Kriz ve İşletme Yönetimi [1 ed.] 9753167350, 5115303513

Citation preview

KRİZ VE İŞLETME YÖNETİMİ

Doç. Dr. Melek Vergiliel TÜZ Uludağ Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Öğretim Üyesi

ALFA

Alfa Yayınları: 871 Dizi No: 75

KRiZ VE iŞLETME YÖNETiMi Doç. Dr.

Melek Vergiliel

Tüz

Alfa Birinci Basım : Ocak 2001

975-316-735-0

ISBN

M. Faruk Bayrak

Yayıncı ve Genel Yayın Yönetmeni

Cahit Akın

Yayın Yönetmeni

Teknik Editör: Nevruz Kıran

Demet Karaku�

Kapak Tasarımı Monta� Baskı ve Cilt Pazarlama ve Satış Müdürü

Copyright

:

Melisa Matbaacılık Vedat Bayrak

Satın Alma Müdürü

Ali Bayrak

Sevkiyat Sorumlusu

Ömer Kımıl

©

2001, ALFA Basım Yayım Dağıtım Ltd. Şti.

Kitabın tüm yayın hakları ALFA Basım Yayım Dağıtım San. ve Tic. Ltd. Şti.'ye aittir. Yayınevinden yazılı izin alınmadan kısmen veya tamamen alıntı yapılamaz, hiçbir şekilde kopya edilemez, çoğaltılamaz ve yayımlanamaz.

ALFA Basım Yayım Dafıtım Ltd. Şti.

Tel

Ticarethane Sk. No: 41/1 34410 Cağaloğlu, İstanbul (212) 511 5303-513 8751-512 3046 Fax (212) 519 3300 E-mail

[email protected]

ALFA/AKTÜEL KiTABEVi BURSA Burç Sinema Pasajı No: 34 Altıparm ak Tel/Fax (224) 223 60 16

MELiSA MATBAACILIK Çiftehavuzlar Yolu Acar Sanayi Sitesi

No: 8 Bayrampaşa-İstanbul

Tel/Fax

(212) 501 97 57

Annem Huriye Vergiliel'in Aziz Habrasına

ÔNSÔZ Bu

yapıt,

işletmelerin

karşılaştıkları

krizleri

kolay

atlatabilmelerine yardıma olmak amaayla kaleme alınmıştır. Hızla değişen dünyada belirsizlik katsayı da gittikçe artmakta ve özellikle

Türkiye

gibi

ülkelerde

iktisadi,

belirsizlikler yaşanmaktadır. Öte yandan,

politik

ve

yasal

Avrupa Birliği ve

Gümrük Birliği gibi dünya işletmeleri ile iki önemli entegrasyonun söz konusu olduğu bir geçiş döneminde işletmelerin kriz yönetimi bilgilerine her zamankinden daha çok ihtiyaç duyacakları bir gerçektir. Aksi takdirde gelişmelerin altında ezilen işletmelerin krizle başa çıkmaları çok zor olacaktır. Çünkü her belirsizlik bir kriz habercisi olabilir. Yoğun değişim ortamında yaşayan işletmelerin krizlere her

an hazır olmaları gerekir. Bu çalışmada " kriz"

kavramının

yelpazesi oldukça geniş tutulmuştur. İktisadi, politik ve yasal değişimler, doğal afetler, grevler, üretimdeki önemli hatalar, suikastlar, ölümler vb. her şey işletme bazında bir krizdir. Söz konusu geniş kriz yelpazesinin herhangi bir yerine takılmamak için, işletmenin yönetim yapısını krize kolay cevap verebilecek şekilde oluşturmak gerekir. öte yandan, kriz anında uygulanacak yönetim tedbirleri de farklı olacaktır. Türkiye gibi krizlerin ve kriz beklentilerinin yoğun olduğu ülkelerde, yöneticilerin sürekli kriz yönetimini uygulamaları daha akılcı olabilir. Öte yandan yönetici adayı olan öğrencilerin de aynı zamanda kriz döneminde işletme yönetimini bilmeleri anlamlı

olacakbr. Bu yapıtın adı geçen her iki kesime de yararlı olmasını diliyorum. Çalışmanın hazırlanmasında teorik anlamda ele alınan bilgilerin

uygulamada

yapılabilirliği,

çeşitli

yöneticilerle

tarbşılarak kaleme alınmışbr. Uygulamada karşılaşılan sorunlara daha gerçekçi yaklaşmak için Türkiye'nin lokomotif sektöre olan otomotiv yan sanayi üzerinde ayrıca bir uygulama yapılmışbr. Bu yapıtın ortaya çıkmasında, yol göstermenin ötesinde ısrarla beni teşvik eden, çalışmama yön veren, sürekli yardımlarını

esirgemeyen hocalarım Sayın Prof. Dr. Zeyyat Sabuncuoğlu'na ve

Sayın Prof. Dr. İsmail Efil'e, uygulamanın başından sonuna kadar

benimle birlikte çalışan Sayın Serdar Pamirol' a kitabın ikinci baskısında bana fazlasıyla yardımcı olan Dr. Hakan Altıntaş'a, kitabın basılmasında emeği geçen Alfa personeline teşekkürü bir borç bilirim. Bursa, 2001

Doç. Dr. Melek Vergiliel Tüz

Kitabevi'nin değerli

İÇİNDEKİLER GIRIŞ

....................................................................................................

1

BİRİNCİ BÖLÜM

KRİZ İLE İLGİLİ GENEL BİLGİLER 1. KRİZİN TANIMI.

.

........................

il. KRİZİN NEDENLERİ . ..

.... ....................

.

........ . .

.. . .

...

. . ......

................................... ........................... ....

A. İşletme Dışı Çevre Faktörleri . ..

1 . Doğal Faktörler

..

.....

. . ..

.......................................

......................................................................

2. Ekonomik Faktörler

..................

.3. Politik ve Yasal Faktörler 4. Toplumsal Yapı

.

.............

..............................

..................................... ....

..............................

5. Teknolojik Faktörler

.

.

.

.............

.......................................

........................................ .......................

6. Diğer Faktörler . . .

..

B. İşletme İçi Faktörler

.................................. ........ . . . . . ...................

....................................................................

1 . Tepe Y6neticiler İle İlgili Sorunlar 2. İşletmenin Hayat Safhası

3. örgütsel Sorunlar ili. KRİZ TÜRLERİ

....... .................................

.......................................................

......... ........................ ..................................

..............................................................................

iV. KRİZİN ÖZELLİKLERİ V. KRİZİN ŞİDDETİ

.

.....

..............................................................

.

......... . . ......... . . . ........... ........ . . . ......................

VI. KRİZE ÇEŞİTLİ AÇILARDAN BAKIŞ A. Krize Psikolojik Olarak Bakış B. So�.yo-Politik Olarak Bakış C. Teknolojik- Yapısal Bakış

.......................

.

..............

.

....................................

.............

......................................................

3 4 4

5 5

6

6

6

6

7 7

8 9 9

10 11 13 13

. 14

................................ . ......................

14

VII. KRİZ SÜRECİ ............................................................................. 1 5

Ü

A. Krizin Gelişim Dönemi (Prodromal/Build Up Dönemi) ...... 16

1 . Körlük

...................................................................................

2. Eyleme Geçmeme 3. Yanlış Eylem

.................................................................

........................ . ....... .........................................

B. Kriz Dönemi (Acute/Breakout Aşaması) .

.

.......................

A. Krize Yatkın Olmak .... . ... . ..

.

...

..

B. Krize Duyarlı Olmak .. ... ..

.

..

........

..........................

...

.

..

...

.

....

......

.

.

..

. .

.....

...

............... . . ..

C. Krize Kısmen Hazır Olmak . . .. . .. . . .

D. Krize Dayanıklı Olmak . .

E. Krize Hazır Olmak

..

..

.

............

.

..

..

18 18

..

....................................

. . . . . .. .

....

18

. 19

C. Krizin Sona Ermesi (Abatement Aşaması) VIII. KRİZE HAZIRLIKLI OLMA DÜZEYİ

......

17

..............

.

... .. .

.

................

.. .

19

. 19

....

......................... . .

19

..

....

.................... ........

.............................. .....................................

20 20 21

İKİNCİ BÖLÜM KRİZ VE İŞLETME YÖNETİMİ 1. KRİZ ÖNCESİ İŞLETME YÖNETİMİ..................................... ...... 26

A. Krize Karşı Planlamanın önemi ..

............... . . ..........................

1 . Krizden Kaçışa Yönelik Amaç Belirlemek

..........................

2. Krize Yönelik Olarak Kullanılabilecek Plan Çeşitleri 3. Kriz Yönetimi Plam

.

...............

4. Kriz Rehberi Hazırlamak a. Teşhis Koyma

.

..............................

.

..... ..................................

5. Planlı Değişim Yapnı.ak . ..

.

.....

.

................

.

.............................

.....

.

.

.....

...................................

.

....................

28

. . 31

.........

..... . .

28

33 36 37

. 39

...............

b. Değişim ProgramJ Geliştirme ......................................... 41 c. Değişim Programı Uygulama

.

.................................

d. Program Sonuçlarım Değerlendirme B. Kriz öncesi Organizasyonel Değişim

. 43

....

..

.............................

.

.......................... .....

....

43

. 43

ili

1 . Organiz.asyonel Değişim İçin Değişim Mühendisliğinden Yararlanmak (Yeniden Yapılanma)

2. Krizden

ı