Opuscula theologica [Reprint 2022 ed.] 9783112630846

Citation preview

OPVSCVLA

THEOLOGICA.

I V N C TI M

EDIDIT

G. M. L. DE W E T T E , DR. TU F. OI, O G V S

n A S II-E E NSIS.

BEROLINI, A P V D

G.

R E I M E R V M.

RI D C C C X X X.

P R A E F A T I O.

Commentationis mcae de morte Iesu Christi expiatoria exemplis omnibus divcndids, suasit iam ante aliquot annos bibliopola, ut noyam cius editionem pararem. Ego vero diu haesitavi et reluctanti animo manum ad rem admovi. Nam sunt quaedam in isto libello, quae mihi iam meliora edocto displicent et ab iis qui doctrinae christianae placita a maioribus accepta religiosius servant, in crimen versa sunt. Dicta Iesu Christi de mortis suae Consilio ita esplicavi, ut quae Apostoli de ca exponunt, longe a Salvatoris mente abesse et ad supcrstitioncm Iudaicam pertinere viderentur: et licet etiamnum inter Iesu Christi et Apostolorum scntentiam discrimen aliquod interesse statuam, tarnen id non tantum est,

—

IV

—

quantum ex iis, quae tum (lisserai, apparet. Minus fuissct offensioni scntentia mea, si, in exponcndis Iesu Christi dictis non acquiescens, doctrinae Apostolorum accurate expositae comparationem instituissem: intcllexisscnt enim lcctores clarius, me earn non prorsus repudiare, sed in ea agnosccre aliquid veritati et Christi menti consentaneum : nam ex quo in tlieologia aliquid sapere coepi, Pauli Apostoli sublime de iustificatione placitum recte perspexi et fundamentum rcligionis christianae agno vi. Attamen vel sic sententiam meam jjs, qui salvatoris mortem pio sensu amplectuntur, non satisfacturam fuisse libenter fateor. Laborat illa mea disputatio vitiis quibusdam, quae paucis indicare difficile est, difficilius levi manu libellum retractando medela affertur. S ufficiai notasse, me non satis eorum, quae in religione minus cogitatione quam sensu percipi possunt, rationem habuisse, unde factum est, ut cani

—

v

—

mortis Iesu Cliristi considcrandae ratioiicm, qua pio animo peccatorum conscientia turbato tranquillitas et pax affertur, a Paulo Apostolo potissimum commendatain , in ipsis Iesu dictis, maxime in loco Ioh. Ill, 15. (quem tamquam dubium prorsus omisi) latere non viderem. Hodieque contendo, Iesum mortis, quam obiturus erat, vim potissimum in eo posuisse, utea doetrinam et dignitatem suam confirmaret, et adseclis summi amoris argumentum et exemplum pracberet. Sed haec moralis cius potestas prope abest ab eius vi expiatoria, quam saltern cum innuissc iain turn concessi. Nam Christiani liominis devotio, qua magistrum suum imitaturus mortem obit, vel ad earn obeundam semper paratus est, cernitur etiam pictate, qua ex eius morte, pro sua salute oppetita, solatium animi peccatorum conscientia territi capit; et amor, quo ductus morti se dcvovet, finitiinus est fiduciae, quam in amore Dei et

—

VI

—

indulgentia erga peccatorcs ponit. Quominus doctrinam de mortc I. Chr. expiatoria recte tractarem, obfuit quoque falsa, quam conceperam, de natura sacrificiorum sententia: etenim mefugiebat, his ritibus ab eorum primordiis subfuisse aliquid, quod sensum vere pium aleret, cosque non nisi procedente tempore apud vulgus in superstitionem cessisse, potuissc igitur Christum et Apostolos eorum vim primitivam in rem suam convertere. Distinxi paulo subtilius inter proprium et allcgoricum siye symbolicum cogitandi dicendique genus, ñeque tertium illud, quod medium locum obtinet agnovi, quo pii animi sensa obscure quidem, nec tamen continuo superstitiose significantur. Nam ea est í'eligionis natura, ut in rebus humanis, in sensum cadentibus et in facto positis, divina quasi oculis intueri amet; et eiusmodi imago, qua intuenda Christianis persuasum est de Deo peccatoribus reconciliato, Christi mors est.

VII

Alius locus est in isto libello, qui in eorum, qui Christum superstitiosius colunt, vituperationem incidebat, nec prorsus immerito *). Dico locum, qui est de ratione ac via, qualesuseo pervenerit, ut necessitatem mortis obeundae sibi impositam intelligeret. Rem studui explicare ex humana natura ita, utlesu errorem tribuerem, etsi nontalem, qui ex pravitate animi, sed ex nimia erga homines benevolentia ortus fuerit. Tragica mihi videbatur et videtur $alvatorismors, talis inquam, quam cum rebus adversis colluctatus urgenti rerum necessitati sponte cedens oppetiverit. Eam auteni necessitatem quaerebam non solum in inimicorum odio, sed etiam in amicorum pra vis opinionibus, quas Christus corrigere frustra studuerit et facile correcturum se esse speraverit. Quam coniectu*) Offenderunt tarnen quidam oh inscitiam linguae latiìiac in locutione de Christo adhibita, cui nihil indigni inest. D i x i , Jesum personam eine Rolle spielen,

Messine

perceperunt.

suscej)isse,

quod sensu nostri:

•— Vili — ram si quis sancta Icsu persona indignami dixerit, ego nunc non contradicam; sed non valde me poenitet explications infelici quidem successu, tarnen non sine veri studio tentatae, quam adhuc simili modo tentandam censeo. Nani si vere Iesus homo fuit, Theologo non solum facultas data, verum etiam officium iniunctum est vitae, quam ille in his terris egit, rationem ad leges humanae naturae revocandi: qua in re ornnino cavendum est, ne divina eius natura evertatur, Quoquo autem modo rem institueris, vix ac ne vix quidem vituperationem eorum evitabis, qui magis Iesu Christi divinitatem, quam eius humanitatem tuendam esse censent: id quod nupereHASio, viro ingeniosissimo, accidisse video, qui in narratione rerum a Icsu Christo gestarum suspicatus est, Iesum priinum regni theocratici condendi spem aluisse, neque nisi hac spe frustrata mortis oppetendae ccpisse consilium. Ilacc res maxi-

—

IX

—

me in causa fuit, cur novam cdiiioncin libelli detrcctarem. Vérebar, ne quae de Christo liberius sensissem et quae auferri non potuissent, nisi magna disputationis parte novata, iterum emissa vituperatoribus meis denuo bileni movcrcnt : quocirca aliquando consilium fuit rem intactam requere. At reputanti mihi, haud pauca in hoc libello recte tractata esse, ad quae in aliis scriptis meis lectorem brevitatis causa ablegare consueverim; ab aliis scriptoribus passim laudari, et cuilibet operi auctoris cuiusque non piane contemncndi smini, quem semel obtinuerit, in orbe litterario locum servandum esse, satius visum est iis, qui eo uti vellent, libelli copiam facere, et quae minus probanda essent nec facile emendari possent, iudicio relinquere doctorum hominum. Itaque prelo eum permisi, sed eundem, etiam iis locis quae facilius emendare potuissem, ut

pristinam piene rctincret formam, dictione tarnen passim correcta. Adieci duos alios libellos et voluminis et ponderis minori», quos tarnen, cum nullibi prostent, nonnullos forte litterarum Hebraearum amicos iuvabit possidere. Eos quoque tales, quales suo tempore prodierunt, edidiiterum, quo manerent, qualiacunque sint, studiorum meorum documenta. Dissertationis de Deuteronomio dictionem identidem emendavi, iuvenilis tarnen infacundiae colorem delere ncque potui ncque volui. Scribebam Basileae m. Iulio 1830.

DESIGNATIO

ARGYMENTI.

Pag. Commentatici de morte Iesu Christi expiatoria, S. V. Theologis Vratislaviensibus ob summos in theologia honores sponte in nie collatos gratias agendi causa scripta Berolini a. 1 8 1 3 . . . ' Prooemiunt . :

1 3

Par8 prior. Nuin Iudaei Iesu et Apostolorum actate eiusmodi Messiam exspectavexint, qui passione ac morte populi peccata cxpiaturus esset

G

Sectio prior. Utrum in V. T . libris doctrinae de Messia, passione ac morte peccata populi expiaturo, vestigia deprehendantur

9

Cap. I. An Hebraei antiqui in universum peccatorum expiationem a Messia qualicunque modo consununandam cxspectaverint

10

Cap. II. An Messiae cum fortuna adversa colluctandum mortemquc subeundam esse existimaverint Hebraei . . . .

14

Cap. III. An pro peccatorum venia impetranda Messiam passurum vel adeo moriturum esse sibi persuaserint Hebraei

19

Sectio posterior. Num Iudaei Iesu et Apostolorum aetate eiusmodi Messiam cxspectaverint, qui passione et morte populi peccata expiaturus esset

48

Cap. I.

48

Cap. II.

De fontibus, unde hauriendum sit An Novum Testamentuni doceat,

. lu-

—

XII

— Pag.

dacos Icsu tempore Mcssiam passurum ac moriturum exspectasse Cap. III. Examinantur, quae Iudaeoruin recentiorum Christologia de passione ac morte Messiae docet

g^

Par 8 posterior. Qaonam Consilio Iesus Christus mortem subierit, quidque de hac re ipse professus. sit

122

Sectio prior. Sectio posterior. fessus sit

De Consilio mortis Iesu

. . .

71

122

Quid Icsus de morte sua pro138

H. Dissertatio, qua Deuteronomium a prioribus Pentateuchi libris diver sum, alius cuiusdam recenlioris opus esse monstratur, pro venia legendi publice defensa Ienae a. 1 8 0 5

149

III. De prophetarum in Vet. Testamenti Ecclesia et Doclorum Tlieologiae in Ecclesia Evangelica ra Itone atque similitudine. Programma ad indicandos summos in Theologia honores in S. V. NEANDRVM confcrcndos

169

CO M M E N T

DE MORTE I E S ü

A

T I O

CHRISTI

E X P I A T O R I A .

DE WETTE

Opuscula.

A

P R O O E M I U M .

§•

i.

E x quo liberum rationis usum in disquisitionibus ad religionem pertinentibus admitiere coeperunt theologi, nullum religionis Ciiristianae dogma magis in dubium est vocatum atque huc illuc disputationibus tractum, quam dogma de morte Iesu Ckristi expiatoria s. vicaria. Fuerunt, qui dubitarent, num haec doctrina cum sanae philosophiae placitis et necessariis ethices legibus conciliari queat, quique liberalis N. T . interpretationis subsidio evincere studerent, Iesum Christum. et Apostolos eam non proposuisse talem, qualis ab Ecclesia recepta et sancita sit, in eaque proponenda ad vulgares aequalium et popularium opiniones descendisse t neque voluisse dogma perpetuo servandum stabilire; fuerunt contra, qui doctrinam ecclesiasticam cum lesu et Apostolorum dictis piane congruere, rationi vero et inorum probitati non repugnare affirmarent *) ; neque piane 1 ) E x iis, qui vel libértate vel liccntia in doctrinam de expiatione inquisiverunt, praecipue nominandi sunt: A M M O -

A 2

—

4

—

composita ea Us videtur. Acta igitur acturos nos non putavimus, si liane doctrinam denuo in examen vocaremus. Ne autem limites, quibus libellus circumscribendus erat, excederet disputatio nostra, in ampio huius doctrinae campo non late excurrendum, sed in aliqua parte subsistendum esse duximus. Constituimns igitur in originem doctrinae inquirere, ea ratione, ut primo exploraremus, an eius vestigia in Cliristologia Iudaeorum, qui Iesu Christi tempore vixerunt, depreliendantur, deinde de Consilio, quo Iesus mortem obierit, videremus: cetera, quae de hac re in medium proferre possemus, ad alium locum et aliud tempus servantes. Neque enim rei periti ignorant, in iis, quae nobis tractanda sumsimus, rei summ am esse positam, neque de tota doctrina recte iudicari posse, priusquam liaec eius pars ad liquidum perducta sit. Omnium prima est quaestio, an Iesus eo Consilio mortuus sit, ut peccata generis Immani sanguine suo expiaret; ut autem recte iudicemus de mortis Iesu Consilio, magni refert scire, utrum exspectationi aequalium satisfacturus mortem subierit, an aliis ductus rationibus.

NIVS,

BAHRDTIVS ,

DIVS, ECKERMANNVS, TRVNKIVS. IACOBIVS,

BAVERVS ,

CANNABICHIVS ,

EBERIIAR-

FLATTIVS, LÖFFLERVS, PAVLVS,

Doctrinam ecclesiasticam defenilerunt S E I L E R V S , alii.

TIEF-

STORRIVS,

Fort itaque res, ut tractatum nostrum in duas partes! dividamus, quarum prior quidem versabitur in quaestione, 71 um lud a ei Iesu et Apostolorum aetate einsmodi Messiam eccspectaverint, qui passione ac morte peccata eacpiaturus esset, posterior vero exponet, quonarn Consilio Jesus Christus mortem suiierit, quidque de hac re ipse professus sit.

P

A

R

S

P R I O R .

Num Iudaei lem et Apostolorwn actate Messiam e&spectaverint, qui passione ac morte populi peccata, eccpìaturus esset. %

2.

Quemadmodum universa de morte lesti expiatoria doctrina maxima virorum doctorum dubitatione ac dissensione laborat : ita liac de re diversa atque contraria statuuntur. Affirmant alii, Messiam, qui mortem expiatoriam subiturus esset, a Iudaeis illius temporis exspectatum esse; negant alii. Ab illorum parte stare video non solum SCHOETTGENIVM aliosque religionis Christianae adversus ludaeos yindices et theologiae Iudaicae indagatores, quorum doctriliae Christianae et Iudaicae antiqua«? concordiam quibuscunque argumentis demonstrandi et ludaeos recentiores ex ea refutandi perversum studium iarn dudum explosum est 2) ; sed etiam recentio2 ) Quae apud Galatinvm, de Voisin, Muellervm, Maivm, praccipueque in libro Gali Razia inveniuntur, eius-

ruin Theologorum haud panel, ex quibus lo. E. CHB.

SCHMIDTIVM

ZIVM 5 ) ,

3

),

STAEVDLINIVM

A . T H . HARTMANNVM

6

4

),

POELIZ-

) , BERTHOLDTVM

7

)

honoris causa nomino, lxuic sententiue adstipulantur. Ili W . DD. rem probare studuerunt tum locis e libris Iudaicis decerptis, tuin aliis argumentis haud contemnendis, quamquam ingenue fateor, novissimum de Cliristologia Iudaica seriptorem B E R T H O L D T Y M , a quo Iucem liuic rei per* jiiodi argumenta e libris Rabbinorum et Cabbalistarum aliata, magna ex parte vel minus accurate adhibita, vel male intellccta, vel falsa et ficta sunt. Ncque S C H O E T T G E N I V S , licet cavere sibi voluerit, ne recentiora cum antiquis misceret (vid. Hör. Hebr. T. II. de Messia C. I I I . p. 3 9 . J , in perscrutartdis veterum Iudaeorum de Messia opinionibus ita versatus est, ut severioribus veritatis amicis satisfaceret. Vid. idem iudiciuin de his scriptoribus ferentes C O R R O D I V I « krit. Gesch. d. Chiliasm. P . I . p. 2 9 0 . et Io. E. C H R . S C H M I D T I V M christolog. Fragm. in Biblioth. für Kritik u. Exegese des N. T. T . I. p. 3. Auctorem libri Gali Razia (qui fuit I V L , C O N R A D V S O T T O , Iudaeus conversus, postea vero ad rcligionem patriam regressus), graviter accusarli S O M M E R V S in theolog. Soharica p. 1 6 . et W A G E N S E I L I V S in notis ad Sota p. 7 0 5 . 3 ) Christol. Fragm. p. 18 sqq. 4 ) lieber den Zweck u. d. Wirkungen des Todes Iesu in Gotting. Biblioth. d. neuesten theol. Liter. T. I. p. 2 3 9 sqq. 5 ) De gravissimia cretis p. 43. n. 80.

theologiae seriorum Iudaeorum

6 ) Blicke in den Geist des Urchristenthums 7) Christologia Iudaeorum §.

29.

de-

p. 2 4 sqq.

Iesu Apostolorumque

aetale

obscurae allatum iri merito speraveram, exspectationi meae parum satisfecisse. Alii yero vel simpliciter sententiam suam enuntiaverunt, quasi probatione non indigeret 8 ), vel tantum repetier u n t , quae illi attulerant, quasi re confecta 9 ); qualis quidem rerum tractandarum modus ad verum explorandum parum conducit. Proxime ad illam sententiam accedit C O R R O D I V S , qui quamquam Iudaeorum recentiorum de Messia patiente doctrinam pro antiqua liabet, eius tamen a Christiana baud levem differentiam recte observât 10 ). l i , qui ab altera stant parte, ut B O E D E R L I N I Y S H ) , AMMONIVS

12

),

SKILERYS 13) 5 B A V E R V S

14

),

GABLE-

Rvs ECKERMANNTS 16) } nescio cur id, quod persuasum habebant, argumentis idoneis firmare 8 ) Ut ille, qui sub nomine OTMARJS SECVNDI scripsit Beiträge zur hist. Ausleg. d. N. T. in HENKII N. Magaz. T. Iii. part. 2. 9 ) Sic KVINOEUVS in STAEVDLIKII sententia acquievit in Comment. in Matth. X X , 2 8 . 10) L. 1. p. 2 8 4 sqq. 1 1 ) Ad les. L. III. ed. tert. 1 2 ) Bihl. theol. T. II. p. 140. 13) Die Weissagung und ihre Erfüllung in ihren Gründen aus der heil. Schrift dargestellt p. 1 5 0 sq., 2 1 0 sq., 2 1 3 . 14) Eibl. Theol. des N, T. T. I. p. 2 5 9 sq. In Theol. vero Vet. Test. p. 4 0 7 . contrariae sententiac adstipulatus erat. 1 5 ) I n p r o g r . pasch. Ien. an. 1 8 0 8 , cui inest Meletem. I. in loc. loh. I, 29. p. 10. 1 6 ) Theol. Beiträge T. I. p. 2 0 9 .

et contra adversariorum argumenta tueri plane omiserint. Yel simpliciter negant, opinionem de Messia patiente aequalibus Iesu cognitam fuisse, Tel pauca tantum argumenta afferunt. Miror maxime doleoque, doctissimum GABLERYM hanc rem ab instituti sui ratione haud alienam sibi non sumsisse accuratius investigandam et ad liquidum perducendam. In tanta YV. DD. hac de re dissensione ac controversia, equidem certi aliquid inventurum me esse plane despero, praesertim cum, qui in liane difficillimam quaestionem descendere velit, eum tanta litterarum Cabbalisticarum et Rabbinicarum cognitione instructum esse oporteat, quanta milii certe gloriari non licet. duoniam vero instituti ratio postulat, ut in hac re tractanda qualemcunque operam ponam, hoc negotio ita perfungar, ut quae a viris doctis in utramque partem disputata sunt, diligenter recenseam atque in ordinem redigam, pauca, quae ad rem facere videbuntur, de meis adiecturus.j

S E C T I O

P R I O R .

Num in V. T. libris doctrinae de Messia, passione ac morte peccata populi expiaturo, vestigia deprehendantur.

Cum omnis seriorum Iudaeorum tlieologia Yet. Testamenti libris, tamquam fundamento, ni-

—

10

—

tatur: ante omuia nos oportet inquirere, nam in his iibris doctrinae de passione ac morte Messiae expiatoria vestigia sint. Ut Vero accuratius in hac re versemur, neve quicquam, quod ad earn pertineat, praetermittamus, plura Iiuias doctrinae distinguenda sunt momenta, quorum unum et alterum vel separatim occurrere possit. Scilicet considerandum primum est, an llebraei antiqui generatiin peccatorum expiationem a Messia qualicunque modo perficiendam exspectaverint ; delude an liuic futurae felicitatis auctori cum fortuna adversa conflictandum et mortem subeundam esse existimaverint ; denù/ue an pro ilia peccatorum venia impetranda passurum eum esse vel adeo inoriturum sibi persuaserint. CAPUT An Hebraei

antiqui

in universum

da qualicunque

I.

peccatorum

modo consummandam

expiationem

u Mea-

exspectaverint.

§. 4.

Communis est omnium, qui ad sublimiorem rerum contemplationem adscendere non possunt, opinio, omnia, quae eveniant, ex lege talionis evenire, ita ut cum hominum factis fortuna eorum accurate compensetur. Q,uod in civitate aequis legibus temperata fieri solet, ut male facta poenae, bene facta praemia sequantur, id etiam

—

11

—

in rerum universitate, taraquam Dei regno , fieri existimant. In quam sententiam eo magis inclinabant Hebraei, quod eorum religio cum civitatis institutis intima coniuncta erat necessitudine, et notionibus politicis imbuta. Cluotiescunque igitur rempublicam calamitatibus premi videbant, poenam peccatorum adesse rati sunt; a rege coelesti sibi inflictam, nec posse se ab his malis liberari, nisi peccatorum poenis solutis, sive venia a Deo impetrata. Sic peccatis suis populum exilii Baby Ionici poenam meruisse, et cum patriae redditus esset, satis poenarum dedisse et Deum iratum placasse opinio erat. (Ies. L, 1.; XL, 1. Ps. LXXXV, 3.) Sic Dan. IX, 24. finis calamitatum a reatus expiatione pendere dicitur 17). Ad huius opinionis, tamquam legis certae, normam Hebraeorum liistorici, imprimis libri Iudicum auctor, res gestas redegerunt, unde error ille natus est, populum Hebraicum peculiari Dei cura et tutela gavisum fuisse, quem ne recentiores

1 7 ) Eiusdem opinionis vestigia sunt in libris V. T. apocryphis. Debellatis Syrorum copiis, Iudas Maccabaeus uneGTQiiptv 0QY7]V ano 'IaQur/k, 1 Macc. III, 8. coli. 2 Macc. VIII, 5. Ibidem v. 2 7 . clades Nicanoris UQ/J] ¿Xeovg dicitur, et v. 3 9 . Iudaei lehovam precantur, ut iil gratiam cum populo suo redeat, i. e. saluteni iis praestet. Vid. B E R T H O J . O T . Daniel aus dem Hebräisch-Aramäischen übersetzt, T. 11. p. 6 1 7 .

—

12

—

quidem tlieologi onines deposuisse videntur. Eadem opinione ducti prophetae populo peccatis dedito perniciem minari, resipiscenti vero et correcto salutem polliceri soliti sunt. Atque cum Hebraei in illam de Messia reipublicae restitutore novaeque felicitatis auctore futuro spem adducti sint calamitatibus continuis, quibus respublica vexabatur: non est mirum, quod felicitati a Messia parandae populi a peccatis purgationem antecessuram esse putaverint; id quod eo magis sibi persuadere poterant, quod nou solum salutis publicae restitutionem, sed etiam morum pietatisque emendaiionem et perfectionem, idololatriae exstirpationem veraeque religionis triumphum in praecipuis numerabant beneficiis a Messia exspectandis. Q,uare] ubi proplietae, pravis popularium inoribus perstrictis et misero reipublicae statu deplorato, ad meliora tempora praesignificanda transeunt, solent annuntiare iudicium de populo habendum, quo malis reipublicae civibus et damnatis et exstirpatis, bonisque relictis, prisca iustitia, probitas, pietas felicitasque reditura sit (Ies. I, 25 sqq., Maleacli. I l l , 19 sqq. al.). Ezeclviel fractos exulum animos non solum spe erigitin patriam redeundi, et omnibus populi tribubus collectis amiceque coniunctis, pace beata frucndi, sed etiam ab idololatria omnibusque peccatis liberationem promittit (Ezecli. XXXVII, 21

—

13

—

sqq.). Zacharias, Davidis filio adveniente, rcatum populi remotum iri dicit (Zach. III, 9.), sirailiterque, qui sub eius nomine latet, propheta dicit, calamitatibus priorum temporum superatis, fontem Hierosolymis exorturum esse, ad peccata omnemque immunditiem populi et familiae Davidicae lustrandam (Zach. XIII, 1.) 18 ). Quonam vero modo liaec lustratio efficienda esset, prophetae non declarant ; quod si alia eorum dieta caque non pauca, quibus ad poenitentiam morumque emendationem hortantur, contuleris, non poteris dubitare, quin hanc populi emendationem, Deo quidem et Messia iuvante, propriis viribus perficiendam, oraculis significare voluerint. Neque enim tali imbuti erant superstitione, ut ritibus quibusdam externis, vel lavationibus vel piaculis, peccata doleri posse opinarentur, sed, quod Iesus Christus dilucidius doeuit, ritus externos sine interna animi pietate nihil valere, identidem professi sunt (1 Sam. XY, 22 sq. Ps.L. coli. X L , 7 — 9 . I e s . I , 1 1 — 1 8 . J j X V I , 3 . Ier. V I , 20. VII, 21 sq. Hos. VI, 6. Am. V, 21 sqq. Mich. 1 8 ) Vaticinia Zach. I X — X I V , quae a priorllius diction e , argumento totaque indole maximc differunt, a Zacharia scripta esse noil posse, demonstravit FLVEGGIVS gen , welche

den Schriften

de» Zacharias

(Weissagun-

leigebogen

sind,

p. 7 0 sqq.) et EICHHORMUS , qui ea Zachariae vindieaverat, postea idem agnorit.

Vid. eius Introd.

in V. T. T.III, p. 3 6 7 .

—

14

—

VI, 6 sqq. Prov. XXI, 3.). Multi contra ex pleb e , qui rebus esterais adhaerebnnt, eiusmodi oracula sensu proprio accipientes, iu animum inducere poterant, lustrationem illara solo Messiae beneficio perfectum iri; ex cuius erroris fonte Messiae peccata expiantis informatio oriri poterai. Eam vero apud priscos Hebraeos iam obtinuisse, merito dubitari potest; certe in V e t Test, libris vestigia eius nulla sunt. C A P U T

II.

An Messiae cum fortuna diversa conflictandum morlemque dam esse existimaverint Hebraeì.

§.

siileun-

5.

Cum humanarum rerum ea sit conditio, ut boni fere nihil sine difficultate fieri possiti quid mirum, si regnum Messiae quoque magno labore et contentione condendum esse putaverint Iiebraei. Sed quominus in liane opinionem concederent, irapediebat spes laetissimis prophetarum vaticiniis data, fore, ut singular! Dei auxilio felix illa rerum mutatio perficeretur. Nam quotiescunque prophetae Messiae eiusque regni vel futurae felicitati^ in universum mentionem iniiciunt, solatìi popularibus praebendi causa id faciunt; itaque laetis omnia coloribus pingùnt. Praeterea proplietarum non est, quas praesignificant, res futu-

—

15

—

ras tam accurate describere, ut qua ratione eventurae sint, ordine enarrent.

Sunt tarnen aliquot

prophetarum loca, quibus tristiora de futuris Messiae temporibus significantur.

Pseudonymus ille

propheta, cuius de lustratione eiFatum modo laudavimus, priusquam ad felicem rerum conversionem venit, non solum magnos bellicos tumultus, Hierosolymorum obsidionem hostiumque ingentem cladem pingit, sed etiam magnum in populo luctum fore de duce aliquo egregio,

hostium

gladio perfosso, praedicit (Zach. X I I , 10.) * 9 ).

1 9 ) Sequimur Iectlonem v h n , quam fiolam, nostra sententìa, orationis contextus admittit. Etiamsi enim largiamur, quod tamen usu loquendi nullo modo potest probari, verlmm sensu tropico laedere, proùria lacessere significare posse : ea tamen significalo locum hic non habet, cum , quae de luctu eius, quem ¡npT, sequuntur nimis artificiose de poenitentia improborum, qui Deum irritaverint, intelligantur. Possuntne, qui de numine laeso doleant, lugere dici, sicut de filio unigenito? Praeterea sequens vSv cum lectione ISM conciliari non potest, et tertiam personam V S N efllagitat ; nam cum D A T H I O ad h. 1 . , L E S S I O (Auferstehungsgesch. p. 1 0 3 . ) » aliisque hoc suffixum neutraliter sumere nos vêtant leges grammaticae. Ceterum lectio multorum Codd. aliorumque testium auctoritate firmatur (vid. DE R O S S I ad h. 1 . ) , quamquam mirandum est, earn veterum interprctum omnium testimonio destituì. Neque facile est explicat u , quoniodo lectio vulgaris, si, quod vide tur, falsa est, in texturn irrepserit. Recte enim DE Rossi ad h. 1. observât, multo facilius a sacris criticis et librariis contextus analogiam sectantibus "»b« mutari potuisse in r^N, quod bina sequentia

—

16

—

Nam etsi neque antiquae illi interpretation!, secundum quam crucifixi Iesu Christi vel lateris eius Iancea puncti praesignificationem in hoc oraculo invenerunt 2 0 ), accedere possum, neque de Messia ipso eiusque caede sermonem hoc loco esse puto: tamen universum hoc oraculum ad eam rerum conversionem, quam alii prophetae Messiae tribiiunt, referendum esse persuasum habeo. Certe equidem non video, de quanam re melius explicari possit. Merito G H O T I I aliorumque coniectura, quae ad Antiochi tempora hoc oraculum referri iubet, a viris doctis improbata est eam potissimum ob causam, quod de Hierosolymis obsessis propheta noster dicat, Maccabaeorum autem aetate Hierosolyma expugnata et spoliata sint 21 ). Neque cum alio quodam historiarum ludaicarum tempore reipublicae status, qui a Nostro describitur, convenire videtur. De futuris rebus, praesagienti animo obversantibus, postulare videntur, quam ii^n in "i^N, quod contextui repugnat. lure etiam ille Criticus Iudaeos a corruptae hoc loco scripturae crimine liberat. Num fortasse mutatis punctis vocalibus legendum est quod cuni sequenti pronomine IIUN coniunctum eum sensum admittit, quem contextus flagitat? Cui tamen coniecturae particula fix obstat, quae non permittit, ut ihn cum liL'M coniungatur. 2 0 ) Vid. I. H. MICHAEL, in Bibl. Hal. ad h. I. Olservatt. s. L. II. c. 9. p. 172. 21)

V i d . BAVERI s c h o l . a d h . I.

VITRINGA

—

17

—

nominatim de aevo Messiano, Nostrum vaticinar!, cum inde colligitur, quod tam generaliter de omnibus, imprimis de hostibus loquitur, ut, quinam illi sint, ne coniicere quidem liceat, tum ex simili argumento aliorum eiusdem prophetae oraculorum apparet. Nimirum quae inde a cap. XIII, 7. sequuntur, et quae difficilius adhuc ad res in facto positas referuntur, imaginem felicissimi ternporis futuri, miraculis Deique praesentis auxilio conspicui, exhibent; eiusmodi autem futurae felicitatis descriptiones, etiamsi Messiae ipsius mentionem diserte non faciunt, numero oraculprum habendae sunt, quae communi nomine Messiana appellare licet. Neque cap. IX. eiusdem prophetae aliter mihi explicanduin videtur: vers. 9. et sqq. Messiae in urbem Hierosolyma introitum eiusque felix imperium designari verosimilius mihi videtur, quam ulla ex historiis petita interpretatio, quae mihi hactenus innotuit. Videtur Noster tempore vixisse, quo Messiae sive felicissimae rerum conversionis exspectationi maxime indulgebaut Hebraei 22 ). Q,uodsi oraculum nostrum ad 2 2 ) S i de aetate incerti huius prophetae coniecturae est l o c u s , eum Haggaei et Zachariae aequalera fuisse existimem. Patet enim ex nonnullis istorum prophetarum eftatis ( H a g g . II, 6 — 9 . 2 1 — 2 3 . Zach. II, 9 — 1 3 . III, 8 — 1 0 . VI, 1 2 . ) , Messiae adventum proxime instantem tunc temporis in spe fuisse.

Neque vero r e p u g n o , si alii seriorcm aetatein ei ad-

DE WETTE

Opuscula.

B

—

18

—

Messiam et regnuin eîua referre liceat, colligere inde possis, opinionem fuisse apud Ilebraeos, regnuin Messianum non nisi maximis laboribus exantlatis conditum iri; id quod eo probabilius est, quod in altero similis argumenti oraculo (XIII, 7. — XIV.), sicut in nostro, ad futuram salutem promittendam transitum a calamitatibus descriptis, civitati illatis, animadvertimus. Quid? quod in utroque de caede ducis cuiusdam sermo est, qua via ad felicitatem panditur. In hanc sententiam accipi item potest Dan. XII, 1., ubi diserte dicitur, ante redemtionem populi tempora fore calamitosissima 23 ). Verum enim vero liaec omnia ad passionem Messiae trahi non possunt, sed pertinent potius ad opinionem, miseris communem, signare velint. Miror, quod EJCHHORKIVS ex Ephraimitarum et Assyriorum mcntione facta colligit, vaticinium c. I X . et X . ad tempus referendum esse, quo regna Samaritanorum et Assyriorum nondum eversa essent. Non vidit vir doctissimus, de decern tribubus, ex captivitate in patriain reversis, et cum tribu Iuda et Beniamin rcconciliatis, sermonem hie esse; quae cuin ab Assyriis in exilium abductae essent, et in Assyria etiamnunc magna ex parte remanerent, pocta commode Ioqui poterat de Assyriae tyrannide opprimenda (v- 1 1 . ) . Quod autem Aegyptii et exulum inde reducendorum mentio fit (v. 1 0 . 1 1 . ) id cogit nos hoc oraculum ad tempora exilii Babylonici referre, cum tunc demum Israelitas in Aegyptum migrassc constet. 23)

-»is n i ' n c n n \ i 3 nh .ijtay BSBI

rm

ny n n ^ i nya? n^nn nivi

—

li)

—

salutera eo propìus instare, quo maior sit caïamitas, quam Hebraei eo magis animo imbibere poterant, quod prophetae, calamitatibus praesentis temporis descriptis, in futurae felicitatis imaginibus acquiescere solebant. Ortum inde est seriorum Iudaeorum decretimi de doloribus Messiae, munon i^sn, quod diversum piane esse a doctrina de passione Messiae infra videbimus. Non incommode igitur ABARBANEL in Maschmia Ieschua 24) Zach. X I I I , 9. ad dolores Messiae refert, observans: mwsyn manm n*mn h» -wisS iöw* :niu7» ^nn onu? m^ìi yûp F1^ "mn* Potest de maquis calamitatibus et malis eocpliccvri, quae tempore collectionis captiuorum erunt, quae sunt dolores Messiae. CAPUT An pro pecealorum

venia impetranda

moriturum

III. Messiam

esse sili persuaserint

S-

passurum

vel

adeo

Hebraei.

6-

Priusquam ad tertiam baue eamque primariam quaestionem solvendam aggrediamur, baud abs re erit, Hebraeorum de peccatorum expiatione notiones cognoscere, a quibus doctrinam de passione ac morte Messiae expiatoria, si talem 2 4 ) Fol. 75. c. 1. in vers. Mau p. 506-

B 2

—

20

—

habuerint llebraei, pendere oportet.

Neqiie ubi

tane doctrinam apud Ilebraeos non invenerimus, eas cognovisse pigebit. A c primum apud

quidem in vulgus notum

est,

Hebraeos peccata, quorum nulla legitime

constituta erat poena, vel quae ita comparata erant, ut publicae

animadversioni se subtralie-

rent et conscientiae hominum relinquenda essent^ sacrificiis piacularibus expianda fuisse 25 ).

Sci-

2 5 ) Sacrificîum piaculare apud Hebraeos erat r e l nNan v e l DtëN, de cuius discriminis ratione parum constat.

Quae

deutroque sacrificiorum genere exstant leges ( L e v . V I , 2 5 — 3 0 . de sacrificio pro peccato, et cap. V i l , 1 — 1 0 . de sacrificio pro r e a t u ) , nihil lucis adferunt; quare ad coniecturas latus campus apertus est.

Post I. D. MICHAELEM nonnullis antiquita-

tum Hebraicarum scriptoribus (WARNEKROSIO, BABORIO, IAHN i o , al.) placuit hoc discrimen ita explicare, ut sacrifieium , DNan dictum, pro crimine commisso, illud v e r o , quod Etèt* appellatur, pro debito omisso offerri debuisse statuèrent, quam coniecturam bene refutavit GF.SENIVS in Lex. Hebr. s. v. ÛTTJN. Eoilem iure GROTIVS (ad Lev. Y , 1 . ) contrarium posuit. alii

statuunt ( R E L A N D V S ,

VENEMA,

CREMERVS,

SCHVLZIVS , SCHWARZIVS [de nexu doctrinae vitico àienstl.

et Christi

Quod

BVDDEVS,

de sacrificio

Le-

p. 2 0 - ] , BAVERVS [Beschreibung der gottes-

Verfass. d. alten Hebr.

T . I. p. 1 4 8 s q q . ] ) sacrificia

nicirM praescripta fuisse i l i i , cuius peccatum praeter ipsum constaret nemini, neque ab ullo argui posset, qui conscientiae v i ductus sui ipsius accusator

fieret;

sacrificia

niNBfi

contra ab illo oblata fuisse, qui per testes criminis convinceretur: id IOSEPHI quidem (Ant. lud. L. III. c . l X . §. 3., et P H I IONIS (de victimis p. 8 4 4 . ed. Paris.) testimoniis et locis Lev. i y , 2 3 . 2 8 . V , 3. 4. probatur, sed non omnibus casibus, in

—.

21

—

licet cum omnium, quae homines facerent paterenturque, perfectam compensationem fieri, Ilebraeis persuasum esset (§. 4.) : peccata quaeque vel poena ipsa vel re eius vicem supplente lui debere, et tunc demum condonari, sive, ut aiebant,

folli

et

ter/i 2 6 )

posse existimabant.

Vicem

vero poenae supplebant piacula, quibus peccatorum venia impetrabatur (Lev. Y , 13.) 27).

quibus^ sacrifìcia haec diversa offerri necesse erat, neuin est.

Du-

consenta-

E x . gr. eiusmodi discrimen inter DWM et n m j n ,

quae Nasiraeo diversa occasione offercrida erant (Num. VI, 1 2 . 1 4 - ) , non intercedebat.

Aliae coniecturae, quas BAVERVS

(1.1. p. 1 4 6 . ) et BVDDEVS (Hist, eccles. V. T . , T . I. p. 5 7 6 s q . ) recensent, minus etiam placent.

Mihi quidem de discri-

mine hoc constituendo piane desperandum videtur.

Cogitar!

potest, discriminis, quod inter ilia sacrifìcia ab initio interccsserat, veram rationem seriore tempore in oblivionem v e nisse et neglectam fuisse, discrimine tarnen ipso non prorsus abolito.

Ceterum hoc discrimen ad nostram rem non pertinet.

Utrumque enim piaculorum genus in eo convenit, quod eiusniodi peccata, quae iurisdictioni publicae obnoxia non essent, illis oblatis expiari solebant. 26)

De vocibus, quibus Hebraei peccatorum remissio-

nem significant, bene disserit SVESKINDIVS (Ist denvergebung, Strafen

welche das N. T. verspricht,

zu verstehen,

27)

unter

Sün-

Aufhebung

der

inFtAXTii Magaz. Part. III. p. 1 9 6 sqq.),

Sacrifìcia muletae loco fuisse I. D. MICHAELIS, ad

politica omnia torquentis, neque res sanetas saneta mente tractantis, infelix est coniectura, rnultis tarnen ' v . c. SCHVLZIO , IAIIMO ) probata.

Neque vero ilia a legislatore sapien-

tissimo eo Consilio instituta sunt, ut peccata re vera iis expiarentur aut abolerentur, licet postea in superstitionem ver-

—

22

—

bium omnitio est, nura sacrificiorum piacularium pro poena debita substitutionem talem sibi Hebraei finxerint, ut victimas pro peccatore offerente, cui moriendum fuisset secundum legem, mortem subire vicariam existimaverint. Sunt, qui piacula tamquam munera üjxanxa tantum oblata 2S fuisse censeant ). Certe nusquam in sacro codice diserte dicitur, victimae piacularis morte mortem peccatoris repraesentari : nam quem pro argumenta afferre soliti sunt ritum victimae manus imponendi, ludaeis risico dictum, eum, cum omnibus sacriiìciis communis esset, non peccatorum in victimam translationem, sed generatim eius consecrationem denotasse, iam inter omnes antiquitatum Hebraicarum interpretes constat 29). terint, sed ut symbola essent ethica, quae conscientiam adnionercnt. Recte P H I L O L. I I I . de vita Mosis p. 6 6 9 . : ov Xvariv uaunzr^iarcov, u)j' V7ioiirr:Cstv IriyttCnviut. 2 8 ) Hanc substitutionem praecipue ncgat S Y K E S I V S ( V e r such über die Natur, Absicht u. d. Ursprung der Opfer) ob id a SF.MLERO in notis, eius Iibro adspersis, iure reprehensus. 2 9 ) Latius tarnen ritus significationem patere, ita ut generatim finem oblationis et meutern oft'erentis, in sacriiiciis fi^oW gratiaruin actionem, in sacriiiciis riNtan et EUTN condemnationem, denotaverit, sine ratione sumit S C H V L Z I V S (Compend. Arch. Hebr. p. 2 7 6 . ) - Quid sibi voluerint, qui liunc ritum in omnibus sacriiiciis substitutionem victimae pro offercnte denotasse statuerunt, equidem non adsequor. Cum manuum impositio locunt etiam habuerit in supplicio de malefico sumendo: I . D . M I C H A E L I S {typ. Gottesgel. p. 5 9 . ) eam inde

—

23

—

Ncque formula confessionis , quae in olusmodi sacrificiis recitata esse traditur 30 ), quicquam habet de liac translatione. Non desunt tamen rationes, quibus victimarum piacularium pro peccatore substitutio probari possit, quarum gravissimae hae sunt: 1) Sacrificiorum piacularium materies ritusque eam innuere videntur. Cruenta enim esse debebant, nisi, qui offerebat illa, paupertate ita laborabat, ut ne columbas quidem oiferendi facultas esset, ubi fertam e farina compositum pro piaculo offerre licebat (Lev. Y, 11—13.) 31). Cuius instituti rationem esplicai locus Lev. XVII, 11.: ad sacrifìci» piacularia translatant esse coniecit. Verum illic quoque consecrationem, capitis scilicet, deuotabat. Vid. Sïeskindivm I. 1. p. 21430) A Maimomde in Maase Korban cap. III. hoc modo traditur: w m 1 ID • " n w Tiyu-'s w w -»fiNEn swn na« TiiìD Vi n a w r o . Exstat apud Carpzov. App. hist. crit. Antiqq. p. 711. et Ovtram. de sacri/. L. I.e. 15. §. 6. p. 158E.mi vero non esse antiquam, dictio arguit. Carpzovivs 1.1. haec adiicit: „Nullus aatem dubito, quin olim, quando purior Iudaeis constabat religio, clariorque sacrifìcii mediatori! Christi cognitio, explicatior et amplior fuerit admissorum deprecatio, ac disertam fìdei fecerit mentionem et translations culpae in liostiam coram Deo unice yalentem, Messiam etc." Similis est formula illa, quae die expiationis recitabatur, quam vid. apud Goodwin, in Mos. et Aaron. L. III. c. 8. §• 6. p. 6 1 9 . ed. H o t t i n g . 3 1 ) Nimium inde colligit Sykesivs; contra quei» vide Schwarzivm 1. I. p. 2 5 .

— anima

carnis

bis in altare

24

—

est in sanguine) ad eccpiwidas

animas

et dcdi vestras;

cum

vonam

sanguis expiât animam; unde patet, sacrificia piacularia non potuisse simpliciter tamquam mu·

sanguinem, culpa peccatoris in eas translata, impurura esse factum 32). Accedit, quod nonnulla horum sacrificiorum, ea scilicet, quae pro peccato Pontificis Maximi et totius populi offerebantur, extra castra concrenianda erant (Lev. IV.); quo quidem ritu haud dubie significabatur, peccatorum immunditiem in ea transiisse atque igne deieri. 2) Sacrificiis piacularibus poenam, cui öfteren s obnoxius esset, adumbratam fuisse, ex aliorum sacrificiorum ratione apparet. In sacrificio foederis vitulus in duas partes dissecabatur, per quas ex adverso liumi positas foederati trans-

32) B V D D E V S Hist. Ecoles. V. T. T . I . p. 575. huius singularis rigoris in sacrificiis piacularibus adhibendi rationem arcessit inde, quod haec sacrifìcia ad pcccatum originale naturalemque, quae inde oriatur, hoiuinum immunditiem respectum Imbuisse videantur.

—

25

—

ibant, significantes, se velie, u t , si periurii rei forent, eandem sortem subirent, quam victima subiisset (lerem. X X X I V , 18 sqq.) ; quo ritu victimae morte poenam sacrificantium, futuram illam quidem, repraesentatam esse quis nonvidet? Q,uemadmodum autem in hoc sacrificiorum genere victimae sacrificantium quasi vicem supplebant, quippe quarum nex futuram poenam repraesentar e t : ita etiam in piacularibus in eorum Iocuin substitui poterant, ita ut poenam cummaxime tolJendam significarent. Hue pertinet etiam alias ritus. Caedes, cuius patrator ignotus erat, ita expiabatur, ut seniores et iudices oppidi proxime vicini super iuvencam mactatam manus lavarent, testificantes, se sanguinem illum non effudisse (Deut. X X I , 1—9.); qua caeriinonia quid manuum lavatio super victimam facta denotarit; dubium esse non potest. Scilicet abluebatur culpa, et in victimam transferebatur. duodsi enim liaec victima nihil nisi munus íXaorixov fuisset ñeque in earn culpa translata esset, equidem ritum manus super eam lavandi prorsus non intelligerem. Praeterea peccata in victimam transferendi symboluin notum fuisse, docet ritus liirci emissarii, in cuius caput omnia totius populi peccata reiiciebantur (Lev. XYI, 21.). Dubitatili- quidem, utrum liaec translati o facta sit in eum linem, ut hircus peecatorum poenas populi loco lueret, an ut ea

—

26

—

tantum in desertum auferret 33 ). Verum quodcunque statueris, peccatorum translationem agnoscas, nobisque concedas oportebit, earn potuissc ctiam adhiberi in sacrificiis vere piacularibus. 3 ) Victimarum piacularium substitutionem in locum peccatorum recte probat S C H W A R Z I V S ) significatioue verbi Ntsn, de expiatione usitati, metapliorica restituere f/tioddesideratiti sive aliud in eius locum substitucre, quae Gen. X X X I , 3 9 . occurrit. Certe liuic verbo restituendi notio non potuisset inferri, nisi in eo substitutionis notio. infuisset. Eadem vocis icb est ratio, quae quidem de sacrifìciis non adhibetur, cognata autem 3 4

3 3 ) lllud affirmai B A V E R V S (Beschr. etc. T . I. p. 1 6 6 . et Bibl. Theol. des N. T. T. IV. p. 128.); hoc S V E S K I N D I V S (1.1. p. 2 1 7 . in not.), quod et mihi probatur. Sed accedere ei non possum, quod negat, hircum mactatum expiasse emissum alterum, quod v. 10. diserte dicitur. Quam phraseos vby 1£D*J dat explication««, leges grammaticae non admittunt. Ex antiquioribus baud male de hac re iudicat H E R R M . W I T S I V S , qui in Oecon. Foederum lib. IV. c. VI. p. 5 4 3 . immolatura hircum adumbrasse censet veram peccatorum expiationem, quae fiat effusione sanguinis; emissum vero, consequens et effectuai buius expiationis, in abolitione peccati, ne amplius coram Deo compareat. Cf. C A R P Z O V . 1. c. p. 4 4 1 . Rectc S P E K C E R V S de legg. ritual. Heir. p. 1 0 5 1 . ed. P f a f f . hunc ritum explicandum censet e ritu lustrationis leprosi Lev. XIV, 4 sqq., in quo duo passereg adhibebantur, alter mactandus, alter liber emittendus, isque baud dubic eo Consilio, ut immunditiem auferret. 3 4 ) De nexu doctr. de sacri/. Lev. et Christi p. 2 1 .

—

27

—

est verbo expiare. ibb denotatici, quo aliud compensator, quod eiusdem pretii est. E x gr. ubi bos servum alterius ita cornibus percusserat, ut moreretur, possessor bovis solvere illi debebat triginta siclos, quod erat pretium servi legitime constitutum (Exod. XXI, 31.). Caedem contra ab liomine patratam eiusmodi XVTQW expiari vetat lex Num. X X X Y , 33., quia culpa maioris aestimabatur, quam ut pretium ullum earn aequipararet 35 ). 4) Apud alios antiquitatis populos lmius superstitionis certiora exstant vestigia. Victimis piacularibus Deorum iram atque imminentein calamitatela ita averti credebant, ut sacrificantis vice illae poenam debitam luerent; id quod docet ritus diras piacuìis imprecandi, non solum Aegyptiis, sed aliis etiam populis solennis. Aegyptios tradit HERODOTVS 3 S ) victimarum capita exsecrari bis verbis: ehre uslloi ij ayiOL ZOLOI &vovoi, i) Aiyvnna rrj ovvanaoi] xuxov ysvsod-ai, eig xecpa1 R\v ravxijv TQANSADAI : additque, liunc more in per universam Aegyptum, y.axa rag XEcpa'Laq zcov &vo~ fievav Y.rrp>mv, obtinuisse 37). De Gallis I. CAESAR 3 5 ) Substitutionis notio aperte expressa est voce -iab Ics. X L I I I , 3 . P r o v . X X I , 1 8 - , in quo utroque loco TM *ób respondet n n n .

36) Lib. il, 39. 3 7 ) Quodsi BOCHARTI, WITSII, DEYLINGH, al. sentcn-

liaec refert modum

dedita

sam,

qui

que

ss):

in

—

28

—

Natio

est

omnis

relirjionibus.

sunt

affecti

praelus homines

vovent,

administrisqne

bus

utuntur,

v i t a tor

ad

quod

p r o

ad-

earn

cau-

morbis,

qui-

versantur,

aut

aut

immolaturos

ea

se

pro

sacrijicia

v i t a

r e d d a t u r ,

D e o r u m

ob

gravioribus

immolant,

hominis

c a r i

Atque

periculisque

uic'imis

Gallorum

Druidi-

hominis

non

i m m o r t a l i u m

n i s i

posse N urn

alien

p l a -

Eadem Romanos de sacri-

a r b i t r a n t u r .

fices sensisse ex OVIDIO 39) discimus, qui rem his verbis exponit: Parcite, Cor

pro Hanc

pro

parvo

corde

victima

precor,

animam

pro

vobis

parva

fibris

pro

cadit; stmiifefibras,

meliore

damns.

Idem eloquitur auctor disticliorum, quae CAT OA is uomen prae se ferunt

4 o ):

tia probar! posset, qui hunc ritum ab Israeliris ad Acgyptios niaiiasse contendunt, sane non esset, quaererenius.

quoil alia

argumenta

Ñeque vero minus rem nostrum iuvant SPEN-

CERVSal., qui ritus Mosaicos ab Aegyptiis aliisque gentilibus dcducunt.

Instituta

sacra Israelitarum

j u m , praecipue Aegyptiorum, finitate,

et

aliorum populo-

aliqua inter se iuncta esse a f -

hodie nemo est, qui neget.

Recte igitur ex his ilia

illustramus. 3 8 ) De

bello

Gallico

3 9 ) Fast. L . V I , 1 6 0 .

L . V I . c. 1 5 . Vid. SCHWARZ. 1. I. p. 2 4 .

4 0 ) Vid. GKOT. de salts/actione st rat. p. 6.

c. 10. LOMEIEK. de lu-

— Cum

sis

ipse

29

—

nocens,

moritur

air

vidima

pro tei Bene etiam rem illustrat locus apud POIIPHYRIVM41):

To

t./LilfW/OV,

u)X'

TIQODXOV

VOIM;) (pvoiJtM

ovds

ovx

èd-vezo

-d-eoig

ovdev

VOIiOQ T]V TCSQl TOVXOV,

xsxoolvo&AI.

'TTCO

7TQIOTOV IkQSlOV &VO(U fiVdsVOVTat, airovfisvovg

zoiQ

ds

ÒiCt Till

xwaq

XAIQOVG

If'V/JjV

CCVTt IjlV-

42

).

Quibus argumentis etiamsi iis, qui sacrificia piacularia tamquam munera, Dei iram lenientia, oblata fuisse contendunt, de eorum substitutione in locum offerentium persuadere non potuerimus : lioc tamen facile nobis concedent, potuisse ea munera, quia non nisi ex sanguine et vita consta bant, ad vitam offerentium redimendam referri : quod factum esse locus e Levitico supra allatiis docet. Hinc autem successu temporis oriri poterai opinio de morte victimarum succedanea, quam re vera apud recentiores Iudaeos invenimus. Constans est doctorum Iudaicorum sententia, victimam pro offerente, animal pro anima oblatum esse, cuius rei testis est auctor libri 11 c41) De Abslinent. I. IV. c. 15., quem attulit WITSIVS Misceli. Sacr. T. 11. exercit. XX. de theol. gentil, in negotio iustificat. §. 1 4 . 42) Id genus plura suppeditant W I T S I V S 1.1. et in L . I I . C. I X .

sacr.,

§. 6 .

G R O T I V S 1. 1. C. X .

observat. X V I I I .

LOMEIER.

DEYLING.

Aegypt. Oiservatt.

1.1. e. X X I . p. 265 sqq.

— scJiith o

chochma

unnp

S^p" 1 ^

30

c. I I I . :

— Nttin d i n ì i

Nin n t » m

¡r>rr

"mfo

t r r a n p-^p N U S n m i

D-»OM M A N N ^ N NÌ>ON W N NNTSINN WWRR JRVO P N N WÖJ nnh U7Ö3 NINI NN'PN "»ON. Sì r/iäs peccaverat, et offerebat sacrificiiim, misericordiae divinae erat proprietas, quod acccptaretwr eins oblatio; iustitiae enim decretum erat: anima, quae peccaverit, ipsa monetar. Verum secundum misericordiae suae decretum dixit Deus : off erat anima animal pro se Eius generis expiationem etiamnum celebrant Iudaei, qui ante diem expiationis gallum gallinaceum, si sunt viri, gallinam vero, si sunt foeminae, mactant, form u l a m liane pronuntiantes : IN ITINH M IRIOISN NT

Dy D-aiu DimS ^ S n u n i

nrTOS

Viwiftii i m c o

f»M SNIVJI bz. Hie sit permutatio pro me, hie galius ibit in mortem, ego autcm ad vitam felicem sum iturus cum toto Israèle. Amen 44f). 4 3 ) V i d . SCHWARZIVM I. 1. p . 2 2 .

4 4 ) VID. Sepher c. 2 . BVXTORF. Synag.

parat.

Minhagim Iud.

(Amstelod. 1 6 6 2 . ) fol. 4 5 .

c. X X V . p. 5 0 8 . CARPZOV. Ap-

4 3 9 sq. De substitutione victimarum piacularium in utramque partern disputatumj est a viris doctis, quos recenset BAVEKVS liibl Theol. d. N. T. T. IV. p. 1 2 3 sq. SVESKINDIVS 1. 1. p. 2 1 2 sqq. hanc substitutionem negat, concedit tamen mortem yictimae fuisse symbolum poenae offerenti solvendae. Hoc autem concesso, illud quoque concedendum est. Si enim victimae mors peccatoris poenam signiticabat, illa huius vice

—

31

—

7. Iam cum pecudum morte interposta peccatorum veniam impetrari Deumque iratum placari posse, in opinione Ilcbraeorum fuerit : quaeritur, num per homines quoque, in aliorum vicem mala mortemque subeuntes, expiationem fieri posse rati sint? Exsecrandam homines ad expianda peccata immolandi superstitionem, omnibus fere antiquis populis communem, Cananitis vero imprimis usitatam 4 5 ), Ilebraeis severe interdictam fuisse, neque tamen inter eos prorsus aboleri potuisse, constat. Potuit inde manare opinio de passione ac morte hominis espiatoria, Quemadmodum vero superstitio ilia a patria religione prorsus aliena erat, ita etiam haec opinio in puram et, utitadicam, orthodoxam religionis doctrinam adscisci, prophetisque, religionis doctoribus et custodibus, probari non poterai. Exstant de hac re praeclara verba M I C H A E (VI, 6 — 8 . ) , quibus populo, ad poenitentiam verso anxiaque mente reputanti, quonam modo quibusque piaculis iram Dei placet, et interroganti, num primogenitus pro fungcbatur symbolice.

Neque alio nisi sensu simbolico vi-

ctimarum substitutio in locum offercntis sumi potest, licet postca, sicut omnia symbola, in superstitionem vcrterit. 4 5 ) Larga de hac re collectanea suppeilitat I. BRYANT in libello de reterum sacrificiis humanis, a I. D. MICHAEI.K Gcrmanice edito, Gotting. 1 7 7 4 .

peccato expiando devovendus s i t , ita respondetur: Notimi tibi est, o homo,

fjìtid boimm; et quid postulai a te 1chova, nisi iustifiam et pietatem et humilitatemì d u o quidem eftàto omnis ex hoc genere superstitio evertitur. Neque sacrae historiae quicquam referunt de hominis devot ione, qualis Deciorum fuit. Q u o d enim 2 Sam. X X I . legimus de fame supplicio septem iìliorum Saulis a v e r s a , hue non pertinet, sed ex more Ilebraeorum, caedis poenain ab homicidae postcris expetendi, aestimandum est. Sunt tarnen duo loca, quae de hominis pro altero substitutione, ad eius salutem redimendam, facta, expo nere videntur. Prov. X X I , 18. proverbium hoc legimus : Improbus pro insto IVTQOV est, et loco intcf/rorum irnpius, i. e. Iustus a malis liberatur, improbo in eius locum substituto. Kum autem liaec eo sensu dicta esse putemus, ut quae suis peccatis mala meritus sit iustus, ea improbus expianda in se suscipiat et ita eius piaculum fiat? Q u i sensus plane ineptus est; nam si iustus poenas meruit, iustus non est Neque proverbii sententia esse potest, iustum liberari improbi substitutione tamquam Xvz() ingenio suo, et quod multam ex Us mercedem acciperet a &ar pientibus, Ulis imposuisse etnomen R. Simeonis lochaidis atque sodalitii eius inscripsisse ; atque id quidem fecisse, quod pauper fuerit et affli~ etas. Subiungunt idem statim: Hue usque liber Iuchasin, qui prolitcius de eadem re agit, sed ego credo, rem vanam esse; id autem verum, quod R. Simeon fit. Iochai et societas eius sancta verba haec et plura alia protulerit; fieri tamen potest, utipsorum aetate Uteris non sint consig-

7 4 ) Mortuus est R. ASER A. C. 1 2 4 8 - , teste libro Iuchasin. Circa haec tempora prodiit liber similis argumenti et simili« stili in Chaldaico sermoni» genere mn^Nn no-l'E, cuius auctor habetur R. PERETZ, teste Schalcheleth hahkabala fol. 5 5 . Unde suspicio possit esse, ex materiae et stili similitudine, et Zohar tunc factum. Verba BVXTOKFU deAbbr. p. 1 9 3 .

—

56

—

nata et in ordinem redact a, sed potius in quaternionibus dispersa et sue cessa temporis coniuncta 75). R. A B R A H A M Z A C H Y T , auctor libri Iuchasin, non R. S I M E O N I , sed fìlio (qui in Bereschìth Ralla sect. 7 9 . vacatur E L I E S E R ) , fìlii discipulis et discipulorum filiis hunc librum adscribit (fol. 42.). Et fol. 52. de libro, qui vocatur Pirite, i. e. capitula R. Eliesaris sic scribit: Iam notum esty fjuod ctiamsi iste liber (Pirke) cognomen habeat Jì. Eliesaris, posteriores tamen fecerunt capita eìus, ut liber Zoltar cognomen habet il. Simeonis. Sic et liber Ictxira nmnen habet Abraham-i, patriarchae nostri 76). Addit B V X T O R F I V S : Si a discipulis prof ectus est, (pianta annoruni serie, aut f/uot seculorum connecciosicut ad mille ne UH telam istam perteccuerunt, usque annos incof/nitus fuerit. Accedunt liaud levia argumenta ex libri indole petita: linguae Clialdaicae usus ea, qua auctor libri vixisse ereditar, aetate doctis, ut exemplo Misclinae Hebraice scriptae constat, non receptus; copia vocimi barbararum, quam ex Targum lonathanis et Hieros. ut et e Rabboth et Midraschim putant' repetitara; vox tm*>h de lingua Clialdaica, quae no-

7 5 ) Vid. WOI-FIVM 1. 1. p. 1 1 3 5 .

BRVCKERVM 1. 1. p.

8 4 0 sq. 7 6 ) Vid. BVXTORFIVM I. I. p. 1 9 2 sq.

—

57

—

tio aetate paraphrasium Chaldaicarum est inferior, usurpata; punctoruiu vocalium, de quorum recentiore origine fere constat, nominumque corum mentio facta, al. E x quibus omnibus recte nascitur suspicio, lib rum Sohar, nisi sit prorsus suppositus et post seculum demum a C. N. X . fictus, tarnen a R. Simeone non esse scriptum, sed fortassis enatum ex iis, quae discipuli ex ore eius exceperant, diversissima autem placita et meditationes succedente tempore esse adiectas, cum a diversis auctoribus semper aliquid adderetur ; linde factum, ut multa sequioris temporis vestigia in eo deprehendantur ; tandem vero librum vel collectionem potius istam Cabbalisticam in eam formam sequiori tempore coaluisse, qua nunc circumfertur, et tunc quoque ilia accessisse, quae non nisi a recentiori manu potuerint adiici 77 ), Nihil frequentius apudludaeos, quam libros recentes sub veterum nominibus publicare, ut iis auctoritas concilietur, quod ait idem R . A B R A H A M Z A C H V T ; interpolare etiam et quaedam pro libidine inserere eis solenne esse, omnes norunt 78). Q.uam ob rem si haec eius libri ratio est, non potest is, qui caute et circumspecte in antiquam Iudaeorum Christologiam vult inquirere, eo tamquam fonte uti; 7 7 ) Quae est BRVCKERI sentential. 1. p. 8 4 3 . 7 8 ) Vid. YVAITON 1. 1. p. 2 5 7 . ed. T i g .

—

58

—

facile eiiirn ei uccidere possit in eiusmodi libri usii, ut nova pro antiquis sumat. Paraphrases chaldaicas, exceptis iis, quas ONKELOSO et IONATHANI tribuere solent, recentissimas esse, non est quod moneamus. BERTHOLDTVS quidem non solum illas, sed etiam oinnes reliquas paraphrases ex antiquioribus et aevo apostolico liaud inferioribus lectionibus synagogalibus conflatas esse contendit 79) ; quod tamen vel ideo probari non potest, quia tum stilo, tuminterpretandi genere, valde inter se differunt. Attamen Targum ONKELOSI et IONATHANIS ad antiquissima fere ludaeorum scripta referri posse baud negaverim. Compilationes denique illae, quarum magna apud Iudaeos copia exstat, quales sunt Rabhoth, Midraschim,

Nexach

Israel,

Ialkut

Schimeoni,

al., vel recentioris temporis sunt, vel, si antiquiores, sequiori tempore interpolatae videntur, ita ut difficillimum sit, antiqua a no vis certo distinguere 80 ). §•

13.

At obiiciunt nobis illorum librorum patroni, 7 9 ) Christol.

p. 1 5 8 .

8 0 ) Cf. C O R R O D I Krit. Gesch. des Chìl. T. I. p. IT. Viti, universe de usu horum lihroruiu in rebus ehr. F L E C K de regno div. p. 6 1 sq.

59

—

Iudaeos, patriaruin rerum amantissiinos Rabbinisque dicto obedientes, antiquam doctrinam tam fideliter servasse, ut, quae nunc doceant, ea vel a maioribus accepta vel saltim ex antiquis nata, nee aliunde adscita esse, certuni sit. Posse igitur ex sequioris aetatis libris pristinam Iudaeoruin disciplinam hauriri, ea tamen cautione adliibita, ut nova ab antiquis dignoscantur. JVegari omnino non potest, antiqua multa in doctrina recentiorum Iudaeorum superesse ; verum etiam concedendum est, aliena multa ab iis adscita, et antiquae doctrinae addita esse. Notum est, eos inde ab exilio Babylonico ab iis populis, cum quibus commercium liabebant, Clialdaeis potissimum et Graecis, didicisse, et doctrinam suam illorum placitis adulterasse 81). Ex his fontibus derivanda sunt gravissima theologiae seriorum Iudaeorum decreta, ex. gr. de daemonibus, de resurrectione mortuorum, omnisque eorum philosophia sublimior, quam Cabbalam dicunt. Iam vero si a populis sibi tam infestis et odiosis, a quibus tot tantisque iniuriis contumeliisque affecti erant, quorum religio omnisque disciplina a sua tantum abhorrebat, discere baud aspernati sunt: quidni

8 1 ) Cf. P O K J . I T Z I I Diss. de gravissimis theologiae seriorum ludaeorum decretis et Eiusdem Pragmat. Uebersicht der Theologie der spätem luden.

—

60

—

;i Christianis etiam, qui, licet noa ;ib onini in Iudaeos violcjitia abstinuerint, tamen nunquam ea sacvitia, qua Chaldaei et Syro - Macedones,

iu

eos grassati sunt, quorumque doctrina Iudaismo coniunctissima ex eoque orta est, ea adsciverint, quibus doctrinam suam emendare, ornare atque augere possent? Probé equidem scio, acri semper ludaeos in Christianos odio flagrasse, et cum iis de rebus ad religionem pertinentibus controversiam habuisse; hoc autem non obstat, quominus Iudaei, callide rebus suis consulere soliti, ab adversariis meliora edoctis ea arripuerint, quibus religio ludaica non sine detrimento careret.

Q,ui

Ínter se disputant, se invicem edocent, quamvis in ipso disputationis aestu suam quisque sententiam fírmiter teneat; necesse autem est, ut is, qui se ab altero superari intelligentia sentiat, illum adsequi et aequare studeat.

Idem accidisse vide-

tur in Iudaeorum et Christianorum mutua contentione. Ñeque prorsus desunt argumenta, quibus id comprobari queat; et qui versatiores sunt in huius genex*is litteris, facile plura invenient, si in hanc rem accuratius inquisiverint, quod ut faciant, hortor. Ac primo cum aliis viris doctis 82 ) persuasum liabeo, baptismum Proselytorum seriori demum 82) Negarunt baptismi Prosclytorntti antiquitatcm intcr rccentiores E R M E S T I V S Vindic. arbitr. div. in relig. conatituen-

—

61

—

tempore Iudaeos induxisse, et vel a Christianis mutuo petiisse, vel ad baptismi Cliristiani imitationeni tamquam principalem et necessarium initiationis rituni instituisse, cum antea quidem Proselytis, sicut omnibus, qui impuri haberentur, lustratio subeunda esset, haec autem non ad ipsam initiationem pertineret. Argumenta, quibus haec sententia probatur, praecipua haec sunt 83 ). Constans vetustiorum Iudaicorum monumentorum silcntium, quo Proselytorum baptismum praetereunt, novitatem eius arguit. Nullum eius vestigium apparet apud P H I L O N E M et I O S E P H V M 8 4 ) , nullum in I O N A T H A K I S , O N K E L O S I ceterisque paraphrasibus Chaldaicis, nullum in Mischila. In iis locis, in quibus eius mentio fieri videtur, sermo est de lustratione impuro cuique necessaria; certe nida §. 4 9 . Opusc. tlieol. p. 2 5 5 sqq. ; imprimis P A V L V S Comment. T . I. p. 2 7 9 sqq. BAVF.RVS Goltesdienstl. Verfassung T . IF. p. 3 9 3 . et Bibl. Theol. d. N. T. T. 1. p. 2 7 6 sqq. ; antiquiores, inter quos eminent Io. O W E N V S , GOTTI,. W E K I V S rioRFivs, Z E L T N E K V S , recenset C A R P Z O V I V S in Appar. p. 4 7 s q . , qui et ipse huic sententiae adstipulatur. Aritiquitatem Julius ritus amplissimo doctrinae apparatu contra A V E R N S DORFIVS adstruere elaboravit D A N Z I V S , in duplici dissert., quae exstat in M E V S C I I E M I N. T. ex Talmud, illustrât, p. 2 3 3 sqq. et 2 8 7 sqq. Ernestio et Paulo nuper se opposuerunt I A H X I V S Bibl. Archaeol. Part. ill. p. 2 1 9 . et IVVINOELIVS in Comment, in Matth. p. 7 0 . 8 3 ) Sequimur hac in re potissimum 84)

V i d . E R N E S T I V S 1. 1. p .

56.

PAVI.VM

et

BAVERVM.

—

62

—

hil cogit de baptismo initiationis cogitare. terpretari licet locum in Tr.

Ita inc. VIII.

Pesuchim

§. 8., ubi ambigitur inter Schammaeanos et llillelianos, utrum Proselytus, postquam baptizatus (sive lavatus) sit, Pascha edere possit, nec ne Similis locus in Targ. Pseudo-loiiathanis X I I , 4 4 . circumcides

Obiicit

eum.

cum

et

unde probabili,

ad Exod. (lavabis)

baptixabis

e silentio scriptoris

KVINOELIVS,

nihil colligi posse.

85 ).

Recte quidem, si de re alineque necessario memoranda,

unus vel alter scriptor silet; si autein tot scriptores de re dubia, cuius mentionexn fieri oportebat, prorsus silent, iure efficitur, earn illorum tempore nondum exstitisse. diserte mentionem facit. c. 2. SVA

86)

fil.

disputant R. CHANANIAE

Sola Geinara baptismi In Tr. Icvam.

ELIESER

ill.

IIIRCANI

f. 46.

et R. Io-

de baptismi necessitate ; uter-

que autem tempore excidii Ilierosolymorum vixisse fertur.

Quo testimonio nihil probatur, nisi ba-

ptismum proselytorum non multo post destructionem templi et urbis introductum esse; id quod

8 5 ) Locus ita habet:

rvo »nos

vjrm

p tnaa a-neiN Sbn mm rnaS tnoa nn "»INI Vam CIB-IN iDpn p unias nVwn. De Proselyto, qui Proselytus /actus est vespere Paschatis, dicunt Scliammaeani, laptvxatus (lavatus) edat Pascha vespere, Hilleliani autem dicunt, qui separat se apraeputio, est, ut qui separat se a sepulcro. 8 6 ) Apud DANZIVM 1. 1. p. 2 6 7 . in not. f .

—

63

—

omniuo verosìmile est 87 ). Quod in Talmude Ilierosolymitano Tr. Pcsach. f. 36. c. 2. legitur de militibus Romanis, custodiam Hierosolymis agitantibus, qui vespere Paschatis baptizati agnum pasclialem ederint, id de ilio y.ad-aQLOfia intelligi potest, de quo locum Mischnicum supra aliatimi intellexiinus, ad quein illustrandum doctores Gemarici illud afferunt. iiuod in Tr. Cherithuth io'. 9. c. 1. et Avoda sara fol. 57, c. 1., ubi sermo est de gentilibus rite initiandis, praeter circumcisionem memorantur sacrificium et baptismus, inde colligit KVIKOELIVS, baptismum Proselytorum in usu fuisse ante templi Hierosolymitani destructionein, quod sacrificia oiFerri potuerint tantum stante adliuc tempio. At enimvero cum ludaei nunquam non spem aluerint in patriam revertendi, et templum restituendi: non potuerunt, quin inter ritus initiationis sacrificium etiam numerarent, licet tunc ofFerri illud non posset. Locus apud ARIUAN. Diss. Epici. Ï I , 9 . , ad quem D A N Z I V S , K V I N OELIVS al. provocant, obscurior est, quam ut ex eo aliquid certi colligi possit 88). Versio denique

8 7 ) Ilio ipso tempore Rabbinos multa induxisse , quae antea non in more fuerint, (licit PAVJLVS (I. 1. p. 2 8 2 - ) ; h a e c nominare non placuit viro doctissimo. 8 8 ) 'Ofiifiaftitevog,queni DANZIVS Proselytum intellig i t , ludacum potius denotat. Vid. PAVJ.VM I. 1. p. 2 8 3 . De Iudaeo Christiano banc voccm cum BAVERO haud explicuerim.

—

64

—

Aethiopica, cuius testimonium affert K V I N O E L I V S , etiamsi perantiquam cam esse largiainur, tamen in rebus, ad aetatem lesu pertinentibus, nullain liabet auctoritatem. Deinde iam pridem docti viri liaud pauci 89 ) contenderunt, Talmudistas aliosque scriptores Judaicos quaedain esse mutuatos a Christo, sive quod nonnulli aequaíes, sermonibus eius capti, clanculum eius eiFata in scliedulas retulerint, quibus compilatores Geitiarae usi sint, sive quod illi consarcinatores Novi Foederis tabulas, curiositate ducti, pervolutarint, et quae placerent, sua fecerint. Negari sane nequit, legi nonnulla in Talmude, quae parabolis a lesu propositis valde similia sunt. In Tr. Berachoth fol. 31. c. 2. occurrunt quaedam, lesu parabolae de divite epulone Nec quicquam probat locus T A C I T . Ilist. V, 5 . , ubi eos, qui in morem Iudaeorum transgrediantur, imbutos dicit; id enim de quolibet initiationis ritu intelligi potest. 8 9 ) Quos recenset W O I . F I V S Bibl. Heir. P . II. p. 9 7 8 . , qui ipse hanc sententiain probat. Cf. F A B R I C J V S Bibliogr. antiq. p. 10. ed. Schassh. In liane sentcntiam disccssit quoque K E I L I V S , qui in hist. dogm. de regno Messiae Christi et Apostolorum aetate libris talmudicis reliquisque tamquam fontibus huius liistoriae uti hac de causa veritus est p. 6. Idem suspicatus est, ludaeos seriores aeternae vitae notionem ex Cliristianoruni commercio liausisse p. 13. Contraria tamen idem statuit in Analectis a sc et TZSCHIIINERO editis Partie. I.p. 8 1 . in not. ludaeos dogmata Christiana adscivisse contcndit B A V E KVS Ciottesdienstl. Verf. T. II. p. 3 9 3 .

—

65

—

shnilia; alia in eodem Tract. Gem. Hieros. fol. 5. c. 3., quae parabolae de operariis in vineam conduces respondent; alia in Tr. Schabbath fol. 153. c. 1., quae parabolani de virginibus prudentibus et fatuis referunt 9 0 ). Ambigitur autem, utrum lesus ex traditione Iudaica ea liauserit, an ludaei ab eo mutuo sumserint. Nostrum facimus liac de re C L E R I C I 9 1 ) iudicium, cuius liaec sunt verba: Non dubitarim quidem, (juin Christus adhibeat passim proverbia et locutiones etc vulvari usupetitas; sed intet/ras parabolas aut çrjosiç non erediderim. Non videtur esse {heodedemrov (infra ponit avroôiâaxTOv) doctoris, vidgatas parabolas (juasi suas audientibus proponere. Ac sane non constat ullum, ante Christi tempora, its es~ se iisum ; nam quae proferuntwr ex Talmudicis aut aliis Iudaeis scriptoribus, ea omnia aliquot secidis post Christum natum scripta suntExempli causa parabola de patrefamilias exstat in Hierosolymitana Gemara, quae sesquiseculo minimum post templi excidium conscripta est 92). Quod cum ita sit, mihi multo credibilius est, 9 0 ) Repetunt Talmudica ilia OTTO in Galt Razia c. X I I I . LIGHTFOOT. ad Matth. X X . ROB. SHF.UINGHAMIVS in praef. ad Cod. Ioma et Io. VORSTIVS in Philol. s. c. 4 . p. 1 4 1 . 9 1 ) In not. ad HAMMOND, paraphr. in Matth. X X , 1 5 . 9 2 ) CI.ERU'VS lianc Gemaram intcgro seeulo censet antiquiorcni, quam ipsa iudaeorum traditio. DE WETTE

Opuscula.

E

—

66

—

auctorem Hierosolymitanae Gemarae, auf, qui illic narratur ca parabola usus, imitatimi esse Christum, quam eoe veteri traditione eam parabolani hausisse. Idem de multi» aliis diocerim, ut de eo quod ex libro Musar profertmt viri docti ad Matth. XVIII, 17. deque parabola simili ci, quae infra cap. XXV\ 1. et sqq. etCé Hanc de operariis in vineam conductis parabolani non ex traditione Iudaica esse haustam, vel inde patet, quod piane contortam et adulteratala eam exhibet Hieros. Gemara. Voluit Iesus ista parabola falsam in opera praestita fiduciam positam evertere, docens, debere hominem omnia gratiae divinae, non suo merito. Talmudica parabola hanc falsam fiduciam confirmât; quod enim i s , qui non nisi per duas horas laborasset, aequalem cum ceteris mercedem acceperit, eius rei redditur liaec ratio: Laboravit ille plus duabus horis, quam vos toto die. Neque existimandum sane est, ait W O L F I V S 1 . 1 . , odium immane, quo Iudaei in Christum et res ac scripta Christianorum ferri se semper demonstrarunt, prohibuisse, quominus quicquarn, quod illorum esset, vel legerent, vel usurparent. Nam eis id nefandum aut ignominiosum non videri vel hoc tempore, quo Christianis magis sunt obnoxii, adeoque non minus infensi, quam olim, recentiorum Iudaeorum exemplo constat. Vide quae ex M E N A S S E BEN I S R A E L hue affert

— SCHVDTIVS i n Memor.

67 lud.

— P . I . c. 1 6 . p. 5 2 6 sqq.

Quanta diligentia Rabbini non solum Gentilium, sed Christianorum etiam libros legerint, docet R. ASARIA in libro Meor Enajim, in quo multa loca OIIIGENIS, IIIERONYMI et AVGVSTINI deprehenduntur. Alia furtim surrepta a Iudaeis ex evangeliis depreliendisse sibi visus estLiGHTFOOTVS 9 3 ). Equidem ad id genus etiam retulerim precandi illas formulas, Iudaeis usitatas, quae in sententiis et phrasibus cum oratione Dominica concinunt 94). Fuerunt, qui hanc precationem ex illis formulis totam compositam esse, contenderint95); aliislesus haud imprudenter ad ea, quibus Iudaei et eius discipuli adsueti fuissent, respexisse visus est 96 ). Mihi vero neutra liaec sententia probari potest, et quidem hac de causa. Quemadmodum vere pius non formulis usitatis, sed verbis, quae pii animi sensus suppeditat, melius etiam tacita mentis cogitatione, precari solet: ita Iesum Christum nec ipsum eiusmodi formulis usum fuisse, nec discipulis eas praescripsisse statuamus oportet, nisi ei veram

9 3 ) In Misceli, c. X X . Opp. T. I. p. 2 0 5 . 9 4 ) Vide eas collectas apud L I G H T F O O T V M , S C H O E T T G E N I V M , W F . T S T E N I V M , W I T S I V M (in exercitt. ss. exer?it. VI. de orat. Domiti. §. 3 2 — 3 6 . ) , V I T R I N G A M (de synagog. vet. p. 9 6 2 - ) , AMMONIVM (Bill. Theol. T. II. p. 333-). 9 5 ) Vid. W O L F I V M et K O E C C H E R V M ad Matth. VI, 9. 96)

V i d . K V I N O E L I V M a d h . i.

E

2

—

CS

—

pietatem vcraeque pietatis sensum abiudicare vclinius. Atque recte statuerunt plerique interpretes 9 7 ), Iesum non tarn formulam quandam praescribere voluisse, quam potiora enumerare, quae sectatoribus suis a Deo efflagitanda essent. Cuius consilii ratio postulavit, ut a formulis tritis, quae animum a sua ipsius cogitatione et sensu abstrahere possent, prorsus sibi caveret. Sic pleraque Iesu effata, quorum similia in Talmude et scriptis Rabbinicis inveniuntur, ipsi vindicare nullus dubito, ex. gr. Matth. VIII, 37. coll. PirJce Avoth. c. II. §. 15. Matth. VII, 12. coll. T r . ScJiabiath f. 31. c. 1. 9 8 ); Matth. XVIII, 20. coll. PirJce Av. c. III. §. 2. Alia eiusmodi passim occurrunt apud L I G H T F O O T V M , S C H O E T T G E N I V M , M A I V M 9 ) . Eodem loco habeam, quae de iudicio extremo leguntur in Gemara ad Cod.Avodasara^ iis, quae de hac re dixisse traditur Christus Matth. XXV. 9

9 7 ) Ut N O E S S E L T V S ¡n Observatt. ad orat. Domiti., quae insertae sunt eiusdem Exercitt. ss. p. 4 1 . , P A V L V S , al. 9 8 ) Tribuitur quidem hoc dictum HILLELI, qui multis annis ante Christum floruit (obitus eius ad annum Christi duodecimum aut decimum tertium refertur, vid. O T T O N I S Hist. Doct. Mischn. p. 79-)? sed inclito illi niagistro seriore tempore aliquid facile tribui potuit, quod ei nunquam in mcntem venerat; praesertim cum alii etiam Rabbini hoc nomine usi sint. Vid. W O L F I I Bibl. Hebr. P . H . p. 8 2 4 . sqq. 9 9 ) In Observatt. ss. L. II. p. 2 1 0 . Cf. etiam Beiträge zur Beförd. d. Vernunft. Denkens in d. Relig. fase. V. p. 9 0 sqq.

—

e s -

piane simili;* loo). Suspicio etiani est, formulas rcgnum Dei et regnimi Coeïorum,, a Christo inventas, Iudaeos arripuisse 101). §. 14. Quae modo contra scriptorum Iudaicorum auctoritatem protulimus, ea etiamsi non omnia viris doctis probaverimus : tamen nullum fore putamus, quin in illorum cum N. T. libris comparatione instituenda summa cautione opus esse concédât. Quod cum sentirent SCHMIDTIVS et BERTHOLDTVS, duumviri de Christologia Christiana ex Iudaica illustranda inter nos optime meriti, régulas scripserunt, ad quas antiquitatis decretorum Iudaicorum iudicium dirigendum sit. Et SCHMIDTIVS quidem has statuit 102 ): 1) Decreta Messiana, quae locis librorum sacrorum, in Novo Testamento item ad Messiam relatis, nituntur, antiqua sunt et Iesu temporibus iam exstiterunt. 2 ) Decreta Messiana, quae, ut a vulgari Iudaeorum opinione de Messia rege terrestri futuro abhorrent, ita ad Cliristianam doctrinam proxime accedunt, quaeque seriores Iudaei cum ceteris suis opinionibus non sine 1 0 0 ) Excerpta dedit tik etc. Vol. II. p. 7 2 sqq.

SCHMIDTIVS

in Bibliothek für

Kri-

1 0 1 , ) V i d . K E I L . 1 . 1 . p. 1 3 . e t SCHOETTGF.N. i n D i s s e r t .

de regno Coelorum, Hor. Heir. T.I. p. 1150sententiam probat FLECK. 1. c. p. 70. 102) Christof. Fragni, p. 6.

Contrariain

—

70

—

negotio conciliare potuerunt, ad eandem aetatem referenda sunt. 3) Notiones de Messia, iisdein formulis solennibus et in scriptis Iudaicis et in Nov. Testamento ob viae, eodem loco liabendae. Quibus regulis cum ipse , vir praestantissinius non prorsus acquiescere videatur, eo magis nobis licebit eas in dubium vocare. Ut a secunda incipiamus, mirum est, ea ipsa pro certis poni, de quibus dubitatur. Quaeritur, an quae Christiana sunt vel iis similia in Christologia Iudaica, recte ab antiqua Iudaeorum doctrina repetantur. Quod eiusmodi placita cum ceteris non bene congruunt, id argumento esse non potest, ea esse antiqua, sed rectius inde colligitur, ea aliunde esse depromta. Quod ad primam regulam attinet, clarum est, argumenta e Vet. Test, locis petita, quibus decreta ilia Messiana probari solent, aeque potuisse aliunde depromi, vel serius induci, ac decreta ipsa. Id quod etiam valet de formulis eorum solennibus. Melius placet, quam BERTHOLDTVS sequitur, ratio ea, ut ne ex scriptis Iudaicis (quibus recte auctoritatem fontium secundariorum adiungit) quicquam adstruatur, quod non librorum primae classis (librorum scilicet Canonis Hebraici seriorum, imprimis propheticorum, Apocryphorum Y. T . , Philonis, Iosephi, N. T . , quos in numero fontium primariorum Labet) testimonio disertis verbis exhibito comprobatum, vel saltern

vest/giis lucidis et certis in iìs deprehensis monstratum sit 10S ). Ex qua generali regula, in Theologia et Christologia universa sequenda, recte ducitur specialis liaec, in dogmate de morte Messiae expiatoria adlxibenda, ut f/uicf/uìd Novi Testamenti ( qui est unicus fons) testimonio comprobari non possiti imo ei piane rcfragctur, ad recentiorem Iudaeorum doctrinam referendum sit. Ad hanc igitur regulam iudicium nostrum recturi, experiemur, an doctrinam de morte Messiae expiatoria inter Iudaeos Iesu aetate obtinuisse Novi Testamenti testimonio comprobari possit. C A P U T

IL

An Novum Testamentum doceat, Iudaeos Iesu tempore Messiam passurum ac murilurum exspectasse.

§.

15.

Unum et alteram locum (de quibus postea) si exceperis, omnia, quae Novi Test, scriptores de Iudaeorum Iesu et Apostolorum aequalium opinionibus Messianis tradunt, a Messiae patientis ac morientis imagine longissimo seiuncta sunt intervallo. In exspectatione tunc temporis fuisse talem Messiam, qui populum Iudaicum ab hosti1 0 3 ) In Ckristol. p. 1 1 . Quam tarnen ipse legem parum recte sequutus est in eruendis Iudaeorum lesu aequalium de morte Messiae decretis, uti deinonstrabimus.

—

72

—

bus, quibus parebant, liberaturus felicissimumque in his terris regnum conditurus esset, non est, quod doceamus lo4 ). Haud defuit quidem peccatorum expiandorum, atque sacrorum et morum ad gummam puritatem perducendorum spes, quam pii homines inter Iudaeos semper foverant l o s ) ; haec autem Messiae beneficia cum beneiiciis ad felicitatem externam spectantibus necessario coniuncta fore existimabant. Iam vero qui fieri potuit, ut ei, a quo felicissimum rerum statum introductumirisperabant, mala perferenda mortemque ipsam subeundam iniungerent ? Neque omnino, quod Iesus moriendum sibi esse profiteretur, cum suis de Messia opiuionibus conciliare potuerunt (Io. XH, 34.). Dìdicimus, inquiunt, eoe lege ^ Christum nunquarn esse morittirum. Qiiomodo tu igitivr dicis, fore, ut films hominis attollutar ì Doctores Iudaici hanc de Messiae aeternitate opinionem ex interpretatione vitiosa loci les. IX, 5. hausisse videntur, ubi T» de aeternitate vitae intellexe106 runt ). Ipsis etiam Apostolis, quae Iesus de

1 0 4 ) Vid. Luc. I, 6 8 — 7 9 . II, 3 0 — 3 2 . Cf. K E I L . 1.1. et C H R I S T . F R I D . S C H M I D I I diss, quae Iudaeorum, qui Christi tempore vixerunt, de eodem varias opiniones enarrai p. 1 3 . Ipsi apostoli hanc exspectationem foverunt, vid. Matth. X X , 2 1 . V. FLECK de regno div. p. 4 4 sq. 1 0 5 ) Luc. I, 7 4 sq. Matth. I, 2 1 .

p. 7.

106)

V i d . C H R . F U . S C H M I D . 1. 1. p .

12.

—

73

—

morte sua praedicebat, nova piane et inaudita erant. Q,uare cum per colloquium in supplicia sibi futura incidebat, vel piane non intellexerunt, quid sibi vellet, quidque his verborum imaginibus, quas quidem putabant, significarci (Marc. IX, 32. Luc. XVIII, 34.), vel tristibus his praesagiis perterriti exclamarunt : ilswg ooi XVQIS' OV FIÌ] èoxai coi TOVTO (Matth. XVI, 22.). Postquam autem Iesus atrocissima vere perpessus esset supplicia, piane perturbati erant Apostoli, nec habebant, quid de magistro suo, quem prò Messia avide a Iudaeis exspectato antea habuissent, sentirent ac dicerent (Luc. XXIV, 20 sq.) 107). Qualia cum de Iesu discipulis constent, non est, quod miremur, doctrinam de cruce ceteris Iudaeis oxavdalov fuis1o8 se (1 Cor. I, 23.). Temere STAEVDLINIVS ) morientis Messiae imaginem Iudaeos Imbuisse cognitam inde colligit, quod Petrus ceterique Apostoli mortis Iesu Cbristi necessitatem prophetarum effa-

1 0 7 ) Verba sunt GABLERI in Progr. supra laud. p. 1 1 . STAEVDLINIUS , opinione sua captus, ex posteriori loco (v. 2 1 . ) exscnlpcre y u l t , illos discípulos non tarn ob supplicium de Messia sumtum, quam ob longam eius moram, quod triduo iam praeterlapso liberationem populi non aggrederetur, desperasse. Ego vero in illo loco nihil invenio nisi hoc: supplicium Iesu Christi eripuisse eis spem, quam ante aluissent, f o r e , ut populum liberaret, neque cum iam tertius abhinc ageretur dies, spei locum relictum fuisse. 1 0 8 ) In Tract, supra laud, in Gott. Eibl. Vol. I. p . 2 4 9 .

—

71

—

tis comprobare soleant. Nam etiamsi Iargiamur, quod tarnen nullo potest modo probari, orationes, quas Lucas historiae inseruit, ita vere esse habitas, ñeque solito veterum historicorum more confictas 109) : quidni putemus, novam de morte Messiae doctrinam nova etiam effatorum propheticorum interpretatione dcmonstrari potuisse? Certe loci classici les. LUI. ad Messiam accommodationem illis temporibus inusitatam fuisse, docet narrati© de Eunucho Aethiopico Act. "Vili. At obiiciet forte nobis aliquis, ideam Messiae morte populi peccata expiaturi plebi quidem, ex qua Apostoli oriundi erant, et Pharisaeis, non autem cordatioribus inter Iudaeos incognitam fuisse. Verum enim vero parum consentaneum est iis, qui de religione melius edocti fuerunt, talem superstitionem tribuere, qualis huic doctrinae inest; deinde, etiamsi plurimi Apostolorum plebi accensendi sint, tamen Ioannem et Andream, qui Ioannis Baptistae discipuli fuerant, eruditionis Rabbinicae non prorsus rudes fuisse credibile est. Igitur quae attulimus testimonia de universo populo Iudaico valere, non est, quod dubitemus.

I L L ) Id quod docuit E I C H H O E M V S in Introd. in N. T. T. II. p. 37 sqq. Cf. FJUËCK de regno div. p. 4 4 sq.

—

75

—

16. Sed videntur obstare duo loca. Simeon senex Mariae, matri Iesu, tristia filii eius fata praedicit, gladiuS) inquiens, trmisibit animamtuam (Luc. II, 35.). Verum ut taceamus, duo priora Lucae capita, seriori tempore conscripta, nonnulla continere, quae ad mytlxos referenda videntur: vetat orationis series de morte Messiae eaque expiatoria cogitare. Loquitur enim Simeon de impedimentis et diffìcultatibus, ab invidia adversariorum Messiae obiiciendis. Maioris momenti est locus alter loa. I, 29., ubi ex vulgari explicatione Ioannes Baptista mortem Iesu expiatoriam disertis verbis praenuntiat. Et Staevdlinivs quidem Essenorum, quorum disciplinam inter etBaptistae rationem sentiendi vivendique magna similitudo sit, propriam fuisse liane Messiae expiaturi exspectationem coniecit 110 ), quam sententiam Kvinoelivs magna cum fiducia repetiit ll1 ). Recte contra vulgarem illaminterpretationem monuit Gablervs l12 ), non potuisse Ioannem hoc iam tempore de morte I. C. expiatoria cogitare hancque sententiam Iiis loci nostri verbis significare. Haud dubie enim,

1 1 0 ) Gotting.

Bill.

Vol. I. p. 2 4 0 sq.

1 1 1 ) In Comment, in Matth.

112) L. 1. p. 10.

XX,

28.

—

76

—

si eiusmodi de Messia ideam a vulgari Iudaeorum opinione longissime abborrentem animo concepisse!;, earn discipulis patefecisset. lam vero, cum iionnulli eorum, teste Ioanne Apostolo (c.1,37sq.), ad disciplinam Iesu transierint; qui fieri potuisset, ut discipuli Iesu praedicta ab eo morte adeo obstupescerent, tamquam re nova et inaudita, et eandem ceu summum malum tantopere extimescerent, cuius vim maxime salutarem iam dudum ex institutione Ioannis Baptistae cognitam babuissent? Cui argumentationi liane addimus. Ioannem B. consilii eius, quo munere Messiano perfuncturus esset Iesus, baud fuisse conscium, apparet ex legatione ab eo ad Iesum missa (Matth. XI.). Scilicet quaestione, quam Iesu proponi iussit, ipsene esset Messias, an alius exspectandus, prodidit, sese offendisse in ratione, quam Iesus in opere suo perficiendo sequeretur, et quid ille sibi vellet, ignorare. Quod ipsum Iesus affirmat, cum postea dicit (v. 11.), minimum discipulorum suorum Ioanni B. praestare, intelligentia puta rei Messianae. Videtur et ipse Ioannes B. consuetam Messiae politici ideam habuisse, ita tamen, ut futuram rerum conversionem a populi corrupti lustratione et emendatione incipiendam esse censeret. His ergo positis, quid de ilio loco Ioanneo statuendum erit? Tentarunt viri doctissimi sagacissimique IIERDE-

—

77

—

Rvs , P A V L V S , Z I E G L E R V S ct G A B L E R V S 113 ) novam eius explicationem, qua, agni imagine non ad sacrifìcia "V. T . relata, sed sensu mansuetudinis, innocentiae et patientiae sumta, mortis expiatoriae imago ab hoc loco prorsus propellitur; cui tarnen ego accedere non possum. Yalde enirn dubito, num' agni imago, cum phrasi aiQsiv trjv ccfiagnav coniuncta, recte ita sumatur. Haec nempe, si certum sequaris loquendi usum, nihil significare potest, nisi vel peccata (expiando) tollere, auf er1 4 re, ut in loco 1 loa. III, 5. l ), vel peccatoriim poenas iti se suscipere, ita ut respondeat Hebraeis dictionibus pi> Nun et pv bìO. Q.uod enim interpretes Alexandrini liane posteriorem significationem nunquam adhibent, id non impedit, quominus eam in Novo Testamento admittamus, quum verbo aÌQsiv ex consuetudine Graecorum utraque significatio et auf err e, tollere, et f e r r e , suscii 1 5 pere insit ). Ipse G A B L E R V S posteriorem signi-

113)

HERDERVS

N. theol. Iourn. e t in

Comment.

Neuest.

in

Ev.

theol. Iourn.

grammait.

Fon

Gottes

Solin

p. 1 2 6 .

PAVLVS i n

Vol. VIL p. 1 5 3 sqq., Vol. X . p. 9 1 0 sqq.

Paschal.

Ioh.

a d h . 1.

ZIEGLERVS in GABLERI

T . I X . p. 4 2 sqq.

GABLERVS in

1 8 0 8 — 1 8 1 1 - quibus insunt Melett.

ProIV

in h. 1. 1 1 4 ) Rcspondet in hoc loco phrasi parallelae: Xvtiv ra ígya

xov

diufiolov.

1 1 5 ) Pracclaram liuic verbo explicando v i t GABLERVS i n Meletem.

III.

operan» nava-

ficationem adhibuit ; voce ¿[latiría vero vitiositatis, pravitatis sensu sumta, phrasin nostram explicavit : pravitatem alienam patienter fcrre; quo sensu admisso, Ioannes Baptista Iesum improbitatem hominum variis vitae calamitatibus experturum dixisset. Verum haec explicatio usu loquendi prorsus destituta est. Yecabulum ctfiaQTia nunquam, quantum equidem scio, pravitatem sive improbitatem significai, quae in hominibus alios male tractantibus insit, siquidem ei vis inest potissimum negativa. Si Ioannes eam, quam G A B L E R V S ei tribuit, sententiam exprimere voluisset, haud dubie vocabulis àvofiia, 7iovr¡Qia, naxia al. usus esset. Deinde etiam, quem vir doctissimus adhibet, verbi aìqsiv usum in dubium vocaverim; certe locus 1 Macc. XIII, 17., ad quem provocai, nihil probat. Atysiv rrjv è%d-Qav ibi denotai : odittm suscipere, in se convertere, non autem eocperiri sive gravis instar oneris in se suscipere ac ferre. Iam vero utramcunque phraseos UÍQMV rr¡v àfiagriav signifícationem admittas, expiationis notio utique manet, quae cum mansuetudinis et patientiae nota, quain illi docti viri imagine agni exprimi putant, minus bene congruit ; hanc igitur imaginem ita explicare non licet. Tantum vero abest, ut ad vulgarem illam de agno sacrificali interpretationem, quam P A V L V S et G A B L E R V S e a , qua solent, subtilitate et doctrinae copia refutarunt demonstrantes,

_

79

—

agnos ad sacrifìcia piacularia non esse adhibitos, relabamur, ut G A B L E R V M vituperemus, quod, quam huius iinaginis significationem in eíFato Ioannis Baptistae admitti posse negavit, earn tamen admisit definiens sensum, quem Ioannes Apostolus liuic eíFato tribuérit. Quodsi enim hie discriminis sacrificiorura, utrum DMOTMCOV , an xad-AQamv, nullam rationem habuerit, quidni ilium idem fecisse arbitremur? Nullum omnino Iudaeum hoc discrimen fugere poterat, sive sacerdotis filius, sive homo ex plebe esset. Recte omnino mihi statuisse videntur interpretes, qui hunc locum ex Ies. LUI. explicandum esse censuerunt. Nam si ponere hie licet, quod infra probaturi sumus, doctrinam de morte I. C. expiatoria originem traxisse ab ilio potissimum oráculo ad Ies. Christum accommodato : non potuit non fieri, ut, silesu munus expiatorium describendum esset, ad illuni locum classicum respiceretur, dicendique formulae inde depromerentur. Ubi itaque locutiones, de Iesu muñere Messiano adhibitas, deprehenderimus, quae ad ilium locum referendae videntur, de expiatione cogitemus necesse erit. Iam si hanc interpretandi rationem sequamur, per aguum Dei intelligendus est Christus, quatenus in oráculo ilio tamquam is, qui pro expiandis populi peccatis agni instar patienter mala mortemque toleraret, designari existimabatur. Ilaud incommode

—

80

—

enim is, qui cum agno comparabatur, agnus dici poterai. Ioannes Baptist» igitur, cum, Iesum Christum conspicatus, en agtmm Dei etc. exclamaret, eum esse illurn, de cuius morte expiatoria Iesaias vaticinatus esset, professus est. Q.uod autem in ilio oraculo sermo non est de agno immolando, sed vel mactando vel fondendo, id non impedit, quominus in loco Ioanneo agni imaginem ad mortem expiatoriam referamus, cum apud Iesaiam i s , qui agno comparatur, mortem expiatoriam subiisse diserte dicatur. Imo potuit hac agni imagine, ubi ei semel expiationis significatio ex ilio oraculo adiuncta erat, ad victimas piaculares simul respici, licet ea per se hac ratione adhiberi non posset. Q,uemadmodum autem agni imago ab ilio Iesaiae vaticinio repetenda erat, ita quoque phrasis ài()£iv rt]v auaQTiav ex Hebraeorum dictionibus py nu?j , py Sai explicanda est. Sed incidimus iam in nodum difficilem, quem quomodo expediamus, vix habemus. Negavimus, Ioannem B. potuisse de morte Iesu Christi expiatoria verba facere; probavimus contra, effatum eius ab Ioa. Apostolo traditum de hac morte intelligendum esse ; quomodo igitur haec inter se conciliari possunt? Q.uam G A B L E R V S , H E R D E R O et B A V ERO 116) praeeuntibus, tatam ac commodam viam 1 1 6 ) BUI. Theol. d. N. T. II. 1 7 4 sq.

—

SI

—

ingressus èst, scilicet ut duplicem Jiuius effati sensum statueret, alterum, quem loannes B . exprímele voluerit, alterum, quem Io. Apostolus eius verbis subiecerit, earn mihi ipse praeclusi, cum unum tantum sensum iure admitti posse demonstraverim.

Atque liaec non unica est difficultas,

qua historia Ioannis Baptistae premitur; r.lias adirne deprehendes, si quae de eo in Evangeliis narrantur, tam inter s e , quam cum nibus contuleris

1 1 7 );

IOSEPHI

narratio-

ex quibus hoc potissimum

ad nostrani rem pertinet, quod loannes Bapt. non solum in universum Messiain post se venturum praenuntiasse, sed etiam lesum ilium esse, quem praenuntiaverit, luculentis verbis declarasse (loa. I, 30 sqq.), et discípulos suos de sublimiore eius dignitate et muñere, cui ipse cedere deberet, edociiisse (loa.III, 28 sqq.) traditur, cum tarnen aliunde compertum liabeamus, loannem B. discípulos suos non, uti debuisset, si lesum pro Messia habuisset, ad eum remisisse, imo de Messiana eius dignitate dubitasse, et quod ille inierat consilium, vel non perspexisse vel adeo improbasse; unde factum est, ut, post supplicium de eo sumtum,

1 1 7 ) Quas exposuit AMMOMVS in Bill. s([. et in Pi-ogr. Erlang. 1 8 0 9 . Bapt., regno

De

quod tarnen inspiccre rullìi non lieuit. div. p.

Theol. II. p. 3 0 5

doctrina

et morte

72—8ü.

Dü WETTE Opuscula.

loa.

Cf. FJ.KCK de F

—

82

—

discipuli eius sectam ab ecclesia Christiana diversam, licet ei noil adversam, constituèrent, de qua mentio fit Act. XVIII, 24. sq. XIX, 1. sqq., et cúius reliquiae, doctrina tamen, ut videtiir, immutata et corrupta, adhuc remanent 118 ). Optandum sane est (ut G A B L E I U verbis utar), lit liaud desit, qui ingenii vires in componendis his ivavrio(paivof.ievoiq cum laude periclitetur ; milii quidem ea iain in medio relinquenda sunt. C A P U T Examinantur,

quae

Iudaeorum

sione

ac morte

III.

receuliorum Mcssiae

Chrislologia

de

pas~

docet.

17. Etsi regula, quain scripsiinus, adhibita, fontibus his secundariis consulendis facile supersedere possimus, quoniain e Novo Testamento, primario huius rei fonte, didicimus, incognitam fuisse Iudaeis Iesu et Apostoloruin aetate doctrinaiu de morte Messiae expiatoria: tamen operae pretium erit, quae in libris Iudaicis huius doctri1 1 8 ) Hodicrni discipuü loannis, Sabaei dicti (de quilius vid. Commenlatt. reg. Soc. Gotting. Vol. III. Vol. IV. S T A E V D L I N H Beitrüge zur Philosoph, u. Gesch. d. Rel. Vol. II. III. V., et L O R S B A C H I I MUS. f . libl. u. or. Litt. Vol. I . Part. ] . ) , Christlanismo adversantur, cum i l l i , quoruin in Act. Ap. mentio fit, ad amplcctendam rcligionem Christianam prompt! fuerint.

—

83

—

nae exstant vestigia, diligenter recensere et exa« minare, eo quidem Consilio, ut, quoad licebit, orir/inem et aetatem eius definiamus. Prius autem, quarn ad huius rei disquisitionem accedimus, monendum est, seriores Iudaeos non solum mortem victimaruin succedaneam (vid. §. 6.), sed etiam expiationem, quae morte liominis vicaria fiat, statuere; de qua opinione luculenta exstant testimonia. E libro Sohar attulit iain S C H M I D T I V S 1 1 9 ) nonnulla loca, quae illam docent. P. III. f. 24. ed. Sulzb. liaec enim leguntur: n i i -aw •?!> msia Nup-nn pnnm». Mors iustorum redemtio peccatorum generationis. Ibidem fol. 72. ter repetitur liaec sententia: "jSs rwrr rpl£>rn Don udn irrorr ,on!?>3. Homo sapiens placatiram regis ungelorum mortis, ftuibus addimus, quae ibidem fol. 88. 120) inveniuntur: Nriinm nim1? p:a pw}-D>oa IN pyisa NV^I* posmi u>m Nni>un - - NII -ain Sa pisana pia "nn N»1?» invo-a Np-m in"? ip^N n^S»*? NMVIDN arn»'? a'np n^d^ Nfin&N trm ¡rovai. Cum insti morbis et plagis afficiuniur, id fieri solet propter expiationem mundi, ut scilicet expientur omnia debita istius seculi. Cum Deus O. M. vult sanitatem

rnundo

conferre,

percutiendus

119) Christol. Fragm. p. 43. sq. Habes apud SOMMERVM Theol. Sohar p.

120)

F

2

est

89.

— nuus

iustus

ex

84

Ulis,

quo

— ipso

saiiitas

conferiti)'

E x iis, quae sequuntur, intelligitur,

omnibus.

liane opinionem e loco Ies. LIII, 5. manassc. Eiusdem opinionis testimonia e Talmude et aliìs libris attulit EISENMENGERVS iuvnt.

T r . Moed

1 2 1 ),

Katou

e quibus hoc apponere foL 2 8 . c. 1.

MEOTT OIPIIX hv

INN^

admodum

ruf a c&piavit,

iustorum

vacca expiat.

M A S » ¡TOTIN. ita

etiam

m o TO Quemmors

Praeter liunc autem expiationis

moduin alios quoque statuunt, quos recenset EISENMENGERVS

1 2 2 ),

quorumque praecipui sunt: mors

peccatoris, exilium et castigatio, dies expiatioms, mensa, Studium legis, observatio sabbatlii, precatio ; docent praeterea peccata sua in Christianos transferri

l23 J.

Videntur in eiusmodi opiniones

adducti esse cogitatone, cultu sacrificali abolito, quo peccata expiata fuerint, aliis sibi piamentis opus esse; varia igitur arripuerunt, quibus peccata expiari posse credebant.

Certe pluribus locis,

ab EISENMENGERO allatis, sicut eo, quem supra attuliinus, eiusmodi expiationes loco sacrificiorum piacularium esse diserte docetur, e.gr. T r . M c g i l l a fol. 31. c. 2. 124)} ubi Abraham inducitur pro Israelitis deprecans, ne, ubi peccaverint, Deus 1 2 1 ) Entd. Judenth.

P. II. p. 2 8 5 .

122) Ii. I. p. 274. sqq. et 503. sqq. 123) Vili. E l S F . N M E N G E i m i 1.1. p. 150. 1 2 4 ) Apud EISENM. p. 2 7 5 .

—

85

—

iisfaciat, quod generationi diluvii et dispersionis fecisset. Quod se non facturum esse, cum Deus promisisset, et dato signo illivis sacrificii Gen. XV, 9. affirmasset, Abraham ita eum allocutus fertur: p i n D^p wipan nmu> p i i r o h DVI» 121m -on TON nni^y Nnn rw enp unp^rr n-a pNur nSy» p i p i Vs irosip -no onV ">i-Dp->n b» "on Srwi p i p -oaS j-o-np» dh^v -on DmiYOiv bo. O Domine mundi, hoc qnidem Jiet tempore, quo lemplum stat; tempore miteni, quo templum noti stat, quid iis JietÌ Dixit ei: dudum iis constitui ordinati sacrijiciorum; ornili tempore, quo in Us logent, hoc iis ita imputaio, ac si sacrificium mihL o f f tirant, et condonaho iis omnia pec125 cata. His adde, quae Eisenmengervs ) attu-, lit e Ialkut chadasch fol. 179. c. 1. num. 101. et fol. 177. c. 4. num. 72. Disertius vero loquuntur loca Tr. JSerachoth fol. 55. c. 1. et Chagiga fol. 27. c. t . , ubi ita legitur: ûv>p m p ^ n tvsw p i bo nco» DTN hw *Dr6u7 SN'W» raw nunc •n^y. Stante tempio altare expiavit Israel, autem eocpiat hominem mensa eius. Quibuscum conféras locum Comment. R. Iìechai in Pentat f. 114. c. 2 . , quern excerpsit Eisenjiengervs 126). 125; P. 277. ct 281. 120) 1'. 281.

—

86

—

Vnde discimus, has de expiationc opiniones post templum destructum demum inductas, ac tempio integro expiationem sacrificiorum piaculariuin sufficere visaui esse. Deinde silentio non praetermittendum, Iudaeos in beneficia a Messia accipienda id etiam referre, quod populum Israeliticum ab idolo latria sceleribusque omnibus purgaturus sit. Id quod docent R. Isaak in Chissuk emuna ed. WagenSEIL. p. 315. 336. sq. 1 2 7 ), R. Machir in Ablcath Rochel ap. H v l s . p. 159. sq., quibuscum conferendus Maimonides in Sanhédrin ap. S y r e n h v s . T . IV. p. 262. §. 18. His praemissis, iam ad ipsas ludaeorum de passione ac morte Messiae opiniones cognoscendas progrediamur. Q u a quidem in re quo rectius versemur, cavendum nobis est, ne invicem permisceamus, quae permiscenda non sunt, neve quicquid ad passionem Messiae quodammodo referri possit, nullo discrimine observato, in unum genus confundamus. Atque primum quidem distinguamus ^in oportet doctrinam de doloribus Messiae 1 2 8 rwron ), sive de calamitatibus regno Messiano 127) Cf. Corrodivs T. I. p. 133.

128) De quibus conferendus liber Nezach Israel c. 34.

et Ablcath Rochel p. 1. apud Hvlsivm in Theol. Iud., Emek Hammelech fol. 42. c. 4. al. Locus classicus est in Mischna

—

87

—

autecessuris, ab iis decretis, quae passionem vel mortem ipsius Messiae statuuut; quod quidem discrimen S C H O E T T G E K I V S neglexit L 2 9 ) . Est omliino utraque haec doctrina nexu quodam inter se coniuncta, uti videbimus ; eo magis autem, quod inter utramque intercedit, discrimen observandum est. Ceterum haec opinio de angustia, adventum Messiae praegressura, perantiqua est. Nititur enim illis V. T. oraculis, quae §. 5. illustravimus, iamque invenitur in libro quarto Esrac (cap. XV. XVI.) et in Mischna I. 1. Ad eandem Iesus Chr. respexisse videtur (Mattli. XXIV, 8.). Neque minus, quae de passione et morte Messiae traduntur, discernenda sunt, ita tamen, ut ratione liabita gemini Messiae, quem seriorum Iudaeorum Christologia statuit I3 °), accurate dis t i n g u a m i , quid ad Messiam filium Davidis, quidve ad 31 .filium Iosephi referendum sit. Nam

T r . S o t a c . I X . § . 1 5 . Alia loca talmúdica et rabbinica, quaehuc spectant, collcgit S C H O E T T G E N . de Mess. Lib. V7. c. II. p. 5 0 9 sqq. 1 2 9 ) Vid. p. 5 5 2 . sq. 1. 1. Scilicet non potest adsequi, qui dici possit, liberari a doloribus Messiae, mirumque in inodurn se torquet, ut hanc phrasin cum doctrina Christiana de morte iesu Christi expiatoria concilict. P. 5 5 7 . iterum dolores Messiae cum passione Messiae confundit. 1 3 0 ) De hoc decreto exstat libellus singularis bonae frugis plcnus, quem a viris doctis neglectum video: I V S T . Messia. M A R T . G L A E S E N E K I Comment, de gemino Iudaeorum Hclmstud. 1 7 3 9 . 4.

—

88

—

quae de postcrioris morte statuunt Rabbini, inter ea et Christianam tie Messiae morte doctrinam necessitudinem admodum longinquam intercedere videbiinus. §•

19.

Quod iam ad Messiam filium Davidis attinet, tantum abest, ut ludaei mortem eius doceant, ut eum perpetuo in vita futurum esse existiinent 131). Quae hue pertinent, ea tantummodo de passione Messiae Ioquuntur. Neque haec sola est differentia inter Iudaeorum et Cliristianorum de Messia 7ia9-i]xq) doctrinam, sed in eo etiam illi ab liis discedunt, quod Messiam non turn, cum in terris apparuerit, pro expiandis peccatis passurum esse, sed iam autequam advenerit, earn expiationem in se suscepisse existimant 132 ). De statu vero Messiae ante eius adventum diverse docent. Alii, qui TiQoi'na^iv eius statuunt, inter quos est auctor libri Sohar, eum in paradiso vivere tradunt 1 3 3 );

131)

Vid.

E I S E K M E N G . I. 1. p . 6 8 7 .

813.

BERTIIOLDT.

Christol. §. 2 8 . Sunt tamen alii, qui eum necessitati naturae debitum solvendi obnoxium fore statuunt, ut M A I M O M D E S in Sanhedr. apud S V K E X H V S . T. IV. p. 2 G 2 . vid. E I S E N I I E N G E RYM 1. I. p. 8 1 2 . 1 3 2 ) Hanc differentiam post tum equidem s c i o , observavit.

133)

CORRODIVM

nemo,

Vid. BEKTHOJ.DTVM 1. 1. § . 2 5 . n o t . 3 .

quan-

e t q u a e ibi

exhibct loca rabbinica, quibus adde alia Soharica a

GLAESE-

—

89

—

alii, inter quos Gemaristae, emn quidem iam natron fuisse tempore destructionis templi, sed usque ad tempus revelationis suae alicubi latere fabulantur. De qua opinione locus classieus est in Tr. Hieros. Berachoth fol. 5. c. 1., ubi liaec narrantur: ns>j ">1*1 D w p m m i N i i m i n s m n N i m y in

S'n • n S p

nn

nun

nup

i>m?i i m i » i n

ini?

N.m " p p s p i i í n i n n

inyh

iniii

n»ip

w

inth

i n S'n • m j v o h p i

mmin in

iniy>

ill's • \mpi*>

n t t S'n ' Nmu?» JOStt 1 1 ^ NM1 f j p j p I I U p l 7>11h V'n

• m p i n V'n • i ü n i

• mini

onS

nmi

m m ; ,-roi S ' n * D r o > o

loS^ m m

p

• Nin p

' p i i w b p i n S fin-r i m s r i N i i i i p i p ^ m i i i n n Nnip

NinnS

s>m; • m n i NN-N

AROM

S v i ii> m i i p NS

onjm

M»->N

NpQJi n m p

n^Ni

CNJM

pm

M*)IN

mm;

nhuw II»N

i»

p m Sin "?hì> So

mm pirn

NHU?JI

JSP

Accidit tjuiddam Iudaeo cnidam aranti. Cum mur/iret bos illiiis, Arabs quidam iter faciens audiit inn gitum eius, diocityue ci: O Iudaee, Iudaee, solve boves ftios atr/ue aratra tua solve, nam ecce vastatum est templum satifinS

"pinn.

I. 1. p. 2 8 . sqq. aliata. Conf. etiam E i s e n m e n g e r v s 1. 1. p. 3 2 0 . Hoc de TtQOvnuQ&i Messine placitum non solum ¡is amplectendura erat, qui sublimiorcm ci naturarti tribuerent, inter eosque auctori libri Sohar (cf. Sciimidtji Christ. Fragni. p. 41.) ; sed ceteris etiam Iudacis, qui omnes pracexistentiani riF.RO

a n i m a r u m s t a t u u n t ("cf. E i s e j n m e . n g e k v s I I . p. 1 1 . s q q . s k x e k v s 1. 1. p . 2 8 . n o t . b . ; .

Glae-

—

90

—

ctissimum. Mugìit bos altera vice. Dioclt ci Arabs: O ludaee, Iudaee, sub iuga mitte boves tuus atque colliga aratra tua ! Ecce enim natus est Messias rea). Iudaeus : Quodnam est nomen ci ? Arabs: Menachcm. Iudaeus: Quodnam est nomen patris eiusì Arabs: Hiskia. Iudaeus : Atqui mule ille ì Arabs : E Bethlehem luda regio Palatio. Abiit Iudaeus et vendidit aratra, factusque est venditor fasciarum infantilium vicatim proficisccns. Cum ad torb cm Bethlehem accederei, omnes mulieres ab eo emenmt, mater autem Menachemi nihil emit. Audivit vocem mulierum, dicentium : O mater Menachemi, o mater Menachemi, auf er, quae hie venduntur filio tuo 134 ). Ybi vero interim commoretur Messias, ambigitur. Traditio est, Taanith eum Romae degere, ut ili T i . Hieros. fol. 64. C. 1.: D'IN "jV -WNT DN p JW|iT> S "PON n » ittìiìu/ -pro ib "pn'JN N I Ì I p->N -pyu?>3 Nlip -^n N>os>t3. Dixit Ii. losua f . Levi: si quis te interroget, ubi sit Deus tuus, responde, in urbe magna Roma; unde autem hoc constati {E dicto les. XXI. 11.) Ad me clamai e

1 3 4 ) Idem narratur in Nezach Israël c. 5 0 . , ex quo cxccrpsit EISF.NMENGERVS H. p. 6 5 3 . Alia Ioca, quikus idem docetur,

e x h i b e n t GLAESSENERVS p . 2 4 . aq.

RVS p. 6 5 3 .

Cf. COKKODIVS I. p .

284-

et EISENMENGE-

— Seir.

91

—

Locum e Gem. Babyl.

Tr. Sanhedr. fol.

98. c. 1., in quo idem traditur, paulo infra in medium proferemus IVSTINVM 1 3 6 ),

135 ).

Alia exstat traditio apud

ubi Tryphon Iudaeus ait : Jfyiarog

de si xat ysyevvrjxat, ucci èon non, àyvioorog èori, xai ovds avxog noi éavxov. èmoxaxai, oìids è/et óvvafiiv xtva, [ie%Qig àv èX&wv 'Hfoag XQiorj avxov, y.ai yuvsQov Tiaoi 7zoir]ai], quae tarnen ad nostram rem non pertinet.

Nititur haec opinio de Messia iam

nato temporum supputationibus quibusdam, quibus tempus Messiae iam advenisse efficitur.

No-

tissima est illa dictio Eliae in Tr. Sanhedr. fol. 97, 1.: 13MJ N»'?» i-in H3MT Difc^N t\Wl ini^N S rpuran rw> DIC&N "OU? min DIÖ^N -OW min DIQ^N injow ri» Dn» injo w Elias:

ioni:

duo millia legem,

Messiae dies complectentur. nostra,

elapsi sunt, tur R .

Docet

seoc mille annos durabit mundus.

millia inane, cata

.

IARCHI

Tcaqadolov:

sunt,

ex

peciis

E i adstipula-

in glossa marginali. Alibi

in eodem Tr. fol. 9 9 . c. ^NWi1?

millia

Sed propter

qui iam elapsi sunt.

SALOMO

Duo

et duo

quae multiplicata

R.

1.

legitur hoc R .

ntu?D

DM1?

HILLELIS

pN "MIN ^">-1 S

1 3 5 ) Vid. hunc cum alìis hue pertinentibus apu«l E I S E N p. 6 6 8 . R. SALOMO IARCHI in glossa marginali hanc fabulam ita mitigat, ut urbem Romam de parte Paradisi , quae e regione Romae sit, intelligat. 1 3 6 ) In Dial. c. Tryph. Iud. p. 2 2 6 . ed. Paris. MENGERVM I. I.

—

92

—

r r o » r n S N W Ì]DTI i t "von n i p i n i t t - o i n i ^ S N

pwi cit:

mn

nipm S^n SS.

Israclitae

enim

ìam

spondit leli.

alluni

vero

R.

Ilislcias

non

habebunt

sunt137)

potiti

enim

diilio

IlisJciae.

: Condonet

quando

Ilillel

Messiam,

in diebus

loseph

R.

insu?

vixìtt

Re-

Dominus

Hil-

subtemplo

pri-

mo. Alia temporis Messiae supputatio reperitur in eodem Tr. fol. 97. c. 2.: nnm in^N ni1? •von n\y>om o u w a » mnD nViyn J I N NT-DP N^ö m mrm Nn i t i p pinNH Sii-ai mSmi. Dixit Elias ad R. Iudamfratrem quiiifjue

R. Salae iubilaeos

Pii:

durahit

Non

minus

mundus.

octor/inta

lubilaeo

au-

Unde sequitur, Messiam venisse anno ab orbe condito 4 2 5 0 li. e. anno post C. N. circiter 250 139 ). Itaque in eodem Tr. eod. fol. et col. dicitur: pxipn So -i^o tem

ecctrcmo

ai2iü

mwum

pleti

sunt

totafjue nis

veniet

n:m?rü

omncs

res

non l4 °).

operibus

fdius

Davidis

nSn

termini pendei

138 ).

iibn (.ve.

nisi

"ùì

pNi.

Com-

adventus

Messiae)

a poenitentìa

et

bo-

Pro diversis his opinionibus dif-

1 3 7 ) P e r crrorem GEKSON. im Talmudischen p. 1 2 7 . 1 3 0 . v e r t i t : Sie lialen

Judenschalz

ihn schon gefressen.

vocis SDM talmudico cf. CUCCEIVS in not. ail Excerpt.

De usu Sanhedr.

p. 3 7 8 . 1 3 8 ) Idem repetit R . GEDALIA in Schalscheleth

hahkabala

fol. 3 5 . c. 2 .

KVS

139)

V'id. GL.AESENF.KVM 1. L P .

110)

C o n f . EISENMENUF.UVS

1 . 1 . p . 1 5 s

N^AIN

p m »

pj>Ni

N^p Nim

in^ai

S ^ i

n^y

S N W I

S N I W T

1J1 NV7J N i n

N ^ i n

p N

i"nn

Ninna

^pN

inai

IT>N

Snd

P M

n w

pniiioi

imNi

Sa

N^SNI

BO-N

n ^ h n i .

m:»1?

uinuiv»

N^AIN

V n w t

BAO»1?

SNiuni

Nin

p^N pan

N-rn

in«'?»»

P M I I O I

Nin

II.

nìismo

pmix»'?

atnan

pnvn

P.

pnrnSaa

chin

I I P N I

Va'? i i N p i

TCQovnaQ-

m1? p i » N i

NI-O:O : p n - I I I N N I p » f > p i p n » i w .PIA

passione

de

locus Soharicus

*>i N - o i m

V»

de

opinionem

*O

Cum

-»IN

com-

memoratas audivisset Messias afflicfiones Htarum in exilio cornili, fjuodtjuc Wae uccidi scj/t eis propter peccata, quia iioluerint cog scere dominum suum, voce elataflevitob pec ta illa, quae eos premebant. Quod indica verbis Ies. LUI, 5. vulneratus is est, seil. 1.1. p. 2 3 8 sqq. 2 6 9 sqq. Aliî tamen tempus Messiae supputations d e i i n i r i v ê t a n t , v i d . E I S E K J I E . N G E U V M 1.1. p . 6 7 7 .

HVM 1. 1. p. 4 3 sq.

GI.AESENE-

A l i i euni ad line venturuni exspectant, et

de liac quidem exspeetatione a g i t duodecimus [udaicae fidei a r ticulus y i d . B V X T O K F . HVS.

Synag. lu.d. p. 2 2 . Mischna

ed. S V R E N -

T . I V . p. 2 6 4 . 141)

L 1. p. 4 8 -

Q u e m e x h i b e n t S O M M E U V S I. I. p, 9 4 .

K x s t a t etiani in

SCHMIDTIVS

lalkut Chadasch

num. 2 9 . , undc cum depronisit FJSENJÎEXGEKVS 1. 1. p. 54-

f. 1 5 4 . c. 4 .

—

94

—

Messias, ob delieta nostra, attritns propter ini quit at es nostras, intellige eas animas, quae sunt collocatae in locis suis. In paradiso estpalatium quoddam, vocatum palatium aet/rotorum. Hoc ingressus Messias, vocavit omnes morbos, afflictiones et castigationes Israelis, ut venirent super ipsum. Et venerunt quoque super ipsum. Nisi enirn auferens easdem ab Israele in se suscepisset, nemo mortalium portare potuisset poenas Israelis propter mulctas, quas lex imponit. Id quod indicatur loco Ics. LII1, A.profecto morbos nostros iste pertulit. duemadmodum autem tota seriorum Iudaeorum de expiatione doctrina inde orta est, quod, post abolitum culturn sacrificalem, peccatorum conscientia onerati, alia piamenta circumspiciebant: ita etiam haec de expiatione per Messiam futura opinio ex ilio desiderio manasse videtur. In ilio enim loco Soharico, paucis interpositis, adduntur haec: p n S o psiNS Nunip nsin^ ' j n » Yin i s pnoii pin» hi pp'jött n n "»-oy n m p m p i N^Sy "Oiitt pS pbwo mu?>o Nm?n Ntt^u». Cum Israelitae essent in terra sancta, per cultus religiosos et sacrificia, quae faciebant, omnes illos morbos et poenas e mundo sustulermit; nunc vero (cessante cultu Levitico) Messias debet atiferre eas ab hominibus. Quibus verbis luce clarius docetur, expiatione hac per Messiam futura, stante tempio,

—

opus non fuisse,

95

—

hoc ir/itur

dogma

post

templum

Quod si pro certo statui potest, quis dubitet, hoc dogma constituentes Iudaeos ad Christologiam Ckristianam respexisse 142)? Ad posteriorem de Messia iam nato opinionem referendus est locus in Tr. Sanhedr. f. 9 8 . 1 y£ c. ì.: s>3iip vim ìiTibN ? rnnTON •>i? p smvr» i s i mS i»n iMnìi p m h Nmi>m NnrpöN destructum

I » N mn

dcmum

iuductum

esse.

p i N n m * DN m ^

"»rwi N X ^ S

idriN

^ipì •>rr>Ni duw nS p yurim m i S n ni 1 ? "von

ni-pV? ¡ - P ^ W

•o-o

TT>U»3

ni3»io IN»Ì i w i NnrpûN ¡nir» NDIÌTI

IÌT»N N3Ö1T i n n I-PONI ITO j V o i i N b n nayiN

NSI

m S aim Rabbi

N » ^

s-wi

-oi

V'n 1 0 i f i n Iosua

ad ostium xitque

rp^

ci:

filins

spelimene Venturusnc

"WN i f i "PONI i n diSW m S

fwrnS Levi

D^IO ITO

n - a : 6 STN

1

INII ? "Û f i S » a i b w . ìiivenìt

R. Simeonis ego sum

Eliam fil.

stantem Iochai,

in seculum

dir futu-

1 4 2 ) Si hoc de Messia patiente decretum ad R. SimeoNEM fil. Iochai referendum sit, coniicere liceat, liunc doctor e m , tristissimo rebcLlionis illius, quam ludaei, impulsore Pseudomessia Barcochba, suasore R. Akiba, ausi erant, exitu et crudeli huius praeceptoris sui supplicio admonitum, usitatis de Messia notionibus abiectis, liane tristiorem mente concepisse. Certe cum duodecim annos in spelunca delituisse dicatur, otium ei non defuit rem serio perpendendi. Cf. de vita R. Simeonis Brvckekvs Hist. crii. Philos. T. II. p. 8 3 9 sni Dipi"!* I1?

iinmn

nSa l i n i i y . Quando Deus creavit mundum smini t ecctendit manum mani sub solio glorine ) et produœit animam Messiae eiusque caterva-m, diocitque ei, visne tu sanare et redimere filios meos post sex millia annorumì Respondit ei: volo. Dixit ei: an etiam sustinebis castigationes corinti, iuoota illud, tjuod scriptum est: Certe morbos nostros ipse tiilit (les. JLII.I, 4.). Respondit: sustinebo illas cum gaudio. Diicit ci: et vivent insti in adventu tuo. Respondit: sit bencplacitum tuiini, ut omnes reviviscatit, imo etiam abortivi. — Mechilta in lai/cut Rubati IL fol. 90. 1. 2.W): di^Oi i V> ûni

1 4 6 ) Apud Hvlsivm p. 3 0 9 . 1 4 7 ) Apud Schof.ttgenivm 1. 1. p. 50. Similcm Iocurn aliunde depromptum invenies ap. Schmidtivii L. 1. p. 2 1 . Reprobai ScilOETTGENl vs hanc scntentiam cam ob causai« , quod dolores Messiae non tertiam omnium adflictionum partem constituant, sed infiniti sint: quare melius probat sentcntlam e Sohare allatam, qua Messias supremus inter illos, qui castigationes sustinuerint, esse dicitur.

G 2

—

100

—

R. Hunna dixit nomine R. Acha : in trcs partes divisile suiti omnes castigationes et poenae; unum susthmerunt David et Patriarchae; alteram generatio nostra; tertiam recc Messias. In Midrasch Ruth Rabba 14s ) locus Ruth II, 14. de rege Messia explicatur, et inter alia liaec adduntur : Et bucellam tuam intinge in acetum: intellig untar castigationes, q.d. Et ipse vulneratns est ob delicta nostra. Id genus alia ex Ialkut Schimeoni, BercscJiith Rabba, Sc/tir /tasc/iirim al. attulerunt S C H O E T T G E N I V S et C O R R O DIVS 1 4 9 ) , quae transcribere taedet. §.

20.

Iam nonnulla dicenda sunt de quibusdam V. T. locis ad Messiara patientem accommodatis. Ac primum quidem, si originem huius interpretandi rationis spectamus, non est mirum, Iudaeos, reeepta semel in Christologiain passionis notione, V. T. loca quaesivisse, quibus illam probarent; neque magis mirum, eos eiusmodi loca invenisse, cum pro lubitu quaevis ex Yet. Test, probare soleant. Q.uod vero in illorum locorum interpretatione cum Christianis fere conspirant, id tantum abest, ut nobis admirationem moveat, ut, qui ali-

148)

Vid.

SCHMIDXIVM p. 2 0

sq.

EISENMENG. p.

149) llle I. I. p. 553 sq. ; hic 1. 1. p. 287 sqq.

758.

—

101

—

ter fieri potuerit, non iutelligamus.

Nam e a. lo-

ca ita comparata sunt, ut qui doctrinain de Messia patiente sibi persuasala, legibus interpretationis grammaticae spretis, V. T . auctoritate adserere studeat, ei sponte quasi offerantur, et accommodationem ad Messiam efflagitare videantur. Sed potuit etiam a Christianis lxaec interpretandi ratio ad Iudaeos manare. Principalis liuius generis locus est les. LH, 13. — L U I , 12., quem antiquiores Iudaeos de Messia interpretatos esse, cum loca supra aliata docent, tum Rabbini recentiores testantur

15 °),

cu-

iusque notabiliores interpretationes, qua s collegerunt

SCHOETTGENIYS

seamus.

et

HVLSIVS

I 5 1

),

iain recen-

Primus omnium audiatur antiquissimus

lesaiae interpres

IONATHAN

1 5 2

Paraphrastes

),

Chaldaicus, cuius potissimum auctoritate utuntur ad antiquitatem doctrinae de Messia patiente demonstrandum 153).

Sed nulla eius est in hac re

1 5 0 ) Vid. eorum testimonia apud SOHOETTGEN. 1. 1. p. 1 8 1 . EISENMF.NGER.

Bib I. Hal.

1. 1. p. 7 5 7 .

Cf. H E N K . M I C H A E L I S i n

ad les. LIII.

1 5 1 ) Ille 1.1. p. 1 8 1 sqq.; hic 1. 1. p. 3 2 1 sqq. 1 5 2 ) Apud ScHMiDTiVM 1. 1. p. 4 0 . hie Targuraista nomine PSEVDO-IONATH ANIS appellatili*.

Nuin hoc nomine,

quod alias auctori paraphraseos in Pentatcuchum tribuitur, indicare voluit vir doctissimus, hanc quoque pavaphrasin IONAT H A M B. V S I E I . a b i u d i c a n d u m e s s e ? 1 5 5 ) Vid. B E K T H O L D T V M I. I. p.

158.

—

102

—

auctoritns, quippe qui, licet oninino quaetlam in hoc oraculo a d M e s s i a m referat, de eius passione tamen non solum nihil prorsus moneat, sed fausta et splendida quaeque ei tribuat.

Q,uae enim

apud prophetam habentur de malis calamitatibusque toleratis, ea ad populum Israeliticum accominodat, pro quo Messiam, ad gratiam divinam ei reconciliandam, intercedere facit.

Quod an recte

ita invenerimus, iudicent lectores ex ipsius Ionathanis, bis

1 5 4 ).

quae earn ob causam adiicimus,

ver-

les. L U , 13 — 1 5 . ita tiaQatpQaCpi'. NH

N>22 : Ninb

ippici

"uoii

DI*V»

« • a *]iu?n n i n i pN-oo p w ptttty i m i

p

Nniura

n ^

S N ' W n-a n ^

îmo-r

: NU7JN 1:2a pn-PN pn-mn NIXDOÌ?

SÏN p.-raia hv pi-p-p p w > pa1?» p p m n "»ni^y p N u o l'jnnoN ism; NVTI n n prosperahitur crescete multos

pn1? iNiumw N^-I.

servus

et invaïescet dies ipsum

meus valde.

Messias,

rum

contabuit

inter

geutcs

dor:

(et e v a n u i t ) eJilìis

cxtollettir,

Quemadmodum

eocspectarunt

Israelitae,

adspectus

homimmi155):

Ecce

per quo-

et ita

splendisper-

1 5 4 ) Excerpenda ea duximus, quo lectores videant, an recte vertamus. 1 5 5 ) Versio in Bill. Poly gl. Land, pcrperam sic habet: qui (Messias scilicet) erat pauper inter populos. non significai pauper,

"pwi h. 1.

scd tabescens; ncque sermo est de

Messia, nani suit', pn ad ^ N i w i r a referendum est. hunc locum intellexit HVLSIVS.

Melius

—

103

—

get populos multos, super ipso obmutescent reges, admovebunt maims mas ori suo, quia, quod noil cnarraruut ipsis, videbunt, et quod non audwerunt, animadcertent. Quorum sensus manifestus est hie: populo Israelitico misero et in exilium eiecto magno cum desiderio exspectatus Messias aliquando apparebit eiusque hostes inopinantes profligabit. Unde vides, quomodo ad populuin transtulerit paraphrastes ea, quae de calai» itatibus et vexationibus dicta sunt; id quod etiam in sequentibus fecit. Cap. L I I I , 1—3.: p>oin p p s» piD NSTVOJ 1>"11 rppm NT jmfcT ( ù t o Nil tm>01p Np-)12£ NiTil^ ^NiS-inN N-l^h paC p p*-!« flìWW n^^iWOI jV'NDl rtvnn NVin "vrn nS mS na^isc nini Ninaa Nunip •jrn rw? Nunip r>r t p i w i n rw>N ¡-p?wn nti Sd ip"» pocT pott 1 ? int p a : i r a ^ n o i ¡rotrm powi pain U73N3 nh p n pu?Sn pni nìto 1 ?» p*pOn NiJtt Nll3D\I> NpSO» m m pm^ : paiu?n nVv Quis credit hide amiuntiationi nostraeì et robur brachii potentiae Domini cui nunc revelaturì Et crescet iustus (i. e. populus Israeliticus) coram co (Messia) ecce instar surculorum, qui germinanti et instar arboris, quae mittit radices suas iuccta rivos aquarum, sic crescent generationes sanctitatis in terra, quae indigebat ilio (Messia). Adspectus eitis non erit adspectus communis, ncc terror, terror vulga-

—

104

—

ris. Erti splendor cms splendor sanctitatis, quern, quicunque ipsum videbit, contempiabitar. Erti quidem contemplus (iustus), rerum abolebti gloriam omnium rcf/norum ; erunt infirmi et moe~ rentes (Israelitae) perinde ac vir doloribus et calaintiatibus suppressus. Cum enim subtrahebat v ultimi maiestatis a nobis, contanti cramus et non aestimati. V. 4—7.: uai Nin NJiìn ^ p i jrra pyino fanyn horoNi ppsrw:) ni^ia Namw NJ^ini SnriNT Nunpo irò Nim : p i w > •> • tnp p 1 iTttJiai Ni ?» "OD") ÌTO&VlNin NJn^va 1D»nNi jo-mhN rojo NJVD : NÌ'? ppnmn »usm im^nii'? pswob NW mrt •>•> d p p i rprmN V^pS is:) nno NS IDI shì-« Nim wa : ni^ia NJVO min : N^mai icai nmddjS NI^ND N->»>OI> taipn ^pns n •>£>> hbw n-'ttiù nnen n^spS rpVi Nprw Nmu Dipi

: nS'o. Idcirco pro delictis nostris ipse deprecabitur, et iniquitates nosirae propter eum condonabuntur, licet nos reputati simus contusi, plaffis a f f e c t i et a f f l i c t i . Et ipse aedificabit domum sanctuarii, quod profanatum est propter delieta nostra, et traditimi est propter iniquitatem nostrum, et per doctrinam ipsius crescet pacc super nos, et si verbis eius obedierimus, delictano' stra nobis condonabuntur. Omnes nos, titoves, dispersi sumus, quisquc versus viam mam migra' vimus. In Deo antem fait voluntas condonandi peccata omnium nostrum propter ipsum. Depre-

— catus

et eaxmditus

ruisset, star

105

est,

acceptus

est.

et antequam Fortissimos

ar/ni ad mactationem

quae

coram

ipso,

qui os suum

tonsore

—

tradet,

suo silet,

verbum

os snum

ape-

populorum

in-

et instar

et nemo

locuturus

ovis,

erit

coram

aperiat.

Re-

liqua agunt de redemtione populi, de vindicta liostibus infligenda, de felicitate regni Messiae etc. Excerpimus finem v. 11.: Vi-d -op mrwmn:! 1 : Nin prrain Sin NninN ? ^n-od ni^uu/1? Sapientia

sua

iustijicabit

servire

faciei

legi,

iustos, ipseque

pro

eo

quod

peccatis

multos eorum

Clarura est, paraphrasten non Ioqui de expiatione Messiae passioue et morte efficienda, sed de condonandis ob deprecationem eius populi peccatis, quem praeterea doctrina et sapientia sua iustificaturus sit. Quale negotium Messiae, qui omnino cum Mose comparari solebat, facile iniungi potuit, quod Mosen pro populo deprecatum esse constabat (Exod. XXXII.) ,5S). Ceterum a Messia expiationem peccatorum exspectatam fuisse vidimus. At exstat unus locus, in quo Noster de morte Messiae loqui videtur, v. 12.: Faculta-

deprecabitur.

tem

civitatum

fortissimarum

¡•vwgj Nina'? io»*i ^Sn,

idea

dividet quia

spolium, tradidit

1 5 6 ) In Tr. Sota f. 1 4 . apud Hvi.sivm p. 3 3 8 . nostra pcricopc ad Mosen accomiuodatur, a quo deprccatio pro populo ct peccatorum expiatio facta esse dicitur.

—

106

—

a ni m am s u am morti. Numquid vero putabimus, paraphrasten, si mortem Messiae expiatol'iam docere voluisset, in fine demum pericopes et quasi obiter de ea locuturum fuisse ? Neque etiam, postquam mortis mentionem iniecit, de expiandis hac morte peccatis quidquam addit, sed concludit iisdem, quibus in capitis initio usus est, verbis: pro peccatis deprecatus est. Videtur itaque ilia locutio: tradidit animam swam morti, quamtextus Hebraicus Nostro suppeditavit, nihil aliud significare, nisi Messiam in redimendo populo nec labori nee periculo esse parciturum 157). Ionathani accedere videtur R. TANCHVMA , qui huius pericopes initium explicat omnino de Messia, non autem de eius passione ac morte 158). R. ALSCHECH in Comment, ad h. I., qui antiquos se sequi profitetur, quatuor priores versus (cap. LIT, 13. — LUI, 1.) ad Messiam refert, eique castigationes tribuit, cetera autem de iusto generatim intelligit, observans ad v. 2., etiam Rabbinos antiquos, qui praecedentes versus de Messia interpre-

1 5 7 ) Haec explicatio quodammodo confirmatur eo, quod in Tr. Sota 1. I. haec verba quoque ad Mosen aeeoinmodantur, quia dixerit Exod. X X X I I , 3 1 . : nunc condona Israelitin peccatimi, si non, dele me ex libro, quem scripsisli, qui tamen ideo non nisi improprio sensu animam suaia morti tradidisse dici poterai. 1 5 8 ) Vid. HVI.SIVM 1. I. p. 3 2 1 .

—

107

—

tentur, hos sequeiites videii exponere de iusto, qui afflictioues amoris sustineat in mundo 159). Vides, quam vaga et iluxa sit liaec interpretandi ratio, indeque intelliges, doctrinam ipsam de morte et passione Messiae parum firmiter animis inhaesisse. Ceterum valde dissentiunt inter se Iudaei in liuius oraculi explicatione. Non solum recentiores omnes eius accommodationem ad Messiam reiiciunt, sed nonnuUi etiam antiquiores alias interpretandi vias ingressi sunt. Interpretationem de Mose in Tr. Sota propositam iam memoravimus; quod autem mireris, in Ilieros. Tr. Schekalim ad R . A K I B A M locus noster accommodatur 160). Alter locus est Zach. IX, 9., qui in Tr. Sanhédrin fol. 98. c. 1. de Messia explicatur hoc modo: I>RI3 IXN IÎ1? P s>unm ">31 H ^ D S S N N I -DON 1 3 1 1 ">31> Ï > H 3 1 S I N 1M">N 1 1 3 llön

H» 1 2 1 1

131 n S

N i m ? 133V Di)

N1>0UJ 133J)

Di)

131

UNI ivon.

Dixit R. Alexander, R. Iosuam f . Levi obiecisse: Scriptum est (Dan. VII, 13.): Ecce in nubibus coeli veniet, sicut filius hominis; et (Zach. IX, 9.) scriptum est: Paup er et inequitans asino. (Sic autem conciliavit:) Si mercantar y veniet in nubibus coeli: si non 1 5 9 ) Vid. HVLSIVM 1. I. p. 3 2 G . 1 6 0 ) Vid, HVLSIVM 1. I. p. 3 9 1 .

—

mcrcanlur,

pauper

108

—

et equìtaus super

asìuum 161).

Quae quidem explicatio omnino ad doctriiiam de passione Messiae referenda est, siquidem humilis haec conditio ad statum passionis pertinere videtur: cuius opinionis ratio ex iis, quae supra observavilnus, facile intelligitur. Quemadinodum peccata populi Messiae adventum retardare existimantur, sic eadem efficiunt, ut Messias, maiestate sua destitutus, pauper et humilis adventurus sit. Ceterum et huius opinionis novitatem demonstrandi datur copia. Locum Zachariae lesu tempore de Messia nondum explicatum fuisse, inde apparet, quod Apostoli j teste Ioanne (cap. XII, 16.), post ultima lesu fata demum in liane interpretationem inciderunt. E a si recentior est, ilia etiam opinio de humilitate Messiae, quae ei innititur, ad seriorem aetatem refcratur oportet.

21. Ubi de morte Messiae loquuntur doctores Iudaici, Messiam alterum, iìliuin Ioseplii, sive Ephraimi 162) dicunt; id quod probant sequentia

Glaesenervs

I. I. p. 1 1 7 . not. a. Galaquod his verbis duplicem Messiae advent u m , alterum cum humilitate ad redimendum, alterum cum maiestate ad iudicandum doceri putavcrit. Sermo est de unius adventus ratione. 1 6 2 ) Dc uoininibus et origine huius Messiae vid. G/.ai:1 6 1 ) lure suo

TINVM rcprehendit,

— t e s t i m o n i a . Sohar PM

N O ntVi

p i n wip^hi

^oio NNNN

is>

hi»

Dipti NT nion.

—

P . I I I , fol. 82. ed. S u l z b . :

I H N S NVI f|pnn"> p m n w

109

^nrp

. - n o NIPIN N M Y » ni>N:i M I N I Nnii

Adiungetur

V^pim

n o

POI

NITIN

NI

munp

ipsi ( M e s s i a e ben D a -

vid) Messias aller, fllius Iosephi,

bilictivr,

qui ibidem staQuia vero iste erit

nee ullo alio loco.

Collis inferior

( n a t u r a i n f e r i o r ) , destitutus

pro-

prietatibus viialibus, morietur- hic Messias, et occisus in statu mortis permanebit ad tempus, donec recolligat iterum vitam hic collis, et resurget 163). Mennrath Hammoor fol. 81. c. 2.: S>1Ì» 13131NW 1 D N "JSTTW Y J I H O I J-]D"P p

runt,

rxwG quod

-iniNlpi : n m .

Rabbini

11»N

nostri diate-

(praeter Messiam ben D a v i d )

alius

rex j orìf/inem suam non ex semine Davidis ducens, ipsum praeibit et occidetur, quem nominaverunt Messiam ben Joseph. — Scitene Laichoth Habberith fol. 242. c. 1.: nvu;» NOI NS O O

111 p

n^UW V o i ü S N O I p i

dj> hv 1 0 3 1 i » i i

hi»1?

TO2£ì>

nii>nn w o a

p

IIDXJ-» N i n

Nam Messias ben Ioseph non vcnielin suam ipsius utilitatem, sedpropter Messiam ben Dacid. Nam SENERVM 1. I. p. 5 3 . sqq. EISFXMENGERVM 1.1. p. 7 2 1 sqq. — SCHOETTGEMVS 1. 1. p. 3(30. uniim locuin memorat, ubi liic Messias e t r i l u Manasse deriratur. 1 6 3 ) Vid. SOMMERVM I. 1. p. 9 1 . p. 4 9 . BEBXHOLDTVM 1.1. 1 5 9 .

GIAESENEKVM I. I.

—

110

—

Ule tradet animimi mam, et effundet animimi su am in mortem, et sanguis eins placahit populum 164). Scilicet Messias f. Ioseplii bellum contra hostes populi Israelitici geret, magnam cladem iis iuferet, partemque Iudaeorum in terram sanctam reducet, tandem vero in proelio adversus Goguni et Magogum et Armillum occumbet. Mikveh Israel fol. 48. c. 1. 2. Ialkut chadasch fol. 1 4 1 . c. 4 . Ab hath Kochel p. 5 1 . ed. H V L S . ! 6 5 ) . Quo melius de liac opinione iudicare possimus, necesse erit, ut in universae de altero Messia doctrinae rationem et originem inquiramus. Et primurn quidem eius originem ad sequiora tempora referendam esse, extra dubitationem positum est. Nullum duplicis Messiae notitiam habuisse veteres Iudaeos, testantur antiquiores Targumistae, Io NATHAN in Prophetas, et ONKELOSVS in Pentateuchum, qui multa loca de Messia explicarunt, ac semper nornen Nrrnü» posuerunt, nihil de Messia ben Ioseph addentes 166). Memorant Lune Mes1 6 4 ) Vid. BERTHOLDTVM 1. 1. p. 1 5 9 . EISENMENGERVM 1.1. p. 7 2 0 . 1 6 5 ) Vid. EISENMENGERVM 1. 1. p. 747 sq. 704 sqq. GLAESENERVM I. 1. p. 6 2 sqq. 1 6 6 ) ELIAS LEVITA in Methurgeman s. Léxico Chaldaico et BVXTÜKFIVS in Léxico Talnt. s. V. N-IUS colleg-erunt loca targumica, in quibus Messiae mentio fit. Erravit WETSTENIVS, qui in Targ. Icrem. X X X , 9 . Hos. III, 5. Mcsswc fil. losephi nicntioncm ficri affirmavit (ad Matth. I, 1 . ) Habent

—

Ill

—

slam seriores demum Targumistne,

Pseudo-Iona'

thmi

I V , 5. e t

ad

Exod.

X L , 1 1 . e t Tetre/.

Cant.

167

VII, 3. ). Neque huius doctrinae vestigium cernitur in Mischna et antiquiore Gemara Hierosolymitana. Afferre quidem sibi visus est SCHMID16S TIVS ) eiusmodi locum e Gemara Hieros. in Tr. Stecca fol. 52.; sed nescio, quonam errore inductus doctissimus vir locum Gem. Babyl. in Tr. Stecca fol. 52. c. 1., ubi Messiae ben Iosepk omnino mentio fit, cum simili loco alterius Gemarae in eundem Tr. fol. 55. c. 2., ubi de Messia generatim sermo est, confuderit. Locus Babylonicus sic se liabet: affertur Zach. XII, 12. et de eius explicatione quaeritur: iji^ù «T>hT>iD in» N-pQ&n Nn yi.-m? rpii p mw» nn pnii ndìi m i nn S» toni JN»1? N^un jinjw mn ix•» bv IBN 'ini »-IN HSN "uàmni ninni isun amou? ^on p miro Sai iinin iste

by iswon

cier f i e t ì Dìsputant

nb»

ii&tn

iipi

de eo R.

Liectus Diesa

et

Docto-

haec loca ita: et obedient Messiae fil. Davidis regi suo, non autein ut WETSTENIVS ea aftert: et obedient Messiae filio Davidis et Messiae filio Ephraimi. 1 6 7 ) Excerpta sunt haec loca apud GÍ-AESENERVM 1.1. p. 4 8 . et BEKTHOLDTVM 1. 1. p. 7 7 . Haec Targuinim recentissimae aetatis esse, inter doctos viros constat. Mentionem seil. faciunt Mischnae et Geinarae, Constantinopoleos et aliarumrerum, quae eoruni novitatcm arguunt. Vid.EicHHORMi In trod,

in V. T. I . p. 4 5 5 . e t GIAESENERVM 1.1, p . 1 4 9

1 6 8 ) L. 1. p. 1 9 .

sq.

—

112

—

res. Altera, pars dicit, de Messìa filio loscphi, qui occidendus ; altera de figmento malo, quod occideiidum. Paas vero Uli, qui de Messiti ßl. loscphi occidendo accipit. Hoc euim est, quod scriptum (Zach. XII, 10.): Et respicient ad eum, quem transfi&erunt, et lugeb unt cum tamquam f ilium unicum etc. In loco Gem. Iiieros, de eodem loco Zachariae disputatur : roiim rnwE rrson m "WN i n p-r-WN p i n jnn ix» Su; vpöon rn "von. Duplex sententia est; altera pars dicit, hin est luctus de Messia, et altera dicit, hie est luctus defymento malo. Quod vero in tarn simili eiusdem loci interpretatione utraque Gemara ita differì ratione Messiae, id ipsum arguit, hanc de Messia altero doctrinain recentiorem esse. Antiquissimum eius vestigium exstat in libro Sohar; cuius quidem libri antiquitas cum suspecta sit, eius testimonium in hac re nihil valet. Itaque a vero haud longe aberrabimus, si originem huius doctrinae ad tempus collectae Gemarae Babylonicae rei'cramus 16y). Q,uod autem ad rationem huius fabulae attinet, plurimi statuunt, earn ideo esse a serioribus 1(59) Quae est sententia Glaeseneri I. 1. p. 1 4 5 . , licet ¡Ham utriusque Gemarae dift'erentiam in hac re neglcxerit. Haec eius doctrinae origo recentior videtur complures reccntiores ludaeos movisse, lit cam liaud .imjilcctcicnlur. Vid. GlakSEISEHVM I. I. p. 1 4 5 sqej.

—

113

—

Rabbinis inventavi, ut passionis notam, ceteris, quas sibi de Messia fil.Davidis finxissent, opinionibus liaud congruain, ab hoc ad M. filium Iosephi transferrent. Communis haec est sententia non solum antiquiorum, quos recenset G L A E S E N E ius 170 ), sed etiam recentiorum multorum, ut ScHMIDTII

171

),

STAEVDLINII

172

),

CORRODII

17

3).

Equidem non plane negaverim, seriores Rab binos passim in alterum Messiam transtulisse, quae ab antiquioribusfilioDavidis tributa essent, quod etiam ilia loca Gemarica probant; causam vero, cur hoc commentum excogitaverint, hac in re haud quaesiverim. Receptae sententiae praeter alia haec potissimum obstare videntur. Quod si hanc fabulam non nisi eo Consilio invenissent, ut passionis notionem a Messia f. Davidis prohiberent: cur, quaeso, ii, qui hanc passionein profiteri haud vcjrentur, ut auctor libri Sohar et Gemaristae Babylo1 7 0 ) L. 1. p. 1 1 9 . Antiquiores tarnen in eo a rccentioribus diiierunt, quod illi Iudaeos non re vera duos Messias credidisse, sed parabolice locutos duplicem unius Messiae adventuin aut conditionem illa fabula siguificasse statuunt ( i t a SCHOETTGENIVS 1. I. p . 3 6 1 . e t SOMMERVS 1. 1. p . 9 2 . l o c u m

illum Soharicum explicant); hi vero alterum Messiam pro persona a lilio Davidis dirersa habitum esse censent. 1 7 1 ) L. 1. p. 1 8 . 1 7 2 ) L. 1. p. 2 4 5 . 1 7 3 ) P. 3 0 2 . licet aliam etiam eius doctrinae causam admittat. DE WETTE Gpuscula.

11

—

114

—

ilici, de Messia f. Ioseplii tarnen docent? Deinde cur alterum Messiam fil. Iosephi, vel Ephrainii fecerint, liac sententia explicari non potest. liane autem originem haud temere ei tributarci esse, quis dubitabit? In nomine huius Messiae latere totius commenti rationem recte sentientes, LVD. CAPELLVS

174

),

ILASAEVS

175

),

SCHOETTGENIVS

17

6)

eius originem ex Christologia Christiana repetierunt, et nomen fìlii Iosephi a Iesu Christo, Iosephi quippe filio, depromtum esse statuerunt. Verum refutatur haec sententia hoc uno argumento, quod pro nomine ilio etiam nomen fili! Ephraimi occurrit, et utrumque Messiae huius originem ex tribù Ephraim vel Ioseph denotat. Cuius origiiiis rationem liabens BERTHOLDTVS 177) hoc dogma e Christologia Samaritana adludaeos manassecon-

1 7 4 ) In Exercitatione ad olscurum Soharis locum, quae adiecta est eius diatribae de veris et antiquis Ebraeorum lineria etc. Amstelod. 1 6 4 5 . 1 7 5 ) In Biblioth. Brem.

Class. V i l i . fase. V. p. 8 4 2 -

1 7 6 ) 1 . 1 . p. 1 3 4 . 1 7 7 ) L. 1. p. 7 5 . Similis est C H R I S T O P H . C E L L A R I I sententia, quam in diss, de gemino Messia §. VII. p. 7. et in Collectaneis hist. Samarit. F. III. §. 3. p. 2 7 sqq. proposuit, quamque G L A E S E N E R V S 1. 1. p. 1 2 3 sqq. refutavit. Scilicet dogma de Messia filio Iosephi multo antiquius, quam schisma decern tribuum, essp putat, et ortum ex praerogativa, quam Ephraim prae fratre maiori Iacobi morituri vaticiniis et benedictionibus adeptus fuciit etc.

—

115

—

iecit. duod autem vir doctissimus prò certo ne indubitato posuit, Messiam Samaritarum fìlium losephi liaberi, id, quamquam non prorsus improbabile videtur, nullo certo tamen argumento nititur 178). In nulla enim epistola a Samaritis ad Europaeos data prosapiae, quam Messiae suo tribuant, fit mentio. Deinde Christologiam Samaritanam a Iudaica derivare maluerim, quam liane ex illa interpolatam putare. Quemadmodum enim Samaritae Pentateuchum, caerimonias, sacerdotes a Iudaeis accipere liaud tergiversati sunt 179 ) : ita etiam Iudaeorum doctrinam de Messia suam facere potuerunt. Docet etiam historia evangelica (loa. IV.), Samaritas non eo in Iudaeos flagrasse odio, ut ab liis in rebus ad religionem pertinentibus se institui non paterentur. Iudaeos contra, qui Samaritas non solum acerbo odio persequebantur, sed etiam, nimia superbia elati, tamquam Cuthaeos et impuros penitus contemnebant, ab iis didicisse, nullo modo mihi persuadere possum.

1 7 8 ) Ad quae provocat loca in EICHHORNII Reperì. T. IX. p. 4 0 . T. XIII. p. 2 6 4 . , ea id non probant. 1 7 9 ) Vid. librum meura : Beiträge zur Einleit. ins A. T. P. I. p. 2 1 4 sqq. cf. PAVLVS in Comment.

T . IV. p. 2 2 7 . , qui

fere idem statuit. Liceat hie monere, me tum, cum ilium librum scribebam, egregiuin PA v u Comment, nondum inspexisse, ne quis putet, aliena mea me fecisse, fontem, unde hauscrim, dissimulante!«.

H 2

—

116

—

E x illo Christi cum muliere Samaritica colloquio Glaesenervs

180)

et Pavlvs I81) colligunt, exspe-

ctasse Samaritas Messiam e tribu Iuda oriundum, quia Iesu, salutem ex Iudaeis fore dicenti, mulier ilia nihil contradixerit, quod fecisset, si Samaritae Messiam ex tribu Ephraim oriundum exspectassent.

Quae tamen arguinentatio non satis est fir-

ma. — Verosimillimam sententiam de hac re protulit Glaesenervs 182), Iudaeos hoc figmento nil nisi collectionem decern tribuum ex toto terrarum orbe per Messiam futuram atque introductionem per ilium in terram Canaan designare voluisse.

Illas

in patriam reducendi munus liuic Messiae iniunctum esse, testantur plura loca, quae tamen G l a e senervs, mirum sane, haud attulit. rael fol. 47. c. 2.: numpn

-pN1?

ivdi D-iunwn mu?y

h»'

ipY> p rnuro inM

Mikveh Is-

Decern tribus

proficiscentur ad terram sanctam ductu principis ac capitis unius,

Messiae ben Ioseph.

48. c. l . : tro-iD^n D-mwn rm?j> ^ iOpsn Vra EnlüN Dun.

Et fol. w n mm

(Messias b. I . ) erit ca-

put super decern tribus, quae in tota scriptura Ephraim nominantur. — Pesikta Sotarta fol. 58. c. 1.2.: arr^y noni p - ^ n V ^ a Dijoip» ^niu?-» vm

1 8 0 ) L. 1. p. 127. 1 8 1 ; Ii. 1. p. 233.

182) L. 1. p. 200 sqq.

—

117

—

Snw» Sni aura Di^ii)' ani V^-in -piro n 5 ^ P ^ i>oì>. Congregabuntur Israelitae in Oalilaea superiori, at//iie ibi, in medio Galilaeae, eos eccspectabit Messias ben Joseph, et omnes Israelitae istinc cum co proficiscentur ad Hierosolyma 183). — Abhath Rachel p. 35 sq. ed. Huls. : rrttro w m p mura n^"» cnunn ni>u?n 'po'? *u -on m p » i nu«»i di-iqn unu> di> N->unn p D-tfspntti n mura nsu; r i w i a n h a w Sioun piraiun rovi» h^v tsira vSn . In Jine novem mensium (persecutionum et vexutionuin) reoelabitur MessiasJilìus losephi, cui nomen Nehemiasfilms Husielis, cum tribu\Ephraim, Manasse, Benjamin et partefiliorum Gad. Et audientes Israelitae per omnes provincias Messiam Dei adveuisse, pauci eas omnibuspromneiis adeum congregabunlur. Quod autem buie Messiae bellum contra Gogum et Magogum gerendum dicitur, id ab ilio eius munere neutiquam abhorret, uti discimus ex loco A B A K B A nelis in Mctschmia Ieschua fol. 62. c. 2.: id'? DnbnS nS">nrp c m howni w a i OMssun n w ® mirr» dhmj -nnN "ii-pi w p