Kılgısal Usun Eleştirisi [1 ed.] 9753970943

Citation preview

KILGISAL USUN ELEŞTİRİSİ Kritik der praktischen Vernurıft

KANT Çeviren: Aziz Yardımlı

idea

SB s- S -

s 5

X C

î

X

r i ^

rr

i S t i

N * #

Q(S

P

IMMANUEL KANT KILGISAL USUN ELEŞTİRİSİ k r it ik d e r p r a k t is c h e n

vernunft

IMMANUEL KANT KILGISAL USUN ELEŞTİRİSİ k r it ik d e r p r a k t is c h e n

vernunft

Çeviren: Aziz Yardımlı

İDEA • İSTANBUL

İDEA YAYINEVİ Bilim ve Felsefe M etinleri Idea Yayınevi Şarap İskelesi Sk. 4 /1 0 1 K araköy— İstanbul w m .ideayayinevi.com / www.diyalektik.org Bu çeviri için © AZİZ YARDIMLI 2006 Birinci baskı 2006 Tüm haklan saklıdır. Bu yayımın hiçbir bölümü Idea Yayınevinin ön izni olmaksızın yeniden üretilemez. Im m an u el K ant Kılgısal Usun Eleştirisi Kritik der praktischen Vemunft (1788) Baskı: Bayrak M atbaası KCıçükayasofya C ad. Yabacı Sk. 2 /1 S u ltan a h m et — İstanbul Printed in Türkiye ISBN 975 397 094 3

Ö n söz 9

Vorredc

G ir iş : BİR KILGISAL U S U N ELEŞTİRİSİ İDEASI

Einleitung. Von der Idec ein cr Kritik der praktischen Vcrnunft

Ü Z E R İN E 2 3 BIRJNCI BOLUM

ARI KILGISAL U SUN Ö Ğ ELER ÖĞRETİSİ BİRİNCİ KİTAP

A

ri

K il g is a l U

su n

A

n a l İt İğ

Erster Teil E lem entarlehre der reinen praktischen V em unft Erstcs Buch Die Analytik der reinen praktischen Vemunft

İ

BİRİNCİ ANAKESİM

A

ri

K il g is a l U

su n

Erstes H aupıstück

İlk elerİ Ü

z e r İn e

Von d en G rundsâtzen der reinen praktischen V ernunft

29

I. ARI KILGISAL U S U N İLKELERİNİN T Ü M D E N G E L İM İ Ü ZER İN E 5 8 II. ARI U S U N KILGISAL K U LLA N IM D A O N A KEN D İ B A ŞIN A K U R G U L K U LLA N IM D A O l A N AKLI OLM AYAN BİR G EN İŞLEM E İÇİN

I. Von der D edu ktion der Grundsâtze der reinen praktischen Vernunft II. Von der Befugnis der reinen Vernunft, im praktischen G ebraııche, zu ein cr Enveiterung, d ie ihr im spekulativen fttr sich nicht m öglich İst

YETKİSİ Ü Z E R İN E 6 8 Zweites H aııptstück

İKİNCİ ANAKESİM

A r i K il g is a l U

su n

B İr N

e s n e s İn İ n

K ^ T İA M I Ü Z E R İN E 7 7 ARI KILGISAL YARGI Y ETİSİN D E TİPİK O L A N

Von dem Begriffe ein es G egenstandes der rein en praktischen Vernunft Von der Typik der rein en praktischen Urteilskraft

Ü Z E R İN E 8 9 Drittes Haupıstück.

Ü Ç Ü N C Ü ANAKESİM

A

ri

K il g is a l U

su n

G

üdüleri

Ü

z e r in e

Von den T riebfedern der reinen praktischen V ernunft

94 ARI KILGISAL U S U N A N A L İT İĞ İN İN ELEŞTİREL D U R U LA ŞTIR ILM A SI 1 1 5

Kritische B eleu ch tu n g d er Analytik der reinen praktischen V ernunft

* İkin ci bask ıda yap ılan d e ğ işik lik le r i...} ile b elirtild i.

Zweites Buch Dialektik der reinen praktischen Vernunft

ik in c i k ita p

A r i K i l g is a l U

sun

D iy a l e k t iğ i

BİRİNCİ ANAKESİM

G

enel

O

larak

A

ri

K il g is a l U

B

su n

ir

Erstes H aupıstück Von e in er Dialektik der reinen praktischen Vernunft überhaupt

DİYALEKTİĞİ Ü Z E R İN E 1 3 7

İKİNCİ ANAKESİM

E n Y ü k s e k İy İ K a v r a m

in in

B E L İR L E N İM İN D E A R I U S U N EYTİŞİM İ

Zweİtes Hauptstück Von der Dialektik der reinen Vernunft in B estim m ung des Begriffs vom höchsten Gut

Ü Z E R İN E 1 4 1 I. KILGISAL U S U N A N T İN O M İS İ 1 4 4 II. KILGISAL U S U N A N T İN O M İS İN İN ELEŞTİREL Ç Ö Z Ü M Ü 1 4 5 III. ARI KILGISAL U S U N K U R G U L U S İLE BİLEŞİMİ İÇ İN D E BİRİNCİLLİĞİ Ü ZERİN E 152 IV. ARI KILGISAL U S U N BİR K O N U TLA M A SI O LARAK R U H U N Ö L Ü M S Ü Z L Ü Ğ Ü 1 5 4 V. ARI KILGISAL U S U N BİR K O N U TLA M A SI O LA R AK T A N R IN IN V A R O L U ŞU 1 5 7 VI. G E N E L O LARAK ARI KILGISAL U S U N K O N U TL A M A LA R I Ü ZE R İN E 1 6 6 VII. ARI U S U N KILGISAL A Ç ID A N BİR G EN İŞL E M ESİN İ BÖYLELİKE AYNI Z A M A ND A K U R G U L O LA R AK BİLG İSİN İN BİR G EN İŞLEM ESİ O LM AK SIZIN D Ü Ş Ü N M E K N A SIL O LANAK LIDIR? 1 6 8 VIII. ARI U S U N BİR G E R E K SİN İM İN D E N D O Ğ A N İN A N IŞ Ü Z E R İN E 1 7 8 IX. İN S A N IN BİLGİ Y ETİLE R İN İN O N U N KILGISAL BELİR L EN İM İN E BİLGECE AYARLANMIŞ O R A N I Ü ZE R İN E 1 8 3

İKİNCİ BOLUM

A R I K IL G IS A L U S U N Y Ö N T E M Ö Ğ R E T İS İ 1 89 VARGI 2 0 2

SÖ ZLÜKLER A lm an ca-T ü rk çe: 2 0 5 T ü rk çe-A lm an ca: 2 0 9 D izin: 2 1 3

I. D ie A ntinom ie der praktischen Vernunft II. Kritischc A u fhebu ng der A ntinom ie der praktischen Vernunft III. Von dem Primat der reinen praktischen Vernunft in ihrer V erbindung m it der spekulativen IV. D ie Unsterblichkeit der S eele, als ein Postulat der reinen praktischen Vernunft V. Das D asein Gottes, als ein Postulat der reinen praktischen Vernunft VI. U ber d ie Postulate der reinen praktischen Vernunft überhaupt VII. Wie e in e E nveiterung der reinen Vernunft, in praktiseher Absicht, o h n e dam it ihr Erkenntnis, als spekıılativ, zugleich zu enveitern, zu d en k en m öglich sei? VIII. Vom Fünvahrhalten aus ein em B edürfnisse der reinen Vernunft IX. Von der der praktischen Bestim m ung d es M cnsch en \veislich angem essenen Proportion seiner Erken n t n isverm ö g e n

Zweitcr Teil M ethod en lehrc der rein en praktischen Vernunft Beschluû

k r it ik

DER PRAKTİSCHEN VERNUNFT

KILGISAL USUN ELEŞTİRİSİ

V o rıed e

Ö nsöz

W arum d ie se K ritik n ic h t e in e Kritik der reinen praktischen, sondern sch lech th in der praktischen Vernunfı ûberhaııpt betİtelt wird, o b g le ic h d e r P a r a lle lism u s derse lb e n m it d e r sp ek u la tiv en das ersterc zu erfordern sch ein t, darüber g ib i d iese A b h an d lu n g hinreichenden AufschhıO. Sie soll bloB d arlu n , dafi es reine praktische Ver­ il un f t gebe, u n d kritisiert in dieser A b sichl ihr ganzes praktisches Vermögen. \Venn e s ihr hierm il gelingt, so b edarf sie das reine Yermögen selbst nicht zu kritisieren, um zu sehen. o b sich d ie V ern u n ft m it e in e m s o lc h e n , als e in e r b loC en Anm aB ung, n ic h t übersteige (\vie es \vohl m il d e r s p e k u la ıiv e n gesch ieh t). D en n \senn sie, als reine Vernunft, u'irklich praktisch ist, so bevveiset sie ihre und ihrer BegriiTe R ealiıât du rch d ie Tat. und alles V em ünfteln \vider dic M öglichkeiı, es zu sein. ist vergeblich. [4] Mit d ie se m V e r m ö g e n steh t a uch d ie ira n sz e n d e n ıa le Freiheit nıın n ıeh r fest. und zwar in d eıjen ig e n absoluten B ed eu tu n g genom m en , \vorin d ie sp e k u la ıiv e Ver­ nunft beim G ebrauche d es BegrifTs d er Kausalitâl sie b edurfte, um sich w id er d ie A n tin o m ie zu r e tte n , d a rin sie u n v e r m e id lic h g e r â l, w enn sie in der Rcihe der Kausalv e r b in d u n g sich das Unbedingte d e n k c n wİll, w e lc h e n B eg riff sie aber nur problem aıisch, als nichı u n m ö g lich zu d e n k e n , aufstellen k onn te, o h n e ihm sein e objektive Realitâl zu s ich em , son d ern allein, um n ich t durch v e rg eb lich e U nm ö g lic h k e iı d essen , \vas sie d och w e n ig s te n s als d e n k b a r g e lle n

Bu Eleştiri an kılgısal usun değil, am a genel olarak kılgısal usun bir Eleştirisidir. Kurgul Eleştiri ile koşutluğunun birinci başlığı gerek­ tiriyor görünm esine karşın niçin bu İkincisi­ nin seçildiğini bu incelem enin kendisi yeterli olarak açıklayacaktır, incelem enin yalnızca bir an kılgısal usun olduğunu ortaya koyması gere­ kir, ve bu am açla usun b ütün kılgısal yetisini eleştirir. Eğer bunda başarılı olursa, usun böy­ le bir istemde bulunm akla fazla ileri giderek kendi sınırlarını asıp aşmadığını görm ek için an yetinin kendisini eleştirmesi gerekmez (kur­ gul us d u ru m u n d a b u n u n gerekli olm asına karşın). Çünkü arı us olarak gerçekten kılgısal ise, kendisinin ve kavramlarının olgusallığını edim yoluyla tanıtlar, ve olgusal olma olanağı­ na karşı getirilen tüm uslamlama oyunları bo­ şunadır. Bu yeti ile aşkınsal özgürlük de bundan böy­ le sağlama bağlanmış olur — ve özgürlük hiç kuşkusuz kurgul usun nedensellik kavramının kullanımı du rum unda nedensel bağıntılar di­ zisinde koşulsuzu düşünm ek isterken kaçınıl­ maz olarak içine düştüğü antinom iden ken­ dini kurtarabilm ek için ona gereksindiği zamanki saltık imlemde alınmak üzere. Ama kurgul us bu özgürlük kavramını ancak belkili olarak, düşünülm esi olanaksız olmayan bir kavram olarak, ona bir nesnel olgusallık gü­ vencesi vermeksizin sergileyebilmiş, ve bunu yalnızca gene de hiç olmazsa düşünülebilir olarak geçerli sayması gereken şeyin sözde 9

olanaksızlığı yoluyla özünde yıkılmasın ve bir kuşkuculuk uçurum una yuvarlanmasın diye yapmıştı. Özgürlük kavramı, olgusallığı kılgısal usun apodiktik bir yasası yoluyla tanıtlandığı ölçü­ de, arı usun, giderek kurgul usun kendisinin b ir dizgesinin b ü tü n yapısının kilit taşım oluşturur, ve bunda salt idealar olarak des­ teksiz kalan tüm başka kavramlar (Tanrı ve ölüm süzlük kavramları) şimdi kendilerini bu kavrama bağlarlar, ve onunla birlikte ve onun yoluyla kalıcılık ve nesnel olgusallık ka­ zanırlar, e.d. olanakları özgürlüğün edimsel olarak varolması yoluyla tanıtlanır, çünkü bu idea ahlaksal yasa yoluyla açığa koyulur. Ama özgürlük kurgul usun olanağını a priori bildiğimiz ve gene de anlam adığım ız tüm idealarından yalnızca biridir, çünkü bil­ diğimiz ahlaksal yasanın koşuludur.* Tanrı ve ölümsüzlük ideaları ise ahlaksal yasanın koşulları değil, ama yalnızca bu yasa yoluyla belirlenen istencin zorunlu nesnesinin ko­ şullarıdırlar, e.d. arı usum uzun kılgısal kul­ lanım ının koşullarıdırlar; öyleyse o idealar açısından yalnızca edim selliği dem eyece­ ğim, ama olanağı bile bildiğimizi ve anladığı­ mızı ileri süremeyiz. Ama gene de bunlar ah­ laksal olarak belirlenmiş istencin ona apriori verilen nesnesine (en yüksek İyiye) uygulan­ masının koşullarıdırlar. Sonuç olarak, ola­ nakları bu kılgısal bağıntı içinde kabul edi-

* Ş im d i ö z g ü r lü ğ e ahlaksal yasanın k o şu lu d e d iğ im ve b u ra d a n so n r a in c e le m e d e ahlaksal yasanın ö zg ü rlü ğ ü n bilincinde olabilmemizin ilk ve biricik k oşu lu o ld u ğ u n u ileri sü r d ü ğ ü m zam an b u n d a bir tutarsızlık o ld u ğ u sanılm asın d iye yaln ızca şu n u an ım satm ak istiyorum ki, ö zg ü rlü k hiç kuşkusuz ahlaksal yasanın ratio essendhi ik en , ahlaksal yasa ise ö zg ü rlü ğ ü n ratio cognoscendisidır. Ç ü n k ü e ğ e r ahlaksal yasa önceden u su m u zd a seçik olarak d ü ş ü n ü lm ü ş o lm a ­ saydı, o zam an k en d im izi ö zg ü rlü k gib i birşeyi kabu l etme­ de h iç b ir za m a n a k la n m ış sa y a m a zd ık (ü ste lik b u n u n çelişk ili o lm a m a sın a k arşın ). A m a e ğ e r ö zg ü rlü k olm asay­

lasscn m uB, in ih rcm VVesen angefo c h ie n und in e in e n A bgrund des Skeplizism us gestiirzt zu \vcrden. D er B egriff der F reih eit, so fern d e sse n R ealitât d u rch e in a podiktisehes G esetz der praktischen Ver­ nun ft bevviesen İst, m ach t nun den Schlufistein von d em ganzen G ebâude ein es Systems der rein en , selbst der spekulativen, Vernunft aus, und aile a nderen Bcgrİffe (d ie von G ott und U n ste r b lic h k e it), \v elch e, als bloBe Id ccn , in dieser o h n e H altung bleib en , schlieB en sich n u n an ih n an, und b ekom m en m il ihm und durch ihn B estand und objektive Realitât, d.i. d ie [5] Möglichkeit derselben wird dadurch beıviesen, daB Freiheit wirkUch İst; d e n n d iese Id ee offenbaret sich durehs m oralisehe G esetz. Freiheit ist aber auch d ie ein zige ünler ailen Idccn der spekulativen Ver­ nunft, \vo\t)n \vir die Möglichkeit a priori n'issen, o h n e sie d och ein zu seheıı, weil sie dic B edingung* d es m oralischen G esetzes İst, u e leh es \vir wissen. Die Idccn von Cotl und Unsterblichkeit sind aber nicht B ed in gu n gen d es morali­ schen G esetzes, son d ern nur B edin­ gu n g en d es n otw endigen [6] Objekts ein es durch d ieses Gesetz besdm m ıen \Villens, d.i. des bloB praktischen Gebraııchs unserer reinen Vernunft; also k önn en wir von jen en Ideen auch, ich will nicht bloB sagen. n ich ı d ie \Virklichkeit, so n d e m auch nicht cinm al die M öglichkeit zu erkennen und einzıısehen behaup ten. G leich\vohl aber sin d s ie d ie B e d in g u n g e n d e r Anu e n d u n g d es m oralisch bestim m ten \Villens a u f sein ihm a priori gegebenes O bjekt (das h ö ch ste G ut). Folglich kann und muB ihre M öglichkeit

• D am it m a n h ie r n ic h t In k o n sn ju m zm anzutrcfTen vvâhnc, vvenn ich j e m d ic F reiheit dic B e d in g u n g d e s m o ra lisc h e n tie s e u e s n e n n e u n d in d e r A b h a n d lu n g n a c h h e r b e h a u p te , daB d as m o ra lise h e C Veseudie B e d in g ıın g sc i, in ile r d e r w ir u n s a lle re rsi d e r F re ih e it brunfit utfrtifit k ö n n e ıı, so » ili ich n u r e r in n e m , daB d ic F re ih e it a lle rd in g s d ic ra tio e sse n d i des m o ra lısc h c n tk -scU cs. d a s m o ra lise h e Ciesetz a b e r d ie ra tio co g n o sc c n d i d e r F re ih e it sei. D e n n . vvârc n ic h t d a s m o ra lise h e G esetz in ıın s c rc r \ ’r m u n f t rhrr d c u tlic h g e d a e h t. so M ir d e n vvir u n s n icm aJs b c r c c h tig t h a lle n , so etw as. als F re ih e it ist, ( o b d ie se g le ic h sich

d ı, o zam an b izd e ahlaksal yasa ile h içb ir b iç im d e karşı-

n ic h t K İd e rsp ric h t) anzurtrhm en. H â r e a b e r k e in c F re ih e it. so m ir d e d a s m o ra lise h e (ie-

iaşılam azdı.

scU in u n s g a r nirht anzutvrffrn sein.

in d ic sc r p r a k tisc h e n B c z ic h u n g angenommtn w erden, o h n c sie d och theoretisch zu erk en n en und ein/.ııseh en . Fıır d ie letzlere Forderung İst in praktischer A bsicht genug. daB sie keine innere U n m öglichk eit (Widcrspruch) cnthahen. H ier isi n un e in , in V erg leİch u n g m it d e r sp ek ıılativen Vernunft, bloB subjektiver (Irund des Fûnvahrhaltens, d er d och e in er eben so reinen, aber praktischen Vernunft objektiv gültig ist, dadurch d en Ideen v o n G o tl u n d U n ste r b lic h k e it verm ittclst d e s B eg riffs d e r F reih eİt objektive Realitât u n d B efu gn is, ja subjektive N otw endigkeit (Bedürfnİs der reinen Vernunft) sie anzunehm en verschafft wird, o h n e daB dadıırch d och d ie Vernunft im thcoretischen Erkenntnisse enveitert, sondern nıır d ie M öglichkeit, d ie vorher m ır İ*robItmvjar, hier [7] Assertion wird, gegcben, ıınd so d er praktische G ebrauch der V ern u n ft m it d e n E le m e n le n d e s th e o re tisc h e n verkniipft wird. U n d d ie se s B ed ü rfn is ist n ich t etw a ein h y p o th e tisc h e s, e in e r beliebigen At> sicht d er SpekuJation, daB m an euvas a n n e h m e n m ü sse . vvenn m an zur Vollendung des Vem unftgebrauchs in der Spek u lation h in a u fste ig en roill, sondern ein gesetzliches, etwas anzuneh* m en , o h n e welches nicht gesch eh en kann. was m an sich zur Absicht seines T ıın s u n d L assen s u n n a ch la B lich setzen solL Es \vâre allerdings befriedigen der für unsere spekulative Vernunft, o h n e diesen U m sch w eifjen e Aufgaben fıır sich aufzulösen, und sie als Einsichı zum praktischen G ebraııche aufzııbcwahren; allein es ist cinm al mit ünserem V erm ögen d er Spekulation nicht so gut bestelh. Diejenİgen, tvolcho sich solcher h o h e n Erkenntnisse riıhm en, s o llte n d am it n ic h t z u r ü c k h a lte n , so n d e r n sie ö ffe n tlic h zur P rııfung un d H och sch âtzu n g d a rslellen . Sie w ollen beıveisen; \vohlan! so m ögen sie denn beweisen. ıınd die Kritik legl ihnen, als S iegern , ihre ga n z e R üstung zu FûBen. Q uid statisr N olint. Atqııi licet esse beatis. — I>a sie aiso in der Tat nichı uollen, vermutlich weil sie nicht [8] könn e n .so m ûssen w irjen e dfK İı nur M e­ d e n im zur H and n eh m en , um d ie BegriJTe von Gott. Frrihrıt ıınd Umterblichkeit, fıır w elche d ie Spekulation nicht h in r e ic lıe n d e (ievvâhrleisıım g ihrer M öglichkeit fın d e t, İn m oralisch eın

lebilir ve edilmelidir, gerçi kuramsal olarak bilinmeksizin ve anlaşılmaksızın olsa da. Bu son istem için kılgısal açıdan hiçbir iç ola­ naksızlık (çelişki) kapsamamaları yeterlidir. B urada şimdi kurgul us ile karşılaştırm a içinde salt öznel bir doğrulam a zemini vardır ki, gene de eşit ölçüde arı, ama kılgısal bir us için nesnel olarak geçerlidir ve onunla Tanrı ve ölüm süzlük idealarına özgürlük kavramı aracılığıyla nesnel olgusallık ve yet­ ke sağlanır, giderek onları kabul etm ek için öznel zorunluk (arı usun gereksinimi) bile doğar; gene de bu yolla usun kuramsal bil­ gisinde bir genişleme olmaz, ama yalnızca daha önce salt problem olmuşken burada bir önesürüm olan olanak verilir, ve böylece usun kılgısal kullanımı kuramsal kullanımın öğe­ leri ile bağlanır. Ve bu gereksinim kurgunun keyfibİT amacı için salt hipotetik bir gereksi­ nim değildir — kurguda usun kullanımını sonuna dek tırmandırmayı isliyorsak birşeyi varsaymak zorunda kalmamız gibi; tersine, yapma ya da yapmama gibi bir amaçla kaçı­ nılmaz olarak önüm üze koymamız gereken şeyin onsuz yer alamayacağı birşeyi kabul etm ek için y a sa g ib i bir gereksinimdir. Hiç kuşkusuz kurgul usumuz için o prob­ lemleri bu dolambaç olmaksızın kendi başı­ na çözmek ve onları kılgısal kullanım için içgörü olarak saklı tutm ak daha doyurucu olurdu; ama kurgulam a yetimiz bu kadar iyi düzenlenm iş değildir. Böyle yüksek bilgiler­ le övünenlerin onları geri tutmamaları, ama sınanm ak ve değerlendirilm ek üzere açıkça sergilem eleri gerekir. Tanıtlam ak isterler; pekala, tanıtlasınlar, ve Eleştiri bütün silah­ larını utkuyu kazananlar olarak ayaklarının dibine bırakacaktır. Quidstatis?Nolint. Atqui licet esse beatis* — Öyleyse gerçekte bunu iste­ mediklerine göre, ve belki de yapamayacak­ ları için istemediklerine göre, olanakları mın kurg u n u n yeterince güvence bulam adığı Tann, özgürlük ve ölümsüzlük kavramlarını usun ahlaksal kullanım ında arayabilmek ve

onun üzerine tem ellendirebilm ek için bu silahlan yeniden ele almalıyız. Burada herşeyden önce Eleştirinin bilme­ cesi, nasıl kurguda kategorilerin duyulurüstü kullanım ına nesnel olgusallığm yadsındığı ve buna karşın arı kılgısal usun nesneleri açı­ sından bu olgusallığm doğrulanabildiği açıkla­ nır; böyle bir kılgısal kullanım yalnızca adda bilindiği sürece, bu ilk bakışta tutarsız görünü­ yor olmalıdır. Ama şimdi bun u n tam bir çö­ zümlemesi yoluyla sözü edilen olgusallığm burada hiçbir biçimde kategorilerin kuramsal bir belirlenimini ve bilginin duyulurüstüne genişletilm esini imlem ediği, ama denm ek istenenin yalnızca bu bağıntı içinde onlara her durum da bir nesnenin ait olduğu, çünkü ya onların istencin zorunlu belirlenim inde apriori kapsaııdıkları, ya da onun nesnesi ile ayrılmamacasına bağlı oldukları anlaşılınca, o zaman söz konusu tutarsızlık yiter, çünkü o kavramları kurgul usun istediğinden başka bir yolda kullanırız. Ö te yandan, şimdi kur­ gul Eleştirinin tutarlı düşünme yolunun önce­ den pek beklenm eyen ve çok doyurucu bir doğrulaması kendini gösterir, çünkü Eleştiri aralarında bizim kendi öznemiz de olmak üzere genel olarak deneyim nesnelerinin yalnızca görüngüler olarak geçerli sayılmala­ rında, kendilerinde şeylerin ise onların te­ m elinde yattıklarında ve öyleyse duyulurüstü herşeyin bir uydurm a olarak ve bunların kav­ ram larının içerikte boş olarak görülmeyece­ ğinde diretm işken, şimdi kılgısal us kurgul us ile bir anlaşmaya girmiş olmaksızın kendi başına nedensellik kategorisinin duyulurüs­ tü bir nesnesine, yani özgürlüğe olgusallık sağlar (üstelik, kılgısal kavram olmakla, yal­ nızca kılgısal kullanım için olmasına karşın), ve daha önce yalnızca düşünülebilmiş olanı bir olgu yoluyla doğrular. Kurgul Eleştirinin tu h af am a tartışm a götürm ez önesürüm ü, düşünen öznenin kendisi için iç sezgide salt görüngü olması, kılgısal usun Eleştirisinde tam doğrulanışını bulur, öylesine iyi ki,

G ebrauche d er V ernunft zu su ch en und a u f d em selb en zu grûnden. H ier erklârt sich a uch allererst das Râtsel der Kritik, wie m an d em übersin n lich en Gebrauche der Kategorien in der Spekulation objektive Realitat absprecfıen, und ihnen d och, in Ansehung der O bjekte d er reinen praktischen Vernunft, diese Realitatzugestehen könne; d e n n vorher muB dieses notwendig inkonsequent au sseh en , so lange m an e in en so lc h e n praktischen Gebrauch nur d em N am en nach kennt. YVird m an aber jetzt durch e in e vollstândige Z ergliederung d er letzteren in n e, daB g edachte Realitat h ier gar au f keİne theoretische Besthnmung der Kategorien u n d E n v eiteru n g d es Erkenntnisses zum Ü b ersinnlichen hinausgehe, son d ern nur hierdurch gem ein e t sei, daB ih n en in d ieser Bezieh u n g liberali ein Objekt zukom m e; weil sie enuveder in d er notw endigen W ü lensbestim m ung a priori enthalten , o d er m it d em G egenstande derselb en u nzertrennlich verbunden [9] sind, so verschwindet j e n e Inkonsequenz; wei! man ein en andern G ebrauch v o n je n e n Begriffen m acht, als spekulative Vernunft bedarf. D agegen eröffn et sich nun e in e vorher kaum zu erw a r te n d e u n d s e h r b e fr ie d ig e n d e B e stâ tig u n g d er konsequenlen Denkungsartder spekulativen Kritik darin, daB, da d ie se d ie G eg e n sta n d e der Erfahrung, als solche, und darunter selbst unser e ig e n e s Subjekt, nur für Erscheinungen g elten zu lassen, ihnen aber gleichw oh l D in ge an sich selbst zum G runde zu leğ en , also n icht alles Ü b e r sin n lic h e für E rd ich tu n g und d essen B egriff für lee r an Inhalt zu h a lle n , ein schârfte: praktische Ver­ nun ft jetzt für sich selbst, und o h n e m it d er sp ek u la tiv en V era b red u n g getroffen zu haben, e in em übersinn­ lichen G egenstande der Kategorie der Kausalitât, nâm lich der Freikeit, Realitât verschafft, (o b g le ic h , als prakdschem B egriffe, a uch nur zum prak­ tischen G eb rau ch e,) also dasjen ige, was dort bloB gedacfıtverden konnte, durch ein Faktum bestâtigt. H ierbei erhâlt nun zugleich die befrem dliche, obzwar unstreitige, B ehau ptıın g der sp e k u la tiv e n K ritik, daB so g a r das denkende Subjekt ihm selbst, in d er inneren A nschauung, blofi Erscheinung sei, in der Kritik der praktischen Vernunft auch ih re voüe B estâtigung, so gut,

daB [10] man a u f sie k om m en muB, w enn d ie erstere d iesen Satz auch gar n icht bew iesen hâtte.* H ierdurch verstehe ich auch, warum die erheblichsten Eimvürfe wider die Kritik, d ie m ir bisher noch vorgekom m en sind, sich gerade um diese zwei A n gel drehen: nâm lich einerseits im ıh eoretischen Erkenntnis geleugn ete und im praktischen behaup tete objektive Realitât d er a u f N ou m en en ange\vandten K ategorien, andererseits d ie p a r a d o x e F o r d e r u n g , sic h als Subjekt der Freiheit zum N ou m en, zu g leich aber auch in Absicht au f d ie N a tu r zum P h â n o m e n in s e in e m e ig e n e n em p irischen BewuBtsein zu m a ch en . D e n n , so la n g e m an sich n och k eine bestim m ten Begriffe von S ittlic h k e it u n d F r e ih eit m a ch te , k o n n te m an n ich t [11] erraten, was m an e in e r s e its d er v o r g e b lic h e n E r s c h e in u n g als N o u m e n zum G ru n d e le ğ e n vvolle, u n d a n d erer­ seits, ob es überall auch m öglich sei, sich n o ch von ihm e in en B egriff zu m ach en , w en n m an vorher aile Be­ griffe d es reinen V erstandes im theor e tis c h e n G eb ra u ch e s c h o n ausschlİeBungsvveİse d en bloBen Erschein u n g e n g e w id m et h â tte. N u r e in e ausfııh rlich e Kritik d er praktischen Vernunft kann aile diese M iBdeutung h e b e n , u n d d ie k o n s e q u e n te D enkungsart, \velche eb e n ihren gröBten Vorzug ausm acht, İn ein helles Licht setzen. So viel zur R echtfertigung, warum in d ie se m W erke d ie B e g r iffe und G rundsâtze der reinen spekulativen Vernunft, \velche d och ihre besondere Kritik schon erlitten haben, hier hin un d w ied er n o c h m a ls d er Prüfung u n terw o rfen w erd en , w e lc h e s dem sy ste m a tisc h e n G an ge e in e r zu errich ten d en W issenschaft sonst nicht w o h l g e z ie m e t (d a a b g e u r te ilte Sachen billig nur angeführt und nicht w le d e r u m in A n r e g u n g g e b r a c h t

birincisi bu önermeyi hiçbir biçim de tanıt­ lamış olmasa bile, onu kabul etm ek zorunda kalırız.* B ununla ayrıca niçin Eleştiriye yönelik olarak şimdiye dek karşılaştığım en dikkate değer karşıçıkışların tam olarak bu iki nokta çevresinde döndüklerini de anlayabilirim. Bir yanda, num enlere uygulanan kategorile­ rin kuram sal bilgide yadsınan ve kılgısal bilgide ileri sürülen nesnel olgusallıkları; öte yanda, kendini özgürlüğün öznesi olarak bir num en yapmak için, ama aynı zam anda do­ ğa açısından kendi görgül bilincinde feno­ m en yapmak için paradoksal istem. Çünkü törelliğin ve özgürlüğün hiçbir belirli kavra­ m ını oluşturm adıkça, bir yanda sözde gö­ rü n g ü için n u m en olarak neyin tem elde yatacağı tahm in edilem ezken, öte yanda onun bir kavramını oluşturm anın olanaklı olup olmadığı kuşkulu görünüyordu, çünkü daha önce arı anlağın tüm kavramları ku­ ramsal kullanım da yalnızca ve yalnızca feno­ m enlere ayrılmıştı. Ancak kılgısal usun ay­ rıntılı bir Eleştirisi tüm bu yanlış anlamaları giderebilir ve o n u n büyük ü stünlüğünü oluşturan tutarlı düşünm e yolunu parlak bir ışık altına getirebilir. Niçin bu çalışmada arı kurgul usun daha şim diden kendi özel eleştirilerinden geçmiş kavram ve ilkelerinin zaman zaman bir kez daha sınam a altına getirildiklerini aklama konusunda b unlar yeterlidir; bu başka du­ rum larda kurulm akta olan bir bilimin dizge­ sel ilerleyişine uygun olm asa da (çünkü üzerlerine yargıda bulunulm uş şeylere en iyisinden yalnızca değinm ek ve onları yeni-

• D ie V e re in ig u n g d e r K au salitât, als F re i­ h e it, m it ihr, als N aıu rm e c h a n ism u s, d av o n d ie e m e d u r c h s S itıc n g e s e u , d ic zw citc d u rc h s N a ıu rg e se ız , u n d zvvar in e in e m u n d d em selb e n S u b je k te , d e m M e n s c h e n , fest s te h t, ist u n m ö g lic h , o h n e d ie se n in B e z ic h u n g a u f d a s e rs te r e als V ’e se n a n sich selbsı, a u f d a s z\veite

*Ö zgü rlü k olarak n e d e n se lliğ in d o ğ a d ü z e n e ğ i olarak n e d e n se llik ile b irliği — b u n la rd a n b irin cisi tö rel yasa,

a b e r als E rs c h c in u n g , je n e s im reinen, d ieses im empirischen B em ıB tsein, v o rzu stcllen . O h n e die ses ist d e r \V id e rs p ru c h d e r V e rn u n ft m it sich se lb st u n v e rm e id lic h .

olarak — b irin cisi an , İkincisi görgül b ilin ç te — b a ğ ın tı

İkincisi d o ğ a l yasa yolu yla o lm a k ü zer e— , ve d ahası bu b irliğin bir ve aynı ö z n e d e , in san d a kurulm ası, e ğ e r in san ı birincisi ile k e n d in d e varlık olarak, ve İkincisi ile g ö rü n g ü iç in d e tasa rım la m a zsa k ola n a k sızd ır. B u o lm a d ığ ın d a u su n k e n d i ile çelişk isi kaçın ılm azd ır.

den tartışmaya getirm em ek gerekir), burada yalnızca izin verilebilir değil, am a giderek zorunluydu, çünkü us burada o kavramların daha önce olduğundan bütünüyle başka bir kullanım ına geçiş sürecinde irdelenm ekte­ dir. Böyle bir geçiş ise eski ve yeni kullanım­ ların bir karşılaştırmasını yapmayı zorunlu kılar, öyle ki yeni yol öncekinden iyice ayırdedilebilsin ve aynı zam anda bağlantılarına dikkat edilebilsin. Öyleyse bu tür irdelem e­ ler, bir kez daha arı usun kılgısal kullanımın­ da özgürlük kavramına yönelik olanlar da aralarında olm ak üzere, yalnızca kurgul usun eleştirel dizgesinin boşluklarını dol­ durmaya hizmet eden bir ara eklenti gibi gö­ rülm em elidirler (çünkü bu onun amacı için tam dır); ve genellikle apar topar kurulmuş bir yapıya sonradan eklenen destekler ve payandalar gibi de görülm em elidirler; tersi­ ne, dizgenin bağlantılarını belirginleştiren ve orada ancak belkili olarak tasarımlanabi­ lecek kavramları şimdi olgusal sunuluşları içinde gösterebilen gerçek üyeler olarak gö­ rülmelidirler. Bu anımsatm a başlıca özgür­ lük kavramı için geçerlidir ve bununla ilgili olarak şaşkınlık içinde görüyoruz ki, bir­ çokları onu bütünüyle iyi anlayabilmekle ve olanağını açıklayabilmekle övünürken, onu yalnızca ruhbilimsel bağıntı içinde görürler, oysa eğer üzerine önceden aşkınsal bağıntı içinde sağın olarak düşünm üş olsalardı, hiç kuşkusuz kurgul usun tam kullanım ında bel­ kili kavram olarak vazgeçilmezliğini de tıpkı kavranamazlığını olduğu gibi anlamış olur­ lardı; ve eğer daha sonra onunla kılgısal kul­ lanım a geçselerdi, tam olarak onun ilkeleri açısından şimdi anlamaya çok isteksiz olduk­ ları o aynı belirlenim e gelmiş olmaları gere­ kirdi. Özgürlük kavramı tüm görgücüler için köstek taşıdır, am a ayrıca eleştirel ahlakçılar için en yüksek kılgısal ilkelere anahtardır ve onlara ussal bir yordam izlem ek zorunda olduklarını gösterir. Bu n ed en le okurdan Analitiğin kapanışında bu kavram üzerine

vverden m üssen), d och A iererlaubtja nötig war; weil die Vernunft m it jen en B eg riffen im Ü b er g a n g e zu e in em ganz a ndercn G ebrauche betrachtet wird, als den sie dori von ihnen m achle. Ein sol[ 12]ch er Ü bergang m acht aber e in e V e r g le ic h u n g d e s â lte r e n mit d em neuern G ebrauche nohvendig, um das n e u e G leis von dem vorigen w ohl zu unterscheiden und zugleich d e n Z u sa m m en h a n g d e r selb e n bem erken zu lassen. Man \vird also Be* trachtungen dieser Art, u n te r a n d e m diejen ig e, w elche nochm als au f den BegrifT der Freiheit, aber im prakti­ schen Gebrauche der reinen Vernunft, gerichtet \vorden, nicht \vie Einschiebsel betrachten, die etwa nur dazu dien en so llen , um Lûcken des kritischen System s d e r sp ek u lativen V ernunft auszufüllen (d en n dieses ist in seiner Absicht vollstândig), und , wie es bei e in em ü b ereilten Baue herzugehen pflegt, h inten nach n och Stützen und Streb ep feiler anzubringen, sondern als wahre Glieder, die den Zusammen­ hang des Systems bem erklich m aehen, um B egriffe, die dort nur problem atisch vorgestellt w erden k onn ten, jetzt İn ihrer realen D arstellung ein seh en zu lassen. D iese E rinnerung g eht vorn ehm lich d en BegrifTder Freiheit an, von dem man mil B efrem dung bemerken muB, daB n och so viele ihn ganz w ohl ein zu sehen u nd d ie M öglichkeiı d erselb en erklâren zu k ö n n en sich rûhm en, in d em sie ihn bloB in psycholo g isch er B ezieh ung betrachten, indessen daB, \venn sie ihn vorher in transzendentaler genau en v o g en hât[1 3 ]ten , sie so wohl sein e Unentbehrlichkeit, als problem atisehen Begriffs, in vollstândigem G ebrauche der spe­ kulativen Vernunft, als auch d ie völlige Unbegreiflichkeit desselben hâtlen erkennen, u nd , \venn sie n achher mit ihm zum praktischen G ebrauche ging e n , gerade a u f die nâm liche Bestimm u n g d es letzteren in A n sehu ng sei­ ner Grundsâtze von selbst hâtten komm en m ûssen, zu w elcher sie sich sonst so u n g e r n v e r ste h e n w o lle n . D er BegrifT d er Freiheit ist der Stein des AnstoBes für aile Empiristen, aber auch d e r S c h lü ssel zu d e n e r h a b e n ste n praktischen G rundsâtzen für kritisehe M oralisten , d ie d a d u rch e in se h e n , daB sie norvvendig rational verfahren müssen. U m deswillen ersuche ich den Leser, das, was zum Schlusse d er Ana-

lytik über diesen Begriff gesagt wird, nicht m it flüchtigem Auge zu übersehen. O b ein s o k h e s System, als hier von der reinen praktischen Vernunft aus d er Kritik d er le tz te r e n en tw ick elt wird, viel od e r w en ig M ühe gem acht habe, um vorn eh m lich d en rech ten G esich tsp u n k t, aus d em das G anze derselben richtig vorgezeichnet werd en kann, n icht zu verfehlen, muB ich d e n K en n e rn e in e r d e r g le ic h e ıı A rbeit zu b e u r teilen ûberlassen. Es setzt [14] zwar d ie G rundlegung zu r Metaphysik der Sitten voraus, aber nur in so fc m , als diese m it dem Prinzip der Pflicht vorlâufıge Bekanntschaft m ach t u n d e in e b estim m te Form el derselb en angibt und rechtfertigt;* sonst besteht es durch sich selbst. DaB d ie Einteilung aller praktischen Wissen sch aften zur Vollstândigkeit nicht m it beigefügt worden, wie es die Kritik d er sp ek u lativen V ern u n ft le is te le , dazu ist auch gültiger G rund in der B e s c h a ffe n h e it d ie se s p rak tisch en Vem unftverm ögens anzutreffen. D enn d ie b e s o n d e r e B e stim m u n g d er Pflichten, als M enschen[ 15]pflichten, um sie ein zu te ile n , ist nur m öglich, w e n n v o r h e r das S ub jekt d ie se r Bestim m ung (der M en sch ), nach der B eschaffenheit, m it der er wirklich ist, obzwar nur so viel als in B ezieh u n g a u f P flic h t û b e r h a u p t n ö tig ist, erkannt w orden; d ie se aber g e h ö r t n icht in e in e Kritik der praktischen V e r n u n ft û b e r h a u p t, d ie n u r d ie P rinzipien ih rer M öglich k eit, ihres U m fa n ges und G renzen vollstândig o h n e b e so n d e r e B e z ieh u n g a u f d ie m en schlich e N atur a n geb en soll. Dİe F-inteilung geh ört also h ier zum Sys­ tem der W issenschafl, nicht zum Sys­ tem der Kritik.

söylenmiş olanları hafife alıp gözden kaçır­ mamasını isteyeceğim. Burada böyle arı kılgısal us için onun Eleş­ tirisinden geliştirilen bir dizgenin, özellikle b ü tü n ü n ü n doğru bir taslağının verilmesini sağlayabilecek doğru bakış açısını kaçırma­ m a amacıyla, ne kadar çok ya da ne kadar az çabaya patlamış olduğunu yargılamayı bu tür çalışmalarla tanışık olanlara bırakmalıyım. Bu dizge hiç kuşkusuz Töre Metafiziğinin Te­ mellendirmesi’ni varsayar, am a ancak bunun ödev ilkesi ile ön bir tanışıklığı sağlaması ve o n u n belirli bir form ülünü vermesi ve ak­ laması ölçüsünde;* bun u n dışında kendi ba­ şına kalıcıdır. Tüm kılgısal bilimlerin bölüm­ lenişinin — kurgul usun Eleştirisi durum un­ da olduğu gibi — biraraya eklenm e yoluyla bir tamamlanmışlığa ulaşamayacağı olgusu geçerli zeminini bu kılgısal us yetisinin yapı­ sında bulur. Ç ünkü insan ödevleri olarak ödevleri bölüm lem e gibi bir amaçla onların tikel belirlenim i ancak önceden bu belirle­ nim in öznesi (insan), gerçi yalnızca ödev ile bağıntı içinde zorunlu olduğu ölçüde de olsa, onu edimsel kılan yapısına göre bilini­ yorsa olanaklıdır; ama bu genel olarak kıl­ gısal usun bir Eleştirisine ait değildir; bunun yalnızca o usun olanak, alan ve sınırlarının ilkelerini tam olarak ve insan doğası ile tikel bir ilişki olmaksızın vermesi gerekir. Bölüm­ lem e öyleyse burada bilimin dizgesine aittir, Eleştirinin dizgesine değil.

*E in R e z e n s e m , d e r etw as z u m T a d c l d ie ­

*B u yazıda k usu r b u lm ak isteyen b ir e le ştir m e n o n d a

s e r S c h r if t s a g e n w o llte . h a t e s b e s s e r g e in d e m e r sagt; daB d a r in k e in n e u e s P rin z ip

h içb ir y en i ah lak ilk e sin in g etir ilm e d iğ in i, a m a yaln ızca ye n i bir fo rm ü lü n ortaya s ü r ü ld ü ğ ü n ü sö y ler k e n h iç

d e r M o ra liıâ ı,s o n d e m n u r e in e nene Formel auf-

kuşk u su z sa n d ığ ın d a n d a h a iyi bir vu ru ş yapm ıştır. A m a

gesicllel w o rd e n . W cr w o llte a b e r a u c h e in e n n e u e n G n ın d s a tz a lle r S itd ic h k c it e in f u h r e n , u n d die se g le ic h sa m z u e rst e r f in d e n ? g le ic h

kim tü m tö relliğ in y en i bir ilk esin i getirm ey i v e b u n u bir b ak ım a ilk k ez b u lm u ş olm ayı ister, san k i o n d a n ö n c e d ü n y a ö d e v in n e o ld u ğ u n u b ilm iy o rm u ş ya d a b a şta n s o n a b ir y a n ılg ı iç in d e y m iş gib i? A m a k im b ir m a te ­

ıro ffe n . als e r w ohl selb st g e m e in ı h a b e n m ag,

als o b v o r ih m d ie NVelı, in d e m was P flic h t sei. u m v issen d . o d e r in d u rc h g â n g ig e m Irrtu m e gew esen w âre. \ \ e r a b e r weiB. was d e m M aıh e m a tik e r e in e Formel b e d e ııte t, d ie d as. \vas zu t u n sei, u m e in e A u fg ab e z u b e fo lg e n , g an z g e n a u b e s tim m t u n d n i c h t v e r f e h le n lâ ü t, w ird e in e F o rm e l, w e lc h e d ie se s in A n s e h u n g a lle r P flic h t û b e r h a u p t tu t. n ic h t f ü r eıw as U n b e d e u ıe n d e s u n d E n tb e h rlic h e s h a lte n .

m a tik çin in g ö z ü n d e b ir p r o b le m i iz ley eb ilm ek için n e ya p ılacağın ı b ü tü n ü y le sağın olarak b elirle y en v e eksik b ırakm ayan bir fo rm ü lü n n asıl ö n e m li o ld u ğ u n u b ilirse, b u n u g e n e l olarak tü m ö d ev açısın d an yapan bir fo rm ü lü ö n e m s iz ve v a zg e çile b ilir birşey saymayacaktır.

Töre Metafiziğinin Temellendirmesi’nın gerçeği seven ve keskin ve bu yüzden her zaman saygıya değer eleştirm eninin İyinin kavramının orada (o n u n görüşüne göre zorunlu olduğu gibi) ahlaksal ilkeden önce saptanmadığı* yolundaki karşıçıkışma, um udettiğim gibi, Analitiğin ikinci anakesim inde yeterince yanıt verdim; benzer olarak, bana yüreklerinin gerçekliği açığa * B a n a n iç in istek y e tisin in ya d a h az d u yg u su n u n k avram ını ö n c e d e n açık la m a d ım d iye d e karşı çıkılab ilird i, ü stelik b u su çla m a h aksız o la c a k olsayd ı b ile, çü n k ü b u açık la m an ın r u h b ilim d e g erek tiği gib i verili o ld u ğ u varsayılabilir. A m a h iç k uşk u su z o ra d a verili ta n ım iste k y e tisin in b e lir le n im in i h a z d u y g u su ü ze r in e te m e lle n d ir m e y e y ö n elik o la b ile c e k (g erç ek ­

le h h a b e e in e m g e\v isscn , wahrh eitlieb en d en und seharfen, dabei also d o c h im m e r a c h tu n g sw ü r d ig e n Rez e n sen te n j e n e r Grundlegung zur Metaphysik der Şilten a u f se in e n Eimvurf, dafi der B egriff des Guten dort nicht (w ie es s e in e r M e in u n g n a ch n ö t ig g e w e se n wâre) vordem moralisehen Prinzipfestgesetzt ıcorden*. in d em zvveilen H auptstûcke der A nalytik, [1 6 ] w ie ich lıo ffe , G en ü g e getan; eb en so auch au f m an eh e andere Eimvürfe Rücksicht g en o m m en , die [ 17]

*M an k ö n m e m ir n o c h d e n E im v u rf m a e h e n . \varum ich n ic h t a u c h d e n B egrifT des Begehnıngsvermögrns, ö d e r d es G f/ühls derLtısi v o r h e r e rk lâ rt h a b c ; o b g le ic h [ 16] d ic se r V o n v u rf u n b illig sein ıv ü rd e, \veil m a n die se E rk lâ ru n g , als in d e r Psychologie g egeben, billig sollıe vnraussetzen k önncn. Es k ö n n tc a b e r freilich d ie D c fin itio n d a sc lb st so e in g e ric h te ı sein, daB das ü c f ü h l d e r L usi d e r Bestim m u n g d e s B cg c h ru n g sv e rm ö g e n s z um ü r ü n ­

ten d e g e n e llik le y a p ıld ığ ı g ib i), ve b u y o lla kılgısal fe lse fe n in e n y ü ksek ilk esi zo r u n lu olarak görgiil bir

d e g ele g U v û rd e (w ie e s a u c h \virkliclı g e m e in h in

ilk e y e ç e v r ile c e k , a m a b u n u n h e r ş e y d e n ö n c e bir h e s a b ın ın v er ilm e si g e r e k e c e k tir , ki b u E le ştirid e

empirisek a u sfa lle n m üB le, w eİches d o c h allererst

b ü tü n ü y le ç ü r ü tü lm ü ş b ir n ok tad ır. B u n a g ö r e bu açıklam ayı b u ra d a verilm esi ger ek tiğ i g ib i v er eceğ im ,

tvidcrlegt \vird. D aher\vill ich d iese E rk lâ ru n g h ier

ö y le ki b u tartışm alı n o k ta o lm a sı ger ek tiğ i gib i baş­ la n g ıç ta b ir karara b a ğ la n m a m ış o la r a k k a lsın . —

lassen. — L eb en ist das V crm ögen e in e s W esens. n a c h G eseızen d e s Iie g e h n ın g sv e rm ö g e n s zu h an-

Yaşam, b ir v a rlığ ın iste k y e tisin in y asaların a g ö r e d a v ra n m a yetisidir. İstek yetisi bir varlığın tasarım lan yoluyla bu tasarım ların nesnelerinin edvnselliğinin nedeni olm a yetisidir. H a z nesnenin y a da eylemin yaşam ın ö z n e l k o şu lla n ile, e.d . b ir ta sa n m ın n esnesinin edim selliği a çısından nedenselliğinin yetisi ile (ya d a ö z n e n in kuv­ v etlerin in o n u ü retm e e y le m in e b e lir le n m e si ile) uyu­ m u n u n tasarımıdır. Bu Eleştiri için r u h b ilim d en ö d ü n ç a lm a n kavram lara d a h a ö te g er ek sin im im yoktur; geri k a la n ın ı E leştirin in k en d isi sağlar. Kolayca g ö r ü lü r ki, istek y etisin in h e r zam an h az ü ze r in e m i tem e lle n m e si g er ek tiğ i, yoksa b elli k oşu llar a ltın d a h azzın yaln ızca isteğ in b e lir le n im in i m i iz le d iğ i so ru su b u açık lam a y olu yla b ir karara b a ğ la n m a d a n kalır; ç ü n k ü yaln ızca arı a n la ğ a ait ö ğ e le r d e n , e.d . g ö rg ü l h içb irşey kapsa­

so zu g e s c h e h e n p fle g t), d a d u r c h a b e r d a s oberste P rin zip d e r p ra k tisc h e n P h ilo so p h ie n onv e n d ig a u s z u m a c h c n ist, u n d in d ie s e r K ritik g ân z lic h so g e b e n , \vie sie sein m uB, u m d ie se n sıreitig e n P u n k ı, w ie b illig , im A n fa n g c u n e n tsch ied e n zu

d c ln . D as B e g e h ru n g sv e rm ö g e n ist d as Vermögrn d e sse lb en , durch srine Vorslellungen Ursache von der \Yirklichkeit der Gegenstande dieser Yorstellungen zu sein. L u îf is ıd ie VorsteUungderÜbereinsthnmungdes Gegrnstandes oder der H a n d lu n g mil den subjektiven Bedtngungen des Lebens, d.i. m it d e m V crm ögen d e r K ausalilât etner VorsteUung in A nse h u n g der IVırfctichkeil ihres Objekts ( o d e r d e r B c s ü m m u n g d e r K râfıe d e s S u b jek ıs z u r H a n d lu n g es herv o rzu b r in g e n ) . N iehr b ra u c h e ich n ic h t z u m B e h u fd c r K ritik v o n B egrifTcn, d ie a u s d e r P sychologie e ntle h n t w e rd e n , das ü b rig e Icistcl d ie K ritik selbst. M an (17] w ird leichtgew ahr, daB d ie F ra g e .o b die L u si d e m B e g e h ru n g s > e rm ö g e n j e d e r z c it zum G ru n d e g e le g ı w e rd e n m üsse, o d e r o b sie au c h u n te r gcw isscn B e d in g u n g e n n u r a u f d ie Beştim* m u n g d e sse lb e n folge, d u rc h d ie se E rk lâ ru n g une n ts c h ie d e n b le ib t; d e n n sie isi a u s la u te r M erkm a le n d es r e in e n V ersian d e s d.i. K a te g o rien zusam m en g e setz t. d ie n İ c h tsE m p irisc h e se n ıh a lte n .

m ayan k a te g o r ile r d e n o lu şm u ştu r. B ö y le b ir ö n le m

E in e so le h e B ch u tsam k cit ist in d e r g a n z e n P hilo-

b ü tü n fe ls e fe d e salık v e r ilm e y e d e ğ e r b irşeyd ir, ve

so p h ie s e h r c m p fe h lu n g sw û rd ig , u n d w ird d e n -

g e n e d e sık sık gözardı edilir: Kavramın tam bir çö z ü m ­ le m e s in d e n ö n c e (ki sık sık o ld u k ça g e ç g e lir ), gözü p ek ta n ım la r yoluyla ö n c e d e n yargılarda b u lu n m a m a . E leştirin in (k ılgısal o ld u ğ u g ib i kuram sal u su n Eleş­ tirisin in d e ) b ü tü n b ir gid işi b o y u n ca g ö z le n e c e k tir ki, o n d a f e ls e fe n in esk i in a k ç ı g id iş y o lu n d a k i b irç o k ek siği g id er m ek ve kavram ların onlan bü tü n olarak alan u ssal bir k u lla n ım ın ı y ap m ad an ö n c e g ö z e çarpm ayan y a n lışlıla n d ü z e ltm e k için sayısız fırsat vardır.

n o c h o ft v e rab sâ u m t, n âm lic h s e in e n U rte ile n vor d e r v o llstân d ig e n Z e rg lie d e ru n g d es Begriffs, d ie oft n u r s e h r sp â t e rre ic h t w ird, d u rc h g ew agte Defın itio n n ic h t vo rzu g reifcn . M an w ird a u c h d u rc h d e n g a n z e n L a u f d e r K ritik ( d e r th e o re ıis c h e n scnvohl a ls p ra k tisc h e n V e m u n ft) b e m e rk e n , d a û sic h in d e m s e lb e n m a n n ig fa ltig e V e ran lassu n g vo rO n d e , m a n e h e N lângel im a h e n d o g m a tise h en C a n g e d e r P h ilo so p h ie zu e rg â n z e n , u n d F e h le r a b z u â n d e m , d ie n ic h t e h e r b e m e rk t w e rd e n , als w e n n m a n v o n BegrifTen e in e n C e b r a u c h d e r V e m u n ft m a e h t. der au /s Ganze derselben grhL

m ir von M ânnern zu H anden gekom m en sin d , d ie d e n W illen b lick en lassen, daû d ie W ahrheit auszum itteln ih n en am H erzen liegt, (d en n die, so nur ihr [18] altes System vor A ugen h ab en , und bei d en en schon vorher b eschlossen ist, was gebilligt o d e r m iB b illigt w e r d e n s o ll, verla n g en d o ch keine Erörterung, die ih r er P rivatab sich t im W ege se in könnte;) und so werde ich es auch fernerhin halten. W enn e s um d ie B e stim m u n g e in e s b e s o n d e r e n V e rm ögen s d er m e n sc h lic h e n S e e le , nach seİn en Q uellen, Inhalte u nd G renzen zu tun ist, so kann m an zwar, nach der Natur d e s m e n sc h lic h e n E rk en n tn isses, nicht anders als von d en Teilen derselben, ihrer gen au en u nd (so viel als nach derjetzigen Lage unserer schon e n v o r b e n e n E le m e n te d e r s e lb e n m ö g lich ist) v o llstân d igen Darstellu n g anfangen. A ber es İst n och ein e zw eite A u fm erk sam k eit, d ie m eh r philosoph isch und arehitektoniseh ist; nâm lich, die ldee des Ganzm richtig zu fassen, und aus d erselb en aile je n e Teile in ihrer \vechselseitigen Bezieh u n g a u f ein ander, verm ittelst der A b le itu n g d e r selb e n v on d em B e­ griffe jen es G anzen, in ein em reinen V e r n u n ftv e r m ö g e n in s A u g e zu fassen. D iese Prûfung und G e[19]wâhrleistung ist nur durch die innigste B ek an n tsch aft m it d em System m ö g lic h , u n d d ie , w elch e in Anseh u n g der ersteren N ach forsch u n g verdrossen gew esen , also d ie se Be­ kanntschaft zu en verb en n ich t der M ühe wert geachtet haben, gelangen nicht zur zweiten Stufe, nâm lich der Übersicht, \velche e in e synthetische W iederkehr zu d em jen igen ist, was vorher analvtisch ge g e b e n w orden. u n d es ist k ein VVunder, \ven n sie allenvârts In k on seq u en zen fin d en , o b g le ic h d ie L ü ck en , d ie d ie se v erm u ten lassen , n ic h t im System selbst. son d ern bloB in ihrem eigenen unzusam m enhângenden Gedank engange anzutreffen sind. Ich besorge in A n seh u n g dieser A b handlung nichts von dem Vonvoırfe, ein e neusSpracheeinfûhren zu wollen , \veil d ie Erkcnntnisart sich hier vo n selbst d er P opularitât n âhert. Dieser V on su rf konn te auch niemandem in A n sehu ng der ersteren Kritik beifallen, d er sie n icht bloB durchge-

çıkarmak için attığını gösteren insanlardan ulaşan başka birçok karşıçıkışı da dikkate al­ dım (çünkü yalnızca eski dizgelerini göz ö n ünde tutanlar ve onaylanması ya da onay­ lanm am ası gerekenleri d ah a şim diden bir karara bağlamış olanlar kendi kişisel görüş­ lerinin yoluna çıkabilecek bir açıklamayı is­ temezler) ; ve bunu yapmayı bundan sonra da sürdüreceğim . Eğer insan ru hunun tikel bir yetisinin belir­ lenim ini kaynaklarına, içerik ve sınırlarına göre ele alacaksak, o zaman insan bilgisinin doğası gereği hiç kuşkusuz onun parçalan ile, bunların sağın ve (daha önceden kazanılan öğelerinin şimdiki konum u ile uyum içinde olanaklı olduğu ölçüde) tam bir sergilenişi i­ le olmanın dışında başlangıç yapamayız. Ama dikkat edilecek ikinci bir nokta daha vardır ki, daha felsefi ve arkitektoniktvc, yani bütünün ideasını doğru olarak kavramak, ve bundan tüm o parçaları, birbirleri ile karşılıklı bağın­ tıları içinde, ve o bütünün kavramından türetilmeleri aracılığıyla, bir arı us yetisinde göz ö nüne almak. Bu sınam a ve yetkilendirm e ancak dizge ile en içten tanışıklık yoluyla ola­ naklıdır, ve ilk araştırm adan rahatsızlık duy­ muş olanlar, ve öyleyse bu tanışıklığı onu ka­ zanm ak için harcanacak çabaya değm ez g ö ren ler ikinci basam ağa, yani daha önce analitik olarak verilmiş olan şeye sentetik bir geri dönüş olan genel görüşe ulaşamazlar; bu yüzden, eğer h er yerde tutarsızlıklar buluyor­ larsa b u n a hayret etm em ek gerekir, gerçi bunların ileri sürdükleri boşluklar dizgenin kendisinde değil de yalnızca onların kendi tutarsız düşünce yollarında bulunuyor olsalar da. Bu inceleme ile ilgili olarak yeni bir dil getir­ mek istediğim suçlaması konusunda kaygılı değilim, çünkü burada söz konusu olan bilgi türü popülerliğe kendiliğinden yaklaşan bir doğadadır. Giderek ilk Eleştiri açısından bile böyle bir suçlama yalnızca sayfaları çevirme­ yen, ama üzerine dikkatle düşünen birinin

akim dan geçemezdi. Dilin verili kavramlar için anlatımlarda hiçbir eksiğinin olmadığı yerde yeni sözcükler üretm ek kalabalık ara­ sında kendini yeni ve gerçek düşüncelerle olmasa da eski giysiler üzerine yeni yama­ larla seçkin kılmak için çocuksu bir çabadır. Bu yüzden, eğer o yazının okurları düşünce­ ye bana onların göründükleri kadar uygun olan daha popüler anlatım lar biliyorlarsa, ya da eğer bu düşüncelerin kendilerinin, dolayısıyla onları b elirten h e r anlatım ın hiçliğini kendilerinin gösterebileceğini dü­ şünüyorlarsa, o zaman ilk durum da bana büyük borçları vardır, çünkü istediğim yal­ nızca anlaşılmaktır; İkincisi açısından ise, felsefeye hizm ette bulunm uş olacaklardır. Ama o düşünceler yerlerinde kaldıkça, onlar için uygun ve gene de daha gündelik anlatım­ lar bulunacağından çok kuşkuluyum.*

* B u rad a d a h a ço k b elirttik leri kavram kaçırılm asın d iy e en büyük ö z e n le seçtiğim kim i an latım lar açısınd an zam an zam an d o ğ a b ilec ek yanlış an lam ad an kaygılıyım . B ö y le ce kılgısal u su n k a teg o rilerin in ta b lo su n d a , kiplik başlığı altın d a , ‘izin li'v e ‘*z2rcm ’(k ılgısal-n esn el olan ak lı v e o la n a k s ız ) d a h a s o n r a g e le n ödev ve ödeve-aykın k a teg o rileri ile sıradan d il k u lla n ım ın d a h e m e n h e m e n ayn ı a n la m ı taşırlar; b u r a d a ise b irin cisi salt olan aklı k ılgısal b ir ilk e ile a n laşm a ya d a ça tışm a iç in d e o la n ı im ler (ö r n e ğ in g e o m e tr in in ve m e k a n iğ in tü m p rob ­ le m le r in in ç ö z ü m ü g ib i); İkincisi, g e n e l o la r a k u sta edim sel olarak b u lu n a n b ir yasa ile b ö y le b ir b a ğ ın tı iç in d e d u ra n ı; v e b u im le m ayrım ı sıra d a n d il k u lla­ n ım ın a b ile b ü tü n ü y le y a b a n c ı d e ğ ild ir , g e r ç i b iraz a lışılm a d ık o lsa d a. B ö y le ce ö r n e ğ in g e n e l olarak bir k o n u ş m a c ı y e n i s ö z c ü k le r ya d a sö z yap ıları k urm a k o n u s u n d a *zm.sûdir ; şair b u a çıd a n b elli b ir ö lç ü d e izinlid\T\ iki d u r u m d a d a b u rad a b ir ö d e v d ü şü n ü lm ez. Ç ü n k ü kim k en d in i k o n u şm a cı ü n ü n d e n yok su n bırak­ m ak istiyorsa, h iç k im se o n u b u k o n u d a e n g e lle y e m e z . B u rad a ya ln ızca im perativlerin problematik, assertorik ve

blâttert, so n d ern d u ıc h g c d a c h t lıaıte. N eu e Worte zu kûnsieln, wo die Sprache sch o n so an Ausdrücken fûr g cg eb en e Be[20]grİfFe k einen M angel hal, İsı ein e k indİsche B em ü h u n g , sich un ter der M en g e, w enn n ic h t du rch n e u e und \vahre G ed a n k en , d o c h du rch e in e n n e u e n L ap pen a u f d em a h c n K leide auszuzeİchnen. YVenn d aher d ie Leser j e n e r S ch rift p o p u lâ r e r e A u sd rû ck c wissen, d ie d o ch d em G edanken eben so angem essen sind, als m irjen c zu sein s c h e în e n , o d e r etw a d ic N İc h tig k eiı dieser G edanken selbst, m ithin zugleich j e d e s A usdrucks, d er ihn b c z e ic h n e ı, darzutun sich getraucn; so şiir d e n sie ınich durch das erstere seh rverb in d en , d e n n ich will nur versian d en sein; in A n se h u n g d es z w eiten a b er sich ein Verdienst um die Philosophie enverben. S o la n g e a b er j e n e G ed a n k e n n o ch steh en , zvveifele ich sehr, daB ihnen ang em essen e und d o ch gangbarere A usdrücke dazu a u fg efu n d en w erdcn dûrften.* (21]

• M c h r (als j e n e U n v c rsıâ n d lic h k e il) besor* g e ic h h ie r h in u n d w ied e r M iB deutım g in A n­ s e h u n g e in ig e r A u sd rû c k c . d ic ich m it gıö B ter SorgfaJt aussu th tc, u m d cıı BegrifTnicht verfehlen zu lassen, d a r a u f sie w eisen. S o h a l in d e r T afcl d e r K aıe g o rie n d e r p n ık tiv h m V e m u n ft, in d e m T iıe l d e r M od alitâ t. d a s Erlaubte u n d i'nrtiaub[îllM p ra k ıis c h -o b jc k tiv N lögliche u n d L 'nm öglic h e ) m it d e r n â c h stfo lg e n d e n K a te g o ric d e r Pflîclu u n d des Pflirhtıtndriçen im g e m c in e n Sprachg e b ra u c h e h e in a h e c in e rle i Siıın: h ie r a b e r soll das m frT rdasjenigc b c d e u tc n . was m it e in c r bloB mögfichm p ra k tisch e n V orschrift in K instim m ung o d e r \V iderstreii Isı (wic e tw a d ie A u flö su n g aller P ro b le m e d e r (» e o m e tric u n d M c c h a n ik ), das zuvitt, was in s o le h e r B e z ie h u n g a u f e in in d e r V e rn u n ft û b e r h a u p t wirklirh lie g e n d e s G esetz ste h t; u n d d ie se r U n tc rsc h ic d d e r B c d c u u ın g ist a u c h d e m g e m e in e n S p ra c h g e b r a u c h e n ic h t g a n z fre m d . w e n n g le ic h envas u n g cw ö h n )ich . S o is t esz.B . c in em R edner, a lssolchem , uneriaubt, n e u e VVorte o d e r V V ortfûgungen zu se h m ie d e n ; d e m D ic h te r ist e s in g e v isse m MaBe rrimıht, in k e in e m v o n b c id e n w ird h ie r a n Pflicht g edaeht. D enn w ersich u m d e n R ııf e in e s R ed n e rs hrin g en \vi11, d e m k a n n es n ie m a n d w e h re n . Es ist h ie r n u r u m d e n U n te rs c h ie d d e r Im perath'tn u n te r prntlfinntisfhrm , assrrtorischrm u n d apodiktisehrm

ap o diktik b e lir le n im z e m in le r i a ltın d a k i ayrım ı ile

B e stim m u n g sg ru n d e , zu tu n . E b cn so h a b e ich in d e ıje n ig e n N’o te . w o ic h d ic m o ra lisc h e n I d e e n

ilg ile n iy o ru z. B en ze r olarak , kılgısal ek sik sizlik ü zer in e

p r a k ıis c h e r V o llk o m m e n h e it in v er[2 2 ]sc h ie d e-

d eğ işik felsefi ok u llard ak i ahlaksal id eaları karşı karşıya g e tir d iğ im n o tta bilgelik id e a sım ku tsallık id e a s ın d a n a y ırd etlim , g er çi te m e ld e ve n e s n e l olarak birb irleri ile aym old u k la rın ı açıklam ış olsam da. A m a orad a birincisi ile yaln ızca in sa n ın (S to a cın ın ) k en d i için ileri sü rd ü ğü

n e n p h ilo so p h ise h e n S c h u le n g e g e n e in a n d e r stellete. d ie Id e e d e r W n sh fit\o n d e r d e r Hriiigkrit u n le n sc h ie d e n . o b ic h sie g leich selb st im G ru n d e u n d o bjektiv fû r e in e rle i e rk lâ re t h a b c. A llein ich v e rste h e a n d ie se m O n e d a r u n te r n u r die* je n ig e VVeisheit, d ic sich d e r M cn sch (d e r Stoi* k e r) anm aB t, also subjrktiv als E ig en sch a ft d e m

Aut'diese Weİse wârcıı d en n nunm eh r d ie P rinzipien a priori zvveier Vermögen des Gemüts, des [22] Erkenntnis-und Be ge h ru n gsve rm ö ge ns ausgem itıelt, und , nach d en B edingungen, dem U m fange und [23] Grenzen ihres Gebrauchs, bestim m t, hierdurch aber zu einer sysiem aıischen, ıheoretischen so \vohl als praktischen Philosophic, als VVİssenschafı, sicherer Grund gelegt. Was Schlim m eres k önn te aber d ie­ sen B em ühun gen wohl nicht begegnen, als w enn jem an d die unenvartete E n tdeckun g m aeh te, daû es liberali gar k ein E rk en n tn is a priori g e b e , noch g eb en k önn e. A llein es h al hierm it keine N ot. Es wâre eb en so viel, als ob jem a n d durch Vernunft beweis e n w o llte , daB e s k e in e V ern u n ft g e b e . D e n n wir sagen nur, daû wir etwas durch Vernunft erkennen, \venn \vir uns bewuût sind, daB wir es auch hâtten wissen k ö n n en , w enn es uns auch nicht so in d er E rfahrung vorgek o m [2 4 ]m e n wâre; m ith in ist Vern u n fte rk en n tn is u n d E rkenn tnis a priori einerlei. Aus ein em Erfahrungssa tze N o u v en d İg k e it (ex p u m ice aquam ) auspressen w ollen, m it dieser auch \vahre Allgenıeinlıeit (ohne\velche k ein V ern u n ftsch lu B , m ith in au ch nicht d er S chluû aus der A n alogie, w elche e in e u e n ig ste n s prâsum ierte AJlgem einheit u nd objektive N otw endigkeit ist, und d iese also d och im m er voraussetzt,) ein em Urteile versehaf-

M e n s c h e n a n g e d ic h te t. (V ie lle ic h t k ö n n ic d e r A usd n ıck Tugrnd, w om it d e r S to ik er auch groGcn Staai trieb . b esser d as C harak terisıisch e s e in e rS c h u Ie b e z c ic h n e n .) A b er d e r Ausclruck e in e s PastuUıts d e r re in e n praktisch en V ernunft konnte n o c h a m m eisten M iO deuutngveranlasse n , w cnn m a n d a m it d ie R e d e u tu n g v erm e n g e te , vvelche d ie Postulatı* d e r r e in e n M ath em atik h a b e n . u n d vvelehe a p o d ik tise h e (te\viBh e it bei sich fü h re n . A b e r d ie se p o stu lie re n d ie Möglichkeit einerH a n d h ın g , d e r e n (» e g e n sta n d m a n a p rio ri th e o re ıisc h m il v ölliger CloviBheit als mogüch v oraus e rk a n n t h a L je n e s a b c r postulie n d ic M ö g lich k eit e in e s Gegemtandes (Ckıtle s u n d d e r U m ierb lich k eit d e rS e e le ) selbst aus ap o d ik ıisc h e n praktischen G e sc tz e n , also n u r zum B e h u f e in e r praktischen V ernunft: d a d e n n diese (tc v iû h e iı d e r p o s tu lie rıe n M ö glichkeit g a r n ic h t (23] th c o re tisc h , m itilin a u c h n ic h t a p o d ik tis c h , d.i. in A n s e h u n g d e s O b je k ts erk a n n te N o o v e n d ig k e it, s o n d e r n in A n se h u n g d e s S u bjek ts, z u r B e fo lg u n g ih r e r o bjek ıiv cn , a b e r p ra k tis c h e n (ie se tz e n o tw e n d ig e A n n e h m u n g , m ith in bloQ n o t\sc n d ig e H y p o th esis ist. Ich »\uOte fû r diese su h je k th e. a b e r d o c h >vahre u n d u n b e d i n g t e V e r n u n f t n o t w e n d ig k e i t k e in e n b e s s e re n A u s d n ıık a u s /u fın d e n .

Bu yolda o zaman anlığın iki yetisinin, bil­ gi yetisinin ve istek yetisinin a priori ilkeleri saptanm ış ve kullanım larının koşullarına, erim ine ve sınırlarına göre belirlenmiş, böy­ lelikle bilim olarak hem kuramsal hem de kılgısal bir felsefe dizgesi için güvenilir te­ m eller atılmıştır. Ama bu çabaların başına gelebilecek en kötü şey birinin beklenm edik bir yolda ne olursa olsun hiçbir a priori bilginin olmadı­ ğını ve hiçbir biçimde olamayacağını ortaya çıkarmasıdır. Ama böyle bir sorun yoktur. Bu birinin us yoluyla hiç bir us olmadığını ta­ nıtlamaya çalışması gibi olacaktır. Çünkü ancak birşey ile deneyimde karşılaşmamış ol­ sak bile onu bilebilecek olduğum uzun bilin­ cinde olduğum uz zaman birşeyi us yoluyla biliyoruz deriz; dolayısıyla us bilgisi ve apriori bilgi bir ve aynıdır. Bir deneyim önerm esin­ den zorunluk (expumice aquam) çıkarmaya çalışmak, ve bununla bir yargıya gerçek evren­ sellik (ki bunsuz hiçbir us tasımı, dolayısıyla giderek andırım dan çıkarsama bile yoktur, ki en azından sorgusuzca alm an bir evren­ sellik ve nesnel zorunluktur ve öyleyse her zaman varsayılır) vermeye çalışmak açık bir b ilg e liğ i a n lıy o r u m ; ö y le y se o n u öznel olarak in sa n a y ü k len en özellik olarak an lıyorum . (B elki d e S to a cın ın d a o n u n la b ü yü k g ö steriş yap tığı erdem an latım ı o n u n o k u ­ lu n u n trasalım d a h a iyi b elirtece k tir.) A m a arı k ılgısal u su n b ir kon u tlam ası a n la tım ı, e ğ e r a n m a te m a tiğ in a p o d ik tik p ek in lik taşıyan k o n u tla m a la n m n im le m i ile karıştırılacak olu rsa, yanlış an lam a için çok fırsat verebilir. A m a b u n la r bir eylemin olan ağım k on u tlarlar ki, n e s n e si a priori d a h a ö n c e d e n k uram da tam b ir p ek in lik le olanaklı olarak tan ın m ıştır. Oysa b irin cisi b ir nesnenin k en d isin in {Tanrı ve r u h u n ö lü m s ü z lü ğ ü ) o la n a ğ ın ı a p o d ik tik kıl’ gH rt/yasalardan, ve d olayısıyla yaln ızca kılgısal us u ğ ru n a k o n u tla r; o za m a n k o n u ıla n a n o la n a ğ ın b u p e k in liğ i h iç b ir b iç im d e k uram sal d eğild ir, dolayısıyla a p o d ik tik d eğild ir, e.d . n e s n e a çısın d a n b ilin e n b ir zo r u n lu k d eğ il, a m a ö z n e açısın d a n zo r u n lu , o n u n n e s n e l a m a ktlgısal yasaların a b o y u n e ğ m e için z o r u n lu b ir sayıltıdır; d o la ­ yısıyla salt zo r u n lu b ir önsavdır. B u ö z n e l a m a g e n e d e g e r ç e k ve k oşu lsu z u s-z o ru n lu ğ u için d a h a iyi b ir an la tım b ilm iyoru m .

çelişkidir. Öznel zorunluğu, e.d. alışkanlığı yalnızca a priori yargılarda yer alan nesnel zorunluğun yerine geçirm ek usa nesne üze­ rine yargıda bulunm a yetisini, e.d. onu ve ona ait olanı bilmeyi yadsımak dem ektir; buna göre, örneğin sık sık ya da h er zaman belli b ir önceleyen d u ru m u izleyen birşey için b unu ondan çıkarsayabıleceğımızı söy\cmememiz gerektiğini (çünkü bu nesnel zorunluk ve bir a priori bağıntının kavramı dem ek olacaktır), am a yalnızca benzer durum ları (hayvanlarla benzer bir yolda) bekleyebile­ ceğimizi, e.d. neden kavramım tem elde yan­ lış olarak ve salt bir düşünce hilesi olarak red­ detm em iz gerektiğini imler. Eğer nesnel ve b una bağlı olarak evrensel geçerlik eksikli­ ğini, başka ussal varlıklara bir başka tasarım türünü yüklemek için hiçbir neden görm e­ diğimizi söyleyerek gidermeye çalıştığımızda bu geçerli bir çıkarsama verseydi, bilgisizli­ ğimiz bilgimizi genişletm ek için tüm derin düşüncem izden d ah a büyük b ir hizm ette bulunm uş olurdu. Çünkü o zaman salt insa­ nın dışında başka hiçbir ussal varlık bilmiyor olmamız gibi bir neden üzerine, onların da tıpkı kendimizde bildiğimiz gibi bir yapı taşı­ dıklarını varsayma hakkımız olurdu, e.d. on­ ları edimsel olarak biliyor olurduk. Burada inanm anın evrenselliğinin bir yargının nes­ nel geçerliğini (e.d. bilgi olarak geçerliğini) tanıtlam adığının sözünü bile etm iyorum ; ama, o evrensellik raslantısal olarak ortaya çıksa da, nesne ile anlaşmanın bir tanıtını ve­ remez; tersine, zorunlu bir evrensel onayın zeminini ancak nesnel geçerlik oluşturur. H um e ilkelerde bu evrensel görgücülük diz­ gesinde büyük bir doyum bulurdu; çünkü, bilindiği gibi, hiçbirşeyi n ed en kavram ın­ daki zorunluğun tüm nesnel im lem inin ye­ rine salt öznel bir imlemi, yani alışkanlığı ka­ bul etm ekten daha çok istemiyordu, öyle ki usun Tanrı, özgürlük ve ölümsüzlük üzerine tüm yargısını yadsıyabilsin; ve eğer bir kez ilkeleri kabul edilecek olursa, onlardan var-

fen \vollen, ist gerader VVİderspruch. Sub jektive N o u v en d ig k eit, d .i. Ge\vohnheit, statt der objektiven, d ie nur in U rteilen a priori stattfindet, unters c h ie b e n , heiB t d e r V e r n u n ft das V c r m ö g e n a b s p r e c h e n , ü b e r d en G egensiand zu urteilen, d.i. ihn, und was ihm zukom m e, zu erk en n en , ıınd z.B. von dem , was öfters und im m er a u f e in en geu issen v o rhergeh en den Zustand folgte, nicht sagen, daB man aus d iesem a u fje n e s schliefien könne (d en n das wiirde objektİve N otw endİgkeİt u n d B e g r iff von e in e r Verb in d u n g a priori b e d e u te n ), sondern nur â h n lich e Fâlle (m it d en Tİeren a u f âh n lich e Art) envarten dürfe, d.i. d en B egriff der U rsache im G nm d e als falsch und [25] bloBen G edankenbetrugvenverfen. D iesem Mangel der o b je k tiv e n u n d d araus f o lg e n d e n a llg e m e in e n G ııltİg k eit d a d u rch ab h elfen vvollen, daB man d o ch keinen G rund sâhe, a n d em vem ünftigen W esen e in e a n d e r e V orstellungsart b eizu leg en , w enn das ein en gültigen SchluB abgâbe, so uı'trde uns unsere U n w issen h eit m eh r D İen sie zur Erw eiterung unserer Erkenntnis leisten, als a lle s N a c h d e n k e n . D e n n bloB d esu egen . \veil wir andere vem ünftige W esen auBer d em M en sch en nicht k ennen, vviirden wir eİn R echı haben, sie als so beschaffen a nzunehm en, wie wir uns erk en n en , d.i. wir vvürden sie wirklİch k e n n e n . Ich en v â h n e h ier n ic h t e in m a l, daB n ic h t d ie A llgem e İ n h e it d e s F iır u a h r h a lte n s d ie objektive Gııltİgkeit ein es U rteils (d.i. d ie G ültigkeit desselben als Erkenntnisses) bew eise, sondern, w enn jen e a uch zufalliger \ \e i s e zutrâfe, dİeses d o ch n o c h n ich t e in e n B e u e is d er Ü b er e in stim m u n g m it d em O bjekt abgeben könne; vielm ehr d ie objek­ tive Gııltİgkeit allein d en Grund ein er no tw en d İg en a llg e m ein e n Einstim m ung ausm aehe. [26] Hume\vÛTâe sich bei diesem System des allgemeinen Empirismus in Grundsâtzenauch sehnvohl bcfinden;denn er verlangte, wie bekannt, nichts mehr, als daB, statt aller objektiven Bedeutung der N otw en digkeit im BegrifTe der Ursache, ein e bloB subjektive, nâmlich Gev»'ohnheit, angenom m en \verde, um der Vernunft alles Urteil ûberG ott, F reih eit u n d U n ste r b lic h k e it abzuspreehen; und er verstand sich gevviB sehr gut darauf, um , w enn man ihm

nur die Prinzipien zugestand, Schlüsse m il aller logischen B iındigkcil daraus iu folgern. A ber so a llg e m ein hat selbst H ume d en Em pirism us n ich ı gem acht, um auch d ie M athem atik darin einzııschlieBen. Er hielt ihre Sâtze fıır analylisch, und, w cnn das seine Richtigkeiı hâtte, w ürden sie in der Tat auch apodiktisch sein, gleichwohl aber daraus kem Schlufi au f ein Verm ögen der V em unfı, auch in der Philo so p h ie apodiktİsche U rteile, nâmlich solche, die synıhetisch wâren, (wie der Salz der KausaJitât,) zu fâllen, gezogen vverden könn en . N âh nıe man aber den Em pirism us der Prinzipien allgemein an, so wâre auch Mathemalik dam it ein gefloch ten.[27] Wenn nun diese m itderV ernunft, die bloG em pİrische Grundsâtze zulâBı, in \Viderslreit gerât, \vie dieses in der Antİnom ie, da Mathematik die u n en d lich e Teilbarkeit des Raumes um vidersprechlich be\veiset, d er Em­ pirismus aber sie nicht veı*stalten kann, unverm eidlich ist: so İst d ie gröGıe mögliche Evidenz der Demonstraıion, m il den vorgeblichen Schlüssen aus Erfahrungsprinzipien, in offenbarem W iderspruch, u n d nun muB m an, wie der Blinde des Cheseüien fragen: was belrûgi m ich, das G esİcht o d er Gefühl? (de’nn der Empirismus gründet sich a u f e in er gefiihlten, der Rationalism us aber au f e in er eingesehenen Nonvendigkeiı.) Undsooffcnbaretsich der allgem eine Em pirism us als der e c h te Skeptizism us, d e n m an d em //Mffu’fâlschlich in so unbeschrânkıer B e d e u ıu n g b e ile g te* , da er u en igstens e in e n sic h e r e n [28] Probierstein der E rfahrung an der M athe­ m atik ü b rig lieB , statt daB j e n e r schlechterd ings k einen Probierstein derselben (der im m er nur in Prinzi­ p ien a p riori a n g e tro ffe n \verden kann) verstattet, obzwar diese doch nicht aus bloBen G efühlen. so n d e m auch aus U rteilen bestcht.

•N am e n , w elche e in e n S c k ıe n a n h a n g bezeichnen , h a b e n zu aller Zeiı viei Rechtsverdreh u n g bci sich g e fü h n ; ungc-fâhr so. als w en n jcm and sagtc: A’ ist e in idealist. I)e n n . o h e r gleich, durehaas, nichı alicin e in râu m ı, so n d e n ı d a rau f dringt, cüıûunserenV orstellungcn âuC e[28]rer

gılarını tüm mantıksal tutarlık ile çıkarsayabileceğini hiç kuşkusuz çok iyi biliyordu. Ama Hum e bile görgücülüğü matematiği de onda kapsayacak denli evrensel kılmadı. Ma­ tematiğin ilkelerini analitik olarak gördü, ve eğer onun görgücülüğü doğruluk taşısaydı, gerçekte apodiktik de olurlardı; ama bundan usun felsefede de apodiktik yargılar, yani bi­ reşimli yargılar (nedensellik önerm esi gibi) oluşturm a yetisini taşıdığı vargısı çıkarılamaz. Ama eğer ilkelerin görgücülüğünü evrensel olarak kabul edersek, o zaman matematik de orada kapsanacaktır. Şimdi eğer bu bilim salt görgül ilkelere izin veren bir us ile çatışmaya düşerse, — ki ma­ tem atiğin uzayın sonsuz bölünebilirliğinin yadsınamaz bir tanıtını onda verdiği çatışkı­ da kaçınılmaz olarak düşer, ama görgücülük bu tanıtlam aya izin verem ez — , o zaman belgitlemenin olanaklı en büyük kanıtı dene­ yim ilkelerinin sözde vargıları ile açık çelişki içindedir, ve şimdi C heselden’in körü gibi şunu sormamız gerekir: Beni hangisi kandı­ rır, görm e mi, yoksa dokunm a mı? (Çünkü görgücülük dokunulan, ussalcılık ‘içerden görülen ’ [anlaşılan] bir zorunluk üzerine da­ yanır.) Ve böylece evrensel görgücülük ken­ dini H u m e’a yanlışlıkla öylesine sınırsız bir im lem de yüklenen gerçek kuşkuculuk olarak açığa serer,* çünkü o en azından deneyimin güvenilir bir denek taşını m atem atikte geriye bırakmışken, evrensel kuşkuculuk ise onun hiçbir denek taşma (ki h er zaman yalnızca a priori ilkelerde bulunabilir) izin vermez, üs­ telik deneyimin yalnızca duygulardan değil, ama yargılardan da oluşmasına karşın. *B ir k ü m e y e b ağlı o la n la rı b elir te n ad lar h e r zam an büyü k haksızlıkları b irlik te taşım ışlardır; tıpkı biri ‘A. bir idealisttir,' d e d iğ i zam an o ld u ğ u gib i. Ç ü n k ü k esin lik le d ışsa l ş e y le r e ilişk in ta sa rım la rım ız ın d ışsa l şey le rin

d e r A n sch au u n g dereelb eıı n ic h ı ih n e n , son­

e d im s e l n e s n e le r in e karşılık d ü ştü k lerin i ya ln ızca kabul e tm ek le kalm ayıp g id er ek b u n d a d ire tm esin e karşın, g e n e d e s e z g in in b iç im in in o n la r a d e ğ il, a m a in sa n a n lığ ın a

d e m n u r d e m m ensch lich en ( iem û te an h ân g e.

b ağım lı o ld u ğ u n u savunur.

D inge w irkliche G e g e n sıâ n d e âuB crcr D inge k o rr« |x > n d ic rc n . s o f i l i e r d o c h . daB d ie F orm

G ene de, bu felsefi ve eleştirel çağda o görgücülüğün ciddi olması güçken, ve bel­ ki de yalnızca yargı yetisinin bir alıştırması için ve zıtlık yoluyla ussal a priori ilkelerin zorunluğunu daha aydınlık bir ışık altına düşürm ek için ortaya sürülse de, başka ba­ kım lardan öğretici olmayan bu işle uğra­ şanlara m innettar olabiliriz.

D o ch , da es in diesem philosophİschen und krilischen Z eilaher schwerlich m it je n e m Em pirism us E m si sein kann, und erverm utlich nur zur U bung d er U rteilskraft, u n d um durch den Kontrast die N otw endigkeit rationaler Prinzipien a priori in e in helleres Licht zu setzen, aufgestellet \vird: so kann man es d e n e n d o ch Dank w issen, d ie sich m it dieser sonst eb en nicht belehrenden Arbeit bem ûhen w ollen. [29]

Giriş

E inlcitung

P R A K T İSC H E N V E R N U N FT

BİR KILGISAL U SUN ELEŞTİRİSİ İDEASI ÜZERİNE

D er th eo retisch c G ebraııch der Vernunft beschâftigle sich mit G egenstânden des bloBcn Erkenntnisvcrm ögens, und e in e Kritik derselben. in Absicht au fd iesen Gebraııch, b etrafeigentlich nur das 7m«’Erkcnnınİsvermögen, weil dieses Verdacht erregte, der sich auch hernach besıâtigte, daB es sich leichtlich über sein e G renzen, ıınter unerreichbare G egenstânde, od er gar eina n d er w id erstreiten d e B egriffe, verlöre. Mit d em praktisehen G ebrauche d er V ern u n ft verhâlt es sich se h o n anders. In diesem beschâftigt sich die V ernunft m il B estim m u n gsgrü n d en des W illens. \velcher ein V erm ögen isi, d e n V o r ste llu n g e n e n ts p r e e h e n d e G egenstânde entw eder hervorzubring en , o d er d och sich selbst zur Beuirkung derselben {das physische Vermö­ g en m ag nun h in reich en d sein, {30] o der n icht) d.İ. sein e Kausalitât zu bestim m en . D en n da kann w en igsten s die Vernunft zur VVillensbestimmung zulangen, und hat so fern im m er objek ıive Realitâı, als e s n ur a u f das b o l ­ len ankom m t. H ier ist also d ie erste Frage: ob reine Vernunft zur Bestimm u n g d e s \V illc n s für sic h a lle în zulange, o d er ob sie nur als em pirischbedingte ein Bestim m ungsgrund der­ selben sein könn e. Nun tritt hier ein durch die Kritik der reinen Vernunft gerechtfertigter, obzwar keiner em pirisehen D arstellung fâhiger BegrifF der Kausalitât, nâm lich der der Freiheil, ein, und w enn \vir anjeLzt Grim de ausfmdig m a eh en k ö n n e n , zu b e w e isen , daB diese Eigenschaft d em m en schlich en W illen (und so a uch dem \Viüen aller

Usun kuramsal kullanımı yalnızca bilgi yeti­ sinin nesneleri ile ilgiliydi, ve o n un bu kul­ lanım açısından bir Eleştirisi aslında yalnızca an bilgi yetisini ilgilendiriyordu, çünkü bu, daha sonra doğrulandığı gibi, kolayca sınır­ larının ötesine geçebileceği ve kendini erişilemez nesneler ya da giderek birbirleri ile çelişen kavramlar arasında yitirebileceği kuş­ kusunu yaratıyordu. Usun kılgısal kullanımı açısından durum bütünüyle başka türlüdür. Bunda us istencin belirlenim zeminleri ile ilgilenir; istenç ya tasarımlara karşılık düşen nesneleri üretm e ya da kendimizi böyle nes­ neleri ortaya çıkarmaya belirleme (fiziksel yeti bun u n için yeterli olsun ya da olm asın), e.d. kendi nedenselliğimizi belirleme yetisidir. Çünkü burada us en azından istenci belirle­ meye ulaşabilir, ve yalnızca istenç söz konusu olduğu ölçüde h er zaman nesnel olgusallığı vardır. Öyleyse burada ilk soru arı usun salt kendi başına istenci belirlem ek için yeterli olup olmadığı, ya da onun ancak görgül ola­ rak koşullu belirlenim zemini mi olabilece­ ğidir. Şimdi burada an usun eleştirisi yoluyla aklanmış, ama hiçbir görgül sergilenişe yete­ nekli olmayan bir nedensellik kavramı, yani özgürlük kavramı ortaya çıkar; ve eğer şimdi bu özelliğin gerçekte insan istencine (ve böylece tüm ussal varlıkların istencine) ait

V O N D ER ID EE E IN E R K R ITIK DER

23

olduğunu tanıtlam a zeminini bulabilirsek, o zaman bu yolla yalnızca arı usun kılgısal olabileceği değil, ama yalnızca onun koşul­ suz olarak kılgısal olduğu sergilenmiş ola­ caktır, görgül olarak sınırlı usun değil. So­ nuçta an kılgısal usun değil, am a yalnızca genel olarak kılgısal usun bir Eleştirisini geliştirmiş olacağız. Çünkü bir kez a n usun varolduğu gösterilir gösterilm ez, hiçbir Eleştiriye gereksinimi olmaz. Us tüm kulla­ nım ının Eleştirisi için ölçünü kendisi kap­ sar. Öyleyse genel olarak kılgısal usun Eleş­ tirisinin yükümlülüğü görgül olarak koşul­ lu usun istencin belirlenim zeminini yal­ nızca kendisinin vermesi isteminin önüne geçmektir. Eğer bir arı [kılgısal] usun var­ lığı saptanırsa, kullanım ı ancak içkindir; buna karşı, kendini biricik efendi yapmak isteyen görgül olarak koşullu kullanımı ise aşkındır ve kendini bütünüyle alanının öte­ sine giden diretm elerde ve buyruklarda an­ latır; bu kurgul kullanımı içindeki arı us için söylenebilecek olanın tam tersidir. Gene de, bu h e r zaman bilgisi burada kılgısal kullanım ın tem elinde yatan a n us olduğu için, kılgısal usun bir Eleştirisinin bölümlenişi genel ana çizgilerinde kurgul usunki ile uyum içinde düzenlenm elidir. Buna göre bir Öğeler Öğretisi ve bir Yöntem Öğretisi olacaktır, ve ilk bölüm olarak birin­ cide gerçeklik kuralı olarak bir Analitik, ve kılgısal usun yargılarındaki yanılsamanın sergilenişi ve çözüm ü olarak bir Diyalektik olmalıdır. Ama Analitiğin altbölümlenişinin düzeni yine arı kıırgul usun Eleştirisindekinin tersi olacakür. Çünkü şimdiki durum ­ da ilkeler ile başlayacak ve kavramlara ve bunlardan ancak olanaklı olduğu yerde du­ yulara gideceğiz; oysa kurgul us d urum un­ da duyulardan başlamış ve ilkelerde sonlanm am ız gerekmişti. Bunun n edeni ise yine işimizin bir istenç ile olm asında, ve usu nesneler ile değil am a bu istenç ve nedenselliği ile ilişkisinde irdelem em izin

vernünftigen W esen) in d erT a ı zukomm e, so wird dadu rch nicht alicin dargctan, daB rcinc V ernunfı praktisch sein k önn e, so n d e m daB sie alicin, und niclu d ie cm p irisch-beschrânkle, unb ed ingtenveise praktisch sei. Folglich werdcn wir n ich t c in e Kritik der rtinen praktischen, s o n d e m nur der praktischen Vernun ft überhaupt, zu bearbeiten haben. D e n n r e in e V ern u n fı, w en n allererst d a rgetan w o rd en , daB c s c in e so lc h e g e b e , b e d a r f k e in e r Kritik. S ie İst es, w elche selbst die R ichıschnur /u r Kritik alles ihres G ebrauchs enthâlı. [31] Die Kritik der praktischen V ernun fı überh a u p ı h a l a lso d ie O b lie g e n h e it, d ie em p irisch b cd in g te V ern u n fı von der A nm aBung abzuhalten, ausschlieBungsw eisc d en Bestim m ungsgrund d es \Ville n s a lle in a b g e b e n zu w o llen . D er G ebrauch der reinen Vernunft, \venn, daB es e in e solche g eb e, ausgem acht İst, isi a lle in im n ıa n e n t; d e r e m p ir ise h b ed in g ıe, der sich die A lleinherrschafı anmaBı, isi d agegen transzendent, und âuBerl sich in Zum utungen und Gebolen , d ie ganz ü b er ihr G eb iet hinausg e h e n , w elchcs gerade das um gekehrte V erh â ltn is von d em İst, \vas von d er re in e n V ernun ft im sp ek u la tiv en Gebrauche gesagı w erden konnte. In d essen , da es im m er ııo ch rein e V ernunfı isi, deren E rkenn tnishierdem p ra k tisch en G cb ra u ch e zum G ru n d e liegt, so wird d och d ie Eİnteilung ein er Kritik d er praktischen V ernun ft, d em a llg e m e İ n e n A b risse n a c h . d e r d er spekulativen gemâB ang eo rd n eı werden m ûssen. VVir w erden also e in e Elrmentarlehre und Methodtnlthre d erselben, in jen er, als dem ersten Teile, e in e Analytik, als R egel d er VVahrheiı, und e in e Dialektik, als D arstellung und A u flösung des S c h e in s in U r te ile n d e r p ra k tisch en V e r n u n fı h a b e n m ü sse n . A llein d ie O rdnung in der Unterableilung [32] der A n alytik w ird vviederum das U m g e\vandte von der İn der Kritik der reinen spekulativen Vernunft sein. D en n in der gegem vârtigen w erden \vir von Grundsötzen a n fa n g en d zu Begri/fen und von d ie se n allererst, wo m ö g lic h , zu d en Sinnen g ehen; da wir h in g eg en bei der spekulativen Vernunft von d en Sinnen a nfîn gen , und bei den G rundsâtzen end ig en m uBten. H iervon lieg i d er C m n d nun w iederum darin: daB wir esjetzt m it e in e m W illen zu lu n h a b e n . u n d d ie V e r n u n fı n ic h ı im V erh â ltn is a u f (iegenstân de, so n d e m a u f diesen \Villen

u n d d e sse n K ausalitât zu e n v â g e n h a b e n , da d e n n d ie G rundsât/.e der em pirisch u n b ed in gten Kausaliıâı den A n fa n g m a ch en rnûssen, n ach w elch e m der V ersuch g e m a c lu w erden katın, unscre Begriflc von d em Bestimm u ngsgrunde e in e s solclıen W illens, ih rer A m vendun g atıf G egen stân d e. zuletzc a u f das S ııb jek l ıın d d e s s e n Sinnlichkeit, allererst festzusetzen. Das G esetz der Kausalitât aus Freiheit, d.İ. irgend ein reiner praktischer Grundsatz, m ach t h ier u n v crm cid lich d en A nfang, und bestim m t die G egenstân­ de, worauf er alicin b ezogen \verden kann.[33]

gerekm esinde yatar; o zaman görgül olarak koşulsuz nedenselliğin ilkeleri ile başlama­ lıyız, ve ancak bundan sonra böyle bir isten­ cin belirlenim zem inlerine ilişkin kavram­ larımızı, bunların nesnelere ve en sonunda özneye ve o n u n duyarlığına uygulanışını sağlama bağlama girişiminde bulunulabilir. Ö zgürlükten nedensellik yasası, e.d. her­ hangi bir arı kılgısal ilke burada kaçınılmaz olarak başlangıcı yapar, ve yalnızca onlarla bağıntı içine getirilebileceği nesneleri be­ lirler.

DER KRİTİK D ER PRAKTİSCHEN V E R N U N FT

KILGISAL U SU N ELEŞTİRİSİ

ERSTER TEIL

B İR İN C İ B Ö L Ü M

ELEM ENTARLEHRE DER R EİN E N PRAKTİSCHEN V ER N U N FT

ARI KILGISAL USUN ÖĞELER ÖĞRETİSİ

ER STES B U C H

B İR İN C İ K İTA P

DİE ANALYTIK DER REİNEN PRAKTİSCHEN VERNUNFT

A

ri

su n

A

n a l İt İ ğ

İ

B İR İN C İ A N A K E SİM

ERSTES H A U P T S T Ü C K

V O N DEN GRUNDSÂTZEN DER REİNEN PRAKTİSCHEN VERNUNFT

K il g is a l U

A

ri

K il g is a l U

su n

İlk elerİ Ü

z e r İn e

§ 1. ER K 1Â R U N G

§ 1. AÇIKLAMA

P raktische G rundsâtze sin d S âtzc, \velche ein e allgem eine B estim m ung des W illens en th alten , d ie m ehrere praktische R egeln u n tersich hat. Sie sin d subjektiv, o d er Maximen, wenn die B edingung nur als für den VV’illen d es Subjekts gü ltig von ihm angeseh en wird; objektiv aber, o der prak­ tische Gesetze, w enn je n e als objektiv d.i. fûr d en \V illcn j e d e s vernünfligen \Vesens gültig erkannt \vird.

Kılgısal ilkeler istencin kendi altında birçok kıl­ gısal kural taşıyan evrensel bir belirlenim ini kapsayan önerm elerdir. B unlar eğer koşul özne tarafından yalnızca kendi istenci için ge­ çerli görülürse özneldirler, ya da düzgülerdirler; ama eğer koşul nesnel olarak, e.d. her ussal varlığın istenci için geçerli olarak tanı­ nırsa nesneldirler, ya da kılgısal yasalardırlar.

A nm erkung W enn m an annim m t, daB reine Ver­ n u n ft e in e n praktisch d.i. zur Wille n sb e s tim m u n g h in r e ic h e n d e n G rund in sich cnt{36]halten könne, so gibt es praktische Gesetze; wo aber n ic h t, so w erden aile praktischen G rundsâtze bloBe M axim en sein. tn e in em pathologisch-afFızİerten d i l ­ len ein es v em ü n ftigen W esens kann ein W iderstreit der M axim en, wider d ie von ihm selbst erkannten prak­ tisc h e n G esetze, a n g e tro ffe n werd en . Z.B. es kann sich jem a n d zur Maxİme m achen, k eine Beleidigung ungerâchet zu erdulden, und d och zugleich e in se h e n , daB dieses kein praküsches Gesetz, sondern nur seine M axim e sei, dagegen , als Regel fûr den W illen ein es jed en v em ü nftigen W esens, in e in er und derselben Max im e , m it sich selbst nicht zusamm en stim m en könn e. In der Natur-

Not Eğer an usun kendi içinde kılgısal bir zemin, e.d. istenç belirlenim i için yeterli bir zemin kapsayabildiği kabul edilirse, o zaman kılgı­ sal yasalar vardır; ama kabul edilmezse, o za­ man tüm kılgısal ilkeler salt düzgüler olacak­ lardır. Ussal bir varlığın patolojik olarak etki­ lenmiş istenci d u rum unda düzgülerin onun kendisi tarafından tanınan kılgısal yasalar ile bir çatışması olabilir. Ö rneğin biri kendi için hiçbir hakaretin öcü alınm adan bırakılmaya­ cağını düzgü yapabilir, ve gene de aynı za­ m anda bun u n kılgısal bir yasa değil am a yal­ nızca kendi düzgüsü olduğunu, öte yandan, bir ve aynı düzgüde h er ussal varlığın istenci için kural olarak görüldüğünde, kendi ken­ disi ile bağdaşamayacağım kabul edebilir. Do29

ğa bilgisinde, olanın ilkeleri (örneğin devi­ min iletim inde etkinin ve tepkinin eşitliği ilkesi) aynı zam anda doğa yasalarıdır; çün­ kü usun kullanım ı o rad a kuram saldır ve nesnenin yapısı tarafından belirlenir. Kılgı­ sal felsefede, yalnızca istencin belirlenim ze­ minleri ile ilgilenen felsefede, birinin kendi için yaptığı ilkeler bu yüzden kaçınılmaz olarak altında durduğu yasalar değildirler, çünkü us kılgısal alanda özne ile, e.d. istek yetisi ile ilgilidir ki, b u n u n tikel yapısına göre kural çeşitli yönlere dönebilir. — Kılgı­ sal kural her zaman usun bir ürünüdür, çün­ kü eylemi etki için araç olarak, amaç olarak buyurur. Ama onda yalnızca ve bütünüyle usun istencin belirlenim zemini olmadığı bir varlık için bu kural bir buyrumdur, e.d. bir ‘gerek’ yoluyla belirtilen bir kuraldır ki, eylemin nesnel olarak zorunlu kılınışını an­ latır, ve eğer us istenci bütünüyle belirlemiş­ se, eylemin kaçınılm az olarak bu kurala göre yer alacağını imler. Buyı um lar öyleyse nesnel olarak geçerlidir, ve öznel ilkeler olan düzgülerden bütünüyle ayrıdırlar. Birinciler ya etker neden olarak ussal varlı­ ğın nedenselliğinin koşullarını belirlerler, ve bunu yalnızca etki ve ona erişme açısın­ dan yaparlar; ya da yalnızca istenci belirler­ ler, ve bunu onun etki için yeterli olup ol­ madığına bakılmaksızın yaparlar. Birinciler hipotetik buyrum lar olacaklar ve yalnızca beceri yönergeleri kapsayacaklardır; buna karşı İkinciler ise kategorik buyrum lar ve biricik kılgısal yasalar olacaklardır. Öyleyse dıızgüler hiç kuşkusuz ilkelerdirler, buyrum­ lar değil. Buyrumların kendileri ise, eğer koşullu iseler, e.d. istenci yalnızca istenç ola­ rak değil, ama yalnızca istenen bir etki açısın­ dan belirliyorlarsa, e.d. hipotetik buyrumlar iseler, hiç kuşkusuz kılgısal yönergelerdirler, yasalar değil. Bu sonuncular istenci istenç olarak daha ben istenen bir etki için gerekli gücüm ün ya da onu üretebilm e aracımın olup olmadığını sorm adan önce yeterince

erkennınis sind d ic Prinzipicn dessen, was g c s c h ic h t, (z.B . das P rinzip der Gleichheİt der W irkung und Gegcmvirkung in der M itteilung der B euegun g) zugleich G esetze der Natur; d en n der G ebrauch der Vernunft İst dorı iheoretisch und durch d ie BeschaiTenheİl d es O bjekts bestİm m t. İn d er praktis c lıe n E r k e n n ın is, d.İ. d e r je n ig e n , tvelehe es bloB m il B esiim m ungsgründen des VVillens zu tun haı, sind Grundsâıze, d ie m an sich m achı, darum noch n ich t G esetze, d a r u n le r m an unverm eid lich steh e, weil d ie V ernunft im Praktischen e s mit d em Subjekıe zu uın h a t, nâ m lİch d e m B eg ch ru n g sv erm o g en , nach d essen b e so n d erer Besc h a ffe n h e it sich d ie R egel v ielfaltig richten kann. — D ie prakıische Regel ist jed erzeit ein Produkı d er Vernunft, weil sie H andlung, als M ittel zur \\'irkung, als A bsicht, vorsch reibt. D iese Regel ist aber fûr ein \Vesen, bei dem V e r n u n ft n ic h t g a n z a lic in B estim ın u n g sg r u n d d e s \V ille n s İst, e in hnperattv, d.i. e in e Regel, d ie durch ein Sollen, w elches d ie objektive N ötigung d er H an d lu n g ausdrückt. b ez e ic h n e ı wird, und b ed eu tet, daB, \venn d ie Ver­ nunft den WİUen günzlich bestim m te. d ic H a n d lu n g u n a u sb le ib lic h nach d ie se r R eg el g e s c h e h e n vvûrde. D ie İmperativen g e lle n also objektiv, [37] und sind von M axim en, als subjekıiven G rundsâtzen, gânzlich unterschieden. J e n e b e stim m e n a b er e n ttv ed er d ie B e d in g u n g e n d er K ausalitâı d es vern u n fıig e n \Vesens. als tvirkender Ursache, bloB in A n seh u n g d er \\'irkung und Zulânglİchkeİt zu d erselb en , oder sie bestim m en nur d en \V illcn. er m ag zur \V irkung h in r e ic h e n d se in o d er n icht. D ie ersteren \vürden h>pothetise h e im p e r a tiv e n s e in , u n d bloBe V o r sc h r iflen d e r ( ie s e h ie k lie h k e it enthalten; die z\veiten \soirden dagegen k a te g o risc h u n d a lic in p r a k ıisc h e G cseizc sein. Maxİmen sind also zwar Grundsâtzf, aber nicht imperativen. Die İm p era tiv en s e lb e r aber, w en n sie b e d in g t sin d , d.İ. n ic h t d e n \V illen schlechthin als VVİllen, so n d e m nur in A n seh u n g e in e r b e g e h r te n \Virkung b e s tim m e n , d.İ. h y p o th e tis c h c im ­ p erativen sin d . sin d zwar praktisehe Vorschriflen, a b e r k e in e Gesetze. D ie leiztern m ûssen d en WİUen als \Villen, n o ch e h e ich frage. o b ich gar das zu einer begehrten \Virkungerforderlichc Verm ögcn habe, oderw as mir, um diese

hervorzııbringen, zu tun sei, hinreich en d b estim m cn, m ithin katcgorisch sein, sonst sind es k eine Gesetze; weil ihnen dic Not\vcndigkcit fehlı, \velche, w enn sie praktisch sein soll, von path o lo g İ sc h c n . m ith in d e m W illen zufâllig an k leb en d en B ed in gu n gen , u nab hângig sein muB. Sağcı jem an dem , z.B. daB er in der Ju gen d arbeiten und sparen m üsse, um im A ller n ic h t zu darben: so isi d ie se s e in e richıige und zuglcich wichtige prak­ tisc h e V orschrift d e s W illen s. Man sieht aber lcich l, daB d er W ille hier a u f et\vas Anderes v e n v iese n w erde, wovon man voraussctzt, daB er es begehre, und d ieses Begehren muB man İhm, d em T âter selbst, überlassen, ob er n o ch an d ere H İlfsq uellcn , auBer seinem selbst e n vorbenen Vcrm ögen. vorhersehe, oder ob er gar nicht hofFc alı zu \verdcn, oder sich d enkı im Faile der N ot d creinsı sehleeht b ehelfen zu k öıınen. D ie V em u n ft, aus der allein a ile [38] R egel, d ie N o tw en d ig k c iı enthaltcn soll, entsp ringen kann, legt in d iese ihre Vorschrift zwar auch Noı\vendigkeil. (d en n o h n e das wâre sie k ein Im pcrativ,) aber d ie se ist nur subjekıiv bedingt, und m an kann sie n ich l in ailen Subjekten in glcichcm (»rade v o r a u ssetz e n . Zu ih rer Gcsetzgebung aber uird erfordert, daB sie bloB sich selbst v o r a u s z u s e t/e n b ed iirfe, \vcil d ie R egel nur alsdann o b je k liv u n d a llg e m e in g û ltig isi, w en n sie o h n e zu falligc, subjckıivc B edingungen gilı, d ie ein vernıınfıİg \Vesen von d em anderen unıerscheid e n . N u n sağı je m a n d e m : e r s o lle niem als lügenhaft verspreehen, so isi dies e in e Regel. die bloB seinen \Villen betriffı: die Absichten, die der M ensch haben m ag, m ögen durch denselb en erreicht werden k ö n n en , o d er nichı; das bloBc \\o l le n ist das. was durch j e n e R egel vö llig a priori bestim m t w erd en so ll. F in d et sich n u n . daB d iese Regel praktisch richtig sei. so ist sie e in G esetz, w eil sie e in kategoriseher Im pcrativ ist. A lso bezieh en sich praktische G esetze allein au f den VVillen, u n a n g e s e h e n d e s s e n . was durch d ic K ausalitâı d e sselb e n ausgerichıeı wird, u nd man kann von d er letztem (als zur Sinnem velt gchörig) abstrahicren. um sie rein zu haben.

belirleyebilmelidirler; dolayısıyla kategorik­ tirler, yoksa yasalar olmazlar; çünkü onlarda zorunluk eksiktir ki, eğer kılgısal olacaksa, patolojik olan, dolayısıyla istenç ile olumsal olarak bağlı olan koşullardan bağımsız ol­ malıdır. Ö rneğin birine yaşlılıkta sıkıntı çek­ m em ek için gençlikte çalışkan ve tutum lu olması gerektiğini söyleyin; bu istencin doğ­ ru ve aynı zam anda önem li bir yönergesidir. Ama burada istencin istediği varsayılan baş­ ka birşeye yöneldiğini görm ek kolaydır; ve bu istek açısından kendi kazandığı malların dışında daha başka yardım kaynaklarını mı öngördüğü, ya da hiç yaşlanmayacağını mı um duğu, ya da bir gün gereksinim d u ru ­ m unda azla mı yetineceği eylemde buluna­ nın kendisine bırakılmalıdır. Zorunluk kap­ saması gereken h er kuralın yalnızca ondan kaynaklanabildiği us gerçekten de bu yöner­ gesine zorunluk verir, (çünkü onsuz bu bir buyrunı olmayacaktır,) ama bu yalnızca öz­ nel olarak koşulludur, ve tüm öznelerde eşit derecede varsayılamaz. Ama usun yasaması için gerekli olan şey yalnızca kendi kendisidir, çünkü kural ancak bir ussal varlığı bir baş­ kasından ayırdeden olumsal, öznel koşullar olmaksızın geçerli olduğu zam an nesnel olarak ve evrensel olarak geçerlidir. Şimdi bi­ rine hiçbir zaman yalan yere söz vermemesi gerektiğini söyleyin; insanın göz ö n ü n d e tutabileceği amaçlara bu yolla ulaşılsın ya da ulaşılmasın, bu yalnızca onun istencini ilgi­ lendiren bir kuraldır; o kural yoluyla bütü­ nüyle a priori belirlenm esi gereken yalnızca istençtir. Eğer şimdi bu kuralın kılgısal ola­ rak doğru olduğu bulunursa, o zaman o bir yasadır, çünkü bir kategorik buyrum dur. Böylece kılgısal yasalar yalnızca istenç ile ba­ ğıntılıdırlar, nedenselliği yoluyla erişilen şeye bakılmaksızın; ve bu sonuncuyu (duyu­ lur dünyaya ait olarak) soyudayabiliriz, öyle ki onları arılıkları içinde alabilelim.

§ 2. T E O R E M I

S 2. I.EH RSA TZ I

İstencin belirlenim zemini olarak istek ye­ tisinin bir nesnesini (özdek) varsayan tüm kılgısal ilkeler görgüldürler ve hiçbir kılgı­ sal yasa veremezler. İstek yetisinin özdeği ile edimselliği iste­ nen bir nesneyi anlıyorum. Şimdi, eğer bu nesne için istek kılgısal kuralı öncelerse ve onu bir ilke yapmamızın koşulu ise, o za­ man diyorum ki (ilk olarak), bu ilke o du­ rum da h er zam an görgüldür. Ç ünkü o zaman özencin belirlenim zemini bir nes­ nenin tasarımı ve bu tasarımın özne ile öyle bir ilişkisidir ki, b u nunla istek yetisi onu edimsel kılmaya belirlenir. Ama özne ile böyle bir ilişkiye bir n esn en in edim sel­ leşm esinden haz duyma denir. Bu öyleyse istencin belirlenim inin olanağının koşulu olarak varsayılmalıdır. Ama ne olursa olsun herhangi bir nesnenin tasarımının haz ile mi yoksa hazsızlık ile mi bağlı yoksa ayrım­ sız mı olacağı a priori bilinemez. Öyleyse böyle durum larda özencin belirlenim ze­ mini, dolayısıyla onu koşul olarak varsayan kılgısal özdeksel ilke de görgül olmalıdır. Şimdi (ikinci olarak) yalnızca haz ya da hazsızlık alıcılığının (ki h er zaman ancak görgül olarak bilinebilir ve tüm ussal varlık­ lar için aynı yolda geçerli olamaz) öznel ko­ şulu üzerine dayanan bir ilke hiç kuşkusuz bu alıcılığa iye olan özne için onun diizgüsü olarak hizmet edebileceği, ama onun ken­ disi için bile (a priori tanınması gereken nes­ nel zorunluk onda eksik olduğundan) yasa olarak hizmet edemeyeceği için, böyle bir ilke hiçbir zaman kılgısal bir yasa veremez.

A ile p r a k tisc h e n P r in z ip ie n , d ie e in Objekt (M aıerie) d es Begehrungsverm ög e n s, als B estim m u n g sg ru n d d e s Willen s, voraussetzen, sin d insgesam t em pirisch und k ö n n en k eine praktischen G esetze abgeben. leh verstehe unter der Materie des Begehrungsverm ögens ein en G egenstand, dessen \Virklichkeit begehret wird. Wenn die B egierde nach d iesem Gegenstande [39] nun vor der praktischen R egel vorh ergeht, und die B ed in g u n g ist, sie sich zum Prinzip zu m aehen, so sage ich ( erstItch): dieses Prinzip ist alsd annjed erzeil empiriseh. D enn der Bestim mungsgrund der Willkür ist alsdann d ie Vorstellung ein es Objekts, und dasjenige Verhâltnis d e r selb e n zum Subjekt. tvodurch das B egehrungsverm ögen zur NVirklichmac h u n g d e s s e lb e n b estim m t wird. Ein s o le h e s V erh â ltn is a b e r zum Sub jekt heiBt d ie Lııst an d er VVirklichkeiı ein es G e g e n s ta n d e s . A lso m üB te d ie se als B ed in g u n g der M öglichkeit d er Bestim ­ m ung der VVillkür voraıısgesetzt werden. Es kann a b er von k e in e r V o rstellu n g İrgend ein es G egenstandes, w elche sie auch sei, a priori erkannt w erden, o b sie m it Z-us/oder 6Tn/ı«fverbunden, o d er indifferentsem werde. Also muÛ in solehem Faile der Bestim mungsgrund der VVillkür jed erzeit em piriseh sein, m ithin auch das praktisehe m ateriale Prinzip, \velches İhn als B ed in g u n g voraussetzte. Da n un (aoeitens) ein Prinzip, das sich nur a u f d ie subjektive B ed in g u n g der Eınpfânglichkeit ein er Lust o der Unlust, (d ie je d e r z e it nur em p iriseh erkannt, und nicht fûr aile v em ıınftigen \Vesen in g leich er Art gultig sein kann,) gründet, zwar wohl fûr das Subjekt. das sie besitzt, zu İhrer M axime, a ber au ch fûr d ie se selbst (\veil es ihm an objektiver Not* \vendigkeit, d ie a priori erkannt \verden m uB, m a n g elt) nicht zum [40] Gesetze d ie n e n kann, so kann ein solehes Prin­ zip n ie m a ls e in p r a k tiseh es G esetz abgeben.

§ 3. T E O R EM II

§ 3. LF.HRSATZ II

Tüm özdeksel kılgısal ilkeler, böyle olarak, bir ve aynı türdendirler ve öz-sevgi ya da kişisel m utluluk genel ilkesinin altında dururlar.

Aile m aterialen praktischen Prinzipien sind, als solehe, insgesam t von ein er und derselb en Art, und g e h ö r e n unter das a llg em ein e Prinzip der Selbstliebe, o der e ig e n e n Glückseligkeit.

Die* Lust aus d er V orstellu n g der E xistenz e in e r S ache, so fern sie cin B e sıim m u n g sg r u n d d e s B e g e h r e n s dieser Sache seİn soll, g riin d eı sich auf der Emp/anglirhkeit d es Subjekts, weil sie von dem D asein ein es G egenstand e s abhangt; m itilin g e lıö r t sie d em Sinne (Gefühl) und nicht dem Verstand e an, der e in e Bezİehung der Vorstel­ lung aufein Objekt, nach B egriffen.abcr nicht a u f das Subjekt, nach G efühlen, a u sd rü ck t. S ie İst a îso n u r so fern p ra k tisch , als d ie E m p fİn d u n g d er A n nehm lİchkeiı, d ie das Subjekt von d er VVirklichkeit d e s G e g e n sta n d e s e n v a r te t, das B e g e h r u n g sv e r m ö g e n bestim m t. Nun İst aberdas BeuııCtsein e in e s v e r n ü n ftig e n VVesens von der A n n eh m lich k eit d es Lebens, d ie unu n te r b r o c h e n se in ga n z e s D asein b e g le ite t. d ie Glückseligkeit, und das Prinzip, d iese sich zum h öch sten Bes tİm m u n g sg ru n d e d e r VVillkür zu m a eh en , das Prinzip der Selbsiliebe. Also sind aile m aterialen Prinzipien, d ie d en B esıim m u ngsgru nd der [41] VVillkür in der, aus irgend ein es G egen­ standes VVirklichkeit zu em pfındenden, Lusı o d er Unlust setzen, so fern gânzlich von einerlei Art, daB sie insgesam t zum P rin zip d e r S e lb s ilie b e , o d e r e ig e n e n G lûckseligkeit gehören.

Folgerung A ile m aterialen p r a k tisc h e n R c g e ln se tz e n d e n B e sıim m u n g sg ru n d d e s VVillens im un teren Begeh rungn lermögetı, u nd , g âb c es gar k e in e blofi formalen G esetze d esselben. d ie d en VVillen lıinr eichend bestim m ien, so würde auch hein oberes Begehrungsvermögen e in g erâumt \verden könn en . A nm erkung I M an m uB sic h \v u n d ern , w ie son st seh a r fsin n ig e M ânner e in e n U n terschied z\vischen dem unteren und oberen Begehrungsvermögen darin zu fin d en glauben könn en , ob d ie Vorstellungen, d ie m it dem (ie fııh l der Lust verbund e n sİnd, in den Sinnen, o d e r d em lİTs/anrifihrcn U rspnıng haben. D enn es kom mt, \venn man nach d en Bestimm u n g sg rü n d en d es B e g e h r e n s fragt u n d s ie in e in e r vo n İrgen d etvvas envarteten A n nehm lich keit setzt, gar n ic h t d a r a u f an , w o d ie Vorstellung d ie se s v e r g n ü g e n d e n G eg e n sta n d e s herkom m e, sondern nur \vie sehr sie vergnügt. VVenn e in e V orstellung, sie

Bir şeyin varoluşunun tasarım ından do­ ğan haz, bu şeyin isteğinin belirlenim zemi­ ni olacağı ölçüde, kendini öznenin alıcılığı üzerine tem ellendirir, çünkü bir nesnenin bulunuşu üzerine bağımlıdır, dolayısıyla duyuya (duygu) aittir, anlağa değil — anlak ki, tasarım ın kavramlara göre bir nesne ile bağıntısını anlatır, duygulara göre özne ile bağıntısını değil. Öyleyse ancak öznenin nesnenin edimselliğinden beklediği hoşluk duyum unun istek yetisini belirlemesi ölçü­ sünde kılgısaldır. Şimdi, ussal bir varlığın yaşamın hoşluğuna ilişkin bilinci, kesintisiz olarak bütün varoluşuna eşlik eden bu bi­ linç mutluluktur, ve bunu özencin en yüksek belirlenim zemini yapan ilke öz-sevgi ilke­ sidir. Öyleyse özencin belirlenim zeminini herhangi bir nesnenin edim selliğinden duyumsanacak olan hazza ya da hazsızlığa ko­ yan tüm özdeksel ilkeler h ep birlikte özsevgi ya da kişisel m utluluk ilkesine ait oldukları düzeye dek bütünüyle bir ve aynı lürdendiıier. Vargı Tüm özdeksel kılgısal kurallar istencin belir­ lenim zem inini alt istek yetilerine koyarlar, ve eğer istencin onu yeterli olarak belirleyecek salt biçimsel hiçbir yasası yoksa, o zaman hiç­ bir üst istek yetisi de kabul edilemez. Not 1 Başka bakım lardan keskin kavrayışlı olan insanların altve üst istek yetileri arasındaki bir ayrımı haz duygusu ile bağlı olan tasarım­ ların kökenlerini duyularda mı yoksa anlakta mı taşıdıklarına göre bulduklarına inanabilmeleri hayret verici olmalıdır. Çünkü iste­ ğin belirlenim zeminleri sorgulandığında ve b unlar beklenen herhangi bir hoşluğa koyulduklarında, bu keyif verici nesnenin tasarımının buraya n ered en geldiği değil, ama yalnızca ne denli keyifverdiği önemlidir. Eğer bir tasarım, yerini ve kökenini anlakta

bulsun ya da bulm asın, özenci ancak öz­ nede bir haz duygusunu varsayarak belirleyebiliyoısa, o zam an o n u n özencin bir belirlenim zemini olabilmesi bütünüyle iç duyunun yapısına, yani bu duyunun onun tarafından hoşlukla etkilenebilmesine bağ­ lıdır. Nesnelerin tasarımları ne denli ayrı türlerde olurlarsa olsunlar, duyunun tasa­ rımları ile karşıtlık içinde anlağın tasarım­ ları ya da giderek usun tasarımları bile olsa­ lar, aslında istencin belirlenim zem inini yalnızca onunla oluşturdukları haz duygu­ su, (ondan beklenen ve etkinliği nesnenin üretim ine doğru güdiıleyen hoşluk, keyif) yalnızca her zaman salt göıgül olarak bili­ nebileceği ölçüde değil, ama ayrıca kendi­ ni istek yetisinde anlatan bir ve aynı yaşam kuvvetini etkilediği ölçüde de bir ve aynı türdendir, ve bu bağıntıda başka h er belir­ lenim zem ininden dereceden başka hiçbiışeyde ayrı olamaz. Yoksa tasarım tü rü n e göre bütünüyle ayrı iki belirlenim zemini arasında, istek yetisini en çok belirleyeni yeğleyebilmek için, büyüklüğe göre bir kar­ şılaştırma nasıl yapılabilirdi? Aynı insan salt bir kez eline geçmiş olan öğretici bir kitabı bir avı kaçırm am ak için okum adan geri verebilir; yemek zamanını geçirmemek için güzel bir konuşm anın ortasında kalkabilir, başka zaman çok değer verdiği akıllı bir söy­ leşiyi oyun masasına oturabilm ek için bıra­ kabilir; giderek başka zamanlarda ona iyilik etm ekten sevinç duyduğu bir yoksulu ce­ binde ancak komediye girişte ödemeye ye­ tecek kadar parası olduğu için geri çevire­ bilir. Eğer istenç belirlenim i herhangi bir nedenden beklediği hoşluk ya da nahoşluk duygusu üzerine dayanıyorsa, hangi tasa­ rım türü yoluyla etkileneceği onun için bü­ tünüyle birdir. Seçmeye karar verebilmek için onu ilgilendiren tek şey bu hoşluğun ne kadar güçlü, ne kadar uzun süreli, ne kadar kolay kazanılabilir ve ne kadar sık olduğudur. Tıpkı harcam ak için paraya

ınag iınm crhin im Vcrslaııdc ih ıc n Sit/ und Ursprung haben. die- \Villkür nur dadıırch bestim ınen kann. daü sie cin G efiıh l e in e r Lıısı im S u b jek te vora u s s e iz e i, so isi. da ü sie eiıı B esiiınnuıngsgrund der \\'illkür seİ, gânzlich von d e r B e sc h a ffe n h e it d e s in n e r en S in n es a bhân gig, daü dieser nâm lich dadıırch m il A n n eh m lich k eiı affizierı u e r d e n kann. D ie V o r(4 2 )slellu n g en d er G eg en sıâ n d e m ö g en n och so ung le ic h a r tig , sie m ö g e n V ersia n d es-, selbst Vernunftvorsiellııngen im G egensatze d er V orstellııngen der S innc sem , so ist d o ch das G efiıh l d e r Lıısı. \vodu rch j e n e d o c h e ig e m lic h nur den B estim m u n g sg rım d d e s \V illcns aıısm a e h e n . (d ie A n n e h m lic h k e iı. das V crgnügen. das m an davon envarıet. tvelches d ie T âiigk ciı /u r Hervorbrİngung d es Objekts anireibı.) nichı alicin so fem von ein erlei Ari. daB es jedcrzeil bloB em pirisch erkannl \verdeıı kann. sondern auch so fe m . als er c in e und dieselbe Lebenskrafi. die sich im Begehnm gsverm ögen âııBerı. afliziert. u nd in dieser B ezieh ıın g von jedem anderen B esıim m ııngsgrunde İn nichıs. als dem G rado, v e r sc h ie d e tı se in kann. \Vie \viırde m an so n st z\vischen zwei der Yorsiellungsart nach gânzlich versehied e n e n B e stİm m ıın g sg r ü n d e n c in e V ergleichııng der Gröfie nach ansıellcn k önn en . um d en . der aın m eislen das B egchrungsvcrm ögen afTızierl, vorzııziehen? Eben derselbe M enseli kann ein ih ın le h r r e ic h e s B ııc h . das ihm nur cin m al zu H anden kom ini. ııngclcscn z u r û c k g e b e n . um d i e j a g d n ic h ı zu versâum en. in der M itle e in er seh ön en Rede w eg g eh en . um zıır M ahlzeiı nichı zu spâı zu k om m en. e in e U n lerhalıııtıg durch v ern iin fiig e G esprâche. d ie er sonsl se h r sc h â t/l. verlasseıı, um sich an d en Spicltİsch zu seizen . so gar ein en A rm en . d em tv o h lz ıu u n ihm sonst Freude ist. abvveisen. weil er j e l / i el>en nicht m ehr Gel d in d er Tası”he haı. als e r b r a ııc h ı. um d e n E in triıt in d ie K o m ö d ie zu b e z a h le n . B erııh t d ie \\'İllen sb esıim m u n g a u f dem G efiihlc der A nnehm lich keiı o der l'n a n n eh m lİchkeit. die er aus irgend ein er l Trsache e n v a n e ı, so ist es ihm gânzlich ein erlei. durch w elche Yorsiellungsart er aifiziert u e r d e . N ur w ie stark. \vic la n g e . w i e leic h t e n v o r b e n u n d o fı w İed crh o lı. diese A nnehm lichkeiı sei. daran liegt es ihm . um sich zıırW ahl zu entschlieB en. So w ie d e m [4 3 ]jen ig e n . der G old zıır

Ausgabe brauchi, g ân /lich ein erlei ist. o b d ie M aterie d esselb en , das G old, aııs dem G ebirge gegraben, od e r aııs dem Sandt- ge\vaschen İst, ıvenn es nur a llem h alb en für d en selb en \Verı ang en om ın en wird, so fragl kein M ensch, \venn es ilim bloB an d er A n n eh m lich k eit d e s l.e b e n s g e le g e n isi, ob Verstaııdes- oder Sinncsvorstellungcn. so n d e r n n u r ıvie viel und grofies Yrrgniigen sie ihm a u f d ie lân gste Z eii versehaffen. Nur d iejen ig en , w elche der r ein en V ernun fı das V erm ögen, o h n e V o r a u sse tzıın g irg e n d e in e s G efiih ls d e n \V illen zu b e siim m e n , g e m e a b sıre ile n m ö c h te n , k ö n n en sich so w eil von ihrer e ig e n e n Erklân ın g verirren, das, uus sie selbsı vorher a u f e in u n d e b e n d a sse lb e P rinzip gebrachl haben, den n och h em aclı fûr g a n z u n g le ic h a r ıig zu e rk lâren . So fin d e t sich z.B . daB m an au ch an bloBer Kraftam om dung. an d em BewuÛtsein sein er Seelensıârke in Über\v in d u n g d e r H in d c r n isse , d ie sich unserem Vorsalze en tgegen selzen , an d er K ullur d er G eisle sta le m e, us\v., V e r g n û g e n fin d e n k ö n n e , u n d tvir nen n en das m il Recht feinere Frenden und E rgölzungen, \veil sie m ehr, \vie a n dere. in unserer Gc\valı sin d, sich n ich l a b n u lzen , das G efûhl zu noch m ehrerem G enııü derselben vielm ehr sta rk en , u n d . in d e m sie e r g ö tz e n , zugleich kulıivieren. A llein sie darımı für e in e a n d e r e Art, d e n W illen zu besiim m en. als bloB durch d en Sinn, a u s/u g e b e n , da sie d o ch ein m al, zur M ö g lic h k e it j e n e r V e r g n û g e n , e in daraııf in uns an gelegtes G efûhl, als erste B edingung dieses W ohlgefal!ens. voraussetzen, isi gerade so. als u e n n U n u isse n d e . d ie g e r n e in der Meiaphysik p fusehern m ö ch te n , sich d ie M alerie so feitı, so ııb erfein , daB sie selb st d a r ü b e r se ln v in d lig w e r d e n m ö ch len . d eıık en , u nd dann glauben, a u f diese A n sich ein geıstiges und doch a u sg e d e h n te s \Vesen erd ach ı zu ha­ ben. VVenn wir es, m il dem Epikur, bei d erT ııgen d aufs [44] bloBe V'ergnügen aııssetzen, das sie vcrspricht, um den \Villen zu besiim m en: so k ön n en wir ihn h em aclı nicht tadeln, daB er dieses m il den en der gröbsien Sinne fûr ganz g leic h a r tig hâil; d e n n m an hat gar nicht G rund ihm a u f/u bûrden. daG er d ie V o r ste llu n g e n . w od u rch d ie se s G efııhl in uns e n e gı wûrde, bloB den k ö r p e r lic h e n S in ııe n b e ig e m e s se n

gereksinen biri için, yalnızca her yerde aynı değerde kabul edilmesi koşuluyla, bunun özdeğinin, altının dağdan mı çıkarıldığının yoksa kum dan mı yıkandığının bütünüyle bir olması gibi, yalnızca yaşamın hoşluğuna önem veren bir insan da tasarımların anlağa mı yoksa duyuya mı ait olduklarını değil, am a yalnızca bunların ona en uzun süre boyunca ne kadar çok ve ne kadar büyük keyif vereceklerini sorar. Yalnızca arı usa herhan­ gi bir duygu varsayımı olmaksızın istenci belirleme gücünü seve seve yadsıyacak olan­ lar kendi açıklam alarından daha önce ken­ dilerinin bir ve aynı ilke altına getirdikleri şeyleri bütünüyle başka türlü açıklayacak denli sapabilirler. Böylece örneğin salt güç uygulamasında, am açlarım ızın karşısında duran engelleri yenmedeki ruh gücümüzün bilincinde, ansal yeteneklerim izin kültü­ ründe vb. keyif bulabildiğimiz görülmüştür, ve bunlara haklı olarak daha ince sevinçler ve hazlar deriz, çünkü başkalarından daha çok gücüm üz içindedirler, aşınmazlar, ter­ sine duyguyu onlardan alınacak daha çok hazza doğru güçlendirirler ve keyifle birlikte kültür de verirler. Ama bu yüzden istenci duyu yoluyla olmaktan başka bir yolda be­ lirlediklerini, çünkü o keyfin olanağının onun için bize yerleştirilmiş bir dııygııyıı bu hoşlanm anın ilk koşulu olarak varsaydığını söylemek tam olarak metafizikte bocalama­ yı seven bilgisizlerin özdeğin çok ince, ama başlarını döndürecek denli aşırı ince oldu­ ğunu düşünm elerine ve sonra bu yolda tinsel ve gene de uzamlı bir varlığı imgeledikleri­ ne inanm alarına benzer. Eğer Epikürüs ile birlikte erdem in yalnızca söz verdiği hazdan ötürü istenci belirlediğini kabul edersek, o zaman daha sonra bu hazzın en kaba duyu­ larla bütünüyle aynı tü rd en olduğunu sa­ vunduğu zaman o nu kınayamayız; çünkü onu bu duyguyu bizde uyandıran tasarımla­ rın yalnızca bedensel duyular arasında ol­ duklarını düşünm ekle suçlamak için hiçbir

nedenim iz olmaz. Tahmin edilebileceği ka­ darıyla, bunlardan birçoğunun kaynağını daha yüksek bilgi yetisinin kullanım ında aradı; am a bu o n u n yukarıda sözü edilen ilkeye göre, bize o entellektüel tasarımların sağladıkları keyfi, onların istencin belirle­ nim zem inleri olabilm elerini sağlayan bu biricik keyfi bütünüyle türdeş saymasının önüne geçmedi ve geçemedi. Tutarlı olmak bir felsefecinin en büyük yükümlülüğüdür, ve gene de çok en d er bulunur. Eski Yunan okulları bize bun u n sinkretik çağımızda kar­ şılaştığımızdan çok d ah a fazla örneğini verirler — bir çağ ki, çelişkili ilkelerin bütü­ nüyle dürüstlükten uzak ve sığ belli bir uzlaş­ ma dizgelerini yaratmıştır, çünkü bu herşeyden bir parça bilip bütün üzerine hiçbirşey bilmemekle yetinen ve böylece her havadan çalan bir kamuya kendini daha kolay salık verir. Kişisel m utluluk ilkesi, onda anlak ve us ne denli kullanılmış olursa olsun, gene de kendi içinde istenç için alt istek yeti­ lerine özgü olanlardan başka hiçbir belir­ lenim zemini kapsayamaz; ve öyleyse ya hiç (üst| istek yetisi yoktur, ya da an us yalnızca kendi başına kılgısal olmalıdır, e.d. h er­ hangi bir duygu varsayılmaksızın , dolayısıy­ la istek yetisinin özdeği olan ve h er zaman ilkelerin görgül bir koşulu olan hoşun ya da nahoşun tasarımları olmaksızın istenci kıl­ gısal kuralın salt biçimi yoluyla belirleyebilmelidir. Ancak us istenci kendi başına belir­ leyebildiği zam andır ki, (eğilim in hizm e­ tinde değilken,) gerçek bir üsiistekyetisidir ve patolojik olarak belirlenebilir olan ona altgüdüm lü olur; edimsel olarak, daha doğ­ rusu özgül olarak bu so nuncudan ayrıdır, öyle ki giderek onun itkilerinden en küçük bir karışım bile güç ve üstünlüğüne zarar verir, tıpkı en küçük bir görgül öğenin ma­ tem atiksel bir belgitlem ede koşul olarak onun değerini ve gücünü düşürüp yoketmesi gibi. Us bir kılgısal yasada istenci dolay­ sızca belirler, araya giren b ir haz ya da

hâtte. Kr hal von vielen d erselb en d en Q ucli, so viel m an erraien kann, eben sow ohl in dem G ebrauch des h öheren E rk en n tn isv crm ö g en s g esu ch t; aber das hinderte ihn nichı und k onn te ihn auch n ich ı h in d e m , nach genanntem Prinzip das V ergnügen selbst, das uns jen e allenfalls intellek tu ellen Vorstellu n g e n g ew â h ren , u n d \vodurch sie allein Bestim m ungsgrûnde des W illens sein k ö n n en , gânzlich fûr gleichartig zu h a lle n . Konsequent zu sein , ist d ie gröÛ te O b lie g e n h e il e in e s P h ilo so p h e n , u n d wird d o ch am se lte n ste n a n g e tro ffe n . D ie a lten g r ie c h isch en S ch u len g e b e n uns davon m eh r Beispiele, als wir in unserem synkretistisehen Z eita lter a n tr effe n , w o e in gew isses K oalitionssystem w id e r s p r e c h e n d e r G ru n d sâ tze voli U n r e d lic h k e it und Seichtigkeit erkûnstelt wird, weil es sich e in em Publikum besser em p fıehlt, das zufrieden ist, von allem Et\vas, und im G anzen nichts zu \vissen, und dabei in a ile n S â tıe ln g e r e e h t zu s e in . Das Prinzip der e ig en en G lûckseligkeit, so viel V erstand und V ernun ft b ei ihm a uch g ebraucht \verden m ag, u ü rd e d o c h fûr d en \V illen k ein e an d eren B e stim m u n g sg r û n d e , als d ie d em unteren B c g e h r u n g sv e r m ö g e n angem essen sind, in sich fassen, und es gibt also en ıw ed er gar kein oberes Begelır u n g sv e r m ö g e n , o d e r reine Vernunft muB fûr sich allein praktisch sein, d.i. o h n e V o r a u sse tzu n g ir g e n d e in e s G efühls, m ithin o h n e V orstellungen d e s A n g en eh m e n o d e r U n a n g e n e h m en , als d er M aterie d es Begehrungsverm ö g en s, d ie je d e r z e it e in e em p irisehe B ed in g u n g d er Prİnzipien ist, durch die bloBe Form d er praktischen R egel [45] d en W illen bestim m en kön­ nen. Alsdann allein ist Vernunft nur, so fern sie fûr sich selbst d en VVillen bestim m t, (nicht im D ienste d er Neigung e n ist,) ein wahres oberes Begehrungsv erm ö g en , dem das p a ıh o lo g isch bestim m b a re u n te r g e o r d n e t ist, und w irk lich , ja spezifısch v o n d ie se m unterschieden, so daB sogar d ie m ind este B eim ischungvon d en A ntrieben der letzteren ihrer Stârke und Vorzuge A b b ru ch tu t, so w ie das m in d este E m p irisch e, als B e d in g u n g İn e in er m athem atisehen D em onstration, ihre Wurde u nd N achdruck herabseızı und v em ich tet. D ie Vernunft b estim m ı in e in em praktischen G esetze unm itıelbar d en \Villen, nicht vermittelst ein es

dazwischen kom m en d en G efiihls der Lusi u n d U n lu st, se lb st n ic h ı an diesem G eseize. und nur, daB sie als r cin e V ernunfı prakıisch sein kann, m acht es ihr m öglich, grsetzgebmd zu sein.

hazsızlık duygusu aracılığıyla değil, giderek bu yasadaki haz aracılığıyla da değil; ve ancak arı us olarak kılgısal olabildiği içindir ki yasaman olması olanaklıdır.

A nm erkııng II G lücklich zu sein , isi n ohvend ig das V erla n gen j e d e s v e r n u n fıig e n aber en d lich en W esens, u nd also ein unverınridlicher B esıim m ungsgrund seines Begehrungsverm ögens. D enn d ie Zııfriedenheiı mit seinem ganzen Dasein isi ııichl etwa ein ursprünglicher Besilz, und c in e Selİgkeiı, \velche cin Bc\vuBtsein seiner u nab hâııgigen Selbsıg e n u g sa n ık e it vo r a u ssetz e n w ü rd e. so n d e m ein durch sein e e n d lich c Nalur selbst ihm aufgedrungenes Prob­ lem . weil es bedürftig ist, und dieses B edürfnis betrifft d ie M alerie seines Bogehrungsvcrm ögens, d.i. ctwas. was sich a u f c in subjektiv zum G ru n d c iicgendes G cfûhl der Lust oder Unlusl beziehl, dadurch das. was es zur Zufried e n h e iı m il seinem Zustatıdc bedarf. Iıesıim nu wird. A ber eb en darum , weil dieser nıaleriale B estim m ungsgrund von d e m S u b je k ıe bloB em p ir ise h orkannı werden kann, isi es unm öglich d ie se A u fgabe als e in G esetz zu beırachien. weil dieses als objektiv in ai­ len Fâllen und fûr aile verniınftigen \\e s e n (461 ebm denselben Bestimmungsgrund d es \V illens e n ıh a lte n mûBte. D enn ob gleich der BegrifT der Glückselig k eit der praktischen B ezieh ung der Objektfiiuh B cgehrungsverm ögen ollm i'âris zum G runde liegi. so isi er doch nur der allgem eine T ilel der subjek ıiven B estim m ungsgrûnde. u nd bcstim m t n ıc h ıs s p c z ifısc h , darum es d o ch in dieser praktischen A ufgabe a lic in zu ııın ist. u n d o h n e w c lc h c B estim m ung sie gar nichı aufgelösel w erdcn kann. \Vorin n â m lic h je d e r se in e ('»lııckseligkeit zu se lzen habe, k o m in i a ııf j e d e s s e in b e s o n d e r e s G efûhl der l.u si und U n lusl an. und se lb st in e in e m u n d d e n ıs e lb e n Subjekt a u f d ie Y ersch ied cn h eiı des B e d û rftıissc s, n a ch d e n A b ânderungen dieses G efühls, und ein sub­ jek tiv rıotu-rrıdiges G esetz (als Naiurg e s e lz ) ist a lso objektiv e in gar sehr zufâlligrs prakıisches Prinzip. das in v e r s c h ie d c n e n S u b je k le n seh r versch ied en sein kann und muB, m itilin nienıals cin G esetz abgeben b n n , weil

Not 2 Mutlu olmak zorunlu olarak h er ussal ama sonlu varlığın dileğidir, ve öyleyse kaçınıl­ maz olarak onun istek yetisinin bir belirle­ nim zeminidir. Ç ünkü birinin b ü tün bir varoluşundan hoşnutluğu kökensel bir iyelik gibi birşey, bağımsız öz-yeterliğinin bir bilin­ cini varsayacak bir kutluluk değildir; tersine, bize sonlu doğam ızın kendisi tarafından dayatılan bir problemdir, çünkü gereksinim içindeyizdir ve bu gereksinim istek yetimizin özdeğini ilgilendirir, e.d. öznel olarak temel­ de yatan bir haz ya da hazsızlık duygusu ile bağıntılıdır ki, bununla kendi durum um uz­ dan hoşnutluk için gereksindiğim iz şey belirlenir. Ama bu özdeksel belirlenim ze­ mini özne tarafından ancak görgül olarak bilinebileceği için, bu problemi bir yasa ola­ rak görm ek olanaksızdır; çünkü yasa, nesnel olmakla, tüm durum larda ve tüm ussal var­ lıklar için istencin tam olarak aynı belirlenim zeminini kapsamalıdır. Çünkü m utluluk kav­ ramı her durum da nesnelerin istek yetisi ile kılgısal bağıntısının tem elinde yatıyor olsa da, gene de yalnızca öznel belirlenim ze­ m inlerinin genel başlığıdır ve özgül olarak hiçbirşeyi belirlemez; oysa bu kılgısal prob­ lem de ilgilendiğimiz tek şey b u d u r ve böyle özgül belirlenim olmaksızın hiçbir biçimde çözülem ez. Ç ünkü kişinin m utluluğunu neye bağlayacağına sonunda onun tikel haz ve hazsızlık duygusu, ve üstelik bir ve aynı öz­ nede bile bu duygudaki değişikliklere göre gereksinim lerin tıırlülüğü karar verir; ve öznel olarak zorunlu bir yasa (doğa yasası ola­ rak) öyleyse nesnel olarak aşırı ölçüde olum­ sal kılgısal bir ilkedir ki, değişik öznelerde çok değişik olabilir ve olm alıdır ve dolayı­ sıyla hiçbir zaman bir yasa veremez, çünkü

m utluluk isteğinde herşeyin gelip dayandı­ ğı nokta yasaya uygunluk biçimi değil, ama yalnızca özdek, yani yasayı izlem ede haz bekleyip beklemeyeceğim ve ne denli bekleyeceğimdir. Oz-sevgi ilkeleri hiç kuşkusuz evrensel beceri (am açlar için araçlar bul­ ma) kuralları kapsayabilirler; ama o zaman salt kuramsal ilkelerdirler,* (örneğin ekmek yemek isteyenin birinin bir değirm eni na­ sıl tasarlayacağı gibi). Ama onların üzerine dayanan kılgısal yönergeler hiçbir zaman evrensel olamazlar, çünkü istek yetisinin belirlenim zemini haz ve hazsızlık duygusu üzerine tem ellenir ki, bun u n hiçbir zaman evrensel olarak aynı nesnelere yönelik olduğu kabul edilemez. Ama sonlu ussal varlıkların haz ya da acı duygularının nesneleri olarak neleri kabul edecekleri açısından ve benzer olarak biri­ ne erişmek ve ötekinden kaçınmak için kul­ lanmaları gereken araçlar açısından baştan sona anlaştıklarını kabul etsek bile, gene de öz-seugi ilkesi onlar tarafından kılgısal biryasa olarak gösterilemez; çünkü bu görüş birli­ ğinin kendisi yalnızca olumsal olacaktır. Be­ lirlenim zemini h er zaman yalnızca öznel olarak geçerli ve salt görgül olacak, ve her yasada düşünülen o zorunluğu, yani a priori zem inlerden nesnel zorunluğu taşımaya­ caktır; ve o zaman bu zorunluk hiçbir bi­ çimde kılgısal değil ama yalnızca fiziksel sa­ yılacak, yani eylem eğilimimiz yoluyla baş­ kalarını esnerken görünce esnememiz gibi kaçınılmaz olarak belirlenecektir. Hiçbir kılgısal yasanın olm adığını, ama yalnızca ^ M atem atik te ya d a d o ğ a ö ğ r e tis in d e /»/^ava/denilen ö n e r m e le r e s ö z c ü ğ ü n a sıl a n la m ın d a ııygıtlayvn sal d e n m e s i gerekir. Ç ü n k ü isten ç b e lir le n im in in b u ö ğ r e ­ tiler ile n e o lu rsa o lsu n h içb ir ilgisi yoktur; o n la r yal­ n ızca b elli b ir etkiyi ü r etm ek için yeterli o la n o lan ak lı ey lem in karm aşasını b elirtirler ve ö yleyse n e d e n in bir etk i ile b a ğ la n tıs ın ı a n la ta n tü m ö n e r m e le r ile esit ö lç ü d e kuram saldırlar. Ş im d i, kim etkiyi seçer se , zo r u n ­ lu o larak n e d e n i d e se ç m iş olur.

es, b ei d e r B e g ie r d e n a ch G lückselig k e it. n ic h l a ııf d ie Form d e r GesetzmâBigkeit, sondern lediglich a u f die M aterie ankom m t. nâm lich o b u nd wie viel Vergnügen ich in d er B efolgung des (iesetzes zu envarten habe. Prinzipien derSelb sıliebe k önn en zw arallgem einc Regcln der G eschicklichkeiı (Mitte! zu A b sic h ten a u s z u fin d e n ) e n ih a lt c n , alsdann sind es aber bloB theoretische Prinzipien*, (z.B. w ie (47] d erjen ige, der g erne Bı ot essen m ö ch te. sich ein e M ühlc auszııdenken h ab e). Aber prak­ t is c h e V o r sc h r ifte n , d ie sic h a u f sie g r ü n d e n . k ö n n en niem als a llg em ein sein, d en n d er B estim m ııngsgnınd des B eg ch ru n g sv en n ö g en s ist a u f d as (iefıihl der Lust und L'nlııst, das niem als als a llg e m e in a u f d ie s c lb e n G eg e n stânde gerichtet, a n gen om m en w erden kann. gegrım det. A ber gesetzt. en d lic h e vernûnfıige \Vcscn dâchten auch in A n sehu ng dessen, \vas sie für O bjekte ihrer G cfühle d es V ergnügens o d er Schm erzens anzu n eh m en hâtten. im gleichen sogar in A n se h u n g d er M ittel. d e r e n sie sich b e d ie n e n m üssen, um d ie erstern zu e r r e ic h c n , d ie a n d e r n a b z u h a lten . d u rc h g e h e n d s c in er le i, so vvtırde das Pri ıızif) drr S c l b s d e n n oc h von ihnen d u r c h a ııs für krin praktisehes Gesetz ausgegeben \verden können; denn diese E in h e llig k e it \vârc selb st d o c h nur zufallig. Der Bcstim m ungsgrund wâre im m er d o ch nur subjektiv g ü ltig und bloC em p ir ise h . u n d h â ıte d ie je n ig e \ o t w e n d ig k e i t n ic h t. d ie in e in e m j c d e n G esetze g ed a ch t wird, nâm lich die objektive aus G ründen a priori; man m üBtc d e n n d iese \'otw endİgkeit gar n ic h l für praktisch, son d ern für bloC p hysisch a u sg e b e n . n âm lich da û d ie H andlu ng durch unsere N’eig u n g uns e b e n so u n a u sb le ib lic h a b g c n ö tig t würde. als das G âhnen, w enn wir andere g â h n e n s e h e n . M an w û rd c e h e r beh a u p te n k ö n n e n . daB e s gar k e in e

*Sâı/c, \velchc in d e r M aıhem aıik o d e r NatıırIc h rc praktisch g e n a n n t H e rd e n , solltc n e ig e m lich lerhnısrh hciBen. D en n u m d ic \Villeıısbc*timm u n g isi e s d ie sc n l.c h r c n g a r n ic h t zu tu n ; sic «rigen n u r das N fannigfaingcdcrm oglichen H andlu n g a n . H elehes e in e gevvisse W irk u n g h erv o r/u b rin g e n h in re ic h e n d isi. u n d sin d also e b e n so ih e o rc tisc h , a lı a ile S â l/e . »velehe d ic V erknüpfu n g d r r l'r s a c h e m il e in e r NVırkung a uvsagen. NVem n u n d ie Ic ı/ie re b e lie b t. d e r muO sich a u t h g c fa lle n lassen. d ic e r s te r e / u sein.

prak tisch en G esetzc g e b e , so n d e r n nur Anm tungen zuııı B e h u f unserer B e g ie r d e n . als daB bloB subjektive Prİnzipİen zum R an ge p rak tiseh er G eseıze erh ob en \vürden, d ie durehaus objektive u nd nicht bloB subjektive N onveııdigkeit h aben, und durch Vernunft a priori, nicht durch Erfahrung (so em p irisch a llg e m ein d ic se auch sein ınag) erkanntseİn m üssen. Selbst d ie Regcln cinstim m iger Erscheİnımg en överden nur N aturgeseı/c (z.B. die m eeh a n iseh en ) g en an n t, w enn inan sie entu'eder u’irklich a priori erkennt, oder [48] doch (\vie bei den ehemisehen) annim m t, sie Kürden a priori aus objektİven Cirim den erk an n t w crd en , w cn n ıın se r e E in sich t lie fc r g in g e . AJİein bei bloB subjektiven praktischen Prinzipicn wird das aıısdriicklich zur B e d in g u n ggcm ach t, daB ih n en nicht objektive, son d ern subjektive Beding u n g en der \Villkür zum Cininde lieg en m üssen; m itilin. daB sic jed erzcit nur als bloBe Maxİmen, niem als aber als praktisehe Cîesetze, vorstellig ge­ ni ach t \vcrden dürfeıı. D iese letztere A n m e r k u n g s c lıe in t b e im e r sie n Anblicke bloBe VVortklaubereİ zu sein; alicin sie isi die \V ortbesiim m ung des a lle n v ic lu ig ste n L’n te rsc h ie d e s, der nur İn praktischen U ntcrsuclıungen in B elnıchtung kom m eıı mag.

isteklerimiz ile ilgili öğütlerin olduğunu ileri sürm ek, salt öznel ilkeleri salt öznel değil ama baştan sona nesnel zorunlukları olan ve deneyim (bu görgül olarak ne denli evren­ sel olursa olsun) yoluyla değil ama us yoluyla a priori bilinmeleri gereken kılgısal yasalar düzeyine yükseltmekten daha iyi olacaktır. Giderek uyumlu görüngülerin kurallarına bile yalnızca doğa yasaları (örneğin, mekanik) d en ir — eğer onları ya gerçekten a priori biliyorsak, ya da (kimyasal yasalar d u ru ­ m unda olduğu gibi) içgöriimüz daha derine ulaştığında nesnel zem inlerden a priori, bili­ nebileceklerini kabul ediyorsak. Ama salt öznel kılgısal ilkeler durum unda, bunların özencin nesnel değil am a öznel koşulları üzerine dayanmaları, dolayısıyla hiçbir za­ man kılgısal yasalar olarak değil, ama her zaman salt düzgııler olarak tasarım lanm a­ ları gerektiği kesin olarak koşul yapılır. Bu son gözlem ilk bakışta salt sözel bir gerek­ sizlik gibi görünür; ama irdelemeye ancak kılgısal araştırmalarda gelebilecek en önemli ayrımın sözel belirlenimidir.

Ü 4. LEH RSA TZ IH

§ 3. T EO R EM II

\V cnn c in v c r n ü n flig e s \V escn sich se in e Nlaxİmcn als praktisehe allgeıneine Cicsctze d enken soll, so kann es sich d ieselb en nur als solch e Prinzi­ p icn d en k en , d ie n ic h l der M alerie, sondern bloB d er Form nach, den Besiİm m ungsgrund des \Villens enthalten. Die M alerie ein es praktischen Prinzips isi der Ciegenstand d es \Villens. Dieser İst enhveder der Bestim mungsgrund des lelzteren, oder nicht. İst er der B estinım ungsgrund desselben, so \vfirdc die Regel des \ \ ’illens einer enıpirist lıen B edingung (dem Vcrhâlinisse derbestim m enden YorsiellungzumCicfûlıle der Lust und l ’nlust) ımienvorfen, folglich kein praklisches (ieseiz sein. N ıuı bleibı von eiııem Ciesctze, \venn man aile Materie. d.i. jeden Ciegenstand d es \Villens (als Besıim m ungsgrund) davon absondcrı. nichts übrig, [49] als die bloüe Form e in er allgem ein en Ge-

Eğer ussal bir varlık düzgülerini kılgısal ev­ rensel yasalar olarak düşünecekse, o zaman bu düzgüleri ancak özdeğe göre değil ama salt biçime göre istencin belirlenim zemini­ ni kapsayan türde ilkeler olarak düşünebi­ lir. Kılgısal bir ilkenin özdeği istencin nesne­ sidir. Bu nesne ya istencin belirlenim zemi­ nidir, ya da değildir. Eğer onun belirlenim zemini ise, o zaman istencin kuralı görgül bir koşula (belirleyen tasarımın haz ve hazsızlık duygusu ile ilişkisine) altgüdümlıı ola­ cak ve sonuçta kılgısal bir yasa olamayacak­ tır. Şimdi, eğer bir yasadan tüm özdeği, e.d. h er istenç nesnesini (belirlenim zemini ola­ rak) soyutlarsak, geriye bir evrensel yasama­ nın salt biçiminden başka hiçbirşey kalmaz.

Öyleyse ııssal bir varlık kendi öznel-kılgısal ilkelerini, e.d. düzgiilerini ya hiçbir biçim­ de aynı zamanda evrensel yasalar olarak dü­ şünemez, ya da bunların sak biçiminin, ki onları evrensel yasama için uygun kılan şey budur, onları yalnızca kendi başına kılgısal yasalar yaptığını kabul etmelidir. Not Diizgülerde hangi biçimin kendini evren­ sel yasamaya uyarlayabildiğim, hangisinin uyarlayamadığını en sıradan anlak bile eği­ tim olmaksızın ayırdedebilir. Ö rneğin ser­ vetimi güvenilir h er yolla arttırmayı kendi­ me bir diizgü yapmış olayım. Şimdi elimde sahibi ölmüş ve hakkında yazılı hiçbirşey bı­ rakılmamış bir emanet olsun. Doğal olarak bu düzgüm için bir durum dur. Şimdi yal­ nızca o düzgünün evrensel kılgısal bir yasa olarak da geçerli olup olamayacağını bil­ mek isterim. Buna göre onu şimdiki d uru­ ma uygularım ve bir yasa biçimini alıp ala­ mayacağını ve dolayısıyla düzgüm yoluyla şöyle bir yasa verip veremeyeceğimi sora­ rım: Herkes ona bırakıldığını hiç kimsenin tanıtlayamayacağı bir em aneti yok sayabilir. H em en ayrımsarım ki, böyle bir ilke, yasa olarak görüldüğünde, kendi kendisini yok edecek, çünkü hiçbir em anetin bırakılma­ ması sonucunu getirecektir. Kılgısal bir yasa, eğer onu böyle olarak biliyorsam, kendini evrensel yasama için ortaya koymalıdır; bu bir özdeş önerm edir ve öyleyse kendiliğin­ den açıktır. Şimdi eğer istencim kılgısal bir yasanın altında d u ru r dersem, o zaman eği­ limimi (örneğin bu durum da açgözlülüğü­ mü) evrensel kılgısal bir yasaya uygun belir­ lenim zemini olarak getirem em; çünkü bu evrensel bir yasamaya elverişli olm aktan öy­ lesine uzaktır ki, eğer evrensel bir yasa biçi­ m inde görülürse kendini yok edecektir. Öyleyse m utluluk isteği, dolayısıyla her­ kesin bu isteği istencinin belirlenim zemi­ ni yapmasını sağlayan diizgü de evrensel

setzgebung. Also kann cin vcrnünftiges VVesen sich seine subjektiv-praktischen Prinzipien, d.İ. M axim cn, crmvedcr gar nicht zugleich als a llg c m cin c G eseize dcn k en , o der es muB an n eh m en , daB d ie bloBe Form d e r selb e n , nach der j e n e sich zur allgemeinen Gesetzgebung sehicken, sie für sic h a lic in zum prakiischcn G eseize nıachc.

Anm erkung Wc1che Form in der M axim e sich zur a llg e m e in e n G e s e tz g e b u n g sch ick e, w elchc nicht, das kann der gem einsie Verstand o h n e U n te n v e isu n g unters c h e id e n . Ich h a b e z.B . e s m ir zur M axim c g e m a e h t. mirin V erm ö g en durch aile sic h e r e n M ittel zu vcrgröB em .J elzt isi ein Deposilum in m einen H a n d e n , d essen E ig cn tü m er verstorben ist und keine H andsıhrifı dariiber zurückgelassen hal. N a türlichenveise ist dics d er Fail m ein er M axim e. Jctzt will ich nur \vissen, o b j e n e M axim e auch als allgcm cines praktisehes Gesetz g e lıe n könn e. Ich w end e je n e also a ııf gcgem vârtigen Fail an, und frage, o b sie w oh ! d ie Form e in e s G c s e ı/e s a n n e h m e n , m ith in ich vvohl du rch m e in c M axim e z u g leic h c in so le h e s Gesetz g eb en könnıe: daü jed erm a n n c in D e p o s ilu m a b lc u g n e n d ü r fe . d e s s e n N ic d e r le g u n g ih m n ic m a n d b ew eisen kann. leh \verde sofort gewahr, daB e in s o le h e s P rin zip , als G esetz. sich selb sl v er n ie h le n wıırde, weil es m aeh en uiirde, daB es gar kein D ep o silu m gâbe. Ein praktisehes Geseız, was ich dafür e rk en n e. muB sich zur a llg em ein en G esetzg eb u n g qualİfizieren; d ies isi c in id e n ıisc h c r Satz un d also fıır sich klar. Sagc ich nun . m ein U 'ille ste h ı u n te r e in e m praktisehen Gesetze, so kann ich nicht m einc N eigu n g (z.B. im gegem cârtigen Faile m ein e H absucht) als den zu ein em all­ g em ein en prakiischcn G esetze schicklich en Beştim [ 50] m ungsgrıınd dessclbcıı anfûhrcn; d en n d icsc, weit g efehli. daB sic zu e in er a llg e m ein e n G eseizgeb u n g tauglich sein so llıe. so nıııB sie v ie lm e h r in d e r Form e tn e s a ll­ g e m e in e n G ese tze s sich se lb st aufreiben. Es ist d aher u u n d er.ıch . wie. da die B e g ie rd e zur G lü c k se iig k e iı. m ithin a uch d ie Maxime, dadu rch sich jetler diese leızıerezu m Bcstim num gsgnm de s e in e s VVillens setzt, a llg e m ein ist. es

vox om c.RU.\msryj-:\ / İI.KEIJIR ÜZERİNE

41

v ersiâ n d igen M ânnern h ah c in d en Sinn kom m cıı k ön n en , cs darum für c in a llgcm eİn praktischen Cesetz ausz u g e b e n . D e n n da s o n s ı e in allge* m ein es N atu rgeset/ alles ein stim m ig m acht, so uû rd e hier. w enn m an der M axim e d ie A llgcm cin h eil ein es Cleseızes gel)en \vollte, grade das âuCerste W id crsp iel d e r E in stim m u n g . d er ârgsıe \Viderstreit und d ie gânzlİche V erniclıtu ng der M axim c selb sı und İhrer Absichı erfolgen. D enn d er VVille Allcr hat alsdann nicht e in und dasse lb e O bjekl, son d ern e in jed er hat das s c in ig e (se in e ig e n e s VVohlbcfin d en ). n elch es sich /war /ufâlligerw e ise, au ch m it a n d e r e r ih rcn Absİch te n , d ie sie g le ic h fa lls a u f sich selbst richten. vertragen kann, aber lange nicht /u m (iesetze hinreichend İst, \vcil d ie A ıısn a h m e n , d ie m an g c le g e ııtlİc h zu m a ch en b efu gt ist, en d lo s sind, tmd gar nicht bestim mt in cin e a llgem cin c Regel l>efaiJı uerden können. F,s konınıt ani d iese Art e in e H a n n o n ie h e r a u s, d ie d e r jc n ig e n âhnlich ist, \velche ein gewisses Spotigedicht auf die Scclcneintracht zucier sich zu ( in in d e richtenden Eheleııu* schilderl: O loundervolle Honnunie, was er ıvill, u'ill auch sie ete. od e r \vas von der A nheischigm achun g König Franz d e s E rsten g e g e ıı K aiser K a ri d e n Fünflen erzâhh \vird: w;ıs m ein Bnıder Kari haben uill, (Nlailand) d a su ill ich a u c h h a b e n . E ıııp ir isc h e Bestim m ungsgründe taugetı zu kem er allgem ein en âtıBeren ('«esetzgebung, aber auch el>en so \venig /.ur innern; denn jed er legt [51] sein Subjekt. ein an d e­ rer a b er e in a n d e r e s Su b jek t d er N eig u n g zum (in in d e , und in jedem Subjekt selber ist bald d ie. bald ein e andere im Y or/uge d es Einnusses. Ein G esetz ausfind ig zu m ach en , das sie in sg esa m t u n ter d ie se r B ed in g u n g . n â m lic h m il a lle r s c itig e r E in stim ­ m ung, regierte, ist schlechterdings unm öglich.

olduğu için, anlayışlı insanların bu isteği evrensel bir kılgısal yasa olarak görmeyi dü­ şünebilmiş olmaları hayret vericidir. Çünkü başka durum larda evrensel bir doğa yasası herşeyi uyumlu kılarken, burada ise, eğer diizgüye bir yasanın evrenselliğini vermek istersek, sonuç tam olarak uyumun en bü­ yük karşıtı, en kötü çatışma ve düzgünün kendisinin ve am acının tam yokoluşu ola­ caktır. Çünkü o zaman herkesin istencinin nesnesi bir ve aynı olmayacak, ama herkesin kendi nesnesi (kendi iyiliği) olacaktır ki, hiç kuşkusuz başkalarının eşit ölçüde kendi kendilerine yönelik am açları ile olumsal olarak uyuşabilse de, yasa için yeterli olmak­ tan uzaktır; çünkü zaman zaman izin verile­ bilecek kııraldışıların sonu gelmez ve hiçbir biçimde belirli olarak evrensel bir kuralda kapsanamaz. Bu yolda bir uyum ortaya çıkar ki, belli bir alaycı şiirin yıkım yoluna girmiş olan evli bir çift arasında işliyor olarak be­ tim lediği ruhsal birliğe benzer: Ey harika uyum, erkeğin istediğini kadın da ister, vb; ya da Kral I. Franz’ııı Kayzer V. Karl’a verdiği söz üzerine anlatılanlar gibi:. Kardeşim K arl­ ın islediğini, (Milano) ben de isterim. Görgül belirlenim zeminleri hiçbir evrensel dış ya­ samaya uygun değildir; ama iç yasamaya da değildir; çünkü herkes kendi öznesini, ama bir başkası başka bir özneyi eğilimine temel yapar, her bir öznenin kendisinde kimi za­ man şu, kimi zaman bu eğilim etkide ağır basar. Tüm ünü de bu koşul altında, yani her yandan uyum içinde yönetecek bir yasayı bulup çıkarmak saltık olarak olanaksızdır.

S - V A I K .A H K I

§ 5. PROBI.KM I

Y oratısgcset/t. daÜ d ie bloUe g e se u gelx'nde Fotin der M aximen allein der zureichende B estim m ungsgnm d eines

Diizgülerin salt yasamacı biçim inin kendi başına bir istencin yeterli belirlenim zemini olduğu varsayıldığında, yalnızca onun yoluy­ la belirlenebilir olan istencin yapısını bulmak. Yasanın salt biçimi yalnızca us tarafından tasarımlanabileceği için, ve dolayısıyla duyu-

\V illens sei: d ie B csch a ffen h eit desjen ig en \Villens /u finden, der dadurch allein besiim m bar ist. Da d ie bloÜe Form d e s Clesetzes lediglich von der V ernunft vorgesiellt

A N A L İ T İ K / A S A U T IK K I L G I S A L U S U N 1 .1 .I S T I I 1 I S I

/ KMTiKı>ı:ıt rıı\Krısaıı:x\ n i \ V F T

ların bir nesnesi olmadığı ve sonuçta görün­ güler arasına da ait olmadığı için, tasarımı, istencin belirlenim zemini olarak, doğadaki olayların nedensellik yasasına göre tüm be­ lirlenim zem inlerinden ayrıdır, çünkü bun­ lar durum unda belirleyen zem inlerin ken­ dileri g ö rüng ü ler olm alıdırlar. Ama eğer istencin salt o evrensel yasama biçim inden başka hiçbir belirlenim zemini o n u n için yasa olarak hizm et edem iyorsa, o zaman böyle bir istenç birbirleri ile bağıntı içindeki görüngülerin doğa yasasından, yani neden­ sellik yasasından bütünüyle bağımsız olarak düşünülmelidir. Ama böyle bir bağımsızlığa en sıkı anlamda, e.d. aşkınsal anlam da özgür­ lük denir. Öyleyse ona ancak düzgünün salt vasamacı biçiminin yasa olarak hizm et ede­ bileceği bir istenç bir özgür istençtir.

w rrden kann. ııııd ıııith in kein Geg ensian d der Siline İsı, folglich auch niclu un terd ie K rscheinungen gelıört: so ist d ie Y o rstelh m g d e r se lb e n als B estim m u ngsgru nd d es \V illcns von a ilen B estim m u n g sg rû n d en d er Beg c b c n h c ite n in der Natur nach dem G esctze d er Kausalitât u n teısch ied cn , w eil b e i d ie se n d ie b e s tim m e n d e n G rü n d e selb sl K rsc h c in u n g c n sein m ûssen. \Venn aher auch kein anderer B esiim m u n g sg ru n d d e s \V illen s fûr d iesen zum G esclz d ie n e n kann. als b lo B je n e a lig em ein e g e selzg eb en d e Form; so muB c in so le h e r \V ille als g â n z lic h u n a b h â n g ig v o n d em Naturgesetz der Erscheinungen, nâm lich d em G e s e ız e d e r K ausalitât, bezİeh ıın g s\v e ise a u f e in a n d e r , g e d a c lıt \verdcn. F.ine solche U nabhângigkeit a ber hciOt Freiheit im stren g sten d.i. transzendenlalen Verstande. A lso [52} ist e in W ille, d em d ie bloB e gesetzgeb en d e Form d er M axitnc alicin zum G esctze d ien en kann, ein freier Wille.

S ti. PROBLEM II

S 6. A IH G A B K II

Bir istencin özgür olduğu varsayıldığında, onu zorunlu olarak belirlem eye elverişli olan biricik yasayı bulmak. Kılgısal yasanın özdeği, e.d. düzgünün bir nesnesi hiçbir zaman görgül bir yolda olma­ nın dışında verilemeyeceği için, özgür istenç ise, görgül (e.d. duyulur dünyaya ait) koşul­ lardan bağımsız ve gene de belirlenebilir ol­ mak zorunda olduğu için, bir özgür istenç yasanın özdeği n den bağımsız olmalı ve gene de yasada bir belirlenim zemini bulmalıdır. Ama yasada, onun özdeği dışında, yasamacı biçim den daha öte hiçbirşey kapsanmaz. Öyleyse istencin bir belirlenim zeminini an­ cak düzgüde kapsandığı düzeye dek yasamacı biçim oluşturabilir.

Vorausgesetzt, daB e in VVille frci sei, das G ese tz zu fin d e n , w e lc h e s ilin a lle in n o tw e n d ig zu b e s iim m e n tauglich ist. Da d ic M a leric d e s p ra k tisch en (îesetzes, d.İ. ein O bjekt der Nlaxİme, niem als anders als em pirisch g egeb en \verden kann. der freie \Ville aber. als von em pirisehen (d.i. zur Sinnem velı

Not Özgürlük ve koşulsuz kılgısal yasa öyleyse karşılıklı olarak birbirlerini gösterirler. Şim­ di burada gerçekte de ayrı olup olmadıkla­ rını, va da koşulsuz bir yasanın yalnızca bir arı kılgısal usun özbilinci, ve bu usun ise öz-

gehörigen) B cdingungcn unabhângig, d e n n o c h b eslim m b a r se in muB; so mııB ein freier \Ville, unabhângig von d e r M aterie d e s G e se iz e s, d e n n o c h e in e n B e stim m u n g sg ru n d in d em G eseizc a ntreffen. Ks ist aber, auBer der Materie d es (îesetzes, n ichls \veiter in d em selb en , als d ie g esetzg eb en d e Form en th a lıen . /VIso ist d ie gesetzge­ ben d e Form. M) fern sie in der M axime c ııth a lle n ist, das e in zig e , was e in en B estim m u ngsgru nd d es NVillens ausnıachen kann.

Anıııerkung Freiheit und unb ed ingtes praktisehes ( îe s e ız \veisen also \vechsehveise a u f e in a n d er zurûck. Ich frage hier nun nicht: o b s ie a u ch in d e r Tat verschieden seien, u nd n ichı vielm ehr ein u n b ed in g te s G esetz bloB das SelbsıbewuBısein e in er reinen praktischen

VONDER GRU.\DAS'r/i:X / İ L K l '.U ü i Ü /J '.RİNE V crııunfi, d iese aber gaıız einerlei mil denı posiıiven B egrifle der Freiheil sei: son d ern wovon unsere Erkennlnis des Unbedingi-Prakıischen anhcbr, oh von der [53] Freiheil. od er dem prakıischen (ieseize. Von d er Freiheil kann es nichı a nheben: d en n deren k önn en \vir ııns u e d e r ım m iuelbar heuııBi werden. \veil ih r erster B e g r iff n e g a liv isi. n o c lı d a ra u f aus der E rfahrung schlieU en. d e n n F r fa h r u n g gib i ıın s m ır «las (ie se lz der Erscheinungen. m iılıin den M ech anism us d er N aıur. das gerade W iderspiel der Freiheil. /it erkeıınen. Also isi es das moralhche Gesrtz. dessen wir uns u nm ilielbar bewuBı uerden (so b a ld wir ııns M axiın en d e s \V illen s e tm v e r fe n ). u e ic h e s sich ıın s z u a s t d a r b ie ie t. u n d . İndem d ie Y ernıınlt je n e s als e in en durch keine sitınlichen B e d in g u n g e n zu iib e r u ie g e n d e n , ja davon gânzlich unabhângigen Besıimm ungsgrund darstelll, gerade aııf den B eg riffd er Freiheil fühı ı. \Vie İsj aber auch das BcKuBısein jenes m oralhchen (•e s e iz e s m öglich ? \\'ir k ö n n e n ııns r e in e r p r a k iisc h e r ( ie s e iz e bew uüı u e r d e n . eb e n so. \vie u ir ııns reiner ıh eoreıisch er G rıındsâi/e b euuüı simi, in d e m \vir a ııf d ie N tm v e n d ig k eiı. u'omit sie uns die Vem unft vorschreibı. u n d a u f A b so n d e r ıın g a lle r empi* risehen B e d in gu n gen , da/.ıı uns jene h im v e isel. A cht h a b e n . D er B eg riff ein es reinen \Villens enLspringl aus den e r sıe r e n . \vie das B e\vuB isein e in e s reinen V ersiandes aus d em lei/le r e n . DaB dieses d ie wahre l ’n lerord n u n g unserer B e g ıiffe sei, und Siu lich k cii ııns zu ersl d e n B e g r iff d er F reih eil e n td e c k c . m ilh in proktisehe Yernnnft z ııe r sl d e r s p e k u la liv e n das ıınauflösliclısie Problem m il d iesem Begrifle aufsielle, um sie durch dcnsell>en in die gröBte V erlegenheiı /u sei/.eıı, erhellei sehon daraııs: daB. da aus dem B egıiffe d e r F re ih eil in d e n E r sc h e in u n g e n n ich is erklârı \verden kann. sondern h ier im m er N aıu rm ech an ism u s d en L eiıfaden ausm aeh en muB, überdem auch d ie A n lin o m ie d er r e in e n Yerm ınfı. \venn velehes d ie M aterie etnschrânkı. muB zugleich ein G nınd sein, diese M aterie zum W illen hinzuzııfügen. aber sie nicht vorauszusct/etı. Die Materie sei z.B. m ein eeigen e Glûckseligkeit. D iese. w enn ich sie jed em beilege (wie ich es d en n İn der Tat bei endlichen \Vesen tun darf) kann nur als­ dann ein oijektives praktisehes G esetz werden, w enn ich anderer ihre in die* selbe mit einschlieB e. .\lso entspringt das Ciesetz, anderer (İlûckseligkeit zu befö rd ern . n ich ı von der Voraussetzung. daB dieses ein Objekt fûr jedes seine \Villkı"ır sei. so n d em bloB daraus. daB d ie Form d e r A llg e m e in h e it.

koşullar üzerine dayanır ki, o kurallara ussal varlıklar için koşullu olandan başka hiçbir evrensellik (şunu ya da b u n u istemem duru­ m u n d a o nu edim selleştirebilm ek için ne yapmalıyım) sağlamazlar, ve tüm ü de birinin kendi mutluluğu ilkesi çevresinde dönerler. Şimdi hiç kuşkusuz tüm istencin bir nesne­ sinin, dolayısıyla bir özdeğinin olması gerek­ tiği yadsınamaz; ama bu yüzden bu özdek düzgünün belirlenim zemini ve koşulu de­ ğildir; çünkü, eğer öyle ise, o zaman bu ev­ rensel bir yasama biçim inde sergilenemez, çünkü nesnenin varoluşunun beklentisi o zaman özencin belirleyen nedeni olacak, ve istek yetisinin herhangi bir şeyin varoluşu­ na bağım lılığının istenç için tem elde yat­ ması gerekecektir; ama bu bağımlılık her za­ man yalnızca görgül koşullarda aranmalıdır, ve buna göre hiçbir zaman zorunlu ve evren­ sel bir kural için temel sağlayamaz. Böylece başkalarının m utluluğu ussal bir varlığın istencinin nesnesi olabilir. Ama düzgünün belirlenim zem ini o olsaydı, başkalarının iyiliğinde yalnızca doğal bir hazzı değil, ama ayrıca kimi insanlarda duygudaş eğilimin yol açtığı türde bir gereksinimi de bulacağı­ mızı varsaymamız gerekirdi. Ama bu gerek­ sinimi h e r ussal varlıkta (Tanrıda hiçbir biçimde) varsayamam. Öyleyse hiç kuşkusuz düzgünün özdeği kalabilir, am a onun koşu­ lu olmamalıdır, çünkü yoksa düzgü yasaya uygun olmayacaktır. Öyleyse bir yasanın özdeği sınırlayan salt biçimi aynı zamanda bu özdeği istence eklemek için bir zemin ol­ malıdır, onu varsaymak için değil. Ö rneğin özdek benim kendi m utluluğum olsun. Bu, eğer onu herkese yüklersem (gerçekte son­ lu varlıklar d u ru m u n d a yapabileceğim gi­ bi) , ancak başkalarının m utluluğunu bunda kapsadığım zaman nesnel kılgısal bir yasa olabilir. Öyleyse başkalarının m utluluğunu ilerletm e yasası bunun herkesin özenci için bir nesne olması varsayımından değil, ama yalnızca usıın bir öz-sevgi düzgiisüne bir

yasanın nesnel geçerliğini verm enin koşulu olarak gereksindiği evrensellik biçim inin istencin belirlenim zemini olm asından do­ ğar; ve öyleyse arı istencin belirlenim zemini nesne (başkalarının m utluluğu) değil, ama salt yasal biçimdi ki, onunla eğilim üzerine temellenmiş düzgüm ü kısıtlıyor, böylelikle ona bir yasanın evrenselliğini sağlıyor ve böylece onu arı kılgısal usa uygun kılıyor­ dum; ve öz-sevgi düzgümü başkalarının mut­ luluğuna dek genişletm e yükümlülüğünün kavramı dışsal bir güdü kaynağının eklen­ m esinden değil, ama ancak bu kısıtlamadan doğabilir. Not 2 Törellik ilkesinin doğrudan karşıtı şudur; Birinin kendi m utluluğu ilkesi istencin belir­ lenim zemini yapıldığı zaman, yukarıda gös­ terdiğim gibi, yasaya hizm et etmesi gereken belirlenim zem inini düzgünün yasamacı biçim inden başka herhangi bir yere koyan heı şey o ilkeye ait sayılmalıdır. Ama bu ça­ tışma, zorunlu bilgi ilkeleri düzeyine yüksel­ tilmeleri istenen görgül olarak koşullu ku­ rallar arasındaki çatışma gibi, salt mantıksal değildir; tersine, kılgısaldır, ve eğer usun sesi istenç ile bağıntı içinde öylesine duru, öyle­ sine bastırılamaz, giderek en sıradan insan­ lar için bile öylesine işitilebilir olmasaydı, törelliği bütünüyle yokederdi; gene de an­ cak hiçbir düşünce çabasına patlamayan bir kuram ı ayakta tutabilm ek için kulaklarını göksel seslere sağır kılacak denli gözüpek olan okulların kafa karıştırıcı kurgularında sürdürülebilir. Başka bakım lardan sevdiğiniz bir tanıdı­ ğın size kendini yalan yere tanıklık yapması konusunda aklamaya çalıştığını varsayalım; b u n u n için ilk olarak, o n u n gerekçesine göre, kutsal ödev saydığı kendi m utlulu­ ğunu ortaya sürer; sonra tüm ünü bu yolla kazandığı çıkarları sıralar, kendini açığa çı­ karılmaya karşı, giderek şimdi gizini açıkla-

d e r e n d ie V ern u n ft als B e d in g u n g bedarf, e in er M axim e der Selbsiliebe d ie objektive G ültigkeit ein es Gesetzes zu g eb en , d er B estim m ungsgrund des VVillens wird, und also war das Objekl (a n d e r er G lû ck selig k eit) nicht der B estim m u n gsgru n d d es r ein en VVil­ len s, so n d ern d ie bloB e g e setz lic h e Form \var es allein. dadurch ich ıııeinc au f N e ig u n g g e g r û n d e te M axim e einschrânktc, um ihr die A llgcm cin h cit ein es G esetzes zu versehaffen, und sie so d er reinen praktischen Vernunft an* g e m e s s e n zu m a e h e n , aus u c lc h e r Einschrânkung, und nicht d em Zusatz e in er âuBeren Triebfeder, alsdann der BegrifTder Verbindlichkeit, die M axime m e in e r S e lb s ilie b e a u ch a u f d ie Glûckseligkeit anderer zu env eilern , allein entspringen konn ıe. A nm erkung II Das gerade VViderspiel des Prinzips der Siıtlich k eiı isi: w enn das der eıgenen G lû c k se lig k e it zum B e sıim m ıın g sg r u n d e d e s VVillens g e m a c h ı \vird, wozu, wie ich o b en gezeigt habe, alles ûberhaııpl gezâhlt werden mııB, was d e n B e s ıim m u n g s g r u n d . d e r zum G ese tzc d ie n e n s o ll, ir g e n d \vorin a n d e r s, als in d e r g e s e tz g e b e n d e n Form der M axim e setzt. D ieser [62] VViderstreil isi aber nicht bloB logisch, \vie d er z\vischen em pirisch-bedingten R egeln. die m an d och zu notwendİgen E rkenntnisprinzipien erhel>en u o llıe . son d ern prakıisch. und uü rd e. wâre n ic h t d ie S tim m e d e r V er n u n fı in B ezieh ung a u f d en VVillen so deutlich, so u n û b ersch reib a r. seib st fı'ır d en g e m e in sle n M en sch en so vernehm lic h , d ie S iıtlic h k e iı g â n z lic h zu G runde richlen; so aber kann sie sich nur n o ch in d e n kop fv en v irreııd en Speku lationen der Schulen erhalten. d ie dreisl g en u g sind, sich g eg en je n e him m lische Slim m e taub zu m aehen, um e in e T h eo r ie , d ie kein K opfbreeh en kosiet, aufrechı zu erhallen. VVenn ein dir sonst b elieb ıer Umgangsfreund sich bei dir \vegen ein es fa lsch en a b g e le g le n Z eu g n isses d a ­ durch zu rech ife rtig e n v erm ein ete, daB er zııersl d ie , se in e m V orgeben n a c h , h e ilig e P flic h t d e r e ig e n e n G lû ck selig k eit v o rsch û tzte, alsdann die V orleile her/â h lte, d ie er sich aile d a d u rc h e r w o r b e n . d ie K lu g h eit nam hafl m a eh le, d ie er b eob ach tet. um wider aile E nıdeckutıg sicher zu

s e in , s e lb s l w id er d ic von S e ile n d ein er selbst, dem er das G eheim nis darum allein oflenbaret, dam it er es zu aller Zeit abieugnen könne; dantı a b er im g a n z e n Ernst vorgâb e, er h a b e e in e w ahrc M c n sch cn p flich l ausgcübt: so würdest dıı ihm enuveder gerade ins G esicht lachen, oder nıiı A bscheu davon zurückbeben, ob du g le ic h , w en n jem a n d blofl a u f e ig e ııe V o r te ilc s e in e G ru n d sâtzc g esleuerl hat, \vider diese MaCrcgeln n ic h t das n ıin d e s te e in z m v e n d e n hâttest. O der setzel, es em p fehle euch jem and e in en Maıın zum Haushalter, dem ihr aile eurc A n g ele g e n h e ile n blindlings anvcrtrauen könn et. und. um euch Zulrauen cİnzuflöBen, rûhm ete er ihn als e in e n klugen M ensc lıe n . der sich a u f s e in e n e ig e n e n \b r tc il m eisterhaft verstehe, auch als e in e n rastlos u irk sam en , der keine G eleg en h eit dazu ıın gen u izi vorbeig eh en lieCe, endlich, dam it [63] auch ja n ic h t B e so r g n isse \vegen e in e s p ö b elh a flen E igennutzes d esselb en im W ege silin d en , rühm ete er, \vie er reeht fein zu leb en versiûndc, nicht im G eldsam m cln od e r brutaler Üppigkeit, sondern in der Enveİicrung seiner Kcnntnisse, einem \vohlgewâhlten b cleh rcn d en U m gange, selbsl im VVohlıun der D ürftigen, sein Vergnüg en suchie, übrigens aber \vegcn der M ittel (d ie d o c h ih r en \Vert o d e r Um veri nur vom Z\vecke e n tleh n en ) nicht bedenklich \vâre, und frem des (ie ld und G ııı ihm hierzu, so bald er nur u isse. daB er es unentdeckt und u n g eh in d ert tun k ö n n e, so gut wic sein eig e n e s wârc: so tvıırdet ihr ent\v ed er g la u b e tı. d e r E m p fe h le n d e habe eııch zum besten, o d er er habe d en Verstand verloren. — So deutlich u n d sc lıa r f sin d d ie G re n z c n d er Sitllichkeit und der Selbstliebe abgesc h n iıte n , daB selbst das g em ein ste Auge den U n tersch ied . ob etwas zu d er ein en o d er der andern geh örc. gar nicht verfeh len kann. Folgende \ven ige B em erk ungcn k ö n n en z\var b ei e in e r so o ffe n b a r e n \V ahrhciı überflüssig seheinen, allein sie dicncn d o c h Avenigstcns dazu, d em U rteile der g em e in e n N lenschenvem unft etwas m ehr Deııtlichkeİt zuverschafTen. D as P rinzip d e r G lü c k se lig k e ıt kann zwar M axim en, aber nİem als so leh e abgeben. d ie zu G esetzen des NVillens tauglich \vâren, selbsı wenn

dığı, ama yalnızca gerektiğinde yadsıyabil­ mek üzere açıkladığı sizin tarafınızdan bile açığa çıkarılmaya karşı güvenlik altına alma­ da gösterdiği sağgörüyü belirtir; ama sonra, tam bir ciddiyetle, gerçek bir insan ödevini yerine getirdiğini bildirir; ya dosdoğru yüzü­ ne güler, ya da tiksinerek geri kaçarsınız; ve gene de eğer biri ilkelerini yalnızca kendi çıkarlarına göre ayarlamışsa, bu davranış yoluna en küçük bir biçim de bile olsa karşı çıkamazsınız. Ya da varsayalım ki biri size bir insanı ona tüm sorunlarınızı gözünüz kapa­ lı teslim edebileceğiniz bir kahya olarak salık vermiş olsun, ve sizde güven yaratabilmek için, onu kendi çıkarını akıllıca bilen ve onu arttıracak hiçbir fırsatı kaçırmamak için durup dinlenm eden çalışan sağgörülü biri olarak göklere çıkarsın; son olarak onda kaba bir bencillik ile karşılaşmaktan korkmayasınız diye, nasıl ince bir zevkle yaşadığını övsün; hazzını para yapmada ya da kaba saba aşırı­ lıklarda değil, ama bilgisini arttırm ada, seç­ kin ve bilgili insanlar çevresinde, giderek yoksullara iyilik yapmada aramaktadır; ama b u nun araçlarına gelince (ki hiç kuşkusuz değer ya da değersizliklerini yalnızca amaç­ tan alırlar), müşkülpesent değildir, ve başka­ larının para ve m allarını bu amaçla kendininm iş gibi kullanm aya hazırdır, yeter ki bunu açığa çıkarılmadan ve engellenm eden yapabileceğini bilsin; ya adamı salık verenin sizinle alay ettiğine, ya da aklını yitirdiğine inanırsınız. — Törelliğin ve öz-sevginin sınır­ ları öylesine açık ve keskin olarak çekilir ki, giderek en sıradan göz bile birşeyin birine mi yoksa ötekine mi ait olduğunu ayırdetmede yanılamaz. Aşağıdaki birkaç gözlem böylesine açık bir gerçeklik durum unda gereksiz görünebilir; ama gene de en azından sıradan insan usunun yargısına biraz daha duruluk vermeye hizm et edebilirler. Mutluluk ilkesi hiç kuşkusuz düzgııler sağ­ layabilir, ama hiçbir zaman istencin yasasına elverişli olacak türde değil, üstelik evrensel

m utluluk nesne yapılsa bile. Çünkü onun bu bilgisi salt deneyim verisine dayandığı için, ve herkesin bu konudaki yargısı büyük ölçüde kendisi bu konuda çok değişken olan kendi görüşüne bağlı olduğu için, ancak genel ku­ rallar verebilir, hiçbir zaman kurallar değil; e.d. ortalam ada en sık uygun olan ku­ ralları verebilir, ama h er zaman ve zorunlu olarak geçerli olması gereken kuralları değil; dolayısıyla üzerine hiçbir kılgısal yasa temel­ lendirilemez. Yalnızca bu durum da bir özenç nesnesi kuralın tem elinde yattığı ve öyleyse onu öncelemesi gerektiği için, kural duyumsanandan başka hiçbirşey ile bağıntılı ola­ maz, ve öyleyse deneyim ile bağıntılıdır ve onun üzerine temellendirilir; ve o zaman yar­ gının türlülüğü sonsuz olmalıdır. Bu ilke öy­ leyse tüm ussal varlıklara aynı kılgısal kural­ ları getirmez, üstelik kuralların tek bir ortak başlık, yani m utluluk başlığı altında duruyor olm alarına karşın. Oysa ahlaksal yasa, yal­ nızca usu ve istenci olan herkes için geçerli olması gerektiği için, nesnel olarak zorunlu olarak düşünülür. Oz-sevgi düzgüsü (sağgörü) yalnızca öğüt­ ler, törellik yasası buyurur. Ama gene de bize öğütlenen ve bizi yükümlü kılan arasında bü­ yük bir ayrım vardır. Özencin özerkliği ilkesine göre neyin ya­ pılacağını en sıradan anlak bütünüyle kolay­ ca ve duraksam adan görür; ama onun özeı ksizliği varsayımı altında neyin yapılacağını görm ek güçtür ve dünya-bilgisini gerektirir; e.d. ödevin ne olduğu kendini herkese ken­ diliğinden sunar; am a gerçek ve uzun süreli kazanç getirecek olan ise, eğer bu bütün bir varoluşa yayılacaksa, h er zaman içine işlenemez karanlığa biirülüdür, ve ona ayarlanmış kılgısal kuralı gerekli kuraldışıları ayırarak ılımlı bir yolda bile olsa yaşamın ereklerine uygun kılmak büyük bir sağgörüyü gerektirir. Oysa törel yasa herkesin, ve hiç kuşkusuz en ince noktasına dek, ona uymasını buyurur. Bu yüzden ona göre neyin yapılması gerek-

man sich die «/^»H ’/m’Glückseligkcit zum O b jc k te m a c h le . D e n n , w eil d ie se r ih r e E rk e n n tn is a u f la u le r E rfahrungsdatis b e r ııh ı, wei! je d e s U r le il da rû b er gar seh r v o n j e d e s seiner M einung, die noch dazıı selbst s e h r v e r â n d e r lic h ist, a b h â n g t, so kann es wohl generelle, aber niem als üniverselle R egeln, d.i. so leh e, d ie im Durchschnitte am öftesten zutreffen, nicht aber solehe, d ie jed erzeit und notw endig gültig sein m üsse n, geben, m ith in k ö n n e n k e in e p ra k ıisch en Geselze d a r a u f g e g r iin d e t w crd en . Eben darımı, weil h ier ein O bjekt der VVillkür d e r R eg el d e r s e lb e n zum G ru n d e g e le g t [6 4 ] u n d a lso vor d ie se r v o r h e r g eh en m uB, so kann diese nicht w on uıf anders, als auf das, was m an e m p fie h lt, u n d a lso a u f E rfahrung b ezo g en und darauf ge* gr ü n d e t vverden. u n d da muB d ie V ersch ied en h eit d es U rteils e n d lo s se in . D ie s e s P rin zip s c h r eib t a lso nicht ailen v em û nftigen W esen eben dieselben praktisehen R egeln vor, ob sie zwar unter e in em gem einsam en T ite l, n â m lic h d em d e r G liickseligkeit, stehen. Das m oralische Gesetz wird aber nur darum als objektiv notu e n d ig g e d a c h t, w eil cs fiir jed erm ann gelten soll, der V em unft und \Villen hat. D ie Maxİme derSelbsılİebe (Klııgh e it) rat bloG an; das G esetz d er S ittlichkeit gebietet. Es ist aber d och e in g r o ö e r U n te r sc h İed z w isch en dem , \vozu man uns anratig ist. und dem , \vozu wir verbindlich sind. Was nach dem Prinzip der Auton om ie der VVillkür zu tun sei, ist fıır den gem einsten Versiand ganz leicht und o h n e B edenken einzusehen; \vas unter V onm ssetzung der H eteronom ie derselben zu tun sei, schwer. und e r fo r d e r t VVeUkenntnis; d .i. was Pjlichtsç\. bietet sich jed erm a n n von selbst dar: was a ber w ahren dauer* h a fte n V orteil b r in g c , ist a llem a l, w enn d ie se r a u f das g a n z e D asein erstreekt w erden so ll, in undurehd ringliches D unkel e in g eh ü llt, und erfordert viel K lugheit, um die prak* tisehe. daraul gestim m te Regel durch geschickte A usnahm en auch nıır au f c r tr â g lic h e Art d e n Z w eck en d es L.ebens anzupassen. G leich u o h l g e­ bietet das sittliche (iesetz jederm ann, u n d zwar d ie p ü n k tlic h ste , B efolgung. Es muB also zu d er Beurteilung

d essen , \vas nach ihm zu tun sei, nicht so schwer sein, daû nicht d er g e m e in s ie u n d u n g e iib te ste Versta n d se lb st o h n e W e llk lu g h e it dam it u m zugehen wüBte. Dem kategorischen G ebote der Sitılichkeit (ie n ü g e zu leisten, ist in je d e s Gewalt zu aller Zeit; der em pirisch-bedingten [65] Vorschrift der G lückseligkeit n u r se lte n , und bei w eitem n ich ı, auch nur in An­ seh u n g e in er eiu zigen Absicht, fûr jed erm an n m öglich. D ie Ursache ist,\v eiles bei d em ersteren nur auf d ie M axim e a n k o m m t, d ie e c h t u n d rein sein muB, b ei d er letzteren aber auch au f d ie Krâfle und das p h ysisch e V e r n ıö g e n , e in e n b egehrten ('»egenstand \virklich zu m a c h e n . E in G eb o t, daB j e d e r ­ m ann sich glû c k lic h zu m ach en su ch en sollte, \vâre töricht; d en n m an g e b iete ı niem als jem a n d em das, \vas er sch on u nau sb leib lich v o n selb st will. M an m üBte ihm bloB die MaBregeln g eb ieten , oder vielınehr d arreichen, \veil er nicht alles das kann, was er will. Sittlich­ keit aber g eb ieten , unter dem Na­ m en der Pflicht, ist ganz vem ünftig; d e n n d eren Vorschrift will erstlich eb en n ich ı jed erm an n g e m e g eh o rch en , w enn sie m it Neigungen im VViderstreiıe isi, u nd \vas die M aBregeln b etrifft, w ie er d ieses G esetz befolgen k önn e. so dürfen d ie se h ie r nicht g e le h r t \verden; d e n n , \vas er in dieser B ezieh ung will, das kann er auch. Der im Spiel verlorm hat, kann sich \vohl tiber sich selbst und seine U n k lu g h e it ârgem, aber \venn er sich bewuBt ist, im Spie! betrogen (obzvvar d ad u rch g e w o n n en ) zu h a b en , so muB er sich selbst verachten, so bald er sich m it dem siulich en G esetze vergleich t. D ieses muB also d och \vohl erwas anderes, als das Prinzip d er e ig e n e n Glück­ seligkeit sein. D en n zu sich selber sagen zu müssen: ich bin ein Nichtstoiirdiger, o b ich g le ic h m e in e n Beute! gefüllt habe. muB d och ein a n d e r e s R ichtm aB d e s U rteils h a b e n , als sich se lb st B e ifall zu g e b e n , u n d zu sagen: ich bin ein kluger M e n sch , d e n n ich h a b e m ein e Kasse bereichert. E ndlich ist n o c h e tu a s İn der Idee unserer praktischen Vernunft,

tiği konusunda yargıda bulunm ak öyle en sı­ radan ve en eğitimsiz anlağın, giderek d ü n ­ yasal sağgörü bile olmaksızın, onu uygulamayı bilemeyeceği denli güç olmamalıdır. Törelliğin kategorik buyruğunu yerine ge­ tirmek h er zaman herkesin gücü içinde olan birşeydir; oysa görgül olarak koşullu m uüuluk yönergesini yerine getirmek, giderek yalnızca tek bir amaç açısından bile olsa, seyrek olarak olanaklıdır ve hiçbir biçim de herkes için ola­ naklı değildir. B unun n ed en i ilk durum da önem li olan şeyin yalnızca gerçek ve arı olma­ sı gereken düzgü iken, ikinci durum da ise iste­ nen bir nesneyi edim sel kılma g ücünün ve fiziksel yetisinin de önem li olmasıdır. Herke­ sin kendini m utlu yapmaya çalışması gerektiği biçimindeki bir buyruk aptalca olacaktır; çün­ kü birinin kaçınılmaz olarak kendiliğinden yapmayı istediği şey hiçbir zaman buyrulmaz. O na yalnızca önlem ler buyrulmalı ya da daha doğrusu bunlar sağlanmalıdır, çünkü istediği herşeyi yapamaz. Ama ödev adı altında törel­ liği buyurm ak bütünüyle ussaldır; çünkü ilk olarak herkes onun yönergelerine, eğer bun­ lar onun eğilimleri ile çatışma içinde iseler, bo­ yun eğmeyi istemez; ve bu yasaya nasıl boyun eğebileceği konusundaki önlem lere gelince, burada bunların öğretilmesi gerekmez; çünkü bu bağıntıda ne istiyorsa o nu yapabilir. Oyunda yitirmiş olan hiç kuşkusuz kendine ve sağgörüsüzlüğüne kızabilir, ama oyunda hile yapmış olduğunun bilincinde ise (üstelik bu yüzden kazanmış olsa bile) kendini törel yasa ile karşılaştırır karşılaşürmaz kendi kendini kü­ çümsemelidir. Öyleyse bu hiç kuşkusuz kişisel m utluluk ilkesinden başka birşey olmalıdır. Ç ünkü kendi kendisine, ‘Ben hiçbir şeye değ­ mez biriyim, üstelik çantamı doldurm uş olsam bile,’ dem ek zorunda kalıyorsa, kendini onay­ layarak, ‘akıllı bir insanım, çünkü cebimi iyice d oldurdum ,’ dediği zaman olduğundan daha bir başka yargı ölçününiin olması gerekir. Son olarak, kılgısal usum uzun ideasında bir törel yasanın çiğnenm esine eşlik eden birşey

daha, yani cezalandınlabilirlik vardır. Şimdi bir cezanın kavramı, böyle olarak, m utlulu­ ktan pay alıyor olma ile biraraya getirilemez. Çünkü gerçi cezayı veren aynı zam anda bu cezayı bu ereğe yöneltme gibi iyiliksever bir amaç taşıyabilse de, ceza kendi için ilkin ge­ ne de ceza olarak, e.d. salt kötülük olarak aklanmalıdır, öyle ki eğer ceza orada durup kalsa, ve cezalandırılan bu sertliğin arkasın­ da gizlenen kayrayı görem ese bile, gene de ona hakkının verildiğini ve payına düşenin davranışına bütünüyle uygun o ld uğunu kabul etmelidir. H er cezada, böyle olarak, ilkin türe olmalıdır, ve bu ise kavramda özsel olanı oluşturur. İyilik hiç kuşkusuz onunla bağlı olabilir, ama davranışına göre cezayı hak eden birinin bunu hesaba katmak için en küçük bir nedeni bile yoktur. Öyleyse ceza fiziksel bir kötülüktür ki, gerçi doğal bir sonuç olarak ahlaksal kötülük ile bağlı ol­ masa da, bir törel yasamanın ilkelerine göre sonuç olarak onunla bağlı olmalıdır. Şimdi, eğer her suç, onu işleyen açısından Fiziksel sonuçlara bakılmaksızın, kendi için cezalan­ dırılabilir ise, e.d. m utluluğun (en azından bölüm sel olarak) yitim ine yol açıyorsa, o zaman suçun tam olarak onu işleyenin bir cezayı kendi üzerine çekmiş, çünkü kendi m utluluğuna zarar vermiş olm asından (ki öz-sevgi ilkesine göre tüm suçun asıl kavra­ mı olmalıdır) oluşacağını söylemek açıkça saçma olacaktır. Ceza bu yolda birşeye bir suç dem enin zemini olacak, ve türe ise ter­ sine tüm cezayı atlamaktan ve giderek doğal olanı önlem ekten oluşacaktır; çünkü o zamaıı eylemde bundan böyle kötü hiçbirşey olmayacak, çünkü başka türlü o nu izle­ miş ve eyleme kötü denm esinin biricik ne­ deni olmuş olan kötülük şimdi önlenecek­ tir. Ama tüm cezalara ve ödüllere yalnızca daha yüksek bir gücün elinde bulunan ve onunla ussal varlıkları son ereklerine (m ut­ luluk) doğru etkinliğe geçirm eye hizm et edecek düzenek olarak bakmak açıkça onun

\v elch es d ic Ü b er tr e tu n g e in e s sitllichen G cseızes begleitcı, nâm lich ihre Strafıoürdigkeit. Nım lâBı sich m it [66] d em B cgriffe e in e r Sırafe, als e in er so lrlıen , d och gar nicht das Teilhafligvverden d er Glückseligkeil verbinden. D en n ob g lcich der, so da sırafı, \vohl z u g le ic h d ie g iiıig c A b sich t h a b en k ann , d ie se Sıra fe a u ch a u f d ic se tı Zvveck zu r ic h te n , so muB sie d o ch zuvor als Sırafe, d.i. als bloBcs U bel fur sich selbst gercchıfcrtigt sein, so daB d er G eslrafle, w en n es dabei bliebe, u n d e r a u ch a u f k e in e sic h h in te r dieser Hârte verbergende G unsi hina ussâhe, selbst g e s le h e n muB, es sei İhın R ech tg csch eh en , und sein Los sei seinem V erhalien vollkom m en angem essen. İn j e d e r Sırafe, als soleher, muB zuerst G erech tigk eit sein , und d ie se m ach t das W e sen ilich e d ie se s Bcgriffs aus. Mit ihr kann zwar auch G ütigkeit verbunden vverden, aber auf diese hat der Sirafwürdige, nach seiner A u ffiihrung, n ich t d ie m in d este Ursache sich R ech n u n g zu m aehen. Also ist Sırafe ein physisches U bel, welches, \venn es auch nicht als /iûfMr//V7w, Folge m il dem Moralİsch-Bösen verbunden \vâre. d och als Folge nach Prinzipien e in er sittlicheıı G eselzgebu ng verbun­ d en \\e r d c n m ûBte. \Vcnn nun alles V erbrechen. auch o h n e au f d ie physisehen Folgen in A n sehu ng d es Tâlers zu s e h e n . für sich strafbar ist, d .i. G lückseligkeil (\venigslens zum Tei!) verw irkı, so \vâre es o ffe n b a r u ngereim i zu sagen: das V erbrechen habe darin eben besian den, daB er sich ein e Sırafe zugezogen hal, indem er seiner e ig e n e n G lCıckseligkeit A bbruch laı (vvelches nach d em Prinzip d er Selbstliebe der e ig en ılich e Begriff alles Verb reehens sein m ııBie). D ie Sırafe würd e a u f d iese Arı d er G n ın d sein, euvas e in V erbrechen zu n e n n e n . u n d d ie G erechtigkeil m üBte vielm eh r darin b estehen, aile Bestrafung zu unterlassen und selbst d ie natıırliche zu verh in d ern : d e n n alsd ann wâre İn der H andlu ng nichts Böses m ehr, \veil die Ü b cl. d ie so n sl darauf fo lg eten , und um deren \villen d ie H andlu ng allein böse hieB, n u n m eh r abgehallen [67] \vâren. V ollends aber alles Sırafe n u nd B elo h n en nur als das M aschinem vcrk in d er H a n d e in e r h ö h e r e n M acht anzusehen. u eleh es vem ıınftige Wesen d a d u rc h zu ih r er E n d a b sic h t (d e r G lückseligkeil) in Tâtigkeit zu setzen

allein d ien en sollu*, isi gar zu sichtbar ein «'ille Freiheit aııfh eb en d er M cchanism us ihres \Villens, als daB es n ötig wâre ım s hierbeİ aufzuhahen. F e iııe r n o c h , o b g le ic h e b e n so umvahr, ist das V orgchen derer, die e in e n ge\vissen n ıoralisch en b eson dern Sinn an n eh m en , der. und nicht d ie Vernunft. das m oralisehe G esetz besüm m te. nach \velchem das BctvuBtse in d e r T ııg e n d u n m itte lb a r m it Zufriedenheit und \ ’ergnûgen, das des Lasters aber m il S e e le n u n r u h e und Schm erz verbım deıı wiire, und so alles d o c h a u f V e r la n g e n n ach e ig e n e r G lûckseligkeit aııssetzen . O h tıe das h ie rh er zu z ic h c n , was o b e n gesagt \vorden, will ich nur die T âu sch u n g bem erk en . d ie h ierb ei vorgeh ı. Um d e n L a ste rh a fte n als d u rch das BewuBtsein sein er V ergehungen mit G em ûtsunruhe geplagt vorzııstellen, m ü sse n sie ih n , d e r v o r n e h m sie n G ru n d lage se in e s G haraklers nach. seh o n zum voraus als, vrenigstens in ein igem G rade. m oralisch gut, so wie den, w e!chen das BewuBtsein pflichtmâBiger H andlu ngen ergötzt. vorher sehon als tııgendhaft vorstellen. Also muBte d och der B egriff der M oralilât und P flicht vor a llcr R ııck sicht a u f diese Z ufriedenheit vorhergehen und kann von dieser gar nicht a b geleilet uerden. N un muB m an doch die \Vichtigkeit dessen , was wir Pflicht n en n en , das Ansehen des nıoralischen Gesetzes und den unm İlielbarcn Wert. den die B e fo lg ıın g d e ssclb e n d er P erson in ih r en e ig e n e n A u g cn g ib i, vorh er seh â tzen , u m j e n e Z u fried en h eit in d em Be\vuBtsein seiner Angem essenh eit zu derselb en , und d en biıteren Venveİs, \venn man sich dessen Übertretu n g v o n verfeıı kann, zu fü h len . Man kann also [68] diese Zufrieden­ heit o d er S eelenım ru he nicht vor der Erkenntnis derV erbindlichkeit fühlen u n d sie zum G rim d e d e r le ız te r e n m achen. Man nnıB \venigstens au f dem h a lb e n \V ege s e h o n e in e h r lic h e r Mann sein, um sich von jen en Empfmd u n g e n au ch n u r e in e V orstelh ın g m ach en zu könn en . DaB ııbrigens, so \vie. verm öge der Freiheit, d er men* schliche \Ville durehs m oralisehe G e­ setz u nm ittelbar bestim m bar ist. auch die öftere A usübııng. d iesem Bestimm ııngsgnın de gemâB, subjektiv zuletzt ein G efûhl der Z ufriedenheit mit sich selbst wirken k ön n e, bin İch gar nicht

istencini tüm özgürlüğü ortadan kaldıracak bir düzenek yapmak dem ektir ki, bunun bizi burada oyalaması gerekmez. Belli bir ahlaksal tikel duyuyu kabul eden kim ilerinin öne sürdükleri şey daha ince, ama eşit ölçüde gerçeklik dışıdır. Bunlara göre ahlaksal yasayı us değil ama o duyu be­ lirler, ve böylece erdem bilincinin dolaysızca hoşnutluk ve haz ile, erdemsizlik bilincinin ise ruhsal huzursuzluk ve acı ile bağlı olması gerekir, ve sonuçta herşey birinin kendi m utluluğu için isteğine bağlanır. Yukarıda söylenenleri bir kez daha yinelem eden, yal­ nızca burada yer alan aldanmacayı belirt­ m ek istiyorum. Erdemsizi kabahatlerinin bilincinden ötürü ansal huzursuzluk çekiyor olarak düşünebilm ek için, bunların onu herşeyden önce karakterinin en belirgin te­ meline göre ahlaksal açıdan en azından bel­ li bir derecede iyi olarak göstermeleri gere­ kir, tıpkı ödeve uygun eylemlerinin bilinci ile haz duyan birinin daha şimdiden erdem ­ li olarak düşünülm esinin gerekm esi gibi. Ahlak ve ödev kavram ları bu hoşnutluğu tüm bakım lardan öncelemiş olm alıdırlar ve hiçbir biçimde ondan türetilemezler. Şimdi gene de ödev dediğimiz şeyin önem ini, ah­ laksal yasanının saygınlığını ve ona uymanın aynı kişiye kendi gözünde kazandırdığı de­ ğeri önceden anlayabilmek gerekir, öyle ki ona uymanın bilincinde yatan hoşnutluk ve onu çiğnem enin yol açabileceği acı pişman­ lık duyulabilsin. Öyleyse bu hoşnutluk ya da ruhsal huzursuzluk yüküm lülüğün bilgisin­ d en önce duyumsanam az ve o nun temeli yapılamaz. Bu duyumların salt bir tasarımını bile olsa üretebilm ek için, kişi daha şimdi­ den hiç olmazsa yarı yarıya dürüst olmalıdır, insan istenci, özgürlük nedeniyle, ahlaksal yasa tarafından dolaysızca belirlenebilir ol­ duğu için, bu belirlenim zemini ile uyum içinde sık alıştırm anın en so n u nda öznel olarak bir kend in d en hoşnutluk duygusu ortaya çıkarabileceğini hiçbir biçimde yad-

sımıyorum; terane, sözcüğün asıl anlamında ahlaksal duygu denm eye değer bu biricik duyguyu tem ellendirm e ve geliştirm enin kendisi ödevdir; am a ödev kavramı ondan türetilemez, yoksa genel olarak yasa için bir duyguyu düşünm em iz ve yalnızca us tara­ fından düşünülebilecek olanı bir duyum nesnesi yapmamız gerekirdi; ve bu ise, eğer düpedüz bir çelişki olmayacaksa, tüm ödev kavramını bütünüyle ortadan kaldırır ve ye­ rine yalnızca zaman zaman daha kaba olan­ lara çatan ince eğilimlerin düzeneksel bir oyununu geçirirdi. Eğer şimdi arı kılgısal us için biçimsel en yüksek ilkemizi (istencin özerkliği ilkesi olarak) şimdiye kadarki tüm özdeksel törel­ lik ilkeleri ile karşılaştırırsak, onları, tek bir biçimsel ilke dışında, tüm başka olanaklı durum ları kapsayan bir tabloda sunabiliriz ve böylece şimdi önerilenlerden başka bir ilke aram anın boşuna o ld u ğ u n u gözler ö n ü n e serebiliriz. Çünkü istencin tüm olanaklı belirlenim zeminleri ya salt öznel ve öyleyse görgüldürler, ya da ayrıca nesnel ve ussal; am a h e r ikisi de ya dışsal ya da içseldir.

in Abrede; viclm ehr gehört es selbst zur Pflicht, dieses, welches eig en ılich allein das m o r a lise h e C .efühl g e n a n n l zıt u e r d e n v erd ien l, zu g ründen und zu kuhivieren; aber der B egriffder Pflicht kann davon n ich t a b g e leitel \verden, sonst m üBıen wir uns ein G efühl ein es G esetzes als ein es so leh en d en k en , und das zum G egenstande d er Em pfîndung m ach en , was nur durch Vernunft gedacht werden kann; w elches, w enn es nicht ein platter YViderspruch \verden s o ll, a ile n B e g r iff d e r P flich t g a n z aufiıeben, und an d eren Statt bloB ein m ech a n isch es Spiel feinerer, m it den gröberen bisweilen in Zwist geratender, N eig u n g en setzen würde. W enn wir n u n u n s e r e n form alen o b ersten G rundsatz d er rein en prak­ tischen V em unft (als e in er A utonom ie des W illens) m it ailen bisherİgen materiolen P rinzipien d er S ittlich k eit vergleich en , so k önn en wir in ein er Tafel aile übrigen, als soleh e, dadurch \virk* lich zugleich aile m ö g lich en a nderen Fâlle. aııBer ein em ein zigen form alen, erschöpft sind, vorstellig m ach en , und so durch d en A u g en sch ein bew eisen. daB es vergeblich sei, sich nach ein eın a n d e m Prinzip, als dem jetzt vorgetrag e n e n , u m zuseh en . A ile m öglichen Bestim m u n g sg r ü n d e d e s \V ille n s sin d n âm lich entvveder bloB subjektiv und also em piriseh, o d e r auch objektiv und rational; b e id e a b er en tw ed er öufirre o d er innere. [70]

İlkede törelliğin kılgısal özdeksel belirle­ nim zeminleri şunlardır:

P ra k tisch e m a te r ia le B estim m u n g sgründe im Prinzip der Sittlichkeit sind

Ö ZN EL DIŞSAL

Subjektive İÇSEL

Eğitim (Montaigne) Yurttaşlık Anayasası (Mandeville)

Fiziksel duygu (Epikürüs) Ahlaksal duygu (Hutchesori)

âuBere

innere

Der E rzichung

Desph\sischen Gefühls

( n a c h M ontaigne)

(n a c h Fpütur)

D er bıırgerliD es m oralischen e h e n V erfassung G efühls ( n a c h M anA nnüe)

NESNEL

( n a c h H utchnon)

Objektive

DIŞSAL

İÇSEL

âuBere

Eksiksizlik ( Wolffve Stoacılar)

Tanrının istenci (Crusius ve başka tannbilimsel ahlakçılar)

Der Vollkomm en heit

innere D es \Villens Gottes (n a c h C rK Jiıuund a n d e m

(n a c h H ö ^ /u n d

ihmlogischrtı M oralisten)

d e n StoiArm)

[69]

D ic auf'der linke» Seiıe steh en d eıı sind iıısgcsam t em pirisch und taııgen offenbar gar n ich l zum a llgem ein en Prinzip der Siıtlichkeiı. Aber d ie auf der reehten Seile griinden siclı a u f der Vernunfı, (denn V ollkom m enheİt, als Beschaffenheit d e r D iriğe, u n d d ie hö ch sle V ollkom m enheİt in Substonz vo rg esielll, d.İ. G otı, sin d b e id e nur durch V ernunftbegriffe zıı d e n k e n ). A llein d er ersiere Begriff, n âm lich der Vollkommenheİt, kan n e n t\v e d e r in theoretischer B e d e u ıu n g g e n o m m e n w erdeıı, u nd da b ed e u ie ı er nichts, als Vollstândigkeit ein es jed en D inges in s e in e r Arı ( tr a n s z e n d e n ia le ), o d e r e in e s D in g e s b loü als D in g e s iiberhaııp t (m e ta p h y sisc h e ), u n d davon kann h ier n ich t d ie R ede sein . D er Begriff d er V ollkom m enheİt in praktiseher B e d e ııtu n g ab er ist d ie Tauglic h k e it, o d e r Z u lâ n g lich k eit e in e s D in g e s zu a lle r le i Z u e c k e n . D ie se V ollkom m enheİt, als Beschaffenheit des M e n s c h e n , fo lg lic h in n e r lic h e , ist n ic h ls a n d e r s, als Talent, u n d , \vas d ie se s siârkt o d e r e rg â n zl, Geschicklichkeit. D ie h ö ch sıe V ollkom m enheil in Substanz, d.i. G oıı, folglich âuOerliche. (in praktiseher Absichı beirachl e i ,) ist d ie Z ıılâ n g lic h k e iı d ie se s \Vesens zu ailen Zwecken ûberhaupı. W enn n u n a lso u ns Z u eck e vorh er gegeben uerden m üssen, İn B e/İehung a u f \v elch e d er B e g r iff d er Vollkomtnenhrit (ein er in n eren , an uns selbsı, o d er e in er âuBeren, an G oıt,) allein B esıim m u ngsgru nd des W illens \verd en kann. ein Z\veck aber, als Objekt. w elches vor der \V illensb estim m ung durch e in e praktisehe Regel vorherg ehen u nd den Grund der M öglichkeit ein er solch en en ih a lle n tnuB, m iıhin d ie Malerie d e s \V illen s. als B estim ­ m u n g sgru n d d esselb en g e n o m m e n . je d e r z e iı e m p irisch ist, m iıh in zum Epikurischen Prinzip d er G liickseligkeitsleh re, niem als aber zum rein en Vernunftprinzip der Siıtenlehre und d er Pflichı d ie n e n kann, (wie d en n Talente und ihre Beför[71Jderungnur, weil sie zu V orieileıı d es I.ebens beitragen, o d e r d er \ \ ’İlle G ottes, w enn Einstim nuıng mit ihm , o h n e vorhergeh endes von desseıı Idee uııabhângiges praktisehes Prinzip, zum O bjekie des W’illens genom m en \vordeıı, nur durch d ie Glûckseligkeit, d ie wir davon envarten , Bew egıırsache d esselben w erden k ö n n en .) so Iblgt erstlich, daü aile hier

Üst yanda duranlar tümüyle görülüdürler ve açıkça evrensel törellik ilkesi için uygun değildirler. Ama alt tabloda duranlar us üze­ rine dayanırlar (çünkü şeylerin niteliği ola­ rak eksiksizlik, ve tözde, e.d. Tanrıda tasarım­ lanan en yüksek eksiksizlik, h er ikisi de yal­ nızca us-kavramları yoluyla düşünülürler). Ama ilk kavram, yani eksiksizlik kavramı, ya kuramsal im lemde alınabilir, ve o zaman bir şeyin kendi türünde (aşkınsal) tamlığından başka hiçbirşeyi im lem ez, ya da bir şeyin yalnızca genelde şey olarak (metafıziksel) tamlığını imler ve burada bu söz konusu edi­ lemez. Ama eksiksizlik kavramı kılgısal im­ lem de bir şeyin h er tür erek için elverişliliği ya da yeterliğidir. Bu eksiksizlik, insanın nite­ liği olarak, sonuçta içsel olarak, yetenekten başka birşey değildir, ve bunu güçlendiren ya da ti'ımleyen ise beceridir. Tözdeki, e.d. Tanrıdaki en yüksek eksiksizlik, sonuçta dış­ sal eksiksizlik, (kılgısal açıdan görüldüğün­ de,) bu Varlığın genel olarak h er erek için yeterliğidir. Öyleyse eğer şimdi bize erekler ö n ced en verilmeliyse — ki ancak onlarla bağıntı içinde eksiksizlik kavramı (ister bizde içsel, istese Tanrıda dışsal bir kavram olsun) istencin belirlenim zemini olabilir— , ama bir erek, kılgısal bir kural yoluyla istenç belirlenim ini öncelem esi ve böyle bir belir­ lenim in olanağını, dolayısıyla istencin belir­ lenim zemini olarak alınan özdeğini kapsa­ ması gereken nesne olarak, h er zaman gör­ gül olduğu ve dolayısıyla hiçbir zaman töre öğretisinin ve ödevin arı us-ilkesi olarak de­ ğil ama m utluluğun Epikürcü ilkesi olarak hizm et edebileceği için, (tıpkı yeteneklerin ve bunların ilerletilm esinin yalnızca yaşa­ mın kazançlarına katkıda bulundukları için, ya da Tanrının istencinin, eğer onunla an­ laşma o n u n ideasından bağımsız ön bir kıl­ gısal ilke olmaksızın istencin nesnesi olarak kabul edilirse, yalnızca onlardan beklediği­ miz mutluluk yoluyla birer güdü olabilmesi gibi,) o zaman ilk olarak burada bildirilen

tüm ilkelerin özdekseloldukları, ikinci olarak, bunların tüm olanaklı özdeksel ilkeleri kapsa­ dıkları sonucu çıkar; ve son olarak, özdeksel ilkeler en yüksek töre yasası için bütünüyle elverişsiz olduklarına göre, (tanıtlanmış ol­ duğu gibi,) arı usun biçimsel kılgısal ilkesinin, ki ona göre bizim düzgümüz yoluyla olanaklı evrensel yasamanın salt biçim inin istencin en yüksek ve olaysız belirlenim zeminini oluş­ turması gerekir, kategorik bayram lara, e.d. kılgısal yasalara (ki eylemleri ödev yapar), ve genel olarak törellik ilkesine, insan istencini yargılamada olduğu gibi belirlemek için ona uygulamada da, elverişli olan biricik olanaklı ilke olduğu vargısı çıkar.

a ufgestellten Prinzipien material sind, zjoeiteııs, daB sie aile m öglichcn materialen Prinzipien befassen, und daraus endlich d er SchluB: daû, weil matcriale Prinzipien /u m obersten S iu e n g e set/ ganz unıauglich sin d, (\vie b eu iesen w orden,) das formole praktische Prinzip der reinen V ernım fı. nach \velchcm d ie blo û e Form e in er dıırch unserc M a x im en ın ö g lic lıe n a llg e m e in e n G esetzgebu ng d en obersten ıınd ıınm ittelbaren B estim m u ngsgru nd des VVillens au sm a eh en mııB, das eitızige möglichesei, \\e lch es zu kategorisehen Itnperaıiven, d.i. praktischen G eset/eıı (\velche H andlu ngen zur Pflicht ma­ ch en ), und überhaupt zum Prinzip der Siıtlichkeit, sowohl in der Beurteilung, als a u ch d e r A ın v e n d u n g a u f d e n tnenschlİchcn VVillen, in Bestim m ung desselbeıı, tauglich ist. [72]

1. V O N D ER D E D l'K T IO N DER

I. ARI KILGISAL USUN İLKELERİNİN TÜ M D EN G ELİM İ Ü ZERİNE

( .K l'\l) S Â T Z K D ER REİN EN

Bu Analitik arı usun kılgısal olabileceğini, e.d. görgül herşeyden bağımsız olarak ken­ di başına istenci belirleyebileceğini gösterir, — ve bunu hiç kuşkusuz arı usun kendini bizde gerçekte kılgısal olarak tanıtlaması ol­ gusu yoluyla, yani törellik ilkesindeki özerk­ lik yoluyla yapar ki, us istenci eyleme onun yoluyla belirler. — Aynı zam anda bu olgu­ nun istencin özgürlüğünün bilinci ile ayrılmamacasına bağlı, aslında onunla bir oldu­ ğunu gösterir; bu yolla ussal b ir varlığın istenci, gerçi duyulur dünyaya ait olmakla kendini başka etker n edenler gibi zorunlu olarak nedensellik yasasına altgüdüm lü olarak bilse de, kılgısal alanda aynı zamanda kendisinin bir başka yanda, yani bir kendin­ de varlık olarak, şeylerin anlaşılır bir düzeni içinde belirlenebilir bir varoluş olarak bilin­ cindedir; dahası, kendisinin tikel bir sezgi­ sine göre değil, ama nedenselliğini duyulur dünyada belirleyebilen belli dinamik yasala­ ra uygun olarak bilincindedir; çünkü özgür­ lüğün, eğer bize yüklenecek olursa, bizi şey­ lerin anlaşılır bir düzenine aktardığı başka bir yerde yeterli olarak tanıtlanmıştır.

D iese Analytik tut dar, daB rein e Ver­ n u n ft p ra k tisch s e in . d .i. für sich .

p r a k t is c h e n v e r n u n f t

u n ab h ân gig von allem F.mpirischen, d en VVillen bestim tnen k ö n n e — u nd dieses zwar durch e in Faktum , worin sich reine Vernunft bei uns in der Tat p r a k tisc h b c w e is e t, n â m lic h

d ie

A u to n o m ie in d em G rım dsatze der Sitılichkeit, w odurch sie d e n VVillen zur Tat b e stim m t. — S ie z e ig t zııg leic h , daû d ie se s Faktum in il d em B euu B lsein der Freiheit d es VVillens unzertrennlich verbunden, ja m il ihm e in erlei sei, wodurch der VVille ein es v e m ü n ft ig e n VVcsens, das, als zur S innem veh g e h ö r ig . sich. g leic h anderen wirksam en U rsachen, not\vend ig d e n G esetzen d er Kaıısalilât unter\vorfen erkennt, im Praktischen d och zugleich sich a u f e in er andern Seite. n â m lic h als VVesen an sic h se lb st. se in e s in e in e r in te llig ib e le n O rdn u n g d er D in g e bestim m b a ren Dase in s b e u u B t ist, z\var n ic h t e in e r b esondern A n schau ung seiner selbst. so n d e r n gew issen d v n a m iseh en G e­ s e tz e n gem â B . d ie d ie K aıısalilât desselb en in d er Sinnenw elt bestİmm e n k ö n n e n ; d e n n . daB F r e ih e it. w enn sie uns b e ig ele g t wird, u n s in e in e in tellig ib ele O rd nııng d er D inge versetze, ist andcnvârts h in reich en d be\viesen w orden. [73]

\Venn wir m ın danıit d en analyıİschen Teİl der Kritik der reinen spekıılativen V ern u n ft v e r g le ich en , so zeigt sich ein merktvürdiger Kontrast beider g eg en einander. Nicht G nındsâtze, son d em reine sinnliche AnschauMng(Raum ıın d Z eit) wardaselbst das erste D atum . w clc h e s E rkenn tnis a priori und /.\var nur für G egenstânde der Sinne m oglich m aeh te.— Svnthetisehe Grundsâtzc aus bloBen Begrİffen o h n e A n schauung waren unm öglich, v ielm eh r k on n ten diese nur in B ezieh ung a u f jen e, w elche sinnlich uiir, m ithin auch m u auf('»egensiânde m öglicher E rfah n ın gstattfin d en .u eil d ie Begriffe des Vcrstandes, mit dieser A nschauung verbunden. allein dasjen ig e E rk en n tn is m ö g lic h m a eh en . Avelches \vir E rfah ru n g n e n n e n . — Ü b er d ie E r fa h r u n g sg e g e n stâ n d e hinaııs, also von D ingen als N ou m cn en, wurde der spekulativen Vernunft a lle s P ositivc e in e r E rkenntnis m it v ö llig e m R ech te a b g e sp r o c h e n . — D och leistete d iese so viel, daB sic d en BegrifT d er N o u m en en . d.i. die Möglichkeit.ja N onvendigkeit dergleichen zu d en k en , in S ich erh eiı setzte. und z.B. d ie Freiheit, n egaıiv betraehtet. a n zu n eh m en , als ganz vertrâglich mit j e n e n G rundsûtzen u n d Einschrânk u n g e n d e r r e in e n t h e o r e tis c h e n V ernunft, wider aile Eimvürfe rettete. o h n e d och von solchen G egenstânden İrgcnd etwas B estim m tes und Erweitem d e s zu erk en n en zu geben, indem s ie v ie lm e h r a ile A u ssich t d a h in gânzlİch abschııiıt. [74] D agegen gibt das m oralisehe Ge­ setz, \venn glcich keine Aussicht, denn o c h e in se h le e h te rd in g s aus ailen Datis der Sinnem velt und dem ga n /e n U m fange unseres theoretischen Vern u n ftgebrauchs unerklârliches Faktum an die H and, das au f e in e reine Verstandes\velt A n zeige gibt, ja diese so gar positiv bestimmt und uns etwas von ihr. nâm lich c in Gesetz, erkennen lâBt. D ieses Gesetz soll der Sinnem velt, als e in e r sinnlichen N atıır. {was d ic v e r n ü n ftig e n \V esen betrİfft,) d ie Form e in er Verstandeswelt d.i. ein er übersinnlichen .Vflfurverschaffcn. o h n e d och j e n e r İhrem Nlechanism us Abb n ıch zu tun. Nun ist Natıır im allgem einsten Verstande d ie Existcnz der Dİnge unter (iesetzen . D ie sin nliche Natur v em ü nftiger W esen überhaupt

Eğer şimdi bunu arı kurgul usun eleştiri­ sinin analitik bölüm ü ile karşılaştırırsak, ikisi arasında dikkate değer bir zıtlık kendini gös­ terir. O rada ilkeler değil, am a arı duyusal sezgi (uzay ve zaman) rt/^non bilgiyi ve dahası salt duyuların nesneleri için olanaklı kılan ilk veriydi. — Bireşimli ilkeler sezgi olmak­ sızın salt kavramlardan olanaksızdı; tersine, ancak duyusal olan bu sezgi ile bağıntı için­ de, dolayısıyla yalnızca olanaklı deneyim nesneleri ile bağıntı içinde yer alabiliyorlardı, çünkü ancak anlağın kavramları, bu sezgi ile bağlı olarak, deneyim dediğim iz o bilgiyi olanaklı kılarlar. — Deneyim nesnelerinin ötesinde, öyleyse num enler olarak şeyler açı­ sından, bir bilgide olum lu olan herşey bütü­ nüyle haklı olarak kurgul us için yadsındı. — Gene de kurgul us num enlerin kavramının, e.d. onları düşünm e olanağının, aslında zorunluğunun sağlama bağlanmasını sağladı, ve örneğin özgürlüğün, olumsuz olarak gö­ rüldüğünde, arı kuramsal usun o ilkeleri ve sınırlamaları ile bütünüyle tutarlı olarak ka­ bul edilebileceğini tüm karşıçıkışlara karşın gösterdi; ama gene de böyle nesnelere ilişkin belirli ve genişletici herhangi birşeyin bilgi­ sini vermek bir yana, tersine onların tüm gö­ rün ü m ü n ü n önü n ü bütünüyle kesti. Ö te yandan ahlaksal yasa, gerçi hiçbir görünüm vermese de, saltık olarak duyulur dünyanın tüm verilerinden ve kuramsal us kullanımımızın bütün bir erim inden açıklanamayacak bir olgu verir ki, arı bir aıılakdünyasım gösterir, giderek onu olumlu olarak belirler ve ona ilişkin birşeyi, yani bir yasayı bilmemizi sağlar. Bu yasanın bir duyusal doğa olarak duyulur dünyaya (ussal varlıkları ilgilendirdiği ölçü­ de) bir anlak dünyasının, e.d. bir duyulurüstü doğanın biçim ini sağlaması gerekir — ve gene de düzeneğine zarar vermeksizin. Şim­ di, doğa en evrensel anlam da şeylerin yasa­ lar altındaki varoluşudur. Genel olarak ussal varlıkların duyusal doğası onların görgül

olarak koşullu yasalar altındaki varoluşudur, dolayısıyla us için özerksizlikûr. Ö te yandan, aynı varlıkların duyulurüstü doğası tüm görgül koşullardan bağımız ve dolayısıyla arı usun özerkliğine ait olan yasalara göre varoluşlarıdır. Ve şeylerin varoluşunun bil­ giye bağımlı olmasını belirleyen yasalar kıl­ gısal oldukları için, duyulurüstü doğa, onun herhangi bir kavramını oluşturabildiğimiz ölçüde, an kılgısal usun özerkliği altındaki bir doğadan başka birşey değildir. Ama bu özerk­ liğin yasası ise ahlaksal yasadır ki, öyleyse bir duyulurüstü doğanın ve bir arı anlak-dünyasının temel yasasıdır; bun u n karşı imge­ sinin duyulur dünyada, am a gene de aynı zam anda o n u n yasalarını çiğnem eksizin varolması gerekir. Birinciye kök-imgesel d ü n ­ ya (natura archetypa) denebilir ki, onu yal­ nızca usta biliriz; İkinciye ise, istencin belir­ lenim zemini olarak birincinin ideasının olanaklı etkisini kapsadığı için, eşlem dünya (natura ectypa) denebilir. Çünkü gerçekte ahlaksal yasa bizi ideaya göre öyle bir doğa­ ya aktarır ki, o nda arı us, eğer yeterli fizik­ sel gücün eşliğinde olacak olursa, en yüksek İyiyi üretecektir ve istencimizi duyulur dün­ yaya ussal varlıkların bir b ü tü n ü n ü n biçi­ mini vermeye belirler. Bu ideanm gerçekten de istenç belirleni­ mimiz için b ir bakım a bir m odel olarak durduğunu doğrulam ak için kendi üzerine en küçük bir dikkat yeterlidir. Eğer onu izleyerek tanıklık yapmayı amaç­ ladığım düzgii kılgısal us tarafından sınanır­ sa, her zaman zaman bu düzgünün eğer ev­ rensel bir doğa yasası olarak geçerli olsaydı ne olacağına bakarım. Açıktır ki bu durum da herkesi dürüstlüğe zorlayacaktı. Çünkü bil­ dirimleri tanıtlanmış saymak ve gene de bile bile doğru saymamak bir doğa yasasının ev­ renselliği ile bağdaşmaz. Benzer olarak, ya­ şamımı özgürce düzenlem e açısından kabul ettiğim düzgü, kendime bir doğanın kendini onun bir yasasına göre sürdürebilm esi için

ist d ie Existenz derselb en unter em pirisch b edingten G esetzen, m ithin fiir d ie V ernun ft Heteronomie. D ie übersinnlichc N atur eb en derselben Wesen ist dag eg en ihre Existenz nach G eset­ zen, d ie von aller em p irisehen Beding u n g u n a b h â n g ig sin d , m ith in zur Autonom ie d e r r e in e n V ern u n ft geh ö r e n . U n d , d a d ie G ese tze , n ach w e lc h e n das D a sein d er D in g e vom Erkenntnis abhângt, praktisch sind; so ist d ie ü bersin nliche Natur, so ıvcit wir un s e in e n B e g r iff v o n ih r m a eh en k ö n n en , nichts anders, als eine N atur unter der Autonomie der reinen praktischen Vemunjl Das G esetz dieser A utonom ie aber ist das m oralische Gesetz; w clches also das G rundgesetz e in er übersinnlic h e n N atur u n d e in e r r e in e n [75] Vcrstandeswelt ist, d eren G egenb ild in d er S innem velt, a ber d o ch zu g leich o h n e Abbruch d er G esetze d erselben, existieren soll. Man k ö n n tejen e die urbildliche (natu ra a rch ety p a ), d ie \vir bloB in der V em u n ft erkennen; diese aber, wcil sie dic m ögliche W irkung der Idee d er ersıeren , als Bestim m ungsgrundes des W illens, enthâlt, d ie nachg e b ild e te (n a tu ra e cty p a ) n e n n e n . D enn in der Tat versetzt uns das m o­ ralische G esetz, d er Idee nach, in e in e Natur, in \velcher reine V em unft, wenn sie m it d em ihr a n gem essen en physiseh en V erm ögen b eg leitet wâre, das h ö c h s te G ut h e r v o r b r in g e n w ü rd e, u n d b e stim m t u n s e r e n W ille n d ie Form der Sinnem velt, als ein em Ganzen v em ü n ftig er YVesen, zu erteilen. DaB d ie se i d c e \virklich un seren W illen sb estim m u n g en g leichsam als V o rzeich n u n g zum M uster lieg e, bestâtigt d ie g em ein ste Aufmerksamkeİt a u f sich selbst. Wenn die M axim e, nach der ich ein Z e ııg n is a b z u le g e n g e s o n n e n b in , durch die praktisehe V em unft geprûft wird, so sehe ich im m er danach, wie sie sein würde, w enn sie als allgem eines N aturgesetz g ö lte. Es ist offenbar, in d ie se r Art w ürde es j e d e r m a n n zur W ahrhaftigkeit n ötigen. D en n es kann n ic h t m il d e r A llg e m e in h e it e in e s Naturgesetzes b estehen, Aussagen für beweisend und d en n o ch als vorsâtzlich umvahr gelten zu lassen. Eben so wird die M axim e, d ie ich in [76] A n sehu ng d er fr e ie n D is p o s itio n ü b e r m ein Leben n eh m e, sofort bestim m t, wenn ich m ich frage, w ie sie se in m üBte, da m it sic h e in e N a tu r n ach e in e m

G esetze derselben erhalte. O flenbar w ıırd e n ie m a n d in e in e r s o lc h e n Natur sein L eben unlUtürlich e ııd igen k önn en , d en n e in e solche Verfassung \vürde keine b leibende N aturordnung sein, und so in ailen übrigen Fâllen. N u n ist aber in der w irklichen Natur, so wie sie ein G egenstand der Erfahr u n g ist, d er fre ie W ille n ic h t von selbst zu solch en M axim en bcstim m t, d ie fûr sich selbst e in e N atur nach aU gem einen G esetzen grim den könnten, o d er auch in ein e solche, die nach ih n e n a n g e o r d n e t w âre, von selbst p a sse te n ; v ie lm e h r sin d es Privatn eig u n gen , d ie zuar ein Naturganzes n ach p a th o lo g is c h e n (p h y sisc h e n ) G esetzen, aber nicht e in e Natur, die a lle in d u r c h u n se r n W ille n n ach reinen praktischen G esetzen m öglich wâre, ausm aehen. G leichwohl sind wir uns durch die Vernunft ein es G esetzes bewuBt, \velchem , als ob durch unseren W illen z u g le ic h e in e N atu r­ o r d n u n g e n tsp r in g e n m ııB te, aile un sere M axim en u n ten v o rfen sind. Also ınuB dieses d ie İdce e in er nicht em p iriseh -gegeb en en und d e n n o c h d u rch F r e ih eit m ö g lic h e n , m ith in ııb ersin n lich en N atur sein , d er \vir, wenigstens in praktiseher Beziehung, objektive Realİtât g eb en . weil \vir sie als O bjekt unseres W illens, als reiner vernıınftiger VVesen anseheıı. [77] D er U nterschied also zwischen den G esetzen einer Natur, w elcher der\ViUe unterroorfen isi, und e in e r Natur, die einem Willen (in A n sehu ng dessen, \vas B ezieh ung d esselben au f sein e freien H a n d lu n g e n h at) u n te n v o r fe n ist, b e r u h t d araııf, daB b e i j e n e r d ie Objekte U rsachen der V orstellııngen sein m ııssen, d ie d en VVillen bestim m en , bei d ie se r ab er d e r \V ille Ursache von den O bjekten sein soll, so daB d ie Kausalitât desselben ihren Bestim m ungsgrund led iglich İn reinem V em unftverm ögen liegcn hal, welches deshalb au ch e in e r e in e praktisehe Vernunft g en an n t w erden kann. D ie z\vei A ufgabcn also: wie reine V ernun ft einerseits a priori O bjekte erkennen, und wie sie andemseils unm it­ telb a r e in B estim m u n g sg ru n d d e s W illens d.i. d er Kausalitât d es vem ünftigen W esens in A n seh u n g der Wirklichkeiı der O bjekte (bloB durch den G ed a n k en d er A llg em e in g ü ltig k e it ihrer e ig e n e n M axim en als G esetzes) sein könn e. sind sehr verschieden.

nasıl olması gerektiğini sorar sormaz hem en belirlenir. Açıktır ki böyle bir doğada hiç kimse yaşamını keyfi olarak sonlandıramaz, çünkü böyle bir durum kalıcı bir doğa dü­ zeni olmazdı; ve tüm benzer durum larda bu böyledir. Ama şimdi bir deneyim nesnesi ola­ rak alınan edimsel doğada özgür istenç bir doğayı kendileri için evrensel yasalara göre temellendirebilecek ya da giderek onlara gö­ re düzenlenen bir doğaya kendiliklerinden uyarlanacak düzgülere kendiliğinden belir­ lenmez; tersine, onun düzgüleri kişisel eği­ limlerdir ki, patolojik (fiziksel) yasalara göre bir doğa b ü tü n ü oluştururlar, ancak istenci­ miz yoluyla arı kılgısal yasalara göre olanaklı olacak bir doğayı değil. Gene de us yoluyla öyle bir yasanın bilincindeyizdir ki, sanki istencimiz yoluyla aynı zamanda bir doğa dü­ zeni doğmalıymış gibi, tüm düzgülerimiz ona altgüdüm lüdürler. Öyleyse bu yasa görgül olarak verili olmayan ve gene de özgürlük yoluyla olanaklı ve dolayısıyla duyulurüstü olan bir doğanın ideası olm alıdır ki, ona en azından kılgısal bağıntı içinde nesnel olgu­ sallık veririz, çünkü arı ussal varlıklar olarak onu istencimizin nesnesi sayarız. Öyleyse istencin ona allgüdiimlü olduğu bir doğanın yasaları ile, bir istence (onun özgür eylemleri ile bağıntısı açısından) altgüdümlü olan bir doğanın yasaları arasındaki ayrım birincide nesneler istenci belirleyen tasarım­ ların nedenleri olmak zorundaykeıı, İkincide istencin nesnelerin nedeni olmasının gerek­ mesine dayanır, öyle ki nedenselliği belirle­ nim zeminini yalnızca arı us-yetisinde taşır ve bu usa bu nedenle arı kılgısal us denebilir. Öyleyse birbirinden çok ayrı iki sorun var­ dır. Bir yandan, an usun nesneleri apriori na­ sıl bilebildiği, ve öte yandan nasıl dolaysızca istencin, e.d. nesnelerin edimselliği açısın­ dan ussal varlıkların nedenselliğinin belirle­ nim zemini (yalnızca yasalar olarak kendi düzgüleı inin evrensel geçerliğinin düşünce­ si yoluyla) olabileceği.

Birincisi, arı kurgul usun Eleştirisine ait ola­ rak, onlarsız bize genel olarak hiçbir nesne­ nin verilemeyeceği ve öyleyse hiçbir nesne­ nin bireşimli olarak bilinemeyeceği sezgile­ rin a priori nasıl olanaklı olduklarının önce­ den açıklanmasını ister; ve ortaya çıkan çö­ züm bunların tü m ü n ü n yalnızca duyusal oldukları, buna göre olanaklı deneyimin ula­ şabileceğinden daha öteye giden hiçbir kur­ gul bilgiyi olanaklı kılmadıkları, ve öyleyse o arı kurgul usun tüm ilkelerinin ya verili nes­ nelerin ya da sonsuza dek verilmekte olabi­ lecek ama hiçbir zaman bütünüyle verili ol­ mayan nesnelerin deneyimini olanaklı kılma­ ya yaradıklarıdır. İkincisi, kılgısal usun Eleştirisine ait olarak, istek yetisinin nesnelerinin nasıl olanaklı olduklarını hiçbir açıklamasını istemez, çün­ kü bu kuramsal doğa bilgisinin sorunu olarak kurgul usun Eleştirisine bırakılır; am a yal­ nızca usun istencin düzgülerini nasıl belirle­ yebileceğinin bir açıklamasını ister — bu ister yalnızca belirlenim zeminleri olarak göıgül tasarım lar aracılığıyla olsun, isterse arı us kılgısal olsun ve görgiil olarak hiçbir biçimde bilinebilir olmayan olanaklı bir doğa düze­ ninin bir yasası olsun. Böyle duyulurüstü bir doğanın olanağı, ki b u nun kavramı aynı za­ m anda bizim kendi özgür istencimiz yoluyla onun edimselliğinin zemini de olabilir, hiçbir a priori sezgiye (anlaşılır bir dünyanın) gerek­ sinmez, ki bu durum da, duyulurüstü sezgi, olarak bizim için olanaksız olmalıdır. Çünkü önemli olan nokta yalnızca istencin düzgülerindeki belirlenim zemini ile, bunun göıgül bir zemin mi yoksa arı usun bir kavramı mı (genel olarak onun yasallığma ilişkin) oldu­ ğu ile ve nasıl bu sonuncusu olabileceği ile ilgilidir, istencin nedenselliğinin nesnelerin edimselliği için yeterli olup olmadığını yargı­ lamak usun kuramsal ilkelerine bırakılır, çün­ kü bu istencin nesnelerinin olanağının bir araştırmasıdır; bıı nesnelerin sezgisi öyleyse kılgısal sorunda onun bir kıpısını oluşturmaz.

D ie eı ste, als zur Kritik der reinen spekulativen Vernunft gchörig, erfordert, daB zuvor erklârt w erde, wie A n sc h a u u n g e n , o h n e \v elch e u n s liberali kein O bjekt g e g e b e n und also auch keines synthetisch erkanın \verden kann, a priori m öglich sind, und ihre A uflösung fâllt dahin aus, daü sie insgesam t nur sinnlich sind, d a h e r a u ch k ein sp e k u la tiv e s Erkenntnis m öglich \verden lassen, das weitcr gingc, als m ögliche Erfahrung r e ic h t. [7 8 ] u n d daB d a h e r a ile G rundsâtze j e n e r rein en spekulati­ ven V ernunft nichts \veiter ausrichten, als Erfahrung, entw eder von gegebenen G egenstânden, o d er denen, d ie ins U n en d lich e g eg eb en w erden m ögen , niem als aber vollstândig g e­ g eb en sind, m öglich zu m aehen. D ie z\veite, als zur K ritik d er praktischen V ernunft g eh ö rig , fordert k e in e Erklârung, w ie d ic Obj e k te d e s B e g e h r u n g s v c r m ö g e n s m ö g lich sin d . d e n n das b leib t. als A u fg a b e d e r t h e o r c tis c h e n Naturkenntnis, d er Kritik d er spekulativen V em unft überlassen, sondern nur, \vie V ernunft d ie M axiıne d es W’illens bestim m en könn e, o b es nur verm ittelst em p iriseh er Vorstellııng e n , als B c stim m u n g sg rü n d e , gesehehe, o d er o b aııch reine Vem unft praktisch u n d e in G ese tz e in e r m ö g lic h e n , gar n ic h t c ın p ir isc h e r k e n n b a r e n , N a tu r o r d n u n g sein \vürde. D ie M ö g lic h k e it e in e r solehen ûbersinnlichen Natur, deren B e g r iff z u g le ic h d e r G ru n d d er VVirklichkeiı derselben durch unseren freien \Villen sein könn e. b edarf keiner A n schau ung a priori (ein er in tellig ib elen \ \ e l t ) , d ie in diesem Faile, als ûbersin nlich, fı'ır uns auch ıın m ö g lic h se in nıüB te. D e n n es kom m t nur a u f d en Bestim m ungsgrund des \Vollens in den M axim en d e sselb e n an, o b j e n e r cın p irisch , o der ein BegrifTder reinen V em unft (von der G esetzmâBigkeit derselben ı'ıberhaupt) sei, und wie er letzteres sein k ö n n e. O b d ie Kausalitât d es \Villens zur VVirklichkeiı der Objekte z u la n g e . o d e r n ic h t. b le ib t d en ıh e o r e tis c h e n P r in [7 9 ]z ip ie n der V em unft zu b eu rteilen ııberlassen, als U n tersu ch u n g der M öglichkeit d e r O b je k te d e s \V o llen s, d e r e n A nschauung also in der praktischen Aufgabe gar kein M om ent derselben

ausm acht. Kur au f d ie \Villensbestim m ıu ıg und d eıı B estim m u n gsgru n d der \fa x im c desselben, als ein es freien \Villens, kom im es hier an, nicht au f d en Erfolg. D enn , \venn der Wiile nur fûr die reine Vernunft gesetzm âBig ist, so ınag es m it d em Vennögen d esselben in der A usfühınng stehen, wie es wolle, e s ınag n ach cliesen M axim cn der G esetzgebung e in er m öglichen Natur e in e solehe \virklich daraııs entspring e n , o d e r nicht, darum bekıım m ert sich d ie Kritik, d ie da u n icrsu d ıt, ob und wie reine V ernıınfı praklisch, d.i. un m iu elb ar w illen b cstim m cn d . sein kön n e, gar nichı. In diesem G eschâfte kann sie also ohneTadel und tmıB sie von reinen praktisehen G esetzen und deren VVirklichkeiı anfangen. Statt der A ııschauung aber leg t sie d e n se lb e n d e n B egriff ihres Daseins in der intelligibelen \Vell, nâm lich d er F reih eit, zum Cirimde. D en n dieser b edeutet nichıs anders, un d jen e G esetze sin d nur in B ezie­ hun g au f Freiheit des \Villens m öglich, unter Voraussetzung derselb en aber m m vendig, oder, um gekehrt, diese ist nohvendig, \veil jen e G esetze, als prak­ tische Postulate, nouvendig sind. \Vie n u n d ie se s B e\vuB tsein d e r m ora­ lischen (iesetze, oder. \velchcs einerlei isi, das der Freiheit, m öglich sei, lâBt sich [80] nicht ueitererk lâren, nur die Z u lâssigkeit d e r selb e n in d er th eoretisehen Kritik gar wohl verteidigen. D ie Lxposilio» des o bersten Grundsatzes der praktischen Vem unft ist nun g e s c h e h e n , d.i. e r sılic h , \vas er enthalte, daÛ er gânzlich a priori und unab h ân gigvon em p irisehen Prinzipien fûr sich b esteh e, und dann. uorin er sich von a ilen a n d eren praktischen G ru ndsâtzen u n te r sc h e id e , g e z e ig t \vord en . Mit d er Deduktion, d .i. d er R echıferıigıın g sein er objektiven und allg em ein en G ûltigkeit und der Einsiclıt d er M öglichkeit e in e s so le h e n svnthetischen Satzes a priori, d arf man nicht so gut fortzukom m en h oflen , als es mit d en G ru ndsâtzen d es r ein en th e o r e iİ sc h e n V erstan d es a n g in g . D en n diese b ezogen sich au f G egenstânde m öglicher Erfahrung, nâm lich au f E rscheinungen, und man konnte b eu eisen , daB nur dadurch, daB diese E rschein ungen nach MaBgabe jen er Geseize unter die Kategorieıı gebracht \verden, diese Erscheinungen als Gegensıân de der F.rfahnıng erkannt \ver-

Burada önem li olan yalnızca istencin belir­ lenimi, ve özgür bir istenç olarak düzgülerinin belirlenim zeminidir, sonuç değil. Çün­ kü, eğer istenç arı us için yasal ise, o zaman yerine getirm edeki gücü ne olursa olsun, olanaklı bir doğanın yasamasının bu düzgülerine göre böyle bir doğanın edimsel ola­ rak doğup doğmayacağı hiçbir biçimde arı usun kılgısal, e.d. dolaysızca istenç belirle­ yici olup olamayacağı ve nasıl olabileceği ile ilgilenen Eleştirinin sorunu değildir. Bu işte Eleştiri öyleyse kınanmaksızın arı kılgısal yasalardan ve bunların edimselliğin­ den başlayabilir ve başlamalıdır. Ama temel­ leri olarak sezgi yerine anlaşılır dünyadaki varoluşlarının kavramını, yani özgürlük kavramını alır. Çünkü bu kavram başka birşeyi imlemez, ve bu yasalar yalnızca istencin özgürlüğü ile bağıntı içinde olanaklı, ama özgürlüğün varsayımı altında zorunludur­ lar; ya da, evrik olarak, özgürlük zorunludur, çünkü o yasalar, kılgısal konutlam alar ola­ rak, zorunludurlar. Şimdi ahlaksal yasanın, ya da, yine aynı şey, özgürlüğün bu bilin­ cinin nasıl olanaklı olduğu daha öte açıkla­ namaz; am a kabul edilebilirliği kuram sal Eleştiride hiç kuşkusuz savunulur. Kılgısal usun en yüksek ilkesinin açımlamattşimdi tamamlanmıştır, e.d. ilk olarak ne kapsadığı, görgül ilkelerden bağımsız olarak ve a priori bütünüyle kendi başına kalıcı olduğu, ve bundan sonra, tüm başka kılgısal ilkelerden nede ayrıldığı gösterilmiştir. Nes­ nel ve evrensel geçerliğinin tümdengelimi, e.d. aklanışı, ve böyle bireşimli a priori bir önerm enin olanağının görülüşii konusun­ da arı kuram sal usun ilkeleri d u rum unda olduğu gibi başarılı olmayı bekleyemeyiz. Çünkü bunlar olanaklı deneyimin nesneleri ile, yani g ö rü n g ü ler ile bağıntılıdırlar, ve ancak bu görüngülerin o yasalar ile uyum içinde kategorilerin altına getirilmeleri yo­ luyla deneyim nesneleri olarak bilinebildiklerini, ve sonuçta tüm olanaklı deneyimin bu

yasalara uygun olması gerektiğini tanıtlaya­ biliriz. Ama ahlaksal yasanın tüm dengeli­ m inde böyle bir yolu izleyemem. Çünkü bu usa başka bir yerden verilebilecek nesnele­ rin yapısının bilgisini ilgilendirm ez; am a nesnelerin kendilerinin varoluşunun zemi­ ni olabilecek ve ıısıın ussal bir varlıkta ne­ densellik taşımasını sağlayan bir bilgiyi, e.d. dolaysızca istenci belirleyen bir yeti olarak görülebilecek arı us ilgilendirir. Ama şimdi temel güçlere ya da temel ye­ tilere ulaşır ulaşmaz bizim için tüm insansal içgörii bir sona ulaşmıştır; çünkü bunların olanağı hiçbirşey yoluyla kavranamaz, ama keyfi olarak uydurulmaları ve kabul edilme­ leri de söz konusu olamaz. Buna göre ıısıın kuramsal kullanım ında ancak deneyim on­ ları kabul etmemizi aklayabilir. Ama apriori bilgi kaynaklarından tüm dengelim yerine göıgül tanıtlam alar getirmeye yönelik bu önlem bize burada arı kılgısal us yetisi açı­ sından yadsınır. Çünkü edimselliğinin tanıt­ lama zemininin deneyim den tiiretilmesine gereksinen şey, olanağının zeminleri için deneyim ilkelerine bağımlı olmak zorunda­ dır; ve arı ve gene de kılgısal us, kavramın­ dan ötürü, böyle birşey olarak görülemez. Ayrıca, ahlaksal yasa bir bakım a a priori bilincinde olduğum uz ve apodiktik olarak pekin olan bir arı us olgusu olarak verilir, gerçi deneyimde onıı sağın olarak izleyecek hiçbir örneğin bulunamayacağı kabııl edil­ se de. Öyleyse ahlaksal yasanın nesnel olgıısallığı kurgul ya da görgiil olarak destekle­ nen kuramsal usun hiçbir çabası sonucun­ da tüm dengelim yoluyla tanıtlanamaz, ve bu yüzden eğer apodiktik pekinliği reddet­ meyi istesek bile deneyim volııvla doğrıılanamaz ve öyleyse a posleriori tanıtlanamaz; ve buna karşın kendi başına sapasağlam durur. Ama ahlaksal ilkenin bıı boşuna aranan tüm dengelim inin yerine bütünüyle aykırı birşey bulunur, yani evrik olarak bu ahlaksal

do n k ö n n e n . fo lg lic h a ile m ö g lic h e Erfahrung diesen G esetzen angem essen sein m iisse. Einen so leh en G ang kann ich aber mit der D edu kıion d es moralisehcn G eselzes nic ht n ehm en. D enn es betriiTt nichı das E rkenntnis von der BeschafTenheil d er G eg en sıâ n d e, d ie der V ern u n fı irg en d \vodurch ander\vârts g egeb en överden m ögen . sondern ein Erkenntnis. so fern es der G n ın d v o n d er E x iste n z d e r G e g e n s tâ n d e selbst w erden kann und d ie V ernunfı durch [81] dieselbe Kausalitât in ein em vernünfıigen \Vesen hal. d.İ. reine Ver­ n u n ft, d ie als e in u n m itle lb a r d en VViIIen b e stim m e n d e s V erm ögen angeseh en \verden kann. N un isi aber aile m en sch lich c Einsichı zu E n de, so bald \vir zu Grıındkrâfletı o d er G rıındverm ögen g elanget sin d; d e n n d e r e n M ö g lich k eit kann durch nichLs begrifTen, d arf aber auch e b e n so \venig b e lieb ig e rd ich tel und an g en o m m en u erd en . Daher kann uns im th eo reiisch en G ebrauche d er Ver­ nunft nur Erfahrung dazı» bereehtigen. sie a n zunehm en. D ieses Surrogat, statt ein er D eduktion aus Erkenntnisquellen a p rio ri, e m p ir ise h e B e u e is e anzufûhren, isi uns hier aber in A n sehu ng d e s r e in e n praktischen V ernıınfiverm ö g en s auch b e n o m ın cn . D en n , \vas d en Be\veisgrund se in er VVirklichkeit von der Erfahrung h erzuholen bedarf, muB den G ründen sein er M öglichkeit nach von Erfahrungsprinzipien abhâng ig se in , fûrdergleichen aber reine und d och praklische V ernunfı seh o n ihres B egriffs w eg en u n m ö g lic h g e h a lte n vverdetı kann. Auch ist das m oralische G esetz g leich sa m als e in Fakıum der reinen Vernunft, dessen uir uns a priori beuuBl sind und w elches apodiktisch gewİB ist, g e g e b e n , g e setz ı. daB man auch in der E rfahrung kein Beispiel, da e s g e n a u b e fo lg t w âre. a ııfir c ib e n könnte. Also kann die objektive Realitâı des m oralischen G esetzes durch keine D edukıion. durch aile A nstrengung der ıheo relisch en . spekulativen o der em pirisch unterstützten Vernunft, bevviesen. und [82] also. u v n n man auch au f die ap o d ik tiseh e G eu iB h eiı Y cr/ieh ı tun u o llıe . durch Erfahrung bestâtigt und so a posleriori be\viesen u e r d e n . und steht d en n o ch fûr sich selbst fest. E tuas a n d e r e s a b e r u n d ganz \Vidersinnİsches tritt an die Stelle dieser v ergeb lich g e su c h te n D ed u k tio n d es m oralischen Prinzips. nâm iich. daB es

um gekehrt selbst zum Prinzip der D edııktion ein es un erforsch lich en V e r m ö g e n s d ie n ı, \v elc h e s k e in e F.rfahrung b eu eisen , die spekulative Vernunft aber (um unter ihren kosm ologisch en Ideen das U n bedin gte sc in e r K ausalilât n ach /.u fin d en , da m it sie sich se lb st n ic h t w idcrsp r e c h e .) w e n ig ste n s als m ö g lic h an n eh m en m uBte, nâm lich das der F reih eit, von d e r das m o ra lisc h e Gesetz, w elches selbst keiner rechtfertig en d en G rü nde bedarf, nicht bloB d ie M öglichkeit, sondern die \Virklichkeit an W esen bcweisct, die dies G esetz als fıır sie verbindend erkennen. Das m oralische Gesetz ist in d e r Tat c in G esetz d er Kausalitât durch Freiheit, und also der M öglich­ keit e in er ûbersinnlİchen Natur, so wie das m etaphysisch c G esetz der B e g e b e n h e ite n in d er Sinncm vclt ein G esetz der Kausalitât der sinnlichen Natur u-ar, und jenesbestim m t also das, was spekulative Philosophie unbestim m t lassen muBte, nâm lich das G esetz fûr e in e Kausalitât, deren B egriff in der letzteren nur negativ war. u n d verseh afft d ie se m also zuerst objektive Realitât. [83] D iese Art von K rediıiv d es moralischen Gesetzes, da es selbst als ein Prinzip d er D eduktion der Freiheit, als e in er Kausalitât der reinen Ver­ nu n ft, au fg estellt wird, ist, da d ie th e o re tisc h e V ernun ft vvenigstens d ie M öglichkeit e in er Freiheit anzujıehmen gen ötigt \var, zur Ergânzung ein es Bedıirfnisses derselb en , statt aller R echtfertigu ng a priori völlig hin reichend. D enn das m oralische G esetz be\veiscı se in e R ealitât dadurch auch fûr d ie Kritik der spekulativen Vernunft genugtuend. daB es einer bloB negativ gedaehten Kau­ salitât, deren M öglichkeit jen er ıınbegreiflich und dennoch sie anzunehmen nöugvrar, positive Bestim mung, nâmlich d en Begriff einer den \Mllen unm ittelbar (durch d ie B edingung e in e r a llg e m e in e n g e s e tz lic h e n Form seiner M axim en) bestim m end en Vernunft hinzufügt, und so der Vernunft, d ie mit ihren Ideen, \venn sie sp ek u la tiv ve r fa h r e n \vollte, imm er übersch\venglich M irde, zum erstenm ale objektive. obgleich nur praktische Realitât zu geb en verrnag und ihren transzendentm Gebrauch in ein en immanenten (im Felde der

ilke kendisi araştırılamaz bir yetinin tüm den­ gelim inin ilkesi olarak hizm et e d e r ki, bu yetiyi hiçbir deneyim tanıtlamasa da, kurgul us (evrenbilim sel ideaları arasında n ed en ­ selliğine göre koşulsuz olanı bulabilm ek ve böylece kendi kendisi ile çelişmemek için) en azından olanaklı olarak kabul etm ek zorun­ daydı; bu özgürlük yetisidir ki, kendisi bir ak­ lama zem inine gereksinmeyen ahlaksal yasa yalnızca onun olanağını değil, ama bu yasayı kendileri için bağlayıcı olarak tanıyan varlık­ lardaki edimselliğini tanıtlar. Ahlaksal yasa gerçekte bir özgürlük yoluyla nedensellik ya­ sası, ve öyleyse duyulurüstü bir doğanın ola­ nağının yasasıdır, tıpkı duyulur dünyadaki olayların metafıziksel yasasının duyusal doğa­ nın nedenselliğinin bir yasası olmuş olması gibi; öyleyse kurgul felsefenin belirsiz bırak­ mak zorunda olduğu şeyi, yani kavramının bu sonuncuda yalnızca olumsuz olduğu bir nedensellik yasasını belirler ve böylece bu kavrama ilk kez nesnel olgusallık verir. Ahlaksal yasanın bu tü r güvencesi, onun özgürlüğün tüm dengelim inin bir ilkesi ola­ rak, arı usun bir nedenselliği olarak ortaya koyulması tüm a priori aklam anın yerine bü­ tünüyle yeterlidir, çünkü kuramsal usun bir özgürlüğün en azından olanağını kabul etme­ si onun bir gereksinimini giderm ek için zo­ runluydu. Çünkü ahlaksal yasa olgusallığını, giderek kurgul usun Eleştirisini bile doyura­ bilecek bir yolda, salt olumsuz olarak düşü­ nülm üş bir nedenselliğe olum lu bir belirle­ nim ekleyerek tanıtlar — bir nedensellik ki, olanağının kurgul us için kavranmaz olmasına karşın, gene de onun tarafından kabul edil­ mesi gerekliydi; bu eklenen belirlenim istenci dolaysızca (düzgıılerinin evrensel yasamacı bir biçim inin koşulu yoluyla) belirleyen bir usun kavram ıdır; ve ahlaksal yasa böylece ideaları ile kurgul olarak davranmak istediği h er zaman aşkın olan usa ilk kez nesnel ama gene de salt kılgısal olgusallık verebilir ve onun aşkın kullanım ını içkin bir kullanıma (dene-

yim alanında ideaların kendileri yoluyla et­ kin olan neden olma) değiştirir. Genel olarak bir duyulur dünyada varlık­ ların nedenselliğinin belirlenim i hiçbir za­ man koşulsuz olamaz, ve gene de her koşul­ lar dizisi için zorunlu olarak koşulsuz birşey, dolayısıyla kendini bütünüyle kendiliğinden belirleyen bir nedensellik olmalıdır. Buna göre özgürlük ideası, bir saltık kendiliğindenlik yetisi olarak, bir gereksinim değildi; tersine, olanağı söz konusu olduğu ölçüde, arı kurgul usun çözümsel bir ilkesi idi. Ama, her­ hangi bir deneyim de bu ideaya uygun düşen bir örnek olması saltık olarak olanaksız oldu­ ğu için — çünkü görüngüler olarak şeylerin nedenleri arasında saltık olarak koşulsuz ola­ cak bir nedensellik belirlenim i ile karşılaşılamaz — , yalnızca özgürce davranan bir neden düşüncesini, bu nedeni duyulur d ü n ­ yadaki bir varlığa öte yandan bir num en ola­ rak da görüldüğü ölçüde uygulayabilme ko­ şuluyla savunabildik, çünkü onun tüm eylem­ lerini görüngüler oldukları ölçüde fiziksel açıdan koşullu olarak görm ede ve gene de aynı zam anda eylem de b u lu n an varlık bir anlak-varlığı olduğu ölçüde nedenselliğini fiziksel olarak koşulsuz görm ede, ve böylece özgürlük kavramını usun düzenleyici ilkesi yapmada hiçbir çelişki olmadığını gösterdik. Bu ilke yoluyla hiç kuşkusuz bu tür nedensel­ liğin yüklendiği nesnenin ne olduğunu hiç­ bir biçimde bilemem; ama gene de güçlüğü gideririm , çünkü bir yanda dünya olayları­ nın, dolayısıyla ayrıca ussal varlıkların eylem­ lerinin açıklam asında koşulludan koşula doğru sonsuza dek gerilem e hakkını doğa zorunluğu düzeneğine bırakırken, öte yan­ dan kurgul usa onun için boş olan yeri, yani anlaşılır olanı, oraya koşulsuzu aktarabilmesi için açık tutarım . Ama bu düşünceyi olgusallaştıramadım, e.d. onu böyle davranan bir var­ lığın bilgisine, giderek yalnızca bu varlığın olanağı açısından bile olsa, değiştireıııedim. Bu boş yeri şimdi arı kılgısal us anlaşılır bir

E rfahrııng du rch ld e e n selbst s i r ­ kende Ursache /.u sein) venvandell. D ie B esıim m u n g d er Kausalitât d e r W esen in d e r S in n e m v e lt, als e in e r s o lc h e n , k o n in e n iem a ls unbedingt sein, u nd d en n o ch muB es zu a lle r R eİhe d er B e d in g u n g e n notw en d ig eıw as U n b cd İn g ıes, m ithin a u ch e in e sich gânzlİch von selbst b esu m m en d e Kausalitât g e[8 4 ]b en . D aher war d ie Idec der Frcihcit, als e in es V erm ögens absoluter Spontaneitât, nicht cin Bedürfnis, sondern ıvas deren Möglichkeit betriffl, ein analytischer ('»rundsatz d er reinen spek u la tiv en V ern u n ft. A lic in , da es sch lech terd İn g s u n m ö g lich ist, İhr gemâB cin B eispiel in irgend e in er Erfahrııng zu g eb en , \veil unter den U rsachen der D inge, als Erscheİnung e n , k ein e B esıim m u n g der Kausa­ litât, d ie schlechterdİngs unbedingt \vâre, a n g etro ffen w erden kann, so k o n n ten u ir nur d en Gedanken von ein er freihandclndcn Ursache, \venn \vir d ie se n a u f c in VVesen in d er S innem velt, so fern es andererseils auch als N o u m cn o n betrachıeı wird, a m v en d e n , verteidigen, in d e m wir z e ig ıe n , daB es sic h n ic h t \viderspreeh e, aile se in e H a n d lu n g en als physisch bedingt, so fern sie Erschein u n g en sind, und d o ch zugleich die Kausalitâı d erselben, so fern das hand e ln d e VVesen ein Verstandeswesen ist, als physisch unbedingt anzusehen, und so den BegrifT der Freiheit zum regulaıiven Prinzip der Vernunft zu m a e h e n , u o d ıır c h ich zwar d e n G egenstand, d em d erglcichen Kausa­ litât b eigelegt wird, gar nicht erkenn e , was e r sei. a ber d o c h das H indernis \vegn eh m e, indem ich einerseits in der Erklârung der \ \e ltb e g e b e n h c ite n , m ithin au ch d er H and­ lu n g e n v e r n ıın ftig e r \V esen , d em M echanism ııs der N aturnonvendigkeit, vom B edingten zur B edingung ins U n e n d lİ c h e z u r ü c k z u g e h e n . G e r e c h tig k e it w id e r fa h re n lasse. a n dererseits a ber d er spekulativen Vernunft [85] d en fıtr sie leeren Platz o ffe n e r h a lte , n â m lic h das In tellig ibele, um das U n b ed in g te dahin zu v ersetzen . Ich k o n n te a ber d ie se n Gedanken n ic h t realisieren, d .i. ih ıı nicht in Erkenntnis ein es so handelnd e n \V esen s, a uch nur bloB se in e r M ö g lic h k e it n a c h , v e n v a n d e ln . D iesen lee r e n Platz fûllt nun reine

p ra k tise h e V e r n u n fı, d u r c h ein bestim m tes G esetz d er K ausalitâl in e in e r in te llig ib e lc n W elt, (d u rch Freiheiı.) nâm lich das nıoralische Ge­ setz, aus. H ierdurch uâehst nun zwar d er sp ek u lativen V ernun ft in A nseh u n g ih rer F.insicht n ic h ls zu, aber doch İn A n sc h u n g d e r SıV/HTMng-ihres problenıaıischen Begriffs der Freilıeit. w elchem hier objektive und o b gleich nur praktisehe, d e n n o e h unbez\veİfclte Realitât versehafft wird. Selbst d en B egriff der Kausalitâl, dessen Anwenduııg, m iıhin auch Bedcuuıng, eigentlic'h nur in B ezieh u n g a u f Krscheinung e n , um sie zu E rfahrungen zu verkn iip fcn , statıfin d et, (wie d ie Kritik der reinen Vernunft b eu eiset,) enveilert sie nicht so . daB sie seİn en Gebrauch ûber g e d a e h te G renzen ausd eh n e. D enn w enn sie darauf ausging e, so müBte sie zeigen w ollen, wie das logisehe Verhâltnis des G rundes und d er Folge bei e in er anderen Art von A n sc h a u u n g , als d ie s in n lic h e isi, synthelisch gebrauclu \verden könne, d.İ. \vie cansa n oıım en on m öglich sei; u e le h e s sie gar n ich t leiste n kann, u o r a u f sie aber auch als praktisehe Vernunft gar n ich l Riicksicht nim m t, indem sie nur den Bestimmııngsgnınd der Kausalitât [86] des M enschen, als Sinneınvesens, (w elchegegeben isi,) in der reinen Vernunft (d ie darım ı praktisch heiBt.) selzi, und also den Begrifl' der U rsache selbst, von dessen Anvvcnd u n g a u f O b jek te zum B e lıu f tlıeoreiisch er Krkenmnİsse sie hier gânzlich absırah ieren kann, (w eil dieser B e g r iff İın m er im V e r sla n d e . au ch unabhângig von aller A n schauung, a priori a n g e ır o ffc n w ird.) n ic h l um G eg en stân d e zu erk en n en , son d ern die Kausaliıâı in A n sehu ng derselben ü b e r h a u p t zu b e s ıim m e n , a lso in keineran dern , als praktischen Absicht brauchı, und daher den Bcstimmungsgrund des W illens in die in telligib ele O rd n u n g d er D in ge verlegen kann, indem sie zugleich g e m e gesteht, das. \vas d er B eg r ifl d er U rsache zur Krkenntnis dieser D inge fıır e in e Bestinım u n g h a b e n m ö g e , gar n ic h t zu verslehen. D ie Kausalitâl İn A nsehung d er H a n d lu n g e n d es YVillens in der S in n e ıu v e lı nıuB sie a lle r d in g s a u f b e s lim m ie VVeise e r k e n n e n . d e n n s o n st k ö n n ie p ra k tiseh e V ern u n ft Nvirklich keine Taı hervorbringen. Alxrr d en Begriff, den sie von ihrer eigen en

dünyadaki belirli bir nedensellik (özgürlük yoluyla nedensellik) yasası, yani ahlaksal ya­ sa yoluyla doldurur. Kurgul us böylelikle içgörüsü açısından değil, ama belkili özgürlük kavram ının güvenliği açısından kazançlı çıkar, çünkü bu kavrama burada nesnel ve gerçi kılgısal olsa da gene de kuşkusuz bir olgusallık sağlanır. Giderek nedensellik kav­ ramı bile — ki uygulaması, dolayısıyla ayrıca imlemi aslında yalnızca görüngüler ile ba­ ğıntı içinde onları deneyim lere bağlayabil­ mek için yer alır (arı usun Eleştirisinin tanıt­ ladığı gibi) — kullanımını sözü edilen sınır­ ların ötesine götürecek denli genişlemez. Çünkü eğer us bunu yapmaya yönelseydi, ilkenin ve sonucun m antıksal ilişkisinin duyulur olandan başka türdeki bir sezgi durum unda bireşimli olarak nasıl kullanıla­ bileceğini, e.d. bir causa noumenonun nasıl olanaklı olduğunu göstermesi gerekirdi, ki bunu hiçbir zaman yapamaz; aslında kılgısal us olarak bunu hiçbir biçimde dikkate bile almaz, çünkü yalnızca duyusal bir varlık (ki verilidir) olarak insanın nedenselliğinin belirlenim zeminini an usa (ki ona bu nedenle kılgısal denir) koyar, ve böylece neden kav­ ram ının kendisini — ki bu kavramın kuram­ sal bilgi uğruna nesnelere uygulanışını bu­ rada bütünüyle soyutlayabilir (çünkü bu kavram anlakta giderek sezgiden bağımsız olarak her zaman a priori bulunur) — nes­ neleri bilebilmek için değil, ama onlar açı­ sından nedenselliği belirleyebilmek için, ve öyleyse yalnızca kılgısal am açla kullanır; buna göre istencin belirlenim zeminini şey­ lerin anlaşılır düzenine koyabilir, ve aynı za­ m anda neden kavramının bu şeylerin bilgisi için bir belirlenim i nasıl taşıyabileceğini hiçbir biçimde anlamadığını seve seve kabul eder. Us duyulur dünyada istencin eylemle­ ri açısından nedenselliği hiç kuşkusuz belirli bir yolda bilmelidir, çünkü yoksa kılgısal us edimsel olarak hiçbir eylem üretemez. Ama num en olarak kendi nedenselliğine ilişkin

olarak ürettiği kavramı kuramsal olarak duyulurüstü varoluşunun bilgisi uğruna belir­ lemesi ve bu düzeye dek ona bir imlem vere­ bilmesi gerekmez. Çünkü kavram bu olmak­ sızın da imlem kazanır, gerçi yalnızca kılgısal kullanım için, yani ahlaksal yasa yoluyla olsa da. Kuramsal olarak görüldüğünde, h er za­ m an bir arı a priori verili anlak-kavramı olarak kalır ki, duyusal olarak verili olsunlar ya da olm asınlar nesnelere uygulanabilir, gerçi ikinci durum da hiçbir belirli kuramsal imlem ve uygulamasının olmamasına, ama yalnızca anlağın genel olarak bir nesneye ilişkin biçimsel ve gene de özsel bir düşün­ cesi olmasına karşın. O na usun ahlaksal yasa yoluyla sağladığı imlem yalnızca kılgısaldır, çünkü bir nedensellik (istencin) yasasının ideasının kendisi nedensellik taşır ya da onun belirlenim zeminidir.

K ausalitât als N o u m e n o n m a ch t, b r a u c h l sie n ic h t th e o r e lis c h zum B eh u f der Erkenm nis İhrer übersinnlic h e n E xistenz zu b e siim m e n , und also ihm so fern B cd cııiu n g geb en zu k ö n n en . D en n B ed eııtu n g bekom m ı e r o h n e d e m , o b g le ic h nur zum p r a k tisc h e n G eb ra u ch e, n â m lich dıırchs m oralisehe G esetz. A uch theoretisch betraehtet bleibt er im m er ein reiner a priori g eg eb en er Verstandesb e g r iff, d e r a u f [8 7 ] G e g e n s tâ n d e ange\vandt w erden kann. sie m ö g cn sinnlich o d e r nicht sinnlich g egeb en werden; wiewohI er im letzleren Faile keine bcsıim nue theoretische Bedeutu n g und A m v en d u n g hat, son d ern bloB ein formaler, aber d och wcsentlic h e r G cd anke d e s V erstandes von e in e m O b jek te û b e r h a u p t ist. D ie B e d e u tıın g , d ie ih m d ie V ern u n ft durehs m oralisehe G esetz verschafTt, ist led iglich praktisch, da nâm lich die Idee des (iesetzes ein er Kausalitât (des \Villens) selbst Kausalitât hat. o der İhr B estim m ungsgrund ist.

II. ARI U SU N KILGISAL KULLANIMDA O N U N İÇİN K U RG U L KULLANIMDA OLANAKLI OLMAYAN BİR GENİŞLEM E İÇ İN YETKİSİ

G E B R A U C H E . ZU E İN E R F.RW EITERUN('.. D İE İH R İM SPEKULATINT.N FÜ R SİCH

I], V O N DER B EFU G N IS D ER REİN EN VERN U N FT . [M PRA K TİSCH EN

ÜZERİNE

N İC H T M Ö G I.IC H İST

Ahlaksal ilkede ortaya bir nedensellik yasası koyduk ki, bu nedenselliğin belirlenim ze­ minini duyulur dünyanın tüm koşullarının dışına sürer; ve bir anlaşılır dünyaya ait ola­ rak belirlenebilir olduğu gibi istenci, dola­ yısıyla bu istencin öznesini (insanı) yalnızca bir arı anlak dünyasına ait olarak ve bu ba­ ğıntı içinde bizim için bilinemez olarak (arı kurgul usun Eleştirisine göre olabildiği gi­ bi) düşünmekle kalmadık, ama ayrıca onu ne­ denselliği açısından duyulur dünyanın bir doğa yasasına sayılamayacak bir yasa aracı­ lığıyla belirledik, ve böylece bilgimizi o duyu­ lur dünyanın sınırlarının ötesine genişlettik, ki bu aşırılığı arı usun Eleştirisi tüm kurguda geçersiz olarak bildirmiştir. Şimdi burada an usun kurgul kullanımı kuramsal kullanımı ile yetisinin sınır belirlenim i açısından nasıl bağdaş tınlacaktır?

An d em m o ralisehen Prinzip haben \vir e in G esetz d er Kausalitât aufgestellt, \velches den Bestim m ungsgrund der letzteren ııber aile Bcdingungen der Sinnemvclnvegsetzt, und d e n \Villen. wie er als zu e in er in telligib elcn Welt gehörig bestim m bar sei, m ilhin das Subjek t d ieses \V illens (d en M ensch en ) nicht bloD als zu e in er r einen Verstandesvvelt gehörig, obgleich in dieser Be* /ie h u n g als uns unbekannt (wie es nach der Kritik [88] d er reinen spekulativen Vernunft gesch eh en konn te) gedaeht, s o n d e m İhn auch in A nsehung seiner Kausalitât, verm ittelsı ein es G esetzes, w elches zu gar k ein em Naturgesetze der Sinnem velt gezâhit \verden kann, bestimmL, also unser Erkenntnis über die G renzen des letzteren enofitert, \vclche Anm aBııng d och d ie Kritik der reinen V ern u n ft in a lle r S p e k u la tio n für nichtig erklârte. W ie ist nun hier praktiseher Ciebrauch d er reinen V em ım fı mit dem theorctischen eben derselben, in A n seh u n g d er G renzbestim m u ng ihres V erm ögens zu vereinigen?

D avid Hume, von d em m an sagcn kann, daB er aile Aııfechtung der Rcchıe e in e r r e in e n V ern u n fı, \velchc e in e g â n z lic h e U n tc r su c h u n g d e r selb e n no tu en d ig m aehlen, eigentiich anfing, schloB so. D er BegrifT der Ursacfıe ist e in Begriff, der d ie Notıvendigkeit der V erk n û p fu n g d e r E xisten z d e s Versch ied en en , und zwar, so fern es versch ied en isi, enthâlt, so: daB, w enn A g e set/t \vird, ich erk en n e, daB euvas davon ganz Verschİedenes, B. not\vend ig a u ch exisıieren mûsse. Noiwendigkeil kann aber m ır e in er Verknûpfung b eigelegt w erden, so fern sie a priori erk a n n t wird; d e n n d ie E rfah ru n g wûrde von e in er V erbindung nur zu erkennen geben, daB sie sei, aber nicht, daB sie so nonvend igenveise sei. Nun isi es, sagl er. u nm öglich, die Verbin­ d un g, d ie zwischen ein em D inge und e in em onderen, (o d e r e in er B eştim m u n g und e in er an d eren , [89] ganz von ih rverschied en en ,) wenn sie nicht in der \V ah rn eh m u n g g e g e b e n över­ d en . a priori und als nonvendig zu er­ k en n en . Also ist der BegrifT e in er Ursa ch e selbst lû gen h aft und betrû gerisch, und ist, am g elindesten davon zu reden, e in e so fern n och zu enlschuld igen d e T âusclıung, da d ie Geıuohnheit (ein e ittfyV’M ıvN onvendigkeit) ge\visse D inge. o d er İhre B estim m u ngen, öfters neb en , o d er nach ein ander İhrer Existenz nach. als sich beigesellei, wahrzunehnıen, unverm erkı für e in e objektiıv N ot\vendigkeit in d en G egenstând en selbst c in e solehe Verknûpfung zu setzen, gen om m en , u nd so der Begriff e in er Ursache ersch lich en und nicht rechım âBig e n vorb en ist, ja auch n ie ­ m als en vorb en o d e r beglaubigt över­ d en kann, weil er e in e an sich nichlige, chim ârische. vor keiner Vernunfı h a ltb a re V erk n û p fu n g fo rd er t, d er gar k ein O b jek t j e m a ls k orresp on d ieren kann. — So \vard n un zuerst in A n sehu ng alles Erkenntnisses, das dic E x is te n z d e r D in g e b e trifft, (d ie M ath em atik b lie b a lso davon n o c h a u s g e n o m m e n ,) d e r Em pirismus als d ie e in z ig e Q u e lle d e r P rin z ip ie n eİngefûhrı. m it ihm aber zugleich der hürteste Skeptizismus selbst in A n se­ h un g der ganzen Naıunvissenschafı (als Philosophie). D enn wir k ön n en , nach s o le h e n G ru n d sâ tz e n , n ie m a ls aus ge g e b e n e n Bestim m ungen der D inge ih rer E xistenz n ach a u f e in e F olge schliefien, (denn dazu wıırde der Begriff

Bir arı usun hakları üzerine onun bütün bir araştırmasını zorunlu kılan tüm saldırıyı başlattığı söylenebilecek David H um e şöyle uslamlama yaptı: Neden kavramı bir kavram­ dır ki, değişik şeylerin varoluşunun bağlan­ tısının zorunluğunu, ve dahası bu şeyler ayrı oldukları sürece kapsar, öyle ki, A verildi­ ğinde, bilirim ki ondan bütünüyle ayrı birşey, B de, zorunlu olarak varolmalıdır. Ama zorunluk bir bağlantıya ancak a priori bilin­ diği ölçüde yüklenebilir; çünkü deneyim yalnızca bağlantının olduğunun bilinmesini sağlar, zorunlu olarak olduğunu değil. Şimdi Hum e, bir şey ve bir başkası (ya da bir belir­ lenim ve ondan bütünüyle ayrı bir başkası) arasındaki bağlantıyı, eğer b u n lar algıda verili değilseler, apriorive zorunlu olarak bil­ mek olanaksızdır der. Öyleyse bir nedenin kavramının kendisi uydurm a ve aldatıcıdır; en hafif bir deyişle, ancak belli şeyleri ya da bunların belirlenim lerini sık sık yan yana ya da ard arda varoluşlarına göre birbirlerine bağlı olarak algılama alışkanlığının {öznelhvc zorunluk), ayrımına varılmadan, böyle bir bağıntının nesnelerin kendilerinde olduğu­ nu sanm a nesnel zorunluğunun yerine alın­ ması ölçüsünde bağışlanabilir bir yanılsama­ dır; ve böylece bir neden kavramı haklı ola­ rak değil ama kurnazlıkla elde edilmiştir; as­ lında giderek hiçbir zaman kazanılamaz ya da inandırıcı olamaz, çünkü kendinde boş bir kuruntudan başka birşey olmayan, us önünde savunulamaz ve kendisine hiçbir nesnenin karşılık düşmediği bir bağlantıyı ister. — Bu yolda görgücülük ilk olarak şeylerin varolu­ şunu ilgilendiren tüm bilgi (öyleyse mate­ m atik b u n u n dışında bırakılır) açısından ilkelerin biricik kaynağı olarak getirildi; ama onunla birlikte giderek bütün doğa bi­ limi (felsefe olarak) açısından en katı kuşku­ culuk da geldi. Çünkü böyle ilkelere göre hiçbir zaman şeylerin verili belirlenim lerin­ den varoluşlarını ilgilendiren bir sonucu çıkarsayamayız, (çünkü bu bir neden kavra-

mını gerektirir ki, bu ise böyle bir bağlantının zorunluğunu kapsar); tersine, yalnızca imge­ lem yetisinin kuralına göre benzer durum lar bekleyebiliriz ki, böyle bir beklenti, hep oldu­ ğu gibi, ne denli sık yinelemiş olursa olsun, hiçbir zaman güvenilir değildir. Aslında, hiç­ bir olay durum unda, ‘ondan önce onun zo­ runlu olarak izlediği birşey olmuş olmalıydı,' e.d. ‘bir nedeni olmalıydı’ diyemeyiz; ve öyley­ se, bu tür birşeyin öncelem esini içeren du­ rumları ne denli sık görmüş olursak olalım — öyle ki bunlardan bir kural türetilebilsin — , gene de bu yüzden onun h er zaman ve zorunlu olarak bu yolda yer alacağını kabul edemeyiz; ve öyleyse hakkını tüm us kullanı­ mını sona erdiren kör şansa bırakmalıyız; ve o zaman kuşkuculuk etkilerden nedenlere inen çıkarsamalar açısından sıkı sıkıya temel­ lendirilmiş ve çürütülem ez olur. Matematiğin şimdiye dek kaçmayı başara­ bilmiş olm asının n edeni H u m e ’un o n u n önerm elerinin analitik olduklarını, e.d. bir belirlenim den bir başkasına özdeşlik nede­ niyle, dolayısıyla çelişki önerm esine göre iler­ lediklerini düşünm esiydi (ki gene de yan­ lıştır, çünkü tersine tüm ü de bireşimlidirler; ve gerçi örneğin geometri şeylerin varoluşları ile değil ama yalnızca olanaklı bir sezgideki a priori belirlenimleri ile ilgilense de, tıpkı ne­ densellik kavramı yoluyla olduğu gibi, bir A belirlenim inden bütünüyle başka ve gene de o n unla zorunlu olarak bağlı bir B belirle­ nim ine ilerler). Ama apodiktik pekiııliğinden ötürü çok övülen o bilim gene de sonun­ da H um e’ıı neden kavramında nesnel zorunluğun yerine alışkanlığı koymaya götü ren aynı zem inde ilkelerde görgücülüğün altına düşmek zorundadır, ve tüm gururuna karşın, a priori onay bekleyen gözüpek istem lerin­ den indirim yapmayı ve ö n erm elerinin ev­ renselliği için onayı gözlemcilerin kayrasın­ dan beklemeyi kabul etm elidir ki, bunlar, tanıklık etm eleri gerektiğinde, hiç kuşkusuz geom etricinin ilkeler olarak ortaya koyduğu

e in er U rsache, der d ie Notvvendigkeit ein er so lch en V erknüpfııng enthâlt, [90] erforderı werden,) sondern nur nach d er R egel d er Einbildııngskraft, âhnliche Fâlle. wie sonsı, envarten, w elche Envarlung aber nieınals sicher isi, sie mag auch noch so oft eingetroffen sein. Ja bei k einer Begebenheit könntc man sagen: es wüs$eetwas vor ihr vorhergegangen sein. w orauf sie Hoftıwd/gfolgle, d.i. sie m üsse eine Ursache h aben, und also, wcnn man auch n och so öflere Fâlle kennete. wo d ergleİchen vorherging, so daÛ e in e R e g e l d a von a b g e z o g e n w e r d e n k o n n ie , so k ö n n te m an darum es nicht als im m er und nohvend ig sich a u f d ie Arı zu tra g en d a n n e h m e n , u n d so m ü sse m an d e m b lin d e n Zufalle, bei w elchem aller Vernıınftgebrauch aufhört, auch sein Recht la sse n , w e lc h e s d e n n d e n Skeptizism us, in A n se h u n g d er von Wirkungen zu U rsachen aufsteigen den Schlüsse, fesi gründet und ıımviderleglich m aeht. D ie M a th cın a tik war so la n g e n och gut w eggekom m en , wie Htıme d a fü r h ie lı, daÛ ih r e S â lz e a ile analyıisch \vâren, d.i. von e in er Be* sıİm m ung zur andern, um der Idenlilât u ille n , m ithin nach dem Saıze d e s \V id ersp ru ch s fo r ıs c h r iııe n , (w elches aber falsch isi, in d em sie vielm ehr aile synıheiisch sind, und, ob g leich z.B. d ie G eom cirie es nichı m il der Existenz d er D inge, sondern n ur ih rer B estim m u n g a p riori in e in er m öglichcn A nschaıuıng zu tun hal, d en n o ch eb en so gut. \vie durch K a u sa lb eg riffe, von e in e r B estim ­ m ung A zu ein er ganz verschiedenen B. als d e n n o c h [91] m il j e n e r notw end ig verknüpft, ü b erg ch t). Aber en d lich muB jen e w egen ihrer apodiktisehen GcwiGheit so h ochgepriesene \Vissenschaft d och d em Empirismus in Gnındsâtzen. aus d em selb en G runde, warum Hume, an der Stelle derobjektiven N onvendigkeil in dem B egriffe der U rsache. d ic G ew ohnh eit setzte, au ch u n te r lie g en , und sich, u nan gesehen alles ihresStolz.es. gefallen lassen. ihre k ühncn. a priori B eistim m ung g e b iete n d e n Ansprııehe herabzustim m en und den Beifall für d ie A llg c m e in g ü ltig k e it ih rer Sâtze von der G unst der B eobachıer e n v a r te n , d ie als Z e u g e n es d o ch nicht \veigern u û rd en zu g esteh en ,

daB s ie das, was d e r G e o m e te r als Grundsâtze vorlrâgt, jed erzeit auch so w ahrgcnom m en hâilen, folglich, o b es g leic h e b e n n ic h ı notvvcndig wâre, d och fernerhin, es so envarten zu dürfen , erlauben wiırdcn. A u f diese Weise fiihrl Hurnes E m pirİsm us in G rundsâtzen au ch u n verm eid lich a u f d en Skcptizismus, selbst in A n sehu ng der M athem alik, folglich in allem wissenschaftlichen th eoretisch en G ebrauchc d e r V e r n u n ft ( d e n n d ie se r g c h ö r l en tw ed cr zur P h ilo so p h ie , o d e r zur M ath em alik). O b d er g e m e in e Vernıınftgebrauch (bei e in em so schrecklich en Um stıırz, als m an d e n H âuptem der Erkenntnis b cgegn en sieht) b e sser d u r e h k o m m e n , u n d n ic h t vielm ehr, n och um viederbringlicher, in eben d iese Z ersiörun galles W issens werde venvickelt \vcrdcn, m ithin ein allgem einer S k e p tizism u s n ic h t aus d e n s e lb e n G rıın d sâtzen fo l[9 2 ]g e n m ıısse, (d e r fre ilic h a b er n u r d ie G elehrten treffen wıırde.) das will ich jed en selbst bcıırteilen lassen. Was nun m ein e Bearbeilung in der Kritik der reinen Vernunft betriffl, die zwar durch j e n e H u m isch e Zweifelleh re veranlaBı ward, doch vicl weiter ging, und das ganze Feld der reinen th e o r e iis c h e n V ern u n ft İm syn th etise h e n G cb ra ııch e, m ith in au ch desjenigen, was m an M etaphvsik überhaııpi n ennt, befassete: so verfııhr ich, in A n se h u n g d e r d e n B e g r iff d er Kausalitât b e tre ffen d e n Z\vcİfcl d es s e h o ttise h e n P h ilo s o p h c n , a u f folg en d e .Art. DaB Hume, w enn er (\vie es d och auch fası iibcrall g esch ieh ı,) die G egenstânde d er E rfahrııng fiir Dinge an sich selbst nahm , d e n B egriff der U r sa c h e fiir trü g lic h u n d fa lsc h e s B lenduerk erklâric, daran lat er ganz reeht; d en n von D ingen an sich selbst und deren B csıim m u ngen als solchen kann nicht e in g e s e h e n vverden, \vie danu n, weil etvvas A gcsctzt \vird, ctwas a n d e r e s B a u ch notvvendig g e setz t vverden miisse, und also konnte er eine solehe Erkennınis a priori von Dingen an sich selbst gar n icht ein râu m en . E inen em p iriseh en U rsp m n g dieses B eg riffs k o n n ic d e r s e h a r fs in n ig e M ann n o ch \venigcr verslallen . weil dieser geradezu der Notvvendİgkeİı der Verknüpfung \vidersprichı, vvelehe das W esentliche des Begrifîs der Kausalitât ausmacht; m ithin ward der B cg r ifîin die Acht erklân. und in seine Sicile ırat

şeyleri h er zaman öyle algılamış olduklarını kabul edecekler ve buna göre zorunlu olarak olmasa da gelecekte öyle olabileceğini bekle­ memize izin vereceklerdir. Bu yolda H um e’un ilkelerde görgücülüğü giderek m atema­ tik açısından bile, ve sonuçta usun tüm bilim­ sel kuramsal kullanım ında kaçınılmaz ola­ rak kuşkuculuğa g ö tü rü r (çünkü bu kul­ lanım ya felsefeye ya da m atem atiğe aittir). Sıradan us kullanımı (bilginin ana dalları­ nın başına geldiği görülen böylesine kor­ kunç bir devriliş durum unda) kendini bun­ dan çekip çıkarabilecek midir, yoksa önüne geçilemez bir yolda tüm bilginin bu yokedilişine mi karışacak ve dolayısıyla kaçınılmaz olarak aynı ilkelerden evrensel bir kuşkucu­ luk mu doğacaktır, (ki hiç kuşkusuz yalnızca bilgili insanları ilgilendiren birşeydir,) bunu herkesin kendi yargısına bırakıyorum. Şimdi vesilesini H u m e’u n kuşku öğreti­ sinde bulan, ama gene de çok daha ileriye giden ve bireşimli kullanımı içindeki arı ku­ ramsal usun bütün bir alanını, dolayısıyla genel olarak metafizik denilen alanı kucak­ layan Arı Usun Eleştirisindeki çabalarım a gelince, Iskoçyalı felsefecinin nedensellik kavramını ilgilendiren kuşkusu açısından şu yolda ilerledim. Eğer Hume, (hem en hemen her zaman olduğu gibi) deneyim nesnele­ rini kendilerinde şeyler olarak aldıysa, neden kavramını aldatıcı ve yanıltıcı olarak, bir ya­ nılsama olarak açıklamada bütünüyle hak­ lıydı; çünkü kendilerinde şeyler ve genel olarak belirlenimleri açısından, A verildiğin­ de niçin başka birşey olan B’nin de zorunlu olarak verilmesi gerektiğini anlam ak ola­ naksızdır, ve buna göre H um e kendilerinde şeylere ilişkin böyle bir a priori bilgiyi hiçbir biçim de kabul edem edi. Keskin kavrayışlı bu insanın bu kavram için görgül bir kökeni kabul etmesi daha da olanaksızdı, çünkü bu tam olarak nedensellik kavram ında özsel olanı oluşturan zorunlu bağıntı ile çelişir; bu yüzden kavram yasaklandı ve yerine algı-

ların gidişinin gözlem inde doğan alışkanlık geçirildi. Ama benim araştırm alarım dan çıkan so­ nuç şöyledir. Kendileri ile deneyimde ilgilen­ diğimiz nesneler hiçbir biçimde kendilerin­ de şeyler değil, am a yalnızca görüngülerdir; ve kendilerinde şeyler durum unda, A veril­ diğinde nasıl A’dan bütünüyle ayrı olan B’nin de verili olmamasının niçin çelişkili olma­ sı gerektiğinin (neden olarak Ave etki olarak B arasındaki bağıntının zorunluğunun) anlaşılmamasına, giderek bunu anlam anın ola­ naksız olmasına karşın, gene de görüngüler olarak bir deneyimde belli bir yolda (örneğin zaman ilişkileri açısından) zorunlu olarak bağlı olmaları gerektiği ve bu bağıntı ile çelişmeksizirı ayrılamayacakları, ve onları nesne­ ler olarak alan ve bizim tarafımızdan bilin­ m elerini sağlayan bu deneyimin bu bağıntı aracılığıyla olanaklı olduğu bütünüyle düşü­ nülebilirdir. Ve gerçekte böyle olduğu bulun­ du, öyle ki ned en kavramını yalnızca nesnel olgusallığına göre deneyim nesneleri açısın­ dan tamtlayabilmekle kalmadım, ama ayrıca onu apriori kavram olarak kendisinde taşıdı­ ğı bağlantının zorunluğu nedeniyle çıkarsayabildim, e.d. olanağını görgül kaynaklar ol­ maksızın arı anlaktan sergileyebildim; ve böy­ lece, görgücülüğün kaynağından sonra onun kaçınılmaz sonucunu, yani kuşkuculuğu da ilkin doğa bilimi açısından, sonra ayrıca bü­ tünüyle aynı zem inlerden doğan sonuçlar­ dan ötürü m atem atik açısından, h er ikisi de olanaklı deneyim in nesneleri ile bağıntılı olan bu bilim lerden uzaklaştırabildim, böy­ lelikle kuramsal usun ayrımsadığım ileri sür­ düğü herşeyde bütünsel kuşkuyu tem elden kaldırabildim. Ama bu nedensellik kategorisinin (ve böy­ lece tüm geri kalanların da, çünkü varolan hiçbirşeyin bilgisi onlarsız ortaya çıkamaz) olanaklı deneyim in nesneleri olmayan, ama onun sınırlarının ötesinde yatan şeylere uy­ gulamasında durum nasıldır? Çünkü bu kav-

d ic G ew ohnhcit im B eobachten des Laufs der W a hm ehm u ngen. [93] A us m c in c n U n te r s u c h u n g e n aber ergab es sich, daB d ic G egens tâ n d e , m it d e n e n wİr es İn d er Erfahrung zu tun haben, keincsvvegs D in g e an sich selbst, so n d ern bloB E r sc h e in u n g e n sin d, u n d daB, obg leich bei D ingen an sich selbst gar n icht abzusehen İst, ja unm öglich ist ein zu sehen, wie, w enn A gcsetzt wird, es widersptrchmdse'm solle, B, vvelches von A ganz vcrschieden ist, nicht 7.u setzen, (dic N otw endigkeit der Verk n ü p fu n g z w isch en A als U rsa ch e u n d B als W irk ung,) es sich d o ch ganz \vohl d en k en lasse, daB sie als E rscheinungcn in einer Erfahrungauf gevvisse Weise (z.B. in A n sehu ng der Zeitverhâltnisse) not\vendig verbund en sein nıüssen und nicht getrennt w erd en k ö n n e n , o h n e d e r je n ig e n Verbindung zu underspreehen, vermittelst deren diese Erfahrııng m öglich ist, İn vvelchcr sie G egenstânde und uns alicin erken n b a r sind. U n d so fand es sich auch in der Tat: so, daB ich d e n B eg riff d er U rsa ch e nicht allein nach seinerobjektiven Realitât in A n seh u n g der G egen stân d e der E rfahrung b e w e isen , so n d e r n ihn auch, als B egriff a priori. u e g e n der N ohvendigkeit der Verknüpfung. die er bei sich führt, deduzieren, d.i. sein e M öglichkeit aus rein em Verstande, o h n e em p iriseh e Q u e lle n , dartun, u n d so , n a ch VV egschaffung d es E m pirism us se in e s U rsprungs, die u n v e r m c id lic h e F o lg e d e s s e lb e n , nâm lich d en Skeptizism us, zuerst in A n se h u n g d e r N a ıu n v issen sc h a ft, dann auch, \vegen d es ganz vollkom m en aus d e n s e lb e n G r û n [9 4 ]d e n F olgeııden in A n sehu ng der M athematik, b eider W İssenschafıen, d ie auf G egen stân d e m ö g lich er Erfahrung b e z o g e n \verden, u n d hicrm it d en totalen Zvveifel an allem . was theor e tise h e V ern u n ft e in z u se h e n beh a u p te t, aus d e m G ru n d e h e b e n konnte. A b er \vie \vird e s m it d e r An\vendung dieser Kategorie der Kausalitât (und so auch aller übrigen; denn o h n e sie lâBt sich kein F.rkenntnis des E x istieren d en zu Stande bringen;) a u f D in g e , d ie n ic h t G eg en stâ n d e m öglicher Erfahrung sind, sondern ü b e r d ie se r ih re G ren ze h in a u s liegen? D en n ich habe d ie objektive

Realitât dieser B egriffe nur iıı Ansch u n g der GegensUinde möglicher Erfah­ rung d eduzieren k ön n en . Aber eben dieses, daB ich sie auch nur in diescm Faile gerettet habe, daB ich gew iesen h a b e , es lassen sich d ad ıırch d o c h Objektc denken, obgleich nicht a priori bestim m en: d ie se s isi es. was ih n e n e in en Platz im reinen Verslande gibi, von d em sie a u f O bjekte ûberhaupt ( s iıın lic h e , o d e r n ic h t s in n lic h e ) bezogen werden. Wenn etwas noch fehlt, so ist es die B edingung der Amoendung dieser Katcgorien, u nd nam entlich der der Kausalitât, a u f Cîegenstânde. nâmlich die A n schau ung, w elche, wo sie nicht gegeben ist, die A m vendııng zum Behuf der Iheorelischen Erkenntnis des G egenstandes, als N ou m en on unm öglich m acht, d ie also, w enn e sje m a n d darauf \vagt (wie auch in der Kritik der reinen V ernunft g e sch ch en ,) gânzlich verwehrt wird, indessen, [95] daB doch im m e r d ie ob je k tiv e R ealitât d es Begrifls bleibt, auch von N o ıım en en g eb ra u ch t \verdcn kann, aber o h n e diesen B egriff theoretisch im m indesten bestim m en und dadıırch e in Er­ kenntnis beuirken zu könn en . D enn , daB dieser B egriff auch in B ezieh ung a u f e in O bjekt n ich ts U n m ö g lic h e s enthalte, \var dadurch b eu iesen , daB ihm sein Sitz im rein en Versıande bei aller Am vendung au f G egensıânde der S inne gesichert \var, und oh er g leich hernach et\va, a u f D inge an sich selbst (die nicht G egensıânde der Erfahrung sein könn en ) bezogen, keiner Besiimm ung, zur Vorslelhm g eines beşlimmten Gegenstandes, zum B e h u f e in er theor e lis c h e ıı E rk en n tn is, fâ lıig isi, so konnte er doch im m er n och zu irgend e in em anderen (vielleich t d em prak­ tischen) B eh u f ein er B estinım ung zur A m v e n d u n g d e s s e lb e n fâ h ig s e in , welches nicht sein w ûrde, \venn, nach H um e, d ie se r B e g r iff d er Kausalitât envas, das überall zu d en k en unm öglich isi. en th ieltc. Um nun diese B edingung der Anw en d u ııg d es ge d a e h len BegrifTs au f N oum enen ausfindig zu maehen, dıırfen wir nurzurücksehen, rt'esıt'egen wirnichl mit der Am oendung desselben a u f Erfahnmgsgegenstânde zufrietlen sind, sondern İhn au ch g ern von D in g e n an sich selbst brauchen m öchtcn. Denn da zeigt sich bald, daü es nicht ein e thcoretischc, sondern praktisehe Absicht sei, w elche uns dieses zur N ouvendigkeİt m acht.

ram ların nesnel olgusallığını yalnızca ola­ naklı deneyimin nesneleri açısından çıkarsayabildim. Oysa bu kavramları nesnelerin an­ cak onlar yoluyla düşünülebildiklerini, am a a priori belirlenem ediklerini gösterm em du­ rum unda kurtarm ış olmam olgusu, bu olgu onlara onları genel olarak nesneler ile (du­ yusal, ya da duyusal olmayan) bağıntılayan arı anlakta bir yer veren şeydir. Eğer henüz birşey eksikse, bu o kategorileri, özellikle ne­ densellik kategorisini nesnelere uygulama­ nın koşulu, yani sezgidir ki, verili olmadığı yerde, num en olarak nesnenin kuramsal bil­ gisini amaçlayan uygulamayı olanaksız kılar, ve öyleyse eğer biri bunu göze alacak olursa (arı usun Eleştirisinde olduğu gibi,) bütü­ nüyle yasaklanır. Gene de nedensellik kav­ ram ının nesnel olgusallığı sürer, ve num en­ ler açısından bile kullanılabilir, ama bu kav­ ram bir bilginin ortaya çıkmasını sağlayacak bir yolda kuram sal olarak en küçük bir biçimde belirlenemez. Çünkü bu kavramın, bir nesne ile bağıntı içinde bile olsa, olanak­ sız hiçbirşey kapsamadığı olgusu duyu nes­ neleri üzerine tüm uygulamalarda yerinin arı anlakta güvenlikte olması yoluyla tanıt­ landı; ve gerçi kendilerinde şeyler (ki dene­ yim nesneleri olamazlar) ile bağıntılandığı zaman kuramsal bir bilgi amacıyla belirli bir nesnenin tasarımı için belirlenmeye yetenekli olmasa da, başka herhangi bir amaçla (belki de kılgısal bir amaçla) uygulanma için belir­ lenmeye yetenekli olabilir, ki eğer, H um e’un ileri sürdüğü gibi, bu nedensellik kavramı ne olursa olsun düşünülm esi olanaksız bir­ şey kapsıyor olsaydı, olamazdı. Şimdi sözü edilen kavram ın nu m en ler üzerine uygulamasının bu koşulunu açığa çıkarabilmek için, yalnızca niçin onun deneyim nesnelerine uygulaması ile doyum bulamadığı­ mızı, ama onu kendilerinde şeylere de uygu­ lamayı istediğimizi anımsayabiliriz. Çünkü o zaman hem en görünecektir ki, bizim için bunu bir zorunluk yapan şey kuramsal değil,

kılgısal bir amaçtır. Kurgu için, eğer onda ba­ şarılı olsaydık bile, gene de doğa bilgisinde ve genel olarak bize verili nesneler açısından hiçbir gerçek kazancımız olmayacak, ama her durum da duyusal olarak koşullu olandan (ki bunda kalabilmek ve n edenler zincirini dik­ katle geçebilmek için daha şimdiden yapma­ mız gereken yeterince işimiz vardır) duyulurüstü olana geniş bir adım atmamız gere­ kecekti, öyle ki zem inler yanına ilişkin bilgi­ mizi tamamlayabilelim ve sınırlayabilelim; bu arada o sınırlar ve bildiklerimiz arasında geriye aşılamayacak sonsuz bir uçurum dol­ durulm am ış olarak her zaman kalacaktır, ve sağlam bir bilgi isteğinden çok, boş bir me­ raka kulak vermiş olacağız. Ama, anlak nesneler ile (kuramsal bilgi­ de) girdiği ilişkinin dışında bir de istek yetisi ile ilişki içindedir; bu yetiye bu n edenle istenç, ama an anlağın (ki böyle bir durum da ona us denir) bir yasanın salt tasarımı yoluyla kılgısal olması ölçüsünde, arı istenç denir. Bir arı istencin, ya da yine aynı şey, bir arı kılgısal usun nesnel olgusallığı a priori ah­ laksal yasada bir bakıma bir olgu yoluyla ve­ rilir; çünkü görgül ilkeler üzerine dayanma­ sa da kaçınılmaz olan bir istenç belirlenim i­ ni böyle adlandırabiliriz. Ama bir istencin kavramında nedensellik kavramı daha şim­ diden kapsanır, dolayısıyla bir arı istencin kavram ında özgürlük eşliğinde olan, e.d. doğa yasalarına göre belirlenebilir olmayan, sonuçta olgusallığının tanıtı olarak hiçbir görgül sezgiye yetenekli olmayan, ama gene de arı kılgısal yasada nesnel olgusallığını a priori bütünüyle aklayan, ve gene de bunu (kolayca görüldüğü gibi) kuram sal değil am a kılgısal us kullanım ından yana yapan bir nedensellik kavramı kapsanır. Şimdi, öz­ gür istenci olan bir varlığın kavramı bir cama noumenon kavramıdır, ve bu kavramın kendi ile çelişmediğinden daha şim diden eminiz, çünkü bir n ed en kavramı, bütünüyle arı anlaktan doğm ası ve aynı zam anda genel

/.ur Spekıılalion m ird en wir, \venn es uns [96] dam it auch ge lâ n g e. d o ch keincn uahren Enverb in Naturkenntnis und iıberhaupt in A n sehu ng der G egensıânde, die uns irgend gegeben \v erd en ın ö g c n , m a ch en , s o n d e m allenf'alls e in e n w c iıc n S chritt vom Sin n lich b ed in g tcn (bei vvelehem zu bleihen und d ie K ette der U rsachen fleiBig dıırchzm vandern wir so sehon g en u g zu tun haben) zum Übersinnlichen tun, um unser E rkenntnisvon d er S e ile der G rim de zu v o llen d en u n d zu b e g r e n z e n , in d e s se n daB im m e r e in e u n e n d lic h e Kiuft zwisehen je n e r G renze und d em , vvas \vir k e n n e n , u n a u sg e fû lll übrig blieb e, und wir m ehr e in er citeln Fragsuchl, als e in er g rû n d lich en YViBbegierde, G ehör g e g e b e n hâlten. AuBer d em V erh â ltn isse aber, darin der Ventand zu G egenslânden (im t h c o r e tis c h e n E r k e n n tn isse) steht, hal er auch ein es zum Begehrungsverm ögen, das d anım d er W illc heiBt, u nd d er reine \Villc, so fem d er reine Verstand (der in solehem Faile V ern u n ft heiB t) d u r c h d ie bloB e Vorstellung ein es G esetzes praktisch ist. D ie objektive R ealilât ein es reinen \V illcn s, o d er, w e lc h e s e in e r le i ist, e in er reinen praktischen V ernunft ist im m o r a lisc h e n G ese tze a p riori gleichsam durch ein Faktum gegeben; d e n n so kan n m an e in e \V illen sb estim m ung n e n n e n , dic unverm eidlic h ist, o b s ie g le ic h n ic h t a u f e m p iriseh en P rinzipien beruht. Im Begriffe ein es \Villens aber ist d er Be* griff d er Kausalitât sehon enthalten. m iıhin in d em ein es reinen \Villens der BegrifT [97] ein er Kausalitât mit F reih eit, d.i. d ie n icht nach Naturgesetzen bestim mbar, folglich keiner em p irisehen A nschauııng, als Be\veises seiner Realitât, fâhig ist, d en n o ch a ber in d em r e in e n p ra k tisch en G esetze a priori, seine objektive Realiıâ ı, d o c h (w ie leic h ı ein zu se h e n .) nicht zum B ehu fe des thcoretischen. sondern bloB praktischen G ebrauchs d e r V e r n u n ft v o llk o m m e n reeh tfertigt. Nun ist der BegrifT ein es \Vesens, das freien VVİUen hat, der Begriff e in er causa n o u m e n o n . u nd daB sich d ie se r B e g r iff n ic h t selb st vviderspreehe. davor ist man sehon dadurch g e s ic h e r ı. daB d er B e g r iff e in e r l ’rsa ch e als g â n z lic h vom r e in e n V ersta n d e e n tsp r u n g e n , z u g leic h

a u ch s c in e r ob je k tiv e n R ealitât in A n se h u n g d er G e g e n s lâ n d e überhaupt durch die D edukıion gesichert, da b ei se in e m U rsp ru n g e n ach von ailen sin n lich en B ed in gu n gen unabhângig, also für sich a u f P hân om ene nichl eingeschrânkt, (es sei d e n n , wo e in ıh e o r e lis c h e r b e stim m te r Gebrauch davon g em ach ı w erden wollte.) a u f D in ge als r ein e Verstandesw esen allerdings angew andt \verden könn e. \Veil aber dieser A m vendung k eine A n schau ung, als d ie je d e r z e iı nur sin n lich sein kann. u n lerg eleg t w erden kann, so İsı causa nou m en on in A n seh u n g d e s th e o re tisc h e n Gebrauchs d er V ern u n fı, o b g le ic h ein m öglicher, denkbarer, d en n och leerer Begriff. N un verlange ich aber auch d a d u rch n ic h t d ie B e sc h a ffe n h e it ein es \Vesens, so fern es e in en reinen \Villen hat, theoretisch zu kennen; es ist mir (98] g en u g, es dadurch nur als ein solches zu b ezeichnen, m ithin nur den B e g r iff d e r K ausalitâl m it d em der Freiheil (und \vas davon unzertrennlich ist. mit d em m oralischen G esetze, als B estim m u ngsgru nde d erselb en ,) zu v erbin den; w e lc h e B efugnis mir, v c r m ö g e d e s r e in e n , n ic h t e m p ir i­ se h e n U rsp ru ııgs d e s B egriffs d er Ursache. allerdings zusteht, indem ich davon keinen anderen G ebrauch, als in B e z ie h u n g a u f das m o ra iise h e G esetz, das se in e Realitât bestİm m ı, d.i. nur e in en praktischen G ebrauch zu m aehen tnich befugt halle. H âlle ich, m il Hume, dem Begriffe der Kausalitâl die objektive Realitât im theoretischen G ebrauche n icht allein in A n sehu ng der Sachen an sich selbst (des Ü b ersin n lich en ), sondern auch in A n se h u n g d er G e g e n slâ n d e der S in n e g e n o m m e n : so \vâre er aller B edeuıung verlustig und als e in ıheoreıisch u n m öglich er B egriff für gânzlich unbrauchbar erklârt \vorden; und, d a von n ichls sich auch kein G ebrauch m aehen lâBı. der praktisehe G ebrauch ein es theoretiseh-nichtigen Begriffs ganz u ngcreim ı ge\vesen. N un aber der Be­ g r iff e in e r em p ir isc h u n b e d in g te n Kausalitâl theoretisch zwar leer (ohne darauf sich schickend e A nschauung). aber im m er d och m öglich isi u nd sich a u f ein u nb estim m l O bjekt b ezieh ı, statt d ie se s aber ih m d o c h an d em m oralischen G eseıze, folglich İn praktise h e r B e z ie h u n g , B e d e u tu n g geg e b e n \vird, so h ab e ich z\var keine

olarak nesneler açısından nesnel olgusallığının tüm dengelim yoluyla sağlama bağlan­ ması, böylece kökenine göre tüm duyusal koşullardan bağımsız olması ölçüsünde, kendi için fenom enlere sınırlı değildir, (ku­ ramsal olarak belirli bir kullanım ının yapıl­ ması istenmedikçe,) am a arı anlak-varlıkları olarak şeylere hiç kuşkusuz uygulanabilir. Ama bu uygulama her zaman ancak duyusal olabilen sezgiler üzerine dayanamayacağı için, causa noumenon usun kuramsal kullanı­ mı açısından olanaklı, düşünülebilir, ve ge­ ne de boş bir kavramdır. Ama şimdi bununla istediğim şey b ir varlığın yapısını, bir arı istenci olduğu ölçüde, kuramsal olarak bilmek değildir; benim için bu yolla onu yalnızca böyle birşey olarak belirtmek, dolayısıyla yal­ nızca nedensellik kavramını özgürlük kavra­ mı (ve o ndan ayırılamaz olan, onun belirle­ nim zemini olarak ahlaksal yasa) ile birleş­ tirmek yeterlidir; bıı yetki bana hiç kuşkusuz neden kavramının görgül olmayan arı kay­ nağı dolayısıyla aittir, çünkü kendim de onu olgusallığını belirleyen ahlaksal yasa ile ba­ ğıntı içinde, e.d. yalnızca kılgısal olarak kul­ lanm anın dışında bir kullanm a yetkisi gör­ müyorum. Eğer H um e ile birlikte nedensellik kavra­ mına {kuramsal) kullanımda yalnızca şeyle­ rin kendileri (duyuluı üstü şeyler) açısından değil, am a ayrıca duyuların nesneleri açısın­ dan da tüm nesnel olgusallığı yadsımış olsay­ dım, o zaman kavram tüm imlemini yitirir ve kuramsal açıdan olanaksız bir kavram ola­ rak bütünüyle yararsız olduğu belirtilm iş olurdu; ve bir hiç olan hiçbir yolda kullanı­ lamayacağı için, kuramsal olarak hiç olan bir kavramın kılgısal kullanımı bütünüyle saç­ ma olurdu. Ama şimdi görgül olarak koşul­ suz bir nedensellik kavramı, boş (ona uygun bir sezgiden yoksun) olsa da, kuramsal ola­ rak h e r zam an olanaklıdır ve belirsiz bir nesne ile bağıntılıdır; am a b u n un yerine ona ahlaksal yasada, öyleyse kılgısal bağıntı

içinde imlem verilir; hiç kuşkusuz onun nes­ nel kuramsal olgusallığını belirleyecek hiç­ bir sezgim yoktur, ama hiç olmazsa edimsel bir uygulaması vardır ki, yatkınlıklarda ya da düzgülerde in concreto sergilenebilir, e.d. kılgısal bir olgusallığı vardır ki, belirlenebi­ lir; ve bu onu num enler açısından aklamak için bile yeterlidir. Ama bir arı anlak kavramının bu nesnel olgusallığı, bir kez duyulurüstünün alanına getirilir getirilmez, bundan böyle tüm geri kalan kategorilere de, ama ancak arı isten­ cin (ahlaksal yasanın) belirlenim zemini ile zorunlu bağıntı içinde durd u k ları sürece, nesnel ama salt kılgısal olarak uygulanabilir bir olgusallık verir ki, bu nesnelerin kuram ­ sal bilgileri üzerinde, ya da arı us yoluyla do­ ğalarına ilişkin içgörii üzerine, bunları ge­ nişletecek en küçük bir etkisi yoktur. Böyle­ ce, aşağıda bulacağımız gibi, bu kategoriler yalnızca anlıklar olarak varlıklar ile, ve bun­ larda da yalnızca usun istenç ile ilişkisi ile, do­ layısıyla her zaman yalnızca kılgısal olan ile bağıntılıdırlar, ve bun u n ötesinde bu varlık­ lara ilişkin hiçbir bilgi ileri süremezler; ama böyle duyulurüstü şeylerin kuram sal tasa­ rım larına ait başka hangi özellikler bu kate­ gorilerle bağıntı içine getirilirse getirilsin, bu hiçbir biçimde bilgi değil, ama yalnızca böyle varlıkları kabul etm ek ve varsaymak için bir hak (am a kılgısal bakış açısından giderek bir zorunluk) sayılacaktır, üstelik duyulurüstü varlıkları (örneğin Tanrı gibi) bir andınm a, e.d. duyusal olan açısından kıl­ gısal olarak kullandığım ız arı us ilişkisine göre kabul ettiğimiz yerde bile. Buna göre, salt kılgısal bakış açısından da olsa, duyulurüsti'ıne uygulam a arı kuram sal usa aşkın olanda taşkınlık için en küçük bir destek sağlamaz.

A nschauung, d ie ihm sein e objektive thcoreiisehe Realitât bestim m te, aber [99] er hat nichts desto w eniger tvirkliche Arovendung, die sich in concreto in G esin n u n gen o d e r M axim en darstellen lâBt, d.i. praktische Realiıâl, die a n g e g e b e n \v erd en kann; tv elch es d e n n zu seiner B erechtigung selbst in A bsicht a u f N o u m e n e n h in reich en d ist. A b er d ie se e in m a l e in g e le it e te objektive R ealitât e in e s r ein en Versla n d e sb eg r iffs im F eld e d es Ubcrsin nlichen, gibt n u n m eh r ailen ııbrİgen K aiegorien, obgleich im m er nur, so fe m sie m it dem Bestim mungsgrund e d e s r e in e n VVillens (d em mora* lisehen G esetze) in nohoendiğer Ve rb i n d u n g s te h e n , a u ch o b je k tiv e , nur k e in e a n d e r e als bloB praktiseham vendbare Realitât, indessen sie a u f ıh eo retisch e Erkenntnisse dieser Gegenstân de, als Einsicht der Natur derseJben durch r e in e V ernun ft, nicht d e n m İn d e sıe n E influB h a ı, um d ieselb e zu en veitern . \Vie wir denn auch in der Folge Finden w erden, daB sie im m er nur a u f \Vesen als Intelligenzen, und an diesen auch nur a u f das V erhâltnis d er Vernunft zum \Villen, m ithin im m er nur aufs Praktische Bezieh u n g haben u nd w eiter hinaus sich kein Erkenntnis derselben anmaBcn; \vas a ber m it ih n e n İn V erb in d u n g n och sonst fûr Eigenschaften, d ie zur theoretischen Vorstellungsart soleher ııb ersin n lich en D inge g e h ö r e n , herb e ig ez o g e n överden m ö ch te n , d iese in sg esa m t a lsd a n n g a r n ic h t zum VVissen, sondern nur zur B cfugnis (in p r a k tise h e r A b sich t a b er gar zur N onvendigkeit) sie a nzıınehm en und vorauszusetzen gezâhlt [100] w erden, selbst da, w o m an übersin nliche \Vesen (alsG ott) nach ein er A nalogie, d.i. dem reinen V em unftverhâltnisse, dessen wir in A n seh u n g der sin n lich en u n s p raktisch b e d ie n e n , a n n im m t, u n d so d e r r e in e n t h e o r e tis c h e n Vernunft durch d ie A m vendung aufs Ü bersinnliche, aber nur in praktiseher A b sicht, zum Schw ârm cn ins Cbers c h u e n g lic h e n ic h t d e n m in d esten Vorschub gibt.

DİE ANALVTIK DER REİNEN

A

ri

K il g is a l U

su n

A

n a l it iğ i

PRAKTİSCHEN VERNUNFT

İK İNC İ A

ZVVEITF.S H A U PT ST Ü C K

VON DEM BEGRIFFE EINES GEGENSTANDES DER REİNEN PRAKTİSCHEN \'ER NU NFT U n ter ein em Begriffe d er praktischen V ernunft verstche ich d ie V orstcllung ein es Objekts als ein er m öglich en Wirkung durch Freiheit. Ein G egenstand d er praktischen E rkenn tnis, als e in er so lch en , zu sein. h edeutet also nur die B ezieh u n g d es W’ille n s a u f d ie H and­ lung, dadurch er, od e r sein G cgenteil, wirklichgem acht vvürde, und dic Bcurteilu n g, ob euvas e in G egenstand der reinen praktischen V ernun ft se i, o d er nicht, ist nur d ie U n tersch eid u n g der M öglichkeit o d er U n m öglichkeit, diejen ig c H a n d lu n g zu wollen, \v od u rch , w en n wir das V erın ögen dazu h âtten (worübcr dic Erfahrung u rteilen ınuB), cin ge\visses O bjekt \virklich \ver[10Ijd en würde. \Venn das O bjekt als der Bestim m ungsgrund unseres B cgehrungsverm ögens an gen o m m en \vird, so muB die physische Möglichkeiı desselben durch freien G ebrauch unserer Krâfte vor der Beurteilung, ob es ein G egenstand der p rak tisch en V ernun ft sei o d e r n ich t, vorangehen. D agcgen, w enn das G esetz a priori als der B estim m ungsgrund der H andlung, m ithin diese als durch reine praktische Vernunft bestim m t. betrachtet vverden kann, so ist das U rteil. ob etwas ein G egenstand der reinen prak­ tischen V ernunft sei o d er nicht. von der V ergleichung m it unserem physischen V erm ögen ganz unab h ân gig. und d ic Frage İst nur, o b wir e in e H andlung. die a u f d ie Existenz ein es O bjekts gerichtet ist, uıollen dürfen, \vcnn dieses İn unserer Gewalt \vâre, m ithin muB d ie moralisehe Möglichkeit der H andlu ng vorangehen; d e n n da ist n ic h t d e r G e g e n sta n d , sondern das G esetz d es \Villens der Be­ stim m ungsgrund derselben. D ie a lle in ig e n O bjekte e in er prak­ tischen V em unft sind also die vom Guleti u n d Bösen. D e n n d u r c h das e r ste r e versteht man e in en notw endigcn G egenstand des Begehrungs-, durch das zweite des Verabscheuııngsverm ögens, beides aber nach e in em Prinzip der Vernunft. VVenn d er B egriff d es G utcn nicht von ein em vorhergehenden praktischen G ese tze a b g e le ite t w e r d e n , s o n d e r n diesem vielm eh r zum G m n d e d ic n e n

A

ri

K il g is a l U K

n a k e s İm

su n

u ’r a m i

Ü

B İr N

e s n e s İn İn

z e r in e

Kılgısal usun bir kavramı ile bir nesnenin özgürlük yoluyla olanaklı bir etki olarak tasarımını anlıyorum. Kılgısal bilginin, kıl­ gısal bir bilgi olarak, bir nesnesi olmak öyleyse yalnızca istencin eylem ile bağıntısını imler ki, bu eylemle nesne ya da karşıtı edimsel kılınır; ve birşeyin an kılgısal usun bir nes­ nesi olup olm adığı yargısı yalnızca, eğer gerekli gücümüz olsaydı (ki bunun üzerine deneyim yargıda bulunmalıdır), belli bir nes­ neyi edimsel kılacak eylemi istemenin olana­ ğının ya da olanaksızlığının ayırdedilmesidir. Eğer nesne istek yetimizin belirlenim zemini olarak alınırsa, o zaman onun güç­ lerimizin özgür kullanım ı yoluyla fiziksel olanağı onun kılgısal usun bir nesnesi olup olmadığı yargısından önce gelmelidir. Öte yandan, eğer yasa a priori eylemin belirle­ nim zemini olarak, dolayısıyla eylem arı kıl­ gısal us yoluyla belirlenmiş olarak görüle­ bilirse, birşeyin arı kılgısal usun bir nesnesi olup olmadığı yargısı fiziksel gücümüz ile karşılaştırmadan bütünüyle bağımsızdır; ve soru yalnızca bir nesnenin varoluşuna yöne­ lik bir eylemi, eğer nesne gücümüz içinde ise, isteyip isteyemeyeceğimizdir, dolayısıyla eylemin ahlaksal olanağı önden gitmelidir; çünkü bu durum da nesne değil, ama isten­ cin yasası eylemin belirlenim zeminidir. Bir kılgısal usun nesneleri öyleyse yalnız­ ca Iyiyeve Kötüye ilişkin nesnelerdir. Çünkü birincisi yoluyla istek yetisinin, İkincisi yoluyla tiksinme yetisinin zorunlu bir nes­ nesi anlaşılır, ve h er ikisi de bir us ilkesine göre olmak üzere. Eğer İyi kavramı önden giden bir kılgısal yasadan tııretilmeyecekse, tersine ona te­ mel olarak hizm et edecekse, o zaman varo-

luşu haz için söz veren ve böylece öznenin nedenselliğini oıııın üretim ine belirleyen, e.d. istek yetisini belirleyen birşeyin kavra­ mı olabilir. Şimdi, hangi tasarımın hazza, buna karsı hangisinin hazsızlığa eşlik edece­ ğini apriori anlam ak olanaksız olduğu için, neyin dolaysızca iyi ya da kötü olduğunu sap­ tamak yalnızca deneyime düşecektir. Özne­ nin bu deneyim in ancak o n u n la bağıntı içinde yer alabileceği özelliği iç duyuya ait bir alıcılık olarak haz ve hazsızlık duygusu­ dur-, böylece dolaysızca iyi olanın kavramı yalnızca onunla keyifduygusunun dolaysızca bağlı olduğu şeye gidecek, ve saltık olarak kötü olanın kavramının yalnızca dolaysızca acı yaratan şey ile bağıntılı olması gereke­ cektir. Ama bu hoş olanı iyiden, nahoş olanı Kötüden ayırdeden ve iyinin ve K ötünün bireysel {öznelere} ve bunların alıcılıkları­ na sınırlı olan salt duyum yoluyla değil, ama her zaman us yoluyla, dolayısıyla herkese iletilebilen kavramlar yoluyla yargılanma­ sını isteyen dil kullanımına bile aykırı oldu­ ğu için, ve gene de bir haz ya da hazsızlık bir nesnenin tasarımı ile kendi başına a priori dolaysızca bağlı olamayacağı için, bir haz duygusunu kılgısal yargısının temeline koymak zorunda olduğuna inanan felsefeci hoş için bir araç olana iyi, ve nahoşluk ve acının nedeni olana kötü diyecektir; çünkü araçların erekler ile ilişkisinin yargılanması hiç kuşkusuz usa aittir. Ama gerçi araçların am açlan ile bağlantısını saptamaya ancak us yetenekli olsa da, (öyle ki istenç giderek erekler yetisi yoluyla bile tanım lanabilir, çünkü erekler h er zam an ilkelere göre isteklerin belirlenim zeminleridirler,) gene de yukarıdaki salt araç olarak iyi kavramın­ dan çıkacak olan kılgısal düzgııler hiçbir zaman kendi için İyi olanı değil, h er zaman yalnızca herhangi birşey için İyi olanı istencin nesnesi olarak kapsayacaklardır: iyi h er zaman yararlı birşey olacak, ve ona yararlı olduğu şeyin h e r zaman istencin dışında

soll, so kann er [102] nur der BegrifT von etwas sein, dessen Existenz Lusi verheiBt und so d ic Kausalitât des Sııbjekts zur H er v o r b r in g u n g d e s s e lb e n , d .i. das B egehrungsverm ögen besıim m t. \ \e il es n u n u n ın ö g lic h isi a priori ein zu s e h e n , w e lc h e V o r siellu n g m it Lust, w c lc h e h in g e g e n m il U nlust w erd e b eg leilet sein, so kâm e es ledİglich au f E rfah ru n g a n , es a u s /u m a e h e n , \vas u n n ıiıte lb a r gut o d e r b ö se sei. D ie E İg en sch a fı d e s S ub jekts, u o r a ııf İn B e z ie h u n g d ie se E r fa h r u n g a lle in a n g e sie llı \verden kann, ist das Gefûhl d e r Lust u n d U n lu st, a ls e in e d em inneren S iıınc angehörige Rezeptivitâl, und so w ürde der BegrifT von d em , was unm ittelbar gut isi, nur au f das g ehen, Homit d ie Em pfm dung des Vergniigens unm ittelbar verbunden isi, u nd der von d em S c h le ch ıh in -B ö se n a u f das, was u nm ittelbar Schmerz erreg l, allein bezo g e n w erden m iissen. \Veil aber das d em Sprachgebrauche se hon zım ider ist, der das Angenehme vom Guleti, das Unangenehme vom Bösen u n lerscheidel. u n d v e r la n g i daB G ııie s u n d B öses jed erzeit durch Vernunfı, m ithin durch Begriffe, d ie sich a llgem ein m itteilen lassen, und ııich ı durc h bloGe Em pfm ­ dung, u e leh e sich a u f ein zelne Subjekıe und deren Empfânglichkeiı einschrânkt. b e u r ıeilı \verde, g leich w o h ! a ber für sich selbsi m il keiner Vorstellung ein es O bjekts a priori e in e Lusl o d e r Unlust unm ittelbar verbunden u erd en kann. so vvürde der P hilosoph, der sich getuV tigt glaubie. e in G efûhl der Lusl seiner p r a k tisc h e n [1 0 3 ] B e u r te ilu n g zum Cirimde zu leğ en , gut n e n n e n , uas ein M itteinnn A n gen eh m en , und Böses, was U rsache d er U n a n n e h m lic h k e it und d es Schm erzens ist; d e n n d ie Beurieilu n g d e s V erh â lın isses d er Nlitıel zu Z\vecken gehört allerdings zur Vernunfı. O bgleich aber V ernunfı allein verm ögen d isl,d ie \er k n ııp fu n g d e r Nlittel mit ihren A b sich ien e in zu se h e n , (so daû m an auch d en \Villen durch das Vermögen der Z\\ccke definieren könnte, indem sie jed er z e it B esiim m u ngsgrü ndc des B egehrungsvcrm ögens nach Prinzipien sin d.) so u fırden d o ch die praktischen M axim cn. d ie aus d em obigen BegrifTe des G uten bloû als Mitte! folgten, nie etwas für sich selbst-, sondern im m er nur irgend reccu-Gmes zum Ck-genstande des \V ille n s e n ıh a lte n : das G u te u ü r d e jed erzeit bloû das N ützliche sein, und d as, w ozu e s n u tzt, ın û û ıe a lle m a l

aııBerhalb d es VVillcns in der Knıpfindun g liegen. \Venn diese ınm , als ang e n e h m e E m pfin dung, vonı Begriffe d e s G u ten u n le r s c h ie d e n \verd en müBte, so \vûrde es liberal! nichts unn ıitıelb ar G utes g e b e n , son d ern das G ute nur İn d en M itteln zu euvas andernı. nâm lich irgend e in er A nnehm lichkeit, g e sııth i \verden m ûssen. Es isi e in e alte Form cl d er Schulen: nihi! appelim us, nisi sub ralione boni; nihil aversamur, nisi sub ratione mali; u n d sie haı e in en ofı rich ıigen , aber a uch d er P h ilosop h İe ofı sehr nachleiligen G ebraııch, weil dic Aıısdriicke des boni und mali e in e Z\veideıı[104]ligkeiı en ıh alten , daran dic Einschrânk ıın g d e r S p r a c h c se h u ld isi, nach welcher sie eines dopp eh en Sinnes fîihig sind ıınd daher dic prakiischcn (Jeseize ıınvcrm cidlich aııf Schraııben siellcn, und dic Philosophİe, die im (iebrauche dersell>en gar \vohl d er Verschicdenheiı d es BegrifTs be i dem selben Worte inne vverden, aber d och keine besonderen A usdrücke dafı'ır find en kann, zıı sublilen D istinklion en n ö lig e n , ûber die man sich n achher nicht ein igen kann. indem der U ııtersch icd durch kcincn a n g em essen en Ausdruck ıınm iu elbar bczeich n cı vverden konn ic.* D ic d c u ts c h c S p r a c h c h a l das G lück. d ic A u sd rû ck e zıı b e s iız e n , vvelehe d ie se V e r sc h ic d e n h eiı n icht ü b e r s e h e n la ssen . Fûr das, vvas d ie L a tcin er m il e in e m e in z ig e n \\'orte bo n ıım b e n e n n e n , haı sic /vvei sehr vcrschiedene BegrifFc, ımd auch eben so verschiedcne Aıısdriickc. Fıır tamum das Gute und das \YohL fûr malum das Bos#’ und das Vbel (od er \Veh): so daB e s zvvei [105] g a ıı/ vcr sc h ie d e n e Bcu r ic ü u n g c n sin d , ol) wir be i e in e r H andlung das Guteund /^V dersclljen. o d e r u n se r U’o /ı/ıınd \Yeh (l'b c l) in Betra ch tıın gzieh en . H icraus folgı sehon,

* l :b e rd e n ı ist d e r A u sd m ck s u b ra ıio n e b o n i aııch Avcideıııij>. I)c n n e r k a m ı v ı viol sagen: wir stcllcn ıırn etwus als g u ı vor. we«ı n u n d tun/vvires begrtnrn (\vollcn): a b e r a u c h : w ir lx.-gi.-h re n clwas d a ru m , ım /w ir o urıs aLsgut fonleürtı, so d aÛ cni»vederdie B e g ierd e d e r B cstim ım m g*K nınd d es Bcjçrifîs d e s O b je k ıs als e in e s (U ıte n , tn ic r d e r B egriff d e s G ııtc n d e r B o sıim m ım g ^g n ım l d e s Bejp.-hn.-as (cies\\"ıllens) sei: d a d c n ıı ecke an sich selbst sind. Dİese Achtung ervveckende İdee der P ersönlichkeİt. w elch e uns d ie Erhab en h eit unserer Natur (ihrer Bcsıimm ung nach) vor A ugen stelll. indem sie uns zugleich d en M angel der Angem ess e n h e it ıtnseres V erh alten s in A n se­ h u n g d erselb en bem erk en lâBl, und d a d u rc h d e n E ig e n d ü n k e l n ied erschlâgt, ist selbst der g em ein sieıı Mens c lıe n v c rn u n fl n atü rlich und leie h ı bem erklich. Hat nicht je d e r auch nur nıittelm âBig e h rlich e M ann bisweilen gefu n d en . daB er e in e sonst unsehâdliche Lüge. dadurch er sich enıvveder selbst. aus ein em verdrieBlicheıı Handel z ie h e ıı.o d e r u o h l gar ein em geliel> ten und verdienst[157]vollen Fteıınde N u tzeıı sehaiTen k onn te. bloB darımı

dünyaya da ait olmakla, kendi özünü ikinci ve en yüksek belirlenim i ile bağıntı içinde ancak hürm et ile, ve onun yasalarını en yük­ sek saygı ile görmeliyse, b unda hayret edi­ lecek birşey yoktur. Şimdi, bu köken üzerine nesnelerin de­ ğerini ahlaksal idealara göre belirten bir­ çok anlatım temellenir. Ahlaksal yasa kutsal­ dır (çiğnenem ez). İnsan hiç kuşkusuz kut­ sallıktan yeterince uzaktır, ama kendi kişi­ sinde insanlık o n u n için kutsal olmalıdır. Bütün yaratılışta insanın istediği ve üzerin­ de gücü olduğu herşey salt araç olarak kul­ lanılabilir; yalnızca insan, ve onunla birlik­ te h er ussal yaratık kendinde erektir. Yani, öz­ g ü rlü ğ ü n ü n özerkliği nedeniyle, kutsal olan ahlaksal yasanın öznesidir. Tam bu ne­ denle, h er istenç, giderek h er kişinin ken­ di istenci, o n u n kendisine yönelik istenç olarak, ussal varlığın özerkliği ile anlaşma ko­ şulu üzerine sınırlıdır, yani edilgin öznenin kendisinin istencinden doğabilecek bir yasaya göre olanaklı olmayan hiçbir amaca altgiidüm lü olmayacaktır; öyleyse bu özne hiçbir zaman yalnızca araç olarak değil, am a aynı zam anda kendisi erek olarak kul­ lanılacaktır. Bu koşulu haklı olarak tanrısal istence bile onun yaratıkları olarak dünya­ daki ussal varlıklar açısından yükleriz, çün­ kü onların kişilikleri üzerine dayanır ve bun­ lar ancak onun yoluyla kendilerinde erek­ lerdirler. Bizim için doğamızın (belirlenim ine gö­ re) yüceliğini gözler ö nüne seren bu saygı uyandırıcı kişilik ideası, aynı zam anda bize davranışımızın onunla uyum unun eksikliği­ ni gösterirken ve bu yolla kendini beğen­ mişliği yere vururken, en sıradan insan usu için bile doğaldır ve kolayca görülebilir. Gi­ derek yalnızca ortalam a o nurlu her insan bile kimi zaman ya kendisini sıkıntılı bil­ işten çekip çıkaracak ya da sevilen ve değer verilen bir dosta yarar sağlayabilecek ve başka bakım lardan zararsız bir yalandan

yalnızca gizlice kendini kendi gözünde kü­ çümsemesin diye kaçındığını bulmamış mı­ dır? Dürüst bir insan yaşamın eğer ödevi bir yana atabilseydi kaçınabilecek olduğu bü­ yük bir talihsizliğine düşm üşken, gene de kendi kişiliğinde insanlığı değeri içinde ko­ ruduğunun ve onurlandırdığının, ve kendi kendisinden utanm ak için ya da öz-yoklamanın iç bakışından korkmak için hiçbir nede­ ninin olmadığının bilinci tarafından destek­ lenm ez mi? Bu avunç m utluluk değildir, gi­ derek onun en küçük bir parçası bile değil­ dir. Çünkü hiç kimse onun için fırsat isteme­ yecek, belki de böyle koşullarda bir yaşamı bile istemeyecektir. Ama yaşar, ve kendi gö­ zünde yaşama değmez olmaya dayanamaz. Bu iç dinginlik öyleyse yaşamı hoş yapabile­ cek herşey açısından yalnızca olumsuzdur; yani d u ru m u n d an o n u n tarafından b ü tü ­ nüyle vazgeçildikten sonra, kişisel değerde düşme tehlikesinin önlenmesidir. Bu yaşam­ dan bütünüyle başka birşey için, tüm hoş­ lukları ile yaşamın onunla karşılaştırma ve karşıtlık içinde hiçbir değer taşımadığı bir­ şey için saygının etkisidir. H enüz yalnızca ödevi olduğu için yaşamayı sürdürür, yaşam­ da en küçük bir tat bulduğu için değil. Arı kılgısal usun gerçek güdüsü böyle oluş­ muştur; bize kendi duyulurüstü varoluşumu­ zun yüceliğini duyumsatabildiği ölçüde, ve öznel olarak aynı zam anda duyusal varoluş­ larının ve buna bağlı olarak patolojik olarak çok etkilenen doğalarının bağımlılığının bi­ lincinde olan insanlarda daha yüksek belir­ lenimleri için saygı doğurabildiği ölçüde, arı ahlaksal yasanın kendisinden başkası değil­ dir. Şimdi bu güdü ile yaşamın öylesine çok çekiciliği ve hoşluğu birleşebilir ki, salt bu nedenle bile, yaşamın en büyük iyiliği üze­ rine düşünen ussal E pikürcünün en sağgö­ rülü seçimi törel davranıştan yana olduğu­ nu bildirecektir, ve giderek yaşamdan sevinç içinde yararlanma üzerine bu beklentiyi şim­ diden kendi için yeterli olarak belirlenen o

unUTİieB. um sich insgcheim in seinen e ig c n e n A u g en n ic h t v era ch ten zu dıirfen? Halt nicht e in en rechtschaffen en Maun İm gröBten l'n g lü ck e des L e b e n s, d a s e r v e r m e id e n k ö n n te . u e n n er sich nur hâtte über die Pflicht wegseızen k ö n n en , n och das BcwuBtsein aufrecht. daB er d ie M enschheiı in seiner Person d o ch in ihrer W ürde erhalten und g eehrt habe, daB er sich nichl vor sich selbst zu schâm en und d en in n eren Anblick d er Selbstprüfung zu scheııen t ’rsache habe? Dieser Tröst ist n ich t G lü ck selig k eil, auch n ic h t d er m in d este Teİl d e r selb e n . D en n niem and \vird sich die G elegenheit dazu, auch vielleichl nicht einm al ein I^ b en in solehen U m slânden \vîınsehen. A ber er lebt, u nd katın es nicht c r d u ld en , in se in e n e ig c n e n A ugen d es L ebens u n u ü rd ig zu sein. D iese in n e r e B e r u h ig u n g ist a lso bloB negativ, in A n sehu ng alles dessen, was das L cben a n g e n e h m m aeh en mag; n â m lic h sie ist d ie A b h a llu n g d er G efahr, im p e r s ö n lic h e n \V erte zu sinken, n achdem der seines Zııstandes von ihm seh o n gânzlich aııfg eg eb en vvorden. Sie ist die \V irkungvon ein er A chtung für etwas ganz anderes, als das I-eben. uom it İn Vergleichung und F.ntgegensetzung, das L cben viclmehr, m il aller sein er Annehm lU hkeit, gar keinen \Verl hat. Er lebi nur n och aus Pflichl, nicht \veil e r am Leben den m indesten G eschm ack findet. [158] So isi d ie e e h te T r ie b fe d e r d er reinen praktischen Vernunft besehaffen; sie ist keine andere, als das reine m oralische G esetz selber. so fern es uns die F.rhabenhcit unserer e ig e n e n übersin nlichen Existcnz spüren lâBı, und sııbjektiv, in M enschen, d ie sich zugleich ihres sin nlichen Daseins und der darniı verbundenen A bhângigkeiı von ihrer so fern sehr p a th o lo g isch affizierten N atur bewuBt sin d, A chlu n g für ih r e h ö h e r e B estim m u n g vvirkl. N u n la ssen sic h ıııît d ie se r T riebfeder gar wohl so viele Reize und A n nehm lich keiien des L ebens verbind en . daB a uch um dieser w illen allein s e h o n d ie k lü g s ıe W ahl e in e s vernün fıigen und über das gröBte \Vohl des L ebens n achdenk en detı Epikureers sich für das s ilılic h e \V ohlverhalten erk lâ ren vvürde, und es kann auch raisam sein. diese Aııssichı a u f e in en f ıö h lİ c h e ıı G en uB d e s L e b e n s m il j e n e r o b e r s le n und s e h o n fûr sich

a licin hinlân glich -b esu m m en d en Bevvegursache zu vcrbinden; aber nur um den A n lockun gcn . d ie das Laster au f d er G eg e n se ite vo r z u sp ie g c ln n ic h ı erm angclt, das G cg en g eu ich i zu hal­ le n , n ich t um h icrin d ie e ig e n ılic h e b e \v e g e n d e Kraft. au ch n ic h ı d em m in d esien T cilc n ach, zu setzen, w cnn v o n P flic h t d ic R ed e ist. D e n n das u ü rd e so viel sein, als d ie m oralisehe G esin n u n g İn ihrer Q u e lle verunreinigen w ol!en. D ic E hnviirdigkeit der Pflichı haı nichıs m il LebensgenuG zu seh affen ; sie hat İhr e ig e n tû m lic h e s G eseız, auch ihr e ig e n lû m lic h e s Gerichı, u nd \venn man auch beide noch so sehr zusam m enschütieln \volltc, um [1 5 9 ] sie v e r m iseh t, g lcic h sa m als A rzcneim iuel. d er kranken S eele zuzıır c ic h e n , so s c h e id e n sie sich d o c h alsbald von selbst, und, tun sie es nicht, so tvirkı das erste gar n ichı, \venn aber a u ch d as p h y sisch e L e b e n h ie rb ci ein ig e Kraft getvönne, so wûrde doch das m oraliseh e o h n e R c llu n g dahin schw inden.

K K IT ISC H E B E 1.E U C H T U N G HER A N A L İT İK h e r r e i n e n p r a k t i s c h e n

en yüksek güdü ile birleştirmek bile öğüt­ lenebilir; ama yalnızca erdemsizliğin karşıt yanda göstermeyi gözaı dı etmediği ayartma­ lara karşı dengeleyici olarak, yoksa, ödev söz konusu olduğunda, asıl devindirici kuvveti en küçük bir bölüm de bile olsa buraya yer­ leştirebilmek için değil. Çünkü bu ahlaksal yatkınlığın arılığını daha kaynağında kir­ letmeyi istemek gibi birşey olurdu. Ödevin saygınlığının yaşamdan haz duyma ile hiçbir ilgisi yoktur; kendine özgü yasası, giderek kendine özgü mahkemesi bile vardır, ve ger­ çi bu ikisini hasta bir ruha verilecek ilaç gibi biraraya iyice karışacakları bir yolda çırpma­ mak gerekse de, gene de hem en kendilikle­ rinden ayrılacaklardır; ve eğer ayrılmazlar­ sa, birincisi işlemeyecektir; ve fiziksel yaşam bundan biraz kuvvet kazansa da, ahlaksal ya­ şam kurtarılamayacak bir yolda sönecektir. ARI KILGISAL USUN A N A LİTİĞ İN İN ELEŞTİREL DURULAŞTIRILM ASI

V E R N l'N F T

le h v e r ste h e ü n le r d e r k r itiseh en B clcuchtu ng e in er VVissenschaft, oder ein es Abschnitts derselben, der fûr sich c in S ystem a u sm a ch ı. d ie U n tersu c h u n g u nd Rechtfcrtigung, \varum sie g e r a d c d ie se u n d k e in e a n d e r e syslem atische Form haben m üsse, \venn m an sie m it e in e m a n d e r e n System vcrgleichı, das ein âhnliches Erkenntnisvennögen zum G rundc hat. Nun hat p ra k tisch e V ern u n ft m il d er sp e k u ­ lativen so fern e in e r lc i E rkenn tnisvcrm ögen zum G runde, als b eide reine Vernunft sind. Also wird der Unterschied d er system aliseh en Form der e in e n , von der anderen, durch V crglcichung beider besıim nıı und G n ın d davon ang eg eb en wcrdcn m üssen. Dic Analyıik der r e in e n th eoretiseh en Vernunft h atte es m it d em Erkenntnisse der G egenstânde, d ie dem [160] Versıande g egeb en wcrden m ög en . zu tun, und m ııBte also von der Anschauung, m ithin (\veil diese jed er­ zeit sinnlich ist.) von der Sinnlichkcit a n fa n g e n , v on da a b er a lle r c rst zu Begriffen (der G egenslândc dieser A n­ schauung) forischreiten , und dıırfte, nur nach b eider Voranschickung, mit

Bir bilimin ya da onun kendi başına bir diz­ ge oluşturan bir kesiminin eleştirel durulaştınlm ası ile, niçin benzer bir bilgi yetisini temel alan bir başka dizge ile karşılaştırıldı­ ğında tam olarak şu değil de bu dizgesel bi­ çimi taşımak zorunda olduğunun araştırıl­ masını ve aklanm asını anlıyorum . Şimdi, kılgısal us ve kurgul us h er ikisi de an us ol­ dukları düzeye dek aynı bilgi yetisini temel alırlar. Öyleyse birinin dizgesel biçim inin ötekinden ayrımı ikisinin karşılaştırılması yoluyla belirlenm eli ve b u nun zemini gös­ terilmelidir. Arı kuramsal usun Analitiğinin işi anlağa verilebilecek nesnelerin bilgileri ile ilgilen­ mekti, ve buna göre sezgiden, dolayısıyla (bu h er zaman duyusal olduğu için,) duyarlık­ tan başlamak zorundaydı; ilkin ancak bun­ lardan kavramlara (bu sezginin nesneleri­ nin) ilerleyebildi, ve ancak bu ikisinin ön­ ceden yer almasından sonra ilkeler ile son-

lanabildi. Buna karşı, kılgısal us nesneler ile onları bilmek için değil, ama onları (bilgileri ile uyum içinde) edimsel kılmak için kendi yetisi ile, usun o n u n belirlenim zeminini kapsaması ölçüsünde bir nedensellik olan bir istenç ile ilgilendiğine göre, ve sonuçta bir sezgi nesnesi değil, am a (nedensellik kavramı her zaman çoklunun birbirleri ile ilişkileri içindeki varoluşunu belirleyen bir yasa ile bağıntıyı kapsadığı için) kılgısal us olarak yalnızca bir yasa sağlaması gerektiği­ ne göre, bu yüzden usun Analitiğinin bir Eleştirisi, o n u n b ir kılgısal us olm asının gerekmesi ölçüsünde, (ki asıl problem dir), a priori kılgısal ilkelerin olanağından başlama­ lıdır. Ancak ondan sonra bir kılgısal usun nesnelerinin kavramlarına, yani saltık ola­ rak iyinin ve K ötünün kavramlarına ilerle­ yebilir, öyle ki onları o ilkeler ile uyum için­ de verebilsin, (çünkü bu ilkelerden önce onların bir bilgi yetisi yoluyla İyi ve Kötü olarak verilm eleri olanaklı değildir,) ve ancak o zaman arı kılgısal usun duyarlık ile ilişkisini ve o n u n üzerindeki zorunlu, a priori. bilinebilen etkisini, e.d. ahlaksal duy­ guyu ele alan son anakesim ile bölüm kapa­ nabilir. Böylece kılgısal arı usun Analitiği kullanım ının tüm koşullarının b ütün ala­ nını kuramsal olanla bütünüyle andırımlı olarak paylaşır, ama evrik düzende. Kuram­ sal arı usun Analitiği aşkmsal Estetiğe ve aşkınsal Mantığa, kılgısalınki evrik olarak arı kılgısal usun Mantığına ve Estetiğine bö­ lündü (eğer bu başka bakım lardan uygun­ suz olan adlandırm aları yalnızca andırım uğruna burada kullanm am a izin verilebi­ lirse) ; Mantık yine orada ka%Tamların Ana­ litiğine ve ilkelerin Analitiğine, burada ise ilkelerin ve kavramlarınkine bölündü. Este­ tiğin orada duyusal sezginin iki türünden ötü rü iki bölüm ü vardı; burada duyarlık hiçbir biçimde bir sezgi yeteneği olarak de­ ğil, ama yalnızca duygu (ki öznel bir istek zemini olabilir) olarak görülür ve onun açı-

Grundsâtzen e n d ig e n . D a g e g e n , w eil p ra k tisch e V e r n u n ft e s n ic h t m it G egenstânden. sie zu erkennen, so n d e m m it ihrem eig en en V crm ögen,jene (der Erkenntnis d erselben gem âB) unrklich zu machen, d.i. es m it e in em \Villen zu tun hat, w elcher e in e Kausalitât ist, so fern Vernunft den B estim m ungsgrund derselben enthâlt. da sie folglich kein O bjekt der A nschauung, sondern (weil der BegrifT der Kausalitât jed erzeit die B e z ie h u n g a u f e in G ese tz e n th â lt, w elches die Existenz des M annigfaltigen im Verhâltnisse zu ein ander bestim m t,) als praktischc Vernunft, nur ein Gesetz derselben anzugeben hat: so muB e in e Kritik der Analytik derselben. so fem sie e in e p ra k tisch e V e r n u n ft se in so ll, (w elches die e ig en tlich e A ufgabe ist,) von der Möglichkeit praktischer Grundsâtze a priori a n fa n g e n . Von da k o n n te sie a lle in zu Begriffen d e r G e g e n s tâ n d e e in e r praktischen V ernun ft, nâm lich d e n e n d e s S c h le c h th in -G u te n und Bösen fortgehen, um sie je n e n G rund­ sâtzen gemâB allererst zu g eb en , (d en n diese sind vorjenen Prinzİpien als Gutes und Böses durch gar kein Erkenntnisv erm ögen zu g eb en m öglich,) und nur a lsd a n n k o n n te a lle r e rst das letz te Hauptstück, nâm lich [161] das von dem V erhâltn isse d er r e in e n p rak tisch en V ernunft zur S in n lich k eit u n d ihrem n ot\vcndigen, a priori zu erken n en d en E inflıısse a u f d ieselb c, d.i. vom moralischen Gefühle, d en Teil b eschlieBcn. So t e ile te d e n n d ie A n alytik d e r prak­ tisc h e n re in e n V ernun ft g a n z analogisch m it der theoretischen d en ganzen U m fa n g aller B ed in g u n g en ihres Geb ra u ch s, a ber in ıım g e k e h r te r O rdnvıng. D ie Analytik der th eoretisch en r e in e n V ern u n ft \vurde in tran szend en ta le Asthetik und transzendentale L ogik e in g ete ilt, d ie d er praktischen um gekehrt in Logik und Asthetik der r einen praktischen V ernunft, (\venn es m ir erlaub t ist, d ie se sonst gar nicht angem essenen B en cn n u n g cn , bloB der A nalogic \vegen, hier zu gebrauchen,) die Logik \viederum d o n in dic Analytik der BegrİfTe und d ie der G rundsâtze, hier in dic der Grundsâtze u nd Begriffe. D ie Asthetik hatte dort n och zwci Teile. \vegcn der d o p p eltcn Art e in er sİnnlieh en Anschauung; hier \vird d ic Sinn­ lichkeit gar nicht als Anschauungsfâhigkeit, sondern bloB als G efühl (das cin subjektiver Grund des B egchrcns sein k ann ,) b etra eh tet, und in A n seh u n g

d essen verstattet d ie rein e praktische V em unft keine w eitere Einteilung. A uch, daû diese E inteilung in zwei Teile m it deren U n terab teilu n g nicht \virklich (so wie m an wohl im A nfange durch das B eispiel der ersteren verleitet w erden k onn te, zu versuchen) hier vo rg en o m m en \vurde, davon lâBt sich a u ch d er G ru nd gar w oh l e in se h e n . [162] D en n \veil es n ine Vernıınftisi, die h ier in İhrem praktischen G ebrauche, m ithin von G rundsâtzen a priori und n ich t von em p irisch en Bestim m ungsgrûnden a usgehend, betrachtetwird: so wird d ie E in te ilu n g d er Analytik der r einen praktischen V em unft der ein es V e r n u n ftsc h lu sse s â h n lic h a u sfa lle n m ussen, nâm lich vom A llgem ein en im Obersatze (dem m oralisch en Prinzip), durch e in e İm (/n/m a/z^ vorgenom m ene Subsum tion m öglicher H andlungen (als guter o d er böser) unter je n e n , zu d em .Schlufisatze, n âm lich d er subjektiven W illensbestim m ung (einem Interesse an dem praktisch-möglichen G uten und der darauf gegründeten M axim e) fortgehend. D em jen igen, der sich von d e n in d er A nalytik v o r k o m m e n d e n Sâtzen hat iıberzeugen k önn en , werden s o le h e V e r g le İc h u n g e n V e r g n ü g e n m achen; d en n sie veranlassen m it Recht d ie Ervvartung, es vielleicht d ereinst bis zur E in sich t d er E İnh eit d e s gan zen reinen Vem unftverm ögens (des theoretisehen so\vohl als praktischen) bringen, und alles aus e in em Prinzip a bleiten zu k ö n n en ; w elch es das u n verm eid lich e B ediırfnis der m en schlich en Vernunft İst, d ie nur in e in er vollstân d ig system atisehen E inheit ihrer Erkenntnisse völlige Z ufriedenheit findet. B etrachten wir nun aber auch den Inhalt der Erkenntnis, d ie wir von ein er reinen praktischen Vem unft, und durch dieselbe, haben k ön n en , so wie ihn die Analytik d erselb en darlegt, so fin d en sich, bei e in er m erktvürdigen A nalogie zw isch en ih r u n d der th e o re tisc h e n , n ic h t [1 6 3 ] w e n ig e r m erkvm rdige U n terschiede. In A nsehung der theore­ tischen k onn te das Vennögen eines reinen Vem un/terkenntnisses a priori d u rch B eispiele aus W issenschaften, (bei de­ n en m an, da sie ihre Prinzipien a u f so m a n eh erlei Art durch m eth o d ise h e n G ebrauch a u f die Probe stellen, nicht so leicht, wie im ge m e in e n Erkenntnisse, g e h e im e B e im is c h u n g e m p ir ise h e r E r k e n n tn isg r ü n d e zu b e so r g en hat) g a n z le ic h t u n d e v id e n t b e w ie scn

sından arı kılgısal us daha öte hiçbir bölüm­ lenişe izin vermez. Ayrıca kendi altbölüm leri ile bu iki bölü­ me ayırmanın edimsel olarak (hiç kuşkusuz birincinin örneğinin yapmaya ayartabilece­ ği gibi) burada niçin kabul edilm ediğinin nedenini görm ek de kolaydır. Çünkü bura­ da kılgısal kullanımı içinde, dolayısıyla gör­ gül belirlenim zem inlerinden değil ama a priori ilkelerden ilerliyor olarak görülen an us olduğu için, an kılgısal usun Analitiğinin bölümlenmesi bir us-tasımına benzer olma­ lıdır; yani büyük öncüldeki evrenselden (ah­ laksal ilkeden), olanaklı eylemlerin (iyi ya da kötü olarak) birincinin altına alınması­ nı kapsayan bir küçük öncül yoluyla, vargı­ ya, yani öznel istenç-belirlenimine (kılgısal olarak olanaklı İyi için ve o n u n üzerine kurulu düzgü için bir ilgi) ilerler. Analitikte yer alan önerm eler tarafından ikna edile­ bilmiş biri böyle karşılaştırm alardan haz duyacaktır; çünkü bunlar haklı olarak bel­ ki de b ir gün b ü tü n b ir arı us yetisinin (hem kuramsal hem de kılgısal) birliğinin saptanabileceği ve tü m ü n ü n tek bir ilke­ den türetilebileceği gibi bir beklenti yara­ tırlar — bir ilke ki, tam doyum unu ancak bilgilerinin bütünüyle dizgesel bir birliğin­ de bulan insan usunun kaçınılmaz gerek­ sinimidir. Ama şimdi bir an kılgısal usun yine onun kendisi yoluyla edinebileceğimiz bilgisinin içeriğini de Analitik tarafından gösterildi­ ği gibi irdelersek, onunla kuramsal us ara­ sındaki dikkate değer andırım ın yanısıra daha az dikkate değer olmayan ayrımlar da buluruz. Kuramsal olan açısından, biran a priori us-bilgisi yetisi bilim lerden (ki bunlar durum unda, ilkelerini yöntemli kullanım yoluyla çok çeşitli yollarda sınayabildikleri için, sıradan bilgide olduğu gibi, görgül bilgi zem inlerinin gizlice karışm asından kaygılanmak için pek neden yoktur) örnek­ ler yoluyla bütünüyle kolay ve açık olarak

tanıtlanabilir. Ama arı usun herhangi bir görgül belirlenim zem ininin karışması olmaksızın salt kendi başına kılgısal da ol­ duğu en sıradan kılgısal us-kullanımından gösterilebilmelidir, çünkü h er doğal insanıısunun en yüksek kılgısal ilkeyi, böyle bir ilke olarak, hiçbir duyusal veriye bağımlı olmayan bütünüyle a priori bir yasa biçi­ m inde istencinin en yüksek yasası olarak tanıdığı doğrulanabilir. İlk olarak, olana­ ğı ve ondan çıkarılabilecek tüm sonuçlar üzerine uslamlamalardan önce, daha bilim onu ele alıp bir bakıma bir olgu olarak kul­ lanm adan, onu kökeninin arılığına göre, giderek bu sıradan usun yargısında bile doğ­ rulam ak ve aklamak zorunluydu. Ama bu durum tam şimdi söylenmiş olanlara daya­ narak kısaca açıklanabilir; kılgısal arı usun zorunlu olarak ilkelerden başlaması gerek­ tiği için, bunlar ilk veriler olarak tüm bili­ min temeline alınmalıdırlar ve ilkin ondan doğuyor olamazlar. Ahlaksal ilkelerin bir arı usun ilkeleri olarak bu aklanışı salt sıra­ dan insan anlağının yargısına başvuru yoluyla yeterli bir güvenilirlikle yerine ge­ tirilebildi, çünkü düzgiilerim izin içine istencin bir belirlenim zemini olarak süziilebilecek görgül herşey istek uyandırdığı ölçüde zorunlu olarak ona bağlanan haz ya da acı duygusu yoluyla hem en saptanabilir, oysa arı kılgısal us bu duyguyu bir koşul olarak ilkesine almayı kesinlikle yadsır. Belirlenim zem inlerinin (görgül ve ussal) ayrışıklığı kılgısal olarak yasamada bulu­ nan bir usun eğilimlerin karışmasına karşı bu direnci yoluyla, ve kılgısal usun yasama­ sını öncelem eyen am a dahaçok yalnızca b un u n tarafından ve bir zorlam a olarak ortaya çıkarılan kendine özgü bir duyum yoluyla, yani ne türden olurlarsa olsunlar eğilimler için değil ama yalnızca yasa için taşınan bir saygı duygusu yoluyla açıkça saptanır; ve öylesine belirgin ve göze çar­ par bir yolda saptanır ki, en sıradan insan

vverden. Aber daB reine Vernunfı, o h n e B cİm ischung irgend ein es em pirisehen B e stim m u n g sg ru n d e s, fûr sich a lic in auch praktisch sei; das muBte m an aus d em gemeinsten praktischen Vernunftgebrauche darım ı k ö n n en . in d em m an d en o bersten praktischen Grundsatz, als e in e n s o lc h e n . d e n j e d e ııa tü r lic h e Mensc h en v ern ıın ft. als v ö llig a priori, von keinen sinnlİchen D atisabhângend, für das o b e r sıe G esetz se in e s \V illens e r k e n n l. b eg la u b ig te. M an m uBte İhtı zuerst. der Reinigkeit sein es Ursprutıgs n a c h . se lb st im Urteile dieser gemeinen Vernunft bevvâhren ıınd r e ch ıfe rıig en . e h e İhtı n o ch d ie \V issenschaft in d ie H ande neh m en konn te. um G ebraııch von İhm zu m a ch en . gleichsam als ein Faklum , das vor allem V ernünfteln ûber sein e M öglichkeiı und ailen Folgerung e n . d ie daraus zu ziehetı sein m öch ten. v orhergeh t. A ber d ieser U m stand lâBt sich auch aus d em kurz v o rh er A n gefü h rten gar \vohl erklâren; \veil praktise h e r e in e V ern u n fı tıo tw e n d ig von G ru ndsâtzen atıfa tıg en m uB, d ie also aller W issenschaft, als erste [164] Daıa, zum G rim de g elegt \verden m üssen, u nd nicht allererst aus ihr entsp ringen könn e n . D iese R e c h tfer ıig u n g d er tııoralischen Prİnzipien, als Grundsâtze einer r e in e n V ern u n ft, k o n n ıe a b er au ch darııtıı gar \vohl. und m it gen u g sa m er Sİcherheit, durch bloBe B en tfu n gau fd as Urieil des g em ein en M enschetıverstatıdes gefû hret u e r d e n , \veil sich alles Empirisehe, vvas sich als Bestim m ungsgrund d e s W illen s in ıın se r e M axim en eitısch leich en m öeh le, durch das G efûhl des Vergnügens oder Schm erzens, das ihm so fern, als es B egierde erregt, tıotuetıdig anhân gt, sofort kenntlich macht, diesem a b e r j e n e r e in e p r a k ıisc h e V ern u n ft geradezu ıviderstehU es in ihr Prin/.ip, als B e d in g ıın g , a u fz u n e h m c n . D ie U ngleichartigkeiı der B estim m ungsgründe (der em pirisehen und rationalen) wird durch d iese W İderstrebung e in er praktisc h -g ese lzg e b e n d en V ernun ft, w ider aile sich e in m etıg en d e N eigutıg, durch e in e eig en tü m lich e Art von Empfındung, \velche aber nicht vor der G esetzgebung d er praktischen V ernun ft v orhergeh t, so n d e m vielm ehr durch dİeselbe allein un d z\var als ein Zvvang g e u irk ı wird, nâm lich durch das G efû h l e in e r AchUtng, d erg leich en kein M enseli für N ei­ g u n g en hat. sie m ögen sein. u e leh er Art sie \v o lle n , \vohl a ber fürs G esetz. so kenm lich g em acht und so g e h o b e n und hervorsterhend, daû keiner. auch der ge-

m ein ste M ensch en verstand, in e in em vorgelegten B eispiele nicht d en A ugenblick inne u erd en sollte, daB durch empirische G rü n[165]de des W ollens ihm zwar ihren A nreizen zu folgen. g eraıen, niem als aber ein em anderen, aîs ledigüch dem reinen praktischen V em unfıgeseLze, zu gehorchm, zugem utet \verden könne. D ie U n iersch eid u n g d er Gliickseligkeitslehre v on d e r Sittenlehre, in d e rer e r ste r e n e m p ir isc h e P r in z ip ie n das ganze Fundam ent, von d er z\veiten aber au ch n ic h l d e n m in d e s te n B eisatz d e r selb e n a u sm a ch en , ist nun İn der Analytik d er r e in e n praktischen Ver­ n u n ft d ie erste u n d \v ic h tig sle ihr o b îieg en d e Beschâfıigung, in der sie so pünktlich.'yA, w enn es auch hieBe, peinlich, verfahren muB, a lsje der G eom eler in se in e m G esch âfte. Es k om m t aber d em P hilosoph en , der hier (wie jed er­ z e it im V e r n u n fte r k e n n tn isse du rch bloBe Begriffe, o h n e K onstruküon der­ selb en ) m il gröBerer Schvvierigkeit zu kâm pfen hat. weil er keine A nschauung (reinem N ou m en ) zum G runde leğen kann, d och auch zu sıaııen: daB er, beinah e \vie der Chem ist, zu aller Zeil ein E xperiınent m il je d e s M enschen praklischer Vernunfı anstellen kann. um den m o ra lisc h e n (r e in e n ) B esiim m u n gsgrund vom em p irisehen zu unterscheiden; \venn er nâmlich zu dem empirisehaffizierten \VilIen (z.B. desjenigen, der g e r n e lü g e n m ö c h ıe , u e il er sich dadıırch \vas en v e r b e n kann) das m ora­ lisehe G esetz (als Besıim m ungsgrund) zusetzt. Es isi. als ob der Schcidekiinstler der S o lu ıion der Kalkerde in Salzgeist Alkali zusetzt; der Salzgeisl verlâBi so fort den Kalk, vereinigı [166] sich m il dem Alkali, u n d j e n e r wird zu B od en gcstûrzı. Eben so hallet dem , der sonst ein ehrlicher M ann isi (oder sich doch diesm al nur in G edanken in die Sıelle e in e s e h r lic h e n M annes versetzt) das m oralisehe G esetz vor, an d em er d ie N ic h tsu ü r d ig k eİt e in e s l.ü g n e r s erkennt, so fort verlâBi se in e praktisehe Vernunft (im Urteil îiber das, was von ihm g e s c h c h e n s o llte ) d e n V o r le il, v e r ein ig ı sich m it d e m , was ihm d ie A chtung für sein e e ig e n e Person erhâll (d er \V ahrhafıigkeiı), und d er V orleil wird nun von jederm ann, nachdem er von a llem A n h â n g se l d er V ern u n fı (w elche nur gânzlich au f der S eiıe der Pflicht ist) ab gesonderl und gew aschen \vorden, gevvogen, um m it d er Vernunft

anlağı bile önüne koyulan bir örnekte isten­ cin görgül ilkelerinin onu kendi çekicilik­ lerini izlemeye yöneltebilm elerine karşın, gene de ondan yalnızca an kılgısal usun ya­ sasına boyun eğm esinden başka birşey beklenemeyeceğini görm ezden gelemez. Mutluluk öğretisi ile törellik öğretisi arasın­ daki ayrım — ki bunların birincisinde görgül ilkeler bütün temeli oluştururken, İkinci­ de ise ona en küçük bir katkıda bulunm az­ lar — şimdi arı kılgısal usun Analitiğinde yüküm lülük açısından ilk ve en önem li iştir; bunda tıpkı bir geom etricinin kendi işinde göstereceği sağınlık ile, ya da eğer deyim yerindeyse, incelik ile ilerlemelidir. Ama felsefecinin burada (salt kavramlar yoluyla ve onların çizimi olmaksızın usbilgisi durum unda her zaman olduğu gibi) daha büyük güçlüklerle savaşması gerekir, çünkü hiçbir sezgiyi (arı num en için) te­ m el alamaz; am a b u n u n yerine, kimyacı gibi, h er zaman h er insanın kılgısal usu ile ahlaksal (arı) belirlenim zeminini görgül. olandan ayırdedebilm ek için bir deney ya­ pabilir; yani, görgül olarak etkilenen isten­ ce (örneğin öylelikle birşey kazanabileceği için isteyerek yalan söyleyecek birinin) ah­ laksal yasayı (belirlenim zemini olarak) ekleyerek. Sanki ayrıştırmacı tuzruhundaki kireç eriyiğine alkali eklemiş ve tuzruhu hem en kireci bırakarak alkali ile birleşmiş ve kireç dibe çökmüş gibidir. Yine aynı yol­ da, eğer başka bakım lardan dürüst birinin (ya da bu kez kendini dürüst bir insanın yerine yalnızca düşüncede koyan birinin) ö n ü n e o n a bir yalancının değersizliğini gösterecek ahlaksal yasa koyulacak olursa, kılgısal usu (yapması gereken üzerine yar­ gıda) hem en çıkardan vazgeçer, onda onun kendi kişiliği için saygıyı sürdüren şey (dürüstlük) ile birleşir, ve çıkar şimdi usun (ki bütünüyle ödevden yanadır) her kırın­ tısından ayırılıp yıkandıktan sonra herkes tarafından tartılır ve böylelikle daha başka

durum larda da us ile birlik içine girebilir, yalnızca usun hiçbir zaman vazgeçmediği, tersine en içten birleştiği ahlaksal yasanın karşı çıkabildiği yerde değil. Ama mutluluk ilkesinin törellik ilkesinden bu aynmı bu n ed en le hem en ikisinin kar­ şıtlığı değildir, ve arı kılgısal us m utluluk iste­ m inden vazgeçilmesini değil, am a yalnızca ödev söz konusu olur olmaz m utluluğun dik­ kate alınmamasını ister. Giderek m utluluk için kaygılanmak belli bakım lardan ödev bile olabilir; bir yandan, birinin ödevinin yerine getirilmesi için araçları kapsar (beceri, sağ­ lık, varsıllık da aralarında olmak üzere); öte yandan, onun yokluğu (örneğin yoksulluk) ödevini yerine getirm em ek için kışkırtmalar kapsar. Yalnızca, m utlu lu ğ u n u ilerletm ek hiçbir zaman dolaysızca ödev olamaz, tüm ödevin bir ilkesi olmak bir yana. Şimdi, yal­ nızca arı kılgısal usun yasası (ahlaksal yasa) dışında istencin tüm belirlenim zem inleri hep birlikte görgül oldukları için, ve buna göre böyle olarak m utluluk ilkesine ait ol­ dukları için, tüm ü de en yüksek törel ilkeden ayrı tutulmalı ve hiçbir zaman onunla koşul olarak birleştirilm em elidir, çünkü bu tüm törel değeri ortadan kaldıracaktır, tıpkı geo­ metrik ilkelere herhangi bir görgül karışımın tüm matematiksel apaçıklığı, (Platon’un yar­ gısına göre) matematiğin kendisinde taşıdığı bu en eşsiz, giderek onun tüm yararlığını aşan şeyi ortadan kaldıracak olması gibi. Ama arı kılgısal usun en yüksek ilkesinin tümdengelim i yerine, e.d. böyle bir a priori bilginin olanağının açıklaması yerine, yapa­ bileceğimiz en çoğundan eğer etker bir ne­ denin özgürlüğünün olanağını görmüşsek, onlara istençlerinin nedenselliğinin özgürlü­ ğünü yüklediğimiz ussal varlıkların en yük­ sek kılgısal yasası olarak ahlaksal yasanın yal­ nızca olanağını değil, am a giderek zorunluğunu da görmemiz gerektiğini göstermekti; çünkü her iki kavram öylesine ayrılmamacasına bağlıdır ki, kılgısal özgürlüğü istencin

noch wohl in anderen Fâllen İn Verb in d u n g zu treten, nur nicht, wo er d em m o ra liseh en G esetze, w elch es die Vernunft niemals verlâBt, sondern sich in n in gstdam itvereinigt, zuuider sein könnt. A b er d ie se Unterscheidung d e s Glückseligkeitsprinzips von d em der Sitılich k eit, isi darum n ich t so fort Enlgegtnsetzungbeider, und d ie reine praktische Vernunft will n ich t, man s o lle d ie A n sp r û c h e a u f G lû ck seligkeit aufgeben, sondern nur, s o bald von Pflicht d ie R ede ist, darauf gar nichl Rilcksicht nehm en. Es kann sogar in gewissem Betracht Pflicht sein, fûr sein e G lückseligkeit zu sorgen; teils weil sie (w ozu G eschicklichkeit, Gesu n d h eit, R eichıu m g e h ö r t) Mitte! zur E rfüllung sein er Pflicht enthâlt, teils weil d er M angel d erselben [167] (z.B. Arm ut) V ersuchungen enthâlt, seine Pflicht zu iibertreten. Nur, seine G lü ck selig k eit zu b e fö rd er n , kann u n m ittelb a r n iem a ls P flich t, n o ch w eniger ein Prinzip aller Pflicht sein. D a ııun aile B estim m ungsgrûnde des VVillens, auBer d em e in ig e n r ein en praktischen V em u n ftg esetze, (dem m o ra lise h e n ) insgesam t e m p irisch sind, als so lch e also zum Glûckseligkeitsprinzip g eh ö ren , so m ûssen sie in sg esa m t vom o b e r ste n sittlic h e n G rundsâtze a b g eso n d ert, u n d ihm nie als Bedingung einverleibt \verden, w eil d ie se s e b e n so seh r a ilen sitt­ lich en VVert, als em p ir ise h e Bcim is e h u n g zu g e o m e tr is e h e n G ru ndsâızen, aile m athem alisehe Evidenz. das Vortrefflichsie, was (nach Platos Urteile) die M alhem atik an sich hal, u n d das selb st a lle m N u tz e n d er­ selben vorgeht, a ufheben \vürde. Statt der D cduktion des obersten Priıızİps d e r r e in e n p ra k tisch en V ern u n ft, d .i. d er E rklârung der M ö g lich k eit e in e r d e r g le ic h e n Er­ k enntnis a priori, k onn te aber nichts w eiter a n g efû h rt w erd en , als, daû, w enn m an d ie M öglichkeit der Frei­ h eit e in e r w irkenden U rsache ein sâhe. man auch, nicht etwa bloÛ die M ö g lich k eit, so n d e r n gar d ie N otwendigkeit des m oralisehen Geseızes, als o b e r ste n p r a k tisc h e n G esetzes v e r n ü n ftig e r VVesen, d e n e n m an Freihcii der Kausalitât ihres VVillens beilcg ı, e in se h e n wıırde; weil b eidc Begriffe so unzertrennlich verbunden sin d , daB m an praktische F reih eit

a u ch d u rch U n a b h â n g ig k e ît d e s \V ille n s v on je d e m a n d e [1 6 8 ]r e n , auBcr allein d em m oralischen Gesetze, definieren könn te. A llein d ie Freiheit ein er vvirkenden U rsache, vornehm lic h in d er S in n e n w e lt, kann ih rer M öglichkeit nach keinesw egs ein gesehen \verden; glüeklieh! w enn wir nur, daü kein Beweis ihrer U n m öglichk eit s ta u fın d e t, h in r e ic h e n d v ersich ert werden k ön n en , u nd n un, durehs m o­ ralische G esetz, w elches d ieselb e postuliert, g en ötigt, eb en dadurch auch bereeh tigt w erden, sie anzunehm en. Weil es indessen n och viele gibt, welche d ie se F reih eit n o c h im m er glauben n ach e m p ir ise h e n P r in z ip ie n , w ie jed esa n d ere Naturvenmögen, erklâren zu k ö n n en , und sie als psyehologisehe Eigenschaft, deren Erklârung lediglich a u f e in e gen au ere U n tersuchung der S a tu r der Setir und der T riebfeder des \Villens ankâm e, nicht als transzendentales Prâdikat d e r K ausalitât e in e s Wesens, das zurSinnem velı gehört, (\vie es d o c h h ie r a u f w irklich a lle in ankom m t) betrachten, und so die herrliche EröfTnung. d ie uns durch reine p raktische V ernun ft v erm iıtelsl d es m oralischen G esetzes uiderfâhrt, nâm­ lich d ie EröfTnung e in er intelligibelen \V elt. d u rch R ealİsieru n g d e s sonst tran szendenten Begriffs d er Freiheit und hİerm it das m oralisch e G esetz selbst, wclches durchaus keinen em p i­ risehen Bestim m ungsgrund annim m t, a uflıebcn; so wird es n ötig sein, hier n o c h etw as zur V e n v a h ru n g w id er dieses Blendwerk, u nd der Darsteüung d es Empirismus in d er gan zen BlöBe seiner S cich ıigkeit anzufahren. [169] D er B e g r iff d e r K ausalitât, als Sntumohoendigkeit, zum U nterschİede derselben, als Freiheit, bctrİfFt nur die Exİstenz der D inge, so fern sie in der Zeit bestimmbor isi, folglich als Erschein u n g en , im G egensatze ihrer Kausali­ tât, als D in g e an sich selbst. N im m t man nun d ie B estim m ungen d er Existenz der D inge in der Zeit für Besıim m u n g e n d e r D in g e an sich se lb st, (vvelches d ie gevvöhnlichste Vorstellungsart ist,) so lâBt sich die Notwendigkeit im K ausalverhâlınisse m it der F reiheit a u f kein erlei W eise vereinİgen: sondern sİe sind einander kontradiktorisch en tgegen gesetzı. D enn aus d er e r ste r e n folgt: daB e in e j e d e B egebenheit, folglich au ch jed e H and­ lung, die in ein em Zeitpunkte vorgeht,

ahlaksal yasa dışında başka herşeyden ba­ ğımsızlığı olarak tanımlayabiliriz. Ama etker bir n e d e n in özgürlüğü, özellikle duyulur dünyada, olanağına göre hiçbir yolda anla­ şılamaz; ne mutlu! eğer yalnızca olanaksız­ lığının hiçbir tanıtının yer almadığı konu­ sunda yeterli güvence alabilirsek, ve şimdi, o n u konutlayan ahlaksal yasa tarafından onu varsaymaya zorlanırsak ve bir de tam bu yolla aklanırsak. Gene de bu özgürlüğü baş­ ka h er doğa yetisi gibi h er zaman görgül il­ kelere göre açıklayabileceklerine inanan ve o nu duyulur dünyaya ait (ki gerçekte özsel nokta b u d u r) bir varlığın nedenselliğinin aşkınsalyüklemi olarak değil, ama açıklama­ sı yalnızca ruhun doğasınmve istencin güdü­ lerinin daha sağın bir araştırmasını ilgilen­ diren ruhbilimsel bir özellik olarak gören pekçokları vardır; b unlar böylece ahlaksal yasanın aracılığıyla arı kılgısal ustan aldığı­ mız büyük bildirişi, yani başka bakımlardan aşkın olan özgürlük kavramının olgusallaş­ ması yoluyla bir anlaşılır dünyanın bildirili­ şini ve böylece baştan sona hiçbir görgül belirlenim zemini kabul etmeyen ahlaksal yasanın kendisini ortadan kaldırır; böylece burada bu aldatmacaya karşı bir önlem ola­ rak birşeyler eklemek ve görgücülüğü çıplak sığlığı içinde sergilemek zorunlu olacaktır. Doğa zorunluğu olarak nedensellik kavra­ mı, özgürlük olarak aynı kavramdan ayrı ola­ rak, şeylerin varoluşunu yalnızca zamanda belirlenebilir olduğu ölçüde, sonuçta kendile­ rinde şeyler olarak nedensellikleri ile kar­ şıtlık içinde görüngüler olarak ilgilendirir. Şimdi eğer zamandaki şeylerin varoluşunun belirlenim lerini kendilerinde şeylerin belir­ lenim leri yerine alırsak, (ki sıradan tasarım yoludur,) o zaman nedensellik ilişkisindeki zorunluk hiçbir yolda özgürlük ile birleşti­ rilemez; tersine, bunlar birbirlerine çelişkili olarak karşıttırlar. Ç ünkü birinciden h er olayın, sonuçta bir zaman noktasında yer alan h er eylemin önceleyen zamanda olmuş

olan şeyin koşulu altında zorunlu olduğu sonucu çıkar. Şimdi geçmiş zaman bundan böyle benim gücüm içinde olm adığından, yerine getirdiğim lıer eylem benim gücümde olmayan belirleyen zem inler yoluyla zorunlu olmalıdır, e.d. eylemde bulunduğum zaman noktasında hiçbir zaman özgür değilimdir. Giderek, eğer bütün varoluşumu herhangi bir yabancı n ed en d en (örneğin Tanrı gibi) ba­ ğımsız saysam bile, ve böylece nedenselliği­ min, giderek bütün varoluşum un belirlenim zeminleri benim dışımda olmasaydı bile, bu hiçbir biçimde o doğa zorunluğunu özgürlü­ ğe dönüştürmeyecekti. Çünkü h er bir zaman noktasında gene de h er zaman benim gücümde olmayan yoluyla eyleme belirlenm e zorunluğu altında dururum , ve h er zaman yalnızca daha şimdiden belirlenm iş bir düzene göre sürdü­ rebileceğim ve hiçbir zaman kendim den başlatamayacağım a parte priori sonsuz olaylar dizisi sürekli bir doğa zinciri olur, ve bu yüz­ den nedenselliğim hiçbir zam an özgürlük olmaz. Eğer öyleyse varoluşu zam anda belirlenmiş bir varlığa özgürlük yükleyeceksek, en azın­ dan bu düzeye dek, onu varoluşundaki tüm olaylara, dolayısıyla eylem lerine de ilişkin doğa-zorunluğu yasasından bağışık kılamayız; çünkü bu onu kör şansa teslim etm ek olacak­ tır. Ama bu yasa kaçınılmaz olarak varoluşları zamanda belirlenebilir olduğu ölçüde şeylerin tüm nedenselliği ile ilgili olduğundan, o za­ m an eğer bu kendilerinde şeylerin varoluşunu da bu yolda tasarımlamak gerekli olsaydı, özgür­ lüğün boş ve olanaksız bir kavram olarak yad­ sınması gerekirdi. Sonuçta, eğer gene de onu kurtaracaksak, o zaman geriye kalan tek yol zam anda belirlenebilir olduğu ölçüde bir şeyin varoluşunu, dolayısıyla doğa zorunluğu yasasına göre nedenselliğini yalnızca görüngü­ ye, özgürlüğü ise kendinde şey olarak yine aynı varlığa yüklemektir. Bu hiç kuşkusuz kaçınıl­ mazdır, eğer bu iki aykırı kavramı aynı zaman­ da tutmayı istiyorsak; ama uygulamada, eğer

« iller der B edingung dessen, \vas in d er v o r h e r g e h e n d e n Z eiı \var. n o lu e n d ig sei. I)a nun die vergang e n e Z eiı n ic h ı m ohr in m o in e r Ge\vall ist. so muB jede H andlung. die ich ausübe, durch b esıim nıende (ir im d e , die nicht in meiner Geıvalt sind. not\vendig sein. d.i. ich bin in dem Z eiipunkie, darin ich handle. n iem a ls frei. Ja. \venn ich g lcic h m ein gaıızes Dasein als unabhângig von irgctıd e in er üremden Ursache (enva von G oti) a nnâh m e, so daB d ie B e stim m u n g sg rü n d e m ein e r K ausalitât. so gar m ein e r ganzen F.xistenz, gar nichı auBcr mir uâren: so u ürde dieses jen e Naturnouvendigkeil d och nichı im m ind esıen in Freiheit venvandeln. D enn injedem Z eitpunkle sle h e ich d o ch im m er unter der \o tw en d ig k eit, durch das zum [170] H a n d e ln b esıim n ıı zu sein, was nicht in meiner Geıoalt ist. und die a parle priori unend lich e R eihe der B eg eb en h eiten . die ich İm m er nur. nach e in er seh o n vorh erb esıim m ten O rd n u n g , fortseizen, nirgen d von selbsl aııfangen wiirde, wâre ein e sıctige Naturkelle, m e in c K ausalitât a lso n iem a ls Freiheit. W ill m an a lso e in e m W esen . dessen Dasein in der Zeiı besıim nıı isi, Freiheit beilegen: so kann man es. so fern \venigsiens. vom G eseize der N aıurnoı\\endİgkeiı aller B ege­ benheiten in seiner Existenz, mithin auch seiner H andlungen, nicht ausnehnıen; d en n das \vâre so viel, als es dem blind en U n gefalır fibergeben. Da d ieses G esetz aber unverm eidlich aile Kausalitât der D inge, so fern ih r D asein in der Zeit bestimmbar ist, belriffl, so würde, \venn dieses die Art wâre, \voııach man sich auch das Dasein dieser Dinge an sich selbst\’OT7\\sieWen hâtte, die Freiheit, als ein n ichtiger und unm öglicher Begriff venvorfen werden m ûssen. Folglich. vvenn m an sie n och retten uill, so bleibt kein \Veg ııbrig, als das Dasein ein es D inges, so fem es in d er Zeiı b esiim m b a r İst. fo lg lich auch die Kausalitât nach dem G e­ setze der Natumohvendigkeit, blofideı Erscheinung, d ie Freiheit aber eb en drmsettkm IVram, als Dinge an sich selbst, be i/u le g e n . So ist es allerdings tınverm eidlich. \venn m an beide ein;mdcr\\iden\-,inigen BcgıilTe Aigleich

erhalten will; allein in der Amvendımg. w en n m an sie als in e in e r und der­ selben H andlu ng ver[171]einigt, und also d iese V ereinigung selbst erklâren >vill, lun sich d och groBe Schvvierigkeilen hervor, d ie e in e so lc h e V erein i­ g u n g unıunlich zu m ach en scheinen. \V enn ich von e in e m M cn sch en , der e in en Dİebsiahl verübt, sage: diese Tat sei nach d em Naturgesclze der Kausaliıât aus d en Bcstim m ungsgrûnden d erv o rh ergeh en d en Zeiı ein notwendiger Erfolg. so war es unm öglich. daB sie hat unterbleiben können; wic kann dann d ie B eurteilung nach dem moralischen Gesetze hicrin cine Anderung m a ch en . u n d vora u ssetzen , daB sie doch habc untcrlasscn ucrden können. weil das G esetz sagt. sie hâttc untcrlassen u e r d e n sollen, d.İ. \vie kann detjenige, in dcm selben Zeİtpunkte, in Ab­ sicht a u f dieselbe H andlu ng. ganz frci heiBen, in u e lch em , u nd in derselben A bsicht. er d o ch u n ter e in er unverm eidlichen N atum otuendigk eit sleht? Eine Ausflucht darin suchcn. daB man bloB d ie Art d er Bestim m ungsgründe sein er Kausalitât nach d em Naturgcsetze cin cm komparativen Begriffe von Freiheit anpaBt. (nach \velchem das bisueilen freie YVirkung hciüi, davon der bestim m ende N aturgrund innerlich İm s irk en d en W esen licgt, z.B. das \vas ein g eu orfen er Körper verrichteı, \venn er in freier B euegung isi. da man das Wort Freiheit hrauchı, wcil er. wâhrcnd. daB er im Fluge ist, nicht von auBen wodurch geırieben \vird, o d er u ie wir die B eu eg u n g e in er U hr auch c in e freie B eu eg u n g n e n n e n , \veil sie ihren Zeiger selbst trcibt, der also [172] nicht âuBerlich gesehoben ucrden darf, eben so dic H andlu ngen des M cnschen, ob sie g lcich . durch ihre B estim m ungsgrûndc, d ie in der Zeit vorhcrgchcn. ııonvendigsin d, dcn n och frci n ennen, u eil es doch innere durch ıınsere eigen en Krâfte hervorgcb rachte Vorsiellungen, dadurch nach vcranlasscndcn U m stânden erzeugte B cgierd en und m ithin nach unserem e ig e n e n Bclieb en bewirkte H an d lu n gen sin d.) ist ein e le n d er B eh elf, \vomit sich noch im m er ein ige h in h allen lasscn, und so j e n e s sch w ere P rob lem m it e in e r k lein en VVortklaubcrei au fgelöset zu haben m ein en . an dessen Auflöstıng Jahrtauscn de v ergeb lieh g ea rb eitet haben, die d aher \volıl schucrlich so ganz auf' d er O b e rflâ ch e g e fu n d e n

onları bir ve aynı eylemde birleşmiş olarak açıklamayı ve öyleyse bu birleşm enin kendi­ sini açıklamayı istiyorsak, ortaya böyle bir birleşmeyi uygulanam az kılıyor görünen büyük güçlükler çıkar. Eğer hırsızlık yapan bir insanla ilgili ola­ rak, bu edim in nedensellik doğa-vasasına göre önceki zamanın belirlenim zem inin­ den zorunlu bir sonuç olduğunu söylersem, o zaman yapılamamış olması olanaksız olur­ du; o zaman nasıl yargı ahlaksal yasaya göre burada bir değişiklik yapabilir ve yasa onun yapılmamış olması gerektiğini söylediği için yapılmamış olabileceğini varsayabilirdi, e.d. nasıl bir insan aynı zaman noktasında bu ey­ lem açısından bütünüyle özgür görülebilir ve gene de aynı eylemde ve aynı bakımdan kaçınılmaz bir doğa zorunluğu altında du­ rur? Burada bir kaçış o kişinin nedenselliği­ nin belirlenim zem inlerinin karşılaştırmalı bir özgürlük kavramına uyan türde olmala­ rında aranır (ki zaman zaman özgür etki de denilen bu kavrama göre bun u n belirleyici doğa-zemini içsel olarak etker varlıkta yatar, örneğin fırlatılmış bir cismin özgür devim­ de iken yerine getirdiği şey; o zaman özgür­ lük sözcüğü kullanılır, çünkü uçuşta iken dışsal birşey tarafından itilmez; ya da bir saatin devimine özgür bir devim derken de olduğu gibi, çünkü kollarını kendisi iter ve öyleyse bunlar dışarıdan çekilmeyi gerektir­ mezler; yine böyle, insanın eylemleri gerçi zam anda önceleyen belirlenim zem inleri yoluyla zorunlu olsalar da, onlara özgür de­ riz, çünkü bu zem inler bizim kendi güçleri­ miz tarafından içsel olarak üretilen tasarım­ lardır, onlar yoluyla durum ların vesilesi üze­ rine istekler üretilir ve dolayısıyla kendi key­ fimize göre eylemler ortaya çıkar); bu sefil bir çare olsa da, kimileri onunla oyalanmayı sürdürürler ve çözümü uğruna bin yılların boş yere çalışıp çabaladığı ve bu yüzden ko­ lay kolay bütünüyle yüzeyde bulunamayacak olan o güç problem i küçük söz oyunları ile

çözdüklerini sanırlar. Yani tüm ahlaksal ya­ saların ve onlara göre sorum luluk yükleme­ nin tem elinde yatması gereken özgürlüğe ilişkin soru d u ru m u n d a b ir doğa yasasına göre belirlenen bir nedenselliğin belirlenim zem inlerinin öznede mi yoksa onun dışında mı yattıkları, ya da ilk durum da içgüdülere mi bağlı oldukları yoksa us ile mi düşünül­ dükleri önemli değildir, eğer bu insanların kendilerinin kabul ettikleri gibi bu belirle­ yen tasarım lar varoluşlarının zem inini za­ m anda ve hiç kuşkusuz önceki durumda, ve bu ise yine bir öncekinde taşıyorsa, vb.; o zaman bu belirlenimlerin içsel olmaları, düzeneksel değil ama ruhbilimsel bir nedenselliklerinin olması, e.d. bedensel devimler yoluyla değil ama tasarımlar yoluyla eylemler üretm eleri önemli değildir, ve gene de varoluşu zaman­ da belirlenebilir olan ve dolayısıyla geçmiş zamanın zorunlu kılıcı koşulları altında olan bir varlığın nedenselliğinin belirlenim zeminleridirlerkı, eğer özne eylemde bulunacaksa, bu koşullar bundan böyle onun gücü içinde de­ ğildirler; öyleyse özne kendisinde ruhbilim ­ sel özgürlük taşıyabilse de (eğer bu sözcüğü ruhun tasanm lannm salt içsel bir zinciri için kullanacaksak), gene de doğa zorunluğu al­ tındadır ve dolayısıyla geriye tüm görgül öğe­ lerden ve öyleyse genel olarak doğadan ba­ ğımsızlık olarak düşünülm esi gereken bir aşkmsal özgürlük kalmaz — doğa ister salt za­ m anda iç duyunun, isterse birlikte uzay ve zam anda dış duyunun nesnesi olarak görül­ sün; biricik a priori kılgısal olan bu özgürlük (o son asıl anlam da) olmaksızın hiçbir ah­ laksal yasa, ve bu yasaya göre hiçbir ahlaksal sorum luluk olanaklı değildir. Tam bu n e­ denle zam anda doğal nedensellik yasası ile uyum içinde yer alan olayların tüm zorunluğuna doğanın düzeneği denebilir, gerçi bununla ona altgüdüm lü şeylerin edimsel özdeksel makineler olmaları gerektiğini de­ mek istemiyor olsak da. Burada yalnızca do­ ğa yasasına göre gelişmekte olan bir zaman

werden dürfte. Es kom m t nâm lich bei der Frage nach d e ıje n ig e n Freiheİt, d ie ailen m oralischen G esetzen und der ihnen gemâÛen Z urechnııng zum G rundc g e le g t w crden m uû, darauf gar nicht an, o b d ie nach ein em Natu r g ese tz e b e s tim m te K ausalitât, durch B estim m u n g sg rü n d e, d ie im Subjekte, o d er aufier'ıhm liegen, und im ersteren Fail, o b sie durch Instinkt o d er m it Vernunft g ed ach te Bestim ­ m u n g sg rü n d e n o tw en d ig sei, w enn d ie se b estim m e n d e n V orstcllungen nach dem Gestândnİsse eb en dieser M ânner selbst, den G rund ihrer Existen z d och in der Zeit und zwar dem vorigen Zustande h a ben, dieser aber w ieder in e in em vorhergeh en den ete. so m ö g en sie, diese Bestİm m ungen, im m e r in n e r lİc h s e in , sie m ö g e n p s y e h o lo g is e h e u n d n ic h t m eeh a n iseh e K ausalitât h a b e n , [173] d.i. durch Vorstellungen, u nd nicht durch k ö r p e r lic h e B evvegung, H a n d lu n g h e r v o r b r in g e n , so sin d es im m er B estim m ungsgründe d e r K ausalitât ein es W esens, so fe m sein Dasein in der Zeİt besdm m bar ist, m ithin unter n onvendig m aeh en den B edingungen d e r v e rg a n g en en Zeİt, die also, wenn das Subjekt h and eln soll, nicht rnehrin seiner Geıvalt sind, d ie also zwar psyeho­ logisehe Freiheit, (wenn man ja dieses Wort von e in er bloB inneren Verkettu n g d er V o r ste llu n g e n d e r S e e le brauchen will,) aber d o ch Naturnotvvendigkeit b ei sich fü h ren . m ithin k e in e Iranszendentale Freiheil üb rig lassen, w elche als Unabhângigkeit von allem Em pirischen und also von der N a tu r ü b e r h a u p t g e d a c h t w erd en muB, sie m ag n un als G egenstand des inneren S innes, bloB in d er Zeit, o der auch âuBcren Sitıne, im Raume und der Zeİt zugleich betraehtet werden, o h n e w elchc Freiheit (in der letzteren eig en tlich en B ed eu tu n g ), die allein a priori praktisch ist, k ein m oralisch Gesetz, keine Z urechnııng nach dem se lb e n , m ö g lic h ist. E b en um deswillen kann m an au ch aile N otw endigkeit der B eg eb en h eiten in der Zeit n a ch d em N a tu r g e s e tz e d e r Kau­ salitât, d en M echanismus d er N atur n en n en , ob man gleich danm ter nicht versteht, daB D in g e, d ie ihm unter\v o rfen s in d , w ir k lic h e m a te r ie lle Maschinen sein m üBten. H ierwird nur a u f die Notvvendigkeit der Vcrknüpfu n g d er B e g e b e n h e ite n in e in e r

Zeitreihe, so w ie sie sich nach dem N aturgesetze en tw i[174]ck elt, geseh en . m an m ag n u n das Subjekt, in \vclchem dieser Ablauf geschieht. Auto m a to n m a te r ia le , da das Maschinem vesen durch Materie, od er mit l^eibniz spirituale, da es durch Vorstellu n g en betrieben wird, n en n en , und w enn d ie F reih eit unseres Wille n s k e in e a n d e r e als d ie letz te r c (etwa d ie p syehologisehe und kom parative. n ich t tran szendentale d.i. ahsolute zugleich) wâre, so würde sie im G ru n d e n ic h ts b esser, als d ie F reih eit e in e s B ratem venders sein , der auch, w enn er einm al aufgezogen K orden, von selbsı seine Bevvegungen verrichtet. U m nun d en seheinb aren VV’iderspruch zwischen N aturm echanism us u n d F reih eit in ein u n d d erselb en H andlu ng an d em vorgelegten Faile a u fz u h e b e n , m uli m an sich an das erin n em , was in d er Kritik der reinen V ern u n ft g e sa g t war, o d e r daraus folgt: daB d ie N aturnonvend igkeİt, w elche mit d er Freiheit des Subjekts nicht zusam m en b esleh en kann, bloB den B estim m ungen desjcnigen Ding es a n h â n g t, das u n te r Z eitb ed in gu n g en steht, folglich nur d en en des h a n d e ln d e n S u b jek ts als Erscheİn u n g , daB also so fern d ie Bestim m ungsgründe e in er jeden H andlung desselben in dem jen igen liegen, was zur v e r g a n g e n e n Z eit g e h ö r t. und nicht mehr in seiner Geıvalt ist, (wozu auch seine schon began gen en Taten. u nd der ihm dadurch bestim m bare Charakter in scin en e ig e n e n Augcn, als P hânom ens. gezâhh u erd en müssen). A berebendas[175]selbe Subjekt, das sich an d erseits auch seiner. als D in g e s an sich se lb st, bewuBt ist, betraehtet auch sein D asein, sofem es nicht unter Zeitbedingungen steht, sich selbst aber nur als bestim m bar durch G esetze. d ie es sich durch Vernunft selbst g ib t, u n d in d iesem se in e m D asein ist ihm nichts vorhergeh en d vor seiner W illensbestim m ung, son­ dern jede H andlung, und überhaupt j e d e dem innern Sinne gemâB wechseln d e B estim m u ng sein es Daseins, selbst die gauze R eih en folge sein er F.xistenz, als Sinnem vesen, ist im Beu uB tsein se in er iııie llig ib e le n Existenz nichts als F olge, niem als aber als Bestİm m ungsgrund seiner Kausalitât. als \o u m en s, a n zııselıen . In d iesem

dizisindeki olayların bağlantısının zorunluğuna bakıyoruz — ki içinde bu sürecin yer al­ dığı özneye makine-varlık özdek yoluyla işle­ tildiği zaman automatorı materiale, ya da tasa­ rım lar yoluyla işletildiği zaman, Leibniz ile birlikte, automatorı spirituale diyebiliriz; ve eğer istencimizin özgürlüğü İkinciden (söz gelim i ruhbilim sel ve karşılaştırmalı, ama aynı zam anda aşkmsal, e.d. saltık değil) baş­ ka birşey olmasaydı, o zam an tem elde bir ızgara şişinin ö zgürlüğünden daha iyi ol­ mazdı, ki, bir kez kurulur kurulmaz, devimi­ ni kendiliğinden yerine getirirdi. Şimdi, ortaya sürülen durum da bir ve aynı eylemde doğa düzeneği ve özgürlük arasın­ da g ö rü n ü rd ek i çelişkiyi o rtad an kaldıra­ bilmek için A n Usun Eleştirisi'nde söylenmiş olanları ya da onlardan çıkan sonucu anımsamalıyız: Ö znenin özgürlüğü ile birlikte varolamayan doğa zorunluğu yalnızca zaman koşullan altında duran şeyin belirlenimlerini, sonuçta yalnızca görüngü olarak eylemde bulunan öznenin belirlenimlerini yakalar; ve öyleyse bu düzeye dek h er bir eyleminin be­ lirlenim zeminleri geçmiş zamana ait olan ve bundan böyle öznenin gücü içinde olmayanda yatar, (ki geçmişte yaptıkları ve bir fenom en olarak onun için kendi gözünde bunlarla be­ lirlenebilir olan karakter de o n u n içinde sayılmalıdır). Ama öte yanda kendinin ken­ dinde şey olarak bilincinde olan yine aynı özne varoluşunu zaman koşullan altında dur­ madığı ölçüde de irdeler, kendini ancak us yo­ luyla kendine verdiği yasalar yoluyla belirle­ nebilir olarak görür; ve bu varoluşunda onun için hiçbiışey o n u n istenç belirlenim inin önünde gitmez, tersine h er eylem ve genel olarak varoluşunun iç duyuya uygun olarak değişen h er belirlenimi, giderek duyusal bir varlık olarak varoluşunun b ü tü n bir dizisi bile anlaşılır varoluşunun bilincinde numen olarak nedenselliğinin sonucundan başka birşey değildir, ve hiçbir zaman o n u n be­ lirlenim zemini olarak görülmeyecektir. Bu

görüşte ııssal varlık yaptığı h er yasaya aykırı eylem açısından, bunun görüngü olarak geç­ mişte yeterli olarak belirlenm iş ve bu düze­ ye dek kaçınılmaz olarak zorunlu olmasına karsın, haklı olarak onu yapmamış olabi­ leceğini söyleyebilir; çünkü bu eylem, onu belirleyen tüm geçmiş ile birlikte, onun kendine sağladığı karakterin tek bir feno­ m enine aittir, ve buna göre tüm duyusallıktan bağımsız bir neden olarak kendine o görüngülerin nedenselliğini yükler. Duyunç dediğimiz o harika yetinin yargı hüküm leri bununla eksiksiz olarak uyuşur. Bir insan anımsadığı bir yasaya aykırı dav­ ranışı kasıtsız bir yanlışlık olarak, hiçbir zaman bütünüyle kaçınılamayacak salt bir dikkatsizlik olarak, sonuçta ona doğa zonınluğunun akıntısı tarafından sürüklendiği birşey olarak sunabilm ek ve böylece kendi­ ni suçsuz gösterebilmek için ne denli ustaca çabalarsa çabalasın, gene de onun çıkarına konuşan avukatın o nu kendi içindeki suç­ layıcı sesi hiçbir biçim de susturam adığını bulur, çünkü haksızlığı yaptığı sırada aklı­ nın başında olduğunun, e.d. özgürlüğünü kullanabileceğinin bilincindeydi; ve gene de yanlısını belli bir kötü alışkanlıktan açık­ lar ki, dikkatinin aşamalı olarak gözardı edilmesiyle öyle bir dereceye ulaşmıştır ki, yanlışını onun doğal bir sonucu olarak gö­ rebilir, gerçi bu onu kendini kınamasına ve azarlamasına karşı koruyamasa da. Bu ayrıca çok önce yer almış bir edim üzerine onun her anımsanışında duyulan pişmanlığın da zeminidir; ahlaksal yatkınlık tarafından or­ taya çıkarılan acılı bir duygudur ve olmuş olanı olmamış kılmaya yarayamayacağı düzeye dek kılgısal olarak boştur; giderek saçma bile olacaktır, (tutarlı davranan ger­ çek b\r yazgıcı olarak Priestley’in de dediği gibi; ve o >nı açıksözlüliik açısından alkışı, istencin düzeneğini olguda ama özgürlüğü­ nü sözlerde ileri süren ve pişmanlığı her zaman kendi sinkretistik dizgelerine kattık-

B etra ch t n u n ka n n das v e r n ü n ftig e \Vcseti, von e in e r je d e n gesetzvvidrigen H andlung, d ie es verübt, o b sie gleich. als F.rsc h ein u n g , in dom Y ergangcncn h in r e ic h e n d b e s ıim m t. u n d so fern unausbleiblich no tn en d ig İst. m il R echı sagen. daB er sie hâtte unterlassen kön­ nen; d en n sie, m it allem V ergangenen, das sie b e stim m ı, g e h ö r t zu e in e m ein zigen Phân om eıı seines Charakters, den cr sich selbsı versehafft. und nach n e le h e m e r sic h als e in e r von a ller Sin n lich k eit u n a b h â n g ig e n U rsache, d ie K ausalitât j e n e r E r sc h e in u n g e n selbsl zureclınet. H ierm it sıim m en auch d ie Richteraussprüche d e sjen ig en w undersam en Yerm ögens in uns. vvelches wir Gevvissen n e n n e n , v ollkom m en iiberein. Ein M ensch m ag künsıeln, so viel als ervvİll, um ein gesetzw idri[176]ges B etragen, d e ssen er sich e r in n er t, sich als unvorsâızliches V ersehen, als bloBe Unbehutsam keit, d ie m an niem als gânzlİch verm ciden kann, folglich als etwas, \vorin er vom Strom der N au ım oi\vcndİgkcit fortgerissen \vâre, vorzum alen u n d sich d a r ü b e r für sc h u ld fr e i zu erk lâ rcn , so fın d c t er d o c h . daB der Advokat, der zu seİnem Vorteil spricht, d en A nklâger in ihm keines\vegs zum Yerstum m etı b ıin g e n k ön n e, w enn er sich bewuBt ist, daB er zu der Zeit, als er d a sU n rech t verııble, nur bei Sinnen, d.i. İm G ebrauche sein er Freiheit war, u n d g le ic h w o h l erklârt e r sich sein V ergehen, aus gewisser übler, durch allm âh lich e V ernachlâssigung der Achtsa m k eiı a u f siclı selb st z u g e z o g e n e r G ew ohnheit, bis a u f d en Grad, daB er es als e in e natıırliche Folge derselben a n s e h e n k ann , o h n e daB d ie se s ihn gleich\vohl wider den Selbsıtadel und d en Vervveis sichern kann, den er sich selbst m aeht. Darauf gründet sich d enn auch d ie Reue ûber e in e lângsi begang e n e Tat bei je d e r Erinnerung derselben; e in e sehm erzhafte, durch m ora­ lise h e G e s in n u n g gew irk te E m pfln dun g, d ie so fern praktisch leer ist, als sie n ic h t dazıı d ie n e n kann, das Ges e h e h e n e u n g e s c h e h e n zu m a ch en , und sogar ungereirm sein \vürde, (wie Priestley, als e in e e h te r , k o n s e q u e n t v erfa h ren d er Falalist, sie au ch dafıır e rk lâ rı, und in A n se h u n g \v elch cr O ffe n h e r zig k e it er m eh r B eifall verd ient, a lsd iejen ig en , \velche, indem sie d en M ech anism us d es W illens in der Tat, d ie [177] Freiheit d esselben aber

m il \V orlen b e h a u p te n , n o ch im m er dafûr gehahen sein w ollcn, daG sicjen c. o h n e d o c h d ie M ö g lic h k e it e in e r s o lc h c n Z u r e c h n u n g b e g r c illic h zu m aehen. in ihrem svnkrctistischen S\-steın m il e in sch lieB en ,) aber, als Schm erz, d o c h gan z rech tm â B ig isi, w cil d ie V ernunft, w enn es a u f das (iesctz uns e re r in te llig ib e lc n E x iste n z (das m oralisehe) ankom m l, keinen Zeitıınterschied aııerkeıınt, und nur fragt. ob die B egebeııheit mir als Tat angehöre, alsdann aber im m er dieselb e Em pfind ıın g dam it m oralisch verknııpft, sie m ag jetz t g e s c h e h e n , o d e r vorlângst ge sch eh en sein. D en n das Sinnnılebm hat in A n se h u n g d es intelligibelen BcvvnBiseins scin es D aseins (der F reiheil) a b s o lu te E in h e iı e in e s P h â n o m e n s, \velches, so fern es bloB E rscheinungen von der G csinnung, d ie das m oralisehe G eseiz an geh t (von d em Charakter), cnthâlt, nicht nach der Naıurnotvvend ig k c iı, d ie ih m als E r sc h e in u n g zukom m t, sondern nach der absoluten S p o n ta n e iıâ l d e r F r e ih eit b e u r teilt \verden muB. M an kann also einrâum en , daB, w en n es ffır u ns m ö g lic h vvâre, in ein es M enschen Dcnkungsart, so wie sie sich durch innere sowohl als âuB ere H a n d lu n g e n z e ig ı, so lie fe Einsichl zu haben, daB je d e , auch die m indeste T riebfeder d a /ıı uns bekannt w ıırd e. im g le ic h e n a ile a u f d ie se w irkcndcn âuB eren V eranlassu ngen, man ein es M enschen Verhalten au f die Z u kunft m il G e\viB heit, so \vie c in e M ond- oder Sonn en finsiernis, ausreehneıı k ö n n ie. und d en n och [178] dabei b e h a u p te n , claB d er M ensch frci sei. \Vcnn wir nâm lich noch ein es andern Blicks, (der uns aber freilich gar nicht verliehen İst. son d ern an dessen Statt wir m ır d e n V ern u n ftb egriff h ab en ,) nâm lich e in er in tellek lu ellen A nschau­ u n g desselben Subjekts fâhig wâren, so u ü r d e ıı w ir d o c h in n e w e r d e n , daB diese ganze Keue von Erschciııungen in A n seh u n g d essen , was nur im m er das m oralisehe G esetz a n geh en kann, von d e r S p o n ta n e iıâ l d e s S u b jek ts, als D in g e s an sich se lb st, a b h â n g t, von deren B esiim nıu ng sich gar keine physisehe Erklârung g eben lâBt. In Ermang e lu n g dieser A n sch au u n g versichert uns das m oralisehe G esetz d ieseıı l'n terschied der B eziehung unserer I laııdlıın g e n , als E r s c h e in u n g e n , a u f das S in n e m v cse n u n s e r e s Sub jekts, von d e r je n ig e n , d ad u rch d ie se s S in ııc n -

larının düşünülm esini istemelerine karşın böyle bir sorum luluğu yüklem enin ola­ nağını kavranabilir kılmamış olanlardan daha çok hak eder,) ama acı olarak gene de bütünüyle hakka uygundur, çünkü anlaşılır varoluşum uzun yasası (ahlaksal yasa) söz konusu olduğunda, us hiçbir zamansal ay­ rım tanımaz, ve yalnızca olayın bana eylem olarak ait olup olm adığını sorar ve sonra h e r zaman aynı duyguyu ahlaksal olarak o nunla bağlar — olay ister şimdi, isterse çok önce olmuş olsun. Çünkü duyu yaşamı varoluşunun anlaşılır bilinci (özgürlük) açısından tek bir fenom enin saltık birliğini taşır ki, ahlaksal yasayı ile ilgili duygusal yatkınlığın (karakterin) salt görüngülerini kapsadığı ölçüde, ona görüngü olarak ait olan doğa zorunluğuna göre değil, ama öz­ gürlüğün saltık kendiliğindenliğine göre yargılanmalıdır. Öyleyse kabul edilebilir ki, eğer bizim için insanın hem iç hem de dış eylemleri tarafından gösterildiği gibi kafa yapısı üzerine bize onun tüm güdülerini, giderek en küçük olanını bile, ve benzer olarak onlar üzerinde etkide bulunan tüm dış vesileleri bildirecek denli derin bir içgörii taşımak olanaklı olsaydı, bir insanın gelecekteki davranışını tıpkı bir ay ya da güneş tutulması gibi pekiıılikle hesaplaya­ bilir, ve gene de insanın özgür olduğunu ileri sürebilirdik. Böylece, eğer bir başka görüşe (ki hiç kuşkusuz bize verilmemiştir, am a onun yerine yalnızca us kavramımız vardır), yani aynı öznenin entellektüel bir sezgisine yetenekli olsaydık, o zaman her zaman yalnızca ahlaksal yasayı ilgilendirebilen şey açısından bu bütün görüngüler zincirinin, belirlenim i için hiçbir fiziksel açıklama verilemeyen kendinde şey olarak öznenin kendiliğindenliğine bağımlı oldu­ ğunu görürdük. Bu sezginin yokluğunda, ahlaksal yasa bize görüngüler olarak eylem­ lerim izin öznem izin duyusal varlığı ile bağıntısının bu duyusal varlığın kendisinin

bizdeki anlaşılır dayanak ile bağıntısından ayranı konusunda inanca verir. — Usumuza doğal olsa da açıklanamaz olan bu görüşte, tam bir duyunçla getirilen, ama ilk bakışta tüm haktanırlığa bütünüyle aykırı görünen yargılar da aklanabilirler. Öyle d u ru m lar vardır ki, insanlar çocukluktan bu yana baş­ kalarına yararlı olmuş olan o aynı eğitimi almış olsalar bile, gene de erken bir kötülük gösteren ve yetişkinlik yıllarına dek bu d uru­ m u tırmandırmayı sürdüren kimileri vardır ki, kafa yapıları açısından hiçbir biçim de iyileşemeyecek doğuştan kötüler sayılırlar; b una karşın yaptıkları ya da yapmadıkları için yargılanırlar, hataları yüzünden suçlu olarak kınanırlar; giderek kendileri (çocuk­ lar) bu kınamaları öylesine geçerli bulurlar ki, sanki onlara yüklenen umutsuz doğal ya­ pıya karşın, tam olarak başka h er insan ka­ dar sorum lu kalmışlardır. Bu olamazdı — eğer birinin özencinden doğan herşeyin (hiç kuşkusuz amaçlı olarak yerine getiril­ miş h er eylem gibi) ilk gençlikten başlaya­ rak karakterini görüngülerde (eylemlerde) anlatan özgür bir nedensellik üzerine te­ m ellendiğini varsaymasaydık; bu görüngü­ ler, davranışın bir biçim deşliğinden ötürü, doğal bir bağlantıyı açığa sererler ki, gene de istencin kötü niteliğini zorunlu kılmaz, am a tersine gönüllü olarak benim senm iş kötü ve değişmez ilkelerin son u cu d u r ki, b unlar onu daha da kınanabilir ve cezayı daha da haklı kılarlar. Ama henüz duyulur dünyaya ait bir var­ lıkta özgürlüğün doğa düzeneği ile birleş­ mesini ilgilendiren bir güçlük vardır — bir güçlük ki, giderek şimdiye dek söylenenle­ rin tüm ü kabul edilse bile, gene de özgür­ lüğün bütünüyle yokolması gözdağmı verir. Ama bu tehlikede gene de aynı zamanda öz­ gürlüğün ileri sürülmesi için henüz talihli bir çıkış yolu sunan bir um ut vardır, çünkü aynı güçlük zam anda ve uzayda belirlenebi­ lir varoluşu kendilerinde şeylerin varoluşu

wesen selbst a u f das in telligib ele Substrat in uns b czo g en wird. — İn dieser Rücksicht, d ie unserer V em unft natıırlich, o b g leich unerklârlich ist, lassen sich auch Beurteilungen rechtfertigen, die m it aller G euissenhaftigkeit gefâllet, d e n n o c h d em ersten A n sch ein e nach aller Billigkeit ganz zu vviderstreiten sc h c in c n . Es g ib i Faile. wo Men* seh en von K indheit auf, selbst unter ein er Erziehung, die, m it der ihrigen z u g le ic h , a n d e r n e rsp rieB lich war. d en n o c h so frühe Bosheit zeigen, und so bis in ihre M annesjahre zu steigen fortfahren, daB m an sie für g eb o rn e B öse\vichter, u n d g â n z lic h , was d ie Denkuııgsart betrifft, für unbesserlich halt. g!eich\vohl aber sie w egen [179] ihres Tuns u nd Lassens eb en so richtet, ih n e n ih re V erb rech en e b e n so als Schuld venveiset, ja sie (d ie K inder) selbst diese Venveise so ganz gegründ e ı find en , als o b sie. ungeachtet der ihnen b eig em essen en hoffn ungslosen N a tu r b e s c h a ffe n h c ii ih r es G em ûts, e b e n so v era n tw o rtlich b lie b e n , als je d e r a n d ere M ensch . D ieses würde n ic h t g e s c h e h e n k ö n n en , w cn n wir nicht voraussctzten, daB alles, was aus s e in e r \Villkür e n lsp rin g ı (\vie o h n e Zvveİfeljedevorsâtzlich vcrübte H and­ lung) ein e freie Kausalitât zum G runde habe, w clche von der frühen Jugeııd an ihren Charakter in ihren Erscheinungen (den H andlu ngen) ausdrückt, die w e g e n d er G le ic h fö r m ig k e it d es V erh a lten s e in e n N a tıırzu sa m m en hang kenntlich m aehen, d er aber nicht die arge B esch a ffen h eit d es VVillens no n v en d ig m acht, so n d ern vielm ch r d ie F o lg c d e r freh v illig a n g e n o m m e n e n b ö se n u n d unvvan delbaren G rundsâtze ist, w elch e ihn nur noch um desto verw erflicher und sıraftvürdiger m aehen. Aber n och steht e in e Schwierigkcit der Freiheit bevor, so fern sie mit dem N atunn echan ism us, in ein em \Vesen, das zur Sinnem vclt g eh ö rt. vereinigt w erdcn soll. F ine Sclnvierigkeiı. die. selbsi ııachdem alles bisherige eingewilligt w orden, der Freiheit den n o ch m it ih rem g â n z lic h e n U n te r g a n g e droht. Aber bei dieser G efahr gibi ein Um stand d o ch zugleich HofTnung zu ein em für die B ehauptung der Freiheit n o c h g lü c k [1 8 0 ]lic h e ıı A u sg a ııg c, nâm lich daB dieselbe Sch\vierigkeit viel stârker (in der Tat. u ie wir baki sehen \verden. allein,) das System drückt. in

w elch em d ie in Zeit u n d Raıım bestim m bare E xistenz fûr die Existenz der D inge an sich selbst gehahen wird, sie uns also nicht nötigt, unsere vornehm ste Voraussetzungvon der Idealitât der Zeit, als bloCer Form sinn* licher Anschauung, folglich als bloBer V’orstellungsart, d ie dem Subjekte als zur S İn n en w elt g e h ö r ig e ig e n ist. abzugehen. u nd also nur erfordert sie m it dieser Idee zu vereinigen. W enn m an uns nâm lich auch einrâıımt, daB das intelligibele Subjekt in A n se h u n g e in e r g e g e b e n e n H andlung n och frei sein kann, ob gleich es als Subjekt, das auch zur Sinnem velt gehörig, in A n seh u n g derselben m echanİsch b e d in g t ist, so s e h e in t es d o c h , m an m üsse, so bald m an annim m t. GoU, als allgem eines Unvesen, sei die Ursache auch der Exislenz der Substanz (ein Satz, der niem als aufg eg eb en werden darf, oh n e d en Be­ griff von G ott als VVesen aller W esen. ıınd hİermit seİne A llgenugsam keit, a u f d ic a lle s in d er T h e o lo g ie anko m m ı, z u g leic h m it a u fz u g e b e n ), auch e in râu m en : D ie H an d lu n g e n des M enschen haben in dem jenigen ih r e n b e s tim m e n d e n G ru n d , was gânzlich aufier ihrer Geıoalt ist, nâm lich in der Kausalitât ein es von ihm untersc h İe d e n e n h ö c h s te n W esen s, von w elchem das D asein des erstern, und d ie ganze B estim m ung seiner Kausalitât ganz und gar abhângt. In [181] der Tat: wâren d ie H an d lu n gen des M ensch en . so w ie sie zu scin en Bestİm m u n g e n in d e r Z eit g e h ö r e n , nicht bloBe B estim m ungen d esselben als E rscheinung, sondern als D inges an sich selbst, so wûrde die Freiheit nicht zu retten sein. Der M ensch wâre M arioııette, o der ein Vaııcansonsches A\ıtom at. gezİm m ert u nd aııfgezogen von dem obersten Meİster aller Kunstw erk e, u n d das Selb stb ew u B tsein w\ırde es zwar zu ein em d en k en d en A utom ate m ach en . in w elchem aber das BewııBtseİn sein er Spontaneitât, \venn sie fiir Freiheit gehalten wird, bloBe Tâııschungw âre, indem sie nur kom parativ so g e n a n n t zu w erden vcrdİen t, \veil d ie n âch sten beştim m en den U rsachen seiner Bew egung, und e in e lange R eihe d erselb en zu ih r en b e s tim m e n d e n U r sa c h e n hinauf, zwar innerlich sind. d ie letzte und h ö c h ste aber d och gânzlich in e in e r fr e m d e n H an d a n g e tr o ffe n

sayan dizge üzerinde daha güçlü (gerçekte, birazdan göreceğim iz gibi, yalnızca onun üzerinde) baskı yapar; öyleyse bizi salt duyu­ sal sezginin biçimi olarak, sonuçta duyulur dünyaya ait olan özneye özgü salt bir tasarım türü olarak zamanın idealliğine ilişkin birin­ cil önem deki varsayımımızdan vazgeçmeye zorlamaz ve öyleyse yalnızca onun bu idea ile birleşmesini ister. Daha açık olarak, eğer anlaşılır öznenin verili bir eylem açısından özgür olabileceği kabul edilirse, duyulur dünyaya da ait bir özne olarak aynı eylem açısından düzeneksel olarak koşullu olmasına karşın, gene de öyle görünür ki, Tanrının, evrensel kök-varlık olarak, tözün varoluşunun da nedeni olduğu kabul edilir edilmez (bir önerm e ki, tüm var­ lıkların Varlığı olarak Tanrı kavram ından, dolayısıyla üzerine tanrıbilim deki herşeyin dayandığı herşeye-yeterliğinden vazgeçilmeksizin o n d an hiçbir zam an vazgeçile­ m ez), aynı zam anda insanın eylem lerinin belirlenim zeminlerini bütünüyle onun gücü dışında olan birşeyde, yani ondan ayrı olan ve varoluşunun ve nedenselliğinin bütün be­ lirlenim inin bütünüyle ve baştan sona ona bağımlı olduğu bir en yüksek Varlığın ne­ denselliğinde taşıdıklarını kabul etmeliyiz. Gerçekte, eğer insanın eylemleri, zamandaki belirlenim lerine ait oldukları gibi, yalnızca görüngü olarak değil ama kendinde şey ola­ rak onun belirlenim leri olmasalardı, o za­ m an özgürlük kurtarılamazdı. insan bir kuk­ la, tüm sanat yapıtlarının en yüksek ustası tarafından üretilmiş ve kurulmuş bir Vaucanson otomatı olurdu; özbilinç onu hiç kuşku­ suz düşünen bir otom at yapardı, ama eğer kendiliğindenliğinin bilinci özgürlük olarak görülecek olsaydı bu salt bir aldanmaca olur ve adı ancak karşılaştırmalı olarak hak eder­ di, çünkü devim inin en yakın belirleyici nedenleri ve bunları belirleyen nedenlerin uzun bir dizisi içsel olsalar da, gene de en sonuncusu ve en yükseği yabancı bir elde

bulunurdu. Bu yüzden uzay ve zamanı ken­ dilerinde şeylerin varoluşuna ait belirlenim ­ ler olarak görm ede diretenlerin burada ey­ lem lerin yazgısallığından nasıl kaçınabildiklerini anlamıyorum; ya da eğer (başka bakım­ lardan keskin görüşlü olan M endelssohn’un yaptığı gibi) d o ğrudan doğruya ikisini de sonsuz kök-Varlığın varoluşuna değil am a yalnızca sonlu ve türevsel varlıkların varolu­ şuna zorunlu olarak ait olan koşullar sayıyor­ larsa, böyle bir ayrımı yapma yetkisini nere­ den aldıklarını, giderek zamandaki varoluşu sonlu kendilerin d e şeylere zorunlu olarak bağlı bir belirlenim olarak görürken, Tanrı­ nın ise bu varoluşun n ed en i iken gene de zam anın (ya da uzayın) kendisinin (çünkü bu şeylerin varoluşunun a priori zorunlu koşulu olarak varsayılmalıdır) nedeni olama­ yacağını düşündükleri zaman onları bekle­ yen çelişkiden nasıl kaçınabileceklerini anla­ mıyorum; sonuçta Tanrının nedenselliği bu şeylerin varoluşu açısından giderek zamana göre bile koşullu olmalıdır, ve bu ise kaçınıl­ maz olarak O n u n sonsuzluğunun ve bağım­ sızlığının kavramları ile çelişkili herşeyi içeri getirecektir. Buna karşı, tanrısal varoluşun zaman-koşullu herşeyden bağımsız olma belir­ lenim inin duyulur dünyanın bir varlığının belirlenim inden ayırdetmek bir kendinde var­ lığın varoluşunu görüngüdeki bir şeyin varolu­ şundan ayırdetmek gibi kolaydır. Bu yüzden, eğer zaman ve uzayın o idealliği kabul edil­ mezse, geriye yalnızca uzay ve zamanı kökVarlığın kendisinin özsel belirlenim leri ola­ rak ve O na bağımlı şeyleri ise (öyleyse bizim kendimizi de) tözler olarak değil ama yalnız­ ca ona ilintili ilinekler olarak alan Spinozacılık kalır; çünkü, eğer bu şeyler O nun etkileri olarak yalnızca kendilerinde varoluşlarının koşulu olan zamanda varoluyorlarsa, o zaman bu varlıkların eylem leri de yalnızca O n u n herhangi bir yerde ve herhangi bir zamanda yerine getirdiği eylem leri olmalıdır. Buna göre Spinozacılık, tem el ideasım n saçma-

wird. D ah cr se h e ich nicht ab, wie d ie je n ig e n , w e lc h e n o c h im m er dabei beharren, Zeit und Raum für zum Dasein d er D inge an sich selbst gehörige B estim m ungen anzusehen, h ier d ie FataHtât d er H a n d lu n g en verm eiden w ollen, oder, w enn sie so g e r a d e zu (w ie d e r so n st sch a rfsin nige Mendelssohn tat,) b eide nur als zur E xistenz e n d lic h e r u n d abg eleiteter W esen, aber nicht zu der d es u n en d lich en U nvesens notvvend ig g eh ö rig e B ed in g u n g cn einrâum en , sic h r e c h tfe r tig e n w o Ilen , \voher sie d iese B efugnis n eh m en , e in e n so lc h e n U n tersch ied zu ma­ c h e n , so g a r w ie sie auch nur dem W İ[182]derspruche ausweichen woIlen , d en sie b e g e h e n , w enn sie das Dasein in d er Zeit als d en en dlichen D in g e n an sich notvvendig anhâng ende B estim m ung ansehen, da Gott d ie U rsa ch e d ie se s D a sein s ist, er aber d och nicht d ie Ursache der Zeit (o d er d es Raums) selbst sein kann. (w eil d ie se als n o tw en d ig e B eding u n g a priori dem D asein der D inge vorausgesetzt sein m uû,) seine Kau­ sa litâ t fo lg lic h in A n se h u n g d er Existenz dieser D inge, selbst der Zeit nach, bed in gt sein muB, w obei nun a ile d ie W İd ersp rû ch e g e g e n d ie B egriffe se in er U n en d lic h k e it und U n abhângigkeit unverm eidlich eİntreten m üssen. H in geg en ist es uns g a n z le ic h t. d ie B e stim m u n g d er göttlich en Existenz, als unabhângig v o n a ile n Z e itb e d in g u n g e n , zum U n terschiede von der ein es W esens der Sinnem velt, als d ie Existenz eines Wesens an sich selbst, von der e in e s Dinges in der Erscheinung zu unters c h e id e n . D ah er, w e n n m an j e n e Idealitât d er Zeit u n d d es Raum s nicht annim m t, nur allein der Spinozism us û b r ig b le ib t, in w e lc h e m Raum und Zeit v/esentliche Bestim ­ m u n g en d es U n v esen s selbst sin d, die von ihm abhân gigen D inge aber (also auch wir selbst) nicht Substanzen, sondern bloB ihm inhârierende A kzidenzen sind; w eil, w enn d iese D in ge bloB, als sein e W irkııngen, in der Zeit e x is tie r e n , w e lc h e d ie Bed in g u n g ihrer Existenz an sich wâre, auch die H an d lu n gen dieser VVesen bloB seine H andlungen sein müBten. d ie e r irgendvvo u n d irgend w ann au sû b ıe. D a h er schlieB t [183] der Spinozism us, unerachtet der U nge-

r e im ih eiı se in er G ru ndid ee, d och weit bündiger, als es nach der Schöpfungsıheorie gesch eh en kann, wenn d ie für Substanzen a n gen om m en en und an sich in der Zeit existierenden W esen als W irkungen e in er obers­ ten U rsach e, u n d d o c h n ich t zugleich zu ihm u nd sein er H andlu ng g eh ö rig, son d ern fûr sich als Sub­ stanzen a n geseh en \verden. Die Auflösung obgedachter Sch\vierigkeitgeschİeht, kurz und einleuchten d , a u f fo lg e n d e Art: W enn die Exİstenz in der Zeil e in e bloBe sİnnliche Vorstellungsart der denkenden VVesen in der VVelt ist, folglich sie, als D in ge an sich selbst, nicht angeht: so ist d ie S ch öp fu n g diesçr VVesen ein e S ch öp fu n g der Dİnge an sich selbst; \veil der B egriff e in er Schöp­ fung nicht zu d er sinnlichen Vorstel­ lungsart der Exİstenz und zur Kausa­ litât gehört, son d ern nur au f Noum en en b ezogen vverden kann. Folg­ lic h , w en n ich von VVesen in d er Sinnem velt sage; sie sind erschaffen; so b e tr a c h te ich sie so fern als N o u m en en . So, wie es also ein VViderspruch wâre, zu sagen, G ott sei ein Schöpfervon E rscheinungen, so ist es a u ch e in VV iderspruch, zu sagen, er sei, als Schöpfer, Ursache der Handlungen in der Sinnemvelt, mithin als E rschein ungen, w enn er gieich U rsache d es Daseİns der handelnd en VVesen (als N o u m e n e n ) ist. İst es nun m öglich, (\venn \vir nur das Dasein in der Zeİt für etwas, was blofi von E rscheinungen, nicht von Ding e n an sich selbst gilt, an n eh m en ,) d ie Freiheit, u nbeschadet [184] des N aturm echanİsm us der H an d lu n ­ g en als E rscheinungen, zu behaupten , so kann, daC d ie h an d eln d en W esen G esc h ö p fe sin d , n ic h t d ie m indeste Anderung hierin m achen, weil die S chöpfung İhre intelligibele, aber nicht sensibele Existenz betrifft, u n d a lso n ic h t als B e stim m u n gsgru n d d e r E r sc h e in u n g e n a n g e ­ seh en \verden kann; w elch es aber ganz anders ausfallen würdc, \venn die VVeltuesen als D inge an sich selbst in der Zeit existierten, da der Schöpfer der Substanz, zugleich d er U rheber d e s g a n z e n M asch in em vesen s an dieser Substanz sein würde. Von so groCer VVichtigkcİt ist die in der Kritik der reinen spekulativen Vernunft verrichtete A bsonderung

lığına bakılmaksızın, yaratılış kuram ına göre olanlardan daha tutarlı uslamlamalar üretir — eğer tözler olarak alm an ve kendilerinde zamanda varolan varlıklar bir en yüksek nede­ nin etkileri olarak ve gene de aynı zamanda ona ve eylemleri{ne ait) olmayan, tersine ken­ dileri için olan tözler olarak görülürse. Yukarıda değinilen güçlüğün çözümü, kısa­ ca ve açıkça, şu yolda olm uş görünür: Eğer zamanda varoluş dünyadaki düşünen varlıkla­ rın salt duyusal bir tasarım türü ise, ve sonuç­ ta onlarla kendilerin d e şeyler olarak ilgili değilse, o zaman bu varlıkların yaratılışı ken­ dilerinde şeylerin bir yaratılışıdır; çünkü bir yaratılış kavramı varoluşun duyusal tasarım tü­ rüne ve nedenselliğe ait değildir, ama ancak num enler ile bağıntılı olabilir. Sonuçta, eğer duyulur dünyadaki şeylere ilişkin olarak on­ ların yaratıldıklarını söylersem, o zaman o dü­ zeye dek onları num enler olarak görmüş olu­ rum. Böylece, tıpkı Tanrının görüngülerin bir yaratıcısı oluğunu söylemenin bir çelişki ol­ ması gibi, O nun, yaratıcı olarak, duyulur dün­ yada olan, dolayısıyla görüngüler olan eylem­ lerin yaratıcısı o lduğunu söylemek de bir çelişkidir, üstelik eylemde bulunan varlıkların (num enler olarak) varoluşlannın nedeni olsa da. Eğer şimdi (yalnızca zamandaki varoluşu kendilerinde şeyler için değil ama salt görün­ güler için kabul etm ek geçerli ise), özgürlüğü görüngüler olarak eylemlerin doğa düzeneği­ ne karşın ileri sürm ek olanaklı ise, o zaman eylemde bulunan varlıkların yaratıklar olma­ ları burada en küçük bir ayrıma yol açamaz, çünkü yaratılış anlaşılır varoluşlarını ilgilen­ dirir, duyulur olanı değil, ve öyleyse görüngü­ lerin belirlenim zem ini olarak görülem ez; ama eğer dünya varlıkları kendilerinde şeyler olarak zamanda varolsalardı durum bütünüy­ le başka olurdu, çünkü o zaman tözün yaratı­ cısı aynı zam anda bu tözdeki bütün düzeneksel varlığın yaratıcısı olurdu. Arı kurgul usun Eleştirisinde yerine getiril­ diği gibi zamanın (ve ayrıca uzayın) kendile-

rinde şeylerin varoluşundan ayırılmasının büyük önem i vardır. Ama burada önerilen çözüm açısından denebilir ki, kendi içinde birçok güçlük taşır ve d uru bir açımlamaya pek uygun de­ ğildir. Ama denenm iş ya da denenebilecek daha kolay ve daha anlaşılır başka bir çözüm var mıdır? Tersine, diyebiliriz ki metafiziğin inakçı öğretmenleri eğer üzerine konuşmaz­ larsa hiç kim senin kolay kolay d üşünm e­ yeceği umuduyla bu güç noktayı ellerinden geldiğince gözden uzak tutarak açıksözlülükten çok kurnazlık gösterm işlerdir. Eğer bir bilim ilerletilecekse, o zaman tüm güçlükler açığa çıkarılmalı ve giderek gizli olanlar bile araştırılmalıdır, çünkü h er güç­ lük bir çare ister ki, bilim ister alanda isterse belirlilikte olsun bir büyüme kazanmadıkça bulunam az; ve böylece giderek engeller bile bilimin köklülüğünü güçlendiren araç­ lar olurlar. Buna karşı, eğer güçlükler niyetli olarak örtülürse, ya da yalnızca yüzeysel araçlar yoluyla giderilirse, o zaman er ya da geç sağaltılamaz kötülüklere dönerler ve bi­ limi bütünsel bir kuşkuculukta yıkıma yö­ neltirler.

d er Zeit (so w ie d e s Raums) von der Existenz der D inge an sich selbst. Die h ie r vorge trage ne Auflösung der Schwierigkeit hal aber, wird m an sagen, d och viel Schweres in sich, u nd ist einer hellen Darstellung kaum em pfanglich. Allein, ist d ennjede andere, die man versucht hat, o d er versuchen mag, leichler ım d faBlicher? Eher m ö ch ıc man sa­ g en , d ie d o g m aıischen L ehrer der Nletaphysik hâtten m ehr ihre Verschmiıztheit als A ufrichtigkeiı darin bewiesen, daB sie d iesen schvvierigen Punkt, so \veit wie m öglich, aus den A ugen brachten , İn d er H ofTnung, daB, w enn sie davon gar nicht sprâchen, auch wohl niem and leichtlich an ihn d enken würd e. \Venn ein er \Vissenschaft g eh o lfen \verden soll, so m fıssen aile Schvvierigkeiten aufgedecket und sogard iejen igen fl«j^«Hf/ı/wer[185]den, die ihr n och so İıısgeheim im W ege liegen; d e n n je d e derselben ruf't ein H ilfsm ittel auf, vvel­ ches, o h n e der VVissenschaft e in en Zuvvachs, es sei an U m fang, o d er an Besum m theit, zu verschafTen nicht gefund en \verden kann, vvodurch also selbst d ie H in d ern isse B efö rd eru n g sm ittel d er G rû n d iich k eit d er \V issenschaft vverden. D agegen, vverden d ie Schvvier ig k eiten a b sich titch v crdeck t, o d e r bloB durch Palliativmittel g e h o b e n , so b r e e h e n sie , über kurz o d er lang, İn unh eilb are Ü b el aus, vvelehe d ie \Vissensehaft in ein em gânzlichen Skeptizism us zu G runde richten.

* * *

Ö te yandan, aslında arı kurgul usun tüm idealan arasında duyulurüstünün alanında, gerçi yalnızca kılgısal bilgi açısından da olsa, yalnızca özgürlük kavramı öylesine büyük bir genişleme sağladığı için, kendim e niçin özellikle onun böylesine büyük bir verimlilik payı olduğunu, bu arada geri kalanların ise yal­ nızca arı anlağın olanaklı varlıkları için boş yeri belirtmelerine karşın hiçbir yolla onların kavramlarını belirleyemediklerini sorarım. Hem en kavrarım ki, kategori olmaksızın hiçbirşeyi düşünem ediğim için, bu kategoriyi de herşeyden önce usun şimdi ilgilendiğim özgürlük ideasında aramalıyım; burada bu nedensellik kategorisidir, ve usun özgürlük kavramı, bir aşkın kavram olmakla, karşılık

Da es eigend ich der Begriff der Freiheit ist, d er unter ailen Ideen der reinen spekulativen Vernunft, allein so groBe Ervveİterung im Felde d es Übersİnnlichen, w enn gleich nur in A n sehu ng d e s p r a k tisc h e n E r k e n n tn isses versehafft, so frage ich m ich: xooher denn ihm ausschliefiungsıveise eine so grofie Fnıchlbarkeitzu Teilgeıvorden indessen d ie û b rigen zwar d ie leere Stelle für r ein e m ö g lic h e V erstandesw esen bezeich n en , den BegrifT von ih n en aber durch nichts bestim m en k önn en . leh begreife bald. daB, da ich nichts o h n e K ategorie denken kann, diese auch in der Idee d er Vernunft von d er Freiheit, m it d er ich m ich b eseh â ftig e, zuerst m üsse aııfgesucht w erden, w elche hier d ie K ategorie d e r K au salitât ist, und daB, w enn g leich d em Vemunjlbegriffe d e r F reih eit, [186] als überschw englichcm Begriffe, k ein e korrespondie-

rende A n schau ung u n tergelegı werd e n kann. d e n n o c h d em Verstandesbegriffe (d er K ausalitât), fûr d essen Synlhesis j tn e r d a s U n b e d in g te fordert, zuvor c in e sin n lich e Anschauung g egeb en werden m üsse, dadurch ihm zuerst d ie objektive Realitat gesichert wird. N un sind aile Kategorien İn zwei Klassen. d ie mathemaüschen, \velche bloB a u f d ie E inheil der Synthesis in der Vorstellung der Objekte. und d ie dynamischetı, w elche a u f die in d e r V o r ste llu n g d e r E x iste n z d er O b jek te g e h e n , e in g e te ilt. D ie ersteren (d ie der GröBe u n d der Qualilât) en th a lte n jed er z e ite in e S y n th csis d es GUichartigen, in w elch er das U nbedingte, zu d em in d er sinnlichcn Anschauung gegeb en en B edinglen in Raum und Zciı. da cs selbst wiederum zum Raum e u n d d er Zeit g e h ö r e n . und also İmmer {vviedcrum unbedİngt se in m u û te},* g ar n ic h t kan n gefu n d en w erden; d a h e r au ch in der D ialektik d er r e in e n th eo retisch en Vernunft d ie e in a n d er e n tg eg e n g e setzten A rten, das U n b e d in g te und d ie Totalitât der B edingungen fûr sie zu fin d en , b e id e falsch w aren. D ie Kategorien der z\veitcn KJasse (die der Kausaliıâl und der Notvvendİgkeit eines Diııges) erforderten diese Gleichartigkeit (des B ed in glen und der B ed in ­ g u n g in der Synlhesis) gar nicht, weil hier nicht die Anschauung, wie sie aus e in em M annigfaltigen in ihr zusamm en geseizt, sondern n ur \vie die Existenz d es ihr korresp ondierenden bedingten G egensıandes zu der Existenz der B edingung. [187] (im V ersiand e als dam it verknûpft) h in zu k om m e, vorgestellı \verden sollıe, und da war es erlaubt, zu dem durchgângİg Bedingten in der Sinnem velt (so \vohl in A n seh u n g d er Kausalitât als d es zufalligen Daseins der D inge selbst) das U n b ed in gte. obzvvar übrigens unbe* stim mt, in der intelligib elen Welt zu setzen, und die Synlhesis ıranszendent zu m aehen; daher d e n n auch in der Dİalektİk der reinen spekulativen Ver­ n u n ft sich fa n d , daB b e id e , d em S c h e in e n ach , e in a n d e r e n tg e g e n geseizten Arten das U n b ed in gte zum B edinglen zu find en , z.B. in der Synthesİs der Kausalitât zum B edingtcn, in der Rcihe der U rsachen und Wirkııngen der Sinnem velt. d ie Kaıısalilât, d ie weiter nicht sinnlich bedingt ist. zu d en k en . sich in der Tai nicht

düşen bir sezgiye yüklenemese de, anlak-kavramı (nedensellik) için — ki bunun bireşimi için birincisi koşulsuz olanı ister — hiç kuşku­ suz duyusal bir sezgi verili olmalıdır ve nesnel olgusallığı ilkin bununla sağlama bağlanır. Şimdi tüm kategoriler yalnızca nesnelerin tasarım ında bireşimin birliğini ilgilendiren matematiksel kategoriler ve nesnelerin varo­ luşunun tasarım ında bireşimin birliğini ilgi­ lendiren dinamik kategoriler olmak üzere iki sınıfa ayrılırlar. Birinciler (büyüklük ve nite­ lik kategorileri) h er zaman türdeş olanın bir bireşimini kapsarlar ki, bunda koşulsuz hiç­ bir biçimde bulunamaz, çünkü bu, onun için duyusal sezgide uzayda ve zam anda verili olan koşullunun kendisi yine uzay ve zamana ait olduğu için, h er zaman koşullu* olmak zorunda kalacaktır; buna göre arı kuramsal usun Eytişim inde koşulsuzu ve onun için koşullar b ü tü n lü ğ ü n ü bulm anın birbirine karşıt yollarının ikisi de yanlıştı, ikinci sınıf­ taki kategoriler (nedensellik ve bir şeyin zorunluğıı kategorileri) bu türdeşliği (bireşim­ de koşullunun ve koşulun) istemiyorlardı, çünkü burada gösterilmesi gereken şey sez­ ginin ondaki bir çokludan nasıl bileştiği de­ ğil, ama yalnızca ona karşılık düşen koşullu nesnenin varoluşunun koşulun varoluşuna nasıl (anlakta onunla bağlı olarak) eklendiği idi, ve o zaman duyulur dünyada (nedensel­ lik açısından olduğu gibi şeylerin kendileri­ nin olumsal varoluşları açısından da) baştan sona koşullu olan için koşulsuz olanı, gerçi belirsiz kalsa da, anlaşılır dünyaya koymaya ve bireşimi aşkın kılmaya izin verilebiliyordu; buna göre arı kurgul usun Eytişiminde, koşullu için koşulsuzu bulm anın görünürde birbirine karşıt iki yolunun gerçekte çelişkili olm adıkları bulu n d u — , örneğ in duyulur dünyadaki n e d e n le r ve etkiler dizisinde koşullu olan için nedenselliğin bireşiminde duyusal olarak daha öte koşullu olmayan *[Akad.-Ausg.: ‘w ied eru m b e d in g t sein m üB te.’]

nedensellik düşünülebiliyordu; ve yine, duyu­ lur dünyaya ait olmakla h er zaman duyusal olarak koşullu, e.d. düzeneksel olarak zorun­ lu olan aynı eylem, gene de aynı zam anda anlaşılır dünyaya ait olduğu ölçüde eylemde bulunan bir varlığın nedenselliğine ait olmak­ la, duyusal olarak koşulsuz bir nedenselliği tem el alabiliyor ve dolayısıyla özgür olarak düşünülebiliyordu. Şimdi, önem li olan biri­ cik nokta bu 'olabilme’yi bir 'o lu f a çevirmek, e.d. edimsel bir durum da, bir bakıma bir olgu yoluyla, belli eylemlerin böyle bir nedensel­ liği (duyusal olarak koşulsuz, entellektüel nedenselliği) varsaydıklarını tanıdayabilmekti — bu eylemler ister edimsel isterse yalnızca buyrulmuş, e.d. kılgısal açıdan nesnel olarak zorunlu olsunlar. Duyusal dünyanın olayları olarak, deneyim de edimsel olarak verili ey­ lem lerde bu bağlantıyı bulmayı umamazdık, çünkü özgürlük yoluyla nedensellik h e r zaman duyulur dünyanın dışında, anlaşılır dünyada aranmalıdır. Oysa bize algıda ve göz­ lem de duyulur varlıklar dışında başka şeyler verilmezler. Öyleyse geriye tüm duyusal koşul­ ları belirlenim inden dışlayan, karşı çıkılamaz ve dahası nesnel b ir nedensellik ilkesi bul­ maktan başka birşey kalmıyordu — bir ilke ki, o nda us nedensellik açısından belirlenim zemini olarak başka birşeye daha öte başvur­ maz, am a bu zemini o ilke yoluyla daha şim­ diden kendisi kapsar ve öyleyse onda an us olarak kendisi kılgısaldır. Ama bu ilke araş­ tırılmaya ya da açığa çıkarılmaya gereksinmi­ yordu; çoktandır tüm insanların usundaydı ve onların özüne katılmıştı, ve törelliğin ilkesidir. Öyleyse o koşulsuz nedensellik ve onun yeti­ si, özgürlük, am a o n u n la birlikte duyulur dünyaya ait olan ve aynı zam anda anlaşılır dünyaya da ait olan bir varlık (benim ken­ dim ) yalnızca belirsiz ve belkili olarak dü­ şünülmez (ki kurgul us b u nun olabileceğini daha şim diden gösterm işti), am a giderek nedenselliğinin yasası açısından bile belirli olarakve önesürüm lü olarak bilinir, ve böylece

w id e r sp r e c h e , u n d daB d ie se lb e H an d lu n g , d ie, als zur Sinncnvveh g ehörig, jed erzeit sinnlich bedingt. d.i. m echanisch nonvendig ist, d och zugleich auch, als zur Kausalitât des h a n d eln d en VVesens, so fern es zur intelligib elen \Velt geh ö rig ist, e in e sinnlich u n b ed in g te Kausalitât zum G rim de h a b e n . m ithin als frei ged acht w erden k ö n n e. N un kam es bloB d arauf an, daB d ieses Könnm in e in Sein verwandelt Kürde, d.İ., daB m a n in e in e m vvirklichen F aile, gleichsam durch e in Faktum, bcweisen könne: daB gewisse H andlungen e in e s o lc h e K ausalitât (d ie İntellektuelle, sinnlich u n b ed in g te) voraussetzen, sie m ö g en nun wirklich, o d er auch n u r g e b o te n , d.i. objektiv praktisch n o tw endig sein. An wirklich in d er E rfa h ru n g g e g e b e n e n H and[188]lungen, ak Begebenheiten der Sinnenw elt, ko n n ten wir d iese V erknü pfu ng n ic h t a n zu treffen hoffen, weil d ie Kausalitât durch Frei­ h eit im m er auBer der Sİnnemvelt im intelligibelen gesucht w erdcn muB. A n dere D in g e, auBer d en Sinnenw esen, sind uns aber zur W ahm ehm u n g und B co h a ch tu n g nicht g e ­ g e b e n . A lso b lieb nichts übrig, als daB etwa e in unvvidersprechlicher u nd zwar objekıiver G rundsatz der K ausalitât, w e lc h e r aile s in n lic h e B e d in g u n g von ihrer B estim m u ng ausschlieB ı, d .i. c in G rundsatz, in welchem die Vem unft sich nicht weiter a u f etwas Anderes als Bestim m ungsg n ın d in A n seh u n g d er Kausalitât beruft, sondern d en sie d u rch jen en G rundsatz seh o n selbsl enthâlt, und wo sie also, als reine Vemunft, selbst praktisch İst, g efu nden werde. Dieser G ru ndsatz a b e r b e d a r f k e in e s Suchens und keiner Erfındung; er ist lângst in aller M ensch en Vernunft gewesen und ihrem Wesen einverleibt, und ist d er Grundsaız der Sittlichkeit. Also ist j e n e u n b ed in g te Kausalitât u nd das V erm ögcn d erselb en , d ie Freiheit, m it dieser aber ein W esen (ich selber), wclches zur Sinnenw elt gehört, d o ch zugleich als zur intellig ib e lc n g e h ö r ig n ic h t bloB u n b estim m t u n d problem atisch gedacht, (w elches seh o n dic spekulativc Ver­ nunft als tunlich ausm itteln konnte) so n d e r n so g a r in A n sehu ng des Gesetzes ihrer Kausalitât bestimmt und assertorisch erkannt, und so uns dic

W irklichkeit der intelligib elen Welt, u n d zwar in p raktischcr Rûcksicht bfstimmt, ge g e b e n w or[189]dcn, und d ie se B e stim m u n g , d ie İn th e o re tisch er A b sicht transzendent (überschw englich) sein wiirde, ist in praktischer immanenL Dergleİchen Schritt aber k on n ten wir in A n seh u n g der zvveiten dynam isehen id c e, nâm lich d e r e in e s noUoendigen \Vesens nicht tun. Wir k onn ten zu ihm aus der Sinnenvvelt, o h n e V erm ittelung d er ersteren dynam isehen Idee, nicht hinauf kom m en. D en n , w ollten wir es versuchen, so mûCten wir d en Sprung gewagt haben, alles das, was uns ge­ ge b e n ist, zu verla&sen, und uns zu d e m h in z u s c h w in g e n , w ovon u n s auch nichts ge g e b e n ist, wodureh wir dic V erknüpfung ein es soleh en intelligibelen \Vesens mit der Sİnnem velt vermitteln konn ten (weil das noiwend ig e \V esen als aufier uns g e g e b e n erkannt werden so llte); w elches dag e g e n in A n se h u n g unsrres eignen Subjekts, so fern es sich durehs m o­ ra lise h e G ese tz einerseits als in te llig ib eles \V esen (verm ögc d er Frcih e ii) bestim m t, andrrerseits als nach dieser Bestim m ung in der Sinnenvvelt tâtig, selbst e r k e n n t, w ie je tz t der A u g e n sc h e in d artu t, g a n z w oh l m öglich ist. D er ein zige B egriff d er Freiheil verstattet es, daB wir n icht auBer uns h inausgehen dıırfen, um das U n b ed in gte und Intelligibele zu dem B ed in gten und Sinnlİchcn zu find en . D en n es ist unsere Vernunft selber, d ic sich durehs h öch stc und u n b ed in gte praktisehe G esetz, und das VVesen, das sich dieses G esetzes bcwuBt ist, (unsere cigcn c Person) als zur r e in e n V crstandeswelt g eh örig, und zwar sogar mit B estim [190]m ung d er Art, wie es als e in so le h e s tâtig sein k ön n e, erkennt. So lâBt es sich begreifen, warum in d em ganzen Vern u n ftv e r m ö g e n n ur das Praktisehe da sjen ige sein k ö n n e, vvelches uns uber d ie Sinncnw elı him ıushilft und E rk en n tn isse vo n e in e r ü b ersin n lich en O rd n u n g und V erknüpfung verschaffe, d ic aber eb en d an ım freilich nur soweit, als es gerade für die r e in e praktisehe A b sicht n ö tig ist, ausgedehnt w erdcn könn en . N ur a u f Eines sei es m ir erlaubt bei dieser (ielegen h eit noch aııfmerksam zu m aeh en , nâm lich daB je d e r S ch ritt, d e n m an m it d e r r e in e n

bizim için anlaşılır dünyanın edimselliği, ve hiç kuşkusuz kılgısal bakım dan belirli olarak, verilir ve kuramsal am açlar için aşkın olacak olan bu belirlenim kılgısal amaçlar için içkindir. Ama ikinci dinam ik idea, yani zorunlu bir varlığın ideası açısından böyle bir adım ata­ madık. Duyulur dünyadan ilk dinam ik ideanın aracılığı olmaksızın ona yükselemedik. Çünkü eğer b u n u yapmayı deneseydik, o zaman bize verili olan herşeyi bırakmak için bir sıçrama yapmayı ve öyle birşeye doğru at­ lamayı göze almak zorunda kalırdık ki, hak­ kında bize böyle anlaşılır bir varlığın duyulur dünya ile bağlantısını kurm am ıza aracılık edebilecek hiçbirşey verili değildir (çünkü zorunlu varlığın bizim dışımızda verili olarak bilinmesi gerekirdi); buna karşı, şimdi göz ö nüne serildiği gibi, bu bağlantı bizim kendi öznemiz açısından hiç kuşkusuz bütünüyle olanaklıdır, çünkü bu özne kendini bir yan­ dan ahlaksal yasa yoluyla (özgürlük dolayısıy­ la) anlaşılır bir varlık olarak belirlenmiş bilir­ ken, öte yandan bu belirlenim e göre duyulur dünyada etkin olarak bilir. Koşullu ve duyu­ sal olan için koşulsuz ve anlaşılır olanı kendi dışımıza çıkmaksızın bulabilmemizi sağlayan şey yalnızca özgürlük kavramıdır. Çünkü en yüksek ve koşulsuz olarak kılgısal yasa yoluyla kendisini ve bu yasanın bilincinde olan var­ lığı (kendi kişimiz) arı anlak-dünyasına ait olarak bilen, ve dahası böyle birşey olarak et­ kin olabilme yolunun belirlenimi ile birlikte bilen bizim usum uzun kendisidir. Böylece niçin bütün us-yetisinde bize duyulur dünya­ nın ötesine geçm ede yardım edebilenin ve bir duyulurüstü düzenin ve bağlantının bil­ gisini, ama tam bu nedenle hiç kuşkusuz an­ cak arı kılgısal amaçlar için zorunlu olduğu düzeye dek genişleyebilen bir bilgisini sağla­ yabilenin yalnızca kılgısal us olabileceği anla­ şılabilir. Eğer yalnızca bu vesile ile bir noktayı daha belirtm em e izin verilirse, arı us ile attığımız h er adım, giderek orada hiçbir ince kurgu-

nun dikkate alınmadığı kılgısal alanda bile, gene de kuram sal usun Eleştirisinin tüm kıpıları ile öylesine sağın ve kendiliğinden bir yolda bağdaşır ki, sanki h er bir adım salt bu doğrulam ayı sağlayabilmek için amaçlı olarak ve özenli olarak düşünülm üş gibidir. Kılgısal usun en önem li önerm elerinin kurgul usun Eleştirisinin sık sık aşırı ince ve ge­ reksiz görünen gözlemleri ile hiçbir biçim­ de aranm am ış am a (eğer yalnızca ahlaksal araştırmalar ilkelerine dek götürülecek olur­ sa herkesin kendiliğinden ikna olacağı gibi) kendiliğinden bulunm uş böyle sağın bir an­ laşması şaşırtıcı ve hayranlık vericidir, ve daha şimdiden başkaları tarafından tanınan ve övülen diizgüyü, h er bilimsel araştırm ada ilerlem enin olanaklı tüm sağınlık ve açıklık ile yalpalam adan sürdürülm esi, alanının dışından getirilebilecek karşıçıkışlara aldır­ m adan, ama yalnızca kendi uğruna olanaklı olduğu kadar doğru ve tam olarak yürütül­ mesi görüşünü güçlendirir. Sık gözlem in beni inandırdığı gibi, bu iş bir sona erdiği za­ man, onun bir yarısında başka dışsal öğreti­ lerle ilişki içinde alındığında bana zaman zaman çok kuşkulu görünen şeyin, bu kuş­ kuyu bir süre gözardı edip dikkatimi yalnızca tamamlanıncaya dek kendi işime yönelttiğim zaman, sonunda beklenmedik bir yolda o öğ­ retilere en küçük bir biçim de dikkat etm ek­ sizin ve onlar için hiçbir yanlılık ve eğilim göstermeksizin kendi başına bulunm uş olan şeylerle tam bir anlaşma içinde olduğu gö­ rüldü. Eğer yalnızca biraz daha açıksözlülük ile işe girişebilseler, yazarlar kendilerini pekçok yanılgıdan ve pekçok yitirilen çabadan (çünkü kuru n tu üzerine harcanm ışlardır) kurtaracaklardır.

V ernunft tut, sogar im praktischen F e ld e , wo m an a u f su b tile Speku la tio n gar n ic h t R ü ck sicht nim m t, d e n n o c h sich so gen a u und zwar von selbst an aile M om ente d er Kritik der th eo retisch en V ernunft anschHeCe, als o b jed er m it iiberlegter Vorsicht, bloû um dieser B estâtigung zu vers e h a ffe n , a u sg e d a c h t w âre. E in e solehe au f keinerlei \Veise gesııchte, sondern (wie m an sich selbst davon ûberzeugen kann. w enn m an nur die m oralischen Nachforschungen biszu ihren Prinzipien fortsetzen \vill) sich von selbst fin d en d e, gen a u e Einıreffung der wichtigsten Sâtze der prak­ tischen V em unft, mit den oft zu subtil u n d u n n ö tig s e h e in e n d e n B em erkun gen der Kritik der spekulativen, ü b erra sch t u n d se tz t in V erm ın derııng, und bestârkı d ie sehon von a ııd e r n e r k a n n te u n d g e p r ie s e n e M axim e in j c d e r u-issenschaftlichen U n tersu ch u n g m il aller m ö g lich en G en auigkeit u n d O ffe n h e iı sein en G ang u n g estö rt fo rtz u se t[1 9 1 ]ze n , o h n e sich an das zu kehren, \vowider sie auBer ihrem Felde ettva verstoBen m öchte, sondern sie fûr sich allein, so viel man kann, wahr und vollstândig zu vollführen. Ö ftcre B eo b a ch ıu n g hat m ich ııberzeugt, daB, w enn man d ie se G esch â fte zu E n d e g ebracht hat, das, \vas İn der H âlfte desselben, in Betracht and erer L ehren auBerhalb, m ir bİsueilen sehr bedenklich s ch ien , w enn ich d iese Bedenklichkeit nur so lange aus d en A ugen lieB, und bloB a u f m ein G eschâft A cht hatte, bis e sv o llen d et sei, endlich auf u n envartete VVeise m it dem jen ig en vollkoınm en zusam m ensıiınm ie, \vas sich o h n e die m ind este Rücksicht auf j e n e L ehren, o h n e Parteilichkeiı und V o rlieb e fıır d ie se lb e n , von selbst gefu nden hatte. Schriftsleller würden sich m anehe İrrtûmer. m an eh e verlorn e M ııhe (weil sie au f B lendwerk gestellt \var) erspareıı, w enn sie sich nur entschlieB en k önn ten, m il envas m ehr O ffenheit zu \Verke zu g ehen. [192]

İKİNCİ KİTAP

ZUT.FTES B U C H

A r i K il g is a l U KR.STES H A U P T S T Ü C K

V O N F.INER DIALEKTIK d e r r e in e n p r a k t is c h e n

VERNUNFT ÛBERHAUPT

D ie reine Vernunft hat jed erzcit ihre Dialektik. inan m ag sie in ihrem spekulaıİvcn od er praktischen Gcbraııeh e l>etrachtcn; d en n sie veriangt die absolute Toıaliıât der B edingııngen zu ein em g egeb en en B edingten. und d ie se kann sch lech terd İn gs nur İn D in g e n an sich selbst an g etro ffen u c r d e n . Da ab er aile B egriffe der D in g e a u f A n sch au u n gen b ezogen ucrden m üssen, uclch e, lx-i uns Mense h e n , n ien ıals an d ers als sin n lich se in k ö n n e n . m ith in d ic G cg e n stândc, nicht als D inge an sich selbst, s o n d e r n bloB als E r sc h e in u n g e n erk en n en hissen, in deren R cihe des Bedingten und der B edingııngen das U n b e d in g te n ic m a ls a n g e tr o ffe n u’crd cn kann, so entsp ringı ein unverm eidlicher Schein aus der [193] A m vendung dieser V ernunflidce der Totalitât der B ed in gıın gen (ıııilh in d es U n b e d in g le n ) au f E rscheinun­ g e n , als u â r e n sie S a ch eıı an sich sclbsı (denn dafür u c r d e n sie, in Erm angclun g e in er u a n ıe n d e n Kritik, jed er z e ilg e h a lte n ), d er aber nicmals als trııglich bem erkt u crd en vvürdc, u c n n er sich nicht durch ein en \Viderstreil d er Vernunft m il sich selbst, in der A m vendung ihres G rıındsaizcs, das U n b ed in gte zu allem Bedingten vorauszuseizcn, a u f Erscheinungen, sclbsı verriete. H ierdurch u’ird aber die Vcm unft gcnötigt, diescnı Schcinc nachzuspüren, woraııs er entspringe, und wie er ge h o b e n w erden könn e.

su n

D İ y a l e k t İğ İ

B İR İN C İ ANAKKSİM

G enel O

la ra k

A r i K il g is a l U

su n

B İr

DİYAI.EKTİĞİ Ü Z E R İN E

İster kurgul isterse kılgısal kullanım ında gö­ rülsün, arı kılgısal usun h er zaman eytişimi vardır; çünkü verili bir koşullu için koşulların saltık bütünlüğünü ister, ve bu saltık olarak yalnızca kendilerinde şeylerde bulunabilir. Ama şeylerin tüm kavramları sezgiler ile bağıntılı olmak zorunda oldukları için, ve biz insanlar durum unda bu sezgiler hiçbir zaman duyusaldan başka türlü olam ayacakları ve dolayısıyla nesneleri kendilerinde şeyler ola­ rak değil am a yalnızca g ö rü n g ü ler olarak bilm em ize izin verebildikleri için, ve b u n ­ ların koşullular ve koşullar dizisinde koşulsuz hiçbir zaman bulunam ayacağı için, koşul­ ların bütünlüğünün (dolayısıyla koşulsuzun) bu us-ideasının görüngüler üzerine uygula­ m asından kaçınılm az olarak sanki bunlar kendilerinde şeylermiş görünüşü doğar (çün­ kü uyarıcı bir Eleştirinin yokluğunda bunlar her zaman böyle görülürler) ki, eğer kendini usun koşullu herşey için koşulsuzu varsayma ilkesini görüngülere uygulamada kendi ken­ disi ile bir çatışması yoluyla ele vermeseydi, hiçbir zaman bir aldatmaca olarak ayrımsaııamazdı. Ama us böylelikle bu görünüşü doğduğu kaynağa dek izlemeye ve nasıl orta­ dan kaldırılabileceğini araştırmaya zorlanır,

ki bu ise bütün arı us yetisinin tam bir Eleş­ tirisi olmaksızın yerine getirilemez; öyle ki arı usun eytişiminde açığa çıkan çatışkısı gerçekte insan usunun içine düşebileceği en yararlı yanılgıdır, çünkü bizi sonunda bu labirentten çıkışın anahtarını araştırmaya iter, ve bu b u lu n d u ğ u n d a aram adığım ız am a gene de gereksindiğimiz birşeyi daha, yani şeylerin d ah a yüksek, değişm ez bir düzeninin bir g ö rü n ü m ü n ü açığa çıkarır ki, daha şimdiden ondayızdırve onda varo­ luşumuzu belirli yönergeler yoluyla en yük­ sek us-belirlenimleri ile uyum içinde sürdü­ rebiliriz. Arı usun kurgul kullanım ında o doğal eytişimin nasıl çözüleceği ve bu arada doğal bir görünüşten doğan yanılgıya karşı nasıl bir önlem alınacağı o yetinin Eleştirisinde ayrıntılı olarak bulunabilir. Ama kılgısal kullanımı içindeki us için işlerin gidişi da­ ha iyi değildir. Arı kılgısal us olarak, kılgısal olarak koşullu olan için (eğilimler ve doğa gereksinim leri üzerine dayanan şey için) benzer olarak koşulsuzu arar, ve hiç kuşku­ suz istencin belirlenim zemini olarak değil; am a bu (ahlaksal yasada) verili olduğunda bile, en yüksek İyi adı alünda an kılgısal usun nesnesinin koşulsuz bütünlüğünü arar. Bu ideayı kılgısal olarak, e.d. ussal davra­ nışımızın düzgüleri için yeterince belirle­ mek bilgelik öğretisidir, ve bu yine sözcüğü eskilerin anladığı anlam da bilim olarak fel­ sefedir ki, onlar durum unda içine en yüksek iyinin yerleştirildiği kavramaya ve onu ka­ zandıracak davranışa doğru bir öğrenimdi. Usun onu bilim yapmaya çabalaması ölçü­ sünde, bu sözcüğü bir en yüksek iyi öğretisi olarak eski anlam ında bırakmamız yerinde olacaktır. Çünkü, bir yandan eklenen kısıt­ layıcı koşul Yunanca anlatım a (ki bilgelik sevgisi dem ektir) uygun olacak, ve gene de aynı zam anda bilim için, dolayısıyla usun tüm kurgul bilgisi için sevgiyi, bu bilgi usa o kavram için olduğu gibi kılgısal belir-

w clch es n ich t anders, als durch e in e vollstândige Kritik des gan zen reinen V ernunftverm ögens, g esch eh cn kann; so daB d ie A n tinom ie der reinen Ver­ n un ft, d ie in ihrer Dialektik offenbar wird, in der Tat die vvohltâtigste Verirru n g ist, in d ie d ie m en sc h lich e Ver­ nunft j e hat geraten k ö n n en , indem sie uns zuletzt antreibt, d en Schlüssel zu su ch en , aus diesem Labyrinthe herausz u k o m m e n , der, w e n n e r g e fu n d e n w o rd en , n o ch das en td cck t, was man n icht su ch ıe und d o ch bedarf, nâm lich e in e A u ssicht in e in e h ö h e r e , unverâ n d erlich e O rd n u n g d e r D inge, in der wir sch o n jetzt sind, und in der unser D asein der h ö c h sten Vernunftbestim m u n g gem âB fo rtzusetzen, wir durch bestim m te Vorschriften nun m ehr angewiesen werden könn en . [194] VVie im spekulativen G ebrauehe der r e in e n V ernunft j e n e natıırlİche Dia­ lektik aufzulösen, und der İrrtum, aus ein em übrigens natürlichen Scheine, zu v erhüten sei, kann m an in d er Kritik je n e s V erm ögens ausführlich antrefien. Aber der Vernunft in ihrem praktischen (iebrauche geht es um nichts besser. Sie suctıt, als reine praktische Vernunft, zu d em Praktisch-Bedingten (w a sa u fN eig u n g e n und N aturbedürfnis beruht) e b e n fa lls das U n b e d in g te , u n d zwar nicht als B esıim m u ngsgru nd des VVil­ len s, so n d e r n , w enn d ieser auch (İm m oralisehen G esetze) g eg eb en worden, d ie un b ed in g te Totalitât d es Gegerıstandes d er r e in e n praktischen Vernunft, unter d em N am en des h ö ch sten Guts. D ie se Id ee pra k tisch , d .i. für d ie M axim e unseres v em ü n ftig en Verhaltens, hİnreichend zu bestİm m en, ist die Wrisheitslehre, und d iese w iedcrum als \Vissenschaft, ist Philosophie, İn d e r B cdeutung, wie d ie A lten das VVort verstanden, bei d e n e n sie c in e Amveİsung zu dem Begriffe war, worin das höchste G ut zu s e tz e n , u n d zum V cr h a lte n , durch w elch es es zu en v erb en sei. Es wâre g u t, w en n wir d ie se s VVort b ei sein er alten B cd eu tu n g lieBen, als e in e Ijfhre vom höchsten Gut, so fern die Ver­ nunft bestrebt ist, es darİn zur Wissensckaflıu bringen. D enn einesteils würde d ie angehângte ein schrânkende Bedin­ g u n g d em g r ie c h is c h e n A u sd ru ck e (w elcher Liebe zur Wrishrit bed eu tet) a ngem essen und d och zugleich hİnrei­ c h en d sein, 1195] d ie Liebe zur lVm«ısehaft, m ith in a lle r sp e k u la tiv e n Er­ kenntnis der Vernunft, so fern sie ihr.

sovvohl z u j e n e m B egriffe, als auch dem praktischen Bestim m ungsgrunde d ie n lic h ist. u n te r d em N am en der P h ilo s o p h ie , m it zu b e fa sse n , u n d d o ch d en H auptzw eck, um dessentw illen sie a lle in V V eisheitslehre gen a n n t w erd en k ann , n ic h t aus d en Atıgen verlieren lassen. A nderen Teils w ûrde es au ch n ich t iib el sein , den E igendiinkel d esjenigen, der es vvagte sich d en Titel ein es Philosophen selbst an ztım aB en , a b z u sc h r e c k e n , w en n m an ihm sehon durch d ie D efınition d e n M aBstab d e r S e lb stsc h â tzu n g v o rh ielte, d er se in e A n sp rü ch e sehr h era b stim m en vvird; d e n n e in ltWsheitslehrer zu sein, m öch te wohl etvvas m ehr, als e in en Schiiler b ed eu ten , der n o c h im m e r n ic h t w eit g e n tıg gekom m en ist, um sich selbst, vielvveniger um andere, mit sicherer Envartung ein es so h o h e n Zwecks, zu leiten; es w ü rd e e in e n M eister in K enn lnis der \Veisheit bedeuten, \velches m ehr sagen will, als ein b e sc h e id e n e r M ann sich selber anmaBen wird, und Philosophie würde, so vvie die W eisheit, selbst noch im m e r e in id e a l b le ib e n , w e lc h e s objektiv in d e r V ernun ft allein vollstândig vorgestellt wird, subjektiv aber, fûr d ie P erson, n u r das Z iel s e in e r unaufhörlichen Bestrebung ist. und İn dessen Besitz, unter d em angem aBten N a m en e in e s P h ilo so p h e n , zu sein , nur der vorzugeben bereehtigt ist, der au ch d ie u n fe h lb a r e W irk ung der­ selben (in B eherrschtıng seiner selbst, [196] und dem u n gezw eifelten Interesse, das er vorzüglich am allgem einen G uten nim m t) an sein er P erson, als Beİspiele, aufstellen kann, \velches die A lten auch ford erten, u m je n e n Ehrennam en verdienen zu könn en . In Ansehung der Dialektik der reinen praktisehen Vernunft, im Punkte der B estim m ung d es Begriffs vom höchsten Gute, (vvelehe, w enn ih re A u flösung gelingt, e b en sowohl, als d ie der theoretisehen, die \vohltâtigste Wirkung eru-arten lâBt, dadurch daB die atıfrichtig a n g e s te llte n u n d n ic h t v e r h e h lte n VVidersprüche d er reinen praktischen Vernunft m it ihr selbst, zur vollstândigen Kritik ihres e ig e n e n V erm ögens n ö tig e n ,) h ab en wir nur n o c h e in e Erinnertıng voranzuschicken. D as m o r a lise h e G ese tz ist d er a lle in ig e B e stim m u n g sg ru n d d e s reinen Willens. Da dieses aber bloB formal ist, (nâm lich, allein die Form der

lenim zemini için de hizm et ettiği düzeye dek, felsefe adı altında kucaklamak için ye­ terli olacak, ve gene de yalnızca onun uğru­ na bilgelik öğretisi denebileceği başlıca erek gözden yitirilmeyecektir. Ö te yandan, ken­ dine bir felsefeci sanını vermeyi göze alan birinin kendini beğenmişliğini önüne onun istem lerini tanım yoluyla oldukça düşüre­ cek bir kendini değerlendirm e ölçünü koya­ rak yıldırmada hiçbir kötülük olmayacaktır; çünkü bir bilgelik öğretmeni olmak, hiç kuşku­ suz böyle yüksek bir erek için güvenilir bir beklenti ile, başkaları bir yana, daha kendini yönetm ede yeterince ilerlememiş bir öğren­ ciden daha çoğu olmak dem ektir; bir bilge­ lik bilgisinde ustalık dem ektir ki, ılımlı bir insanın kendi için ileri süreceğinden daha çoğunu imler; böylece felsefenin kendisi de, tıpkı bilgelik gibi, bir ideal olarak kalır ki, nesnel olarak ancak usta tam olarak temsil edilirken, öznel olarak kişi için yalnızca onun sona erm ez çabalarının hedefidir; ve ayrıca o n u n yanılmaz etkilerini (kendine egem en olm ada ve herşeyden çok evrensel iyi için duyduğu kuşku götürm ez ilgide) kendi kişi­ liğinde bir örnek olarak gösteremeyen hiç kimse bir felsefeci adını alabilmek için onun iyeliğinde olduğunu ileri sürm ede aklanma­ yacaktır, ki eskilerin de o on u r sanma yaraşır olabilm ek için bir koşul olarak istedikleri buydu. En yüksek İyi kavramının belirlenmesi nok­ tasında arı kılgısal usun eytişimi açısından (ki, eğer çözüm ü başarılı ise, o zaman tıpkı kuramsal usun eytişimi d u rum unda olduğu gibi bizi en iyi etkileri beklemeye götürecek­ tir, çünkü arı kılgısal usun kendi ile açıkça bildirilip gizlenmeyen çelişkileri onun kendi yetisinin tam bir Eleştirisini zorunlu kılar,) önceden belirtm emiz gereken bir anımsat­ ma daha vardır. Ahlaksal yasa arı istencin biricik belirle­ nim zeminidir. Ama bu salt biçimsel olduğu için, (yani, yalnızca düzgünün biçimini ev-

rensel yasamacı olarak istediği için), belirle­ nim zemini olarak istencin tüm özdeğini, dolayısıyla tüm nesnesini soyutlar. Dolayısıy­ la en yüksek İyin h er zaman bir arı kılgısal usun, e.d. bir arı istencin bütün nesnesi ola­ bilse de, gene de bu nedenle onun belirlenim zemini olarak görülmeyecektir; yalnızca ah­ laksal yasa onun ve yerine getirilmesinin ya da ilerletilmesinin h ed ef yapılması için be­ lirlenim zem ini olarak görülm elidir. Bu anım satm a törel ilkelerin belirlenim i gibi çok ince ve orada en küçük yanlış anlam anın duygusal yatkınlığı bozduğu bir d urum da önemlidir. Çünkü Analitikten görülmüş ola­ caktır ki, eğer herhangi bir nesneyi bir İyi adı altında ahlaksal yasadan önce istencin belir­ lenim zemini olarak alırsak, ve sonra ondan en yüksek kılgısal ilkeyi türetirsek, bu h er zaman özerksizlik getirecek ve ahlaksal ilkeyi bir yana atacaktır. Ama kendiliğinden açıktır ki, eğer en yük­ sek iyi kavramında ahlaksal yasa, en yüksek koşul olarak, daha şim diden birlikte kapsanmışsa, o zaman en yüksek İyi salt nesne de­ ğil, ama ayrıca onun kavramı da olacak,-ve kılgısal usumuz yoluyla olanaklı olan varolu­ şunun tasarım ı aynı zam anda arı istencin belirlenim zemini olacaktır; çünkü o zaman gerçekte, özerklik ilkesinin gerektirdiği gibi, istenci daha şimdiden bu kavramda kapsanan ve birlikte düşünülen ahlaksal yasa belirler, başka bir nesne değil. İstenç belirlenim leri­ nin kavramlarının bu düzenini gözden yitir­ memek gerekir; çünkü yoksa kendimizi yan­ lış anlarız ve herşey birbirinin yanında eksik­ siz bir uyum içinde dururken gene de kendi kendimiz ile çeliştiğimize inanırız.

M axim e, als allgem ein g esetzgebend, forderi,) so abstrahiert es, als Besiimnum gsgrund, von aller M aierie, m it­ hin von allem O bjekıe, d es Wollens. M İıhin mag das h ö ch ste Gut İmmer d er g a n z e Gegenstand e in e r r e in e n praktischen Vernunft, d.İ. e in e s rei­ nen WİUens sein, so İst es danım d och nicht für d en Bestimmungsgrund des­ selben zu hahen, und das m oralische G ese tz muB a lle in als d e r G ru nd a n g eseh en \verden,jen es, und dessen Be%virkung o d e r B eförd eru n g , sich zum O bjekte zu m aeh en . D iese Erinn e m n g ist in e in em so delikaten (197] Faile, als d ie B estim m u n g sittlicher Prinzipien ist, w o auch d ie kleinste M iBdeutung G esinnungen verfalscht, von Erheblichkeİt. D enn m an wird aus d e r A n alytik e r se h e n h a b e n , daB, w enn man vor dem m oralisehen Ge­ setze irgend e in O bjekt, unter dem N am en ein es G uien, als Bestimmungsg ın n d des W illens annim m i, und von İhın dann das oberste praktische Prinzip ablcİtel, dieses alsdannjederzeİı Hcter on om ie herbeib ringen und das m o­ ralische Prinzip verdrângen uaırde. Es versteht sich a ber von selbst, daB, \venn im Begriffe des höchsten G uls das m oralische G esetz, als obers­ te B edingung, seh o n m it eingeschlossen ist, alsdann das höchstc Guı nicht bloB Objekt, sondern auch sein Begriff, und die Vorstellung der durch unsere praktische Vernunft mÖglİchen Existen z d e sselb e n zu g leich d er Bestim­ m ungsgrund d e s r e in e n W illens sei; \veil alsdann in der Tat das İn diesem B egriffe seh o n e in g esch lo ssen e und m İtgedaehte m oralische G esetz und kein anderer G egenstand, nach dem Prinzip d er A u to n o m ie, d en YVillen beşlim in t. D iese O rd nung der Begrif­ fe von der W illensb esum ınung darf nicht aus den A ugen gelassen werden; weil man sonst sich selbst miBversıeht und sich zu w idcrsprechen glaubt, wo d o c h a lles in d e r v o llk o m ın en ste n H a r m o n ie n e b e n e in a n d e r steh t. [198]

ZW E IT E S H A U PT ST Ü C K

V O N DER DIALEKTIK DER REİNEN VERNUNFT IN BESTİMMUNG DES b f . g r i f f s VOM H ÖC HSTEN G UT Der BegrifT d es HÖchsitn enihâlt sehon e in e Z \vcideutigkeit, d ie , w en n m an darauf nicht A cht hat. u n n ö ıig c Streiligkeiten veranlassen kann. Das Höchste kann das O berste (suprem um ) txler auch das V ollen dete (consum m atum ) b e d e u ıe n . Das erste r e isi d ie je n ig e B edingung, d ie selbst unb ed ingt d.i. keiner a n d e m untergeordn et isi (originarium ); das zweite, dasjenige Gan/.e. das kein Teİl ein es n och gröfieren G anzcn von d e r selb e n Art ist (perfe e tis s im u m ). DaB Tugend (als d ic VVürdigkeit g lü e k lie h zu s e in ) d ie oberste Bedingung alles dessen . was uns ııur \v ü n sch en sw ert s e h e in e n ınag, m ithin auch aller unserer Bc\vcrbım g um G lûckseligkeit, m ithin das oberste Gut sei, İst in d er Analytik b c u ie se n wordcn. Darum ist sic aber n och nicht das g a n z e u n d v o lle n d e t e G ut. als G eg en stan d d e s B egeh ru n gsverm ög e n s v ern û n ftiger e n d lic h e r W esen; d en n , um das zu sein, \vird auch Glüchseligkeit dazıı erfordert, und m a r nicht bloB in den [199] parteiisehen Augen der Person, die sich selbst zum Zwecke m acht. so n d e m selbst im U rteilc ein er u n p a r te iis c h e n V e r n u n ft, d i e j e n e ûberhaup t in d er W clt als Zweck an sich b e tr a e h te t. D e n n d e r G lû ck ­ seligkeit b edürftig, ihrer aııch wûrdig, d cn n o ch aber derselben nichl teilhaftig zu sein, kann m it d em vollkom m en en W ollen e in e s vern ü n ftigen Wese n s , \v clc h e s z u g le ic h a ile G o v a lt hâtte, w enn wir uns auch nur ein sol­ ehes zum Versuche d en k en . gar nicht zusam m en b estehen. So fern nun Tu­ g e n d u n d G lûckseligkeit zusam m en den Besitz d es h öch sten Guts in ein er Person. hierbei aber auch Glückseligkciı, g an zgcn au in Proportion derSittlichkeit (als Wert der Person und deren NVürdigkeit glüeklieh zu sein ) ausgeteilt, das höchste Gut e in er m öglichen W elt ausm aehen: so b ed eu tct d ieses das G anze, das vollen d ete G ute. worin d o ch T u gend im m er, als B edingung, das oberste Gut ist, weil es \veiter keine B edingung uber sich hal, G lückseligkcit im m er etwas, \vas d em , der sie bcsitzt, zwar a n g e n e h m , aber nicht für sich allein schlechterdİngs und in aller Rücksicht gut İst, so n d em jcderzeit das

İK İN C İ A NAKESİM

E n Y ü k s e k İ y İ K a v r a m in in B e l İ r l e n İm İ n d e A ri U

su n

E y t İş İ m İ Ü

z e r İn e

‘E n yüksek ’ kavramı daha şim diden bir ikir­ cim kapsar ki, eğer dikkat edilmezse gerek­ siz tartışmalara yol açabilir. ‘En yüksek’ ‘en üst’ (supremum) ya da ‘eksiksiz’ (consumma­ tum) dem ek olabilir. Birincisi kendisi koşul­ suz olan, e.d. başka hiç birine altgüdüm lü olmayan koşuldur ( originarium)', İkincisi aynı türden daha da büyük bir bütünün bir parçası olmayan b ü tü n d ü r (perfeetissimum). Erdemin (m utlu olmaya değerlik olarak) bize yalnızca istemeye değer görünebilen herşeyin, dolayısıyla tüm m utluluk çabamı­ zın en yüksek koşulu, dolayısıyla en yüksek İyi olduğu Analitikte tanıdandı. Ama gene de bu yüzden henüz ussal sonlu varlıkların istek yetisinin nesnesi olarak bütün ve eksiksiz iyi değildir; çünkü, bu olabilmek için, mutluluk da gereklidir, ve dahası yalnızca kendini bir erek yapan kişinin yanlı bakışında değil, am a giderek genel olarak kişiyi dünyada kendinde erek olarak gören yansız bir usun yargısında bile. Çünkü m utluluğa gereksin­ mek, ona değer olmak, ve gene de ondan pay almamak, aynı zam anda tüm gücü taşı­ yan ussal bir varlığın eksiksiz istenci ile hiç­ bir biçimde bağdaşamaz — eğer böyle bir varlığı salt denem e uğruna düşünsek bile. Şimdi, erdem ve mutluluğun birlikte bir kişi­ de en yüksek İyinin iyeliğini oluşturmaları ölçüsünde, ve törellik (kişinin değeri ve m uüu olmaya değerliği) ile sağın bir oran içinde paylaştırılmış m utluluğun olanaklı bir dünyanın en yüksek iyisini oluşturması öl­ çüsünde, bu en yüksek İyi bütün olanı, ek­ siksiz İyiyi im ler ki, bunda gene de erdem h e r zaman koşul olarak en yüksek İyidir, çünkü kendi üzerinde hiçbir koşulu yoktur; m utluluk ise h e r zaman o n a iye olan için hoş olsa da, yalnızca kendi için saltık olarak ve tüm bakım lardan iyi değildir, am a h er

zaman ahlaksal olarak yasal davranışı koşul olarak varsayar. Bir kavramda zorunlu olarak bağlı olan iki belirlenim zemin ve sonuç olarak bağlı olma­ lıdır, ve dahası öyle bir yolda ki, ya bu birlik çözümsel olarak (m antıksal bağlantı) ya da bireşimli olarak (olgusal bağlantı) görülür, ve birincisi özdeşlik, İkincisi nedensellik yasası­ na göre alınır. Erdem in m utluluk ile bağlan­ tısı buna göre ya öyle bir yolda anlaşılabilir ki, erdemli olma uğraşı ve m utluluk için ussal çaba ayrı değil am a bütünüyle özdeş iki ey­ lem olurlar, ve o zaman birinci için ikinci için tem elde yatandan başka hiçbir düzgü gerek­ mez; ya da, o bağlantı, üpkı nedenin bir etkiyi üretm esi gibi, erdem in m utluluğu erdem in bilincinden ayrı birşey olarak üretm esine yüklenir. Sözcüğün gerçek anlam ında yalnızca iki eski Yunan okulu vardı, ve bunlar erdem ve m utluluğu en yüksek iyinin iki ayrı öğesi ola­ rak görmemeleri ve dolayısıyla ilkenin birliği­ ni özdeşlik kuralına göre aramaları ölçüsünde, en yüksek iyi kavramını belirlem ede aynı yöntemi izlediler; am a ikisinden hangisinin temel kavram seçileceği konusunda birbirle­ rinden ayrıldılar. Epikürcü, ‘Birinin m utlu­ luğa götüren düzgüsünün bilincinde olması erdem dir,’ derken, Stoacı ise, ‘Birinin erde­ minin bilincinde olması m utluluktur,’ diyor­ du. Birincisi için sağgörü törelliğe denk iken, erdem için daha yüksek bir ad seçen İkincisi için törellik biricik gerçek bilgelik idi. Bu insanların böylesine erken bir zaman­ da felsefi kazanım lar için düşünülebilecek tüm yolları denem iş olm alarına hayranlık duymamız gerekse de, aynı zam anda kavra­ yış keskinliklerinin m utluluk ve erdem kav­ ramları gibi türdeşlikten en uzak iki kavram arasında özdeşlik aram a gibi talihsiz bir yol­ da uygulanmış olm asından üzüntü duyma­ lıyız. Ama bu zam anlarının arada bir bugün de ince kafaları yanıltan eytişimsel tinine, ilkelerde hiçbir zaman birleşemeyecek özsel

m oralisehe gesetzm âBige Verhalten als B edingung voraussetzt. Z\vei in e in em Begriffe nohoendig verbundene Besıim mungen müssen als ( irund u nd Folge verknüpft sein, und zwar enuveder so, daB diese Einheit als analytisch (lo g is e h e V erk n û p fu n g ) oder als synthetisch (realeVerbindung), jene nach dem Gesetze der [200] identiıât, diese der Kausalitât betraehtet \vird. D ic V erknûpfung der Tugend mit der G lückseligkeit kann also entweder so verstanden u e r d e n , daB die B estrebung tu gendhaft zu sein und die vem ünftige Bcwerbung um Glück­ seligkeit nicht zwei verschiedene, son­ de rn ganz id e n ıis c h e H a n d lu n g en \vâren, da denn der ersteren keine andere M axim e, als zu d er Ietztern zum G runde gelegt zu \verden brauchte: o d er jene V erknûpfung \vird darauf ausgesctzt, daB T u gend d ie G lückse­ ligkeit als etwa,s von d em BewııBısein der ersteren Unterschiedenes, \vie die Ursache ein e YVirkung, hervorbringe. Von den alten griechisch en Schulen waren eigentlich nur zwei, die in Bestim m ung des Begrifîs vom höchsten G utc so fern zwar e in er le i Meıh o d e b efolgten, daB sie Tugend u nd CÜückseligkeit nicht als zwei verschie­ d e n e E le m e n le d es h ö c h sten G uts gelten lieBen, m ithin die Einheit des Prinzips nach der R egel der Identitât suchten; aber darin s ch ied en sie sich \viederum , daB sie unter beiden den ( '»nındbegrifTverschiedentlich uâhlten. D er Epikııreer sagte: sich se in er a u f G lü ck selig k eit fü h r e n d e n M axim e be\vuGt s e in , das ist T u g en d ; d er Stoiker. sich s e in e r T u g en d bewuBt sein, ist G lückseligkeiı. D em erstern war Klugheit so viel als Sittlichkeit; d em z\veiten, d er e in e h ö h e r e Ben en n u n g für die Tugend wâhlete, war SittlichkFİtMçin wahre IVeisheit. [201] Man muB bedauem , daB die Scharfsinnigkeit d ieser M ânner (d ie man d o ch zugleich darüber bew u ndern m uB, daB sie in so frü h e n Z eiten seh o n aile c rd en k lich en W ege philosop hischer E roberungen versuchte n ) u n g lü e k lie h a n g e w a n d t war, z u isc h e n âuB erst u n g le ic h a r ıig e n B eg riffen , d em d er G lü ck selig k eit u nd d em d er T u g en d , Identitât zu ergrüheln. A llein es \var d em dialektisehen G eiste ihrer Z eiten angem es­ sen, \vas auch jetzt bisvveİlen subtile K opfe verleitet, \vesenıliche und nie

zu v e r e in ig e n d e U n te r s c h ie d e in Prinzipien dadurch aufzuheben, daB m an sie in \Vortstreit zu verw andeln su c h t. u n d s o , d e m S c h e in e n a c h , E in h eit d es BegrifTs bloB u n ter versch ied en cn B e n en n u n gen erkûnstelt, u nd dieses trifft gem ein iglich soleh e Fâlle, wo d ie V erein igu n g un gleich artiger G ründe so d e f od er h och liegt, o d er e in e so gânzliche U m ânderung der sonst im p h ilosop h iseh en System a n g e n o m m e n e n L e h r e n e r fo r d e r n würde, daB m an S ch eu trâgt sich in d e n r ea len U n te r s c h ie d tie f e in zu lassen, und ihn lieber als U n einigkeit in bloBen Form alien behandelt. in d em b eide S chulen E inerleiheit der praktischen Prinzipien derT ugend u n d G lııc k se lig k e it zu e r g rü b e ln su c h te n , so w aren sie darum n ic h t u n te r sich e in h e llig , w ie sie d ie se Identitât herauszvvingen w ollten, son­ d e r n s c h ie d e n sic h in u n e n d lic h e W eiten von einander, indem die ein e ihr Prinzip a u f d er âsth etischen, die andere au f der logisehen S e ite je n e im BevvuBtsein d e s sin n [2 0 2 ]lic h e n Bedûrfnİsses, d ie an d ere in der Unabhângigkeit der praktischen V em unft von a ilen sin n lic h e n B estim m u ngsg rû n d en setzte. D er B egriff d er Tugen d lag, nach d em Epikureer, sehon in d er M axim e s e in e e ig e n e G lııckseligkeit zu befördern; das G efühl der G lııckseligkeit war d agegen nach dem Stoiker s e h o n im B ew uB tsein s e in e r Tugend en th ak en . Was aber in ein em andern Begriffe enthalten ist, ist zwar m it e in e m T eile d es E n th a lten d e n , aber nicht m it dem G anzen e in erlei un d zwei G an ze k ö n n e n ü b e r d e m spezifisch von einander unterschieden sein. o b sie zwar aus eb en dem selben Sto ffe b e s te h e n , w en n n âm lich d ie Teile in beiden au f g an zversch ied en e Art zu e in e m G a n zen v e r b u n d e n w erden. D er Stoiker b ehaup tete, Tu­ g e n d sei das ganze höchste Gut, und Glııckseligkeit n ur das Be\vuBtsein des B esitzes d erselb en , als zum Zustand d es Subjekts geh örig. D er Epikureer b e h a u p te te , G lü c k se lig k e it se i das ganze höchste Gut, und Tugend nur die Form d er M axim e sich um sie zu bew erben, nâm lich im vernıınftigen G ebrauche d er Mittel zu derselben. N un ist aber aus der Analytik klar, daB d ie M axim en d er Tugend und die der e ig e n e n G lückseligkeit in Anse­ hu n g ihres obersten praktischen Prin-

ayrımları onları sözcük çekişmelerine çevir­ meye çalışarak ve böylece görünüşe göre kavram ın birliğini yalnızca değişik adlar altında kurarak ortadan kaldırma eğilimine uygundu, ve bu genellikle ayrışık zeminlerin bileşiminin çok derinlerde ya da yüksekler­ de yattığı durum larda, ya da felsefi dizge­ lerin geri kalanında kabul edilen öğretiler­ de insanları gerçek ayrıma derinlem esine girm ekten korkutacak ve o nu salt biçimsel noktalardaki ayrılık olarak ele almayı yeğle­ m elerine yol açacak bütünsel bir dönüşüm ü istediği durum larda olur. H er iki okul da erdem in ve m utluluğun kılgısal ilkelerinin birliğini bulup çıkarma­ ya çalışmışken, bu özdeşliği nasıl çekip çıka­ racakları konusunda anlaşma içinde değil­ diler; tersine, birbirlerinden sonsuz ölçüde ayrıydılar, çünkü biri ilkesini estetik,s öteki mantıksal yana, biri duyusal gereksinimlerin bilincine, öteki kılgısal usun tüm duyusal belirlenim zem inlerinden bağımsızlığına koyuyordu. Erdem kavramı Epikürcüye göre daha şim diden ‘Kendi m uüuluğunu ilerlet’ düzgüsünde yatıyordu; buna karşı mutluluk duygusu Stoacılara göre d ah a şim diden erd em bilincinde kapsanıyordu. Ama bir başka kavramda kapsanan şey hiç kuşkusuz kapsayanın b ir bölüm ü ile özdeştir, am a bütünü ile değil; ve dahası, iki bütün özgül olarak birbirinden ayrı olabilir, üstelik aynı gereçten oluşuyor olsalar bile, yani parçalar ikisinde bütünüyle ayrı yollarda bir bütüne birleşseler de. Stoacı erdem in bütün m yüksek İyi, ve m utluluğun yalnızca öznenin du ru ­ m una ait olarak ona iyeliğin bilinci olduğu­ nu ileri sürdü. Epikürcü m utluluğun bütün m yüksek İyi olduğunu, ve erdem in yalnızca onun uğruna çabalama düzgüsünün biçimi, yani ona erişm enin araçlarının ussal kulla­ nımı olduğunu ileri sürdü. Ama şimdi Analitikten açıktır ki, erdem düzgüleri ve kişisel m utluluk düzgüleri en yüksek kılgısal ilkeleri açısından bütünüyle

ayrışıktır, ve bir en yüksek İyiyi olanaklı kıla­ bilmek için ona ait olm alarına karşın anlaş­ ma içinde olm aktan öylesine uzaktırlar ki, birbirlerini aynı öznede çok fazla sınırlar ve durdururlar. Öyleyse, ‘En yüksek İyi kılgısal olarak nasıl olanaklıdır?’ sorusu, tüm önceki bağlaştırma girişimlerine karşın, çözülmemiş bir problem olarak kalır. Ama onu çözümü güç bir problem yapan şey Analitikte veril­ miştir; yani m utluluk ve törellik en yüksek iyinin bütünüyle ayrı iki özgül öğesidir, ve öy­ leyse birleşmeleri çözümsel ol/ırak bilinemez, (sanki kendi m utluluğunu arayan biri salt kavramının çözülmesi yoluyla bu davranı­ şında erdem li olduğunu bulurm uş, ya da sanki erdemi izleyen biri böyle bir davranışın bilincinde daha şimdiden ipso facto mutlu olduğunu bulurm uş gibi,) am a kavramla­ rın bir bireşimidir. Ama bu bileşim a priori, dolayısıyla kılgısal olarak zorunlu, sonuçta deneyim den türetilem ez olarak bilindiği için, ve öyleyse en yüksek İyinin olanağı hiç­ bir görgül ilke üzerine dayanmadığı için, bu kavramın tümdengelimi aşkınsal olmalıdır. En yüksek iyiyi istencin özgürlüğü yoluyla üret­ mek a priori (ahlaksal olarak) zorunludur; öyleyse olanağının koşulu da yalnızca apriori bilgi zeminleri üzerine dayanmalıdır.

zips ganz ungleichartig sind, und, weit gefehlt. ein h e llig zu sein, o b sie gleich zu ein em höchsten G uten g eh ö ren , um das letztcre m öglich zu m aeh en , einand er in d e m se lb e n S ub jekte gar sehr c in schrânk en und Abbruch tun. Also [203] bleibt d ie Frage: utie ist das höchste G ut praktisch möglich, n o c h im m er, unerachtet aller bisherigen Koalitionsversuche, e in e un a u fg elö sete Aufgabe. Das aber, was sie zu e in er schwcr zu 16sen d en A ufgabe m acht, ist in der Analytik g e g e b e n , n âm lich daB G lûckse­ ligkeit und Sittlichkeit zwei spezifisch ganz vmchiedene Elemente des höchsten Guts sin d, und ih re V erb in d u n g also nicht analytisch erkannt vverden könne, {daB et\va der, so sein e G lûckseligkeit sucht, in d iesem seinem Verhaltcn sich durch bloBe A u flösung seiner Begriffe tu gen d h aft, o d e r der, so der T u gen d folgt, sich im BewuBlscin ein es solehen Verhaltens se h o n ipso facto glüeklieh fin d en w erde.) so n d ern e in e Synthesis d er B egriffe sei. \Veil a ber d ie se Ver­ bin d u n g als a priori, m ithin praktisch n o n v en d ig , fo lg lic h n ich t als aus der Erfahnıng abgeleitet, erkannt \vird, und d ie M öglichkeit d es h öchsten Guts also a u f k e in e n e m p ir ise h e n P rin z ip ie n beruht, so wird d ie Deduktion d ieses B e­ griffs transzendental sein m üssen. Es ist a priori (m o r a lisc h ) n o tw e n d ig , das höchste Gut durch Freiheit des W illens her\>onubringen; es muB also auch dic B edingung d er M öglichkeit d esselben le d ig lic h a u f E r k e n n tn isg r ü n d e n a priori beruhen. [204]

I. KILGISAL USUN A N TİN O M İSİ

1. D İE AiNTINOM IE D ER PRA K TİSCH EN

Bizim için kılgısal, e.d. istencimiz yoluyla edimsel kılınacak en yüksek İyide erdem ve mutluluk zorunlu bir yolda birleşmiş olarak düşünülür, öyle ki biri an kılgısal us yoluyla öteki de ona ait olmaksızın kabul edilemez. Şimdi bu bileşim (genel olarak her bileşim gibi) ya çözümsel ya da bireşimlidir. Ama bu verili bileşim az önce gösterildiği gibi çö­ zümsel olamayacağı için, bireşimli olmalı, ve dahası nedenin etki ile bağlantısı olarak düşünülmelidir, çünkü kılgısal bir İyiyi, e.d. eylem yoluyla olanaklı olan İyiyi ilgilendirir. Öyleyse ya m uüuluk isteği erdem düzgııle-

V E R N U N FT

In dem höchsten für uns praktischen, d.i. durch ünsem Willen wirklich zu maehenden, Gute, werden Tugend und Glûckse­ ligkeit als nonvendig verbunden gedacht, so, daB das e in e durch reine praktisehe Vernunft n icht a n g e n o m m e n werden kann, o h n e daB das andere auch zu ihm g eh ö re. N u n ist diese V erbindung (wie ein ejed e überhaupt) entweder analytisch, o der synthetisch, Da diese g eg eb en e aber nicht analytisch sein kann, \vie nur eben v o rh er g e z e ig t w o r d e n , so muB sie synthetisch, und zwar als V erknüpfung der U rsache m it der VYirkung gedacht \verden; \veil sie ein praktisehes Gut, d.i. was durch H andlung m öglich ist, betrifTt. Es muB also ennveder die B egierde nach

G liick selig k cit d ie B ew egu rsach e zu M axim en der T ugend, oder die M axime d er Tugend muB d ie s ir k e n d e U rsache d er G lü ck seligk eit sein . Das erste ist schlechterdings unm öglich; weil (wie in d e r A nalytik b e w ie sen w o r d e n ) Max im en, d ie d en Bestim m ungsgrund des VVillens in d em Verlangen nach seiner G lü ck seligk eit se tz e n , gar n ic h t m oralisch sind. und keine Tugend gründen k ö n n en . Das zw eite ist aber auch unmöglick, weil aile praktische Verknııpfu n g der U rsachen und d er VVirkungen in d er VVelı, als E rfolg d er W il[205]lensbestim m ung sich nicht nach m ora­ lisehen G esinnungen d es VVillens, sond e m der Kenntnİs der Naturgesetze und d e m p h v sisch en V e r m ö g e n , s ie zu sein en A b sichien zu gebrauchen. richtet, folglich keine n otw endige u nd zum h ö c h sten G ut z u r e ic h e n d e Verknüpfu n g der Glückseligkeit m it d er Tugend in d e r VVelt, d u rch d ie p ü n k tlic h ste B eobachtung der m oralisehen G esetze, erw a rtet w erd en k an n . D a n u n d ie B efö rd eru n g d e s h ö c h sten G uts, wele h e s d ie se V e r k n ııp fu n g in s e in e m B egriffe en th âlt, e in a priori nottvendiges O bjekt u n seres VVillens ist, und m it d em m oraliseh en G esetze unzertrcnnlich zusam m enhângt, so muB die U n m ö g lic h k eu d es ersteren auch d ie Falschheit des zweiten heweisen. İst also das h ö c h s te G ut n ach p rak tisch en R egeln u n m ö g lic h , so muB au ch das moralische G esetz, w elches gebietet dasselb e zu b eförd ern , phantastisch und a u f leere ein geb İldcte Z uecke gestellı, m ithin an sich falsch sein.

II. K RITISCH F. A U FH K B U N G DER A N T İN O M İE D ER PRA K TİSC H EN

rine güdü olmalı, ya da erdem düzgüsü mut­ luluğun etker nedeni olmalıdır. Birincisi saltık olarak olanaksızdır; çünkü (Analitikte tanıtlandığı gibi) istencin belirlenim zemi­ nini m utluluk isteğine koyan düzgüler hiç­ bir biçim de ahlaksal değildirler ve hiçbir erdem e tem el olamazlar. Ama İkincisi de olanaksızdır, çünkü dünyada nedenlerin ve etkilerin tüm kılgısal bağlantısı, istenç be­ lirlenim inin sonucu olarak, istencin ahlak­ sal yatkınlıkları üzerine değil, am a doğa yasalarının bilgisi ve onları kendi amaçları uğruna kullanm ak için fiziksel güç üzerine dayanır; sonuçta dünyada ahlaksal yasala­ rın en eksiksiz yerine getirilişi yoluyla m ut­ luluğun erdem ile zorunlu ve en yüksek iyi için yeterli bağlantısı beklenem ez. Şimdi bu bağlantıyı kavramında kapsayan en yük­ sek iyinin ilerletilmesi istencimizin a priori zorunlu bir nesnesi olduğu ve ahlaksal yasa ile ayrılm amacasına birarada gittiği için, birincinin olanaksızlığı İkincinin yanlışlı­ ğını tanıtlıyor olmalıdır. Öyleyse eğer en yüksek İyi kılgısal kurallara göre olanaksız ise, o zaman onun ilerletilmesini buyuran ahlaksal yasa da düşlemsel ve imgesel boş ereklere yöneltilir ve dolayısıyla kendinde yanlış olmalıdır. II. KILGISAL U SU N A N TİN O M İSİN İN ELEŞTİREL Ç Ö ZÜ M Ü

V E R N U N FT

İn d er A n tin o m ie d e r r e in e n s p e ­ ku lativen V ern u n ft fin d e t sic h ein âhnlicher VViderstreit zwischen Naturnotwendigkeit u nd Freiheit, in d er Kaıısalitât der B cgeb en h eiten in der Welt. Er ş iir d e d adu rch g e h o b e n , daB bewiesen w ıırde, es seİ kein wahrer VVider­ streit, (206] \venn m an d ie B egeb en heiten, und selbst die VVelt, darin sie sich creig n en , (wie m an auch soll) nur als Erscheinungen betraehtet; da ein und dasselbe h an d eln d e VVesen, als Ersckeinung (selbsı vor seinem eig n en innern Sinne) ein e Kausalitât in d er Sinnemvelt h a t, d ie j e d e r z e it d em N atu rm ech an ism u s gem âB ist. in A n se h u n g der-

An kurgul usun çatışkısında, dünyadaki olay­ ların nedenselliğinde, doğa zorunluğu ve özgürlük arasında benzer bir çatışma bulu­ nur. Bu çatışma eğer olaylar ve giderek için­ de oldukları dünya (yapılması gerektiği gibi) yalnızca g ö rü n g ü ler olarak görülürlerse hiçbir gerçek çatışmanın olmayacağı tanıt­ lanarak ortadan kaldırıldı; çünkü eylemde bulunan bir ve aynı varlık, görüngü, olarak (giderek kendi iç duyusunun önünde bile) duyulur dünyada her zaman doğa düzene­ ğine uygun olan bir nedensellik taşır; ama

aynı olaylar açısından, eylemde bulunan ki­ şinin aynı zam anda kendini num en olarak (zamana göre belirlenebilir olmayan varo­ luşunda arı anlık olarak) gördüğü düzeye dek, doğa yasalarına göre o nedenselliğin ken­ disi tüm doğa yasalarından özgür olan bir belirlenim zeminini kapsayabilir. Arı kılgısal usun önceki çatışkısı için de durum tam olarak böyledir. İki önerm eden birincisi, ‘Mutluluk uğruna çaba erdemli bir duygusal yatkınlık üretir,’ saltık olarak yan­ lıştır; ama İkincisi, ‘Erdem yatkınlığı zorun­ lu olarak m utluluk üretir,’ saltık olarak değil, ama yalnızca erdem duyulur dünyadaki bir nedensellik biçimi olarak görüldüğü ölçüde ve dolayısıyla ondaki varoluşu ussal varlığın biricik varoluşu türü olarak kabul edersem, öyleyse yalnızca koşullu bir yolda yanlıştır. Ama yalnızca varoluşum u bir anlak d ü n ­ yasında num en olarak da düşünm ede haklı olmakla kalmadığım, giderek ahlaksal yasa­ da nedenselliğimin (duyulur dünyadaki) arı entellektüel bir belirlenim zem inini bile taşıyabildiğim için, neden olarak ‘duygusal yatkınlık törelliğ in in ’ duyulur dünyadaki etki olarak m utluluk ile dolaysız olmasa da dolaylı (doğanın anlaşılır bir yaratıcısı ara­ cılığıyla) ve dahası zorunlu bir bağlantısının olması olanaksız değildir; ve bu bileşim salt duyu nesnesi olan bir doğada olumsal olma­ nın dışında hiçbir zaman yer alamaz ve en yüksek iyi için hiçbir zaman yeterli olamaz. Öyleyse, kılgısal bir usun kendisi ile bu g örünürdeki çatışm asına bakılmaksızın, ahlaksal olarak belirli bir istencin zorunlu olarak en yüksek ereğinin en yüksek İyisi onun gerçek bir nesnesidir; çünkü kılgısal olarak olanaklıdır, ve o istencin kendilerini özdekleri açısından o n u n la bağıntılayan düzgiilerinin nesnel olgusallıkları vardır ki, başlangıçta evrensel bir yasaya göre törelli­ ğin m utluluk ile bileşimindeki o çatışkı ile karşı karşıya kalmıştı, ama salt bir yanlış an­ lam adan ötürü, çünkü görüngüler arasın-

selbcn B eg eb en h eiı aber, so fe m sich d ie h a n d e ln d e P erso n z u g le ic h als N o u m e n o n b e tr a c h te ı (a ls r e in e Intelligenz, in sein em nicht d er Zeit nach bestim m b a ren D a se in ), e in e n B estim m u n gsgru n d j e n e r Kausalitât nach N a tıırg esetzen , d er selbst von allem N aturgesetze frei İst. enthaltcn könne. M il d er v o r lie g e n d e n A n tin o m ic der reinen praktischen V ernunft ist es nun eb e n so be\vandt. D er erste von d en z\vei Sâtzen , daB das B estreben n a ch G lü c k se lig k c it e in e n G ru n d tugendhafter G esin n u n g hervorbringe, ist sehleehterdings Jalsdv, der zweite aber, daB Tugendgesinnııng nonvendig G lückseligkcit hervorbringe, ist nicht sehleehterdings, so n d e m nur so fern sie als d ie Form d e r K ausalitât in d er S in n e m v elt b e tr a e h te t wİrd. u n d . m ithin, \venn İch das D asein in der­ selben für d ie ein zige A n d er Existenz d e s vern ü n ftig en \V esens a n n e h m e , also nur bedingter IVmpfalsch. Da ich a b e r n ich t a lic in bef’u g t b in , m ein D asein auch als N o u m e n o n in e in er Verslandesvvelt zu d e n k e n , s o n d e m sogar anı nıoralischen G esetze em en re in İ n te lle k tııe lle n B estim m u n g sg r u n d m e in e r K ausalitât (in d er Sinnen[207]\velt) habe, so ist es nicht u n m ö g lic h . daB d ie Sittlichkeİt der G esinnung ein en . w o nicht unm iıtelbaren, d och m itlelbaren (verm ittelst e in e s in te llig ib e le n U rh e b e r s d e r Natur) und zwar n onvend igen Zıısamm en hang, als Ursache, mit der Glückseligkeiı. als \Virkung in der Sinnen\vell hal**. w elche V erbindung in ein er Natur. d ie bloB Objekt d er Sİnne İst, niem als anders alszufâlligstattfinden, und zum h ö ch stcn G ute nichl zıılang en kann. Also İst. u n eraehlet dieses seheinbaren \Vİdersıreiıs e in er praktischen Vernunfı m il sich selbst. das h ö ch ste G ut d er n o h v en d ig e h ö c h s ie Zweck ein es m oralisch beslim m len \Villens, cin \vahres O bjekt derselben; d e n n es İsı praktisch m ö g lic h , u n d d ie Max im en d es letzteren, d ie sich daraııf İhrer M aterie nach h ezich en , haben objektive Realİtât, \velche anfânglich durch je n e A ntinom İe in V erbindung der Sİttlichkeit m il Glûckseligkeit nach ein em allg em ein en G esetze getroffen \vurde, aber aus bloBcın MiBverstande, w eil m an das V e r h â lln is z\vischen K rscheinungen für ein Verhâllnis der

D inge an sich selbst zu d iesen Erscheinun gen hiell. \Vcnn wir uns gen ötigt seh en , die M öglichkeiı d es h öch sıen Guts, d ieses durch die Vernunfı ailen vem ü nfligen W esen au sgesıeckıen Zicls aller ihrer m o r a lisc h e n VVünsche, in s o le h e r \Veite, n âm lich in d er V erknû pfu ng m il e in e r in ıe llig ib e le n VVelt, zu su chen, so [208] muB es befrem den, daB glcichw ohl d ie Philosoph en , aller so \vohl, als neu er Zeiten, d ie Glücks e lig k e iı m il d e r T u g en d in gan z g e z ie m e n d e r P r o p o r ıio n s e h o n in diesem Isben (İn der Sin n en u ell) haben find en , o d er sich ihrer bevvuBt zu sein h aben ü b erred en k ön n en . D en n Epikur sowohl, als die Sıoiker, erhoben d ie G lû ck seligk eit, d ie aus d em Be\vuBtsein d er T u gen d im L eben entspringe. ııber alles, u nd der erstere war in s e in e n p rak tisch en V orschriften n ich l so niedrig gesinn t, als m an aus d en Prinzipien seiner T h eorie, d ie er zum E rklâren, n ic h l zum H a n d e ln brauchıe, schlicBen m öeh le, oder, wie sie viele. durch den Ausdruck \Vollusi, für Z u fried en h eiı, ve r le iıe i, ausdeutelcn , sondern r eeh n ele die uneigennützigstc A usübung des G uten m il zu den (knuıBarien d er innigsten Freude. u n d d ie G en û g sa m k eit u n d B ândig u n g der N eigu n gen , so wie sie im m er dersiren gste M oralphilosoph ford em m ag, g e h ö r le m il zu s e in e m P lane e in e s V erg n ü g en s (er verstand daru nier das sıets fröh liche H e tz ); w obei er von d en Sloikern vornehm lich nur darin abw ich, daB e r in d iesem Verg n ııg en den B cw egungsgrund setzie, w e lc h e s d ie le lz ie r n , u n d zwar m il Recht, ven veigerıen . D enn ein esteils fıel d er lu g e n d h a fle Epikur, so w ie n o c h je tz t v ie le m o ra lisc h w o h lg e sin nte, ob glcich über ihre Prinzipien n ic h t t ie f g e n u g n a c h d e n k e n d e M ânner, in d e n Fehler, d ie tugendh a fıe G esinnung in d e n P e r so n e n seh o n vorauszuselzen, für d ie er die Triebfeder zur Tugend zuerst an[209]* g eben w ollle (und in der Tat kann d er R ech lsch a ffen c sich nicht glü ek lieh finden, w cnn er sich nicht zuvor seiner RechLschaffenheiı bewuBı ist; weil, bei jen er G esinnung, d ie Verweise, die er b e i Ü b e r tr c tu n g e n sich s c lb s l zu m aehen durch seine eigen e Denkungsart g en ö tig l sein \vürde, und d ie m o­ ralische Selbstverdam m ung İhn alles G en u sse s d e r A n n e h m lich k e İt, d ie

daki ilişki kendilerinde şeylerin bu görün­ güler ile bir ilişkisi yerine alınmıştı. Us tarafından tüm ussal varlıkların ahlak­ sal dileklerinin hedefi olarak gösterilen en yüksek İyinin olanağını bulmak için böylesine uzaklara, anlaşılır bir dünya ile bağlan­ tıya dek gitmeye zorlandığım ızı gördüğü­ müzde, gene de m odern olduğu gibi eski za­ m anların felsefecilerinin de bu yaşamda (du­ yulur dünyada) bile m utluluğu erdem ile bütünüyle uygun bir oranda bulmuş ya da kendilerini b u n u n bilincinde olduklarına inandırabilm iş olm aları tu h a f görünüyor olmalıdır. Çünkü Stoacılar gibi Epikürüs de yaşamda erdem in bilincinden doğan mutlu­ luğu herşeyin üstünde görm üştür; ve Epikü­ rüs, eylem için değil ama açıklama için kul­ landığı kılgısal kurallarında, kuram ının ilke­ lerinden çıkarsanabileceği kadar ya da kösnii anlatım ını hoşnutluk yerine kullanması tarafından yanıltılan birçoklarının yorumla­ dığı kadar aşağı ruhlu değildi; tersine, İyinin bencillikten en uzak uygulamasını en içten sevinci yaşamanın yolları arasında saydı, ve en katı ahlak felsefecisinin h er zaman iste­ yebileceği o kıtla yetinme ve eğilimlerin de­ netlenm esi tutum larını bir haz tasarının içine aldı (‘haz’ ile anladığı sürekli sevinçli bir yürekti); Stoacılardan başlıca bu hazzı güdü yapmasında ayrılıyordu, çünkü onlar böyle birşeyi yapmayı ve hiç kuşkusuz haklı olarak yadsıyorlardı. Çünkü bir yandan er­ demli Epikürüs, bu günün ahlaksal olarak iyi niyetli ama ilkeleri üzerinde yeterince de­ rinine düşünm eyen birçok insanı gibi, ken­ dilerine erdem için güdüler sağlamayı iste­ diği kişilerde erd em e yatkınlığı varsayma yanılgısına düştü (ve gerçekte dürüst insan ilkin dürüstlüğünün bilincinde değilse ken­ dini mutlu saymaz; çünkü böyle bir duygu­ sal yatkınlık ile, kabahat du rum unda kendi düşünm e yolunun onu kendi kendisine kar­ şı yapmak zorunda bırakacağı ayıplama ve ahlaksal öz-kınama onu duru m u nun başka

türlü kapsayabileceği hoşluğun tüm hazlarından yoksun bırakacaktır). Ama soru şu­ dur: Kendi varoluşunun değerini ölçmede böyle bir duygusal yatkınlık ve düşünm e yolu ilkin nasıl olanaklıdır? Çünkü bundan önce öznede genel olarak ahlaksal bir de­ ğer için hiçbir duygu bulunmaz. Eğer bir insan her eylemde dürüstlüğünün bilincin­ de olmaksızın erdem li ise, hiç kuşkusuz ya­ şamdan sevinç duymayacaktır, üstelik fizik­ sel durum unda talih ne denli ondan yana olsa bile; ama onu herşeyden önce erdem li yapabilmek için, dolayısıyla kendisi varolu­ şuna böylesine yüksek bir ahlaksal değeri verm eden önce, ona hiçbir anlam verme­ diği bir dürüstlüğün bilincinden doğacak ruhsal dinginliği övebilir miyiz? Ama öte yandan burada h er zaman biri­ nin duyumsadığından ayrı olarak yaptığının özbilincinde bir elçabukluğunun (vitium subreptionis) ve bir bakıma bir optik yanıl­ samanın zemini yatar — bir yanılsama ki, en deneyimli olanlar bile ondan bütünüyle kaçınamazlar. Ahlaksal duygusal yatkınlık istencin dolaysızca yasa yoluyla belirlenim i­ nin bir bilinci ile zorunlu olarak bağlıdır. Şimdi, istek yetisinin bir belirlenim inin bi­ linci her zaman onunla üretilen eylemde­ ki doyumun zeminidir; ama bu haz, bu ken­ d inden hoşlanm a eylemin belirlenim ze­ mini değildir; tersine, istencin belirlenimi dolaysızca yalnızca us yoluyla haz duygusu­ nun zeminidir, ve bu duygu istek yetisinin estetik olmayan arı kılgısal bir belirlenimi olarak kalır. Şimdi bu belirlenim etkinliğe doğru itkide içsel olarak o istenen eylem­ den beklenen hoşluk duygusunun yaptığı ile tam olarak aynı etkiyi yapacağı için, ken­ di yaptığımız şeye kolayca edilginlik içinde duyumsadığımız birşey olarak bakarız, ve ahlaksal güdüyü duyusal itki yerine alırız, tıpkı her zaman duyuların (burada iç duyu­ nun) aldatması denilen şeyde olduğu gibi. Eylemlere dolaysızca bir arı us yasası yoluyla

s o n st se in Z u stan d e n th a lte n m ag, berauben w ü rd en). A llein d ie Frage ist: u o d u rch wird e in e so le h e G esin n u n g u n d D e n k u n g sa r t, d e n Wert s e in e s Daseins zu sehâtzen, zuerst m öglich; da vor derselben n och gar kein G efühl für ein en m oralischen Wert überhaupt im Subjektc a n g e tro ffe n vverden w ürde. D er M ensch wird, w enn er tugendhaft ist, freİlich, o h n e sich in j e d e r H andlung sein er R echtschaffenheit bewuBt zu sein, des Lebens nicht froh w erden, so g fın stig ih m a u ch das G lü ck İm p h y sisch en Z u stan d e d e s s e lb e n sein mag; aber um ihn allererst tugendhaft zu m a ch en , m ith in e h e e r n o ch d en m o ra lisch en Wert se in e r E xistenz so hoch ansehlâgt, kann man ihm da vvohl die S eelen ru h e anpreisen, d ie aus d em Be\vuBısein e in e r R ec h tsc h a ffe n h e it e n tsp r in g e n w e r d e , für d ie er d o c h keİncn Sİnn hat? A n drerseits a b er liegt h ier im m er d e r G ru n d zu e in e m F e h le r d es E r sc h leic h e n s (vitiu m su b r e p tio n is) und gleichsam e in er optisehen Illusion in d em Selbstbew uBtsein d essen , was m an tut, zum U n terschiede dessen was m an empfm dtt, d ie auch d er Versuchteste n icht völ[2 1 0 ]lig v erm eid en kann. D ie m o ra lisc h e G e s in n u n g ist m it ein em BcwuBtsein d er B estim m ung des W illen s unm ittelbar durehs Gesetz not\vendig verbunden. N un ist das Be\vuBtsein ein er Bestim m ung des Begehrungsv e r m ö g e n s im m e r d e r G ru nd e in e s W oh lgefallen s an d er H a n d lu n g , d ie d a d ıır c h h e r v o r g eb ra c h t wird; a ber diese Lust, dieses W ohlgcfallen an sich selbst, ist n icht d er B estim m ungsgrund d e r H a n d lu n g , s o n d e r n d ie B estim ­ m u n g d e s W illen s u n m ittelbar, bloB durch d ie Vernunft, ist d er G rund des G efühls der Lııst, und je n e bleibt e in e r e in e p ra k tiseh e n ic h t â s th e tisc h e B e stim m u n g d e s B eg eh ru n g sv erm ö gens. Da d iese B estim m ung n un innerlich g e r a d e d ie s e lb e VVirkung e in e s Antriebs zur Tâtigkeit tut, als ein Gefühl d e r A n n e h m lich k e iı, d ie aus d er begehrten H andlung ervvarıct wird, wûrde getan haben, so seh en wir das, was wir selbst tun, leichtlich für etwas an, was \vir bloB le id e n tlic h fü h le n , u n d n eh m en die m oralische Triebfeder für sin n lich cn Antrİeb, wİe das allcınal in der sog en a n n ten T âu schıın g der Sinne (hier d es innern) zu g esch eh en pflegt. Es ist etw as s e h r E r h a b en es in d er ın e n s c h lic h e n N atur, u n m itte lb a r

durch e in r e in es V ern u n ftgesetz zu H andlungen bestim mt zu werden, und sogar d ie T âu schu ng, das Subjektive dieser intellektuellen Bestim mbarkeit des W illens fûr etvras A sihetisches und \Virkung ein es besondern sin n lich en G efühls (d en n e in İntellektuelles wâre e in W id ersp ru ch ) zu h a lte n . Es ist auch von groÛer \Vichtigkeit, auf [211] diese Eigenschaft unserer Persönlichkeit aufmerksam zu m achen, u n d die W irkung d er Vernunft au f d ieses Gefûhl bestm öglichst zu kultivieren. Aber m an muB sich auch in A cht nch m en , durch u nechte H ochpreisungen dieses m oralischen B estim m ungsgrundes, als Trİebfeder, İndem man ihm G efûhle besonderer F reuden, als G riinde (die doch nur Folgen sind) unterlegt, die e ig e n t lic h e e c h te T rİeb fed er, das G esetz se lb st, g leic h sa m w ie du rch ein e falsche Folte, herabzusetzen und zu v en m stalten . A ch tu n g u n d nicht V ergnügen, od er G enuB der Glückseligkeit, ist also et\vas, w ofûr kein der V ernunft zum G ru nde ge le g te s, vorhergehendes G efühl (weîl dieses jederzeit âsthetisch und paıhotogisch sein wûrde) m öglich İst, als Be\vuBtsein der unm ittelbaren N ötigu n g d es W illens durchs G esetz, ist kaum ein A n alogon d e s G efü h ls d e r L ust, in d e m e s im Verhâltnisse zum Begehrungsverm ög e n g erad e e b e n d asselb e, aber aus a n d e r n Q u e ile n , tut; d u rch d ie se Vorstellungsart aber kann m an allein erreichen, was man sucht, nâm lich daB H andlu ngen nicht bloB pflichtmâBig (a n g e n e h m e n G efü h le n zu F o lg e ), so n d ern aus Pflicht g e sch eh en , welc h e s d e r w ah re Zw eck a ller m ora­ lischen B ild ung sein muB. Hat m an aber nicht ein Wort, welches nicht e in en G enuB, vvie das der G lûckseligkeit, bezeichnete, aber doch ein W ohlgefallen an sein er Existenz, e in A n a lo g o n d e r G lû c k se lig k e it, w elches das BewuBtsein der T u gend [2 1 2 ] notvvendig b e g le it e n m uB, an zeig ete? Ja! d ie se s W ort ist Selbstzufriedenheit, w clches in seiner eİgentlich en B e d e u tu n g je d e r z e it nur ein negatives W ohlgefallen an seiner Existen z andeutet, in vvelchem man nichts zu bedürfen sich bewuBt ist. Freiheit un d das B e\vuBtsein d e r s e lb e n , als ein es Verm ögens, m it übenviegender G esinnung das m oralische G esetz zu b e fo lg e n , ist Unabhangigkeit von Neigungm , w enigstens als bestim m enden

belirlenm ek insan doğasındaki çok yüce birşeydir; ve giderek istencin bu entellektüel belirlenebilirliğinin öznel yanını estetik bir­ şey ve tikel bir duyusal duygunun (çünkü en­ tellektüel bir duygu b ir çelişki olacaktır) etkisi sayma aldanmacası da böyledir. Kişili­ ğimizin bu özelliğine dikkat etm enin ve usun bu duygu üzerindeki etkisini olanaklı en iyi yolda geliştirm enin büyük önem i var­ dır. Ama bu ahlaksal belirlenim zem inine tikel sevinç duygularını (gene de yalnızca so­ nuçlardırlar) temel yaparak ve onu düzme­ ce övgülerle bir güdü düzeyine yükselterek gerçek güdüyü, yasanın kendisini, bir bakıma üzerine yanlış bir örtü örterek indirgemeye ve bozmaya karşı dikkatli olm ak gerekir. Öyleyse keyif ya da m utluluğun hazzı değil (çünkü bu h e r zaman estetik ve patolojik olacaktır), ama saygı usun o n u n için bir ön duyguyu temel alması olanaklı olmayan şey­ dir; ve istencin yasa yoluyla dolaysız zorlanışının bilinci hiçbir biçimde haz duygusunun andırım lısı değildir, çünkü istek yetisi ile ilişki içinde başka kaynaklardan da olsa tam olarak aynı şeyi yapar; ama aram akta oldu­ ğum uz şeye, yani eylemlerin yalnızca ödeve uygun olarak (hoş duyguların sonucu ola­ rak) değil, am a ödevden yapılmasına ancak bu düşünm e biçimi yoluyla erişebiliriz, ki tüm ahlaksal eğitim in gerçek ereği olm a­ lıdır. Gene de m uduluğun yaptığı gibi bir hazzı belirtmeyen, ama birinin varoluşundan hoşlanmayı, zorunlu olarak erdem in bilincine eşlik etmesi gereken m utluluğun bir andırımlısını gösteren b ir sözcük yok m udur? Vardır! Bu sözcük kendinden-hoşnutluktur ki, asıl im lem inde h er zaman yalnızca birinin varoluşundan olumsuz doyum u belirtir ve b unda kişi hiçbirşeye gereksinimi olmadığı­ nın bilincindedir. Özgürlük ve onun bilinci, yenilmez bir ansal yatkınlık ile ahlaksal yasa­ yı izleme yetisi olarak, en azından isteğimizi belirleyen (gerçi etkileyen olmasa da) güdü-

ler olarak eğilimlerden bağımsızlıktır, ve ahlak­ sal düzgülerimi izlemede bu özgürlüğün bi­ lincinde olduğum sürece, zorunlu olarak onunla bağlı olan, hiçbir tikel duygu üzeri­ ne dayanmayan değişmez bir hoşnutluğun biricik kaynağıdır, ve b una entellektüel hoşnutluk denebilir. Ne denli ince olarak tasarlanmış olurlarsa olsunlar, eğilim lerin doyumu üzerine dayanan estetik hoşnutluk (ki uygunsuz olarak böyle denir) hiçbir za­ man düşündürdüğü şey için yeterli olamaz. Çünkü eğilim ler değişirler, onlara yönelti­ len kayırma ile büyürler, ve geride h er za­ man doldurmayı düşündüğüm üzden daha da büyük bir boşluk bırakırlar. Bu yüzden ussal bir varlık için h er zaman yüktürler, ve gerçi onları gözardı edem ese de, onu onlar­ dan kurtulm a dileğinden yoksun bırakırlar. Giderek ödeve uygun olan şeye (örneğin iyi­ likseverliğe) bir eğilim bile, gerçi ahlaksal düzgiilerin etkerliğini çok kolaylaştırsa da, böyle bir düzgü üretem ez. Çünkü bunlarda herşey belirlenim zemini olarak yasanın tasarımına yönelik olmalıdır, eğer eylem salt yasallık değil ama ahlaksallık da kapsayacaksa. Eğilim ister iyi ister kötü türden olsun kör­ d ü r ve kölecedir, ve us törelliğin söz konusu olduğu yerde yalnızca eğilim in bekçisini temsil etmemeli, am a onu dikkate almaksı­ zın yalnızca arı kılgısal us olarak bütünüyle kendi çıkarı ile kaygılanmalıdır. Bu şefkat duygusunun ve yumuşak yürekli duygudaş­ lığın kendisi, eğer ödevin ne olduğu üzerine düşünm eyi önceler ve belirlenim zemini olursa, doğru düşünen kişiler için bile yük olur, onların dikkatle düşünülm üş dıızgüleı ini karışıklığa düşürür, ve ondan kurtulm a ve yalnızca yasamacı usa boyun eğme dile­ ğini ortaya çıkarır. Buradan bir arı kılgısal usun bu yetisinin bilincinin nasıl eylem (erdem ) yoluyla biri­ nin eğilimlerine egemen olmasının, öyleyse onlardan bağımsızlığın, dolayısıyla ayrıca onlara her zaman eşlik eden hoşnutsuzlu-

(w enn gleich n ich t als affızierenden) B eu cg u rsa ch en u n seres B egehrens. und, so fern, als ich m ir derselben in d er B e fo lg u n g m ein e r m oralischen M a x im en bew ufit b in , d e r e in z ig e Q ııell ein er nonvend ig dam it verbund e n e n . a u f kcin cn ı b e so n d eren C»efûhle beru h en d en , unverânderlichen Z ııfriedenheit. und diese kann intellektııell heiBen. D ie âsth etische (die uneigentlich so genanni wird), \velche a u f der B efriedİgııng d er N eigu n gen . so fein sie auch im m er ausgeklııgelt \verden m ö g en , beruht. kann niem als d e m . was m an sich da rııb er d en k t, adâquat sein . D e n n d ie N e ig u n g e n w echseln. \vachsen mit der Begunstigung. die m an İhnen uiderfahren lâût. ıınd lassen im m er ein n och gröBeres L c c r e s ııb rig . als m an a u sz u fü lle n gedacht hat. D aher sind sie ein em vernün ftigen W esen jed erzeit lâstig, und \venn es sie g le ic h nicht a b zu leg en vermag, so n ö tig en sie ihm d och den \Vunsch ab, ihrer en tle d ig t zu sein. S elb st e in e N e ig u n g zum PflichtmâBigen (z.B. zıırW ohltâtigkeit) kann zwar d ic \Virksamkeit der moralischen M a[213]xim cn sehr erleichtertı. aber keine hervorbringen. D enn alles muB in d ie se r a u f d e r V o r ste llu n g d e s G ese tze s, als B estİm m u n g sg rım d c, a n g e le g t se in , \ven n d ie H a n d lu n g n ic h t bloü Legalitöt, so n d e r n au ch M oralitöt e n th a lten soll. N e ig u n g ist b lin d und k n e c h tisc h , sie m ag nun g u ia r tig se in o d e r n ic h t, u n d d ie V ernun ft, \vo es a u f Sittlichkeit ankom m t, muB nicht bloB den Vonıııınd d erselb en vorstellen, son d ern , o h n e a u f sie Rücksicht zu n eh m en . als reine praktische Vernunft İhr eig en es lnteresse ganz allein besorgen. Selbst dies G efühl d es M itleİds und der \veichherzigen T eiln eh m u n g , w enn es vor der U berlegung, \vas Pflicht sei, vorhergchl und Bestim mungsgrund \vird, ist \v o h ld e n k cn d e n P erso n en selbst lâstig, bringt ih re ü b erleg ten Maxim en in Venvirm ng, und be\virkt den \Vunsch, ihrer entledigt u nd allein d er g esetz g e b e n d e n V em unft ım tenvorfen zu sein. Hieraus lâBt sich verstehen: \vie das BewuBtsein d ieses V erm ögens e in er r e in e n p raktischen V ernun ft durch Tat (die Tugend) ein Bem ıBtscin der U b erm a ch t ü b er se in e N e ig u n g e n , hierm it also der U nabhângigkcit von d e n se lb en , fo lg lich au ch der Unzıı-

friedenheit. d ie diese im m er begleitel, und also e in negatives VVohlgcfallen mil seinem Zusiande, d.i. '/.ufriedenheit, hervorbringen k önn e, \velche in ihrer Q u elle Zufriedenheit m it seiner Per­ son isi. D ie F re ih eil selb sı \vird a u f solehe VVeise (nâm lich indirekt) ein es G en usses fâhig, [214] \velcher n ich l G lû ck seligk eii heiB en kann. weil er n ic h t vom p o s iıiv e n B e iır iıı e in e s (k*fühlsabhângt, auch genau zu reden nich l Seligkeit, weil er nichl gânzliche Unabhângigkeit von N eigungen und Bedürfnissen en th âli. der aber doch der letztern âhnlich ist, so fern nâm ­ lich \venigstens se in e \V illensbestim m u n g sich von ihrem F.influsse frei h a lle n k an n . u n d a lso , \v e n ig sie n s se in e m U rsprunge nach, der Selbsıgenugsam keİt analogisch ist, d ie man nur d em h ö c h s ıe n \ \ ’e sen b c ile g c n kann. Aus dieser A u flösung der A nıinom ie der praktischen reinen Vernunfı folgl. daB sich in praktischen Grundsâtzen cin e nalûrliche und nouvendige V erbindung z\vischen dem BewuBtscin der Siıtlichkeiı, und der F.nvartung einer ihr p ro p o rlio n ierten G lûckseligkeit, als Folge d e r s e lb e n , w e n ig s ıe n s als m öglich d en k en (darum aber freilich n och eben n ich l erk en n en und cin se­ llen ) lasse: d agegen, daû G rundsâıze d e r B ew erb u n g um G lû c k se lig k e il unm öglich Siıılichkeiı h ervorbringen können: daB also das ohtrsle Gut (als d ic e r sle B e d in g u n g d e s h ö c h s ıe n G uıs) Sitılichkeit, Glûckseligkeit dage­ gen zwar das z\veite E lem ent desselben ausm aehe, d och so, daB diese nur die m o ra lisch -b ed in gıe, aber d o ch notw endige Folge d er ersteren sei. In die­ ser U n terordnung allein ist das höchste Gut das ganze O bjekt der reinen prak­ tischen Vernunft, d ie es sich nouvendig als m öglich vorstellen muB. u eil es e in G eb ot d e r se lb e n ist, zu d e ssen H ervorbringung alles M ögliclıc [215] beizulragen. Weil aber die M öglichkeit ein er solehen V erbindung des Bedingten m it s e in e r B e d in g u n g g ân zlich zum ııbersinn lichen Verhâllnissc der D inge g e h ö r i, und nach (ieseızen der Sİnnemvelt gar n ichl gegeb en werden kann , obzw ar d ie p rak tiseh e F olge dieser Idee, nâm lich d ie H andlungen, d ie darauf abzielen, das höchste (Hu vvirk lichzum achen, zur S İnnem velt gclıörcn; so \verden wir d ie C ininde jen er M öglichkeit ersılich in A nsehung

ğun bir bilincini, ve öyleyse kendi durum un­ dan olumsuz bir hoşlanmayı, e.d. kaynağında kendi kişiliğinden hoşnutluk olan hoşnutlu­ ğu üretebildiğim anlayabiliriz. Özgürlüğün kendisi bu yolda (yani dolaylı olarak) bir hazza yetenekli olur ki, buna m utluluk de­ nemez, çünkü bir duygunun olumlu katılı­ mı üzerine dayanmaz; ne de sözcüğün sağın anlam ında kutluluktur, çünkü eğilimlerden ve gereksinim lerden bütünsel bağımsızlığı kapsamaz, gerçi en azından istenç belirleni­ minin kendini onların etkilerinden özgür tutabilmesi ölçüsünde ona benzer olsa da; ve bu haz böylece, hiç olmazsa kökenine göre, ancak en yüksek Varlığa yüklenebile­ cek kendine-yeterlik ile andırımlıdır. Kılgısal arı usun çatışkısının bu çözümün­ den şu çıkar ki, kılgısal ilkelerde ahlak bilin­ ci ve onun sonucu olarak onunla orantılı bir m utluluk beklentisi arasında doğal ve zo­ runlu bir bağlantıyı en azından olanaklı ola­ rak düşünebiliriz (ama bundan hiç kuşku­ suz bu bağıntıyı bilemeyiz ve anlayamayız); öte yandan, m utluluk uğruna çaba ilkeleri­ nin ahlak üretmesi olanaksızdır; öyleyse en üst iyi (en yüksek iyinin ilk koşulu olarak) ahlak iken, buna karşı m utluluk hiç kuşku­ suz onun ikinci öğesini oluşturur, gene de öyle bir yolda ki, birincinin ahlaksal olarak koşullu am a zorunlu sonucudur. Ancak bu altgüdüm de en yüksek iyi o n u zorunlu bir yolda olanaklı olarak tasarımlaması gereken arı kılgısal usun b ütün nesnesidir, çünkü üretim i için olanaklı h er katkının yapılması onun bir buyruğudur. Ama koşullunun ko­ şulu ile böyle bir bağıntısının olanağı bütü­ nüyle şeylerin duyulurüstü ilişkilerine ait ol­ duğu ve duyulur dünyanın yasalarına göre hiçbir biçimde verilemeyeceği için — üste­ lik bu ideanın kılgısal sonuçları, yani en yüksek İyiyi edimsel kılmayı hedefleyen ey­ lem ler duyulur dünyaya ait olsalar da — , bu yüzden o olanağın zem inlerini ilkin dolay­ sızca gücüm üz içinde olan açısından, ve

sonra ikinci olarak bize usumuzun, güçsüz­ lüğüm üzün giderilişi olarak, en yüksek İyi­ nin (ki kılgısal ilkelere göre zorunludur) olanağı için sunduğu ve gücüm üzün içinde olmayan şeyde ortaya koymaya çalışacağız. III. ARI KILGISAL U SU N KU RG U L US İLE BİLEŞİM İ İÇ İN D E BİRİN CİLLİĞ İ ÜZERİNE

Us yoluyla bağlanan iki ya da daha çok şey arasında birincillik ile b irinin tüm geri kalanlar ile bağıntının ilk belirlenim zemi­ ni olma önceliğini anlıyorum. Daha dar, kıl­ gısal imlemde, birinin çıkarının ötekinin çıkarının ona (ki başka b irinin arkasına koyulamaz) altgüdüm lü olması ölçüsünde önceliği demektir. Anlığın h er yetisine bir çıkar, e.d. o yetinin uygulamaya geçmesinin biricik koşulunu kapsayan bir ilke yüklene­ bilir. İlkeler yetisi olarak us anlığın tüm yetilerinin çıkarlarını belirler, ve kendi çıkarı ise kendisi tarafından belirlenir. Kur­ gul kullanım ının çıkarı nesnenin en yük­ sek a priori ilkelere dek götürülen bilgisin­ den, kılgısal kullanım ının çıkarı ise istencin son ve tam erek açısından belirlenim inden oluşur. Genel olarak bir us kullanım ının olanağı için gerekli olan şey, yani ilkeleri­ nin ve önesürüm lerinin birbirleri ile çeliş­ m em eleri, çıkarının bir bölü m ü n ü oluş­ turmaz, ama genel olarak usun olmasının koşuludur; salt kendi ile bağdaşması değil, am a yalnızca genişlemesi o n u n çıkarına sayılır. Eğer kılgısal us kurgul usun kendi için ona kendi içgörüsünden teklif edebildiğin­ den daha öte hiçbirşeyi kabul edemeseydi ve verili olarak diişünemeseydi, o zaman kurgul us birincilliği sürdürürdü. Ama ken­ di için kökensel a priori ilkelerinin olduğu­ nu ve bunlarla kurgul usun tüm olanaklı iç­ görüsünden uzaklaştırılmış (ve hiç kuşku­ suz onunla çelişm em eleri gereken) belli kuramsal konum lann aynlmamacasına bağlı

dessen , was unm iıtelbar in unserer Gewalt isi, und dann zweitens in dem , was uns Vernunft, als Ergânzungunseres Unverm ögens, zur M öglichkeit des höchs­ ten Guts (nach praktischen Prinzipien notvvendig) d a r b ie te t u n d n ic h t in unserer Gewait ist, darzustellen suchen.

III. V O N DEM PRİM AT D ER REİN EN PR A K TİSC H EN v e r n u n f t i n i h r e r V ERBIN DUNC. M IT DF.R SPEKULATİVEN

U n ter d em Primate zwischen zwei o d er m ehreren durch Vernunft verbundenen D İn g en v e r ste h e ich d e n V orzug d es ein en , der erste B estim m ungsgrund der V erbindung mit ailen iibrigen zu sein. In engerer, praktiseher B edeutung b edeutet es d e n V orzug d e s In ter e sse s d es e in e n . so fern ih m (w e lc h e s k ein em andern n achgeselzt w erden kann) das Interesse der andern un[216]tergeordnet İst. Eİnem je d e n Verm ögen des Gem iits kann m an ein In teresse b eileg en . d.i. ein Prinzip, w clches d ie B edingung en t­ hâlt, unter \velcher allein die A usübung desselben befördert nird. D ie Vernunft, als das V erm ögen d e r P rin zip ien , bestim mt das Interesse aller Gemütskrâfte, das ihrige aber sich selbst. Das Interesse ihres spekulativen G ebrauchs besteht in d er Erkenntnis d e s O bjekts bis zu d en h ö c h sten P rinzipien a priori, das des praktischen G ebrauchs in d er Bestim ­ m u n g d e s W illens, in A n se h u n g d es letzten und vollstândigen Zwecks. Das. \vas zur M öglichkeit ein es V ernunftgeb ra u ch s ü b e r h a u p t e r fo r d e r lic h ist, nâm lich daB die Prinzipien u nd Behauptungen derselben e in a n d er nicht widers p r e eh en m ü ssen , m a ch t k e in e n Teil ihres Interesses aus, sondern ist die Be­ d in g u n g überhaupt Vernunft zu haben; nur d ie E n veiteru n g, nicht d ie bloBe Z u sa m m en stim m u n g m it sich selbst, \vird zum Interesse derselben gezâhlı. W cnn p ra k tisch e V ern u n ft n ich ts vveiter a n n e h m e n u n d als g e g e b e n d en k en darf, als \vas spekulative\’e m unft für sic h , İhr aus ih rer E in sic h t darr e ic lıe n k o n n te . so fü lırt d ie se das Primat. G eselzt aber, sie hâtte für sich ursprütıgliche Prinzipien a priori, m it d e n e n geu isse theoretische P osiıionen unzertren n lich verb u n d en wâreıı, d ie sich gleiclnvohl aller m öglichen Einsicht der spekulativen Vernunft entzögen, (ob sie z\var d e r se lb e n au ch n ic h t widers p r e e h e n m ü B ten ) so ist d ie Frage,

w elches [217] Interesse das oberste sei, (nicht, w elches w eichen müOte, d en n ein es uiderstreitet d em an d em n ic h t n o tw e n d ig ); o b sp ek u lative V ernunft, d ie nicht von allem d em weiB was praktische ihr anzunehm en darbietet, d ie se Sâtze a u fn eh m en , u n d sie, o b sie gleic h für sie überschvvenglich sin d , m it ih r en Beg r iffen , als e in e n fre m d e n a u f sie übertragenen Besitz, zu vereınigen suchen m üsse, od er ob sie b erechtigt sei, ihrem eigen en abgesonderıen Interesse hartnâckig zu fo lg e n , und , nach der Kanonik des Epikur, alles als leere V em ünftelei auszuschlagen, was s e in e ob jek tive R ealitât n ich t d u rch a u g e n s c h e ın lic h e in d er Erfahrung aufzustellende B eispiele b eg la u b igen kann, \venn es g leich n och so sehr m it d em Interesse des praktischen (rein en ) G ebrauchsverwebt, an sich auch d er theoretischen nicht w idersprechend wâre, bloB weil es \virklich so f e m d em Interesse der spekulativen Vernunft A b bnıch tut, daB es d ie G renzen, d ie d iese sich selbst gesetzt, aufhebt, und sie allem U nsİnn o d er W ahnsinn der Eİnbildungskraft preisgibt. In d er Tat, so fe m praktische Ver­ nunft als pathologisch bedingt, d.i. das Interesse der Neigungen unter dem sinnlichen Prinzip der Glückseligkeit bloB venvalıend, zum G runde g elegt m ird e, so lieBe sich diese Z um utung an die spekulative Vernunft gar nicht tun. M ahom els P arad ies, o d e r d er Theosopfmı und MystiMerschmelzendc Vereinİgung m it der G ottheit, so wie je d e m sein Sinn steht, w ûrden der V ern u n ft ih r e [2181 U n g e h e u e r aufdringen, und es wâre eb en so gut, gar keine zu h aben, als sie a u f solehe W eise ailen T râum ereien preiszugeben. A llein w enn reine Vernunft für sich praktisch sein kann und es wirklich ist, wie das Bewııfitsein d es m ora­ lischen G esetzes es ausweiset, so ist es doch im m er nur ein e und dieselbe Vernunft, d ie, es sei in theoretischer o d er praktiseher Absicht, nach Prin­ zipien a priori urteilt, und da ist es klar, daB, w enn ihr V erm ögen in der ersteren g leich nicht zulangt, gewisse S âtze b e h a u p te n d fe s tz u s e tz e n , indessen daB sie ihr auch eb en nicht w idersprechen, sie e b en d iese Sâtze, so bald sie unabtrennlich zum prakti­ schen Interesse d er re in e n V ernunft

olduklarım varsayarsak, o zaman soru hangi çıkarın d ah a üstün o ld u ğ u d u r (hangisinin geri çekilmesi gerektiği değil, çünkü biri zo­ runlu olarak öteki ile çelişmez); acaba kılgısal usun ona kabul etm esi için sunduğu tüm şeyler konusunda hiçbirşey bilmeyen kurgul us bu önerm eleri kabul etmeli ve onun için aşkın olsalar da onları kendi kavramları ile ona teslim edilen yabancı bir iyelik olarak birleştirm eye çalışmalı m ıdır; yoksa kendi ayrı çıkarını dikbaşlılıkla izlemede, ve Epikürüs’i'ın kanoniğine göre nesnel olgusallığını deneyimde gösterilecek apaçık örnekler yoluy­ la inandırıcı kılamayan herşeyi boş uslamlamacılık olarak yadsımada aklanır mı (üstelik usun kılgısal (arı) kullanım ının çıkarı ile hiç­ bir zaman çok fazla içiçe geçmese ve kendin­ de kurgul us ile çelişkili olmasa bile), çünkü bu onun kendine koyduğu sınırları ortadan kaldırdığı ve o nu imgelem yetisinin tüm saç­ malık ve sabuklamalarına kurban ettiği düze­ ye dek o n u n çıkarına zarar verir? Gerçekte, kılgısal us patolojik olarak koşul­ lu olduğu, e.d. yalnızca m utluluk ilkesi altın­ daki duyusal eğilimlerin çıkarını düzenlediği düzeye dek temel alınırsa, o zaman kurgul us böyle bir uygunsuzluğu hiçbir biçimde kabul etmeyecektir. M uham m ed’in cenneti, ya da theosofıstlerin ve mistiklerin eriyerek Tanrı ile birleşmeleri usa her birinin kendi keyfine göre kendi canavarlarını dayatırdı, ve onu bu yolda her tür düşlem yaratısının eline bırak­ mak pekala gereksizdir. Ama eğer, ahlaksal yasanın bilincinin tanıtladığı gibi, arı us ken­ di için kılgısal olabiliyorsa ve edimsel olarak öyle ise, o zaman ister kuramsal isterse kılgı­ sal bakış açısından olsun apriori ilkelere göre yargıda b ulunan h er zaman yalnızca bir ve aynı ustur, ve o zaman açıktır ki, eğer ilk bakış açısından gücü gene de onunla çelişmeyen belli ö n erm eleri olum lu olarak saptam ada yeterli olmasa da, bu önerm eler arı usun kıl­ gısal çıkarına aynlmamacasına ait olur olmaz onları kabul etm elidir, üstelik o n u n kendi

toprağında büyümemiş ve ona yabancı ama yeterince inandırıcı olan bir teklif olarak gelmiş olsalar bile; ve kurgul us olarak gü­ cünde olan herşeyi onlarla karşılaştırmaya ve bağlamaya çalışmalıdır; gene de bunların onun içgörüleri değil, ama bir başka, yani kılgısal açıdan kullanım ının bir genişleme­ si olduğunu, ve b u nun kurgul taşkınlıkla­ rın kısıtlanmasından oluşan çıkarına hiçbir biçimde aykırı olmadığını bilmelidir. Öyleyse arı kurgul usun arı kılgısal us ile tek bir bilgide birleşm esinde İkincisi birirıcilliği sürdürür, yeter ki bu birleşme olum ­ sal ve keyfi değil, ama usun kendisi üzerine a priori temellendirilmiş, dolayısıyla zorun­ lu olsun. Çünkü bu altgüdüm olmaksızın usun kendi kendisi ile bir çatışması doğa­ caktır; çünkü eğer birbirleri ile yalnızca eş­ güdüm lü (koordine) olsalardı, birincisi sınırlarını kendi için sıkı sıkıya kapatır ve İkinciden kendi alanına hiçbirşeyi kabul etmez, İkincisi ise sınırlarını gene de herşeyin üzerine genişletir ve gereksinim inin istediği yerde birinciyi onların içinde kuşat­ maya çalışırdı. Ama kurgul usa altgüdıımlü olması ve böylece düzeni tersine çevirmesi arı kılgısal ustan beklenem ez, çünkü tüm çıkar en son u n d a kılgısaldır, ve giderek kurgul usun çıkarı bile koşulludur ve ancak kılgısal kullanım da tamdır.

g c h ö r c n . zu a r als e in ih r frc m d e s A n g eb o t, das nicht a u f ihrem B od cn envachsen. aber d och h inreichend begkıubigt İst, a n n c h m c n , und sic, mit allem was sie als spekulative Vernunft in ihrer Macht h al. zu v ergleich en und zu v erknüpfcn su c h e n m üsse; d o ch sich b e s c h e id e n d , daB d ie se s n ic h l ihre E insİchtcn. aber d och F.rvveuerungen ihres G ebrauchs in irgend ein er anderen, nâm lich praktischen, Absicht sind, u eleh es ihrem Intercsse, das in d er Ein* schrânkung des spekulativen Frevels besicht, ganz und gar nichl zmvider isi. In der Vcrbindung also der reinen spekulativen m il der reinen praktischen Vernunft zu e in em Erkenntnisse fiihrt d ie letztere das Primat, v orausgeseızt n âm lich, daB d iese V erbindun g nichl enva zııfâlligund be[219]Iiebig, sondern a priori a u f der Vernunft selbst gegründ el, m ithin nohtırndigsei. D enn es wıırde o h n e diese U ntcrordnung ein Widers tr e il d er V e r n u n ft m it ihr selb st entsıehen; weil, \venn sie ein ander bloB b eig eo rd n et (k o o rd in ierı) wâren, die erstere fıır sich ihre G renze e n g c verschlieBen und nichts von der letzıeren in ihr G ebİet a u fn e h m en . d ie se aber ih re G ren zen d e n n o c h fiber a lle s au sd eh n en , und , \vo es ihr B edıırfnis erheischt, j e n e innerhalb der ihrigen m it zu b e fa sse n su c h e n \vürde. D er spekulativen V em unft aber uniergeordn e t zu s e in , u n d a lso d ie O rd n u n g u m z u k e h r e n , kann m an d er re in e n p raktischen gar n ic h ı z u m u ie n , weil alles Interesse zuletzt praktisch ist, und selbsı das der spekulativen Vernunft nur bedingt und im praktischen G ebrauche allein vollstândig isi.

IV. ARI KILGISAL U SU N BİR KONL’TLAMASI OLARAK R U H U N Ö LÜ M SÜ ZLÜ Ğ Ü

IV. D İE U N ST tR B I.IC H W -.1T DER SEKLE.

En yüksek iyinin dünyada ortaya çıkması ahlaksal yasa yoluyla belirlenebilir bir isten­ cin zorunlu nesnesidir. Ama bu istençte duygusal yatkınlığın ahlaksal yasa ile tavı uy­ gunluğu en yüksek iyinin en üst koşuludur. Bu uygunluk öyleyse tam olarak nesnesi gi­ bi olanaklı olmalıdır, çünkü bu sonuncuyu ilerletme buyruğunda kapsanır. İstencin ah­ laksal yasa ile tam uygunluğu ise kutsallıktır, bir eksiksizlik ki, duyulur dünyanın hiçbir

A l ü EİN P O S T l'I A T DER REİN EN PR A K TİSC H EN V E R N U N FT

Die Bew irkungdes höchsten G uıs in der \Velı ist das not\vendİge O bjekı ein es durehs moralische Gesetz bestimmbaren W illens. İn diesem aber ist die völligeAn#pwK’js#7iA«7derG esinnım gen zum mo­ ralischen Gesetze die oberste Bedingung des h ö ch sien Guls. Sie muB also eb en so\vohl m öglich sein, als ihr Objekt, weil [220] sie in dem selben (»ebole dieses zu b e fö rd er n e n ıh a lte n ist. D ie v ö llig e A n g em essen h eit d es \Villcns aber zum m oralischen G esetze ist Heiligk/’it, ein e V ollkom m enheiı, deren kein vernünf-

tiges \Vcscn der S innem velı. in kehlem Zeİtpunkıc seines Daseins. fahig ist. Da sie in d essen g le ic h u o h l als praktisch tıcmvendig g e fo r d e n \vird. so kam ı sie nur in e in em ins V n en d lich e g eb en d en Progressus zu je n e r völligen Atıgem esse n h e iı angeıroffeıı vverden. und es ist. nach Prinzipien der reinen praktischen V ern u n ft. n o n v e n d ig . e in e so lc lıo praktische Fortschreitııng als das reale O bjekt ıtnscres \ \ ’illens anzım chm eıı. D ie ser u n e n d lic h e P rogressu s ist aber nur u nter Y orausseızung ein er ins L'nendliche fortdauernden E xislnn und Persönlichkeil desselben vernünftigen \ \ ’e sen s {w elche m an d ie U nstcrblichkeit d er S eele n en n t.) m öglich. Also ist das h ö ch ste Gut. praktisch. nur ıtriler der V oraııssetzung der U nsierblichkeiı d er S e e le m ö g lic h ; m ith in d ie se . als u n zertren n lich m it d em n ıoralischen G ese lz v e r b u n d e n . e in P ostulat d er reinen praktischen Vernunfı (\vorunier ich e in en theoretisclıen. als solchen aber nichl e nveislichen Satz verstelıc. so fern er e in em a priori unb ed ingt ge b e n d e n praktischen G esetze u nzertrennlich aııhângt). D er Satz von d er nıoralisch en Besıim nıun g unserer Naıur. nur allein in ein em ins l ’n en d lich e g e h e n d e n Fortsch ritle zur vö llig e n A n gem essen h eit m il dem [221] Sittengesetze gelangen /u k ö n n en . isi von dem gröBten N'uizen. nichl bloB in Rûcksiclıt au f d ie gegenu ârtige Ergânzım g d es U n verm ögen s d e r sp e k u la tiv e n V e r n u n fı. so n d e r ıı auch in A n sehu ng der Religion. In Erm angelung desselben \\ird e m u ed er das m oralisehe G esetz von seiner flt'iligkrit gâ n zlich abgew ü rd igt. in d en ı m an es sich als nachsichtig, (in d u lgen ı) und so u n se r e r B e h a g lic h k e iı a n g e m e s s e ıı. verkünstelt, o d er auch seiııen B e n ıf und zugleich Envartung zu ein er unerreichb aren B e stim tııu n g , n â m lic h e in e m v e r h o ffıen vö llig e n Enverb d er H eiligkeit des \VİUens. spannl, und sich in schu’â r m e n d e. d em S e lb ste r k e n n ın is g a n z \v id e r s p r e c h e n d e theosophische Trâume verliert. durch \velches beicles das ıın a u flıö r lic h e Streben zur pünktlich en und d u rchgângigen B efolgu ng e in e s s tr e n g e n u n n a c h s ic h ılic h e n . d e n n o c h aber nicht id ea liseh en . sondern vvahren V ernunfıgebots. nur ver­ ilin d e n Kİrd. Einem vernünftigen. aber en d lich en W cscn isi n ur der Progressus ins V n en d lic h e . von n ied eren zu den

ussal varlığı varoluşunun hiçbir zaman nok­ tasında ona yetenekli değildir. Gene de, kıl­ gısal açıdan zorunlu olarak istendiği için, yalnızca o tam uygunluğa doğru sonsuza giden bir ilerlem ede bulunabilir, ve arı kıl­ gısal usun ilkelerine göre böyle kılgısal bir ilerlemeyi istencimizin gerçek nesnesi ola­ rak almak zorunludur. Ama bu sonsuz ilerlem e ancak aynı ussal varlığın sonsuza doğru süren bir varoluşuve kişiliği (ki buna ruhun ölümsüzlüğü denir) varsayımı altında olanaklıdır. Öyleyse en yüksek İyi, kılgısal olarak, ancak ru h u n ölümsüzlüğü varsayımı altında olanaklıdır; dolayısıyla bu ölümsüzlük, ahlaksal yasa ile ayrılmamacasm a bağlı olarak, arı kılgısal usun bir konutlam asıdır (ki b u nunla ku­ ramsal ama böyle olarak tanıtlanamaz olan ve koşulsuz olarak geçerli bir a priori kılgı­ sal yasaya ayrılmamacasma bağlı bir öner­ me}! anlıyorum ). Doğamızın ahlaksal belirlenimi ile ilgili olarak, ancak sonsuza giden bir ilerlemede törel yasa ile tam uygunluğa erişilebileceği önerm esinin yalnızca kurgul usun güçsüz­ lüğünün şimdiki giderilmesi açısından de­ ğil. ama ayrıca din açısından da büyük yara­ rı vardır. O n u n eksikliğinde, ya ahlaksal yasa kutsallığı açısından bütünüyle değeısizleşir, çünkü gözyumucu (indulge.nl) ola­ rak ve böylece rahatım ıza uygun bir yolda inceltilir, ya da insanlar erişilemez bir belir­ lenim e çağrıya ve aynı zam anda beklentiyi, tam bir istenç kutsallığı kazanm a um ut­ larını çekiştirirler, ve böylece kendininbilgisi ile bütünüyle çelişen esrimeli thesofık düşlerde kendilerini yitirirler; bunların her ikisi de usun göz yummayan, katı, ve gene de ideal değil ama gerçek olan bir buy­ ruğunu sağın olarak ve bütünüyle izlemek için sona erm ez çabayıyalmzcz. engellerler. Ussal ama sonlu bir varlık için ancak ahlak­ sal eksiksizliğin daha alt basam aklarından daha yüksek basamaklarına doğru sonsuza

dek ilerlem e olanaklıdır. Zaman koşulunun o n u n için hiçbirşey olduğu sonsuz Varlık bizim için sonsuz olan bu dizide ahlaksal yasa ile uygunluğun b ü tü n ü n ü görür; ve en yüksek İyide herkes için belirlediği payda türesine uygun düşebilmek için buyruğunun kaçınılmaz olarak gerektirdiği kutsallık ussal varlıkların bütün varoluşunun tek bir entellektüel sezgisinde bulunacaktır. Yaratığa bu payın um udu açısından düşebilecek şey yal­ nızca sınanmış duygusal yatkınlığının bilin­ ci olacaktır, ki bununla daha kötü olandan ahlaksal olarak daha iyiye doğru şimdiye dek yaptığı ilerlem eden ve bu yolla o n u n için bilinir olmuş olan değişmez amaçtan, varo­ luşu ne denli uzun sürse de, ve giderek bu yaşamın ötesine geçse bile, yine o ilerleme­ nin daha öte ve kesintisiz olarak sürmesini umabilir,* ve böylece hiçbir zaman burada değil, ya da varoluşunun öngörülebilir bir gelecek zam an noktasında da değil, am a ancak süresinin sonsuzluğunda (ki ancak ♦ G e n e d e öyle g ö r ü n ü r ki, İyiye d o ğ ru ile rle m e d e duygusal yatkınlığının yalpalam azlığı kan ısın ı taşım ak b ir y aratık a çısın d a n k e n d i için o lan ak sızd ır. Bu n e d e n le H ıristiyan d insel ö ğ re ti o n u n yalnızca kutsam ayı, e.d . bu sağlam am acı ve o n u n la b irlik te ah la k sa l ile rle m e d e sürekliliğin bilin cin i o rtay a çık aran aynı tin d e n d o ğ m a ­ sın a izin verir. A m a d o ğ a l o la ra k yaşam ın ın u z u n b ir b ö lü m ü n ü s o n u n a d e k d a h a iyiye d o ğ ru ile rle m e d e g eçirm iş, ve d a h ası b u n u g e rç e k a h lak sal g ü d ü le rd e n yapm ış o ld u ğ u n u n b ilin c in d e o la n b iri h iç ku şk u su z g id e re k b u yaşam ın ö te sin d e d e sü recek b ir varoluşta bile b u ilkelerde d ire te c eğ in in pek in liğ in i olm asa d a avutucu b ir u m u d u n u taşıyabilir; ve k en d i g ö z ü n d e h iç b ir zam an b u ra d a aklanm am ış olsa da, n e d e d o ğ asın ın g elecek te öyle olm asını bek led iğ i eksiksizliğinin ve o n u n la birlikte ö d ev lerin in a rtışın d a b u n u h iç b ir zam an u m u d e d e m ese d e , h e r z am an so n su z u z ak lık tak i b ir h e d e fi ilg ile n ­ d irm esin e karşın T anrı için b ir iyelik o larak g eçerli olan b u ile rle m e d e k u tlu b ir g elecek b ek len tisin i taşıyabilir; ç ü n k ü b u d ü n y a n ın tü m olum sal n e d e n le rin d e n b ağ ım ­ sız tam iyiliği b e lirte b ilm e k için u su n k u llandığı a n latım b u d u r, ve tıpkı ku tsallık gibi, b ir id e a d ır ki, an cak sonsuz b ir ile rle m e d e ve b u n u n b ü tü n lü ğ ü n d e k a p san ab ilir, dolayısıyla o n a y a ra tık la r ta ra fın d a n h iç b ir zam an tam o la ra k erişilem ez.

hö h eren Stufen d er m oralisehen Vollk o m m e n h eit, m ö g lic h . D er Unendliche, d em d ie Z eitb ed ingun g Nichts ist, sieht, in dieser für uns en d lo sen Reihe, das Ganze der A ngem essenheit m it d em m o ra liseh en G esetze, und die Heİlİgkcİt. die sein G ebot unnachlaBlich fo rd cr ı, um s e in e r G erech tigkeit in d em Anteİl, d en e r jed em am h ö ch sten G ute bestİm m t, gemâB zu sein, İst in e in er ein zigen intellek­ tu e lle n A n sc h a u u n g d e s D a sein s vem iin ftig er VVesen [222J ganz anzutrefFen. \Vas d em G eschöpfe allein in A n seh u n g d er H o fîn u n g d ieses Anteîls zu k o m m en kann. wâre das BevvuBtsein scinererprüftcn (»esinnung, um aus sc in e m b is h e r ig e n Forıschritıe vom S chlech teren zum Moralischbesscren und d em dadurch ihm bekannt g e u o rd en en um vandelbaren Vorsatze e in e fe r n e r e u n u n terb ro e h en e Fortsetzung desselben, wie weit se in e Existenz auch im m er reichen m ag, selbst über d ieses lx.*ben hinaus zu h offen,* u nd so, zwar niem als hier. o d e r [2 2 3 J İn irg e n d e in e m a b seh lic h e n k ü n ftig en Z eitp unktc sein es D aseins, so n d e r n nur İn d er (G ott

“Dic C b m n ıg ıtn g m n d e r Unvvandclharkcit se in e r (k-siıın ım g im F o rtsc h rittc / u m G u ıcn , se h e in t glcichw ohl a u c h e in e m (krsc h o p fe fû r sich u n m ö g lich zu sein. U m desvvillen lâüı d ic christliche R eligionslehre sie a u c h r a n dem selb e n ( JeLstc. d e r d ic I leiligun g. d.i. die se n festen Voreaız u n d m il ih m das BcwuBtsein d e r Beharrlichkcit im m o raliseh en Progressus, wirkı, allein abstam m en. A her a u c h n alü rlieh e r \Vcisc d a r f d e ıje n ig c . d e r sich bovuO ı ist. c in c n lan g e n Tci) seines l-e b en s his zu E n d e de sse lb e n . im Fo rtsch rittc m m B esscm . u n d n v a ra u s e c h tc n m ora liseh e n B ow cgungsgrim den, a n g c h altc n zu hab c ıı. sich vvohl d ic trö ste n d e H ofT nung, w cn n g leich n ic h l (icw iû h e il, m ac h en . daÛ er, a u c h in e in e r ü b e r d ieses L ebcn h inaus fortgese t/te n ü jû ste n /. bei diesen C>nındsât/en b e harre n w r d c . u n d . u ic ^ tıh l e r in s einen e igenen A ugeıı h ie rn icg e rec h tfe rtig tist. n o c h , b ei d e m vcrhofT ten k ü n ftig e n A nw achs s e in e r N aıurv o llk o m m c n h c iı, m il ih r a b e r a u c h s e in e r P flk h tc n .e sjcm als h o flen d a rf, d e n n o c h in diesem F ortschrittc, der, o b e r zwar e in ins U n e n d lich e h in a u sg c n ıc k tt“s Z icl belriITt, d e n n o c h fû r C>ott als Ik 'sit/ gilt, c in e A ussicht in c in e selige Z u k u n fı h a b e n ; d e n n dieses isi d e r Ausd n ıc k , de sse n sich d ie V ern u n ft b c d ic n i, um cin von ailen m fâltigen U n a c h e n d e r \Vclt unabhângiges\t>llstândiges HbW zu bc zc ic h n en , w l e h e s e b e n so. [22S] tvie H riligkritcin e Id e c İst. w elche n ıır in e in e m u n c n d lic h e n Progressus u n d dessen Totalilât e n th alıen sein kann, m ithin r a m ('»cschöpfc n ie m a ls völlig c rre ic h t Vıird.

allein û b ersehbaren) U n en d lich k eit sein er F orldauer d em VVillen desselben (o h n e Nachsicht o d er Erlassung, w e lc h e sich m il d e r G e r e c h ıig k e iı nicht zusam m enreim l) völlig adâquaı zu sein.

Tanrı bunu gözleyebilir) istencine bütünüy­ le yeterli olmayı (türeye uygun düşmeyen gözyumma ya da bağışlam a olmaksızın) umabilir.

V. DAS DASEİN GOTTES, AI,S EİN POSTULAT DER REİNEN PRAKTİSCHEN VERNUNFT

V. ARI KILGISAL U SU N BİR KONUTLAM ASI OLARAK TA N RIN IN VAROLUŞU

Das m oralische G escız führeıe in der v o r h e r g eh en d e n Z e r g lie d e n ın g zur praktischen A ufgabc, w clche, o h n e ai­ len Beitriıt sinnlicherT riebfedem , bloC durch rein e V cm unft vorgeschricben wird, nâm lich der notw endigcn Vollslân digkeil d es ersten und vom eh m sıcn Teils des h öch sıen Guts, der Sin* lic h k e iı, u n d , da d ie se nur in e in er Evvigkeit völlig aufgelöset werden kann, zum Postulat der Unsterblichkeit. Eben d ie se s G ese tz muB a u ch zur M ög­ lichkeit des zweiten Elements des höchv len Guıs, nâm lich d erjen er Sitılichkeit angem essencn Glückseligkeit, e b en so un eig en n ü tzig, 1224] wie vorher, aus bloBer u nparteiischer Vernunft, nâm ­ lich a u f d ie Voraıısselzung des Daseins e in er dieser VVirkung adâquatcn Ur* sache fûhren, d.i. die Existenz Gottes, ais zur M ö glich k eit d e s h ö c h sten G uts (w clches O bjekl unseres VVillens m il d er m o ra liseh en G ese izg e b u n g der reinen V cm unft nolw endig verbunden ist) n o tw endig g ch örig, p oslu licrcn . VVir w o llen d ie se n Z u sam m en h an g übcrzcugcnd darstellen. Glückseligkeit ist der Zustand ein es v em ü nftigen VVescns in d er VVelt, d em es, im G anzen se in e r E xisicn z, alles narh \Vunsch un d Willen geht, u n d b e r u h e t a lso a u f d e r Ü b er e in stim m u n g d er N atur zu se in e m gan zen Zuecke, im gleichcn zum w esenılichcn B esıim m u n gsgru n d e sein e s VVillens. Nun g ebietet das m oralische Gesetz, als e in G ese tz d e r F r e ih eit, d u rch B e stim m u n g sg r û n d e , d ie v on d e r N atur u n d d e r Ü b e r c in s tim m u n g

Önceki çözüm lem ede ahlaksal yasa duyusal güdülerin hiçbir katılımı olmaksızın yalnızca a n us tarafından getirilen kılgısal bir prob­ leme, yani en yüksek iyinin ilk ve başlıca bö­ lüm ünün, törelliğin zorunlu tamlığı proble­ m ine, ve bu ancak bir bengilik içinde tam olarak çözülebileceği için, ölümsüzlüğün konutlanm asına götürdü. Yine bu yasa en yük­ sek iyinin ikinci öğesinin, yani o törellik ile orantılı m utluluğun olanağına, daha önce olduğu gibi çıkarsız olarak ve salt yansız usa dayanarak götürm elidir; yani bu etkiye ye­ terli bir nedenin varoluşunun varsayımına da götürm eli, e.d. Tannnın varoluşunu en yüksek iyinin (ki istencimizin bu nesnesi arı usun ahlaksal yasaması ile zorunlu olarak bağlıdır) olanağına zorunlu bir yolda ait olarak konutlamalıdır. Bu bağlantıyı inan­ dırıcı bir yolda sergilemek istiyoruz. Mutluluk dünyada öyle bir ussal varlığın durum udur ki, onun için varoluşunun bütü­ nünde herşey dileğe ve istence göre gider; öyley­ se m utluluk doğanın o varlığın bütün erek­ leri ile ve benzer olarak istencinin özsel be­ lirlenim zemini ile uyumu üzerine dayanır. Şimdi, ahlaksal yasa, bir özgürlük yasası olarak, doğadan ve onun istek yetimiz (güdüler ola­ rak) ile anlaşm asından bütünüyle bağımsız olması gereken belirlenim zeminleri yoluyla buyurur; am a dünyada eylem de bulunan ussal varlık gene de aynı zam anda dünyanın ve doğanın kendisinin nedeni değildir. Öy­ leyse ahlaksal yasada dünyaya onun parçası olarak ait ve buna göre ona bağımlı olan ve tam bu nedenle istenci yoluyla bu doğanın nedeni olamayan ve onu, m utluğunu ilgi-

d erselb en zu u n serem B cgch rıın gsv e r m ö g e n (als T r ie b fe d e r n ) gan z unabhângig sein sollen; das handelnde vernıınftige VVesen in d er VVelt aber isi doch nicht zuglcich Ursache der VVelt und der Natur sclbsl. Also isi in dem m oralisehen G esetze nicht d er m ind este G rund zu e in em n otw en d igen Z usam m enhang zwischen Sitılichkeit ıınd der İhr proportionierten Glücksc-

lendiıdiği ölçüde, kendi gücü yoluyla kılgı­ sal ilkeleri ile baştan sona uyumlu kılaıııayan bir varlığın törelliği ile bununla orantılı m utluluğu arasında zorunlu bir bağlantı için en küçük bir zemin yoktur. Gene de, arı usun kılgısal problem inde, e.d. en yük­ sek iyinin zorunlu izlenişinde, böyle bir bağlantı zorunlu olarak konutlamr: En yük­ sek İyiyi (ki öyleyse gene de olanaklı olma­ lıdır) ilerletmeye çalışmamız gerekir. Buna göre, b ü tü n doğanın o n u n kendisinden ayrı olan, ve bu bağlantının, yani m utlulu­ ğun törellik ile sağın anlaşm asının zemi­ nini kapsayan bir n ed en in in varoluşu da konutlamr. Ama bu en üst neden doğanın yalnızca ussal varlıkların istencinin bir ya­ sası ile uyum unun değil, am a bunların o yasayı istencin en üst belirleni m zemini yapma­ ları ölçüsünde bu yasanın tasarımı ile, öy­ leyse yalnızca biçime göre töre ile değil, ama onların güdüleri olarak törellikleri ile, e.d. ahlaksal duygusal yatkınlıkları ile uyu­ m unun zeminini kapsamalıdır. Öyleyse en yüksek iyi dünyada ancak doğanın ahlaksal yatkınlığa uygun bir nedenselliği olan bir en üst nedeninin kabul edilmesi ölçüsünde olanaklıdır. Şimdi, yasaların tasarımına gö­ re eylemlere yetenekli bir varlık bir anlıktır (ussal varlık), ve böyle bir varlığın yasaların bu tasarımına göre nedenselliği onun isten­ cidir. Öyleyse doğanın en üst nedeni, en yüksek iyi için varsayılmasınm zorunlu ol­ ması ölçüsünde, bir varlıktır ki, anlak ve istenç yoluyla doğanın n ed en i (sonuçta yaratıcısı), e.d. Tanrıdır. Buna göre, m yüksek türeıısel iyinin (en iyi dünyanın) olanağının konutlam ası aynı zam anda b ir en yüksek kökensel iyinin edimselliğinin, yani Tanrının varoluşunun konutlam asıdır. Şimdi, en yüksek İyiyi ilerletm ek bizim için ödevdi; dolayısıyla bu en yüksek İyinin olanağını varsaymak yalnızca yetki değil, am a ayrıca ödev ile gereksinim olarak bağlı zorunluktur; ki bu ancak Tanrının varoluşunun ko-

ligkcit cin cs zur \Velt als Teil g chörigcn, und d ahervon ihr abhângigen, \Vesens, \v elc h e s e b e n da ru m d u rch s e in e n \Villen nicht Ursache dieser N atur sein, und sic, \vas se in e G lû ck sclig k eii betrifft. m il s e in e n praktischen G rund[225]sât/en aus e ig e n e n Krâften nicht durchgângig ein siim m ig m achen kann. G leich v -o h l n ir d in d er p ra k tisch en Aufgabe der reinen Vernunft, d.i. der n o tu en d ig en Bearbeiıung zum höchsten (n ite, cin soleher Z usam m enhang als nouvendig posıulicrt: vvir sollen das h öch stc ( iu ı (\velches also d o ch m ög­ lich sein m uli) zu b eförd ern su ch cn . Also wird auch das Dasein ein er von d er N atur u n ıe r sc h ic d e n e n U rsa ch e der g e sa m ıe n Natur, \v clc h e d e n G rund d ieses Z usam m enhangcs, nâm lich der g en au en Ü b ereinsıim ınung der Glückseligkeiı mit der Sittlichkeit, entlıalte, postuliert. D iese oberste U rsachc aber soll den Grund der Ü b crcinstim m ung der Natur nicht bloB m it ein em G esetze d es U 'illens d er v ern ıın ftig en W esen, so n d e r n m it d e r V o r ste llu n g d ie se s Gesetzes, so fern diese es sich zum obersten Besthnmungsgrunde des Willens setzen , also nicht bloB m it d en Sitten der Form nach, son d ern auch ihrer Sittlichkeit, als dem B ev-egungsgrunde derselben, d.i. m it ihrer m oralischen G esin n u n g en th a h en . Also ist das h ö ch ste Gut in d er W clt nur m ö g lic h , so fern c in e oberste U rsache d er N atur a n genom m en n ird , d ie e in e d e r m o ra lisch en G esinnung gem âBe Kausalitât hat. N un ist ein W esen, das der H andlungen nach der V orstellung von G esctzcn fâhig ist, c in e Intelligenz (vernıınftig W esen) und d ie K ausalitât e in e s s o le h e n W esens nach dieser Vorstellung der G esetze ein \Ville d e s s e lb e n . A lso ist d ic o b e r ste U r sa c h c d e r N atur, so fern sic zum höchsten G ute voraus[226]gesetzt \verden muB, ein W esen, das durch Verstand u n d Willen d ie U rsache (fo lg lich der U r h e b e r ) d e r N a tu r ist, d .i. G ott. Folglich ist das Postulat der M öglichkeit d es höchsten abgeleiteten Guts (der besten VVelt) zugleich das Postulat der Wirkliclık eit e in e s höchsten urspriınglichen Guts, nâm lich d er Existenz G ottes. Nun war es Pflicht für uns das h öch ste Gut zu b eförd ern, m ithin nicht allein Befugnis, sondern auch m it der Pflicht als Bcdürfnis v erbıındene N otw endigkcit, d ic M öglichkeit dieses h ö ch sten Guts vorauszusctzen; welches, da es nur unter d e r B e d in g u n g d e s D a se in s G o ttes

stattfındet. d ie Vorausseızung dessel­ ben mit d er Pflicht unzertrennlich verbindet, d.i. es ist m oralisch nonvendig, das D asein G ottes anzunehm en. H ier ist nun w ohl zu m erken, daB diese m oralisehe N on ven digk eit subjekth', d.i. Bedürfnis, und nicht objekth, d.i. selbst P flicht sei; d e n n e s kann gar keine Pflicht g eb en , d ie Existenz ein es D inges a n zunehm en (\veil d ieses bloC d e n t h e o r e tis c h e n G eb ra u ch d er Vernunft an geh t). Auch \vird hierunter nicht verstanden, daB d ie A nnchm u n g d e s D asein s G o ttes, als eines Grundes aller Verbindlichkeit überhaupt, nonvendig sei (denn dieser beruht, wie hin reich en d bew iesen w orden, lediglich au f d er A u tonom ie der Vernunft selbst). Zur Pflicht gehört hier nur dic B earbeitung zur H ervorbringung und B eförderung des höchsten Guts in der \Vclt, dessen M öglichkeit also postuliert w e r d e n k an n , [2 2 7 ] d ie aber unsere Vernunft nicht anders denkbar fınd et, als unter V oraussetzung ein er h ö c h sten ln te llig e n z . d e r e n D asein anzunehm en also mit dem Be\vuBtsein unserer Pflicht verbunden ist, obz\var diese A n n eh m u n g selbst für d ie thcoretisehe Vernunft gehört, in A nsehung deren alicin sie als Erklârungsgrund b etra eh tet, Hypothese, in B e z ieh u n g aber au f die Verstândlichkcit ein es uns doch durehs m oralisehe G esetz aufgegeb en en Objekts (des höchsten G uts). m ith in e in e s B e d ü rfn isse s in praktiseher Absicht. Glaube, u n d z\var reiner Vemunftglaube, heiBen kann, \veil bloB r e in e V ernun ft (sovvohl ihrem t h e o r e tis c h e n als p r a k tisc h e n Gebrauche nach) die Q uelle ist, daraus er entspringt. Aus dieser Deduktion wird es nuıım ehr begreiflich, warum die griechisehen S c h u le n , zur A u flö s u n g ilıres P roblem s von der praktischen M ög­ lich k eit d es h ö c h sten G uts n iem als g elan gen konnten; weil sie n ur im m er d ic R e g e l d e s G eb ra u ch s, d e n d er Wİlle des M ensch en von se in er Frei­ h eil m acht, zum ein zigen und für sich allein zureichenden G runde derselben m a e h te n , o h n e . ih rem B e d ıın k e n nach, das Dasein G ottes dazu zu bedürfen. Zwar taten sie daran reeht, daB sie das Prinzip der Sitten u nabhângig von d iesem Postulat, für sich selb st, aus d em V erhâltnis d er V ernun ft allein zum W illen, festsetzten, u nd es m ithin zur obersten praktischen B edingung des

şulu altında yer aldığı için, bunun varsayımı­ nı ödev ile aynlmamacasma bağlar, e.d. Tan­ rının varoluşunu kabul etm ek ahlaksal ola­ rak zorunludur. Şimdi burada belirtmek gerek ki, bu ahlak­ sal zorunluk öznel, e.d. gereksinimdir, nesnel, e.d. kendisi ödev değildir; çünkü bir şeyin varoluşunu varsayma gibi bir ödev olamaz (çünkü bu usun salt kuramsal kullanımını ilgilendirir). Dahası, b ununla denm ek iste­ n en genelinde tüm yükümlülüğün bir zemini olarak Tanrının varoluşunun kabul edilme­ sinin zorunlu olduğu değildir (çünkü bu, ye­ terince tanıtlandığı gibi, yalnızca usun ken­ disinin özerkliği üzerine dayanır). Burada ödeve ait olan yalnızca dünyada en yüksek İyinin üretim i ve ilerletilmesi için çabadır ki, öyleyse bu İyinin olanağı konutlanabilir; ve usumuz onu bir en yüksek anlık varsayımı al­ tında olmaksızın düşünülebilir bulm adığı için, varoluşunu kabul etm ek ödevimizin bilinci ile bağlıdır, gerçi bu kabullenim in kendisi kurgul usa ait olsa da; salt bu açıdan bir açıklama zemini olarak görüldüğünde, ona bir önsav denebilir; am a bize ahlaksal yasa yoluyla verilen bir nesnenin (en yüksek İyinin), dolayısıyla kılgısal amaçlar için bir gereksinim in anlaşılırlığı ile bağıntı içinde, inanç, ve dahası an us-inancı denebilir, çünkü salt arı us (kuramsal olduğu gibi kılgısal kul­ lanımına göre de) onun doğduğu kaynaktır. Bu tümdengelimden şimdi Yunan okulları­ nın niçin hiçbir zaman en yüksek İyinin kıl­ gısal olanağına ilişkin problem lerinin çözü­ m üne ulaşam adıkları anlaşılabilir; çünkü h er zam an insan istencinin özgürlüğünü kullanm asının kuralını bu olanağın biricik ve kendi için yeterli zemini yaptılar, ve kendi anlayışlarına göre bunun için T annnın varo­ luşuna gereksinim leri yoktu. Hiç kuşkusuz töre ilkesini kendi için bu konutlam adan bağımsız olarak ve usun yalnızca istenç ile ilişkisinden saptam ada ve dolayısıyla onu en yüksek iyinin en üst kılgısal koşulu yapmada

haklıydılar; ama bu ilke bu yüzden olanağı­ nın b ü tün koşulu değildi. Epikürcüler hiç kuşkusuz törenin bütünüyle yanlış bir ilke­ sini, yani m utluluk ilkesini en üst ilke olarak almışlar, ve herkesin kendi eğilim ine göre bir hazzı seçmesi düzgüsünü b ir yasanın yerine geçirmişlerdi; ama gene de en yüksek iyilerini tem el ilkelerinin düşüklüğü ile orantılı olarak değersizleştirerek, ve insan sağgörüsü (ki eğilimlerin ılımlılığı ve ölçü­ lülüğü de bu n a aittir) yoluyla kazanılabi­ lecek olandan d ah a büyük bir m utluluk beklemeyerek, yeterince tutarlı bir yolda iler­ lediler — bir m utluluk ki, bilindiği gibi yete­ rince cılız ve koşullara göre çok değişik olmuş olmalıydı; düzgülerinin sürekli olarak izin vermek zorunda oldukları ve onları yasa olmaya elverişsiz kılan kuraldışılann sözünü bile etmiyoruz. Stoacılar ise, tersine, en üst kılgısal ilkelerini, yani erdem i bütünüyle doğru bir yolda en yüksek iyinin koşulu ola­ rak seçmişlerdi; ama erdem in onun an yasa­ sı tarafından istenen derecesini bu yaşamda bütünüyle erişilebilir olarak tasarımladıkları zaman, yalnızca bilge dedikleri insanın ah­ laksal güçlerini doğasının tüm sınırlarının ötesine germ ekle ve insanlara ilişkin tüm bilgimizle çelişen birşeyi kabul etmekle kal­ madılar, ama bir de başlıca en yüksek İyiye ait ikinci bileşenin, yani m utluluğun insansal istek yetisinin özel bir nesnesi olmasına izin vermediler, ama bilgelerini, kişiliğinin üstün­ lüğünün bilinci içinde, bir tanrı gibi (hoş­ nutluğu açısından) doğadan bütünüyle bağımsız kıldılar, çünkü gerçi onu yaşamın kötülükleri karşısında açıkta bırakmış olsalar da, onlara yenik düşmesine izin verm ediler (aynı zam anda onu törel kötülüklerden de özgür olarak sundular); böylece edimsel ola­ rak en yüksek iyinin ikinci öğesini, kişisel m utluluğu bir yana attılar, çünkü onu yalnız­ ca eyleme ve kişisel değerden duyulan hoş­ nutluğa, böylece törel d üşünm e yolunun bilincine bağladılar ki, gene de bunda kendi

h ö ch sten Guts m achten; es war aber darum nicht d ie ganze B edingung der M ö g lic h k e it [2 2 8 ] d e s s e lb e n . D ie Epikureer h a tten n u n zwar ein ganz falsches Prinzip d er Sitten zum obers­ ten a n g e n o m m e n , n âm lich das der G lückseligkeit, und e in e M axim e der b elİeb ig en W ahl, n ach j e d e s se in e r N eigung, für e in G esetz u ntergeschoben: aber darin v erfu h ren sie d o ch konsequent gen u g , daB sie ihr höchstes Gut e b en so, nâm lich der N iedrigkeit ihres G rundsatzes p roporıionierlich , a b w ü r d ig te n , u n d k e in e g röB ere G lückseligkeit erw arteten, als d ie sich du rch m en sc h lich e K lugheİt (w ozu auch E nthaltsam keit u n d M âBigung der N eigungen gehört) enverben lâBt, die, wie m an weiB, küm m erlich g en u g und nach U m stânden sehr verschiedentlich, ausfallen muB; d ie Ausnalım en , w e lc h e ih re M axim en unau fh örlich ein râu m en m uBten, und die sie zu G esetzen untauglich m ach en , n icht e in m a l g e r e c h n e t. D ie Stoiker h a tte n d a g e g e n ih r o b e r s te s praktîsches Prinzip, nâm lich d ie Tugend, als B edingung des höchsten Guts ganz richtig gew âhlt, aber in d em sie den G rad d e r s e lb e n . d e r fûr das r e in e G esetz derselben erforderlich ist, als in d ie se m L e b e n v ö llîg er re ic h b a r v o r ste lle ten . n ich t alleİn das m ora­ lische V erm ögen des Menschen, unter d em N am en e in e s \Veisen, ûber aile S c h r a n k e n s e in e r N a tu r h o c h ges p a n n t, u n d etw as, das a lle r M ens e h e n k e n n tn is \v id ersp rich t, a n g e ­ n o m m en, sondern auch, vom eh m lich das zvveite zum h öchsten Gut gehörige Bestandsliick, n â m lic h d ie G lü ck se­ ligkeit, gar nicht fûr ein en b esonderen (iegenstan d des m enschlich en Begehı ungsverm ögens [229] w ollen gelten lassen, son d ern ihren Weisen, g leich e in e r G o tth e it, im B ew uB tsein der Vortrefflichkeit seiner Person, von der Natur (in Absİcht au f seine Zufriedenlıeit) ganz unabhângig gemacht, indem sie İhn zwar Ü b eln d e s L ebens aussetzten, aber nicht untenvarfen, (zug leic h auch als frei vom B ösen darstelleten ) und so \virklich das zweite E lem ent d es h ö c h sten Gııts, e ig e n e Glückseligkeit weglieBcn, İndem sie es bloB im H andeln und der Zufriedenheit m it seinem p ersön lich en Werte setzten, und also im Beu'uBtscin der sitılichen D enkııngsart m it einschlossen, worin sie aber durch die Stim m e

ihrer e igen en Natur hinreİchend hâtten w iderlegt w erden könn en . Die Lehre des Christentums*, wenn m an sie au ch n o c h n ic h t als R elig io n sie h r e b etrach tet, gibt in [230]

• M a n h a lt g e m e in ig lic h d a fû r. d ic c h ristlic h e V o rsch rift d e r S in e n h a b c in A n s c h ıın g ih r e r R ein ig k c it v o r d e m m o ra lis e h e n Bcgriffe d e r Sloiker nichıs voraus; allein d e r U n iersch ied b c id e r isi d o c h s e h r sic h lb a r. D as sto ise h e Sys­ te m m a e h le d a s Be\vuB ısein d e r S e c lc n sıâ rk e z um A ngel. u m d e n sich aile s ittlic h e n Ciçsinn u n g e n w c n d e n so lk e n , u n d , o b d ie A n h â n g c r d esselb en z w a rv n n P flic h te n r e d e te n , a u c h sie g a n z w ohl b e s ıim m ıe n , so se tz te n sie d o c h d ie T rieb fe d e r u n d d e n eig e n tlic h e n B estim m ungsg r u n d d e s U lllc n s , in e in e r E rh c b u n g d e r Den* k u n g sa ri ü b e r d ie n ie d r ig c n u n d n u r d u r c h S eclensch \v âch e m a c h ıh a b c n d e n T rie b fe d e m d e r S in n e . T u g e n d »sur also b e i ih n e n e in geM ssc r H c ro is m u s d e s û b e r d ie tie rise h e N a lu r d e s M e n s c h e n sic h e r h e b e n d e n HWs^n, d e r ih m selb st g e ııu g ist, a n d e r n zw ar P flic h te n v o rtrâ g ı, se lb st a b e r ö b e r sie e r h o b e n . u n d k e in e r Y e rs u c h u n g / ıı r [228] C b e r ır c tu n g d c s sittlichen (Îesetzes u n te n v o rfe n ist. D ieses alles a b e r k o m ite n sie n ic h l tu n .w e n ıı sie sich dieses ( » e s e iz in d e r R e in ig k e itu n d S tr e n g e , als e s dic V orschrift d e s E vangelii tu t, vorgesteH t h â ltc n . VVenn ich ü n le r e in e r ide?em e Y ollkom m enheit v e rste h e, d e r n ic h ts in d e r E rf a h r u n g a d â q u a t g e g e b e n tv erd en k a n n , so sin d d ie m o ralisch eıı Id e e n d a ru m n ic h ıs C b e rsc ln v e n g lic h c s, d .i. d e rg le ic h e n . u o v o n w ir a u c h n ic h l e in m a l d e n BegrifT h in re ic h e n d b e stim m e n k ö n n te n . o d e r v on d e m es ungevriB ist, o b ih n lib e ra li e in Cieg e n s ta n d k o r r e s p o n d ie r e , w ie d ie Id e e n d e r sp e k u la tiv e n V e r n u n f t, s o n d e m d ie n e n , als U r b ild e r d e r p r a k tis c h e n V o llk o m m e n h c it, z u ru n e n tb e h r lic h e n R ic h t-sch n u rd essilü ich en V e rh a llc n s , u n d z u g le ic h z u m M n fistn b t drr Yrrgtsirhung. VVenn ic h n u n d ie christliche M oral von ih r e r p h ilo s o p h is e h e n S e ite b e tr a e h te . so w urdc sie, m it d e n Id e e n d e r g riech isch en Schulen v e rg lic h e n . so e rsc h e in e ıı: D ie Id e e n d e r 7,'iiıikfr, d e r F.fjikurrer, ile r .Vtetforund d es Chriıtm, sind: d ie S a tu rrin fa ll, d ie Klugheit, d ie lYeisheil u n d d ie fleiligkeit. İn A n s e h u n g d e s W eges, d a zıı zu g e la n g e n , u n t r r s c h i e d e n s ic h d ie grie ch isc h e n P h ilo so p h e n so von e in a n d e r, dafi d ie Zvniker d a /u d e n gprnrinm M m -vlıenım tand, d ic a n d e m n u r d e n W eg d e r \\usm schajl, b eid e also d o c h bloC cn Gtbrauch der n a tü rik lım KraJİe dazu h in re ic h e n d fa n d c u . Die chrisıliclıc M oral, weil sie ih re V o rsc h rift (w ie e s a u c h se in ınııB) so re in u n d tın n a c h s ic h ılic h c i n r ic h ıc t, bcııim m t d em M en sch en das Z u trau en . ıvenigstens h ic r im L e b e n . i h r v ö llig a d â q u a i zu sciıı. richtel es a b e r d o c h a u c h d a d u r c h w ic d c ru m auf. daB, w etın « i r so g u t h a n d e ln , als in u n se re m Vermögrn isi, w ir h o ffe n k ö n n e n , daB, vvas n ic h t in u n se rın V e rm ö g e n ist, u n s a ııclen v eitig \verd e z u s ta tte n k o m m e n , w ir ın ö g e n n u n \vissen, a u f\v e lc h c A rt. o d e r n ic h l. .-tm to/W «ıınd Plato u n tc r s c h ic d e n sich n u r in A n s e h u n g d e s Urs p m n g i u n s e r e r sittlic h e n B egriffe.

doğalarının sesi tarafından yeterince çürü­ tülebilirlerdi. Hıristiyanlık öğretisi,* üstelik bir din öğ­ retisi olarak görülm ese bile, bu noktada en *C»enellikle H ıristiyan törellik k u ra lın ın arılığı açısın­ d a n S to c ıla rın ah la k sa l k av ram ları ü z e rin d e h iç b ir ü s tü n lü ğ ü n ü n o lm a d ığ ı sav u n u lu r; a m a a ra la rın d a k i ayrım g e n e d e çok açıktır. Stoacı dizge ru h u n g ü c ü n ü n b ilin cin i çev resin d e tü m tö rel duygusal yatkınlığın d ö n ­ m esi g e re k en eksen yaptı; ve izleyicilerinin ö d e v le rd e n söz etm iş, g id e re k o n la rı ço k iyi b elirlem iş o lm a la rın a k arşın, g e n e d e isten cin g ü d ü s ü n ü ve asıl b e lirle n im ze­ m in in i d ü ş ü n m e y o lu n u n d u y u ların aşağı ve a n ca k ru h ­ sal zayıflık yoluyla g ü ç le n en g ü d ü le rin in ü stü n e çıkan bir yükselişine yerleştirdiler. Öyleyse o n la rd a e rd e m insanın h ayvansal d o ğ a sın ın ü z e rin e y ü k selen , k e n d i b a şın a yeterli o lan , b aşk aların a ö d ev ler v erm esin e karşın k e n ­ d in i o n la rın ü z e rin e y ü k selten ve tö re l yasanın çiğ­ n e n m e sin e yö n elik h iç b ir kışkırtm aya bo yun eğm eyen bilge in san ın belli b ir kah ram an lığ ıy d ı. A m a e ğ e r In c il’in k u ralların ın yaptığı gibi, b u yasayı arılığı ve katılığı içinde d ü ş ü n m ü ş o lsalard ı, tü m b u n la rı y a p am az la rd ı. E ğ e r idea 'ût d en ey im d e o n a yeterli hİçbirşeyin verilem eyeceği b ir eksiksizliği an lıy o rsam , o z am an b u n d a n ahlaksal id eaların aşkın şeyler o ld u k ları, kavram larını b ile yeterli o larak belirleyem eyeceğim iz şeyler oldukları ya d a genel o larak o n la ra karşılık d ü şe n n e sn e le rin o lu p o lm adığı­ n ın belirsiz o ld u ğ u so n u c u çıkm az, ki k u rg ul u sun ideala n açısından d u ru m b u d u r; tersine, kılgısal eksiksizliğin kök-im geleri o larak , tö rel d avranışın vazgeçilm ez kuralı ve aynı z a m a n d a karşılaştırm a ölçün ü o la ra k h iz m e t e d e rle r. Ş im di e ğ e r H ıristiya n ah lakı felsefi y a n ın d a n ird elersem , Y unan o k u lla rın ın id eaları ile karşılaştırm a iç in d e şöyle g ö rü n e c e k tir: K in iklerin , E pikürcülerin, S toacıların ve H ıristiyan ların id eaları doğa-yalınlığı, sağ­ görü, bilgelik ve kutsallıktır. B u n lara u laşm anın yolu açı­ sın d an . Y unan okulları b irb irle rin d e n ayrılıyorlardı, ç ü n ­ kü K inikler b u n u n için yalnızca sıradan in san anlağını, ö tek iler İse yalnızca bilimin y o lu n u istiyor, am a h e r iki yan d a b u n u n için yalnızca doğal güçlerin ku llan ım ın ı yeterli b u lu y o rd u . H ıristiyan a h la k k e n d i k u ra lın ı (b ir k ural o la ra k olm ası g e rek tiğ i gibi) öylesine a n ve g öz yum m az b ir b iç im d e d ü z e n le n d iğ i İçin, in san ı e n a z ın d a n b u y aşam d a o n a y eterli o la b ile ce ğ i k o n u s u n d a tü m g ü ­ v e n d en yoksun bırakır, am a gü cü m ü zü n iç inde o ld u ğ u ö lç ü d e iyi d av ran ırsak o zam an g ü c ü m ü z ü n iç in d e ol­ m a y a n ın , b u n u n h a n g i y o ld a o la b ile c e ğ in i b ilsek d e bilm esek d e, bize b ir başka y e rd e n geleceği u m u d u n u taşım am ızı sağlayarak bu güveni y en id en kurar. A risto­ teles ve P lato n yalnızca tö rel kavram larım ızın kökeni ko­ n u s u n d a ayrılıyorlardı.

yüksek iyinin (Tanrının krallığının) bir kav­ ramını verir ki, kılgısal usun en katı istemini yalnızca o doyurur. Ahlaksal yasa kutsaldır (göz yummaz) ve törenin kutsallığını ister, gerçi insanın erişebileceği tüm ahlaksal ek­ siksizlik her zaman yalnızca erdem , e.d. yal­ nızca yasa için saygıdan doğan yasal bir yat­ kınlık olsa da; bu ise sonuçta kabahat için sürekli bir düşkünlüğün bilinci, en azından bir arılık yoksunluğu, e.d. yasaya uymanın gerçek olmayan (ahlaksal olmayan) birçok güdüsünün bir karışımı, sonuçta alçakgö­ nüllülük ile bağlı bir kendine değer verme tutum udur; ve öyleyse bu Hıristiyan yasanın istediği kutsallık açısından geriye yaratığa sonsuza ilerlem eden başka birşey bırakmaz, ama tam bu nedenle onu varlığının sonsuza dek süreceği um udunda aklar. Bir ahlaksal yasa ile bütünüyle uyumlu bir duygusal yatkın­ lığın değeri sonsuzdur; çünkü tüm olanaklı mutluluğun, onun bilge ve herşeyden güçlü bir dağıtıcısının yargısında, ussal varlıkların ödevlerine uygunluğunun eksikliğinden başka hiçbir sınırı yoktur. Ama ahlaksal yasa kendi için gene de bir m utluluk sözü vermez, çünkü bu, genel olarak bir doğa düzenine ilişkin kavramlara göre, zorunlu olarak yasa­ ya boyuneğme ile bağlı değildir. Şimdi, Hı­ ristiyan töre öğretisi bu eksikliği (en yüksek iyinin ikinci ayrılmaz bileşeninin eksikliğini) dünyanın öyle bir tasarımı yoluyla tamamlar ki, orada ussal varlıklar kendilerini tüm ru h ­ larıyla törel yasaya adarlar, ve Tanrının bir krallığı olarak orada doğa ve ahlak, türevsel en yüksek İyiyi olanaklı kılan kutsal bir yara­ tıcı yoluyla, h er biri ona yabancı bir uyum içine getirilir. T örenin kutsallığı onlara bu yaşamda bile bir kural olarak verilir, ve bu arada bununla orantılı iyilik, yani kutluluk ise, ancak bir bengilik içinde erişilebilir olarak tasarımlanır; çünkü birincisi h er zaman onla­ rın her durum daki davranışlarının kök-imgesi olmalıdır ve ona doğru ilerleme bu yaşam­ da daha şim diden olanaklı ve zorunludur;

d ie se m S tü ck e e in e n B e g r iff d e s h ö c h sten G uls (d es R eichs G o ııe s), der allein der strengsten F o rd en ın g d er [231] praktischen V ernun ft ein G en üge tut. Das m oralische G esetz İst heilig (unnachsich tlich) und fordert H eilig k eit d er Sİtten, o b g le ic h aile m oralische V ollkom m enheit, zu wel* cher der M ensch g ela n g en kann, im ­ m er n ur Tugend ist, d.i. gesetzm âfiige G esin n u n g aus Achtung fürs G esetz, folglich BewuBtsein ein es kontinuierlich en H anges zur Ü b ertretun g, \ven ig ste ııs U n la u te r k e it d .i. B eim isch ıın g vieler u n ech ıer (nicht moralis e h e r ) B e w e g u n g sg r ü n d e zur Befo lg u n g d es Gesctzes, folglich ein e mit D em ut verbundene Selbsıschâtzung, u nd also in A n sehu ng der H eiligkeit, \velche das chrislliche G esetz fordert, nichts als Fortschritt ins U n en d lich e dem G eschöpfe übrig lâBt, eben daher a b er au ch d a sse lb e zur H o ffn u n g s e in e r ins U n e n d lic h e g e h e n d e n Fortdauer bereehtigt. D er Wert ein er d em m oralisehen G esetze ı>ölligm\gcm essen en G esin n u n g ist unend lich ; weil aile m ög lich e G lückseligkeit, im Urteile ein es w eisen und alles vermög e n d e n A u stellers d erselb en , k ein e a n d e r e E inschrânkung hat, als den M angel d er A n gem essen heit vernünftiger VVesen an ihrer Pflicht. Aber das m o ra lisc h e G esetz für sich verheifit d och keine G lückseligkeit; d enn diese ist, nach B egriffen von e in er Natııro r d n u n g ü berhaup t, m it d er B efolg u ııg desselben nicht m m vendig ver­ bunden. Die christliche Sittenlehrc crgânzt n un d iesen M angel (des zweiten u n e n tb e lır lic h e n B estandstücks des höchsten Guts) durch die Darstellung der VVelt, darin v m ıü n ftig e VVesen sich d em s ittlic h e n G esetze von g a n zer S e e le [232] \veihen, als e in e s Reichs Gottes, in w elch em N atur und Sitten in e in e , j e d e r von b e id e n für sich s e lb s t fr e m d e , H a r m o n ie , d u r c h ein en h ciligen U rheber kom m en, der das abgeleitete höchste Gut m öglich m aeh t. D ie H eiligkeit der Sitten \vird ih n e n in d ie se m L eb en s c h o n zur R ichtschn ur a n g ew iesen , das dieser p r o p o r tio n ie r te VVohl aber, d ie Seligkeit, n u r als in e in e r Ewİgkeİt erreichbarvorgestellt; weiİ7>n#,im m er das U rbild ihres Verhaltens in jed em S ta n d e se in m uB, u n d das Fort* s e h r e ite n zu ih r s c h o n in d ie se m L eb en m ö g lic h u n d notvvendig ist,

diese aber in dieser \ \e l t . un ter dem Nam en d er G lückseligkeil, gar n ich l e r re ic h t w e r d e n k an n , (so viel a u f unser Verm ögen ankom m t) und daher le d ig lic h zum G e g e n s ta n d e d er H o ffn u n g g e m a c h ı \vird. D ie ses u n g e a c h ıe t ist das chrisüiche Prinzip der Moral selbst doch nicht theologisch (m ith in H e te r o n o m İ e ) so n d e r n A u to n o m ie d e r r e in e n praktischen V ernunft für sich selbst, vveil sie die Erkennınis G ottes und seines \\'illens n ic h t zum G ru n d e d ie se r G esetze, s o n d e r n n u r d e r G e la n g u n g zum höchsten Gute, unter d er B edingung der B efolgu ng derselben m acht, und selb st d ie e ig e n tlic h e Triebfeder zur B efolgu ng der ersteren nicht in den gew ıın schten Folgen d erselb en , son ­ d ern in d er V orstellu n g d er P flicht allein setzt. als in deren treuer Beobachtııng d ie VVürdigkeit des Enverbs der letztem allein besteht. [233] A uf solche \Veise führt das moralis c h e G esetz d u rch d e n B e g r iff d e s höchsten G u ls , als das O bjekt und d en Endzvreck der reinen praktischen Ver­ nunft, zur Religion, d.i. zur Erkenntnis aller Pflichten als göt tUçtur Gebote, nicht als Sanktionen, d.i. u'illkürlichefürsich selbst zufâllige Verordnurgen, eines fremden \Villens, sondern als wesentlicher Gesetze ein esjeden frcicn \Villens für sich selbst, die aber d ennoch als G cbote des h öch­ sten \Vesens angesehen \\erden müssen, vveil wir nur von ein em moralisch-vollkom m enen, (heiligen u n d gü tigen ) zu­ gleich auch allge\valtigen \V illen, das höchste Gut, welches zum Gegenstande unserer Bestrebııng zu setzen uns das moralische Gesetz zur Pflichl macht, und also durch Ubereinstimmung mit diesem Willen dazu zu gclangeıı hoffen können. Auch hier bleibt daher alles uneigennûtzig und bloB a u f Pflicht gegründet; o h n e daB Furcht o d er H offnung als Triebfcdem zum Grunde gelegt \verden dürften, die, \venn sie zu Prinzipien werden, den ganzen moralischen Wcrt der Handhıngen vemichten. Das moralische Gesetz gebietet, das h öchste nıögliche Gut in ein er Welt m ir zum letzten G e­ genstan de alles Verhaltcns zu maehen. Dieses aber kann ich nicht zu bcwirken hofTen, als nur durch die Übereinstim m ung m eines W illens m il d em ein es h e ilig e n und gütİgen W elturhebers, u n d , o b g le ic h in d em B egriffe d es höchsten Guts, als d em ein es G anzen, \vorin die gröBıe Glückseligkeil mit dem

İkincisi ne, mutluluk adı altında, bu dünyada hiçbir zaman erişilebilir değildir (gücümüz söz konusu olduğu ölçüde), ve buna göre salt bir um ut nesnesi yapılır. Buna bakılmak­ sızın, ahlakın Hıristiyan ilkesinin kendisi tannbilimsel (öyleyse özerksizlik) değil, ama arı kılgısal usun kendi için özerkliğidir, çünkü T anrının ve istencinin bilgisini bu yasaların değil, ama yalnızca, bu yasalara uyma koşu­ lu altında, en yüksek İyiye erişm enin temeli yapar, ve giderek bu boyun eğm enin asıl güdüsünü bile istenen sonuçlara değil, ama yalnızca ödev tasarımına koyar — ödev ki, ancak ona bağlı kalan bir boyun eğme tutu­ mu o sonuçları elde etmeye değerliği oluş­ turur. Böyle bir yolda ahlaksal yasalar arı kılgısal usun nesnesi ve son ereği olarak en yüksek iyinin kavramı yoluyla dine, e.d. tüm ödevle­ rin tannsal buyruklar olarak bilgisine götürür — yaptırımlar olarak, e. d. yabancı bir istencin kendi için olumsal ve keyfi düzenlemeleri olarak değil, ama her özgür istencin kendi için özsel yasaları olarak, ki gene de en yüksek Varlığın buyrukları olarak görülm elidirler, çünkü ancak ahlaksal olarak eksiksiz (kutsal ve iyi) ve aynı zam anda herşeye gücü yeten bir istenç tarafından, ve öyleyse bu istenç ile an­ laşma yoluyladır ki, ahlaksal yasanın ça­ balarımızın nesnesi olarak almayı bize ödev kıldığı en yüksek İyiye erişmeyi umabiliriz. Burada da öyleyse herşey çıkarsız ve salt ödev üzerine temellenmiş kalır; korkunun ya da um udun güdü olarak temel yapılması söz konusu değildir ki, eğer ilkeler olurlarsa eylemlerin bütün ahlaksal değerini yokederler. Ahlaksal yasa bana bir dünyada olanaklı en yüksek İyiyi kendim için tüm davranışın son nesnesi yapmamı buyurur. Ama bunu yerine getirmeyi istencimin kutsal ve iyi bir dünya Yaratıcısının istenci ile uyumu yoluy­ la olm anın dışında um udedem em , ve gerçi bir bütün olarak en yüksek İyinin kavramın­ da — ki bunda en büyük mutluluk en büyük

ölçüde törel eksiksizlik (yaratıklarda ola­ naklı) ile en sağın oranda bağlı olarak tasa­ rım lanır — benim kendi mutluluğumun da kapsanm asına karşın, gene de en yüksek iyinin ilerletilmesine yönlendirilen istencin belirlenim zemini bu değil, am a ahlaksal yasadır (ki dahaçok sınırsız m utluluk iste­ ğimi koşullara göre sıkı sıkıya kısıtlar). Buna göre ahlak da aslında kendimizi na­ sıl m utlu kılacağımızın değil, ama nasıl m ut­ luluğa Zehrolacağımızın öğretisidir. Ancak din eklendiği zamandır ki, bir gün mutluluk­ tan ona değmez olmamaya çabaladığımız ölçüde pay alma um udu da gelir. Bir insan bir şeyin ya da bir d u ru m u n iyeliğine eğer ona iyeliği en yüksek İyi ile uyum içindeyse değerdir. Şimdi kolayca gö­ rebiliriz ki, tüm değerlilik törel davranışa bağlıdır, çünkü değerlilik en yüksek iyinin kavramında geri kalanın (birinin durum u­ na ait olanın), yani m utluluğa katılmanın koşulunu oluşturur. Şimdi bundan şu çıkar ki, ahlak hiçbir zaman mutluluk öğretisi ola­ rak, e.d. m utluluktan pay alm anın bir yö­ nergesi olarak ele alınm am alıdır; çünkü yalnızca m utluluğun ussal koşulu (condito sine qua non) ile ilgilidir, onu kazanma araç­ ları ile değil. Ama ahlak (ki yalnızca ödevler dayatır, bencil dilekler için katı kurallar ver­ mez) tam olarak ortaya serildiği zaman, ancak o zaman en yüksek İyiyi ilerletm e (Tanrının krallığını bize getirm e) dileği, bir yasa üzerine dayalı ve daha önce bencil hiçbir ruhta doğamayacak olan bu ahlaksal dilek uyandırılmıştır, ve bu dilek uğruna dine adım atılınca, o zaman bu törel öğre­ tiye bir m utluluk öğretisi de denebilir, çün­ kü mutluluk umudu herşeyden önce din ile başlar. Yine buradan görülebilir ki, dünyanın yaratılışında Tanrının son ereğinin ne oldu­ ğu sorulduğunda, yanıt ondaki ussal varlık­ ların m utluluğu değil, am a en yüksek İyi olm alıdır ki, bu varlıkların o dileğine bir

gröB ıen (234] MaBe sitllich er (in Gesch öp fen m öglicher) V ollkom m enheit, als in d er genausten Proportion verbund en vorgestellt wird, metne eigene Glikkseligfceit mit enthalten ist: so ist doch nicht s ie . s o n d e r n das m o ra lisc h e G esetz (tvelches vielm ehr m ein unbegrenztes V erlangen d a n a ch a u f B e d in g u n g e n strenge einschrânkt) der Bestim m ungs­ grund des \Villens, der zur Beförderung des höchsten Guts angew iesen \vird. D a h er ist a u ch d ie M oral n ic h t e ig e n ılic h d ie I.ehre. u ie wir uns glücklich machen, sondern wie wir der Gliicks e lig k e iı ınürdig \v erd en s o lle n . N ur d ann. w enn Religion dazu kom m t. tritt a uch d ie H o ffn u n g ein . d er G lückse­ ligkeit dereinst in dem MaBe teilhaftig zu w erden. als wir darauf bedacht g e b e ­ sen. ihrer nicht unw ürdig zu sein. \Yiirdighi jem a n d d es Besiızes e in er Sache. o der ein es Zustandes, wenn, daB er in diesem Besitze sei, mit d em höchs­ ten G ute zusam m enstim m ı. Man kann jetzt leich t ein seh en , daB aile Wûrdigkeît a u f das sittliche Verhalıen ankom m e. weil dieses im Begriffe des höchsten Guts die B edingung des iibrigen, (was zum Z u sıa n d e g e h ö r t) n â m lich d es A n te ils an G lü c k se lig k e it au sm a ch t. N un folgı hieraus: daB man d ie M oral an sich niem als als Glückseligkeitslehre b eh a n d eln m üsse, d.i. als e in e Amveisu n g d er G lückseligkeit teilh a ftig zu \verden; d e n n sie hat es led ig lich m it der [235] V em unftbedingııng (con dito sin e qua no n ) der letzteren, nicht mit e in em Enverbm ittel derselben zu tun. W enn sie aber (die bloB Pflichten auferleg t. n ic h t e İg en n û tzig e n VVünschen M aB regeln a n d ie H a n d g ib t,) vollstâ n d ig vorgetragen uo rd en : alsdann allererst kann, n achdem der sich a u f ein G esetz g rü n d en d e m oralische VVunsch das h ö c h s te G ut zu b e fö r d e r n (das Reich G ottes zu ııns zu b rin g en ), der vorher kciner u n e ig e n n ııtzig e n S eele a u fsteig en k o n n te, en veckt, und ihm zum B e h u f d e r S ch ritt zur R e lig io n g e sc h e h e n ist, d iese S itten leh re auch G ltıckseligkeitslehre gen an n t w erden, \veil d ie Hoffnungda7Ai nur mit der Re­ ligion allererst anhebı. A u ch kann m an hierau s ersehen: daB. w enn m an nach dem letzten Zweche Gottes in S chöpfung der Welt fragt, man nicht die Glückseligkeit der vernünfügen YVesen in ihr, son d ern das höchste Gut n en n en m üsse, welchcs jenem Wunsche dieser W esen n och e in e B ed in g u n g ,

nâm lich die d er G lückseligkeii w ürdig zu sein, d.i. d ic Sittlichkeit eb e n dersel­ ben vernünftigen Wcscn, hinzufıigt, die allein den MaBstab enthâh, nach welehem sie allein der ersteren, durch die H and ein es loeisen U rhebers, teilhaftig zıı werden h o flen könn en . D en n , da \Yeisheit, theoretisch betraehtet, die Er­ kenntnis des höchsten Guts, und praktiseh. die Angemessenheit des \Villens zum höchsten Gute b e d e u te ı, so kann man ein er höchsten selbsıândigen \Veisheit nicht e in en Z\veck beilegen , der bloC [236} a u f Gütigkeit g e g r ü n d e t wâre. D en n dieser ihre VVirkımg (in A nse­ h u n g der G lückseligkeiı der vem ü nftigen\V esen) kann man n u r u n te r d e n e in sc h r â n k en d e n B e d in g u n g e n der Û b ereinstim m ung m il der Heiligkeit* s e in e s \V ille n s. als d e m h ö c h s te n u r sp r ü n g lic h e n G u te a n g e m e s s e n , denken. D aher diejenigcn, w elche den Zw eck d e r S c h ö p fıın g in d ie Ehre G ottes (vorausgesetzı, daB m an diese n ich l anihropom orp histisch, als N ei­ g u n g gepriesen z m verden.denkt,) setzten. w ohl d e n b esten A usdruck geırofîen haben. D en n nichts ehrt Gott m ehr, als das, \vas das Schâtzbarstc in d e r \Velt ist, d ie A c h tu n g fü r se in G ebot. d ie B eobachtung der h eiligen Pflicht, d ie uns sein G esetz auferlegt, w en n [237] s e in e lıe r r lic h e A nstalt dazu k o m m t.ein e solehe seh ön e Ordn ung mil angem essener Glûckseligkeit zu krönen. W enn ihn das leiztere (auf m en sch lich e Ari zu red en ,) liebensK Ürdig m a ch t, so isi er du rch das erstere e in G egenstand d er A nbetung

koşul daha, yani m utluluğa değer olma ko­ şulunu, e.d. o aynı ussal varlıkların törelliğini ekler — bir koşul ki, yalnızca o bir bilge ya­ ratıcının elinde birinciden pay almayı umabilm elerinin kuralını kapsar. Çünkü bilgelik kuramsal olarak görüldüğünde m yüksek iyi­ nin bilgisini, ve kılgısal olarak görüldüğünde istencin en yüksek iyiye uygunluğunu imlediği için, bir en yüksek bağımsız bilgeliğe salt iyilik üzerine dayalı bir erek yükleyemeyiz. Çünkü iyiliğin bu etkisini (ussal varlıkların mutluluğu açısından) ancak onun istencinin kutsallığı* ile uyum un sınırlayıcı koşulları altında iken en yüksek kökensel iyiye uygun olarak düşünebiliriz. Buna göre, yaratılışın ereğini Tanrının o n u ru n d a görenler (bu­ nun övülme eğilimi gibi insanbiçimsel bir yolda düşünülm ediğini varsayarak) hiç kuş­ kusuz en iyi anlatımı bulmuşlardır. Çünkü hiçbirşey Tanrıyı dünyada en değerli olan­ dan, buyruğu için saygıdan, yasasının bize dayattığı kutsal ödeve uymaktan daha çok onurlandırm az — eğer böyle güzel bir dü­ zeni uygun bir m utluluk ile taçlandırm a bi­ çimindeki görkemli düzenlemesi buna ekle­ nirse. Eğer bu sonuncusu (insana özgü bir yolda konuşursak) O nu sevgiye değer yapı­ yorsa, o zaman birincisi yoluyla bir tapınm a

•H ierb e i. u n d u m d as E ig e n iü m lk h e d ieser B egriffe k e n n tlic h /.ıı m a c h e n , m e rk e ic h n u r n o c h a n:daO , d a m an ( » o u v e rs rh ic d c n c F.igcnsch a lle n bcilc g t, d e r e n Q u a litâ t m a n a u c h d e n

* B u ra d a b u k a v ra m la rd a k e n d in e ö zgü o la n şeyi b ilin e b ilir k ılm ak için y aln ızca şııııu b e lirtiy o ru m ki, T an rıy a n ite lik le rin i y a ra tık la r için d e uygun b u ld u ­ ğ u m u z çeşitli ö z ellik le r y ü k le rk e n , ve b u n la r yalnızca O n d a en yüksek d erecey e yükseltilirken — ö rn e ğ in herşeye g ücü yeterlik, herşeyi bilirlik, h e r yerde b u lu n u rlu k , herşey d en iyi o lm a vb. a d lan d ırm aları a ltın d a güç, bilim , b u lu n u ş, iyilik vb. — , g e n e d e yalnızca üç özellik v ardır kİ, dışlayıcı o larak , am a b ü y ü k lü k eklentisi olm aksızın T anrıya y ü k le n irle r, ve b u n la rın tü m ü d e ahlaksaldır. T anrı biricik Kutsal, biricik K u tlu , biricik Bilgedir, ç ü n k ü b u k a v ra m la r d a h a ş im d id e n sın ırsızlığı k e n d ile rin d e iaştrlar. Bu y ü k le m le rin d ü z e n in e g ö re T an rı ayrıca ku tsal Yasam an (ve Y aratıcı), iyi Yönetici (ve Sakm ıcı) ve doğru Yargıçlır. Tanrıyı d in in nesnesi yapan herşeyi k endi içlerin d e kapsayan ve o n la rla uyum iç in d e m etafıziksel eksiksizliklerin k e n d iliğ in d e n usa ek len d iğ i üç özellik.

G e sc h ö p fc n a n g e m e ss e n fin d e t, n u r daB sie d ö rt /u m h ö ch sleıı G ra d e e r h o b e n w crd cn , z.B. M acht. N 'isseııschaii. G e g e n v .ırt. G ü le e le. unte r d e n B c n c n n ım g c n d e r A Jlm achl, d e r Ali* w issc n h e it. d e r A llg eg em v arl. d e r A llg û tig k eil eıc. e s d o c h d rc i g ib t, d ie ausschlieBungs\veise. u n d d o c h o h n e B e isa l/ v o n G röB e. (»oıl beig e le g ı vverden, u n d d ie in sg e sa m i m o n ılisc h sin d . E r isi d e r allein Ifriligr, d e r allein Srtigi'. d e r allein \Yrisr, w eil d ie s e B egriffe se h o n d ie U n c in g e s c h r â n k ıh e iı b e i sich fû h r e n . N ach d e r O r d ııu n g d e rs e lb e n ist e r d e n n also a u c h d e r lıriligr dfsrlzgrbrr (u ı\d S c h ö p fe r), d ergı'i/tpReginvr ( u n d K rh a lle r) u n d d e r gnrchte Richteı. D re i K ig e n s c lu ıf le n . d i e a lle s in s ic h eıılh aliı-n , w o d u rc h G o ll d e r (ie g e n s ta ııd d e r K elig io n \v ird , u n d d e n e n a n g e m e s s e n d ie m e ia p h y sisc h c n V o llk o m m e ııh e iıe n sich von sclfrsı in d e r V e rn u n ft h in /u fü g e n .

(Adoratiorı) nesnesidir. Giderek insanlar bile yalnızca iyilik yoluyla sevgi kazanabilmelerine karşın hiçbir zaman saygı kazanamazlar, öyle ki en büyük iyilikseverlik onlara ancak değer­ liliğe göre yerine getirilerek o n u r kazandırır. Erekler düzeninde, insanın (ve onunla bir­ likte h er ussal varlığın) kendinde erek olması, e.d. hiçbir zaman herhangi biri tarafından (gi­ derek Tanrı tarafından bile) aynı zam anda kendisi erek olmaksızın salt bir araç olarak kullanılamaması, öyleyse insanlığın bizim ki­ şiliğimizde bizim kendimiz için bile zorunlu olarak kutsal olması şimdi kendiliğinden çıkan bir sonuçtur, çünkü insan ahlaksal yasanın, dolayısıyla kendinde kutsal olanın öznesidir, ve birşeye ancak genel olarak o n u n uğruna ve onunla anlaşma içinde kutsal denebilir. Çün­ kü bu ahlaksal yasa insanın istencinin özerk­ liği üzerine dayanır — bir özgür istenç olarak ki, kendi evrensel yasalarına göre, altgüdümlü olması gerektiği şey ile aynı zam anda zorunlu olarak anlaşma içinde olabilmelidir.

(A doration). Selbst M enschen kön­ n en sich durch \Vohltun zvvar Liebe, aber dadu rch allein niem als A ch­ tu n g env erb en , so daÛ d ie gröBte \V ohltâtigkeit ih n e n nur dadurch Ehre m acht, daB sie nach \VCirdigkeit ausgeııbt wird. DaB, İn der O rdnungder Z\vecke, d e r M en sch (m it ihm j e d e s vernün ftige VVcsen) Zıceck an sich selbst sei, d.i. niem als bloB als Mittel von jem a n d em (selbst nicht von Gott) o h n e zugleich hierbei selbst Zweck zu sein, k önn e gebraucht \verden, daB also d ie Menschheit in unserer Person uns selbst heilig sein m üsse, folgt n u n m e h r von selbst, weil er das Subjekt des moralischen Gesetzes, m ithin dessen İst, \vas an sich heilig ist, um dessen vvillen und in Einstim m ung m il w elchcm auch überhaupt nur euvas heilig genannt över­ den kann. D enn dieses m oralisehe G esetz gründet sich au f der Auto­ n o m ie s e in e s W ille n s, a ls e in e s freien W illens, der nach sein en all­ g em ein en G esetzen nonvend ig zu dem jen ig en zugleich m uû einstimmen k önn en , \velchem er sich unteruıerfen soll. [238]

VI. G EN EL OLARAK ARI KILGISAL USUN KONUTLAM ALARI Ü ZERİNE

r e in e n p r a k t is c h e n v e r n u n f t

Tüm ü de ahlak ilkesinden doğarlar ki, bu bir konutlama değil ama onun yoluyla usun isten­ ci dolaysızca belirlediği bir yasadır; bu istenç ise, böyle arı istenç olarak belirlenmesi yoluy­ la, yönergesine uyulm asının bu zorunlu koşullarını ister. Bu konutlam alar kuramsal inaklar değil, am a kılgısal bakım dan zorunlu varsayımlnnhrhw; öyleyse kurgul bilgiyi genişlet{me}melerine * karşın, genel olarak kurgul usun idealarına (kılgısal olanla bağıntıları aracılığıyla) nesnel olgusallık verirler, ve onu kavramlar için aklarlar ki, başka türlü b u n ­ ların olanağını bile ileri sürebilmesi söz konu­ su değildir. Bu konutlam alar ölümsüzlük, olumlu olarak görülen özgürlük (anlaşılır dünyaya ait olduğu *[Akad.-Ausg. ile: “zıvar nicht das. ”]

VI. UB ER DIF. PO ST U L A T E DER Ü BERH AU PT

Sie g eh en aile vom Grundsatze der M oralitât aus, d er kein P ostulat, s o n d e r n c in G ese tz ist, du rch w elches Vernunft unm ittelbar den W ille n b e stim m t, w e lc h e r W ille eb en dadurch, daB er so bestim m l ist, als reiner VVille, diese nonvendigen B ed in gu ııgen d er B efolgu ng seiner Vorschrift fordert. D iese Postulate sind nicht ıheoretische Dogm ala, so n d ern Voraussetzungen in not\vend ig praktiseher Rııcksicht. e r w e ite r n a lso z\var {nicht}* das spekulalive E rkennınis, g eben aber d e n Id e e n d er sp ek u la tiv en Ver­ n u n ft im Allgemeinen (v cn n ittclst ih rer B ezieh u n g aufs Praktisehe) objektive Realitât, und bereehtigen sie zu B cgriflen, deren M öglichkeit a u c h n u r zu b e h a u p te n sie sich sonst nicht anm aûen könnte. Diese Postulate sind die der Unsterblichkeit, d e r Freiheil. p o sitiv betraehtet, (als d er Kausalitât eines

W esens, so fern es zur intelligib elen \Velt gehört,) unddesi)asfmsGo«et Das ersU flieÛt aus der praktisch notwendigen Bedingung der Angemessenheit der Dauer zur Vollstândigkeit der Erfüllungdes m oralischen Gesetzes; das zıoeite aus d er not\vend igen Voraus­ setzung der U nabhângigkeit von der Sinnem velt und d es V erm ögens der Bestimmung seines Wİllens, nach dem [2 3 9 ] G esetze e in e r in te llig ib ele n We)t, d.i. der Freiheit; das dritte aus der N onvendigkeit der B edingung zu ein er solehen intelligibelen W'elt, um das h öch ste Gut zu sein, durch die Voraussetzung des höchsten selbstândigen Guts, d.i. des D aseins Gottes. D ie durch d ie A chtung fürs m ora­ lise h e G esetz n o tv /e n d ig e A b sicht aufs h ö c h ste G ut u n d daraus flieOende Voraussetzung der objektiven Realitât d esselben, führt also durch Postulate der praktischen Vernunft zu Begriffen, w elche d ie spekulative V ernunft z\var als A ufgaben vortrag e n , sie aber nicht auflösen konnte. Also 1. zu d e ıjen igen , in deren Auflösu n g d ie letztere nichts, als Paralogismen b eg eh en konn te, (nâm lich der Unsterblichkeit) weil es ihr am M erkmale der Beharrlichkeit feh lete, um den psyehologisehen B egriff ein es letzten Subjekts, w elcher der S eele im Selbstbew uBtsein notwendig beigelegt wird, zur realen Vorstel­ lu n g e in e r Sub stanz zu erg â n zen , w e lc h e s d ie p ra k tisc h e V ern u n ft, durch das Postulat, ein er zur Ange­ m e sse n h e it m it d em m o ra lisch en G esetze im h öch sten Gııte, als dem g a n z e n Z v/ecke d e r p rak tisch en V e r n u n ft, e r fo r d e r lic h e n D auer, ausrichtet. 2. Führt sie zu dem , wovon d ie spekulative V ernunft nichts als /lnf/nowHV?enthielt, deren A uflösung sie nur auf ein em problemaüsch zwar denkb aren, aber sein er objektiven Realitât nach für sie n ich t enveislich en und bestim m baren Begriffe grûnden konn te, nâm lich d ie kosmologisehe Id ee [240] e in e r in te ü ig ib e le n W elt u n d das B ew uB tsein u n seres D asein s in d e r selb e n , verm ittelst d es P ostulats der F reih eit (d e re n Realitât sie durch das m o­ ralisehe G esetz darlegt, und m it ihm z ııg lc ic h das G ese tz e in e r in te l­ lig ib e le n W elt, \vorau f d ie s p e ­ kulative nur h im v eisen , ih ren B e­ g riff aber n icht bestim m en konn te).

ölçüde bir varlığın nedenselliği olarak), ve Tanrının varoluşu konutlamalarıdır. Birincisi ahlaksal yasanın tam olarak yerine getirilme­ sine yeterli bir sürenin kılgısal olarak zorunlu koşulundan doğar; İkincisi duyulur dünyanın bağımsızlığının ve istenci bir anlaşılır dünya­ nın yasasına, e.d. özgürlük yasasına göre be­ lirlem e yetisinin zorunlu varsayımından; üçüncüsü, en yüksek bağımsız iyinin, e.d. Tan­ rının varoluşunun varsayımı yoluyla, böyle anlaşılır bir dünyada en yüksek iyinin olabil­ mesi için koşulun zorunluğundan. Ahlaksal yasa için saygının en yüksek iyiyi zorunlu olarak amaç yapması ve bundan onun nesnel olgusallığı üzerine doğan varsayım öy­ leyse kılgısal usun konutlam alan yoluyla öyle kavramlara götürür ki, kurgul us bunlan prob­ lemler olarak getirse de çözümlerini veremez. Böylece (1) öyle bir kavrama (yani ölümsüz­ lük kavramına) götürür ki, çözüm ünde kur­ gul us bozukvargılara düşm ekten başka birşey yapamaz, çünkü bu kavram onun için kalıcılık ayırm acından yoksundur, ki b u n unla özbilinçte bir ru h a zorunlu olarak yüklenen bir enson öznenin ruhbilimsel kavramı bir tözün gerçek tasarımına bütünlenecektir, bir ayır­ maç ki kılgısal us tarafından o n u n bü tü n ereği olarak en yüksek İyide ahlaksal yasa ile uygunluk için gerekli olan bir sürenin konutlaması yoluyla sağlanır. (2) O na ilişkin olarak kurgul usun antinomiden başka birşey kapsa­ madığı kavrama götürür ki, b u nun çözümü­ nü ancak belkili olarak hiç kuşkusuz düşünü­ lebilir olan am a nesnel olgusallığına göre o n u n için tanıtlanabilir ya da belirlenebilir olmayan bir kavramda tem ellendirebiliyor­ du; yani anlaşılır bir dünyanın evrenbilimsel İdeasm a ve ondaki varoluşum uzun bilincine götürür, ve bunu özgürlük konutlaması ara­ cılığıyla yapar (ki bun u n olgusallığını ahlak­ sal yasa yoluyla gösterir; ve onunla birlikte aynı zamanda bir anlaşılır dünyanın yasası [na g ö tü rü r], ki kurgul us b u n u yalnızca göste­ rebiliyor, ama kavramını tanıtlayamıyordu).

(3) Kurgul usun hiç kuşkusuz düşünebil­ diği, ama salt aşkınsal ideal olarak belirsiz bırakmak zorunda kaldığı şeye, kök-Varlığın tannbilimsel kavramına, anlaşılır dün­ yada gücü olan ahlaksal yasamacı yoluyla, o dünyada en yüksek iyinin en üst ilkesi ola­ rak imlem sağlar (kılgısal açıdan, e.d. o yasa yoluyla belirlenen bir istencin nesnesinin olanağının koşulu olarak). Ama bilgimiz böyle bir yolda arı kılgısal us yoluyla edimsel olarak genişler mi, ve kurgul us için yalnızca aşkın olan kılgısal usa içkin midir? Hiç kuşkusuz, ama yalnızca kılgısal açıdan. Çünkü bu yolla ne ruhları­ mızın doğasını, ne anlaşılır dünyayı, ne de en yüksek Varlığı kendilerinde ne oldukları açısından biliriz; ama yalnızca kavramlarını istencimizin nesnesi olarak en yüksek iyinin kılgısal kavramında ve arı us yoluyla bütü­ nüyle « //n on b i r 1e şt ir m isizd ir, ama yalnızca ahlaksal yasa aracılığıyla, ayrıca salt onunla bağıntı içinde, ve buyurduğu nesne açısın­ dan. Ama bu yolla özgürlüğün nasıl olanaklı olduğu ve bu tü r nedenselliğin kuramsal olarak ve olum lu olarak nasıl tasarımlana­ cağı değil, yalnızca böyle bir nedenselliğin ahlaksal yasa yoluyla ve ondan yana konutlandığı anlaşılır. Bu olanaklarını hiçbir in­ san anlağının hiçbir zaman kavrayamayaca­ ğı geri kalan Idealar açısından da böyledir, am a gerçek kavramlar olmadıklarını hiçbir sofistlik giderek sıradan insanın kanısından bile silip atamayacaktır. VII. ARI U SU N KILGISAL AÇIDAN BİR G ENİŞLEM ESİNİ BÖYLELİKE AYNI ZAMANDA KURG U L OLARAK BİLGİSİNİN BİR GENİŞLEMESİ OLM AKSIZIN D Ü ŞÜ N M EK NASIL OLANAKLIDIR?

Çok fazla soyut olmamak için bu soruyu he­ m en önüm üzdeki durum a uygulamada ya­ nıtlamak istiyoruz. — Bir bilgiyi kılgısal ola­ rak genişletebilm ek için bir a priori amaç, e.d. bir erek nesne (istencin) olarak verili

3. Verschafft sie d em , was spekulative Vernunft zwar den k en , aber als bloBes t r a n sz e n d e n ta le s İdeal u n b estim m t lassen muBte, d em theologischen Begriffe d e s U rw esen s, B e d e u tu n g , (in prak­ tiseher Absicht, d.i. als ein er B edingung d e r M ö g lic h k e it d e s O b jek ts e in e s du rch j e n e s G esetz b estim m ten VVille n s,) als d em o b e r ste n P rinzip d es h ö c h sten Guts in e in er İn ıellig ib elen VVelt, durch gevvalthabende m oralische G esetzgebu ng in derselben. VVird nun aber unser Erkenntnis au f s o lc h e Art d u rch r e in e p ra k tisch e Vernunft \virklich enveitert, und ist das, was für die spekulative transzendent \var. in d e r p ra k tisch en im m anent? Allerd in g s, a ber nur in praktiseher Absicht. D enn wir erkennen zwar dadurch weder unserer S eele Natur, n och d ie intellig ib ele VVelt, n och das h ö ch ste VVesen, nach d em , was sie an sich selbst sind, so n d e r n h a b en nur d ie B egriffe von ihnen im praktischen Begriffe des höchsten Gutovereinigt, als dem Objekte unseres VVillens, u nd völlig a priori, durch reine V e r n u n ft, a b er n u r v e r ın itte lst d e s m oralisehen Gesetzes, u nd auch bloB in B ezieh u n g au f d asselbe, in A n sehu ng des Objekts, das es gebietet. [241] VVie aber auch nur d ie Freiheit m öglich sei, u n d w ie m an sic h d ie se Art von K ausalitât th e o r e tis c h u n d p o siıiv vorzustellen habe, wird dadurch nicht e in g e s e h e n , s o n d e r n nur, daB e in e s o lc h e sei, durchs m oralische G esetz und zu dessen B eh u f postuliert. So ist es auch mit den übrigen Ideen bevvandt, dic nach ihrer M öglichkeit kein m ensch lich er Verstand jem a ls ergrıınden, aber auch, daB sie nicht n ah re Begriffe sin d , k ein e S o p h isterei d er U berzeuguııg, selbst des gem einsten M enschen, jem als entreiBen wird.

VII.

VVIF. F.INF. F.KAVEITF.RUNG DER

R E İN E N VERN U N FT. IN PRA K TISCH ER A BSİCHT, O H N E D A M IT IHK ER K EN N TN İS, A l .S SPEK U ÎA TIV , /.UC1LEICH ZU KRVVEITERN, ZU DENKEN m ö g l ic h s e i?

W irw ollen d iese Frage um nicht zu abstrakt zu w crden, sofort in A m vendung au f d en v orliegenden Fail beantworten. — Um ein reines Erkenntnis f/raktisch zu e r w e ite r n , mııB e in e Absicht a priori g e g e b e n sein, d.i. ein Zweck, als Objekt (des VVillens), w clches, u nabhângigvon

a ile n t h c o r c tis c h c n G ru n d sâtzen , durch ein en den W illen unm ittelbar b estim m enden (kategorischen) Imperativ, als p r a k tisc h -n o tw e n d ig vorgestellt vvird, und das ist hier das höchste Gut. D ieses ist a b er n ic h t m ö g lic h , o h n e drei th eoretisch e B egriffe (fûr d ie sic h . vveil sie b loB e r e in e Vernunfıbegriffe sind, [242] keine korrespond icrende Anschauung. m ithin. auf dem theoretischen W cge, k eine objektivc R ealitâı fin d en lâBı,) vorauszusetzen: nâm lich Freiheit, U nsterblichk e iı, u n d G ott. A lso vvird d u r c h s praktische G esetz, vvelches d ie Existe n z d e s h ö c h s te n İn e in e r \Velt m öglichen Guts gebietet. d ie M öglich­ keit jen er O bjekte der reinen speku­ lativen Vem unft, die objektive Realitat. vvclche d ie se ih n e n n ic h t sİclıern k önn te. postuliert; vvodurch d en n die th eorctİsch e E rkenntnis d er r ein en V ernun ft alle r d in g s e in e n Zuvvachs bekom m t. der aber bloB darin besteht. daB je n e fûr sie sonst problenıatischcn (bloB denkbaren) B egriffe,jetzt asserto risch für s o le h e erk lârt vverden, d e n e n vvirklich O bjekte zukom m en, vveil praktische V ernunft d ie Existenz derselben zur M öglichkeit ihres, und zvvar praktisch-schlechthin notvvendig en , O bjekts d es h öch sten Guts, unverm cidlich bedarf, und d ie ılıeoretiseh e d ad u rch b e r e eh tig t vvird, sie vorauszusetzen. Diese E nvciterungder theorciischen Vernunft ist aber keine E n veilerung der Spekulation, d.i. um in theoretischer Absicht nu n m ch r e in en positiven Gebraııch davon zu m aehen. D en n da n ic h ts vveiter du rch prak­ tische Vernunft hierbei geleistet vvord en , als daB j e n e B egriffe real sind. und vvirklich ihre (m öglich en ) O bjek­ te h ab en , dabei aber u n s nichts von A nschauung derselben g e g e b e n vvird. (vvelches auch nichl gefordert vverden kann ,) so ist kein synthetisch er Satz d u rch d ie se e in g e r â u m ıe R ealitâı derselben m öglich. Folglich hilft [243] uns diese EröfTnung nicht im m indesten in spekulativer Absicht. \vohl aber in A n se h u n g d e s p r a k tisc h e n Gcb ra u ch s d e r r e in e n V ern u n ft, zur Ervveitcrung d ieses ıınseres Erkennln isses. D ic o b ig e n drei İd e e n der sp ek u lativen V ernun ft sin d an sich n och keine Erkenninisse: d och sind es (transzendente) Gedanken, in d en en nichts U n m öglich es ist. Nun bekom m en sie dıırch ein apodiktisehes prak-

olm alıdır ki, tüm kuram sal ilkelerden ba­ ğımsız olarak, istenci dolaysızca belirleyen (kategorik) bir buyrum yoluyla kılgısal ve zorunlu olarak tasarımlanır, ve bu burada en yüksek iyidir. Bu ise üç kuramsal kavram varsayılmaksızın olanaklı değildir (ki bunlar salt arı us-kavramlan oldukları için onlara karşılık düşen hiçbir sezgi, dolayısıyla ku­ ramsal yolda hiçbir nesnel olgusallık bulu­ namaz): Yani özgürlük, ölümsüzlük ve Tan­ rı. Öyleyse bir dünyada olanaklı en yüksek iyinin varoluşunu buyuran kılgısal yasa yo­ luyla arı kurgul usun o nesnelerinin olanağı ve bu usun onlar için sağlama bağlayamadığı nesnel olgusallık konutlanır; bu yolla arı usun kuramsal bilgisi hiç kuşkusuz bir artış kazansa da, bu yalnızca başka türlü onun için belkili (salt düşünülebilir) olan kavram­ ların şimdi, önesürüm lü olarak, edimsel ola­ rak nesneleri olan kavramlar olduklarının bildirilm esinden oluşur, çünkü kılgısal us kılgısal açıdan saltık olarak zorunlu nesne­ sinin, en yüksek iyinin olanağı için onların varoluşuna kaçınılmaz olarak gereksinir, ve bununla kuramsal us onları varsaymada ak­ lanır. Ama kuramsal usun bu genişlemesi bir kurgu genişlemesi değildir, e.d. kuramsal açı­ dan olum lu bir kullanımı söz konusu değil­ dir. Çünkü bunda kılgısal us yoluyla o kav­ ram ların olgusal olm alarından ve edimsel olarak kendi (olanaklı) nesnelerinin olma­ sından daha öte hiçbirşey sağlanamadığı ve böylelikle bize sezgileri tarafından hiçbiı şey verilmediği için, (ki gerçekten de istenemez,) bu yüzden bu kabul edilen olgusallık yoluyla hiçbir bireşimli önerm e olanaklı değildir. So­ nuçta bu açılışın bize bu bilgimizin kurgul açıdan genişlemesinde en küçük bir yardımı olmaz, gerçi arı usun kılgısal kullanımı açı­ sından bunu yapsa da. Kurgul usun yukarı­ daki üç İdeası kendilerinde henüz bilgiler değildirler; ama gene de (aşkın) düşünceler­ dirler ki, onlarda olanaksız hiçbirşey yoktur. Şimdi, apodiktik kılgısal bir yasa yoluyla, bu

yasanın bir nesne yapılması buyruğunu ver­ diği şeyin zorunlu koşulları olarak, nesnel olgusallık kazanırlar; e.d. ondan bunların nesnelerinin olduğunu öğreniriz, ama gene de kavram larının bir nesne ile nasıl bağıntılı olduğu belirtilmeksizin; ve bu da henüz bu nesnelerin bilgisi değildir, çünkü bu yolla onlar üzerine bireşimli olarak hiçbir yargıda bulunamayız, ne de uygulamalarını kuram­ sal olarak belirleyebiliriz; dolayısıyla onlara ilişkin olarak usun kuramsal bir kullanımını yapamayız ki, aslında usun tüm kuramsal bil­ gisi bu kullanım dan oluşur. Ama gene de bu nesnelerin olmasa da genel olarak usun ku­ ramsal bilgisi bu yolla öyle bir düzeye dek genişler ki, bu kılgısal konutlam alar yoluyla o Idealara nesneler verilir, çünkü salt belkili bir düşünce ilk kez bu yolla nesnel olgusallık kazanır. Öyleyse verili duyulurüstü nesnelerin bilgisinin bir genişlemesi değil, ama kuram ­ sal usun ve onun genel olarak duyulurüstü açısından bilgisinin bir genişlemesi olmuştur, ama ancak böyle nesnelerin olduğunu kabul et­ meye zorlandığı düzeye dek, gerçi onları daha yakından belirleyemese ve dolayısıyla nesnelerin (ki b u n d an böyle o n a kılgısal zeminden ve ayrıca salt kılgısal kullanım için verilidirler) bu bilgisini kendisi genişletemese de; öyleyse bu büyüme için arı kuram ­ sal us, ki onun için tüm o Idealar aşkın ve nesnesizdirler, yalnızca arı kılgısal yetisine borçludur. Burada aşkın ve oluşturucu olur­ lar, çünkü arı kılgısal usun zorunlu nesnesini (en yüksek İyi) edimsel kılma olanağının zeminidirler; çünkü bu olmaksızın kurgul usun aşkın ve salt düzenleyici ilkeleridirler ki, o n u n deneyim in ötesinde yeni bir nesne üstlenmesini değil, am a yalnızca deneyim­ deki kullanımını eksiksizliğe yaklaştırmasını gerektirirler. Ama us bir kez bu büyüm enin iyeliğinde o lur olmaz, kurgul us olarak (aslında yalnızca kılgısal kullanım ını sağ­ lama bağlamak için) bu İdeaları olumsuz bir yolda, e.d. bilgisini genişletm ek değil ama

tisches G esetz, als nonvend ige B edin­ g u n g en der M öglichkeit d essen , was dieses sich zum Objekte zu tnachen gebietet, objektive Realitât, d.i. vvir w crden durch je n e s angew iesen, dafisie Objekle haben, o h n e d och , \vie sich ihr Begriff a u f ein O bjekt b e z ie h t, a n zeig en zu k ö n n en , und das ist auch n o ch nicht E rkenn tnis dieser Objekle, d e n n man kann dadıırch gar nichts ûber sie syntlıetisch uneilen, n och die Am vendung derselben thcoretisch bestim m en, mit­ hin von ihnen gar keinen theoretischen G ebrauch der V ernunft m ach en , als w orin e ig e n t lic h a ile sp ek u la tiv e E rkenn tnis d erselb en b esteh t. Aber dennoch ward das theoredsche Erkennt­ nis, zw ar nicht dieser Objekte, aber der Vernunft ııberhaupt, dadıırch so fern enveitert, daB durch die praktischen P o stu la te j e n e n Id e e n d o c h Objekle gegeben wurden, indem ein bloB problem atischer Gedanke dadıırch allererst objektive Realitât bekanı. Also war es keine E n veiterun gder Erkenntnis x>on gegebenen iibersinnlichen Gegenstanden, aber d och e in e Ervveiterung der theo­ r e tis c h e n V ern u n ft u n d [2 4 4 } d er Erkenntnis derselben in A nsehung des Ü bersinnlichen überhaupt, so fe m als sie g en ö tig t m ird e, dafi es solehe Gegenslön de gebe, e in z u r â u m e n , o h n e sie doch nâher bestim m en, m ithin dieses Erkenntnis von d en O bjekten (d ie ihr n u n m c h r aus praktisehem G ru nde, u n d au ch nur zum p rak tisch en Gebrauche, g eg eb en w orden,) selbst erwcitern zu k önn en , w elchen Zııwachs also d ie reine theoretische Vernunft, für d ie aile j e n e Ideen transzendent und o h n e O bjekt sind. lediglich ihrem r e in e n p r a k tisc h e n V e r n ıö g e n zu verdanken hat. H ier \verden sie immart«?/und konstitutiv, indem sie G rüııde der M öglichkeit sind, das, nottvendige Objekt d e v reinen praktischen Vernunft (das h ö ch ste Gut) toirklich zu machen, da sie, o h n e dies, transzendent und bloB regulative Prinzipien der spekulativen Vernunft sind, d ie ihr n icht c in neues O b jek t û b er d ie E rfa h ru n g h in a u s a n z u n e h n ıe n , so n d e r n n u r ih ren Gebrauch in der Erfahrung d er Vollstândigkeit zu nâheren, aııferlegen. İst aber d ie Vernunft einnıal im Besitze dieses Zmvachses, so wird sie. als spekulative V ernunft, (eigentlich nur zur S ic h e r u n g ih res p r a k tisc h e n Gebrauchs) negativ, d.i. nicht enveitem d , sondern lâ u tem d , mit je n e n Ideen zu

\V erke g e h e n , um e in e r s e its d e n Anthropomorphismus als den Q uell der Superslition, o der scheinbare Enveiter u n g jen er B egriffe durch verm einte Erfahrung, andererseits den Fanatizismus, d er s ie d u rch ü b e r s in n lic h e A n schau ung oder d er[245}gleichen G efühle verspricht, abzuhalten; \velc h e s a lles H in d e r n isse d e s prakti­ schen Gebraııchs der reinen Vem unft sind, deren Abw ehrııng also zu der E n veiterun g unserer Erkenntnis in praktischer Absicht allerdings gehört, o h n e daû e s d ie se r u id e r sp r ic h t, z u g le ic h zu g e s te h e n , daB d ie V ern u n ft in sp e k u la tiv e r A b sich t d a d u rc h im m in d e s te n n ich ts gevvonnen habe. Zu j e d e m G eb ra u ch e d e r Ver­ nunft in A n sehu ng ein es G egenstan­ d es w erden reine Verstandesbegriffe (Kategorim) erfordert, o h n e die kein G egen stan d g ed ach t w erden kann. Diese k önn en zum theoretischen Ge­ brauche der Vernunft, d.i. zu dergleic h e n E rk e n n tn is n u r a n g ew a n d t w erden, so fern ih n en zugleich An­ schauung (d ie jed erzeit sinnlich ist) untergelegt wird, und also bloB, um durch sie ein Objekt m öglicher Erfahrungvorzustellen. N ıın sind hier aber Ideen der Vernunft, d ie in gar keiner Erfahrung ge g e b e n wcrden k önn en , das, was ich durch Kategorien d enkcn mûBte, um es zu erkennen. Alicin es ist hier auch nicht um das theoretische Erkenntnis der O bjekte dieser Ideen, sondern nur darum, daB sie ûberhaupt Objekte h aben, zu tun. D iese Realitât verschafft reine praktische Vernunft, und hierbei hat die theoretischc Ver­ nun ft nichts w eiter zu tun, als je n e O bjekte durch K ategorien bloB zu denken. \velches, wie wir sonst deutlich g e w ie se n h a b e n , gan z \vohl, o h n e A nschauung (w eder sin nliche, n och übersin nliche) zu bedürfen, angcht, vveil d ie K aI246]tegorien im reinen Verstande unab hângig und vor aller A n sc h a u u n g , le d ig lic h als d em V erm ögen zu d en k en , ihren Sitz und Ursprung h aben, und sie im m er nur ein O bjekt ûberhaupt bed eu ten , au f welche Art es uns auch immer gegeben loerden nıag. Nun ist d en K ategorien, so fern sie au f jen e Ideen ange\vandı \verden sollen , zwar kein O bjekt in der A n schauung zu g eb en m öglich; es İst ihnen aber d och , dafi ein solehes jvirklich sei, nıithin die Kategorİe, als

yalnızca durulaştırm ak için işe girişecek, böylece bir yandan boşinancın kaynağı olarak insanbiçimciliği ya da bu kavramların sözde deneyim yoluyla görünürde genişletilmele­ rini, öte yandan duyulurüstü sezgi ya da bu tür duygular yoluyla aynı şeyin sözünü veren bağnazlığı önleyecektir; tüm bunlar arı usun kılgısal kullanım ına engeller oldukları için giderilmeleri hiç kuşkusuz kılgısal açıdan bil­ gimizin genişlemesine ait görülebilir, ve bu durum usun kurgul am açlar için bu yolla en küçük bir kazancı olmadığının kabul edilme­ si ile çelişmez. Usun bir nesne açısından h er kullanımı arı anlak-kavramlarını (kategoriler) gerektirir ki, onlarsız hiçbir nesne düşünülem ez. Bunlar usun kuramsal kullanım ına, e.d. bu tür bil­ giye uygulanabilirler, ama ancak aynı zaman­ da onlara sezginin (ki her zaman duyusaldır) temel olduğu düzeye dek, ve öyleyse yalnız­ ca olanaklı deneyimin bir nesnesini onlar yo­ luyla tasarımlayabilmek için. Şimdi burada bilebilm ek için kategoriler yoluyla düşün­ m ek zorunda olduğum şeyler usun hiçbir deneyimde hiçbir biçimde verilmeyen Idealandu:. Ama b u rad a ilgilendiğim iz şey bu Ideaların nesnelerinin kuramsal bilgisi değil, yalnızca genel olarak nesnelerinin olup ol­ madığıdır. Bu olgusallığı arı kılgısal us sağlar, ve bunda kuramsal usun o nesneleri yalnızca kategorileri yoluyla düşünmekten başka yapa­ cak daha öte birşeyi yoktur, ki bu, başka bir yerde açıkça gösterdiğimiz gibi, sezgi (ister duyusal isterse duyusalüstü olsun) olmaksı­ zın pekala yapılabilir, çünkü kategoriler yer­ lerini ve kökenlerini, tüm sezgiden bağımsız olarak ve önce, yalnızca düşünm e yetisi ola­ rak an anlakta bulurlar, ve her zaman yalnızca genel olarak bir nesneyi im lerler— bize han­ gi yolda verilmiş olursa olsun. Şimdi kategoriler o Idealaıa uygulanırken onlara sezgide bir nesne verm ek hiç kuşkusuz olanaksızdır; am a böyle bir nesnenin edbnsel olarak varolduğu, dolayısıyla salt b ir düşünce biçimi olarak

kategorinin burada boş olmadığı, ama imlem taşıdığı — bu olgu kılgısal usun en yüksek iyinin kavramında hiçbir kuşku olmaksızın sunduğu bir nesne yoluyla, en yüksek iyinin olanağı için gerekli olan kavramların olgusallığı yoluyla onlar için yeterince sağlama bağ­ lanmış, ve bu gene de bu büyüm e yoluyla kuramsal ilkelere ilişkin bilgiler en küçük bir biçimde genişlemeksizin olmuştur. -î4

ein e bloBe G edankenform , h ier nicht lee r sei, so n d e r n B e d e u tu n g habe. durch ein Objekt, w elches d ie prak­ tis e h e V e r n u n fı im B e g r iffe d es h öchsten Guts ungez\veifelt darbietel, d ie Realitât der Begriffe. d ie zum B eh u f d er M öglichkeit d es h ö c h s ıe n Guts gehören. h inreichend gesichert, o h n e gleich\\’ohl durch diesen Zmvachs dic m ind este E n veiterun g d es Erkenntn isse s n a ch t h e o r e tis c h e n G ru ndsâtzen zu bcwirkcn.

îf»

B undan sonra, Tanrı, bir anlaşılır dünya (Tanrının krallığı) ve ölüm süzlük Idealan kendi doğamızdan alman yüklemler yoluyla belirlendiğinde, bu belirlenim e ne o arı usIdealarının duyusallaştırılması (insanbiçimcilik) olarak, ne de duyulurüstü nesnelerin aşkın bilgisi olarak bakmalıyız; çünkü bu yüklemler anlak ve istençten başkaları değil­ dirler, ve dahası ahlaksal yasada düşünülm e­ lerinin gerekli olduğu yolda birbirleri ile iliş­ ki içinde görüldükleri gibi, ve öyleyse ancak bir arı kılgısal kullanım larının yapıldığı dü­ zeye dek. Bu kavramlara ruhbilimsel olarak bağlı geri kalan herşeye gelince, e.d. bu yeti­ lerimizi uygulanışlarında görgül olarak göz­ lediğimiz sürece, (örneğin insan anlağının gidimli olması, ve tasarım larının öyleyse sez­ giler değil ama düşünceler olması, bunların zam anda birbirlerini izlemeleri, istencinin hoşnutluğu için h er zaman nesnesinin varo­ luşuna bağımlı olması vb., ki en yüksek Var­ lıkta böyle olam az,) o zam an tüm b u n lar soyutlanır ve böylece bir arı anlak-varlığım düşünmemizi sağlayan kavramlardan geriye tam olarak bir ahlaksal yasayı düşünm e ola­ nağı için gerekli olandan çoğu kalmaz; o za­ m an hiç kuşkusuz bir Tanrı bilgisi vardır, am a yalnızca kılgısal bağıntı içindedir, ve o n u kuram sal bir bilgiye genişletm e giri­ şim inde bulunursak, onu n la düşünm eyen ama sezen bir anlak, ve hoşnutluğu açısından hiçbir biçim de varoluşları üzerine bağımlı olmadığı nesnelere yönelmiş bir istenç elde

\V enn, nâ ch std em . d ie se Id een von G ott, e in er intelligib elen M elt (dem R ciche G ottes) und der Unsterblichkeit durch Prâdİkate bestim m t över­ d en , die von unserer e ig e n e n Natur h ergenom m en sind, so darf man diese B estim m ung vveder als Versinnlichung j e n e r reinen V ernun flid een (Antlıropomorphismen), noch als überschwengliches Erkenntnis ütersinnlicherG egenstânde ansehen; d en n diese Prâdİkate sind keine anderen als [247] Verstand und Wille, u nd zwar so im Verhâltnisse g e g e n ein an d er betraehtet, als sie im m oralischen G esetze gedacht werden m üssen. also nur, so weit von ihnen ein reiner praktiseher G ebrauch gem acht wird. Von allem übrigen, was diesen Begriffen psychologisch anhângt, d.i. so fern wir diese unsere V erm ögen in ihrer A ıtsiibungem pirisch beobaehlen, (z.B., daB der Verstand des M enschen diskursiv ist, sein e Vörstellungen also G edanken, nicht Anschauungen sind, daB d iese in d er Zeit a u f e in a n d e r folgen , daB sein Wille İmmer mit einer Abhângigkeİt der Z u fried cn h cit von d er E x iste n z s e in e s G e g e n s ta n d e s behaftet İst, u.s.w. \velches im höchsten VVesen so nicht sein kann,) wird als­ dann abstrahiert, und so bleibl von den Begriffen, durch die wir uns ein reines Versıandesvvesen denken, nichls m ehr ııbrig, als gerade zur M öglichkeit erforderlich İst, sich ein m oralisch Ge­ setz zu d en k en , m ithin zwar e in Erk e n n m is G o tte s, a b er n u r in p r a k tise h e r B e z ie h u n g , w o d u rch , w enn v/ir den Versuch m aeh en , es zu ein em theoretischen zu e n v eiıem , wir ein en Verstand desselben bekom m en, d er n ich t d en k t, so n d e r n ansehaut, e in e n W illen, d er a u f G eg en stâ n d e gerichtet ist, von deren Esistenz seine Z u fr ied en h e it n ich t im m in d esten

a bhân gt. (ic h will n ich t e in m al der transzendentalen Prâdikate envâhnen, als z.B. e in e GröBe der Existenz, d.i. Dauer, d ie aber nicht in der Zeit, als d em ein zig e n uns m ö g lic h e n M ittel uns D asein als GröBe vorzustel[248]len, stattfındet,) lauter Eigenschaften, von d en en wir uns gar k einen BegrifT, zum Erkenntnisse d e s G eg e n sta n d e s ta u g lic h , m a eh en k ö n n e n , u n d dadurch b eleh rıw erd en , daB sie niem als zu e in er Theorie von ııb ersin n lich en Wesen gebrauchı werden können, und also, au f dieser Seite, ein spekulatives E r k e n n tn is zu g r ü n d e n gar n ic h l v erm ögen , son d ern ihren G ebrauch led iglich a u f d ie A usübung d es m ora­ lischen G esetzes einschrânken. D ieses letztere ist so augenscheinlich, und kann so klar durch d ie Tat bewiesen werdeıı, daB m an getrost aile verm einten natürlichen Goltesgelehrten (ein \vunderlicher N am e)* auffordem kann, auch nur e in e diesen ihren Ge­ genstand (über die bloB ontologİschen Prâdikate hinaus) bestim m ende Eigensehaft, enva d es Verstandes, o d er des WiIIens, zu n e n n e n , an der m an nicht u m v id er sp r e c h lic h d artu n k ö n n te , daB, \venn m an [249] alles A n thropom orphisdsehe davon absondert, uns nur das bloBe Wort übrig b leibe. oh n e damit den m indesten Begriff verbinden zu k önn en , dadurch ein e Enveilerung der theoretischen Erkenntnis gehofTt werden dürfte. In A n sehu ng des Prak­ tischen aber bleibt uns von d en Eigen­ schaften ein es Verstandes u nd W illens d och noch der BegrifT ein es Verhâltnisses übrig, w elch em das praktische G esetz (das gerade dieses Verhâltııis d es V erstandes zum YVillen a priori b e stim m t) ob jek tive R ealitâı verse h a fft. İst d ie se s n u n e in m a l ges e h e h e n , so \vird d em B egriffe d es O bjekts ein es moralİsch bestim m ten

ederiz (aşkınsal yüklemlerin sözünü bile et­ meyeceğim, örneğin varoluşun bir büyüklü­ ğü, e.d. süre, ki gene de zam anda değildir ve bizim için varoluşu büyüklük olarak tasa­ rım lam anın biricik aracıdır); bunlar yalnız­ ca özelliklerdir ki, nesnenin bilgisine elverişli hiçbir kavramlarını oluşturanlayız ve bu yol­ la hiçbir zaman duyulurüstü varlıkların bir kuramı için kullanılamayacaklarını öğreniriz; öyleyse bu yanda kurgul bir bilgiyi temellendirmeye hiçbir biçimde yetenekli değildirler, ama kullanımları yalnızca ahlaksal yasanın uygulamasına sınırlıdır. Bu sonuncusu öylesine gözler önündedir ve öylesine açıkça tanıtlanabilir ki, bunun için sözde doğal tannbilimcilerden (tuhaf bir ad)* bu nesnelerini (salt varlıkbilimsel yük­ lem lerin ötesinde) belirleyen özelliklerden anlağa ya da istence ait olan birinin adını vermelerini istememiz yeterlidir, çünkü eğer o n d an insanbilim sel herşeyi soyutlarsak geriye salt bir addan başka hiçbirşeyin kal­ mayacağını ve onunla bizi kuramsal bilginin bir genişlemesini ummaya götürebilecek en küçük bir kavramın bile bağlanamayacağını çürütülem eyecek bir yolda gösterebiliriz. Ama kılgısal olan açısından geriye bize he­ nüz bir anlağın ve istencin özelliklerinden kılgısal yasanın (ki tam olarak anlağın istenç ile bu ilişkisini a priori belirler) ona nesnel olgusallık sağladığı bir ilişkinin kavramı kalır. Şimdi bu bir kez olur olmaz, o zaman ahlaksal olarak belirlenmiş bir istencin nes-

* G rM m am M t ist eigen ü ich n u r d e r InbegrifT * B ilgin lik a slın d a y aln ızca AûtororteAVıssensclıaften. Folglich kaıın m ır d e r iç e riğ id ir. B u n a g ö re a n c a k L e h re r d c rg e o ir e n b a r te n T h e o lo g ie e in Goilesö ğ re tm e n in e b ir la n n -b ilg in i gelehrterheilien. W ollıe m a n a b e r a u c h d e n , d e r im Besitze von V em unftw issen sch aflen (Mathe* m atik u n d P h ilo s o p h ie ) ist, e in e n O e le h rte n n e n n e n , o b g lc ic h d ie se s s e h o n d e r \V ortbed e u tıın g (als d ie j e d e r z e it n u r d a sje n ig c , v a s m a n d u rc h a ııs gelehrel w c rd c n m u û , u n d was m a n also n ic h l von selbst, d u rc h V em u n ft, ö rfin­ d e n k a n n , z u r G eie h rsa m k e it zâhlt,) tviderstreite n m ir d e : so m ö c h te w ohl d e r P lıilo so p h m it s e in e r E rk e n n tn is C o tte s , als p o sitiv e r VVisscnsehaft, ein e zu sc h le c h ıe F igür m a e h e n , u m sich d e s h a lb e in e n Gelehrten n e n n e n zu lassen.

ta rih sel b ilim le rin to p lu b ild irilm iş ta n rıb ilim in d e n e b ilir. A m a e ğ e r usbilim lerinin (m atem atik ve felsefe) iyeliğinde olan b irine d e b ir ‘b ilg in ’ dem eyi istersek, gerçi b u sözcüğün im lem i (h e r zam an yalnızca baştan so n a öğretilmesi g e re k en i ve öyleyse k e n d iliğ in d e n us yoluyla b u lu n am ayacak olanı bilginlik sayar) ile çelişecek olsa da, o zam an bile felscfeci p o z itif bilim o larak T anrıya ilişkin bilgisi ile k e n d in e bu n e d en le b ir bilgin d e n m e sin e izin v erm ekle k ötü b ir tablo yaratm ış olacaktır.

nesinin kavramına (en yüksek İyinin kavramı­ na) ve onunla birlikte olanağının koşullarına, Tanrı, özgürlük ve ölüm süzlük Idealarına olgusallık verilir, am a h e r zam an ahlaksal yasanın uygulaması ile bağıntı içinde (kurgul bir amaçla değil). Şimdi bu anımsatmalara göre şu önemli so­ runun yanıtını bulm ak da kolaydır: Tanrt kav­ ramı fiziğe (dolayısıyla ayrıca onun arı apriori kavramlarını evrensel imlemleri içinde kap­ sayan metafiziğe) mi, yoksa ahlaka mı ait bir kavramdık Eğer doğanın düzenlem elerini ya da değişimlerini açıklamak için tüm şeylerin yaratıcısı olarak Tanrıya başvurmak gerekirse, bu en azından fiziksel bir açıklama değildir ve bütününde felsefenin bir sona geldiğinin itirafıdır; çünkü gözlerimizin önü n d e gördü­ ğümüz şeyin olanağının bir kavramını oluş­ turabilm ek için kendi için başka türlü hiçbir kavramını taşımadığımız birşeyi varsaymaya zorlanırız. Ama metafizikte güvenilir bir çıkar­ sama yoluyla bu dünyanın bilgisinden Tanrı­ nın kavramına ve varoluşunun tanıtına ulaş­ mak olanaksızdır, çünkü bu dünyayı olanaklı en eksiksiz bütün olarak biliyorsak, dolayısıy­ la bu amaçla tüm olanaklı dünyaları (onları bununla karşılaştırabilmek için) biliyorsak, ve dolayısıyla herşeyi bilen bir varlık olmalıy­ sak, ancak o zaman onun bir Tann (bu kav­ ramı düşünm em iz gerektiği gibi) yoluyla ola­ naklı olduğunu söyleyebiliriz. Ama dahası, bu Varlığın varoluşunu salt kavram lardan bil­ mek saltık olarak olanaksızdır, çünkü h e r varoluşsal önerm e, e.d. bir kavramını oluştur­ duğum bir varlığın varolduğunu söyleyen her önerm e bir bireşimli önerm edir, e.d. öyle bir önerm edir ki, onunla o kavramın ötesine ge­ çer ve onun üzerine kavramda düşünülenden daha çoğunu, yani b u kavram için anlakta ona anlağın dışında karşılık düşen bir nesne­ nin daha koyulduğunu söylerim, ki herhangi bir uslamlama yoluyla çıkarılması açıkça ola­ naksızdır. Öyleyse us için geriye bu bilgiye ulaşmanın salt bir yolu kalır, yani arı us olarak

VVillens (d em d es h ö c h sten G uts) u n d m it ihm d e n B e d in g u n g e n sein er M öglichkeit, d en Ideen von Gott, Freiheit und U nsterblichkeit, a uch R ealitât, a b er im m e r n u r in B e z ieh u n g a u f d ie A u sü b u n g d es m o ra liseh en G esetzes (zu k ein em spekulativen B eh u f). g eg eb en . N ach d ie se n E rin n e r u n g e n ist n u n a u ch d ie B e a n t\v o rtu n g d er w ichtigen Frage leicht zu finden: Ob der B egriff von Gott ein zu r Physik (m ithin auch zur Metaphysik, als die nur die r ein en Prinzipien a priori der ersteren in a llgem einer Bedeutung enthâlt) oder ein zur Moral gehöriger Begriff sei. N atureinrichtungen, o d er deren V erânderungzu erklaren, w e n n m an da zu G ott, als d em U rheber aller D inge, seine Zuflucht nim m t, İst w enigstens k eine physise h e E rklârung, u n d iib era ll c in G estâ n d n is, m an sei m it s e in e r Philosophie zu Ende; weil man genö* tigt ist, euvas, \vovon [250] man sonst für sich k einen BcgrifThat, anzunehm en , um sich von der M öglichkeit d essen , was m an vor A u g en sieht, e in e n B eg riff m a ch en zu k ö n n en . D u rch M etaph ysik a b er v o n d er K en ntn is dieser VVelt zum B egriffe von G ott u n d d em Be\veise sein er E x iste n z durch sichere Schliisse zu gelangen, ist darum unm öglich, vveil wir diese VVelt als das vollkom m cnste m ög lich e Ganze, m ithin, zu diesem B ehuf, aile m ö g lich en VVelten (um sie m it d ieser v e r g le ich en zu kö n ­ n e n ) erk e n n e n , m ithin alhvissend sein m üBten, um zu sagen, daB sie nur durch e in e n Gott (wie wir uns d ie se n B e g r iff d e n k e n m ıısse n .) m öglich war. V ollends aber die Existenz dieses VVesens aus bloBen BegrifTen zu erk en n en , ist schlechterdings unm öglich, vveil ein je d e r Existentialsatz. d.i. der, so von ein em VVe­ sen, von d em ich m ir e in en B egriff m a eh e, sagt, daB es e x istie r e , ein syntheıischer Satz ist, d.i. e in soleher, d a d u rch ich ü b e r j e n e n B e g r iff hinausgche u nd m eh rv o n ihm sage, als im Begriffe gedacht\var: nâm lich daB d ie se m B eg riffe im Verstande n och ein G egenstand aufierdem Ver.tfflnrffkorrespondierend gesetzt sei. welches offenbar unm öglich ist durch irgend e in en SchluB herauszubring e n . A lso b le ib t nur e in e in zig e s Verfahren fûr die Vernunft übrig, zu

diesem Erkenntnisse zu gelan gen , da sie nâm lich, als r ein e Vernunft, von d e m o b e r ste n P rinzip ih res r e in e n p rak tisch en G eb rau ch s a u sg e h e n d , (ind em dieser o h n ed em bloB a u f die Existenz von Etvvas, als F o lg e d er V ern u n ft, g e r ic h te t ist,) ih r [251] O bjekt bestim m t. U n d da zeigt sich, nicht allein in İhrer unverm eİdlichen A ufgabe, nâm lich der n ot\ven d igen R ichtung d es \Villens a u f das höchste Gut, die N otw en d igk eit, ein so lch es U n v e s e n , in B e z ie h u n g a u f d ie M öglichkeit d ieses G uten in der \Velt, a nzu n eh m en , sondern, was das Merkuoirdigste ist, etwas, was dem Fortgang e der Vernunft a u f d em N atunvege ganz m angelte, nâm lich ein getıau bestimmter Begriff dieses Unoesens. Da wir d iese Welt n ur zu ein em kleinen T eile k e n n e n , n o c h w en iger sie m it ailen m ö g lic h e n YVelten v e r g le ich en kön ­ n e n , so k ö n n e n wir von ih rer O rdn u n g , Z u eck m âB igk eit u n d G röBe \vohl a u f e in e n zoeisen, giitigen, mâclıtigerr ete. U rheber derselben schlieBen, a b e r n ic h t a u f s e in e Allunssenheit, Allgiitigkeit, AUmacht, u.s.\v. Man kann a uch gar w ohl ein râu m en: daB man diesen unverm eİdlichen Mangel durch ein e erlaubte ganz vernünftige Hypothese zu ergânzen wohl befugt sei; daB nâm lich, w enn in so viel Stücken, als sich un serer n â h eren K enntnİs darb ie te n . \V eisheit, G ü tigk eiı ete. hervorleııchtet, in ailen ûbrigen es eben so sein werde, und es also vernünftig sei, d em W elturheber aile m öglich e V ollkom m enhcit beizulegen; aber das sin d keine Schlüsse, \vodurch wir uns a u f u n se r e E in sic h t etw as d ü n k e n , sondern nur Befugnisse, d ie m an uns nachsehen kann, u nd doch noch einer andenveidgen E m pfehlung bedürfen, um davon G ebrauch zu m achen. Der B egriff von G ott bleibt also a u f dem em p irischen [251] W ege (der Physik) im m er ein nicht genau bestimmter Begriff von der V ollk om m en h eit des ersten \Vesens, um ihn d em B egriffe e in er G o tth e it für a n g e m esse n zu h a lten (m it der M etaphysik aber in ihrem transzendentalen Teile ist gar nichts auszurichten). leh versuche nun diesen B egriff an das O bjekt der praktischen V em unft zu halten, und da finde ich, daB der m o ra lisc h e G ru n d satz ih n n u r als m ö g lich , un ter V oraussetzu ng ein es VVelturhebers von höchster Vollkommen-

arı kılgısal kullanım ının en üst ilkesinden başlamak (ki h er durum da yalnızca usun so­ nucu olarak birşeyin varoluşuna yöneliktir) ve böylece nesnesini belirlemek. Ve o zaman yalnızca kaçınılmaz problem inde, istencin en yüksek iyiye doğru zorunlu yöneliminde yalnızca böyle bir kök-Varlığı dünyadaki bu iyinin olanağı ile bağıntı içinde varsayma zorunluğu değil, ama dikkate en değer olan şey, usun doğanın yolunda ilerleyişte bütünüy­ le yoksun olduğu birşey, yani bu kök-Varlığın sağırı olarak belirli bir kamamı kendini gösterir. Bu dünyanın yalnızca küçük bir bölüm ünü bildiğimiz için, ve onu tüm olanaklı dünya­ lar ile karşılaştırmamız ise hiçbir biçim de söz konusu olmadığı için, onun düzen, erek­ sellik ve büyüklüğünden hiç kuşkusuz bilge, iyi, güçlü vb. bir Yaratıcısını çıkarsayabiliriz, ama herşeyi-bilirliğini, herşeyden-iyiliğini, herşeyden-güçlülüğünü vb. değil. Bu kaçınılmaz eksikliği izin verilebilir bütünüyle ussal bir önsav yoluyla giderm enin haklı olduğu hiç kuşkusuz kabul edilebilir; yani, bilgelik, iyilik vb. kendilerini bizim daha yakın bilgimize sunan böylesine çok parçada sergiledikleri zaman bunun geri kalanlar için de tam olarak böyle olduğu, ve öyleyse dünyanın Yaratıcı­ sına olanaklı tüm eksiksizlikleri yüklemenin ussal olduğu düşünülebilir; am a bunlar içgörümüzle büyüklenmeye yol açacak çıkar­ samalar dcğı\, yalnızca bizim için göz yumulabilecek ve kullanılabilmeleri için daha ileri b ir onaya gereksinen yetkilerdir. Öyleyse Tanrı kavramı görgül yolda (fizik) her zaman ilk Varlığın eksiksizliğinin bir Tanrılık kav­ ramı için uygun görülebilecek denli sağın olarak belirlenmemiş bir kavramı olarak kalır (ama metafizik ile aşkınsal bölüm ünde hiç­ bir biçimde hiçbirşey başarılam az). Şimdi eğer bu kavramı kılgısal usun nes­ nesi üzerinde sınamaya çalışırsam, ahlaksal ilkenin onun yalnızca en yüksek eksiksizlikteki bir dünya Yaratıcısı varsayımı altında olanak­ lı olmasına izin verdiğini bulurum . Herşeyi-

bilen olmalıdır, öyle ki davranışımı duygusal yatkınlığımın tüm olanaklı durum lardaki ve tüm gelecekteki en iç noktalarına dek bile­ bilsin; herşeyden-güçlü olmalıdır, öyle ki ona uyan sonuçları dağıtabilsin; benzer olarak her yerde bulunan, bengi, vb. olmalıdır. Dolayısıyla ahlaksal yasa, bir arı kılgısal usun nesnesi ola­ rak en yüksek iyi kavramı yoluyla, en yüksek Varlık olarak kök-Varlığın kavramını belirler, ki bunu usun fiziksel (ve daha yüksek geliş­ mesinde, metafıziksel), dolayısıyla bütün bir kurgul süreci ortaya çıkaramamıştı. Öyleyse Tanrı kavramı kökensel olarak fiziğe, e.d. kurgul usa değil, ama ahlaka ait bir kavram­ dır, ve tam olarak aynı şey geri kalan us kav­ ramları için de söylenebilir ki, bunları yuka­ rıda, onun koınıtlamaları olarak, kılgısal kul­ lanım ında ele almıştık. Eğer Yunan felsefesinin tarihinde Anaxagoras’tan önce arı ussal tanrıbilimin açık hiç­ bir izine Taslamıyorsak, bunıın nedeni daha önceki felsefecilerin onları hiç olmazsa bütü­ nüyle ussal bir önsavın yardımıyla kurgunun yoluna yükseltecek bir anlak ve içgörüden yoksun olmaları değildir; kendiliğinden her­ kesin aklına gelebilecek bir d ü şünceden, dünyanın değişik nedenlerinin eksiksizliğinin belirsiz bir derecesini kabul etm ek yeri­ ne tüm eksiksizliği taşıyan tek bir ussal nedeni kabul etm ekten daha kolay olabilecek, daha doğal olan ne vardır? Ama dünyadaki kötü­ lükler onlara kendilerini böyle bir önsavda haklı görem eyecekleri denli fazla önem li karşıçıkışlar olarak göründüler. Böylece onu kabul etmeyip tam tersine bir kök-Varlık için gerekli niteliği ve gücü doğa nedenlerinde bulabilmek için onların arasında araştırm a yapmada anlak ve içgörii yeteneği gösterdi­ ler. Ama bu keskin kavrayışlı halk doğa araş­ tırmasında giderek üzerlerinde başka halk­ ların hiçbir zaman gevezelik etm ekten başka birşey yapmamış oldukları törel nesneleri bile felsefi olarak ele alma noktasına dek iler­ leyince, o zam an herşeyden önce yeni bir

heiU zulasse. Er muB alhvissend sein, um mein Ycrhalten biszum Innersten m ein e r G e sin n u n g in a ilen m öglie h e n Fâllen und in aile Zukunft zu e r k e n n e n ; allm âchtig, um İhın d ie a n g e m esse n e n F o lg en zu e rteilen ; eb en so allgegrmoârtig, eıoig; u.s.w. Mit­ hin bestim mt das m oralisehe Ciesetz durch d en B egriff des höchsten Gut-s. als G egensiandes e in er reinen praklisclıen Vernunfı, d en BegrifT des Urw esens aLshöchslen Wesens, \velchesdcr physischc (und h öher fortgesetzt der m eta p h y sisch e), m ith in d er ga n ze spekulative G ang der Vernunft nichl be\virken k on n ıe. A lso ist d er BegrifT von Gott ein ursprünglich nicht zur Physik, d.i. fiir d ie spekulative Vernun fı, sondern zur Moral g eh öriger BegrifT, und eben das kann man auch von d en ııbrigen Vernunftbegriffen sagen, von d en en wir, als Postulaten d erselben in ihrem praktischen Geb r a u c h e , o b e n g e h a n d e lt h a b e n . [253] \Venn man İn der G eschichte der g riech isch en Philosoph İe über den Anaxagoras hinaus keİne deııtlichcn Spuren e in er reinen Vernunfttheolog ie a m riffı, so isi der G rıınd nicht darin g e le g e n , daB es d e n â lleren P hilosoph en an Verstande und F.insichı fehlte, um durch den \Veg der Spekıılation, vvenigstens m it Beihİlfe e in er ganz vernünftigen H ypolhese. sich dahin zu erheben; \vas k o n n te leichter, was natıırlicher sein, als der sich von selb sı je d e r m a n n darbieten d e G edankc, statt unb eslim m ter Grade der V ollkom m enheit versehiedenerVVcltursachen, ein e einzige vern ü n flig e a n zu n eh m en , d ic aile Voll­ kommenheit hat? A ber d ie U bel in der VVelt schİenen ihnen viel zu uich tig e Eimvürfe zu sein, um zu einer solchen H y p o th e se sic h für b c r c c h tig t zu halten. M ithin zeigten sie darin eben Verstand und Einsİchı, daB sie sich je n e nicht erlaubtcn, und vielm ehr in den Naturursachen herum suchten , o b s ie u n ıe r ih n e n n ic h t d ie zu U n vcsetı c r fo rd erlich e Beschaffenheit und V crm ögen anlreffen m öchten . A ber n a c h d e m d ie se s seharfsinnigc Volk so weit in N achforschung e n fortgerückt war, selbst sittliche (»egenstânde, darüber andere Völkcr nicm als m ehr als gesch\vatzt haben, philosoplıisch zu behandeln: da fand en sie allererst ein n eues B edürfnis, n â m lic h e in p r a k tise h e s, w elc h e s

nicht erm angclte ihnen d en BegrifT des Urvvesens beslim m t anzugeben, w ob ei d ie spekulative V em unft das Zusehen haıte, höchsten s n och das Verdienst, e in en BegrifT, der nicht a u f ihrem B od cn er(254Jw achsen war, a u sz u sc h m ü ck en , u n d m it e in em G efolge von Bestâtigungen aus der N aturbetrachtung, d ie n un allererst hervortraten, w ohl nicht das A n seh en d e sselb e n , (vvelches sehon gegrûndet war) so n d e m vielm eh r nur das G ep rân ge m it verm e in te r th e o r e tis c h e r V ernun fteinsicht zu b eförd em .

gereksinim, yani onlara kök-Varlık kavramını belirli olarak sunm aktan daha azını yapmayan bir gereksinim buldular; b unda kurgul us yal­ nızca seyirci kaldı, ya da en çoğundan onun toprağında yetişmemiş bir kavramı süsleme, ve şimdi doğa irdelem esinden ilk kez ortaya çıkan bir dizi doğrulamayı bu kavramın say­ gınlığını arttırm ak için değil (ki daha şimdi­ den tem ellendirilm işti), ama dahaçok kuram­ sal usun sözde içgörüsü ile gösteri yapmak için uygulama gibi bir hizm ette bulundu. *

Aus d iesen E rinnerungen wird der Leser der Kritik der reinen speku­ lativen Vernunft sich vollkom m en überzeugen: wie h öch stn ötig, wic erspriefilich fûr T h eologie u nd Mo­ ral, j e n e m ü h sam e Deduktion d er K a te g o r ie n war. D e n n d ad u rch allein kann v erh ü teı w crden, sie, w enn m an sie im reinen Verstande setzt, m it Plato, für a n g eb o ren zu halten, und darauf überschw englich e A nm aÛ ungen m it T h eorien d e s Ü b e r s in n lic h e n , vvovon m an k ein E n d e a b sie h t, zu g r ü n d e n , d a d u rch a b er d ie T h e o lo g ie zur Z a u b erlatern e von H irn gcsp en stem zu m achen; w enn m an sie aber füren vorb en halt, zu vcrhûtcn, daB m an n ich t, m it Epikur, ailen und j e d e n G ebrauch d erselb en , selbst den in praktiseher Absichl, bloB au f G eg e n stâ n d e u n d B estim m u n gsgrûnde der Sinne einschrânke. Nun aber, n ach d em d ic Kritik in jener D ed u k tion erstlich bevvies, daB sie nicht em p irisehen Ursprııngs sind, so n d e r n a p riori im r e in e n Ver­ stande ihren Sitz und Q uelle haben; zıoeitens auch, daB, da sie a u f Gegenslönde überhaupt, u n ab h ân gig von ih rer A n sc h a u u n g , b e z o g e n wer[2 5 5 ]d en , sie zwar nur in Anwend u n g a u f empirisehe G egen stân d e theorelisches Erkenntnis zıısta n d c bringen, aber d och auch, a u f ein en durch r e in e praktisehe V ernunft geg eb en en G egenstand angevvandt, zum bestimmten Denken d es Ubersinnlichen d ie n e n . je d o c h nur, so fern dieses bloB durch solche Prâdikate bestim m t wird, d ie nottvcndig zur r e in e n a priori g e g e b e n e n prak­ tischen Absieht u n d d e r e n M ög-

*

*

Bu anım satm alardan an kurgul usun Eleştiri­ sinin okuru kategorilerin o zahmetli tümden­ geliminin tanrıbilim ve ahlak için nasıl zorun­ lu, nasıl verimli olmuş olduğu konusunda tam bir kanı edinecektir. Ç ünkü eğer onları arı anlağa yerleştirirsek, o zaman ancak bu tüm ­ dengelim yoluyla onları Platon’un yaptığı gibi doğuştan olarak görm enin ve duyulurüstüne ilişkin kuram lara yönelik taşkın istem lere temel yapm anın önüne geçilebilir — kuram ­ lar ki, hiçbir sonları görülm ez ve tanrıbilimin kuruntular için büyülü bir fener yapılmasına yol açarlar; ama eğer onları kazanılmış olarak görürsek, o zaman bu tüm dengelim , Epikürü s’ün yaptığı gibi, onların giderek kılgısal am açlar için bile olsa h e r tür kullanımını du­ yuların nesnelerine ve belirlenim zeminlerine kısıtlamaktan kurtarır. Ama şimdi Eleştiri o tüm dengelim de ilk olarak onların görgül kö­ kenli olm adıklarını, am a yerlerini ve kaynak­ larını arı anlakta a priori taşıdıklarını tanıtlamıştır; ikinci olarak, genelde nesnelerde onların sezgilerinden bağımsız olarak bağıntılı olduk­ ları için, gerçi ancak görgül nesneler üzerine uygulam ada kuramsal bilgi ııretebilseler de, gene de an kılgısal us yoluyla verili bir nesneye uygulandıklarında duyulurüstü üzerine belirli olarak düşünmeye hizm et ettiklerini tanıtlamıştır, ama ancak duyulurüstünün yalnızca zorun­ lu olarak arı a prioriverili kılgısal amaca ve bu­ n un olanağına ait yüklemler yoluyla belirlen-

diği düzeye dek. Arı usun kurgul sınırlanışı ve kılgısal genişlemesi onu herşeyden önce öyle bir eşitlik ilişkisi içine getirir ki, bunda genel olarak us ereksel olarak kullanılabilir, ve bu örnek bilgelik yolunun, eğer güvenilir olacaksa ve içinden geçilemez ya da yanıltıcı olmayacaksa, biz insanlar d urum unda kaçı­ nılmaz olarak bilimin yolundan geçmesi ge­ rektiğini başka herhangi birinden daha iyi tanıtlar; am a ancak b u n u n tam am lanışın­ dan sonra bu h edefe götüreceği kanısını edinebiliriz.

lic h k e it g e h ö r e n . S p ek u la tiv e Einschrânkung d er reinen V em unft und p ra k tisch e E n v e ite r u n g d e r s e lb e n bringen d ieselbe ailererst in dasjenige Verhâltnis der Gleichheit, worin V em unft û b e r h a u p t zw eckm âBİg g c b r a u c h t \v erd en k a n n , u n d d ie se s B e isp ie l beweiset besser. als sonst eines, daB der VVeg zur lVeisheit, w en n er gesich ert und n icht u n g an gbaroder irreleitend \v erd en s o ll, b ei u n s M e n sch en unverm eidlich durch die Wissenschaft d u rch geh en m ûsse, \vovon man aber. daB diese z u je n e m Zİele führe, nur nach V ollendung derselben überzeugt werden kann.

VIII. ARİ U SU N b i r g e r e k s i n i m i n d e n DOĞAN İNANIŞ ÜZERİNE

VIII. V OM FU RW A H RH A I.TEN A US EİNEM BED Û RFN ISSE D ER REİN EN V E R N U N FT

Arı usun kurgul kullanım ındaki bir gereksi­ nimi yalnızca bir önsava götürür; arı kılgısal usunki ise bir konutlamaya; çünkü ilk durum ­ da türevsel olandan n edenler dizisinde dile­ diğim kadar yükselirim, ve türevsel olana (örneğin dünyadaki şeylerin ve değişimlerin nedensel bağıntısına) nesnel olgusallık ve­ rebilmek için değil, ama yalnızca araştırmacı usumu onun açısından bütünüyle doyurabil­ mek için. Böylece önüm de doğadaki düzen ve erekselliği görürüm , ve kendim e bunla­ rın edimselliği üzerine inanca verebilmek için kurguya başvurmam değil, ama yalnızca on­ ları açıklayabilmek için nedenleri olarak bir Tanrıyı varsaymam gerekir; ve sonra, bir etkiden belirli bir nedene, özellikle Tanrıda düşünmemiz gerektiği gibi öylesine sağın ve öylesine tam olarak belirli bir nedene çıkar­ sama her zaman güvenilmez ve kuşkulu ol­ duğu için, böyle bir varsayıma biz insanlar için en ussal görüş olmaktan daha yüksek bir derece verilemez.* Buna karşı, arı kılgısal *Ama b u ra d a bile, e ğ e r g ö zü m ü zü n ö n ü n d e usun belkili olsa d a k a çın ılm a z b ir kavram ı, yani saltık o la ra k z o ru n lu b ir V arlık kavram ı olm asaydı, u su n b ir g ereksi­ nim ini ö n e sürem ezd ik . Bu kavram şim di b elirlenm eyi ister, ve b u , e ğ e r k e n d in i g e n işletm e itkisi o n a ek len irse,

Ein Bediirfnis der reinen Vernunft in ihrem spekulativen G ebrauche führt n u r a u f Hypothesen, das d er [2 5 6 ] reinen praktischen Vernunft aber zu Postulalen; d e n n im e r ste r e n F aile steige ich vom A b geleiteten so h och hin a u f in der R eihe der G ründe, wie ich will, und b edarf ein es U rgrundes, nicht um jen em A bgeleiteten (z.B. der K a u sa lv erb in d u n g d er D in g e u n d V erânderungen in derW elt) objektive Realitât zu g e b e n , so n d e r n nur um m ein e forsclıende Vernunft in A nse­ h u n g d e s s e lb e n v o llstâ n d ig zu befriedigen. So sehe ich O rd nung und ZweckmâBigkeit in d er Natur vor mir, und b edarf nicht, um m iclı von deren Wirklichkeil zu versichern, zur Spekulation zu schreiten, sondern nur um sie zu erkUimı, eine Gottlıeil, als deren Ursache, voraus zu selzen; da d enn, weil von einer W irkung der SchluB au f eine bestim m te, vornehm lich so genaıı und so vollstândig bestim m te Ursache, als wir an G ott zu d en k en haben, im m er unsicher und miBlİch ist, ein e solehe V oraussetzung n ich t \veitergebracht werden kann, als zu d em Grade der, für uns M enschen, allervernûnftigsten M einung*. D a [2 5 7 ]g eg en ist e in Be-

* A ber selbst au c h h ie n v ü rric n wir n ic h t ein B e d iirfn is der V rm unfl v o rsc h û tz e n k ö n n e n , lâ g e n ic h t e in p ro b le m a tise h e r, a b e r d o c h u nv e rm e id lic h e r B egriff d e r V em ıın ft v or A ugeıı, nâm liclı der, eines sehleehterdings nonvendigen YVesens. D ieser BegrilY\vill n u n b e stim m t sein, ıınd das isi, w enn d e r T rieb z ur E n v ctlrru n g dazu

d ü r fn is d e r r e in e n praktischen Ver­ nu n ft, a u f e in e r PJlicht g e g r ü n d e t, envas (das höchste Gut) zum G egenstande m eines \Villens zu m aehen, um e s n a ch a ile n m e in e n K râften zu beförd ern; w ob ei ich aber d ie M ög­ lich k eit d e sselb e n , m ith in au ch d ie B e d in g u n g e n d azu . n â m lic h G ott, F reiheit und U nsıerblichkeit vorausse tz e n m uB, w eil ich d ie se du rch m e in e sp e k u la tiv e V e r n u n ft n ich t b eu eisen . ob gleich auch nicht widerlegen kann. D iese Pflicht gründet sich a u f e in e m , fre ilic h von d ie se n leızteren Voraussetzııngen ganz unabhâng ig e n , fu r sich se lb st a p o d ik ıisc h ge\vissen, nâm lich d em m oralischen. G esetze und ist, so fern, keiner ander\veitigen U n terstu tzu n g durch ıh eor e tiseh e M e in u n g v on d e r in n e r n B eschaffenheit der D inge, der geheim en A b zu eck u n g d er \V eltordnung. oder ein es ihr vorslehenden Regierers, b ed u rftig, um u n s a u f das vollkom m en ste zu unbedingt-gesetzm âB igen H andlu ngen zu verbinden. Aber der subjektive Effekt d ieses G esetzes, nâm­ lich die ihm an gem essen e und durch dasselbe auch nonvend ige Gesinnung, das praktisch m ögliche h öchste Gut zu befördern, setzt d och \venigstens voraus. daB das le tz te r e möglich sei, widrigenfalls es praktisch unm öglich w âre, d em O b jek te e in e s B egriffes na ch zu streb en , \velcher im G runde le e r u n d o h n e O b jek t w âre. N u n betreffen o bige [258] Postulate nur die physischen oder m etaphysischen, mit e in em Worte, in der Natur d er D inge lie g e n d e n B e d in g u n g e n d e r M ög­ lichkeit des h öch sten Guts, aber nicht zum B e h ııf e in e r b e lie b ig e n spekulativen A bsicht, so n d e r n e in e s prak­ tisch notw endigen Zwecks des reinen Vernunfuvillens, der hier nicht wâhlt, sondern ein em unnachlaBlichen Vern u n ftg eb ote gehorcht, w elches sein en G rund, objektiv, in der Beschaffenheit der D inge hat, so \vie sie durch reine Vernunft allgem ein beurteilt werden m üssen, und grü n d ei sich nicht et\va

usun bir gereksinimi bir ödev üzerine, birşeyi (en yüksek İyiyi) istencimin nesnesi yapma ve böylelikle o nu tüm güçlerimle ilerletme ödevi üzerine dayanır; am a burada onun olanağını, dolayısıyla ayrıca onun için koşul­ ları, yani Tanrı, özgürlük ve ölümsüzlüğü de varsaymak zorundayım dır, çünkü bunları kurgul usum yoluyla tanıtlayam am , gerçi çürütem esem de. Bu ödev hiç kuşkusuz bu son varsayımlardan bütünüyle bağımsız, kendi için apodiktik olarak pekin bir yasa, yani ahlaksal yasa üzerine dayanır, ve bu dü­ zeye dek, bizi yasaya koşulsuz uyum içinde en eksiksiz yolda eylemde bulunmaya bağ­ layabilmek için şeylerin iç yapıları, dünya düzeninin gizli son ereği ya da ona başkan­ lık eden egem en üzerine kuramsal görüşler yoluyla daha öte desteğe gereksinmez. Ama bu yasanın öznel etkisi, yani kılgısal olarak olanaklı en yüksek İyiyi ilerletm ek için ona uygun ve yine o n u n yoluyla zorunlu duygu­ sal yatkınlık gene de en azından bu iyinin olanaklı olmasını varsayar, çünkü tersi du­ rum da tem elde boş ve nesnesi olmayan bir kavramın nesnesi uğruna çabalamak kılgısal olarak olanaksız olacaktır. Şimdi, yukarıdaki konutlam alar yalnızca en yüksek İyinin ola­ nağının fiziksel ya da metafiziksel olan, tek bir sözcükle, şeylerin doğasında yatan koşul­ ları ile ilgilidirler; ama keyfi bir kurgul amaç uğruna değil, an ussal bir istencin kılgısal ola­ rak zorunlu bir ereği uğruna — bir istenç ki, burada seçimde bulunmaz, ama usun gözardı edilemez bir buyruğuna boyun eğer; bunun temeli arı us tarafından evrensel olarak yar­ gılanmaları gerektiği gibi şeylerin yapısında nesneldir ve eğilim gibi birşey üzerine dayan-

kom im , d e r objeklive (« n ın d ein es B edürfnisses

k urgul u su n b ir gereksinim inin, yani başka varlıklara kökzem in o larak h izm et etm esi ve böylece o varlıkları b u yolla b ilinebilir kılması g erek en zo ru n lu b ir Varlığın kavram ım d a h a y a k ın d an b e lirle m e g ere k sin im in in n e sn e l zem i­ nidir. Böyle Ö nceleyen z o ru n lu p ro b le m le r olm aksızın h iç b ir gereksinim, e n a zın d an a n u su n b ir gerek sin im i yoktur; g eri k a la n lar eğilim gerek sin im lerid ir.

d e r sp eku laü v en V e rn u n ft, n â m lich d e n B egriff eines nonv en d ig en \\c s c n s , vvelches a n d e m m m U r g r u n d c d ic n e n sol), ııâ h c r zu b c s lim m e n . u n d d ie se s l e i / lc a lso \v o d u rc h k e n n ilic h 7.u m aehen. O h n e solehe voraıısg eh en d e nouveııdige P r o [ 2 5 7 ] h le m e g ib t e s k c in c Bedürfnisse, w e n ig s ie n s n i c h l d e r reinen V e rn u n ft, d ic ü b rig e n s in d B e d ü rfn isse d e r Nrigung.

maz, çünkü bu salt öznel zem inlerden dilediği­ miz şeyden ötürü hem en o n u n için araçların olanaklı olarak ya da nesnenin edimsel olarak kabul edilmesini hiçbir biçimde aklamaz. Öy­ leyse bu saltık olarak zorunlu bir gereksinimdir, ve varsayımı yalnızca izin verilebilir bir önsav olarak değil, ama kılgısal bakış açısından bir konutlam a olarak aklanır; ve arı ahlaksal yasa­ nın buyruk olarak (bir sağgörü kuralı olarak değil) karşı çıkılamaz bir yolda herkesi bağla­ dığı kabul edildiğinde, dürüst insan şunu diye­ bilir: Bir Tanrının olm asını, bu dünyadaki varoluşumun ayrıca doğa bağıntılarının dışın­ daki ve bir arı anlak-diinyasındaki varoluş da olmasını, ve son olarak sürem in sonsuz olma­ sını isterim-, b una sarılıyorum ve bu inancın b enden alınm asına izin vermiyorum; çünkü ancak bu durum da çıkarım, onda hiçbirşeyi gevşetemeyeceğim için, yargımı kaçınılmaz olarak ve boş uslam lam alara bakılmaksızın belirler, üstelik onlara yanıt veremesem ya da g ö rü n ü rd e daha usauygun olanlarla karşı çıkacak durum da olmasam da.*

*Deutsches A îtıs e u n ıd z , Ş u b a t 1787, ç o k in c e ve p arlak kafalı b irin in , e rk e n ö lü m ü ile ü z ü n tü yaralan m e rh u m W iz e n m a n n ’ın b ir in c e le m e s i b u lu n u r. B u n d a b ir g e re k sin im d en o n u n n e sn e sin in n e sn e l olgusallığına çıkarsam a yetkisini tartışır ve k o n u su n u k en d i için yalnızca b ey n in in b ir u ydurm ası olan b ir güzellik ideasıııa tu tu ld u k tan sonra böyle b ir nesn en in e dim sel olarak b ir y e rle rd e v a ro ld u ğ u n u çıkarsayan b ir aşığın örneği ile açıklar. B unda gereksinim in eğilim ü z e rin e dayandığı tü m d u ru m la rd a o n a b ü tü n ü y le h ak veriyorum , ç ü n k ü eğilim n esn esin in v aro lu şu n u g id e re k o n u n ta ra fın d a n e tk ile n e n b iri için b ile z o ru n lu olarak konutlayam az, h e rk e s için geçerli b ir istem i kap sa m a sı b ir y an a; ve b u n a g ö re yalnızca d ileğin 6zw^bir zem inidir. A m a b u ra d a istencin nesnel b ir b e lirle n im z e m in in d e n , yani a h la k sa l yasadan d o ğ a n b ir ııs-gereksinimi v a rd ır ki, h e r ussal varlığı z o ru n lu o larak b a ğ la r ve öyleyse d o ğ a d a o n a uygun k o ş u lla rı a p r io r i v a rsa v m a d a o n u a k la r ve b u s o n u n c u la r ı u s u n la m k ılg ısa l k u lla n ım ın d a n ayırılam az kılar. En yüksek İyiyi e n so n g ü c ü m ü z le e d im s e l k ılm a k ö d e v d ir; b u n a g ö re o la n a k lı d a o lm alıdır; dolayısıyla d ü n y ad ak i h e r ussal varlık için

a u f Seigung, d ie zum B eh u f dessen, \vaxwir aus bloB sııbjektiven G ründen unınsehen, so fort d ic M ittel dazu als m ö g lic h , o d e r d e n G eg e n sta n d wohl gar als w irklich, a n zunehm en keincstvegs b erech tig t ist. A lso ist dieses ein Brdürfnis in schlechterdings noturund.sâ(/c (je n e alX T n u r Auftvalhıngen) m it sich fu h rt. aufm erksaın m a eh e n . M an d a r f n n r ein tvenig naclısinnen. in an wird im m er cin e Schuld fin d e n , d ie e r sich i rg e n d u o d u r c h in A n se h u n g des M e n sd ıe n g e sc h le c h ts aıılg c la d c n h at, (sollues au ch n u r d ie sein, d a ü m a n . d u r r h d ie U nglcichheit d e r M e n sc h e n in d e r h ü rg e rlic h e n V erfass u n g . V orıeile gcnicB ı, u m d e r e n w illcn a n d e re d e sıo m e h r e n tb e h re n m ü sse n ,) u m d u rc h d ie e ig e n (2 7 7 ]lie b ig e F .inbildım g d e s Verdienstlirhm d e n C iedanken a n 1‘f lirlıl n ic h ı zu v erd râ n g e n .

in der S e e le d es Z uhörers u irk en , weii es Gevkinn isi. N un fangt m an es m il A n d roh u n g d es Verlusts an. Es sin d u n te r d ie se n [278] V erleu m dern sein e beslen Freunde, d ie ihm j e lz t İhre F reu n d sch a ft a u fsa g en . nahe Yenvandte, d ie ihn (der o h n e V erm ögen isi,) zu c n lcrb en d rohen, M âchtige. die ihn in jed em O rte u nd Z u sta ııd c v e r fo lg e n u n d k rânken k önn en , ein Landesfürst, d er ihn m il d em V erlu sı d e r F re ih eit, ja d es Lebens selbst bedrohı. U m ihn aber, dam iı das MaB d es I.eidens voli sei, auch den Schm erz fııhlen zu lassen, d en nur das siıılich gute H erz reeht in n ig lic h fü h le n k an n , m ag m an seine m it âuCersler N ot und Dûrftigkeit b ed roh eıe Fam ilie ihn um Nachgiebigkeit anflehend. ihn selbst, obz\var reehtsehaffen. d o ch eb en n ich ı von festen u n e m p fın d lic h e n O rgan en d es G efühls, fûr M itleid s o u o h l als e ig e n e r N ot, in e in em A ugcnblick, darin er wünscht den Tag n ie erlebt zu haben, der ihn ein em so unauss p r e c h lic h e n S c h m e rz au sse tz te , d en n o c h sein em Vorsatze der Redlichkeit, o h n e zu \vanken o d er nur zu zw eifeln, treu b leib en d . vorstellen: so uird m ein ju gen d lich er Zuhörer stııfe n w eise , von d er bloB en Billig u n g zur Bew ıınderung, von da zum Erstaunen. en d lich his zur gröBten V er e h r u n g , u n d e in e m leb h a fte n \V unsche, selbst cin so le h e r M ann se in zu k ö n n e n , (obzw ar fre ilic h nicht in seinem Ztıstandc,) erhoben werden: und gleichvvohl İst hier die Tugend nur darımı so viel wert, weil sie so viel koslet, nicht vveil sie envas einbringt. D ie ganze Bcw underung und selbst B estrebung zur Ahnlichkeit m il d iesem C harakter beruht h ier [279] gânzlich a u f d er Reinİgk eit d e s s iıtlic h e n G ru n d sa ızes, w e lc h e n u r d ad u rc h r e c h l in d ie A u gen fallend vorgestellet u e r d e n kann. daB man alles, was M enschen n ur zur G lückseligkeit zâh len m ögen , von den Triebfedern d er H and­ lung u egn im m t. Also muB d ie Sittlichkeit a u f das m en sc h lich e H erz d eslo m ehr Kraft h a b en ,je reiner sie dargestellt wird. \Voraus denn folgt, daB, wcnıı das G esetz d er Sitten und das Bild der H eiligkeit und Tugend a u f u n s e r e S e e le lib era li e in ig e n EinfltıB ausûben soll, sie diesen nur so fern ausûben könn e, als sie rein,

ruhunda yalnızca onaylama ve desteklemeye yol açacaktır. Şimdi yitirme gözdağı başlar. Bu iftiracılar arasında ona şimdi dostluklarını yadsıyan en iyi dostlan vardır; şimdi ona (var­ sıllığı olm adığından) kendisini kalıt hakkın­ dan yoksun bırakma gözdağını veren yakın akrabaları, o nu h er yerde ve h er durum da kovuşturabilecek ve ona sıkıntı verebilecek güçlü kişiler, ona özgürlüğünü yitirme, gide­ rek yaşamını bile yitirme gözdağını veren bir prens vardır. Sonra, çekeceği acının ölçüsü tam olsun ve ancak törel olarak iyi yüreğin en içten duyabileceği acıyı duyabilsin diye, aşırı sıkıntı ve yoksunluk gözdağı altındaki ailesi­ nin ona boyun eğmesi için yakardığım düşüne­ lim; dürüst olmasına karşın, şefkate karşı ol­ duğu gibi kendi sıkıntısına karşı da katı ya da duyarsız olmadığını düşünelim ; onu böylesine dile gelmez bir acı ile karşı karşıya bırakan günü hiç yaşamamış olmayı dilediği bir anda bile hiçbir yalpalama ya da kuşku göstermek­ sizin dürüstlük amacına bağlı kaldığını düşü­ nelim; o zaman genç dinleyicim adım adım yalnızca onaylamadan hayranlığa, ondan şaş­ kınlığa, sonunda en büyük saygıya ve kendi­ sinin böyle bir insan olabilmesi için (gerçi hiç kuşkusuz o n u n d urum u içinde olmasa da) güçlü bir dileğe yükselecektir; gene de burada erdem herhangi bir kazanç getirdiği için değil, am a yalnızca pahası bu kadar bü­ yük olduğu için değerlidir. Bütün hayranlık ve giderek bu karaktere benzerlik için çaba­ nın kendisi bile bütünüyle ahlaksal ilkenin arılığı üzerine dayanır — bir ilke ki, ancak in­ sanların m utluluğun parçası saydıkları heışeyin eylemin güdüleri arasından kaldırıl­ ması yoluyla çarpıcı olarak gösterilebilir. Öy­ leyse törellik ne denli arı olarak sunulursa, insan yüreği üzerindeki etkisi o denli güçlü olmalıdır. Bundan şu çıkar ki, eğer töre yasası ve kutsallık ve erdem imgeleri ruhlarım ızda ne olursa olsun herhangi bir etki yaratacak­ larsa, bunu ancak gönenç ile ilgili bir niyet olmaksızın arılıkları içinde güdü ler olarak

yüreğe yerleştirildikleri düzeye dek yapabi­ lirler, çünkü kendilerini acıda tüm soyluluk­ ları içinde gösterirler. Ama uzaklaştırılması ile bir devindirici kuvvetin etkisini arttıran şey bir engel olmuş olmalıdır. Sonuçta kendi m utluluğum uzdan alınan g ü dülerin h er karışımı ahlaksal yasanın yürek üzerindeki etkisine bir engeldir. — Dahası, ileri sürü­ yorum ki, giderek hayranlık duyulan h er eylemde bile eğer onun yer almasını sağla­ yan güdü ödev için büyük saygı olmuşsa, o zaman seyircinin anlığı üzerinde en büyük gücü olan şey tam olarak yasa için bu saygı­ dır, yııcegönüllülük ya da soylu ve meziyetli kafa yapısı gibi birşeyin ileri sürülmesi değil; sonuçta, meziyet değil ama ödev, yalnızca en belirli değil am a eğer çiğnenem ezliğinin doğru ışığında tasarımlanırsa anlık üzerinde en derine ulaşan etkiyi yapıyor olmalıdır. insanların kendi eksikliklerine ve iyilik içinde ilerlem elerine daha uygun olan yalın ve içten bir ödev tasarımı ile olm aktan çok, tatlı ve yumuşak duygularla, ya da yüksekten uçan ve şişinen ve yüreği güçlendirm ekten çok söndüren istemlerle anlık üzerinde daha çok etki üretm e um udunda oldukları zama­ nımızda, dikkati bu yönteme çevirmek h er zaman olduğundan daha zorunludur. Ço­ cukların önüne soylu, yücegönüllü, meziyetli eylemleri örnekler olarak koymak, ve ilgile­ rini böyle eylemler için coşku aşılayarak çek­ meye çalışmak bütünüyle am aca aykırıdır. Çünkü henüz en sıradan ödevin yerine geti­ rilmesinde ve giderek onun doğru yargılanı­ şında bile çok geri oldukları için, bu onları erkenden düşlemciler yapmaktan daha başka bir anlam a gelmez. Ama insanların eğitimli ve deneyimli bölümü durum unda bile bu söz­ de güdünün yürek üzerinde zararlı olmasa da en azından gerçek de olmayan bir ahlak­ sal etkisi vardır ki, gene de bu yolla ortaya çıkması istenen şey bu ahlaksal etkidir. Tüm duygular, özellikle alışılmadık çabalar üretecek olanlar etkilerini en yeğin olduk-

unvcrm cngt von A b sichıcn a u f sein V V ohlbeflnden, a ls T r ie b fe d e r ans Herz gelegt \vird. d a m ın \veil sie sich im Leiden am herrlichsten zeigt. Dasje n ig e aber. dessen \Vegrâum ung die \Virkung einer bctvegenden Kraft verstârkı, muB ein H in d ern is ge\vesen sein. Folglich ist aile Beim ischung der Triebfedern, die von e ig en er Glückselig k eit h e r g e n o m m e n w e r d e n . e in H indernis, d em m oralischen (iesetze EinfluB aııfs m enschliche Herz zu verschaffen. — leh b chaup te ferner. daB selbst injener beuunderten Handlung, \venn der Be wegu n gsgru n d . daraus sie g eseh a h , d ie H o ch sch â tzu n g sein er Pflicht war, alsdann eb en diese Ach­ tu n g fürs G esetz, nicht etvva ein Anspruch a u f d ie innere M eİnung von G roBmut und e d ler v erdienstlicher D enkungsart. geradc au f das G emııt des Zuschauers die gröBte Kraft habe, folglich Pflicht, nicht Verdienst, den nicht allein b estim m lesten. sondern, w en n sie im r e e h te n L ic h te [2 8 0 ] ihrer Unverletzlichkeit vorgestellt wird, a uch d e n e in d r in g e n d ste n EinfluB aufs G em üt haben müsse. In ü n se m Z eiten , \vo m an m ehr m il s e h m e lz e n d e n w e ic h h e r z ig e n G efühlen, o d e r h o ch flieg en d en , aufb lâ henden und das H erz e h e r vvelk, als stark, m a eh en d en Anm aB ungen ııber das G enıııt m eh r auszurichıen hofft, als durch d ie der m en schlich en U n v o llk o m m e n h e it u n d d em Forts e h r itte im G u tcn a n g e m eB n e r e troekn e und ernsthafte V orstellung d er P flicht, ist d ie H im v eisu n g au f d ie se M e th o d e n ö ıig e r , a lsje m a ls . K in d ern H a n d lu n g e n als e d e le , groB m ııtige.verdienstliche zum Mııster aufzustellen, in der M oinung, sie durch EinflöBung ein es Enthusiasmus fıır d ie se lb e n e in zu n e h m e n . ist vollcn ds zweckwidrig. D en n da sie noch in der B eobachıung der gem einsten P flicht u n d selb sl in d er r ic h ıig en B eurteilung d erselben so w eil zurück sind, so heİBt das so viel. als sie bei Z e ite n zu P h a n ta sten zu m a ch en . A ber au ch bei d em b eleh rtem und e r fa h r n e r n Teil d e r M e n sch en isi d iese verm einle Triebfeder, wo nichı von n a c h te ilig e r , \v en ig sten s von k einer e e h le n m oralischen VVİrkung aufs H er/, d ie m an d adurch d och hat zınvegebringen \voilen. Aile Gefiihle, vornehm lich d ie, so unge\vohnte A n strengııng hewirken

sollen, m üssen in dem Augenblicke, da sie in ihrer H efıigkeit sind, u nd e h e sie verbrauscn, ihre \Virkung tun, sonst tun sie nichts; indem [2811 das Herz natürlichenveise zu seiner natürlichen gcmâÛigten Lebensbe\vegung zurûckkehrt. und sonach in d ie M atıigkeit verfâllt, d ie ihm vorher eİgen \var; weil zwar el\vas, \vas es reizıe, nich is aber, das es stârkte, an dasselbe gebracht \var. Grundsatze m üssen a u f B egriffe e r r ic h te t \v cr d e n , a u f a ile a n d e r e G rundlagc k ön n en nur Am vandclung c n zu Sıande k om m en, die der Person keinen m oralischen \V erı,ja nicht einm al eiııe Zuversicht au f sich selbst v e r sc h a ffe n k ö n n e n . o h n e d ie das Be\vuBlsein seiner m oralischen G esin­ n u n g und ein es so leh en Charakters, das h ö c h ste G ut im M e n sch en . gar nichl stattfm den kann. D iese Begriffe nun , \veıın sie subjektiv praktisch Her­ d e n s o lle n , m ü ssen n iclıt b e i d en objektiven G esetzeıı d er Sittlichkcit s leh en bleiben, um sie zu bew ım dern, und İn B ezieh ung au f d ie M enschhcit hochzuschâtzen. sondern ihre Vorstellu n g in R elaıion a u f d e n M ensch en und a u f sein Iııd i\id u u m betraehten; da d e n n jen es G eselz in e in e r zwar höchst achtungsw ürdigen, aber nicht so gefalligeıı Gesialt erscheim , als ob es zu dem K lem ente g eh öre, daran er natıırlicher \\e is e geuohnt isi, sondern w ie es İhn ııö tig e l. d ie se s oft. n ic h ı o h n e Selbsiverleugnung, zu verlassen. und sich in ein h öh eres zu b egeben, d a riıı er sic h , m il u n a u fh ö r lic h e r Besorgnis des Rückfalls, nur mit M ühe erhallen kann. Mil ein em Worte, das m oralische G esetz verlangl B efolgung aus Pflicht, nicht aus \ orliel)C, die man gar nichı voraussetzeıı kann und soll. [282] LaBt uns nun im Beispiele sehen. o b in der V orsicllung e in er H andlu ng als ed ler und groBm ütiger H andlu ng m ehr subjektiv bevvegende Kraft ein er Triebfeder liege, als, w ı ı n diese bloB als Pflichı in Verhâlınis au f das e m ste m oralische G esetz vorgesielli \vird. Die H andlung. da jcm and, mit der gröBlcn G efahr d e s L eb en s. l.e ııie aus d em Schifn>ruchc zu rclten suchı. wenıı er zuletzt dabei selb sı sein I.eb en einbüBt, wird zwar ein erseiis zur Pflichı, a n d e r e r se ils ab er u n d g r ö B te n ic ils auch für v crdienstliche H andlu ng ang e r e r h ııe i, aber u n se r e H och sch âtzuııg d erselben \vird gar sehr durch

lan anda ve yatışmadan önce yerine getirme­ lidirler, yoksa hiçbirşey yapamazlar; çünkü yürek onu güçlendirecek hiçbirşey olmadı­ ğı ama yalnızca uyaracak birşey olduğu için, doğallıkla o doğal ılımlı yaşam devimine geri d öner ve böylece önceki gevşekliğine düşer. İlkeler kavramlar üzerine kurulmalıdır; başka h er temel üzerine ancak itkiler dayanabilir; ama bunlar kişiye hiçbir ahlaksal değer, gi­ derek kendine güven bile veremezler, ki bu olmaksızın insandaki en yüksek iyi, onun ahlaksal duygusal yatkınlığının ve böyle bir karakterin bilinci varolamaz. Şimdi eğer bu kavramlar öznel olarak kılgısal olacaklarsa, nesnel törellik yasasına hayranlık duymakla ve ona insanlık ile bağıntı içinde yüksek de­ ğeri vermekle yetinemeyiz, ama onun tasa­ rım ını insan ile ve onun bireyselliği ile ilişki içinde görmeliyiz; o zaman bu yasa gerçek­ ten de en yüksek saygıya değer bir şekil için­ de görünür, insanın doğal olarak alışmış olduğu öğeye aitken taşıdığı hoş şekil içinde değil; tersine, onu bu öğeyi sık sık kendini yadsıma pahasına bırakm aya ve kendini daha yüksek bir öğeye çıkarmaya zorlar ki, orada sona erm ez bir geriye düşüş kaygısı ile ancak çabalayarak ayakta kalabilir. Tek bir sözcükle, ahlaksal yasa yeğleme sonucunda değil, ama ödevden ona uyulmasını ister ki, bu hiçbir biçim de vaısayılamaz ve varsayılmaması gerekir. Şimdi bir eylemin soylu ve yücegönüllü bir eylem olarak tasarımının, bir güdü olarak, bu eylem yalnızca katı ahlaksal yasa ile iliş­ ki içinde ödev olarak tasarımlandığı zaman olduğundan daha çok öznel devindirici gü­ cünün olup olmadığını bir örnekte görelim. Birinin en büyük yaşam tehlikesi ile insan­ ları bir gemi enkazından kurtarmaya çalış­ ması ve sonunda kendi yaşamını yitirmesi gibi bir eylem bir yandan hiç kuşkusuz ödev sayılırken, öte yandan ve çoğunlukla mezi­ yetli bir eylem olarak görülecek, am a ona verdiğimiz değer burada biraz çiğnenm iş

görünen kendine karşı ödev kavramı tarafın­ dan çok büyük ölçüde zayıflatılacaktır. Ana­ vatanın korunm ası için yaşamın yiicegönüllü adanışı daha belirleyicidir; ama gene de, kendini bu amaca kendiliğinden ve buyrul­ m adan adam anın eksiksiz bir ödev olup olmadığı biraz kuşkulu kalır, ve eylem kendi içinde öykünme için bir örneğin ve itkinin tam gücünü taşımaz. Ama eğer vazgeçile­ mez bir ödev söz konusu ise, ve bun u n çiğ­ nenm esi insanlığın iyiliğinin gözardı edil­ mesiyle kendinde ahlaksal yasayı çiğniyor ve kutsallığını bir bakıma ayaklar altına alıyor­ sa, (bu tür şeylere genellikle Tanrıya karşı ödevler denir, çünkü O nda kutsallık idea­ lini tözde düşünürüz,) o zaman en iç eğilim­ lerimiz için bir değeri olabilen herşeyin adanmasıyla en eksiksiz saygımızı onu izle­ meye yöneltiriz, ve böyle bir örnekte insan doğasının doğanın ona karşı çıkarabileceği her güdünün üzerine böylesine büyük bir yükselmeye yetenekli olduğuna ikna oldu­ ğumuz zaman, ruhum uzun bu örnek tara­ fından güçlendirildiğini ve yükseltildiğini buluruz. Juvenal böyle bir örneği bir doruk­ ta betim ler ki, okuru ödev olarak arı ödev yasasında kapsanan güdünün kuvvetini diri­ liği içinde duyumsamaya götürür:

d en BegrifT von Pflicht gegen sich selbst, \velche hier ettvas Abbruch 7.u leiden seheint, geschwâcht. E nıscheidend er ist d ie groBm ütige A ufopferung seines Lebens zur Erhaltung des Vaterlandes, u nd d och , o b es auch so vollkom m en Pflicht sei. sich von selbst und unbef o h le n d ie se r A b sich t zu \v eih e n , dariiber bleibt ein iger Skrupel übrig. u nd d ie H andlu ng hat nicht die ganze Kraft ein es M usters u nd Antriebes zur N a c lıa h ın u n g in sic h . İst es a ber u n e r la û lic h e P flic h t, d e r e n Ü b ertretııng das m oralische G esetz an sich u n d o h n e R ücksicht a u f M enschen\vohl verletzt, und d essen H eiligkeit g leich sa m m it FüÛen tritt, (d erg leieh e n Pflichten m an Pflichten g eg en G ott zu n en n e n pflegt, weil wir u ns in ihm das ideal der H eiligkeit in Substanz den k en ,) so w idm en wir d er B e­ fo lg u n g d esselb en , m it A ufopferung alles dessen, was für d ie innigste aller u n se r e r N e ig u n g e n n u r im m e r ei[2 8 3 ]n en Wert haben m ag, die allervollkom m enste H ochachtung, undw ir find en unsere S eele durch ein solehes B eispiel gestârkt und erh o b en , \venn wir an d e m se lb e n u n s ü b e r z e u g e n könn en , daB die m enschliche Natur zu e in er so groÛen Erhebung über alles, was Natur nur im m er an Triebfedern zum G egenteil aufbringen mag. fahig s e i./j m >n a /stel)t ein solehes Beispiel in e in er Steigerung vor, die d en Leser d ie Kraft der Triebfeder, d ie im reinen G esetze der Pflicht, als Pflicht, steekt. lebhaft em p fınden lâBt:

Esto bonus miles, tutor bonus, arbiter idem Integer; ambiguae si quando citabere teslis Incertaeque rei, Phalaris licet imperet, ut sis Falsus, et admoto dictet periuria tauro, Summum crede nefas animam praeferre pudori, Et propter vitam vivendi perdere causas. Eğer eylemimize h erhangi bir meziyet W e n n « irirg en d « w a sS ch m cich eiiçin övüngenliği getirebilmişsek, o zaman haflcs vomVerdlenslllc|lcn munsere . . . . . . . . ... . . .. . . . . H andlu ng bringen k ö n n en , dann ist güdü daha şim diden biraz öz-sevgi ile karışT n eb fcd er seh o n m it E igenliebe m ıştir ve bu yüzden duyusallık yanından etw asverm ischt, hat also ein igeB eİhil*Juveııal, Satirae, viii. 79-84. “İyi b ir asker, iyi b ir k o ru y u cu , ve b ir d e yansız b ir hakem ol; e ğ e r k uşkulu ve belirsiz b ir davaya tan ık çağrılırsan, P halaris bile yalan söylem eni ve sana g etirilen boğa ile m ahkem eyi ald atm an ı istese, in an ki yaşamı o n u ra yeğlem ek, yasam u ğ ru n a y aşam anın n e d e n le rin i yitirm ek en büyük g ü n a h tır.”

fe von d e r Seİte d e r S in n lic h k c it. Aber der H eiligkeit der Pflicht allein alles n a c h se tz e n , u n d sich bew uût vverden. dafi m an e s könne, w eil unsere e ig e n e V e r n u n ft d ie s e s als ih r G eb ol anerkennt. und sagt, daB m an es tun solle, das heiBt sich gleichsam über d ie Sinnem velt selbst gânzlich e r h e b e n , u n d ist in d e m se lb e n BevvuÛtsein des G esetzes, auch als Trieb­ fed er e in e s die Sinnlichkeit beherrsekenden V e r m ö g c n s [2 8 4 ] u n zertrennlich, w enn gleich n icht im m er m il Effekt, verbunden, der aber doch auch, durch d ie öftere Beschâftigung mit derselben, und d ie anfangs klein e m Versuche İhres Gebrauchs, HofFn u n g zu seiner B ewirkunggibt, um in uns nach und nach das gröBte, aber r e in e m o ra lise h e In ter e sse daran hervorzubringen. D ic M ethod e nim m t also folgenden Gang. Zuerst ist es nur darum zu tu n , d ie B c u r te ilu n g n ach m ora­ lisc h e n G ese tze n zu e in e r natürlieh en , aile unsere e ig e n e n , sow ohl als d ic B e o b a c h tu n g fre m d e r freicr H an d lu n gcn b eg leiten d en B eschâf­ tigun g und gleichsam zur G ew ohnheit zu m ach en , und sie zu sehârfen, in d e m m an vorerst fragt, o b d ie H a n d lu n g objektiv dem moralischen Gesetze, u n d tvelehem , gemâfî sei; \vobci m an d e n n d ic Aufm erksam keit a u f d a sjen ige G esetz, w elch es bloB ein en G n ınd zur V erbindlichkeit an die H and gibt. von dem unterscheİdet, w elches in der Tat verbindend ist (le g e s o b ligan d i a legib u s obligantib u s), (w ie z.B. das G ese tz desjen ig e n , vvas das Bedürfnis d e r M ensehen im G cgcnsatze d essen , \vas das Recht d e r s e lb e n vo n m ir fo rd er t, \vovon das Letztere vvesentliche, das Krstere aber nur a u B cn vesen tlich e P flich ten v orsch reib ı,) u n d so vers c h ie d e n e P flic h te n , d ie in e in e r H a n d lu n g zu sam m en k om m en , uııterscheid en lehrt. Der andere Punkt, \vorauf die Aufm erksamkeit gerichtet w erd en m uB, ist d ie Frage: o b d ie H a n d lu n g au ch (subjektiv) um des m ora[285]lischen Gesetzes willen g e ­ sc h e h e n , u n d a lso sie n ic h t a llein sittlichc Richtigkcit, als Tat, so n d e m atK'h sittlichen Wert, als G esinnung, ihrer Maxime nach habe. Nun ist kein Zw eifel, daB d ie se Ü b ung, u n d das B cm ıB tsein e in e r daraus en tsp rin g en d en Kultıır unserer bloB über das

biraz yardım alır. Ama herşeyi yalnızca öde­ vin kutsallığından sonraya bırakmak, ve ken­ di usumuz bu ödevi buyruğu olarak tanıdığı ve o nu yapm am ız gerektiğini söylediği için onu yapabileceğimizin bilincinde olmak bir bakıma kendimizi bütünüyle duyulur dünya­ nın üzerine yükseltm ek dem ektir, ve aynı şeye duyarlığa egemen olan bir yetinin güdüsü de yasanın bilinci olarak ayrılm amacasm a bağlıdır, üstelik h er zaman bir etki ile birlik­ te olmasa da; ama bu güdünün daha sık işle­ mesi ve kullanımı için başlangıçtaki küçük denem eler bu etkinin ortaya çıkabileceği ve böylece bizde adım adım ona yönelik en bü­ yük ilginin, arı ahlaksal ilginin üretilebilece­ ği um udunu verirler. Öyleyse yöntem şu yolu izler, ilk olarak yal­ nızca ahlaksal yasalara göre yargılamayı ken­ dimizin tüm özgür eylemlerine olduğu gibi başkalarının özgür eylemlerinin gözlemine de eşlik eden doğal bir kullanım ve bir bakı­ ma bir alışkanlık yapmakla ve onu bilemekle ilgileniriz, ve b u nun için herşeyden önce ey­ lemin nesnel olarak ahlaksal yasaya uyup uy­ madığını ve hangi yasaya uyduğunu sorarız; ve salt bir yüküm lülük zemini sağlayan yasayı gerçekte yükümlü kılıcı olandan (leges obligan­ di a legibus obligantibus) ayırdederiz, (örneğin insanların gereksinimlerinin benden istediğini ilgilendiren yasa ile karşıtlık içinde, onların haklarının istediğini ilgilendiren yasa, ki bu İkincisi özsel, birincisi ise yalnızca özsel-olmayan ödevler geürir,) ve böylece bir eylemde karşılaşılan değişik ödevleri ayırdetmeyi öğ­ retiriz. Dikkatin yöneltilmesi gereken öteki nokta eylemin ayrıca (öznel olarak) ahlaksal yasa uğruna da yapılıp yapılmadığı, ve öyley­ se bir edim olarak yalnızca törel doğruluk değil, am a ayrıca düzgüsüne göre duygusal yatkınlık olarak törel değer de taşıyıp taşıma­ dığı sorusudur. Şimdi hiçbir kuşku yoktur ki, bu uygulama ve yalnızca kılgısal olan üzerine yargıda b u lu n an usum uzun o n d an ortaya çıkan bir kültürünün bilinci aşamalı olarak

giderek usun yasasına, dolayısıyla törel ola­ rak iyi eylemlere yönelik belli bir ilgiyi yarat­ malıdır. Çünkü en sonunda bir şeyi sevmeye başlarız ki, onun irdelenişi bize bilgi yetile­ rimizin kullanımının genişlemiş olduğunu duyum satır; bu genişlemeyi başlıca onda ahlaksal doğruluk bulduğum uz şey ilerletir, çünkü ne yapılması gerektiğini a priori ilke­ lere göre belirleme yetisi ile, us ancak şeyle­ rin böyle bir düzeninde doyum bulabilir. Bir doğa gözlemcisi için nesneler başlangıçta duyularına itici gelebilir; ama eğer örgütle­ nişlerindeki büyük eı ekselliği onların kendi­ lerinde açığa çıkarırsa, sonunda onları sever ve böylece usu onların irdelenişinden haz duyar. Leibniz mikroskop ile dikkatle ince­ lediği bir böceği ona kıyamayarak yeniden yaprağı üzerine geri koymuş, çünkü görü­ nüşü ile bilgilendirildiğini ve b ir bakıma ondan bir iyilik gördüğünü düşünm üştü. Ama yargı yetisinin bize kendi bilgi yetile­ rimizi duyumsatan bu kullanımı henüz ey­ lemlere ve onların ahlaksallıklarına yönelik bir ilgi değildir. Yalnızca böyle bir yargılama­ ya seve seve girişmemizi sağlar ve erdem e ya da ahlaksal yasa ile uyumlu düşünm e yoluna bir güzellik biçimi verir ki, hayranlık duyu­ lur, am a bu n edenle aranm az (laudatur el nlget); yine böyle, irdelenişi öznel olarak tasarım yetilerimizin uyum unun bir bilinci­ ni üreten ve bize bütün bilgi yetimizin (an­ lak ve imgelem) güçlendirildiğini duyumsa­ tan herşey başkalarına da iletilebilen bir hoşlanm a üretir, ama burada gene de nes­ nenin varoluşu bize ilgisiz kalır, çünkü yal­ nızca bizde hayvanlığın üzerine yükselen ye­ teneklerin düzenlenişinin ayrımına varma­ nın vesilesi olarak görülür. Ama şimdi işinin ikinci uygulaması, yani ahlaksal duygusal yatkınlığın örneklerdeki dirimli sergilenişin­ de istencin arılığının dikkate çarpar kılınışı ortaya çıkar, ama ilkin onun yalnızca olum ­ suz eksiksizliği olarak, ve ödevden yerine getirilen bir eylemde eğilimlerin hiçbir gü-

Praktische u rieilen d en Vernunfı, cin ge\visscs Intcresse, sclbsı anı Ciesetze d e r selb e n . m iıh in an sittlich g u ie n H andlu ngen nach und nach hervorbringen m ûsse. D en n \vir gcw innen en d lich das lieb, dessen Betrachtung uns den cn v e ile r le n G ebraııch unserer E rkennıniskrâfıe e m p finden lâBı. vvelehen vom eh m lich dasjenige bcfördert, \vorin wir m oraüsche Richıigkeil a n ıreflcn ; tveil sich d ie V ernunft in ein er solchen O rdnung der D inge mit ihrem V erm ögen, a priori nach Prinzipicn zu bestim m en was gesch eh en soll, alicin gut find en kann. Gcwinnt d o c h c in N a tu r b e o b a c h te r G e g e n ­ stâ n d e , d ic s e in e n S in n c n a n fan gs anstöBig sind, en d lich üeb, w enn er d ic groOe ZwcckmâBİgkeiı ihrer Orga n isa tio n daran e n td e ck t. u n d so sein e Vernunft an ihrer Betrachtung w e İd e ı, u n d I.e ib n iz b r a c h ıe e in Insekt, \velches er durehs M ikroskop sorgfâltig betrachtet haıte, seh on en d \vicdcrum a u f sein Blaıt zuriick, wei! er sich durch sein en Anblick belehrt g e fu n d e n , u n d von ihm g leich sa n ı cin e VVohltat g en o ssen hatte. [286] Aber diese Beschâftigung der Urteilskrafı, \velchc uns unsere eig en en Krkenntniskrâfte fühlen lâBt, ist n och n ic h t das In tcr e sse an d e n H a n d ­ lu n g en und ihrer M oralitâı selbst. Sİe m acht bloB, daB m an sich gerne mil e in er solchen B eurieihıng unterhâlt, und gibi der T u gen d. o d er der Denkungsarı nach m oralisehen (ie s e i/e n . c in e Form d e r S c h ö n h e İ t. d ic beu’u n d e r t, darutn a b e r n o c h n ic h t gcsucht wird (laudatur el alget); wie alles. dessen B eirachiungsubjcktivein Bew ııBtscin d e r H arm onİe uııscrcr Vorstcllungskrâfie i>ewirkt. und wobei \vir unser ganzes Erkenntnisverm ögen (Versiand und Kinbildungskrafı) gesiârkt fiih len , cin VVohlgefallen hervoı bringi, das sich auch a n d e m mitic ilc n lâBt. w obeİ g lc ic h w o h l d ie Existcnz d es O bjekts uns glcichgültİg bleibl, indem es nur als die Vcranlassu n g a n g e se h e n \vird, d er ûber die T icrheİt erh a b e n e n A n lage der Talen tc İn uns inne zu \verden. Nun irili aber d ic zıoeite Ü b ung ihr Gesclıâf t an. n â m lic h in d e r le h e n d ig e n Darsiellu n g der m oralisehen (ic siıın u n g a n B e is p ic lc n . d ie R e in ig k e it d e s VVillens bem crküch zu m ach en , vorerst n ur als negativer Vollkomm enheİı d esselben. so fern in e in er H andlung

aus Pflicht gar kcinc T richfcdcrn der N e ig u n g e n als B esiim m u n gsgrü n d e a u f ihn einflieB en; u od u rch d er lx*hrlin g d o ch a u f das Be\vuBtsein seiner Freiheit aufmerksam erhalıen \vird; und obgleich diese Enısagung ein e anfâııgliclıe E tnpfindung von Sc hm erz erregt, den n o ch dadurch. daB s ie je ııe n I-elırlin g d em Zw ange selbst w ahrer Bedürfnisse entzieht, ihm zugleich e in e Befreiung von d er m annigfaltigen Uıız u fr ie d e n h e it, [287] dariıı ih n aile d iese B edürfnisse verfleeh len . angekıındigı. und das (ieın ü t für d ie Emp­ fin d u n g der Z u fried en heil aus an d e­ ren Q u e lle n e m p fâ ııg lich g e m a c h t \vird. Das H erz wird d o ch von e in er Last. d ie e s j e d e r z e it iııs g e h e im drückt, befreit und erleich lerl. w enn an r e in e n m o ra lisc h e n E n tsc h lie B u n g en , d avon B e is p ie le v o r g e le g ı w erden, dem M ensch en ein inneres. ihm selbst sonst n ic lu e in m al reeh t bekanntes V’erm ögen, die innereFreiheit aufgedeck t \vird. sich von d er ungestû m en Zudringlichkeit der N eigu n ­ gen derm aBen loszum achen, daB gar keiııe, selbsl die belİeblesle nicht, auf e in e E n ısc h lie û u n g . zu d er wir uns jetzı unserer Vernunfı b e d ie ııe n sol­ len. EinfluB habe. In ein em Faile, \vo ich nur allem k c M, & âh nlich e s Verfahren, d er Scheidungdes Em pi­ rischen vom R ationalen. das sich in ihnen vorfinden m öch ıe, in uiederh o lte n V ersu ch en um g e m e in e n M enschenverstande vorzunehm en, kann uns B eides rein, und, \vasjedes für sich a llein leisten k ö n n e, m it G ew iÛ heit kennb ar m ach en , und so, teils der Verİrrung e in er noch rohen ungcüb ten Beurteilung, teils (w elch esw eitn ö tig erist) den Geniesdıunitıgp» vorbcugen. durch \velche, wie es von A d ep ten d es Steins der W eisen zu g esch eh en pflegt, o h n e aile m eth o d ise h e N a ch fo rsclıu n g u n d [2 9 2 ] K en n tn is d e r Natur, g e tr â u m tc S c h â ız e v e r sp ro e h e n u n d \vahre verschleııdert u erd en . Mit e in em Worte: \Vissenschaft (kritisch gesucht und m ethodisch eingeleitet) ist d ie e n g e Pforte, d ie zur Weisfıeüslelıre fü h r t, \ven n u n ter dieser nicht bloB verstanden \vird, was m an tun, son d ern was Leh rem zur R ich tsch n u r d ie n e n so ll, um d en VVeg zur W eisheit, d en je d e r ­ m ann g ehen soll, gut und kenndich zu bahn en . und andere vor Irnvegen zu sicheren; e in e \Vissenschafı, deren Aufbevvahrcrin jed erzeit die Philosophie bleiben mııB. an deren su b ıiler U n te r su c h u n g das Publikum kcineıı A n teil. w ohl aber an den Is lım t zu nch ın en hat, die ihm, nach e in e r so le h e n B earbcitun g, a lle r e rst reeh t h e ll e in lc u c h t e n könn en .

SÖZLÜKLER

ALMANCA-TÜRKÇE ableiten: türetmek, çıkar(sa)mak Abhângigkeit: bağımlılık Absicht: amaç, niyet absichtlich: amaçlı, niyetli Achtung: saygı adâquat: yeterli Affekt: yeğin heyecan affizieren: etkilemek Âhnlichkeit: benzerlik Akzidenz: ilinek Analogie: andırım angeboren: doğuştan Angemessenheit: uygunluk angenehm: hoş Anna Boleyn: 1507-36; İn­ giltereli VIII. Henry'nin ikinci karısı; I. Elizabeth'in anne­ si; zina suçlaması üzerine idam edildi. Annahme: sayıltı, varsayım annehmen: kabul etmek Annehmlichkeit: hoşluk Anschauung: sezgi; bir Al­ manca sözlükte şöyle bir giriş vardır: “Intuition: unmittelbare Anschauung ohne wissenschaftl. Er­ kenntnis.’’ Kant sözcüğü doğrudan doğruya 'görme'

ile, 'duyusal algı' ile anlam­ daş olarak kullanır. 'Sezgi' yetisi, sözcüğün olağan an­ lamında, bir 'bilme yetisi' değildir, bilgiyi değil, tam tersine 'bilgisizliği' anlatır— bir durum karşısındaki be­ lirsizliği, giderek kuşkuyu. Bu doğal semantiği içinde, ‘sezgi’ bir bilgi kuramına en ilgisiz terimlerden biridir, ve felsefe (kavramsal bilgi) söz konusu olduğunda, 'sezgi,' ‘izlenim,’ ‘duyusal algı' gibi terimlere baş­ vuranların sofistler (Protagoras) ve görgüculer oldu­ ğunu anımsayabiliriz. Kant 'entellektüel sezgi' dediği ve kendinde-şeylere ula­ şan yetiyi insanlara yasak­ lar. Bunun insanlardan başka 'ussal varlıklar' dedi­ ği şeylerde olduğunu düşü­ nür. Antinomie: antinomi (çatışkı) Antrieb: itki apodiktisch: apodiktik; tanıtlanmış olarak zorunlu architektonisch: arkitekto-

nik, mimari; Kant’ın kullanı­ mında yapısal gibi bir an­ lamı vardır Art: tür; yol Assertion: önesürüm assertorisch: önesürümlü âsthetisch: estetik (Kant metinde sözcüğü 'duyular ile ilgili’ anlamında kullanır). A uffassung: ayrım sam a

(apprehensio) Aufgabe: problem, sorun Aussicht: görünüm; beklenti Autonomie: özerklik B Bedeutung: imlem Bedingung: koşul Bedürfnis: gereksinim Befriedigung: doyum begehren: istemek Begehrungsvermögen: istek yetisi Begierde: istek Begriff: kavram behagen: hoşa gitmek Beharrlichkeit: kalıcılık Beistimmung: onay Beobachtung: gözlem Beschaffenheit: yapı, belir­ lilik, nitelik, doğa, karakter

beschâftigen: uğraşmak besonder: tikel, özel B estâtigung: doğrulama bestim m t: belirli Bestim m ung: belirlenim Bevvegung: devim Beweis: tanıt Bevvunderung: hayranlık BevvuBtsein: bilinç Beziehung: bağıntı b loB : salt (sıfat): yalnızca (//geç); (sözcük Türkçe’de sıfat olarak kullanıldığında, örneğin 'salt çoğunluk’ gibi, ‘saltık’ anlamını kazanır, 'arı’ değil; ama bin kez ‘salt us’ = ‘arı us’ diye o2kunacak olursa, pekala 'arı us’ ya da ‘saf us’ anla­ mını da kazanabilir; ama bu tuhaf çaba bütünüyle gereksizdir), bonum: iyi; (bonum: das Gute :: iyi; das W ohl :: iyilik; malum :: das Böse :: Kötü; das Übel (W eh ):: kötülük b ü rg e rlich : yurttaş(lığ)ı ilgi­ lendiren D Darstellung: sergileme (exhibitio) Dasein: belirli-varlık, varoluş, bulunuş, orada olma D eduktion: tümdengelim D efinitio n: tanım D em onstration: belgitleme, gösterme Demut: alçakgönüllülük Dem ütigung: aşağılama, kü­ çük düşürme D enkungsart: düşünme yolu D ialektik: eytişim, diyalektik D ing:şey Ding an sich: kendinde şey diskursiv: gidimli (sezgisel ile karşıtlık içinde; çıkarsamalı); “insan anlağının gidimli olması, ... tasarımlarının sezgiler değil ama düşün­ celer olması” (s. 172) E E hrfu rcht: hürmet; huşu

Eigendünkel: kendini beğen­ mişlik E igenschaft: özellik eigentlich: asıl E igentüm lichkeit: özgünlük, kendine özgülük einfach: yalın E insicht: içgörü (= bilgi) E instim m ung: anlaşma E itelkeit: kibir Em pfânglichkeit: alıcılık E m pfindelei: duygusallık E m pfindung: duyum e m pirisch: görgül Endzvveck: son erek Entgegensetzung: karşıtlık E nthusiasm : coşku E ntschiieBung: karar entwerfen: tasarlamak (tasa­ rımlamak değil) Erfahrung: deneyim erfreu lich : sevindirici ergötzend: keyifli, nefis Erhabenheit: yücelik E rhabne:yüce E rken ntnisverm ög en: bilgi yetisi e rk lâ re n : açıklamak, bildir­ mek E rklârung: açıklama Erlaubte: izinli Erscheinung: görüngü Erstaunen: şaşkınlık E rw eiterung: uzam, genişlik Evidenz: kanıt; apaçıklık Evvigkeit: bengilik Existenz: varoluş Experim ent: deney E xposition: açımlama F Fahigkeit: yetenek Fatalist: yazgıcı Figür: beti, şekil Freiheit: özgürlük Furcht: korku fü h le n : duymak, duyum sa­ mak Fürw ahrhalten: inanış, inan­ ma G G attung: cins Gebiet: alan Gebot: buyruk

Gedanke: düşünce gefallen: haz vermek Gefühl: duygu Gegensatz: karşıtlık G egenstand: nesne Gegenteil: karşıt Geist: tin; ruh; anlık G elehrsam keit: bilginlik Gem üt: anlık (zihin) GenuB: haz; keyif; yararlanım G erechtigkeit: türe (adalet); dürüstlük G eschicklichkeit: beceri Geschm ack: beğeni, zevk Gesetz: yasa Gesetzgebung: yasama G e s e tz m â B ig ke it: yasaya uygunluk, yasallık Gesinnung: duygusal yatkın­ lık Geştalt: şekil Gevvalttâtigkeit: zorbalık Gevvissen: duyunç GewiBheit: pekinlik G leichförm ig keit: biçimdeşlik G lûckseligkeit: mutluluk Grenze: sınır GröBe: büyüklük Grund: zemin; temel G rundsatz: ilke, temel öner­ me G unst: kayra Gut: iyi H H andlung: eylem H eiligkeit: kutsallık H ervorbringung: üretim Heteronom ie: özerksizlik H offnung: umut hyp othe tisch: hipotetik, önsavsal I

Identitât: özdeşlik im m anent: içkin Im perativ: buyrum indifferent: ayrımsız Inhalt: içerik inhârieren: ilintili olmak Instin kt: içgüdü in te lle k tu e ll: entellektüel (= düşünsel, kavramsal vb.; duyusal, sezgisel, algısal,

inançsal vb. olanla belirli bir karşıtlık içinde) Intelligenz: us; anlık intelligibel: anlaşılır Interesse: çıkar; ilgi ipso facto: tam bu olgu nede­ niyle Irrtum : yanılgı K kategorisch: kategorik, kesin K ausalitât: nedensellik K lugheit: sağgörü K oalition: bağlaşma k o n stitu tiv: oluşturucu K onstruktion : çizge, çizim K ontrast: zıtlık Kunst: sanat L Laster: erdemsizlik Leidenschaft: tutku (metinde bulunmuyor) Leitfaden: kılavuz, ipucu Lust: haz Lüge: yalan M Macht: güç m annigfaltig: çoklu M a n n ig fa ltig k e it: çokluk, türlülük MaBstab: ölçün, ölçek Materie: özdek Maxime: düzgü m e c h a n is c h : düzeneksel, mekanik M echanism us: düzenek M erkmal: ayırmaç M itleid: şefkat Moment: kıpı, ân; etmen m oralisch: ahlaksal M öglichkeit: olanak Muster: model N N achahm ung: öykünme N achforschung: araştırma N eigung: eğilim N otw endigkeit: zorunluk N oum en, N o u m e n o n : nu­ men N ötigung: zorlama, zorunluk nütziich: yararlı O

Objekt: nesne O bliegenheit: yükümlülük

o n to lo g is c h : varlıkbilimsel (birşeyin yalnızca ‘olması’ ile ilgili; duyusal vb. belirle­ nimlerle ilgisiz) P P ostulat: konutlama (varoluş ileri sürer) postulieren: konutlamak (“var” olduğunu kabul etmek) praktisch: kılgısal, kılgın praktische Vernunft: kılgısal us Prinzip: ilke p roblem atisch: belkili Propadeutik: ön-öğreti Q O ualitât: nitelik O uantitât: nicelik Q u id s ta tis ? N o lin t. A tq u i lic e t e sse b e a tis : ([B ir Tanrı der ki,] “ne duruyor­ sunuz? istem iyorlar. Ve gene de mutlu olabilirler.”)

R

R âsonnieren: uslamlamacılık; kavram lar değil ama tasarımlar arasında sıradan uslamlama, akıl yürütme Raum: uzay realisieren: olgusallaştırmak Realitat: olgusallık; idealiteya da düşünsellik ile karşıtlık içinde; realite va ro la n la ilgili olduğu için, sözcüğü Türkçe'de ‘gerçeklik’ ile de karşılayabilriiz; benzer ola­ rak, Arapça 'hakikat' söz­ cüğünü ‘realite’ için kullanır reflektieren: (metinde bulun­ muyor) R e fle xio n : (metinde bulun­ muyor) Regel: kural reguiativ: düzenleyici rein: arı Reiz: çekicilik R eligion: din Rezeptivitât: alıcılık ric h tig : doğru Richtigkeit: doğruluk (Türkçe sözcüğün ontolojik r imlemi olmadığı için, ‘VVahrheit/ truth' sözcüğünü karşıla­

mak için kullanıldığında kav­ ram yiter; bkz. ‘VVahrheit.’) RichtmaB: ölçüt S Sache: şey; olgu; sorun Schein: görünüş, yanılsama Scheu: ürküntü schlechthin: saltık olarak; “in aller Absicht und ohne weitere Bedingung” (s. 106) S chluB : tasım; vargı (‘Vernunftschlusse’ :: ‘us-tasımı’ bir genelemedir, çünkü ta­ sım ‘uslamlama’ imler ve her durumda bir çıkarsa­ madır.) Schmerz: acı schö n: güzel S chuldigkeit: yükümlülük Schwarm erei: bağnazlık; es­ rime Seele: ruh SelbstbevvulMsein: özbilinç S elbstliebe: öz-sevgi S elbstsucht: bencillik S eligkeit: kutluluk S inn: duyu; anlam s in n lic h : duyulur, duyusal S innlichke it: duyarlık, duyu­ sallık Sltte: töre (Kant sözcüğü yer yer ‘ahlak’ anlamında kulla­ nır) S ittenlehre: töre öğretisi s ittlic h : törel S keptizism us: kuşkuculuk S ollen: ‘gerek’ sonderbar: ayrıksı, tuhaf S pekuiation: kurgu spekulativ: kurgul s p e z ifis c h : özgül (olarak) (bestimmt; belirli); Kant bu anlatımı 'allgemein/gener ile karşıtlık içinde kullanır. Spontaneitât: kendiliğindenlik S toff: gereç; özdek Strafe: ceza streng: sıkı Subjekt: özne Substrat: dayanak s u b s u m ie re n : altgüdüm lü kılma, alta alma

S upe rstition: boşinanç s y n k re tis tis c h : sinkretistik (zamanları biraraya karış­ tıran) synth etisch: bireşimli T Talent: yetenek tau g lich : elverişli T a uglichke it: elverişlilik Tâuschung: aldanmaca tech nisch: uygulayımsal te le o lo g is c h : erekbilim sel (metinde bulunmuyor) Theologie: tanrı bilim Totalitât: bütünlük transzendent: aşkın transzendental: aşkınsal, aş­ kın olanla ilgili Triebfeder: güdü Tugend: erdem U Unabhângigkeit: bağımsızlık unbedingt: koşulsuz unerlaubte: izinsiz ungleichartig: ayrışık (türdeş değil) U ngleichartigkeit: ayrışıklık, türdeşsizlik U nlust: hazsızlık U nsterblichkeit: ölümsüzlük Ursache:neden U rsprung: köken, kaynak U rte ilskraft: yargı yetisi Übel: kötülük Ü b e re in stim m u n g : uygun­ luk, anlaşma Ü berredung: inandırma überschvvenglich: aşkın üb ersinn lich : duyulurüstü

üb erzeu gen : kanı üretmek (Sözcük ‘überrede’ ile anlamdaşdır; Kant'ın düşün­ düğü belki de ‘kam’nın us­ sal tanıtlama üzerine da­ yanm akla 'inan m ak’tan ayrıldığıdır.) Überzeugung: kanı V V erabscheuung: tiksinme V erachtung: küçümseme V erâ n d e ru n g : başkalaşım, değişim V erb in dlichkeit: yükümlülük Verbrechen: suç Verfahren: yordam ve rg n ü g e n : keyif, haz ver­ mek, memnun etmek V ergnügen: keyif, haz V erhâltnis: ilişki v e rm itte ln d e : dolaylı kılıcı, aracı Verm ögen: yeti V ernunft: us V ernunftschlusse: tasım v e rn ü n fte ln d : sıradan, boş uslamlama ile ilgili; sofistik V erschiedenheit: türlülük Verstand: anlak Vervvandtschaft: akrabalık; eğinim V erw underung: hayret V ollkom m enheit: eksiksizlik Vorsatz: karar V o rs ch rift: yönerge (‘yasa’dan ayrı olarak) V orstellung: tasarım W W ahn: sabuklama

VVahnsinn: delilik VVahrheit: gerçeklik; (‘Ger­ çeklik’ etik imlemli 'doğruluk’tan ayrı olarak ontolojik bir imlem de taşır; gerçek olan varolandır.) VVahrnehmung: algı VVesen: öz; varlık VViderspruch: çelişki VViderstreit: çatışma VVillen: istenç VVillensbestim mung: istenç belirlenimi VVilIkür: özenç; keyfilik w irk lic h : edimsel (gizil ya da kendinde olanla karşıtlık içinde; Almanca’da sözcük ‘gerçek’ anlamında da kul­ lanılır (gerçek insan vb.) VVirklichkeit: edimsellik VVirkung: etki VVohlgefallen: hoşlanma VVohltâtigkeit: iyilikseverlik W ohlw ollen: iyilikseverlik VVollust: kösnü Z Ziel: hedef zu fâ llig : olumsal Z u fâlligkelt: olumsallık Zufrledenhelt: hoşnutluk Z u re c h n u n g : sorum luluk yükleme Zusamm enfassung: toparlayış, kavrayış Zvvang: zor Zweck: erek Zw eckm âBigkeit: ereksellik Zw eifel: kuşku

TÜRKÇE-ALMANCA A acı: Schmerz açıklama: Erklârung açıklam ak: erklâren açım lama: Exposition ahlaksal: moralisch akrabalık: Verwandtschaft a lçakg önü llü lük: Demut aldanm aca: Tâuschung algı: VVahrnehmung alıcılık: Empfânglichkeit, Rezeptivitât a ltg ü d ü m lü k ılm a , a lta alm a: subsumieren amaç: Absicht amaçlı: absichtlich andırım : Analogie anlak: Verstand anlaşılır: intelligibel anlaşm a: Einstimmung anlık (zihin): Gemüt antinom i (çatışkı): Antinomie a p o d iktik: apodiktisch araştırm a: Nachforschung arı: rein arkitektonik: architektonisch asıl: eigentlich aşağılama, küçük düşürm e: Demütigung a şkın : transzendent, über-

schvvenglich aşkınsal: transzendental ayırm aç: Merkmal ayrıksı, tuhaf: sonderbar a y rım s a m a : A uffassung

(apprehensio) ayrımsız: indifferent ayrışık (türdeş olmayan): ungleichartig ayrışıklık, türd e ş s iz lik : Ungleichartigkeit B bağım lılık: Abhângigkeit bağımsızlık: Unabhângigkeit bağıntı: Beziehung bağlaştırm a: Koalition bağnazlık: Schvvârmerei b a ş k a la ş ım , d e ğ iş im : Verânderung beceri: Geschicklichkeit beğeni, zevk: Geschmack belgitlem e: Demonstration belirlenim : Bestimmung b e lirli: bestimmt b e lkili: problematisch b e ncillik: Selbstsucht be ngilik: Evvigkeit benzerlik: Âhnlichkeit beti, şekil: Figür biçim deşlik: Gleichförmigkeit

bilgi yetisi: Erkenntnisvermögen b ilg in lik : Gelehrsamkeit b ilin ç : BevvuBtsein b ire şim li: synthetisch b o ş in a n ç : S uperstition (Aberglaube) bu yruk: Gebot buyrum : Imperativ b ü tünlük: Totalitât b ü yü klü k: Grö(3e

C ceza: Strafe c ins: Gattung coşku : Enthusiasm

ç

çatışm a: VVİderstreit ç e k ic ilik : Reiz çeliş k i: VVİderspruch çıkar; ilg i: Interesse çizge, çizim : Konstruktion ç o klu : mannigfaltig ç okluk, tü rlü lü k : Mannigfaltigkeit D dayanak: Substrat d e lilik : VVahnsinn deney: Experiment deneyim : Erfahrung devim : Bevvegung

din: Religion doğru: richtig doğrulama: Bestâtigung doğruluk: Richtigkeit doğuştan: angeboren dolaylı kılıcı, aracı: vermittelnde doyum: Befriedigung duyarlık, duyusallık: Sinnlichkeit duygu: Gefühl duygusal yatkınlık: G esin­ nung duygusallık: Empfindelei duymak, duyumsamak: fühlen duyu: Sinn duyulur, duyusal: sinnlich duyulurüstü: übersinnlich duyum: Empfindung duyunç: Gevvissen düşünce: Gedanke düşünme yolu: Denkungsart düzenek: Mechanismus düzeneksel, mekanik: mechanisch düzenleyici: regulativ düzgü: Maxime E edimsel: wirklich edimsellik: Wirklichkeit eğilim: Neigung eksiksizlik: Vollkommenheit elverişli: tauglich entellektüel: intellektuell erdem: Tugend erdemsizlik: Laster erek: Zvveck ereksellik: ZvveckmâRigkeit estetik: âsthetisch etki: Wirkung etkilemek: affizieren eylem: Handlung eytişim, diyalektik: Dialektik G gerçeklik: Wahrheit gereç: Stoff ‘gerek’: Sollen gereksinim: Bedürfnis gidimli: diskursiv görgül: empirisch görüngü: Erscheinung görünüm; beklenti: Aussicht

görünüş, yanılsama: Schein gözlem: Beobachtung güç: Macht güdü: Trİebfeder güzel: schön H hayranlık: Bevvunderung hayret: Vervvunderung haz: Lust, Genu(3 haz vermek: gefallen hazsızlık: Unlust hedef: Ziel hoş: angenehm hoşa gitmek: behagen hoşlanma: Wohlgefallen hoşluk: Annehmlichkeit hoşnutluk: Zufriedenheit hürmet: Ehrfurcht İ

içerik: Inhalt içgörü: Einsicht içgüdü: Instinkt içkin: immanent ilinek: Akzidenz ilintili olmak: inhârieren ilişki: Verhâltnis ilke: Prinzip, Grundsatz imlem: Bedeutung inandırma: Überredung inanma, inanış: Fürvvahrhalten istek: Begierde istek y e tis i: Begehrungsvermögen istem ek: begehren istenç: Wille istenç belirlenimi: Willensbestimmung itki: Antrieb iyi: Gut iyilikseverlik: VVohltâtigkeit iyilikseverlik: Wohlwollen izinli: Eriaubte izinsiz: Unerlaubte K kalıcılık: Beharrlichkeit kanı: Überzeugung kanıt: Evidenz karar: EntschlieGung karşıt: Gegenteil karşıtlık: Entgegensetzung karşıtlık: Gegensatz kategorik: kategorisch

kavram: Begriff kayra: Gunst kendiliğindenlik: Spontaneitât kendilnde şey: Ding an sich kendini beğenmişlik: Eigen­ dünkel keyif vermek, memnun et­ mek: vergnügen kılavuz, ipucu: Leitfaden kılgısal us: praktische Ver­ nunft kıpı: Moment kibir: Eitelkeit konutlama: Postulat konutlamak: postulieren korku: Furcht koşul: Bedingung koşulsuz: Unbedingt köken, kaynak: Ursprung kösnü: VVollust kötülük: Übel kural: Regel kurgu: Spekulation kurgul: spekulativ kuşku: Zvveifel kuşkuculuk: Skeptizismus kutluluk: Seligkeit kutsallık: Heiligkeit küçümseme: Verachtung M m odel: Muster mutluluk: Glûckseligkeit N neden: Ursache nedensellik: Kausalitât nesne: Gegenstand, Objekt nicelik: Ouantitât nitelik: Oualitât numen: Noumen, Noumenon O

olanak: Möglichkeit olgusallaştırmak: realisieren olgusallık: Realitât olumsal: zufâllig olumsallık: Zufâlligkeit oluşturucu: konstitutiv onay: Beistimmung

Ö ölçün: MalBstab ölçüt: Richtma(3 ölümsüzlük: Unsterblichkeit önesürüm: Assertion

önesürümlü: assertorisch ön-öğreti: Propâdeutik önsavsal: hypothetisch öykünme: Nachahmung ö z :VVesen özbilinç: SelbstbevvuBtsein özdek: Materie özdeşlik: Identitât özellik: Eigenschaft özenç: VVilIkür özerklik: Autonomie özerksizlik: Heteronomie özgül (olarak): spezifisch özgünlük, kendine özgülük: Eigentümlichkeit özgürlük: Freiheit özne: Subjekt öz-sevgi: Selbstliebe P pekinlik: Gewil3heit problem, sorun: Aufgabe R ruh: Seele S sabuklama: Wahn sağgörü: Klugheit saltık: absoiut sanat: Kunst saygı: Achtung sayıltı, varsayım: Annahme sergileme: Darstellung sevindirici: erfreulich sezgi: Anschauung sıkı: streng sınır: Grenze son erek: Endzvveck sorum luluk yüklem e: Zurechnung suç: Verbrechen

Ş

Ü

şaşkınlık: Erstaunen şefkat: Mitleid şekil: Geştalt, Figür şey: Ding T tanım: Definition tanıt: Bevveis tanrıbilim: Theologie tasarım: Vorstellung tasarlamak: entvverfen tasım : V ernunftschlusse, SchluB tikel, özel: besonder tiksinme: Verabscheuung tin: Geist toparlayış, kavrayış: Zusammenfassung töre: Sitte töre öğretisi: Sittenlehre törel: sittlich tutku (bulunmuyor): Leidenschaft tümdengelim: Deduktion tür: Art türe (adalet): Gerechtigkeit türetmek, çıkarsamak: ableiten türlülük: Verschiedenheit U uğraşmak: beschâftigen umut: Hoffnung us: Vernunft uslamlamacılık; Râsonnieren uygulayımsal: technisch uygunluk: Angemessenheit, Übereinstimmung uzay: Raum

üretim: Hervorbringung ürküntü: Scheu V varlık: Sein, VVesen v arlıkbilim sel: ontologisch v aroluş: Existenz, Dasein Y yalan: Lüge yalın: einfach yanılgı: Irrtum yararlı: nützlich yargı yetisi: Urteilskraft yasa: Gesetz yasama: Gesetzgebung yasallık, yasaya uygunluk: GesetzmâBigkeit yazgıcı: Fatalist yeğin heyecan: Affekt yetenek: Fâhigkeit yetenek: Talent yeterli: adâquat yeti: Vermögen yordam: Verfahren yönerge: Vorschrift yurttaş(lığ)ı ilgilendiren: bürgerlich yüce: Erhabne yücelik: Erhabenheit yüküm lülük: Obliegenheit, Schuldigkeit, Verbindlichkeit Z zemin: Grund zıtlık: Kontrast zor: Zwang zorbalık: Gevvalttâtigkeit zorlama: Nötigung zorunluk: Notvvendigkeit

DİZİN A a /jrio ri bilgi (us bilgisi) 19; (var mı?) 19 acı duygusu 38 ah la k (m u tlu lu k ö ğ retisi d e ­ ğil) 164 a h la k sa l b a ğ n a z lık (ö d e v )

111 ahlaksal yasa 48; (eğilim leri yenm e) 95; (etkisi o lu m ­ suz) 95; (g ö rg ü cü lü k yad­ sır) 121; (insan ve T a n n ) 106; (itkiler) 95; (İyi kav­ ra m ın ı b elirler) 84; (kıl­ gısal usu n özerkliği) 48; (ödev; y ü küm lü lü k ) 107; (ö zgürlük yoluyla n e d e n ­ sellik) 65; (us değil d u y u ­ sal haz belirler: H u m e 55 a lt istek yetileri 33 alışkanlık (H um e) 20; (H um e; n e d en se llik bağıntısı) 69, 72; (n e d e n s e l z o ru n lu k yerine) 20; (ö zn el z o ru n ­ luk) 20 A naxagoras 176 a n d ırım 19 anlaşılır d ü nya (kişi ait) 112 an lak 33 anlık (us) 152 A n n a B o le y n 194 a n kılgısal u su n tem el yasası 44 a n istenç (a n kılgısal us) 74 A n U su n E leştirisi (vesilesi H u m e ) 71 A ristoteles 161 (n) a rk ite k to n ik (dizge) 17 astroloji 203 autom aton materiale 125 autom aton spiritu ale 125

bağnazlık (ahlaksal) 111 b aşk aların ın m u tlu lu ğ u 49 b encillik (eğ ilim ler) 96 bilgelik öğretisi 138, 204 bilgi (duygusu ile ilişkisi) 95; (g ö r g ü c ü lü k ta ra fın d a n yokedilir) 71 b ilg in lik (n) 173 bireşim li ö n e rm e 174 b o ş in a n ç (in sa n b iç im cilik ) 171 b u y ru k (yasa, ödev) 105 b u y ru m 30; ( ‘g e re k ’) 30; (Im p erativ ) 30 b u y ru m la r (d ü z g ü le r) 30; (h ip o tetik , k ateg o rik ) 30 C

causa noum enon 67; (özgür

istençli varlık) 74; ( ’b o ş’ b ir kavram ) 75 ceza (kötü o lm alı) 54; (tü re) 54 c ez a la n d ın la b ilirlik 54 C rusius 56 Ç

çık ar 103; (k u rg u l u sun; kıl­ gısal u su n ) 152 D d e n e y im (D .s iz b ilg i: us bilgisi) 19; (e v re n sellik verm ez) 19; (g ö rü n g ü ler; k e n d ile rin d e şeyler) 72 dil (yenilik suçlam ası) 17 d in 163 d o ğ al ta n n b ilim c ile r 173 d u y g u la r 33 d u y u lu rü stü (kılgısal ve ku­ ram sal us) 12; (u y d u rm a d eğil) 12 d ü z e n e k (ö zg ü rlü k ; çelişki) 125 dıızgü (tan ım ) 29; (b uyrum ­ la r değil, ilkeler) 30; (en yüksek koşulları biçim sel) 45; (ö zn el ilkeler) 30 E eğilim ler 150; (ahlaksal yasa) 95; ( g ö r g ü c ü lü k te ö d ev y e rin e g e çirilr) 93; (us) 184; (yük) 150 ‘en yüksek’ kavram ı 141 en yüksek İyi 139s; (b elirle­

n im z em in i d e ğ il) 140; ( r u h u n ö lü m s ü z lü ğ ü n ü v a rs a y a r) 155; (T a n rı; d ü n y a n ın yaratılışı) 164 en te lle k tü e l h o ş n u tlu k 150 e n te llek tü el sezgi 127 E p ik ü rc ü lü k , E p ik ü r c ü le r 114; (e rd e m ; m u tlu lu k ) 142s, 160, 161 (n) E p ik ıırü s 35, 56, 153, 177; (e rd e m ; m u tlu lu k ) 147; (k ö sn ü ; h o ş n u tlu k ) 147 e rd e m 47, 141; (E pikürcü) 142,147; (m utlu lu k ) 143; (m u tlu lu k ; is te k ) 141; (S to acı) 142s, 147; 161 (n )

ereksellik (d o ğ a) 178 eylem ler (törel d eğerleri) 94 F fe n o m e n (n u m e n ) 13 F o n te n e lle 100 G gizem cilik (etik o larak az te h ­ likeli) 94; (g örg ü cü lü k ile karşıtlık) 93 g ö rg ü c ü le r (ö zgürlük köstek taşı) 14 g ö rg ü c ü lü k (ahlaksal yasa) 121; (ahlakı y okedici) 93; (b ir angarya) 22; (ciddi d eğ il) 22; (eğilim e ö n c e ­ lik verir) 93 (etik o larak teh lik eli) 94; (fanatizm ­ d e n d e t e h lik e li) 9 3 ; (H u m e ) 69; (H u m e ; m a­ te m a tiğ i y o k e d ic i) 71; (k u şk u cu lu k tu r) 21; (m a­ tem atik ) 21; (ödev y erine eğilim ) 93 g ü d ü 94; (çıkar; ussal varlık) 103; {elater an im i) 94 H h ay ran lık 100 haz (hazsızlık) 32,39, 78; (is­ tek b e lirle n im i) 38; duy­ g u su (m u tlu lu k ) 37; duy­ g usu (bilgi ile ilişkisi) 95 H e n ry V III 194 h ip o te tik b u y ru m lar 30 h o ş n u tlu k (e n te lle k tü e l) 150; (k e n d in d e n H .) 149, 151

H um e (e v re n se l k u ş k u c u lu k ) 21; (g ö rg ü cü lü k ) 69; (k uşku­ culuk; bilgiyi yadsım a) 71; (m atem atik ) 70; (n e d e n ­ s ellik k a v ra m ı) 69, 75; (nedensellik; görgücülük) 20; (z o ru n lu k ; n e d e n se l­ lik) 69 H u tc h eso n 56 H ıristiyan a h la k (n ) 161 I

id e a (kılgısal) (n) 161 İn c il 1 0 8 s ,l 11; 161 ( n ) ; (Stoacılar) 161 in san (k e n d in d e ere k ) 166 insan doğası 190 in san b içim c ilik 172; (boş* in a n c ın kaynağı) 171 insanlık (kutsal) 113 istek yetileri (alt) 33 istek yetisi 77s istenç (a n I.) 74; (g ü d ü le r) 94; (kavram ı n e d en se llik k a v ra m ın ı k a p s a r) 74; (kutsallığı) 47; (özerkliği) 47; (özerksizlği) 47; (öz­ g ü r) 42; (us tarafın d an be­ lirlen im i) 23 itki (ahlaksal yasa) 95; (eği­ lim ) 48; (us) 36 İyi (kavram ) 77; (e n yüksek) 154; (ve K ötü) 77s; (ahlak­ sal yasadan so n ra ) 83

j J u v en a l 198 K

k a te g o rik buyrtım 30s; (is­ ten ci dolaysızca b e lirle r) 169 kategoriler 171; (kuram sal ve kılgısal kullan ım ları) 12 k e n d ile rin d e şeyler (d e n e ­ yim ne sn e le ri d eğ il) 71s; (kılgısal us) 137; (koşul­ suz) 137 k e n d in d e e re k (insan ve baş­ ka ussal y aratıklar) 113 k e n d in d e n -h o şn u tlu k 149 kılgısal ilkeler (g ö rg ü l) 32 kılgısal k ural 45 kılgısal us (antin o m isi) 144; (b ir kavram ı) 77; (dolay­

sızca yasam acı) 45; (n es­ n e le ri iyiye ve kötüye iliş­ k in ) 77 kılgısal u su n E leştirisi (gö­ revi) 24 kılgısal yasa 31; (us dolaysızca b e lirle r) 36 kişilik 112s; (ödevin k ö k en i) 112 k o n u tla m a la r (g e o m e tri) 44 koşulsuz’ (k e n d ile rin d e şey­ le rd e b u lu n u r) 137 kural (g erek ) 30 kural (kılgısal) 45 k u şk u cu lu k 70; (bilgiyi yad­ sır) 71; (g ö rg ü cü lü k ) 21, 69; (H u m e ) 71; (n e d e n ­ sellik) 70 k u tlu lu k 37, 151, 162 kutsallık 47, 154; (istenç = ahlaksal yasa) 154; (kav­ ram ı) 47 L L eibniz 125 M M andeville 56 m atem atik (g ö rg ü cü lü k ) 21; (H u m e ) 70; (ö n e rm e le ri bireşim li) 70 M en d elsso h n 130 m etafizik (A n Usun Eleştirisi n in kapsam ı) 71 m istik ler 153 M o n taig n e 56 M u h am m ed 153 m u tlu lu k 32s, 157; (ahlak) 164; (b a ş k a la rın ın ) 49; (E p ik u rcü ; e rd e m ) 143; (E p ik ü rü s) 147; (h az ve h a zsız lık d u y g u s u ) 37; (ö d e v ) 120; (S to ac ıla r) 147; (tö rellik ) 120 N n e d e n k av ram ı (a lışk a n lık d eğ il) 20 n e d en se llik (H u m e ) 6 9 ,7 1 ; (isten ç) 74; (kavram ı is­ te n ç te k ap san ır) 74; (k u ­ ram sal ve kılgısal) 66; n u m e n 66, 131, 146; (a n ) 119; (fe n o m e n ) 13; (n e ­ d e n s e llik ) 66; (ö z g ü rlü ­ ğ ü n ö z n esi o la ra k ) 13;

(özg ü rlü k ) 66; (d ü ş ü n ü ­ le b ilir) 59; (k a te g o rile r uygulanabilir; kılgısal) 13; (k a v ra m la r) 73; (k u rg u l usa k a p a lı) 59; ( n e d e n ­ sellik k a v ra m ı) 76, 125, 131; (sezgi; k a te g o rile r) 73

Ö ödev 47; (ahlaksal bağnazlık) 111; (a h la k sa l yasa; zor; saygı) 105; (çiğnenm esi, yoksulluk) 120; (kişilik) 112; ( o n a u y g u n lu k ve o n d a n e y le m ) 105; (ta n ım ) 47, 105; o lg u s a llık (d u y u lu r ü s tü n e ait) 12 Ö lüm süzlük 157, 166, 169; (ru h u n ) 155 ö n e rm e (bireşim li) 174 öz-sevgi 32s, 51 ö zdek (istek y etisinin n e sn e ­ si) 32 özdeksel kılgısal ilkeler 32 özdeksel kılgısal k u ra lla r 33 özen ç (ta n ım ) 47 özerklik (a n kılgısal usu n ; = ö z g ü rlü k ) 48 özerklik (isten ç) 47 özerksizlik (istenç) 47 ö z g ü r istenç (yasa) 42 ö z g ü rlü k 48, 166, 169; (aşkınsal a n lam da) 42; (doğa ile çelişki) 125; (doğa zon ın lu ğ ıı) 125; ideası 10; (kavram ı o rtay a çıkıyor) 23; (k e n d in d e -İn sa n a ait) 129; (olgusallık) 12; (usun düzenleyici ilkesi) 66; ö zg ü rlü k kavram ı (anlaşılır ve d u y u lu ru n birliği) 135 ö z g ü r lü k , ö lü m s ü z lü k ve T a n n 169 P Plato n 120, 161 (n ), 177 Priestley 126 R ru h u n ö lü m sü zlü ğ ü 155 S saygı 96-101; (haz değil) 101; (yasa için) 99; (entellektü e lS .) 127;

sezgi ( h e r z am an d u y u sal) 171 solipsizm (bencillik) 96 S pinozacılık 130 Stoacı (lar) 18,56, 111, 160; (acı k ö tü d eğil) 80; (er­ d e m ve m u tlu lu k ) 142s, 147; (H ıristiyan tö rellik ) (n ) 161 T T ann 158, 169; (çıkarsanm ası) 158; (dünyanın yaratılı­ ş ın d a s o n e r e ğ i) 164; (kavram ı fiziğe-metafiziğe m i, a h la k a m ı a it) 174; (varoluşu ) 167 ta n rıb ilim ciler (d o ğ al) 173 T annyı sevm e 108 theo so fıstler 153 törellik (m antıksal d eğ il kıl­

gısal) 50 tü m d e n g e lim ( k a te g o rile ­ rin ) 177 U

u s ( a n lık ) 1 5 2 ; (ç ık a rı: bilişsel g en işlem esi) 152 u s ( is te n c i b e l i r l e r ) 23; (k u llan ım ı, g e n el olarak) 152; (kuram sal k ullanım ı) 23; (kılgısal kullanım ı) 23; (n e sn el olgusallığı) 23; us bilgisi 19 us tasım ı 19 u s sa l v a r lık la r ( in s a n d a n b a şk a ) 20, 23, 46, 95, 106s, 110, 113, 166 ussal varlıklar tü rü 89 V V auconson o to m a tı 129 V oltaire (k a ra k te ri) 102

W W olff 56 Y yaşam (ta n ım ) (n) 16 yalan 113 yararlı (İyi) 78 y a rg ı y e tisi 2 2 , 89s; ( a rı kılgısal us) 91 yasa (e v re n se l is te n ç ) 37; (kılgısal; d ü z g ü le r) 29; (ta n ım ) 29 Y öntem Ö ğretisi 189 y ü k ü m lü lü k 47, 106 Y unan felsefesi 176 Y unan o k u lla rı (H ıristiy an ­ lık) 161; o k u lları (özgür­ lük; T a n n ) 159 Z z o ru n lu k (a lış k a n lık ) 20; (H u m e ) 69

İdea Yayınevi Kitapları 01

02 03 04 05 06 07 08 09

10 11 12 13 14 15 16 17

20 22 23 24 26 32 34 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 50 51 52 53 54 55 56 58 59 60 61 62 63 64 65

66 67 68 69 70 71 72 73

E ro s V e U ygarlık ( r u h b İlİM ; f e l s e f e ) MARCUSE P la to n (FELSEFE) CO PLESTON H egel (f e ls e f e ) CO PLESTON CO PLESTON S o k r a te s ( f e ls e f e ) CO PLESTON S p in o z a (FELSEFE) HEGEL T inin G ö rü n g ü b ilim i (t-a ) ( f e ls e f e ) A r is to te le s (f e ls e f e ) CO PLESTON D e s c a r te s ( f e ls e f e ) CO PLESTON T e k B o y u tlu İn s a n ( f e ls e f e ) MARCUSE A y d ın lan m a ( f e ls e f e ) CO PLESTON K an t (FELSEFE) CO PLESTON A lm an İdealizm i ( f e ls e f e ) CO PLESTON U s v e D evrim ( f e l s e f e ; to p lu m b İU m ) MARCUSE H e le n istik F e lse fe ( f e ls e f e ) CO PLESTON S a r tr e ( f e ls e f e ) CO PLESTON M antık Bilim i ( f e ls e f e ) HEGEL F e ls e fe T arihi ( f e ls e f e ) SAHAKIAN FANCHER R u h b ilim in Ö n c ü le ri (ru h b İU m ) KANT Arı U su n E le ştiris i ( f e ls e f e ) BUBNER M o d ern A lm an F e ls e fe s i ( f e ls e f e ) M o d ern F r a n s ız F e ls e fe s i ( f e ls e f e ) DESCOM BES O rta Ç a ğ la rın Tini ( t a r İh ) ARTZ SPİNOZA T ö reb ilim ( t - l ) ( f e ls e f e ) İ n sa n D o ğ a s ı Ü z e rin e Bir İn c e le m e (T-i) ( g ö r g ü c ü lü k ) HUME İn sa n ı A n la m a k I ( f e ls e f e ) KAUFMANN Ö z d e k v e D evim (T-i) < d o ğ a b İlİm ;fe ls e fe ) MAXWELL DESCARTES S ö y le m • K u ra lla r • M e d ita sy o n la r ( t - f ) ( t - l ) ( f e ls e f e ) C O PLESTON N ihilizm v e M ateryalizm ( f e ls e f e ) C O PLESTON L e ib n iz ( f e ls e f e ) KAUFMANN İn sa n ı A n la [m a ]m a k II ( n I h İ lî z m ;v a r o lu ş ç u lu k ) S ö y le m • İn c e le m e • M o nadoloji ( f e ls e f e ) DESCARTES,SPİNOZA,LEİBNİZ S a v u n m a , F e d o n ( f e ls e f e ) PLATON PLATON, PLUTARK 7 ’n ci M ektup, D ion ( f e l s e f e ; t a r İ h ) H egel Ü z e rin e Y o ru m la r I (y o ru m ) KAUFMANN, AVINERI MARCUSE E s te tik B o y u t ( f e l s e f e ) HEGEL D o ğ a F e ls e f e s i I • M ekanik ( f e ls e f e ) NEVVTON D oğal F e ls e fe n in M a te m a tik se l İlkeleri (o o ğ a b İu m ) MAXWELL Ö z d e k v e D evim (d o ğ a b İlİm ) EINSTEIN Ö z e l v e G e n e l G ö relilik K uram ı (d o ğ a b İü m ) U zay, Z a m a n , Ö z d e k I (d o ğ a b .) MAXWEU_ EINSTEIN, SCHRÖ DING ER, BORN K u ra lla r • M e d ita sy o n la r ( f e ls e f e ) DESCARTES K apalı D ü n y a d a n S o n s u z E v re n e ( f e ls e f e ) KOYRE H o b b e s • L o c k e ( f e ls e f e ) CO PLESTON B e rk e le y • H u m e ( f e ls e f e ) CO PLESTON Y a rarcılık v e P ra g m a tiz m ( f e ls e f e ) CO PLESTON T ö reb ilim ( f e ls e f e ) SPİNOZA M etapsİkolojİ (r u h b İlİM ) FREUD U ygarlık v e H o ş n u ts u z lu k la rı • Bir Y a n ıls a m a n ın G e le c e ğ i (ru h b İU m ) FREUD E ş e y s e llik Ü z e rin e Ü ç D e n e m e (r u h b İlİM ) FREUD Bir F e lse fe T a rih i ( f e l s e f e ) FRANK THILLY V arlık v e Z a m a n ( t-a ) ( f e ls e f e ) HEIDEGGER T ü z e F e ls e fe s i (t-a ) ( f e l s e f e ) HEGEL Y a ş a m la r - 1 (TARİH) PLUTARK Y a ş a m la r - 2 ( t a r İ h ) PLUTARK Y argı Y e tisin in E le ştiris i (t-a ) ( f e l s e f e ) KANT K ılgısal U su n E le ştiris i (T-a) ( f e l s e f e ) KANT T arih F e ls e fe s i ( f e l s e f e ) HEGEL İ s k e n d e r ’in S e fe rle ri ( t a r i h ) ARRİAN

(T-L) TÜRKÇE-LATİNCE; (T-F) TÜRKÇE-FRANSIZCA; (T-A) TÜRKÇE-ALMANCA; (T-İ) TÜRKÇE-İNGİLİZCE

“ Üzerlerine ne denli sık ve ne denli uzun uzadıya düşünürsek düşünelim, anlığı her zaman yeni ve her zaman artan bir hayran­ lık ve huşu ile dolduran iki şey vardır: Üstüm­

deki y ıld ızlı gökler ve içim deki ahlaksal ya sa . İkisini de sanki karanlıklara bürülüymüşler ya da ufkumun ötesinde aşkın bir alanday­ mışlar gibi araştırmam ya da yalnızca tah­ min etmem gerekmez; onları önümde görü­ rüm ve dolaysızca varoluşumun bilinci ile bağlarım. Birincisi dışsal duyu dünyasında doldurduğum yerden başlar ve onunla ba­ ğıntımı dünyalar üzerine dünyalarla, dizge­ ler üzerine dizgelerle ölçüsüz b*r büyüklüğe, ve dahası bunların dönemsel deviminin, bunun başlangıcının ve sürmesinin sınırsız zamanlarına genişletir. İkincisi görülemez ‘ kendim’den, kişiliğimden başlar ve beni gerçek bir sonsuzluğu olan bir dünyada ser­ giler ki, ancak anlak için sezilebilirdir ve onunla (ama bu yolla ayrıca aynı zamanda tüm o görülebilir dünyalar ile) oradaki gibi salt olumsal değil, ama evrensel ve zorunlu bir bağıntı içinde olduğumu anlarım.”

İDEA 71 FELSEFE ISBN 975 397 094 3

idea