Mababasa at Maisusulat mo rin ang Magindanaon 9789711804305

Citation preview

Mababasa at Maisusulat mo rin ang Maguindanaon

.278

Maguin danaon -Filipino

Mababasa at Maisusulat mo rin ang Maguindanaon (You too Can Read and Write Maguindanaon)

Stories by Nasarudin I. Abas, Sittie Meriam P Kunak, Analiza P. Geveso, Solomon P. Geveso, Radino S. Madaliday, A. M. M., Tongko G. Zangkala

Illustrations by SIL International Illustrations

Our sincere thanks to our many Maguindanaon friends and associates who helped make this primer possible.

Summer Institute of Linguistics - Philippines, Inc. Translators 2008 Publishers

Published by SIL in cooperation with the Department of Education Manila, Philippines

This book or any part thereof may be copied or adapted and reproduced for use by any entity of the Department of Education without permission from the Summer Institute of Linguistics. If there are other organizations or agencies that would like to copy or adapt any part of this book, we request that permission first be obtained by writing to: Summer Institute of Linguistics P.O. Box 2270 CPO 1099 Manila

Additional copies of this publication are available from: Book Depository P.O. Box 2270 CPO 1099 Manila

©by Summer Institute of Linguistics 2008

Maguindanaon Transitional Primer Workbook

72.39-1008-SC 62.120P-086022N ISBN 978-971-18-0430-5 Printed in the Philippines SIL Press

Republic of the Philippines

Department of Education Tanggapan ng Kalihim Office of lhe Secrelary

FOREWORD Our nation's heritage is embodied in our culture, the music, the arts, the food and the dialects. Each one is an integral part of a rich mosaic that mirrors the Filipino soul. Our language and culture play an important role in defining who we are as a people. They too, play a big part in our education. Education that begins in the language of the learners can open opportunities even to the members of the indigenous communities. And education need not happen at the expense of regional dialects or local culture. The Department of Education is committed towards the goal of Education for All. It is for this reason that we work closely with policy-makers, legislators, private corporations, non-government organizations, local government units to make education accessible to all Filipinos. We are thankful to the Summer Institute of Linguistics International for developing a continuing and self-sustaining education program-beginning in the local language of the learners and building into a solid foundation for education in both Filipino and English. The Department, therefore, welcomes the SIL publication, the most recent in a series designed to promote literacy among minority language communities. It will surely be a very valuable tool in their joun1ey towards learning. Such initiative is certainly most welcome and deeply appreciated.

Li~LAPUS

i~J.Cretary

DepEd Comple•, Meralco Ave., Pasig City 1600

i!_, 633-7208/633-7228/632-1361 ~ 636-4876/637·6209

Ill

"'...

'!'_ww_.rL~.P!~.t!..9.~11.b

Mababasa at Maisusulat mo rin ang Maguindanaon Naisulat ang librong ito para sa inyong mga Maguindanaon na nakababasa at nakasusulat sa wikang Filipino pero hindi pa gaanong sanay sa pagbasa at pagsulat ng sarili ninyong wika. Marahil ay nakakita ka na ng isang aklat na wikang Maguindanaon at naging palaisipan sa iyo kung bakit iba ang pagkakasulat nito sa mga aklat na wikang Fipilino. 0 di kayo naman ay nagsimula kang magsulat sa wikang Maguindanaon pero hindi mo ito natapos dahil sa hindi ka sigurado kung paano mo isusulat ang ilang salita. Ang nais namin, matapos mong basahin ang aklat na ito at gawin ang mga pagsasanay ay hindi lamang magawa mong basahin ang wikang Maguindanaon kung hindi ay maisulat mo rin ito. Alalahanin noting ang isang wika bagamat may pagkakahawig sa ibang wika ay may pagkakaiba pa rin kung ikukumpara ito sa nasabing ibang wika Ito ay dahil may iba't-ibang katangian ang bawat wika sa buong mundo. Magkaiba ang paraan ng pagsusulat ng wikang Filipino sa wikang Ingles at ng Ingles sa wikang French. Iba ang paraan ng pagsusulat ng wikang French sa wikang Espanol at ganoon din naman, iba ang paraan ng pagsusulat ng wikang Maguindanaon. Sa kadahilanang Filipino ang wikang pambansa na pinilit naming maging malapit sa pagsusulat ng wikang ito ang wikang Maguindanaon. Subalit alalahanin noting may mga letra sa wikang Filipino na iba ang pagbigkas sa wikang Maguindanaon at may mga letra din sa wikang Filipino na wala sa wikang Maguindanaon. At ito ang kadahilanan kung kayo di maaaring isulat nang magkatulad ang dalawang wikang ito. Mas magiging maliwanag ito habang ginagawa mo ang mga pagsasanay sa aklat na ito. Nawa ay maging maganda ang karanasan mo sa iyong pagbabasa at pagsasanay gamit ang aklat na ito. Subukan mong sulatan ang iyong kaibigang Maguindanaon pagkatapos nito at malalaman mong di naman pala gaanong kahirapan ito!

IV

Paglalarawan ng Aklat na Ito Sa pamamagitan ng aklat na ito, makakasanayan ng mag-aaral ang pagbasa at pagsulat sa wikang Maguindanaon gamit ang kasanayang natutuhan mula sa pambansang wika. Unang tinalakay ang alpabetong Maguindanaon at ipinaliwanang kung alin sa mga letra ang magkapareho ng tunog sa wikang Maguindanaon at sa pambansang wika. Ang bawat araling sumusunod ay nagtuturo ng tunog ng isang letra, kung paano ito ginagamit sa Maguindanaon at kung ano ang kaibahan nito ng paggamit sa Filipino. Mahalaga sa bawat mag-aaral na maunawaan ang anumang binasa niya. Kaya naman ginamit ang pinagsamang phonics at whole language approach upang matulungan ang mga mag-aaral na mabigyang pansin ang bawat pangungusap sa kabuuan ng isang kuwento, mabasa nang tuloy-tuloy at maunawaan ang anumang pagbabasa. Ito rin ang dahilan kung bakit isinama ang mga tanong at mga larawan sa bawat aralin upang higit na maunawaan ang binabasa nang buong galing. Inihahanda ang mag-aaral sa susunod na aralin sa pamamagitan ng pagsagot sa bawat pagsasanay. Nilagyan ng bilang ang bawat pagsasanay upang madaling makita ang mga sagot sa hulihang bahagi ng aklat. Isinama rin ang mga kuwento mula sa mga Maguindanaon para makapagsanay at magbigay katuwaan sa mambabasa. May mga karagdagang kuwento rin sa hulihang bahagi ng aklat na ito upang lalo pang mapaunlad ang kasanayan ng mag-aaral sa pagbabasa at pagsusulat.

v

MGA NILALAMAN Aralin

Nilalaman

Pahina

1

Alpabetong Maguindanaon

1- 8

2

Ang Letrang E e

9 - 15

3

Ang Letrang I

16 - 25

4

Ang Letrang U u

26 - 36

5

Ang Paggamit ng Kudlit o Apostrophe (')

37- 44

Mga Karagdagang Kuwento

45 - 64

Mga Palaisipan

65

Crossword Puzzle

66

Mga Sagot so Pagsasanay

67 - 72

VI

Alpabetong Magu i ndanaon

0

Ang alpabetong Maguindanaon ay binubuo ng mga sumusunod na letra: a, b, k, d, e, g, i, I, m, n, ng,

p, s, t, u, w, at y. Makikita ang mga letrang ito sa unahan, kalagitnaan at hulihan ng mga salita sa mga sumusunod na halimbawa.

A

a B b

K k D

d

E e

•

agung

v

-,,....--

manuk

~ b bak-bak

rt kuda

sebet

~ emay

,

'

I

/ (

limo

~ '~:-:'L~- ·~a'.~~-

kitab

~ bukag

timbak

~

2 dua

~~

'

ladia

/

get

2

a lad

'

G

9

100 9untin9

magatus

layag

ibid

palltan

guns_!_

I . I

L I

M m

~ ~ .

.

lu9asin9

ku!intang

~

~) .

~~-·~·

patiugal

6 mat a

dumpaw

nem

lansuk

lemon

N--~

n

nigu

~

ban99ala

3

udang

T t

tali

batiukan

gelai

ubal

apuy

dadu

u u

w w

8 walu

bow

y

y

layupan

yug 4

n1pay

Halos lahat ng mga letrang ito ay kaparehong (:\ binibigkas tulad ng sa wikang Filipino, maliban sa letrang e. Ginagamit din ang h, J, r, z para sa mga pangalan ng tao o lugar sa mga sal itang mu la sa mga ibang wika katulad ng Arabo at Espanol. At nang dahil dito ay marami na ang salitang Maguindanaon ang maaari mong isulat at basahin. Gowin natin ang mga pagsasanay na ito upang subukin ang ating kaalaman. Alalahaning lahat ng sagot sa pagsasanay ay sa wikang Maguindanaon.

G

Pagsasanay 1 Ipotendu so gu Ii s su moeno nu boso o Fi I ipino so boso o Moguindonoon. II ingon su upomon.

Basa Filipino

Basa Maguindanaon

bat a baka paa agong maliit unggoy asawa propeta libo marami bahay kabayo kamay

09un9 woloy kolumo sop1 ubol nobi ngibu modokel kudo limo oy modi du woto

5

Pagsasanay 2 I I ayn su mango tu I adan a nia enggu batian su inisulat taman so kump I i tun su namakasulat a kadtalu.

Uparnan: Masandag su kuda ni ama.

1 Ta I imusug su

4. Maga law su

2. Mani son su

5. Nakabukawan SU

" 3. Midtatanggit

•

6. Dalo pal iungan

so

nu

si Rasul

Pagsasanay 3 Ni a su pantukan. Isu I at su sawa I' in kanu gul is. Magabi so ma lamag no pendagus bu. Sowa I:

Pagkatapos mong sagutin ang mga pagsasanay na ito, tingnan muna ang mga sagot sa may hulihang bahagi ng aklat na ito upang malaman mo kung tama ang iyong mga sagot bago ka mogpotuloy 6

so kinasukadal nin. (.\, Doko pi bpasa ku su kuda ku ka makapatay so bibiag.

V

Kudo a Madi du

Pagsasanay 4 Ka nu paganay a ti mpu na aden isa a gay a gay nu Kam is sa u I an-u I an nu Ramadan na namasa aku sa kuda asa I 'a magamit ku lu sa inawidan ku. Nol idu i ginawa ku ka madidu su kuda a pinamasa ku taman sa binatalu ku u magaga aku n in. Guna su nagkudan ku na napia gaid i 9 i nawa ku ka nagaga aku n in bun. Toman sa pinalakaw ku man su kuda ku na naka I akaw mambu. Na da ku pamun masukul kanu kinapalakaw ku I un. Guna ku padta I aguya na napia gaid i ginawa ku ka malangkas i kadtalaguy nin. Na su ka I angkas a k i nadta I a guy nu kuda na nakal idul aku. Sabap kanu katiwalu ku na isa bu i k i na I usak nam i kanu kuda a pigkudan ku. Mapia pan mambu ka da aku n in kabagkuay i n i a tam on no no Ii suan su Ii ma ku sabap

I I ayn su mango kadta I u a nakabetad kanu kaun enggu batian sa matanug. Pami I in su tidtu a sawal a makakump Ii tu kanu mango kadta I u ebpun kanu tudtu I on. Isu I at kanu gu Ii s su napam i Ii nengka. ~ 1. Na namosa aku

~ modi du mosalig

sa

.

2. Nol idu i ginowa ku ka _ _ _ _ _ SU

kuda a pinamasa ku. 3. Nopia go id i map10 ginawa ku ka malangkos i kadta I a guy n1n. uyag-uyag bibiag

7

4. Pi bpasa ku su kuda ku ka makapatay sa

8

Si Mama a Putuk

Ka nu pogo nay a ti mpu no su mama a lu i wa lay n in kanu pulu no pa law no mono bun bunta I no uba I Su mama a n i a na n i a n in nga I a no s i Mama a Putuk. Si Mama a Putuk no ma Ii n i so mango magalaw a wata. Si Mama a Putuk no putuk i saba I a a ay nin. Na mataw mapadtata I a guy so kuda. Si Mama a Putuk no ma Ii n i bun

i

'. if''

flftr __ j{f ~·

j,/ /-> ~·

Namagayas s i I an ka tinabangan ni Ian si Mama a Putuk taman so natabangan ni Ian si Mama a Putuk. Na su pa I angay n i Mama a Putuk no sangat a maka I i Ii n i ta man so minunga so kal i I ini lun nu mango tow

so mango ayam a mono su patiugal enggu sapi. Si Mama a Putuk i 'bpagayam kanu a yam nu mango pagubay n in. Si Mama a Putuk no 'bpagumba I bun so mango sapiu a makal i I ini i pal as

Pagsasanay 5 Bat i an su mango i dsa ebpun kanu bi not i a nengka a tudtulan. Isulat su mango sawa I kanu gu Ii s.

nin.

Su mango tow no 'gkagalaw si Ian ka apia putuk i isa a ay ni Mama a Putuk no pakatabang so mango tow I u kanu ubay no walay nin. Isa a gay no natutung su wa I ay n i Mama a Putuk. Na sabap so lu so pulu no pa law i walay nin no nadsul iman nu mango tow a lu so baba.

1. Ngin i buntal nu Mama a Putuk?~~~~~~~~-

2. Ngintu ka kal i I inion nu tow s i Mama a Putuk? _ _ __

3. Enduken ka map i a a upaman so lekitanu si Mama a Putuk? 8

~~~~~~~~-

emay e Em ran

E

9

~ Ang tunog ng letrang e

Pogsasanay 1

U

so wikang Maguindanaon ay iba so tunog ng letrang e so wikang Filipino.

Padsag i den su uni nu batang a e sa kanu kadta I u sa basa a Fi I ipino enggu basa a Magu i ndanaon a nan sa baba. Batian so matanug su kadta I u so b iwang entu pan ka su kadta I u so kawanan. Padsusukel ion matia taman so kapupusan. Pakikinegen so map1a 1 kambidayan ni Ian.

Bagamat ang simbolo ay kapareho ng so wikong Filipino, ang tunog no ito ay wala so olpabeto ng wikang Filipino. Sa wikang Maguindonaon, ang letrong e ay pangkaroniwang kotunog ng e so sol itong tagenek.

Nori to pa ong i long karagdagang halimbawo ng mga salitang may letrong_g so wikang Maguindanaoun. Tingnan ang mga lorawan, pagkatopos ay bosahin ang salito nong molakas.

~ ~

ngipen

sakedu

leping

di lek 10

Basa Filipino

Basa Maguindanaon

kald~ro

kuden

res~rba

seda

~studyante

entain

propeta

tagapeda

pres~nsya

senep

kuntento

mal ibuteng

bent a

benal

kol~ndoryo

tel en

kulekta

gi lek

sig~

gedam

pera

pesu

Ang Iba pang Katangian ng Letrang e Ang letrang e sa wikang Maguindanaon ay may iba pang katangian. Katulad ng patay a balis ng wikang Arabo, ang letrang e sa ibang salitang Maguindanaon ay parang nawawala o hindi naririnig kung binibigkas na ang salita. Ganoon pa man, kailangan pa rin noting isulat ang letrang e kahit hindi ito naririnig. Naririto ang ilang halimbawa ng mga salitang Maguindanaon na kung saan ang e ay hindi gaanong naririnig:

Pagsasanay 2 Saguna no mapakay den a makasu I at su mango kadta I u a nan so baba. lsu I at su maena no bas a a Fi I ipino son so gul is. Tanudan i nasisita a isulat bun su batang a e apia di 'gkabales u batian. II ingan su mango upaman.

1. lugar

dalepa

2. mahaba

malendu

3. paraiso

jab~das jjgal~bekj jkal~tasl

4. trabaho 5. Diyos

May mga salitang naririnig ang letrang e ngunit may pagkakataong hindi ito naririnig kung may pagbabago sa salita. Naririto ang ilang halimbawa. suled _.. edsuleda

6. malaki 7 pera 8. parusa

dalem _.. kadaleman

Palagian noting isinusulat ang letrang e naririnig man ito o hindi. Ito ay para siguruhing alam ng sinumang bumabasa ang sol itang-ugat ng anumang ating isinulat.

Pagkatapos mong sagutin ang mga pagsasanay na ito, tingnan muna ang mga sagot sa may hulihang bahagi ng aklat na ito upang malaman mo kung tama ang iyong mga sagot bago ka magpatuloy. 11

Babay a Masandag ebpun kanu Ba I a a Inged Aden nadtundug ku a babay s i 0 kanu kabpe I akaw ku I u so do I epa ku. Nadsag i pa ku su buk nin a ma lendu a mono pegkendap-kendap. Kanu kabpelakaw nin no 'bpanguntebing sekanin a mono su sakedu. Mana masandag i kalakaw nin. Nia natagu so g i nawa ku no manisan i nia a babay Aden minedtik sia kanu pamusung ku. Namagayas aku I emakaw asa I ku sekan in 'gkasupegan. Tinemalus sekanin kanu , bpangag i an a pebpawangan ku bun. Nakanggemen-gemen aku ka bas i guna tagapeda ku sekan in so kabpangag i Tinundug ku sekanin. Guna ku den makasupeg na nos i pat ku i 1i nemeng i sekan in so malalanat a benal ka sinemangul so laki Mana aku naawan na itungan ka di aku pakabpesek so kapedtu Ii k ku I un.

Guna ku madsu Ii man no nakagedam su pag itung ku. Su pusung ku a minedtik kagina. saguna no k i nemegke I Kena besen man i son ka pakag i I ek9 i I ek i bun ta I n in ka ma I i bedteng a masen99 i a mabaseng en99u ma I endu i ngipen nin a dinemugal. Nia ku den k i natekaw no su Ii ma nin no sia den kanu I ig ku enggu su beneng n in no mono pakadeket den kanu beneng ku. Inigkisua ku sekanin ugaid no di aku pakan9909a I ebek ka 12

ka suara ebpun so su I ego, keno bes en ka su pakat ku a namukaw so laki ka pedsa Ii mbutun aku besen.

(Seged'u tudtulan)

do I a bage I ku enggu man a di aku pakaginawa. 'Bpanawag aku so tabang no di aku pakadtalu. Toman so nakak i neg aku so suara a madabu. "Nash! Nash! Nash! Gedam ka .. !" Nia ku katig

Pagsasanay 3 Batian su duo a kadtalu a nakakaun. Pami I in su ustu a sawal a makakumpl itu kanu mango kadta I u a ganat kanu tudtu I an a binatia. Isulat kanu gul is su napami Ii entu pan na batian 'bpaluman.

dalepa dalpa

1 Aden nadtundug ku a babay sia kanu

kabpelakaw ku lu sa

ku.

malndu malendu

_ _ _ _ a mana pegkendap-kendap.

sulga sulega

3. Nia ku katig ka suara ebpun sa _ _ _ __

2. Nadsagipa ku su buk nin a

pakanggagalebek pakanggagalbek

4. Inigkisua ku sekanin ugaid no di aku

13

~-----------------

Su Mama a Beneng na Ku I eta Aden i so a mama a subela i kaketi nin. Nia ba a mama no madake I gaid i kuleta nin. na ngin i kadake I a ku I eta n in na entu bun ba su kawog nu palongay nin. Modakel 'gkasakit i ginawa nin lun. labi den su 'bpamengga I ebek sa lekanin ko di Ii nin pembayadan so nasasangan. Arna i ka aden 'bpangen i sa I ekan in so tabang no nia nin bu pedtalun

Gun a su i so men em a gay no su ulu nin menem i m igkasakit Na namagayas men em sekan in I emu so duktur Na kanu entu ba a timpu no nia den pidtalu nu duktur no "Aden sak it nengka ka a di Ii den kagamutan. Nomba i sabap na kapegket i nengka a nan. Te I u pu I u gay bun den i gay nengka s i a so dungia." Na kanu entu ba a ti mpu no nia nin napagitung no su ku I eta n in. no mokatabang so lekanin su kuleta nin. Ugaid no nio pidtolu nu duktur no "Do la den makatabang no

no "Dalo ibpa9en99ay ku, engga I ebek kanu ka en99u konu makagkuleta." Nia ba o mama no ti nagak nu mango su I ed n in sabap sa kawag nu palangay nin. Aden i sa a gay no migkasakit su tian nin. Namagayas sekan in mapagamut so duktur Tig nu duktur na "Kan ka sa nasasangan a kut i ka no kapegkan." Na entu ba a mama nod i Ii go id pegkan ko kakulangan kun su kuleta nin. 14

no da I a pa mun 'gkagedam nin a di mapia. Na I inemu sekanin kanu duktur ka inidsa nin. Na nakakedu su duktur ka da I a den sakit nu mama. Napia gaid i ginawa nu mama. no namagayas sekan in mu l i ka midsambayang. Midsukulsuku I sekan in ka i nampun nu Kadenan su dusa n in.

(Seged 'u tudtu I on)

kuleta nengka a nan. Amaika da la tabang ebpun kanu Kadenan na di ka den 'gkapia." Mi nu Ii su mama ta man so Ii ma gay bun den i nasama kanu gay nin sia so dungia. Sa kanu entu ba a ti mpu na 'gkapangi lay nu mama su mango suled nin. Napagitung nin su pinggula nin a mawag kanu mango pagal i nin. Nia mau Ii sa entu no natawag n in su ngala nu Kadenan. Nia nin nadta I u na "Hu Kadenan ku na ampun ka su kadusan ku. Su kuleta ku den i nasimba ku. Nal ipatanan ku den seka. Hu Kadenan. pagka I endu ka pan su umu I ku ka enggu ku makatidtu su mango di mapia a nanganggu I a ku." Iganat so entu ba no i nenggay n in su langun nu kuleta nin lu kanu mango miskinan enggu migkapia den mambu su palangay nin. Na nakal ipus den su I ima gay a nasama kanu umu I n in

Pagsasanay 4 Bat i an su mango i dsa ebpun kanu bi not i a nengka a tudtu Ian. Isu lat su mango sawal kanu gul is. 1 Enduken ka mi dsak it sa maitu su mama? - - - -

2. Ngin i palangay nu mama?

3. Ngin i pakapamandu nu nia a tudtu I an so I ek i ta pantag sa kuleta?

15

-------

ikam •

I

Ina I

16

Ang letrang i so wikang Maguindanaon ay kapareho ng letrang i sa wikang Filipino. Katulad ng salitang banig na katumbas ng ikam sa salitang Maguindanaon.

Dahil sa pagkalito, madalas napagpapal it ang mga letrang i at e so pagsusulat so wikang Maguindanaon. Ito ay dahil so pangalan ng mga letrang ito so wikang Ingles. Alalahaning ang letrang e at i sa Maguindanaon ay hinding-hindi magkapareho ng paggamit kahit ang tunog ng letrang i ay pareho sa pagbigkas ng letrang e sa Ingles.

_lkam Nari to ang i ba pang halimbawa ng salitang Maguindanaon no may letrang i.

!njl_I

!9!S

kablbl

PlP!S

Halimbawa,

Ngin

l betad nengka?

Letrang i ang ginagamit natin sa pangungusap no ito at hindi letrang e. Ganoon din so kahit anong salitang binibigkas ang letrang i. Iba pang halimbawa:

Mapla l gJ_nawa nln. Manlsan su babay.

Mula so mga halimbawang ito, alalahaning palagi noting isinusulat ang letrang i at hindi letrang e.

Saki si Muslima. Sekanln ! k.!_nemua sa J.9.

17

Pagsasanay 1 Pag itung ka so mapia u endow i ustu a kapedsulat kanu mango kadtalu a nan sa mango kaun. Isu lat su sawa I son so mango gu Ii s asa I' a makump Ii tu su mango kadta I u. I Ii ngan ka su upaman.

eganat iganat

1

ngintu ngentu

2.

Iganat s i a ba su galebekan tanu. ka do ka makas i a?

u;J

3. Dal a

~

4.

i nakatun kanu I ibelu nengka .

idtug edtug

5.

nengka pan so laki su bula a nan.

91nawa genawa

6. Mapia i

.

.

lunungini manggu I a nengka .

ku

saguna.

Pagkatapos mong sagutin ang mga pagsasanay no ito, tingnan muna ang mga sagot sa may hulihang bahagi ng aklat no ito upang malaman mo kung tama ang iyong mga sagot bago ka a atulo 18

Ang A\agkasunod na Letrang Ang letrong i so mgo solitong Moguindonoon oy kodalasang binibigkas katulad ng letrang i so mga salitang Filipino. Subalit sa mga salitang Maguindanaon, kung ang letrang o ay sinusundan ng letrang i, ito'y binibigkas ng isang kotaga no lamang. At kung ito'y makikita so hulihan ng salita, ang letrang i ay nagiging letrang y.

pagbigkas so magkasunod na mga letrang oy, kotulad ng salitang baboy. Kung ang letrang o ay sinusundan ng letrang i so kologitnaan ng salita, isinusulat ito ng ibang Maguindanaon ng o di kayo ay y. Halimbawa: dfil t atawa ka dQ¥t

Halimbawa:

g:;.

("paa" so Filipino)

wa lgy

("bahay" so Filipino)

babg_y

("babae" sa Filipino)

ento in atawa ka entgyn ma Io i kat atawa ka ma lg_ykat

Subalit, hindi no mahalaga kung paano man ito isinusulat ng Maguindanaon so gitna ng salita dahil ang magkasunod no letrang o i at magkasunod no letrang oy ay pareho lamang binibigkas.

Subolit mayroon pa ring mga sal itang katulad nito na isinusulat pa rin ng ibang Maguindanaon so letrang 01 kahit ang mga letrang ito ay makikita so hulihan ng salita.

Kadalasan, kung ang ugat ng salitang Maguindanaon ay nagsisimula so letrang i at ito'y dinudugtungan ng kahit anong sol ita no may tunog na ai kailangang isulat ng o i ang tunog na o i so gitna ng salita para di mawala ang ugat o pinanggalingan ng salita at

Halimbawa: boi

01

("prinsesa" so Filipino)

Ngunit kahit magkaiba ang pagkasulat so mga sol itang may magkasunod no letrang o i katulad so sol itang bo i ay binibigkas pa rin ito katulad ng 19

Pagsasanay 2

Saguna na mapakay den a ma bat i a enggu makasu I at nengka sa ustu su mango kadta I u a nan so baba. Pam i Ii n u endow son i ustu kanu duo ti man a mango kadta I u a nan sa kaun entu pan ka isulat kanu gul is su napami Ii.

maunawaan din ng mambabasa ang kahulugan nito. Halimbawa: Ugat I

ng salita: I , • nakallay :~ ilay ~ : nailay I

: idsa

~

naidsan

~nakaidsa

I

: idtug

:~

maidtug

:------. : na k01. dt ug : ma item item

:~

1

;------. mi gka item Kailangang isulat ang mga salitang katulad nito na gamit ang letrang a i para di mawala ang ugat o pinanggalingan ng

makainam makaynam

1 makainam

kina i lat kinaylat

2.

maka iga makayga

3.

makayt makait

4.

makailing makayl ing

5.

naylayan na i layan

6.

makaypus makaipus

7

salita at maunawaan din ng mambabasa ang kahulugan nito.

20

Kailangang maintindihan natin na ang magkasunod no letrang a i ay may malaking pagkakaiba so mga salitang Maguindanaon at salitang Filipino. Sa wikang Filipino, kung ang letrang a ay sinusundan ng letrang i, ang letrang a i ay nahahati kung ito ay binibigkas no.

ma item sa wikang

Maguindanaon ayon sa pagkabigkas nito ay magiging dalawang hati lamang. Katulad nito: ma i tern

-> ma i

"tern

Iba pang halimbawa: nai lay

-> na1

lay

nakaidsa -> no - kaid - so

Halimbawa so salitang "kain", binibigkas ito ng "ka-in" Subalit hindi ganito so wikang Maguindanaon. Kung ang letrang a ay sinusundan ng letrang i so wikang Maguindanaon, ang dalawang letra ay binibigkas ng isang bigkas lamang. Isang halimbawa ang salitang ba i.

Pagsasanay 3 Isu I at u pa nun i kambad-bad kanu mango kadtalu a nan so baba sia kanu kapembales lun. I Ii ngan su mango upaman.

Isa pang halimbawa so pagkakaiba ng wikang Maguindanaon at wikang Filipino ay ang pagkakahati ng mga salita. Kung hahati-hatiin natin ang salitang "maitim" sa wikang Filipino ayon so pagbigkas nito, ang kalabasan ay tatlong hati katulad nito: ma-i-tim.

1 ma1nem

->

ma1 - nem

2. pakaidan ->pa - kai - don 3. maitu

->

4. no idtugan ->

Pero ang wikang Maguindanaon ay hindi katulad ng wikang Filipino dahil kapag hinati-hati natin ang salitang 21

1. naka i I ay

->

2. paidu

->

3. kaigan

->

---------

Su Manaut na Masela, Su Masela na Manaut Aden i nged a naad i I a pegkaka I ebenan nu mango emba I angan nu mango binatang. Nia pegkamal lun no s i Datu Ha I i maw enggu su kaluma nin. Na naadenan s i I an na duo kataw a wata. Su kaka no aden paidu a ma item nu bumbul nin, su al i menem na ma put i den page Ii n ka mono malaikat nu mango

Gun a su da I a den 'gkakan nu kaka kanu entu ba a gay no g i nemedam sekan in sa gutem. Na kanu entu demun ba a kutika na mi nu Ii su al i a aden nait nin a makan. Na nangeni su kaka ugaid no nia nin k i ugan na kuan n in I angun uga id no di pegkiug su a Ii ka 'gkagutem bun sekan in. Guna su ma i tu no bi nuteng nu kaka su al i taman sa minatay nin. Nia kataw nu kaka no ka I i pungetan sekan in nu I ukes ni Ian, taman so nia nin

bi natang. Nia nan99un9a la nu kaka na si Luna, su al i no si Waya. Migkakasela su duo kataw a mango wata uga id no di bun tatap magayun sabap so embidaya sa ukit Langun nu kapia na palangay no sia sa a Ii, I angun nu kawag no palangay no sia so kaka. Ikal imu nu maginged su al i uga id no mana so itan i timbangan ni Ian kanu kaka. Mindadalakaw su al i ka

napag i tung no tab i a ka i matayan bun sekan in nu lukes nin sabap so kinapakaid nin kanu al i nin. Entu den ba i nadsabapan nu

en99u makapang i I ay sa makan, na su kaka no pa9an9apa bu so 'bpe I udep a bi natang kanu takub n in ka en tu den ba i pegken n in. 22

8

(Seged 'u tudtu I an)

kinabpal itadinan nu kaka so kaped a i nged. Naumba I no i pengg i I eka su kaka kanu nabpawangan n in a dalepa sabap so 'bpangen nin su I angun nu emba I angan nu binatang a 'gkasampenan nin. Kag i no ka mapauk enggu i pengg i I eka sekan in no nangaden sekan in so kapasadan kanu pegkama I kanu inged a entu. Nia nin pidtalu kanu 'gkasal igan no uman gay na sigki Ian sekanin sa sawa I u a bi natang a makan nin. Amaika di kasigki Ian no mangan sekan in sa di keno sawa I u bu a bi natang sa uman

i dait a en99ulan nin a mapia. Nania pinggula n i dumpaw na nag i tung sekan in sa pa nun i kabunu n in so entu ba a 'bpangan so binatang. Minangay sekanin kanu 'bpangan so binatang ka nia nin pidtalu na aden pag i dsan nengka sa bunta I a mawalaw bun a benal ka nia nin pidtalu na imatayan ka nin amaika mai lay ka nin. Nasakit i ginawa nu 'bpangan so bi natang sa entu ba a kadta I u n i dumpaw tembu i nangayan n in mamagayas. Guna si Ian makauma kanu mada I em a ka I ut a a den i g n in na I u ba ti nu tu I u nu dumpaw su 'bpangan sa binatang. Guna pedtu I ung su 'bpangan sa binatang no nia nin nai lay na su buntal nin a mibpalas gaid so mawalaw. Guna sekanin pegkawalow na migkawalaw bun su lu so ka lut. na entu den ba i nadsabapan na k i nabuteng n in lun taman so tinibpuan nin.

gay. Guna su nauget den a gay na pedsigki Ian bu sekanin sa sawalu a binatang na dala den mi ug kanu I angun nu nangasama kanu entu ba a inged. Daka naitungan su 'gkasal igan taman sa nia nin bun den napag i tung a makaenggay nin su wata nin. Kag ina ka ma itu no inipatawag nu 'gkasal igan su dumpaw ka inidsan nin u ngin 23

Pagsasanay4

--------i

Batian su mango idsa ebpun kanu bi not i a nengka a tudtulan. Isulat nengka su mango sawa I kanu gu Ii s.

(Seged' u tudtu I an)

Nania nin natibpuan na su kalut a madalem a aden ig nin. Nakasi lek enggu nakainum su 'bpangan sa binatang sa madakel a ig a nadsabapan nu kinapatay nin. Iganat sa k i napatay nu 'bpangan sa bi natang na naaden su ka Ii Ii ntad kanu dalepa a naangayan nin. Dalo den katuntay i nu mango I ukes nin i kinapatay nin tembu dala den isa a gay a di keno s i I an 'bpagangapa sa kau Ii nu kaka a wata n i I an kanu i nged nu mango lukes nin. Ngin den a kapa it no nanam i kabpagangapa sa da I a den 'bpagangapan nengka.

1. Kanu nia a tudtulan no ngin i maena nu kadta I u a "Su manaut na masela. su mase I a no manaut"?

2. Ngin i guna-guna a nakua ta nu kanu n i a a tudtu I an?

Pagkatapos mong sagutin ang mga pagsasanay na ito, tingnan muna ang mga sagot sa may hulihang bahagi ng aklat na ito upang malaman mo kung tama ang iyong mga sagot bago ka ma atulo . 24

Pagsasanay 5 Bat i an su duo a kadta I u a nakakaun. Pami I in su ustu a sawal a makakump Ii tu kanu mango kadta I u a ganat kanu tudtulan a binatia. Isulat kanu gu Ii s su napam i Ii entu pan no batian 'bpaluman. ma item maytem

1 Su kaka na a den pa i du a

nai lay nay lay

2. Nanianin - - - - - no SU buntal nin.

na itungan naytungan

3. Daka

I nait

nayt

- - - - - nu bumbul

su

'gkasa Ii gan taman so n ia n in bun den napag i tung a makaenggay n in su wata nin. 4. Kanu entu demun ba a kutika no mi nu Ii su al i a aden makan.

nakaidsa nakaydsa

nin.

nina

5. Inipatawag nu 'gkasal igan su dumpaw ka _ _ _ __ nin lun u ngin i dait a enggulan nin.

25

ubal LI

Usman

u

26

Ang Letrang u sa Halip na o

Magkaiba ang wikang Maguindanaon at wikang Filipino. Ang isa pang pagkakaiba ng wikang Filipino ay ang pagkakaroon ng letrang o. Wala ang letrang ito sa wikang Maguindanaon.

Pagsasanay 1 Pad sag i den su mango kadtalu sa basa Fi I ipino en99u sa basa Magu i ndanaon a nan sa baba. Entu pan ka bat i an sa matanug ka pakikinegen sa mapia u ngin i kambidayan ni Ian.

Sa wikang Filipino, ang tunog na u ay hindi kadalasang matatagpuan sa hulihan ng mga salita. Ganoon din naman, may pagkakataong ang tunog na o ay nagiging u kung ito ay nasa kalagitnaan ng isang sal ita katulad ng sinu-sino. Ang tunog na o sa salitang-ugat na sino (sa wikang Filipino) ay nagiging u sa kalagitnaan ng salita.

Filipino

Maguindanaon

manok Ii bro bato pary-parQ ako

manuk I ibelu watu pa lu-pa ly aku

pytQ

putu

Sa wikang Maguindanaon, ang pagpapalit ng mga tunog ay hindi nangyayari, sa kadahilanang ang tunog na u ay nanatiling u saan man ito nakalagay. Hindi pa rin ito nagiging katunog ng o kahit nakalagay man ito sa hulihan ng salita ..

Subalit iba sa mga salitang Maguindanaon dahil walang ganitong pagpapalit ng letrang nangyayari. Ang tunog na u ay nanatiling u.

Tingnan ang mga halimbawa kasang_!!I an ...

27

• makasang!J_ I

tutungen ...

• natutung

kasuguan . .

• kinasugu

Pagsasanay 2 Pam i Ii n su sawa I son kanu nakakaun a mango kadta I u ka i su I at son so gu I is asa I 'a makumpl itu su mango kadta I u. pidtalu pidtalo

1. Pidtaluan aku nin bun

Ma mot Mamut

2. _ _ _ _ su kamutan.

kanu pidtalu leka.

nin so

Napanudtu I 3. n 1n Napanudtol su tudtulan nin so laki ibpagulug ibpagulog

4. Di den pagulugan ni ubal so saging si bow ka up is bu i lun.

kasuguan kasugoan

- - - - - - - - n1n

5. In i sugu nu Kadenan i unutan su I angun nu ________ n in.

Pagkatapos mong sagutin ang mga pagsasanay na ito, tingnan muna ang mga sagot sa may hulihang bahagi ng aklat na ito upang malaman mo kung tama ang iyong mga sagot bago ka

ma

atulo . 28

Ang Magkasunod na Letrang au Ang letrang u sa mga salitang Maguindanaon ay kadalasang binibigkas katulad ng letrang u sa mga salitang Filipino. Subalit sa mga salitang Maguindanaon, kung ang letrang a ay sinusundan ng letrang u, ito ay binibigkas ng isang kataga na lamang. At kung ito ay makikita sa hulihan ng salita, ang letrang u ay nagiging letrang w.

au at magkasunod na letrang aw ay pareho lamang ang pagbigkas. Kadalasan, kung ang ugat ng mga salitang Maguindanaon ay nagsisimula so letrang u at ito ay dinudugtungan ng kahit anong salita na may tunog na au kailangang isulat ng au ang tunog no au sa gitna ng sol ita para di mawala ang ugat o pinanggalingan ng salita at maunawaan din ng mambabasa ang kahulugan nito.

Halimbawa: baw kalabaw

Makikita ang mga halimbawa so susunod no pahina.

pal aw

Kung sinusundan ang letrang a ng letrang u sa kalagitnaan ng salita, isinusulat ito ng ibang Maguindanaon ng u o di kayo ay W.

Halimbawa: laun atawa ka lawn saut atawa ka sawt pa I aus atawa ka pa I aws

Subalit, hindi na mahalaga kung paano man ito isinusulat ng Maguindanaon so gitna ng salita dahil ang magkasunod no letrang 29

Pagsasanay 3

Saguna no mapakay den a mabatia enggu makasulat nengka so ustu su mango kadtalu a nan so baba. Pam i Ii n u endow son i ustu kanu duo ti man a mango kadta I u a nan so kaun entu pan ka isulat kanu gul is su napami Ii

Halimbawa: Ugat I ng salita: :

ulad

migkaulad :_____. • :----.. mauled I I

unut

:

naunutan

r----..

makaunut

~

makauma makawma

1. makauma

nakaulug

kinaulug

2. _ _ _ __

nauman

kinawlug

I

ulug

: naulugan :_____. I

i---_. I

:_____. •

uma

I

:----. nakauma I Kai langang isulat ang mga salitang katulad nito na gamit ang letrang au para di mawala ang ugat o pinanggalingan ng salita at maunawaan din ng mambabasa ang kahulugan nito.

makawbay makaubay

3.

kinawmbal kinaumbal

4. - - - - -

makaunga makawnga

5.

mawget mauget

6.

-----

Tingnan muna ang mga sagot sa may hulihang bahagi ng aklat na ito.

30

Kailangang maintindihan no ang magkasunod no letrang au ay isa pang malaking pagkakaiba so mga salitang Maguindanaon at Filipino. Sa wikang Filipino, kung ang letrang a ay sinusundan ng letrang u, ang letrang au ay nahahati kung ito ay binibigkas no. Katulad ng salitang "maunlad ': binibigkas ito nang "ma-un-lad" Pero hindi ganito so wikang Maguindanaon dahil kung ang letrang a ay sinusundan ng letrang u, ang dalawang letra ay binibigkas ng isang bigkas no lamang katulad ng salitang baus u di kayo ay baws.

magiging dalawang hati lamang. Katulad nito: naulug

-> nau

lug

Iba pang halimbawa: maulad

-> mau - lad

nakauma -> no - kau - ma

Pagsasanay 4 Isu I at u pa nun i kambad-bad kanu mango kadtalu a nan so baba sia kanu kapembales lun. I Ii ngan su mango upaman. 1.palaus

Naririto pa ang isa pang halimbawa ng pagkakaiba ng wikang Maguindanaon at wikang Filipino. Kung hati-hatiin ang salitang Filipino no "makauwi" ayon so pagkabigkas nito, ang kalalabasan ay apat no hati katulad nito: "ma-ka-u-wi"

->pa - laus

2.makaunga -> ma - kau - nga

Pero ang mga sol itang Maguindanaon ay hindi katulad ng mga salitang Filipino dahil kung hahati-hatiin ang salitang naulug so Maguindanaon ayon so pagkabigkas nito ay

3.masaut

->

4.ta laung

->

5.maugat

->

6.mauget

->

7.makauma -> _ _ _ _ __

31

8.ka igan

->

-----

9.manaut

->

------

8

Si Ubal enggu si Bow

Aden tudtu I an a makapantag kan i uba I enggu bow. Su nia baa duo ti man a bi natang no 'bpakat a bena I si Ian. sabap so kinabpakat ni Ian a entu no nakai lay si Ian duo so I awas no sag i ng a sawalu bu. Na sia ka man sa nakapagagawa s i I an kanu I awas nu sag i ng a entu ta man sa nal imbul si Ian duo. Na tig n i uba I na "Em bad ta dua." Nia mambu inisumpat ni bow na "Uway" Na tig menem ni ubal na "Loki i tampal so um bus ka I eka menem i tarn pa I so pud it " Si a ka man so nagayun si Ian duo. Do mauget no nambad n i Ian su sag i ng a entu taman so inipamula nilanden. Do ga id mauget no nakasabpet si Ian duo. Guna su maitu no midsalengan si Ian I emu so kanu inipamula ni Ian a entu. Na paka I angkas ka tudtul no minunga su kani bow. so I eta mambu no su kan i

uba I no do I a makaunga kag i na mi natay ka umbus bu. Su kan i bow mambu no mi nunga ta man so mi gka I utu su sag i ng ni bow Nol idu i ginawa ni bow ka di n in 'gkakua su unga nu saging nin. Di sekanin pakagaga 'bpamusug. Daka nailay ni ubal si bow a 'bpagagayan. na daka inidsan ni ubal si bow sa "Ng i nan pakat ka 'bpagagayan ka son?" Nania inisumpat ni bow na "Di aku pakagaga 'bpamusug." Na tig ni ubal "Arna i ka mi ug ka pakat no sak i i mamusug ka i pangu I ug ku so I eka enggu panakem ka." Na tig ni bow no "Uway mapia a bena I i leka a nan pakat " Sia ka man ka lu den mambu si ubal so pulu nu 32

Pagsasanay 5 Bation su duo a kodtolu o nakokaun. Pami I in su ustu a sowal a makokumpl itu konu mango kadta I u a ganat kanu tudtulan a binatia. Isulat kanu gu Ii s su napam i Ii entu pan ka batian 'bpaluman.

(Seged'u tudtulan)

saging. Na guna matingada ni bow si ubal na pegkan-kan lu kanu pu I u nu sag i ng. sabop so tagokolen si ubal na di nin den pagu I ugan sa sag i ng s i bow. Guno su ma itu den ba na nasakit i ginawa ni bow ki ubal na kinemua sekanin so koyu ka sinugkol nin si ubal tamon so nau I ug a nanga I epu sekanin kanu kinoulug nin. Na pidtotawan ni bow si ubal, "He he he he he! Kabulati ka ubo I, ka nakuo nengka den su kahonda nengka. Bleeeeeeeeeeeeeh!"

Tudtol Tudtulan

1

umbos um bus

2. Na pidtalu ni uba I na "Loki i tampal sa _ _ _ _ ka

makapantag kan i uba I enggu bow

I eka i pud it " makaungo 3. Sa I eta mambu makawn a su kan i uba I no dola

nawlug noulu Tingnan muna ang mga sagot sa may hulihang bahagi ng aklat na ito.

4. Sinugkal ni bow s i uba I tam an sa si ubal.

33

Pagsasanay 6 Iuman i do it a batang a makauman kanu kadta I u a nan so kaun. Si a i urn an su batang kanu unan ud i no u Ii an nu kadtalu. Entu pan ka isulat son so gul is asal'a makumpl itu su mango kadtalu. Ilayn su upaman a ika-isa.

ltudtul

I 1 Aden tudtulan pantag kani uba I enggu bow.

B2.Na duo.

silan

~ 3. Do gaid

EJ4.

no

nakasabpet si Ian duo.

Nia bow

ni

~ 5. Su kani ubal no dala

Ipusug

16. "Di aku pakagaga "

@1oi

n1

ubal so saging si bow.

Tingnan muna ang mga sagot sa may hulihang bahagi ng aklat na ito.

34

Su Walay Ku Papedt i ndeg aku so wa I ay no pi nagad i I ku muna su I angun no I angun-taman a nos is i ta a mausa I ku so entu baa gay. Kinemalut aku so pat ti man ka enggu kabudsudan ku kanu pat ti man a palaus nu walay ku. Guna makadt i ndeg su mango pa I aus nin no pinadtutundug ku den i k i napanutuk ku kanu I angun taman a makapasad kanu walay ku. Do gaid mauget no napasad su walay ku. Nia nin nabpasadan no naatepan so teduk. nalantayan so pinanebi a tamelang. nalendingan so tal iung. Guna mapasad no pedsandeng-sandengen ku su di keno bun go id manaut a walay ku. Aden kapulu-pulu no aung n in ka mapakay ka pan edtindeg-tindeg lu ba. Pedsu I ung-su I ungen ku su walay no mibpasad den a bena I. Kag i no ka ma itu no pinangawan ku den so sukel a sukel nin pan kanu kabpagebpun ku I un 'bpagumba I.

Do bun mauget no nakauma su mango pakat ku no do n i I an katigkel i no nasampawan ni Ian su wa lay ku so kapegkapia no ginawa ni Ian. Do ku den s i I an magaus semeged ka pi dsan pan su baus no ay ni Ian no do ni Ian den maawa. Guna s i I an pedsusugay I u so I udep no walay ku no 'gkasipatan ku i 'gkauka su mango gagambel nu walay ka di den man pakagugud. Do matana-tana no naudtang su wa I ay ku ka do ku besen maasek su nabudsudan nu palaus nin. Nataguban no wa I ay ku su mango pakat ku. 'Gkal idu pan i g i nawa ku ka ma pat i ndeg aku men em so wa I ay 'bpaluman. 35

Pagsasanay 7 Isu I at su ustu a batang son so gul is. Pami I in u endow so au ud i no u su ustu a sawa I asa I 'a makump I itu su kadta I u. II ingan su upaman.

Pagsasanay 8 Batian su mango idsa ebpun kanu bi not i a nengka a tudtu I an. Isu I at su mango sawa I kanu gu Ii s.

1 Su lang.J!..n a nasisita a m_Q_J:!._sal 2. Kinemal_t

1 Ngin i buntal nu walay a

ak_

entu a inumbal?

3. su mango pa I_ _ s 4. Do gaid m _ _ get 5. Dikena b_n gaid

2. Ng i ntu ka do den maawa su

man _ _ t a walay

baus nu ay nu mango pakat nin?

6. Aden _ _ ng nin

-------------------

7 Nak- -ma su mango pakat ku. 8. Do ku den si Ian

3. Ng i ntu ka naudtang su bagu a wa I ay? ________

mag _ _ s semeged.

9. Su b___ s no ay ni Ian 10.N_ _ dtang su walay ku. 36

ti) Ang Paggamit ng Kudl it o Apostrophe ( ' )

'bp 'Bp 'gk 'Gk sulat'in 37

Ang Paggamit ng Kudlit o Apostrophe ( ' ) Ang pagsusulat sa

ebpa9en99ay sa halip na

wikang Maguindanaon ay iba sa pagsusulat sa wikang Filipino. Gumagamit ang wikang Maguindanaon ng kudlit ( ' ) sa

~agenggay,

pagsusulat ng ilang salita. Ang kudlit ay katulad ng simbolo ng katinig na u sa Arabo. May

Naririto ang ilan pang mga halimbawa:

maaaring isipin ng iba na ito ay l.m1agenggay, na nangangahulugan naman ng ibinibigay sa wikang Filipino.

ebpel iu

dalawang paraan ng paggam it ng kudlit.

ebpaluman ->

Ang unang paraan ng paggamit ng kudlit ay ginagamit kapalit ng e sa simula ng mga pandiwa ("verb" sa Ingles) na nagsisimula sa bp o gk. Sa

ebpelu, ~alinian, ~al

egkalumai

-> ~alumai

egkal imua

->~alimua

Saguna na katawan nengka den semu I at su maena nu kadta I u a nan sa baba sa Magu indonoon. Isu lat son so gu I is su maeno nin. Nasisita a USO I en SU kud I it ( ..:.. ) . I Ii ngon su mango upamon.

ang isinusulat natin ay :..bpe I u. Sahalipna ang isinusulat ay

~aluman

Pagsasanay 1

halip na ebp o egk, ang isinusulat natin ay 'bp o 'gk. Halimbawa, sa halip na

-> ~eliu

inion.

Nakatutulong ito sa mga bumabasa para maunawaan ni la ang tamang kahulugan ng mga salita katulad ng 'bpagenggay

1. pumupunta

'bpagangay

2. nahihirapan

'gkoposongan

na ibig sabihin ay nagbibigay sa wikang Filipino.

4. nagagalit

3. hinihintay

5. nalalaman 6. napapagod 38

Pagsasanay 2 Pami I in su ustu o kinasulat kanu sawa I son kanu nokokoun a mango kadtalu. Isulot son so gul is su napami Ii osal'a mokumpl itu su mango kadtalu. Entu pan ka batian sa matanug. egkalugat 'gka lugat

1 Mogab i so ma I a mag

na oku 'bpag itung.

'bpanapuan ebpanopuon

2. Uman mopita no ku bu padsudon nam i

'bpong i nte I enen 3. ebpang i nte I enen aku pan nomag.

egkayan 'gkayan

4.

egkaulug 'gkaulug

5. Kagay na

oku 'bpogutong.

_ _ _ _ _ _ _ SI

Nor I u sa puyutan. Pagkatapos mong sagutin ang mga pagsasanay na ito, tingnan muna ang mga sagot sa may hulihang bahagi ng aklat na ito upang malaman mo kung tama ang iyong mga sagot bago ka ma atulo . 39

(Karugtong)

Ang Paggamit ng Kudl it

Ang pangalawang paraan ng paggamit ng kudlit ay ginagamit din na pantulong upang mas maging natural ang pagbigkas sa pagbabasa. Sa paraang ito, inilalagay ang kudlit sa pagitan ng mga salitang sinusundan ng mga salitang n in, nengka, ni Ian, nu, no at ni.

Pero kung ang gagamiting sal ita ay nagtatapos sa let rang a, i, n, u, w, at y ay hindi na kailangan pang alisin ang letrang n at lagyan ng kudlit ang susunod na salita dahil hindi ito nakakaapekto sa pagbigkas ng salita. Halimbawa

Inaalis ang letrang n sa simula ng mga salitang ito at inilalagay ang kudlit ( ' ) bilang

dil.anilan pa Li nengka laun nin

kapalit.

kayunilan

Sa pinaikling paraan ng pagsusulat ay makikita ang kudlit sa kalagitnaan ng dalawang sol ita. Sa pagkakataong ito, malalamang may inalis na letrang n dito.

kalaba.w ni Bapa wa IOlf- nu Pero may iba pa ring Maguindanaon na mas pipiliing isulat nang buo ang nin, nengka, ni Ian, nu, no, at ni

Ito ang mga halimbawa ng mga salitang inaalisan ng letrang n at nilalagyan ng kudlit bilang kapalit, sa halip na su I ed nengka,

kahit na ang sinusundang salita ay hindi nagtatapos sa letrang a, i, n, u, w, at y. Kung mas gusto mo ang paraang ito, hindi na kakailanganing gumamit pa ng kudlit.

ang isinusulat ay su I ed'engka. Sa halip na

uga i d..n.a,

ang isinusulat ay

uga id'a.

Ang pagsulat ng buo o pinaikling pamamaraan ay parehong maaaring gawin.

Sa ganitong pinaikling paraan ay mas nagiging madali ang pagbabasa. 40

8

Naririto ang ilan pang mga halimbawa ng mga salitang inaalisan ng letrang n at pinapalitan ng kudlit:

Pansinin ang pagkakasulat ng kuwento ay hindi ginamitan ng kudlit. Pansinin ding ang ilang salitang may salung-guhit.

luk nu pa law luk'u pa law gatas nu ina gatos'u ina palas nengka pa I as' engka

Pagsasanay 3

Su Kayu

Isu I at su mango kadta I u san sa ginul ison. Tonudon isombi su kudl it konu iniawa a batang an II ingan su upaman a non sa pu I u.

Aden kayu I u sa lekam i a madakel i laun nin. Nia ba a kayu na mase I a gaid en99u mapia a 1 ·ebpang i nte I en an

ka 2

matenggaw go id i ·aung nin.

1. buk ni Bai ___ Bai

3

Ma tag ma i tu na ·egka I ugat aku bu ka i+.ebpanapuan ku den

2. ukit na mapio _ _ _ mapia

pedtandang i oung n in ka um on pedsombe I no

3. lukes ni Ian

5

lukes _ __

·e9kon9aulu9 i loun nin.

Aden bun gay na

4. tig nu duktur

6

·e9kapa9itun9 ku i namba ka da den i entu a kayu

___ duktur 5. su manga suled nin

7

ka ·egkalugat aku nin bu.

su manga _ _ __ 41

Pagsasanay 4 Mapasad mat i a su tudtulan no isulat su mango kadta I u son so ginul isan. Usalen su kudl it (..:. ). Tanudan. isambi su kud I it kanu in i awa a batang a n. I Ii ngan su mango upaman.

(Seged'u tudtulan)

Aden gay a mi nu I an enggu s i nemambe I so mabage I taman so nangaudtang su mango kayu. Su mango pagubay nam i no namakaba I antay su mango 8

·atep ni Ian ka dala nakapelen

kanu mabage I a sambe I a mi nuk it Guna ma pa sad i entu ba a nanggu I a no napag i tung ku i masela a bena I i 9

1

2.

4.

ka di keno sabap so kayu entu no bas i op i a su mango

5.

10

·atep nam i no

6.

11

·madtatan99it nu sambel. Suku 1-suku I aku pan ka

7 8.

sabap so kayu a 12 ·e9kasakitan no g inawa ku no labi besen a 13

aung' in

3.

·nakadtabang nu kayu a entu

a den

'bpang i nte I enan

9

·nakadtabang n in. Na

10. ______________________

i ganat so entu ba a nanggu I a

11

no 11f·ebp i an-pi anon ku den su

12·--------~~~~~~-

entu a kayu enggu di ku den egkasakitan no ginawa enggu

13. __~~~~~~~~~-

15

·egkapia pan i ginawa ku ka uman aku egkayawan no I u aku ba pebpawang so aung n in.

14. ____________________~ 15. ____________________

42

~

Su Kawasa enggu su Miskinan Aden i so a kawasa a mama a mapia enggu mapulu i mango kambaba I egkasan nin. mapia i kapegkan nin so uman-uman gay Aden bun mambu i so a mama a sangat i kamiskin nin. napenu no pa I i, naka i go bu so pi ntuan nu kawasa a mama ka enggu makapamundut kanu 'gkau I ug a mango mumu kanu I am i son nu kawasa a mama. Linulud sekan in nu asu enggu pi nan i I an nu asu su mango pal i nin. Minatay su miskinan a mama. pinananggit nu mango malaikat lu so sulega. Mi natay bun mambu su kawasa a mama. no ini lebeng. Kanu sikesa nin lu kanu naraka no nakat i ngada su mama a kawasa no nia nin nasandeng no su mama a mi ski nan a a den tagapeda nin. Na I inemal is su kawasa

I ima nin ka enggu pakapagkatenggaw su di I a ku ka 'gkapasangan aku sia so apuyania." Ugaid'a nia pidtalu nu kaped'u miskinan no "Pag i tung ka su I u ka pan so dungia. Su langun nu 'gkal inion nengka no 'gkakua nengka. Su miskinan a mama no 'gkapasangan sekan in kanu I u pan sekan in so dungia no nia pan maul i so nan no a den nakapage I et a masela a baugan. Na su sia no di makasan. no su son no di makasia." Pidtalu nu kawasa a mama i "Arna i ka

a mama so nia nin pidtalu no "Lati aku nengka so nanam. Sugu ka pan sekan in a nan so is i dsuk' in bu su pundu nu

ma i tu no mapakay a pa I u ka pan sekan in kanu wa I ay nu ama ku kag i no a den Ii ma 43

Pagsasanay 5

Batian su mango idsa ebpun kanu bi not i a nengka a tudtu I an. Isu I at su mango sawal kanu gulis.

(Seged'u tudtulan)

kataw a mango mama a su I ed ku. Pa I u ka sekan in ka enggu nin madtalu kanu mango su I ed ku i edtaubat s i I an ka enggu di si Ian makasia sa nabpawangan ku a n i a a mapasang." Nia pidtalu nu kaped'u mama a miskinan na "Lusa kani Ian su sulat'u mango nabi na pakikinegen ni Ian bun i entu." Nia pidtalu nu mama a kawasa na "Di ken a bu entu. Arna i ka aden pa I un a minatay a mimbibia9 'bpaluman natal igkudan ni Ian su mango dusa ni Ian." Nania pidtalu nu kaped'u mama a miskinan na "Amaika di ni Ian pakikinegen su sulat'u Musa enggu su mango nab i na ap i a a den emba Ii ngan a minatay a mimbibiag no di bun s i I an magi nugut "

1. Enta in su nanga I ab it kanu nia a tudtulan?

2. Ngin i 'bpangenin nu mama a kawasa a 'gkapasangan lu sa naraka?

3. Ng i ntu ka do sugut i nu kaped'u miskinan su 'bpangenin nu kawasa?

4. Ngin i guna-guna a makua ta nu kanu n i a a tudtu I an?

44

Na saguna na mataw ka den semulat enggu matia sa paidupaidu kanu basa tanu. Na aden pamun mango ped a tudtulan sia kanu mango temundug a lekatan nu nia a I ibelu asal'a kaisegan pan su kabpaganad 'engka pembat i a kanu basa tanu a Maguindanaon. Sukran, ba lasan kanu nu Kadenan.

45

Su mango Kadtatawan a Tudtulan ... Si Bapa Bau9 Ka nu mango s i nemagad a timpu a minukit a langkunu no aden isa a mama a nia nin ngala no si bapa Baug. Na isa sekanin a tibayu. Nia nin maena no dala bedtig'a aleb'in atawa ka dala kaluma nin. UI ion nu entu ba no nakapag i tung so ma pat i ndeg sekan in sa ba I ung-ba I ung a walay lu kanu luk'u penggalebekan nin. Guna su ma itu no napag itung' in i ng in i mauna a mapangaden nin. Nia nin napagitung no palaus'u walay entu pan ka makapat i ndeg su entu a walay Nia nin inumbal a atep no laun no I ibi Guna nin makapat 1ndeg no nau I ug su bak-bak' in ta man kanu mango tutuk' in, nga ka pan ba ka mimbaba sekanin. Nania nin natibpuan no su magalang gaid a bulu nin lu kanu untul'u kaun nin. Toman so napal ion su baung'u ay n in. Guna panangg i ta so wa I ay nu pangangamutan no

Su Kapedsabelaw n i Kuradtun9 Ka nu k i nakayung kan i Mama-so-pa nu I u so Kutabatu no aden mama a midsagayan. Na nakisi su sangiawa nin. Na guna ma i I ay n i Kuradtung no pidtatawan nin. Daka pan ba ka nadt i mpawan n in su kuku I an tam an so naudsadan n in su go I angan nu kuku I an. Sabap so entu no nangguyudguyud' in su ay nin ka di 'gkaawa su kuku I an. Na kanu n i a a nanggu I a n i Kuradtung no naumba I a sungg i I i ngan su kinaguyud'u ay nin. Nia lun nakua a guna-guna no di keno map i a i sang at a kaga I aw ka nia nin kaul ianan no kal iduan no g 1nawa. T X. T 46

makan su entu no no i dtugan no nakap i I a ka uras no mi gkabage I sekan in ta man sa nakaul i bun lu kanu walay nin.

nangadtagak su lugu nin. Na pinanuka no talaung. Guna su ma itu no nakauma su Boss' in no pinamasan nin so baug a I eman ka enggu pegkabage I. Na guna n in

WASSALAM T X. T

Su Kadusan ku kanu Manuk Aden isa a gay a 'gkalugat aku a bena I ka ebpun aku sa kinandadalakaw. Uman aku makau Ii sa wa I ay no makagedam aku so gutem op i a k i neman aku bun I u kanu naganatan ku. Nalayaman ku den sia so walay i uman aku makau Ii ebpun kanu kinandadalakaw no mangegkad aku so kuden. Na maitu den ba i pinggula ku kanu entu ba a gay Ni a ku kinauma so walay no sinawan ku su kuden. Nakai I ay aku so paidu a emay. Kinuit ku den i entu ba sia kanu lampay ku ka inibetad ku lu kanu lamisan. Tinagak ku bu so nangagan su I am pay ku ka k i nemua aku so

nakel id a mana naulug so lupa ebpun kanu lamisan. Nia ku kinalengi no mibpapulu su lugu ku ka nia ku den nai lay i do la den su pegken ku, ka naulug'u manuk a dinemampu lun. Kanu kinagkapulu nu lugu ku no dala ku katigkel i na nose I ed ku su manuk ta man so mi natay ku. Na entu pan ka nakaimaman aku, nia nadtalu no g i nawa ku "Aday a su manuk."

1g. Ka nu kapedtata Ii gkud ku no nakak i neg aku so I am pay a

WASSALAM Nash 47

Su Pipis a Kalabaw Ka nu ti mpu nu I a gun a 1997 no su pipis'u kalabaw nami no pinapaganad ku demadu. Sabap kanu di pan mataw no no I a I a guy so ma I engkas kag i no nag i I ekan kanu pedtundanen n in a dadu. Na su kinapalalaguy nin no lu minukit so damakamais'u mango tow Na I angun nu naukitan nin no naledta tanan su kama is sabap kanu dadu a nadtatangg it' in. Na u di keno pan nagetas su bi ntengan n in no di temelen edtalaguy Na guna aku makauma no i nawa ku su i ngku I' in tam an so

pigkudan ku ka inul i ku lu so walay Na tine I enan ku mapapaganad ka u do ku kate I en i no makapatay so Boss' in. Su nia a kalabaw no di mataw mal itiala so Boss' in. Na guna ku mapag i tung i 'bpasan ku kanu mango pagubay ku nod i n i Ian kiugan ka nakineg' i Ian su nanggu I a ku ta man so n i a ni Ian nadtalu no "Nan a ka I abaw no makapatay so Boss' in." WASSALAM Ba pa Mat i I en du

48

Si Talaung enggu si Kalabaw Aden i so a gay mindadalakaw si Talaung lu kanu inawidan ka nangi lay so makan nin kagina 'gkagutem enggu mono malubay sekanin. Saleta mambu no lu bun ba si Ka labaw ka 'bpanadtab. Na sabap so ma I ebung enggu mau I ad a utan no nauget a gay no pendada I edtu bu s i Talaung kanu kabpangi lay nin so makan taman so nakauma sekan in I u kanu 'bpanadtaban ni Kalabaw Daka inidsan sekanin ni Kalabaw so tig' in "Pakat a Talaung. ngintu ka nakasia ka?" Nania mambu inisawal'i Talaung no "Mana 'gkagutem aku enggu mono ma lubay i Iowas ku." Nia mambu pidtalu ni Kalabaw no "Pakat a Ta laung. aden katawan ku a a den i g' in enggu makan. lu tampal so aung'a kayu a nan a 'gkasandeng." Daka nag a I aw a bena I i ginawa ni Talaung ka aden nakatutu I u n i Ka I abaw a mapakay a kakuayan n in so makan enggu ig. Daka pan ba

ka I inemu den si Talaung kanu tinutuluan so lekanin ni Kalabaw. Na kag i na-g i no den 'bpangi layn ni Talaung u endow a nan i pidtalu ni Kalabaw so lekanin a kakuayan n in so makan. Na paka I agan ka tudtu I no mimbalingan si Talaung kani Kalabaw ka inidsa nin 'bpa I uman u endow a nan tampa I su entu a kakanan. Na guna su nakauma den s i Talaung kani kalabaw no nia nauna midsa so lekanin si Kalabaw so nia nin inidsa no "Do ka pan besen pakat a Talaung. Ngintu besen ka mono ma I ubay i lawas'engka?" Na do la muna sumpati ni Talaung sekanin 49

Daka nakakedu i g i nawa n i Kalabaw taman sa nia nin pan inidsa na "Entain i ama nu kagingay nengka a nan?" Nia inisumpat'i Talaung "Seka i ama nin." Na sangat anal idu i ginawa ni Kalabaw taman so naudtang sekan in ka naawan na bage I no I u sekan in naudtang kanu mono mi gkaung a I upa no I u bes en ba su i g enggu makan a initutulu nin kani Talaung ka binausan nin besen. Nania maul i sa entu na si Talaung no nakakan kanu I angun na peg ken a en tu a bi nausan n i Ka labaw sa utan.

ugaid'a nia nin pidtalu no "Pakat a Kalabaw pauntul aku muna son so u I u nengka ka entu pan ka iedung ku so leka u ngintu ka malubay i Iowas ku." Do ka pan ba ka pi nauntu I den mambu n i Kalabaw si Talaung kanu ulu n1n. Daka tig'in "Pakat a Talaung. mapakay den guna a madta I u nengka so I ak i u nginan ka malubay ka." Na i nedung den mambu n i Talaung kani Kalabaw so tig'in "Pakat a kalabaw di ka a bena I edta I u-ta I u i n i a ba. Nia nin kabantang no magi ngay aku man. namba i sabapan ka ma lubay aku."

WASSALAM

Bai Madidu

Su Ligeng'u Tagenek Nia ku ba nia mapanudtul no makapantag kanu I igeng'u tagenek. Aden i so a gay a Ii nemu aku kanu da I epa nu suled ku a lu sa Nabi Ian. Su n i a a da I epa na nakasusek a bena I enggu damakayun. Na kanu kinalu ku na di ku 50

kotowon i do Io bes en kopogedon so konu entu o dolepo so kutiko no molulem. Mondiodi no lu oku nokotulug. Na dako pan ba ko guno su 'bpomedtulug komi den no 'gkal ingasa i monggiginowo ku ka nia ku bu den makineg no I igeng'o tagenek. N io 'gkotagu so g i nawa ku no "U makoludep i nio so kulambu no di aku den makotu I ug." Na dako pan bo ka su kaped ku no Iowan i kagal iwal'in enggu do den 90 id mauget no pakak i neg aku den so tagenek a 'bpel igeng kanu sia demun kanu ubay nu tang i la ku. Na di aku den a bena I makatu I ug ka nia ku bu makineg no I igeng'u tagenek. Kag i no ka ma i tu no do aku den makatu I ug kanu nalalamagan ka nia ku bu makineg no I igeng'u tagenek. Toman so matag aku mi nu Ii I u so Cotabato no n i a ku bu 'gkalendem no su I igeng'u tagenek.

Su Softdrink

Ni a ku tudtu I an no pantag so pogo Ii ku a ku I ang i napangagian nin. Na miug a bena I endada lakaw kanu ped a dalepa labi-labi den sia kanu mango siudad. Guna su I inemu so Mani la sekanin natabu i su kinal ipag'in lu so ka I esada no naba I uy a 'troff i c enforcer' ka I u kanu I uk'u kalesodo no biwong kowonon a I ima nin no nakakayang' in. Na k i nuo no pu Ii s no naunsununsun su mango trok enggu noko Ii puos bun I u. Gu no su moitu no pokainem goid sekon in toman so Ii nemu sekon in so Jo 11 i bee. Guna menem order no tig'in "Nia ku i bpagurder no softdr ink." Tig'u pendagang "Ngin i pegk i ugon 'engka? Coke. Sprite. dalondan, iced tea?" Ugaid'a tig'in no "Softdrink bu!"

WASSALAM FA.

WASSALAM Datu Masela 51

Su Kabpamangag i Computer

,_, :""'

-

..

"_• , .... ., .... '

Guna aku den maka I udep sa room nam i na medyo 'gkag i I ekan aku kag i na entu pan ka makaam i aku sa computer sa kanu kabpangag i ku sa college. Na napia i g i nawa ku ka naka-co 11 ege aku den saguna sa kursu a computer Guna den I udep su maistra nami na pidtalu nin i i-on su computer Na sak i no nagi lekan aku ka basi 'gkalat Toman so nakapasad den i mango kaped ku so activity nam i no sak i no do pan no I udsuan n in sabap sa

.....

- ... -

..... .

,... _...

,f

~

,·

,

•

f

' ..

r

~

kaignuranti ku. Nania pan ped a 'gkapag itung ku no bas i makagkalat aku. Ugaid'a guna ku katekaw i na di bun besen 'gkalat WAS SALAM Analy

Su Kai etas a dala Palas' in Isa a gay i nenggan aku nu roommate ku so ka I etas a subela i kanipis'in. Di ku 'gkal inion i entu ka masu makisi amaika sulatan ku. Nia ku pinggula no I inepi ku su kaletos ka isinisip ku so isa a notebook. pi dto I u ku konu 52

ku den mangen i sa ka I etas su I angun nu c I assmate ku no dala ped a kaletas ni Ian. Na nag-excuse aku kanu 'bpamandu sa lekami ka 'bpamasa aku. Na guna aku pegkua sa kuleta lu kanu bag ku no n i a ku den no i I ay su kaletas a nia kataw ku a in i dtug ku den. Napia i ginawa ku ka aden den magamit ku, no iniganat sa entu ba na di Ii aku den edsasami Ii. mapia pan so di Ii na aden bun makagkapia nin.

roommate ku no amay-may aku bu pedsulat Linemiu aku ka namasa aku so ka I etas a mapia. Mimbal ingan aku. Guna su Ii nem i u su roommate ku no in i dtug ku su ka I etas a i nenggay n in. Nakap i I a gay kanu entu ba na sia kanu subject nami a math na nag-surprise quiz su 'bpamandu sa lekami. nal ibet

WASSALAM S. M. K.

53

Su Landap'u Lansuk Aden mama a aden dua kataw a mango wata nin. Nia kiug'u kaka na makua nin den su umun nin. Nia pin99ula nu ama ni Ian na tinawag' in su dua kataw a wata nin. Nania nin pidtalu na "Uman i isa sa I ekanu na en99an ku sa i so a pi lak. Aden a nia mal ibuteng a bi I ik na entain i makapenu sa nia baa bi I ik so a Iago no isaapilakakuletana luku

Su a I i a mama no 'bpagitung bun mambu u ngin i makapenu so bi Ii k a entu so a Iago nu isa a pi lak bu a kuleta. 'Bpelalakaw den pedtege I sekan in ta man so a den nadsumbak' in a i sa a mama a inidsan nin u ngin i makua nu isa a pi lak a nia? Tig'u mama na "Nia ku katawan na I ansuk." Na entu ba i pinamasa nin. Na nakauma sekan in I u sa wa I ay ni Ian, tinawag' in su ama nin ka pinaunut' in lu so bi I ik a mal ibuteng. tinutudan nin su I ansuk ta man so migkal inawag su bi I ik. sabap so napenu no landap'u lansuk no nasabalangan su ama nin. Na sekanin a al i a wata a mama i nakabpusaka kanu kakawasan nu ama n in.

ba i nggay su I angun no kakawasan ku." Su kaka a mama no na I idu a bena I i 9 i nawa n in sa pa nun i kapenu nu bi Ii k a entu sa a I aga na isa a pi lak bu a kuleta. Nia n in napag i tung no kemua sa mango kayu enggu utan asa I bu mapenu su bi I ik. Na napenu mambu uga id'a da nin mausa I su kuleta. Inenggat' in su ama n in ka inipai lay nin i napenu nin den su bi Ii k a entu. Na napenu mambu ugaid'a inidsa nu ama nin u nausal'in su kuleta. Na dala nin mausal tembu dala

WAS SALAM Geveso. S. P

inggay nu ama nin su kakawasan nin. 54

Su Wata a Masela i Amal enggu Pal itiala nin Su nia baa wata no ba I aagama enggu a den mango pakat' in. Na kanu entu ba a ti mpu no i nenggat sekon in nu mango pakat' in I u so pad i an ka enggu s i I an makakan I u kanu pegkanon n i I an. Noga i p su wata a mama ka nia pinamasa nu mango pakat' in na maka I angut a 'bpaginemen. Nia pidtalu nu mango tagapeda n in na "Arna i ka di ka 'bpag i nem so nia na kua ka den sa apia ngin den i 'gka Ii n i an nengka a 'bpag i nemen." Na so I eta mambu na k i nemua su entu a wata a mama. Sia ka man sa binetadan ni Ian bun sa maka I anggut su 'bpag i nemen nin. Na sabap so di nin katawan su entu a nanam no subela i kinainem'in lun taman so nalangut sekanin. Sia ka man sa di den pakagaga 'bpagu Ii su wata a mama sa I eta mambu so entu a mango kut i ka no 'bpangilayn sekanin nu ina

n in ta man so nadsumbak' i i no nin sekanin. Na pidtalu nu ina n in i "Ng i nan ka nakagkuman ka di ku antapan i manggu I a nengka i nan. kag i no seka no ba I aagama ka a bena I." Ka nu en tu a mango kut i ka na na I angut a bena I su wata a mama. Daka inambit'i ina nin no mi mbukasu su wata a entu ta man so nos i ku n in su duo emba la a mata ni ina nin. Na nabulag su ina nin. Nania nadtalu ni ina nin na "Iganat saguna na ti nebped ku den su k i nambata ku sa I eka tarn an sod i ka den maaun so apuy sa Naraka." 55

Guna makasagad su mango kut i ka no ti g' in k i i no n in "Ina. ngin i nanggula nengka a nan ka nakagkuman ka?" Sa I eta no di a bena I kagkalendem'u wata a mama su nanggula nin. su kabpag idsa nu wata nod i pedsumpatan nu i no n in sabap so subela i sakit'a ginawa nin kanu wata nin. Na in i dsan bun nu wata a mama su ina nin so "Ngin i nanggula nengka a nan?" Nia inisumpat'u ina nin no "Di ka den maaun so apuy so Naraka." Na do pun tanud'u wata a mama kanu nanggu I a a entu. Kagina di nin 'gkapagitung i sekanin i mi nggu I a so entu sabap so ba I aagama a bena I sekan in. Kanu isa a gay no I inemiu su wata a mama taman so nadsumbak' in su mango pakat'in. Inidsan nin su mango pakat' in so "Ngin i nanggu la n i Ina ku ka nabu lag sekanin. Na guna ku sekanin 'bpagidsai so 'Ina. ngin i nanggu la nengka a nan?' no nia nin inisumpat no 'Di ka den maaun so apuy so

Naraka.' Ngintu ka maitu i pedtalun ni ina ku so laki?" Nania inisumpat'u mango pakat' in no "Kanu isa a ma gab i no no I angut ka a bena I sabap so mi mbukasu ka no nos i ku nengka su duo embala a mata ni ina nengka." Na sabap so k i nataw n in so entu ba no mi dta I a guy sekanin muli so nia nin nanggugubasa no "Arna i ka di ku den magaus si ina ku lu so walaynaniadenba i ibpawang ku lu so Naraka." Toman so nagaus' in mans i ina nin. no nia nin pidtalu no "Ina ku, ampun aku nengka den ka di keno ku pedt i baban su entu a nanggula ku." Na nia inisumpat'u ina nin no "Di ka den maaun so apuy so Naraka." Na guna su ma itu sod i den a bena I 'bpagampunen nu i no nin su wata a mama no minawa sekanin so nia nin nanggugubasa no "Tobia su kabpagawa ku a nia no nia bun ba su lalan ku 'bpawang kanu Kanarakan kag i no di aku den a bena I 'bpagampunen n i 56

i no ku. saben-sabena I no di keno ku pedt i baban su entu a nanggula ku. Uh ina ku. no ampun aku nengka den ka nakapi la ulan no lu aku bu so pa I aw ka nangen i-ngen i aku bu kanu mapu I u a Kadenan so maampun den su dusa ku." Na nia inisumpat'i ina nin no "Di ka den maaun so apuy so Naraka." Sa I eta no kanu entu ba a mango kut i ka no Ii nem i mud so mango kayu su mango pakat' in ka ma pa i dtug den sekan in kanu apuy a peds i ndaw. Su kanu kabpelagay ni Ian 'bpagidtug I u kanu apuy no napa i I ay su Malaikat'u Kadenan ki ina nin so nia pidtalu nu Kadenan kanu Malaikat no "Luka so dung i a ka i mas ka su mata nu ina nin ka en99u sekanin pakai lay ka en99u nin mai lay su wata n in a i bpag i dtug den kanu apuy a peds i ndaw." Na nakai lay mambu su ina nin. Nania pidtalu nu ina nin kanu manga 'bpagidtug kanu wata n in na "Di nu den i bpag i dtug so apuy su wata ku ka inampun ku den. Sabap

i no ku." Su n i a ba a wata a mama no I u den sekan in migkakaleben so kapalawan no nia nin penggulan na s i nem i mba den temandang kanu Kadenan asa I bu no maampun nu ina nin sekanin. Nakapi la ulan no entu bu ba i pinggula nin lu so pa law a entu. Sa I eta mambu no 'gkapamikil'in i "Ngin i enggu Ian ku asa I 'a maampun aku n i i no ku?" Entu ba i kabpagitung'in kanu entu baa mango kutika. Na tig' in sia "Basi mul i aku so walay ka mapab i dsu I aku kanu mango pakat ku ka nia ku temu i sia aku makata I a sa apuy kum in so I u so apuy sa Naraka so do den taman nin." Pibpawangan nin si ina nin ka 'bpangen i so ampunen den sekanin ni ina nin taman so nia 'gkadtalu no ginawa nin no "Tobia ka di ku den magaus s i i no ka mi natay den. na nia den ba i la Ian ku 'bpawang sa apuy so Naraka Giahannam." Saleta mambu no nauman n 1n pa mun s 1 1no nin no nia nin pidtalu no "Uh 57

ALHAMDULILLAH

konu so Ii g' in kanu Kodenon na nakoi lay aku den sa mapia."

WASSALAM T.G.Z-S.A.M.

Su Bai a Mal imu Aden babay a subela i kakawasan nin a nia nin ngala no si Bai Mal imu. Madakel i mal ini sa lekonin sabap kanu kapia no palangay nin. Na opia ngin i kiugan nin na 'gkakuo n in. Ni a ba a bobay na nia nin katig na langunlongun no lu den so lekanin. Ugo id'a aden isa a gay a natawan n in i a den besen sakit'in. Nania baa sakit na di den kagamutan. Aden mango gay a paka i dsa n in kanu ginawa nin i "Ngintu ka maitu i 'gkanggula ku inunta ka mapia bun menem su palangay ku enggu mal imu aku konu madake I a taw?" Na nia nin pan nadtalu na apia ma i bped pan su kakawasan nin asal'a kaulian bu su sakit'in. Ugaid'a di nin bun 'gkatun su uyag-uyag a map i a iganat konu kinadsakit'in.

Nania baa babay na nia nin den katig na dala den uyag-uyag' in a map i a ka I angun a mawag no I u den so lekanin. Na tatap den sekanin ma I ugkug taman sa 'gkaawan den sekanin na inam. Aden i sa a gay a a den mi nu bay sa I ekan in a babay a nio nin ngala na si Pairudz. Na inimbitiala nin si Bai Ma Ii mu pantag kanu pen99u I an nu Kadenan kanu mango tow. Ugo id'a do bun paginugut si Bai Mal imu kanu pidtalu ni Pairudz sa lekanin ka inawan nin den sa inam su .

.

91nawa nin. 58

Ugaid'a si Pairudz no di 'gkaawan no i nam so aden bun gay a katuntayan n in su mango penggu I an nu Kadenan enggu su i nenggay n in a ti dtu a uyag-uyag a do I a den ta man nin. Uman gay no pembabal ingan si Pairudz lu kanu wa lay nu Bai Sa I eta no 'gkal ipungetan den sekanin nu Bai taman so di nin den pabpeludupen kanu walay nin. Na pedsasaten den no soi tan su Bai so enggu I a den sekan in so mawag ka pag idsan bun no dala den inam'in. Na enggulan nin den su sasat'u saitan so lekanin ka unanan nin den su I imu nu Kadenan. Na a den kut i ka a napag i tung' in su pidsisinantal'i Pairudz so lekanin i aden pan tidtu a uyag-uyag a matun I u kanu Kadenan. Nia ba su kabpag i nugut kanu Kadenan enggu kanggu I a kanu mango kasuguan n in. Na napagitung'in i palun si Pairudz kanu walay nin ka enggu n in 'gkads is i nanta I u

ng in ba i ti dtu a uyag-uyag a do I a ta man n in. Na kanu entu bun baa gay no I inemu si Pai rudz kanu wa I ay nu Bai Na pidsisinantal'i Pairudz 'bpaluman so lekanin i "U enta in su tow a magi nugut kanu Kadenan no a den ti dtu a uyag-uyag' in." Na kanu entu ba a kut i ka no nag i nugut su Bai kanu ti dtu a Kadenan. Na napia gaid i g i nawa n in ka nasabutan n in bun i aden kahanda nu Kadenan kanu mango naukitukitan nin. Su n ia baa babay no nata Ii ma n in su uyag-uyag a do taman nin a sia nakanggu la Ian kanu Kadenan. Na guna su nauma den su gay a 'bpagu Ii den sekan in kanu adapan nu Allah no nia baa babay no dala mal idu i g i nawa n in kanu kapebpatay n in ka katawan n in i madtagapeda n in den su Kadenan. WASSALAM Analy

59

Su 'Bpakat Aden duo kataw a babay a 'bpakat a benal si Ian iganat pan so mango wata pan s i I an ta man so k i na-e I ementary enggu taman so kinapasad'ilan so High Schoo I Isa kanu n i a ba a 'bpakat i mategel gaid so iskwi la. su sakataw no di go id matege I Guna su mig-col lege den si Ian no madakel den i nakilala nilan

kawasa ka nia ni Ian apas no pabpamandu si Ian so lekanin. 'Gkal inion gaid ibpagi laya nu di matege I su pakat' in a matege I uga id' a di I i n in katawan u ngin i enggulan nin taman so nia nin inipakaid I un no i nangatan n in su pakat' in lu kanu pintuan nu c I assroom' i I an ta man mom bu

a ped pan a mango pakat Su matege I no madake I go id i 'gka Ii Ii n i I un pebpakat uga i d'a su sakataw no do I a gaid 'gkal i I ini lun. paidu gaid i pakat'in kagina di Ii gaid sekanin mategel ugaid'a mal imu gaid sekanin. Guna su pegkauget den no di Ii den go id pedtagapedan nu matege I su pakat' in a di mategel ugaid'a apia ngin i dili nin lunkalilini no 'bpagunut bun so lekanin. Ugaid'a kinagkauget'in no di Ii den gaid si Ian

so nakapagi laya si Ian. Tig'u pakat' in a di matege I no "Pakat. mapakay a mapamandu aku nengka so math ka do la ku go id katuntayi i pinangagian tanu a entu." Na pidtul ikan nu mategel so mapait gaid a kadtu Ii k su pakat' in enggu paidu bu i pidtalu nin lun so nia nin pidtalu no "Di Ii. aden pan pebpawangan nam i so mango pakat ku." Na mono

pakapagi laya. Su matege I no madake I gaid i kaped' in. lu den su 60

nanggula ku a nia?" Ugaid'a dala kasenditan nin ka ginawa nin bun. Guna ma i pus su namakap i I a gay no do I a bun pegkakap so lekanin. Nania nin 'gkapanadeng no mai lay n in su I ukes' in ud i no su mango pakat' in a kawasa. Na kanu isa a gay no nia nin den nai lay su pakat'in a di matege I a k i nemakap I un a aden paidu a init'in a pegken. Inidsan nin so "Ngin i nia ka sinemia ka pan. dait a di Ii aku nengka den 'bpawangan ka mawag i pa I angay ku so I eka enggu in i dsamb i ku seka so ped. Nia pidtalu nu pakat' in no "Pakat. 'gkatademan ku den a bena I seka. 'gkapia i ginawa ku ka no i I ay ku den seka 'bpa I uman ugaid'a mapait kanu pamusungan ku i s i a ku seka nai lay so bi langguan. Saleta mambu no nakapagu Ii anga si Ian ka napagitung' in su pinggula nin so lekanin a mawag. Na nangeni so lekanin so am pun su pakat' in a matege I. Na i nampun n in den

pakatulu i lu nu pakat'in a di matege I ka nauget i ki nabpakat' i Ian. Sa I eta no inidsambi nin sekanin lu kanu a den mango ku I eta n in a bagu a mango pakat' in i nunta no 'bpel ibaken nu entu ba sekanin amaika pakatal igkud. Sabap so su matege I no a den ku I eta nu mango pakat' in no ma gab i so malamag no 'bpelalakaw den si Ian enggu di Ii den sekanin pakapangag i so map i a. madake I i natawan n in a di mapia. Na nabaluy den sekan in a addict tam an so i so a gay no naka i mamam sekan in so nada I a den so lekanin su langun. Na dikena den sekanin pangagi ka nakaenda den sekan in enggu dala den mango pakat'in. Kena den c I assroom i no I udepan n in ka bi I angguan den besen. Dalo nin katanudi i nakanggu I a sekan in so mawag. Nia nin nakaidsa kanu ginawa nin no "Ngin den i nanggula ku a nia? Nia den su kapaita natamanan, entain i nadsabapan no n i a ba a 61

mambu sekan in. Na i ganat so entu ba no mi bpakat menem si Ian 'bpaluman. Naipus i nakasa I agun no naka I i u den mambu su pakat' in taman so nan909 i sekan in 'bpa I uman. Na nakapasad mom bu s i I an mangag i Saguna na n i a n i I an

go I ebekan no pedsu I at so mango I ibelu, no nia nauna a inisulat'i Ian a tudtulan no pantag kanu kapebpakat' i I an so nia nin title no "Su 'Bpakat WAS SALAM S. M. K.

Su Mapait enggu Mam is kanu Uyag-uyag' i BaJuno id Dua pu I u enggu Ii ma I a gun den i no i pus saguna na su 'gkalumaya a si Sulaiman enggu si Zulaiha na tinapid'u ma I a i kat kanu k i naenggay nu Kadenan kan i I an sa i ka-1 i ma a wata. Nia den kinagemaw nu entu a wata kanu dung i a na bi nedtuan den sekan in nu mango lukes' in so ngala a Bajuna id. Gun a su pegkase I a den so paidu si Bajunaid na 'gka i I ayan den sekan in so kabalaitungan. 'Gkagaip su mango I ukes' in ka manaut pa mun sekan in no mi ug den go id mangag i ta man sa

pi napangag i man sekan in nu mango I ukes' in so basa a Arabic lu kanu dalepa ni Ian a Bai Saripinang. Napia i ginawa nu mango lukes' in enggu naka i nam s i I an so entu a nai lay ni Ian kanu wata. Naipus su pi la ulan no naka i lay menem s i Bajuna id sa mango wata a 'bpamangag i so basa a Eng Ii sh. Na Ii nem i ngat den menem sekan in so kapangag i 62

'bpaluman nu mango lukes' in ka pinaamung' i Ian kanu mango wata a pabpaganaden pedsunda I u I u so Kampu Omar Apia maugat kanu g i nawa n in no nakaunut bun sekan in kanu kiug'u ama nin. Kanu ikal ima nin gay lu sa kampu no nakaul i si Bojunaid ka nakagedam so mapasang enggu makagaip a dalu. Nia kadta I u nu naka i I ay so lekanin a matua a pa909amut kanu da I epa no di keno kun i entu 'gkapalanan. bisa kun a maka9ka id i nakua n in ebpun lu sa pa law a entu. Napasangan ga id sekan in ka pi na i 9a bun den kanu I antay kanu lusud'u duo ulan. Paidu

nin. Ugaid'a su nia a kiug'in no ma I egen go id kanu mango lukes'in i kasugut lun ka makap i I kun su wata. Nakapagugu Ii ang s i Bojunaid. Na sabap kanu masela a Ii I ini nin so kapangag i no mi nawa sekan in ka lu mibpawang kanu walay nu kaka ni Ian so langun a si Zubaida. Nia nin nakaidsa. "Koko. mapakay a sia aku makagkaleben so lekanu ka enggu aku makapangag i so Eng Ii sh ka di aku pedsugutan n i ama?" Toman so nakapangag i mambu su wata so Eng Ii sh. Nauman den 'gkaipus i lagun nu kabpangag i no tatap den pakaenggay kan i Boju no id su ikaisa a ribun kanu langun nu

9aid i dala nin kapatay. Nia ta man a su kabpangag i n in no natebped 9090 I u. Kanu kina9kapia nin no di den menem mi u9 su mango I ukes' in so makamba Ii n9an sekanin so 'bpan909ian. Na makin nin bun inite9el su kiu9' in taman so nakamba Ii n9an bun sekan in u90 i d'a kanu entu bun ba a

ba I a i tungan a mango wata. Guna su nakasaut den i umu I' in so nakasapu I u enggu pat I a gun no k i nua sekan in 63

I ekan in nu Kadenan i nadsabapan nu kinapasad' in mangagi enggu kinaki Iola nin kanu Kadenan. Toman man so nakangga I ebek sekan in. Masela den gaid i nakadtabang' in kanu mango lukes'in kanu kamiskin nilan. Ka nu entu a ti mpu no nakatu I u i I u nu mango I ukes' in sabap so napagitung'i Ian i su wata a di ni Ian 'gkal inion so makapangag i no n i a bun besen makadtabang so kani Ian. Ugaid'a nia man tidtu-tidtu a nakadtabang no su Kadenan. Saguna no

timpu no minatay su kaka nin a si Jubaida. Nakaul iang si Bajuna id, ka do la den su kaka n in enggu do I a den temabang so I ekan in so kabpangag i Na lat gaid i nanam'in kanu ginawa nin. Nia nin den napag i tung no mapau Ii pen sekan in kanu ma i stra n in asa I 'a pakata I us bun su kabpangag i n in. Na entu den ba i nanggula. Kanu kinapasad'in so high school no so lekanin man dait pakaenggay su pi nakamapu I u a tanda nu kategelan ugaid'a sabap so nakatelen sekanin so so I agun no do n in makua su dait a lekanin. Na tinapid man nu malaikat'u Kadenan si Bajunaid ka nal idsekian nin sekanin so I ibl i a kapangagi lu kanu mapulu a 'bpangagian (college). Su I imu a entu so

'bpaguyag-uyag den s i Bajunaid so mapia a tapid'in su Kadenan. WASSALAM Nash

64

Mga Palaisipan (Su Mango Paantukan) Nia su mango paantukan. Pagitungen su sawal'in entu pan ka isulat son kanu gulis. 1 Su nadadagan no nap i a i g i nawa n in, su nakatun no nasak it i . . ginawa nin. Sowa I:

-----------

2. lg so kawang-kawangan a di masugat nu sambe I Sowa I : - - - - - - - - - - 3. Entu den. nia den. Ngin i nia ba? Sowa I

4. Magabi so malamag no 'bpanguntebing bu? Sowa I: ___________ 5. Ngin i penggu I an nengka no pedsasangg i Ii ngan ka n in. Sowa I Pagkatapos mong sagutin ang mga pagsasanay na ito, tingnan muna ang mga sagot sa may hulihang bahagi ng aklat na ito upang malaman mo kung tama ang iyong mga sagot bago ka magpatuloy. 65

CROSSWORD PUZZLE Inumbal ni Nash

15. Ami/pagamin

Batia ka su mango nakasulat sia so paiga. Isulat'engka su napagitung'engka a maena nu entu a kadta I u I u so mango kaun a pa i go bun enggu pag i dsan n in so bi langan. Sawalu bu a batang so uman i sawalu a kaun. Maitu bun ba lu so pababa.

16. Ped a kadta I u sa kapet 19. lg a ebpun sa mata 20. Binatang a masela. makan 21. Su I ed a bagu-wata 23. Palas'a manga laun 25. Taw a aden pegkaka leben sa buk'in 27 Nga la na gay 29. Nasudang sa nakatalun 30. Papedsumpat bu sa mango kadtalu Pababa: 1. Pedsu Iatan 2. Saki (amaika sia pakabetad sa luk'a bitiala) 3. Nakabagu a taw kanu dalepa 4. Tanusan na babay 5. Su led a bagu-wata 6. Taw a aden maul i a taw nin 7

Mangenggay. mapia i palangay nin

14. Nateguan 15. lbpel ikus sa walay 17 Nia ni maena na napaidusaman 18. 'Bpagusalen sa kabpel impiu sa

Paiga:

beg as

1 Ayam nu tal iawid 8. Taw a inenggat

22. lg a ebpun sa mata

9. Ebpun sa niug/'bpagusalen sa

24. 'Bpeludsu sa bagu a galebekan 25. Kadta I u a tanda bu sa I u ebpun

kabpang i I utu

sa ped su bitiala

10. Pangengetuan nu pamulan

26. Pedtindu sa nia 'bpagusalen a

11 Lulan a pidtapik

ama na I ima.

12. Embal ingan sa walay

28. lg a ebpun so mata

13. Nasabpet kanu manga pinamula 66

MGA SAGOT - ARALIN 1 : Pagsasanay 1 (p.5)

Pagsasanay 3 (p. 6)

Filipino

Magu i ndanaon

bata baka paa agong maliit unggoy asawa propeta libo maram1 bahay kabayo kamay

agung walay kaluma sap1 ubal nabi ngibu madakel kuda limo ay modi du wata

Sowa I: tagatak/sampaw/ Iowas a ig

Pagsasanay 4 (p.7) 1 kuda 2. madidu

3. ma I angkas 4. bibiag

Pagsasanay 5 (p.8) 1 Mana uba I enggu putuk i sabala a ay nin.

2. Kagina mapia i palangay n in enggu matege I mananabangan. 3. Kag i no op i a putuk su ay n in no pakatabang pa mun sekan in kanu mango tow

Pagsasanay 2 (p.6) 1. Talimusug su ubal. 2. Manisan su babay/wata.

3. M idtatan99 it so a9un9 s i Rasul. 4. Maga law su mango wata. 5. Nakabukawan su kalabaw. 6. Dalo p~I iungan nu walay.

67

MGA SAGOT - ARAUN 2: Pagsasanay 2 (p.11)

Pagsasanay 4 (p.15) 1 Kag i na mawag su palangay nin. Madakel i 'gkasakit i ginawa nin.

5. Kadenan 1 da lepa 2. malendu 6. masela 7 kuleta 3. sulega 4 90 lebek 8. sikesa

2. Su mama a entu no mawag a bena I i palangay nin. Masinget sekan in en99u madengk i

Pagsasanay 3 (p.13)

3. Su kal i I ini so kuleta na di ayadan ka ka Ii patanan nengka su Kadenan. Lipoma su mama a n i a no nia nin den nasimba na su kuleta nin.

1.dalepa 2. malendu 3.sulega 4 pakanggagalebek

68

MGA SAGOT - ARAUN 3: Pagsasanay 1 (p.18)

Pagsasanay 4 (p.21.0

4 saki 5. idtug 6. ginawa

1. iganat 2. ngintu 3. laki

1 Apia masela su ha I imaw na manaut su utek n in. Na su dumpaw menem no apia manaut gaid sekanin na masela gaid su utek nin. Nia nin maena na su manaut no mase I a su pagitung' in kanu masela, no su masela no malubay pag i tung' in kanu manaut

Pagsasanay 2 (p. 20) 1 makainam 2.kinailat 3. makaiga 4. makait

5. makai I ing 6. nailayan 7 makaipus

Pagsasanay 3 (p.21) 1 mainem

2. Apia manaut su tow no enggon so o I ago ko a den bun mogogo nin o di magaga no maselo. Di to nu do it a pamegesen su pogidsan tanu opia ngin pan i kanaut' in ud i no kababa nin so lekitanu ka pag i dsan ta nu bun a i numba I 'u Kadenan.

-> mai - nem

2. paka idan ->pa - ka i - don 3. maitu

->

mai - tu

4. naidtugan-> naid- tu -gan 5. naka i lay ->no - ka i- lay 6.paidu

->poi - du

7 ka igan

-> kai - gan

Pagsasanay 5 (p. 25) 1 ma item 2. noiloy 3. no i tungan

69

4. no it 5. nokaidso

MGA SAGOT - ARALIN 4: Pagsasanay 7 (p.36)

Pagsasanay 2 (p.28) 1. pidtalu

1

4. ibpagulug

2. Mamut 5. kasuguan 3. Tudtu I /Napanudtu I

2. 3.

4.

Pagsasanay 3 (p.30) 1 makauma

4. kinaumbal

2. k i nau I ug

5. makaunga

3. makaubay

6. mauget

5. 6.

7

Pagsasanay 4 (p. 31) 1 palaus

8.

->pa - laus

2. makaunga - > ma - kau - nga 3. masaut

- >ma - saut

4 talaung

->ta - laung

5. maugat

- >mau - got

6. mauget

- >mau - get

9. 10.

Pagsasanay 8 (p.36) l.Mapia a walay ka masela. Linantayan so tamelang enggu i natepan so teduk. 2. Kag i no namagayas s i I an I emudep ka nag a I aw s i I an kanu wa I ay a bagu a inumbo I. 3. Kag i no do I a maasek su naudsadan nu pa I aus n in.

7 makauma - >ma - kau - ma 8. kaigan

-> kai - gan

9 manaut

- >ma - naut

Pagsasanay 5 (p.33) 1 Tudtu Ian 2. umbus

3. makaunga 4. nau I ug

Pagsasanay 6 (p. 34) 1. tudtu Ian 2. nagayun 3. mauget 4. pidtalu/ nadta lu

Sulangunanasisitaa mausal Kinemalut aku su mango pa I aus Do gaid mauget Di keno bun go id manaut a walay Aden aung n in Nakauma su mango pakat ku. Do ku den s i I an magaus semeged Su baus no ay ni Ian Naudtang su walay ku.

5. makaunga 6. 'bpamusug/ mamusug 7 pagulugan 70

MGA SAGOT - ARAUN 5: Pagsasanay 1 (p.38)

S_eged_~u

1. 'bpagangay 2. 'gkapasangan 3. 'bpangangapa n/'bpanginga pan 4. 'gkal ipunget/'gkal ianget 5. 'gkatawan 6. 'gkalugat

10. atep 'am i 11 madtatan99 it'u 12. 'gkasakitan 13. nakadtabang ' in 14. 'bpia-pianan 15. 'gkapia

Pagsasanay 5 (p. 44)

Pagsasanay 2 (p.39) 1 2. 3. 4. 5.

1 Su kawasa a mama, su miskinan enggu su tagapeda nin.

'gkalugat 'bpanapuan 'bpangintelen en 'gkayan 'gkaulug

2. Sugun su mi ski nan so isidsuk' in pan su pundu nu I ima nin asal'a 'gkadenggaw an su di la nu kawasa ka 'gkapasangan sekan in I u kanu apuy so Naraka. Palun su miskinan kanu mango su I ed' in ka enggu makataubat si Ian.

Pagsasanay 3 (p. 41) 1. 2. 3. 4. 5.

buk'i Bai ukit'a mapia lukes'ilan tig'u duktur su manga suled'in

Pagsasanay 4 (p. 42)

3. Kag i no a den den mango sulat'u mango nabi a dait a unutan ugaid'a do ni Ian unuti.

1 'bpangintelen en 2. aung'in 3. 'gka I ugat 4. 'bpanapuan 5. 'gkangau I ug 6. 7 8. 9.

sawo I so .p~4 2

4. Tabangan tanu su mango tow a mi ski nan. Unutan su kadta I u nu mango nab i. Dikena mapia i kasingit

'9kapa9itun9 'gkalugat atep'ilan nakadtabang 'u 71

SAGOT SA PALAISIPAN AT CROSSWORD PUZZLE: Mga Palaisipan (p. 65) 1. Tai 2. Beteng/N i ug 3. Puyutan 4 Sakedu 5. Alun9-alun9

CROSSWORD PUZZLE

(p. 66)

w I

01

l

v

)I

v

v

'l

v

)I

t

(

8

L

72