Marx ve Hegel Üzerine Çalışmalar [2 ed.] 9789758717583

Citation preview

Jean Hyppolite

Marx ve He gel Üzerine Çalışmalar

Jean Hyppolite

�arx ve He gel Uzerine Çalışmalar

Çeviren: Doğan Barış Kılınç

Jean Hyppolite

1907 yılında Jonzac'ta doğdu. Ecole Normale Superieure'de

Jean - Paul Sartre, Raymond Aron ve Maurice Merleau - Ponty gibi isimlerle birlikte eğitim gördü. 1929 yılında yoğun bir biçimde Hegel okumalarına

başladı . Alınaneayı Hegel'in Tinin Fenomenoloji'sini okurken öğrendi ve bu eseri 1939-1941 y ıliannda Fransızcaya çevirdi. Daha sonra kitap olarak

yayımlanacak ve Hegel ç alışmaları açısından vazgeçilmez bir başvuru kaynağı olacak olan doktora tezi de Hegel'in bu eseri üzerineydi: Hegel'in Tirzin

Fenonıeno!ojisi'nin

Oluşum

ve

Yapısı.

1 94 5 194 9 -

yıllarında

Strasbourg

Üniversitesi'nde, 1949-1954 yıllarında Sorbonne Üniversitesi'nde profesör

olarak ders verdi. 1954'ten 1963'e kadar ise Ecoie Normale Superieure'ün

müdürü olarak görevyaptı ve 1963'ten Paris' te 1968 yılındaki ölümüne kadar da College de France'da bu görevi sürdürdü. Daha çok Hege l yorumcusu olarak ün

kazanmış ve Hegel'in felsefesinin Fransa'da canlanmasında önemli bir rol

oynamış olan Hyppolite pek çok ünlü Fransız ente!ektüelinin hocası olmuştu. Bunlar arasında Michel Foucault, Jacques Derrida ve Gilles Deleuze sayılabilir.

Mantık ve

Varoluş (1953) ve Hegel'in Tarih Felsefesine Giriş (1948), Hyppolite'in

diğer önemli eserlerindendir.

© Tüm yayım hakları Doğu Batı y ayıniarına aittir.

© S tu dies on Hegel and Marx, 1973, Harper Torchbook.

İngilizceden Çeviren Doğan Barış Kılınç

Yayma Hazırlayan

Eyüp Ali Kılı çaslan

Redaksiyon Cansu Özge Özmen

Kapak Tasanmı Aziz Tuna

1. Baskı: Temmuz 2010

2. Baskı: Aralık 2010

Cantekin Matbaacılık

Sertifika No: 15036 www.dogubati.com Doğu Batı Yayınları

Selanik Cad. No: 23/8 Kızılay/Ankara

Tel: (312) 425 68 64-65

fSBN 978-975-8717-58-3 Doğu Batı Yayınları - 53 Felsefe -18

İçindekiler Önsöz

9

Fransa'da Hegel

Eyüp Ali Kılıçaslan İngilizce Baskıya Önsöz

Jean Hyppolite Sunuş

25

32

İnsansal Tarih Olarak Tarih Üzerine Hegcl ve Marx

John O'Neill Bölüm I

Ilcgel'de Yaşam Kavramı ve Varoluş

1- Hegel'in Jena Felsefesinde Yaşam Kavramı ve Yaşam Bilinci 44 Bilinç ve Yaşam

44

Yaşam, Sonsuzluk, İlişki

47

Yaşamın Diyalektiği ve Canlı Fail

52

Yaşam Bilinci ve Tarih olarak T in

55

II- Hegelci Fenomenolojide Varoluş Kavramı 63 ·

Bölüm II Ilcgel'de Tarih Kavramı

I Hegel'in Fenonıenoloji'sinde Fransız Devrimi'nin Önemi 75 -

Hegel'in Fenomenoloji Öncesi Görüşleri

77

84

Fransız Devrimi'nin Arka Planı

86

"Soylu Bilinç"in Feodalizmden Devrime Evrimi Devrim-Öncesi 1bplumun Mizacı: Dağılmış Bilinç Aydınlanmanın Mücadelesi Mutlak Özgürlük

90

95

100

II - Yabancılaşma ve Nesnelleşme: G. Lukacs'ın Genç Hegel i Üzerine Bir Yorum '

Felsefe ve Politik İktisat

lll

113

Yabancılaşma, Dışsaliaşma ve Nesnelleşme Yabancılaşma ve Tarihin Sonu

129

123

Bölüm III Marksizm ve Felsefe

I- Marx ve Felsefe 135 Marx'ın Erken Dönem Gelişiminin Sonraki Sistemini Anlamak Açısından Önemi

138

139

İnsanın Yabancıtaşması Problemi

İnsanın Devlette Toplumsal ve İktisadi Yabancıtaşması

145

II- Marx'ın Hegelci Devlet Kavramını Eleştirisi 148 Hegelci Devlet

15ı

Marksçı Eleştiri

ı54

III- Marx'ın Kapital'inin Yapısı ve 169

Felseti Önvarsayımları Üzerine

İlk Felsefi Etkiler: He gel ve Darwin Yabancılaşma Kavramı

ı7ı

173

Emek-Değer Kuramının Felsefi ve Sosyolojik Doğası Artı-Değer Kuramının Tarihsel Doğası Sermaye ve Tarih Felsefesi

Bölüm

ı89

I 93

IV

Hakikat ilc Varoluş Arasındaki İlişki Sorunu

I- Hegelci Fenomenolojide İnsansal Durum 195 Eylem ve Edimin Akılcıtığı ı 95 Doğayla ilişkisinde İnsansal Durum Arzu: Spinozacılık ve Hegelcilik Hakikat ve Varoluş

207

II- Hegel'in Manttk'ı Üzerine 211 Genel Mantık Kavr�yışı Mantığın Genel Şeması Kaynakça

227

21ı 218

198

200

18ı

FRANSA'DA HEGEL" Eyüp Ali Kılıçaslan

20.

yüzyılın başlarında Fransa, Hegel felsefesine yönelik ilgide ani

ve hızlı bir artış dcneyimledi. Düşünce tarihçileri arasındaki genel kanı Fransa'da Hegel'e yönelik ilgideki artışın izlerinin, 1930'lar boyunca Hegel 'in

Tinin Göriingiibilimi' nin (Phaenomenologie des Geistes) incelenmesine öncülük etmiş Jean Wahl, Alexander Kojc­

ve ve Jean Hyppolite gibi kişilere bağlanabileceği yönündeydi. Oysa bu değerlendirme ciddi kusurlar içemıektedir. llegel'in Fran­ sa'da

alımlanışının çok eskilere dayanan bir tarihi vardır. Çok

önceleri Fransa Hegel'e kucak açmıştır denebilir. "Varoluşçu"

'

Fransa'da H egcl düşüncesinin rezeption'u i l e ilgili dah a fazl a bilgi için bkz: Bruce Baugh , "Limiting Reason ' s Empire: The Early Reception of H egel in France," Journal of the History of Plıilosoplıy, 31 :2( 1993 :A pr.), 259-275; Judith B utl er, Subject.\· of Desire. llegelian Rejlections in the Twentietlı-Century France, Col umbia Uni . Press, New York, 1993; Vin­ cent Descombes, Modern Fransız Felsefesi, çev. Aziz Yardı nılı, i dea Yayınevi, İ stanbul, 1993; John Heckman , "lntroduction ," Genesis and Structure of Hegel's Phenomenology ofSpirit içinde, çev. Samuel Chemi­ ak ve John Heckman , Northwesteııı Uni. Press, Evan ston, 1 974; Michael Kel l y, "Hegel in France to 1940: A Bibliograph ical Essay," Journal of European Studies, Xl(1981), 29-52; M i chael Kel ly, "Post-war H ege! Revi val in France: A Bibliographical Essay," Journal of European Studi­ es, Xl11(1983), 199-216; Michael Kell y, "H egel in Fran ce Today: A B i bl i­ ographical Essay," Journal of European Studies, XVI (1986), 249-270; M areel Regni er, " H egclianism and Marxism," Social Research, 34:1 ( 1 96 7 : Spring), 3 1-46; M i ch ae l S . Roth , Knowüıg and History. Appropria­ tions of Hege! in the Twentieth-Century France, Com e l l U ni. Press, Ithaca ve Londra, 1988.

1O

Fra11sa 'da Hege!

Hegel Fransa'ya girmeden çok önce, politik devrimin teorisyeni olarak Hegel Fransa'da kol geziyordu. J. Wahl'in, A. Kojeve'in ve J. Hyppolite'in iki büyük savaş öncesi ve sonrası Fransa'sında Hegelci rönesansta, Hegelciliğin diriltilmesinde önemleri küçüm­ senemeyecek düzeydeydi. Bu konuda herhangi bir anlaşamamazlık söz konusu değil. Ama Hegel Fransa' da çok daha önceleri bilin­ mekteydi ve kapsamlı incelemelere konu olmuştu -üstelik de eski ve daha uzun soluklu bir geleneğin, yani sosyalizmin sempatizan­ larının elinde. Hegel henüz hayattaykcn felsefesine dair Fransa'da çok az şey bilinmekteydi ya da felsefesi çok az çalışılınıştı. Bunda, tam bir ateist olmasa da bir panteist olarak ünlenmesinin payı büyüktü; bu durum Fransız akademik çevrelerince onun gömıezden gelinmesi için yeterli bir nedendi. Ilcgel'in Fransa'ya ithalinde büyük oranda rol sahibi olanlar sosyalist düşünürlerdi. 1-Iegel felsefesine yönelik ilgi eksikliğinin gerekçelerinden en geçeriisi filozofun yapıtlarının Fransızca çevirilerinin bulunmayı­ şıydı. Hegel'in Fransız entelcktüelinin, düşünürünün kafasında yer etmeye başlaması Hegel'den çevirilerle ve Hcgcl felsefesi üzerine bir dizi tartışınayla şekillenir. 1848'den önce Hegel felsefesine yönelik çevirilerle, yoruınlarla, tezlerle artan bir ilgi gözlenir. 1848'den sonra Fransa ve Almanya arasındaki politik gelişmeler­ den de kaynaklı olarak Fransız üniversitelerinde Hegel persona non grata ilan edilir. Ancak belli çekinceleric de olsa, üzerinde ortaklaşılan düşünce, yaratıcı ve incelikli, orijinal ve derinlikli düşüncesiyle Hegel'in Almanya'da felsefenin en büyük ekolünün kurucusu olduğuydu. 1840'ların başlarında soi-Hegelci bazı Almanların Paris'e yer­ leşmeleri sonucunda Fransa'nın Hegel'le tanışıklığı yeni bir evreye giriyordu. Hegelci mayanın belki de en önemli sonucu 19. yüzyıl Fransız sosyalizminin önde gelen teorisyeni Pierre-Joseph Proud­ hon'un gelişiminde gözlemlenir. Proudhon başlarda Fransız dergi­ lerinde yayımlanan makalelerle eksik bir şekilde aktarılmış haliyle Hegelci düşüncelerin etkisi altına girer. Tanışıklığı Marx ve Baku­ nin'le yakın temasından sonra gelişme gösterir. Sefa/etin Felsefesi

EyüpAli Ktfıçaslmı ll

( 1846) açık bir şekilde Hegelci esinler taşıyan bir çalışmadır. Gerçi Marx, Felsefenin Sefaleti ( 1847)'de Proudhon'u diyalektiği zayıf kavrayışından dolayı sert bir şekilde eleştirir. Hegele i düşüncelerk sosyalizm arasındaki bağlantı 1850' lerin yarumcuları için hiç de sürpriz değildir. 1850'1erin başlarında Hegel üzerine yayımianmış bir yorumun bulunmayışı, bir anlamda, böylesine yakın bir ilişkiye de atfedilebilir. 1848'in sonunda rapor­ lara konu olan husus Alınanya'da devrimci faaliyetlerde bulunan­ ların genelde Hegelciler olduklarıdır. Bir yoruma göre, Hegel'in öğretisi, felsefesi mantıksal olarak ve tarihsel olarak ateizme, ına­ teryalizıne ve komünizme götünnekteydi ve Hegel'in tek, biricik Fransız öğrencisinin sosyalist Proudhon olması da bu açıdan dikka­ te değerdi. 187 1 'den sonra Hegel'in uzun soluklu bir sessizliğe gömülme­ sinde en önemli etken Mayıs 187 1'de Koınün'ün kanlı bastırılına­ sıydı. Gerçi Komünardları Hegelciler olarak tanımlamak zordu, ama Hegelciliğin sosyalizmle, üstelik koınünizınle uzun birlikteliği Hegel'in Fransız üniversitelerinden sürütınesi sürecinin tamamlan­ masında ek bir gerekçe oluşturınuştu. Hegel'in adının sosyalizmlc birlikte anılır olması 1890'1arda yeniden canlanan sosyalist hareketin öncü kuramcılarının ona gös­ terdikleri artan ilgiyle de çokça doğrulanmaktadır. Sosyalizmin kökenierinde Hegel'in entelektüel rolüne işaret eden çalışınalar yayımlanır. Fransız sosyalizminde entelektüel ve politik etkileriyle öne çıkan iki kişi, Jean Jaures ve Charles Andler, sosyalist teorinin ilham kaynağı olarak Hegel incelemelerine geri dönerler. Jaures Latince yazdığı tezinin bir bölümünde Hegel'in tarih ve devlet anlayışına ve Marx ve Lassaile'ın bununla ilişkisine yer verir. Tezinin sonucunda Jaures, diyalektik sosyalizmin ahlaki sosya­ lizmle, Alman sosyalizminin de Fransız sosyalizmiyle bir arada gittiğini yazar. Ancak, tüm Fransız sosyalistleri bu düşüncede de­ ğildir. Marx'ın damadı Paul Lafargue 1895 tarihli bir poleıniğinde Jaures'i idealizmin materyalizınle bir sentezine teşebbüs etmekle eleştirir ve devaınında Hegelci idealizme sapınakla suçlar.

12

Fra11sa 'da Hege!

Charles Andler de 1897 tarihli tez çalışınasında Jaurcs'inkine benzer bir işe kalkışır ve Hegel'in hukuk, mülkiyet, kamulaştınna, ekonomi, değer ve çalışma konularındaki düşüneelerini ve bu dü­ şüncelerin daha sonraki Alman sosyalistlerinin elinde alınış olduğu gelişmeleri incelcr. Andler'in sosyalizmi genel olarak düşünülen Marksist gelenektc bir sosyalizm değildi ve düşüncelerin kurumlar üzerindeki etkisine önem verınekteydi. Marx'ın ve I-legel'in diyalektik anlayışları konusunda yoğunla­ şan çalışmalar, Marx'ın diyalcktiğini güçlü ve zayıf yanlarıyla bir­ liktc ele alıyor ve özde Hegelci diyalcktiklc özdeş olduğunu ileri sürüyordu. Hegel ve Marx arasındaki ilişki sorunu Fransa'da gide­ rek artan bir ilgi konusu olmaya başlar. Bu arada bir anlatım biçimi olarak I-legclci diyalektiğin önemine vurgu yapan çalışmalar, Hegelci öğretiden köken alan Marx'ın felsefesine bu yolla mistik ve metafizik unsurların yerleştiği düşüncesini ileri sürcrler. 1920'1cr Hegel rönesansında yeni bir dönemin açıldığını göste­ ren işaretler taşır. Yavaş yavaş "teolojik" Hegel yorumlarının şe­ killenmeye başladığı bir döneme girilcliğine dair belirtiler aı1ar. Bu görüşün en güçlü temsilcisi Jean Wahi, Le malheur de la conscien­ ce dans la philosophie de Hegel ( 1929 ) de Hegelci diyalcktiğin altında yatan kalıcı dinsel özü gözler önüne senneye çalışır. Wahi'­ in, diyalektiğin bir yöntem olmadan önce bir deneyim olduğu şek­ lindeki düşüncesi Hegel'in daha sonraki varoluşçu okumaları için de kilit önem taşır. Hegel'in daha sonraları görülecek dinsel yo­ rumlarındaki patlamaları açıklamada da yeterli malzemeler sunan bir yapıttır Jean Wahl'in çalışması. Wahl'in görüşüne göre, Hegel'in başladığı deneyim "Hıristiyan çarmıh" ve "Böhmeei Tan­ rının öf1