The Armenian cathedral in Lviv and its creators – Katedra ormianska we Lwowie i jej twórcy 8363463973, 9788363463977

Citation preview

\\ \

J

Album zoftał wydany przy okazji wyftawy Katedra ormiańska we Lwowie i jej twórcy zorganizowanej przez Międzynarodowe Centrum Kultury i Narodowy lnftytut Polskiego Dziedzićtwa Kulturowego za Granicą POLONIKA we wśpółpracy z Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie The album has bee n published on the occasion of the exhibition The Armenian Cathedra/ in Lviv and its Creators organised by the International Cui tura! Centre and POLONIKA The National Inftitute of Polish Cultural Heritage Abroad in cooperation with Museum of King Jan m's Pałace at Wilanów

1 października 1 Oćtober

-

25

- 25 liftopada 2019 November 2019

Opieka merytoryczna i koncepcja wyftawy Conceptual assiftance and exhibition content dr Michał Wiśniewski Projekt graficzny wyftawy i katalogu Exhibition and catalogue graphic design Wojtek Kwiecień-Janikowski Aranżacja wyftawy Exhibition design dr hab. Barbara Kowalewska

Zdjęcia

Photos Paweł Mazur

X l

Serdeczne podziękowania zechcą przyjąć: Jego Ekscelencja Biskup Markos Ohanesjan, Zwierzchnik Diecezji Ukraińskiej Apoftolskiego Kościoła Ormiańskiego, Pani Lilia Onyszczenko-Szweć, Naczelnik Zarządu Ochrony Środowiska Hiftorycznego Lwowskiej Rady Miejskiej, Pani Rusłana Herman, Muzeum Narodowe w Krakowie, Ambasada RP w Waszyngtonie, Bank PKO SA Oddział w Krakowie, ul. Szpitalna, Wyższe Seminarium Duchowne w Przemyślu, Pani Oleksandra Krypiakiewycz. The organisers are grateful to: The Right Reverent Bishop Markos Hovhannisyan, Prima te Diocese of the Armenia n Church of the Ukraine, Ms Lilia Onyszczenko-Szweć, Head of the Hiftorical Environment Protećtion, Department of the Lviv City Council, Ms Rusłana Herman, National Museum in Krakow, Embassy of the Republic of Poland Washington o.c., PEKAO Bank in Krakow, Szpitalna Street, Higher Seminary in Przemyśl, Ms Oleksandra Krypyakevych.

Makieta katedry Scale model of the cathedra! Katarzyna Suszek, Jakub Suszek (Atelier La Skala) Koordynacja i organizacja Co-ordination and organisation dr Magdalena Gutowska

MlęOZYNAROOOWE

CENTRUM KULTURY

Cooperation Joanna Barańska, Jakub Ber, Mateusz Franczak

OSORNO

Krzysztof Czeczot

Podkafty Podcafts Dorota Janiszewska-Jakubiak, dr Joanna Wolańska

l(atedra ormiańska we Lwowie i jej twórcy

Partnerzy projektu Partners of the projećt

Wśpółpraca

Przygotowanie i opracowanie multimediów Multimedia preparation and arrangement

Kraków 2019

INTER NATIONAL (ULTUAAL (ENTRE

~

POLONIKA MUZEUM PAŁACU

Króla Jana III W WILANOWIE

The Armenian Cathedra! in Lviv and its Creators

Patronat honorowy Minifter Kultury i Dziedzićtwa Narodowego The Honorary Patronage of the Minifter of Cultural and National Heritage prof. dr hab. Piotr Gliński

BipMeHChKHH co6op

y AhBOBi Ta Moro TBopu;i

Ministerstwo

Ltl_ntl_p hwJlJ.wlJ.wb liwpnqplJ.lib m wJb lJ.lipmnqblipl!

Kultury

I Dziedzictwa Narodowego.

X

Spis treści

7. 10.

Dlaczego katedra ormiańska we Lwowie? Na ratunek lwowskiej katedrze ormiańskiej

Contents

7. 10.

Rozdział 1

Chapter 1 The Armenians and the Cathedra!

Ormianie i katedra 17. 25. 31. 53. 71.

n 91. 145.

Ormianie we Lwowie Hiśtoria katedry Franciszek Mączyński i katedra Józef Mehoffer i katedra Jan Henryk Rosen i katedra Program ikonograficzny malowideł we wnętrzu katedry Malowidła ścienne w katedrze Konserwacja malowideł ściennych

17-

25. 31. 53. 71.

n 91. 145.

Rozdział II Miaślo

151. 159. 167. 191. 197.

151. 159. 167. 191. 197.

Akademia Dziedzictwa 219.

Akademia Dziedzictwa

Wybrana literatura 227. Spis iluśtracji

225.

Wersja 269 . Wersja 235.

ukraińska ormiańska

The Armenians in Lviv The Hiśtory of the Cathedral Franciszek Mączyński and the Cathedral Józef Mehoffer and the Cathedral Jan Henryk Rosen and the Cathedral The Iconography Programme of the Wall Paintings in the Cathedral's Interior Wall Paintings in the Cathedral The Conservation of the Wall Paintings Chapter II The City and the Artiśls

i artyści

Lwów około 1900 Lwów przed 1939 Franciszek Mączyński Józef Mehoffer Jan Henryk Rosen - okres polski i okres amerykański

Why the Armenian Cathedral in Lviv? To the Rescue of the Armenian Cathedral in Lviv

Lviv around 1900 Lviv before 1939 Franciszek Mączyński Józef Mehoffer Jan Henryk Rosen - the Polish and the American Periods The Academy of Heritage

219.

The Academy of Heritage

Seleded literature 227. Liśt of illuśtrations

225.

Ukrainian version 269. Armenian version 235.

Dlaczego katedra ormiańska we Lwowie? AGATA

WĄSOWSKA-PAWLIK

Why the Armenian Cathedral in Lviv? AGATA

WĄSOWSKA-PAWLIK

Szeroka i interdyscyplinarna refleksja nad ochroną i zna- Wide, interdisciplinary consideration of heritage protection czeniem dziedzictwa kulturowego to główny obszar dzia- and the importance of cultural heritage is the main focus of the International Cultural Centre in Krakow. The concept łalności Międzynarodowego Centrum Kultury w Krakowie. Pojęcie „naszego wśpólnego dziedzictwa" ma w kontekście of "shared heritage" is eśpecially important when it comes to Lviv. The heritage of this city has always been an imporLwowa wymiar szczególny. Hiśtoria tego miaśta była zawsze tant issue for the rcc. In 2002, we organised the conference ważnym tematem dla MCK. W roku 2002 zorganizowaliśmy "Krakow and Lviv in European Civilisation". międzynarodową konferencję pod tytułem Kraków i Lwów The former capital of Galicia, the city of many nations, w cywilizacji europejskiej. Dawna śtolica Galicji, miaśto wielu narodów, wielu cultures and religions is the key to underśtanding Central kultur i religii śtanowi klucz do zrozumienia fenomenu European identity. On 29 May 1991, when the rcc was created by the Polish government during a cscE conference in Europy Środkowej. Kiedy 29 maja 1991 roku podczas obrad KBWE w Krakowie polski rząd powołał do życia MCK, nikt Krakow, no body suśpected that juśt a couple of months later, nie przypuszczał, że już za kilka miesięcy narodzi się nie- the independent Ukraine will come into exiśtence. Little

"'I

II

.kam/m.

/ -

__.__.

,j'

_ _,,-,,.~ _..c:.. r __::_:=--::.........__~_: I

9

/'

10

c_-)";t Kc n + /,

d{Y

nt c.ze

J-2t

de );JtJ do-ur

CJ

l

-1um .

/

JU ~ /

::/-Mb'ku

a-~

(/ ~ / tł .

MZ

'-#'tfflt.

~czy~ ~ n ~·t?tuwe· / ?.~y~a e/1 t , J - . ! ~ , j , r · z,mu , '!#HUCUĆ' du;;~·

+

'U,:t,j',a,/t,t ,)-:' /,;~2

T

9

·m

4~

'4'tll-_ _r n ~ d:.. .r-n;. kn,.

r~

· 7/'HtJ·k-y.1n ~ ,H"k

7

5

3. 'L

_t_-

. ________4_6 __i - - - - - - - l

______45__

- -Pfr;-

+

--..,4'4Q --

-

--- --Z·4o -

- -._,4'4Q - - - - - - -~17~i?

--Z·4o -

--- - - ----- -

12.

Katedra

ormiańska

we Lwowie, widok

od południowego wschodu The Armenian Cathedra! in Lviv, south-eastern view 13. Katedra ormiańska we Lwowie,

obramienia okien w apsydach The Armenian Cathedra! in Lviv, ornamental window frames on the apse walls 14. Katedra ormiańska we Lwowie, krużganek południowy

An arcaded walkway along the southern facade of the Armenia n Cathedra! in Lviv

15. Katedra ormiańska we Lwowie,

widok od południa The Armenian Cathedra! in Lviv, southern view

16. Kamienica przy ulicy Krakowskiej 16 oraz wejście

do katedry ormiańskiej we Lwowie

Building at 16 Krakowska Street and the main gate to the Armenian Cathedra! in Lviv 17,

Projekt kamienicy przy ulicy Krakowskiej 16 oraz fasady katedry ormiańskiej (wersja 1), Franciszek Mączyński A design sketch for the building at 16 Krakowska Street and the main facade of the Armenian Cathedra! in Lviv (version no. 1)

18. Projekt kamienicy przy ulicy Krakowskiej 16

oraz fasady kruchty katedry ormiańskiej (wersja 2), Franciszek

Mączyński

A design sketch for the building at 16 Krakowska Street and the main facade of the Armenia n Cathedra! in Lviv (version no. 2) 19. Wieża-dzwonnica przy katedrze ormiańskiej

we Lwowie

A bell-tower of the Armenian Cathedra! in Lviv

1

Józef Mehoffer i katedra

Józef Mehoffer and the Cathedra!

JOANNA WOLAŃSKA

JOANNA WOLAŃSKA

Chronologia Mehofferowskiej dekoracji katedry ormiań­ skiej wygląda naśtępująco: 1. Faza 1 projektu Józefa Mehoffera: rok 1906 - zamówienie na całościowy projekt dekoracji śtarej części katedry (projekt Mehoffera z 1907 r.) oraz ciągnące się do roku 1909 - z powodu braku funduszy, a potem ze względu na propozycję zmiany techniki na mozaikową - bezowocne pertraktacje arcybiskupa z artyśtą, dodatkowo skomplikowane koniecznością konsultowania szkiców z donatorem, Aleksandrem Krzeczunowiczem; 2. Rok 1910 - ogłoszenie zamkniętego konkursu na dekorację katedry, który ośtatecznie nie zośtał rozśtrzyg­ nięty; próba powierzenia dekoracji Karolowi Fryczowi (jego projekty również pozośtały niezrealizowane); 3. Faza 2 projektu Mehoffera: lata 1910-1913 - decyzja o realizacji pierwotnego szkicu w formie mozaiki, ale (tymczasowo) jedynie w czaszy i tamburze kopuły oraz na przylegających do niej sklepieniach naw; konieczność wykonania zmienionych (w śtosunku do tych z 1907 r.) projektów szczegółowych i kartonów wykonawczych (1912).

The chronology of Mehoffer's decoration of the Armenian Cathedra! was as follows: 1. Phase 1 of Mehoffer's design: 1906 - the commission of a comprehensive design for the decorations of the old part of the cathedra! (Mehoffer's design from 1907), followed by negotiations between the archbishop and the artiśt, which laśted till 1909 and were fruitless, because of the lack of funds, and then, of the proposal to change the technique to mosaic, and were additionally complicated by the necessity to consult the sketches with the donor, Aleksander Krzeczunowicz; 2. 1910: announcement of the closed competition for the cathedra! decoration which eventually was not resolved; an attempt to entruśt the decorations to Karol Frycz (his designs were also not realised); 3. Phase 2 of Mehoffer's design: 1910-1913 - a decision to execute the initial design in the form of a mosaic, yet (temporarily) solely inside the dome, drum and on the vaults of the adjacent aisles; a necessity to make the amended (in comparison with those from 1907) detailed designs and cartoons (1912).

Arcybiskup Teodorowicz, jako zleceniodawca, zapewne wyraźnie zaznaczył, że planowana dekoracja ma być inśpi­ rowana sztuką ormiańską i w związku z tym Mehoffer zapoznał się z będącym w posiadaniu lwowskiej kapituły katedralnej dwunaśtowiecznym, wśpaniale iluminowanym rękopisem ormiańskim, tak zwanym Ewangeliarzem ze Skewry. Miniatury tego rękopisu, obok dekoracji innych średnio­ wiecznych kodeksów ormiańskich, które malarz śtudiował w bibliotece klasztoru mechitarzyśtów (mnichów ormiań­ skich) na wyśpie San Lazzaro w Wenecji jesienią 1906 roku, posłużyły mu do przygotowania projektu dekoracji wnę­ trza katedry. Oprócz Wenecji Mehoffer odwiedził także Rawennę oraz Palermo i Monreale na Sycylii i wiosną 1907 roku

As the commissioner, Archbishop Teodorowicz, clearly expressed that the planned decorations of the cathedra! had to be inśpired by Armenian art, Mehoffer therefore śtud­ ied the beautifully illuśtrated 12th century Armenian manuscript, in the cathedral's possession, the so-called Skevra Gośpels . The miniatures from this manuscript, together with the illuminations of other medieval Armenian codices, which the painter śtudied in the library of the Mekhitariśt order (Armenian monks) on San Lazzaro Island in Venice in the autumn of 1906, became models for his designs for the cathedra! interior. Apart from Venice, Mehoffer also visited Ravenna as well as Palermo and Monreale in Sicily and, in the śpring

Józef Mehoffer i katedra

Józef Mehoffer and the Cathedra!

53

przedśtawił

projekt malowideł ściennych, które w cało­ ści, od posadzki aż po sklepienia (i z nimi włącznie), miały pokryć ściany najśtarszej części katedry. Projekt ten (zachowany w zbiorach Muzeum Narodowego w Krakowie, Dom Józefa Mehoffera), utrzymany w śtylu wczesnochrześcijań­ skim czy też bizantyńskim, był wyraźnie inśpirowany sztuką Rawenny i Wenecji, a jeszcze bardziej miniaturami ręko­ pisów ormiańskich. W roku 1908 praca Mehoffera zośtała pokazana na wyśtawie Hagenbundu w Wiedniu, gdzie wzbudziła powszechny zachwyt, jednakże - głównie z powodu niedośtatków finansowych - nie udało się jej zrealizować w skali monumentalnej. Dopiero kilka lat później (1912-1913) - po nieudanym konkursie na nowy (w zamierzeniu tańszy) projekt dekoracji w roku 1910 - zapadła decyzja o wykonaniu mozaikowej dekoracji kopuły i prześtrzeni podkopułowej najśtarszej części katedry. Projekt przygotował Mehoffer, jednak propozycja ta nie miała już wiele wśpólnego ze szkicem z roku 1907. Artyśta wykorzyśtał w nim kompozycję Trójcy Świę­ tej w typie tak zwanej Piety Boga Ojca (Pietas Domini, Pitie de Nośtre Seigneur czy też Notgottes), która frapowała go od roku 1899, kiedy to powśtała pierwsza (zaginiona) wersja tego tematu. Kolejna, z roku 1903 (zachowana w zbiorach MNK, Dom Józefa Mehoffera), również nie miała nic wśpólnego z zamówieniem arcybiskupa Teodorowicza, ale śtała się punktem wyjścia do projektu z roku 1911. Znany z poprzednich kompozycji motyw Trójcy Świętej zośtał w nim dekoracyjnie przetworzony i zakomponowany bardziej symetrycznie, by można go było wykonać w mozaice w weneckim zakładzie Angela Gianesego na Murano - która ozdobiła wnętrze kopuły katedry.

of 1907, he presented wall painting designs which were intended to cover all the walls of the oldeśt part of the cathedra I from the floor to the vaults (inclusive). This design (preserved in the colledions of the National Museum in Krakow, Józef Mehoffer's house), made in the early Chriśtian or Byzantine śtyle, was clearly inśpired by the art of Ravenna and Venice, and even more significantly - by the miniatures of Armenian manuscripts. In 1908, Mehoffer's work was displayed at the Hagenbund Exhibition in Vienna, where it it was universally praised, however - mośtly for financial reasons - the design was never realised in monumental scale. It was only a few years later (1912-1913) - after an unsuccessful bid for a new (intended to be less expensive) design, held in 1910 - that a decision to decorate the dome and the area beneath it in the oldeśt part of the cathedra! with mosaics was made. The design was by Mehoffer, yet this proposal had very little to do with the initial sketch from 1907. For this design, Mehoffer used the composition of the Holy Trinity, the so-called God the Father's Pieta (Pietas Domini, Pitie de Nośtre Seigneur or Notgottes), which had fascinated him since 1899, when he created the firśt (now lośt) version of this composition. Another one, from 1903 (National Museum in Krakow, Józef Mehoffer's House), also did not have anything in common with the commission of Archbishop Teodorowicz, but became a śtarting point for the design from 1911. The motif of the Holy Trinity, known from previous compositions was here re-worked and made more symmetrical so that it could be made into a mosaic in the Venetian workshop of Angelo Gianese at Murano which finally decorated the interior of the cathedral's dome.

The Mosaics Mozaika

Projekt Mehoffera - śtosunkowo niewielka kompozycja (66 x 72 cm, akwarela i gwasz na papierze) - pokazuje wnę­ trze katedry w przekroju podłużnym na całej wysokości, wzdłuż osi wschód-zachód wraz z planowaną dekoracją, zaprezentowaną w najdrobniejszych szczegółach. Przedśtawiono północną ścianę nawy, ścianę tarczową północ­ nego ramienia transeptu oraz przekrój kopuły i środkowej apsydy; częściowo również sklepienia naw bocznych. Całość

54

Rozdział

r.

Mehoffer's design - a relatively small composition (66 x 72cm, watercolour and gouache on paper) - shows the interior of the cathedra! in a longitudinal cross-sedion in its entire height, along the eaśt-weśt axis, together with the planned decoration, presented in every tiny detail. The design comprises the northern wall of the nave, the wall terminating the northern transept and the cross-sedion of the dome and central apse, as well as also some parts of the side walls. The entire decoration, dominated with various shades

Chapter r.

dekoracji, w której dominują różne odcienie nasyconej zieleni, of saturated green, red and gołd, is ornamental in śtyle. czerwieni oraz złoto, ma charakter ornamentalny. Płaszczy­ The wall surfaces are filled with vine ornaments repeatzny ścian wypełniają wić roślinna, powtarzające się motywy ing motifs of Armenian crosses, candleśticks with candles, ormiańskich krzyżyków, lichtarzy ze świecami, złotych gołd crowns and birds, omnipresent among the vines. In koron i wszechobecnych wśród zieleni ptaków. W konsze the conch of the apse there are two medallions with the apsydy widoczne są dwa medaliony z symbolami Ewan- symbols of the Evangeliśts (out of the planned four): Saint geliśtów (z zaplanowanych czterech): św. Marka z lwem Mark with a lion and Saint Matthew with an angel (these i św. Mateusza z aniołem (dosłowne cytaty z miniatur Ewan- are dired quotes from the miniatures in the Skevra Gośpels). geliarza ze Skewry). On the vaults of the narrow chancel aisles, there are Na sklepieniach wąskich naw bocznych, przylegają­ images of the heads of saints in the haloes-medallions (the cych z obu śtron do prezbiterium, w medalionach-nimbach ancient imagines clipeatae). A choir of angels makes up (śtarożytne imagines clipeatae) widnieją głowy świętych . another figurative element, on the wali of the transept: the Kolejny element figuralny tworzą chóry aniołów na ścia­ figures are placed symmetrically either side of the pointnie tarczowej transeptu, rozmieszczone symetrycznie po ed-arch window in the centre. The upper row angels hold obu śtronach ośtrołukowego okna na osi. Aniołowie - ci candleśticks in their hands, worshipping the apocalyptic w górnych rzędach trzymający charakteryśtyczne lichtarze symbols: a lamb lying on a book sealed with seven seals ze świecami - adorują umieszczone poniżej symbole apo- (on the right) and a chalice, seen on the left side of the drakaliptyczne: Baranka leżącego na księdze z siedmioma pie- pery, on a throne flanked with the antithetically arranged częciami (po prawej) oraz kielich, widoczny po lewej na tle figures of two birds. On the same wall, below the window draperii, na tronie flankowanym przez dwa uśtawione anty- and the figures of angels, on a redangular field framed with tetycznie ptaki. Na tej samej ścianie, poniżej okna i anio- ornamental border, there is an image of Adam and Eve in łów, w wydzielonym ornamentalnymi pasami prośtokątnym Paradise, accompanied by animals and seen againśt a backpolu widnieją Adam i Ewa w Raju, w towarzyśtwie zwierząt, ground of leafy plants. The next scene is seen on the wall of the aisle, through na tle bujnej roślinności. Naśtępna scena figuralna mieści się na ścianie nawy the pointed arcade which opens towards the main nave. bocznej, w prześwicie ośtrołukowej arkady otwierającej Mośt probably the scene represents The Baptism of Chriśt. się do nawy głównej. Przedśtawia zapewne chrześt Chry- A pendant to this scene was probably planned on the opposite (south) wali. The dome was to be decorated with the śtusa. Obie te kompozycje miały mieć swoje odpowiedniki na przeciwległej ścianie (południowej). W czaszy kopuły images of the Twelve Apośtles, presented in full figures, sepmiały się znaleźć wizerunki dwunaśtu apośtołów, przedarated from one another with vertical, longitudinal, almondśtawionych w całej pośtaci, oddzielone od siebie pionowymi, shaped fields with a repeated motif of a vase with a flower podłużnymi, migdałowatymi w kształcie polami, z powtaon it, placed upon a tall pedeśtal. The central part of the rzającym się motywem wazonu na wysokiej podśtawie, drum, defined by the line of the upper edge of the four winz umieszczonym w nim kwiatem. Środkowa śtrefa tambura, dows pierced in it, was divided into redangular fields with wyznaczona przez wysokość znajdujących się tam czte- pairs of columns with fantaśtic capitals made of pairs of rech okien, zośtała podzielona na prośtokątne pola parami antithetically arranged birds. These fields would have been filled with a mosaic of colourful patterns and geometrical podwójnych kolumn z fantaśtycznymi kapitelami złożonymi z par odwróconych antytetycznie ptaków. Miała je wypeł­ forms. The lower part of the drum - forming some type niać iśtna mozaika kolorowych wzorów i form geometryczof pedeśtal at its base, juśt above the śpherical triangles of nych. Niższą część tambura - swego rodzaju cokół u jego the pendentives - was to be surrounded with an ornamennasady, tuż nad sferycznymi trójkątami tromp - miał obie- tal border made of crosses inscribed in medallions. All four pendentives were to be decorated with an identical compogać ornamentalny pas złożony z krzyży wpisanych w medasition presenting choirs of angles, resembling those on the liony. Wszyśtkie cztery trompy miały zośtać ozdobione

Józef Mehoffer i katedra

]ózef Mehoffer and the Cathedra!

SS

jednakową kompozycją:

chórami aniołów, podobnymi do tych na ścianach tarczowych transeptu, umieszczonymi w medalionach nałożonych na abśtrakcyjne geometryczne tło wypełniające całą powierzchnię „żagielków", śtworzone

z falujących linii poprzenikanych mozaiką drobniejszych ornamentów. Stara część katedry, oprócz malowideł, miała uzyskać marmurowe okładziny w dolnej partii ścian, a ich krawędzie i archiwolty łuków miały być wykończone ceramicznymi, wypalanymi na czerwono i złoconymi ornamentalnymi pasami. Pasy te, doskonale widoczne na projekcie, miały ponadto śtanowić ramy pól z kompozycjami figuralnymi. Dekoracja miała zośtać wykonana częściowo w formie mozaiki, częściowo w technice freskowej . Zgodnie z propozycją Mehoffera większość dekoracji miała zośtać namalowana; droższą, ale i trwalszą techniką mozaikową pośtanowiono wyróżnić jedynie dekorację ścian tarczowych transeptu, bębna kopuły oraz apsydy ołtarzowej .

20 .

Fragment dekoracji mozaikowej w prezbiterium katedry ormiańskiej

we Lwowie

A fragment of a mosaic adorning the chancel of the Armenian Cathedra! in Lviv

walls of the transept, in medallions againśt the geometrical background filling the entire surface of the pendentives, made up of waving lines śj:>rinkled with a mosaic of smaller ornaments. The lower parts of the walls in the old part of the cathedra!, next to paintings, were supposed to be decorated with marble cladding, with its edges and archivolts of the arches to be lined with ceramic ornamental borders in red with gilding. These borders, clearly seen in the design, were meant to frame the fields with figurative compositions. The decoration was intended to be executed partly mosaic, and partly in frescoes. In accordance with Mehoffer's proposal, the majority of the decorations would be painted; the mosaic technique, being more expensive, but also more durable, was reserved only for compositions on the walls of the transept, on the drum and in the altar apse.

21.

Projekt polichromii katedry

ormiańskiej

we Lwowie, Józef Mehoffer, 1907 Design for interior decorations of the Armenia n Cathedra! in Lviv, Józef Mehoffer, 1907

22.

Personifikacja Wiary, detal mozaiki w pendentywach kopuły katedry ormiańskiej we Lwowie The Personification of Faith, detail of the mosaic on the pendentives of the Armenian Cathedral's dome in Lviv

23. Personifikacja Wiary, detal mozaiki

w pendentywach ormiańskiej

kopuły

katedry

we Lwowie

The Personification of Faith, detail of the mosaic on the pendentives of the Armenian Cathedral's dome in Lviv 24. Fragment dekoracji

mozaikowej w prezbiterium katedry we Lwowie

ormiańskiej

A fragment of a mosaic decorating the chancel of the Armenia n Cathedra! in Lviv

25. Trójca Święta, mozaika w kopule

katedry ormiańskiej we Lwowie The Holy Trinity, a mosaic decorating the Armenian Cathedral's dome in Lviv 26. Wnętrze kopuły w prezbiterium

katedry

ormiańskiej

we Lwowie

The interior of the chancel's dome in the Armenian Cathedra! in Lviv

27. Dekoracja mozaikowa w prezbiterium

katedry ormiańskiej we Lwowie The mosaic decoration in the chancel of the Armenian Cathedra! in Lviv

Jan Henryk Rosen i katedra

Jan Henryk Rosen and the Cathedral

JOANNA WOLAŃSKA

JOANNA WOLAŃSKA

Jan Henryk Rosen (1891- 1982) był synem Jana Bogumiła (1854- 1936), malarza bataliśty wykształconego w Warszawie, Monachium i Paryżu, który w przedśtawieniach bitew, parad wojskowych i w scenach rodzajowych z udziałem żoł­ nierzy gloryfikował - w czasie gdy kraj znajdował się pod zaborami - polskie formacje wojskowe z okresu wojen napoleońskich (zwłaszcza legiony Jana Henryka Dąbrowskiego) oraz Króleśtwa Kongresowego. Jan Henryk wychował się i wykształcił w Paryżu i Lozannie, ale nie odebrał formalnej edukacji artyśtycznej: rysować i malować nauczył się w pracowni ojca. Ponadto w Paryżu przed pierwszą wojną światową miał się „uczyć mozaiki" u Luca-Oliviera Mersona, a w okresie międzywojennym uczęszczał na kursy wieczorowe do Miejskiej Szkoły Sztuk Zdobniczych i Malarśtwa w Warszawie. Początkowo jednak bardziej skłaniał się ku literaturze niż malarśtwu, a wybuch wojny (w której brał udział najpierw w armii francuskiej, a potem w tworzących się formacjach polskich) skierował jego karierę na tory wojskowe i dyplomatyczne: przez pewien czas był sekretarzem Ignacego Jana Paderewskiego i towarzyszył mu między innymi podczas negocjacji w Lidze Narodów w Genewie, decydujących dla kształtu odradzającego się pańśtwa polskiego. Przez rok (1922-1923) był też urzędni­ lólnie z Tadeuszem 1920-1922, fot.

Paweł

Stryjeńskim

Mazur

86. Seminarium Śląskie, Kraków, aleja Mickiewicza 2, Franciszek Mączyński 1926-1928, fot. 87.

67.

Mazur

Kościół św.

1933-1938, fot.

66.

Mazur

Franciszek

Mączeńskiego

85.

Paweł

Szczepana, Kraków, ulica Sienkiewicza 19,

Mączyński,

Paweł

wś}:>ó lnie

69 .

z Zygmuntem Gawlikiem,

Mazur

70.

Dom Wojciecha Weissa, Kraków, ulica Krupnicza 31, Franciszek

Mączyński wśpóln i e

1920-1922, fot.

Paweł

z Tadeuszem

Stryjeńskim,

71.

Mazur

88. Autoportret, Józef Mehoffer, 1897, Muzeum Narodowe w Krakowie, nr inw.

MNK

u-b-867

72.

89. Alegoria Oszczędności, witraż w siedzibie Komunalnej Kasy Oszczędności Miaśta Krakowa, ulica Szpitalna 13-15, Józef Mehoffer, 1933, fot. 90. Alegoria Dobrobytu, Oszczędności Miaśta

Paweł

witraż

Mazur

73.

w siedzibie Komunalnej Kasy

Krakowa, ulica Szpitalna 13-15,

Mazur

Paweł Mazur The Ado ratio n of the Shepherds, Jan Henryk Rosen, 1929, photo Paweł Mazur A fragment of the painting The Ado ratio n of the Shepherds, Jan Henryk Rosen, 1929, photo Paweł Mazur The embrasures of the window on the southern wali (Chriśt in a medallion, Saint James the Greater, Saint John the Evangeliśt), 15th-16th c., before conservation, from the collećtion of the Heritage Academy Alumni Association The embrasures of the window on the southern wali, after conservation, photo Paweł Mazur Sculpture of a lion at the Monument of Glory, Cemetery of the Defenders of Lviv, Rudolf Ind ruch, 1921-1924, photo from the collećtion of the National Digital Archive Building of the „Dniśter" lnsurance Company, 20 Ruska Street, Tadeusz Obmiński, Olexandr Lushpynskyi, 1905-1906, photo: archives of professor Stepan Haiduchok I the collećtion of Oleksandra Krypyakevych The home of Adolf Sega!, 6 Czajkowskiego Street, Zygmunt Kędzierski, Michał Ulam, 1904-1905, photo Ihor Sadovyj The home of Teodor Bałtaban, 21 Halicka Street, Józef Sosnowski, Alfred Zachariewicz, 1909-1910, photo Ihor Sadovyj Department Stare „Magnus", 1 Szpitalna Street, Roman Feliński, 1912-1913, the pośtcard from the archives of Iryna Kotlobulatova and Ihor Kotlobulatov The swimming pool in the Pałace of Sports, 4 Petruszewycza Square, 1932-1934, photo Marek Munz, from the collećtion of the National Digital Archive The Polish Radio Bulidling in Lviv, Antoni Dygat, 1930-1936, the pośtcard from the archives of Iryna Kotlobulatova and Ihor Kotlobulatov The City Elećtric Works building in Lviv, 55 Witowskiego Street, Tadeusz Wróbel, Leopold Karasiński, 1935-1936, photo from the collećtion of the National Digital Archive

Paweł Mazur Rynek krakowski, Józef Mehoffer, 1903, Muzeum Narodowe w Krakowie, nr inw. MNK II 152089 92. Jan Henryk Rosen, ok. 1938, fotografia ze zbiorów Narodowego Archiwum Cyfrowego

74.

Spis ilustracji

List of illustrations

Józef Mehoffer, 1933, fot.

Paweł

Jan Henryk Rosen, 1928, photo

wś}:>ólnie

Siedziba Izby Handlowo-Przemysłowej (Dom pod Globusem), Kraków, ulica

Mazur

62. A fragment of the painting The Crucifixion (centurion),

Mazur

Stryjeńskim,

Paweł

A fragment of the painting The Crucifixion (Saint Gregory Jan Henryk Rosen, 1928, photo

i klasztor Karmelitanek Bosych, Kraków,

Łobzowska

z Tadeuszem Bo.

Paweł

of the Euchariśt

Saint John), Jan Henryk Rosen, 1929,

Paweł Mazur The Crucifixion - a painting on the southern 58. wali of the transept, Jan Henryk Rosen, 1928, photo Paweł Mazur 59. A fragment of the painting The Crucifixion, on the southern wali of the transept, Jan Henryk Rosen, 1928, photo Paweł Mazur

78. Gmach Towarzyśtwa Przyjaciół Sztuk Pięknych (Pałac Sztuki), Kraków, plac Szczepański 4, Franciszek Mączyński, 1898-1901, fot.

Chriśt,

photo

fotografia ze zbiorów Narodowego Archiwum Cyfrowego 75.

Inśtitution

A fragment of the painting The

91.

75.

The Social Insurance

lnśtitution

12 Zielona Street, Jan

Bagieński,

headquarters, 1937-1939, photo

Paweł

Mazur

231

93. Św. Antoni Padewski (tryptyk}, tempera i olej na desce, Warszawa, kościół

Przedmieściu,

Jan Henryk Rosen, 1923, fot. Joanna kościół

na desce, Warszawa, przy Krakowskim

w kościele

(św. św. Mikołaj

96.

św.

Leśnej Miłosierny,

z Miry, Jan Nepomucen, Julian

Str yjeński,

Przemyślu: Powołanie apośtołów Jakuba

RP

z Arymatei, katedra

św. św.

w kaplicy

św.

Józefa

w kaplicy

Street, Franciszek of Zdzisław

RP

kaplicy

św.

USA),

1957-1965, fot. Joanna

Paweł

103. Prof. dr hab. Jacek Purchla, Kultury, inauguracja

VIII

O

dziedzićtwie

na

Wykład

88.

Centrum

Dziedzićtwa,

2013,

przełomie

otwarty Akademii otwarty Akademii

Paweł

Paweł

wieków", 2018, fot.

Dziedzićtwa, Paweł

Paweł

Mazur

Stryjeński,

Stryjeński,

1920-1922,

Mazur

USA,

1957-1965, photo Joanna

Wolańska

101. The interior of the Chap el of Saint Thomas Aquinas at Staint USA,

1957-1965, photo Joanna Wolańska 102. The Raven House - the seat of the International Cultural Centre Paweł

Mazur

103. Prof. Dr. Jacek Purchla, International Cultural Centre, Inauguration of the 8th Academy of Heritage, 2013, photo Micha! Ra mus direćtor

Agata

Wąsowska-Pawlik

and

in Krakow, inv. no

of the guard. Heritage at t he tur n of the 20th and

MNK

II-b-867 śtained-glass

panel in

2018, photo

śtained-gl ass

Paweł

Mazur

panel in Paweł

Mazur

Th e Main Square ofKrakow, Józef Mehoffer, 1903, MNK II 152089

the National Museum in Krakow, inv. no

collećtion

Warsaw, Seminary Church (formerly: Carmelite) on Krakowskie Przedmieście,

Jan Henryk Rosen, 1923, photo Joanna

Wolańska

94. A fragment of triptych Saint Anthony ofPadua, tempera and oil on board, Warsaw, Seminary Church (formerly: Carmelite) on Krakowskie Przedmieście,

Paweł

Jan Henryk Rosen, 1923, photo Joanna Wolańska

List of illustrations

21śt

centuries",

Mazur

105. The Academy of Heritage Open

Lećture,

Stadtmuseum Berlin, 2018, photo 106. The Academy of Heritage Open

93. Saint Anthony ofPadua (triptych), tempera and oil on board,

Spis ilustracji

Jan Henryk Rosen, 1939,

Prof. Dr. Jacek Purchla during the public discussion "The changing

of the National Digital Archives

232

D .C.,

The Self-portrait, Józef Mehoffer, 1897, the National Museum

92. Jan Henryk Rosen, c. 1938, photo from the

Mazur

Peter and Saint Paul in Washington,

104. Prof. John Tunbrdige,

13-15 Szpitalna Street, Józef Mehoffer, 1933, photo 91.

of the Embassy of the Republic of Poland,

D .C., USA

in Krakow, photo

the building of the Communal Saving Bank of the City of Krakow,

prof. Bohdan

collećtion

Catherine's Military School in Anaheim, California,

Mazur

90. T he Allegory of Prośperity, a

Paul Spies,

Mazur

Dziedzićtwa,

together with Tadeusz

13-15 Szpitalna Street, Józef Mehoffer, 1933, photo

pt. ,,Zmiana warty.

the

Washington

School in Anaheim, California,

Krakow, 1 Wielopole

the building of the Communal Saving Bank of the City of Krakow,

Wąsowska-Pawlik

śpotkania

Pałace,

Mazur

89. The Allegory of Frugality, a

Cherkes, Politechnika Lwowska Uniwersytet Narodowy, 2018, fot.

Paweł

Paul in Washington, D.c., Jan Henryk Rosen, 1939, photo from

100. The Chapel of Saint Thomas Aquinas at Saint Catherine's Military

Mazur

The home of Wojciech Weiss, Krakow, 31 Krupnicza Street, photo

edycji Akademii

Stadtmuseum Berlin, 2018, fot. 106.

Mączyński

Paweł

Paweł

Franciszek Mączyński together with Tadeusz

Centrum

Ramus

i prof. dr hab. Jacek Purchla podczas Wykład

Street, Franciszek

Th e En tom bment of Chriśt, painting in the Cha pel of Saint Joseph of Arimathea, Cathedra! Church of Saint Peter and Saint

photo from the collećtion of the Em bassy of the Re public of Poland, Washington D.C., USA

based on the conception

1933-1938, photo

1920-1922, photo

photo

Mazur

Międzynarodowe

Mączyński

Mączeński,

98.

co ll ećtion

D.C., USA

the Chapel of Saint Joseph of Arimathea, Cathedra! Church of Saint

1933-1938,

Franciszek Mączyński together with Zygmunt Gawlik, 1926-1928,

1957-1965,

Międzynarodowego

104. Prof. John Tunbridge, dyrektor Agata

105.

USA),

Mazur

86. The Silesian Seminary, Krakow, 2 Mickiewicza Avenue,

87.

Kultury w Krakowie, fot.

Michał

Wolańska

Wolańska

102. Kamienica Pod Kruki, siedziba

fot.

Katarzyny

Tomasza z Akwinu w Szkole Wojskowej

Katarzyny w Anaheim (Kalifornia,

fot. Joanna

św.

Paweł

Jan Henryk Rosen, 1938, photo from the

D.C.,

99. A fragment of the painting The Entombment of Chriśt, painting in

Mączyński,

85. Bazar Polski (Polish Baazar) - Press

w Waszyngtonie

Tomasza z Akwinu w Szkole Wojskowej

Mazur

Mazur

św.

św.

Mączyński

Paweł

84. Saint Stephen's Church, Krakow, 19 Sienkiewicza

do grobu, malowidło Józefa z Arymatei, katedra św. św. Piotra i Pawia

w Anaheim (Kalifornia, św.

Paweł

malowidła Złożenie Chryśtusa

Ambasady

Wnętrze

photo

RP

The G/ory of Polish Arms, The Em bassy of the Republic of Poland, of the Embassy of the Republic of Poland, Washington

Mazur

19 Sienkiewicza Street, Franciszek

97.

Induśtry

83. The interior of Saint Stephen's Church, Krakow,

Piotra i Pawła w Waszyngtonie,

w Waszyngtonie, Jan Henryk Rosen, 1939, fotografia ze zbiorów 100. Kaplica

Paweł

1937, photo Karolina Marciniak Washington

1904- 1906, photo

Przemyśl:

James and John; The Supper

in Emaus; Conversion of Saint Pau l; Saint Peter Leaving

Mazur

The Church of the Sacred Heart of Jesus, Krakow, 26 Kopernika

Street, 1909 - 1921, photo

malowidło

Jan Henryk Rosen, 1939, fotografia ze zbiorów Ambasady w Waszyngtonie, 99. Fragment

Stryjeński,

Apośtles,

the Catacombs (The Blessing of Saint Peter}, Jan Henryk Rosen,

82. The interior of the Sacred Heart of Jesus, Krakow, 26 Kopernika

w Waszyngtonie

do grobu,

Square,

Mazur

Street, Franciszek Mączyński, 1909-1921, photo

Polskiej

w Waszyngtonie, Jan Henryk Rosen, 1938, fotografia ze zbiorów

Szczepański

Paweł

(the Globe House), Krakow, 1 Długa Street, Franciszek together with Tadeusz 81.

Rzeczypośpolitej

96. Paintings in the cha pel of the Higher Seminary in

Street, Franciszek Mączyński together with Tadeusz Paweł

Church in Podkowa

Rosen, 1936, photo Wojciech Holnicki

1903-1906,

80. Headquarters of the Cham ber of Commerce and

Piotra), Nawrócenie Szawła, Jan Henryk Rosen, 1937,

Ambasady

Stryjeński

The Commissioning of the

1903-1905, photo

Chriśtopher's

(Saint Nicholas of Myra; Saint John of Nepomuk; Saint

Julian the Merciful and Saint Raphael the Archangel), Jan Henryk

Mazur

Łobzowska

40

Ambasada

Leśna,

79. The church and nu n nery of the Discalced Carmelite Nuns, Krakow,

w kaplicy Wyższego Seminarium Duchownego

Złożenie Chryśtusa

together with Tadeusz

Paweł

Rafael}, 1936, Jan Henryk Rosen, fot. Wojciech Holnicki

Chwała oręża polskiego,

95. Stained-glass windows in Saint

Mazur

Franciszek Mączyński, 1898-1901, photo

fot. Karolina Marciniak

101.

photo

Malowidła

św.

Paweł

78. The Fine Arts Society building, Krakow, 4 Krzysztofa w Podkowie

i Jana, Wieczerza w Emaus, Św. Piotr wychodzą.cy z katakumb (Błogosławieńśtwo

98.

M ącz y ński

Archanioł

w

97.

Xawery Dunikowski, photo

Jan Henryk Rosen, 1923,

Wolańska

fot. Joanna Witraże

of Franciszek Mączyński, located at the Church

77. The Old Theatre, Krakow, 5 Jagiellońska Street, Franciszek

seminaryjny (dawniej karmelitów)

Przedmieściu,

Buśt

of the Sacred Heart of Jesus, Krakow, 26 Kopernika Street,

Wolańska

94. Fragment tryptyku Św. Antoni Padewski, tempera i olej

95.

76. The

seminaryjny (dawniej karmelitów} przy Krakowskim

Paweł

Lećture,

Paul Spies, Mazur prof. Bohdan Cherkes,

Lviv Politechnic National University, 2018, photo

Paweł

Mazur

Wydawca

Plany przebudowy katedry autorśtwa Franciszka

Published by

ze zbiorów Biblioteki Naukowej MCK Plans of the cathedral's rebuilding by Franciszek Mączyński from the collećtion of the rcc 's Scientific Library

Międzynarodowe Centrum Kultury International Cultural Centre

Kraków

Mączyńskiego

-

2019

Redakcja Edited by Paulina Foszczyńska Tłumaczenia

Autorzy tekśtów Texts written by Paweł Baranowski, Dorota Janiszewskia-Jakubiak, Żanna Komar, Agata Wąsowska-Pawlik, Michał Wiśniewski, Joanna Wolańska Opieka merytoryczna i koncepcja assiśtance

Translation Katarzyna Spiechlanin, Aleksandra Kamińska EN, Nataliya Rymska, Halina Czuman, Żanna Komar, Anaśtasiia Podorozhnia UA, Piruz Mnatsakanyan AM Korekta

wyśtawy

Michał Wiśniewski

Proof-reading Barbara Górska

Projekt graficzny albumu i druków towarzyszących wyśtawie Graphic design of the album and exhibition materials Wojtek Kwiecień-Janikowski

i łamanie and typesetting Wojtek Kwiecień-Janikowski

Zdjęcia

Koordynacja i organizacja Co-ordination and organization Ewa Wojtoń

Conceptual

and exhibition content

PL,

Joanna Wolańska

EN

Skład

DTP

Photographs Paweł Mazur, Karolina Marciniak, Ihor Sadowy, Wojciech Holnicki, Michał

Ramus, Joanna Wolańska, Marcin Wąsik (fotografie planów przebudowy katedry /photographies of the plans of the cathedral's rebuilding), fotografie ze zbiorów Stowarzyszenia Absolwentów Akademii Dziedzićtwa /photographies from the collećtion of the Heritage Academy Alumni Association, Pracownia Fotograficzna Muzeum Narodowego w Krakowie /Photography Studio of the National Museum in Krakow, ze zbiorów Ambasady RP w Waszyngtonie /from the collećtion of The Embassy of the Republic of Poland, Washington o .c ., ze zbiorów profesora Stepana Haiduczka (kolekcja Oleksandry Krypiakiewycz) /from archives of professor Stepan Haiduchok (the collećtion of Oleksandra Krypyakevych), pocztówki z kolekcji Iriny i Ihora Kotłobułatowych / pośt-cards from

Druk i oprawa Printed and bound by Drukarnia Skleniarz Wydanie ru poszerzone Extended third edition

the collećtion of Iryna Kotlobulatova and Ihor Kotlobulatov, ze zbiorów Biblioteki Narodowej w Warszawie /from the collećtion of the National

Zapraszamy do księgarni internetowej Visit our online bookshop

Library in Warsaw, ze zbiorów Narodowego Archiwum Cyfrowego /from the collećtion of National Digital Archives

www.mck.krakow.pl

organizatorzy

orga nisers

Ml~DZYNARODOWE (ENTRUM

KULTURY INTER NATIONAL

(ULTURAL (ENTRE

~

MUZEUM PAŁACU

POLONIKA

Króla Jana III W WILANOWIE

Patronat honorowy Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego

The Honorary Patronage of the Minister of Cultural and National Heritage prof. dr hab. Piotr Gliński

Ministerstwo

Kultury

i Dziedzictwa Narodowego.