Tovzie Cuğrafiyayei Türkane Iran

Citation preview

‫توزیع جغرافیایی ترکان ایران ‪56 /‬‬

‫توزیع جغرافیایی ترکان ایران‬ ‫جلیل‬

‫یاری‪1‬‬

‫چکیده‬ ‫به گواهی اسناد تاریخی‪ ،‬ترکان از گذشتههای دور در مناطق مختلف ایران سکونت داشتهاند‪ .‬حاکمیت هزار‬ ‫سالۀ سلسلههای ترکتبار شاهد غیرقابل انکاری بر حضور تاریخی آنان در این سرزمین است‪ .‬با این حال‬ ‫آمار دقیقی از نحوۀ توزیع جمعیت ترکان در نواحی مختلف ایران وجود ندارد‪ .‬در این مقاله تالش میشود‬ ‫ابتدا با استفاده از طبقهبندی زبانشناختیِ لهجههای ترکی در ایران نحوۀ توزیع جغرافیایی جمعیت ترکان‬ ‫در مناطق مختلف کشور شناسایی شود‪ .‬در مرحلۀ بعد با تحلیل محتوای نامهای جغرافیایی‪ ،‬ابتدا نقشۀ‬ ‫پراکنش جاینامهای ترکی در پهنۀ ایران زمین ترسیم میگردد و سپس با تحلیل این اطالعات نحوۀ توزیع‬ ‫تاریخی جمعیت ترکان بازنمایی میشود‪.‬‬ ‫واژگان کلیدی‪ :‬ترکان‪ ،‬ایران‪ ،‬جمعیت‪ ،‬ترکی‪ ،‬توپونیم‪ ،‬جاینام‪.‬‬

‫‪ 1‬نویسنده و پژوهشگر جامعهشناسی‪[email protected] ،‬‬

‫‪ / 66‬فصلنامه آذربایجانپژوهی‪ ،‬سال اول‪ ،‬شماره دوم‪ ،‬پاییز ‪9311‬‬

‫مقدمه‬ ‫به گواهی اسناد تاریخی‪ ،‬ترکان از گذشتههای دور ساکن فالت ایران بودهاند‪ .‬در کتاب «تاریخنامه طبری»‬ ‫(جلد اول‪ ،‬ص ‪ )262‬که ترجمۀ کتاب «اخبار االمم و الملوک» محمد بن جریر طبری است و به سال ‪352‬‬ ‫هجری قمری از عربی به فارسی برگردانده شده چنین آمده است‪« :‬و به یمن اندر ملکی بود او را آرایش‬ ‫خواندندی از فرزندان یعرب بن قحطان‪ ،‬نامش الحرث بن شدّاد بود ‪ ...‬و به آذربیجان شد‪ ،‬و آن زمینها همه‬ ‫به دست ترکان اندر بود ‪ .»...‬عالوه بر این‪ ،‬حاکمیت هزار سالۀ سلسلههای ترکتبار غزنوی‪ ،‬سلجوقی‪،‬‬ ‫خوارزمشاهی‪ ،‬ایلخانی و تیموری‪ ،‬آققویونلو‪ ،‬قرهقویونلو‪ ،‬صفوی‪ ،‬افشار و قاجار گواه متقن و شاهد غیرقابل‬ ‫انکاری بر حضور تاریخی و تفوق سیاسی ترکان در این سرزمین است‪ .‬اثرات این حضور پررنگ و این‬ ‫حاکمیت مقتدرانۀ سلسلههای ترکتبار ایرانی تا به امروز نیز پابرجا است‪ .‬تشیع به عنوان مذهب رسمی‬ ‫ایران و مرزهای سیاسی قلمرو کشور مدیون اقدامات شاه اسماعیل صفوی و آقامحمدخان قاجار است‪ .‬با‬ ‫دقت موشکافانه در هزارتوی تاریخ و ادبیات این سرزمین میتوان نشانههای فراوانی از حضور تاریخی‬ ‫ترکان در گسترۀ ایران پیدا کرد‪.‬‬ ‫ترکان ایران در طول تاریخ در شهرها با عنوان حاکمان سیاسی‪ ،‬قوای نظامی و کارکنان دیوانی در مصدر‬ ‫امور بودند‪ .‬آنان در بازارها به تجارت و بازرگانی اشتغال داشتند و در روستاها نیز به کشاورزی میپرداختند‪.‬‬ ‫در هر جای ایران که امکانات دامپروری مهیا بوده ایالت ترکتبار‪ ،‬مراتع و مزارع آنجا را بالکل و یا بالنسبه‬ ‫در قبضه داشتهاند‪ .‬این مدعیات نیازمند آزمون تجربی هستند و الزم است با روشهای عینی محک زده‬ ‫شوند‪ .‬در مقالۀ حاضر تالش میشود ادعای حضور تاریخی ترکان در قلمرو جغرافیایی ایران با محک تجربی‬ ‫مورد آزمون قرار گیرد‪.‬‬ ‫جمعیت کنونی ترکان ایران یادگاری از حضور تاریخی نسلهای پیشین آنان در این سرزمین است‪ .‬متأسفانه‬ ‫آمار دقیق و مشخصی از این جمعیت و نحوۀ توزیع جغرافیایی آنها در دست نیست‪ .‬در سرشماریهای‬ ‫عمومی سؤالی از قومیت و زبان مادری پاسخگویان پرسیده نمیشود و نهادها و سازمانهای مسئول نیز‬ ‫اهتمامی در جهت محاسبه و برآورد جمعیت ترکان و دیگر اقوام ایرانی ندارند‪ .‬در نتیجه مطالعۀ تجربی‬ ‫حضور ترکان در قلمرو ایران و نحوۀ توزیع جغرافیایی آنان (در طول تاریخ و در حال حاضر) با دشواریهایی‬ ‫مواجه است‪ .‬بنابراین در شرایطی که اطالعات و آمار قابل اتکایی وجود ندارد پژوهشگر از شیوههای‬ ‫غیرمستقیم برای مطالعۀ توزیع جمعیت استفاده میکند‪.‬‬ ‫الف) لهجههای ترکی ایران‬ ‫یکی از شیوههای برآورد نحوۀ توزیع جمعیت ترکان در گسترۀ ایران زمین استفاده از طبقهبندیهای‬ ‫زبانشناختی است‪ .‬با مطالعۀ زبانها‪ ،‬لهجهها و گویشهای مختلف ترکی و تعیین و تدقیق سکونتگاههای‬ ‫آنها میتوان نیمرخی از نحوۀ پراکنش جمعیت ترکان ایران زمین را ترسیم کرد‪ .‬به تبع این رویکرد‪ ،‬زبان‬ ‫ترکی در ایران به زیرشاخههای زیر تقسیم می شود‪:‬‬

‫توزیع جغرافیایی ترکان ایران ‪56 /‬‬

‫‪ .9‬ترکی آذربایجانی‪ :‬حوزۀ نفوذ گویشوران این لهجۀ ترکی به طور غالب استانهای آذربایجان‬ ‫شرقی‪ ،‬آذربایجان غربی‪ ،‬اردبیل‪ ،‬زنجان‪ ،‬همدان‪ ،‬قزوین‪ ،‬البرز‪ ،‬تهران‪ ،‬کردستان و گیالن است‪.‬‬ ‫با این حال ترکان آذربایجانی در استانهای دیگر هم زندگی میکنند‪ .‬به عنوان مثال در آزادشهر‬ ‫استان گلستان تعداد کثیری از ترکان آذربایجانی ساکن هستند‪.‬‬ ‫‪ .2‬ترکی قشقایی (که خود زیرشاخهای از ترکی آذربایجانی است)‪ :‬سکونتگاه اصلی قشقائیها‬ ‫استان فارس است اما در استانهای کهگیلویه و بویراحمد‪ ،‬چهارمحال و بختیاری‪ ،‬اصفهان‪ ،‬یزد‪،‬‬ ‫قم‪ ،‬مرکزی و بوشهر نیز زندگی میکنند‪.‬‬ ‫‪ .3‬ترکمنی‪ :‬استان گلستان و خراسان شمالی مسکن اصلی ترکمنهای ایران است‪.‬‬ ‫‪ .4‬ترکی خراسانی‪ :‬ترکان خراسان در استانهای خراسان شمالی‪ ،‬خراسان رضوی و گلستان و‬ ‫سمنان زندگی میکنند‪.‬‬ ‫‪ .5‬ترکی خَلَجی‪ :‬خلجها عمدتاً در استان مرکزی و قم سکونت دارند‪.‬‬ ‫‪ .6‬ترکی سُنقُری‪ :‬گویشوران این لهجۀ ترکی ساکن استان کرمانشاه هستند‪.‬‬ ‫بر اساس این تقسیمبندی زبانشناختی میتوان ادعا کرد ترکان ایران زمین در حال حاضر در استانهای آذربایجان‬ ‫شرقی‪ ،‬آذربایجان غربی‪ ،‬اردبیل‪ ،‬زنجان‪ ،‬همدان‪ ،‬قزوین‪ ،‬البرز‪ ،‬تهران‪ ،‬فارس‪ ،‬کردستان‪ ،‬گلستان‪ ،‬گیالن‪ ،‬کهگیلویه‬ ‫و بویراحمد‪ ،‬چهارمحال و بختیاری‪ ،‬اصفهان‪ ،‬یزد‪ ،‬قم‪ ،‬مرکزی‪ ،‬بوشهر‪ ،‬خراسان شمالی‪ ،‬خراسان رضوی‪ ،‬سمنان‪،‬‬ ‫مرکزی‪ ،‬قم و کرمانشاه سکونت دارند‪ .9‬با استفاده از این روش زبانشناختی حضور و سکونت جمعیت ترکان در‬ ‫اکثر استانهای کشور تأیید میگردد اما نحوۀ توزیع تاریخی جمعیت ترکان در مناطق مختلف ایران نامشخص‬ ‫باقی میماند‪ .‬بنابراین پژوهشگر برای پاسخ به این مسئله از روش غیرمستقیم دیگری استفاده میکند‪.‬‬ ‫ب) جاینامشناسی‬ ‫نامهای جغرافیایی حاوی معانی تاریخی و فرهنگی هستند‪ .‬این نامها (یعنی نام شهرها و روستاها‪ ،‬کوهها‪،‬‬ ‫دشتها و رودخانهها و ‪ )...‬که با اصطالح توپونیم‪ 2‬یا «جاینام» شناخته میشوند عالوه بر جغرافیا به تاریخ‬ ‫نیز اشاره دارند و هر کدام از آنها رد پایی از گذشته هستند‪ .‬مطالعۀ علمی جاینامها‪ 3‬و ریشهشناسی‪،‬‬ ‫‪9‬جمعیت ترکان در استانهای دیگر نیز زندگی می کنند اما شناسایی دقیق آنها به دالیل مختلف از جمله تغییر زبان و فرهنگ‬ ‫دشوار گردیده است‪ .‬به عنوان مثال طوایف مختلف ایل بیچاقچی که تبار ترکی دارند در سیرجان و نواحی اطراف (استان کرمان)‬ ‫زندگی میکنند‪ .‬نسلهای کنونی ایل بچاقچی به زبان فارسی صحبت میکنند‪.‬‬ ‫‪2‬‬

‫) است به مطالعۀ نام اماکن مسکونی و‬ ‫) که شاخهای از علم نامشناسی (‬ ‫یا‬ ‫‪3‬جاینامشناسی (‬ ‫) نیز از شاخههای فرعی این رشتۀ علمی است‪.‬‬ ‫) و نامکوهشناسی (‬ ‫عوارض طبیعی میپردازد‪ .‬همچنین نامآبشناسی (‬ ‫) نیز شامل مطالعۀ نام اجزاء فرعی مرتبط با یک واحد توپونومی است‪ :‬نام جاده‪ ،‬خیابان‪،‬‬ ‫عالوه بر این میکروتوپونومی (‬ ‫کوچه‪ ،‬میدان‪ ،‬مسجد‪ ،‬مزرعه‪ ،‬باغ‪ ،‬برکه‪ ،‬نهر‪ ،‬ییالق و قشالق و ‪. ...‬‬

‫‪ / 66‬فصلنامه آذربایجانپژوهی‪ ،‬سال اول‪ ،‬شماره دوم‪ ،‬پاییز ‪9311‬‬

‫معناشناسی و طبقهبندی زبانشناختی آنها میتواند به شناخت هرچه بیشتر گذشته و حال کمک کند‪ .‬این‬ ‫نامها همچون دانههای پراکندۀ تسبیح با نخی به نام تاریخ مشترک به هم وصل میشوند‪ .‬جاینامهای‬ ‫مشابه و همتبار دارای گذشتۀ مشترکی هستند و با شناسایی واژههای همخانواده و همریشه میتوان واقعیات‬ ‫تاریخی را بازشناسی و جانمایی کرد‪.‬‬ ‫جاینام ها فی البداهه و فی الحال اختراع نشده اند بلکه هر یک تاریخ و شناسنامۀ خود را دارند‪ .‬این‬ ‫نام ها یادگار اقوام تاریخی هستند و رنگ و بوی آنها را با خود حمل می کنند‪ .‬بنابراین جاینام های‬ ‫موجود در یک قلمرو جغرافیایی سند معتبری بر حضور تاریخی اقوام خاص در آن منطقه است‪ .‬یکی‬ ‫از کارکردهای مثبت جاینام شنا سی کشف نحوۀ سکونت اقوام تاریخی در یک بستر جغرافیایی است و‬ ‫با مطالعۀ جاینام ها می توان حضور تاریخی اقوام مختلف را بازنمایی کرد‪ .‬به تبع این رویکرد نظری‬ ‫می توان ادعا کرد وجود جاینام های تُرکی در مناطق مختلف ایران نشانه ای از حضور ترکان در آن‬ ‫مناطق و نیز تفوق سیاسی‪ ،‬فرهنگی و زبانی آنها در برهه هایی از تاریخ بوده است‪ .‬به عبارت دیگر‬ ‫« جاینام ترکی» معرف « حضور تاریخی ترکان» است‪ .‬مطالعۀ علمی جاینام ها مستلزم مراجعه به اسناد‬ ‫تاریخی (کتاب ها‪ ،‬سفرنامه ها‪ ،‬وقفنامه ها‪ ،‬معاهده نامه ها‪ ،‬اسناد ملکی و مالی‪ ،‬نامه ها و زندگی نامه ها و‬ ‫‪ ،)...‬کتب جغرافیایی‪ ،‬نقشه ها‪ ،‬سایت های اینترنتی‪ ،‬اسناد اداری و اظهارات و نقل قول های ساکنان‬ ‫محلی و همسایگان آنها است‪ .‬لکن در این پژوهش به دلیل محدودیت های زمانی و پرسنلی موجود‬ ‫صرفاً با مراجعه به گزارش سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ‪ 9335‬ابتدا نام ‪ 522‬شهر‪ ،‬بخش‪،‬‬ ‫دهستان‪ ،‬روستا و مزرعه که حاوی مشتقات مختلف واژۀ ترکی «قره» (قره‪ ،‬قرا‪ ،‬قراجه‪ ،‬قرجه‪ ،‬قره‬ ‫جه‪ ،‬قراچه‪ ،‬قرچه و قره چی) بودند انتخاب و تفکیک شد‪ .‬در مرحلۀ بعد ضمن تحلیل محتوای جاینام ها‪،‬‬ ‫جداول آماری و نقشۀ توزیع جغرافیایی این نام ها به تفکیک اس تان ترسیم گردید‪ .‬در مرحلۀ نهایی نیز‬ ‫جهت سنجش اعتبار تحقیق با استفاده از اطالعات «پایگاه ملی نام های جغرافیایی ایران» متعلق به‬ ‫« سازمان نقشه برداری کشور» جاینام های حاوی واژۀ ترکی «قره» پردازش و مقایسه گردید‪.‬‬ ‫در این پژوهش ‪ 522‬جاینام حاوی مشتقات واژۀ ترکی «قره» تحلیل شدهاند‪ .‬این مشتقات عبارتند از‪ :‬قره‬ ‫(‪ ،)456‬قرا (‪ ،)43‬قراجه (‪ ،)94‬قرجه (‪ ،)9‬قره جه (‪ ،)6‬قراچه (‪ ،)3‬قرچه (‪ )9‬و قره چی (‪ .)5‬بسیاری از‬ ‫جاینامها در بخشهای مختلف ایران تکرار شدهاند‪ .‬به عنوان مثال در استانهای آذربایجان غربی‪ ،‬اردبیل‪،‬‬ ‫خراسان رضوی‪ ،‬قم‪ ،‬کرمانشاه‪ ،‬گلستان‪ ،‬گیالن و لرستان روستایی به نام «قره سو» وجود دارد‪.‬‬ ‫از منظر معناشناسی جاینامهای مرتبط با واژۀ «قره» قابل طبقهبندی هستند‪ .‬موصوفات مربوط به صفت‬ ‫«قره» به طور عمده شامل آب‪ ،‬نبات‪ ،‬جماد‪ ،‬آبادی‪ ،‬انسان‪ ،‬حیوان و ‪ ...‬هستند‪ .‬در جدول (‪ )9‬طبقات عمده‬ ‫و جاینامهای مرتبط به همراه تعداد آنها نمایش داده شده است‪.‬‬

‫توزیع جغرافیایی ترکان ایران ‪56 /‬‬

‫جاینام (تعداد)‬ ‫طبقه‬ ‫قره سو (‪ ،)1‬قره چای (‪ ،)3‬قره چشمه (‪ ،)4‬قره گل (‪ ،)91‬قراگل (‪ ،)4‬قره بالغ (‪ ،)32‬قره‬ ‫آب‬ ‫بوالغ (‪ )9‬و قره کهریز (‪ )5‬و ‪...‬‬ ‫قره باغ (‪ ،)5‬قره آغاج (‪ ،)29‬قره آغاچ (‪ ،)9‬قره آقاچ (‪ ،)4‬قره آقاچلی (‪ ،)9‬قره آقاشلی (‪،)9‬‬ ‫نبات‬ ‫قره قاج (‪ ،)9‬قره قاچ (‪ ،)3‬قره چمن (‪ ،)2‬قره تکان (‪ )2‬و قره تیکان (‪ ،)9‬قره کوشن (‪ )9‬و ‪...‬‬ ‫قره داغ (‪ ،)3‬قره تپه (‪ ،)39‬قره قیه (‪ ،)91‬قره جه قیه (‪ ،)9‬قره جاقیه (‪ ،)9‬قره داش (‪ ،)3‬قره‬ ‫جماد‬ ‫دره (‪ )93‬و قره درق (‪ )6‬و ‪...‬‬ ‫آبادی قره کند (‪ ،)5‬قراکند (‪ )2‬و قره قشالق (‪ )91‬و ‪...‬‬ ‫قره خان (‪ ،)99‬قره محمد (‪ )5‬و قره ولی (‪ ،)4‬قره بابا (‪ ،)3‬قره حاجی (‪ )3‬قره سعید (‪ ،)9‬قره‬ ‫انسان‬ ‫اوغالن (‪ ،)9‬قره قیز (‪ )9‬و ‪...‬‬ ‫قره قوچ (‪ ،)5‬قره تولکی (‪ )2‬قره قوزی (‪ ،)2‬قره قوش (‪ ،)2‬ایالن قره (‪ ،)9‬قره قویون (‪ )9‬و‬ ‫حیوان‬ ‫‪...‬‬ ‫جدول (‪ :)9‬طبقات معنایی جاینامهای حاوی مشتقات واژۀ «قره»‬

‫به منظور نمایش نحوۀ توزیع جغرافیایی جاینامهای ترکی این اسامی برحسب استان تفکیک شدهاند‪ .‬تعداد‬ ‫‪ 522‬جاینام به تفکیک ‪ 39‬استان کشور در جدول (‪ )2‬فهرست شده است‪ .‬همانگونه که مشاهده میشود‬ ‫آذربایجان شرقی با دارا بودن ‪ 911‬جاینام حاوی مشتقات واژۀ ترکی «قره» در صدر جدول واقع شده است‪.‬‬ ‫استانهای آذربایجان غربی‪ ،‬اردبیل‪ ،‬زنجان‪ ،‬گلستان‪ ،‬خراسان رضوی‪ ،‬خراسان شمالی‪ ،‬کردستان و فارس‬ ‫نیز در ردههای بعدی قرار گرفتهاند‪ .‬بنابراین میتوان با احتیاط مدعی شد از منظر تاریخی ترکان ایران در‬ ‫این استانها حضور بیشتری داشتهاند‪.‬‬ ‫اما هفت استان بوشهر‪ ،‬تهران‪ ،‬چهارمحال و بختیاری‪ ،‬سمنان‪ ،‬سیستان و بلوچستان‪ ،‬قم‪ ،‬کهگیلویه و‬ ‫بویراحمد و یزد تنها دارای یک جاینام حاوی مشتقات «قره» هستند‪ .‬همچنین در بین ‪ 39‬استان کشور تنها‬ ‫سه استان ایالم‪ ،‬خراسان جنوبی و هرمزگان فاقد جاینامی با مشتقات واژۀ «قره» هستند‪ .‬لذا سکونت‬ ‫تاریخی ترکان در این استانها کمتر بوده است‪.‬‬ ‫با تبدیل ارقام موجود در جدول (‪ )2‬به نقشۀ جغرافیایی تصویر نسبتاً شفافی از توزیع جاینامهای ترکی به‬ ‫دست میآید‪ .‬بر اساس نقشۀ توزیع جغرافیایی نشان داده شده در شکل (‪ )9‬کثرت جاینامهای ترکی و به‬ ‫تبع آن سکونت تاریخی ترکان در بخش اعظم مناطق جغرافیایی ایران مشهود است‪ .‬به نظر میرسد ترکان‬ ‫در مناطق شمال غربی‪ ،‬شمال شرقی‪ ،‬غرب و جنوب ایران تمرکز بیشتری داشتهاند و حضور آنها تنها در‬ ‫مناطق گرم و خشک و مناطق کویری کمرنگ بوده است‪.‬‬

‫‪ / 07‬فصلنامه آذربایجانپژوهی‪ ،‬سال اول‪ ،‬شماره دوم‪ ،‬پاییز ‪9311‬‬

‫استان‬

‫آذربایجان‬ ‫شرقی‬ ‫(‪)106‬‬

‫آذربایجان‬ ‫غربی‬ ‫(‪)88‬‬

‫نام محل‬ ‫آغکند قره خضر‪ ،‬بایقرارود‪ ،‬بایقراکوه‪ ،‬تازه کند قراجه قیه‪ ،‬توپقره‪ ،‬شور قره کند‪،‬‬ ‫قراتلو‪ ،‬قراجه (‪ ،)2‬قراجه اربط‪ ،‬قراجه فیض اله‪ ،‬قراجه قیه (‪ ،)2‬قراجه لو‪ ،‬قراجه‬ ‫محمد‪ ،‬قراجه ملک‪ ،‬قراجه میدان داغی‪ ،‬قراغیل‪ ،‬قراین‪ ،‬قرجه قیه پناهی‪ ،‬قره آغاج‬ ‫(‪ ،)2‬قره آغاج رود‪ ،‬قره آغاج کوشک‪ ،‬قره آوری‪ ،‬قره ایگیتی (اسکانلوی علیا)‪ ،‬قره‬ ‫بابا (‪ ،)2‬قره برقع‪ ،‬قره بالغ (‪ ،)7‬قره بالغ (قلعه زیر)‪ ،‬قره بورون‪ ،‬قره پاچانلو‪ ،‬قره‬ ‫تپه (‪ ،)3‬قره تپه (قشالق قره تپه)‪ ،‬قره تیکانلو‪ ،‬قره جه قیا‪ ،‬قره جه قیه‪ ،‬قره چال‪،‬‬ ‫قره چای حاج علی‪ ،‬قره چای نقشی‪ ،‬قره چپق‪ ،‬قره چمن‪ ،‬قره چناق‪ ،‬قره چی‬ ‫احمدآباد (مرزآباد)‪ ،‬قره چی معدن‪ ،‬قره حاجی سفلی‪ ،‬قره حاجی علیا‪ ،‬قره حاجیلو‪،‬‬ ‫قره خضر‪ ،‬قره داش‪ ،‬قره درق‪ ،‬قره درق سفلی‪ ،‬قره درق علیا (‪ ،)2‬قره درق وسطی‪،‬‬ ‫قره دیو‪ ،‬قره زکی‪ ،‬قره سفر‪ ،‬قره سقال‪ ،‬قره صفرلو (دول باغی)‪ ،‬قره صوفی‪ ،‬قره‬ ‫طورق‪ ،‬قره غورت (قره عورت)‪ ،‬قره قانلو‪ ،‬قره قشالق (‪ ،)3‬قره قوچ (قره قوچ سفلی)‪،‬‬ ‫قره قوچ مین باشی (قره قوچ علیا)‪ ،‬قره قوزی (نصرت آباد)‪ ،‬قره قیشه‪ ،‬قره قیه (‪،)5‬‬ ‫قره قیه شکرلو‪ ،‬قره کانلو‪ ،‬قره کلک‪ ،‬قره کند (‪ ،)2‬قره کند خطب (قره کهنه‬ ‫موسوی)‪ ،‬قره کوشن‪ ،‬قره گل (‪ ،)2‬قره گنای سفلی‪ ،‬قره گنای علیا‪ ،‬قره گنای‬ ‫وسطی‪ ،‬قره گنبد سفلی‪ ،‬قره گنبد علیا‪ ،‬قره گوزلو‪ ،‬قره گونی (‪ ،)2‬قره نازسفلی‪ ،‬قره‬ ‫نازعلیا‪ ،‬قره وانلو‪ ،‬قره ولی‪ ،‬قشالق قراخانلو (کهلی قره خانلو)‪ ،‬قشالق قره باغلو‪،‬‬ ‫قشالق قره داغلو و گللرقره صوفی (گللر)‬ ‫ایستگاه راه اهن قره تپه‪ ،‬ایالن قره سفلی‪ ،‬ایالن قره علیا (تازه کند ایالن قره)‪،‬‬ ‫حصارقره تپه‪ ،‬قراجلو (‪ ،)2‬قراگوز حاجی بابا‪ ،‬قراگوز سلیم اقا‪ ،‬قرالر حاج قاسم‪ ،‬قرالر‬ ‫طسوجی‪ ،‬قرالر کوه‪ ،‬قرالر لطف اهلل‪ ،‬قرالر آقا تقی‪ ،‬قرالی‪ ،‬قراولخانه‪ ،‬قرایی‪ ،‬قره آغاج‬ ‫(‪ ،)4‬قره آغاج علیا‪ ،‬قره آغل‪ ،‬قره اوغالن‪ ،‬قره ایاق‪ ،‬قره بابا‪ ،‬قره باغ‪ ،‬قره براز‪ ،‬قره‬ ‫بالغ (‪ ،)4‬قره بالغ سفلی‪ ،‬قره بالغ علیا‪ ،‬قره بوغاز‪ ،‬قره پاپاق‪ ،‬قره تپه (‪ ،)4‬قره‬ ‫تولکی سفلی‪ ،‬قره تولکی علیا‪ ،‬قره جالو‪ ،‬قره جلو‪ ،‬قره جه وران سفلی‪ ،‬قره جه وران‬ ‫علیا‪ ،‬قره چالن‪ ،‬قره چی بالغ‪ ،‬قره حسنلو‪ ،‬قره حسنلو خواجه پاشا‪ ،‬قره خاج‪ ،‬قره‬ ‫خان‪ ،‬قره خضر‪ ،‬قره خوجالو‪ ،‬قره داش‪ ،‬قره داغ (‪ ،)2‬قره داغلی (عیسی کندی)‪ ،‬قره‬ ‫زاغ‪ ،‬قره زمین‪ ،‬قره سقال‪ ،‬قره سقل‪ ،‬قره سو‪ ،‬قره شعبان‪ ،‬قره ضیاءالدین‪ ،‬قره عمر‪،‬‬ ‫قره قاچ‪ ،‬قره قشالق (‪ ،)2‬قره قصاب‪ ،‬قره قوزلو‪ ،‬قره قوش سفلی‪ ،‬قره قوش علیا‪،‬‬ ‫قره قویون‪ ،‬قره قویون جنوبی‪ ،‬قره قویونلو (‪ ،)2‬قره قیز‪ ،‬قره قیه (‪ ،)2‬قره کلیسا‪،‬‬ ‫قره کند‪ ،‬قره کهریز (‪ ،)2‬قره گل (‪ ،)2‬قره گوز ایل‪ ،‬قره ناز و گاوداری قره نی‬

‫توزیع جغرافیایی ترکان ایران ‪61 /‬‬

‫اردبیل‬ ‫(‪)56‬‬

‫زنجان‬ ‫(‪)00‬‬

‫گلستان‬ ‫(‪)88‬‬

‫خراسان‬ ‫رضوی‬

‫تازه کند قره بالغ‪ ،‬قراجه آغل‪ ،‬قره آغاج (‪ ،)2‬قره آغاج باال‪ ،‬قره آغاج پایین‪ ،‬قره‬ ‫آغاج پشته‪ ،‬قره باغالر‪ ،‬قره بالغ‪ ،‬قره تپه (‪ ،)2‬قره تپه سبالن‪ ،‬قره تکان‪ ،‬قره تکانلو‪،‬‬ ‫قره چناق‪ ،‬قره چی سفلی‪ ،‬قره چی علیا‪ ،‬قره حسنلو‪ ،‬قره خان بیگلو‪ ،‬قره خان لو‪،‬‬ ‫قره داغلو‪ ،‬قره سقال سفلی‪ ،‬قره سقال علیا‪ ،‬قره سو‪ ،‬قره شیران‪ ،‬قره قاسملو‪ ،‬قره‬ ‫قاشلو‪ ،‬قره قباق سفلی‪ ،‬قره قباق علیا (اژدربیگلو)‪ ،‬قره قشالق (‪ ،)2‬قره قوچ (حجت‬ ‫آباد)‪ ،‬قره قیه‪ ،‬قره گسک‪ ،‬قره گل (‪ ،)2‬قره لر‪ ،‬قره لو‪ ،‬قره ملهم‪ ،‬قره ولی‪ ،‬قره ولی‬ ‫لو‪ ،‬قره یاتاق‪ ،‬قشالق امیرخانلو قره سقل‪ ،‬قشالق تک قویی قره پیران‪ ،‬قشالق‬ ‫تکقویی قره پیران حضرتقلی‪ ،‬قشالق دمیرچلوی قره قشالق حاج ابیل‪ ،‬قشالق‬ ‫دمیرچلوی قره قشالق حاج مجید‪ ،‬قشالق قراوغلی ایبی‪ ،‬قشالق قراوغلی جبار‪،‬‬ ‫قشالق قره تپه تماق علی‪ ،‬قشالق قره تپه ملک لر‪ ،‬قشالق قره تکانلو امراهلل‪،‬‬ ‫قشالق قره جالو حاجی ایمان‪ ،‬قشالق قره جالوحاجی صادق‪ ،‬قشالق قره دره اسم‬ ‫خان آزادخان‪ ،‬قشالق قره دره اسم خان اسد‪ ،‬قشالق قره دره اسم خان حاج سعداله‪،‬‬ ‫قشالق قره دره اسمخان تهراج‪ ،‬قشالق قره دره اسمخان خان کیشی‪ ،‬قشالق قره‬ ‫دره اسمخان صفرکندی‪ ،‬قشالق قره دره حاجی علیش‪ ،‬قشالق قره دره عزیز رستم‪،‬‬ ‫قشالق قره دره کهل قشالق فرصت‪ ،‬قشالق قره دره کهلوقشالق حاجی‬ ‫شاهوردی‪ ،‬قشالق قره سقال‪ ،‬قشالق قره قیه‪ ،‬قشالق قره ککیل ایاز‪ ،‬قشالق قره‬ ‫ککیل حاجی محمود و قشالق قره ککیل حاجی مطلب‬ ‫توپ قره‪ ،‬قراقیه‪ ،‬قراگل‪ ،‬قره آغاج (‪ ،)2‬قره آغاج سفلی‪ ،‬قره آغاج علیا‪ ،‬قره آقاجلو‪،‬‬ ‫قره اوغالنلو‪ ،‬قره آیی‪ ،‬قره باطالق‪ ،‬قره بالغ (‪ ،)2‬قره بوته (‪ ،)2‬قره بوالغ‪ ،‬قره‬ ‫پشتلو‪ ،‬قره تپه (‪ ،)3‬قره چریان‪ ،‬قره حصارلو‪ ،‬قره داش‪ ،‬قره داغ‪ ،‬قره درق‪ ،‬قره دره‪،‬‬ ‫قره دوراخلو سفلی‪ ،‬قره زکی‪ ،‬قره سعید‪ ،‬قره قشالق‪ ،‬قره کهریز‪ ،‬قره کول‪ ،‬قره گل‬ ‫(‪ ،)2‬قره گنی‪ ،‬قره محمد (‪ ،)2‬قره ناس‪ ،‬قره ولی و مزرعه قره بالغ‬ ‫اجن قره خوجه‪ ،‬امان قره جه‪ ،‬تمر قره قوزی‪ ،‬حاجی قره‪ ،‬زابلی محله قره شور‪ ،‬قراول‬ ‫تپه‪ ،‬قراول حاجی تاجی‪ ،‬قراوالن‪ ،‬قره آغاچ‪ ،‬قره آقاچلی‪ ،‬قره آقاشلی‪ ،‬قره بالغ‪ ،‬قره تپه‬ ‫(‪ ،)2‬قره تپه شیخ‪ ،‬قره جه‪ ،‬قره چشمه‪ ،‬قره داغلی‪ ،‬قره دام یک‪ ،‬قره دانگ‪ ،‬قره سعید‪،‬‬ ‫قره سو‪ ،‬قره شور‪ ،‬قره قاچ‪ ،‬قره قاشلی‪ ،‬قره قول تپه‪ ،‬قره کسلخه‪ ،‬قره کیله‪ ،‬قره گل‬ ‫تخته وسط‪ ،‬قره گل شرقی‪ ،‬قره گل غربی‪ ،‬قره گل کله‪ ،‬قره ماخر‪ ،‬قره محمد تپه‪ ،‬قره‬ ‫یسر باال‪ ،‬قره یسر پایین‪ ،‬قلعه قره جلر و گینک لیک قره صحنه‬ ‫باباقره‪ ،‬بندقرا‪ ،‬چاق قره‪ ،‬چاه شماره ‪ 9‬قره حوض (جبله نو)‪ ،‬عباس خان قره گل‪،‬‬ ‫قارا چشمه‪ ،‬قراچه‪ ،‬قره آقاچ‪ ،‬قره باشلو‪ ،‬قره باغ‪ ،‬قره بیک‪ ،‬قره تکان‪ ،‬قره تیکان‬

‫‪ / 07‬فصلنامه آذربایجانپژوهی‪ ،‬سال اول‪ ،‬شماره دوم‪ ،‬پاییز ‪9311‬‬

‫(شهید اسالم توکلی)‪ ،‬قره جقه‪ ،‬قره جنگل‪ ،‬قره چای‪ ،‬قره چه‪ ،‬قره خان‪ ،‬قره داش‪،‬‬ ‫(‪)96‬‬ ‫قره سنگی (قلعه سنگی)‪ ،‬قره سو‪ ،‬قره شاهوردی (احمدآباد)‪ ،‬قره قلی‪ ،‬قره قویونلو‪،‬‬ ‫قره قیطان‪ ،‬قره کوسه‪ ،‬قره گل‪ ،‬قره محمد و معدن گچ قره قوچی‬ ‫رباط قره بیل‪ ،‬علی آباد قره چای‪ ،‬قراجه‪ ،‬قراجه رباط‪ ،‬قره آقاج‪ ،‬قره آقاج باال‪ ،‬قره‬ ‫خراسان‬ ‫آقاج پایین‪ ،‬قره باشلو‪ ،‬قره باطر‪ ،‬قره باغ (قزل لر)‪ ،‬قره پارچق‪ ،‬قره جقه‪ ،‬قره جنگل‬ ‫علیا‪ ،‬قره چاه‪ ،‬قره چای‪ ،‬قره چشمه‪ ،‬قره چشمه پایین‪ ،‬قره چه رباط‪ ،‬قره خان بندی‪،‬‬ ‫شمالی‬ ‫قره قانلو (‪ ،)2‬قره کانلو‪ ،‬قره گل‪ ،‬قره لر‪ ،‬قره مصلی‪ ،‬قره نوده‪ ،‬قلعه بیگ قره چشمه‬ ‫(‪)98‬‬ ‫و مزرعه قره میدان کوچک‬ ‫تازه آباد قراگل‪ ،‬حسن قره‪ ،‬سراب قره خان‪ ،‬قراتوره‪ ،‬قراجلو‪ ،‬قراچی قران‪ ،‬قراطوره‪،‬‬ ‫کردستان قراغل‪ ،‬قراگل‪ ،‬قره بغره‪ ،‬قره بالغ (‪ ،)2‬قره بالغ پنجه‪ ،‬قره بالغ خان‪ ،‬قره بالغ‬ ‫میانکوه‪ ،‬قره پالچوق‪ ،‬قره چر‪ ،‬قره دربند‪ ،‬قره دره‪ ،‬قره قایه‪ ،‬قره گل‪ ،‬قره گویز‪ ،‬قره‬ ‫(‪)96‬‬ ‫محمدلو‪ ،‬قره ناو و قزانقره‬ ‫باغات قراول‪ ،‬بنکوی قره لو‪ ،‬تلخاب قره خانی‪ ،‬توگه قره بس‪ ،‬قره باغ‪ ،‬قره بالغ‪،‬‬ ‫فارس‬ ‫قره چمن‪ ،‬قره حسینی‪ ،‬قره دره‪ ،‬قره قیه‪ ،‬قره کنار‪ ،‬قره گزلو‪ ،‬قره گل سفلی‪ ،‬قره‬ ‫(‪)16‬‬ ‫گل علیا‪ ،‬معدن شن و ماسه قره آقاج‬ ‫چشمه قره‪ ،‬شهرک زراعی قره بالغ‪ ،‬قره بالغ اعظم‪ ،‬قره بالغ شیخ مراد‪ ،‬قره بناس‪،‬‬ ‫کرمانشاه‬ ‫قره تپه‪ ،‬قره تپه‪ ،‬قره حسن‪ ،‬قره ژاله مهرعلی‪ ،‬قره سو‪ ،‬قره قاج‪ ،‬قره گوزلو سفلی‪،‬‬ ‫(‪)16‬‬ ‫قره گوزلو علیا‪ ،‬قره ولی و قره ویس‬ ‫حصار قره باغی‪ ،‬قراتلو‪ ،‬قراقیه‪ ،‬قراکند‪ ،‬قراکند‪ ،‬قراگل‪ ،‬قرایلر‪ ،‬قره آغاج‪ ،‬قره بالغ‬ ‫همدان (‪)19‬‬ ‫(‪ ،)2‬قره تگینی و قره دای‬ ‫قراچه قیا‪ ،‬قره آغاج‪ ،‬قره باغ‪ ،‬قره بالغ‪ ،‬قره چم‪ ،‬قره داش‪ ،‬قره داش پرچیک‪ ،‬قره‬ ‫قزوین (‪)19‬‬ ‫دولو‪ ،‬قره قباد‪ ،‬قره قورتان‪ ،‬قره کرسلو و قلعه قره داش‬ ‫مرکزی‬ ‫(‪)10‬‬

‫حسن آباد قره دربند‪ ،‬عباس آباد قره آغاج‪ ،‬قراقیه‪ ،‬قره بنیاد‪ ،‬قره جاقیه‪ ،‬قره چای‪،‬‬ ‫قره داش‪ ،‬قره کهریز (‪ )2‬و قشالق قره زاغه‬

‫اصفهان (‪ )0‬چاله قرا‪ ،‬قره بلطاق‪ ،‬قره تپه و قره قاچ‬ ‫خوزستان‬ ‫(‪)0‬‬ ‫لرستان (‪)0‬‬ ‫مازندران‬ ‫(‪)0‬‬

‫قره خان سفلی‪ ،‬قره خان علیا‪ ،‬قره ویسی و مرغداری قراچه‬ ‫قره خان‪ ،‬قره دین‪ ،‬قره سو و قره ملک‬ ‫قراخیل‪ ،‬قراکال‪ ،‬قره تپه و قره طغان‬

‫توزیع جغرافیایی ترکان ایران ‪68 /‬‬

‫البرز (‪)8‬‬

‫قره تپه‪ ،‬قره ترپاق و قره قباد‬

‫گیالن (‪)8‬‬

‫قراخان محله‪ ،‬قره داشت و قره سوی‬

‫کرمان (‪)9‬‬

‫قره تپه (موتورپمپ حسین آباد) و قره تپه عشایری‬

‫بوشهر (‪)1‬‬

‫قراول خانه‬

‫تهران (‪)1‬‬

‫مزرعه قره گل‬

‫چهارمحال و‬ ‫بختیاری (‪)1‬‬ ‫سمنان (‪)1‬‬

‫قرا قوش‬ ‫چاه قره سقر‬

‫سیستان و‬ ‫بلوچستان‬

‫قره یاغی‬

‫(‪)1‬‬ ‫قم (‪)1‬‬

‫قره سو‬

‫کهگیلویه و‬ ‫بویراحمد‬

‫سر کمر قره خون‬

‫(‪)1‬‬ ‫یزد (‪)1‬‬

‫قرچه‬

‫ایالم (‪)0‬‬ ‫خراسان‬ ‫جنوبی (‪)0‬‬ ‫هرمزگان‬ ‫(‪)0‬‬ ‫جدول (‪ :)2‬جاینامهای حاوی مشتقات واژۀ ترکی «قره» به تفکیک استان‬

‫‪ / 07‬فصلنامه آذربایجانپژوهی‪ ،‬سال اول‪ ،‬شماره دوم‪ ،‬پاییز ‪9311‬‬

‫شکل (‪ :)9‬نقشۀ توزیع جغرافیایی جاینامهای حاوی مشتقات واژۀ ترکی «قره»‬

‫در ادامه‪ ،‬جهت سنجش اعتبار تحقیق و ارزیابی صحت مدعاهای مطرح شده به اطالعات «پایگاه ملی‬ ‫نام های جغرافیایی ایران» مراجعه می گردد ‪ .‬در فرآیند اعتبارسنجی‪ ،‬آمار مربوط به عارضه های‬ ‫جغرافیایی حاوی واژۀ «قره» استخراج‪ ،‬طبقهبندی و مقایسه گردید‪ .‬همانطور که در جدول (‪ )3‬نشان‬ ‫داده شده است اطالعات استخراج شده تا حد زیادی با آمارهای « سرشماری عمومی نفوس و مسکن»‬ ‫همپوشانی دارند‪ .‬با این حال در آمارهای مربوط به «پایگاه ملی نام های جغرافیایی ایران» تعداد‬ ‫جاینام های ترکی در استان های همدان‪ ،‬فارس‪ ،‬اصفه ان‪ ،‬تهران و قم قابل توجه است‪.‬‬

‫توزیع جغرافیایی ترکان ایران ‪66 /‬‬ ‫‪1‬‬

‫استان‬

‫الف‬

‫آذربایجان شرقی‬

‫‪911‬‬

‫ب‬

‫‪9‬‬

‫‪535‬‬

‫الف‬

‫ب‬

‫استان‬ ‫قم‬

‫‪9‬‬

‫‪94‬‬

‫لرستان‬ ‫چهارمحال و بختیاری‬ ‫بوشهر‬ ‫گیالن‬ ‫کرمان‬ ‫مازندران‬ ‫هرمزگان‬ ‫البرز‬ ‫ایالم‬ ‫یزد‬ ‫خراسان جنوبی‬ ‫خوزستان‬ ‫کهگیلویه و بویراحمد‬ ‫سیستان و بلوچستان‬

‫‪4‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪4‬‬ ‫‪9‬‬ ‫‪9‬‬

‫‪92‬‬ ‫‪99‬‬ ‫‪91‬‬ ‫‪1‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪6‬‬ ‫‪5‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪3‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪2‬‬ ‫‪9‬‬

‫‪333‬‬ ‫‪33‬‬ ‫آذربایجان غربی‬ ‫‪927‬‬ ‫‪61‬‬ ‫اردبیل‬ ‫‪922‬‬ ‫‪91‬‬ ‫مرکزی‬ ‫‪913‬‬ ‫‪41‬‬ ‫زنجان‬ ‫‪917‬‬ ‫‪23‬‬ ‫خراسان شمالی‬ ‫‪13‬‬ ‫‪33‬‬ ‫گلستان‬ ‫‪37‬‬ ‫‪92‬‬ ‫همدان‬ ‫‪73‬‬ ‫‪25‬‬ ‫کردستان‬ ‫‪71‬‬ ‫‪95‬‬ ‫فارس‬ ‫‪64‬‬ ‫‪92‬‬ ‫قزوین‬ ‫‪61‬‬ ‫‪95‬‬ ‫کرمانشاه‬ ‫‪59‬‬ ‫‪4‬‬ ‫اصفهان‬ ‫‪33‬‬ ‫‪21‬‬ ‫خراسان رضوی‬ ‫‪21‬‬ ‫‪9‬‬ ‫سمنان‬ ‫‪94‬‬ ‫‪9‬‬ ‫تهران‬ ‫‪699‬‬ ‫جمع‬ ‫جدول (‪ :)3‬جاینامهای حاوی واژۀ «قره» و مشتقات آن به تفکیک استان‬

‫‪9001‬‬

‫نتیجه‬ ‫در این مقاله پژوهشگر برای ترسیم نقشۀ توزیع جغرافیایی جمعیت ترکان ایران به سبب فقدان آمار دقیق و اطالعات‬ ‫شفاف‪ ،‬به ناچار از شیوههای بدیل (تحلیل لهجههای ترکی و تحلیل جاینامها) استفاده کرده است‪ .‬این شیوهها دارای‬ ‫محدودیتها و ایرادات خاص خود هستند‪ ،‬با این حال نیمرخ نسبتاً شفافی از وضعیت سکونت ترکان در بخش اعظم‬ ‫ایران ترسیم مینمایند‪ .‬توزیع تاریخی جمعیت با دقت نسبتاً قابل قبولی نشان داده شده است‪ 3‬اما توزیع جغرافیایی‬ ‫جمعیت کنونی به سبب تشدید روندهای مهاجرت در دهههای اخیر با نقص و خطا مواجه است‪.4‬‬ ‫در اینجا الزم است به محدودیتهای پژوهش دربارۀ جاینامها پرداخته شود تا پژوهشگران بعدی با اطالع از دشواریها‬ ‫‪ 1‬نام شهرها و روستاهای حاوی مشتقات واژۀ ترکی «قره» مستخرج از «سرشماری عمومی نفوس و مسکن» سال ‪9335‬‬ ‫‪ 2‬عارضههای جغرافیایی حاوی واژۀ ترکی «قره» مستخرج از «پایگاه ملی نامهای جغرافیایی ایران»‬ ‫‪3‬تغییر عمدی نامهای جغرافیایی یکی از موانع دسترسی به نامهای تاریخی مناطق جغرافیایی است‪.‬‬ ‫‪4‬به عنوان مثال‪ ،‬جمعیت ترکزبان و ترکتبار زیادی در سه استان تهران‪ ،‬البرز و قم سکونت دارند‪ .‬اما برآورد این جمعیت با‬ ‫استفاده از اطالعات تحلیل شده در این پژوهش ناممکن است و این یکی دیگر از محدودیتهای پژوهش حاضر محسوب میشود‪.‬‬

‫‪ / 06‬فصلنامه آذربایجانپژوهی‪ ،‬سال اول‪ ،‬شماره دوم‪ ،‬پاییز ‪9311‬‬

‫نقشۀ راه مناسبی را برای نیل به اهداف خود ترسیم نمایند‪ .‬بزرگترین محدودیت این شیوۀ تحلیل‪ ،‬تغییر جاینامها در گذر‬ ‫ایام است‪ .‬بسیاری از نامهای جغرافیایی در طول تاریخ تغییر شکل یافتهاند و این تغییرات دالیل مختلفی داشته است‪:‬‬ ‫تغییر زبان ساکنان منطقه‪ ،‬تغییر نحوۀ تلفظ کلمه‪ ،‬جنگ و تصرف سرزمین توسط فاتحان‪ ،‬تغییر مذهب‪ ،‬تغییر ایدئولوژی‬ ‫مسلط‪ ،‬تغییر حکومت و محو نامهای مرتبط با حکومتهای پیشین و ‪ . ...‬در یکصد سال اخیر حاکمان سیاسی و فرهنگی‬ ‫در نتیجۀ سلطۀ افکار پارسگرایانه و باستانگرایی و آریاگرایی بسیاری از اسامی جغرافیایی را به عمد تغییر دادهاند‪« .‬قره‬ ‫داغ» به «ارسباران»‪« ،‬قره عینی» به «سیه چشمه»‪« ،‬سراسکند» به «هشترود»‪« ،‬سووق بوالق» به «مهاباد» و‬ ‫«سایین قاال» به «شاهین دژ» تغییر نام یافتهاند‪ .‬دولتها با برنامهریزی دقیق در راستای فارسیسازی واژهها و پیرایش‬ ‫کلمات غیرفارسی تالش کردهاند‪ .‬به عنوان مثال در دورۀ پهلوی هیئت وزیران در جلسه مورخ ‪ 9355/92/23‬تغییر نام‬ ‫نود و هفت جزیره از جزایر دریاچۀ رضائیه (اورمیه) را تصویب کرده است‪ .‬مطابق این مصوبه نام جزیره شماره ‪ 6‬از «قره‬ ‫آدا» به «سیاوش»‪ ،‬نام جزیره شماره ‪ 79‬از «قلیچ یاقلی قره» به «شمشیران» و نام جزیره شماره ‪ 73‬از «یاستی یاقلی‬ ‫قره» به «سیاه سنگ» تغییر یافته است‪ .‬عالوه براین به دنبال تحوالت سیاسی و انقالب اسالمی سال ‪ 9357‬نام‬ ‫بسیاری از محالت‪ ،‬خیابانها و کویها نیز عوض شدهاند‪ .‬مثالً نام خیابان «قره آغاج» در «آذرشهر» (توفارقان) به‬ ‫خیابان «شهید بهشتی» تبدیل شده است و خیابان «قره آغاج» تبریز نیز «قدس» نام گرفته است‪ .‬همچنین برخی‬ ‫روستاهای قدیمی به شهرها ملحق شدهاند و نام آنها دیگر در اسناد مربوط به سرشماریهای رسمی قید نمیشود‪.‬‬ ‫بعضی از این محالت هنوز هم نام قدیمی خود را در افواه عامه حفظ کردهاند‪ .‬همانند محلۀ «قراملک» تبریز که فی‬ ‫الحال به همان نام معروف است‪ .‬از آنجا که در اسناد رسمی معموالً نام فارسی مکانهای جغرافیایی قید میشود و اسم‬ ‫قدیمی و ترکی درج نمیگردد پژوهشگران در جمعآوری اطالعات واقعی و تاریخی با مشکالت فراوانی مواجه میشوند‪.‬‬ ‫در انتها باید اذعان کرد وجود نامهای ترکی شهرها و روستاها‪ ،‬کوهها‪ ،‬رودها و دشتهای متعدد در اقصی نقاط ایران‬ ‫یادگاری از حضور تاریخی ترکان در این قلمرو است‪ .‬تهیۀ فهرست بلندباالی نامهای ترکی نیازمند صرف زمان زیاد و‬ ‫مستلزم کار گروهی است‪ .‬پژوهشگر در این پژوهش صرفاً با انتخاب واژۀ ترکی «قره» و تهیۀ لیست نامهای مرتبط با‬ ‫آن کار مطالعاتی را شروع کرده است‪ .‬امید است پژوهشگران عالقهمند با بذل توجه بیشتر این مسیر را به انتها برسانند‪.‬‬

‫منابع‪:‬‬ ‫پایگاه ملی نامهای جغرافیایی ایران متعلق به «سازمان نقشهبرداری کشور»‬ ‫‪.‬‬ ‫سرشماری عمومی نفوس و مسکن سال ‪ ،9335‬درگاه ملی آمار‪،‬‬ ‫محمد بن محمد بلعمی (‪ )9373‬تاریخنامه طبری‪ ،‬محمد روشن‪ ،‬جلد اول‪ ،‬تهران‪ ،‬انتشارات سروش‪.‬‬

‫‪.‬‬