Kan Konuşmaz

Citation preview

---- ··

nazım

hikmet

NAZIM HlKMET

KAN KONUŞMAl -Roman -

Ararat yay1nevi

8

Ararat Yayınevi Kol. Şti. P.K. 819 Sirkeci - istanbul Tel: 27 04 71 - 22 43 78 Nuruosmaniye Cad. 24/2 Cağaloğlu - iSTANBUL Dizgi Baskı: Dilek Matbaası Tel: 26 63 78 Ocak 1976 - istanbul

BiRiNCi KlSlM

-1-

Bakkalın bitişiğinden çıkan kadın ve Gavur Cemal

Hocanın

bir sözü.

Burası bir m ed resedir. D ı ş a r ı s ı i çe riye girmesin d iye du­ va rları ka l e d uva rı g i bi yapı l m ı ş ve içe ri n in d ı ş a rıya ç ı kmaması içi n pencerel erine ka l ı n d emir parma k l ı kl a r tak ı l m ı ş bir med re­ s e. . . Şim d i m e d rese boştu r. M a h a l l e d e ağaç ve ağaç d a l l arı üs­ tünde kuş l a r b u l u n m ad ı ğ ın d a n m a h a l l e çocu k l arı bu boş m e d re­ senin c a m l a rı n ı niş a n l a y ı p , niş a n l ay ı p yeı'e ind irm i ş l er. Böyl e­ l ik l e m edres e l i m a ha l l enin d a r karan l ığ ı n d a p ı r ı l p ı r ı l ı ş ı l d ayan bir yol ç ı k m ı şt ı . işte N u r i u sta bu y o l u n üstünden geçip k e n d i m a ha l l es i ne s aptı . N u ri u stan ı n m a ha l l es i m e d re s e l i m a ha l l ey e benzemez. Ar­ kası bir s ı rta daya l ı d ı r, önü o ld uğ u gib i a ç ı ktı r, d enize bakar. Sokakl arında rüzg a r l a r ı n görünmez n ehirl e r g i b i a k m a l a r ı n a kar­ ş ı koyan yüksek bir med rese d uvarı d a yoktu r. Soka k l a r ı n d a b a ş ı boş rüzg a r l a r dol aşan bir m ah a l l ey e has­ ta bir insan c e ketinin d üğmele r i n i i l i kl ern e d en girm em el i dir. -3-

Nuri u sta da böy l e yaptı . Bağazı fena yan ıyordu ve m a h a l l e s i ­ n i n s ı k ı , sert rüzgarı n ı b i r bıçak g i b i g ö ğ s ü n d e n y i y i n c e vücudu­ nun bir y e r i n d e büyük b i r damar koptu g i b i g e l d i ona. Ç ü n k ü b ütün kan ı , d er i s i n i n a l t ı n d a n b a ş ı n a doğru, h e n ü z eriti l m i ş b i r kurşun s ı ca k l ı ğ ı v e can l ı l ı ğ ı y l a akmağa baş l a m ıştı . N u r i u sta y i rm i beş yaş ı n d a d ı r. Fakat bundan dört y ı l Öll­ c e , m eşrutiyet i n i l a n ı y ı l ı , sağ gözü b i r çe l i k talaş ı y l a sönm ü ş , « M ektebi S a n ay i » d e n ç ü r ü ğ e çıkartı l ı n c a a n as ı n ı n Sarıgüze l 'd e­ k i tek katl ı evi n i satıp b i r «Her türlü a l at ve edevatı m i h a n i k i y e tam i rh a n es i » açtı ğ ı i ç i n ona h erkes « Usta " , « N uri u sta » d e r . Usta l a r, başı b o ş d o l aş a n rüzgarları n i ç i n e a ğ r ı s ı g i t g i de çoğ a l a n b i r boğaz ve a te ş i h e r s a n i y e a rtan b i r vücutla g i rs e l e r b i l e .. usta l ı ğ ı n icabetti rd iğ i " ağ ı r b aş l ı l ı ğ ı e l d e n b ı ra km a m a l ı , te­ l a n l a n m am a l ı d ı r l ar. N u r i u sta da böy l e yapt ı . Ağır, a ğ ı r. s a n k i h i ç b i r şeyi yokmuş g i b i yürüyor. işte m a ha l l e bakka l ı n ı n ö n ü n d ed i r . D u rd u b i r s a n i y e . Tam bu s ı rada bakka l ı n b i ti ş i ğ i n d e k i k a p ı açı l d ı . Peçesi i n i k, ç arşaf l ı genç b i r kad ı n ç ı ktı d ı ş a r ı . U sta d ü k­ kana doğru çeki l d i . Fakat, y i n e ta m bu s ı rada usta n ı n s ı rt ı n a çarparak bakka l ı n k a p ı s ı n d a n b i r e r k e k sokağ a fırlad ı . Kad ı n önde, erkek a rkada. Bakka l d a n ç ı ka n erkek, bakkalı n b i t i ş i ğ i ndeki evden çıkan kad ı n a yeti şti . O n u n rüzgard a n uçan p e l e rin i n i n ucunu h ı z l a çeki p bir ş ey l e r m ı n i d a n a ra k g eçti ya­ n ından. Kad ı n durakladı . Erkek yürüm ü ş , m edres e l i m a ha l l ey e sapan köşede kad ı n ı bekl i yord u . N u r i u sta s e s l e n d i . - Hasa n . M edres e l i m a ha l l e n i n köşes i nd e k i erkek cevap verdi: - Buyur usta m ? - A z g e l s e n e buraya. Hasan g e l d i . U stadan ü ç yaş küçü ktü . Fakat sanki arala­ r ı n d a y i r m i üç yaş v a r m ı ş g i b i konuş uyorlard ı . Ç ü n k ü N u r i « U s­ ta » y d ı , H as a n 's a N u r i usta n ı n komşusu A l i u stan ı n d ü k ka n ı n d a •Cı ra k » . -4-

- H a _-,a n , ş u kad ı ncağızı rahat b ı ra k ı n - iy i ama usta . . . N u r i u sta Has a n ı n eli n i tuttu . H asa n , eli m a n gala g i rm i ş b i r çocuk g i b i bağ ı rd ı : Cay ı r cayı r y a n ıyars u n b e u sta . - B i raz h astay ı m . - Dayan b a n a usta . Götürey i m s e n i eve kadar. Nuri usta Has a n ı n omuzuna dayand ı . i l k a d ı m ı atarl a r­ k e n i k i s i de göz u c u y l a a r ka l a rı ncı baktı l a r . Bakka l ı n biti ş i ğ i n­ d e n ç ı ka n kad ı n , m edreseli m a h a l l e n i n köş e s i n i d ö n m ü ş , kay­ b o l m uştu b i l e . . . -- U sta titriyorsun . . . Kapı n ı n ö n ü n e g e l d i l e r . Ç ı n g ı r a ğ ı n i p i n i çekm eden önce Nuri usta H asana d e d i ki: söy l e m eyeceğiz. - B a n a bak, a n a m a ate ş i m o l d u ğ u n u Anam korkar bu işte n . B a b a m ı b öy l e bir ateş d a l ga s ı kap ı p g ö­ tü ımüş d e h a n i . A n a m a , aya ğ ı nı b u r k u l d u d i yeceğ i m . U sta ç ı ngı rağ ı n i p i n i cekti . - Sen d e içeri g i r Hasa n . Yata�'jı a n a m a yaptı r m a k olmaz. Ben i m d e h a l i m Saba htan beri kim b i l i r n a s ı l yoru l m uştu r . yok. Sen seriverirs i n . - Has a n , N u r i usta n ı n a n a sın!n yard ı m i y l e cu mbanı n i ç i n e yatağ ı s e rerken d ü ş ü n ü yo r : : '' B u N u r i usta b i raz anti k a doğru­ su. Evde koca ka rıya b i r yata k da s e r d i remed i kten sonra turşu­ sunu m u k u racak böy!e a n a n ı n ? Sonra d e m i n d e ya ptığ ı g i b i e l i n orospusunu m a h a l l e d e l i k a n l ı l a rı nd a n korumaya ça l ı ş ı yor. B i r, .i k i üç, u sta l ı k çı rakl ı k am a , d e m i n ona yaptı ğ ı i ş i yorga n c ı Se­ l i m 'e yapsaydı ka d ı n ı n yan ı n d a ş i ş i yed i ğ i n i n res m i yd i . " l'Ju r i u sta yatağa g i rmeden önce g a rgaras ı n ı hazı rlad ı . Ana­ s ı n a göstermeden b i r s ü l fato a l d ı . S o n ra topa l l a m a takl i d i ya­ pa ra k g e l d i yatağa g i rd i . U sta nın a n a s ı o rta boy l u , vakti n d e n önce be mbeyaz o l m u ş k ı r m ı z ı yem e n i l e r h i s s i n i veren s a ç i a r ı n a oya l a r ı m o r , s a r ı , _ _ .

- 5 -

bağlayan b i r k ad ı n d ı r. B i raz çocuk g i b i d i r . H e m çok i natç ı d ı r, h e m çok çabuk kanar. Ş i m d i oğ l u n u n yorgan ı n ı s ı kıştırı rken so­ ruyor : - Ateş i n va r g i b i N u r i . - B i r ş e y d eğ i l a n a , a y a k burkulması n e d e o l s a ateş yapar. H e m b i raz da boğaz o l m u ş u m ga l ib a . B i r i k i garg a ra fi­ lan . . . - B e n g i d i yoru m u sta . N u r i usta Hasa n'a dön d ü : - Eyva l l a h , g ü l e g ü l e H a s a n . A l i u staya s e l a m söyl e . B e n y a r ı n d ü kkana çı kmayacağ ı m g i b i . . . . C u m ba n ı n ön kafe s i açı k . N u r i u sta yattığı yerden gök yüzünü görüyor, rüzgarı d uyuyor , b u l utları seyred iyor. B u l u tlar d u rup d i n l e n m e ks i z i n geçiyor l a r . Boya l a r ı ilk önce göl g e l i beyaz­ d ı , sonra a l t l a r ı n d a ı ş ı k l a r rengarenk l a m b a l a r yanıyarmuş g i b i kızard ı l a r , turuncu o l d u l a r , kurşunil eşti l u. Anası b i rd e n b i re Nuri ustay ı d ü rttü : - Bak, bak N u r i karg a l a r m e ktepten dönüyor. . . B i r sürü karga bütün b i r d eğ i ş e n renk dünyası i ç i n d e s i ­ yah l ı k l a r ı n d a n b i r d a m l a b i l e kaybetmeks i z i n kapkara gel i p g eç­ t i l er. G ö k yüzü ş i m d i k u rş u ni b i r kağ ı d a kömür ve tebe ş i rl e ç i ­ z i l m i ş b i r d e n i z res m i g i b i y d i . U sta b u resm e ba ktı ve h e r ne­ dense b i rd e n b i re Gavur C e m a l hoca n ı n bir sözü geldi hatı rı­ na : « G ö k yüzü n e m e l e k l e r i ç ı k a rtan da b i z i z , kanatl a r ı n ı takan da biz . . . "

-ll

BiR ROMANDAKi ÇER KEZ HALAYlK H asta l ı ğ ı n ı n üçüncü sabah ı usta n ı n ateşi otuz a l t! buçuğa d ü ştü . Fakat anası o gün d e yata ktan ç ı kı n : a s ı n a razı o l m a­ m ı ştı . Ana oğul b i r m a n g a l ı n b a ş ı n d a kahve cezve s i n i n s a p ı n a y a p ı ş m ı ş , öbürü yatakta s usuyorl a r. -6--

Kahve p i şti . U sta , duvardaki b i r resme bakmakta d ı r. B u resi m , fotoğraf m a k i n e l e r i n i n , i n s a n l a r ı ve eşya l a r ı g ö l g e s i z ve h a c i m s i z s a­ tı hlar h a l i nd e kağ ıtlaştırd ı kl a r ı deviri ere a i tt i . Meşrutiyeti n i l a­ n ı n dan on beş y ı l önce babası Tophanede kamacı usta s ı y ke n b i r resmi tören d o l a y ı s i y l e çek i l m işti . Ö n d e b o l şeritl i , b o l n i şan­ lı ve bol s a ka l l ı l a r. ko l l a r ı iki yana sark ı k d u ruyo r l a r . O n l a r ı n a r ka s ı n d a ş e r i t l e r i d a h a dar, n i ş a n l arı d a h a az ve sakal l a r ı d a h a k ı s a o l a n l a r ko l l a r ı n ı kavuştu r m u ş l a r , e l pen çeyd i l er. En arka­ daysa p a l a b ı y ı k l ı , uzun fes l i usta l a r d i m d i k d i z i l m i ş l e rd i . N u r i usta n ı n babası b u e n arka s ı rada k i l e r i n e n uzun fes­ l i s i , en p a l a bıy ı klı s ı ve en d i m d i k d u ran ıyd ı . Foto ğ raf, h avayi mavi parl a k b i r kağ ı d a bas ı l m ı ş v e pembe ka l ı n bir mukavvaya ynp ı ştı rı l m ı şt ı . N u r i usta b i l iyordu k i fotoğ­ raf ı n a rka s ı n d a y a l d ı z l ı bulutl a r ı n a ra s ı ndan doğan b i r g ü neş vard ı r ve b u g ü n eş i n a l tında. fotoğrafç ı n ı n kuyruğu çata l l ı im­ zas ı . B u i mzan ı n alt ta raf ı n d a babas ı , ka m ı ş k a l e m i y l e ve rütbe s ı ra s i y l e resmi tö rende b u l u n a n l a r ı n i s i m l e r i n i yaz m ı ştı . Baba­ s ı n ı n yazd ı ğ ı bu i s i m l e r i n aras ı n d a b i r ta nesi vardı k i , ş i m d i , yaz ı l ı s ı n dan on dokuz y ı l sonra maha l l e n i n d i l i n e d ü ş m üştü : M uzaffer Paş a . - A n a , a d ı n ey d i ş u k ı z ı n ? Hangi kızın oğlum? - Su M uzaffer Paşa l a rd a n . . . - G ü l izar . . . N eye sord u n ? N u r i u sta c eva p vermed i . B i r rom a n o k u m u ştu . B i r Paşaza­ d e y l e çerkez b i r h a l ay ı ğ ı n macera l a r ı na d a i r . . . - Ana, evv e l i g ü n Hasan gene G ü l izara sata ş m a k i sted i . - Sataş;r l a r . . . O d a sokağa ç ı kmas ı n . insan ı n ayı b ı o l u n ca g i z l e n i r . Gavur C e m a l hocadan ö ğ re n d i ğ i ve i n a n d ı ğ ı f i k i rl er l e N u r i U sta, kad ı n l a e r k e k a ra s ı nda c i nsi eşitl i k o l m a s ı l a z ı m g e l d i ğ i n i a n a s ı n a an latmak i sted i . Sonra vaz g eçti . B u n u b i r kad ı n a , b i l -

7

-

hassa a n as ı n a a n l atamayaca ğ ı n ı ş i m d i y e kadar yaptı ğ ı d e n e m e­ l e r l e b i l d i ğ i i ç i n g a r i p b i r hüzün duydu . - Peki a m a a n a ş i m d i n e o l ac a k b u kı z ? Bu s efer anası cevap vermedi. N u r i usta d ü ş ü n ü yordu : G ü l i z a r ı n b a ş ı n d a n geçe n l e r ro­ manda ki Çe rkez h a l a yı ğ ı n k i k ad a r beyl i k, h e r g ü n o l a ğ a n i ş l er­ d e n . Ya l n ı z roman , Çerkez h a l a y ı ğ ı n ö l d ü ğ ü n ü yazıyordu. G ü l i­ z a r sağd ı . Onu M uzaffer Paşa l a r dokuz yaşı ndayken evlatl ı k a lm ı ş l a r . Paşa n ı n bi r o ğ l u varm ı ş . Tıpkı romandaki Paşazade g ib i . Romandaki Paşazade n i n a d ı n ı hatı r l a m ıyor amma M u zaffer Paşa n ı n o ğ l u n u n . . . - Ana ş u o ğ l a n ı n ad ı n eyd i ? - Han g i o ğ l an ı n ? - Ş u G ü l i zarı . . . - Seyfi Bey . . . Seyfi Bey G ü l izarı gebe b ı ra k m ı ş . Romandaki paşazade d e çerkez h a l a y ı ğ ı gebe b ı ra km ı ş m ı yd ı ? U sta bunu da hat ı r l ı ya m ı yo r . A m a , G ü l izarın g eb e l i ğ i mu­ h a kkak. Bunu bütün m a ha l l e b i l iyor. N a s ı l b i l m e s i n k i , M uzaf­ fer Paş a n ı n ka r ı s ı i ş i haber a l ı r a l m az G ü l izarın koltuğuna boh­ ç as ı n ı v e rd i ğ i gibi kızı istanb u l 'd a ki b i r i c i k a krabası Zübeyde h a n ım a gönderm i şti . B a kka l ı n b it i ş i ğ i nde oturan Zübeyde H a n ı­ ma . . . - Ka hven soğudu o ğ l u m . N u r i usta sağuyan k a hves i n e baktı . Gavur C e m a l hoca' n ı n b i r sözünü hatı r l a d ı gene; « Öy l e i ns a n l a r vard ı r, b i l i r i m , başka­ l a r ı n ı n acria r i y l e a l akadar o l urla rken öyle d e r i n e d a l a r l a r ki ağız­ l a rı n d a ki c ı garay l a ken d i d udakl a rın ı yakacak k adar g ü l ü n ç o l u r. l a r. » N u r i U sta da sağuyan kahves i y l e ş i m d i k en d i n i böyl e g ü­ l ü nç b u l uyor. B i r yandan ka r n ı n d a b i r çocu k . ka rn ı nd a , g e n e Ce­ m a l h o ca n ı n ded i ğ i g i b i , en b üyük b i r i ns a n veri m l erinden b i riy­ l e koğ u l muş b i r kad ı n var. Öte yanda soğ u m u ş b i r f i n can kah­ ve. -

8

-

Birdenbire N u r i usta n ı n a k l ı n a kendi d e n i ç i n ve n as ı l ol­ d u ğ unu anl a m a d a n , bir hastan e koğuşu ge l d i . Tı raş l a r ı uza m ı ş i n sa n yüzler:, sargı!ar. Gö nl e.J i n i n sol kolu n d a koc a m a n b i r k a n l ek e s i y l e dol aşa n d ü ş ü k s a r ı b ı y ı k l ı , ç o k k ı s a boy l u b i r h asta ba· kıcı. O n gün önce, Ka sımpaşa M erkez B a h riye hasta hanesi n i n B a l ka n h a r b i yara l ı la n y l a d o l u olan bu koğ u ş u n d a Çata l c a ' d a n g etir i l e n bir arkadaş ı n ı , A h m e d i g ö r m e ğ e g itmişt i . A h m e d i rı kolunu kes m i ş l er. H e m sağ ko l u n u . H a l buki m e ktepte en uB­ ğ a taş atan Ah m etti . . . - Kapı ç a l ı n ıyar N u r i . - Ya? Öyle m i a n a ? G i d i p bakayım . N u r i usta yata ğ ı ndan ç ı k m a k i sted i Anası a l a koyd u . - B e n g i d e r baka r ı m . S e n k ı m ı l d a m a Nuri . B u ç a l ı ş sen i n gavurun çal ı ş ı n a benziyor d a o n u n i ç i n s öy l ed i m . GAVUR CEMALiN ŞÖH R ETi NEREDEN GELiR? G e l e n G avur Cem a l hocayd ı . Odadan i ceri g i re r g i rmez doğru usta n ı n yata ğ ı n a g itti . E l i n i a l n ı n a koydu : - Ate ş i n f i l a n yok. U sta n ı n a n a s ı n a döndü: - N e d i y e bunu tem bel tem bel yatı r ı r s ı n ana? Cep l e r i n d e n taşan fra n s ı zc a gazete l e r i n bir k ı s m ı n ı m i n d e· rin üstüne f ı rlatt ı . M a n ga i ı n b a ş ı n a çöme l d i : - Kend i m e b i r ka hve p i ş i re y i m tez e l de n , ded i . Gavur Cem a l hoca n ı n k ı rnıızımtra k , k ı v ı r k ı v ı r b i r saka l ı var. Saçları ka l ı ps ı z fes i n i n kena rlar ı n d a n taşıyor. Pos b ı y ı kt a r l a kal ı n kaş l a r a ra s ı nda e n l i b i r b u ru n . Ütüsüz b i r panto l o n ve yaka­ sı yağl ı bir c eket . - Bak. odaya g i re r g i rm�z « tez e l d e n b i r kahve p i ş i reyi m • d e d i m . H a l buki n i ç i n kahve i ç e r i z ? H i ç d ü ş ü n d ü n m ü N u r i u sta ? -9-

Tad ı i ç i n , desen, d eğ i l . Ta d ı i ç i n kahve i ç eceğ i n e l i m o nata i ç . . . Kokusu i ç i n m i ? O da d eğ i l . Tu runç ş e rheti n i n yanı nda b u b u l a­ ş ı k suyunun kokusu n e d i r k i ? . . S i n i r l e ri ten bi h ederm i ş . Laf! . . . R a k ı n e g ü n e duruyo r ? . . . H az ı m mış . Pal avra . . . Yemekl erden sonra e l m a ye!. Öyl eyse n i ç i n şu m e redi içeriz? Çünkü evve l a b i z kahve i çm e s e k kahve c i l e r kahve l er i n i k i m e sata c a k l a r ? S o n r a , a l ı şkan l ı k denen n esneyi b i l i r m i s i n N u r i usta ? B i l i r m i ­ s i n ki i n san o ğ l u n u n hem en büyük kuvveti , hem en büyük ke­ nazeli ğ i bu a l ı ş k a n l ı k denen n e s n ed i r ? . . . Biz kahve değ i rm e n i y­ l e, kahve cezves i y l e , kahves i y l e , eviyle. m i n deriyl e , h u ku kuyla, felsefe s i y l e kendim i ze b i r i k i n c i d ü nya yaratı rız. Sonra b u yarat­ tığ ı m ı z dünyan ı n e s i r i o l u ru z . B a ş l a r o b i z i yaratmağa . A rtı k o e s k i y i p o n u n i ç i nden b i r yen i s i n i doğurana k a d a ı b i t' kavga b i r gürü ltü . . . A s i a n ı kafese a l ı şt ı r m a k i ç i n onu yavruyken tutup i çeri ata rlar . . . B i z i k ı rk yaş ı n d a kafes e koys a l a r, üçüncü g ü n ü yerim ize a l ı ş ı r ı z . Ve on sene kafeste ka l d ı ktan sonra d ı şarı s a l s a l a r on y ı l yatt ı ğ ı m ı z yeri üç h aftad a u n utuve r i r i z . . . B i l i r m i s i n k i N u r i usta . . . Gavur C e m a l hoca k a hve h a k k ı n d a konfera n s ı n a devam e d erken Nuri u sta b u acayip a d a m ı n kend i ağzından d i n l e d i ğ i hayatı n ı b i r kere d a h a gözü nün önünden geçi riyor. C e ma l i n iki şeyi m eş h u rd u r ; G avurl u ğ u v e sakal ı . Gavu r l u ğ u n u n şöh reti dört y ı l l ı ktır. V e o b u şöh retin sebe­ b i n i şöy l e anl atı r : - « M eş rutiyetin i l a n ı y ı l ı b e n Anado l ud a ( . . . . . . ) v i l ayeti i d a d i s i nde ta r i h ve coğ rafya hocasıyd ı m . Şehi rde b i r v i l ayet konağı ü stünden a raba geçeb i l e n i k i so­ kak, a l ab a l ı k l a r ı y l e m e ş h u r b i r dere, b i r « İ sta n b u l ote l i n , dört d evec i l e r ha n ı , b i r ayn a l ı kahve ve i r i l i u fa k l ı tam k ı rk i k i ta n e cam i vard ı . Evet, k ı r k i k i ta n e , teker t e k e r s ayd ı m . B i z i m i d a d i ş e h r i n e n y ü k s e k tepes i n i n üstCındeyd i . Ova ta­ rafı ndan şehre bak ı l ı n ca i l k ö n c e b i z i m yapı n ı n üç katl ı , d ört köşe taş kes m e l i ğ i göze çarpar. - 10 -

B i l m e m h a n g i frenk yaz ı c ı s ı n ı n ese r l e r i n i tercüm e ederek O s m a n l ı tari h i edebi yatma g i ren bir paşa menfiyen va l i l i ğ i n e tay i n k ı l ı nd ı ğ ı b u v i l ayette i l k v e s o n i ş o l a r a k b i z i m m e kteb i yap­ t ı r m ı ş . Evet, i l k ve son i ş . . . Ç ü n k ü , h az ret, fiıengane i craatında b i raz daha i l eri g i d i p v i l ayet h u d u d u n u n y i rm i beş ki l o m etre kadar uzağ ı n d a geçen ş i mend ite r i v i layet hududundan içeri s a k­ ına ğ a teşeb büs e d i nce eşrafı v i l ayet Osm a n l ı edeb iyatı n ı n bu namdar m üterc i m paş a s ı n a karş ı aya k l a n m ı ş l a r. " B u kara d e m i r y ı l a nın ı n tarl a l a r ı m ı z aras ından g e ç m e s i e k i n l e r i m i z i n h a reket i n i kaç ı r ı r . Dava r l a r ı m ı z korkudan ç atl a r . Kad ı n l a r ı m ı z k ı s ı r l a ş ı r . Biz bu gavu r y o l u n u i ste m ey i z . » d e m i ş l e r . B i r a riza yazm ı ş l ar Abdü l h a m i d e , Abd ü l h a m i d d e b u fren k edebiyatı m e ra k l ı s ı paşa­ s ı n ı böy l e d e m i r yo l u f i l a n g i b i Fra n s ı z k l a s i k l e r i n d e n gayri i ş­ l e r l e u ğ ra ş m a k zahmetinden k u rta r m a k i ç i n , terf i e n fakat y i n e m e nfiyen u z a k v i l ayetlerden b i ri n e n a k l ett i r m i ş . B a n a m e r a k o l d u . bu d e m i ry o l u h i kayes i n i n i ç yüzünü a raş­ t ı r d ı yd ı m . M eğ e rse e ş rafı v i l ay et, y a n i « bi l me m ne zad e l e r l e , b i l m e m k im o ğ u l l a r ı , d i y e a n ı l a n i k i a i l e bütü n b i z i m v i l ayet i ç i n d e ve b i z i m v i l ayet l e r l e öteki v i l ayetl e r a r a s ı n d a i ş l eyen d eve kervanlann ı n s a h i p l e riynı i ş l e r . B i l m e m h a n g i p a d i ş a h d e v­ r i nden beri A n a d o l u n u n bütün b u ın ı nt ı k a s ı n d a d eve kerva n l a r ı ­ n ı n çan ı d a ğ l ara taş i a ra bu i k i a i l e n i n şan ve zafer türkü l e r i n i okumuşlar. i n c i r , üzü m , tütün , d o k u m a ve s o n y ı l l a rd a g a z ten e k e l e r i ve Avrupa basın a l a r i y l e ş e h i r l e r i n k a p ı l a r ı n d a n g i re n bu deve kerva n l a r ı n ı d ü ş ün b i r kerre ! Sonra . b i r d e v i layete d e m i ryol u sokmak i steyerek deve kerva n l ar ı n ı n has ret ve g u rbet g i b i i ç l i çc;nl a rına ot tık arnağa ka l k ı ş a n Fra nsız k l as i kl eri merak l ı s ı paşayı g özCınün ö n ü n e g et i r . Mam afih, şeh i rd e müterc i ın paşaın ı z ı n hatı rasın ı sayg ı y l a an2n lar da yok d eğ i l d i . B i l hassa Avrupay l a a l ı ş v e r i ş e d e n v e d eve kerva n ! a r ı n ı n i n h i s a r ı ndan, çan l a r ı nd a k i şark ı l a r ı n d e r i n l i ğ i­ ne rağmen g id i p g e l i ş l e r i n d e k i betaatten ş i kayetçi o l an büyük - 11 -

m a n i fatura tüccarl a r ı , l i ma nlara üzüm, i n c i r, tütün göndere n l er b i z i m m e kteb i n han i s i n i hayı rla yaded e r l e rd i . Ben, m e ş ruti yetten b i r y ı l önce ş e h re gelm i şti m . M eş ruti­ yet i l�ın e d i li r e d i lm ez b i z i m m ekte b i n han i s i n i hayı rla yad eden z ü m r e top yekun itt i h atçı o l d u . Kafam d a m ektebe a i t bir y ı ğ ı n p roje vard ı . Bu p rojele r i n tatb i k i i ç i n d ı şa r ı d a n yard ı m laz ı m . G i tti m , e n koyu ittihatçı kes ilen büyü k m a n i fatu racı E m i n efen d i y e f i k r i m i açtı m . O d a klüpte konuştu. B a n a kararı geti rd i : - Cemal bey k o rkmas ı n , b i z a r ka s ı n day:z . . . Ko l l arı s ı vadı k . işe başlad ı k . Son s ı n ı f tal ebele r i aras ı n­ d a n gözü açı k, g ü ç l ü kuvvetli y i rm i i k i genç s eçti m . Em i n efen­ di vas ı ta s i yle istanbul'dan g et i rttiğ i m futbol top u n u ayakla r ı n ı n aras ı n a salıverd i m . B e n d e ald ı m ağzıma b i r d ü d ü k . Başla d ı k maça. M e ktep çocukla r ı n ı n , kısa pa nta!o nla böy l e m e ktep avlu­ sunda meşin bi r topu kovala m aları bütün v i layet d a h i li n d e o g ü n ler'de m i sli görülmem i ş i c raatl ardand ı r d i y e çok ş ü k ü r k i m­ s e ses ç ı karmad ı . Fakat k ü plete b i nen ulu m u d i n i ye hacası old u . Hocaefe n d i e s k i kafa l ardan b i l m e m n e zad elerle görü ş m ü ş . G it­ m i ş onlara söyle m i ş . Onla r ı n b i z i m m a n i faturacı E m i n efen­ d i yle a r a l a r ı a ç ı k . Halb u k i b i z i m maçla r ı n a r kas ı n d a E m i n efen­ d i var. H atta topu b i le getiren o . iş karıştı . B i z i m futbol b i r ş e­ h i d i h ü r ri yetin kafas ı g i b i itt i h a d ı tera kki klübü n d e a d a l et , mü­ s avaat . h ü rr i yet n a m ı na m ü dafaa edi lm eğe baş l a n d ı . Deveciler baktıla r k i b i z i m parti kaza naca k , cayı r cay ı r top oynayacağ ız, b i r g ü n m uall i m le r o d a s ı n d a a k a i d i d i n i ye ho­ casını sald ı rttı l a r ü stü m e . H e r i f şer'i şeriften başlay ı p , m e k-­ tep talebele r i n i bald ı r ı ç ı pla kla r m enzi l e s i n e kad a r i n d i rd i ğ i m · d e karar k ı ldı ktan soma avaz avaz bağıra rak n e d i n s i z l i ğ i m i bi­ raktı , ne de i m ansızlı ğ ı m ı . H o c a n ı n söz l e r i n i g ü l e r e k d i n liyor­ d u m . Daha d i nleyecekti m . Fakat b i rd e n b i re gözüme odan ı n ka­ p ı s ı ili şti . Kapı arala nm ı ştı . A ralı ktan b i nlerce göz, ha n i m e ktep k i tapla r ı n d a büyütülm ü ş sin e k gözü res i m l e r i vard ı r , arı pete ğ i - 12-

g i b i , b i r y ı ğ ı n göz, i şte öyl e b i r y ı ğ ı n çocuk gözü bana b a k ı yo·. Ta l eb e l e r i m kap ı n ı n ö n ü n e b i r i k m i ş l e r . Sarı k l ı hafız hoca n ı n sa­ r ı ksız i sta n bu l l u C e m a l hacayı n a s ı l tekti r, nas ı l h a ptett i ğ i n i d i n­ l i yorl a r . B i rd e n b i re kan baş ı m a ç ı kt ı . Hafıza şöyle b i r kal ı n p erde­ den « Susss ! " d e d i m . B u e m i r öyle apansız, öyle keski n o l d u k i h a f ı z sustu . « D i n l e » , d e d i m , « M adem k i talebeleri m i n s ı hhat­ l a r ı , çevi k l i kl e r i , göz l e r i n i n b i r p a rça pekleşmesi i ç i n l az ı m d ı r, o oynadı ğ ı m ı z şey m eş i n top d eğ i l ya H az reti A l i 'n i n kafa s ı o l sa b e n d ü d ü ğ ü öttü rü r, çocu k l a ra ça l d ı r ı n ın tekmey i . B u , b i r . . . Son ra ben d i nsizm i ş i m , i m a n s ı zm ı ş ı m , kafi r m i ş i m , b e l k i öy l e y i m d i r, b e l k i d eğ i l . B u b e n i m b i l eceğ i m i ş . Fakat ben coğ rafyada verdi­ ğ i m her dersin doğru l u ğ u n u çoc u k l ara i s bat edebi l i ri m . Ya s e n ? varl ı ğ ı n ı o ku ttu ğ u n u n va rl ı ğ ı n ı i sbata kad i r m i s i n ? " Nas ı l a p a n s ı z baş l a d ı rnsa ö y l e apansız s u stu m . Daha doğ­ rusu m u a l l imler odas ı n d a öyle b i r sessiz l i k oldu ki ke n d i sesim­ d e n ü rktü m b i rd e n b i re . Etraf ı m a b a k ı nd ı m . Hafız hocan ı n yü­ z ü s a r ı ğ ı n d a n beyaz. M e ktep m ü d ü rü k ı p k ı r m ı z ı . Bir riyaziye hacas ı vard ı , ş i ş m a n , dazlak kafa l ı bir sers e m . O d a göz l e ri n i yere d i k m i ş , n eredeyse a ğ l ayaca k . Hafız hoca otu rduğu koltu ğ u n yay l a r ı boş a n m ı ş g i b i b i rd e n­ b i re ayağa k a l ktı . Aram ı zda epey m esafe vard ı . K ı s a k ı sa a d ı m­ l a r l a ad eta koşar g i b i burnu m u n d i b i n e s o ku l d u . Ve ben daha n e o l d u ğ u n u a n l a m ad a n , üç d efa : «Tu h , tu h , tu h , kafi r. kafi r , kafi r ! " diye y ü z ü m e tü kürüp bağ ı rd ı ktan sonra y i n e ayn ı k ı s a a d ı m l a rla k o ş u p ka p ı ın ı n ö n ü n d e b i r i ke n t a l e b e l e r i yararak m e r� dive n l erden aşa ğ ı i n m eğ e baş l a d ı . Kend i m i topa r i a y ı p hafı z ı n yakasına yapıştı ğ ı m za m a n i k i ­ m i z d e m ekte b i n sok a k ka p ı s ı önü ndeyd i k . E l i m i ! atas ı n ı n ya­ kas ı n da görünce bağ ı rınağa b a ş l a d ı . Ta l e b e l e r , hacayı ancak tüyl e r i yol unm u s b i r ka rga b i ç i m i n e g i r d i kten s o n ra e l i m d e n ala b i ldi l er. H e m e n o akşam ş e h r i n i r i l i ufak l ı k ı rk i k i cam i i nd e k ı rk il