Sarı Defterdekiler: Folklor Derlemeleri [2 ed.] 978975363742X

Citation preview

Yaşar Kemal .

SARI DEFfERDEKILER Falklor Derlemeleri Hazırlayan: Alpay Kabacalı

DEFTERDEKiLER Folklor Derlemeleri

SARI

Yapr Kemal1923'te Adana'nın Osmaniye ilçesine bağlı Hemile (şimdi Gökçedam) köyünde doğdu. Adana Ortaokulu'nun son sınıfından ay­ nldı. Pirinç tarlalarında su bekçiliğinden öğretmen vekilliğine, kundu­ raa çıraklığından kütüphane memurluğuna dek pek çok işte çalıştı. Bu arada şiir yazmakla ve folklor derlemeleri yapmaktaydı. Ağıt derleme­ lerinin bir bölümü 1943'te Agıtlar I (Adana Halkevi Yayınlan) adıyla ya­ yımlandı. İlk öykülerini ve sonradan kaybolan "Demir Çarık" ile "Hü­ yükteki Nar Ağaa" romanlannı 1940'lann ikinci yansında yazdı. 1951'de İstanbul'a gelip çalışmaya başlııdığı Cıımhııriyet gazetesinde yayımlanan ropörtapan geniş ilgi uyandırdı. 1963'e dek çalıştığı bu gazeteden ayrıldıktan sonra gazeteciliği bıraktı. Türkiye İşçi Parti­ si'nde etkin görevler üstlendi (1963-69); Türkiye Yazarlar Sendika­ sı'na (1974-75) ve PEN Yazarlar Derneği'ne (1990-91) kurucu başkan seçildi. Yapıtlanyla , Türkiye'de "Varlık Roman" (1956), "Madaralı Ro­ man" (1974), "Sedat Simavi Vakfı Edebiyat" (1985), "Orhan Kemal Ro­ man" (1986) ödülleri ve "Kültür Bakanlığı Büyu k Ö dülü" olmak üze­ re pek çok ödüle değer görüldü. "Del Duca" (Fransa, 1982), Centre Mediterraneen de Litterature'ün "Akdeniz Edebiyat" (Fransa, 1996) ve "Nonino" (İ talya, 1997) ödülleriyse aldığı -toplamı onu bulan­ uluslararası ödüller arasında yer alır. Halk anlahlarına, halk şiirine büyük değer veren Yaşar Kemal'in, derlemelerinin çoğu kaybolsa da Agıtlar, Oç Anadolu Efsanesi (Köroğ­ lu, Karacaoğlan, Alageyik), Gökyüzü Mavi Kaldı (S. Eyuboğlu ile) gibi çalışmalan doğrudan doğruya bu konularla ilgilidir. Eserlerindeki destan ve halk anlatısı tadı gençlik yıllanndaki derleme çalışmaları­ nın izlerini taşır.

Alpay Kabacalı 1 Eylül 1942 tarihinde Antalya'da doğdu. İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi'nde okudu, bağımsız yazar olarak çalı­ şıyor. 1976-1989 arasında Türkiye Yazarlar Sendikası'nın yönetim ku­ rulunda görev yapan Alpay Kabacalı, 1997-2001 arasında PEN Yazar­ lar Derneği'nin başkanlığında bulundu. 1999'dan bu yana Bilim ve Edebiyat Eseri Sahipleri Meslek Birliği'nin (BESAM) başkanı. Alpay Kabacalı'nın 1987'de Türkiye Gazeteciler Cemiyeti'nin Basın Üzerine Araşhrma Ö dülü'nü kazanan Türk Yayın Tarihi (ikinci bası­ mı Türk Kitap Tarihi adıyla, 1989), Türkiye'de Basın Sansürü (1990), Türk Basınında Demokrasi (1994), Kültürümüzden Insan Adaları (röpor­ tajlar, konuşmalar 1995, 2007), Türkiye'de Matbaa Basın ve Yayın (2000) gibi basın ve yayın tarihi incelemeleri yanında genel tarihle ilgili eserleri (Arap Çöllerinde Türkler, 1990; Türkiye'de Gençlik Hareketleri, 1992; Türkiye'de Siyasal Cinayetler, 1993; Geçmişten Günümüze Istanbul, 2003; Bilinmeyen Yönleriyle Cumhuriyet Tarihi, 2004; Nesnel Tarihin Prizmasından Abdülhamid, 2005; Osmanlı Devleti'ni Avrasya lmparator­ lugılna Dönüştüren Hükümdar Fatih Sultan Mehmed, 2006) ve şairleri­ miz, yazarlanrru7 ;;zerine monografik kitaplan yayımlandı.

Yaşar Kemal'in YKY'deki kitapları: Fırat SuyuKan Akıyor Baksana-Bir Ada Hikayesi 1 Karıncanın Su içtiği Bir Ada Hikayesi 2 Tanyeri Horozları Bir Ada Hikayesi 3 İnce Memed 1-4 Ortadirek- Dağın Ote Yüzü 1 Yer Demir Gök Bakır- Dağın Ote Yüzü 2 Ölmez Otu- Dağın Ote Yüzü 3 Demirciler Çarşısı Cinayeti Akçasazın Ağaları 1 Yusufçuk Yusuf- Akçasazın Ağaları 2 YağmurcukKuşu- Kimsecik 1 KaleKapısı- Kimsecik 2 Kanın Sesi- Kimsecik 3 Teneke Binboğalar Efsanesi Ağrıdağı Efsanesi Hüyükteki Nar Ağacı Yılanı Öldürseler DenizKüstü Al Gözüm Seyreyle Salih Kuşlar da Gitti Filler Sultanı ileKırmızı Sakallı Topa!Kannca San Sıcak Üç Anadolu Efsanesi Çakırcalı Efe Nuhun Gemisi Bu Diyar Baştanbaşa 1 Yanan Ormanlarda Elli Gün- Bu Diyar Baştanbaşa 2 Peri Bacalan- Bu Diyar Baştanbaşa 3 Bir BulutKaynıyor- Bu Diyar Baştanbaşa 4 Allahın Askerleri Baldaki Tu Ağacın Çürüğü Ustadır Arı Zulmün Artsın Ağıtlar Gökyüzü MaviKaldı (S. Eyuboğlu ile) YaşarKemalKendini Anlatıyor- Alain Bosquet ile Görüşmeler San Defterdekiler -

-

-

-

·

Alpay Kabacalı'nın YKY'deki kitapları: Kültürümüzden İnsan Adaları Sarı Defterdekiler

YAŞARKEMAL o

SARI DEFTERDEKILER Folklor Derlemeleri

HAZlRLAYAN:

ALPAY KABACALI

0130 iSTANBUL

Yapı Kredi Yayınlan. 847 Şiir o 81 San Delterdekiler-Folklor Derlemeleri 1 Yaşar Kemal Hazırlayan: Alpay Kabacalı Kitap editörü: M. Sabri Koz Kapak tasanmı: Nahide Dikel Baskı: Üç-Er Ofset

Y üzyıl Mah. Massit5. Cad. No: 15 Bağcılar/İstanbul

ı. baskı: YKY, İstanbul, Temmuz 1997 2. baskı: Türkiye İş Bankası Külhir Yayınlan, İstanbul, 2002 YKY'de gözden geçirilmiş 2. baskı: istanbul, Ağustos 2007 ISBN 978-975-363-742-X ©Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık Ticaret ve Sanayi A.Ş., 2007 Sertifika No: 1206-34.()()3513 Bütün yayın haklan saklıdır. Kaynak gösterilerek tanıhm için yapılacak kısa alıntılar dışında yayıncının yazılı izni olmaksızın hiçbir yolla çoğaltılamaz. Yapı Kredi Kültür Sanat Yayıncılık Ticaret ve Sanayi A.Ş. Yapı Kredi KüHür Merkezi . . lstiklal Caddesi No. 161 Beyoğlu 34433 Istanbul Telefon: (0 212) 252 47 00 (pbx) Faks: (O 212) 293 07 23 http://www.yapikrediyayinlari.com . e-posta: ykkultur®ykykultur.com.tr Internet satış adresi: http:/ /yky.estore.com.tr http: 11 alisveris.yapikredi.com.tr http://www.yapikredi.com.lr

Içindekiler 7

Sarı Defterdekiler (Yaşar Kemal) 9 • Bu Kitabın Öyküsü (Alpay Kabacalı) •

15

•

KOŞMALAR-SEMAILERVARSACILAR

17 • Karacaoğlan' dan 57 • Dadaloğlu'ndan 61 • Öksüzoğlan'dan 82 • Serbesti' den 104 • Deli Boran'dan 111 • Kul Mustafa'dan 112 • Elbeylioğlu'ndan 114 • Süleyman Paşa' dan 115 • Hal'loğlu'ndan [Haliloğlu] 116 • Aşık Osman' dan 117 • A şık Hüseyin'den 118 • Kul Abdurrahman'dan 120 • A şık Hakkı' dan 121 • A şık İsmail'den 122 • Seyyit Hamza'dan 123 • Aşık Dede Ünal'dan 131 • Halil Çelebi'den 133 • Aşık Bekir' den 135 137 139

•

DESTANLAR

•

Ekinci Destanı Kargayla Çiftçi

•

141 143 145 147 149 150 151 152

• • • • • • • •

Maraş Harbi Destanı Sivrisinek Destanı Cennet Kızın Destanı Koca Şeytan Sıçan Destanı Bit-Pire Destanı Askere Gidenler İçin Emiş Hanım'ın Mektubu

155 157 158

•

TÜRKÜLER

•

Ceren Türküsü Yemen Türküsü

159 161 162 163

•

ACITLAR

•

164

•

Vahap'ın Ağıdı Hüseyin Ağa'nın Ağıdı Hacı Durdu Ağanın Ağıdı İncemağara Ağıdı Gelinin Ağıdı Memed'in Ağıdı Askerin Ağıdı Kurşuna Dizilenlerin Ağıdı (Sahipsiz Bir Ağıt) Hacı Bey' in Ağıdı Duran'ın Ağıdı Durdu Bey'in Ağıdı Topuz Bey' in Ağıdı Musa Bey'in Ağıdı Mustafa Ağa'nın Ağıdı Nuri Efendi'nin Ağıdı (Sahipsiz Bir Ağıt)

166 168 170 171 172 173 174 176 177 179 181 183 184

•

• •

• • • •

• • • • • • • • •

6

185 187 189 190 191 193 194 195 199 201

Yemen Ağıdı İsmail Kılıç'ın Ağıdı • Süleyman Paşa'nın Ağıdı • Abdül Bey'in Ağıdı • İ smail Ağa'nın Ağıdı • N ebi'nin Ağıdı • Musa Bey'in Ağıdı • Cücüklere Ağıt • (Sahipsiz Bir Ağıt) • İ smail Bey'in Ağıdı •

•

203 205

•

MANlLER

•

Çifte Çapa Manileri

229

•

BILMECELER

249 251

•

MASAL

•

Zor Ali

259

•

TÜRKÜLÜ HALK HiKAYELERI

261 263 271

Koca Tanır Bey Oğlu, Bey Kızı • Karacaoğlan'ın Dünyaya Gelip de Başına Hal Geldiği Yer • Deli Boran • Izgınlıoğlu • Han Mahmut • Gündeşiioğlu • Karakız Hatun • Beğ Böğrek • Şah İsmail

287 308 314 343 358 369 380

• •

SARI DEFTERDEKlLER

Gençliğimin sekiz dokuz yılı falklor derlemeleriyle geçti. Elbette bu yıllarda şiir, hikaye de yazıyordum. Derleme kolay bir iş değil­ di. Daktilarn yoktu o zamanlar, onun için el yazılanını temize çeke­ miyordum. Salt san defterleri bir sandıkta üstüste yığıyordum. Her seferinde de bu defterler polis kazasına uğruyordu. Yalvar ya­ kar, kimse gözünün yaşına bakmıyordu. Etmeyin eylemeyin bun­ lar ulusal kültürün birer parçası, çok emek verdim, dağ taş dolaşa­ rak bunları toplamak için canım çıkh. Kimler anlar kim dinler... Yıllar sonra, anaının öldüğünde kasabaya gittim, sandığında san defterlerin olduğunu söylediler. Baktım, bir kısım derlemele­ rimdi bu san defterdek.iler. N asılsa candarınanın hışmından kur­ tulmuş, bir sandık köşesinde kalmışlardı. Aldım İstanbul' a getir­ dim. Temize çekmeye hiçbir zaman vaktim olmadı. Bir yanda ro­ mancılık, bir yanda başka işler bana bu olanağı vermedi. Benden başka da gençlik el yazılanını kimse okuyamazdı. Aklıma geldi, Alpay tekerlemeleri, ağıtlan okumuştu. Alpay'la bir iki deneme yaphk, Alpay benim el yazımı benden iyi çözüyordu. Bundan sonra sarı defterleri tümüyle Alpay arkadaşıma armağan eyle­ dim. "Bu defterler her yönüyle senin," dedim. "İster sende oldu­ ğu gibi kalsın, ister çöz kitap yap, ne yaparsan yap." Aradan çok geçmedi, Alpay sari defterdekileri daktiloya çekmiş bana getirdi. Üstünde biraz çalışhk. Benim için bir mutluluk oldu. Hiç olmazsa bunlar kurtulmuştu, zalim yağının elinden. Alpay sağolsun.

Yaşar Kemal

�.'

• ·

C.

. �ANA

H. P.

.:;dana

HALKEVI .....i lllllll

Adene

21/10/914.

Kalkevi

taratınd�n verilen vea1kadır.

Halkavimiz elemenlarından olup bu dere rolkl�r derlemesine ·

.gelen kol8yl�ın

Göl!caııre

e

ıı:ez�,Nehiye ve lt>