Linguistische Pragmatik in historischen Bezügen 9783110353327, 9783110353150

The further back one goes in history, the more difficult it is to uncover, describe, and interpret the conventions of li

176 76 3MB

German Pages 324 Year 2016

Report DMCA / Copyright

DOWNLOAD PDF FILE

Table of contents :
Inhalt
Vorwort
Einleitung
1. Ältere Sprachstufen
Textverknüpfung im Gotischen am Beispiel spatialer Koreferenz
Die pragmatische Funktion des altenglischen þ-Morphems im „Beowulf“
Hapaxlegomena im Althochdeutschen unter dem Aspekt der historischen Pragmatik
Was der Tempusgebrauch im mittelhochdeutschen Versepos über „Historische Mündlichkeit“ (nicht) erzählt
2. Sprache und Konfession
Fürstentestamente des Konfessionellen Zeitalters: Die Verpflichtung auf den „rechten“ Glauben
Zur Figurenrede als Mittel der konfessionellen Positionierung in Flugblättern des Dreißigjährigen Krieges
3. Diachrone Entwicklungen
Pragmatischer Wandel und Wortfeldetymologie
Zwischen Pragmatik und Grammatik. Die gegenläufige Entwicklung der aktiven und passiven sein-Periphrase vom Althochdeutschen zum Neuhochdeutschen
Lassen sich die modernen Klassen der diskursiven Partikeln auf ältere Sprachstufen übertragen? Das Beispiel der diskursiven Partikeln des Barock
4. Einzelne Texte und Textsorten
Christine Ebners „Engelthaler Schwesternbuch“: Aufgabenstellung und Lösungsweg
Zur Syntax der Informations-Ergänzungen in Johannes Aventinus’ „Bayerischer Chronik“
Formen pragmatischer Syntax in frühneuhochdeutschen Stadtbüchern
Kommunikationsverben in südsiebenbürgischen Gerichtsprotokollen des 17. Jahrhunderts
Zur Pragmatik der Diminutive in frühen Erbauungstexten Abraham a Sancta Claras. Eine korpusbasierte Studie
5. Weiterführende Aspekte
Gruoz enbieten und grüszen. Ein Beitrag zum Desiderat eines syntaktisch-semantischen mittelhochdeutschen Verbwörterbuchs
Pragmatik der Interpunktion an einem Beispiel der Kommasetzung
Genus und Fugenelemente. Zur Herleitung einer motivierten Relation
Politisch-parlamentarisches Sprachhandeln am Beispiel der Sprachenfrage in der österreichischungarischen Monarchie. Dargestellt am Sprechhandlungstyp Drohung
Recommend Papers

Linguistische Pragmatik in historischen Bezügen
 9783110353327, 9783110353150

  • 0 0 0
  • Like this paper and download? You can publish your own PDF file online for free in a few minutes! Sign Up
File loading please wait...
Citation preview

Linguistische Pragmatik in historischen Bezügen

Lingua Historica Germanica Studien und Quellen zur Geschichte der deutschen Sprache und Literatur Band 9 Herausgegeben von Stephan Müller, Jörg Riecke, Claudia Wich-Reif und Arne Ziegler

Gesellschaft für germanistische Sprachgeschichte e.V.

Linguistische Pragmatik in historischen Bezügen Herausgegeben von Peter Ernst und Martina Werner

ISBN 978-3-11-035315-0 e-ISBN (PDF) 978-3-11-035332-7 e-ISBN (EPUB) 978-3-11-046565-5 ISSN 2363-7951 Library of Congress Cataloging-in-Publication Data A CIP catalog record for this book has been applied for at the Library of Congress. Bibliografische Information der Deutschen Nationalbibliothek Die Deutsche Nationalbibliothek verzeichnet diese Publikation in der Deutschen Nationalbibliografie; detaillierte bibliografische Daten sind im Internet über http://dnb.dnb.de abrufbar. © 2016 Walter de Gruyter GmbH, Berlin/Boston Druck und Bindung:CPI books GmbH, Leck ♾ Gedruckt auf säurefreiem Papier Printed in Germany www.degruyter.com

Inhalt

  Peter ErnstMartina Werner         Maxi Krause             ­  Thérèse Robin €  ‚       �ƒ„ … † ‡ˆ Maria Kozianka    ‰   ‰    Š  ˆ‡ Sonja Zeman ‹     …  „   †Œ Ž­‘  ’‡  “      Tim Krokowski ‚        ”  • €    … †   –ˆ Corinna Lucan ”‚   „       Š     ‚  ‘  € — ˜‘       ‡€        Bettina Bock Š ‹   ‹ ™   

 

Inhalt

Melitta Gillmann       

 sein      Michel Lefèvre          ­€‚ ƒ     ƒ „  …  †‡ †‡ Gisela Brandt ˆ€‰   €Š‹€  Œ Ž Monika Rössing-Hager  ‘‡ ’“” ‰ƒ‘ˆŠ • Claudia Greul – ‘‡­   €­ —˜ Dana Janetta Dogaru €­ €€­  

Ž “  —™ Claudia ReschšWolfgang U. Dressler   ­€‡€ ˆ   €   —„  „ ›­  Rebecca RappšSandra Reimann Gruoz enbieten  grüszen ƒ   ‘  œ€Œ€ —„ Paul Rössler  ’ƒ   —Ž Martina Werner  –  ž Ÿ  —•„ Richard Reutner      ƒ     Œ¡     ‘  

Vorwort

                       ­€‚ƒ    „    …ƒ   †    ‡ˆ   †   ˆ  ‰„Š     ‹     ‹     Œ …   ‹ Ž ‘        ’  “             ”        ‰  •   „     –”     ” …  Ž•   —   ˜…‹            ‰      ™š ‰ ›      …ˆ „     œ ™‰  •›       ž   Ž†‘ “ ’Š    …   ˜  …† Ÿ™ˆ  ›   –    ¡  …   ¢ ™ˆ  „Š  „Š›  ‹ ‰     „Š  „Š   £™–  ›¤      Ž    

 

Vorwort

            

                       ­  €‚ƒ

„…†„

 ‡ˆ„

†

  ‰    ˆ        

        Š ‹ŒŽ‘ ƒ‰ 



Einleitung

  

                               ­    €    ‚            ƒ      €  „ …       …        †‡€                        … ˆ ‰ €       ‡ Š‹ŒŽ ‘ … ’   …          ­       †   … “ ‡ €  ­          ”          ‡               …      • ‡ €                 ’     €            – …   †         €   ‰     —        ‡     …  €     †           ’   ˜  ’   ™       ­  ’      ‰’        … ’ …  ™     Š‹šŽ ‘         ’   Š   … … €    ‰          ™      … ’   €        ƒ    „ 

      ’   …       ƒ    „   ’      €      ‡   …  …› ˆ   †   “      ’   •  ’    ’‰     ‡œ  ™   ‡    ‡    ž     ˆ   ‡   …          ’   ‰             ‰  –‚  ­ Š‹Ÿ¡›šž    —

¢ …           ƒ  „€      … ’›   †     ”  ˆ   € …  ž      £      –      —ž ¤¤¤¤¤¤¤¤¤¤¤¤¤¤¤¤¤¤¤¤¤ Š

     ’ ¥  –Š‹š¦—

 

Einleitung

   

                                         ­€    ‚   ƒ   „……†‡   ˆ     

       ‰  Š    ‹ „…‡Œ   „Ž        ƒ            ‘ „……Œ ‹  „Ž  ’’     Œ“     ”    ’ 

•         Š       Š     ˆ ƒ 

     ‚Œ      Š      Š             ‚           Š  ˆ   • ‚  – „Ž—† —     ˜ ’   Œ  ™ š • 

 Œ ˆƒ       ƒ      Š ™ ›†‡œ…          ’  ž      Ÿ  ’        ‘      •             ­ €   Š     • 

Š ž    ¡Š”Œ†¢¢  ¢ ¢  Œ  Ž™ ›£  ¤    Œ    Œ

  ˆ ‘    Š  ››†…£œŽ›››    ž         Š     ­   Š  Œ     Š       ƒ ˆˆ Œˆ   ¥

   ™ˆ     ¦   

  ¡    †™   ž– 

      Œ    Š ž– ™  

 ¦

 “  “ –      

 ™      ’  ­   ž–   ‚     ˜ ’    “      ž–    “Œ  ˆ        ˆ   ’‚     ™ 

Š    ˆ  ‚ ¢§



Peter ErnstMartina Werner

                                     ­    € ‚   ƒ   

      „…         †  ‡ 

ˆ  „… ‚   ‰ ‚      ­ Š              „…        

 ˆ       

 

­ Š

­ Š

­ Š

 ‹     Œ  

 Π

 Ž ‚ 

 

„… 

„… 

 Π

 †‘   ‡‚     ’ ‚  €Œ ““”

• Œ –

  ‚ …    ‚  ­‚      ‰

 Œ    ‚     Š     …  —  Š     Œ   Š          …    ˜•   ‹   €Œ   ­ Š     Ž ‚   €Œ   ­ Š   ˜     ™ ‚ —  ­‚    

     Š ‚  ‚         ˜­ Š       Š Š       Š Š  š      „…  Š       ‚    

  ­   

    ›         ‹   Ž ‚   „…     š ‚

    

    ‚ …    œ    €ž      ­     ‚     œ    €ˆ     ­‚  ›         š Š     ‹    –    ‹             Œ  –   ‹         Ÿ     

­ Š€ ŠŒ   ›   ­

  ­ Š    ŠŠ           ­‰               ­       …  ‰

  ‘     Š     „…       ˜      ‹Š  „…    Ž   Š   ‹    ›    Š ­ Š   

Œ       Ž ‚   Š „…    šŠ     Œ    Ž ‚    „…       Š           Š‹   „…  

‹    Œ        Ž ‚  

  

 

Einleitung

                                    ­­ €‚ƒ    „   …     †       ‡  ‡  ­ ˆ          

 ‰Š ‹ Œ‰­ €‚ƒŽ€Œ

‹   ‘ ’  ‹  ‘  Š            ‹ ‘      ‹   ‘          ‘ ‘   “     ”          ‹   •        Š          –        ‡    …   Ž   „ ˆ   ‘  ‹—   Š     ‹ ˜    ‹ ­ ˆ     ‘ ’       ‘ Š       ”Š    Š   ­ ™      ’    š  ­     ˆ     ›                  ”œž ’      ‹   �­   ‘  ‘• ’ Š „   ’     ™  ’   ‡   ‹Š  ˆ ‹   ‡Š  ‰  Œ          Ÿ       Š  † Š ‹  ¡ ‘    ¢           ‘   ‹  Š ‹        —  Ÿ      ’   ‘  

Peter ErnstMartina Werner



                            ­     €­‚ ƒ   ­ „  ƒ   ­…  ‚ ­       †    ‡ ˆ €­‚ ˆ ­  ƒ   € ­      ­­  ‰Š  ƒ            ˆ     ­­   

   ‚ Š       €­ ˆ        ‹  ˆ  ‚   

     ‚   €  ­‡Œ  ƒ  ‚     Ž  ˆ ‡  Š†              ­ €      ‹ ƒ    ‹  ‚ ­  ƒ  †Š        ƒ­    €­   ‘    ’  ‰     “‘   ‚ ˆ ‡  ‘  “‚    ”‘ƒ       ƒ  † ‘   Š  ƒ •     Š  “  Ž  ƒ    ‚  – ”  ­‚        ­         ­  principal– ”     authors     ‘   ‚  ­   … Š ˆ  †ƒ     ‚ ­      ­ • ­   ­     ƒ   ­ƒ“      —­    ‚‘ ­  ˜™ š            ƒ ­ › ‚—‚  „­      ­    Š   ƒ  †ˆ  ŠŽ‘      ƒ ­  ­  ‚ ­  ­    ˆ œ    †   ‚ ƒ ­  ­   „   ­ ˆ­  †ˆ      ‚  seinƒ“‚ ­      ­Œ      ‘    ­     ­­ ‚  ­­  “ ­ ­ …    ­­      › ‘    ‚  seinƒ“‚   ‚       Š    ‘    ‚   ‹ Š ‚‘  ‚   ­  ­         Žˆ    “   ­       ˆ ƒ ‚‘ˆ ˆ    ‘€ Š  ­† ‚ ƒ ‚    ‚     ”  — ­—  ˆ  Š „  ‰ž ‡  Šˆˆ          ‚      ‚    Ÿ ™    ƒ ˆ  ˆ             ‹      

 

Einleitung

                              ­ €‚   ƒ ‚  „   ƒ  …†   ‚ ‚„€ ‡     ˆ    ‰‡    …  ˆ ‡   ƒ €  …Š‹ „… Š    ‚Œ ‚€ ‰ Š    ‚    Ž Š ‘   „…   ˆ     ‰‡    ‡…’… ‚ ’… ‚‡ € …     ’Š …      ‚“  ” • ‚     •‚ ‘€   ‰  ƒŒ­  †

– Œ   ‹ ‚  Œ‚ „Š  …  ‰ …€ Š   ‰  ‰‡   … ‡   ‹€ ‚ ‚‡­  „……     — €   “   ‰ • ‚     “      Œ‚   ‚‚ “‚ ’… ‰ƒ ‚ … ‡ € …  ­   … ‚‡ ˆ ‚  … ‰  ƒ‰‡’…   ‹      ƒ‰“  €   ƒŒ­Š    ˜     ™š †     •   ƒ…  ‡’     …   •  ‰  ƒŒ‚      —   …             ‰  ƒŒ­  ‡       › ‘     ƒ‰… ‡‡ ‰  ’‚    …‰ €    ƒ  ‚   †  ‡ƒ € ‚  …Š œ­   ‚ ‰œ­ž†   ƒ……’ ‰‡ ƒ‚…    …  ˆ …€     … ‚‡­‡‚  Š€ Š             …—   

         ˆ … “   …   Š ‚­‰‡ˆ   ‰… € …  ‚ …   ‹ Ÿ ‡   …‡         ‡   „ …­  € ‚   …   ƒ ‹   ‡      ­  ˆ € ‡  ‘ „      …    ‹¡ ¢   £‹      œ­Œ ‰‡ €  “‚    …  ƒ …        œ­… Œ    … ‡’ • €Œ‚ˆ … ‘  …    … …Š       …   ƒ  

Peter ErnstMartina Werner



        grüszen gruoz enbieten                    

           ­        € ­        ‚            ƒ  

        „ 

            …   €†…

  ‡ ­  ˆ          ‰ 

         

   Š‹Œ    „ ­ ‡‡   Ž         ‘

    Ž

 

  ‘         

           ’    ­ „     

             ’     „             ­  “         ˆ  ­                 ”  €

   „  ’    †   †           „       „   ‰        „ ’   …     “     ­  ­      …    †   ’      •Œ       „   ˆ    €     € ­ ’  ƒ’  ­ – —••˜™š•›œˆ’ 

  ™ —› ž ’   „    ’  ’          Ÿ —Š› ˆ       ”           ƒ ’ „    ’   œŸ —š› ‚ ­ € ­    ‘   ’ 

        ’     

      

 ­      ˆ    €  Ž   ƒ ƒ      ˆ ’’

 ’    

           ’

   Ž­ Œ  —Š‹‹™ › ­    —­    ˆ ƒ Š‹Š™ ¡š›



 

Einleitung

    ­ €‚ƒƒ„…†‡ ˆ   ‰‰   Š   Š  ‹ ‚ ‹Œ ‰‚ƒ„ „ƒ† ‡ ˆ  Ž Š…‚‘’ “”•…“ƒ  –—˜’       –ƒ   “™‹ š… „ —’€…‹ƒ‡  ›‡† œ ˆ  Š…‚‘’ ““”•…“ƒ  –’  — ˜      –ƒ ‡ ƒ  ž “ ™‹š… „—’€…‹ƒ‡ œ †œœ› –Š ‡››‡ Š…˜‹Š™‹š… –Š ‡›‡ Š…‚˜“ŒŸ“  €—’ –“‡œ†‡‡   “   ‡›‡   ‹     Š…¡ ˜— Ÿ…Š…‚–Š  Š…’ “™‹š… Œƒ„ †‡  €Š“•‘ƒ  œ ™¢†—„… ƒ…  ƒ ­    ‚ ” Œ œ£Ž  €—  –  œ      … ‘“˜—“€Ÿ ”  › •–ˆˆ ˆ ‡‰   ˜  ‰Ž   ƒ ‚…  ƒ’ ‚¢—˜ ŽŽ†œœ ŒŸ ‡›› Š…‡ƒž„ Š•‹  ‰‰ ŠŠ…­‹ƒ‚’ ˜  …‡—¤„ƒ„…—    ‰œž„ —¢—…  †Ž‡ ­ Š— Š  ›   Š     ’ ‚ › †œ    ›    ¢— —    „ €¥  ‰ž„ ”˜…‡  ž­‚ “ Œ…   ‡››  ž  ­   Š ‚Œ…“ž­‚  Š“™‹š… ’ …ƒŠ  † ›

1. Ältere Sprachstufen





Textverknüpfung im Gotischen am Beispiel spatialer Koreferenz





                                 ­       €

‚ ƒ „ …†€‡€ ˆ‰Š‹ ŒŽŽ‘’“Œ”  •‚   – – ­       ‹ ­   €

‚ ƒ  †€‡€ ˆ‰•‚ ŒŽŽ—‘’“—” Š  ˜   ™  š€› š           € ­      €       œ €˜ •  •  da(r)-­wo(r)-hier-       ƒ     ž–  ˆ­           €    ƒ ˜   €‡ˆ  ‰Š‹  ŒŽŽ‘ Ÿ’“”­ – •‚  ƒ ­       ‹ ƒ   ƒ    †€‡€ ˆ ‰•‚  ŒŽŽ—‘ ŸŸ—”     ƒ ­        ¡  –    – ‘ „¢… –      ‹ € ­  ž   €    ˜€ da, hier, wo  ƒ  nach, hinter, neben £ – ˜    –    ‹  –  hinauf, nachher, währenddessen, trotzdem      ˆ‰•‚ ŒŽŽ—‘ŸŸ—”

›     ¡   ­  ¤    š         š  € € Š     Š   ž– –     • ¥™   ‰ŒŽŽ¦”­

   ¤  ‰§¨—”‡–     ƒ  €  ­ œ˜   ©–€ €‡ •      ˜ ªªªªªªªªªªªªªªªªªªªªª 

    ­  € œ    ƒƒ    €  –­€ ƒ  –  dahin, hierherdorthin£    ‰ŒŽŽ“ ”

 

Textverknüpfung im Gotischen anhand spatialer Koreferenz

           faura, faur, samana  ufaro    iupana                            ­ €­   ‚ƒ ­„­ þairh  …†  †  ‡ˆ‰Š‹‰ Œ­            Ž     €  ‘  †  ’  €  ‹þar “ her“jainar “hvar“aljar“inna“ta ”“ faúra  “ afta “ iupa “ dalaþa  “ nehva• “ þaþro “ jainþro “ hvaþro “ aljaþro “ samana–    “ innaþro  innana   “ taþro  tana    ”“ aftaro  aftana “hindana  €“ufaro  “iupaþro iupana  “dalaþro  “fairraþro “allaþro Œ“ þaþ5 þadei “ hidre‰ “ jaind  jaindre “ hvaþ  hvadre “aljaþ samaþ   “inn“t  “faúr  “ iup   dalaþ  “ nehv   —“ ˜  ™˜‹      š›  † ­ „  †      ­ › ™    š          „…› —   ™  Ž     ‹ œ Œ  žš   ­š­­Ÿ €  ž  š­­Ÿ

¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡ 

   š­ ufar   ¢         ufar  š   ‹ jah galaiþ aftra  £  in þana stad þarei was Iohannes frumist daupjands¤¥¦§‡–ƒ¤…¦ bedun ina ei usliþi hindar markos izeˆ‡Jah atsteigands in skip laiþ jah qam in seinai baurg„ˆ‡ •    –‹‡¨¨nêhvanêhv hêr†  ‡ˆ‰Š‹‰ ©  –  †    “­  ƒŽ †š­­ ­£  samanasamaþ  Ž  ­ ª      ‚­   ž    ¤ ¦  ¤¦ þadeiŸ   –‹‡¨¨ ‰     –‹ ‡¨¨  hidrê  jaindrê      þro   þrô

Maxi Krause 





 

                   ­     €   

   ‚  

             ƒ     

 „ …†        …       Skeireins 

      ‡ˆ…        

   

    „   … ‰  Š‹ Œ    

Š‰Š‹Š‹‹  Š‹   hineinŽherein      €‘innŠ‡‹’“

‡

Š‹

”  ”  •––• ’—˜™ˆš‹  ›•  •inn ”  Šœ­ˆš‹

Š‹

  –•     inn   •       •  ”•     ”  ”Šž “‹

Š‡‹

• •  • inn   ”     Š€ƒš‹

Ÿ ¡ 

‰†    „   „       

  ‰   ’   ¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢ ­

 … £       Š‹ ‘      ‰Ž£ Š““ˆ’‡‹ ‚  Ÿ               † €„ Š““­’ˆ¤š‹   „ Ž‰Š““’ƒ¤“‹ ƒ  … 

„ Šƒ‚‚’‡ˆ¤‡ˆ‡‹ “ ¥ „  Šƒ‚‚’ ‡¤‡‡  ‡ˆ¤‡ˆ‡‹      

   inn           inn      ¥           

       †   … ¦        ”   ‰›   

 †§       †€  ¨Šƒš“‹   ¥‰  innut  Š    



innut  ‰   ‹

 

Textverknüpfung im Gotischen anhand spatialer Koreferenz

         Herr Müller   Er          

                             ­€ ‚ ƒ„€ …

­  hin   †€ ‚‡€ ‡ ˆ hin­‰ ˆeinŠ­‹ ‰  Š    ­ Œ        ŽŽ     ‘ ’“ € ”•’–‹ ‰ ‹ —”

˜ ‹‰  ‘          ˆ   hin Œ   ‰ ™  “     ˜ ˆ      š   –   ›–œ     ˜  — ­˜      ˜gards, alhs ˆ     ˜ – sa þataso Š˜   •Šˆ ž•œŸ˜ ‰–  ˆ          ˜þishvaduh þadei¡ þis  ‰ ­ ‚           ‰ ˆ inusþairhhindarfaura ˜innutanehvaˆ  ˜ us- þairh-¡ ¢˜  ˜ŒŠ   in þairh-, innus-¡  ¢˜         ‰   ˜     ˆ      ˜    ‰   ˜ ‡   ˜  nehva ˜    faurfaura ­›–œ‹  ­™   ‹            ™ˆ £££££££££££££££££££££ ŽŽ

­¢ š  ¤           Œ’“

“ ‹hinein—”•’In das Pfarrhaus—”



Maxi Krause 

              

     þairh     inna inn  innaþro ta t  taþro 

 

   ­  €‚  ƒ ­ „                  us-  …        …        

 †        ‡  ƒˆ   ‰   Š  Š‹    

   „    „    Š  ‡    

  ‹ˆ        ‹ˆ   ˆ  

 ‹ˆ  ˆŒ ‹    Ž …   ‘ ˆ …   ˆ Ž • ˆ Œ ˆ  –— …  •       –

     ‹ˆ ‡     ’“   ˆ Ž…ˆ  ‹ˆ   ”‰ Œ 



 ‰†  ˜  ­ ™ Œ  …  ššššššššššššššššššššš 

› †œ  …  ˜ žž— …

›     ˆ   ˆ‹ innana utaþro ‚ Ÿ ˆ

Œ   ¡   ‡    ˜    ­   … 

 ¢

  — £    ˆdas Haus auf dem Bergˆsein ‘sich befinden Ÿ‰¤An die Wand¥ ˆˆ  Œ    ­‰hängenklatschenwerfenstellen‹   ˆ‡ ˆ  ‰der Spaziergangder Lauf das Laufen   ˆ

  ­‰† ˆ an den See¦ um den See ¦  auf harten Böden 

 

Textverknüpfung im Gotischen anhand spatialer Koreferenz

     

                                 ­            

   €     ‚   ­ 

         ‚            ƒ             inn  ‚ 

  us   ut€   „‚ƒ

…       razn ‚† ‡       ˆ      ‰ ‚    Š    ‚  …     ­    inn‚ us-  ut  …      ˆ      ‹  ˆ  €     Œ Ž€   ‚ ‘‡’‚ ‡inn Œ Ž€    ‚‡’‚  ‘‡us-ut Inn‚us- ut  “               ‚ ‡      “   þar   her ƒ ” ­      ­   ‰     € 

   ‚ • ­ Ž     … „  €    – —  ”  ‚ˆ­     …       ˜ ‚€– ­  ­  ™ € š ‚ 

    



›œ–  

“ †  –     “– ­ ‚      –     ˆ – ­ ‚€ 



    ˆ      ”­  ™ š    ”  ’    ” 

’   – ­ €‚     ™ 

  ­   ­  ž ž ”­  ™ š  ” ”

‚          – ­     

  –     ˆ 

“ ­”  ™­‹ €  ‚  •  ­                    ‚  ‡           ”  

• €  Ÿ €          ‚  €  ˆ­ ­    ¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡ 

  š ¢ €€   – ­       £       

    “  ­     ‚ us ut ‰      ‚†   ‡€ ‚ ‘­‡ € “— ‰   ƒ Þar her  ‘   € Œ    €“   €  da(r) hier  …  



Maxi Krause     



         

            

                ­ 

€     ­ 

€    

‚ƒ„ …   † ƒ      ‡  

  ˆ‰Š‹  Œˆ‰Š† „Ž  ‘’“ „ ­” “  “ ’    „  ’ “•­   ”    †‘  ana þo1 ’  ­   †   ‘’    –  ­—˜• †  … ™š† €   ‘’   ›   ‘   …”“’ †††  “†­‘’† “ †” 

   ›    ††† afar þamma1­ — ““ 

† “ ­” “   “’ ›„‘ •“   ” “ “ˆ‰Š–  —­ —˜•œ ’€    “’    Ž  ž      ‘’  “    ’ “     ›    “  “ †‘  ‘’  

† “   Ž   ’

• “  †‘  Ÿ “    “   uta “’  ‘       “­   ›    “  “ †‘ ­ ‘’ ”“ › ‘’’inn ‹’ ­ Ÿ˜•œ„€   ‘’›  †    ™  ­‘’     ’    “ … ’  us†††   “   ’   ‘ ­ ‘’ „“  “    † ’  ’Œ ¡  ­   “’  Ž ž    ‘’ “    ’“    ›   “ “ †‘ ‘’ 

† “ Ž inrohsn •þis gudjins Ÿ “   “  “’ us ‘ ut      “­   ›    “  “ †‘ ­ ‘’ ”“ ¢ › ‘’’

 ‹’ ­ Ÿ˜•œ„€   — ‘’  “   † ††† “­  þar ‘ “• ‘’  þaþroh us††† “ ¡ ­— • ‘  ˜„ ­£’ † † €



— ¤ ’‡  †       ‡   ¥ ž¦’  ¦’  ¦’     ‚    — † 

  – ’  ¦’’  „     …    … ­  ¢      †§ †    …   † …         ’  ¦’ 

¨ ­  ¦’   ƒ„ … ¦’ ‚  ž¦’ › ¢ „     ¦’  ƒ„ …’„ †’† ¦’   ¦’ ¢   ¦’     ¦’        ©©©©©©©©©©©©©©©©©©©©©

¤

  …† ††      „š’ † 

 ›­  

       ¦’      ’   ž     ¦’­ ›

 ƒ„ … ¦’   ¦’ … „ …     „† ›     ¢ › þarjainar ›     

 

Textverknüpfung im Gotischen anhand spatialer Koreferenz

 







         

 

     

     ­

    €



‚ƒ„…†‡ˆ‰Šˆ ‹     ŒŠ Ž ŠŽ ‘Ž „   in þo sweina1’in þo1 ˆŽ

“ Š      ‡ˆ ˆˆ  ‡  sweina ’   ”Š •  ‹ ’  –  —”Š˜’  ”Š in     ”Š™ ”Š‹’š‡› ”Šˆ œ”Š’‡• ”Šin      †ˆˆ  Žhindar marein’ Š Ž Ž˜ jainarŒ ’  ŒŠ ŽŽ••‘ Œ  –    Ž ’   Œ    ˆ• ŽžŠ’ Ÿˆ „‹†‡”Šnicht spezifizierendes ¡   Ÿ¢¡ ˜  Œ ‡ƒ€ ‘Ž „ˆˆˆ in þo wiþrawairþon haim’ Ž‡innˆˆˆ ˆ †  ˆ’Ÿ¢¡£­’ƒ€  Ÿ¢ˆŠ in das gegenüberliegende Dorf’   † Š’ hineinˆŠ’  ¤ †Š• ¢¡   ŒŠ‘‡Ž’Ž˜ † ’ŒŠˆŽinnŠŒ ˆ  inswnagogeinŒŠ Ž ˆˆ˜ £ ’     Ÿ¢¡ŒŠ“ŒŸ¢¡’us þizaieiusŒŠŽ  ’Ÿ¢¡£ ’  ­  ŽŠ  ’˜Ž¥Ž–  Žˆ†Š ŒŠusŒus alh • Ž ŽŠŒ  ’ŒŠŸ¢¡ €  ŒŠŽŠ˜Ž’usŒutusþizai baurg“’­ 

¦  ˆ  ”Š †  ‡ˆ ˆˆ   –††‡§•  †˜¨‡˜ ˜Š … • ‹ ”Š‰†Š ”Š¨‡ˆ     „   ƒ ŒŠ ˜  Œ ‡‘ŽŠ„ˆˆˆ Žˆ’ŒŠˆŽ ˆ‘     ˜   „ ˆˆˆ  † Ž’   Žþadei innˆŽ’ ‘Ž  ŽŠ˜†Œ©Ž  ‘ŽŽ„Ÿ¢¡“ ’ ©ª Š Ÿ…      ‹ ’š‡› ”Šˆ  œ ”Š  ¡ ««««««««««««««««««««« 

‰  ‡ˆ ˆˆ    †›Š ˆ ˜’        ”Š   Š

Maxi Krause   þishvaduhþadei     



 ­€‚ƒ„…­†‡ˆ‰ ††Š ‹ŒŽŒ‘ Œ ’‘‹Œ †afduat…

“

”††

•†–‚ŒŠ†‰  Ž  •Œ  —˜  ™      †  ƒ  Ž †  š  ƒŒš†ˆ† š ›†œ•ˆ‰ —–ˆ™‰ ‚ ‚  žŒŸ ƒ†  ­†„–þarhidre†††‰ ƒ­† 



“  af Ÿ             ¡  af¢šŸ ¡¢£™

ˆ¤



¥¥¥¥¥¥¥¥¥¥¥¥¥¥¥¥¥¥¥¥¥ 

ˆ š €“ƒ¦ ’ • ™ Ž†  •Š  ˆŒ  —…  ‹† †š š Ž§Œ‰ †ŽŽ˜Šš‰ Œ   ‹Œ   † – š† ‰ ŽŸŒŒš—



 

Textverknüpfung im Gotischen anhand spatialer Koreferenz

 afar            

   afar    



 ana                    

 ana  ­­€



 at ‚                       ­         at at  ƒ „  ­              

  …  †‡ˆ‰  ‡ˆ‰Š      at   ‡‹  Œ Ž …   ‘     Œ   ’  Œ  ‰      “… Š     

    …   

at     “‚

” Œ at•  du  

 bi –         Š    … bi       „



‚ du‡•  at-‰         …     ‡ˆ‰             ‡ˆ‰‡ˆ‰ 

   ————————————————————— 

˜Œ•   …Œ™š…­’  ‹     Œ  Œ› Œ   …  Œ  ™…Œ …  œ  ž š  ˜

  … …  Ÿ        Œ ¡     Œ    ˜       ž   ina 

Maxi Krause                                  at du                 

                     du at  ­        € ‚ƒ „  … †   ‡  ˆ            ‰  duat   Š   ‹              du  Š    ‚„ †duat     Š€ 



Œ  faura Œ        ˆ           faura      ‰     ‚Ž†‘ Š  ‚    „  ’    †  ‚“ ”‡‡  • ­‰” –  —†  ‡      ˜‚Ž†  faura      ‚Ž†



Œ fram   „     ˆ‚Ž†Œ‚Ž†™                ‚Ž†        fram   ˆ    



Œ inn  ‚Ž†   š           “    ˆ   ˆ  ›              ‡inn       ‡ inn    Œ               ˆ  œœœœœœœœœœœœœœœœœœœœœ

in manageins ” ‰    ž 



 

Textverknüpfung im Gotischen anhand spatialer Koreferenz 

  hrot         

     ­ 

­ inn €‚ ‚ ƒ„ 

…   ƒ    †  ƒ  ƒ ‚  ‡„  ‡‡  

ˆƒ þairh ‡    ‰ ŠŠ‚    ‚   ­      ‰    †     

 Š‚þairh ‹ƒŒ† 



ˆƒƒ ufar  ‡ƒ  „  Ž    ‚­‚       ‘ ­          ‚   ‚   ­  ‚     Ž‡ ­  ‚­ Š­  ‰ 

 ‚Š’ƒ  €ufar ­   “ƒ 



ˆƒ„ us ‡„  „ ­  Š­  ‰Ž  ­‚  ”„‡    ‚   €  ‚ „ˆ   us ‚   ‚­ ‚   “ „ˆ  ‡  ƒ   €‚Žƒ† ­   €€­   €­Ž„ ­     €€­   ­‚   ­  us

   “ƒˆ„ 

…   ƒƒ  

ˆƒ ut ‡‡     ­ ‰­ ­  ut­   ­ ‚ ƒ  



Maxi Krause 



  

                      ­ €      ‚  ƒ   ƒ  „­ …                         ­‚ƒ     † ‡ƒ ˆ ƒ „‰ Š ƒ ‹afafaratbiþairh ufar usŒ   ƒŠ   Š    ‹anadu framinn utŒ­ …    Ž       ‹  innŒ‘ Ž     ­’  ’       ‹ƒ ­ƒ ‰ ‹“Œ‹”Œ‹•Œ ‹•ŒŒ­ ’† ’ ƒ ƒ „­’     ˆ  ‰    ƒ  Š  ‹ entrersortirŒ­  €Šƒ  ‹  ƒ Œ–‰ „  „ – 

 —’   —’   ¤’  



  

¤’  

 

˜™‘‚„‘



£™€’‹Œ„ £™€˜‡

 ’™’‡ ‘‚€„   ’‡ ‚€ ’‡ ‚„ ‚€¥‚„ ‚€¥‚„   ‘’™  ‘’ 

 š›œž‘ŽŸ‹™¡Œ‘€¢€ šœž‘ŽŸ‹™¡Œ‘€¢€ šƒœ„ š¦œ š¦œ‘ § š›¤œ‹ŽŸ‰Œ¥ 

 š›¤œ¥ 



 ­•–Š  ¡ ‚ ƒ

 … †     ¡ƒ   

™ƒ ”‹ ¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨ 

’ ©   ª « ˆ    ­ ‚  ¬                    ®  ƒ€                    ¬      ‹ ƒ…Œ †ƒ‹‰

”

 

Textverknüpfung im Gotischen anhand spatialer Koreferenz

                                    ­         €         d(a) hinher                ‚       hineinƒdarin „­         

 …†    …là ‡  €               ƒ        ˆ             

‰    €  ˆ            €       Š          Š    „

‹  ˆ   Œ  Ž „  ‘‡’‘ “ ­    ” „ •„ –„ Ž  „ —  ”   ˜„„ ™ „

Š  ” Œ šŽ   ››™ “— — „›„–„  „ˆ  —    ­ –‘ „ ”† ŽŽ „ ››  “Š‚  ˆ

 „™„–„ˆ „ —ŽŽ „ ›‘› “…Š‚  ˆ„™„–„ˆ šŒ „   …‚  ‘‡   “ ˆœ  ž  ‰ ‚   œ     ž„ Ÿ     œ „™€„Š “–       Ÿ  ¡  œŠ ¢¢¢ … £   „   …‚  ‘‡‡¤ “ ­  ˆ‰      ¥      —  „ ¢ “ ˆ

  ›‘¦‘„   …‚  ››’  “ Œ         ¥ § ¢ “  …  š …œ   œ Ž „ “€Œ   ˆ    Œ   ˆ‰ ‚   £  „  „   • ‘¦™„  …‚ ››’ “¨   ­–©ª„¢ “ˆ

 ™¤¦™ ¤„   …‚  ›‘› “ ­        —       „ ¢ “ ˆ Ž ¡ Ž „ “¥       ˆ      „” š ˜«„¬   ˆ   ‘ ‘¦‘™‡„ ®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®

  Œ      innana      Œ   utaþro ƒ                „€      ”            –

 ˆ  „ ­                   £

         ¥      „   € „ ›‘™“¯™™¤¯™‡„ „ ‡ €     ‚   ‚    ci-„

Maxi Krause                     ­€         ‚‚‚ ƒ„ …         † ­€        ‚ ‡ ˆ€€‰Š‹ ŒŽ­Ž‘ ’ˆ   “Ž  ‘  ‰”  •­–’Ž­ —˜ Ž  ‘  Ž ™ Ž Œ€ ‘˜ ’ Ž“  —˜   “ . ’’­š “ˆ€‰‰





Die pragmatische Funktion des altenglischen þ-Morphems im „Beowulf“



  

                          ­€     ‚   ƒ   ƒ   „…ƒ‚  †        ‡‡‡ ˆ       „   ‚ ƒ   ‰   þ‰Š  ƒ  ‹ Œ   † Ž         ‰    ‘ †’ ‰“    ‚             „

  ‚  ” “‰   ˆ   ‚     ‚ “þ- •      †    ƒ –to- –so-† ˆ“† ˆ  ”   „

 ” ‘ †     ” “ • —˜ —†    “ † ™ Žš— ‚‰   ›‰› œ     žœ  —‘  — Ÿ  —‘         ¡ se       ’ þes ——     ’       ¢š   š    £¢˜ —€‡‡¤™€ £

         “ “

  ”   ”’ ‰  ¥ ¦     ” ‚  §• “¨ ©  ‰   •    ˆ“ ¥    †ž“ ‰  ˆ“ ˜ —    ƒ    ”      • “ ƒ  ”   ” “      þ-© “ ‚    “            ‚      ªªªªªªªªªªªªªªªªªªªªª 

      „   †       “ 

 ˆ   ‹   «€¬¤«€  †             … “      ¢© ‘ ®€™‡£˜ —¢®®£    

 

 

Die pragmatische Funktion des altenglischen þ im „Beowulf“

          þ                   

     þ                  se      ­€‚ƒ„ ‚…    

      †‡ ˆ ‰Š

                       ‹  Œ        

              †          

    Ž    ‰    ‰      Š       ˆ  

    Œ       ‘ †  †‡ ’        “       ”    •s­se   seo…      Žþ               ”   “     Ž     †   –      Š ’Œ  se  ‚——      þ-Ž    Œ        ˜     †       “  ˆ þ   Œ                 Š                  

        ™ “  ‹   ­——š„ ›…      se    œ                ”           †  ‹ 

   ž    Œ         –      „  ™ Œ  ž –        se         ™    ™   Ž   ™    †Œ„ æfter ðam uuælraese ­›‚…  Ÿ    ˆ¡þone uuælræs ­—…Ÿ‰ ˆ¡  Š        „ Ymb þæs helmes hrôf ­——… Ÿ  ž   ¡ ¢     †„uhthlem þone­——š…Ÿ‘   “ ¡  uuælhlem þone ­€€… Ÿ     Š ¡      £££££££££££££££££££££ 

 ”     ­€‚ƒ„ ›… Œ   ‹  Š    ­——›„ šƒ…       Œ

 „¤    ¥ Œse



Thérèse Robin

   þ-         ond he þa forðgesceaft/forgyteþ ond forgymeþ        ­ €‚ƒ­  €„  „þa geogoðe…†€‚ƒ‡ „ ˆ€ ­  ‰  †Š‹ ˆŒˆ ‰  ‹  

ˆŒˆ†€ƒŽ‘    Œ †  ­ „ˆac se uuonna hrefn ’“  ­ ˆ ”‚ƒ       ­    

 ‹ 



•ƒ– „ ˆ € ˆ ‰   ”Œ ƒ„ƒ   Œ    —­  ˆ­  ˆ mid þam maðmum’……  ˜ ‚ƒ— ­se uuyrm’“ƒƒŽ ‚ se ðeodkyning ’““  ‰™  š™‚  ­      Œ   ˆ   

 —­ “   Hrothgar5ƒ — „­ › Œ­ œ ž­  Œˆ Œˆƒ„ƒ „­ Heorot6Œ þæt (heal)reced Ÿ…‚Œ to þæm goldsele ¡Ÿ    ‚ ƒƒ — š     ‰­ › ­  ¢ †  ­ ™ Œ „ ˆ ƒ—š ­  ž­ ƒ — £ ¤  ­         ­ ˆ­    †  se gôda Ÿž‚Œ se aglæca ¥‚Œˆƒ„ƒ„ ˆ› Œ ž  ­ ƒ œ ˆ   €  ‰  › ƒ  ˆ ­Œ ­    ­      ˆ ða banhus “  ‰ ­  ‚Œ ˆ   „ ˆ ¦­   ˆƒ § ­   ™ ­     ­  ‘  ­ ­ „­ ˆse grimma gæst’

 ž‚  to sele þam hean ŸŸ    Œ   ‚ƒ —   › ­  œ      ¨ ˆ   œ€  › Œˆ ­ ”  ƒ — ­   ƒŽ †  ›    Œ—  †  — Œ ˆ ­  ­  ˆŒ   ¥    —

    ­     —    † ˆƒ —ˆ    ˆ  £ ¤   †­ Œ­ 

 



©©©©©©©©©©©©©©©©©©©©© 

 ‘­         † œ      š  ‰  ˆ­     œ Œ  ˆ  ¥ ‘      ƒ “  ——­ Œˆ­ „ ˆ€ Œ„ ˆ™Œ„ ˆƒ   —‰™—€ƒ ¡  —‹ ˜  ƒ

 

Die pragmatische Funktion des altenglischen þ im „Beowulf“  âlêdon þâ lêofne þêoden 



     

  lêofne þêoden        ­ €    ­‚ ƒ  ­     „      … ­       † €‡   ˆ‰   ˆ­ Š ‰  leof leodcyning longe þrage



 ‹  „Œ   hludne in healle ; þaer uuæs hearpan suueg, suuutol sang scopes

 Ž‘€    Ž ­   ˆ  ’“’”

†•–   —  ‡ €    Š  cuuæð þæt se Aelmihtiga eorðan uuorh(te)   ‡ †  ­ “’‰

 †    —  €      Ž ­­   ‡  ­     ˜       ƒ‚ ­    ‡   ƒ        ­    ™   €š ‹  ­—   ­ƒ 

‰‰  ›˜     † se €    ˜   ›˜  š …  œ ’ŒŠ ‰             ›šžšŠ   se,   Ÿ þe            š€  se þe.  Ÿ  þe     ­š­   €   “  Ÿ ˜  þu    ›˜ šŠ  ¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡ ž

 ¢      £›š¤š        ˜  ›š    ¥



Thérèse Robin  þær ðe bið manna þearf

    

                       ­    € ‚ƒ „ … †   ‡ ˆ ‰Š ˆ ‹ŒŽhê þæs frôfre gebâd uuêox under uuolcnum, uueorðmyndum þâh

 „†    ‘…­  ’ ‰“ 

‰ ‹ŒŽ uuaes to faest on þam. þa waes eaþfynde þe him elles hwaer Gerumlicor raeste [sohte],

‚ ”„  ‚•    ‚‚‹  Ž  ‰“ 

      ‚     …   ‘  †  ƒ    ­ ­  ƒ    –  — ­   ‚    €ƒ ‚ †€ ‰–€     þ- …­ ‘ €  — þa    ‚–˜™  š› — þ- –…“™ …    …­     ­  –”  ­‚‡  ‚  ’‚…     se  „ ‚­  ” ‚‚   ­–’  ‚    Š   þanon untydras ealle onuuocon eotenas ond ylfe ond orcneas suuylce gigantas þa uuið Gode uuunnon lange þrage ; he him ðæs lean forgeald

€•œ‘  ’†œ‡   ’‡ …  ž  

“

Ÿ

¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡

 ðe   þe    ¢˜­ ‰­” £“ ž” ‰ “ ‰”    ™ ‚   ›  ˜ › ”        ‚ ‚  ‚ ” ‚­  ˜ …  ­•    ¢ ” ‚      … „ ­   …     ”   … …œ ’     ­          quot ... to  ¤  ž ”  ”˜ ™ –     „der ... der



 

Die pragmatische Funktion des altenglischen þ im „Beowulf“

                                                ­                             €       ‚ƒ „…††…‡ ˆ‰ˆŠ  ‹ Œ   ­       Ž  ‘   ’   “…  €“  €“        ‘       ‘       ”  €“ ‘     “     þ-       „… Š    ……    se-þe ‡ „†Š •–—Sægde sê þe cûþe frumsceaft fîra feorran reccan

˜•–—     ™ ’”š ›„†œ†…Š

€   se    

            ­          €þe  ’     €  ‡ „…Š •–—fela þæra uuæs uuera ond uuifa, þe þæt uuinreced gestsele gyredon (…). 

˜   ’      ž   ‹  ›„††Ÿœ††Š

   þe              „Ÿ† ŽŠ…Ÿ‡ „……Š suuylce oncyþðe ealle gebette inuuidsorge þe hie ær drugon

˜ ¡ ¢       ›„‰ˆœ‰ˆ…Š

£££££££££££££££££££££ …

 ‚ Ž­ …††…Ž¤  ‘  Ž   ­        ¥     ž        ”         ”  ‘                     ’ ƒ   ž         š  ­      …Ÿ  ¥  €  ­   ¦  ­   Ø . þe  . ……



Thérèse Robin

 se   þe       

       ­ €‚ƒ Heo þa fæhðe uuræc, þe þu gystran niht Grendel cuuealdest

„€‚ƒ…†‡  ˆ‰ Š‹ ŒŒŒŽŒŒ­

‘   þe ’…         ’   “    Š‘…   ”  ’…   ‰ Œ­ forþon þe he ne uþe þæt ænig oðer man æfre mærða þon ma middangeardes gehedde under heofenum þonne he sylfa

„“• “†‡  –‹ —˜ŒŽ—˜—­

ˆ ™š Œ       † †  – ›   ’œ …’  þær ‘   ’ž—Ÿ ­“ —˜Ÿ ­   ­ þær æt hyde stôd hringedstefna isig ond utfus, æþelinges fær

„–’ Š   ” ‹Œ ŽŒŒ­

–­’  æt hyde… 

 ¡‡¡ (þær uuæs/is­ —­ beaga bryttan on bearm scipes mærne be mæste. þær uuæs madma fela of feoruuegum, frætuua gelæded

„ 

 Ÿ†•‘ ’ † ’  ”   ‘ 

‹Œ—ŽŒž­

       ’  “    ›  – › ¢­ ðær me uuið laðum licsyrce min heard hondlocen, helpe gefremede

£££££££££££££££££££££ Œ

„Ž   ”     –‹——˜Ž——­

 ™š ¤ž¥¢­¦œ þe §š¨

 

Die pragmatische Funktion des altenglischen þ im „Beowulf“

                                ­  € ‚ƒ„  „   ‚     „  ƒ„   „    ƒ …ƒ †  …  „„     ‡     ‡        ƒ„  ˆ  ‰ ‚„ „ „   ‰ ‚„  ƒ„     Š„ ‚ uuunnon  ‹ ŒŽ‘ ’“”ðær fram sylle medubenc monig mine gefræge golde geregnad, ðær ða graman uuunnon

• ‚–   ­   —„  –     € ˜ ŒŽŽ™šŽŽŽ‘

þ ›  ‰ œ ™‚                ž     ­    †  ƒ„   ­     

Ÿ þis ‚þisþ-  -s(i) Œ›¡ ¢™‹ £‘  „    ‚ œ  Š      ­  Š  se ‚ „ Œ¤ ­‘     œ ‹ Œ£‘ þâ ic wîde gefrægn weorc gebannan manigre mæg þe geond þisne middangeard folcstede frætwan.

  —„   œ ‚  Š— œ  Š—  ˜ŒŽšŽ¥‘

 ‰   þisne middangeard „     †  ‚  †   ‡   ‡ ƒ  ‚  ‹ ¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦ 

 €  ‚ „  ­     ƒ„    „   …   ž        ™  ‰  •§‚ —Š ¨ …       … ‚ „ƒ—   ‡ ž „



Thérèse Robin  on ðyssum uuindagum

  

þis  þis is þæt is ­€­‚       ƒ „        € … € †€ ­‡ ƒþes 

­ˆ‚ €­€ „  ‰Š‹ŒŽ„   „

  ‘  ‘   ­­ ­       ­­ ­ ‘‚ ‰ ’ ƒ…“” •Ž–‡ þes  †—­‡ „ ­ †€  ˜—„ ™†€ ­ƒ



ƒ þ‚ š€    þ-    ­ ˜      ‡ „ ™­ŠŽþâþæt, oð-ðæt (= bis), þenden ›währendþanon, þyder, forþam deswegen, weilþeahauch wenn, obwohlþonne, syðþan, þy.  þ‚  œ ž       ‡  ‹ „ ™        €   € ‚ ƒ  ˆ        ’   ‰    ‚  Ÿ­ƒ    þe  ­ ž ’   ˆ­‡ ‹„ ™ €­ˆ­‚    oþðe (oderƒ   ‡  €ƒ         ­ƒ ¡  ž    Ÿ ­ € ˜ €   ¢Š­  „  € —  £ž — € ‚ ƒ

  ­ žþ‚†  ƒ †¤ ‡¥¦ š­Ž¡¢  þ-  ‡¦¡      €  € ¤ ‡¥   š‚ —­  „ ‡ ‡ ¦ €     š      ‡    ž š     ­  š—­ ¦

 

Die pragmatische Funktion des altenglischen þ im „Beowulf“

se+þe                    ­ þâ se ellengæst earfoðlîce þrâge ge þolode, sê þe in þystrum bâd, þæt hê dôgora gehuuâm drêam gehyrde hlûdne in healle

€   ‚      ƒ„ … †  ‡ˆ‰Š‹‰Œ

Ž  ‘’       þe     “        ”  sê  þe  •se (ellengæst).... sê þe …     se  se ellengaest     –       ” •  € —         ˜   … ™  ”  þæm ahlæcan ŠŠ€

 ” ˆ †‘   “Grendel•š  þæm heahsele Š› €  ‡ˆ         ‡ •  ‘      ’     ‡       … • œ ž Ÿ  ¡ †  • ‚ …‘  ™   …     ’    ’  •      ¡ †  ‚      

 „¢  •     ”ƒ   •‘•        se £”ƒ £    ¤ uuæs se grimma gæst grendel haten

€ ¥¥ Ÿˆ¤­ 

   gemunde tha se goda mæg Higelaces

‚   ‡¦  ˆ›§‰

         š    ”’’ se goda, mæg Higelaces,   ’’se goda mæg¤Š. ž†    ’’   • ”’’   ’’’•¥   ”  • ¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨ ¤Š

¡  • ˜©’¤ŒŒ¤‹Ž‰›•



Thérèse Robin

       se Aelmihtiga              ­

 ­ €    uht-helm þone‚€   ƒ €­  ƒ„    …‚†    € ­ ‡ˆ    €      ‰   ­  Š     ‹ ˆ ­       Š  † Œ  †   Ž†   ‘    ’   †“  ­Ž €   ­‹       þone synscaðan”Š †•…–se modega mæg Hygelaces ”†•…—– þæt uuinreced ”  † —   ˜  „­      ™    ‹      .     ­       ƒ  ‡    †   Ž      šƒ ‰   ƒ€  „   € ‹  †  ­ † ­     — Eart þu se Beouuulf se þe uuið Brecan wunne on sidne sæ ymb sund flite ?

‘€†    ƒ† der   ™  

 › œž‚

Ÿ­  †  se ­ † ­   € ˆ      Š­     †    ¡    ¢     £  ƒ   €Š   ¡    ¢   €ˆ   Œ ¤  ƒƒ £  ƒ      ‡€  ƒ¥   ‡€ ƒƒ    ¦™    ƒ­    š       ƒ  ‰     ƒ   €       † €   †§ š      ¨©ª he on holme uuæs sundes þe sænra ðe hyne suuylt fornam

‚¨©ª ™ † 

†   †  Œ    «…—€ž…—œ

 Ž€   §  ­ se      £   ­     þone deorestan …— ‘  € ’         £   se uuæs Hroþgare hæleþa leofost …œ ‘  ¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬ …‚

‡“®ƒ ……ž‰  ¯°  ®   ƒƒþa aeþelingas—”ƒ   †þa faehþe‚”    ¦ †ƒ ¦®ƒ Ecgtheow’  ƒ  ¥ ƒ’    þa madmas þe þu me sealdest …•‰ƒ ƒ     ƒ   þone magan—¯” ±

 

Die pragmatische Funktion des altenglischen þ im „Beowulf“

                          se snella sunu UUonredes  ­ €   ‚ ƒ „       se secg huuata …†‡­ €   ˆ    „      ‰ ŠŠse snellaƒ ‰ ŠŠsunu Uuonredes ƒƒ‹Œ ˆ Ž  ‘ ’  “     ‰ ŠŠ          Ž”  ŠŠ‚ƒ• –  ‘    —ƒ huuata ‰ ŠŠ€ ƒ˜™‚ ƒse secg  ˆ Ž  huuata   š “    ƒ 

ˆ    ›œ se   ‘      •“       •Œ“ ƒž Ÿ¡Œ“Š 

 se ŠƒŒ            Œ se            Š ‚      € ƒ˜      ƒŠ   ¢ þe    Œ £ ‰¤‘ ¥¦     ¥¦          „  þ-¢ ƒ  ‚ ƒ   Œ   „   € ƒ˜ “        ž Ÿ¡¤    Œ     ƒ    ƒ„þ-¢  ‚    ‘    Œ       ‰  §“    ¤ ‰   ŒŠŠ    ƒ“  “   £      ‘     ƒ   þ”Œ    ƒ¡ Œþis‹Bruc ðisses beages  ­€  ­       ƒ  “   ‘Š ond þisses hrægles neot  ­€ ‰    ¥         Š       „þ-¢      „  ƒ se  ƒ¨  •  ‘Š©­ƒ  ‹ 





Thérèse Robin  ða uuæs Heregar dead, min yldra mæg unlifigende bearn Healfdenes ; se uuæs betera ðonne ic 

 

        ­ €

‚ƒ „se…    † ‡ˆ‰Š† ƒ „ se  ‚      ‹…   Œ Ž‘’   “†  Œ † ƒ „þis‚    ‹…Œ  ’  ”Ž •…  •   ‰Š†–€€—˜—    se  anaphorique ou cataphorique‡Se  Š   ™š†† ††Š    ‡‰Š†–€€–—

ˆ†…   ƒ „ se    …   „ ‚   ›† „    ƒ †     „ „ œ  … ‡‚‚    ‚   ›† „se   ž  „‚„   ‚„  ‡‚Ÿ    ƒ „ž„ œ › ‡ ¡     ¢ ‹ › …     ‘ …         „   „ ‹ › … —   se uuæs moncynnes mægenes strengest on þæm dæge þysses lifes

   ¡ ¡   …£ œ –€ ­–€

‚    › •        ƒ †     •   …‡‡ ˆ  ‡‚•  … › Ž     ¤ ­   ¥   ¢‡–€­–€        

¢‡¦‡    † ˆ …‡ 

˜‡ ‚ƒ „ ‚„  ›   †     ‹       þŽ•   › …‹ ›Ž ‘ † Ž  „Ž  … ‡”  › …   •  ‡ œ         “     ƒ „  „     §  “   „  › … ‡ ‚  •   Ž

   “›    ‘ …        ¥ … Ž   ƒ „      „§ ‡ ‚ ¢         

 

Die pragmatische Funktion des altenglischen þ im „Beowulf“

                      þa  

     

      ­ €  ‚     ƒ      €„  …„    †‡  ˆ     €„ˆ  ‚­  ˆˆ   €‰ ­ €€ 

   Š  þa    ˆ‹ŒŽ‘’mit þære uuælfylle uuica neosan        ˆ “”•‹ ŒŽ–’þa uuæs on uhtan mid ærdæge   ˆ —    — ”•     Š  þa        ˆ„ ˆ   ––Ž‰ ˜™€’ŒššŒ›œšž ˆ  —‚•Ÿ¡  ŒŒ¢£  ‹ uuæs¡   þa  ¤€€ ¡  ¡ˆ„    ‹  com    ¡          geuuitan    ¡    ˆ      ¡         ˆ  ˆ„ ˆ ˜™€ € Œ ¥…€€¦  € ¡  þa ‚ 

Š   ¤ ˆ   ˆ  …  þa … þa   €  ‚  ˆ  — ˆ   ¤ ˆ       Š    €    € ˆ  ˆ   ˜™€  ˆ    ­    Š  þa  Œš      þ­­ ¡  ‹  þ­„    ¤€§˜    ’Ž¨• ©ª«Ne uuæs þæt uuyrd þa gen þæt he ma moste manna cynnes ðicgean ofer þa niht.

 ¤  ¥   ‰     „”’¨œ ›¨œ– •

‚   €¬‹ sein Š„   ®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®® Œ

‹ ˜™€’ŒššŒ›Ž•¯°€  §™ ™  €±

§™ €² Œš ‹  ˜™€ ’ŒššŒ› ¨¨• ¯°       €    €   þa,     € €€ ³£€™ þa”³ ª þa ”  suua … þaet, suuylc … suuylc´ €™ € €þaet²



Thérèse Robin  se uuæs fiftiges fotgemearces (se= se legdraca) lang on legere

    

 

      ­ € ‚þa uuæs/ þonne uuæs/ þær uuæs/ þæt uuæs,    ƒ   „  € … €„   †      ‡„    €ˆ  ˆ ‰‰    Š€‹  €€  Œ  Š    Ž€    ­    € ­ €…  € ‰ €   ‰ €Ž  ‘‰€‡ €     

         €€ƒ€  „ … €‘       Š  ’  ’€ Ž   €‰ Š ‘ … ­„€ €€‚   þeodnas mære þa ðæt þær dydon   •



„  Š €“ ’ ”  

  

 –     ˆ €   þ—Ž    €€€‚    Œ  þ—Ž   €        € Ž   *so/*to-   Š   ˜   ’ ™   €    €    „     … ­ Ž   €   ‘„ €   €  €š ‚š Ž€  €  €Š€‰    ‰ €  €… €   ›      Ž€Š      Œ     €  ‘„ …    €    ‘€  š  „   ‚    Š        „€   š …   ƒ €     …      Œ – „… €  Š Œ  Šœ    € ­ € ‹   € …   „ €      € †   €      ‰   ‘„ … € €  €ž ‘  ‰ €   ‰ € ‰ … €‰   ‘Œ –€š   €

    € ‡ €    Š €     € Œ –€    … € ‰  € Š €‰€… €  €    š€       €  Š„   € ‘‰ ˆ €    €Ÿ   € Œ        € Ž ™  ‹Ÿ‰ ™ € Ž    –€  „  …   ’   €     € † €    š  €    €  ˆ€   … ¡ ‹ Ÿ €     ‰— ¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢ 

š‘ € £•‚£¤…€‰    € ‘‚¥¦  §  ¦  ¨…

 

Die pragmatische Funktion des altenglischen þ im „Beowulf“

          ­€‚ ­ƒ„… †     † ‡

­  †       ‚ˆ‰Š‹ŒŽ‘„ ’ ƒ þ“    ‰   ” þ     €•“ ƒ€ oþþe, forðon, þonne, þeah, þær, ðy læs ðe, siþþan, ærþon, oþðæt. ”–ƒ‰  —  “      €  ˜  ”‡  “    —  ™  ƒ  ‰   ˆ‰ š      “š   ­    ”    BeowulfŠŒ      › ”  ƒ­      ‰          ƒ­  ƒ  ƒ   

œ ˜ž € ž ‚ŒŸŸŒ„ ‚ˆ „ ƒ     ¡  š ¡€  ƒ¢€ 

€š  £™   ¤€£‚ˆ „‚ŒŸŸ‘„ƒ   ¥šƒ  ¦   ”  ••  •    ” ¦    §  ƒ      ƒ    š      ™ €˜ž ¦ ” ­  

¨ € — © ‚ŒŸª‘„ ¨ ƒš       « ž ’’’ ¬   ®    «  ’ € £‰ • † ¤ • ¨ € £ ‚ˆ „   §«€¡˜…© “€Œ¯ŒŽ  € ‚ŒŸ°‘„“® ¨¡žž  Š “  ˜ž €ž‚ŒŸ°ª„“® 

¡ “  ˜ž €ž‚ŒŸŸŠ„”ž ƒ« ¡ž¡± ’€ ‰•”€¨‚ˆ „¨š “ ‚¨¡„€‹¯Ž‹   ²²²²²²²²²²²²²²²²²²²²² ŠŒ

ˆ‰ ‚ŒŸ°‹ Œ°„ ³¥   ¬ ¡  ® žƒ     ¡   ¡ƒ§ƒ‰   se þe³¡´€þætte (þæt + þe„³¡´€ ƒ ƒ €ž ´

Thérèse Robin



                             ­  ­   €   ‚      ‚    ‚   ƒ „ …†  ‡ ˆ   ‰Š    ‹ŒŠ…ŽŠ ‘’…†“” •–  — ‡ Ž ‡˜ –‡’’Ž   ƒ  — ™­‰  •  ˆ š›œš’š  ˜‡žˆ    Ž Ÿ œ ¡¢  ¡ £ ¡£ ¡£ ¡£     €ˆ ¤  ¥    †¦  ¦ ˆ £‹  ˆ˜‰¤Š¤˜™  ‰ˆ†Š Ž §¨™ˆ  ˆ©‹ § ”“›” ŽŸ¢ ¡¡ ¤  ¦   ™ ž¡Š  ˆ £ ¢  †­    ¦   ¦ ˆ   ‰¤  ‡  §¥ †­  ‰  Š‹¨ˆ  ‰¤ ‡¤¥  ¦§„ª•  ›ˆ’‰œ• •  –   œ’“  †©’           •      — ‡›œœ“šœ  †©’”‡­†­   •      — ‡›šœ“š›  †©’’   ‡« ©’š  † © ” Ž ‹      ¦         Ž Ÿ  ¦¤   ª  Ž  ¤  ‡ ¦ —   ‰ª¥  ˆ›“š  ¬’œ‹ ¥¨ ¤  ˆ ¦  •’’™‰ ‹ ®•–   ˆ    ­ Š  ˆ ‰ • ’šž Š  †­ž­ ‰§’œ‰     ‰†¯•€  ‡•ˆ °—     — š  ‡—  ˆ’ °  ­•– ‡

 ’’š•–    ‡

 š‰       Žƒ‚ ‡





Hapaxlegomena im Althochdeutschen unter dem Aspekt der historischen Pragmatik





                       ­         €       ‚­        ƒ   „  …†     ‡  €        ˆ ‰   ­         ƒ ƒ    ‡          ‰ €     ‚­           „  ˆ    Š       „   € „Š ‡                      ˆ                     €

    ‚­   ‹             €  †      ‚­  „               € „                 ƒ          € Œ   Ž       ‚­         Š† ‘’““”•”– —˜   ƒ  •      ‚­       ™     ƒ    š         Œ  ƒ             ›          ‚­    ™         œ   ­  „ Žˆ   ‚­ƒ   „ ž †…ƒ   ™    Œ  ‡   „   ˆ†

 

Hapaxlegomena im Althochdeutschen

             



   

          ­      

€    ­    ‚        ƒ  „    ­      ­   €    € …†  ­ ‡   ˆ               …    „ ˆ ­„­€ …­  ‡   ­€  ­     ‰­   ˆŠ

‹

Œ­    

ˆ       Œ     gâba Ž‰­€ ‰‘ ­ hylare ŽŒ ‘ ’…‚ „­     “€ ’…„ “€     ƒ „­    ”•  †     „‡  –   † —‹–˜­ †€†™—„š› œ— žŸ€      ‰ ­  ¡       ¢—  € œžG‡  H‡– ‰  ¡      ”      ƒ†    ¡ ¢™‹„ ‹— ­ €   —žˆ         ‰‡ ­  € „€       ­   ­     ‡     €­   „­     ‡  …           ƒ   „­€      



Maria Kozianka





       

                      iþ�               ­ giwentida€‚ ƒspira„…†ƒ‡ˆ‡ƒ‰ƒ Š‹­Œ  Žgiwenten€ ƒ „ƒ gilimpfida€ ƒ‘ƒconsequentia„…†ƒˆŠ ƒ’‡ƒ’

   ‹ ­Œ  ŽŽŽgilimpfan€ “ƒ „ƒ

 ”     †­ giwissida €  ƒ experimentum„ … †ƒ’ƒˆŠƒ   •–  — ‹ ­Œ giwis € ƒ  ƒ „ƒ guotida €…“ƒ “ … ƒ imbecillitas„ … †ƒ’ —ƒƒ —      ‹­Œ guot €ƒ “ƒ– „

 …– ’­ gidrâida€  ƒ˜ƒtornus„…†ƒ‡†Šƒ†ƒ™    Šš    ‹ ­Œ  Žgidrâen€ ƒ  „

™  –     ­“›         œ  �ria ­ gimach�ri €ƒ contionator?ƒ conciliator?„ …  ƒˆƒ†ˆ žPaŸ­Œ   ŽŽ gimachôn €ƒ ƒ  „ƒ hintarkêr�ri €– ƒ corruptor„ …  ƒ‡‰‡ƒ‰­Œ   Ž hintarkêren €  ƒ  „ƒ hût�ri€…ƒcoriarius„…’ƒ’‡ƒ ’ƒ –  †‹­Œihût€•ƒ„

 ›      an ­ gisacho€¡ ƒcausidicus„…• ‚ƒ¢ Šˆƒ †‹­Œ  Žgisachan € „

 ¡    gi¡– an  ˆ­ gihûso €•  ƒ ƒ contectalis„ƒ  €   •  £  „ … ƒ ’‡ƒˆƒ ’‹­Œahûs€• „ƒ girefo €  ƒ uterinus žfraterŸ„ƒ  €     ˜  „… ƒ’ —ƒ’—ƒ—‹­Œaref€ ˜ƒ…–„ƒ gitaverno €¤ ƒ ¤ ƒ …–ƒ cliens„ƒ  €          „ … ’ƒ†ƒ’ ƒ       † ‹ ƒ ­Œ  n taverna €‚  ƒ  „

 

Hapaxlegomena im Althochdeutschen

           gi                         �ri          ­    €    ‚    



 ƒ‚

„  ‚   …       † ‡    ƒ      

ˆ ‡‚            ƒ     „   ‰‚      Š ‹ Œ  Ž‘Ž’    “ ”•‘     hernia     –gil— ˜ ™     Œ         i  �    ‡  gil g�l      €    š

  ›          œ             ‚  gil  ˜ ™      œ ‚ œ   ˜™     „    „      œ          Ashgill     œ  ž Ÿ       „   ›       ¡�ila  ¡��la       l    ›     ¡�eh1i¢¡�ih1˜ ‚ ™  

   £   ‚ ‡   œ    ¡��la¡�ila ƒ       „    ‚ £        ¡��la ¤›    ¡�eh1iló  ‡¤         ƒ         £  ¡�ila    ‚       ¡�ih1-ló ¥— ¡�i-h1ló  ¦§     

Maria Kozianka



                 i ­h1€  ‚ l   ƒ  „  …   †            ‡ ˆ  ‰       Š�i-ló  ‰    †      ‰     Š�eh1iló ‹ Š�eiló   ‰       Œ„  Žˆ †  ‘ ‰ˆ ‡     ’‘ ˆ †  

“ ‰   ‰   ‰” ‰    ‰  „•­ –“—–“–˜ “™   €„ hinkust ƒ    …     psittacus     š ­€ hincust psitachus avis Indiae loquens totus viridis sed gutture Puniceus›hincustœž   ‡     Ÿ

ƒ„„•psittacus  sitach ­ sitih€         – ™    sitikust  sitikust ”us¡ hinkust¡ t ’     bâbest bâbst ›ž Ÿ   t    bâbes •  ­ ¢—“š £¤– ƒ  ¥—€   hinkust  ‡     ‘  †     ­avis€ indicus › ­‡ €Ÿ   ‡ ˆ‰ Šhindikush„    Hib�r�  Ib�r� › Ÿ  hulcus  ulcus ›Ÿ ­gl. Sommer/ Pfister 1977: § 113)„   ‡     ¦      ‡  ˜    ‡ §§      “ ™       ˜   “ ™ …   ‡    t  … lussam  t   lustsam geislich   geistlich¦ƒ hinkust   „           ƒ‡ ˆ

 

Hapaxlegomena im Althochdeutschen

 

                   ­€     ‚ kuol  ƒ    pompa   „   …†…‡   ƒ  „   ˆ‰   Š­€  kuol ‹‡Œ‚  �nŽ… guollîchî ‘’  “  gloria dignitas” • ‡– …Œ ­——Š   ˜    …“Žˆ ™š—Š ­€  Ž Š­­€  ›œ‚­žŸŠ€ guol     „           ¡• ¢  …Œ Œ 

ƒŒ  •£  ‡ … ‡ ¤g�laŽ ‘’  ”  Ž    guol ƒ  ¢     ¢ Gol-modus         ¢        Gôl-purchGôl-trut Gôl-wald „    „   ˆ  Colias  ‡  Œ         … ‡ ¤g�laŽ    „  –   cŽ…    ‡ g       Žs   ‹   Colias ŒGolia¥  Žja‡ ƒ¢      ‹    g�lŽ ‡gl. Tiefenbach, BNF 21 [1986]: 35; Wagner, BNF 24 [1989]:113–115) ˜      Œ œ        …ƒ‡  Œ  „   guol   ¦ Ž   guol  –    –£“ƒ    or-gol ‘…  ” ˜ –£ orŽƒ  urŽirŽˆ  ˆ       guol   ¤g�laŽ ‡ “ ‹ galan   ¢  ˜   …¢       –   ‡  Œ 1982: 600) 

 “ “   ƒŽ  ¥ ¢     ƒŠ  ‚ ‡    hirseth          “ ˜ ˆ       ™    ­† §Ž   Œ¨£  §  € • ¢ €  hisperius €  ‚  ­  ƒ    ª

  

›      ©       

  



Maria Kozianka            

     

  

   

    ­€‚ƒ„ ­ 

€    … †  rotougo ‡ † ˆ‰Š†   krebuz ‡‹Š   Œ … †  gruntila‡‚Ž†‚Ž † ‘Š† ‡ ‚…Š†  ’ ‰ “     …  ””    •–il�-ƒ ” ‚“hirseth …ƒ — ˜ „    ˜  ‰ †     ™ “”Ž… ƒ €“  „   ŒŒ†Œ –  hirseth … •hirseht ƒ€ –  š “‰  ™”  th ”Ž ht   ƒ …Ž   ›

  „†  ”Ž­  › lioht‡™Š kneht‡€†‹†‹Š naht‡ŸŠ

­ ­ ­

lioth ‚ƒ † †­lieth†‚ƒ † †lith† kneth‚ƒ † † ƒ  †œž”† nath‚ƒ †  † †

reht‡†¡Š

­

reth‚ƒ¢††¢œ†¢££†ƒ

¤ … •hirseht † š Œ”Ž Ž  ‰  „   †   •hirseht           ””–eht†” ”– ”   ƒ •–i�ta–•–a�ta–•–u�ta– ”   ‡¥  ŒŠ – Ž“ƒ       hirs†  ‰”   ¥   hiruz ‡Šƒ •hirseht Œ˜     ¦“  ‡ †    ‚Œ¥Šƒ€„   ”Ž…“‰ Œ  Ž ƒ —…† Ž  ‹”†ƒ„ƒ – groppe‡ †‚Šƒ€„    ¥– ˜ ‹‰””˜ “‹”ƒ € ””–eht–aht–oht  ƒ„ƒhoveraht ‡“ Š† ‡  ‰“ Š†  hovar‡‰“Š  ”  o– ”  ””†  hornoht ‡ ‰Š  horn ‡Š   ‹””  ””ƒ

 

Hapaxlegomena im Althochdeutschen

                      gruntila             ­  spizza€­      ‚   ­ ƒ      skero     ƒ skerran    skero  €  „  



…

 ­     ‚ †­‡                    ˆ € ˆ ‚      ‰  ˆ ‚  ­            Š  €­‚        ‹‚     ‚ ˆ g�l   hinkustŒ­ guolŒ ‹      Ž ˆ   g�l    ‘   ‚                 ‚  ’   ˆ  “‚hinkust    ­        ‰    ‰ ‚    ‰    ­ Œ   ­ ”kuol•     ˆ  ‚ Œ      €­‚  ‰ guol   –  Š      hirseth    Ž Ž      „       ˆ—˜„‡™  †­‡     ‚˜– 



Maria Kozianka



                  ­ 

€ ‚ ƒ„… †‡‡†‚ˆ      ‰ ‚ˆ  Š ‚‹   ƒˆ Œ €ŽŒ   …‘ Š ’ “ ­  ” ˆ•… … ‰  ‰…‘„ŽŽ‚–‹ ƒ—‹   “‹ ˜  ƒ„…   ™Š š‹    ›œž‹  …  ”  †     † ’Ÿ‹ ‚…  Œœ “‰ ¡‰œ ¢‰‘Œ  €ˆ ›œž‹ € ‚…€ €£” †‡‡ƒ„… ‚ — –…  ‘–‘Œ‹‘‘™  ”   ­¤…„ €£” † ŒŽ   …  † “‹ˆ– ‚ ¡„‹   †‡‡¥ ™‹ ¡Š‹ Ž„ £Œ ” ˆ  †‡‡­ ‚    ‚Š œŒ   …–œ‹ Œƒˆ ‰   ‚  ­ ’£… “  ™ˆ”    … €  “ ˆ£   Žœˆ    € ­ ‚ˆ ……  ”  ™ˆ   … ‹’ ƒ¦§ ‡‚ œ„…   œŒŠ ‹   œ   …   …‹¨œ”ƒ„…£ ’ˆ…         ˆ‹  ¡‹  ¢ ‰ ŠŒ›ˆ›“†©­ ƒ›… ƒ  §‰ŠŒ›ˆ ›“†­˜©¥





Was der Tempusgebrauch im mittelhochdeutschen Versepos über „Historische Mündlichkeit“ (nicht) erzählt

        ­

 €  ‚  ƒ  ‚ 

  „…  † ‚   …       ‡ …ƒˆ ‰ƒ Š‹­

   Œ … …ƒ Ž  „€  ‚  ƒ†  ‘ …    ’ “‡    “ ‡  ”‘ •“    ‡     – — “  ˜˜˜˜˜˜˜˜˜˜˜˜˜˜˜˜˜˜˜˜˜ 

 ™ƒ š    ™“ „€  ‚  ƒ†ƒ       ‘   “ Žˆ“  Œ … …ƒ Ž    Ž ‘   ‚         “ “     “ …  ˆˆ ›   œž ›Ž  ‰ “   Ÿž ƒ   ¡ž ƒ ‰›Ž    ­ˆ ¢ ‘   ‡

 Ž    ”“…  €    ‚  ƒ  „ƒ•    … ‘  †  ‡       ™ ƒ        ‘  ›•  ¢

… ““  ‘ƒ ™  £ ‘   š Žˆ —  ›Ž  ‰ “   Ÿ ¤­          – ‘ —  Ž     ™     ƒ ‘ ‡  ƒ  ƒ ­ ”•   – ‘

   ˆ¢  €  …—    ™   £   £   Ž ‘

­         €  ‚  ƒ‡     ¥    

  ¦  “   „‡  † Žˆ „ † ”“…    ‡

 Žˆ ›Ž  ‰ƒ   œ§Š­ˆ



Was der Tempusgebrauch im mhd. Versepos (nicht) erzählt

                              ­ € ‚ ƒ„„…† ‡ˆ‰ŠƒŠ‹ŒŽ‘   ’                  “      ˆ”     ”     € ‚ ‚‚ • ƒ„„Š‰…† ‡† ƒ„„–‹ŒŽ  ­     ”  —   

           ‘ —         ˜™                 €ˆ‡•   ‰ŠŠ‹ ƒšŒ‚ ’ ›    ’   ™   ”  €• ƒ„„Š‰šŒ        œ ‚ ž                  Ÿ        —¡ ¢     ˆ”

    Ž             ­—    —   —          € ‚ ‚‚ £ ‡¤ ‰ŠŠ…• ƒ„„ŠŽƒ„„Š‰‰…ˆ‡•  ‰ŠŠ‹ƒ„Œ‚ ’   ž       Ž        —  ˜—    ¢— ˜   ˆ”    Ž  —      ˜                          ”™    Ž   Ž Ž      ‚ ˜     and, then, thusŽ ‚       ™€¥ ƒ„¦‰Œ‚€ˆ‡•  ‰ŠŠ‹ƒ„Œ

§    Ž          ™   ­ —   Ž¢ ˆ 

­”    ™ ˜ —   ™™€ƒ„„ƒŒŽˆ      ˜  — ‚­—  —ˆ    ˆ”   Žˆ  ˜   €ƒŒ   — ˆ”  ˆ    Ž    ™    €• ƒ„„Š‰ƒŒ €ƒŒ un alls man zer tavel sass­¨©ˆ, so chumpt­¨© ain ritter und spricht­¨©

ªœ     ˆ Ž ¨«

€œ •  Ž‰š…  ¤  ƒ„ƒƒƒ‰‹Œ 

Sonja Zeman







nun alls der ritter durch jens thor chumpt,      so springt ein verwappeneter ritter hervür   und sprach  

                     

   ­€  ‚ƒ„…€ †  ‡ˆ‰

Š  ‹  ŒŽ      ‹ ŒŒ  ­‹ ‘  ‹€ €  ’           “ ‹  Ž     ‹       ‘    ” ‘Œ Œ    • €–  ‹— —— ˜  ‡™š…    ‡™… › ‡™ˆ…œ  ‡™‰…  ‘‡‡‡‡ˆ…‘ ˆššˆ‹—ž  ‹ˆ ˆ

So he – you know, when we started off, he takes this cue stick that he put together there, and he puts it on the side and he takes one of those solid cue sticks. I said, “What are you doing that for?” He says, “Can’t use this on the break.” He says, “This is only for delicate shots.” ž  ‹›‡™ˆƒƒ

Ÿ‹         –  €    ‹ Ž    “ ‹  Ž           ¡  ‹     ‹    ‹  ŒŽ‹ ’   ‘    †     ”  ‘ ‚   Œ          Ž  ‚€– —“ € ‹       ‹      ‹ € ‹  Ÿ‹     

Ž   €ŒŒ     ›–   ‹  – €          –¢ • ‹  ¡  ‘     ’  Ž    ž ‹‹‹ ‹ ”  ‘     ‘   ’  Œ    › Œ  ‘  ‹  Œ  Œ           ‹   ›    ¡ ‹  ‹ ŒŒ   Œ  €  Œ‘   ”  ‘ ‚ ž €‹‹  €  ‘—“    “  ’ €‹   £ Œ € – ‚    ”  ‘ ‚    ‹     ” ’ ‹‘  ¡  ‘   Ž     Œ¤    †‹ˆšššœ’ Ž   ‘ ˆšš    –   £‹ ˆšƒ     Ž  £Ž‹   ­      Œ  Ž ‹Œ    ‚ Š ‘  £Ž €‹ ’    ‹—†‹ˆšššˆ€– ‹—¥   Œ†  ‹     Œ   Ž  Œ    ‹   Œ ¥ –     ŒŽ Œ ‘    ”  ‘ ‚   Œ‹    Œ‹ ‘  ž ‘  ‹ ‹ ¦  ‹       ‘     ŒŽ    Œ ”           ‘     ž €‹ ¥ –  €  ‹ ŒŒ ’  ­‹ ‘ ‘ ¡   ‘   ‹  —    



Was der Tempusgebrauch im mhd. Versepos (nicht) erzählt



             

           ­    € 

      ‚    ƒ „…†  †‡ ˆ†„†  †‰ ‡  †Š    ‡­ ‡ ‚ƒ    ‹       †    †  ‡ € ƒ            Œ… ‡  †‡„     ƒ   Žƒ‡‡‘ ‡ ‡‘‹     …       ’   “ ”      ƒ    †‡ †  ‡ƒ ­•– • ‡——  ˜ … ‘     … †‡ †  …    ‘‡ ’ ‹  ‡“  Š ‡    ­

‹  Š    ˜  ‹ …

€„ƒ  ƒ  †‡ƒ ƒ†   †  …  

 ­†‡™†    ƒ  –   ‡Ž ‹   š ›”

­†‡   ƒ†‡ †   œ   œ „        ž‡    … „ 

     ‡  ‘  ” 

die gebruoder hântŸ¡”†š†Ž¢dir vil getân††  zwei lant nam”ž†Ž¢dir Lähelîn

£­ Š‹    ƒ   ¤…š    š  ¥

†Ž¤¦„„ †——§ ¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨ 

 ¤ Š…     ž‡     ‘ ‡ ‘ suln„wellen müezen©  ‘‹  ª  †  ƒ  ¤——¦™› ”   Š ‡   €  …         –  … ‘   €    –   ƒš  –——„——    ­Š   †‡’“ ˜    – ¤… ƒ „ „   ‚† Š 

Sonja Zeman



           ­  € ‚  ­  ƒ   „……†   ‚      ‡­    ˆ‰   Š‹ ŒŽ  ‘     ­        ’    “            „……†Œ ”•† 

                –  —  ‚˜  —™  ­š  ‡› ‹  Œ–    ‚ 

   

  œ  ž ˜  ž˜Ÿ    Ÿ       Common Ground       ¡   ¢•„•Œ„„£„„ ¤ž‘

  ž˜ ›    ‘

 ¥’     ’         š   

        —   „……•¦ ­   §¨¢••„© ““Ÿ      Œ€Ÿ  ž˜     –ž                ’      ª „…¤Œ†    “



    

 ‡   ‹      “  

   —

 ­

«    ¬®  ¯   ¬£  ¯     ‚  ­  š     –™ ­ °°°°°°°°°°°°°°°°°°°°° Ž

 ƒ  ¢••Œ”  ¦“ “ ’š ±  — ’  ¤  –  ­      ž ‡› ‹ ›   Œ’  ­—     ‚˜   ’  …¤ ²         €  ‚˜  ¥  ¢•„•    –      š  “               ¡   ª         ™         ¢•„•Œ ¢¢     “ „…¢ŽŒ ” •…¨  – „……Œ„ŽŽ      –Ÿ ž˜’     

    ž  ¢••ŽŒ ¤…

 “           ‘‘      — 

 



Was der Tempusgebrauch im mhd. Versepos (nicht) erzählt

                                                ­€ €   ­      ‚€ƒƒƒ„…†‡ˆ‰        Š €       €   ƒ‹     ‹Œ Ž‘   dô ’   “          ”    then€•€‚€ƒ– …††…‰ƒ—         €      –˜ € ” ‹ –   €ƒ‚ˆ‰ ‚ˆ‰

des wurdenƒ™ šƒ Œ›Š sie dô vil frô. des endes kêrten™ šƒ Œ›Š sie dô unde sigelten™ šƒ Œ›Š in ein habe. ir anker sie dô wurfen™ šƒ Œ›Š abe: guoten grunt sie funden™ šƒ Œ›Š. do gesâhen ™ šƒ Œ›Š sie an den stunden ein hêrlîche burc stân, diu was žŸƒ™–‘ƒ Œ›Š al umbevân mit einer guoten miure.

’‹Ž  ƒ • ƒ —   ‘‘ƒ ‹    œ‚ ‰ƒ ‹  ­ƒ“

‚”¡¡¢‡£¡¡…¤‰

œ                ‚ˆ‰€    ƒ Œ Ž    ¥   €    ‚€ƒ Ž  ¦…††¡§ ¡¢¢™‰   €  ¨€© ƒ—ž       –  €     € ‹   €    ‚ˆ‰”€ ¢ ‚ƒƒ   § S  Œ   …†ˆ‡‰      €  ƒ—‚ˆ‰  Œ –     story worldƒ‹”      € ƒ ƒ ª         ”  €Œ   ƒ”   Œ‹dô  ƒ ƒ •   ƒ ‹       ‘ €Ž     ” €¢ ƒ œ            € ”      

Sonja Zeman



                                            ­   € an disen stunden‚ƒ „ …  † ‡    ƒ    ­    ˆ   

ich hân‰Š‹Œ Ž‘’  an disen stunden uns einen list ervunden‘‘ daz uns niht bezzer darf wesen.

‚“   ”     ­ ­   

„

•–Œ—–Œ˜Œ

‰      ‘…  ­              ƒ™ ƒ “‡  

 ‰   ”    … ƒ   †

      ˜š ­ ‘         ƒ     

   ƒ    †         

           › … ƒ œ  ž€ƒ” Ÿœ¡• ¢ 

 ‘…ƒ    ‘   ­­ ˆ  ƒ           

 

  ‘…ƒ         £­ ­ ˆ           

der künic entran¤ Ž‘’€ vil kûme. er spranc¤ Ž‘’€ von sînem rûme vil snelle über eine banc. in dûht¤ Ž‘’€ diu wîle gar ze lanc.  in ein kappellen er entran¤ Ž‘’€ der phalzgrâve sîn man wart¤ Ž‘’€ des râtes vil unfrô. der herzoge sluoc¤ Ž‘’€ im dô  einen alsô swinden slac daz er vil smæhelîche lac¤ Ž‘’€. daz houbet verre von ihm spranc¤ Ž‘’€.

‚œ†¥      ‘

    “ ™     † œ‘  ”    ¦ § œ•          

 …    † ­   „

•Œ¢¨¤—Œ¢¤

“          ‘…        ‰   ž Ÿœ        ‰ ¡”   ¢¤­       …

  

     œƒ œƒ    ¢¤ˆ–   £ ‘  ƒ ­    ˆœ ‰  ‘   ˜…  

  

      › …         ©   ­    

  ˆ ªªªªªªªªªªªªªªªªªªªªª ˜

 «  ©         ­ ­ © außersprachliche  … ­      “sprachlichenœ   ƒ  

 

  ”  ©   ­ ­      





Was der Tempusgebrauch im mhd. Versepos (nicht) erzählt     

du hâst dich selben geaffet, daz du sô vil hâst geklaffet und hâst mit worten getobet, daz du dich hôher hâst gelobet, denne iht in der werlde sî.

                      ­       €     ‚

ƒ „    …  †‡ˆ‰†Š†

      €  

     ‹   Œ           Ž‘‘                          ’ ‘‹     “    ”     Œ         Œ   ’  ‹ ’        ’•  ‹Œ     ‡–   €   „ —    €  ˜ ‡–

die gebruoder hânt‡ dir vil getân˜  zwei lant nam‡ƒ dir Lähelîn disen ritter unt den vetern dîn ze tjostern sluoc‡ƒ Orilus. der liez‡ƒouch mich in jâmer sus.  mir diende‡ƒân alle schande dirre vürste von dîm lande: dô zôch‡ƒ mich dîn muoter.

• ™    ˜ š€›Œ    ›Œ   

   “

   Ž  š€‹ ‘            ™‹ œ        …™     ›  ˜    œ

 ‚

š†Š†ž‰†‡

      ­Ÿ  ƒ—   

  ‡–       ‹     Œ             €   €  €       ƒ‘ €     ‘‹           ˜Œ     ‹ Œ    

   “    ‹   €    …       ‘   ¡   Œ         ¢  £ €  ¤ ‘ ’

 ’‹                 Œ           ƒ‹ ‹    €    ” ‘      €  

     Œ     ‹   ’    ¥’¥     Œ    ‹  ™‹™     ™  ‘       ‘   £‘   ‹   ‹ ‹™‘  ‰¦ †§ž˜ˆ‰ ˆŠ¨ †§©ˆ˜†‡©’†‡§¨›  ˜‡žž ‰„ €  Š˜ ƒ ‘                „ €  Š˜ž

“              Œ            ’     “ €      ƒ‘     ‹       †˜    ‹  ‘ Œ ‘‘     ’‹     £        ¡     ‹    ‹    Ž       ’  ¢ ‹   ¤  ‹               ‹ ’ ‘   ›‹  ’           “          ’    ‘   €  Ž  “         ’ Œ    Œ     ‹    ’    „ —    Œ‹ 

Sonja Zeman



                                                       ­€  ‚ ƒ „…†‡ˆ 





‰ Š ‹ Š  ‹

 Œ         Ž     ‘ ­‰  ’   ‰   Œ  ‰­ ‘     ­  Œ ‰ Ž       ­               ‰    “  ‘        ‚”ˆ•– •‚”–ˆ — ‰ ­ ˜ ™   Œ  ’   š      ­   Œ   ­       ­    ›          œ    ­ž  

œ’ ›   Ÿ      ­   ¡       ‰   ƒ™­ ¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢ Ÿ

 ‰    Ž  ’› ž  Œ  ­ š   › ž              £                   ‘š ­‘ ­   ‚ „…†…ˆ



Was der Tempusgebrauch im mhd. Versepos (nicht) erzählt

                               ­          €      €‚       ƒ‚ „          …     €       †‡       ‚   ˆ   ‰      …Š€‚ ‹   Œ‚  ‚ …   Ž ‘  Ž  ‘             †      Œ    ’“          ‚     ”‚‚ •ˆ    Œ‚   ‚     ‚’    €‚      ”     …     ’   ƒ‚  ˆ      ‚          ‹ ’     €    €‚         –     Œ  ‚    ­    ”‚ — ­   ˜        €      … ­   ˆ … –” —™­      ‚  † ‚ ‚    ‹‰       š …    €‚‚        ­   ’‚‚  ­ ‚  ‚ €‚             ‹       †      ­  Š                     ‚   ‚‚       ˆ    ”    ‰  ‡‚ “  – ›  œžŸ—…’‚‚ ­   ‚     ¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡ š

 ¢           ˆ       „    „        ˜      ­   ’  £¤  œœž   ‚  €   € ” †  ‚       ‹ ’        ›      €‡ ‚   ¥            €‚   €‡ ‚ ‚   ¦   Œ ‚  ˆ                …   ‹‰€‡ ‚€     ¦ ‰    …  ­  „

 ¦         ‚      †      ­      Œ    –›  œžŸ …‚‚     †     ­ —

Sonja Zeman



               



            

  

                 ­        €‚ƒ„  ­…†‡ˆ‰Š



 ‹         Œ  Œ 

            Ž                            Œ    ƒ… ‘Š‰ ƒ… ‘Š un alls man zer tavel sass’“Ž, so chumpt’“– ain ritter und spricht’“–

”•       Ž   ’

—

ƒ•˜ ‰™š  ›œ   ž …†……‰…Š

  Œ         Ÿ      –             

 Œ   ƒ   ˜¡

„  ­…†‡ˆŠ  Œ



  ž    ™  ž ›  ™‹Œ  ›    …¢             š 

         ‰ –       £   ™‹ Œ  ›     ƒ   ‹  ¢…¢ ˜  ‹Œ       ž   š

 Š           –             –   Ž     

          ƒ¤  ¢…¢‰ …¥Š    ‹  ™‹  Œ  ›   

   ‹ƒ š ¢¢¢œ  ¢¢ˆœ– …†ˆ…œ¤  ¢…¢‰…¥Š  ¡    ž       „

    ƒ–   ¢¢‰ ¥¥¦…Š   ˜Œ       ž        ‹   ƒ§  …†ˆ‰ ¦œ–  ¢¢¢‰ˆŠ    ‹ž            ž      ™   ­  ­    ›ƒ¤  ¢…¢‰…¥¢Š  • ž       Œ

  ™ 

›™ ›     ¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨ …¢

 •    

           ž            ©

  ™‹›                      ™‹ ›˜  ˜ ƒ  …†¥‰ª‡†‡Š



Was der Tempusgebrauch im mhd. Versepos (nicht) erzählt

              

                               ­€€‚ƒ  „        …     †   ­€€‡ˆ ‰      …           ‰         … ‰    Š‹‹­Œ Žˆ     

‘  ’      ‰      “ ­€ŠŽ ˆ†    ”  

           †             •      –      —    ˜ ™  ‰                  †      …     š     ”    Š‹‡­ƒ ‰    Š‹‹Šƒ ‰  Š‹‹ŠŒ‡‡›‡‹ˆ           …  ”œ     ž—  ­€ŠŠŒ ˆ        …              …ˆ   ‘   ” …

    ……†              Ÿ    

 ‰    Œ            ‘        ŠŽ¡   ¢ “   £       Š¤ ¡        ™  Š‹Š­Œ Š­ƒ ™  Š‹­Œ ¥ ¤‹¤ƒ  Š‹‹ŽŒ¥‘Š‚‡ƒ  ­€€Œ¥‘Žˆ˜”     †              —       †…  Š‹¤¤Œ­‚ƒ  Š‹‹‡Œ¥Ž€‚ˆ    ŠŠ †       ”   †   …      Ÿ              …          ¦• ‘   “ ­€Š­ˆ     ¢ …      ‡ˆŒ ‡ˆ



Der valscheite widersaz kêrtŽ‘£¨©¦ ûf der huofslege craz. sîn scheiden dan daz riuwetŽ‘£¨©‘ mich. alrêrst nu âventiurtŽ‘£¨©‘ ez sich. 

§ ‰  ¦    “     ‘ ‰    Ÿ £   † ª

†¨“­‹Š›ˆ

˜ ™‡ˆ                             £    ««««««««««««««««««««« ŠŠ

  †      £       ¨              œ     ­€€           ‘            ­€€Œ¥‘Žˆ

Sonja Zeman



                      

                           ­­ €    ‚ ƒ„ …†‡ 

nû lât Terramêren rîten: hoeret wie die êrsten strîten. sîn helfe kumt ŒŽ ‘Œ in doch zue fruo. 

ˆ‰ Š„ ‹   ƒ   

’“

…”•–– —‡  …­‡ Now lat hem rede, and torneŒŽ ‘Œ˜ we anon  To Pandarus, ™š

ˆ‰   

     “

…› œ­œ žŸ œ­­ „  ‡

‚ …†œ¡„ ¢ —†—‡           £        ¤ £   ƒ   ¤€ ƒ  

   ¥   €  ‚ ƒ        Œ £ ¤œ  

Œ†‚  ‚ ƒ„ ¦ ¦  §   ƒ       ƒ ƒ Š   ¨    …Œ†„‡

§         €                  ”      …‡        Œƒ ƒ ƒƒ €              ’    … ‡ € Ž                     Ÿ        ƒ ƒƒ  ©          ª   ‚ Ÿ ‹     Ÿ       Š©  

 ’ …‡…œ‡„ …‡ nu herre Môrolt, der ist ŒŽ ‘Œ tôt.

ˆ‰§“

…Š•ŒŠ†—‡ …œ‡ nu Tristan der istª« ŒŽ ‘Œ ze hûse kommen   

ˆ‰Š   

¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬ œ

 Œ£¤  Š£ ¤ 





Was der Tempusgebrauch im mhd. Versepos (nicht) erzählt    

unwizzende, alse ir habet vernomen      und wânde doch ellende sîn.           

   ­€        ­‚ƒ   „  ƒ   …    € †  ‡  ‚       …€  ƒ    ˆ   ‰    ­€   ­‚ƒ        Š€ ŠŠ ‹ŠŒ Ž über …€  ‚‚ ‘’ŠŠ  ­€   ­€        “    ŠŠ   ƒ      ‘ƒ  Š  ”          ‘ƒ    Š   ”•   ‚–     ‘ƒ      €   € †  …€    “ „——˜™˜˜  ”   ­€­€  Ž   €     ‚  Ž  ˆ    ‚    ‹Œ  ‹‚‚­  Œ  ƒ„  €ƒ    –  ­Šƒ         †€   ­€    …       šƒ  ‚–     Š€ŠŠ   ­€   ­‚ƒ    ƒ  ‚–       ‹ŠŒ   de dicto-Ž  über  ‡   …    †  ›  ‚  ­‚ƒ  ­€  Ž     › ‚ ­€   Ž‚‚ € ‹ˆœ ƒ Œ  ƒ ™­€ ­‚ƒ    ž      ‡ ƒ  “ƒ     ‚œ   œ Ÿ€ Š Š  ‘ ‡ ‚œ ­€ Ÿ ‚‚ƒ    š  ‰   ‚ ‘ ƒ    ­

œƒ‚œ ‘ ­€    €   “ š       ‘  ‰ 

  ­€ ”      €   …€ Š      Š  ¡   ‰  ”      ‚œ  Ž         ”      “¢    … ƒ    ­€‰   ™Ž   ‚  ƒ  Ž  £££££££££££££££££££££ 

 ‘¤       Ÿ€†˜ ¤    ‹›ŠŒ ‹…€ Œ†      ¥ƒ   ‘ ƒ † ˜         ­  ‹¦Š  Œ‹¤ Š  Œ          ‘ƒ   ¤   ‚ ”        ‚‚¤          ˆƒ    Ž      ƒ    ƒ  ¦     Š     ƒ•

Sonja Zeman



                    ­€‚ƒ  „…  †       ‡         ˆ ‰ „     Š„­‹ŒˆŽ‘  ­‹‹­ˆ€‹­’€‹‘ ‡     ˆ ’Œ‚               “    ‘    Œ‚      ”   •       „ – ‡ ‡   ‘† ­ ‚‰    —„„     „ ‰    ­€  

€  „ ˆ”˜…  • ”™•   ”‡•   –„š  ›  œž  „    as they were spokenœž ­‹‹ ˆŸŸ‘ ™‚ 

‰ ¡ ¢   ˜       ¢    ¡£  ›„ Š¤… … ¢         „       ”     £„ •­‹‹ ˆ€‚¥‰    ¢ „ „¦ ”… ¢ „• ¡ ¢ ˜  „  ¢  ‰  £     ¡    ¡£“                  ¢               §  ¢       ”‡• …        ”˜…  •  „     ˆ ‰ „„  „  ”˜…  • „     … „…ˆ   ¡    §   ¢      „  ¢   ¤„›          ‰   ‰ ¨   ”˜…  •                 „   ¢   –  ©    …  „… ¢



Was der Tempusgebrauch im mhd. Versepos (nicht) erzählt

    

          

              

                      ­€€‚ƒ „„… † 

 ‡ ˆ…‰Š  ‹               Œ   †    Žˆ Ž‰ †  ‘ Žˆ        

  ’

    “      ‰ Š        

    Ž     “ †Œ ˆ‰‰      ”•     –    ‘  ’

   †ŠŽ    ˆ     ‘‰Š Š      ”    Ž   Ž         “  Ž     Ž ‰ — ˜‚­™… ”        †   ˆ Š  š ’

        “

   

    

      ­„‰ ›  

  œ —Ž ž ‰ Ÿ ‹   ¡  †  Ž‰   ˆ   š       ‘    ‡   •‰ Š ”   Ž †   ˆ   

  ”“  ¢   ‘‰    ’

   Š     “  Ž  †   ˆ            ”    † ˆ•‰    ‰œ 

 £¡¤œ‘ £“¥“£‰œ

 £¦šœ¦   Ž £‰œ 

 £Œ¥ Œ £œŽ£žœ  £œ ŸŸ£§¨œ£§¨ œ£§¥§£œ £œ £‚¥   © ‰



Sonja Zeman





                                  ­  € ‚­ƒ„…    ‚      † ‡ˆ‰   ­  ‡ŠŠŠ ‹­Œ  ˆ  ­Ž    ‘    ‰ ’…      ­  €‡ ‹­‹  “…      ‹       ‹”     ­     ­   ‡ŠŠ€ „††  „…       „            • – ‘‘ ‰ ‘ —  ‘  ‘˜  ‘€™š ‘„… ‘› Š   … ‡œŽ ‡Š€žŸ

†    „•‡ŠŠ¡Ÿ ‹ –‰–  ‹” ¢‰ ‰   Œ – ‡ŠŠ¡ž‡¡£™Šž  „‘˜  ˜š •‡ŠŠ€Ÿ ‚ˆ   Œ   ‚ˆ  ‰    –ˆ        ‚  ‰      “ ƒ  ˆ  ‘‚  –  ¤¢  ‘ Ž  •Ÿ•‡ŠŠ¥Ÿ “   ˆ Œ  ‹  ‚ ”   – ˆ ”€¥œŠ£‡ŠŠŠ‹     ‘†   ”•‡ŠŠ™Ÿ † …˜  ˜     ’•€‡žŸ Œ ¦ ”   Œ   Œ „  „…    •€€‡Ÿ Œ    ‚ˆ ˆ – ¦˜  …‰    …§  ¦  † š•€¥Ÿ ‚       “        …    ‘¨•‹–    †   €Ÿ ˜   •€¥Ÿ –     ¦…  –   –  ˜   ˜ … •‡Š€ŠŸ ”–  ”– – …‚     ’‹ ‰    ¨‘† Œ ©‘  •‡ŠŠŠŸ ˜   …  Œ ©•Ÿ ‹  –   †  …– ‘¨™¡œ£žŠ€ Œ  •€Ÿ ƒ‚… Ž    Œ   …‰       ‚…… “ª •“ª “     ‰  ™Ÿ  ­ ‚ • Ÿ •€™Ÿ       “   ‹  •   “     Œ €‡Ÿ    •€Š Ÿ ‹     ¦    –…   …   †    •€ŠŸ ‹ Œ  … Ž   –  ¥œ€£™ 





Was der Tempusgebrauch im mhd. Versepos (nicht) erzählt

                 ­€ ‚ ­  ­ƒ „…       †    ‡ˆ‰…Š‹  †Œ Ž ‘  ’“Ž ’ € ƒ€    „ ‰  ” …  …  ˆ •–—–…  †

˜™“Ž˜  € ƒ€  ‘       š…         ›…… ’’’Ž ’ €ƒ€‘˜  •ˆ…•œ ž ˆ

˜˜˜ Ž˜Ÿ „„ ™™‚ ˜’ ¡¢‰£„¤• „„ƒ „… œ¥¡…›¦§‘’… ™“„¦… Ÿ‘‘ŽŸ‘  „¦ „… 

 • ‰£   ƒ ž ‰¨ … †…‰…©¡  „…”‘ ©…–† ­¦  ‚ ­€  „  “   „ ‰  ‰…   ­€  „ „…  „ … ‰…      š…  ‚‰˜Ž˜Ÿ ­ž¦ ’ Œ„ª« ¦ š… ›…‘“ ˜˜Ž“‘ ­€  „ ‘  „ …   ›……  ›… © ‘“  ŸŽ ™ œ‡¦‘Ÿ ž¦ˆ•‡ž… œ€ ‰  ™    ƒ  š †     ›…… Ÿ ˜Ž“’ œ¬…… ‘  ‰‰‰ ›……™“‘“Ž““‘ œ‰‚–¬‘

‡® ž‚ˆ”€ œ •š€…‰€€€•„ ¦…ž£…… “  ›¦¬ Ÿ ‰……¡ –† ›š¦‘ €€•…ƒ•ž‚ˆ ”€›…““  ›… œ§ ž  “’  ¯¦  ¦ ‰£  –¦  °ž ‘ „€ ›­€‘    •±„…   ›……šž‚ˆ”€˜™“Ž˜˜ –¦ š€  ’Ÿ  ¯¦  ¦…  … ¡¦ haben ² ‰  ¦³ ž£… › “ Ž ™ ‰„   ƒ€‘Ÿ¯¦¦‰¬  …  ƒ  †  …¦… ®¦ ³¦… … € €…•€‘ 

Sonja Zeman





                     ­  €     ‚ƒ    €„ …  †ƒƒ €‡     ˆ     ‰    Š ƒ €ƒ ‰   ƒ ‹   „ˆƒ€ Œ †   ƒ  ƒ  Ž    €  ‰‹  ‘ ’ “”ˆ•– ƒ   †—˜  ‰    ™   — €    ƒ      †  – ƒ    —„šŒ›œ ž Ÿ  › Ž‰‘ —‘– ƒ  Ÿ ƒ‰€   ¡ ’ —     ƒŠ ƒ ¢ ›Œ  Ž „ ƒ ”ˆ• € † ¢— ƒ‹ £ƒ   €  ‹›     † –ƒƒ Œœš €   ‹ ››   —… “   — …     ƒ    then     † ‰ ¤­“­­ ƒ     …      ¢„ ”  „     €   ƒ     ¥ ¦    … § œ— ›››œ™š € ‰ €  ¨€ˆ‘  † ­—  Š     ƒ     ƒ   —     „—ƒ  —   ›– ƒ   € „  Š›œ  € £ ™      … £ ƒ € ­ ›  © ƒ       Žƒ † €    ƒ„Œ œŒ   †“¡ ‰ €     —ƒ  ‚   ˆ  †    †“¡ ‰ €ƒ       ƒ ’ “”ˆ• —  Žƒ – ƒ  œ™š   †“­ —     ƒ †  ­“   †ƒ    ƒ ’ “”ˆ• ƒ ™œ™ €  ‹ … — ¢‰  ƒ  … € ‰‚ ’ “”ˆ •– ƒ  œ†—˜‰Œ ƒ Ž ‰ £Œ    —ƒ † –¢“‚ƒ„ƒ  ƒ ©…™œš ¨ £      – ˆ —   —     †  ¢   ƒ  ¥    £   Ž    — ““ˆˆˆ‰‰“ Œ™ ™“ƒ™ ‘‰Œ ‚    ›šŒ  — ’—  ‰‘  ‚  €  ƒ €—  –   š ‚”› £ £       Žƒ ”  ‹  ª €«   —  ¬ Š  ®    ª † —‰ ƒ  —  ‰ƒ  ¬    Š  ®     —„ ’ “”ˆ•€  – ƒ    ª€« … €     ƒ „ Š¨ƒƒ    ¯† ”  ‰ “€’“ £ ƒ – ƒ    ’„ “ ’  ‚ ƒ —  – ƒ   ’   €    — ““—   “šŒƒ™ ‘‰Œ Œœ





Was der Tempusgebrauch im mhd. Versepos (nicht) erzählt

                       ­ €  ‚ ‚ ƒ  „   …††‡…          €  ‚  ˆ   ƒ   €‰ Š‚  ‹ Œ ‹ ‚‚ Ž   ­    ˆ  ‘‡’ “   ƒ” • –       —  € “        ”  ˜  ™  ‹˜” š  Œ     ƒ  ‚ ‚ ƒ      …›‡’› ’ˆ  œ  ‚        €    ™    ‹   ž     –   „ ƒ     ­  ˜” Ÿˆœ†‡›

2. Sprache und Konfession





Fürstentestamente des Konfessionellen Zeitalters: Die Verpflichtung auf den „rechten“ Glauben

                                                       ­      

 €      ‚    ƒ„„…†‡  ˆ  ‡ ­€ 

     ‰    ‰   ­‰   Š             ­ ‹

  Œ           Œ    Ž    ‘ Œ ’ ­      “     ”  ‘ Œ          ‡ Œ     Œ ’   Œ    ‘ Œ ­  ­      ’

     

 Œ •    ”    

­   ‰­

  

 Œ

   ’  ‡

     –ŒŒ Œ‰            ˆ      ­   •       — Ž   ˜˜˜˜˜˜˜˜˜˜˜˜˜˜˜˜˜˜˜˜˜ 

        

  Œ        ™š‰ ‚ —ƒ„„Žƒ›†  Œ    ’      ‘  ­ ™ š‰ ’ ‚ Bürgertestamenten  PolitischenTestamenten† Œ€



 

Fürstentestamente des Konfessionellen Zeitalters

 

                     ­ €    ‚  ƒ       ‚

           „    ­      … ‚ ‚ ‚ † ‡ ˆ       ‰‚€ 

 Š‰‚ ˆ‡    €‹…      …  Œ  Ž  ƒ‘  

€   ˆ         ‹’ ‚ ‚ ‘  ‚   ’  ­ €‚ …   …’  …   “ ”  ‚ •  Œ  –‚ … ‚  ‚— ˜…™™š›œž  ”   … Ÿ  Ÿ  ­ ‚ Š ‚   ­   Œ  ‚   ˆ   † €  €  ‚  …       ­          ‚   † €     ˆ   ‰ “¡™   Confessio Augustana   ‚            … “““ †   ­     cuius regio, eius religio       ˆ –  ‘    ‚     — ˜… ™™š› œž Š  ˆ  …  …  Ÿ   ­ €           ˆ      ‡ ‘  ’‚ ­         Š     ˜ † ‚ ‚¢Ÿ £ž

Tim Krokowski



 

                    ­ €    ‚    ƒ  „…    † †ƒ   ‡    ˆ   ‰   Š          ‹  ‡Š ƒ   „… Œ      Ž     ‘„ ’  “    Ž”•‹  –——…˜           •      ™  ‹ƒ „š›  –——… –—œ†––ž   –——… —˜      „   Ž ‡Œ     Ÿ’„  ¡ ƒ  ˆ™ „€ Š ‡    ‡  Š         „    € „ƒ  „ “¢ „£  €„  ƒ ‹  ¤„Š   ¥•  ‹„š› –——…–—œ–˜ ‡ƒ ™     •  ˜›     ƒ ˆ¥€ „   „   ¦     „ ƒ    ­           ‹  Š¥  Š  •    Š  –——œ… ˜ „ „       ‰  Ž ‹ƒ ™§  ™  ‚   „ ‰      ¤„   Š …    „ ¥’ • ƒ         ˜ „ ™§   ¥’     Ÿ  Šƒ

       ™ Ÿ  „  ‹ ‚ „   ¥ – €¨    ƒ  Œƒ ¡   ’‡   „   „  ©            ‚  „   •   ‰ –——˜  ªªªªªªªªªªªªªªªªªªªªª –

 ­‰   „§ Ÿ © –œHausvertrag von Pavia Ÿ™§ 

 

Fürstentestamente des Konfessionellen Zeitalters

                                         ­  € ‚ ƒ„‚      ­ …€ƒ††„ ‚ ‡ ˆ‚€ƒ†‰„ ‚ ŠŠŠ‚€ƒ†‰†„ ‚ ‹  ˆ‚€ƒ†Œ‰„ ‚ ŽˆŠ‚€ƒ†‘„ ‚ ’“ Š‚€ƒ”•ƒ„ ‚ Šˆ‚€ƒ”‘–„ ‚  ˆ‚€ƒ”ƒ‘„ ‚  

‚ƒ—€˜‡ 

 ŠŽ  ‚        ‚ †‚‘‘‘ ‹   € Šˆ‚  ˆ‚  ‡  ˆ‚„         ‚ƒ‚‘‘‘‚‚–ƒ‚‘‘‘‹ €…ŠŠŠ‚„‚  ™             š    ’    “             ›             ‚Ž   › ‚ ‡ ˆ‚‹  ˆ‚’“  Š‚­™…ŠŠŠ‚ŽˆŠ‚   ™    “    ‚   Šˆ‚ ˆ‚  ˆ  ‡     œ  ™         ‚ž       Ÿ   ŸˆŠŠŠ‚

• ‡    ‹    ˆ ž ¡¢ ‚ž         ‡   ›  

Tim Krokowski



            

        

         ­   

    € ‚ƒ          „  ‚   …   

…­† ‡  ˆ  ‰ ƒ  Š  ‹  

  ‰  Œ  ƒ‹   ‰  ˆ     ‚         …    ‰ ƒ   Ž  Œ ­‹    ­  „‹ ‚‘’’““”“•–† ”   …”Ž 

 — ‹    ˜  ‚     

     ˆ   ™  š– Ž Œ ­  ‹      ‹    €    ˆ ‹                 

­           „‹ ‚ ‘’’ “›œ”“› …­ ‘’’ž† Ÿ     ‹     „‹     ‘’’‘† š   ‹    ‹   Ÿ­Ÿ

      Š   Š   Š   Š      …   Ÿ          ‹ ƒ   ¡  ƒ ¢Ÿ¡  ˆ   ‹ƒ     £ ¤¥¦wellen wir Jnen vnnsern Sönen allen sambt vnnd sonnder hiemit in rech= | tem ernnst vnnd aus ganntz Christlichem eyfer vätterlich auferlegt, be= | uolhen vnnd eingebunden haben¤¥¦ „‰ ‰š“‘•–“’†›

ŸŠ ˆ ‹     Š

§§§§§§§§§§§§§§§§§§§§§ –

 ‚„‘’’ž•œ† ˜          ‹š‹  ›  … Ž  

 

Fürstentestamente des Konfessionellen Zeitalters  wellen wir auch  vnnsern Söhnen al= | len sambt vnd sonnders, hie mit in rechtem ernst, vnd aus ganntz Christlichem Eifer, Vät= | terlich auferlegt, beuolchen vnnd eingebunden haben   

  Wiraus sonderbarer Vätterlichen lieb, trew vnnd sorgfalt billich nit vmbgehn khöndten | vnnd sollen, Vnnsern lieben Sohn, Erben vnnd Successorn hiemit treuhertzig vnd Vätterlich Zu= | erinnern vnnd Zuermah     

­ €‚ƒ „…­ †‡ƒ­ ˆ‡­ ‰‚ ‡ ­Š‹­‚­­­Œ‡Ž‘€‡ƒ  ­ ­ ­ ƒ  ­ ’ …­ ‡ ­ “”  †€‚ƒƒ‘‚­Ž‹­­‡ƒ‡€•‡‘€‹ˆ “–‡‡‰  zue noch merer | erclerung vnsers bestendigen Christlichen gemuts, So ermanen erJnnern vnd bit: | ten wir auch hiemit, vnsere hernach benante Eingesetzte Erben, Auch alle vnsere Vet: | tern, Frundt vnd bluetsuerwanten, vnd Jrer Liebden Erben vnd nachkomen, fruntlich | vetterlich, vnd als ein treuer Christlicher vatter, Jnsonderhait die Jhenige, die vnsere | verlassne Churfurstenthumb, Furstenthumb, land vnd leut, zu yder zeit besitzen, | verwallten vnd Regiren werden, Ersuchen auch vnsere von Gott beuolhene vnder: | thonen, angehörige vnd verwante, was wirden wesens oder stands die seyen, vnd der: | selben nachkomen, hiemit gnedigclich —˜ ™ 

š†€‚ƒŠ­  ermhanen, erinneren, vnnd bitten wir auch hie= | mit vnnsere geliebte Kinder, erben vnnd nachkhommen, freund= | lich, vnnd alß ein getrewer Vatter, Ersuchen auch vnnsere von Gott | beuolhene Vnderthanen, Angehörige, vnnd verwandte Rhät, Ambt= | leüth, sonnderlich vnnserer Vniuersitet, Schulen, vnnd Kirchen= | diener, wz wirden, wesens, oder Stands die seien, | vnnd derselben nachkhom[m]en, hiemit genedigklich—     

‹›‚­‰‡“‚œ‡­…ƒž‡  Alß wöllen wir | gleichsfalß, vnsere geliebte kinder, Erben vnd nachkhom[m]en, Alß der getrewe Vat= | ter hiemit freundlich errinnert vnd gebetten, Auch vnsere angehorige vnd | verwandte Räth, Vitzdomb, Ambtleutt, Vniuersitet, Kirchen vnd Schulen, Auch | vnsere vnderthanen, Jnn gemein, Wes Standts oder Würdens die seyen, ersucht, | vnd Jren LL. vnd Jnen, Jn Crafft Göttlichs beuelchs, mit allem ernst vnd Ey= | fer aufferlegtt vnd beuholen haben  —  ™ 

Š­ž…­an Cantzler Rathe Ambtleut vnnd Andere diener [sowie an] vnsere geliebte Sohne vnnd Erben, Auch Alle vnnd Jede | Dern Vormundere, vnser vnd derselben Großhoffmeister—   Ÿ —  Š­ ž  Žˆ ‡€ ­ ’…‹‡ƒ  „‹ƒ “‚  ­‡Ž‘€‡ƒ…  Darauff thun wir Sie die herrn Mitvor= | mundt vnd Vormünderin, vnd hernach gesetzte herrn Execu= | torn vnd Testamentarien, wie auch den geordneten der Pfalz | Administratorn gantz dienst freundtlich, Vetterlich vnd Zum | hochsten bitten— ™    

Tim Krokowski



                              ­€    ­€    €  ‚ƒ    „……†‡ … ­ ˆ‰ † …  …     …    †…    Š       ­€  ‹„  Œ Ž  ƒ  ­€ ‚ ‚ ƒ‚    €‘€ ‘‡ ’“„”••–—˜™š‚    ‚   …    …    › ›„ …­€   ‚   ƒ ‚ƒ   œ    ž    Ÿ   ‚  ‡ …   cura religionis “ „”••–—˜–˜š  Šƒ‚ €  ‚   ‹‹€   …       ‚  €   ‚  †  Ÿ            œ… ­ žžž  ›  ¡ž…    †    ¢     €  €    † Š ‹   …  €Ÿ €   …Ÿ        ‚   …   ­€        …Ž

˜ Ÿ‚     Ÿ  …­€‹  ˆ‰   …ƒ ¢‚ …… ‹ …  ‡¢“ ‹ ”••—–‘£š‚  …    — Œ‹¤… …    ¥’‹ „   ……

 

Fürstentestamente des Konfessionellen Zeitalters

    auferlegen  befehlen  ermahnen  erinnern  bitten                                                               ­                    €  ‚  ƒ  „  … Dann Jm fall Sy †  ­   ‡ €ˆ sament oder sonnder diser vnnser vätter= | lichen guethertzigen warnung vergessen, sich die Wellt vnnd den | Teüfl betriegen lassen wurden, das Gott genedigclich verhüette, den | oder dieselben vnnsere Sön, verfluechen, Verdammen vnnd verbannen | Wir, als vngehorsame Mißratne Khinder in den Abgrundt der Hellen | hinab, vnnd in Eewigs verderben, Ja wir wunschen dem oder denselben den | Zorn vnnd die vngnad Gottes, wie dann die Secten one das kain anndern gwin | oder lon dauon tragen, Vnnd welln sambt allen vnnsern frommen Vorelltern | rach in Jenner wellt vber Sy schreyen, dauon sy hie vnnd dort alles vnhail Zu= | gwartten haben sollen †‰ˆŠ‹Œ„  ‹‚Ž‘’…ŽŽ“Ž”

•  –       —     • “  “ ˜—   – „     „—  Š ‹ Œ„   ‹‚ Ž™… Ž™” š    Den, oder dieselben vnnsere | Söhn, verfluechen, verdammen, vnnd verpannen wir, als vngehorsame, mißrathne […] Kinder  •  auch von | Gott abtrinnige KinderŠ”      –    Œ› ƒ     ­      —           – —    „    Œ›         ‹   •­ •     œ     €› –‡  ˜  ž Ž‘Ÿ¡  Ž‘Ÿ   ¢     €  € – ‡ Œ— ›ƒ  ž Ž£™Ž ¤   Œ›  ¥–¥¦ €„  “  ‡   “ „ Š‹Œ„   ‹‚ Ž‘¡… ’“‘         €›  ‡   Ž¡…’‘Ž“’‘‘” Œ›ƒ Ž£§¢€ „        ˜¥ œ       ¨    ‹   – ‹­           • ¢€  „ Œ›Ž£’€„

–Œ› €    • ‡ ›¤  Š‹Œ„   ‹‚ Ž‘¡… ™“‘”  „     „      —

Tim Krokowski



                 

                             ­  €‚

Wie wir nhun, mit ietzberurter | vnnserer Christlichen bekhantnus gedencken seelig Zuwerden, | vnnd mitt frölichem Angesicht, vor dem Richterstul Christi, Zuer= | scheinen ƒ„… †‡

ˆ‰   ‡Š ‹ŒŽ ‚ Œ‹‘

’   “         ‰  ­        ­  wie wir mit | hertzen wünschen, mit vnns, der ewigen seeligkeitt theilhafftig [zu] wer= | den ƒ„… † ‚ Œ”‘ • –­   ‡         ­       ­  ‚

ƒ„… Vnd also wie wir von hertzen wunschen, mit vns der ewi: | gen seligkait tailhafftig [zu] werden ƒ„… †‡

ˆ‰ ‡Š ‹‹—‚ ˜‘

•   ­         ™    • š­  –     ­            ›œ   ‰   ’  ‰ › ­  ž­     ™ ­   ­    Ÿ     › †”¡¡‘       ­         Heidelberger Katechismus †”¡˜‘ ­            ­  ‰  ¢‰           ­     £¤   ¥  ™ ­     •          ¢   £¤   ­          ¢ ¦    €­        ‡‰     ­ §     ’    ‰      ­          ‰  ­  ‡      £­ ¤      •    ¢ ¦      ›  ¢­‰  ­ ™     ­ ­               ­ ›           ‰ ¢­­   › ­  ­     † ‘ ‰ Š­          ¨             ‰          ­ ›    €        ’ ‚

Wie wir nun bey obertzelterr | vnser Christlichen Confession vnd Bekhandtnuß biß Jnn vnser Abscheiden von diser | weldt Zuuerharren vndt selig Zu werden, Auch mit frölichem angesichtt

 

Fürstentestamente des Konfessionellen Zeitalters vndt | gewissen für dem Richterstuel Gottes Zuerscheinen verhoffen      wharen Christlichen, Jnn | Gottes wortt gegründter Confession vnd Bekhandtnuß biß Jnn Jr endt be= | stendiglich [zu] verharren, um dadurch mit vnß der ewigen seligkeit | theilhafft werden  ­€

‚  ƒ  ‚ ƒ„…†‡ ˆ ‡ˆ ‰ Š ‹ Œ€ ƒ   Ž ‘ …„     ’     „‡      ‡ ‚ ƒ „…  “ †  ’  ” ‡   ‚  ‘ ……… ’ ” ‡    • ‰ ƒ “ ‘…„  “  ƒ  – —• ‰˜‘ ‘…„ ‘„  ™ ˜Ž‰ Š “   ‹  “ šŠ › ‰ €Ž  ““˜  “‰   

­ ˆ  ‡‡     Š ƒ ‡“†         ‡ †Š

‰ ‡  Š   ‡‹ “  “• ™ Š œ    ƒ ‡„‰  š ›   –˜ ž• ŠŸ—  ‡• ¡ Ÿ‡   ‡‹  –   ‡  ¢ ƒ     ‰‰   • ‰˜ œ    ƒ  ‡   ƒ˜ ”  Š  ˜Ž‰ Š  “‰ †Š ‡‡‘  š  ›    ƒ  ‰   ƒƒ  Š  £™    ƒ  ‰    ƒ  †  ‹¡   Š     „ƒ “†   ¡Š    Ž  ™ ‘‡™  —ƒ•       ‰‡   “ ‡   “     ¤Œ¤€‘   ‡™    “  •ŠƒŠ„ €

¥   Œ¤ ‹ ‡   „“† ž‡  “¦€™    Š ¦€¢Œ¤  Œ¤ ‹ ‡ –‡„“† ž‡  “¦€™    Š ¦€¢Œ¤     Œ  ‹ ‡   ¡‡  … “ † ž ‡   “ ¦ €    Š ¦€¢Œ

Tim Krokowski



           ­   € ­‚    ƒ„     …  †††             ­  € ­‚ƒ„  „   ‡ˆ‰ Š†      ­   € ­‚„ ‹ƒ   … †Š      ­   € ­‚‹ƒ ‹Œ„   … Š      ­   € ­‚‹Œ„

‡   €    ƒƒ­      Ž      ‘‰  € ’   ˆ‰ Š‰‰“  …†††‹”‹Œ­‡ˆ‰Š†‹Œ”‹„­ † €    • –    • Š€  —  ‰­ ˜ ™ ” Š  –    –

…      „š ‰ š‹Œ‹”„ š ’ ‹„­ ›  †˜ ™‹”‹Œ‹•— ˜€  ƒ‹­‡‰   ›  ™ ŽŽ‰š‰  ˜    —œ’  ƒ­ ‡š  œ  ’‰ ‰   ˜ ƒ ‘  ‚    š    • ‚      ƒ­ ’ ‰ ‘ž   ‘ – “   œ Ÿ“‰  „¡œ‹„Œ­ž ­ €ˆ €  Šš­–  …      ¢ œ  ‹”‹Œ¡„­   £‰•˜ š  œ  • € –  ƒ‹ƒ­‰­  –   … ‚  †  “ ¤ €    –   ›        …‚ ‹„­ ‘  –  ƒ­ Š     ‰         Š  Ž ‰‰   –  ˜     ž‰˜ ™¤ œ‚š‰ † ‰  €ˆ   • š‰ ¥ ‰­ –    ˜        ¦ ‰ ‰  §  ’‰¨ † – ˜¡­”Œ ‘  –  ƒ­ …      … ‚  ¤   ¤‰     ‰  € ž ‰ –ž ƒ­     ¤ ‰ ¤‡ˆ‰¤ œ‚š‰† ‚š‰€ š £ š‹‚š‰ ’ ”Œ

 ˆ‡ƒ‹­ ’—  š ¥  ¥ ¥   ™ ‘ Ž ‹”‹Œ‡ ­ ¢‰—  ƒ„­’Ž ‰ ‡“‰‰‡ – ‘œ    ‰ ‹Œ‹£     “  





Zur Figurenrede als Mittel der konfessionellen Positionierung in Flugblättern des Dreißigjährigen Krieges



  

         ­ €        ‚  ƒ ƒ „ƒ …  ††‡ˆ ‰Š‹†Œ­‹    Ž     ‘ 

    ‚  ƒƒˆ‰Œ  ‘   €     ƒ 

Š ‘   Š ­    ­’     ‘­ ƒ  “ ­ ”   ’ ­• 

 €   ‘     ˆ  ‘  

    ’      ­     „  ­ €         ­         €    –      —    ƒ ƒ ƒ˜   ™      ”      ‘   ­

€ „ ­ š    

       ‚  ƒ     € €‘       ‘  ‡ˆ •›Š˜‡Œƒ œœœœœœœœœœœœœœœœœœœœœ 



            “       ƒ  

   —       ”Ž ­       ž  š        €  ƒ          Ÿ  

  –      ­   ƒ –

†¡‰ˆ˜Š›‘ ‡ˆ•Š¡­   ƒ ‹   …   ’   –    …      —

¢  ž ’’ £  ”

¤ „ ­   

‚  ƒ… ††‡ˆ•‡Œƒ •   ƒ… ž    ˆ£¥ƒƒƒ¦ 

       €      –  ƒ¤‚… ƒ†††ˆ¡¡Œ ˜  ƒ … ‚… ††‡ˆ•¡Œ  “   € €  ƒ



Zur Figurenrede als Mittel der konfessionellen Positionierung

           ­€‚ƒ „      …  † ‡    ­  ‚   …     ˆ‰Š          ƒˆ‹ŠŒ  … ˆŽŠ

‰

„  ƒ

     ƒ      … ˆ  „‰‘’‰“”Š… •ˆ Š           …    ˆ‰‘’‘“’Ž‰Š” –„— ˜†—‡… ƒ   ™­

  „     š        

  ƒ     „  –   ‚  ƒ­  ›† …  –­     ˜     …      •    †        †   …     œ      „   žžžžžžžžžžžžžžžžžžžžž ”

š„  Ÿ„¡  …  ¢  „… ˆ  £’™Š£ …    ƒ„ ¢ ‡¤¥¦Ÿ¥¦§ˆ“’‹Š ˆ£ ’™“’‰—’ŽŠ  œ ƒ…   €   ˆŠ  …     ™  †€ † „  „     ˆ† ’‘“¨Ž—‘Š

Corinna Lucan



                            ­  €    ‚ ƒ„…†‡ˆ††‰Š„ˆ‹ŒŽ­       ‘­  ’     “    Ž    ‘ ”     • –­ Š Tichter  ­ –ƒ  „‘­ —‹    Ž   ˜€ ­ –  ™    Š  ƒ„‹   

All MenschenKinder groß vnd klein‡ Die �um Erkendnu�ß kommen �eyn‡ Deß Evangeli Luthers Lehr‡ Die �agn Gott hert�lich Lob vnd Ehr‡ Daß �ie erlebt diß Jubel Jahr‡ Vor Hundert Jahrn es elend war‡ Da man dem Ho�lli�chn Pharao‡ Jn �chwere Dien�t mu�t �iehen da‡š›œ

 ’ ž ŸŒ   ¡­­  ­€    ­ €ƒ„‰Š¢„—‹£  ¤  ƒ „‰Š¢ˆ„‹   £  Œ¥    Ÿ     ’   Ž  ™            Tichters ¦­      Ÿ     Ž   Š   ”   £   ¤  – 

¢

 

§ Ž    ¨      ­      ©©©©©©©©©©©©©©©©©©©©© ¨

’      ƒ„‰Š ˆ¢‰‹      ¦   –    •     ¦   ª     ‘  ™  ”€  “ €ƒ™ „‰Š „…‹      ¦              « ”¬ –        ¤        ”  ª ƒ   –  ¤



Zur Figurenrede als Mittel der konfessionellen Positionierung

                        ­ €     ‚       €   ‚    ƒ„  € …    ‚  †       ‚             €…          ‡ €   ˆ   ‚  ‡   ‰     Š     ‹  Œ  …     Š     €   Ž   …  ‘          Œ  … Ž 

    ‚     ’        Š      ’ Š ‡ animatorauthorprincipal        ‡ „…  ’  ƒ“” ••†     Œ  animator      –      ‡     ‡ €‹Œ   ‡   Ž  …  ‚        authors Ž  ‘—­      ˜  ™„… ”•š†Œ principal ’             „  Tichter  †   animator    Ž› œœœœœœœœœœœœœœœœœœœœœ

ƒ















›

ƒƒ” ›š•   –“—   € žŸ   † Œ            …  ˆ  …   ‘    ‡  ‚  …    ‚ ‚           ˆ …   „… –ƒ“¡”—›† ‚ ¢  ‰        ‘       ‚ £­  €  £  ‡    …  ‡…  … Œ   ‡            …  ˜‘ ™     „ ƒ¤ƒ†   Œ   ¢‘ „ƒ¡ƒ”—›¡†

  ’  €     ƒ“” •ƒ š‹ ˆ    Ž   ‡ ‚  Œ ˆ¥ … Ž ‡ „ ƒ¤ƒ” ƒš ƒƒ†‚      author Ž   …   Œ£’ ‘ ¢ Œ    Œ  …     ™ authors       ‚ animator       €  ‘   ¢ principal    

Corinna Lucan



                       ­        animator  €  ‚ ƒ    „    … † ‡    ƒ ˆ  ‰ Š‹    ­ƒƒ  ­    ƒ… ŒŽ  ‘         ’ ­ƒ “ ‰ ƒ­ƒ‰  ”•–—•Ž—”ŒƒŒ Œ   ˜…         ‚       authors      „†­ ­  „ƒ   

™™™™™™™™™™™™™™™™™™™™™ 

 ’†””–—Ž—š 





Zur Figurenrede als Mittel der konfessionellen Positionierung



       

 Wunderwerck D. Martin Luthers   ­€‚ ƒ„…†‡ˆ‰­Š …‹ŒŒˆŽ

Corinna Lucan



                     ­  €  ‚ 

ƒ„… Wunderwerck D. Martin Luthers  † Der Pa�pstliche Stuel will �incken  † Das i�t: † Eine kurt�e Abbildung aus der Wei��agung des heiligen Propheten †Danielis‡wie ein Ge�chrey von Mitternacht‡Nemlich‡Doctor Luther den Pap�t �u Rom derma��en er�chreckt‡daß er† bey nahe von �einem Se��el gefallen‡ Vnd wie jhm �eine Helffers Helffer‡ Je�uiter‡ vnd  dergleichen Geschmeiß mit Stu�t�en vnd Stemmen �u Hu�lffe kommen‡etc 



      ˆ €    ‰  Š ‚ ‹Œ    Œ ŽŠ   ‘ ’  “ ”  •–     ’ Œ    Ž         Ablasbriff     ‰  Indulgen[tia/-ae]  Œ           Apoc: 14.   ŒƒIohan: 5 —  E�ai: 57.…   ‘‰Œ ƒDaniel: 12… Š     ˜    ‘‰Œ Œ         “      Š   ”    ‹Œ    Š      Œ ™‰    š  Š ™  š Œ  “ ”Œ”›–      ­  œ Œ     ž Œ – Œ ‹Š      ‰ œ  ” ­  Ÿˆ  €¡‹€ •” Œ  œ   ‰        ­     ˜€ ™   ‰€             –     ‰    ‰    €  “  ‘‰Œ   ¢ –‘‰          Ÿ ƒMEin lieber Tet�l…ˆ   Œƒ‰ „…˜– Œ“Œ ¡  œŒ  £  £Œ   ˆ         ‘‰ ­Œ £ ¤¤¤¤¤¤¤¤¤¤¤¤¤¤¤¤¤¤¤¤¤ —

 ­  ›      — ¥‚Suchet| in der| �chrifft|| den �ie|�eúgt| v� mir.  Žœ  ¦ § Š Œ”   œ  Š  Œ”™¡ Š Š €‰  ƒ Š œ  „„‚Ÿ‹ž Œ…Œ”   ™‰  Œ ”   €    Œ Š  ŒŒŒ  Ÿ  ‹Œ €Š  –Œ    –     ‘‰Š ‹Œ” – Œ   ‘‰¨ ƒ  ˆ…    



Zur Figurenrede als Mittel der konfessionellen Positionierung

    

 

                            

        ­ €    �um Je�uitten    ‚ 

ƒ „



     …    †

         

‡      ˆ       ‰†      Š   ƒ

 ‚  ‹          Œ

    Ž animator      ƒ

  author        ‘    

   ­             ˆ  

    

  ­ ’  ‹     …

 “  

 

‹ ’ Œ   … ‚ ” ‹ƒ    ”principal­     ƒ  Tichter     

  „   ƒ      €      ’        Œ ‹ •ICh �inn/ ich dencke hin vnd her/ Weil mir der Beutel worden leer/ Das macht ich fu�hr den Pracht �o groß/ Mir kans nach thun kein Kay�er bloß.–Der wird Gelt tragen al�o viel/Davon ich mich recht me�ten wil      ­      ’†  

†   †’    „        ‹      ­   “   

    ­         ‚          ­  … ’     „

  Ž      †      •  

      Ich �teck so voller Heiligkeit/ Zuvor thu ichs S. Petro weit/, —     Ž   ‹…  ­    ­  Biß Gottloß/ mach dir kein Gewi��n/ So bald der Gro�ch in Ka�ten klingt/,              ƒ­ Jhr �olt viel lieber betteln lauffn/ Denn die�e Wahr nicht �u euch kauffn˜ Ž 

„‘ 

™   „            „ 

   ’  ƒ

  †    

 

‡     ‰†   €  ‰    ‡ ƒ

 ’ †   „      ‰…  

   ˆ—•  



Die heilig Schrifft ein anders lehrt˜ Daß wir von Su�nden werden rein˜ Durch Je�u Chri�ti Blut allein.

     •

Corinna Lucan 

Ey nun wil ichs Gott la��en waltn/ S. Petri Regel fe�t behaltn/ Daß man �ol GOtt gehorchn allein/ Pap�t/ Key�er/ Ko�nig/ Men�chen �eyn/ 



 

           

                             ­€‚ƒ„ƒ…† ‡  ˆ  ‰           ˆ    Šˆ  ‹Œ  

 Ž     €‘ƒ‚  ƒ   ’   

        “     ” †ˆ Œ    •  –      †  ‰   



 †—

  ˜ ™  † š›        †   ˆ ›   — ›       „  Ž  œ † Œ  œ   †

ˆ   ’  ž  Œ         Œ   Œ  Ÿ ™ ž    †    œ      ž ¡ ˆ           ‰ Œ  ž Œ † –ˆ † Œ ¡ ‚•   œ   › Œ     Œ †

  ¡’   ‰ ŒŒ’ †  ¢   › Œ ˆ     



Zur Figurenrede als Mittel der konfessionellen Positionierung

  



Gerechter Weegwei�er deß jrrländischen Königs auß dem Prageri�chen THJergarten     ­€ ‚ƒ„…†‡‡ˆˆ‰†‚Š‹

Corinna Lucan



                                             ­    €      ‚        ƒ­ „  „       „ ƒ           …           „ ­    ­      †       „    …      ‡­ ˆ ‚ €             ƒ    ‚      ‰ Š‹ JŒŽTHJergarten‘   „        ƒ’      “    ”    THJergarten  Š •   Prageri�chen      †’  ‚   –        Œ—        …  

      ‡    ‹  Š      ƒ’ … …   …               ƒ’   …  Ž… ˜™š‘             „ 18.19.       › …      21.22.ƒ    ƒ’  ‡ Scultetus Hofpredicant­ …        ƒ’     Ž… œž‘   †        ˆ           Ÿˆ ‚author   ›   principal  …   – Š   Œˆ‹Gerecht Weegwei�er   ƒ’      „     ƒ’  ‚      [d]er fal�che Gei�t Caluinus Ž… œ‘     Ž…š‘Ÿ ’   Ž…‘     …Ž…‘Š  …  strenge wahre Bueß Ž… ¡‘  ˆ    Ÿ Dir vmb ein Je�uiter �chaw / Dem�elben deine Su�nd ¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢ ‰

Š­    ’  „    ‡   Š   –             ”                    …     ‚   ‚Ž €‘­ Œƒ



Zur Figurenrede als Mittel der konfessionellen Positionierung

vertraw...                 ­   €‚  ƒ   „ …    €      …             †   †  ‡Ein Creutze �chwer | J�t mein begehr € ˆ‰€  †Š  ‹     Œ  †      ­    †    MuckenŽ Hollender Ka�߁ €  ‹        † € ‘ ƒ€† Ž’“          

       ‘ Š        ”         € •  ƒ   Ž    – †     •     ‹† ‡ € ““Œ“—˜˜‰€­…      †  ’ˆ €“              † ”     Ž     „      ‘  ƒ€ †  †    ‘   …   †      ‡ €‰ —       ‹   €

’

‘†­  

 † „  ­    ‘    †   †™† ƒ †   €         ­        š› — š›       ”  principalœ   † authors € ”   ž  †    ™     ‘ ƒ€author †‘†„†             €Š    †      …   Ž     Ÿ‘  ¡ ƒ    †Ž              Ž    €”ž   †   †   † ™  — €  …    ¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢ “

 ƒ € ‡““Œ˜˜‰€‚     

€



Corinna Lucan

                              ­   €   ‚ƒ„ …†‡ˆ„‰Š   ­‹  € ‚ƒˆ    ‰Š „ ­   „     €    ˆ     Œ   Ž       €   ‘’†ˆ    „    “    €   ˆ      „       ”      •    

–   €ˆ     

— ‹­  ˜„Œ„…‚„  ™ „š  €ˆ™‰ ›   ’‘ƒ™’†’†„ƒƒ” œ ­  „  „    ™  „ š    €…’ˆ™ ‰ ›     ’‘†™’’’„‡‚”

ž „ ˜ €‘ˆ™ Ÿ ”     Ž™ Ÿ ¡   ”     ˜„ ‚‡ ƒ  „ – €†ˆ™ ž  ‰Š‹     › 

  ˜  ‡   „ – €ƒ‡¢ˆ™ ­ ™ Ÿ Ÿ      ­„ ƒ  ­  €ˆ€œ‰ ” ‚ˆ ›

„ €…ˆ™  Ž™Ÿ    ‹„†‡ ‚ š  „   €’¢†‘ˆ™     ›   ›      ­ › ‹ –     £    „ £   Ÿ „ ­  ™      ­   ‹  ž‹    ˜       ¢¤¥  „‚‚ †’ – „ ¤˜ €††ˆ™ Ÿ      ‚’ƒ ‚…  ­  ­   ‰Š‹¢¤¥  €­ž ›†ˆ –  „‰¢ž„¦ €Œ ˆ™Ÿœ ‰Ž™Ÿ „˜ ¢ §„­¢£„Ÿ ¢‰  „€£ ˆ™Ÿ‘š›   š ˜Œ ž „ ‰  €‘ˆ™   ¨    –   ›  Ž™  „  ¢ £‹„ ‰  ¢ ‰  „ Ÿ  €£ ˆ™ ›   ­   ‰  „ …









Zur Figurenrede als Mittel der konfessionellen Positionierung

        ­€ ‚ƒ€ ‚   „  …­†‡ˆ‰ †Š    ­  ‹­   …   „       ­ € ‚ƒ€ ‚   „  …­‡‡‰ ‡† „        ­Œ   … ŽŒ ‘­  ’  “ ­ ­…­„”Œ„Œ   ’† „      ­ ­ •“   – ‚­  Œ –•     —  ­  “ €Ž•˜‚­… Œ„  “—• ˆ™‰™†







‘ ‘   š„­­–­ ›• ’ œ  „•ž  ž  –Ÿ‘­­›žž ¡ €• ž ƒ €Ž € ’ žŸ¢žž ž  €£­ƒž„žž€¤•¥ž‚‚€¦ž€    £„œŸ„Ÿ‚œ€ 

  ˆ  „  ž  Ÿ§ ž  ¨       ž ªž€  €  › •€   œ ž£€   —ƒž­£  ž• €  „• ž  ›  ž ’€  –•‘­£•­€ • ž€     ž• „¥Ÿ €  —œ ­¦Ÿ€ ­Ÿ„ €

–ž ˆ   †  ‘  ©

   ‘­­

 –ž ŸŽ € • ¥’€  ­¥Ÿž  žŸŸ –­Ÿ€Ÿ€  –‘ •   Ž‘­£ Ÿ‚€  ¤Ÿ ¤ œ­€  –£ ž  ž   ¦Ÿ «‚¤¥Ÿ€    Ÿ­ƒ › €ž ­€



Corinna Lucan                     ­ €‚ ­      ƒ       „…    † ‡   € ˆ  ƒ     ‚­    ­‰  ƒ­   Š‚ ‹  …Œ­€‹ ‚Œ€‡  ‡€   ƒ †     ‡† Ž†   €   …€ ‡   ‚ ­ ‡   ƒ  €  Š‚ ­‹   ƒ   Œ    ƒ­‡   ‹­  ­  ‡  ˆ     ‡  ƒ‘      €­   ƒ­  ƒ          Š ‚ ­ ‡ ˆ  ­      ƒ   Ž€‚    Œ      Ž Œ Œ ƒ­­‚ ­     €‰ Ž €     ƒŠ  ‡        Œ   ‚†   

 €   ƒ­ €€€   ‡ ‚  ‡€       …  €€€  ‡     ‡Œ Œ€   ƒ‡   ƒ­€‡  ƒŽ† ‹  Ž €   ƒ  ­€ ’   ‚      ‚ ­‹  ƒ­       Œ     ƒ   ­   ƒŒ    ƒ       ƒ   ‹ Ž‰    ƒ­  €   ‘   ƒ     Ž      Š    …€‹  ‚     ƒ ­        € 

Œ     ‡ ‘    ƒ­ „     ˆŒˆ Œ Š         ƒ  Ž†   ‡‰    Œ  Š  ’ Š‡  ­ˆ  ƒ  € ‚       Š†  Œ 



Zur Figurenrede als Mittel der konfessionellen Positionierung

  

       

               ­€ ‚  ƒ ‚             „ € … † ‚   ‡ƒ„ˆ          ˆ     „    ‰  ­€ ‚ Š                 …   „ ‹          ­   Œ           Ž   Œ ˆŠ  ‘        

‹

     „  Š Š        †   ‚  ’…„     

             „        ­€ Œ…        ‹    ‹   †    



     ­     ‚      …     ­€ƒ Ž    ‘‹ Š             

 ˆ  „    ’„       „ ‚         Ž…  ‹    ƒ  † ˆ ‹     ‹ ˆ‹  Ž  ˆ  ……    …    ˆ ˆ‚‚   „ ‚         ­   ‚       ƒ Š      ‚ †       

 ’   “   „ ‚    ’ ˆ    „    †  



       ƒ   

        

   ‹‘Ž‹ Œ ‚”•



Corinna Lucan

            ­€ ‚  ƒ‚„­ … † ‡ˆ   š ƒ‚  „­ Š ‰ … ‚Š ˆŽ  Ž Š ‹Œ     Ž Š ‹­ƒ •Š ‹„…‘„„Œ„‚ Š ˆ „ Ž Š       Š ‹   Š  € …… …   Š  ‘Œ     …  Ž   ˆ   ŒŒ  Š ’ Ž ­Š ‹    Œ    Š  Š   › œ Š ‹Œ  “ „„ ‹„­ Š ‹   Š  …‘ Š  Ž  Š ‡    ž„­Œ      ‘„­ Ÿ   …ƒ‚ Š ‚ „ Š  … „ …… Š ˆ… Š   … Œ„‚ Š ƒ„    Œ ‘ ˆ ‡ŒŒ…  ‘„   Š ‹„   Š ‹­     “ Š ‡…Œ Š ˆ‘   € „­€‘   ‘ ¡ ” •„… „  ŒŒ  … Š ‡… ŽŒ„‚ Š ˆ   € ¢     Ž€Š ˆ  € Ž  „  Š   …   Š ‹‚Œ… Ž  Š    Š ˆ ‚  Š ­ Ž  Ž „    „… •„Œ „ ‚       „­‚Ž Š ˆ  …  Š ‹„ŒŒ …‘ ŒŒ‘ Š ‹  Š    Ž Š    „   – ˆ  ŽŠ  Š  ‘ŽŠ ‰Ž  Š …  Ž… ‰  ‹ ‘ „Ž   —    ‘„…„­Š   ‘     …‘„„­ ˆ …‡‘  Š „ ˜  Š Ž …      ˆ™„ Ž †Š    Š  „       Š ˜„Ž …  €‘ ƒ  ˜    



        

         

                   ­ €      ‚­        ƒ ­       ­  ­   ‚ „…   …

 €‚      †    ‡ ‚  …  ˆ  ­‰ €    ­  Š     ‹‚Œ     ‚ Š     ­ Ž ‘ €      ‚  † ­…

­  Š   … ­€ ˆ…     ’ 

“    ­   ” ” ­      •…

       

­  –  ­       ˆ  ‚     

­    …   ­  

Zur Figurenrede als Mittel der konfessionellen Positionierung   —      ˜™     …

    …      ­    Š            š ˜ ‚        Š  

 ‹  ›   „     ” ˜˜ €        ‚ ‰      Š•‹  …       ­ ˜     Œ     ‚   —      Œ   Ž   …        … ‚ Š     ‚ Š  ˆ

3. Diachrone Entwicklungen





Pragmatischer Wandel und Wortfeldetymologie



 

               ­   ­ ­€ ‚  ƒ   ­„… †‡  ˆ‰   Š ­    ‹ŒŽ‘ €    ’                „…   ’  ˆ    ˆ   ’ ˆ         “  “   ˆ” ˆ   ‘   ’        ˆ    ‹         •      Š         ‘ ‡ ­   –Ž‘     ‘    ‚      ’—‘    ‚     ’     ‹˜‘    ‰™  š‘    ‚   “ ­     ˆ”     “  ‚    ‘ˆ­     Š    ˆ   ‹          ’  ”           Š      ˆ †› Œ  ’ ‘œ Š    “    Kammer, Stube  Zimmer‘    “     ‚  ˆ      › ‘  ‡  

      ‘‘  ‚      “‘‡ ’      •  ž    „  ‘   

ŸŸŸŸŸŸŸŸŸŸŸŸŸŸŸŸŸŸŸŸŸ Ž

 ‡ˆ”     ’‘ “  ‚ ‘  ’’’‘’‘ ­… ‘‘  ƒ

Š­ˆ ’               ‚ ‘  ¡¢  ¡¢  Ž‘



 



Pragmatischer Wandel und Wortfeldetymologie

   

   

                      ­€‚ƒ      „   ƒ      …    ƒ   ƒ   † ‡ ˆ‰     ˆ…   Š  

                …  ‹Œ ƒ      Žƒ    







   ‘’““”

•‹Ž–— •Œ˜™Ž‹‡™–    —

•Œ˜™Ž‹‡™–    € —

š ™   ‘›““’““”

•‹Ž–— •‚Ž–‡ —œ •Œ˜™Ž‹‡™–    — •Œ˜™Ž‹‡™–‡  —

 •Œ˜™Ž‹‡™–    €Œ — •‚Ž–‡ — •…Š˜ ˜Œ–…€ …—ž •Œ˜™Ž‹‡™–    € Œ—

•‚Ž–‡ — •…Š˜ ˜Œ– ‚ —› •Œ˜™Ž‹‡™–    € —

ŸŸŸŸŸŸŸŸŸŸŸŸŸŸŸŸŸŸŸŸŸ ‰

 Š ƒ¡ˆ   ¡   €ƒ… Ž   ‘   … ¢“‰” œ  ‚     …    £­           – Kammer ¤¥¦ Š    €  Š ‡ ‘ –Kammer” ž  ¡ … ¢ ›  Š ‘§’ž”›ƒœ–¨ ˆ ˆ    ­  ©  ƒ   ­     ƒ zimmer ˆ   ƒƒ  € ‘ˆƒ ­   ƒ  ”ƒ ˆ ˆ   ƒ   €  €  ƒ ƒ  ª‘ –Zimmer”



Bettina Bock

  

    €  ƒ  ‚   „…

    

 ƒ ƒ€ ‚  „…

   

  

    

­

   €€

­

   

­

  ‡

­

    †‡ˆ‰ƒŠ ‹ 

†‡ˆ‰ƒŠ ‹ 

ƒŒŽŠ…€‘’“€”€Š•Kammer–StubeZimmer

  ”   ƒ … ƒ– „€ € € ‡… •€ƒ  — €…€…—„€€”…€ €­•ŠŒŽƒ€€Š“”Œ†‡€€  € €€ „ ˜™š € – €”€ ­  € €€… Š€›Šœ‹­” Œž €ž€… €ŽŠ„€ ƒ€€–•ŒŒ€›€–„€ €‡…€…  

Ÿ„€€”€€stuben…–¡¢•ƒ……„…   £–¤›‡Œ•Œstube 

¥€ƒ€ƒ¦–•ŒŒ  ƒ„…•¥€…€Œ  €’€­€•“’“€”–„€€•…– €   “…€ … •–  € “’“€ ” €€ €§€›•ƒ–€„ƒ€€” €„€€…ž€Œ



¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨ §

 Ž…Œ’©  £ “€…€ €Œ¥…€‡…€prototypicality „€€„€€ €• €•„–ƒ€¦Œ§¤ˆ€Ž „…•salience prototypicality “€€‰…© © © Œ

 



Pragmatischer Wandel und Wortfeldetymologie

         

     Kammer Stube Zimmer          ­€

kamere ‚ƒ­ €  „…† ‡­ˆ‰kamere€

­‡€

Š‹ŒŒkamer Ž‘†’ ‡­ˆ‰kamere€

“    ‚ˆ ‹    ­”€

Œ  stuben” … ­ˆ €

  •‰ ­†€

     Zimmer ­ einräumen€

–‚    •—    ­…€

     Stube Kammer    ˜                  Ž   ­ miethen€

                                 ˆ   ™ š  Kammer   ˜ ›  œ ž         Zimmer’ ­‘€

­€‰ŸŽ ¡  ­€‰

ˆ                  Stube          ¢£  ­’€

‰          œ‚     –  ˆ  

 ¤     Stube      ¥ œ “   ¥

  ˆ  • ¦“¢‚§­¥€  •¨ ¦“¢•‚§­€ ©©©©©©©©©©©©©©©©©©©©© ’

  ¥”    ª  ª£­ ¥”€

¥

Bettina Bock 



      

     Stube        ­ €‚­ƒ‚„…  †­  ‚ƒ‡ ‚ƒ­ˆ ‰     ­ Š   ‹  Œ   Stube    Ž‘ ƒ   Ž  

‚      ‚  Œ     ‹  ’‰“”  •  ‚ ‚Ž–‚  ”  Uhland-Stube— Rochusstube˜

™ š‚ƒ‚‚‚  ‚ Stube  ƒ‚     ‚‚›   ‹  ’„†œž‘ Œž” „  „• ™ … ‚    ŸŽ ‚       ƒ‚¡ ‚  ¡  œ  ¢  ƒ‚  ‚¡‚ Š  ¢ ‹ ’„†œž‘Œž” • ­”  Stube     š Gemach        ‡   ‚     ‡  …­   ‚  ƒ‚‚ Gemächern ‚ Œ ‚       ‰    œ‚ ‚ Š  Œ ”ƒStube — Zimmer£  ‚ Stube.¤ ”ƒZimmer

†   ‚ ž   Stube Zimmer   ‚‚ ‚        ‚      „  Zimmer ‚  ­ … „  „Gemach ¡†     Stube¥  Gemach¦ ­  ¦§ in sein Zimmer gehen” ¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨ 

  ”©©‚ ‚Š‚  ©©¥©ª©ŠŠ Š  ™˜ «”  ”©© © ©©ª™¬®Š—     ™ ˜  ƒ  ” ¡    ‰ ­          ­„…    –­ ‹‚   ” ƒ‚¬‚   ­  «”Š © ƒ©ŠŠŠŠŠš Š ŠŠ Š   ŠŠ Š ŠŠ  ®¥ ¦®     ™˜  «”  ”©© ©¦ª©—©  Š Š   › ™˜ — ‚Š   ©‚ Š © ¥——®®¯° ±¦     ™ ˜ ˜ ‚   ®‰  ¥ –  ‹  ¤‚     ‚   ‹¤    ® ‰    Zimmer  Stube ¦ ¡ƒ ˆ   ‚  © ©š   ²£³ ƒ† ®®¥Š®®ª‰ … ” 

 Pragmatischer Wandel und Wortfeldetymologie        zimmer.        Zimmer  ­€‚ zymer.ƒ„…†‡ ˆ‰† „Š„„ ‚   €‹ŒŽŽŽ… ­Zimmer

­‚ in seine Stubegehen      frawenzimmer  stuben. Š‰† „ …„ ŠŠ„… ‡‹ ‘  Stube

„  €‚   ’€€ €   “€€”­€ Tisch und Stube ”• – —”‚ ­Œ˜   ™” Ž stuben und tisch  ­   ‚  ­ €‚  ‰‡…ˆ šŠ ŽŽ› ‘ Stubeœ­­ … ”€   ž  ‚   ” tisch und stube. Š „ „…   ˆ    Stubeœ•€‚ … ”€­‚ € Œ ”‹Tisch und StubeŸ€€™š€¡ ¢‚ €€¡ ‚ ””  –•  ˜  †‚  “€ ˜  £   ‰€ •  ‚‘¤‘ ¤ €  ­€­€‚ ¥ €€ ¡ ¥„–•‚ Tisch und Stube’‚ †ƒ™ 

„Œ˜ ‚ ¦ ­Tisch und Zimmer” › £‚  ­Tisch und Zimmer­† €§ ­‚ ­™ ¡ ‚ € –€¦’¨£€‚€Œ›

£€€€¦ ­¤˜ Tisch und Stube¦•‚©”€ƒ€­­‚  ­ ”˜    †­ Tisch und Stube •‚ € ¡ ¢‚ ƒ‚ €€•‚  €€Œ›Ž‘‘

‚ ‚ Tisch und Stube€š­‚ ”• — ’­Tisch und Stube teilen  ­†‚ ”Tisch und Stube € ­­£”€€ ‚  ¡ €€“†ƒŒŽ

Tisch und Zimmer”‚ ‚ ‚ ­˜ €€  ‘ ’‚ §–€‚ ””‚ ”‚ “¦Tisch und Zimmer ‚ §£¦

ƒª«’­€‚ ‚ ¦‚ Œ ¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬

 ¥¥‚ ¥¥››››¤›Œ¥ ¥¥­”  ‚ ‚ ¥‚¡ ¥”  ‚ ‚ ¥¢‚®¢¯„€€¢”­¦­›  Š …€š… ¥¥°¥­­¥” ¥ ¥›Œ¥¤°›¤›° ®¯‘Ž›››”­¦­›

Bettina Bock





   

                            ­

  € ‚      ƒ  ‚   „       …      †   €    ‚   „ ‚    ‡

„ˆ ‰…„KammerStube Zimmer    „ †       inŠ­„ˆ   inŠ†

„ˆ  ‹ ˆ‡  Œ  Ž ‘     Œ ’“” ’”††   Kammer  ‚‡  ‚   •Œ­– —˜ ’”­ƒ   Stube †Œ —™’‚ ” ’” zimmer  š‘ ‚ ’›˜œ”™’­ Œ  „ Zimmer”

…ˆ      Œ ’ž” ’”Ÿkammer„¡¢£   ƒ††‚ ’¤Œ  „  verbloeden” ’”        frawenzimmer  stuben. ¥¦†‰­š‘–š‰š– 

 ’žœ” “ ’­ Œ  „ Stube” ’”•  zimmer.ƒ†§‰ƒ‰‰†‘• ’žœ”‚ ’­ Œ  „ Zimmer”

ƒ     Œ ’¨” ’” Ÿkameren ‡ ¨œ›œ’‹ƒ Œ  „ kamere” ’”© ª stuben‹ ˜’‹ƒ Œ  „ stube”

  ˆ  €  ‘     Œ ’œ” ’” «         ‡  Kammer ‡     ‚ Œ ¦  ­ —™ ’”­   Stuben ‘‡  Œ•  ˜ › ›ž˜’‡ ” ¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬ ›

†  ­‡™“   Œ®®    ®  ® ž“¨®  ­‡™“  ™  Œ®®    ®  ®™®  ­‡™“    Œ®®    ®  ®   ¨“®™      ­‡ ™“  ˜

 

Pragmatischer Wandel und Wortfeldetymologie          zimmer. Zimmer

    ­ kamern€‚ƒ„­…†  kamere  hoppen und zoppen stuben. ‡ˆ‰ Š stube

 ‹   Kammer    Œ    Ž  ‘‹‘   ‹’    ‘“            ”      ‘  •‰­–       — ˜ ™    ‘ Š š    ›‘ ‰’ …š  œƒ ˜  žš          ˜   ›   „ ’         ‹ž     „   ‰        Ÿ ’ ‘   „ — Kammer



˜–– š ¡ 

¡   –       „          ¢ ˜–– ‚“ž  ¢    Kammer£     ¡  —–      camera ‘‹ ‘‹   ¤   —       ‘     ‰ ‘ ’„ ¤      ¥’ ¡      ˜ –  ¥– –  ‘…’—ƒ’ Š„’‚   ¡   – ¥–   ¦„    ‚§  ’    ¥– ¥ ‰     ‚¤    –  —‘     ˜‹ – ¤š  ¨    kameren€   ¨¨‰ Š kamere

 ¥– ¥ ‰ ’„ ¤  „   ¤ £© kamere š ª ‘    ƒ©‡«£‰ Š kamere

 – —   –    ‰ ˜  ¤ £       kamere        ˜  – ˜ £­­ ‰ Š   kamere ¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬ 

Š  ¢   ‰ ©©£®©©‡®ˆ ¢š ¢ š   ‘  ‰   ŸZelle     ‰   Ÿ   ¤š ‰‘¤ ˜‹ – ‹¤   ¯ ¤‰   © ­ £

Bettina Bock



         

          camer     kamere

    ­€    ‚€

 ƒ     ‚ 

           

   „  …€€†     ‡  

ƒƒ‚€€ †  ˆ‰Š   chamer     ‹     ŒŽ ‘ Ž’ “”•Kammer

– Š             —         –   €      ”€†   Š Ž‘–˜„‘”    Š 

•‘  †           

   €€   …­ kammer €  ‘  €‹ €Š ™š›ŽŒ“”•Kammer

  € ‹   —           € €  ‹  ­‹    …€  œŽ„      ”€ž  

       „  †      Ÿ… ƒ ¡ Œ ¢     

  camer     “•Kammer

      ƒ     €    £…€€         ‘ ¤€£ €  Š  †     Š  €    kamern       …¥  € €¦‹¢¦“•Kammer

   ›

Š€ ‹  —      ‹  ­‹   …‘ €    „ 

€ƒ€€ † ’   €      …     €    kammer   €  „Ÿ”¢“•Kammer

¡ ”€ €       †Š‚€

ƒ     ‚ €  ­‘ €       †    ¦    

        ‡€    …­      kammern. ¢Œ › …§£’“”•Kammer

 …­‹ ­€  ”    

   €›

 ‡„  ‡†‚      ƒ¨  †   €    …Š       Š camer        €    €   €  €€      ‚‘ €          ‹      ’ £…Ž    “”• Kammer

Ž       ©    ˜     …€€     —             ”€     •       †      € ‹   —   Š‹  ­‹  …€ œŽ„    ”€ž  Œ „‹    š‚  €  € € 

  §   €š   ‚   € –        •         ƒ€€   –  Kammer

 

Pragmatischer Wandel und Wortfeldetymologie

                 ­€­‚ ƒ„ € … †‡ˆ‰  Š‹  ‚  Œ           Ž   ‘  †Kammern   ‰ ’“  ”• – —˜€ˆ™

š › ‹      Stube– œ    ž Š  „ –Ÿ š ¡”Šœ¢š‚”„ ”    ›     £      

“€ †‡‰  stub    ž ›  ž ”  –œœ…—¤†ŸŽ€–ž–Stube‰

„‹   ‹       £ ‘   ¢€ †‡‰ † › ‰  –––ž   ›  ”     › ”      ›    stuben ›‹    ›” › ž––––œ– š š„ ›” †˜‰†––¥–…‡™‰†ŸŽ€–ž–Stube‰

Ÿ    £ š‹  Ž  “   ž”  ‹  › ‹    £  Kammer       ‚ € „ƒ€ †‡¤‰          š  ž       stuben –‚¦“§¨ –—¤ Œ ž…—†ŸŽ€–ž–Stube‰

œ  ‚    „  “ ›    œ”      “  œ › ” € †‡‡‰  žž–––žstoven      – Œ––– ¤––¥–¤™—†ŸŽ€–ž–Stube‰

  žZimmeržŠ             Š‹ ž– š ¡”Šœ¢š‚”„       ¨„­Ÿ  ­‚ š ¡”¨„­Ÿ ” „  ž š  › – ‘ Š‹       

    š     £    ›      ‚ € „ƒ€ †‡…‰     zimmer ©    ©   › ©    ›   › – „œš¡­ †¤–©‡– • –‰ ¤¤  — š– †ŸŽ€ –ž– Zimmer‰

ªªªªªªªªªªªªªªªªªªªªª …

š  ›    š  ‹›   ž –Ÿ„ŽŸŽ ¥› –ž–Kammer–

Bettina Bock



                            ­€‚ƒ „…     †…‡ˆ‰­‡‚„ ­€†…‡ˆ‰ …   Š‹ ŒŽ‘’   “““zimer  “ŒŽ”•’  ““““ –Ž•Œ—‹“Š“Zimmer’ ŒŽ’     ˜                   ˜ ˜  zimmer       “ …‡‚„† … … “Œ™–’•”Œ—‹“Š“Zimmer’

š   ‰  Š  Š  …       ›œ   ‹ ŒŽ”’   zimmer         Š  — Š “Œ™•’ ŽŒ—‹“Š“Zimmer’

­ž ‚    Ÿ  Š    …    Ÿ  Ÿ  š  ¡­„‹   …¢£š   ‹ ŒŽ•’  zimmer   ¤ Š  Œ ’    „†      “ Œ‘Ž•’–™Œ—‹“Š“Zimmer’

ˆ ¥   ¦  £  ‰ £ ƒ   Š  ‹ Œ™§’ ˆ    Zimmern„   € ‡   „ ¨ —…   “ 

  „  › “Zimmer ”•– “    ¨             „      š        Ÿ “„“  –§“§™“••Œ ‹“Š“Zimmer’

©  —¨KammerStubeZimmer  Š    …    ““ Stube ž ‚     “ ‡      ‰  Ÿ      „    —¨‰  Ÿ —  „     “ Š †¨Š     Š       Œ™§’   Zimmer —    “  ‰ Ÿ  Schlafzimmer Œ    ’   Š     ƒ  ŒŠ’ “­ Š Stube  Ÿ  Ÿ — “ª                   —           Ÿ¦ Š ‰    Œ ‰Ÿ“–’“

 



Pragmatischer Wandel und Wortfeldetymologie



                                  ­ €         ‚        ƒ   ­ ‚  „    €    …            †   ƒ      ‡ƒ    ˆ„         ‰   ­    …          …  ˆ Š  …      …  …‹        ­        …        Œ  

Ž  …  ‘ … ­ ’  “  ”••–— ‡  „   Œ  ˜„     ƒ  ™„   ˆ „ƒ      …    ˜  Ž   š›œž• ”‹   –•—  ­… ”••—ƒ    ™        Š  ” „  … –—  ­… ”••— “  Š ‹  “  Ÿ     ”¡¡  ¡¡¢ ¡•¡„ „ „ „„  „  „      ­   ‹  •–— £‘ ­‡ ˆ  ”–ž¤— Œ…     ˆ£ œŽ   … ­Š ¡ˆ ­’ ¡‡‚ ­ € ”˜ — ”••—   Œ    “‹„Ÿ       ”… ¡¡  ¡­   ‹  •–— ­ ”•œ—‡ Œ‚       ‚  Œ     › ››¥ €   ­’Œ ¡¦ ­Š ”˜ —                    Ž         ˜ „    ”„  „‡—­žœ ­   ¡ £  ­   ¡ £ ­   ”•— ‹     „ ‚  € ™”‹ƒƒ—‹  ¦ € ‹   €Œ„ ˜      Ž   ‹‘‹ŒŒ‚  ˜   ˜   …         ›–  ”¡¡„ „   ¡¡­   ‹  •–— ‹ ‘ ‡ ­ ’¡‡ ­    ”–ž›–— ‹ Œ ž¤ ”  §„     ­›š—Ž   ”¦ƒ ›››žœœ—  ‹ Š „ ”…“‹„Ÿ••–‹ ‡ ˆ   £ „   …   — ‡  ­’ ”••—         ¥ Ž   –•­•ž •–

Bettina Bock



                       ­ €€‚ƒ ‚€€€€„…„­ ƒ  †ƒ ‡ˆ ‰… Š‰…    ‚  ƒ ‹    Œ‰­† Ž‘’Ž‘Ž“ Œ  ” •€–  —€    ‡‡      ƒ˜  ™ ƒ š ›œž”ƒ “ Œ   ­ €€‚  ƒ †€ƒ  †ƒ ‡ˆ ” Š      ƒ  ­ €€‚‚‚‚ƒ› ƒ    †› ƒ ‡ˆ ‚ Š ž›  †›Ÿ ¡   ­ €€‚‚‚‚ ƒ    †ƒ ‡ˆ œ  ‘  ” ƒ¢    Ÿ š£¡ ¡Ž¤Ž’ ˆ¤ •¡ —œ‡‡¤ ‰   †ž… 





Zwischen Pragmatik und Grammatik. Die gegenläufige Entwicklung der aktiven und passiven -Periphrase vom Althochdeutschen zum Neuhochdeutschen





         sein-             ist gestrichen, ist eingestürzt              ­  €  ‚       ƒ   „  „ …   „ 

     €   ­   †    ‡       „  ˆ          sein    € ‰    €    ˆ   „ ƒ Š ‡     ‚   „ ‹   ˆ  sein-             sein  ƒŒ Ž   ‡ € ‘ Ž…     

   sein-   „  ‡       sein-       ‡   „  ƒ €  „ ‚           ƒ  ’     „           ‡        sein-   “““““““““““““““““““““ 

     ‚    ˆ”  •– € ”    ‡  € €…     ”     †     —     ˆ   „sein- €   ˜  €        „ˆ         seinˆ       Ž    ƒ€ ˆ   ’  ˆ     ƒ € €  €…

 

Die Entwicklung der aktiven und passiven sein-Periphrase vom Ahd. zum Nhd.

                         ­ € ‚‚   ‚   ­   €            ­ƒ   €  ­„  ­…  „  ­  ­   †‡   †­ ‡ ˆ  ­   ‰Š‹Œ  



‚ ­Ž­­ ­  sein-€ 

   ­ sein-€   ­­Ž   ‘ „ „’­“”‹Š•Š –         ­  € ‚‚…­­   gifulta uuarun taga sinero subarnessi† — ˜™—    ˆ  ­    †   ‘ š­     …›­ ‘ ­sein  ‘ ­ ˆ­ „  › ‰Die Blumen sind verblüht  Žœ­  ­ ž     ž        ­  ­  Œ    ““Š ”Ÿ“  Ž              ž         ‘ š­   € ­    ˆ­ ž  ŠŒ­     €     …­ ­    €      ‘ š­ Johanna schließt die Fenster ¡ Die Fenster sind geschlossen  ‚ „     €  Die Fenster werden geschlossen    …   ž  š    ““”Š ¢£‹  ˆ ‡­    œ   ‘ š­  †      ˆ Ž  Œ   ‚  ¤¤¤¤¤¤¤¤¤¤¤¤¤¤¤¤¤¤¤¤¤ 

   ž    ‡­    ­   

 ¥      ˆ    ¥   ˜    „      ˆ¦““­  €¦ §     €   €  ­  ¥     ¥  †   …   € ­  

  undergoes a change of state‚­  incremental theme…  €  causally affected by another participantˆ¦““Š ¢ 



Melitta Gillmann 

               Die Geranien verwelken  Die Geranien sind verwelkt    

                  ­      €‚   ƒ„… ƒ†‡ˆ ‰Š ‹  ƒ„ƒ ‰     

    ŒŒ  Ž   ‘  Œ        

  ’  “   ‰kommenˆ Ž  ’”­    undergoes a change of stateˆ   Š ƒƒ •–—  “  ­        

 ‘  Ž  

  ˜   

        ™š  ˜          ƒƒ„ „ƒ†‡     ›  ‹œŽ   ƒ„„ˆ œŽ   ƒ„„ˆ €

   Œ 

             ’”   ”        ˜” ˆŒ  ­   ­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­ minnon ˆ  ž  ˜    lieben ­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­  ther ist giminnot 

ˆ  ž

“…Ÿˆ…

           ‹‹‹‹‹‹‹‹‹‹‹‹‹‹‹‹‹‹‹‹‹‹‹‹‹‹­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡ irgangan ¢­ £

ˆ ž

¢¤ £

 ˜    vergehen  ‹‹‹‹‹‹‹‹‹‹‹‹‹‹‹‹‹‹‹‹‹‹‹‹‹‹­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­­    



argangana uuarun ahtu taga ˆ “ž

“–ˆ

 “        “ —‡‡•‡

 

Die Entwicklung der aktiven und passiven sein-Periphrase vom Ahd. zum Nhd.

     vergehen                                               ­           €               ‚  ‚   ƒ„…          ­ †    „… ‡   ˆ„         „‰  …   ……†€†Š‚…†‹‚ŒŠ…Ž‘‚…†ŒŠ†’ŒŽ­…‡Œ“‡‹‘…“‡‹Š

…ŽŠ†…†‹‹Ž ”•–

”€–

”•–

 —  

 —  

 —  

gihorit ist thin gibet ˜ ™

ther ist giminnot  ™

argangana uuarun   ™

… š

… ››

… œ





†Š…ŽŠ†…†‹‹Ž



    €€€€€€

 ‚           ƒ‹    ƒ‹     sein-   sein-     

… ž ‚    „  



ŸŸŸŸŸŸŸŸŸŸŸŸŸŸŸŸŸŸŸŸŸ 

         ¡¡¢  ‚   £¢¢¢ ˆ   €

     ††…’  nochSie ist noch verschwunden•  ¤Sie ist noch gekommen—    ††   ˜    ¤Der gekommene Mitarbeiter



Melitta Gillmann 



sein-

                  sein-            ­€­‚ƒ  „         …        †‡    ‚        ˆ           ‰Š‚    ‹‹



‹‹



  



‰ŠŒ„       ­€­‚

 Ž    ‡ƒ† ˆ    Ž  Unsere Geranien sind verblüht‚Ž        ‰‚‰   ‘  ’    ‰‚ „ ƒ“  ”        uuesan ˆ•     ‰             argangana uuarun ahtu taga ˆ –‡•–—ˆ˜ ™­­ŠŒš›ˆš  ­­—ˆ­­­ˆ œ  ­—› „ ‚Žš ž‡    †   Œ‰   ‡”   ˆ     quëman ˆ • uuerdanˆ‡•  ­Ÿ›‚  uuesan ¡¢¢     ‚



quëman

uuerdan

…   

¢  £—­Ÿ‚ – £€Ÿ‚

 

 ˆ¤‚ 

 

 ¥ ›¤‚

œ £€›Ÿ‚

Š—

— Š¥¤‚

Š —ˆ›¤‚





–ŠŒuuesan¡¢¢   ¦    ‰   ­Ÿ›‚

 §§§§§§§§§§§§§§§§§§§§§ 

         uuerdan       –       ˆ ”ƒ  factum est    fieri‚ˆ• ist giwortan 

 

Die Entwicklung der aktiven und passiven sein-Periphrase vom Ahd. zum Nhd.

                                ­  €   ‚ƒ „    …  †‡     €     

  €       iu [...] langhe ˆ‰Š ‹ Œ     ‰Š   ­               ‰Š Ž         Œ    ­  Ž ­        Ž  ‘  ’  “ ‰Š ist dhanne archennit, dhazs ”•– druhtin nerrendeo christ iu ist langhe quhoman ‰… Š 

Š  —    ”•–  ˜    ˆ



Š  —    ”•–  ˜    ˆ

‘  ­     … €  ‰Š„™     š  Œ Œ‚…         Œ  ­        Œ ›   › ‰’  ”œ“ž– œŸœ¡ ¢œ ‚„£¤  œœ £¤ ¢¥¥Š ˜    ’          €    …       haben-­     Ž ‰œœ“œœŸŠ›   ‰ Š  €  Ž ’  Œ        ›    ­ Œ ƒ   ¡ €Œ‚      ¤                    ¦­  Ž    €   I have already written the letter §I have written the letter yesterday‰Ž¢¥¥¡¨“Š Ž    €            ©©©©©©©©©©©©©©©©©©©©© 

   Ž ’‰ Š  ’‰ Š ­            ‚    ‰  Œ    ŒŠ Œ ­ Œ   Ž‰ Š’  

“

Melitta Gillmann 



            Wir haben gestern einen Brief geschrieben  haben-   ­€‚ƒ    sein-€           „   sein-€…

  

 †  sein- ‡   ˆ‰ŠŠ‹ŒŽ‡Š‘  sein-€ ’       ˆ      “   ”  †‘‘Œ‹ ‘‡• ‘‡Š     €   – €      …—€ €˜ sein ™€—— š  …        €  €   € ’›€    ’       ƒ   š   €        ”€          Sie ist damals einfach verschwunden/Caesar ist an den Iden des März gestorben  œ     „          ƒ        ‚        ’   sein- ž‚  ƒŸ seinSie ist am Fluss gewesen   …€€  œ  Sie ist elegant geschwommen/Sie ist zwei Stunden geritten ¡ ¢

  

     … †‘                             —…   sein-€ˆ  —­ haben ˜ sein-€     ƒŸ      ¡  haben         ’  ‹    €  „   hat abgenommen/hat geendet  š  £€   ‰  €  £€ sein      ŠŠŒ  †‘‘‘ —… sein-€  ‹—€  £€            ¢ ˜  › ¡ sein   Er ist Roller gefahren  *Er ist die Kinder zur Schule gefahren…†‘  ¤ … €          ­€ € Ÿ   ¡ €€

 

Die Entwicklung der aktiven und passiven sein-Periphrase vom Ahd. zum Nhd.

       haben sein     ­   €  ‚ƒ „   …ƒhaben † ‡‡   „ ƒƒ ˆ    Das Pferd hat die Fesseln bandagiert ‡ ‰           sein    ƒ  ‡ Die Schlüssel sind verschwunden

  Š ‹ Šsein- Š      ƒƒ Œƒ ƒŠ „          ‚   ƒ  haben- ƒ  ƒ  Žƒ  sein-  ‘’ Šƒ€   ƒ ‰“‚ „  ” Šƒ  sein † ‡‡’‚  

  ‚ sein-       ‰   Š   •     Œ  –—  ƒ      … ƒ     …ƒ  ƒ    ƒ 

–

  sein 

–    Š    ‚   ƒ • ˆ  ˜™š”  ƒ  ‡ ƒ   ›   œ„   ‹       žƒ„ƒ ƒ  ™ —  St. Pauli besiegt den HSV — Der HSV wird (von St. Pauli) besiegt

      „Š‹ƒ ƒ  Ÿ¡  —˜˜¢™–—£–   Š ˆ¤ ˜ƒ¥  ƒ Š  ”‚ ¦ƒ    ƒ  Š ƒ     



Melitta Gillmann  –‹—†˜„ˆˆˆ™ †—ˆ•ˆ†˜‹˜

š    † –

–›ˆˆ–˜†›ˆ™

 

†‘‹˜ˆˆ™

 

”ˆ˜‹„ˆ„

† 

†”ˆ–˜„†—

  

†““ˆ•ˆ‹—‹ˆ‰‹„– ˆ˜‰ˆˆ‰œˆ‹—‹ˆ‰‹„–



†€€  ˆ   



†„„ˆ

  

†  

  

žŸ  ¡

 

€€  „¢ ­



               

       ­  €‚ ƒ    „„    €            …      ƒ   …  wissen … †­  …      ­‡  ˆ                   „ƒ                Susan weiß die richtige Antwort  ?Die richtige Antwort wird von Susan gewusst  Kristina isst den Kuchen auf  Der Kuchen wird von Kristina aufgegessen

‰    ­    „              ‰ €ƒ           €       ­  Š    † ‹Œ      …      €  †  Š   €    ƒ  „         ‰ Žƒ   …      ‘    ­            ƒ  ­ ˆ   ƒ…       †         Die Türen wurden (vom Schaffner) geschlossen ’  €  ƒ­        ‹  ‰    von- Š    Œ  …  ‹  ­ ‚€ “    ”     ‹    „           …  • ‰  …                   ­     €  wissen ‚­€‚  

 

Die Entwicklung der aktiven und passiven sein-Periphrase vom Ahd. zum Nhd.

                  ­€   ‚   ƒ  ‚       „     …  

           „  †       ‡ Sein Gewehr war geladen      ƒ ˆ   ‰  ‡     ‡ Š       ‹ „        Œ    ‡ Ž‡      ­ ‡Ž‘      …‚   ’     My bike was stolen by a stranger ‡           “   ­‚    ”••–— ˜re-transitivation™ 

€  sein-‘   — ­    sein-   š  ‚

 ƒ     ‡       “    ­ ˜sein- ™  ­    ‚         Œ ••› ••œž ‰ €›ž ‡ † €• ‡ “   ‡  ‰€›   Š       ‹  ‚ Š   Œ••›  Ÿ ‹Š  ‚          ‹  Œ         ‡             „     ‘      ‡   œ    ˜sein- ™        ‰               „ ¡ ‹      Das Eiweiß ist jetzt schaumig geschlagen



 Die Stadt war von den Römern belagert  Das Brett ist mit einem Seil befestigt   Das Brett ist endlich befestigt, jetzt können wir uns an die Arbeit machen

¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢ œ

    „    werden-    ‡ † † ­€£—€

Melitta Gillmann 



                                     ­€€‚ƒ€‚„­ …              †   ‡     ­€€‚ƒ€ˆ  ‰  #Der Kater ist gestreichelt ‰  Für heute habe ich meine Nachbarspflichten erfüllt: Der Kater ist gestreichelt, die Blumen sind gegossen, der Briefkasten ist geleert

 Š ‡‹ treicheln     ‡  Œ ‰     Ž‘Ž ‰  †    sein-Œƒ†    ’ 

   “‡ŽˆŠ’  Ž‘  ”’       Š   Š        Š Ž  ‡ ein-Œ       € 

•   uuesan-Œ‡– ”  “    —Œ‡‹˜      Œ   Šuuerdan ™ uuesan ™  š  nioman nist in thinemo cunne thie thar ginemnit sî thesemo namen ›    nemo est in cognatione tua qui vocetur hoc nomine

œ ž™ š  bithiu thaz thar giboran uuirdit heilag, thaz uuirdit ginemnit gotes barn ›• ‚  ideoque et quod nascetur sanctum vocabitur filius dei.

Ÿ†¡  ¢  ” œ ’ ™ £££££££££££££££££££££ ˆ

 ”Ž Œ  ˆˆ€   † ­€€€    ‡    ‘ — ˜   € ”¤  ­€€ˆ Š  ”’ ”Ž ‹ Š Š  ¢­€€• ¥sein-Œ ”’

  ‘       Ž ¥      †  ¦ Ž… ¥ ’ ˜

 

Die Entwicklung der aktiven und passiven sein-Periphrase vom Ahd. zum Nhd.

               

                 

          ­  €‚ uuesan          ƒ  

  

 uuerdan    „  …­ †‡ˆ‰Š‹ Œ         ­ …Ž ‘‘‘€’“‰Š     ” uuerdan      •   Ž Š           

          ƒ Š–



uuesan      Š— 



          ƒ —   Š „  „    •   ­       ˜     Š– ™        ­     uuesan š                           uuerdan€   „ …††€’’‰˜   uuesan-  ›    ˆ‘œŠ                    

      …­  †‡ˆ „ ††‘ ††ˆ   †† ††ž‘‘†ŠŠ‰Šƒ‹˜   

                ˜Š Ÿ       

       ˜  …

ŠŽ ‘‘’€¡¢ˆ‰             Ž    …Š Š‹Š ŠLa pizzeria viene chiusa–      £‰Šƒ               form follows function  €   ‚    

   

          Š „  ‹               Š Œ    uuesan-      ˜ —       Ž        †ˆ            •  Š –    ­    uuesan-   uuerdan-      

   ›       Š¤   ¥¥¥¥¥¥¥¥¥¥¥¥¥¥¥¥¥¥¥¥¥ 

ƒ‚ ¦ §¦§werdenŠ …††ˆ‰¤…‘‘€’¡¢ ’†‰Š –  ˜

                „  Š  Ž    „

   ¦ §…   ‰­    ˜  ¦     ¨    © ¨ª© 

— ¨©     ¨© «§ …Ž  ‘‘’€‰Š«  ” „   Š   ¬     —Ž   Œ    €  €®® Š — —  Š ®® ®® ® ® Š…  €ˆŠ– ‘ ˆŠž‘‰Š ƒ ƒ    Œ  …‘¢‘‰   ––– ¯        



Š

Melitta Gillmann 



 uuesan-  

                      

             ­€  ‚ƒ  uuesan „    ……   ‚ †   ‡uuanta gihorit ist thin gibet ˆ  ‰   Š‹ŒˆŽ‘ ’   ‚    

  “     ‚ … ”   €  ‡therde mih minnot ther ist giminnot fon minemo faterˆ•   ˆ – ‚ ‹ˆ‘…” Œ      €       ”           —      ˜ˆ      ‚      …  ‰   ‡Simonem thie thar ist giheizan Zelotes ˆ™ˆ     – “ €‹  ŒŒˆ‘ … š           “  ˆ   †      ‡‚ ” ››œ  ›‘         ˆ    ž       ‚ ž     š       ” ­€ ƒ   ž   Ÿ ˆ‚      ¡ Š    uuesan- ‚    Š           Š 

 ™¢    £ ¢   ‚ ¡    ‡¤‘ Senu thó uúib thaz thar bluotes fluz tholeta zuelif iár¥¦ˆnoh fon iro niheinigemo mohta uuesan giheilitˆ‡ˆ‘ Et ecce mulier quæ sanguinis fluxum patiebatur duodecim annis ¥§¦ˆnec ab ullo potuit curari; ˆ™  ˜  ˆ‰¨

š  ¥§¦ ‚¥ — ¦   ‹

…Š © ‚© ‡¤‘  € ˆ   ¡  £…   ’  ª ‚  mohta ‹«  ’  £     šˆ    ž ‰ ¬     ©  ˆ €   Š ™  ˆ      €   £‚         ®          fon-  

       iro niheinigemo   

  —    ˆ      ‚ †  £   

    ¬ ‚    š     ‰  £   ˆ™‡¤‘ˆ    ’  ‚ˆ ‚    š¬   ¡  ˆ  ¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯¯ 

 ‚     ™

‰  ‡›ŽŽ  Ž‘    ž          ®

 

Die Entwicklung der aktiven und passiven sein-Periphrase vom Ahd. zum Nhd.

                               ­ 

€‚  ƒ     „  …   „   …   € †‡ˆ ‰     Š   ‹Œ  ­               Ž       Œ  ‘    ’     Œ  In thritten tage brútloufti gitano uuarun in thero steti ­… “     ” “ •­       € ­      

 Mit thiu her tho nahita phortu theru burgi, senu arstorbaner uúas gitragan ­–Œ    “  Œ­ ­  ‡ ”“—­˜       ­   ‰   “      ™       ‡  ‡   uuas gitruobit in sinemo uuorte inti thahta­      ­ š   –  ” “›­›  „  

 … ‡     ‹Œ     ­Ž  ‹

   œ          

Ž       ‰  „ ž   ¤¤¢ —¤¢ ˜›­•¤¢ ¦¤¢ ’¤¢ ‡ ›­—¤¢ ¥¤¢ •¤¢ … ¤¢   ›¤¢ ­•¤¢ ˜¤¢ ¤¢ ¤¢ 

…›ž‡ 

Ÿ …  

  ¡   uuesan       ­• ¢  £         ‡ 

  ˜›­• ¢     ‘   Œ ›­—¢

Melitta Gillmann 



                             uuesan            esse             ­ €      ‚ 

        ƒ           ƒ ­  „… †‡ˆ   ‰ esse   uuerdan-   uuesan   ……­   †ˆ  Š  …  ‹‹ˆŒuuesan   …… ­ ‰ esse   Œ Ž       ‘     ’  “ „ ” esse          ƒ ­     “   ­     ­Œ Ž       ‰Ž Ž ‰ uuesanŒ     Ž  ”    •    uuesan-   Ž    –       ­  …  ‘  Œuuesan-         ­             ­       ‚    – ‰Ž—    ŒŽ    ˜­­           uuesan    ……    ™­š›œ‹„ž‹Ÿžœ¡ ‚š›œ‹¡  ¢£ ¤š››¥¡€Œ  ƒ ­ ¦ ­§Œ ‘  ¨ Ž  …   Œuuesan-      ­       š¡ ­         ­  ©  ­ Ž  

 ”    ­            werden-  š ƒ››œŒž‡‡†¡ sein   ……  “ ­       ‘       ­   Ž          ­ª  ©             ” ­  Ž     ­      ‚    ­ ­    Œ  ­   ­ Ž    ­ªŒ‘        Š     ”      ­  sein-  Œ ­ ‰     —     ­   ƒ ­     ««««««««««««««««««««« 

…      Ž    š››Œ ››ž¡  ¬ šž‡‡›¡    ­ …    ”Šƒ     Œ ­Ž ƒ ­ƒ    ­ ‰ ¨ ­ Œ ­ ‰    ƒ    –

 



Die Entwicklung der aktiven und passiven sein-Periphrase vom Ahd. zum Nhd.

   

     sein-  



    sein-                      sein        ­€­ ‚ 

  ƒ     ­„   …    ­     ­­        „ †   ‡    ‚ ˆ­   ‰‚Š ­­‹   ­ …   Œ­     Ž         ­    

­‚ ­        †  ‘­    ‚…  „        ’     ‚Œ­ˆ   ˆ ­­ 

     ­ ‘­   ƒ      ‚Ž   ein-   ­ ­  €“”  ‡••‰    ˆ ­­           ­   ­   ‚ ­    –          sein-   ­ Š  — Š ­      ­        ‡ ­ ••˜— ˜˜•‰‚ Š    ™          ‘ ­ˆ‚ ­   ­­     ‚ š              ­   uuerdan         ­ ­           ‚ Š   uuerdan› ŒŒŠ  œ­ ’     ­­ žŸ¡    ¢ ‡ ˜££¤— •‰   ‚  werden      ­­     „    ‘sein-­         ‚        ­   ™  sein-   ­    ­ ƒ ­­      ‚ƒ      Ž€  ­ Š      „ †    ‚  ‹       ­ ­  €“”  ‡••‰      ¥  ˆ ­­     —¥   ­  ƒ      ­     ­­  …        

  ­ˆ  

    ‚        ­­     — ˆ ­­    ­  ­  ­         ‹       ‚ 

Melitta Gillmann 



                           ­ € ‚    ƒ „ …… †    ‡„

  ‚    ˆ‰„ ‚  Š ‡ ­ ‹Œ   Ž‘’’ˆ „   ’“’ ’ ’ ’’    ” •–­

      —   ­‘ „  „   “     ‰ ˜‘ ™  š­‘ƒ™   „„  ›œ †    •‡ ‘‡  „  –Œ‹‹   —   ­‘   Ž Ž Ž˜‘‡ž ˆ Œ– ‡Ÿ ” ’ ‰ ¡ ­‘         Ž Ÿ          ˜‘ ‹–Œ•‹ ¢   —  ­‘ Š ‡Ÿ         ˜‘ ™“ ‡   ’ šŽŽ  † ” š­‘Š™  ™   ­Œ ‰ ž’ƒ„”’ „£ ž  ••­‘  Ž           Ÿ œŸ ŽŽ  ˜‘ ”       ”­   ‹Œ‹…– ‰   ­‘ † „   £ ‰   ¤  ˆ ™„ † „ ¥  ‰     ­‘    † ‚   ¦ ˜‘ „  ” § š­‘ š     Ÿ“™ „  ‹‹Œ ‰ ”Ž•­‘‰€  „ Š    † Ž † ˆ   ‡ ‰Ÿ‰ ­‘ †     ˜‘…‹–Œ…   šˆ—  •­‘ „  †Ž Ž  ‰˜‘‡’ ¨¢ £ š­‘ƒ ™ ¤  Ÿ“ ‰¨  

  ™„  ¤‚  Œ   šˆ—   ­‘‰ †  ˜‘š   š­‘ ‰ Ÿ“‘     ”   ˜   Ž   ‡ ­  –Œ     šˆ—   ­‘ Š  † „        © ŽŸ ª   ˜  ˜‘           …Œ‹ ™ ¤  ­‘   „   ¤ ¤Š    « ˆ

 ¬  £    ‰ ˜‘Š š¤š­‘ ˆ Ž £  ‰  Œ•  £ •­‘‰  „  sein-† „„ Ž€ ˆ  ¤  š  „   ‡    ‰ ˜‘ ‡ ‚ ¤  

  Ž    †‡‡­‹‹  •‹Œ ‹   £  ­‘ ‰ † „„ „ haben ® Šˆ††   sein ® Šˆ††  ˆ    † Ž„› Ž   ‚  ƒ ‰ € ‚š  

 Die Entwicklung der aktiven und passiven sein-Periphrase vom Ahd. zum Nhd.       ­€‚ƒ   „„…† ‡ˆ ‰ Š  ‹€  ŒŽ   ‘ˆ  ˆ ˆƒ  ’­Žˆˆˆ“‘€­ Ž­‰ “Ž­‚† ”­­•Ž­Ž   „ … “–„††— ­­• ˜Ž–™š˜›™“ ”“ƒ €ˆ“ ‚‚    …Š† “–„††—€ ‰­­• –œš–ˆ–˜“ “  „†† Ž ­  „     “  ‚ƒ €šž­­šŽŠ—… “ŽŽš”­Ž† ”­­   Š„ „ …„ “ŽŽ    ‰ ­ ŽŽ  ­­•   ” ‘•€   š “ –“ žŽŽ­­•–ž­­ …—  “ŽŽš”‘•€ — ­­• ­€  ˜ “ „††  žˆ   ‰ “ ­ Ž Ÿ Ž    ”“­€ œ¡ ‘ˆˆ š ” ‘•€     ” ­ƒŽ­  ­­•  ”‘•€ “ žŽŽ­­•– ¢”ƒ ‚ž­­šŽ…„ œ ‚    ™ “€  ­­ œ   € ­ ™ ‘   •  £  • ‘   ƒ ­“­€ œ‚ „††† ™•ŽŽŽ£€¤ ¥  „—…—  œ‚ „††— ™werden-Žˆwerden-Ž­™“ƒ ‘ˆ¢ˆŽ¢ˆ  œ‚ „†„ ­Ž £“€ œ•žˆ„††† –   ˜š˜šœˆ™š Ÿž–š¦ž  “ ”ƒ§ž‚ –ˆ žŽ„††† –ˆ— … — œ­ ¥­­•Žƒƒœˆ­ž Žƒ „„„…—† œ­ ™‘ˆˆˆˆ­™“­ƒ €  ‘€   ™ £€ˆ  ™ ‘ – • ”  Žœ–  £ˆš¨©ˆ£­ ›ˆˆ­™”¤€ƒ  ‚€ „†† ™¥Ž­­‘…–€ªˆ …ŽŽ­ ¥¤­ ˆ—  „…„ ‚­”© „†† ”  ­ §   « Ž¬   ‰š£“•“ ‚ª‹€•”——… Š ¨©ˆ£­ ›­ ¨©ˆ£­  š  ­ – “  ”Ž    ž­­š¨ ¦ˆ … —„

Melitta Gillmann                   ­€ ‚ƒ „  …­  †­   € €  ‡­      ‡­ˆ ‰Š€‹ Œ Ž‰‰‘‘ Ž  ’    ‚“         ‚  † ˆ   ­   ”­ •ŒŒ     – — Ž“— …­   €     ˜– Œ“™   –š   ›Œœ  ‘‘ •ŒŒ „ Ž€Œ   ƒ–Œ“ ž ƒ   ’›­   •ˆŸ„ ’œ “ŒˆŒ‚“  ˆŒ‚ Œ“  ‰ƒˆ ˆ ›ƒ‰­ Ž“ ‹   ’sein¡zijn ¢ŒŒŒ    ‹†‹‹  †­ €‹   ƒ £ ¤  ‘‘  – Ž“š‰   †    ‰Š € ‹   Œ Ž‰‰„„„    ’ ‘  ’œ  ” “ ‚ Œ     Ž  † ˆ ‡    †Œ‚  ¥ˆ ‹  † ¦  ‹  š §„  †     ‹     ˆ   œ   “ “­     „ Ÿ‘Ÿ ’­ “‘ † ˆ‡­    ˆ   ƒ ‹ƒš  ¥ ‡   Ž Ÿ„  –  ‹    Ž“   ”   •    š ¨‹ ¨¥  Ž“  †ƒ ž¨›­Žš “  ’›­  ‘ ‡©š”ª †   „   ‡­    ¢ Ž Ž  Ž ƒ Œ“  †š ¥  Œœ  Ÿ ‡Ž   Œ£ Ž“‚   ƒ «   ­  ‰›ƒ      ‚ œƒ ‰ ¡œ¬ƒ “ ¤¦­Ÿ Ž Œ­     





Lassen sich die modernen Klassen der diskursiven Partikeln auf ältere Sprachstufen übertragen? Das Beispiel der diskursiven Partikeln des Barock



 

                                ­  €        ‚      ƒ    ƒ      „              ­      ‚                  …ƒ         †   ‡   ‚       †­„    ƒ    ˆ  ‰        ƒ    ‰ƒ  Š           ‹  ƒ            ƒ­­      Œ  ‰ ‹    ­Ž ‘    ’ “””•– ’  ————————————————————— 

  €  ˜      ™ †     ‡     … … Š               €… † ƒ š Š  ›  €  ‡ „    ’ “””•–ƒ˜    ™­˜  ™  œž   Šœ ‹„   †­      œ ‹      ƒ ­­        €Ÿƒ       Š   ƒ­­    ‡   Š        œ ‹ ­˜ „      ™    ¡   Š       ’  “””•–          ‚  ˜      ™ƒ˜‚    ™ƒ˜   ™ ˜  „     ™­ Ž  ˜   ™ †         ‘        ’        „     ‰      ›          ­                   †     ›     ƒ    ’ ƒ† ƒ  ‘   „  ƒ ƒ­­   ’ƒ  ­’      „  “ ˜  † ™–     ƒ          Œ     ƒ       ƒ   ˆ         ‰ ‹       Š ­ ˜¢’  ’         ƒ    ’ ¢ ’ƒ     … Ÿ ž ƒ         ’     … Ÿ ž         

 

Lassen sich die Klassen der diskursiven Partikeln auf ältere Sprachstufen übertragen?

                                    

  ­                € ‚ ƒ  „…             ­  †‡       ˆ„ Die asiatische Banise ‚ ‰ † „‚ Š  ‹Œ  Ž  €   ‘       ‚‘€

  ‚ƒ „     ’        “     ‚          immerhin   eigentlich    „ „    ”  • „ ‚           ‚ „ Œ    † ‚     † –‚ „     …   „ —„    ˆ   ˜™ ‚ €     “   ‚’             ‚ 



ƒ „ šŠ ’  —   „„  

” ‚  ƒ     ‚  ›œ  ž Ÿ ž Ÿ € ¡         ”  „        ‚      ‚    ‚        ž  Ÿ   ž œŸ      ‘         „ Ž  ’     “‚  ˜™   „›•  ”   „  „        ’ „    € ‚—  › š ”„ ­  ‡   ”  „‡  Š    ˜™     ˜™      ‚­  ”      „        ’    €        …   ‚‚  

  ”    ‚     „„       ‡             ‚ ‰   ¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢

 ™  ƒ ™„   ™ œ  œ œ  Peter kommt morgen  Kommt Peter morgen? œ    „£„     „£„  œ Peter morgen   ™¤„ komm€ „£„ –„œ„  „¥¦§       œ  ¥  § „„  „¤  „  „ ™ „¤ œ  Ÿ ƒœ š ¡  ” Wörterbuch deutscher Partikeln  ˆ œ ›œ  ¤         ’   ­    „˜Dictionnaire des invariables difficiles ˆ œ ›œ ¤ ¡¨

Michel Lefèvre



             

                          ­ €‚    ƒ      „‚   …†  

         ‡     ˆ ˆ‰       Š  gewiß Š     Š…‹Œ Ž ‹Œ Ein verzweifelter Mut aber, ja ein toter Prinz, wird sie noch heftiger betrüben, und gewiß in den jetzt ungewißen Tod stürzen. Auf derowegen, tapferer Prinz! Er verbanne allen Zweifel-Mut und traue sicherlich denen Göttern: so wird gewiß dessen Hoffnung von ihnen mit einem erwünschten Ausgang beseliget werden‹Š‘„’“’‘ŽŒ

”   ˆ‰ ungewißen Tod  ­          gewiß       •   –  —†‰  †  ˜  gewiß  ˆ       ™          ƒ          ™      —   †˜           ˆ‰  sicherlich                      gewiß           š     ‹›Œ  ­  ”      ˆ‰     ‹›Œ du, verfluchter Hund, darfst dich unterfangen, mir von einer ewig-verbannten Person solche Sachen einzuhändigen, welche würdig wären, mit dem Henker beantwortet zu werden. Hiervon sollte gewiß an dir der Anfang gemacht werden, wenn ich nicht des Prinzen verschonte. Immittelst lasse dich nicht gelüsten, vor meinem Angesicht mehr zu erscheinen, sonsten soll dein Kopf auf dem Rumpfe wackeln‹Š’Œ

” Š                 sicher  sicherlich     †     ˆ‰   ˆ   œ    œ              Š   €‚     ƒ‹•ž›ŸŒ               ”    ¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡ 

 œ      ˆ ¢‹’’Œ  ‡       ‰ …   š–   –    … £†       ƒ  ‹ ¢’’Ž›„’Œ



 

Lassen sich die Klassen der diskursiven Partikeln auf ältere Sprachstufen übertragen?

   gewiß                                       ­€  ­€ Wie wir um Mitternacht vor Pegu anlangeten, und zu dem Tore einritten, stürzete der Kaiser auf ebener Erde, ob wir gleich Schritt vor Schritt ritten, mit dem Pferde, daß ihm das Blut häufig zur Nase herausfloß, welches denn alles von uns übel gedeutet, und leider! allzuwahr erfüllet worden ‚ ƒ€



„ …   †   ‡ˆ   ‰     auch  €nun  €€   Š   ‰†     ‹   auch  €€    nur  €€  ‹ŒŽ   ‘   ‰ ’“Š    € Ich wünsche mir den Tod, wenn ich bedenke, wie ich ihr in jetzigem Zustande nicht mehr, als einer ihrer geringsten Sklaven, zu raten oder zu helfen vermag: und wie hingegen auch der wenigste Verzug zu ihrem und meinem höchsten Nachteil geraten kann ‚  ƒ”•”–€   € und holte demnach aus allen Kräften aus, dem Prinzen den Kopf zu spalten: welches ihm auch richtig gelungen wäre, wenn nicht ein treuer und überhangender Ast den Streich aufgefangen ‚ ƒ”•”–‡€   € Du wirst, o Närrin, dich nur selber hier betören ‚ ƒ”•”–€   € allein, ob die Prinzessin sich in der Zahl der Lebendigen oder Toten befinde; solches beruhet in der angenehmen Hoffnung: daß die Götter viel zu gnädig sind, ein solches Bild der Vollkommenheit verderben zu lassen. Inzwischen sorge Er nur vor seine Gesundheit, vertraue den Göttern, und wisse, daß sie auch vom Tode erretten können.  ‚  ƒ”•”–„€



­ †   †   Š     ‡ ˆ           —    ˜     ‹™  ‹    ššššššššššššššššššššš 

 ›           ™ †   Š ’leiderglücklicherweise        …   Œ  œ””–„”ž€

Michel Lefèvre



                   allerdings  immerhin  jedenfalls  wenigstens  allenfalls eigentlich immerhin jedenfalls allenfalls  wenigstens   allerdings­€‚         ƒ   „…  †  …‡  †ˆ‰Šƒ„‹ˆ „ ˆ Œ                 Ž        ‘    Š Š       Œ’“       Ž    „‹ˆ Der Himmel lasse den Tau seines Segens auf Eure Liebesverbindung fließen, und erwecke solche Zweige durch Euch, welche dem tapfern Stamme allerdings nacharten. „ ‹”•”‹€€ˆ „ ˆ Das einige Odia wollte sich sperren, indem Chaumigrem fünfunddreißigtausend Bramaner hineingeleget hatte, weil er den Peguanern nicht allerdings trauen durfte. „ ‹”•”‹–‹­ˆ

  eigentlich         Š  —   Š  ˜  Š  ƒ  Š„ˆ™Š     Š     Š      ƒ eigentlich„”ˆ    š‡ “ ŒŠ         Ž        ’“  ›   ™   ‡   ˜  „ˆ In solcher Überlegung näherte sich Nherandi, und sprang, ungeachtet der schmerzenden Wunde, hurtig vom Pferde: Welchem die Prinzessin mit offenen Armen entgegeneilte, und ihn, weil die bereits eingebrochene Abenddämmerung ihr die eigentliche Erkenntnis verhinderte, als einen lieben Bruder inbrünstig und mit diesen Worten küsseteœžŸ„ ‹”•”‹­­ˆ „”ˆ Ob ich nun zwar gerne fortgefahren und noch ein mehrers aus ihr gebracht hätte, so ließ sie sich doch die Liebe zu sehr einnehmen, welche sie ganz auf andere und mir höchstwidrige Reden brachte, daß ich nicht wußte, was sie eigentlich hierunter verstehen wollte. „‹”•”‹– ˆ

¡     › Š       Ž    Š       š   ¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢

 ‚£„””–¤­¥¥ˆ ¦   §¨£ „””€­” ˆ¦ §„¦© §ˆŒ   ¨£„””€­” ¤­”ˆ   Š      Š  ƒ  Š ƒ ª  ¨ Š¦ Š§ 

 

Lassen sich die Klassen der diskursiven Partikeln auf ältere Sprachstufen übertragen?

   aber und doch                 nun auch                 

     ­        €  ‚            

 ƒ„ …†‚ €    ­    Aber, ach mein Talemon, entdecket mir doch aufrichtig, in was vor einem Zustande ich meine werte Prinzessin wissen soll?ƒ‡ˆ‡‰Š  Nun aber werden die Finsternissen der Sonnen viel genauer durch das Fernglas der politischen Welt bemerket, als etwan eines gemeinen Sternsƒ‡ˆ‡‰‹

 ‹ Œ  …Ž ‡  ‘„   ­    …       …’“ aberjadochdennauch immer

         eben   ”  Œ  …       “    Ž•   – €… Ž…€… – … …  …         Ž Ž   ­ ­ —•   ˜Ž  ™€                   ”      “”   

…   ”    …     €    Ž         Œ   š 

   – ˜   –    ”   

… ‚ ”­””† 

      €   ­   

›—•  ‘„  

    Ž          ­…   ‚…    Œ  …          € – ”­        œ      ­ —•­ žžžžžžžžžžžžžžžžžžžžž ‡

 ›Ÿ ‡‡¡ Š     Ž ¢”  £ Ÿ ‡‡‹‰ Š‡ƒ¤Š‡‡ ¢   ¥£

Michel Lefèvre



                          ­      €  ‚ƒ„„   …† ‡ †   … ˆ 

   †     ‰  Š    



     ‹  Œ    Ž  ‘  

      Ž‰ w­’†    Ž ˆ  Œ ­       ‘Œ   ’ Œ     ‘  “ Œ     ‘   ŒŒ  ”   „  Œ   ­  ‹   Œ  †   Ž ­ ˆ   •           ‹         “    ‹–† ˆ €… †     Ž  ††  … ‹       Ž  sicher(lich), gewißeigentlich— Œ   Wie wird der jetzt ungewisse Tod sein? – Gewiß  Wie soll er den Göttern trauen? – Sicherlich  Wie werden die Götter dessen Hoffnung mit dem gewünschten Ausgang beseeligen? � Sicher˜™š  Wie soll an dir der Anfang gemacht werden? – Sicher˜™š  Wie wollte sie etwas darunter verstehen? – Eigentlich˜™š  €  

†  ‹ ’ ‹Œ      ›   ’  Ž   ”  –œ 

 —‡ ‰††‡” 

‘Œ Œ†  ›  ‹  ’ Œ žžžžžžžžžžžžžžžžžžžžž „

“ ‘ ‡†Ÿ¡¢ “  ‹  ‘   ŒŒ  ”     ›†      ‹ ‘‰£dass“­¤† ‰   ¢¡Ÿƒ¡

 

Lassen sich die Klassen der diskursiven Partikeln auf ältere Sprachstufen übertragen?

ausgerechnet            so wird [ausgerechnet] gewiß dessen Hoffnung von ihnen mit einem erwünschten Ausgang beseliget werden  [dass] dessen Hoffnung von ihnen [gewiß nicht /nicht gewiß] mit einem erwünschten Ausgang beseliget werden  Hiervon sollte [ausgerechnet] gewiß an dir der Anfang gemacht werden  [dass] hiervon an dir [gewiß nicht / nicht gewiß] der Anfang gemacht werden sollte   daß ich nicht wußte, was sie [ausgerechnet] eigentlich hierunter verstehen wollte   daß sie etwas [eigentlich nicht / nicht eigentlich] hierunter verstehen wollte.             

  

        ­Es wird [so/auf diese Weise] dessen Hoffnung von ihnen mit einem erwünschten Ausgang beseliget werden ­Hiervon sollte [so/auf diese Weise] an dir der Anfang gemacht werden ­daß ich nicht wußte, was sie [so/auf diese Weise] hierunter verstehen wollte  € ‚      ƒ  „   … ƒ  gewißeigentlich †‡ˆ     …     …              …ƒ    …    ‰ 

Š 

 ‹ Œ    … ƒ Ž

 ‘’  Ž

 ’  Ž ‹’ƒ Œ   “”ƒ“•”“–”†    ‡ƒ ˆ Œ…  ƒ … …  ˆ  —   ˜ ™      …Œ ‹  ˆ …† … 

 Šš   …   — “ ‚› •œ…” †  …     …  —sicher ˜™

Š   Œ  … ƒ …          ž  Ž‹ ŸŠ’“‡   „ ˆ¡¢˜£” †…   ƒ  ˆ      ƒ ƒ   …ˆ  ‹  † š …¤   š ˆ             … ƒ  



Michel Lefèvre

                                       ­            €      ‚  ƒ„   …     †      ‡    ˆ     ‡  €        

         ˆ‰ ˆ   Š                       ‹ ‰ 

†  ƒ„ 

 ‹   †Œ          …  

     ‡        ˆ   Ž  

   ‡      ‹  …          ˆ    ‘    ‡         … 

  ‡ 

      ’   ˆ           “    

  ‡  eigentlich   gewiß          … ­         ” ‡“     

   Ž         Š       Ž •ƒ–         

 ‹        ‚ —    †        ˜  †  allerdings       

    ‘   †Œ  Š      †     “  ‡ allerdings     •ƒ–     ˆ         “              Ž  “     ™            ‡  ™  ­   

       

 …  ”   ‡ “   Š        †   š› 



 

Lassen sich die Klassen der diskursiven Partikeln auf ältere Sprachstufen übertragen?

     

    

                 

                ­      €  

       ­   ‚  €      €     ƒ„          €        €       €   …     †

  ƒ„ 

 ‡ˆ‰ „ Š †

   €       €   ‚†              ‹    

   Œ Ž        ‘ ’                      €  “  Š”  •      “•…  “…•     –       €    … ‡  ‹ …              —     …      ‡           ‘       ƒ„      ˆ     –               ­‹  „                   …    ˜ ˆ    – 

 € 

 leider€  “Œ•  … †     

      ™          š ­     ‚   …   †  ‹     

    ­‹                  ­‹  † 

  š      —  €  †    ˆ 

     ˆ   “• “• “›•  “•  …  ­        ƒ† „      ˆ              …€  ˆ   † ­‹    €€   

  †   —                          —   €   

­‹  ‚   œœœœœœœœœœœœœœœœœœœœœ

ž  €“Ÿ¡’˜¡¢˜Ÿ•“ŸŒ¡•“Ÿ¡Œ• … “Ÿ¡•               £    ¤    ‰ ž  …   “ŸŒ’›•— “Ÿ¡•

 ˜

Michel Lefèvre



                 In solcher Überlegung näherte sich Nherandi, und sprang, ungeachtet der schmerzenden Wunde, hurtig vom Pferde Welchem die Prinzessin mit offenen Armen entgegeneilte   und ihn, weil die bereits eingebrochene Abenddämmerung ihr die eigentliche Erkenntnis verhinderte,   als einen lieben Bruder inbrünstig und mit diesen Worten küssete­€‚ƒ„…  Ob ich nun zwar gerne fortgefahren und noch ein mehrers aus ihr gebracht hätte,   so ließ sie sich doch die Liebe zu sehr einnehmen,welche sie ganz auf andere und mir höchstwidrige Reden brachte  daß ich nicht wußte, was sie eigentlich hierunter verstehen wollte.ƒ„†

   „  ‡  „ˆ   …  ‰    Š    „   ‰    „  „  ‹ „ „Œeigentlich  „ˆ ‹„      ˆ Ž‘‡‹ ’  „      ‰‰‰  „  ‰‡    ‹ ‰  „ ‰‰ ‰ “„ ˆ  „ ”„Œeigentlich‰„        ‰        ˆ ‡‹ „   • ‰          Š    ‹  ‰ ‰‰–‰  ˆ  ‰‰  „ ƒ‹Š  —  „ „ ‰   ˆ ‡‹ „ ˜   ŒŠ„„ˆ   ˆ ‰ ˆ ‰ Œ            „  ˆ ‰   

‰‰‰ ˜   

  ‰ „  ‹ „‰ ™„  „ ™ ˆ‡ ‹ „  ˜    Œ   Š   ‹„        „‰ ‰ „‰„„Œ ‹„  Ž‰    Œ‰  ’  „     Ž ˆ Œ  „ ˆ ”    „ ™ ‰ ‰    Ž‰      ‰ š    ›„ „ ˆ        „   „   ‰ ‰   ‰   ‡ „           Œ     ‰  Œ„”  „‰  ˆ    Š   ‹ ƒ Š   ˆ ™ˆ   ˆ  ‹ˆ œ‘‘ž„ ‹      „„  ˆ ‰ Ÿ„˜ˆ Œ

 

Lassen sich die Klassen der diskursiven Partikeln auf ältere Sprachstufen übertragen?

                             ­ € ‚          ƒ „… €

  †ƒ ƒ ‡  ˆ     ƒ  ‰    Š‹    Œ   Ž…‘   ’  

 ˆ … …  €  Ž…   ‡  € ‹   ˆ      ‘ ‡“ƒƒ    …    „Š   ”   …   „ ƒˆ  ˆ•  –      ‹   ’    ‘   ’

— ‘ ˜‹  ‘ ˆ…™š›­€   œ…†ž ŽƒŸ  Œ ˆ 

 žƒ  ¡¢ 

œ        ¡­ ‰ Œ•  Œ ‚  £  š ‰     ‹­  Œ•  „ˆ…“Œ•€  „ ¤‚­¢¥¡  ¦ § ™­ ¨       £      š  …  §    “ ¨    ‚’     „–•  œ   „ – ¦Ž ‘‚ž…Ž™¡©¢ª  ‹Ÿ  ™­£„… … Œƒ œ «  Ž ªª­            ‘•  ¡ ¦   ‘  Ž     Ž    ‚ …  ¬  š „  £  š Ÿ“   ‹­ Ž     Ž     ’       ¡ ¦  Œ•„–•   ˆ®¥¡¦ªª™€ ™©ª œ «  Ž ª­ „– Ÿ      ‘…   ¡   ¦  ‚„ £ šŸ“ ‹­† †       £ ƒ €   ­ ¦  ƒ  ‚  † “ˆ  €ª ­›¢©¡

Michel Lefèvre



         ­€‚ ƒ„…†€ ‡‡€ ƒˆ‰ƒŠ€‹… €ŒŽ ‘’Ž€ “”“•­Œ€€ ŽŽ’

 ‡ €–—€ ˜ˆ€ “”“•­Œ€€ 

Ž ™š Š€•˜›€ Š“ŽŽ– Š“€‚ •Š“  €‹œœ€ˆ‘ž’€ Š“

 ƒ‰€Œ€ˆ€ Ÿ ¡ Ž‘ ƒ¢œœ€Š€ Ÿ ¡ Ž£‘ ¤„­¥š ‡€‹ € ¦œ ‰ˆ€•™•Ÿ…€ Ÿ  ¡  Ž‘£  Ÿ   Š—§€ ‚  ™ ™ • ƒ¥ ¨ ‡ †€ © ¥ª™¥€€‚¨  ¢  ƒ  

 Œ ƒœ« ƒ … € € ƒœ Ž‘€‹…  ’€ 



4. Einzelne Texte und Textsorten





Christine Ebners „Engelthaler Schwesternbuch“: Aufgabenstellung und Lösungsweg



    



               ­€

      ‚  ƒ„ …  †  €‡    

 €…  €     ˆ  €     ‰Š  „  ‡    ­ € €    „       

   ­    ‹  ­     

 ‹  ŒŽ‘ ’‹ €  bu:chlín  €  „       anuank de� Clo�ters �e Engeltal­€ˆ­ˆ­  meníg der genaden gotes „   den frawen …   “ an dem anuang . vnd nv ��der„  ”     •        ”            ‹  „ ––  †   € € ‹— €   €ˆ  

 ŒŽ

Jch heb e�n bu:chlín h�e an da kumet m� an de� Clo�ters �e Engeltal anuank vnd die meníg der genaden gotes d�e er mít den frawen getan hat an dem anuang . vnd nv ��der � uon der men�g �eíner au�brechen den tugende d�e als wenig ge�t�llen mak als da� mer �íner au�flí��enden kraft . �� ... Œ‚„˜ŠŽ

   €   †   € €€      ‹   €ƒ   †    •™ ŒŽ 

„  ‹ š    ­   ‹  ˆ ˆ   Fr�dr�ch von �vpl�ngen„  

š  El�pet ‹†      …  Œ „›˜œŽ  ž    ‹ € ­  ‹  ˆ ‹‡€„         

  ­ ƒ Œ  Ÿž  œ›¡‘ ™™Ž …   ž   € “‹  ‹ž ‹ ˆŒ™Ž‘ Œ™Ž

vn da� puch¢¢vehet ��ch an von der �tiftunge de� chlo�ters£Œ„Ž

 

Christine Ebners „Engelthaler Schwesternbuch“

         

              ­€‚ƒ€„…  ƒ€„

‚                    ‚



    †     ‡     †      ‡ 

In den ziten do man zalt von vnsers herren gewurte tausent jore zwei hundert jore drev vnd vitzich jore stiftet mit groszer andaht von der wisvnge des heiligen geistes vnser herre her Vlrich seliger genant von Chvngesteine, des riches erber dinstman, vnt sin erbergev wirtinne, fruwe Adelheit seligev geworn von hohsteter geschlehtte von swoben, Got ze lobe vnt irn selen vnt allen irren nochomen vnt irre vordern selen ze helfe vnt ze throste didz erberge chloster, genant Engeltal, vnt viengen di stiftunge an mit iren drin aygenne huen ze Engelschalchesdorf vnt mit allem irem aygen, daz si heten in dem dorfe ze Swinach. Also, daz sie mit gesamter hant di vorbenanten hue vnt allez daz vorbenant eigen mit allem dem, daz darzv gehoret vnt auch daz erberge holze, daz da heiszet Auwe, vnt auch die vogeteîe goben durch got vnt durch irre sele willen swester Alheiden, deu da hiesze Rotterinne vnt auch ein Rotterinne was gewesen, vnt het sich der worlt abe geton vnt was ein pegine worden vnt was dev erst maisterinne in disem chloster, vnt swester Gevten von Swowach vnt swester Mehthilden von den Perge, swester Diemuden vnt swester Chvnegunde von Gaylenhusen, swester Diemuden vnt swester Alheide vnt swester Gevten von Nvremberch vnt allen iren nochchomen ze rehtten eigen ewichlichen ze habenne vnd ze nieszenne, vnt do mit anzevohenne auf dem selben iren vorbenanten eigen in dem dorfe ze Swinach ein fruven chloster daz heiszen schol Engeltal. �� In dem chloster ewichlichen Got schol gelobet werden mit zvnementem geistlichem leben vnt mit tegleichem loblichem e™rlichem gotes dienst. ƒˆ  €   ‚‚ ‰Š‹ŒŽ† †‡„  ‚ƒ„ ƒ„ ‚ƒ‘„ 

’“ ˆ ”    …     ‚‘ •            –ƒ­„— ƒ­„   

seligerƒˆ‰Š †‡…€„ seligevƒˆ‰Š †‡…†„ Got ze˜˜lobe vnt irn selen vnt allen irren nochchomen vnt irre vordern selen ze helfe || vnt ze throsteƒˆ‰Š †‡…†™š„ durch got vnt durch irre sele willenƒˆ‰Š †‡… „ In dem chloster˜˜ewichlichen Got schol gelobet werden mit zvnementem geistlichem leben˜˜vnt mit tegleichem loblichem rlichem gotes dienst…ƒˆ‰Š †‡… ™ €„ 

 “ˆ   ƒ†„— ƒ†„

stiftet mit groszer andaht von der˜˜wisvnge des heiligen geistesƒˆ‰Š †‡… ™€„ 

› ˆ  ƒ„—

Gisela Brandt 



swester Alheiden, deu da hiesze Rotterinne vnt auch ein Rotterinne was || gewesen, vnt het sich der worlt abe geton vnt was ein pegine worden vnt || was dev erst maisterinne in disem chloster

                      

    ­  €  ‚ƒ          „ …   ƒ†     

­     ‡‚  ˆ„ ˆ

swester Gevten von Swo‰‰wach vnt swester Mehthilden von den Perge, swester Diemuden vnt‰‰swester Chvnegunde von Gaylenhusen, swester Diemuden vnt swester‰‰Alheide vnt swester Gevten von NvremberchŠ

  €    ƒ­     ‹  ƒ „Œ Ž­ ‘‚   ­ ’       ƒ“   ƒ”  ­   ‡‚  … •    ­  ƒ€Ž–  ƒ     ­ ­            ’—  ‡Ž  ‡‚    ’    ˜     ‘     Š„ Š

do ‰‰mit anzevohenne auf dem selben iren vorbenanten eigen in dem dorfe ze || Swinach ein fruven chloster daz heiszen schol Engeltal––

“         ‘ “  …    †­   †     ­     ‘ “    ­    •

 

–

™š  ‘  ƒ ’‚  ‘‘ ‘ ƒƒ   ‘ƒ  ‘        •      ›  

–    ƒ œ      ž     ­š    ƒ        ‘    ƒ    •   ‘ Ž  ƒƒ   ‘ƒ  ‘        •  •      ƒŸ   ›   ‚  ‘        …   ­     ­         ­Ž …‚ ‘    ƒ œ ¡” ¢Ž ­         …   €      £            ›ƒ     •      ¤   ‘ ƒ       ƒ¥  ­     ­ †‚­  „ Œ    

 

Christine Ebners „Engelthaler Schwesternbuch“                      ­€‚ ƒƒ„…­€†ƒ

 ‡   ƒ  ƒ ˆ      ƒ    ‰ Š †ƒ ƒ‹­   ƒ   ƒ  Š †ƒ   ƒˆ  ƒŒŽ  ƒ€ ‡       ‘ ’ ƒ †     ˆ  ˆ         ‘…­‘€ 

€  ƒ ‡  ­ “ƒƒ  ƒ­ Š  ” • ­€ –ˆ   ’   Ž   ƒŽƒ €‹ “†ƒ  ƒ ƒ ƒ­ —      €      ƒ      ­˜   ‹ƒ €ƒ  ‰€ˆ ‰€—  €   ™    —  ‰

š  › › ž —  › ‰  Ÿ ‰— ¡¢ ž¢  ž    ›      ‰

   †‘“ †‘“   †‘“ †‘“ †Ž   †‘“ 

Œ  ™­ ‹ƒ †Ž ƒƒ   ƒƒŽƒ Ž‡ ƒ  †Ž”

ƒ †£  ƒ‡‡Ž†¤ ¥ƒ †ƒ ƒƒ

ƒ€ €   „—ž ‰ ‰—   —   ‰¢ ‰› ‰‰ ‰‰„‰¢

 ™  ˆš šƒ  ­€‚ ‚„ 

‹   œ       ˆœƒ  ˆœƒ 

ˆœƒ œƒ œƒ   ‡‘



Gisela Brandt

      

                     ­€€‚ƒ„  …      †‡     Rottharinnen    ˆ     ‰  Š€‹  ­ €‚ƒŒ Žˆ‚ ‘’ ˆ“”€•– ”—˜  ™Š•™    Š•™

�ororibus cognomine Rottharinne. Norimberc. quondam DEO militantibus. tres curias. uidelicet in uilla dicta Engelscalkesd ŠŽˆ‘’ˆ“”€•–”™

š     ›     ‰       œ      …          ›      “ 

     ›       ž     ‰   ž  ž        Š€™ Šƒ™Œ Alheit      ” ŽŠ† ™ˆ   Š‡  €   ­ ™  Šƒ™

 



           



 €    €     –

ŸŸIN der �e�t da der kuníg uon vngerne �eín he�l�geu tohter Elí�abethen gemehe let dem Lantgrauen Ludw�g u� He� �en da �ant er ��e mít gró��� eren h�nt� Nurnberch da deu brautlauft �olte �eín � Da gab er �r eín Rotterín auf d� wek d�e h�e� Alhe�t ob da� kínt wur de wa�nen da� ��e e� danne �t�llet m�t dem �a�ten�p�l � D��ew fraw �prach ��e wer ��ben �ar alt .Š‰“€ €€ –™

Š ™ Š ™ Š ™

Alheit            ›     ‰   ž  †    Š‘™  ‰            › Š‚ ™ž   ”      ‡   „     ”         †  ‡   Š‚ €™  

    ›       

 

 ¡      Š€‚‘™   ¢  Š€‚‚™    ‡  ‰   ˜        Š–—•™          ‰   › ˜       †  

  ‡  £  ‡               ˜    “       “     ‰  ž  £   ›   †    ‰  ‡  ‰       ˜      ‰      Œ   

 

Christine Ebners „Engelthaler Schwesternbuch“

                 ­       €  ­   ‚   ƒ Alheit  „ … …   †  ‡  €          ˆ  ‰  ‰  Š †        ‡     ˆ      ‚ ƒŠ   Hailrat ˆ„       d�mut von ga�lenhusen   ‹    Œ­†      Ž

       ‚ ƒ   ‹   ‹ƒ € 

‘ ‹ ’†„   † “” € € †† •‹      †•–– —­’†† 

„        †  

‹†’†   …             Ž  •  ‚    ˜‹   „      ‡    … ™ƒ ˜€ š›Š Ž šœ–Š ˜­€ šššŠ “ ––‘ž  € Ÿ     ™ž ™ƒ ˜–¡šž¢‹ €€ ’   £”  ¢  ƒ   „•  ™ž          

‹ €€  ¤   …€ †   Œ  ‚  ƒ ‰   “  ‡£”      ‚   ”  „ “    ƒ  “ ™ƒ“ž    „™„ž   “ †™“ž    “ ™“ž

¢ £ „ €    ‹       ­€¥“‘¦§¢¨ ƒ „ €      „ £ €†   ’    ”­€    …   ©Ž ”ª   „€• †‚ ¢ ƒ  „  ”­   ”‚ ƒƒ ©­ «Ÿ 



Gisela Brandt

                  Alheit        d�emu:t v� Nurnb’g         

Œ ‘‘ ‘ ‘ ’ Œ ‘” •– • •“ • “ “ ’“ “  ‘• ‘“ • •  ‘  ’ ” •’ •‘ ‘ ’“

‚ ƒ     † †† ††† ‚  Š  Ž ˆ ˆ Ž ˆ Ž Ž ˆ ˆ Ž ˆ Ž Ž ˆ Ž Ž ˆ Ž Ž ˆ Ž Ž ˆ Ž Ž ˆ Ž Ž ˆ Ž Ž ˆ Ž Ž ˆ Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž Ž ˆ ˆ Ž ˆ ˆ Ž ˆ ˆ Ž ˆ ˆ Ž ˆ Ž Ž ˆ Ž Ž ˆ Ž Ž ˆ Ž Ž ˆ Ž Ž Ž Ž ’“  ’’

    „…   †‡ ‡ˆ  ‰  ­ ‹    Ž ˆ ˆ ˆ ˆ Ž ˆ ˆ ˆ ˆ ˆ Ž ˆ ˆ Ž ˆ Ž ˆ Ž ˆ ˆ Ž ˆ Ž Ž ˆ Ž ˆ ˆ Ž ˆ Ž Ž ˆ ˆ ˆ Ž ˆ Ž ˆ ˆ Ž ˆ ˆ Ž ˆ Ž ˆ Ž ˆ ˆ Ž ˆ Ž ˆ ˆ Ž ˆ Ž ˆ ˆ Ž Ž ˆ ˆ ˆ Ž ˆ Ž ˆ ˆ Ž ˆ Ž ˆ ˆ Ž ˆ Ž ˆ ˆ Ž ˆ Ž Ž ˆ Ž ˆ ˆ ˆ Ž ˆ ˆ ˆ Ž Ž Ž ˆ Ž ˆ Ž Ž ˆ Ž ˆ Ž Ž ˆ Ž Ž Ž Ž ˆ Ž ˆ Ž Ž ˆ Ž Ž Ž ˆ ˆ Ž ˆ Ž Ž ˆ Ž ˆ Ž Ž Ž Ž ˆ Ž Ž ˆ Ž ˆ ’ ’‘  ” “

­€





  ’  ‚ ’  ‚ “  ‚   ‚ •  ‚ ”“  ‚ ‘  ‚ “  ‚ ’–  ‚ ’  ‚ –  ‚ ’  ‚   ‚ “  ‚   ‚ ”  ‡ ’•  ‚ ’  ‚ ‘  ‚ ’  ‚   ‡ ‘•  ‡ ’  ‚ –  ‚ ‘  ‡ –  ‡ ‘‘  ‚  

‚ ‚  —Š˜ ™——‹‹

 —   — —  —­€ ™€   ‚š …  ™— ‡š ‹— — ›ƒ„ Šˆ   ˆ … œ ‚

 ™‹ ˜ ’–›“–—ž ’ 

  

Christine Ebners „Engelthaler Schwesternbuch“ 

           

 ­    ƒ… ­‡ ­   ‹     ­… ‡   ƒ ­ ‹  ‹ ‹…  ‡    ‹‹  Š

€ €ƒ € € €ƒ €­ € Œ € €ƒ Œ Œ  € €ƒ     ‘  ‘ ƒ €   ’      “ ƒ‡

‚ ‚ „‚ ‚ „‚ „‚ „„‚ ‚ „‚ „‚ „‚ ‚  „‚ „‚ ‚ „‚ ‚ „‚ ‚ „‚ „‚   „‚ …

   ‚ ‚  ‚ ‚†     ‚Ž   ‚ ‚ ‚  ‚    ‚†  ‡

‚    ‚ˆ    ‚ˆ  ‚   ‚  ‚ ‚ ‚ ‚ ‚ ‚ ‚   ‚ ­



     

      ‚ ‚  ‚ ‰‚ ‚ ‚  ‰‚   ‚   „‚ ‚    ‚ ‚    ‚ ­

    ‚ ‚ ‚  ‚ ‚  ‚     ‚ ‚ ‚  ‚ ‚ ‚   

  ‚   ‚     ‚      ‚ ‚   

  ‚   ‚ ‚  ‚ ‚ ‚ ‚    ‚ ‚ ‚   ‚†

    ‚     ‚   ‚  ‚ ‚  ‚  

   ‹

‚  ‚ ƒ

  ‚ 





ƒƒ      Š… … ƒ‹  ƒ   ƒ ƒƒ  ­ ƒ ƒ ­  … ­ ­ ‹… …  ƒ…  

   †   „                   

”€”• –””€€

 ”€ — ” ‘ €”–   €”’—€–”– ‘ ”€€”ŒŒ”€€‘    ”  ‘ ”‘ ‘ ˜”  ‘ ˜”’ ’     €™ ”““”„•— ‘ ”€šš ‘ ˜  ›œ “ž  €–



ƒ› €š €  € ‘ Ÿšš€ —  ¡  €˜€€€  ¢      ’€‘ ‘  —£€”  Ÿšš€ — €   “    ˜ ›¡ š¢ š  š    €  ‘ ¡ €£€ž   —¢‘ ƒ  ›‹›       €—€ —  —ž  ¢‘œ  — ”  — ¤š — ›



Gisela Brandt



     E� wa�      

 Eín �we�ter    e�n �we�ter  Eín la��we�t’ E�n �we�ter  Eínev  E�n �we�ter

     het w�r d�e h�e�        h�e�  h�e�  h�e�  h�e� �we�t’   von d� �er he�l�gen

 kun gunt   alhe�t Berht alha�d Gu:t  alha�den

        vnd wa� Ortl�bín   

  von Ey�tet    von Trochaw von nurnb’g  von ditenhofen  von gel�tat

       

    ­€ ‚  ƒ‚      „­  …    ‚€†ƒ ‚ƒ‚ €‚ ‡ ˆ wir hatten‡ ˆ‰   es war   † Š    ‹     Œƒ‚      ƒƒ‚ƒ‚†   

Ž ƒ‚ ƒ‚ ƒ‚

  ’     

   „     

  ­      

 ”  „     

   „   

     „       „   

   „     Œ       Œ     „ ƒ   

 



   ƒ    ’– ’– ’– 

 ‘      •     

  ‘  “                           •     

”           —  „ ƒ ƒƒ‚ƒ‚ „ ƒ’–’ ‚ ‡‡Œ ­ ‘— ‚  — ‘­†˜™„‰–š›     Ž ƒ‚

 œ        ‚        ˆ  Œ ‹ –ƒ‹  ­ ‚’ ‘ˆ  ž­ ƒ™ ‰ ‘‡  ­ ­ ‚‘­†Ÿ† 

 

Christine Ebners „Engelthaler Schwesternbuch“ 

         ­ €­ ‚   ƒ„€… †­  ­       ‡ˆ­ ‰    ŠŠ­ €­     €‡ˆ­   ŠŠ­ ­ ‹ ‹ …„€†­ …„†­ …ŠŠ†‰…Œ †…Ž † 



     ­       ˆ­    ŠŠ­ ‹ ŠŠ­

 Ž‘ƒŠŠŽ’‹  ŒŠ

 ŠŽ“Œ 

  Œ   Œ  ’ŽŠ  Š ”Š• ˆ”ŠŒ    Ž Š“ ”–Š  Œ —  ŠŽ“Œ ŠŠ Ž’  ŒŒ •  ”–Š     Œ  Ž Š Œ  – „“Š  Œ Ž ŒŽ„ŠŠŠ Œ €Ž ŽŽ  Œ Œ€ŽŽƒŠŠ  –Œ ‚‚Œ ‚ ‚  ˜    Œ ŠŒ Œ Œ ŠŽ“Œ ƒ Œ  • ŒŠŠŠ– ƒŠŠ€Ž ‚‚ • Œ ‚‚ ™ŒŠŠ ’” ŒŒ ŠŠ• Œ     Š ƒŒŽ  š Š ›Žœ  Š Œ  ’  Œ   žŽ    Ÿ Œ “Š  Œ Ÿ    Œ  Œ ‰Š  

 Ž … Ž†    Œ  Œ Œ ›Œ “Š  Œ ”–Š  ŠŠŒ    Œ šŠ“ ›Œ ƒ œ …›ƒ† •  ŒŒ  ‚‚Œ  ‚‚ ™Œ‰Œ  Œ ƒŒŽ Ž  ŒŽ    ‚‚  ”  Š   ŒŠŠŒ€Ž  



Gisela Brandt 

      ­­€­€ ‚  ƒ ­­€­€€           †ƒƒ‡€‚† ‡



       ­­€­    ­­€­    „   „

 

 ­­€­€€  

                ­„€…„

ˆ‰ˆŠ ‹ŒƒŽ ‘



 ’ˆ ƒ “„‘

  ‹ˆƒ”“ €‘•  – ƒ—ƒ‹ŒƒˆŒƒ 

…˜ „ ˆ•• ‹ ™  “  šƒ  ‘ ˆ › œ   ˆƒ“ˆ€ ˆžˆ„– €’ˆƒ– •‘ƒ  œ•••Œ  ƒ • ‹ ‹  ˆ  Œƒ€‹ƒ•Œ•ƒ“ € ‚ƒ– ‹•‹• Ÿ’ˆŒƒ‹ “•   ˆƒ €ƒˆ “Ÿ†¡‡€‹ ™ƒ ˆ€™ƒˆƒƒ ˆ †¡‡ b� an �rn to:t†˜€¢£¤‡  b� an den �eh�ten tag vo� �rm tode †˜¤€¢¤… ‡  bi an d�e �t da �r leben e�n en de wolt nem�†¤˜€¥£¥ ‡

™Žƒ “ €vo� �rm tod(e)†¤‡ 

 Christine Ebners „Engelthaler Schwesternbuch“   vo� �rm tod(e)             

vo� �rm tod eíne� tage�      vo� �rm tode �ehs tag    uo� ír tod ��ben wochen   vo� �rm tode wol aht�ehen woch� d�e �echs tag uo� �rem tode

        ­  ­   €  ­  ‚ƒ   „   …„ „    ­ „ „ƒ ­ „ „†­   „­  „ ‡

 …„„ˆ­ „ „… ƒ … „  am tod lakan dem tod lagan �rm tod(e) lak‰Š  an dem totpet lag   an d� to:t koman �rn tot kom �v �rm tod kam   kom ��e der tot an‰Š do ��e nv der to:t an was kum�   kom an �r endean �r ende kom  da e� �r an d�e let�ten we�l gínk, da

Wo got bzw. vn�er h’re…‹ ‡ …‹Œ…­  Ž …  Œ  ‘  „’‡ „„’ˆ „„“‡  ……„„   „      

Da got �r leben ver en den wolt, do da d�e ��t kom da� vn�er h’re �r leben wolt enden do vn�er h’re �rs le�-dens eín ende wolt machen an eínem cr��tabentŠ da nv d�e ��t kome da� got �rs le�dens eín ende wolt ma-chen da d�e ��t nv kom da� vn�er h’re �r ar be�t volenden wolt, do ...  da d�e ��t kom da� ��e vn�er h’re von h�nne wolt nem�, do 

 ƒ”­ 

 • „’‡ ˆ„  Do d�e ��t nv kome da� �r he�l�ge� leben ein ende �olt ne men, da .. Š

–    „‡„ —   Œ       ‡   ‡  “”­    ˜‡   „ ……„  „ ……„  ƒ       da d�e ��t kom da� …  Œ …      „ ‡„„  „‹ ˜”    – Œ  ‡ … € ƒ…   „ ……„  ƒ  …    ŒŽŒ   …  “ ‡… ” ƒ   do �� nv �terben �olt do  �n dem �ar do ��e ínn� �tarb do  da ��e nv kom an d�e ��t . da� ��e ver-�cha�den �olt 

‚ ƒ  ‹ ­  …  ŒŽŒ   … ™”      ’ ‘ — „ „‰„ˆ„‰‡š›Œ­   … ›ŽŒ ‘    …„‡„„ „„„… š˜‡ Œ   ‘

Gisela Brandt



                             ­  €      ‚    ƒ            „ … †   ‡   ˆ ‰   ‚‰ Š   ­ † € ‹   Œ   …  Ž  ‹   ‘  ’„  “ˆ ”       ­’   ‹ Œ  ‡ˆ      • ˆ  –— 

—

‡ ˜     ‹ 

€„    Ž    ™ƒ  — š  ›   ˜         ƒ ˆ   ˆ  ‹            ‹   ƒ     œ  ‡     ˜     ž   ˆ   ‹  Ÿ   Ž  ˆ  Š ‹  ˜    ‹     ‹ ›  … ™Ž      š ‹      „ƒ      ‹ ˜ œ  ¡  ›Ž    ‚ › ‹  ˆ  „ ˆ  ‡ ‰      Ž        ˆ ƒ  ‚        ›  „ˆ ¡   „ ‡  ˆ œ ‰   “––¢ ˜   ˆ  ›   „ ˆ„ †   ž¢ ‘

  

      ‚    ›   ‘   

 

Christine Ebners „Engelthaler Schwesternbuch“

                                 ­ €‚    ƒ   „ …    †          ‡ ˆ ‡ƒ     ‰    Š   

‹ ˆ‡„Œ 

‰

¨

€

†

Ž  Ž  ‘‘

 ’…  “  ” • –   ‰  ‡    †“  ‡ ‘

 ’”–‘‘ •  —Š ­  ˜  ‡• ‰™ƒˆ ­… Ž    ‡    ™ Š ƒ  „ ­ Š ‘ ’– “š› “‘œ  ‡ ž‘”Ÿ”¡

 ­”“—Š€ ‰  ˆ ¢š”  ‡  £ …¤™ ƒ   ¥  ‰     ¦  Œ   § ‡§‰ €˜˜¡™˜š›”  ‡ ž ‘”

 ¡ • — ’„„ –©  Ž ““ª“š› ‘«  ‡  Š ™ ƒ         €¬   ­ ‡   ­• …® ‡  ­Œ ˜œ™“›˜¡  ‡ ž ‘”

  “   ¡ •     ­ •  …— Ž    ˆ  ­›”­  ‡    ¯„†Ÿ•   ™ ƒ    ‰   °                ™ ¯  €      • ˜ Ž Š “’˜˜–“‘›“šœ  ‡ ‘¡

  ”¡Ÿœ˜    …  ‡          ®Ž—…  ˆ  š¡  ‡‰¤™…¤   ƒ   † ‡¬  ‘   ”  •  ™ †  ±       Ž Š “¡’˜œ–œ›˜‘ 

Gisela Brandt 

ž ”™ ”™™ ”‹

”’





         

     ­€‚ƒ„€…†‡ˆ‰Š   ‹Œ Ž ‘ ’       “  ”   †      • –—   ˜™š  ˜š    ™‘ ’  ›     œ     ’        –— ž„ƒŸ€…‚€‡  €€‚ „€  €„ › ­ ¡ „„„†  €‚ „„¢„† €€€Ÿ • —  €    ‹ •   ‘   † ‹ ­  †   £† † ’   ™‘ £ ƒ…‘ £   “­  †      ’Ÿ¤„ƒ  ­’ ”œ …Ÿ¤„€‡„    €¤„“  ­  ¤ˆ‰Š   ¥ Œ ¦Œ Œ œœ‘ £ §—  ” ’ §  £ ­œ ¨Ÿ‚ €„ ‘žŽ  ¦šž †ƒ…‘ ­¥Ÿ¤ Ÿ‡ „  ‚‡‚‘ £        † €„ ƒ     ’”   …

”  ­ŒƒŸ¤„…‘£†  ‹    žƒ„‚…‘¨© —  ­ ¡ ª †ž  ¥« ™‘      ƒ…‘ ¨©“œ  ¨©  €

  ƒœ –    „„…¢€‡Ÿ¤  ž ƒ„‚€…‘ ¡     ¬     œ    œ   £­      ‘        ž    

    „¨ ƒ ’ ž ­ … ­ ƒŸŸŸ…‘”   ‹ ­   ”     “ ¨©  ¨¦ žŽ  ¦šž †ƒ…ƒŸ¤ …‘ ­¥ƒ   ’ ”   …Ÿ‡„  žŽ  ¦šž †ƒ…ƒŸ¤ …‘£   †€„ ƒ   ’”   … ‚‡‚  ž ƒŸ¤‚…‘£‹ †ŽƒŽ…™‘Žž ƒ…‘Ÿ‚‚ Ž  Ž  „‡¤ Ž ƒŸ‚…‘š ¬    ‹ ­® 

    ƒ¢…‘£†  †ž¥¨ ¨    ƒ„‚‚€…‘  ‡   ‡ ” ”  ”  œ —    ¨¦





Zur Syntax der Informations-Ergänzungen in Johannes Aventinus’ „Bayerischer Chronik“



   

               ­  € ‚ƒ „  ƒ …    ƒ  †‚‚‡ˆ‰Š‹ ƒ Œ   ƒ   Œ  Œ    ƒ      ƒ  Ž ‘  ƒ  ’    ­“  “ ‡ ’  Œ Œ   ‚ ƒ        

  ”      “  ‚ •  

  ƒ  “ƒ  •  –  ƒ„ Œ  ƒ „  ƒ   ”•    — „   ƒ  ˜    „ „   ƒ       Ž    „  ­— ™   ­     ƒ     Œ  ƒ  

  ”  ‚   ƒ—ƒ ƒ  ­   Ž ‘ • š  ‚Œ ƒ  ƒ –  „  ‡•ƒ ’     “ƒŒ ‚  ­ ‚ƒ   ƒ †  ‹      ƒƒ 

  ƒ •  ƒ    ­

  

‚• ƒ    

ƒ  ƒ Œ ‚     ˜  Œƒ 

 „•       ƒ   Ž ‘   ‚ ƒ 

ƒ  — „ – ‡Œ ƒ      ƒ ›—„  Œ ƒ 

• ƒ    

•     „“œ     Œ   ƒƒ€„­ƒ    “ ƒ • ƒ ‡ • 

     Œ ƒ    ƒŒ ƒ ƒ  Œ † ‡– 

žŸž™­‡Š‹‡ ›— ƒ    ƒ       Œ ƒ   “ 

 € ­  •    • ƒ      ‘     ‚ ƒ  ƒ  –    Œ ‚ „•   ­  ƒ Œ   „     ƒŒ  ƒ   ƒ „  „  „ ‡ ›—ƒ Œ  ƒ ’   ‚ ƒ  ƒ  

        Œ ƒ Œ  ‚Œ  „  ­“  

“œ € ‘ ‡  Œ      ƒ     Œ ƒ  †– 

žŸŠ‹ ƒŒ Œ  „ “  

  ‚•ƒ¡ ƒƒ  Œ    Œ „

‡ ’     Œ    “„  ƒ    „•  ‚  “  ƒ  ­ ‘ Œ     Œ  ‚ ƒ  ”  „    “  ƒ ƒ     Œ     • ƒ 

 

Zur Syntax der Informations-Ergänzungen in Johannes Aventinus’ „Bayerischer Chronik“

              

      

    ­ €       ‚ ƒ     ‚    €          „ … ƒ †   ‚  ­ ‡ ƒ  ‚  ˆ             ‰                Š     ‡   Š    

ˆ        Š   ‰     ƒ    ‹      Œ ƒ              ‰ ‚  

Ž

„     ­        … 

€­      …         „  ƒƒ         ‘   ‹ ƒ Œ  ˆƒ  ‰     ˆƒ  Œ  ƒ     ‰       Š  ƒƒ   ‚ ’

    Š €   Š      …     ‰                  “    ­   ”•   ‹  ‰        –   ‰   €   …   ˆ                  ‹      „     –   ‚         “   …     ‰    —     



Ž  ƒ     € ­           „   ”   Ž •  …    werd˜     ‰    ’  

    ƒ ”Ž•   ™™™™™™™™™™™™™™™™™™™™™ 

            Š                €  Žšš›‚ 

Monika Rössing-Hager



 

          



       



 insl



        ­€

     ‚ ƒ    „„ … † ‡ ƒ  ˆ ƒ    ‰ƒ …    ‰‡ƒ ƒ  Š… ‹  …Œƒ„ ƒŽŒ „  ˆ  „     ‚„„    †    ‚ …     ‚„‘†Šƒ ’ …ƒ  …ˆ ‡   ƒ   Ž  ‚…‡     ‡ƒƒ  “ ”„ 

   •‡  ‹Ž 

„

    – •

‚„‘

  ƒ—     „ —   



‡  

 …   ƒ   ƒ †     ˜ˆ    † ‡   ƒ       ‰   …  ‚…     ‰‡ƒ   „     …     …   Šƒ  –”„… ‡ ™  ‡ƒ  ‡š… ƒ›ƒ …  › ƒ‰ƒœ 

 ™ ž  ƒ Œ   – ƒ  –„  ƒ„ŽŽƒ ˆ  ‹ ƒ‡      wie     ž ƒ  Š …  –Ÿ     ‚„„   ‚„  ƒ   ‰ ¡  –„  ƒ Noah.  ‰ ¡   ¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢ 

 ‰”  › ‹ Ap ‚„„  £ Ap‘  …    ‚„„  £g ™  ƒ£ g1(-n) ‚ ˆ£ g1,1(-n)        ‚ £ g1(...).t1(-n) – ƒ   £ g(...).atr  … ’ ˆƒ£ g(...).part  … Œƒ„ ƒ£ g(...).wf   ž ƒ£ g.wf.kons‹—“ £g.wf.q‹—¤ £g.wf.t‹—‰  –Ÿ£ g.wf.u‹ —  ¥ ‡   g’   ƒ ž  ˆ  Œ‡„        …     … “ £ h —„ƒ£ h1(-n)   £ (...).a, (…).f, (...).e: ‚ “ ƒ †    ƒ †£ g/h(...).ell  „  ‰ƒ£ (...).syll ” „  ‰ƒ “        † £  ¥         ¦ „„£ §¨© ƒ  „    ¦ „„ •  † ª ƒ  “   ž  ‰‡ƒ

 

Zur Syntax der Informations-Ergänzungen in Johannes Aventinus’ „Bayerischer Chronik“

      drei herren            mit namen            

  

         

 erzvater 

            



   

  

 

   

 

 



  



 Nimrod Ister Samot 

 ­

€

‚

ƒ„…   †‡† ˆ‰ 

Š‚ ‹     wie    als     Œ‹  Ž‘   ’          “   ”Š‘    †   •  ‚ ƒ  – ‰ — ˆ     ˜‹   ˆ ˆ ™ Œƒ‘‹ƒ“ ‹š ˜ ›‚‘ Š“ ‘   Œ  š  ’ ‘  ƒ“

 ‚ Œ   … ›       Œ   Œ œ   ›‚       ‰    ™     Œ    œ  ˆ  œ  — ˆ ˆ   Š †  

 † ž   TeutschŸ ›  ¡œ …  œ        …   ‹   ”    ‘¡“› außtailung ¢¢ peder  ˜   …   ‹“ ‹ ‡ † ’ “› ¡seines suns des Tuitschen oder Teutschen  nachkommen ‹ ‘ ›‘   £“

Monika Rössing-Hager



                                                          Teutschen     ­€

 

‚ ƒ ^      __

JZIW

ZLH    



__„  `…  



† 

‡ 

 ^       __

JSDUW

 †  JHQDQW

JDWU

GHQ    

JDWUV\O

   †  €

‡

__ †` 

JZIUHO

GDUDX‰    †  ˆ † ‰ Š ‹ŒŽ‡‡‘Ž­’­€

“   ”    €      •    Š  ‡   ­€€   –  —        ˜ 

   ™   ”  š ” ›    œ‡ ††   † œ€ 

‡ž

Ÿ  ƒ  Teutsch‰›  ˆ   › 

¡•  Œ  š ” Teutsch  ­ž ˆ  ¡  † † …ž † — Œ ž ˆ¢ —  £ € ›   ¢†   ¤             ¤   “ macht sich auf    …¡   žš  Œ   ”  ¢ —      …†  ƒ  †         ƒ Tuitsch oder Teutsch  ¥¥¥¥¥¥¥¥¥¥¥¥¥¥¥¥¥¥¥¥¥ ž

        ¡        š  ¦¦­€ §  ‡žžž  ¨  ©

  ª”    ¨     †  ™  €©   ƒ        ¡                •    š           ˜   

 

Zur Syntax der Informations-Ergänzungen in Johannes Aventinus’ „Bayerischer Chronik“

                               

     ­     €   ‚ ƒ „  …    ƒ†  mit dreissig helden    ‡ ­    ˆ       ‰­Š   ‹ Œ  Ž   

‘  ’  Tuitsch oder Teutsch



 Tuiscon  



ein sun 



  ’ 



ein vater    Š “  “  



”­ 

Ž   

    



seinen vettern 



 ‹  •‹   



„–‡  —ˆ ˆ‚ 

” ‡˜™š­   „‹   „ Tuitsch oder TeutschŽ   mit dreissig heldenŽ   €    ‹    €       ­   › ˆ  

  ­˜ ­  ˆ   ­ ­  ­  › ­’       

 œ š˜ š­ ‰     ž    ’     ‡ ­    ­   Ÿ  š     ™          €  š ¡  ­   ¢        ‹  ›        €‰œ  £££££££££££££££££££££

 ¤ ¥ ¦ SkytenSchüten/Schützen 

œ

Monika Rössing-Hager



              wie   ­€          ‚     ƒ        „€



‚   … †‡…ˆ‰ ‚    



der alt Schüt



   Schütz,



     Š    ‹ Schüten  Schützen   

  

   Π,

  

   

 

Ž‘ ƒ’““”•’–”€

‚­€ — ˜™    ˜ š— „”€      €     ›     Ž        ’  œœœœœœœœœœœœœœœœœœœœœ

  Ž ‘  ƒ„“ž•Ÿ ¡‚       ¢   †‡   ˆ‰    Baiern Scythas— Schyther  Schützen€£ ’  ƒ     ¤              wie  als ƒ  ¥         — ¥    ƒ    ¦     ƒ    Ž „Ÿ § Ÿ ¨§ ”Ÿ ¨§ Ÿ € • ‚        ¥      š    ƒ     ¤  ©   Œ    Ÿ ƒ     ©  ƒ         also/so  — ¥ 

   © —©   ¢ …  ¢ƒ€                — Ž    ƒ    kriegsweiber  ˜   ŸEtlich mainen, das wort Amazn kum von der dreier worten einem nemlich (...) Dises schreibt Strabo (...). – Etlich nennens Cimbros (...) .Aber die sach ist geschaffen, wie ich’s ietzo kurz anzaigt hab [:] Es ist ein zamklaupte rot, man und weib, gewesen (...). Ž ‘  ƒ„ –•„“”–€          ™       š˜      TeutschŸ ‚ ‘   ƒ ““ ”“• “€        ¥—    ›—

 

Zur Syntax der Informations-Ergänzungen in Johannes Aventinus’ „Bayerischer Chronik“

          

                               ­ €  €

         ‚ƒ         €„ …   €    †      ‚  ‡ €    ˆ ƒ   ‰  

‡  ƒ   schwarzen mer || und Tartarei   ƒ        ƒˆ    Š      ‰ „‡ƒƒ     ˆ        ƒ ‹  

Œ  €    € ƒˆ



     



‡ Ž ˆ     ‘ ˆ ƒ  ˆ



  ˆ



   ƒˆ

 

’    €     ˆ



 € ˆ

“

       ˆ

”

     €•€    ƒ  ‡ˆ

‹

  ‡   –ˆˆ”” 

Œ‰      Š  •“ˆ“ˆˆ“ —    €„ ˜ ™   €        ˆ        •       

    

š ‚       ›Š  œ €     

        ‚‡     ‚    •                   ‰    …  Š  š„€‡˜  €  žžžžžžžžžžžžžžžžžžžžž š

    –  –   ‡   ƒ    —   Š       Ÿ   Œ  Œ       ˜•  ‡  € ˆ    

Monika Rössing-Hager



                 kain teutsch wort    ­   €‚    ƒ           „…     † ‡  ˆ  ƒ    ‰ 

Šopfers‹ŠŒŽ  ‘   

’

  

  

 

 ’ 





 

’ 

   



    

 

   

  

   

  

“opferen”



  offerre  •–  ‰‰’…—’

ƒ    “    ƒ    „…   ­ Š  „’   ˜ ™Š         Œ š    ’   ’    ƒ­    †  •  €‚ƒ  ˜ ­  › Š    “   ­      ˜    ˜   • ­ •   „   š  Œ      ƒ    ­   ™ „

unsern vätern unbekant‰ noch vorhanden 



‹   ™so noch vorhanden sein™‘

„ 

als eines treuen vaters‰ von leicht der zungen wegen’ 

„

wie ietzo die Zingeinerœ als in andern worten mêr’ 

„ 

  ž Ÿ mit verkerung der näm und zeit vilŸ 



so lang erst danachœ

¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡

Œ•   ¢  £       ¤   Œ •         Š        ¤  Œ•  ¢ 

 

Zur Syntax der Informations-Ergänzungen in Johannes Aventinus’ „Bayerischer Chronik“

                    wie man pflegt    ­€­‚   ­ƒ   „   …  

†   ‡  ‚ „  ‡ ˆ 

‰ €Š €  ‹  ‹   Œ Ž  €                ‡‡ „  Ž ƒ‡       ­ „ ‡     ‘    ‡ ’   Ž        ‹    “”     Œ €    • ƒ ’     ­    Š       –   hin- und her-——wandern   ‰  

„        ­˜™  ™ ‚



   ‚‹‚š‚Wenden Winden 



  ‚



  ›‚

 

wandern varen cheren winden und wenden      

 

 šŽ‚‚œž 

Œ Œ     Œ       ‚       €  “”    ‡   €  ‚   ‡  €    ‚     €    › ˆ  „      €   ˜ •   œ  € ‚€

‚ Œ          –    Ÿ  œ¡Ÿ¢”  

  ‘     ­   Œ† ‡  ‡ ’Ž  €   €   ˜• „    •£    ¤    ¥  ‹  ¤    Ž ¦› §„    £  noch

Monika Rössing-Hager



vorhanden              so noch vorhanden sein  

    



­ 



 € 



    



  

 

 



‚

 ƒ„…

 ††‡ˆ‰Š‹ŒŠ

Ž            Œ    †‘   Œ’ “    ’”     Ž     †   anzaigen – gewesen ist – ausgeackert •   –    ‚  – €†  ‚  —˜  Ž  ‚  ’     ’”      “ ‚  ‚ Ž

”˜ “™  š—   €  ”   ‡ ˆ  Ž  ŠŠ › ”   œ˜      ’ ž    propositiones incidentes oder eingeschobene[n] Abschnitte ‡ Conjunctionen†       ‚Ÿ  † ‚¡

 

 ˜  † “     ‚    –‚  –‡ Der Gefangene wurde, nachdem er, weil er die Missethat, deren er fast überwiesen war, halsstarrig leugnete, auf der Folter zur Bekenntnuß gebracht worden, zum Tode verdammet. ¢  “   €     ‚†‚

¡     • £¤¥¦¦

§

Ž ‚

 ”   ‚Ž  ’ ’ Š  

Š š — † ” ‡Ärgle š€    ‡  œ  žÄrgleŒ Herkules Ÿ†   ‰” ¨ €¢ ˜   †     ”    ‡       † ”    ”        ‡   ©   Ÿ   ‚  

 

Zur Syntax der Informations-Ergänzungen in Johannes Aventinus’ „Bayerischer Chronik“

            

Iwein       ­€ ‚ƒ  

    „ … †‡   ˆ€     €  ˆ €  …  € †‡‰       als     Š‹ … Œ  ‡       ­           ­€     ‹Ž           ‘   ‚   ’ „ …‡    …“††Œ‡‰ ‹   ‹ € ­  €‰      ”    ‘ ‰Ärgle oder Ärkle‰ ‰   €‹    ‰ ƒ€‹       • .         –  …   — †‡‰            ‰     ˜  … ™š‰    ™š‰Œ  ‡‰              ›        €‰   wie     Š‹ …   ‡       Ž           ƒ‹    Ärkle …   ™††Œ‡        €

 ‰    ƒ 

 ‰     ‹ … Œ  — ‡ ‰       €      

  ‚ im teutsch – in kriechischer zungen. …œ‡  

Š    €ž   

 € 

   

JZIX

DOV  ž   ‡

 € 

ž‰

 

   Ärgle  Ärkle

SD

…GDVLVWArgle   bösen wilden lewen‰

JZITD

ZLHGDQ    ‰  

J¶PRG

DXI ŸDUW‰

JZIX

ZLH  ‰

J¶PRG

PLWYHUNHUXQJ  ‹ ‰

JZITH

    ‡‰

$S¶SD

 €    Heracles      Hercules  … ¡ ‰‰ Œš¢Œ‡

 € œ‹ ”£‹ ‘ €  €  €‹ ‰  ‹  ” £  ‰ 



Monika Rössing-Hager

                                         ­     €   ‚    €  ƒ          „    …ƒ † ‡  ˆ   ‰     €Š          ersten König der Bayern  ‹    Œ ŠŽ ƒ‚Œ ‘‰‘’ ƒ“ƒ 

‘ƒ ”­‡† ˆ •    Œ ‹      –  Š ˆ ‰   Š  ƒ    —ˆ ’†‰      ‡ –       Œ        – ƒ†          ’ †ˆ Œ als  „Š ˜   ™”š ŽƒŠ ƒ›“       ‚  Ž‘ƒ“ƒ †  Ž“ – ˜ œ Œ Žer“ ŒŠ œ   Š ‚ ŽƒŠ ƒ“     Œ’ Ärcle/Ärgle. †    ”    Ž“ €Ž‘ƒƒ žž‘“         Š  ƒ   €   Š     †          ‚   ˆ    •  Š    Ÿ‚ ƒ Ž“ 

   



 



  lewen   



 ¡¢£¤Ärcle Ärgle 



 ¢ argenŒlewen£ 



 

 

   ‚Œ    Hercules    Heracles   ƒŽ•–  ¥ƒ¦œ“

 

Zur Syntax der Informations-Ergänzungen in Johannes Aventinus’ „Bayerischer Chronik“

                      

 

             ­  € ‚ ƒ  „      …     …     †      

 ‡      ‚     ˆ ‰ €‡„  ˆ† Š €‹€€ŒŠ Ž€ 

Š€Š      †  Baier –       ‘   ’  †     ’             “ ‹„ ƒ  jüngeren Sohnes von ‹„      ”          •      – € ‘                ”    ’—  • 

   ˜    ‰ €‡„  ˆ† ŠŠ™‹€Ž€ ‚‚      … ˆ‘         €‚†  ‰€ššŽ  ‹ ˆ ˆ    € … ’    †         … ˆ

   ‹  ‡       ’         ‡  ‰ Š€€€šŽ    › ˆ  ‰ €€ŒŠ€šŽ          œ  ‰žŠŽ€ •  ‘             —      ˆ   †  ‰šŠšŽ     ‹ ˆ

  ”    ‰ ž€    ž€ Ž€ ’  ‚            ˜  ‰ €€ŸŽ€ ‰ŠŽ €

‚  



 †    • ,

€

   ¡    



 Baier

€

 



         Baiern 

  

   Behamerland

 

   Baiern 

  

 Baierbing

 

‰ MarbodingPragŽ

Monika Rössing-Hager



JDWUWH



JZIUHOH



SD

KDLVW Baiernhaim

SD

GDVLVW Baiern haimat

SDD

VSULFKW     

J¶NDXV

YRQ    ZHJHQ

J¶YJO

DOV    

SDH

Behaim   BaiernhaimBaybrun   Baigerbrun      Alastorf ÖsenpachAunkofen   AdalhungesdorfOryzpachAbenshoven

JZIT

ZLHGDQ            ­€‚­ƒ„

 …†‡ ˆ      ‰  Š          ‹                 Œ              ‡      Ž‘    ’    “ ” ‹    • –†            —    “   ” 

           ˜        ™        ’ Ž      ‘ ‹ š ” † ›  œ †   “ ž ‘       ‹ Ÿ  ‡     †   ¡ †  genánt werden und geschríeben stend ‘  ’‹       †  †      ¢•  £    ¤Ÿ   ‡  ¥€



ˆ€ ŠŸ  ¦      §      ™‘˜ ‘”  “ …  œ       Ž    ‘Š ‹          ‡Ÿ         

 Š         Œ             ‹ ‘     Œ ‹         ‹  ”        ¤ †   ‘ ‹  ’ ‘  € “       ž   

   ¦ † —   †   Œ    ‘   …    ¨nit des kriechischen Hercules __ sunder dises künigs Almans sün© 

  

Zur Syntax der Informations-Ergänzungen in Johannes Aventinus’ „Bayerischer Chronik“



                       Hermenien  Hermansreich 



 



 Baier und Norein  



nit  sunder     Hermenien



  Behamerlandund nit        







 nit     



  



sunderdises künigs Almans sün   .   ­€€‚ƒ„…

†      

‡     ˆ ‰  ‡Š ‹  Š‹‡ ‰   ˆ Œ   Ž   ‘    ’“   ”   ‡• –   

—“ ˜™ˆ ‡     ’    š   › ˆ  œ    Sintflut  šž ˆŒ 

  Helden    – HerkulesŸ ‡  • š•       

                  ‚‚‚



¡   

­       •          “›ž ‡‚™¢ ˆƒ£   ‘•ˆ ¤   ­  ˆš“  ¢        “‚ ­     ¡“  •    ¥“    

   š  ¥    ¦ˆ       ™• •  “     § ¨  ‚ ­  ¤“     ’ “   š •‡ˆ      ¤‡š        ” 

       ƒ € …  ƒ‚ ­  ¡“    ‰ˆ ©©©©©©©©©©©©©©©©©©©©© 

   ¡    ‰ž  ‡          ›      ‰     ‡  Ž  – Herkules     ª  ­€€‚€„€§‚£€‚

Monika Rössing-Hager



                      ­ €‚ƒ„   … †   ‡             ˆ  ƒ             ‰             Š    ‹… ˆ     ‰    ‹  ­ ƒ ˆƒ Œ  … ‰…          ƒ  Ž  ‡       ƒ   ‡ Ž      ‡      ‘  … Ž   ‹Œ    ƒˆ        Œ ‰ …† ’    ‡       ˆ     Œ     “”  …•     ˆƒ Œ    …… ‡  …    –   ‰  —    ‡     †     ˜   … ˆƒ  ‡… ”  ‡ ™ š  ‰–“ Œ  …    ›  ‚ Ž‘    †  ”   ‡        “  Š Ž   Š ‰ … ‡  ‡ œš‡  ‹   š   ˆƒ  •  ƒ ƒ… ‡ žžŸ ˜  ¡œ ¢£žŸ œ    ‡     Œ  ™       ƒ        … š    † Œ™   –  ˜  Œ•  ˜ƒ  ƒ…‡¡œ¢¤£¢žŸ˜ ¡¥œ … š ‡   ˜ ˆƒ  ­   ˆ        ™    ‘   Šƒ   š …† ˆ    ˜  “  ˜  ˆƒŽ    ‚  Œ    ƒ       

 

Zur Syntax der Informations-Ergänzungen in Johannes Aventinus’ „Bayerischer Chronik“

                     

      

               

  

 



       ­

   

 €‚  ƒ „…  †   ‚    ‡ ˆ‰Š‹  ŒŽŽ‘’Ž“    ­

   

 €‚  ƒ †  ‚  ”               •–  † —‚˜‚ ‡ˆŒ  ŒŽŽŒ ™Ž’ ‘š

  €  †›œŒ™šžƒ       ‚ 

Ÿ

  Š¡¢œ–     Ÿ–  £   Œ“ ŒŽ­  ž „ › œ žœžœŒžƒ–     

         œ†     „‡ ” ‚ ‡  ˆ

   ‹“ž –  œ“žƒ–£š€ 

œ žœ–¤–  ‰ž ¥ Ÿ¦ŠŸ

§ Š   ­Šˆ ˜ ¦œžœŒ™™‘žƒ ›     £    œ     £     – €Œž ‡ † œ“žƒ€‚  ¨ ƒˆ  › ­ œžƒ–      Œ‰Ž’ Œ‹

 „Œ„ Š¡¢ š’ŒŽ   ”œŒžƒ–     ”  „   ¦¨ ƒ„ œ žœž ‘©ŒŽ Ÿ

     œŒ™™žƒ      …     €    Œ‹   ‚ ‡   ¥       ‡ ‚          ¨ ƒ„ €

œžƒ¡ ›        …  –   Ÿ   ¨     ›   ¥ ‡ Œ™Ž™ ”   ‚  †  Ÿ    ‰“©‰Œ Ÿ

   œŒ™™žƒª˜  «      Œ“­    ª   «     ¦ ¨ ƒ  ¡ Š¦ ¡ ›œžƒ  

   ŒŒ’Œ‹Ÿ  †¬   Œ™ŽŽ  ‘“©‘Ž“ Ÿ

     œŒžƒ ›      › ¥     ­

  €‚  ® ª„

 † «      –    †  ¨ ƒ „    –  œžƒ   …       ®¥  †¬  ¯ ›   ¡‚ Œ ¥   ‚  Œ‘’Œ‰ œŒŒ’ Œž€ ŒŒ‹©Œ‰ 

Monika Rössing-Hager



       ­ €‚ƒ „…† ‡ ˆ ‰Š‰    ‹Œ    Ž ­ € Ž ‘ Œ†  ­’“       ” ‚   †        €     •   –‚— ‘†  ˜   ˜  ™š †€ ›šš œ†­€‚ …—“ž†Ÿ ††  ¡™ ›‰ †€  œ•€­€‚­‰ …    Š›™›‰





Formen pragmatischer Syntax in frühneuhochdeutschen Stadtbüchern



 

                               ­  €‚       ­ ƒ            ƒ„   …      ­       †         ‡ ­     ˆ               € ‚              ƒ                ‰     ˆ             Š € ‡‹ŒŒŽ  ‹Œ‘     Š € ’“““‘ „     ”   „         Š €   ’““‘€     ‚    •     …    „ •         –       ‡     Š—’—˜™š‹‘   ›  €  œ  ‡  „        ˆ     ­  € ‡    ž     Ÿ       ­  „ •  Š’““‘     €     „ •             ƒ •       

               „ •                  ­    •  žŠ € ’““¡—š‘€   ›                 ‚         ¡   ”        ”   Ÿ•    € …›         ƒ •               ›  Ÿ•         ‡    ˆ       ­   •     Š € ’““¡—š’‘€     Ÿ         …      ¡ ‘  Š  ‘ƒ •             ’‘    Š  ‘ƒ •„    ¢ ‚   ƒ    

 

Formen pragmatischer Syntax in frühneuhochdeutschen Stadtbüchern

                         ­€    ‚ƒ   ­ „                …† ‡  ˆ     €   €       



„…

†… ˆ     ‚ ‰Š‰‹ŒŽ„ƒ  ˆ ‘… ƒ€  ­ ƒ  …  „ ‚     †     ’ ‰Š‰ŒŒ    €   ‚      „        ’      ’   „  ƒ  ‰’     ­ƒ   ­  … €„ƒ …   “  ­  …“  ‚ “  †­“ ‰  ‰Š‰”     ‰ŒŠ‰Œ•  • ”  ‰–Š‰Ž  ‰Œ   ‰Œ‰Š‰Œ     ‰Œ‰Š‰Œ  •– Œ  ‰ŒŠ‰ŒŒ  ‹  ­‰“— €ƒ …

 „­ … ‰––­  ƒ˜ ­ ™‰‰ € š   ˆ    •–   ƒ  ‚› ­ œ  Š  ‡  ž  Š     € „  ›  €   œ €     „    … ­



Claudia Greul

                 ­     €   ‚                   ƒ          ‚   ƒ        ­  „ ‚ € …    ‚   † ‚          ‡            ˆ     ‰­   €†  ‚   Š ‹­   Œ   ­    ‚         ­    „        Ž    ­   ‚‰ ‚‰ ˆ     €   – – ” ”   ‘ ‘  

–– ”•

‘” ‘

–



— ‘‘ — —” —– —˜ „ „ „ „ „ „ Š€‘’ƒ     ‚  “    



 

Formen pragmatischer Syntax in frühneuhochdeutschen Stadtbüchern

 ž ž        

žœ

 

‘ ž



£ … £ £ £ž £ ˆ  ˆ  ˆ  ˆ  ˆ  ˆ 

        



    

           ­    €  ‚ƒ„ …  †  ‡

­ˆƒ      ‰  Š    ‡ ‹    Œ    €    ‰‰       €­ †  ‰ ­ ‰ 

 Ž‡   ‘’ “  ‹       ‰‡…   ”  ‹    ƒ Š     † †‰ ‹         

 •– ‡  Š   ƒ ‰  Š     —  ˜     ‰­ —  †    ™­­    † 

    ‰­­˜† š    †  ­Š ­     –       ”    

 ‰    ‡   ­ ›    ‡   ŽœžŸœ’‰† “‰ ›    ­    ‰­     ¡ 

 ‰‹   ‰ •  Š … ¢˜‰­ ƒ• › †‰‡ “‡ ‡…  ›    Ÿ     ‰ Ÿ ‰  Š 

Claudia Greul



             ­       €  ‚ƒ­ „   €  €    ­ … †‡ƒ ˆ €‰Š‰ ­ ‹ Œ     Ž Š‘ € ’‘€ ‚‘€ “‰ ‘­ ” ƒ Ž•€–­  ‚ € Ž ƒ­ — ‚ ˜ƒ ‘ˆƒ

™      • € …  ”  š   ‚ ™ •” Ž    ŒŒ •…  ‚    Œ “ Œ  ƒ    ƒƒ ƒ ƒŠ ™   ‰  ›  ƒ   ™   ›  ƒ  š ‘€    “ƒ  œ   ‰› ƒ ƒ“ ‚  › ƒ ‰ ƒ  ƒ   ‚  ‘     • ƒ ž   Œ€  ŽŸ¡¢š  ›‰    €       ƒ ƒ   ƒ€£œ  ¤ –     ¥         ‘  ¥ˆ£Š‘  “£       •    ‰ ¤ 

  

Formen pragmatischer Syntax in frühneuhochdeutschen Stadtbüchern

 

  











  

  

 

          

  

 



    ­€ 



­‚ƒ  „      …    

 †‡  „         „     € ­ ˆ ‰        „  Raitung Taiding   Bürgerrechtsbestätigung Š   Š

   €  Š   ‹       Œ    ­ 

Ž­‘ „ 

’„ “  € ”€€   †    •€ … ‡ † €  – ’—˜Š   € € ­ †‡   ‘     €€­   „     †€       

        €  ­•  ‘  ™ š› „    ­ˆ   „     — €    €€      Œ       €     ­ ’ „      ‰      „ 

     € gerait    ‰Š€ Raitung getan        œ Raitung   ­ ’  €   „    € €  €‚ ž   €€ ž Ÿ  †  ž  Š „ ž     ­  



Claudia Greul

                                                                ­    €                €                €     ‚           ƒ               „       €…  € †      ‡     „    ˆ        €      ˆ   ‰ ˆ           ˆ         ‡  €            …       †      ˆ     ƒ    von wegen    €       Š    †        ‡  ƒ           

 

‹ŒŽ das man gerait hat ‹ŒŽ

mit dem‹„ Ž

der statrichter gewesen ist, die/der zeit statrichter zu Muraw, als er/der (stat)richter zu Muraw gewesen ist

‹ŒŽ hat man gerait

mit dem‹„ Ž

als verordert Innemer der Stewer/verordert Innemer und ausgeber gemainer Stat

‹ŒŽman hat gerait ‹ŒŽ

mit dem‹„ Ž

von wegen des stat gerichts, von wegen der Stat paw

‹ŒŽ ist gerait worden ‹ŒŽ

mit dem‹„ Ž

von wegen der nyderleg und lotschen



‹ Ž

Item‹ŒŽ€Hie ist vermerkt ‹ŒŽ€



 ‘’          “   ”•– 

”•–  ‡ˆ              ‡  ˆ  „        €      ƒ “   ‚     “    — €        ˜    ˆ  

 

Formen pragmatischer Syntax in frühneuhochdeutschen Stadtbüchern

      

    von-wegen-    von-wegen-       ­€  ‚ 

ƒvon gemainer stat wegen„    …     €  †      ‡ƒ ‚ ˆ… ‰Š‹Œ„Ž        ‡   ‚         ­€   €    ‘   ­  ƒ   ˆ… ‹‰‹’„ 

“”  •









 

Statrichter/ statt nyderleger

hat “–• sein Raitung than

 

als gemainer stat paumaister/ als nyderleger/ als statrichter

hat “–• sein Raitung gethan

 

von wegen gmainer stat muraw Niderleg

hat “–• Raitung than

mit“ •

ist “–• gerait worden

 

hat “–•gerait

 —‰˜­‚   ˜ ™­   š— 

‘˜  ­  † 

 ‘ Ž Ž     › ­ €   … ­   ›  œž Ž     ­›      ‚   ˜    …        ‚  Ž      Ÿ  ‚   ­ …     ‚        ‚         ­ †         Ÿ  ‚        † ­€­­ž¡    ‘ Innemenƒdas Einnehmen„   Empfang   Ž   Ÿ    ‚    vmb  ”­   ”­  zu   ­‚  ‘ gerait



Claudia Greul

so … von wegen                                da        ­€   ‚   ƒ     „

 … †‡‡ˆ‰ŠŠ‹ŒŽ‘    ’    “   

       

da ist alles sein Innemen und ausgeben gegen einander geraitt gelegt vnd aufgehebt vnd abgeczogen

vmb alles sein Innemen vnd ausgeben so er von wegen der benanten stat notdurfft ”•– getan hat / so er gemainer stat wegen getan hat

vnd er ist (der stat mit redlicher vnd auffrichtiger Rayttung) noch schuldig / nichtß schuldig worden

vnd man ist ihm mit redlicher Rayttung von der Stat hin aus schuldig worden hat gegen einander geraitt gelegt vnd aufgehebt vnd abgeczogen vnd hat sein Innemen in ainer summa pracht ”•– darentgegen hat sein ausgeben in ainer summa pracht auf solicht ist alles sein Innehmen vnd ausgeben gegeneinander geraitt gelegt aufgehebt vnd abgeczogen

///////////////////////////

    

da ist alles sein Innemen und ausgeben gegen einander geraitt gelegt vnd aufgehebt vnd abgeczogen

vnd er ist der stat mit redlicher vnd auffrichtiger Rayttung noch schuldig vnd er ist der Stat mit Redlicher Raittung schuldig worden/ ist Im Gemaine Stat schuldig worden Sein sew der stat Restat schuldig worden/Restannd sy gemainer Stat, so ist ”— – In seiner Raittung nochaltens schuldig gewesen vnd er ist (der stat mit redlicher vnd auffrichtiger Rayttung) noch schuldig / nichtß schuldig worden

vnd hat sein einnemen vnd ausgeben von der wegen stat do gedachten jars verrait ’ ˜‰  ’  Š

 

Formen pragmatischer Syntax in frühneuhochdeutschen Stadtbüchern

      gegeneinander geraitt gelegt vnd aufgehebt vnd abgeczogen       in ainer Summa pracht            

    ­    € ‚­     ƒ„   €  …       „ … †    €       ‡   

 € ˆ ‰    ƒ„Š      ‹  „  

seines Empfangs vnd ausgebens so Er in namens vnd von wegen gemainer Stat gethan ‚­

        das sein Empfang bringt   ­ Entgegn thuon sein ausgeben ‚­ thuon alles zusammen gerait

vnd bringt sein Empfang Œ€ ­ vnd entgegen sein Ausgab thuen Œ­ vnd der ausstand der statsteuer

    

Bringt also sein Ausgab sambt den Ausstanden in Summa

Als wiert befunden, das Er gemainer Stat schuldig bleibt Œ­

 „Ž‘…   

’„ †     “†    ” „tagadinc „tagadinc•   €  ­   ”•       ƒ ”–“ ‘ ’’—’˜ ™  •                          

 „   ‡†   †  ˆ     š          ›        œ   „  †     

   € ‘ ž Ÿ    ž “ ¡  ž …     Œ   ” Œ     • ž ¢ £œ”„Œ • ž …ˆ  



Claudia Greul

            ist vor Gericht vereint und vertragen worden oder als betaydigt worden       Taiding    ­die zwietracht oder dy forderung­€‚ ƒ‚   „‚‚ …  †„ €‚„  „‡         ˆ   ‚  „    ‰   ƒ „  so              ‚‚ ˆ  ‰ †   Š ‹„ŒŒŽ‘‘’“ ‚  ‚  ”• –‚‚€      ‚‚‚„„  „   ˆ ‚‚     —‚   





     

ist vor Gericht vereint und vertragen worden/ betaydingt worden

die zwietracht/ dy forderung

so sich zwischen ˜ ™ gehalten haben

ˆ„’Ž  ˆ 



  ‡ ‚     ‚ „‚„…      ‡…   „  ‡  ‡ ‚  ‹  ‡ ‚š  ‚”„š‚  ˆ ‚‚‚ š ‚‚‚‚‡ ‹  

  

Formen pragmatischer Syntax in frühneuhochdeutschen Stadtbüchern 



 Rueprecht Zymerman aus dem Khäcz tal

Item

An suntag vor Sannd Jorigen Tag im XV Jar

hat pestanden Burger Recht

Wolfgang Reytter der Khürschner, Silvesters Ayden/ Casper Mülhofer, Hueter Niclas Lebenfern der Slosser des Wolfgang slossers Sun Zw Muraw/ Mathias Richtenpäuenn der Ledrer des Cristan Ledrer seligenn Sun

             

                              ­   €                ‚      ƒ  „  €   …   ƒ †   ‡     ˆ        ‡ ƒ   ƒ             ‚      €           ‰           ‚   Š ‹ ŒŽ ‘     †   €    Item         ƒ   ƒ   ƒ ­ƒ            ƒ  …     €           €    ˆ                  ’ …   “   ­ƒ ƒ ”• 



Claudia Greul







 



Ulreich freyperger Weber

hat bestannden Bürger Recht

an obgemelten Mantag



Caspar kramer hat des peter peckhen ayden Wolfgang Swingenhawer

hat auch bestannden Burger Recht

vnd ist ain messner

an obgemelten Mitichen

Inn dy burger Recht

        Item An Suntag vor dem Auffarttag hat pestannden Burger Recht Martem wirnsperger der schneider In das burger Recht lx d sein peczalt  Item an Sannd veits tag hat pestannden burger Recht Anndre Swarcz der Scherer, Inn das burger Recht lx d hat beczallt

   

       Burger Recht     ­ €‚ƒ    In(n)  In(n) ƒ„  …   ƒ    † ihn/ihm‡ ƒ„    Burger Recht Stadtlade† ˆ   … ˆ   …  ‰ ŠŠˆ ˆ  ‹ƒ        ‹   ­  ˆ   Œ  ‰   †  … ‰Œ     ƒ   Ž‹ ˆ ˆ           ˆ ˆ  ‘ 

      ˆ …           … ˆ„ˆ   ’…    ˆ…      ­  †             …        …  ˆ  “  ”                  • †    „ ˆ 



 



Formen pragmatischer Syntax in frühneuhochdeutschen Stadtbüchern

      

                      

­ €   ‚    € ƒ‚„…  †     ‡       ˆ   ƒ  „



­€  ˆ‚  ‰ˆ €    …  „



Š † ‰  €      ‹Œ Ž …    ‘ †  ’   ˆ ‡   ­“ ‚ˆ     ’  ƒˆ   €      ‚ …   ‚ „



†  ‚       ƒ   

€    ’†„



­  ”‡   †ˆ •†    ‡† – „

­   ’      †       ’  Š   ’           „­€ …  ‚ ’   Ž          † Š—     ‡  ‚             —  „ †…   €  ‚   ’                ‚ ’     —  ‡        …  Ž†     „

˜   Š  ‹    ‡ ˆ   ‡‹‡„Š    Ž…€™š„ Š     ‡ ˆ   ‡‹‡„Š    Ž›œ…€žž›„

   ‡   Ÿœš™¡ ¢Š    ’ „£  € ƒ ’ Ÿ€„¡  ˆ Ž ˆ ‹  ¤  „‹‡™š“œ›„ ­– ¥ ­   – ‚— „ ¦   „ Ÿ† §§ ‚…‚‚‚„ ‚„ … „ § ‚§‡   ¨„­›¡„

Claudia Greul



               ­ €  ‚ƒ „   …€         †    ‡ˆ‰‰ †  ‰ ‰Š „  ‹ ŒŽ‘ ‚Š ‡ ‘‡‹‹’‘ˆ“­     €”„ €     … „  •­ „  ‡–  „ €    €  „   € —Š ”  ‘ ‚ Š … ‡ŒŒŒ‘ˆ – ­   †  ˜    ™Š š  „  ˆ Š“ ‡”„‘ˆ– ­   € ˜› œ„   ž  Ÿ¡Œ–‹‹Ÿ   ‰–„ Š¢Œ¡¢£ ‚ Š … ‡ŒŒ‘ˆ … „  —€           „  ˆ Š — ‡”„‘ˆ         œ   š  „           –¤    ¥ œ „ „Š ¢   €  ‹‹‹   ‡œ„         „‘Š¡’  Š‡ŒŒŒ‘ˆ  „ – ­›    ˆŠ“  ‡”„‘ˆ– ­   € ˜› œ„   ž Ÿ¡Œ– ‹‹Ÿ   ‰–„ Š¡‹   „Š•  ‡ŒŒ‘ˆ“ € •š      •š „€‚ –   †  ”  „€  ¤  € „    •š  ˆ¦„Š — ‡”„‘ˆ” •š„  € ” –¤  š  •   Š     Š…€  Š’¡‹’ ”  Š   ‡ŒŒ‘ˆ … „     –¤  š       ˆ ¦„Š —  ‡”„‘ˆ ”  •š„  €   ”  –¤  š    •   Š      Š…€  ŠŽ¢¡Ž£‹ ”„Š  ‰Š ‡ŒŒ‘ˆ  €‚ ” ­  —œ    ‡ ‘  Š ”  ‡‹‘ˆ      š     €   –  € ‡  €œ„ †  ¢‘  „Š … ‡‹‘ˆ  ­    –     ŽŒŒ •­ „  ‡ œ„    –  § ‹’‘Š’££¡’Ÿ‹





Kommunikationsverben in südsiebenbürgischen Gerichtsprotokollen des 17. Jahrhunderts



  



 

   ­€‚ ƒ „  …   †  …       ­  „ ‡   „   ˆ‰Š ƒ   ­ †‹        Œ         „ ‹ „ „Ž  ‘ †   „    ƒ  †      €

­   

†­  ‚    †’  ‹“”””•–—˜™–—š›‹Š † ƒ        …   „ „  ‚

  ­   œƒ‚ž’‘ŸŸ˜• ¡”¡›‹  …  ­   œ‚         … ‚

 ž ’¢  ŸŸ£• ”› ­         ƒ           „„ † Œ     ‹    €

 

 †        € „ Š†            †­        €  … ƒ ƒ   

      ­  „ ‚

 „   „  ƒ „„­… ƒ  †   ­ ƒŒ   ¤„    ­    „„ ƒ‡    ¥  ­†  ƒ†‹ ‚     ­‹  ƒ   „„ „        „  ƒ ƒ„„ „  † ‹        „„­ ™  

„¦ Ž§ ƒ     …  ƒ ’Ž ŸŸ£¨ ¢  “””¨   ‹   €

 

Kommunikationsverben in südsiebenbürgischen Gerichtsprotokollen des 17. Jhs.

     

                       ­              €    ‚     ƒ„…    ‚†‡ ‚ ˆ           ‰ Š    ‰  ‹   ‰„ ‚                              ‚   Œ         ­ Ž  ‹        ‰  €…  …      Ž         ‹ ‰              ‚‚    ­     ‚  ‰    

  ‰ ‚     ‚       ‰      Ž     ‰       ‘      ’‰   ­    ““       ‰  ”      ‰       ‚  •

 …   …  ‚    ’ –          ­‚‚  

  ’­    —˜—™          ‚     ‚       ­‚‚  

Ž    ‚ ‰   ‹ ‰ ’auffordern, befehlen  auffordern    ‚     befehlen–

    Ž   €‚

 ‰’behaupten‰’versprechen, drohenŠš‚‰ ’gratulieren, verleumden  gratulieren        verleumden Ž

‰  ‰  ‹  ‰’taufen     ‚Ž            ” ’sagen, reden, äußern •     

     ‚ ‰      ›œ‚ ‰  ‚       € ‰ ’­  —˜—™ ‚‚   Š     ‚… ‚   

‚Ž

(mitteilen)‰ 

 ‰(auffordern)   ’beurteilen als) ‰  ‰(loben)  ‰(lamentieren)  



  Š     ‚… •„         ƒ   ƒ„(befehlen)  ‚ ƒ    ƒ„ (bestreiten)        ‰ Š       ‚ (taufen)         ƒ     ƒ„ (plädieren für)      ‰  ‰ƒ   ƒ„(tadeln)



 ž

 

‹   ‚       ž

        ‚ ‰   ‰  Ÿ   ›š   ¡     ¢    

              – ­   ƒ      š     Ž

Dana Janetta Dogaru



                               ­      



€

 

‚     ‚   ƒ                „ ­      ƒ…   ­ „† ­   ‡„   ‡ ƒ    

­ ­  ˆ ˆ‰  ­

    ­

 Š‹  

 „  Œ­      Ž

 ‘’ ‘’ƒ    „   „ “   

  

   „† ƒ†  ’’‹”•– —† ’‹•” Š’˜­ ‚ –”•Š™•Š€   š  ­       ‘     ­     ­

  €‘ „    ƒ     ƒ…   ­   ‚  ‚… ­             ƒ   ­

   —     ˆ ­        …  ‚        ­    ›   ­

    ˆ ­    œ   “  „ ­    ­

† ž   †  Ÿ ­   ‚  ›     † †  ƒ   ­ Ÿ¡ ” 

­     „     ˆ    ›     ­†

  ­        €            š      

   ¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢ 

 ‚‚  ƒ   ­

  „   „ “  £„‘–                – Ž

     „  ‡

        Ž

 ­        ‚ƒ       ƒ…   ­       ‚ƒ…   ­  ‚ ‚… ­ ­‚   ¤ ¥„¦ §  —   ­   —¨  ­  —      ­  ­   ©  ­  ¤¨ ­—ª       ¤« ¥    …  €  ‚­†  ¡            „ ­   „       ›             ™   „     ­  ™¬ ®  

 

Kommunikationsverben in südsiebenbürgischen Gerichtsprotokollen des 17. Jhs.

             





      ­ €   ‚  ƒƒ„         …      †‡   ‡   ˆ       ˆ  ‰ ˆ ‡ ‚   

Š  ‹   …                   … …  Œ      ‡ ‹    …     



      Ž    ˆ­               ‘       ’  …                       Š  “     ‡   …    Š     ”…  Œ ‹    ‹                • Ž …  Œ ˆˆŒ       

                  ‘   –      —˜Š — klagen ™  š ˆ‘› Š ‰„œ‰˜                 

     vorgeben ˆ    … ­ ‹     ž Ÿ …    ‹               Š           —Ÿ     “        ’     Š     ‹        “  “   ŸŸ“vorgeben•

¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡ 

 ¢     £ˆ‘›˜Š‰

Dana Janetta Dogaru





   klaget          gibt vor          ­€‚ ‚



   ‚ klaget   ƒ     „ … vorgebendt‚ ƒ   † ‡ ˆ‰ ‡  …Š ƒ  † …‰ ­€‚­†

‹ˆ klagenŒ ‡Ž   … ‘ ’ “ … ”•…–—˜Ž  ‘™š‹Ž‚­—˜“ ‚  ‡™ ……ˆ‚  … vorgeben  Ž   ˆ      Ž          ŽŠ     „ ‡” ‡…›    Œ Œ“ Š•…   ‚  Ž   dicere… ‹Ž ‚ œ–—es wird nicht ohne weiteres betont, ob die behauptung in der wirklichkeit bestätigung findet oder nicht, vor allem nicht, ob die meinung wider besseres wissens gemacht wird oder der entschlusz ernst gemeint ist‚ Š     ŒŒŠ Œ‡…‚    ŒŒ‘ ž Œ ‡†‘‹Žœ‚Ÿ  † •Š vorgebenangeben Ž    ¡‹‚  Ÿ—˜‘ ™‚ …Š  Œ … •…    †‡  ¢ Š vorgeben ŠŒˆ… — 

†   klaget   ƒ† ‘  …‚ angebendt‚  ‰ ƒ† £  ‡  ­€‚œ†

 ‘…  angebenŒˆŒ‡… †indicare‹Ž‚–‚   ŒŒ‘ “  Š   …    ž ‡ † ’ …  ”•…€œ¤€†  „    ”ˆ        ¡ ‡Œ‡…begehren Ž   ˜…‚“ ‚…¡™¡‹‚Ÿ†Œ  £† cupere, petere     ˆ‡      bitten     ˆ  verlangen   fordern ‡ ‹Ž ‚ €€† ’       ”ˆ Š  ŒŒ ‘       “    ¥…  ‡  ¦ ‡§– ’‚  …Š¥  ‘¥Š  ‚‡— ¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨ 

  ¥ ……¥‘Œ‡¥ ‚ ”…

 ‚ˆ‰ …… ¦  §¥incusatus‚•   ‚ … …‡¥Š  ‚ …   ¦ †§ ¦ƒ†§†        ¦†§   ¦ †§ ¥  Actor ˜”ˆ™ …Š † Incusatus ˜‡™ ¥‚    Ž ¥† –  ’   ”ˆ ‘†

  

Kommunikationsverben in südsiebenbürgischen Gerichtsprotokollen des 17. Jhs.  begehr      



    ­€   €   ‚  ƒ    „ … €    ­    ‚ † „€  €‡  †ˆ‰ƒŠ     ‹Œ    begehren Ž  ‘  ‚    ‚      ˆ‹‘         ’

  €    ­€      “      ‚        ‘  ˆ”       €‘ ŽŒ ‘ ‚‰€  ‹” ‘‚     •     “ Œ  Œ  €       ŽŒ             Œ      –‚   ‘ — klagt ‡ ‹      ˜   € 

™  ‘”‘”    “ ‹ “Œ      š€      Ž  ‘ ”  ‚      ›    ‚   Ž  ‘  ‚     ™  ™    ƒ   „ ˆ  † š‰œŠ›žŠ‡klagen š‰ ›ž››‡bittenŽŒ  ‘  ‹‹ •           ˜            ˆ     “‚  Ÿ   ¡ ›

¢‚ klage‚…  Ÿ‚  bithend ‚  …   ”

 ‚  ‡‚ ‘  £    €  “ 

  ‘

  Ž  ‘      ¤‹  Ž  ‚         ‹ ‘ ˜      ‘             ‚ €   ˜ ‘   begehren¡ 

£  ‚      ¤  ‘•   ‚  ‚  ‹    £ ‚   ‘  €  begehre    ‚      “ 

‰Œ bitten    ’   ‚ 

      ˆ”  š‰  ›ž›› ‚   begehren ž € ‚     ž   ˜         ‹  ‘    bitten, verlangen ‹ š‰ €‚‚  –…¥  — ‘  ¦‚   ‚   ‡ Ž  ‘  ‚    £š  Œ£ ‘ ‘  ‚         ‚     ¡ ž protestieren      Ÿ           ‰     

     ‹  ‚  € protestariŒ ‡‚‘   ƒ   ‘ ‹  „­    • €Œ   †   ƒ     ‰ protestieren š‰ Š   ‡‚  ƒ    „‘Œ ‚‘Œ  ‚  †‡ §ŸŸ§•      ” •    ‹ ŽŒ ‚      •     ‘ ’   ‘   €  ˜    ˆ     ‚   €

   ˜ ƒ  ¡

Dana Janetta Dogaru 



                        ­€         ‚ ƒ  „  … †…  ‡ˆ  ‰ Š … ‹ ‚Œ ‡ˆŠ

…Š  …Š …Š   Ž  

  protestiertˆ 

 …  …          Œ     ‘  ‰ ‰      ‰             ‚ ‰    ’ “”• 

–anhalten  †  —‹  … ‘ Œ ‘  anhalten   ˜ …‰     ™š“”›œ ‹    ž  Œ  Ÿ     ‚ ‚……begehrenŒ‚ ‚…     … œ ……  mit unterthäniger bitte Œ‚ ‘œ ‘  ‰   … ¡   ‹  ¢ ‰  ‰ begehren…     ‘  ‘ ‘ …  ˆ  

¢       halte…  Ÿ  anžŠ  

 Œ … £…¤ €  …      …Ÿ¥…ž œ ‘Ÿ  ¥   ‹ Œ  ‹     … ƒ£…¤ ‹Ÿ ’ “”•› 

   … ‘   ‘ …    …  ‰Ÿ   Œ œ      “” ¦““ –“•



›  …… ‘      Œ  …Š ‘  Œ  … Š ‘     ¢   ‘  ‰   …Ÿ¥         ¢    replicare   respondere •“§         ““   …œ ¢ ‰   ‹ ƒ  ‘ ‹ † …    ‘    ‰     …… ¡…      … ¥ ŸŒ   “§  ……¢  ““… Œ  …‘   ¨  ©¥   ‰    š …  ‘    …’ Ÿ   “’  Œ  ‰  ˆ •

Replicatž……‰ ¥ ’ “”•“ 

“§  Rp.Œ Œ‰ ‚    ‰  ‰   “”• ”  ““ Respon[sum] Š   ’ …Œ  “”• ” 

  ªªªªªªªªªªªªªªªªªªªªª  

 ž  ‰ produzieren…‹«   ‰ ‰  Š œ ‘‰     ¦   ‘  ˆ˜ «  ¦  Ÿ œ     ™š“§“›¬˜         ‹ ™£®¤˜‹     ™““

 

Kommunikationsverben in südsiebenbürgischen Gerichtsprotokollen des 17. Jhs.

                                     ­                      €‚       ƒ        ƒ                        „ …                 ƒ        †   fari‡­ ˆ‰    Šf.‹ fat Œ   Ž     ‹‘    ’           Ž     … Œ      ‰             „ ‹…Ž “…” ­  •–­Š   ’   ‹ —  …˜™‰šŽ

                 Œ ‰      ’  ‰             ‰   ‰     €‚   †   sagen       ‘   „ ‹…Ž › “ ­  „ œ ž ”  fat         ‚  ‰  Ÿƒ¡ ƒ    ¢   „  ‚  ’  „Ÿ ƒ¡   „Š  ‘       Ÿ„£  ‰    Ÿ ¤¥‹Œ ”  …˜‰šŽ

 †   sagen‰    ‰ ­ 

      Ÿ—  ‰–  ­    ‹  ƒ  †  ›Ž‰       ­    ’   ¦    „ ‹…Ž ŸŸ “…    ‰ sagt „ƒ   —  §‹—  …˜™‰ Ž

  ­  fragen‰   ­   

  ‰     ­ ­           ¨      ¦   ‹  …šŽ      ¨   ‹ …Ž   ’     „ ‹…šŽ fragt         ’‰ ‚  ‹—  ‰…˜™‰ ›Ž‰

Dana Janetta Dogaru



   fragte   

       sagen    ­€ antworten      ­        ‚ ƒ       „­…    † ‡ …ˆ  antworteteˆ‰ 

    „­…Š €      ‹  Œ    †    ƒŽ   € ‘  ­„ ’  ‹    “ €      ”      • •–“€ˆ   ”  ƒgesagtˆ             —˜… gefragt    ƒ ƒgeantwortet 

  € sagen   †…sprechen ˆ  spricht™   š   

    Ž  ­      ‘  ›‹ ­ •    ­” reden€ ‹ …€€  “ ­      Rede ‡     • ‡ œ       €    ‹    žŽŸ¡¡¡ Œ … ‚ ƒ   ˆ ¢     sagteˆŽƒredestu  sage ƒ  € € ƒ    ƒƒ hat  geredet       £“   ƒ—˜      ƒ  reden  „     £ ¤ 

…  … redensagen sprechen ŽŸ¡¡¡Ÿ€     ˆœŸ— ˜ reden  sprechen žˆ  •­  habe€   Ž geredtˆ   ¢    ¡ ’Ž   redete†™Ÿš   ¥  Œ ˆ ¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦ 

 “ ‹…£   Walache §• …¨ ‹ …Ž¥¢ • …ˆ§ ­¨„ ˆ§ ­€ ¨



 Kommunikationsverben in südsiebenbürgischen Gerichtsprotokollen des 17. Jhs.          zu reden 

­€‚

 ƒ „ … sagen sprechen   reden † ‡ 

 ˆ        ‰     Š   ‹Œ € ŠŽ sagte gegen 

­€‚



‘‘  …’†  Ž   …  ’   ˆ“

   †   †  ”  Ž   •”          •   ‹

    –†—…… gestehen

 ˆ  ‡    ˜†   …    ˆ ‚™š‚­    ˜†     ›  †††›    ›  ‹   †œŽ ž …     ’…Ÿ         …   — Ž     š     ˜…š    Ž  • ¡  Œ ž    ¡ ¢Ÿ ‰   gestehetƒ¢

  £ ‹“ ­€‚…

  schwören   ˆ            …    ˆ ‚š€™  ˜†      ›   ††   †   ›“    †›  ‹œ“   Ž …Ÿ     ’         Ÿ Seidel ¤¢¥ „Ž­€­žžš­žŒ   schweren ¢ ˜ƒ ¦§ …    ¦ §¢ ‹Ÿ £ ‹­€‚ ‚…



‘  …    …    …Ÿ •”“ ¨†©†     ‡•”  œ

Dana Janetta Dogaru



     

             

                   

 ­€ ‚   ƒ €   „ … schelten   † ­  ‡   ˆ †  ‡  ‰        ‚  Š  €

   €  €Š ˆ†‹Œ‚Ž‘’‘“ ”jemanden schelten   

  

 •‹Œ‚–——‘“” € ‚

 €•‡“ †‡ ˆ      „ 

ˆ ˜™  „gescholten†š› Žœ‘‡ †—ž‡       gescholten hat†š› ŽœŽ—‡

‹           € †‹Œ‚–——‘‡ ‹ …  schmähen ‚  ŽŽ”  Ÿ    •†‹Œ‚¡——‡€  Š †‚—Ž“­  ‡     €             ­  €      Š  €    † € ‡   “ †—Ž‡           €      š       hat geschmehet†š› ŽœŽ‡

¢   ˆ£     š  “ †—‡  

‹     €  ¤¥auff den Matthia Haij¦“   €„¤¥Š†š› Žœ‘‡

Schmähen                 †ˆ  

 —žœ‹Œ‚¡——‡  ‰­    € ­   €    fluchen¢  ‚    ‚

schreklich  ‚ “ †——‡ 

   flucht  §        †š › ŽœŽ–‡ ¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨ ŽŽ

 ‹Œ‚ †Ž’ ž—‡“ ©               ” €   •     € 

    €     €  ª

 

Kommunikationsverben in südsiebenbürgischen Gerichtsprotokollen des 17. Jhs.

       fluchen                       ­€     ‚     ƒ„…     ƒfluchen schmähen     †       ƒ        ‡  ˆ    ‰          ƒ   auf„ Š ­ƒ   fluchen             ƒ   ƒ        verfluchen    †         ‹ Œ … verfluchter „Ž „‘’“  ” • –  ­ verflucht  …€‘’“—˜„

™ ˆ   š schelten, schmähen  fluchen                   heißen ›       œ…ž‘“‘              „•          €‚‹ ’ ‚   geheißen„Ž „‘’“‘ ˜    heiß                  „ Ž „ ‘’“‘„

…    verlautenƒ               „…  Ÿ         š Ÿ       „   …  ‘‘‹ “Š‘            ƒ   ¡š  ‚ž  ¢                        € ‹ — ¢‚ verlauten   ‚  „Ž „ ‘’“‘˜„

¢ sich begreifen    †                           ¡ mit worten ‚  ƒ‹ ›       ž  œ„ƒ„ž„Œ’„          ƒ ž€               £      €‹ ›       œ „™     ­  sich begreifen  

    ¤    ‚         ‹ “       ¢¥       begrieffen sich   mit worten„Ž „‘’“‘ „

Dana Janetta Dogaru



              

                 ­   €      ‚ 

     ƒ     „ …  ††‡ „ …  ††† €    ‚   

  ƒ  ˆ

  ˆ…    „ ‰-ieren       „ 

      

      Š  „  

 ƒ  

ˆƒ    ‹     ƒ         Œ    „     Ž   „  revocieren ‘  revoco   ’  “  …  ”‚†‡  •   „  ’ –—       •       …   •   ˜­ ˆƒ —       …  

  ™š ˆƒ           ƒ— –   š        š     revocieren    Š ›œ†

  ƒ  ž contradicieren ‘  contradicere “  ” “ … ”ŒŸ  Ÿ–‡€–†’ –   

„   ¡     Ž   „   — – ˜    ¡    contradiciret ¢         „          ›              ›œ†œ

•

ž    ždozieren   ’        — – š        zu Docieren›œ†  – š        š     zu docieren ›œ†£

¤Žƒ    

    ƒ   ’ “    ” ’‡¥–  ­                   ž        ­   ¦ƒ  docieren   …   „    ˜  ˆž   — •    ˜­  ’   





 



Kommunikationsverben in südsiebenbürgischen Gerichtsprotokollen des 17. Jhs.



                                            ­             €             

­‚   ƒ         „…    †  ‡  €                              ˆ­     ƒ    €      ƒ ‰          ˆŠ  €     ƒ   €      ‹                 Š    ­

Œ Ž‘’“”•‹     Ž  † –  —   ˆ    €  ˜ „  ™  ™      €  €     š› €­‘ ­ œ ­ž­‘’“‘•œ    ›    ‘’“‘  † –  —  ˆ   € ˜„  ™ ™    €‚Ÿ›  €­’ ­ œ ­ ž­ ‘’“• œ        ‘’“    † –    —  ˆ    €  ˜ „  ™  ™      € ‚Ÿ ›  € ­ “ ­

¡  ƒ€ˆ¢¢¢ ˜£         ­ ‚˜ ƒ€ ¤ – ƒ€ ˆ –   € ¥ –  €  †­ ˜  ­ † ‹   ­­ ˆ­ ­ ¦ ­ ƒ –— § ­ †         ­ €‘’¨’©‘’’­ 

Dana Janetta Dogaru



                      ­ €‚€ €ƒ„ …†††  ‡ ˆ ‰Š……‹Œ­„          „ Ž  …‘ˆ  ’ Œ‡“ € ‡” ‰‹Œ•    –   •        †  …— ˆ        ’      ˜          “   ™     †  … ˆ Š…Š ‰  š     ›‹‡†œž…†  ‡   ˆ  ‰Š…… ‹Œ “„    “ š     „     Ž  š  ’ Œ ‡ˆ‰‹Œ   €Ÿš¡‰ˆ  „      ‹‡›ž—  ‡ ˆ ‰Š…‹Œ  ˜    „ ’ Œ ‡  €­‡ ˆ € ƒ‡    ‰‹Œ ˜     Ž         ™  ­  ­   ‡ˆ   Ž   €Ÿš¡‡œ‘…ž œ—‘    š                        …†…›  ‰ Œ€€ šššš š     € š€‡  —ˆ Š…‹ ˆ   ‡          

     ‡…¢‰‹ ‡‚…—œ›…†¢Š‡£   ‚…†‘…‡ Ÿ  Œ…†¢œ‡Ÿ …†—›‰ Œ€€š  €€‡  —ˆ  Š…‹ ‡ ‰ŠŠ…‹Œƒ Ž    ˜   ’ Œ‰‹‡žœ† „  ‡˜  ‰…††—‹Œ „    „  ™ ­ ­  ­„  ‰      ¤   ˜  —‹    ˜–  ‡  €  ‡ Ž   € Ž‡   € ¥‡ ˜ ‰ŠŠ›‹Œ      ˜   ¦…Œ  €Ÿš¡‰    ’  „   ‹ ‡  ‰…††œ‹Œ Ž  ­        •   ˜    ’ Œ ˜ ‡ ¥ €˜§¨‡  ‚‰‹Œ–    š ‚©Œ˜   ‚©  –    š   ‚©                ‚©†ªŠ…Š…††› ˜  ¦„  ‰‚©    ­¢¢‹‡…Šž…… ‡‰‹‰ŠŠ…‹Œ˜   ˜  ¤       ¦„  ‰        ›‹ ‚ ‡ Ž  ‰…††‘‹Œ         ‰…††œ‹Œ      ‡     ‡ ˜      ­­„  ’ Œ  ‡ŠžŠ¢ ­ ‡  ‰…††œ‹Œ¦©   ƒ  š„            ’ Œ  ‡  ‰‹Œ           ’’                ¦©  ’    “  ‡“  €¤ …ª…›†…††› ‰     ›‹‡ …žœ‘ ­‚‚­  Ÿ•‡ ˆ  “  €    ˜‡ ” ‰ŠŠ‹Œ ­  ‚  ‚©   ­     ‡„ ˆˆ   ­„‡Ž

 ‰…†—œ‹Œ„  ™     „     Ÿ   ……›…ª…—‘¢ ™   Ÿ          …†›…‡    Ž „      ¤     ˜    „   ˜ €  ‰    ‚   „ …Š‹ ¥‡ ˜ ‰ŠŠ…‹Œ ƒ  ‚©     ˜  ’ Œ  ‰‹‡ ‘‘ž …†

 Kommunikationsverben in südsiebenbürgischen Gerichtsprotokollen des 17. Jhs.            ­€ ‚ ƒ  „… †‡ˆ    …    ƒ   ‰

   Š‡„  

„…ƒ„‹‚    „ Œ ‡ˆ   ŽŒ ‘ ’   ˆ    Ž      “  ­€ ‚Œ ‘ ˆ  ”ƒƒ ‚ ­ „†•– † ƒ  „ …  ‡ —  … ­  ‘ ƒ ˆ  Š‡ Œƒ„ ˜    ” ‚ƒˆ „Œ ­    „ Œ  Ž   Œ ‡ ™ˆ Ž     Œ  ‘ ™ˆ     “ ƒ ­ Šš ƒ   ’‚ “   ­ € ‚ Œ  ‘  ˆ   ”ƒƒ ‚ ­  „ –† ‘„ Œ   ›‡ Œ   „     „ ”    ’  ƒ ‰

   ‰ ‚ „ Ž

  œœ‡     ’     žžƒ‚    ˆ ‚   Š‡ Œ

Œ „›– 



Zur Pragmatik der Diminutive in frühen Erbauungstexten Abraham a Sancta Claras. Eine korpusbasierte Studie

         ­€ ‚ €     ‚‚     ƒ‚  „  ƒ … ‚    ‚  †   ‚    ‡    ‡      ƒ ˆ ‡  ­ ƒ   ‰      ‚   Š‹Œ Ž ‘ ‚     ƒ   … ƒ ‚   ‡‚     ’  ƒ  ‡ ‡   ƒ ‘ ‚     ‡      ’ ‡ ‘“ Ž‘ ƒƒ    ‚ƒ ”•–” ‡ ‚’   †ƒ ˆ ‡‡  ‹ ‚ƒ   ‚ ”•–”Œ   ƒ’€  ƒ  †‚    € ‡ ­ ‚Ž  ƒ‚  ˆ ‡  ƒ  —‚   ‘     ˜ ‚‚   ‚ ƒ        ‡   ’ ‚  ™ š   €’  Š  › ƒ  ˆ ‡  ’ƒ     —   ‘  ‚ ‚­…  ‘  Ž ƒ œ  ž‘ ­ ‚Ž ’‚ Ÿ¡¢ ƒ     ‚    ‚   ƒ ‚‚ ­­ƒ  ƒ‹ ƒ  ”••£¤––•Œ    ‚‚  ƒ ’ ­ ƒ‚  ˆ ‚    ˆ ‡  ’   Ž ƒ  Šœ „   ‡     ’“‚    ­     ‚  –    ­   ƒ       ‚ ‘ ‚   ’ Ž ƒ ƒ       ­€    ƒ ƒ  „Š‚  ƒ  ˆ     —   “’ ƒ  ‚ —‚  ‚¥      ‘ ‚  ƒ ƒ      ™ š‚ ‚     Ž ƒ       ‡‚  ƒ …‡   ‡   … ­  ‘ ƒ  Ž ‘‚‚   ‚  ƒ  †   ƒ ƒ  ƒ‚       †¤ ›   † —   ‡ ‡ ‚­ ’     ­   ƒ  ‡  † ƒ   ‡    ›  ƒ    ­  ›    š  ƒ   ƒ      ‚  ­ † ƒ  ƒ   š… ¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦ –

 ‚ƒ Ž ‚     ­€   ™ š ‡  ‘ ƒ      ƒ  ™     ƒ   “   ƒ ™ ‚  ƒ   ­‚ ƒ  ’  

 

Die Pragmatik der Diminutiven in frühen Erbauungstexten Abraham a Sancta Claras

                                  

        

     ­

€

‚    

ƒ    ƒ   „                ­…          †    ‡ €ˆ‰  ƒ   „               Š

 ‹    Œ   ­              ‚       ƒ  Š     Š Ž    „  „      Š Ž ‘  Š   ’“”       Ž ‚           ’­ƒ€ˆ‰†€”­ •           –       

  Š             Œ   —˜ „™Ž  ‚    Š   ‘    Š            ŽŠƒ      ­



—…š† ™… › š ˜

     —…š†  ™ …  ›  š ˜œ     žž­žžž Ž  ŸŸŸŸŸŸŸŸŸŸŸŸŸŸŸŸŸŸŸŸŸ 

 ¡ „    ’­†¢¢   ­­¢ ¢  €œ­… ž€œ”     ™          ™  ›       -lein —˜Š  -ch-, -k-, -g- -chen’­ƒ€ˆ‰†… ­€”­  ­          £         – † —‚

 Vögelein  ¢      Kinderlein ¢       Bettelein ¢   Federlein ¢  ¢       Kindelein ¢     ‚¢¢ •¢ Eselein ¢ Ž Kindelein¢  Hüttelein­˜ ’  ‡ Œ  —Š ¤ ›  ‹ †    ¥„˜Š   €‰¦†€œ”­ œ  —…š† ˜       –   §‘ — ‹    …   ˜ ¤„  ‡ Ž

  ¨©

Claudia Resch / Wolfgang U. Dressler



                       ­€  ­€   ‚ ƒ „         … †     ‡ ˆ ­    „              ‰      Š ‹„ Œ    Ž     ‘’“     Šˆ“”Ž‚•ƒ–   —‹„   ‡ Ž  ˜ ‘’ ™ ”‚“–  ‰   š       › “    ‹ ˜ œ  Œ“ ˆŒ‡ Ž 

“   ‹ Ž  ”Ž‚•ƒ– ˆ‘’   “„“ ‡   ™„      ž•    Ÿ¡¢š “           “             ‡ Œ’  š   ‹ ”Ž‚•ƒ–‡        £  ¤’Š ‚  ‘   ¡    Ž   ¢  †ˆ“   ˜ ¢    ¤ ¢ ‹¡ ‘’  ˜ š“ “£ ‚“ Ž • ¥ ¦  ¡  §§€œ   €€‹‘    ¥  Ž      š    ¤  £     Ž          ‹       ‰ ”¡“£ –  ¡£”¢˜£ –  ¢£   ¨€ ŠŠŒ   £ “   ©©©©©©©©©©©©©©©©©©©©©

“ Šˆ“ƒ §¨  ™   •   “ ‘’  ™•¢‘‘   Ž  •  „   ª   Ž•„ª   «   Ž“   £   ‹‰ ‘  €­  ‰  ƒ¬¬ ‹‹‹¬¬ Œ ‹ ­  ‰  ‡  „         „   ‰    £“ ¤   ‹ ‹‹  ‹¬¬ “®®‹         ¤¡•Šˆ“  ¦  ‡ ¡ ‹ ‹‹ ‹ ‹“¬¬ˆ¬¬   ˆ‘’    „ ‘’  „‘Ž “      ‹ ƒ¬¬‹’ ‹¬    §‹ Ž €§‹  „  Œ “   ‚“„         ¥    Œ„„Œ     „“ ‹ ¥ ‹ ƒ¬¬‹‹¬    ‚  “    Œ’ £  ‹   „    “  „“    ¤    ”‘’ ‰  ™   – ‹‹ ‹¬ ’‹’  Šˆ“”Ž‚•ƒ– Œ Š­‹

 

Die Pragmatik der Diminutiven in frühen Erbauungstexten Abraham a Sancta Claras

                            ­€‚   ƒ      „   …   † ‚ ‡ ˆ ‚     ‰Š   …              …  ‹‚  …  Œ  ‚Ž      ‚ ‚       ‘  € ’ †   …‚…       “ ‚        ‚ †‚              ”        ­€ ‚  …Œ• Œ        ”   ‹ „      ‘    –  ‚    —       ‚Ž    ’ ˜  €‚ † ™  „  ‚     ˜ …               ˜‚   š› œ ž ­ ˆ  œ ˆ            ‹ ˆŠŸŸš¡‰¢¡ŸŠŽ £“ž ­       ¤     ” ‚   

Š — € ‹Ž  €   “     —‚       …    ”   ‚      “    ” ›      ‚        ›          “            € ‹Ž   ‚    €  ”   š † œ  ž ­    €   ’ € ˆŒ          ­   ‹  ˆ ŠŸŸš  ¥ ”   Mercks Wienn­ ¦‡ŸŽ       ‚  ’ ­‚   †                       Œ    ›—’‚     ‚         …        ¥ §§§§§§§§§§§§§§§§§§§§§ 

ƒ ‚     š …    ”† ‚ ¤   ’ ‹  ­†­ ­­Ž  ¨ €ˆ    ‚ ”     † 

Claudia Resch / Wolfgang U. Dressler



                                   ­€   ‚ƒ „ …    ‚†‡ „   ­  ˆ ‰‚  „  €    Š       ­            ­ ‚ ˆ  „    ‹ŒŽ Œ‘         ’     ‚†‡ „    ‚      “       ”   •       –— ˜  ™ €        „ †        ­ Š™  š   ‡ ­ ’ €  ’ ’    ­   – ––‚ƒ „‚†‡ „            ­         ’›  ‚­   †  •       „†         ˆ  œ  œ – ­    ž   –       –        ’–  ’–     ­     †     ƒ    ­            €‡        œ– ’–      œ  –­  ‡   ­‚’  „    

    ›        š          œ   ­     ­ ‡    ‚ „œ Ÿ  ­‚„  ­ ¡        ­  ’  ¢  ›–  

 ­  ‚   – 

 „ ’      ’ £‚Š“Ž„­ £“†  token_editor   ­     ”       TreeTagger     ––­  ¤¤¤¤¤¤¤¤¤¤¤¤¤¤¤¤¤¤¤¤¤ ¡

  ˆ        œ    Š         œ    …         €       ˆ          allein klein     š     ­   ˆ  Š    ‹‹¡Ž Œ¥   ƒ      ’     ž™   –            ­ Ž ’’  Š   ’  œ-lein ‚¦„‚§¦„‚Š¦„  ›– ¨©Ž‚’  „ˆ    ™   ™ Š  œ …   ‰     Allein       ’ ­    ˆ     Š    

 

Die Pragmatik der Diminutiven in frühen Erbauungstexten Abraham a Sancta Claras

                                         ­           €         ‚‚  ƒ „ …  †-erl     ‡          ‚ ˆ  €  ‰    Š   ‚ ‹      Kerl   Œ  Ž    † ‘         ‚  -lWincklBrennessel€

     ­  ƒ  Gröschls  Vögerls             Lamblstimm  Schiffel=Freund    Œ    ’               CorpedUni„“…”   ­  •–­—˜™š™’   ›     œ   ‚ž  ‡™      Ÿ ’ ’ WörtelWörtlein¡     ’  -(e)l €  -(e)rl    -lein  ’-chen– Altarl | Ammel | Bachel, Bächl | Bändl | Bethl, Bettl | Bildl | Bissel | Blümel | Blutgassel | Büchel, Büchl, Büchlein | Büschel | Christkindl | Engerl | Ferbergassel | Fünckl | Gassel | Gesindel=Brot | Grasel | Gründschüppel | Hackbrettl | Halß=Flötel | Härl | Häusel | Hertzel | Hütel | Hutergassel | Jesulus | Judengaßl | Jungfrau Börtel | Jungfraugassel | Kandel | Kindelbett | Kloster=Weyhl | Knäbl | Körnl | Kräutl | Lambel, Lambl, Lämbl, Lampel | Lambl=Blut, Lämbl=Blut | Lecker=Bißl | Leiberl | Liebstöckel | Liedl | Lust=Häusel | Mägdlein | Menesterl | Mütterl | Oehl=Zweigl | opusculum | Quintl | Rathgassel | Renngassel | Rosengaßl | Rößl | Röttgassel | Säugammel | Schatzerl | Schiffel, Schiffl | Schlayrl | Schlossergassel | Schneider Fischel | Schnellfingerl | Schnuptüchl | Schubladel | Schuß=Gebettl | Senff=Fassel | Senffkörnl | Söhnl | Sterbstündl | Strohgassel | Stückl | Stündl | Tattel | Täubel, Täublein | Thierl | Tipfflein | Töchterl | Todt=Bethl | Tractatl, Tractätl | Tüchl | Wald=Vögerl | Wasel | Weibl | ¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢ Š

 Windlein€  Wind Windel ƒ 

Claudia Resch / Wolfgang U. Dressler



Welt=Bürstel | Werckel | Weysel | Wölckel, Wölckl | Wörtel, Wörtl, Wörtlein | Zeltel | Zuckercandel, Zuckercandl, Zuckerkandl | Zweigl

                  

   

   

­­€‚  ƒ­„  …‚   …†…  †  ‚  ‡ ˆ ˆ       ‰ Š        -(e)l 

-(e)rl ‡ -lein  -chen‹ Affel | Ammel | Balsam=Büchsel | Bimbsen Körbl | Bißl=Freund | Betl=Hündl | Blätl | Büberl | Büchel, Büchl | Bussel | Gassel | Gebettl, Gebettlein | Gesindl=Brod | Gröschl | Härl | Hündl | Klöckl | Körbl | Krafft=Zeltel | Krippel | Lambl, Lämbl, Lämpel | Lambl=Fell | Lamblstimm | Fleckl | Milch=Federl | Pfeffer=Kernl | Quintl | Rebhühnel | Rosen=Bethel | Schertzl | Schlecker=Bissel | Schiffel, Schiffl | Schiffel=Freund | Schnierl | Schublädl | Stattl | Steinl | Sterb=Stündl | Stifftel | Stümpffl | Stündl | Tipffel | Traydkörnl | Trücherl, Trüchlein | Vögerl | Wäderl | Welt=Bürschel | Wienner=Bissel | Wörtl | Zauber= Stückel | Zucker=Häutl

Œ       Ž  ‚      opusculum      Œ‘‘   …      ˆ       ’      “   ‡ opusculum       … …       ’     €‚  ‡          ‡ Werckel ‡Tractätl Büchl       Blätl ”• „    Œ –‹  ‡    “ ‚    „  …    ‡         ‘   

 „    …     ‡…  —     ˆ   ˜     — €‚



    ”

­

Œ     ‘‘  Œ‘ 

’ „  … …     ‡  ‡…   €   “ ‡   ‰ ™  Œ

     š  ‡ ˆ ˆ    ‡    Œ …  klein wintzig gering ‡ ” ‰             „  …  ‡…  

    ‰   ’ ™   ‹ –  ‘   …   ‡      … 

  š‡‘            …   Liechtlein    ‰    ‡ ˆ   „ 

… ‡ ™ …š   ‡  …  ‰   € …       Fischel 

  † ‘ ‘  š ‡ ›œ‘ žžžžžžžžžžžžžžžžžžžžž •

„ š …       ˜

     › …    

   Ÿ  ”

 

Die Pragmatik der Diminutiven in frühen Erbauungstexten Abraham a Sancta Claras

                                    ­ € ‚ ƒ„…† 

‡†ƒ ˆ‰  Š   ‹Š  ŒŽ ˆ        Š    Š  † ˆ       ‘        ‚ ’“†   ‚­ ”• ‚­  Š  ‰ ˆ    “ ’–—­€ ‚ˆ  …    ’ Œ’ Š  ˜  † ‹   ‚  Œ  ”•  ‚­ ‹˜ ™        Œ ‹˜‹     ‹      •       Š        ’       ™  ˜ †­€”‚‚ …†ˆ ˆ” •  “          šŠ   ‰  ˆŒ  † ‹‰   Š   ˆ ‹    €˜…   ˆ  † ›     Ž ˜ œ €   ˆ  -(e)l   -(e)rl † Ž žžŸ ¡ ƒ„„…   ˆ         ‚˜   ’ Œ˜  ‹   ‘           ­ €ˆ ƒ„„ƒž‡…¢  ’ Œ ‚               Œ   ˜   “† ‹     ™    Œ                        ˜ Œ  ˆ       ¢           ›     ¢    ™ ˜    ­  ¢   

 —    ¢  ‚       ˆ   • †­ €  ƒ£„¤ £…       š  Š ‘•  ­€šƒ„„ƒƒ…  ¥      ‘• ­   

Claudia Resch / Wolfgang U. Dressler



                        ­­ 

  €‚ ƒ„  …‚ ƒ †‡ …ˆ …               ‰    Š       ‹   ‹  Œ                 …Ž‰  ‘’‰   “   ‰  “        ˆ  …” ‡…ƒŽˆ…•’ –  …Žˆ…••’  €‡…‘  Žˆ… —­’       ‹    †      …‹        ­ ˜™   –    ‘     €‚ ƒ„  …‚ ƒŽˆ…š­’­  ˆ …   ‹    ‘  ˆ  ‚ ‡ …”˜ …    ›‚  Ž‡…      ­—’      ‡    †  œ    

“  … ž‡›‚     Ÿ   ¡ Ÿ †   ¡ ¡Ž‡…’ €‡‚ ƒ  ¢     Ÿ      ¡      Ÿ   ‹¡ ¡  ›‹  Ž‡…—’“    Ž  –Ÿ‡ ‹ ­££” ­š“­š’           ‹     –    ˆ   ‚                   ¡     –  ‚   †­       ¤¤¤¤¤¤¤¤¤¤¤¤¤¤¤¤¤¤¤¤¤ ­­

‹  –    –   ‡  …     ‚    ­—£      Œ–       –  ¥      ‹      ­          ‰   €  –        ¦”  …Ž  — § £’ ¦…Ÿ…Ÿ … Ž¨’  ­ ˜    ‹   ‘    ©ª  ›«    ¦  † «    « …             …‚  … ›‚   Ž  ›«­š­¨ ¨—’  ­ …Š ‹     ‹ ¬   –  ‚      ”¥ 

    

           ž    ž     ž 

 

Die Pragmatik der Diminutiven in frühen Erbauungstexten Abraham a Sancta Claras

                       ­€‚ƒ „  …                …­    † ‡    ­…    ­…  ˆ  ‰ Š‚ ‹ Œ Ž ‘  ‚ ’     ­    ­­            “ ”  ­          •  –   ‚ •—  ˜‹˜ Œ ‹ Œ ˜     ™    “­   ­       ­­ š€‹  ›Œ  –ˆ ­ †   …­   „­ˆ™ ƒ  „   ‰  Ž ­  Ž­…‚ƒ„ ƒ    ­   €   –   —  Š‹­  ­    œŒ‚– žŽ Ÿ¡¢š£¡‘   ­ˆ  ‰

ˆ   ­­                ˜  ‚–

  –    —      ¤ˆ  ¤ˆ  … “   ­Ž     —ˆ

 … ‚ ¥¥¥¥¥¥¥¥¥¥¥¥¥¥¥¥¥¥¥¥¥



”

­           ­ ­   ‚Œ Š– £š ””‘ ›… ˆ‹„  ­Œ   „ € ‚• ‰

–   ¦œ  š‹– Ž  §­

– ­š•  ¨  ˆ ‚ƒ­  – „     €  „ˆ ­ „   ­           †‚—…    ­  ‚ŒŠ‚  £¢”‘ “    †

        ­     … ­…  ƒ             Ž‹–…Œš‹Ž­­¨Vögelein   ž  ž   ­­      Tröpfflein  © Schnäbelein 

 ž  Köpfflein…¤

­­‚Œ‚¤ ª’„    ª«‚”¢Š ‘‚

Claudia Resch / Wolfgang U. Dressler



                                     ­ €‚   ƒ   „Christkindl…†‡  „  …† Jesulus‡  „     ˆ

       

  ‡  ‰  „  Hertzel      Š   ˆ Leiberl ˆ‡ ‹ „   Schatzerl‡   „Krippel‡Œ‚Ž‘’­ Ž‘­“     ”ˆ•ˆ•       –   „­

    ŒKrippchen, Kapellchen“‡Œ ”ˆ•ˆ•—‘‘€“­                ˜  ˆ     „  Büberl    Körbl‡   ‚    Œ Ž ’™“ Ž  ‚‘ „Schiffel”‡Œ‚Ž ’—“     ‘‘     Bachl Œ‚Ž ‘š’“   ­

›ˆ  

                      ­ ­       Š ˜  œ­      žˆ 

  ­­   ­­ 

      ›  ­­ ‘’     ­  ž  ”   Ÿ    ž        œ        œ       ­€ 

   „ Ž ¡› ­­”  ¢ –¢…†      ¢  ­­   ‡Œ‚Ž “–œƒƒ  ˆ  € Es ist geschehen / daß man das kleine Kind hat angetroffen an den Brüsten der todten Mutter hangen / allwo das vnschuldige Engerl nicht gewust / daß es auff solche Weiß durch solchen Trunck / dem Todt eins bescheydt thue. Es ist geschehen / wann man die todte Mutter auff den Wagen gelegt / daß das kleine Töchterl mit Gewalt sie wollte begleiten / deßhalben mit vngelöster Zungen vnauffhörlich Mami / Mami geschrien / wordurch auch den harthertzigen Siehknechten das Wasser auß den Augen getrieben worden £££££££££££££££££££££ ‘’

„› ‰       ˆ  ¢      ˆ¡­­ˆ ‡Œ‚Ž“

 

Die Pragmatik der Diminutiven in frühen Erbauungstexten Abraham a Sancta Claras Es ist geschehen / daß auff der Strassen naher dem Kayserl. Marckt Himberg / daß man bey einer Geiß hat angetroffen / ein verlassenes kleines Knäbl / welches mit kindlichen Geberden gleichsamb dise zottete Ammel vmb einen Trunck ersucht / auff solche Weiß / wie Romulus vnd Remus in ihrer Kindheit bey einer Wölffin in die Kost gegangen 

     EngerlTöchterl Knäbl                                   ­   €€ ‚ƒ „ …Weysel†‡   ˆ   ‰ Š  ­ ‹Œ‰ ­  Ž ‰ Š     ­ ‘­‰     ‰ ’  ­­     “     €  ‚   ƒ” 

†  •        ­    ”€–‰—­   ­  ‰         ˜         ‚  ­       ™ ƒ š   

  Lambl ›      ‚  ›     ”   Lamblstimm  ŽŽ š ›  €  †œ‡ Š ”  ­ ˜€ ­    ‚    ‚       —   ­   ž   ­  Š    Ÿ  Š‰‰ € ­     ‚  ž ­  €       ‹Œ‰ ­      Š  ­     

 ˜   ­  “    ­        ”    Ž €      ­      ­   ž          

™ƒ   ¡  ž ›        ¢ £       ‰  “ ›     ­  Stündl  ¡†  ¤œ  ƒ­       Stündl       ¢“  ›          ‚‰£‚   ›          ‚‰­ ›€  ‚­†œ¥  ž           ‚       ‰‰     ¡ ‰   

 ˆ  Ž ‰     ˜   ƒ „ …Schlayrl†ƒBändl„ …†”  Ÿ      ‰‰       ”        ƒLeckerbißl†           ƒZuckerkandel†  œœ œœ œ      ‚    Ž   ‹  ­   

    

ƒ›¦‚ †   ­   

    §          ™ ‚­   ­     ‹   €    ¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨ œ‡

 ƒŽŽ† ‚–  ‰   ¦   ‹  ƒ “†

Claudia Resch / Wolfgang U. Dressler



       

    

                       ­  €  ‚ ƒ        „        ƒ        ‚      €…†‡ ˆ  ‰       Š   ˆ        ‹Œ   ƒ Ž   ‰   …‘’  “Œ  ” • ˆ – —‡ ˜ ™                 “   š› ”         š —‹š  “                    —œŒ  ‰ ž „ ƒ  “„ ‰—  “ € ‰—    š  Ÿ    ƒ      ™¡            ‰          ¢ Š˜ € £‡‰

    ƒŽ    ‰   £   ƒ € Š£    ­ ­  £     

“­ —Œ

  Œ  œž€ƒ   ¡          ‰       

ƒ „   ˜        “Ž‡—     ¤

  ‹ ‹  ­               ˜ ¡   –        “™¡ —    €   

              ­    ¥¥¥¥¥¥¥¥¥¥¥¥¥¥¥¥¥¥¥¥¥ …†

‚ œ¦…‡…§¨ž‡“ —

 

Die Pragmatik der Diminutiven in frühen Erbauungstexten Abraham a Sancta Claras

                           ­ €   ‚  ­€      ­ƒ„…†   

‡ˆ †‰  † Š‚ † † €­ ‹ŒŽ ‘‚  ’ ˆ “  ­ ” •ˆ –   ­          ƒ„… €  †    —  ˜   ‡    

‡ˆ­ †™Š‚ † † €­  ™š­   ‚‹ŒŽ     Š“›œ      ’‡ˆ   – ‡  ‚ž ƒ„…” ˆ­­”  ”  ‡‡ † ”– Ÿ ­  ƒ„… ‡‡”     ¡     ‚  †    ƒ„… ­     †     

‡ˆ­ †Š‚   † † €­  š­   ‚•• ‹ŒŽ ›’  ™‘ œ˜ Ÿ œ­†  ’   ­ “  ”  ‚   ¡ ƒ„…  †    ¢  ˜  œ  

‡ˆ  Š‚ ­­ ‘ –

 ‚ ­–  ‘˜£££€››  € †  –‘ ¢  ˜  œ  ¤

‡ˆ¤  –    †  ‡   † ­¥œ    ¤    “  ˜ Ÿ    “  Ÿ     ‘               ‡” Š” ‘ ‘ ¦“‘› ¦ ‚    ‚    ƒ„… ‚      ­    ¦ˆ   ˜  Ÿƒ„…ˆ ‚ ‘  ž  – ‹§‹Ž

   œ‘ ¨Ž‹Ž©™‡†  ˜ ¨ ­ ©

 œ‘   ¨Ž‹Ž©™“Ÿ   ‡ ­  ª •    ›™ •   ‡†  œ‹«¬®‹Œ§

 ‚œ˜ ¨‹¯§©™ ˆŸ    ˜  ™   Š   ‚Ÿ ‹§‹•  – 



  ‡‡œ  ­  ¨ŽŽ©™ ‰   ‚   ­    ”  ‡ Ÿ   †Ÿ  

  œ † Ÿ  ­ œ  Ÿ ˜ ¨‹¯§©™ †     ­        ˜ ¨ ›        © œ  ‡  š  ‘

 œ  ­  ¨‹¯¯©™ ‘ Ÿ Ÿ    ­  › ‡›  œŠ œ     ¦ ° ‚ œ ‡ š‘

 œ ­ ¨ŽŽ‹©™‘ Ÿ Ÿ   ‡ ­ 

 ­™  Ÿ   ‡Ÿ   ­  ›™œ› ­ – œ   ¨–©™†Ÿ ­   œ†  œ    œ¬®«  œ† ¨ŽŽ©™†   ‚Š œ œ†  ¦ ° ‚

Claudia Resch / Wolfgang U. Dressler



        ­­  €‚  ƒ „­…    † …‡‡ˆ ‰   Š  ‹   ‡‡ Œ  Ž             ‚‘’ƒ  “ˆ   ‡ ˆ   ”ƒƒ  ‰ ƒ‘ …… •­• Œ ƒ ‹‡‡ …     ‹‡  “ …   “•“ –… Š ‡ —    ˜   ƒƒ™     …  ‰ ‰š ›  “‡ ˜ š … •“•“•“­•€œž…•Ÿ¡•„ ˜­ Œ ƒ  š š ›¡ ‰    ­     Š‰š  “š­ ¢… Œ• ›Š Œ ƒƒ Œ‡ “•€œž…Œ‰ …‡ £  ¤ „   ‰  ‰ †œ „ š ›       ‡     š‡„   Šƒ ¥ ¦‘„‡­  …   Š ‹  ‡‡Œ Ž      ‚‘’ƒ “ˆ ‡ˆ  ”ƒƒ ƒ‘”  „§œ ƒ  š ¨ ‡     … Š  ˜   • ‹ …‰š©ªŒ   … “ ‘ ‘Š ‡Š‰ ‘”ƒ «¬›® †…   š š ›    ‡   ‡› “ Š  Œ…  • ‹  „ • €­ € • ¯… «› Œ    ­ ‹  ‚™˜­ ™‘™’    ƒƒ‚   …  š › ‹   ‹œ¨     Ž ‡ ­   ¨  Œ ‚” š –  ¡†“” š† “…­    ƒƒ‚  š ›     Š  š  „ • Œ… Ž  • «›°“±•„… Œ –¡…  …‹‡… ­‰ ’‘”’  … › ž ƒ  “  ‡       “… Š  ˜   • ‹ …‰š© ª Œ    …  “  ‘   ‘ Š ‡Š‚’‘£’ ›…š•ƒƒ ‡  “  „ ‹‰ £  ¨ …  ˜  ‡   œ  …  ‡  š   ­        “‡  š ‰ ›¡Š ¡Œ•« … •œŒ ‡  ‡   ’™˜›Œšœƒ’‘ „ ‹‰ £™  „  ­     Š  “  „ • « ‰  Ÿ… •   Œ  ‡     Œ   ˜     ‡   “•€œž…”£‘”™™ „  „ ƒƒ™  ²  ¨ …  ˜     …Š   •¨…ŒŒ Œ  …  ‰ ˆ…  ‡ ˜¨ƒ‘



5. Weiterführende Aspekte







und  . Ein Beitrag zum Desiderat eines syntaktisch-semantischen mittelhochdeutschen Verbwörterbuchs



   

                         ­€    ‚       ƒ                            „    …††‡ˆ‰Š 

      ‹ Œ           Ž   

   

      ‘      Ž  ­      ’ Œ “€     ‹ Œ     Ž      ”„€‘Š   Œ        „   ­  ‚ ­ • ­Š–  ‚    „‚           Š   ­ 

 —•       Ž            •

 ˜ ™       Ž ­    „…††‡ˆšŠ             ‡ ›œž        ‘Ž       •

 Ÿ            Ž     ¡ Œ•  ¢  ¡ 

    ‹       ‚ £  Ÿ    • ­     ™ •    ‘Œ•   ‘    …††š†¤  ¥ ‚  ¢     ™  

 ­

   ¦    ‘Œ•          ‹    £   

‚   ‰­ƒ   –         

 –  ­         ‚Œ    

       —„ Š ™ –     – 

   ‹ Œ        ‹ – ­ ­ 

      ’    ‚

        ‚    ‹ Œ          ­ 

 

Gruoz enbieten und grüszen

                                              ­   €‚ ‚   ƒ   „  €      …€           ƒ    ƒ† ‡         ‚       ˆ         ‰Š ‹  Œ         Ž  



    ‚ ­ ƒ  Ž  

‘       ­’Ž  “ ” •      

   ‚     Elspet von Pæierbrune    chastenærein Diem�t –  €    Œ  — ‘ ’  “˜  –­…       ’            “ ‰…  ™† š‹                 † ‘› ƒ  …  ›   ˜                      Š    ’˜“       † Ž     ˜           ƒ     œ ­        Ž  †  ‚        ž   ›            ›     Ÿ      ‚    ¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡ 

 ¢ ’Ž “ ­  ‚ – ‰££¤† ¥¤‹  ‡   † ’‘  ‡ 

      ‡    ”    ¦ ‡ ƒ    §¨©           ‘ ­‘  ª‘     «Ž ¬ ª ª Ÿ   ƒ     Ž                    

   Ž  ‰­ –™š†¥›¥¤‹“  „®  ‰££¤‹        ‰š™™† —¥ œ —‹    ¦Œ ‰™¥† —‹     ‚    ‚     —  ‘    ‚     ¢    Ÿ ­   Œ ‰­ 

££™‹

Rebecca Rapp / Sandra Reimann 



           ­€ ‚  ƒ„  …†  ‡ ˆ‰  †  ˆŠ‹ ‡ˆ  Œ       ‰    ­­€ Ž         ˆ   ˆ …         ˆ ‘ ˆ  ‹        ˆ     ’ˆŠ  ‡ˆˆ‹   Šˆ ‡Šˆ “”  •ˆ †‡ˆ ‘…‡– †   —‹•ˆ ‡  ” ˆ˜  †™š € ‡   •™ ˆ– ˆ   … ‹ •ˆ „  ‰  ­­€  •ˆ ‡  „•ˆ •ˆ     ‰  ›€  † ˆŠ Kastnerin Diem�tŠ         ˆ …Šˆ•“ Œˆ Ž       •  ” •ˆ ‡    Œ™   ˆ œ Ž‡   žˆ  … œ     ›—˜ ›€‡” ‹”  Ÿ  ˆ “†™•ˆ¡ Žˆ ¢œŒˆ¡‹ ”   ‰  €Ÿ  ‡‹  ™ ¢  ‡ Š Œ  ˆ ‰ “ˆ   ˆ  Š  ‡    £“  ¤    ˆ“ˆ†  ˆ   

¥¥¥¥¥¥¥¥¥¥¥¥¥¥¥¥¥¥¥¥¥ —

  ” …   ˆŠ ˆ Šœ

žˆ‹ ‡ˆ‹„ ‡œ   …ˆ ˆŠŠ €     ¡ ¦ ­­—  ­˜          …ˆ ˆŠ  

 

Gruoz enbieten und grüszen

 

Elspet von Pæierbrunechastenærein Diem�t:          

    ­ €€    ‚ ƒ       „

        …  €  … ƒ‚­ € €      † ‡ €€   ƒ€€ ˆ      ‰    Š ‹€… ‰€  Œ  ­ Ž †‘     ˆ  ‡’“”   •  …      …–      ­   †”  —•˜˜™š›œš››ˆ    ž– „  •€€ †Ÿ žŠ ™œˆ    €    ž–   „ ——¡ †Ÿ¡Š™œ™ˆ … ¢Œ†™›œ™›™ˆ„  …    ž‚    ¡     ­   ž– ‚€ š‚ žœšš  £„ ­  œ­ ƒ    „  ¤    ­ ¥  ……     ‹    ž     €  „  ­  … …  €¢ ­    ­­ ž– ­‚    „         ­ …  ƒ    ¦ƒ‚­§     €     ¥¨­  ƒ  €€ „        ‹ –         „ ­€ … ©  €€   ©   €    ‚ ª    „ ««««««««««««««««««««« 

 ¡      ’… ­€  € € …‚  ¤€   ’ „        € ƒ          ­€  €   ­ €€ ­‚ƒ   ­•™ž„ —ž™ …•­›˜˜›œ˜™

Rebecca Rapp / Sandra Reimann 



   

     

      

    ­       €   ‚ƒ„    ­    …†  †  ­                ­    †‡ˆ  ‰       Š ­    …†      

‹  ‰ 

Œ

  

ƒ „ Ž ­     ­         ‘   ’ ­   ƒ      ­  ­  “  „­ ­ ”     ­  ‘ † ­ •ƒ  ­ ‘ ­­   ­† ‘ – „­      —   „ „…†  ‘   ’ –   Š  „     ­     ˜„   „‘  ƒ   „     ­  ­  ‘  (dienst) enbieten  grüszen  ™ ƒ  ˆ­­   †     „      €     ‰’   ‰­    Š ­   ­­    ” ­  † ­„      ‘ „ ­ ƒ      ‰„  • š  ›         ›  ­  œ “š–ž  ­ ­ ›Ÿœ “–ž ¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡ 

 ‘‰† š‚‚•Œ ¢Œ££‰­­š‚•šŒ¤–šŒ ˆ š‚‚š•“­¥‰ ¦



™§š‚ •š£‘ ‡ ­•‰ š‚š•¨š‚•š£¨–š£

 ‘‰ š‚‚•Œ¤ ©’š‚•Œ ˜ š‚•‚ …  …£££•¤ƒ

ƒ  § ˜”œš‚š•ž   „   ‹ ­ ª     ‚      ‘   ’   ‘    ƒ  ¥‰ ¦   

  ‡ ‰­ ‰„   ƒ             

 

Gruoz enbieten und grüszen

    enbieten   grüeszen                         ­    

€‚ enbieten  ƒ „     …   †  ‡    ‡    ˆ Ich, elspet von pæierbrune, enpiut der lieben und der getriwen, der chastenærein getrawelich mine driwen dienst.  …   †   ­  ‰ Š   ‡ „‹ŒŽ   Ž  dienst bieten ‡  ‡   „ grüßen  ‚‘’    ŠŠ       „“  ”‡ ‹“‡   ‚‚   •  “•   Š ˆ Ich elspet von pæierbrune, der lieben und der getriwen der chastenærein, getrawelich

 mine driwen dienst.getrawelich  “‰  –  ‡“   — ‚˜ˆ‚˜™š  •  ›  — ‰ š‰  ‡‰ •       ‰ •‰ œ   ƒƒ  ­       „       ž entbieten   enbieten, “ „    “     Ÿ   “ „‰    ˆ  ¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡

  „‹Œ  •   dienest, dienstˆ der iu sînen dienst sô güetlîchen bôt ”  ¢  er bôt in dienst versicherte ihnen seine dienstbeflissenheit, grüßte sie (sowohl bei der ankunft als bei dem abschiede) €‚.  ‚™˜‚‚‚¢€˜€€‚ ‚¢€˜¢ ‚¢£ ‘„¤    Ž ¥Ž “       ‚‚  •  ­         …   ƒ¦ —  ‚˜ˆ ‚€§    Œ  šˆŒ ‰  • •ƒ    …¨   †   …­         ƒ      •    †   ‰  •      …“ ƒ©ª  ¨   † ­       ­     ƒƒ•          ‡             «   “‰  ‡ « ƒ‰  “      „     Œ    ‡      ‹ ›     ‹     ‹    ‚‘

Rebecca Rapp / Sandra Reimann 



         einen entbieten        sich entbieten      entbieten       

                   hie enbiutet liep ein ander liep.  

­ dir enbiutet minne unde gruo� mîn lîp.  

€‚­ iu inbiutet den dienest sîn, rîcher kunic, meister Bendîn. ƒ „€

   … † ‡ˆ  ‰ 

‡Š enbieten   ‹ Œ     ‡     Ž†‘     ‡ Ž’“  ”          • Ž‡    gruoz  Ž – —  ˆ   • ‡enbieten



 ˆ“    ˜    ™  †‘      š       ›      ”    š†      ››    ˜  Ž ƒ   ™ Ž  •      œ “   ’“  ž Ÿ  

ž   ‡   ¡         ¢“   iu inbiutet den dienest sîn, rîcher kunic, meister Bendîn š™ ‰Reinh.„€Š–     —  ™  Ÿ›€‚  ž   š”

 ‡ ”•        •     £ ‰ƒ  Š   ‰ƒ  Š  ‡  ”  £‰ƒ Š•  ’    ‰ƒ    Š    ‰ƒ  Š ˜  ‰ƒ    s. ƒ  „„„‚Š¤ ‰ƒ  Š Ÿ›€‰         –      Š­   ž       ”  ƒ   

               ‰s.a. ‹ƒ˜ ¥”¦  Š š ‹ƒ˜¥”¦ Ÿ›   ž  ˜   §§§§§§§§§§§§§§§§§§§§§  

Ÿ š†Ÿ  enbieten.— ‡  ‡ ž  ˆ

 

Gruoz enbieten und grüszen

              ­  €‚ ƒ„ €   €ƒ … † ‡ ˆƒ  ‰ †Šˆ‹ ‡ˆˆ † ŒˆŽ  ‘ … ‘  ’„        ƒ  “    ’ †   ‚† s. ”•–€ —…•˜™     ’‘  €    ˜ƒ ’ ‘     ‚   „  ‚‚—š › “œ    ƒ      ‘ ƒ    ž’  † … ‘‘   …ƒ‹ gruoz ‹‚ƒ “† „  ’’ ‚  Ÿ‚ ƒ  ‰’„ ‚ ƒ¡““ ’ „ €‰  €…“  †€ „ ‚ƒ    getrawelich ƒ ŠƒŽ…  †enbieten‚ƒ“ ‚„  ’œ ‘ ƒ €™ …¢„ ‘ ƒ    €    …  œ      ’ €…‘‘ ƒ› ž‘Enbietens † “   €„ ‰      ‘  €™     „ ’‰‰  †ƒ— „ ‘   €™  …ƒ € ƒƒ  €‰‘   €…‘‘  ’   … ‘ ’ dienst, gruoz  minne ‰            £    ‡˜ ‚—š ƒ  ¤  … ‘ mære guot  “œ ’€„ ¥¥¥¥¥¥¥¥¥¥¥¥¥¥¥¥¥¥¥¥¥ 

 €ƒ —‘”“Š ƒ‘ “Ž€‰„  ’ ŠƒŽ …  ƒ  …  ’‘  ¦  Š§ ‹‡Ž   —‘œ ƒ—     ‡ —  ‚  † ‘ ‰‘ “  ’  ‚  ¢‘ œ œ  – Š§§Ž’ƒ „ ƒ†ƒ ‘” ¤Ÿ£Š œ ‰Ž  ­  ‚‘ Š œ Žƒ  ­„  ‚‘     ¤    œ      ‚„ “   “¨  ‚‘„   ƒ     Ÿ   ­   … ¤  ‰ ­ƒ ƒ   ‰˜‘  ‰‚‘    ­ ƒ  ‰“‘ †‘  Ÿ“”’    ’ Ÿ ƒœ ‚„  ’‘  •œ ‰‚ ’ƒ¢‘ 

Rebecca Rapp / Sandra Reimann 



    

              ­ €‚     ƒ     ich enbiute einem etwaz„     … †

     

  …    ‡Parzival, Tristan, Das Nibelungenlied, Iwein  Lanzelet         ˆ ‰ˆŠ  ‹†  Œ  Ž    ‚ enbieten  ­  ‘  ‰€’  Ž  “ €ƒ”•–

Ž   ŽŽ bî.„—‚  Iwein         Š   “  € ƒ˜        „™…  ˆ          ‚         ‚ ‰  ‚… ‚  ‚   Ž ‚Ž  …    … Ž š›   ‘            

  ˆ  Ž    œdir enbiutet minne und gruoz mîn lîp‡ž† Ÿ‹œ   …            …       Ž‡¡  ‹ Ž€si enbôt im solhiu mære‡žŸ  † Ÿ —† ¢‹  mit friuntlîcher liebe enbiutet iu ir dienest er und diu wine sîn ‡’ £™ £¤ ž£ ‹ er enbiutet minne und allez guot‡¥—¢‹ …  Ž ­  ‡š›  ‹       Ÿ‡š

›‹    ‚            ­   ¦   Ž €ich enbiute iu mînen minneclîchen strît‡  †¢ ‹ ‚  ˜  …Ž   ‚   ¤ §§§§§§§§§§§§§§§§§§§§§ 

ˆ    enbiute ¨­¦¨    ƒ ž

 … Ž„‡¨­©¦¤¤—€Ÿ†‹ — ˆ    enbiute ™ ‚ ¤      ¦ ‡ŽŠ‹€   ‡¥ †¢ ‹   Ž    ƒ ª •„   ‰       Ž ƒ„     ‡ƒ « ¥  •„‹ †

 

Gruoz enbieten und grüszen

                   ­€‚    freudezuchtehre  ƒ           „ grusz  dienst‚  

 …    †  ‚ ‡              ˆ ‰‚als Aster, den man dort den besten schützen hiesz, sich diesem könige zum dienst entbieten liesz ­Š   ‹€‚ ‚ ich nahte mich ihm mit entzücken, dankte, erhob, entbot, beschwor, nur einmal noch die fromme kreatur zu sehen, die nicht ruhen könne, bis sie ihren dank zu seinen füszen ausgeweinet ­Œ  ‹€‚     ˆ„ ­ Ž entbieten liesz€   ‘’ ’ ­’ ‰ a  b ­‰ sich€ c  d €‚“      

  enbieten”beigefügte[r] casus•­Š’ –€— …   ˆ’  ‚ “         ˜      ™š ’›  ˆ Œš „‰

œœœœœœœœœœœœœœœœœœœœœ 

žŸ‘’  ’‚˜‹¡‰¡ ¢¡‚      —    Œš  ˆ enbieten   



˜£Œ¤¥¦¦‡‰†¡¢†‹—­ ž€‰

 ˆ    “’ ” §› •‚ ˆ   ‚’ˆƒ‚ ™  ™  …  ˆ  ›       ¨‚Ÿ™   ž  ’‚“› § §        ‚      ‚ ‘žž ‚



Rebecca Rapp / Sandra Reimann   a  b c 



    

  

 

 

 

 



 

 





iu inbiutet den dienest sîn, rîcher kunic, meister Bendîn.  ­€ ‚ ƒ  „€

 …       †‡ˆ ‰ Š Š‹ ‰     Œ ‹‰     Š              Ž …‘…’ “  ”…   Š    …‰    •      ‘    –    Œ  … …ˆentbietenŠŠ … a… b c 



    

  

 

 

 …

 

—

 

 ˜ —

—’‹„

‚

saget im, si enbieten im dâ bî, daz er™­š€ ‚›ƒ  ›€

†c  der könig wollte mir wahrscheinlich nicht durch sie entbieten lassen, was sie mir sagen werden‰    €   ’   œ‰ Š enbiuteir enbutet mirz bî ir‰˜Š “ šš’›„‰ ‰­‰­ ‰ ›‰„ž… ŠŸ€‰  œ ‡ ‰¡ž… Œ Ÿ Ž‘ ‘¡žŸ €“ ‡   ‡ œ …… › †““ „€ œŠ“ …ˆ…€œ†Œ‹      †‡  Š         ¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢ 

   …‹†‰ œŒ… œŠ…     ‘ …‹Œ   œ‰ ¡ ‹Š……  Š



 

Gruoz enbieten und grüszen

                  

   a b c 



    

  

 



 

 



 

   



 

 so enbiute ich mînen vriunden des ich dâ habe muot­€‚ƒ

 € €„…  ­†  ƒ

 ‡   ˆ

‰Š ‹   

  ‹ Œˆ

 Ž‰        ‡  ‘     ­  ƒ    ‹ 

    ’“   ˆ  ‰  ”‘  ‰ ‹

•  ‰ – — •‘   ­  saget swaz ich enbiete heim in unser lant  €‚ƒ  ”     ‰       ˜  €  ˆ …  ‘ ­ mit feinheit und verstellter lieb erschleichen, was er in rührung mir schon halb entbot ™ ‰ šƒ ‹  ‹        ‰Š ”Š ‘      ‰ ›œ  ›   ­€ƒ ‰  entbieten    ›  ’‰ ­   ƒ      ”Š           ‰ …    ‰Š  ‹‘   ˆ   ‰   ’‰‹       €  › c ”gruoz dienst­ ƒ œ

 Ž› grüszen œ   ˆ   

  ›enbieten    ž‰ • ‘      œ            ‰ “ Ÿˆ‰‰Š   ‰     ˆ ­ ‹   ‹ƒ   dienst enbieten œ dienen, minne enbieten œminnen gruoz enbieten œgrüszen



 grüszen  ruzet mir diu mulhausærein¡Œœ› ‘   ”Šœ    ˆ‘

Rebecca Rapp / Sandra Reimann 



         grüszen                      grüszen       ­  €             ‚               ƒ  „    provocare     ­€           ‚ ­   … ‚  ­  † ‚ƒ

            ‡      ˆ   ‰ Š  ‹  Œˆ  Ž  ‘        „   †ˆ†  ’      ‹           “             †   ‡     …           Ž          €           

  ˆ grüszen      €  €           † 

   † 

    †       ƒ.          ˆˆ    Š    ”     ‹   Œ       †  ˆ   •    †  „   ‡ˆ Š  ‘  –  ‰ ˆ   —  Š  …   ˆ     grüsz mir, grüsz von mir, grüsz˜    

        ƒ™    

 „   … š Š   ‹Iweinherre, zuo dem rîtent ir / unde grüezent in von mir —‰ › ‹        •† ƒ        Œ     š        

  ˆ 

Œ    … œ 

 •‹  •† …    ž‰ Š ˆ  †  ‡ˆ Š    †   ˆ “ ž  … „        ‰      mir   diu mulhausærein    Š„  in  von mir.  Žgrüßen    Ÿ    …      ž‰ ˆ      „…    ‹  ‰   —grüßt¡‹       „ ˆ  —    „          „…     ž…     daz ich iuch gruozte von ir—‰¢  daz ir mich ruochet grüezen vor disem edeln recken—Ÿ£¤¤ ›¥ ¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦¦ 

Ž  „  grüszen.š  …   Ž  „  grüszen ‹ 

› ™ Ž  „  grüszen ‹ 

› ¥ Ž ž „  grüezen. 

 

Gruoz enbieten und grüszen

                ­€‚

 ƒ„ …†   ­€‚  ‡ ˆ…†‰    Š‹ŠŠŒ ‡     Ž  „   Š     ‹provocareŒ         Grüßen     „    ‘       Žgrüßen ‘   ‡    „      Ž         ƒ    ­    Ž     ’ˆ     “Ž   ”    ‹Ž   •„ŽŒ      ’ ˆ    –„ „„ ‹ Œ –Ž ƒ ’ˆ”   —  ˜   Ž ­ Š­  ˆ­a  ˆbŽc 



    

  

  

“

 

 



 

 

™–„

 

 š –„ „„    –„von ‹  vorŒ     „ ›   œžˆ    „ „      š Ž‡  œŠ ’   Ž grüszen ‡      Ÿ   ˜     † ’ ˆ Ž‡     Ÿ  ˆ    ˜     ‡

             ˆ    ‡

”     ¡   ­ ¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢ ‰

˜ £¤ grüezen. ˜  grüszen ¥ œŠ  œž

Rebecca Rapp / Sandra Reimann 



  grüszen       

   

       

grüszen

 

 ­ ­€ ‚ ƒ ‚‚

 ­„    … 

  †    ‡‡    grüszen   ˆ  ­ 

‰ruzet mir diu mulhausæreinŠ ­‹­    Œ    ‹           Ž    ‘‚ 

Œ

 ‚ ‚  ‡  ‰ ’ “Š ”     ƒ ƒ    ‡ ‚‚  ‡    ”

ƒ   ‚ Ž

  ƒ • ­–    ­‘      ­‘•   ”    – — ƒ

‡

˜

ˆ  

‡ ­    •‚     

    ƒ   ‘”  ‰    ™™š  ˜›Š      ƒ        † ”         ƒ  † ”‰  ™™ ˜˜›ŠŽ „ƒ  

†    ‚ 

  ‘”    œ

    ­      

  †žŸ   ‚Ž ƒ ‚ ‘” ­‘Žˆ † ƒ   †   ‡ ‚ƒ          •‚ ‚   Ž

    ‚      Œ

      ­ ‡   ‘”    †          † 

    ¡Ÿ  ‚  ¡ˆ‘”ƒ  

  ¢ Œ

    † enbieten           ‘”     ‡ ‚ƒ    •   ­‘‚ ‡   £Žˆ      ­  ƒ

 

Gruoz enbieten und grüszen

                              ­€      ‚        ƒ „ … dienstenbieten   †gruoz enbieten  ‡  ˆ  ‰    ­   ˆ           ˆ ­   …   enbieten Š       ‡ ‹  …Œ     Ž Š      grüßen  ‘  ’ ˆ      “€ „ ”        †€   •  ­ˆ€           Šˆ€  enbieten ­  grüszen‰     – ‚ „ ƒ  —     ­ †    ˜ ‰enbieten    ™    š    ‹dienst, minne, gruoz, guot,mæreŽ       „‰ š­   ™ ›   ‰‰   “  enbieten  †‘   ‰“  œ         ž“€Ÿ  “      ’  ›       € ‰  grüszen  Š     ‰ Š         “   œ         grüszen … gruozenbieten            —  ‰          •   ‰€                      ¡    ƒ­  …Œ  š  …Œ –  “      ˆ€     ˆ    š€ „    † Š enbieten Š   …‰   “€    ƒ   –­              † Š grüszen Š          ˜   ƒ €    Œ ¢  …‰“€ enbieten £££££££££££££££££££££ ’

“‰ ¡ ‹¤¤„’Ž„ž‹Ž›‡Ÿ‹¡    ™Ž

Rebecca Rapp / Sandra Reimann 



             grüszen               ­   €‚ƒ   „     …    ­    grüszen†‡ˆ   ­‚       €‚ƒ   †  ‰ŠŠ € ƒ‹ ˆ ­­ˆ  ƒŒŽ‘   ‡ ­Ž’  ˆ    “ ˆ           ­       ƒ     ƒ  ­­ ‹   ‰ ”              ­ ƒ           ­    ƒ        ­ •  Œ –“…enbieten ‹   —  ˜         † „ ƒ   ‡ †ƒ  “  €      ƒ ƒˆ 

€  ƒ­­ˆ ƒˆ  ­ ƒ ‘     ‚ ­  €‚ƒ ˆ   ‡™€  š    ›œ ž…   ˜   Ÿž…¡˜¢¢£‰Š¤¥ŽŠ¤¤¦    ‡§€‚ƒŸ   € ¦ˆ  ƒ…ƒverzeihen¨Ÿž…¡˜¢¢£‰Š¤’ ¦” ˆ  ‹   €‚ƒ §  ‡   ˆ     ‡¨       ‚§­  …ˆ ©©©©©©©©©©©©©©©©©©©©© ŠŠ

†…     

 

Gruoz enbieten und grüszen

                                        grüszen   ­€‚ƒ       „ ƒ…      †              ‡ˆ‰ ‰   Š       ‹ ‡      

  ˆ      „   „  Œ 

     ‡ˆ‰Ž‘  ‰ ƒ

   

’ …„  “” ”‹•…  –    — ƒ  Š‰˜™ … —‡

 š– ›šœžž›­Š … …œžŠ‰

 —ƒ… € šœ™žŸ›­ ‹ †  ¡    Š‰ œž¢£ Š‰ šŠ ƒ … Š  ™¤› …Š¥ ¦ …     ¢ Š‰ ‡ ¢ ¥  šœž¤˜ƒœžŸŸ›­ Š ƒ    ‡ˆ £ …    š ­¢¢ ¢…Š¥¢    £ € ƒ œ˜› … †  šœ™›­ †        €   Š ƒ    €§ € ‹ Š    ¨  ¢  — šž›­ ‡ˆ‰   ’      ƒ ƒ

 …    ‘­© Š¢€š– ›­–    €§€ —        ‰ª ‹ƒ

 Ÿ  …š…€ 

 €œ˜›£œ«£ ‹‹   šŸ›˜—Š ‹‡… ¦  ¬  ¢  ‡ šœž¤˜«œ™Ÿœ›­ ‹   ‡ˆœŸ … £®ƒ ¡  š ­¢¢ ¢‹‡…¢ £€ œ˜› – šœ™›­‹ €§£—€ š€ Š…˜£› —šœ™ž›­€®§€   „   ¯  ‡‚    §    Š‰  — šœ™ž ›­      €§ ‘­  — š– ›­ ƒ        € 

  …¡      …     ‹ ®‰ š    ˜›œ«œ  — š£›­  ‰          ˆƒ ‘­… ¨ ¢€š– ›­Š     ‰†¡ Ÿ¤  ‡˜œ¤«˜£

Rebecca Rapp / Sandra Reimann                     ­€  ‚    ƒ„     …†­ ‡‡     ‡ ˆ  ‰ Š‹Œ  „‡Ž†­‘ Œ    ’“ ””•”– ‰—   Ž’  ‡’   Ž   ˜   ‚ †Œ ™  Ž†   ’ ‰  Š‹Œƒ’„  Ž†  ‰ ”•“    š› œ  ”        ™‡ˆ ’   ž‰‘† Ÿ Ž  ˜ ™   †   ƒ¡ ’¢•”“  –– ‚‡­‘   œ„  £€–“ … ‰ ‰ ’‰ …  ‘‡‘ ––  ’„     †    ‰    Œ¢   ƒ –¡¡ ‰  — Œ „ ™–“ ’‡     ¤     ¡•¡¡       ˆ ¢ ‰  †‡  ’„   ¥ ­¦ † ‡¤’”Ž†”  ‚’’’Œ ¥ ™  Ž   ­ƒ                         ­€  ‚    ƒ„­      …†‡‡     ‡ ˆ ­    ‰ Š ‹Œ  „ ‡ Ž†­  ‘ Œ    ’ “ ”–•”–¢ ¦†† ¦ –   † ™ ‚§      §  … ¨   ™‡  £ ˜™ˆ’’  ©   ¦  Žˆ  ––¡  Ž£¤   ‚          Œ ” ’ª ™‚€ Ž ’  œ„ ¡•”“ Ž ‡–¡ ©‡…   ™   ‰ Œ   “ƒ   „ Œ ª†  £­         ‡      Ž†  ’ ‰ « ‡ †    ‰     …  œ„  ¦        Œ ” –•¡¢ Ž   – Ž¦ ©Ž£  Œ ‡’„ …  Œ’ Ž  ¡–– … ‚ ™ ’    ‰‰ „  ­ ¦ ‰  €­€ Œ Œ  —     ‰ ’     …   †  ‰ ’       ˆ    €  €€’Š¦ –¡ Ž£Œ   ‡™   Œ   „  ‚ ‡          ‡      Ž†  ’ ‰ « ‡ †    ‰­   … œ„ ¦      Œ” –•





Pragmatik der Interpunktion an einem Beispiel der Kommasetzung



         

                         ­        €    ‚ƒ 

   „          …

  …   †‡  ˆ ‰ˆ       Š ˆ Š    Š   ‰   ‹          ‚Œ‹  …Š     ­     ‚ Œ     ˆ           Š  ˆ  „      ˆ            Žˆ      ‡ˆ    ‚ 

    Ž Š      Ž   ­ Š    …   ‰ „     ‚‘     ’ …ˆ  Š        „     ‰  “  ‚                 ‹      ‰  ˆ           ‹  ‹  Š  ”        

 ‚



••••••••••••••••••••• 

 …   ­    Š      ‰ ‚‚„

 –—˜™šˆ„  –›™™˜šˆ„  –›™šˆœ –——žšˆ€‡–—˜šˆ –›™›šˆ –›™Ÿšˆ ‡  –›™™™šˆ  ­–›™™¡š‚…        „  ‰ ‚‚ „  –›™™¡šˆœ  –›™™ŸšˆŒ ¢  –›™›šˆ‡  –›™™™šˆ–—£™š‚

 



Pragmatik der Interpunktion an einem Beispiel der Kommasetzung



                                                    

      ­     €      ‚  ƒ     „   ƒ  …       †‡ˆ‰‡Š       ‹  Œ      ‚      Ž      ‡ˆˆ‘’ˆ“ ƒ …  ”   †  Š  †   Š Œ  

                 „ •        …             ‹             „•                        ”       –­   ”—    –­      ˜         –              €   

™

š    ›  

  ƒ             › œ                 š    ž   ’  ‚  Ÿ † ‡ˆˆ‘• ‡¡‘Š           ”—   …   €  ¢–         £       Œ          ”— ‹ £       ”—           š                 ’’¢ †‰‰¡• Š  ­• Œ   £  ¤ Ž¤   



 ¥¥¥¥¥¥¥¥¥¥¥¥¥¥¥¥¥¥¥¥¥ 

 ¦   Ž  ‡ˆˆ‘  ¦  ‹ †‰‡‰Š ‡§‡“  ‹   „     Ž    ‡€  ‰‰‘ …  ‡ˆˆ‘ ‰‰  †‰‰‘•‡‰¨‡‡Š

Paul Rössler



                             ­     ­ €­   ‚ ƒ   „      …†­‡ ˆ ‡ ‚   ‰ ƒ     Š‹      Œ        

  Œ     €   Ž   ˆ   ‚      ­­          Š   „  € ƒ  ‡­   Š   



 ‘    ­  ’   “­ ”    •    ‰’  ƒ ­        ­       ­  ­  –     „  €  —   ­ —­   ­  ‡­ ƒ ‡ ˆ ­ ­ € ‡€ ƒ   ’   ‡    ƒ  ­    ƒ’  – ‹ —­‘   ­     ­  ƒ         ˜ — ƒ ‡™  š›    



 ˆ   €  €      ­ ˆ   ­  …       ­        ‰ ­     †   ”•  — €  ‰­­ƒ  ‰    Š  ƒ €   ”•…  —  ‡ Ž    ’­  ƒ  ‰     ­­   ’   ­   ’ Ž­    ’ ­­   — ’ €…‡   Š­­ ƒ

 

Pragmatik der Interpunktion an einem Beispiel der Kommasetzung

           

  

­€  ‚ ƒ „    …††‡ˆ‰ Š   ‹ ƒƒ ‰ ƒ ƒ ŒŽ ‘ †  ­ ’‰    …“”††   ……Š ‹‰†††  ††    Ž… †† 

‰  •–—



  ‰‰  ˜ ˜ ˜“      ™     Žƒ   š   ™    ‘   € › €› ­ ­  

  œœ —



ž‘­ˆˆˆŸ†¡ ™ƒƒ¢‰†  £  ‡ˆ† ¤“   „   …‰ ˆ¡ ƒ ¥ƒŽ  

 •–¦œ† 

­ ”Ž   §     ‰   ‰ ‰›  ˜  ƒ­§§§ƒ ¨ ƒ ©   €  Œ      ˜   §     §        §§  ¨‰    © §   ‹‰   ‚ƒ      §    ­  ‹ ‹  Œš ƒ       ‰  ‹‰   ‚§    §  ‰Šªš ” ‰     £ …   ‹… ‰ƒ    ‹  …‰ Œš 



— © §           §   ’ ›  ‚§‰  ‰ £  ‰ ‹   …‘      …‰ ƒ    ‹  …‰    ›    ‰     ŽŠ ¢  © ƒ    ‰      ‰   ˜     ¨ ••–  –† • ­ Œš ’     § ‰Œš   „  Œš ƒ  ‰

Paul Rössler



                       ­  €  ‚ƒ„ …       †‡             … ˆ ‰Š‹      Œ  ‚… Ž                       ‘’ †     “   ”  ­  •  •      ‰–Š          ­… “  …  Œ     Ž     —     ‡     €    ˜       „  ’  ˆ ‰™ŠŠ …              Œ  ‰ ‹      ‹ Œ    š›   ‹  „‚    œ Ž     ­  “     ‰ž ‹        Ÿ‡     ‹ ¡ ’        „         €     ‰ž‰               Œ     … … Œ­       Ÿ  †       …  †    ‡  ’   Ÿ  „  € Œ‰ž‘¢  ­ ’…„ 

     ‰¢‹        £Ž     ¤   ‰žŠ …  Œ ­…’   ’… ‰¢¥‘   „      “           €    Œ          ‚ƒ ­ Œ    €   ­      …€ ­ …       ‰¢‹   ……         €       ‰Š ‹              €   ‰¢ ‹  … ¦     ­        Ÿ  …“  Œ     … … Œ  ‚        §§§§§§§§§§§§§§§§§§§§§ ‘

 ’…   Œ       Œ …  ˜‚ š‰¢ž‰› … Œ  €… …     ­  „  š‰¢ž¥› ” š¥¥¨ ‘™©Š¥› „   š¥‰‰› “ š¥‰›   “š¥‰–›

 

Pragmatik der Interpunktion an einem Beispiel der Kommasetzung

                                 

 

 ­    

            €  ‚    ƒ   „ … †‡      ˆ                       ‰ ˆ      ƒ      ‚       ƒ      ˆ    Š     ‹  Œ Ž‘Ž  ’ “  ­  „ ’ “        ­         ”    ”  ˆ•Ž‘– ­             —      ˜                    €             €  ™ • –

Œ   ‹              š       †         Š       ›     Š     œ                   ž     • Ž‘™ Ÿ¡–

 •€ –   ’    “€      ­     ’ “‚        ™ •¢–

† ˜¢  £¢ ¢  •¤ ƒ  Š¥– €¦ ŽŸ          ‚   €                               ‡                 š  ­        ƒ   ƒ    ž         š ‹  †  

             §                             • Ž‘™Ÿ¡–

ƒ   ¨ ­ ©  †        €   ª Š        š ™ •Ÿ–

’«   ¤ž ¥  “    Š  ˆ     ¤       ž  ¥           ‰       Š    ¤ ¥   ¤›  ¥ ‰    ˜   €        ¬§     ¤   Š  ¥     ˜        ˆ  ­      ˜      €§ ¤†    ¥ § ˆš  €       ‰ ¤   ¥   

Paul Rössler



                                           



     ­€     ‚   ƒ ƒ   

   „         € …         †‡ ƒ ˆ ƒ       …     ƒ      ‰     Š  ‡‰‹„  Œ        Ž     …        †‡     †‡                     ‘ ’       †‡         “€ ˆ ƒ         ‹

    …   ƒ         € Ž ƒ ‰    ­   ƒ  ’     €†  Œ 

‡  Ž  

„       ƒ  ­‰   ‡     

  ƒ     Œ  ‡ ‡ ƒ Ž      ‚    Œ‡    ‡    ‹            ƒ     ”

•‰  …          ‹ ƒ‰…    –‡      Œ  …     Œ‡  —Œ˜™š›œž›˜Ÿ

’  Œ  

           •   ¡     „        ‚   ƒ ¢ €‹     †£   Œ£¤‰  š‹    • —Ÿ—˜›Ÿ  Œ¥¤   €‰    –€£    ¦    ŒŒ‡       –€   „€ ¦   ­   Œ§ ¨  ¤€•€   †        €  —Ÿ

©–      Œª      …     †£   € Š   †‡ ƒ€ ˆ ƒ£        

—™Ÿ

©‹ „ƒ  † ‰ € ‡               ª

««««««««««««««««««««« ¡

 ‹     •            •  ž˜›      …„…¤    • ƒ    ¢  ‹  „         

 

Pragmatik der Interpunktion an einem Beispiel der Kommasetzung                                          

 ­€

‚ƒ „ … „…   ƒ  †  ‡   ˆ    ‰ Š‹ „… Œ                                          

 Ž€

‚† ˆ   ‘  ’    †

   ‡ Š„…ˆŠ ‘ ‡ ‹ ˆ       ƒ  „ …  ˆ  Š Œ                                                   

 ŽŽ€

‚† „ …       “   ”   ˆ   „ …   ‡   „…     „…  Œ                                          

  Ž€

‚   „…ˆ ˆ ‡ˆ       •           –        ˆ   —    ‡

                            ˆ

ˆ          ˆ‘     ˆ   „ …ˆ ‘Œ                                          

  Ž˜€

‚™  —  š      › ˆ  

ˆ               ˆ      Œ                                         [sind]

Paul Rössler 



                   selbst in ihrem reduziertesten Umfang, ­€ ‚  ­ƒ„€  …„ †sind‡

ˆ

‰­       Š   ƒ  ‹  Œ     „ Ž ƒ      „ ‘      Š’ ƒ  Šƒ „  ‹     “  ƒƒ‡”

­  Š •         –                 ­ €    ‚   ­ƒ „  €   …„ †‘‡ —

 Šƒ     Š • ˜      €                  ­ €    ‚   ­ƒ „  €   …„ †darstellender Presse‘‡

    ™„      ‹  †  ‰šŒ†”™­„Ž’ ƒ „ ›™ƒ‘’ €  †˜  €  –ƒ     ‡  œ   Œ   œ  Š Š €’  ­  Šƒ ‹   Œ   „Žƒ      „ ‘      Šƒ Šƒ„‹“    ƒ   ƒ‡    ˜    Š ž  „†Ÿ™ †     „¡ƒ    ƒ‡ ¢£—¤¥—

š       Šƒ   €   ¦   §‡ ™    Š€‡­

¤¤¨¢©‡™    Ž Šƒ – ’ 

 Pragmatik der Interpunktion an einem Beispiel der Kommasetzung                             ­€‚ƒ„…‚†‡ˆ

€   ‰   ‰                       Š    ‹    Œ       Ž      ‘ ‰‹‹          ’                   “ ”     ‰‹‹ ‹ ‹  €     •     – ‹ – ‰ ‰ ‹ Š     ” €—    ’   ‘ ‹         ˜   ‰    ‰‹‹    ™      ” € — š€ ‹•›     ‰‹‹  ™“‹     Œ ‹ ’     ’  ˜‹Š  ‰‹‹   ‚ƒœ      ‰ ‰‹‹˜   — €‹  ‰‘ Œ

– €™”­‚ƒ„ˆ…‰‹‹…Ž‹–Š‘­€   …€‹‚ƒ„žŸžˆ‚ž‡¡‚†¢ €  £ ­‚ƒ†ˆ… ¤   ‹ … ¥  ‰  … ‰ ”œ­•ˆ…“€   ‰‹‹‚ƒ„¦‚ƒ”ŸŠ ‘ž‚¡ž‡ ˜   ­‚ƒ§ˆ… ¤         ¤ ‹ … Ž  ¥ Ÿ ‰  œ ­•ˆ… ™  £     ¨ ˜ ‚ƒ‡¡‡§ ˜  ©   ­§§ˆ… ¥    ¥       ‰›  ‹ ¨   ‰ –  ™ ˜  ©   ­§‚‚ˆ…  •  ­—‹       – ‚‚ˆ ˜ ™ ­§§‡ˆ…€ ˜  ‰‹‹ ‹   ‘ §œ …™¢Ÿ§§‡ ˜ ™ ­§§‡ˆ…££‰‰   £   …™¢Ÿ§§‡‚†¡‚

Paul Rössler



                           ­  € ‚  ƒ „€   ƒ …€ †     ‡  … ˆ ‰ Š ‰ ‚ ‹ ‡ Œ    Ž€‘  ’€ ‚  ŽŽ ‰ Š “” Š  ‰ ’Œ  €   ƒ •– € —   “   “   †    ‰ ˜ ­  …Š™        „    š ƒ›– œ   Œ   …  “Š  ž  Ÿ–  €  ‘¡ ’€   ŽŽ “–€ “Š  –€ Ÿ – “ …  ¢     ‰   „   ’ € ’   ’  €  £  ‡  ‚   “……   š    ‰ ‡ Œ  ‚  €“ •  ’  ›‚ Š€ ‘¡ £ €“Ž‡ ’   ‰ Š ­      •      …– ™    ¤    … ­   ¤   š ƒ›–œ “• ’ ¡ Ÿ €Ÿ Ž¡Ÿ¤Ž‰Ÿ €Ÿ “Š  „  € ‘ ­   †„Ž¡ ›  € ‹  ƒ “Š € ¥      ‚   ‡ …  “ …  “ ‰ Šš  › €  ¡ —   Š  ƒ‡Œ  ƒ›–œ  ‚ ‹  ‡ Œ    Ž‡ … € Ÿ   ‡  ’       ‰ Š      … ¡ ¤  ¢  ¦       š  ‰“Š  ž – ¡€¡‘ €Ÿ ¢   … “”‹ ‰ Š ‡   ™  ‰“Š  – Ž€ – £ €‚› ¢ ­‡ …   ’ …   …–   ž    “Š  –   •  –  ‰ “     §  ž  ’ Œ ’ ƒˆ€ ‘ £ €‚ ¢ ¢ …“ ‡ ‡ … …– ’  ‰ ž ‰‡ Œ ’ ƒ€ ‘  “ €   Ž  ŸŒ       ‰ “ €   Ž    …™    †    š™š‡Œ  €¡ˆ “…€¤Œ Ž¡‡ … “     ‚      ’£  “  –…€ ­     „   ¨  Œ‡ Œ “Š  “   ¨ ‡ … ƒ †          †  ž ’Œ  ƒŒ 





Genus und Fugenelemente. Zur Herleitung einer motivierten Relation



     

                 

                         ­   €‚

­    ƒ„ …

         ­   „       ƒ  „ † €    ‡     ƒ       ƒ    ­     † €ˆ           ‰ Š ­  ‹      † €ŒŽ 

Friedhof(s)amt

ˆ

Bildgeschichte †€Bildergeschichte

Œ

Aschenbecher†€Aschegehalt†€aschgrauˆ

           ­ ‘                   ƒ   ­     ­        ƒƒ     †      

 ­ Š                 ’­  „                 “““““““““““““““““““““ 

 ‚  †

  ‡    ­          ‚   †  ­   „  † €„ ˆ”ˆ   ­•  –  €‚              ­€‡€Stellungnahme  ƒ    ’    ƒ        Stellungnahme > Stellung nehmen † € ­€‡€ —  ˜™”  † ­   €    ‡        …

 † ­  € ˆ  š š ‘ „   ‡           ›  †       ­               €‚›         ƒ„    ›  †     …  ­ ‘œ    ƒ„       †      ž    ‹      ›  †     †    …

      š   €

 

Genus und Fugenelemente

     

         

­  Schwein-e-braten, Rind-er-braten



€ Schwein-s-braten, Rind-s-braten



 ­ Trag-e-tasche, Blas-e-balg



‚­ Trag-tasche, Blas-balg

ƒ „  …†    ‡    ˆ  ­   † †   † ‰    ­    Š   ‚     †  ‹ ‡        Œ‡     ‡­ Trage     €         Ž    ‘ †

   ‚   ­

       ­„  ‚          ‡     †   ­ †  †’‡ˆ  “‡   ‡      ”†  • † –         

  

 „  ‰  ‰

   †    ‡  —  • † – ‡ †    ˜‰      †™šš  ‡   Š                  ‚ ƒ          ‰  ­„    

        €  ››™     œ  ‡  ‡“­     Š… ’‡       žžžžžžžžžžžžžžžžžžžžž 

    ’‡     ‰  Œ …Ÿ‹˜¡ •  – ¢  Ÿ  ƒ‰ £‘ ­†  †œ ƒ‰ ­   ‘ … £  ƒ‰ Ž   ‡ ˜¡    † ¤¤     ‡ Š›™         ˜     £ Š     

   e      ­    ‰    ‡‡      die Trage    …     † Decke       …    ˆ    ˜  ­†       ­†  

          £  †             Ž‚  ™š™™ Š†

  ˜   ‰     ‡ 

 …         £†” † €Ÿ™šš‹     ‰         ­ ‡‡ˆ -e     “      dieDenke / Lache / Schreibe¡ “    ­ ‡ ‡ˆ-ung  ‚ Schreibe > Schreibung, Fülle > Füllung €‹™š ‡ 

Martina Werner



                              Inhalation-s-spray               ­   Inhalier-spray  €­  ‚           ƒ   „                     …     †    €   …‡‡‡ˆ‰…‡‡Š‹Œ‹ ‡‡Ž­‘…    †   †…  €      ’   …   “      ­… 

†   €­ ”  ­  Lehrersfamilie            €­      Lehrerfamilie­Ž ‘          ‘         …    †… €     Lehrer-   ‘  €         Lehrertasche, Lehrerapartment, Lehrerauto           †…     •      …    ­ˆ€

Œ…   €­   …   ­€ …   ­ 

   †… –’      ’€     €…    ˆ  —‚’˜  …   … …™         š   ­ˆ€      

          †…    ”   …                ‚  „   ­ ’  €…­   

       €

        €™        €     ›•       ­ ƒ ’   ‚  „ …         €   €       • €    œ       € ˆ           €…­Schön-heit-s-operation­ ‘ ’      ž             ”  †… …   €  …      ˆ…   —ˆ   ˜ €­ —ˆ     ˜      €     œ …      …    ­ˆ€

Ž … …    

   ­ˆ€

Œ  €­ ”  Ÿ       

  ˆ€     ¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡¡ Ž

 … ’†…  -s-   €  €   -er €­   …†…    €       …€ ‡‰‡¢¢ƒ†…‘  €’Ÿ†…ˆ •£­›­ˆ … ¢¢ ¢ ­

 

Genus und Fugenelemente

                                                     



 

­  €   ‚€ƒ„  … †  ­ 

…      ‡ ‚ˆƒ

‰ 

‚Šƒ



‚ƒ

 

 ‚ˆ‹ƒˆ       Œ

 Ž    …         ‘ Œ…„   ’“‘„     „s     ”   …   ‚    ••‡ ˆ †  ••–‡ ——ˆ € ˜  •• •—• •——ƒ’™   Ž Œ              ” Œ‰      ‡ ‚šƒ

›œ 

‚—•ƒ

œ

Œ„…       „    †          ‚—ƒ‡ ‚——ƒ

›˜œ

  ‚——ƒ ‰       €    †  ‚   „  € ƒ  „           ‰ Œ ‚——ƒž ŸŸŸŸŸŸŸŸŸŸŸŸŸŸŸŸŸŸŸŸŸ ˆ

   ¡ ‡ ¢ €¢„…¢„ ¡  Substantiv Nomen       

Martina Werner



                               ­€  ‚ƒ   „    „

  …   † … ……‡…   ˆ ‡  ‰ -s- ‡ …‡   … …‡…   Š  …‡   ‹   Œ ‡…      Ž‡  …       ’ Š  …‡… ‘  ‡  …  ‡‡ ‡

     ‡ “ ”      „   ‚    ‘   ‡  …     ‚•‚ƒ ” …‡ ‚ ‚ƒ  †‡ –… — •‡ Ž  …  „…    ˜‚…  ‡    …‡  … ‘ -er ™…• ‡   ‡   Ž…‡  ™… ‡  —    š  ƒ‡     –…   ‡  ›    ‚   ˆ… ‡  ‰ -s-Ž…‡ 

 ™…‚

 ‚ƒ …   ‡  „  ‡­™™ ‚ œœ           ž…

‡™ —‚  –……  ‡ …‡‡  … …  —  Œš   –… … Ÿ …‡   ‚    …    ‚ … ‡Š‡œœœ

‹‡ ™……  ‡  …   

 ™   ‚ –… ‚ …‡ ™… …          –…     ‚   Ž…‡      ‚ƒ…   Ž   … ‚  ‡…‡    ‚‡  ‡

   ……‡  †‡  –…    ‡ —  Ž‡        ž…

‡  –… ‚ …‡ …    …‡… …‚ ‡  ‘    –… ‡     ‡ Ÿ ‚ —     ‡  –‡ …

 ž…   …‡ 

…  …‡‡‡  •    ‡  …  ™…• ‡  … ‡‡   Š   …

 Ž‡  …

 „… … produktiv 

    —‡ ¡ ‡  …  ‚™     …™… ¢   •… —…    ‚   Ž…‡      …      † …‡   … ‡ –  …         ‡  –™ •¢ ‡‚  ‡     –‡ — 

 „… …  …‚  … ‡  …            –…     … ‘   … ‡ … …  ‡…  –… ‡  ‚ ™    … ‘ -heit ‡  …   „… …    –…   Schönheit, Klugheit, Dummheit  • …  ‡    … ‘  …   –„   …ž     £££££££££££££££££££££ ’

   Ž‡     Suffixe ™  —  ¤   Fugenelement …  Interfix      ‡šš  

 

Genus und Fugenelemente

     -schaft 

-schaf(t)    

die Burschenschaft             

               

                     -sal  -nis     die Trübsal; die Finsternis    das Schicksal; das Gleichnis ­      €  ‚               ƒ„ …  

                    -tum          † ‡ˆ‰‡Šƒ  

        ‹      Œ  Š      das Professorentum / Studententum     

   

   Ž‘  ‚   Œ ‚  

 ’   „                       ­  ‡ „…             “            ‚       

               ”               ‚       *die/*das/der Tisch   „           †        •– …   „       —   ˜        ™    €             ‹               †  —  ˜ „                 

 š›  œ ‚            …   ž „      † ‚   — 

 ˜ „       „   “    ™  •             ™  „‚  ƒ    ™ „„— ˜           †             Ÿ  „    ¡   „        Hund-e-hütte ¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢¢ Š

                     der Irrtum  der Reichtum £Š‰¤‡¤¥¤    

     

Martina Werner



 Hund-e                      Schönheit-s-operation         Schönheits       ­   € 

    ‚ƒ„ „     

    

­ …­  ­    „„   „ €    „   

     €  „          …   ­  €  „ † ­  ‡ˆ ­  €         ˆ    ‰   „† ­  Š ­ „  ‹        ­ „ˆ†   € Œ   Ž            ­ „„    „ ˆ†Š  €   ‘„

      „           €    „     ’ -s-

  ­           €      “           …   ‡ ­          ”• „    –         “   ­”   †   €­ €     ­”… €  „ —˜   „  †       „   „ „        …  ‡ „   ’  „ Büchertisch > Bücherregal… ™™ˆ ™™˜   ­  “   

 

š 

 ­    …  „ 

Š       „     ­     “      ­

        ­    „    ­          › ­„ „  „       ­     ­  †…  „ -nis-sal   ‰ ­œ  „  ­” ’ †  Š  ­       

 

Genus und Fugenelemente

               

    

                  ­ 



 ­  €  ­  €       ‚  

ƒ­    „        ­  €           …              ­  €      €  €  €  ­   €   †      € ‡    †    ­  

  ­    †    -ung-­             Wohnung   ˆ      

          

          ‡€       €‚€Drehung, Umfahrung, Unterschlagung€ 

‰ƒ   ˆ    ­            „ €         €   †  ­      €         ­ -ung „      ­   ­  €  ‚€ Waldung, Stallungƒ    Š   €   ­  ‚Drehung, Meinung, Teilungƒ     ‹ €  ‚Verdrehung, Beladung, Zerteilungƒ  ‹ €  ‚Anmietung Ablösung, Umgehungƒ  ‚ ŒŽŽƒ …      €    ­         €‚€‘Hustung, *Lachung, *Weinungƒ   †         „       €   ‚   Füllungƒ            €  ’€   ‚    ŒŽŒƒ “‹ €”      †    ­ €                       ••••••••••••••••••••• 

 „   –   

    †               ‚ Wohnung  “—      ”€ ŒŽŽƒ˜ ­…    €         „ ‚ŒŒŒƒ  

     ™  € ­   †  

€ ­ ‹ €    € ‹  €   €        €  ’€     ‚‘Fernsehung š das Fernsehen ›Hereinkommung š das Hereinkommen ‘Abwaschung des Geschirrs š das Abwaschen des Geschirrs ‘Abhustung š das Abhustenƒ          „ €           ‚€ ›Abschreibung €    Abschreibenœ›Einkaufung‚‹ 

 ƒ€ das EinkaufenœBestattung‚‹ 

 ƒ€ das Bestattenœ   Salbung€ das Salbenƒ  ‚  „  €     ŒŽŒƒ†  ­ -ung –   

            ž                  ‹ 

     „„      € ’€  Ÿ    Ÿ ‹ – ¡„  ™   €…  ¢‚ ŒŽ‰£ŒŽ¤ ‡     ‡ ‡ ‹ –ˆ   Š¥‰¦…¥ƒ  ’    §     —  ‚’§——¨ ƒ 



Martina Werner

           

            -er, -heit, -keit, -igkeit  er)ei/-elei ­ -ung     €     ‚  ƒ  „  

 -schaft  -tum   …     ‚    †‚      ‚…           

 ‡  ‚          …  *Schön-ness, *Regier-ment  ˆ    Cool-heit ­      ‰        Š ‹   Œ       

        ‚   ‚      Ž  … … ­ ­-(er)ei  -(er)ie Husterei, Schlägerei,    ‘  ’      

    ‚      ‚   

 “‚  er ‘ -ler/-ner  erei/-elei   ˆ    heit‚  

  ˆ  † ””  igkeit ‚‚   ˆ  

   -haft­Knabenhaftigkeit  keit‚

  

  ˆ    schaft‚ •  †‚   tum†‚   ung   ­ *Chattung, *Malung, ?Abschlagung “‚†  

      

”  –        ‚    ‚     Š    – Š 

‚…  ­‚     ­    ­         

 Š   

    …    ­ ‰ —    —   ŽŽƒ˜ƒŠ 

-ling ­ Liebling-s-essen  ™™™™™™™™™™™™™™™™™™™™™ Ž

       €  …   ”     ‚     Š          

… (i)tät ­-ion ‚ š ŽŽ›ŽUniversität-s-bibliothek, Aktion-s-bündnis             ‚         … ‚     ‰ 

 „   ­  ‰    ‚    ‚‚ ‚   ‚   ‹  Œ –  s ‚ –   Absurdität / Absurdheit; Cool-ness / Cool-heit­      …    € ‚    

‚­ ”       ‹   Œœ-erei­­ ‚  ‚

-ung ‚ ƒ

   ž…   ­… ­…  ž          ‘‚ ‚   ŸGetische, *Gebüche      Š     ŸGelacheanfall, *Gehustekonzert, *Geschreieanfall­‚  ¡     ­ ¢

 

Genus und Fugenelemente

-sal  Schicksal-s-melodie                             

              ling  *Cool-ling, *Hässlich-ling, *Klug-ling, *Fahrling­ein Cooler / Hässlicher/ Kluger / Fahrer € ‚ƒƒ„ … ­  

 

  

†‡€ ˆ­

ƒ„ ‡‰ € Š­  ‹„…           …      Œ  Ž   ­­   € Wahrheit-s-liebe„   ‘   

     ’    ­ ƒ ‰   €“   ƒ”‹  •–ƒ— …  ‚‚ƒ  –ƒ„  ˜ Š  ƒ™ ­­       ­  ™   €ƒ”‚„ ­     ‰     š ­           ’     …  Œ   Žs 

  … 

 ›™  œ   ­    ­   ž      š    ­        “ ­       ­ž  ˜ Ÿ     ¡ ¢   ‘  †       š  †¡  £ ­—  …  † ­   

¡ £ ›™ €ƒ”‚„ Œ  ¤  Ž†”ƒ ¥ Œ…  ­  ƒ … ¡  Ž†•–¦ ‰‘“œ

˜  š  ­     ¥  ­    ž   š  Œ  Ž  ­     †­    ’      †   …  Š …             š­       € ­   ™„£      Erbschaftsteuer €     ˜‰­ §†   ‚‚”  ƒƒ„ … †         ’ 

    ­  

     ’ 

ˆ‡  ­ €  „ 

 £    ƒ– …       ¨   …     Œ  Ž   -s- ­ ­         

    ­  ©©©©©©©©©©©©©©©©©©©©© ƒ

 Š

    š   ‰  ­     ­  suenestaga  ƒƒ™ €…“ƒƒ•ªª„    

 ‘ ­

 ‰  Ÿ       

   

    

 † 

ž  ƒ–  ¥«­‰ ¥   …†‘ž š­      ’     ­  †‡ -er, -heit, -keit, -igkeit, -ung, -erei/-elei, -schaft  ˜ ­ †‡-tum  €­ ‘  *heit*„  ­  ‡ -s-  ž  ‡‰†‡­  ­   ‡  ’        €Ÿ   Minderheit-enwahlrecht/Mehrheit-en-wahlrecht        Mehrheiten/Minderheiten †  

         „ ’   ­    †‡ -tum

Martina Werner



                     

          ­  €      ‚    ƒ ­   „  …      †  ‡  MassCount-Distinktionˆ †   †    ƒ    ‰       ­ ‡Š   ‹   Œƒ ƒŽ  ˆ   …   € €  €     ­

‘



  

  ­    „  ‚   ’   ‡“ˆ „      €         ‚   ‚  ‚    €   ƒ’     ” €           ‡   € ‚ ••–ˆ  —      ƒ

     €          Ž   € ˜            ƒ  †   ƒ‹ €    €  Š    ‡‹ ™‘š ‰ •™˜ ™•›™œˆ  €   €  ’ ƒ   ’       žŸ   …  ‡ ¡  ™™ˆ ‚ ‡••–˜ ™ˆ       … ƒ Š    —  ­¢             Š     ’     ƒŠ Ÿ Ÿ   £ €   ’ Ÿ   Ÿ ‡’  ˆ € … ƒ   € ‡  ’  ˆ …   Š ¤¤¤¤¤¤¤¤¤¤¤¤¤¤¤¤¤¤¤¤¤

  Š  †  ‡Irrtum Reichtumˆ  „      ’   „     €      Ž ƒ    ‚       ’              -ereiƒ­  ‡ †    € Metzgereiˆ     „    ’     ‡€ € Fischereiversammlung, Fleischereifachverkäuferinˆ    ‚  

 “      „     *Hustereistörung, *Knallereilärm, *Herumfahrereizeit     ’  ‹ ¥ „        ’ 

 

Genus und Fugenelemente

           ­€­ ‚ƒ     „ƒ… ‚   ƒ  ‚†    … ƒ

‡ ˆ ‰Š ‰     ‹ Œ ‡Ž   ‘’ ‰‘ †‘ “‰  “ƒ  ”†  ‰ ‚   • –— “  € Ž – ‰  

 –€—„    ‰” ‘ ‘          ‰  Žƒ  ƒ‘  “ ‚  ˜  ƒ  ‚ • Š“‰„‰‰‚‚der Schrei  Š ™   “ƒ  ‚†    š      ‰ „‰š †‘†   †ƒ ™  ‚ ‚  das Schreien   ‘“‰ ›ƒ‚der Schrei – die Schreie  –œ ™  das Schreien – *die Schreien   ˜   žƒƒ ‘‚†   Š    †Š  ‚   •      † ƒ  ‘  ‰ ‘  Ÿ   – „            ‘‚    ˜  ”‘ƒ ’       ‰ ‘     ‰ ” ‰ ‚ ‚ Burschenschaft  ” ‰  ‚‚die Schreierei ¡‘“ ‘  ¢£Schönheit ¡‡†    ‰ schön ‘  ¢ ” ‰   Š  Ÿ  ‰‘  ¤‘ ¥†  ­ –– ™   ‚ ‚  Schafherde ‰  ¦Tierherde     ‡   ‘   ‘         ‰     ‘    Ž – ”ƒ§         ‘  ”‘ƒ  Š   ‚†    ‰     ƒ ‰ “      

ƒ‘ƒƒdie Schreierei – die Schreiereien“      ˜  ™ ‘ƒ† ­ Ž ™  ‚ ‚  “  Mehl   ˜ ‘     ‘ •  “ƒ ‚ ‚ Mehle ¡ ‰ ™¢   ¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨¨ –œ

  ‡‚  ‹  substantivierter Infinitiv ‚ Nullderivation  ‰ Konversion  ‡–

Martina Werner



         Schönheiten                      ­ €   ‚­  ‚  ƒ  „  … †   ­  ‚   ƒ   …       ‚  ƒ     ‡ˆ­­   Gelache ­       ‚   ƒ   †ƒ ‰  … Š‡ƒ    … Š‹    ‚ ­  Œ­ ­   Die vielen Hustereien/*Gehuste während des Konzerts trübten den Genuss‡ˆ­­…Š            „ˆ    † *die Gehuste/Gelache/Herumgelaufe­ ˆŒ Ž­ˆˆ‘ Štum    …      ­  ‹ ­ †Š   ’“­ ŠtumŠ  †Studententum – *Studententümer, Professorentum – *Professorentümer, Ärztetum – *Ärztetümer ”‘  Ž­  ˆˆ‘ -tum  ­­  •  †Herzogtum – Herzogtümer ­ ˆŒ‡ˆ­Š – ­ … †  das Gebirge – die Gebirge  • †  Žˆ    „ ˆ­­       …Š    — Œ  €­       ˜  Š    ­         ­­   ­Š  ˆ Ž   ­­  ’­ ˆˆ‘heit  -keit  -ung ­        ™†­ š Š ­Šs     Krankheit-s-fall, Abhängig-keit-s-bericht, Umgehung-s-straße  ƒŠ  †  ­   ‰ ˆ -er     ’ Lehrerzimmer  —Lehrer-s-zimmer Bohrerspitze  *Bohrersspitze› Š ­ ƒ„ ˆ­­ -s ƒ      œ  žžžžžžžžžžžžžžžžžžžžž 

 ‡         ­  ˆˆ­         ­    ˜  ­   Ÿœ ˆ”‘­Š ­„   œ ­   ‘  Š ­     € ™‚ ‘ š Ž ˜   ”       „  Š”  ¡’ ¢–  ƒ    

    ˆ  †­       †  ˆ£   ˜   ­ ‘  …  ¤„  Š    Decke ‘    …¤”   Ausfahrt ‘  ˆƒ ‚ ¥  ‡  ­­ ¤ ¦†§  § “ §    Blüte ‘   Œ  ­   †   Ž­ Wohnung, Brüstung, Druck, Fluss   Ž†    ‹­ ¨¨’– –     Ž­ ­  -erŠ‹       œ­  Œ ‡‡ ƒ­ -er-‹­‹  ƒ      œ  ©   Ÿˆ   ƒ    ‘       †­    ˆˆ‘ ­   €

 

Genus und Fugenelemente

            der Kirchen Ceremonien > der [Kirchen Ceremonien]   ­€€‚ƒ„€…†­‡ ˆ ‰  ˆ  Š ‰                      Schönheit-s-operation†   ‡   Staubsauger-beutel†­ ‹   Œ‰   Ž  Š   Œ  Ž     Peters Haus, mein Buch, die Uhr vom Vater†Ž    …†‘ ’Œ   “Geschreibevorgang Schreibvorgang†   ˆ    ”­‰            ‘   • ‰    ‹ ‰  ˆ  ‘

…

­‹ ˆ 

–    ˆ      ‘    ˆ — -tum†         Š  ˜    ƒStudenten-schaft-s-vertreter / Studenten-tum-s-vertreter. ­   ‡  -s  

  ‘  Maurersmann, Bauersjunge†­  ‡ ‰      ˆ   ™   š ‰       Schönheitsoperation†        -s‰ ‹          Ž  ‰   ­  ‡      ˆ — -er†     ‰sƒ ‘    Bohrer†       Staubsauger-Beutel† ‘    Hopser† ’       Hopserlauf, Seufzeratmung†”  ‰    ˆ  

   ‘    ˜        ˆ —     Œ  Œ ›    œ €‚† ‰        “Hopserversuch  Hopsversuch,   ?Seufzerwoge/eine Woge von Seufzern ž        Ÿ  ­             ’

Martina Werner



      Geturne          Gedreheprozess / *Drehereiprozess / ?Drehungsprozess  Drehprozess         ­€‚ƒ„ …† †‡ˆ    ‰Š  ‹Œƒ †€ Ž†   ung ‘ ’“ †” •  • ”           ‡  •– — ˜      ™š› œ      LeitAbleitBind Entbindž™‰Š€ ˆŸƒ‹  —— €˜‚ƒ¡›

 ˆ    ¢  –  † —      Ž £      —    ¤¥¤¢  ¦ ¡ §–       Schlaf     ‡† ’€ ¤      „   ˆ   “ ¤   Š†     ž€*Turnungsdarbietung > Turndarbietung    ž   ¤ ž   “€  ¨  † …©   Turnschuh    ‹ *Turnen-(s)-schuh  ˆ ªœ«     ‡   ¨ ©  ž   ¬ —      Leben-s-versicherung; Essen-s-ausgabe ® Leben, Essen   ž  œ  ‡ ‘ ž‘€—  Schönheit-s-operation † *Schön-operation;  ž†     *Abschlag-symptom Š†  œ‘         † œ   —†  -heit ¯ ¯    € Abgeschlagenheit-s-symptom, Verbundenheit-s-gefühl, Begnadigtheit-s-status œ   —   ‡    Symptom der Abgeschlagenheit   †        °°°°°°°°°°°°°°°°°°°°°  „

 •  ‡      ¢  Ž £¢ €      €  ŽŒ    ‹   Schwimm-halle, Trink-halm, Betret-verbot, Anmiet-vereinbarung, Inhalier-spray . ˆ     † ‡   ˆ          ‰ Š   ‹Œƒ          † —          —  – Betretungsverbot / Betretverbot 

 

Genus und Fugenelemente

Status des Begnadigtseins                                         Status des Begnadigtseins/-werdens  Status des Begnadigens   ­       €        ‚ƒ   „ …  †‡     Jodeleinlage   Räusperpause       †     das Jodeln      ˆ‰  Š ‹  ˆ      ƒ‹     ˆ‰  Œ ‹ ˆ  ƒ‹    ˆ‰ Œ ‹ ˆ Œ ‹ …         Ž                 ‘ -schaft   -tum   

  ’“”‘     •    ‘   ‚   ‚       –     —…‚    ˜™ ‘-s-  ‰ š         ‘  ƒ       

‚     ›  –  … –          ‘     „     Š•  œƒ ž       ‘‡ €                –        -s        ‚         €   ‚ •     —  ‰       •      ›   Š         Š     •  • †  › †     ‘ ›      ›   –                   ’   Ÿ¡­¢š” ƒ£  ¤¤¤¤¤¤¤¤¤¤¤¤¤¤¤¤¤¤¤¤¤ ˜™

 …   ‘   Š  “       Ž              ?Chatter-schaft / ?Chatter-tum, ?Surfer-schaft / ?Surfer-tum     ‘        •        —  – ¥  •    †  

Martina Werner



                       ­€  ‚ƒ „     … †  …  …‡ ˆ  …  ƒ  ‰    Š  …  ‹      ‚ƒ  € Œ       Ž†     ‘   ’  …  “…          ‚ƒ  ’  ”     ‰       “€ ‚ƒ •   ‚ƒ– €   …  “…      ’    …    …  “…   Š    ‰ ƒ ‚ƒ  ‚ƒ       ’   ‰   …     Š   …  “††Œ-ung€   Š    ˜          …  “ ‡— €   …   ††   ™ †    … ‚ƒ        ‡    Š     ™ †Œ -s-  ‹   ‡ ‡ š‚ƒ    ™ †Œ  -e-, -en-, -er- …    †   “††Œ…  ›  ‡  …  





œ -s–ž

Ÿ‚ƒ      †    “‚ƒ   ˆ †    ­€  ‚ƒ „ ’  €ƒ    ƒ Š     “      €  ‚ƒ  ’  €ƒ    ¡      Š  …   ‚ƒ   ¢    ‡ ƒ  …‡  …  ¢           Schönheit   Schönheiten  —      ‹     ƒ ‡  …    ‚ƒ  ƒ  ‡  › †£       ‚ƒ  “    …–  ƒŸ …  Ÿ  ‚ƒ¢    ¢ –…‡  ƒ  •  …Ÿ š  ‹   €ƒ  Š    ƒ ensti¤“‹  Anst ¥œ ƒ  ¦Š     §—……ƒ ‘‹ § “    ‰ § ¢ ‚ƒ ƒ … … š       ‚ƒŠ  ‚ƒ  ‡  “††Œ ‚ƒ ‚ƒ‡ Š   

Ÿƒ‚ƒ ’   -s–     š††   —         ¨ƒ ƒ      …   “††Œ  €  ‚ƒ   … ‡    “††Œ -t     fastnachtslarve, vorschrifftsbriefŠ leibzuchtsbriefŠ   œ ‘© — †    › † “€ ‚ƒ ‚ƒ‚ƒ  “††Œ – ung  –schaft      ‚ƒ  ‰ ƒ ‚ƒ  ‚ƒ  †   …   ƒ       “††Œ-tätŠ ª ¨ƒ ƒ       †  œ–  ‘© ‰ ‚ƒ ¨ƒ ƒ   †† … …  ˆ    ‚ƒ  š‚ƒ‘ …           ‚ƒ  ƒ     …         ««««««««««««««««««««« ˜

  † † ƒ     ’  — €    ‚ƒ  › … …‡ ‡ –  Š    ‰      der Lauf, der Dreh, der Schlag              ‚ƒ   Š      ƒ  Œ€‡    Š    ¢   † -er            “  š  ƒ    ‡ †   ™ †     -er-“††–    €         —   Š      €  †£       ‰–    Ÿ  … €    ˆ €   Schlaganfall ‡ “…  Schlag jmd. trifft der SchlagŠ —    ‚ƒ€ Ÿ †schlagen‡ £‚‡†£ƒ   

 

Genus und Fugenelemente

          -s-                          -s-          ­  € ‚€ƒ

 „   ­ƒ  €…€„     €  †   †  ‡ˆ  ­€ -er, -en, -e„ƒ   ‚    ‰  fastnachtslarve   ƒ   -s-          Šˆ    Šˆ Nacht   € ‹  des Nachts  ƒ Œ         „       ­…  † …ƒ    €ƒ€  € …ˆ          ­  €    € …ˆ      ƒ      …Ž    € ‘€    €  ƒ   €   €  ƒ        Jodel-lautstärke ’Š    „ “ ”   € ’Š  “  ”„      •€    –    …     € …  ‘€ Mattheit-s-erscheinungenFlüssigkeit-s-verlust, Ausgeglichenheit-s-verhalten„   €   Šˆ       €   Stellung-s-verhalten, Erklärung-s-ansatz, Austragung-s-ort„  ‹€……  ƒ …    ‰€€ ‡ ƒ  ‰      •      ‘         —˜­    ™  š   ƒ             ˆƒ  ­­€      ‚      —„     ­  €…€›­ƒ  € …€  des wazzers ’œ „œ”„  ž   €   …  € …€    ƒ  €…€ Š      ŒŸ¡¢„   Š    ‚  € –    •    ƒ    …          £££££££££££££££££££££ Œ

 ‡  ¤           nahtesstunde     ¥€        ‹ œ    ­ ˜   •

Martina Werner



                           ­     € ­           ‚       ƒ      ­  ƒ „      ‚ƒ   „  ƒ  …†        ‡ ƒ   ƒ ˆ     ‰       ‰ Š ƒ  ˆ  ‰     ˆ   ƒˆ‚‹Œ†„         ƒ   „    ƒ

Ž

‘  ‚ 

­‘   „ ‰ ’‚  ˆ       ’  „   Š  ’  ‡ “     ” “  •–  ƒ        —  ‡         ˜   ˆ…   Œ     “   ’‹  ‰  „  ­     „  -s-  ‰   ™    ‡ ­  ’         ’   ‰ ‰­    ƒ ˆ  ƒ  ‘     ‰   ‚     ˆ     —          š … ‡‰… ›  œ  ‰ ž –‰ ˜  Ÿ    ƒ ˆ ­    „  ‚ ƒ     ›   ‡    ‰       … ­  ’‹  ¡     ‡ œ   ’      ˆ  Ÿ­      … ƒ   „  ‰ ƒ   „  ‚‰      ‡  -s-­   Š ‚ ƒ  ‰  ˆ˜ ˆƒ­  ‹ ¢ˆ¡   „   ¡ £   ­£   ‘  £   ’‹       ‚‰     „  ’‹ -ung‰  ƒ 

 

Genus und Fugenelemente

        -s-            -s-   ­€ ‚  Hopser  

       ƒ   Hopsen   „  …  „…„  †  ‡ „ˆ ­   €   Räusperer   ‰   Pause wegen eines Räusperers  Räusperpause/?Räuspererpause         Turnen   ‰   Schuh zum/fürs Turnen  Turnschuh, *Turnen(s)schuh­   „  …        ‚

   „­

   Š-s-­   ‹     ­  ­ Schönheitsmakel Gründlichkeitstick, Haltbarkeitsdatum ­­ ­Œ„ „   Œ       Š          Ž ‘ ‘



­­ 

 ‘-s-

 ­… „† ­



‘



† 



 

‚­ ’  …

‘

 ­ 

† 



“  

 

”-tum•

Ž­ ‘ ƒ 

  – —  

   •ƒ   Š  ƒ       ‚      †

„     ­    -s-  ƒ€   •  Š    ˜ „‘  ­­­ 

™š›œ ‰  ­ ‚ “   Gehopse, Gelache, Gehuste  „         ž           …   ­  Œ

­ “Ÿ‰ „Œ ¡ ¢ £££££££££££££££££££££ 

  Ž  

 

”   ‚   – „

­   

­­  „­Š Œ ¤  ž¥ 

­

Martina Werner



       Betretungsverbot  Betretverbot                   -er               ­€    der Jodler, Hopser, Lacher     ‚ 

­    ƒ„ ‚Hopserlauf … †  ‡    ­   Lehrer ­  Bohrer „ƒ…  ‚€   ­     ˆ ‰Š‰  ƒ ‚ ‹  Jodlerlautstärke ŒŽ   … ‘’   Jodellautstärke ŒŽ   “”   “’ •  ‡  Jodellautstärke    – —   €       €           ‚      ­  …     •  ‚‹              ˜          –  ‹    ˆ  ™ ‚  Šš‰”Šš‰›  ‰Š       •   œ       ­     ‚  Lehrer(s)sohn, Maurer(s)mann     – Š   ƒ       ˜   Šššš ž ­  ­   ™ ‹ ™ ‡  ˜  ˜  ŠšššžŠŸŸ  •‚  •                     €  ”            ‡   ƒ   –  –      ‘    ‡     Lehrer   ¡        ƒ         –     ­       ‡  Lehrersfamilie > Lehrerfamilie  ‘        ¢      –         Jodel-lautstärke      £  ¤          ˜  ¥  ‚ ‹  œ   ‡        –€€‚   ž ƒ Garten mit Schirmen    ein Schirmgarten          Schirm e   Garten      ¢    ƒ  –€€™   ¦   § £  ¦         £      

 

Genus und Fugenelemente

                          ­€  ‚ƒƒ     „ „      ‚ ƒ ƒ  autofahren     … †         ‡„„  ˆ€ 

„ ‰      ‰ Š ‹ „    „ „Œ ‚   Ž Erdbeer-Shake ‘‰ ’ ‹ “‚ Erdnuss-Creme ‘” ’  “  …  Œ  ƒ   „ •    – „      „— *Erdbeeren-Shake, *Erdnüsse-Creme   ‹„‹‚     –„ ˜    ™‹   š„šƒ‰    ‚ƒ   •     …     ‹ ™›ƒ   – „‰   ƒ       ƒ      ‚  –„     ƒ    ‚  —Shake mit/aus Erdbeeren œShake mit/aus Erdbeer ƒ  Creme aus Erdnüssen   œCreme aus Erdnussž      „  Ÿ ‹ ¡…  ƒ  ‚‰ „ƒ‹  …   Š  ‚€

„ „  „  ƒ›—  …Ÿ‰ ¡‹•ƒ „„ ™ „†  ž   

‘•ƒ „‰ “

›

š „ ­ „  

‘Ž„­ “

† •          ¢–  ‡   ƒ    ƒ Œ„    †    Š ‚     ‹ „‹Ž    „  ‰ „ƒ         ‡’Ž ƒ  — ž ™Š  „  …      ƒ ƒ  Büchertisch > Bücherregal;   

  £¤‚ƒ    ‚–„Ž   ‹ „  †ƒ  €  „ „ƒŽ‹       „‚        ‚   „  –„˜            „Ž  ¥¥¥¥¥¥¥¥¥¥¥¥¥¥¥¥¥¥¥¥¥ ›

 ¦  ™—§¤—¡¨    –     ‚ €‚„   ‚‚© ‚   –„ ƒ  ª „  „  – „„„ƒ„ 

„  « ž Ž  –„‡œ  „†ƒ  ‚     ‰„     Š  „Žƒ      „š„

  Œ       „  ‚    ‡‹‰ „ ¦ˆ   ‡  ‰   ‹ ­€ƒ 

Martina Werner



    Vogelzüchter 





  ­

€      ‚ƒ -s-       „­ ­    …    †…‡    ­   ˆ‡ ‰­Š … ­ ‡  ‹   …   Œ  Ž ‚‡ ‘’  “” •‡  ˆ–  ‹­ ƒ‹  ‡  ‰­ ‚—‘    ˜        ™­   †  „  š   -tum  ‘-s-‚ ‹    ˆ‘ „­‰­­‘ ” •   ­   †      š     ‚ € -s-‚ ­   † ‡ … “ ­ ‰­  ›­ —

 †   ‚‡ … †•œ Š*Jodlereilautstärke, *Jodelungslautstärke, *Jodeln(s)lautstärke €    ­ …   Hopser, Lacher, Ausrutscher‘•  €  ‡ ­‘ž  Ÿ ­•     Seufzeratmung  Hopserlauf „  †•  …    œ   •     ‚    ‹‹ •   Hopserlauf ¡

“  ¡  “ € …    €  

œ    ­•„•‰­ ••‡   • €  ™­    †    ‡†

 ‘­   ¢‘‡ •  ˜  Š Betretung-s-verbot > Betret-verbot‘ •    ­ Schlaf-zimmer 

‘   •   •  

 •  † … €… •— š­‘•­„  ˆ ‘ ­     †    † ‡ •   Schirmgarten ˆ † ˆ   † € †– ­š­— •    •   ­    –  š•  

 

Genus und Fugenelemente

                 

                       ­    €        ‚ƒ   „      … †‡‡‡ˆ †‰Š‹   Š†ˆ Š‡‰ŒŠ‡‡Ž ­ƒ ‘   Šˆ ’Ž    “     …     Š†‹  Š‰’         Ž               

  Ž        ”    ‚  Ž Š•     

  ­   “ Ž            “––     ­      Ž       —    ˜ „  €Ž   “                 ™š   –         ­           ˜    ƒŒ ›   “ ƒ‚  Œ‚     €˜    ˜    …     Š†’      —     ˜   “––   …­‘  Š†Š’   œ     ›Ž      œž   ‚ ‚      ­  ˜       ˜   …  ’ „ …  “  ’Ž      Ž         Ÿ  

¡  “Ž…†‡‰•’ˆ¢£  “Ž‘‚  Ž­…ŠŠ’ˆŸ    ˜  ˆ£ –          ˆ ­   ¡  ¤ ¡   œ— ŠŽ ¥¦†§ ¥‡ Ž‘Ž  ‘£ Ž

…¨’…Š¦’ˆœ —–  —–– “  — — £  Žœ …Š’ˆ©   

 ˆ     – „     ˆ¡   Š†Ž•¦Œ‰¦  Žª…†‡Š‘†‡Š’ˆ   —˜   

ˆ ›¨ –   Žª…†‡Š’ˆ      ‘¡  žŽ‘¡Ž£ ‘ Ž«…¨’…Š’ˆ  ˜   ¨  †   ‘­ ¬ …¨ ƒ    –       †‰†’  Ž¢  ‘˜  Ž˜ “…†‡‡’ˆ“ ”   œƒ  ®®®®®®®®®®®®®®®®®®®®® Š•

 ›      ­ƒ ‘   …Šˆ ’ˆ ™        

   

—   š

Martina Werner



                       ­€ ‚ ƒ„ … †‡ ˆ­ ‰   ‰  ˆ­  Š ‹ŒŽŽ ‘ ‡  ’‡“ ”•– Š ‡  ‚‡    ˆ  ˆ    —ƒ  ‰    ‰   ‹‡ ”Ž˜–• Š ‡  ‚‡  Ž  ™ ‰       „    Š    š     €‡›    ›  œ ‰          ‘   ‹  € ŽŽ•˜–” Š ‡  ‚‡  Ž  ž ‡   Ÿ   Š   ‘  œ „     Š    ¡„ …†‡ Š     •  Š     ‹    ¢  š­        ‰  …   Š  š‚• ‘ œ ­ €› Š­Š      ‰‡‹  —   š £     ‡   š         ‘œ­   Ž˜  Š  š‚¡‹­­ ‰ƒ¡‘‡¤   ¡€ˆ  ¡¤ ‰Ž    ¢ ‰  † ­‡ž ƒ˜–ŽŽ Š  š‚¡‹  ‹¡ ‡ƒ¥ Ž ’       …       ƒ ‰        ‘  ‘  ¡ ¦   — ˆŠƒ  Ž–”” Šš§¤­‰š ‰ Š  š¥ ­ — Š  ‡     š    œ   • § Ž    ‹ œ ˜”–• ¨   œ   ‹ œ „ ­ ­  •˜„ ‡”  ¡¡…  ­  œ ¡Šš¡­   ˜¤Ž˜  ­  Ÿ­  € ¡ Ÿ   Œ‡ ¡ š   €   ¡ ‘ —¤  —    ’©       ‰‡ ©­  ‘ ‡œ  ‰‡     Š  ‡ —  Ž  ’  „• ’      ‹…¡™‰ — Š  –ƒ   ¡„ …†‡˜Ž˜–˜˜ ’   „   ‰ œ›        ©­  ‘  œ    ‰‡˜  ’  „Ž ™  ’      ž  ª    Ÿ — Š  ‰‡  €¢ ©­ Ž–Ž” ‰  ‹ ¡ ‘ ©‡  ­ —  ŽŽ  Š Š    ‡   ‘  ‘‡     ƒ ­ œ   ‡  ¡„ …†‡‹‡–    œ ”•  ‰€   ’   „ ‘¢  ‰  ‹‡”Ž – ‰« ƒ   — ƒ¢  ƒ   ƒ     ¬      ˆ ‹‘ ƒ”–”˜ ‰¥  Œ   Š        ›      ¦ œ         ›  ˆ™©  —  —­      Ÿ ƒ        ’ ‹ ®¦ •–• — œ š •˜ Š  š­ ©­  ­ ˆ Ž            ¯¡‹ ¡ž —  •˜– •

 Genus und Fugenelemente         ­€‚ƒ „ ­  ……  † …  ‡ˆ ‰ Š‹     Œ  Ž‘‹ƒ ’“ ”•–    —  ‡˜ƒ  ™š   …  Œ  ‰ ‡ ƒ   – ˆ  Œ ‚›œž  š™ ­  “‰ †… “ ˆ  Ÿ’  † Œ   ˆ Ÿˆ  • Ÿƒ ƒ ƒ ‡¡     — ¢ˆ

£‰‹        ¢   ˆˆ     ƒ  Šƒ ƒ…    „‰‘ –”–¢  ’   ¤ ¤ ƒ  …¥ ƒ ƒƒ¥  ”ˆ ˆ  ƒ…¦ ƒƒ  — ƒƒ††‹” ‰   ƒ Šˆ    Ÿ…   — ƒ Œ  œœœ ˆ  ˆ ‚‚‰  ¡‚–•ˆƒ– –  ‡  

“Š¡ ƒ¡ ‰Šƒƒ  Œ– ”   ‡  

¢ Š ƒ     Š  ‡ ‰ ‚  ˆ Ÿ  ­  Šƒƒƒ —ˆˆ’§ ˆŒƒƒ• Š ­ ¨“  ‡  –†‰ Šƒƒ ’ˆ’ˆ‰Šˆˆ ƒ† ‚Ÿ ƒ€‚†Š ­  Šƒƒ ƒ† Œ ‚›œž”  Ÿ™  ™  ‰ƒ  ‰ƒ©‘  ƒ› ‘›  ”¢  ŸŸ … Œ€‚ƒ‚Ÿ ­  •”   ›ˆ Ÿ ‚ Œœ    — ƒ    ›ƒ ƒ…   Š‚ ’ ­ ¢”–•  ›’ †ƒ‚…§  Žœ˜ˆƒƒ… ˜… ˜Šƒ   ƒ ˆ…  œ Ÿ… ˜ ”–  ›’  †ƒ ‚ … §  ™  ‹  † ˆ’  ˜  Šœ…©ƒŒ… œ— ƒ ƒ­£   ­ ‘…‰ƒ…ˆ Œ ‚›œž   ˆ’ƒ…–”“  ›’  †ƒ ‚ … §  Ÿƒ   ˜ ƒ   ‡    ªœˆ ˆ‹    ¤ˆ    ˆ’ …œ    ªˆ ˆ’ …œˆ “–”¢“  Ž‡ 

ª ƒƒ ƒ  †… ž‰ ­   ˜¡ƒ ˜  «ƒ˜ ¡ƒ   ” Ÿ‹

 ˜¢” ¢  ‘  Žœ   ¤   Žƒ  ¤ ˆ   ƒ ™    ­ƒŸ ‚Ÿ’  ‘Ž ‚Ÿ­­  ­ ­™  † ’  §Šƒ– ”¢“  ‘‰ ‰ ¤ ƒ Ÿ   ¢ † ‰ ªƒƒ ƒ †   ˜ ‘ ƒ Ÿ’  ‘‰ ‰¤ ƒŸ   ª ›ƒ…ƒŒ ™  “¢”¢  ¤  ™……  ‰ ªƒƒ  Œ   Œ…›–•‚¤  §€ˆˆ 

›‘ ˜…  ˜ˆ—ƒ ƒƒ 

Martina Werner



                             ­€‚ƒ „ … †‡ˆ  ƒ ‰    †  Š†  ‹ †‹ ŒŽ  Ž ­     ‹   ‘†   ’  “     ’Ž ” •  €Ž–—˜ †‰ ‰†  ™ ’    ’†       š    ­    €   ›  –  •  • ††   …  ­€‚ƒ „Œ š     ›  œ ž ‰   › ŸŸ¡ ˆ    ˆ  ƒ  ¢ ‘    ƒ     †‹   ­€‚ƒ„  š  •†   Ÿ ˆ Š …    ‹ ‘† 

 † £Ž     Š   ƒ Š£   ¤’’  –

  ’ š››Ž ›Ž ˆ ‹ • ¢£ ‚†  ¥†      †‹  £ ’  †›   –  ’ ‹   š   ˆ –  •†    ¦      §   ”    €  –‡—‡œœ ˆ–‡ £ £† †‹ ƒ †ƒ ¨™  

”š  ­ Ÿ¡œ‡—œ‡ ˆ    Ÿ˜ ‹ ’’¥

¤    ‚†     ƒ     ‰­ ˆ›       ”’   ‹ © ª• ƒ  ˆ    ‘        ž 

   ” ­  ‹ † €•  š –‘ †ˆ ‹ ¢ ††  ™     †•ƒ   ­€‚ƒ„‡Ÿ—˜ ˆ ›     •  ‹   «  ’  ¢ £   ’’  ƒ  ‰††‹ ­€­   š  •†  œ ˆ†  ˆ†Ÿ¡‹ • †† •  ™ › ‚ ­ ”š  ””ˆ    ¢’ •    ‘†    –  ’’ Š† ™   ‚†    † Ž•Ž ’ ¢ƒ”•  €Ž–—œ 





Politisch-parlamentarisches Sprachhandeln am Beispiel der Sprachenfrage in der österreichischungarischen Monarchie. Dargestellt am Sprechhandlungstyp Drohung



   

                 ­ € ­ ‚    ƒ „ ­  …      „     †‡ˆ‰ Š   ­ ‹ŒŽ ‘’’“ “”•– —  ‰ƒ    ­   „  „ ­ … ­       Ž          „ 

    „  ˜ƒ ™                      €­  ­ ‚  ‰       

š ›   ‚  ƒ    ­       …     „     …  ‚          ­  ‘ ƒ ‚  ’”œ  ž’•–ƒ     —     ­      —  —              „ Ÿ  …        „ Ÿ     š‘ ƒ‚ ’”’–ƒ               ­  „  ƒ  ¡    ƒ—    ¢ ‚    ‚    ‰ £ ­     

        ‰    

  ‘… ƒ ’”–ƒ              ‚    €        ƒ       ‚                    „  

 

Politisch-parlamentarisches Sprachhandeln

           ­

 € ‚ ƒ„‚ …ƒ†‡‚ˆ‡‰ ‡ƒ ƒƒŠ‡ ‹ …ƒ

 ‚  ­ƒ ‚ ƒ„‚ƒŠŒ ˆ ‚ŒŒƒ‹    ‚Œ ŽŽ      Š ƒ ‡  ‚… …  Š  ‡   ƒŠ  ƒ ‹ ƒ‰ƒ†‡ƒ 



‘‚ƒ

’“‰ƒƒ  ‡ Œƒ   ‚ †  ”ƒ ‡‚  †     ‹…ƒ ƒ  “ ‹ Š …

•ƒ  ‹ƒ ‘    €  “†‡ ‰  ƒ   – ‡†‡”ƒ…—ƒ ‡ …ƒŒ ‰  ”…ƒ  ƒ ‚   ‚    ˜ ™™ ‰ ‚ …

  ”‡ƒ  Š  š˜  Œƒ Ž   šŽ ›‹™™ – ‡†‡­ƒ ‚

 …  „ ƒ  ‘

 œ ‘       ƒ‡ ‚ …

  ”‡‰ ƒŠŽ ƒ Œƒž’  Ž ƒ  ›ƒ ™Ž˜ – ‡†‡Ÿ‚ƒ†“ ƒ‹  ˜ œ¡  ™Ž¢‚…

”‡ƒŠ¡  Œƒž’’  Ž ”‚ ™Ž¢ – ‡ †‡  ”  ”‡   ”  €ƒ… “      ƒ £Œƒ‚‹ƒ’  ¤  ”… ‚…

”‡ƒŠ  Œƒž’’  ™ ™Ž¢ €  ‹ †   ‡ƒ  ­‡Œƒ  ƒ  ‰ ‡    ¥‡ š Œ    ‡   ‡“ ‰ Š  Œ ƒ … ¥ š †  ­   ” „ …‡ ƒ   …  



Richard Reutner







                                        ­             € €‚ƒƒ„… †     €   ‡        ˆ‰  Š ‹  Œ         Ž       ‘ Ž Ž‚„’’ƒ…€Ž €  Ž€   ‹   ‹    €              Š

  ‘  

‰   €       Ž  ‹         “   Œ         ‚‘ Ž Ž „’’ƒ ’…‹ €       ”   ˆ  

‰   €‚ƒƒ„•–…      €   ‚ Š 

  €  ‘   

… 

  ‚ Š 

  €  ‘    ‰…  —€      ˆ   Š€‰€  ‹         ‹ € Š€    ‰€Š‰  Š€ ‚Ž  €ƒƒ„… ‰€ˆ   ˜ ‚Ž Š ƒ™™… ‰   —        š ‹  Š  Œ  š  ›    †     Ž     ­ ‚Ž   Ž­  Ž œ žŸ …€¡  ¢ˆ  Ž“  ¢   ‹     £   ‹   Š

 —Ž  £       —

  Ž ­   £     ˆ  Œ    ‚‹   ‰€   —Ž£  ˆš    …‹€         ” ‹ ”     Œ    ‡ 

   ‘           

     ¢  Š    ­            ‘  

     Š 

 ‹       €    ‰   ‘     Š ‚ƒ™™…  ˆ    ŽŠ   ‹  ŽŠ   ‹ ‘     Š 

‹     ›  Š   €  ‹

         ‘    ‰‹ ˆ       ‹

     

 

Politisch-parlamentarisches Sprachhandeln

                                   ­            ­     €       ­   ‚           ‚    ƒ        ‚   „  ƒ    „             … † 

     ‡    

 ˆ    ­   

       ‰                              †      ‚                   …  € 

    ‡ ‰‡­    ‡   ‚      †     Š  ­  ‰‰‡‹Œ   Ž ‡‘         ‹        „    Š  ’“  Ž     „ Œ”Œ •           Š    ‰‰‰‡   † – ­    ‡‘     ‰—      ˜      † – ­      ‡‘     ‰—    ™    † – ­       š     ­ †›  

‡‘     ‰—            † – ­    ‡‘     ‰—  

 ­      † – ­       ‹        Ž œœœœœœœœœœœœœœœœœœœœœ 

 ‘    …žžŸ¡ž‡  ‹€Ž       ¢      …žžˆ¡£‡  ‹ ¤¥­’    Ž  



Richard Reutner

   

   

­   €‚ ƒ‚ „ … †     ­   €‚ ƒ‚ „ … †     ‰­   €‚ ƒ‚ „ … †    

          

 ‡   ˆ         ­    ƒ    ­Š €­ ­ ‹ƒŒ„    Ž  ‘  ‘  ­     ‹ „       „  ­   €‚ ƒ‚        „ … †     ‹„         ‚    ’     “ ”Š Œ Œ•– Š ‰

 ‘  ’ „   ’   — ’‚ ˜‡  ƒ Œ†    ƒ  ‘  ’    ’    ƒ  ’  ™‡     Š    ‘  Ž    ’ ‚    š—   Š         ƒ  †‚        Ž   ˜    š  ‘    Œ›  Ž  ‰ ƒ ›’‚   Ž      ˜‡    ‚ Œ €       ‹           „‚ …  †        œŒžŸŒ¡Œ¢£œ’       ƒ’  ˜        ­  ‚   €‚ ƒ‚  ­ Œ  ‘        ¤¤¤¤¤¤¤¤¤¤¤¤¤¤¤¤¤¤¤¤¤ 

 ‹  ˜        €      Œ‹ƒ   ƒ  ‹     ‹   ƒŒ˜  ƒŠ ˜  ‚         ­ ƒŠ   ˜  ƒŠ  ­           ’      ‰ Œ  Œ†£Ÿ¥¦Ÿœž’¡¦¡¡Œ

 

Politisch-parlamentarisches Sprachhandeln

                            ­ € ‚ ƒ„…†‡ˆ    ­‰   Š‰    ‹‰   ŒŽ‰

 ‘  ‡      ’   ‚ € ƒ†“ˆ‚”Ž

ƒ‰ ‚ ˆ  “ ‚• Ž–‹ Ž‰

 ‰  —˜ ™ ••  ‚— ”  ‚  

‡

Š ‹ 

‡ • Œ••—˜  —˜­   •  š‰ ‚  ­ •› ”  œ    —  — prophezeien  

    Œ  ‚” — •  • š••   ›€‰­ ‚‚ ‰ ›• ”‚­  —    ‰    •   —   ‹€

‚‚ ­ •› ‰  ›   ‚”  •    •   Š   ‚  ‚” Œ    žŸ

 ¡      Ž › 

 •Ÿ

¢Ÿ £ ƒ‹  š ˆ‚ ž   ’ ¡ ­ ­

 ƒ†ˆ  •     ‚— • ‹    Œ   ” ›   ¤¤¤¤¤¤¤¤¤¤¤¤¤¤¤¤¤¤¤¤¤ 

  ¥•¦žŠ •      ‚ ‚‚     ‘      ‰     ‚¡ ƒ•  Š…““¦…§ˆ



Richard Reutner

             

                              

    ­ € ‚ƒ„  …„ †    ƒ  ­‡  ­   ˆ  „  ‡ „    ˆ      ‰‡   Š    ‹€ ƒ      ƒ     ­  ­      ŒŽ‘ ’‚  „  ‡

­      “       „€(Beifall.)ˆ       Š  ” €   •€ € … €€–€—˜™š›ššœ 



ž€š …­ Ÿ …  † … „      ‡      … ˆ­„ „ …­ ¡€ €  „ ™ ¡  ¢    £              ¤ ­„  ‚ € ¡         …­    „ …ŒŽ‘€ š™—š 

¢ …­  Š   ­            ¥“        € „š™—š € ˆ¢­ ­   ¤         †Š   ¢ ¦    ‡ † —žš§š €‚    ¨ ‡  „ ©Š‡ª‡‰  €€   †  ¨ ‡    ž  †   ¢ ¦       ‡    „‹ §…   ‹ „„    „  ¡ ­… ‡ € ŒŽ‘¡­Š    ‚  «            «    

« €€† •€ €… €—€˜€—–™œ 

 ¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬¬ ž

 €€¢€¤ Ÿ¡ Ÿƒ ˜™œ› €

 



Politisch-parlamentarisches Sprachhandeln

  

                       

    ­€             ‚             

  ƒ „         ‚ ‚  ‚ 

 …  † ‡ 

ˆ

‡ ‰   ƒ    Š‹ Œ       ‡  Ž 

  ‘   €        ‡                 †                  ‚    Ž          ‡ ˆ                   ’ˆ    Œ     Œ  “ Š”•Š‹”€   

  –   ‡    ‚ —“‚       

    ‡    ˆ    ‚ˆ       ˜™ †             ‚   ‚ ˆ      ­€  ‚  š  ­  “‚ …   ‡ ‚ ‚  ‚‚“         †  ‡ ‚  †     †

  (Gelächter)‚        ‡ ‚ ‡†     ˆ  ‚ 

   ‡    ˆ  ‚   ‚     ‚                ™     † ‚  š  (So ist es!)Œ“›š“‹œŠ”‹žŸ‹€

       ‘   …   š ˆ  †

   Ž‚  ‚     ¡ ‡ˆ 

“ 

¢

Ž 

 

 ‰   ‡

 ‰‡            ¡ ‰ ‡  ‡    ˆ‡    £££££££££££££££££££££ 

 ¤   ‡

  ‡                 ‚  ‡‡‡    ‚     †



Richard Reutner



                                            ­      €              ‚€                ƒ ­         „ …€   

     ­   „    €       „    „ † €   ‡ˆ          ‰    Š

Š  ‹          † ˆ   €  †ˆ Œ    Ž‚‘€’  “” †•––      —ˆ

Ž   ‚ †˜™™ˆ•  š•  ’ –    € – ‡   †ˆ•   ‹     Ž ’   ˜™›    œ  †Ž   ž—ˆ Ÿ™¡˜Ÿ  ¢  †——›ˆ• £  Œ ‹  ‹ ­    ‚ ­ ’ ¤  ¤ ’    ¤ †‚   ¥¥ˆ

­ ¦ – ‹  ¤ †˜˜›ˆ•   š• …  – ”  ‹  – § Œ ¨ – ©   †ˆ• ’ ‚    © €     –” ª †    €  ’  ˆ ›Ÿ¥¡›˜  … †˜˜ˆ•  š•  … –  ” – ‹„ ¢  †ˆ•       ™™¡˜

­„­ « †——˜ˆ• ‡             ¤ †ˆ †      “ ˜ˆ ¤  –    – ¢  †˜˜žˆ• ”  ¤£  € ¬ …   ­       ¤ ’ ¢ †˜Ÿ™ˆ•   œ    ®€  š• « ‚ †ˆ•  ‹­ ­ ¤  €  œ  †œ    Ž —ˆ Ÿ™¡˜˜ ¤ ’ ¢ †˜Ÿ˜ˆ•      š• ”  ‹  †ˆ•     †‹ Ÿˆ ¡›

 Politisch-parlamentarisches Sprachhandeln                    ­€€  ‚ ƒ­  „  „­ƒ       …† †  ­  ƒ  † ­ ‡  „  „­ƒ    … ˆ  ‚  ƒ ­    ƒ  † ­ † ­ ƒ † †­‰†    ŠŠ‹ „  „­ƒ   Œ…­ ƒŽ …† ‘      ­ƒ† † ƒ  † ­‡ ƒ’ “  ”­†• ‡‡… †­†­‰  ƒ‘   ƒ  ‘ – — ‚ƒ  ‘ƒ†˜ †  †­‡†   †ƒ™š† ‚  ›­†š €†  ” ›­† ƒ˜ †  œžž‹žŸ€ „ „­ƒ  ƒƒ †­¡ …† †­ƒ  † ­‡    † ¢…ƒ   ­ƒ‘

‡  —ƒ ‰  ƒ‘ •†††­ ¡      ­œŸ‹ŠŠ „ƒ­£š„†   …††ƒ •‰ ­†ƒ ­ ­ €  ¤ ¥ † —¢ˆ•¦ ‰ •ƒ­ ­††€ ­ ƒ  „  ¢ ” †ƒ §  Š  … ƒ §¨ ’   š ‚  š ­  ƒ £  ‡   † š  ¢ ‘­   ¢ ­  †    … ƒ §¨  ††  §‚ †† š ­  ƒ £  ¡   —†¢ —¢”„­Ÿ€‹Ÿ 

— ƒ€œ‹œŸ …—ƒ†­­šƒš©€Š‡˜††ƒ †• š ­ƒ† ­†­‚ƒ—ƒ˜¢‘§  ­ƒ‘ ††˜†­­ ª† ­†žœ‹žŠ

 ‡  ††­…

 Œ‰ƒ† †† ƒƒ †­   ƒ (So ist es! links)ƒ ¨  ‚ƒ •ƒ(Beifall links)Ž˜˜” ƒ«    šŸ©©ž œ  ‡‡Œ¤…

Ž Œ  •¤†  •ƒ •š¤­ ­ †­ƒ(Sehr richtig!)†­ƒ˜† ¤‚††ƒƒ ƒ †­†  — †   —  † • † •ƒ¬ ‡­ ‡    —¤ •ƒ • † •ƒ†¬…  •†‡’  † ‡†š†­  † ƒƒ­ƒ­ ƒ†††­ƒ š†ƒ­ •ƒƒ†† †ƒ™­   ƒ˜ †(Gelächter)ƒ•ƒ•   ‡†  ƒ†˜¥ † ¤ƒ••ƒ‡ƒƒ­†     †   †ƒ  ‡ ƒ ‹ š††  †­ ƒ ‹ ­  ƒ      ‡ ƒ†    ­ ‡   — ¤ † • † •ƒ¬ (Bravo! Bravo!)Ž †«    šŠ©€Ÿ  

Richard Reutner



     

                              ­    €‚       ƒ ‚‚„        …

‚ €†  …

 €‚ƒ ƒ   ‡    „ˆ‰Š„‹„ŒƒŽ „‘ „’‹ „“„”„•–“—˜”™           š      ƒ   „         ­  ƒ‚      ‚†  › ­  ­ œ ‚ ­„ (Gelächter bei den Jung�echen.)ž  €     „Œ   €†  ‹‚   ‹ ‚„ˆ‰Š„‹„ŒƒŽ „ ‘ „’‹„“„”„•–“—˜””  › ‹ Ÿ               ‚   ’ ‚     „(Lebhafte Zustimmung.)Œ  €‚  ‚   ¡ƒ‚       ‚          ¢       ¡ƒ „(Lebhafter Beifall und Händeklatschen.)ˆ‰’„£Ž „‘ „’‹„“„”„•–“—˜”“ ƒ ¤     Ž„„ ‚            „ˆ‰’„£Ž „‘ „’‹„“„”„•–“—˜¥™ Œ  Ž„„        €‡  Ÿ  š ƒ   „                ‹ ˜            ‡                    ‡  Ÿ (Lebhafter Beifall und Händeklatschen.)ˆ ‰’„ £Ž „ ‘ „ ’‹ „ “„”„•–“—˜ ¥  › ‹ Ÿ š           ’ „ Œ    ¦

         „ ’   ‹     ­       ƒ   Œ˜’€     ’       €‚          £          §                       §     ¢        ƒ   (So ist es!)     € ›         ­  ¨ „ (Sehr richtig!)ˆ‰’„£Ž „‘ „’‹„“„”„•–“—˜¥¥              ‚   œ       ›  ‚  ‚         ’   ›   ƒ ƒ     © ‘¨  £ ›¨ „ (Lebhafte Heiterkeit.)ˆ‰…„  Ž „‘ „’‹„“„”„•–“—˜¥— €‹    ƒ        ª ƒ          ­     ‹     ‘ ¢    Š            ƒ  ‚ƒ ª‚(Sehr

 

Politisch-parlamentarisches Sprachhandeln

richtig!)                                          ­€‚ ƒ „ ‚ … ‚ † ‚ ‡‚‚ˆ‰‡Š‹ŠŒ  ƒŽŒ‘ Ž  ‚’   †  Œ “         ”         • „ –‚–‚  —  

      †     — ‚(Beifall links.)  ­˜‚€ „ ‚… ‚†‚‰‚™‚ˆ‰‡Š‹šŒ Œ “‚            ›    œ    ž       Ÿ        ‚   ‚ ‘¡ … ¢ £ „–‚–‚† ¢  ‚†¤„–‚–‚Ÿ  ¢  ‚¥  „–‚–‚ —    ¢  ‚Ž ¦„–‚–‚        ‚§›    ¨ £   ¨                       ‘     ‚  ‘ œ      ¢ ›    …    ‘    „ –‚–‚        §         —      œ       ‚(Sehr gut! links.) ­˜‚€ „ ‚… ‚†‚‰‚™‚ˆ‰‡Š‹šŒ