Lublin i okolice. Miniprzewodnik 9788378530947, 9788378530954, 8378530957

Citation preview

Wszelkie prawa zastrzeżone. Nieautoryzowane rozpowszechnianie całości lub fragmentu niniejszej publikacji w jakiejkolwiek postaci jest zabronione. Wykonywanie kopii metodą kserograficzną, fotograficzną, a także kopiowanie książki na nośniku filmowym, magnetycznym lub innym powoduje naruszenie praw autorskich niniejszej publikacji. Wszystkie znaki występujące w tekście są zastrzeżonymi znakami firmowymi bądź towarowymi ich właścicieli. Praca zbiorowa. Lista autorów dostępna na stronie http://eprzewodniki.pl/przewodnik-Polska-Lublin_i_okolice-54.html/ Autorzy oraz Wydawnictwo HELION dołożyli wszelkich starań, by zawarte w tej książce informacje były kompletne i rzetelne. Nie biorą jednak żadnej odpowiedzialności ani za ich wykorzystanie, ani za związane z tym ewentualne naruszenie praw patentowych lub autorskich. Autor oraz Wydawnictwo HELION nie ponoszą również żadnej odpowiedzialności za ewentualne szkody wynikłe z wykorzystania informacji zawartych w książce. Do przygotowania niniejszej publikacji wykorzystano: OpenStreetMap - użytkownicy OpenStreetMap, CC BY-SA Treści, zdjęcia i dane zamieszczone na stronie e-przewodniki.pl/ Wydawnictwo HELION S.A. ul. Kościuszki 1c, 44-100 GLIWICE tel. 32 231 22 19, 32 230 98 63 e-mail: [email protected] WWW: http://bezdroza.pl (księgarnia internetowa, katalog książek) Drogi Czytelniku! Jeżeli chcesz ocenić tę książkę, zajrzyj pod adres http://ebookpoint.pl/user/opinie/?BEP054_E Możesz tam wpisać swoje uwagi, spostrzeżenia, recenzję. ISBN: ePub 978-83-7853-094-7 ISBN: Mobi 978-83-7853-095-4 Copyright © Bezdroża 2012

Poleć książkę

Oceń książkę Księgarnia internetowa Lubię to! » nasza społeczność

Lublin Największe miasto wschodniego pogranicza nie ma w sobie nic z ruchliwej, męczącej metropolii. Niewysoka zabudowa tworząca zabytkowe centrum, spokojny charakter ulic i niespieszne tempo życia czynią z niego cel uroczych, a zarazem interesujących wycieczek. Miasto ma wyjątkowo dużo ciekawych obiektów o średniowiecznym rodowodzie, rzadko spotykanych w tej części kraju - choćby kaplicę Świętej Trójcy pokrytą bizantyjską polichromią z XV w. Historia uczyniła Lublin miejscem doniosłych wydarzeń, na czele z unią lubelską, która na wieki zdeterminowała bieg dziejów Europy Wschodniej.

Historia Archeolodzy odnajdują na lubelskich wzgórzach ślady osadnictwa pochodzące z VI-VII w. Tradycyjny przekaz mówi, że wkrótce po przyjęciu przez Polskę chrześcijaństwa na wzgórzu Czwartek, w miejscu kultu pogan, stanęła chrześcijańska świątynia św. Mikołaja. Pierwszy wiarygodny zapis na temat Lublina pochodzi z 1198 r. i wspomina o siedzibie archidiakonatu diecezji krakowskiej oraz kasztelana zarządzającego grodem. W XIII w. powstały pierwsze budowle murowane. Prawa miejskie ośrodek otrzymał w 1317 r. z rąk Władysława Łokietka, z tego też okresu pochodzi charakterystyczny herb miasta - kozioł wspinający się na krzew winorośli. Gród nad Bystrzycą rósł w siłę za czasów Kazimierza Wielkiego, który otoczył go murami obronnymi (zachowały się dwie bramy). Król ufundował też najsłynniejszy obecnie zabytek miasta - kaplicę Świętej Trójcy. Lublin stał się istotnym świadkiem epoki jagiellońskiej. To właśnie tu, w 1386 r. powitano króla Władysława Jagiełłę zanim udał się do stołecznego Krakowa. Jagiełło musiał odczuwać szczególny sentyment do Lublina. Nie tylko ufundował wspaniałe bizantyjskie polichromie w zamkowej kaplicy Świętej Trójcy, ale zlecił także budowę kościoła Wniebowzięcia NMP Zwycięskiej jako wotum za zwycięstwo w bitwie pod Grunwaldem. W 1474 r. miasto awansowało do roli stolicy nowo wyodrębnionego województwa. Kwitło i rozwijało się zarówno pod względem infrastruktury (w 1506 r. rozpoczęto budowę wodociągu doprowadzającego wodę z Bystrzycy), jak i kultury (w 1513 r. ukazał się Raj duszny Biernata z Lublina, pierwsza książka wydrukowana w języku polskim). W 1569 r. przeżyło największe wydarzenie w swojej historii podpisanie unii lubelskiej, powołującej do życia Rzeczpospolitą Obojga Narodów. Kilka lat później przeszło inną wielką próbę - ogromny pożar zniszczył prawie całą zabudowę. Trwające wiele lat remonty i przebudowy zmieniły charakter miasta z gotyckiego na renesansowy. Znaczenie Lublina jednak nie zmalało. Potwierdzeniem było ulokowanie tu w 1578 r. Trybunału Koronnego, najwyższej instancji sądowej dla

Małopolski. Dwa lata później miasto stało się również ośrodkiem sejmu żydowskiego. Sejm Czterech Ziem (Waad Arba Aratzot), obejmował zasięgiem Wielkopolskę, Małopolskę, Ruś Czerwoną i Wołyń. Złote lata skończyły się w połowie XVII stulecia. Wojny kozackie, potop szwedzki i szalejące epidemie na długi czas pogrążyły miasto w odrętwieniu. Podczas zaborów Lublin należał początkowo do Austrii (w 1805 r. utworzono katolicką diecezję lubelską), po 1809 r. wszedł w skład Księstwa Warszawskiego, a w 1815 r. w wyniku ustaleń kongresu wiedeńskiego znalazł się w Królestwie Polskim. Ulokowano w nim siedzibę władz wojewódzkich, później gubernialnych, co przyniosło ożywienie gospodarcze. Rozwój ruszył pełną parą po otwarciu linii kolejowej łączącej miasto z Warszawą i Kowlem. Na kilka dni 1918 r. Lublin stał się stolicą Polski - w nocy z 7 na 8 listopada powstał tu Tymczasowy Rząd Ludowy Republiki Polskiej z Ignacym Daszyńskim na czele. Wkrótce premier przekazał władzę Józefowi Piłsudskiemu. Jeszcze w tym samym roku powstał w mieście Katolicki Uniwersytet Lubelski, dziś jedna z kilku tutejszych szkół wyższych. Nieco później uczelnię zorganizowała społeczność żydowska. Była to otwarta w 1930 r. Jeszywas Chachmej Lublin, renomowana szkoła rabinacka. Niemcy, którzy zajęli Lublin 17 września 1939 r., zgotowali zagładę żydowskiej społeczności. W podlubelskim Majdanku założono obóz koncentracyjny. Do połowy 1944 r. zginęło w nim 80 tys. ludzi. W mieście funkcjonowało również getto, którego mieszkańcy ginęli w Bełżcu, Majdanku i Sobiborze. Na zamku funkcjonowało więzienie śledcze, w którym masowo mordowano więźniów. 24 lipca 1944 r. do miasta wkroczyli Rosjanie. Przez następne kilka miesięcy Lublin pełnił funkcję tymczasowej stolicy kraju, jako siedziba importowanego z Moskwy i przeniesionego z Chełma Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego. Zamek nadal pozostawał miejscem kaźni - tym razem spływał krwią przeciwników nowej władzy. Po wojnie Lublin stal się prężnym ośrodkiem akademickim. W 1944 r. utworzono tu Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej, w następnych latach kolejne uczelnie. Godne uwagi jest również wydarzenie z najnowszej historii kraju. W lipcu 1980 r. w Świdniku, a następnie w Lublinie, wybuchły strajki, zapowiedź przełomowych wydarzeń w Gdańsku i Szczecinie, które doprowadziły Polskę do demokracji.

Warto zobaczyć Warto zobaczyć Zamek Większość turystów, zamierzających zwiedzić Lublin, zatrzymuje się na wielkim parkingu na placu pod zamkiem(niegdyś centrum ciasno zabudowanej dzielnicy żydowskiej). To rzeczywiście dobre miejsce na rozpoczęcie wędrówki po mieście. Zamek w obecnej postaci wygląda dość osobliwie, zwłaszcza kiedy ma się świadomość jego średniowiecznego rodowodu. Sponad jasnych, neogotyckich murów - nietypowych dla renesansowego Lublina - wystaje okrągła baszta (donżon), wybudowana w XIII w., kiedy drewniany podówczas zamek modernizowali książęta haliccy. Pierwsza murowana warownia powstała w tym miejscu za czasów Kazimierza Wielkiego (1. poł. XIV w.). Budowla, leżąca na królewskim szlaku z Krakowa do Wilna, była pod opieką Jagiellonów. Około 1520 r. Zygmunt Stary zapoczątkował jej przebudowę na okazałą rezydencję, zatrudniając m.in. włoskich mistrzów sprowadzonych z Krakowa. Niestety, w połowie XVII w., w wyniku wojen, rezydencja popadła w ruinę. Ostatecznie rozebrano ją w następnym stuleciu (ocalały jedynie najstarsze budowle kaplica i donżon). Obecny, neogotycki kompleks budynków wzniesiono w latach 1824-26 z przeznaczeniem na więzienie. Taką rolę zamek pełnił do końca I wojny światowej. Do tych samych celów używali go okupanci podczas ostatniej wojny, a niechlubne tradycje kontynuowały do 1954 r. władze PRL. Romańska okrągła wieża (1 poł. XIII w.), postawiona przez ruskiego księcia Daniela Halickiego z wapienia i cegły, uchodzi za jeden z najstarszych zabytków architektury na Lubelszczyźnie. Mury baszty mają w przyziemiu 4 m grubości, jej szczyt zdobi renesansowa attyka. Najcenniejszym obiektem zamkowym i niewątpliwie najcenniejszym zabytkiem miasta, jest jednak kaplica Świętej Trójcy pochodząca z czasu budowy warowni przez Kazimierza Wielkiego. Pierwotnie prezbiterium znajdowało się poza obrębem murów zamkowych i pełniło rolę baszty obronnej. W XVI w. budowla otrzymała renesansowy portal,

a w XVII stuleciu - szczyt fasady frontowej (renesans lubelski). Rzesze turystów przyciąga jednak nie bryła budowli, ale to co kryje się w środku. W 1418 r. wnętrze ozdobiły freski bizantyjskie pędzla mistrza Andrzeja przybyłego z Rusi. Nawet ktoś nieobeznany z ikonografią cerkiewną rozpozna prawosławny sposób przedstawienia treści religijnych. Wyjątkiem, jak na początek XV w., są dwa świeckie wizerunki fundatora fresków - Władysława Jagiełły. Całość to niezwykłe połączenie, jakie mogło zaistnieć tylko na pograniczu polsko-ruskim gotyk, styl zachodniej Europy i barwne wschodnie malowidła. Do końca XIX w. polichromię pokrywała warstwa tynków i farb. Rekonstrukcję rozpoczęto w 1917 r. i ukończono dopiero 80 lat później. Aby w pełni docenić piękno i wartość fresków, warto skorzystać z usług przewodnika, mimo że każdą ze scen podpisano. Zamkowe pomieszczenia użytkuje Muzeum Lubelskie (tel.: +48 81 5325001, http://www.zamek.lublin.pl; VI-VIII wt.-sb. 10.00-17.00, nd. 10.00-18.00, IX-V wt., czw.-sb. 8.00-16.00, śr. i nd. 9.00-17.00; zamek ekspozycje stałe normalny/ulgowy 6,5/4,5 zł, kaplica płatna dodatkowo 6,5/4,5 zł; wejścia do kaplicy o każdej pełnej godz., ostatnie 1 godz. przed zamkn.). Wystawia zbiory malarstwa polskiego i obcego (XVII-XX w.), sztukę zdobniczą, uzbrojenie, monety i medale oraz kolekcję etnograficzną. W Galerii malarstwa polskiego XVII-XIX w. można podziwiać monumentalny obraz Jana Matejki Unia Lubelska. Trudno chyba o właściwsze miejsce dla tego dzieła, ponoć właśnie tu, na zamku, doszło do tego polsko-litewskiego połączenia.

Czarcia łapa W holu muzeum zwraca uwagę potężny stół. Wiąże się z nim najsłynniejsza lubelska legenda - o czarciej łapie wypalonej na blacie. Podczas procesu ubogiej wdowy stronniczy sędziowie wydali niesprawiedliwy wyrok na korzyść jej możnego adwersarza. Słysząc orzeczenie, kobieta zawołała: „Nawet gdyby sam diabeł był na waszym miejscu, wyrok byłby sprawiedliwszy!". W nocy pod gmach Trybunału Koronnego zajechała kareta, z której wysiadły odziane w togi diabły. Rozprawę wznowiono, tym razem rozstrzygając ją na korzyść poszkodowanej. Potwierdzenie wyroku przewodniczący komisji przypieczętował odciskiem łapy. Na taki obrót sprawy Chrystus z krucyfiksu wiszącego na sali sądowej odwrócił głowę do ściany...

Stare Miasto Lubelska starówka zawdzięcza obecny wygląd gruntownej odbudowie po pożarze, który strawił większość domów w połowie XVI w. Wzgórze zamkowe od staromiejskiego odgradza Brama Grodzka, jedna z dwóch bram średniowiecznego miasta. Dawniej strzegła przejścia w obronnych murach miejskich. Pierwotny kształt bramy - czworobok przykryty hełmem - zmieniono pod koniec XVIII w., przebudowując bryłę w stylu klasycystycznym i pozbawiając cech obronnych. Obecnie pomieszczenia bramy zajmuje Ośrodek Brama Grodzka - Teatr NN (ul. Grodzka 21, tel.: +48 81 5325867, http://www.tnn.lublin.pl) inicjujący wiele przedsięwzięć o charakterze artystycznym. Wystawa Pamięć Miejsca prezentuje m.in. makietę żydowskiej dzielnicy na Podzamczu. W pobliżu można zajrzeć do Apteki Muzeum (ul. Grodzka 5a, tel.: +48 81 5328820; wt.-pt. 10.00-16.00, po sezonie do 15.00), którą urządzono jak skład apteczny z początku XX w. Wewnątrz zgromadzono wiele tradycyjnych urządzeń oraz typowych elementów wyposażenia. Przy Podwalu, u stóp bramy, stoi kościół św. Wojciecha. Tworzy wspólny kompleks architektoniczny z XVII-wiecznymi zabudowaniami klasztorno-szpitalnymi św. Łazarza (dawny przytułek). W XIX stuleciu podupadający szpital zlikwidowano, a budynki wykupiono z przeznaczeniem na mieszkania dla ubogich Żydów. Po odzyskaniu niepodległości zespół stał się własnością zgromadzenia misjonarzy, którzy przywrócili kościołowi pierwotną funkcję. Architektura jednonawowej świątyni to przykład renesansu lubelskiego. Z dawnego oryginalnego wystroju nic nie zostało. Ale do środka warto zajrzeć zobaczyć, jak wyglądało renesansowe wyposażenie kaplicy zamkowej. To właśnie tu, w latach 50. XX w., przeniesiono trzy ołtarze z kaplicy Świętej Trójcy.

Renesans lubelski Lublin dopracował się własnego stylu architektonicznego budowli sakralnych. Budynki cechowały: smukłość i lekkość bryły, węższe od nawy prezbiterium, dostawiane do korpusu głównego kaplice fundatorów oraz - najbardziej charakterystyczne - bogate, stiukowe dekoracje kolebkowych sklepień.

Skąd wzięła się specyfika lubelskiego renesansu? Z bogactwa mieszkańców i... szalejących pożarów. W XVI w. Lublin przeżywał szczyt rozwoju - był jednym z najważniejszych ośrodków handlowych i administracyjnych Rzeczypospolitej. Przeszedł również dwa wielkie pożary (1557 i 1574), które zniszczyły większość zabudowań. Lublinianie nie mieli wyboru - odbudowa objęła niemal całe miasto, nadając mu jednolity renesansowy charakter. Obiekty sakralne, w których tworzeniu brali udział liczni murarze pochodzenia włoskiego, otrzymały cechy nazwane później renesansem lubelskim.

Idąc ulicą Grodzką w stronę Rynku, po prawej stronie mija się fundamenty fary. Ten niegdyś największy kościół miasta (pw. św. Michała Archanioła), o gotyckim rodowodzie, został rozebrany, gdy podupadł na skutek zaniedbań i braku funduszy w XIX w. Wartościowe wyposażenie rozproszono po kilku świątyniach (część trafiła do katedry), a krypty oraz fundamenty zasypano, tworząc plac. Zburzona fara pozostawiła wyłom w miejskich murach, z którego rozpościera się widok na zamek. Fundamenty kościoła, wyeksponowane na początku XXI w., pozwalają uzmysłowić sobie ogrom budowli. Po sąsiedzku stoi mansjonaria (ul. Archidiakońska 9) - dom mansjonarzy, duchownych posługujących w farze. Pierwotnie była to baszta obronna, którą w XVI w. przebudowano na kamienicę. Środek Rynku zajmuje budynek Trybunału Koronnego. Murowany, jednokondygnacyjny, powstał w XV w. jako ratusz. Odrestaurowany po pożarze w 1575 r., stał się siedzibą najwyższego sądu odwoławczego dla Małopolski. W efekcie późniejszych rekonstrukcji budynek zyskał dodatkowe piętro i z renesansowego zmienił się w klasycystyczny. Działa tu Muzeum Historii Ratusza i Trybunału Koronnego (Rynek 1, tel.: +48 81 5326866; codz. 9.00-16.00), m.in. z lapidarium rzeźb oraz ozdób architektonicznych. Z piwnic startuje turystyczna trasa, biegnąca pod starówką. Szlak Lubelskie podziemia, wiodący przez XVI-XVII-wieczne piwnice, niegdyś składy kupieckie, ma 300 m (boczne wejście do Trybunału Koronnego, tel.: +48 81 5346570, e-mail: [email protected]; sezon śr.-pt. 10.00, 12.00, 14.00 i 16.00, sb. i nd. 12.00, 13.00, 14.00, 16.00 i 17.00, poza sezonem tylko śr. 12.00; normalny/ulgowy 6/4 zł; tylko z przewodnikiem, czas zwiedzania 45 min, wyjście - kamienica na placu Po Farze). Punktem kulminacyjnymjest multimedialna wizualizacja (światło, dźwięk, ruch) wielkiego pożaru Lublina z 1719 r.

Rynkowe kamienice na ogół nie zachowały cech gotyckich. Przebudowy w duchu klasycystycznym usunęły również wspaniałą stylistykę renesansową - ofiarą tych zabiegów padła większość charakterystycznych attyk. Spośród kilkudziesięciu pięknych budynków, warto dokładniej przyjrzeć się kilku. Kamienica Klonowiców (nr 2) należała do Sebastiana Klonowica, poety, rajcy i burmistrza Lublina. Jej fasadę zdobią medaliony przedstawiające ludzi pióra związanych z miastem: Biernata z Lublina, Jana Kochanowskiego i Wincentego Pola. W kamienicy Chociszewskiej (nr 6)zachowały się elementy gotyckie (m.in. ostrołukowy portal bramy wjazdowej), a w Lubomelskich (nr 8) - oryginalny renesansowy portal z datą 1540, cenne polichromie o tematyce świeckiej, zdobiące ściany dawnej winiarni (pierwszy poziom trzykondygnacyjnych podziemi; w piwnicach restauracja Piwnica Pod Fortuną), oraz unikatowe malowidła na parterze. Trudno nie zachwycić się kamienicą Konopniców(nr 12). Uważana za najładniejszą, przyciąga wzrok wspaniałą, renesansową dekoracją fasady (ok. 1610). Przedstawia ona stylizowane postacie ludzkie, fantastyczne maski i smocze łby. Górę zdobi okazała attyka. Ładna kamienica Wieniawskich (nr 17) należała w 1. poł. XIX w. do doktora Tadeusza Wieniawskiego, ojca genialnego skrzypka i kompozytora, Henryka Wieniawskiego. Z Rynku widać już zespół klasztorny Dominikanów. Kościół (św. Stanisława Biskupa, zwany także bazyliką Relikwii Krzyża Świętego) wraz z zabudowaniami postawiono w linii murów obronnych. Jest jednym z najstarszych i najpiękniejszych obiektów sakralnych miasta, w którym odprawiono dziękczynne nabożeństwo po zawarciu unii lubelskiej. Podobnie jak inne staromiejskie zabytki, powstał jako gotycki, a o renesansową fasadę i wspaniałe kaplice boczne(aż 11!), fundowane przez możne rody Lubelszczyzny, został wzbogacony po pożarze z 1575 r. Wewnątrz zwracają uwagę dwie ambony - widok niespotykany w innych świątyniach. Wśród kaplic otaczających kościół wyróżniają się: kaplica Szaniawskich (pierwsza z prawej od wejścia) z ciekawym obrazem przedstawiającym pożar Lublina w 1719 r.; kaplica Firlejów (przedłużenie prawej nawy) z dekoracjami ścian i kopuły uważanymi za najcenniejszy w regionie przykład XVII-wiecznej sztukaterii oraz kaplica Tyszkiewiczów (za ołtarzem głównym) z kopułą ozdobioną freskiem i renesansowymi dekoracjami sztukateryjnymi nawiązującymi do historii Świętego Krzyża.

Trasa 750 W 2003 r., roku 750-lecia przybycia dominikanów do miasta, wytyczono w zespole klasztornym turystyczną Trasę 750. Kościół i klasztor można zwiedzić w towarzystwie przewodnika-wolontariusza. Oprowadzanie odbywa się w przerwach między mszami. Rezerwacja i informacje: tel.: +48 81 5328980, 509051990, e-mail: [email protected], [email protected], http://www.dominikanie.lub.pl (zakładka Dziedzictwo); mile widziane datki.

Klasztor powstawał etapami do XVIII w. Jak głosi tradycja, właśnie w dawnym refektarzu klasztornym podpisano unię lubelską. W najstarszej części zobaczyć można gotyckie sklepienia krzyżowo-żebrowe. Obecnie poklasztorne budynki zajmuje Teatr Lalki i Aktora im. H.Ch. Andersena (ul. Dominikańska 1, tel.: +48 81 5321628, e-mail: [email protected], http://www.teatrandersena.pl) - jeden z najlepszych teatrów lalkowych w Polsce. Lubelską starówkę łączy ze Śródmieściem Brama Krakowska, jeden z symboli miasta.Zbudowana w połowie XIV w. wraz z murami obronnymi, zachowała w dolnej części elementy stylu gotyckiego, wyżej renesansowego (ośmioboczna otynkowana nadbudowa), a na szczycie barokowego (na hełmie królewskie inicjały Stanisława Augusta - SAR, oraz data ostatniej przebudowy - 1782 r., prowadzonej przez Dominika Merliniego). Rewitalizacja obiektu (m.in. częściowe zdjęcie tynku) na przełomie lat 50. i 60. XX w. przywróciła mu dawny blask. Z ostatniej kondygnacji rozciąga się rozległa panorama, wewnątrz można oglądać zbiory Muzeum Historii Miasta Lublina, oddziału Muzeum Lubelskiego (pl. Łokietka 3, tel.: +48 81 5326001, http://www.zamek.lublin.pl; godz. i dni otwarcia ulegają częstym zmianom; normalny/ulgowy 3,50/2,50 zł) - eksponaty wykopane podczas prac archeologicznych prowadzonych na terenie miasta, pamiątki po powstaniu styczniowym oraz widokówki i fotografie Lublina (kon. XIXpoł. XX w.). W sąsiedztwie bramy widać fragmenty murów obronnych, stoi tu także zrekonstruowana w latach 80. XX w. baszta obronna. Pierwotnie mieściła ona arsenał cechu kupieckiego. Nad miastem góruje 64-metrowa Wieża Trynitarska - najwyższy zabytkowy punkt historycznego Lublina. Powstała w miejscu furty prowadzącej do kolegium jezuickiego (pod wieżą jedno z przejść na

starówkę). Po kasacie zakonu (1773) wieżę, wtedy znacznie niższą, przejęli trynitarze. W 1819 r. nadbudowano ją wg projektu Antonia Corazziego. Obecnie mieści się tu Muzeum Archidiecezjalne Sztuki Religijnej(pl. Katedralny, tel.: +48 81 7436433, http://www.kuria.lublin.plmuzeum; 25 III-15 XI codz. 10.00-17.00, zimą tylko sb. i nd.; normalny/ulgowy 5/3 zł, latem ostatnia nd. miesiąca wstęp wolny) - surowe ceglane ściany i drewniane monumentalne konstrukcje doskonale współgrają z rzeźbami, lichtarzami i obrazami o tematyce sakralnej. Z platformy widokowej na wysokości 40 m można podziwiać wspaniałą panoramę Lublina i okolic (także wejścia nocne, po wcześniejszym uzgodnieniu).

Śródmieście W najbliższym sąsiedztwie starówki, tuż przy Wieży Trynitarskiej, wznosi się archikatedraśw.św. Jana Chrzciciela i Jana Ewangelisty największa budowla sakralna Lublina. Powstała wraz z kolegium jezuitów w latach 1583-1605, a późniejsze przebudowy (m.in. po pożarze 1751 r.) nadały jej cechy barokowe. Po utworzeniu diecezji lubelskiej (1805) Antonio Corazzi, który przebudowywał również Wieżę Trynitarską, wzbogacił kościół - podniesiony do rangi katedry - w okazały portyk z kolumnadą. Zdobniczym bogactwem wnętrza jest iluzjonistyczna polichromia Józefa Mayera z lat 1756-57. W tym samym czasie powstała też zakrystia akustyczna (na prawo od prezbiterium), w której słowa wypowiadane cicho w jednym z kątów (twarzą do ściany) są dobrze słyszalne w rogu przeciwległym - wszystko za sprawą konstrukcji sklepienia. W zakrystii oraz sąsiednim skarbcu eksponowane są cenne zbiory przedmiotów liturgicznych. Od kilku lat otwarte są również krypty - oprócz grobów biskupów lubelskich można w nich zobaczyć kolekcję dawnych szat liturgicznych (zakrystia akustyczna, skarbiec i krypty wt.-sb. 10.00-16.00; normalny/ulgowy 4/3 zł). W wyposażeniu archikatedry zwraca uwagę gotycka chrzcielnica z brązu (XV w.), barokowy ołtarz główny (XVII w.), ołtarze boczne, drewniane stalle, krucyfiks (XV w.), zwany Trybunalskim (ten z legendy o czarciej łapie), przeniesiony z kościoła św. Michała, oraz liczne obrazy. Znajduje się tu słynna kopia wizerunku Maki Boskiej Częstochowskiej, otaczana przez wiernych szczególną czcią (zob. ramka).

Matka Boska Płacząca 3 lipca 1949 r. na wiszącym w archikatedrze obrazie Matki Boskiej pojawiły się krwawe łzy. Płynęły z prawego oka. Wieść o niezwykłym wydarzeniu poruszyła najpierw miasto, a potem całą Polskę. Wiadomość dotarła również do władzy, która była jednomyślna - w Peerelu takie cuda się nie zdarzają... Ale lubelskie wydarzenia ściągały do miasta tłumy. I to mimo represji, antycudownych wieców, blokady dworca kolejowego, a nawet konfiskaty obrazu, ponoć w celu przeprowadzenia weryfikacji autentyczności łez. Kult obrazu przetrwał nie tylko władze PRL. 26 czerwca 1988 r. w czasie nabożeństwa pod pomnikiem ofiar Majdanka wizerunek ozdobiono papieskimi koronami.

Naprzeciw Bramy Krakowskiej, na placu Łokietka, stoiratusz- siedziba urzędu miasta. Budynek powstał na zrębie zespołu klasztornego Karmelitów Bosych wzniesionego w początkach XVII w. Po wielkim pożarze w 1803 r. spalone gmachy przejął magistrat i kilkanaście lat później przebudował, adaptując dla potrzeb urzędu główną nawę i zachodni rząd kaplic dawnego kościoła. Klasycystyczny charakter fasady podkreślił dobudowany kolumnowy portyk. Z wieży ratusza odgrywany jest hejnał o XVII-wiecznym rodowodzie. Lublin ma też krzykacza miejskiego, czyli klikona, który w historycznym kostiumie wygłasza szczególnie istotne komunikaty, rozpoczynając je każdorazowo: „Mieszczki i mieszczanie królewskiego stołecznego grodu Lublin zatrzymajcie się i posłuchajcie!". Funkcję klikona od kilkunastu lat pełni pasjonat historii Władysław Grzyb (ponoć swoje kwestie wypowiada głosem o natężeniu 87 decybeli). Biegnąca od ratusza główna ulica Lublina - Krakowskie Przedmieście - została częściowo zamknięta dla ruchu kołowego i przekształcona w deptak, latem zastawiony restauracyjnymi stolikami. Jednym z najstarszych budynków jest tu kościół Świętego Ducha(ul. Krakowskie Przedmieście 1, tuż obok ratusza), wzniesiony w XV w. poza murami staromiejskimi. Świątynię przebudowano w stylu renesansu lubelskiego, dostawiając do gotyckiej nawy nowe prezbiterium - obecnie przylega ono do ratusza i jest nakryte barokową kopułą. Część elementów we wnętrzu zachowała charakter renesansowy (sztukaterie). Odbudowa po pożarze w 1733 r. spowodowała dalsze zmiany w bryle budynku - idące w kierunku stylistyki barokowej - a w XIX w. podwyższona wieża otrzymała neogotyckie zwieńczenie.

Harmonijną i skromną bryłą w stylu klasycyzująco-barokowym odznacza się kościół i klasztor Kapucynów. Budynki, wzniesione z fundacji Pawła Sanguszki i jego żony w latach 1726-33, wzorowano na rzymskim kościele jezuitów Il Gesù. Dobudowaną w połowie XIX w. neogotycką kaplicę Niepokalanego Serca Maryi zdobi ołtarz z piękną figurą Matki Boskiej. Wśród gmachów Krakowskiego Przedmieścia wyróżnia się hotel Europa (nr 29) zajmujący naroże placu Litewskiego. Budynek, postawiony w latach 1865-67, wzorowano się na warszawskim Hotelu Europejskim. Gruntowna renowacja, której poddano gmach na początku XXI w., nie zmieniła na szczęście wspaniałej eklektycznej elewacji. Z pietyzmem zadbano również o wystrój wnętrz. Na placu Litewskim - wg tradycji - obradował sejm, który doprowadził do podpisania unii lubelskiej. Wydarzenie upamiętnia żeliwny obelisk, postawiony w 1826 r. dzięki staraniom Stanisława Staszica. Symbolikę historycznego zdarzenia przedstawiają dwie postacie podające sobie ręce w geście przyjaźni. Na placu znajduje się też okazały pomnik Józefa Piłsudskiego, zaprojektowany jeszcze przed II wojną światową, a wykonany dopiero w 2001 r. Plac uzupełniają Grób Nieznanego Żołnierza oraz pomnik Konstytucji 3 Maja. We wschodnim narożniku stoją rezydencje magnackie: pałac Czartoryskich (nr 1), wybudowany wg projektu Tylmana z Gameren w 2. poł. XVII w. (siedziba Lubelskiego Towarzystwa Naukowego), i pałac Lubomirskich (nr 3), powstały w 1683 r. i odbudowany w XIX w. w duchu klasycyzmu. Północną pierzeję zajmuje okazały pałac gubernialny - jego klasycystyczny wygląd pochodzi z lat 1830-75, gdy był siedzibą carskiego gubernatora. Po przeciwnej stronie Krakowskiego Przedmieścia, w sąsiedztwie poczty, można zajrzeć na plac Józefa Czechowicza. Stoi tu kamienny obelisk, wykonany w 30. rocznicę śmierci poety, który 9 września 1939 r. zginął w tym miejscu od niemieckiej bomby.

Lublin Czechowicza Józef Czechowicz - jeden z największych polskich poetów XX w. poświęcił rodzinnemu miastu, Lublinowi, część swojej twórczości. Zawdzięczamy mu bodaj najpiękniejszy i zarazem najkrótszy literacki portret jego ukochanego miejsca - wiersz Lublin z dala. Oto fragment: „Na wieży furgotał blaszany kogucik

na drugiej - zegar nucił. Mur fal i chmur popękał w złote okienka: gwiazdy, lampy. Lublin nad łąką przysiadł. Sam był i cisza." Z tomu Stare kamienie, Lublin 2003

Pałac Morskich (Krakowskie Przedmieście 42) - jak łatwo się domyślić - zawdzięcza nazwę pierwszym właścicielom. Wybudowany w 2. poł. XVIII w., był siedzibą m.in. Łódzkiego Banku Handlowego, resursy kupieckiej i komitetu Solidarność. Obecnie mieści się tu oddział jednego z banków. W pobliżu można podziwiać monumentalny eklektyczny gmach Kasy Przemysłowców Lubelskich(nr 56) z początku XX stulecia (teraz Grand Hotel Lublinianka). Idąc dalej, wkrótce dojdzie się do skweru (po prawej), na którego tyłach stoi kościół ewangelicko-augsburski(pw. Trójcy Świętej, 1788). Znaczna odległość budowli od ówczesnego centrum wynikała z restrykcyjnych przepisów stosowanych wobec protestantów - ich świątynia mogła być posadowiona nie bliżej niż 800 m od kościoła katolickiego. Klasycystyczna bryła kryje typowo protestanckie skromne wnętrze. Zachował się unikalny, duży zbiór blaszanych epitafiów trumiennych. Na przykościelnym cmentarzu stoją zabytkowe nagrobki zasłużonych parafian. Krakowskie Przedmieście biegnie dalej w kierunku parku Saskiego i kampusu lubelskich uczelni. Bardziej interesujące tereny znajdują się jednak na południowy-wschód od starówki. Najlepiej wrócić do Bramy Krakowskiej i pójść ulicą Królewską. Stoją na niej: pochodzący z końca XVII w. pałac Pociejów (nr 17a), własność politechniki, oraz XVIIwieczny kościół i klasztor Bernardynek(pw. św. Piotra), zrekonstruowany po pożarze pod koniec kolejnego stulecia (z zabudowań klasztornych pozostało tylko jedno skrzydło).

Przy ulicy Wyszyńskiego(z ul. Królewskiej na południe) warto zobaczyć XVIII-wieczny pałac biskupi (nr 2). Powstał jako rezydencja szlachecka, a w ręce kurii biskupiej, wraz z sąsiednim pałacem Konsystorskim, dostał się w 2. poł. XIX stulecia. Zespół kilka razy przebudowywano, w 1996 r. na dziedzińcu stanął pomnik prymasa Stefana Wyszyńskiego, biskupa lubelskiego w latach 1946-49. Nieco dalej stoi jeszcze jeden obiekt kościelny - kompleks seminaryjny, rozbudowywany kilka razy na przestrzeni XVII-XX w. Na tyłach ulic Królewskiej i Wyszyńskiego ciągnie sięulica Bernardyńska. Nazwę wzięła od kościoła i klasztoru pobernardyńskiego(pl. Wolności). Pochodzący z XIV w. kościół (pw. Nawrócenia św. Pawła), przebudowano w XVII stuleciu, zachowując w znacznej mierze piękną renesansową szatę architektoniczną (zwłaszcza wnętrza) oraz barokowe szczyty. Cennymi elementami wyposażenia są późnobarokowe ołtarze oraz renesansowe nagrobki i tablice epitafijne, m.in. królewskiego lekarza Wojciecha Oczki. Kościół słynie z relikwii św.św. Walentego i Antoniego. Rozległy klasztor, tworzący z bryłą świątyni dobrze skomponowany kompleks, pochodzi z 1. poł. XVI w. Charakterystyczny gmach naprzeciw kościoła, o ostro zarysowanym neogotyckim szczycie, to szkoła im. braci Vetterów(przemysłowcy lubelscy, fundatorzy szkoły w początkach XX w.). Dawny pałac Parysów(ul. Bernardyńska 3), obecnie siedziba kilku firm, wybudowano w 1 poł. XVII w. Początkowo jednopiętrowy budynek, z dziedzińcem wewnętrznym i dwoma narożnymi basztami obronnymi, mocno przebudowano w XIX stuleciu, przekształcając w mieszkalną kamienicę. Na początku XX w. mieściła się tu resursa kupiecka, organizująca zabawy publiczne. Pałac Sobieskich (ul. Bernardyńska 13) zbudowano w XVII w. Rozbudowy rezydencji w stylu barokowym dokonał Jan III Sobieski. Podupadający budynek w XIX w. zamieniono w młyn, później przeznaczono go na cele mieszkalne. Pierwotnej formy trudno się natomiast doszukać w zabudowaniach dawnego kościoła i klasztoru Reformatorów (ul. Bernardyńska 15). W XVII w. stał tu dwór Sapiehów, później przekazany na cele kościelne i przekształcony w zgodzie z nowymi funkcjami. W połowie XIX stulecia budynki trafiły w ręce rodziny Vetterów i ponownie przebudowane stały się siedzibą browaru. Na odchodzącej od placu Wolności ulicy Dolna Panny Maryi stoi pałac Tarłów, wzniesiony przed 1627 r. Niestety, po licznych przebudowach nie zachował się barokowy wystrój, ale bryła budynku sprawia miłe wrażenie. Obecnie mieści się tu dom kultury.

Warto przespacerować się ulicą Narutowicza (wychodząca z pl. Wolności). Oficyny popijarskie(nr 4) zajmuje biblioteka publiczna.Sąsiaduje z nimi kościół Wniebowzięcia NMP Zwycięskiej(nr 6)postawiony w latach 1412-28 dla upamiętnienia zwycięskiej bitwy pod Grunwaldem (przy budowie pracowali jeńcy krzyżaccy, których później osiedlono pod Lublinem; miejscowość Niemce). Kościół i przyległe tereny przyznano brygidkom, dzięki którym w niedługim czasie powstały tu klasztorne zabudowania. Po kasacie zakonu zespół przeszedł w ręce wizytek. Kościół, położony poza murami miasta, często grabiono i plądrowano, stracił więc sporo zabytkowego wyposażenia i był kilkakrotnie przebudowywany. Śladem gotyckiej przeszłości są sklepienia żebrowe nawy głównej. Obok kościoła ustawiono pomnik Jana Kochanowskiego, który wielokrotnie gościł w Lublinie. Jako sekretarz królewski obserwował hołd pruski w 1569 r., brał też udział w przygotowaniu sejmu, który zaowocował zawarciem unii polsko-litewskiej. Vis-à-vis kościoła, w budynku z 2. poł. XIX w., ma siedzibę teatr im. Juliusza Osterwy(ul. Narutowicza 17, tel.: +48 81 5324244, e-mail: [email protected], http://www.teatrosterwy.pl). Zwiedzając Krakowskie Przedmieście, warto zahaczyć o ulicę Świętoduską. Stoi przy niej kościół św. Józefa, część zespołu kościelno-klasztornego Karmelitanek. Zbudowano go w oparciu o wcześniejszy renesansowy dwór wojewody Rafała Leszczyńskiego, przywódcy lubelskich kalwinów. Na początku XIX w., kiedy spłonęła siedziba karmelitów bosych (przebudowana na obecny Ratusz), właśnie tu przenieśli się bracia zakonni. Mimo przebudów i zmiennych kolei losu, świątynia zachowała wiele cech typowych dla renesansu lubelskiego.

Znakowane trasy tematyczne - Szlak znanych lublinian - czarny; 2,5-3,5 godz.; 16 przystanków. Miejsca związane ze sławnymi i znanymi osobami, których życie i działalność można utożsamiać z Lublinem. Są wśród nich zarówno polscy królowie, znani poeci i pisarze, muzycy, uczeni, a także ludzie Kościoła. Start: Zamek Lubelski, koniec: pomnik Marii CurieSkłodowskiej. - Szlak zabytków architektury - żółty; 2,5-3 godz.; 16 przystanków. Najważniejsze dzieła muratorów i architektów. Start: Brama

Krakowska, koniec: Zamek Lubelski. - Szlak wielokulturowy - zielony; 3-4 godz.; 12 przystanków. Najważniejsze miejsca i obiekty świadczące o różnorodności narodowościowej i religijnej miasta. Start: pomnik unii lubelskiej na placu Litewskim, koniec: wzgórze Czwartek. - Jagielloński szlak unii lubelskiej - czerwony; 2-3 godz.; 8 przystanków. Obiekty związane z porozumieniem i epoką jagiellońską. Start: kaplica Świętej Trójcy na Zamku Lubelskim, koniec: pomnik unii lubelskiej na placu Litewskim. - Szlak pamięci Żydów lubelskich - niebieski; 3-4 godz.; 13 przystanków.

Pólnocna część miasta W latach powojennych układ urbanistyczny Lublina uległ znacznym przekształceniom, przede wszystkim na skutek wyburzenia dzielnicy żydowskiej. Miasto przedzieliła szeroka aleja Tysiąclecia, arteria komunikacyjna przechodząca w aleję Solidarności. Zwiedzanie północnej części Lublina najlepiej rozpocząć od cerkwi Przemienienia Pańskiego(teren Podzamcza, na tyłach dworca autobusowego). Budowla pochodzi z 1. poł. XVII w. Zwieńczona kopułą, ma cechy renesansu lubelskiego. Wewnątrz można podziwiać stylowy ikonostas (1 poł. XVII w.), wybitne dzieło renesansowej snycerki. Dzieje cerkwi nierozerwalnie wiążą się z unią brzeską. Po wejściu w życie jej postanowień świątynia kilkakrotnie przechodziła z rąk prawosławnych w ręce unitów. Przez długie lata stanowiła własność unickiego zakonu bazylianów. W wyniku likwidacji unii (1875) cerkiew włączono do diecezji prawosławnej. Obecnie pełni funkcję katedry prawosławnej diecezji chełmsko-lubelskiej. Z cerkwi niedaleko już do XVI-wiecznego kościoła św. Mikołaja (ul. Ruska). Wybudowano go na stoku wzgórza Czwartek, na którym założono niegdyś najstarszą osadę Lublina (nazwa wywodzi się od odbywających się tu czwartkowych targów). Przebudowa z wczesnych lat XVII stulecia nadała wnętrzu cechy renesansu lubelskiego, natomiast klasycystyczna fasada to efekt XIX-wiecznych przeróbek. Wewnątrz zwraca uwagę ołtarz główny (XVIII w.) z figurą św. Mikołaja (XVII w.), pieta oraz ołtarz św. Walentego z relikwiarzem (XVII w.).

Kościół św. Eliasza Proroka (ul. Biernackiego, przedłużenie na zachód ul. Ruskiej) należy do karmelitów trzewiczkowych. XVIIIwieczna barokowa świątynia postawiona na stoku wzgórza pięknie prezentuje się - podobnie jak kościół św. Mikołaja - od strony Śródmieścia. Przy ulicy Północnej (przedłużenie ul. Biernackiego) stoi dwór Gorajskich(nr 22). Pierwsze wzmianki o obiekcie pochodzą wprawdzie z 1737 r., ale jego dzieje są starsze. Prawdopodobnie budynek należał wcześniej do rodu Gorajskich, inne źródła wspominają o dworze i kaplicy ariańskiej zniszczonej w 1627 r. Piętrowy, kryty wysokim, łamanym dachem budynek, jest najlepiej zachowanym dworem wczesnobarokowym Lublina. Kilka ciekawych obiektów znajduje się przy ulicy Kalinowszczyzna (na wschód od cerkwi, przedłużenie ul. Lwowskiej). Zaraz na początku wznosi się klasztor i kościół pofranciszkański- późnorenesansowy, z lat 1635-49. Zakonnicy opuścili budynki w XIX w. i wówczas zajęto je na cele przemysłowe. Od lat 20. XX stulecia obiekt użytkują salezjanie, którzy dokonali znacznej przebudowy zespołu. Na tyłach klasztoru rozciąga się stary cmentarz żydowski. Stylowy, drewniany dworek Wincentego Pola (za starym cmentarzem żydowskim) ma typowo polski charakter. Pochodzi z końca XVIII stulecia. Pierwotnie stał na terenie folwarku Firlejowszczyzna, na obecne miejsce przeniesiono go na przełomie lat 60. i 70. XX w. jako pierwszy muzealny obiekt tworzonego skansenu (skansen zdążył później zmienić lokalizację). Dom stał się własnością Franciszka Ksawerego Pola, ojca Wincentego, w 1804 r. Wincenty - późniejszy poeta, geograf i krajoznawca, uczestnik powstania listopadowego - spędził w nim dzieciństwo. Urządzone we wnętrzu muzeum (ul. Kalinowszczyzna 13, tel.: +48 81 7472413, e-mail: [email protected], http://www.zamek.lublin.pl; śr.-sb. 9.00-16.00, nd. 9.00-17.00, pierwsza nd. miesiąca zamkn.; normalny/ulgowy 3,50/2,50 zł) gromadzi pamiątki związane z poetą. W dalszej części ulicy stoi dawny kościół i klasztor Augustianów, ciekawy przykład sztuki późnego renesansu.

Zabytki związane ze społecznością żydowską Aż do II wojny światowej Lublin był miejscem przyjaznym Żydom. W

1939 r. żyło ich tu ok. 43 tys. (stanowili 30% mieszkańców). Mieszkali głównie na Podzamczu, ale też w podmiejskich jurydykach na Piaskach i Kalinowszczyźnie oraz na Wieniawie, która do 1916 r. była odrębnym miasteczkiem. Lublin stał się symbolem rozwoju kultury języka hebrajskiego i jidysz, zwano go nawet żydowskim Oxfordem, a nawet Jerozolimą Królestwa Polskiego. Gmina żydowska powstała w Lublinie prawdopodobnie w połowie XIV stulecia. Jej największy rozkwit nastąpił na przełomie XVI i XVII w. U schyłku XVIII w. miasto stało się ważnym ośrodkiem chasydyzmu. Pierwszym znanym cadykiem był Jaakow Jicchak Horowitz, zwany Widzącym z Lublina, który otworzył własną synagogę. Później, do II wojny światowej, tutejszym chasydom przewodziła dynastia Eigerów. Koniec XIX i początek XX stulecia to rozwój żydowskiej nauki, polityki i życia kulturalnego. Różne grupy społeczne zaczęły zakładać własne prywatne bożnice, umiejscowione przeważnie w kamienicach na piętrze lub oficynach. Po zakończeniu I wojny światowej pojawiło się także kilka żydowskich szkół, organizacje, teatry amatorskie, biblioteki, drukarnie... Znanymi postaciami byli: Malwina Mejerson, jedna z pierwszych powieściopisarek żydowskich piszących po polsku, jej córka Franciszka Arnsztajnowa, również pisarka, Henryk Wieniawski, skrzypek i kompozytor... Żydowski Lublin i Lubelszczyznę sportretował noblista Isaac Bashevis Singer, tworząc niezapomniany obraz miasta w Sztukmistrzu z Lublina.

Szlak Pamięci Żydów Lubelskich Żydowskie zabytki miasta wskazuje specjalny niebieski szlak (3-4 godz.). Zaczyna się przy kamiennym obelisku, upamiętniającym dawną dzielnicę żydowską przy placu Zamkowym, wiodąc następnie m.in. przez oba kirkuty, dawną Uczelnię Mędrców Lublina, jedyną zachowaną sprzed wojny bożnicę, pomnik ofiar getta... Koniec trasy wyznacza Brama Grodzka. Szlak ma 13 przystanków. Kopalnią wiedzy o tutejszej społeczności żydowskiej jest strona http://www.jews-lublin.net . Żydowską przeszłość miasta przybliża też Ośrodek Brama Grodzka

Stary cmentarz żydowski(między ul. Sienną a ul. Kalinowszczyzna, od niej wejście) zajmuje szczyt wzgórza Grodzisko. Rozciąga się z niego

jedna z piękniejszych panoram miasta. Najwcześniejsza wzmianka o kirkucie pochodzi z 1490 r., a jego zamknięcie - w latach 30. XIX w. podyktowane było brakiem miejsca na pochówki (mimo że w XVII stuleciu cmentarz pokryto metrową warstwą ziemi, by umożliwić dalsze grzebanie zmarłych). Zachowane nagrobki to wspaniały przekrój przez style różnych epok. Najstarszy, który udało się zidentyfikować (ogrodzony metalowym płotkiem), pochodzi z 1541 r. i zdobi grób talmudysty Jakuba Koppelmana (najstarsza macewa na ziemiach polskich stojąca w pierwotnym miejscu). Przetrwało także wiele nagrobków osób znanych i zasłużonych dla lubelskiej społeczności żydowskiej. Metalowy ohel skrywa grób słynnego cadyka Jaakowa Jicchaka Horowitza. Na szczycie wzgórza znajduje się pęknięta stela z obustronną inskrypcją Szlomo Lurii, XVI-wiecznego rabina, zwanego Maharszala, od którego imienia nazwano wielką synagogę. Cmentarz jest na co dzień zamknięty, a informacji na temat zwiedzania udziela m.in. dozorca nowego cmentarza żydowskiego (mieszka na tyłach mauzoleum). Nowy cmentarz żydowski założono w 1829 r. (wejście od ul. Walecznych). Został prawie całkowicie zniszczony podczas II wojny światowej - nagrobne płyty Niemcy zużyli do utwardzenia drogi na Majdanku. Po zakończeniu wojny przez środek cmentarza poprowadzono drogę, dzieląc go na pół. Później otoczono go murem w postaci betonowych symbolicznych macew. Znajduje się tu ok. 50 nagrobków, wiele współczesnych. Przy wejściu wznosi się mauzoleum poświęcone ofiarom Holocaustu. Działa także Izba Pamięci Żydów Lublina (ul. Lubartowska 10, wejście z bramy kamienicy nr 8, tel.: 081 5250141, 0602473118; nd. 13.00-15.00) ze skromnym zbiorem przedmiotów religijnych, fotografiami i księgozbiorem w języku hebrajskim. Na ścianie wisi pamiątkowa tablica poświęcona Polakom, którzy pomagali Żydom w czasie wojny. Bożnica Chewra Nosim(bractwa pogrzebowego) jest jedyną czynną synagogą sprzed wojny. Działa od 1889 r. jako prywatny dom modlitwy (w ówczesnym Lublinie było niemal 100 takich domów). Bożnica przetrwała wojnę dzięki temu, że znajdowała się poza obrębem getta. Stałe nabożeństwa odbywały się jeszcze na początku lat 80., teraz coraz trudniej uzbierać minian (10 dorosłych mężczyzn Żydów) wymagany do modlitwy. Wydzielona część cmentarza jest cały czas czynna i używana przez lubelską gminę żydowską (przy ogrodzeniu złożono odnalezione dawne macewy). Po tej samej stronie ulicy znajdują się też: pusty ohel Meira Szapiro, twórcy lubelskiej jesziwy, obelisk ofiar Holocaustu, odbudowany ohel nad grobami cadyków z dynastii Eigerów (wschodnia

część) oraz kwatery żydowskich żołnierzy Armii Krajowej. Tak zwana częśćokupacyjna mieści się po drugiej stronie ulicy. W latach II wojny światowej chowano tu Żydów zmarłych lub zabitych na terenie getta. Po wojnie także w tej części cmentarza wzniesiono pomnik ku czci ofiar Holocaustu. Uczelnia Mędrców Lublina, czyli Jeszywas Chachmej Lublin (ul. Lubartowska 85, okolice skrzyżowania z ul. Unicką), powstała z inicjatywy rabina Meira Szapiro w 1930 r. Wyższą uczelnię kształcącą kandydatów na rabinów zbudowano ze składek Żydów z całego niemalże świata. Po wojnie budynek służył Akademii Medycznej. Całkiem niedawno ponownie przejęła go społeczność żydowska. Wewnątrz mieści się izba pamięci i sala modlitewna (można je zobaczyć po wniesieniu opłaty u portiera). Po sąsiedzku stał szpital żydowski, teraz klinika położnicza. Na obu budynkach umieszczono pamiątkowe tablice. Pomnik Ofiar Getta stoi na skwerze między ulicą Lubartowską a Świętoduską (dawny plac targowy).W 1962 r. władze komunistyczne nie zezwoliły na ustawienie go na terenie byłego getta. Na pomniku umieszczono m.in. słynny fragment wiersza Icchaka Kacenelsona „W każdej garstce popiołu szukam swoich bliskich".

Obrzeża miasta Osobnej wycieczki wymaga obóz koncentracyjny Majdanek. Jego budowę rozpoczęto w 1941 r. Początkowo zajmował 20 ha, ostatecznie objął obszar 12-krotnie większy. Pod względem wielkości był to drugi po Oświęcimiu obóz w okupowanej Europie, zdolny pomieścić 40 tys. więźniów. Najpierw trafiali tu jedynie mężczyźni (od 1943 r. także polscy więźniowie polityczni), pod koniec 1942 r. na jednym z pól zorganizowano obóz dla kobiet. Wśród osadzonych - pochodzących z prawie 30 państw - dominowali obywatele Polski (głównie Żydzi i Polacy), ZSRR oraz Czechosłowacji (Żydzi). Według najnowszych ustaleń, spośród 150 tys. więźniów, którzy przeszli przez Majdanek, życie straciło blisko 80 tys., w tym ok. 60 tys. Żydów. Obóz wyzwolono 23 lipca 1944 r. Niemcy, poza częściowym spaleniem krematorium, nie zdołali go zniszczyć. Wkrótce powstało tu więzienie NKWD dla działaczy polskiego podziemia. Przez pewien czas w barakach przetrzymywano także jeńców niemieckich. Z zabudowy obozowej przetrwało 70 obiektów. W 1969 r. odsłonięto pomnik pomordowanych, na który składają się Droga Hołdu i Pamięci, Pomnik Walki i Męczeństwa (w kształcie bramy) oraz Mauzoleum (złożono tu odnalezione prochy

pomordowanych). Na rzeźbionym fryzie kopuły Mauzoleum widnieje napis: „Los Nasz dla Was Przestrogą". Państwowe Muzeum na Majdanku (ul. Droga Męczenników Majdanka 67, tel.: 081 7442647, http://www.majdanek.pl; IV-X wt.-sb. 8.00-16.00, XI-III 8.00-15.00; wstęp wolny, parking i przewodnik płatny; zwiedzanie 2-3 godz., dojazd: autobus nr 23, trolejbus nr 156 i 158)zajmuje jedną trzecią obozu. W 11 barakach urządzono wystawy. Wstrząsające wrażenie robi ekspozycja przedmiotów i odzieży należącej do więźniów, przedmiotów związanych z funkcjonowaniem obozu, tych wykonanych przez więźniów oraz narzędzi terroru. Jest także kolekcja sztuki o tematyce antywojennej. Muzeum Wsi Lubelskiej (al. Warszawska 96, przy wyjeździe w kierunku Warszawy, tel.: 081 5338513, e-mail: [email protected], http://www.skansen.lublin.pl; codz. od 9.00, latem do 18.00, pozostałe miesiące krócej, I-III konieczna wcześniejsza rezerwacja; normalny/ulgowy 8/4 zł; dojazd: autobus nr 5, 18, 20, 37) obejmuje powierzchnię 27 ha na zboczach doliny Czechówki. Ekspozycję - ponad 100 obiektów z obszaru województwa lubelskiego podzielono na siedem sektorów (Wyżyna Lubelska, Roztocze, Powiśle, Podlasie, Nadbuże oraz sektor dworski i miasteczkowy). W ciągu roku odbywa się tu kilkadziesiąt imprez, pokazów i wystaw czasowych. Jednym z ciekawszych obiektów jest drewniana cerkiew unicka z Tarnoszyna(1759),użytkowana przez grekokatolików. Rozległy Ogród Botaniczny UMCS (główny wejście od al. Solidarności, http://www.garden.umcs.lublin.pl; IV-V i IX codz. 9.00 lub 10.00-18.00, VI-VII do 19.00 lub 20.00, X-IV do 17.00; normalny/ulgowy 5/2,50 zł; dojazd: autobus nr 5, 18, 20) ma charakter parku krajobrazowego. Prezentuje blisko 6,5 tys. gatunków i odmian roślin z całego świata zgrupowanych w różnych działach botanicznych i kolekcjach. W centrum ogrodu stoi zrekonstruowany dworek Kościuszków. Jego właścicielem był Jan Nepomucen Kościuszko, który kilkakrotnie gościł krewniaka Tadeusza. Wizyty te upamiętnia pomnik.

Nowy cmentarz żydowski Został prawie całkowicie zniszczony podczas II wojny światowej – nagrobne płyty Niemcy zużyli do utwardzenia drogi na Majdanku. . Później otoczono go murem w postaci betonowych symbolicznych macew. Znajduje się tu ok. 50 nagrobków, wiele współczesnych. Przy wejściu wznosi się mauzoleum poświęcone ofiarom Holocaustu. Adres i mapa Walecznych 20-117 Lublin, województwo: lubelskie

OpenStreetMap - © użytkownicy OpenStreetMap, CC BY-SA

Izba Pamięci Żydów Lublina Izba udostępnia skromny zbiór przedmiotów religijnych, fotografiami i księgozbiorem w języku hebrajskim. Na ścianie wisi pamiątkowa tablica poświęcona Polakom, którzy pomagali Żydom w czasie wojny. Adres i mapa

ul. Lubartowska 10 20-117 Lublin, województwo: lubelskie

OpenStreetMap - © użytkownicy OpenStreetMap, CC BY-SA

Bożnica Chewra Nosim Jedyna czynna synagoga sprzed wojny. Działa od 1889 r. jako prywatny dom modlitwy (w ówczesnym Lublinie było niemal 100 takich domów). Bożnica przetrwała wojnę dzięki temu, że znajdowała się poza obrębem getta.

Adres i mapa ul. Lubartowska 10 (wejście przez bramę kamienicy nr 8) 20-117 Lublin, województwo: lubelskie

OpenStreetMap - © użytkownicy OpenStreetMap, CC BY-SA

Uczelnia Mędrców Lublina Powstała z inicjatywy rabina Meira Szapiro w 1930 r. Wyższą uczelnię kształcącą kandydatów na rabinów zbudowano ze składek Żydów z

całego niemalże świata. Po wojnie budynek służył Akademii Medycznej. Całkiem niedawno ponownie przejęła go społeczność żydowska. Wewnątrz mieści się izba pamięci i sala modlitewna. Adres i mapa ul. Lubartowska 85 20-117 Lublin, województwo: lubelskie

OpenStreetMap - © użytkownicy OpenStreetMap, CC BY-SA

Pomnik Ofiar Getta W 1962 r. władze komunistyczne nie zezwoliły na ustawienie go na terenie byłego getta. Na pomniku umieszczono m.in. słynny fragment wiersza Icchaka Kacenelsona „W każdej garstce popiołu szukam swoich bliskich”. Adres i mapa ul. Radziwiłłowska 20-117 Lublin, województwo: lubelskie

OpenStreetMap - © użytkownicy OpenStreetMap, CC BY-SA

Galeria zdjęć

Autor: layyla

Autor: layyla

Państwowe Muzeum na Majdanku Jego budowę rozpoczęto w 1941 r. Początkowo zajmował 20 ha, ostatecznie objął obszar 12-krotnie większy. Pod względem wielkości był to drugi po Oświęcimiu obóz w okupowanej Europie, zdolny pomieścić 40 tys. więźniów. Najpierw trafiali tu jedynie mężczyźni (od 1943 r. także polscy więźniowie polityczni), pod koniec 1942 r. na jednym z pól zorganizowano obóz dla kobiet. Według najnowszych ustaleń, spośród 150 tys. więźniów, którzy przeszli przez Majdanek, życie straciło blisko 80 tys., w tym ok. 60 tys. Żydów. Obóz wyzwolono 23 lipca 1944 r. Zwiedzanie trwa 2–3 godz. Muzeum zajmuje jedną trzecią obozu. W 11 barakach urządzono wystawy. Wstrząsające wrażenie robi ekspozycja przedmiotów i odzieży należącej do więźniów, przedmiotów związanych z funkcjonowaniem obozu, tych wykonanych przez więźniów oraz narzędzi terroru. Jest także kolekcja sztuki o tematyce antywojennej. Adres i mapa ul. Droga Męczenników Majdanka 67 20-117 Lublin, województwo: lubelskie

OpenStreetMap - © użytkownicy OpenStreetMap, CC BY-SA

Muzeum Wsi Lubelskiej Muzeum obejmuje powierzchnię 27 ha na zboczach doliny Czechówki. Ekspozycję – ponad 100 obiektów z obszaru województwa lubelskiego – podzielono na siedem sektorów. W ciągu roku odbywa się tu kilkadziesiąt imprez, pokazów i wystaw czasowych. Jednym z ciekawszych obiektów jest drewniana cerkiew unicka z Tarnoszyna (1759), użytkowana przez grekokatolików.

Adres i mapa al. Warszawska 96 20-117 Lublin, województwo: lubelskie

OpenStreetMap - © użytkownicy OpenStreetMap, CC BY-SA

Galeria zdjęć

Autor: aarek

Autor: layyla

Ogród Botaniczny UMCS Ogród ma charakter parku krajobrazowego. Prezentuje blisko 6,5 tys. gatunków i odmian roślin z całego świata zgrupowanych w różnych działach botanicznych i kolekcjach.

Adres i mapa al. Solidarności 20-117 Lublin, województwo: lubelskie

OpenStreetMap - © użytkownicy OpenStreetMap, CC BY-SA

Dworek Kościuszków Jego właścicielem był Jan Nepomucen Kościuszko, który kilkakrotnie gościł krewniaka Tadeusza. Wizyty te upamiętnia pomnik.

Adres i mapa al. Solidarności 20-117 Lublin, województwo: lubelskie

OpenStreetMap - © użytkownicy OpenStreetMap, CC BY-SA

Kościół św. Józefa Część zespołu kościelno-klasztornego Karmelitanek. Zbudowano go w oparciu o wcześniejszy renesansowy dwór wojewody Rafała Leszczyńskiego. Na początku XIX w., kiedy spłonęła siedziba karmelitów bosych (przebudowana na obecny Ratusz), właśnie tu przenieśli się bracia zakonni. Mimo przebudów i zmiennych kolei losu, świątynia zachowała wiele cech typowych dla renesansu lubelskiego. Adres i mapa ul. Świętoduska 20-117 Lublin, województwo: lubelskie

OpenStreetMap - © użytkownicy OpenStreetMap, CC BY-SA

Cerkiew Przemienienia Pańskiego Budowla pochodzi z 1. poł. XVII w. Zwieńczona kopułą, ma cechy renesansu lubelskiego. Wewnątrz można podziwiać stylowy ikonostas (1 poł. XVII w.), wybitne dzieło renesansowej snycerki. Adres i mapa

Ruska 15 20-117 Lublin, województwo: lubuskie

OpenStreetMap - © użytkownicy OpenStreetMap, CC BY-SA

Kościół św. Mikołaja Wybudowano go na stoku wzgórza Czwartek, na którym założono niegdyś najstarszą osadę Lublina (nazwa wywodzi się od odbywających się tu czwartkowych targów). Przebudowa z wczesnych lat XVII stulecia nadała wnętrzu cechy renesansu lubelskiego, natomiast klasycystyczna fasada to efekt XIX-wiecznych przeróbek. Wewnątrz zwraca uwagę

ołtarz główny (XVIII w.) z figurą św. Mikołaja (XVII w.), pieta oraz ołtarz św. Walentego z relikwiarzem (XVII w.). Adres i mapa Ruska 20-117 Lublin, województwo: lubelskie

OpenStreetMap - © użytkownicy OpenStreetMap, CC BY-SA

Galeria zdjęć

Autor: Calenja

Autor: Calenja

Kościół św. Eliasza Proroka Świątynia należy do karmelitów trzewiczkowych. XVIII-wieczna barokowa świątynia postawiona na stoku wzgórza pięknie prezentuje się – podobnie jak kościół św. Mikołaja – od strony Śródmieścia. Adres i mapa

Biernackiego 9 20-117 Lublin, województwo: lubelskie

OpenStreetMap - © użytkownicy OpenStreetMap, CC BY-SA

Dwór Gorajskich Pierwsze wzmianki o obiekcie pochodzą wprawdzie z 1737 r., ale jego dzieje są starsze. Prawdopodobnie budynek należał wcześniej do rodu Gorajskich, inne źródła wspominają o dworze i kaplicy ariańskiej zniszczonej w 1627 r. Piętrowy, kryty wysokim, łamanym dachem budynek, jest najlepiej zachowanym dworem wczesnobarokowym

Lublina. Adres i mapa Północna 22 20-117 Lublin, województwo: lubelskie

OpenStreetMap - © użytkownicy OpenStreetMap, CC BY-SA

Klasztor i kościół pofranciszkański

Późnorenesansowy kościół z lat 1635–49. Zakonnicy opuścili budynki w XIX w. i wówczas zajęto je na cele przemysłowe. Od lat 20. XX stulecia obiekt użytkują salezjanie, którzy dokonali znacznej przebudowy zespołu. Na tyłach klasztoru rozciąga się stary cmentarz żydowski. Adres i mapa Kalinowszczyzna 3 20-117 Lublin, województwo: lubelskie

OpenStreetMap - © użytkownicy OpenStreetMap, CC BY-SA

Dworek Wincentego Pola Dworek ma typowo polski charakter. Pochodzi z końca XVIII stulecia. Pierwotnie stał na terenie folwarku Firlejowszczyzna, na obecne miejsce przeniesiono go na przełomie lat 60. i 70. XX w. jako pierwszy muzealny obiekt tworzonego skansenu (skansen zdążył później zmienić lokalizację). Dom stał się własnością Franciszka Ksawerego Pola, ojca Wincentego, w 1804 r. Wincenty – późniejszy poeta, geograf i krajoznawca, uczestnik powstania listopadowego – spędził w nim dzieciństwo. We wnętrzu znajduje się muzeum. Adres i mapa ul. Kalinowszczyzna 13 20-117 Lublin, województwo: lubelskie

OpenStreetMap - © użytkownicy OpenStreetMap, CC BY-SA

Kościół i klasztor Augustianów Ciekawy przykład sztuki późnego renesansu. Adres i mapa ul. Kalinowszczyzna 54 20-117 Lublin, województwo: lubelskie

OpenStreetMap - © użytkownicy OpenStreetMap, CC BY-SA

Stary cmentarz żydowski Cmentarz zajmuje szczyt wzgórza Grodzisko. Rozciąga się z niego jedna z piękniejszych panoram miasta. Najwcześniejsza wzmianka o kirkucie pochodzi z 1490 r., a jego zamknięcie – w latach 30. XIX w. – podyktowane było brakiem miejsca na pochówki. Adres i mapa

Sienna 20-117 Lublin, województwo: lubelskie

OpenStreetMap - © użytkownicy OpenStreetMap, CC BY-SA

Szkoła im. braci Vetterów Charakterystyczny gmach o ostro zarysowanym neogotyckim szczycie. Nazwany im. braci Vetterów - przemysłowców lubelskich, fundatorów szkoły w początkach XX w. Adres i mapa ul. Bernardyńska 20-117 Lublin, województwo: lubelskie

OpenStreetMap - © użytkownicy OpenStreetMap, CC BY-SA

Dawny pałac Parysów Pałac wybudowano w 1 poł. XVII w. Początkowo jednopiętrowy budynek, z dziedzińcem wewnętrznym i dwoma narożnymi basztami obronnymi, mocno przebudowano w XIX stuleciu, przekształcając w mieszkalną kamienicę. Na początku XX w. mieściła się tu resursa kupiecka, organizująca zabawy publiczne. Adres i mapa ul. Bernardyńska 3 20-117 Lublin, województwo: lubelskie

OpenStreetMap - © użytkownicy OpenStreetMap, CC BY-SA

Pałac Sobieskich Pałac zbudowano w XVII w. Rozbudowy rezydencji w stylu barokowym dokonał Jan III Sobieski. Podupadający budynek w XIX w. zamieniono w młyn, później przeznaczono go na cele mieszkalne. Adres i mapa

ul. Bernardyńska 13 20-117 Lublin, województwo: lubelskie

OpenStreetMap - © użytkownicy OpenStreetMap, CC BY-SA

Dawny kościół i klasztor Reformatorów W XVII w. stał tu dwór Sapiehów, później przekazany na cele kościelne i przekształcony w zgodzie z nowymi funkcjami. W połowie XIX stulecia budynki trafiły w ręce rodziny Vetterów i ponownie przebudowane stały się siedzibą browaru.

Adres i mapa ul. Bernardyńska 15 20-117 Lublin, województwo: lubelskie

OpenStreetMap - © użytkownicy OpenStreetMap, CC BY-SA

Pałac Tarłów Wzniesiony przed 1627 r. Niestety, po licznych przebudowach nie zachował się barokowy wystrój, ale bryła budynku sprawia miłe wrażenie. Obecnie mieści się tu dom kultury.

Adres i mapa Dolna Panny Maryi 20-117 Lublin, województwo: lubelskie

OpenStreetMap - © użytkownicy OpenStreetMap, CC BY-SA

Oficyny popijarskie Dawne oficyny pijarskie, obecnie zabudowania zajmuje biblioteka publiczna.

Adres i mapa ul. Narutowicza 4 20-117 Lublin, województwo: lubelskie

OpenStreetMap - © użytkownicy OpenStreetMap, CC BY-SA

Kościół Wniebowzięcia NMP Zwycięskiej Kościół postawiony w latach 1412–28 dla upamiętnienia zwycięskiej bitwy pod Grunwaldem. Kościół i przyległe tereny przyznano brygidkom, dzięki którym w niedługim czasie powstały tu klasztorne zabudowania.

Adres i mapa ul. Narutowicza 6 20-117 Lublin, województwo: lubelskie

OpenStreetMap - © użytkownicy OpenStreetMap, CC BY-SA

Pomnik Jana Kochanowskiego Obok kościoła Wniebowzięcia NMP Zwycięskiej, dla upamiętnienia poety, który wielokrotnie gościł w Lublinie. Jako sekretarz królewski obserwował hołd pruski w 1569 r., brał też udział w przygotowaniu

sejmu, który zaowocował zawarciem unii polsko-litewskiej. Adres i mapa ul. Narutowicza 6 20-117 Lublin, województwo: lubelskie

OpenStreetMap - © użytkownicy OpenStreetMap, CC BY-SA

Teatr im. Juliusza Osterwy

Budynek pochodzi z 2. poł. XIX w. Adres i mapa ul. Narutowicza 17 20-117 Lublin, województwo: lubelskie

OpenStreetMap - © użytkownicy OpenStreetMap, CC BY-SA

Pałac Gubernialny Klasycystyczny wygląd pałacu pochodzi z lat 1830–75, gdy był siedzibą carskiego gubernatora. Adres i mapa pl. Litewski 20-117 Lublin, województwo: lubelskie

OpenStreetMap - © użytkownicy OpenStreetMap, CC BY-SA

Plac Józefa Czechowicza Stoi tu kamienny obelisk, wykonany w 30. rocznicę śmierci poety, który 9 września 1939 r. zginął w tym miejscu od niemieckiej bomby. Adres i mapa pl. Czechowicza 20-117 Lublin, województwo: lubelskie

OpenStreetMap - © użytkownicy OpenStreetMap, CC BY-SA

Pałac Morskich Wybudowany w 2. poł. XVIII w., był siedzibą m.in. Łódzkiego Banku Handlowego, resursy kupieckiej i komitetu Solidarność. Obecnie mieści się tu oddział jednego z banków. Adres i mapa Krakowskie Przedmieście 42 20-117 Lublin, województwo: lubelskie

OpenStreetMap - © użytkownicy OpenStreetMap, CC BY-SA

Kasa Przemysłowców Lubelskich Monumentalny eklektyczny gmach Kasy Przemysłowców Lubelskich pochodzi z początku XX stulecia. Obecnie mieści się tu Grand Hotel Lublinianka. Adres i mapa

Krakowskie Przedmieście 56 20-117 Lublin, województwo: lubelskie

OpenStreetMap - © użytkownicy OpenStreetMap, CC BY-SA

Kościół ewangelicko-augsburski Klasycystyczna bryła kryje typowo protestanckie skromne wnętrze. Zachował się unikalny, duży zbiór blaszanych epitafiów trumiennych. Na przykościelnym cmentarzu stoją zabytkowe nagrobki zasłużonych parafian.

Adres i mapa Krakowskie Przedmieście 20-117 Lublin, województwo: lubelskie

OpenStreetMap - © użytkownicy OpenStreetMap, CC BY-SA

Pałac Pociejów Pałac pochodzący z końca XVII w.

Adres i mapa ul. Królewska 17a 20-117 Lublin, województwo: lubelskie

OpenStreetMap - © użytkownicy OpenStreetMap, CC BY-SA

Kościół i klasztor Bernardynek XVII-wieczny kościół i klasztor Bernardynek pw. św. Piotra zrekonstruowany po pożarze pod koniec kolejnego stulecia (z zabudowań klasztornych pozostało tylko jedno skrzydło).

Adres i mapa ul. Królewska 20-117 Lublin, województwo: lubelskie

OpenStreetMap - © użytkownicy OpenStreetMap, CC BY-SA

Pałac biskupi Powstał jako rezydencja szlachecka, a w ręce kurii biskupiej, wraz z sąsiednim pałacem Konsystorskim, dostał się w 2. poł. XIX stulecia.

Adres i mapa Wyszyńskiego 2 20-117 Lublin, województwo: lubelskie

OpenStreetMap - © użytkownicy OpenStreetMap, CC BY-SA

Galeria zdjęć

Autor: EliS

Kościół i klasztor pobernardyński Pochodzący z XIV w. kościół (pw. Nawrócenia św. Pawła), przebudowano w XVII stuleciu, zachowując w znacznej mierze piękną renesansową szatę architektoniczną (zwłaszcza wnętrza) oraz barokowe szczyty. Adres i mapa pl. Wolności 20-117 Lublin, województwo: lubelskie

OpenStreetMap - © użytkownicy OpenStreetMap, CC BY-SA

Archikatedra Największa budowla sakralna Lublina. Powstała wraz z kolegium jezuitów w latach 1583–1605, a późniejsze przebudowy (m.in. po pożarze 1751 r.) nadały jej cechy barokowe. W zakrystii oraz sąsiednim skarbcu eksponowane są cenne zbiory przedmiotów liturgicznych. Od kilku lat otwarte są również krypty – oprócz grobów biskupów lubelskich można w nich zobaczyć kolekcję dawnych szat liturgicznych. Adres i mapa pl. Katedralny 20-117 Lublin, województwo: lubelskie

OpenStreetMap - © użytkownicy OpenStreetMap, CC BY-SA

Galeria zdjęć

Autor: saxon

Autor: saxon

Ratusz Budynek powstał na zrębie zespołu klasztornego Karmelitów Bosych

wzniesionego w początkach XVII w. Klasycystyczny charakter fasady podkreślił dobudowany kolumnowy portyk. Z wieży ratusza odgrywany jest hejnał o XVII-wiecznym rodowodzie. Adres i mapa pl. Łokietka 20-117 Lublin, województwo: lubelskie

OpenStreetMap - © użytkownicy OpenStreetMap, CC BY-SA

Galeria zdjęć

Autor: aarek

Autor: Andrzej J. Kudlicki

Krakowskie Przedmieście Ulica została częściowo zamknięta dla ruchu kołowego i przekształcona w deptak, latem zastawiony restauracyjnymi stolikami. Adres i mapa

Krakowskie Przedmieście 20-117 Lublin, województwo: lubelskie

OpenStreetMap - © użytkownicy OpenStreetMap, CC BY-SA

Galeria zdjęć

Autor: aarek

Autor: layyla

Kościół Świętego Ducha Kościół wzniesiony w XV w. poza murami staromiejskimi. Świątynię przebudowano w stylu renesansu lubelskiego, dostawiając do gotyckiej nawy nowe prezbiterium – obecnie przylega ono do ratusza i jest nakryte barokową kopułą.

Adres i mapa Krakowskie Przedmieście 1 20-117 Lublin, województwo: lubelskie

OpenStreetMap - © użytkownicy OpenStreetMap, CC BY-SA

Galeria zdjęć

Autor: Calenja

Kościół i klasztor Kapucynów Budynki, wzniesione z fundacji Pawła Sanguszki i jego żony w latach 1726–33, wzorowano na rzymskim kościele jezuitów Il Gesù. Dobudowaną w połowie XIX w. neogotycką kaplicę Niepokalanego Serca Maryi zdobi ołtarz z piękną figurą Matki Boskiej. Adres i mapa Krakowskie Przedmieście 42 20-117 Lublin, województwo: lubelskie

OpenStreetMap - © użytkownicy OpenStreetMap, CC BY-SA

Galeria zdjęć

Autor: Calenja

Hotel Europa Budynek, postawiony w latach 1865–67, wzorowano się na warszawskim Hotelu Europejskim. Gruntowna renowacja, której poddano gmach na początku XXI w., nie zmieniła na szczęście wspaniałej eklektycznej elewacji. Z pietyzmem zadbano również o wystrój wnętrz. Adres i mapa Krakowskie Przedmieście 29 20-117 Lublin, województwo: lubelskie

OpenStreetMap - © użytkownicy OpenStreetMap, CC BY-SA

Galeria zdjęć

Autor: layyla

Plac Litewski Według tradycji obradował tu sejm, który doprowadził do podpisania unii lubelskiej. Wydarzenie upamiętnia żeliwny obelisk, postawiony w 1826 r. dzięki staraniom Stanisława Staszica. Na placu znajduje się też okazały pomnik Józefa Piłsudskiego, Grób Nieznanego Żołnierza oraz pomnik Konstytucji 3 Maja. Adres i mapa pl. Litewski 20-117 Lublin, województwo: lubelskie

OpenStreetMap - © użytkownicy OpenStreetMap, CC BY-SA

Galeria zdjęć

Autor: layyla

Autor: layyla

Pałac Czartoryskich Wybudowany według projektu Tylmana z Gameren w 2. poł. XVII w. Obecnie siedziba Lubelskiego Towarzystwa Naukowego. Adres i mapa

pl. Litewski 1 20-117 Lublin, województwo: lubelskie

OpenStreetMap - © użytkownicy OpenStreetMap, CC BY-SA

Pałac Lubomirskich Pałac powstał w 1683 r., a odbudowano go w XIX w. w duchu klasycyzmu. Adres i mapa

pl. Litewski 3 20-117 Lublin, województwo: lubelskie

Kamienica Klonowiców Kamienica należała do Sebastiana Klonowica, poety, rajcy i burmistrza Lublina. Jej fasadę zdobią medaliony przedstawiające ludzi pióra związanych z miastem: Biernata z Lublina, Jana Kochanowskiego i Wincentego Pola. Adres i mapa Rynek 2 20-117 Lublin, województwo: lubelskie

OpenStreetMap - © użytkownicy OpenStreetMap, CC BY-SA

Galeria zdjęć

Autor: layyla

Autor: saxon

Kamienica Chociszewska

W kamienicy zachowały się elementy gotyckie, m.in. ostrołukowy portal bramy wjazdowej. Adres i mapa Rynek 6 20-117 Lublin, województwo: lubelskie

OpenStreetMap - © użytkownicy OpenStreetMap, CC BY-SA

Galeria zdjęć

Autor: saxon

Kamienica Lubomelskich W kamienicy zachował się oryginalny renesansowy portal z datą 1540, cenne polichromie o tematyce świeckiej, zdobiące ściany dawnej winiarni. Adres i mapa Rynek 8 20-117 Lublin, województwo: lubelskie

OpenStreetMap - © użytkownicy OpenStreetMap, CC BY-SA

Galeria zdjęć

Autor: saxon

Kamienica Konopniców Uważana za najładniejszą, przyciąga wzrok wspaniałą, renesansową dekoracją fasady (ok. 1610). Przedstawia ona stylizowane postacie ludzkie, fantastyczne maski i smocze łby. Adres i mapa Rynek 12 20-117 Lublin, województwo: lubelskie

OpenStreetMap - © użytkownicy OpenStreetMap, CC BY-SA

Galeria zdjęć

Autor: saxon

Autor: saxon

Kamienica Wieniawskich Kamienica należała w 1. poł. XIX w. do doktora Tadeusza

Wieniawskiego, ojca genialnego skrzypka i kompozytora, Henryka Wieniawskiego. Adres i mapa Rynek 17 20-117 Lublin, województwo: lubelskie

OpenStreetMap - © użytkownicy OpenStreetMap, CC BY-SA

Galeria zdjęć

Autor: layyla

Zespół klasztorny Dominikanów Kościół św. Stanisława Biskupa, zwany także bazyliką Relikwii Krzyża Świętego wraz z zabudowaniami postawiono w linii murów obronnych. Jest to jeden z najstarszych i najpiękniejszych obiektów sakralnych miasta. Adres i mapa ul. Złota 20-117 Lublin, województwo: lubelskie

OpenStreetMap - © użytkownicy OpenStreetMap, CC BY-SA

Galeria zdjęć

Autor: saxon

Autor: saxon

Teatr Lalki i Aktora im. H.Ch. Andersena Jeden z najlepszych teatrów lalkowych w Polsce.

Adres i mapa ul. Dominikańska 1 20-117 Lublin, województwo: lubelskie

OpenStreetMap - © użytkownicy OpenStreetMap, CC BY-SA

Galeria zdjęć

Autor: layyla

Autor: saxon

Brama Krakowska Zbudowana w połowie XIV w. wraz z murami obronnymi, zachowała w dolnej części elementy stylu gotyckiego, wyżej renesansowego (ośmioboczna otynkowana nadbudowa), a na szczycie – barokowego. Z ostatniej kondygnacji rozciąga się rozległa panorama, wewnątrz można oglądać zbiory Muzeum Historii Miasta Lublina.

Adres i mapa ul. Łokietka 3 20-117 Lublin, województwo: lubelskie

OpenStreetMap - © użytkownicy OpenStreetMap, CC BY-SA

Galeria zdjęć

Autor: wojtaas

Autor: wojtaas

Wieża Trynitarska - Muzeum Archidiecezjalne Sztuki Religijnej Wieża powstała w miejscu furty prowadzącej do kolegium jezuickiego. Muzeum prezentuje rzeźby, lichtarze i obrazy o tematyce sakralnej. Z platformy widokowej na wysokości 40 m można podziwiać wspaniałą panoramę Lublina i okolic. Adres i mapa pl. Katedralny 20-117 Lublin, województwo: wielkopolskie

OpenStreetMap - © użytkownicy OpenStreetMap, CC BY-SA

Galeria zdjęć

Autor: layyla

Autor: layyla

Zamek Neogotycki zamek wybudowany na miejscu założenia obronnego z XIII w. Adres i mapa ul. Zamkowa 9 20-117 Lublin, województwo: lubelskie

OpenStreetMap - © użytkownicy OpenStreetMap, CC BY-SA

Galeria zdjęć

Autor: wojtaas

Autor: aarek

Romańska okrągła wieża Postawiona przez ruskiego księcia Daniela Halickiego z wapienia i cegły, uchodzi za jeden z najstarszych zabytków architektury na Lubelszczyźnie. Mury baszty mają w przyziemiu 4 m grubości, jej szczyt zdobi renesansowa attyka. Adres i mapa ul. Zamkowa 22 20-117 Lublin, województwo: lubelskie

OpenStreetMap - © użytkownicy OpenStreetMap, CC BY-SA

Kaplica Świętej Trójcy Pierwotnie prezbiterium znajdowało się poza obrębem murów zamkowych i pełniło rolę baszty obronnej. W XVI w. budowla otrzymała renesansowy portal, a w XVII stuleciu – szczyt fasady frontowej (renesans lubelski). Adres i mapa

ul. Zamkowa 9 20-117 Lublin, województwo: lubelskie

OpenStreetMap - © użytkownicy OpenStreetMap, CC BY-SA

Galeria zdjęć

Autor: saxon

Autor: saxon

Muzeum Apteka Apteka urządzona jak skład apteczny z początku XX w. Wewnątrz

zgromadzono wiele tradycyjnych urządzeń oraz typowych elementów wyposażenia. Adres i mapa ul. Grodzka 5a 20-117 Lublin, województwo: lubelskie

OpenStreetMap - © użytkownicy OpenStreetMap, CC BY-SA

Kościół św. Wojciecha

Kościół tworzy kompleks architektoniczny z XVII-wiecznymi zabudowaniami klasztorno-szpitalnymi św. Łazarza (dawny przytułek). Unikatowe ołtarze przeniesione z Kaplicy Zamkowej pochodzące z XVI w., architektura budynku niezmieniona od 300 lat, obiekt 400 lat służy Bogu i ludziom Adres i mapa ul. Podwale 20-117 Lublin, województwo: lubelskie

OpenStreetMap - © użytkownicy OpenStreetMap, CC BY-SA

Galeria zdjęć

Autor: saxon

Autor: saxon

Fundamenty fary

Kościół został rozebrany, gdy podupadł na skutek zaniedbań i braku funduszy w XIX w. Wartościowe wyposażenie rozproszono po kilku świątyniach (część trafiła do katedry), a krypty oraz fundamenty zasypano, tworząc plac. Adres i mapa ul. Grodzka 20-117 Lublin, województwo: lubelskie

OpenStreetMap - © użytkownicy OpenStreetMap, CC BY-SA

Galeria zdjęć

Autor: layyla

Autor: layyla

Mansjonaria Dom mansjonarzy, duchownych posługujących w farze. Pierwotnie była to baszta obronna, którą w XVI w. przebudowano na kamienicę.

Adres i mapa ul. Archidiakońska 9 20-117 Lublin, województwo: lubelskie

OpenStreetMap - © użytkownicy OpenStreetMap, CC BY-SA

Galeria zdjęć

Autor: futermama

Autor: saxon

Trybunał Koronny

Murowany, jednokondygnacyjny, powstał w XV w. jako ratusz. Odrestaurowany po pożarze w 1575 r., stał się siedzibą najwyższego sądu odwoławczego dla Małopolski. W efekcie późniejszych rekonstrukcji budynek zyskał dodatkowe piętro i z renesansowego zmienił się w klasycystyczny. Działa tu Muzeum Historii Ratusza i Trybunału Koronnego. Adres i mapa Rynek 1 20-117 Lublin, województwo: lubelskie

OpenStreetMap - © użytkownicy OpenStreetMap, CC BY-SA

Galeria zdjęć

Autor: futermama

Autor: Andrzej J. Kudlicki

Lubelskie podziemia

Szlak wiodący przez XVI–XVII-wieczne piwnice, niegdyś składy kupieckie. Boczne wejście do Trybunału Koronnego, czas zwiedzania 45 min., wyjście – kamienica na placu Po Farze. Adres i mapa Rynek 1 20-117 Lublin, województwo: lubelskie

OpenStreetMap - © użytkownicy OpenStreetMap, CC BY-SA

Galeria zdjęć

Autor: layyla

Informacje praktyczne Informacja turystyczna Lubelski Ośrodek Informacji Turystycznej,ul. Jezuicka 1/3, kilkadziesiąt metrów od Bramy Krakowskiej, tel.: +48 81 5324412, faks: +48 81 4423556, e-mail: [email protected], http://www.loit.lublin.pl; pn.-pt. 9.00-17.00, sb. 10.00-16.00, nd. (tylko sezon) 10.00-15.00. Także dobrze zaopatrzona księgarnia z wydawnictwami dotyczącymi Lublina i regionu, rozmaite souveniry. Dojazd, połączenia Główny dworzec autobusowy mieści się blisko najstarszej części miasta (al. Tysiąclecia 6, tel.: +48 81 7476649, http://www.pks.lublin.pl). Odjeżdżają z niego również (oraz z pobliskiej ul. Ruskiej) popularne mikrobusy (http://busy-lublin.pl), które zapewniają szybkie i cenowo atrakcyjne połączenia z wszystkimi miastami w regionie oraz większymi miastami w Polsce, m.in. z Warszawą (w stolicy busy odjeżdżają z ul. Jana Pawła II), Krakowem, Łodzią, Radomiem, a nawet Gdańskiem. Dworzec kolejowy (ul. Gazowa 4, tel.: +48 81 9436) znajduje się w południowej części miasta, ok. 3 km od centrum (w jego sąsiedztwie Dworzec południowy PKS). Dojazd do Śródmieścia autobusami nr 1 i 13 oraz trolejbusem nr 150. Noclegi Schronisko Młodzieżowe PTSM, ul. Długosza 6, tel.: +48 81 5330628; cały rok. 15 min spacerem od Bramy Krakowskiej. Trójka 35 zł/os., sala wieloosobowa 25,50 zł/os., pościel 6 zł. Dom Nauczyciela, ul. Akademicka 4, tel.: +48 81 5338285 do 89, email: [email protected], http://www.oupis.pl . Na terenie miasteczka uniwersyteckiego. Restauracja i kawiarnia. Dwójka 94-150 zł, sala

wieloosobowa od 37 zł/os. (weekend 10% taniej). Dom Rekolekcyjny, ul. Podwale 15, tel.: +48 81 5324138. Dwójki, trójki, piątki i siódemki. 35-40 zł/os. Dworcowy, al. Tysiąclecia 6, tel.: +48 81 7478701. Nieźle położony, przy dworcu PKS. Nie grzeszy dobrym standardem. Dwójka 55 zł. Instytut Medycyny Wsi, ul. Jaczewskiego 2, tel.: +48 81 7478027. Na północ od centrum. Dwójka 75 zł. Piast, ul. Pocztowa 2, tel.: +48 81 5322516. Przy dworcu PKP, ok. 3 km od centrum. Dwójka 62 zł. Wojewódzki Ośrodek Metodyczny, ul. Dominikańska 5, tel.: +48 81 5329241, e-mail: [email protected], http://www.wodn.lublin.pl . Dobra lokalizacja, w obrębie murów staromiejskich. Dwójki, czwórki, piątki. Bywa oblężony, głównie przez nauczycieli. 47 zł/os. Bramma Cafe, ul. Grodzka 23, tel.: +48 81 5321397, e-mail: [email protected], http://www.bramma.pl . Wspaniałe położenie, pod murami staromiejskimi. Dwie dwójki. Pokój 120 zł. Hotel Campanile**, ul. Lubomelska 14, tel.: +48 81 5318400, e-mail: [email protected], http://www.campanile.com.pl . Restauracja. Dwójka 240 zł (weekend 160 zł). Hotel Europa****, ul. Krakowskie Przedmieście 29, tel.: +48 81 5350303, e-mail: [email protected], http://www.hoteleuropa.com.pl . W centrum. Jeden z dwóch najbardziej eleganckich hoteli w mieście. Dwójka od 380 zł. Hotel Huzar***, ul. Spadochroniarzy 7, tel.: +48 81 5330536, e-mail: [email protected], http://www.hotelhuzar.pl . Blisko kampusu uniwersyteckiego. Dwójka 220-270 zł (weekend 20% taniej). Hotel Lublin, ul. Podzamcze 7, tel.: +48 81 7474407, e-mail: [email protected], http://www.hotel-lublin.pl . Restauracja. Dwójka (bez śniadania) 130-135 zł. Hotel Unia Mercure***, Al. Racławickie 12, tel.: +48 81 5332061, email: [email protected], http://www.orbis.pl . Dwójka od 210 zł. Motel PZMot**, ul. Prusa 8, tel.: +48 81 5334232. Dwójka 160 zł.

Rezydencja Waksman, ul. Grodzka 19, tel.: +48 81 5325454, e-mail: [email protected], http://www.waksman.pl . Na starówce. Dwójka 200 zł. Gastronomia Czego spróbować w Lublinie? Z pewnością mało wykwintnego cebularza - okrągłego placka z cebulą i makiem, wywodzącego się ponoć z kuchni żydowskiej. Jest na Lubelszczyźnie tak popularny, że starano się nawet o uznanie go za produkt regionalny. Najlepsze cebularze sprzedają w piekarni na ulicy Furmańskiej i w obleganym kiosku z pieczywem na targowisku przy dworcu autobusowym. Starówka wraz z Krakowskim Przedmieściem to królestwo lokali, latem z przestronnymi ogródkami. Tylko wokół rynku można naliczyć kilkanaście takich miejsc! Zaletą wielu są zabytkowe wnętrza, nierzadko w podziemiach. Ceny, co oczywiste, trochę wyższe niż gdzie indziej. Pub Absynth 16, ul. Grodzka 16. Typowy pub o szkockiej stylistyce. Miejsce na wieczorne biesiadowanie. Ceny dla każdego. Restauracja Alternatywa, ul. Chopina 11, tel.: +48 81 5324840, http://www.alternatywa.lublin.pl . Boczna przecznica w sąsiedztwie Krakowskiego Przedmieścia. Kulinarne rozmaitości: elementy kuchni włoskiej, hiszpańskiej, polskiej. Niedrogo. Restauracja Cztery pokoje, ul. Rybna 13, tel.: +48 81 5320749. Sympatyczny pub w jednej z bocznych ulic starówki. Swobodna i luźna atmosfera. Dość drogo.Restauracja Restauracja Hades, ul. Peowiaków 12, tel.: +48 81 5328761. Równoległa do Krakowskiego Przedmieścia. W podziemiach XVIIIwiecznego klasztoru Wizytek. Restauracja i kawiarnia artystyczna (koncerty piosenki literackiej, jazz, dyskoteki). Przysmaki osadzone w polskiej tradycji. Tatar w kilku wariantach. Lancz ok. 15 zł. Restauracja Mandragora, Rynek 9, tel.: +48 81 5362020, http://www.mandragora.lublin.pl . W kamienicy Pod lwami. Kuchnia żydowska. Specjalne menu szabatowe. Doskonała maca z sosem czosnkowym. Także minisklep z książkami i pamiątkami o charakterze judaiców, koncerty muzyki klezmerskiej, imprezy z okazji świąt żydowskich. Danie główne do 20 zł.

Oberża Artystyczna Złoty Osioł, ul. Grodzka 5a, tel.: +48 81 5329042. Miejsce z twórczym klimatem i sympatycznym, cichym patio. Kuchnia międzynarodowa i polska. Piosenka literacka i folk na żywo. Ceny umiarkowane. Old Pub, ul. Grodzka 8, tel.: +48 81 7437127, http://www.oldpub.pl . Elegancka, renomowana restauracja. Stylowe wnętrza z tradycją - w 1635 r. działała tu winiarnia. Dość drogo. Oregano Cafe, ul. Kościuszki 7, tel.: +48 81 4425530, http://www.oreganocafe.com.pl . Blisko pl. Litewskiego. Spokojnie i kameralnie. Kuchnia śródziemnomorska. Obiad ok. 50 zł. Piwnica U Biesów, Rynek 18, tel.: +48 81 5321648. Dwupoziomowa restauracja pod średniowiecznym (XIV w.) sklepieniem piwnic. Kuchnia polska i włoska. Danie główne ok. 15 zł. Restauracja Przez Kresy, Rynek 18, tel.: +48 81 5348843. Kuchnia współczesna i staropolska inspirowana kresowymi recepturami (potrawy po wileńsku, wołyńsku i lwowsku). Obiad od 30 zł. Restauracja Sielsko Anielsko Chłopsko Izba, Rynek 17, tel.: +48 81 5323617, http://www.lsi.lublin.pl/sielsko . Wystrój nawiązujący do wiejskiej chaty z przełomu XIX i XX w. Solidne dania kuchni polskiej karczek z rusztu, golonka po zbójecku, pstrąg w ziołach, kaszanka z patelni... Obiad ok. 30 zł. Restauracja Ulice Miasta, pl. Łokietka 3, tel.: +48 81 5340592, http://www.ulicemiasta.pl . Klimatyczny wystrój nawiązujący do międzywojennych lubelskich uliczek. Kulinarna atrakcja - Dania z Gorącego Kamienia (na rozgrzanym bazaltowym kamieniu samemu przygotowuje się jedzenie). Bogaty wybór win z różnych stron świata. Lancz ok. 25 zł, Danie z Gorącego Kamienia 28-34 zł. Restauracja U Szewca, ul. Grodzka 18, tel.: +48 81 5328284. Pełna zakamarków, trzykondygnacyjna restauracja i irish pub. Dania z grilla i kuchnia włoska (niezapomniana lazania). Od 25 zł. Winiarnia U Dyszona, ul. Grodzka 1, tel.: +48 81 5349734. Obszerna, staromiejska piwnica. Częste występy kabaretów, w tym lubelskiego Ani Mru Mru. Wina i wejścia na imprezy kabaretowe od kilku zł. Restauracja Zadora, Rynek 8, tel.: +48 81 5345534. Kuchnia uniwersalna, m.in. pizza, którą można popić piwem z beczki. Ceny

zróżnicowane. Cukiernia Chmielewski, ul. Krakowskie Przedmieście 8, http://www.chmielewski.lublin.pl . Tutejszymi ciastkami Lublin raczy się od przeszło 100 lat. Doskonałe miejsce na kawę i słodkości. Ceny zróżnicowane. Informator Filharmonia im. Henryka Wieniawskiego, ul. Skłodowskiej 5, tel.: +48 81 5322521, 7437824 (kasa), http://www.filharmonialubelska.pl . Kina: Akademickie Centrum Kultury Chatka Żaka, ul. Radziszewskiego 16 (miasteczko akademickie), http://www.ack.lublin.pl . Bajka, ul. Radziszewskiego 8. Cinema City, ul. Lipowa 13 (centrum handlowe Plaza). Wyzwolenie, ul. Peowiaków 6. Kluby, dyskoteki: klub studenckiArcus, ul. Okopowa 8. Coloseum, ul. Radziszewskiego 8, Klub 68, ul. Krakowskie Przedmieście 68. Kult, ul. Chopina 11 (róg ul. Sądowej). MC Klub, ul. Skłodowskiej 5. Megido, ul. Skłodowskiej 13. Sema4, ul. Okopowa 5. Muzea: Literackie im. Józefa Czechowicza, ul. Złota 3, tel.: +48 81 5323090, http://www.zamek.lublin.pl; śr.-sb. 9.00-16.00, nd. 9.0017.00; normalny/ulgowy 3,50/2,50 zł. Na starówce. Oddział Muzeum Lubelskiego. Ekspozycja biograficzna oraz zbiory dokumentujące dzieje kamienicy.Martyrologii Pod Zegarem, ul. Uniwersytecka 1, tel.: +48 81 5333678, http://www.zamek.lublin.pl; śr.-sb. 9.00-16.00, nd. 9.0017.00; wstęp wolny. Oddział Muzeum Lubelskiego. W dawnej siedzibie gestapo. Historia więzienia na zamku i w domu Pod Zegarem. Ośrodek Praktyk Teatralnych Gardzienice, ul. Grodzka 5a, tel.: +48 81 5329637, http://www.gardzienice.art.pl; konieczna rezerwacja miejsc. Spektakle we wsi Gardzienice (autobus PKS z Dworca południowego; dojazd ok. 45 min). Rozrywka: Fantasy Park, ul. Lipowa 13, http://www.fantasypark.pl . Centrum handlowe Plaza. Kręgle, bilard, plac zabaw, dyskoteka. Zalew Zemborzycki, południowa część Lublina, 6 km od centrum (dojazd: autobus nr 40, bus nr 74). Kąpieliska, wypożyczalnie sprzętu sportowego, kemping Marina (ul. Krężnicka 6, tel.: +48 83 7441070, http://www.graf-marina.pl).

Restauracja Przez Kresy Adres i mapa Rynek 18 20-117 Lublin, województwo: lubelskie

OpenStreetMap - © użytkownicy OpenStreetMap, CC BY-SA

Restauracja Sielsko Anielsko Chłopsko Izba Adres i mapa Rynek 17 20-117 Lublin, województwo: lubelskie

OpenStreetMap - © użytkownicy OpenStreetMap, CC BY-SA

Galeria zdjęć

Autor: layyla

Restauracja Ulice Miasta Adres i mapa ul. Łokietka 3 20-117 Lublin, województwo: lubelskie

OpenStreetMap - © użytkownicy OpenStreetMap, CC BY-SA

Galeria zdjęć

Autor: Andrzej J. Kudlicki

Autor: Andrzej J. Kudlicki

Restauracja U Szewca Adres i mapa ul. Grodzka 18 20-117 Lublin, województwo: lubelskie

OpenStreetMap - © użytkownicy OpenStreetMap, CC BY-SA

Winiarnia U Dyszona Adres i mapa ul. Grodzka 1 20-117 Lublin, województwo: lubelskie

OpenStreetMap - © użytkownicy OpenStreetMap, CC BY-SA

Restauracja Zadora Adres i mapa Rynek 8 20-117 Lublin, województwo: lubelskie

OpenStreetMap - © użytkownicy OpenStreetMap, CC BY-SA

Galeria zdjęć

Autor: layyla

Autor: layyla

Cukiernia Chmielewski

Adres i mapa Krakowskie Przedmieście 8 20-117 Lublin, województwo: lubelskie

OpenStreetMap - © użytkownicy OpenStreetMap, CC BY-SA

Filharmonia im. Henryka Wieniawskiego Adres i mapa

ul. Skłodowskiej 5 20-117 Lublin, województwo: lubelskie

OpenStreetMap - © użytkownicy OpenStreetMap, CC BY-SA

Kino Chatka Żaka Adres i mapa ul. Radziszewskiego 16 20-117 Lublin, województwo: lubelskie

OpenStreetMap - © użytkownicy OpenStreetMap, CC BY-SA

Kino Bajka Adres i mapa ul. Radziszewskiego 8 20-117 Lublin, województwo: lubelskie

OpenStreetMap - © użytkownicy OpenStreetMap, CC BY-SA

Cinema City Adres i mapa ul. Lipowa 13 20-117 Lublin, województwo: lubelskie

OpenStreetMap - © użytkownicy OpenStreetMap, CC BY-SA

Kino Wyzwolenie

Adres i mapa ul. Peowiaków 6 20-117 Lublin, województwo: lubelskie

OpenStreetMap - © użytkownicy OpenStreetMap, CC BY-SA

Klub studencki Arcus Adres i mapa

ul. Okopowa 8 20-117 Lublin, województwo: lubelskie

OpenStreetMap - © użytkownicy OpenStreetMap, CC BY-SA

Coloseum Adres i mapa Radziszewskiego 8 20-117 Lublin, województwo: lubelskie

OpenStreetMap - © użytkownicy OpenStreetMap, CC BY-SA

Klub 68 Adres i mapa ul. Krakowskie Przedmieście 68 20-117 Lublin, województwo: lubelskie

OpenStreetMap - © użytkownicy OpenStreetMap, CC BY-SA

Klub Kult Adres i mapa ul. Chopina 11 23-200 Kraśnik, województwo:

OpenStreetMap - © użytkownicy OpenStreetMap, CC BY-SA

MC Klub Adres i mapa Skłodowskiej 5 20-117 Lublin, województwo: lubelskie

OpenStreetMap - © użytkownicy OpenStreetMap, CC BY-SA

Klub Megido Adres i mapa ul. Skłodowskiej 13 20-117 Lublin, województwo: lubelskie

OpenStreetMap - © użytkownicy OpenStreetMap, CC BY-SA

Klub Sema4 Adres i mapa 20-117 Lublin, województwo: lubelskie

OpenStreetMap - © użytkownicy OpenStreetMap, CC BY-SA

Muzeum Literackie im. Józefa Czechowicza Adres i mapa ul. Złota 3 20-117 Lublin, województwo: lubelskie

OpenStreetMap - © użytkownicy OpenStreetMap, CC BY-SA

Galeria zdjęć

Autor: layyla

Autor: layyla

Muzeum Martyrologii Pod Zegarem Adres i mapa ul. Uniwersytecka 1 20-117 Lublin, województwo: lubelskie

OpenStreetMap - © użytkownicy OpenStreetMap, CC BY-SA

Ośrodek Praktyk Teatralnych Gardzienice Adres i mapa ul. Grodzka 5a 20-117 Lublin, województwo: lubelskie

OpenStreetMap - © użytkownicy OpenStreetMap, CC BY-SA

Fantasy Park Centrum handlowe Plaza. Kręgle, bilard, plac zabaw, dyskoteka. Adres i mapa ul. Lipowa 13 20-117 Lublin, województwo: lubelskie

OpenStreetMap - © użytkownicy OpenStreetMap, CC BY-SA

Zalew Zemborzycki Adres i mapa ul. Krężnicka 6 20-117 Lublin, województwo: lubelskie

OpenStreetMap - © użytkownicy OpenStreetMap, CC BY-SA

Galeria zdjęć

Autor: layyla

Pub Absynth 16 Adres i mapa ul. Grodzka 16 20-117 Lublin, województwo: lubelskie

OpenStreetMap - © użytkownicy OpenStreetMap, CC BY-SA

Restauracja Alternatywa Adres i mapa ul. Chopina 11 23-200 Kraśnik, województwo: lubelskie

OpenStreetMap - © użytkownicy OpenStreetMap, CC BY-SA

Restauracja Cztery pokoje

Adres i mapa ul. Rybna 13 20-117 Lublin, województwo: lubelskie

OpenStreetMap - © użytkownicy OpenStreetMap, CC BY-SA

Restauracja Hades Adres i mapa

Peowiaków 12 20-117 Lublin, województwo: lubelskie

OpenStreetMap - © użytkownicy OpenStreetMap, CC BY-SA

Restauracja Mandragora Adres i mapa Rynek 9 20-117 Lublin, województwo: lubelskie

OpenStreetMap - © użytkownicy OpenStreetMap, CC BY-SA

Galeria zdjęć

Autor: layyla

Autor: layyla

Oberża Artystyczna Złoty Osioł Adres i mapa ul. Grodzka 5a 20-117 Lublin, województwo: lubelskie

OpenStreetMap - © użytkownicy OpenStreetMap, CC BY-SA

Old Pub Adres i mapa ul. Grodzka 8 20-117 Lublin, województwo: lubelskie

OpenStreetMap - © użytkownicy OpenStreetMap, CC BY-SA

Oregano Cafe Adres i mapa ul. Kościuszki 7 20-117 Lublin, województwo: lubelskie

OpenStreetMap - © użytkownicy OpenStreetMap, CC BY-SA

Piwnica U Biesów Adres i mapa Rynek 18 20-117 Lublin, województwo: lubelskie

OpenStreetMap - © użytkownicy OpenStreetMap, CC BY-SA

Lubelski Ośrodek Informacji Turystycznej Adres i mapa ul. Jezuicka 1/3 20-117 Lublin, województwo: lubelskie

OpenStreetMap - © użytkownicy OpenStreetMap, CC BY-SA

Galeria zdjęć

Autor: layyla

Główny dworzec autobusowy Adres i mapa ul. Tysiąclecia 6 20-117 Lublin, województwo: lubelskie

OpenStreetMap - © użytkownicy OpenStreetMap, CC BY-SA

Dworzec kolejowy Adres i mapa ul. Gazowa 4 20-117 Lublin, województwo: lubelskie

OpenStreetMap - © użytkownicy OpenStreetMap, CC BY-SA

Galeria zdjęć

Autor: layyla

Autor: layyla

Schronisko Młodzieżowe PTSM

Adres i mapa ul. Długosza 6 20-117 Lublin, województwo: lubelskie

OpenStreetMap - © użytkownicy OpenStreetMap, CC BY-SA

Dom Nauczyciela Adres i mapa

ul. Akademicka 4 20-117 Lublin, województwo: lubelskie

OpenStreetMap - © użytkownicy OpenStreetMap, CC BY-SA

Dom Rekolekcyjny Adres i mapa ul. Podwale 15 20-117 Lublin, województwo: lubelskie

OpenStreetMap - © użytkownicy OpenStreetMap, CC BY-SA

Hotel Dworcowy Adres i mapa ul. Tysiąclecia 6 20-117 Lublin, województwo: lubelskie

OpenStreetMap - © użytkownicy OpenStreetMap, CC BY-SA

Instytut Medycyny Wsi Adres i mapa ul. Jaczewskiego 2 20-117 Lublin, województwo: lubelskie

OpenStreetMap - © użytkownicy OpenStreetMap, CC BY-SA

Hotel Piast Adres i mapa ul. Pocztowa 2 20-117 Lublin, województwo: lubelskie

OpenStreetMap - © użytkownicy OpenStreetMap, CC BY-SA

Wojewódzki Ośrodek Metodyczny Adres i mapa ul. Dominikańska 5 20-117 Lublin, województwo: lubelskie

OpenStreetMap - © użytkownicy OpenStreetMap, CC BY-SA

Bramma Cafe Adres i mapa ul. Grodzka 23 20-117 Lublin, województwo: lubelskie

OpenStreetMap - © użytkownicy OpenStreetMap, CC BY-SA

Hotel Campanile**

Adres i mapa ul. Lubomelska 14 20-117 Lublin, województwo: lubelskie

OpenStreetMap - © użytkownicy OpenStreetMap, CC BY-SA

Hotel Europa Budynek, postawiony w latach 1865–67, wzorowano się na warszawskim Hotelu Europejskim. Gruntowna renowacja, której poddano gmach na początku XXI w., nie zmieniła na szczęście wspaniałej

eklektycznej elewacji. Z pietyzmem zadbano również o wystrój wnętrz. Adres i mapa Krakowskie Przedmieście 29 20-117 Lublin, województwo: lubelskie

OpenStreetMap - © użytkownicy OpenStreetMap, CC BY-SA

Galeria zdjęć

Autor: layyla

Hotel Huzar** Adres i mapa ul. Spadochroniarzy 7 20-117 Lublin, województwo: lubelskie

OpenStreetMap - © użytkownicy OpenStreetMap, CC BY-SA

Hotel Lublin Adres i mapa Podzamcze 7 20-117 Lublin, województwo: lubelskie

OpenStreetMap - © użytkownicy OpenStreetMap, CC BY-SA

Hotel Unia Mercure*** Adres i mapa al. Racławickie 12 20-117 Lublin, województwo: lubelskie

OpenStreetMap - © użytkownicy OpenStreetMap, CC BY-SA

Motel PZMot** Adres i mapa ul. Prusa 8 20-117 Lublin, województwo: lubelskie

OpenStreetMap - © użytkownicy OpenStreetMap, CC BY-SA

Rezydencja Waksman Adres i mapa ul. Grodzka 19 20-117 Lublin, województwo: lubelskie

OpenStreetMap - © użytkownicy OpenStreetMap, CC BY-SA

Galeria zdjęć

Autor: layyla

Autor: layyla

Spis treści Lublin Historia Warto zobaczyć Zamek Romańska okrągła wieża Kaplica Świętej Trójcy Muzeum Apteka Kościół św. Wojciecha Fundamenty fary Mansjonaria Trybunał Koronny Lubelskie podziemia Kamienica Klonowiców Kamienica Chociszewska Kamienica Lubomelskich Kamienica Konopniców Kamienica Wieniawskich Zespół klasztorny Dominikanów Teatr Lalki i Aktora im. H.Ch. Andersena Brama Krakowska Wieża Trynitarska - Muzeum Archidiecezjalne Sztuki Religijnej Archikatedra Ratusz Krakowskie Przedmieście Kościół Świętego Ducha Kościół i klasztor Kapucynów Hotel Europa Plac Litewski Pałac Czartoryskich Pałac Lubomirskich Pałac Gubernialny Plac Józefa Czechowicza Pałac Morskich Kasa Przemysłowców Lubelskich Kościół ewangelicko-augsburski Pałac Pociejów Kościół i klasztor Bernardynek Pałac biskupi Kościół i klasztor pobernardyński

Szkoła im. braci Vetterów Dawny pałac Parysów Pałac Sobieskich Dawny kościół i klasztor Reformatorów Pałac Tarłów Oficyny popijarskie Kościół Wniebowzięcia NMP Zwycięskiej Pomnik Jana Kochanowskiego Teatr im. Juliusza Osterwy Kościół św. Józefa Cerkiew Przemienienia Pańskiego Kościół św. Mikołaja Kościół św. Eliasza Proroka Dwór Gorajskich Klasztor i kościół pofranciszkański Dworek Wincentego Pola Kościół i klasztor Augustianów Stary cmentarz żydowski Nowy cmentarz żydowski Izba Pamięci Żydów Lublina Bożnica Chewra Nosim Uczelnia Mędrców Lublina Pomnik Ofiar Getta Państwowe Muzeum na Majdanku Muzeum Wsi Lubelskiej Ogród Botaniczny UMCS Dworek Kościuszków Informacje praktyczne Hotel Europa Lubelski Ośrodek Informacji Turystycznej Główny dworzec autobusowy Dworzec kolejowy Schronisko Młodzieżowe PTSM Dom Nauczyciela Dom Rekolekcyjny Hotel Dworcowy Instytut Medycyny Wsi Hotel Piast Wojewódzki Ośrodek Metodyczny Bramma Cafe Hotel Campanile** Hotel Huzar** Hotel Lublin

Hotel Unia Mercure*** Motel PZMot** Rezydencja Waksman Pub Absynth 16 Restauracja Alternatywa Restauracja Cztery pokoje Restauracja Hades Restauracja Mandragora Oberża Artystyczna Złoty Osioł Old Pub Oregano Cafe Piwnica U Biesów Restauracja Przez Kresy Restauracja Sielsko Anielsko Chłopsko Izba Restauracja Ulice Miasta Restauracja U Szewca Winiarnia U Dyszona Restauracja Zadora Cukiernia Chmielewski Filharmonia im. Henryka Wieniawskiego Kino Chatka Żaka Kino Bajka Cinema City Kino Wyzwolenie Klub studencki Arcus Coloseum Klub 68 Klub Kult MC Klub Klub Megido Klub Sema4 Muzeum Literackie im. Józefa Czechowicza Muzeum Martyrologii Pod Zegarem Ośrodek Praktyk Teatralnych Gardzienice Fantasy Park Zalew Zemborzycki