyle bir şey one friend life-LOC such a thing ‘A friend would never say/do such a thing.’

düşün-ür. think-AOR

söyle-mez/yap-maz. say-AORNEG/do-AORNEG

d. Bir eşeğ-e altın semer de tak-san, at ol-maz. one donkey-DAT gold saddle also put-OPT horse be-AORNEG ‘Even if you put/mount a golden saddle on a donkey, it won’t become a horse.’ Idiomatic translation: You can put lipstick on a pig, but it is still a pig. Another case expressing genericity involves comparisons of subtypes within a kind (Krifka et al., 1995, p. 84) i.e., internal comparison interpretation which fall under characterizing sentences and which give rise to generic/non-referential readings. Similar examples are available in Turkish: (44)

Kuzey-de-ki bir kurt güney-de-ki bir kurt-tan daha North-LOC-one one wolf south-LOC-one one wolf-ABL more büyük-tür. big-AOR ‘A wolf in the north is bigger than a wolf in the south/The wolf in the north is bigger than the one in the south.’

Lastly,consider curious (45): (45)

Her anne bir kız every mother one female ‘Every mother desires a daughter.’

çocuğ-u child-AGR

arzu desire

ed-er. do-AOR

(45) clearly sounds odd on the collective reading where all the mothers desire one and the same single daughter. This shows that bir has moved beyond an indefinite determiner, which usually gives rise to a collective reading as (46) shows: (46)

Komşu-lar Neighbor-PL numara-lar number-PL ‘The neighbors money.’

bir milli piyango bilet-i al-dı, one lottery ticket-AGR buy-PST tut-ar-sa, para-lar-ı paylaş-acak-lar. hold-AOR-COND money-PL-ACC share-FUT-AGRPL bought a lottery ticket. If the numbers hold, they will share the

In (46) the neighbors will collectively benefit from the lottery. The more readily available and acceptable reading in (45) is the one where every mom desires for a child of certain subkind, namely of a female gender. In my view (45) does not have the reading where for every mom there is a daughter such that the mom desires her; where we obtain a different girl for each mom; i.e., every mom desires some daughter or other. The absence of a distributive reading is a bad sign since indefinite articles additionally give rise to a distributive reading. However, oddly enough the lack of such distributive reading in (45) is also unexpected since Turkish grammar allows for a wide

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

Grammaticalization of Turkish Numeral ‘Bir’

335

scope non-distributive reading as in (47b) and a narrow scope distributive reading as in (47c) when ‘bir N’ appears in a sentence with a quantified subject. (47) a. Her çocuk bir öğretmen-e every child one teacher-DAT ‘Every child gave flowers to the teacher.’

çicek ver-di. flower give-PST

b. There is a teacher such that every child gave a flower to her c. For every child there is a teacher such that child gave her a flower/flowers. The available non-referential reading of bir kız çocuğu in (45) indicates that bir has moved beyond the use of an indefinite determiner at Stage II. In short, bir presents a stronger case than edin in its capacity to mark genericity with a kind denoting nominal, and to occur in characterizing sentences and in statements of general truth. Non-referential use negative scope One context in which we further could tease out a referential vs non-referential use of an indefinite is the under the scope of negation. According to Givón (1981) both referential and non-referential direct objects (DO) may occur in the scope of negation. However, when the DO is referential, it has a definite reading. Accordingly, if ‘bir N’ takes narrow scope with respect to negation, it can do so only on the non-referential interpretation. Hebrew uses bare N when the DO gets a nonreferential reading under negation (from Givón (1981), his (15)): (48)

lo kaniti sefer etmol, kaniti iton! Not bought-I book yesterday bought-I paper ‘I didn’t buy a book yesterday, I bought a paper!

Turkish patterns the same way. The bare N gets a non-referential reading: (49)

Ali kitap al-ma-dı, magazin al-dı. Ali book buy-NEG-PST magazine buy-PST ‘Ali did not buy a book, he bought a magazine.’

At the same time, there seems to be an exception to this distribution and similar to Hebrew in emphatic context, Bir may precede the nominal. (50)

lo kaniti afilu lo Not bought-I even not I didn’t buy a single book there’ (Givón 1981 p. 40 his (19))

sefer book

(51)

(Tek) Bir (tek) kitap single one single book ‘I didn’t even buy a single book.’

bile even

exad sham! one there

al-ma-dı-m buy-NEG-PST-1Psg

However, (51) illustrates that numeral Bir, which is preceded by the numeral modifier tek, combines with the DO and yields a referential indefinite reading: It is not the case that I bought a (single) book. (51) seems to converge with the contrastive focus and stranding data in earlier sections. At the same time, when the nominal in [bir +N] is stressed, the sentence is felicitous:

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

336

Leyla Zidani-Eroğlu

(52) a. Ali yaz boyunca [bir román] oku-ma-dı, ama onun haricinde her şeyi yaptı. ‘Ali did all sorts of things except novel-reading.’ b. Ali yaz boyunca bir román (bile) oku-ma-dı. ‘Ali did not even read a novel.’14 In these instances the nominal under question expresses no reference. Therefore, I conclude that the narrow scope under negation for bir is possible but in a rather limited and not robust fashion. Non-referential use in modal scope Turkish bir as a scopal specificity marker patterns with English rather than Bulgarian in allowing both narrow scope and wide scope readings (also shown in subsection 3.2.2): (53) a. Ali bir doktor-la evlen-mek Ali one doctor-with marry-INF ‘Ali wants to marry a doctor.’

ist-iyor want-PROG

b. ailesi de onu çok beğeniyor/onunla tanıştığımda ben de çok beğendim ‘His family likes her a lot, too. When I met her, I liked her a lot as well.’ c. doktor kim olursa olsun (non-ref--indefinite use) ‘whoever that doctor may be/ any doctor would do/ some doctor or other.’ d. ama ne yazık ki (hiç) doktor adayı yok/öyle aday yok, öyle birileri yok. ‘but unfortunately, there are no such doctor candidates/ there is no such candidate/person.’ Note that on the wide scope reading pronominal anaphora in subsequent discourse is possible as shown in (53b). That is the most felicitous reading conveying that there is a particular doctor that Ali wants to marry. (53c) would be the reading of bare Ns in Bulgarian where any N will do, indicating non-reference. But the narrow scope reading in (53d) indicates the absence of such candidate(s) altogether. Given (53c) and (53d), we conclude that that bir does have a nonreferential use in modal scope which is more robust than its use in negative contexts. It is because of this differing robustness that we justify the modification of the grammaticalization scale at this stage in development as follows:

Our modification involves scaling the non-referential use in modal and negative contexts as separate but simultaneous substages. This proposal allows for a language to show behavior of one

14 Note that ‘not even’ here is not modifying the quantity of novels read, but rather it modifies that the action (i.e., novel-reading) it qualifies has not taken place. Crucially, ‘bir’ lacks a cardinality reading here.

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

Grammaticalization of Turkish Numeral ‘Bir’

337

but not the other or to show behavior consistent with both uses but to various degrees of robustness. Turkish exemplifies the latter scenario. Conclusion The preceding sections empirically support the conclusion that bir and Bir behave differently. In its current uses bir displays typical functions along the implicational diachronic grammaticalization scale of numeral ‘one’ to qualify as an indefinite article in Turkish. In nonreferential use in modal and negative contexts, bir’s robust behavior in the former but not the latter context led us to further modify the grammaticalization scale involving the last substages within Stage III. The development of bir into an indefiniteness marker contributes to our general understanding of cross-linguistic change of functional categories and grammaticalization of numeral ‘one’ in particular. References Arslan-Kechriotis, Z. C. (2009). Referentiality in Turkish: NP/DP. In S. Ay, Ö. Aydın, I. Ergenç, S. Gökmen, S. İşsever & D. Peçenek (Eds.), Essays on Turkish Linguistics: Proceedings of the 14th International Conference on Turkish Linguistics 2008. Wiesbaden: Harrassowitz, 83-92. Bošković, Ź & Şener, S. (2012). Turkish NP (manuscript). University of Connecticut. Crisma, P. (1997). Nominals without the Articles in the Germanic Languages (manuscript). Universita Di Padova. Dede, M. (1986). Definites and Referentiality in Turkish Verbal Sentences. In S. Slobin & K. Zimmer (Eds.), Studies in Turkish Linguistics. Amsterdam: Benjamins, 147-164. Enç, M. (1991). The Semantics of Specificity. Linguistic Inquiry 22, 1-25. Dryer, M. (2005)a. Definite Articles. In M. Haspelmath et al. (Eds.), World Atlas of Language Structures. Oxford: Oxford University Press, 154-158 Dryer, M. (2005)b. Indefinite Articles. In M. Haspelmath et al. (Eds.), World Atlas of Language Structures. Oxford: Oxford University Press, 158-161. Erguvanlı, E. (1984). The Function of Word Order in Turkish Grammar. Berkeley/Los Angeles: University of California Press. Fodor, J. & Sag, I. (1982). Referential and Quantificational Indefinites. Linguistics and Philosophy 5, 355398 Geist, L. (2013). Bulgarian edin: The Rise of an Indefinite Article. In U. Junghanss, D. Fehrmann, D. Lenertová & H. Pitsch (Eds.), Formal Description of Slavic Languages: The Ninth Conference: The Ninth Conference. Proceedings of FDSL 9. Frankfurt am Main: Peter Lang, 125-148. Givón, T. (1983). Topic Continuity in Discourse. An Introduction. In T. Givón (Ed.), Topic Continuity in Discourse: A Quantitative Cross-Language Study. Amsterdam/Philadelphia: John Benjamins,1-41. Givón, T. (1981). On the Development of the Numeral ‘One’ as an Indefinite Marker. Folia Linguistica Historica II/1, 35-53. Gorišneva, E. (2009). ONE. Between Numeral, Indefinite Marker and Intensifiers. In A. Saxena & Å. Viberg (Eds.), Multilingualism. Proceedings of the 23rd Scandinavian Conference of Linguistics. Uppsala University.1-3 October 2008. Uppsala: Uppsala University, 37-50. Heine, B. (1997). Cognitive Foundations of Grammar. New York. Oxford: Oxford University Press. Kornfilt, J. (1997). Turkish. London: Routledge. Krifka, M. et al. (1995). Genericity: An Introduction. In G. N. Carlson & F. J. Pelletier (Eds.), The Generic Book. Chicago: University of Chicago Press, 1-124. Longobardi, G. (2001). The Structure of DPs: Some Principles, Parameters, and Problems. In M. Baltin & C. Collins (Eds.), The Handbook of Contemporary Syntactic Theory. Hoboken, NJ: Blackwell Publishers, 562- 601.

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

338

Leyla Zidani-Eroğlu

Özçelik Ö. & Nagai, M. (2011). Multiple Subject Positions: A Case of Perfect Match between Syntax and Prosody. In M. Byram Washburn et al. (Eds.), Proceedings of the 28th West Coast Conference on Formal Linguistics. Somerville, MA: Cascadilla Proceedings Project, 303-312. Öztürk, B. (2005). Case, Referentiality and Phrase Structure (Linguistik Aktuell 77). Amsterdam/ Philadelphia: John Benjamin. Tura, S. (1973). A Study on the Articles in English and Their Counterparts in Turkish (Ph.D. thesis). University of Michigan, Ann Arbor. Underhill, R. (1976). Turkish Grammar. Cambridge, MA: MIT Press. Wright, S. & T. Givón (1987). The Pragmatics of Indefinite Reference. Quantified Text-based Studies. Studies in Language 11, 1-33. Yükseker, H. (2003). Bir ‘One’. In A. S. Özsoy, D. Akar, M. Nakipoğlu-Demiralp, E. E. Erguvanlı-Taylan & A. Aksu-Koç (Eds.), Studies in Turkish Linguistics: Proceedings of the 10th International Conference in Turkish Linguistics. Istanbul Boğaziçi University Press, 165-172. Zidani-Eroğlu, L. (1997). Indefinite Noun Phrases in Turkish (PhD thesis). University of WisconsinMadison.

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

The Frequencies of Words in Turkish Idioms Özlem Kurtoğlu Zorlu (Mersin University) Introduction An idiom is ‘a group of words in a fixed order that have a particular meaning that is different from the meanings of each word on its own’ (Idiom, n.d.). Idioms reflect a society’s worldview, life-style, environmental conditions, customs, traditions and beliefs, important properties and concepts (Aksan, 1999, p. 91). Briefly, they reflect a society’s material and moral culture. They also reflect a society’s way of thinking. Therefore, they are important in terms of linguistics, literature and folklore. Researchers who study language and folklore can make inferences and draw conclusions about a society’s culture, just depending on idioms. There are many studies on Turkish idioms, the aims and methods of which vary. However, only studies which can be collected under the following two titles are introduced in this section as they are directly related to this present study. Studies on Specific Words in Turkish Idioms Some studies focus on specific words about gender and family members. Özkan & Gündoğdu (2011) searched idioms and proverbs that include the words kız (girl, daughter), oğlan (boy, son), adam (man), kadın (woman) to show the role of men and women in Turkish society and the expectations of society from these roles. They found out that expectations from girls were generally about marriage at an early age and expectations from boys were mostly about economic contribution to the family. Ercan & Can (2015) analyzed idioms which include the word erkek (male, man) and the idioms about men without the use of the word erkek. The results were interesting. Some of the idioms that include the word erkek were used to describe women (e.g. erkek Fatma, elinin hamuruyla erkek işine karışmak). This study shows the conceptualization of men in Turkish culture. Agiş (2017) compared the idioms and proverbs related to family members in Judeo-Spanish and Turkish within the framework of Conceptual Metaphor Theory. The idioms and proverbs that show the qualities of mothers, fathers, sons, daughters, brothers and sisters are included in the study. The similarities and differences between these two cultures were explained depending on the idioms and proverbs. Some studies focus on words about body parts. Aygün (2003) and Baş (2016, 2017) analyzed the word göz (eye) in their research. Baş (2015) also studied other body part idioms that contain the words göz (eye), yürek (heart), baş (head), ağız (mouth), yüz (face), kalp (heart), etc. Hamidov (n.d.) studied ağız (mouth), dil (tongue) and söz (word); Sarıtaş (2012) analyzed the idioms related to yüz (face). Tokat (2014) studied idioms that contain medical terms such as damar (vein), diş (tooth), kemik (bone), doktor (doctor), verem (tuberculosis), hasta (ill, patient) in Turkish idioms. There are also some studies which focus on names of peoples, places and animals and also about words related to beliefs. For example, Küçük (2004) studied on collective nouns and names of peoples such as Acem (Persian), Arap (Arab), Ermeni (Armenian), etc. Çolak (2010) examined

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

340

Özlem Kurtoğlu Zorlu

place names such as yer (place, ground, location). Orozobaev (2013) compared Kyrgyz and Turkish idioms including toprak (soil, ground, land). Pourhossein (2016) focused on idioms related to animal names. Eser (2012) focused on words related to religion and beliefs such as Allah, ahiret (afterlife) and şeytan (demon, devil). Studies on the Frequency of Turkish Idioms The only study made on the frequency of Turkish idioms is conducted by Yılmaz Atagül (2015). By asking the opinions of 50 teachers who teach Turkish as a foreign language, she prepared a list of most frequently used 150 idioms and 150 proverbs which can be used in the preparation of the Turkish course books for foreigners. Although idioms are analyzed in many studies from many perspectives, there are no studies which analyze ‘the frequencies of the words in idioms’ in Turkish. Güzel & Karadağ (2013) studied ‘the frequency of words in Turkish proverbs’ but ‘the frequency of words in Turkish idioms’ has not been studied until now. Therefore, the aim of this study is to find out the answers of the following questions to discuss language and culture relationship. – What are the most frequent words in Turkish idioms? – What are the frequencies of words that convey meaning about Turkish culture? Methodology In order to find out the frequencies of words in Turkish idioms, The Dictionary of Idioms (Aksoy, 1988) is converted into pdf file and then utf 8 text format. After the omission of the definitions and explanations, a list of idioms is obtained. The frequency of words and the concordance lines are analyzed via AntConc (Anthony, 2012). Then, the frequencies of content words which are related to Turkish culture and lifestyle are presented. Analysis The Frequency of Words in Turkish Idioms There are 8977 idioms in The Dictionary of Idioms (Aksoy, 1988). The list of idioms includes 6794 word types and 19.907 tokens. Table 1 shows the most frequent 50 words and their frequencies (F.) in The Dictionary of Idioms. Table 1: The most frequent 50 words in The dictionary of idioms in Turkish. Word

F.

Word

F.

Word

F.

Word

F.

Word

F.

bir

510

atmak

97

iş

58

baş

48

basmak

44

olmak

245

çekmek

92

var

58

birini

48

söz

44

etmek

165

düşmek

75

eli

57

da

48

içi

43

birinin

137

kalmak

75

gözü

57

girmek

48

ya

43

ne

124

çıkarmak

73

göz

56

başı

47

getirmek

42

gelmek

111

tutmak

71

şey

55

geçmek

47

vurmak

42

vermek

107

el

69

başına

54

su

47

değil

40

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

341

The Frequencies of Words in Turkish Idioms almak

105

gitmek

68

ki

54

üstüne

47

bağlamak

39

çıkmak

99

birine

61

olmamak

54

yapmak

46

mı

39

gibi

99

yok

60

kadar

53

Allah

44

biri

38

The most frequently used word is bir (one). Frequently used verbs are ol- (be, happen), et- (practise, do), gel- (come), ver- (give), al- (take, get, buy, receive) and çık- (get out, exit, go up). Frequently used nouns include the words of body parts such as el (hand), göz (eye) and baş (head). The only proper noun in this table is Allah. Table 2 shows the most frequent 50 words in A frequency dictionary of Turkish (Aksan, Aksan, Mersinli & Demirhan, 2017). Table 2: The most frequent 50 words in A frequency dictionary of Turkish. No

Word

No

Word

No

Word

No

Word

No

Word

1

bir

11

ben

21

mi

31

her

41

geç

2

ol

12

gel

22

var

32

şey

42

bil

3

ve

13

için

23

çık

33

kadar

43

biz

4

bu

14

çok

24

ile

34

ara

44

gün

5

da

15

ver

25

sonra

35

git

45

insan

6

et

16

ne

26

yer

36

en

46

anla

7

o

17

daha

27

bul

37

yıl

47

ya

8

yap

18

gibi

28

iç

38

değil

48

el

9

al

19

gör

29

ama

39

çalış

49

ki

10

de

20

kendi

30

zaman

40

iste

50

kal

When we compare Table 1 and Table 2, we realize some similarities. Both tables include words bir, ol-, da, et-, yap-, al-, çık-, gel-, ver-, etc. This means that frequently used words in current Turkish language are frequenly used in idioms as well. There are also some words which are included in the most frequent words in Table 1 but not in Table 2 such as göz (eye), baş (head), su (water), Allah, söz (word), getir- (bring), bağla- (tie, fasten, connect), etc. Words of body parts are observed to be used frequently in idioms. The use of the word Allah shows us that we can learn about the beliefs in Turkish society by analyzing the frequently used words in idioms. The Frequencies of Words That Convey Meaning about Turkish Culture Table 3 shows the frequency of words related to beliefs. The most frequently used word about beliefs is Allah. This indicates that Islam has an important place among many Turkish people. Hak, Mevla, Rab and Yaradan are also used to refer to Allah. Tanrı (God) is used to refer to the creator. Aptes (also written as abdest) means ritual ablution. Günah (sin) and sevap (good deed), cehennem (hell) and cennet (heaven), helal (halal) and haram (forbidden by religion) are some concepts that have a place in Islamic belief. There are also some words about other religions such as yahudi (jew) and istavroz (crucifix) but these words have low frequency.

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

342

Özlem Kurtoğlu Zorlu

Table 3: Frequency of words related to beliefs. Words

F.

Words

F.

Allah

50

kurban

5

şeytan

14

cennet, eyvallah, tövbe

4

aptes, cin

12

dua, haram, mezhep, nazar, oruç, yemin, kadir gecesi, yahudi

3

günah

11

amin, beynamaz, haç, maşallah, papaz, peygamber, şehit, şükür,

2

salavat, Tanrı ahiret/ahret,

7

cehennem, hacı

aforoz, bektaşi, billah, bismillah, cemaat, Hak, hazreti, inşallah,

1

istavroz, mescit, Mevla

helal, namaz

6

nebi, Rab, ramazan, sevap, şükretmek, Yaradan

1

Frequency of animal names and species is given in Table 4. The most frequently used animal name is it (dog). Köpek is another frequent word which is synonymous with it (dog). In the past, most people were living in villages in Turkey and therefore, at (horse) and eşek (donkey) were widely used by people as a means of transportation. Deve (camel) was another animal that was used for transportation, food and sports. It was also used as a draught animal but as stated by Yılmaz & Ertuğrul (2014), it lost its importance after 20th century and it is used mostly as a material for sports and tourism now. For example, camel wrestling events are organized in Western Anatolia every year. İt (dog), köpek (dog), at (horse), deve (camel), eşek (donkey), kurt (wolf), koyun (sheep), kuzu (lamb) and öküz (ox) are also words that reflect nomadic life style of Turkish people in the past. Kuş (bird) is a widely seen animal in Turkey. Keklik (partridge) is a species of bird which is hunted. Kaz (goose), tavşan (rabbit), koyun (sheep), kuzu (lamb), keçi (goat), tavuk (chicken), horoz (cock), inek (cow), koç (ram) are animals which are fed for their meat by Turkish people. Arı (bee) and balık (fish) are also used frequently in idioms. It is not surprising because, beekeping and fishing are also activities that have been done by Turkish people for many years. Table 4: Frequency of animal names and species. Words

F.

Words

F.

it

32

arı, ayı, balık, yılan

8

at

28

karga, kaz, tavşan

7

deve, kuş

23

bit, koyun, kuzu

6

eşek

20

pire, sıçan, tazı

5

kedi

15

aslan, domuz, karınca, keçi, öküz

4

kurt

11

beygir, kurbağa, sinek, tavuk, turna

3

fare

10

buzağı, horoz, inek, keklik, kısrak, leylek, maymun, nahır, örümcek

2

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

343

The Frequencies of Words in Turkish Idioms dana, köpek

9

böcek, devekuşu, geyik, karabatak, kartal, kene, koç, küheylan, sürek,

1

tilki

As seen in Table 5, the most frequent words about body parts in idioms are baş (head), el (hand), göz (eye), ağız (mouth), ayak (footh) and yüz (face). 58 different words about body parts are used in Turkish idioms, which means there is a wide variety of words of body parts. There are also some words about body parts of animals such as kuyruk (tail) (26), boynuz (horn) (5), kanat (wing) (5), gaga (beak) (1) and pençe (claw)(1). Table 5: Frequency of words about body parts. Words

F.

Words

F.

baş

263

diş, diz

17

el

261

ciğer, diz, saç, surat

16

göz

241

sırt

15

ağız

177

boyun, kıl, kol

14

ayak

123

bel, deri, kıç

13

yüz

107

bıyık

12

akıl

96

alın, beyin, kalp

11

dil

70

avuç, damar, dudak, göbek, tepe, tüy

10

kan

65

çene, koltuk

9

kulak

54

kemik, omuz, ense

8

yürek

46

gırtlak, göğüs, kaş, sinir

7

burun

43

tırnak

6

kafa

37

avurt, bağır, kelle, koyun, mide, taban

5

gönül

30

damak, gövde

4

parmak

26

bacak, beniz, dirsek, ser

3

boğaz, karın

23

baldır, bilek, topuk,

2

göt

22

yanak, but, kursak

2

sakal

21

çehre, ilik, öd

1

Words about food are also various (Table 6). The most frequent words are ekmek (bread), su (water), yağ (oil), bal (honey), süt (milk), tuz (salt) and et (meat), all of which are essential nutrients. Aş, a frequently used word in idioms, means food. Ayran and yoğurt (yoghurt) are known to be spread the world from Turks. Kebap (kebab) and kahve (coffee), though not used frequently in idioms, have an important part in Turkish culture. Table 6 includes many kinds of vegetables and fruit widely used in Turkish cuisine. It is interesting that çay (tea) is not observed in idioms, although consumed frequently by Turkish people.

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

344

Özlem Kurtoğlu Zorlu

Table 6: Frequency of words about food. Words

F.

Words

F.

ekmek

38

kabak

8

su

31

ayran

7

yağ

20

çorba

6

bal

19

armut, biber, karpuz, pirinç, soğan, turp, yoğurt, yufka, turşu

5

aş

17

ceviz, çekirdek, kebap, un, darı, üzüm, bakla, leblebi, sarımsak/sarmısak

4

süt, tuz

16

bulgur, ciğer, fındık, incir, kahve, mantar, nane, pastırma, peynir, pilav,

3

şeker, şerbet, buğday, sakız et

10

fasulye, gülbeşeker, hoşaf, kavun, kestane, kiraz, lahana, patlıcan, zeytin,

2

mercimek hamur,

9

baklava, balık, balkabağı, boza, börek, çörek, dolma, elma, güveç, helva,

yumurta

1

hıyar, keşkül, köfte, pekmez, simit, sirke, sucuk, tereyağı, zeytinyağı, keçiboynuzu

As seen in Table 7, pabuç (shoe), külah (coif, conical hat), etek (skirt) and gömlek (shirt) are names of clothes which are used frequently in Turkish idioms. However, külah (coif, conical hat) is not used widely nowadays. Aba means coarse woolen cloth especially used by Turkish shepherds, cameleers and nomads. Table 7 contains some accessories such as kemer (belt), gözlük (eyeglasses) and küpe (earring) but their frequency is low. Table 7: Frequency of words about clothing and accessories. Words

F.

Words

F.

pabuç

20

kese

6

külah

17

don

5

etek

16

ayakkabı, çorap

3

cep

12

kemer, kıyafet, takke

2

gömlek

9

bilezik, çanta, düğme

1

aba

7

gözlük, hırka, küpe, mendil

1

As shown in Table 8, the most frequent word about transportation is yol (road). Table 8 includes some means of transportation such as araba (car), gemi (ship) and dolmuş (dolmush). But it should be noted that Turkish people were using some animals such as at (horse) and eşek (donkey) as a means of transportation, too.

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

345

The Frequencies of Words in Turkish Idioms Table 8: Frequency of words about transportation. Words

F.

yol

54

sokak

7

yolcu, araba

5

gemi, ray

4

yoldaş

2

yolculuk, kaptan, kaldırım, tünel, dolmuş, sefer

1

Turkish culture is a collective culture and family is important in this society. There are many words used for family members and relatives in Turkish. However, only some of them are used frequently in idioms. As seen in Table 9, the most frequent words that describe family, relatives and gender are ana (mother), baba (father), adam (man), kız (daughter, girl) and çocuk (child). When we compare words about family in idioms with frequently used words about family in Turkish language in general by using A frequency dictionary of Turkish by Aksan et. al (2017, p. 79), we realize that many words are not used in idioms. For example, abla (elder sister), ağabey/abi (elder brother), amca/emmi (uncle), anne (mother), anneanne (maternal grandmother), babaanne (paternal grandmother), bacanak (brother-in-law, a term used for wife’s sister’s husband), baldız (sister-in-law, a term used for wife’s sister), birader (brother), büyükanne (grandmother), büyükbaba (grandfather), damat (groom), ebeveyn (parent),elti (sister-in-law, a term used for a woman’s husband’s brother’s wife), eş (wife, husband), görümce (wife’s sister-in-law), hala (paternal aunt), kayınbaba (father-in-law), kayınbirader (brother-in-law), kaynana/kayınvalide (motherin-law), kuzen (cousin), nine (grandmother, granny), torun (grandchild), valide (mother) and yenge (brother’s wife) are not used in The Dictionary of Idioms by Aksoy (1988). Table 9: Frequency of words about family and gender. Words

F.

Words

F.

ana

52

evlat, kadın, karı

6

baba

33

hanım, oğlan

5

adam

32

bebek, dayı, dünür, gelin

4

kız

25

koca

3

çocuk

20

bacı, dede, enişte, bacı

2

kardeş/kardaş, oğul

8

güvey, peder, teyze, yeğen

1

Table 10 shows the frequency of words about materials. The most frequent one is taş (stone). Tahta (wood), buz (ice), altın (gold), demir (iron), kül (ash) and saman (hay) are among other materials used in idioms.

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

346

Özlem Kurtoğlu Zorlu

Table 10: Frequency of words about materials. Words

F.

Words

F.

taş

58

kurşun, barut

5

tahta

14

odun, bakır

4

buz

9

gümüş

3

altın

8

kağıt, çelik, kum

2

demir, kül, saman

6

cam, mermer

1

The frequency of words about time is given in Table 11. Gün (day) is the most frequent word in this category. Sabah (morning), zaman (time), vakit (time), ay (month), akşam (evening), bugün (today), gece (night) and yıl (year) are among the frequent words in this category. Çarşamba (Wednesday) is the only word about days of the week in idioms. Words about seasons such as yaz (summer), bahar (spring) and kış (winter) are not frequently used in idioms. Table 11: Frequency of words about time. Words

F.

Words

F.

gün

41

yarın

7

sabah

19

evvel

6

zaman, vakit

15

Çarşamba, dün

5

ay

14

yaz

4

akşam, bugün, gece, yıl

12

hafta, eyyam

2

saat, tez

9

bahar, kış, kuşluk,

1

gündüz

8

mart, mevsim, sene

1

Top (ball), oyun (game), cirit (javelin), takım (team), yarış (race) and aşık (a game played with a knuckle bone) are the words about sports and games used in idioms (Table 12). Cirit (javelin) is an old sport that is not very popular now. Güreş (wrestling), especially yağlı güreş (oil wrestling) is a traditional kind of sports that has still been performed in some parts of Turkey but it is not observed in idioms. Table 12: Frequency of words about sports and games. Words

F.

oyun

7

cirit, top

3

takım

2

yarış, aşık

1

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

347

The Frequencies of Words in Turkish Idioms

The frequency of words about natural features and plants is given in Table 13. The most frequent words are yer (place, ground, location) and su (water). Other frequent words are dağ (mountain), dünya (earth), tepe (hill), deniz (sea), gök (sky) and güneş (sun). Table 13: Frequency of words about natural features and plants. Words

F.

Words

F.

yer

154

ay, ot, toprak

9

su

111

yıldız, dere

7

dağ

32

ağaç, çalı, çiçek, bağ, gül

6

dünya

25

yokuş, diken

5

tepe

18

kıyı

3

deniz, gök

14

göl, kum, çam, çayır, fesleğen

2

güneş

11

akıntı, bahçe, dalga, orman, ova,

1

mantar

As presented in Table 14, most frequently used words about weather in idioms are hava (air), soğuk (cold), yel (wind), güneş (sun) and sıcak (hot). Table 14: Frequency of words about weather. Words

F.

Words

F.

hava

31

kar

6

soğuk, yel

15

yağmur

5

güneş

11

nem, ayaz

3

sıcak

10

bulut, rüzgar, fırtına, don

2

buz

9

şimşek, karlı

1

sel

7

iklim, mevsim

1

Table 15 shows the frequency of words about professions. There are only a few words about professions in idioms. The most frequent ones are paşa (pasha, admiral, general) and hoca (hodja, muslim preacher-scholar-clergyman). Other words about professions in idioms are kasap (butcher), çoban (shepherd), ebe (midwife), çırak (apprentice), bekçi (warden, watcher, watchman), sarraf (goldsmith), boyacı (painter), diplomat (diplomat) and mühendis (engineer).

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

348

Özlem Kurtoğlu Zorlu

Table 15: Frequency of words about professions. Words

F.

Words

F.

paşa

9

çoban, ebe, çırak

3

hoca

6

bekçi, sarraf

2

kasap

4

boyacı, diplomat, mühendis

1

As given in Table 16, most frequently used color terms are kara (black) and ak (white). Other color terms such as kırmızı (red), sarı (yellow), beyaz (white), pembe (pink), yeşil (green), mor (purple), fıstıki (light green) and mavi (blue) are used in idioms but they are not frequent. Table 16: Frequency of words about colors. Words

F.

Words

F.

kara

37

ağarmak, alaca, kırmızı, sarı

4

ak

13

beyaz, karanlık, kızıl, pembe,

3

yeşil kararmak

7

ağartmak, al

5

kızartmak, mor

2

fıstıki, karaca, kızarmak, kızılca,

1

mavi

Arts may supply us important details about a culture but there are no words for arts in the idiom dictionary. Table 17 shows the frequency of words about buildings and parts of buildings. Ev (house), kapı (door) and değirmen (mill) are the most frequent ones. Hamam (Turkish bath) is a famous part of Turkish culture. The word cami (mosque), which is a building used by Muslims, reflects the religious belief of many people in Turkey. Ayasofya (Hagia Sophia) and Sultanahmet (Blue Mosque) are the names of important mosques in Turkey. Table 17: Frequency of words about buildings. Words

F.

Words

F.

ev

26

cami

5

kapı

13

zindan

4

değirmen

10

Ayasofya, Sultanahmet

2

duvar, dam, hamam

7

medrese

3

The frequency of words about people with disabilities are shown in Table 18. Kör (blind) is used 30 times in the idiom dictionary. Topal (hobbler) is used only 4 times.

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

349

The Frequencies of Words in Turkish Idioms Table 18: Frequency of words about people with disabilities. Words

F.

kör

30

topal

4

There are also two words about people’s physical appearance; kel (16) and sıska (1). Table 19 includes words about economy and their frequencies. Para (money), sat- (sell), borç (debt) and iş (job,work) are the most frequent ones. Table 19: Frequency of words about economy. Words

F.

Words

F.

para

52

mal

14

satmak

37

hesap

13

borç

21

fiyat

6

iş

18

kar

3

As seen in Table 20, the most frequent word about numbers and measurement is bir (one). Other frequent words are kırk (forty), dört (four), beş (five), bin (thousand), dokuz (nine), on (ten), yedi (seven) and iki (two). Dirhem is a unit of measurement which is not used by Turkish people today. Endaze was a measure of length which was used by Turkish people in the past. Akça/akçe was a small silver coin used by Turks in the past but it is not used today, either. Table 20: Frequency of words about numbers and measurement. Words

F.

Words

F.

bir

510

iki

10

kırk

23

çift

9

dört

19

dirhem (as unit of

8

measurement), ölçü beş, bin

15

sıfır, üç

5

dokuz, on

12

akça/akçe, sayı, batman, sekiz

3

yedi

11

yüz, endaze, otuz

2

In Table 21, the frequency of words about objects is given. İp/iplik (rope/thread) is the most frequent one. Most of these words are the names of objects that are used in daily life by most people. For example, kazan (cauldron), kaşık (spoon), elek (sifter), bardak (glass), bıçak (knife), çatal (fork), ocak (oven) and tencere (saucepan) are the names of objects that are used in kitchens. Davul (drum) and zurna (shrill pipe) are musical instruments that are frequently used in especially wedding ceremonies in Turkish culture.

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

350

Özlem Kurtoğlu Zorlu

Table 21: Frequency of words about objects. Words

F.

Words

F.

ip/iplik

16

düdük, kılıç, küp, tarak, kalem

6

kazan

11

çanak, beşik

5

kaşık

10

bez, çomak, ocak, sopa, yorgan, fener, semer

4

davul, elek, mum, sepet

9

küfe, kürek, merdiven, tencere, kaval, çan, çivi,

3

çuval, dolap, maşa, zurna bardak, dümen, saman

8

iğne, sapan, boncuk, satır

2

balta, bıçak, çatal, defter, kitap

7

çuvaldız

1

Words about settlement in the idioms are köy (village), mahalle (neighborhood) and sokak (street) as shown in Table 22. Table 22: Frequency of words about settlement. Words

F.

köy

8

mahalle, sokak

7

As shown in Table 23, words about groups of people are çingene (gipsy), Tatar (Tatar), Arap (Arab), Yahudi (Jew), gavur (giaour), Kürt (Kurd), Acem (Persian), Mağribi (Moor) and Hint (Indian). The most frequent one among them is çingene (gipsy). Table 23: Frequency of words about groups of people. Words

F.

Çingene

7

Tatar, Arap, Yahudi, gavur

3

Kürt

2

Acem, Mağribi, Hint

1

Frequencies of words about proper nouns are given in Table 24. Ali is the most frequent proper noun used in idioms. Other proper nouns used as names of people are Mehmet, Hıdır, Nuh, Veli, Agop, Ayvaz, Hasan, Ali Cengiz, Ali Fakı, Ahfeş, Bedir, Çapanoğlu, Ese (İsa), Muhammet, Osman and Recep.

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

351

The Frequencies of Words in Turkish Idioms Table 24: Frequency of words about proper nouns. Words

F.

Ali

9

Halep, Mehmet

4

Hıdır, Nuh, Veli

3

Agop, Ayvaz, Hasan, Karadeniz

2

Ali Cengiz, Ali Fakı, Ahfeş, Bedir, Çapanoğlu, Ese (İsa),

1

Muhammet, Osman, Recep Amasya, Bağdat, Dimyat, Hanya, Hasanpaşalı, Konya, Şam,

1

Üsküdar

There are also some proper nouns about some places and cities as seen in Table 24. They are Halep (Aleppo), Karadeniz (Black Sea), Amasya, Bağdat (Baghdat), Dimyat (Damietta), Hanya, Hasanpaşalı, Konya, Şam (Damascus) and Üsküdar. Conclusion In this study, we searched for the most frequent words in Turkish idioms. The most frequently used word is bir (one). 21 of 50 most frequent words are verbs, most of which are also used frequently in current Turkish language in general such as ol- (be, happen), et- (practise, do), gel- (come), ver- (give), al- (take, get, buy, receive) and çık- (get out, exit, go up). Some of the frequently used nouns are about body parts such as el (hand), göz (eye) and baş (head). The only proper noun among the most frequent 50 words in the idioms is Allah. It gives us a clue about most of the Turkish people’s religious beliefs. To find out the frequencies of words that convey meaning about Turkish culture, most content words are categorized in terms of their semantic fields. The fields are beliefs, animal names and species, body parts, food, clothing and accessories, transportation, family and gender, materials, time, sports and games, natural features and plants, weather, professions, colors, buildings, people with disabilities, economy, numbers and measurement, objects, settlement, groups of people, proper nouns. Frequently used words about beliefs reflect Islamic elements such as the belief of Allah. Although there are also some words about other religions, these words are not frequent. This indicates that Islam has an important place among many Turkish people. Frequently used animal names reflect nomadic life style of Turkish people in the past. Words about body parts are frequently used in idioms. Frequently used words about food include the names of essential nutrients. Words about food also include names of traditional Turkish food and drinks such as yoghurt, kebab, ayran and Turkish coffee. With an analysis on words about clothing and accessories, much about current and traditional clothing styles of Turkish people can be learned. Although Turkish language has various words about family, some of them are used in idioms. However, the frequency of words about family can be used to support the view that Turkish people give importance to family. An analysis on words about transportation, weather, materials, time, objects, colors, settlement and buildings enlarges ones knowledge on Turkish daily life. Among the words about sports and games, cirit (javelin) is an old sport of Turkish people. Frequency of words about natural features and plants give us details about the environment that Turks live. Words about professions, economy, numbers

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5

352

Özlem Kurtoğlu Zorlu

and measurement reflect both present and past lifestyle of Turks. Words about people with disabilities and words about groups of people such as çingene (gipsy), Tatar (Tatar) and Arap (Arab) show details about Turkish society. By analyzing proper names about people and places, we can learn about the places where Turkish people lived or the societies that Turkish people were in contact with. In conclusion, an analysis on the frequency of words in idioms in Turkish helps us to learn the worldview, life-style, environmental conditions, customs, traditions and beliefs of Turkish people. References Agiş, F. D. (2017). Aile bireylerine değinen Yahudi İspanyolcası ve Türkçe deyim ve atasözlerinin karşılaştırması: Göçün kültüre etkisi. Curr Res Soc Sci 3/1, 50-57. Aksan, D. (1999). Türkçenin gücü. Ankara: Engin Yayınevi. Aksan, Y., Aksan, M., Mersinli, Ü. & Demirhan, U. U. (2017). A Frequency Dictionary of Turkish: Core Vocabulary for Learners. New York: Routledge, NY. Aksoy, Ö. A. (1988). Atasözleri ve deyimler sözlüğü II. Deyimler sözlüğü. İstanbul: İnkılap. Anthony, L. (2012). AntConc (Version 3.3.5) [Computer Software]. Tokyo, Japan: Waseda University. Available from http://www.laurenceanthony.net/ Aygün, M. (2003). Türkçe ve Almanca’da “göz’le ilgili deyimler”in incelenmesi. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi 13/1, 71-88. Baş, M. (2015). Conceptualization of Emotion through Body Part Idioms in Turkish: A Cognitive Linguistic Study (Unpublished PhDDissertation). Ankara, Hacettepe University. Baş, M. (2016). Türkçede göz sözcüğünün deyimler aracılığıyla kavramsallaştırılması. Dilbilim Araştırmaları Dergisi 2016/2, 17-37. Baş, M. (2017). Türkçe deyimlerde göz sözcüğünün kavramsallaştırılması: bilişsel dilbilimsel bir çalışma. In B. Makaroğlu, İ. P. Bekar & E. Arıca Akkök (Eds.), 30. Ulusal Dilbilim Kurultayı Bildirileri. Ankara: Dilbilim Derneği Yayınları, 69-75. Çolak, F. (2010). Yerle ilgili bazı atasözleri ve deyimlerin mitolojik bağlantısı. TÜBAR-XXVIII-/2010-Güz, 171-181. Ercan, S. & Can, Ö. (2015). Deyimlerin Edimbilimsel olarak ulamlaştırılmasına ilişkin bir öneri: Türkçe’de “erkek”e gönderimde bulunan deyimler. Dilbilim Araştırmaları Dergisi 2015/1, 63-83. Eser, İ. (2012). Türk Dil Kurumunun Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü’ndeki dini motifler (Unpublished MA). Van: Yüzüncü Yıl University. Güzel, A. & Karadağ, Ö. (2013). Kelime sıklığı açısından Türk atasözleri üzerine bir değerlendirme. Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi 9/1, 274-280. Hamidov, H. (n.d.) Türkçe deyimlerin anlam özellikleri: Konuşma ile ilgili deyimler. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi 22, 39-45. Küçük, S. (2004). Türk atasözü ve deyimlerinde halk ve topluluk isimleri. Bilig 28, 31-42. Orozobaev, M. (2013). Kırgız Türkçesi ve Türkiye Türkçesindeki toprak kelimesini içeren deyimlerin kültürel dilbilimi açısından karşılaştırılması. TÜBAR-XXXIII-Bahar, 207-220. Özkan B. & Gündoğdu, A. E. (2011). Toplumsal cinsiyet bağlamında Türkçede atasözleri ve deyimler. Turkish Studies 6/3, 1133-1147. Pourhossein, S. (2016). Animal Metaphors in Persian and Turkish Proverbs: A Cognitive Linguistic Study (Unpublished PhDDissertation). Ankara, Hacettepe University. Sarıtaş, S. (2012). Türk Kültüründe yüzle ilgili deyim ve atasözleri üzerine bir çalışma. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi 28, 175-181. Tokat, F. (2014). Türkiye Türkçesinde tıp terimleri ile kurulmuş deyimler. Avrasya Terim Dergisi 2/2, 11-19. Yılmaz Atagül, Y. (2015). Yabancı dil olarak Türkçe öğretiminde atasözü ve deyimlerin sıklık analizi. Turkish Studies, 10(7), 1021-1036. Yılmaz, O. and Ertuğrul, M. (2014). Camel Wrestling Culture in Turkey. Turkish Journal of Agricultural and Natural Sciences 2, 1998-2005.

© 2020, Otto Harrassowitz GmbH & Co. KG, Wiesbaden ISBN Print: 978-3-447-11408-0 - ISBN E-Book: 978-3-447-19973-5