Summa Philosophica - Vol.1 Logica et Ontologia

Citation preview

SUMMA

PHILOSOPHIC A Volumen I

LOGICA ET ONTOLOGIA

TYPOGRAPHIE FIRMIN-DIDOT ET C*“. — MESNIL (EURE)

SUMMA

PHILOSOPHICA IN USUM SCHOLARUM AUCTORE

F. THOMA MARIA ZIGLIARA o ORDINIS PR.EDICATOROI

S.

R.

E.

EDITIO

CARDINALI

QUARTADECIMA

VOLUMEN I

LOGICA ET ONTOLOGIA

PARIS Gabriel

BEAUCHESNE

&

Cie, fediteurs

ANCIENNE L1BRAIRIE DELHOMME & BRIGUET

117, Rue de Rennes, 117 igo5 Tous droits reserves. DEPOT A ETON: 3, Avenue^de /’Archeveche.

Nemini sine Auctoris facilitate praesens opus edere liceat.

MARLE MATRI

DEI

PRvEFATIO

Prim® editioni pramissa. Romae, 1876.

Postvulgataslnstitutionesphilosophicas Cajetani Sanseverino, Matthaei Liberatore, Zephirini Goazalez, quae maninus omnium reruntur. inutile aid saltern

inopportunum

molem

hac

Summa

mihi

videbatur

Philosophica

librorum

augere.

Sed

aliorum prsevaluit opinio et pene impulit ut opus, quod jamdiu in scrinio reposueram, publici juris facerem. En ratio hujus Operis.

In quo sic in-

sisto vestigiis S. Thomae, ut tamen non auctoritati affirmanti, sed exploratae rationi cedam. Quamvis autem AngeliciDoctoris doctrinissim addictissimus, non propterea aut nihili aut parvi facio recentiores magistros: veritatem enim, a quocumque dicatur, libenter amplector, sicut quse mihi erronea viden-

tur, aperte et sine personarum acceptione refello — Quia vero in usum Scholarum scribo, brevitati sine perspicuitatis jacturapro meis viribus consulo ; unde quaestiones inutiles sedulo devito, formam scholasticam adhibeo, et quae mihi visa sunt minus necessaria, perutilia tamen adolescentibus et silentio non premenda, in Nods refero. Hinc Sitmma haec Philosophica ita triennio accommodatur ut etiam biennio commode tradi possit.

APPROBATION ES

(Praemiss® prim® editioni. — Rom® ex typography 9. G. de Propaganda Fide, 1876.) y Jussu Reverendissimi P. M. Fr. Josepiii Mari® Sanvito Vicarii Denerans totias Ordinis Pr®dicatorum, legimus qua majori potuimus sedulitate Opus inscriptum Summa Piiilosopiiica in usum Sciiolarum aoctore P. F. Tiioma Mabia Zigliara Ordinis Pr®dicatorum, llludque summopere probamus non tantum quod nihil tidei.ac boms moribus adversum conlineat, sed et eo potissimum nomine quod Auctor Sancti Thom® Aquinatis docliinis innixus, cujus mentem plane ast assecutus, qu®stiones omiies etiam recentissimas, ut in votis erat, ordine, porspicuitate atque argumentorum vi exponit ac decernit. Quapropter pr®fatum opus edendum esse censemus. Datum Rom® in Conventu S. Mari® supra Minervam die Feslo Translations S. Thom® Aquinatis. 28 Januarii 1876. Fr. RAYMUNDUS BIANCHl S. T. Magister et Procurator Generalis Ord. Pr®d. Fr. PAULUS CARBO Magister et Theologus Casanatensis Ord. Pr®d.

NOS, Fr. Josepiius M. Sanvito Sacr. Theol. Professor, ac totius Ordinis Pradicatorum humilis V. Generalis et Servus, Facultatcm concedimus A, R. P. F. Thom® M. Zigliara Ord Nostri, S. Theol. Magistro, et Collegii D. Thom® de Urbe Regcnti, typis evulgandi opus, cui titulus Summa Philosophica in usum SciiolaRi'M, etc., jam revisum et approbatum a duobus Ord. Nostri Tbeologis. — In quorum fidem, etc. Datum Rom® in Conventu Nostro S. Mari® supra Minervam. Die VII Martii, sacra Doctori Angelico S. Thom® Aquinati. Fr. JOSEPHUS M. SANVITO V. Generalis Ordinis. ioc. f Sig. Fr. HYACINTHUS MARCIII Magister Provincialis Daci® et Socius Registr. pag. 252.

IMPRIMATUR P. Fr.

ViHCENTius

M.

Gatti

Ord. Pr®d. S. P. Ap. Mag.

EJUSDEM AUCTORIb

Sagglo sui principi del tradizionalismo. — VoL 1, iu-8°. Osservazioni sopra alcune interpretazioni della dottrina ideologica di S. Tommaso di Aquino del prof. G. C. Ubaghs. — Opusc. in-8°. Della luce intellettuale e dell’ Ontologismo. — Vol. 2, in-8°. De mente Concilii Viennensis in deflniendo dogmate unionis anim® humanae cum corpore, etc. — Vol. 1, in-8°. II Dimittatur e la spiegazione datane dalla S. Congregazione dell’Indice. — Opusc. in-8°. Commentaria S. Thom® in Aristotelis libros Perihermeneias et Posteriorum Analyticorum, cum synopsibus et annotationibus. — In fol. — Vol. i nov® edit. Opp. S Thom®. Rom®, 1882. Prop®deutica ad sacram Theologiam, in usum Scholarum, seu Tractatus de ordine supernaturali. — Vol. 1, in-8°.

DE PHILOSOPHIA IN GENERE

✓

I. Philosophi et philosophise vocabula. Omnes, qui in rerum contemplatione studia ponebant, sapientes et habebantur et nominabanlur; idque eorum nomen usque ad Pythagorao manavit mtatem : quem, ut scribit auditor Platonis Ponticus Heraclides, vir doctus in primis,Philiunthemferunt venisse, eumque cum Leonte, Principe Phliasiorum, docte et copiose disseruisse quaodam. Cujus ingenium et eloquentiam quum admiratus esset Leon, quaesivisse ex eo, qua maxime arte confideret. At ilium, artem quidem se scire nullam, sed esse philosophum. Haec Tullius, Libro V. Tusculan. Bispp. Cap. III. Philosophi igitur et philosophise vocabula invectasunt aPythagora;atres antiquissima. Philosophus enim (tpiXouocpo; a (p iAo dicatum,ut ab eo neque mentis consideratione divelli possit quin pereat ejus natura, atque proinde, ipso posito, universalileret necessario ponitur prsedicatum. Ita, habere causam, ideo inteliigimus convenire necessario et universalilcr cffectui, quia inteliigimus effectus naturam perimi si ipsi exigenlia causae auferatur. Impossibile igitur est concedere universali¬ tatem et necessitatem prsedicati in aliquo subjeeto, etnegare hujusmodi praedicatum includi in ipsa ratione subjecti : consequenter judicia synthetica-a-priori, quae habent, fatente Kantio, priores conditiones, habent a fortiori et alteram de inclusione prsedicati in notione subjecli; ac proindeilla judi¬ cia revera sunt analyiica absolute et a priori.

CAPUT SECUNDUM DE PROPOSITIONIS NATURA EJUSQUE SPECIEBUS

Prologus. Designata natura judicii, sequitur, juxta ordinem determinatum in prologo ad hunc librum, ut agamus de propositions. Propositio vero potest considerari : 1° in seipsa, ut est nuda propositio ; — 2° ut affecta quodam adjuncto, quod ipsam modificat vel multiplicat; — 3° in comparatione ad aliam vel alias propositiones. — Unde Sectio ista de propositione in tria capita dividitur. — Quoadpropositionem in seipsa spectatam, dicemusprimo, depropositionU natura; secundo, de propositionis speciebus ratione materia;, qualilalis ei formas; tertio, denique de speciebus propositionis ratione quantitalis seu extensionis. Admoneo studiosos aaolescentes tractatum de propositionibus ita esse perneces«arium, ut qui ipsum ignoret aut mente non plane percipiat, nunquam naturam raliocinii, a quo scientia in nobis generatur, perspectam habeat, atque proinde sapiens esse nulla ratione possit. Ad nos quod attinet, in hoc tractalu, sicut et in caBteris, ita brevitati sludebimus, ut perspicuitali non noceamus.

76

DIAL. LIB. II. CAP.II. DE PROPOSITIONIS NATURA EJUSQUE SPF.CllIBUS.

ARTICULUS PRIMUS (20)

De propositionis natura. I. Propositionis notio. Propositio nil aliud est quam ipsum mentis judicium verbo, vel alio signo sensibili manii'estatum. Unde et estsignum(10, 1) judicii, et habet quidquid ad naturam judicii pertinet. Ut est signum, propositio dicitur, or alio quajudicia nostra aliis manifestamus; ut continet natu¬ ram judicii; dicitur, oratio enuntiativa uniusdealio, sicut dic¬ tum est dejudicio; denique ut conceptum objeclivum (1, VII) cxprimit, seu ut rem ipsam, ad quam refertur, affirmat esse vel non esse,dicitur, oratio inquaverum velfalsum invenitur. II. Corollarium. Propositio est ipsum judicium sensibiliter cxpiessum. Ergo, sicut dictum est de judicio, ipsa tribus terminis necessario constat, nempe subjecto, copula, et jorcedicato. Unde formula generalis propositionis sicut et judicii est: S est P ; seu, subjcclum est prcedicatum, si judicium est affirinativum ; 5 nonest P; seu, subjcclum non est prcedicatum, si judicium est negativum. — Subjectum et praedicatum dicuntur materia, copula vero forma propositionis. —Et nota for mam propositionis esse semper, ut jam diximus (19, III), verbum substantivum sum, es, est, sive implicite sive explicite positum : quiarevera ipsum solummodo exprimit identitalem, quae inter subjectum et praedicatum affirmatur vel negatur in judicio. Imo in omni propositione verbum istud vel ponitur vel latet saltern in tempore praesenti; sicut haec propositio :Ibant apostoli gaudenles a conspectu concilii, revera continet hunc sensum in quem resolvitur : Aposloli sunt aliqui, qui ibant, etc. — Copula nulcm, ut inquit Angelicus,/.Pen/ierm. Lect. Y.n. 4, semper est ex parte prcedicali, quia revera ipsa affirmat vel negat de pracdicato identitatem ejus cum subjecto. III. Nota I. De terminis in propositione explicite vel im¬ plicite positis. Tribus terminis constare debere propositionem dictumest. Attamen non necesse est utomnesexplicite ponantur. Sint exempla : 1° Deus est ceternus ; — 20 Dcus creat; — 3° Venio. Prima tres terminos habet explicite, et ab antiquis hujus generispropositionesdicebantur,defer/to adjacente; — secunda, quae dicebatur, desccundo adjacente, duos terminos explicite habet, sedin sccundo includitur terlius, quia resol-

ART.

I. DE PRO POSITION IS NATURA.

77

vitur hoc modo : Dcus est creans; — tertia denique, dicta, de primo adjacenlc, uno termino constat, aliis duobus in co inclusis, et hoc modo resolvitur : ego sum veniens. — Notandum praeterea tres terminos intelligi formaliter (11,V et 12,1), Feu quoad sensum, non autem materialiter: quia materialiter possunl esse plures, qui tamen se habentes per modum unius snbjecti vel unius pradicati, nonnisi unum terminum formaJemconstituunt. Ex.: Iniliumsapienticeest limor Domini:quinque habes terminos in bac propositione ; sed inilium sapiential est unum praedicatum, et limor Domini est unicum subjectum. IV. Nota II. De propositione naturali, innaturali et praeter naturam. In propositione subjectum ideo tale nomen sortitur, quia subjicitur prcedicato, a quo ut a forma vel quasi forma denominatur; sicut minus universale intelligitur ut subjectum majori universali (3, II). Unde, naturaliter loquendo, sub¬ jectum inralione comprehensionis (ibid.) ma.]us est praedicato; sed praedicatum majus est subjecto in ratione extensions (3,I).Et revera, in bac propositione: animahumana est immorlalis, praedicatum immortalis latius patet, seu pluribus sub¬ jects, quae non sunt animae humanae, potest convenire : et reapse convenit angelis et Deo. — Ergo in exprimendis propositionibus ' 1° Aut servatur ordo naturalis, ut scilicet praedicatum revera habeat majorem universalitatem quam subjectum, ut in hac propositione : Anima humana est immorlalis: etpropositio dicitur naturalis vel ordinata; — 2° Aut contra se habet, nempe praedicatum ponitur loco naturalis subjecti, et propositio dicitur innaturalis seu inordinata, vel contra ordinem, vel etiam indirecta; ut: aliquod immortale est anima humana; aliqua virtus est juslilia ; — 3° Aut denique subjectum est aeque vel etiam magis universale quam praedi¬ catum, sed praedicatum tamen affirmatur vel negatur de ipso subjecto non ratione sui formalis expressi, sed ratione materialis. Ex. : aliquod candidum est frigidum. In hac pro¬ positione frigidum candido tribuitur, non quia candidum, sed quia subjectum candidi est etiam frigidum (8, iv). Hujusmodi propositiones, quae frequenter occurrunt in scientns et quae in diSputationibus scholasticis prasertim, aequivocationibu’s et sophismatibus occasionem praebent, dicuntur/u-«?Sr ordinem seu prceler naturam, et frequentius etiam per accidens. Unde ilia propositio scholastice distinguenda est hoc modo : candidum per se est frigidum, nego; per accidens, concedo.

78

DIAL. LIB. CAP. II. DE PROPOSITIONS NATUItA EJLSQL'E SPECI ED 13,

ARTIGULUS SECUNDUS (21)

Be divisionibus proposilionum rcitione material, formes el qualitalis. I. Elementa propositionis. Dictum est supra subjectum ct praedicatum esse elementa malerialia propositionis, copulam vero esse elementum formale, seu nexum utriusque. Sed prmterea subjectum et praedicatum, quia termini sunt, possunt habere majorem vcl minorem quantitatem seu extensionem seu universalilatem : haec enim vocabula idem prorsus in Dialcctica significant, ut pluries jam dictum est. Denique propositio ad objeclum refertur, ita scilicet ut propositio sit vera vel falsa ex eo quod objectum ita est vel non est, sicut in propositione dicitur. Veritas et falsitas conslituunt in Dialcctica qualilalcm propositionis. Igitur quatuor sunt pro¬ positionis elementa, malcria, forma, quanlitas et qualilas. II. Divisio propositionis ratione materi®. Nomine materim in propositionibus inlelligimus ralioncs diversas, quibus praedicatum convenil subjecto : aut enim ipsi convenit neccssano aut contingenlcr ; vel si aclu non conveniat, aut potesl salternconvenire, aut convenireest impossibile. Unde ratione materiae, propositio alia est necessaria, alia conlingens, alia possibilis, dia. impossibilis; et dicitur etiam propositio in ma¬ teria necessaria, conlingenti, possibili, impossibili. III. Nota I. Probatur allata divisio ratione sancti Thom®. Hujus divisionis rationcm dilucidc assignat S. Thomas in I.' Pei xhcrm.cn. Lect. XIII. n. 3, in haec verba : « Potest autem accipi... divisio enuntiationum secundum materiam, quee quidem divisio attenditursecundum habitudinemprcedicaliad subjectum. Nam si proedicatum per se insit subjecto, dicitur esse enuntiatio in malcria necessaria vel nalurali; ut cum dicitur, homo esl animal, vel homo est risibilis. Si vero prsodicatum per se repugnet subjecto quasi excludens rationem ipsius, dicitur enuntiatio esse in materia impossibili sive remota; ut cum dicitur, homo esl asinus. Si vero medio modo se habet prmdicalum ad subjectum, ut scilicet nec per se repugnet subjecto nec per se insit, dicitur enuntiatio esse in materia possibili vel contingenti. )> Haec omnia consonant iis quae dicta runt (19, III) circa divisionem judiciorum in judicia a priori,

ART. II. DE DIVISIONIBUS PROPOSITIONUM RATIOXE MATERI.E, ETC.

7dicalum. Consequenter, per se, neque supponit distributive, neque collective, sed disjunctive tantum. Tkrtia regula. Ut autem in praxi determinelur exlensio propositionis indefinite, addatur subjecto signum universale, omne, nullum, etc. Si cum hacadditione propositio est vera, subjeclum est distributive acceptum ; si falsa, est acceplum

84 DIAL. LIB. II. CAP. II. DEPROPOSITIONIS NATURA EJUSQOE SPECIEBD3.

disjunctive. — Ita : Homines sunt rationales ; homines sunt sapientes. Verum est, omnes homines sunt rationales; falsum, orrmes homines sunt sapientes. Ergo homo in primaproposilione sumitur distributive ; in secunda propositione sumitur dis¬ junctive. IV. Nota. Da triplici distributione subjecti. Haud semper metaphysice loquimur, sedquandoquewio?‘ahw/?,etc.),diciturcoMse9'we?is,seu2/tes*s. II. Species propositionis hypothetic®. Propositio hypotheticadividi potest in condilionalem,disjunctivam et conjunclivam. — Conditionalis, quae etiam communiter hypolhelica dicitur, et ad quamceteraerevocantur,estillaquae componilur ex propositionibus simplicibus unitis per parliculas conditionales, si, etc., ut in exemplo citato, n. I. Quoad vero leges, quibus propositiones conditionales subjici debent ut verao sint, in antecessum animadverti generatim debet, veritatem propositionis conditionalis abstrabere a veritate propositiopum simpriciurn ex quibus resultat, et unice attendi ex nexu

90

DIALECT. LIB. II. CAP. III. DE PROPOSITIONIBUS COMPOS1TIS, ETC.

inter conditioner!! et condilionatuni, ut dictum est de propositionibus causalibus (23, IV). Unde falsa cat h*c propositio conditionalis: Si Tullius fuit Consul Reipublicce Romance, fuit romanorum eloquenlissimus; quamvis ulraque propositio simplex verasit. Priua regula. Affrmata conditione affrmari debet condilionalum; — at non vice versa affirmalo conditionalo affir¬ mari debet conditio. Ratio est, quia conditio, in ordine logico, poniturutcausa necessariaa qua condilionalum est insepara¬ ble: secuspropositioconditionalisestfalsa;unde, ipsaconditioneposita, ponitur et conditionatum At contra, conditionatum aliunde potest esse verum quam ab ipsa conditione. Ex: Si Petrus habet scientiam, habel ingenium. Si affirmes quod Petrus habeat scientiam, debes affirmare quod Petrus habeal ingenium. At non vice versa. Ratio est, quia scientia sine ingenio non habetur; at ingenium'dari potest sine scientia. Secunda regula.Negato conditionalonegari debet conditio; — at non vice versa, negata conditione negari defied vi logic* conditionatum. H*c secunda regula est corollarium prim*. Nam conditionatum vi logic* datur quasi etfectusnecessarius condilionis; igitur, ipso non posito, signumcertum est quod conditio non veriiicatur. At contra condilionalum ipsum aliunde, ut diximus, quam a conditione potest verum esse ; ergo negata conditione, non sequilur quod conditionatum simul negari debeat. Exemplo resclarior fiet: Si Petrus currit, Petrus movelur; si negeturquodPe/rws moveatur, vere sequitur quod Petrus non currat; at si negetur quod Petrus currat, nullo pacto sequitur quod Petrus non moveatur. — Plura ha¬ bet circa propositiones conditionales Auctor Opusculi, cui titulus : Summatolius Logice Aristotelis ; Tract. De interpre¬ tation, seu De enuntiatione, cap. XIV. De enunlialione hxjpothetica el de tribus speciebus ejus (Inter opuscula S. Thom* Ed. P., opusc. XLVUI, fol. 27). III. Propositio hypothetica disjunctiva. Propositio liypothetieadisjunctivacomponiture£/mOj»osz