Theoderich der Grosse und das Papsttum: Die Quellen zusammengestellt nach den Ausgaben der Monumenta Germaniae Historica [Reprint 2020 ed.] 9783111352336, 9783110997392

Citation preview

KLEINE T E X T E FÜR VORLESUNGEN UND ÜBUNGEN HERAUSGEGEBEN VON HANS LIETZMANN _ 162

THEODERICH DER GROSSE UND DAS PAPSTTUM DIE QUELLEN ZUSAMMENGESTELLT NACH DEN AUSGABEN DER MONUMENTA GERMANIAE HISTORICA VON

ERICH CASPAR

BERLIN VERLAG VON WALTER DE GRUYTER & CO. 1931

Druck von Walter de Gruyter fr Co., Berlin W 10

INHALTSVERZEICHNIS. Literaturangabe

5

Texte

7 A. I. Acta Synhodi A . D I II. Acta Synhodi A. D i l

7 20

B. Fragmentum q. d. Laurentianum (Vita Symmachi papae).

29

C. Ennodii diaconi libellus pro synodo

32

D. Aviti episcopi Viennensis epistola X X X I V

58

D

as vorliegende Bändchen verfolgt lediglich den praktischen Zweck, die wichtigsten Quellen zu dem T h e m a »Theoderich der Große und das Papsttum« in handlicher Form zu vereinigen. Den Texten sind die kritischen Ausgaben der Monumenta Germaniae zugrunde gelegt. Für die Erlaubnis zu deren A b d r u c k gebührt der Zentraldirektion der Monumenta Germaniae aufrichtiger Dank. Der textkritische Apparat ist fortgelassen, um den Umfang des Heftes möglichst zu beschränken, und auf eine sachliche Kommentierung ist mit Absicht Verzicht geleistet. Die Ausgabe ist für die Benützung in Seminarübungen gedacht, sie soll von dem Studenten zu wohlfeilem Preise erworben werden können und ihn zu eigner Arbeit anregen. Die einschlägige Literatur ist einleitend vorausgeschickt. B e r l i n , im Mai

1931. E.

CASPAR.

LITERATUR. Allgemein : Th. H o d g k i n , Italy and her invaders 3(1885). L. M. H a r t m a n n , Geschichte Italiens im Mittelalter I (1897). H. v. S c h u b e r t , Geschichte der christlichen Kirche im Frühmittelalter (1921). L. D u c h e s n e , L'église au V I e siècle (1925) S. 113 ff. K . H a m p e , Theoderich der Große in: Herrschergestalten des deutschen Mittelalters (1927) S. 1 ff. Th. M o m m s e n , Ostgotische Studien in: Neues Archiv 14(1889) S. 223 ff., S. 451 ff. und 15 (1890) S. 181 ff. (wiederholt in : Gesammelte Schriften 6 (1910) S. 362 ff.). H. v. S c h u b e r t , Staat und Kirche in den arianischen Königreichen und im Reiche Chlodwigs (1912). G. S c h n ü r e r , Die politische Stellung des Papsttums zur Zeit Theoderichs des Großen in: Historisches Jahrbuch der Görresgesellschaft 9 (1888) S. 251 ff. und 10 (1888) S. 253 ff. G. P f e i l s c h i f t e r , Theoderich der Große und die katholische Kirche in: Kirchengeschichtliche Studien hg. von A. Knöpfler u.a. 3,1 u. 2(1896). R. C e s s i , Lo scisma laurenziano e le origini della dottrina politica della chiesa di Roma in: Archivio della R. Società Romana di Storia patria 42 (1919) S. 5 ff. Zu den e i n z e l n e n A . I. A C T A

SYNHODI

A. DI.

—

Quellen:

II. ACTA

SYNHODI A .

DU.

—

Ed.

Th. M o m m s e n in: Mon. Germ. Auetores antiquissimi 12 (1894) S. 419 ff. — Zur Datierung vgl. M o m m s e n 1. c. S. 416 f. F. V o g e l in: Hist. Zeitschr. 50 (1 883) S. 400 ff. F. S t ö b e r , Quellenstudien zum Laurentianischen Schisma in: Sitz.-Ber. d. Wiener Akademie 112 (1886) S. 269 ff. V o g e l in: N. Archiv 23 (1898) S. 55 ff. P f e i l s c h i f t e r 1. c. S. 71 ff. Vgl. auch C. I. v. H e f e l e , Konziliengeschichte 2* (1875) S. 633 ff.; trad. frang. H. L e c l e r c q 2, 2 (1908) S. 957 ff. B . F R A G M E N T U M Q. D . L A U R E N T I A N U M ( V I T A S Y M M A C H I

PAPAE).

—

Ed. Th. M o m m s e n in: Mon. Germ. Gesta pontificum Romanorum 1 (1898) Prolegomena S. I X ff.; ed. L. D u c h e s n e , Le Liber pontificalis 1 (1886) S. 44 ff., vgl. ib. Introd. S. X X X f. — Vgl. dazu Liber pontificalis: Symmachus, ed. M o m m s e n 1. c. S. 120 ff., ed. D u c h e s n e 1. c.

6

Literatur.

S. 260 ff. — Vgl. auch A. B r a c k m a n n , Liber pontificalis in: Hauck, Realenzyklopädie f. protest. Theol.3 11 (1902) S. 439 ff. C. ENNODII DIACONI LIBELLUS PRO SYNODO. — E d . F . V o g e l i n :

Mon. Germ. Auetores antiquissimi 7 (1885) S. 48 ff. — Vgl. B. H a s e n s t a b , Studien zu Ennodius, Progr. d. K. Luitpold-Gymnasiums in München (1889/90). — Hauck, Realenzyklopädie f. protest. Theol.3 5 (1898) S. 393 ff. — M. S c h a n z , Geschichte der römischen Literatur 4, 2 (1920) S. 1 3 1 ff. D . AVITI EPISCOPI VIENNENSIS EPISTOLA x x x i v . — E d . R . P e i p e r

in: Mon. Germ. Auetores antiquissimi 6, 2 (1883) S. 64 f. — Vgl. Hauck, Realenzyklopädie f. prot. Theol.3 2 (1897) S. 317 ff. — C. F. A r n o l d , Caesarius von Arles (1894).

A. I. A C T A S Y N H O D I A . DI. I. PRAECEPTIO REGIS III MISSA AD SYNHODUM PER GER- i MANUM ET CAROSUM EPISCOPOS.

Dominis sanctis et venerabilibus patribus Laurentio, 501 Aug. 8 Marcelliano et Petro et cunctis episcopis in urbe residentibus Theodericus rex. Vos quidem rem fecistis proposito congruentem nos potius de reditu vestro secundo consulere quam indicium concilium alienae facultatis imitatione deserere, ne discedentibus universis sub manifesta deserti dispositione iudicii maior urbem regiam seditiosis motibus turba concuteret. sed non optavimus commissum sanctae congregationis examini sub hac protrahi dilatione negotium, nec universitatis animos gravius praeiudicio pendere suspensos, quia nec tranquillitati urbis defìnitionis mora nec sacerdotali proposito sententia potest convenire discordiae. Moleste igitur accepta confu- 2 sione, quae nata est, ceterorumque discessu, quia propter turbam, quae aut casu [aut] vitio aliquorum contigit, interrupta quae coeperunt reliquere iudicia, qui tamen, si quid deceret potius cogitassent, exemplo vestro in urbe residerent expectantes de his quae illic facta de nostra providentia ordinari remedium, cum in multas vias se cogitatio nostra dispergerei, ad hune se tramitem consilii cura convertit, ut rursum ad kalendarum Septembrium diem eundem censeremus sacerdotum numerum convenire, qui dudum fuerat convocatus. ergo ingravanter sanctitatem vestram reliquorum praesentiam convenit opperiri, ut compresso tumultu et dissensione summota quae ab omnibus coepta est ab omnibus causa peragatur. Nam Ravennam, quemadmodum 3 speratis, non putavimus revocandum esse concilium, dum aliorum labore, aliorum permovemur aetate, parati ut, nisi

8

A.

I. Acta Synhodi A. DI.

secundo conventu causae finem iudicium synhodale posuerit, iuxta desiderium vestrum, quo nos poscitis esse praesentes, occupationibus nostris Romae quietis amori postpositis, nos potius Romam deo auctore veniamus, ut praesentibus saltim nobis citra confusionem atque discordiam secundum dei timorem tanta causa terminum sortiatur, ut non diutius urbs regia turbarum tempestate fatigetur, sed vestri aequitate iudicii redeat ad quietem. ne mora vobis videatur onerosa, fas est vestrae aestimare providentiae, si commodum est aut sub nostrorum temporum tranquillitate tolerandum, soluto sine aliqua definitione concilio sub incerto ecclesiam suam hoc certamine Romanam perdere civitatem. E t alia manu: Orate pro nobis, domini ac venerabiles patres. Dat sub die VI id Aug. reg. supra dicto feliciter Rufio Magno Fausto Avieno v. c. cons. Reg reit senatus vel Marcellini epsc cum ceteris. 501 4 Aujj. 27

2. PRAECEPTIO REGIS IUI MISSA AD SYNHODUM.

Fl. Theodericus rex universis episcopis ad synhodum convocatis. Romanae ecclesiae paci episcopo Symmacho criminosis propositionibus inpetito sub ea quam cernitis confusione turbatae quo magis potuit Providentia nostra consulere, quam ut iuxta petitionem senatus et cleri ad congregandos ex diversis provinciis causam revocaret antistites et de religiosae actione personae sanctum faceret iudicare concilium? in oculis sunt dudum ad universam synhodum destinata, et conscientiae nostrae adstipulantur, oracula, quibus solius integritatis affectu hoc ius pontificibus commisimus evocatis, ut sub synhodalis aequitate sententiae aut propter innocentiam absolutione gauderet aut propter obiecta convictus Post huiusmodi constituta quis finem 5 reatui subiaceret. tanto dandum dubitaret esse negotio ? quis de tam numeroso concilio sacerdotum magis nasci crederet confusionis ambiguum? quid profuit sine ulla de prolixo itineris cura id nos inposuisse negotium, quid tantarum ecclesiarum [usum] absentibus sacerdotibus fuisse suspensum? quid spei erit reliquum, si de tanto exitu non datur impetrare conventum?

A.

I. Acta Synhodi A. DI.

9

sed transacta sufficiant: quae ad hoc tantum in memoriam satis est revocare, quo desinant. bona est praeteritorum recordatio, si quae displicent secuta cura correptionis emendet. nunc saltim discedentibus aliquibus dilatoque negotio ad secundae congregationis venietis repetita iudicia pro fide, pro innocentia, pro aequitate concordes remotis studiis aliis, quibus dissentii integritas. hoc petitioni nostrae, hoc religionis affectui, hoc quieti Romanae conferte civitatis, ut sacerdotali consideratione proposito delegato terminum detis sine contentione negotio, scientes examen vestrum dei secuturum esse iudicium. Cogitate matrem confusionis 6 esse discordiam et quemadmodum consensu dubia solidantur, ita firma etiam dissensione dissolvi, numquid laboriosa, numquid conscientiae vestrae gravia, numquid inimica proposito [a vobis expetuntur?] ab antistitibus suis pacem poscit ecclesia et ab his, quibus per religionis professionem iustitiae cura debeat esse propensior finem tumultuum expectat. intentio est vobis servandae iustitiae: in cognitione libertas remotis omnibus occasionibus: integro sic vestrae voluntati obiectorum criminum causam examinate iudicio, dummode studiosa certamina, differendi amor et omne confusionis amputetur ambiguum, maxime cum hanc vobis pro religionis reverenda et consideratione iustitiae nostra oracula tribuant facultatem, ut sicut vobis est inquirendi in hoc negotium voluntas et cura veritatis, personis illic omnibus constitutis, per quas potest fides rerum quaesita constare, vos noveritis et deus, quid in ipsa causa iudicare debeatis, pacem modis omnibus clero, senatui et Romano populo post iudicium reddituri, ne qua turba, ne ulla discordia in civitate remaneat. si vero vultis, ut quod propositum est transeat sine discussione negotium, vos sciatis et deus, qualiter ordinetis, dummodo pax clero, senatui populoque Romano sub vestra ordinatione reddatur. ecce coram deo et hominibus arbitrio vestro committentes universa conscientiam nostrani, sicut decebat, absolvimus: tantum ut sub iusta ordinatione rem fuisse finitam et unitatem redditam dissidentibus indicetis. neque enim tolerabile est neque hanc neglegentiam regiae civitatis amor quo tenemur admittit, ut rebus omnibus deo auctore pacatis sola tranquillitatem Roma non habeat, qua ab externis propugnante caelesti favore utamur. est

IO

A.

I. Acta Synhodi A. D I .

quidem pudenda cum stupore diversitas Romanum statum in confinici gentium sub tranquillitate regi et in media urbe confundi, ut desideretur civilitas in arce Latii, quae est sub 7 hostium vicinitate secura. E t ne quid omisisse videamur, cum necessariam credideritis episcopi Symmachi in cognitione praesentiam, Gudilam et Bedeulfum sublimes viros maiores domus nostrae nos de praesente misimus cum ini. v. com. Arigerno, ne quid dubitationis habeat. iussu nostro sacramenta praestabunt satisfacturi designato episcopo, quemadmodum existimaverit: ordinatio vestra sufficiet, ut vocatus ad concilium citra turbae ac molestiae metum securus occurrat. E t alia manu: Orate pro nobis, domini sancti et venerabilis patres. Dat sub die VI kal. Sept. Ravennae reg. supra dicto feliciter Rufio Avieno Fausto v. c. cs. 8

3. RELATIO EPISCOPORUM AD REGEM.

Agimus deo gratias, qui regum corda pietatis suae manu et gubernat et temperat, quoniam ab ipso venit, quod d e mentia vestra ex more suo praeceptis ad nos moderatissimis per maiores domus Gudilam et Bedeulfum sublimes viros missis ostendit. sic enim mansuetos principes caeli dominus facit esse quos diligit, et quibus est propitia divinitas eos in causis omnibus mandatis suis ordinat oboedire, quia scriptum est dicente deo: 'sine me nihil potestis facere', 10.15.5. 9 quod utique boni intellegendum est. Ideoque nos toto affectu et obsequio iussioni vestrae parere voluimus et ad papam, qui inpetebatur, quater consacerdotes nostros ex secunda synhodo direximus, ut ad iudicium conveniret: sed occurrere se audientiae nostrae penitus non posse testatus est mandans: 'primum ad conventum vestrum quando 'Romae venistis, sine aliqua dubitatione properavi et privi'legia mea voluntate regia summisi et auctoritatem synhodo 'dedi, sicut habet ecclesiastica disciplina. restaurationem 'ecclesiarum regulariter poposci: sed nullus mihi a vobis 'effectus est. deinde cum venirem, cum clero meo crudeliter 'demactatus sum. ulterius me vestro examini non committo. 'in potestate dei est et domini regis, quid de me deliberei

A.

I. Acta Synhodi A. DI.

'ordinare', nos episcopos tarnen cum maiore domus vestrae ini. v . Arigerno direximus, quibus quid responsi dederit, sua suggestione renuntiet. Intimamus t a m e n serenissimo domino, quia nobis quod possumus facere non remansit, nec i n v i t u m ad disceptationem nostram adducere possumus, quoniam ipsi per canones appellationes omnium episcoporum commissae sunt, et cum ipse appellai, quid erit f a c i e n d u m ? nec in absentem v a l e m u s ferre sententiam nec contumacis loco deputare, qui se iudicibus bis occurrisse proclamai, m a x i m e quia causa n o v a est et pontifìcem sedis istius a p u d nos audiri nullo constat exemplo. V o l u i m u s quod restabat n pacem i u x t a p r a e c e p t u m et v o l u n t a t e m v e s t r a m reddere civitati, quae res et proposito nostro a m i c a est et beatitudini vestrorum t e m p o r u m congruebat, quia confusionem t a n t a e civitatis et t i m e m u s et horrescimus. ad amplissimum sen a t u m collegas nostros secundo direximus hortantes e x verbis apostoli, qui monet, 'quod e x vobis est cum omnibus Rom. 12, iS. 'hominibus pacem habentes, non v o s m e t ipsos vindicantes, I 9 ' 'karissimi, sed date locum irae. scriptum est e t i a m : mihi 'vindictam, ego retribuam, dicit dominus', nec admonitioni clericorum defuimus, quibus regulariter v o l u i m u s subvenire: qui etiam salutarla monita contempserunt. et ideo vestri erit imperii nutu dei prospicere ecclesiae redintegrationi, R o m a n a e civitatis et provinciarum quieti. N u n c rogamus 12 u t infìrmitatibus et debilitati nostrae sicut pii domini succurratis, quoniam calliditati saeculari sacerdotum simplicitas non sufficit et iam diutius nostrorum mortes et pericula propria R o m a e pati non possumus. sed concedite nobis optatissimo praecepto vestro, ut ad ecclesias nostras liceat nos reverti, quia post haec quae suggessimus nihil est quod a nobis possit ordinari. E t alia m a n u : O p t a m u s v o b i s salutem, domine princeps. 4. PRAECEPTIO REGIS.

13

Fl. Theodericus rex universis episcopis ad s y n h o d u m 501 Oct. 1. convocatis. D e c u e r a t quidem beatitudinem v e s t r a m divinae consideratione reverentiae e x o r t u m iam finire negotium, u t vobis

12

A. I. Acta Synhodi A. DI.

ordinantibus summoveri potuisset de tanta civitate confusio, maxime cum praeteritis affatibus iusserimus, quemadmodum vestro visum fuisset arbitrio, memoratum vos terminare debere certamen, dummodo re sub iusta ordinatione finita dissentientes unitati et concordiae redderentur, nosque miramur denuo fuisse consultos, cum, si nos de praesenti ante voluissemus iudicare negotio, habito cum proceribus nostris de inquirenda veritate tractatu viam deo auspice potuissemus invenire iustitiae, quae nec praesenti saeculo nec futurae forsitan displicere potuisset aetati. sed quia non nostrum iudicavimus de ecclesiasticis aliquid censere negotiis, ideoque vos de diversis provinciis fecimus evocari, ut sub divini timore iudicii totius certaminis vobis disponentibus causa transiret et urbi nostrae deo favente optata per vos concordia redderetur. nunc vero eadem, quae dudum praesentibus, intimamus oraculis nos coram deo et hominibus absolventes, ut causam dei, quam vestrae congregationi amplissimo senatu [suadente] et pacem cleri sperante commisimus, quemadmodum visum vobis fuerit, ordinetis nec a nobis vestri expectetur forma iudicii, sed vos qualiter vultis, ordinate, sive discussa sive indiscussa causa proferte sententiam, de qua estis rationem divino iudicio reddituri, dummodo, sicuti saepe diximus, hoc deliberatio vestra provideat, ut p a x senatui, clero populoque Romano submota omni confusione reddatur, ne qua, quod absit, post iudicium turba aut aliqua remaneat in civitate discordia, sin autem secundum mandata nostra concordia sacratissimae urbi a vobis fuerit restituta, hinc universitas agnoscere poterit iustum sacri ordinis vestri extitisse iudicium. Orate pro nobis, domini sancti ac venerabiles patres. Datum sub die kal. Octob. regnante supra dicto feliciter. 14

5. ANAGNOSTICUM REGIS. Primum salutandi episcopi et dicendum eis: Causam quae agitur si mihi visum fuisset aut iustitiam habuisset, ut ego debuissem audire, cum proceribus palatii mei potueram tractare et iudicare, quomodo et deo placuisset et posteritati ingratum non fuisset. sed quia causa est dei et clericorum, ideoque modo ad petitionem senatus vel cleri

A.

I. Acta Synhodi A. DI.

13

feci ex diversis civitatibus convenire antistites, ut deo medio, secundum quod legitis in euangelio et apostolo ad Corinthios, Matth. 18, hoc sequamini. nam si meum animum requiritis, ut superius If cor! 5, dixi, quae praecipit deus in euangelio, hoc sequamini. si 4 seqvero vobis visum fuerit, sine discussione causam finite: aut discussa aut indiscussa quemadmodum visum vobis fuerit iudicate. meam personam nolite metuere, reddituri rationem ante conspectum dei: tantum est, ut senatum, clerum et populum pacificum dimittatis et quod iudicaveritis, scribatis. nos enim hoc probabimus vos bene ordinare, si populo, senatui et clero pacem integram reddatis. quod si minime feceritis, ostendetis vos uni parti favisse. nullius ergo personam ante oculos habeatis, quamvis, si vobis aliquis violenter vellet quae iniusta sunt inponere, remissis rebus vestris iustitiam custodire debetis: nam multi et vestrae et nostrae religionis episcopi propter dei causas et de ecclesiis et de rebus suis iactati sunt et tarnen vivunt. ego non solum inpono, sed etiam rogo, ut faciatis quae deus praecepit et quae legitis in euangelio et apostolo, si autem discutitis causam vel sub aliquo calore, melius causam iudicatis. si autem indiscussam dimiseritis, datis exemplum sacerdotibus omnino male conversando Haec cum diceret, ita proposuit similitudinem. Aliquando Aspari a senatu dicebatur, ut ipse fieret imperator: qui tale refertur dedisse responsum: 'timeo, ne per me consuetudo in regno nascatur'. ita dico, ut modo ne irascantur sancti patres nostri: ne per eos, cum non discusserint et ita iudicaverint, consuetudo peccandi omnibus sacerdotibus generaliter detur. Item si voluerint discutere causam, ut securus egrediatur, Arigernus, Gudila et Bedeulfus sacramenta ei praestabunt. De arca vero vel de domo Lateranensi, prout iudicatum fuerit, eidem synhodus reddat. De vindicta quae sperant, post discussionem, si eis placuerit, aut ipsi vindicent aut nos deputemus, qui legibus exequatur culpas. 6. QUARTA SYNODUS HABITA ROMAE PALMARIS.

'5(0

Rufio Magno Fausto Avieno v. c. cons, sub die X kal. Nov. 5°i O ct sancta synhodus apud urbem Romam ex praecepto glorio-

M

A.

I. Acta Synhodi A. DI.

sissimi regis Theoderici ex diversis regionibus congregata in Christi nomine dixit. Cum ex diversis provinciis ad urbem R o m a m convenire sacerdotes regia praecepisset auctoritas, ut de his, quae venerabili papae Symmacho apostolicae sedis praesuli ab adversariis ipsius dicebantur impingi, sanctum concilium iudicaret, Liguriae, Aemiliae vel Venetiarum episcopi, quos ad praesentiam principis ipse itineris ductus. attraxit, consuluimus regem, qua nos voluisset aetate fractos, debilitate corporis invalidos causa congregari, respondit praefatus rex piissimus bonae conversationis affectu plura ad se de papae Symmachi actibus horrenda fuisse periata et in synhodi oportere, si vera esset inimicorum eius obiectio, iudicatione constare. 16(2) Memorati pontifices, quibus allegandi inminebat occasio, suggesserunt ipsum, qui dicebatur impetitus, debuisse synhodum convocare, scientes, quia eius sedi primum Petri apostoli meritum vel principatus, deinde secuta iussione domini conciliorum venerandorum auctoritas singularem in ecclesiis tradidit potestatem nec ante dictae sedis antistitem minorum subiacuisse iudicio in propositione simili facile forma aliqua testaretur. sed potentissimus princeps ipsum quoque papam in colligenda synhodo voluntatem suam litteris demonstrasse significavit. a mansuetudine eius paginae postulatae sunt, quas ab eo directas constabat. has dari sacerdotibus sine t a r d i t a t e constituit vel quidquid in eodem negotio actum scriptis. R o m a m ex diversis terrarum vel regionum partibus '7(3) dei prosecutione perventum est. E t dum venerabili collectione de incipiendo haberetur negotio, prout poscebat causa, tractatus, sanctus papa Symmachus basilicam Iuli, in qua pontificum erat congregatio, prout habuit cura caelestis, ingressus est et de evocatione synhodali clementissimo regi gratias rettulit et rem desiderii sui evenisse testatus est. causa ergo de sacerdotum animis, quae de concilio nondum firmato tristitiam ministrabat, abscissa est. auctoritatem ordini colligendo, sicut poscebant ecclesiastica statuta, in omnium qui ibidem convenerant episcoporum praesentia se dare professus est, sperans, ut visitator, qui contra religionem, contra s t a t u t a Vetera vel contra regulas maiorum a parte cleri vel aliquibus laicis fuerat postulatus, ex ordi-

A.

I. Acta Synhodi A. D l .

15

natione antistitum, sicut decebat sanctum propositum, prima fronte cederet et omnia, quae per suggestiones inimico rum suorum amiserat, potestati eius ab honorabili concilio redderentur et tanti loci praesul legaliter prius statui pristino redderetur et tunc veniret ad causam et si ita recte videretur, àccusantum propositionibus responderet. Digna res visa 18(4) est maximo sacerdotum numero, ut allegatio mereretur effectum. decernere tarnen aliquid synhodus sine regia notitia non praesumpsit: sed suggestio iusta prae legatorum neglegentia non meruit secundum v o t a responsum. iussus est regis praeceptionibus papa S y m m a c h u s ante patrimonii vel ecclesiarum quas amiserat receptionem cum inpugnatoribus suis in disceptatione confligere. qui potestatis suae privilegia, quae pro conscientiae quantum iuste aestimamus emendatione summiserat, nec hac voluit vice resumere. Sed dum esset synhodus in Hierusalem basilica Sessoriani 19(5) palatii constituta, aliquibus sacerdotibus visum est, ut libellus, quem accusatores paraverant, qui cottidie seditionibus appellabant, susciperetur a synhodo. in quo suscepto duo erant, quae vel veritati inimica essent vel ipsi, quantum ostenditur, conventus ecclesiastico proposito repugnare, unum quia dicebant crimina memorati superius S y m m a c h i papae aput regiam constitisse notitiam. quod falsum esse claruit: non enim quasi novam causam audientiae commisisset, si eius conscientia convictum de errore solam sciret expectare sententiam. aliud quod per servos de his quae obiciebant se eum loquebantur posse convincere, addentes, ut ipse mancipia traderet, quibus, quantum illi adserebant, posset in iudicatione superari. quae res canonibus et ipsis publicis erat legibus inimica, cum patrum statuta sanxissent, ut quos ad accusationem leges saeculi non admittunt, his dicendi in cognitione vel adsequendi aliquid deneganda esset licentia. E t dum inter ista quae essent facienda tractantur, 20(6) praefatus papa ut causam diceret occurrebat atque veniens ab inruentibus turbis aemulorum suorum ita tractatus est, ut multis presbyteris qui cum ipso ierant per caedem ipsa mortis fuisset occasio et recentium adhuc vestigia vulnerum ini. v . com. Arigernus et sublimes viri Gudila et Bedeulfus maiores domus regiae perspexissent, quod se unde egressus f u e r a t ad beati Petri apostoli saepta convexerit.

16 21(7)

A.

I. Acta Synhodi A . DI.

His ita actis et rebus varia confusione turbatis iterum nos ad iustitiam contulimus principalem, scientes divinitate propitia regere dominum, quem ad Italiae gubernacula ipsa providerit. cuius mansuetudini omnia per relationis seriem sic ut res poscebat ingessimus, intimantes etiam saepe nominatum papam post caedem, cui subiacuerat cum suis, si voluntatem rursus haberet exeundi ad iudicium, fuisse commonitum, sed adlegasse eum per directos episcopos mandatis canonibus se invitis cessisse, sed dum affectu purgationis suae culmen humiliât, quantis periculis paene fuisset oppressus. dominum regem habere potestatem quod vellet faciendi; se interim iustitiae renitentem statutis canonicis non posse conpelli. 22(8) Ad haec serenissimus rex taliter deo adspirante respondit: in synhodali esse arbitrio in tanto negotio sequenda praescribere nec aliquid ad se praeter reverentiam de ecclesiasticis negotiis pertinere: committens etiam potestati pontifìcum, ut, sive propositum vellent audire negotium sive nollent, quod magis putarent utile, deliberarent, dummodo venerandi provisione concilii pax in civitate Romana Christianis om23(9) nibus quae cum iuste offertur, dei mandata conplentur, Italiae suadere rectorem agnoscentem nullum nobis laborem alium remansisse nisi, ut dissidentes cum humilitate propositi nostri ad concordiam hortaremur. quia unum tantae rei restabat, unde deo pareremus et sanctae principis voluntati, invitavimus senatum amplissimum quali Lue. 12, 5. oportuit legatione destinata monentes et iustruentes: causas dei ipsius esse iudicio committendas qui valet corpus occidere Rom. is, 19. et animam mittere in Gehennam, qui dicit: 'mihi vindictam 'et ego retribuam', apud quem conscientia nuda est, cui non absconduntur occulta: cogitare prudentes viros oportere, quanta inconvenienter et praeiudicialiter in huius negotii principiis contigissent: et nos viam per hanc quam ipsi vocabant remissionem peccatis non aperire, sed claudere, qui quod dicebatur maiori iudici servabamus instruentes eos, quia per nos illis Christus innotuit: non esse ovium lupi insidias praevidere, sed pastoris, maxime quia in causa praefata multi se dignabantur cognoscere et deo satisfacere, quos error involverat, et quia non poterant plura sub hac occasione ecclesiae membra dispergi, sed magis per mansuetudinem sustineri,

A.

I. Acta Synhodi A . DI.

17

sicut boni nos operis Paulus magister instruxerat, dicens 2.Tim. 4,2. sanandos esse plurimos per patientiam et doctrinam: et quicumque putantur rei et gravibus peccatis involuti, quamvis nullus est qui delicto careat, sicut Iohannes testatur i.io. 1,8. apostolus: 'si dicam, quod peccatum non habeo, mendax 'sum', hos tamen magis pressuris hominum sustentari et per terrenas passiones iudicia divina suspendi, maxime cum ilia quae praemisimus inter alia de auctoritate sedis obstarent, quia quod possessor eius quondam beatus Petrus meruit, in nobilitate possessionis accessit et claritatem veterem novis dat de Christi dote rectoribus clamantis scriptum esse per prophetam ex persona dei: 'numquid non valet manus meaies. 50.2. 'ad consumendum eos qui e r r a v e r u n t ? ' haec eadem saepissime, sicut oportuit, commonentes, ut habita intentione discederent et factum nostrum, quod deus inspiraverat iuxta mandatum principis, non discuterent, sed sequerentur, sicut decebat ecclesiae filios, nec sub hac intermissione causa penderei et crescerent ecclesiae detrimenta, cui res poscebat cum festinatione succurri et nobis huius celeritatis et illis oboedientiae necessitas inminebat, m a x i m e cum omnem paene plebem cernimus eius communioni indissociabiliter adhaesisse, cuius nos non modica cura stimulabat, ne in aliquo laberetur errore. Quibus allegatis cum dei nostri obtestatione decernimus 24(10) harum necessitatimi vel religionum consideratione adstricti et caelesti, perpensis omnibus quae in causa erant, inspiratione secreti: Symmachus papa sedis apostolicae praesul ab huius modi propositionibus inpetitus quantum ad homines respicit, quia totum causis obsistentibus superius designatis constat arbitrio divino fuisse dimissum, sit inmunis et liber et Christianae plebi sine aliqua de obiectis obligatione in omnibus ecclesiis suis ad ius sedis suae pertinentibus tradat divina mysteria, quia eum ab ìnpugnatorum suorum petitione propter superius designatas causas obligari non potuisse cognovimus. unde secundum principalia praecepta, quae nostrae hoc tribuunt potestati, ei quidquid de ecclesiasticis intra sacram urbem R o m a m vel foris iuris est, reformamus: totam causam dei iudicio reservantes universos hortamur, ut sacram communionem, sicut res postulai, ab eo percipiant et dei et animarum suarum meminerint, quia ipse et amator pacis est et ipse p a x est qui monet: 'pacem meam do vobis, io. 14,27. C a s p a r , Theoderich der Große.

2

i8

A.

I. Acta Synhodi A. DI.

'pacem m e a m relinquo vobis' et in q u a c u m q u e civitate pacem confirmandam a d f i r m a n s beatos esse pacificos. haec quicumque e x instructione nostra, quod non aestimamus, vel non a d m i t t i t v e l retractari posse crediderit, videat, quia in divino iudicio contemptus sui rationem est, sicut de deo confidimus, redditurus. 25(11) D e clericis memorati papae, qui ab episcopo suo a n t e tempus aliquod contra regulas discesserunt et schisma f e cerunt, hoc fieri decrevimus, ut hos satisfacientes episcopo suo misericordia s u b s e q u a t u r et officiis ecclesiasticis se congaudeant restituì, quia dominus et redemptor noster oves perditas ab errore l a e t a t u r inventas et super prodigum filium p a t e r n a m liberalitatem caelestis medicator a d c o m m o d a t . quisquis vero clericorum post hanc f o r m a m a nobis p r o l a t a m quocumque sacrati deo loci in ecclesia R o m a n a missas celebrare praesumpserit praeter conscientiam p a p a e S y m m a c h i dum v i v i t , statutis canonicis v e l u t schismaticus percellatur. ista nos sufficiat cum dei notitia sincere protulisse.

Matth.

5,9. esse

1 . L a u r e n t i u s episcopus ecclesiae Mediolanensis huic s t a t u t o nostro, in quo t o t a m causam dei iudicio commisimus, subscripsi 2. Petrus episcopus ecclesiae R a v e n n a t i s huic s t a t u t o nostro, in quo t o t a m causam dei iudicio commisimus, subscripsi 3. F e l i x episcopus ecclesiae Interamnatis subscripsi 4. Benignus episcopus ecclesiae A q u a e v i v a e subscripsi 5. M a x i m u s episcopus ecclesiae B l e r a n a e subscripsi 6. Aemilius episcopus ecclesiae S o r a n a e subscripsi 7. M a x i m u s episcopus ecclesiae Ticinensis 8. Cassianus episcopus ecclesiae Mutinensis subscripsi 9. Gerontius episcopus ecclesiae Ficuclensis subscripsi 10. S t e p h a n u s episcopus ecclesiae Venusinae subscripsi 1 1 . L a u r e n t i u s episcopus ecclesiae Boensis subscripsi 1 2 . F o r t u n a t u s episcopus ecclesiae Fulginensis subscripsi 1 3 . Mercurius episcopus ecclesiae S u t r i n a e subscripsi 14. S t e p h a n u s episcopus ecclesiae Neapolitanae subscripsi 1 5 . Hilarus episcopus ecclesiae T e m p s a n a e subscripsi 16. Maximilianus episcopus ecclesiae Perusinae subscripsi 1 7 . Innocentius episcopus ecclesiae F e r e n t i n a t i u m subscripsi

A.

18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 29. 30. 31. 32. 33. 3435. 36. 37. 38. 39. 40. 4.1. 42. 43. 44. 45. 46. 47. 48. 49. 50. 51. 52. 53.

I. Acta Synhodi A. DI.

19

Concordius episcopus ecclesiae Misenatium subscripsi Vitalis episcopus ecclesiae F u n d a n a e subscripsi Castus episcopus ecclesiae Portuensis subscripsi Aristus episcopus ecclesiae Ostiensis subscripsi Martyrius episcopus ecclesiae Terracinensis subscripsi Victor episcopus ecclesiae Lunensis subscripsi Asterius episcopus ecclesiae Aquinatis subscripsi Chrysogonus episcopus ecclesiae Albanensis subscripsi A m a n t i u s episcopus ecclesiae P o t e n t i n a e subscripsi R o m a n u s episcopus ecclesiae N o m e n t a n a e subscripsi Ursus episcopus ecclesiae Reatinae subscripsi Cresconius episcopus ecclesiae Tudertinae subscripsi Innocentius episcopus ecclesiae M i v a n a t u m subscripsi Iohannes episcopus ecclesiae Spolitinae subscripsi Eustasius episcopus ecclesiae Cremonensis subscripsi Laurentius episcopus ecclesiae Bergomatis subscripsi E u c a r p u s episcopus ecclesiae Meresapae subscripsi R u f e n t i u s episcopus ecclesiae E u g n a t i n a e subscripsi Serenus episcopus ecclesiae Nolanae subscripsi Martianus episcopus ecclesiae Aecanae subscripsi E u t y c h i u s episcopus ecclesiae Tranensis subscripsi F o r t u n a t u s episcopus ecclesiae Agninae subscripsi Paschasius episcopus ecclesiae Vulturnensis subscripsi Innocentius episcopus ecclesiae Forosemproniensis subscripsi Felix episcopus ecclesiae Nepesinae subscripsi Hilarus episcopus ecclesiae Tempsanae subscripsi Innocentius episcopus ecclesiae Tifernatium Tiberin o r u m subscripsi Severinus episcopus ecclesiae T u n d a r i t a n a e subscripsi Silvinus episcopus ecclesiae Veliternae subscripsi Sebastianus episcopus ecclesiae Suranae subscripsi Mercurius episcopus ecclesiae Gabinatium subscripsi Felix episcopus ecclesiae Atellanae subscripsi Rusticus episcopus ecclesiae Buxentinae subscripsi P r o p i n q u u s episcopus ecclesiae Tridensis subscripsi Adeodatus episcopus ecclesiae Formianae subscripsi Bonifatius episcopus ecclesiae Cameritanae subscripsi 2*

20

A.

545556. 5758. 59. 60. 61. 62. 63. 64. 65. 66. 67. 68. 69. 70. 71. 72. 73747576.

II. Acta Synhodi A. D i l .

F o r t u n a t u s episcopus ecclesiae Suessanae subscripsi Iucundus episcopus ecclesiae Augustanae subscripsi Tigridius episcopus ecclesiae T a u r i t a n a e subscripsi Vaticanus episcopus ecclesiae Ceneliensis subscripsi Iohannes episcopus ecclesiae Ariminensis subscripsi Proculeianus episcopus ecclesiae Saepinatis subscripsi Candidus episcopus ecclesiae Tiburtinae subscripsi Aprilis episcopus ecclesiae Laterianae subscripsi Asellus episcopus ecclesiae Populoniensis subscripsi Memor episcopus ecclesiae Canusinae subscripsi Colonicus episcopus ecclesiae Foroclaudiensis subscripsi Helpidius episcopus ecclesiae Volaterranae subscripsi Iohannes episcopus ecclesiae T u r r i t a n a e subscripsi Adeodatus episcopus ecclesiae Silvae Candidae subscripsi Venerius episcopus ecclesiae Pellensium subscripsi Iustus episcopus ecclesiae Signinae subscripsi R o g a t u s episcopus ecclesiae T a u r o m e n i t a n a e subscripsi Vindemius episcopus ecclesiae Antiatinae subscripsi Servusdei episcopus ecclesiae Feraenae subscripsi Augustus episcopus ecclesiae Liparitanae subscripsi Probus episcopus ecclesiae Carmeianensis subscripsi Valentinus episcopus ecclesiae Amiterninae subscripsi Dulcitius episcopus ecclesiae sancti Anthimi subscripsi

II. ACTA SYNHODI A. DU. 1 Exemplar constituti facti a domno S y m m a c h o p a p a de rebus 502 Nov.6 ecclesiasticis conservandis. Fl. Avieno iun. u. c. consule sub die V I I I id. Nov. in basilica beati Petri apostoli residente venerabili viro p a p a Symmacho u n a cum venerabilibus viris 1. Laurentio 2. Petro 3. Eulalio 4. Aemiliano 5. F o r t u n a t o 6. Felice 7. Eustasio 8. Cresconio 9. Iucundo IO. Benigno 11. Maximo 12. Innocentio 13. Laurentio 14. Maximo 15. Tigridio 16. Iohanne 17. Bassiano 18. Pacatiano 19. Candido 20. Rufentio 21. For-

A.

II. Acta Synhodi A . DII.

21

tunato 22. Iohanne 23. E u t y c h i o 24. Stephano 25. Aprile 26. Sereno 27. Mercurio 28. Proculeiano 29. Fortunato 30. Laurentio 3 1 . Asello 32. Marciano 33. Stephano 34. Pascasio 35. Memore 36. Hilaro 37. Felice 38. Innocentio 39. Augusto 40. Colonico 4 1 . Chrysogono 42. Maxi miliano 43. Rustico 44. Felice 45. Sallustio 46. Helpidio 47. Probo 48. Innocentio 49. A m a n d o 50. Hilaro 5 1 . B a silio 52. Concordio 53. Florentio 54. Innocentio 55. Propinquo 56. Gerontio 57. Valentino 58. Vitale 59. R o mano 60. Severino 6 1 . Dulcitio 62. Venerióso 63. Urso 64. Casto 65. Asello 66. Silvino 67. Adeodato 68. Aristone 69. Martiniano 70. Severino 7 1 . Eusebio 72. Martyrio 73. Proiecticio 74. Sebastiano 75. Vindemio 76. Victore 77. Mercurio 78. Servodei 79. Asterio 80. et Venantio episcopis Residentibus etiam I. Proiecticio 2. Martino 3. Epiphanio 4. Sebastiano 5. Servodei 6. Epiphanio 7. Abundantio 8. Paulino 9. Marcello IO. Benedicto I I . Pascasio 1 2 . Severo 13. Adeodato 14. Timotheo 15. Hilaro 16. Marco 1 7 . V e nantio 18. Petro 19. Litorio 20. Tinulo 2 1 . Fortunato 22. Optaviano 23. Anastasio 24. Vincemalo 25. Iuliano 26. Agathone 27. Crescentione 28. Iuliano 29. Paulino 30. Iohanne 3 1 . Laurentio 32. Adeodato 33. Stephano 34. Petro 35. Chrysogono 36. et Chrysogono 37. vel Maximino presbyteris adstantibus quoque diaconibus I. Anastasio 2. Iohanne 3. Hormisda 4. et Agapito S y m m a c h u s episcopus ecclesiae catholicae urbis R o m a e 2 dixit: Bene quidem fraternitas vestra ecclesiasticis legibus obsecuta sub divini timore iudicii quae erant statuenda definivit et ad iustitiae cumulum pervenit, dum sufficienter universa conplectitur nec adiectione indiget plenitudo, m a x i m e de clericis, quos amor dominationis invasit et iugum disciplinae ecclesiasticae fecit respuere, quos propterea schisma fecisse apud vos constitit. quibus misericordiam tamen, quam deus mandat universis inpendi, sicut oportuit, non negastis, si duritia cordis eorum non sibi adquirat poenam, dum contemnit oblata remedia, quorum excessus enarrare

22

A. II. Acta Synhodi A. Dil.

difficile est: unum tarnen quod occurrit venerando ordini 3 vestro intimare non difiero. Dixerunt inter alia scripturam quandam inlustris memoriae Basilium quasi pro ecclesiasticae amore substantiae conscripsisse, in qua nullus Romanae ecclesiae nec interfuit nec subscripsit antistes, per quem potuisset sortiri legitimam firmitatem. tamen ne ego inde disputem, unde potest vestrum iudicare concilium, requiratur et deferatur in medium, ut lectione agnoscatis, cuiusmodi possit habere substantiam. Sancta synhodus respondit: Deferatur in medium ut cuiusmodi sit possit agnosci. Et cum diceret, Hormisda diaconus recitavit exemplar scripturae. 4 (2) 'Cum in mausoleo, quod est apud beatum Petrum aposto'lum, resedissent, sublimis et eminentissimus vir praefectus 'praetorio atque patricius, agens etiam vices praecellen'tissimi regis Odovacris Basilius dixit: 'Quamquam studii nostri et religionis intersit, ut in 'episcopatus electione concordia principaliter servetur ec'clesiae nec per occasionem seditionis status civilitatis vocetur 'in dubium, tamen admonitione beatissimi viri papae nostri 'Simplicii, quam ante oculos semper habere debemus, hoc 'nobis meministis sub dei obtestatione fuisse mandatum, 'ut praeter ullum strepitum et venerabilis ecclesiae detri'mentum, si eum de hac luce transiré contigerit, non sine 'nostra consultatione cuiuslibet celebretur electio.' 5 E t cum legeret, Cresconius episcopus Tudertinae ecclesiae surgens e consessu dixit: Hie perpendat sancta synhodus, ut praetermissas personas religiosas, quibus maxime cura est de creando pontífice, in suam redegerint potestatem, quod contra cánones esse manifestum est. Item Hormisda diaconus legit: 'Ne quid confusionis atque dispendii venerabilis ecclesia 'sustineret, miramur praetermissis nobis quicquam fuisse 'temptatum, cum sacerdote nostro superstite nihil debuissetis 'adsumere. quare si amplitudini vestrae vel sanctitati placet, 'incolumia omnia, quae ad futuri antistitis electionem respi'ciunt, religiosa moderatione servemus, hanc legem specialiter 'proferentes, quam nobis heredibusque nostris Christianae

A. II. Acta Synhodi A. DII.

23

'mentis devotione sancimus, ne u m q u a m praedium seu rusti'cum sive u r b a n u m vel o r n a m e n t a a u t ministeria ecclesiarum 'quae nunc sunt vel quae ex quibuslibet titulis ad ecclesia'rum iura pervenerint, ab eo qui nunc antistes sub electione 'communi fuerit ordinandus et illis qui futurissaeculissequen'tur quocumque titulo a t q u e commento [alienetur. si quis 'vero eorum earum aliquam sub quocumque titulo a t q u e 'commento] alienare voluerit, inefficax a t q u e inritum iudicetur 'sitque facienti vel consentienti accipientique a n a t h e m a . ' Maximus episcopus Bleranae ecclesiae dixit: 6 Modo sancta synhodus dignetur edicere, [si] licuit laico homini a n a t h e m a in ordine ecclesiastico ditare a u t si potuit laicus sacerdoti a n a t h e m a dicere et contra canones quod ei non competebat constituere? dicite: vobis quid videtur? de me licuit laico legem dare? Sancta synhodus dixit: Non licuit et adiecit: Lege sequentia. Hormisda diaconus legit: ' E t is, qui praedium rusticum vel u r b a n u m iuris ecclesiastici 'fuerit consecutus, noverit se nulla lege vel perscriptione 'munitum, sed sive is qui alienaverit sive qui eum sequentur 'voluntate contraria praedium huiusmodi alienatum revocare 'temptaverit, id cum fructibus restituât qui illud fuerit con'secutus.' E t cum legeret, S t e p h a n u s episcopus Venusinae ecclesiae surgens e consessu dixit: Nec loci illius erat ista praesumere. Sancta synhodus dixit: Perlegatur. Hormisda diaconus legit: 7 ' Q u a m etiam poenam placuit accipientis heredes proheredes'que respicere. in q u a re cuilibet clericorum contra dicendi 'libera sit facultas. iniquum est enim et sacrilegii instar, u t 'quae vel pro salute vel requie a n i m a r u m suarum unusquisque 'venerabili ecclesiae p a u p e r u m causa contulerit a u t certe 'reliquerit, ab his, quos hoc maxime servare convenerat, in 'alterum transferantur. plane quaecumque in gemmis vel 'auro a t q u e argento nec non et vestibus minus a p t a usibus

24

A.

II. Acta S y n h o d i A .

Dil.

'vel ornatui v i d e b u n t u r ecclesiae, quae servari ac diu manere 'non possunt, sub i u s t a a e s t i m a t i o n e v e n d a n t u r et erogationi 'religiosae proficiant.' 8 C u m q u e l e c t a fuissent, L a u r e n t i u s episcopus Mediolanensis ecclesiae d i x i t : Ista scriptura nullum R o m a n a e civitatis p o t u i t obligare pontificem, quia non licuit laico s t a t u e n d i in ecclesia praeter papam R o m a n u m habere aliquam potestatem. quos obsequendi m a n e t necessitas, non a u c t o r i t a s imperandi, m a x i m e c u m nec p a p a R o m a n u s subscripserit nec alicuius s e c u n d u m canones m e t r o p o l i t a n i l e g a t u r adsensus. 9

P e t r u s epicopus R a v e n n a t i s ecclesiae d i x i t : S c r i p t u r a , q u a e in n o s t r a c o n g r e g a t i o n e v u l g a t a est, nullis earn v i r i b u s sustineri m a n i f e s t u m est, quia nec c a n o nibus c o n v e n i t et a laica c o n c e p t a persona v i d e t u r , m a x i m e q u i a in ea nullus praesul sedis apostolicae interfuisse v e l propria subscriptione firmasse m o n s t r a t u r . 10 E u l a l i u s episcopus S y r a c u s a n a e ecclesiae d i x i t : S c r i p t u r a in sacerdotali concilio r e c i t a t a evidentissimis d o c u m e n t i s c o n s t a t invalida, p r i m u m , q u o d c o n t r a p a t r u m regulas a laicis q u a m v i s religiosis, quibus nulla de ecclesiasticis f a c u l t a t i b u s aliquid disponendi legitur u m q u a m a d t r i b u t a facultas, f a c t a v i d e t u r ; deinde, q u o d nullius praesulis apostolicae sedis subscriptione firmata docetur. q u o d si cuiuslibet p r o v i n c i a e sacerdotes i n t r a suos terminos concilio h a b i t o q u i d q u i d sine m e t r o p o l i t a n i sui a n t i s t i t i s v e auctoritate s t a t u e r i n t i n r i t u m esse debere p a t r e s sancti s a n x e r u n t , q u a n t o m a g i s quod, in a p o s t o l i c a sede non e x t a n t e praesule, qui p r a e r o g a t i v a meriti b e a t i apostoli P e t r i per u n i v e r s u m o r b e m p r i m a t u m o b t i n e n s sacerdotii s t a t u t i s s y n h o d a l i b u s c o n s u e v i t tribuere firmitatem, a laicis, licet consentientibus a l i q u a n t i s episcopis (qui t a m e n pontifici, a quo consecrari p r o b a n t u r , p r a e i u d i c i u m inferre non potuerunt), p r a e s u m p t u m fuisse cognoscitur, v i r i b u s carere non d u b i u m est nec posse inter ecclesiastica ullo m o d o s t a t u t a censeri. 11

Sancta synhodus dixit: Liquet secundum prosecutionem venerabilium fratrum nostrorum L a u r e n t i P e t r i Eulali Cresconi M a x i m i v e l S t e p h a n i nec a p u d nos i n c e r t u m h a b e t u r hanc ipsam s c r i p t u r a m nullius esse m o m e n t i , quae etiamsi a l i q u a possit subsistere ratione,

A. II. Acta Synhodi A. DII.

25

m o d i s o m n i b u s in s y n h o d a l i c o n v e n t u p r o v i d a b e a t i t u d i n i s v e s t r a e s e n t e n t i a e n e r v a r i c o n v e n i e b a t e t in i n r i t u m deduci, n e in e x e m p l u m r e m a n e r e t p r a e s u m e n d i q u i b u s l i b e t laicis q u a m v i s religiosis vel p o t e n t i b u s in q u a c u m q u e c i v i t a t e q u o l i b e t m o d o a l i q u i d d e c e r n e r e de ecclesiasticis f a c u l t a t i b u s , q u a r u m solis s a c e r d o t i b u s d i s p o n e n d i indiscusse a deo c u r a commissa docetur. S y m m a c h u s episcopus dixit: 12 Modo q u i a d e u s p r a e s e n t i a m v e s t r a m v o t i v a m m i h i s u b q u a l i b e t occasione concessit, volo, si placet, r e m fieri firmam, q u a m credo ecclesiasticis f a c u l t a t i b u s convenire, u t a g n o s c a n t o m n e s , q u o s in m e v a n u s f u r o r e x c i t a v i t , nihil m e m a g i s s t u d e r e , q u a m u t s a l v u m esse possit q u o d m i h i est a deo s u b d i s p e n s a t i o n e c o m m i s s u m , sed e t i a m q u i b u s l i b e t successoribus d e u m t i m e n t i b u s g r a t u m esse d e b e a t et a d ecclesiastici c u s t o diam patrimonii pertinere. Sancta synhodus dixit: S c i m u s p r o v i s i o n e m v e s t r a m necessariis s t u d e r e e t ideo in v e s t r a est p o t e s t a t e s e q u e n d a disponere. S y m m a c h u s e p i s c o p u s ecclesiae c a t h o l i c a e u r b i s ' 3 Romae dixit: M a g n a q u i d e m v e n e r a n d o et s a c e r d o t a l i d e b e t u r c u l t u r a p r o p o s i t o , cui i n m i n e t de s t u d i o q u a e r e c t a s u n t , n o n de necess i t a t e disponere. sed q u o n i a m in a l i q u i b u s a l i e n a p o s t u l a n t i b u s vitiorum m a t e r avaritia repudiatis honestatis repagulis t o t u m p u t a t e x p e d i r e q u o d licet, et ita, d u m p r a e d a e i n h i a t , p a t i e n t i a s u p e r n a e p i e t a t i s a b u t i t u r , u t e x p e c t a n t i b u s corr e c t i o n e m caelo m o d e r a n t e iudiciis se e x i s t i m e n t n o n t e n e r i e t c l a r u m sit, q u o d a p u d certos in occasionem r a p i e n d i proced a t d i v i n a e m o r a s e n t e n t i a e . sed nos, q u o s p a s t o r a l i s c u r a e t ecclesiasticae a d s t r i n g i t p r o d i s p e n s a t i o n e e r e d i t a r a t i o r e d d e n d a s u b s t a n t i a e , o p u s est u t s o l l i c i t u d i n e m n o s t r a m n o n s o l u m a d p r a e s e n t i a , sed e t i a m a d s e c u t u r a saecula p o r r i g a m u s , ne a d a n i m a e n o s t r a e d e t r i m e n t a c o n t i n g a t , si hi, qui p o s s u n t s t a t u t i s d e b e r e i n n o c e n t i a m , p r a e s u m e n t e s de l i b e r i a t e d e l i q u e r i n t , c u m religiosa p o s s i n t e t nos e t s u c c e s s o r s n o s t r i p o t e s t a t e fulciri legibus ecclesiasticis serv i e n t e s . H i s ergo p e r p e n s i s m a n s u r o c u m dei n o s t r i consi- 14 (4) d e r a t i o n e d e c r e t o s a n c i m u s , u t nulli a p o s t o l i c a e sedis p r a e suli a p r a e s e n t i die, d o n e c d i s p o n e n t e d o m i n o c a t h o l i c a e

26

A. II. Acta Synhodi A. Dil.

fidei manserit doctrina salutaris, liceat praedium rusticum, quantaecumque fuerit vel magnitudinis vel exiguitatis, sub qualibet alienatione ad cuiuslibet iura transferre, nec cuiusquam excusentur necessitatis obtentu, quippe cum non sit personale quod loquimur. nec aliquis clericorum vel laicorum sub hac occasione accepta tueatur. sed nec in usum fructum rura aliquibus dari liceat nec data retineri praeter clericos et captivos atque peregrinos, ne malae tractationis ministretur 15 occasio, cum liberalitati mille alia itinera reserventur. S a n e tantum domus in quibuslibet urbibus constitutae, quarum statum necessé est expensa non modica sustentari, acceptis, si offerri contigerit, sub iusta aestimatione reditibus et 16 divini timore iudicii commutentur. Pari etiam ecclesiarum per omnes R o m a n a e civitatis titulos qui sunt presbyteri vel quicumque fuerint, adstringi volumus lege custodis, quia nefas dictu est obligatione, qua se per caritatem Christi conectit summus pontifex, ea hominem secundi in ecclesia ordinis non teneri, quicumque tamen oblitus dei et decreti huius inmemor, cuius R o m a n a e civitatis sacerdotes volumus religionis nexibus devinciri, in constitutum praesens committens quicquam de iure titulorum vel ecclesiae superius praefatae quolibet modo praeter aurum, argentum vel gemmas, vestes quoque si sunt vel si accesserint, aliaque mobilia ad ornamenta divina minime pertinentia perpetuo iure, exceptis d u m t a x a t sub p r a e f a t a condicione domibus, alienare temptaverit, donator, alienator ac venditor honoris sui amis17 (7) sione multetur. Praeterea qui petierit aut acceperit vel qui presbyterorum aut diaconorum seu defensorum danti subscripserit, quo iratus deus animas percutit anathemate feriatur sitque accipienti vel subscribenti de personis superius conprehensis, id est quas anathemate feriri censuimus, in s t a t u t a poena contubernium, servata quam praemisimus in allenatore vindicta, nisi forte et alienator sibi dum repetit, et qui acceperit 18 (8) celeri restitutione prospexerit. Quod si minore animae suae cura quisquam remedium oblatum forte neglexerit, supra ea poenarum genera, quae superius tenentur adscripta, contra f a s si quod conceptum fuerit documentum, universis viribus, quamvis ab initio nullas habuerit, effetetur. sed etiam liceat quibuscumque ecclesiasticis personis vocem contradictionis afferre et ecclesiastica auctoritate fulciri, ita ut cum fructibus

A. II. Acta Synhodi A. Dil.

27

possit alienata reposcere, nec aliquo se ante tribunal Christi obstáculo muniat qui a religiosis animabus ad substantiam pauperum derelicta contra f a s sine aliqua pietatis consideratione dispergit. huius autem constituti legem in apostolica tantum volumus sede servari, universis ecclesiis per provincias secundum animarum considerationem, quern proposito religionis convenire rectores earum viderint, more servato. E t subscripserunt 19 1. Caelius S y m m a c h u s episcopus ecclesiae R o m a n a e huic constituto a nobis facto subscripsi 2. Laurentius episcopus sanctae Mediolanensis ecclesiae huic constituto a venerabili papa S y m m a c h o facto subscripsi 3. Petrus episcopus catholicae R a v e n n a t i s ecclesiae huic constituto a venerabili papa S y m m a c h o facto subscripsi 4. Eulalius episcopus sanctae ecclesiae Syracusanae huic constituto a venerabili p a p a S y m m a c h o facto subscripsi 5. F e l i x episcopus ecclesiae Interamnae subscripsi 6. Cresconius episcopus ecclesiae Tudertinae subset ipsi 7. Aemilianus episcopus ecclesiae Vettellensis subscripsi 8. Iucundus episcopus ecclesiae Augustinae subscripsi 9. Tigridius episcopus ecclesiae Taurinatis subscripsi 10. Vitalis episcopus ecclesiae F u n d a n a e subscripsi 1 1 . Bassus episcopus ecclesiae Mutinensis subscripsi 12. Pacatianus episcopus ecclesiae Corneliensis subscripsi 13. M a x i m u s episcopus ecclesiae Bleranae subscripsi 14. Martyrius episcopus ecclesiae Tarracinensis subscripsi 1 5 . R u f e n t i u s episcopus ecclesiae Egnatinae subscripsi 16. Basilius episcopus ecclesiae Tollentinae subscripsi 1 7 . Martinianus episcopus ecclesiae Ostranae subscripsi 18. Benignus episcopus ecclesiae A q u a e v i v a e subscripsi 19. Fortunatus episcopus ecclesiae Suessanae subscripsi 20. Severinus episcopus ecclesiae Tundarinae subscripsi 2 1 . E u c a r p u s episcopus ecclesiae Messanensis subscripsi 22. Iohannes episcopus ecclesiae Spolitinae subscripsi 23. Stephanus episcopus ecclesiae Venusinae subscripsi 24. Valentinus episcopus ecclesiae Amiterninae subscripsi 25. Romulus episcopus ecclesiae Praenestinae subscripsi 26. Probus episcopus ecclesiae Carmeianensis 6ubscripsi

28

A.

II. Acta Synhodi A. D i l .

27. V i n d e m i u s e p i s c o p u s e c c l e s i a e A n t e a t i n a e s u b s c r i p s i 28. C a n d i d u s e p i s c o p u s e c c l e s i a e s a n c t a e T i b u r t i n a e s u b scripsi 29. F o r t u n a t u s e p i s c o p u s e c c l e s i a e F u l g i n a t i s s u b s c r i p s i 30. P r o c u l e i a n u s e p i s c o p u s e c c l e s i a e S a e p i n a t i s s u b s c r i p s i 31. 32. 33. 34. 35. 36. 37. 38. 39. 40. 41. 42. 43. 44. 45. 46. 47. 48. 49. 50. 51. 52. 53. 54. 55. 56.

Fortunatus episcopus ecclesiae A n a g n i n a e subscripsi Pascasius episcopus ecclesiae V u l t u r n i n a e subscripsi Marcianus episcopus ecclesiae A e c a n a e subscripsi Maximiiianus episcopus ecclesiae Perusinae subscripsi Chrysogonus episcopus ecclesiae Albanensis subscripsi E u t y c h i u s episcopus ecclesiae Tranensis subscripsi Laurentius episcopus ecclesiae Bovianensis subscripsi M a r c u s episcopus ecclesiae S a m n i n a e subscripsi Aprilis episcopus ecclesiae Nucerinae subscripsi M e m o r episcopus ecclesiae Canusinae subscripsi Innocentius episcopus ecclesiae Forosemproniensis subscripsi Florentius episcopus ecclesiae Plestinae subscripsi F e l i x episcopus ecclesiae Nepesinae subscripsi Concordius episcopus ecclesiae Misenatium subscripsi A m a n d u s episcopus ecclesiae P o t e n t i n a e subscripsi Asellus episcopus ecclesiae Populiensis subscripsi Colonicus episcopus ecclesiae Foroclodiensis subscripsi Helpidius episcopus ecclesiae Voloterninae subscripsi Proiectus episcopus ecclesiae Forinovi subscripsi Veneriosus episcopus ecclesiae Pellensis subscripsi Bonifatius episcopus ecclesiae Foroflaminiensis subscripsi Sebastianus episcopus ecclesiae Suranae subscripsi R u s t i c u s episcopus ecclesiae B u x e n t i n a e subscripsi V e n a n t i u s episcopus ecclesiae Senogalliensis subscripsi V i c t o r episcopus ecclesiae Lunensis subscripsi Innocentius episcopus ecclesiae T i f e r n a t i u m T i b e r i n o r u m subscripsi

57. S i l v i n u s e p i s c o p u s e c c l e s i a e V e l i t e r n i n a e s u b s c r i p s i 58. I u s t u s e p i s c o p u s e c c l e s i a e S i g n i n a e s u b s c r i p s i 59. A r e s t o n e p i s c o p u s e c c l e s i a e O s t e n s i s s u b s c r i p s i 60. A u g u s t u s e p i s c o p u s e c c l e s i a e L i p a r i t a n a e s u b s c r i p s i 61. F e l i x episcopus ecclesiae Nepesinae pro Urso episcopo ecclesiae subscripsi

B.

62. 63. 64. 65.

Fragmentum q. d. Laurentianum (Vita Symmachi papae).

Asterius episcopus ecclesiae Aquinatis subscripsi Propinquus episcopus ecclesiae Trebiatis subscripsi Eusebius episcopus ecclesiae Fanestris subscripsi et R o m a n u s episcopus ecclesiae Nomentanae subscripsi Item subscriptio presbyterorum,

B. F R A G M E N T U M q. d. L A U R E N T I A N U M (VITA SYMMACHI PAPAE) S y m m a c h u s sedit annos quindecem menses Septem /. 1 dies viginti et Septem, cum hoc autem fuerat Laurentius R o m a n a e ecclesiae presbyter ordinatus episcopus tantaque clerum ac | populum R o m a n u m discordia feralis invaserat, ut nec divina consideratio | nec metus regius partes a propria conlisione cohiberet. | tunc coguntur | utrique, | S y m m a c h u s scilicet et | Laurentius, regium subituri iudicium petere comitatum. | ibi S y m m a c h u s multis pecuniis optinet; Laurentius ad gubernandam ecclesiam Nuceriam Campaniae civitatem plurimis coactus minis | promissionibusque dirigitur. | post aliquod autem annos pro multis criminibus aput regem S y m m a c h u s accusatur. quem rex | sub occasione paschali, | quod non cum universitate celebraverat, ad comitatum convo[cat] rationem d[e tantae] festivitatis dissonantia || redditurum: fecitque apud Ari- f, 1' minum reseder[e. d]umque ibidem cum suis clericis aliquantisper moratur, promeridianis horis super litus maris ambulans vidit mulieres inde transire, cum quibus accusabatur in scelere: quae comitatum petebant regia iussione. dissimulans ergo se | scire quod viderat nocte media dormientibus cunctis cum uno tantum conscio fugiens regreditur R o m a m | seque intra beati Petri apostoli septa concludit. | tunc presbyteri et diaconi | nec non reliqui clericorum, quos secum deduxerat, | adeunt regem et sine sua conscientia | S y m m a c h u m fugisse testantur. | per quos rex | tam ad senatum quam ad clerum praecepta | super eius quodam modo damnatione transmittit. | accusatur

B. Fragmentum q. d. Laurentianum (Vita Symmachi papae).

/. 2

/.

etiam ab universo clero Romano, quod contra decretum | a suis decessoribus observatum ecclesiastica dilapidasset praedia | et per hoc anathematis | se 1 vinculis inretisset. | pro diebus autem paschalibus ab omnibus paene | vir venerabilis Petrus Altinatis episcopus I a rege visitator ecclesiae Romanae deposcitur | et post sanctam festivitatem synodus in urbem Romam pro voluntate senatus et cleri iubente rege de eius excessibus iudicatura convenit atque id agitur | a nonnullis episcopis et senatorib[us t]an[tu]m, Symmac[hus ne] || audientiae subderetur, | hoc palam pro eius defensione clamantibus, quod a nullo possit Romanus pontifex, I etiamsi talis sit, qualis accusatur, audiri. | sed electiores antistites | tam pro religionis intuitu | quam pro regia iussione censebant tantae rei negotium paene ubique vulgatum sine examine nullatenus deserendum. | cumque synodus sub hac dissonantia plus inter partes ministraret fomenta discordiae, | tandem constituit, ut libellus, quem offerebant accusatores Symmachi, susceptus inter gesta sollemniter panderetur. | quo facto mox | per episcopos | idem Symmachus, ut occurreret ad iudicium, convenitur. | sed cum per clericos, qui ei observabant, fuisset eius negata praesentia, | iterum et tertio secundum regulas, ut ad synodalem conveniat audientiam, per antistites admonetur, | nullumque dignatus est dare responsum. | tunc aliquanti episcopi videntes | nihil se in causa proficere | clerum, qui discessarat | a consortio Symmachi, | semel | et iterum commonent, ut ad eum praetermisso revertatur examine. | qui se nequaquam hoc facere posse respondit, | priusquam tantis criminibus impetitus discussione regulari | vel absolvatur, si innocens fuerit, | vel, si reus extiterit, | a sacerdotio deponatur. | sed moras episcopi n[on fer]entes, | cum viderent magis | ac magis | studia | || divisionis augeri, quae sibi utilia visa sunt pro Symmachi persona, constituunt | et sic urbem in summa confusione derelinquunt. | clerus ergo et senatus electior, qui consortium vitaverat Symmachi, I petitionem regi pro persona Laurenti dirigit, qui eo tempore Ravennae, morabatur, | Symmachi

B.

Fragmentum q. d. Laurentianum (Vita Symmachi papae).

ß[

violentiam persecutionemque declinans, ut ipse R o manae praesederet ecclesiae, ubi dudum f u e r a t summus pontifex ordinatus, | quia hoc et canonibus esset adfixum, I ut unusquisque illic permaneat, | ubi primitus est consecratus antistis, vel, si quibusdam commentis exinde remotus fuerit, eum modis esse revocandum. | sic Laurentius ad urbem veniens per annos circiter quattuor R o m a n a m tenuit ecclesiam. | per quae tempora quae bella civilia gesta sint | vel quanta homicidia perpetrata, | non est praesenti relatione pandendum. | dumque partes se mutua | dissensione collidunt | ac pro suis studiis regale praesidium saepe deposcunt, ad ultimum petitionem S y m m a c h u s regi per Dioscorum Alexandrinum diaconum destinavit adserens | magnum sibi praeiudicium fieri et maxime de titulis ecclesiarum, quos intra urbem Laurentius optinebat. | ad hanc insinuationem regis animus delinitus patricio F[esto] || f. 3 praecepta dirigit | admonens, ut omnes ecclesiae tituli | S y m m a c h o reformentur | et unum R o m a e pateretur esse pontificem. | quod ubi Laurentius comperit, urbem noluit diuturna conluctatione v e x a r i ac | sua sponte in praediis memorati patricii Festi | sine delatione concessit | ibique sub ingenti abstinentia terminum v i t a e sortitus est. | S y m m a c h u m vero postmodum quamvis victorem de multis rebus f a m a decoloravit | obscenior et m a x i m e de ilia, quam vulgo conditariam vocitabant, | nec non et de ordinibus ecclesiasticis, quos acceptis palam pecuniis distrahebat. | pro quibus rebus usque ad finem vitae eius ecclesia R o m a n a in schismate perduravit. hic beati Martini ecclesiam i u x t a sanctum Silvestrem | Palatini inlustris viri pecuniis fabricans et exornans | eo ipso instante dedicavit. | nonnulla etiam cymeteria | et m a x i m e sancti Pancrati | renovans plura illic nova quoque construxit

32

C.

Ennodii diaconi libellus pro synodo.

c. ENNODII DIACONI LIBELLUS PRO SYNODO. IN NOMINE PATRIS ET FILI E T SPIRITUS SANCTI. LIBELLVS ADVERSVS EOS QVI CONTRA SYNODVM SCRIBERE PRAESVMPSERVNT. PRAEFATIO. 1

Solet dicendi a f f e c t u m m u l t a r u m rerum ardor exigere, si a u t a v a r u s laudis est a n i m u s et f a v o r e m desiderai sudore mercari, a u t per b l a n d i m e n t a gloriae c r u c e m n a r r a n t i s ignorat, a u t lucri a d s t r i c t u s c o n p e d i b u s l i n g u a e v e n d i t o b s e q u i u m et d u m a n i m u s h a b e n d i cupidine s u b i u g a t u s p r a e s u m p t u m 2 a e s t i m a t iam tenere c o n p e n d i u m , sic i n g r u e n t i a per stili e x e r c i t i u m nescit t i m e r e discrimina, a u t necessitate conclusus p r o f e r ì e l o q u i u m sine q u a c u m q u e l i m a c a p t i v u m et nesciam pudoris f r o n t e m m o n s t r a t in m e d i u m , u t d u m i n t e n tioni f a m u l a t u r , d i l i g e n t i a m decoris abiuret, quia dicendi o r n a m e n t a non s u n t negotii sed quietis, nec militiae s u n t p i c t a v e r b a sed otii. c a m p u s f o r t e m p o s t u l a t , p a x p r o f u n d a r e d i m i t u m . qui p r o f u t u r a adserit, loquellam, q u a e p e n i c u l o 3 artis est colorata, c o n t e m p n i t . his ergo i t a se h a b e n t i b u s c a u s a m narrationis insinuo et c o a c t a m v o c e m p r a v o r u m l a t r a t u religiosis m e n t i b u s c o m m e n d o , s c r i p t u m esse reminisEccie. 3,7. C ens : ' t e m p u s tacendi, t e m p u s loquendi', v e l post fidem v Cic.de or. I . . . . r 1 > f 24, us. profetici oraculi c u i u s d a m o r a t o n s e x e m p l u m , qui retert, nisi c u m necessariam dicendi nimis i n e p t a m esse condicionem. 4 oris ergo ministerium p r o ingenii v a l i t u d i n e s a c e r d o t i b u s dedo, a d v e r s u s quos s i b i l a n t i u m e f f u s a s u n t v e n e n a l i n g u a r u m , licet scuto m u n i t a fidei s p i c u l o r u m i m b r e m p a t i e n t i a religiosa non t i m e a t et ad a u e t o r e m r e d e a n t t e l a quae sine bellandi a r t e diriguntur. q u i b u s enim pro lorica Christus est, v i m non m e t u u n t et inimicos longa e x p e c t a t i o n e p r o s t e r n u n t . 5 q u i s q u a m n e tarnen in hac acie proelium p u t e t esse formidini, in q u a deo et pontifieibus i n f e r t u r sine v i r i u m a e s t i m a t i o n e c e r t a m e n ? q u i s q u a m n e fiuxum et lacessientem h o s t e m v i d e a t et proeliorum causis a d v e r s a r i u m debilem e x p a v i s c a t ? inv i d e t sibi ipse v i c t o r i a m , qui conscientia v u l n e r a t u m a d 6 gredi cessat i n i m i c u m . ad l u c r u m hostis sui procedit, qui in conflictibus non prius causas q u a m aliud e x p e n d i t . dat vires iaculis innocentia et m u c r o n e m a e u u n t e x a e q u o v e n i e n -

C.

Ennodii diaconi libellus pro synodo.

33

tia v o t a bellandi. percutiendi inpetum plus iustum dolorem scimus dedisse quam brachia: inde paucorum telis multitudo non substitit. dicente ergo me cum profeta: 'plures nobiscum sunt quam cum illis', placiturum bonis, quantum aestimo, opus incipiam. Sufficeret quidem scismaticam inperitiam propositione cecidisse, m a x i m e cum secum habeant obiecta responsum et mereatur titulus sine lectionis discussione cum auctore damnari, cum in praenotatione ipsa significantia operis innotiscat inmundi dicentum 'adversus synodum absolut i o n s incongruae'. ego tamen nunc sic agam, quasi opus sit alieno ense perire mala proponentem. istud praeloquium potest, dementissimi hominum, tantum inscitiae adscribi? estne aliquis praeter vos sic inter oves ulcerosas deputandus et erraticas, qui magnum gregem potuisset lacessire pastorum ? dicente profeta: 'filios nutrivi et exaltavi, ipsi autem spre'verunt me' et domino de apostolis: 'qui vos spernit, me 'spernit', quos episcopos fuisse profeta testatur de Iuda dicendo: 'et episcopatum eius accipiat alter', apostolo aeque Paulo proclamante: 'oboedite praepositis vestris, quoniam ipsi exorabunt pro vobis'.

iv Reg. '1 7

8 Jes. 1,2. Luc. io, 16. ps. 108,8 Heb. 13,17.

Sed redeamus ad gravem et venerabilem, non solum ex ala productam sed mefiticam propositionem. 'non omnes' 9 inquiunt 'sacerdotes regis ad concilium adscivit auctoritas, 'nec omnes in iudicatione senserunt'. mancipia tartari et liquido satanae ministri, quoscumque non evocavit scriptum principis, novis nexibus et actuum vestrorum spiris causa pertraxit. nolo dicere, in quo fuerint voto, in qua delibe- 10 ratione discedentes, quibus taedium ilia peperit expectatio, cum viderent venerabilem p a p a m longas in v i t a contra f a s suum indutias accepisse. videbant aether tantum directis a se iaculis verberari. his ne liceret infelicibus in malorum actuum consolatone secreto delitiscere, libris vestris nudantur abscondito et per vos in turpi f a c t o habere solitudinem non sinuntur dicente deo in evangeliis: 'omnis malus Io. 3, 20. 'odit lucem'. Post haec adseritis, adversarios papae R o m a n i dici non 1 1 debuisse, qui praedictum prolatis petitionibus accusabant, ad adsertionis fidem iungentes, quod eos isto nomine praecepta regia non vocassent. o homines omni artis lima conC a s p a r , Theoderich der Große.

3

34

C.

Ennodii diaconi libellus pro synodo.

positos et caminis fabrilibus excoctos, qui ad stipulationem dictorum desudata invenere testimonia ! amamus, reverendi viri, sententiam vestram et, ut aiunt, in ipsam pedibus imus; cognoscimus errata quae dicitis: 'inimicum vocet aliquis accu'santem et tragico nomine appellet contumeliam non meren12 ' t e m ? 1 dehinc subiunctam quaestionem rhetorica fibula momordistis allegando: 'testis est R o m a n a civitas, si omnes 'episcopi senes et debiles convenerunt'. ecce orationem veri nervis nitentem et ipsi Cepasio praeferendam nitore sermonum. ergo quia se aetate valentes et corpore inbecillos esse dixerunt, ipsi se ineptos iudicio esse testantur, quoniam membrorum se dixerunt iam sustinere dispendia, m a x i m e si hoc ingerere clementissimi domini auribus praesumpserunt. 13 vos putatis, ab universis dei conspectibus pulsi, ilio vestrorum more congressuum ubique narranda confundi et apud principem de collectione pontificum alios protulisse sermonem, nisi quos aetatis maturitas ordiendae loquellae fecit auctores, quibus anni veteres reverentiam contulerunt, qui putabantur honorum meritorum suffragio in longum fuisse servati ? ipsos ergo de gravidae aetatis fatigatione queri decuit, quos aetas 14 iusserat allegare, viri optimi, subdistis: 'ex praeceptis regiis 'evocationis causam fuisse iam cognitam et Italiae summa 'moderantem non fuisse quasi de novo negotio consulendum; 'plus chartae et scriptioni religionis debitum quam prae'sentiae principali, nullus ergo in praedicto negotio titulus 'remanserat, ad cuius inquisitionem pergentes illud iure prae15 'loquerentur exordium', exhinc digressi bonarum rerum in rege laudatis affectum et colitis verbis innocentiam quam actibus ignoratis, si tamen cultus est in loquella vestra, quam scabro vomere velut agentes per devium a r a t r a proscinditis, marcenti solo lolia commendantes recepturi pro tali inpendio paleas, quibus gehennae in perniciem vestram ignis animetur. Verg. 16 Sed nunc, ut quidam fertur dixisse, 'quae quibus anteAen. 4,371. 'feram' ? contra apostolum dicitis inpugnatores summi pontificis non auditos, qui caelestis mandati memores partem suam a consortio adulteri subduxerunt. hic non incesso ignorantiam, rimosam memoriam non accuso, nolo dicere quod profetae verba apostolo contulistis, quia novi et ipsos apostolos recte vocitari, quos missos esse non nego. D a v i d

C.

Ennodii diaconi libellus pro synodo.

35

enim dicit: 'furem videbas et currebas cum eo et cum adulteris Ps. 49.18. 'portionem tuamponebas'. deinde quis se de ilia vestra enodem 17 f a c i a t quaestione, qua dicitis: 'in criminibus obiectis quod 'non excluditur adprobatur' ? en vocem R o m a n a e ecclesiae militibus congruentem, in qua nescias utrum prius nitorem praedices an saporem. putasne audistis legi: 'quod iustum Deut. 16,20. 'est, iuste exsequeris' ? audistis de malefactis hominum, si tarnen aliquando conversatio humana vos tenuit, quidquid non suis ordinibus adprobatur excludi? ubi est illud prof e t a e : 'dominus ad iudicium veniet cum senibus populi sui'? Jes. 3, 14. et de vobis dictum: 'peccatum suum quasi Sodomae praedica¡t>. 9. 'verunt: v a e animabus eorum' ! sed quid f a c t o opus est, 18 quotiens nulla desperatis medella succurrit, nisi inplorandus est dominus, qui promisit per profetam, f u t u r u m se super jes. 2,12. omnem superbum et excelsum et super omnem adrogantem, ut humilietur? sed fetidum opus vestigiis insequar et ferrata, si valeo, calce contundam, ut vere dicam: res cum re, causa cum causa, ratio cum ea quam putant ratione pugnabit. oblocutos sacerdotes praeceptionibus regiis allegatis et quod- 19 dam sacrilegium creditis, mali aliquid, cum caelestem nesciatis, de terreni domini iussione sentiri, opponendo: 'quis 'regi debuit dicere, p a p a m oportuisse synodum convocare? 'certe quod in hac parte constat exemplum? illum prae'cipue, qui criminosis multorum propositionibus iam iacebat, 'quem hoc f u e r a t damnare quod argui, cui praerogativam 'caelitus adscriptam hostium suorum oblocutio iam tulisset?' ad hanc vos dementiam malorum actuum per gradus suos 20 incrementa traxerunt, ut hoc credatis esse lacessire quod convincere nec apud vos habeant a veritate differentiam odia, quae plerumque contra meritum inpetiti studiis non rationi obsequentia v o t a concinnant? ubi est illud 'priusquam agno- EccIì. h , 7. 'scas, ne adiudices quemquam' ? olim vos accepit grex positus in sinistra collegas, apud quos ex praeiudicio excepisse sententiam creditur, qui meruit ad examen adduci, et hoc est reum existere quod libram disceptationis intrare. Praelocutioni tarnen optimae divinum subdidistis exem- 21 plum, quod ita quadratis constat alloquiis, ut ipsum in eo Crispum tenere lineam putes. 'peccatori dicit deus: quare Ps. 49. "6. 'tu enarras iustitias m e a s ? ' huic dicto conserentes quasi ad sacerdotes apostrofam: 'quia beati Petri apostoli vicarius aesti3*

C.

36

Ennodii diaconi libellus pro synodo.

'matur, prohibetis archiatrum eius corpori adferre medicinam? '—quomodo vos animae eius curationem exhibere rennuitis?' 22 magnum per divina ridiculum an maxima lamenta sint nescio. vos alienae febri curam quaeritis, vos fatiscenti animae medellam adhiberi cupitis et in leti proximitate positi vestri immemores de alterius salute tractatis ! quid si illud vere vobis Jes. 7, i 3 . a profeta dictum sit: 'numquid parum est quod molesti estis Luc. 4,,33. "hominibus, molesti estis et deo meo?' et iterum: 'medice,

Prov. 18, 3.

'

'

23 'cura te ipsum' ? sed hinc alias, novimus, quia sanari non potest conclamatus et inprobus in profundum deveniens mira temeritate contempnit. sed credo vivit in istis et in malae conversationis suae morte consilium, et potest optare quis alteri quod ipse iam perdidit. nunc recte vobis cum jes. 8, 12. profeta dicam: 'omnia quae loquitur populus iste coniuratio 24 'est, et timorem eius ne timeatis neque formidetis.' facessat a nobis qui in vobis est pruritus iste linguarum, quos vere jes. to, i. idem profeta arguit: 'scribentes iniustitiam scripsistis'. non nos beatum Petrum, sicut dicitis, a domino cum sedis privilegiis vel successores eius peccandi iudicamus licentiam suscepisse. ille perennem meritorum dotem cum hereditate innocentiae misit ad posteros. quod illi concessum est pro actuum luce, ad illos pertinet quos par conversationis splendor 25 inluminat. quis enim sanctum esse dubitet, quem apex tantaè dignitatis adtollit, in quo si desint bona adquisita per meritum, sufficiunt quae a loci decessore praestantur? aut enim claroâ ad haec fastigia erigit aut'qui eriguntur inlustrat 1 ). praenoscit enim quid ecclesiarum fundamento sit habile, super quem 26 ipsa moles innititur. sed hinc actibus vestris caelestem potentiam putatis esse suffragio, quod ad praesidium beati apostoli adiutricem, ut dicitis, dexteram commodatis. nescitis stolidi, solem facibus non iuvari nec ad praesidium diurnae lucis lychnos adcendi? scriptum enim est: 'scrutatur corda renes 7 io5'ai deus'. 27 Sed in ilia parte quis argumentis vestris audeat respondere, nisi quia sine arte dicitur verum et fides mendacio sermonum technis adsuitur? 'cur' inquiunt 'ad principem 'convenistis, si audiri non licebat inpetitum?' sic vos in stuporem pecualem peccati nebula aut divinus horror oblimat, ») Cf. ep. Johannis V I I I . papae ad Bertharium abbatem Casinensem, Mon. Germ. E p . V I I 274.

C.

Ennodii diaconi libellus pro synodo.

37

ut verecundam excusationem aut fraude mens vestra transeat aut beluarum pressa hebetudine non agnoscat? an forte aliud putatis fuisse, quod dictum est, ipsum debuisse synodum convocare, cuius opus erat officio, ut vos videlicet per pontificale examen sententia divina percelleret, quos a capitis sui conpage in salutis detrimento insanus fervor absciderat? Post Esau mentionem operi vestro nescio verbis an latratibus indidistis, conparantes ei antistitem vestrum, qui senioris naturae beneficium unius cibi commutatione perdiderit et primogeniti canam dignitatem amiserit faucibus obsequendo. ad ista quid referam, qui ex omni obiectorum parte concludor? quis rogo vestrum Symmacho benedictionem, dum patri plus deservit, eripuit? cui tantorum munerum Iacob voce est conlata nobilitas? quis ex vobis caeci parentis desideriis pariturus occurrit? quis vestrum devotione sua genitorem venerabilem cap tum oculis nulla fecit lucis damna sentire? nonne conlatione tenebrarum vestrarum nox putatur per sudum rutilans iubar ostendere et omnis obscuritas actibus vestris conlata decorem solis adsumit? praeterea tunc Iacob quamvis congruentem moribus fili benedictionem tarnen contulit iam promissam. nunc quid his longius inmoramur, cum docendi non sint qui calces stimulis intulerunt? crédité mihi, pacis inimica sunt, inpugnationi non sunt idonea quae profertis.

28

29

30

31

Sed sequitur vinculum cum aenigmate, quod nescio qua replicationis arte solvamus. Tullianae enim profunditatis pelagus ingressi cumbulam nostram quaestionum flatibus per litorum incerta transmittunt. in qua tarnen Christo clavum tenente portum ingrediar et singillatim de turbinibus vestris universa discutiam, habiturus in ductu illorum f a cultatem, non meam. aiunt enim: 'si vera est episcoporum 32 'adsertio, sedis apostolicae praesulem minorum numquam 'subiacuisse sententiae, cur ad iudicium districta conventione 'productus est?' multum quidem annosa hic in nobis laborat infantia, cui ille advocandus est, qui ineluctatae nobiscum semper pondus propositionis exsuperat, cum manifeste pro sacerdotibus cum profeta clamitem: 'numquid gloriabitur j es . 10,15. 'securis contra eum qui secat in ea? aut exaltabitur serra 'contra eum qui trahit earn ? ' ut sit mihi illud suffragio divinum oraculum: 'quomodo si cessavit exactor, tributum quiescit: J e s . 1 4 , 4 . 5 .

38 Jes.

19,

14.

C. c o n t r i v i t

Ennodii diaconi libellus pro synodo.

d o m i n u s b a c u l u m i m p i o r u m . ' tribue,

domine,

33

q u o d p r a e d i x i s t i in illis, u t 'sicut e r r a t ebrius et v o m e n s ' , i t a p e r e a t i n c r e d u l u s qui infideliter a g i t . p r o p t e r hoc p r o f e t a Jes. 28, 14. v o b i s i n s u l t a n s v o c i f e r a t i ' a u d i t e v e r b u m domini, v i r i inlusores.' quisquamne causarum ex praecognitione sancit e v e n t u m et r a b i d i s t e r m i n u m p o s i t u r a conflictibus sic m e t i t u r , u t p e r n i x decisio, d u m i n q u i s i t i o n e esse senior innotescit,

conc.

34 f a v o r e m censentis a c c u s e t ? n u n c p a u l i s p e r ore a c t i b u s a n n i s i n d i g n u s pontificali v o c e v o s a r g u a m : nos, qui s t a t u t a n o s t r a non u n a a p u d v o s v o l u i m u s l a n c e c o n s t a r e , q u i b u s de inp u g n a t o r u m q u a l i t a t e l a t i s u n t canones, a p u d quos n e f a s est c a n a p a t r u m d e f i n i t a t r a n s c e n d e r e , q u i b u s s c r i p t u m est C a r t h . in C a r t h a g i n i e n s i concilio, q u o d a p o s t o l i c a e sedis p e r Fausti4 " n u m e p i s c o p u m , qui t u n c a b e a m i s s u s i n t e r f u i t , p r o b a v i t a u c t o r i t a s : ' a c c u s a t o r i b u s de inimici d o m o p r o d e u n t i b u s non 35 ' c r e d e n d u m ' 1 ) , in q u i b u s odio s u c c e n s a v i c i n i t a s p e r nutrim e n t a a r i d a flammam p e r s e c u t i o n i s e x s u s c i t a t et u n i v e r s a m doli f a b r i c a m s u m p t u et m a c h i n i s c o h a e r e n t i b u s s e c r e t a dispositione conponit. istos q u a e d o m u s e v o m e r e t qui scire p o t u i s s e t n o s t r a collectio nisi p r a e s e n t e s ? et i n p u g n a t i o n i s q u a l i t a t e m u n d e nisi e x s c r i p t a p r o p o s i t i o n e d i d i c i s s e t ? in quibus sentinam criminum, dum simulato ferunt persecut i o n e m se d e b e r e c r i m i n i b u s , a g n o v i s s e t ? 36

P o s t ilia, q u a e de a c c u s a t o r i b u s p r o l a t a sunt, a d d i d i s t i s : cur personae iussae sint praesentari, quas saepe imperialis flagitasset a u c t o r i t a s , a d d e f r a u d a t i o n e m genii p e r t i n e r e eius, qui n u n c in s e d e a p o s t o l i c a q u a s i in q u a d a m a r c e c o n e's."™'. sistit. v e r e v o b i s dicit S a p i e n t i a : ' h o m o i n f i r m u s et e x i g u i ' t e m p o r i s a d i n t e l l e c t u a l non p e r v e n i e t , sed l a b o r e t , u t s c i a t ' q u i d a c c e p t u m sit a p u d d o m i n u m ' et i t e r u m d i c u n t P r o T "iò*ì'i 3 *' v e r b i a : ' ( q u i ) odit se qui n e g l e g i t s t u d i a ' , 'inperitis enim 37 ' o b v i a t m o r s ' , q u i d i l l a m q u a e e x v i p e r i n a s c i e n t i a d e s c e n d i t ignorantiam fingitis? quid adhibetis mira latrocinandi arte p r a e s t i g i a s i m p l i c i t a t e m f r o n t e m o n s t r a n d o ? de v o b i s v e r e io. 8,44. d i c t u m e s t : ' q u i l o q u i t u r m e n d a c i u m , e x p r o p r i i s l o q u i t u r ' , istam laetitiae faciem e x iudiciorum censura venientem v a f r a p r o v i s i o n e s a r c e r d o t i s v e s t r i oculis a b s t u l i s t i s , u t e u m t a l i b u s a d v e r s u s acies v e s t r a s i n s t r u c t u m m u n i t i o n i b u s e t i n n o ' ) Cf. Decretales Pseudoisidorianae ed. P. Hinschius ( 1 8 6 3 ) p. 1 0 7 : ep. Sixti I. prima c. 3 ; p. 6 9 5 : ep. Johannis papae ad Zachariam episcopum.

C.

E n n o d i i d i a c o n i l i b e l l u s pro

synodo.

39

centiae