The Journal of Vedic Studies [Volume 2, Issue 2]

Citation preview

.

=

Pang”

ae -

क

Under the auspices of

ional Academy of Indian Cultare Internat क

ars

I wo

#

4

‘

7 ,

/,

' ची,

j

?

JOURNAL १

\

। कच +

(

4

+

च

ज

iu

oe

nswe

4, ष

र

#

Tee + Be 9

५

#

4

%

+

+

(+

# नि

+

3

9,

र

धवा

.

> 4

॥.

Ad

#

ig 4

7"

:

॥

‘

‘

'

++.

EDITED BY

चै

rf

4

¢

५“

^;

१.2

+

a

a

?

)

wt

9418-4

’

.

१1. । >

vs

वि

A. C. WOOLNER, ™. 4., D. LiTt `र (HON.), C. 1. By FA, SB

Vice-Chancellor, University of the Panjab (Indias)

Paor. F. EDGERTON ` ` ` क of Yale (U.S: A) University ‘Directeur d’ Etudes > [६८०९ 9९

॥

॥ 4:

ed ERP Publish ४ [+

4,

क

#

१,“

|

(

॥

|

Vol. 2. त

' .

#

‘

॥ sh ed

1

LS A

by

Kin bth By ay 0 .

ue

LACHHMA

CHAND

MEHAR

~

।

^

aN 4

(५१

{

Pit:

त

`

te August # 1935 १.५

A Py

।1

‘

८॥ DAS ४ J

Sanskrit Book Depot, LAHORE. ( India ) ॥

१

र ॥

{

$

नि -

11:14 +.

b

,

ॐ4

`

4-3

:

ह

५ nS

4°

५

iy?

४६

~

न

7, ¢ ^+ : aa to

te

त

नती

+

,

क

न

५

. +=

|

2

#

॥

aly

e's,

छ

+

pe

च

Ly ? ud

^+

;

y

‘

‡

yi

4.

AS ॥

॥

3

|

” #

3 ।

| No. ¦

#

।

the Jaiminiya Brahmana ( concludec ".

as

haat

pS

7

कि”

4

ॐ

bt al

६

5. Ps

a tt

4

AND

~

४

deg

be

REGULATIONS

Journal will consist of sbout 350 pages. will be issued three times a year, `

annual subscription will be Rs. he rates include postage

-

३०४०, एाा8

(द्वा

RULES

he

7

त

-Srautasitra, Pagubandha, Praéna

|1

4

+

d Verb-forms from the Unpublished

12/-

_

2.

for India

ae

and & 1/५

The subscription will be payable in advance in the beginning Books meant for review should be sent in duplicate

“te

च

*

RATES OF ADVERTISEMENT | rel

|

` ४9०0० 08

i

.

कौ

६६

० title cover. +

।

~

~

क

Rs.

8/—

Re

TW

4 #

।

4

५ .

++

:

`

(

क 4 ‘e° 9"

Foe ast fs

३४,

"~

क. i

भ

कक

< दः bal

^च 2

ae

vat

॥

na

Nace

,

र

न &

~

1.

+

or

’ 9 + #

वी

स *

ae

‘>

भने

ia, al ४

1॥

र

ad रे

ऋ,

४6

-

PP क

१.

+^ 4

++

iat

+) “ (= कुकa vm Ad

+» ` ॐ (कः

be |

+

per page per! we a

३. a

हि

y ;

bh Pn

a, ^

anh | [५

+ 9

Nae ।

e

+ ४

o

Bi

JB. ROOTS AND VERB-FORMS

41

ndradau grha iisatuh; TB. 1.1.4.2 nasya brahmano ‘nagévan grhe vaset; TB. 3.11.8. 2-3 tasya (sc. mrtyoh) sma tisro ratrir ana$van grhe vasatat, tasya ha tisro ratrir anagvan grha

uvasa; TB. 2. 1. 2. 9 yasya vai dvau punyau grhe vasatah; SB. 13. 5. 4.6=AB.8. 21. 14 marutah parivestaro maruttasy4vasan grhe; AB. 5. 9. 2=GB. 2. 6. 10 na vai deva anyonyasya grhe vasanti na rtur rtor grhe vasati; but \/vas with the locative plural of the people among whom one dwells: PB. 16. 6. 7 nisddesu tisro (sc. ratrih) vasati; AB. 1. 28. 16 ya

pura gandharvesv avaksam

(so with dental s, in a play with

vak ‘speech’); SB. 14. 6. 7.1 madresv avasdama pataficalasya kapyasya grhesu yajfiam adhiyanah ‘studying the sacrifice we dwelt among the Madras in the house of P.K.’; and likewise V vas with the locative of a person in the sense of ‘cohabit’ (German ‘beiwohnen’) SB. 11.5. 1. 2: 5K. 11.-3.(147; 25:45 3;

7; 8); MS. 2. 2. 7 (21, 5 where the parallel TS. 2. 3. 5. 1 uses

Vitupa). nam

V nad: Intensive Present Participle

acc. s. ndnadyama-

(Whitney § 1017)—3. 80 nanadena (sc. simn4) va indro

vrtram nanadyamdnam ahans, tan nanadasya nanadatvam, nanadyam4anam evaitad dvisantam bhratrvyam hanti ya evam veda. Cf. AB. 4. 2.2 indro vai vrtrdya vajram udayachat,

tam asmai

praharat, tam abhyahanat, so ’bhihato vyanadad,

yad vyanadat tan nanadam

samabhavat, tan nanadasya nana-

datvam; PB. 12. 13. 4 indrah prajapatim upadhavad: vrtram hananiti, tasma etam anustubham apaharasam prayachat, tayd nastrnuta, yad astrto

vyanadat

tan nanadasya

nanadat-

vam.

gs \V/nard: Present 3s. anuninardati—1l. 1 dhimo ‘nuni1870811, Vni: Conditional (Whitney § 940) 3s. anayisyat (2) 1. 349—1. 138 yadi sami sattrad uttistheyur viSvajitatiratrena Sarvaprsthena sarvavedasena yajerann, rtavo vai prsthani, Samvatsara rtavas, tenaivaisim samvatsara apto bhavaty, १४६. ४

121

42

JB. ROOTS AND VERB-FORMS

atha ya daksina dadati tabhir atiprayufijate (so the mss. here and below, the 3s. would be expected, so PB. 9.3.2 tabhir

atiprayufikte), ’tho khalv ahur: ya evayam

vaisvanarah pri-

yaniyo (the mss, °niyo) ’tiratras tenaiva yajerann ity, ahoratre

vai parivartamane samvatsaram

apnutas, tenaivaisdm samvat-

sara apto bhavaty, atha ya daksina dadati tabhir atiprayufjyate (so the mss., see above), yady’ ekasmin pary4ye ’stute 'bhivyuchet paficadagabhir hotre stuyuh paficabhih-paficabhir itarebhyo, yadi dvayoh paryayayor astutayor abhivyuched dhotre

ca maitrdvarundya ca pirve

stuyur

brahmane

cachavakaya

cottare, yadi sarvesu parydyesv astutesv (var. lect. parydyesu stutesv) abhivyuchet sadbhir hotre stuyus tisrbhis-tisrbhir itarebhyas sarvebhya, etad anyat kuryur ekadaSanyad, ekarcan upetyaindram dvadafam sarvam trcam, evam hi cakre maufjas

sahaSravasah.—1. 349 tam u ha

gavayanibhir

kapivano bhauvayana uvaca:

(? the mss. uvacagavayanibhir and uvdca gava-

yanibhir) iva bata mahasahaéravaso (var. lect. mahasahasra$ravaso) ’gad, unmadisnur (the mss. madisnur, urmadisnur, irmadisnur) asya praja bhavisyati (var. lect. bhavisyasiti)

brahmavarcasi (var. lect. °varcasi) nitveva (var. lect. nitvova)

bhavisyatiti, yan mam Amantrayisyateti (var. lect. yan m4 mam mantraisyateti) hovaca dvadagaivaitan ekarcan upetyain-

dram

dvadasam: agne vivasvad

usasa (SV. 2. 1130=RV.1.

44, 1) ity etasmins trce rathantaram samdhim astosyad, agna iti tenagneyad rapad anayisyad (the mss. tenagneyamdripan nayisyad; tenagneyad rapdn nesyad), usasa ity usasyat (? $

all the mss.), sajir

a$vibhyam

(SV. 2. 1131=RV.

a$vinan, ndsyonmadisnuh prajabhavisyad

lect. °varcasi) nitvevabhavisyad iti. 3. 1-3 and 6785.

1. 44. 2) ity

brahmavarcasi (var.

For JB. 1. 348 cf. PB.9

14. 23. 12-14 with Caland’s

notes.

For JB.

1. 349 cf. PB. 9. 3. 4 and ApSS. 14. 23. 15 with Caland’s notes.

JB. 1. 349 is very

corrupt

and

frequently

unintelligible, ne-

vertheless I give the text on account of the Conditionals. If the 1, 122

For what follows see my

Syntax of Cases I §60, ex, 187, ¢. 269, १४8. ४

JB. ROOTS

reading anayisyat

XVIII,

47)

above

AND

is correct under

\/i

VERB-FORMS

cf. ayisyat Future;

anesyat (cf. the var. lect. of JB.).

43

JB. 2. 390 (JAOS.

but TB. 3. 11. 8 has

Intensive Present 3s. neniyate—3. 355 tasmad etat patir yathakamam jayan neniyate. Cf. TS. 2. 1. 1.2 vayur va imah praj4 nasyota neniyate; MS. 2. 5. 1 (47, 19) vayur va imah praja nasyota ittham cettham ca neniyate [K. 12. 13 (176,6-7) expresses the same idea by vayum va imah praja nasyota ittham cettham canucaranti]; TS. 3. 3. 8. 4 grivabaddham enam amusmin loke neniyeran. Vnud: Perfect 3 pl. prati...nunudire—2. 363 adityas cangirasa§ ca svarge loke ’spardhanta, ta adityah parve svargam lokam agachans, te ‘hgiraso ’*kimayanta: vayam api tam lokam gachema yam Aditya agmann iti, te yena-yenaivayanenayans tatas-tata endn praty apanudanta, tan paraé catva-

rinS4ni varsani praty eva nunudire. Vned: Imperfect 3s. atyanedat—3. 135=143 raso hy etad ahar, yo vai paficamad ahno raso ’tyanedat tad etad ahar abhavat.—3. 304 raso va etasyahno ’tyanedat. Note the parallelism between the ablative paficamad ahnah and the genitive etasyahnah. Cf. AB. 6. 32. 1 chandasam vai sasthenahnapta-

nam raso ’tyanedat (=GB. 2. 6. 11 where the text should be

emended accordingly). ./pad: Passive Root Aorist in -i, sam...apadi—3. 302 hotanustubham abhi sampadayati: sam idam dasamam ahar apaditi.

Infinitive in -toh, atipattoh—3. 303 tad ahur: ardhva va ete

Svargalokam rohanti

ye yajanti, ye ‘nte ta ifvarah pardiico

'tipattor iti, tad yat sarparajiisu stuvanti, yam vai sarparajfiy, asydm evaitat

pratitisthanti,

"yam

vai sarpatam

rajfi, na ha

va enam sarisrpan hinasti ya evam veda. Cf. TB. 1. 4. 6.6 Sarparajfiiya rgbhih stuyur, iyam vai sarpato rajfil, PB. 4.9. 4-6 sarparajiiya rgbhib stuvanti | arbudah sarpa etabhir mrtam tvacam apahata, mrtam evaitabhis tvacam apaghnate

२४8. 9

(PB. 4. 123

44

JB. ROOTS

AND VERB-FORMS

9.5=9. 8. 8) |iyam vai sdrparajfiy, asyam eva pratitisthanti; similarly JB. 1. 345 arbudasya rgbhis stuvate, ’rbudo vai sarpa etabhir mrtam tvacam apdhata, mriyantaiva va ete ye mrtaya kurvantiti mrtam evaitabhis tvacam apaghnate.

Perfect 3 pl. sampadayam

Causative Periphrastic

cakruh—

3. 349 tasminn u haiva sampadayam cakruh. Desiderative Present 3 s. pipdsati 1. 252; ./pa ‘drink’:

2. 382 (s. above under ,/aSanay); and Imperfect 3 s. apipasat 3. 312(s. above under ,/trp Desiderative of Causative), /pi (pi): Present stem formed after nu-class; Present and Imperfect

3 dual

pinvate, apinvatam—1l.

116 imau vai

lokau saha santau vyaitam, tayor na kim cana samapatat (so the mss., read samatapat with AB. 4. 27. 5 ?), te devamanusy4 aSanayann (the mss. a$an°), itahpradanad dhi deva jivanty amutahpradanan manusy4s, sa etah prajapatir rco (the mss.

prajapatir iti co) ’paSyad (the mss. patyad,, pagyad): uc cate jatam andhasa (SV. 1. 467=RV. 9. 61. 10) iti (the mss. andhaseti), sa ud ity eveto devebhyo havyam avahad (the mss. ahavad), divi sad (so the mss. bhamy 4 dada (SV. 1. 467=RV.

with dental s as SV. reads) 9. 61. 10) ity amuto vrstim

acyavayat, tav imau lokau savasinav akarot, tav asmai kamam

apinvatam, kimam asma imau lokau

For the beginning cf. AB.

pinvate

4. 27. 5 imau vai

tau vyaitam, navarsan na samatapat.

ya evam veda.

lokau

sahastam,

For itahpradanad dhi

deva jivanty amutahpradanan manusyah cf. TS. 3. 2. 9. 7 yad a4sinah éansati tasmad itahpradanam deva upajivanti, yat ts than pratigrnati tasmad amutahpradanam manusy4 upajivantl MS. 1. 7. 5 (114, 2) itahpradanad dhi deva yajfiam upajivantl,

and 1. 10. 6 (146, upajivanti;

11) amutahpradanad dhi manusya yajfam

further K. 36. 1 (68, 11) amutahpradanad dhi praj4

upajivanti,

TB.

2. 2.7.3=2.

2. 11.5

amutahpradanam

va

upajijivima; Ait. Ar. 1. 2. 4 (101, 17 ed. Keith) dyaur uktham,

amutahpradanad

Vpibd: 124

dhidam

sarvam

uttisthati yad

idam kim ¢a.

Present Participle nom.s. neut. pibdamanam™ jvs. 3

JB. ROOTS

AND

VERB-FORMS

45

2.75 ekaikam u ha va etesim aksaranam tavad, irjo ’nnadyasya madhuno ’mrtasya pirnam pibdamdanam tisthati, tad dhaivam sahasram-sahasram devayugany upajivati.

yAvatiyam prthivi kamasya-kamasya vidvan brahmanas On this quasi-root

cf. Wackernagel I § 69, p. 76, 14; II, p. 157 (on RV. 9. 15. 6).

Oldenberg, Rigveda Noten

Vpid: Past Participle nom. s. neut. apilitam, 1. 322 and 336—1. 322 athaitad 4mahivayam (sc. sama) prajapatyam savanamukhe kriyate, tad etat svayamprafastam yat prajapatyam, tasminn apragasta eva saty esa bhiyasi prafansa kriyate, yad etad om ity Adatte ’sav aditya etad aksaram, tad etat trayasya vedasydpilitam aksaram, sa yad om ity adatte ‘mum evaitad adityam mukha adhatte, sa yatha madhuna 14jan prayuyad evam evaitenaksarena siman rasam dadhati, tad apydyayati, tendsyadpinena rasavata stutam bhavati.

of 1. 336 is the same

The text

except for the beginning which

there

reads: athaitat samhitam brahma savanamukhe kriyate, tad etat svayampraSastam yad brahma, tasminn apra§asta etc. to the end...rasavata stutam bhavati. Cf. JUB. 1. 8. 10-11 imam u vai trayam vedam marimrsitva tasminn etad evaksaram apilitam avindann om iti yad etat, esa ha vava sarasas, tenainam prayuvan, yatha madhuna lajan prayuydd evam. adatte in om ity adatte is abbreviated from adim Aadatte (Whitney, JAOS. XI, p. cxlvii).

\ pr ‘pass’:

Causative Present 3s. atiparayati; Optative

3s. atipdrayet; Imperfect 3 s. atyaparayat;

Infinitive

atipdra-

yitum—3. 268 atha yadvahismiyam{so the ms. here and below

instead of yadvahisthiyam

(sc. sama)], agnir vai devebhyo

havyam navamad ahno dagamam ahar abhy ativodhum nakamayata, te deva akamayanta: ’ti na idam agnir (the ms. ida-

mani) havyam vahed iti, ta etat simdpaSyan, tenainam astu-

van: yad vahistham tad agnaye brhad arca vibhavaso | mahi-

siva tvad rayis tvad vaja ud irate i! tava dyumanto arcayo gravevocyate JVS. 2

brhad

| uto

te

tanyatur

yatha

svdno

arta tmana 125

46

JB. ROOTS AND VERB-FORMS

diva ll evan (the ms. evo) agnim vastyavas

sahasanam vavan.

dima | sa no vi$va ati dvisah parsan naveva sukratur (RV. 5,25, 7-9; only RV. 5. 25. 7=SV. 1. 86, the rest not in SV.; the re. ferences to JB. should be added in Bloomfield’s Concordance) iti, yatha navatipdrayed evam evaibhya etad agnir havyam navamad ahno dafamam ahar abhy atyapdrayad, esa ha va etad atipdrayitum arhati, tad yad atra yadvahismiyam (so the

ms. here and above instead

of yadvahisthiyam)

bhavati yaj-

flasyaiva samtatyai, sam asmai yajfias tayate tasydgnir hav. yam pdrayati ya evam veda, tad ardhvelam bhavati brhato ripam barhate ’hans, tena vai ripasamrddham. For ardhveda cf. PB. 10. 11. 1 with Caland’s note 2, and with reference to the yadvahisthiya-saman PB. 15. 5. 25 with Ca!and’s note, For rapasamrddham cf. Nir. 1. 16 etad vai yajfiasya samrddham yad ripasamrddham yat karma kriyamanam fg yajur

vabhivadatiti

ca brahmanam:

| |

the quotation exactly as here

given at GB. 2. 2. 6 (171, 4 ed. Gaastra)=2. 4. 2 (211, 13-14),

and, omitting yajur va, AB. 1. 4. 9=1. 13. 30=1. 16.8=1. 16.

43 = 1. 17. 2 = 1. 17. 10 = 1. 25. 7 = 1. 28. 4 = 1. 29. 24=1, 50 29 =2. 2. 33; and cf. further TS. 2. 4. 9. 4; 5. 4. 2. 4; 7. 1.6.8 |

TB.1. 2.3. 2; 1.2. 5. 3; 3. 9. 9. 2; KB. 20, 2 (89, 23 ed. Lind

ner); 20. 3(90, 18); 20. 4 (91,17); 21.2 (93, 6); 21.3 (93, 25); 2)

4 (94, 20); 15. 4 (67, 17); 17. 3 (75, 23); PB. 6. 9. 25; 13.3.3 13. 5. 3; 13. 5. 6; 13. 6. 5; 16. 2. 7; 17. 1. 4; 18. 1. 23; 12.7.5 K. 13. 4 (185, 1); MS. 4.3.1 (40, 5 and 12-13); GB 2. 3.2 (207, 3); Ait. Ar. 1. 2.1 (81, 11 ed. Keith).

Vpsa:

Passive Imperfect 3 s.sam...apsiyata—3. 16 Be |

japatir va etam yajiiam asrjata yad dvadasaham, tasya trea | anyany ahany akalpayad ekarcair (the mss. ahany akalpayantl | karcair, and ahany akalpantekarccer) etat, tad asya sam iva

psiyata,sa ete simani apaégyat, taibhyam enad (var. lect. enall) yatha gankubhy4m carma vihanyad evam evabhyam etad abat vyahan.

For the comparison

cf. SB Madhy.

rec. 2. 1. 1.11

yatha Sankubhié carma vihanyat, where the parrallel SB Kap , 126

ava.

JB. ROOTS AND VERB-FORMS

47

va rec. 1. 1. 1. 7 reads yatha Sankubhi§carma vitanuyat. With the exception of RV. 5. 85. 1 vi yo jaghana §amiteva carmopastire prthivim sirydya, the \/han+vi is not found elsewhere in the sense of ‘stretch out’.

Vbadh: Desiderative Present Participle bibhatsamanah—1. 164 = 3.267 indro vai trtiyasavanad bibhatsam4na (the ms. at 3. 267 b-bh°) udakramad, dhitam

iva hy Asit, tam etena

(sc. at 1. 164 §yava$vena, and at 3. 267 nihavena) vigve devas sAmnanvahvayantai:

‘hiya iti (so at 1. 164 where the mss. read

samnanyamhvayanto ho iya iti, which I have emended after PB. 8. 5. 11 where the stobha is given as aihayi ehiya. At 3. 267 the text should read: sdmndanvahvayanta: ’yihi ayihi iti

(cf. for the stobha PB. 15. 5. 23], the ms. here reads: samna-

nyahvayantayihi ayihi iti), tato va indras trtiyasavanam upéavartata, tato ’smad anapakramy abhavat, tad etat sendram sima, sendro hasya sadevo yajiio bhavaty, abhy asyendro yajfiam dvartate, nasyendro yajfiad apakramati ya evam veda. For JB. 1. 164 cf. PB. 8.5.11 where, with Caland ZDMG. 72, p. 21 the anvadvayam of the Bibl. Indica text should be emended to anvahvayan. Note the active anvahvayan at PB. 8.5. 11 and 15. 5. 35 as against the middle anvahvayanta at JB. 1. 164 in the passages here published as well asin the short extract from JB. 1. 164 in Caland’s Auswahl § 54, p. 62, line

17. For JB. 3. 267 cf. PB. 15. 5. 23. anapakramin with ablative also at MS. 2. 3. 2 (29, 16) =2. 3. 5 (33, 12) tan (sc. in the first instance sajatan, in the second instance pranan) asmad

(sc. yajamanat)

anapakraminah

karoti;

the PB.

has instead

anapakramuka: 6. 10. 10; 11; 18. 1. 14; 18. 10. 9; 19. 12. 5; 6; 19. 16. 6 anapakramukasmad (sc. yajamanat) vid bhavati, and

so also at MS. 4. 2. 4 (26, 12) anapakramuka asmat paSavo bhavanti.—3. 295 rjisam va etad dugdham dhitam aydtayama yat trtiyasavanam, tasmad indro bibhatsamana udakramad, dhitam iva hy Asit, tasmai vai devah: pavasve (SV. 1. 578= RV. 9. 108. 1) ’ty evapavayan, madhumattama (SV. 1. 578= JVS. 2

127

JB. ROOTS

4&

|

VERB-FORMS

AND

RV. 9. 108. 1) iti madhumad akurvan.

Vbhaj:

Perfect 3 pl. vibhejire—3. 156 tad u hovacabhi.

vibhajanta iti, sa hovaca:

tat prsthanam brahmane jivato ’sya putra

suérava va aham

dayam

upayantiti,

णो,

te bhagavo dayam

कि

pratadrano jirnah §ayanah (the ms. §4yanah), putra hasya dayam vibhejire, sa ha ghosa asa, ko ghosa iti, tasmai hocuh: putris

dayam upeyad evam tad yad raivate (? the ms, aivate) ’hani sati (the ms. satir) viravantiyam prstham bhavati. The proper name Abhipratarana also at JB. 2. 207 (Caland’s Auswahl,

~——_

sugrava (the ms, sufrava) va aham tad iti, tad etad yatha jivato

7. 303, 24); 2. 238 (Caland’s Auswahl § 147b, p. 185, 20), and 2. 268 (Caland’s Auswahl p. 297, 9). For the emendation raivate (possibly raivatye ?) cf. PB. 13. 10.6 raivatyam

—

yad vdravantiyam and PB. 13. 10. 4 revatisu vdravantiyam prstham bhavati. For dayam upayanti cf. PB. 16. 4. 4 tasmad yah putranam dayam dhanatamam ivopaiti tam था. | yante: yam evedam bhavisyatiti ; SB. 1. 7. 2. 22 =3. 2. 1, 18=

mean?

that a “partition

if he be aged,

Custom,

Is there an

against

can be made

insane,

or

tr. by Batakrishna

sickly”

Ghosh,

Society Publication No 2}) ?

Vbhan or bhan:

allusion

Present

to the fact

the will of the father

(Jolly,

3 pl.

here

p. 177

Hindu Law and

Serra

in particular

== मे

9.5.1. 12 prajapateh pitur dayam upeyuh. The passage is unfortunately not clear; what does: tat prsthanam brahmane

[Greater Indi

paribhananti—2. 325

athaisa mahatrikakub (the ms. Ckakuy), ya§ érikamah purodha-

kamas syat sa etena

yajeta,

trini

ime lokas, tad evaitenavarunddhe,

varsmani tisra$ Sriyas traya

trivrta paficadaSam paristu-

vanti, brahma vai trivrt ksatram paficada§o (the ms. paficada

|

§aiva), brahmanaiva tat ksatram paribhananti, saptadagenaike | ४176) [3115{प९४३711, brahma vai saptadagah ksatram ekavins0, brahmanaiva tat ksatram paribhananti, trinavena trayastrinsam paristuvanti, brahma vai trinavah ksatram trayastringo, brah

manaiva tat ksatram parigrhnanti, yada vai brahmana ksatram

128

8.४

JB. ROOTS AND VERB-FORMS

49

parigrhnaty atha tasya purodham gachati, gachati purodham, pura enam dadhate—2. 326 sa va esa mahatrikakub bhavati,

trayo ha va esim lokanam kakubho:

’gnir va asya lokasya ka-

kub vayur antariksasyadityo divah, kakubham eko bhavati ya evam veda. The compound \/bhan (or bhan)+pari does not occur elsewhere in Vedic literature; \/stu+ pari occurs twice in Vedic prose: MS. 3.3.5(38, 11) arkyaih samabhir arkam paristuvanti, and KB. 19, 4 (85, 18 ed, Lindner) athaitam samcitim samabhih paristuvanti. The parallel to MS. 3. 3. 5 reads K. 21. 5. (43, 19)= Kap. 31. 20 (169, 20) arkyaih parigayaty, arkam evarkyaih parigayati (cf. for \/ga ‘sing’+ pari SB.9. 1.2. 32; 33; 34; 10. 5. 1. 3). Whitney, Roots p. 108 and following him

Renou § 19 give the root for JB. as bhan (with cerebral n), but

it is possible that the cerebral n in paribhananti

is due to the

r in the prefix pari- (Wackernagel I § 169b, p. 189); Oertel, Gott. Gel. Anzeigen 1935, p, 188, 5-10. /bhia: Periphrastic Future 3s. bhavita—2. 330 athaisa kusurubindadafgaratras (the ms. kusurvinda®); tasya trayas (the ms. trayas-trayas) trivrto ’gnistomas trayah paficadasa ukthyds trayas saptadasa ukthyda jyotir atiratro, yah kamayeta: tejasvi brahmavarcasy ojasvi viryavan annadah pratitistheyam iti sa etena yajeta, tejo vai brahmavarcasam trivrt-

stoma,

ojo viryam

kamam

rdhnavani

paficadago, ’nnam

saptadagah, pratistha

jyotir atiratra, rdhnoti hainenaitan kaman ya etasmin kama, ato jyotistomo (the ms. °me) ’tiratro (the ms. °tre), ’tas tam prasrptau

yo

brahmanau

daéaratra ity, etam ha sma vai tat

samidate:

(so the ms., read perhaps:

ekam

ka nu somye

ya akratum

nu somya yajfiakratum ?)

prasrptau sva iti, tayor hanyatara uvaca: yadi nva idam evapy ahag §४० bhavitagnistoma eva tarhi dago (so the ms.) evartviyi

(so the ms., read perhaps eva rtviyau ?) ninam ahany

vaha iti.

The

text toward

and

10;

unintelligible to me.

22.15. १४8. 9

1

the end (from

For the

ApSs.

samidate

4sisy4on)

is

kusurubindadagaratra cf. PB.

22. 24. 6-7;

at TS. 7. 2. 1.1

kusu129

50)

JB. ROOTS AND VERB-FORMS

rubinda is connected with bhavita cf. JB. 2. 431 where

the saptardtra. For ahag §0 Whitney’s transcript reads ahaj

§vo bhavita while Caland’s Auswahl § 169 p. 229, 12 reads ahah §vo bhate bhavita; for the masculine bhavita with neuter. subject cf. my Syntax of Cases I § 59, Ex. 93, Rem., p. 171; ’

Wackernagel

III § 107a,

p. 204.—3

pl. bhavitarah,

1. 241

yavad dha va apy evamvido brahmana bhavitaro na haiva tavad ya§ camir apo yas cemas ta ubhayis sampadyemam lokam nirmrastarah (the mss. nirmrstarah and nimrstarab).

Cf. MS. 4. 4. 1 (50, 11-12) atha yat kapyanam ubhayis tenapo

'varunddhe ya§ ca samudriya ya§ cdsamudriyda, iSvara v4 etam (sc. yajamdnam) eta srotasya apo ’$anta nirmryjah. |

Infinitive in -toh, bhavitoh—1l.

yuko bhavitoh,

‘die’ cf. below

100

176४370 ha tu pramé- |

pranebhyo hy eti; for ,/i with

3.10 and

TS. 3. 5. 10. 3.—1.

rikso bhavitoranyatarad aksaram avagrhya.—l1.

pranebhyah= .

113 iSvaro ha

174 tad ahuh:

pravrta udgayed, agnir va esa vaig§vanaro yad yajiayajfilyam, tasya §4ntya apradahayeti, ’$varo ha tu pitrdevatyo bhavitor

yat pravrta

udgayed,

atho

ahur:

pravrtyodgayed iti, tad u va ahuh: aksibhyam

paégyati, tasmad

yavad

atmanam

eva

§rotram taval

karnabhyam vai वणी antaryad

(so the mss. |

for antariyad, cf. Oertel, Sitzungsberichte d. Bayerischen Ges d. Wiss. 1934, Heft 6, § 39 p. 45;

J. Edgerton,

Language X

(1934]p. 238 [§ 7]; 245 [§ 18]) yat pravrta udgayet; cf. PB. 8 7. 6-7 with Caland’s note to 7 where the JB. passage is trans | lated.—2. 45 tad u hovaca $atyayanir: igvaro papiyan bhavitor yas tatha karoti.—2. 313 ifvaro ha tu yadréa eva san भ tadrn bhavitoh.—2. 368 igvara ha tv apagavo bhavitoh, pasar? | va ukthani, pagan hi sa tatrapy apauhat.—3. 10 gostham (श

afgirasim gostham

sama

PB. 13.9. 24) ahareta viryakama

indriyam vai viryam paficadago, yavaj jivanti tavad viryavante bhavanti, "vara ha tu pramayuka bhavitoh, pranebhyo 9

yanti; cf. above JB. 1. 100. Desiderative

130

Present

3 s, bubhasati

and

Participles (70) | म४.।

JB. ROOTS AND VERB-FORMS

s.

mas.) bubhisan,

(gen. 8,

mas.)

51

bubhisatah, and

(nom.

pl. mas.) abubhisantah—2. 22 yadvad dhaiva krtvo yajate tavad bubhisati tavat kamayate: ट्वा इवा) इटवा) syam itii—3. 286 tad ahur: na bubhisan bhitabrhatibhis stuvita, bhita evaitabbis stuvitana bubhiasann iti,..., tasmad bhita eva bhitabrhatibhis stuvita na bubhiasann iti, tad u va 4hur: yavad vai krtvo yajate tavad bubhisati tavat kamayate: freyan syam Sreyan sydm iti, tasmad ubhayir eva kary4, etayor ubhayoh kamayor updapty4a iti.—2.95 tad ahur: bhutasyaivaisa yajfio na bubhisatah (the ms. babh®) prajananim (?,the ms. Cnani) stomo virdjam cdnustubham cabhisampadyate, sampannam iva va etac chandah pirnam iva prajananam yad virad, anta u va esa chandasam yad anustub iti, tad u va ahur: ubhayor evaisa yajfio bhitasya ca bubhisata§ ceti.—2. 43 asminn eva loke prayaniyenatiratrena pratisthaya prayanty, amusmin loka udayaniyenatiratrena pratisthayodyanti, te hapy abubhisanta iva bhavanti, praty eva tisthanti. Vbhis: Gerundive bhisitavyam—2. 375 prayaniyam ahar bhavati, prdyaniyena va ahna deva svargam lokam prayan, yat prayans (the ms. inserts tat prayans) tat prdayaniyasya pra-

yaniyatvam, tad yat prayaniyam ahar bhavati svargasyaiva lokasya samastyai, tasmad u haitasyahna rtvija bhusitavyam, Svargasya hy etal lokasya nedistham, tac caturvinsam bhavati, caturvingatyardhamdso

Samvatsaram

Apnuvanti;

vai

samvatsaro,

cf. PB.

'rdhamdasa§a eva tat

4.2.1 ff, butin§3

reads: tasmat prayanlyasyahna rtvija

bhavitavyam,

PB.

etad

dhi

svargasya lokasya nedistham, ya etasya rtvin na bhavati hiyate

svargal lokat; for the construction: prayaniyasyahna rtvija bhavitavyam cf., besides the examples quoted by Delbruck,

Altind. Syntax § 222, p. 399, also MS. 3. 6.10 (74, 10) tasmad ekavratena bhavitavyam; 3. 7. 10 (91, 6) dvivratena

bhavitavyam;

bhavitavyam;

and

JVS. 2

K.

11. 6 (151,

13) sana

tathasid

tena

yatha

K. 24. 6 (96, 7-8)=Kap. 37. 7 (201,

11-12)

K. 26. 1 (120, 16)=Kap. 40. 4 (226,21) tasman

na 131

52

JB. ROOTS AND VERB-FORMS

nestra na potra bhavitavyam; K. 34. 03521858 {73 ०५३5678 18 brahmana

9 (43, 3) tasmad dvi. bhavitavyam; and the

instructive parallel K, 23, 7 (82, 22)=Kap. 34. 4 (191, 3-4) tasmad dvivrato diksitas syat, equivalent to MS. 3.6. 10 (74,8) tasmad dvivratena (read so with Caland, ZDMG., 72, p.8) bhavitavyam; the bhisitavyam of JB. is clearly

semantically

equivalent to the bhavitavyam of PB.; the ./bhis is quotable

in Vedic prose only at MS. 3. 10. 1 (128, 7) devir Apab §uddha yaiyam devan yuyudhvam ity, apo va etad_ bhisanti, patabhir abhih patas caranti, and 4. 8.4 (112, 12) Satam te rajan bhisajah sahasram ity apah paradréya vadanty, apovi etad bhisanti, pitabhir abhih pitas caranti. For the connec. tion of prayaniya with ./it+pracf. besides PB. 4. 2,2 also AB. 1. 7. 1 svargam va etena lokam upa prayanti yat prayani-

yas tat pradyaniyasya prayaniyatvam,

and

K. 23. 8 (83, 8)=

Kap. 36.5 (191,12) svargam va etena lokam prayaniyam tat prayaniyasya prayaniyatvam.

prayanti yat

/bhrang: Past Participle (nom. s. neut.) vibhrastam— 3, 191 sammiélo (the ms. °migvo) aruso bhuvas sipasthabhit na dhenubhir (SV. 2. 167 = RV. 9.61. 21, where bhava instead of bhuvas) iti, vibhrastam ivaitad ahar yat saptamam, yal: sipasthabhir ity ahna evopasthityai. The phrase ahna evo pasthityai occurs again at JB. 3. 28 sammiglo (the ms. here

also °migvo) aruso (the ms. here ariso) bhuvas sipasthabhit

na dhenubhir iti,,.., tad yat: stiipasthabhir ity ahna evopa® thityai, and at JB. 3. 20 tad yan: mahimne soma tasthira (SV. 2. 127=RV. 9. 62. 27) ity ahna evopasthityai; elsewhere

upasthityai occurs only in connection with paginam:

K. 29. 8

(176, 18); JB. 1. 172 tad yad varavantiyam agnistomasama bha-

vati pagindam evopasthityai pasinam anapakramaya (var. lect. anapakramdaya); JB. 3. 21 = 36 = 86 = 176 = 206 paryaso bhavat! prajanam dhrtyai pasinam upasthityai (at 3. 21 with the vat.

lect. pa§indm ahah

132

upasrtyai); for vibhrastam

iva val saptamam

cf. PB. 14. 3. 22 with Caland’s note 2, —3. 192 vibhrat

me §

JB. ROOTS AND VERB-FORMS

tam ivaitad ahar yat saptamam.

53

tat samtanikena

pragdthena

bhisajyanti, and the passage quoted above under ,/daks Causa-

tive

Present 3 pl.

vibhrastah prsthesu

samdaksayanti—(nom.

s. mas.)

(yajiia-)

prsthani ca va etasya

(the ms.

3. 263 sa yo yajfiavibhrastas

brahmasdma

kuryuh,

syac

chrayantiyasya

etam) stotrani cavadhunvate yo yajfiavibhrastah (the ms. yajfiasya vibhrastah}, prsthesu vavainam tat stotresu ca pratisthapayanti; cf. PB. 8. 2.9 $rayantiyam yajiiavibhrastaya brahmasama

kuryat.

./majj: Present Optative 3 pl. majjeyuh—3. 145 apo vai

revataya, 4pa uraivatam sama, tad yad revatisu raivatam prstham kuryur agadhe majjeyur na pratitistheyus, tad yad varavantiyam prstham bhavati pratisthitya eva; cf. PB. 13. 9. 16 with Caland’s note 3.—Optative 3 pl. samunmajjeyuh and

Imperfect

3 pl. samudamajjan,

3. 328 tani (sc. ripani)

deva

anvapasyan yatha matsyam irmya yantam anupasyed evam, tani saptame han samudamajjan yatha matsyd4s samunmajjeyur evam; note the instrumental armya Wackernagel III 73ab, note, p. 147, 5; for the construction of ,/i with instru-

§ mental

cf. Delbriick, Altind. Synt. § 88, p. 129 and PB. 25.

13. 2; SB. 9. 4. 3. 9.

Causative

Present 3s.

majjayati,

ma, Imperfect 3 pl. amajjayan—3.

Optative

1 pl. majjaye-

43 purumudga

3711283.

paSukamas tapo ‘tapyata, sa etat (sc. paurumudgam) samapaSyat, tenastuta (the ms. °stuvata) sa etm iJam upait, paSa-

vo va ila, tato vaisa pa$iin avarunddha, 83718, va

yad

u

pagin

runddhe

paurumudgam

ity

bahupagur

akhydyate:

tad etat paSavyam

bhavati ya

devas

evam

casura§

veda,

cadhi

Samudre ’spardhanta (the ms. cadhisamudram aspardhanta), te deva akamayanta: parva evd4suran samudre

ta etat

(sc. paurumudgam)

Surdn pirve

sadmdpasyans,

’majjayans, tad yat

plurve

majjayemeti,

tenastuvata,

'majjayans

tena-

tad v eva

paurumudgasya paurumudgatvam, parva eva dvisantam

bhra-

trvyam majjayati ya evam veda; the name of the saman is in १ ए8. 9

133

54

JB. ROOTS AND VERB-FORMS

JB. paurumudga PB. the name

Ars.

Br.);

and

the name

of the siman

cf. PB. 12. 3. 14

deva asurandm

of the seer

is paurumadga

deva§

paurumadgena

casura§

Purumudga; in

(so also LSS. and

(sc. sdmna)

caspardhanta,

puro

te

'majjayan,

yat puro ’majjayans tasmat paurumadgam, pdpmanam evaitena bhratrvyam mayjjayati; the emendation adhi samudre ’spardhanta seems necessary; cf. RV. 6. 34. 1; 9. 94. 1; but ./sprdh+adhi with locative is not found elsewhere in Vedic

prose.

Vmath: ham sauparnani tyai, tad ahuh: vyaravapusam

nayaiveti.

Infinitive in -toh, pramathitoh—2. 254 anvabhavanti, svargydni, svargasya lokasya samasksiprani sdmanifvaro (so the ms.) yajamanam (?, so the ms.) pramathitor, dve eva karye pata-

For the final dative patanaya

cf. JB. 2. 389 atma

vai samvatsarasya visuvan, paksav abhito, yena ceto ‘bhivartena yanti yena cdmutah pragathena pratyavarohanti ta ubhau visuvati kuryur, 4tmann eva tat paksau paridadhate, svargasya lokasya patanaya (cf. PB. 4. 7. 1 a4tma va esa samvatsarasya yad visuvan, paksav etav abhito bhavato yena ceto 'bhivartena

yanti ya§ ca parastat pragatho bhavati tav ubhau visuvati karyau, paksav eva tad yajfiasyatman pratidadhati, svargasya lo-

kasya samastyai), and JB. 2. 399 svargaya va ete diksante (the ms. diksate) ye samvatsaraya, tad yad vratapaksabhyam (SC. simabhyam) stuvata A4tmann eva tat paksau pratidadhate, svar gasya lokasya patanaya; apart from these JB. passages patanaya is found once at Ait. Ar. 5. 1. 6 (149, 13 ed. Keith) Sriyam

aha goa$vam (read so instead of goragvam) atman dhatte sam paksayoh (var. lect. sam paksiyoh) patanaya, where sam stands for am (because the mantra previously quoted RV. 7. 32. 23¢ ends in sam kira) and forms the object to dhatte with paksayoh parallel to Sriyam

with atman:

‘fortune

1. €. cattle and

horses’he places in the self (=trunk), well-being in the wings

(cf. SB. 10. 2. 2.7 paksayos tad viryam dadhati, TS. 9. 3. 1.

paksayor eva viryam dadhati) for flying. —At PB. 14. 3, 9 the 194

yvs.3

JB. ROOTS AND VERB-FORMS

55

sauparna saman is the means of reaching heaven (sauparnam bhavati svargasya lokasya samastyai). svargasya lokasya patanaya corresponds to the verbal svargam lokam with 1/8

K. 21. 4 (42, 12 and 14); TS. 5. 4. 11. 1; SB. 6. 7. 2. 6; ef.

V pat with amum

lokam MS. 3. 4. 7 (54,

18) and with

divam

SB. 1. 2. 4. 18-19 (=Kanva rec. 2. 2. 2. 10); TB. 3. 2. 9. 5; MS. 4. 1. 10 (13, 9-10); K. 31. 8 (10, 10).

For the genderless

igvarah cf. my Syntax of Cases I § 24, Ex. 24, Rem,

(in fine),

p. 60.

Is-Aorist 3 pl. vyamathisata (?) or Desiderative Imperfect 3 pl. vyamimathisanta (?)—2.

(sc. prajapatih) etau

229 sa

dvidivau varunapraghasav apaéyat, tav

aharata, tabhyam ayajata (the ms. tabhyam yajata) tabhyam ena (sc. praja varunapagena baddhah) varuniyad enaso vyamuficat (the ms. vimuficat), tad yad etau dvidivau varunapra-

ghasau bhavato varuniyad evaitabhyam enaso praja muficati,

marutvati pirvasyadhna (the ms. parvasya nama) pratipad bhavaty, agneya§ ca maruta§ ca pagi, ta asya (the ms. na asya) praja varunagrhita maruto randhra (?, so the ms. randh-

ra) anvavapatino (so

the

ms.)

vyamimathisata

(so

the ms.),

tad yan marutvati pratipad bhavati maruta evaitena bhagadheyena niravadayanta, agneyah pagur, yajfio va agnir: ned

yajfiad agner aydmeti, kavaty uttarasyabnah pratipad bhavati

kayopalambhya, prajapatir vai kah, prajapatim eva tad antatah prinati, prajapatir va aiksata: kam vai prajabhyo bhivam kam Atmane ’saniti, sa etam kavatim pratipadam apagyat kayam upalambhyam, antato (the ms. apafyat kayam upalam-

bhyantato) vai sa kam prajabhyo

"bhavat

kam

haiva prajabhyo bhavati kam atmane ya evam

atmane, kam

veda,

‘gneyah

pagur, yajiio va agnir: ned yajiad agner ayameti | 230 atha

yad

varuno

nirvarunatayai

(the

ms.

gnirvarunatayai).

emendation of the ms. vyamimathisata is necessary,

An

Whitney

Roots etc. p. 117 under \/math (manth) “amathisata J BR, emends to vyamathisata a 3 pl. of the Is-Aorist which is quoIVS. 2

135

56

JB. ROOTS AND VERB-FORMS

table from MS. 4. 8. 9 (118, 15-16) yadi kamayeta: ye pagum vyamathisata

ta artim

archeyur iti...;

but an

Aorist does not

seem to fit the JB. passage; an emendation to vyamimathisan. ta (3 pl. of the Desiderative) seems to be just as easy and fit the context better: ‘The Maruts...swoopiny down after these creatures of his (i. e. Prajapati’s), which had been seized by Varuna, desired to tear them to pieces (for \/math+vi in connection with the Maruts and a somewhat similar situation

cf. SB. 2. 5. 1. 12); in that the introductory verse is addressed

to the Maruts, thereby they buy off the Maruts with their own share [cf. K. 10. 4 (128, 10-11) yavamayo bhavaty, etad vai varunasya bhagadheyam yad yavds, svenaiva bhagadhe-

yena varunam

niravadayate, and

similarly K. 36. 6 (76, 14);

TB. 1. 7. 8. 5 ucchesanena juhoty, ucchesanabhago vai rudro, bhagadheyenaiva rudram niravadayate; AB. 2. 7. 1 sa yad:

asnad raksah

samsrjatad

no. 3) ity aha

raksansy

(RV. Khila ed. Scheftelowitz p. 154, eva tat svena

bhagadheyena

yajfan

niravadayate].’ For ned yajfiad agner ayama cf. TB. 1.6.1: 11 eti va esa yajitamukhad rddhya yo ’gner devataya eti,..., tena vai yajfiamukhad rddhya agner devatayai naiti. For the final dative nirvarunatayai cf.

MS. 4. 8.5

(112,

16); SB.

2. 5. 2. 46 (=Kanva rec. 1. 5. 1. 38); SB. 4.4. 5. 10; elsewhere

nirvarunatvaya is used: TS. 6. 6. 5. 2=MS. 2. 4. 2 (39, 10)= 4. 7. 8 (103, 17 and 104, 8)=K. 12. 12 (174, 8)=29. 9 (178, 19

and 179, 11)=Kap. 46. 2 (277, 1)=K.

29. 10 (180, 5)=Kap.

46. 3 (277, 14); TB. 2. 7. 2. 1; 2. 7. 3. 1-2; MS. 1. 10. 10(150, 19); K. 36.5 (72, 14); MS. 4. 4. 8 (59, 7); PB. 18. 9. 17; K 37. 2 (85, 22); TB. 1.5.9.7; K. 29. 3 (170, 18)=Kap. 49.3

(280, 18); K. 29. 3 (171, 8); MS. 2, 3. 3 (29, 20); K. 12. 6 (168,

7 and 8); K. 22. 11 (67, 15); K. 27. 4 (143, 1)= Kap. 42. 4 (291,

5); and yajamanasya nirvarunatvaya MS. 4. 5. 8 (76, 10); 4. 1

8 (104, 9); 1. 10. 13 (153, 11); 4. 8. 5 (112, 8).

./mad: Present Optative 1 pl. madyema; Imperfect 3p!

amadyan; Perfect 3 pl. meduh—3. 222 atha madilam (sc. sama, 186

jvs. 3

JB. ROOTS AND VERB-FORMS

57

the ms. madimlam) padanidhanam rathantaram, tasmad rathantare ’han kriyate, deva va akamayanta: madv4n nas somas syat somamadasya etat simdpaSyans,

madyemeti (the

tenastuvata,

tato vai

ms. madyemeti), ta

tesim

madvan

somo

‘bhavat somamadasyamadyans (the ms. somamadasyamadyans), tad eva madilasya (the ms. madisya) madilatvam (the ms. madilatvatad), raso vai mado, rasena ha vavate tan medur, madvan asya somo rasavan (the ms. rdsavan) ya evam veda. The name of the saman only here; madila equivalent to *madira (Whitney § 1189a) from madira( Rigvedic epithet of Soma). The genitive somamadasya with madyema and amadyan cannot be paralleled from the Brahmana prose, contrast with it the instrumental in rasena meduh for which cf. SB. 13.5. 4. 18 amadyad indrah somena (in a Gatha). For padanidhana cf. PB. 10. 10. 1; 14. 11. 13 with Caland’s note. Perfect 3 pl. meduh 3. 222 (see above under Present). Is- Aorist 3 pl. amadisuh—3. 164 atha 4mmadam (sc. sama), devebhyo vai vijigyanebhya ime Joka bibhyato vyudakramans, te ’kAmayanta:’bhi na ime loka dvarteran, nasmad apakrameyur iti, ta etat simapasyans, tenastuvata, tato vai tan ime loka abhydvartanta, tata ebhyo ’napakramino ‘bhavans, te ’bruvan: §am vai na ime loka amAadisur iti, tad eva S4mmadasya §4mmadatvam, §am asma ime loka madanty abhy enam ime loka avartante, ndsmad ime loka apakramanti ya evam veda. Cf. PB. 15. 5, 10-11 §4mmadam bhavati | §ammad va etenangiraso 'fjasa svargam lokam apasgyat, svargasya lokasy4-

nukhyatyai, svargal lokan na cyavate tustuvanab. ./man:

Infinitive in -toh, abhimantoh—2.

varo yajamanasya

pagan abhimantoh.

252 = 3. 11 16-

The subject of the

sentence is Rudra (2. 252 16470 १९४३}; 3. 11 rudro devah’. Elsewhere only at SB. 12. 5. 1. 6 sa (sc. agnih) hainam i$varah Saputram sapasum abhimantoh.

Desiderative Periphrastic

3. 349 JVs. 2

tad

dhus:

trayas

Perfect 3 pl. mimansam

stoka

agachantity

cakruh—

udastoko ghrta187

58

JB. ROOTS

AND VERB-FORMS

stoko madhustokas, tato ya udastoka dhir ghrtastoko madhustokas stoko

and

madhustokas

imam sa pravifaty, om.

(so the ms., but

a word

seems

between

to have

been

ehrtaomitted

corresponding to imam with udastokah pravigaty, and to osadhih

with ghrtastokah), tad vai tam mimansam cakrur amalako (the ms. °ka) jravayeyo (the ms. according to Whitney’s transcript reads either jravayeya or jfiavayeyd; Caland, Auswahl p, 298,

28 gives jyavayeya with “?”’) ’hina a§vathih kei darbhyah (the

ms. dabhyah): kim stokam tvam dAgachantam (the ms, 103. chantva) manyase kim stokam tvam (the ms. tva) kim stokam tvam iti, sa hovaca kefi: ghrtastokam aham manya ity, atha hovacahina (the ms. hovacaninam): madhustokam aham manya iti, atha hovacamalaka: udastokam aham manya iti, tasminn u haiva sampadaydm (the ms. sampradaydm) cakrub.

From the context one should rather expect kam stokam tvam agachantam

manyase ‘which

drop,

according to your opinion,

comes hither ?’ Cf. for the construction of \/man with the Present Participle AB. 8. 28. 19 yadi tisthantam

(sc. bhratrvyam)

manyeta..., yady dsinam manyeta..., yadi jagratam manyeta...

MS. 1. 8. 1 (116, 1) tasmad enam (sc. aSvam) pratyaficam tisthantam manyante; K. 13. 4(183, 19) sa jaghanyam rsabham vaideham anidyantam

amanyata;

K. 8.5 (88, 15)= Kap. 1.1

(71, 7) tam (sc. afvam) etad (Kap. etam) atikramantam mat yante; SB. 3. 9.2.1 tam evaitad rasam syandamanam manyante.

m4 ‘measure’: Present Subjunctive 1 s. nirmimai 6

above under th ‘remove’ Future). Cf. SB. 1. 1. 2. 7 (= Kanva nirmima 10 766. 2. 1. 2. 9) = 58. 1. 3. 1. 12 ४३110 3] 8. 1. 1. 1 hanta mad eva manmatram dvitiyam devam nt mima iti.

.

Vmil: Causative Present 3s. nimilayati—2. 121 sa ju

vat trirnimilayati (var. lect. nirmilayati) trir viksate. Imperfect 3 pl. samamilayan 3. 353 (see above under Vkhya Roo! Aorist 1 s.)

Vmiv (mi): Present Optative 3s. amivet and pratim 14

188

448.)

JB. ROOTS AND VERB-FORMS

59

so all the mss. both times with short i, read °mivet ?)—1. 274

daivim ha va esa samsadam eti yah pavamdnair udgayati, sa yatha Sreyansam abhydyann evam §iksann ivopagiksann ivopanamasyann

iva

samsiddhai§

(var. lect. §amsiddhai)

§aknu-

vann (var- lect. Sak]vann) upahanyamana udgayed yatha yantam amived (the mss. amived) yatha yad yacet tad dadyat

tadrk tad, atha ya etair asamsiddhair agaknuvann

(var. lect.

a$ak]vann) anupahanyam4ana udgayed yatha yantam pratimived (the mss. pratim’ved) yatha yad ydcen na dadyat tadrk

tat.

For the daivi samsad

at the beginning

cf. TS. 7. 4. 2.

1-3 yatha vai manusyd evam devd agra 4san,

te ’kamayanta:

‘'vartim papm4anam mrtyum apahatya daivim samsadam gachemeti, ta etam caturvingatiratram apaSyan, tam aharan, ten4ayajanta, tato vai te ’vartim papmanam mrtyum apahatya daivim samsadam agachan, ya evam vidvansa§ caturvingatiratram dsate ’vartim eva papmdanam apahatya ériyam gachanti, §rir hi manusyasya | daivi samsat,..., prsthyah sadaho bhavati, sad va rtavah samvatsaras, tam masa ardhamdsa

daivim

samsadam

ratram

dsate

dam

gachanti,

agachan, ya evam

samvatsaram

eva

rtavah

vidvansa§

praviSya

pravifya

caturvinéati-

vasyasim

samsa-

trayas trayastring4 avastad bhavanti trayas

trayastringah purastat, trayastringair evobhayato 'vartim papmanam apahatya daivim samsadam madhyatah | gachanti, prsthani hi daivi samsat (TS. 7. 4. 2. 1 yatha...gachemeti is quoted by the commentary on PB. 23. 19. 2 etabhir vai devah svarge loke samasidan, svarge loke sidamety etah, but with the faulty reading...upahatya deve samasidannachameti at the end; and cf. 955. 23. 4. 1). ^ 51711137 १९४०8०8३ occurs in the mantra TB. 3. 7. 4.4= ApSS. 4.1.9 devasamsadam

4९871311.

The

Vhan+upa Vhan+upa,

rest of this passage is not clear to me.

refers

toa fault in the

no. 5; my

recitation (cf. PW.

If

s.

Syntax of Cases 1§68, Ex. 2, Rem. p.

299) one would rather expect samsiddhai§ Saknuvann anupahanyamana udgayet, and asamsiddhair asaknuvann upahanyaJVS. 2

159

60

JB. ROOTS AND VERB-FORMS

mana udgdyet as the proper contrast. The contrast between yatha yantam (or read yathayantam = yatha | ayantam) Ani. vet and yatha yantam (or read yathayantam) pratimivet is

perhaps: ‘as one pushes on one who is already on the way (hither ?)’ i.e. ‘makes him walk faster’ and ‘as one pushes

back one who is on his way’ i. e. ‘obstructs him.’ V muh: Present 3 pl. muhyanti—1. 318 tam haitam eke panktim (the mss. panti and pankti) vigdyanti: navikrta garbha jayanta iti vadantah,..., tad u hovaca §atyayanir: ya etam vigdyanti tata idam garbha muhyanti, yato vai garbhah prasdryante ’tha jadyante, tasmad esa gayatry (?, the mss. gayatram) eva prasrta geyeti. V mre: Present 3s. pramrcyati—2. 137-138 Sam nodevir abhistaya (SV. 1. 33=RV. 10. 9. 4) ity etasv aponaptriydsv agnistomasadma bhavaty, 4po va aponaptriyo (so the mss.) 'gnau va etam prasyanti yam agnistuta yajayanti | tad yathagnidagdham adbhir abhisificet tadrg eva tac chantyai, tad ahur: yo va agnidagdham adbhir abhisificati bhiyo vaitat pramycyati (so all the mss.) kilasam (so the mss.; read kilaso ?) v4

bhavaty, 4 no yajfiam divisprsam vayo yahi sumanmabhir (var. lect. sumanvabhir) (RV. 8. 101. 9, not in SV.) ity etasv

eva vayumatisu karyam, vayur vai इवा,

yeti (the mss, evagnirdahayeti).

With

§4ntya

evanirdaha-

the exception of RV.

1. 147. 4 anu mrksista which on account of the preceding and

following marcayati may be an Optative of the S- Aorist of Vmre

(so

Whitney,

Roots p.

125;

Macdonell

§ 525) the

pramrcyati of our passage is the only finite verb form of Vmre outside of the causative system, and the compound Vmre+pra does not occur elsewhere. The meaning of the

clause seems to be: ‘If one sprinkles one who is burnt by fire with water he suffers more or he becomes affected with skin disease’, i.e. while

one

who

has

fainted

should

properly be

revived with water (cf. TS. 5. 6. 2. 2; K. 25.7 [112, 15]= Kap. 39. 5 (218, 140

14]) this treatment

only increases the pain of one 4१8. 9

JB. ROOTS AND VERB-FORMS

61

who has been burnt; in this case fanning is the proper remedy and Vayu the divinity to be resorted to; cf. JB. 2. 340 tasu (sc. ratrisu) vayavyam paSum 4labheran, vayur vai §4nti§, fantya evanirdahaya; 387 avastat paryidham bhavati, tenayam vayur avastat paryidhah pavate, ’nirdahaya; 3. 66 vayumatir bhavanti, vayur vai §anti§s, Santya evanirdahaya. V mrj: Present 3s. upamarsti—1. 41 athopam4rsti, sa yat prathamam upamiéarsti tena gandharvapsarasah prinati,..., atha yad dvitiyam upamarsti tena grhanég (var. lect. grahan§) ca pitrn§ ca prinati.—3 s. nirmarsti, 1. 201 prastir iva (the mss. prasthiva) ha khalu va etat stotranadm yat sodagi, yad vai prastir aniyukto vahaty apa vd sa chinatti nir va m4rsty, antyena (var. lect. antena) stotrena somastomo

bhavati, sa yatha

prastim prastiyugaya niyufijyad (var. lect. niyujyad) evam evaitat pirvesu stotresu sodasinam anuniyunakty anirmargaya

(var. lect. anirvargaya).

Cf. JB. 3.59 antah parvas tryaho

bhavati, jagatyaitad ahah pratipadyante, sa yatha prastim prastiyugaya niyufijyad (the ms. niyujyad) evam evaitat plrvasmins tryaha uttaram tryaham anuniyunakti, vahanty enam

catasras samyukta ya evam veda.

For the final dative anir-

margaya cf. MS. 2. 3. 1 (26, 12)=4. 3. 6 (45, 4); K. 12. 8 (170,

22); MS. 1. 8.5 (121, 15); 4. 4. 1 (50, 13); K. 12.5 (167, 10); 12. 13 (176, 9); 24. 10 (102, 3)=Kap. 38. 3 (207, 21) and the parallel GB. 2. 2. 8 (273, 11 ed. Gaastra); JB. 2. 31 tad ahur: yat prsthyabhiplavav ity acaksate "bhiplavam u vai pUrvam upayanti katham prsthyah pirva

upeto bhavatiti, sa bruyad:

yad evayam avaro vayuh pavate para adityas tenety, atho yat param (the ms. para)

santam

abhiplavam

upayanti

vyatisan-

gaya ’nirmargaya sarvayustayai. Future Periphrastic 3 pl. nimrastarah 1. 241 (see above under

V bhi, Future Periphrastic).

Causative

Gerund

marjayitva 1. 353 (see above

Causative Present 3 pl. upadasyanti). JVs. 2

V mrd (mrad): Present 3 s. nimardate;

under

\/das

Future 3 gs. mar141

62

JB. ROOTS

AND VERB-FORMS

disyate—1. 114 yo va angum ekaksaram vedanndada eva Sresthas

svanam bhavaty, atho saha (so the mss.) eva tasyai janatays udgayati, vag (the ms. vas) va an$ur ekaksaras, tad eva gayat. ram gayatryai prastutayai (the ms. °stutayai) yad Ader utta.

ram aksaram (the ms. aksara) sa (the ms. sam) sthdnur, yas tad udgayann arabhate sthanum drabhate, ya u enam nirha. rati gayatrim chidram karoti gayatrim chidram anu yajfas Sravati yajfiam anu yajamano yajamdnam anu prajas, sakh-

yasco (so the mss.; Caland, Auswahl, p. 318 line 13 from below, emends to sadhrya$vo) ha smaha taigmayudhih (var. lect. taigmabudhih): ka u (var. lect. kau) svid adya rasadiha

(the mss. svid adya rasadriha,

and svid advisadriha) ‘urasi ni-

mardisyata (all the mss. nimrdisyata) ity, ete ha vai rasadihau (so all the mss.) ye ete gayatrya uttame aksare, yas te udgdyann

arabhate rasadiha (so all the mss.) urasi (the mss. purasi and purasa) nimardate (all the mss. nimrdate), ya u ene nirharat

gayatrim chidram karoti gayatrim anu yajfias sravati yajfiam

anu yajamano yajamanam anu prajah. Much of this is unintelligible to me. Does angu refer to the ansugraha SB. 4.1.

1. 2; 4. 6. 1. 2 (tad adrambhanavad yatraitam [sc. anSugraham]

grhnanty, athaitad anarambhanam iva yatraitam na grhnanti, tasmad va angum grhnati); TS. 6. 6.10.1; K.29. 6(174, 5); Kap.

45. 7 (273, 8); MS. 4. 7. 7(102, 10); ApSS. 12.8.5; KS. 12. 5.6 12? What is the meaning of rasadiha ? Whitney, Roots p. 12

quotes mradisyati and mardisyate from JB.

The former refers

to our passage where Whitney appears to have read (with the var. lect.) kau svid adya rasadiha urasi nimradisyata (for nirmfdisyata of the mss.) ity =nimradisyatah | ity 3 dual with kau rasadihau as subject; but in the following clause rasadiha

urasi nimardate it is obviously the object of nimardate, and mardisyate occurs also at JB. 3. 160 (Hopkins, JAOS. 26,

p. 64, 25) idanim idam paryakarisyamo ’thedam sarvam mal

disyata iti (to this passage refers the mss. of JB.

142

frequently

Whitney’s mardisyate).

confuse r with

As

ar, and not infrevs. 3

JB. ROOTS AND VERB-FORMS

63

quently with ra the vocalisation of the root syllable is not absolutely certain. In Vedic prose mard appears in the Infinitive TS, 6. 6.4.6 sammarditoh; mrad in the Present vimradate

MS.

1. 6. 3 (90, 6, where

the parallel

passages

K. 8. 2

(84, 16] and Kap. 6. 7 [66, 5-6] read vijihite); in the Infinitive pramrade

SB.

4. 4. 3.

TS, 6. 1. 4. 4 (where

11;

and

in

the

Causative

the root mrd [mrad]

mradayati

refers to the root

mrd in the adjective sumrdika of the mantra daivim dhiyam mandamahe sumrdikam abhistaye). For ya u enam nirharati

(and ya uene

nirharati)...yajamanam anu prajah cf. MS, 3.

4.5 (50, 14)=K. 22. 2 (58, 6) sravati sa (sc. ahutih), tam sra-

vantim yajfio ’nu sravati (K. ’nu pardsravati) yajfiam anu yajamanah; K. 23. 9 (85, 16) = Kap. 36. 6 (193, 6) and K. 30. 1 (182, 13)= Kap. 46. 4 (279, 7) sravati vai yajfio ’samsthitas,

tam ca; ram yan

sravantam yajam4no 'nu pardsravati prajayd ca pasubhié AB. 3. 11. 5 yan nividah padam atiyad yajfiasya tac chidkuryad, yajfiasya vai chidram sravad yajam4no nu papibhavati.

./mruc:

Present Participle mrocan (nom. s, mas.)—1.

27 esa vai mrtyur yad adityo, mrocann eva nama, tam etabhir

ahutibhi§ amayitva divam lokanam jayaty adityam devanam,

adityasya devasya sdyujam (var. lect. om. sadyujam) salokatam samabhydrohati ya evamvidvan agnihotram juhoti. A-Aorist, Whitney, Roots p. 128 amrucat refers to JB.

1.7 (Caland,

nhyamrucat.

J/yaj:

Auswahl

§ 3, p. 6, 13 and 14) vyamrucat and

Perfect 3 pl. Middle ijire—3. 62 janasya gopa

ajanista jagrvir (SV. 2. 257=RV. 5. 11. 1) ity 4gneyam ajyam

bhavati

janadvad,

esa

ha

Pratassavanat prajanayanti,

vane manthaty (so, singular,

vava

janasya

gopas,

tam

evaitat

tam prajdatam madhyandine sa-

the ms.), agnir ity (the ms. iti)

agnim (the ms. gnir) evainam tad aha (agnir ity refers to the beginning of SV. 2. 2570 = २४. 5. 11.

19 3६718 sudak-

sah...), sudaksas suvitaya (the ms. supitaya) navyasa (SV. 2.

64

JB. ROOTS AND VERB-FORMS

257b=RV.

tad

dadhati,

5. 11. 1b) iti, prano

ghrtapratika

vai

daksah,

pranan

(SV. 2.257c=RV.

evasmias

5, 11. Ic) ity,

etad va agneh priyam dhama yad ghrtam, priyenaivainam tad dhamna (the ms. dhama) samardhayanti, brhata divisprée

(SV.

2. 257c=RV.

brhato ripam

5. 11. 1c; the

upagachanti,

ms.

reads

barhatam hy etad

divasprée) ’ti,

ahar,

dyumad

vi bhati bharatebhya§ $ucir (SV. 2. 257d=RV. 5. 11. 1d) iti, ’ma ha vai praja bharatis, tabhya evaitac chucir vibhaty, atho

yad

evainena

bharata

agra

ijire

‘tho

yad

evaisa

devebhyo

havyam vahati tasmad bharatah (so the ms.; Caland, Auswahl, p. 312,12 reads bharatah; but bhdratah refers to Agni, who, according to this passage, has the epithet bharata both be-

cause the Bharatas sacrificed with this sacrifice and because he carries [vahati = bharati cf. TS. 2. 5. 9. 1 bharatety ahai, ’sa hi devebhyo havyam bharati] the oblation to the gods). For the beginning cf. PB.

12. 8. 1-2 janasya

gopa ajanista

jagrvir ity

agneyam ajyam bhavati | janadvad va etad ahar yac caturtham. For etad va agneh priyam dhama yad ghrtam, priye-

naivainam tad dhamna samardhayanti cf. TS. 5.3.10. 3=TB. 1. 1. 9.6 etad va agneh priyam dhama yad ghrtam, priyenai-

vainam dhamna samardhayati; and further for priyenaivainam

tad dhamna samardhayanti cf. K. 31. 10 (13, 6)= Kap. 47. 10 (294, 13) priyenaivaina (sc. devatah) dhamna samardhayati;

SB. 13. 2. 1. 2=13. 3. 6.2=13, 6.2.11 priyenaivainan (se. devan) dhamna samardhayati; TS. 5. 1. 9. 5=6. 3. 5. 4=T7B. 1.4. 4.4 etad va vainam dhamna

agneh priyam samardhayati;

(sc. vasatkaram) tad dhamna

dhama yad Ajyam, priyenaiAB. 3. 8. 7 priy enaivainam

samardhayati; 3. 37. 16 priyenal-

vaitans (sc. pittn) tad dhamna samardhayati; 6. 7. 10= GB. 2. 5. 13 priyenaivainau (sc. indragni) tad dhamna samardhayat; and in connection with mithunena: SB. 10. 5. 2. 12 ete va tad

devate mithunena priyena dhamna samardhayati; 14. 1. 2.11=

14. 1. 3. 25 tenaivainam (sc. yajfiam) etan mithunena priyena

dhamna

144

samardhayati;

PB. 14. 2. 3; 4; 5 expresses

the same

va. 9

JB. ROOTS AND VERB-FORMS

65

idea by priyenaivainam (sc. in 3 agnim; in 5 indram; 4 reads: priyenaivainau [sc. mitradvarunau]) tad dhamna paroksam upaSsiksati. S-Aorist 3 pl. ayaksata—2. 382 alailubhann rtan, asraddadhana ayaksata, naratsur iti,...acik]pann rtin, Sraddadhana ayak-

sata naratsur (so the ms.; but the contrast requires ayaksataratsur) iti,

Future Periphrastic 3 8. yasta—2. 424 (Caland, Auswahl § 168, p. 221, line 5 from bottom) =3. 17 (Oertel, KZ. 61, p. 140, 10) dhavata, vo yasteti. The only other Periphrastic Future in Vedic prose is TB. 3.9. 22. 1 yastasmahe. [Simon’s

Index to the K. gives (p. 158, col. 2, lines 13-14) yasta as Peri-

phrastic Future to \/yaj; (all three in mantras), but of these K. 21. 13 (54, 4)=RV. 2. 9. 6; and K. 1. 12 (6, 19)=31. 11 (13,

9)= Kap. 1. 12 (8, 16)= Kap. 47. 11 (294, 16) yasta is clearly

an agent noun as appears from the parallel TS. 1. 1.12.1= TB. 3. 3. 7. 5 where the vocative yastar is read. Cf. Bloom-

field-Edgerton-Emeneau,

Vedic Variants III § 330, p. 130).

Causative Perfect Periphrastic 3 pl. yajayadm cakruh—2. 303 (Caland, Auswahl, p. 307, 1-8) etenaiva ma (i. e. janakam vaideham) y4jayateti tatheti, tena (sc. saptaratrena) hainam

yajayam cakruh (subject: the Brahmanas of the Kurupaficalas).—3. 159 (Hopkins, JAOS. 26, p. 64, 17) Saryato vai madnavah pracyam cakruh.

sthalyam

ayajata, tam

ha rsayo yajayam

Desiderative Perfect Periphrastic 3s. iyaksam cakre—2, 303 (Caland,

Auswahl, p. 307, 1-2) tena (sc. saptaratrena) haitena

(Caland,

Auswahl § 135, p. 157, 9) and 2. 126 (Caland,

janako vaideha

iyaksam cakre.

The same form JB. 2. 113

wahl § 138, p. 163, line 14 from bottom). J/yat:

Aus-

Future Participle gen. s. samyatisyam4nasya 1.

92 (see below under Vhr Desiderative Present 3 s. ajihirsati).

Present 3 s. Whitney, Roots p. 130 cites a 3s. yam: of the root class yamiti (?). This-refers to JB. 1. 28 (Caland, ३९६, 9

145

86

JB. ROOTS AND VERB-FORMS

Auswahl § 7, p. 13, line 3 from bottom) esa vai yamo ya es ’‘nta§ candramasy, esa hidam sarvam yamiti (so all the mss. Caland emends to yamati). For the connection of Yama with /yam cf. SB. 14. 1. 3. 4 esa hidam Sarvam yamayati, and as Present forms of ,/yam according to the a-class (yamati) do not occur in Vedic prose yamayati might be suggested for JB.

Perfect

3s.

udyayama—3. 24 pundanas soma dharaye (SV. l.

511=RV. 9. 63. 28) 'ty ubhayarapa brhati bhavaty, esa ha va ubhe samani udyayama. Infinitive udyantum—3. 167 chandansi yad amum 4dityam udayachans tani nagaknuvann udyantum (the ms. nafaknu-

vandyantum).—3.

173 na hy anya

(sc. rk) gayatrya aptam

yajfiakratum udyantum arhati. /ya: S-Aorist 3 s. ayasit—2. naiti: "dam aydsid idam aydasid iti yati, Sreyaso va ete niydnena (the adityasya, te svasty arista udrcam

371 yo vai Sreyaso niydnena (the ms. ra) vai sa ris ms. nidhanena) yanti ya a§$nuvate, te tad gachanti

yatraisa ddityo gachati, tad etad gatvaitasyaivayanena punat yanti. Cf. JB. 1. 144 yad uccair gayec chreyaso bhratrvyasya

niyanena yayad yan nicair gayet papiyaso bhratrvyasya nly4nena yayat, and PB. 7. 19. 4 yaty asyanyo niyanena nanyasya niydnena yati. Causative

Present

3

s.

pra...yapayati—l.

84

devaksetram

va eso (the ms. esye and esyo) 'dhy avasyati yas somasyodgé-

yati, ya in nu manusaya

ksetrapataye

'procyavasyati tam in

nu sa hinasti va pra va yapayaty, atha kim yo daivyaya ksetrapataye 'procyavasyat, somodgayodgaya somety aha, some vai devanam ksetrapatis, somayaiva tad devanam ksetrapatay¢ procyodgayati nartim archati. pataye carum

(sc. nirvapet)

Cf. MS. 2. 1. 1 (2,2) ksetrasya

ksetram

adhyavasyan.

Exactly

the same construction at 1. 83 yo vai daivyam vajinam veda vaji bhavati, yajfio vava daivyo vaji, ya in nu manusam V4jl nam a$4ntam asammrstam drohati tam in nu sa hinasti v4 pt 146

svs. 4

JB. ROOTS AND VERB-FORMS

67

va ksinoty atha kim yo daivyam vajinam afantam asammrstam drohat. The yajus somodgayodgaya soma (which is

wanting

in

Bloomfield’s

Concordance)

is repeated

diately afterwards: somodgayodgaya somedam

amusma

immeidam

amusmal.

Vyu ‘unite’: Present 3 ऽ. Middle yute and 3 pl. Imperfect ayuvata—2. 117 yavorvara vedir bhavati, sa hi purakrta (var. lect. punakrta) hi (so the mss.) bhavati, yavanam uttaravedir, yavair va Aditya angirasam yajfiam ayuvata, yad yajfiam yavair ayuvata tad yavanam yavatvam, yavair eva dvisato bhratrvyasya yajfiam yute.—Present Optative 3 s. prayuyat, 1. 322 = 336 yad etad om ity Adatte ’sav aditya etad aksaram tad etat trayasya vedasydpiJitam aksaram, sa yad om ity adatte ’mum evaitad adityamukha Adhatte, sa yatha madhuna lajan prayuyad evam evaitenaksarena sdman rasam dadhati, tad 4pyayayati tendsyapinena rasavata stutam bhavati. Cf.

above under 1/ pid. Vradh: Present 3 pl. radhnuvanti and Perfect 3 pl.

rarddhuh—1. 349 te ha raradhus, te ya evam vidvansah kurvanti rddhnuvanty eva. S-Aorist 2 s. aparatsih—2. 16-17 Sirsnaiva pratipadyam, sarva ha va etad devata stotram pratyupatisthanti: maya pratipatsyate maya mayeti, sa yadi §irsna pratipadyeta yaiva Sirahpratipad devata bhavati tam eva tena rdhnoti, yadi paksena yaiva paksau(so the mss.)-devata bhavati tam eva tena rdhnoti, yadi pucchena yaiva puccham-pratipad devata bhavati tam

eva

tena

rdhnoti,

°tmanah)=pratipad

yady

atmana

yaivatmanah(var.

lect.

devata bhavati tam eva tena rdhnoty, an-

tarita (var. lect. atariksata) itara devata bhavanti, sarva (the mss. sarva) u ha vai devata Sirsann (the mss. éirsnann) eveme vai vasavah 117 ime rudra ima Aditya ime vigve deva ayam evayam loka idam antariksam ayam asau loka 1714 01686 5701. ram idam rathantaram idam vamadevyam idam brhad idam

yajfidyajfiilyam, tad etac chirsna १४३. 9

pratipadyamanas sarvabhir

147

68

JB. ROOTS AND VERB-FORMS

devatabhis sarvair ebhir lokais sarvais samabhir anantarayam pratipadyate, sa yad ato ’nyenangena pratipadyeta yaiva tat.

pratipad devata syat tam eva rdhnuyad, antarita itara devatas syur, atha tac chirsna pratipadyamdnas sarvabhir eva deyvaté. bhir anantarayam pratipadyate, tho haitad devatandm priyam yac chirsna pratipadyate: sarva no naparatsir iti. Instead of

2 s. aparatsir a 3 s. aparatsid would be expected, cf. fora pos.

sible interchange of r and d Oertel, Géttinger Gel. Anzeigen, 1931, p. 239-240; Studia Indo-Iranica, Ehrengabe fiir Wilhelm

Geiger p. 136-137; Bloomfield-Edgerton’s Vedic Variants Il § 272a, p. 142, and add the reading of Devaraja on Naigh. (Bibl. Ind. I, p. 284, 8) indrah parbhir atirad instead of indrah parbhid Atiradof RV. 3. 34. 1 andall other parallels.—3 s. aratsit, 3, 3te masa§ ca rtava§ cabruvan: yena nah pita prajapatir yajfenestv-

ratsit tena yajamaha iti.—1 pl. aratsma, 2. 396 visvebhya eva tad devebhyo nirvedayante: ’ratsmeti (the ms. rasmeti) and 2. 399 -agnaya eva tad devebhyo nirvedayante: ‘ratsmeti— 3 pl. aratsuh, 2. 210 atha Sifira aiksata: yenaiveme (sc. rtavah) purva istvaratsus

teno

evaham

yaja iti, sa etenaivayajata, 8

etam eva rddhim ardhnod etad annadyam avarunddhaitém punarnavatam yaisa §igirasya.—2. 213 atheyam ardhva dig

aiksata: yenaivema (sc. digah) parva (the ms. inserts na before

parva) istvaratsus teno (the ms. tene) evaham yaja iti, tenalvayajata, saitim eva rddhim ardhnod, etam pratistham etam anantam

svargam

lokam

ajayat,

sa esa

etasyanantas

svarge

loko jitah.—2. 382 (bis) see above under \/yajJ, S-Aorist 3 pl. ayaksata, Present Optat. 3 s. atiricyeta; Imperfect 5 8 Vric: atyaricyata and Future 3s. atireksyate—1l. 200 indram ५4

haro nium haro ’tyaricyata, sa devan abravit: katham ma cyeteti, tam vigve deva abruvan: vayam tva harivata mam

trena stosyamas tatha tva haro natireksyata iti, tam visve devs hativaté mantrendstuvans, tato va indram haro natyaricyata

For harivata 148

mantrena

and

for the play on hari and haras नि

JB. ROOTS AND VERB-FORMS

69

cf. PB. 12. 13. 7; SB. 4. 5. 3. 4. Causative Present

somam

3 pl. atirecayanti—1. 199 savandt-savanat

atirecayanti,...,

yat

savandt-savanat

somam

atireca-

yanty adhvaryur enam tena prajanayati.—1. 356 yad atistuyus svaram agnistomasdma kuryur, nyiino vai svaro, ‘ty etad recayanti yad atistuvanti. Cf. PB. 7. 2. 5; 7. 3. 25; 17. 12.1 with Caland’s notes.

Vru ‘cry’: (sc. sima),

vam

Imperfect 3 pl. aravanta—3. 184 tasu rauradeva va eta aydtayamnis tanar asurayud-

dhaya prabrhanta, ’gnir (the ms. 'gnim) eva rauravam prdabrhata, tendsuran abhyatapat, te bhitapyamana aravanta, yad abhitapyam4na aravanta tad rauravasya rauravatvam; cf. PB.

7.5.7; 10-11

tad deva yago vyabhajanta, tasyagni rauravam

rabrhata |...! agnir vai riras, tasyaitad rauravam | asura vai

devan

paryayatanta,

tata etav agni rurau (so

the commentary

and

Caland; the text reads riiro) visvaficau stobhav apasgyat, tabhyam endn pratyausat, te pratyusyamana aravanta, yad aravanta tasmad rauravam, and cf. JB. 1. 122 (Caland, Auswahl § 20, p. 29, 12 and 14); 1. 123 (Caland, Auswahl § 22,

p. 30, 17).

Vrudh

‘obstruct’:

S-Aorist 1 s. Middle avarutsi—3. 83

vasistho vai jito (the ms. jito) hataputro ‘kamayata: bahuh prajaya pagubhih

prajayeyeti, sa etat (sc. vasisthasya priyam,

PB, 12. 12. 9) samapagyat, tenastuta, tato vai sa bahuh pra-

Jaya paSubhih prajayata, so ’bravit: priyam vavedam mam4bhid yena priyam prajam av4rutsiti, tad eva priyasya priyatvam, tad etat prajananam sama, bahuh prajaya paSubhih prajayate ya evam veda, yad u vasistho ‘pasyat tasmad vasisThe regular hataputra also at thasya priyam ity akhyayate.

JB. 1. 150 (JAOS. 18, p. 47, no. ix. 2); 3. 26; 149; 204 as in TS. and SB. against the irregular putrahata PB. 4. 7. 3; 8. 2. 4; 19. 3. 8; K. 12. 10 (172, 12; the Kap.

cf. Wackernagel 1s. ११8३. 9

Middle

II, 1 § 116, p. 302.

parallel is wanting),

At AB. 6. 34. 4 the

appears in text and commentary

with

irregular

149

70

JB. ROOTS AND VERB-FORMS

vrddhi: pratyarautsi (Whitney § 887b). Desiderative

Imperfect

3

s.

avdrurutsata—3.

2 sa evaisa

prajapatis samvatsaro ’bhavat, sa idam sarvam tatva vy4apya-

titisthat (?, the ms. idam sarvamstatvavyapyatisthat), sa aiksata: kaya svadhaya kenannadyena kayorjedam ayam vyapad iti, tasminn etam svadham iarjam annadyam aksitim

paryapasyad ०१५३५३6३ {3 0118110 तश १४३५१३6३ 5218 १५१०३614.

vasy4s, tam avdrurutsata (the ms. dvadaSamdsy4s tam avarurutsata). Vruh: Infinitive pratyavarodhum and Gerund ridhva— 2. 190 yatha mahdavrksasyagram ridhva pratyavarodhum na vindet tadrk tat. The Gerund ridhvd also at PB. 4.7. 10; 18. 7. 13; GB. 1. 4. 20.

Vlaghity:

Present Optative 3 s. laghtyet—1. 245 taetas

tisro virajo: daivi yajfiiya manusy, etasu ha sucitta§ Sailano janakam vaideham samiide, sa hovaca: Sraddha mavidad, rtvijo me hvayantv iti, tasmai ha kurupaficalan rtvija dhus,

tesu hagatesu

Sailano bibhayam

cakara:

cakaragachad and cakaragachad) brahmana

'gachan

(the mss.

(var. lect. brah-

mana) ivodanta yan ayam iha na laghayed iti (?, the mss. yam

(var. lect. yam] vai na laghiyed iti). The text after bibhayam cakdra is corrupt and not clear to me. Instead of the Imper-

fect 4gachan brahmanah...an Aorist would be expected.

The

Udantah (perhaps equivalent to the Udantyah AB. 7. 18.2, cf. Caland, Auswahl § 74, p. 80, note 10; my Syntax of Cases I § 48, Ex. 8, Rem. p. 104, 19) are mentioned in an obscure passage JB. 1. 197 (Caland, Auswahl § 74, p. 78, line 13 from

bottom) and in connection with the Kurus

and Paficalas (but

apparently not identical with them) at JB. 1.256 and 262 (Caland, Auswahl § 91, p. 98, line 14 from bottom and § 94, p. 102, 7). Vlikh: Gerund samlikhya (var. lect. sallikhya) 1. 353 (see above under \/ub)).

Vlip:

Passive Present 3 s. lipyate—1. 275 mrda lipyate

na mrda lipyate. 150

1९8. 9

JB. ROOTS

Vlih:

AND

VERB-FORMS

71

Present Optative 3 s. lihyat—3. 333 yatha vatsam

jatam mata lihyad evam.

Intensive Preterit Participle (n- neut.) lelihitam—l1. 4 sa yat purastad apa upaspr$ati satyam va dpas satyam diks4 d isai-

vasya sa: 'gnir jyotir jyotir agnis svahety astaksarena juhoty,

astaksara gdyatri, tad eva pratassavanam, manasa niskevaleno (var. lect. niskevalyo no) 'ttaram ahutim (the mss. ahutir) juhoti, tad eva madhyandinam savanam, upamrste pragnati, tad eva trtiyasavanam, lelihitam iva hi tat trtlyasavanam.

Note that in counting the number of syllables of the yajus the

svaha at the end is not included.

Vli ‘cling’:

Causative Present Subjunct. 1 pl. lapay4-

mahai—2. 424 (Caland, Auswahl § 168, p. 221, line 5 from bot-

tom, where the reading of the ms. lopayamahai should be emended) = 3. 17 ned devan lapayamaha iti; cf. Kuhn’s Zeitschrift 61, p. 139-140.—Causative Future 2 pl. (4)lapayisadhve, 2. 439 (JAOS. 19, p. 100) na ma lapayisadhve, or na malapayi-

sadhve; cf. Kuhn's Zeitschrift 61, p. 138.

Desiderative of the Causative Present Imperat. 2 s. lilapayis-

yasva, 1. 162 (Actes

onzieme

du

Congres International des

Orientalistes, Paris, 1897, I [1899] p. 229; Caland, Auswahl § 93,

p. 60) imam dirghajihvim lilapayisasveti (the mss. lilavaisasviti and lilaisastveti), cf. Kuhn’s Zeitschrift 61, p. 138-139. On these Middle Causative

Schrift 61, p. 137-141.

forms

of

In Whitney's

Vli cf. Kuhn's

Roots

Zeit-

p. 145 s, Vlap

the Causative Middle “lapayate B. U.” should be deleted, all these Middle forms belong

to

the

Causative stem lapay- of

Vli ‘cling’ and signify ‘deceive, cheat’.

Whitney, Roots, p. 148 registers under VII ‘cling’ a Perfect

Active 3 pl. “lilyas B+”.

But such anactive 3 pl. Perfect

does not occur in Vedic literature’ (for later examples cf. PW.

35); Whitunder V/1 lt+ni, col. 551, 31-32 and +vi col. 552, [=Kapva 2. 2. Only

the

|

Middle

forms

i lye (PW, )

011१6

(

$B. 1, 2. 3,1

\. 15 nilayém cakre] and pratyalilye KB. 13, 3 (58, Leon ११8. ४

d

l 7)

are

quotable,

151

72

JB. ROOTS AND VERB-FORMS

ney’s B is based on JB. 2, 2 liliyus, but see below ‘be unsteady’,

under y/

V li ‘be unsteady’: Intensive Present Optat. 3 pl. leliyuh (? the mss. liliyus, liliyus)—2. 2 abhy eva rathantarena krandati, reta eva brhata sificati, garbhan eva vairipena dadhiti, janayaty eva vairajena, vardhayaty eva Sakvaribhir, annadyam eva revatibhih pradiyate; tat kuto masi-mA4si janisyate, yo vai masyo garbho ’vapadyate: ’sravir iti caitam (var. lect. vaitam) ahus, sa yathasami garbhah (var. lect. garbham) pateyur yathé vama (var. lect. va) osadhir (var. lect. osadham) leliyus (?, the mss. liliyus and Jiliyus) tah kiditas (?, the ms. kidita and kimdita) syuh Susyeyur (var. lect. Sisyeyur) evaivam tad yan mas masi prsthany upayanti. The second half of this passage is far from clear to me. The meaning seems to be that the prsthas should not be undertaken every month, for an embryo

which is born after the lapse of one month is born prematurely

(cf. TS. 5. 5. 1. 6-7 yathasami garbho 'vapadyate tadrg eva tad, artim arched,...yatha samvatsaram Aptva | kala agate

vijayate...nartim archati): ‘Whence will (=can) (an embryo) be born after the space of each month ? For an embryo which (is born when) it is only one month old

is miscarried; and ip

regard to such a one they say (to the woman): “Thou hal miscarried” [literally : “thou hast leaked’’]; if they undertake the prsthas each month that is as if embryos should fall down

prematurely.’

The second comparison seems to refer to plants

which are not firmly rooted and dry up. Only this much is cet tain that the mss. liliyus contains an Optative parallel to the

surrounding Optatives pateyuh, syuh, useyuh, and cannot be

a3 pl. Perfect of v/li ‘cling’ (see above under Ii ‘cling’

fine). For \/2 liin the sense of ‘to lack a firm support’ (ip contrast to \/stha+prati) cf. TS. 5.6.4. 2=K. 22.9 (65, 14) = Kap. 35. 3 (179, 15-16) sa prajapatih puskaraparpe vato bhito ’leliyata, sa pratistham navindata, and JB. 1. 216 (८

land, Auswahl § 79, p. 83) kanvo vai narsado jyog apratisthr 152 wet

JB. ROOTS AND VERB-FORMS

tag caran

so ’kamayata

73

(for the proleptic participle cf. my

Syntax of Cases I § 10, p. 19-21): pratitistheyam iti,..., arata

iva va

esa

bhavati

yo na

pratitisthati,

va esi, tatah sa pratyatisthat. On unsteady’ cf. my Syntax of Cases

leleva

vai ratri, ratir

other forms of \/li ‘be I § 29, Ex. 39, Rem.,

p. 73; § 57, Ex. 6, Rem., p. 149 and Caland SB Kanva I,

Introduction III § 22e, p. 63 (where JB. 3. 45 leleva va antariksam [Caland, Auswahl § 79, note 1, p. 83] should be compared with SB. lelayevantariksam). In the preceding chapter (JB. 2.1) vac is identified with the prsthani and a sixfold

division

of vac in rathantaram,

brhati,

viripa,

virdaj,

$akvari and revati is discussed. I give this chapter, although the text is often corrupt and unintelligible: vag esa yat prsthani, tam etam viprayufjate, tam viharanti; sa prathamam ahah prapya rathantaram bhavatiyam eva prthivi, vag vai rathantaram, saisa vadati; sa dvitiyam ahah prapya brhati

bhavati

yam

avocad

iti,

imam

sa

hi

6resthi (var. lect. Srestham) vadati, ‘ty

diradc

chriyate;

sa

trtiyam ahah

prapya

viripa bhavati yad idam tiryag vaca: ehi prehy aharopaharafepayayeti (so the mss. with var. lect. aharo avaharaSepayayeti; the two Imperatives ahara and upahara are clear, but

what is the rest ?); sa caturtham ahah prapya virad bhavati tisnimnisadyam (var. lect. °nisidyam), etad dha vairajam vaco

yat tusnimnisadyam (so all mss.) yam imam $resthinas tisnim asinasyaiva jijiiasante; sA paficamam ahah prapya Sakvari

bhavati yaya praégistag (the majority of the mss. prasisthas) $aknoti (var. lect. gaktoti; for the connection of Sakvari with Véak cf. AB. 5.7.3; MS. 4. 2. 12 [35, 18]; PB. 13. 4. 1); sa.sastham ahah prapya revati bhavati yayannadyam pradiyate, sd na masi ma syat (so the mss. with the var. lect. syat;

read s4 na masi-masi syat ?), tad (?, the mss. tav) ya lelibhyasyaitad (var. lect. lelibhyasyaitad) ajanam yam imam lelibha

(so all mss,) vacam vadanti: ‘mam va ayam hyo 'vadad imam purvedyur imam piarvasamam samanim bata vacam vadati na

74

JB. ROOTS

AND VERB-FORMS

(var. lect.om. na) batainam paryetity evam tad yan masi-masi prsthany upayanti. Is there any connection between the unintelligible lelibhyasya, lelrbha of JB. 2. 1 with the leliyuh

of JB.2.2? Cf. finally on the creation of the rathantara, brhat, vairtpa, vairaja, §Akvara and raivata ‘sdmans PB. 7. 8. 8-15; JB. 1. 143-144 (Caland, Auswahl § 37, p. 44) and JB. 3, 118 ta (sc. apah) deva abruvan: srjadhvam iti, ta rathantaram prathame ’hann asrjanta, tad rathaghoso 'nvasrjyata, tasmad rathantarasya stotre rathaghosam kurvanti; ta abruvan: srjadhvam eveti, ta brhad dvitiye "hann asrjanta, tat parjanyasya

ghoso

’nvasrjyata,

tasmad

brhatas stotre

dundubhin

(so the

ms. here and JB. 1. 143 [Caland, Auswahl § 37, p. 44, 16]; Caland on PB. :7. 8. 10a note 1 reads dundubhim) udvadayanti, varsukah parjanyo bhavati; ta abruvan: srjadhvam eveti, ta vairipam trtiye ’hann asrjanta, tad gramaghoso ’nvasrjyata, tasmad vairiipasya stotre gramaghosam kurvanti; ta abruvan: srjadhvam eveti, ta vairdjam caturthe ‘hann asrjanta, tad agner ghoso ’nvasrjyata, tasmad vairajasya stotre 'gnim man-

thanti; ta abruvan: srjadhvam eveti, tas §Akvaram paficame ‘hann asrjanta, tad apam ghoso ’nvasrjyata, tasmac chakvara-

sya stotre ’pa upanidhaya stuvanti; ta abruvan: srjadhvam eveti, ta raivatam sasthe ’hann asrjanta, tat pagughoso ‘nvast)- — yata, tasmad raivatasya stotre paSughosam kurvanti vatsan |

matrbhis samvagayanti

(cf. Caland’s note on PB. 13. 10.9)

ta abruvan: srjadhvam evety, etavad vavety abruvans, tad ete

bhava asam (so the ms.) aindra ghosa (the ms. aindraghoso) vadanty, asminn aindra ghosds sarva asmin punya vaco ४४. danti ya evam veda.

Vlubh: Redupl. Aorist 3 pl. alalubhan 2. 382 (see above

under \/yaj, S-Aorist 3 pl. ayaksata). Causative Present 3 s. lobhayati—2. 10 tad ahuh: krtrimevais4

virad upakaryeva, sampadam

lobhayaty, om ity etad aksaram

geyam ity (all mss. iti), etad dha va idam sarvam aksaram, yatha sicya palasani samtrnnani syur evam etendksareneme 154

jvs. 2

|

JB. ROOTS AND VERB-FORMS

lokas

samtrnnah.

nah=JUB.

and

driving

The

clause

yatha

75

sicy4...lokas

samtrn-

1. 10. 3; for \/trd+sam ’to unite by piercing holes a peg

or pin

through

them’ cf. TS. 6. 2. 11. 2;

SB. 3. 5.4. 13; K. 25. 9 (115, 14)=Kap. 40. 2 (222, 78); MS.

3. 8. 8 (106, 6) and cf. Caland’s note 1 to ApSS. 11. 13.2;at

Chand. Up. 2.23. 4 tad yatha Sankuna sarvani parnani samtrnnany evam omkdrena sarva vak samtrnna. Samkara takes 687) [प in the sense of parnandla ‘rib of the leaf’ and so PW. under Sanku 4; pw. under Sanku 1 e; Boehtlingk in his translation, although the word is not found elsewhere in this sense in literature.

Present Optative 3 s. lobhayet, 3 pl. lobhayeyuh—2. 433 sampadam lobhayet, and sampadam lobhayeyuh. V vac: Conditional 3 pl. avaksyan—2, 251 =262 ta etam (262 etat) triratram yajfiam apagyans, tam dharanta, so ’bravit: samendanena

(262

samaindnena)

yajfiena

yaksyamaha3

(251

yaksamaha3) asamena3 (251 asamair3; 262 asamaina3) iti, samenety (251 and 262 samainety) abruvan, yat samenety (251

samainety,

262

semainety)

abruvan

sama (251 and 262

samayy) eva tad varsam akurvata same (262 samai) rastram Samjfiam eva tad akurvata, tha yad avaksyann (251 avaksann): asamenety (262 asamainety) asama (251 asamaiyy; 262 asamayy) eva varsam abhavisyad asame (251 and 262 asamai) rastram asamjfabhavisyat.—3 s. pratyavaksyat, 1. 285 atha ha samgamanah ksaimih satyayajfiam paulusim papracha-

paryena (v. ]. papracha apamyena) prahita arupina: satyaya-

jfia pauluse

yat stuta gayatri bhavati stiyate tristub astuta

jagati katham tas sarvas sampadya madhyandinam savanam udyachantiti,

tad dha na pratyuvaca,

tena hainam jigdya, sa

yat pratyavaksyad: yasmad brabmanas ca vaisya§ ca ksatriyam adhastad upasate 'tho yad asyadyav (so the ms.) abhavatam atho

yad

evaitad

dvadagaksaram padam

iti.

This

passage

forms the end of chapter 285 immediately following the extract given by Caland,

१४8. 9

Auswahl § 100, p. 110-11; the next 155

76

JB.

ROOTS

AND VERB-FORMS

chapter (286) is published in Caland’s

Auswahl § 101, p. 112

The protasis beginning with sa yat pratyavaksyat...lacks its proper apodosis (cf. below JB. 3. 156): ‘He did not reply; if he had replied [he would have replied]’, sa yat pratyavaksyad:

yasmad.,.dvadagaksaram padam iti [pratyavaksyat]. Cf. below

JB. 1. 290 and 1. 296 (Caland, Auswahl § 105, p. 120) tad dha na pratyuvaca,..., tam hocur: yat pratyavaksyah katham pratyavaksya iti, sa hovaca: yad...dnaSate iti pratyavaks. yam yat pratyavaksyam.—1. 290 athaupdavir arunim papracha:

’runa

dha

na

drune

kasmai

kam

pratyuvdca,....sa

anustub yat

yajiiam

udyachatiti,

pratyavaksyat:

tad

prajdpatir va

anustup (the mss, anu and anup), prajapatir vai kah, prajapataye kam udyachatiti ha pratyavaksyad iti tatha yad eva brhatim sarvani chandansy brhati svargo lokas (cf. JB. 1. 285, Caland, 111, 2), svargaya lokaya kam udyachatiti

tad u ha Savan na abhisampadyante, Auswahl § 100, p. ha pratyavaksyad

iti (the chapter 290 ends here; the next chapter, 291, is givenin

Caland’s Auswahl § 103, p. 117).—3. 156 atha ha naitatnava Zrunim papracha: ’runa 4rune kasmad aretodhas satyo mahanamnayah prajanayanti, kasmad u retodhds satyo revatayo na

prajanayantiti,..., tad dha na pratyuvaca, tena hainam jigaya, sa yat pratyavaksyad : reto vai revatayo reto raivatam sama...

tasmad aretodhas satyo mahanamnayah prajanayanti, tasmad u retodhas satyo revatayo na prajanayantiti. Here as above 1. 283 the pratyavaksyat of the apodosis is wanting.

Vvad: Infinitive in-tum, upavaditum (? apavaditum)— 1. 278 ko hi Sreyasah parivesanam upavaditum (the mss. patl-

vesanam a uva vaditum)

arhati, yo vai $reyasah

upavadati (the mss. apavadati) yate tayainam ninayati. Note

parivesanam

yaya vai sa tam artya kama: \/ni+ni with the accusative

and instrumental as against the double accusative

MS. 2. 9.1

(sc. yajamanam)

4rtim nina:

(47, 17) adhrta

devata...igvarainam

ninetoh; 3. 4. 8 (56, 11) sa enam

yet; 3. 9. 4 (120, 156

11) ta (sc. lokah)

(sc. yajamanam) enam

4rtim

(se. yajamanam) 2१8,

JB. ROOTS AND VERB-FORMS

77

artim ninayanti, or accusative and dative MS. 2. 5. 1 (47, 16) sa (sc. vayuh) enam (sc. yajamanam) bhityai ninayati; (47,

17-18) sai (sc. devata) 'vainam (sc. yajamanam) bhatyai ninayati; 2. 5, 11 (62, 4) vayur evainam bhityai ninayati. Vvam: Preterit Participle samvantah (n. pl. mas.) and samvantam (n. s. neut.)—2. 28 tad ahuh: kim samvat kim saram (so the ms.) kim ayanam iti, sa brayat: trayy eva vidya samvat (the ms. samvatsa), tam hi sarve devas samvanta, ahoratre eva saras (so the ms.), te hidam sarvam sarata, aditya evayanam, sa hy esu lokesv ati, ’ty adhidevatam, athadhyatmam: annam eva samvat, tad dhidam sarvam samvantam, vag eva saro (so the ms.), vaca hi purusas sarati, prana evayanam, sa hy asmin sarvasminn eti, sa ya evam etad adhidevatam cadhyadatmam ca samvatsarayanam

syodrcam gachati.

vedanarta eva samvatsara-

For anarta eva samvatsarasyodrcam-gach-

ati cf. SB. 3. 1, 1. 12; 3, 1. 3. 23; 3. 2. 4. 12; 3. 4. 3. 17 yajiias-

yodrcam gachani; 3. 2. 4. 12 yajiiasyodream gachati; 3. 4. 3. 17

yajfiasyodrcam gachema; 13. 4. 2. 17 etasyo(sc. aSvamedhasya) ‘drcam

3. 4.3.6

gamisyanti;

anarta

4. 6. 8.2

udrcam

yajfiasyodrcam

gatva, and TS.

gachati; 7.5.1.3 anarta evodrcam

gachanti; also SB. 13. 1. 6. 3. TB. 3. 8. 9. 4 udrcam gachanti.

Samvanta

is formally a Past Participle to vam. Cf. AB. 3.

46. 1 vantam; abhivantah;

GB.

1. 3.11

udvanta;

but \/vam+sam

MS.

is not found

3. 10.3 (133, 12)

elsewhere

and its

function here is Active. Perfect Active Participle (n. sg. mas.) thivan— Vvah:

3, 231 agnir vai devesv avasat, tam devad naprinan, 50 Priyamana

ufanasam

kavyam

4Agachat, tam

abravid:

7118 [01160 v4 asmiti, tam akamayata: priniyam enam

samdpagyat,

tenainam

aprinat:

rse prinihi

iti, sa etat

prestham vo atithim

stuse

mitram iva priyam agne ratham na vedyam (SV. 1. 9 = RV. 8.

84, 1) ity evainam priyatamam atithim akuruta, prita iva ha va esa etarhi

bhavati

yajfiam dhivans,

tam etad atra prinati,

ati tad vahati, yad Sa prito yad atra yajfiasya parigistam bhav 187 IVS, 2

78

JB. ROOTS AND VERB-FORMS

agana (=yad | u | ugana [Wackernagel,

II] § 149ab,

Anm,, p,

285]) kavyo ’pasSyat tasmad auSanam ity akhydyate. S-Aorist

kamas

3s.

tapo

avaksit—3.

'tapyanta,

158; 162; 195;

ta etat

dirgham;

195

deva vai Svarga-

(sc. 159 Syenam;

195 plavam; 219 vigalam) sdmapaSyans,

$yena (162

219

plavam;

219

162 dirgham;

tenastuvata,

visalam)

tad दात

eva bhitva

svargam lokam avahat, te ’bruvan svargam lokam gatva: gyeno (162

dirgham,

195 plavam,

219 vigsalam) vava no

bhitvedam

sima svargam lokam avaksid (so the ms. at 195 and 219; but at 158 and 162 lokam vaksid) iti, tad eva Syenasya éyenatvam (162 dirghasya dirghatvam; 195 plavasya plavatvam; 219 vig. lasya

vi§alatvam),

tad

etat

svargyam

sam4,

‘snute

svargam

lokam ya evam veda. At 3.195 yo vai samudram aplavah prasnati nainam vyaénute ’tha yah plavi (the ms. plavih) prasnati sa vya$nute, samudro vai chandomas, tad yat plavam plavina evaitena is parallel to PB. 5. 8. 5=14. 5.17 samudram

va ete prasnanti ye samvatsaram upayanti (14. 5. 17 samudram

va ete prasnantity ahur ye dvadasaham upayantiti) yo v4 aplavah samudram prasnati na sa tata udeti, yat plavo bhavati svargasya lokasya samastyai. The adjective plavin is not

registered in pw. Vvajay+upa ‘fan’: 207 yada va agnim vata yate.—Present

Optative 3 s. upavajayet 2. 257 (see below under

V 64 [$i] ‘sharpen’).

/vag:

Present 3 s. upavajayati—3. 88= upavajayaty atha sa mahad त}.

Causative

vatsin matrbhih

Present

samvagayanti;

3 pl. samvagayanti—3. 118 see

above

under

\/li ‘be un-

steady’ in fine. And cf. JB. 3. 146 samvaéayanti (Caland, Auswahl § 187, p. 257, last line from p. 258, 2; 3; 5).

bottom),

samvaéayet

(ibid.

»/vid ‘know’: Root class Imperfect 3s. avet—1. 299 pr

japatir yasmad yoneh praja asrjata so ‘lelayad eva samdipy®

mano bhrajamano ’tisthat (cf. Syntax of Cases I § 29, Ex. 39, p. 73), 8o’ved: 158

asti nvaantaritam iti (?, the mss. antariksati), vs. 2

JB. ROOTS AND VERB-FORMS

79

devanabravid: asti va idam antaritam (?, the mss.antarita and antaritas) srjadhvam iti; 3. 325 sa (sc. vak) naved: yajiiam va asrksiti (the ms. asrksiti), kim u cid asrksity evamanyata, tam modah pratyadgachat, tato ’ved: yajfiam va asrksiti (the ms. asrksati). Perfect 2 s. vettha—1. 256 ya evainam upavadati sa artim 4rchati, sa ya enam upavadet tam brayat: pirnam evaham etam singam

vettha

satanum

tat

sarvam

yajiiam

tvayaivapidadhdniti,

veda,

sa

sa

evartim

yat

tvam

atronam

archati ya evam

vidvansam upavadati.—] pl. vidma, 1. 279 yo vai mitam camitam ca veda mitam ca hasyamitam ca bahu bhavati, deva vai pavamanah prajah prsthokthdni, sama vai devah [18135 §astrani, tad va etad eta evapi sarve deva yat stotrani, tad yan mitani stotrani bhavanti tasman mita deva: astau vasava eka0३58 rudra dvadaSadity4, atha yasmad amitani Sastrani tasmad v

amitah (the mss. amitani) praja, na tan (so the mss.; read tad ?) vidma yavanto brahmana yavanto rajanya yavanto ४३16१ yavantaé §adra ity, etad vai mitam camitam ca, mitam hasyami-

tamca bahu bhavati ya evam veda.—2 pl. vittha, 2. 426 devasura

aspardhanta,te devah prajapatim upadhavan: jayamasuran iti, so’bravin: na vai mam yiyam vittha nasur4, yad vaimam ydyam vidyata tato(the ms. tat tato) vai yiyam eva syata parasura bha-

veyuriti, tad vai brahity abruvan, so ’bravit: purusah prajdpatis

samvatsara iti mopaddhvam, tato vai yayam eva bhavisyatha

pardsura bhavisyantiti, tam’ purusah prajapatis samvatsara ity

updsata, tato vai deva abhavan parasuras, sa yo haivam vid-

van:

purusah

atmand (the bhavati.

prajapatis

ms.

vid ‘find’:

samvatsara

bhavisyatmana)

ity upaste

bhavisyaty

parasya dvisan bhratrvyo

Perfect Middle Participle (ac. pl. fem.) vi-

vidanah—1. 111 prajapatih praja asrjata, t@ aprand asrjata, tabhya etenaiva (sc. gayatrena)

samna (all mss. sama) pranam

adadhat,..., tah pranam vividand raksansy anvasacanta, ta etad eva sima gayann atrayata, yad gayannatrayata tad gayatrasya 159 ०९8. 9

80

JB, ROOTS

gayatratvam,

AND VERB-FORMS

trdyata enam sarvasmat papmano

ya evam

veda,

Infinitive in -toh; Whitney, Roots, p. 160, 2-3 quotes: ‘vettos

JB.”

This refers to JB. 1. 354 which deals with the expiations

when the soma has been

stolen

either

before

or after it hag

been bought (cf. Caland, notes on PB. 9. 5. 1-2). unfortunately very corrupt:

yady akritam

(var.

The textis

lect. yadyat.

tritam) rajanam apahareyur (var. lect. upa®) a vettor (the mss,

4 vetton and a vektor) icheyur apibhirindhuvedya (var. lect. apikirindaveyur, ?) diksita eva tavad dsita; yadi kritam apahareyur yameva kam cadhigatyabhisunyuh, ‘If (thieves) should carry off king (soma) before it has been bought, they should search for it until they find it,..., (and) so long the Diksita should keep his seat; if (thieves) should carry off (the soma) after it has been bought, they should press whatever (soma)

they happen upon’.

The parallel passages are: TB. 1.4.7.5

yasyakritam somam apahareyuh kriniyad eva, saiva tatah prayascittih | yasya kritam apahareyur adarané ca phalgunani cabhisunyat; K. 34. 3 (37, 12) yady akritam apahareyur anyah

kretavyo

(read so with

Caland,

Kuhn-Festschrift, p. 70, 27

instead of kritavyo in v. Schroeder’s text, cf. K. 24. 3 [91, 20]

and PB. 9. 5. 1), yadi kritam yo nedistham syat sa abrtyabhi-

sutyah; PB. 9. 5. 1-2 yadi somam akritam apahareyur anyah kretavyah | yadi kritam yo ’nyo ’bhyagam syat sa ahrtyah; SB.

4.5.10.1 yadi somam apahareyur: vidhavatechateti (compare the ichata with JB. icheyuh) brayat, sa yadi vindanti kim

ddriyeran, yady u na vindanti tatra prayaécittih kriyate.

It is

clear from TB., K., and PB. that after the soma has once been

bought no new purchase of soma, if it has been stolen, i8 per mitted (cf. Caland, note 2 on PB. 9. 5. 2); but that if the soma is stolen before it has been bought a new purchase is prescribed

and a reference to this would be expected in the corrupt apibhi-

rindhuvedya (var. lect.apikirindaveyur): something like anya! va kriniyur: ‘If the soma be stolen before it is bought they should search for it until they find it or they should buy new som 160

yvs.!

JB. ROOTS

\V/vis:

AND VERB-FORMS

81

Intensive Present 3 pl. parivevisati—2. 11 ekade-

vatyam va etad ahah prajapatyam eva, prajapatim vavaitena-

hna parivevisati.—3. 302 atho prajapatim vavaitenahna parivevisati (the ms. °visanti). Perfect Periphrastic Middle 3 s. varayam vr ‘cover’: cakre 3. 153 (bis) (see below under Desiderative of Causative

Imperfect 3 8, avivarayisata),

Desiderative of Causative Imperfect 3 s. avivarayisata—2. 110 prajapatih paSin asrjata, te ’smat srstah pradravans, tan agnistomendavivdarayisata, te tad atyadravans, tan ukthyena (all

the mss. uksyena, with dental n) ’vivarayisata, te tad atyadra-

vans, tan sodaSinavivarayisata, te tad aty evadravans, tan paryayaih paryadyam aid (the mss. ad), yat parydyaih paryayam ait (the mss, ai and etet) tat paryayanadm parydyatvam, tan For yat parydyaih paryayam 6४111613 kratuna paryagrhnat. ait tat paryayandam parydyatvam cf. PB. 9. 1. 3 yat paryayam

pranudanta tat paryayanam paryadyatvam; AB. 4. 5.3=GB. 2.5. 1 yat paryadyaih paryayam anudanta tat paryayanam paryayatvam.—3. 153 prajapatih paSin asrjata, te 'smat srsta apa-

kramans,

tan prathamenahnavivarayisata

(the ms. °vivarai-

sata), tan navdrayata, tan dvitiyena navdrayata, tans trtiyena navarayata, tan§ caturthena

navdrayata,

tan paficamena nai-

vavarayata, tan sasthe ’hann etena (sc. gosthena) sdmnavara-

yata, so ’bravid: gostho (the ms. gosthova) vava ma idam paginam samabhid iti, tad eva gosthasya gosthatvam, tad etat pa§avyam sama, gosthe dhriyante’smin paSavah, paSuman bhavati ya evam veda, tad u nisiddham iva bhavatt: ’ha ila iha iha ity,

etad dha va enans tad etena purastad varayam cakre,..., tasv (sc. rksu) ihavad vamadevyam

(cf. PB. 13. 9. 26 with Caland’s

note), pagavo vai simah, pafavo raivatam, pasava ihavad vama-

devyam, pafuvanta iva bhavanty enena tustuvands, tad u nisid-

dham ivaiva bhavaty: etam u tyam dagaksipa iha | mrjanti

sindhumataram iha (SV. 1. 517=RV. 9. 61. 7 with the stobhas iha) ity etad dha vA enans tad apy etenaiva purastad varayam JVs, 2

161

82

JB. ROOTS

AND VERB-FORMS

naivavarayata,

varavantiyasya 1.8.3

tam

tam

vdravantiyenavarayata,

vdaravantiyatvam.

Cf.

vdaravantiyenavarayata,

yad

—

cakre. For the angirasim gosthah saman cf. PB. 13. 9. 24.95 angirasam gostho bhavati | paSavo vai revatyo, gostham eva tat paSubhyah paryasyanti, tam evaindn pravartayanty avi. sransaya, and cf. the similar passage PB. 13. 4. 13 with refer. ence to the §akvari verses. For simah cf. PB. 13. 3. 3; 6, 5; 9. 3-4 with Caland’s notes.—3. 155 prajapatir va etam yajfiam asrjata yat prstham sadaham, sa srstah pradravat, tam rathap. tarenavivarayisata (the ms. °vivaraisata), tam navdarayata, tam brhata navarayata, tam vairfipena navdrayata, tam vairdajena navarayata, tam mahanamnibhir navarayata, tam revatibhir avdrayata tad

TS. 5.5. 8.1=TB. 1.

tad

varavantiyasya

vara-

vantiyatvam, and PB. 18. 11.4=MS. 4.4.9 (60, 6-7) avarayanta varavantiyena; TB. 2. 7. 14. 2=PB. 20. 3. 2=GB. 2.5. 9 varavantiyen4varayata. Vvrj: Present Optative 1 pl. Middle vrijimahi 3. 18 (see below under S-Aorist avrksmahi).

S-Aorist 1 pl. Middle avrksmahi —2. 365-366 athaitani pafica samdhisamani bhavanti: rathantaram jarabodhiyam §rudhi-

yam

nanadagaurivite

prajfidtam

ity,

samdhisiama

etam) prajfia-(366)-tam atho vag vai

vibhavitum

etad

yad

dhaikam

rathantaram,

samdhisama

'yam

vag vacam

vibhad) ity, etad u ha vai dvitiyam yaj jarabodhiyam, tad yad dvitiyam tena na stutam asad ity, atha

vag vai

prajfiatam prajfiatam kirtimat,

asad ity,

vacam

prati vibhid

§rudhiyam

ekam)

tad yad etat (ms

tena na stutam

rathantaram, vag aSvinam,

arhati:

(the ms. dha

prali

(ms. prati

samdhisama samdhisama samavrktit

(the ms. sdmavrttir) u samdhisamani, tad yad abhyam samadhi: simabhydam avrksmahi tan no ‘sya lokavatas samnah pagavo (the ms. pafSava) lokam aniapatisthanta iti. On the samadhi: simans see PB. 24. 9. 6-7 with Caland’s note.—3. 185 ath gaungavam (sc. sdma),...devasurah pafusv aspardhanta, te ` ‘surah pagubhih saha samudram abhyavayans, te deva akama:

162

v8.4

‘

JB. ROOTS AND VERB-FORMS

yanta: etat

vrijimahy

sdmapaSyans,

te ‘bruvan:

asuradnadm

pagan (the ms. pagindm) iti, ta

tenastuvata,

yam-gam

83

tendsuranam

vavdsurandm

avrksmahi

pa§dn

avriijata,

(the ms. avr-

bhaksuhi) ‘ti, tad eva gaungavasya gaungavatvam, tad etat paSavyam sama, gam-gam eva dvisato bhratrvyasya vrnkte 'va (the ms. om. 'va) paSan runddhe bahupagur bhavati ya evam veda; gaungavena vai devad asuran (the ms. devdsuran) hatva ghosam ganganim akurvata, tad v eva gaungavasya gaungavatvam, tad u bhratrvyaha (Wackernagel III § 130a, p. 239, 9), hanti dvisantam bhratrvyam ya evam veda. Cf. PB. 14. 3. 18-19 which, however, differs considerably. Vvrdh: Perfect3s. Middle abhivavrdhe—z2. 139 athaisa indrastoma (cf. PB. 19. 16. 1), indro va akamayata: sarvesim devanam éresthatam gacheyam iti, sa etam yajiiam apaégyat, tam aharat, tenayajata, tato vai sa sarvesim devanam 6§resthatam agachad, gachati svandm §resthatam ya evam vede, 'ndre ha va agre yajfia asa Srir ha va asmins tad 4sa, yajfia u ha vava devanam §ris, tam u ha vrtro 'bhivavrdhe, sa devan upadhavad: yusmabhir balenemam vrtram han4niti, tam abruvan: Sa vai no yas te ’yam niskevalyo yajfias tam prayacheti, tas-

mad

rajani

vijigisamane

vigah pradanam ichante, tasmad u

raja vijigisam4no viga eva pradanam

prayachati, sa vasubhya

eva pratassavanam prayachad rudrebhyo madhyandinam sava-

nam adityebhyas trtiyasavanam vigvebhya§ ca devebhyas, tair balenendro vrtram ahan, ajayan deva asuran. Cf. K. 28. 3 (155, 15)= Kap. 44. 3 (258, 1) indro vai vrtram hanisyan pradanam devebhyah prayachad daksinah, and JB. 2. 25 (Caland, Auswahl § 117, p. 131, 3) tasmin (se. aditye) digo ‘pitvam aichanta yatha rajani vijitiny apitvam ichanta evam, ta abra-

vit: pradanam me prayachateti. against

the

singular

dat. vie,

Note the plural nom. visah

and the paratactic

yusmabhir

balena; tair balena ‘through your (their) strength’. V vrs:

Future Participle gen.

$. varsisyatah—3. 345 tad

ksetai (the ms. vadhiyatha vrksam va girim vadhiruhyabhyave १४8३. 9

163

84

JB. ROOTS AND VERB-FORMS

ruhyapyaveksete) 'vam evaitasmal lokad

any4n lokan

veksate (the ms. lokan pyaveksate), sa imah

abhya-.

praja aSanayantir

(the ms. afanayatim) pratyaveksata, tad v abhydm rapabhyam pratyddravan nilena ca suvarnena ca, tad yat parjanyasya var. sisyatah krsnam tan nilam, atha yad apsv antar vidyeta (the ms. vidyetate, read perhaps vidyate) tat suvarnam, tabhyo 'varsat, tata odano 134४३१8. See for the continuation above under \/a§ ‘eat’ Gerund afitva. Vvrh (brh): Sa-Aorist 3 s. vyavrksat—1. 188 narmedhena (sc. smn4a) ’tiratre ’chavakaya stuvantilaya ratrim abhisamtanvanti,...,yvatha va idam madhukrtah puspadndm rasdn sambharanty evam ha ta devata chandasdam rasan samabharan, chandasim 35938 rasena stutam bhavati ya evam veda, ‘*horatrayor ha khalu va etad rapam samai, ’ndra rca, 4gneyam sdmai, ’ndram ahar, agneyi ratrir, yo ha va etasmat samno 'tirdtra iyad ahordtrayor ha vai sa ripena vivrhyeta, sa ya enam tatra briyad: ahoratrayor enam ripena vyavrksad iti tatha haiva syat. For yatha va idam madhukrtah...samabharan cf. MS. 4. 3. 10 (49, 12-13) yatha va idam madhukrto madhu sambharanty evam etad apam osadhinam rasam sambharanti.

For the Sa-Aorist cf. TB.

1. 8. 9 (130, 10 and 11) samavrksat.

Vvrafc:

Passive Present

bhya u eva sarvabhyo devatabhya

sam upavadati.

SB, 3. 4.3.19 na

1. 5. 2. 8 avrksama; MS.

3 s. 4vrécyate—l. avrécyate

ya

318 eta-

evam vidvan-

Compare for thisconstructionin Vedic prose: devebhya

avrécyante;

TB.

1. 5.6.7

deve-

bhya avrScyeta; TS. 2. 4. 11. 4 devatabhyo va esa avrécyate; K.

31. 13 (15, 12; the Kap. parallel is wanting); TS. 2. 4. 11. 43. 1. 6. 1; 5.7. 1. 1 (bis); 6. 1. 4. 8;

TB.

1. 1. 4. 8 (bis); 3. 3. 10.2;

3. 8. 3. 1 and 2 na devatabhya avrécyate; K. 31. 13 (15. 11; the

Kap. parallel is wanting); TS. 2. 4.11. 5; 3. 1.6. 1; 5. 7.1.4 6.

1. 4. 8; 78. 1. 1. 4.8; 3. 3. 10. 1; 3. 8. 3. 1 4 devatabhyo vrse-

yate; K. 23. 5 (80, 13; the Kap. parallel is wanting) devatabhya avrScyeta; TS. 5.5. 5. 1 tabhyo va esa avrécyate; KB. 11. 4 164

4४8. १

JB. ROOTS AND VERB-FORMS

85

(50, 8) etarabhyo devatabhyo vrécyeta (var. lect. vréceta); KB. 11. 4 (50, 9) na kasyai cana devataya avrécyate (var. lect. avr§cate); TS. 3. 2. 8. 4 aibhyo (sc. sadasyebhyah) vrécyate; TS.

3. 3. 8. 1 avrScyate va etad yajam4no 'gnibhyam; TS. 3. 5. 9. 1 tasya (sc. devatayai) avr$cyete (sc. adhvaryug ca yajamana§ ca); TB. 2. 1. 3. 7 asmai vrécyate; TB. 1. 3. 10. 7 pitrbhya avrécyeta (read so with PW.; the Bibl. Indica text avrécet, the

commentary avrsceta); TB. 3. 9.9.3 4 va esa pagubhvo vrécyate; TB. 2. 1. 2. 10 4 saryaya vrécyeta, and agnaye vr&cyeta; PB. 7. 1. 6 naibhya (sc. lokebhyah) avrécyate; TS. 5. 5. 7.2 tabhyo (sc. rudrasya Saravyabhyah) va esa avr$cyate; but MS. has throughout and without var. lect. the Middle: MS. 1. 6. 5 (93, 14) tasma (sc. agnaye) avréceta; 1. 6. 5 (93, 18) tasmai (sc. agnaye) navrécate; 1. 6. 10 (103, 15) tabhya (sc. devatabhyah) dvréceta; 1. 6. 10 (103, 16) tabhyo (sc. devatabhyah) navrScate;

3. 5. 1 (58, 1) 4 va esa prajapataye vrécate; 3. 5. 1 (58, 2-3) na prajapataya avrécate; 3. 8. 3 (94, 3) abhyam

(sc. lokabhyam)

esa Avrécate; 4. 1. 11 (14, 12-13) a devatabhyo vrécate; 4, 1.11

(14, 14) na devatabhya Avrécate. tive and dative cf. in Vedic

prose:

For the Active with accusa-

SB. 12. 1. 3. 22 etabhyas -

tva devatabhya avrécamah; TS. 2. 1. 5. 7 tasma (se. brahma-

naspataye) evainam (sc. yam abhicarati) avrécati; 2. 1.7.7= 2. 2. 2. 3 tasma (sc. rudraya) evainam (sc. yam abhicarati) 4vrécati: TS. 5. 3. 7. 2=5. 4. 2. 3 etabhya evainam devatabhya

avrécati; K. 21. 2 (39, 12)=Kap. 31. 17 (166, 2)=K. 21. 6 (45,

7)=Kap. 31. 21 (171, 2)=K. 22.6 (62, 20)=Kap. 34 (p. 176,

20) etabhya evainam devatabhya Avrécati; K. 27. 1 (139, 10)

= Kap. 42. 1 (247, 20) devebhya evainam (se. yam abhicarati)

avrécati; GB. 2, 2. 19 tam etebhya (sc. sadasyebhyah) Avrscet.

The locatives devayajane and devayajanesu at SB. 2. 10. 6 and 7 tasmin (sc. devayajane) tvavrScami, and etesu ha va

enam (sc, rajanam) devayajanesv avrscati, have apparently the

same function as the datives of the personal nouns tn the pre-

ceding examples (cf. the Middle at AV. 12. 4. 6; 12 4 sadevesu १९६. ४

165

86

JB.

vrécate; 15.12.6 tive

occurs

at

ROOTS

na

devesv

JUB.

1.

AND

VERB-FORMS

AvrScate). 19.

3=1.

A 57.

noteworthy 9

etasmad

abla. v

eya

sarvasmad aAvrécyate ya evam vidvansam upavadati, and this construction is formally also possible at JUB. 1. 58, 10 etabhya u eva sa sarvabhyo devatabhya 4Avr&cyate ya evam vidvansam upavadati. The MS. use of the Middle instead of the Passive is noteworthy on account of AV. 8. 3. 16 avrScantam aditaye durevah against RV. 10. 87. 18 a vrécyantam (Bloomfield and Edgerton’s Vedic Variants I § 28, p. 29, 19; § 87, p. 52, 12; II § 334, p. 170, 18); 12. 2. 50 te devebhya (Paipp. devesv) Avr§ cante; 15. 2.1 brhate ca vai sa rathantaradya cadityebhyas ca vigvebhya§ ca devebhya avrScate (prose). The meaning of \/vraSc+4 with the dative can hardly be (as Delbriick renders, Altind. Syntax, p. 143,

1-6: ‘sich abwenden jemand

gegenuber’,

eine Ausdrucks-

weise, die praktisch auf dasselbe hinauslauft, als wenn der Ablative stande) ‘to turn away from’, which would not fit a passage like TS. 5. 5. 7. 2 rudro va esa yad agnis, tasya tisrah §aravyah: pratici tiraScy aniaci, tabhyo va esa davrScyate yo ‘gnim cinute, ’gnim citva tisrdhanvam ayacitam brahmanaya dadyat, tabhya eva namas karoty atho tabhya evatmdanam niskrinite....Agni is (identical with) Rudra; his are three arrows:

sely,

one

one

which

which

in front, one

comes

comes

from

behind

which comes

transver-

(cf. TB. 1. 7. 6. 8; MS.

4. 4. 3 [53, 12]; SB. 5. 3. 5. 29-30); to these he is a prey who

piles the fire-altar; having

piled the fire-altar he should give

unasked (a bow) with three arrows

to a Brahmana;

(thus) he

pays honour to these (arrows of Rudra) and he also ransoms himself from them’. In this sense \/ vra$c +a is taken by Lud: wig on RV.

1. 27. 13 (Notes to his RV. translation, IV, p. 249)

in the Active = ‘anheimfallen

machen’, ‘der strafenden, zurnen-

den Macht preisgeben’, in the Middle = ‘einer strafenden zr nenden Macht anheimfallen’; Oldenberg SBE. xLvi, P: 20

Middle = ‘is cut down for’, ‘is dedicated or forfeited to’, Rig:

166

yvs. 2

JB. ROOTS AND VERB-FORMS

87

veda-Noten IJ, p. 23-4 Middle = ‘anheimfallen’; Keith on TS. 6. 1. 4. 8 Middle ‘to be brought low to’; Whitney AV. 8. 3. 16; 12. 2. 50 Middle ‘to fall under the wrath of’ ‘cf. also Whitney,

American

final dative (52, 22

Journal

ed.

of Philology xiii, p. 130).

anavraskaya

Lindner)

TB.

and

Cf. also the

1. 5.6.7; 3.9.9.3;

atmano

‘navraskaya

KB. 11. 8

TS.

3. 1. 5. 1;

6. 1. 10. 3; 6. 3. 8.3 ‘so that he may not becomea (some offended power which should be conciliated)’. Vvli:

Present

prey to

3 s. vyavavlinati—3. 72 tasu (sc. rksu)

traigokam (sc. sima), vyavavlinativa vai vairajam (sc. sama; the ms. vairaja) yajfiiam, tam (ms. ta) traigokenottabhnuvanti varsiyaseva

Immediately

noteon

(or

varsiyasaiva;

the

ms.

varslyasve)

chandasd.

following the passage quoted by Caland in his

PB. 8. 1.10,

and

immediately

following upon

this

Caland, Auswahl § 176, p. 234-235. Cf. MS. 4, 8. 1 (108, 5) vyavavlinati va ekadagini yajfiam; with short i (as in SB.) cf. MS. 3. 6. 4 (64, 16) avlinat; 4. 5. 5 (71, 5) vlinati. For varsiya§ chandah cf. PB. 12. 4. 3; 12. 10. 2; 14. 4. 1.

|

Passive

Imperfect 3 pl. sam...avliyanta—3. 40 tasu (8८, rksu)

yemeti,

ta

vaistambham (sc. sama), ardhva udakramans, te digo napagyans, digo

ete

'pagyans,

sdmani

ta

vai devas svargam lokam te ’kamayanta: digah pas-

apagyans,

akramanta

tabhyam

astuvata,

tato

(?; the ms. ’pasyas, tasya kra-

manta; for the emendation cf. MS. 3. 2. 3 [19, 2] chandobhir

vai devah

svargam

vliyanta, ta

(the

lokam

3378,

{€ diga akramanta, ta avlt-

yanta, ta etabhir adrihan, yad eta upadhiyante digam dhrtyai, and MS. 3. 2. 9 [29, 17] deva vai svargam lokam ayans, te diéa akramanta, ta avliyanta...dhrtyai), tas sam iva-

carma

kugibhyam

ms.

adhriyanta (the ms.

tam)

anvasyed

etabhyam

evam

tadhriyanta),

nidhanabhyam

yatha

evabhyam anvasyans, ta

tad yen

eer”

४३० digam (the ms. drSem) eva dhrty ai svargasy?

aman!

bhaगा

ieyal. Forthe collapse of the quarters cf. also TS. 9. 4. For kui cf. Caland, Acta Orientalia 5. 3.2.2; PB. 8. 8.13. १४8. 9

167

88

JB. ROOTS AND VERB-FORMS

VI, p. 146; the word occurs also in the

JUB. 1. 56.2 (where kuSyau

should

be

dual at SB. 3.6.2 0,

read

with the mss,

JB. 1. 287 (Caland, Auswahl § 102, p. 114, 21); Vadhalasitra § 34 (Caland, Acta Orientalia VI, 146, 1); TB. 1. 5. 10. 1 and 2, and in the plural MS. 4. 5. 7 (74, 2).

Caland

suggests that

‘metal plate’ fits most passages, but this meaning does not suit

MS. 4. 5. 7 (74, 2) kusibhir eko (sc. stanah)’nunaddha Asit, nor our passage (JB. 3. 40) where \/as+anu suggests an ‘inter. twining’ (cf. SB. 3.2. 1. 13 mufijavalSenanvasta bhavati, and TS. 7. 2.4. 2 yatha gune gunam anvasyaty evam eva tal loke

lokam anvasyati). Véak: A-Aorist 1 sg. afakam

3. 366 (see below under

Future), Future 1 s, Saksyami—3. 366...nasakam udyantum,...anena saha sarvena faksyamy udyantum...(the surrounding words are

hopelessly corrupt).—1 dual

§aksyavah,

1.9 yad dha va ahna

(the mss. asna and avana) papam kriyata adityas

yad ratrya (var. lect. ratriya) ’gnis tat,

tav

tat karayati

abratam:

ittham

ced vai bhavisyavo na vai tarhi gaksyavah praja bhartum, hantannam

evdsdvanyonyasminn

Syntax of Cases I § 59, Ex. aditya astam ety agnav eva

atmanam

(for the singular cf,

175, p. 184) juhavaveti, sa yad tad atmanam juhoti, sa yat kim

6401150 "1113 papam karoti tad asyagni ratryapahanty, adityam udyantam agnir anidety, aditya eva tad atmanam juhoti, 9 ४३६ kim cagni ratrya papam karoti tad asyadityo ‘*hnapahanti, sa yathahir ahlchavyai nirmucyeta yatha mufijad isikam vie

vrhed evam eva sarvasmat papmano

nirmucyate, sa ya eval

vidvan agnihotram juhoti (10) sayamahutyaiva papam

karoti tad asyagni

ratryapahanti

yat kim cahnd

pratarahutyaiva yat

kim ca ratrya papam karoti tad asyadityo ’hnapahanti, 84 y* thahir ahichavyai nirmucyeta yatha mufjad isikam vivehed

evam eva sarvasmat papmano nirmucyate,

tad yatha 11172);

dhmate na ka§ cana nyangah papma parifisyata evam haivas min na kag cana nyangah papma parigisyate ya evam vidvan 168

yvs. 3

JB. ROOTS AND VERB-FORMS

agnihotram juhoti.

For the

similes cf.

89

(a) ‘shedding of the

snake skin’ SB. 2. 3. 1. 6; 2. 5. 2. 4; 4. 4. 5. 23; 4.6.9, 13; 11.

2. 6. 13 yathahis

tvaco nirmucyeta...; Pragna Up. 5. 5; (b)

‘blade and sheath’ SB. 4. 3. 3. 16 yathesika vimufija sydt...; SB. 4.3.3. 16 (cf. Kaué. 33. 1b-2 with Caland’s note 2, p. 108); 5.1. 2. 18; 12. 9. 2. 7 yathesikam पापी] vivrhet...;(c) both together, KB. 18. 7=GB. 2. 4. 6 yathahir jirnayai tvaco nirmucyetesika va mufijad... For nyangah papma cf. JUB. 1. 45.

3; 2.12. 1; 3. 37. 7 papma nyangah. Add the ablative -chavyai to Wackernagel III § 95b, p. 186.—1 pl. Saksyamah, 3. 367

te (sc. vasavah) ’bruvan: na §aksyamah (the ms. Saksamah) pitaram prajapatim hinsitum (the ms, hansitum) iti. Véat (Causative), \/Sad ‘fall’, and 1/6 ‘fall’ joined in

one conjugational system (Wackernagel II, 1 § 5b, note, p. 16): cf. JB. 2. 81-82 (Caland, Auswahl § 129, p. 144-145) upa-

§adah, ...upopa...$iyeran..., upopa...aSiyanta..., ...upopa...SIyante..., upasiyate tasmad upaéadas, ...avaSdtya...avasatya... avaSatya...avaSiyate tasmac chadah. VSam

§amayam

‘be quiet’:

cakruh—l. 313

Causative

yad

Periphrastic

dha va imam

Perfect 3 pl.

prthivim agnir

vaigvanaro dadaha tam hadbhir eva Samayam cakruh.

/$4 (gi) Present 3 s. Middle sam$yate—2. 257 tad yatha-

gnim dipyamanam upavajineno (so the ms.; read upavajaneno ?) ’pavajayed evam evaitad brahmana 4tmanam samsyate satyam

vadan,

sa satyam

eva vadet,

satyam

caret, satyam

For the Middle with the Reflexcikirset, satyam eva bhavati. ive Atmanam cf. Delbrick, Altind. Syntax § 155, p. 262.

./Sis: Present 3 s. pariginasti—2. 191 tad u va ahur: yad evasya kim cit svam syat tad dadyad, yat (the ms. tad adya-

dyat)

pariginasti

sa papmeti,

yatha vai nava (?, so the ms.)

mithunat sravaty evam enam (so the ms.; read eva ?) tasmat sarvasmat papma sravati yat pariSinastl, tasmat sarvam eva

deyam iti.

If papma sravati is papma! 41 sravati the ms.

cf, SB. im’, cf.S i enam may be correct: ‘evil; flows towards him’, reading JVs. 2

169

90

JB. ROOTS

AND VERB-FORMS

14. 6, 11. 4 etabhir (sc. nadibhih) va etam Asravad Asravati.— Present Optative 3 pl..ucchinsyuh, 3. 306 yad astam ite visrje. rann (sc. vacam) ahar bhratrvyalokam ucchinsyur, yad anas. tam ite visrjeran ratrim bhratrvyalokam ucchinsyur (the ms, ichginsyur), ardhastam ita ahaghniyam (so the ms.; read Ahavaniyam ? cf. SB. 1. 5. 8) paretya visrjanta ubhabhy4am eva । tad ahoratrabhyam dvisantam bhratrvyam antaryanty, ubhibhyam evahoratrabhyam dvisantam bhratrvyam antareti ya evam veda. Cf. TB. 2.2.6.4 yad diva vacam visrjed ahar bhratrvyayocchinsed, yan. naktam visrjed ratrim bhratrvyayoe- | chinsed, adhivrksastrye vacam visrjaty, etavantam evdsmai lokam ucchinsati yavad dAdityo ’stam eti. The compound bhratrvyalokam in ahar and ratrim bhratrvyalokam ucchilsyuh ‘they would leave over day (and night) as the world of

their rivals’ is semantically equivalent

to bhratrvydya lokam, |

cf. K. 29.8 (177, 9 and 11) bhratrvyaya

lokam

ucchinset; na |

bhratrvydya lokam ucchinsati; MS. 3. 6.5 (65, 6) bhratrvyaya

lokam ufiginset (=3. 8. 4 [97, 15]); na bhratrvyaya lokam ub-

ginsati.

For the variation in the use of the Active and Middle

of Vsrj+vi

with

vacam

cf.

Syntax

of Cases I § 59, Ex. 18

Rem. p. 160, 3.—Imperfect 3 s. afinsat, 1. 192 prajapatir yad | devebhyas tanvo vyabhajat tato

ya

harivaty

dsit tam atmane

'Sinsat (the mss. Simsat, Siksat and Samksat), tam indraya prt |

yachat, tayendro jyaisthyam (the mss. jyaistham) agachat. Cf. MS. 4. 7. 6 (100, 8) prajapatir

vai

devebhyas

tanur vyakalpe

yat, tasdm ya harivaty dsit tam atmann a§$insat (the mss. 268). sata, aSinkhata, aSansat) prena. For the variation MS. tanh JB. tanvah (acc. pl.) cf. Wackernagel III § 98c, p. 190. Future 3 s. Middle with Passive function parigeksyate—3. 160 | (Hopkins, JAOS. 26, p. 64) neha kim cana parigeksyate. | /§1 ‘fall’: Present 3s. Middle avagiyate—1. 1 tasy@ (x agneh) vai mathyamanasya bhasmAvaéiyate, ‘nnam evasyé ta)

ayate: ’nnam ma etad ajanity eva tad vidyat. Cf. Syntax 0 Cases 1 § 49, Ex. 56-59, p. 121; and see above under ।

170

4४. ¶ |

JB. ROOTS

AND VERB-FORMS

91

V§i ‘lie’: Present Optative 3 dual (?) parigayyatam (so the ms.)—2. 188 atho yatha pita mataivam brhadrathantare yatha putra evam prsth4ni, yad vai putro ’tipadayati (the ms. 'tipddayanti) pita vai tasya Samayita pita niseddha, tad yad brhadrathantare abhito bhavata§ Santya eva nisiddhya, atho yatha pitarau putran abhitah parigayyatam (so the ms.) tadrk tad yad brhadrathantare abhito bhavatah. For atipadayati ‘transgresses’ cf. MS. 2. 1. 10 (11, 17) =GB. 2. 1. 14 (153, 2 ed. Gaastra) bahu v4 esa vratam atipadayati (MS. var. lect. atipa-

tayati, and GB. in Gaastra’s ed. atipatayati without var. lect. with confusion of \/pad and \/pat for which see Syntax of Cases I, p. 322, Corrections and Additions to p. 58, 17) ya ahi-

tagnih san pravasati; cf. the mantra Kau§. 42. 17 yad vratam atipede cittya manasa hrda. Cf. further JB. 1. 144 tad vd etat pita mata sama yad (the mss. simna yad and samnaryyad) vamadevyam, yad vai putro ’tipadayati pita vai tasya Samayita niseddha, tad yan madhyatah kriyate §antya eva nisiddhyai.

The

final dative nisiddhyai

is confined to the JB. where it

occurs also at (the mss. tvan) tvat (the mss. yesim) §antyai dhau (cf. PB.

1. 144 tad yani ha vai stutani samdani pasca tvat tesim vamadevyam, atha ydny astutani puras tvan) tesam, tesam ubhayesam (the mss. abhanisiddhyai, and at 3. 288 tad yad utsedhanise19. 7. 4) bhavatah papavasyasasyaivotsiddhya

yatam cf. JB.

2. 166 (Caland’s note 1 to PB. 16. 3. 9) madhye

eva nisiddhyai ca.

For yatha pitarau putran abhitah parigay-

Val jdydpatyoh putrag fete.

SB.

om.

2. 5. 2. 27

=Kanva rec.

The agent noun

1. 5.

etam) aindrim marutvatim

niseddhr also at

1. 25 sa etam (Kanva rec

ajapat,

ksatram

va indro viso

marutah | ksatram vai vigo niseddha; the agent noun Samayitr also at Kaué. 94. 4 ete ha va asya sarvasya éamayitarah palaThe correct form of the 3 dual yitaro yad bhrgvangirasah.

Present is gayiyatam,

Sayiyatam.

Véuc: JVS. 2

Perfect

cf. GGS.

Middle

1. 6.5 adha evaitam ratrim

Participle nom. pl. Sugucanah 171

92

JB. ROOTS

AND VERB-FORMS

—3. 283 athabhikam (sc. sama) | deva va akamayanta: 'bhikam na§ Sivam apa upasprSeyur iti, ta etat sdmdpasgyans, tenastn.

vata, tato vai tan abhikam (the ms, ‘abhikau) Sivam 4pa upi. spréans, tad abhikasyabhikatvam, abhikam ha va enam fivam apa upasprSanti (the ms. sprSanti) ya

pas tepana aSocans, upasprSeyur iti, ta abhike ’bhyavarsat, serts here tad) apo yanti ya etad ahar

evam veda; rsayo vai ta.

te ‘kamayanta: ’bhikam

na§ Sivam 4p

etat sSimadpasyans, tenastuvata, tato vai tan tad v evabhikasyabhikatvam, (the ms, invai Santi§, SuSucan4 ivaite tepana iva samagachanti, tad yad atrabhikam bhavati §uca

evapahatyai, tad va abhikam iti kavat prajapatyam samahno ripena

samrddham.

Cf.

PB.

15.

9. 8-9

abhikam

bhavaty

abhikrantyai | angirasas tapas tepanah §ucam a§ocans, ta etat samadpafgyans, tan abhike ’bhyavarsat, tena §ucam aSamayanta, yad abhike *bhyavarsat tasmad abhikam, yam eva pirvait aharbhih Sucam Socanti tam etendtra Samayitvottisthanti.

./ér ‘crush’: Passive Optative 3s. vigiryeta—1. 353 yad grava visiryeta tad dyutanasya marutasya (cf. PB. 6. 4. 2;1/, 1. 6-7 with Caland’s note) brahmasamna stuviran (var. lect stuveran), yadi va anyo (the mss. vanyo) grava syat tenabhisinuyur, yadi tam na vindeyur audumbaram va palasam va krt va tenabhisunuyuh.

Vécut:

Causative 3 s. Optative aScotayet—1. 352 athé

rajdnam (i. e. somam)

dnayed,

athagrayanasya

grahasy4 (the

mss. grhasya and drhasya) ’écotayed (var. lect. ’scyotayed and ‘svaitaetad), athaikadhanam avanayed ekam va dvau v4 yavad

alam manyeta.

For the genitive with \/écut+4 cf. MS. 2. |

8 (9, 18)=2. 2. 4 (18, 9) tatrapi gomatrasyagcotayeyuh.

vaham

J/éru:

Perfect 3sg. upagugrava—3. 275-276 athaidhm

(sc. sama; cf. PB. 15. 6. 2; the ms. athaitsmavaham),

rsayo vai svargam lokam yanta idhmavaham (the ms. itsmavé

ham) samiddharam paretam aranya ekam ajahus, so ‘kama yata: 'nipapateyam (the ms. anipateyam) svargam loka prati, sattribhis samgacheyeti, sa aiksata: hanta prati 84111}

172

av6.!

JB. ROOTS AND VERB-FORMS

(ms. sattrinam) eva stavdni, ta eva ma yathaisim upaSrosydmiti (the ms.

98

stutds tatha karisyanti

karisyanti athe tan upaéros-

yamiti), sa etam trcam apafyat, tenainan astaud: a gha (the ms. tenainadn astaugha) ye (ms. yai) agnim indhate strnanti barhir 4musag (ms. Amusabh) yesam indro yuva sakha (SV. 2.

688 = RV. 8. 45. 1), brhann id idhma (ms. isma) esam bhiri fas-

tam (so JB. with RV. against SV. Sastram) prthus svarur (ms. svarir) yesim indro yuva sakha (SV. 2. 689=RV. 8. 45. 2), ayuddha (ms. vrddha) id yudha vrtam §ara ajati sattvabhir ye-

sim indro yuva sakhe(SV. 6. 690=RV. 8. 45. 3) 'ti, te ’smai

stutas tathakurvan yathaisim updérosat (the ms. updéresat, see below under ,/$rus), tesdm ha ka$anam vadantindm upasu§rava (the ms. apaSa$rava), sa etat simapasgyat, tenastuta | (276) ihaiva (so the ms. against SV.=RV. iheva) érnva esam kaga

hastesu yad (so the ms. against SV.=RV.

yad) vadan (so the

ms. against SV.= RV. vadan) niyamafi (the ms. niyamaié) cit-

ram rfijata (SV. 1. 135=RV.

1. 37. 3) ity (the ms. omits fyata

ity, giving only r) etena (the ms. etenai; read etenaiva ?) samna stutva svargam lokam drohad, 4 gha ye agnim

indhatayi (so

the ms.) strnanti (ms. strnavanti) barhir amusag yesa4m indro

yuva iha mavavuvova sakho ha

(so the ms.; SV. 2. 688=RV.

8. 45. 1 with stobhas) ity eva svargam lokam anvarohat, tad

etat svargyam sam4, ’énute svargam lokam ya evam veda, yad v idhmavaho (the ms. idbhmavaho) '’pasyat tasmad aidhmavaham

(the

ms.

aidbhmavaham)

akhy4yate.

in

Translated

Caland’s note 1 on PB. 15. 6. 3; references to JB. should be

added for all the mantras in Bloomfield’s Concordance.

For

SV. gastram against RV., VS., JB. Sastam cf. Bloomfield-Ed-

gerton’s Vedic Variants II § 357, p. 179, line 9 from bottom.

S-Aorist 1 sg. agrausam—3. 163 tasu (sc. rksu) karnaSravam (sc. sma), indro vrtram vajrenadhyasya (the més. vajrenadhyasya): nastrsiti manyam4nas sa (for the resumptive

sa cf. Syn-

tax of Cases I $11 Ex. 18, p. 25) vyasmayata, tasya karnau

Samaisatam (the ms, samaisitam), tabhyam naSrnot, so kamaJV8. 2

pies

94

JB. ROOTS AND VERB-FORMS

yata: ’badhiras syam, érnuyam karnabhydm iti, sa etat sami. pafyat, tenastuta, tato vai so ‘badhiro 'bhavad, aérnot karna. bhyam, so ’bravid: aSrausam vai karnabhydm iti, tad eva kar.

na$ravasasya karna$ravasam (the ms. both times karnaégray®

abadhiro bhavati $rnoti karnabhyam ya evam veda, tad v eva. caksate gaulomam iti, goloma angirasah pagukamas tapo 'tap- | yata, sa etat samapasgyat,

tenastuta,

sa etam

(ms.

etam) iJim

upait, paSavo va i]4, tato vai sa paSin avdrundhata, tad etat

pafavyam sama, ’va pasSin runddhe bahupaéur bhavati ya evam veda, yad u goloma Angiraso ’paSyat tasmad gaulomam ity akh- | yayate. Translated in Caland’s note 1 on PB. 13.11. 14 where

also the correct interpretation of \/is+sam ‘to crumple, to fold up, to close up’ (opposite: \/is+vi ‘to stretch out, to u- | fold, to extend’) is given (p. 344 footnote*), cf; K. 13. 3 (181, 20) samaisat,

(182, 1) vyaisat,

MS.

(51, 2) vyaisat, and TS. 2. 1.5.2 dwarf (vamana). |

2. 5.3

samisitah as epithet ofja

Desiderative Present 3 pl. éuériisante—l.

rcam) gayati (var. lect. gayatri),

(50, 18) samaisat, -

267 1612594) (४

retas tat sificati, tad retas

siktam gayatryodvardhayati varsiyasa chandasé, tat tristubho-

dvardhayati varsiyasa chandasa, taj jagatyodvardhayati vats |

yasaiva (the mss. varsiyasd eva, and varsiyasor eva) chandas

tad yad varsiyasa-varsiyasa (var. lect. om. the second varsiyasd

chandasodvardhayati tasmad vardhamanasya_ bhiyo-bhiyo — viryam bhavaty, anustubhanistham (var. lect. anistham, with |

dental n) gachati hrasiyasaiva (the mss. hrasiyaseva) 01211028 | tasmad uttaravayase pratitaram iva vardhate, paficamydft tham (var. lect. °yanisth° with dental n) gachati, tasmat pai came masi garbha vikriyante (var. lect. vikriyante), ‘nustubhi

vacanistham (var. lect. °canisth®,

with

dental

n) gachati, &

mad u jirnasya vacam §uérisante. »1/vrdh+ud nowhere ele in Vedic prose. For pratitaram cf. Zeitschrift f. Indolog und

Iranistik,

5, p. 113-114.—Present

Optative 3 s., 1. 104

gayatryam prastutayam gayatram eva gayan prthivim mana 174 wa. |

JB. ROOTS AND VERB-FORMS

95

gachet, pranyapanyat, sad iti nidhanam karoti, paroksenaivainam tad rapena gayati (var. lect. gayatri), tristubhi prastuta-

yam (all mss. stutayam) gayatram eva gayann antariksam manasa gached, didrksetaivaksibhyam (Wackernagel III § 158a, p. 302-303), jyotir iti nidhanam karoti, paroksenaivainadm tad ripena gayati (var. lect. gati), jagatyam prastutayam gayatram eva gayan digah (the mss. diga and digam) pain manasa gachet, §ufrisetaiva karnabhydam, ileti nidhanam karoti, paroksenaivainam tad ripena gayati—Imperfect 3 pl. uda$uérisan, 2. 64 (immediately following upon Caland, Auswahl § 126, p. 139) diksita uda$uSrisann iti hahuh. No other examples of \/Sru+ ud are quotable. Vérus: Imperfect 3s. upagrosat—3. 275 (see above under Véru Perfect 3 s.) te ’smai stutds tathakurvan yathaisim upa-

érosat (the ms. upaéresat). This is the only instance of the occurrence of \/érus outside of mantras (RV. and SV. 1. 172 uta §rosantu no bhuvah). \V/sagh: see below under 1/sadh (sadh).

\/sa (si) ‘bind’: Present according to the na-class 3 s.

vyavasinati—3. 82 vayam u tvdm aparvye (SV. 1. 408=RV. 8. 21..1).’ty, aparvyam iva hy etarhi tanvam agachans, tasu (se.

rksu) saubharam.(sc. sama; the ms. saurabharam) brhatas tejo,

vyavasinativa (thems. reading either so, or pyavasinativa) val vairajam (sc. sima) yajfiam, tat saubharenottabhnuvanti (the

ms. saubharenotabhnavanti) brhatas tejasa. Cf. PB. 12. 2. 7-8 saubharam bhavati brhatas tejah | pannam iva val catur-

tham ahas, tad etena brhatas tejasottabhnati saubharena.

Present according to the nu-class, Imperfect asinot—3. 310

so ’kamaprajapatim prajas sasrjanam mukhatah papmasinot,

१३६३;

’pa padpmanam

haniyeti,

sa etam

gayatramukham

prathamam triyaham apasyat, tena mukhatah papmanam apahata, tam madhye ’sinot, sa etam gayatramadhyam dvitiyam

triyaham apaéyat, tena madhyatah papmdanam apahata, tam pador 458. 9

asinot,

sa etam

gayatrottamam

(the ms. gayatromam) 1 75

96

JB. ROOTS AND VERB-FORMS

trtiyam triyaham

apasyat,

tena

pattah

papmdanam

apahata,

For triyaha (:: tryaha) cf. Oertel, Sitzungsberichte d. Bayeri-

schen

Akad. d.

bably also

Wiss.

1934,

Heft 6,

belongs the conjectural

mss, sisoti, with

dental s), 1. 313

p. 38 § 24.—Here

pro-

Present 3 s. sinoti (all the

atharbhavah pavamanas, sa

ha so ’sita eva stomo, difa eva ta, di§o (the mss. di§e) ha vai

vyutkramanti, papmdanasisaya (so the mss.), na hainam papma sinoti (all the mss. sisoti, with dental s) ya evam veda. For the arbhavapavamdnastotra cf. Caland-Henry, L’Agnistoma

§ 221, p.337.

In papmdanasisdya a final dative must be hidden

in the sense ‘so that evil may not bind him’, Infinitive in -tum, ud...avasatum—2. 337 vajro ha khalu v4 esa yat paficadagaratrah, paficadaSaratrena vai vajrena deva asuran abhyabhavans, te ye papmagrhita iva manyerans ta etam eva

paficadagaratram upeyuh, paficadaSaratrenaiva vajrena dvisantam papmanam bhratrvyam abhibhiyottisthanti, tad u hovaca yamano bhratalayano: yam aham sarasvatim pajficadagaratrena vajrenajayam (the ms. °jayanas) tasyam ud anyo 'vasdtum

arhati, vajyrena va aham etam ajayam (the ms, ajan) durapajayyam (the ms. durapajayam) vai vajrajitam iti. For ana pajayyam cf. SB. 1. 2. 4.9=Kanva rec. 2. 2. 2. 6; SB. 3. 4.2 8; MS. 3. 2.1 (15, 9 and 10); TS. 1. 7. 5. 4; 5.2. 1.1; TB. ! 5. 2. 4; 3. 1. 5. 5; PB. 11. 10. 21; 20. 6. 1; 20. 8. 1; SB. 2. 3.15.

Vsadh(sadh): Whitney Roots p. 185 registers: “sadhnoti

etc. JB”, and “‘saddhi JB.”

This refers to JB. 3. 92 (Caland,

Auswahl § 179, p. 239, 1-3) where the ms. reads asadhnot, sadhnuydm and saddhyai; these forms JAOS. 11, p. cxLvii, how-

ever,

dhyai,

should be emended cf.

TS. 3. 2.5.

in mantra

1=ApS.

RV.

to asaghnot, 1.

31.

saghnuyam

3 asaghnoh;

12. 24.7=MSS.

1.

and sag

57. 4 saghat

2. 4. 1. 33 and TA. 4.3

3 = 5. 3. 9 = 479. 1. 6. 2 = 15. 4. 12 = 15. 5. 4 = 15. 6. 11 =15.1

2 saghydsam [but MS. 4. 9. 1 (122, 6) rdhyasam], in prose MS 4. 4. 6 (56, 11 and 12) saghnoti and sagdhum; 13) asaghnot 176

MS. 4. 7. 3 (95 148. 4

JB. ROOTS

AND

VERB-FORMS

97

\/sidh ‘repel’: Present 3 pl. ut...sedhanti, ni.,.sedhanti— 3. 288 uc (the ms. rc) ca vai papiyansam sabhaydm ativadantam sedhanti ni ca sedhanti. Gerund utsidhya, nisidhya—3. 287 utsedhena (sc. samna) va angirasah paSin utsidhya nisedhena (sc, samna) nisidhyottisthanti.—3. 288 etdns tan pain utsidhya cottisthanti; cf. PB. 15. 9. 11 utsedhena vai devah pagin udasedhan nisedhena paryagrhnan; 19. 7. 4 utsedhenaivasmai pagan utsidhya nisedhena parigrhnati.

Causative Present Participle nom. pl. fem. apasedhayantih—

3. 309 gayatramukho vai prathamas triyahas, tasmad ayam agnir asmin loka airdhvo diddya; gayatramadhyo dvitiyas triyahas, tasmad ayam vayur asminn antarikse tiryan pavate; gayatrottamas trtiyas triyahas tasmad asav arvan Adityo divas

tapaty, eta vai devesavah pranihita anisita anilayantir esa lokesu sarvam papmanam apasedhayantis tisthanty agnih prthivyam vayur antariksa Adityo divy, etasya sarvam papmanam apaghnatyo yanti ya evam veda. \/sidh ‘succeed’: Present 3s. sidhyati, Optative 3s. sidh-

yet, Imperfect asidhyat—3. 271 atha sadhram (sc. sama) siddhya eva,..., deva va akamayanta: krtam-krtam nas sidhyed iti, ta

etat simadpasgyans, tenastuvata, tato vai tesam krtam-krtam asi-§

dhyat, krtam-krtam nas sidhyed iti sattram dsate, krtam-krtam

haivaibhyas sidhyati, yad v evaisam etena samna krtam-krtam asidhyat

akhydyate:

sadhrir vairipah

tasmat

sadhram

ity

tapo

’tapyata,

sa etat samapasyat, tenastuta, sa

pasukamas

etam i]am upait, paSavo va ila, tato vai sa pasin avarundhata, tad etat pagavyam sama, ’va pagan runddhe bahupagur bhavati ya evam veda, yad u sadhrir vairtipo: ‘pasyat tasmat eadhram ity akhyayate. Cf. PB, 15, 5. 28 sadhram bhavati siddhyai. For the impersonal sidhyati with dative cf, MS. 3. 7.10 (91, 4) yo

vai

kdmayete:

(208, 2) yo

१४8. 9

devan

sadhvan

veda. sidhyati

ha va asmai

yatra

7)= Kap. 38.| 3 "haeeme sidhy: ed iti; K. 24. 10 ( 102, ha

vai devan

sadhydn

veda

sidhyaty

asma,

ime

177

JB. ROOTS AND VERB-FORMS

98

vava loka devas sadhyads, siddham asyai siddham asmai siddham amusmai, ya evam veda sidhyaty asmai; GB, 2, 2.8 yo ha vai devan sadhyan

veda

sidhyaty

asma,

ime

vava loka

yat sadhya devah, sa ya evam etan sadhyan veda sidhyaty asmai sidhyaty amusmai, sidhyaty asmai lokaya (emend so with Gaastra; the Bibl. Ind. edition with the mss. asmAl lokad) ya evam vidvan upasadam upaiti.

\/50 (su) ‘generate, enliven, impel’: Present Optative 3 pl. suviran and Imperfect 3 pl. asuvatam—2. 172 athaisa manustomo, manu§ ca vai yama§ ca vaivasvantav (the mss. vaivasvantavasvatav) astam, so’kamayata manur: asmai mam lokaya rajydya devas suvirann amusmai yamam iti, sa etam yajfiam apafgyat, tam aharat, tendyajata, tato vai tam asmai lokaya rajyaya deva asuvatam amusmai yamam, sa v4 esa sada§o (sc. stomah) bhavati, samdanfo ha va esa 8६ 5३02648,

sa yatha samdanéena (var. lect. samdanfyena) samdasgya hared evam evainam etena samdanéena (var. lect. samdanfyena) sam-

dafyasmal lokad amum

lokam jahara.

For the manustoma

cf. JB. 2. 108 athaisa manustomo, manur va akamayata: bahuh prajaya paSubhih prajdyeya manavih prajas srjeyeti, sa etam yajfiam apafyat, tam dharat, tenadyajata, tato vai sa bahuh prajaya pasubhih prajayata mdnavih praja asrjata, sa yah kamayeta: bahuh prajaya pagubhih prajayeya manavih prajas srjeyeti sa etena yajeta, bahur eva prajaya pa$ubhih prajayate mdanavih prajds srjate (similar PB. 13. 3. 14-15 concerning

the manava-siman).

The 3 pl. Optative suviran also at ASS.

9.73.

V/sr: Passive of Causative 318 (see above under \/ muh).

Present 3 pl. prasaryante 1.

/srj: S-Aorist 1s. Middle, asrksi—2. 226 prajapatih praja asrjata, ta asya srstah parabhavans, tad idam sarisrpam abhavad yad anyat sarpebhyas, sa dvitiya asrjata, ta asya pa

raivabhavans, te matsya (the ms. to matvya)abhavan, sa trtiy4

asrjata, 178

ta asya

paraivabhavans,

tani vayansy

abhavan, ™

jvs. 9

JB. ROOTS AND VERB-FORMS

aiksata:

ms. vrte)

ya

imds trayih

brahmana

99

praja asrksy (the ms. asrksa) rte (the

(the ms. brahmani)

rte (the ms. mate)

‘nnadyad (the ms. annadyad) rte yajfiat para ta abhavan (the ms. paratabhavan), hantaina eva (the ms. hanto nvaiva) brahmano ’nnadydad yajfiat prajas srja iti.—2. 229 ta asya prajas srsta varunasya yavam

adans, ta varuno varunapasenabadhnat

(the ms. °pagenabrnhat), sa aiksata: ya amuh ptrvah praja asrksi para ta abhivan, yat tv (?, the ms. yasta) imah parabha-

vanti kva tato bhavani, hantaina (the ms. °ainak) abhito ‘bhi-

sindhyaniti (?, so the ms.).—3. 325

sai (sc. vak) ‘tam samvat-

Saram yajiiam asrjatai, ’sa ha vava yajiio, yajfias samvatsaras, sa naved: yajfiam vd asrksiti, kim u cid asrksity evamanyata,

tam (the ms. tah) modah

pratyagachat, tato ‘ved: yajiiam va

asrksiti (the ms. asrksati), saiksata: yam imam yajiiam asrksi hantainam atmana evadhi tanava iti.—3. 379 sa aiksata: yam

imam

trayam vedam

asrksi hantasmat srja iti—3 s. Middle

asrsta, 3. 81 tasu (sc. rksu) vatsapram vai bhalandanam

prati

sattrino

(sc. sama), vatsapriyam

’badhayanta:

stena stene (the

ms. stote) 'ti, so ’kamayata: éraddham vindeyopa mam hvayerann iti, sa etat simapagyat,

upahavam

avindata,

tendstuta,

éraddham

tato vai sa $raddham

vindamaha

iti sattram 25216,

éraddham eva vindante, vairajasya ha khalu va ९80 वणार sima, yatha ha vai vairajasya stobhah padavrttaya evam ha vai vatsaprasya stobhah padavrttayah,..., etad dha va enam ध tad upajuhuvire: ’nurapam vairajasyasrsteti, tad anutunnam a bhavaty (the ms. bhavanty),anutunnad vai prajah pasa vai rajayante, ’nutunnam etasya vairajasyahno rapam, tena

pasamrddham,

yad u vatsaprir bhalandano ‘pasyat tasmad

23-25 vatsapram bhavatsapram ity akhyayate; cf. PB. 12.11.

vati | etasmin vai vairajam pratisthitam, pratitisthati vatsaprena tustuvanah

| vatsaprir bhalandanah graddham

navindata,

sa graddham avinsa tapo ’tapyata, sa etat vatsapram apasyat, vindante $rad-

sattram 4sate, data, §raddham vindamaha iti vai dham. On the technical terms anu toda and anutunna | १४६. 9

cf.

179

JB. ROOTS

100

Caland’s

notes

to

PB.

AND VERB-FORMS

8. 9. 13; 10. 6. 4;

12. 9. 17; 12. 10, 11,

With anutunnad vai prajah paSavah prajadyante compare PB. 12. 10. 11 anutunnad dhi reto dhiyate. Vsrt: This ficticious root with its Aorist 1 pl. asrnma

JB. 3. 247 (Caland,

Auswahl

§ 205, p. 285, 21) na vai dare

’srnma, and PB, 15. 3.7 anena (sc. simnda) dare nasrnma isevidently made from the second member of the compound adarasrt: JB. yad abravid bharadvajo: na vai dare ’srnmeti tad eva-

darasrto 'darasrttvam; PB.anena dare nasrnmeti tad adarasrto ‘darasrttvam.

Vsrp:

Future

Participle nom.

sg. msc.

sarpsyan—l,

82 kraram iva va etad yajfiasya kurvanti yad dhavirdhane (the mss. °dhano) gravabhis somam rajanam hatva bahispavamanam sarpanti, ka tasya prayasécittir ity ahur, apa upasprSeyur, apo vai sarvasya §antir, adbhir evainat tac chamayanti, vag v4 etasma agre ‘dhvane ’tandrayata (?, the mss. ’tandayatayad, and’tandayat, see the note) bahispavamanam sarpanti (the mss. sarpanti), tam prajapatir abravid: bhagadheyam te karomy

atha sarpeti, bahispavamanam sarpsyan (var. lect. srpsyan) homam juhuyaj: justo vaco bhiyasam, justo vacaspatyur, devi

(the mss. devi) vag yat te vaco madhumattamam (the mss. ma-

dhumatam) asmin ma dhas svaha sarasvatya (cf. TS. 3. 1. 10. 1 with variants, see Bloomfield’s Concordance)

iti, yat: saras-

vatyai svaheti juhuyad vacam sarasvatim svahakarena parigrhniyad, atha yat: svaha sarasvatyd iti juhoti vacam tad utta-

ram svahakarad dadhati, taya parigrhitaya yajfiam tanute, v4-

ca hy ardhvo yajiias tayate.

It would be

and

Causative

tempting to emend

the mss. readings atandayatayat and atandayat to atandayata regard

the

latter

as a

formation

of \/ {210

‘tire’ which occurs RV. 1. 138. 1 na tandate and, by conjec-

ture, RV. 1.58. 1 (the RV. text reads here tundate), see Ol-

denberg’s Rigveda Noten I p, 57-58.

But the revival by con-

seems safer to emend

‘she

jecture of so rare a root in JB. 180

appears

to atandrayata

too

hazardous.

tired’

with

It

which jvs. 2

JB. ROOTS AND VERB-FORMS

101

compare AB. 7. 15. 5 (Sloka) stryasya pagya $remanam yo na tandrayate caran, and so also the parallel SSS. 15.19. For

the variation of quantity of a cf. Wackernagel I § 41 p. 46, 19-22;

Whitney

§ 1059bc. The construction with the dative has no parallel, the closest parallel is gla c. dat. rei.—

Elsewhere the Future stem is srapsya-: KB. 13. 1 (57, 22 ed.

Lindner) prasrapsyan (the Anand.

ed. prasrpsyan)=GB, 2. 2.

18 (184, 2 ed. Gaastra), GB. 2. 2. 19 (184, 7); ApSS. 12. 18. 16;

12, 2). 6; andin mantra prasrapsyantih Vait. 18. 11. Desiderative Present Participle nom. s. msc, sarisrpan 3. 303 (see above under \/ pad, Infinitive atipattoh).

\/stambh (stabh): Present 3 pl. uttabhnuvanti 3. 82 [see above under \sa (si) ‘bind’, Present vyavasinati].—Imperfect 3 pl. astabhnuvan, 1. 212 ahoratre deva abhijitya te (for the resumptive pronoun cf, Syntax of CasesI § 12 Ex. 13, p. 26) '’mum

adityam savanair eva pratyaficam anayans (var. lect. anayais), tam paryayaih punah praficam, tam agvinena purastad udastabhnuvan.

Gerund nistabhya—3. 50 tasu (sc. rksu) vaistambham (sc. sama), vaistambhena vai deva asuran ebhyo lokebhyo nistabhya sva dyatane sattram asata, vaistambhenaiva dvisantam bhratrvyam

ebhyo lokebhyo nistabhya sva ayatane sattram Aste ya evaip veda, naistambham ha vai namaitad vaistambham ity akhyayate. Differently PB. 12. 3. 9-10 vaistambham bhavati | ahar ८

va etad avliyata, tad deva vaistambhair vyastabhnuvans, tad vaistambhasya vaistambhatvam.

The JB. passage is curious,

especially as \/stambh-+ni is not quotable.

Vsta:

The

IGLE

pasage to which Whitney, Roots, P. 4

refers in the note is as follows: 2. 24 ta (8. diksamanah) rnmaya yajurmayah samamaya brahmamaya hiranniaya amrtas sambhavanty, ramayo ha vai yajurmayas samamayo ए mayo hiranmayo ’mrtas sambhavaty imayany asyasthant (Wackernagel, III § 158a, p. 302) bhavanti ya evam veda,

tin udgata purastat samvatsarasya janayitva hotre prayachati, २४४. 9

181

102

JB. ROOTS

AND VERB-FORMS

tan hota siktais site (all the mss. siteti),

tat siktanam sikta.

tvam, tafi chastraih praSasti (var. lect. prati§asti), tac chastri. nam éastratvam, tan ukthair utthadpayanti, tad ukthanam

ukthatvam [cf. TB. 2. 2.8.7 ukthair udasthapayan, tad uktha.

nam (read so instead of ukthyanam of the Bibl. Indica) uktha. tvam], tebhya etad daivyam madhv afsitir (var. lect. afiti;,

annadyam

prayachati,

madhu

hasydsminég ca loke 'musmiti

cannam (var. lect. cantam) bhavati ya evam veda, 'ksareniksarena hasmai vidyds sarvan kaman duhre, tasmat samvatsara eva §asyam samvatsare procyam, tasmad brahmano hatom stayad (so all mss.) bhavati, tasmdad retas siktam na stayad | (so all mss.) bhavati, tasmad u haivam vidvan na stayad (9 all mss.) bhavaty, aSitibhir vai deva iman lokan im4an adhvana asnuvata, tad afitinadm afititvam, tisrbhir evemam lokam 4snvvata tisrbhir antariksam tisrbhir amum, catasrbhir eva dia 260९४३६३ catasrbhir avantaradeSan ekayamim iardhvam, tvana-

va (so the mss.; read dvinava=18, i. e. 3+34+3+4+441))

‘Sitayo *bhavan, nava prana, a$nute pranan, sapranas (the mss.

sampranas) sambhavati sarvayur (so all mss.) eti nakamo mn.

yate.

The noun sarvayus ‘full age’

4.4.7.2

and

TB.

2.5.

occurs in mantra TS

7.2=2.7.7.6=ApS.

19. 24. 10; but

it is not found in the Brahmana prose where throughout sarvam ayuh is read; so with \/i: PB. 2. 2. 2; 2. 15. 3; 43°

3; 4; 7. 1. 9; 10; 7. 5. 18; 9. 9. 4; 20. 16. 4; 21. 15.6; 22.24

22. 12. 2; 3; 23.

12. 3; 4; 24.

19. 2; AB.

1. 5. 6; 2.7, 13; 2.21.4

2. 30. 6; 3. 8. 10; 3. 14. 4; 3. 34. 10; 4. 7. 9; 4. 10. 16; 8. 11.9

10; 8. 25. 2; KB.

13. 5 (59, 8 ed. Lindner); 13. 9 (60, 17-18)

14. 4 (63, 23); GB. 2. 2. 19 (quater); 2. 3. 6; 2. 3. 7; TS. 1.9?

5; 2.2. 3. 2; 3; 2. 3. 2. 1; 2. 3. 11. 1; 5; 2. 5. 2. 4; 2.5. 7. 4

3. 2.1. 2; 3; 5. 1. 5.7; 5.6. 2.2; 5. 6.3. 1; 6. 4.6.47.3. 3.1 8. 1. 7.7. 5; 2. 2. 8. 8; 2. 3. 9.1; 2; 3. 10. 9. 10; 3. 12. 3 SB. 2. 1. 3. 4 (=Kanva rec. 1. 1. 3. 3); 2. 1. 4.9 (=

47१3

1.1.4.9); 2. 2. 2. 14; 2. 4. 2.6 (=Kanva rec. 1.3. 3.6) 4!

4.7; 6.7. 4. 2; 7. 4. 2. 18; 8.1. 4. 6; 9.1. 1. 33; 9.1. 2.7; 9. 189

vs

1

JB. ROOTS AND VERB-FORMS

103

1. 10; 10. 2. 6. 6; 19; 10. 4. 3. 1; 2; 10. 6, 1. 4-9; 11; 10. 6. 5. 8; 11. 4.3. 20; 11. 8..3::6; 42, deeds 73-403 42. 2.32: Bp 02s be Fo? 12. 7. 3. 16; 14. 5. 1. 11; 123-14. 6. 35. 2; 14: 9.4. 13०6][† भारद्राजमुदात्तकम्‌

J AT:

in line 138.

4 1, 144 = ए६ 30ed, but where isthe रङ्ग ८

5 THAT

2 L, 142=P8 30ab,

2 U:

3 Ms, ~,

has it

206

contains no which

4, but

immediately

pe

follows yvs.

शेशिरीयशित्ता-

प्रगर्भश्च विनीतश्च स वणोन्‌ वक्कमहेति ॥'

यथा व्याघ्री हरेत्‌ पुत्रान्‌ दंष्ट्‌ाभिने च पीडयेत्‌।

165

भीता पतनभेदाभ्यां तद्व द्वणौन्‌ प्रयोजयेत्‌ ॥

सहिता नयते सूयं पदानि शशिनः पदम्‌ । क्रमो विनयते सूयं यत्तत्‌ पदमनामयम्‌ ॥°

हस्तदीनं तु यो धीते स्वरवरोविवर्जितम्‌। ऋग्यजुःसामभिदेग्धो वियोनिमधिगच्छति ॥*

170

हस्तेनाधीयमानश्च स्वरवणान्‌ प्रयोजयेत्‌ ।

ऋग्यजुःसामभिः पूतो ब्रह्मलोकं समश्नुते ॥ `

यथा वाणी तथा पाणी रिङ्गं तु परिवजयेत्‌ ।

175

यत्र यत्र स्थिता वाणी पारिस्तत्रैव तिष्ठति ॥' उच्चौ निषादगान्धारौ नीचावृषभधैवतौ । शेषास्तु स्वरिता ज्ञेयाः षर्ड्जमभ्यमपञ्चमाः॥ `

180

आकाशस्था यथा विद्युत्‌ स्फटिके मणिसूत्रवत्‌ ।

उदात्तमाख्याति च्रषो ‡ङ्गुलीनां प्रदे शिनीमूलनि [वि]ष्मूधां । अन्त्ये च मध्ये च स्वरितं घृतञ्च कनिष्ठिकायामयुदात्तमेव ॥ “

पष छेदो विचृत्तीनां यथामात्रविचक्तणः(१) ॥ `

1 1.1. 153-163= ९8 21-26 गाप फणः

8 Li. 170-171=YS 44 with 39S:

differences, of which is to be noted

for प्रयोजयेत्‌ and शअ्वाप्ठुयात्‌ 97 सम.

यथादावुचचरेद्‌ वर्णान्‌ € यथैवो्चारयेद्‌ वणान्‌ in line 155 2 Ll, 164-165=Y8 195, PS 25.

श्त, 02. 26 5. 9 11. 172-173= ४5 46, NS 3. 1 which has 8144 for fagia in 9.

8 ॐ, ~.

11 Li 174-175=Y¥8 7. Cp. PS 12.

4 Ms. —%.

5 215, -नो- +

6 Li,

166-167=YS

19 Li, 176=179=PS 43, with उपान्त 304-31४

॥9

latter reading mar SfY aaa ae

यत्तत्पदमनामयम्‌ ।

7 Li. 168-169 = PS 54, YS 40. JVS, 2

10 Ms, “4:

wt ce

13 Ll. ल वद

कः

मष

१;

च 1४ ©,

She

Op, also MS 9 6:5

रोक

re

सैरि 1०१

षु

207

शेशिरीयशित्ता

Ro

वत्सानुखताधेमात्रा तथा बत्सानुसारिणी ।

पाकवत्युभयोहेस्वा दीघेमध्या पिपीलिका ॥ ` प्र व पको (2.29.5) अर्वाञ्चो ञ्ज्य (2.29.6) रथं दिरणयप्रउगम्‌ (1.35.5) ₹

=|

,

धृत॑बता ्रादिंत्याश्‌ (2.20.1) चैतत्त ज निदशनम्‌ ॥

185

स्वरभक्ति प्रयुज्ञानख्रीन्‌ दाषान्‌ परिवजयेत्‌ ।

इकारं चाप्युकारं च भ्रस्तदोषं तथैव च ॥'

नच स्वरति पूवाङ्ग नापराङ्ग कथे चन।

नस्वरेनच मात्रायां कथं स्वारो विधीयत ॥

पराङ्गस्य तु यत्पूवं पवाद्गस्य तु यत्‌ परम्‌ । उभयाधां धसंयोगे स्वारं कुयांद्‌ विचक्षणः ॥ ' दुबेलस्य यथा राप्र्‌ हरेत्त[द्‌| बलवान्‌ च्रपः। दुबेलं व्यञ्जने तद्वरेत्‌ बलवान्‌ स्वरः ॥ `

190

मात्रिकं वा द्विमात्र वा स्वयेते यदिदात्तरम्‌ । तस्यान्ततो ऽधमात्रां (९।वे मात्राधिक्यं(?)तयेव सा ॥

195

श्रोभावश्च विच्रत्तिश्च शषसा रेफ एव a | जिहयामूलमुपैध्मा च गतिरष्टविधोष्मणः ॥`

यद्योभावप्रसंधानमुकारादि परं पदम्‌ ।

स्वरान्तं तादशं विद्याद्यदन्यद्‌ व्यक्मूष्मणः ॥ " स्वराः कम्पाश्च रङ्गाश्च ये यत्कालाः स्वभावतः।

200

वधेन्ते प्रोच्यमानास्ते जति प्रयज्ञे ' विवक्करि ॥

इश्यते मणिसूत्रवत्‌। ...यथ। बालेषु कर्तरी ॥, quoted

(without

reference)

by

Uvata on RPr, 14. 62. 117-118

above, =

YS 103,

3 Ll. 188-1=89$ 105, गाध नैतCARAT for a, and LS 3. 1 with

नेतःखरतिपूर्वागे for ५,४०१ न व्यज्ञने न

मात्रायां कथं योगो विधीयते {0 cd. 4 141. 190-191 = ४8 106, 11} उभयोरधंसंयोगे {07 ५, 0. 1.8 3. 2: सखरस्येव 208

संयोगे स्वरं कुयाद्‌ विचक्षणः ॥

5 Cf, YS 111, Nar. 2, 4.4.

1 Cp. YS 95-97, 2 The same as ll.

तु पूर्वाधे व्यज्ञनाधाुपिमे । तयोरधः

h = 58 115, whieन 6 1.1, 194-19

{0 ९

तस्यादितो ऽधमात्रा Ars

|

परतो भवेत्‌.

7 Ms. -9I-.

8 1.1. 196-197 = ६ 14, १8 143.

9 119 -नं मु.

10 Ll. 198-199 = PS 15, YS 148. 11 15. -न्त्रे. 198. 1

ेशिरीयशित्ता

११

यकारस्त्रिविधः प्रोक्तो गुरुलेधुलघूतरः ।

आदौ गुखुलेघुमेध्ये पदान्ते च लघुतरः ॥'

पादादौ च पदादौ च सयोगावग्रहेषु च |

जः* शब्द इति विज्ञेयो श्नन्यत्र य' इति स्मृतः ॥'

203

पकमत्तरमेतञ्च........ पदान्तवत्‌ ॥

माधुय च न चाब्यक्गं tah च न च पिरडयेत्‌ । सनाथस्येव देशस्य न वशौस्सक्ररं गताः ॥*

गीती शीघ्री शिरःकम्पी तथा लिखितपाठकः ।

210

अनथेज्ञो ऽल्पकरटश्च षडते पाठकाधमाः ॥' माधुय मन्तरव्यक्तं पदव्यक्तं तु सुस्वरम्‌ ।

धेयं लघुसमायुक्गं षडते पाठके गुणाः ॥ `“

रात्ते(?)ति प्रथमो ज्ञेयः ख्ना(?) इत्यपरो भवेत्‌ ।

यमास्तत्र निवतैन्ते श्मशानादिव वान्धवाः ॥ `

प्रथमोत्तमवर्गाये वग्यौन्त्येस्सह संगते । नासिक्यं गुरुमुच्चायं यमस्थानगतं वदेत्‌ ॥ नादस्तु श्रयते घोषाद्धिरामाद्‌ द्वित्वतस्तथा ।

215

रनासिक्यो थ नासिक्यो जायते वणैरूपतः ॥ "

दध्यङ्‌ ह (1.116.12) परमे व्योमन्‌ (10.129.7) वीर्यं चेति निदशेनम्‌॥ 1 11. 202-203= १8 156 क

यवणेः

107" यकारः.

44 geaga 7.

|

11 Between ll. 213 and 2142 fewlines

2 273. प~.

appear to have been dropped, Cp.

3,4 18, न. 5 Ll, 201-205= YS 150 with 4} S#7:

YS 212-214: सुक्मेति प्रथमो ज्ञेयः

सक्थ्ना इत्यपरो भवेत्‌ । च्िदद्यमा ते' ठुतृतीयश्च

सय इति स्मरतः {01 १. 6 Ms, —a-. 7 Li, 207-208=Y8 195 110 मधुरं

जम्भे। दष्ध्पशचतुर्थकः ॥

8 218. -काः.

उत्पद्यते यमत्र सोकं पूवाक्तरस्य + हि ॥

चापि नाव्यक्घं सुव्यक्तं न च पीडितम्‌ {9 ab.

cam: vader See युतः '

9 Ll, 209-210=PS 32, YS 196.

10 141, 211-212 = PS 33, YS 199, which have for ab‘** afm: पदच्छेदस्तु gat and ११३. 2

for c

PS धैर्यं लयसमर्थं च,

qradae aye TAA परम्‌ ।

॥ यमातत्र निवैन्ते श्मशानादिव बान्धवाः

12 Cp, RPr. 6. 39-42,

Ys 209

१२

शेशिरीयशिक्ता

220

नकारस्य पदान्तस्य स्वरे रेफो विधीयते ।

लोपस्त्वाकारपूरयैस्य सशो तु तचयोः परे '(?) ॥

सखी यान्‌ (4.35.7) उत्‌ पर्णी ~देतम्‌ ` (1.184.2) ॥ तादृशं रञ्जयेदज्गं सवं नासिक्यसंगतम्‌ ।

MATH यथा तोयं नकाराङ्गस्वरं तथा ।

225

सवैरङ्गं विजानीया[ द्‌ ] बन्धूरिति निददोनम्‌ ॥" हदयादुत्थितं रङ्ग कांस्येन समसुस्वरम्‌ ।

मात्रिकं च द्विमात्र च जघन्वां इति निद शेनम्‌ ॥

यथा सौराष्टिका नारी तरक्रौ इत्यभिधीयते?) ।

एव रङ्गाः प्रयोक्तव्याः खे रौ इव खेदया (8.77.3)* ॥

230

लुप्ते" नकारे यत्‌ स्वरं रञ्जन्ति शौनकादयः ।

आदिरङ्गमिति प्रोक्तं न त्वा भीरिव विन्दती-३' (10.146.1)।॥

सप्त स्वरान्‌ प्रवचयामि तेषामेव तु लक्षणम्‌ ।

जात्यः क्ञेप्रो ऽभिनिहितस्तेरोव्य ज्जन एव च ॥'“ जात्यः स्वर; सजात्येन श्ष्ठन्ने (8.23.14) क्ञेप्र उच्यते ।

235

ते ऽवधन्ता1.85.7 ।भिनिदितस्तैरोव्यञ्जन ऊतये ॥

तिरोषिरामो विष्कभिते (6.70.1) प्र्छिषटो दींन्द्र गिर्व॑णः (8.98.7) | पादवृत्तः क इं वेद स्वरास्सततैवमादयः ॥ ` `

जात्यादिः पादबृत्तान्तः स्वरितश्च स्वरास्त्रयः (?)।

8 115. आदिसवेरंगामिति,

1 ६९४५१ परयोस्तचोः ए 2 215. सखि यालत्‌ पणीहतं,

9 [ए 9. 97. 17 बन्धरिमों अवरौ इन्दे.

4 For ll, 223-225 cp, YS 216-217: यादशी रक्कवणांभा जपायाः कुसुमे ऽथ वा ।

तादशं रज्ञयेद्रणं प्रान्ते नासिक्यमाचरेत्‌ ॥ Math

यथा तोयं नकारान्तं पदं तथा ।

सर्वेरङ्गं विजानीयाच्चत्रूनिति निदशनम्‌ ॥

5 Cp. PS 29, YS 194, 6 Ll, 228-229=PS 26 aaa in b.

which

has

9 11, 230-231 = ९8 218 क# ता {01 स्वरं ५०१ न चारसादिव विन्दति 4,

10 A line containing

the names o

the other three svaras has been dropped after this.

Ll Ll. 234-237 =Svar, 13-14 (Sim ed,

11=12),

(88007907

क ईं वेद)

éramin’s

For the 55

11०6 1 195 पादवृत्तसख्य विदयत्तु त। अर्य

12 स्वराश्रयः ‹

7 15. लुप्तेपि 210

18. 1

|

शेशिरीयशित्ता

१३

उदात्तः पूवैसन्धे (?) यो नीचेरभिपदे(?) स्थितः ॥

AAT: GT: शेषः शाकलाः प्रचोदितः । तस्येवोदात्तश्रवणे कम्पस्थाने ऽधमात्रकम्‌ः ॥ छत्रिमे(?) तु पदान्ताद्योबेहुधा ऋच मिते । खोपागमविकारादि विशेषेण cata क्रमात्‌ ॥ यत्र त्रिशत्‌ समान्नातास्सयोग उपयोगिनः।

240

AU WAT Wars: स्पशौन्तस्थोष्मभेदतः ॥'

245

त्रीणि तरिषु त्रिधातूनि यत्‌ किञ्चिदुपरि waz |

अन्तरित्त

पुरीष्यं च पतद्विवृतलक्तणम्‌ ॥

वदहिःधितः परथग्दशश्तरकदपिवरैषवः बृहन्त्रिषु वषरायेतत्‌ संवृतलक्तणम्‌ ॥ ` स्पशानां तु सह स्पर्शैः सयोगो यो भवेन्मिथः। पूवेस्य संधृतिवैक्त्रे न तु तस्येष्यते श्रुतिः ॥

230

परस्परं तु संयोगः स्पर्शानां संभवेद्यदि ।

तत्पूर्वस्य श्रुतिनौस्ति विरामे व्यञ्जनस्य च Il

ककुद्मान्‌ । यद्‌ घ्नन्‌ (5.31.7) भिनश्मीत्यत्र दारोस्य() संति: ॥ अरिः । पलिक्रीः (5.2.4) श्वघ्नीव । भिन्ते गकधाक्ञराः(१) । वाग्देवी ।

वाक्पूता

| विदट्‌कुलाद्‌ | fare बृहद्‌ (10.170.1

यद्‌ घ्नन्‌ (5.31.7) त्रिष्टुब्‌गयच्य्‌

TE

पन्थाम्‌

(1.113.16)

10.14.16} श्रवोक्‌।

TH | TEATS | BASS इति निदशेनम्‌ ॥

स्पशोस्त्वपञ्चमाश्चेवं स्पशानां संभवेयदि(१)

8 119. श्रवा षढस्मदनुष्टविति, 49 ॥0४७१७

1 -सन्धौ ? 2 0. 72", 3. 5 अनुदात्तः परः शेषः स उदात्तश्चतिः. 3 Ll,

242-245

are

repeated

as ll,

303-306 below.

4 Line 248 is corrupt. 5 Ll, 251-252 above,

6 Ms, TAA. 7 213. प्री,

appear

as ll, 78-79

these

are

examples

व्यज्जन, 1{ 15 6४5

of विराम-

to see that they

१; end respectively in क्‌,द्‌,त्‌, cp. line 81 above ll. 80-81 9 Ll. 255-257 appear 4s above,

10 b is evidently wrong. to be a mistake for

It appears something like

घोषवन्तः परा यदि.

211

JVS. 2

शेशिरीयशित्ता

१४

स्वतृतीयानवाप्यन्ते (?) पञ्चमे पञ्चमस्तथा ॥

260

बवगीदियत्पदान्तः स्यात्‌ परयोखिचतुथेयोः । स्वतृतीयमवाप्रोति अन्तस्थाभिश्च सेयुतः ॥

वगणा प्रथमो वरः पञ्चमे सावेवरणिके ।

उदये पञ्चमस्थ(?) ` स्यान्न चकारः पदान्तगः ॥`

अवाग्‌ देवा (10.129.6)

विभ्राड्‌ बृहत्‌ (10.170.1)

बह द्धिवांजेस्‌ (6.1.11)

तरिष्टुम्भिः।

अवाप्रथं (1.92.16) सम्राड विभ्वीर्‌ (1.158.5) गोमद्‌ यूयम्‌ । उद्रेभश्चं । श्र्वाङ्‌ न॑रा (7.82.8) विरागिमच्रावरुणयोः (5.130.5) श्रमन्नो्तं (2.30.7) ।

त्रिककुन्निवरवेद्‌ (1.121.4) इति चाप्यत्र तु निदशेनम्‌ ॥ पदान्तीयाच्च वगोदेदकारो यः: परो भवेत्‌ ।

पूवैस्यैव चतुर्थो यो दकारस्तं समाप्नुयात्‌ ॥

270

प्रथम तु दकारश्चं तञ्चतुथेमवाप्यते '(?) ।

स्वतृतीयमवाप्रोति पूवेवणेस्तथा ` हि सः ॥

ऋधग्धुवेम (6.4.10) सश्राइढन्त (4.21.10) कद्ध नूनं (1.38.1) त्रिष्डुम्भिताः। चकारो न पदान्तो ऽस्ति श्रतोऽसौ नोपदिदयते ॥

275

मकारस्य पदान्तस्य रेफोष्मसखु परेषु च । श्रचुस्वारो भवत्येव पद मध्यगतेष्वपि ॥

त्वे रथं (1.54.6) तं हिन्वन्ति (9.53.4) त्वे श॒क्रस्य॑ (2.9.4) तां सु a कीर्तिम्‌

(10.54.1) = समानोदकं षष्ठे ऽहनि । मांसमेकः पिंशति (1.161.10) | | area aragq (4.31.2) Taga निदशेनम्‌ ॥

ware

स्ववगेपञ्चमश्चेव स्परशषु विषयेषु च ।

1 Cp. RPr, 4. 2.

8 Ms, ~@.

पञ्चमश्च

9 अवाप्नुते ७०४1१ be grammatically

3 RPr. 4. 3, 4 The nearest

right, but ep. भ्रवाप्यन्ते 10 11०० ४,

approach

in

TATA (8, 93. 3, 9. 69, 3),

5 RV

1. 118. 6 उद्रेभंदख.

6 25. श्रमणोतं, 7 RPr. 4. 5. 212

`

RV

is

above.

10 ततो !

11 Cp. however Uvata

12 Op, RPr, 4. 15,

on RPr. 4.5

405. 1

280

Beawarag च ता पव मकारस्य विधिः स्मृतः ॥'

अन्त्यस्थाने मकारो ST Ta! CW WAT: |

उदये तत्सवणेः स्यात्‌ सवेस्मिन्ननुनासिकः- ॥

इदङ्कवेर्‌ (2.28.1) इमा््खनामि (10.145.1) तङ्‌ गीर्भिर्‌ (1.143.4) नकिषटङ्-

fea (2.27.83) | य ईैञ्चकार (1.164.32) तज्जानेस्‌ (3.29.10) तन्त्वा (1.4.9) तान्देवास्‌ । तान्धेलुम्‌

:

(4.42.10) |

MAT | त्वम्पवित्े (9.86.30) वामम्बृहस्पते (1.190.5) चिद्यम्भगम्‌ (7.41.2)॥

अन्तस्थासु परास्वेवमन्तस्थां सानुनासिकाम्‌ ।

रेफं विना समाप्नोति तामेव" या परा ततः ॥ ` [य्‌ ]युजम्‌ (2.25.1-5) इमर्वी'लोगन्‌ (10.18.13) alt]a (6.48.14)

शः

नकारो 5पि लकारे तं लकारं सानुनासिकम्‌ ।

290

इति निदशेनम्‌ ॥

यो जिगीवां [तँ ]लक्तमादंद्‌ (2.12.4) इत्यत्र तु निदशेनम्‌ ॥

तकारस्तु पदान्तीयस्तावेव लजयो्भवेत्‌ । `

अङ्गद ङ्गाज्ञोस्न।लोस्नः (10.163.6) यज। तवेद्‌ (10.88.5) इति च ॥

ङ्नौ यौ तौ पदान्तीयौ इषकारे परे पदे ।

षौ शद्धौ ततो वूयाच्छुद्धायांकौ(?) डनौ "" ॥ दध्यङ (1.139.9) ऽवांङकवामहे (1,177.2) देवान्‌ हुवेम।महान्‌ हस्य (10.75.9) ।

वातान्‌ ह्यश्वान्‌ (5.58.7) दन्‌षठ्टत्तम्‌ (10.99.6) इत्यत्र त॒

नकारोपधंहकारो यत्र यत्र विभाव्यते । नकारश्चरवणे कृत्वा हकरं संधयेत्‌ पुनः ॥ नकारोपध्ेकारो यत्र यत्र च दश्यते ।

300

नक्ारश्रवरो कृत्वा षकारं संधयेत्‌ पुनः ॥

l Op, RPr, 4. 6, 7. 2 119. -कम्‌,. 3 Ms, या~,

4 15, तावेव.

5 RPr. 4. 7,

6 Ms, 4. 7 118. इमं ल्‌, १४३.

#

9

8 Ms, तव. 9 RPr. 4. 8. 10 Ms. -बां.

11 RPr, 4 10.

12 11 नकारोवको~, 13 Ms, %. 14 118. नकारे वष्ट~. 213

शेशिरीयशित्ता

१६

ङकारान्तं पदं पूवं हकारे परतः स्थिते ।

ङ्करारध्रवणं कृत्वा हकारं सधयेत्‌ पुनः ॥ ` कृत्रिमे(?)त्‌ पदान्ताद्योः ` बहुधा ऋल्लु' भिद्यते । लोपागमविकारादि विशेषेण त्वचि क्रमात्‌ ॥ यत्र जरैशत्‌ समाच्नाताः संयोग उपजीविनः. ।

305

वणौ ऋग्वेद आचार्यैः स्पशान्तस्थोष्मभेदतः ॥'

रकारान्तान्न॑कारान्तात्सकारादि पर पदम्‌ ।

तत्रान्तरे तथो स्यातां विरादत्सश्राद्‌ (1.188.5) ससवान्त्सन्‌ (3.22.1) ॥' चञ्जजेषु नकारस्य अकारः प्रतिजायते ।`

मित्ररुओओदप्र॑वद्धो (1.174.6) जदि शर शत्रज्ञामिम्‌ (6.44.17)। Sard WF पूवं सकाराद्युत्तरं यदि | पतेत्तत्र ककारो न्तः प्रत्यङ्‌ [क्‌ | स विश्वे(9.80.3,ति यथा ॥ ङशयोस्तु पदान्ताद्योः ककारस्त्वन्तरे भवेत्‌ । `

310

ANE शभ्वत्तमन्‌ (3.35.6) नच्छुत्वं पृथग्भावमिवोच्चरेत्‌ ॥

पदाद्गे्रंथमान्ताद्यदि शादि परं पदम्‌ । शंकारश्वत्वमाप्रोतिं * अर्वाक्छफाविव (2,39.3) तच्छंयोः (1.43.4 विपारलयुतुद्री (3.33.1) जिष्पल्येष इत्यत्र तु निद रनम्‌ ॥ नकारान्तं पदे पूवं शकारायुत्तरं यदि । स नकारो जकारः स्याच्‌ चकारश्चान्तरा भवेत्‌ ॥ “

315

घनेव वज्रि [च्‌ ]च्‌नथि्यमित्रान्‌ (1.63.5) इति निदशेनम्‌ ॥

320

1 8, ज~. 2 LI. 297-302 plification

8 Cp. RPr. 4. 17 and line 96 above, appear

to

beanam-

of ll. 293-294

306-319 for examples to the

©. 1. con-

trary before other ismans,

3 11. द्रोः.

5 1.. 244 ४५5 उपयोगिनः {07 {013 कणाच, above. 7 138. -न्त~.

214

10 Ms. 4-. 11 Cp. RPr. 4. 16.

12 15. पद्‌ वर्गात्‌ प्र-.

13 115, च~.

4 278. वत्त.

6 LI. 303-306 appearas

9 Cp. RPr. 4. 9.

|], 242-245

14

278. च~.

16

5.

15 RPr. 4. 4. चकारस्या~.

17 Cp. RPr. 4. 9, 12, 18. 1९8. 1

शेशिरीयशित्ता

१७

पदान्तस्य विसगैस्य शषसेषूदयेषु च । ततः ` खद्धित्वमाग्नोति प्रकृतिश्च विधीयते ॥

कखयोः परयो [र ]स्य कचिदृष्मा भवेत्ततः ॥ ते तु पिरडशृताः स्पश ये कराठ्या(?)खरसंयुताः ।

325

सवेषां चोदाहरणं पृवांक्त श्रूयतामिदम्‌ ॥

यथा योक्त्रेण संवेषएटध तृणं बध्नन्ति वादकाः । एवे वेध यकारेण वैदिकं पिण्डमुच्यते ॥

areata (10.69.5,9,12) efasa (10.115.6

वध्यश्वस्यं (10.69 1) सुमित्रया (10.65.3)

रान्य (6.23.6 ) ञय॑म्बकं (7,59.12) कृतान्यजीषिरौः ` (8.32.1) सभ्यग्‌ । ष्यतृश्| 330

तौभ्यः*

। बज्यचीषम (10.22.2) पष्युक्ती (7.37.4) दन्न

अश्व १र्यो (5.2.12) राञ्युषसे (1.113.1) ‡स्वृषिङ्त्‌ (1.31.16) |

जिद्वाप्रीयफलितमरकारद्वयसंयुतम्‌ ।

पकीङृत्योच्चारणीयन्निस्सन्धि वर्तिवत्तेलम्‌ ॥

प्रान्तऋष॑यो (9.86.4) निक्त्या (10.186.1)

निरतिं । निक्रेथं सचन्ताम्‌

(7,104.14) |

अरिः [पूर्वभिं | ऋषिभिर्‌ (1.1.2) ्आाविश्चैजीक (4.38.4) ऋतुपते (10.2.1)।

गीर्भिणो [मि] (8.24.6) दु्णायुञ्‌ (1.84.16) जीणो । जहेषन्त (0.17.4 मति्दःˆ (3,39.1) पल्लींहषितं (1.103.7) ज्योतिषटेदयं च निदशेनम्‌ हकारं पञ्चमेयुक्तमन्तस्थाभिश्च संयुतम्‌ । उच्चारणीयमोरस्यमेवमीप्सन्ति बदवृचाः ॥

हादुनिंश्च (1.32.13) हयम्य्चि (1.35.1) हादिंके हादिंकावति (10.10.14, महान्ह्यस्य (10.75.9) ब्रह्म्॑रह्मा (9,77.3) -वादि(10.37.9)ति निदशेनम्‌ ॥ next

1 ६6४१ परः ! 2 115. कृलयतान्यु-. Cp, line 121

3 एए 2, 38. 4।०७ब्य्‌ १ तदधः

1 Ms. -णागुजहं-

above.

8 115. मिति हृदं,

9 Ll. 338-339=PS

4 The vocative does not cover inRV.

r od

दू वृज्ञः. 5 218. -षमे शय॒क्रा

6 पूवभिः is misplaced ९6"

in the ms, bet-

निक्रोतिं ५०१ faa

between

ZH:

instead

and ऋषेभिः

in

of

line.

10

ava

a

॑

16, which has विजानीयात्‌ करव्य-

माहूरसयुतम्‌ ॥ -नी, Ms,

the 215

JVS,

2

शेशिरीयशित्ता

tc

स्थाने कालो विकारश्च संच्रतं विव्रतागमौ । ईंषत्स्पृष्टमधघ्ोषत्वं खरः कम्पस्तथोष्मता ॥

घोषानासिक्यनासिक्या वणेधमास्तु देवताः ।

345

यावन्तो यत्र ये धमास्तावन्तस्तत्र तान्‌ विदुः ॥ चतुर्मा्रस्तु षरामात्रः प्रणवः कीत्यैते बुधैः ।

qa स्वरो परो नादः सममात्रः प्रकीर्तितः ॥

्रनुदात्तः खरो ज्ञेय उदात्तो नाद्‌ उच्यते ।

350

355

लक्षणं श्रणवस्येदं प्रणवो ब्रह्म कील्यते ॥

तैलधारामिवाच्दिन्नां दीधेघरटानिनादवत्‌ | श्रवाग्ज प्रणवस्याग्र यस्तं वेद स वेदवित्‌ ॥ fear a Bart a am a svar! तरिमात्रादधेमात्राचच यस्त वेद्‌ स वेदवित्‌ ॥

वेदो हि व्णसंघातो वेदो ब्रहेति कील्यते । तस्मात्तद्वेदवणैज्ञो ब्रह्मलोके महीयते ॥

छन्दः; पादौ ज्योतिषे नेत्रयुग्मे हस्तौ कल्पः श्रोत्रयुग्मं निरुक्तम्‌ ।

शित्ता घ्राणे व्याकरणे तथास्यं 360

वेदात्मने विष्णवे ऽस्मे नमो स्तु ॥

विष्णौ षडङ्गेन्द्रियमादिदेवं

वेदात्मने पुरुषे विश्वरूपम्‌ ।

संचिन्त्य देवं पठते द्विजो यः स याति विष्णोः परमे पदं aq il Wty ॥

इति रेशिरीयदरित्ता समाप्ता ॥

1 Ms. -प्रा.

2 Op. PS 41-42.

3 Ms. -4%, 216

yvs. J

पंथुवन्धेन यक्ष्यमाणः षह्वोतारं मनसानुद्र्याहवनीये सग्रहं जुहोति ॥ १॥

खवण यूपाहुति जुहोति--उर विष्णो विकमख [1. 3. 4८} इत्येतया ॥२॥ यत्‌

स्थाल्यामाज्यं परिशिष्ट तच्च सुवे चाध्वयुरादत्ते । यत्‌ तक्तणशखं तत्‌ त्ता ॥ ३॥

यस्यां दिशि यूपमेष्यन्तोः भवन्ति तां दिशं यन्ति ॥४॥ त पते यृप्या वृ्ताः--

पलाशः खादिरो रौःदहितक इति ॥ ५॥ बैट्वं ब्रह्मवचंसकामः कुर्वीत ॥६॥ स

नि््य॑कामो +नत्तसङ्गं बश्चेत्‌ ॥७॥ यं कामयेताप्रतिष्ठितः Beale Ta

बरृश्चेत्‌ । यं कामयेतापशुः स्यादित्यपरणं तस्मे शुष्कात्र वृश्चेत्‌ । यं कामयेत पशुमान्‌ स्यादिति बहुपणं तस्मे बहुशाखं वृश्चेत्‌ । प्रतिष्ठितं वृश्चेत्‌ प्रतिष्ठाकामस्य [0. 3. 3. 4-5 ] इति विज्ञायते ॥८॥ यो दक्तिणाबृन्न त वृश्चेत्‌ । य उद्ङ्डावरन्न तम्‌ ।

न घूशम्‌ । य ऋजुरूध्वराल्को यस्य्जोः सत रंषदग्रमुपावनतं तं बृश्वेत्‌। यः प्राङ्‌

वा प्रत्यङ्‌ वोदङ्‌ वोपार्वनतस्तम्‌ ॥ ६॥ उपस्पृश्य जपन्ति-श्रयन्यानगाम्‌

[1. 3. 5८} इति ॥ १०॥ स्ुवेणाज्यमादाय पथशङ्कि - देवस्वा सविता Fag

[]. ५. 4] इति ॥ ११॥ श्नोषधे त्रायखैनम्‌ [1. ०. ९] इत्योषधिमन्तदेधाति ॥ १२॥

खधिते मेने हिसीः []. ५. /) इति परश॒ना हन्ति ॥ १३॥ यः प्रथमः शकलः पराप

तेतं तमुंपयम्य जानुदघ्ने गुल्फँदप्रे वा वृश्चति ॥ १४॥ ॥ १॥

waa ng प्रवाहयत्युदञ्चं वा-दिवमग्रेण मा लेलीरन्तरितं aaa at Ra:

[]. ०. ¢] इति ॥ १ ॥ वनस्पते शतवल्शो "विरोह [1. ५. ]श््यावश्चने जुहोति ॥ २॥ षदल1 Db begins with ॐ->, (५८ छ

श्रं शुभं ॥

हरिः

2 DGa °मेशिष्यंतो 3 ७४८ पर

4 ७४ लो°, ७० रो° 9 1 06४८ निले; another Grantha ms.

(D. A. V. College, Lahore, No.

5980) reads निकामो

6 श्रव missing in DGa. 7 Ga “al 8 ७८ °परतति

9 DGab 44° 10 7 गुह“

11 Ga *बलुशो, ४८ "वलिशो 2 1 7

J ष ~ ॥

9

७०

WIAA ATT

[ ७.३.६

वल्शां वि वर्य रुहेम []. ८.] इत्यात्मानं प्रत्यभिस्रशति ॥ ३ ॥ अन्वग्रमद्रान्‌ कट्पयति-

यं त्वार्य खधितिस्ततिजानः

[]. ५. } इति ॥ ४॥ पतनेवाग्रतः परिवासयति ॥५।

एकारल्िप्रभृतीनि प्रमाणान्या जयस्तरिंशद्रल्ेभेवन्ति ॥ ६॥ उयर लिर्वेव चतुर

रल्िवा पालाशो निरूढपशुबन्धयूपो 5धेतरे सोम्यस्याध्वरस्यवेकेषाम्‌ ॥ ७।

श्रथेने नातिस्थूले नत्यणुमन्रे ऽणीर्योसमष्टाश्च करोति ॥८॥ मूलत BHAT

भवति ॥ ६ ॥ अग्रतश्च॑षाले पृथमात्रमाश्र मध्य संनतम्‌ ॥ १० ॥ यावदुत्तप्म लिक्ाण्ड तावदृध्वं चषालाद्‌ यूपस्यातिरचयति द्वधङ्गल मित्य केषां उयङ्गलमिदे

कषाम्‌ ॥ ११ ॥ श्रवतत्तषणार्नौ स्वरु कृत्वाभ्नावैष्णवमेकाद शक पाल निर्वपति ॥ १२। सप्तद सामिधेन्यो भवन्ति ॥ १३॥ सिडमिप्ठिः संतिष्ठत ॥ १४॥ सेषागम्यन्वा-

धानस्य स्थाने पर्येति ॥ १५॥ न पश्िटयामस्चि गरृह्णीयादित्यपरम्‌ ॥ १६॥ तलं संस्थितार्यो ` शाखामाहत्यात्रणाद वनीयं वेदिं कगोति ॥ १७ ॥ रथेषामाग्री प्राची

भवति युगमातच्री पुरस्तादत्तमात्री पश्चात्‌ ॥ १८॥ यत्‌ प्रागुत्तरस्मात्‌ परिग्राहात्‌

तत्‌ रृत्वापरेण युपावरदेरशे शम्ययोत्तरवेदिं परिमिमीते ॥ १६॥ ॥ २॥ पुरस्तादुदीचीनकुम्बां शम्यां निधाय स्प्यनाञ्थन्तरमुदीचीं रेका

लिखति-- वित्तायनी मे ऽसि [1. 2. 12] इति । एवं द्तिणतः प्राचीम्‌-तिक्ृयनं मे ऽसि [|. ५.] इति । एवं पश्चादुदीचीम्‌ - अवतान्मा नाथितम्‌ []. .] इति । एवः

मुत्तरतः प्राचीम्‌ - अवतान्मा व्यथितम्‌ []. ८.] इति ॥ १॥ उत्तरस्माद्‌ वेर्थेसादुदश

प्रकरम प्रक्रम्य तथैव शम्यया तृष्णीं चात्वालं परिमिमीत ॥ २॥ सावित्रेणाश्रिमा दाय

परिलिखति-परिलिखितं

रक्तः

परिलिखिता

अरातय

(1.

2. 5d]

दति ॥२।

जानुदभ्ने खात्वा त्रिवितस्त* वा पुरीर्षँ हरति - विदेरपनिः [1. 2. 126] इति ॥४।

उत्तरवेद्यां निवपति- सिन्दीरसिः महिषाय []. ५. ८] इति ॥ ५॥ पवमेव द्वितीय

हरत्यवे तृतीयम्‌ | यो द्वितीयस्यम्‌ [|. ५. ५] इति trata acta | TAM

[1. ५.) इति तृतीयम्‌ ॥६॥ तृष्णीं चतु हत्व शम्यामात्रीं प्रथयति -र।

परथसखोरु ते यज्ञपतिः प्रथताम्‌ []. 6. /] इति ॥ ७ ॥ ध्रवाति []. ५. ¢] इते

वोक्षति - देवेभ्यः शुन्धख []. ५. ॥] इति ॥ ८॥ यत्‌ प्रत्त णीनामुच्िष्येत्‌ तद्‌ आपो रिं निवंहत इति ॥ ६। दक्तिणत उत्तरवेद्यामेकस्फ्यां निस्सार्योपनिनयेत्‌| Ga "वलुशा, ७) "वन्नुशा, ५० "वलिशा 2 069

अग्रश्च*

अग्राच ! |

3५ 9 4 ५५

918

| {५

be

ewended

to

5 ५५ संस्थितां, (५० संहितार्या 6

DGe

om,

7 ©9 "तद्धि

9®4

8 1)५ ५१५३ महीरसि "ली"

#

१.१

७ ५.२]

भारद्वाजश्चौतसूत्रम्‌

७१

यं द्विष्यात्‌ तं ध्यायत्‌ ॥ १० ॥ सिकताः प्रकिरति - देवेभ्यः शुम्भख []. 2. 12 ॥

इति ॥ ११ ॥ उत्तर वद्य! अन्तान्‌ कस्पयति-

विध्र!ड बृहत्‌ पिबतु सोम्यं मध्वायु्दधद्‌ यज्ञपतावविहैतम्‌ ।

वातजूते यो श्रभिरक्ततु त्मना प्रजाः पिपतिं बहुधा विराजति ॥

इति ॥ १२॥ मध्य उन्नरवदेः प्रादेशमात्रीं चतुःखक्तिमृत्तरनाभिं कत्वा ॥ १३॥ वदिमुत्तरवदि च समृशति-

॥३॥

चतुःशिखराड युवत कर्नने धृतप्रतीके भुवनस्य मध्ये ।

तयोदवा श्।धसंवसन्त उत्तमे नाक इह मादयन्ताम्‌ ॥

इति ॥ १॥ अथेनां प्रतिदिशं परिक्रामन्‌ प्रोक्तति -इन्द्रघोषस्त्वा वसुभिः पुरस्तात्‌ पातु (1. ५.१] इव्यते्मन्तरर्य थ रूपम्‌ ॥ २॥ त्वष्ट त्वा लूपेरुपरिष्त्‌ पतु इत्युपरिष्टात्‌ ॥ ३॥

यत्‌ प्रोक्षणीनामुच्छष्येतेति समानम्‌ ॥ ४

प्रणयेदिलयेकं रक्तान्तां

gaa

परिवसेदित्यपरम्‌॥ ५॥ श्राहवनीय इध्ममादीप्य सप्रेष्यति-प्रे प्रणीयमानायानुत्रूहि

इति ॥ ६॥ तिरनूक्कायां प्रथमायामिभ्ममादाय सिकता उपयमनीः कत्वोद्यतहोमं

जुहोति-

यत्‌ ते पावक चकृमा कच्चिदागः पूरवः सन्नपरो यद्‌ भवासि । घृतेन त्वं तनुवो वधयख मा मा हिसीरधिगतं पुरस्तात्‌ ॥ खाहा ॥

इति ॥ ७॥ रोषे * हुत्वा प्राञ्चो ऽभिग्रवजन्ति ॥ ८॥ उपयंद्नौ धायमारे पञ्चगदी-

तेनाज्येन

दिरण्यमन्तधायोत्तरवेदिं

[1. ५. ¢] इति

TTA

व्याघ(रयति- सिनदीरसि aaa

खाहा

दे्तिग से । सिहीरसि सुप्रजावनिः खाहा [|. ¢.। इत्यत्तरस्ा

। सि हीरसि रायस्पोषवनिः खाहा []. ५. इत्युत्तर $a | सिहीरस्यादिखवनिः

खदा []. ५.] इति दत्तिणरस्या श्रोरयाम्‌ । सिहीरस्यावह देषान्‌ देवयते यजमाना खाहा

[1. ५.] इति मध्ये ॥ ६॥

|

॥४॥

भतेभ्यस्बा [], ५. (] इति खुचमुद्गृ्याभित उत्तरवेदिं पौत्रवान्‌ परिधीन्‌

परिदधाति -- विश्वायुरासि []. ८. 7] इति मध्यम्‌ । भवक्तिदषि [1. ५.. इति दक्तिशम्‌ ।

अ्रच्युतक्तिदसि

[]. 0.]

संभारान्‌ निवपति इत्युत्तरम्‌ ॥ १॥ नारभ्य क

सुगन्धितेजनँ भ्वेतामूांस्तुकां या पेतवस्यान्तरौ ङ्ग | वेतस्या च्छिन्नस्तुकस्य 1 ©)

7-7 Ge om.

°र्ति

2 1 "हत, ¢ "हृतं 3 © °रक्तति 4 Ga वा, 6} om ~

6 © ral

6 Ga Waa ऋ ऋ

|

8 Ga "ल्‌ 9 70५ ब 10 Ga

eT

}1-11 1 Thus

(30:Gb; ]D) तस्यं, ७५ तस्या, # ७०

ते स्याशिरस्तुकस्य

~

|

| 219

१४8. 9

७२

भारद्राजश्रौतसूत्रम्‌

[७.६.१२

चिन्नस्तुकस्येत्यकेषाम्‌ । --अ्नेभस्मासि' । अपनः पुरीषमसि [1. 2. 12 +] इति ॥२। पतनेवोत्तरत उपयमनीरनिवेपति यत्राभिजानाति सीद होतः ख उ लेके [3. 5. ]|/' इति ॥ ३॥ तत्‌ संभारेष्वन्नि प्रतिषठापयति-

यज्ञ प्रतितिष्ठ सुमतो सुशेव। ज्रौ त्वा वसूनि पुरुधा विशन्तु | दीधमायुर्यजमानाय कृरवननरषामरतेन जरितारमङ्धि ॥ [3 2. 5.8. 12; इति ॥ ४॥ निधायोपसमिन्द्धे-- यज्ञः प्रव्यष्रात्‌ ॥ मनुष्वत्‌ त्वा निधीमहि मनुष्वत्‌ समिधं. महि । अत्रे मनुष्वदङ्गिरो देवान्‌ देवायते यज

[78

सप्तवत्या पृणाति हुत्वातिमुक्तीजैदोति -

3.11. 6. 3,4]

इति ॥५॥ च

श्रभ्नियज्ञं नयतु प्रजानन्‌ मैनं यज्ञहनो विदन्‌ । देवेभ्यो यज्ञं प्रब्रूतात्‌ प्रप्र यज्ञपतिं तिर ॥ खादहा ॥ वायुरादित्यो यज्ञं नयतु प्रजानन्‌ मैनं यज्ञहनो विदन्‌ ।

देवेभ्यो यज्ञं प्रब्रृत।त्‌ प्रप्र यज्ञपतिं तिर ॥ खाहा ॥"

इति ॥ ६॥ श्रत्र पृणाहुतिमेके समामनन्ति ॥ ७॥

॥ ५॥

अत्र बर्हिरादि कम प्रतिपद्यते यदि पूर्वेद्युरभ्नि प्रगायेत्‌ । श्रथ यदि प्रोत्तान्तां परिवसेत्‌ तदानीमेव बर्हिरादि कमं प्रतिपद्यते ॥ १॥ इच्चुशलाके विधृती

आं्ववालं प्रस्तरं वर्हिष्युपंसंनह्यति ॥ २॥ काश्मयैमयान्‌ परिधीन्‌ ॥ ३॥ श्रयो

वि शतिदारुमिध्मं करोति ॥ ४॥ समानमा पात्राणां प्रयोजनात्‌ ॥ ५॥ वसाहोमः

वनीं द्वितीयां जुहं प्रयुनक्ति । प्रषदाज्यधानीं द्वितीयामुपभ्रतं दे आज्यखाः

स्यौ कुम्भीं पशुश्रपणीं काश्मर्यमय्यौ वपाश्रपरायौ द्विशलामेकशलां च । हृदय

शलं खर खधिति ~ रशन घल्षशाखामौ दुम्बरं मैत्रावरुणदण्डं येन चार्थी भवति

॥६॥ तत्र य उपभ्रतो धम ये च ध्रुवायाः प्रृषदाज्यधान्यामपि क्रियेरन्‌ ॥ ७॥

ये सांनाय्य उखायाः प्शुश्रपरयां बपाश्रपरयोः हृदयशले घत्तशाखायामिति

क्रियेरन्‌ ॥ ८॥ ' “ खवधमाः स्वधितौ पयोधमौः पशौ ॥ ६॥ न प्रणीताः प्रणयति

श्रम्नीन्‌ परिस्तीये हस्ताववनिज्य पात्राणि प्रयुज्योलपराजी- सतीत्व

॥ १० ॥

पवित्रे छृत्वा

संप्रेष्यति-- यजमान

1-1 Gb om, 2-2

7

$ ७४ वसन्तु o-5 220

“था,

DGc

om,

यच्छ

इति

॥ ११॥

वाग्यतः पात्राणि

6 Ga °rat

Ge om.

4 Gab

वाचं

DbGe

8 DGa ७५ missing.

om,

9 DbGac 10

4 °नी-

Gb om, sitra 8. yvs. 3

७. ८. £ 1]

भारद्वाजश्रौतसूत्रम

७३

संम्रशति ॥ १२॥ प्राक्षणीना मावृतां प्रोत्तणी ; संस्कृत्य ब्रह्माणमामन्त्य पात्राणि

प्रोच्य हविष्कृता वाचं विसृज्य तत उत्तरं परिग्राहं परिगृह्णाति ॥ १३॥ समानमा

सं त्रेषात्‌ ॥ १४॥

Wel

छुवस्वधिती च चश्च संमृडिढ पल्नी` संनह्याज्येन दधा चोदेहि इति संपैषान्तं नमति

॥ १॥ समानमाज्यानां निवेपणात्‌ ॥ २॥ आज्यं निरुष्य द्ितीयस्यामाज्यस्थाल्यां

दधि निर्वपति ॥ ३ ॥ तस्याज्येनेव कल्पो व्याख्यातः ॥ ४॥ श्रन्यत्राधिध्रयशात्‌

समानमाज्यानां त्रह णात्‌ ॥ ५॥ चतुजेद्वां Dalla agers ue waged पृषदाज्यम्‌ ॥ ७ ॥ आज्येन दधि सं सृज्य महीनां पयो ऽसि [3. 2. 60] इत्येतेमन्त्रेय-

थाप्रकृत्यव ध्रुवायां गृह्णाति ॥ ८॥ समानमा खर्चा सादनात्‌ ॥ ६॥ A! ATT

NAT wat वरदं सादयित्वा सावित्रेणाधिमादायाग्रेणादवनीयं यूपावटं परि-

लिखत्यधेमन्तर्वैदय धं बदहिर्वेदि- परिलिखितं रक्तः परिलिखिता wea: []. 2. 50] इति

॥ १० ॥ उपरसंमितं खात्वा यपं प्रत्तालयति--

यत्‌ ते शिकः परावधीत्‌ तक्ता हस्तेन वार्या । श्रापस्तत्‌ [ सर्वं ] जीवलाः पुनन्तु शुचयः शुचिम्‌ ॥

इति ॥ ११॥ यवमतीभिः भरोक्तणीभि्यपं परो्षति-श्थिन्भे ला [1. 3. 60] इति

मूलम्‌ । श्रन्तरिक्ञाय त्वा []. ८.}] इति मध्यम्‌ । दिवे त्वा [|. ९.

इत्यग्रम्‌ ॥ १२॥

अवटे शेषमवंनयति- शुन्धतां लोकः पितृषदनः [. ०. ¢] इति ॥ १३॥ यवो ऽशि यवयास्मद्‌ द्वेषः []. 6. ८] इति यवं प्रास्यति ॥ १४॥ बर्हिरवस्तृशाति-पिृणे सदन-

मसि []. ५. 0] इति ॥ १५॥ खावेशो ऽख्रेगा नेतणाम्‌ [1. 0. ९] इति युपशकलं

घतेन यावापृथिवी श्रापृशोर्थो [1. 3. 17 | खाद इति ॥ १६॥ ॥७॥ प्रास्याभिजुदोतिततः संप्रेष्यति-- यूपायाज्यमानायानु्रृहि इति ॥ १॥ देवस्त्वा सविता मध्वानक््‌

(1. 3. 6/ } इति युपस्याग्रमनक्ति ॥ २॥ देन्मसि (1. 3. 14 ] इति सवतः ॥२॥

चषालमक्त्वा प्रतिमुञ्चति सुपिषप्पलाभ्यस्वौषधोभ्यः [1. 3. 00 इति ॥ ४॥ aga ऽवा यजमानो यूपदाकलेनान्तमनक्कि सवेत: परिमृशन्‌ ॥ ५॥ रशनायाः काल

रिः परिगशति ॥ ६॥ श्रौ ञ्जनप्थृति यूपं यजमानो नोत्खुज्या परिग्ययणात्‌ ॥ ७॥ ततः संप्रेष्य ति--उच्छरीयमाणायावुतरूदि इति ॥ ८॥ उच्छ्रयति --उद्‌ दिवं लभाः ॥ D om. the two words, 2 DGa

om. 4

3 7 अभि-

4D azar 9 Gb ५१5५. 4

°aT

6 DGe

"त्र

7 DGa ष्व

8 Gab ag

9 17 *मृशन्ना, ७५० °गृशति, 9४ °खशन्‌

10 6५ अ 221

७४

भारद्वाजश्रोतस्‌त्रम्‌

arated gt

[1.3.60]

[ ७. ६,१५

इति ॥ ६॥' तेते धामन्युश्मसि गमध्ये []. ५. ६] इत्यवरे

दधाति! ॥ १०॥ रथेन कल्पयति -- विष्णोः कमणि पश्यत [|. ८. /] इति द्वाभ्याम्‌

॥ ११॥ श्रन्नर धं प्रत्युपनतं यूपस्य कुयाद्‌ वदि एरान्निनतमं ॥ १२॥ saree

मिनोति ॥ १३॥ तं प्रत्यञ्निमचिष्ठां मित्वा प्रदक्षिणं पुरीषेण पर्युदतिबह्म

लवा च्तत्रवनिम्‌ []. 6. 11] इति ॥ ५४॥ मै ्रावरुणद्ण्डन परिदहति aa te चत्र ठै

[1. ५. १] इति ॥ १५ ॥ उन्नम्भय परथिर्वीम्‌ [2. 4. 8/] इत्यपो ऽनुपरि षिच्य इदं विष्णु

विचक्रमे इति सरशनेन पौणिनां यूपमुन्मार्टं ॥ १६॥ तद्‌ विष्णोः परमं पदम्‌ [1. 3.61

इति युपस्याग्रमुदीक्तते ॥ १७॥ दर्भमय्यौ रशन" भवतः -द्विगुणा द्विव्यायामा aa जरिव्यायामा ॥ १८॥ ततः संप्रेष्यति ॥ ६६॥

॥८॥

-परिवीयमाणायानुब्रदि इति ॥ १॥ नाभिदघ्े मध्यदेशे वा जिगुणय। परदक्तिणं

"जिः परिव्ययति

परिवीरसि परि त्वा दैवीर्वेशो व्ययन्ताम्‌ []. 3. 60] इति ॥२॥

उत्तरमुत्तरं गुणमुत्तमे करोति । ३ ॥ उपान्ते रशनां व्यतिषज्यान्त प्रवेष्टयति ॥ ४। समावन्त कत्वाणिमति स्थविमत्‌ प्रवयति दिवः सूनुरसि इति ॥ ५॥ सखरुमादाय

मध्यमे रशनागुणे ऽवगृहत्युत्तमे सवेषु वा-- श्रन्तरिक्तेस्य त्वा सानाववगृहामि [|. ०.॥|

इति ॥६॥ श्रथन परथ ख'पयन्ति- अनङ्गहीनमपन्नदन्तमज् लों तपरं द्विरूपं पीवानम्‌ ॥ ७ ॥ हे त्वा []. 3. 7८] इति बर्हिषी श्रादत्ते ॥ ८ ॥ उपवीरसि [|. ९. 0

इति सरतेशाखां या बहुपणौ बहणाखा ॥ ६॥ तयोपाकुर्यात्‌ पशुकामस्य ॥ १०॥

श्रप्रेण युपे पुरस्तात्‌ प्रत्यञ्चं शाखया वर्दिर्भ्या पशुमुपाकरोति--परजापतेजौयमानाः

[3. 1. 4८4] इति द्वाभ्याम्‌ । उपो देवान्‌ दैवीर्विशः [1. 3. 7८] इति प्रतिपद्य रेवत रमध्वम्‌ []. 6. ¢] इन्दराभ्िभ्यां त्वा जुष्टमुपाकरोमि इत्यन्तेन ॥ ११ ॥ अप्नेजनित्रमसि []. ८.॥|

इत्यधिमन्थनशकले निदधाति | षणौ स्थः []. ५. ६] इति प्राद्धौ दर्भो ॥ १२॥

उवश्यति []. ०. ¢] इत्यधरारणिमादत्ते । पुरूरवाः []. ५.] इत्युत्तरारणिम्‌ ॥ १३। sae षणं दधाथाम्‌ []. ५. १] इत्याज्यस्थाल्या विले ऽनक्ति ॥ १७॥ श्रायुरमि 1. 6.4

इत्यरणी समवधाय संप्रष्यति ॥ १५॥

1 ७० बदधाति 2 Gab °र्नितम्‌ 3 D *रपरश्‌, ७५ “रुपरम, ७४ 'श्पपरम

4 17 प्रवयत्रि...ष्ठा, ७०५ प्रल्यभ्निष्टाम, ७४७ प्रल्यत्निष्ठमन्निष्ठाम, Ge nncertain.

5 6७१८

मीत्वा

॥ ६॥

7-7 D om. 8 ७४ पाशेन पाणिना 9 7 माध्य

10-10 Ge om. 11 6४ a 12

DGa om. I

6 The mss, पयूहति 299

१४४ (9

७, १२. २]

भारद्वाजध्रौतसूत्रम्‌

७५

-श्रप्ये मभ्यमानायानुत्रूहि इति ॥ १॥ त्रिरनृक्कायां प्रथमायां sata

त्रिमन्थति-- गायत्रं न्दो ऽनुप्रजायख [1. 3. 7 १7] इत्यतैरमन्त्ः ॥ २॥ जात श्राहजाताया नुवर दे इति ॥ २ ॥ प्रहरिष्यन्‌ - प्रहियमाशाय नुत्रृहि इति ॥ ४॥ यत्राभिजानाति प्र देवं देववीतय [3. 5. 114} इति तदग्रेणोत्तरं परिधिमनुप्रहरति सधिना- भवतं

नः स्मननो [1. 3. 7] इति ॥ ५॥ खुवेणाज्यमादायाभिजुहोति-ग्रप्रावपिश्चरति

afaz

[). ५. ॥] इत्येतया ॥६॥ सावित्रेण रशनामादाय पशोः पाशेन दति.

मर्धशीर्षमभिदधातिऋतस्य त्व। देवहविः परशेनारभे [1. 3. 88] इति NON saa पुरस्तात्‌ प्रत्यञ्च युपे नियुनक्कि--धष। मानुषान्‌ []. 0. ८] इन्द्रािभ्यां त्वा जुष नियुनज्मि इति ॥ - ॥ य ऽव चीनमेकादशिन्याः पशव श्रालभ्यन्त तानुत्तरतो

यूपस्य नियुनक्ि दत्तिणत पकादशिनान्‌ ॥ ६॥ श्रथैनमुपरिष्टात्‌ रोक्ति--

ग्रद्वषस्त्वोषवीभ्यः [|. ५. ८] इन्द्रा्निभ्यां a ae aaa [TB 3.8.7.1] ela ॥ १०॥ पाययति -श्रषां Fees (1.3. 8e] ga kn श्रधस्तादुपोत्ततिस्वात्तं चित्‌ सदेव हन्यमापे देवीः खदतैनम्‌ []. ५. /] इति ॥ १२ ॥ १०॥ ततः संप्रष्यति-श्रम समिध्यभानायानुवरूहि इति ॥ १॥ समानमा धरुवासम

ज्जनात्‌ ॥ २॥ पुरस्ताद्‌ धरुवासमञ्जनात्‌ परं समनक्कि-सं ते प्रणो वायुना गच्छताम्‌ [1. ५. 4] इति शिरसि

इति

a जनत्रैरङ्गनि []. ८.] श्ये सयोः । सं यज्ञपतिराशिषा []. ¢.

श्रोर्योः ॥ ३ ॥ स मानमा प्रवरात्‌ ॥ ४॥ प्राङृतेन वरणेन होतारं वृत्वा

पुनराश्राव्य मैत्रावरुणं प्रत्रणीते'- मित्रावरुणौ प्रशस्तःरौ प्रशन्रत्‌ इति ॥ ५॥ समाः

नमा प्रयाजेभ्यः ॥ ६॥ जुहृपभृतावादायाल्य।क्म्याश्राव्याह--समिदधषः्र् इति ॥७॥ वषट्‌ कृते जुहोति ॥ ८ \ श्रध्राञ्याश्राव्य वर्य शयेवोत्तरेभ्यः सपर्यति ॥ ६॥

चतु्थेचतुथं शीपभूरते समानयते । १०॥ सवैमष्मे ॥ ११॥ दश प्रयाजानिषटवै-

काद्शायाज्यमवशिनष्टि । १२॥ प्रत्याक्रम्य जुदा खरुखधिती wale | A खरं सरत्‌ खधितरन्यतरां धाराम्‌ ॥ १३॥ ताभ्यां पर समना शतेन WT 7 १५॥ ॥ समनक्कि पँ तया धारा याङ्का १४॥ ॥ इति ॥] ५. थाम्‌ []. हविषः श्तस्यावद्यतीतरय। विशास्ति ॥ १६॥ यथाकामी विशसन इत्यपरम्‌ neon

Haan

ए तेऽ रात पुनः खर मवगूहति ॥ १॥ शमित्रे खधिति प्रयच्चशनाद--

॥ 7 रस % ७४ प्रवरेण 3 Ga

णीते

41 0०1१ ©0 83 the repetition. om. 5 1 Only Gc has धारां, ०४673

6 1 0७५४ तथेव

233 JVS. 2

a

७६

भारद्वाजश्रोतस्‌्म्‌

| ७. १३.५

सत्‌ इति ॥ २॥ ततः संप्रेष्यति--पयप्नये क्रियम॑णायानुव्रहि इति

॥ ३॥ श्राहवनीया-

दुरमुकमादायोभ्नीधः पयेन्नि करोति पर्थं शामित्रदेशं चात्वाले यूपमौहवनीयः

माज्यानीति ॥ ४॥ पशुमेव पर्थन्नि करोतीव्यकेषाम्‌ ॥ ५॥ परयन्नो Gara so. व्यानि जुहोति - प्रजानन्तः परिर्मृहृन्ति पूर्वे इति पञ्च ॥६॥ तिः परीत्य निधायोल्मुकं

रिः पुनः प्रतिर्पै्यंति ॥७॥ यूपात्‌ पशु प्रमुच्य वपाश्रपरीभ्यामन्वारमेते' श्रध्वयुयेजमानश्च ॥ ८॥ श्न्वारभ्याश्चाव्य संप्रेष्यति -- उपप्रेष्य दोतदेब्या देवेभ्यः हति ॥ ६ ॥ यत्राभिजानाति प्रास्मा श्रभ्निं भरत

[13 3. 6.6. 1] इति तदादहवनीयाद्‌

स्मुकमादायाम्नीभः पूवैः प्रतिपद्यते ॥ १०॥ अन्तरेण चात्वालोत्करावुँद्चै पु

नयन्ति-रेवतीर्यज्ञपतिं

भ्रियधाविशत [1]. 3. 8] इति

॥ ११॥

नाना प्राणो यजमानश्

पशुना [3. 1. 41} इत्यध्वयुयं जमानमभिमन्त्रयते ॥ १२॥ उत्तरत श्राग्रीध् उदमुकं .-- ॥१३॥ स शामित्रो भवति ॥ १४५॥ अ्रपरस्माद्‌ गाहेपत्यादाहरेत्‌ ॥ १५॥ निमेन्थ्ये वा कुर्यात्‌ ॥ १६॥ द्वाभ्यां वर्हिभ्यां पशुमुपाकरोति ॥ १७। तयोरन्यतरदाद्धधानाथः निधाय ॥ १८॥ ॥ १२॥ दक्तिणेन शामित्रमन्यतरदुपास्यति--समस्य तनुवा भव [1. 3. 84] इति॥ १॥

तस्मिन्‌ पश प्रत्यञ्चमुदीचीनपार्दे संक्ंपयन्ति ॥ २॥ अमायुं कृरवन्तँ संज्ञपयत इत्युक्त्वा पराङावर्तते 5ध्वयुः पशोः संज्ञप्यमानात्‌ ॥ ३ ॥ पृषदाज्यमवेक्षमाणावासाते ` अध्वयुयेजमानश्च-

इह प्रजा विश्वरूपा रमन्तामस्मिन्‌ यज्ञे विश्वभृत जनित्रीः । wi कुलायमभिसंवसाना श्रस्म अवन्तु पयस। घृतेन ॥ यासामूधश्चतुर्बिलं मधोः पणं घृतस्य च ।

ता नः पयस्वतीः सन्त्वस्मिन्‌ गेष्रे वयोव्रधः ॥

इति ॥ ४॥ संज्ञे संज्ञतदोमे जुदोति- यत्‌ पशर्मायुमकृत

[3. 1. 4;] इति ॥५॥

पशोः पाशं प्रमुञ्चति ॥ ६॥ शमितार उपेतन []. ८. ¢| इव्येकश्ुलया WI wa 1-] Gb om. 2 ७४८ चात्वलं

3 Gb om. 4 4 ७७९ प्रति"

5 ©) ०. प्रति

6 ७४० °रभते

7 D ^त्करा ge

8 1 विमू्काति, ७५ निमृक्ताति, ७४ निमृ. 224

लाति, ७८ निमृद्राति 9 Thus Ga, D°gaaTd, Gb agra,

(५८ श्च्यानार्थं 10 ७० संज्ञा"

11 ७५ “सते 12

6७१८ ©.

संज्ञप्त

13 D प्रतिjvs. 2

७. १५. 2]

भारद्वाजश्रौतसूत्रम्‌

७७

चात्वाले पास्यंत्युत्करे वा-अदितिः पाशं प्र मुमोक़् [3. 1. 41] इति ॥ ७॥ यद्यमिचरेद्‌ दारं स्तम्ब वाभिदध्यात्‌-श्ररातीयन्तमधरं कृणोमि []. ०.] इति ॥ ८॥ पल्या-

दित्यमुपतिष्ठत--नमस्त श्रातान [1. 3. 8] इति ॥ ६॥ शअ्रथैनांधाचीमुदानयति--

ग्नां प्रहि []. ०. ^| इति ॥ १०॥ चात्वाले पल्यपो 5वमरृशति-रापो देवीः शुदा.

युवः []. ५. 0] इति ॥ ११ ॥

॥ १३॥

समुत्क्रम्य सहपंलीकाश्चात्वाले माजंयन्ते - शुद्धा वयं परिविष्टाः परिवेश्ररो वे“ भूयास्म []. ८.| इति ॥ १॥ पल्ली पशोः प्राणानाप्याययत्यध्वयुरभिषिश्चति ॥ २॥ श्रध्वयुराप्याययति पल्न्यभिषिञ्चतीवयेकेषाम्‌ ॥ ३॥ वाक्‌ त श्रा प्यायताम्‌ । प्राणा

श्रा प्यायताम्‌ |]. 3. 94. इत्यतेमन्त्ेयथारूपम्‌ ॥ ४॥ याते प्रणान्‌ शुग्‌ जगाम []. 6. 6|

इति ग्रीवासु निनयति ॥ ५॥ यत्‌ ते कूरं यदास्धितम्‌ []. 0.] इति समस्तं* पद्युमाप्याययति ॥ ६ ॥ नाभिस्त श्रा प्यायताम्‌ []. ५. ८] इति नाभिम्‌ । पायु श्रा प्यायताम्‌ [1. ५.] इति पायुम्‌ । शुद्धाश्चस्त्रः [1. ५.८] इति पादान्‌ ॥ ७॥ शमद्भषः शमोषधी-

भ्यः []. ८. ८] इत्यवशिषा अनुपृष्ठ निनीय दक्तिणोन नाभि प्रागग्र वर्हिनिदधा-

ति--ओ्रोषधे त्रायस्वैनम्‌ []. ५. /] इति ॥ ८ ॥ खधिते मैनं हिमीः []. ५. ¢ ] इति बर्हिषि

सखधितिना तिरश्चीनमाद्कथति ॥ ६ ॥ वर्हिषो 4त्रमपयम्यं स्थविमट्लोहितेनाङ्क्त्वां पास्यति रक्षसां भागो ऽसि []. ८. ॥] इति ॥ १० ॥ अरप उपस्पृश्य खे त

[1. ५. 1]

इति वपामुत्विदति ॥ ११॥ देवेभ्यः शुन्धख देवेभ्यः शुम्भख इति प्रयौति" ॥ १२॥

धृतेन द्यावष्रयिवी प्रोरवीथभं []. ५. ?] इति वपाश्रपणी प्रोर्णोति ` ॥ १३॥ जजँ त्वा

इति तनिष्ठ एकश्ूलयोपतृणत्ति ॥ १४॥ अच्छिन्नो रायः युवीरः ॥ []. ¢. १] इन्द्राभ्या

त्वा जुषटामुलछृन्तामि इति परिवासयति

॥ १५॥ मुष्टिना शमिता वपोद्धरणमुपस-

TO रा वपाया होमात्‌ ॥ १६॥ वपाश्रपणी पुनरन्वारभेते अध्वयुयेजमानश्च ॥ १७ ॥ उवेन्तरिक्तमन्विहि []. ०. ०] इत्यभिप्रव्रज्य ॥ १८॥ ॥ १४॥ शामित्रे वपां प्रतितपति-- प्रलयं रक्ञः प्रयु ्ररातयः इति ॥ १॥ पनर्सुः

कमादायाभ्नीधः पूर्वः " प्रतिपद्यते ॥ २॥ एवमरध्वयुराहवनीयममिप्रबजति ॥ ३॥ 1 7 च

2 D पपोघ्च” {०7 ऽपास्य 3 ७७० सप°

8 Ga °नाक्रा, ७४८ °नाक्त्वा

9 © प्रययोति, ७० प्रतियौति 10 Gb Waray

4 ७५ ०९. वों

11 6९ प्रीरि

9 06»

12 6९ पूर्वं

समस्त-

6 D "श्रात्प्रतिष्ठन्‌

13 Ga Taree”

7 1 अरययणस्य, Gab ATIF १४8. 9

225

x

भारद्वाजश्रोतसत्रम्‌

[ ७. १६.१३

पवमन्तिमे $ङ्गारे वपां नितं सयति ` ॥ ४॥ श्राह वनीय शास्म उटमुकमपिसृजति

॥ ५॥ अन्तरेण चात्वालोत्करावन्तरेण यूपं चाहवनीयं च वपामत्याह्य दक्तिरत

उदङ्डासीनः प्रति प्रस्थातादवनीये वपा श्रपयति ॥ ६ ॥ अधस्ताद्‌ वपाया बर्हिषो ग्रमपास्यति --वायो वीहि स्तोकानाम्‌

[ 1. 3. 9) ] इति ॥ ७ ॥ सखवेणाञ्यमादायाभि.

जुदोति- त्वामु ते दधिरे हव्यवाहम्‌ इति

॥ ८॥ श्रभिजुह्यन्‌ सप्रष्यति ~ स्तेकेभये

ऽनुवरूहि इति ॥ ६ ॥ यदा श्रता श्येती भवत्यथेर्नौ सांनाय्यवदभिधायं तथोद्रास्य बर्हिषि प्रत्तशाखायामिति

प्रतिष्ठापयति--खपिप्पाल ओषधीः कृधि इति ॥ १०॥

प्रयुता द्वषांसि इति वयाध्रपणीभ्यां प्रमुच्य ॒घ्रतवतीम्‌ इ्यंभिज्ञायोत्तमाय प्रयाजा.

यात्याक्रम्याध्राव्याह-- स्वाहाकृतीभ्यः

जुहोति ॥ १२॥

प्रेष्य [6. 3.9. 5] इति

॥ ११॥

वषट्कृते

प्रत्याक्रम्य जुह्वा धुवामभिघारयति ॥ १३॥ य्याज्यभागो

करिष्यन्‌ भवत्यथ ` पृषदाज्यमथ वपाम्‌ । नोपथ्तम्‌ ॥ १४॥ तत आ्राज्यभागाभ्यां

प्रचरति ॥ १५॥ यद्याज्यभागौ जुहोति ततः पृं परिवप्यं yetfa—ar

देवेभ्यः [ 3. 1. 40] इति ॥ १६॥ ततः संप्रेष्यति ॥ १७ ॥ ॥ १५॥ Sea

क्रागस्य वपाया मेदसो ऽनुत्रहि इति

॥ १॥ जुद्ामुपस्तीयं हिरण्यः

शकलमवधाय स्वां वपामवद्यति ॥ २॥ उपरिष्टाद्धिरर्यशकलं निधायाभिः घारयति ॥ ३॥ सा पञ्चावत्ता भवति ॥ ४॥ यद्यपि चतुरवत्ती यजमानः पञ्चा वत्तेव वपा भवति ॥ ५॥ यदि हिररयं न स्यादाज्यात्‌ प्रत्यवदयेत्‌ ॥ ६॥ श्रत्याक्रम्याश्राव्याह--इन्द्राभ्निभ्यां छागस्य वपाया मेदसः प्रेष्य इति ॥ ७॥ वषट्कृते जुदोतिजातवेदो वपया गच्छ देवान्‌ []. ५. »] इत्येतया ॥ ८॥ तत उत्तर परिवप्यं Ger

ति-देवेभ्यः ar []. ०. ०] इति ॥ ६॥ वपाश्रपणी प्रहरति--खादोध्वनमरं मारुतं गच्छतम्‌ [1. 3. 9 ¢] इति प्राचीं द्विशूलां प्रतीचीमकश्लाम्‌ ॥ १०॥ aa

संस्रावेणाभिजुहोति ॥ ११॥ पशोश्चिद्रमभिघारयति ॥ १२॥ समुपंक्रम्य ae 1 11) तसयति, Gb नितह्वयति, ७० निपतितांसयति 27

भ्ये

3 ७० ग्रमपावहरति.

11५8१९४४ (Hir. p.

427) cites Bhar. with ST@ia.

4 ०७४ “हत्‌ , ७४ अभिजुहुयात्‌ 5 ७५

श्येनी. 8० ४190 the printed Hir.

text and commentary, 6 D तयो°, 226

७५

ततो०,

(Ap.

7. 20. 4), Mahadeva (Hir.

p. 428) cite

Bhar.

and further

on omit

with इति

तथेद्रास् before

प्रतिष्ठापयति 7 ©० ०0. इति

8 9७५ यद्‌ 9 Ge om, 444 10 | Gab 48a"

Rudradatta 198, 9

७. १८. ७ ]

भारद्वाजश्रौतसूत्रम्‌

७६

पल्लीकाश्चात्वाले माजयन्ते-

इदमापः प्रवहतावद्यं च मल च यत्‌ ।

यच्वाभिदुद्रोदाचतं यच्च शेपे श्रभीरुणम्‌ ॥

निमा मुञ्चामि शपथान्निमां वरुणा दुत । निम। यमस्य पडुीशात्‌ सवस्माद्‌ देवकिल्बिषादथो मनुष्यकरिल्विषात्‌` ॥

शपो मा तस्मदिनसो विश्चन्मुशन्त्वैहसः ॥

इति ॥ १३॥ हुतायां वपायां वरं ददाति--कन्यामलेङृतामनङ्कां तिलो वा

वत्सतरीः ॥ १४॥

॥ १६॥

पशुपुरोडाशस्य पात्राणि प्रत्ञाल्य प्रयुनक्ति यान्यौषधकारितानि भवन्ति

॥ १६ ॥ पवित्रे कृत्वा संप्रेष्यति - यजमान वाचं यच्छ इति ॥ २॥ वाग्यतः पात्राणि

सख्शति ॥ ३॥ वीहिमर्ये समानदेवतं पशुना परशुषुरोडाशमेकादशकपालं निव.

पति द्वादशकपाल वा ॥ ४॥ हविष्कृता वाचं विसृज्य पशुं विशास्ति ॥ ५॥ गुदं

मा निर्व्लेषीः ॥ वनिष्ठुं मा निर्व्लैषीः ॥ अध्यधि क्ञोमानं श्ीहानं पुरीततं मेदः समवधातवे इति संप्रेष्यति ॥ ६॥ कुम्भ्यां परं श्रपयन्ति ॥ ७॥ शूलेन हृदयं निहत्य यजुरुत्पूता-

भिरद्धिः पुरोडाशे श्रपयति ॥ ८॥ स्तीरौ एव वर्हिंषि पिष्टलेपं निनयति ॥ ६॥ शते पशौ परपुरो डारोन प्रचरति ॥ १०॥ इनद्रमनिभ्यां प्शुपुरोडाशस्याुब्रूहि ॥ नरा भिभ्यां पुरोडाशस्य प्रेष्य इति संप्रेष्यति ॥ ११॥ eRe ऽुत्रहि ॥ श्रम्ये पर्य इति Pere

कृतः ॥ १२॥ उपहतामिडां मैत्रावरुणषष्ठा ऋत्विजः पराश्चम्ति ॥ १३॥ माजेयन्ते ॥ १४॥ अत्र पशुपुरोडाशस्य पिष्टलेपफलीकरणहोमौ जुदोति ॥ १५॥ कपालानि

विमुञ्चति ॥ १६॥ जुह्वा परषदाज्यस्योपह्य त्रिः पृच्छति ॥ १७॥ शते हवीः३ शमितः

॥ १७॥

[6. 3. 10. 1] इति ॥ १॥ शतम इति शमिता त्रिः

प्रत्याह ॥ २॥ तरिः प्रच्युते हृदयमुत्तमं करोति ॥ ३॥ उत्तरतः परीत्य पृषदाज्येन

हृदयमभिघारयति-सं ते मनसा मनः सं प्राणेन प्राणः ॥ [1. 3. 100 जुष्टं देवेभ्यः ॥ [1. ५. ९] इन्द्रभ्निभ्याँ हव्यं घृतवत्‌ खाहा इति ॥ ४ ॥ स्व होप्मशो व्यथिष्य

Ta

न्तमभिमन्त्रयते ॥ ५॥ यदि पं विमथ्नीरननेवमेवाभिमन्तरयेत्‌ ॥६॥ श्राज्येन 1 Gbe

and Bhar.

AT

4 Dom. । TY

१ ७० ००. श्रथो मनुष्यकिल्बिषात्‌ Garbe’s

3 Richard aI

for

all

unwarranted. show

emendation

passages

of

to

Ap.is

His mss. invariably

अध्युद्धि, just as

5 Gb श्रम {07 उत्तम

6 iD °मच्रीरर, a lacuna, Gb TUA4 ध्नीर्‌°, 6५ ये पशु विमदौर”

those of Hir. 227

JV8. 2

८०

भारद्वाजश्रौतस्म्‌

[७ २०.

पर्थं सांनाय्यवदभिघायं तथो दवास्यान्तरण चात्वालोत्करावन्तरेण युपे चाहवनीयं

चं पशुमत्यौहत्य दक्तिए स्यां वदिश्रोरयां पञ्चरोत्रा सादयति ॥ ७ ॥ पर्तषशाखोत्तर.

वर्दिभैवति॥ ८ ॥ तस्या मध्यमङ्गानामवद्यति' ॥ ९॥ चतसृषूपस्तृणीते जुहृपभृतो

समवत्तधान्यां पातयां बसादहो महवन्याम्‌ ॥ १० ॥ खचि जुहपश्रतोर्दिरण्यशकला-

ववधाय सप्रेष्यति- मनोतायै हविषो ऽवदीयमानस्यानुत्रहि [6. 3. 10. 3] इति॥ ११॥

हृदयस्याग्रे +वद्यति । रथ जिद्वाया श्रथ वत्तसो $थ सव्यस्य दोष्णो ऽथ पाश्वयोरथ

यक्रो ऽथ वृक्रयोरथ दक्तिणायाः श्रोशेरथ गुदस्य ॥ १२॥ `द्विरेकैकस्यावद्यति ॥ १३॥

॥ १८॥ अपिवा याणामेव मुख्यानामनु पूवैमवदाय यथाकाममुत्तरेषामवद्यति ॥ १॥ यूषे मदो svar Agar gE प्रोर्णोति ॥ २॥ उपरि ष्टाद्धिरण्यशकलं निधायाभिघारयति ॥३॥ अयज्गाणि प्रत्यभिघार्योपभ्रति उयङ्गा्णो ` खिष्कृते

सरृत्सङृदव यति--दक्तिणस्य दोष्णः सव्यायाः श्राणेगद कारडमिति ॥ ४॥ पुरस्तदेव गुदं द्वेधे कृत्वा स्थविमदुपयडभ्य '" निदधाति ॥ ५॥ अरणिमत्‌ बरैध करो. ति॥६॥ तस्य मध्यमे जुह्वं द्वैध कृत्वावद धाति स्थविष्ठमुपश्चलयणिष्ठमिडायाम्‌ ॥ ७ ॥ दवें कृत्वा युषे मेदो saat Hearst

soit

॥८॥ उपरिष्टादि.

ररायशकलं निधाय द्विरभिघारयति ॥ ६ ॥ पाञ्यामिडा समवद्यति हृदयान्जिद्वाया

TA बरृकये गुदाद्‌ वनिष्ठः सप्तमात्‌ ॥ १० ॥ अत्रैव दक्षिणौ श्रोशिमध्युदधि ज्ञो मानं सीदानं पुरीतते मेद्‌ इत्यन्ववधाय यूष्णो पसिच्याभिधारयति ॥ ११॥ यूष्णो

वसाहोम गृह्णाति ॥ १२॥ खधितिना धारां प्रयौति ॥ १३॥ सकरृच्चतुरबदानस्य

द्विः पञ्चावदानस्य ॥ १४॥ अभिघार्य यानि चावत्तानि यानि चानवत्तानि श्तं

चाश्टत च सवं परश सेनिधायाभिगरशतिरेन प्राणो अके निदेष्यत्‌ [1. 3. 10८1

इति ॥ १५॥ Neen पाश्वन वसाहोम प्रयौति--श्रीरस्यन्िष्वा श्रीणातु [1. 3. 10 ५} इति ॥ १॥ 1 7 ततथो°, 19 ततयो°, ६५) तयो. 2 Dom, 4 3 ७५ "मभ्याः

4 Gb %

5 170०5 08.

10 Ga eat

५) मभ्यङ्गानामवपद्यति,

७० मध्याभ्यंगान्यमवदययति

6 अ शघु विस्त”

7 ७४५ द्विदि

228

8 ७४ वदाय, ७) वस्राय 9 ७४ "नि

11 G श्यदूभ्यो

12 ७ वसाय

13 ७ यदिद

14 ५ निदध्यात्‌

15 ७५ वपा

१४६. 9

७. २१. १३]

भारद्वाजश्रौतस्‌त्रम

८१

स्व व्यथिष्यै इति ॥ २॥ ततः सरेष्यतिअथैना मेतेनेव पार्श्वनापिदधाति--ष्मणो

इन्द्राभि भ्यां छागस्य दविषो ऽनुत्रूहि ॥ इन्द्रामिभ्यां छ्वागस्य हविषः प्रेष्य इति ॥ ३ ॥ याज्याया

श्रधचं प्रतिप्रस्थाता वसाहोमं जुहोति--प्त धृतपावानः पिबत [ 1. 3. 10;] इति ॥ ४॥

हुत्वावशिनष्टि ॥ ५॥ वषट्‌कृत हविजदोति ॥ ६॥ वसाहोमोद्रेकेण दिशः धरति

यजति- दिशः स्वाहा प्रतिदिशः स्वाहा [८{. ]. ५. 0] इत्येतैः प्रतिदिशम्‌ ॥ ७ ॥ स्वाहा

दिग्भ्यो नमो दिग्भ्यः []. ८. 0] इति प्राचीनमन्ततो जुददोति ॥ ८॥ श्रत्र नारिषठान्‌ हुत्वा जुह्वा प्रषदाज्यस्य सङृदु पहत्याह वनस्पतये ऽनुत्रहि इति ॥ ६॥ श्रत्याक्रम्याश्राव्याह-- वनस्पतय प्रेष्य इति ॥ ६०॥ वषट्कृते जुहोति ॥ ११॥ श्रपुनरतिक्रामन्‌

संप्रेष्यति -- अग्नये स्विते ऽनुतरहि इति ॥ १२॥ जुद्वामुपभ्रत पर्याहत्याध्रान्यादअपनये स्विष्टकृते प्रेष्य इति ॥ १३ ॥ वषट्‌छृते जुददोति ॥ १४॥ प्रत्यक्रम्यायतने खुचौ सादयित्वा ॥ १५॥

॥२०॥

मद्‌ स्वती होत्रे ऽवान्तरेडामादधाति* ॥ १॥ -मेदसोपस्वणाति Azar

दधाति मेद साभिघारयति ˆ ॥ २॥ उपहृतायामिडायामध्युद्धिः होत्रे हरति"

वनिष्डुमश्नीघे ॥ ३॥ षडवत्तं संपादयति ॥ ४॥ प्राश्चन्ति माजेयन्ते ॥ ५॥ ततः

सव्रेष्यति--अम्रीदौपयजानङ्गारानाहर ॥ उपयष्टरुपसीद ॥ ब्रह्मन्‌ प्रस्थास्यामः [ 2. 6.9. 1}

दि ' ' समानमानूयाजेभ्यः ॥ ६ ॥ जुहृपैश्रतावादाय पंषदाज्यं जु समाइति संप्रेषा देवेभ्यः प्रेय इति ॥ ७॥ वषटदकृत जुहोति ॥८॥ आश्रानीथौत्याक्रम्याश्राव्यादव्याश्राव्य प्रष्यप्रष्येत्येवोत्तरेभ्यः संप्रेष्यति * ॥ ६॥ शामित्रादङ्गारानाहत्या्नीध्

उत्तरस्यां वेदिश्रोरायां निवपति ॥ १०॥ प्रतिप्रस्थातेकादश गुदकारडानि तिग्‌

विकृत्तानि त्वा वसाहोमदवन्यौ समवधायेकेकेर्नोनूयाजानां वषट्‌कारवषद्‌-

समुदं गच्छ स्वाहा [1. 3. 110. इत्येतैः प्रतिमन्त्रम्‌ \ ११॥ कारमनूपयजति-अद्भधस्तवौ पर्भ्यः []. ५. ¢] इति भ्रतिप्रस्थाता बर्हिषि लेपं निमाष्टिं ॥ १२॥ मन मे हाद यच्छ []. ८. ८] इत्यात्मने प्रत्यभिखशति ॥ १३॥ ॥ २१॥ 1 ७४ °नाभि

10 ७ हरन्ति

2 ७४५ ५११ इल्याक्म्याश्राग्याह

1] 7 गदिः, ७५ शरषास्‌ ; ००। ७० सामिध-

4 DGe om. Fel

12 Gb Seay”

3 1 ०. प्रतिदिशः खाहा 5 ७४ ००. स्विष्टकृते 6 Gb 3° for Fal’

7 Gb °मादायातिक्रमे

8-8 ७० मेदसाभिघाय 9 D ००. इडायाम्‌ १४६. ५

माधायेति {97 इति° समानम्‌

13-13 Ge om. 14 7 सत्र्य

15 Gb frat

16 D Gee for एककेन 229

८२

भारद्वाजश्रोतस्‌त्म्‌

[ ७. २३२. ११

पकादशानूयाजानिष्टवा प्रत्याक्रम्य जुह्वा स्वरुमङ्क्त्वा जुह्वा स्वरं जुोति--यां ते धूमो गच्छत्वन्तरिक्तमर्चिः प्रथिवी भस्मना प्रणस्व स्वाहा इति ॥ १॥

समानमा पल्ञीसेयाजेभ्यः ॥ २॥ सवौ जुह्पश्रतो वाजवतीभ्यां व्यूहति ॥३।

सवीसु खच्च प्रस्तरमनक्ति॥ ४॥ सूक्तवाकाय सूक्ता प्रेष्यतिं ॥ ५॥ सर्वाः सरसरा.

वयति ॥ ६॥ सवो: खर्च कस्तम्भ्य! सादयति ॥ ७ ॥ जाघन्या पल्ञीः सयाज्ञयति

॥८॥ आज्येन सोम यजति । आज्येन त्वष्टारम्‌ ॥ ६ ॥ उत्तानाया जाघन्या देवानां पल्ञीभ्यो ऽवद्यति । नीच्या श्रञ्नये ग्रहपतये ॥ १०॥ चतुश्चनुरवदानस्य पञ्चकृत्वः पञ्चावदानस्य ॥ ११॥ नात्रोपस्तरणाभिधारणानि भवन्ति ॥ १२॥ उत्तानाया इडा समवद्यति नीच्या श्रभ्नीचे ॥१३॥ जाघनीदषे पल्न्यध्वयेवे ददाति । बाहुं शमित्रे ॥ १५॥ सं ब्राह्मणाय ददाति यद्यब्राह्मणो भवति ॥ १५॥

समानमा समिष्टयजुषः ॥ १६॥ त्रीणि समिष्टयर्जूषि जुहोति--यज्ञ यज्ञं गच्छ ॥ [1. 4. 444] एष ते यज्ञ यज्ञपते ॥ []. ©. #] देवा गातुविदः

अन्तरेण चात्वालोत्करौ ॥ १८॥

॥ २२॥

[]. ८. {] इति ॥ १७॥

`

उपनिष्क्रम्य हृदयश॒लेन चरन्ति ॥ १॥ शुष्कस्य चाद्रंस्य च सधौ हृदय शलमुद्वासयति--शुगसि तमभिशोच यो ऽस्मान्‌ द्वेष्टि यं च वयं द्विष्मः [1]. 3. 11९} इति

॥ २॥ धा्नोधान्नो राजन्‌ ॥ []. ५. #]} उदुत्तमं वरुण पाशम्‌ [1. 5. 114] इत्येताभ्या-

मादित्यमुपस्थाय चात्वाले माजेयन्ते- सुमित्रा न अप श्रोषधयः सन्तु [1. 4. 45g]

इति ॥ ३॥ समिधः कृत्वा प्रतीत्तमायन्ति*- एधो ऽस्येधिषीमटि [1. ५. ¢] इत्याहवनीये समिध आ्रधायोपतिष्ठन्त--अपो अन्वचारिषम्‌ []. ८. 0} इति ॥ ४॥ एवं पल्ली

गाेपत्ये ऽभ्याधायोपतिष्ठते ॥ ५॥ यूपं यजमान उपतिष्ठेते--्रशासानः सुवीम्‌ (3. 9. 3 ^] इत्येतया ॥ द॥ सतिष्ठेते पशुबन्धः ॥७॥ एवमेव षट्सु मासषु सवत्सरेसवत्सरे वा पशुना यजेत ॥८॥ नाहितान्नि पश्युनानीजानं सवत्सरो

ऽतीयात्‌ ॥ ६ ॥ यद्यतीयान्मार्सै `` '॥ १० ॥ श्रत्यशिता ह वा पएतस्याग्नयो भवन्ति 7 १1४५ ]). ५५ प्रती्तमाणायति, ७४।०५८

1-1 Gab om,

2-2 1 17४५ 169. ७४

प्रेष्येति सप्रष्यति,

५० सूङ्कवाकायानुत्रृहीति प्रेष्यति

3 Dom. 4 4 (५

०). aa:

5 ७४तंसः 6 7 अनन्तरा 230

in a lacuna, Ge

8 Ge repeats 929

"मायति

9! ]) यद्यतीयान्मासखादम्‌ , ७५ यद्यतीयामा सख। दस्स्यादम्‌ , ५४ यतीयादमां सखादखद्‌,

७८ यद्यतीयादमासंखाद्‌ |

1९8. 9

7

भारद्वाजश्रोतस्‌त्रम

७. २३. १३ |

i ्रादिताचचिः संवत्सरं पशुनानिष्ट्वा मासं खादतीति Barada itty a यदि भक्तयदेतयां भत्तयत्‌मनसाध्चिभयः प्रहिणोमि भक्त मम वाचा त सह भन्घयन्तु । ्प्रमायन्नत्रमत्तश्चरामि शिवेन मनसा सह भक्षयत ॥

इति ॥ १२॥ यद्यादिष्टो भक्तयेदेतं मन्त्रमुक्त्वा भक्षयेदेतं मन्त्रमुक्त्वा भक्तयेत्‌ ॥ १३॥

॥ २२॥

्नः ॥ `इति पशुबन्धः सप्तमः प्रश

73 2

Ge

JV8,2

om,

‘

3-3 70०७ 00.

2 षष्टः प्रश्रः, ४ इति

qg: 72:, Gac om. 331

चातुमास्ये्येच्यमाणः पञ्चहोतारं मनसानुद्रत्याहवनीये सग्रहं जुदोति

॥ १॥ वैश्वानरं द्वादशकपालं निर्वपति पार्जन्यं चरुम्‌ ॥ २॥ हिरण्यं वश्वानर ददाति । धे पार्जन्ये ॥ ३॥ सिद्धमिष्टिः संतिष्ठते ॥ ४ ॥ सेषान्वारम्भणीयौस्थानं

प्रत्येति ॥ ५॥ फाल्गुन्यां चेच्यां वा प्राचीनप्रवणे वैश्वदेवेन यजते ॥ ६॥ दशे

पृणेमासीक' आदवनीयः स्यादित्येकं सौमिक इत्यपरम्‌ ॥ ७॥ यदृन्य दुत्तरवे्या

उपवपनात्‌ सवं तत्‌ क्रियते ॥ ८॥ आमावास्यं तन्त्रं भवति ॥ ६॥ समानमा

वत्सानामपाकरणात्‌ ॥ १०॥ आप्यायध्वमच्निया विश्वेभ्यो देवेभ्यो भागम्‌ इति गाः प्रस्थापयति ॥ ११॥ समानमा बर्हिष आहरणात्‌ ॥ १२॥ प्रसूमयं वर्हिभवति

॥ १३॥ तत्‌ धा Gana पुनः सनह्यति ॥ १५॥ एवं ्रयोविःशतिदारुमिध्म

करोति ॥ १५॥ समानमा पात्राणां प्रयोजनात्‌ ॥ १६॥ पृषदाज्य धानीं द्वितीया-

मुपभरत प्रयुनक्ि दे आज्यस्थाल्यौ तिसखश्चरुस्थालीः पालाईो वाजिनपात्रम्‌॥१७॥

समानमा निवेपणात्‌ ॥ १८॥ आन्नेयम्टाकपालं निर्वपति सौम्यं चरुम्‌ । सावित्र

द्वादशकपालं सारस्वतं चरुम्‌ । पौष्णे चरुं मारुतँ सप्तकपालम्‌ । वै्वदेवीमाः

eat दयावाप्राथेव्यमेककपालमिति ॥ १६॥ समानमा फलीकरणात्‌ ॥ २०॥ फलीङृ तानां ata विभागमन्त्रेण चरव्यानपोद्धरति ॥ २१॥ सहेतरान्‌

पिनष्टि ॥ २२॥ संयुतानां पिष्टानां पौष्णमपोद्धरति ॥ २३॥

॥ १॥

समानमा प्रातर्दोदात्‌ ॥ १॥ तत्ने प्रातदौहे साय दोह मानीय यैदाङृतामिक्ता

भवति ॥ २॥ अथैनां विस्राव्य विवाजिनां` कत्वा द्योः पात्रयोब्युद्‌धत्य वाजि 1 D begins with 3%, Gb with 34 WEA: FA BWVAA, Ge with Bt: Wi

शुभमस्तु 2 ७४ *शौयाया, ७५ °afrarar: 3 1) यजेत 4 6४

232

ogra

5 Gab MMF 6 ७१ देवभागम्‌ 7 1 ७४ पदा 8 16७५ वाजिनं 9 ७५४ पात्रयोशुद्‌श्लय १४8. 9

८. ३. १० |

[ ८५

भारद्वाजश्चौतसूत्रम्‌

नस्यैकदेरेनो पसिच्य प्रज्ञातं वाजिनशेषं निदधाति ॥ ३॥ श्रधिधित्य हवीर्ष्या-

प्येभ्यो निनीय तत उत्तरं परिग्राहं परिगृह्णाति ॥४॥ समानमा परैषात्‌ ॥ ५॥ राज्येन दध्ना चोदेदि इति संप्रैषान्तं नमति ॥ ६॥ समानमाज्यानां ग्रहणात्‌ ॥ ७॥ पाशुकान्याज्यानि गृह्वाति ॥ ८॥ एतावन्नाना ॥ ९॥ पृषदाज्यधान्यामौपश्रतानां

मन््ाणां द्ाभ्यामान्य ग्रहीत्वा महीनां पयो ऽसि | 1. 2. 1॥ | इति दविदधि गृह्णाति

॥ १०॥ श्रो पश्रतानामेकेनान्तत श्राञ्थम्‌ ॥ ११॥ इति वै खलु यदि चैत्या यज्ञत

॥ १२॥ श्रथ यदि फाट्गुन्या सखृष्टमेव गृह्णीयाद्‌ यथा पशुबन्धे ॥ १३॥ समानमा हविषामुद्वासनात्‌ ॥ १४॥ एककपालमुद्वास्याञ्येनाभिपूरयति ॥ १५॥ आविः पृष्ठं करोति ॥ १६ ॥ भुवः खवः* इति हबीःष्यासादयति ॥ १७॥ उत्करे वाजिनम्‌ ॥ ६८ ॥ सवत्सरे पर्यागत एताभिरेव सादयेत्‌ ॥ १९॥ श्रासाद्य हवीषि निमेन्थ्यVasa निमेन्थ्येनः चरति ॥ २०॥ सप्तदश सामिधेन्यो भवन्ति॥ २१॥ समानमा

प्रयाजेभ्यः ॥ २२॥ नव प्रयाजान्‌ यजति ॥ २३॥ चतु्थैचतुथं श्रोपशतं समानयते ॥ २४॥ सर्वमन्तत उपश्रतस्थाने पृषदाञ्यमभिधारयति ॥ २५४॥ समानमा हविषां प्रदानात्‌ ॥ २६॥ उपां्च सावित्रैककपालाभ्यां प्रचरति ॥ २७॥ ॥ २॥ पोषा हुतमनुमन्बयते पूष्णो ऽहं देवयज्यया पुष्टिमान्‌ पशुमान्‌ भूयासम्‌ इति

॥ १॥ एवमेव सर्वान्‌ पौष्णानुमन्त्रयते ॥ २॥ श्रमिक्तया' भचर्येककपालं वि

षदं छृत्वा जुद्वामुपस्तीयं aa १ पुनजहुयात्‌ खुचा प्रतिष्ठिते जुहोति ॥ ३॥ यदि हुतः पर्यावतेत प्रत्यादायामिघायं ॥ ४॥ वरं द्त्वा खचा कल्पयति न पारिनेत्येकेषाम्‌ ॥५॥ अथैनं चतुिंमांस-

नामभिरभिजुददोति--मधे खाहा माधवाय खाहा शुकाय खाहा शुके लाहा इति ॥ ६॥

सवत्सरीर्णा खस्तिमाशास्ते'--“दिष्यं धामाशसे " इति सूक्तवाकं होताशास्ते ॥ ७॥

प्रहत्य ' परि धीन्‌ सप्रेष्यति- वाजिभ्यो ऽलुवरूहि इति ॥ ८॥ ुदधमुपस्तीयं चमसेवा

बर्हिषी विषिच्छन्‌ वाजिनमानयति ॥ ६॥ द्नभिप्रीयात्याक्रम्याश्चान्याह वाजिनो | D om. 4

2 ०० सेतर

3 G om. सुवः

4 Gab Bare

5 1) त्ती (70 तति), © निर्मध्या्ृता =

6 Gb aaa 7 Dea

8 ०५ अवद्यति 1० अवश, Gb lost ina IVS.

2

८

lacuna,

9 Gbe add ` इतीडाया“

(Gb इति

। s साधा श्रशीषु) यजमाने जपति sa

वत्सोदक्षिणा । पृषदाज्येन a

भजति । सवासरीशां खल्तिमारा

10-10 Gb om. 11 Gb 744

। 2 DGa ai

र {गं अनभि.

zh

|

८६ ]

भार द्वाजश्रोतसत्रम्‌

[८.४.१२ +

यज इति ॥ १० ॥ वषट्कृते विषिच्यमानया जुदोति ॥ ११॥

श्रजुवषट्‌कृते द्वितीयम्‌

॥ १२॥ ऊर््वज्नरासीनो होता यजति ॥ १३॥ water

वाजिनो हुत्वावशिनष्टि

॥ १४॥ वाजिनोद्रेकेण दिशः प्रतियजति यथा पशुबन्धे ॥ १५॥ भक्ते समुह्य

wasted gla savage ब्रह्माथास्नीध्रो ऽथ यजमानः ॥ १६॥ समशो वा विभज्य ॥ १७॥ सवं * पव मिथः कमेनामभिः समुपह्ययेरन्‌ ॥ १८ ॥ असावुपहयख इत्यामन्त्रणः । उपहूतः इति प्रतिवचनः ॥ १६॥

यन्मे रेतः प्रसिच्यते यन्म राजायते पुनः। यद्वा मे प्रतितिष्ठति तेन माममृतं कुर्‌ तेन सुप्रजसं कुर ॥ तस्य ते वाजिर्पातस्थोषह्ृतस्योषैदतो भक्षयामि इति ॥ २०॥ समानमा समिष्टयजुषः ॥ २१॥

पाशुकानि * समिष्टयजजूषि जुदोति ॥ २२॥ सिद्धमिष्टिः संतिष्ठते ॥ २३॥ Fen

शलल्या विनीय लौहेन चुरेणौदुम्बरेण श्मश्रुणि वापयित्वोपपक्लौ नि केशान्‌ बतेयतेˆ -तमेव परमेष्यतं नायेति किं चन [{{]3 1. 5. 5. 1] इति ॥ २४॥ णव

मेवोत्तरेणोत्तरेण मन्त्रेणोत्तरेषु पर्वसु निवर्तयते' ॥ २५॥ चतुरो मासो " न मोसमश्चाति न सियसुपैति नोपर्यास्ते जुगुप्सेतातात्‌ प्राङ्‌ शेते मध्वश्नाति ॥ २६॥ मध्वशनः स्यादिव्येकं व्यञ्जनाथैमित्यपरम्‌ ॥ २७॥ ऋत्विय तु जाय"

मुपेयादिव्येकेषाम्‌ ॥२८॥ Taka aay चातुमौस्यान्तरालेषु बतं चरति ॥ २६॥

॥३॥ ततश्चतुषु मासेषु वरुणग्रधासै्यजते ॥ १॥ तेषां वैश्वदेवेन कट्पो' व्याः

ख्यातः ॥ २॥ विकारानयुक्रमिष्यामः ॥ ३॥ समानमा वत्सानामपाकरणात्‌ ॥ ४॥

मारुत्या श्रामिन्ञायै प्रतिप्रस्थाता वत्सानपाकरोति ॥ ५॥ वारुरया ्रध्वयुः ॥ ६॥ श्रभरेणाहवनीयं दवे वेदी कुरुतः । उत्तरामध्वयरदक्तिणां प्रतिप्रस्थाता ॥ ७॥ aa

भाची भवतः । पृथमात्रेण प्रादेशमात्रेण वा संभिन्ने ॥ ८॥ यदेवाध्वयुः करोति तत्‌ प्रतिप्रस्थाता" करोति ॥ ६॥

श्रत्रणापरेण वोत्तरां वेदि प्रतिप्रस्थाता स्तम्बः

यजुदेरति ॥ १०॥ पतेनैवात ऊर्व संचरते ॥ ११॥ समान उत्करो भवति समान 1 7 सिच्य°, ७५ मिषिच्य°

7 ७० पाशुबन्धिकानि

2 7» अनोथान्‌ , 1४ missing, Ga Wal-

8 (० वपति

धान्‌

9-9 D om.

§ Rudradatta (8. 3. 15) cites WHIZ 4 ५) सर्वम्‌

10 ७४८ मासान्‌ 11 1 कल्पोत

5 Gb "सधेरन्‌

12-12 DGa

6 ४७४ ००, उपहूतस्य

13 A

934

om.

only in Ge. vs.

9

८. ६. ५. ]

AAT MATT

[ ८७

आग्नीधरः समानो होता समानो ब्रह्मा ॥ १२॥ तत्रैषो 5त्यन्तप्रदेशो यान्युत्तरस्यां कर्माण्यध्वयुस्तानि कुयौद्‌ दक्तिणस्यां प्रतिप्रस्थाता ॥ १३॥ श्रथैने ऽनुसंभिनत्ति ॥ १४॥ द्तिणायै वेदेरुत्तरस्याः श्रोशेरुपक्रम्यं स्फयेनो ्गिखत्योत्तरस्या दक्तिशारदेसाते ॥ १५॥ यत्‌ प्रागुत्तरस्मात्‌ परिग्राहात्‌ तत्‌ न्वोत्तरस्यां वेद्यामुत्तरवेदिमुपवपति

न :त्तिणस्याम्‌ ॥ १६ ॥ उभयत्र संभार निवपनं भवति ॥ १७॥

si

पूरवेद्युरम्नी प्रणयत इत्येकम्‌ । श्रधिश्चिव्य हवीञ््ीत्यपरम्‌ ॥ १। समानमा बर्हिष आर्भरणात्‌ ॥ २॥ द्व वर्दिषी ्रार्भरतो द्वाविध्मौ ॥३॥ समानमा पात्राणां

प्रयोजनात्‌ ॥ ४॥ उभौ पात्राशि प्रयुङ्क्रः* ॥५॥ शमीमय्यः खछचो भवन्ति हि-

ररमय्यो बा दत्तिणस्य विहारस्य ॥ ६॥ समानमा निर्वपणात्‌ ॥ ७॥ अग्नेयमष्टाकपालमिति नित्यानि पञ्च सचराणि निरुप्येद्राञ्नमेकादशक पालं निवपति ॥८॥

तृष्णीं करम्भपात्रभ्यो यवान्‌ निरुप्य मन्त्रेण मेषध्रतिकृतिभ्यां* यवान्‌ निवेपतः

॥ ६॥ मरुद्धथः प्रतिप्रस्थाता वरुणायाध्व्यः ॥ १०॥ कायमेककपालं निवपति

॥ ११॥ समानमा फलीकरणात्‌ ॥ १२॥ सवीन्‌ तुषानवभरृथाय निदधाति ॥ १२॥

मन्त्रेण मेषप्रतिङ्‌ तिभ्यां` यवेभ्यो भजजना्थै कपाज्ञ उपधत्तः ॥ १४॥ तयोरीषदुपतप्ता धानाः कुरुतः ॥ १५॥ आवपन्तावधिश्वयणं मन्त्र ˆ जपतः ॥ १६॥ उद्वपन्ताबुद्धासनमन््म्‌ ॥ १७॥ शर्ट धाना श्रभिघार्योद्वासयतः॥ १८॥ काल पवालं कुरुतः ॥ १६॥ यत्र क च हविष्यान्‌ भ्जयेदेवमेव कुयौत्‌ ॥ २०॥ पिष्टानामाः

वृता धानाः ` "पिष्टे ॥२१॥ श्रौमिक्ताया आवरृतामिन्ते कुरुतः ॥२२॥

निष्कास प्रज्ञातं निदधाति ॥ २३॥

॥५॥

3

देन्द्राञ्नप्यन्तानि हदवीरष्यधिध्रित्यामपेषाणां यवानामीषदुपतक्तानां वा प्रतिपरुष पत्नी' ` करम्भपात्राशि “करोति यावन्तो यजमानस्यgrater भवन्त्ये-

कमतिरिक्तम्‌ ॥ १॥ खरीभ्यो ऽपि प्रतिकरोति ॥ २॥ मेषप्रतिकृती करतः ॥ २।

मेषमध्वमेषीं प्रतिप्रस्थाता ॥ ४॥ खियाः खीव्यञ्जनानि कुतः ` पुसः पुनय 1 ७८ “रुपनिष्कम्य

9 7 अधिश्रपश

2 ०७५ दच्चिणां सात्‌

10 Gb “Halt

3 ७५० प्रणयनम्‌

11-117 ष्टि

12 Gb om, TRG, Ge WHT

4 7 आह

13 DGa om. Tit

5 D प्रयुनक्कः 6 Rudradatta (Ap. 8. 5. 29):

शमीम-

ait Reuter aera: ॥ =

7 1 मेषप्रकृतीभ्यां

8 7 मेषप्रकृतिभ्यां १४8.

4

द्मा °, ७८ om. पिष्ट

14 Ga TF

15 0 शृतं

16 7 करते

235

दए ]

भारद्वाजश्रौतस्‌त्रम्‌

[ ८, ६.५

ञ्जनानि ॥ ५॥ अ्रथेनावनेडकीभिलो मशो कुरुतः ॥ ६॥ य यनेडकीनै' विन्देयातां कुशोणौ पव निग्छेषयतः ॥ ७ ॥ कुम्भीपाक्यौ वा भवतः ॥ ८ ॥ कायमेककपा-

लमधिश्रित्यं हबीःष्याप्यभ्यो निनीयाह वनीय इध्मावादीप्य सप्रेष्यति-ग्रपिभ्य

परणीयमानाभ्यामनुव्रूहि इति ॥ ६॥ ये के च साधारणाः सप्रेष्याः श्रध्वयुरेव तान्‌ ब्रूयात्‌ ॥ १०॥ सहाश्नी प्रणयतः सह प्रणीता हरतः ॥ ११॥ उत्तरस्मन्नवाम्न प्रणीता श्रासादयतः ॥ १२॥ उत्तरस्मिन्‌ बत विखृजेते ॥ १३॥ तत उन्तरौ परि

राहौ परिगरृ्धीतः ॥ १४॥ समानमा संग्रेषात्‌ ॥ १५॥ यथ(धिकरणँ संप्रैषं नमति ॥ १६ ॥ समानमाज्यानां ब्रह णात्‌ ॥ १७॥

॥ ६॥

उभौ पाशुकान्याज्यानि गृह्णीतः ॥ १॥ एतावन्नाना--पृषदाज्यधान्योरोपश्रतानां मन््राणामेकेनाज्यं ग्रहीत्वा महीनां पयो ऽसि [1. 1. 10 £] इति द्विदेधि

WET: WAN Brava

द्वाभ्यामन्तत शआ्राज्यम्‌ ॥ ३॥ इति बै खलु यदि

ावरायां यजत ॥४॥ अथ यद्याषाढ्यौ सरष्टमेव गृह्णीयातां यथा पशुबन्धे ॥ ५॥

समानमा हविषामुद्वासनात्‌ ॥ ६॥ देन्द्राञ्नपर्यन्तानि दवीरै्युद्धास्यामित्तयोमेषः

प्रतिरूती' अवधत्तः ॥ ७॥ मारुत्यां मेषमवदघाति वारुण्यां मेषीम्‌ ॥ ८॥ ताभ्यां परःशतानि परःसहस्राणि वा शमीपरीकरीरारयुपवपतः ॥ ६॥ करम्भैपत्रष्वा-

वपति ॥ १०॥ पककपालस्यादृतैककपालमुद्वस्योत्तर स्यां वेर्यो हवी `ष्यासादः

यति ॥ ११॥ दक्तिणस्यां मारुतीं करम्भपात्राणि च ॥ १२॥ आमिक्तयोमेषप्रतिकती व्यतिहरतः'"॥ १३॥ मौरुत्यां मेषीमवदधाति वारुण्यां मेषम्‌ ॥ १४॥ उभौ

निमेन्थ्याभ्यां चरत इत्येकम्‌ । अ्भ्वयु"रित्यपरम्‌ ॥ १५॥

॥ ७॥ (५

ततः संप्रष्यति--श्रमिभ्यों समिष्यमानाभ्यामनुतरहि इति ॥ १॥ एवमेव रं (५ संपरेषं सनमति "| २॥ संसृष्ट उत्तरो ऽन्निर्भवत्य संमृष्ट दक्तिणः॥ ३॥ श्रथ

प्रतिप्रस्थाता पत्नीं पृच्छति--कति ते जाराः इति ॥ ४॥ यज्नार सन्तं न प्रब्रूयात्‌

प्रिय ज्ञातिः रुन्ध्यात्‌ । रसो मे जारः इति निर्दिशेत्‌ । निरदिश्येवेन

वरुणपाशेन

ग्राहयतीति विज्ञायते ॥ ५॥ यावत आचष्टे तान्‌ वरुणो गृहाु इत्युक्त्वा पतन.

मुदानयति-- प्रघास्यान्‌ हवामहे [1. 8. 3 ¢] इति ॥ ६॥ षीके 1 ७५८ च्कीं न

2 Gbe repeat Baa

8 D “स्योत्तर-

शपे उपस्तीय

9 D प्रकृती, 6४ ०.

3 ७४० सेप्रेषा

10 ७४० विपरिहरतो, ७५ ००.

4 9७9 सुस

11-11

5 D omar 6-6 D om. 7 7 ०. करम्भ

12-12 D fasta aad, Go faa मति, ७४ द्विवत्संत्रषं नमति, Ge सनमति

236

DGa om.

३१६.

9

६. १०, २ ]

भारद्वाजश्रोतसूत्रम्‌

[ ८६

करम्भपात्रारायोप्याभिघाय शीर्षन्नधिनिधाय पुरस्तात्‌ प्रत्यङ्‌ तिष्ठन्‌ दकि प्रौ

यजमानः सह पत्न्या करम्भपात्राणि जुददोति ॥७॥ यजमानः पुरोऽनुवाक्या

मन्वाह- मो षूण इन्दर [1. ०. ८] इति ॥८॥ उभौ पत्नी च याज्याम्‌-यद्‌ प्रम यदररये []. ८. ८} इति ॥ ६ ॥ श्रपि वाध्वयुरेव जुहुयात्‌ ॥ १०॥ श्रन्धारमेयाता-

मितरौ ॥ ११॥ शकन्‌ करम कमंकृतः [1. ५. ८] इति विपरायन्तौ जपतः ॥ १२॥ ततो

दक्तिणमन्निः समां ॥ १३॥ श्रध्वयूरेव प्रवरं प्रवृणीते ॥ १४॥ उभौ नवनव

प्रयाजान्‌ यज्ञतः ॥ १५॥ श्राज्यभागाभ्यां प्रचय ॥ १६॥ ॥८॥ उपरमति प्रतिप्रस्थाता ॥ १॥ अध्वयुहेवीषि प्रयच्छति ॥ २॥ ेन््राग्नेन प्रचर्योपरमत्यध्वयुः ॥ ३॥ मारुत्या प्रतिप्रस्थाता वाहर्याध्वयुः प्रचरति ॥ ४॥ पूर्वेणावदानेन मेषी सहावद्यत्युत्तरेण सह शमीपशंकरीराणि ॥ ५॥ मारुत्या

प्रचर्योपरमति प्रतिप्रस्थाता ॥ ६॥ वारुर्याध्वयुः प्रचरति पूरवेशावदानेन मेष

सदाव यत्युत्तरेण सद' शामीपणेकरीराणि ॥७॥ एककपालस्यावृतेपालं कक

नभे स्वाहा नभस्याय स्वाहेषाय स्ाहोजय इत्वोत्तरेश्चतुभिमीसनामभिरभिजुददोति-

eae इति ॥ ८॥ पृथक्‌ स्विष्टकृते जुहुतः । सदेडामवद्यतः ॥ ६॥ परिवत्सरं

स्वस्तिमाशासे इतीडाया ्रशीःघु यज्ञमानो जपति ॥ १०॥ प्रवया इवषेमो THAT

॥ ११ ॥ पृषदाज्येन नवानूयाजान्‌ यज्ञतः ॥ १२॥ परिवत्सरीरशा स्वस्तिमाशास्ते

दिव्यं धामाशास्ते इति सूङ्कवाके होताशास्ते ॥ १३॥ उभौ वाजिनेन प्रचरतः ॥ १४॥

श्रा त्वा विशन्त्विन्दवः ॥ [7. 1. 6. 6]

श्¡ वल्गा धमनीर्नौः रसेन मे रसं एण ।

तस्य ते वाजिभिर्भसह्तस्योपहूतस्योपद्रतो भ्यामि .॥

इति ॥ १५॥

nen

दृत्तिणं वाजिनं भत्तयति ` -

वाजिनां भच्चो ऽवतु ` वाजो ऽस्मान्‌ रेतः सिक्कमग्तं बलाय ।

तः Ut स न इन्दियं दविशं दधातु मा रिषाम वाजिनं भ्वयन्

तस्य त उपहूतस्योपहूतो भक्षयामि इति ॥ १॥ उत्तरमुभौ कस्तम्भ्या gat सादयतः 1 ७४

०.

जुहुयात्‌

2 Dom. 3 3-3 D om.

4 ७५ मेषं 5 D om. 4%

6 Gb adds @ ११३.

4

7 D गल्पा, 649 गल्भ, Ge Tel

0 यवनीनां ं, 8 17 धमतीना 9D a

10 6 भच" 11 Gab नन्ति

19 7 om, Ge वति

133

६० ]

भारद्वाजश्रोतस्‌त्रम्‌

[ ८, ११.२४

॥ २॥ श््वथुरेव पल्ञीः संयाजयति ॥ ३॥ उभौ पाशुकानि समिष्टयजूंषि जुहुतः ॥ ४॥ सिद्धमिष्टिः संतिष्ठते ॥ ५॥ तुषैश्च वारुण्या निष्कासेन चावभ्रथमवयन्ति ॥ ६॥ तत्र कृत्स्नो ऽवभ्रथः क्रियते यदन्यत्‌ areal -5ध्वंमन्त्रारजीषभन्तादिति ॥ ७॥ तुषा ऋजीषस्य स्थानं प्रतियन्ति ॥ ८॥ निष्कास पककपालस्यापि ॥ ६।

वारुणमेककपालं निवपेत्‌ ॥ १०॥ तस्य निष्कासेन समवदाय प्रचरेत्‌ ॥ ११। श्रपि वानः सौमिको ऽवभ्रथः॥ १२॥ तूष्णीमेव तुर्षनिष्कासमप्सूपवपेत्‌ ॥ १३॥ श्रथान्ये वाससी धरिघधायोदेतः ॥ १४॥ काममेते वाससी* यस्मै कामयेयातां

तस्मै दद्याताम्‌ ॥ १५॥

प्र्येत्य निवतेयते ॥ १६॥ व्याख्यातं निवर्तने तथा

तचयं ॥ १७॥ ॥ १०॥ ततश्चतुषु मासेषु दधद साकमेधेयैजते ॥ १॥ अग्नये ऽनीकवते पुरोडाशम्टाकपाल निवेपति ॥ २॥ साकं सूर्येणोद्यता साकं ररिमिभिः प्रचरन्तीयके-

षाम्‌ ॥ ३॥ सिद्धमिष्टिः सेतिष्ठते ॥ ४॥ मरुद्धधः सांतपनेभ्यो मध्यदिने चरम्‌

॥ ४५॥ सिद्धमिष्टिः संतिष्ठते ॥ ६॥ गृहमेधीयस्य तन्त प्रक्रमयति ॥ ७॥ समानमा वत्सानामपाकरणात्‌ ॥ ८ ॥ अयजुष्केण गृहमेधीयाय ' स्वान्‌ वत्सानपाकरोति ॥ ६॥ वेदं “ कृत्वा वेदिं ` करोति ॥ १०॥ नात्रेध्मावर्िभैवति न प्रणीताः प्रणयति

॥ ११॥ च्रभ्नीन्‌ परिस्तीये हस्ताववनिज्य पात्राणि प्रयुज्योलपराजीः'" स्तीत्वो

पवित्रे कृत्वा सेप्रष्यति--यजमान वाच यच्छ इति ॥ १२॥ वाग्यतः पात्राणि संमृ

शति ॥ १३॥ मरुद्धथोा गृहमेधिभ्यः सर्वासां दुग्धे सायं चरुम्‌ ॥ १४॥ पवित्र

सवा गा दोदयित्वानुत्पूते पयस्यनुत्पूय तणड़लानावपति ॥ १५॥ गां पत्ये वान्वाः

दायेपचने वा प्रतिवेशमोदनं पचति ॥ १६॥ तत उत्तरं परिग्राहं परिगृह्णाति ॥ १७॥ समानमा सनेषात्‌ ॥ १८॥ नात्रेध्मावर्दिः चोदयति ॥ १६॥ समानमा

ज्यानां ब्रहणात्‌ ॥ २०॥

ध्रुवायामेव गृह्धाति ॥ २१॥

प्रोत्तणीरभिमन्तय ब्रह्माशमा-

मन्ञ्य वेदिं धोच्य प्रो्तगयवशेषं निनीयाभ्निमभिमन्त्यान्तर्वेदि ध्वा र्वे सादयति

॥ २२॥ एषासदत्‌ इति मन््रं नमति“ ॥ २३॥ विष्णवसि वैष्णवे धामासि प्राजपत्यम्‌ 1 Gb Sera 2 Ga Waa 3 Gb धे"

4 ७५० "दायं

8 1) "वर्तयतं 9 1७५ °मेधीयायाः 10 ७५

वेदिं

11 ७५ वेदं

5 Gbe om. 4

12 16५ गजी, ७४० जी

6 Gab तुषं

13

DGa om.

7-7 DGa om.

14

D aaala

238

4

jvs. 2

८. १३. १३]

भारदाजश्रोतसूत्रम्‌

[ ६१

इत्याज्यमभिमन्त्रयते ॥ २४॥ तस्थैनं प्रस्तरं प्रहरति ॥ २५॥ एवं स्तीरी' एव सांतपनस्य बर्हिषि गृहमेधीयेन चरन्तीत्येकेषाम्‌ ॥ २६॥ ॥ ११। Haat

चरुमुद्धास्य तस्य शरं प्रज्ञातं निधाय ्रीनोदनानुद्धरति ॥ १॥

श्रनिष्कासितां कुम्भीं निदधाति ॥ २॥ श्रप्रमष्ट दल्युदायुवनम्‌॥ ३॥ उद्धतानोः

द्नान्‌ पच्छो गायत्यात्पूयालकृत्यासादयति ॥ ४॥ निशायां गृहमेधीयेन चरन्ति

॥ ५॥ नात्र सामिधेन्यो भवन्ति न प्रयाजानूयाजौ' ॥ ६॥ वेदेनाहवनीयमुपक्तिष्य

संप्रेष्यति - अम्नोदभरीनूः त्रिः संगर इति ॥ ७॥ शग्निमेवाग्रीधस्तिः समां ॥ ८॥

प्रवरं प्रव्रत्याज्यभागाभ्यां प्रचयं संप्रष्यति--मरुद्रपो गृहमेधिभ्यो ऽदवरूहि इति ॥ ६॥

जुह्ामुपस्तीये सवंषामोदनानां दिरदिश्चतुरवदानस्यावद्यति त्रिखिः पञ्चावदानस्य ॥ १०॥ श्रभिघायौत्याक्रम्याश्चान्याहमर्तो गृहमेधिनो यज इति ॥ ११॥ वषट्कृते

जुहोति ॥ १२॥ सर्वैषामोदनार्ना स्विष्टकृते सरृत्सङृदवद्ति ॥ १२३॥ wae मिडामुपहय तामिडां' प्राश्चन्ति ॥ १४॥ ऋत्विजो ‡माव्येभ्य श्रोदनानुपहरन्ति यावन्तो हविरुच्दिष्टाशा भवन्ति ॥ १५॥ अतो ध्ये 4पि प्राश्नीयुयेदि प्रभूत

ञ्रोदनः स्यात्‌ ॥ १६॥ प्रतिवेशात्‌ पन्यश्चाति गृहमेधीयाद्वा ॥ १७॥ इडान्तो गृहमेधीयः सतिष्ठते ॥ १८॥ श्राञ्जते ऽभ्यञ्जते “ ॥ १६॥ श्रु वत्सान्‌ वासयति

No afer cat ate वसन्ति प्रतीता अनवर्तिमुखिनः ॥ २१॥ प्रतिवेशा अपि पचन्ते ॥ २२॥ गा श्रभिघ्नते ॥२३॥ ॥ १२॥ क्रैडिनस्य तन्त्रं प्रक्रमयति ॥ १॥ पराचीनरात्रे ऽग्रिदोत्याश्चाभिवान्या-

याश्च वत्सौ वश्नन्ति ॥ २॥ पुरा भ्रातरश्निहोात्‌ पूरदव्येश चरन्ति ॥ ३॥ इव्यौमुपस्तीथं शरनिष्कासस्य दर्वी पूरयित्वा्मृ्टं च दल्यदायुबनमन्ववदधाति ॥ ४॥ WANT

Weer जुहोति- पूणो दर्वि परा पत [1. 8. 40] इति ॥ ५॥ पतामनु-

न दुत्योत्तरया जुददोति ॥ ६॥ ऋषभमाहयरषभस्य रवते जुहोति ॥७॥ यद्षभो

ब्रह्मे ददाति ॥ ६॥ रुयाद्‌ बरह्मा रयात्‌ जहुभि इति ॥ ८॥ यस्य रवते जुति तं मरुद्धथः कीडिभ्यः पुरोडाशँ सप्तकपालं निर्वपति ॥ १०॥ साकं स्ेणोयता साक रदिमभिः प्रचरन्तीत्येकेषाम्‌ ॥ ११॥ सिद्धमिष्टिः संतिष्ठते ॥ १२॥ उदित 1 ७४ विस्त

2 7 प्रच

3 Ga Wad, Gb Wa

4 ५५ निदधलया

5 Gb adds @ JV8.

2

6 ©^ प्रयाजो, ७४९ प्रयाजा +

0४० अपरद 7 7 अतरद्‌, 0 भरि, nate ore भमुपहूता

9 © प्रत

10

D om.

239

६२ ]

भारद्वाजध्रोतस्‌त्रम्‌

[ ८. १५.१७

श्रादित्ये ऽभिवान्यां दोदयित्वा मरुद्धधः स्वतवद्धथः पुरोडाशौ सैकपातं निवपति ॥ १३॥ सिद्ध मिष्टः सेतिषएठते ॥ १४॥ मदाद विषां तन्त्रं क्रमयति ty

तेषां वरुणप्रघासैः कल्पो व्याख्यातो +न्य ्ावभ्रथात्‌ ॥ १६॥ ॥ १३॥ श्रामिक्तयोदेत्तिणाद्‌ विद्दारादिति ॥१॥ समानमा निर्वपणात्‌ ॥२।

श्रान्नेयमष्टाकपालमिति नित्यानि पञ्च सच राणि निरूप्येन्द्राम्नमेकादशकपालमेनरं

चरु बेश्वकमेणामेककपालामिति

॥३॥ समानमा सखुच्यादाघारात्‌ ॥४॥ श्रो

बेहतर बेदूत्यम्‌ ॥ ऊर्व अध्वरायास्थात्‌ ॥ श्ववतां त्वा यावाप्रथिवी यज्ञे अस्मिन्‌ ॥ भवतं द्यावाप्ूथिवी यज्ञे अस्मिन्‌

॥ स्विष्टकृदिन्द्राय देवेभ्यो भव ॥ जुषाणो शरस्य हविषो धृतस्य वीहि

खाहा इति खुच्यमांघारयति ॥ ५॥ एककपाटस्यावृतेककपालं हुत्वोत्तरेतुभिः

मोसनामभिरभिजुद्ोति- सहसे स्वाहा सहस्याय खाहा तपसे खाहा तपस्याय खाहा {ति ॥ ६ ॥ इदावत्सरीणोँ खस्तिमाशस्ते [3

नो जपति ॥ ७॥

1. 4. 10. 2} इतीडाया आशीःषु यजमा-

प्रथमजो वत्सो दत्तिणा ॥ ८॥

इदावत्सरीणाँ खत्िमाशत्ते 1. ८।

दिव्यं धामाशास्ते [ˆ ए 3. 5. 10. 5] इति सूक्तवाके होताशास्ते ॥ ६॥ सिद.

fafe: संतिष्ठते ॥ १०॥

॥ १४॥

पित्यज्ञस्य तन्त्र प्रक्रमयति ॥ ६॥ दच्तिणपूरवेणान्वादायंपचनं यजमानः

ait agate वेदिं करोति ॥ २॥ तस्या Req सखक्कयो भवन्त्यवान्तरदेशेषु मध्यानि ॥३॥ श्रथेनां सबैतः परिधिव्योत्तर्य खरि प्रतिद्वारं करोति ॥४। उद्धननान्तां कृत्वान्वाहायेपचनादभ्निमाहत्य मध्यतः समादधाति ॥ ५॥ एष एतः ` स्मिन्‌ तन्ञ ्राहवनीयो भवति ॥६॥ तत्र ये देवप्रवादा मन्त्रा उभयवत्‌ ते सनम्येरन्‌-देवानां पितृणां परिषूतमसि ॥ कर्मेशे वाम्‌ ॥ [1. 1. 40] देवेभ्यः पितृभ्य

राकेयम्‌ इति ॥७॥ यथाप्रङल्येव वर्तैरन्नित्यपरम्‌ ॥ ८॥ समानमा वर्दिष ्रार्मर

णात्‌ ॥ ६॥ समूलं वर्दिदौत्यमूलं वा ॥ १० ॥ द्राधीयानिध्म इध्माद्‌ मवति दराधी

यो बर्हिषो बर्हिः ॥ ११॥ समानमा निवेपणात्‌ ॥ १२॥ दत्तिणतः शकटात्‌ ara

नावीती निवेपत्युत्तरतो वा यज्ञापवीती ॥ १३॥ सोमाय पिदृमते

द्‌ कपालं निवपति । पितृभ्यो बर्हिषद्धयो धानाः । पिवृभ्यो भ्निष्वा्तभ्यो मि

वान्यायै दुग्धे मन्थम्‌ ॥ १४॥ यवमयान्येतानि हवीबि भवन्ति ॥ १५॥ गः क्षण्युद्रेकेण यवानाद्रान्‌ कृत्वा वहन्ति" ॥ १६॥ समानमा फलीकरणात्‌ ॥ १७॥ Ween 1 ७४ सप्तदशः

4 6७४ अह.

2 ७५ नन्ति

5 ७४८ भवन्ति

3 ७४ लुच्यमाघारमा. १49

avs. 3

परमोपयोगी संस्कृत मन्थ ९ किरणावलीभास्करः (उद्यनङृतद्रव्य किरणावली की टीका) पद्मनाभ मिश्र विरचित । सम्पादक--म° मण प

गोपीनाथ कविराज

एम्‌. ए. ।

१

साहित्या चायं ।

१ १२०

२ शरदवेतचिन्तामणि--रक्ोजीभद्विरचित । सम्पादक -नारायराशान्नी जिते

३ वेदान्तकल्पलतिका- मधुसूदनविरचिता । सम्पादक--रामाज्ञा wea

{२०

१

१२०

२

०

१

२३ ०

भ्याकरणोपाध्याय ।

४ कु खुमाञ्जलिबोधिनी (उद्यन त नव्यकुसुमाञ्जलि की टीका)- ` वरदराज मिश्र विरचिता । सम्पादक-म° म

गोपीनाथ कविराज

एम. पए

५ रससार ( उदयनकूत गुणकिरणावली की रीका-भह बद्र विरचित । सम्पादक- म

`

मर गोपीनाथ क्विराजषएम्‌.ए

@

`

६ भावनाविवेक (मरडनमिश्र विरचित) -भेम्बेकविरवित दीका सहित । = ` ७ योगिनीहृदय (वामकेश्वरतन्त्रीय)--अमृतानन्दना विरचित "दीपिका" टीका सहित । सम्पादक--म०

म° गोपीनाथ

कविराज एष. ए. ।

३

दो भाग।

८ काव्यड़ाकिनी--मेथिल शी गङ्खानन्द कवीन्द्र विरचित । सम्पा जगन्नाथ शाज्ञी होशिङ्ग साहित्योपाभ्याय ।

६ भक्तिचन्द्रिका ( .

०.

१ द

सम्पादक--म० मन डा° गङ्गानाथ फा।दो भाग

९

4

।

ॐ

-

>

ष तीथ ०५५

i „~ a क oe i

9 = ~ + +

८६

ae

,

Ps

०

Besse Titties र

Pe

ॐ

क

^

= (9

„^

“4

"+

{4

च 4)

।

र

«

क

~

&

@

/ aot

^

गोपीनाथ कविराज एम्‌. ए. । दो भाष ।

११ श्री विद्याररयसूत्राणि (श्री गौडपादाचायैरचितानि)-शरी साहित्याचाय

।

--नारायण शान्नी जिते

eo

al

Mee प

विरचिता । सम्पादक--म° म गोपीनाथ कविराज एष्‌. ए. । प्रथम £ › ११ee. + ¢

ख्यङृत “दीपिका'ख्यटीका सहितानि ।

पae id

tegen.

= ` „ती अ

क न श

eff

meat

१२ रसप्रदीप--श्रीप्रभाकर भद्र विरचित । सम्पादक--नारायणशा जञ किस्त साहित्याचायं । क

=

#

।

0 १३ सिद्धसिद्धान्तसंग्रह--बलमभद्रविरचित । सम्पादक--म० म» गोपीनाथ कविराज एम्‌. ए.

१४ जरिवेशिका-भ्राशाधरविरचिता

। सम्पादक--बटुकनाथ शमां साहित्यो-

० १४

पाध्याय एम. ए. जगन्नाथं शच्री होशिङ्ग साहित्योपाध्याय

० १४

कविराज एम. ए. । चार भाग

६ १०

१५ त्रिपुरारहस्य--तात्पयदीपिका व्याख्यासदित । सम्पादक -म,. म. गोपीनाथ

१६ काग्यविलास-चिरज्ीव भष्ठचा्यं विरचित । सम्पादक-बदुकनाथ शर्मा | साहिलयोपाध्याय एम. ए., तथा जगन्नाथ शान्नी होशिङ्ग साहिल्योपाध्याय १

२

१७ न्यायकलिका -जयन्तभदट्र विरचित । सम्पादक--म० म° डा० गंगानाथ कराएम. ए.

० १४

श्ट गोरससिद्धान्तसंग्रह- सम्पादक-~कविराज गोपीनाथ एम.ए.

० १४

१६ प्रारृतप्रकाश- (वररुचि विरचित )--वसन्तराजकृत सज्ञीविनी टीका तथा

सदानन्दङृत सुबोधिनी टका सहित । सम्पादक्-बटुकनाथ शमौ एम.ए.

साहित्योपाध्याय, तथा बलदेव उपाध्याय एम. ए. सादहित्यशाल्नी । दो भाग ५

२० मांसततत्वविवेक ra

विश्वनाथ न्यायपञ्चानन विरचित ! म. भ. गोपीनाथ

कविराजलिखित प्राक्रथनसहित । सम्पादक--जगन्नाथ साहित्योपाध्याय

२१ न्यायसिद्धान्तमाल्ञा- न्यायपंचानन

शान्ञी हेरिङ्ग

जयरामभद्रचायं । सम्पादक-

डा° मंगलदेव शाञ्जी, एम्‌. ए. पी. एच्‌. डी. । दो भाग

।

©

०१२ ३

२

- रोषकृष्ण पणिडत विरचित । श्रीराम २२ धमोयुबन्धिश्लोकचतुरद॑शी परिडतशेष ज्याख्यासहित सम्पादक-नारायणा शाच्ी खिस्ते साहित्याचाये १ ° २३ नवरात्रप्रदीपः--नन्दपणिडत विनायक पणिडत विरचित । सम्पादक -=

बैजनाथ शल्नौ

२४ श्रीरामतापिनीयोपनिषत्‌- भ्रानन्दवन विरचित ( पूरैतापिनी पर)

रामकाशिका' श्रौर (उत्तरतापिनी पर) श्रानन्दानिधि' टीकासहित ।

क

सम्पादक--अनन्तराम शाल्ली साहित्याचाय

३६१९.

कृत टीका सहित । सम्पादक-जगन्ञाथ शाल्ली साहित्याचायं

१६६

२५ सापिरज्यकल्पलतिका ( ध्री सदादेव विरचित )--श्रीनारायणदेव

२६ खगाङ्लेखानाटिका ( भी विश्वनाथदेव विरचित )--सम्पादकसादित्याचाय नारायणा शान्ञी Perea vo २७ विद््चरितपञ्चकम्‌- नारायणा शालनी कस्ते विरचित । सम्पादक-म म

गोपीनाथ कविराज एम. ए. ।

न व्र तकोश- जगन्न थ शालनी विरचित । प्रथम भाग

3

oe

( ४ )

न विरचित । सम्पादक--म० म ° मा -ब ण) (गु ाश रक ध् ली ाव रण ४४ कि रीनाथ शन्न एम. ए ीनाथ कविराज एम. ए. १. बद्

१ - द प» गोप विरचित )--श्रीचर्डीदास कृत ४६ कान्यश्रकाश ( भ्रीमस्मटा्ाये ी। प्रन्भाग १ १२ कीपिका टीका सहित । सम्पादक पं शिवप्रसाद साहित्यशाल्ञ

wien ४७ मेदजयश्ची--तकंवागीर aad १० त्िभुवनप्रसाद उपाध्याय एम. ए. ।

०

प्रणीत । सम्पादक--

१८४9

[बुद्धप्रतिमालक्तणम्‌ -संबुदधभाषित-प्रतिम

उण “विवरण” टीका सहित । सम्पादक- श्री हरिदास भित्रएम. ए. १ ४६ मेदरज्ञम्‌--शङ्रमिश्र विरचित । सम्पादक--न्यायन्याकरणाचाय

सूय नारायण शुक । बेकनाथ विरचित, व्याख्या स्वतत्रानन्द ५० मादकाचक्र- ावि सम्पादक-ग्याकरणचाया प ललित्रसाद्‌ डबराल ।

४

१.4

सहित ।

२

। ५२ ५१ अद्ैतखिद्धान्तविदयोतनम्‌-गोड ब्रह्मानन्द सरस्वती विरचित

व्याकरणाच।यं दसिदविद्ञापनम्‌-श्ीरसिदा्रम विरचित । सम्पादक~न्याय

१ १२०

८२ दिदपरसाव व्यवहारसार--री qaqa wa विरचित । सम्पादक- a व्याकरशाचा् १० विनायक शन्नी ।

es

` . : ` द्नारायण शमां Oe

५३ बरसिदभ्रसाद भ्रायश्चित्तसार धी दलपतिराज विरचित । सम्पाद्क३ साहित्याचा्य श्री नन्दकिशोर शर्मा श्रौर कथाम नन्दकुमार शमां ५४ जसिह्रसाद श्राद्धसार- दलपतिराज विरचित । सम्पादक --

४

०

विद्याधर शमा ।

द.»

-@

श्रनन्त शाल्ञि हृत “वुधा' रीका सहित

२१२

०

५५ .भगवन्नाममाहात्म्यसंग्रहः ( परमहंस र घुनाथेन्द्र यति विरचित )-

प्राधिस्थान

मेहरचन्द्र लच्मरदास

dead fect Teas विक्रेता सेदि बाज्नार, लाहोर

(~

8)

९६ बृत्तिदीपिका--मोनि श्रीकृष्णभद विरचित । सम्पादक -ब्याकरणासाहित्याचार्यं गङ्गाधर शालनी

१

३० पद्ाथैमर्डनम्‌--रीवेर्णा दत्त विरचित । सम्पादक~व्याकरणधर्मेशाज्ञी पं*

२

०

गोपालशाल्नी नेने

o Ws

गंगानाथ फाएम. ए. । दो भाग

woes

३१ तन््ररज्ञम्‌-- श्री पाथेसारथि मिश्र विरचित । सम्पादक--म० मज

32 qeqat— महामहोपाध्याय राखालदास विरचित । सम्पादक--पं* हरिहर शा्ली बनारस हिन्दू यूनिवर्सिटी । ear

|

a

३३ न्यायकौस्नुभः (प्रत्यत्त भाग)- महादेव प्रणतामकेर विरचित । सम्पा-

दक~उमेशशमां मिश्र एम्‌. ए. काव्यती्थं

३

३४ श्रद्ैतविद्यातिलकम्‌ ( ्रीसमरपुङ्गवदीक्ित कत )--शरीधर्य्यदीक्तितकृत "दपण" नामक टीका सहित । सम्पादक-पं*

लक फा

४

०

गणपति

`

६५ धर्मविज्ञय नाटक्र--श्रीमद्‌ भूदेव शुक्त विरचित । सम्पादक-सादित्याचायै

द १

पं° नारायण शाल्ञी ered

३६ श्रानन्दकन्द्चम्पूः--श्रीमन्मित्रमिश्न विरचित । सम्पादक--साहित्याचा्य

श्रीनारायण नन्दकिशोर शमा साहित्याचायै

"अ

क

३७ उपनिदानसूत्रम्‌ ( श्रथवा सामगानां इन्द्‌ः ) ~सम्पादक -- डा“ १9. मंगलदेव शाल्ञा एम. ए ३८ किरणशावलीप्रकादादीधितिः (गुण)--ध्री रघुनाथ शिरोमणि विरचित । सम्पादक-श्री बदरीनाथ शमौ एम्‌. ए. न्यायशाज्ञी । प गणपति लल काएम्‌. ए. ।

४० कालतस्वविवेचनम्‌ (धमेशाखर)- श्रीरघुनाथ

सम्पादक-साहित्याचार्य श्री प° नन्दकिशोर शमो।

भटर

विरचित

दोभाग

9

°

-७

द

०

०9

°

।

दो भाग

५

४२ भेदसिद्धिः-- विश्वनाथ पञ्चानन भद्रचायं प्रणीत । सम्पादक -न्यायव्याकरणाचाये सूय नारायण शमा शुङ्क । ११२ ४३ स्मा्तोज्ञास-- श्री शिवप्रसाद कृत । सम्पादक -वेदाचाये पं श्री भगवAUS WAT | दो भाग | ४

| ४४ शद्राचाररिरोमशिः--विद्वदर श्री शेषङृष्णा निर्मित । सम्पादक-साहिAY

Go aay welt |

२

|

०

2

४१ सिद्धान्तसार्वभौम-श्री मुनीश्वर विरचित । सम्पादक--ज्योतिषाचा् पण श्री मुरलीधर शम ।

-# -

१ १२

३६ भ्रीरामविजयमहाकान्यम्‌--रूपनाथ उपाध्याय विरचित । सम्पादक--

e

al

ek

meee

। प्रथम भाग

° ४

०

४

o

MEHAR CHAND LACHHMAN DAS ` SANSKRIT AND PRAKRIT SERIES Even in these hard days, when the sales are quite unfa-

vourable, we have undertaken to publish critical editions and

translations of Vedic, Classical and Prakrit works.

We shall -

also include in our Series general studies on different branches of these literatures. [t is our sincere effort to present only

high class work done by experts.

would be the very best. _. Weare confident

Our printing and paper —

4: that scholars out of their love for

Sanskrit literature will patronize our efforts. The progress of our Series depends entirely upon the number of customers. If Indian and foreign universities, colleges and other

educational institutions would be pleased to subscribe to our

publications, we hope we shal! be able to pull on through these days of unprecedented economic depression.

WORKS

ALREADY. PUBLISHED | :

Yai

1 Kapisthala-Katha-Samhita, a text of the Black -YayarVeda, critically edited Vira.

for the first time by Dr. Raghu Rs. 30/- or Sh. 45/-

Varaha-Srautasatra, being the main ritualistic Satra of

2

the Maitrayant Sakha, critically edited for the first time

with Mantra

Index by the late Dr. W. Caland and Dr.

Rs. 12/-or Sh. is | _ Raghu Vira. 3 Rktantra, a pratigakbya of the Sama-Veda, Sh edi + ‘with ल

introduction,

an_

exhaustive notes, appen

nukramani Dt. contain iw 4 ommentary and Samaved asarvahastri, The bynotes

‘kanta, M.A.,M.O.L., D. Litt, S

ai,

=

detailed

Panini.

cit

comparison with the other ach १

Burnell’s edition has been TaN

with the help of new Mss,

ee Se, HAR ME

CHAND

„>

Caf

LACHHMANah DAS

RE: ( India ) Sanskrit Book-Depot, LAHO

d

Sh. 30/-

|

ON THE INTERPRETATION OF SOME DOUBTFUL WORDS

|

IN THE ATHARVA-VEDA

) ..( Thesis approved for the Ph. D. degree of the London University by

.

M. A., B. L., Ph. D., Assistant

Dr. Tarapada Chowdhury,

'

Professor of Sanskrit, Patna College, Patna.

This is an attempt to find the value of some of the obseurest words in the AV., most of which also appear in the other Vedic texts. Fifty eight

separate articles have been devoted to as many words, which have incidentalEach -article: begins with ly led to the discussion of seventy-eight others. a quotation of all the known occurrences of the word and after summarising

|

|

| |

the views of previous scholars, sets forth the arguments of the author, based oti (1) text-criticism, (2) relevant linguistic principles, (3) subsidiary materials

from later literature and (4) facts known from other sources. Several interesof ting facts regarding the textual condition of the AV. crop up in course interesting certain. on also thrown discussion, and side-lights have been

$80

linguistic features of the Vedic language.

Se

| VEDIC MYSTIC ISM (CREE: Being rhythenle renderings of Vedic verves

RAGHU VIRA, M. A., PH. D., D. LITT. ET PHIL. Poets, philosophers and mystics from all parts of the world have been charmed by the music and freshness of the renderings

The originals and the translations are given on opposite pages.

Rupees five

ee et

तका

an | OR | The Theory of Reality

A Critical and constructive study of Iévarakrsna’s Samkhye Kariké

|

8४

on J. N. MUKERJI, M. A., Professor of Philosophy The

author

has taken

itmmense pains

in critically Mb:

the rninutest details of the Samkhya technicalities.

be It willPalo

tedly a profitable study for those who are interested in Indian

Wiha

>

_

yen

.

ण्व

न

€^ ^^“ ^^

as?

_

Price

११०११००१

ह

९8. 2/8/. १००१५०१

Printed by

KHAZANOHI RAM JAIN AT THE MANOHAR ELECTRIC PRESS. SAID MITHA BAZAR, LAHORE. Len, OT

:

an

Published by

FOR MESSRS. M1 a ann vo RAM

OHAND LACHBMAN DAS

Marnie BOOw DEPOT, LAHO B. ( India)

ए च

ए

ए च ष्क

न

०५१ /

—

|