Guillelmi Petri De Godino Lectura Thomasina. Book I, Prologue and Distinctions 1-27 (Recherches De Theologie Et Philosophie Medievales - Bibliotheca, 19) 9789042945524, 9789042945838, 9042945524

Citation preview

Recherches de Théologie et Philosophie médiévales Bibliotheca 19.1.1

GUILLELMI PETRI DE GODINO LECTURA THOMASINA Prologus et Distinctiones 1-27 libri Primi

edidit

Francesca Bonini

PEETERS

GUILLELMI PETRI DE GODINO LECTURA THOMASINA Prologus et Distinctiones 1-27 libri Primi

Recherches de Théologie et Philosophie médiévales

BIBLIOTHECA

Editorial Board

Russell L. Friedman, Wouter Goris, Guy Guldentops, Maarten Hoenen, Fiorella Retucci, Andreas Speer, Carlos Steel, David Wirmer

Bibliotheca is a series published by the editorial board of Recherches de Théologie et Philosophie médiévales. It contains studies on medieval thought and editions of medieval philosophical and theological texts. Cover: Graz, Universitätsbibliothek, Hs. 475, f. 78r

Bibliotheca 19.1.1

Guillelmi Petri de Godino Lectura Thomasina Prologus et Distinctiones 1-27 libri Primi

edidit

Francesca Bonini

PEETERS LEUVEN - PARIS - BRISTOL, CT 2021

All rights reserved. No part of this book may be reproduced, stored in a retrieval system, or transmitted in any form or by any means, electronic, mechanical, photocopying, recording, or otherwise, without the prior permission of the publisher. A catalogue record for this book is available from the Library of Congress. © 2021 – Peeters – Bondgenotenlaan 153, 3000 Leuven, Belgium. D/2021/0602/49 ISBN 978-90-429-4552-4 eISBN 978-90-429-4583-8

CONTENTS I. Preface (Andreas Speer) ........................................................ 11* II. Introduction ....................................................................... 15* 1. Historical Introduction to the Text ...................................... 15* 1.1 William of Peter of Godin: Life and Works ............. 15* 1.2 The Lectura Thomasina: First Studies and Possible Date ................................................................ 31* 1.3 Some Remarks on the Sources ................................ 34* 1.4 The Manuscript Bruges 491 and the Lectura Thomasina ...................................................................... 39* 1.5 Some Remarks on the Title ...................................... 44* 2. Prolegomena to the Edition ................................................. 61* 2.1 The Manuscript Tradition ........................................ 61* 2.2 Structure and Features of the Manuscript Tradition........................................................................ 91* 2.3 Independence of the Witnesses ............................... 92* 2.4 Genealogical Relations among the Witnesses .......... 98* 2.5 List of Abbreviations ............................................. 108* 2.6 List of Symbols ..................................................... 108* III. Bibliography ................................................................... 1. Manuscripts and Archive Documents ....................... 2. Early Printed Editions .............................................. 3. Modern Editions and Critical Editions ..................... 4 Secondary Literature ..................................................

109* 109* 111* 112* 118*

IV. Guillelmi Petri de Godino Lectura Thomasina Liber I (Prologus-distinctio 27) < Prologus > .. 1 Quaestio secunda: Hic quaeritur de subiecto theologiae .. 20

6*

CONTENTS

Distinctio prima : Utrum solo Deo sit fruendum ..... 31 Distinctio secunda : De pluralitate attributorum in Deo 39 Distinctio tertia : De Deo utrum sit cognoscibilis a creatura et cetera ................................ 49 Quaestio secunda: De anima utrum sit suae potentiae 59 Distinctio quarta : Utrum generatio sit in divinis ....... 67 Distinctio quinta : Utrum ista sit vera ‘essentia generat’ ....................................................... 74 Distinctio sexta : Utrum Pater generet vel genuerit Filium natura ......................................... 80 Distinctio septima : Utrum in Deo sit potentia generandi 85 Distinctio octava : Utrum Deus sit immutabilis ....... 97 Quaestio secunda: De Deo utrum sibi conveniat esse aeternum et cetera ............................................ 102 Quaestio tertia: Utrum Deo ita conveniat esse quod in eo sit idem esse et essentia ................................... 106 Quaestio quarta: Utrum Deus sit simplex ............... 119 : De anima utrum sit tota in qualibet parte corporis ......................................... 122 Distinctio nona : De Filio utrum sit coaeternus Patri 133 : Utrum Filius sit alius a Patre .. 135 : Utrum Pater et Filius sint plures aeterni .................................................... 137 ............................ 138 Distinctio decima : Utrum in divinis sit aliqua persona quae procedit per modum ........................................................ 140

CONTENTS

Quaestio secunda: Utrum in divinis sint tantum tres personae ............................................................ Quaestio tertia: Utrum possint esse tres Spiritus sancti Distinctio undecima : Utrum Spiritus sanctus procedat a Filio et cetera .......................................... : De Spiritu sancto utrum distinguatur a Filio ....................................... Distinctio duodecima : Utrum Spiritus sanctus procedat a Patre et Filio inquantum sunt unum ..................... Distinctio decima tertia : Utrum sint plures processiones in divinis ................................................................. Distinctio decima quarta : Utrum sit aliqua processio Spiritus sancti temporalis ........................................ Quaestio secunda: De Spiritu sancto utrum detur nobis secundum temporalem processionem ............. Quaestio tertia: De Spiritu sancto utrum detur a viris sanctis ........................................................... Distinctio decima quinta : Utrum missio divinae personae significet essentiam vel notionem ............................ Quaestio secunda: De persona divina utrum possit se ipsam mittere ............................................. Quaestio tertia: De invisibili missione Filii............... : Utrum per receptionem alicuius aeterni in mente hominis anima dicatur extra mundum ............................................. Distinctio decima sexta : Utrum sit ponere missionem Spiritus sancti ......................................................... Quaestio secunda: .. Distinctio decima septima : Utrum ad eliciendum actum dilectionis sit necessarium ponere in voluntate aliquem habitum creatum .......................................

7*

146 148 150 154 161 170 178 186 191 193 199 204 207 212 217

225

8*

CONTENTS

Quaestio secunda: Utrum caritas sit ex caritate diligenda et cetera ................................................... Quaestio tertia: Utrum caritas sit accidens .............. Quaestio quarta: De caritate utrum detur secundum capacitatem naturalium .......................................... Quaestio quinta: Utrum homo possit scire se habere caritatem ..................................................... : De caritate utrum augeatur secundum essentiam ............................................... : Utrum caritas augeatur per additionem ....................................................... : De caritate viae utrum possit augeri in infinitum .................................................. Distinctio decima octava : Utrum donum in divinis sit personale vel essentiale ....................................... Distinctio decima nona : Utrum in divinis sit aequalitas .. Quaestio secunda: Utrum nunc temporis et aevi et aeternitatis differant vel sint unum nunc ................. : Hic quaeritur de veritate in quo habet esse utrum in rebus vel in intellectu ............... : Utrum omnia sint vera una veritate ............................................................. Distinctio vigesima : Utrum Filius sit omnipotens ..... Quaestio secunda: Utrum in divinis sit ordo ........... Distinctio vigesima prima : Utrum dictio exclusiva addita uni relatorum excludi reliquum ......................... Quaestio secunda: ............................................. Distinctio vigesima secunda : Utrum Deus sit a nobis nominabilis pluribus nominibus ............................. Quaestio secunda: Utrum aliqua nomina proprie Deo conveniant .......................................... Quaestio tertia: Utrum aliquod nomen dicatur de Deo substantialiter .............................................

234 235 239 243 245 254 261 270 275 279 281 291 293 297 298 302 307 309 311

CONTENTS

Distinctio vigesima tertia : Utrum persona significet substantiam vel relationem ...................................... Distinctio vigesima quarta : De nominibus significantibus unitatem et cetera ................................................... .......................................................... : Utrum termini numerales aliquid ponant in divinis ......................................... Distinctio vigesima quinta : De persona utrum sit aliquid commune in divinis ................................................ : Utrum tres personae possint dici tres res .............................................................. Distinctio vigesima sexta : Utrum abstractis per intellectum proprietatibus remaneant hypostases distinctae ....... : De sufficientia proprietatum relationum et notionum .......................................... Distinctio vigesima septima : Utrum intellectus agens sit principium activum in generatione verbi ................ Quaestio secunda: Utrum species intelligibilis et verbum repraesentent diversimode .......................... : Utrum in divinis sit verbum .......

9*

315 321 333 334 336 341 343 351 356 364 366

V. Index nominum et operum ................................................. 369

Preface There are books whose titles are readily cited, but which only few have read. This holds true for the Lectura Thomasina, which is regularly cited as an almost emblematic book for an early Thomistic school. Yet, despite the prominence of its author Guillelmus Petri de Godino – provincial of several Dominican religious provinces, professor of theology at Paris, where he debated with John Duns Scotus, lector curiae, cardinal bishop and papal legate – the text could only be studied in the manuscripts so far. This is now changing – finally, one might say – with the present first volume of the critical edition of the Sentences commentary of William of Peter of Godin, which has been transmitted under the title Lectura Thomasina. In addition to the Prologue, this first volume includes Distinctions 1-27. The popular nickname “Thomasinus” or “Lectura Thomasina” hints at the special character of this commentary on the Sentences, which – according to the explanation of the Pisan Codex 44 from the Biblioteca del Seminario Arcivescovile di Santa Caterina – is called “Thomasina” because it follows Thomas Aquinas in all questions (“quia in omnibus tenet cum thoma”). At the same time, it reveals a complex Wirkungsgeschichte, which is closely connected with Dominican education. The widespread circulation of manuscripts that transmit the text of the Lectura Thomasina, either in full or in fragments, attests to its impact on the reading of the Sentences within the Dominican curriculum. It is further consistent with numerous decrees of Dominican general chapters that sought to make the teaching of Thomas the standard in theological matters in university teaching. The effects of such decisions can be studied, for example, in the eventful history of the Sentences commentary by Durand of St.-Pourçain. The Lectura Thomasina leads us into quite a special constellation at the end of the 13th and the beginning of the 14th century, formed by the University of Paris, the Dominican Order and the papal court in

12*

PREFACE

Avignon. School discourses were still in the early stages of development – fueled by polemics, especially between Dominicans and Franciscans, on the one hand, and by the formation of identities on the prominent religious chairs at the Faculty of Theology of the University of Paris, on the other. Godino also held one of the two Dominican chairs, as Thomas Aquinas before him or later Durand of St.-Pourçain and Meister Eckhart. Among other works, Godino possessed the two theological summmae of Thomas, whose canonization he strongly supported as cardinal. That Godino clearly sided with Thomas Aquinas was by no means self-evident, but indeed rather the exception. Thomas’ positions were certainly not considered mainstream in that time, let alone the expression of a classical synthesis, as which later scholarship has often presented them. The quidam and alii– against whom Godino sides with Thomas – are, among others, Giles of Rome and Henry of Ghent, but also various Correctoria and some articles of the condemnation of 1277 decreed by the bishop of Paris Étienne Tempier. These debates revolve around some of the characteristic positions of the later Thomistic school such as the scientific character of theology, the real distinction of esse and essentia, the principle of individuation, or the superiority of the intellect over the will. Here, a common conceptual space of mutual influences and sometimes hidden course settings presents itself, which is reconstructed precisely by the meticulous work of a critical edition. Writings like the Lectura Thomasina represent a missing link between the prominent names and the well-known and indexed, because edited, works. They for the first time allow a dense description that exposes the agonal tension in contemporary debates. In doing so, they represent a more topiccentered discourse as well as the literary genre of the commentaries on the Sentences. This also results in a reevaluation of this text, which was considered epigonic by some, while others praised Godino’s fidelity to Thomas. This is corroborated by the reconstruction of the tradition of the Lectura Thomasina, which may be described as a complex and entangled history. Important indications and clues are found in the careful descriptions of the manuscripts in which the Thomasinus is – completely or fragmentarily – handed down. This entangled history also includes the Codex Bruges 491, which shows numerous parallels with the Lectura Thomasina. This is especially true for the reportatum of an anonymous commentary on the Sentences,

PREFACE

13*

which Josef Koch had initially attributed to Meister Eckhart. This was followed by a discussion between Josef Koch and Bruno Decker, who had discovered the various parallels between the commentaries. The correspondence between Koch and Decker, preserved in the MeisterEckhart-Archive of the Thomas-Institut, reveals a lively discussion, in particular regarding the chronological priority of the two writings. This history of research from the early days of the Thomas-Institut, which has since been continued by Wouter Goris and Martin Pickavé and most recently by Maxime Mauriège, is taken up and resumed by the present edition which came into existence at the Thomas-Institut. It is a missing link that facilitates a better understanding of the debates that took part in the late 13th and the early 14th century at the Parisian Faculty of Theology, and it is, at the same time, an important element in the research context of the Thomas-Institut. Together with the Meister-Eckhart-Archive, with the work on the Codex Bruges 491, and not least with the edition of Durand’s Sentences commentary, this context constitutes a unique research environment for the edition of the Lectura Thomasina. The volume The Lectura Thomasina and Its Context. Philosophical and Theological Issues (RTPM Bibliotheca, 18) gives an impression of the intertwinement of the various research projects and other collaborations. The most important factor of this research environment, however, are the editors. Francesca Bonini is responsible for the first book of the Lectura Thomasina, Andrea Colli for the second book, the first volume of which will also be published shortly. In her introduction to the first volume of the edition at hand, Francesca Bonini paints a comprehensive picture of the author of the Lectura Thomasina, that is, Guillelmus Petri de Godino. She also sheds light on previous research, on Godino’s sources, on the importance of the Codex Bruges 491, and on the title of Godino’s commentary. Furthermore the introduction describes the manuscript tradition and the stemmatic relationships among the manuscripts. This research culminates in the edition itself, which is based on an in-depth study of the complete manuscript tradition and makes this often-mentioned book accessible to a broader research community. It can now be studied in detail. Francesca Bonini deserves great credit for the perseverance, tireless work effort and inventiveness with which she faced the challenges of such a complex project and brought it to a successful conclusion.

Thanks are also due to all those who have supported this project so far – institutionally and personally – in particular the tri-national “Dottorato in Filososofia: Forme e Storia dei Saperi Filosofici” at the Università del Salento (Lecce), in particular Prof. Dr. Alessandra Beccarisi (Lecce) and Prof. Dr. Alessandro Palazzo (Trento), the “a.r.t.e.s. Graduate School for the Humanities Cologne” and the University of Cologne, the editorial board of the RTPM Bibliotheca, particularly Dr. Guy Guldentops, as well as Peeters Publishers for their generous support of the volume. Andreas Speer

1. Historical Introduction to the Text* 1.1 William of Peter of Godin: Life and Works According to Martin Grabmann, William of Peter of Godin1 (1260 ca.-1336)2 can be considered one of the most influential personalities * I thank Dr. Katie Reid (University of Warwick/The Warburg Institute) for English language revisions and the editorial board of the Recherches de Théologie et Philosophie médiévales for corrections and advice. 1 The Latin form Guil(l)elmus Petri de Godino has been vernacularized in several ways. In English we find the forms Guillaume Pierre Godin, Guillaume de Pierre Godin, Guillaume de Peyre Godin, Guillaume de Peyre de Godin, William Peter Godin, William Peter of Godin, William of Peter of Godin; the last is the one adopted here. On this subject and on the other Latin versions of the name see e.g. C. Fabian, Personennamen des Mittelalters. PMA. Namensformen für 13.000 Personen gemäss den Regeln für die alphabetische Katalogisierung (RAK), München 20002, p. 540. 2 For biography and works see: F. Du Chesne, Histoire de tous les cardinaux françois de naissance (2 vols.), Paris 1660, vol. I, pp. 385-387; A. Chacón, Vitae, et res gestae Pontificvm Romanorum et S. R. E. Cardinalivm ab initio nascentis Ecclesiæ vsque ad Vrbanvm VIII. Pont. Max., Roma 1677, vol. II, coll. 384-385; J. Quétif – J. Échard, Scriptores Ordinis Praedicatorum, Paris 1719-1721, vol. I, pp. 591-593; E. Martène – U. Durand, Veterum Scriptorum Monumentorum Amplissima Collectio, Paris 1724-1733, t. VI, coll. 463-540; A. Touron, Histoire des hommes illustres de l’ordre de saint Dominique, Paris 1743-49, vol. II, pp. 174-194; L. Cardella, Memorie storiche de’ cardinali della Santa Romana Chiesa, Roma 1792-1797, t. II, pp. 94-96; C. Douais, Essai sur l’organisation des études dans l’ordre des frères Prêcheurs au treizième et au quatorzième siècle (12161342), Paris 1884; Id., Les frères prêcheurs en Gascogne au XIIIe et au XIVe siècle, Paris 1885, fasc. VIII, pp. 421-422; Id., Acta capitulorum provincialium Ordinis Fratrum Praedicatorum, Premiére province de Provence, Province Romaine – province d’Espagne (1239-1302), Toulouse 1894; H. Denifle, “Quellen zur Gelehrtengeschichte des Predigerordens im 13. und 14. Jahrhundert,” in: H. Denifle – F. Ehrle, Archiv für Literatur- und Kirchengeschichte des Mittelalters, vol. II, Berlin 1886, [repr. Graz 1956], p. 228; P. Féret, La Faculté de théologie de Paris et ses docteurs les plus célèbres: moyen-age, Paris 1894-1897, vol. III, pp. 417-418; K. Eubel, Hierarchia Catholica Medii Aevi. Ab anno 1198 usque ad annum 1431 perducta, Monasterii, Regensberg 1913, pp. 14, 38 and 40; É. Baluze, Vitae paparum Avenionensium, nouvelle édition revue d‘après les manuscrits et complétée de notes critiques, ed. G. Mollat, Paris 1914-1922, vol. II, pp. 157-162; F. Pelster, “Thomas von Sutton O.P., ein Oxforder Verteidiger der thomistischen Lehre,” in: Zeitschrift für katholische Theologie 46 (1922), p. 237; P. Fournier, “Le cardinal Guillaume de Peyre Godin,” in: Bibliothèque de l‘École des Chartes 86 (1925), pp. 100-121; Id., “Guillaume de Peyre de Godin, cardinal,” in: Histoire littéraire de la France 37 (1938), pp. 146-153; M. Grabmann, “Kardinal Guilelmus Petri de Godino (†1336) und seine Lectura Thomasina,” in: Divus Thomas (Frib.) 4 (1926), pp. 385-403, [repr. in: Id., Mittelalterliches Geistesleben, vol. II, München 1936, pp. 559576]; Id., Die theologische Erkenntnis- und Einleitungslehre des hl. Thomas von Aquin auf Grund seiner Schrift ‘In Boethium de Trinitate’, Fribourg (Switzerland) 1948, pp. 359-362; A. Battandier, “Essai de liste générale des cardinaux. Les cardinaux du XIVè siècle jusqu‘au Grand Schisme,” in:

16*

INTRODUCTION

of the Dominican Order between the end of the 13th and the first decAnnuaire Pontifical Catholique, Paris 1930, pp. 141-42; M.-H. Laurent, “Le testament et la succession du Cardinal Dominicain Guillaume de Pierre Godin,” in: Archivum Fratrum Praedicatorum 2 (1932), pp. 84-231; P. Glorieux, Répertoire des maîtres en théologie de Paris au XIIIe siècle, Paris 1933-1934, vol. I, no. 59, pp. 187-188; J. Koch, “Der Prozess gegen die Postille Olivis zur Apokalypse,” in: Recherches de théologie ancienne et médiévale 5 (1933), pp. 302-315 esp. p. 311; Id., “Kritische Studien zum Leben Meister Eckharts,” in: Archivum Fratrum Praedicatorum 29 (1959), pp. 13-14 and 30 (1960), pp. 47s. [repr. in: Id., Kleine Schriften, vol. I, Roma 1973, pp. 256-257 and 342 s.]; V. Doucet, “De operibus manuscriptis Fr. Petri Ioannis Olivi in bibliotheca Universitatis Patavinae asservatis,” in: Archivum Franciscanum Historicum 28 (1935), pp. 171172; A. de Guimaraes, “Hervé Noel († 1323): étude biographique,” in: Archivum Fratrum Praedicatorum 8 (1938), pp. 27, 29, 33, 38, 50, 54 and 62; R. Creytens, “Le ‘Studium Romanae Curiae’ et le Maître du Sacré Palais,” in: Archivum Fratrum Praedicatorum 12 (1942), pp. 54, 69; R. Loenertz, “Saint Dominique écrivain, maître en théologie, professeur à Rome et Maître du Sacré Palais d’après quelques auteurs du XIVe et XVe siècle,” in: Archivum Fratrum Praedicatorum 12 (1942), p. 95; A. Meier, “Eine Verfügung Johanns XXII. über die Zuständigkeit der Inquisition für Zauberprozesse,” in: Archivum Fratrum Praedicatorum 22 (1952), pp. 226-227; G. Fussenegger, “Relatio commissionis in concilio Viennensi institutae ad decretalem ‘Exivi de paradiso’ praeparandam,” in: Archivum Franciscanum Historicum 50 (1957), pp. 148 and 158; A. Dondaine, “Les ‘Opuscula Fratris Thomae’ chez Ptolémée de Lucques,” in: Archivum Fratrum Praedicatorum 31 (1961), pp. 146, 158-164, 168 and 175; F.J. Roensch, Early Thomistic School, Dubuque-Iowa 1964, pp. 120-124; L. Ullrich, Fragen der Schöpfungslehre nach Jakob von Metz O.P.. Eine vergleichende Untersuchung von Sentenzenkommentaren aus der Dominikanerschule um 1300 (Erfurter theologische Studien 20), Leipzig 1966, esp. pp. 75-90; T. Kaeppeli, “Antiche biblioteche domenicane in Italia,” in: Archivum Fratrum Praedicatorum 36 (1966), p. 52; Id., “Guillelmus Petri de Godino Baionenis,” in: Id., Scriptores Ordinis Praedicatorum Medii Aevi, Roma 1970-1993, t. II, G-I, pp. 152-155; S.L. Forte, “Il card. Matteo Orsini O.P. e il suo testamento,” in: Archivum Fratrum Praedicatorum 37 (1967), pp. 188 and 202-203; B. Decker, Die Gotteslehre des Jakob von Metz. Untersuchungen zur Dominikanertheologie zu Beginn des 14. Jahrhunderts (Beiträge zur Geschichte der Philosophie und Theologie des Mittelalters 42,1), Münster 1967, esp. pp. 24-31; R. Darricau, “Le cardinal Guillaume de Peyre Godin, des Frères Prêcheurs (1260-1336),” in: Société des sciences, lettres et arts de Bayonne 129 (1973), pp. 125-141; M.-H. Vicaire, “Le financement des Jacobins de Toulouse. Conditions spirituelles et sociales des constructions (1229-ca.1340),” in: La naissance et l’essor du gothique méridional au XIIIe siècle (Cahiers de Fanjeaux 9), Toulouse 1974, p. 244; C. Stroick, “Eine pariser Disputation vom Jahre 1306. Die Verteidigung des thomistischen Individuationsprinzips gegen Johannes Duns Scotus durch Guillelmus Petri de Godino O.P.,” in: W.P. Eckert (ed.), Thomas von Aquino. Interpretation und Rezeption, Mainz 1974, pp. 559-608; W.D. McCready, The Theory of Papal Monarchy in the Fourteenth Century. Guillaume de Pierre Godin, Tractatus de causa immediata ecclesiastice potestatis, Toronto 1982, esp. pp. 7-10; T. Kaeppeli – G. Mollat, “Guillaume de Peyre de Godin,” in: R. Aubert, Dictionnaire d'histoire et de géographie ecclésiastiques, Paris 1988, t. 22, coll. 896-987; A. Rucquoi, “El Cardenal legado Guillaume Peyre de Godin,” in: Revista española de derecho canonico 47 (1990), pp. 493-516; M.L. Testi Cristiani, “Circostanze avignonesi. Il Crocifisso doubleface del Cardinale Godin a Tolosa,” in: Critica d'arte, series 6, vol. 55, 4 (1990), pp. 42-61; R. Imbach – D. Nienhaus, “Guilelmus Petri de Godino,” in: P. Schulthess – R. Imbach (ed.), Die Philosophie im lateinischen Mittelalter. Ein Handbuch mit einem biobibliographischen Repertorium, Zurich – Düsseldorf, Artemis & Winkler, 1996, vol II, p. 450; M.M. Mulchahey, First the Bow is Bent in Study: Dominican Education before 1350, Toronto 1998, p. 163; W. Goris – M. Pickavé, “Die Lectura Thomasina des Guilelmus Petri de Godino (ca. 1260-1336). Ein Beitrag zur Text- und Überlieferungsgeschichte,” in: Roma, magistra mundi. Itineraria culturae medievalis.

INTRODUCTION

17*

ades of the 14th century.3 Thanks to the Acta capitulorum provincialium Ordinis Fratrum Praedicatorum of the province of Provence4 we can reconstruct the stages of his academic career. Born about 1260 in Bayonne, into a prominent family of the city,5 he entered the local convent at an early age. In 1279 he was sent to the convent of Béziers6 to be instructed in the naturalia.7 Later on he was charged with the office of lector in natural philosophy in several convents: in 1281 in Orthez,8 in 1282 in Parvi flores. Mélanges offerts au Père L.E. Boyle à l’occasion de son 75e anniversaire, ed. par J. Hamesse (FIDEM. Textes et études du Moyen Âge 10,3), Louvain-la-Neuve 1998, pp. 83-109; M. Gerwing, “Wilhelm Petrus von Godino,” in: Lexikon des Mittelalters, vol. IX, München 1998, col. 183; R.L. Friedman, “The Sentences Commentary, 1250-1320. General Trends, the Impact of the Religious Orders, and the Test Case of Predestination,” in: G.R. Evans (ed.), Mediaeval commentaries on the Sentences of Peter Lombard, Leiden-Boston-Köln 2002, vol. I, p. 100; P. Porro, “Guglielmo di Pietro di Godino,” in: V. Melchiorre, Enciclopedia Filosofica, Milano 2006, vol. VII, p. 5070, G. Koridze, “The Formation of the First Thomistic School,” in: F. Amerini (ed.), Dal convento alla città. Filosofia e teologia in Francesco da Prato O.P. (XIV secolo), Firenze 2008, p. 145; P. Porro, Tommaso d’Aquino. Un profilo storico-filosofico, Roma 2012, p. 471; C. Schabel, “Dominican Anti-Thomism: James of Metz’s Question on Divine Foreknowledge, with a Rebuttal from the Correctorium Iacobi Metensis,” in: Przegląd Tomistyczny 20 (2014), pp. 35–72; J.W. Peck – C. Schabel, “James of Metz and the Dominican Tradition on the Eternity of the World, ca. 1300,” in: Medioevo XL (2015), pp. 265-300; F. Bonini, “The Lectura Thomasina of William of Peter of Godin and the question Utrum esse et essentia differant in rebus creatis,” in: Archiv für mittelalterliche Philosophie und Kultur 21 (2015), pp. 97-126; A. Colli, “Tommaso prima del Tomismo. Annotazioni per un’edizione critica della Lectura Thomasina (II libro),” in: Divus Thomas 120 (2017), pp. 163-194; Id., “Transcriptions, Paraphrases and Abbreviations. Rewriting Thomas Aquinas in the Lectura Thomasina,” in: M. Meliadò – S. Negri (eds.), Praxis des Philosophierens, Praktiken der Historiographie, Fribourg–München 2018 (Geist und Geisteswissenschaft, 2), pp. 21-42; A. Speer – A. Colli – F. Bonini (eds.), The Lectura Thomasina in Its Context. Philosophical and Theological Issues (Recherches de Théologie et Philosophie médievales. Bibliotheca 18), Leuven 2020. 3 M. Grabmann, “Kardinal Guilelmus,” p. 559. 4 C. Douais, Acta capitulorum provincialium. 5 P. Fournier, “Le cardinal Guillaume,” p. 100. 6 Marie-Hyacinthe Laurent, Thomas Kaeppeli and Guillaume Mollat identified the place as Brives (Briva in Latin). In the acts collected by Célestin Douais Godin was assigned to the studium naturalium of the conventus Brivensis in 1279. See: C. Douais, Essai sur l’organisation, p. 209; Id., Acta capitulorum provincialium, p. 227: “Assignamus studia naturarum. Primum apud Brivam; et assignamus lectorem fratrem Hugonem Mascalli; auditores ibidem, fratres scilicet Ber. Massaudi, Mathiam, G. de Villa, Armannum, R. Amelii, Johannem de Matheo, G.P. de Godino” (Castres, July 22, 1279); M.-H. Laurent, “Le testament,” p. 87; T. Kaeppeli, “Guillelmus Petri,” p. 152; T. Kaeppeli – G. Mollat, “Guillaume de Peyre de Godin,” col. 986. 7 On the role of the study of the naturalia within the ratio studiorum of the order see: M.M. Mulchahey, First the Bow is Bent in Study, pp. 252-277. 8 C. Douais, Acta capitulorum provincialium, p. 248: “Assignamus studia naturarum. Primo Orthesio, ubi ponimus pro lectore fratrem Guillermum Petri de Godino; auditores fratres [...]” (Marseille, July 6, 1281); P. Fournier, “Le cardinal Guillaume,” p. 100 n. 4; Id., “Guillaume de Peyre,” p. 146.

18*

INTRODUCTION

Bordeaux,9 and in 1283 in Condòm.10 According to Paul Fournier, in 1284, during the Provincial Chapter of Perpignan, he was one the candidates for the office of general preacher. However, in the following year, during the General Chapter in Bologna, he was not considered a suitable candidate for this role because of his young age.11 After studying theology in Montpellier from 1284 to 1286,12 in 1287 Godin returned to Bayonne, where, according to the dispositions of the Provincial Chapter of Bordeaux, he served as lector theologiae.13 In this role he lectured in Condòm in 1290,14 while in 1292 he was sublector in Montpellier.15 Moreover, the Provincial Chapter of Narbonne of the year 1289 finally entrusted him with the office of general preacher,16 a role which was confirmed a second time in 1300.17 In 1292 he was sent to Paris to continue his study of theology.18 This first Parisian stay lasted until 1296; on July 9 C. Douais, Acta capitulorum provincialium, p. 259: “studium assignamus Burdegalis: lectorem fratrem Wm P. de Godino” (Carcassonne, July 25, 1282); P. Fournier, “Le cardinal Guillaume,” p. 100 n. 4; Id., “Guillaume de Peyre,” p. 146. 10 Ibid., p. 267: “studium assignamus Condomii: lectorem fratrem Wm Petri de Godino” (Montpellier, 1283); P. Fournier, “Le cardinal Guillaume,” p. 100 n. 4; Id., “Guillaume de Peyre,” p. 146. 11 P. Fournier, “Guillaume de Peyre,” p. 146; see also J. Roensch, Early Thomistic, p. 120. The information is not recorded in the acts: C. Douais, Acta capitulorum provincialium, p. 278 (Perpignan, 1284); B.M. Reichert, Acta capitulorum generalium, vol. I (12201303) (Monumenta Ordinis Fratrum Praedicatorum Historica t. III), Roma – Stuttgart, 1989-1905, pp. 226-230. 12 C. Douais, Acta capitulorum provincialium, p. 275: “Assignamus studentes in theologia. Studio Montispessulani, fratrem Jacobum Christiani, Ber. De Virano, P. Raynaldi, Gaufridum de Colona, Ar. Maderii, Arthaudum, Radulphum de Asio, Wm Petri de Godino” (Perpignan, 1284); Ibid., p. 295: “Assignamus studentes in theologia. In Montepessulano, fratres Wm Petri de Godino [...]” (Bergerac, July 1286). 13 Ibid., p. 304: “Assignamus lectores theologie [...] In Baiona, fratrem Wm P. de Godino” (Bordeaux, 1287); Id., Les frères prêcheurs, p. 421; M.-H. Laurent, “Le testament,” p. 87. 14 Ibid., p. 332: “Assignamus lectores fratres [...] Condomii, Wm Petri de Godino” (Pamiers, September 14, 1290); M.-H. Laurent, Le testament, p. 87. 15 Ibid., p. 350: “In Montepessulano Ad secundam lectionem Wm Petri de Godino” (Béziers, August 15, 1291); M.-H. Laurent, Le testament, p. 87. 16 Ibid., p. 328: “Facimus predicatores generales fratres Hugonem de Die adiutorio, P. Poicti, Alexium Arelatensem, P. Riperti, P. de Vayreco, G. Olivarii Narboensem, G. de Ason, Deodatum Martini, P. de Lupiaco, G. Petri de Godino [...]” (Narbonne, September 14, 1289); Id., Les frères prêcheurs, p. 421; P. Fournier, “Le cardinal Guillaume,” p. 100 n. 4. 17 Ibid., p. 455: “Facimus predicatores generales fratres Yterium de Compuhaco, Alexium Arelatensem, Durandum de Petrucia, G. de Lauduno, Arm Johannis Caturcensem, Aymericum de Navis, Wm Pi de Godino [...]” (Marseille, 1300); P. Fournier, “Guillaume de Peyre,” p. 147. 18 Ibid., p. 367: “Studentes Parisius assignamus fratres Poncium Astoaldi, Ber. Aycelini, Wm Petri de Godino Baionensem” (Brive, August 15, 1292). Probably Godin was sent to Paris in 1292 but arrived there only the following year. See A. de Guimaraes, “Hervé Noel († 1323): étude biographique,” in: Archivum Fratrum Praedicatorum 8 (1938), p. 27.

INTRODUCTION

19*

22 of the same year the Provincial Chapter of Narbonne sent the young Dominican to Toulouse ad legendum Sententias sub magistro.19 On July 6, 1298 William took part in the Provincial Chapter of Cahors as diffinitor. His mention as lector Tholosanus in the acts of the Chapter of Cahors suggests the continuity of his teaching role. Additionally, the acts also describe his office for the following year: lecturing on the Sentences in Paris.20 On July 12, 1301 the Chapter of Agen elected the baccalarius in Theologia Godin as Prior Provincial of Provence.21 Despite the burdens of this new office, William managed to spend some months in Paris, where he received the request of King Philip the Fair to intervene in the dispute between the Franciscan Bernard Délicieux and the Inquisition.22 William could not intervene because he had to return to Toulouse, as his new office required. Nevertheless, his opinion on the matter is reported in the acts of the trial against Bernard dated 1319. According to Paul Fournier,23 a portrait emerges from these documents of Godin as a skilled diplomat and this feature was probably a key element in his successful career. After the division of the Province of Provence during the Chapter of Montauban on September 28, 1303,24 Godin became Prior Provincial of the new province of Toulouse. On May 25, 1304 he was dismissed from his duties in order to continue his academic career in Paris and obtain the title of master.25

19 Ibid., p. 404: “ad legendum Sententias sub magistro” (Narbonne, July 22, 1296). 20 Ibid., p. 418, n. 4: “Diffinitores huius capituli fuerunt...Frater Wus Petri de Godino, lector Tholosanus, qui sequenti anno fuit missus per Fratrem Nycholaum de Trivisio, Magistrum Ordinis, ad legendum Sententias Parisius” (Cahors, July 6, 1298); Id., Les frères prêcheurs, p. 421. 21 Ibid., p. 456, n. 4: “In isto provinciali capitulo fuit electus in provincialem fr. W. Petri de Godino, Baionensis, tunc baccalarius in theologia, nunc vero magister” (Agen, July 22, 1301). 22 P. Fournier, “Le cardinal Guillaume,” p. 101. 23 Ibid., p. 102. 24 J. Quétif – J. Échard, Scriptores, p. 591: “Hic fuit electus primus prior in hac nova provincia Tolosana in capitulo provinciali in Montealbano eodem anno MCCIII”; Grabmann disagreed and dated the nominee in 1301, see M. Grabmann, “Kardinal Guilelmus,” p. 559; according to Douais Godin was Prior Provincial of Provence from 1301 to 1303 and provincial of Toulouse from 1301 to 1304; see C. Douais, Les frères prêcheurs, p. 421 and F.J. Roensch, Early Thomistic, p. 121. 25 B.M. Reichert, Acta capitulorum generalium, vol. II (1304-1378) (Monumenta Ordinis Fratrum Praedicatorum Historica t. IV), p. 6,7-10: “Iste sunt absoluciones. Absolvimus priores provinciales […] provincie Tholosane G. Petri de Godino, quia mittimus ipsum Parisius pro magisterium presentandum.”

20*

INTRODUCTION

In June of the same year the General Chapter of Toulouse gathered for the election of the new Master General of the order and Godin was among the favourite candidates. Nevertheless, the Italian Aimeric of Piacenza, probably supported by Benedict XI, was elected.26 William continued his academic cursus in Paris and in 1304 he obtained the title of master in theology. In fact, his name appears among the magistri actu regentes in theologica facultate, who between 1304 and 1306 addressed a petition to Philip IV requiring support for the master Raoul de Vémars in a precarious financial situation.27 In August 1304 Godin donated twenty books to the conventual library in Bayonne.28 This donation not only testifies to his attachment to his native city and its convent, but also offers an insight into the works that he considered essential to the conventual “communi armario.”29 Among the many titles we find the Bible, the four volumes of the Summa Theologiae, the Summa contra Gentiles, Aquinas’ Opuscula, the works of Augustine, Saint Bernard, and Hugh of Saint Victor. Among the books donated by Godin, the works of Aquinas certainly hold a prominent position, as they were considered to be fundamental texts in Dominican education. In order to better understand the relevance attributed to these works it is worth remembering that the General Chapter of Zaragoza in 1302 allowed members of the order to sell their books when in need, but prohibited the sale of both the Bible and the works of Aquinas.30 The letter attesting this donation gives a 26 P. Fournier, “Le cardinal Guillaume,” p. 102. 27 Ibid., p. 103. 28 M.-H. Laurent, “Le testament et la succession,” pp. 107-111. It is worth noting that some of the works here mentioned have been quoted by Godin in his commentary on the Sentences. A deeper analysis of the sources will be provided in the following parts of the introduction. 29 Ibid., p. 108. 30 B.M. Reichert, Acta capitulorum generalium, vol. II (1304-1378) (Monumenta Ordinis Fratrum Praedicatorum Historica t. IV), pp. 39,13-40,5: “Volumus et ordinamus, quod nullus prior, supprior aut eius vicarius libros communes armarii vel fratrum decedencium seu quocumque alio modo pertineant ad convenium, qui pro libraria communi apti existunt et non sunt in armario duplicati, vendere, distrahere vel pignori extra ordinem obligare vel simpliciter alicui dare modo aliquo presumant. Qui autem contrarium fecerint, de libris suis et rebus tantumdem conventui restituere teneantur. Quod si non fecerint per priorem provincialem vel visitatorem, cum hoc certitudinaliter constiterit, illud facere compellantur; quod si non habuerint, unde satisfaciant, priores et suppriores per priorem provincialem vel eius vicarium a suis officiis in penam absolvantur et nichilominus penis aliis puniantur. Vicarii vero, si unde satisfacere possint, non habeant, in penam per triennium voce priventur. Poterunt tamen priores vel eorum vicarii de libris fratrum defunctorum

INTRODUCTION

21*

further insight into Godin’s readings, as he wrote that he had borrowed some volumes from Bayonne’s conventual library: the Sentences of Peter Lombard, Aquinas’ Super Secundum Sententiarum, the Super Primum Sententiarum of the Dominican Romanus of Rome,31 the Quaestiones disputatae by Giles of Rome, and Aristotle’s Nicomachean Ethics with Aquinas’ commentary on this work.32 During the years of his mastership (1304-1305), probably in 1305, he held a disputation with Duns Scotus over the principle of individuation.33 From the text of what Franz Pelster has identified as the transcript of a disputatio magistralis,34 we find that regarding the question of the principle of individuation (Utrum materia sit principium individuationis),35 William defended the Thomistic view, but at the same time developed the subject matter in an original way.36 eorum debita solvere, nisi debita ipsorum solvi valeant aliunde. Item. Inhibemus fratribus universis, ne libros theologicos vendant personis extra ordinem constitutis sine prioris provincialis vel eius vicarii licencia speciali. Qui autem contrarium fecerint, semel in septimana in pane et aqua teneantur abstinere, donec predictorum librorum precium, quod conventibus, ad quos pertinent ipsi fratres, ex nunc eos pro tunc applicamus integre restituant absque fraude. Concedimus tamen studenlibus, qui sunt extra suas provincias nec commode pro huiusmodi licencia possunt ad suos provinciales recurrere, quod pro suis necessitatibus, si aliunde sibi providere non possint, libros suos, biblia dumtaxat et fratris Thome operibus exceptis, possint vendere de prioris sui, magistrorum, bacalareorum seu lectorum vel maioris partis consilio et assensu.” 31 This author is Romanus Orsini, nephew to the Cardinal Giovanni Gaetano Orsini and later Pope Niccolò III. In 1272 ha was called in Paris to suceed to Thomas as master of theology and there he died the following year. Ptolemy of Lucca and William of Tocco recount that he would have appeared to Thomas in a dream and Aquinas would have questioned him about the vision of God. For biographical information and for his inedited commentary on the Sentences see: F. Ehrle, “L’Agostinismo e l’Aristotelismo nella Scolastica del secolo XIII. Ulteriori discussioni e materiali,” in: Xenia Thomistica 3 (1925), pp. 517-588; M. Grabmann, “Fr. Romanus de Roma, der Nachfolger des heiligen Thomas als Professor an der Universität Paris,” in: Id., Mittelalterliches Geistesleben, vol I, München 1926, pp. 340-346; Id., “Romanus de Roma O.P. († 1273) und der Prolog seines Sentenzenkommentares. Ein Beitrag zur Geschichte der Scholastischen prologi und principia,” in: Divus Thomas (Frib.) 19 (1941), pp. 166-194, [repr. in: Id., Mittelalterliches Geistesleben, vol III, München 1956, pp. 280-305]; J. Beumer, “Romanus de Roma O.P. und seine theologische Einleitungslehre,” in: Recherches de Théologie ancienne et médiévale 25 (1958), pp. 329-351; B. Decker, Die Gotteslehre, pp. 398 and 589; T. Kaeppeli, “Romanus de Ursinis de Roma,” in: Id., Scriptores Ordinis Praedicatorum, t. III, I-S, pp. 332-333. 32 M.-H. Laurent, “Le testament,” pp. 110-111. 33 P. Fournier, “Guillaume de Peyre,” p. 146. 34 F. Pelster, “Thomas von Sutton O.P.” 35 The text is edited in C. Stroick, “Eine pariser Disputation.” 36 See W. Goris, “Does Unity Entail Distinction? Godinus and Scotus on the Principle of Individuation,” in: A. Speer – A. Colli – F. Bonini (eds.), The Lectura Thomasina in Its Context, pp. 191-209.

22*

INTRODUCTION

On June 5, 1305, while Godin was still in Paris, the conclave gathered in Perugia elected Pope Clement V, a compatriot of Godin. Clement soon favoured Godin’s career, designating him lector curiae (Magister sacri palatii lector ecclesiae).37 Succeeding Remigio de’ Girolami in this role, from then on William would maintain very close relations with the Papal curia. He was entrusted not only with teaching activity, the main occupation of the lector curiae, but also with other assignments of political, diplomatic, and juridical natures. Between 1308 and 1310 Godin was in fact involved in some diplomatic missions representing the Pope at the French court. On December 31, 1308, while Clement V was in Toulouse, Godin received the order to deliver some Papal letters to Philip the Fair and to discuss the abolition of the order of the Templars with the monarch.38 In October 1309, William was sent again to the French court with the mission of delivering a letter concerning actions against the memory of Boniface VIII and to discuss the situation of the Holy Land and the fight against Venice for the supremacy over Ferrara; in all these important matters, the Holy See required the king’s help.39 As witnessed by the Papal letters, in February 1310, Godin returned to Avignon from his mission, but the following month he had already left again for Paris.40 In 1312 he was entrusted again with a diplomatic office by the Pope and this time he was sent to Gascoigne, a region very familiar to the Bayonnaise Dominican. There he had to stop the dispute between Amanieu d’Albert, a relative of the Pope, and the seneschal of Gascoigne, a representative of the English monarchy. Godin was also successful on this occasion; as a result he was probably held in even higher regard by the Pope.41 Appreciated not only for his political skills but also for his expertise in theological matters, Godin was required to express his opinion about several questions of great importance. Between 1310 and 1311 he was part of the commission of cardinal priests entrusted with the exami-

37 P. Fournier, “Le cardinal Guillaume,” p. 103; R. Creytens, “Le ‘Studium Romanae Curiae’,” p. 54. 38 Ibid., p. 104. 39 Ibid. 40 Ibid. 41 Ibid., p. 105.

INTRODUCTION

23*

nation of the orthodoxy of the doctrines of the Franciscan Spirituals. The activity of this commission would have been crucial for the subsequent decisions of the Council of Vienne (1311-1312) concerning the reconciliation between Conventuals and Spirituals expressed in the bull Exivi de paradiso.42 In May 1312, during the General Chapter of Carcassonne, Godin ran a second time for the office of Master General of the order and he was once again unsuccessful. The previous year the office had become vacant after Aimeric of Piacenza, disapproving of the Pope’s behavior in the case against the order of the Templars, resigned. The General Chapter needed a successor able to cope with a difficult situation, since the Council of Vienne, which ended on May 6, increased the hostility of the secular clergy towards the religious orders and the privileges granted to them by Benedict XI’s decretal Inter cunctas.43 The Dominican Cardinal Niccolò da Prato supported Godin, appreciating his diplomatic skills. Nevertheless, the General Chapter elected Berengar of Landorra.44 Soon Godin’s career moved a step forward: in December 1312, Pope Clement V assigned him the basilica of St. Peter ad Aram in Naples and made him Cardinal with the title of St. Cecilia in Trastevere.45 The following Pope, John XXII, also favoured his career, appointing him cardinal bishop of Sabina on December 12, 1317.46 The newly elected Pope, grateful not only to William (who as a cardinal took part in the conclave) but also to the entire Order of Preachers for their support during the two-year conclave, promoted the canonisation of a member of the order. At first, two candidates were taken into consideration: Raymond of Peñafort and Thomas Aquinas; the cardinal of Sabina endorsed both choices. In fact, in October 1317, honouring the request of James II of Aragon, he endorsed the canonization of the Spanish confrere.47 However, the Pope was more inter-

42 G. Fussenegger, “Relatio commissionis in concilio Viennensi institutae ad decretalem ‘Exivi de paradiso’.” 43 P. Fournier, “Le cardinal Guillaume,” p. 105. 44 Ibid. 45 S. Baluze, Vitae paparum, p. 159; P. Fournier, “Le cardinal Guillaume,” p. 106. 46 Ibid. 47 P. Fournier, “Le cardinal Guillaume,” p. 107.

24*

INTRODUCTION

ested in preserving the alliance with the house of Anjou and preferred to canonize Aquinas. Accordingly, William, alongisde the Dominican cardinals Nicola Alberti and Niccolò of Freauville and the Procurator General Bernard Gui, supported the work of William of Tocco.48 In 1318 Godin went on a diplomatic mission to Flanders with Hervaeus Natalis, the new master of the order, who probably had served as his baccalarius in the dispute with Duns Scotus.49 They were sent to investigate the actions of the confrere Peter of Palude, the Papal emissary appointed to favour the reconciliation of Flanders with the French Kingdom. After the King of France and his ministers had accused Peter of misconduct, John XXII could not avoid opening this investigation, which nevertheless had a positive outcome for the accused.50 In 1318 the Pope created a commission of experts in theology directed by Niccolò da Prato and entrusted with the analysis of the orthodoxy of the Postilla super Apocalypsim by Peter John Olivi. William, who had previously been part of the committee appointed to evaluate of the Spirituals’ doctrines, was requested to join the commission.51 After some statements of Olivi had been already criticised during the Council of Vienne, his work was thoroughly scrutinized by the commission, and this investigation, which would lead to the condemnation of Olivi in 1327, ended in 1319. The same year Cardinal Godin was consulted about the succession of Clement V and sent to England to solve the problem of the anointing of the English monarchs.52 The following year the Bayonnaise Dominican on behalf of John XXII wrote a letter dated August 22 to the Inquisitor of Carcassonne.53 This missive, also addressed to the Inquisitor of Toulouse, advocates the prosecution of any devil-worshipper and any perpetrator of sacrilegious acts. This is not the only case of Godin dealing with sorcery and witchcraft on behalf of the Pope; in fact, in 1327 he led a commission investigating some clerics charged with the attempted murder of the

48 J.-P. Torrell, Saint Thomas Aquinas. Volume 1. The Person and His Work, transl. by R. Royal, Washington 1996, p. 320. 49 A. de Guimaraes, “Hervé Noel († 1323),” p. 54. 50 P. Fournier, “Le cardinal Guillaume,” p. 107. 51 J. Koch, “Der Prozess gegen die Postille,” p. 311. 52 P. Fournier, “Le cardinal Guillaume,” pp. 107-108. 53 A transcription of the letter is available in A. Meier, “Eine Verfügung Johanns XXII.,” pp. 226-227.

INTRODUCTION

25*

French king Charles IV through the use of sorcery.54 We don’t know the result of the prosecution but the role played by Godin surely proves the Pope’s trust in him. The eradication of devilish practices and superstition would also be part of his duties during the following mission in Spain.55 At the time the realm of Castile was facing a troublesome situation: the young age of the sovereign and conflicts over the regency within the royal family were causing political instability. The internal political weakness also meant vulnerability in foreign policy and the Kingdom of Granada was benefitting from this conjuncture. The state of affairs in Castile was considerably exacerbated by the fact that the Archbishop of Compostela, Berengar of Landorra, formerly Master General of the Order of Preachers, had been involved in the internal fights. In order to reobtain the episcopal see, occupied by the local lords, he was forced to seek help from one of the opposing sides, renouncing the neutrality required by his role. Given this complex situation, John XXII decided to send to Spain a representative super partes:56 the most suitable person for this role was the cardinal of Sabina. The papal letter appointing Godin legate a latere is dated November 1320; thus he probably arrived in Spain by the end of the year.57 His duties were political as well as ecclesiastical. He had to reconcile the conflicts among princes in order to avoid political instability in a land contested between Christians and Muslims. Furthermore, he was entrusted with the prosecution of crimes against churches, monasteries, and clergymen. Charged by the Pope with committing the Spanish clergy to finance the conflict in fronteriis Saracenorum and with the administration of the properties of the former Order of the Temple, Godin bestowed them on the Order of the Knights of the Hospital of Saint John of Jerusalem, thus preventing their acquisition by the sovereigns of Castile.58 William also supported the deep reformation of the Spanish clergy during the

54 A. Touron, Histoire des hommes, p. 190; S. Baluze, Vitae paparum, p. 160; F.J. Roensch, Early Thomistic, p. 122. 55 F.J. Roensch, Early Thomistic, p. 122. 56 A. Touron, Histoire des hommes, p. 180; P. Fournier, “Le cardinal Guillaume,” p. 109; Id., “Guillaume de Peyre,” p. 148. 57 P. Fournier, “Le cardinal Guillaume,” p. 109. 58 A. Rucquoi, “El Cardenal legado,” p. 506.

26*

INTRODUCTION

Council of Valladolid, which began in May 1322 and lasted until August of the same year. Thanks to the experience he acquired in Vienne, Godin himself was responsible for the redaction of the conciliar acts.59 The Canonisation of Thomas Aquinas, strongly supported by Cardinal Godin, took place on July 18, 1323.60 Godin could not participate in the ceremony because he was still in Spain; from there he returned to Avignon only in 1324 on an unknown date.61 In 1325 he led the case against Ubertino of Casale,62 follower of Olivi and authoritative voice in the debate over the poverty of Christ. Probably in this period Godin came into contact with Napoleone Orsini, who would have been the administrator of his Testament, and who in this period defended the interests of James II of Aragon and counted Ubertino among the members of his familia.63 Probably around 1328, Godin started to suffer from some disease, as two letters addressed to him by John XXII seem to suggest. In the first one, dated June 25, the Pope allowed Cardinal Godin to choose his own burial site,64 while in the second, written on the following day, the Pope validated the licentia testandi65 already granted to Godin in November 1316. Furthermore, in 1328, during the Provincial Chapter of Toulouse, Godin’s confreres prayed for his health and well-being. This act can be seen as more evidence of Godin’s prominent role within the order and in the Ecclesiastical hierarchy.66 Very little is known of the last years of his life after the death of John XXII and the election of Benedict XII: the relation between the new Pope and the Cardinal of Sabina is not clear. According to Fournier,

59 S. Baluze, Vitae paparum, p. 159; A. Rucquoi, “El Cardenal legado,” p. 510. For the conciliar acts see: P. Labbe – G. Cossart, Sacrosancta concilia ad Regiam editionem exacta: quae nunc quarta parte prodit auctior, studio Philip. Labbei, et Gabr. Cossartii, Soc. Jesu presbyterorum, Lutetiae Parisiorum 1671-1672, t. IX, pp. 1682-1707; G.D. Mansi, Sacrorum Conciliorum Nova et Amplissima Collectio (MA from now on), (54 vols.), Parisiis et Lipsiae 1901-1927, t. XXV, pp. 695-724. 60 A. Touron, Histoire des hommes, p. 177; P. Mandonnet, “La canonisation de saint Thomas d’Aquin,” in: Mélanges thomistes (Bibliothèque thomiste 3), Kain 1923, pp. 25-26. 61 F.J. Roensch, Early Thomistic, p. 121. 62 S. Baluze, Vitae paparum, p. 159. 63 P. Fournier, “Le cardinal Guillaume,” p. 115. 64 M.-H. Laurent, “Le testament,” p. 112. 65 Ibid., p. 113. 66 A. Rucquoi, “El Cardenal legado,” p. 513.

INTRODUCTION

27*

Benedict XII did not support Godin as his predecessors did. According to this interpretation, primarily grounded in the events that would follow Godin’s death, he suddenly lost his power67 and prominent role in European affairs.68 Marie-Hyacinthe Laurent, in disagreement with this strong judgment, believes that the new Pope could have hardly forgotten Godin’s role. In fact on February 16, 1335 Benedict XII assigned him the church of Saint-Pierre-de Stello in the diocese of Agde.69 In his testament, written on December 22, 1335, “mente et sensu sanus,”70 Godin dictated his last will before some members of his familia.71 He suggested two possible options for his burial site: the convent of Bayonne and that of Toulouse. Four months later, on April 26, 1336, “mente et sensu sanus” but “corpore debilis,”72 William added a supplement to his will and donated his personal library to convents, bishops, and members of his familia. Cardinal Godin died in Avignon on June 4, 1336. Three weeks later, Benedict XII ordered an investigation regarding his administration of ecclesiastical properties. Some abuses perpetrated by the deceased cardinal emerged from this investigation and in many cases his heirs were forced to refund the basilica of St. Peter in Naples, the abbey of Montier-la-Celle in the diocese of Troyes, and the treasury of Tarragona. Fournier remarks that Godin didn’t use these economical resources for his personal interest but to support his Order.73 The convent of Bayonne, besides the books mentioned before, also received some religious ornaments and funding for a new choir and a new chapel dedicated to Saint Thomas.74 He also economically supported the convent of Avignon and the church of the Jacobins in Toulouse,75 which housed the relics of Aquinas from 1369.76

67 68 69 70 71 72 73 74 75 76

P. Fournier, “Le cardinal Guillaume,” p. 118. R. Darricau, “Le cardinal Guillaume,” p. 137. M.-H. Laurent, “Le testament,” p. 91. Ibid., p. 115. S. Baluze, Vitae paparum, p. 160. M.-H. Laurent, “Le testament,” p. 144. P. Fournier, “Le cardinal Guillaume,” p. 117. A. Rucquoi, “El Cardenal legado,” p. 504. M.-H. Vicaire, “Le financement des Jacobins de Toulouse,” p. 244. J.-P. Torrell, Saint Thomas Aquinas, p. 298; P. Porro, Tommaso d’Aquino, p. 464.

28*

INTRODUCTION

Cardinal Godin is buried in the Dominican church of Toulouse.77 Godin himself in his will clearly states that his grave should not be built lavishly. The original place of burial was destroyed in 1791 during the French Revolution,78 and nowadays only an iconographic representation of the grave, depicting Godin’s body, is left.79 This not the only surviving representation of Cardinal Godin. The museum of the Augustinians in Toulouse hosts a double-sided crucifix painted on a wooden surface, depicting Cardinal Godin with the Dominican habit and the cardinal’s ring, kneeling at the feet of the crucified Christ. This work, produced by an anonymous Italian artist and commissioned by Godin himself, was originally housed in the church of the Jacobins80 and offers what may be a reproduction of Godin’s physical appearance, which matches the descriptions made by contemporaries, who reported his short stature.81 Moreover, a fresco datable to 1352 by Tommaso of Modena can be admired in the church of San Nicolò in Treviso. Here Cardinal Godin is shown sitting at his desk with two open books before him and another two on the ground. Godin’s scholarly activity, beautifully evoked in the fresco by Tommaso of Modena, is probably less known than his political activity. His first work, the first step towards a brilliant career,82 is the so called Lectura Thomasina, a commentary on the Sentences of Peter Lombard. As the title itself suggests, the text aimed to follow the doctrines of Aquinas, deeply admired by Cardinal Godin. His scholarly production is not limited to the Lectura Thomasina. Some other works by Godin have been handed down and the first of them is the aforementioned dispute with Duns Scotus over the principle of individuation,83 which can be dated back to the Parisian regency and very likely to 1305. He also seems to be the author of the treatise De causa immediata ecclesiastice potestatis, a work of political ecclesiology taking the papal side 77 A. Touron, Histoire des hommes, p. 193; S. Baluze, Vitae paparum, p. 161; P. Fournier, “Guillaume de Peyre,” p. 150. 78 M.-H. Laurent, “Le testament,” p. 101. 79 This reproduction is contained in F. Du Chesne, Histoire de tous les cardinaux, t. I, Paris 1660, p. 385. 80 A. Rucquoi, “El Cardenal legado,” p. 515. 81 P. Fournier, “Le cardinal Guillaume,” p. 120; M.L. Testi Cristiani, “Circostanze avignonesi,” p. 44. 82 R.L. Friedman, “The Sentences Commentary, 1250-1320,” p. 100. 83 C. Stroick, “Eine pariser Disputation” and W. Goris, “Does Unity Entail Distinction?”

INTRODUCTION

29*

and defending the Papal supremacy. The text, handed down in 31 manuscripts,84 is attributed to William in only one of the witnesses, while the other thirty and the early modern printed edition of 1506 contain an attribution to Peter of Palude. The problem of the paternity of this text has been already widely and deeply discussed; while Josef Koch and Jürgen Miethke trusted the attribution proposed by the majority of the manuscripts, Jacques Quétif, Jacques Échard, Étienne Baluze, Grabmann, Prospero T. Stella, and William D. McCready identified Godin as the author of the work.85 Probably written around 1318,86 the work had a widespread circulation, comparable even to the Defensor Pacis by Marsilius of Padua.87 The text was held in high regard and widely read in the 15th century and was used to support the Roman Papal supremacy during the Great Schism.88 The text primarily investigates the origin of ecclesiastical power through the analysis of six elements: “primo de potestate Petri, secundo de potestate apostolorum, tertio de 84 For the manuscripts see: W.D. McCready, The Theory of Papal Monarchy, pp. 36-64 and D. Van den Auweele, “A propos de la tradition manuscrite du De Causa immediata ecclesiastice potestatis de Guillaume de Pierre Godin (†1336),” in: Recherches de Théologie ancienne et médievale 51 (1984), pp. 183-205. 85 J. Quétif – J. Échard, “Scriptores Ordinis Praedicatorum,” vol. I, p. 592; É. Baluze, Vitae paparum, pp. 160-161; J. Koch, “Der Prozess gegen den Magister Johannes de Polliaco und seine Vorgeschichte (1312-1321),” in: Recherches de Théologie ancienne et médievale 5 (1933), pp. 391-422, esp. p. 404 n. 50; M. Grabmann, “Kardinal Guilelmus,” pp. 563-567; P.T. Stella, “A proposito della attribuzione a Pietro di La Palu del ‘Tractatus de causa immediata ecclesiasticae potestatis’,” in: Salesianum 27 (1965), pp. 382-409; Id. Magistri Petri de Palude O.P. Tractatus de potestate papae (Textus et studia in historiam scholasticae, 2), Zürich 1966, pp. 27-35; J. Miethke, Die Traktate ‘De potestate papae’. Ein Typus politiktheoretischer Literatur im späten Mittelater, in Les genres littéraires dans les sources theologiques et philosophiques médiévales. Definition, critique et exploitation. Actes du Colloque international de Louvain-la-Neuve, 25-27 mai 1982 (Publications de l’institut d’Études Médiévales, Textes, Études, Congrès 5), Louvain-la-Neuve 1982, p. 198, no. 26; W.D. McCready, The Theory of Papal Monarchy, pp. 7-33. For Godin and Peter of Palude having been part of the same commission entrusted with the evaluation of Olivi’s Postilla see: J. Koch, “Der Prozess gegen die Postille.” McCready examined the text of the De causa and found several parallel places with the Tractatus de potestate papae, which is surely a work of Peter. Moreover, McCready noticed how from the De causa several doctrines from the Tractatus have been corrected; this fact is interpreted as a further proof of the De caua and the Tractatus being the works of two different authors. Finally, both the Lectura Thomasina (book I, dist. 24) and the De causa share some similar arguments concerning the ordination of priests. W.D. McCready, The Theory of Papal Monarchy, p. 32 n. 63. 86 W.D. McCready, The Theory of Papal Monarchy, p. 35. 87 Ibid., p. 3. 88 As a further proof of this hypothesis, William D. McCready edited an appendix to the text containing an anonymous work by a supporter of the Roman Papal politics. Here several passages from Godin’s text have been quoted and related to the events of the Great Schism. See W.D. McCready, The Theory of Papal Monarchy, pp. 374-377.

30*

INTRODUCTION

potestate disciplorum, quarto de potestate pape, quinto de potestate episcoporum, sexto de potestate curatorum.”89 Consequently, the work aims to identify the immediate cause of ecclesiastical power. According to Godin, this cause is embodied in the Pope himself, who received his plenitudo potestatis directly from Christ.90 According to Jacques Quétif and Jacques Échard, he is also the author of two other treatises, not yet identified in the manuscript tradition. The first one is the De nuptiis Christi Domini et ecclesiae, possibly produced during the time when Godin was engaged with the analysis of the Spirituals’ doctrines (1310-1311),91 and the second one is the De paupertate Christi, possibly composed at the time of the condemnation of Ubertino of Casale (1325).92 The existence of these works is still doubtful. Nevertheless, it is worth mentioning the fact that both Peter of Palude and Hervaeus Natalis wrote treatises titled De paupertate Christi et Apostolorum.93 Their works could have been wrongly attributed to Godin by the historiography; this hypothesis could explain why at least one of these missing works by Godin is nowhere to be found. The Stamser Katalog94 ascribed him two further texts: Contra aeternitatem mundi and Contra unitatem intellectus, both written against Averroistic doctrines. This attribution is still doubtful.95 89 Ibid., p. 103. 90 Ibid., p. 5. 91 J. Quétif – J. Échard, Scriptores Ordinis Praedicatorum, vol. I, p. 592; A. Touron, Histoire des hommes, p. 177; M Grabmann, “Kardinal Guilelmus,” p. 567; F.J. Roensch, Early Thomistic, p. 121. 92 J. Quétif – J. Échard, Scriptores Ordinis Praedicatorum, vol. I, p. 592; M. Grabmann, “Kardinal Guilelmus,” p. 567; F.J. Roensch, Early Thomistic, p. 122. 93 The text by Peter of Palude is handed down in the following manuscripts: Paris BnF lat. 4046, ff. 36v-60v; Salamanca Bibl. Univ. 2206, ff. 46v-80. See T. Kaeppeli, “Petrus de Palude,” in: Scriptores, vol. III, p. 246. Excerpta abbreviata from the work are contained in the manuscript Düsseldorf Universitäts- und Landesbibliothek B. 24, ff. 17r-18v. The witnesses of the work by Hervaeus Natalis are: Madrid Bibl. Nac. 4156, ff. 136v-166v; Roma Bibl. Casanatese 190, ff. 130-141; Città del Vaticano BAV Vat. Lat. 4869, ff. 408-446. See T. Kaeppeli, “Hervaeus Natalis Brito,” in: Scriptores, vol. II, p. 240. For the edition of the text: Hervaeus Natalis, De paupertate Christi et Apostolorum, ed. J.G. Sikes, in: Archives d’histoire doctrinale et littéraire du Moyen Âge, 12-13 (1937-38), pp. 223-297. 94 Stamser Katalog, ed. H. Denifle, Arch. Lit. Gesch. 2 (1886), pp. 226-240 [Now corrected in: G. Meersseman, Laurentii Pignon Catalogi, Rome, 1936, pp. 56-67] see esp. p. 63: “Fr. Godinus scripsit super sententias; item contra unitatem intellectus; item contra aeternitatem mundi.” 95 H. Denifle, “Quellen zur Gelehrtengeschichte des Predigerordens im 13. und 14. Jahrhundert,” in: H. Denifle – F. Ehrle, Archiv für Literatur- und Kirchengeschichte des Mittelalters, vol. II, Berlin 1886, [repr. Graz 1956], p. 228; P. Fournier, “Le cardinal Guillaume,” p. 120; M Grabmann, “Kardinal Guilelmus,” p. 560; F.J. Roensch, Early Thomistic, p. 122.

INTRODUCTION

31*

As mentioned above, he is the author of the Acts of the Council of Valladolid (1322) and left some letters and a testament (December 22, 1335).96 With all this being said, the importance of this historical figure and the esteem for this author, witnessed also by Ptolemy of Lucca’s dedication of his Historia ecclesiastica to Godin,97 have diminished since his death. The investigation ordered by Benedict XII possibly consigned him to such oblivion. His contribution to philosophical and theological speculation has been often condensed into a few lines describing his defence of Aquinas’ doctrines. His commentary to the Sentences certainly provides hard evidence for his contribution to the uneven path that led to the success of Aquinas’ doctrines and writings within and outside the Dominican Order. 1.2 The Lectura Thomasina: First Studies and Possible Date The so-called Lectura Thomasina is Godin’s commentary on the Sentences. As stated above, the author commented on the Sentences twice in his career, first in Toulouse between 1296 and 1298 and a second time in Paris in 1299-1300. For this reason, Bruno Decker98 suggested it cannot be considered the work of a beginner. Paul Fournier and Martin Grabmann assumed that the work would have been composed during William’s first stay in Paris.99 This hypothesis has been later undermined by Decker, who deemed the work to have been completed and 96 For the letter to the inquisitor of Carcassonne see A. Meier, “Eine Verfügung Johanns XXII.” For other letters and for the will see M.-H. Laurent, “Le testament et la succession.” 97 A. Dondaine, “Les ‘Opuscula Fratris Thomae’,” p. 146. 98 B. Decker, Die Gotteslehre, pp. 28-29. 99 According to Paul Fournier, Godin had proven himself such an excellent student as to be entrusted with lecturing on the Sentences already during his first stay in Paris. Martin Grabmann and Frederick J. Roensch agreed with this hypothesis. See: P. Fournier, “Le cardinal Guillaume,” p. 101; M Grabmann, “Kardinal Guilelmus,” p. 559; F.J. Roensch, Early Thomistic, p. 121. Bruno Decker proved with documentary evidence that Godin did not read the Sentences during his first Parisian stay but only later in 1296 in Toulouse. The acts proving that William was sent to Paris together with two confreres describe the three as prospective students and do not mention any lecturing duty. See C. Douais, Acta capitulorum, p. 367: “studentes Parisius assignamus fratres Poncium Astoaldi, Ber. Aycellini, Wm Petri de Godino Baionensem”; B. Decker, Die Gotteslehre, p. 26.

32*

INTRODUCTION

released around 1300-01,100 shortly after Godin’s second lecture course. Moreover, Decker suggested that Godin could have benefitted from both his previous teaching experience and some material already written in the province.101 Furthermore, Decker described the work as a “sorgfältig gearbeitete Ordinatio.”102 This text, until now only partially edited,103 is handed down in 16 100 According to Decker it is not probable that Godin could have had the possibility to comment on the Sentences when still lector theologiae in Bayonne and Condòm. As far as his following experience in the Studium generale of Montpellier is concerned, even if a sublector in the Studium generale used to have the same duties as a baccalarius in theologia at the University of Paris, Decker deemed Godin to have been only a cursor biblicus (otherwise he would not have been sent to Paris in order to continue his education). Probably William commented the Sentences only when a sublector in Toulouse and lectured on Lombard’s text a second time during his second Parisian stay. Therefore, in Decker’s opinion, Godin could have started to write his Lectura Thomasina only in 1296 and the work would have been released by 1301, since the author would have been burdened by his new office as Prior Provincial from that year onwards. See B. Decker, Die Gotteslehre, pp. 28-29. 101 B. Decker, Die Gotteslehre, pp. 28-29. 102 Ibid., p. 29. 103 For transcriptions and partial editions see: M. Grabmann, Doctrina S. Thomae de distinctione reali inter essentiam et esse ex documentis ineditis saeculi XIII illustratur, in Acta hebdomadae thomisticae Romae celebratae 19-25 Novembris 1924 [sic pro 1923]in laudem S. Thomae Aquinatis sexto labente saeculo ab honoribus sanctorum ei decretis, Roma 1924, pp. 131-190 esp. pp.181-182; R.M. Martin, “Les questions sur le péché originel dans la ‘Lectura Thomasina’ de Guillaume Godin O.P.,” in: Mélanges Mandonnet: Études d’histoire litteraire et doctrinale du Moyen Age, Paris 1930, t. I, pp. 411-421; T. Graf, De subiecto psychico gratiae et virtutum secundum doctrinam scholasticorum usque ad medium saeculum XIV, Pars prima. De subiecto virtutum cardinalium, II (Studia Anselmiana 3,4), Roma 1935, pp. 179-181; O. Lottin, Psychologie et morale aux XIIe et XIIIe siècles, Louvain 1949, t. III, part II, pp. 476-479; L. Ullrich, Fragen der Schöpfungslehre; B. Decker, Die Gotteslehre; T.W. Köhler, Der Begriff der Einheit und ihr ontologisches Prinzip nach dem Sentenzenkommentar des Jakob von Metz O.P. (Studia Anselmiana 58), Roma 1971; S.F. Brown, “Henry of Ghent’s Critique of Aquinas’ Subalternation Theory and the Early Thomistic Response,” in: R. Työrinoja – A. Inkeri Lehtinen – D. Føllesdal (eds.), Knowledge and the Sciences in Medieval Philosophy. Proceedings of the Eighth International Congress of Medieval Philosophy, Helsinky, 24-29 August 1987, Helsinki 1990, vol. III, pp. 337-345; W. Goris – M. Pickavé, “Von der Erkenntnis der Engel. Der Streit um die species intelligibilis und eine quaestio aus dem anonymen Sentenzenkommentar in ms. Brügge, Stadtsbibliothek 491,” in: J.A. Aertsen – K. Emery Jr. – A. Speer (eds.), Nach der Verurteilung von 1277: Philosophie und Theologie an der Universität von Paris im letzten Viertel des 13. Jahrhunderts: Studien und Texte (Miscellanea Mediaevalia 28), Berlin–New York 2001, pp. 125-177; M. Pickavé, “An Early Witness of the Reportatio of Giles of Rome’s Lecture on the Sentences. Note on the Edition of Concetta Luna,” in: Recherches de Théologie et Philosophie médiévales 72,1 (2005), pp. 175-185, esp. pp. 184-185; M. Olszewski, Dominican Theology at the Crossroads. A Critical Edition and Study of the Prologues to the Commentaries on Peter Lombard’s Sentences by James of Metz and Hervaeus Natalis (Archa Verbi, Subsidia 2), Münster 2010, pp. 265-272; T. Jeschke, Deus ut tentus vel visus. Die Debatte um die Seligkeit im reflexiven Akt (ca. 12931320), Leiden – Boston, 2011, pp. 372-373; J.W. Peck – C. Schabel, James of Metz and the Dominican Tradition; F. Bonini, “The Lectura Thomasina”, A. Colli, “Il problema dell’unità dell’intelletto agli inizi del XIV secolo. Guglielmo di Pietro di Godino in difesa della noetica

INTRODUCTION

33*

manuscripts.104 One of them – ms. 44 of the Biblioteca del Seminario Arcivescovile di S. Caterina in Pisa (f. 1ra) – provides an explanation of the meaningful title conferred on the work: “Incipit opus super sententias secundum fratrem Guillelmum petri ordinis praedicatorum Magistrum in theologia. Qui fuit lector curie et nunc est cardinalis. Et appellatur istud opus thomasina, quia in omnibus tenet cum thoma.” The explicit attribution of the work to Cardinal Godin is contained only in this manuscript. Given the author’s heavy reliance on Aquinas’ works, it is no surprise that more than one scribe105 either attributed the work to Thomas or described it as his commentary on the Sentences. According to Martin Grabmann the work clearly mirrors the adherence of the author to Aquinas’ doctrines. For example, in the first book, Godin defends Thomas’ opinions on the scientific nature of theology, the real distinction between the substance of the soul and its potencies as well as the real distinction between essentia and esse.106 In the second book Godin follows Thomas’ doctrines on the principle of individuation, the pure potentiality of prime matter, the nature of the intellectus possibilis, and the rationes seminales.107 The third and the fourth book contain clearer evidence of William’s Thomism, when Christology and sacramental theology come into question.108 Moreover, Grabmann did not consider the work as a mere reformulation of Thomas’ opinions but valued Godin’s writing method and his way of proceeding exactly because of this tendency to examine any matter from Aquinas’ point of view.109 Nevertheless, according to Grabmann, any form of subtle and complex theoretical speculation fades into the background and the main concern of the author is to imitate Aquinas’ method110 and to

tommasiana,” in: Rivista di Filosofia Neo-Scolastica 112/1(2020), pp. 147-164; A. Speer – A. Colli – F. Bonini (eds.), The Lectura Thomasina in Its Context. 104 See: W. Goris – M. Pickavé, “Die Lectura Thomasina” and Iid., “Von der Erkenntnis der Engel.” For a further description of the witnesses see the Prolegomena to this edition. 105 Klosterneuburg, Stiftsbibliothek, ms. 281, f. 1ra: “Liber primus sententiarum sancti Thome de aquino,” f. 133rb: “Explicit quartus liber sentenciarum sancti Thome de Aquino qui dicitur Thomasina quos 4or libros compilavit”; Wien, Österreichische Nationalbibliothek, ms. 1590, f. 62ra: “Explicit tertius liber Thome,” f. 105r: “Super tertium sententiarum Thome,” f. 126rb: “Explicit tertius Thome.” 106 M. Grabmann, “Kardinal Guilelmus,” pp. 572-573. 107 Ibid., p. 573. 108 Ibid., pp. 573-574. 109 Ibid., p. 574. 110 Ibid., p. 575.

34*

INTRODUCTION

follow his doctrines, which are openly described as the most true.111 Grabmann, deeply interested in Godin’s account of the real distinction between esse and essentia,112 deemed the edition of the text to be a desideratum of philosophical and theological research.113 According to Wouter Goris and Martin Pickavé, the work had a great impact on Dominican education in the early Thomistic period, possibly even replacing Aquinas’ Super libros Sententiarum and becoming the preferred way to approach Thomas’ doctrines.114 Due to its educational utility, the text seems to have represented a source and a landmark for later authors, even for those who sometimes did not fear to distance themselves from Aquinas’ thought or to approach it in original ways.115 James of Metz, Hervaeus Natalis, and Durand of Saint Pourçain can be counted among them.116 1.3 Some Remarks on the Sources The sources of the text can be divided into three main categories: 1) Thomas’ works, used by Godin for his own arguments; 2) other texts quoted to ground his argumentation; 3) works criticizing Aquinas’ opinions or containing opposite views (these are not only quoted but also refuted by Godin). The ancient and early medieval auctoritates are not considered among these three groups. The sources of the first kind represent the largest group and their frequent occurrence has already been noticed by the first readers of the text, who pointed out their presence in marginal annotations to the text in the manuscripts Basel, Universitätsbibliothek, B III 6; Berlin, Staatsbibliothek Preußischer Kulturbesitz, Theol. lat. Fol. 111 Guillelmus Petri de Godino, Lectura Thomasina, Prol. q. 2: “Ideo est alia opinio fratris Thomae, quae est verior.” 112 M. Grabmann, “Doctrina S. Thomae de distinctione reali,” pp. 181-182. 113 M. Grabmann, “Kardinal Guilelmus,” p. 575. 114 W. Goris – M. Pickavé, “Die Lectura Thomasina,” p. 85. 115 Ibid., p. 86. 116 L. Ullrich, Fragen der Schöpfungslehre; B. Decker, Die Gotteslehre; T. Jeschke, Deus ut tentus vel visus, pp. 371-374; T.W. Köhler, Der Begriff der Einheit, pp. 180-184. The influence of the Lectura Thomasina on Durand’s text is very limited or even absent according to L. Ott, Lehre des Durandus de S. Porciano O.P. von Weihesakrament, MünchenPaderboern-Wien 1972, p. 132.

INTRODUCTION

35*

557; Graz, Universitätsbibliothek, 475, and Wien, Österreichische Nationalbibliothek, 1590 (from f. 152r onwards).117 Among Thomas’ texts, pride of place is given to both the Super libros Sententiarum and the Summa theologiae. Godin’s work probably aimed to expound Lombard’s text from Thomas’ point of view and through his words. In doing so, the author relied on both the early production of Aquinas (mainly his commentary on the Sentences) and on his later theological writings (first among them the Summa theologiae). Creating intertextual links, comparing and contrasting different opinions in the corpus of Thomas, Godin adopts a writing method sometimes recalling the genre of the concordances to Aquinas’ texts. These were designed precisely to solve the apparent contradictions between the early Scriptum and the later Summa theologiae and to highlight the development in Thomas’ thinking.118 The sources of the second kind are mainly two (here only the first book of Godin’s work is taken into account).119 Godin quotes verbatim or paraphrases passages from the commentary on the Sentences by John of Paris (Quidort) and from the anonymous commentary on the Sentences handed down in the manuscript 491 of the City Library in Bruges. The following chapter will be specifically devoted to a deeper analysis of the complex relationship between the Lectura Thomasina and the anonymous commentary. For now only the commentary of Quidort is taken into account. This text, handed down as a Reportatio,120 represents the source quoted with the highest degree of literality and it is no wonder that in the manuscript Bologna, Biblioteca Comunale dell’Archiginnasio, A 986, Godin’s work is mistaken for John’s Super Sententiarum. The relationship between these texts is also indirectly proven by the fact that some passages from the Lectura Thomasina are reported in the marginalia of codex Wien, Österreichische National117 See the descriptions in the Prolegomena to the edition. 118 The manuscript Graz, Universitätsbibliothek, 475 hands down both the Articuli in quibus fr. Thomas melius in Summa quam in Scriptis and the Lectura Thomasina. For the edition of the Articuli see R.-A. Gauthier, “Les ‘Articuli in quibus frater Thomas melius in Summa quam in Scriptis’,” in: Recherches de Théologie ancienne et médiévale 19 (1952), pp. 271-326. It is plausible that these works have been copied one after the other because of their similar content. 119 To the aforementioned sources the works of the so-called Korrektorienstreit must be added. These works are quoted by Godin especially in the second book of his commentary. 120 J.-P. Muller, “Introduction,” in: Jean de Paris (Quidort), Commentaire sur les Sentences, vol. I, Roma 1961, esp. pp. XXII-XXVI and Id., “Les reportations des deux premiers livres du Commentaire sur les Sentences de Jean Quidort de Paris O.P.,” in: Angelicum 33 (1956) pp. 361-414.

36*

INTRODUCTION

biliothek, 2165, which contains Quidort’s commentary.121 As Walter Senner has already noticed,122 this manuscript was glossed with references to other authors or extracts from other texts. Quidort, who stood out for his defence of Thomas in the Correctorium Circa, read the Sentences in Paris between 1293 and 1294/5 and from 1295/96 onwards, a manuscript copy of his Reportatio could already have been available to Godin. Verbatim quotations from his work can be found in the Lectura Thomasina, especially from the prologue to the end of distinction 7.123 Concerning the third kind of source, Godin quotes the works of Giles of Rome, Henry of Ghent, Richard of Middleton, the Correctoria, the Correctoria Corruptorii, and the articles condemned by Étienne Tempier in 1277.124 Reporting these opinions, the author omits 121 For further information concerning the manuscripts Bologna Biblioteca Comunale dell’Archiginnasio, A 986 and Wien, Österreichische Nationalbiliothek, 2165, see the Prolegomena to the edition. 122 W. Senner, Johannes von Sterngassen OP und sein Sentenzenkommentar, Berlin 1989, Teil I: Studie, pp. 57-58. 123 The first distinction of Quidort’s commentary has not survived. 124 Especially the second book of Godin’s commentary contains excerpts from the works of the Korrektorienstreit and from the articles condemned in 1277. Particularly worthy of attention are the following references to the condemnations (not only to Tempier’s articles): 1) “dicere quod impossibile [G 31vb] sit duos angelos esse eiusdem speciei, est dicere hoc: Deum non posse facere vel fecisse” (dist. 2 q. 4, Graz, Universitätsbibliothek, ms. 475 f. 31va,55-31vb,2). The text (ending here in ms. Graz 491) continues as follow in ms. Pisa 44: “istud quod est condempnatum per episcopum parisiensem, ergo est contra fidem catholicam” (Pisa, Biblioteca del Seminario Arciv. S. Caterina, ms. 44, f. 38vb,171). Further in ms Graz 491: “Tamen quia ille articulus condemnatus est Parisius, quidam volentes sustinere quomodo Deus duos angelos posset facere eiusdem speciei” (dist. 2, q. 4, Graz, Universitätsbibliothek, ms. 475, f. 31vb,29-31). See R. Hissette, Enquête sur les 219 articles condamnés à Paris le 7 mars 1277 (Philosophes médiévaux 22), Louvain-Paris 1977, p. 82: “43. Quod quia intelligentiae non habent materiam, Deus non posset facere plures eiusdem speciei (81; 7,17)”; Le premières polémiques thomistes: I. – Le Correctorium Corruptorii ‘Quare’, ed. P. Glorieux, Kain 1927, pp. 60-61: “Quod impossibile est duos angelos esse eiusdem speciei.” 2) “Primo, quia dicunt quod articulus condempnatus est si quis dicat quod angeli secundum quod meliora naturalia habuerunt secundum hoc de necessitate habuerunt maiorem gratiam” (dist. 9 q. 4, Graz, Universitätsbibliothek, ms. 475, f. 36ra,48-49). See Art. 9 damn. A. 1241 a Guillelmo ep. Paris, in H. Denifle-É. Châtelain, Chartularium Universitatis Parisiensis, 4 vols., Paris 1889-1897, [repr. Bruxelles 1964], vol. I, p. 170. 3) “Et preterea dicunt articulum condempnatum esse Parisius, angelum sola voluntate movere corpus” (dist. 15 q. 2, Graz, Universitätsbibliothek, ms. 475, f. 40rb,22-23). See R. Hissette, Enquête sur les 219 articles, p. 134: “74. Quod intelligentia sola voluntate movet caelum (212; 7,26).” I am grateful to Dr. Andrea Colli for his transcription of book II. For the events of the so-called Korrektorienstreit see: P. Glorieux, “Pro et contra Thomam,” in: T.W. Köhler, Sapientiae procerum amore. Mélanges médiévistes offerts à dom Jean-Pierre

INTRODUCTION

37*

given names, using instead expressions like aliqui and quidam125 and attacks these arguments with polemic expressions like falsus and falsa opinio. Godin’s goal is not only to preserve and spread Aquinas’ doctrines but also to defend them from critics and detractors; in this respect the author appears as a forerunner of John Capreolus.126 Analysing these refuted opinions we can reconstruct the contemporary intellectual atmosphere and understand its conflicts. Godin’s text clearly shows that criticism towards Thomas came not only from the Franciscans, but also from the University masters and scholars like Muller à l’occasion de son 70ème anniversaire (le 24 février 1974) (Studia Anselmiana 63), Roma 1974, pp. 255-287; M.D. Jordan, “The Controversy of the Correctoria and the Limits of Metaphysics,” in: Speculum 57 (1982), pp. 292-314; M.J.F.M. Hoenen, “The literary reception of Thomas Aquinas’ view on the probability of the eternity of the world in de la Mare’s Correctorium (1278-9) and the Correctoria Corruptorii (1279-ca. 1286),” in: J.B. Wissink (ed.), The Eternity of the World in the Thought of Thomas Aquinas and his Contemporaries, Leiden 1990 (Studien und Texte zur Geschichte des Mittelalters 27), pp. 39-68; F. Caldera, “Guglielmo de la Mare tra Bonaventura, Tommaso d’Aquino e Pietro di Tarantasia: dipendenze testuali e originalità del “Commento alle Sentenze,” in: Archivum Franciscanum Historicum, 98 (2005), pp. 465-508; A.A. Robiglio, “Tommaso d’Aquino tra morte e canonizzazione (1274-1323),” in: A. Ghisalberti – A. Petagine – R. Rizzello (ed.), Letture e interpretazioni di Tommaso d’Aquino oggi: cantieri aperti. Atti del Convegno internazionale di studio (Milano, 12-13 settembre 2005), “Quaderni di Annali Chieresi,” Istituto di filosofia S. Tommaso d’Aquino, Torino 2006, pp. 197-216, esp. pp. 201-202; Id., La sopravvivenza e la gloria. Appunti sulla formazione della prima scuola tomista (sec. XIV) (Sacra Doctrina. Bibliotheca 53), Bologna 2008, pp. 24-25. For the texts of the Korrektorienstreit see: P. Glorieux (ed.), Les premières polémiques thomistes I. Le correctorium Corruptorii ‘Quare’ (Bibliothèque thomiste, 9), Kain 1927; Id. (ed.), Les premières polémiques thomistes II. Le Correctorium Corruptorii ‘Sciendum’ (Bibliothèque thomiste, 31), Paris 1956; Iohannes Parisiensis (Quidort), Le Correctorium Corruptorii ‘Circa’, ed. J.-P. Muller, Roma 1941 (Studia Anselmiana, 12-13); J.-P. Muller (ed.), Le Correctorium Corruptorii ‘Quaestione’, Roma 1954 (Studia Anselmiana, 35); Rambertus de Primadiciis, Apologeticum veritatis contra corruptorium, ed. J.-P. Muller, Roma 1943 (Studi e Testi, 108). La Mare’s Correctorium fratris Thomae is edited together with its refutation by Richard Knapwell, in P. Glorieux (ed.), Les premières polémiques thomistes I. For the second redaction of the work see: R. Creytens, “Autour de la literature des correctoires,” in: Archivum Fratrum Praedicatorum, 12 (1942), pp. 316-330; R. Hissette, “Trois articles de la seconde redaction du Correctorium de Guillaume de la Mare,” in: Recherches de Théologie Ancienne et Médiévale 51 (1984), pp. 230-241. 125 M. Michèle Mulchahey stresses that John of Sterngassen in his commentary on the Sentences likewise uses alii to introduce the opinions of Thomas’ opponents (e.g.: Henry of Ghent). See M.M. Mulchahey, “The role of the conventual ‘Schola’ in Early Dominican Education,” in: Studio e studia: le scuole degli ordini mendicanti tra XIII e XIV secolo. Atti del XXIX Convegno internazionale. Assisi, 11-13 ottobre 2001, Spoleto 2002, p. 138. For Sterngassen’s text see W. Senner, Johannes von Sterngassen OP und sein Sentenzenkommentar, Teil II: Texte. 126 Capreolus certainly had to face a different historical context. Nevertheless, the defence of Thomas was one of the aims of the Lectura Thomasina and its author extensively quoted some sources with a polemical attitude, namely the anonymous commentary of Bruges 491, Quidort’s Reportatio, and the Correctoria.

38*

INTRODUCTION

Henry of Ghent and Giles of Rome. The latter is probably regarded by Godin as both a representative of the university debates and the doctrinal authority of the Order of Saint Augustine.127 Moreover, Giles’ commentary on the Sentences, where Thomas’ opinions were summarized and rebutted, was likely deemed an attack to Thomas’ work.128 That being said, Giles’ Quaestiones de esse et essentia in distinction 8 of the first book of the Lectura Thomasina is significant. Discussing the real distinction between essentia and esse, Godin counters the opinion of Henry of Ghent with the words of Giles. In doing so, he reconstructs the debate between the two and takes Giles’ side, showing the ability to discern among his doctrines what could be accepted and what not. This could represent a case of the positive reception of Giles’ opinions within the Thomist milieu. Finally, it is significant that Grabmann’s interest in Godin’s work arose exactly on account of this defence of the real distinction, without realizing that his argumentation was actually leaning here more upon Giles than upon Thomas.129

127 For the normally harmonious relation between the Order of Hermits of Saint Augustine and the Order of Preachers see.: D. Gutierrez, “Los estudios en la Orden Augustiniana desde el Edad Media hasta la contemporánea,” in: Analecta Augustiniana 33 (1970), pp. 77-78 and p. 78 n. 11; B. Hackett, “The Foundation of the Augustinian ‘Studia Generalia’,” in: Studio e studia, esp. pp. 155-158. 128 Giles definitely relied on Thomas in certain ways but at the same time he was sometimes in disagreement and did revise some of his doctrines. See Aegidius Romanus, De gradibus formarum, II, 6, Venezia 1502, f. 206v-207r: “nec cogendi sunt discipuli ut in omnibus suorum doctorum opiniones retineant, quia non est captivatus intellectus noster in obsequium hominis, sed in obsequium Christi”; Id., De cognitione angelorum, q. 14, ed. Venetiis, 1503, [repr. Frankfurt 1968] f. 117rb: “Nam magistro credere non est scire, immo est venenum scientie. Propter quod in secundo Metaphysice, ubi enumerantur impedimenta scientie, inter alia impedimenta potissime ponitur hoc impedimentum credere testimonio famosorum. Si enim quis credat se scire aliquid quia aliquis famosus dicit illud, nescit et ignorat illud. Scire enim est causam cognoscere.” See also E. Hocedez, “Gilles de Rome et Saint Thomas,” in: Mélanges Mandonnet: Études d’histoire litteraire et doctrinale du Moyen Age, Paris 1930, t. I, p. 385. 129 M. Grabmann, “Doctrina S. Thomae de distinctione reali,” p. 181-182. In the article Grabmann collected texts from several early Thomists in order to prove that the real distinction originated from Thomas and to rebut the thesis of Marcel Chossat, who ascribed it to Giles of Rome. For an overview of the debates on the real distinction in the 20th century see: P. Porro, “Qualche riferimento storiografico sulla distinzione di essere ed essenza,” in: Tommaso d’Aquino, L’ente e l’essenza, with introduction, translation, and notes by P. Porro, Milano 2002, pp. 183-215 and G. Ventimiglia, Distinctio realis. Ontologie aristotelico-tomistiche nella prima metà del Novecento, Lugano 2012.

INTRODUCTION

39*

1.4 The Manuscript Bruges 491 and the Lectura Thomasina The anonymous commentary on the Sentences, handed down in the manuscript 491 of the City Library in Bruges (ff. 266vb-315vb),130 identified by Josef Koch as Eckhart’s lost commentary on the Sentences,131 is with a high degree of probability the copy of a longer Reportatum. The authorship and date of this Reportatum are still a matter of debate and research. Nevertheless, from the analysis of its content and of some

130 A fragment from the text (Lib. II, dist. 12, q. unica) is also handed down in the manuscript Troyes, Bibliothèque municipale, 145, f. 20r (in marg. inf.). 131 According to Koch, particularly relevant are three marginal mentions of Eckhart’s name (f. 303rb: heccardus; f. 306va heckardus; f. 309rb: heckardus). These three names had been noticed already by Grabmann and explained as references to one of the many sources quoted in the text and highlighted in the margins. Koch deemed them instead as a clear proof of the Eckhartian authorship of the work, as these refences occur near the responsio or, in other words, near the authors’ solution to the question. Furthermore, G.G. Meersseman interpreted these names in the margins as references to Eckhart being a source of the text, which could have been composed by one of his students. Meersseman then identified this with the lector Philip of Ghent, who, according to the scholar, would have been a baccalarius in Paris during Eckhart’s mastership between 1302 and 1303. Meersseman judged the absence of any reference to Duns Scotus as further evidence that the work should be dated to that time span. This proof has been criticized by Decker, while Koch, also in his Kritische Studien zum Leben Meister Eckharts stressed the relationship between Eckhart and Godin and claimed the latter to have been part of the commission entrusted with the evaluation of Eckhart’s statements. Accoring to the scholar, with his previous experience in the the analysis of the doctrines of both the Spirituals and Olivi, Godin could have been, so to speak, “the right man in the right place at the right time.” Koch even mildly asserted that Godin could have contributed to softening the content of the bull In Agro Dominico, where some of Eckhart’s statements are judged ambiguous and not heretical. Koch further pointed out that Godin could have known Eckhart’s doctrines, because as a non-French Dominican student in Paris between 1293 and 1294 he probably attended Eckhart’s classes on Lombard’s text. Koch also claimed that William would have been in Paris betwen 1302 and 1303 as well, i.e. during Eckahrt’s second Parisian mastership. However, this last assertion contrasts with the fact that in 1301 Godin was elected provincial of Provence and in 1303 he was provincial of Toulouse. Moreover, the fact that Godin is described as ill in the documents of the Provincial Chapter of Toulouse of 1328 seems to deny the possibility that Godin could have been part of the commission that examined Eckhart’s statements. See: M. Grabmann, Neuaufgefundene Pariser Quaestionen Meister Eckharts und ihre Stellung in seinem geistigen Entwicklungsgange (Abhandlungen der Bayerische Akademie der Wissenschaften, Philosophisch-philologische und historische Klasse, XXXII Band, 7. Abhandlung), München 1927, p. 120; J. Koch, “Ein neuer Eckhart-Fund: der Sentenzkommentar,” in: Forschungen und Fortschritte 19 (1943), pp. 20-23 [repr. in: Id., Kleine Schriften I, Roma 1973, pp. 239246]; Id., Kritische Studien, pp. 341-343; G.G. Meersseman, “De Sententiënkommentaar (Cod. Brugen. 491) van de Gentse lektor Philips O.P. (130-04),” in: Studia mediaevalia in honorem admodum Reverendi Patris Raymundi Josephi Martin, Ordinis Praedicatorum s. theologiae magistri LXXum natalem diem agentis, Bruges 1948, pp. 383-407; B. Decker, Die Gotteslehre, p. 72 and A. Rucquoi, El Cardenal legado, p. 513.

40*

INTRODUCTION

codicological features, it is evident that the text has been copied in a timespan ranging from 1293/94 to 1309. The oldest source identified until now is in fact a quote from Godfrey of Fontaine’s Quodlibet IX.132 Since the commonly accepted date for Godfrey’s text is 1293/94, this represents the terminus a quo for the composition of the Reportatio. Moreover, a report of the election of the prior in the convent of Ghent has been transcribed with lead point on the originally blank ff. 84r, 85v, and 86v.133 This protocol is dated July 31, 1309 and by this time the codex must have been already copied and bound. Therefore, the date provided in the document is the latest terminus ante quem for the redaction of the anonymous commentary. Bruno Decker was the first to come upon several parallels between the Lectura Thomasina and the commentary of Bruges. In a letter addressed to Josef Koch on July 26, 1943, Decker reported this discovery and conjectured that the anonymous commentator copied from Godin’s text.134 Decker and Koch discussed at length the problem of the chronological priority of one text over the other and, as frequently happens, they changed their minds on the matter multiple times.135 In fact, their comparisons between these texts led 132 Cod. Bruges 491, Super Sent. III, dist. 15, q. 1, f. 310r,37-38: “Item, G in quodam Quolibet questione, ubi queritur utrum intelligere sit exercere aliquem actum.” Some excerpta abbreviata from both the Quaestiones disputatae and the Quodlibeta V, VII-IX are handed down by ms. Bruges 491, ff. 215ra-258vb. The quoted passage is a reference to Quodlibet IX, q. 19, which can be found at f. 244ra-rb. 133 A. de Poorter erroneously described ff. 84-86 as blank. See. A. de Poorter, Catalogue des manuscrits de la Bibliothèque de Bruges, Gembluox-Paris 1934, p. 526. 134 The letter is held in the Meister-Eckhart-Archiv of the Thomas Institut (University of Cologne). See A. Speer-W. Goris, “Das Meister-Eckhart-Archiv am Thomas-Institut der Universität zu Köln. Die Kontinuität der Forschungsaufgaben,” in: Bulletin de Philosophie médiévale 37 (1995), pp. 149-174; part II: “Beitrag zur Diskussion bezüglich des Meister Eckhart zugeschriebenen Sentenzenkommentars im Ms. Brügge 491,” pp. 157-174. I am grateful to Dr. Maxime Mauriége for the access to the archive materials. In the letter (TI MEA-GGA-I-BW-1943-07-26) Decker wrote: “Vorgestern machte ich eine für mich sensationelle Entdeckung: ich habe eine Quelle für Eckharts SK I entdeckt, nämlich die Lectura Thomasina des Guilelmus Petri de Godino. Im folgenden unterstelle ich, daß der SK I ganz von Eckhart stammt, was, wie Sie in Ihrem Fundbericht mit Recht hervorheben, keineswegs feststeht. Mein neuer Fund hat nicht nur quellenkritischen, sondern auch textkritischen Wert. Denn Sie können jetzt Ihre Konjekturen durch die Thomasina-Vorlage bestätigen oder berichtigen […] Daß E. den Godin und nicht umgekehrt der Godin den E. abgeschrieben hat, scheint mit außer Zweifel su sein […] Man müßte ja nun eigentlich auch den SK des Jean Quidort untersuchen. Vielleicht macht man dort neue Entdeckungen.” 135 Decker emphasised what he wrote in the letter dated July 26, 1943 also in Die Gotteslehre, p. 70 (the text was published in 1967 but submitted in 1955 as Habilitationsschrift in theology and was quoted by Lothar Ullrich in 1966) and, deeming the Bruges text as

INTRODUCTION

41*

to opposite conclusions. From the analysis of some passages it seemed plausible that the anonymous commentator could have drawn on the Lectura Thomasina, which can correct and supplement the anonymous dependent on the Lectura Thomasina, tried to prove Koch’s attribution to Eckhart wrong. This same idea is repeated by Decker in another letter to Koch dated June 27, 1956 (TI MEA-GGA-II-BW-1956-06-27): “Jakobs von Metz Sentenzenvorlesung habe ich so datiert: 1. Lectura 1302/03; 2. Lectura 1304/05, spätestens 1306. Johannes von Paris, SK, zwischen 1293 u. 1295. Johannes von Stergassen, SK, zwischen 1290 u. 1295. Guilelmus Petri de Godino, Lectura Thomasina, ausgearbeitet seit 1296, veröffentlicht um 1300. Anonymus Brügge 491, SK, nach 1300. Hervaeus Natalis, Sentenzenvorlesung 1302/03, Ordinatio 1309 oder später. Durandus de S. Porciano, 1. Sentenzenvorlesung, ausgearbeitet seit 1304, gehalten spätestens 1307/8.” Koch answered and defended his hypothesis, suggesting a different date for Eckhart’s lecture on the Sentences (TI MEA-GGA-II-BW-1956-07-02): “Ueberlegen Sie bitte einmal folgendes: wenn sich nachweisen läßt, daß Eckhart bereits 1293/95 (wahrscheinlich 93/94) di Sentenzen in Paris gelesen hat, läßt sich dann die von Ihnen konstatierte Abhängigkeit von der Lectura Thomasina gegebenenfalls umgekehrt deuten, d.h. als Abhängigkeit der Thomasina von Eckhart? Oder ist die Sache nur so zu deuten, wie Sie das zuerst getan haben? Machen Sie bitte einmal die Hypothese: Eckhart. Sent.-Vorlesg. 1293/4. Was ergibt sich dann an Beziehungen? Was folgt daraus für die Echtheit oder Unechtheit der Kommentar von Brügge 491?” Decker answered as follows (TI MEA-GGA-II-BW-1956-07-12): “Heute möchte ich auf Ihre Frage in Ihren Brief von 2. Juli zurückkommen. […] Ist es nicht möglich, daß umgekehrt Godin von Brügge (Eckhart) abhängig ist? Diese Frage hat mich vor Jahren stark beschäftigt. Zunächst aber möchte ich sagen, daß ich Eckhart den Brügger Kommentar nicht deshalb abgesprochen habe, weil ich Brügge abhängig von Godin hielt und eine solche Abhängigkeit Eckharts unwürdig wäre oder zu chronologischen Unmöglichkeiten führen würde. […] Die Abschreiberei ist also keine Instanz gegen Eckharts Autorschaft. Auch die Chronologie macht keine Schwierigkeiten. Godin hat zweimal die Sentenzen gelesen: erstens 1296-98(99?) als Sublektor in Toulouse und zweitens 1299/1300(01?) als Bakkalar in Paris. Es ist möglich, daß die Toulouser Vorlesung als Lectura Thomasina veröffentlicht wurde und Godin sein Tulouser Kolleg nur noch einmal in Paris wiederholte. Dann könnte Eckhart, der 1302 Magister wurde, um 1298 oder gar erst um 1300 in seiner Sentenzenvorlesung den Godin benutzt haben. Der langen Rede kurzer Sinn: aus chronologischen Gründen sind wir nicht gezwungen, das Abhängigkeitsverhältnis Godin-Brügge umzukehren, wenn wir an der Autorscheft Eckharts festhalten wollen. Aber klammern wir einmal das Problem ‘Brügge=Eckhart’ aus und stellen wir erneut Ihre zweite Frage, ob nicht doch Godin von Brügge und nicht umgekehrt abhängig sein kann. Für diesen Vergleich zwischen Brügge und Godin muß man noch eine dritte Größe, nähmlich Johannes Quidort von Paris (=Quidort) hinzunehmen.” Koch replied (TI MEA-GGA-II-BW-1956-07-14): “Für den ausführlichen Brief mit Pro und Contra über den SK von Br. bin ich Ihnen ehrlich dankbar. Denn er gab einen sehr klaren Ueberblick über die möglichen Argumente, die wohl dazu zwingen, aus innern Gründen, Eckharts Sent.-Vorlesung, (von der Br. die Reinshrift einer Nachschrift ist) von Joh. v. Paris und Godinus anzusetzen. Nun hat ein guter Freund von uns (ich darf auf seine Bitte nichts Geneueres mitteilen) einen bedeutsamen Eckhart-Fund gemacht, aus dem sich ergibt, daß “fr. Echardus (sic!!) lector sententiarum” in Paris und zwar 1293/4 war. […] In der Hs., in der noch mehr Dominikaner aus jenem Schuljahr genannt werden, kommt weder Joh. v. Paris noch Godinus vor!.”

42*

INTRODUCTION

text. At the same time, taking into account other parallel passages, where the anonymous commentator identified with higher precision the sources simply mentioned as aliqui or quidam by Godin,136 the relationship between the works reversed. According to Decker, the Decker wrote back (TI MEA-GGA-II-BW-1956-07-24): “Denn Godinus war 1293/94 bestimmt in Paris und zwar als Student der Theologie. Das würde also bedeuten, daß Godinus die Sentenzenvorlesung Eckharts in Paris hörte. Die Übereinstimmungen der später veröffentlichten Lectura Thomasina mit dem Brügger Kommentar wäre also aus Abhängigkeit des Godinus von Eckhart und nicht umgekehrt zu deuten. Die Jahreszahl 1293/94 wird auch durch die Forschungen von Guimaraes bestätigt, wonach die nichtfranzösischen Dominikaner im Schuljahr mir ungerader Jahreszahl, die französischen Ordensbrüder aber im Schuljahr mit gerader Jahreszahl die Sentenzen in Paris lasen. Da Godinus als Provençale nicht Franzose im engeren Sinne war, war er als Student, Bakkalar, Magister dem Lehstuhl der Nichtfranzosen zugeordnet. Da er sein Pariser theologisches Studium 1293 begann, war also Eckhart der für ihn zuständige Bakkalar. […] Bei näherem Zusehen komme ich doch zu der Überzeugung, daß erstens Brügge 491 (also diese konkrete (Kopie der) Reinschrift einer Nachschrift) nocht von der Lectura Thomasina abhängig ist, daß aber zweitens die Lectura Thomasina auch nicht aus Brügge 491 abgeschrieben ist. Die einfachste Lösung ist wohl die, daß der stud. theol. Godinus 1293/94 beim bacc. theol. Eckhart in Paris hörte und er selbst der Reportator jener Stücke ist, dei auch in Brügge 491 vorkommen. Die gemeinsame Quelle X wäre also die gemeinsam gehörte Sentenzenvorlesung Eckharts.” The hypothesis of a common source for both texts was further discussed by Decker (TI MEA-GGA-II-BW-1957-10-13): “Nach Kaeppelis Eckhart-Fund habe ich mir erneut über die Chronologie und Abhängigkeit der Sentenzenkommentare Gedanken gemacht. Ich stelle noch einmal die Daten zusammen: 1) Eckhart liest in Paris die Sentenzen 1293/94. Beweis erbracht durch P. Kaeppeli. 2) Der “Nichtfranzose” Guilelmus Petri de Godino OP hört bei Eckhart, dem Deutschen, 1293/94 die Sentenzen. Beweis: Prov.-Kapitel vom 15.8.1292 zu Brive: “Studentes Parisius assignamus fratres Poncium astoaldi, Ber. Aycelini, Wm Petri de Godino Baionensem.” Obwohl Godin bereits 1292 für das Studium in Paris nominiert wurde, ist er wohl erst 1293 hingegangen, da er in Montpellier erst 1293 eienen Nachfolger als Sublector bekommt […] Nun zum Kommentar in Brügge 491. Es ist mir jetzt völlig evident, daß dieser Kommentar nicht aus der Lectura Thomasina abgeschrieben wurde. Beweis: die Lectura Thomasina hat sowohl in der Grazer wie in der Berliner Hs. In Sent. I d. 24 q. 1 gegenüber Brügge 491 einen stark gekurzten text. Offenbar war dieser knappe Text nicht die Vorlage für die breiteren Darlegungen im Brügger Kommentar. Vielmehr scheint hier Godin in Exzerpt aus Brügge 491 zu sein. Aber es scheint nur so. Denn es gibt andere Stellen, an denen Brügge (unsichtbare) Textlücken hat, während hier Godin den richtigen, vollen Text hat. Daraus folgt, daß Godin nicht die Hs. Brügge 491 benutzt hat. Früher folgerte ich: also war Godin die Vorlage von Brügge. Heute sage ich: also haben beide in den übereinstimmenden Partien eine gemeinsame Quelle. Diese Quelle könnte ein Exemplar sein, das der Brügger Anonymus schlecht kopiert und Godin mit vollen Händen geschöpft hat. Denkbar wäre auch, daß Brügge und Godin verschiedene Reportationen ein und derselben Sentenzenvorlesung Meister Eckharts seien.” Finally, after Decker’s remarks, Koch in his Kritische Studien zum Leben Meister Eckharts (first published between 1959 and 1960) judged the Thomasinus as more recent than Bruges’ commentary. See J. Koch, Kritische Studien, pp. 256-257. 136 The anonymous commentator not only clearly identifies these authors but also adds further passages taken from their texts. See B. Decker, Die Gotteslehre, p. 58.

INTRODUCTION

43*

anonymous commentator might have integrated his sources instead of copying slavishly and might have replaced the aliqui/quidam with proper names.137 At the same time these cases may be due to William’s writing style, characterized by an extensive use of the aforementioned impersonal pronouns. Moreover, Decker and Ullrich highlighted with comparative examples138 that the Lectura Thomasina sometimes appears more concise and succinct in comparison to the Bruges text; these quantitative differences in words can be regarded as either Bruges’ additions to Godin’s text or Godin’s abridgement of the anonymous work. The situation is even more complicated by the possibility that both texts could descend in parallel from the same common Vorlage (abbreviated by the Bruges commentary). Goris and Pickavé have solved this intricate problem thanks to the comparison of both texts with the Reportatio of Quidort’s lecture on the Sentences. This work, as already mentioned above, is extensively quoted in the Lectura Thomasina, while no traces of this source are to be found in the Bruges commentary. Therefore, Godin is the one who copied from the anonymous commentary (or more likely from its Vorlage) and not vice versa. According to Goris and Pickavé the anonymous commentator could not have managed to copy from the Lectura Thomasina, systematically omitting all quotes from Quidort.139 For this reason, in this edition the anonymous commentary of Bruges is considered a source of Godin’s text and is listed in the apparatus fontium.140

137 Ibid. 138 L. Ullrich, Fragen der Schöpfungslehre, p. 126, 129-131; B. Decker, Die Gotteslehre, pp. 66-67. 139 W. Goris – M. Pickavé, “Die Lectura Thomasina,” p. 108. As pointed out by Goris and Pickavé, the Bruges commentary could have been composed by 1300 (the release date of the Lectura Thomasina) but not necessarily before 1295 (when Quidort’s Reportatio started to circulate). The relationship between the Bruges anonymous text and Godin’s commentary requires further analysis of both the palaeographical elements and the stylistic content. The changes in words, expressions, and the lacunae due to mishearing must be taken into account. The problem of the priority of either the Lectura Thomasina or the commentary in the manuscript is similar to the question of the priority between the De causa immediata ecclesiastice potestatis and the Tractatus de potestate papae by Peter of Palude. These difficulties might be due to Godin’s writing style, characterized by long verbatim quotations and paraphrases from his sources. 140 For an overwiew of the parallel passages between these texts see: L. Ullrich, Fragen der Schöpfungslehre, pp. 82-83 and B. Decker, Die Gotteslehre, pp. 52-53. The present edition corrects their list of parallel places.

44*

INTRODUCTION

1.5. Some Remarks on the Title The work is named Thomasinus, Lectura Thomasina or simply Thomasina in the manuscript tradition.141 Grabmann was the first to suggest that the expression Thomasinus should be understood as a title for the work and not as the author’s name, which is instead clearly provided by the Pisan manuscript.142 Moreover, Grabmann pointed out that the word Thomasinus can be found not only in the witnesses of the Lectura Thomasina but also in other codices, where it is used as a nickname for Godin’s text.143 Currently six manuscripts containing these further mentions of the Thomasinus are known. a) The codex Wien, Österreichische Nationalbibliothek, 2165144 contains, among the aforementioned marginalia to Quidort’s Reportatio, some references to the Thomasinus. For example, at f. 35v, in the margins of Book I, dist. 21, q. 1 (Utrum dictiones exclusivae admitantur in divinis) we can read: “Item questionem melius habes in Thomasino quere in Papiro.” Also at f. 78va, where a passage from Lectura Thomasina (i.e. Book I, dist. 19) is added for textual comparison we find the marginal annotation “Thomasinus.”145 A further excerpt from Godin’s commentary has been added in the lower margin of f. 88r, just below Quidort’s Book II, dist. 4 q. 4 (Utrum intelligant materialia per species abstractas ab ipsis materialibus vel acceptas).146 Finally, at f. 100vb

141 The complete title Lectura Thomasina is contained in the manuscript Pisa, Bibl. del Semin. Arciv. di S. Caterina, 44 (f. 1ra). The work is simply titled as Thomasina in the manuscripts Klosterneuburg, Stiftsbibliothek, 281 (f. 133rb) Napoli, Biblioteca Nazionale, VII C 30, Paris Bibliothèque nationale de France Lat. 3039 (f. 2v and 58va), and in the aforementioned Pisan manuscript (f. 125v). The reading Thomasinus can be found in: Basel, Universitätsbibliothek, B III 6 (f. Ar, 30vb and 66rb), Erlangen, Universitätsbibliothek, 505 (f. 272vb), and in Graz Universitätsbibliothek 475 (f. 102rb). See also the description in the Prolegomena to this edition. 142 M. Grabmann, “Kardinal Guilelmus,” p. 576. 143 Ibid., pp. 575-576. Besides the manuscripts mentioned by Grabmann the codex Kraków, Biblioteka Jagiellońska, 1583 is also taken into consideration. 144 See Tabulae codicum manu scriptorum praeter graecos et orientales in Bibliotheca Palatina Vindobonensi asservatorum, ed. Academia Caesarea Vindobonensis, Wien 1864-1899, [repr. Graz 1965], vol. 2, p. 20. 145 The fragmentary text from dist. 19 handed down in this manuscript has been collated with the other witnesses of the work and abbreviated in the apparatus as W3. 146 The text is present in Wien, Österreichische Nationalbibliothek, 2165, f. 88r: “Nota thomasinus quod angeli intelligant per species innatas et non acquisitas, quia quanto ali-

INTRODUCTION

45*

near John’s Book II, dist. 24 q. 3: (Quaeritur qua potentia sit altior et perfectior), this reference to the Lectura Thomasina has been added: “Item thomasinus: per modum finis movetur intellectus. Voluntas per modum agentis. Item in intellectus per imperium principalius movet libro 3 d. 29.” b) A second codex mentioning the Thomasinus is München, Bayerische Staatsbibliothek, Clm. 14383.147 Here, on the f. 48va, in the margin of James of Metz’s second redaction of his commentary on the Sentences, this remark has been added: “hoc solvitur bene in Thomasino.” c) Similarly, in the margins of Kraków, Biblioteka Jagiellońska, 1583, another witness of the second redaction of James’ commentary, qua creatura deo est propinquior tanto plus participat de actualitate (coni. ex auctualitate) et minus de potentialitate. Angeli autem ordine nature sunt deo propinquiores (post ras.) quam anime humane. Cum igitur in anima sit duplex potentia intelligendi una que est ante adiscere et invenire qua est potentia ad recipiendum speciem intelligibilem. Alia est potentia ad intendendum specie habita. Ideo iam in angelo qui est [aliquid ras.] actualior tanquam deo propinquior. Non est nisi una potentia tantum. Non potest autem poni prima tantum, que est ad recipiendum, quia illa includit aliam. Qui enim non habet speciem non potest uti specie, ergo oportet quod solum sit in potentia secunda scilicet ad intendendum specie, cum habeat actu species, et sic non recipiunt species a rebus, sed sunt eis concreate.” The corresponding text from the Lectura Thomasina, Lib. II, dist. 4, q. 2 in Graz, Universitätsbibliothek, ms. 475, f. 34va is: “Iuxta hoc queritur sine argumentis utrum angeli intelligant per species innatas vel acquisitas dicendum quod intelligunt per species innatas, quod patet dupliciter, quia quanto aliqua creatura deo est propinquor, qui est actus purus, tanto plus participat de actualitate et minus de potentia. Angeli autem ordine nature sunt deo propinquiores quam anime humane, cum igitur in anima humana sit duplex potentia intelligendi: una que est ante addiscere et invenire, que est potentia ad recipiendum speciem intelligibilem, alia est potentia ad utendum specie habita; ideo iam in angelo, qui est actualior tanquam deo propinqiuor non est nisi una potentia tantum. Non potest autem poni prima tantum que est ad recipiendum, quia illa includit aliam; qui enim non habet speciem, non potest uti specie; ergo oportet quod solum sic in potentia secunda, scilicet ad utendum specie, cum actu habeant species et sic non recipiunt species a rebus, sed sunt eis concreate.” See also P. Glorieux, Les premières polémiques thomistes: II Le Correctorium corruptorii ‘Sciendum’, art. XVIII, Paris 1956, pp. 86-87: “quanto ad aliqua creatura est domino propinquor qui est actus purus, tanto plus participat de actualitate et minus de potentialitate; angeli autem ordine nature sunt deo propinquiores quam humanae anime; cum igitur in anima sit duplex potentia in intelligendo, une que est ante addiscere et invenire, que est potentia ad recipiendum speciem intelligibilem, alia est potentia ad utendum specie iam habita.” The texts have been lightly normalized: u and v have been distinguished and j is not used; punctuation has been modernized and the abbreviations expanded. 147 For the description see E. Wunderle, Katalog der lateinischen Handschriften der Bayerischen Staatsbibliothek München: Die Handschriften aus St. Emmeram in Regensburg, Bd. 3, Clm 14261-14400, neu beschrieben von F. Helmer unter Mitarb. von H. Hauke und E. Wunderle, Wiesbaden 2011, pp. 397-402.

46*

INTRODUCTION

has been glossed in lead point.148 These mentions of the Thomasinus, significantly complemented by references to Thomas’ texts, bear proof of a comparison between the commentary of James and the Lectura Thomasina attempted by a medieval reader.149 d) Marginal references to the Thomasinus have been added to the codex Pluteo XVI dextr. 1 of the Biblioteca Malatestiana, containing the third part of the Summa theologiae.150

148 References to the Thomasinus are provided in the margins of the following passages of James’ commentary: 1) near Lib. I dist. 20 q. 1 (Utrum Filius sit omnipotens) f. 20va: “hic queras unam questionem in thomasino vera: utrum sit in rebus vel in intellectu et dicit quam (dub.) thomam”; 2) Lib. I dist. 33 q. 1 (Utrum proprietas in divinis vel relatio realiter sit idem quod essentia realis) f. 30rb: “Ista secundum Thomasinum”; 3) Lib. II dist. 10 q. 2 (Utrum angelus unus cognoscat cognitiones alterius vel nostras) f. 64v marg. inf. “Et ista et certus secundum utrum angeli cognoscant futura in thomasino aliquid illeg. fuerunt (dub.)”; 4) Lib. II dist. 29 q. 1 (Utrum actus gratia informatus mereatur beatitudinem) f. 84rb: “ista est in thomasino et in scripto”; 5) Lib. II dist. 34 q.1 (Utrum parvuli decedentes sine baptismo puniantur pena vel dolore sensibili) f. 87rb: “Ista est opinio thome in scripto suo et in thomasino”; 6) Lib. II dist. 26 q. 1 (Utrum gratia est virtus) f. 83rb: “Ista et in thomasino et in scripto”; 7) Lib. II dist. 39 q. 1 (Utrum conscientia erronea liget) in the bottom margin of f. 89v: “istam et in thomasino et in questionibus de veritate”; 8) Lib. II dist. 44 q. 1 (Utrum religiosus vel subditus reveatur prelato suo in omnibus obedire) f. 93ra: “suppositio tertia: preternitas (dub.) istud finis ut accipias istam tertiam suppositionem in thomasino 3 malueris (dub.) conatur (dub.)”; 9) Lib. III dist. 1 q. 1 (Utrum incarnatio sit possibilis) in the bottom margin of f. 93r: “questionem pro ista accipias in thomasino”; 10) Lib. II dist. 2 q 1 (Utrum Pater possit assumere naturam irrationalem) f. 94 ra: “opinio thome” and just below: “et thomasini”; 11) Lib. III dist. 3 q. 1 (Utrum beata virgo poterit eodem instanti esse sub peccato originali et sub gratia) in the bottom margin of f. 94v: “Ideo istius questionis accipe questionem in thomasino, videlicet utrum beata virgo fuit concepita in peccato originali et tunc accipuit (dub.) istam questionem pro secundo articulo”; 12) Lib. III dist. 6 q. 1 (Utrum in Christo sint plura esse) in the bottom margin of f. 97r “ista et in thomasino”; 13) Lib. III dist. 8 q. 1 (Utrum in Christo sint plures filiationes) in the bottom margin of f. 98r “istam et in thomasino et in scripto et in ultima parte”; 14) Lib. III dist. 9 q. 1 (Utrum latria sit virtus quaternalis) f. 98va: “istam et in thomasino et in scripto”; 15) Lib. III dist. 10 q. 5 (Utrum gratia Christi fuerit infinita) in the bottom margin of f. 100r: “ista et in thomasino et in scripto.” See W. Wisłocki, Catalogus codicum manuscriptorum Bibliothecae Universitatis Jagellonicae Cracoviensis, Kraków 1877-1881, vol. II, p. 384. 149 It is noteworthy that the manuscript Kraków, Biblioteka Jagiellońska, 1583, also hands down a fragment from the Lectura Thomasina (Lib. I, dist. 5-7), f. IVva-rb (folium reversed before James’ commentary). 150 It has not been possible to analyse the codex. Gabmann erroneously cited the shelfmark as Plut. XVI dextr. 6. See. M. Grabmann, “Kardinal Guilelmus,” p. 576. For the description of the manuscript see G.M. Muccioli, Catalogus Codicum Manuscriptorum Malatestianae Caesenstit Bibliothecae fratrum minorum conventualium, Tomus I, Cesena 1780, p. 65 and H.F. Dondaine – H.V. Shooner, Codices Manuscripti operum Thomae de Aquino, Roma 1967, t. I, p. 217, no. 570.

INTRODUCTION

47*

e) the codex 722 of the University Library in Eichstätt151 contains at ff. 109r-111v a question on Sentences I, dist. 47 (Utrum aliquid possit fieri contra voluntatem diuinam), where Godin’s account of the same question is extensively quoted. Also in this case his text is labelled as Thomasinus. The question ends at f. 111v with the words: “Explicit super primum sentenciarum per manus fratris etc. deo gratias. Anno Domini M°CCC°90°.” Just below the explicit an autograph comment by the librarian Apollinar Nittermaier has identified the author of the anonymous text: “est manus Henrici Tröglin.” If Nittermaier was right, it is significant to consider that Heinrich Tröglin, who would later become the Dominican prior of Eichstätt’s convent, was in 1390 a student in Cologne’s Studium,152 where he could have had access to Godin’s text. The following pages provide evidence of the correspondences between the Lectura Thomasina and Eichstätt’s text. Eichstätt, Universitätsbibliothek, Cod. 722, Lectura Thomasina, Lib. I, dist. 48, q. 2, f 110r,30-110v,12: Graz, Universitätsbibliothek, ms. 475, f. 28ra,37-28rb,11: Thomasinus autem alio modo certa [sic] habeat questionem dicens quod hic sunt duo Iuxta hoc queritur, utrum teneamur confordicenda. Primum est distinguere de appetitu mare in volito. Dicenda sunt duo. Primum et statu hominum. Secundum est ostendere est distinguere de appetitu et statu homiquo appetitu teneamur (post corr.) volunta- num. Secundum est ostendere quo appetitu tem nostram voluntati divine conformare in teneamur nostram voluntatem conformare volito. divine in volito. Quantum ad primum distinguendum est Quantum ad primum distinguendum est de de voluntate humana, quia, cum in homi- voluntate humana, quia cum in homine sit ne sit duplex cognitio scilicet sensitiva et duplex cognitio sensitiva et intellectiva est intellectiva, est etiam in eo duplex voluntas in eo duplex voluntas extendendo nomen extendendo nomen voluntatis sicud exten- voluntatis sicut extendit Philosophus 3 dit philosophus tertio ethicorum, ubi dicit Ethicorum, ubi dicit, quod bruta voluntarie quod bruta voluntarie agunt. Est igitur in agunt. Est igitur in nobis appetitus sensitinobis appetitus sensitivus, qui sequitur in vus, qui sequitur in nobis cognitionem sennobis cognitionem sensitivam et (intellecti- sitivam, et intellectivus, qui sequitur cognivam del.) intellectivus qui sequituur in nobis tionem intellectivam, et hoc distinguitur in cognitionem intellectivam. Et hic distin- appetitum naturalem et deliberativum. guitur in appetitum naturalem et delibera- Nam licet in nobis voluntas sit una potentivum. Nam licet in nobis voluntas sit una tia, potest tamen ferri in bonum absolute,

151 Previously in the Staatliche Bibliothek of the same city, as cited in M. Grabmann, “Kardinal Guilelmus,” p. 576. For a description see K.H. Keller, Die mittelalterlichen Handschriften der Universitätsbibliothek Eichstätt. Vierter Band: Aus Cod. st 700–Cod. st 766, Wiesbaden 2017, pp. 87-93. 152 T. Kaeppeli, “Henricus Troeglin Eystettensis,” in: Id., Scriptores Ordinis Praedicatorum, vol. II, G-I, p. 220.

48*

INTRODUCTION

potentia potest tamen ferri in bonum absolute ut est nature conveniens et hec dicitur naturalis. Hoc potest ferri in bonum deliberativum per rationem finis et circumstantiarum et hec dicitur deliberativa, quia sequitur deliberationem rationis et secundum hanc volumus sectionem membri putridi, ne pereat totum corpus, quod tamen volumus appetitu naturali nec sensitivo. Ex parte etiam statuum distinguendum est, quia quidam sunt viatores, quidam [110v] comprehensores. Et differt appetitus in hiis et in illis, quia in viatoribus appetitus deliberativus est dupliciter imperfectus. Ex parte cognitionis, quia divina volita non sunt nobis ad plenum nota et ex parte affectionis, que retardatur per passiones, ne libere feratur in id, quod est deliberatum. Comprehensores autem plenam habent notitiam de divinis volitis, nec sunt in eis passiones retrahentes a bono deliberato et ideo appetitus deliberativus est in eis perfectus. Hiis premissis quantum ad primum, videndum est de secundo, scilicet qualiter teneamur voluntatem nostram conformare voluntati divine in volito. Ubi nota quod si illud volitum excedit rationem boni sensibilis vel est contrarium bono nature, ut puta quod deus vult te mori vel aliquid aliud, quod est contrarium appetitu [sic] sensitivo et naturali, non tenetur illud velle cum omnis naturaliter desiderat esse et vivere et ratio huius est quia nullus tenetur illud velle, quod non congruit eum velle secundum appetitum sensitivum non congruit velle nisi conveniens sensui. Nec est possibile quod aliud velit, ergo non tenemur voluntatem nostram conformare voluntati divine in volito, quod excedit rationem sensibilis vel nature appetitu sensitivo vel naturali.

ut est nature conveniens et hoc dupliciter vel potest ferri in bonum deliberatum per rationem finis et circumstantiarum et hec dicitur deliberativa, quia sequitur deliberationem rationis et secundum hanc volumus sectionem membri putridi ne pereat totum corpus, quod tamen non volumus appetitu naturali nec appetitu sensitivo. Ex parte etiam statuum distinguendum est, quia quidam sunt comprehensores, quidam viatores et differt appetitus in his et illis, quia in viatoribus appetitus deliberantis est duplex imperfectus. Ex parte cognitionis, quia divina volita non sunt nobis ad plenum nota et etiam ex parte affirmationis, que retardatur per passiones, ne libere faceretur in id, quod est deliberatum. Comprehen[28rbG]sores autem plenam habent notitam de divinis volitis nec sunt in eis passiones retrahentes a bono deliberato et ideo appetitus deliberativus est in eis perfectus. His premissis quantum ad primum, videndum est de secundo, scilicet qualiter teneamur conformare voluntatem nostram voluntati divine in volito. Dicendum, quod si illud volitum excedit rationem boni sensibilis vel est contrarium bono nature, ut puta quia Deus vult te mori vel aliquid contrarium appetitui sensitivo et naturali, non tenetur illud velle cum omnis homo naturaliter desideret esse et vivere et ratio huius est, quia nullus tenetur illud velle, quod non congruit eum velle, sed appetitui sensitivo non congruit velle nisi conveniens sensui nec est possibile, quod aliud velit, ergo non tenemur conformare voluntatem nostram voluntati divine in volito, quod excedit rationem boni sensibilis vel nature appetitu sensitivo vel naturali.

Eichstätt, Universitätsbibliothek, Cod. 722, Lectura Thomasina, Lib. I, dist. 48, q. 3, f 110v,12-29: Graz, Universitätsbibliothek, ms. 475, f. 28ra,37-28rb,11-31: Utrum autem tale volitum, quod est contrarium nature, teneamur velle voluntate deliberativa, si deus vult. Dicendum, quod sic si illud nobis sit vel per cognitionem, que est signum voluntatis consequentis, vel per revelationem. Et hoc declaratur auctoritate, exemplo et ratione. Auctoritate primo sic, quia dicit quedam

Utrum autem tale volitum contrarium nature, teneamur velle voluntate deliberativa, si Deus vult. Dicendum, quod sic si illud nobis notum sit, vel per cognitionem, que est signum voluntatis consequentis, vel per revelationem. Et hoc declaratur sic auctoritate et ratione et exemplo. Auctoritate primo, quia dicit quedam glossa super illud: “Non

INTRODUCTION

49*

glossa super illud: non adhesit mihi cor pravum. Qui cor pravum et distortum habet non vult quod deus vult. Ratione sic. Nichil iustum displicet iusto secundum augustinum de vera religione, sed omne volitum a deo est iustum. Cum ergo volitum displicet non est iustus. Et confirmatur ratione per augustinum, qui dicit, quod impius est, cui displicet divina prudentia.

adhaesit mihi cor pravum.” Qui cor pravum et distortum habet non vult, quod Deus vult. Ratione sic. Nihil iustum displicet iusto secundum Augustinum De vera religione, sed omne volitum a Deo est iustum. Cum ergo tale volitum displicet non est iustus. Et confirmatur ratio per Augustinum, qui dicit, quod impius est cui displicet divina prudentia.

Exemplo pariter sic, quia mala, que corpori meo inferuntur debent acceptari, ex quo deo placet, sed plus teneor diligere corpus meum quam patris et matris. Ergo plus teneor acceptare mala, que parentibus eveniunt, puta mortem patris vel matris vel similia. Nec dicunt isti, quod simpliciter debeam velle dampnationem meam, quia deus vult eam simpliciter, sed tantum si contingat me perseverare in peccato, quia ordine iustitie teneor velle. Differenter tamen adhuc tenentur viatores et comprehensores. Nam viatoribus sufficit non contristari propter contrarium appetitus sensitivi et naturalis voluntatis, sicud dicitur de forti tertio ethicorum, quod non oportet ipsum gaudere in periculis mortis, sed sufficit non contristari. Comprehensores autem non solum volunt quod deus vult, sed etiam gaudent et delectantur in volito quod deus vult et hoc est in eis ex perfectione appetitus deliberanti [sic], qui consequitur perfectam cognitionem nec habet aliquod retardatum. Hec thomasinus

Exemplo sic, quia mala, que meo corpori inferuntur debent acceptari, ex quo Deo placent, sed plus teneor diligere corpus meum quam patris vel matris. Ergo plus teneor acceptare mala, que parentibus eveniunt scilicet mortem patris vel matris et similia. Nec dicunt ipsi, quod simpliciter debeam velle dampnationem meam, quia nec Deus vult eam simpliciter, sed tantum si contingat me finaliter in peccato perseverare, quia tunc (suppl. s. l.) ordine iustitie teneor velle. Differenter tamen ad hoc tenentur viatores et comprehensores. Nam viatoribus sufficit non contristari propter contrarium appetitus sensitivi et naturalis voluntatis, sicut dicitur de forti 3 Ethicorum, quod non oportet ipsum gaudere in periculis mortis, sed sufficit non contristari. Comprehensores autem non solum volunt quod Deus vult, sed etiam gaudent et delectantur in volito, quod Deus vult et hoc est in eis ex perfectione appetitus deliberativi, qui consequitur perfectam cognitionem nec habet aliquid retardativum.

Eichstätt, Universitätsbibliothek, Cod. 722, Lectura Thomasina, Lib. I, dist. 47, q. 1, f 111v,1-32: Graz, Universitätsbibliothek, ms. 475, f. 27va,32-27vb,13: Quantum ad tertium principale scilicet an aliquid fieri possit contra voluntatem divinam sciendum secundum thomasinum quod sicud est in naturalibus ita est aliquo modo in proposito. In naturalibus autem videmus, quod id dicitur fieri secundum naturam, quod fit secundum inclinationem nature, ut lapis secundum suam naturam movetur deorsum. Dicitur autem fieri contra naturam quod fit contra naturalem inclinationem nature, sicud quod lapis ascendat sursum. Et dicitur fieri preter naturam quod

Quantum ad primum sciendum, quod sicut est in naturalibus, ita est aliquo modo in proposito. In naturalibus autem videmus, quod id dicitur fieri secundum naturam, quod fit secundum inclinationem nature, ut lapis secundum naturam suam movetur deorsum, dicitur autem fieri contra (secundum del.) naturam, quod fit contra naturalem inclinationem, sicut quod lapis ascendat, dicitur autem fieri preter naturam, quod nec

50*

INTRODUCTION

nec fit secundum naturam nec contra naturam, sicud quod ex stagno fiat statua vel ex ligno lectus. Ita est in proposito illud proprie fit contra voluntatem quod fit contra inclinationem voluntatis et illud secundum voluntatem quod fit (quod fit iter.) secundum inclinationem voluntatis. Illud preter voluntatem quod non fit secundum voluntatem nec contra voluntatem. Ita scilicet quod voluntas non fit de hoc directe nec etiam de oppositio. Hoc viso sciendum, quod duplex est voluntas in deo scilicet beneplaciti et signi. Voluntas beneplaciti est duplex: una antecedens, alia consequens. Dico igitur, quod voluntatem antecedentem et etiam preter potest aliquid fieri. Tamen contra voluntatem consequentem nihil potest fieri, licet bene fiat aliquid preter eam. Ratio primi est quia quod est volitum voluntate antecedente secundum quod huius est in potentia ad rem particularem. Est enim aliquid universale cum condicionubus universalibus consideratum. Universalia autem sunt in potentia, nisi per particulare determinentur. Ex hoc sic arguitur: potentia unius oppositorum bene stat cum actu alterius, sed volitum voluntate antecedente non est volitum nisi in universali et in potentia. Ergo bene potest stare cum actu opposito, ita quod hec stant simul quod deus vult illum salvari voluntate antecedente et quod non salvatur, sed contra voluntatem consequentem nihil potest fieri, quia voluntas consequens est quando deus vult rem simpliciter cum omnibus condicionibus suis. Sed ista semper infallibiliter impletur. Ergo contra voluntatem consequentem nihil potest fieri. Fit tamen bene aliquid preter eam, quia talis voluntas non se extendit ad mala, que fiunt, ideo nec talia fiant contra ipsam nec secundum ipsam sed preter ipsam. Voluntas etiam (coni. ex et) signi hoc modo distinguitur scilicet voluntate antecedente et consequente et hoc modo loquendum est de ea. Loquendo enim de voluntate antecedente, eius sunt tria signa, scilicet consilium, prohibitio et preceptum. Unde fit aliquid contra ipsam et contra signi eius. Sed de voluntate consequente est aliud aliter loquendum, quia scilicet sibi respondent duo signa opposita, scilicet operatio et permissio.

fit secundum naturam nec contra naturam, sicut quod ex stagno fiat statua vel lectus (ex ligno suppl. in marg. al. m.). Ita etiam in proposito illud proprie fit contra voluntatem, quod fit contra inclinationem voluntatis et illud secundum voluntatem, quod fit secundum inclinationem voluntatis. Illud preter voluntatem quod non fit secundum voluntatem nec contra. Ita scilicet quod voluntas non sit de hoc directe nec etiam de oppositio. Hoc viso sciendum est secundo quod duplex est voluntas in Deo: una beneplaciti, alia signi. Voluntas beneplaciti est duplex, una antecedens alia consequens. Dico igitur, quod contra voluntatem antecedentem et etiam preter potest aliquid fieri, tamen contra consequentem nihil fieri potest, licet bene fiat aliquid preter eam. Ratio primi est, quia quod est volitum voluntate antecedente, secundum quod huiusmodi est in potentia ad rem particularem; est enim aliquid universale cum condicionibus universalibus consideratum. Universalia autem sunt in potentia, nisi per particulare determinentur. Ex hoc sic arguitur: potentia unius oppositorum bene stat cum actu alterius, sed volitum voluntate antecedente non est volitum nisi in universali et in potentia. Ergo potest stare cum actu opposito, ita quod hec stant simul quod Deus vult iustum (post corr.) salvari voluntate antecedente et quod non salvatur, sed contra voluntatem consequentem nihil fieri potest, quia voluntas consequens est qua Deus vult rem simpliciter cum omnibus condicionibus suis, sed ista semper infallibiliter impletur. Ergo contra voluntatem consequentem non potest aliquid fieri sic tamen aliquid preter eam, quia talis voluntas non se extendit ad mala, que fiunt, ideo nec talia fiunt contra ipsam nec secundum ipsam sed preter ipsam. Voluntas in signi hoc modo distinguitur scilicet voluntate antecedente et consequente et hoc modo loquendum est de ea. Loquendo enim de voluntate antecedente sunt eius (sed corr. et inv.) tria signa, scilicet consilium, prohibitio et preceptum. [27vbG] Unde sit aliquid contra ipsam et contra signa eius. Sed de voluntate consequente est aliter dicendum, quia scilicet sibi respondent duo signa opposita scilicet operatio et permissio.

INTRODUCTION Constat autem quod contra operationem nihil potest fieri, quia tunc aliquid simul esset et non esset, fieret et non fieret, cum operatio respiciat rem ut est actu. Fiunt tamen multa preter eum scilicet operationem divinam sicud mala que non operatur deus in nobis. De permissione vero est alius modus, quia non solum non potest aliquid contra permissionem ymmo nec certe preter permissionem. Cum enim permissio se habeat ad opera bona et mala idem est fieri contra permissionem et preter. Unde quamvis fiat contrarium eius, quod permissum est nunquam tamen fit, nisi quod permissum est cum ipsa respiciat operationem eo quod respicit causam potentem deficere. Unde quicumque effectus sequitur, semper permissus est; operatio autem respicit effectum particularem, ut est actu. Ideo non extendit se ad opposita, ut contra eam aliquid fiat. Hec thomasinus.

51*

Constat, quod contra operationem nihil fieri potest, quia tunc aliquid simul esset et non esset, fieret et non fieret, cum operatio respiciat rem, ut est actum. Fiunt tamen multa preter operationem divinam sicut mala, que non operatur Deus in nobis. De permissione autem est alius modus, quia non solum non fit aliquid contra permissionem immo certe nec preter permissionem. Cum enim permissio se habeat ad opposita bona et mala, idem est fieri contra permissionem et preter. Unde quamvis fiat contrarium eius, quod permissum est, nunquam tamen fit, nisi quod permissum est cum ipsa respiciat opposita eo, quod respiciat causam potentem deficere. Unde quicumque effectus sequitur, semper permissum est operatio autem respicit effectum particularem, ut est actu. Ideo non extendit se ad opposita, ut contra eam aliquid fiat.

f ) The last codex to be mentioned is Soest, Wissenschaftliche Stadtbibliothek, 21a.153 The manuscript hands down an anonymous and still unedited commentary on the Sentences containing several explicit references to the Lectura Thomasina. The expositio textus of books I-III matches the Conclusiones super IV libros Sententiarum154 by the Dominican Thomist of Cologne Heinrich Gorkum (ca. 1386-1431). In the commentary to books I-III, besides the traditional authorities, the commentator adds verbatim quotes from the doctor sanctus (Thomas 153 The codex, produced in Northern Germany by the middle of the 15th century, was part of the library of the Dominican theologian Willliam Hanstein, who in 1444 was in Erfurt and in 1458 baccalarius formatus in Rostock. At f. 154a one can read: “Sub religioso patre Ludulpho Wilden ordinis predicatorum s. theologie professore ac eiusdem facultatis decano frater Wilhelmus Hansterin eiusdem ordinis et facultatis bacellarius formatus cras hora prima post prandium quartum librum sententiarum incipiet et eadem hora lectiones suas omni die legibili continuab. In lectorio fratrum predicatorum ad sanctum Iohannem.” According to Bernard Michael, the manuscript would have been produced before Hansteins’ lectures in Rostock and probably either in Erfurt or in the conventual library in Soest. The author of the Lectura is an anonymous frater (cf. f. 251r). For the description of the manuscripts see: B. Michael, Die Mittelalterliche Handschriften der Wissenschaftlichen Stadtbibliothek Soest, Wiesbaden 1990, pp. 141-144. A Lectura super quartum librum Sententiarum containing the same first and last question on book IV as Soest 21a was handed down in the manuscript Münster, Universitätsbibliothek, 447, ff. 1r-66v, which was destroyed in the burning of the library in 1945. See F. Pelster, “Schriften des Thomas Sutton in Münster,” in: Zeitschrift für katholische Theologie 47 (1923), p. 486. 154 Henricus de Gorrichem, Conclusiones super IV libros Sententiarum, Basel 1498 [repr. Frankfurt 1967].

52*

INTRODUCTION

Aquinas), Innocentius V (Peter of Tarantasia), Johannes Parisiensis, Paulus de Perugia, and from the Thomasinus, namely from Godin’s commentary. The following pages list the explicit mentions of the Thomasinus from book I of Soest’s commentary and provide a comparison with Godin’s text. Soest, Wissenschaftliche Stadtbibliothek, Lectura Thomasina, Lib. I, dist. 15, q. 1 (p. Cod. 21a, f. 29v,1-18: 194,19-26): Ista est thomasini supra dist. 15 primi , ubi ostendit quomodo nomen missionis sit translatum de creaturis ad divina. Secundo excludit illa que in missione creaturis sunt imperfectionis et loco illorum ponit alia deo convenientia. Et tertio arguit suum propositum scilicet questionem predictam. Unde dicit, quod nomen missionis translatum est de creaturis ad divina. In missione autem creaturis quatuor inveniuntur, que deo non conveniunt. Quorum primum est essentialis divisio (add. est sed del.) missi et mittentis eo, quod nullus mittitur a se in creaturis sed ab alio. Sed quia essentialis divisio non cadit in deum igitur loco illius in missione divinarum personarum ponitur personalis alietas seu distinctio. Secundum est potestatis commissio a superiori ad inferiorem tendens secundum quam propria dat suam potestatem legato suo, sed quia illud iterum non potest habere locum in divinis eo, quod una persona non est superior alia. Etiam cui committitur potestas certa in creaturis potest etiam auferri ab eo, quod etiam non habet locum in deo, ideo loco illius in divina missione ponitur auctoritatis essentialis communicatio. Tertium est loci mutatio, quia qui mittitur de loco ad locum procedit, sed eo quod illud iterum in divinis non convenit, ergo loco illius ponitur novi respectus acquisitio, quo scilicet per novam habitudinem deus se habet ad creaturam. Quartum est novi effectus procuratio

Quantum ad primum sciendum, quod scire possumus, quid sit missio in divinis ex missione reperta in creaturis, remota imperfectione a divinis. In creaturis autem missio de ratione sua dicit exitum alicuius missi ab alio ut a mittente a quo differt secundum corporalem distantiam ad aliquem terminum, a quo termino habet missus, quod sit ibi, ubi prius non fuit. Et quia hic sunt aliqua, quae imperfectionem important, scilicet exitus secundum localem distantiam et novitas posita in ipso misso, ideo ista a missione divina removenda sunt.

Soest, Wissenschaftliche Stadtbibliothek, Lectura Thomasina, Lib. I, dist. 16, q. 1 (p. Cod. 21a, f. 31v,30-37: 213,18-26): Unde secundum thomasinum sequentem doctorem sanctum sicud processio spiritus sancti temporalis sive eternam non addit sive invisibilem nisi manifestationem quamdam missionis visibilis per aliquod signum sen-

De primo sciendum, quod sicut processio temporalis et aeterna non sunt due processiones sed una tantum, nisi quod temporalis addit super aliam respectum tantum ad effectum temporalem, ita missio visibilis non est

INTRODUCTION sibile sicud ligue (post. corr.) ignee apostolis visibiliter apparentes attestabantur spiritum sanctum visibiliter eis missum ad manifestationem doctrine. Istud etiam manifestum apparet ex descriptione (coni. ex descripersictione) missionis visibilis, quam ponit idem thomasinus dicens: missio invisibilis est manifestatio spiritualis persone ab alia procedente per aliquod signum sensibile declarata.

Soest, Wissenschaftliche Stadtbibliothek, Cod. 21a, f. 46r, 29-35: Est thomasini supra hoc allegata, ubi sequens doctrinam doctoris sancti parte et questione preallegata articulo dicit quod aliqua nomina dicuntur de deo solum remotione (relative ante corr.) ut quod deus est immaterialis, incorporalis, incorruptibilis et cetera. Aliqua vero causative ut quod est redemptor, salvator, liberator, remunerator et cetera. Aliqua positive et simpliciter ut quod est sapiens, bonus, potens et cetera. Et

53*

alia a missione invisibili, nisi quod tantum addit rationem manifestationis per signum visibile. Ad rationem ergo visibilis missionis concurrunt tria, scilicet quod missus sit ab alio et quod sit in eo, ad quem fit secundum specialem modum, et quod utrumque istorum per signum aliquod visibile ostendatur, ratione cuius tota missio visibilis dicatur. (Cf. Thom., Sent. I, d. 16, q. 1, art. 1, resp.) […] Item non solum fit ad ostendendum plenitudinem gratie perficientis subiectum, sed etiam ad ostendendum redundantiam gratie in alios et hoc per ministerium vel doctrinam et praedicationem, et ideo convenienter ipsis apostolis fuit facta talis missio visibilis per quorum predicationem et doctrinam ecclesia erat gubernanda. Lectura Thomasina, Lib. I, dist. 16, q. 2 (p. 219,38-49): Preterea missio visibilis nihil addit super invisibilem missionem nisi signum sensibile exterius, ergo ad quemcumque fit missio visibilis, necesse est, ad eum missionem invisibilem prius factam fuisse. Sed in illis linguis igneis fuit facta missio visibilis Spiritus sancti, ergo ad quoscumque fuit facta missio visibilis linguarum ignearum, ad illos fuit facta missio Spiritus sancti. Sed si istae lingue fuerunt imaginariae tantum aequaliter fuerunt missae non solum ad apostolos, sed ad omnes, qui viderunt, quia imaginariae species solum sunt in imaginatione illius, qui credit se videre. Ergo non solum ad apostolos sed etiam ad omnes circumstantes, qui vidissent, aequaliter fuisset facta missio Spiritus sancti, quod non est verum. Ergo patet, quod istae linguae fuerunt verae res extra animam existentes.

54*

INTRODUCTION

de talibus intelligitur secunda pars predicte questionis. Soest, Wissenschaftliche Stadtbibliothek, Lectura Thomasina, Lib. I, dist. 23, q. unica Cod. 21a, f. 47v,16-28: (p. 318,60-67): Istam tamen tam dominus innocentius quam parisiensis quam thomasinus sequens doctorem sanctum, prima pars q. 20 articulo tertio ad secundum, dicentes quod secundum boethium in de duabus naturis hoc nomen fuit primo impositum ab homine larvato vel larva. Est autem larva instrumentum quoddam concavum, quo utebatur antiqua in tragediis et comediis. Nam persona (dub.) seu hystrio (hysorio ante corr.) volens antiquitus aliquem comediando laudibus extollere, dicto instrumento concavo capiti imposito laudes comediandi personabat. Unde propter instrumenti illius concavitatem voces sonans emittebat. Quare larvatus illa persona, quia per vel perfecte sonans, dicebatur. Dictum acceptum fuit ad secundum illum qui propter dignitatem suam a larvato ut prefertur comediabatur post ad designandum quemlibet in aliqua ex tellecti dignitate constitutum. Soest, Wissenschaftliche Stadtbibliothek, Cod. 21a, f. 53r,21-27: Istam videtur tenere thomasinum supra prima distinction presentis lectionis et probat eam sic. Principio omnis divisio personarum in divinis habet fieri aut per absolutum aut per relatum. Patet, quia nihil est in divinis nisi substantia et relatio, eo quod in divinis non reperiuntur nisi duo predicamenta,scilicet substantie et relationis. Sed persone divine non dicuntur per absoluta, quia omnia absoluta in divinis sunt essentia, secundum quam persone in nullo distinguuntur (coni. ex disiglontur). Sed sunt idem in divinis per relativa, ut dicit questio. Cod. Soest, Wissenschaftliche Stadtbibliothek, 21a, f. 57v,20-30: Ista questio thomasini supra dist. 3a presentis lectionis, ubi ea ponens premisit aliquas dictiones. Quarum prima est, quod duplex est esse rei create, scilicet esse causale, scilicet secundum id, quod res est in sua causa, et

Si autem consideremus id, a quo nomen personae imponitur ad significandum, sic non convenit Deo, quia est impositum a personando, quia in tragoediis et comoediis recitatores gestorum ponebant quandam larvam ad repraesentandum illos, quorum gesta narrabant. Secundum istam proprietatem non oportet, quod Deo conveniat nomen personae. Sed quia iudicium non sumitur penes id, a quo nomen imponitur, sed penes id, ad quod [ad] significandum nomen imponitur, ideo persona proprie convenit divinis. Et sic patet secundum. (Ionannes Parisiensis, Super Sent. I, dist. 23, ed. Müller, p. 246,1-247,19; Thom, S. Th. I, q. 29, art. 3, ad. 2; Id., Super Sent., I, dist. 23, q. 1 art. 1, resp.)

INTRODUCTION

55*

esse formale. Et illud dicitur esse cuiuslibet rei proprium eo, quod idem sit quod essentia rei vel actus immediate essentiam res consequens. Secunda est quod aliquid habet esse in alio dupliciter. Uno modo sicud effectus in sua causa sicud rosa in hyeme est in semine. Alio modo sicud forma in supposito sicud esse nature in sorte et platone. Ex istis duabus dictionibus potest concludi, quod esse creature est in deo sicud in sua causa et in creatura sicud forma in supposito, ymmo quod esse creature et esse et individuum scilicet esse creature causale sed non formale. Soest, Wissenschaftliche Stadtbibliothek, Cod. 21a, f. 59r,33-38: Istam ponit thomasinus supra distinctione ultima presentis lectionis. Et probat eam diversis rationibus, quarum unam tantum recitabo, que est ista. Ubicumque est relatio realis oportet fundata esse eius ordinis vel exigentiam unius ad alteram, cum sit eternus nec habet conformitatem mutue condempnatione. Cum ergo non sit ordinatus ad producendum creaturas illa relatio qua et cetera, ut dicit pars questionis probanda. Soest, Wissenschaftliche Stadtbibliothek, Lectura Thomasina, Lib. I, dist. 46, q. 1 Cod. 21a, f. 83v,18-23: (Graz, Universitätsbibliothek, ms. 475, ff. 27ra,54-27rb,4; 27rb,28-34): Ista est thomasin supra 2a dist. presentis lectionis. Ubi premissis quibusdam dictionibus de malo quo ad primam partem, scilicet quod deus nullo modo velit fieri quodcumque malum directe, probat eam ex hoc quod voluntas dei, cum non possit deficere a sua rectitudine, nec mutari in sua actione, nec etiam a suo fieri deficere, nunquam ferri nisi in bonum per se et directe eo, quod bonum sit obiectum voluntatis ipsius.

Quantum ad tertium patet, quod Deus nec per se nec per accidens vult mala culpe fieri per se [27rb G] non quidquid enim Deus vult propter bonitatem suam vult, sed malum culpe non potest esse volitum propter bonitatem divinam. Ergo non potest tale malum velle per se. Minor patet, quia tale malum est per se quedam deordinatio a Deo. Ergo non potest esse volitum secundum se propter Deum. [...] Ergo patet, quod malum culpe nullo modo potest Deus velle fieri. Permittitur tamen a Deo fieri et factum ordinatur, quia sic Deus res administrat ut eas proprios motus agere sinat secundum Augustinum. Et quia condicio omnium creaturarum habentium electionem est, ut in actionibus suis possint deficere et peccare, ideo mala culpe a Deo fieri permittuntur. Facta tamen ordinantur ne in universo maneat aliquid inordinatum.

56*

INTRODUCTION

As Goris and Pickavé have rightly pointed out, the term Thomasinus is often mentioned also in many library catalogues.155 In fact, the catalogue of Erfurt University’s Collegium lists a work bearing this title156 and a similar occurrence is findable in the catalogue of the Dominican Library in Vienna dated 1513.157 These mentions could possibly hint at some witnesses, which have not been found yet. At the same time, these entries could be explained as cases of homonymy, as it is possible for other works besides Godin’s commentary to have had the same nickname. This could be the case of the Thomasinus listed in the catalogue of Isny (dated 1482) with a different incipit.158 Moreover, both the Catalogue of Stams159 and the catalogue of the charterhouse of Salvatorberg in Erfurt160 cite the Dominican James of Lausanne as the author of a work with the same title. Nevertheless, as Goris and Pickavé have highlighted,161 it is still possible for the catalogues to contain wrong information and further research is needed. 155 W. Goris – M. Pickavé, “Die Lectura Thomasina,” p. 91. 156 P. Lehmann, Bistum Mainz. Erfurt (Mittelalterliche Bibliothekskataloge Deutschlands und der Schweiz II), München 1928, p. 172, no. 8: “Thomasinus super tres libros sententiarum. Datum per mag. Johannem Wartperg”; p. 191, no. 21: “Item Thomasinus super tres primos libros sentenciarum.” 157 T. Gottlieb, Mittelalterliche Bibliothekskataloge Österreichs, Bd. I: Niederösterreich, Wien 1915 (repr. Aalen 1974), p. 350,40-41: “H 38. Thomasinus super quatuor libros sentenciarum, incipit: Queritur de sacra theologia”; Ibid., p. 357,19-20: “I 48. Thomasinus super libros sentenciarum preter quartum, ut supra [i.e. H 38]”; p. 358,8-9: “I 54. Thomasinus super sentencias, incipit: Cupientes aliquid, ut supra I 48.” The manuscript mentioned here cannot be identified with Wien, Österreichische Nationalbibliothek, 1590, which surely comes from the University Library and not from a conventual library. Still visible are in fact the witness’ old call-number (U 690) and the mark “Li” (ligator), which is typical of an apprentice of the bookbinder Mathias, who was active from 1446 to 1476 and worked on several University codices. G. Heilingsetzer – W. Stelzer (eds.), Kurt Holter. Buchkunst – Handschriften – Bibliotheken. Beiträge zur mitteleuropäischen Buchkultur vom Frühmittelalter bis zur Reinassance, vol. I, Linz 1996, pp. 429 and 459. 158 P. Lehmann, Die Bistümer Konstanz und Chur (Mittelalterliche Bibliothekskataloge Deutschlands und der Schweiz I), München 1918 (repr. München 1969), p. 182: “Item Thomasinus, id est summa, includentem quatuor summas sancti Thome incipientem ‘Utrum preter philophicas disciplinas necessaria sit alia doctrina’.” It is worth mentioning that this incipit corresponds to the first part (after the Prologue) of Heinrich of Gorkum’s Quaestiones in Summam Sancti Thomae. F. Stegmüller, Repertorium Commentariorum in Sententias Petri Lombardi, Würzburg 1947, vol I, no. 322, p. 152 159 Stamser Katalog, p. 64: “50. Fr. Iacobus Lausanensis scripsit super Sententias lecturam thomasinam.” 160 P. Lehmann, Bistum Mainz. Erfurt, p. 563: “Jacobus Lausanensis […] scripsit notabilem lecturam super omnes libros sentenciarum ex scriptis s. Thome, unde dicitur Thomasinus.” 161 W. Goris – M. Pickavé, “Die Lectura Thomasina,” p. 85 n. 7

INTRODUCTION

57*

The situation appears even more intricate if we take into account the fact that Quétif and Échard also mentioned Thomasinus de Ferrara (Thomas de Leutis Ferrariensis) as the author of a commentary on the Sentences.162 This attribution has already been proven wrong by Thomas Kaeppeli.163 Nevertheless, Quétif and Échard’s entry about Thomasinus de Ferrara is still of some interest for the present analysis, since it provides an account of a manuscript of his commentary on the Sentences. This codex, described in detail, shares many features with one of the witnesses of the Lectura Thomasina, namely ms. Paris, Bibliothèque nationale de France, Latin 3039. In fact, it lacks the fourth book, contains an autograph note of the owner, i.e. of cardinal Pierre de Foix,164 and bears the title Thomasina.165 Very likely Quétif and Échard mistook the above-mentioned Parisian manuscript, containing the work of Godin known as Thomasinus, for the commentary of this author named in the same way and the confusion between title and author originated from their mistake.

162 Ibid., p. 92 n. 27. It is remarkable that Goldmann’s register identifies the Thomasinus mentioned in the catalogue of the Dominican library in Vienna of 1523 with the commentary on the Sentences by Thomasinus de Ferrara. A. Goldmann, Mittelalterliche Bibliothekskataloge Österreichs, II. Band. Register zum I. Band, Wien 1929, p. 155. 163 T. Kaeppeli, “Thomas de Leutis Ferrariensis,” in: Scriptores Ordinis Praedicatorum, vol. IV, p. 373. 164 The possessor’s note could have been written either by Pierre de Foix the Elder (13861464; in 1414 appointed cardinal by the Antipope John XXIII) or by his nephew Pierre de Foix the Younger (1449-1490; created cardinal in 1476). Quétif and Échard identify the owner with the first one, who had a leading role during the Great Schism. If their attribution is right, it is worth noticing that he possessed a copy of Godin’s commentary and possibly read also his De causa. Nevertheless, Cardinal de Foix probably was not aware of the parallels between the De causa and the fourth book of Godin’s commentary on the Sentences found by McCready, as his manuscript copy lacks the fourth book. See McCready, The Theory of Papal Monarchy, p. 32 n. 63. 165 J. Quétif – J. Échard, Scriptores Ordinis Praedicatorum, vol. I, p. 700 col. b: “Scripta in IV libros sententiarum. Meminerunt Joannes de Turrecremata, Bandellus, Deza, Petrus de Vincentia, omnes in tract. suo de conceptione B. V. Bernardus de Lutzemburgo in suo haereticorum catalogo libro secundo, ubi de Manicheis, indicat se vidisse, et quaedam ex eo referr. Alva Sol. Verit. Rad. 102 col 1123, testatur opus se vidisse Tolose tum in gymnasio Fuxensis servatum. Cum autem ea bibliotheca in Colbertinam transierit, codex ibidem jam extat fol. memb. n. 2306 a me visus sub hoc titulo: Thomasina, ceu compendium librorum I, II et III S. Thome in sententias. Pr. Cupientes aliquid de penuria ac tenuitate etc. Circa proemium libri sententiarum quaeritur, utrum sacra theologia sit scientia? In fronte codicis imago est SS. Domninicum, Thomam, et Petrum martyrem repraesentans. Ita autem compendium est scripti S Thomae in sententias, ut ipsissimis S. Doctoris ubique verbis utatur auctor, plura tamen rescindens, praecipua referens alio tamen quandoque ordine, pauca identidem addens, ubi praesertim novae quaestiones sua aetate exortae, ut de conceptione B. V. ad sententiam Sancti dilucidandam et propugnandam. Aliquando etiam quaedam in margine adduntur ex

58*

INTRODUCTION

Moreover, it is worth recalling that M. Michèle Mulchahey outlined how the commentaries on the Sentences that followed the new imperative of expounding Lombard’s text with words taken from Thomas’ works were often labelled with the epithet lecturae thomasinae. In this respect the expression can be applied not only to Godin’s text but also to a whole constellation of works sharing this writing style. Mulchahey’s analysis, starting from Grabmann’s studies,166 comes to the conclusion that Godin’s commentary was the first text to receive this label, which by the end of the 14th century must have become commonly applied to other Sentences-commentaries.167 For the time being, there is still no hard evidence of any other work bearing the title Thomasinus or Lectura Thomasina besides Godin’s one. Further, the manuscripts handing down Godin’s text date from the beginning of the 14th to the 15th century. Therefore, it is possible that the frequent mentions of works named Thomasinus during the 14th Summa, ubi rem clarius et certius tractari indicatur. Codex 102 foliis constat: tria aut quatuor desunt initio tertii sententiarum. Ad calcem sic legitur: Iste liber est mei Petri cardinalis de Fuxo manu propria. Nempe qui ex ordine Minorum aetatis XXII cardinalis assumtus anno MCCCCV aut VI, diem obiit anno MCCCCLXII. Codex tamen ex charactere minuto et eleganti videtur sec. XIV” (italics in the orignal text). For the description of the manuscript Paris, BnF, Lat. 3039 see the Prolegomena to the edition. It is worth noting that according to Quétif and Échard the manuscript would have been hold in Toulouse. 166 M. Grabmann, “De Summae D. Thomae Aquinatis Theologicae studio in ordine Fratrum Praedicatorum iam saeculis XIII et XIV vigente,” in: Miscellanea dominicana in memoriam VII anni saecularis ab obitu Sancti patris Dominici (1221-1921), Roma 1923, p. 155 n. 4: “Thomasinus, cujus Scriptum in Sententias variis in Codicibus (e.g. in Cod. Basileensi BIII6) nobis occurrit, non est idem ac Thomasinus de Ferrara (†1390) O.Pr., qui apud Quétif-Echard, scriptores Ordinis Praedicatorum (I,700) laudatur. Ille Thomasinus mihi non videtur esse nomen alicuius auctoris, sed titulus alicujus Commentarii in libros Sententiarum a fratre quodam Praedicatore ex sententiis et verbis S. Thomae congesti. In Bibliotheca Seminarii Pisani Cod. 44 Commentum in sententias Guilelmi Petri de Godino, quod Lectura Thomasina inscribitur, continet.” Grabmann’s text is mentioned in M.M. Mulchahey, First the Bow is Bent in Study, p. 163 n. 104. 167 M.M. Mulchahey, First the Bow is Bent in Study, p. 163: “The new imperative of expounding the Lombard according to the mind of Thomas may actually have given rise in the fourteenth century to the nickname which came to be applied to a whole series of Dominican Sentences-commentaries. Known as ‘lecturae thomasinae’, these expositions, like that of Johannes von Sterngassen, share a common concern with marshalling Thomas Aquinas’ arguments, and especially ideas drawn from the Summa and the Scriptum, into the escutcheon of the Sentences. Possibly one of the first to attract the tag was the In Sententiis Petri Lombardi of William of Peter Godin, who taught the Sentences in the 1290s, first as lector in the convent schools at Condòm ad Montpellier and then as bachelor in Toulouse and Paris. Several manuscript copies of William’s In Sententiis, including one today in Pisa, carry prominently the contemporary rubric ‘Lectura Thomasina’. The label was invoked with increasing frequency by the end of the century. But it was applied with discrimination, not merely to any Dominican work which was Thomistic in inspiration, but quite specifically to the commentaries on the Sentences which drew the bulk of their material from the Summa and from Thomas’ related works.”

INTRODUCTION

59*

century could be proofs of the circulation of the Lectura Thomasina itself. Nevertheless, it is undeniable that, after the General Chapter of Metz required even the conventual lectores to comment on the Sentences adding references to Aquinas’ works,168 a new group of texts spreading Thomas’ doctrines was produced. Even if these works are not explicitly titled Lectura Thomasina, they indeed mirror this practice of lecturing using Thomas’ words. The above listed cases of manuscripts and library catalogues containing references to Godin’s work seem to confirm the hypothesis of Goris and Pickavé that the text must have had a widespread circulation and a discernable impact on Dominican education. Even if it might not have been designed by the author as a textbook in the proper sense (it is indeed a Sentences commentary and not a teaching tool) it might have proven itself helpful in the everyday lecturing activity in Dominican convents (it is no wonder that some manuscript witnesses were originally held by Dominican conventual libraries)169 and might have raised the interest of the other religious orders (some manuscript copies of the work were held as refence texts in their libraries).170 Further, the number of both complete and fragmentary witnesses seems to confirm a widespread diffusion. Yet the lack of an early printed edition, in contrast to Godin’s treatise of political ecclesiology which interested readers until the Great Schism, gives the impression that the interest in Godin’s commentary might have decreased from the 16th century onwards. For sure, a possible way to investigate the Wirkungsgeschichte of an idea is to examine the circulation of the books that contributed to its

168 B.M. Reichert, Acta capitulorum generalium, vol. II (Metz 1313) (Monumenta Ordinis Fratrum Praedicatorum Historica t. IV), p. 65,8-12: “Lectores quoque de textu biblie plus solito legant et in lectura de sentenciis ad minus tres vel quatuor articulos de doctrina fratris Thome pertractent, prolixitate onerosa vitata. Nullus eciam ad studium Parisiense mittatur, nisi in doctrina fratris Thome saltem tribus annis studuerit diligenter.” 169 This is the case of the manuscripts: Basel, Universitätsbibliothek, ms. B III 6 (from the Dominican convent of the city), Bologna, Biblioteca Comunale dell’Archiginnasio, ms. A 986 (from the local convent of St. Dominic), and Graz, Universitätsbibliothek, ms. 475 (from dal the Dominican convent in Ptuj). 170 This is the case of the witnesses that were held in libraries as libri cathenati: Berlin, Staatsbibliothek Preußischer Kulturbesitz, ms. Theol. lat. Fol. 557 (from the Benedictine abbey of. Petersberg in Erfurt), Erlangen, Universitätsbibliothek, ms. 505 (from the charterhouse in Heilsbronn), Graz, Universitätsbibliothek, ms. 475 (from the Dominican convent in Ptuj), and Klosterneuburg, Stiftsbibliothek, ms. 281 (from the Augustinian abbey in Klosterneuburg).

60*

INTRODUCTION

diffusion. For this reason, it is worth mentioning some owners and readers of the manuscripts of Lectura Thomasina. As has already been mentioned, it is proven that one manuscript stems from the library of Cardinal Pierre de Foix, a prominent personality during the Great Schism. Another owner was Heinrich of Langenstein or de Hassia (1325-1397), master and vice-chancellor of the University of Paris and later master of the University of Vienna.171 Other readers of the text were members of religious orders like the Franciscans, as some annotations in the ms. Pisa, Biblioteca del Seminario Arciv. S. Caterina, ms. 44 on f. 125v suggest: “Ego magister Iohannes Hectoris de d[...] avi istam thomasinam”; “Ego magister Iohannes Hectoris de valñ infrascriptam Thomasinam”; “Ego magister Iohannes Hectoris de Valñ ordinis minorum prestiti hunc librum.” Finally, both the anonymous commentary handed down by cod. Soest 21a and the question by Heinrich Tröglin represent two further examples of reception of the Lectura Thomasina besides the more known cases of James of Metz, Hervaeus Natalis, and Durand of Saint-Pourçain. Both the aforementioned cases infer that the German provinces could have been a possible area of reception of Godin’s work. This hypothesis seems to be further proven by the fact that one of the witnesses of the Lectura Thomasina, namely Berlin, Staatsbibliothek Preußischer Kulturbesitz, Theol. lat. Fol. 557, stems from Erfurt. In fact, the codex originally contained the following ex libris at f. 1r: “[Liber sancti petri in erphordia] (erased) h 12.”172

171 The manuscript Wien, Österreichische Nationalbibliothek, 1590, has in fact the possessor’s note (f.1r) “Super sententias ex parte M. Henrici de Ha Parisius” and the annotation (f. 166r) “Compleat inceptum sancta Maria meum,” which Henry of Langenstein usually wrote on his books. See M. Denis, Codices manuscripti theologici Bibliothecae Palatinae Vindobonensis Latini aliarumque Occidentis linguarum, Wien 1793-1802, Bd. 2, no. 532, pp. 1224-1226. 172 See J. Theele, Die Handschriften des Benediktinerklosters St. Petri zu Erfurt, Leipzig 1920, p. 102, no. 87 and the Prolegomena to the edition.

2. Prolegomena to the Edition 2.1 The Manuscript Tradition The Lectura Thomasina has been handed down in sixteen manuscripts (these are both complete witnesses and fragments):173 A: Arras, Bibliothèque municipale, ms. 751 (1032) Parchment, 14th century,174 77ff. Damaged by the depredations of the librarian Caron in 1816.175 Binding not original. ff. 11-15v: Chronica Martini Poloni. ff. 16r-24v: Historia Regnum Francorum abbreviata. ff. 25ra-54vb: Lectura Thomasina. Lib. III (from dist. 31) and Lib. IV. ff. 55r-76v: Summa dictaminis. ff. 77r-77v: Versus colorum rethoricorum. Possessor’s note: “Iste liber pertinet Johanni de Fines” (XV sec.)176 Description of ff. 25ra-54vb, Lectura Thomasina. Lib. III (from dist. 31) and Lib. IV: 173 For information concerning the manuscripts see also: W. Goris – M. Pickavé, “Die Lectura Thomasina” and Iid., “Von der Erkenntnis der Engel.” Their abbreviations for the witnesses have been adopted here. 174 Numbered 751 in Z.-F.-C. Caron, Catalogue des manuscrits de la bibliothèque de la ville d’Arras, Arras 1860, p. 370 and 1032 in J. Quicherat, “Manuscrits de la bibliothéque d’Arras,” in: Catalogue général des manuscrits des bibliothèques publiques des départements, vol. 4, Paris 1872, pp. 408-409. According to Caron the manuscript comes from the cathedral of Arras; the information is repeated by Quicherat. 175 H. Loriquet, Rapport présenté à M. le Ministre de l’instruction publique sur l’identification des fragments da manuscrits trouvé à Calais en 1884, suivi d’un tableau des déprédations commises en 1816 sur les manuscrits de la bibliothèque d’Arras, Arras, RohardCourtin, 1886. In particular, the tableau des déprédations mentions the fact that the manuscript lacks about 60 folia and none of them was found in Calais. It is theoretically possible that the codex could have originally handed down a complete version of the Lectura Thomasina in four books. 176 J. Quicherat, “Manuscrits de la bibliothéque d’Arras,” p. 409.

62*

INTRODUCTION

The text begins with the last sentence from dist. 30 written at the top of the left column at f. 25r: “peccatum in equali gradu vel maiori vel minori”; the text continues as follows: “Circa d. 31 queritur utrum idem ordo caritatis.” f. 54v the explicit from book IV has been scraped off. 2 columns, 38 lines. No miniatures. Flourished litterae notabiliores in blue and red ink alternated. f. 32va (beginning of book IV) flourishes in blue and red ink in the left margin. Paragraph marks in blue and red ink alternated. No guide letters visible. Book numbering in red and blue ink in the upper margins. Marginal annotations (e.g.: Nota, Contra, Solutio, Responsio, etc.) Ruling and frame ruling. No pricks to guide the ruling. Catchwords without correspondence with the next quire. Bibliography: Z.-F.-C. Caron, Catalogue des manuscrits de la bibliothèque de la ville d’Arras, Arras 1860, p. 370; J. Quicherat, “Manuscrits de la bibliothéque d’Arras,” in: Catalogue général des manuscrits des bibliothèques publiques des départements, vol. 4, Paris 1872, p. 408-409; H. Loriquet, Rapport présenté à M. le Ministre de l’instruction publique sur l’identification des fragments da manuscrits trouvé à Calais en 1884, suivi d’un tableau des déprédations commises en 1816 sur les manuscrits de la bibliothèque d’Arras, Arras 1886. Ba: Basel, Universitätsbibliothek, ms. B III 6 Parchment, 14th century177 (probably after 1323),178 mm. ca. 340 x 250, 127 ff. (A-C; D-E paper guard-leaves and 1-123(127) parchment). Modern foliation in pencil in the upper right corner on the recto. On ff. 7-27 and 31-123 in the upper right corner on the recto not-consecutive medieval foliation with Arabic numerals in black ink 177 According to G. Meyer – M. Burckhardt, Die mittelalterlichen Handschriften der Universitätsbibliothek Basel. Beschriebendes Verzeichnis. Abteilung B: Theologische Pergamentschriften, t. 1, Basel 1960, p. 215. 178 The witness hands down the reading “sancti Thome” in Prologue, q. 1 (f. 1rb) and in Prologue, q. 2 (f. 1va), corresponding to “fratris Thome” and “doctoris Thome” in the edited text. Since Aquinas was canonized on July 18, 1323, the manuscript was probably copied after this date.

INTRODUCTION

63*

(here recorded in brackets).179 Quire numbering at the right bottom from the third quire (f. 7) onwards. Catchwords. 13 quires: II2 (the leaves in the first half of the quire are glued together and pasted onto the inside cover); II6; 7xVI90; (II-1)93; 2xVI117; III 1) Lectura Thomasina ff. 1ra-29va: prologue and Lib. I; ff. 29vb-30vb: Tabula quaestionum to Lib. I and Lib. II; f. 30vb: “Expliciunt tituli secundi libri sententiarum Thomasini”; ff. 31(34)ra-64(67)vb: Lib. II; ff. 65(68)ra-66(69) rb: Tabula quaestionum to Lib. III and Lib. IV; f. 66(69)rb: “Expliciunt tituli super Thomasinum de IIII sententiarum”; ff. 67(70)ra-90(93)rb: Lib. III; ff. 90(93)rb-123(127)vb: Lib. IV. Parts of the text have been relocated: in Lib. I, margin of f. 19(13) vb “Ista questio est de distinctione 33a et debet intrare ad tale signum o o + .” The exact same symbol appears at f. 21(15)ra just before dist. 34. In Lib. II at f. 40(43)rb in the margin of the dist. 13: “*Ista pars que est hic pertinet ad illam partem que est in sequenti folio ad tale signum,” the same symbol at f. 41(44)vb at the end of dist. 14 and in the upper margin: “Quere secundum articulum in quo est defectus hic ad tale signum ante.” The second book is acephalous and beginning with the last sentences from dist. 4. 12 leaves are missing, in fact the medieval foliation skips from 21 (f. 27) to 34 (f. 34).180 Mistakes also in distinction numbering: f. 75(78)vb: 18 instead of 16; 81(84)va: 36 corrected in 35 instead of 26; f. 83(86)rb: 17 instead of 28; f. 84(87)ra: 28 instead of 29. Hands:181 1. 1r-6v and 28r-30v; 2. 7r-27v and 67r-93r; 3. 31r-58ra; 4. 58rb-64vb; 5. 65r-66r; 6. 94r-123v. Hand n. 1 completed the codex (not yet bound) at a later stage adding the text from the prologue to end of dist. 7 on new quires at the beginning of the manuscript and copying the missing end of dist. 47, dist. 48, dist. 27 and the Tabula quaestionum to books I and II on the originally blank space at f. 27vb and on leaves added after it (ff. 28r-30v).182 179 In the present edition modern foliation is reported. 180 According to Meyer and Burckhardt twelve folia would have been too many for handing down only the missing part from book I (part of dist. 47 and dist. 48) and the first part of book II (dist. 1-3 and the missing part from dist. 4). See G. Meyer – M. Burckhardt, Die mittelalterlichen Handschriften, p. 216. 181 According to G. Meyer – M. Burckhardt, Die mittelalterlichen Handschriften, p. 217. 182 For the text later added at ff. 1ra-6vb; 27vb-29va the abbreviation Ba* has been adopted.

64*

INTRODUCTION

2) Quaestionis de regula et constitutionibus observandis initium, f. 93(96)va: “Quesitum est primo utrum ex professione simus obligati ad regulam et constitutiones vel solum ad obedientiam. Si enim obligamur vel (sic) videtur quod faciendo contra peccamus mortaliter, si non obligamur in nullo peccamus nec quod imponitur nobis propter tempus. Preterea propter eas (dub.) transgressiones si non obligamur ad ea poterimus puniri sine iniuria. Secundo utrum ammonitiones capitulorum durent ultra annum. Si enim durant ultra annum videtur quod in brevi tempore tot erunt quod intollerabiles erunt. Si autem non durent.” Written space: 230/260 x 145/170 mm, 2 columns, 54 lines from 1r to 6v, 56 lines from f. 7r onwards. No miniatures. Flourished initials (blue and red ink) with marginal flourishes in the left margin of Lib. I, dist. 8 (f. 7ra) and Lib. III (f. 67ra) respectively. Litterae notabiliores in blue and red ink alternated. Paragraph marks in red and blue alternated. Guide letters still visible. From f. 7 onwards book numbering in black ink in the upper margin on the recto. Distinction numbering in black ink in the margins. Marginal references to the works of Thomas quoted and annotations (e.g.: Nota, Nota bene, Responsio, quaestio, etc.). Ruling in lead point and pricks to guide the ruling. 2 watermarks. f. B: letter D with cross; f. D: two crossed keys.183 f. Ar: “Thomasinus in 4 libros Sententiarum” On the front cover holes for the chain (previously liber cathenatus). On the back cover in the right upper corner label with the “Thomasinus super quattuor libros sententiarum” and shelf-number: “L.T.6.”184 Front guard-leaf in parchment and back guard-leaf in paper. Covered with brown leather. Two brown leather straps with clasp-plates, clasp-hooks and catch-plates. Origin and owners: From the Dominican convent of Basel. On the front pastedown possessor’s note: “Iste liber est fratrum ordinis predicatorum conventus Basiliensis et est de libris fratrum Iohannis et Hugonis Monachorum 183 Registered in C.-M. Briquet, Les Filigraines. Dictionnaire Historique des marques du papier, Paris, 1907, vol. III, p. 439, no. 8125 and vol. II, p. 245, no. 3864. 184 According to Meyer and Burckhardt the call-number, corrected many times and not easily readable, is not listed in the catalogue of the Dominican library. See G. Meyer – M. Burckhardt, Die mittelalterlichen Handschriften, p. 218.

INTRODUCTION

65*

de Munchenstein.” The here mentioned personalities can be identified with Hugh and his brother John, sons of the knight Hugh V. Münch of Münchenstein Atenkurz († 1300), from 1329 in the convent of Basel and later both priors in the same convent. Owners of two volumes from the conventual library: B III 8 and B V 5.185 The folium possibly comes from another volume.186 Bibliography: C.-M. Briquet, Les Filigraines. Dictionnaire Historique des marques du papier, Paris 1907, vol. III, p. 439, no. 8125 and vol. II, p. 245, no. 3864; M. Grabmann, “Kardinal Guilelmus Petri de Godino (†1336) und seine Lectura Thomasina,” in: Divus Thomas (Frib.) 4 (1926), pp. 385403, [repr. in: Id., Mittelalterliches Geistesleben, vol. II, München 1936, pp. 559-576]; G. Boner, “Das Predigerkloster in Basel von Gründung bis zur Klosterreform1233-1429,” in: Baseler Zeitschrift für Geschichte und Altertumskunde 34 (1935), pp. 221 n. 22 and 223 n. 29; G. Meyer – M. Burckhardt, Die mittelalterlichen Handschriften der Universitätsbibliothek Basel. Beschriebendes Verzeichnis. Abteilung B: Theologische Pergamentschriften, t. 1, Basel 1960, pp. 215-218. Be: Berlin, Staatsbibliothek Preußischer Kulturbesitz, ms. Theol. lat. Fol. 557 Parchment, first half of the 14th century,187 mm. 270 x 190, 136 ff. Modern foliation in pencil in the upper right corner on the recto. Quire numbering in the lower right corner. Catchwords. 12 quires: (VIII2)13;7xVI97, III103, 2xVI127, VI-3136 f. 1v: Tabula quaestionum to Lib. I (from dist. 8) and Lib. II; ff. 2ra33rb: Lib. I (dalla dist. 8); ff. 33va-69rb: Lib. II; ff. 69rb-103ra: Lib.

185 G. Boner, “Das Predigerkloster in Basel von Gründung bis zur Klosterreform 12331429,” in: Baseler Zeitschrift für Geschichte und Altertumskunde 34 (1935), pp. 221 n. 22 and 223 n. 29. 186 Ibid., p. 218. 187 See H. Boese – G. Achten – H. Knaus – R. Kroos, Ungedrucktes Inventar der Signaturengruppe Ms. theol. lat. fol. 375-596, Berlin 1966-1972, ms. theol. lat. fol. 557, p. 2.

66*

INTRODUCTION

III; ff. 103r: Tabula quaestionum to Lib. III; ff. 107ra-135ra: Lib. IV; f. 136r: Tabula quaestionum to Lib. III. 2 columns, 52 lines. No miniatures. Flourished initials (red and blue ink). Litterae notabiliores in blue and red ink alternated. Paragraph marks in blue and red ink alternated. In the upper margins references to the works of Thomas in a lighter ink, introduced by alphabetic letters, and partially damaged during trimming process. Matching letters of the alphabet in the margins point out the parts of text with quotations from Thomas’ works. Marginal distinction and question numbering in black ink. In books I and II consecutive question numbering from 1 to 90. In the upper margin question numbering in black ink. No book numbering. At ff. 2r, 3v, 4r and 5r text (not from the Lectura Thomasina) added in the inferior margin and copied by the same hand that wrote the main text. Marginal annotations (e.g.: Nota, Quaestio, etc.). Prick-holes often cut during the trimming process. No traces of ruling. Marginal annotations in lead point. Covered with white leather. Symbols of the Benedictines of Petersberg in Erfurt.188 Pastedowns in parchment taken from an antiphonal for the celebration dedicated to St. Catherine.189 Originally two leather straps, now only one left. On the back-cover traces left by the chain. Origin and owners: Bound at the beginning of the 15th century in the Benedictine bindery in Erfurt.190 From the Benedictine abbey of Petersberg in Erfurt. Ex libris f. 1r: “[Liber sancti petri in erphordia] (erased) h 12” and “Iste liber est fratris wilhelmi turingensis (?) ordinis predicatotum(?).” Possibly corresponds to the volume listed in the library catalogue of the abbey with the title “Quaestiones in libros 4 Summarum (sic).”191

188 Correspondng to no. 9, 10 and 15 in J. Theele, Die Handschriften des Benediktinerklosters, tab. I. 189 See H. Boese – G. Achten – H. Knaus – R. Kroos, Ungedrucktes Inventar, ms. theol. lat. fol. 557, p. 3. 190 See H. Boese – G. Achten – H. Knaus – R. Kroos, Ungedrucktes Inventar, ms. theol. lat. fol. 557, p. 2. 191 J. Theele, Die Handschriften des Benediktinerklosters, p. 69, no. 34.

INTRODUCTION

67*

Bibliography: P.J. Becker – T. Brandis, Die theologischen Handschriften in Folio der Staatsbibliothek Preußischer Kulturbesitz Berlin, Teil 2, Wiesbaden 1985, p. 29; S. Krämer, Handschriftenerbe des deutschen Mittelalters I (Mittelalterliche Bibliothekskataloge Deutschlands und der Schweiz, Ergänzungsband I), München 1989, p. 227; J. Theele, Die Handschriften des Benediktinerklosters St. Petri zu Erfurt, Leipzig 1920, esp. p. 102, no. 87; H. Boese – G. Achten – H. Knaus – R. Kroos, Ungedrucktes Inventar der Signaturengruppe Ms. theol. lat. fol. 375-596, Berlin 1966-1972. Bol: Bologna, Biblioteca Comunale dell’Archiginnasio, ms. A 986 Parchment and paper, 15th century,192 mm. ca. 293 x 223, 125 ff. Modern uninterrupted foliation in pencil in the upper right corner on the recto (and on the verso of f. 81). External folia of every quire in parchment. Two front guard-leaves without numeration containing notarial deeds of sale-purchase of two houses with courtyard in Bologna dated 1326.193 Catchwords. 11 quires: 2xIII12; VI24; VII38; (VII1)51; 2xVI75; XII99; (I-1)100; XII124; (I-1)125 ff. 1ra-40vb: prologue and Lib. I; ff. 40vb-50rb and 52ra-72rb: Lib. II; f. 72va-100ra: Lib. III; ff. 100ra-125vb: Lib. IV. In the upper margin of f. 1r: “Super 4or Li. Sententiarum Johannis Parisiensis ord. pred. hic fecit correctorium corruptorii” (16th-century hand). In the lower margin of f. 1r: “Nota quod auctor istius libri debet esse Johannes Parisiensis dictus Pungensasinus, non Surdus vel Suardus, quia hic non ponitur ab Echard auctor super omnes quatuor, sed tantum super primum Librum.194 Quod si est Pungensasinus, cum sit antiquior D. Thomas, non potest esse auctor Correctorii ut supra dicitur” (18th-century hand according to Mazzatinti). 192 G Mazzatinti, Inventari dei manoscritti delle Biblioteche d’Italia, t. XXXII, A. Sorbelli (ed.), Firenze, 1925, p. 125. 193 Ibid. 194 In J. Quétif – J. Échard, Scriptores Ordinis Praedicatorum, vol. I, p. 500 col. b described as a lectura “super omnes libros.”

68*

INTRODUCTION

ff. 50v-51: blanks Blank spaces at the end of the quire at f. 33v and from f. 50v to 51 and first folio of the quire before f. 100 cut off. 2 columns, 54-55 lines. No miniatures. Red Q initial at f. 72v. No other initials, no litterae notabiliores. Red paragraph marks only at f. 1r. Guide letters sometimes visible. Book numbering in black ink in the upper margins on the recto. No pricks. Frame ruling in lead point. Black ink stain covering the text on f. 64ra. Origin and owners: Ex libris: “Hoc scriptum pertinent ad librariam S. Dominici de Bononia” (f. 1r; 16th-century hand). The manuscript is not listed in the inventory dating back to the ’70 of the 14th century edited by Lucchesi.195 Listed in the catalogue of Fabio Vigili and ascribed to John of Paris.196 Part of the Collection Magnani, from the library of the Jesuit Antonio Magnani (1743-1811) as proven by the note on the inside of the back cover. Bibliography: G Mazzatinti, Inventari dei manoscritti delle Biblioteche d’Italia, t. XXXII, A. Sorbelli (ed.), Firenze 1925, p. 125; 195 C. Lucchesi, “L'antica libreria dei padri domenicani di Bologna alla luce del suo inventario,” in: Atti e memorie della R. Deputazione di Storia Patria per l’Emilia e la Romagna, 18 (1940), pp. 205-251. According to Letizia Pellegrini the text came to Bologna too late to have the medieval call-number. See L. Pellegrini, La biblioteca e i codici di San Domenico (secc. XIII-XV), in: R. Lambertini (ed.), Praedicatores-doctores. Lo studio generale dei frati Predicatori nella cultura bolognese tra il ‘200 (Memorie Domenicane 39), Firenze 2010, p. 154. The catalogue edited by Lucchesi mentions some sermons by Petrus Gaudinus, identified by Lucchesi with Guilelmus Petri de Godino. C. Lucchesi, “L'antica libreria,” p. 233: “sermones de sanctis et tempore fratris Jacobi de losana. Item sermones de sanctis fratris petri gaudini”; ibid., pp. 234-235: “sermones fratris petri gaudini de tempore, de aliquibus epistolis, de aliquibus feriis, de aliquibus solempnitatibus et plures in congregatione beate Virginis et de consecratione eclesie.” The catalogue is also edited in M.-H. Laurent, Fabio Vigili et les bibliothèques de Bologne au début du XVIe siècle d’après le ms. Barb. Lat. 3185, Città del Vaticano 1943 (Studi e Testi, 105), pp. 203-235, esp. p. 231,15 and p. 234,15-17. Laurent (p. 231 n. 1) supposed that an error by the scribe might have occurred or that these could be further works from Godin. It is worth noting that these sermons are mentioned together with the sermons by James of Lausanne, who, according to the catalogue of Stams, was the author of another Lectura Thomasina. See Stamser Katalog, p. 64: “50. Fr. Iacobus Lausanensis scripsit super Sententias lecturam thomasinam.” 196 M.-H. Laurent, Fabio Vigili, p. 27,3-5, no. 98: “Iohannis Parisiensis, ordinis Praedicatorum, eius videlicet qui fecit correctorium corruptorii, scriptum super 4or libros sententiarum.”

INTRODUCTION

69*

M. Grabmann, “Kardinal Guilelmus Petri de Godino (†1336) und seine Lectura Thomasina,” in: Divus Thomas (Frib.) 4 (1926), pp. 385403, [repr. in: Id., Mittelalterliches Geistesleben, vol. II, München 1936, pp. 559-576]; C. Lucchesi, “L’antica libreria dei padri domenicani di Bologna alla luce del suo inventario,” in: Atti e memorie della R. Deputazione di Storia Patria per l’Emilia e la Romagna 18 (1940), pp. 205-251; M.-H. Laurent, Fabio Vigili et les bibliothèques de Bologne au début du XVIe siècle d’après le ms. Barb. Lat. 3185, Città del Vaticano 1943 (Studi e Testi, 105); G. Nenzioni, “Antonio Magnani e la sua donazione alla città di Bologna,” in: Almanacco dei bibliotecari italiani, Roma 1961, pp. 123127; L. Pellegrini, “La biblioteca e i codici di San Domenico (secc. XIII-XV),” in: R. Lambertini (ed.), Praedicatores-doctores. Lo studio generale dei frati Predicatori nella cultura bolognese tra il ‘200 (Memorie Domenicane 39), Firenze 2010, pp. 143-159. E: Erlangen, Universitätsbibliothek ms. 505 Paper, 15th century,197 mm. 315 x 210, 276 ff. Modern foliation in pencil in the upper right corner on the recto (from 1 to 272, missing on the first and on the last two folia). Catchwords (sometimes damaged during the trimming process). 23 quires: 23xVI. ff. 1ra-71ra: prologue and Lib. I (until mid. dist. 47); ff. 71rb-137rb: Lib. I; ff. 137rb-199vb: Lib. III; ff. 199vb-263ra: Lib. IV; ff. 263ra265ra: Lib. I (from mid. dist. 47); ff. 266ra-272vb: Tabula quaestionum; f. 272vb: “Expliciunt super librorum sentenciarum questiones Thomasini foeliciter.” On f. 71ra reference to the end of the codex, where the missing parts from book I are to be found (end of dist. 47 and dist. 48): “Reliqua usque ad finem huius primi libri querantur post finem quarti libri circa tale signum .˙.”; on f. 263ra: “Illud pertinet ad finem primi libri” fol-

197 Accodring to H. Fischer, Die lateinischen Papierhandschriften der Universitätsbibliothek Erlangen (Katalog der Handschriften der Universitätsbibliothek Erlangen. Neuarbeitung 2), Erlangen 1936 [repr. Wiesbaden 1971], p. 109.

70*

INTRODUCTION

lowed by the missing text (until f. 265ra) marked by the symbol .˙. in the margin. 2 columns, 38-48 lines. Red initials and red litterae notabiliores. Sometimes paragraph marks in red and sometimes words underlined in red at the beginning of a new paragraph. No guide letters visible. Book numbering in red ink in the upper margin. No miniatures. Sometimes frame ruling in lead point. Neither pricking nor ruling. Water damage in the upper edge and in the lower right corner. From f. 100rb change of hand. On f. 274 (without numbering) watermark: oxhead with crown and star (or flower).198 Covered with white leather. Two leather straps without bosses, claspplates, catch-plates, and only one clasp-hook left. From the codexare also missing: 5 bosses from the front cover, 5 bosses from the back cover, and the chain from the back cover. Mark conratos and in the upper part of the front cover seal of the charterhouse in Heilsbronn.199 Just below parchment in brass frame with title: “Thomasinus in quatuor sentenciarum libros.” In the inside of the cover visible wooden structure and binding with parchment stripes. The pastedowns have been removed and inserted in the ms. 2113,41. In the inside of the back cover written in pencil: “Beide Bl. Von den Innenseiten d. Deckel jetzt Ms. 2113/41.” Origin and owners: From the charterhouse in Heilsbronn, listed in the medieval library catalogue of the charterhouse.200 Bibliography: P. Ruf, Bistum Eichstätt (Mittelalterliche Bibliothekskataloge Deutschlands und der Schweiz III, 2), München 1933, p. 205,35; 198 Ibid. (the symbol above the crown cannot be clearly discerned). 199 H. Fischer, Die lateinischen Pergamenthandschriften der Universitätsbibliothek Erlangen (Katalog der Handschriften der Universiätsbibliothek Erlangen. Neuarbeitung 1), Erlangen 1936, Tab. VII and VIII no. a, c. 200 S. Krämer, Handschriftenerbe des deutschen Mittelalters I (Mittelalterliche Bibliothekskataloge Deutschlands und der Schweiz, Ergänzungsband I) München 1989, p. 338 and P. Ruf, Bistum Eichstätt (Mittelalterliche Bibliothekskataloge Deutschlands und der Schweiz III, 2), München 1933, p. 205,35.

INTRODUCTION

71*

H. Fischer, Die lateinischen Papierhandschriften der Universitätsbibliothek Erlangen (Katalog der Handschriften der Universiätsbibliothek Erlangen. Neuarbeitung 2), Erlangen 1936 [repr. Wiesbaden 1971], p. 109; –, Die lateinischen Pergamenthandschriften der Universitätsbibliothek Erlangen (Katalog der Handschriften der Universiätsbibliothek Erlangen. Neuarbeitung 1), Erlangen 1936, Tab. VII and VIII n. a, c; S. Krämer, Handschriftenerbe des deutschen Mittelalters I (Mittelalterliche Bibliothekskataloge Deutschlands und der Schweiz, Ergänzungsband I), München 1989, p. 338. G: Graz, Universitätsbibliothek, ms. 475 Parchment, mid. 14th century,201 mm. ca. 300 x 220, 138 ff. Modern uninterrupted foliation in pencil in the upper right corner on the recto. Catchwords. 15quires: 2xIII12; 5xVI72; (VI-1)77; 2xIV93; V; VI115; IV123; VIII131; (VIII-1)138 Lectura Thomasina ff. 1ra-28rb: prologue and Lib. I, ff. 28rb-66rb: Lib. II; ff. 60rb-77va Lib. III; f. 77va: “Explicit Thomasinus super tres primos libros sentenciarum”; ff. 78ra-99rb: Lib. IV; ff. 99rb-102rb: Tabula quaestionum; f. 102rb: “Expliciunt Tytuli super Thomasinum.” Articulis in quibus fr. Thomas melius in Summa quam in scriptis202 ff. 102vb-103rb. Inc.: “Isti sunt articuli in quibus fr. Thomas melius dicit in summa quam in scripto.” Des.: “huius claritas fuit derivata et a deitate et a gloria anime eius.” Iacobus Metensis, Commentarius in primum librum sententiarum Petri Lombardi (Red. B) ff. 102rb-102va: Tabula quaestionium ff. 104ra-137ra. Inc.: “Utrum theologia sit sciencia. Arguitur, quod non, quia sciencia est de universalibus.” Des.: “ut tandem cognoscamus eum deum verum, qui est benedictus in secula seculorum. Amen.”

201 See A. Kern, Die Handschriften der Universitätsbibliothek Graz: Band I, Leipzig 1942 (Verzeichnis der Handschriften im Deutschen Reich, 2), p. 275. 202 Edited in R.-A. Gauthier, “Les ‘Articuli in quibus frater Thomas’,” pp. 271-326.

72*

INTRODUCTION

ff. 137va-138rb: Additiones to the distinctions. 2 columns, 61 lines. No miniatures. Flourished initials in blue and red ink. Flourished litterae notabiliores in blue and red ink alternated. Paragraph marks in blue and red ink alternated. Guide letters still visible. Book numbering in red and blue ink in the upper margin. Marginal distinction numbering. Marginal annotations (e.g.: Nota, Contra, Solutio, Responsio, etc.). Prick-holes and frame ruling in lead point. In the lower margins references to the works of Thomas introduced by alphabetical letters; letters of the alphabet also in the margin of the corresponding passage in the text. Covered with dark brown leather with seal of the Dominican convent in Ptuj.203 Two leather straps with clasp-plates, clasp-hooks and catch-plates. On the upper part of o the back-cover metal plate for the chain. Pastedowns in parchment with 15th-century liturgical hymns.204 In the upper part of the inside of the front cover annotation in pencil concerning the restoration work: “Der Einband wird im Okt. 1956 von der Buchbinderei Bakala restauriert.” Origin and owners: From the Dominican convent in Ptuj (Pettau).205 Bibliography: A. Kern, Die Handschriften der Universitätsbibliothek Graz: Band I (Verzeichnis der Handschriften im Deutschen Reich, 2), Leipzig 1942, p. 275; R.-A. Gauthier, “Les ‘Articuli in quibus frater Thomas melius in Summa quam in Scriptis’,” in: Recherches de Théologie ancienne et médiévale 19 (1952), pp. 271-326; G. Laurin, “Die gotischen Blindstempeleinbände des ehemaligen Dominikanerklosters Pettau in der UB Graz,” in: Gutenberg-Jahrbuch 40 (1965), p. 355.

203 G. Laurin, “Die gotischen Blindstempeleinbände des ehemaligen Dominikanerklosters Pettau in der UB Graz,” in: Gutenberg-Jahrbuch 40 (1965), p. 355. 204 See A Kern, Die Handschriften der Universitätsbibliothek, p. 275. 205 Ibid.

INTRODUCTION

73*

H: Helsinki, Kansallis Kirjasto, F.m. V.TH.AA.69206 Parchment bifolium, 14th century,207 mm. 315 x 205, modern foliation in pencil in the upper right corner (ff. 1r-2r). Possibly not the external bifolium of a quire, since no catchwords are present. f. 1ra-1vb: Lib. I end of dist. 39 (inc.: “…agat propter finem tantum se extendit”) and part of dist. 40 (f. 1ra: “Circa d. 40 queritur primo de predestinatione. Utrum ponat aliquid in predestinato”) f. 2ra-2vb: Lib. II dist. 1 (inc.: Circa primam distinctionem secundi libri primo queritur utrum mundus possit fuisse ab eterno). 2 columns, 50 lines. Book numbering in red and blue ink in the upper margin. Paragraph marks in red and blue ink alternated. Flourished litterae notabiliores in red and blue ink alternated. At f. 2r (beginning of book 2) C initial. Reused in the 16th century as a cover for a bailiff register. 16th-century writing in Swedish. f. 1v: “Fateburs Reckenskap pro Anno 1585” and f. 2v: “Jordeboken Aff Kymmenegårdt Lhänn. Item tiennden. Sachöris tulleqwerne oc quetenntie Copie lenngder pro anno 1586.” 16th-century annotations in the left margin of f. 2v. Internal part of the bifolium darkened and damaged near the gutter. By 1585 the bifolium already removed from either the book or the quire. No Miniatures. No pricks. Frame ruling (ff. 1v-2r) and ruling (bottom lines of f. 2v) still visible. Origin and owners: As many other parchment fragments of the National Library of Finland it comes from the diocese of Turku, in Eastern medieval Sweden.

206 Previously Helsinki, Yliopiston kirjesto fragment scholastik (without number) and with this call-number mentioned in W. Goris – M. Pickavé, “Die Lectura Thomasina,” p. 90. The University Library in Helsinki changed its name to National Library of Finland in 2007. 207 The information has been provided by the library on the basis of the data collected in the still unedited catalogue of theological fragments by Anja-Inkeri Lehtinen.

74*

INTRODUCTION

Kl: Klosterneuburg, Stiftsbibliothek, ms. 281 Parchment, first half of the 14th century,208 mm. ca. 310 x 205, 133 ff. Uninterrupted modern foliation in pencil in the upper right corner on the recto. Catchwords. 14 quires: 11; 6xVI72; II76; 3xVI112; IV120; (I1)121; 2xIII133. Singleton f. 121 (?). Between f. 107 and f. 108 inserted one schedula. f. Ir: Notae philosophicae et theologicae Inc.: “Nota secundum magistrum Petrum de Candya inter velle et nolle est quoddam medium” Des.: “modus dicendi per se secundum theologos” ff. 1ra-40va: Prologo and Lib. I; f. 1ra: (15th-century hand:209 “Liber primus sententiarum sancti Thome de aquino”; ff. 40va-76vb: Lib. II; ff. 77ra-107rb: Lib. III; ff. 107va-133rb: Lib. IV; f. 133rb: “Explicit quartus liber sentenciarum sancti Thome de Aquino qui dicitur Thomasina quos libros 4or compilavit” followed by three erased and unreadable lines; f. 133v: Tabula quaestionum del Lib. I. Scribe’s note at the end of Lib. III f. 107rb: “Explicit iste liber. Sit scriptor crimine liber.” Written space mm. 220/225 x 140/145, 2 columns, 53/62 lines. No miniatures. Flourished initials (blue and red ink). Flourished litterae notabiliores in blue and red ink alternated. Paragraph marks in red and blue ink alternated. Guide letters still visible. Book numbering in red ink in the upper margin on the recto. Marginal distinction numbering in black ink. Marginal annotations (e.g.: Contra, Secundus articulus, etc.). Pricked and ruled in lead point. Hands:210 1) ff. 1ra-60vb; 2) 61ra-76vb; 3) 77ra-112vb; 4) 113ra133rb. Cover (datable 1840)211 with golden friezes. Traces of rust left by metal plates and chain (esp. ff. I and 133).

208 F. Lackner, Katalog der Handschriften des Augustiner Chorherrenstiftes Klosterneuburg, Teil 3: Cod. 201-300. Unter Mitarbeit von Alois Haidinger, Martin Haltrich und Maria Stieglecker (Österreichische Akademie der Wissenschaften, phil.-hist. Klasse, Denkschriften 434 = Veröffentlichungen zum Schrift- und Buchwesen des Mittelalters II,2,3), Wien 2012, p. 249. 209 Ibid. 210 Ibid. 211 Ibid.

INTRODUCTION

75*

Origin and owners: Italian origin.212 Ex libris f. Iv; 37r; 133vb: “Liber sancte Marie in Newburga claustrali” (first half of the 15th century). Bibliography: M. Fischer, Catalogus bibliothecae Claustroneoburgensis I: Codices manuscripti qui extant in bibliotheca Claustroneoburgensi (manuscript), Klosterneuburg 1808, p. 84; M. Grabmann, “Kardinal Guilelmus Petri de Godino (†1336) und seine Lectura Thomasina,” in: Divus Thomas (Frib.) 4 (1926), pp. 385403, [repr. in: Id., Mittelalterliches Geistesleben, vol. II, München 1936, pp. 559-576]; H. Pfeiffer–B. Černík, Catalogus codicum manu scriptorum, qui in bibliotheca Canonicorum Regularium S. Augustini Claustroneoburgi asservantur, Bd. 2, Wien 1931, p. 42; F. Isnard, “Thomistische Handschriften in Klosterneuburg, in Festschrift für Alphons Lhotsky. Teil 1,” in: Jahrbuch des Stiftes Klosterneuburg 12 (=N.F. 3), Wien 1963, pp. 27-47, no. 39; F. Lackner, Katalog der Handschriften des Augustiner Chorherrenstiftes Klosterneuburg, Teil 3: Cod. 201-300. Unter Mitarbeit von Alois Haidinger, Martin Haltrich und Maria Stieglecker (Österreichische Akademie der Wissenschaften, phil.-hist. Klasse, Denkschriften 434 = Veröffentlichungen zum Schrift- und Buchwesen des Mittelalters II,2,3), Wien 2012, pp. 249-250. Kr: Kraków, Biblioteka Jagiellońska, ms. 1583 Parchment and paper, 14th century,213 mm. 280 x 200, I-III+152 + IV ff. Paper ff. I-II and 143-152. Medieval foliation in brown ink in the upper right corner on the recto from f. 1. Uninterrupted modern in pencil in the upper right corner on the recto (II corrected in I; III in II; IV in III; 153 in IV). Blank folia: IIv, 143-150, 151r and 152; f. 152 cut in half; schedula stitched to the upper part of f. 26v and another schedula inserted after f. IV at the end of the codex. Catchwords. 17 quires (?): II (first half of the bifolium pasted down on the in inner part of the cover); (I-1)II (?); 2xVI24; V34; (IV+2)34; 9xVI142; (VI-2)152; (I-1)IV (?) 212 Ibid. 213 W. Wisłocki, Catalogus codicum manuscriptorum, vol. II, p. 384.

76*

INTRODUCTION

ff. I-II Tabula quaestionum ff. IIIva-IIIrb (folium reversed, IVv-IVr sed del. et corr.):214 Lectura Thomasina, Lib. I end of dist. 5, dist. 6, and part of 7. ff. 1ra-5va: Iacobus Metensis, Super Sententiarum, prologus recensionis B ff. 5va-117vb: Iacobus Metensis, Super Sententiarum, libri I-IV until dist. 1, q. 1 ff. 118ra-142vb: Johannes Picardi de Lichtenberg (?),215 Super III et IV Sententiarum f. 142v: “Hic est quartus Mag. Io de Lichtinberck” (al. m.). Previously CCV31. Bibliography: W. Wisłocki, Catalogus codicum manuscriptorum Bibliothecae Universitatis Jagellonicae Cracoviensis, Kraków 1877-1881, vol. II, p. 384; M. Olszewski, “A Thomist Facing the Challenge of Henry of Ghent. An Edition and Study of Distinction 2 from James of Metz’s Commentary on Book I of the Sentences,” in: R. Hofmeister Pich – A. Speer (eds.), Contemplation and Philosophy: Scholastic and Mystical Modes of Medieval Philosophical Thought. A Tribute to Kent Emery, Jr., Leiden–Boston 2018 (Studien und Texte zur Geschichte des Mittelalters, 125), pp. 316-341; C. Schabel, “James of Metz’s Lectura on the Sentences,” in: R. Hofmeister Pich – A. Speer (eds.), Contemplation and Philosophy, pp. 342-426. N: Napoli, Biblioteca Nazionale, ms. VII C 30 Parchment, 14th century,216 mm. 299 x 213, I, II, 96, I (sic) ff. Uninterrupted modern foliation in the lower left corner on the recto. Catch214 Mentioned as IVva-IVrb in W. Goris – M. Pickavé, “Die Lectura Thomasina,” p. 90. 215 This attribution cannot be verified through a comparison with the fragments from the commentary of Johannes Picardi de Lichtenberg handed down in the margins of the Cod. Wien Österreichische Nationalbibliothek, 2165 as Albert Fries did with the manuscript Vat. Lat. 1114. In fact the Cod. 2165 contains only excerpts from the first two books. See: A. Fries, “Cod. Vat. lat. 1114 und der Sentenzenkommentar des Johannes von Lichtenberg O.P.,” in: Archivum Fratrum Praedicatorum 7 (1937), pp. 305-319 and W. Senner, Johannes von Sterngassen, Teil I, pp. 201-203. 216 See T. Kaeppeli, “Handschriftliche Mitteilungen über Werke von Dominikanerschriftstellern in der Biblioteca Nazionale in Neapel,” in: Divus Thomas (Freiburg) 11 (1933), p. 448.

INTRODUCTION

77*

words. Front and back paper pastedowns. Front paper false guard-leaf (I), front parchment guard-leaf (II) and back parchment guard-leaf (I sic). 13 quires in between: 5xVI60; II64; (I-1)65; (I-1)66; III72; 3xII84; VI96 ff. 1ra-36vb: prologue and Lib. I; f. 36vb: “Explicit primus liber sentenciarum thomasine”; ff. 37ra-70va: Lib. II; f. 70va: “Explicit liber secundus sentenciarum thomasine”; ff. 70va-96ra: Lib. III; f. 96ra: “Explicit liber tertius thomasine.” 2 columns, 54 lines. No miniatures. Red Q initial at the beginning of book I (f. 1r). Without initials and without litterae notabiliores. Guide letters still visible. Paragraph marks in red ink. Pricked and ruled in lead point. Distinction numbering in the margins. In red ink at f. 36vb: “Explicit primus liber sentenciarum thomasine,” f. 70va: “Explicit liber secundus sentenciarum thomasine,” f. 96ra: “Explicit liber tertius thomasine.” In the upper margin of f. Ir: “Libri tres sententiarum.” Covered in white leather. In the upper part of the spine: “Liber 3’ sententiarum.” On the front pastedown old call-number XV.II.21. Bibliography: T. Kaeppeli, “Handschriftliche Mitteilungen über Werke von Dominikanerschriftstellern in der Biblioteca Nazionale in Neapel,” in: Divus Thomas (Freib.) 11 (1933), pp. 448-449.217 P: Paris, Bibliothèque nationale de France, ms. lat. 3039 Parchment, 14th century218 (probably after 1323),219 mm. ca. 315 x 225, 104 ff. Uninterrupted modern foliation in pencil in the upper right corner on the recto. Catchwords. 10 quires: VI12; 3xV42; IV58; (III+1)65; IV73; IV81; IV89; (VIII-1)104 217 As pointed out by Goris and Pickavé, the ms. Napoli BN VII B 3 mentioned by Kaeppeli is not a witness of the Lectura Thomasina because its incipit does not match the first lines of Godin’s work. See T. Kaeppeli, “Handschriftliche Mitteilungen,” p. 449 n. 1 and W. Goris – M. Pickavé, “Die Lectura Thomasina,” p. 89 n. 18. 218 According to M.-T. d’Alverny, Bibliothèque Nationale. Catalogue générale des manuscrits latins, t. 4, ms. 3014-3277, Paris 1958, p. 39. 219 Aquinas is described as beatus in the manuscript. f. 1va,28-29: “tertia opinio et vera venerabilis doctoris beati Thome de Aquino”; f. 4rb,32-33: “Ideo est alia opinio beati Thome de Aquino”; F. 14vb,45-46: “rationem quae est doctoris communis beati Thomae”; f. 36va,7: “solvunt rationem beati Thome.” The adjective beatus, often applied to Augustine in the text, could be considered a synonym for sanctus. Since Thomas was canonized on July 18, 1323, the manuscript was probably copied after this date. Further, in the miniature at f. 3r: “S. Tomax (sic) de Aquino ordinis fra.”

78*

INTRODUCTION

Previously Colbert 2306 and Regius 3907c.d. Lectura Thomasina ff. 1r Tabula quaestionum to Lib. I; f. 1v: Tabula quaestionum to Lib. II; f. 2r: Tabula quaestionum to Lib. III (only with incipit and explicit); f. 2v: “Liber qui intitulatur Thomasina super primum, secundum, tertium sententiarum”; ff. 3ra-31va: prologue and Lib. I; ff. 31v-32v Iacobus Metensis, Super II Sententiarum, red. B, q. 1. Inc.: “Queritur utrum creatura esse potuerit ab eterno.” Des.: “principium effectivum”; Lectura Thomasina ff. 33ra-58va: Lib. II; f. 58va: “Explicit secundus Thomasine super sententias, deo gratias”; ff. 59ra-81ra: Lib. III (until mid. dist. 2); Sententia Sententiarum, Romanus (Orsini) de Roma ff. 82ra-89vb: Lib. I (Inc.: “Cupientes de penuria…Liber iste Sententiarum prima sua divisione dividitur in prohemium et tractatum et epilogum.” Des.: “Et in hoc terminatur sententia in generali et in speciali et per consequens totius primi libri. Explicit liber primus”); ff. 90ra96vb: Lib. II (Inc.: “Creationem reum…In hoc libro principalis intentio circa tria versatur.” Des.: “Et in hoc terminatur sententia istius distinctionis in speciali. Explicit secundus Sententie Sententiarum”); ff. 97ra104vb: (Inc.: “Cum venerit…In hoc tertio libro determinat magister de sacramento incarnationis.” Des.: “Et in hoc terminatur sententia istius libri in speciali. Explicit liber. Finis. Deo gratias”). 2 columns, 61 lines. 10 miniatures: f. 3r one square-shaped with Christ surrounded by six saints at the top of the left column, first word of the text (Cupientes) in a red rectangle and in the lower margin three round-shaped miniatures representing Dominican saints (St. Thomas holding an open book with the inscription “S. Tomax (sic) de Aquino ordinis fra”; St. Dominic holding a white lily in his right hand and a closed book in the other, and St. Peter martyr with a closed book in his left hand, stabbed by two daggers, and bleeding); f. 33r three round-shaped miniatures in the lower margin (representing the angels’ fall, the temptation of Adam and Eve, and their banishment from the garden of Eden), and two C initials within squares and with miniatures (f. 33r creation of Adam and Eve, f. 82r Franciscan friar (?)holding a book in his left hand). ff. 3r, 33r and 82r Flourishes in red, blue, green, and gold in the left, upper, and lower margins. Flourished litterae notabiliores in blue and

INTRODUCTION

79*

red ink alternated. Paragraph marks in blue and red ink alternated. No guide letters visible. Distinction numbering and question numbering in red ink. Marginal annotations (e.g.: Nota, Nota bene, etc.). Pricking, ruling and frame ruling. f. 2v: “Liber qui intitulatur Thomasina super primum, secundum, tertium sententiarum” and by the same hand: “sex francos.” Origin and owners: Decorations of Italian origin.220 Possessor’s note. f. 104v: “Iste liber est mei Petri cardinalis de Fuxo manu propria.” (Cardinal Pierre de Foix the Elder, 1386-1464); ff. 1 and 104v: “Iste liber … Jacobi Cappellani [?] … florenos consistit” (erased, datable to the 14th century and readable only with ultra-violet lamp).221 Previously held in the Colbertine Library (Colbert 2306). According to Quétif and Échard it was previously held in Toulouse and they ascribed its content to Thomasinus de Ferraria.222 Previously owned by cardinal de Foix and held in the Collège de Foix in Toulouse, listed among the manuscripts sent by the Collège to Jean-Baptiste Colbert on August 5, 1680.223 Bibliography: J. Quétif – J. Échard, Scriptores Ordinis Praedicatorum, Paris 17191721, vol. I, 500 p. 700 col. b; L. Delisle, Le Cabinet des manuscrits de la Bibliothèque impériale, vol. I, Paris 1868, p. 500, no.17; M.-T. d’Alverny, Bibliothèque nationale. Catalogue gènèrale des manuscrits latins, t. 4, ms. 3014-3277, Paris 1958, pp. 38-39; F. Baron, “Le Cardinal Pierre de Foix le vieux (1386-1464) et ses légations,” in: La France franciscaine V (1922), p. 29.

220 M.-T. d’Alverny, Bibliothèque Nationale. Catalogue gènèrale des manuscrits latins, t. 4, ms. 3014-3277, Paris 1958, p. 39. 221 According to M.-T. d’Alverny, Bibliothèque Nationale. Catalogue gènèrale, p. 39. 222 See note 165. 223 L. Delisle, Le Cabinet des manuscrits de la Bibliothèque impériale, vol. I, Paris 1868, p. 500, no.17.

80*

INTRODUCTION

P2: Paris, Bibliothèque nationale de France, ms. lat. 17266 Parchment, 13th-14th century,224 mm. 340 x 240, 191 ff., modern foliation in pencil in the upper right corner. ff. 1-159: Hugo de Sancto Caro, Postillae super Bibliam (GenesisDeuteronomus) ff. 160ra-191rb: Lectura Thomasina Lib. I, dist. 8-48 (dist. 48 incomplete). From the abbey of Saint-Corneille de Compiègene, previously: Comp. 38. Description of ff. 160ra-191rb: 2 columns, 47 lines. Without initials, litterae notabiliores, and paragraph marks. Guide letters still visible and spaces left for paragraph signs. Marginal distinction numbering. Traces of ruling and frame ruling. At f. 172rb (dist. 19) symbol . Ï. in the margin and at f. 174ra (dist. 21) part of text relocated and in margin: “. Ï. illud esse supra d. 19a de veritate illud signum.” Bibliography: L. Delisle, Inventaire des manuscrits latins conservés à la Bibliothèque nationale sous le numéros 8823-18613, Paris 1871, p. 38. Pi: Pisa, Biblioteca del Seminario Arcivescovile di S. Caterina, ms. 44. Parchment, 14th century225 (probably after 1312),226 mm. 265 x 190, 125 ff. Modern uninterrupted foliation in pencil in the upper right corner on the recto. Catchwords. 11quires: 10xVI120; (III-1)125

224 13th century according to L. Delisle, Inventaire des manuscrits latins conservés à la Bibliothèque nationale sous le numéros 8823-18613, Paris 1871, p. 38. 225 According to T. De Robertis, Catalogo dei manoscritti filosofici nelle biblioteche italiane, t. I, Firenze, Pisa, Poppi, Rimini, Trieste, Firenze 1980, p. 31. 226 In fact, the subscriptio describes Godin as cardinal (f. 1ra,3-4: “nunc est cardinalis”) and he was created cardinal in 1312. Moreover, the fact that Thomas is described with the adjectice sanctus, suggests that the codex could have been copied after 1323 (f. 1vb,20-21: “tertia opinio est venerabilis doctoris sancti thome”).

INTRODUCTION

81*

ff. 1ra-35ra prologue and Lib. I; f. 1ra: “Incipit opus super sententias secundum fratrem Guillelmum petri ordinis fratrum predicatorum Magistrum in theologia. Qui fuit lector curie et nunc est cardinalis. Et appellatur istud opus thomasina, quia in omnibus tenet cum thoma” (subscriptio in red ink) followed by the incipit “Queritur de sacra theologia utrum sit Scientia”; f. 35ra-c Tabula quaestionum to Lib. I; ff. 35va-65vb: Lib. II; ff. 65vb-66rb: Tabula quaestionum to Lib. II; ff. 66va-95rb: Lib. III; ff. 95rb-95vb: Tabula quaestionum to Lib. III; ff. 96ra-124vb: Lib. IV; ff. 124vb-125rb: Tabula quaestionum to Lib. IV. 2 columns, 52 lines. Q initials with miniatures in blue, red, and green ink (beginning of Lib. I f. 1ra; beginning of Lib. II f. 35va; beginning of del Lib. III f. 66va; beginning of Lib. IV f. 96ra). Flourished litterae notabiliores in blue and red ink alternated. Paragraph marks in blue and red ink alternated. Guide letters still visible. Book numbering in the upper margin in red and blue ink. Marginal distinction numbering in red ink. Almost every question is introduced by a title in red ink. Marginal annotations (e.g.: Primum, Secundum, Tertium, etc.). No pricks, ruling and frame ruling in lead point. f. 125v: “Ego magister Iohannes Hectoris de d[...]avi istam thomasinam” (followed by two unreadable lines); “Ego magister Iohannes Hectoris de valñ infrascriptam Thomasinam” (followed by other two unreadable lines); “Ego magister Iohannes Hectoris de Valñ ordinis minorum prestiti hunc librum” (followed again by two unreadable lines). Bibliography: C. Vitelli, “Index codicum Latinorum qui Pisis in bybliothecis Conventus S. Catherinae et Universitatis adservantur,” in: Studi italiani di filologia classica 8 (1900), pp. 321-427, esp. 349-350; G. Tamburini, Pisa. Biblioteca Cateriniana del Seminario, in Inventari dei manoscritti delle biblioteche d’Italia (by G. Mazzatinti), vol. XXIV, Firenze 1916, p.75;

82*

INTRODUCTION

F. Pelster, “Die Bibliothek von Santa Caterina zu Pisa. Eine Büchersammlung aus der Zeiten des hl. Thomas von Aquin,” in: S. Szabó (ed.), Xenia Thomistica, Roma 1925, vol. III, p. 264; M. Grabmann, “Kardinal Guilelmus Petri de Godino (†1336) und seine Lectura Thomasina,” in: Divus Thomas (Frib.) 4 (1926), pp. 385403, [repr. in: Id., Mittelalterliches Geistesleben, vol. II, München 1936, pp. 559-576]; T. De Robertis, Catalogo dei manoscritti filosofici nelle biblioteche italiane, t. I, Firenze, Pisa, Poppi, Rimini, Trieste, Firenze 1980, pp. 3132. V: Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, Cod. Vat. Lat. 869 Parchment, 13th-14th century, mm. 250 x 195, (ff. 200-210 13th-14th century, ff. 234-242 13th century).227 Modern uninterrupted foliation in the upper right corner on the recto; omitted and repeated ff.: -90, +41a, 53a, 205a, 211a. Catchwords until f. 153v. 22quires: VIII16; V26; 5xVI84; VII97; 2xVI121; IV129; 5xVI189; V199; VI210; VII224; V234; (V-1)243; I245 ff. 1r-9v: Iohannes Duns Scotus, Tractatus de primo principio ff. 11r-28v: Iohannes Duns Scotus, Quaestiones in Aristotelis libros de anima ff. 29r-44r: Quaestiones duae de conceptu simpliciter simplici ff. 44r-51v: Iohannes Duns Scotus, spurious work (?)Quaestiones theologicae ff. 51v-101r: Quaestiones in Aristotelis libros I et II De anima ff. 102r-125r: Quaestiones anonymae in I et II libros Sententiarum ff. 125r-128r: Quaestio theologica de confessionibus iterandis f. 130r: Quaestio theologica de Jesu Nazareno Christo Iudaeis promisso ff. 130r-138r: Nicolaus de Lyra, Quaestio de adventu Christi ff. 138r-146r: Iohannes Duns Scotus, spurious work (?)Quaestiones theologicae

227 A. Pelzer, Codices Vaticani latini, Tomus I, pars prior: codices 679-1134, Roma 1931, p. 242.

INTRODUCTION

83*

ff. 146r-148v: Richardus de Mediavilla, Quaestiones quodlibetales nonnullae ff. 146r-148v: Richardus de Mediavilla, Quodlibet II quaestiones 3031 f. 148v: Richardus de Mediavilla, Quodlibet III quaestio 22 ff. 148v-149v: Quaestio de paupere usu rerum ff. 149v-150r: Richardus de Mediavilla, Quodlibet I quaestio 19 f. 150r-v: Richardus de Mediavilla, Quodlibet II quaestio 29 ff. 150v-151r: Iohannes Duns Scotus, spurious work (?)Quaestio theologica ff. 151r-152v: Quaestiones de philosophia ff. 154r-159v: Expositio symbolorum Apostolici, Nicaeno-Costantinopolitani, Athanasiani ff. 161r-163v: Principia super IV libros Sententiarum f. 164r: Petrus de Tarantasia, Proemium Commentarii in IV librum Sententiarum ff. 166r-189r Lectura Thomasina Lib. I (from dist. 8) ff. 189r-199v Lectura Thomasina Lib. II (part of dist. 1 and dist. 17-41) ff. 200r-210v: Tractatus sive potius Quaestiones in Aristotelis capitulum I libri I et librum II de anima ff. 211r-214v: Principium super III librum Sententiarum, id est Collatio et Quaestio ff. 214-217v: Principium super II Librum Sententiarum, id est Collatio et Quaestio cum reduplicationibus ff. 218r-220v: Quaestiones theologicae de Deo ff. 220v-221r: Quaestiones de motu ff. 221r-222r: Notulae philosophicae ff. 222r-225v: Nicolaus de Lyra, Quaestio de adventu Christi ff. 226r-232v: Distinctiones gloriosi alberti ff. 232v-233v: Aegidius Romanus, spurious work (?)Tractatus de erroribus philosophorum ff. 234r-242r: Quaestiones disputate de dotibus corporum glorificatorum f. 242v: De verbo in divinis ponendo ff. 243v-244r: Sermo de Iohanne Baptista f. 245v: Remigius Autissiodorensis, spurious work (?)Interpretationes nominum hebraicorum Sacrae Scripturae

84*

INTRODUCTION

2 columns (f. 245r-v 3 columns), several anonymous texts and without titles. Blank folia: 10r-v, 65r-v, 101v, 128v, 129r-v, 153r-v, 164v. Covered with brown leather with golden friezes, marbled guardleaves and pastedowns. Bibliography: A. Pelzer, Codices Vaticani latini, Tomus I, pars prior: codices 6791134, Roma 1931, pp. 242-254; C.H. Lohr, “Medieval Latin Aristotle Commentaries. Authors G-I,” in: Traditio. Studies in Ancient and medieval history, thought and religion 24 (1968), p. 193; –, “Medieval Latin Aristotle Commentaries. Authors JacobusJohannes Juff,” in: Traditio. Studies in Ancient and Medieval History, Thought and Religion 26 (1970), p. 193; S.D. Dumont, “The Univocity of the Concept of Being in the Fourteenth Century: John Duns Scotus and William of Alnwick,” in: Mediaeval Studies 49 (1987), pp. 4-5, 31; –, “The Scotist of Vat. Lat. 869,” in: Archivum Franciscanum Historicum 81 (1988), pp. 254-283; –, “The Univocity of the Concept of Being in the Fourteenth Century: II The ‘De ente’ of Peter Thomae,” in: Mediaeval Studies 50 (1988), pp. 187, 192, 206; S.F. Brown – S.D. Dumont, “Univocity of the Concept of Being in the Fourteenth Century III: An Early Scotist,” in: Mediaeval Studies 51 (1989), pp. 2-3, 20. 26, 29, 36-129; M. Gensler, “Catalogue of Works by or Ascribed to Antonius Andreae,” in: Mediaevalia Philosophica Polonorum 31 (1992), pp. 147155, esp. p. 151, no. 7; C.M. Grafinger, “Die Ausleihe Vatikanischer Handschriften durch Observanten und Kapuziner im 17. Jahrhundert,” in: Collectanea Franciscana 62 (1992), p. 341; D. Klepper Copeland, “The Dating of Nicholas of Lyra’s Quaestio de Adventu Christi,” in: Archivum Franciscanum Historicum 86 (1993), p. 305; G. Alliney, “Fra Scoto e Ockham: Giovanni di Reading e il dibattito sulla libertà a Oxford (1310-1320),” in: Documenti e studi sulla tradizione filosofica medievale 7 (1996), p. 267;

INTRODUCTION

85*

–, “Quaestiones de tempore o II Sent. D. 2 QQ. 1-3? Chiarimenti sulla tradizione manoscritta di Guglielmo di Alnwick,” in: Archivum Franciscanum Historicum 92 (1999), pp. 118, 120-142; W. Goris, “La critique de Richard de Conington par Robert de Walshingham,” in: Archives d’Histoire doctrinale et littéraire du Moyen Âge 67 (2000), pp. 271, 275, 277; R.L. Friedman-C. Schabel, “Francis of Marchia’s Commentary on the Sentences: Question List and State of Research,” in: Mediaeval Studies 63 (2001), p. 41, 48, 58-106; G. Alliney, “The Treatise on the Human Will in the Collationes Oxonienses attributed to John Duns Scotus,” in: Medioevo. Rivista di storia della filosofia medievale 30 (2005), pp. 210, 213; W:228 Wien, Österreichische Nationalbibliothek, ms. 1590. Parchment, beginning the 14th century,229 mm. 250 x 190, 252 ff. Modern uninterrupted foliation in the upper right corner on the recto and in the lower left corner on the verso; omitted and repeated ff.: -187, +20a, 50a, 65A, 68A, 153a. Catchwords. From f. 105 to f. 164 tighter binding. 14 quires (?): VI12; VII25; 2xVI49; VI60; VI72; IV80; 2xVI104; 5xVI164(?) Previously Univ. 690. Lectura Thomasina ff. 1ra-25ra: prologue and Lib. I; ff. 26ra-26vb: Anonymous, Questio prima est: Utrum essentie rerum creatarum sint ab eterno230

228 The codex hands down a doubled version of books II and III, for this reason, these are abreviated as W1 (for the books I-IV at ff. 1r-77r) and W2 (for the books II and III at ff. 105r-126r and 151r-164v). See W. Goris – M. Pickavé, “Die Lectura Thomasina,” p. 90 n. 20 and Iid., “Von der Erkenntnis der Engel,” p. 160. 229 See M. Denis, Codices manuscripti theologici Bibliothecae Palatinae Vindobonensis, Bd. 2, p. 1224, no. 532. 230 The incipit of the question is deemed by Kaeppeli as a second incipit of the second book of the Lectura Thomasina. See T. Kaeppeli, “Guillelmus Petri de Godino Baionenesis,” p. 153. The book II begins on the verso of f. 26vb (inc.: “Circa principium secundi libri. Hic queritur primo utrum mundus possit fuisse ab eterno et videtur quod non solum mundum esse ab eterno sit impossibile sed etiam quamcumque aliam creaturam”) probably this question is not part of Godin’s text and was copied here because it deals with similar themes to those of book II, q. 1. For the moment the author of this text has not been identified

86*

INTRODUCTION

Lectura Thomasina ff. 26vb-45rb: Lib. II; ff. 46ra-62ra: Lib. III; f. 62ra: “Explicit tertius liber Thome,” f. 62v: blank; ff. 63ra-77ra: Lib. IV; f. 77v: Anonymous, Utrum esse et essentia differant realiter vel sint idem231 ff. 78v-79r: anonymous, De intellectu232 ff. 81r-104v: Commentarius in libros Sententiarum usque ad lib. III, dist. 26 ““de spe.” Lectura Thomasina ff. 105ra-126ra: Lib. III; f. 105r: “Super tertium sententiarum Thome”; f. 126rb: “Explicit tertius Thome”; ff. 127r-149r: Antonius Andreae (?), Super I Sententiarum (until dist. 30)233 Lectura Thomasina ff. 151-164vb Lib. II (until dist. 24). ff. 166r-252v: Landulphus Caracioli, Super librum IV Sententiarum 2 columns, no miniatures. From f. 152r marginal references to Thomas’ works in black ink. Corrections and additions by another hand: ff. 1ra-77ra and f. 15*r (inserted schedula). Covered in brown leather. Symbol “Li” (ligator), typical of an apprentice of the bookbinder Mathias, who was active from 1446 to 1476 and worked on several University codices.234 Origin and owners: In the upper margin of f. 166r: “Compleat inceptum sancta Maria meum,” a sentence usually added by Henry of Langenstein to his

231 Accoding to Grabmann the anonymous author was influenced by the doctrines of Hervaeus Natalis. See M. Grabmann, “Kardinal Guilelmus,” p. 568. 232 Grabmann highlighted the influence of Hervaeus Natalis on the anonymous text. See M. Grabmann, “Kardinal Guilelmus,” p. 569. 233 Grabmann judged the text to be Thomist. See M. Grabmann, “Kardinal Guilelmus,” p. 569. Listed among the witnesses of the commentary on the Sentences by Antonius Andreae in M. Gensler, “Catalogue of Works by or Ascribed to Antonius Andreae,” in: Mediaevalia Philosophica Polonorum 31 (1992), p. 152, no. 10 and in J.-P. Rothschild, Bibliographie annuelle du moyen-âge tardif, 3 (1993), no. 355. In the manuscript Tours BM 359 this same commentary is attributed to Theobaldum de Neraina. 234 G. Heilingsetzer – W. Stelzer (eds.), Kurt Holter. Buchkunst – Handschriften – Bibliotheken, vol. I, pp. 429 and 459.

INTRODUCTION

87*

books.235 Annotation in the upper margin of f. 1r: “Super Sententias ex parte M. Henrici de Ha Parisius.”236 Bibliography:237 Tabulae codicum manu scriptorum praeter graecos et orientales in Bibliotheca Palatina Vindobonensi asservatorum, Wien 1864-1899, [repr. Graz 1965], t. 1, p. 258; M. Denis, Codices manuscripti theologici Bibliothecae Palatinae Vindobonensis latini aliarumque occidentis linguarum, 2 Bände, Wien 1793-1802, Bd. 2, no. 532, pp. 1224-1226; M. Grabmann, “Kardinal Guilelmus Petri de Godino (†1336) und seine Lectura Thomasina,” in: Divus Thomas (Frib.) 4 (1926), pp. 385403, [repr. in: Id., Mittelalterliches Geistesleben, vol. II, München 1936, pp. 559-576]; K. Holter, Verzierte Wiener Bucheinbände der Spätgotik und Frührenaissance. Werkgruppen und Stempeltabellen, in: Codices manuscripti, Sonderheft (1977) [repr. in: G. Heilingsetzer – W. Stelzer (eds.), Kurt Holter. Buchkunst – Handschriften – Bibliotheken. Beiträge zur mitteleuropäischen Buchkultur vom Frühmittelalter bis zur Renaissance, Bd. 1, Linz 1996, pp. 429 and 459]; M. Gensler, “Catalogue of Works by or Ascribed to Antonius Andreae,” in: Mediaevalia Philosophica Polonorum 31 (1992), p. 152, no. 10; J.-P. Rothschild, Bibliographie annuelle du moyen-âge tardif 3 (1993), no. 355; –, Bibliographie annuelle du moyen âge tardif 9 (1999), no. 1714; –, Bibliographie annuelle du moyen-âge tardif 10 (2000), no. 2114; C. Leonardi (ed.), Medioevo latino. Bollettino bibliografico della cultura europea dal secolo VI al XIII 21 (2000), pp. 173-174, no. 1791; 235 M. Denis, Codices manuscripti theologici Bibliothecae Palatinae Vindobonensis, Bd. 2, no. 532, pp. 1224-1226. 236 Transcribed as “Super Sententias ex parte M. Henrici de Parisius” by Denis. According to Grabmann this is not a reference to the author of the text but a note left by the owner of the manuscript. See: M. Denis, Codices manuscripti theologici, Bd. 2, p. 1225; M. Grabmann, “Kardinal Guilelmus,” p. 568. 237 The manuscript (without miniatures) is mentioned in L. Armstrong, Renaissance Miniature Painters and Classical Imagery. The Master of the Putti and his Venetian Workshop, London 1981, pp. 15,17-19,37,54,75,79 n. 9 and 10, 112, 118-119, and tab. 61 and 61 where it is mistaken for the cod. Wien, ÖNB, 1591 handing down Colombanus’ Tractatus asceticus and its miniatures are described by the author. The same misunderstanding occurred in A. Putaturo Donati Murano – A. Perriccioli Saggese, La miniatura in Italia, vol. II, Dal tardo gotico al manierismo, Napoli 2009, pp. 348-349, 519.

88*

INTRODUCTION

–, Medioevo latino. Bollettino bibliografico della cultura europea dal secolo VI al XIII 22 (2001), pp. 43-44, no. 380; –, Medioevo latino. Bollettino bibliografico della cultura europea dal secolo VI al XIII 22 (2001), p. 271, no. 2629; F. Simader, Bücher aus der mittelalterlichen Universität Wien und ihrem Umfeld. Online-Datenbank. Wien, ab 2007: http://www.onb. ac.at/sammlungen/hschrift/kataloge/universitaet/ W3 Wien, Österreichische Nationalbibliothek, Cod. 2165 Parchment, 14th century,238 mm. 292 x 223, 142 ff. Modern uninterrupted foliation in the upper right corner on the recto and in the lower left corner on the verso. Catchwords. 13 quires (?): 6xVI72; III78; 5xVI138; II142 (?) ff. 1ra-109rb: Iohannes Parisiensis (Quidort) Super I Sententiarum Inc.: “Cupientes aliquid etc. Circa primum Sententiarum queritur utrum in theologia deus sit subiectum. Videtur quod non, quia si deus esset subiectum.” Des.: “Secundo, quia meritum et demeritum non in intellectu sed in voluntate consistit.” f. 1r marg. sup.: “Questiones bone super libros Sententiarum.” Marginal glosses: Iohannes Stergacius, In I Sententiarum (ff. 18r: “Utrum potentia generandi et spirandi significet relationem vel essentiam”; 74v: “Utrum in deo sit uoluntas”). f. 77va-78rb: Tabula quaestionum to Lib. I f. 78v: Glosses and among them (f. 78va) excerpt from Thomasinus dist. 19. Inc.: “Utrum omnia sint vera una veritate.” Des.: “ergo ipsa non habet retio nature totius universalitatis.” ff. 79ra-109rb: Iohannes Parisiensis (Quidort) Super II Sententiarum Inc.: “Queritur utrum creature sint in continuo fieri vel sint in facto esse.” Des.: “Ad secundum dico quod ipse loquitur de habundanti obedientia et perfecta, non necessaria. Vide de obedientia Cersterlage 77. (Vide … 77 exp. verbo vacat s. l. adiuncto) Explicit liber secundus.”

238 J.-P. Muller, “Introduction,” p. XVI; W. Senner, Johannes von Sterngassen, Teil I, pp. 101.

INTRODUCTION

89*

Marginal glosses from Iohannes Sterngacius, In II Sententiarum (ff. 82v-83r: “Utrum angelus sit compositus ex materia et forma”; 89v-90v: “Utrum angelus peccans fuerit excellentior aliis”) and from the Thomasinus f. 88r marg. inf.: “Nota: Thomasinus quod angeli intelligant per species innatas et non acquisitas, quia quanto aliqua creatura Deo est propinquior tanto plus participat de auctualitate [!] et minus de potentialitate. Angeli autem ordine nature sunt Deo propinquiores [post ras.] quam anime humane. Cum igitur in anima sit duplex potentia intelligendi una quae est ante adiscere et invenire que est potentia ad recipiendum speciem intelligibilem. Alia est potentia ad intelligendum specie habita. Ideo iam in angelo qui est [aliquid ras.] actualior tanquam Deo propinquior. Non est nisi una potentia tantum. Non potest autem poni prima tantum, que est ad recipiendum, quia illa includit aliam. Qui enim non habet speciem non potest uti specie, ergo oportet quod solum sit in potentia secunda scilicet ad intelligendum specie, cum habeat actu species, et sic non recipiunt species a rebus, sed sunt eis concreate”; f. 100vb marg. inf.: “Item Thomasinus per modum finis movetur intellectus. Voluntas per modum agentis. Item intellectus per imperium principalius movet. libro 3 d. 29.” ff. 109rb-113ra: Bernardus de Trilia, Quaestiones de anima separata. Inc.: “Queritur utrum anima a corpore separata tantum possit per gratiam elevari, ut divinam essentiam immediate videat.” Des.: “Argumenta in contrarium licet plura sint sophisticata conceduntur gratia conclusionis.” f. 114r-v: Iohannes Sterngacius Quaestiones (“Questio est utrum et angeli vel plures [!] sint eiusdem speciei”; “Queritur utrum mundus per creationem potuerit esse ab eterno a deo”) ff. 115ra-141vb: Iohannes Parisiensis (Quidort) In III Sententiarum (fragmentary) Inc.: “Utrum natura divina et humana potuerunt uniri in uno supposito.” Des.: “Respondeo. Fenerari ibi accipitur pro mutuare, quasi dicat in tantum habundantibus bonis quod poteritis aliis mutuare. Ad tertium.” f. 142r: blank f. 142v: Iohannes Parisiensis (Quidort) Mémoire justificatif.239 Inc.: “Nota Parysiensis. Esse non est proprietas fluens ab essentia.” Des.: “scilicet quod esse non fluit ab essentia in aliquo genere et cetera.” 239 J.-P. Muller, “Introduction,” p. XVII; Id., “A propos du Mémoire justificatif de Jean Quidort. L’article sur le rapport entre l’essence et l’existence,” in: Recherches de théologie ancienne et médiévale 19(1952), pp. 243-351.

90*

INTRODUCTION

2 columns, 47 lines. ff. 113v-114v and 142v: 1 column. No miniatures. Flourished initials in blue and red ink. Flourished litterae notabiliores in blue and red ink alternated (with marginal flourishes). Paragraph marks in blue and red ink alternated. No guide letters visible. Book numbering in red and blue ink in the upper margin. Marginal distinction numbering. Marginal annotations in black ink (e.g.: Quaestio, Responsio, Nota, Contra, Opinio, etc.). Further annotations in lead point. Prick-holes from f. 116 onwards. Ruling and frame ruling in lead point. Marginal glosses handing down references to and excerpts from other authors: Albertus, Durandus, Hanibaldus, Herveus, Iacobus Lau, Metensis, opinio Scoti, opinio Platonis, Pycardus, Sternagacius, Thomasinus (i.e.: Lectura Thomasina). Part of the codex originally from a 10th-century manuscript.240 Covered in brown leather with call-number “241 Questiones super primos tres libros Sententiarum.” On the back-cover traces of rust left by the metal plate for the chain. On the spine call-number 3464. Origin and owners: f. 142v in the lower margin: “Iste liber emptus est pro duabus libris hallensium” and just below: “iste liber…” (erased and not readable). Previously Salisb. 66. From the Salzburg Cathedral, recorded in the cathedral catalogue of 1433 as “Questiones super primos tres libros sentenciarum” with call-number 241.241 Bibliography: Tabulae codicum manu scriptorum praeter graecos et orientales in Bibliotheca Palatina Vindobonensi asservatorum, ed. Academia Caesarea Vindobonensis, Wien 1864-1899, [repr. Graz 1965], t. 2, p. 20;

240 According to W. Senner, Johannes von Sterngassen, Teil I, p. 201 and Tabulae codicum manu scriptorum praeter graecos et orientales in Bibliotheca Palatina Vindobonensi asservatorum, Wien 1864-1899, [repr. Graz 1965], t. 2, p. 20. 241 G. Möser-Mersky – M. Mihaliuk, Mittelalterliche Bibliothekskataloge Österreichs, Band IV: Salzburg, Graz-Wien-Köln 1966, p. 42, no. 241.

INTRODUCTION

91*

M. Grabmann, Neu aufgefundene lateinische Werke deutscher Mystiker (Abhandlungen der Bayerische Akademie der Wissenschaften, Philosophisch-philologische und historische Klasse, 3. Abhandlung), München 1922, p. 11; J.-P. Muller, “A propos du Mémoire justificatif de Jean Quidort. L’article sur le rapport entre l’essence et l’existence,” in: Recherches de théologie ancienne et médiévale 19 (1952), pp. 243-351; –, Introduction, in Jean de Paris (Quidort), Commentaire sur les Sentences, vol. I, Roma 1961,esp. pp. XVI-XVIII; G. Möser-Mersky – M. Mihaliuk, Mittelalterliche Bibliothekskataloge Österreichs, Band IV: Salzburg, Graz-Wien-Köln 1966, p. 42, no. 241; W. Senner, Johannes von Sterngassen OP und sein Sentenzenkommentar, Berlin 1989, Teil I: Studie, pp. 201-203. 2.2 Structure and Features of the Manuscript Tradition Thirteen among the above described fifteen manuscripts hand down either a complete version of or fragments from the first book of the Lectura Thomasina and have been considered in this edition: Ba, Be, Bol, E, G, Kl, Kr, N, P, P2, Pi, V, W, W3. Here only the part of text running from the prologue to the end of dist. 27 is edited. The text is handed down in a fragmentary way in: - Kr (dist. 5, dist. 6, and part of 7 on one folio) - W3 (dist. 19. and mentions in annotated margins and blank space of Quidort’s commentary on the Sentences) - Be, P2, and V (from dist. 8 onwards). Two major omissions are present in the manuscript tradition: a) Be, P2, and V: om. Prol-dist 7 b) Be, E, G, Kl, P2, V, and W: om. dist 27 (but suppl. in W al.m. at f. 18vb).

92*

INTRODUCTION

Ba originally omitted both parts a) and b) but these have later been been supplied by another hand both on blank folia and on new quires added before dist. 8 and at the end of book I. The abbreviation Ba* is used for these later additions (Prol.-dist. 7: ff. 1ra-6vb; dist. 27: ff. 28vb-29va). P2 lacks a portion of text spanning from the end of dist. 17 q. 8 to the first part of dist. 18 q. unica (“infinitum, quia Deus potest istum movere successive usque ad talem locum...Utrum autem sit eodem modo Deus et donum dico quod”). This omission is possibly due to the loss of a folium in its model since no folium is missing in P2 where the omission occurs (f. 171rb) and the omitted text could have easily filled four columns, i.e. one folium. For this reason, there is a model of P2 in the stemma codicum. W has been corrected by a second hand, which revised the main text, added words and sentences in the margins, supplied the missing dist. 27 (f. 18vb) and part of dist. 19 q. 3 missing from f. 16rb (Contra istud quod dictum est scilicet quod veritas est in re … componendum et dividendum sicut est in re extra) on an inserted schedula (f. 15*r). 2.3 Independence of the Witnesses The presence of singular errors and readings in every preserved manuscript suggests that none of them could have been directly copied from another preserved witness. A list of selected cases supporting this claim has been provided provided below and subdivided according to the three main parts of the text, namely 1) Prol.-dist. 7, 2) dist. 8-26, and 3) dist. 27. 1) Prol.-dist. 7 Ms. Ba*

*Prol. q. 1 (7,113): futuram] venturam Ba* *Prol. q. 1 (17,273): scilicet] add. per lumen Ba* *dist. 3 q. 2 (61,30): inconveniens] prohibitus Ba* *dist. 3 q. 2 (63,67): invariabilibus] fixis Ba* *dist. 7 q. unica (92,140): absolutam] puram Ba*

INTRODUCTION

93*

Ms. Bol

*Prol. q. 1 (5,83): minus clarum] obscurius Bol *Prol. q. 1 (10,163): manuductionem] introductionem Bol *Prol. q. 2 (22,30): conveniunt] dicunt Bol *dist. 2 q. unica (39,5): Videtur] notatur Bol *dist. 7 q. unica (95,180): igniendi] generandi Bol

Ms. E

*Prol. q. 1 (3,45): consequentis] mentis E *Prol. q. 2 (22,43): habere] esse E *dist. 2 q. unica (41,37): et per se] om. Ba*; add. et maxime E *dist. 3 q. 1 (55,107): quidditas] verditas E *dist. 6 q. unica (82,52): modo] natura E

Ms. G

*Prol. q. 1 (14,225): ita est et] quia G *Prol. q. 2 (22,41): visi] visibilis G *dist. 2 q. unica (44,92): contineatur] communicatur G *dist. 3 q. 1 (58,163): natura] naturatio G *dist. 6 q. unica (84,83): inquantum] ut G

Ms. Kl

*dist. 1 q. unica (32,30): ultimi] perfecti Kl *dist. 1 q. unica (37,104): manifestum est] manifeste patet Kl *dist. 4 q. unica (68,26): perspicacior] simplicior Kl *dist. 5 q. unica (78,88): ordinaliter] originaliter Kl *dist. 7 q. unica (88,65): terminative] creative Kl

Ms. Kr

*dist. 7 q. unica (85,8): Maior] minor Kr *dist. 7 q. unica (85,9): Minor] maior Kr *dist. 7 q. unica (86,20): Quartum] quarto Kr *dist. 7 q. unica (87,39): luta] gluta Kr *dist. 7 q. unica (89,87): apparet tertio] patet secundo Kr

Ms. N

*Prol. q. 1 (7,107): Augustini] add. secunda epistula N *Prol. q. 1 (14,231): albedo] aliquomodo N *dist. 1 q. unica (35,25): delectatione] fruitione N *dist. 2. q. unica (40,26-28): non contrahitur ad aliquod genus praedicamentale (praedicamentale] particulare N), sed circuit perfectionem omnis entis particularis vel contracti (contracti] contrarii N) *dist. 7 q. unica (87,57): unius] cuiusbam N

94*

INTRODUCTION

Ms. P

*Prol. q. 1 (13,208): Ad Timotheum] Corinthios P *Prol. q. 2 (25,97): Thomae] add. de Aquino P *Prol. q. 2 (30,178): regem] add. Iudices 9 P *dist. 2. q. unica (46,119): oculos] hostium P *dist. 4 q. unica (67,9): te] add. loquitur Pater ad Filium, ergo in divinis est generatio P

Ms. Pi

*Prol. q. 1 (12,185): notandum] sciendum Pi *dist. 1 q. unica (38,121): pro quaestione] ad primum Pi *dist. 3 q. 1 (53,83): Nicholai] Dominici Pi *dist. 4 q. unica (70,57): materiam] naturam Pi (dist. 7 q. unica; p. 90,103): potentia] principium Pi

Ms. W

*Prol. q. 1 (2,29): actus] contrarius W *dist. 2 q. unica (44,87): comprehendit] apprehendit W *dist. 4 q. unica (69,49): Tertium] quartum W *dist. 5 q. unica (75,20): considerare] scire W *dist. 7 q. unica (86,31-34): aliquod principium activum ad producendum dissimilia in natura, quod vocamus (vocamus] notamus W) potentiam creativam, per quam producit creaturas, et aliquod ad producendum simile in natura, quod vocamus (vocamus] notamus W) potentiam generativam

2) dist. 8-26 Ms. Ba

*dist. 13 q. unica (176,109): actibus] actionibus Ba *dist. 15 q. 4 (211,76): ceram] cera et add. De hac…dicendum Ba *dist. 17 q. 1 (233,154): valet] add. immo illa…illa ratione Ba *dist. 19 q. 3 (281,6): falsa] add. oratio Ba *dist. 24 q. 1 (324,62-64): eo quod immediate adhaeret substantiae secundum ordinem naturae et causalitatis et, quia unitas (eo ... unitas] om. Ba)

Ms. Be

*dist. 11 q. 1 (152,28): paternam] parvam Be *dist 15 q. 1 (195,44): notionem] actionem Be *dist. 17 q. 7 (257,66): cum depuratur] condempsatur Be *dist. 19 q. 1 (275,11): aequalitas] add. Pater dicitur esse in Filio et e converso Be *dist. 22 q. 1 (309,35): diversos] perfectos Be

INTRODUCTION

95*

Ms. Bol

*dist. 8 q. 5 (128,85): intelligibile] demonstrabile Bol *dist. 12 q. unica (169,134): transit] currit Bol *dist. 14 q. 1 (181,65): veriorem] meliorem Bol *dist. 19 q. 3 (282,16): rationem] inchoationem Bol *dist. 24 q. 1 (321,7): nisi ubi invenitur] extra Bol

Ms. E

*dist. 8 q. 2 (103,29): Boethius] add. capitulo quinto E *dist. 12 q. unica; p. 162,20): quaerit] add. quia quadruplex E *dist. 16 q. 2 (219,32-33): tamen tenet (tenet] est E), quod istae linguae res verae fuerunt extra animam existentes, quia visio, quae est imaginaria (imaginaria] imaginativa E) non consuevit fieri *dist. 23 q. unica (316,32): considerari] nominari E *dist. 26 q. 2 (353,36): innotescendi] notificandi E

Ms. G

*dist. 10 q. 2 (146,5): liberalitatem] bonitatem G *dist. 11. q. 2 (159,93): argumentorum] auctoritatum G *dist. 12 q. unica (165,78): relationem] naturam G *dist. 17 q. 6; (250,85): Gradus] augeri G *dist. 26 q. 1 (346,50): conferentis] confirmantis G

Ms. Kl

*dist. 8 q. 3 (115,163): conveniat] contrariatur Kl *dist. 9 q. 2 (135,8): ponit alienitatem] potentialitatem Kl *dist. 16 q. 1 (216,76): nesciebat] ignorabat Kl *dist. 17 q. 1 (230,102): habitus caritatis] caritas Kl *dist. 21 q. 2 (302,9): ‘Pater (Pater] Filius Kl) est, ergo Filius (Filius] Pater Kl) est’

Ms. N

*dist. 8 q. 5 (122,10): anima] add. Probatio quod…ergo et cetera N *dist. 12 q. unica (162,23): enuntiari] assentiri N *dist. 16 q. 2 (222,87): designandum] significandum N *dist. 19 q. 1 (375,8): Symbolo] Psalmo N *dist. 25 q. 1 (338,34): vocabuli] nominali modo N

Ms. P

*dist. 8 q. 5 (122,6): Ergo non erat in oculo (oculo] corpore P) tota (tota] add. vel in alia parte corporis P) *dist.13 q. unica (177,132): Cain] Abel P *dist. 15 q. 1 (198,93): vocabuli] nominis P *dist. 17 q. 4 (239,3): naturalium] add. et videtur…Respondeo P *dist. 26 q. 2 (351,3): Iuxta hoc] secundo P

96*

INTRODUCTION

Ms. P2

*dist. 11 q. 1 (152,29): intellectu] add. opposito ipsamet P2 *dist. 14 q. 2 (187,23): datio] doctio P2 *dist. 17 q. 8 (264,63): totaliter] corporaliter P2 *dist. 23 q. unica (319,82): essentiam] substantiam P2 *dist. 24 q. 1 (329,133): nisi metaphorice] non mathematice P2

Ms. Pi

*dist. 10 q. 1 (144,87): pluralitatem] multiplicitatem Pi *dist. 12 q. unica (164,71): Priorum] Posteriorum Pi *dist. 16 q. 2 (222,81): instructionem] ministrationem Pi *dist. 17 q. 6 (253,137): summo] termino Pi *dist. 26 q. 2 (352,23): vel qualitate (qualitate] actione Pi), vel in actione (actione] qualitate Pi)

Ms. V

*dist. 8 q. 4 (121,45): primum] add. articulum V *dist. 10 q. 1 (145,98-99): Sed quia in divinis voluntas (voluntas] natura V) est ipsa natura (ipsa natura] voluntas ipsa V) vel e converso *dist. 14 q. 1 (182,77): quidam] add. magister V *dist. 17 q. 1 (226,33): habet] add. anima V *dist. 26 q. 1 (350,120): animalitas] universalitas V

Ms. W

*dist. 8 q. 1 (97,6): mutabilis] immaterialis W *dist. 11 q. 2 (160,111): distinctionem] differentiam W *dist. 14 q. 3 (191,5): domini sui] Deo W *dist. 22 q. 3 (314,54): substantiam] essentiam W *dist. 24 q. 1 (326,85): recedit] extendit W

Ms. W3

*dist. 19 q. 4 (291,9): veritate] mente W3 *dist. 19 q. 4 (291,17): prototypum] principium W3 *dist. 19 q. 4 (292,20): proprie praedicatur] per se praedicatur W3 *dist. 19 q. 4 (292,28): ratio] add. istius W3 *dist. 19 q. 4 (292,32): universalitatis] universalis W3

3) dist. 27 Ms. Ba*

*dist. 27 q. 1; p. (357,23): receptae] add. in intellectu Ba* *dist. 27 q. 1; p. (361,99): ipsa] add. cogitatio vel Ba* *dist. 27 q. 2; p. (364,8): Quantum ... sciendum] de primo notandum Ba*

INTRODUCTION

97*

*dist. 27 q. 3; p. (366,4): volubilis] nobilis Ba* *dist. 27 q. 3; p. (367,38): aliud scilicet] habet certum iudicium Ba*

Ms. Bol

*dist. 27 q. 1 (357,24): nihil] non Bol *dist. 27 q. 1 (360,82): quod] add. motus Bol *dist. 27 q. 2 (364,12): definitum] distinctum Bol *dist. 27 q. 3 (366,11): Significat] dicitur Bol *dist. 27 (368,39): dicendum] sciendum Bol

Ms. N

*dist. 27 q. 1; p. 357,25): eliciendi] add. ipsum N *dist. 27 q. 1 (358,41-43): verbum est definitio (definitio] dispositio N) rei, unde Augustinus De Trinitate “verbum in quid de temperantia est definitio (definitio] dispositio N) temperantiae *dist. 27 q. 1 (362,122): effundit] excludit N *dist. 27 q. 2 (365,15): esset] non N *dist. 27 q. 3 (366,5): divinis] termino N

Ms. P

*dist. 27 q. 1 (357,20): Ad ... quaestionis] in ista quaestione P *dist. 27 q. 1 (357,22): Circa] quantum ad P *dist. 27 q. 1 (359,54): quod] add. verbum P *dist. 27 q. 2 (364,3): Iuxta hoc (Iuxta hoc] secundo P) quaeritur (quaeritur] add. sine argumentis P) *dist. 27 q. 3 (366,8): verbum] add. Contra secundum beatum Augustinum…erat verbum P

Ms. Pi

*dist. 27 q. 1 (356,11): rei intellectae] intra intelligere Pi *dist. 27 q. 1 (357,28): Augustinus] autem Pi *dist. 27 q. 1 (358,48): imperfecte] perfecte Pi *dist. 27 q. 1 (359,69): manens] manifestans Pi *dist. 27 q. 2 (365,27): quantitatem] quam add. causae Pi

Ms. W

*dist. 27 q. 1 (360,82): totalis] tota alteratio W *dist. 27 q. 1 (362,122): effundit] extendit W *dist. 27 q. 2 (365,33): est acceptio] accipitur W *dist. 27 q. 3 (366,5): divinis] Deo W *dist. 27 q. 3 (366,18): productiva] producta W

98*

INTRODUCTION

2.4 Genealogical Relations among the Witnesses The complex structure of the manuscript tradition cannot be described and explained with only one consistent stemma. Therefore the three above mentioned text sections 1), 2), and 3) have been taken into account separately. 1) Prol.-dist 7 Conjunctive errors and significant variants lead to the hypothesis of Bol, P, and Pi stemming from a common model here called g. The additions, errors, and variants here taken into account are sometimes shared by all the three manuscripts and sometimes only by P and Pi, which seem to stem from a common d. *Prol. q. 1 (4,6): erit] est BolPPi *Prol. q. 1 (5,82): est] add. necessarium et est Bol; add. necessarium et est in marg. Pi *Prol. q. 1(18,287): tertium] secundum BolPi *Prol. q. 1 (18,289): videt] vident add. quod visio noctuae derivaretur a visione aquilae Bol; add. visio noctuae derivatur a visione aquilae al. m. in marg. Pi) *Prol. q. 2; p. 27,112: postea] add. determinat BolPPi *dist. 1 q. unica (35,82): simile] add. de intellectu et voluntate Bol; add. de intellectu et voluntate al. m. in marg. Pi *dist. 2 q. unica (44,86): ibi] dato quod non esset aliud cognoscens Bol; add. dato quod non esset in marg. et in textu aliud cognoscendo Pi *dist. 3 q. 1(52,53): pertingere] attingere BolPi (Ioh. Paris., Super Sent. I, 3, 1, 44,51: non possumus pertingere lumine naturali) *dist. 3, q. 2 (62,50): sic ostenditur] inv. et add. quando aliqua sunt realiter idem posito uno ponitur aliquod de necessitate sed posita anima vegetativa non ponitur sensitiva nec posita anima sensitiva ponitur potentia generativa, ut patet in generativa ex putrefactione nec potentia visiva in talpa nec additiva (sed corr. auditiva) nec visiva in conchiliis (dub.) marmis nec osteris, ergo potentia animae non est idem quod eius esse. Praeterea Bol; inv. et add. quando aliqua sunt realiter idem posito uno ponitur et reliquum de necessitate. Sed posita anima vegetativa non ponitur sensitiva nec posita anima sensitiva ponitur potentia cognoscitiva. Ergo potentia animae non est idem quod essentia. Praeterea Pi *dist. 3 q. 2 (65,98): agit] add. in virtute propria sed in virtute formae substantialis et ideo non est nobilior, sed forma substantialis sit et ideo nobilior Bol; add. in virtute propria sed in virtute formae substantialis et ideo non est nobilior Pi *dist. 4 q. unica (67,9): Psalmus] in Psalmo add. habetur P; in Psalmus add. habetur Pi *dist. 4 q. unica (68,22): calefaciendo] calore BolPi *dist. 6 q. unica; p. 81,26): concedi] add. Pater generat Filium natura Bol; add. quia Pater genuisset Filium natura in marg. P; add. quod Pater generat Filium natura in marg. Pi *dist. 6 q. unica (83,64): Deum esse] esse primam causam BolP *dist. 7 q. unica (95,180): scilicet] secundum BolPi

INTRODUCTION

99*

Furthermore, given the existence of conjunctive errors and common variants among g (Bol, P, and Pi), Ba*, and Kl, these seem to stem from the same branch of the manuscript tradition a. *Prol. q. 1 (10,158-159): divina non potestis (potestis] possumus Ba*BolKlP; om. Pi) apprehendere, nisi habeatis (habeatis] habeamus Ba*BolKlPPi) fidem et credatis *dist. 6 q. unica (82,51): procedat] producatur Ba*BolKlPPi (Ioh. Paris., Super Sent. I, 6, 3, 110,30: Spiritus Sanctus procedat ut similis in natura) *dist. 6 q. unica (84,76): antecedat] procedit Bol; praecedat Ba*KlP; procedat add. ad Pi (Ioh. Paris., Super Sent. I, 6, 3, 110,14: voluntas artificis antecedit artificiatum)

As far as the other brach of the tradition is concerned, N and W seem to descend from a common z. *Prol. q. 1 (9,135-137): per quem alia manifestantur et cognoscuntur, ut arguit Philosophus in libro Posteriorum (per...Posteriorum] om. NW) *Prol. q. 1 (14,223): sic] add. secundum Philosophum NW *Prol. q. 1 (17,282-283): ideo (ideo] add. istum modum NW) non posuit istum modum (istum modum] om. NW) *dist. 3 q. 1 (50,19): Circa ... articulum] add. est NW *dist. 3 q. 1 (52,58): Sed primo] secundo NW *dist. 4. q. unica (67,7): corruptibilium] corporabilium NW *dist. 4. q. unica (68,18): operatione] actione NW (Ioh. Paris., Super Sent. I, 2, 3, pp. 37,43-44: Ex omni operatione sequitur aliquod operatum) *dist. 5 q. unica (75,23): in concreto] inhaerentem N; suppl. in marg. et add. non inhaerentem in textu W *dist. 7 q. unica (95,181): sibi] ista NW

Cases of omissions and shared significant variants lead to the hypothesis of a further derivation of E, N, and W from an antigraph e. *dist. 3 q. 1 (49,14): sunt tria videnda] tria sunt notanda ENW *dist. 7 q. unica (95,190): genere relationis] relatione ENW *dist. 7 q. unica (96,198-199): sed relationem] relationem vero ENW

Because of conjunctive errors and shared variants in E, G, N, and W, these seem to stem from the same antigraph b, which originated the second branch of the tradition.

100*

INTRODUCTION

*Prol. q. 1 (5,79-82): Ergo similiter illud lumen supernaturale facit evidenter et clare videre principia supernaturalia, cuiusmodi sunt articuli fidei, et per consequens conclusiones ex eis adductas (Ergo ... adductas] om. EGNW) *Prol. q. 2 (21,10): videnda] advertenda EGNW *Prol. q. 2 (24,71): metaphysica] metaphysicus EGNW *Prol. q. 2 (28,138): narrativus] narratio EGNW (Ioh. Paris., Super Sent. I, proem, 2, 9,12: non immerito dicendus est narrativus) *dist. 3 q. 2 (62,48): intellectus] intelligentia EGNW *dist. 4. q. unica (68,29): maxima] magna EGNW (Ioh. Paris., Super Sent. I, 4, 1, 91,20: Et quia maxima est perspicacitas) *dist. 4. q. unica (69,50): genitum] generatum EGNW

2) dist. 8-26 Bol, P, and Pi still stem from g, with P and Pi sharing common additions, errors, and variants (d). *dist. 17 q. 4 (240,14): effectibus] actibus BolPPi *dist. 9 q. 1 (133,6): genitum] quod generatur PPi *dist. 9, q. 1 (134,19): tempus] add. sicut patet de puero, quod non habet virtutem generandi in annis pueritiae Bol; add. sicut apparet de puero, qui non habet virtute generandi in annis pueritiae P) *dist. 17 q. 5 (244,30): licet] add. quilibet parvulus vel BolP; om. et add. quilibet parvulus vel Pi *dist. 17 q. 6 (248,56): quia] add. virtus quae est PPi *dist. 19 q 1 (278,52): habemus] est hoc modo BolPPi *dist. 19 q. 2 (280,11): rei] termini PPi *dist. 21 q. 2 (302,19): habent] add. in re extra ut homo lapis et huiusmodi naturalia P; add. in re extra ut homo et lapis et huiusmodi naturalia alia Pi *dist 23 q. unica (318,65): iudicium] in Deo PPi *dist. 23 q. unica (319,76): est] oportet rem Bol; oportet esse PPi *dist. 24 q. 1 (322,22): unius] unitatis vel unius PPi *dist. 24 q. 1 (325,67): substantiae] add. temporis PPi *dist. 24 q. 3 (334,8): oppositas] oppositiones PPi *dist. 25 q. 2 (341,3): quaeritur] add. sine argumentis BolPi *dist. 26 q. 1 (344,18): Anselmum] Augustinum BolP

g (Bol, P, and Pi) together with Kl still depend from a. *dist. 15 q. 1 (197,90): principalius] principaliter BolKlPPi *dist. 17 q. 1 (227,34): actui (actui] add. politico vel Kl) morali (morali] add. vel politico BolPPi) *dist. 24 q. 1 (325,80): quod potest esse in genere quantitatis (quod ... quantitatis] om. Bol Kl P Pi)

INTRODUCTION

101*

To the change of scribe from Ba* to Ba corresponds also a change in the stemma. Conjunctive errors, inversions, and omissions are shared by Ba, Be, andW and these there manuscripts seem to descend from a common antigraph i. *dist. 8 q. 3 (116,180): subiectum] formam BaBe; formam sed al. m. corr. W *dist. 8 q. 3 (117,195): est repugnantia (est repugnantia] repugnat BaBeW) in intellectu, ideo non est simile (ideo ... simile] om. BaBeW) *dist. 8 q. 3 (118,215): inhaereat] dependeat BaBeW *dist. 8 q. 4 (120,19): genere] add. ergo nec compositum ex genere et differentia BaBeW *dist. 10 q. 1 (144,77-78): nam flatum et ventum ‘spiritum’ vocamus (nam ... vocamus] suppl. al. m. in marg. Ba; om. BeW)

i (Ba, Be, and W) together with P2 stem from a common q and share conjunctive errors. *dist. 8 q. 1 (98,29): movetur] mutatur BaBeP2W *dist. 8 q. 1 (99,42): rem] materiam BaBeP2W *dist. 8 q. 3 (106,6): ex] et hoc BaBeP2W *dist. 8 q. 3 (115,162): producatur] educatur BaBeP2; educatur add. sed de potentia sua educit illum tamen ex parte effectus educatur sed al. m. del. W *dist. 8 q. 3 (116,189): et ideo] modo BaBeP2W *dist. 8 q. 5 (131,129): creaturarum] naturarum sed exp. et corr. rerum al. m. Ba; naturarum BeP2W *dist. 8 q. 5 (132,143): nisi] add. secundum quod est pars BaBeP2W *dist. 8 q. 5 (132,150-151): quo est eius capax et particeps eius esse potest (potest] add. constat autem quod BaBeP2W). Sed (Sed] om. BaBeP2W) capax Dei est *dist. 9 q. 3 (137,4-7: si aeternus sumatur substantive, tunc praedicatur in singulari de tribus, et sic accipit Athanasius; si adiective, tunc praedicatur in plurali. Modo (si aeternus ... Modo] om. BaBeP2W) *dist. 9 q. 3 (137,11-12): partim sunt adiectiva, partim substantiva (substantiva] personalia BaBeP2W), partim personalia (personalia] substentiva BaBe; substantiva P2W) *dist. 10 q. 2 (146,10) Contra. Tres] Contra. Apostolus tres Apostolus BaP2W; Contra. Tres Apostolus sed corr. Apostolus tres Be; Contra. In Canonem Iohannis dicitur tres P) *dist. 11 q. 2 (159,97): activa] actio BaBeP2W *dist. 12 q. unica (163,51-164,63): et concordant cum prima ratione, sed in uno verbo impugnant secundam, quia, quando praedicatum convenit alicui subiecto sub ratione alicuius formae, tunc propositiones, quae denotant inhaerentiam alicuius praedicati ad subiectum sunt verae, sicut haec est vera: ‘ferrum calidum calefacit’ sed non per se, quia non tangitur ibi causa praedicati, sicut cum dicitur ‘ferrum inquantum ignitum calefacit’. Propositiones vero, in quibus reduplicatio non additur ad formam, sunt falsae, sicut cum dicitur ‘ferrum inquantum ferrum calefacit’, sed cum dicitur ‘Spiritus sanctus procedit a Patre et Filio inquantum sunt plures’, li inquantum reduplicat subiectum et non formam. Non enim fit redupli-

102*

INTRODUCTION

catio ad formam sed ad suppositum. Ergo ista propositio: ‘Spiritus sanctus procedit a Patre et Filio inquantum sunt plures’ erit falsa (et concordant ... falsa] om. BaBeP2W) *dist. 12 q. unica (169,138): calidior] add. hoc est defectus in marg. et in textu add. et si tu arguis ad praedictam quaestionem quod illa non spirant inquantum unum quorum unum operatur et spiret mediante alio, sicut (post corr.) Pater spirat mediante Filio Ba; add. et si tu argas sed corr. arguas ad praedictam quaestionem quod illa non spirant inquantum unum quorum unum operatur et spirat mediante alio, sed Pater spirat mediante Filio s. l. Be; add. et si tu arguas ad praedictam quaestionem quod illa non spirant inquantum unum quorum unum operatur et spirat mediante alio, sed Pater spirat mediante Filio P2; add. et si tu arguis (add. aliquid sed ras.) ad praedictam quaestionem quod illa non spirant inquantum unum quorum non (exp. et del.) unum deficit (unum deficit suppl. in marg. al. m.) operatur et spirat mediante alio, sed Pater spirat mediante Filio W) *dist. 15 q. 1 (198,102): exiens] ens scilicet BaBeP2W *dist. 15 q. 2 (199,11): antiqui] add. doctores BaBeP2W *dist. 15 q. 3 (207,59): valde] multum BaBeP2W *dist. 16 q. 2 (221,77-78): Ad manifestandum autem istam redundantiam (redundantiam] add. facta fuit BaBeP2W) visibilis missio Spiritus sancti super eum in baptismo in specie columbae facta fuit (facta fuit] om. BaBeP2W)

Both q (Ba, Be, P2, and W) and V proceed from h, which originated all the manuscripts lacking the part of text 1) Prol.-dist. 7. *dist. 8 q. 1 (100,47): potentia (otio BaBeP2W; add. vel de otio in marg. V) *dist. 16 q. 1 (217,7): dicitur (legitur BaBeP2VW)

N and h stem from a common z (some omissions have been later corrected in Ba). *dist. 8 q. 5 (123,13-14): Hic sunt tria (tria] duo BaBeNVW) videnda: primo quod anima secundum essentiam est in toto corpore; secundo quod est tota in qualibet parte (secundo ... parte] suppl. in marg. al. m. Ba; om. BeP2W); tertio poneretur (poneretur] om. BaBeNP2VW) obiectiones *dist. 15 q. 2 (201,42-43): nisi alterum sit diminuens rationem alterius, ut homo mortuus non autem oportet, quod fiat homo (nisi ... homo] om. BaBeNP2VW) *dist. 15 q. 2 (201,44): Et ideo secundum fieri non oportet, quod iste fiat utrumque (Et ... utrumque] sed secundum fieri non oportet quod iste fiat utrumque suppl. in marg. al. m. et in textu add. quia sufficit quod fiat album Ba; om. BeNP2VW) *dist. 15 q. 2 (202,56-57): ita quod ex parte subiecti utraque pars dicatur secundum esse, quod est in praedicato, scilicet secundum esse ab alio et fieri in alio (ita ... in alio] om. BaBeNP2VW) *dist. 17 q. 8 (265,84):dari] creari BaBeNVW; causari P2 *dist. 19 q. 1 (278,61): et paternitas est in Patre (et ... Patre] om. BaBeNP2VW) *dist. 19 q. 2 (280,14): inquantum motum] om. BaBeNP2VW

INTRODUCTION

103*

*dist. 20 q. 2 (297,10): patet] est ostensum BaBeNP2VW *dist. 25 q. 1 (336,11): Contra] contrarium BaBeNP2VW

Conjunctive errors, significant variant readings and omissions lead to the hypothesis of a filiation of E and z from a common antigraph e. *dist. 12 q. unica (165,76) visum] om. BaBeENP2VW *dist. 12 q. unica (168,118): calumniam] add. sive instantiam BaBeENP2VW *dist. 17 q. 4 (242,53-55): Unde Apostolus Ad Ephesios 8: “Unicuique nostrum data est gratia secundum mensuram donationis Christi” (Unde ... Christi] om. BaBeENP2VW) *dist. 18 q. unica (273,57-58): Ideo Spiritus sanctus non dicitur ‘donum nostrum’, sed magis ‘datum’ (Ideo ... datum] om. BeENP2VW; sed quia donum importat quaedam rationem in actum scilicet ad dantem et quamdam solum in aptitudine inest in ratione sui nominis scilicet ad eum sui datur et ideo potest emper dici donum dantis sed non est eius cui datur nis quando sibi datum est in actu et propter hoc dicimus datum nostrum et in donum infuso suppl. in marg. al. m. Ba) *dist. 19 q. 2 (280,25): realiter] solum ratione BaBeEP2VW; solum ratione sed exp. et corr. in marg. N *dist. 19 q. 3; p. (123,13): videnda] per ordinem declaranda BaBeENP2V *dist. 20 q. 1; p. (294,18): alia] cetera BaBeENP2VW *dist. 22 q. 3 (312,18) habent] dicunt BaBeP2VW; add. et dicunt E; om. N *dist. 24 q. 1 (330,159): eo ipso] eodem BaBeENP2VW

From dist. 17 onwards Be could have been copied from a different antigraph, as the following cases of errors and variants common only to Ba, P2, and W seem to suggest. *dist. 17 q. 4 (240,28): recipientium] add. sicut sol diversos effectus causat propter diversitatem recipientum BaP2W *dist. 17 q. 7 (256,48): diaphanitas] raritas BaW; caritas P2 *dist. 18 q. unica (273,51): redemptor] add. doctor Ba; add. doctor et P2W *dist. 19 q. 1 (279,76): et non primo modo (et ... modo] om. BaP2W) *dist. 19 q. 3 (284,48-49): habent esse] sunt BaP2W *dist. 19 q. 3 (288,118-290,145): Contra illud, quod dictum est, scilicet quod veritas sit in re sicut in causa [...] et dividendum, sicut est in re (Contra ... res] om. Ba; add. (transp.) Ad ultimum dicendum quod [...] medicina sit magis sana quam animal P; om. sed hoc signo . Ï. in marg. et f. 172rb suppl. Contra […] esse P2; om. sed al. m. hoc signo # in marg. et f. 15*r suppl. Contra [...] extra W)

Given this situation, for the second part of text 2) dist. 8-dist. 26 two stemmata codicum are proposed: one for dist. 8-dist. 16 and another for dist. 17-dist 27.

104*

INTRODUCTION

Kr shares common features with E, G, N, and W (especially with E, N, and W). Nevertheless, the fragment of text, which has been handed down in Kr, is too short to provide further evidences, and its derivation from e is unsure. *dist. 5 q. unica (78,87): quandoque] aliquando EKrNW *dist. 6 q. unica (80,14): videnda] declaranda KrNW *dist. 7 q. unica (85,17): videnda] declaranda Ba*KrNW *dist. 7 q. unica (90,93): nec (nec] et KrNW) per consequens (consequens] add. nec KrN; add. nec s. l. W) *dist. 7 q. unica (92,134-135): habeat] habet EGKrNW; habet add. genitum Ba*

Not enough elements are likewise given to determine the position W3 in the stemma. The very limited significant variant readings suggest only some affinity with the family h. *dist. 19 q. 4 (291,8): causa et mensura (causa ... mensura] mensura et causa BaBeP2VWW3; etiam et mensura N) *dist. 19 q. 4 (291,10): eius] ipsius BaBeNP2VWW3

3) dist. 27 Bol, P, and Pi stem from g, with P and Pi sharing common errors and variants (d). *dist. 27 q. 1 (358,42): De Trinitate] detur BolPi; add. dicit P *dist. 27 q. 1 (360,82): generationem] generatio PPi *dist. 27 q. 1 (359,69-360,71): Dicit terminus operationis ad differentiam sensus, qui non reflectitur manens in ipso; dicit ad differentiam intellectus practici manifestatum alterius (Dicit ... alterius] om. P Pi) *dist. 27 q. 1 (361,107): manifestativum] medium PPi *dist. 27 q. 1 (363,136): vel terebri] om. BolPPi *dist. 27 q. 1 (363,144): densitate] depraesitate PPi

N and W stem from b *dist. 27 q. 1 (356,7): Posito] om. Bol; praesente N; praesente coni. ex praesete W) *dist. 27 q. 1 (356,12): hoc] quo NW *dist. 27 q. 1 (357,32): obiecti] subiecti NW *dist. 27 q. 1 (358,47): vere] nulla add. est N; nulla W *dist. 27 q. 1 (363,141): figura] add. terebelli vel N; add. terebelli vel W *dist. 27 q. 2 (364,6): differant] differunt NW *dist. 27 q. 3 (367,32): de omni verbo humano (de .. humano] de communi humano N; communi humano W)

105*

INTRODUCTION

1) Prologue-dist. 7: X a Ba*

g Bol

b Kl

G

e E

d P

z

Pi

N

2) dist. 8-dist. 16: X a Kl

g Bol

G

e E

d P

b

Pi

z N

h V

q (P2)

i

P2

Ba Be W

W

106*

INTRODUCTION

dist. 17-dist. 26: X a Kl

g Bol

b G E

d P

e

Pi

z N

h V

Be

q (P2)

i

P2 Ba

W

3) dist. 27: X a Ba*

g Bol

d P

Pi

b Kl

N

W al. m.

INTRODUCTION

107*

The critical text has been established through the total collation of all the manuscript witnesses. The presence of lectiones singulares has been recorded in the variant apparatus. A negative apparatus has been adopted. With the aim of helping the reader, classical orthography has been adopted (e.g.: nichil: nihil, diffinicio: definitio, ydemptitas: identitas, dampnatio: damnatio) and punctuation has been added. Capital letters have been used in proper names, epithets (e.g.: Philosophus, Magister, Commentator), titles of works, and in the words Deus, Pater, Filius, Spiritus, Trinitas, and Sacra Scriptura. All questions are introduced by titles. These match the rubricated titles contained in Pi, when no other heading is handed down by the other manuscripts. The sources are abbreviated in the apparatus; complete titles and information are provided in the Bibliography. Double quotation marks (“ ”) have been adopted for verbatim quotations, while non-verbatim quotes and paraphrases have been marked with the abbreviation “cf.” in the apparatus.

108*

INTRODUCTION

2.5 List of Abbreviations add. addidit al. m. alia manus antep. anteponit coni. conieci hom. homoeoteleuton i. l. infra lineam in marg. in margine inv. invertit inf. inferior iter. iteravit illeg. illegibilis corr. correxit exp. expunxit del. delevit lac. lacuna post corr. post correctionem ras. rasura resp. responsio om. omisit s. l. supra lineam sol. solutio sup. superior suppl. supplevit transl. translatio transp. transposuit 2.6 List of Symbols | new column in the manuscript text added by the editor […] text left out by the editior

Bibliography 1. Manuscripts and Archive Documents Arras, Bibliothèque municipale, ms. 751 (1032) (A): Guillelmus Petri de Godino, Lectura Thomasina. Berlin, Staatsbibliothek Preußischer Kulturbesitz, ms. Theol. lat. Fol. 557 (Be): Guillelmus Petri de Godino, Lectura Thomasina. Bologna Biblioteca Comunale dell’Archiginnasio ms. A 986 (Bol): Guillelmus Petri de Godino, Lectura Thomasina. Brugge, Stadsbibliotheek, ms. 491: Anonymus (Meister Eckhart?), Reportatio Super quattuor Libros Sententiarum. Cesena, Biblioteca Malatestiana, cod. Pluteo XVI dextr. 1: Thomas de Aquino, Summa theologiae. Pars tertia. Düsseldorf, Universitäts- und Landesbibliothek, ms. B. 24: Petrus de Palude, De paupertate Christi et Apostolorum. Excerpta abbreviata. Eichstätt, Universitätsbibliothek, cod. 722, Henricus Tröglin (?), Quaestio super Primum Sententiarum. Utrum aliquid possit fieri contra voluntatem. Ex manu Henrici Tröglin. Erlangen, Universitätsbibliothek, ms. 505 (E): Guillelmus Petri de Godino, Lectura Thomasina. Graz, Universitätsbibliothek, ms. 475 (G): Guillelmus Petri de Godino, Lectura Thomasina. Helsinki, Kansallis Kirjasto, F.m. V.TH.AA.69 olim Yliopiston kirjesto fragment scholastik (without number) (H): Guillelmus Petri de Godino, Lectura Thomasina. Klosterneuburg, Stiftsbibliothek, ms. 281 (Kl): Guillelmus Petri de Godino, Lectura Thomasina. Kraków, Biblioteka Jagiellońska, ms. 1583 (K): Guillelmus Petri de Godino, Lectura Thomasina; Iacobus Metensis, Scriptum super Libros Sententiarum Petri Lombardi. Recensio secunda. Madrid, Biblioteca Nacional, ms. 4156: Hervaeus Natalis, De paupertate Christi et Apostolorum.

110*

BIBLIOGRAPHY

München, Bayerische Staatsbibliothek, ms. Clm. 14383: Iacobus Metensis, Scriptum super Libros Sententiarum Petri Lombardi. Recensio secunda. olim Münster Universitätsbibliothek, ms. 447, Anonymus, Lectura super quartum librum Sententiarum. Napoli Biblioteca Nazionale, ms. VII B 3, Anonymus, Super quattuor Libros Sententiarum preater primum. Napoli, Biblioteca Nazionale, ms. VII C 30 (N): Guillelmus Petri de Godino, Lectura Thomasina. Paris, Bibliothèque nationale de France, ms. lat. 3039 (P): Guillelmus Petri de Godino, Lectura Thomasina. Paris, Bibliothèque nationale de France, ms. lat. 4046: Petrus de Palude, De paupertate Christi et Apostolorum. Paris, Bibliothèque nationale de France, ms. lat. 17266 (P2): Guillelmus Petri de Godino, Lectura Thomasina. Pisa, Biblioteca del Seminario Arcivescovile di S. Caterina ms. 44 (Pi): Guillelmus Petri de Godino, Lectura Thomasina. Roma, Biblioteca Casanatense, ms. 190: Hervaeus Natalis, De paupertate Christi et Apostolorum. Salamanca, Biblioteca de la Universidad, ms. 2206: Petrus de Palude, De paupertate Christi et Apostolorum. Soest, Wissenschaftliche Stadtbibliothek, Cod. 21a: Anonymus, Super Sententiarum. Troyes, Bibliothèque municipale, ms. 145, Anonymus (Meister Eckhart?), Quaestio Super Secundum Sententiarum (fragmentum). Tours, Bibliothèque municipale, ms. 359: Theobaldum de Neraina (?), Super Sententiarum. Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, Cod. Vat. Lat. 869 (V): Guillelmus Petri de Godino, Lectura Thomasina. Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, Cod. Vat. Lat. 932: Petrus de Anglia, Quodlibeta. Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, Cod. Vat. Lat. 4869: Hervaeus Natalis, De paupertate Christi et Apostolorum. Vaticano, Biblioteca Apostolica Vaticana, Cod. Vat. Lat. 12090: Hervaeus Natalis, De paupertate Christi et Apostolorum. Wien, Österreichische Nationalbibliothek, ms. 1590 (W): Guillelmus Petri de Godino, Lectura Thomasina.

BIBLIOGRAPHY

111*

Wien, Österreichische Nationalbibliothek, ms. 2165 (W3): Guillelmus Petri de Godino, Lectura Thomasina; Iohannes Parisiensis (Jean Quidort), Reportatio Super Sententiarum. Thomas-Institut der Universität zu Köln, Meister Eckhart Archiv, letters of Josef Koch and Bruno Decker: TI MEA-GGA-I-BW-1943-07-26 TI MEA-GGA-II-BW-1956-06-27 TI MEA-GGA-II-BW-1956-07-02 TI MEA-GGA-II-BW-1956-07-12 TI MEA-GGA-II-BW-1956-07-14 TI MEA-GGA-II-BW-1956-07-24 TI MEA-GGA-II-BW-1957-10-13. 2. Early Printed Editions Anonymus, De causis primis et secundis, in Avicenna, De intelligentiis, Venetiis 1508 [repr. Frankfurt a. M. 1961]. Aegidius Romanus, De gradibus formarum, Venetiis 1502 [repr. Frankfurt a. M., 1968]; –, (Ordinatio) In Primum librum Sententiarum, Venetiis 1521 [repr. Frankfurt a. M. 1968]; –, Quaestiones de esse et essentia, de mensura angelorum, et de cognitione angelorum, ed. Venetiis 1503 [repr. Frankfurt a. M. 1968]; –, Quodlibeta, Lovanii 1646 [repr. Frankfurt a. M. 1966]. –, Averroes, Aristotelis Opera cum Averrois commentariis, Venetiis 1562-1574 [repr. Frankfurt a. M. 1962]. Henricus de Gandavo, Quodlibeta, ed. Parisiis 1518 [repr. Louvain 1961]. Henricus de Gorrichem, Conclusiones super IV libros Sententiarum, Basel 1498 [repr. Frankfurt a. M. 1967]. Iohannes de Ianduno, Quaestiones super libros Aristotelis de anima, ed. Venetiis 1552. Petrus de Tarantasia, In IV Libros Sententiarum, ed. Tolosae 1652. Richardus de Mediavilla, Super Quatuor libros Sententiarum Petri Lombardi, Tomus primus, Brixiae 1591 [repr. Frankfurt a. M. 1963].

112*

BIBLIOGRAPHY

3. Modern Editions and Critical Editions Alanus de Insulis, “Regulae caelestis iuris,” ed. N.M. Häring, in: Archives d’histoire doctrinale et littéraire du Moyen Age 48 (1981), pp. 121-226; –, Regulae theologicae, Paris 1866 (Patrologiae Cursus Completus. Series Latina [PL] 210, coll. 617-688). Albertus Magnus, De sophisticis elenchis (Alberti Magni Opera omnia, Editio Borgnet, vol. 2); –, Summa theologiae sive de mirabili scientia Dei. Libri I Pars I. Quaestiones 1-50A, ed. D. Siedler – W. Kübel – H.G. Vogels, Münster 1978 (Alberti Magni Opera omnia, Editio Coloniensis, vol. 34,1). Alexander Halensis, Summa theologica, studio et cura PP. Collegii S. Bonaventurae, vol. 2, Ad Claras Aquas (Quaracchi) 1924. Alfarabius, De ortu scientarum, ed. C. Baeumker, Münster, 1916 (Beiträge zur Geschichte der Philosophie des Mittelalters, XIX, 3). Algazel, Metaphysica, ed. J. T. Muckle, Toronto 1933. Anonymus, “Quaestio” (ms. Kraków Bibl. Jag. 742), in: A. Pattin, Pour l’histoire du sens agent, Leuven 1988, pp. 373-390. Anselmus, Proslogion, ed. F.S. Schmitt, Stuttgart–Bad Cannstatt 1946 (S. Anselmi Cantuariensis Archiepiscopi Opera omnia, vol. 1, pp. 89-122); –, Cur Deus homo, ed. F.S. Schmitt, Stuttgart–Bad Cannstatt 1940 (S. Anselmi Cantuariensis Archiepiscopi Opera omnia, vol. 2, pp. 37-33); –, De processione Spiritus Sancti, ed. F.S. Schmitt, Stuttgart–Bad Cannstatt 1968 (S. Anselmi Cantuariensis Archiepiscopi Opera omnia, vol. 2, pp. 175-219). Aristoteles, Aristotelis Opera, ex recensione I. Bekkeri, ed. Academia Regia Borussica, ed. altera quam curavit O. Gigon, Berlin 1960; –, Categoriae vel Praedicamenta, ed. L. Minio-Paluello, Bruges-Paris, 1961 (Aristoteles Latinus, vol. 1, 1-5); –, Metaphysica, translatio Guillelmi de Moerbeka, ed. G. VuilleminDiem, Leiden–New York–Köln 1995 (Aristoteles Latinus, vol. 25,3.2); –, Physica, translatio vetus, ed. F. Bossier et J. Brams, Leiden-New York 1990 (Aristoteles Latinus vol. VII,1);

BIBLIOGRAPHY

113*

–, De interpretatione, translatio Boethii, ed. L. Minio-Paluello, Bruges-Paris 1965 (Aristoteles Latinus vol. II,1-2); –, Topica, translatio Boethii, ed. L. Minio-Paluello, Leiden 1969 (Aristoteles Latinus vol. V,1). Athanasius, “Symbolum ‘Quicunque’”, in: H. Denzinger – A. Schönmetzer, Enchiridion symbolorum, definitionum et declarationum de rebus fidei et morum, 31. Aufl., Barcelona–Freiburg i. Br.–Roma–New York 1960, pp. 17-18. Les Auctoritates Aristotelis, ed. J. Hamesse, Louvain–Paris 1975 (Philosophes Médiévaux, vol. 17). Augustinus, Contra epistolam fundamenti, ed. I. Zycha, Prag-WienLeipzig 1891 (Corpus Scriptorum Ecclesiasticorum Latinorum, vol. 25,1), pp. 191-248); –, Contra Maximinum, Turnhout 2009 (Corpus Christianorum. Series Latina vol. 87A, pp. 491-701); –, De civitate Dei, ed. W. Dombart – A. Kalb, Tunhout 1955 (Corpus Christianorum. Series Latina vols. 47-48); –, De Genesi ad litteram, ed. J. Zycha, Prag–Wien–Leipzig 1894 (Corpus Scriptorum Ecclesiasticorum Latinorum, vol. 28,1, pp.1456); –, De doctrina christiana, ed. J. Martin,Turnhout 1962 (Corpus Christianorum. Series Latina vol. 32, pp. -167); –, De libero arbitrio, ed. W.M. Green, Turnhout 1970 (Corpus Christianorum. Series Latina vol. 29, pp. 205-321); –, De Trinitate, ed. W.J. Mountain – F. Glorie, Turnhout 1968 (Corpus Christianorum. Series Latina, vols. 50-50A); –, De vera religione, ed. P.-M. Hombert, Turnhout 1962 (Corpus Christianorum. Series Latina vol. 32, pp. 187-260); –, Enarrationes in Psalmos I-L, ed. D.E. Dekkers-I. Fraipont, Turnhout 1956 (Corpus Christianorum. Series Latina, vol. 38); –, Enchiridion ad Laurentianum, ed. M.P.J. Van den Hout, Turnhout 1969 (Corpus Christianorum. Series Latina, vol. 46, pp. 49-144); –, Epistulae 185-270, ed. A. Goldbacher, Prag-Wien-Leipzig 1911 (Corpus Scriptorum Ecclesiasticorum Latinorum, vol. 57) –, In Iohannes Evangelium Tractatus CXXIV, ed. D.R. Willems (Corpus Christianorum. Series Latina, vol. 36); –, Sermones, Paris 1863 (PL 38);

114*

BIBLIOGRAPHY

–, Soliloquia, ed. W. Hörmann, Prag-Wien-Leipzig 1911 (Corpus Scriptorum Ecclesiasticorum Latinorum, vol. 89). Augustinus de Dacia, “Rotulus pugillaris,” ed. A. Walz, in Angelicum 6 (1929), pp. 253-278. Averroes, De anima, ed F.S. Crawford, Cambridge (MA) 1953; –, In Aristotelis Librum II (a) Metaphysicorum Commentarius, ed. G. Darms, Freiburg 1966. Avicenna, Liber de Philosophia prima sive scientia divina (Metaphysica), ed. S. Van Riet, Louvain 1980 (Avicenna Latinus, I,4). Beda, Opera homiletica, ed. D. Hurst-J. Fraipont (Corpus Christianorum. Series Latina, vol. 122 ). Beda, Homiliae, Paris 1862 (PL 94, coll. 9-516). Bernardus, De praecepto et dispensatione, ed. J. Leclercq-H.M. Rochais, Roma 1963 (Sancti Bernardi Opera 3), pp. 253-294. Biblia Sacra iuxta Vulgatam versionem, ed. R. Weber (adiuvantibus B. Fischer – I. Gribomont – H. F. D. Sparks – W. Thiele). Editionem quintam emendatam retractatam praeparavit R. Gryson, Stuttgart 2007. Boethius, Commentarius in librum Aristotelis Peri Hermeneias, ed. C. Meiser, Leipzig 2a ed. 1880 (Bibliotheca scriptorum graecorum et romanorum Teubneriana); –, De arithmetica, ed. H. Oosthout-J. Schilling, Turnhout 1999 (Corpus Christianorum. Series Latina 94A); –, De consolatione Philosophiae. Opuscula theologica, ed. C. Moreschini, München–Leipzig 20052 (Bibliotheca Scriptorum Graecorum et Romanorum Teubneriana). Bonaventura, Commentaria in quatuor libros Sententiarum magistri Petri Lombardi, In librum I, Ad Claras Aquas (Quaracchi) 1882 (Opera omnia, vol. 1). “Decretalium D. Gregorii papae IX compilatio,” in: Corpus iuris canonici, Editio Lipsiensis secunda post Æ.L. Richteri curas recognovit et adnotatione critica instruxit Æ. Friedberg, Pars secunda, Leipzig 1879, Sp. 1-928 [repr. Graz 1959]. Dionysius pseudo-Aeropagita, De divinis nominibus, ed. B.R. Suchla, Berlin-New York 1990 (Corpus Dionysiacum I, pp. 7-59); –, De caelesti hierarchia, ed. G. Heil-A.M. Ritter, Berlin-New York 1991 (Corpus Dionysiacum II, pp. 107-231);

BIBLIOGRAPHY

115*

–, Dionysiaca, Recueil donnant l’ensemble des traductions latines des ouvrages attribués au Denys de l’Aréopage, ed. Ph. Chevallier , 2 vols., Bruges 1937. Enchiridion symbolorum, definitionum et declarationum de rebus fidei et morum, ed. H. Denzinger – A. Schönmetzer, 31. Aufl., Barcelona–Freiburg i. Br.–Roma–New York 1960. Gilbertus Porretanus, In Librum De Praedicatione Trium Personarum, Paris 1891 (PL 64, coll. 1301-1310); –, In Librum De Trinitate, Paris 1891 (PL 64, coll. 1255-1300). “Glossa ordinaria,” in: Biblia Latina cum Glossa ordinaria, Argentinae 1480-1481. Gregorius Magnus, Homiliae in euangelia, ed. R. Étaix, Turnhout 1999 (Corpus Christianorum. Series Latina, vol. 141); –, Moralia in Iob. Libri XXIII-XXXV, ed. M. Adriaen, Turnhout 1985 (Corpus Christianorum. Series Latina 143B). Guillelmus de La Mare, Scriptum in I librum Sententiarum, ed. H. Kraml (Bayerische Akademie der Wissenschaften. Veröffentlichungen der Kommission für die Herausgabe ungedrückter Texte aus der mittelalterlichen Geisteswelt, vol. 15), München, 1989. Guillelmus de Ware, “Super Sententias,” I, 9, in: R.L. Friedman, “Trinitarian Theology and Philosophical Issues: Trinitarian Texts from the Late Thirteenth and Early Fourteenth Centuries,” in: Cahiers de l’Institut du Moyen-Âge Grec et Latin 72 (2001), pp. 89-168. Henricus de Gandavo, Quodlibet I, ed. R. Macken, Leuven–Leiden 1979 (Henrici de Gandavo Opera omnia, vol. 5); –, Quodlibet X, ed. R. Macken, Leuven–Leiden 1981 (Henrici de Gandavo Opera omnia, vol. 14); –, Quodlibet XII, quaest. 1-30, ed. J. Decorte, Leuven–Leiden 1987 (Henrici de Gandavo Opera omnia, vol. 16). Hervaeus Natalis, “De paupertate Christi et Apostolorum,” ed. J.G. Sikes, in Archives d’histoire doctrinale et littéraire du Moyen Âge 12-13 (1937-38), pp. 223-297. Hieronymus, Adversus Iovinianum, Paris 1883 (PL 23, coll. 221-352). Hilarius Pictaviensis, De Trinitate, ed. P. Smulders, Turnhout 19791980 (Corpus Christianorum. Series Latina, vols. 62-62A). Hugo de Sancto Victore, De sacramentis Christiane fidei, ed. R. Berndt, Münster 2008 (Corpus Victorinum. Textus historici, vol. 1).

116*

BIBLIOGRAPHY

Hymnodia Hispanica,ed. J. Castro Sánchez, Turnhout 2010 (Corpus Christianorum. Series Latina, vol. 167). Incerti auctoris Impugnationes conra Aegidium Romanum contradicentem Thomae super Primum Sententiarum, ed. G. Bruni, Roma 1942 (Bibliotheca Augustiniana Medii Aevi, Series I,1). Hieronymus, Commentariorum in Danielem libri III, ed. F. Glorie, Turnhout 1964 (Corpus Christianorum. Series Latina 65A). Iohannes Cassianus, Collationes, ed. M. Petschenig, Prag–Wien–Leipzig 1886 (Corpus Scriptorum Ecclesiasticorum Latinorum, vol. 13,2). Iohannes Damascenus, De fide orthodoxa. Versions of Burgundio and Cerbanus, ed. E.M. Buytaert, N.Y.–Louvain–Paderborn 1955 (Franciscan Institute Publications. Text series, vol. 8). Iohannes Parisiensis (Jean Quidort), Commentaire sur les Sentences, Reportation, Livre I, ed. J.-P. Muller, Roma 1961 (Studia Anselmiana, vol. 47); –, Le Correctorium Corruptorii ‘Circa’, ed. J.-P. Muller, Roma 1941 (Studia Anselmiana, 12-13). Isidorus Hispalensis, Etymologiarum sive Originum, libri XX, ed. W. M. Lindsay, Oxford 1911. Le Correctorium Corruptorii ‘Quare’, ed. P. Glorieux, Les premières polémiques thomistes I, Kain 1927 (Bibliothèque thomiste, 9). Le Correctorium Corruptorii ‘Quaestione’, ed. J.-P. Muller, Roma 1954 (Studia Anselmiana, 35). Le Correctorium Corruptorii ‘Sciendum’, ed. P. Glorieux, Les premières polémiques thomistes II, Paris 1956 (Bibliothèque thomiste, 31). Liber de causis, ed. A. Pattin, in: Tijdschrift voor filosofie 28 (1966), pp.134-203. Macrobius, Commentarii in Somnium Scipionis, ed. J. Willis (Bibliotheca Scriptorum Graecorum et Romanorum Teubneriana), Leipzig, 1963. Nicolaus Ambianensis, Ars fidei catholicae, ed. M. Dreyer (Beiträge zur Geschichte der Philosophie und Theologie des Mittelalters. Neue Folge, vol. 37), Münster 1993, pp. 76-106. Nikolaus von Strassburg, Summa, Liber 2, tract. 3-7, ed. G. Pellegrino, Hamburg 2009 (Corpus Philosophorum Teutonicorum Medii Aevi, vol. V,2(2)). Origenes, Commentaria in epistulam ad Romanos, Parisiis 1862

BIBLIOGRAPHY

117*

(Patrologiae Cursus Completus. Series Graeca [PG] 14, coll. 833-1292); –, De principiis, Paris 1857 (PG 11, coll. 115-414). Petrus Abaelardus, Super Topica glossae, ed. M. Dal Pra (Pietro Abelardo, Scritti di logica), Firenze 1969. Petrus Lombardus, Sententiae in IV libris distinctae, ed. I. Brady, ed. tertia ad fidem codicum antiquiorum restituta, Grottaferrata 1971-1981 (Spicilegium Bonaventurianum, vols. 4-5). Rambertus de Primadiciis, Apologeticum veritatis contra corruptorium, ed. J.-P. Muller, Roma 1943 (Studi e Testi, 108). Robertus de Orford, Reprobationes dictorum a fratre Egidio in primum Sententiarum, ed. A.P. Vella, Paris 1968 (Bibliothèque Thomiste, vol. 38) Rogerius Baco, “De signis,” ed. K.M. Fredborg – L. Nielsen – J. Pinborg, Traditio 24 (1978), pp. 75-136. Simon Tornacensis, “Sententiae,” ed. M. Schmaus, in: M. Schmaus, “Die Texte der Trinitätslehre in den Sententiae des Simon von Tournai,” in: Recherches de Théologie Ancienne et Médiévale 4 (1932), pp. 59-72,187-198,294-307. Thomas de Aquino, Expositio libri Posteriorum, ed. R.-A. Gauthier (Opera omnia, Editio Leonina, vol. 1*,2), Roma–Paris 1989; –, In duodecim libros Metaphysicorum Aristotelis expositio, cura et studio M.-R. Cathala – R.M. Spiazzi, Torino–Roma 1964; –, In librum Beati Dionysii De divinis nominibus expositio, cura et studio C. Pera – P. Caramello – C. Mazzantini, Torino–Roma 1950; –, In octo libros Physicorum Aristotelis expositio, cura et studio P.M. Maggiòlo, Torino–Roma 1965; –, Quaestio disputata de caritate, cura et studio P.-A. Odetto, TorinoRoma 1949 (S. Thomae Aquinatis Quaestiones Disputatae, vol. 2, pp. 753-791); –, Quaestiones disputatae de malo, ed. P.-M. Gils, Roma 1982 (Opera omnia, Editio Leonina, vol. 23); –, Quaestiones disputatae de potentia, cura et studio P.-M. Pession, Torino–Roma 1949; –, Quaestio disputata de spiritualibus creaturis, ed. J. Cos, Roma– Paris 2000 (Opera omnia, Editio Leonina, vol. 24,2);

118*

BIBLIOGRAPHY

–, Quaestiones disputatae de veritate, ed. A. Dondaine, Roma 19701976 (Opera omnia, Editio Leonina, vol. 22); –, Quaestiones de quodlibet, ed. R.-A. Gauthier, Roma 1996 (Opera omnia, Editio Leonina, vol. 25,1-2); –, Scriptum super libros Sententiarum Petri Lombardi, I-IV, ed. P. Mandonnet – M.F. Moos, Paris 1929-1947; –, Sentencia libri De anima, ed. R.-A. Gauthier, Roma 1984 (Opera omnia, Editio Leonina, vol. 45,1); –, Summa contra Gentiles, cura et studio P. Marc – C. Pera – P. Caramello, Torino–Roma 1961-1967; –, Summa theologiae (I, I-II, II-II, III), cura et studio P. Caramello, cum textu ex recensione Leonina, Torino–Roma 1952-1956; –, Super primam Epistolam ad Corinthios lectura, ed. R. Cai, in: Super Epistolas S. Pauli lectura, t. 1, Torino–Roma 19538, pp. 231301. Thomas de Sutona, Quaestiones ordinariae, ed. J. Schneider, München 1977. 4. Secondary Literature Aertsen, J.A. – Emery, K. – Speer, A. (eds.), Nach der Verurteilung von 1277: Philosophie und Theologie an der Universität von Paris im letzten Viertel des 13. Jahrhunderts: Studien und Texte (Miscellanea Mediaevalia 28), Berlin–New York 2001. Alliney, G., “Fra Scoto e Ockham: Giovanni di Reading e il dibattito sulla libertà a Oxford (1310-1320),” in: Documenti e studi sulla tradizione filosofica medievale 7 (1996), pp. 243-368; –, “Quaestiones de tempore o II Sent. D. 2 QQ. 1-3? Chiarimenti sulla tradizione manoscritta di Guglielmo di Alnwick,” in: Archivum Franciscanum Historicum 92 (1999), pp. 117-142; –, “The Treatise on the Human Will in the Collationes Oxonienses attributed to John Duns Scotus,” in: Medioevo. Rivista di storia della filosofia medievale 30 (2005), pp. 209-270. Alverny, M.-T. d’, Bibliothèque Nationale. Catalogue générale des manuscrits latins, t. 4, ms. 3014-3277, Paris 1958. Armstrong, L., Renaissance Miniature Painters and Classical Imagery. The Master of the Putti and his Venetian Workshop, London 1981.

BIBLIOGRAPHY

119*

Bakker, P.J.J.M. – Schabel, C., “Sentences Commentaries of the Later Fourteenth Century,” in: G.R. Evans (ed.), Mediaeval commentaries on the Sentences of Peter Lombard, Leiden-BostonKöln, 2002, vol. I, pp. 425-464. Baluze, É., Vitae paparum Avenionensium, nouvelle édition revue d’après les manuscrits et complétée de notes critiques, ed. G. Mollat (4 vols.), Paris 1914-1922. Baron, F., “Le Cardinal Pierre de Foix le vieux (1386-1464) et ses légations,” in: La France franciscaine V (1922), pp. 1-70. Battandier, A., “Essai de liste générale des cardinaux. Les cardinaux du XIVè siècle jusqu’au Grand Schisme,” in: Annuaire Pontifical Catholique, Paris 1930, pp. 109-137. Becker, P.J. – Brandis, T., Die theologischen Handschriften in Folio der Staatsbibliothek Preußischer Kulturbesitz Berlin, Wiesbaden 1985. Beumer, J., “Romanus de Roma O.P. und seine theologische Einleitungslehre,” in: Recherches de Théologie ancienne et médiévale 25(1958), pp. 329-351. Boese, H. – Achten, G. – Knaus, H. – Kroos, R., Ungedrucktes Inventar der Signaturengruppe Ms. theol. lat. fol. 375-596, Berlin 1966-1972. Boner, G., “Das Predigerkloster in Basel von Gründung bis zur Klosterreform1233-1429,” in: Baseler Zeitschrift für Geschichte und Altertumskunde 34 (1935), pp. 195-303. Bonini, F., “The Lectura Thomasina of William of Peter of Godin and the question Utrum esse et essentia differant in rebus creatis,” in: Archiv für mittelalterliche Philosophie und Kultur 21 (2015), pp. 97-126. Briquet, C.-M., Les Filigraines. Dictionnaire Historique des marques du papier (4 vols.), Paris 1907. Brown, S.F., “Henry of Ghent’s Critique of Aquinas’ Subalternation Theory and the Early Thomistic Response,” in: R. Työrinoja – A. Inkeri Lehtinen – D. Føllesdal (eds.), Knowledge and the Sciences in Medieval Philosophy. Proceedings of the Eighth International Congress of Medieval Philosophy, Helsinky, 24-29 August 1987, Helsinki 1990, vol. III, pp. 337-345. Brown, S.F. – Dumont, S.D., “Univocity of the Concept of Being in the Fourteenth Century III: An Early Scotist,” in: Mediaeval Studies 51 (1989), pp. 1-129.

120*

BIBLIOGRAPHY

Caldera, F., “Guglielmo de la Mare tra Bonaventura, Tommaso d’Aquino e Pietro di Tarantasia: dipendenze testuali e originalità del ‘Commento alle Sentenze’,” in: Archivum Franciscanum Historicum 98 (2005), pp. 465-508. Cardella, L., Memorie storiche de’ cardinali della Santa Romana Chiesa (9 vols.), Roma 1792-1797. Caron, Z.-F.-C., Catalogue des manuscrits de la bibliothèque de la ville d’Arras, Arras 1860. Chacón, A., Vitae, et res gestae Pontificvm Romanorum et S.R.E. Cardinalivm ab initio nascentis Ecclesiæ vsque ad Vrbanvm VIII. Pont. Max. (3 vols.), Roma 1677. Colli, A., “Tommaso prima del Tomismo. Annotazioni per un’edizione critica della Lectura Thomasina (II libro),” in: Divus Thomas 120 (2017), pp. 163-194; –, “Transcriptions, Paraphrases and Abbreviations. Rewriting Thomas Aquinas in the Lectura Thomasina,” in: M. Meliadò – S. Negri (eds.), Praxis des Philosophierens, Praktiken der Historiographie, Fribourg–München 2018 (Geist und Geisteswissenschaft, 2), pp. 21-42; –, “Il problema dell’unità dell’intelletto agli inizi del XIV secolo. Guglielmo di Pietro di Godino in difesa dlla noetica tommasiana,” in: Rivista di Filosofia Neo-Scolastica 112/1(2020), pp. 147-164. Creytens, R., “Le ‘Studium Romanae Curiae’ et le Maître du Sacré Palais,” in: Archivum Fratrum Praedicatorum 12 (1942), pp. 5-83. –, “Autour de la literature des correctoires,” in: Archivum Fratrum Praedicatorum 12 (1942), pp. 316-330. Darricau, R., “Le cardinal Guillaume de Peyre Godin, des Frères Prêcheurs (1260-1336),” in: Société des sciences, lettres et arts de Bayonne 129 (1973), pp. 125-141. De Robertis, T., Catalogo dei manoscritti filosofici nelle biblioteche italiane, t. I, Firenze, Pisa, Poppi, Rimini, Trieste, Firenze 1980. Decker, B., Die Gotteslehre des Jakob von Metz. Untersuchungen zur Dominikanertheologie zu Beginn des 14. Jahrhunderts (Beiträge zur Geschichte der Philosophie und Theologie des Mittelalters 42,1), Münster 1967. Delisle, L., Le Cabinet des manuscrits de la Bibliothèque impériale (4 vols.), Paris 1826-1910;

BIBLIOGRAPHY

121*

–, Inventaire des manuscrits latins conservés à la Bibliothèque nationale sous le numéros 8823-18613, Paris 1871. Denifle, H., Quellen zur Gelehrtengeschichte des Predigerordens im 13. und 14. Jahrhundert, in: H. Denifle – F. Ehrle, Archiv für Literatur- und Kirchengeschichte des Mittelalters, vol. II, Berlin, 1886, [repr. Graz 1956], pp. 165-248. Denifle, H. – Châtelain, É., Chartularium Universitatis Parisiensis (4 vols.), Pariis 1889-1897, [repr. Bruxelles 1964]. Denis, M., Codices manuscripti theologici Bibliothecae Palatinae Vindobonensis latini aliarumque occidentis linguarum (2 vols.),Wien 1793-1802. Dondaine, A., “Les ‘Opuscula Fratris Thomae’ chez Ptolémée de Lucques,” in: Archivum Fratrum Praedicatorum 31 (1961), pp. 142-203. Dondaine, H.F. – Shooner, H.V., Codices Manuscripti operum Thomae de Aquino, Roma 1967-. Douais, C., Essai sur l’organisation des études dans l’ordre des frères Prêcheurs au treizième et au quatorzième siècle (1216-1342), Paris 1884; –, Les frères prêcheurs en Gascogne au XIIIe et au XIVe siècle, Paris 1885, fasc. VIII, pp. 421-422; –, Acta capitulorum provincialium Ordinis Fratrum Praedicatorum, Première province de Provence, Province Romaine – province d’Espagne (1239-1302), Toulouse 1894. Doucet, V., “De operibus manuscriptis Fr. Petri Ioannis Olivi in bibliotheca Universitatis Patavinae asservatis,” in: Archivum Franciscanum Historicum 28 (1935), pp. 156-19. Du Chesne, F., Histoire de tous les cardinaux françois de naissance (2 vols.), Paris 1660. Dumont, S.D., “The Univocity of the Concept of Being in the Fourteenth Century: John Duns Scotus and William of Alnwick,” in: Mediaeval Studies 49 (1987), pp. 1-75; –, “The Scotist of Vat. Lat. 869,” in: Archivum Franciscanum Historicum 81 (1988), pp. 254-283; –, “The Univocity of the Concept of Being in the Fourteenth Century: II The ‘De ente’ of Peter Thomae,” in: Mediaeval Studies 50 (1988), pp. 186-265.

122*

BIBLIOGRAPHY

Ehrle, F., “L’Agostinismo e l’Aristotelismo nella Scolastica del secolo XIII. Ulteriori discussioni e materiali,” in: Szabó S. (ed.), Xenia Thomistica, vol. III, Roma 1925, pp. 517-588. Eubel, K., Hierarchia Catholica Medii Aevi. Ab anno 1198 usque ad annum 1431 perducta, Monasterii, Regensburg 1913. Fabian, C., Personennamen des Mittelalters. PMA. Namensformen für 13.000 Personen gemäss den Regeln für die alphabetische Katalogisierung (RAK), München 20002. Féret, P., La Faculté de théologie de Paris et ses docteurs les plus célèbres: moyen-age, Paris 1894-1897. Fischer, H., Die lateinischen Papierhandschriften der Universitätsbibliothek Erlangen, Erlangen 1936 (Katalog der Handschriften der Universiätsbibliothek Erlangen. Neuarbeitung 2) [repr. Wiesbaden 1971]; –, Die lateinischen Pergamenthandschriften der Universitätsbibliothek Erlangen, Erlangen 1936 (Katalog der Handschriften der Universiätsbibliothek Erlangen. Neuarbeitung 1). Forte, S.L., “Il card. Matteo Orsini O.P. e il suo testamento,” in: Archivum Fratrum Praedicatorum 37 (1967), pp. 181-276. Fournier, P., “Le cardinal Guillaume de Peyre Godin,” in: Bibliothèque de l’École des Chartes 86 (1925), pp. 100-121; –, “Guillaume de Peyre de Godin, cardinal,” in: Histoire littéraire de la France 37 (1938), pp. 146-153. Friedman, R.L., “The Sentences Commentary, 1250-1320. General Trends, the Impact of the Religious Orders, and the Test Case of Predestination,” in: G.R. Evans (ed.), Mediaeval commentaries on the Sentences of Peter Lombard, Leiden-Boston-Köln 2002, vol. I, pp. 41-128. Friedman, R.L., – Schabel, C., “Francis of Marchia’s Commentary on the Sentences: Question List and State of Research,” in: Mediaeval Studies 63 (2001), pp. 31-106. Fries, A., “Cod. Vat. lat. 1114 und der Sentenzenkommentar des Johannes von Lichtenberg O.P.,” in: Archivum Fratrum Praedicatorum 7 (1937), pp. 305-319. Fussenegger, G., “Relatio commissionis in concilio Viennensi institutae ad decretalem ‘Exivi de paradiso’ praeparandam,” in: Archivum Franciscanum Historicum 50 (1957), pp. 145–177. Gauthier, R.-A., “Les ‘Articuli in quibus frater Thomas melius in

BIBLIOGRAPHY

123*

Summa quam in Scriptis’,” in: Recherches de Théologie ancienne et médiévale 19 (1952), pp. 271-326. Gensler, M., “Catalogue of Works by or Ascribed to Antonius Andreae,” in: Mediaevalia Philosophica Polonorum 31 (1992), pp. 147-155. Gerwing, M., Wilhelm Petrus von Godino, in Lexikon des Mittelalters, vol. IX, München 1998, col. 183. Glorieux, P., Répertoire des maîtres en théologie de Paris au XIIIe siècle (2 vols.), Paris 1933-1934; –, “Pro et contra Thomam,” in: T.W. Köhler, Sapientiae procerum amore. Mélanges médiévistes offerts à dom Jean-Pierre Muller à l’occasion de son 70ème anniversaire (le 24 février 1974) (Studia Anselmiana 63), Roma 1974, pp. 255-287. Goldmann, A., Mittelalterliche Bibliothekskataloge Österreichs, II. Band. Register zum I. Band, Wien 1929. Goris. W. – Pickavé, M., “Die Lectura Thomasina des Guilelmus Petri de Godino (ca. 1260-1336). Ein Beitrag zur Text- und Überlieferungsgeschichte,” in: Roma, magistra mundi. Itineraria culturae medievalis. Parvi flores. Mélanges offerts au Père L.E. Boyle à l’occasion de son 75e anniversaire, éd. par J. Hamesse (FIDEM. Textes et études du Moyen Âge 10,3), Louvain-la-Neuve, 1998, pp. 83-109; –, “Von der Erkenntnis der Engel. Der Streit um die species intelligibilis und eine quaestio aus dem anonymen Sentenzenkommentar in ms. Brügge, Stadsbibliotheek 491,” in: J.A. Aertsen – K. Emery – A. Speer (eds.), Nach der Verurteilung von 1277: Philosophie und Theologie an der Universität von Paris im letzten Viertel des 13. Jahrhunderts: Studien und Texte (Miscellanea Mediaevalia 28), Berlin–New York, Walter de Gruyter, 2001, pp. 125-177. Goris, W., “La critique de Richard de Conington par Robert de Walshingham,” in: Archives d’Histoire doctrinale et littéraire du Moyen Âge 67 (2000), pp. 269-294. –, “Does Unity Entail Distinction? Godinus and Scotus on the Principle of Individuation,” in: A. Speer – A. Colli – F. Bonini (eds.), The Lectura Thomasina in Its Context Philosophical and Theological Issues, Leuven 2020, pp. 191-209. Gottlieb, T., Mittelalterliche Bibliothekskataloge Österreichs (5 vols.), Wien 1915-1971 [repr. Aalen 1974].

124*

BIBLIOGRAPHY

Grabmann, M., Neu aufgefundene lateinische Werke deutscher Mystiker (Abhandlungen der Bayerische Akademie der Wissenschaften, Philosophisch-philologische und historische Klasse, 3. Abhandlung), München 1922; –, “De Summae D. Thomae Aquinatis Theologicae studio in ordine Fratrum Praedicatorum iam saeculis XIII et XIV vigente,” in: Miscellanea dominicana in memoriam VII anni saecularis ab obitu Sancti patris Dominici (1221-1921), Roma 1923; –, “Doctrina S. Thomae de distinctione reali inter essentiam et esse ex documentis ineditis saeculi XIII illustratur,” in: Acta hebdomadae thomisticae Romae celebratae 19-25 Novembris 1924 [sic pro 1923] in laudem S. Thomae Aquinatis sexto labente saeculo ab honoribus sanctorum ei decretis, Roma 1924, pp. 131-190; –, “Fr. Romanus de Roma, der Nachfolger des heiligen Thomas als Professor an der Universität Paris,” in: Id. Mittelalterliches Geistesleben, vol I, München 1926, pp. 340-346; –, Neuaufgefundene Pariser Quaestionen Meister Eckharts und ihre Stellung in seinem geistigen Entwicklungsgange (Abhandlungen der Bayerische Akademie der Wissenschaften, Philosophisch-philologische und historische Klasse, XXXII Band, 7. Abhandlung) München 1927; –, “Kardinal Guilelmus Petri de Godino (†1336) und seine Lectura Thomasina,” in: Divus Thomas (Frib.) 4 (1926), pp. 385-403, [repr. in: Id. Mittelalterliches Geistesleben, vol. II, München 1936, pp. 559-576]; –, “Romanus de Roma O.P. († 1273) und der Prolog seines Sentenzenkommentares. Ein Beitrag zur Geschichte der Scholastischen prologi und principia,” in: Divus Thomas (Frib.) 19 (1941), pp. 166-194, [repr. in Id. Mittelalterliches Geistesleben, vol III, München 1956, pp. 280-305]; –, Die theologische Erkenntnis- und Einleitungslehre des hl. Thomas von Aquin auf Grund seiner Schrift ‘In Boethium de Trinitate’, Fribourg (Switzerland) 1948. Graf, T., De subiecto psychico gratiae et virtutum secundum doctrinam scholasticorum usque ad medium saeculum XIV, Pars prima. De subiecto virtutum cardinalium, II (Studia Anselmiana 3,4), Roma 1935. Grafinger, C. M., “Die Ausleihe Vatikanischer Handschriften durch

BIBLIOGRAPHY

125*

Observanten und Kapuziner im 17. Jahrhundert,” in: Collectanea Franciscana 62 (1992), pp. 338-348. Guimaraes, A. de, “Hervé Noel († 1323): étude biographique,” in: Archivum Fratrum Praedicatorum 8 (1938), pp. 5-81. Gutierrez, D., “Los estudios en la Orden Augustiniana desde el Edad Media hasta la contemporánea,” in: Analecta Augustiniana 33 (1970), pp. 75-149. Hackett, B., “The Foundation of the Augustinian ‘Studia Generalia’,” in: Studio e studia. Le scuole degli Ordini mendicanti tra XIII e XIV secolo. Atti del XXIX Convegno internazionale. Assisi, 11-13 ottobre 2001 Spoleto (Perugia) (Atti dei convegni della Società internazionale di studi francescani e del Centro interuniversitario di studi francescani N.S. 12), Centro italiano di studi sull’Alto Medioevo (CISAM) 2002, pp. 151-174. Hissette, R., Enquête sur les 219 articles condamnés à Paris le 7 mars 1277 (Philosophes médiévaux 22), Louvain-Paris 1977. Hocedez, E., Gilles de Rome et Saint Thomas, in: Mélanges Mandonnet: Études d’histoire litteraire et doctrinale du Moyen Age, Paris 1930, t. I, pp. 385-409. Hoenen, M.J.F.M., “The literary reception of Thomas Aquinas’ view on the probability of the eternity of the world in de la Mare’s Correctorium (1278-9) and the Correctoria Corruptorii (1279ca. 1286),” in: J.B. Wissink (ed.), The Eternity of the World in the Thought of Thomas Aquinas and his Contemporaries (Studien und Texte zur Geschichte des Mittelalters 27), Leiden 1990, pp. 39-68. Holter, K., Verzierte Wiener Bucheinbände der Spätgotik und Frührenaissance. Werkgruppen und Stempeltabellen, in: Codices manuscripti, Sonderheft (1977) [repr. in: G. Heilingsetzer – W. Stelzer (eds.), Kurt Holter. Buchkunst – Handschriften – Bibliotheken. Beiträge zur mitteleuropäischen Buchkultur vom Frühmittelalter bis zur Renaissance (2 vols.) Linz 1996]. Imbach, R. – Nienhaus, D., “Guilelmus Petri de Godino,” in: P. Schulthess – R. Imbach (ed.), Die Philosophie im lateinischen Mittelalter. Ein Handbuch mit einem biobibliographischen Repertorium, Zurich – Düsseldorf 1996, vol. II, p. 450. Isnard, F., “Thomistische Handschriften in Klosterneuburg, in Festschrift für Alphons Lhotsky. Teil 1,” in: Jahrbuch des Stiftes Klosterneuburg 12 (=N.F. 3), Wien 1963, pp. 27-47.

126*

BIBLIOGRAPHY

Jeschke, T., Deus ut tentus vel visus. Die Debatte um die Seligkeit im reflexiven Akt (ca. 1293-1320), Leiden–Boston 2011. Jordan, M.D., “The Controversy of the Correctoria and the Limits of Metaphysics,” in: Speculum 57 (1982), pp. 292-314. Kaeppeli, T., “Handschriftliche Mitteilungen über Werke von Dominikanerschriftstellern in der Biblioteca Nazionale in Neapel,” in: Divus Thomas (Freib.) 11 (1933), pp. 445-456; –, “Antiche biblioteche domenicane in Italia,” in: Archivum Fratrum Praedicatorum 36 (1966), pp. 5-80; –, Scriptores Ordinis Praedicatorum Medii Aevi (4 vols.), Roma 19701993. Kaeppeli, T. – Mollat, G., “Guillaume de Peyre de Godin,” in: R. Aubert, Dictionnaire d’histoire et de géographie ecclésiastiques, Paris 1988, t. 22, coll. 896-987. Keller, K.H., Die mittelalterlichen Handschriften der Universitätsbibliothek Eichstätt, Wiesbaden 1994-. Kern, A., Die Handschriften der Universitätsbibliothek Graz (3 vols.), Leipzig 1942-1967. Klepper, D. Copeland, “The Dating of Nicholas of Lyra’s Quaestio de Adventu Christi,” in: Archivum Franciscanum Historicum 86 (1993), pp. 297-312. Koch, J., “Der Prozess gegen die Postille Olivis zur Apokalypse,” in: Recherches de théologie ancienne et médiévale 5 (1933), pp. 302315; –, “Der Prozess gegen den Magister Johannes de Polliaco und seine Vorgeschichte (1312-1321),” in: Recherches de Théologie ancienne et médievale 5 (1933), pp. 391-422; –, “Ein neuer Eckhart-Fund: der Sentenzkommentar,” in: Forschungen und Fortschritte 19 (1943), pp. 20-23 [repr. in: Id. Kleine Schriften I, Roma 1973, pp. 239-246]; –, “Kritische Studien zum Leben Meister Eckharts,” in: Archivum Fratrum Praedicatorum 29 (1959), pp. 5-51 and 30 (1960), pp. 5-52 [repr. in Id. Kleine Schriften, vol. I, Roma 1973, pp. 247347]. Köhler, T.W., Der Begriff der Einheit und ihr ontologisches Prinzip nach dem Sentenzenkommentar des Jakob von Metz O.P. (Studia Anselmiana 58), Roma 1971. Koridze, G., “The Formation of the First Thomistic School,” in:

BIBLIOGRAPHY

127*

F. Amerini (ed.), Dal convento alla città. Filosofia e teologia in Francesco da Prato O.P. (XIV secolo), Firenze 2008, pp. 133-160. Krämer, S., Handschriftenerbe des deutschen Mittelalters I (Mittelalterliche Bibliothekskataloge Deutschlands und der Schweiz, Ergänzungsband I) (2 t. in 3 vols.), München 1989-1990. Labbe, P. – Cossart, G., Sacrosancta concilia ad Regiam editionem exacta: quae nunc quarta parte prodit auctior, studio Philip. Labbei, et Gabr. Cossartii, Soc. Jesu presbyterorum, Lutetiae Parisiorum,: Impensis Societatis Typographicæ Librorum Ecclesiasticorum jussu Regis constitutae, 1671-1672. Lackner, F., Katalog der Handschriften des Augustiner Chorherrenstiftes Klosterneuburg, Teil 3: Cod. 201-300. Unter Mitarbeit von Alois Haidinger, Martin Haltrich und Maria Stieglecker (Österreichische Akademie der Wissenschaften, phil.-hist. Klasse, Denkschriften 434 = Veröffentlichungen zum Schriftund Buchwesen des Mittelalters II,2,3), Wien 2012. Laurent, M.-H., “Le testament et la succession du Cardinal Dominicain Guillaume de Pierre Godin,” in: Archivum Fratrum Praedicatorum 2 (1932), pp. 84-231; –, Fabio Vigili et les bibliothèques de Bologne au début du XVIe siècle d’après le ms. Barb. Lat. 3185 (Studi e Testi, 105), Città del Vaticano 1943. Laurin, G., “Die gotischen Blindstempeleinbände des ehemaligen Dominikanerklosters Pettau in der UB Graz,” in: GutenbergJahrbuch 40 (1965), pp. 353-361. Lehmann, P., Die Bistümer Konstanz und Chur (Mittelalterliche Bibliothekskataloge Deutschlands und der Schweiz I), München 1918 [repr. München 1969]; –, Bistum Mainz. Erfurt (Mittelalterliche Bibliothekskataloge Deutschlands und der Schweiz II), München 1928. Leonardi, C. (ed.), Medioevo latino. Bollettino bibliografico della cultura europea dal secolo VI al XIII. Loenertz, R., “Saint Dominique écrivain, maître en théologie, professeur à Rome et Maître du Sacré Palais d’après quelques auteurs du XIVe et XVe siècle,” in: Archivum Fratrum Praedicatorum 12 (1942), pp. 84-97. Lohr, C.H., “Medieval Latin Aristotle Commentaries. Authors G-I,” in: Traditio. Studies in Ancient and medieval history, thought and religion 24 (1968), pp. 149-245;

128*

BIBLIOGRAPHY

–, “Medieval Latin Aristotle Commentaries. Authors Jacobus-Johannes Juff,” in: Traditio. Studies in Ancient and Medieval History, Thought and Religion 26 (1970), pp. 135-216. Loriquet, H., Rapport présenté à M. le Ministre de l’instruction publique sur l’identification des fragments da manuscrits trouvé à Calais en 1884, suivi d’un tableau des déprédations commises en 1816 sur les manuscrits de la bibliothèque d’Arras, Arras 1886. Lottin, O., Psychologie et morale aux XIIe et XIIIe siècles, Louvain 1949. Lucchesi, C., “L’antica libreria dei padri domenicani di Bologna alla luce del suo inventario,” in: Atti e memorie della R. Deputazione di Storia Patria per l’Emilia e la Romagna 18 (1940), pp. 205-251. Mandonnet, P., “La canonisation de saint Thomas d’Aquin,” in: Mélanges thomistes (Bibliothèque thomiste 3), Kain 1923, pp. 25-26. Mansi, G.D., Sacrorum Conciliorum Nova et Amplissima Collectio, [MA] (54 vols.), Parisiis, Welter, et Lipsiae 1901-1927, t. XXV, pp. 695-724. Martène, E. – Durand, U., Veterum Scriptorum Monumentorum Amplissima Collectio (9 vols.), Paris 1724-1733. Martin, R.M., “Les questions sur le péché originel dans la ‘Lectura Thomasina’ de Guillaume Godin O.P.,” in: Mélanges Mandonnet: Études d’histoire litteraire et doctrinale du Moyen Age, Paris 1930, t. I, pp. 411-421. Mazzatinti, G., Inventari dei manoscritti delle Biblioteche d’Italia, t. XXXII, A. Sorbelli (ed.), Firenze 1925. McCready, W.D., The Theory of Papal Monarchy in the Fourteenth Century. Guillaume de Pierre Godin, Tractatus de causa immediata ecclesiastice potestatis, Toronto 1982. Meersseman, G.G., Laurentii Pignon Catalogi, Roma 1936, pp. 56-67; –, “De Sententiënkommentaar (Cod. Brugen. 491) van de Gentse lektor Philips O.P. (130-04),” in: Studia mediaevalia in honorem admodum Reverendi Patris Raymundi Josephi Martin, Ordinis Praedicatorum s. theologiae magistri LXXum natalem diem agentis, Bruges 1948, pp. 383-407. Meier, A., “Eine Verfügung Johanns XXII. über die Zuständigkeit der Inquisition für Zauberprozesse,” in: Archivum Fratrum Praedicatorum 22 (1952), pp. 226-227.

BIBLIOGRAPHY

129*

Meyer, G. – Burckhardt, M., Die mittelalterlichen Handschriften der Universitätsbibliothek Basel. Beschriebendes Verzeichnis (2 vols.), Basel 1960-1966. Michael, B., Die mittelalterlichen Handschriften der Wissenschaftlichen Stadtbibliothek Soest, Wiesbaden 1990. Miethke, J., “Die Traktate ‘De potestate papae’. Ein Typus politiktheoretischer Literatur im späten Mittelater,” in: Les genres littéraires dans les sources theologiques et philosophiques médiévales. Definition, critique et exploitation. Actes du Colloque international de Louvain-la-Neuve, 25-27 mai 1982 (Publications de l’institut d’Études Médiévales, Textes, Études, Congrès 5), Louvain-la-Neuve 1982. Möser-Mersky, G. – Mihaliuk, M., Mittelalterliche Bibliothekskataloge Österreichs, Band IV: Salzburg, Graz-Wien-Köln 1966. Muccioli, G. M., Catalogus Codicum Manuscriptorum Malatestianae Caesenstit Bibliothecae fratrum minorum conventualium (2 vols.), Cesena 1780. Mulchahey, M.M., First the Bow is Bent in Study: Dominican Education before 1350, Toronto 1998; –, “The role of the conventual ‘Schola’ in Early Dominican Education,” in: Studio e studia. Le scuole degli Ordini mendicanti tra XIII e XIV secolo. Atti del XXIX Convegno internazionale. Assisi, 11-13 ottobre 2001 Spoleto (Perugia) (Atti dei convegni della Società internazionale di studi francescani e del Centro interuniversitario di studi francescani N.S. 12), Centro italiano di studi sull’Alto Medioevo (CISAM) 2002 pp. 117-150. Muller, J.-P., “Les reportations des deux premiers livres du Commentaire sur les Sentences de Jean Quidort de Paris O.P.,” in: Angelicum 33 (1956) pp. 361-414; –, “A propos du Mémoire justificatif de Jean Quidort. L’article sur le rapport entre l’essence et l’existence,” in: Recherches de théologie ancienne et médiévale 19(1952), pp. 243-351. Nenzioni, G., “Antonio Magnani e la sua donazione alla città di Bologna,” in: Almanacco dei bibliotecari italiani, Roma 1961, pp. 123-127. Olszewski, M., Dominican Theology at the Crossroads. A Critical Edition and Study of the Prologues to the Commentaries on Peter Lombard’s Sentences by James of Metz and Hervaeus Natalis (Archa Verbi, Subsidia 2), Münster 2010.

130*

BIBLIOGRAPHY

–, “A Thomist Facing the Challenge of Henry of Ghent. An Edition and Study of Distinction 2 from James of Metz’s Commentary on Book I of the Sentences,” in: R. Hofmeister Pich – A. Speer (eds.), Contemplation and Philosophy: Scholastic and Mystical Modes of Medieval Philosophical Thought. A Tribute to Kent Emery, Jr. (Studien und Texte zur Geschichte des Mittelalters, 125), Leiden–Boston 2018, pp. 316-341; Ott, L., Lehre des Durandus de S. Porciano O.P. von Weihesakrament, München-Paderboern-Wien 1972. Peck, J.W. – Schabel, C., “James of Metz and the Dominican Tradition on the Eternity of the World, ca. 1300,” in: Medioevo XL (2015), pp. 265-300. Pellegrini, L., “La biblioteca e i codici di San Domenico (secc. XIIIXV),” in: R. Lambertini (ed.), Praedicatores-doctores. Lo studio generale dei frati Predicatori nella cultura bolognese tra il ‘200 (Memorie Domenicane 39), Firenze 2010, pp. 143-159. Pelster, F., “Thomas von Sutton O.P., ein Oxforder Verteidiger der thomistischen Lehre,” in: Zeitschrift für katholische Theologie 46 (1922), pp. 212-253, 361-401; –, “Schriften des Thomas Sutton in Münster,” in: Zeitschrift für katholische Theologie 47 (1923), pp. 483-494; –, “Die Bibliothek von Santa Caterina zu Pisa. Eine Büchersammlung aus der Zeiten des hl. Thomas von Aquin,” in: S. Szabó (ed.), Xenia Thomistica, Roma 1925, vol. III, pp. 249-280. Pelzer, A., Codices Vaticani latini, Tomus I, pars prior: codices 6791134, Roma 1931. Pfeiffer, H. – Černík, B., Catalogus codicum manu scriptorum, qui in bibliotheca Canonicorum Regularium S. Augustini Claustroneoburgi asservantur (vols. 1-2; vols. 3-6 manuscr.), Wien 1922-1931. Pickavé, M., “An Early Witness of the Reportatio of Giles of Rome’s Lecture on the Sentences. Note on the Edition of Concetta Luna,” in: Recherches de Théologie et Philosophie médiévales 72,1 (2005), pp. 175-185. Poorter, A. de., Catalogue des manuscrits de la Bibliothèque de Bruges, Gembluox-Paris 1934. Porro, P., “Qualche riferimento storiografico sulla distinzione di essere ed essenza,” in: Tommaso d’Aquino, L’ente e l’essenza,

BIBLIOGRAPHY

131*

introduzione, traduzione e note di P. Porro, Milano 2002, pp. 183-215; –, “Guglielmo di Pietro di Godino,” in: V. Melchiorre, Enciclopedia Filosofica, Milano 2006, vol. VII, p. 5070; –, Tommaso d’Aquino. Un profilo storico-filosofico, Roma 2012. Putaturo Donati Murano, A. – Perriccioli Saggese, A., La miniatura in Italia, vol. II, Dal tardo gotico al manierismo (2 vols.), Napoli 2005-2009. Quétif, J. – Échard, J., Scriptores Ordinis Praedicatorum (2 vols.), Paris 1719-1721. Quicherat, J., “Manuscrits de la bibliothéque d’Arras,” in: Catalogue général des manuscrits des bibliothèques publiques des départements, vol. 4, Paris 1872. Reichert, B.M., Acta capitulorum generalium Ordinis Praedicatorum (Monumenta Ordinis Fratrum Praedicatorum Historica t. 3-4, 8-14), Roma-Stuttgart 1898-1905. Robiglio, A.A., “Tommaso d’Aquino tra morte e canonizzazione (1274-1323),” in: A. Ghisalberti – A. Petagine – R. Rizzello (eds.), Letture e interpretazioni di Tommaso d’Aquino oggi: cantieri aperti. Atti del Convegno internazionale di studio (Milano, 12-13 settembre 2005), Quaderni di Annali Chieresi, Istituto di filosofia S. Tommaso d’Aquino, Torino 2006, pp. 197-216; –, La sopravvivenza e la gloria. Appunti sulla formazione della prima scuola tomista (sec. XIV) (Sacra Doctrina. Bibliotheca 53), Bologna 2008. Roensch, F.J., Early Thomistic School, Dubuque-Iowa 1964. Rothschild, J.-P., Bibliographie annuelle du moyen-âge tardif. Rucquoi, A., “El Cardenal legado Guillaume Peyre de Godin,” in: Revista española de derecho canonico 47 (1990), pp. 493-516. Ruf, P., Bistum Eichstätt (Mittelalterliche Bibliothekskataloge Deutschlands und der Schweiz III, 2), München 1933. Schabel, C., “Dominican Anti-Thomism: James of Metz’s Question on Divine Foreknowlegdge, with a Rebuttal from the Correctorium Iacobi Metensis,” in: Przegląd Tomistyczny 20 (2014), pp. 35–72. –, “James of Metz’s Lectura on the Sentences,” in: R. Hofmeister Pich – A. Speer (eds.), Contemplation and Philosophy: Scholastic and

132*

BIBLIOGRAPHY

Mystical Modes of Medieval Philosophical Thought. A Tribute to Kent Emery, Jr., Leiden–Boston 2018 (Studien und Texte zur Geschichte des Mittelalters, 125), pp. 342-426. Schmaus, M., Der Liber Propugnatorius des Thomas Anglicus und die Lehrunterschiede zwischen Thomas von Aquin und Duns Scotus. II. Teil: Die trinitarischen Lehrdifferenzen, Erster Band: Systematische Darstellung und historische Würdigung (Beiträge zur Geschichte der Philosophie und Theologie des Mittelalters. Texte und Untersuchungen Bd. 29, 1), Münster 1930. Senner, W., Johannes von Sterngassen OP und sein Sentenzenkommentar, Berlin 1989. Simader, F., Bücher aus der mittelalterlichen Universität Wien und ihrem Umfeld. Online-Datenbank. Wien, ab 2007: http://www. onb.ac.at/sammlungen/hschrift/kataloge/universitaet/. Speer, A. – Colli, A. – Bonini, F. (eds.), The Lectura Thomasina in Its Context Philosophical and Theological Issues (Recherches de Théologie et Philosophie médievales. Bibliotheca 18), Leuven 2020. Speer, A. – Goris, W., “Das Meister-Eckhart-Archiv am ThomasInstitut der Universität zu Köln. Die Kontinuität der Forschungsaufgaben,” in: Bulletin de Philosophie médiévale 37 (1995), pp. 149-174. Stegmüller, F., Repertorium Commentariorum in Sententias Petri Lombardi, Würzburg 1947. Stella, P.T., “A proposito della attribuzione a Pietro di La Palu del ‘Tractatus de causa immediata ecclesiasticae potestatis’,” in: Salesianum 27 (1965), pp. 382-409; –, Magistri Petri de Palude O.P. Tractatus de potestate papae (Textus et studia in historiam scholasticae, 2), Zürich, 1966, pp. 27-35. Stroick, C., “Eine pariser Disputation vom Jahre 1306. Die Verteidigung des thomistischen Individuationsprinzips gegen Johannes Duns Scotus durch Guillelmus Petri de Godino O.P.,” in: W.P. Eckert (ed.), Thomas von Aquino. Interpretation und Rezeption, Mainz 1974, pp. 559-608. Tabulae codicum manu scriptorum praeter graecos et orientales in Bibliotheca Palatina Vindobonensi asservatorum; ed. Academia Caesarea Vindobonensis (10 vols.), Wien 1864-1899, [repr. Graz 1965].

BIBLIOGRAPHY

133*

Tamburini, G., Pisa. Biblioteca Cateriniana del Seminario, in Inventari dei manoscritti delle biblioteche d’Italia (by G. Mazzatinti), vol. XXIV, Firenze 1916. Testi Cristiani, M.L., “Circostanze avignonesi. Il Crocifisso doubleface del Cardinale Godin a Tolosa,” in: Critica d’arte series 6 vol. 55/4 (1990), pp. 42-61. Theele, J., Die Hanschriften des Benediktinerklosters St. Petri zu Erfurt, Leipzig 1920. Torrell, J.-P., Saint Thomas Aquinas. Volume 1. The Person and His Work, transl. by R. Royal, Washington 1996. Touron, A., Histoire des hommes illustres de l’ordre de saint Dominique, (6 vols.), Paris 1743-49. Ullrich, L., Fragen der Schöpfunglehre nach Jakob von Metz O.P.. Eine vergleichende Untersuchung von Sentenzenkommentaren aus der Dominikanerschule um 1300 (Erfurter theologische Studien 20), Leipzig 1966. Van den Auweele, D., “A propos de la tradition manuscrite du De Causa immediata ecclesiastice potestatis de Guillaume de Pierre Godin (†1336),” in: Recherches de Théologie ancienne et médievale 51 (1984), pp. 183-205. Ventimiglia, G., Distinctio realis. Ontologie aristotelico-tomistiche nella prima metà del Novecento, Lugano 2012. Vicaire, M.-H., “Le financement des Jacobins de Toulouse. Conditions spirituelles et sociales des constructions (1229-ca.1340),” in: La naissance et l’essor du gothique méridional au XIIIe siècle (Cahiers de Fanjeaux 9), Toulouse 1974, pp. 209-253. Vitelli, C., “Index codicum Latinorum qui Pisis in bybliothecis Conventus S. Catherinae et Universitatis adservantur,” in: Studi italiani di filologia classica 8 (1900), pp. 321-427. Wisłocki, W., Catalogus codicum manuscriptorum Bibliothecae Universitatis Jagellonicae Cracoviensis (2 vols.), Kraków 1877-1881. Wunderle, E., Katalog der lateinischen Handschriften der Bayerischen Staatsbibliothek München: Die Handschriften aus St. Emmeram in Regensburg, Bd. 3, Clm 14261-14400, neu beschrieben von F. Helmer unter Mitarb. von H. Hauke und E. Wunderle, Wiesbaden 2011.

LIBER PRIMUS

Quaeritur de sacra theologia utrum sit scientia. Et arguitur, quod 5 non, quia de particularibus non est scientia. Theologia est huiusmodi, ergo et cetera. Praeterea I Posteriorum dicitur, quod scientia procedit ex principiis per se notis, sed principia theologiae non sunt omnibus nota, ideo et cetera. 10 “Contra. Augustinus IX De Trinitate dicit, quod theologia est scientia de pertinentibus ad salutem humanam, ideo et cetera”.

4 Quaeritur … 6 cetera] cf. Thom., Super Sent., Prol., 1, 3, 2, arg. 1 (11) 5 de ... scientia] cf. Arist., Metaph., VII, 15, 1040a5-8; cf. Averr., Metaph., VII, 53 (202vG); cf. Arist., De an., II, 5, 417b22-23; cf. Auct. Ar., 6, 59 (179,96) et 6, 96 (182,58) 7 Praeterea … 9 cetera] cf. Thom., Super Sent., Prol., 1, 3, 2, arg. 2 (11); Exp. Post., I, 3, 23 (156a) 7 scientia … 8 notis] cf. Arist., Anal. Post., I, 1, 71a25-b8 et I, 2, 71b20-22; cf. Auct. Ar., 35, 12 (312,92-93) 10 Contra … 11 cetera] Ioh. Paris., Super Sent., proem., 6, contra (16,8-9); Thom., Super Sent., Prol., 1, 3, 2, contra (11-12) 10 theologia ... 11 humanam] cf. Aug., De Trin., XIV, 1, 3 (424,57-61) 4 Quaeritur] antep. Incipit opus super Sententias secundum fratrem Guillelmum Petri ordinis fratrum praedicatorum, Magistrum in theologia, qui fuit lector curiae et nunc est cardinalis. Et appellatur istud opus thomasina, quia in omnibus tenet cum Thoma. Liber primus Pi antep. “Cupientes aliquid de penuria ac tenuitate” et cetera. Circa prohemium libri Sententiarum P (Lomb., Sent., I, prol. (3,2) | de] om. Ba*Bol primo P | sacra ... utrum] utrum sacra theologia Ba*BolP | arguitur] videtur BolG 5 non1] add. est scientia N | scientia] add. sed G | Theologia] add. autem EW | est] add. dicit N 6 ergo] ideo Ba*BolGPi om. E 7 I Posteriorum] idem posterior E | dicitur] dicit EG habetur W | principiis] om. EG 8 sunt] add. per se Ba* | omnibus nota inv. EGNW 9 ideo] ergo KlNP ergo exp. W 10 IX ... dicit] dicit IX De Trinitate Ba* | theologia] scientia del. et corr. al. m. in marg. G 11 humanam] add. et Pi | ideo] ergo ENW

2

GUILLELMI PETRI DE GODINO

Respondeo. Circa istam quaestionem sic est procedendum: primo ponetur opinio illorum, qui ipsam esse scientiam simpliciter negaverunt; secundo ponetur opinio eorum, qui ipsam esse scientiam insufficienter probant; tertio ponetur opinio illorum, qui circa ipsam veritatem recitant et affirmant. Quantum ad primum articulum sciendum, quod quidam dicunt, quod sacra theologia nullo modo sit scientia, et hoc probant multipliciter. Primo sumentes rationem ex parte principiorum, et hoc sic. Omnis scientia procedit ex principiis veris et necessariis et manifestis ipsi deducenti secundum Commentatorem VIII Physicorum. Sed principia theologiae non sunt talia, cuiusmodi sunt articuli fidei, qui nullo modo sunt manifesti nec evidentes, ergo non generant habitum scientiae, ideo et cetera. Praeterea secundo arguunt ex parte actuum sic. Ex actibus unius habitus numquam per se generatur alius, quia ex actibus temperantiae numquam per se generatur habitus fortitudinis. Sed actus ex quibus generatur habitus theologiae sunt actus fidei et non scientiae, quia actus fidei sunt credere, actus autem scientiae clare et evidenter cognoscere, ideo et cetera. 20 Omnis ... 22 deducenti] cf. Averr., Phys., VI, 6 (85E-F) 12 sic est inv. P | primo] om. P 13 illorum] om. E eorum N | ipsam esse…negaverunt] ipsam simpliciter scientiam esse negaverunt Ba*Pi ipsam esse scientiam semper negaverunt EKl esse om. GW ipsam esse scientiam simpliciter negant N simpliciter negaverunt ipsam esse scientiam P 14 ponetur] poneretur BolEGPiW | eorum] add. vel illorum E illorum BolKlPW | esse] om. W | insufficienter] non sufficienter Bol 15 probant] probaverunt BolP | ponetur] add. aliquid sed del. W | opinio] opiniones sed corr. Pi | illorum] eorum N | ipsam] istud N ista W 17 articulum] om. BolKlP | sciendum] dicendum W 18 sacra] sacram add. scientiam scilicet Ba* | theologia] theologiam Ba* | nullo modo] non Bol | sit] est BolKlPPi esse Ba* | scientia] scientiam Ba* | et hoc] quod G et hoc ipsi P 20 sumentes] post corr. al. m. W | et hoc] om. Ba*G et hic Kl hoc N 21 et] om. Ba* | et manifestis] om. N 23 theologiae] theologia E | talia] illeg. W | sunt] add. pn sed exp. W 23 nullo 24 modo] omnino et omnimodo Ba*BolKlPPi 24 sunt] suppl. s. l. N | manifesti] evidentes Bol immanifesti Pi | evidentes] manifesti Bol | non] nullo modo P | generant] generat add. scientiam nec Bol add. scientiam nec Pi 25 ideo] ergo NPW 26 Praeterea] om. Ba*BolP 27 per .... generatur] per se om. Ba* generatur per se Bol | alius] alio E alterius Pi 27 alius … 28 generatur] om. (hom.) N 27 actibus] habitibus Pi 28 per ... generatur] per se suppl. in marg. et generatur in textu Bol om. W | habitus] om. Ba* actus ENW actus exp. corr. al. m in marg. G | fortitudinis] add. actus Ba* | quibus] quo Pi 29 sunt] est E est del. et corr. al. m in marg. G | fidei] scientiae sed corr. Ba*Pi | actus] contrarius W 30 clare ... cognoscere] clare cognoscere et evidenter N 31 ideo] ergo BolNW

15

20

25

30

LECTURA THOMASINA I, PROL., Q. 1

35

40

45

50

3

Praeterea tertio arguunt ex parte habituum sic. Habitus cui plus assentitur propter auctoritatem dicentis quam propter evidentiam rei in se non est scientia, quia secundum Commentatorem II Physicorum scientia est habitus veridicus per se et non per accidens. Habitus autem theologiae talis est, quia theologus quantumcumque subtilis et litteratus plus assentit articulis fidei propter | auctoritatem Sacrae Scripturae dicentis quam propter aliquam scientiam. Praeterea quarto arguunt sic. Si theologia esset scientia, ergo conclusum in ea esset scitum. Et si esset scitum, ergo esset notius arti- E1rb culis, quod est impossibile, quia I Posteriorum dicitur, quod oportet principia esse notiora conclusione. Omnis autem theologus ita adhaeret per fidem conclusioni sicut principiis. Praeterea quinto sic. Omne scibile est demonstrabile, ut dicitur I Posteriorum. Ergo a destructione consequentis, quod non est demonstrabile non est scibile. Sed conclusiones huius scientiae non possunt demonstrari, ergo nec de eis erit scientia. Praeterea sexto arguunt sic. Scientia est eorum, quae sunt ubique. Sed fides non est ubique, quia secundum Apostolum Ad Romanos “non omnium est fides”, ergo et cetera. 35 scientia ... accidens] cf. Averr., Eth. Nic., VI, 6 (85E-F) et VI, 3 (83 D-H); Phys., II, 21 (56rG) 41 oportet ... 42 conclusione] cf. Arist., Anal. Post., I, 2, 71b29-30 44 Omne ... demonstrabile] cf. Arist., Anal. Post., I, 4, 73a21-25; Auct. Ar., 35, 14 (312,96) 50 non ... fides] II Thess., 3, 2 32 Praeterea] om. Ba*BolKlP | arguunt] arguitur W | ex] suppl. s. l. W 33 auctoritatem] auctoritate E 35 scientia] scientiae N | veridicus ... se] per se veridicus W 36 talis est] talis et add. non s. l. et est in textu Kl inv. P | quia] quod Ba* 37 litteratus] litteraliter Pi | plus] pplus (sic) Bol | fidei] om. Ba* 38 aliquam scientiam] add. ideo et cetera BolPi add. ergo et cetera P inv. W 39 Praeterea] om. Ba*BolKlP 40 in ea] om. Kl | esset] add. in ea Kl | scitum] situm sed corr. al. m. W | Et] ras. Pi | si] add. non sed exp. al. m. W | esset scitum inv. Ba* | ergo] om. BolKlPPi add. non sed exp. N | esset notius articulis] notius articulis esset Ba* add. fidei Bol 41 impossibile] impossibile coni ex imp... illeg. Pi | quia] add. in Bol 42 principia] post corr. al. m. W | esse notiora inv. Pi | conclusione] conclusionibus Ba* | autem] etiam ENW del. Kl 43 per ... conclusioni] conclusioni per fidem Ba*N | principiis] add. ergo et cetera P 44 Praeterea] om. Ba*BolKlP | dicitur] add. in Bol 45 a destructione] ad destructionem E | consequentis] mentis E 46 Sed] add. demonstrationes sed del. Kl | huius] huiusmodi Ba*GNPW 47 nec] om. BolKl | eis] add. non Kl | erit] esset E est BolKlP | scientia] similis E om. Pi 48 Praeterea] om. Ba*BolKlP | arguunt sic] arguunt om. Ba* om. EGKl arguitur sic Pi | eorum] de hiis Bol | quae] quod sed corr. al. m. W 49 quia] om. Ba* | Ad Romanos] ad om. Ba* om. P 50 non ... fides] fides non est omnium add. ut habetur Ad Romanos P fides non est omnium BolKlPi | ergo] ideo EG

4

GUILLELMI PETRI DE GODINO

Praeterea septimo arguunt sic. Si dicatur, | quod theologia est scientia subalternata scientiae beatorum, quia ab ea recipit sua principia. Contra. Scientia subalternans et subalternata simul se compatiuntur in eodem, idem enim potest esse geometer et astrologus et arismeticus et musicus. Sed ista scientia non potest esse simul in uno cum scientia 55 beatorum, ergo non recipit sua principia ab ea, nec per consequens erit scientia. Istis rationibus et consimilibus moti quidam dicunt, quod theologia non est scientia, sed ista opinio nullo modo potest stare, quia isti nimis stricte accipiunt scientiam et sunt decepti in hoc nomine, 60 quod est scientia. Nesciunt enim quid ad hoc requiratur vel in quo possit salvari aliquid esse scientiam. “Secundum Commentatorem enim II Metaphysicae aliqua deficiunt a certitudine cognoscibilitatis dupliciter. Vel propter suam nimiam entitatem, sicut Deus et substanKl1rb tiae separatae, qui quidem | defectus cognoscibilitatis non est ex parte 65 ipsorum, sed propter debilitatem intellectus nostri. Alia autem defiN1rb ciunt a certitu|dine propter defectum suae actualitatis, et iste defectus Bol1rb est ex parte rerum in se et | talia sunt sicut motus, tempus et materia et Pi1rb

62 Secundum ... 73 nostri] Ioh. Paris., Super Sent., proem., 7, resp. (20,123-134) 63 aliqua ... dupliciter] cf. Averr., Metaph., II, 1 (55,51-56) 51 Praeterea] om. Ba*BolKlP | arguunt] om. EG | sic] add. et N | Si] scilicet Bol | quod] add. scientia Ba* 52 subalternata] subalterna Ba*BolP | scientiae] add. dicitur et Ba* add. aliarum sed al. m. exp. W | beatorum] bonorum E bonorum sed exp. et corr. beatorum N bonorum sed corr. al. m. W | recipit] accipiunt Bol accipit E 53 Contra] add. quia Bol | se compatiuntur inv. Ba*N 54 enim] non E | et] om. Bol | astrologus] musicus Bol | et] om. Ba*BolP 55 musicus] astronomus (sic) Bol | ista] om. E illa Pi | esse simul inv. Bol 56 beatorum] bonorum sed corr. in marg. N | recipit] accipiunt Bol | ea] eo N | nec] et Bol | erit] est BolPPi 58 consimilibus] similibus PPi | moti quidam inv. Ba*BolKlPPi | theologia] om. N 59 est] sit Ba* | scientia] add. et sunt decepti in hoc nomine add. ras. add. scientia N | ista] illa EGPi | potest stare inv. Bol 60 sunt decepti inv. Bol | nomine] suppl. in marg. Bol 61 quod est] ras. N om. W | ad ... requiratur] requiratur ad hoc Bol | vel] et Ba* 62 salvari aliquid inv. W | scientiam] add. ideo est advertendum quod P | enim] add. in Bol om. NPW | II] III W 63 certitudine] add. scientiae vel P | cognoscibilitatis] cognitionis E 64 nimiam] maximam P | entitatem] add. sive in propositione N originalitatem W 65 qui] quod E | quidem] quidam Bol | est] iter. sed exp. al. m. W 66 ipsorum] eorum Ba*Bol | Alia] aliqua BolKlPPi 67 certitudine] add. cognoscibilitatis NP | iste] ille Pi | defectus] om. Ba* 68 est] inest N | in] inter sed exp. et corr. Bol inter Pi | et] suppl. s. l. Kl om. P | talia] tria E | sunt] om. N | sicut] suppl. in marg. Ba* om. GKl | motus tempus] add. et consimilia Ba* inv. Bol | et] om. BolKlPW | materia] add. prima P 68 et 69 huiusmodi] suppl. in marg. Ba*

LECTURA THOMASINA I, PROL., Q. 1

5

huiusmodi. Tamen isto defectu non obstante de eis est scientia, quae dicitur physica vel naturalis et est vera scientia, licet de istis non possit esse vera demonstratio propter modicitatem sui actus. Ergo multo magis | erit scientia sacra theologia, quia defectus cognoscibilitatis | non est ex parte sui sed ex inbecillitate intellectus nostri”. Qualis autem scientia sit, in tertio articulo dicetur et tunc rationes istae solventur. 75 Secundo principaliter est sciendum, quod quidam dicunt, quod sacra theologia proprie et simpliciter est scientia, quia procedit ex principiis per se notis etiam ipsi theologo viatori, non tamen quod principia sint nota in se, sed fiunt evidentia per quoddam lumen infusum supernaturale, quod infunditur ipsi theologo doctori. Ergo similiter illud 80 lumen supernaturale facit evidenter et clare videre principia supernaturalia, cuiusmodi sunt articuli fidei, et per consequens conclusiones ex eis | adductas; et istud lumen, ut dicunt, est clarius lumine fidei et | minus clarum lumine gloriae. 70

69 Tamen isto] illo tamen Ba* inv. Bol 70 vel] suppl. in marg. Ba* | naturalis] add. est E | est] om. EG | vera] naturalis Pi 71 vera demonstratio inv. Bol | sui] eorum exp. et corr. sui Ba* 72 erit ... theologia] sacra theologia erit scientia Ba*Bol est scientia sacra theologia E est scientia sacra scriptura sed del. et corr. theologia G sacra theologia est scientia KlPPi 73 sui] add. vel ex parte E add. actus BolP sua Pi | ex] suppl. s. l. Kl | imbecillitate] add. sui E 74 sit] scit Pi | in] inest ras. et corr. W | in ... dicetur] dicetur in tertio articulo P in tertio articulo dicitur W | tunc] add. solventur P | rationes istae] istae om. Ba* inv. P praedictae rationes Pi | solventur] add. secunda opinione Ba* om. P 75 principaliter] principali Ba* | est] om. Ba* 76 est] sit EGPiW 77 etiam] et Kl | tamen] om. Pi | principia] principaliter Pi 78 sint nota] sint ei nota Bol nota sit sed corr. nota sint al. m. W | fiunt] suppl. s. l. Ba* add. ei Bol add. nota et P | per ... lumen] quod per lumen add. infusum E add. infusum et P | infusum supernaturale] supernaturale et infusum Bol infusum om. EP inv. G 79 doctori] add. quia ut dicunt sicut lumen naturale intellectus agentis facit clare vedere principia naturalia in marg. P 79 Ergo … 82 adductas] om. EGNW 79 similiter] simpliciter BolPi add. et P | illud] om. Ba*Pi 80 facit] post corr. Bol faciet PPi | principia] om. Ba* 81 fidei] om. KlPi | conclusiones] add. conclusas vel additas Bol om. Pi 82 eis] om. Ba* | adductas] deductis Ba* om. Bol conductas Kl conclusas P | et] om. E G | istud] illud Ba* Bol Pi | lumen] add. est potentiale immo Ba*BolPi | dicunt] add. esse E | est] add. necessarium et est Bol add. necessarium et est in marg. Pi 83 minus clarum] obscurius Bol | lumine] lumen E add. fidei P

E1va P3rb

Ba*1rb W1rb

6

GUILLELMI PETRI DE GODINO

Circa istam autem opinionem sic procedunt. Primo probant istud lumen esse possibile, immo necessarium, secundo quod ipsum 85 causet scientiam, tertio quod istud lumen stare potest cum lumine fidei. Necessitatem autem istius luminis probant auctoritate et ratione. Auctoritate Augustini super illud Iohannis I “Erat lux vera”, ubi dicit, quod aliud est lumen ad credendum, aliud ad intelligendum. Et huic auctoritati concordat illud Isaiae VII, ubi translatio nostra ha- 90 bet “si non credideritis, non permanebitis”, habet alia translatio ‘non intellegetis’. Secundo hoc idem probant ratione sic, quia non minus providet Deus creaturis suis quam natura suis operibus; natura autem providet suis operibus non solum de eis, quae valent ad eorum consistentiam, sed etiam de illis, quae valent ad contrariorum resistentiam, 95 sicut de pilis et unguibus. Ergo Deus providebit theologis doctoribus etiam de his, cum quibus possint resistere falsis erroribus, quod non potest fieri nisi per aliquod lumen altius quam sit lumen fidei.

87 Necessitatem ... 89 intelligendum] cf. Henr. de Gand., Quodl. XII, 2, ad 1 (17,8218,88) 88 Erat ... vera] Ioh.,1,9 89 aliud1 ... intelligendum] cf. Aug., De Trin., XIII, 1, 2 (381,26-382,41) 89 Et ... 91 intellegitis] cf. Henr. de Gand., Quodl. XII, 2, ad 1 (22,74-77); Aug., De doctr. chr., II, 12, 17 (43,19-20) 91 si ... permanebitis] Is., 7,9 84 Circa] qualiter add. autem E add. ergo Pi | istam] om. NW | autem] om. Ba*KlEPW | opinionem] add. istam NW | sic procedunt inv. NW add. quia P | Primo] add. enim Pi | probant] add. quod Ba*BolKlPPi 85 istud] illud Ba*BolKl | lumen] om. Kl | esse] est Ba*KlPi sit BolP 86 istud] illud Ba*BolKlPi | stare potest] stare possit P inv. Pi 87 autem] om et add. ut istiu in marg. Ba* om. KlW | istius] huius Ba*BolKlPPi | luminis] add. aliquid illeg. W | ratione] add. probant ergo primo P 88 Auctoritate] suppl. in marg. al. m. W | I] id est E add. ibi Pi | vera] add. quae Bol 89 credendum] add. et Bol | ad] iter. P 91 credideritis] credidistis Kl | non] suppl. s. l. W | alia] autem E 92 hoc ... probant] om. Ba* probant hoc idem Bol hoc illud probant idem E 92 providet 93 Deus inv. NW 93 creaturis suis inv. Ba*NW | suis operibus] suis p (sic) operibus Ba* inv. Bol | natura autem inv. Ba* sed natura BolKl PPi 94 providet] om. Bol | operibus] operationibus Bol | solum] add. providet Bol | eis] illis Ba* his NPi | valent] valet E requiruntur N 94 ad … 95 valent] om. (hom.) Ba* 94 eorum] earum Bol | consistentiam] subsistentiam N 95 illis] hiis BolKlP | quae] om. N | valent] valet E requiruntur N 95 ad] add. eorum sed exp. N add. eorum P | contrariorum resistentiam] contrariorum ipsorum resistentiam Bol inv. N 96 et] add de Bol | Ergo] et ideo N | Deus] om. P | providebit] providet Ba*P add. de Kl providit N | theologis doctoribus inv. P 97 etiam] et Kl | cum] om. Bol | possint] debent Bol poterunt N | resistere] add. in E | etiam ... erroribus] om. W 98 potest] poterit NW | aliquod] aliud Ba*KlPW alio sed corr. Pi | altius] alterius N | quam sit] om. Ba*

LECTURA THOMASINA I, PROL., Q. 1

7

Secundo probant, quod illud lumen causet scientiam, et hoc sic. Quia non minus poterit lumen supernaturale respectu supernaturalium supposita fide quam lumen naturale respectu naturalium supposito sensu et phantasmate. Sed lumen naturale | intellectus agentis G1rb facit clare videre et simpliciter scire principia naturalia | et conclusiones E1vb ex eis deductas. Ergo similiter lumen supernaturale faciet evidenter et 105 clare | videre principia, cuiusmodi sunt articuli, et per consequens con- Pi1va clusiones ex eis deductas. Et huic rationi videtur expresse concordare auctoritas Augustini Ad Volusianum, ubi dicit “ego catholicam fidem profiteor ac per ipsam ad certam scientiam me venturum praesumo”. Tertio probant, quod illud lumen stare possit cum obscuritate lu110 minis fidei, quia lumen prophetiae stat cum lumine fidei et tamen est infusum. Similiter erit de isto. “Hoc etiam probant per exemplum. Ponatur, quod rusticus et astrologus sint simul in una domo, astrologus scit per certam scientiam eclipsim cito futuram et dicat hoc rustico, tunc rusticus de hoc habet solam fidem. Si autem ambo exeant domum 115 et videant eclipsim contingere, tunc uterque de hoc habet evidentiam, 100

106 Et ... 108 praesumo] cf. Henr. de Gand., Quodl. XII, 2, ad 1 (19, 25-20,28) 107 ego ... 108 praesumo] Aug., Contra epist. fundam., 14, 17 (210, 14-15) 111 Hoc ... 123 visionis] Ioh. Paris., Super Sent., proem, 6, resp. (18,58-64); cf. Henr. de Gand., Quodl. XII, 2, ad 2 (23,8-16) 99 Secundo] add. principaliter Ba* | illud] istud EGNW | et hoc] om. BolGKlP | sic] om. Kl 100 poterit] potest Ba* 101 supposita fide inv. G suppl. in marg. Ba* supposita add. aliquid sed ras. et fide in textu Kl | lumen] om. Ba* 103 clare] clarum Kl | videre] om. Ba* add. principia naturalia N | simpliciter] specialiter E | scire] add. et videre Ba* | principia naturalia] om. N | et] om. N 104 Ergo] add. etiam Ba*W add. et ENPi | similiter] simpliciter add. et illud Ba* add. et illud BolPPi super E simpliciter N | lumen] add. istud EGNW | supernaturale] om. E naturale sed corr. s. l. Kl | faciet] facit W 105 principia] add. supernaturalia Ba*BolPPi add. fidei N | cuiusmodi] huius Bol | articuli] add. fidei P | per consequens] om. P 106 deductas] deductae Bol add. scire proprie et simpliciter N add per consequens P | rationi] auctoritati N | expresse] om. BolKlP | concordare] cocordare (sic) E 107 auctoritas ... Volusianum] suppl. in marg. et add. Augustinus Ad Volusianum Ba* | Augustini] add. secunda epistula N | dicit] add. sic Ba* 108 profiteor] confiteor E illeg. Kl | ipsam] post corr. Kl | praesumo] illeg. Kl 109 illud] istud EGW 111 infusum] add. ergo Ba* | Similiter] simpliciter E | erit] est EGKlW | probant] probat EGKl | exemplum] add. quia Ba*EGNW 112 rusticus ... astrologus] add. aliquid sed ras. Kl astrologus et rusticus P | simul] om. Ba*N | una] eadem N | domo] add. simul Ba* add. simul et N 113 scit] sciat Ba* sit Pi | scientiam] add. quod Bol | cito] sit Bol | futuram] venturam Ba* | dicat] add. de Kl | hoc] om. Ba* | rustico] add. nunc sed exp. W 114 de ... habet] habet de hoc Ba*KlP | solam] solum N 115 uterque] utrique Bol | de ... habet] habet de hoc Ba*BolKl de hoc om. P

8

GUILLELMI PETRI DE GODINO

sed tamen distinguunt de duplici evidentia, scilicet intelligentiae et visionis, ita quod | haec tria se habeant per ordinem: fides, evidentia intelligentiae et evidentia visionis et sic valet exemplum ad propositum, astrologus enim habet de eclipsi evidentiam intelligentiae et rusticus fidem solum, sed quando ambo experiuntur, tunc habent evidentiam 120 visionis. Et sic dicunt in proposito, quod fideles simplices habent solam fidem de articulis et theologi evidentiam intelligentiae, sed in patria omnes habebunt simul evidentiam visionis”. Sed ista opinio deficit in omnibus. Primo in hoc quod ponit quoddam lumen supernaturale, hoc enim ficticium et falsum est, quia non 125 N1va est altius lumen in hac | vita quam lumen fidei, quod est in omnibus fidelibus communiter, ita ut etiam cognitio, quae habetur in raptu, vel quaecumque alia etiam cuiuscumque domini sub lumine fidei concludatur, ut dicit Dionysius I cap. Caelestis hierarchiae “Neque enim possibile est nobis aliter lucere divinum radium nisi varietate sacrorum 130 velaminum circumvelatum”. Constat autem, quod beatus Dionysius E2ra magnus | theologus fuit et tamen sine velamine, | quod ad aenigma Bol1va fidei pertinet, non intellexit. Praeterea, alii magistri ita magni et maKl1va

129 Neque ... 131 circumvelatum] Dion., De coel. hier., I, 2 (8,10-12) transl. Eriugenae (733a-c) 116 sed tamen] tunc Bol tamen om. Kl | sed ... evidentia] suppl. in marg. G | scilicet] om. BolW | intelligentiae] intelligere E 117 visionis] visione add. et sic valet exemplum E 117 ita ... 118 visionis] suppl. in marg. Bol 117 habeant] habent KlPPi | ordinem] add. scilicet P 119 astrologus enim] quia astrologus P | et] om. Ba*EGPi | rusticus] add. sola sed del. Ba* add. solam Bol add. et W 120 solum] om. Bol solis E 121 Et] om. G W | fideles simplices inv. N | habent] add. vel habebunt sed del. Pi | solam] om. Ba*KlPPi simplicem Bol 122 articulis] add. fidei EP | theologi] add. autem fidem et Ba* theologus P | intelligentiae] intelligibilem Pi 123 omnes habebunt] omnes simul habent Bol inv. P omnes et habent suppl. al. m. in marg. Pi | simul] om. Ba*BolN 124 ista opinio] positio ista Ba* illa opinio E post corr. Kl ista positio BolP illa positio Pi | in omnibus] om. E add. quae ponit et P | quoddam] om. BolKlP 125 enim] add. est NPW | ficticium] add. est Ba*BolEG | et ... est] est om. Ba*BolP om. EGNW | hoc ... est] om. Kl | quia] om. Bol | non] add. enim Bol 126 est] add. aliquod dub. Ba* add. aliud NPPi | altius] aliud Bol aliud sed corr. altius in marg. E | lumen] add. altius Bol habitum N 127 communiter] om. EG | ut etiam] etiam quod Ba* etiam om. Bol etiam et Kl ut et N inv. Pi | habetur] habet E 128 quaecumque alia inv. Bol | etiam] om. Ba*Kl | concludatur] concluditur Ba* 129 dicit Dyonisius inv. Bol ostendit Dyonisius Pi | enim] add. inquid BolP add. inquit al m. in marg. Pi 130 est nobis inv. Bol nobis om. N | aliter lucere inv. Ba* aliter nobis lucere N videre aliter KlP videre Pi add. nobis sed exp. al. m. W 131 beatus] ipse Ba* 132 magnus ... fuit] fuit magnus theologus P | tamen] om. Pi | sine] sub Ba* 133 fidei pertinet inv. Ba* fidei pertinet coni ex. fidei ptinet (sic) E | et] sicut isti P

LECTURA THOMASINA I, PROL., Q. 1

9

iores istis contradicunt nihil de isto lumine sentientes, quod magnum inconveniens esset, quod tam nobilis habitus eos lateret, per quem alia manifestantur et cognoscuntur, ut arguit Philosophus in libro Posteriorum. Praeterea, nec ipsi, qui ita dicunt, possunt ostendere, quod clarius videant articulos quam alii. Nec etiam valet, quod per consequens di140 cunt secundo, quod illud lumen causet scientiam, | quia tunc fides Ba*1va superflueret, nec homo talis posset mereri, quia “fides est argumentum non apparentium” et “non habet meritum, si humana ratio ei praebeat experimentum”, secundum Gregorium. Scientia autem facit assentire alicui propter evidentiam rei in se. 145 Nec etiam valet, | quod tertio dicunt, quod illud lumen possit stare P3va cum lumine fidei, quia fides nihil aliud est quam firma adhaesio, qua aliquis assentit alicui conclusioni propter solam auctoritatem dicentis. Si ergo haberetur per tale lumen evidens cognitio de articulis, non oporteret aliquem credere propter auctoritatem dicentis, et per conse150 quens excluderetur necessitas habendi fidem. 135

135 per ... 136 cognoscuntur] cf. Arist., Anal. Post., II, 19, 99b21-22 141 fides ... 142 apparentium] Hebr. 11,1 142 non2 ... 143 experimentum] Greg., Homil. in Evang., XXVI, 1 (218,5-6) 134 istis contradicunt inv. P | nihil] om. EGP nec Pi | isto] illo Ba* | lumine] add. nihil BolEG | quod] add. tamen Ba*NW add. esset P | magnum] om. EGNW 135 esset] om. P | quod] et Bol | tam] add. magnus Ba* add. magnus et BolPi | nobilis] om. Ba* | habitus] add. et ita nobilis Ba* | eos] heos (sic) N 136 alia ... cognoscuntur] manifestantur alia et cognoscuntur Bol alia cognoscuntur et manifestantur EG om. NW | arguit] dicit Bol | in] om. Ba*EG | libro] primo Ba*P 135 per … 137 Posteriorum] om. NW 138 ipsi] illi P | ita dicunt] istud dicunt et add. secundo sed exp. N inv. Pi add. non sed al. m. exp. W 139 Nec etiam] ideo etiam nihil Bol sic etiam et add. dicunt in marg. et in textu non P sic est nihil Pi | quod] om. Ba*BolPi | consequens] add. quod Ba*BolPi add. secundo scilicet quod P 140 dicunt ... quod] om. Ba* dicunt secundo scilicet quod Kl | illud] istud EGNW 141 nec] add. tunc coni. ex tuc N | homo talis inv. BolP | posset] possit P | quia] quod E | est] suppl. s. l. P | argumentum] add. rerum Bol 142 apparentium] add. sed aparentis (dub.) in marg. P | et] om. Bol | non] nec Bol | ratio] add. li Bol | praebeat] peribet sed corr. in marg Ba praebet Bol peribeat N 143 experimentum] add. ac Ba* | secundum] ut Bol add. autem sed ras. Kl ut dicit P | Scientia autem] etiam scientia Ba*W scientia etiam EG post corr. al. m. in marg. Kl scientia quae N 143 assentire ... 144 propter] alicui assentire propter Ba* assentire alicui per P assentire propter alicui sed inv. al. m. et corr. assentire alicui propter W 145 Nec etiam] nec et N sic etiam nihil Pi | quod] om. Bol | illud] istud EG 147 aliquis assentit] quis assentit Ba* assentitur Pi 148 haberetur] om. Bol habetur N | lumen] add. haberetur Bol | de] suppl. s. l. W | articulis] add. fidei P 149 aliquem] alicui Ba*Kl 150 excluderetur] concluderetur Ba*E concluderetur sed ex add. s. l. et corr. al. m. G

10

GUILLELMI PETRI DE GODINO

Respondendum est ergo ad motiva eorum secundum ordinem. Quando dicunt in primo articulo, quod aliud est lumen ad credendum et cetera, dicendum, quod Augustinus ibi distinguit lumen viae W1va a lumine patriae. | Unde sensus est: aliud est lumen ad credendum dum sumus in via, scilicet fides, aliud lumen ad intelligendum dum 155 erimus in patria, scilicet lumen gloriae. Ad auctoritatem Isaiae dicendum, quod ibi sumitur intelligere pro quacumque apprehensione et est sensus: divina non potestis apprehenPi1vb dere, nisi habeatis | fidem et credatis. Ad rationem similiter dicendum, quod Deus providet suis theologis, 160 scilicet per illuminationem intellectus ad resistendum haereticis, non E2rb quod habeant aliud lumen, sed intellectus eorum est | clarior quam in aliis hominibus propter manuductionem maiorem, quam habent ex cognitione rerum, de quibus scientia haberi potest. Similiter ad rationem in secundo articulo, per quam probant, quod 165 illud lumen causet scientiam, dicendum, quod ratio bene procedit, si per illud lumen supernaturale intelligas lumen gloriae, et non aliter. 152 aliud ... credendum] cf. Aug., De Trin., XIII, 1, 2 (381,26-382,41) 151 Respondendum ... ergo] respondendum ergo est N est ergo respondendum P respondendum ergo W | secundum] per Ba*BolKl 152 Quando] add. ipsi Bol | in] de Ba* | articulo] add. de lumine Ba* argumento Kl 153 et cetera] etiam N om. P | dicendum] om. BolE suppl. al. m. s. l. G | quod] om. Kl 154 a] et sed. exp. et corr. a W | sensus est] add. quod E inv. N est suppl. al. m. s. l. et sensus in textu W | est] om. N | lumen] add. gratiae Ba*BolPPi gloriae ras. et corr. gratiae al. m. s. l. Kl | ad] add. g sed exp. Ba* add. conoscendum sed exp. N 155 dum] quamdiu Pi | fides] add. et Ba* | aliud] add. est Ba*BolKl Pi add. erit P | lumen] add. gloriae Bol om. E add. gloriae al. m. in marg. Pi | dum] cum P quando Pi 156 scilicet ... gloriae] lumen om. Ba* om. Pi 157 dicendum] dicit Ba* | sumitur] similiter Pi | intelligere] add. accipitur Pi 158 quacumque] quantumcumque W | sensus] add. quod Ba* | potestis] possumus Ba*BolKlP om. Pi 159 habeatis] habeamus Ba*BolKlPPi habeat sed corr. al. m. W | et] add. nisi Pi | credatis] credamus Ba*Kl credamus add. ea quae sunt fidei. Vel sic nisi credideritis scilicet in via non intellegetis scilicet in patria Bol credemus add. id est habeamus fidem et add. non intelligere id est non apprehendemus ea quae sunt fidei s. l. Pi 160 rationem] add. eorum Ba* add. suam Pi | similiter] om. Ba* autem add. est Bol Commentatoris E add. est P | dicendum] add. est Pi | theologis] add. vel catholicis Bol catholicis Pi 161 scilicet] om. BolPi | illuminationem] post corr. al. m. W 161 non 162 quod] ita tamen Ba* quod om. E 162 habeant ... lumen] aliud lumen non habeant Ba* aliud lumen habeant BolKlPPi habeant aliquod (aliquod post corr. al. m.) lumen W 163 propter] add. introductionem vel Pi | manuductionem] introductionem Bol | maiorem] om. P | habent] habet E 164 rerum] eorum Pi 164 scientia ... potest] potest haberi scientia EGNW 165 in ... articulo] secundi articuli Ba*Kl | quam] quem E 166 causet] careat E esset sed exp. et corr. al. m. W | ratio] add. illa EG 167 illud lumen inv. Bol istud lumen W

LECTURA THOMASINA I, PROL., Q. 1

11

Ad auctoritatem Augustini dicendum, quod verum est in patria. Similiter ad illud, quod in tertio articulo dicitur, dicendum ad pri170 mum de lumine prophetiae: si est lumen, tamen stat cum fide quantum ad habitum sicut et raptus, et sic etiam illud lumen, si esset, posset stare cum fide quantum ad habitum. Sed probatum est, quod nullo modo possit esse. Ad exemplum de rustico et astrologo dicendum, quod non est ad propositum, quia ibi est visio corporalis. Praeterea 175 intelligentia, quam habet astrologus de eclipsi, omnino excludit fidem et sic exemplum | est contra eos. Kl1vb Quod etiam distinguunt de evidentia intelligentiae et visionis, nihil valet, quia hoc est in corporali visione. Si autem compares illa duo ad intellectum, sicut in proposito opor180 tet, tunc minus valet, quia quod in intellectu evidenter intelligo, hoc intellectualiter video, ideo ista opinio non valet. Quantum ad tertium principale sciendum, quod est tertia opinio et vera venerabilis doctoris Thomae, qui dicit, quod sacra theologia est scientia subalterna scientiae Dei et beatorum.

183 sacra ... 184 beatorum] cf. Thom., Super Sent., I, Prol., 1, 3, qc. 2, sol. (14); S.th., I, 1, 2 et II-II, 1, 5, ad 2; Quaest. disp. de ver., 14, 9, ad 3 (464,158-168) 169 Similiter] add. dicitur Ba* | illud] aliud Pi | in ... dicitur] in tertio articulo obicitur Ba* dicitur tertio articulo EG dicitur in tertio articulo N dicitur in tertio articulo W | dicendum] primo Bol om. KlPi 170 prophetiae] add. dicendum quod P | lumen] add. tamen al. m. in marg. W | tamen] bene Bol ras. Kl tunc N cum sed exp. et corr. quod al. m. W 171 et] om. P | raptus] post corr. al. m. in marg. W | et] om. N | sic] sicut N | etiam] et Bol om. EGN | illud] istud EGW | si] etsi Ba*Pi 172 quod] add. illud lumen al. m. in marg. Kl 173 possit] posset sed corr. al. m. W | esse] stare Bol add. nota in baptismo infunduntur omnes virtutes ergo adventus baptismus potest habere simul etiam oppositis sicut temperantia et intemperantia al. m. in marg. inf. G | astrologo] add. est P 174 non] om. E 177 etiam] autem Ba*KlP om. BolPi | evidentia intelligentiae] intelligentia evidentiae BolEW inv. N 178 hoc] haec P | est] suppl. s. l. W 179 illa] ista G | sicut] ut Ba* | oportet] add. quod E 180 tunc] om. N | in] om. NPi | intellectu] del. Pi 181 intellectualiter] intelligibiliter N | ideo] quod E | ista opinio] illa opinio Ba* inv. KlNW opinio illa Pi | non] nihil Bol 182 sciendum] add. est KlNW | quod est inv. et add. quod est Ba* inv. BolPi | et] est BolPi om. Kl 183 vera] om. BolPi | venerabilis] om. Ba* | doctoris] sancti Ba* add. fratris Bol add. beati P add. sancti Pi add. sancti al. m. in marg. et add. fratris in textu Kl | Thomae] add. de Aquino P | dicit] arguit N | theologia] om. Ba* 183 est 184 scientia inv. Ba* 184 subalterna] sed corr. subalternata s. l. Kl | Dei] divinae Pi | beatorum] bonorum sed. exp. et corr. al. m. W

12

N1vb

E2va Bol1vb

G1va

GUILLELMI PETRI DE GODINO

Circa quod notandum, quod scientia potest considerari dupliciter. Uno modo stricte et in suo potissimo esse, sicut eam accipit Commentator super II Physicorum, quod scientia est habitus veridicus conclusionum deductarum ex principiis necessariis manifestis ipsi deducenti, et secundum quod omnes condiciones positae in libro Posteriorum de ea verificantur. Sic non est | scientia, sicut nec multae aliae per istum modum sunt scientiae, sicut physica et moralis. Sic enim solum scientiae mathematicae possunt dici scientiae, in quibus principia lumine naturali magis sunt | nota conclusionibus. Alio modo potest accipi scientia, prout | illud nomen sonat a scire, quod descendit a discere, sicut dicit Isidorus in principio Etymologiarum. Et sic de ratione scientiae sunt duo: unum scilicet ex parte conclusionum, scilicet quod ex | aliquibus principiis deducantur, aliud ex parte principiorum, quod sint certitudinaliter accepta. Et si non in se, sicut contingit in scientiis primis, sufficit tamen quod in scientia superiori sint certificata, sicut contingit in scientiis subalternis. Et sic theologia est scientia et hoc modo accipitur scientia VI Ethicorum, ubi

187 scientia ... 188 deducenti] cf. Averr., Eth. Nic., VI, 6 (85rE-F); Phys., II, 21 (56rG); Metaph., VII, 9 (159M-160A) 189 condiciones ... Posteriorum] cf. Arist., Anal. Post., I, 2, 71a1-2 195 descendit ... discere] cf. Isid. Hisp., Etymol., I, 1, 19 185 quod] hoc vero Pi | notandum] sciendum Pi | scientia potest] sancti possunt E | considerari dupliciter inv. Ba*Kl 186 et] om. Bol | suo potissimo inv. Ba* | eam accipit inv. Bol 187 II] III BolKlP | Physicorum] Physicae BolEG add. ubi dicit al. m. in marg. W | veridicus conclusionum inv. EG 188 necessariis] om. Ba*BolKlPPi add. et NW 189 condiciones] conclusiones N | libro] primo P | Posteriorim] Priorum Ba* 190 de ... verificantur] verificantur de ea Bol add. et P | Sic] add. theologia Ba* add. sacra theologia BolP | sicut] sic E 190 istum 191 modum] illum modum Ba* inv. Bol 191 solum] solae Ba*BolPi solis E add. primae W | scientiae] add. primae scilicet N add. scilicet W 192 dici scientiae inv. Bol de scientiae E | in quibus] inquantum Bol 193 magis sunt] magis om. Ba* inv. G | conclusionibus] quo iubet E 194 accipi scientia inv. N scientia om. W | prout] ut G | nomen] add. scientia G | scire] scientiae sed corr. scire al. m. s. l. Ba* 195 quod] quia P | a] ab BolN | discere] disecere sed. corr. al. m. s. l. Ba* adiscere BolN | sicut] ut Ba*GPi | in principio] primo Ba* in primo P | Etymologiarum] Etymologiae Kl 196 sunt duo] add. scilicet E inv. Kl | unum] unus P | scilicet] om. EGKlPPi 197 scilicet] om. Bol | deducantur] deducatur W 198 principiorum] add. scilicet G | quod] quae Bol add. scilicet P | sint] sunt Bol sit GPi | non] add. est E 199 contingit] consistit E convenit G | scientiis primis inv. Ba* 200 superiori] inferiori sed exp. et corr. al. m. W | certificata] credita N | sicut] ut Ba*G | contingit] convenit G W | subalternis] subalternatis Bol 201 ubi] ut EG

185

190

195

200

LECTURA THOMASINA I, PROL., Q. 1

13

dicit Philosophus, quod scientia est ex praecognitis et creditis. Licet autem principia huius scientiae secundum se accepta sint inevidentia et solum credita, similiter et conclusiones, tamen sunt praecognita 205 in scientia beatorum. Et sic accipiendo scientiam communiter, tamen vere theologia est scientia, quia secundum Philosophum I Metaphysicae “signum scientis est posse docere”. Et hoc bene contingit in theologia. Unde Apostolus II Ad Timotheum 1: “Positus sum ego doctor et magister gentium”. Et licet deficiat in evidentia suorum principiorum, 210 hoc non est propter defectum ipsorum, sed propter defectum nostrum. Nec hoc derogat eius | dignitati, sicut etiam videmus in metaphysica, Ba*1vb quod propter excessum sui subiecti innititur minus demonstrationibus quam scientiae quadriviales. Et tamen multo dignior est illis et non solum est scientia, sed est caput aliarum, unde et sapientia dicitur. Et ideo 215 sicut aliae scientiae sunt verae scientiae, quae innituntur lumini natu202 scientia ... creditis] cf. Arist. Eth. Nic., VI, 3, 1139b26-27 207 signum ... docere] Arist., Metaph., I, 1, 981b7-8, transl. Guill. (13,56,57); Auct. Ar., 1, 8 (115,91) 208 Positus ... 209 gentium] I Tim., 2,7 202 dicit] om. Bol ait N | Philosophus] om. Ba* add. ponit Bol | praecognitis] cognitis Pi | Licet] post corr. al. m. Ba* 203 autem] aliquando E | principia ... scientiae] huius scientiae principia et add. sint (post corr. al. m.) credita in se et (et post corr. al. m.) Ba* principia huiusmodi scientiae GNP | secundum ... accepta] om. Ba* add. non BolPi add. non in marg. Kl | sint inevidentia] sint om. Ba* sunt evidentia Bol sint evidentia Pi 204 et] om. Ba* sed BolPi | solum credita] om. et aliquid add. sed del. al. m. Ba* solis credita E | similiter] simpliciter BolGW | et] om. Bol etiam Kl | conclusiones] cognitiones Bol EGPi cognitiones add. quia sed del. Ba* | tamen sunt inv. Ba* tamen principia sunt Bol 205 beatorum] bonorum sed al. m. exp. et corr. W | accipiendo] add. tunc Bol | scientiam] om. Pi | communiter] add. et EGW add. et sacra theologia est scientia N | tamen] tunc Ba*KlP om. Bol 206 vere theologia inv. Bol 206 Philosohum] add. in Bol | I] 7 N 207 scientis est inv. W | posse] sed del. et corr. post se Bol | Et hoc] hoc etiam Pi | contingit] convenit BolEGW 208 II] I BolN | Ad] om. EKlNW | II ... Timotheum] Corinthios P | 1] dicit BolPi add. id est E add. dicit P | Positus] add. est E | sum ego inv. EGPi 209 in] om. N 210 propter defectum] om. Ba* | nostrum] utrumque E 211 hoc] om. Ba* Pi | eius dignitati inv. Bol | sicut ... videmus] sicut videmus etiam Ba* illeg. Pi etiam om. W | in] add. scientia BolP | metaphysica] mathematica N 202 sui] om. N | subiecti] add. minus evidentibus BolN | innititur minus inv. Ba* add. evidentibus E minus om. BolN minus evidentiam demonstrationibus innititur P minus evidentiam (dub.) innititur Pi minus evidentibus innititur KlW | demonstrationibus] add. evidentibus Ba* om. P 213 quadriviales] quadruviales BolNP quadrivi Pi quadruvialis sed exp. et corr. quadruviales al. m. W | tamen] add. est P | multo] illeg. Pi | est] add. aliquid sed ras. Ba* add. il (sic) E om. P | illis] suppl. in marg. et add. solis in textu Bol istis W 214 est1] suppl. s. l. Ba* | est2] suppl. s. l. al. m. Ba* erit Bol etiam Kl | aliarum] add. scientiarum Ba*W 214 unde … 216 naturali] om. G | Et] add. sicut sed del. Ba* 215 scientiae] sanctae sed exp. et corr. scientiae al. m. W | sunt] sint Pi | lumini] lumine E | quae ... naturali] om. Ba*

14 Pi2ra

E2vb P3vb W1vb

Kl2ra

GUILLELMI PETRI DE GODINO

rali apud omnes utentes lumine | naturali, ita ista scientia est scientia apud omnes, qui innituntur lumini fidei. Est tamen advertendum de lumine fidei, quod non est de eo sic imaginandum, quod sit quoddam manifestans credibilia, sicut lumen solis manifestat colores. Sed pro tanto dicitur quoddam lumen, quia per 220 ipsum inclinatur intellectus hominis ad assentiendum his, quae sunt fidei, sicut etiam aliquis per habitus virtutum inclinatur ad virtuosa. Sed contra | praedicta obicitur ab aliquibus sic: I Posteriorum | de eodem principio, de quo subalternans dicit propter quid, de eodem dicit subalternata, quia ita est, et hoc a nullo praesupponit et si utra 225 que praesupponeret vel crederet, non esset scientia, sed magis | fides vel opinio. Praeterea secundo probant illud per exemplum dupliciter: secundum Philosophum II Physicorum caecus potest syllogizare de colori bus non tamen habere scientiam; unde quantumcumque credat alicui 230 dicenti propter quid albedo disgregat, et quia disgregat, ex quo non potest hoc per sensum accipere, quia ita est, ideo de hoc | numquam

224 de1 ... 225 subalternata] cf. Arist., Anal. Post., I, 13, 78a22-28 229 caecus ... 230 scientiam] cf. Arist., Phys., II, 1, 193a 7-9 216 utentes] quae innituntur Ba* innitentes Bol | ita] add. et Ba* om. Bol | ista scientia] est Ba* inv. Bol | est scientia] om. Ba*BolEGKlNPiW 217 qui] quae Ba* om. E | lumini] lumine Ba*BolKlEP 218 quod non] quantum Bol | imaginandum] add. sine sed del. G 219 quoddam] quidam Ba*GNPiW | manifestans] add. credita vel Bol | credibilia] credita sed. corr. credibilia al. m. in marg. Ba* 220 manifestat] add. lumen sed exp. Bol manifestans Pi | sed] suppl. al. m. s. l. W | quoddam lumen inv. Bol 221 ipsum] ipsam N W 222 aliquis] alii Pi | habitus] habitum Bol | inclinatur] om. Pi | ad] add. opera Bol 223 sic] add. secundum Philosophum NW | I] add. contra sed del. Bol | Posteriorum] add. dicitur P 224 quid] quot E | de eodem] om. Ba* 225 subalternata] subalterna EGPW subalterna sed corr. s. l. Kl | ita ... et1] ita est om. E quia G | a nullo] anima E | praesupponit] praesupponitur Ba* | utraque] utrumque BolEW utrumque et add id est tam quod quam quia est de tali al. m. in marg. Kl 226 non] sibi sed exp. et corr. iam non al. m. W | fides] suppl. in marg. Kl 228 probant] probat E | illud] om. E istud GPW | per] suppl. al. m. s. l. W | dupliciter] sic dicitur P 229 secundum Philosophum] om. Ba*BolKlP | II Physicorum] II Physicae EGPi V Physicae Bol | potest] om. Bol | coloribus] add. potest Bol 230 credat] add. credenti E 231 dicenti] docenti N | albedo] aliquomodo N | et ... disgregat] et quare disgregat Bol om. Pi | ex quo] suppl. et add. aliquid sed del al. m. in marg. Ba* 231 non ... 232 accipere] omnino potest habere hoc per sensus Ba* non potest hoc per subiectum accipere Kl non potest nec hoc per (consensum sed al. m. exp. et corr. sensum) accipere W 232 potest] add. per E add. impertinet coni. ex impraetinet N add. nec W 232 quia ... est] suppl. al. m. in marg. Ba* | ideo] om. P | de hoc] suppl. al. m. s. l. Ba* om. P

LECTURA THOMASINA I, PROL. Q. 1

235

240

245

250

15

poterit habere scientiam. Sic etiam theologus, quia nec propter quid nec quia scit de articulis fidei, ergo impossibile est theologiam esse scientiam etiam subalternam. “Praeterea, hoc tertio probant per aliud exemplum. Constat, quod aquila limpidius videt lumen solis quam homo, et homo quam noctua, non tamen propter hoc, quod noctua videt obscure et homo magis clare et aquila adhuc magis, dicitur subalternari visio visioni; ergo similiter in proposito propter hoc, quod beati lumen vident clarius quam viatores theologi, non dicetur theologia subalternari scientiae beatorum”. Sed si diligenter inspiciatur, istae instantiae non concludunt. “Unde advertendum, quod una scientia dicitur subalternari alteri tripliciter: aut ratione subiecti, aut ratione modi, aut ratione finis. Primos duos modos ponit Philosophus I Posteriorum, tertium in I Ethicorum. Ex parte subiecti dicitur scientia subalternans illa, quae est de abstractiori subiecto et simpliciori, subalternata vero, quae est de subiecto contracto, sicut | geometria, quae est de linea simpliciter, sub- N 2ra alternat sibi perspectivam, quae est de linea visuali, et harmonica, quae est de sono simpliciter, subalternat sibi musicam usualem, quae est de 236 Praeterea ... 241 beatorum] Ioh. Paris., Super Sent., I, proem, 3, arg. 2 (10,5-11,10) 243 Unde ... 283 argumenta] Ioh. Paris., Super Sent., I, proem, 3, resp. (11,15-12,61) 244 Primos ... 245 Posteriorum] cf. Arist., Anal. Post., I, 7, 75b15-20; 30-36 et 13, 78b3440; cf. Thom., Exp. Post., I, 25, 202 (76a) 245 in ... 246 Ethicorum] cf. Arist., Eth. Nic., I, 1, 1094a10-12 233 poterit] potest Ba*BolPPi | Sic] sicut Bol E | etiam] om. Ba* est Bol | theologus] de theologo EGNW | nec] neque N 234 scit] si E | articulis] articulo E | fidei] om. Ba*BolKlPi | ergo] ideo GPi | impossibile est inv. Bol | theologiam] eam Ba* 234 esse 235 scientiam inv. E | etiam] om. BolKlPi | subalternam] subalternatam BolW sed corr. subalternatam s. l. Kl 236 hoc] om. EGW | tertio] idem Ba*P secundo W | probant] probat E add. tertio P 238 propter hoc] om. et add. ideo al. m. s. l. W | quod] suppl. s. l. Kl 239 magis] add. non G add. clarius N | dicitur subalternari] subalterna dicitur Bol dicitur subalterna Pi | visioni] om. Bol 240 proposito] add. quod Bol | beati] add. per Bol | lumen ... clarius] clarius vident lumen Ba* lumen clarius vident BolKlPPi 241 dicetur] dicitur et add. scientia viatorum Ba* add. viatorum N dicitur et add. scientia BolP | theologia] theologiae Ba*P theologiae add. viatorum Bol 242 Sed] et Bol | istae] illae Ba*Bol 243 una] vera Kl | dicitur ... alteri] alteri subalternari dicitur Ba* dicitur alteri subalternari W 244 tripliciter] tria E | aut1] alteri E N | aut2] alia E | aut3] alia E | Primos] Philosophus Pi 245 Philosophus] om. Pi | I] om. Pi | tertium] add. vero KlP | I] II E 246 illa] suppl. s. l. Ba* om. BolKlPi 247 subiecto] om. G | simpliciori] add. subiecto G | est] suppl. s. l. Ba* om. N 248 simpliciter] semper E 249 sibi] suppl. s. l. Ba* | linea] add. simpliciter subalternat sibi personam quae est de linea al. m. in marg. inf. W 250 simpliciter] semper E om. BolKlPPi | subalternat sibi] suppl. al. m. in marg. Ba* add. mu sibi sed al. m. del et exp. W | usualem] om. Bol

16

GUILLELMI PETRI DE GODINO

sono relato ad numerum. | Ex parte vero modi dicitur scientia subalternans, quae est de altiori modo respectu illius, quae non est de tam alto modo sicut astrologia, quae videt ex coniunctione siderum praesagium futurae tempestatis, et hoc idem videt navalis, sed astrologia per causam, utpote quia stellae coniunguntur in signo gelido, sed navalis hoc videt 255 per cotidianam experientiam. Ex parte vero finis dicitur scientia subalternans illa ad quam finis alterius scientiae ordinatur, et hoc modo dicit Bol2ra Philosophus I Ethicorum, quod quia finis frenefactivae or|dinatur ad equestrem et finis equestris ad militarem, idcirco frenefactiva equestri et equestris militari subalternatur. 260 Sed si dicatur, quod istud sic est intelligendum, quod illae scientiae sibi invicem famulantur, hoc non valet, quia per istum famulatum non potest intelligi, nisi ratio subalternantis et subalternati, quia per istud non accipitur nisi ratio superioris et inferioris. Unde, quia animal est superius quam homo et inferius quam corpus, nominamus ipsum ge- 265 E3ra

258 finis ... 260 subalternatur] cf. Arist., Eth. Nic., I, 1, 1094a10-12 251 relato] relata E | vero] om. Ba* | subalternans] subalternas sed corr. al. m. W 252 alto] alio E 253 sicut] add. est Bol | ex] per E | praesagium] post corr. al. m. W 254 tempestatis] add. quod Ba* | hoc ... astrologia] navalis sed astrologus Ba* hoc idem videt navalis sed astrologus Bol om. EGW hoc idem navalis sed astrologia coniunguntur in signo gelido add. sed astrologia coniunguntur in signo gelido sed exp. N hoc idem videt navalis sed astrologus PPi 255 utpote] ut puta Ba* om. EGW | quia] quot Ba*Kl | stellae] om. EGW | coniunguntur] iniunguntur Ba* | in signo] om. Kl 256 scientia] om. Ba*EGNPiW | subalternans] subalterna Kl 257 illa] add. quae Kl ista N om. P | quam] quod E om. Kl | finis] finem Kl | alterius] altius E | scientiae] scientia E | ordinatur] subalternatur N | modo] om. Pi 258 I] II Bol | quia] om. BolKlP suppl. al. m. in marg. Pi | finis] add. scientiae Pi 259 finis] suppl. in marg. Ba*G om. E | militarem] add. et BolP militem sed exp. et corr. al. m. W | idcirco] ideo GP om. N 260 equestris] hoc Ba* 261 dicatur] dicas Ba*Kl di (sic) E dicit NW | istud] illud Ba*BolKlPi | sic est inv. Bol inv. et add. nihil al. m. in marg. Kl est ita W | sic ... intelligendum] est sic intelligendum Bol est sic intelligendum et add. nihil al. m. in marg. Kl ita est intelligendum N est intelligendum sic P est ita intelligendum W | quod] quia Ba* | illae] istae KlPW 262 famulantur] add. et dicendum quod Ba* famulentur EG | hoc] add. idem E | non] ipsum Ba* idem BolKlPiW | valet] add. ad propositum Ba* videtur E | istum] illum Ba* 263 ratio] ratione E | et] add. super P | quia] add. accipitur Ba* | istud] ipsum Ba* illud BolPPi aliud Kl 264 non ... nisi] om. Ba* | superioris] superiorum sed corr. superioris s. l. Ba* | Unde quia] et tale nominamus subalternam sicut Ba* | animal] add. quod Ba* 264 est 265 superius inv. EGPi est suppl. al. m s. l. et superius in textu W 265 quam homo] homine Ba* | quam] om. Ba* add. homo sed del. Pi | corpus] corpore Ba* | nominamus] dicimus Ba* add. ergo E | ipsum] quod est Ba* cum N | genus] om. E

LECTURA THOMASINA I, PROL., Q. 1

17

nus subalternum, et hoc innuit in textu ibidem, quod una dictarum scientiarum est subalterna. Dico ergo, quod nec primo nec tertio modo theologia subalternatur scientiae beatorum. Non primo modo, quia Deus est subiectum 270 utrobique, nec | tertio modo, quia utrobique finis idem, scilicet Deus. Pi2rb Sed solum secundo modo ista scientia subalternatur scientiae beatorum, quia ibi videtur altiori modo scilicet per lumen gloriae, hic autem per lumen aenigmaticum, scilicet fidei. Licet autem hoc sit essentiale scientiae subalternanti quod de subiecto altiori modo determinet quam 275 scientia subalternata, tamen hoc potest fieri dupliciter: uno modo, quia scientia subalternans dicit propter quid, de quo scientia subalternata dicit quia, et hoc locum habet in scientiis, quae procedunt per lumen naturale rationis; alio modo, quia illud, quod in scientia subalternata obscure cognoscitur, clare cognoscitur | in scientia E3rb 280 subalternante. Sed quia Philosophus non novit quomodo fideles viatores cognoscunt Deum per lumen fidei obscure et aenigmatice et quomodo in patria cognoscunt clare et manifeste, ideo non posuit istum modum. Et per hoc patet responsio ad argumenta”.

266 subalternum] subalternatum E subalternans W | hoc] add. Philosophus Ba* add. Philosophus in marg. Pi om. W | ibidem] idem Bol eiusdem E om. P | una] add. harum Bol 267 subalterna] add. alteri Ba* subalternata EN 268 primo] add. modo KlPPi | modo] om. BolPPi 269 beatorum] bonorum sed exp. et corr. al. m. W | subiectum] om. Pi 270 utrobique] add. quia W | tertio] illeg. Pi | modo] om. Ba*Kl | utrobique ... idem] finis utrobique et idem om. Ba* utrobique idem N utrobique est idem finis BolKlP utrobique idem finis W | scilicet Deus] om. Ba* 271 Sed] suppl. s. l. Pi | solum] solis E solo W | ista ... beatorum] om. Ba* bonorum sed exp. et corr. al. m. W 272 ibi] om. E | scilicet] quia N 273 scilicet] add. per lumen Ba* 274 subalternanti] subalternati G subalternata sed. exp. et corr. subalternatae al. m. W 274 quod ... 275 subalternata] om. W 275 scientia] suppl. s. l. Ba* | fieri dupliciter inv. N | modo] om. P 276 quia] quod Ba*Kl | scientia] ista N | dicit] dicat Ba* Kl | quid] quam E add. de eo al. m. in marg. Kl | quo] qua Ba* qua sed corr. quo Kl | scientia] om. Ba* 277 Et] om. Ba* etiam G etiam suppl. s. l. Pi | hoc] haec P | locum habet inv. EG | in scientiis] in istis scientiis Bol spiritus scientiis E | procedunt] procedit GPi iter. sed exp. al. m. W 278 naturale] naturalis Ba*BolP | quia] quod BolKl | illud] id Ba*ENPi 279 subalternata] subalterna Ba*Pi subalterna post ras. Kl subalternanate P | obscure cognoscitur] add. hoc Ba* inv. Kl | subalternante] subalternate sed corr. al. m. W 280 fideles viatores inv. EGNW 281 obscure] obstrueretur E om. Kl 282 cognoscunt] om. Ba* cognoscatur NW | manifeste] om. Kl | ideo] add. istum modum NW | posuit] ponit GKlNPi | istum modum] om. NW 283 et] add. ideo sed exp. W | per] propter Pi | patet] potest patere P | responsio] iteruo (sic) W

18

G1vb Ba*2ra Kl2rb

P4ra W2ra

GUILLELMI PETRI DE GODINO

Ad primum dicendum, quod verum est de scientiis, quae procedunt per lumen naturale. Nec exemplum valet, quia caecus posset habere scientiam de coloribus per revelationem sicut etiam articuli habentur. “Ad tertium dicendum, quod verum esset, si visio deriva|retur | a visione, sicut | est in visione, qua nos videmus Deum et beati; non enim propter hoc, quod aquila clare videt, noctua obscure videt; ideo non est simile”. Ad argumenta primae opinionis. Ad primum dicendum, quod illud solum veritatem habet quando scientia accipitur in suo potissimo esse, non autem in proposito, sicut dictum est. Ad secundum dicendum, quod licet per actus unius habitus numquam per se generetur actus alterius habitus ita quod unus fiat alius, tamen bene fit hoc dispositive, inquantum | unus disponit ad alium; ideo argumentum illud procedit ex falsa imaginatione. | Ad tertium dicendum, quod illud potest habere veritatem in scientiis notis lumine naturali, non autem hic, sicut dictum est, nec etiam hoc derogat eius dignitati et vanum esset de fide probationem petere, cum sit per gratuitam infusionem. 287 Ad ... 290 simile] Ioh. Paris., Super Sent., I, proem, 3, ad 2 (12,65-67) 284 primum] add. ergo BolPPi | dicendum] om. EGKlW 285 Nec] neque N | valet] add. per quod secundo probant Ba* patet sed corr. al. m. W 286 revelationem] aliquid ras. et corr. al. m. s. l. Kl revelatione Pi | articuli] add. per revelationem Ba* articuli sed corr. fideles in marg. Bol angeli P | habentur] habent BolP 287 tertium] secundum BolPi aliud Kl | visio derivaretur inv. Bol add. sive dependeret al. m. s. l. G visio determinaretur E visio dererivaretur exp. et corr. derivaretur al. m. W 288 videmus ... beati] et beati Deum videmus Ba* 289 quod] om. Bol | clare videt inv. Ba* clare videtur del. et corr. videt Bol | noctua] notuae (sic) Bol add. videt al. m. s. l. G add. videt P | videt] add. et Ba* vident add. quod visio noctuae derivaretur a visione aquilae Bol om. EGP add. visio noctuae derivatur a visione aquilae al. m. in marg. Pi 290 est] om. W 291 Ad1 ... dicendum] ad ista dicendum E dicendum ad primum NP | opinionis] add. est respondendum. Est ergo P | illud] add. quod dicitur in via Bol id N add. quod dicitur in maiori al. m. in marg. Pi om. et add. hoc al. m. in marg. et in textu add. non sed exp. al. m. W 292 solum ... habet] habet solum veritatem P | quando] add. sancta E 293 autem in] certum sed del. et corr. Bol | sicut] sic E ut G | dictum] dicendum E 294 actus] actum Ba*P 295 generetur] generatur N generatur sed exp. et corr. generatur al. m. W | fiat] faciat exp. et s. l. corr. fiat al. m. Ba* 296 alius] add. vel fiat actus alterius Bol lium s. l. corr. alius al. m. Ba* | bene ... hoc] hoc fit bene EGW hoc fiet bene N 297 alium] add. et Bol aliud P | ideo] ergo N | argumentum illud inv. P 298 dicendum] add. est W | illud] maior BolPi 299 non ... hic] om. Kl | sicut ... est] deductum sicut est E 300 hoc] hic del. et corr. hoc Bol | derogat] add. hoc P derogant sed exp. et corr. al. m. W | et] quia Ba*BolP | probationem petere inv. Ba*BolKlPPi prolationem petere E 301 sit] suppl. in marg. P

285

290

295

300

LECTURA THOMASINA I, PROL., Q. 1

19

Ad quartum dicendum, quod theologus habens hanc scientiam scit et credit conclusionem theologicam, quia si consideretur conclusio sub ratione propria, scilicet terminorum significatione tantum, sic credit 305 eam. Si autem consideretur, ut quoddam deductum ex principiis theologicis, scilicet articulis, sic est scientia et in hoc differt theologus a simplici fideli, quia conclusionem sicut principia credit, sed theologus ex principiis per se concludit certissime, nulli super hoc credens, sicut videmus, | quod dialecticus probabiliter scit, quod sua conclusio est E 3va 310 probabilis. Ad quintum dicendum, quod conclusiones huius scientiae, sicut demonstrantur, ita sciuntur, demonstrantur autem non stricte accipiendo demonstrationem, | sic etiam sciuntur. N 2rb Ad sextum dicendum, quod hoc est propter defectum non fidei, 315 sed hominum, nec hoc sibi derogat sicut etiam si aliqui alias scientias abicerent, nihilominus essent scientiae. Fides autem, quantum de se est, omnibus proponitur iuxta illud Marci: “praedicate evangelium omni creaturae”.

317 praedicate ... 318 creaturae] Marc., 16,15 302 quartum] tertium W | quod] add. ho (sic) sed exp. N | theologus] add. habeant W | habens] om. E | hanc] om. W | scientiam] add. habens E add. theologiam Pi 303 et] illeg. Pi | conclusionem] conclusiones Ba*PPi add. secundum Kl conclusione sed corr. al. m. W | theologicam] theologicas Ba*P theologicas et add. per in marg. al. m. et add. hanc scientiam theologicam Pi | consideretur] consideret sed corr. al. m. W | conclusio] ergo EGKlPi 304 terminorum] verorum E 305 consideretur] crederetur sed corr. al. m. W | quoddam] quiddam post corr. al. m. W | deductum] add. est W 306 articulis] add. fidei P | est] add. scientiae Ba* add. conclusio Pi | scientia] add. scita BolP ras. et add. concluso al. m. in marg. et in textu add. scita Kl | hoc] add. nihil P | differt] differunt ENW | theologus] add. et Pi 307 quia] add. simplex fidelis Ba* add. fidelis simpliciter G om. N add. iste al. m. in marg. Pi qui W | sicut] secundum N | principia] principium Ba*EGPiW | theologus] add. per se concludit Ba* 308 principiis] articulis NW | per se] om. Ba* add. cognitis BolPi | concludit certissime] concludit om. Ba* inv. Pi | nulli] nullius GPi | super] sunt E | hoc] suppl. al. m. s. l. PiW 309 dialecticus] add. propter sed del. Ba* diabolus E | quod] quia Bol | conclusio] contra E 311 quod] add. sicut W | huius] huiusmodi G NP | sicut] om. W 312 ita] suppl. al. m. in marg. G | autem] add. sub fide Bol 313 sic] ita Ba* sicut BolW | etiam] et Ba* 314 dicendum] add. quod Bol illeg. N 315 hominum] nostrum Ba* | sibi derogat inv. Ba*Kl | aliqui] add. sibi Kl add. homines P | alias] aliquas Ba* alios E aliquam P | scientias] scientiam P 316 abicerent] libicerent P abiciant Pi | autem] aut sed corr. autem al. m. W 317 omnibus] obiectum E | iuxta] om. et add. secundum al. m. s. l. W | Marci] add. ite Bol

20

Bol 2rb

GUILLELMI PETRI DE GODINO

Ad septimum et ultimum dicendum, quod hoc contingit in humanis scientiis propter hoc, quod eidem lumini innituntur. | Sed nostra 320 theologia et beatorum scientia habent diversa lumina, scilicet gratiae et gloriae, quae simul se non compatiuntur, nec hoc tamen praeiudicat subalternationi, ut dictum est. Ad argumenta pro quaestione. Dicendum ad primum, quod de singularibus in ista scientia principaliter non determinatur, sed introdu- 325 cuntur solum gratia exempli, sicut in moralibus fieri est consuetum. Ad secundum patet ex dictis.

Quaestio secunda Hic quaeritur de subiecto theologiae Secundo quaeritur principaliter, utrum Deus sit subiectum in ista scientia. Et videtur, quod non, quia de subiecto oportet praesupPi 2va ponere | quid est et quia est, ut dicitur I Posteriorum, sed haec scien- 5 tia non praesupponit de Deo quid est, quia secundum Damascenum quid est de Deo dicere impossibile est, ideo et cetera.

4 Et ... 7 cetera] cf. Thom., S.th., I, 1, 7, arg. 1 4 de ... 5 est2] cf. Arist., Anal. Post., I, 4, 71a11-12 7 quid ... est2] cf. Ioh. Dam., De fide orth., I, 4 (19,3-5) 319 et ultimum] om. Ba*P | contingit] convenit EGKlW | in humanis] suppl. in marg. inf. Bol 320 hoc] om. Ba* | quod] quia EGNW | eidem] idem sed corr. al. m. W | nostra] vestra sed corr. al. m. W 322 simul se inv. EG | hoc tamen inv. NKl hoc non sed exp. non al. m. W | praeiudicat] praedicat sed corr. s. l. Kl 323 ut] sicut E 324 pro questione] quaestio Bol | dicendum ... primum] ad primum dicendum Ba*KlPi prima dicendum Bol dicendum est ad primum P add. dicendum W | singularibus] add. aliquid sed del. Ba* singulis sed corr. al. m. W 325 scientia] om. P | principaliter ... determinatur] non determinatur principaliter Ba*P | introducuntur] om. Ba* 326 gratia exempli inv. E erit gratia G gratia erit Pi | fieri ... consuetum] est om. Ba* N consuetum est fieri P 327 secundum] secundam Bol | patet] pr (sic) Pi | dictis] add. in corpore quaestionis P 1 Quaestio secunda] om. Ba*BolEGKlNPiW 2 Hic ... theologiae] om. Ba*BolEGKlNPW 3 Secundo ... principaliter] quaeritur secundo principaliter Kl secundo principaliter quaeritur P 4 Et] om. Bol P 5 et ... est2] om. EGNW 6 quia] sed BolPi post corr. Kl | Damascenum] post corr. al. m. W 7 impossibile est inv. EGNPiW | ideo] ergo NW

LECTURA THOMASINA I, PROL., Q. 2

10

15

20

25

21

Contra. Illud est subiectum in scientia de quo est sermo in scientia, sed sermo in hac scientia est de Deo, ideo et cetera. Respondeo. Circa istam quaestionem sunt tria videnda. Primo qualiter differunt materia et subiectum, secundo quomodo Deus sit subiectum in hac scientia, tertio quis sit modus procedendi circa istud subiectum. “Quantum ad primum articulum sciendum, quod materia et subiectum in hoc differunt, quia materia est in potentia ad formam substantialem et accidentalem, subiectum vero est in potentia ad formam accidentalem | tantum, sicut lignum et aliquod ens actu est in potentia E 3vb ad formam archae vel scamni. Item in logica materia propositionum dici potest quodlibet extremorum, sive sit illud quod ponitur ex parte subiecti, sive illud quod ponitur ex parte praedicati; subiectum vero solum dicitur alterum extremorum, quod in propositione subicitur. Unde materia et subiectum differunt sicut superius et inferius, quia quidquid est subiectum est materia, sed non convertitur. Quantum ad propositum ergo sciendum, quod in scientia potest dici materia omne illud, de quo in scientia determinatur vel tractatur. | Kl 2va Subiectum vero solum dicitur illud, quod ante scientiam praecogno-

8 Contra ... 9 cetera] cf. Thom., S.th., I, 1, 7, contra 14 Quantum ... 28 speciali] Ioh. Paris., Super Sent., I, proem, 1, resp. (3,3-4,14) 8 subiectum] add. est Ba* | in1] add. aliqua Ba*BolKl | scientia1] add. aliqua P | in2] add. illa BolP | scientia2] illa Ba* 9 sermo] secundas sed del. et corr. al. m. in marg. Bol | sed ... scientia] om. (hom.) N | ideo] ergo NPW 10 istam] illam EPi | sunt tria inv. ENW | videnda] advertenda EGNW | qualiter] quomodo NPiW 11 differunt] differt Kl | subiectum] add. et in quo Pi 12 hac] ista Ba* | procedendi] om. N | istud] illud Ba*BolKlP hoc N 14 articulum] om. P 15 quia] quod EGNW | potentia ... formam] forma ad potentiam W 16 est ... potentia] om. Ba* | formam] om. Ba* 17 accidentalem] om. E | et] est suppl. al. m. s. l. Ba* est EGNW | est] et suppl. al. m. s. l. Ba* quod est Bol et EG et est NW 18 in ... materia] materia in logica G 19 dici potest inv. Ba*G | illud] om. EGNW | ponitur] ponatur Bol | ex] a Bol 20 sive] add. sit BolN | illud ... ponitur] illud om. E om. GPi | ex] a BolKlPi | vero] add. extremorum Ba*Kl 21 solum] solis E | extremorum] om. Ba*Kl | propositione] proposito E 22 sicut] add. aliquid sed ras. Kl | superius ... inferius] inferius et superius Ba* 24 Quantum] add. ergo Ba*KlN | ergo] om. Ba*KlN spectat Bol autem Pi | quod] add. illud GW | in scientia] add. illud E 25 dici] de E | materia ... illud] esse materia EG materia esse illud Ba*PiW materia om. N esse materia omne illud P | de quo] quod P | determinatur vel] om. Bol 26 solum] solis E | illud] om. E

22

GUILLELMI PETRI DE GODINO

scitur in generali, de quo praesupponitur quid est, quod dicitur per nomen et quia est sed per scientiam quaeritur in speciali”. Quantum ad secundum articulum principalem sciendum, quod omnes in hoc conveniunt, quod Deus est subiectum in ista scientia, 30 sed de modo quomodo sit subiectum inter alias sunt duae opiniones sollemnes. Quidam enim dicunt, quod Deus est subiectum in ista scientia non absolute sed sub ratione speciali, scilicet inquantum glorificator, et licet plures possint esse rationes speciales, tamen melius diciBa*2rb tur subiectum sub ratione iam | dicta, quia omnes aliae reducuntur ad 35 illam, cum quidquid acquirat homo de theologia, totum ordinetur ad illam gloriam, in qua Deus perfecte cognoscitur. Probant autem istam opinionem multis viis, primo sic. Scientia non est largioris vel communioris considerationis quam sua principia. Sed principia theologiae, scilicet articuli fidei omnes accipiuntur de Deo 40 sub ratione speciali, scilicet non visi vel crediti. Ergo Deus non potest esse subiectum in theologia nisi sub ratione speciali. Hoc idem probant secundo sic. Scientia specialis debet habere subiectum sub ratione speciali, quia subiectum debet proportionari 32 Deus ... 54 dictam] cf. Aeg. Rom., Super Sent., I, prol. 1, princ. 2, 3, resp. (3vK-M); Quodlibet III, 2 (127a-133b) 27 quid est] quidem Ba* 28 et] add. investigatur al. m. in marg. Kl | quaeritur] cognoscitur add. quasi Ba* quo Kl | sed ... speciali] om. ENW suppl. al. m. in marg. G 29 secundum] primum sed corr. secundum al. m. in marg. Ba* suppl. al. m. in marg. Pi | articulum] add. de quo praesupponitur E om. P | principalem] om. P add. est W | sciendum] add. est Ba*KlE 30 omnes] omnia E | in hoc] om. Bol hoc suppl. al. m. in marg. W | conveniunt] dicunt Bol | ista] hac Ba*Kl illa Pi 31 sed] est E 32 solemnes] om. E | enim] om. ENW | Deus] om. W | ista] illa Pi 33 sed] suppl. al. m. s. l. W | scilicet] om. Kl | glorificator] add. est G 34 et] etiam G | speciales] suppl. i. l. Ba* | melius dicitur inv. Pi 35 subiectum] om. Ba* | iam] illa GPi | dicta] add. ut dicunt P | reducuntur] reducantur sed exp. et corr. al. m. W 36 illam] ipsam Bol | cum] tamen E | acquirat homo] acquirit homo Bol inv. G post corr. al. m. W | de] per Pi | theologia] add. totam sed del. Ba* theologiam Pi | ordinetur] ordinatur BolENW om. G 37 gloriam] gratiam E gratiam add. ordinetur G 38 istam opinionem inv. E, illam opinionem Pi opinionem ista sed corr. opinionem istam al. m. W | viis] add. et P modis Pi | Primo sic] om. E 40 scilicet] sunt del. Ba* | fidei] add. scilicet Ba* | omnes] om. Pi | accipiuntur] add. actualiter BolP add. actu Pi | Deo] clero sed del. et corr. Bol 41 scilicet] om. Ba* | visi] visibilis G iter. P | vel] non E 42 speciali] add. quia sed del. et corr. qua et add. subiectum debet proportioneri scientiae sed theologia est scientia Bol substantiali sed corr. W 41 scilicet … 42 speciali] om. Kl 43 secundo sic inv. BolN | habere] esse E | subiectum] om. N 44 sub] speciale Ba* om. E suppl. in marg. Pi | subiectum] substantiam sed al. m. exp. et corr. W | ratione … scientiae] om. Ba* om. et add. quia subiectum debet habere proportionem scientiae E

LECTURA THOMASINA I, PROL., Q. 2

23

scientiae, sed theologia est scientia specialis, ergo et cetera. Et si consideraret Deum sub ratione communi vel absolute entis, | non differret a metaphysica. Praeterea tertio sic. Constat, quod de Deo absolute sumpto potest demonstrari quod est simplicissimus et incorporeus, et de eodem, | eo50 dem modo sumpto, aliquid creditur sicut articuli. Si ergo Deus absolute sumptus esset subiectum in theologia, sequeretur, quod idem habitus esset scientificus et creditus circa idem, quod falsum est. Oportet ergo, quod Deus sit subiectum sub aliqua ratione speciali et maxime inquantum glorificator | propter rationem supra dictam. 55 Sed ista opinio non potest stare, quod apparet multipliciter. Primo sic. Nihil est subiectum in scientia sub illa ratione, sub qua de eo quaeritur. Sed de Deo quaeritur in hac scientia sub ista ratione, utrum sit glorificator, ideo et cetera. Item nec sub ratione reparatoris potest esse subiectum in ea, quia, si 60 non cecidisset homo nec in posterum cadere | deberet, adhuc haberet eandem fidem et scientiam de Deo et, | si non in codice scriptam, saltem in mente expressam. Sed certum est, quod tunc non haberet Deum pro subiecto sub ratione reparatoris, quia non indigeret reparatore, ideo et cetera. | 45

45 ergo] ideo BolKlPPi | cetera] add. maior probatur, quia subiectum debet proportionari scientiae Ba* | si] om. Bol | consideraret] considereret E consideret GNPW 46 communi vel] add. entis Ba* lac. sed suppl. Dei et al. m. Pi | absolute] absoluta EGNW | entis] om. Ba* | non] diceret del. Ba* 48 Praeterea] om. Kl add. ratio sed exp. W | tertio] om. Kl | sic] sicut Kl | sumpto] add. subponito sed exp. N 49 quod] quia KlPPi | est] add. simplicissimus sed del. G om. Kl | simplicissimus ... incorporeus] simplex et incorporeus Bol add. incorporeus incorporeus et simplicissimus Pi | de eodem] om. Pi add. aliquid sed ras. W 49 eodem ... 50 sumpto] sumpto eodem modo Ba* eodem exp. N | articuli] add. fidei P articulii (sic) Pi 51 habitus ... 52 scientificus] esset scientificus habitus Bol 52 creditus] credens E | idem] illud E | falsum est inv. KlP 53 sit] est E 54 glorificator] glorificator post corr. al. m. W 55 ista] illa E 56 illa] ista Kl | de ... quaeritur] quaeritur om. E in eo quaeritur N quaeritur de eo P in ea acquiritur sed ras. et corr. quaeritur W 57 ista] hac Ba*Bol illa Pi | utrum sit] inquantum P 58 glorificator] post corr. al. m. W | ideo] om. Kl ergo NPW 59 sub] om. N | potest esse] est Ba* | in ea] om. Ba* 60 non] om. Pi | nec] non dub. Pi | cadere deberet inv. Ba*BolKlPPi 61 eandem] eadem sed corr. eandem al. m. W | fidem] speciem Kl | de Deo] om. P | codice] quodice sed corr. codice s. l. N chodice sed exp. et corr. al. m. W | scriptam] scriptum E 62 mente] add. scriptam sed del. Ba* add. intense E 63 quia] add. tunc KlP | reparatore] reparatorem E reparatione BolKlW 64 ideo] om. Kl ergo NPW | et cetera] om. Kl

E4ra

W2rb

P4rb

N2va G2ra

Bol2va

24

GUILLELMI PETRI DE GODINO

Praeterea hoc idem patet | ex parte luminis, cui innititur, quia sicut necessarium est ad cognoscendum, quod sit glorificator, ita necessarium est ad cognoscendum, quod sit creator. Ergo pari ratione erit subiectum sub illa ratione, quod tamen nullus ponit. Si dicatur, quod principalius ista scientia considerat Deum sub ratione glorificatoris quam creatoris, eo, quod ista ratio ordinatur ad illam, nihil valet, quia constat, quod metaphysica considerat ens, quod est commune ad substantiam et accidens, et tamen principalius determinat de substantia quam de accidente eo, quod substantia proprie ens dicitur, accidens autem non est proprie ens, sed aliquid entis. Non tamen determinat de ente sub ratione substantiae, sed de ente absolute. Eodem modo licet ista scientia sit principalius de Deo inquantum glorificator quam inquantum creator, quod ad praesens suppono, non tamen oportet, quod de Deo sit ut de subiecto sub hac ratione, ideo opinio ista non valet. E4rb Respondendum est ergo ad | motiva sua. Ad primum dicendum, quod ratio illa specialis articulorum, scilicet non visi vel crediti, non est ex parte subiecti, quia nullus articulorum de se est creditus, sed magis ex parte scientis, quia non potest eos apprehendere in via, nisi sub tali lumine, scilicet fidei.

Pi2vb

65 patet] apparet N 66 cognoscendum] add. de Deo s. l. P | quod] quid E 66 necessarium 67 est inv. P 66 necessarium ... 67 sit] et Ba* necessarium est ad cognoscendum, quid sit E 68 erit] est Ba*BolKlPPi esset G | sub] om. Kl | illa] aliqua alia Ba* ista GPPi om. Kl | ratione] add. speciali Ba* om. Kl | quod] add. omne non ponit quod Bol quia N | tamen] et Bol | nullus ponit] non potest dici Pi | dicatur] dicas Ba*Kl dicis Bol dicitur E dicit NW 69 principalius] om. Ba* add. in E | ista] illa Pi | scientia] add. principalius Ba* | sub] add. ista Ba* | ratione] add. quam Ba* | glorificatoris] glorificator Ba* glorificas post corr. N 70 creatoris] creator Ba* | ista] add. ordinatio sive E illa Pi | illam] add. hoc BolPi | nihil] post corr. W 71 metaphysica] metaphysicus EGNW 72 et] add. ad KlN | tamen principalius inv. E tamen om. NW 73 quam de] et E | eo] exp. W | ens dicitur inv. Ba*G ens om. NW 74 est ... ens] om. Ba* proprie est ens GW est ens proprie N | entis] add. dicitur Ba* 75 ente] entitate Bol 76 ista] illa Pi 77 inquantum] quantum Ba* | suppono] supponitur Ba*Bol praesuppono EG | tamen] add. valet E 78 quod] ut Ba* | de] Deo Bol | ratione] add. et Ba* | opinio ista inv. Ba*EG 80 Respondendum] Respondeo Ba* om. P | est ergo] est om. Ba*Bol ergo om. EKl inv. Pi add. respondendum P | sua] add. omnia Ba* om. P 81 illa] ista Ba*KlPi om. Bol | specialis] specialium Bol | articulorum] ararticulorum (sic) sed corr. in marg. P 81 non ... 82 creditus] suppl. al. m. in marg. W 81 non] add. visi sed del. Bol add. nisi PPi | vel] sed W 82 ex] add. ente sed del. Pi | subiecti] add. scilicet attributorum al. m. in marg. Kl om. P 82 nullus ... 83 quia] om. (hom.) Ba* 82 sed] add. est NW 83 in via] om. Pi 84 scilicet] om. Kl

65

70

75

80

LECTURA THOMASINA I, PROL., Q. 2

25

Ad secundum dicendum, quod haec scientia habet subiectum speciale, scilicet Deum, nec sub eadem ratione formali est subiectum hic et in metaphysica, quia ibi est subiectum sub ratione illa, qua est ens, sed hic est subiectum sub ratione illa, qua est Deus, quae sunt diversae rationes formales, sicut alia ratio formalis est, qua homo est animal, et 90 qua homo est homo, quamvis non sit alia res. Ad tertium dicendum, quod verum est, quod de Deo potest concludi aliquid demonstrative, scilicet quod est simplex et huiusmodi, licet | hoc non fiat a theologo inquantum theologus, sed inquantum me- Kl 2vb taphysicus. Sed si probetur aliquid de Deo creditive, hoc erit a theologo 95 inquantum theologus, et hoc non est inconveniens, ut si de eodem diversa probentur per diversa media, quae pertinent ad diversos habitus. Ideo est alia opinio fratris Thomae, quae est verior, quod Deus consideratus absolute est subiectum in theologia, quod probat in prima parte Summae quaestione 1, articulo 7, “sicut se habet subiectum ad 100 scientiam, sic se habet obiectum ad potentiam | et cetera”. Ba* 2va 85

99 sicut … 100 cetera] Thom., S.th., I, 1, 7, resp. 85 secundum] secundam Bol | subiectum speciale inv. Ba* 86 nec] add. tamen Ba* | hic] habet E 87 et] est sed exp. et corr. al. m. W | ibi ... subiectum] subiectum ibi est E G | illa] ista Ba*N | ens] Deus Kl esse E 88 sed] et Bol si E om. Kl | est subiectum] om. Ba*Kl est subest E | ratione illa] ista ratione Ba* om. Kl illa om. ENW 87 ens2 …88 est] esse, si hic est subest sub ratione, qua est E illa om. N om. (hom.) P om. (hom.) sed suppl. sub ratione qua est ens (dub.) in marg. al. m. Pi | est2 Deus inv. Ba*N om. Kl est om. sed suppl. al. m in marg. Pi | sed … Deus] om. Kl 89 est] add. homo et add. et s. l. Bol om. W | animal] anima Bol | et] add. alia Ba* om. Bol 90 homo] animal Bol | alia] add. ratio sed exp. N 91 tertium] tertiam Bol | quod] suppl. in marg. Ba* 92 demonstrative] demonstrantem E add. simpliciter W | est] sit G | simplex] suppl. al. m. s. l. W | huiusmodi] huius Bol | licet] sed N W 93 hoc ... fiat] hoc non fiet EN non fiat hoc BolKlP fiat om. W 93 sed … 95 theologus] om. N 93 inquantum] add. est KlPPiW om. N | metaphysicus] post corr. Bol 94 de ... creditive] add. a theologo Ba*P credi de Deo Bol de Deo certitudine Kl om. N add. hic a theologo Pi certitudine sed exp. et corr. creditive al. m. W | hoc] hic Bol om. Kl | erit] est Ba* om. BolKlN | a theologo] om. Ba*NPPi add. hoc erit Kl in theologo W 95 est] erit BolKlP 95 diversa 96 probentur] probantur diversa Ba* inv. Kl diversa comprobentur W 96 media] post corr. al. m. Kl | diversos] add. actus E 97 alia opinio inv. et add. verior Ba* | fratris] sancti Ba* beati P | Thomae] add. de Aquino P | quae ... verior] scilicet Ba*BolP add. scilicet Kl | Deus] add. de se Bol 97 consideratus 98 absolute inv. Ba*NW | est subiectum] subiectum est post corr. Pi | probat] add. optime NW 98 prima 97 parte inv. EW | quaestione 1] del. P | articulo 7] add. sic Ba* articulo 9 Bol del. et add. sic P | sicut] om. Bol sic EP 99 se ... 100 scientiam] suppl. in marg. Bol 99 subiectum] obiectum Ba* om. KlNPiW 99 subiectum … 100 habet] om. (hom.) NKlPiW 100 scientiam] potentiam Ba* om. NPiW | sic] sicut BolP om. NPiW | se habet] om. Ba*NPPiW 100 obiectum] subiectum Ba* | scientiam … ad] om. (hom.) E | potentiam] scientiam Ba* operationem Pi | et cetera] proprie

26

GUILLELMI PETRI DE GODINO

“Praeterea hoc idem patet alio modo sic. Idem est subiectum principiorum et totius scientiae. Sed articuli fidei sunt principia scientiae inquantum Deus est subiectum absolute consideratus, scilicet quod Deus est aeternus, quod Deus est unus, quod Deus est incarnatus, quod Deus est resurrectionem facturus et huiusmodi”. Et de quo- 105 cumque alio determinatur in ista scientia, hoc non fit, nisi inquantum habet ordinem ad ipsum Deum. “Est tamen sciendum, quod alio ordine tractat philosophia de Deo et creaturis quam theologia. Philosophia enim primo determinat de creaturis et ex cognitione creaturarum devenit in cognitionem Dei, ex 110

101 Praeterea ... 105 huiusmodi] Ioh. Paris., Super Sent., I, proem., 1, resp. (5,37-41); cf. Thom, S.th., I, 1, 7, resp. 108 Est ... 115 Deo] Ioh. Paris., Super Sent., I, proem, 1, resp. (5,42-48) enim assignatur obiectum alicuius potentiae vel habitus illud sub cuius ratione omnia referuntur ad potentiam vel habitum, sicut homo et lapis referuntur ad visum inquantum sunt colorata. Unde coloratum proprie est obiectum visus. Omnia autem, quae tractantur in Sacra Scriptura sub ratione Dei traduntur et hoc vel inquantum Deus vel quia ordinantur ad Deum sicut ad finem vel principium. Unde sequitur quod vere sit subiectum huius scientiae hoc etiam manifestum est ex principiis huiusmodi scientiae, quae sunt articuli fidei, qui sunt de Deo. Idem enim est subiectum principiorum et totius scientiae, cum tota scientia virtute cont (del.) contineatur in principiis. Quidam vero attendentes ad ea, quae in ista scientia tractantur et non ad rationem secundum quam considerantur. Assignaverunt alter subiectum istius scientiae scilicet res vel signa vel opera recitationis vel totum Christum id es caput ipsum et membra sed certe de omnibus tractatus in ea inquantum habent ordinem ad ipsum, ideo non oportet Ba* vel habitum proprie autem assignatum obiectum alicuius potentiae vel habitus id sub cuius ratione omnia referantur ad potentiam vel habitum, sicut homo et lapis referuntur ad visum inquantum sunt colorata, unde coloratum est proprium obiectum visus, sed omnia tractantur in sacra theologia, sub ratione Dei vel quia est proprie Deus, vel quia ordinem habet (add. in marg. al. m. ad ipsum) ut ad principium vel finem, unde sequitur quod Deus vere est subiectum huius scientiae, ergo et cetera P 101 Praeterea] om. Pi | hoc] om. E | idem] illud E | patet] probatur NW | est subiectum] add. priorum Bol inv. Pi inv. et add. priorum KlP 102 principia] add. huiusmodi Ba*P 103 inquantum] in quo EW in quibus N | consideratus] consideratum Pi | scilicet] sed Ba* scilicet sed corr. sed al. m. W 104 aeternus] unus Ba* | est] om. Ba* | unus] aeternus Ba* | Deus est] om. Ba* | incarnatus] add. et W 105 Deus est] om. Ba* inv. E est om. Kl | resurrectionem facturus] terrorem coni. ex torrem facturus Bol lac. et add. facturus E resurrexit Kl rerum facturus N inv. Pi rationem facturus W | huiusmodi] huius P | Et] om. Ba* 106 alio] om. P | determinatur] tractatur Bol terminatur Kl | ista] illa E | fit] suppl. al. m. s. l. Ba* 107 ad] in Ba* | ipsum] om. Ba* 108 Est] et Pi | tamen] om. Pi 109 quam … 110 creaturis] enim primo determinat de creaturis om. Ba* suppl. in marg. Bol om. sed suppl. et alio ordine theologia. Nam philosophia primo determinat de creaturis al. m. in marg. inf. Pi 109 theologia] add. quia Ba* 110 et] om. Ba* | creaturarum] creaturis Ba* creaturae BolKl suppl. al. m. in marg. Pi | cognitionem] add. aliquid sed ras. G

LECTURA THOMASINA I, PROL., Q. 2

27

quo concludit Deum esse, theologia vero e converso primo determinat de Deo, postea de creaturis, inquantum habent ordinem ad ipsum Deum. Et hoc observat Magister Sententiarum, qui in primo determinat de Deo et de his, quae sibi conveniunt, postea in secundo agit | de 115 rerum productione a Deo”. “Et ideo ista opinio non differt ab illa, quae ponit, quod Deus est subiectum sub ratione revelabilis, nec contrariatur illi dicto, quod Deus absolute consideratus est subiectum, quod sic apparet, quia si illud, quod est revelabile, importat, mihi condicionem obiecti, tunc | nullam specialem rationem importat, quia sicut 120 revelabilis est ut reparator vel creator, ita revelabilis est omnimodo quo cognitus est philosophis | et beatis, vel istud, quod est revelabile, dicit condicionem modi cognoscendi nec sic specialem rationem importat, quia quidquid per istam scientiam de Deo cognoscimus, totum habemus per revelationem”. 125 “De tertio articulo principali, scilicet de modo procedendi circa istam scientiam, sciendum est, | quod aliter est loquendum de modo 115 Et ... 124 revelationem] Ioh. Paris., Super Sent., I, proem, 1, resp. (7,89-96) 125 De ... 180 inveniri] Ioh. Paris., Super Sent., I, proem, 2, resp. (8,2-10,52) 111 quo] qua Bol quam Pi | concludit] add. quod cognoscit Bol add. vel cognoscit KlPPi | esse] add. et cognoscit Ba* | theologia] theologiam W | e converso] add. quia P | primo] add. enim Ba* 112 Deo] add. et BolKlP | postea] add. determinat BolPPi 113 Deum] om. Ba* | qui] que sed exp. et corr. al. m. W | in] om. Ba* | primo] add. libro Ba*P 114 de his] huiusmodi Ba* | sibi] ibi N | postea] om. Ba* | agit] om. Ba* arguit sive agit E 115 a Deo] om. Ba* et Deo Kl | ideo] om. ENW | ista] illa EG | illa] ista Kl 116 quod ... est] Deum esse Ba* quod subiectum est Deus Kl | subiectum] om. Kl add. in theologia P | ratione] add. media sed exp. W | nec] add. quod non esset N 117 illi] opinioni Ba* | dicto] add. quod Bol quae docet Ba*EG | absolute consideratus] om. N | est subiectum inv. Bol add. absolute consideratus N | quod] et E 118 illud] istud EG | quod] om. E | est revelabile inv. E add. importet materia cognoscendi sed exp. al. m. W | importat] importet Kl | mihi] suppl. s. l. al. m. W | condicionem] cognoscentiam sed exp. et corr. al. m. W 119 obiecti] subiecti W | tunc] sic Bol add. nullam sed ras. W | specialem rationem inv. Ba*KlPi post corr. al. m. W | importat] important Bol importet sed exp. et corr. al. m. W | sicut] add. Deus Ba* 118 importat … 120 est1] om. (hom.) E 120 est1 ut] sic Pi ut om. W | reparator] reparatio Bol creator P | vel] add. sicut in marg. al. m. Pi | creator] creatio Bol reparator P recitator sed corr. Pi | revelabilis est2 inv. Ba* | ut … est2] om. (hom.) Kl | omnimodo] omnino sive omnimodo E 121 est] add. est sed exp. P add. a BolPi | vel] et E | istud quod] illud quod Ba*Kl inv. E | revelabile] revelabilis EKlN | dicit] obicit E 122 condicionem] om. Ba* | modi] om. Ba* | importat] invitat E 123 quidquid] add. de Deo Ba* | istam] illam Pi | de Deo] om. Ba* 124 per] prae Bol 125 De1 ... principali] quantum ad tertium P 126 sciendum est] est om. Ba*BolKlPPi inv. NW | quod] et Bol | est loquendum inv. G 126 loquendum ... 127 aliter] om. Bol

E4va

W2va Pi3ra

Bol2vb

28

GUILLELMI PETRI DE GODINO

accipiendi istam scientiam, aliter de modo tradendi et aliter de modo exponendi. | Si loquamur de modo accipiendi istam scientiam, dicendum, quod est unus, scilicet revelativus, quia quidquid de ista scientia N2vb scitur, per revelationem habetur ab antiquis patribus, | quibus revelatio scientia est. Si autem loquamur de modo tradendi, sic dicunt quidam et satis bene, quod iste modus secundum diversas condiciones hominum est diversus: aliqui enim sunt, qui indigent praeceptis, aliqui qui comminatoribus, aliqui promissionibus. Ideo ista scientia alicui traditur ut praeceptoria, alicui ut comminatoria, alicui ut promissoria. Quidquid tamen de hoc sit, certum est, quod et praecepta et comminationes et promissiones narrative traduntur et ideo modus tradendi non immerito potest dici narrativus. Si autem loquamur de modo exponendi, dicendum est, quod est quadruprex, ubi sciendum, quod auctor Sacrae Scripturae Deus est, in cuius potestate est ut non solum voces ad significandum accomodet, quod etiam homo facere potest, sed etiam res ipsas. Et ideo cum in omnibus scientiis voces tantum significent, hoc habet proprium ista scientia, quod ipsae res per voces significatae aliquid etiam significant. Prima ergo significatio, qua voces significant res, pertinet ad primum sensum, qui vocatur historicus vel litteralis. Alia vero significatio, E4vb qua res per voces significatae alias res significant, dicitur | sensus spiriP4va

127 istam] veram Ba* add. dicendum E | scientiam] add. et Ba*Kl | aliter] alio P | et] om. GW 128 exponendi] add. si loquamur P | istam] illam Ba* | scientiam] om. E 129 scilicet] om. E | revelativus] revelatus Ba* | quidquid] add. scitur Ba* om. Kl | scientia] add. quidquid Kl 130 scitur] om. Ba* add. habetur P iter. PiW | revelationem] add. et Pi | habetur] habet E om. P | quibus] suppl. al. m. in marg. W | revelatio] relationem sed exp. et corr. al. m. W 131 scientia] facta EKlPi | autem] vero NW | modo] add. accipiendi sed del. Pi | sic] om. Pi | dicunt] dicit W 132 iste] ille Ba*EG | condiciones hominum inv. BolKlPPi 133 qui2] om. BolKlNP 134 comminatoribus] post corr. al. m. W | promissionibus] promissibus Ba* promissis EGNW promissoribus PPi | alicui] alicubi W 135 praeceptoria] praeceptis sed corr. al. m. W | alicui] alicubi W 136 de ... sit] sit de hoc Ba* | et] etiam P 137 ideo] add. ille Ba* 138 immerito] add. narratio et aliquid sed ras. Ba* | narativus] om. Ba* narratio EGNW 139 est] om. BolKl | quadruplex] duplex KlP | ubi] add. est P 140 Deus est] scilicet Deus G inv. N 141 voces] vocis sed exp. et corr. al. m. W | accomodet] add. sed Pi | etiam] est Bol 142 res ipsas inv. Ba* | cum] est Ba* om. E | scientiis] add. hoc quod Ba* 143 significent] significant Ba* | hoc] sed Ba* | habet proprium inv. Ba* | quod] add. et Ba* 143 per ... 144 significatae] per voces signatae E significatae per voces NW 144 aliquid] etiam NW add. aliud P | etiam] om. Ba* aliquid NW 145 primum] istum Ba* illum BolKlPPi 146 vel] seu NW | vero] om. Ba* igitur Kl 147 alias] aliquas Kl | significant] significantur Bol | dicitur] add. aliquid sed ras. W | spiritualis] add. vel moralis Ba*

130

135

140

145

LECTURA THOMASINA I, PROL., Q. 2

150

155

160

165

29

tualis et fundatur in litterali. Hoc autem tripliciter dicitur secundum tres virtutes theologicas. Aut enim res | per voces significata significat Ba*2vb quid credendum, aut quid amandum vel quid agendum, aut quid sperandum. Primo modo accipitur sensus allegoricus, secundo modo sensus tropologicus, tertio modo | anagogicus. Exemplum huiusmodi ponit Kl3ra Beda in glossa | quadam Super Genesim, in hoc vocabulo Ierusalem. G2rb Aut enim significat civitatem ex lapidibus constructam et sic est sensus litteralis; aut significat istam militantem Ecclesiam, et sic est sensus allegoricus; aut significat fidelem animam, et sic est sensus tropologicus; aut significat illam triumphantem Ecclesiam et sic est sensus anagogicus. Unde versus “littera gesta docet, quid credas allegoria, moralis quid agas, quid speras anagogia”. Sed numquid in omni loco Sacrae Scripturae sunt isti quattuor sensus accipiendi? Dicendum, quod istam materiam pertractat Origenes et in Collationibus Patrum collatione VIII, ubi traditur de hoc. Comparat enim Sacram Scripturam agro fertili, in quo aliquid crescit, quod antequam deveniat in competentem esum hominum indiget de155 159 162 164

Aut ... 158 anagogicus] cf. Glossa ord., super Genesim, Prothemata (6) littera ... 160 anagogia] Aug. de Dacia, Rotulus pugillaris, I (256) Origenes] cf. Orig., De princ., IV, 11-19 (364-385) Comparat ... 176 portabant] cf. Ioh. Cass., Coll., VIII, 3 (219,6-220,10)

148 et] in sed exp. et corr. al. m. in marg. W | Hoc] hic P exp. et corr. hic al. m. W | tripliciter dicitur inv. Ba* inv. et add. vel secundum Bol tripliciter dividitur EGW 148 secundum ... 149 theologicas] om. EGW 149 enim] om. Pi | per voces] om. NW per vocem BolKlEPi | significata] significatae Bol significatam Kl add. per vocem aliquam NW om. Pi | significat] significant BolPPi 150 credendum] creditur E | vel] suppl. s. l. Ba* | quid] om. Ba*EGNW | agendum] agentes suppl. s. l. Ba* | aut] vel Bol add. significat NW 151 sperandum] add. significant scilicet fidem, sperantiam, caritatem Bol add. significat Kl add. significant Pi 152 modo] om. E | sensus] add. tropologicus sed del. Ba* 153 tropologicus] add. vel moralis P | modo] om. Ba* add. sensus Pi | huiusmodi] huius BolEPiW 153 ponit 154 Beda] ponitur Pi 154 glossa quadam inv. NPW | Ierusalem] add. ubi dicit quod P 155 enim significat inv. P | ex] de Ba*EGPi et sed. exp. et corr. ex al. m. W | sic] om. N 156 aut] ait sed exp. et corr. al. m. W | significat istam] om. Ba* significat illam Bol signat illam E | Ecclesiam] ex materia sed exp. et corr. al. m. W | est sensus] om. Ba* 157 significat] signat E | est sensus] om. Ba* 158 significat] signat E | illam] om. Ba* | est sensus] om. Ba* 159 anagogicus] add. et tropologicus i. l. W 160 speras] speres N sed exp. et corr. speres al. m. W 161 loco] libro N | isti] add. octo coni. ex 8or (sic) sed exp. N 162 istam] illam Bol | materiam] quaestionem Ba* 163 et] om. Ba*BolEGKlNPPi | ubi] om. ENW 164 Comparat] comparatum E | crescit] sit Bol 165 quod] et Ba* | deveniat] perveniat Ba* veniat N | competentem] add. usum sed exp. N | esum] estam Ba*

30

GUILLELMI PETRI DE GODINO

coctione ut caules et huiusmodi, aliud vero, quod cum decoctione et sine decoctione potest devenire in esum hominum. Eodem modo in theologia aliquando in sensu litterali exprimitur sensus spiritualis et tunc non est quaerendus alius sensus, ut hic “Diliges dominum Deum tuum” et cetera. 170 Pi3rb Aliquando vero sensus litteralis exprimit | notabilem ruditatem aut manifestam falsitatem. Ruditatem ut hic: “Qui non habet gladium, vendat tunicam et emat gladium”, vel “Qui non accipit crucem suam et sequitur me, non est me dignus”. Illud secundum sensum litteralem importat magnam ruditatem et derisionem. Unde derisi fuerunt mo- 175 nachi qui occasione huius verbi cruces ligneas in humeris portabant. Aliquando vero importat manifestam falsitatem ut hic: “Abierunt ligna E5ra ut ungerent sibi | regem”. In omnibus talibus omittendus | est senW2vb sus litteralis et quaerendus spiritualis. In omni autem alio loco Sacrae Scripturae possunt isti quattuor sensus supra dicti inveniri”. 180 Ad argumentum pro quaestione dicendum, quod sufficit de subiecto praesupponere quid dicitur per nomen, non autem quid sit per definitionem. 169 172 173 177 181

Diliges ... 170 tuum] Deut., 6,5 Qui ... 173 gladium] Luc., 22,36 Qui ... 174 dignus] Matth., 10,38 Abierunt ... 178 regem] Iud., 9,8 Ad ... 183 definitionem] cf. Thom., S.th., I, 1, 7, ad 1

166 huiusmodi] huius BolE | aliud] aliquid NW | vero] est Ba* 167 decoctione] om. Ba* | devenire] venire P | in] add. competentem P | modo] add. est P 168 theologia] add. in sensu Bol add. quia P | in] om. Bol ras. Kl cum NW | sensu litterali] sensu om. Bol sensualiter Kl | sensus] om. EGNW | spiritualis] spiritualiter E 169 alius] eius add. modus vel E 171 vero] enim Ba* enim post corr. N om. BolPiW | litteralis] add. vero Bol | exprimit] importat NW 172 Ruditatem] om. W 173 vendat tunicam] illeg. Pi | gladium] om. Ba* add. ut habet Lucam 22 P | vel] add. hic P | non] suppl. s. l. Bol 173 non ... 174 sequitur] non (suppl. s. l.) accipit crucem et sequitur Bol non accipit crucem suam et sequatur EG non accipit crucem et sequitur NKl om. Pi suam] om. BolKlN 174 dignus] add. Marcus 10 P | Illud] istud EGNPW aliud Pi 175 importat] importaret W | monachi] add. id est W 176 huius] huiusmodi N | cruces ligneas] lingueas (sic) cruces Ba* add. in cruces E inv. G | in humeris portabant] portabant in humeris Ba*E | Aliquando] om. Ba* aliqua N | vero] om. Ba* N Pi | importat] om. Ba* important N | manifestam falsitatem inv. Pi | ligna] lingna (sic) Ba* lingua GP 178 regem] add. Iudices 9 P | omnibus talibus inv. BolPPi | omittendus est inv. P 179 quaerendus] add. est KlPi add. sensus P | autem] om. BolKlPPi | alio loco inv. BaBolKlPPi 180 sensus] add. Sacrae Scripturae sed del. Pi | supradicti inveniri] supradicti om. BaKl inv. Bol 181 pro] in W | dicendum] dicendo E | sufficit] add. sic sed exp. N 182 praesupponere] supponere Bol | non] om. W | autem] aut W

Distinctio prima

Utrum solo Deo sit fruendum “Veteris ac novae legis et cetera”. Hic quaeritur principaliter utrum solo Deo sit fruendum, et hoc est quaerere, utrum aliquid aliud a Deo possit esse obiectum fruitionis. Et videtur quod sic, quia virtus finita videtur posse repleri aliquo finito, sed appetitus noster vel voluntas nostra est virtus finita, ergo et cetera. Praeterea multa alia a Deo sunt propter se appetibilia sicut bonum 10 honestum, | ut dicitur in Ethicis et omne tale videtur esse | obiectum Bol3ra fruitionis. N3ra Contra. Secundum quod dicit Philosophus V Topicorum, “quod per superabundantiam dicitur uni soli convenit”, sed obiectum fruitionis dicitur per superabundantiam, quia importat suppositum et ulti15 mum bonum, ideo et cetera. Respondeo. Circa istam quaestionem sunt principaliter duo videnda: unum scilicet quantum ad frui, aliud quantum ad uti. 5

4 Veteris ... cetera] Lomb., Sent., I, 1, 1 (55,5) 10 Ethicis] cf. Arist., Eth. Nic., I, 4, 1096b 15-34 12 Contra … 15 cetera] cf. Thom., Super Sent., I, 1, 2, 2, contra 2 (39) 12 quod ... 13 convenit] Auct. Ar., 36, 78 (327,3) 1 Distinctio prima] om. Ba*BolEGKlPi 3 Utrum...fruendum] om. Ba*BolEGKlNPW 4 Hic] circa primam distinctionem primi libri Sententiarum P 5 Deo] om. E | et] om. Ba*BolKl | aliud] om. N 6 possit esse inv. BolPi | obiectum] subiectum sive obiectum E subiectum exp. et add. obiectum al. m. in marg. G obiectum post corr. N | Et] om. BolPi 8 nostra] om. Pi | ergo] ideo Ba*BolGPi om. E 9 sunt] om. Ba*BolKlNPiW | propter] per P | se] add. sunt Ba*KlNW | appetibilia] acceptabilia E add. sunt BolPi 10 in] om. Bol add. libro P | Ethicis] necessitate del. et corr. Metaphysicis Bol | esse] add. per se NW 11 fruitionis] add. ergo et cetera NPPi 12 quod ...Philosophus] Philosophum Ba*KlPPi quod dicit om. Bol | Topicorum] Topica (dub.) sed. corr. al. m. in marg. W | quod] quia et add. notandum sed exp. al. m. W 13 per] suppl. in marg. N om. P 14 et] add. primum et Pi 15 bonum] add. quod est Deus P | ideo] ergo Ba*NPW | et cetera] solo Deo est fruendum P 16 sunt principaliter inv. Ba*NW principaliter om. G 17 Unum scilicet] et primo P unum est Pi | quantum] om. E | frui] fruitionem Bol add. et N | aliud] add. scilicet Kl | aliud ... ad] secundo de P

32

GUILLELMI PETRI DE GODINO

Circa primum articulum consideranda sunt quattuor. Primo quid sit frui, secundo cuius sit frui, scilicet ad quem pertineat, tertio cuius sit tamquam potentiae seu principii, quarto cuius sit tamquam obiecti. De primo sciendum, quod frui sive fruitio, quae idem sunt re, descendit a fructu sensibili. Fructus autem sensibilis sive corporalis est id, quod ultimo ex arbore expectatur et est ultima perfectio eius, ideo iam apparet, quod nihil aliud est fruitio quam in ultimo fine quietatio. Sed ista quietatio non potest esse sine delectatione, nec delectatio sine cognitione, quia nihil amatur, nisi cognitum, ideo ad fruitionem tria P4vb requiruntur, scilicet cognitio, quietatio et | delectatio. Ex istis omnibus E5rb potest fruitio aliqualiter describi, scilicet quod est magna | delectatio consequens actum beatitudinis perficiens et quietans appetitum propter assecutionem et compraehensionem ultimi finis. Kl3rb Ex isto statim quantum ad secundum apparet, quod fruitio | solum est rationalium, quia importat quietationem in ultimo fine; sed cum inanimata illum finem non cognoscant, ideo non fruuntur; bruta autem, licet aliquid habeant pro fine, quia tamen rationem finis non cognoscunt, ideo proprie non fruuntur; peccatores vero, quia indebitum

21 De .... 24 quietatio] cf. Thom., S.th., I-II, 11, 1, resp. 31 Ex... 37 fruuntur] cf. Thom., Super Sent., I, 1, 4, 1, sol. (43) 18 Circa] quantum ad P | consideranda ... quattuor] quattuor sunt declaranda Ba* sunt quattuor videnda P sunt quattuor consideranda BolKlPi 19 cuius ... scilicet] cuius sit frui subiecti scilicet P om. Ba* 20 sit] add. actus N om. P | tamquam] sicut Ba* om. P actus BolKlPi seu principii] vel subiecti Ba* vel principali E add. sit actus P | obiecti] obiecti sed inv. W 21 De primo] quantum ad primum P | descendit] descendunt Ba*BolKlP 22 id] om. Ba* illud BolKlNW 23 ex] ab N | arbore] arborei Kl | ideo] unde Bol 24 aliud ... fruitio] est fruitio aliud Ba* aliud om. E 25 ista] illa Ba*EGW | delectatione] fruitione N | nec] vel E 27 scilicet] om. N W | quietatio ... delectatio] delectatio et quiatatio EGNW add. et Pi 28 est magna inv. W 29 perficiens] perficientis E | quietans] acquietans sed al. m. exp. et corr. quietans W 30 compraehensionem] apprehensionem Ba*BolKlP | ultimi] perfecti Kl | finis] add. naturae definitionem falsificationis al. m. in marg. Ba* add. et P add. alii dicunt contrarium scilicet quod fruitio potest esse sermo de emanatione quia delectatio est quid superveniens fruendum et per consequens posterior et prius potest esse sine posteriori et sic differunt et ab eo et ab invicem possunt separari sicut videmus de multis qui mutuo se diliguntur et tamen non delectandum est al. m. in marg. Pi 31 isto] illo Pi | secundum] add. patet sed exp. N primum P 32 rationalium] rationabilium Bol | cum] tamen E quia N 33 illum] nullum BolPi | non] om. BolPi | cognoscant] praecognoscant Pi | ideo] add. proprie Ba* | autem] etiam Ba* om. Bol 34 aliquid habeant inv. Ba*EGW quia tamen inv. EGNW quia et tamen suppl. in marg. Pi rationem finis inv. BolKlPi finem rationis EG 35 proprie non] nec in ipsa proprie Ba* quia] qui EKl

20

25

30

35

LECTURA THOMASINA I, DIST. 1, Q. UNICA

33

finem intendunt, ideo perverse fruuntur; damnati vero cum propter obstinationem nullam habeant quietationem, ideo non fruuntur. Vel aliter dicendum secundum Augustinum: quod in corporali bus est pondus, hoc est | amor in spiritualibus, nam sicut corpora per Ba*3ra 40 pondus ad loca sua tendunt et ibi quiescunt, sic spiritus per amorem in ultimum finem tendit et ibi quiescit, et ideo possumus sic loqui de spirituum quiete per amorem, sicut de quiete corporum per pondera sua. Est autem quadruplex pondus | corporum: quaedam enim quie- Pi3va scunt primo et per se et perfecte, sicut terra. Quaedam per se et perfecte 45 sed non primo sicut mixta ratione elementi ponderantis, talia quiescunt propter quietem alterius, scilicet elementi ponderantis. Alia vero sunt, quae non perfecte quiescunt, sicut illa, quae non adhaerent perfecte corpori quiescenti, cuiusmodi est terra, ut animalia. Alia sunt, quae adhuc minus quiescunt, sicut homo quiescens in navi, qui, licet non moveatur 50 motu proprio, non tamen perfecte quiescit, quia rei motae inhaeret. Sic etiam ad modum corporum sunt quattuor spiritus, scilicet spiritus divinus, qui primo et perfecte et per se in se ipso quiescit.

38 Vel ... 42 sua] cf. Thom., Super Sent., II, 6, 1, 3, arg. 7 (165-166); Quaest. disp. de ver., 22, 12, contra 4 (641,52-642,55) 38 in ... 39 spiritualibus] cf. Aug., De civ. Dei, XI, 16 (336,25-27) 36 finem] add. non s. l. N | intendunt] tendunt sed corr. non tendunt s. l. Kl | peccatores ... fruuntur] om. W | vero] etiam EGNW | cum] exp. N 37 habeant quietationem] habeant quietem KlP quietem habeant Ba* | non] add. bene EGW 38 aliter dicendum inv. Ba*BolKlPPi | quod] add. est EG | corporalibus] add. idem BolPi 39 est] facit Ba* om. EG in marg. suppl. Pi | hoc] quod BolKlPPi | est2] facit Ba* | amor in spiritualibus] in spiritualibus amor EG | 40 pondus] add. suum N | sic] ita post corr. Kl | spritus] add. sanctus N | amorem] add. et N 41 finem] add. per amorem Bol | tendit] tendunt E | ibi] om. E | quiescit] quiescunt P | possumus sic inv. Ba*W sic om. Kl | de] add. quiete P | spirituum] spirituali Pi 42 quiete per] suppl. in marg. Ba* quiete om. P | amorem] add. in ultimum sed exp. Ba* | quiete] quiet (sic) P | corporum] spirituum P 43 enim] om. EGNW illeg. Pi | quiescunt] add. et N 44 et] om. P 45 sed] et Ba* | mixta] mixti Ba* | ponderantis] add. nam P 45 talia … 46 ponderantis] om. (hom.) Kl N 46 alterius] add. ponderantis Ba* | scilicet] om. W | elementi ponderantis] om. Ba* 46 Alia … 48 animalia] om. (hom.) E 46 vero] autem EGNW 47 quae] qui Ba* | illa] ista Pi | adhaerent perfecte inv. Pi W 48 cuiusmodi est] ut Ba* | ut] scilicet Ba* 49 qui] quia BolEGPiW | licet] om. EGNW | moveatur] movetur EGNW 50 motu] motui Kl | non tamen inv. KlPPi | perfecte quiescit] quiescens est perfecte Bol inv. Pi 51 sic] sicut E | modum] motum E | scilicet] sanctus E 52 spiritus] om. BolKlNPPi | qui] quia E | perfecte et] per se et Ba*P et om. BolKl om. Pi | per se] perfecte Ba*P om. Kl | in se ipso] om. Ba*P

34

E5va G2va

W3ra Bol3rb

GUILLELMI PETRI DE GODINO

Secundo spiritus beatorum, qui quiescunt eo quod immobiliter iuncti sunt divino spiritui. Tertio sunt spiritus bonorum viatorum, qui in ultimo fine quiescunt, sed non perfecte consecuti sunt finem nec ei coniuncti. Quarto sunt spiritus peccatorum, qui non quiescunt perfecte, quia in bono mobili finem suum posuerunt et ideo improprie dicuntur frui. Ex isto iam apparet quod fruentes | non aequaliter fruuntur. Ubi nota, quod fruitio est “coniunctio convenientis cum convenienti”. Ubi ergo est | maior coniunctio ibi est etiam maior fruitio. Coniunctio ergo ista aut est per indifferentiam essentiae, aut per habitum gloriae, aut per habitum gratiae. Prima est inter Patrem et Filium et Spiritum sanctum et haec est magna. Secunda est beatorum, tertia viatorum, quam excellit secunda. De tertio dicendum simpliciter, quod frui est actus voluntatis, quia cum importet quietationem, debet esse potentiae quietatae, sed haec est voluntas, | quia potentiae naturales numquam quiescunt, | nec sensitivae, quia sunt circa obiecta variabilia, nec etiam intellectus, quia in intelligendo est motus rerum ad animam, per quem motum impri-

60 coniunctio ... convenienti] Avic., Metaph., VIII, 7 (432,67-68) 53 Secundo] add. ps sed exp. N add. est P | qui quiescunt] in Ba* add. in Kl | quod] om. W | immobiliter] immutabiliter N immoti sed corr. al. m. in marg. W 54 spiritui] add. finem sed del. et add. quiescunt sed non per se et Ba* 55 sunt] scilicet Ba* om. G ut Kl | bonorum] beatorum Ba*NP beatorum del. Bol | fine] add. sic Kl 56 consecuti sunt] add. ultimum Ba*BolKl inv. P | finem] add. utimum P 57 peccatorum ... 58 ideo] om. E 57 qui] add. ideo P quia Kl | non ... perfecte] quiescunt imperfecte Bol 58 finem suum inv. Ba* | posuerunt] ponunt Bol | et] om. GKlPi | ideo] et Pi 59 isto] illo Bol | non aequaliter inv. Ba* 60 nota] est notandum P | est] suppl. s. l. Kl | coniunctio] om. Ba* add. conveniens G om. Kl conclusio W | convenienti] add. coniunctio al. m. in marg. Kl 61 est] om. Ba*BolEG | coniunctio] convenientia Ba* add. est E | est etiam] om. Ba* inv. BolEKlP | maior] add. coniunctio et Ba* 62 ergo] pro Ba* alia E igitur Kl | ista] add. est Ba* illa BolEG | aut] om. E | est] om. Ba* | indifferentiam] identitatem BolPi 64 et] om. Ba* | haec ... magna] haec iuxta est suppl. in marg. Ba* haec om. Bol est maxima Kl add. secundum actus voluntatis, quia cum importat quietationem E est maxima P | est] om. Ba* | tertia] add. est PPi | viatorum] add. beatorum Ba* 66 De tertio] quantum ad tertium P | dicendum simpliciter inv. et add. est Ba* inv. G est dicendum simpliciter P | frui] fruitio Bol | est] sit Ba* om. N iter. Pi | actus] add. est N | quia] quae Pi 67 importet] importat E importat sed exp. et corr. al. m. W | haec] hoc PW 69 obiecta] add. universalia N | intellectus] intellectum N 69 quia2 ... 70 est] quia intelligendo et Bol quia multitudo est E quia intelligendo est GKlW qui intelligit Pi 70 motus] om. Pi | ad] in Kl | motum] motus E

55

60

65

70

LECTURA THOMASINA I, DIST. 1, Q. UNICA

35

muntur species rerum in animam. Haec autem species est principium motus alterius, scilicet voluntatis ad res extra, quod non esset si in actu intellectus esset perfecta quietatio. In motu autem, quo voluntas fertur ad res non est ulterius processus, maxime cum fertur in ultimum finem. 75 Ideo | sola voluntas proprie dicitur frui, quia in actu suo est perfecta N3rb quietatio. Quantum ad quartum breviter apparet ex dictis, quod fruitio est ultimi finis vel summi boni, quia ibi est fruitio, ubi est perfecta quietatio. Sed haec est in summo bono, ideo et cetera. In aliis autem, licet 80 aliquid boni in se habeant, tamen hoc totum est in ordine ad istud summum bonum. Et ideo in talibus, quaecumque etiam sint, non est perfecta appetitus quietatio nec perfecta fruitio: est simile sicut enim intellectus noster non quiescit in aliquo particulari ente, sed solum in illo, ubi est ratio omnis entis, sic etiam voluntas in nullo particulari 85 bono quiescere potest, sed solum in illo bono, in quo includitur omne bonum, quod est ipse Deus.

71 rerum] rei Bol | animam] anima NPi | haec] hic Bol hoc PW | est] sunt Pi | principium] principio Pi 72 si] add. esset Bol 73 intellectus] intellectius sed del. et corr. Bol | esset] om. Bol | fertur] fruitur sive fertur E 74 ulterius] ultra EGNW | maxime] post corr. al. m. in marg. Ba* magnae sed corr. al. m. W 75 sola] solum BolKl | proprie dicitur inv. Ba* proprie om. P 76 quietatio] add. contra Aegidium qui dicit quod frui autem dicat actum quo attribuitur Finis separatu primi habitus et sic finis est actus intellectus quia per intellectum primo attributioni obiectum beatificet. Hic frui dicit actum per quem attribuitur finis iam habitus ei sic est actus voluntatis et sic sensus eum fruitio primo spirat ad actum intellectus, secundario autem ad actum voluntatis inquantum ultimum dicit quamdam delectatio (dub.) in marg. Pi 77 quartum] add. principale sed exp. Ba* add. dicendum quod P | apparet ... dictis] ex dictis apparet EG ex praedictis apparet N ex dictis add. ex sed del. et in textu apparet W 78 boni] add. obiecti Ba* | ibi est] ibi om. E inv. W 79 haec] hoc BolNW | summo bono inv. W | ideo] ergo KlNPW 80 hoc] hic Kl | totum] om. E | istud] om. Ba*Kl illud Bol istum sed corr. al. m. W | summum] summe N 81 quaecumque] add. semper E | etiam] enim sed e exp. et corr. in Pi | sint non] si non N inv. P sint add. quia sed exp. et add. non W | perfecta] perfecte KlPi 82 simile] add. de intellectu et voluntate Bol add. de intellectu et voluntate al. m. in marg. Pi 83 noster] om. Pi | aliquo] alia E 84 omnis] totius al. m. in marg. G om. NW | entis] add. omnis NW 85 bono1] om. Kl | sed] nisi P | solum] om. Ba* | illo] isto Kl primo Pi | in quo] ubi NW 86 bonum] add. et in quo est ratio omnis boni P | ipse Deus inv. Ba*

36

GUILLELMI PETRI DE GODINO

De secundo principali, scilicet de uti tria sunt breviter advertenda. Primo cuius sit tamquam subiecti, | secundo cuius sit tamquam principii, tertio cuius sit tamquam obiecti. Propter primum sciendum, quod usus, ut hic accipitur, non est aliud nisi ordinatio alicuius rei in suum 90 E5vb finem. Ex quo statim | apparet quod est solius creaturae rationalis tamquam subiecti, quia sibi soli competit ordinatio rerum in suum finem, cum alia animalia discursum rationis non habeant. Ex quo forma rationem sicut vis. Quantum ad secundum dicendum est similiter, quod est actus vo- 95 luntatis, quia cum usus sit ordinatio alicuius rei in suum finem, ordinatur autem aliquid in suum finem tribus operationibus (prima operatio Pi3vb est rationis finem praescientis et in ipsum ordinantis | et dirigentis, secunda operatio est voluntatis imperantis, tertia est virtutis motivae exequentis), sed cum omnis actio vel operatio attribuatur principali 100 agenti et voluntas sit principalis et universalis motor vel motrix omnium virtutum, ideo uti est voluntatis tamquam primi moventis, rationis tamquam dirigentis et aliarum potentiarum tamquam exequentium,

Kl3va

95 Quantum ... 105 est] cf. Anon., Super Sent., I, 1, 3, cod. Bruges 491 (268ra,29-39) 87 De ... principali] quantum ad secundum principale P add. quantum Pi | tria ... breviter] tria breviter sunt ENW sunt tria P | advertenda] om. EP 88 tamquam1] ut Ba* | sit] om. Ba*Pi | tamquam2] ut Ba* add. cum sed exp. N | principii] add. vel potentiae P add. et W 89 tamquam] ut Ba* | Propter] quantum ad P | primum] add. est W | sciendum] add. est Ba*N 90 ut] prout Bol secundum quod ENW | nisi] quam EG | ordinatio] ordo Ba* 91 ex] in Pi 92 rerum] suppl. s. l. Ba* | suum finem] finem et suum Ba* 93 habeant] add. in suum finem Pi | forma] add. scilicet E 95 est] om. P Pi | similiter] simpliciter Ba*NW 96 cum] om. Ba* unde ille Kl | sit] est Ba* ordinatio Bol existens suppl. al. m. in marg. Kl iter. al. m. s. l. N om. W | ordinatio] om. Ba* sit Bol add. sit sed exp. Kl add. sit NW | finem] add. ordinatio Ba* 96 ordinatur … 97 finem] om. (hom.) Kl 97 operationibus] opinionibus E 97 operatio ... 98 rationis] rationis est Ba* opinio rationis est E operatio rationis est G rationis om. NW 98 finem] add. rationis N add. rationis sed corr. et inv. W | praescientis] praestituentis Bol | in] om. Ba*BolPPi et post ras. Kl | et] suppl. i. l. Kl 99 operatio est] om. Ba* opinio est E | imperantis] importantis sed corr. al. m. W | virtutis motivae] add. et G post corr. al. m. et add. et W 100 exequentis] executivae EG exequitur sed corr. exequentis al. m. W | actio vel operatio] actio vel om. Ba* operatio vel actio KlN | attribuatur] tribuatur W 101 et universalis] om. Ba* | motor ... motrix] vel motrix om. Ba*NW motor vel om. P 102 virtutum] add. sive virum Ba* virum Kl virum add. vel motrix NW add. hominis P add. vel virum BolPi | uti] ut exp. N | primi] primis Ba* principali N primo PPi prima W | moventis] motis Ba*EGPi motoris Bol add. et P | rationis] suppl. in marg. al. m. W 103 dirigentis] dirigenti sed del. et corr. dirigentis in marg. Bol | et] om. Ba* | potentiarum] virum Ba* | ] add. virum Bol

LECTURA THOMASINA I, DIST. 1, Q. UNICA

37

quae operantur ad imperium voluntatis. Et sic manifestum est, quod uti est actus voluntatis. Secundario attribuitur aliis, ut dictum est. Quantum ad tertium sciendum, quod usus tamquam obiecti est omnium rerum ordinabilium ab homine in suum finem, quia secundum Philosophum homo est quodammodo omnia, quia per potentias motivas est omnia factibilia, per potentias cognoscitivas omnia cogno110 scibilia, quia potest omnia ordinare in suum finem. Est tamen advertendum, quod sicut in sensibilibus, ita suo modo in intelligibilibus. In sensibilibus ita videmus, quod carpentarius utitur | arte, utitur instrumento, utitur lignis et huiusmodi, utitur labore, sic P 5ra etiam formaliter homo potest uti virtutibus, instrumentaliter potentiis 115 dispositive actibus virtutum, materialiter vero tamen utitur eo, quod potest venire in facultatem voluntatis. Sed hoc potest contingere quatuor modis: aliquid enim potest venire in facultatem voluntatis imperantis –et sic utimur nostris actibus–, vel voluntatis approbantis –et sic utimur actibus aliorum–, vel voluntatis tolerantis –et sic utimur malis 120 poenae–, vel voluntatis detestantis –et sic utimur malis culpae–. 105

108 homo ... omnia]cf. Arist., De an., III, 8, 431b21; cf. Auct. Ar., 6, 161 (188,74) 112 In ... 120 culpae] cf. Anon., Super Sent., I, 1, 4, cod. Bruges 491 (268ra,41-rb,17); cf. Petr. de Tarant., Super Sent., I, 1, 1, resp. (12) 104 quae operantur] quae aliquid operatur Ba* om. EG add. sed exp. N quae operatur Pi | imperium] ium (dub.) E | manifestum est] manifeste patet Kl 105 actus voluntatis inv. Bol add. primo P | Secundario] add. autem Ba* secundum alia E add. vero s. l. Kl add. vero P secundo BolPi | attribuitur aliis inv. Ba* add. scilicet potentiis al. m. in marg. Kl | est] suppl. al. m. in marg. W 106 sciendum] dicendum Bol add. est Kl add. sed del. al. m. W | ... est] est obiecti Bol | 107 ab] hab N 108 Philosophum] add. secundo Physicorum Pi | est quoddammodo] quodammodo est N | potentias] potentiam sed corr. al. m. W 109 omnia] omni E | factibilia] sensibilia P | potentias] om. Ba* | cognoscitivas] add. et BolKl add. est PPi | omnia] suppl. al. m. in marg. W | cognoscibilia] om. N 110 ordinare] om. Ba* | finem] add. ordinare Ba* om. P 111 sicut] add. est Ba*BolN | in] suppl. s. l. al. m. W | sensibilibus] sensibus N | ita] add. etiam in E add. etiam GNPW | suo modo] om. Ba* add. est BolKlP | in2] om. Bol suppl. al. m. s. l. W 112 sensibilibus] sensibus KlN add. autem P 113 utitur1] om. Ba* | utitur2] om. Ba* | huiusmodi] huius Bol | utitur3] add. etiam Ba* 114 formaliter] om. G | uti] add. formaliter G | potentiis] add. et W 115 virtutum] add. et P | vero] del. Pi | tamen] tantum Kl 116 voluntatis] add. operantis. Et sic utimur nostris actibus Ba*Pi add. operantis KlP 116 Sed … 17 imperantis] om. (hom.) Kl 116 quattuor 117 modis] quadrupliciter EW modis om. GN 117 imperantis] operantis Ba*BolPi 118 nostris actibus inv. BolPi | approbantis] add. et Ba*BolPPi comprobantis N 119 tolerantis] illeg. Ba* add. et BolPPi | sic] illeg. Ba* add ergo sed del. Pi 119 sic … 120 detestantis] suppl. al. m. in marg. W 119 actibus … utimur] om. (hom.) N sic utimur suppl. al. m. in marg. W | malis] suppl. al. m. in marg. W 119 sic … 120 voluntatis] om. (hom.) Kl 120 detestantis] suppl. al. m. in marg. W | et] om. EGNW | culpae] iter. P

38

GUILLELMI PETRI DE GODINO

Ad argumenta pro quaestione dicendum: quod virtus finita, cuiusmodi est voluntas, potest impleri aliquo finito, verum est inhaerenter vel informative non autem obiective, cum naturaliter ordinetur ad Bol3va divinam | essentiam cognoscendam, | quae omnino est infinita. Ad secundum dicendum, quod, si fruitio accipiatur large, sic homo 125 E6ra potest frui virtutibus et bonis honestis. Si autem accipiatur stricte et in Ba*3rb suo esse potissimo, sic obiectum fruitionis solum est ipse Deus, cum | per se sit appetibilis et perfecte quietans, ut dictum est.

121 pro quaestione] ad primum Pi | dicendum] add. ad primum Bol add. ad primum P | virtus] add. quinta E | cuiusmodi] ut G 122 finito] facto E | verum] veram P | est] add. quod N | inhaerenter] inhaerent E 123 informative] sed corr. informatione Pi | ordinetur] ordinatur Pi 124 essentiam] ecclesiam del. et corr. Bol esset E 121 dicendum … 124 infinita] om. Ba* 125 secundum] secundam Bol | Ad ... dicendum] dicendum (post corr.) ad secundum Ba* | si] illeg. Ba* om. Pi | fruitio] illeg. Ba* frui BolPi | sic] ut Pi 126 frui] uti P | Si autem] sed si Bol 127 esse potissimo inv. EG | sic] om. Ba* sicut P | solum est] est solus Ba* est om. E solus est GPi | ipse Deus] ipse est Deus E inv. Pi | cum] add. sit W 128 per se] om. Ba* | sit] om. BolW | et] add. per se Ba* vel W | quietans] add. nostrum appetitum P post corr. Pi

Distinctio secunda

De pluralitate attributorum in Deo Secundo quaeritur principaliter, utrum in Deo sit pluralitas attributorum. Videtur quod non, quia quod participat unum oppositorum in summo gradu, non compatitur secum aliquo modo alterum. Deus autem in summo gradu habet unitatem, cum sit unitissimus. Ergo videtur, quod non compatiatur secum aliquam pluralitatem. Praeterea quidquid in Deo est subiective, est idem quod divina 10 essentia. Ergo, si in Deo est aliqua pluralitas, videtur, quod essentia plurificetur. “Contra. Dicit Anselmus quod simpliciter est melius esse quam non esse, Deo est attribuendum. Sed sapientia, bonitas et huiusmodi simpliciter sunt melius esse quam non esse, ergo sunt in Deo”. 5

12 Contra ... 14 Deo] cf. Ioh. Paris., Super Sent., I, 2, 2, contra (34,8-10); Thom. Super Sent., I, 2, 1, 2, contra 1 (62) 12 quod ... 13 attribuendum] cf. Ans., Prosl., 5 (104, 15-16) 1 Distinctio secunda] om. Ba*KlNPi suppl. al. m. in marg. G suppl. al. m. W 3 De ... Deo] om. Ba*BolEGKlNPW 4 Secundo] antep. Hoc itaque et cetera al. m in marg. G Quaestio secunda. Haec igni peria (sic) ac natura fidei et cetera. Circa distinctionem secundam P (Petrus Lomb., Sent., I, 2, 1 (61,12) | quaeritur principaliter] principaliter om. Ba*BolPi inv. Kl quaeritur primo P | in] suppl. s. l. W | attributorum] add. et NW add. aliquid sed ras. et add. et Kl 5 Videtur] notatur Bol | non] suppl. s. l. Bol 6 gradu] add. non sed ras. W | compatitur] patitur Ba*KlNPi patitur post ras. W | aliquo modo] om. EGW 7 Deus autem] sed Deus Ba*BolKlPPi 8 non] suppl. s. l. Bol | compatitatur] add. aliquam NW patitatur BolKlPPi | secum] om. BolKlPPi | aliquam] aliam Bol om. NW | 7 videtur … 8 pluralitatem] et cetera Ba* 9 est] om. Ba* | quod] cum Ba* 11 plurificetur] add. sed hoc est impossibile, ergo et primum P 12 Contra .... 14 Deo] om. EKlNW suppl. in marg. inf. Contra Anselmus dicit quod quidquid est simpliciter melius esse quam non esse est Deo attribuendum, sed sapientem, bonum et huiusmodi est simpliciter melius esse quam non esse. Ergo talia sunt Deo attribuenda Pi 12 dicit Anselmus inv. et add. omne G | simpliciter ... melius] simpliciter melius est Bol est simpliciter melius P 13 Deo est inv. P | sapientia] suprema Ba* esse sapientem Bol sapientem suppl. in marg. inf Pi | bonitas] bonum Bol bonum suppl. in marg. inf. Pi | et] est Ba* | huiusmodi] add. ergo et cetera Ba* add. sunt G 14 simpliciter] similiter Ba* | sunt] om. Ba*G est Bol | melius esse inv. et add. est Ba* | ergo] add. omnia ista Ba* add. talia BolP | in] om. BolP | Deo] add. attribuenda BolP

40

N3va W3rb

Kl3vb

G2vb Pi4ra

GUILLELMI PETRI DE GODINO

Respondeo. Circa istam quaestionem principaliter sunt duo videnda. Primo utrum in Deo sit pluralitas attributorum, secundo utrum in | unitate divinae essentiae sit | pluralitas personarum. De primo articulo declaranda sunt tria. Primo quod pluralitas attributorum est in Deo, ubi notandum quod attributum nihil aliud est quam quaedam perfectio absoluta, quam melius est esse quam non esse, quae quidem in rebus invenitur et Deo attribuitur, sicut esse sapientem, esse bonum, esse potentem et huiusmodi, | et talia melius est esse quam non esse. Quod autem pluralitas talium perfectionum sit in Deo, potest sic probari et primo per viam remotionis. Omne enim a quo removetur limitatio ad certum genus, quodcumque | sit, illud oportet, quod in se perfectionem cuiuscumque generis habeat, sicut ens, quod non contrahitur ad aliquod genus | praedicamentale, sed circuit perfectionem omnis entis particularis vel contracti. Deus autem est huiusmodi, quia aliter eius perfectio esset partita, si ad aliquod genus contraheretur. Ergo perfectiones cuiuscumque generis Deo attribuuntur. Secundo patet hoc idem per viam causalitatis, quia creaturae se habent ad Deum sicut effectus ad causam, et quidquid est in effectu

15 Respondeo] responsio Ba* | Circa] in P | istam] illam Ba* ista P | quaestionem] quaestione P | principaliter] om. Ba*BolKlPPi | sunt duo] add. primo sed del. Bol inv. ENPiW sunt tria P 16 Primo] om. Bol | utrum … attributorum] quaesitum ipsum Ba* quod pluralitas attributorum est in Deo P | utrum] in marg. suppl. Pi 16 secundo utrum… 17 personarum] secundo quod pluralitas attributorum in Deo est rationis et non rei, tertio quod ista pluralitas attributorum add. a sed del. add. accidentia penes modum intelligendi nostrum P 17 De … 19 Deo] om. P 18 tria] duo et add. tria sed del. Pi | quod] add. in Deo est Ba* 18 est ... 19 Deo] om. Ba* add. et hoc sed al. m. exp. et del. W 19 ubi] quantum ad primum P | quaedam] om. KlPi 20 esse] est E | quidem] quidam G quod sed corr. quidam al. m. W 21 rebus] Deo EG | sicut] add. est sed exp. Ba* | esse sapientem inv. Ba* | esse bonum inv. Ba* 22 esse potentem inv. Ba* esse om. Bol | huiusmodi] huius EKl 23 Deo] dicit sed corr. Deo al. m. in marg. Ba* 23 potest ... 24 probari] sic probatur Ba* probatur tripliciter P sic probari potest BolKlPi 24 et] om. Ba*N | remotionis] add. sic P 25 genus] post corr. al. m. W | quod] add. perfectionem E 26 se] add. contineat al. m. in marg. N add. habeat PPi | perfectionem] perfectionis Ba* om. E perfectiones BolKlP | habeat] add. sed Ba* om. P Pi suppl. in marg. W | sicut] post corr. al. m. W | non] suppl. al. m. s. l. W 27 aliquod] aliud Bol | praedicamentale] particulare N | perfectionem] perfectionis Ba* 28 omnis entis] omnis sed del. et corr. entis Pi | contracti] contrarii N | Deus autem] sed Deus G | huiusmodi] huius BolE | quia] om. Kl 29 aliter] alias Ba*BolKlPPi | eius] om. Ba* | partita] add. quod sed del. Bol | ad] suppl. s. l. Bol | aliquod] add. aliud Bol aliud W 30 attribuuntur] attribuentur NW 31 hoc] om. Ba* | idem] om. Bol add. patet sed exp. al. m. W | creaturae] post corr. al. m. W

15

20

25

30

LECTURA THOMASINA I, DIST. 2, Q. UNICA

41

oportet, quod sit in causa modo altiori et nobiliori, sed in creaturis E 6rb multae perfectiones inveniuntur, sicut sapientia, | bonitas et huiusmo35 di. Ergo talia sunt Deo attribuenda. Tertio patet hoc idem per viam eminentiae et perfectionis. Nam illud, quod primo et per se est ens, impossibile est carere aliqua perfectione debita ipsi enti, cum illud quod est primo et per se tale sit maxime tale, ut dicitur II Metaphysicae. Sed Deus est primo et per se 40 et maxime ens. Ergo oportet, quod omnes perfectiones entis referantur in ipsum. Secundo est advertendum, quod ista pluralitas attributorum in Deo est rationis et non rei, quia quidquid recipitur in aliquo, recipitur per modum recipientis, sed istae perfectiones, quae sparse recipiuntur in 45 creaturis, oportet quod in natura divina, quae unitissima est et simplicissima, recipiantur modo unitissimo. Ergo non differunt in eo realiter. “Est tamen sciendum, quod multiplex distinctio et variatio reperitur in divinis. Est enim ibi una distinctio secundum rem, et ista non est 38 primo ... 39 tale] cf. Arist., Metaph., II, 2, 994a13-15; cf. Auct. Ar., 1, 41 (118,54-55) 43 quidquid ... 44 recipientis] cf. Lib. de causis, 23, 177-178 (185,24-34) 47 Est ... 89 possibilibus] Ioh. Paris., Super Sent., I, 2, 2, resp. (34,31-36,74) 32 ad] add. causam vel ad Pi | sicut] om. Bol 33 quod] add. modo altiori Ba* | modo altiori] om. Ba* 34 inveniuntur] add. ut Bol | sapientia] add. bonitas E | bonitas] add. potestas Ba* | huiusmodi] huius Bol 35 Ergo] add. et cetera sed exp. al. m. W | talia ... Deo] sunt talia Deo E talia Deo sunt W 36 hoc] om. BolW | idem] om. Ba*BolPi 37 illud] id PPi istud W | quod] add. per se et Ba* | et ... se] om. Ba* add. et maxime E 37 est1 … 38 se] om. (hom.) E 38 debita ... enti] enti debita Ba* | quod] add. per se et Ba* | est] om. Ba* | primo ... se] et per se om. Ba* per se et primo Kl 39 maxime tale] om. E | ut dicitur] per Philosophum E secundum Philosophum G om. NW 39 ut … 40 ens] om. Kl 39 est] om. N 40 et] om. Bol | et ... ens] ens et maxime Pi 41 in] ad sed exp. et corr. in s. l. Ba* 42 Secundo est] quantum ad secundum scilicet P | advertendum] post corr. G om. P | ista] illa Bol om. P | attributorum] om. Ba*NW | Deo] add. attributorum NW 43 et] om. Ba*Kl suppl. in marg. Pi | rei] add. est sciendum P | quia] quod P | recipitur] add. in eo NPi 43 per 44 modum] modo EGW 44 istae] illae Ba*Bol | quae] om. W | sparse] per se exp. et corr. in marg. Ba* om. Bol per se EW per se exp. et add. sparsim al. m. in marg. G se sed corr. diversae s. l. Kl per se del. et corr. divisae in marg. Pi 44 recipiuntur ... 45 creaturis] sed corr. in creaturis recipiuntur al. m. W | oportet quod] om. EGNW | quae] est sed corr. etiam al. m. W | unitissima est] est om. E inv. BolP | et simplicissima] add. est oportet quod E add. oportet quod GN ergo oportet quod W 46 differunt] differrent BolGW dicunt sed corr. fuit s. l. Kl | eo] Deo Ba* eo sed corr. Deo s. l. Kl ea N | realiter] realem et add. pluralitatem in marg. Kl 47 tamen] autem Ba* | quod] add. in divinis reperitur P | multiplex] materialis exp. et corr. multipliciter in marg. N materialiter post ras. et corr. W | et variatio] et variatio del. Pi | reperitur] invenitur Ba* om. P recipitur sed corr. reperitur Pi 48 in divinis] om. P | enim] om. Ba* | ibi] om. BolKlP | ista] illa Pi | est] suppl. s. l. al. m. W

42

GUILLELMI PETRI DE GODINO

proprie in Deo, sed de Deo, et illa est, qua creatura distinguitur a Deo secundum rem. Alia est distinctio in Deo secundum varium modum habendi esse, sicut Pater est a nullo, Filius a Patre, Spiritus sanctus ab utroque. Alia est distinctio secundum varium modum se habendi, quia unum se habet relative ut Pater, aliud absolute ut Deus. Alia est distinctio secundum variationem modi significandi, quia unum significat in concreto aliud in abstracto, sicut Deus et deitas, Pater et paternitas. Alia est distinctio secundum modum intelligendi. Et sic attributa sunt in Deo, quia ergo Deus est quoddam pelagus perfectionum omnem perfectionem in se includens, ideo sua perfectio non potest unico actu exprimi, et ideo pluribus actibus et prolationibus nominamus suas perfectiones. Nominamus enim eum modo sapientem, modo potentem, modo bonum et huiusmodi. Ista ergo pluralitas non est rei, alioquin in ipsum caderet compositio, sed est rationis tantum. Bol 3vb Tertio est advertendum, quod ista pluralitas | attributorum accipitur penes modum intelligendi nostrum, ubi notandum, quod ratio nihil aliud est quam intentio in intellectu perceptibilis, a qua nomen imponitur, vel quae per nomen principaliter significatur. Unde dicit Phi49 de] a Bol del. et corr. a Pi | illa] ista Ba*KlNPPiW | est] suppl. al. m. s. l. W | distinguitur] om. P 50 Alia] alter Ba* | est distinctio inv. P | in Deo] suppl. in marg. Ba* om. BolGKlPPi | varium] vanum exp. et varium corr. in marg. al. m. N add. et diversum P add. vel diversum Pi | modum] add. se sed del. et exp. G 51 esse] se Bol tunc Pi 51 sicut…52 habendi] om. (hom.) Bol 51 est ... nullo] a nullo est EG | Spiritus sanctus] Spiritu sancto E 52 est distinctio inv. NW | varium] diversum in marg. Pi | se habendi inv. Ba*KlPPi 53 Pater] add. et W | ut] sicut EW | est] om. N 54 variationem] om. BolEG post corr. N varium PW | modi] veriationem Bol modum sed exp. et corr. modi G modum P | significandi] modi add. significandi Bol diligendi add. variationem E add. variationem G 54 in 55 concreto] incerto sed exp. et corr. in concreto al. m. in marg. W 55 deitas] add. et Bol divinitas G 56 est] om. BolN | distinctio] om. Ba* | et] om. EGKlW suppl. in marg. Pi | Sic] add. secundum istum nostrum modum distinctionis P 57 quia] add. sibi sed del. Bol | ergo] igitur suppl. in marg. Bol ergo exp. et enim al. m. in marg. G ras. Kl 58 omnem ... includens] omnes perfectiones in se concludens Bol includens in se omnem perfectionem EG 59 unico] add. in Ba* add. aliquo BolPi | pluribus] pluralibus G | actibus] om. EG 60 enim] in marg. suppl. Pi | sapientem] add. modo bonum Ba* 61 modo bonum] om. Ba* | huiusmodi] huius E | rei] add. sed est rationis Pi 62 sed ... tantum] om. Pi 63 Tertio est] est om. BolKl tertium est E quantum ad tertium P om. Pi | advertendum] scilicet P add. tamen Pi | ista] illa Ba* Pi 64 modum] modi E | ubi notandum] add. est Bol est sciendum P | quod] add. sit ratio Bol | ratio] add. id est contactus vel cognitio vel hoc (dub.) ab distinctio et hic species imponit scilicet ordinabit (dub.) al. m. in marg. Kl 65 in intellectu] intellectis Ba* in om. BolEKlN | a qua] a qua sed corr. cui speciem rei (dub.) al. m. s. l. Kl a quo W 66 imponitur] imponitur sed corr. subordinatur al. m. s. l. Kl | principaliter] add. id est primo sensu non universalitate al. m. in marg. Kl | Unde] ut Ba*

50

55

60

65

LECTURA THOMASINA I, DIST. 2, Q. UNICA

43

losophus IV Metaphysicae, quod “ratio | quam nomen significat est definitio”. Haec autem ratio quandoque totaliter est in re ipsa, sicut ratio hominis, scilicet animal rationale est in homine, et talis | ratio nec 70 falsa nec vana est. Aliquando vero est solum in intellectu concipiente, ita quod nihil respondet ex parte rei, sicut ratio chimaerae, et talis ratio omnino est vana. Aliquando vero partim est in re et partim in intellectu: in re inchoative, quia fundamentum habet reale, super quod fundatur, sed completive est in intellectu talem rationem formante, sicut est 75 ratio universalis. Intellectus enim percipiens naturalem similitudinem individuorum super illam naturalem similitudinem | format rationem | universalis. Et similiter talis ratio nec vana nec falsa est. Isto ultimo modo accipitur diversitas attributorum. Habet enim pro fundamento ista diversitas attributorum | infinitam et immensam perfectionem 80 divinae essentiae, sed pro complemento habet nostri intellectus imbecillitatem, | qui propter sui debilitatem Dei perfectionem non potest accipere nec exprimere uno actu vel una prolatione. Idcirco exprimit eam diversis et divisis et sparsis perfectionibus in creaturis repertis.

67 ratio ... 68 definitio] Auct. Ar., 1, 116 (124,82); cf. Thom., In Metaph., IV, 16, 733 (202b) 67 IV] II Ba* | nomen significat inv. Ba*P 68 definitio] definitio post corr. al. m. W | quandoque] add. est Ba* aliquando Bol | totaliter] om. Pi | est] om. Ba* 69 scilicet] est N | animal rationale inv. E | nec] non est Ba*BolPPi non suppl. in marg. et add. est in textu Kl 70 est] om. Ba*BolKlPPi | vero] om. Ba*Kl | est solum] est sola Bol inv. EGNW | in] om. Bol suppl. al. m. s. l. W 71 nihil] non suppl. al. m. s. l. W | respondet] add. ei Ba*BolKlP | ex ... rei] in re Ba* ex parte rerum Bol | ratio] om. GW 72 omnino] add. falsa W | est vana inv. GNW | vero] post corr. al. m. W | partim est] est om. Bol inv. KlP | partim] add. est N | in] om. E suppl. al. m. s. l. W 73 In] suppl. al. m. s. l. W | fundamentum habet inv. et add. in re Ba* 74 completive] pletive sed corr. completive al. m. W | est] om. Ba* | formante] formantem E informantem N 75 naturalem] naturam G | similitudinem] similem G 76 individuorum] add. aliquid sed ras. Kl add. et Pi | illam ... similitudinem] illam similitudinem naturalem et add. individuorum Ba* naturalem illam similitudinem N | individuorum … similitudinem] om. Bol 77 similiter talis] similiter om. BolN similiter del. Pi inv. W | nec1 ... falsa] nec falsa nec vana EGKlNW | est] add. et Ba*P 78 attributorum] add. in Deo BolP add. in Deo in marg. Pi | Habet] suppl. in marg. Bol 78 Habet … 79 attributorum] in divinis habens perfectionem suppl. al. m. in marg. G 81 qui] quae EGPiW quae sed corr. N | debilitatem] infirmitatem E 81 non ... 82 accipere] accipere non potest Ba* 82 exprimere ... actu] uno actu exprimere Ba* 83 diversis ... divisis] divisis et diversis Ba*N diversimode ex diversis Bol et divisis om. EP diversimode et diversis Pi et divisis suppl. al. m. i. l. W | et sparsis] om. Bol

P 5rb E 6va

N 3vb Kl 4ra Ba* 3va Pi 4rb

44

W 3va

GUILLELMI PETRI DE GODINO

Sed numquid, si non esset aliquis intellectus creatus, inveniretur adhuc in Deo ista | diversa ratio attributorum? Dicendum, quod adhuc 85 esset ibi et haberet pro sui complemento conceptionem intellectus divini, qui suam perfectionem immensam unico actu compraehendit, ut immutabilem tamen sub diversis gradibus perfectionis, vel a creaturis actualiter existentibus, vel saltem existere possibilibus”. Circa secundum articulum principalem sunt duo consideranda. Pri- 90 mo quod in divinis sit pluralitas personarum, secundo quod ista in numero ternario contineatur. Quantum ad primum sciendum, quod cum istud sit fidei articulus et innitatur lumini infuso et supernaturali, quaerere de hoc demonstrationem frivolum est et vanum, cum de hoc non possit haberi, tamen 95 satis efficaciter eius possibilitas potest sic probari. “Quia distinctio aliter est in divinis quam in humanis (in humanis enim est distinctio secundum absoluta, ideo numquam est ibi distinctio seu divisio personae, quin sit etiam multiplicatio et divisio naturae, sed in divinis est 96 “Quia ... 133 convenientia] Ioh. Paris., Super Sent., I, 2, 3, resp. (37,15-38,64) 84 aliquis intellectus] aliquis om. Ba* inv. N | inveniretur] adveniretur Pi 85 in Deo] om. Ba* | ista] om. Ba* add. diversitas E illa Kl ipsa Pi 86 ibi] dato quod non esset aliud cognoscens Bol add. dato quod non esset in marg. et aliud cognoscendo in textu Pi | et haberet] suppl. in marg. al. m. N | sui] suo N 87 suam] sua N | immensam] suppl. in marg. Ba* et infinitam N | compraehendit] apprehendit W 88 immutabilem] mutabilem sed corr. immutabilem al. m. W | vel] om. Ba* | a creaturis] om. Kl causative vel Pi a om. W 89 actualiter] om. EGNW | possibilibus] potentibus et add. (transp.) 156 Ad1 ... 166 offerre et add. Quaestio secunda. Secundo quaeritur utrum in unitate divinae essentiae sit pluralitas personarum. Videtur quod non, quia ubicumque est numerus, ibi est totum et pars. Si igitur in Deo sit numerus personarum, erit ponere in Deo totum et partem, quod simplicitati divinae repugnat. Contra dicit Athanasius “Alia est persona patris, alia Flii, alia Spiritus sancti”, ergo Pater, Filius et Spiritus sanctus sunt plures personae P 90 Circa] antep. quaestio secunda P | Circa secundum] respondeo P secundum suppl. s. l. Pi | articulum principalem] principalem om. BolKl in ista quaestione P | sunt duo inv. ENPiW | consideranda] declaranda BolKlNW videnda P 91 sit] est N | ista] add. pluralitas Ba*P om. BolE illa GW illa add. pluralitas Pi | in] add. illo E 92 ternario] add. aliquid sed ras. Pi 93 sciendum] dicendum Pi | istud] illud Ba*BolEKlPi | fidei] om. EGNPW | articulus] add. fidei P 94 supernaturali] supernaturale sed exp. et corr. supernaturali al. m. W | quaerere] om. Pi | hoc] add. esse Pi | demonstrationem] add. et Pi 95 frivolum est inv. P frivolum in textu et est suppl. al. m. s. l. W | possit] potest E | haberi] add. sed Pi 96 satis] add. potest persuaderi in marg. Pi | eius possibilitas inv. G inv. et add. et hoc Pi 96 aliter 97 est inv. Ba*BolKlP aliter in textu et est suppl. al. m. s. l. W 97 quam] et Kl | enim] om. Ba* add. numquam Bol | est distinctio inv. E 98 secundum … 99 distinctio] om. Bol 98 ideo] in P add. ibi EPi | ibi distinctio] ibi om. EPi inv. G 98 seu] sive Bol | personae] personarum Ba* 99 quin] quoniam sed del. et corr. quin Bol | sit etiam] sit ibi Ba* etiam om. EG sit ibi etiam N | et divisio] om. Ba* et divinae E | naturae] add. quia est secundum absoluta Bol nomine sed exp. et corr. naturae al. m. W | divinis] add. non Kl

LECTURA THOMASINA I, DIST. 2, Q. UNICA

45

distinctio non secundum absoluta, sed solum secundum relata, scilicet respectus oppositos | et diversos), non ergo est impossibile, quod super E 6vb unam et eandem essentiam fundentur respectus formaliter oppositi, sicut quod supra infinitam essentiam fundatur respectus, a quo est alter, et super eandem fundatur respectus oppositus, quod est ab altero. Et 105 isti duo respectus, si ad essentiam comparentur, non distinguuntur ab ea, nisi secundum rationem absoluti et relati. Si autem inter se comparentur, habent oppositam distinctionem realem. Ponere ergo plures personas seu reales respectus oppositos differentes in divinis, fundatos super unitatem essentiae, non est impossibile. Sic ergo defenditur. Probatur autem sic. Suppono quod nihil gignat se ipsum, sed quod 110 oporteat gignens et genitum | differre realiter, et hoc asserit Augusti- G 3ra nus I De Trinitate cap. 1. Tunc arguo sic. Ex omni operatione sequitur aliquod operatum, vel intus, si sit operatio intra manens, vel extra, si sit in operatione transitus ad extra. 100

110 quod ... 111 realiter] cf. Aug., De Trin., I, 1, 1 (28,32-36) 100 distinctio] add. secundum relata et Ba* | non] om. Kl om. sed suppl. in marg. Pi | secundum] om. Ba*Kl suppl. s. l. N | absoluta] add. scilicet Ba* | sed solum] om. Ba* | scilicet] om. Ba* add. secundum BolPPi 101 ergo] tamen N | est impossibile inv. N | quod] et E 102 eandem] add. rem sed exp. W | fundentur] funderentur Ba* | respectus] suppl. in marg. et in textu add. res Bol om. E add. secundum P | oppositi] add. respectus E suppl. al. m. in marg. W 102 oppositi … 103 alter] om. et suppl. oppositi sicut quod supra infinitam essentiam fundetur respectus a quo alter al. m. in marg.W 103 sicut] sic sed corr. sicut Pi suppl. al. m. in marg. W | quod] ergo Bol om. Pi suppl. al. m. in marg. W | supra] super Ba*NP suppl. al. m. in marg. W | infinitam essentiam] unitatem Dei essentiae Bol essentiam Dei infinitam P unitatem essentiae post corr. Pi suppl. al. m. in marg. W | fundatur] funderetur Ba* fundentur BolN fundetur suppl. al. m. in marg.W | respectus] suppl. in marg. Bol | quo] qua N suppl. al. m. in marg. W | est alter] alterum N suppl. al. m. in marg. W 104 et] similiter BolKl add. similiter PPi | fundatur] om. Ba* fundetur NW | oppositus] om. P oppositos sed exp. et corr. oppositus al. m. W | quod] qui Bol | est] add. esse in marg. Pi | ab] om. P in sed al. exp. et corr. ab in marg. W 105 essentiam] invicem sed exp. et essentiam add. al. m. in marg. G | comparentur] add. vel considerentur Pi 106 se] om. sed suppl. in marg. Pi suppl. al. m. s. l. W | comparentur] comparantur add. tunc Ba* 108 reales ... oppositos] oppositos respectus realis Ba* | differentes] om. N 109 super] supra N | unitatem] add. divinae Ba* | essentiae] add. Dei Bol | ergo] om. Ba* | defenditur] add. illa positio Ba* 110 autem] etiam Ba* ergo Kl | suppono] supposito Ba*GKlPi | quod2] om. BolEKlNPPi 111 oporteat] oportet BolKlPPi | genitum] gignitum (sic) NPi | et hoc] sicut BolP sic Pi | asserit] affirmat G 112 I] II G | cap.] om. Ba* | 1] 2 Pi | Tunc] post corr. al. m. W 113 aliquod] aliquid EG | intus] intra BolPi | intra] intus E | manens] infinnens (sic) sed exp. et corr. manens al. m. W | si] om. E 114 sit] sic E | in] add. operante sed exp. N | transitus ad] quae extra est E quae est GW quae transit N | extra] om. E add. sicut autem in operatione quae transit ad extra BolKlP

46

Bol4ra

E7ra Kl4rb N4ra Pi4va P5va

GUILLELMI PETRI DE GODINO

Quanto autem agens est virtuosius, tanto attingit effectum suum remotius, sicut apparet de igne, qui quanto est validior, tanto a remotiori comburit; ita in operatione intra manente, quanto agens est virtuosius, tanto productum est sibi intimius; sicut videmus de aliquo, qui profunde cogitat, totum se intra se recolligit; unde et | claudit oculos, ut magis ab exterioribus retrahatur et se sibi profundius intimet. Inde est, quod verbum formatum ab angelo est sibi intimius quam verbum formatum a nobis sit nobis intimum, quia intellectus angeli est virtuosior in intelligendo quam intellectus humanus. Cum ergo intellectus divinus sit in infinitum virtuosior omni intellectu creato et ab omni agente procedat aliquod operatum, ut dictum est, oportet, quod verbum, quod procedit ab eo, sit in infinitum intimius sibi, quam verbum cuiuscumque intellectus creati cuicumque intellectui creato. Sed in infinitum non esset intimius, nisi pertingeret ad essentiam et esset idem in essentia, quia intellectus creatus et verbum suum non distant in infinitum. | Ergo verbum, quod procedit in divinis a Patre, est idem sibi in essentia, et quia nihil producit se | ipsum, ut dicit suppositio. Ergo oportet, quod differant in persona, et sic sunt plura | supposita in divinis in eadem | natura convenientia”. | Secundo quod ista pluralitas in numero ternario contineatur, sic persuadetur. Suppono primo, quod nullus potest negare, scilicet quod in divinis non est distinctio nisi solum penes originem, scilicet a quo 115 virtuosius] virtuosius sed corr. vigorosius al. m. in marg. Kl | effectum suum inv. EG affectum sed exp. et corr. effectum suum al. m. W 116 est] add. calidior et Ba* om. W | a remotiori] om. Ba* a suppl. al. m. s. l. et remotiori in textu W 117 ita] sic est Ba*, om. Bol | operatione] add. ab Ba* | agens est inv. Ba* 118 tanto] add. aliquid Pi | intimius] terminus E 119 qui] iter. P | oculos] hostium Pi 120 magis] magna sed corr. magis Bol mens N 121 Inde] unde Kl | verbum] verbus sed exp. et corr. al. m. in marg. W 122 formatum ... nobis] a nobis formatum Ba* | intimum] intimium Pi 123 in] om. E suppl. al. m. s. l. W | quam] quod sed corr. al. m. W | intellectus] om. Ba* 124 in] etiam E om. Kl | ab] suppl. al. m. s. l. W 125 aliquod] aliquid KlP om. Pi | oportet] sequitur suppl. s. l. Kl 126 verbum] add. cuiuscumque intellectus creati sed del. G | quam] quod W 127 intellectus ... cuicumque] intellectus creati cuiuscumque Ba* cuicumque om. EGNP om. Pi | intellectui creato] om. P 128 esset1] esse E est Kl | esset2] essent P 129 verbum] verbus E | suum] om. EP 130 verbum] verbus E 130 idem 131 sibi inv. EG 131 suppositio] add. nostram in marg. P 132 differant] differunt Bol 133 Secundo] add. est declarandum Ba* quantum ad secundum add. scilicet P secundo sed corr. secundum et add. scilicet s. l. Pi | ista] illa BolPi | pluralitas] add. personarum P | contineatur] add. quod Ba* communicatur G 134 sic 135 persuadetur inv. EGPi 135 Suppono] supposito N add. tria P | scilicet] om. Ba*Pi 136 originem] origines Ba* | scilicet] om. KlPi | a] ex Ba*ENW de sed exp. et corr. al. m. s. l. G

115

120

125

130

135

LECTURA THOMASINA I, DIST. 2, Q. UNICA

140

145

150

155

47

alter et qui ab altero. “Secundo suppono, quod etiam infidelis concederet, quod distinctio personarum accipienda est, si debet accipi secundum actionem intra manentem. Et haec est duplex, scilicet intelligere et velle. Tertio suppono, quod etiam infidelis concederet, quod illud, quod procedit in divinis per actum intelligendi perfectissimum, si perfectissimum, ergo et unum. Sic ergo per primam suppositionem habeo, quod in divinis oportet ponere aliquid non procedens, a quo aliud procedat, et illud in divinis esse non potest nisi unum, quia, si essent duo non procedentes, ab invicem non differrent per primam suppositionem. | Per secundam suppositionem habeo, quod nihil procedit Ba*3vb in divinis, nisi per actum intellectus et voluntatis. Per tertiam suppositionem habeo, quod per actum intellectus non potest procedere nisi unum in divinis, nec per actum voluntatis nisi unum. Et idcirco concludo, quod in divinis non sunt nisi tres personae: scilicet non procedens, et haec est persona Patris, alia procedens per actum intellectus, et haec est persona Filii, alia procedens per actum voluntatis, et haec est persona Spiritus sancti”. Tamen ista persuasione non coad|iuvante W3vb istud propter meritum fidei est credendum et firmiter tenendum. 137 Secundo ... 154 sancti] Ioh. Paris., Super Sent., I, 2, 4, resp. (39,26-40,46) 137 et] est sed corr. al. m. W | infidelis concederet] infidelis crederet Ba* infideles concederent Pi 138 si] et E om. Kl 139 actionem] operationem P | haec] hoc BolEW 140 et velle] suppl. al. m. in marg. W 141 quod] om. EGNPi 142 procedit] procedat EG | intelligendi] add. est Ba*P add. sit et add. perfectissimus sed exp. N | perfectissimum] add. et Ba* om. NW add. est BolKlPi | si] exp. N add. est BolP sed exp. et in marg. corr. sit al. m. W 143 et] om. Kl 144 aliquid] aliquod Ba* aliud E | non] nunc W | aliud] aliquid Ba*Pi 145 procedat] procedit Ba*BolKlPPi | esse ... potest] non potest esse Ba*G | nisi unum] suppl. in marg. Pi 146 non] om. Ba* | procedentes] add. iam NW | ab invicem] ad invicem PiW | differrent] differunt Bol | per] om. P | primam] istam Ba*Kl om. P illam Pi | suppositionem] om. P 147 suppositionem] om. BolEGN ego W 148 in divinis] in eis N suppl. in marg. Pi | actum] add. intelligendi sed exp. W | et] vel Kl | suppositionem] om. Ba* 149 non] om. Ba* | potest procedere] procedit Ba* 150 in divinis] om. Ba* | nec] et Ba* et sed del. et corr. Bol | voluntatis] intellectus exp. et corr. in marg. al. m. G | Et] om. EN | idcirco] add. et E 151 scilicet] add. una Bol | procedens] add. aliquid sed ras. Kl 152 et haec] om. Ba* quae BolKlPPi et hoc NW | est persona1] om. Ba* | alia] om. Ba* 153 et haec] om. Ba* quae BolKlPPi et hoc NW | est persona] om. Ba* est suppl. al. m. s. l. et in textu persona W | alia] om. Ba* add. autem EGNW | procedens] om. Ba* procedit EW | et haec] om. Ba* quae BolKlPPi et hoc NW 154 est] om. Ba* add. scilicet EW add. tertia scilicet GN | persona] om. Ba* | sancti] sanctus E | ista] illa KlPi | non] iter. E | coadiuvante] adiuvante Kl 155 istud] illud Ba*BolKlPi | propter] per Pi | est] add. firmiter Ba* | firmiter] om. Ba* add. credendum et Kl

48

GUILLELMI PETRI DE GODINO

Ad argumenta pro quaestione. Ad primum dicendum, quod Deus summe habet unitatem, ideo non compatitur secum pluralitatem realem, sed rationis, ut dictum est, nec hoc est inconveniens. Ad secundum dicendum, quod ista attributa sunt realiter idem quod essentia divina et per consequens, quia non sunt plura realiter, ideo non pluri- 160 ficatur essentia. E7rb Nota tamen, | quod non est inconveniens aliquid, quod est unum re, esse multiplex ratione, immo quanto res est simplicior, tanto plures habilitates ratione differentes possunt inveniri in ea, quae possunt movere intellectum, per quas res talis nata est intellectui multipliciter se 165 offerre.

156 Ad1 … 166 offerre] om. (transp.) et add. Ad argumentum in oppositum dicendum quod numerus est duplex, scilicet numerus simplex vel absolutus ut duo, tria et quattuor et est numerus qui est inest rebus numerantis, ut duo homines et duo equi. Si igitur in divinis accipiamus numerum absolute sive abstracte, nihil probet in eo esse totum et partem, et sic non est nisi in acceptione intellectus nostri. Non enim nuemerus absolutus a rebus numeratis est numerus in intellectus. Non autem accipiamus numerum et partem n rebus numeratis. Si in rebus quidem creatis unum est pars duorum et duo trium, et unus homo duorum et duo trium, sed non est sic in Deo, quia tantus est Pater, quanto est tota Trinitas, ut infra patebit P 156 quaestione] add. facta EG | Ad2 ... dicendum] dicendum ad primum P | quod] add. quia Ba* 157 summe habet inv. Ba* | secum] add. aliquam Bol add. aliqua in marg. P 158 est] add. maxime si assit (sic) perfectio al. m. s. l. N | hoc] om. Bol 159 ista] illa Ba*BolPi | quod] cum Ba* 160 quia] qua Ba* om. N | sunt] om. sed suppl. in marg. Pi | ideo] om. W 161 essentia] esse Bol om. N add. divina P 162 Nota] om. N notandum P | tamen ... inconveniens] suppl. al. m. in marg. N (tamen suppl. al. m. s. l.) quod non (est al. m. s. l.) inconveniens W | aliquid] aliquod Pi | est] suppl. al. m. s. l. W | re] om. N 163 esse] omne G | multiplex] plura Ba* intellectu E sed corr. multa al. m. in marg. N multipliciter W | immo] quia Ba* | est simplicior inv. EG | habilitates] habitualitates Ba* om. Bol 164 possunt inveniri] inveniuntur Bol | inveniri ... ea] in ea inveniri P 165 intellectum] add. et EG add. vel NW | res talis] res tales E inv. P | est] add. se al. m. s. l. W | se] om. W | offerre] occurrere add. vel se ostentare al. m. in marg. Kl

Distinctio tertia

De Deo utrum sit cognoscibilis a creatura et cetera “Apostolus namque et cetera”. Circa istam distinctionem quaeritur, utrum Deus sit cognoscibilis a creatura. “Et videtur, quod non, quia cognoscentis ad cognoscens debet esse proportio, sed Dei ad creaturam nulla est proportio, ergo et cetera. Praeterea Boethius De consolatione dicit: omne cognoscens iudicat de eo, quod cognoscit. Sed secundum Augustinum, omne iudicans 10 est superius eo, de quo iudicat. Deo autem nihil est superius, ideo et cetera. Contra. Damascenus dicit, quod “Deus non derelinquit nos in omnimoda ignorantia sui””. Respondeo. Circa istam quaestionem sunt tria videnda: primo quo15 modo Deus cognoscatur a creatura, secundo quomodo creatura ipsum 5

4 Apostolus ... cetera] Lomb., Sent., I, 2, 1 (61,12): “Hoc itaque”; Lomb., Sent., I, 3, 1 (68,21): “Apostolus namque” 5 Et ... 13 sui] Ioh. Paris., Super Sent., I, 3, 1, arg. 1, 2 et contra (43, 2-8) 8 omne ... 9 cognoscit] cf. Boeth., Cons. Phil., V, 4 (149,70-75) 9 omne ... 10 iudicat] cf. Aug., De lib. arb., II, 5, 12 (245, 51-68) 12 Deus ... 13 sui] Ioh. Dam., De fide orth., I, 1 (12,21) 1 Distinctio tertia] suppl. distinctio secunda in marg. Ba*N suppl. in marg. BolGPW om. E suppl. secunda distinctio al. m. in marg. et inv. Kl suppl. secunda al. m. in marg. Pi 3 De ... cetera] om. Ba*BolEGKlNPW 4 Apostolus ... cetera] Hoc itaque et cetera Ba*BolEKlNPiW Hoc itaque et cetera del. et corr. in marg. al. m. G istam] om. Bol tertiam P add. secundam Pi | quaeritur] add. primo P 5 Et] om. BolPi | Et ... non] suppl. al. m. in marg. G 6 cognoscentis] cognoscibilis Ba*BolKlPPi | cognoscens] cognoscibile NW | sed Dei] Dei autem N add. autem sed exp. al. m. W 7 proportio] om. Ba* | ergo] ideo BolEGKlPi 8 Boethius] add. in libro P | dicit] add. quod Ba* 9 de eo] iter. N | Augustinum] autem Bol | iudicans] iudicium Bol 10 est] suppl. s. l. al. m. W | superius] add. eo de quo iudicat Deo autem nihil est superius Bol | ideo] ergo NPW 14 istam] illam Pi om. W | sunt ... videnda] tria sunt notanda ENW | Primo] primum W 15 cognoscatur] cognoscitur Pi | creatura] creaturis ENW | quomodo] quid E

50

GUILLELMI PETRI DE GODINO

repraesentet per modum vestigii et quomodo per modum imaginis, tertio utrum in | distinctam cognitionem Trinitatis personarum per rationem naturalem venire possimus. “Circa primum articulum sciendum, quod Deum cognosci a creatura potest accipi dupliciter: quia aut cognitione privativa aut cognitione 20 positiva. Si privativa, sic cognosci potest et cognoscitur, removendo ab ipso imperfectiones, quae reperiuntur in creaturis, ut dicit Dionysius 4 cap. De divinis nominibus et Algazel in Metaphysica sua tractatu 2, ubi dicit, quod Deus a nobis cognoscitur, scilicet quia non est corpus, quia iam dependeret ex partibus, item quod non est accidens, quia 25 sic dependeret a subiecto. Si loquamur de cognitione positiva, hoc est adhuc dupliciter: aut hoc est cognitione quia est, aut cognoscendo de Deo quid est. Si primo modo, dico, quod Deus est cognoscibilis a Kl4va cre|atura etiam positive, quia effectus aptus natus est ducere in cogniE7va tionem suae causae quia est. Omnis autem | creatura effectus Dei est et 30 similitudo ipsius, ergo et cetera. Ergo possumus per creaturam manuduci in cognitionem Dei quia est.

Bol4rb

19 Circa ... 58 beati] Ioh. Paris,, Super Sent., I, 3, 1, resp. (43,9-44,56) 21 sic ... 22 creatus] cf. Dion., De div. nom., 7, 3 (197,20-198,3) transl. Eriugenae (403b-403c) 24 Deus ... 25 partibus] cf. Algaz., Metaph., I, 2 (52,14-19) 16 quodmodo] om. Ba* quid E 17 in] om. EN | distinctam] inductive E | cognitionem] cognoscentiam G | Trinitatis personarum inv. Ba* Trinitatis om. Pi 18 rationem naturalem inv. Ba*G | venire] pervenire Kl 19 Circa ... articulum] add. est NW quantum ad primum P | sciendum] om. Ba* | Deum] om. E 20 aut cognitione] cognitione om. Ba*EG om. NW 21 Si] om. N W add. cognitione P | 20 aut ... 21 privativa] aut positiva. Si cognitione privativa Ba* aut positiva. Si privata E om. et add. et N om. W 21 sic] om. E add cognoscitur et N | cognosci] om. Ba* | et cognoscitur] om. N 22 ipso] add. omnes Ba* eo P | reperiuntur] reperiuntur post corr. Pi | ut] secundum quod NW 23 tractatu] add. suo N 24 a ... cognoscitur] cognoscitur a nobis P | scilicet] om. Ba* | quia] quod Ba*PPi 25 iam dependeret] non dependet Bol | quod] quia BolGN | accidens] suppl. in marg. Kl 26 sic] iam Ba*Kl | dependeret] penderet E | cognitione positiva] cognitione add. privativa sed exp. et add. positiva N inv. Pi | 26 est 27 adhuc inv. NW 27 dupliciter] add. quia P | aut] vel Ba*BolKlPPi | hoc] haec E | cognitione] cognoscere Ba* | aut] vel Ba*BolKlPPi | 28 Deo] eo Ba*P | modo] add. sic Ba* | est cognoscibilis inv. NW | 29 etiam] et EKl | effectus aptus] aptus om. EGPiW effectus est aptus P | est] om. P | cognitionem] cognitionibus sed corr. Bol 30 causae] esse E | Omnis ... creatura] omnis om. EN creatura autem omnis G creatura autem post corr. al. m. | effectus ... est2] effectus Dei et est E est effectus Dei GP effectus add.causae sed exp et add. Dei est al. m. W | et] add. habet in marg. P suppl. al. m. s. l. W 31 similitudo] similitudinem P | ipsius] om. Ba* eius P | ergo] ideo BolPPi | et ... Ergo] om. Ba*N ergo om. Kl 31 Ergo … 32 est] ergo possumus per creaturam duci in cognitionem Dei quia est add. ergo et cetera N om. BolKlPPiW 31 per creaturam] om. Ba*KlPPiW | manuduci] duci N om. KlPPiW 32 cognitionem] post corr. Ba* om. KlPPiW

LECTURA THOMASINA I, DIST. 3, Q. 1

51

Si | secundo modo, adhuc subdistinguo, | quia hoc potest esse dupli- N4rb citer: uno modo cognoscendo de Deo quid dicitur per nomen, aut co- Pi4vb 35 gnoscendo quid est res. Possumus enim de aliquo cognoscere quid est, quod dicitur per nomen, de quo non possumus cognoscere quid est, quod significat res. Sicut de chimaera cognoscimus, quid dicitur per nomen, de qua non possumus cognoscere quid est res, quia chimaera nihil est. Si ergo | accipiamus primo modo, utrum Deus sit a nobis G3rb 40 cognoscibilis cognitione positiva quid est, quod dicitur per nomen, dico, quod sic, quia per hoc nomen ‘Deus’ intelligimus, “quo maius cogitari non potest”. Sed quid significet res secundo sic, adhuc subdistinguo: quia hoc potest esse intuitive, scilicet per simplicem apprehensionem, sicut de colore mihi oposito per simplicem apprehensionem 45 cognoscendo, quid est color, aut enuntiative, sicut dicendo ‘homo est animal, Sortes est homo’, et huiusmodi. Sic adhuc isto secundo modo est cognoscibilis. Enuntiamus enim de ipso ‘Deus est bonus’, ‘Deus est sapiens’, et huiusmodi. Sic tamen non perfecte cognoscitur quid est 41 quo ... 42 potest] Ans., Prosl., 2 (101,8) 33 subdistinguo] distinguo Pi | hoc] haec E adhuc G | dupliciter] add. scilicet W 34 uno] add. scilicet E | modo] add. scilicet G 35 quid] quod Kl | enim] add. aliquid sed ras. Kl | de ... cognoscere] cognoscere de aliquo BolKlP 35 quid 36 est] om. Pi 36 dicitur] significatur Ba*Bol | nomen] add. aut cognoscendo quid est res. Possumus enim cognoscere de aliquo quid est, quo dicitur per nomen Pi 36 de … 37 res] om. Bol 36 de quo] sed Ba* | non] enim E 37 quod significat] ut Ba* quod signat E 37 Sicut … 38 res] om. (hom.) Ba* 37 quid] quod N add. est quod P 38 qua] quo Bol | quid] quod Kl 39 nihil] add. significat et nihil Bol | ergo] autem sed exp. Ba* | accipiamus] accipitur Ba* 39 a ... 40 cognoscibilis] cognoscibilis a nobis KlP a nobis om. Pi 40 positiva] add. quantum ad in marg. Pi 41 sic quia] cognosci potest a nobis positive quid dicitur per nomen, quia Ba* quia om. EG est cognoscibilis quia P | intelligimus] intelligitur Ba*BolKlP intelligitur add. aliquid in marg. Pi | quo] quod E 42 cogitari] cognosci N | Sed] si autem Ba* si nostra cognitione Bol add. vero Kl secundo modo cognoscere quid est P si add. autem in marg. Pi 42 Sed … 43 esse] om. E quid ... res] om. Ba* quid est significatur res Bol quod significat res P | secundo sic] secundo modo add. inquantum quid significat quid res Ba* sic om. G om. Kl N | subdistinguo] distinguo N 43 quia] add. aut P | esse] add. vel BolPi 43 intuitive] intuiuenti E post corr. al. m. W | scilicet] om. Bol vel ras. Kl | simplicem] add. intuitionem sed exp. N 44 sicut] sic Kl | mihi] nigri (dub.) Pi | opposito] add. cognosco Ba* add. intuituve KlN apposito add. intuitive PPi | per ... apprehensionem] add. cognosco P | de ... apprehensionem] om. EGW 45 cognoscendo] om. Ba*P cognosco BolPi | quid ... color] om. Ba* add. aut sed ras. Kl | enuntiative] annuntiative Kl | sicut] sic E | dicendo] dico N 46 huiusmodi] add. et Ba* huius BolE | sic adhuc] adhuc om. EGNW | isto] illo Ba*Kl | secundo] om. Ba*BolKlPPi suppl. al. m. s. l. W | modo] add. adhuc EGNW 47 Enuntiamus] annunciamus Ba* post corr. al. m. W | enim ... ipso] enim de Deo Ba* de ipso enim E | est2] om. Kl | est3] om. Kl 48 huiusmodi] huius BolE | non perfecte inv. KlPi

52

GUILLELMI PETRI DE GODINO

Deus, quia nec bonitas nec sapientia nec aliquid huiusmodi haurit totam perfectionem ipsius Dei. Et isto modo cognoscere est imperfecte cognoscere. Si autem modo intuitive seu obiective, aut hoc est lumine naturali, aut supernaturali, scilicet lumine gloriae. Si primo modo, P5vb dico, quod | ad talem intuitum vel in simplicem apprehensionem pertingere non possumus lumine naturali, quia haec non est condicio viatoris. Si secundo modo, scilicet per lumen gloriae et supernaturale, aut hoc est lumine habituato aut lumine transitorio. Secundo modo in raptu potest homo cognoscere de Deo quid est, sicut Paulus et Moyses. Sed primo modo quid est Deus solum cognoscunt beati”. Quantum ad secundum principale sciendum, quod per quandam E7vb adaptationem in cognitionem Dei et Trinitatis personarum | devenimus, scilicet per vestigium et imaginem. “Differunt autem in hoc, quia vestigium ducit in cognitionem illius, cuius est, non distinctam sed confusam”. Sicut per impressionem pedis in pulvere, quod vocatur vestigium, venimus in cognitionem confusam hominis. Dicimus enim, quod fuit homo, qui impressit, non autem cognoscimus per hoc, quod Ba*4ra fuerit talis vel talis figurae. Imago autem ducit in cognitionem | magis distinctam.

61 Differunt ... 63 confusam] Ioh. Paris,, Super Sent., I, 3, 3, resp. (49,21-24) 49 nec] et huiusmodi Ba* | aliquid] add. non Ba* | huiusmodi] huius BolE 50 ipsius] om. Ba* | Et] add. ideo Ba*NPPiW | isto] illo Bol | imperfecte] perfecte sed corr. imperfecte al. m. W 51 autem] add. isto E add. alio N | modo] om. Ba*PPi add. scilicet N | intuitive] intuitio E intuitivo W | seu] sive BolPPi vel Kl | obiective] add. adhuc in textu et add. dicitur al. m. in marg. Pi | aut ... est] hoc aut est Ba* est om. E hoc est om. Pi 53 talem] add. simplicem Ba* | vel in] om. Ba* in om. NW sive BolKlPPi | simplicem apprehensionem] om. Ba* | pertingere] attingere BolPi 54 quia] quod Pi | haec] hoc BolNW | viatoris] viatorum BolKl 55 scilicet] om. E | per lumen] lumine Ba* | et supernaturale] om. Ba* add. tunc BolP 55 aut 56 hoc inv. Bol aut haec E 56 est] om. KlPi | lumine] om. Ba*Bol | transitorio] add. primo modo quod est Deus solum haberi cognoscunt P | Secundo] hoc secundo Ba* hoc BolKlPi primo NW | modo] add. non E 57 de Deo] om. Ba* | est] om. Kl 57 et … 58 beati] om. P 58 Sed primo] secundo NW | solum cognoscunt inv. G solum modum cognoscunt add. sancti et Bol 60 adaptationem] adoptationem EN post corr. al. m. W | in cognitionem] om. Ba* | Trinitatis] Trinitatem P 61 Differunt ... hoc] differunt in hoc autem Ba* vestigium autem imago differunt in hoc P | quia] quod ENPi 62 cognitionem] add. istius sed exp. N | est non] non est E 63 impressionem] impositionem Pi | pulvere] pulverem Ba*BolN 64 confusam homins inv. Bol 65 autem] tamen P quia BolKlPi 66 fuerit] fuit Kl | vel] et Kl P | autem] suppl. al. m. s. l. W | ducit] conducit W | cognitionem] cognoscentiam GPi 67 distinctam] distincta BolEGPiW

50

55

60

65

LECTURA THOMASINA I, DIST. 3, Q. 1

70

75

80

85

53

“Unde intelligendum, quod in creaturis videmus, quod aliquid repraesentat aliud tripliciter. Uno modo repraesentatione omnino confusa, ut quae conveniunt in ratione generantis, sicut vermis generatus de Petro | repraesentat Petrum confuse, quia conveniunt solum in ra- W4ra tione animalis. Alio modo aliquid repraesentat aliud repraesentatione omnino distincta, sicut imago Petri resultans in speculo, per talem enim cognoscitur et distinguitur Petrus a Paulo. Tertio modo aliquid repraesentat aliud repraesentatione non omnino distincta nec omnino confusa, sicut illa, quae repraesentant quantum ad esse speciei sicut impressio pedis in pulvere. Per hoc enim cognoscitur, quod fuit homo, | qui impressit, non tamen scitur utrum fuisset Iohannes vel Otto. Bol4va Illud ergo, quod repraesentat omnino ita confuse sicut primo modo, non potest dici similitudo vel vestigium alicuius vel imago. Non enim potest dici, quod vermis sit vestigium vel imago Petri. Quod autem repraesentat omnino distincte, imago appellatur, sicut est effigies beati Nicholai sculpta in lapide, quae dicitur eius imago. Per eam enim cognoscitur et ab aliis distinguitur, sed quod medio modo repraesentat, sicut impressio pedis in pulvere proprie vestigium appellatur. | Kl4vb 68 Unde ... 100 sancti] Ioh. Paris., Super Sent., I, 3, 1, resp. (49,25-50,60) 68 intelligendum] add. est BolKlP add. est sic. Videmus enim hoc Pi | quod1 ... videmus] videmus om. Ba* quod sicut videmus in creaturis Bol videmus quod in creaturis Kl sicut videmus in creaturis P videmus enim hoc in creaturis Pi | quod2] om. Ba*KlP | repraesentat] repraesentatur Ba* 69 aliud] om. Ba* aliquid BolG | modo] add. ut Pi 70 in … 71 conveniunt] om. (hom.) E 70 generantis] generis BolKlN 71 conveniunt] convenit Ba*GPi 71 ratione] add generis sed exp. N 72 animalis] om. Pi | aliud] aliquid Ba*EGW | repraesentatione] repraesentatam sed corr. s. l. Bol 72 repraesentatione 73 omnino inv. Ba* | distincta] add. nec omnino confusa E | sicut] add. illa E | Petri] et E 74 enim] add. imaginem Bol | cognoscitur ... distinguitur] distinguitur et cognoscitur BolKlPPi 74 aliquid 75 repraesentat inv. Ba*Bol 75 repraesentatione] om. Ba* 75 repraesentatione … 76 repraesentant] om. Pi 75 distincta] confusa Ba* | distincta ... omnino] suppl. al. m. in marg. W 75 nec ... 76 confusa] nec omnino distincta repraesentatione Ba* 76 repraesentant] repraesentat sed corr. al. m. W 77 homo] post corr. al. m. W 78 scitur] cognoscitur Ba*Pi | fuisset] sit Ba* fuerit N | Johannes] del. et corr. Ioannes Bol | Otto] Petrus Ba*KlPi Paulus N Sortes P Thomas W 79 ergo] om. Ba* enim Kl | repraesentat omnino] omnino om. Ba*Kl inv. Pi | sicut] om. Ba*P 80 similitudo ... vestigium] vestigium vel similitudo Ba* | alicuis] add. vero sed del. Bol | alicuius ... imago] vel imago alicuius Ba* 81 vestigium ... imago] imago vel vestigium Ba* | autem] enim P suppl. s. l. W 83 Nicholai] post corr. Bol Dominici Pi | quae] qui E | eius imago inv. Kl 84 quod] add. est al. m. s. l. et add. vel medio modo al. m. in marg. Pi 85 pedis] lapidis sed corr. pedis Pi | pulvere] pulverem Bol | proprie ... appellatur] dicitur vestigium proprie Ba*

54

N4va E8ra Pi5ra

GUILLELMI PETRI DE GODINO

Modo in divinis sunt tria sicut in humanis et hoc secundum nostrum modum intelligendi. Quaedam enim sunt | omnino confusa, ut essentialia non appropriata, sicut creator, gubernator et huiusmodi. | Quaedam omnino distincta, ut relationes distinguentes | et personae distinctae, ut Pater et Filius et Spiritus sanctus, quaedam medio modo se habentia inter omnino confusa et omnino distincta, sicut communia essentialia appropriata, ut potentia, sapientia et bonitas. Illud ergo erit vestigium Trinitatis, quod eam repraesentat secundum communia essentialia appropriata. Hoc autem convenit creaturis, quia ex hoc, quod una creatura est principium alterius, ostenditur Pater, qui a nullo est, sed est principium deitatis, ex hoc autem, quod creatura aliam producit per modum exemplaris, sicut artificium procedit ab artifice, innotescit persona Filii, quae est ars omnium in mente divina existentium. Ex hoc autem, quod creatura ad aliud est ordinabilis, innotescit persona Spiritus sancti”. Per istum autem vestigium tantum invenitur in perfectis creaturis, quae possunt sibi simile generare. Si autem accipiamus vestigium secundum modum speciem et ordinem, sic ratio vestigii est in omnibus creaturis. Modus enim rei est perfectio et potentia rei limitata, per quam devenimus in cognitionem perfectionis huiusmodi, quae est potentia, quae supereminenter est in 101 sibi ... generare] cf. Auct. Ar., 6, 57, 179,90-91; Arist., De an., II, 4, (415a26-b1) 86 hoc] haec E 86 nostrum 87 modum inv. Kl N nostrum et modum suppl. al. m. s. l. W 87 Quaedam] quae dicitur sed corr. al. m. W | ut] et Ba* verba P 88 essentialia] add. et generalia Pi | appropriata] appellata Ba* | creator] add. et Ba*Bol | huiusmodi] huius BolE 89 distincta] post corr. al. m. W 90 quaedam] add. sunt Ba* 91 habentia] habent BolKlPPi | et] add. inter Kl 92 essentialia] add. aliquid sed ras. Kl | appropriata] add. hoc autem convenit creaturis quia ex hoc quod una creatura E | et] om. Ba*BolKlPPi | bonitas] add. et huius Bol add. huiusmodi P | erit] add. erit al. m. in marg. Pi 93 Trinitatis] add. scilicet Ba* | eam repraesentat inv. Ba* 94 quod … 96 hoc] om. Ba* 95 principium] add. aliquid sed ras. Kl | qui] quod P 96 est] om. E 96 quod] add. una P | aliam] aliqua Bol | producit] procedit Bol 97 procedit] om. Ba* | artifice] arte Ba* 99 autem] om. W | ad ... ordinabilis] ad aliam est ordinabilis Ba* aliam producit ad aliam ordinabilis E est ordinabilis ad aliam G 99 innotescit ... 100 sancti] persona Spiritus sancti innotescit NW 100 Per] pure P | autem] enim E | vestigium ... invenitur] tantum vstigium invenitur Ba* invenitur vestigium EG invenitur vestigium tantum NW vestigium invenitur tantum P 100 perfectis 101 creaturis inv. P 103 sic] sicut E | enim] autem N 104 et] om. Ba* | potentia rei inv. Ba* | in] add. potentiam sed del. Ba* 104 cognitionem 105 perfectionis inv. N 105 huiusmodi] huius BolKlPiW | quae] qui Ba* | est] add. semper Ba* | potentia] add. illimitata Ba* | superemineneter] eminenter Ba* post corr. N post corr. al. m. W

90

95

100

105

LECTURA THOMASINA I, DIST. 3, Q. 1

55

Deo et appropriatur Patri. Species autem rei est forma eius, a qua accipitur eius quidditas, quae se obicit intellectui, per quam intelligimus sapientiam in Deo, quae appropiatur Filio. Ordo autem rei non est nisi inclinatio eius ad bonum suum, per quam intelligimus bonitatem, 110 quae appropiatur Spiritui sancto. Et ita devenimus per vestigia in cognitionem confusam Trinitatis, ut dictum est. Imago vero, quia ducit in cognitionem rei magis distinctam quam vestigium, ideo imago Dei solum invenitur in rationalibus creaturis, quae maxime ad similitudinem Dei attingunt. 115 Sed ubi sit ponenda imago Dei in homine, dicendum, quod in mente triplici de causa. Primo, quia per hanc differt homo a brutis, in quibus non est imago. Secundo, quia illa pars dignior est in homine. Tertio, quia | per ac- E8rb tum illius partis, scilicet intelligere et amare, attingit homo maxime ad 120 Dei similitudinem, quia bruta tantum conveniunt cum Deo in esse et vivere. Est tamen advertendum, quod imago principaliter ponenda est in actibus, cuius ratio est, quia ibi est ponenda, ubi maxime repraesentantur divinae personae. Personae distinguuntur secundum processum

115 Sed ... 130 imago] cf. Thom., S.th., I, 93, 6, resp. 106 Deo] clero Bol | appropriatur] propriatur (sic) N | autem] add. rerum sed exp. N | eius]om. EGW 107 quidditas] verditas E | intelligimus] intelligo Bol intellectus noster intelligit Kl 108 sapientiam] add. quae est Kl | quae] suppl. in marg. Kl | rei] rerum Ba*Pi rerum post corr. Bol | est] add. aliud s. l. Ba* 109 inclinatio] motus Bol melius KlP inchoatio W | suum] om. Ba*Kl | quam] quod Ba*BolP quem E | intelligimus] intelligo Bol intellectus intelligit N 110 appropriatur ... sancto] Spiritui sancto appropriatur Ba* | vestigium] vestigia EG 110 cognitionem 111 confusam inv. EGNW 111 Imago] primo E | vero] add. est s. l. Kl | quia ducit] deducit Ba* quia om. Bol quae ducit Kl quia add. q (sic) sed exp. et add. ducit N 112 imago Dei] om. Ba* Dei om. N 113 rationalibus creaturis] rationabilibus creaturis Bol inv. P | ad] add. imaginem et ad W 115 ponenda] ponendum Bol om. Pi | in homine] suppl. in marg. Ba* 116 Primo] om. W | differt homo inv. EG 117 imago] add. Dei P 118 illa pars] pars ista Ba*KlP ista pars N pars add. eius sed exp. et add. ista in textu Pi | dignior est] aliis Ba* add. aliis BolP inv. et add. aliis KlPi | per] suppl. s. l. Pi 119 illius] istius Ba* | et] om. Bol | maxime] om. EG 120 similitudinem] add. et maxime EG | tantum conveniunt inv. Ba* W tantum om. N | Deo] add. tantum N 121 Est] et N | tamen] autem E | quod] add. est BolKl | imago] add. primo et Ba*KlPi iter. E | principaliter ... est] est om. BolKl principaliter est ponenda EG est ponenda principaliter NW est principaliter ponenda P 122 quia] om. Ba*KlPi | est ponenda inv. Ba*BolKlPi 123 divinae personae1] add. sed Ba*KlPPi inv. et add. sed Bol | personae2] add. divinae BolPi add. autem ENW suppl. al. m. et add. aliter divinae G

56

G3va P6ra

Bol4vb

W4rb

GUILLELMI PETRI DE GODINO

verbi a dicente et amoris ab utroque, verbum autem sine actuali cognitione esse non potest, unde etiam, si Pater ad unum momentum cessaret | ab intelligendo, nec Filius nec Spiritus sanctus essent, et propter hoc imago principaliter attenditur secundum actus, prout ex notitia verbum formamus interius et ex hoc in amorem | prorumpimus, et quia actus virtualiter sunt in habitibus et potentis, ideo secundario est in illis imago. Nec obstat quod actus transeunt et non manent, quia manet in suis principiis, licet aliqui dicant, quod anima semper intelligat, quod falsum est, nisi intelligatur habitualiter, ut patet XIV De Trinitate et sic est homo ad imaginem Dei factus, quod possit intelligere et | amare Deum, ut ibidem dicitur. Circa tertium articulum principalem, scilicet utrum per rationem naturalem sumptam | ex creaturis in distinctam cognitionem Trinitatis personarum pervenire possimus, “est sciendum, quod quidam sunt, qui volunt dicere, quod contingit devenire in cognitionem Trinitatis, quoad propria per creaturam, non cognitione, quae fit ab effectu, inquantum scilicet effectus ducit in cognitionem suae causae, quia quilibet effectus communis est tribus personis, | sed cognitione, quae est quasi a simili, ut sicut in anima sunt 133 et ... 135 Deum] cf. Aug., De Trin., XIV, 12, 15 (442,1-443,4) 138 Est ... 159 natura] Ioh. Paris., Super Sent., I, 3, 1, resp. (46,24-47,44) 139 quidam] non inveni 124 a dicente] dicente post ras. W | et] om. KlPi add. a P | amoris] amor add. autem Kl add. autem Pi | verbum] verbi E | sine] absque Bol | cognitione] add. cogitatione sed exp. N 125 etiam] om. Ba*BolKlPPi | ad ... momentum] ab uno momento EG 126 nec] post corr. W 127 hoc] suppl. al. m. s. l. W | principaliter] om. EGKl | attenditur] add. imago principaliter E 128 verbum formamus inv. Ba* 129 secundario] secundum aliud Pi | est] add. imago E sunt P 131 non] suppl. al. m. s. l. W | quia manent] om. G quia non manent N 132 semper] add se N | intelligat] intelligit Ba* 133 falsum est] add. semper E inv. Kl | intelligatur] intelligeretur Bol | patet] add. in Pi | XIV] XIX Kl 134 est] add. aliquid sed del. Ba* 135 Dei] om. E | possit] posset Ba* 135 ibidem] idem Ba*G ibi Kl 136 Circa ... articulum] quantum ad tertium P | principalem] om. P principale Pi | rationem] credendam coni. ex creadam Ba* 137 creaturis] add. venire possimus Ba* add. possumus pervenire P 137 Trinitatis 138 personarum inv. Ba* 138 pervenire possimus] om. Ba*P pervenire possumus N inv. et add. ubi est sed ubi del. Pi post corr. W | est sciendum inv. G et sciendum E 139 volunt] voluerunt NW | quod] add. dicit Bol | contingit] suppl. in marg. Bol 140 devenire] pervenire Ba*Bol | Trinitatis] eius Ba* add. personarum BolP 141 inquantum scilicet inv. Ba* 141 ducit … 142 effectus] om. Bol 142 suae] om. Kl 142 communis est inv. Ba* 143 sed] sed suppl. in marg. et add. per in textu Kl | est] add. a causa Ba* add. causa Bol KlP | ut sicut] non sicut E ut om. W

125

130

135

140

LECTURA THOMASINA I, DIST. 3, Q. 1

57

ista tria, mens, notitia et amor, ita se habentia, quod unum oritur ex alio et distinguitur et re|fertur ad alia, ita in essentia divina una sunt tria | supposita, quorum unum oritur ab alio et distinguitur et refertur ad aliud. Unde dicunt, quod imago perfecte cognita ut imago | ducit in cognitionem Trinitatis per propria. Si ergo anima consideretur ut res quaedam absoluta, tunc non ducit | in cognitionem Trinitatis 150 per propria. Sed si consideretur non ut res absoluta, sed inquantum imago, tunc ducit in cognitionem Trinitatis per propria. Sed hoc non sufficit. Licet enim ista tria, mens, notitia et amor, in anima ducant in cognitionem mentis, notitiae et amoris in Deo, non tamen ducunt in cognitionem istorum ut differentium. Non enim oportet, si differunt 155 in creatura, quod propter hoc differant in Deo creatore. Praeterea dato, quod ducant in cognitionem istorum ut differentium, non tamen ut differentium secundum rem, sed solum secundum rationem, quia hoc est omnino super naturam et rationem, plura supposita realiter distincta esse in una et eadem natura”. Ideo dicendum, 160 quod per rationem naturalem possumus scire et cognoscere, quod oportet, quod in natura divina sit aliquod suppositum, sed non quod sint tria supposita vel tres personae, quia cum omnis creatura se habeat

Kl5ra

145

144 ista tria] illa tria Ba*BolEG inv. W | ita] post corr. al. m. W | ex] ab Ba* 145 et] ex GPi | ad] aliud add. ala sed del. Ba* | alia] aliud GPPi | essentia ... una] una essentia divina Ba* esse divina una Bol 145 sunt 146 tria inv. E 146 quorum] quarum E | oritur] add. ab sed exp. N | ab] ex Ba*BolKlPPi | alio] altero E 147 imago] sed corr. imaginatione al. m. s. l. (coni. ex. imaganie) N 148 Trinitatris] add. personarum Ba*BolP | per] om. Ba*Bol | propria] propriam N | ergo] igitur Kl 149 quaedam] iter. P | Trinitatis] Trinitati Ba* 150 per propria] personarum Kl per propriam N | si] add. anima N | non] om. E | res] add. quaedam G | absoluta] absolute Ba* 151 imago] add. Trinitatis Bol | tunc] sic Ba* om. E | Trinitatis] om. Ba* | per] propter Kl | propria] propriam N 150 Sed … 151 propria] om. Pi 151 hoc] istud EGNW 152 ista] illa Bol | tria] om. Ba* | notitia ... amor] amor et notitia Kl | in anima] om. Ba* P | ducant] ducuant (sic) Ba* 153 in] om. Ba* | Deo] om. Ba* Deum Pi 153 ducunt ... 154 cognitionem] add. mentis notitiae et amoris in Deo non tamen ducunt in cognitionem Bol in cognitionem ducunt E ducunt in cognitionis P 154 istorum] illorum Pi 155 differant] differunt EN 156 Praeterea] om. Kl | ducant] ducerent NW | istorum] add. non s. l. Kl 157 non ... differentium] om. (hom.) Kl 158 hoc] haec E | omnino] add. contra et E add. contra W | super] supra N om. W | rationem] add. naturalem Kl 159 realiter] add. disi (sic) P | Ideo] add. est P 160 naturalem] add. non al. m. s. l. N | scire ... cognoscere] cognoscere et scire Ba* 160 quod 161 oportet] ras. Kl 161 aliquod] aliud EW 162 sint] sunt Ba* add. istus sed del. W | tria] duo sed exp. et corr. s. l. N

Pi5rb N4vb Ba*4rb E8va

58

GUILLELMI PETRI DE GODINO

ad divinam naturam ut effectus eius, divina natura se habet ad eam ut causa agens, sed sicut effectus est de necessitate alicuius suppositi, ita actio omnis agentis oportet, quod sit naturaliter alicuius suppositi, ergo necesse est in divina natura esse aliquod suppositum. Sed quod non possit per hoc haberi, quod sint tria supposita, patet, quia per illud, in quo aliqua communiter conveniunt, per illud inter se non differunt nec determinate habent distingui, sed omnia supposita divina conveniunt in ratione causalitatis, quia omnia aequaliter sunt causa creaturarum, ergo per hoc non differunt nec habent distingui. “Si ergo aliqui philosophi noverunt aliquid de Trinitate personarum, vel etiam aliquis alius quoad propria, hoc fuit per doctrinam, scilicet per libros Veteris vel Novi Testamenti, vel per fidem, vel per divinam revelationem, vel per inspirationem et non per propriam industriam”. “Ad argumenta ergo pro quaestione dicendum ad primum, quod duplex est proportio. Una commensurationis, et talis non est nisi inter finita, quia quantumcumque parvum aliquotiens sumptum adaequat E8vb vel excedit quantumcumque | magnum, dummodo sit finitum. Alia est proportio cuiusdam imitationis vel similitudinis vel ordinis. Et talis bene est inter nos et Deum.

172 Si ... 175 industriam] Ioh. Paris., Super Sent., I, 3, 3, resp. (48,73-76 et 85-86) 176 Ad1 ... 187 religione] Ioh. Paris., Super Sent., I, 3, 1, ad 1 et ad 2 (45,60-78) 163 divinam naturam] Deum Ba* | eius] add. et Ba* | divina] add. autem Bol | natura] naturatio G | se habet] om. Ba* inv. KlNPiW | ad eam] om. Ba* 164 sed] om. Ba* et E 163 eius … 164 effectus] om. P 165 ita] ideo Ba* | actio ... agentis] add. naturaliter Ba* omnis agentis actio Bol | sit naturaliter] naturaliter om. Ba* inv. Pi 166 esse aliquod inv. Bol esse om. Kl esse aliquid PiW 167 per ... haberi] haberi per hoc Ba*BolKlPi per hoc suppl. in marg. et haberi in textu P 168 illud] id Ba*N suppl. s. l. Kl | communiter conveniunt] communiter om. Kl inv. P 168 per2 … 170 conveniunt] om.(hom.) N 168 illud] id Ba*E 169 omnia] om. Ba* 170 causalitatis] om. Kl add. in secundo non differunt al. m. in marg. N | quia] add. supposita in marg. Pi 171 non] suppl. in marg. Pi 172 philosophi] add. aliquid Ba* | aliquid] om. Ba*GKlPi 173 doctrinam] add. sacram P doctrina sed corr. doctrinam al. m. W 174 vel1] et Ba*E | vel2 per] vel om. Ba*N om. E | per2 ... per3] om. (hom.) N 174 divinam 175 revelationem inv. Ba* divinam inspirationem N revelationem om. W 175 vel per1] et EG om. W | inspirationem] fidem N | et] om. EG | per2] propter Kl | propriam industriam inv. BolKlP 176 ergo] om. Ba*PPi | dicendum ad primum] ad primum dicendum Ba*N 177 nisi] om. E suppl. al. m. in marg. G | inter] in re EG 178 parvum … 179 quantumcumque] om. Bol 178 adaequat] adaequatur Ba*EN adaequatur sed exp. et corr. adaequat al. m. W 179 magnum] post ras. W | dummmodo] si tamen Ba* 180 cuiusdam] om. Bol | vel ordinis] et ordinis Bol om. E 181 bene est inv. Ba* E | nos ... Deum] Deum et nos E

165

170

175

180

LECTURA THOMASINA I, DIST. 3, Q. 2

59

Ad secundum dicendum, quod iudicium de re dupliciter potest fieri: vel discernendo, utrum ita sit vel non sit, vel definiendo, utrum ita esse debeat vel non. Primo modo intellectus iudicat de qualibet re, et 185 tale iudicium non est alicuius auctoritatis, sed solum secundo modo. Et sic non iudicat de veritate sed per illam, sicut iudex non iudicat de lege sed per illam, ut dicit Augustinus De vera religione”.

Quaestio secunda De anima utrum sit suae potentiae Secundo quaeritur principaliter, utrum anima sit suae potentiae. Videtur quod sic, secundum Augustinum X De Trinitate, qui dicit, 5 quod memoria, intelligentia et voluntas sunt una mens, una essentia, | una vita. Bol5ra Praeterea idem est principium essendi et operandi, sed anima est principium per se essendi, ergo et operandi.

186 sicut ... 187 illam] cf. Aug., De vera rel., XXX, 56, (224,66-77) 5 quod ... 6 vita] cf. Aug., De Trin., X, 11, 18 (330, 29-32) 4 Videtur ... 6 vita] cf. Thom., Super Sent., I, 3, 4, 2, arg. 1 (115); S.th., I, 77, 1, arg. 1 7 Praeterea … 8 operandi] cf. Thom., Super Sent., I, 3, 4, 2, arg. 2 (115) 182 iudicium] videndum E | dupliciter ... fieri] potest fieri dupliciter Ba*KlPi dupliciter fieri potest E fieri potest dupliciter BolP 183 vel] om. N | discernendo] distinguendo Bol 183 ita2 ... 184 debeat] ita debeat esse Ba* esse ita debeat N ita esse debeant W 184 vel] an Pi | intellectus iudicat inv. Ba* | qualibet re inv. Ba*KlPi 185 tale iudicium inv. Bol | alicuius] actus E 186 de veritate] veritatem Kl | illam] veritatem N add. iudicat P 187 illam] legem P | Augustinus] add. aliquid sed ras. Kl | religione] add. et cetera E 1 Quaestio secunda] om. Ba*BolEGKlNPiW 2 De ... potentiae] om. Ba*BolEGKlNPW 3 Secundo] hic Bol antep. distinctio tertia in marg. et add. hic Ba*Pi antep. distinctio tertia in marg. Kl antep. Apostolus namque et cetera Ba* om. et antep. Apostolus namque et cetera N antep. Apostolus namque in materia Kl (Lomb., Sent., I, 3, 1 (68,21-22) principaliter] om. Ba*NP | potentiae] add et KlN 4 sic] add. quia P | X] IV P | qui] om. Ba*NP ubi G | dicit] om. N 5 memoria] add. et N | et] om. Ba*NW | voluntas] add. si (sic) sed exp. N | mens] essentia G | essentia] vita add. et Ba* esse Bol mens G vita P 6 vita] essentia Ba*P 7 est] suppl. s. l. Kl 7 sed … 8 operandi] om. (hom.) E 8 per ... essendi] essendi per se Bol

60

Kl5rb Pi5va

P6rb W4va

N5ra

GUILLELMI PETRI DE GODINO

Contra. Avicenna dicit, quod omne agens per essentiam est agens primum. Respondeo. De ista quaestione sunt duae opiniones sollemnes. Quidam dicunt, quod anima et suae potentiae sunt omnino idem et hoc probant multipliciter. Primo sic: sicut se habet potentia passiva ad materiam, sic activa ad formam. Sed potentia passiva est idem cum materia | prima, secundum Commentatorem in De substantia orbis, qui dicit, quod “materia substantificatur per posse” , ergo potentia activa erit idem cum forma. Anima vero est ultima forma | naturalis, ergo potentiae eius sunt idem cum ipsa. Praeterea forma substantialis est nobilior quam accidentalis, sed forma accidentalis facit suas operationes non mediante aliqua | alia forma, ergo multo magis substantialis. Praeterea hoc idem probant specialiter de potentia | passiva, quod sit idem cum ipsa anima et hoc per operationem intra manentem, quia operatio immanens vel immediate unitur et recipitur in essentia animae vel per aliquod additum. Si primo modo, habeo propositum. | Si secundo modo, ergo cum illud additum sit accidens, quaeratur, utrum im-

9 omne ... 10 primum] cf. Anon., De causis primis et secundis, in Avic., De intellig., 1 (64v) 9 Contra … 10 primum] cf. Thom., Super Sent., I, 3, 4, 2, contra 2 (115) 11 Quidam] non inveni 16 materia ... posse] Averr., De subst. orb., I (3vL-M) 19 Praeterea … 21 substantialis] cf. Thom., Super Sent., I, 3, 4, 2, arg. 3 (115) 9 quod] om. Ba* | agens ... essentiam] per essentiam agens E 10 primum] suppl. et add. sed nulla creatura est agens primum, ergo nulla creatura est agens per essentiam in marg. P 11 Respondeo] om. Kl add. dicendum N | ista] illa Ba* | sunt] iter. P | opiniones solemnes inv. Ba*BolPPi 12 anima] animae N | sunt] sint Ba* | omnino] om. Bol 13 probant] probat Ba* | multipliciter] multiplici ratione Ba* | sic] om. Bol 14 est idem inv. G 15 prima] praeterea E ideo add. et cetera praeterea sed del. G ergo et cetera praeterea N | in] om. Ba*EG | qui] om. Ba*N sic E ubi G 16 substantificatur] substantialiter Ba*EGN | per] om. Bol | potentia] om. Ba* 17 erit] est Ba*EG add. idem sed del. Pi | est] suppl. al. m. s. l. W | ultima] una post corr. Pi 18 potentiae ... sunt] om. Ba* | cum ipsa] quod potentiae Ba* cum forma add. scilicet anima Kl 19 substantialis … 20 forma] om. Bol 19 quam] add. forma W 20 forma] om. Ba* 20 alia 21 forma] alia om. Bol inv Kl 21 magis] add. forma Kl 22 idem] om. Ba* | probant] probat E | specialiter] specialis ratione Ba* 23 cum] quod P | ipsa] om. Ba* sua Pi | et hoc] om. et add. aliquid illeg. s. l. Ba* et hic Kl 24 immanens] intra manens Ba*NPi immanentis Bol | immediate] immanens Bol mediate sed corr. al. m. W | unitur et] om. Ba* | essentia animae inv. Ba* add. immediate Bol 25 per] suppl. in marg. Pi | aliquod] aliquid BolKlPPi aliud sed corr. al. m. W 26 ergo] om. Kl | quaeratur] quaeritur Ba* quaeram NW

10

15

20

25

LECTURA THOMASINA I, DIST. 3, Q. 2

61

mediate recipiatur in essentia animae vel non. Et si non, sed per aliud, tunc quaeram de illo et iterum de alio, et sic erit processus in infinitum, vel erit standum in aliquo accidente, quod immediate insit | ipsi. Sed pro- G3vb 30 cessus in infinitum est inconveniens, ergo oportet | dare secundum, sed E9ra qua ratione unum accidens inest sibi immediate, et aliud, ergo et cetera Praeterea hoc idem arguunt de potentia activa: per operationem transeuntem extra principium operationis alicuius debet esse in eodem genere cum eo, quod per operationem efficitur, sicut principium cale35 factionis est eiusdem generis cum calore effecto; sed operatum potentiae generativae est substantia. Ergo et ipsa potentia, a qua talis operatio elicitur, erit substantia, sed hoc non esset nisi essentia animae esset idem cum sua potentia. Confirmant istam opinionem multis auctoritatibus sanctorum et 40 philosophorum, quas hic ponere non oportet. Dicunt tamen isti, quod anima et suae potentiae differunt solum in hoc, inquantum secundum diversam informationem determinatur anima ad alium et alium actum, et hoc proprie non est differre. Et declarant hoc per simile. In ca-

27 recipiatur ... essentia] in essentia accipitur Ba* recipiatur in esse Bol | animae] om. Ba* | vel non] om. Pi Et ... non] om. EGNW | sed] add. non sed EW si G | aliud] add. et P | tunc] iterum Ba* 28 quaeram] quaeretur Ba*P quaeratur add. te E quaeratur BolKlPi | illo] primo Kl | et1 … sic] vel Ba* | in] add. inff (sic) sed del. Ba* 28 vel … 30 infinitum] om. E om. et add. quod N 29 accidente] om. Ba*EN | ipsi] add. essentiae Ba* om. EN | sed] om. BolEKlNPPi | processus] om. EN add. autem BolKlPPi 30 inconveniens] prohibitus Ba* | oportet dare inv. NW oportet add. vel erit standum in aliquo accidente, quod in mente insit ipsi processus in infinitum est inconveniens. Ergo oportet dare add. naturam E | sed] suppl. s. l. al. m. W 31 accidens] om. Ba* | sibi] om. Ba* | immediate] add. eadem rationem BolP | aliud] add. et aliud Ba* add. et aliud sed del. Pi | ergo] ideo G 32 hoc] haec E | arguunt] arguitur Ba* 33 extra] add. quia P | operationis alicuius inv. Kl | debet] oportet EGNW 34 per operationem] in operatione Ba* | principium] principi sed corr. al. m. W 35 est] et sed exp. et corr. al. m. W | eiusdem] suppl. in marg. al. m. W | generis] genere Ba* | sed] add. per Bol | operatum] operationem BolKl | potentiae] add. active et Kl 36 est] del. et corr. efficitur in marg. Bol | talis] add. potentiae E 37 elicitur] efficitur NP | erit substantia] om. Ba* | nisi] add. aliquid sed ras. Kl | animae] om. Ba* add. cum sua potentia W | esset] om. NW suppl. in marg. P 38 idem] om. NW | sua] om. Ba* | potentia] add. ergo et cetera Ba* add. esset idem ENW 39 Confirmant] add. autem Ba*PPi add. etiam N post corr. al. m. et add. etiam W | istam] illam Kl | multis] add. autem sed exp. P 40 quas] quae BolG 41 differunt] post corr. al. m. W | solum ... hoc] in hoc solum Ba* 42 informationem] add. vel rationem al. m in marg. G in formam sed exp. et corr. informationem al. m. in marg. W | determinatur] add. de sed del. Pi determinatam sed exp. et corr. al. m. W 43 proprie ... est] non est proprie Ba*BolPPi

62

GUILLELMI PETRI DE GODINO

lore videmus enim, quod unus et idem calor non distinctus est principium calefaciendi calefactibile et mollificandi liquefactibile, sicut calor Ba*4va | indurat lutum et calefacit ferrum et liquefacit ceram. Sic dicunt, quod eadem essentia animae et est principium essendi, secundum quod dicitur essentia, et principium intelligendi, secundum quod dicitur intellectus, et principium volendi, secundum quod vocatur voluntas. Sed ista opinio nullo modo potest stare, quod sic ostenditur. Illud, quod secundum se non dicit ordinem ad actum, non est potentia, quia potentia dicit ordinem ad actum, sed essentia secundum se non dicit ordinem ad actum, quia cum de se sit indifferens et indeterminata, qua ratione diceret ordinem ad unum actum, et ad omnes. Cum ergo actus animae sint realiter diversi, unum et idem et secundum idem esset determinatum ad diversos actus, quod esse non potest. Dicendum est ergo, quod anima per se est immediatum principium ipsius esse vel actus essendi, sed est principium operandi mediantibus potentiis activis et passivis. Bol5rb Ideo est alia | opinio, quae dicit, quod anima et suae potentiae differunt realiter, quod sic probatur: quia impossibile est aliquod acE9rb cidens variabile et | fluens inesse alicui subiecto, nisi mediante aliquo 60 alia opinio] non inveni 44 enim] om. E 45 calefactibile] om. Kl | mollificandi] add. et sed al. m. exp. W | liquefactibile] mollificabile BolKlP mollificabile add. et Pi post corr. al. m. W 46 et] vel EGW om. N | ceram] terram sed exp. et corr. al. m. in marg. W 47 et] ras. Kl 48 essentia] esse Pi | et] om. Ba* | dicitur] om. Ba* | intellectus] intelligentia EGNW post corr. Kl intelligere Pi | et] om. Ba* | volendi] post corr. Kl | secundum quod] ut EG et Kl sed quod Pi | vocatur] om. Ba* dicitur GN add. illa Pi | voluntas] suppl. al. m. in marg. Kl 50 ista] istas P | opinio] quaestio E positio P | modo] om. P | potest stare inv. BolEG | sic ostenditur inv. Ba*KlP inv. et add. quando aliqua sunt realiter idem posito uno ponitur aliquod de necessitate sed posita anima vegetativa non ponitur sensitiva nec posita anima sensitiva ponitur potentia generativa, ut patet in generativa ex putrefactione nec potentia visiva in talpa nec additiva (sed corr. auditiva) nec visiva in conchiliis (dub.) marmis nec osteris, ergo potentia animae non est idem quod eius esse. Praeterea Bol inv. et add. quando aliqua sunt realiter idem posito uno ponitur et reliquum de necessitate. Sed posita anima vegetativa non ponitur sensitiva nec posita anima sensitiva ponitur potentia cognoscitiva. Ergo potentia animae non est idem quod essentia. Praeterea Pi | Illud] id G 51 non dicit inv. E | non2 ... potentia] suppl. al. m. in marg. N 51 quia … 52 actum] om. N 52 essentia] esse Bol 53 actum] add. non est potentia, quia potentia dicit ordinem sed exp. N | se] suppl. s. l. P | indifferens] add. aliquid sed ras. Kl | qua] quia Ba*E 54 diceret] dicit Kl | ordinem] suppl. al. m. in marg. W | actum] add. eadem ratione P | esset] essent GKlPi 56 esse ... potest] add. unde Ba* non potest esse G 57 Dicendum ... ergo] est ergo om. Ba* est ergo dicendum P | per ... est] est om. Ba* est per se EG | principium] add. est Ba* 58 est] om. Ba* 60 differunt 61 realiter inv. Ba*BolKlPi 61 quia] om. Ba* | aliquod] ad sed corr. al. m. W

45

50

55

60

LECTURA THOMASINA I, DIST. 3, Q. 2

65

70

75

80

63

accidente invariabili et fixo et permanente, et hoc tenet per hoc, quod natura numquam procedit de extremo ad extremum oppositum nisi per medium utrique conveniens. Cum igitur intelligere et velle et aliae operationes sint accidentia variabilia circa animam, non poterunt sibi inesse nisi mediantibus accidentibus invariabilibus. Non est autem dare aliquid, mediante quo insint animae, nisi per potentias. Ergo potentiae | sunt accidentia invariabilia circa animam et naturales proprietates Pi5vb eius. Et sic potentiae medio modo se habent inter accidentia variabilia et subiectum invariabile, quia conveniunt subiecto in invariabilitate | Kl5va et cum accidentibus variabilibus in accidentalitate, sicut etiam videmus, quod qualitas numquam inest substantiae nisi mediante quantitate. Praeterea hoc idem ostenditur ex dictis illorum, qui sunt de contraria opinione, quia cum intellectus agens et possibilis sint diversae potentiae secundum eos, tunc ostendo, quod non possunt idem esse realiter cum essentia animae, quia intellectus agens aut agit in intellectum potentialem aut in phantasma, sed utroque modo sequitur, quod agat in se ipsum, et hoc est inconveniens, quia cum nihil unum et idem sit agens et patiens, ideo et cetera.

79 nihil ... 80 patiens] cf. Ioh. de Iand., Quaest. de an., II, 16 (33vaG); Anon, Quaestio, ms. Krakow Bibl. Jag. 742 (384,22-24) 63 aliquo accidente] alio Ba* inv. E aliquo om. W | invariabili] invariabiliter Bol | et] om. Ba*BolPi | permanente] om. Ba* permanenti Pi | tenet] probatur Ba* | quod] om. E, quia P 64 procedit] proba sed exp. et corr. Ba* | de] om. E | extremo] extraneo Pi | ad] in E 65 igitur] ergo Ba*BolPPi 66 operationes] add. animae P | sint] sunt Kl | accidentia] activa del. et corr. Bol | poterunt] possunt Ba*BolKlPPi 67 invariabilibus] fixis Ba* | dare] om. Ba*E daret G 68 aliquid] aliud Ba* aliquod N ad sed corr. aliquod al. m. W | insint] add. ipsi P insit sed corr. al. m. W | animae] talia Ba* | per potentias] mediantibus potentiis Ba* 69 accidentia invariabilia inv. Ba* 69 proprietates 70 eius inv. Ba* 70 se] iter. sed exp. al. m. W 71 conveniunt] add. in Ba* add. cum BolKlP | in] suppl. al. m. s. l. W 72 cum] om. EGW accidentibus sed. exp. N | accidentalitate] accidente BolN Pi | etiam] et N 73 qualitas] add. sensi in marg. Pi | substantiae] add. alicui BolPi add. animae Kl 74 hoc] haec E | ostenditur] ostenduntur BolG | qui] quae E | de] ex Bol 75 agens ... possibilis] potens et agens P | sint] sunt N W 76 ostendo] add. tunc sed exp. al. m. W | idem esse inv. Ba*EGN 77 essentia] esse E | quia] add. cum G add. in N | intellectus] add. a E | agit] aget N augit sed exp. et corr. al. m. W | in] om. E suppl. in marg. al. m. Kl 77 intellectum 78 potentialem] intellectum possibilem BolE intellectu potentiale N 78 phantasma] phantasmata Ba*NPi phantasmate P phantasmas W | sed] si E | sequitur] sequeretur E sequatur GN 79 et] om. Kl | quia] om. Ba* Bol | nihil] add et E | unum] add. sint E | idem] add. respectu eiusdem Ba* 80 sit] om. E | ideo ... cetera] om. Ba* ergo et cetera NW

64

GUILLELMI PETRI DE GODINO

Quod autem sequatur probatio, quia si agit in intellectum possibilem, cum intellectus possibilis sit idem cum essentia animae et ipse intellectus agens similiter sit idem cum essentia animae, sequitur, quod agat in se ipsum. Item si agit in phantasmata, cum phantasmata agant in intellectum possibilem, sequitur etiam, quod intellectus agens me- 85 diante phantasmate agat in intellectum possibilem, quare sequitur idem quod prius. Unde breviter dicendum, quod anima et suae potentiae differunt realiter. Ad argumenta primae opinionis dicendum ad primum, quod ex hoc, quod materia prima est sua potentia passiva, non potest concludi, 90 quod anima sit sua potentia activa, immo ex hoc sequitur solum quod materia, quia primum possibile, est sua potentia passiva, quod Deus, N5rb quia est | primum agens, est sua potentia activa, et ideo non anima et hoc est bene verum. E9va Ad secundum | dicendum, quod forma substantialis facit suam pro- 95 priam et primam operationem immediate, scilicet dat esse, consequentes autem operationes non oportet, quod faciat, sicut nec accidentalis 95 forma ... 96 esse] cf. Auct. Ar., 1, 189 (130,14); Arist., Metaph., VII, 2 (1043a2); Thom., In Metaph., VII, 17, 1668 (397b) 81 sequatur] sequeretur E sequitur BolPi | in] om. E | intellectum] om. Ba* 82 intellectus] om. Ba* | cum] quod Ba* | animae] om. Ba* 82 et … 83 animae] om. N 83 intellectus] om. Ba* | idem] add. similiter Pi | animae] om. Ba*W 83 sequitur] sequatur G sequetur N 84 agat] agit E aget GNW agat add. in essentiam animae et Kl | agit] agat BolPi | phantasmata1] phantasma EGNW phantasmam Kl phantasmate P | phantasmata2] phantasiata Bol Pi phantasma E phantasia GKlN phantasmas W | agant] agat EGKlNW 85 in] om. EN | intellectum] om. Ba* intellectu N | possibilem] add. quare sed exp. G | sequitur] add. idem quod prius sed del. G | etiam quod] etiam om. Ba* P inv. GNW 86 phantasmate] phantasia N add. etiam P | intellectum] om. Ba* | possibilem] possibile BolW | quare] quia Ba* et N | sequitur] om. Ba*BolKlPPi quaeritur W 87 breviter dicendum inv. Ba*BolPPi dicendum om. Kl | anima] animae Kl | et ... potentiae] suppl. al. m. i. l. W 90 non] add. aliqud sed ras. Kl 91 potentia] add. passiva sed del. W | activa] add. immo ex hoc sequitur solum quod materia est sua potentia passiva non potest concludi quod anima sit sua potentia activa sed del. W | ex ... sequitur] sequitur ex hoc Ba* ex hoc sequatur GN | quod] quia quia Ba* 92 materia] add. est Ba*Pi add. prima G | quia primum] est purum Ba* quia est primum principium Bol quia purum suppl. in marg. G purum est N quia est primum P | possibile] add. ideo Ba* add. est G | passiva] add. et KlN | quod] sic Ba* et Bol et quia P sed Pi 93 quia est] est om. EGPi quod est Kl iter. N | primum] add. principium Ba* purum E | agens] agentis add. et purum Ba* add. solum BolPi | est] iter. E | et] om. Bol | ideo] om. BolKlNPPi 94 hoc] haec E | est] om. Kl 95 secundum] secundam Bol tertium post corr. N 96 et ... operationem] operationem et primam Ba* add. quia Bol add. et N add. in mediante in marg. et add. quia in textu P | immediate] add. scilicet E | scilicet dat] scilicet quod dat Ba* dando dat E dando G scilicet om. P | consequentes] convenientes N 97 operationes] om. Ba* | nec] natura BolKlPPi | accidentalis] accidentium BolKlP Pi

LECTURA THOMASINA I, DIST. 3, Q. 2

100

105

110

115

65

facit, vel dicendum, quod forma accidentalis non agit, sed est quo agit ipsa forma substantialis, sic est potentia respectu animae. Ad tertium dicendum, quod operatio immanens vel quaecumque alia inest animae mediante potentia tamquam aliquo addito. Sed dico, quod potentia | inest animae immediate, nec hoc est inconveniens, P6va quod anima se ipsa sit subiectum sui proprii et immediati accidentis. Ad quartum dicendum, quod verum est quod principium operationis est in eodem genere cum eo, quod per operationem efficitur immediate et primo et per se, non autem cum eo, quod sequitur, sicut procedebat argumentum, quia per potentiam generativam primo et per se fit dispositio accidentalis, ad quam ex consequenti introducitur forma substantialis. Et sic immediatum operatum potentiae generativae est accidens. | W4vb Ad argumenta pro quaestione, dicendum ad primum, quod ibi est sermo emphaticus, id est excessivus, ut dicantur una vita, una essentia, quia inseparabiliter adhaerent uni essentiae animae, sicut amicus dicitur alter ego, vel dicendum, quod ibi sumitur abstractum pro concreto memoria pro substantia memorante, et sic de | aliis. Vel hoc pro G4ra tanto dicit Augustinus, quod inter omnia, quae sunt in anima potentiae sunt sibi propinquiores, in anima enim est ponere potentias

112 una1 ... essentia] cf. Aug., De Trin., X, 11, 18 (330,29-32) 113 amicus ... 114 ego] cf. Auct. Ar., 12, 177 (245,48); Arist., Eth. Nic., I, 4, 1166a30-32 116 quae ... 117 propinquiores] cf. Thom., De spirit. creat., 11, ad 11 (122,399-403) 98 agit] add. in virtute propria sed in virtute formae substantialis et ideo non est nobilior, sed forma substantialis sit et ideo nobilior Bol add. in virtute propria sed in virtute formae substantialis et ideo non est nobilior Pi 98 agit 99 ipsa] om. Ba* 99 substantialis] add. agit Ba* | sic] sicut KlP | est] om. Ba* add. etiam EGW add. in N | potentia] add. est Ba* 100 tertium] quartum post corr. N | quaecumque] add. alter sed exp. Ba* 101 potentia] add. quae potentia inest animae Bol 101 dico 102 quod] om. Ba* 102 animae] om. Ba* | hoc] om. EGNW | est] add. etiam N 103 anima] add. secundum Ba* | se] suppl. s. l. N | sui] add. subiecti Kl | propri] add. accidentis Kl | accidentis] om. Kl 104 quartum] quintum N | quod] om. EGNPiW 105 est] esse Pi | per] om. E 106 et] om. BolE | cum eo inv. E cum om. W | sicut] sic E ut G 107 potentiam] perfectionem Ba* | generativam] generatam E 109 potentiae] formae perfectae (dub.) P 111 ibi] idem sed exp. et corr. al. m. W | est] add. quod sed exp. al. m. W 112 id est] hic autem E hic add. autem sed exp. G hoc est W | dicantur] dicatur Ba* Bol 113 adhaerent] inhaerent Bol 114 alter] aliter sed exp. et corr. al. m. W | ibi sumitur inv. NW | concreto] add. scilicet P 115 substantia] om. Bol | memorante] memorata Kl memorativa Pi | vel hoc] et Ba* vel etiam Bol KlP et etiam Pi add. est sed ras. W 116 quod] quia BolPiW | in anima] om. Bol suppl. in marg. al. m. W | potentiae] quae Bol 117 sunt sibi] sunt ibi EN sunt ipsi G inv. Pi

66

GUILLELMI PETRI DE GODINO

habitus naturales et habitus gratuitos et actus, potentiae autem sunt animae propinquiores. Vel dicendum, quando dicitur sunt una mens una essentia et cetera, dico quod sunt una essentia, non animae, sed 120 mentis, una natura, non animae, sed mentis. Bol5va Ad secundum dicendum, quod | verum est non eodem modo sed est principium essendi immediate, principium autem operandi mediante potentia, vel est primum principium, sed non immediatum.

119 sunt ... 120 essentia1] cf. Aug., De Trin., X, 11, 18 (330,29-32) 118 naturales] gratuitos P | gratuitos] naturales P | et actus] om. BolKlPPi | potentiae] add. potentiae sed exp. et add. sed potentiae Ba* | autem] om. Ba*E aut suppl. al. m. s. l. G 118 sunt 119 animae] om. Ba* 119 quando] om. Ba* quod Pi suppl. in marg. W | dicitur] om. Ba* add. quod BolPi suppl. in marg. W | sunt] sit Pi exp. et corr. sint al. m. W | una essentia] om. Ba* 120 dico quod] om. Ba* | non ... mentis] om. (hom.) N 121 natura] vita P | non] suppl. s. l. Ba* | sed] om. P | mentis] add. et sed exp. P 122 secundum] quintum E | est] etiam Pi 123 principium2 autem] sed Ba* sed principium P 124 vel] add. dicendum quod P | primum] om. Ba*Pi | vel … immediatum] et cetera sequitur E om. GNW | immediatum] add. Nunc vero ad eam veniamus disputationem. Hic quaeratur principaliter utrum anima sit toa in qualiber parte corporis. Creata ...nta ultra in marg. Kl

Distinctio quarta

Utrum generatio sit in divinis “Hic oritur quaestio” et cetera. Hic quaeritur principaliter, utrum in divinis sit generatio. | Videtur quod non, | quia generatio est | mutatio, sed in divinis non est mutatio, ideo et cetera. Praeterea generatio non est nisi corruptibilium propter conservationem speciei, ergo et cetera. “Contra. Psalmus “Ego hodie genui te””. 10 Respondeo. Circa istam quaestionem sunt tria videnda. Primo illud, quod quaeritur; secundo pro quo istae terminus ‘Deus’ supponat, utrum scilicet pro supposito vel natura; tertio utrum ista sit vera: ‘Deus generat’. | Circa primum sciendum, quod quidam dicunt, quod efficaciter possit demonstrari, quod generatio sit in divinis, sed istud est frivolum, 15 quia istud quaesitum est articulus fidei et innititur lumini fidei, “fides autem non habet meritum cui humana ratio praebet experimentum”. 5

4 Hic ... quaestio] Lomb., Sent., I, 4, 1 (77,21-22) 7 Praeterea … 8 cetera] cf. Thom, Super Sent., I, 4, 1, 1, arg.1 (130); S.th., I, 27, 2, arg. 1 9 Contra … te] Thom., S.th., I, 27, 2, contra13 quidam] non inveni 9 Ego ... te] Ps., 2,7 15 fides ... 16 experimentum] Greg., Homil. in Evang., XXVI, 1 (218,5-6) 1 Distinctio quarta] suppl. in marg. Ba*N om. BolE suppl. al. m. in marg. G suppl. al. m. in marg. et inv. Kl suppl. quarta al. m. in marg. Pi 3 Utrum ... divinis] om. Ba*BolEGKlNPW 4 et cetera] tertia Pi om. BolKlW | Hic2 ... principaliter] principaliter om. Bol circa distinctionem quartam quaeritur P circa illam distinctionem quaeritur primo Pi 5 generatio] add. et KlNPW | quia] om. Ba* 6 divinis] divina E | ideo] ergo NPW 7 corruptibilium] om. G add. corporabilium NW 11 ergo ... cetera] om. G add. sed in divinis nulla est corruptio, ergo et cetera P 7 Praeterea … 8 cetera] om. E 9 Psalmus] hymnus Ba* in Psalmo add. habetur P in Psalmus add. habetur Pi | te] add. loquitur Pater ad Filium, ergo in divinis est generatio P 10 istam] illam Pi | sunt tria inv. ENW | videnda] advertenda EW declaranda N | illud] id Ba* 11 istae] illae BolE | supponat] supponit EGKlP | utrum] om. Ba* 12 vel] add. pro BolKlP add. per Pi | Deus] essentia P 13 primum] add. articulum EG add. articulum est N W | sciendum] add. est E 13 efficaciter 14 possit] efficaciter potest Kl inv. P 14 demonstrari] probari Ba* | istud] illud Ba* 15 istud] illud Ba* | quaesitum] om. Ba*Bol | fidei] add. et meritorium Pi | est ... et] om. E et om. W | lumini] suum sed corr. lumini in marg. Bol om. Pi 16 experimentum] add. et Bol add. ut dicit Gregorius P

Pi6ra Ba*4vb E9vb

Kl5vb

68

GUILLELMI PETRI DE GODINO

Ideo dicunt alii, quod licet illud non possit demonstrari, potest tamen aliquo modo persuaderi sic. “Ex omni operatione perfecta procedit aliquod operatum, sive operatio terminetur ad extra, sive ad intra. Et sicut in operatione, quae terminatur ad extra, quanto agens est 20 virtuosius in agendo, tanto effectum producit remotius (unde quanto ignis est maioris virtutis in calefaciendo, tanto calefacit remotius), sic in operatione terminata ad intra, quanto agens est virtuosius in agendo, tanto effectus est intimior agenti. Unde verbum, quod procedit ab intellectu mediante operatione terminata ad intra, tanto est inti- 25 mius, quanto intellectus est perspicacior in intelligendo. Unde “dicitur intellectus quasi interius legens”. Operatio autem intellectus divini est perfectissima, et ideo ab eo procedit Verbum, sive proles mentis. Et quia maxima est perspicacitas intellectus divini in intelligendo, idcirco Verbum vel proles intimissima est intelligenti, tamen cum distinctio- 30 W5ra ne personali. Hoc autem non potest esse, nisi procedat | in identitate naturae. Et talis processio est generatio, ideo in divinis est generatio. 17 alii] non inveni 18 Ex ... 45 quaecumque] Ioh. Paris., Super Sent., I, 4, 1, resp. (91,9-92,43) 26 dicitur ... 27 legens] Thom., S.th., I-II, 108, 1, ad 3 28 Verbum ... mentis] cf. Thom., Quodl. VII, 1, 4 (15,3); Aug., De Trin., IX, 12, 18 (310,75-78); In Ioh., I, 9 (5,3-4) 17 illud] istud NPPi | tamen] om. P 18 persuaderi] add. et hoc Ba*GN add. et haec E add. et hoc dicit sed exp. dicit al. m. W | operatione] actione NW 19 aliquod] aliud sed exp. et corr. al. m. W | terminetur] determinetur N | ad] ab Bol 20 Et] om. Ba*KlPPi | sicut] add. enim Kl | quae terminatur] terminata Bol om. P 21 virtuosius] virtousior sed exp. et corr. al. m. W | remotius] add. hoc idem habens supra distinctionem secundam tali signo et in finem decimae tertiae eodem signo al. m. in marg. G | unde] ut Bol 21 unde ... 22 remotius] om. (hom.) Ba* 22 ignis est inv. Kl | in] add. agendo P | calefaciendo] calore BolPi causalitate Kl | sic] add. etiam Ba* si est post ras. Kl 23 terminata] quae terminatur Ba* 24 effectus] effectu E | est] add. sibi Ba* | intimior] add. ipsi Ba* | agenti] add. sed exp. in agente Ba* aget E in agente Kl agendo P 25 terminata ... intra] ad intra terminata Ba* 26 quanto] add est E quam sed corr. s. l. Kl | est] profundior vel Bol | perspicacior] simplicior Kl | in] om. Bol | intelligendo] add. exemplum de primo. Quanto agens est fortius tanto producit effectum remotum. Ignis scilicet quanto est maioris virtuttis in add. agens sed exp. et del. et add. calefaciendo tanto calefacit remotius. Unde bene dictum est quanto operatio magna ad intra terminatur intellectus tanto ipse intellectus est perspicacior Ba* 27 quasi] quia E | interius] intus GNW | intellectus divini inv. E 28 ideo] add. procedit Ba* | eo] ea Pi | procedit] om. Ba* | proles] add. rationis Bol | Et] om. EPi suppl. s. l. Kl 29 maxima] magna EGNW om. P | est] om. P | perspicacitas] add. mentis sed exp. W | divini] add est maxima P | in] om. E suppl. al. m. in marg. W | idcirco] ideo GP 30 intimissima est] est om. E inv. P | intelligenti] in intellectum E intellectui N 31 procedat] procederet Ba*Pi | in] per E om. N | identitate] identitatem E 32 est] add. vel sed exp. N | ideo ... generatio] ideo generatio est in divinis Ba* ergo in divinis est generatio E om. GPi

LECTURA THOMASINA I, DIST. 4, Q. UNICA

35

40

45

50

69

Hoc idem potest secundo persuaderi sic: quidquid est perfectionis in creaturis, totum attribuendum est ipsi Deo. Sed generare sibi simile est perfectio in natura, ergo etiam debet poni in Deo, remota tamen omni imperfectione, | quae est in generatione creaturarum. Ibi enim E10ra est perfectionis communicatio naturae, sed imperfectio est ex parte gene|rantis, quia illud, quod dat genito, non sibi remanet, et iterum dat N5va de superfluo. Et ex parte geniti est imperfectio, quod partem accipit et non totum. Ex parte utriusque est imperfectio, quia generatio non est sine mutatione. Et ideo, istis remotis, ponenda est generatio in divinis, quia generatio in divinis est communicatio naturae, secundum quam generans totum quidquid dat genito sibi retinet, et quod non dat de superfluo, et quod genitum totum accipit et non partem, et quod hoc totum habet fieri sine motu et mutatione quacumque”. Notandum tamen est, quod ad generationem quattuor concurrunt, per quae patet dissolutio aliquarum quaestionum, quae possent moveri. Primum est, quod generatio est via in naturam. Secundum est, quod per eam natura communicatur distincto supposito. Tertium est, quod genitum habet esse ab alio. Quartum est, quod habet esse per modum naturae. 33 quidquid ... 36 creaturarum] cf. Thom., Super Sent., I, 4, 1, 1, sol. (131) 34 generare ... 35 natura] cf. Auct. Ar., 6, 57 (179,90-91); Arist., De an., II, 4, 415a26-b1 48 generatio ... naturam] cf. Arist., Phys., II, 1, 193b12-13 33 potest ... sic] potest persuaderi secundo sic Ba*E secundo persuaderi sic potest Bol 34 creaturis] creatura Ba*EGNW | attribuendum est inv. BolEKl | attribuendum ... Deo] est Deo attribuendum Ba* est attribuendum ipsi Deo add. et cetera Bol est attribuendum ipsi Deo P 35 natura] natura vel creatura N creatura BolP | etiam] om. G | debet poni inv. Ba* | tamen] add. in sed ras. Kl 36 imperfectione] perfectione W | quae] quod sed exp. et corr. al. m. W | in ... creaturarum] in Deo del. et add. in creatura Ba* 37 est] add. ex parte creaturarum Pi | communicatio] communicatione N | imperfectio] imperfectionem E | ex] add. perfecte sed exp. W 38 sibi] add. retinet vel P | et] om. Ba*BolKlPPi | iterum] item Ba* 39 Et] om. Ba*NW add. similiter G | quod ... accipit] quod partem recipit Ba*BolKlPi quia recipit partem P | et] sed Bol 40 totum] add. sed Bol | parte] add. etiam s. l. Kl 41 sine] similiter N | istis] istud E | ponenda est inv. P 42 in ... est] est in divinis BolN | quam] quare Ba* 43 quidquid] add. habet Ba* quodquod E | genito] add. etiam Ba* | sibi] om. Pi | quod] om. Ba* 44 superfluo] post corr. al. m. W | quod] om. Ba* | totum] suppl. al. m. in marg. W | accipit] recipit Pi | et] om. Kl suppl. s. l. Pi | quod] om. Ba*BolKlPPi 45 hoc totum] hoc om. Ba* om. Pi | habet fieri] habet hoc fieri Ba* habet autem E inv. BolPi | quacumque] quantumcumque N 46 est] om. Ba*BolKlPPi | quattuor concurrunt] concurrunt et suppl. quattuor al. m. in marg. W 47 patet] potest E | dissolutio] solutio Kl | quaestionum] post corr. al. m. W | possent] possunt Ba*Kl | moveri] movere sed exp. et corr. moveri al. m. W 48 est] sit Kl | via] post corr. E | Secundum] quintum E 49 Tertium] quartum W | est] om. Ba*Bol 50 genitum] generatum EGNW | esse] add. ab sed exp. N | alio] aliquo E | esse per] om. W

70

Bol5vb

Pi6rb

P6vb

Kl6ra E10rb

GUILLELMI PETRI DE GODINO

Propter primum res creata non generatur quando, est, sed quando fit. Sed Filius in divinis semper gignitur et genitus est. Unde stant simul via et terminus. Propter secundum non est generatio in corporibus supercaelestibus, quia ibi non plurificantur supposita propter materiam, quia tota est sub una forma, et hoc contingit etiam in angelis non propter materiam, | sed propter formam. Propter tertium non est in Patre generatio passiva, quia esse suum non est ab alio. Propter quartum non est in Spiritu sancto, | quia non accipit esse per modum naturae, sed ista omnia concurrunt in Filio, ideo sibi proprie convenit generari. Quantum ad secundum | articulum principalem breviter sciendum, quod istud valet in sequentibus, quod aliud est significatio, aliud suppositio, aliud copulatio, aliud locutionis verificatio, aliud appellatio. Significatio enim est illius, a quo nomen imponitur, non illius, cui nomen imponitur. Et quia nomen imponitur a forma, ideo formam significat, sicut album significat solam albedinem, ut dicitur in Praedicamentis. | Et homo significat humanitatem, quia | ab humanitate ad significandum imponitur. Suppositio vero est illius, cui nomen imponitur, non a quo nomen imponitur ad significandum, et hoc in terminis substantialibus, sicut 69 album ... albedinem] cf. Auct. Ar., 1, 168 (129,87), 31, 3 (302,66); Arist., Metaph., VI, 6, 1031b22-24,27-28 52 creata] generata Bol creata sed corr. generata al. m. in marg. G | non] add. creator sed exp. W 55 secundum] primum E 56 plurificantur] plurificatur P | quia] add. ibi G | tota] totum BolKlP | est] om. Kl 57 forma] add. est s. l. Kl | contingit etiam] convenit etiam BolGKl etiam convenit Pi etiam om. W | angelis] add. etiam W | materiam] naturam Pi 59 tertium] add. generatio passiva EG add. generatio NW | est] add generatio Ba*Kl | generatio passiva] om. EG generatio om. KlNW 60 alio] aliquo Pi 62 ista] illa Bol | Filio] add. et Ba* 62 proprie 63 convenit] proprie competit NW inv. KlPPi 64 Quantum] om. Bol Pi | articulum] om. Ba*P | principalem] principale Ba* | breviter sciendum inv. et add. et Ba* inv. Bol add. est EG breviter est dicendum N breviter om. P breviter est sciendum W 65 quod] om. Ba* quia Bol et N exp. et corr. et al. m. W | istud] om. Ba* hic Bol illud KlNPi | quod] quia Ba* | est] add. aliquid sed ras. Kl | significatio] suppositio Kl | aliud] add. est W | suppositio] significatio Kl 67 enim] om. N 67 non … 68 imponitur] om. Ba*EPi 68 nomen] post ras. et corr. Kl | formam] forma Kl | significat] signat E 69 solam] solum W | albedinem] abbedinem (sic) Bol | ut] sicut P | Predicamentis] permanentis P 70 significat] om. Ba* | ad] de sed exp. et corr. ad al. m. W 70 ad ... 71 imponitur] imponitur ad significandum Ba* 72 vero] om. Ba* | est illius inv. Bol 73 significandum et] om. Ba* | hoc] suppl. al. m. s. l. W

55

60

65

70

LECTURA THOMASINA I, DIST. 4, Q. UNICA

71

‘homo’ non supponit pro humanitate, a qua imponitur hoc nomen ‘homo’, sed supponit pro composito ex materia et forma vel ex corpore et anima, unde ‘homo’ supponit pro habente humanitatem, non pro humanitate, quia hoc pertinet ad significationem. Copulatio vero est illius, cui nomen imponitur ad significandum, sed solum in terminis accidentalibus, sicut hoc nomen ‘album’ non 80 solum significat albedinem, | a quo nomen imponitur, nec hominem, G4rb cui nomen imponitur, sed copulat utrumque scilicet albedinem et subiectum. Verificatio autem est, quando aliquid reddit locutionem veram, | non Ba*5ra pro eo, quod significat vel supponit, sicut quando dicitur ‘homo cur85 rit’, hoc ‘homo’ non significat Sortem nec supponit pro Sorte. De virtute sermonis tamen locutio redditur vera si solus ‘Sortes currat’. Appellatio autem, est quando non solum reddit locutionem veram pro aliquo, sed quando fit appellatio sub eo, puta quando fit appellatio et locutionis verificatio pro aliquo supposito singulari. Unde quando 90 dico ‘homo est species’ non fit appellatio sub homine, ut dicatur ‘Sortes vel Plato est species’, sed quando dicitur ‘homo currit’ hic potest fieri appellatio sub homine, et bene dicitur ergo ‘Sortes vel Plato cur75

74 non] suppl. al. m. s. l. W | supponit] supponitur Ba*N | a] ras. Kl | qua] quo Bol 75 supponit] supponitur Ba* | pro] ex N | ex] pro N 76 supponit] supponitur Ba* | humanitatem] add. et Bol 76 non ... 77 humanitate] om. Kl 78 vero] om. Ba* add. alicuis W 79 sed] add. hoc BolP | accidentalibius] add. sicut Ba*Kl add. haec E add. hic G | sicut] om. Kl | album] albus N 80 significat] signat E | quo] qua GNW | nec] add. etiam Ba* om. BolPPi non Kl 80 nec … 81 imponitur] nec etiam hominem cui nomen imponitur Ba* nec hominem nec nomen imponitur E nec homo cui nomen imponitur N om. BolPPi 80 hominem] om. BolPPi homo N 81 cui] om. BolPPi nec E 81 copulat] copulat post corr. W | albedinem ... subiectum] albedinem et subiectum add. cui nomen imponitur Bol subiectum et albedinem G albedinem et suppostum P 83 aliquid reddit inv. E | veram] add. si solum Sortes currat Ba* 84 pro eo] per ea Pi | quod] quae Pi 85 hoc] licet BolKlPPi | significat] significet KlP | supponit] supponitur Ba* supponat KlP | pro] de EN | Sorte] add. nec supponit de Sorte E | virtute] veritate Bol 86 sermonis tamen] sermonis om. Ba* inv. BolKlPPi | locutio] locutionis add. in sed exp. Ba* om. P locutionem BolKlPi | redditur] reddit et add. sermonem Ba* reddit add. locutionem P reddit BolKlPi | vera] verum Ba* veram add. etiam BolP veram add. ut Kl | si] sed G | solus] solum Bol | currat] currit N 87 autem] vero Ba* om. Bol | locutionem veram inv. BolPi 88 sub] pro Kl 88 sub … appellatio] om. (hom.) N 89 supposito] subiecto Pi add. in EG | singulari] singuli Ba* | quando] suppl. al. m. in marg. W 90 fit appelatio] add. sub nomine sed del. Ba* potest appellatio fieri Bol 90 Sortes … 92 ergo] om. Ba* 91 vel] et E 91 est … 92 Plato] om. E 92 ergo] om. EPi | vel] om. E et P | currit] currunt Pi

72

GUILLELMI PETRI DE GODINO

rit’, et hoc nomen sumptum est de Praedicamentis, ubi dicitur, quod substantia videtur hoc “aliquid significare sub appellationis figura”. Quando ergo quaeritur, utrum ‘Deus’ supponat pro supposito vel natura, dicendum, quod significat naturam seu essentiam, a qua imponitur, sed supponit pro supposito vel persona, cui nomen imponitur. Sed nota, quod suppositum potest accipi dupliciter. Aliquando enim accipitur suppositum pro illo, quod est relativa proprietate distinctum, et sic Deus non est suppositum, sed Pater et Filius et Spiritus sanctus sic supposita appellantur. Aliquando vero accipitur suppositum, quod W5rb non est relativa proprietate distinctum, | sed nominat aliquod absolutum et sic accipiebant gentiles Deum esse unum suppositum, qui N5vb tamen nihil sciebant | de Patre et Filio et Spiritu sancto. | E10va Dico ergo, quod hoc nomen ‘Deus’ supponit suppositum absolutum non relatione distinctum, supponit tamen aliquando pro natura et supponere potest propter realem indistinctionem inter suppositum et naturam, quia non differunt in divinis secundum rem, sed solum secundum rationem, quia etiam essentia est per se subsistens, sicut etiam suppositum et propter hoc in multis invenitur, quod supponit pro natura, ut dicit Damascenus. Appellat autem suppositum relatum. Ex dictis iam patet tertium principale, quia scilicet hoc nomen ‘Deus’ supponit pro supposito, ideo haec est vera ‘Deus generat’. Sed utrum 94 aliquid ... figura] Arist., Cat., 4, 3b15, ed. composita (52,6-7) 110 suppositum ... 111 natura] cf. Ioh. Dam., De fide orth., I, 9 (50,30-34) 93 hoc] add. nomen sed del. Ba* | sumptum est inv. E GPi 94 videtur] vel Ba* | hoc] hic EW | significare] significatur Ba* | figura] add. quando autem dicitur homo currit, haec appellatio potest fieri sub homine et bene dicitur, ergo Sortes vel Plato currit Ba* 95 utrum] add. hoc nomen P | vel] add. pro BolKlPPi 96 dicendum] add. aliquid sed ras. W | seu] vel Ba*BolKlP | qua imponitur] qua nomen imponitur Bol quae et add. nomen imponitur in marg. et add. nomen in textu sed. del P 97 persona] add. illi Ba* post corr. N 98 nota] notandum Ba* notandum add. est P | accipi dupliciter inv. G 99 accipitur suppositum inv. Pi | relativa] relata GKlW | distinctum] post corr. al. m. W 101 sic] om. Ba* | vero] om. NW | suppositum] add. pro eo Ba* 102 non] suppl. al. m. i. l. W | relativa] relata E G | distinctum] add. est N | aliquod] aliquid KlPPi aliud sed corr. aliquod al. m. W 103 esse unum inv. EGW | qui] om. P 104 nihil] add. scie (sic) sed exp. N 105 Deus] add. in marg. Kl 106 tamen] etiam P 107 supponere potest inv. et add. etiam pro supposito vel utroque G | propter] om. E per Pi | indistinctionem] distinctionem sed in add. et corr. indistinctionem s. l. G 107 suppositum ... 108 naturam] naturam et suppositum Ba* 108 quia] quae Kl 109 est] suppl. s. l. N | etiam] et KlN cum P 110 multis] add. locis in marg. P 111 ut ... Damascenus] sicut Damascenus dicit Ba* 112 dictis] istis EGW hiis N dictis add. ergo P | patet] om. N | tertium] tertio N | quia scilicet] scilicet quod Ba* 113 supponit] supponitur Ba* | haec] hoc BolW add. propositio P | est vera inv. N | Sed] iter. P

95

100

105

110

LECTURA THOMASINA I, DIST. 4, Q. UNICA

73

ista sit concedenda ‘Deus genuit Deum’, sciendum est, quod ‘Deus’ aliquando supponit pro essentia, aliquando pro una persona, aliquando pro pluribus. Primum contingit propter identitatem essentiae et personae. Secundum ex vi nominis, quia impositum est ad significandum essentiam in supposito. Tertium contingit, quia impositum est a forma non multiplicata. Quia igitur ista | est vera ‘persona genuit personam’, Bol6ra 120 ideo ista est vera ‘Deus genuit Deum’. Sed contra istud potest obici. Si ista est vera ‘Deus generat’ et ‘Deus genuit Deum’, ergo et ista ‘Deus non generat’, quia Filius non generat. Dicendum, quod ista falsa est, quia negatur de Deo | simpliciter. In Pi6va propositionibus autem praedictis restringitur ut stet pro una persona 125 ex adiuncto actu notionali. Hic autem non adiungitur restringens, sed magis per negationem removetur simpliciter. Ad argumenta pro quaestione. Dicendum ad primum: solutum est, quia generatio ponitur in divinis, | exclusa omni imperfectione, quae Kl6rb in generatione creaturarum invenitur, ut dictum est. 130 Ad secundum dicendum, quod propter aliud est generatio in divinis et propter aliud in creaturis, quia ibi est ut species conservetur secundum philosophos, vel ut numerus electorum compleatur secundum theologos. In divinis autem est propter communicationem suae bonitatis, cuius creatura totaliter non est capax. 115

132 numerus ... compleatur] cf. Greg., Homil. in Evang. XXIV, 6 (304,144); Ans., Cur Deus homo, I, 18 (83,12-16) 114 ista] illa BolEG om. P | sciendum est] est om. Ba*BolKl inv. NPW | Deus aliquando inv. E add. su (sic) P 115 aliquando1] quandoque EGNW | aliquando2] quandoque EGNW 117 ex vi] exempli W 118 impositum est inv. P 119 igitur] ergo Ba* | ista] illa Ba*BolG om. E | est] suppl. s. l. Kl | personam] add. et E 120 ideo] suppl. s. l. E add. etiam NW | ista] illa Ba*Bol | est] erit Bol 121 istud] illud Ba*BolKlPi ista E | potest] add. dici sed exp. N | obici] add. sic KlP | ista] illa Pi | generat ... Deus] om. (hom.) N 122 et] om. BolPPi | ista] add. est vera P illa BolPi 123 quod] quia Ba* | ista] illa Pi | falsa est inv. Ba* inv. et add. Deus non generat P | quia] add. simpliciter P | negatur] coni. ex negeatur Ba* om. Kl | de Deo] de ea Ba* add. negatur Kl a Deo N add. aliquid Pi | simpliciter] semper E generatio P 125 actu] autem E coni. ex actio G | Hic] hoc N | adiungitur restringens] restringitur G additur restringens P adiungitur Pi 126 simpliciter] semper E add. a Deo generatio P 127 Dicendum] om. EGNW | ad] quod P | primum] add. solu (sic) P | solutum est inv. P 128 exclusa … 130 divinis] om. E 128 quae] add. est N 129 creaturarum] creaturae P | invenitur] om. N 131 aliud] add. est Ba* | in] suppl. s. l. al. m. W | ibi] hic Ba*BolKlPi in creaturis P 132 ut] om. Bol | electorum compleatur inv. KlPi 133 theologos] theologus sed corr. al. m. W | bonitatis] add. eius Ba* 134 cuius] add. cognitionem Ba* | totaliter ... est] non om. Bol non est totaliter Pi

Distinctio quinta

Utrum ista sit vera ‘essentia generat’ Secundo quaeritur principaliter, utrum ista sit vera ‘essentia generat’. Et videtur quod sic. Pater generat, essentia est Pater, ergo essentia 5 generat. Praeterea actiones essentiales, ut creare et huiusmodi, attribuuntur E10vb etiam Patri, ergo | a simili essentiae attribuentur actiones notionales, sicut generare, spirare et huiusmodi. Contra in littera. 10 Respondeo. Circa istam quaestionem sunt duo videnda. Primo quomodo se habeat essentia ad actionem istam ‘generare’, quae est Patris respectu Filii, secundo quomodo se habeat Filius ad Patrem, utrum scilicet sit de substantia eius vel non. Circa primum articulum est advertendum, quod quidam conside- 15 rantes, sicut abbas Ioachim, quod propter divinam simplicitatem non

5 Et … 6 generat] cf. Thom., S.th., I, 39, 5, arg. 3 10 in littera] cf. Lomb., Sent., I, 5, 1 (80,25-81,5) 15 Circa ... 30 personis] cf. Thom., S.th., I, 39, 5, resp. 1 Distinctio quinta] suppl. in marg. Ba* om. BolEN suppl. al. m. in marg. G suppl. al. m. in marg. et inv. Kl suppl. quinta al. m. in marg. Pi 3 Utrum ... generat] om. Ba*BolEGKlNPW 4 Secundo] “Post haec quaeritur” et cetera. Circa distinctionem quintam P (Lomb., Sent., I, 5, 1 (80,26-27) | principaliter] om. P | utrum] an Bol | ista] illa Bol 5 Et] om. Ba*BolEGPi | sic] dub. Bol add. nam W | ergo essentia] add. generat sed del. Ba* iter. ergo essentia W 7 Praeterea] unde E | actiones] actus Bol | ut] sicut NW scilicet et add. crea (sic) sed exp. P | huiusmodi] huius BolKl 8 etiam Patri inv. Ba* | attribuentur] add. etiam P 9 sicut] ut G | generare] add. et Bol | spirare] sperare W | huiusmodi] huius Bol 10 Contra] contrarium add. est Ba* contrarium G add. dicitur P 11 sunt duo] add. principaliter Bol duo principaliter sunt NW | videnda] declaranda ENW 12 essentia] se Pi | actionem istam inv. NPiW add. scilicet P | quae] om. E 13 ad] aliud Bol 14 vel] aut N 15 Circa] quantum ad P | articulum] om. P | advertendum] sciendum P 15 quidam … 16 quod] om. (hom.) Kl 16 Joachim] add. dicit Ba*

LECTURA THOMASINA I, DIST. 5, Q. UNICA

20

25

30

35

75

est aliud Deus quam divina essentia, dixerunt, quod sicut ista est vera | ‘Deus generat’, ita etiam ista ‘essentia generat’. Ba*5rb Sed isti decepti sunt, quia ad veritatem locutionum non solum P7ra oportet considerare res significatas, sed etiam modos significandi. Licet autem sit idem secundum rem Deus et divinitas, non tamen est idem modus significandi utrobique. Nam hoc nomen ‘Deus’, quod significat divinam essentiam in concreto ex modo suae naturalis significationis habet, quod possit supponere pro persona, et sic ea, quae sunt propria personarum possunt praedicari de hoc nomine ‘Deus’, ut dicatur ‘Deus est generans vel genitus’. Sed hoc nomen ‘essentia’ non habet ex modo suae significationis, quod supponat pro persona, quia significat essentiam ut formam abstractam, et ideo propria personarum, quibus personae ad invicem distinguuntur, non possunt essentiae attribui. Significaretur enim, quod esset distinctio in essentia, sicut in personis. Unde ista est simpliciter falsa ‘essentia generat vel essentia generatur’, et omnes huiusmodi propositiones, in quibus | essentiae aliquid attri- G4va buitur, quod spectat ad propria personarum. Quod autem nullo modo ista sit vera ‘essentia generat’ potest alio modo accipi sic, quia, si essentia generaret, aut generaret essentiam aut 17 sicut ... 18 generat] cf. Decretal. Gregor., IX, Lib. I, tit. I, c. 2 Damnamus (6-7) 17 divina essentia] add. et Ba* inv. Pi | dixerunt] add. aliquid sed ras. Kl | quod] om. E | ista] illa BolEGW 18 generat] add. et E | etiam] et Ba*EG om. N | ista] illa Pi 19 decepti sunt inv. Ba*BolKlPPi | locutionum] locutionis BolPi 20 considerare] scire W | modos] modum Ba*KlPPi 21 autem] om. EGP | sit idem inv. Ba* sunt idem Bol | rem] add. et Pi | divinitas] deitas Bol exp. et corr. deitas W | tamen est inv. E 22 significandi] post corr. al. m. W | quod] om. Bol 23 in concreto] inhaerentem N suppl. in marg. et add. non inhaerentem in textu W | significationis] configurationis add. hoc Ba* 25 possunt] potest E | praedicari] om. Pi | Deus] add. praedicari Pi 27 modo suae] suo modo Ba* | quod supponat] quod supponatur Ba* sed supponit Bol 28 formam abstractam] formam absolutam Ba*BolKl forma in abstractam Pi | quibus] add. propriae Kl 29 personae] om. EGNPW add. propriae personae Kl | essentiae attribui inv. P essentiae tribui W | significaretur] significaret G sequeretur P 30 personis] persona Pi 31 ista ... simpliciter] ista simpliciter est Ba* semper illa est E illa est semper G simpliciter ista est N illa est semper simpliciter Pi semper ista est W | vel ... generatur] vel etiam ita essentia generaretur BolN om. EG vel etiam ista essentia generatur W 32 huiusmodi propositiones] huius propositiones BolKl huiusmodi om. E inv. GNW | in] om. Ba* | aliquid] om. EP 33 quod] add. est sed exp. P | spectat] spectet Pi 34 nullo ... ista] illa nullo modo Bol nullo modo illa EG ista nullo modo P 34 potest ... 35 sic] potest aliter accipi sic G potest aliter ostendi sic E alio modo potest sic ostendi NW 35 generaret] generat Ba* | aut] om. Ba* suppl. al. m. in marg. Bol vel EGN | generaret] add. aliam sed exp. Ba* suppl. al. m. in marg. Bol | essentiam] essentia sed corr. al. m. W | aut] om. EGNW

76 N6ra

E11ra

W5va

Bol6rb Pi6vb

GUILLELMI PETRI DE GODINO

personam. Non essentiam, quia vel generaret se ipsam vel aliam. Non se ipsam, quia nulla res se ipsam generat. | Nec etiam aliam, quia tunc essent plures essentiae in divinis, et per consequens plures dii. Nec etiam generaret personam, quia eadem ratione oporteret personam ab essentia esse distinctam, quod falsum est. Immo essentia est persona, 40 unde ista est falsa | ‘essentia generat’. “Hoc idem confirmatur alio modo sic. Quandocumque aliqua duo sic se habent, quod unum addit aliquid super aliud, et tamen sunt idem | re, si aliquid conveniat illi, quod addit ratione superadditi solum et inquantum differt ab altero, non oportet, quod etiam alteri 45 conveniat, sicut Sortes et homo sunt idem re, et unum de altero praedicatur, quia tamen Sortes addit aliquid super hominem, si ratione illius superaddi|ti aliquid attribuitur Sorti, non oportet, quod attribuatur homini. Unde bene dicitur ‘Sortes est individuum’, tamen hoc non potest dici de homine. Nunc ita est, quod Pater et essentia sic se habent, | 50 quod Pater super essentiam addit respectum, ratione cuius ei competit generare, et secundum quem ab essentia differt et ideo generare non competit essentiae”. Et ex isto modo soluta est prima ratio pro quaestione, quia ibi medium variatur.

37 nulla ... generat] cf. Aug., De Trin., I, 1 (28,35-36) 42 Hoc ... 53 essentiae] Ioh. Paris., Super Sent., I, 5, 1, resp. (97,17-27) 36 quia] add. generaret Ba* om. EW | vel1] om. BolN aut P | generaret] om. Ba* | vel2] aut P 36 vel2 … 37 ipsam] se ipsam om. Ba*P om. (hom.) E 37 generat] add. se ipsam Ba*P 38 plures] om. Bol 39 oporteret] oportet Bol | ab] om. P ad W 40 essentia] om. P | distinctam] add. ab essentia P | falsum est inv. P 41 ista] illa EG | essentia] suppl. in marg. Pi 42 idem] autem Ba*G | confirmatur] confirmat E confirmant P 43 sic] ita Ba* | addit aliquid inv. N aliquid om. BolPi | super] supra BolNW | aliud] aliquid E | tamen] tantum E 44 idem] add. in Ba* | si] sed E | superadditi] add. illi E 45 et] om. BolE | oportet] add. etiam P | etiam alteri inv. EG etiam om. KlPPiW 46 idem] unum Ba* | unum] add. praedicatur Ba* | de] ab E | altero] alio Ba*PPi | praedicatur] om. Ba* 47 quia tamen inv. Ba*ENW | super] supra BolNW | Si] sic E 48 superadditi] supra additi N | aliquid ... Sorti] tribuitur Sorti aliquid EG ipsi Sorti aliquid attribuitur Bol 49 bene] om. Pi | tamen ... non] non tamen hoc Ba*PPi 50 sic ... habent] habent se sic Ba* sic se habet E se habent sic BolP ita se habent hic Pi 51 Pater] om. E | super] supra W | essentiam] add. h (sic) sed exp. Ba* | addit respectum inv. Ba* 52 generare1 ... 53 competit] om. sed suppl. generari et secundum quam ad essentiam distinctam ideo generare non competit al. m. in marg. W | 52 ab] ad E | differt] differret Bol differtur P | et] om. EGW | generare] om. Ba* 53 essentiae] add. generare Ba* | Et] om. KlN | ex ... modo] illo modo Bol modo om. EGW ex isto ex isto N ex om. Pi 54 quia] om. Bol | medium variatur inv. Kl P

LECTURA THOMASINA I, DIST. 5, Q. UNICA

77

“Nota tamen bonam distinctionem, quod in divinis quaedam nomina significant | suppositum per modum suppositi, sicut persona, Pater Kl6va et huiusmodi. Quaedam important naturam communem per modum suppositi, sicut hoc nomen ‘Deus’. Quaedam important naturam communem, non per modum suppositi, tamen habent quandam habitudi60 nem ad actum, ut lux, sapientia, natura; “natura” enim in creaturis “est principium motus”. Quaedam autem significant naturam communem, sed non per modum suppositi, nec habent aliquam habitudinem ad actum, sicut essentia. Modo illis nominibus, quae significant suppositum per modum suppositi, attribuuntur actus personalis personae 65 distinctivi et vere et proprie et per se, saltem secundo modo dicendi per se, scilicet quod subiectum est in ratione praedicati, sicut ‘Pater generat’. Ista est vera et propria et per se. Nominibus autem, quae important naturam communem per modum suppositi, attribuuntur etiam actus personales et vere et proprie, sed non per se. Non enim 70 Deus inquantum Deus generat, sed inquantum | Pater. Nominibus au- Ba*5va 55

55 Nota ... 80 Pater] Ioh. Paris., Super Sent., I, 5, 1, resp. (98,46-71) 60 natura ... 61 motus] Thom., In Phys., II, 1, 145 (74b) 65 secundo ... 66 praedicati] cf. Thom., In Metaph., V, 19, 1054 (274b) 55 Nota] notandum Ba* | nomina] om. EGNW 56 significant] significat E | persona Pater] hoc nomen Pater BolP Pater et persona NW 56 sicut … 58 suppositi] om. Pi 57 et huiusmodi] om. BolP | important] importat E om. Ba* 58 suppositi] add. importat Ba* | hoc nomen] add. Pater quaedam important naturam communem per modum suppositi sicut hoc nomen Bol persona P | Deus] Deus sed del et corr. Pater Pi | important] significant P 59 non] om. Pi | suppositi] add. sic hic Deus Pi | tamen] sed Bol sed secundum al. m. in marg. Kl om. Pi | non … tamen] om. P | habent] habeant N om. KlPi sub P | habitudinem] habitudine P 60 natura] om. EPi | Natura] suppl. in marg. Bol istam E om. PPi | est] add. per Bol om. Pi 61 significant] important Pi 62 sed non] sed om. Ba*BolN inv. E non exp. sed hoc non W | nec] sed sed corr. nec s. l. Bol om. Pi post corr. al. m. W | habent] om. Pi | aliquam] quaedam sed corr. aliquam s. l. Bol quaedam Pi 63 sicut essentia] sicut essentia divina suppl. in marg. et add. ut lux, sapientia, natura. Natura enim in creaturis est per pincipium motus, quaedam aut significant naturam communem sed non per modum suppositi, nec habent aliquem habitudinem ad actum sicut essentia divina sed exp. verbo vacat s. l. adiuncto Bol ut lux sapientia natura sicut esse divinum Pi | illis] illius Bol | significant] significat E 63 per 64 modum] suppl. al. m. in marg. Kl 64 actus personalis] om. E personalis om. Ba*KlNPPi suppl. al. m. in marg. G actus suppl. al. m. in marg. et personalis in textu post corr. al. m.W | personae] om. Bol W 65 distinctivi] distincti Ba* 65 dicendi] om. Bol dicendum W 66 per] propter Pi | scilicet] secundum Ba*Bol om. NW sed P | quod] quia GN suppl. al. m. in marg. W 66 quod … 67 se] suppl. al. m. in marg. W 66 in] de BolPPi suppl. al. m. in marg. W 67 et] quod N om. Ba*PPi suppl. al. m. in marg. W | propria] proprie PPi suppl. al. m. in marg. W 68 important] importat E 69 personales et] personalis et Ba* personales distinctivi et E et om. G | et proprie] suppl. al. m. in marg. G om. NW | sed] et sed. exp. et corr. al. m. s. l. W

78

GUILLELMI PETRI DE GODINO

tem significantibus naturam communem sub quadam habitudine ad actum, | vere attribuuntur isti actus, sed non proprie nec per se. Unde vere dicitur lux de luce, vel sapientia de sapientia. Nominibus autem significantibus naturam communem non per modum suppositi, nec secundum habitudinem ad actum, nec vere, nec proprie, nec per se 75 attribuuntur isti actus. Ideo ista nullo modo est concedenda ‘essentia generat vel generatur’, vel ‘essentia spirat’, vel ‘essentia de essentia’. Et si tales propositiones alicubi inveniantur, sunt semper pie exponendae, sicut ‘essentia generat’ exponenda est: ‘ille, qui est essentia generat, sicut Pater’”. 80 Quantum ad secundum articulum principalem, scilicet quomodo se habeat Filius ad Patrem, utrum sit de substantia Patris, advertendum est, quod hoc praepositio ‘de’ quandoque accipitur pure materialiter ut hic ‘cultellus est de ferro’, aliquando pure originaliter, ut ‘lumen KrIIIva est de sole’, aliquando pure ordinaliter, ut ‘dives fit de | paupere’ vel 85 ‘de mane fit meridies’. Aliquando vero mixtum, scilicet materialiter et originaliter, sicut ‘filius carnalis est de substantia patris’, quandoque substantialiter et ordinaliter, ut ‘de pane fit corpus Christi’. Ibi enim E11rb

73 lux ... luce] cf. Symb. Epiph., 13 (10); Symb. Nic-Const., 86 (41) 78 alicubi] cf. Lomb., Sent., I, 5, 1 (80,25-87,9) 81 Quantum ... 86 meridies] cf. Anon., Super Sent., I, 5, 1, cod. Bruges 491 (273ra,2-16); Thom., Super Sent., I, 5, 2, 1, sol. (155) 71 quaedam] quadam E | habitudine] habitudinem N | vere] add. disitinctivi E 72 nec] et N 73 vel] om. Ba* 74 secundum habitudinem] in habitudine Ba* 76 Ideo ista] unde illa Bol | est concedenda inv. Ba* 78 inveniantur] inveniuntur BolP | sunt ... exponendae] semper sunt pie exponendae Ba* semper pie sunt exponendae N om. E pie sunt exponendae (post corr.) W | sicut] add. ista P 77 Et … 78 generat] om. E 79 exponenda est] est om. E est sic exponenda P | ille] iste N | generat] om. EGKlW 80 Pater] add. generat al. m. in marg. G 81 articulum] om. P | principalem] principale P Pi | scilicet] om. G principale add. scilicet P Pi | quomodo] add. se sed del. Pi 82 se ... Filius] Filius se habeat Pi | Utrum] add. scilicet P 82 advertendum 83 est] est om. Ba*P inv. EGNW 83 hoc] s. l. al. m. Kl om. Ba*Pi | praepositio] propositivo N | quandoque] aliquando Ba*G | pure materialiter inv. Kl pure om. Pi 84 aliquando] quandoque Ba*KlPPi | pure] praedicatur N ponitur Pi 84 originaliter … 85 ordinaliter] om. Kl 85 est] om. Pi | aliquando] quandoque P | pure] praedicatur N 85 ut] sicut EGNW | paupere] paupertate sed exp. et corr. paupere al. m. W 86 Aliquando] quando Bol quandoque Ba*KlPPi | scilicet] id est Ba*GKl idem E 86 materialiter 87 et originaliter] originaliter et materialiter GKl 87 sicut] ut Ba* | quandoque] aliquando EKrNW alteri GKl 88 et] add. non al. m. s. l. Kl | ordinaliter] originaliter Kl | fit] om. W | ibi] hic Ba* om. GKl | enim est inv. Ba*G

LECTURA THOMASINA I, DIST. 5, Q. UNICA

79

est ordo, quia substantia panis non manet in corpore Christi, sed ulterius substantiatur, quia substantia panis ibi non adnihilatur, sed in substantiam corporis Christi transit. Aliquando etiam substantialiter et originaliter accipitur, ut ‘in divinis Filius est de substantia Patris’. Ratione ablativi tenetur substantialiter, ratione vero genitivi tenetur originaliter. Unde importat distinctionem Filii ad Patrem, non ad eius 95 substantiam. Ad argumenta pro quaestione. Ad primum solutum est. Ad secundum dicendum, quod quidquid attribuitur personae, attribuitur etiam essentiae, inquantum essentia et persona non differunt, sed generare attribuitur personae Patris, inquantum addit aliquid super 100 essentiam, ut dictum est. Ergo ista non conceditur ‘essentia generat’ et omnes consimiles. 90

89 manet] remanet Ba* 88 enim … 89 Christi] om (hom.) Kl 89 ulterius] add. substantiatur sed del. Ba* om. P 90 substantiatur] transubstantiatur Bol substantialiter KlW transubstantiatur add. in corpore Christi P | panis] om. W | sed] om. P 91 substantiam ... Christi] corporis Christi substantiam EG | transit] ut transiti in quarto patebit P | Aliquando] quandoque P | etiam] add. accipitur NW 92 accipitur] om. N W 93 ablativi] absoluti Ba*BolKlPPi | genitivi] geniti Ba*BolEKlKrPPi 94 unde] tamen G 96 Ad] om. P | solutum est inv. P 98 etiam] et N om. Kl | inquantum] quia Kl 99 aliquid] om. Ba*KlPPi | super] supra Bol 100 conceditur] concederetur Pi | et] nec Ba* add. per consequens NPi nec etiam P 101 omnes consimiles] add. per consequens Ba*Bol inv. et add. et sic patet et cetera Kl omnes aliqua sibi consimiles add. per consequens P

Distinctio sexta

Utrum Pater generet vel genuerit Filium natura “Praeterea quaeri solet” et cetera. Circa distinctionem istam quaeritur princi|paliter, utrum Pater genuit Filium | natura. Et vi- 5 detur, quod non, quia | idem est in Deo natura et voluntas, sed non genuit voluntate, ergo nec natura. Praeterea philosophi devenerunt | in cognitionem divinae naturae. Si ergo Pater genuisset Filium natura, utique devenissent in propriam Pi7ra operationem eius et per consequens in cognitionem Trinitatis, | quod 10 supra improbatum est. Contra. Dicit Damascenus, quod “generatio est opus divinae naturae existens”. Respondeo. Circa istam quaestionem sunt tria videnda. Primo utrum Pater genuit Filium natura. Sed, quia quod naturaliter inest, 15 necessario inest, ideo secundo declarabitur, utrum genuerit eum necessitate. Tertio utrum voluntate.

N6rb E11va Bol6va P7rb

4 Praeterea ... solet] Lomb., Sent., I, 6, 1 (89,4) 5 Et … 7 natura] cf. Thom., Super Sent., I, 6, 1, 3, arg. 2 (169) 8 Praetera … 11 est] cf. Thom., Super Sent., I, 6, 1, 3, arg. 3 (169) 12 Contra … 13 existens] cf. Thom., Super Sent., I, 6, 1, 3, contra 2 (169) 12 generatio ... 13 existens] Ioh. Dam.., De fide orth., I, 8 (32,77-78) 1 Distinctio sexta] suppl. in marg. Ba*W om. BolE suppl. in marg. al. m. G suppl. distinctio quinta in marg. N suppl. al. m. in marg et inv. Kl suppl. sexta al. m. in marg. Pi 3 Utrum ... natura] om. Ba*BolEGKlNPW 4 quaeri solet inv. Ba*NW | et cetera] om. BolKrW | distinctionem istam inv. KrPiW istam quaestionem N distinctionem sextam P 5 principaliter utrum inv. Kr principaliter om. P | genuit] genuerit P generet vel genuerit Pi 5 natura … 7 genuit] om. P 5 Et] om. Ba*BolKrPPi 7 genuit] generat Bol Pi om. P 8 Praeterea] puta Bol | devenerunt] venerunt Ba* deveniunt BolKr 9 devenissent] venissent Ba*Kl | propriam] add. cognitionem et BolPi cognitionem proprie P 10 operationem] operationis P | eius] scilicet add. divinae cognitionis P om. Pi | Trinitatis] add. personarum NW 11 improbatum est]inv. GP probatum sed corr. improbatum est s. l. N 12 generatio] naturatio P | opus] om. Pi 14 sunt tria inv. BolNPiW | videnda] declaranda KrNW 15 genuit] generat Bol genuerit KrNPi | naturaliter] generaliter Kl 15 necessario 16 inest inv. BolPi necessitate inest Kl 16 Ideo] om. EN | genuerit] genuit Ba*BolW | eum] add. ex Ba* 17 utrum] add. ex Ba*

LECTURA THOMASINA I, DIST. 6, Q. UNICA

20

25

30

35

81

Quantum ad primum sciendum, quod nomen naturae sumptum est a viventibus, quorum generatio dicitur nativitas, et quia motus denominatur a termino | ad quem, ideo natura dicitur, quod per nativitatem acquiritur, et quia generatio vel nativitas terminatur ad essentiam per se non ad formam, nisi inquantum per eam habetur essentia, | ideo essentia dicitur natura et ex hoc translatum est ad omnem essentiam, etiam increatam. “Hoc viso dicendum, quod iste ablativus ‘natura’ potest importare habitudinem causae formalis, sicut hic: ‘currens currit | cursu’, et sic dico, quod non debet concedi, quia generatione genuit formaliter, non natura. Si autem dicat habitudinem principii effectivi seu originantis, sub hoc sensu, quod virtute naturae fiat generatio, non quod natura sit generans | in divinis, sic dico, quod concedenda est. Ratio huius est, quia virtute illius dicitur fieri actio, in quo agens assimilat sibi passivum, sicut quia calefaciens calefactibile sibi assimilat in calore, ideo dicimus, quod ignis calefacit in virtute caloris. Cum ergo per generationem in divinis fiat assimilatio Filii ad Patrem in natura, oportet concedere, quod Pater genuit Filium natura. Nec oportet quod, si opponatur, quod sicut Filius procedit a Patre ut similis in natura, ita Spiritus sanctus procedit | ab utroque, ut similis in natura, si ergo ve24 Hoc ... 53 potest] Ioh. Paris., Super Sent., I, 6, 3, resp. (109,2-110,32) 18 primum] articulum Kr add. articulum E add. articulum est N | sciendum] add. est EKr dicendum Pi | naturae] verae sed. exp. et corr. al. m. in marg. W 19 nativitas] necessitas del. et corr. in marg. G | denominatur] nomiantur EGNP 20 a termino] a trio Bol | natura dicitur inv. Pi | quod per] per et quod al. m. in marg. G 21 acquiritur] accipitur KlPPi | vel] sive EW seu GN | nativitas] necessitas Bol 22 se] add. ideo ad formam E 23 et] om. Bol | ex] om. Pi | hoc] add. nomen naturae al. m. in marg. G add. nomen naturae in marg. P | essentiam] add. et sed exp. al. m. W 24 etiam] al. m. exp. W om. PPi | increatam] add. in creatam Ba* in creatura BolPi interminatam Kr creatam sed exp. et corr. al. m. in marg. W | dicendum] add. est KlKrPPi | iste] ille Bol | potest] add. dupliciter accipi quia potest in marg. P 25 causae] essentia del. Bol post corr. Pi 26 concedi] add. Pater generat Filium natura Bol add. quia Pater genuisset Filium natura in marg. P add. quod Pater generat Filium natura in marg. Pi | quia] quod GKlN | genuit] generet Bol add. Filium N generat Pi 28 originantis] post corr. al. m. Ba* originalis N | quod] add. scilicet P | naturae] suppl. in marg. Pi | fiat] add. g (sic) sed del. P 28 non… 29 generans] om. Pi 29 concedenda est inv. KlP 30 huius] haec E huiusmodi GKlKrP | quia] quod EN | dicitur] debet dici Bol debet Kl debet add. dici in marg. Pi 31 sibi] add. asi (sic) sed exp. al. m. W | quia] add. ignsi Bol om. Ba*N | calefaciens] add. in virtute caloris E | calefactibile ... assimilat] assimilat sibi calefactibile P 32 quod] quia Pi | in] om. Ba*BolKlPPi 33 natura] add. sicut al. m. in marg. W 34 genuit] genuerit P | Filium] add. in Kl | quod] om. EGKrNPPiW 35 sicut] om. Ba*EGKrNW | procedit] procedat EGW | ita] sic Ba* 36 procedit] procedat Kl

W5vb Kl6vb

G4vb

Ba*5vb

E11vb

82

GUILLELMI PETRI DE GODINO

rum est dicere, quod Pater genuit Filium natura, quia Filius procedit a Patre ut similis in natura, ergo similiter verum est dicere, quod Pater et Filius producant Spiritum sanctum natura, quia ab eis procedit similis in natura, quod tamen nullus concedit. Dicendum, quod illud solum dicitur generari naturaliter vel produci natura, quod ex modo suae processionis habet, quod assimiletur producenti. Filius autem ex modo suae processionis habet, quod assimilatur Patri. Procedit enim ut Verbum et ut Filius. Filium autem Patri et Verbum intelligenti oportet assimilari. Sed non potest esse assimilatio, nisi quoad naturam. Alias non esset perfecta assimilatio. Et ideo concedendum est, quod Filius naturali origine generetur a Patre. Non sic autem Spiritus sanctus ex modo suae processionis habet, quod assimiletur producenti, ut dictum est, sed procedit per modum voluntatis. Tali autem modo processionis non debetur, quod illud, quod producitur per talem modum, producatur ut simile. Unde quod Spiritus sanctus procedat ut similis in natura, non est ex modo suae processionis, sed propter identitatem naturae in KrIIIvb divinis, quae ibi plurificari non potest”. | Quantum ad secundum articulum principalem sciendum est, quod necessarium dicitur dupliciter: per se et per aliud. Necessarium per aliud adhuc dupliciter. Uno quidem modo sicut per causam agentem,

55 Necessarium ... 65 necessarium] cf. Thom., Super Sent., I, 6, 1, 1, sol. (166) 37 quod] om. BolPPi | Pater] add. et Filius producant Spiritum sanctum sed exp. verbo vacat s. l. adiuncto Kl | genuit Filium inv. Ba* | Filius] add. ipse Ba* 38 verum est dicere] est dicere verum E verum erit dicere Kr verum esset dicere N 39 Filus] add. etiam EG | quia] quod E 40 nullus] post corr. Pi | concedit] add. ad hoc est P | illud] istud Ba*N 41 solum ... generari] dicitur solum generari Pi | produci] post corr. al. m. W | natura] naturaliter Ba* | quod] om. E 42 assimiletur] assimilatur BolN | producenti] produci E 43 assimilatur] assimiletur Pi assimiletur add. producenti Filius autem ex modo suae processionis habet quod assimilatur Kl om. N 37 producenti … 38 assimiletur] om. N 44 intelligenti oportet inv. E 45 assimilatio] simile Ba* 47 origine] origene Bol | generetur] generatur Ba*N | sic autem] sic om. Ba* inv. Bol | sanctus] add. sic Ba* add. habet G 48 habet] om. G | assimiletur] assimilatur Bol 49 modo] modi N | processionis] procedendi P 50 illud] idem E | modum] add. processionis in marg. P 51 simile] add. in natura P | Unde] om. Bol | procedat] producatur Ba*BolKlPPi 52 est] oportet Pi | modo] natura E 53 quae] qui E et N 54 articulum principalem] argumentum principalem Bol om. G articulum om. N principale P articulum principale Pi | sciendum est inv. NW est om. P 55 dicitur dupliciter] add. uno modo Ba* inv. Bol | et] vel N | Necessarium] om. Ba*Bol 56 adhuc] add. dicitur BolKlP | dupliciter] add. dicitur Ba* | uno] om. Ba* | quidem modo] om. modo Ba* inv. Kr om. quidem P | sicut] quod sit P

40

45

50

55

LECTURA THOMASINA I, DIST. 6, Q. UNICA

83

quae habet praedominantiam respectu eius, cui infert necessitatem, sicut lapis impulsus vel proiectus necessario fertur sursum et tale necessarium dicitur violentum. Alio modo dicitur necessarium sicut per 60 causam finalem, sicut necessarium dicitur in his, quae sunt ad finem, quia sine hoc non potest finis esse vel bene esse. Neutro autem istorum modorum generatio divina est necessaria, | quia Deus non est propter finem, nec coactio cadit in ipsum. Per se autem dicitur | necessarium aliquid, quod non potest non esse, sicut Deum esse est necessarium, et 65 hoc modo Patrem generare Filium est necessarium. “Quantum ad tertium advertendum, quod Filium generari voluntate potest intelligi dupliciter: uno modo utrum Pater ipsum genuerit per modum voluntatis, aut utrum genuerit ipsum voluntate. Primo modo dicendum est | simpliciter, quod non, quia illud, quod sic pro70 ducitur, aut habet | cum Deo naturae conformitatem, aut non. Primo modo Spiritus sanctus sic procedit. Hoc tamen non habet ex modo suae productionis, ut dictum est. Si autem non habet naturae conformitatem, sic creaturae producuntur voluntate. Si autem intelligatur secundo modo, sic adhuc distinguitur, quia aut voluntate antecedente 66 Quantum ... 80 generare] Ioh. Paris., Super Sent., I, 6, 3, resp. (110,2-111,18); cf. Thom. Super Sent., I, 6, 1, 2, sol. (167-168). 57 praedominantiam] dominantiam sed corr. al. m. s. l. W | necessitatem] add. dicitur violentum E 58 vel proiectus] om. P 59 necessarium] necessariam Bol 60 necessarium] necessariam Bol | sicut … finem] om. Pi 61 quia] add. finis Ba* quod EGKrNW | hoc] add. finis E | potest] add. esse sed exp. P | finis esse] finis om. Ba* inv. Kl | istorum] illorum W 62 generatio divina inv. Ba* | necessaria] add divina Bol 63 dicitur] add. aliquid Pi | necessarium] aliquid Ba* necessariam Bol 64 aliquid] necessarium Ba* aliquod Bol om. Pi | Deum esse] esse primam causam BolP dictum est esse E esse om. Pi | est necessarium inv. Ba*BolKlKr est secundum (post corr.) N inv. et add. esse in marg. Pi 65 generare Filium inv. Ba* | est necessarium inv. Ba*Pi est necessariam Bol 66 Quantum] add. autem N | tertium] add. articulum est ENW add. est G add. principale Kl | advertendum] add. est Ba* sciendum N dicendum Pi 67 intelligi dupliciter inv. Bol | utrum] quod P | ipsum] om. Ba*BolKrPPi | genuerit] add. Filium Ba*P genuit Bol 68 aut] alio modo P | utrum] om. E | genuerit] genuit Ba*Bol | genuerit ipsum] inv et add. ipsum utrum E inv. NW | voluntate] corr. voluntarie al. m. in marg. Kl 69 simpliciter] semper EP | producitur] add. hi sed exp. N 70 habet] hoc sed exp. et corr. habet W | cum] tamen W | naturae conformitatem] conformitatem add. aliquid sed del. et add. naturae Ba* inv. BolKlPPi | aut] vel Ba* | non] add. si BolPi 70 Primo 71 modo] si sic sic N si habet al. m. in marg. W 71 Spiritus ... sic] sic Spiritus sanctus W | Spiritus ... procedit inv. Kl sic om. N sic procedit Spiritus sanctus Pi | tamen] ras. Kl | non] non sed ras. et corr. enim Kl 71 ex … 72 habet] om. (hom.) N 72 productionis] processionis Ba* 72 Si … 74 voluntate] om. Pi 73 voluntate] auctoritate Pi74 modo] add. dicendum quod Ba*

Bol6vb E12ra

Pi7rb N6va

84 Ba*6ra Kl7ra

GUILLELMI PETRI DE GODINO

seu operante, aut voluntate | concomitante, approbante et complacen- 75 te. Si voluntate antecedente, cum voluntas artificis | antecedat artificiatum, sic non conceditur. Si voluntate operante, sic etiam non est concedenda, quia voluntas non est generans, sicut nec essentia. Si voluntate concomitante vel approbante, sic est concedenda. Pater enim generando Filium vult se Filium generare”. Et per hoc patet responsio 80 ad primum argumentum pro quaestione. Ad secundum dicendum, quod in cognitionem divinae naturae perfecte non venerunt, sed solum inquantum est causa rerum creatarum, nec per consequens in cognitionem Trinitatis personarum.

75 seu] aut Ba*Pi | concomitante] communicante add. aut Bol 76 antecedente] ante P | cum] ras. et corr. non Kl | antecedat] procedit Bol praecedat Ba*KlP procedat add. ad Pi | artificiatum] artificium Ba*EPi 77 conceditur] concluditur Ba* | sic] om. W 77 est 78 concedenda] conceditur EG 78 generans] post corr. al m. W | Si] sed P 79 vel] om. Ba* et Pi | approbante] add. vel complacente Ba* probante sed corr. approbante Pi | concedenda] post corr. al m. W 80 Filium generare inv. EKr NW | per] om. Kr 81 argumentum] articulum BolE | quaestione] add. facta E 82 naturae] add. Philosophi in marg. Pi | perfecte] om. Ba* 83 non] iter. sed del. P | venerunt] add. perfecte Ba* veniunt BolN add. philosophi P post corr. al. m. et add. sed sed al. m. del. W | sed] nisi P | inquantum] ut G | rerum creatarum] creaturarum N

Distinctio septima

Utrum in Deo sit potentia generandi “Hic solet quaeri”et cetera. Hic quaeritur principaliter, utrum in Deo sit potentia generandi. | Videtur quod non, quia agens, quod agit W6ra per essentiam, non videtur agere per potentiam. Sed Deus est agens per essentiam, ergo respectu actus generandi non ponitur in Deo potentia generandi. Maior patet, quia anima per essentiam corpus vivificat, ideo non dicimus, ipsam vivificare per aliquam potentiam. Minor de 10 se patet. Praeterea quod exit de potentia in actum, prius est in potentia quam in actu, sed in Deo nihil est prius in potentia quam in actu, ideo et cetera. Contra. Secundum Philosophum in De somno et vigilia “cuius est 15 actus, eius est potentia”, sed actus, qui est generare, convenit Patri. | E12rb Ergo et potentia generandi. Respondeo. Circa istam | quaestionem sunt quattuor videnda. Pri- P7va mo, quod in Deo est potentia generandi. Secundo, utrum ista potentia 5

4 Hic ... quaeri] Lomb., Sent., I, 7, 21 (91,15-16) 14 cuius ... 15 potentia] cf. Arist., De som. et vig., I, 454a8 1 Distinctio septima] suppl. in marg. Ba*BolKr om. E suppl. al. m. in marg. GW suppl. al. m. in marg. et inv. Kl suppl. distinctio sexta in marg. N suppl. septima al. m. in marg. Pi 3 Utrum ... generandi] om. Ba*BolEGKlNPW 4 solet quaeri inv. EG | et cetera] om. BolEGKrW | Hic] sic Ba* secundo E W circa distinctionem septimam P circa istam septimam distinctionem Pi | quaeritur principaliter inv. N principaliter om. P quaeritur primo Pi 5 generandi] add. et KlNPW 6 videtur] add. deberi E deberetur exp. et corr. al. m. in marg. et add. debere G add. debere NW 7 respectu] idem KlP idem del. Pi | ponitur] ponit P Pi 7 in … 8 generandi] potentia generandi in Deo Ba* in Deo potentiam generandi Pi 8 Maior] minor Kr | quia] add. enim in marg. Pi | anima] om. Kr 9 ideo] om. ENW et G 9 de ... 10 patet] patet de se EP et patet N de post corr. al. m. add. se patet W 9 dicimus] add. eam P | aliquam potentiam inv. Ba* | Minor] maior Kr 11 in] ad Bol 12 prius] peius E | in] om. BolEGN | potentia] add. prius P | quam] om. Bol | in] om. BolEGKlNPi | sed … actu] om. Bol | ideo] ergo NPW 14 in] add. libro Ba*Pi om. BolGKlW | De] om. E 15 est] add. et Kl | convenit] competit G 16 et] om. Pi 17 istam] suppl. al. m. in marg. W | sunt quattuor inv. Pi | videnda] declaranda Ba*KrNW 18 ista] illa NW

86

GUILLELMI PETRI DE GODINO

sit in Filio. Tertio, utrum possit se extendere ad plures Filios generandos. Quartum, utrum illa potentia dicat essentiam vel relationem. Quantum ad primum sciendum, quod potentia generandi est in divinis, quod sic ostenditur, quia potentia per actum cognoscitur, licet ergo potentia Dei sit ipse Deus, tamen non est neganda potentia in Deo, quia etiam ipse actus Dei est Deus, non tamen hoc obstante ponimus actum Dei in Deo, similiter et de potentia. Praeterea quidquid perfectionis est in creatura, totum attribuendum est ipsi Deo. Sed in creatura invenimus duplex principium productivum, unum scilicet, quo agens producit sibi simile in natura, et hoc est forma naturalis, aliud, quo agens producit sibi dissimile in natura, et hoc est forma artis in mente. Et utrumque simpliciter importat perfecG5ra tionem. Ergo similiter in divinis est ponere aliquod principium | activum ad producendum dissimilia in natura, quod vocamus potentiam creativam, per quam producit creaturas, et aliquod ad producendum simile in natura, quod vocamus potentiam generativam. Differunt taBol7ra men in hoc, quod si com|parentur ad actus, cum actus inter se aliqualiter differant saltem ratione, et ipsae potentiae differrent. Si autem comparentur ad ipsam radicem, scilicet essentiam divinam, sic cum ipsa sint ipsamet essentia divina, tunc sunt idem, sicut eadem virtus 20 Quartum] quarto Kr | illa] ista Ba*PPi | essentiam] add. generandi sed exp. W 21 primum] add. articulum est ENW 22 per ... cognoscitur] cognoscitur per actum EGNW 23 tamen non inv. Ba*BolKrPi | neganda potentia inv. BolKlKrPi | in] add. ipso Ba* 24 etiam] et N | est Deus] est ipse Deus Ba* inv. EG | Non tamen hoc] tamen hoc non P 25 et] etiam P 26 perfectionis est] est om. Ba* inv. Pi | totum] add. est Deo Ba* 26 attribuendum 27 est] est om. Ba*W inv. PPi 26 attribuendum ... 27 Deo] est Deo attribuendum Ba* attribuitur ipsi est Deo E 28 scilicet] est Ba* om. Kl | quo] quotiens sed exp. et corr. quo W | sibi] om. Ba* add. sle (sic) sed del. P | in] om. Ba* | hoc] om. E hic Pi 29 forma] add. universalis sed del. Pi | aliud] add. est Pi | sibi dissimile] simile del. et corr. dissimile in marg. Pi sibi simile sed corr. dissimile al. m. W 30 hoc] haec KrPPi | simpliciter] semper Ba*EP | simpliciter importat inv. N 31 Ergo] add. et cetera Bol | similiter] om. Ba* abicitur E simpliciter N et P | divinis] add. similiter P | est] suppl. al. m. s. l. W | ponere] ponendum Ba* | aliquod] aliud Ba*Bol | principium] add. productivum sed exp. Ba* 32 dissimilia] dissimile Bol | vocamus] notamus W 32 vocamus ... 33 creativam] vocamus potentiam creatam E potentiam creativam vocamus Kl 33 aliquod] aliud Ba*Bol | ad] aliud Pi | producendum] producens Pi 34 vocamus] notamus W | tamen] add. illae potentiae P 35 quod] quia EGKlNPW | cum] tamen W inter ... aliqualiter] aliqualiter inter se GNP 36 differrent] differunt Bol differant KlN post corr. al. m. W 37 comparentur] comparatur Bol comparantur Kr | divinam] add.(iter.) sic sed exp. Ba* | sic] add. tunc sunt idem Bol | cum] quod E 38 ipsa ... ipsamet] ipsa sint om. Bol ipsa sit ipsamet EP ipsamet sint Kl | tunc ... idem] om. Bol | sicut] add. est Ba*BolPi quam N 38 eadem ... 39 est] est eadem virtus KlP est om. Ba*BolKrPi

20

25

30

35

LECTURA THOMASINA I, DIST. 7, Q. UNICA

87

est in sole, per quam resolvit gelida et conglutinat luta, et idem est de potentia spirandi. Nota tamen, quod intellectus divinus et voluntas divina sint potentia creandi, quia ipsis producitur creatura. Sed potentia creandi est imperata a voluntate, potentia etiam generandi est | intellectus divinus et potentia spirandi voluntas divina, sed aliter et aliter, quia intellectus et voluntas | dupliciter accipit possunt: uno modo 45 intellectus | ut intellectus absolute et voluntas ut voluntas absolute, alio modo potest accipi intellectus ut | naturalis vel natura et voluntas ut naturalis vel natura. Si sumatur intellectus divinus ut naturalis, sic producit Filium; et voluntas ut naturalis producit Spiritum sanctum. Si autem sumatur intellectus ut intellectus et voluntas ut voluntas abso50 lute, sic producunt creaturam. Huiusmodi simile apparet in creaturis, quia intellectus, inquantum habet rationem naturalis intellectus, habet se ad cognitionem primorum principiorum, quae cognitis terminis cognoscuntur. Sed respectu conclusionum ex principiis deductarum non habet se ut naturalis, sed ut intellectus absolute. Unde illas conclusiones 55 potest deducere | vel non deducere. Et ex istis etiam apparet dissolutio unius quaestionis, quae consuevit moveri hic, utrum potentia creandi spirandi et generandi differant in divinis. 40

39 luta] lucta Ba* lutum BolG gluta Kr 40 Nota] non Ba*P sic E sed Kl 41 sint] sunt BolN | quia] add. in Bol 41 Sed … 42 voluntate] sed sunt potentia imperata creandi a voluntate Ba* quia his producit in haec personae et E om. GKrW 42 potentia] add. tac (sic) sed exp. W | etiam] et N autem Pi | est] add. est Kr 43 spirandi] add. est BolPPi | et aliter] om. BolP 44 dupliciter] om. PPi | accipi possunt inv. N W possunt dupliciter accipi P 45 absolute] om. GKlW | voluntas] add. dupliciter sed exp. al. m. W | ut] suppl. al. m. s. l. Kl | ut voluntas] om. Bol 44 et voluntas … 45 absolute] om. (hom.) Kr 46 potest] possunt N | accipi] om. Kr | ut] add. ut E | vel] add. ut Ba*P | et] add. ut E sic add. etiam G 46 et … 47 natura] om. P 47 vel] add. ut Ba* et E Kr et ut NW 47 sumatur ... divinus] intellectus add. divinus in marg. et add. sumatur in textu Ba* | sic] sicut Ba* 49 intellectus] add. absolute Ba* | voluntas1] add. voluntas sed exp. N | ut voluntas2] illeg. Kr | absolute] similiter Ba* 50 producunt] producit W | creaturam] creaturas Ba*P post corr. al. m. W | Huiusmodi] huius BolKlPi 51 quia intellectus] illeg. Kr | rationem naturalis] add. intellectus Ba* add. in intellectus N naturalem rationem add. intellectus P rationem naturalem Pi | intellectus] sic Ba*G om. NP 51 habet 52 se inv. et add. ad sed exp. N 52 primorum] om. Bol | quae] add. statim Ba* illeg. Kr 52 cognitis ... cognoscuntur] cognitis terminis cognoscantur E cognoscuntur cognitis terminis Bol cognitis certis terminis cognoscuntur Pi 54 illas conclusiones] istas cognitiones BolPi illis cognitiones G istas conclusiones P illas cognitiones W 55 vel] et Ba*BolKlKrPPi | et] om. Ba*KlKrPPi | istits] isto Ba* | etiam] om. Ba* autem Pi | dissolutio] solutio BolKlP add. illius sed exp. G 56 unius] cuiusbam N | moveri hic] hic om. Ba*Pi add. scilicet P inv. NW 57 et] om. Ba* s. l. N iter. W | differant ... divinis] in divinis differant Ba* differunt in divinis Bol differat in divinis EGPW 57 differant … 59 generandi] om. (hom.) Kr

KrIIIra Ba*6rb Pi7va E12va

Kl7rb N6vb

88

GUILLELMI PETRI DE GODINO

Quantum ad secundum articulum est notandum, quod potentia generandi potest accipi tripliciter. Active, et sic non est in Filio, sed in Patre. Alio modo potest accipi passive ad generari, et sic convenit Filio, 60 quia habet potentiam ut generetur. Tertio modo potest accipi impersonaliter et sic est in utroque. Primo modo dicitur potentia, per quam Pater generat; secundo modo per quam Filius generatur; tertio modo dicitur potentia, per quam fit generatio. Et sic etiam est in Filio et Filius exercet aliqualiter actum generandi saltem terminative se habens. 65 Sed contra istud, quod dictum est, potest sic obici: si Filius debet dici habere potentiam generandi propter hoc, quod potest generari, ergo W6rb | a simili caecus vel lapis potest dici habere potentiam videndi, quia videtur. Respondeo et bene, licet alii dicant aliter, quod licet sit inusitatum, 70 tamen bene et proprie dicitur, quod lapis habet potentiam videndi pas-

58 66 70 70

Quantum ... 65 habens] cf. Thom., Super Sent., I, 7, 2, 1, sol. (182) si ... 69 videtur] cf. Aeg. Rom., Super Sent., I, 7, princ. 2, 2 (44vaM) Alii] Aeg. Rom., Super Sent., I, 7, princ. 2, 2 (44va M) licet … 73 cetera] cf. Rob. de Orf., Reprob. dict. (89)

58 articulum] om. GP add. principalem Kl | est notandum inv. Ba* est sciendum P 59 potest accipi inv. NW accipitur Bol | tripliciter] om. Ba* add. uno modo P add. scilicet Pi | et] add. hoc intellige potentia active non est in Filio sic quod generatam vel in quantum activa alias contradiceret huic quod dicitur in solutione secundae rationalis opinionis illae quattuor articuli in marg. al. m. Kl | sic] c (sic) Bol 60 Patre] add. et BolPi | potest accipi] om. BolGKlPPi | ad] aliquid Kl | Filio] add. quia habet sed del. Pi 61 quia … generetur] suppl. in marg. G quia habet potentiam ut generetur (generetur post corr. al. m.) in textu W | impersonaliter] impassibiliter Ba* 62 est in] om. W | modo] om. Pi W 62 potentia … 64 quam] suppl. supra et add. per quam in textu Kr 63 modo1] add. dicitur potentiam Bol | generatur] generatus sed corr. al. m. W | modo2] om. Kl 64 fit] suppl. s. l. Bol fiunt W | generatio] om. Kl | etiam] om. Ba*KlKrPPi | Filio] add. quia Ba* | et] quia Bol 65 aliqualiter] add. fi sed del. Bol | generandi] generative Ba* | terminative] creative Kl | habens] habente dub. N 66 istud] id Ba* hoc GP | sic] om. Bol | Filius] add. Dei Bol | debet dici inv. N dici om. Bol 67 potentiam] potentia BolG | propter hoc] om. P | quod] quia P | ergo] add. si sed del. N 68 simili] add. aliquid sed del. Ba* iter. P | dici] add. videns quia potest videri sed exp. Ba* | videndi] add. quia habet potentiam al. m. in marg. Kl | quia] ut EKlKrPi ut sed corr. quia al. m. in marg. G 69 videtur] potest videri BolP add. vel dicendum, quod non est simile habitus materia, caecus enim et lapis non per eadem potentiam videtur per quam aliquis videt ea, unde si eadem potentia esset in lapide et in caeco, per quam videntur, quae est in homine ad videndum active, in stanti a valerat et esset sita utrobique al. m. in marg. inf. G videatur Kl 70 Respondeo et] et om. GKrPi dicendum sicut quidam dicunt et P | dicant aliter inv. KrW | alii … licet] om. Bol | inusitatum] add. dictum P 71 et] om Bol | proprie dicitur inv. Bol

LECTURA THOMASINA I, DIST. 7, Q. UNICA

89

sive, quia videtur. Visibile enim est quod potest videri. Potens autem dicitur a potentia, ideo et cetera. Quantum ad tertium articulum sciendum quod potentia generandi 75 non potest se extendere ad plures Filios generandos, quod sic apparet, quia opus naturae semper tendit ad unum, nisi sit defectus ex parte agentis non potentis totum, sed partem communicare, | vel ex parte pa- E12vb tientis non potentis totum capere. Sed nullus defectus est in Deo Patre nec in Filio, ideo et cetera. 80 “Hoc idem apparet ex modo divinae generationis, quia ratio quare pater carnalis potest multos filios generare est ista, quia non generat de tota substantia sua, sed de parte. Unde non tota substantia, de qua generat pater carnalis, habet esse in genito. Idcirco post primum potest generare secundum. In divinis autem generans de tota substantia 85 sua generat. Unde illam eandem numero totam naturam, quam habet generans, communicat Filio generato. Idcirco in | divinis tantum unus Bol7rb Filius producitur. Hoc idem apparet tertio modo sic. In divinis procedit Filius a Patre per modum intellectus et verbi. In nobis autem diversa verba formamus propter verbi prolati in creaturis imperfectionem, 76 opus ... unum] cf. Thom., S.th., I-II, 1, 7, ad 3; S.c.g., III, 23, 2039 (28b); De malo, 16, 5, resp. (304,235) 80 Hoc ... 94 repetit] Ioh. Paris., Super Sent., I, 7, 2, resp. (115,9-23) 72 Visibile] in se Bol | est] dicitur Ba*BolPPi | potens] potentia sed exp. et corr. potens al. m. W 73 potentia] potestate Bol | ideo]ergo NP ergo suppl. in marg. W 74 articulum] om. BolGKrPPi add. principalem Kl add. est W 75 apparet] patet P 76 opus] operatio BolKlKrPPi | naturae] add. unitus in marg. et quae moventis in textu Pi | semper tendit] semper extendit Bol se extendit Pi inv. Kr | defectus] add. vel Kr | ex parte] om. KlW 77 communicare] communitate sed corr. communicare al. m. W 78 capere] recipere P | nullus defectus est] om. Ba*BolKlPPi | Patre] add. nullus defectus est Ba*BolKlPPi 79 in] om. W | Filio] add. alium in marg. N | ideo] ergo NPW 80 divinae generationis inv. Ba* | quia] add. o (sic) sed exp. W 81 pater carnalis inv. et add. aliquid sed del. Ba* | Filios] om. N | generare] suppl. in marg. Bol | ista] illa Bol 82 substantia1 sua inv. Ba*Kr | substantia2] add. sua sed BolPPi 83 generat pater inv. Ba* | carnalis] om. Ba* | habet ... genito] om. Kr | Idcirco] ideo P | primum] add. filium Ba*NPW 84 secundum] om. N | autem generans inv. E 84 substantia 85 sua inv. Ba*EKr 85 Unde] add. ei sed exp. N | illam] add. et Bol illa Kr | eandem] add. rem Ba* eandem sed ras. et corr. ea debet E eadem add. corpora sed del. Kr | numero] add. et s. l. Ba* | naturam] om. EG natura Kr add. generans W | quam habet] habens N om. Pi 86 generans] suppl. in marg. Ba* om. W | Filio] add. genito vel Pi | Idcirco] ideo P | divinis] add. producitur P | tantum] om. Bol 86 unus 87 Filius inv. Bol: add. generatur vel W 87 producitur] om. P | apparet] patet Kr | tertio] secundo Kr | modo] om. P 89 imperfectionem] perfectionem sed corr. s. l. Ba*

90

GUILLELMI PETRI DE GODINO

quia ipsum verbum a creatura prolatum | non aequatur toti intellectui intelligentis, et ideo format diversa verba. Sed verbum divinum est perfectissimum, ex toto coaequatum paterno intellectui. Idcirco unicum format verbum, nec aliud formare potest, nec per consequens producere alium Filium. Unde “semel loquitur Deus et id ipsum non repetit””. P7vb De quarto articulo, utrum potentia generandi | dicat essentiam vel Pi7vb relationem, sunt tres opiniones | solemnes. Quidam dicunt, quod dicat relationem solum, et hoc probant tripliciter. “Primo sic, quia operatio alicuius propria elicitur a propria eius forma, non a forma communi. Generatio autem est propria operatio Patris, ergo elicitur a propria forma Patris et non a communi. Propria autem forma Patris est paternitas, ergo generare a paternitate elicitur tamquam a principio, seu potentia generandi. Cum ergo paternitas ad relationem pertineat, et potentia generandi ad relationem pertinere videtur”. Praeterea si potentia generandi active esset natura communis, cum natura communis sit in Filio, et Filius haberet potentiam generandi active, et sic posset alium Filium generare, quod est inconveniens. Ergo potentia generandi ad essentiam pertinere non potest, sed magis ad relationem.

Ba*6va

94 semel ...repetit] Iob, 33,14 97 Quidam] cf. Bonav., Super Sent., I, 7, unic., 1, resp. (135-136) 99 Primo ... 105 videtur] Ioh. Paris., Super Sent., I, 7, 2, arg. 1 (117,7-13) 90 a] per suppl. s. l. Pi | creatura] creturam Pi | aequatur] aequaliter E | toti] toto BolP 91 et] om. BolGKr | format diversa inv. Ba*BolKlPPi | perfectissimum] add. et Bol 92 intellectui] add. et W | Idcirco] add. cum s. l. al. m. Kl ideo P 93 format verbum inv. KrNW | aliud ... potest] potest aliud formare Ba*BolKlP nec potest et formare suppl. in marg. et aliud in textu Pi | nec] et KrNW | consequens] add. nec KrN add. nec s. l. W 93 producere 94 alium inv. W 93 producere ... 94 Filium] alium Filium producere Ba* 94 id] illud BolKl idem dub. N | repetit] recipit E 95 De ... articulo] add. principali Kl quantum ad quartum P 96 opiniones solemnes inv. Kr 97 dicat] dicit Pi | solum] solam W | probant] probatur N 99 Primo sic inv. Bol primo modo sic Pi | alicuius propria inv. Ba* | elicitur] iter. sed al. m. exp. W 99 eius 100 forma inv. Ba* 100 non] add. autem G 101 elicitur] essentia exp. N | Patris] eius P | a] add. forma Ba* | et ... communi] om. (hom.) BolEPPi | Ergo ... communi] om. Kl 102 a ... elicitur] elicitur a paternitate P 103 a] add. primo Pi | potentia] principium Pi | ergo] igitur Kr 104 pertineat] perti (sic) Kr 106 Praeterea] puta Bol suppl. in marg. Pi | si] sic E add. autem sed del. Pi | esset] est Ba* add. in divina Bol 107 haberet] habet N 108 posset] possunt E | generare] add. praeterea Ba* 109 magis] add. pertinet P

90

95

100

105

110

LECTURA THOMASINA I, DIST. 7, Q. UNICA

91

Praeterea principium | est alicuius principium, sed potentia generandi dicit principium, ideo et cetera. “Istis rationibus et consimilibus moti quidam dicunt, quod potentia generandi dicat relationem. Istam opinionem improbat Magister 115 in littera. Ideo est alia opinio, quae est Magistri et quorundam modernorum secum consentientium, | quod potentia generandi in divinis | dicat quid absolutum, puta essentiam. Et probant sic, potentia generandi nihil aliud est quam id, quo generans generat, sicut potentia calefactiva 120 est illud, quo calefaciens calefacit, et hoc est calor. | Potentia autem activa, qua agens agit, non est nisi id, in quo agens assimilat sibi passivum, sicut ignis calefaciens assimilat sibi | calefactibile in calore et ideo calor est potentia calefactiva, quae ignis calefacit. Sed in generatione generans assimilat sibi genitum in natura. Ergo illud, quo generans 125 generat, id est potentia generativa, est natura, quia in nulla proprietate relata assimilat sibi generans genitum. In divinis ergo nullo modo po113 Istis ... 131 essentiam] Ioh. Paris., Super Sent., I, 7, 3, resp. (118,27-36) 113 quidam] cf. Bonav., Super Sent., I, 7, unic., 1, resp. (135-136) et Super Sent., I, 27, pars. I, unic., 1, arg. 2 (467) 114 Magister] cf. Lomb., Sent., I, 7, 2 (93,19-94,31)116 Magistri] cf. Lomb., Sent., I, 7, 2 (93,19-94,31) 116 quorundam modernorum] Ioh. Paris., Super Sent., I, 7, 3, resp. (118,27-36) 111 est alicuius inv. Pi | potentia autem] sed potentia GP 112 dicit] est Ba*P om. KlPi ponit Kr | principium] add. est KlPi | ideo] ergo BolNPW 113 consimilibus] similibus Pi | quidam] om. Ba* add. sunt et Kl 114 dicat] dicit P | relationem] add. et quia P | istam opinionem] ista opinio Ba* | improbat] improbatur add. per Ba* reprobat Bol probat sed corr. improbat al. m. s. l. W | Magister] Magistrum Ba* 115 littera] add. ideo propter hoc nihil plus de ea P 116 quae est] om. BolPi 118 quid absolutum inv. EKlN abstractum quid G quid abstractum Pi | puta] scilicet G praeter Pi | Et] suppl. s. l. W | probant] add. hoc Ba* 119 aliud est inv. N | quam id] quam illud Ba*BolGKl suppl. al. m. in marg. et add. a in textu sed al. m. exp. W | calefactiva] add. quae ignis calefacit est calor vel P 120 est1] om. Ba*BolKlPPi | est1 … hoc] est id quo calefaciens calefacit et hoc EKr qua ignis calefacit Ba*KlP quae ignis calefacit BolPi qua calefaciens calefacit P | est2] om. P | calor] add. vel illud quo calefaciens calefacit BolKl add vel id quo calefaciens calefacit Ba*Pi om. P | autem] add. aca (sic) sed exp. W 121 est] add. aliud Ba* | id] illud BolGKlW om. Kr | in] suppl. s. l. W | passivum] patiens N 122 in] om. Kr 123 calefactiva] activa Ba* | quae] qua Ba*Pi | ignis] add. calefactibile sed exp. W | generatione] generationem P 124 generans] suppl. al. m. in marg. W | genitum] generatum Ba* | illud] id ENPPi 125 generat] add. est natura Ba* | id est] scilicet add. illa Bol idem E in GKr scilicet N id om. Kl sive in marg. et illa in textu Pi | potentia] add. activa sed del. Kr | est] om. Ba* et Kl | natura] om. Ba* | in] om. Bol | proprietate] add. generans sed exp. et add. et Ba* 126 relata] relativa Ba*KrNPW | sibi generans inv. Bol Pi generans om. E | In ... ergo] ergo in divinis P | nullo modo] om. P

E13ra

KrIIIrb Kl7va G5rb N7ra

92

GUILLELMI PETRI DE GODINO

tentia generandi dicit relationem, sed substantiam. Confirmant istam opinionem multis auctoritatibus sanctorum. Damascenum enim dicit, quod “generatio est opus naturae”. Item Hilarius dicit, quod Pater virtute generat et ita videntur isti dicere, quod potentia generandi 130 dicat essentiam”. Sed ista opinio nullo modo potest stare, quod sic ostenditur, quia certum est quod oportet, “quod genitum correspondeat suo principio W6va suae generationis maxime | et praecipue, cum genitum nihil habeat nisi a suo principio. Unde nihil tunc est in genito, quod in generante 135 non habeat correspondens. Sed in Filio genito in divinis duo est invenire: absolutum, scilicet essentiam, et relatum, scilicet filiationem. Ergo oportet, quod in principio, a quo est Filius, sit his duobus aliquid correspondens”. Sed hoc non potest esse pura essentia. Ergo potentia generandi non potest dicere absolutam essentiam, sed oportet, quod 140 aliquid plus addatur. E13rb Ideo tertia opinio est Thomae, quae dicit, | quod potentia geneBol7va randi dicit essentiam | in recto et relationem in obliquo, quia, secun-

129 generatio ... naturae] Ioh., Dam., De fide orth., I, 8 (32,77-78) 129 Pater ... 130 generat] cf. Hilar., De Trin., V, 37 (191,5-7) 133 quod2 ... 139 correspondens] Ioh. Paris., Super Sent., I, 7, 3, resp. (120,107-112); cf. Henr. de Gand., Quodl. III, 3, sol. (LrK) 142 potentia … 147 generans] cf. Thom., S.th., I, 29, 4, resp.; Super Sent., I, 23, 1, 3, sol. (562); Super Sent., I, 26, 2, 3, sol. (638); De pot., 9, 4, resp. (232b); Sim. Tornac., Sent. (62,1-63,63) 127 generandi] add. nullo modo P | Confirmant] add. autem BolPi 128 multis] add. ac (sic) sed exp. P multis del. Pi | enim dicit inv. W 129 opus] operatio Ba*BolKlKrP | naturae] add. divinae existens Bol | dicit] om. Ba*KrPPi 130 virtute] add. naturae al. m. in marg. GKr add. naturae NW lac. P | generat] add. naturae E | isti] ipsi Ba* | potentia] potentiam sed exp. et corr. al. m. W 132 ista] illa Bol | nullo modo] om. Ba* | potest stare inv. stare potest EN stare add. sed del. non et add. potest G | sic ostenditur inv. EGKl 133 suo] om. Ba* Bol N del. Pi 134 et] om. W | cum] quando N et non W | genitum] om. Ba* | habeat] habet EGKrNW habet add. genitum Ba* 135 nihil tunc] tunc om. BolPPi inv. EG | est ... genito] est ingenito Kl omnino est ingenito P inest genito Pi | quod] add. non Ba* add. non habeat correspondens P | in] suppl. s.l. al. m. W 136 non] om. Ba*P | habeat correspondens] om. P 137 absolutum scilicet] add. et relatum Ba* inv. et add. quod est P | essentiam] essentia P | et relatum] om. Ba* | scilicet] add. et Ba* quod est P | filiationem] similitudinem E relationem del. et corr. G filiatio P 138 a quo] post corr. Kr | est Filius inv. Kr | aliquid] aliquod Bol 139 pura essentia] suppl. in marg. al. m. W 140 absolutam] puram Ba* 141 addatur] addat KlPPi 142 tertia ... est] est tertia opinio Ba*KrPPiW | est Thomae] sancti Thomae Ba* est fratris Thomae Kl beati Thomae de Aquino P est om. PiW inv. E | quae] qui KlN 143 dicit] dicat Bol

LECTURA THOMASINA I, DIST. 7, Q. UNICA

93

dum quod dico potentiam, dico quid absolutum, sed, inquantum dico generandi, dico quid relatum. Et ideo utrumque importat, sicut cum dico ‘Deus generans’ ibi est aliquid essentiale, scilicet Deus ,contractum ad notionale | per hoc, quod dico ‘generans’. Probatur autem ista opi- Ba*6vb nio ratione iam praetacta. Sed contra istud obicitur, quia nihil unum et idem potest esse in 150 duobus praedicamentis, sicut ‘homo albus’ non est aliquid unum nisi per accidens ut dicitur V Metaphysicae, et ideo potentia non potest complecti utrumque in ratione sua. Dicendum, quod aliter est in divinis quam in creaturis. In divinis enim relatio est idem quod essentia realiter, non autem in creaturis, et 155 ideo ibi unum | praedicamentum accidit alteri, et ideo ex eis non fit Pi8ra unum nisi per accidens. Ad rationes ergo primae opinionis dicendum “ad primam, quod non oportet, quod propria operatio alicuius rei a propria forma eliciatur, sed bene procedit a forma communi, habente tamen modum essen160 di proprium, quia numquam eliceret actionem nisi secundum modum eius, in quo est. Unde cum aliquis agit per naturam communem, ut est in supposito, agit etiam secundum condicionem suppositi, sicut vide145

150 homo … 151 accidens] cf. Thom., In Metaph., V, 9, 894 (239a) 157 ad ... 167 generari] Ioh. Paris., Super Sent., I, 7, 3, ad 1 (122,161-181) 144 dico1] dicitur P | potentiam] add. in recto Ba* potentia P | dico2] dicitur P | inquantum] ut G | dico3] dicitur P 145 generandi] add. in obliquo Ba* | quid relatum inv. Ba* | ideo] add. potentia generandi Ba* add. oportet quod BolP | importat] importet P 146 ibi est inv. Kr | aliquid] add. generabile sed exp. W | Deus] add. sed Ba* add. etiam Pi 147 ad] aliquod Kl | per ... quod] cum Ba* | ista] om. Pi 148 iam] om. Ba* | praetacta] tacta P 149 istud] praedicta Ba* illud Kr | quia] quod Ba* | nihil ] nullum sed exp. et corr. nihil al. m. Bol 150 duobus] diversis BolEG | albus] album BolP 151 V] II PPi | et ideo] et om. Bol ergo EG et in Kr et ista N et ita post corr. W | non] nec Kr 152 ratione sua inv. EGNW 154 enim] add. aliquid sed ras. N autem P | essentia] post corr. Kr | realiter] relariter (sic) Bol 155 ibi] in creaturis P | praedicamentum] add. ibi non Ba* praedicatum Kr | accidit alteri] additur alteri realiter Bol inv. GKl additur alteri P accipitur et supra add. ut accidens et respctu alterius in textu Pi | et] om. Ba*BolPPi 156 nisi] non Bol 157 Ad ... ergo] ergo om. Ba* ergo ad rationes Bol ad rationem ergo Pi ad ratione et ergo suppl. al. m. s. l. W | primam] primum Ba*PPi 158 propria operatio inv. G propria opinio E add. rei sed del. al. m. W | alicuius] om. Ba* | a ... eliciatur] eliciatur a propria forma Ba*GKlPPi entitatur sed del. et corr. eliciatur al. m. et add. a propria forma Bol 159 procedit] add. etiam Ba* | forma] add. aliqua BolP 160 quia] quod E | eliceret] elicit NW 161 est] esset Ba* | aliquis] quis Ba* aliquid Pi 162 supposito] add. etiam secunudum agit sed del. N | agit] suppl. in marg. N | sicut] add. etiam Bol

94

GUILLELMI PETRI DE GODINO

mus exemplum in anima, quae est communis forma totius corporis et est tota in toto, tamen una et eadem existens in diversis organis, habet aliam et aliam operationem, in oculo habet videre, in aure audire et sic 165 de aliis. Et sic dicendum in proposito, quod potentia generandi, ut in Patre elicit actum, qui est generare, et ut in Filio generari”. “Ad secundum dicendum, quod potentia generandi etiam active, cum sit essentiale quid, etiam est in Filio, et tamen non potest generare. Quia haec potentia exit in actum secundum modum suppositi, in 170 quo est, et quia non exit in actum nisi mediante paternitate, quae est in Patre, qua Pater est Pater, quae tamen paternitas non est in Filio, E13va ideo illa | potentia in Filio non exit in actum, sed in Patre tantum. Kl7vb Exemplum | potest poni de igne, qui potest ignire et calefacere, sed ignire per formam eius substantialem et calefacere per calorem, qui est 175 potentia calefactiva, ita quod numquam igniret, nisi prius calefaceret, in tantum quod, si ignis posset habere formam suam substantialem sine calore, sicut forte fuit in igne puerorum, tunc ignis sic non habens P8ra calorem, calefacere non posset, nec per consequens ignire. Et tamen | 163 exemplum ... 166 aliis] cf. infra I, dist. 8, q. 5 168 Ad ... 183 cetera] Ioh. Paris., Super Sent., I, 7, 3, ad 3 (123,202-124,217) 178 sicut ... puerorum] cf. Dan., 3,50; Hier., In Dan., I, 3, 15, et 49-50 (800,538-539; 806,675-682) 163 exemplum ... anima] in anima exemplum Bol | corporis] om. EKrNW 164 est] om. Ba* | toto] tota Pi | tamen] om. E | existens] add. tamen EKr | in diversis] indivisum del. et corr. in marg. Kr 165 operationem] comparationem Bol add. sicut P | videre] add. et Ba* | audire] suppl. al. m. s. l. W | sic] dub. Bol illeg. Kr 166 aliis] ceteris Pi | Et] om. NW | sic] add. est EKrPW | dicendum] est etiam N add. est Ba*Pi | ut] suppl. s. l. Ba* add. est BolP 167 elicit] efficit Ba* | qui] om. Ba* quo Bol | est] om. Ba* | et] om. Bol | ut] add. est P 168 etiam] om. Kl | active] add. est et add. in Filio in marg. et add. et convenit sibi et add. et tamen non potest genera sed del. Ba* 169 essentiale quid inv. Ba* essentiale convenit W | etiam] om. Ba*E | est] om. Ba*EGKrNW | quid etiam] etiam om Ba* convenit etiam NW | in Filio] suppl. in marg. Ba* in om. NW | et tamen] om. KrEW est tamen suppl. al. m. in marg. G et om. N | non] add. tamen al. m. in marg. W 170 haec] hoc Ba*P | potentia] add. tantum Ba* | actum] suppl. al. m. in marg. Bol | secundum] per Ba* 171 est] om. Kr | et] om. Ba*GN 172 quae] quia W | in] suppl. al. m. in marg. N 173 illa] ista KlN illeg. P | potentia] add. quae est Ba* | in Filio] om. W | in] ad EW 174 igne] ignire Pi | qui ... ignire] suppl. al. m. in marg. Kl om. (hom.) Pi | et] add. potest EW 174 sed … 175 calorem] om Pi 175 qui] quae EN 176 ita quod] itaque E numquam sed exp. et corr. ita quod al. m. s. l. Kl quia ignis Pi | prius] om. W 177 posset] potest Ba* possit Bol | formam ... substantialem] suam formam substantialem Ba*Bol formam substantialem suam NW 178 sicut] sic E | sic] om. W 179 calefacere] om. P | non] add. potest W | posset] add. calefacere P | nec] et Bol | consequens] add. cale sed del. Bol

LECTURA THOMASINA I, DIST. 7, Q. UNICA

95

haberet potentiam igniendi, scilicet formam suam substantialem. Ita dico, quod potentia generandi non exit in actum, nisi coniuncta sibi proprietate notionali, quae est paternitas, quae tantum est in Patre et a Filio et Spiritu sancto removetur, ideo et cetera”. “Ad tertium dicendum, quod principium duo dicit: rationem prin185 cipiationis, et sic est relationem, vel potest dicere id, quod est principium, et sic non dicit relationem, sicut manus secundum id, quod est, non est relatum, sed inquantum dicitur manus alicuius, manus sic dicit relationem saltem secundum dici. | Similiter de potentia dicendum est, N7rb unde Philosophus potentiam secundum id, quod est, non ponit in 190 genere relationis, sed in praedicamento qualitatis, et sic quaerimus de potentia generandi secundum id, quod est, et non secundum rationem principiandi solum”. Ad argumenta secundae opinionis dicendum ad primum, quod generans assimilatur genito et e converso quantum ad principium ge195 nerationis, quod est essentia, verum est principaliter. Ideo bene concedendum est, quod Pater assimilat sibi Filium in natura, sed quia potentia generandi ratione huiusmodi, quod est generandi, dicit relationem, 180

184 Ad ... 192 solum] Ioh. Paris., Super Sent., I, 7, 3, ad 2 (122,182-123,192); cf. Aeg. Rom., Super Sent., I, 7, princ. 1, 2 (43vaL) 189 potentiam ... 190 qualitatis] cf. Averr., Phys., III, 3 (86vI) 193 Ad … 200 essentiam] cf. Anon., Super Sent., I, 7, 4, cod. Bruges 491 (274vb,34-42) 180 igniendi] generandi Bol | scilicet] secundum BolPi 181 in actum] om. P | nisi] non (dub.) sed del et corr. s. l. Bol | sibi] illa E ista NW 182 notionali] om. Bol | tantum] tamen W 183 et] add a ENW | removetur] removitur Ba* | ideo] ergo NPW 184 Ad] add. argumentum N | tertium] suppl. s. l. N | duo] om. Bol | dicit] add. scilicet EP add. vel Ba*Pi | principiationis] principiatis principiationis Ba* principalem E principiatis G 185 est] i (sic) N suppl. s. l. Pi suppl. al. m. s. l. W | relationem] relativum Bol | vel] et W | id] illud Ba*GKlKr hic N | principium] principii P 186 manus] add. aliquid sed ras. Kl | id] illud BolKlW 187 non] add. non sed exp. W | relatum] est E | inquantum] ut G 188 de ... est] dicendum est de potentia Ba*ENW est om. Bol dicendum est de potentia P 189 potentiam] om. P | id] illud BolKlW hic N | non] suppl. s. l. N | ponit] possit E 190 genere relationis] praedicamento relationis Ba* relatione ENW add. secundum P | praedicamento] genere P 191 generandi] om. Ba*BolPi om. et eius in marg. P | id] illud BolKlW 193 argumenta] argumentum P | dicendum ... primum] ad primum dicendum add. quando dicitur Bol ad primum om. P 195 bene] add. est P | concedendum] dicendum et vel concedendum al. m. in marg. G 196 est] om. P | sibi] om. Bol | in natura] om. P 197 ratione ... generandi2] ratione huius huius (sic) quomodo est generandi suppl. in marg. al. m. Bol ratione huius quod est generandi PiW

96

Bol7vb

E13vb W6vb

G5va

Ba7ra Pi8rb

GUILLELMI PETRI DE GODINO

ideo potentia generandi dicit essentiam in recto et principaliter, sed relationem in obliquo, sicut dictum est. Et isto modo exponen|dae sunt auctoritates sanctorum, quod principaliter significat essentiam. 200 “Ad argumenta pro quaestione dicendum ad primum, quod verum est, quod illum actum, quem agens agit per essentiam non agit per potentiam, sicut videmus de anima, quod duplicem habet operationem, unam quam exercet per essentiam, sicut vivificare corpus, aliam per potentiam, | sicut sentire et intelligere. Simili modo est in divinis, 205 aliquo modo actus primus, scilicet esse, et istum principiat, non audeo dicere | ‘exercet’, per essentiam. Alius est quasi actus secundus, sicut generare, creare et huiusmodi, et tales actus dicuntur a Deo exire per potentiam respondentem. Differunt tamen in Deo et creaturis, quia in Deo | ista differunt solum secundum rationem, in creaturis autem 210 secundum rem et rationem”. Ad secundum dicendum, quod verum est, quando aliud est potentia et aliud actus. |

201 Ad1 ... 211 rationem] Ioh. Paris., Super Sent., I, 7, 1, ad 1 (114,25-34) 198 dicit] add. aliquid sed ras. Kl | in ... principaliter] et om. Ba* principaliter et ideo in recto E in recto add. et al. m. s. l. et principaliter in textu G principaliter in recto N principaliter et in recto W 198 sed 199 relationem] relationem vero ENW 199 sicut] ut Ba*G | Et] in N add. ideo Pi | isto] illo Bol 200 sunt] om. P suppl. al. m. s. l. W | sanctorum] add. scilicet G | quod] add. quid Ba* | significat] significet W significant N significent KlP significant Pi 201 dicendum] om. E 202 agens agit inv. G 203 quod] quae BolP | duplicem habet inv. EG multiplicem habet W | operationem] add. sicut est sentire et intelligere. Similiter modo in divinis sed del. Ba* 204 vivificare] vivificaret E | corpus] add. et Ba* | aliam] add. quantum exercet Ba* add. vero P 205 sicut] add. est enim sed enim exp. Ba* | est ... divinis] in divinis est Ba*ENW 206 modo] add. quia P | principiat] principaliter BolN | non] om. Bol ut N 206 audeo 207 dicere] om. Bol 207 essentiam] add. suam Ba*BolP | Alius] add. autem Ba* | est quasi] autem est Pi quasi om. W | actus] om. Ba* | sicut] om. Ba*BolKlPi add. est NW scilicet P 208 huiusmodi] huius Bol | et] om. Bol | tales] talis sed corr. tales al. m. W 209 potentiam] add. illis actibus Ba* Bol E add. illis accidentibus N | Differunt tamen inv. Ba*G differunt add. autem alter in marg. Pi | in Deo] suppl. in marg. Pi | et] add. in Bol 210 ista] illa Bol isti G | differunt] add. sed E differt Kl | solum secundum] tantum Ba* | rationem] ratione Ba* 211 et rationem] om. Pi 212 verum est inv. E verum in textu et est suppl. al. m. s. l. W | quando] quod E 213 et] om. W

Distinctio octava

Utrum Deus sit immutabilis “Nunc de veritate”. Hic quaeritur de divina immutabilitate, secundo de eius aeternitate, tertio de eius entitate, quarto de eius simplicitate. Quantum ad primum quaeritur, utrum ipse Deus sit mutabilis. Et arguitur quod sic. Illud videtur mutari, quod se ipsum movet, sed Spiritus creator se ipsum movet, non per tempus nec per loca secun dum Augustinum Super Genesim ad litteram. Ergo est aliquo modo 10 mutabilis. Secundo sic. In omnibus moventibus et motis necesse est devenire ad unum primum quod ex se movetur. Sed primum in entibus est Deus, ergo movetur ex se. 5

4 Nunc ... veritate] Lomb., Sent., I, 8, 1 (95,4) 7 arguitur ... 10 mutabilis] cf. Thom., S.th., I, 9, 1, arg 1; Super Sent., I, 8, 3, 1, arg. 2 (210) 7 Spiritus ... 8 loca] cf. Aug., De Gen. ad litt., VIII, 20 (259,21-22) 11 In ...13 se] cf. Thom., Super Sent., I, 8, 3, 1, arg. 3 (210) 1 Distinctio octava] suppl. al. m. s. l. Ba om. BeEP2W suppl. in marg. BolNP suppl. al. m. in marg. G suppl. al m. in marg. et inv. Kl suppl. octava al m. in marg. Pi suppl. in marg. et inv. V 3 Utrum ... immutabilis] om. BaBolEGKlNPW 4 Nunc de] suppl. al. m. Ba om. BeENP2VW | veritate] ex Lomb. veritate et cetera suppl. al. m. Ba ternitate sed s. l. corr. aeternitate Bol aeternitate G et cetera KlPi erenitate (sic) add. et cetera P om. BeENP2VW | Hic quaeritur] add. quattuor. Primo Kl Circa istam octavam distinctionem quaeritur primo BaBe Circa istam distinctionem primo quaeritur E Circa istam quaestionem quaeritur N Circa distinctionem octavam quaeritur primo P Circa istam distinctionem quaeritur primo P2 Circa illam octavam distinctionem quaeritur primo Pi Circa add. s. l. istam et in textu octavam distinctionem quaeritur V Circa istam octavam distinctionem quaeritur primo W 4 de2 ... 6 quaeritur] om. P 4 immutabilitate] add. et E om. P immaterialitate sed corr. immutabilitate al. m. W 5 de2 ... quarto] de eius entitate et quarto P2 om. PPi 6 ipse] om. P | mutabilis] immutabilis BaBeP2V immaterialis W | Et] om. BolG 7 arguitur] videtur GPW | sic] dub. N add. quia P non BaBeP2W | spiritus] ipse N 8 creator] aeternus increatus Bol creatus sed corr. increatus s. l. Pi add. scilicet Deus BaBeP2W | se ipsum movet] movet se BeENP2VW | non] nunc BolGKlPPi | nec] vel ENV nunc GKlPPi 9 ad litteram] om. Ba | Ergo] igitur V | est] om. Bol et P2 | aliquo modo] om. BaBeP2W modo s.l. Kl 11 Secundo sic] sic dub. N praeterea P | necesse est] de necessitate est EV de necessitate N 12 ex] suppl. sl. al. m. Ba | in entibus] in entibus sed corr. in moventibus Kl

98

GUILLELMI PETRI DE GODINO

Contra. Malachiae I: “Ego Deus et non mutor”. Respondeo. Duo sunt videnda. Primo quod Deus est omnino im- 15 mutabilis, secundo quod esse immutabile est sibi proprium nec alicui alii convenit. Primum sic patet. Omne quod aliquo modo movetur est in potentia. Sed in Deo nulla est potentia; ideo et cetera. Minor patet, quia licet in eodem potentia possit praecedere actum, tamen simpliciter actus 20 prior est potentia et omne ens in potentia reducitur ad actum per aliKl8ra quod ens actu. Cum ergo Deo nihil possit esse prius, | impossibile est in eo esse potentiam et per consequens nec motum nec mutationem. Secundo hoc idem patet sic. Omne quod movetur, quantum ad aliquid manet et quantum ad aliquid transit, sicut patet in eo, quod 25 E14ra movetur de nigredine | ad albedinem, manet secundum substantiam et transit secundum in nigredinem. Sed omne tale est aliquo modo compositum. Sed Deus est omnino simplex, ut postea patebit. Ergo nullo modo movetur.

14 Ego ... mutor] cf. Mal. 3,6; re vera apud Thom., S.th., I, 9, 1, contra; Super Sent., I, 8, 3, 1, contra 1 (211) 18 Primum ... 34 movetur] cf. Thom., S.th., I, 9, 1, resp. 14 movetur ex se] et cetera Ba 15 Respondeo] add. circa istam quaestionem P add. hic Pi | Duo sunt inv. Pi add. hic BaBeNP2VW | Primo] add. scilicet BaBeNP2VW primum E primum add. est Pi | est omnino inv. Be G P V 16 secundo] secundum est Pi | immutabile] immutabilem BolEGP | est] esse sed. corr. est G | alicui] alteri dub. sed corr. al. m. s. l. Ba alteri Be alter BolP2 alteri sed corr. al. m. W 17 alii] alteri Kl om. Pi | convenit] competit N 18 sic patet inv. BaBeP2W | movetur] est immutabile P 19 Sed ... potentia] om. Kl | ideo] ergo BaBeP2PiW | cetera] add. maior est vera P | Minor] add. etiam P 20 in] suppl. s. l. al. m. W | eodem] add. supposito Kl | possit] add. praecedere sed ras. Kl 20 simpliciter...21 est] simpliciter semper actus prior est N actus semper prior est P prior est simpliciter actus W 21 omne] esse sed exp. et corr. omne al. m. W | reducitur] ducitur W | aliquod] aliquid P aliud Pi aliud sed corr. aliquod al. m. W 22 ens] add. in BaBeNP2VW 23 eo] add. posse P | esse potentiam inv. Ba | nec] vel s.l. al. m. W 24 Secundo] om. Bol secundum P ad Pi tertio V | hoc] om. ENP om. et add. et in marg. V | patet sic inv. BaBeENP2VW 25 sicut] sic E | in eo] om. BaBeNP2VW quia Bol 26 de ... albedinem] de nigredine in albedinem BeV de albedine in nigredinem G de nigredine ad albedinem add. quod P de magnitudine ad albedinem P2 de nigredine ad albedinem add. quod in marg. Pi 27 et ... nigredinem] om. BaBeGNP2VW | omne] suppl. s.l. Be om. BaP2W 28 Sed Deus] et Deus BaBeNP2V Deus autem PPi | omnino simplex] omnis simpliciter Be 28 postea 29 patebit inv. BeP2W postea post corr. N postea om. Ba 29 movetur] mutatur BaBeP2W

LECTURA THOMASINA I, DIST. 8, Q. 1

99

Tertio patet sic. Omne quod movetur respectu non habiti movetur, ut scilicet attingat, ad aliquid ad quod prius non attingebat, sed carebat eo, ut dicitur I Caelo et Mundo. Sed Deus compraehendit omnem plenitudinem perfectionis, cum sit infinitus, ut probatum est supra, ergo non movetur. 35 Advertendum tamen quod ista immutabilitas non repugnat novitati creaturarum: tunc enim novitas operati arguit novitatem operationis, quando agens agit ex necessitate naturae vel per operationem transeuntem in rem extra, quae sit reale medium inter operans et operatum. Cum enim agens ex necessitate naturae, quantum est de se, semper 40 agat, oportet, quod si novus effectus veniat, quod hoc sit propter aliquod impediens actionem eius. Quando etiam aliquid producitur per actionem differentem realiter ab agente et transeuntem in rem extra, necessario novitas facti arguit novitatem operationis, quia talis operatio terminatur ad aliquid extra operantem et est in eo vel in aliquo, quod 45 est pars eius. Et ideo necesse est talem operationem innovari secundum novitatem effectuum. Ubi ergo neutrum istorum est, non est necesse 30

30 Omne ... 32 eo] cf. Arist., De Caelo, I, 8, 276a18-277b26 30 patet sic inv. NV | quod] add. modo P | movetur] om. P 31 ut] suppl. al. m. s. l. W | scilicet] om. BaBeP2W | ad] om. GV | aliquid] illud BolKl aliud E id PPi | ad] om. GNV quidem Pi | prius] om. E | non attingebat] iter. sed del. V | sed carebat] suppl. al. m. in marg. Ba 32 I] add. de BaBe in add. de BolP2 | Caelo ... Mundo] Caeli et Mundi NPiW | Deus] suppl. s. l. Pi 32 omnem ... 33 perfectionis] omnem pluralitatem et aut plenitudinem perfectionis Bol omnis perfectionis plenitudinem G omnem perfectionis plenituinem Kl plenitudinem omnis perfectionis P omnis perfectionis pluralitatem vel plenitudinem Pi 33 probatum] probant P2 planum W | est] fuit BeENP2VW | supra] om. Ba 34 ergo] ideo ENV | non movetur] et cetera Ba 35 tamen] om. E | ista] illa BaEKlNV | immutabilitas] mutabilitas sed corr. immutabilitas s. l. Pi 36 operati] comparati sed corr. operati Bol | operationis] operantis sed corr. operationis al. m. G 37 ex] de W | necessitate] add. aliquid sed ras. W 38 rem] re Pi | extra ... sit] ex qua fit E 39 agens] generans post corr. P2 suppl. in marg. Pi | semper] simpliciter W 40 agat] add. agat eodem modo Bol add. eodem modo P | si] si sed sit ante ras. Kl sicut sed ras. et corr. si N | veniat] eveniat sed exp. et corr. veniat Be eveniat BolPV | sit] insit Ba | propter] propter sed ras. et corr. per Ba | aliquod] aliud sed corr. al. m. W 41 etiam] suppl. igitur in marg. Kl enim V 42 agente] agent sed corr. agente al. m. W | rem] materiam BaBeP2W | extra] add. aliquid sed ras. W 43 necessario] add. necessitati sed del. Pi necessario post corr. al. m. W | arguit] add. aliquid sed ras. Kl 44 operantem] operatum BaNP2VW | et] add. cum Kl | eo] add. scilicet in operato BolP | aliquo] add. alio P 45 est] sit Kl | ideo] inde Be | necesse est inv. Be | secundum] add. operationem et Kl 46 novitatem effectuum] novum effectum G post corr. W | ergo] autem G | neutrum] neutru V | istorum est inv. E est add. aliquid sed ras. Kl istorum non est N istorum et add. est al. m. s. l. W | est necesse inv. BaBeENP2V est necessarium P 46 est ... 47 agens] necessitas agens ante ras. sed corr. necesse est agens Kl

100

Bol8ra

N7va P8rb

E14rb

Pi8va Be2rb

GUILLELMI PETRI DE GODINO

agens mutari de potentia in actum per novum effectum. Sic est in Deo, quia non producit res | ex necessitate naturae suae nec per actionem mediam, sed per actum voluntatis suae, quae non differt ab essentia sua, et ideo aeterna voluntate et immutabili potest producere novum 50 effectum. Et sic patet primum. Quantum ad secundum | sciendum, quod mutabile dicitur dupliciter: uno modo per potentiam, quae est in altero; alio modo per potentiam, quae est in se ipso, | et utroque modo creatura est mutabilis. Primo modo est mutabilis per subtractionem divinae causalitatis, quod 55 patet, quia omne, quod dependet ex alio, mutabile est per subtractionem illius, a quo dependet, | sive dependeat secundum suum esse sive secundum suum fieri, quia inquantum dependet, intantum, est mutabile. Sed omnis creatura secundum se totam dependet a Deo, ergo per subtractionem divinae influentiae est mutabilis. Secundo modo est 60 creatura | mutabilis per potentiam, quae est in ipsa, et hoc vel secundum esse, ut in generabilibus et corruptibilibus, | vel secundum loca,

52 Quantum ... 71 immutabilis] cf. Thom., S.th., I, 9, 2, resp. 47 potentia] otio BaBeP2W add. vel de otio in marg. V | in actum] iter. sed exp. V in actum post corr. W | est] om. W 48 quia] quod P2 | producit] perducit P2 49 suae] om. W | differt] differenti W | essentia] essentiam P2 50 immutabili] immutabilitate W 50 novum ... 51 effectum] novitatem effectuum Kl 51 Et] om. V | sic] dub. s. l. Bol om. P | Et ... primum] om. P add. motus est actus existentis in potentia, ergo prout unumquodque participat de potentia tantum participat de motu. Sed caelum habet minimum de potentia, ergo habet minimum de motu. In unoquodque genere primum magis participat illud genus sicut primum in entibis entitatem, sec caelum est primum mobile, ergo magis participat de motu. Dicendum, quod magis participat de motu. Hoc est quod nobilius movetur, quia movetur motu locali, qui est primus inter omnes motus, non autem magis habet de motu, quia plurubus motibus movetur sicut ea, quae quantum qualitates activas et passivas in marg. inf. Be 52 secundum] add. principale Kl add. est V | mutabile] immutabile W | dicitur] add. aliquid in marg. Pi 53 modo1] add. quae est N | modo2] add. alio modo Pi 54 se] om. BaBeENP2VW | et] om. Bol 55 mutabilis] immutabilis sed ras. et corr. mutabilis W | Primo ... mutabilis] suppl. al. m. in marg. Bol 56 ex] ab P | mutabile est inv. GP est om. V 57 illius] eius P | dependet] pendet E | dependeat] dependet EGKl | suum esse inv. BeNP2V suum om. Ba 58 sive] om. BeP2 | suum] om. BaBeENP2VW | quia] quod V | inquantum] quantum BaBeNP2VW | dependet] est dependens Bol | intantum] tantum BaBeEGNP2VW 58 est 59 mutabile inv. ENV | se] om. P2 | secundum ... dependet] suppl. al. m. in marg. inf. W 60 subtractionem] add. est mutabile sed exp. P2 60 est ... 61 mutabilis] creatura est mutabilis PPiV est mutabilis creatura E 61 per ... ipsa] om. BaBeEP2VW | et] add. aliquid sed ras. Kl | vel] om. Bol | secundum] add. omne P 62 ut] add. patet s. l. Pi | in] add. ut in P2 | loca] locum BaBeW

LECTURA THOMASINA I, DIST. 8, Q. 1

101

ut patet in corporibus caelestibus, vel secundum electionem, ut in creaturis spiritualibus, quantum est ex natura earum. Et hoc est causa, 65 quare omnis mutatio est semper propter non habitum, possibile tamen haberi. Est enim mutatio actus imperfecti tendentis in perfectionem. Quod ergo | non est simpliciter perfectum, mutari potest recipiendo P2160rb perfectionem. Nulla autem creatura simpliciter est perfecta, cum extra | eam sint multae perfectiones. Ideo ex natura sua est mutabilis. Sed W7ra 70 Deus est infinitus in perfectionibus, nec distat a fine, ideo omnino est immutabilis. Ad primum dicendum, quod Augustinus loquitur ad modum Platonis, qui omnem operationem motum nominabat, secundum quod intelligere et velle motum nominant. 75 Ad secundum dicendum, quod omnia mobilia reducuntur ad pri mum motum ex se et ulterius oportet re|ducere ad primum simpliciter Kl8rb omnino immobile, quod est Deus. 72 Ad1 … 74 nominant] cf. Thom., S.th., I, 9, 1, ad 1; Super Sent., I, 8, 3, 1, ad 2 (212) 72 ad2 ...73 platonis] cf. Macrob., In Som. Scip., II, 14-16 (135,7-151,7); Averr., Phys., VIII, 4 (380rA-vH); Alex. Hal., S.th., II, Inq. 4, Tr. 3, Q. 1, Tit. 2, Mem. 2, c. 1, art. 1, ad 5 (659) 75 Ad1 … 77 Deus] cf. Thom., Super Sent., I, 8, 3, 1, ad 3 (212) 63 patet] om. BaBeENP2VW | caelestibus] supercaelestibus sed exp. et corr. caelestibus Ba | ut] add. patet Pi 64 earum] eorum P2 | hoc] haec BeGKl om. N sed corr. haec al. m. W | est causa] cusa add. est al. m. W 65 quare] quia BaBeBolNP2V post corr W | propter non inv. Kl 66 Est] et dub. P | tendentis] om. P2 | in] ad N 67 ergo] igitur BaBeBolNP2PiV | est] suppl. in marg. Pi sit sed corr. est al. m. W | Quod ... perfectum] om. Kl | mutari potest inv. GP inv. et add. igitur in marg. et add. posterio in textu Kl 68 perfectionem] add. sed GKl | nulla autem] nam autem Bol autem om. G omnis P | creatura] creata Bol | simpliciter est] simpliciter non est Bol inv. G semper est P simpliciter (post corr.) est W | cum] tamen W 68 extra ... 69 perfectiones] extra eam sint perfectiones Bol multae perfectiones sint extra eam P circa eam multae sint imperfectiones Pi extra essentiam suam (suam suppl. s.l. al. m) sunt (sed corr. sint) multae perfectiones add. et W add. et BaP2 69 ex] extra sed ras. et corr. N | ex ... est] est ex natura sua E est om. V ideo est ex natura sua W 70 Deus] add. qui BaBeEKlNP2VW add. qui sed corr. quid s. l. G add. qui sed del. Pi | distat] distet BeP2W | fine] add. et BolKlP | ideo] om. BaBeENP2VW 70 omnino ... 71 immutabilis] est omnino immutabilis BaBeENP2V omnino immutabilis est Pi 72 Ad primum] add. argumentum BaBeP2W ad argumentum primum Pi ad argumenta dub. P | dicendum] add. ad primum P 73 operationem] add. naturae Be operationum P2 | motum] suppl. in marg. Be metum P2 | motum nominabat inv. Bol metum nominabat P2 74 et] om. P | velle] amare et velle Bol add. et amare P | nominant] nominat BaP2 add. ideo et cetera P vellent sed exp. et corr. nominant al. m. W 73 secundum ... 74 nominant] om. Kl 75 secundum] tertium W | omnia] add. mutabilia et Kl | ad] add. unum Pi 76 motum] motum sed corr. motorem s. l. N add. quod omnia mobilia sed exp. P2 | ex] per P | primum] add. motum ex se P add. motum sed del. et corr. ex se Pi | simpliciter] lac. P 77 omnino immobile] omnino immutabile EGKl omnino ras. N immobile omnino Pi

102

GUILLELMI PETRI DE GODINO

Quaestio secunda De Deo utrum sibi conveniat esse aeternum et cetera Secundo quaeritur de divina aeternitate, utrum Deo conveniat. Videtur, quod non, quia “quod est ante | aeternitatem non mensuratur aeternitate”. Sed Deus est huiusmodi, ut dicitur in De causis, ideo et 5 cetera. Praeterea sic. In aeternitate non est praesens, praeteritum et futurum, sed de Deo dicuntur praedicta tempora; ergo Deus non est aeternus. Contra. Athanasius: “aeternus Pater, aeternus Filius et cetera”. 10 Respondeo. Tria sunt hic videnda: primo, quid sit aeternitas, secunG5vb do, qualiter differt ab aevo et tempore, tertio ostendetur | propositum. Quantum ad primum sciendum, quod oportet nos devenire in cognitionem aeternitatis ex cognitione temporis, quod est nobis magis notum, sicut ex cognitione compositorum devenimus in cognitionem 15 E14va simplicium. | Tempus autem est “numerus motus secundum prius et

V166rb

3 Videtur … 6 cetera] cf. Thom., S.th., I, 10, 2, arg 2; Super Sent., I, 19, 2, 1, arg. 1 (465) 4 quod ... 5 aeternitate] Lib. de causis, 2, 22 (138,80-81) 7 Praeterea … 9 aeternus] cf. Thom., S.th., I, 10, 2, arg.4 10 Contra … cetera] cf. Thom, S.th., I, 10, 2, contra 10 aeternus1 ... cetera] Symb. «Quicunque», 39 (17) 13 Quantum ... 28 aeternitatis] cf. Thom., S.th., I, 10, 1, resp.; S.c.g., I, 15, 122 (23b) 16 numerus ... 17 posterius] Arist., Phys., IV, 11, 220a25, transl. vetus (175,15-16) 1 Quaestio secunda] om. BaBeBolEGKlNP2PiVW 2 De ... cetera] om. BaBeBolEGKlN PP2VW 3 Secundo … 4 quia] suppl. al. m. in marg. P2 3 utrum Deo] om. P2 | conveniat] add. et Kl om. P2 | de ... conveniat] utrum esse aeternum conveniat Deo P utrum Deus sit aeternus suppl. al. m. in marg. P2 | Videtur] arguitur suppl. al. m. in marg. P2 4 quod est] aliquid suppl. al. m. in marg. P2 4 non2 ... 5 aeternitate] mensurari aeternitate non potest BaBeENP2W aeternitate mensurari non potest V 5 huiusmodi] huius BaBolEP2V | in] add. libro KlPPi | De] suppl. s. l. V | causis] casis sed corr. causis al. m. W | ideo] ergo BaBeKlNPP2W 7 Praeterea] secundo BaBeP2W add. secundo N | sic] om. Bol P 8 de ...tempora] praedicta tempora dicuntur de Deo P tempora om. P2 de suppl. s. l. et Deo dicuntur praedicta tempora in textu W | ergo] ideo GP ergo add. non sed exp. W 10 Athanasius] Anastasius sive Athanasius E Anastasius KlW add. dicit P | et cetera] aeternus Spiritus sanctus P 11 Respondeo] add. circa istam quaestionem PPi | Tria ... hic] hic om. GW sunt tria PPi ttria (sic) sint hic P2 | primo] primum est BaBeNP2VW | secundo] secundum P2V 12 tempore] add. et BaBeP2VW | ostendetur] concluderetur BaBeW concludetur P2 ostenditur ENPV 13 primum] add. est V 13 oportet ... 14 aeternitatis] in cognitionem aeternitatis oportet nos devenire BaBeW in cognitionem aeternitatis oportet nos in venis sed corr. devenire s. l. Be | aeternitatis] ternitatis sed corr. aeternitatis Kl 14 ex cognitione] per cognitionem BolEG | temporis] add. devenimus sed exp. Be | nobis magis inv. W 15 devenimus] om. P2 16 secundum] post corr. W

LECTURA THOMASINA I, DIST. 8, Q. 2

103

posterius”, ut dicitur IV Phisycorum. Cum enim in quolibet motu sit successio partis post partem et una pars post aliam ex hoc, quod numeramus prius et posterius in motu, tunc apprehendimus tempus. Aeter20 nitas autem de ratione sua videtur dicere mensuram contrariae rationis. Aeternum enim dicitur quasi ens extra terminos, unde | aeternitas Ba7rb importat interminabilitatem et indeficientiam. Cum autem in omni motu sit aliqua generatio et aliqua corruptio inquantum terminus a quo abicitur et terminus ad quem inducitur, manifestum est quod 25 omnis mutatio et omnis motus aeternitati repugnat eo, quod indeficientiam excludunt. Sicut ergo ratio temporis consistit in numeratione prioris et posterioris in motu, ita in apprehensione uniformitatis eius, quod est extra omnem motum et mutationem, consistit ratio aeternitatis. Unde dicit Boethius, quod “aeternitas est interminabilis vitae, 30 ecce indeficientia | tota simul, ecce exclusio successionis in partibus et Bol8rb perfecta possessio, ecce exclusio mutabilitatis”. Omne enim quod mutatur, est imperfectum et aliquo indiget, ut dictum est, et sic patet primum, quid sit aeternitas.

21 Aeternum ... terminos] cf. Thom., Super Sent., I, 8, 2, 1, sol. (202) 29 aeternitas ... 31 mutabilitatis] Boeth., Cons. Phil., V, 6 (155,9-10); cf. Thom., S.th., I, 10, 1, arg.1; Super Sent., I, 8, 2, 1, arg. 1 (409) 17 Cum] est non Pi 18 partis] temporis N om. BaBeP2W | post partem] om. 2 BaBeP W | et] ita quod P | post] per P2 19 motu] modi E | tunc] om. BaENP2VW 20 de] ex BaBeW | ratione sua] sui ratione P | rationis] naturae sed corr. rationis E 21 enim dicitur] om. E | terminos] numeros E 22 importat ... indeficientiam] interminabilitatem et indeficientiam importat BaBeP2 interminabilem sed corr. interminabilitatem et indeficientiam importat al. m. W interminabilitatem importat et indeficientiam NV | autem] enim EV 24 abicitur] habicitur Pi | terminus] om. N | ad quem] in quem E in quantum sed corr. ad quem in marg. Kl inquantum Pi | manifestum] modum E 25 et ... motus] om. P2 26 Sicut] sic P2 | ergo] igitur 2 BeENP VW 28 omnem] add. omnium sed exp. Ba 29 Boethius] add. capitulo quinto E Bethius N 30 indeficientia] indeficiens EG indeficientiam N | tota] om. Ba | ecce] suppl. in marg. Pi | exclusio] conclusio sed corr. exclusio Be conclusio E excludit Kl | succesionis] successionem Kl 31 possessio] possessam Ba | mutabilitatis] mutationis Kl | quod] dub. P 32 aliquo] alio Ba 33 primum] primo BolPiV om. GP | quid] quod V | sit] est BaG sic dub. N | aeternitas] add. Duratio mensurat esse actuale rei sicut duratio rasae (dub.) esse actuale eius uno autem essentiam sed Deo maxime convenit existere actu, ergo duratio maxime sibi convenit in marg. inf. Be

104

Pi8vb N7vb

E14vb Be2va

GUILLELMI PETRI DE GODINO

Quantum ad secundum notandum, quod aevum differt a tempore et aeternitate quasi medium inter ipsa. Sumenda est ergo eorum differentia ex propriis rationibus eorum sic, quia differentia mensurarum accipitur secundum differentiam mensurabilium, dictum est autem, quod aeternitas est mensura esse semper uniformiter se habentis, tempus autem est mensura esse difformiter se habentis. Quod enim movetur semper se habet aliter et aliter quantum ad motum. Cum igitur rationes | istorum sint diversae secundum se, manifestum est ipsas mensuras diversas esse secundum se; quaedam enim mensurabilia sic recedunt ab uniformitate essendi, quod | eorum esse nulli transmutationi subicitur, ita quod acquiratur vel amittatur esse eorum post talem transmutationem, sicut sunt corpora caelestia et angeli. Sed tamen habent annexam transmutationem vel secundum locum, ut corpora caelestia, vel secundum electionem, ut sunt angeli, et istis | respondet mensura medio modo se habens inter aeternitatem et tempus, quod vocatur | aevum. Patet ergo, quod aeternitas mensurat esse omnino immutabile, tempus vero omnino mutabile, aevum vero rem, cuius 34 Quantum …35 ipsa] cf. Thom., Super Sent., II, 2, 1, 1, sol. (62); S.th., I, 10, 5, resp. 35 Sumenda ... 51 mutabilitatem] cf. Thom., S.th., I, 10, 5, resp. 34 notandum] nota BaP2 sciendum P 34 a ... 35 aeternitate] ab aeternitate et tempore E 35 et] add. ab W 35 ipsa] ipsae dub. P | Sumenda ... ergo] sumenda est igitur EG est ergo sumenda P sumenda ergo est V 35 eorum 36 differentia inv. BaBeKlP2W 36 rationibus eorum inv. E | sic] om. Bol | quia] quod EPiW | mensurarum] add. totum sed exp. N post corr. W 37 accipitur] accipiatur Pi | mensurabilium] mensuratorum GW 38 est] del. Pi | mensura] add. esse sed exp. Ba | esse] om. Pi 38 semper ... 39 esse] om. (hom.) N add. esse P2 39 difformiter] formiter E | se] om. P2 | enim] non E 40 et aliter] om. Bol suppl. al. m. W 41 istorum] illorum V | sint] sunt N sit P sint post corr. W | secundum se] om. N add. et sed exp. Pi | manifestum] necessariam Bol modum E necessario Kl necessarium Pi | est] add. etiam P | ipsas] illas BaP2 istas BeENVW 42 mensuras] om. W | diversas esse] om. Kl | mensurabilia] add. sunt et add. quae i. l. N | sic] add. aliquid sed ras. Kl 43 uniformitate] uniformitate sed exp. et corr. difformitate s. l. Ba | eorum] earum Pi 44 vel] add. alteretur vel Pi ut sed corr. vel W | amittatur] alteretur Bol admittatur sed corr. amittatur Pi amittantur W | esse eorum inv. P 45 sunt] sint dub. E | caelestia] essentialia del. Bol caelestis E 45 et ... 47 caelestia] om. E 46 transmutationem] transmutabilem sed corr. transmutationem Bol | locum] loca GP | ut] add. sunt BaBeNP2VW 47 sunt] om. BaBeNP2W sint dub. E | istis] add. talibus in marg. Pi 48 mensura] mensuratur W | quod] quae BaNPP2V 49 ergo] add. quod patet sed del. W | aeternitas] aevum Bol | mensurat] mensurat rem cuius est suppl. in marg. Pi mensuratur W | esse] rem BaNW rem sed corr. esse Be ratione P2 est Pi 50 tempus ... 51 immutabile] om. Bol 50 vero] om. BaBeBolP2VW add. esse P add. rem cuius esse est in marg. Pi | omnino] om. Pi | mutabile] mutabilem Ba mutabile sed corr. immutabile s. l. Pi | vero] om. BaBeP2W | rem] om. W

35

40

45

50

LECTURA THOMASINA I, DIST. 8, Q. 2

105

esse est immutabile tamen compatitur secum aliquam mutabilitatem. Sic patet secundum. Ex his patet tertium, quod est principale propositum, scilicet quod solus Deus est aeternus sic, quia illud solum est aeternum, quod cum 55 indeficientia essendi, quam habet, non compatitur secum aliquam mutationem seu mutabilitatem; | sed solus Deus est huiusmodi ideo et cetera. Maior patet ex dictis de aeternitate. Minor declarata est in primo articulo, ubi ostensum est de immutabilitate | eius. Sic igitur dicimus Deum mensurari aeternitate, non sicut aliquo extraneo a natura sua, 60 sed ista ratio mensurae accipitur tantum secundum apprehensionem | nostram. Ad primum dicendum, quod ibi non accipitur aeternitas proprie, sed pro aevo, sicut dicitur, quod “in|telligentia parificatur aeternitati”. Ad secundum dicendum, quod verba temporalia attribuuntur 65 Deo, inquantum aeternitas eius omnia temporalia includit, non quod varietur modo per praesens praeteritum et futurum.

53 62 63 64

Ex … 61 nostram] cf. Thom., S.th., I, 10, 2, ad 3 Ad … 63 aeternitati] cf. Thom., S.th., I, 10, 2, ad 2; Super Sent., II, 2, 1, 1, arg. 1 (60) intelligentia ... aeternitati] Lib. de causis, 2, 25 (139,91-92) Ad … 66 futurum] cf. Thom., S.th., I, 10, 2, ad 4

51 mutabilitatem] mutationem add. et BaP2 mutationem add. et sic Be add. et BolN add. et Pi 52 Sic ... secundum] ut supra dictum est (est iter.) P si (sic) patet secundum Pi sic patet primum W 53 patet] apparet BaBeNP2W | quod est] om. Kl 54 solus Deus inv. W | quod] cum W 55 essendi] om. N concedendi sed corr. essendi in marg. V | quam] quod P2 | non] s. l. Ba 55 mutationem 56 seu] om. BaBeP2W 56 mutabilitatem] mutationem V | huiusmodi] huius BolP2V | ideo] ergo BaBePP2W 57 patet] apparet EV | Minor] post corr. Be add. autem P | declarata est inv. P post exp. et corr.W | primo] add. scilicet Bol 58 ostensum ... eius] ostensa est eius immutabilitas P2 ostensa est eius immutabilitas ergo et cetera BaBeW est ostensum de immutabilitate eius P add. ergo et cetera N 58 dicimus 59 Deum inv. PiW 59 a natura sua] extra suam naturam N 60 ista] illa BaBeBolP2Pi ista sed corr. illa in marg. V | mensurae] sed corr. mensurare Bol mensurae post corr. W | accipitur] capitur Bol 60 apprehensionem 61 nostram inv. PW 62 Ad ... dicendum] ad argumenta in oppositum. Dicendum ad primum P 63 sed] scilicet dub. W 65 aeternitas eius inv. BaBeP2W | temporalia] tempora BaNP2W temporalia sed exp. et corr. tempora BeG | non] iter. N | quod] quia BaBeEGP2VW 66 varietur modo] modo om. BeNP2W inv. G modo om. et varietur iter. sed exp. et ras. Ba | praesens] consequens sed corr. praesens W add. modo per P | praeteritum] add. modo per P | et] vel P2 suppl. in marg. V | futurum] suppl. in marg. V

Kl8va P2160va P8va

W7rb

106

GUILLELMI PETRI DE GODINO

Quaestio tertia Utrum Deo ita conveniat esse quod in eo sit idem esse et essentia Tertio quaeritur de unitate divini esse et quaeritur, utrum esse sibi ita proprie conveniat, quod in ipso sit idem esse et essentia. Videtur quod non. Immo ostendo, quod essentia cuiuslibet creaturae sit suum 5 esse ex quattuor rationibus. Primo sic. Ab ente, secundum quod ens, nihil potest esse diversum, quia ens includit omnia. Sed esse convenit unicuique in eo, quod ens. Ergo esse non est aliquid diversum a natura entis. Cum ergo ens dicat essentiam eius, de quo praedicatur, ut patet ex IV Metaphysicae, 10 et non aliquid additum, videtur, quod esse dicat id ipsum et non aliquid additum. Secundo sic: non magis dubium est de esse et entitate rei quam E15ra de eius bonitate | et unitate et huiusmodi, sed unaquaeque res est una et bona per essentiam suam et non per aliquid additum reale. Ergo 15 quodlibet reale erit ens per essentiam suam et non per aliquid additum, sed per esse est res ens extra, ideo et cetera. 9 Cum ... 12 additum] cf. Aeg. Rom., Quaest. de esse et essentia, IX, resp. (18rb); Henr. de Gand., Quodl. I, 9, sol. (50,1-51,8) 9 ens ... 10 praecedat] cf. Arist., Metaph., IV, 2, 1003a33-b10 13 Secundo ... 15 reale] cf. Aeg. Rom., Quaest. de esse et essentia, IX, resp. (18ra-18rb); Henr. de Gand., Quodl. I, 9, sol. (50,93-97) 1 Quaestio tertia] om. BaBeBolEGKlNP2PiVW 2 Utrum ... essentia] om. BaBeBol EGKlNPP2VW 3 Tertio quaeritur] tertio om. Bol sed tertio quaeramus Pi | divini esse] divinae essentiae BolN | de ... quaeritur] om. (hom.) P 3 esse ... 4 conveniat] add. et E esse ita sibi proprie conveniat BaBeP2W esse ita proprie sibi conveniat GN sibi esse sibi ita proprie conveniat E esse ita proprie Deo P | quod] add. solum P | ipso] add. solo BaBeP2W | idem] add. et N add. quod P | esse ... essentia] add. et E essentia et esse add. et BaBeNP2VW essentiae add. et Kl 5 ostendo] videtur P | essentia] esse Pi | sit] add. idem quod P 6 ex] et hoc BaBeP2W et hoc ostendo P 8 convenit unicuique inv. G | in] etiam V 9 ens] esse N 10 ut] add. aliquid sed ras. W | patet] apparet BaBeP2V 11 additum] add. ergo P | dicat] add. essentiam eius de quo praedicatur BolP om. Pi | id] om. Bol illud W illud add. sit Pi | ipsum] om. Bol | esse ... ipsum] esse illud sit ipsum Pi | non] add. aliud Pi 13 non ... dubium est] non est magis dubitandum Ba non est magis dubium BeW non magis dubitandum P2 | et] add. de BaBolNPi 14 eius] cuius P2 | et] om. BaBeP2 | huiusmodi] huius BaBolP2VW add. utrum differant P | sed] add. ita Pi 14 una ... 15 bona] bona et una P una om. P2 15 essentiam suam inv. BaBeP2 | aliquid] aliquod V 15 additum ... 16 aliquid] om. (hom.) N 16 quodlibet] prolibet P2 | reale] add. enim P | ens] add. extra BaBeEP2W | aliquid] post corr. Be aliquod Bol aliud Pi om. P2 | additum] add. suum E 17 sed] add. res et add. rationale al. m. in marg. Ba, add. res P2W | res ens] ens om. BaG res om. BeP2W | ideo] ergo BaBeNPP2VW

LECTURA THOMASINA I, DIST. 8, Q. 3

20

25

30

35

107

Tertio sic. Plus dependet accidens a subiecto quam e converso. Sed nos videmus, quod Deus potest | separare accidens a subiecto et subiectum ab accidente, ut in sacramento altaris. Ergo potest separare subiectum ab omni accidente et separatum conservare. Sed Deus non potest conservare rem sine esse rei, quia hoc implicat contradictionem. Ergo | esse rei non est accidens additum essentiae. | Quarto sic. Illud esse vel est substantia vel accidens. Medium autem esse non potest secundum Alfarabium, qui dicit in De ortu scientiarum, quod “nihil est nisi substantia vel accidens et Deus creator utriusque”. Sed non est substantia, quia nec materia nec forma nec compositum. Item nec accidens, quia tunc res et substantia essent ens per accidens. Item accidens esset primum ens. Ergo videtur quod sit ipsamet essentia rei. In contrarium est Boethius, qui dicit, quod “in omni, quod est citra primum, | differt quod est et esse”. Respondeo. Dicendum, quod essentia creaturae realiter differt a suo esse in quolibet creato et antequam ponam rationes ad hoc declarandum, praemitto unum, scilicet quod essentia sic se videtur habere ad esse, sicut materia ad extensionem. Sicut enim materia, quantum est de se, dicit quid non extensum, et si debeat extendi, oportet, quod addatur 18 Tertio ... 23 essentiae] cf. Aeg. Rom., Quaest. de esse et essentia, XI, arg. 3 (24va) 24 Illud … 30 rei] cf. Aeg. Rom., Quaest. de esse et essentia, IX, resp. (18rb); Henr. de Gand., Quodl. I, 9, sol. (51,25-52,51) 26 nihil ... 27 utrisque] Alfar., De ortu scient., I (17,5-6) 31 in ... 32 esse] Boeth., Quomodo substantiae (186,26-28) 35 praemitto ... 41 superadditum] cf. Aeg. Rom., Quaest. de esse et essentia, XII, resp. (27va) 19 a subiecto] ab omini subiecto BaBeP2 a subiecto omni E a bonum sed corr. subiecto al. m. in marg. W 19 et ... 20 accidente] om. BaBeBolNP2W et accidens a subiecto subiectum ab accidente E exp. G et om. V 20 ut] add. patet Pi | altaris] altari sed corr. altaris al. m. W | separare] separari V 21 subiectum] om. V 22 conservare] servare V | hoc] hic dub. Be | contradictionem] condictionem sed corr. contradictionem al. m. W 23 Ergo] add. accidens rei non est E | rei] dub. Be | non] suppl. s. l. N | accidens additum inv. E add. ipsi BaBeNP2VW 24 sic] om. BaBeP2W | Illud] istud BaBeP2W 25 in] add. libro Pi | De] om. BolE 26 quod] om. Kl | substantia] add. aliquid sed ras. W | vel] et P | Deus] add. est Pi 27 utriusque] om. N | Sed] add. tale esse E | quia] al. m. W 28 compositum] oppositum V | et] cum V | essent] esset BaBolP2 30 essentia rei inv. Bol 31 In ... est] contrarium dicit P | qui dicit] om. P | in] suppl. al. m. s. l. W 33 quod] iter. E 34 quolibet] quocumque BaBeP2 | et] sed BolPi | ponam] suppl. in marg. V 35 praemitto ... quod] primo scilicet unum praemitto quod Kl praemitto unum quod Pi | essentia] esse Bol | sic se videtur] sic videtur se BaBeNP2W se sic videtur Pi sic ut se V 36 esse] essentiam Bol 37 dicit] erit sed exp. et corr. dicit al. m. Ba | quid] quod P2 | debeat] deberat GW 37 addatur 38 ei inv. Bol

V166va

Bol8va G6ra

Pi9ra

108

E15rb Ba7va Be2vb

N8ra Kl8vb

GUILLELMI PETRI DE GODINO

ei quantitas, eam formaliter extendens, ita essentia, quantum est de se, dicit aliquid non existens, quod de se non habet esse, et ad hoc, quod existat, oportet, quod ei superaddatur esse a primo. Et sic esse est aliquid superadditum. Istud autem tripliciter declaratur. Primo sic. Omne quod convenit alicui per essentiam suam, si conveniat alteri, oportet, quod hoc sit per participationem, et hoc videmus in omnibus. Unde quia | calor | convenit igni secundum suam essentiam et summe, ideo non convenit alicui nisi per participationem. | Sed, ut probatum est supra, esse convenit Deo secundum suam essentiam. immo ipse est purum esse. Ergo, si esse aliis creaturis conveniat, non erit nisi per participationem. Quod autem convenit alicui solum per participationem, non est substantia eius. Ergo essentia rei non est ipsum esse. Et | confirmo rationem, quia sicut impossibile est, quod aliquid | possit separari a se ipso, ita etiam non potest se ipsum acquirere. Si ergo substantia rei esset suum esse, impossibile esset, quod posset illud perdere vel acquirere, sicut nec se ipsam, et sic non generaretur nec corrumperetur aliquid. 43 Omne … 51 esse] cf. Thom., S.c.g., II, 52, 1280 (173b) 52 Et ... 56 aliquid] cf. Aeg. Rom., Quaest. de esse et essentia, XII, resp. (27va) 38 ei ... 39 aliquid] om. P2 38 eam ... extendens] quae eam format et extendat E quae eam formet et extendat G 39 existens] extendens sed exp. et corr. existens al. m. W | quod] quia BaBeP2 | et] sed Bol | quod] ut G 40 quod] add. aliquid sed ras. Kl | ei superaddatur] ei addatur Bol inv. Kl semper addatur ei Pi ei om. P2 | primo] add. esse P | sic esse] om. BaBeP2W | est] add. sibi BaBeP2PiW | aliquid] om. BaBeP2W add. sibi BolNV 41 superadditum] sibi additum E aliud additum Kl 42 Istud] illud Bol | tripliciter declaratur inv. P 43 convenit alicui inv. BaBeEP2VW alicui competit N | essentiam suam inv. BaBeP2W | si] sibi E 44 participationem] add. illius alterius cum alio in essentia al. m. in marg. Kl 45 omnibus] add. aliquid sed ras. Kl | quia] om. E | secundum] add. io sed exp. P2 | suam essentiam inv. Kl 46 et] om. V | summe] add. et sed exp. Ba | ideo] om. P2 | alicui] add. alii ENVW | participationem] add. eius G 47 Sed] om. N | suam essentiam inv. BaBeP2W 48 purum esse inv. BaBeENP2VW 49 erit] est E | participationem] add. solum Pi 49 Quod ... 50 participationem] om. et add. in essentia quae al. m. in marg. Kl quod alicui convenit rei per participationem suppl. al. m. in marg. Pi 49 convenit] conveniat E suppl. al. m. in marg. Pi 49 solum ... 50 participationem] per participationem solum Bol 50 eius] add. creaturae al. m. s. l. Kl 51 esse] add. suum P 52 Et] om. Bol secundo E | confirmo] add. hanc N | rationem] add. sic BolP | quia] om. BaBeW quod EPi | impossibile est inv. ENV 53 possit] poterit Kl | potest] om. P2 | Si] sic sed ras. et corr. V 54 ergo] igitur BaBeP2W | rei] ibi Kl | esset] est E 55 nec] om. Kl | se ipsum] se ipsam BaBeP2Pi | non] nec E nihil N nec add. ad P2 nec suppl. al. m. s. l. W | generaretur] add. aliquid BaBeENP2VW | nec] vel PPi ad sed corr. nec al. m. W 56 aliquid] om. BaBeENVW

40

45

50

55

LECTURA THOMASINA I, DIST. 8, Q. 3

109

Secundo declaratur sic. Illa, quae sunt realiter eadem, licet unum possit intelligi non intellecto altero, tamen impossibile est, quod unum intelligatur sub opposito alterius. Unde licet | ens possit intelligi non P2160vb 60 intellecto uno, impossibile tamen est, quod ens intelligatur sub opposito unius. Immo, ut istam rationem fortificemus, impossibile est, quod aliquid intelligatur sub opposito eius, ad quod habet per se habitudinem. Unde impossibile est, quod homo intelligatur ut non risibilis. Sed essentia potest intelligi sub opposito esse existentiae et subsisten65 tiae. Ergo non videtur, quod sit eadem realiter cum ipsa. Tertio sic. Per essentiam cuiuslibet creaturae intelligimus aliquid, quod secundum se est potentiale esse, quia non habet actualitatem a se, sed ab alio. Ex hoc sic: impossibile est, quod aliquid ad actum terminetur per id, quod est potentiale vel per aliquid, quod sit idem cum eo 70 realiter. Unde etsi materia sit potentialis secundum se ad extensionem, impossibile tamen est, quod actu extendatur per se, nisi | per quantita- W7va tem eam formaliter extendentem. Sed, ut visum est, essentia de se est 57 Illa ... 65 ipsa] cf. Aeg. Rom., Quaest. de esse et essentia, XII, resp. (27vb) 57 declaratur] detur sed corr. in marg. V | sic] sicut sed corr. Kl | quae] add. sibi Kl | realiter eadem inv. BaBeP2W idem E realiter idem V | licet] quamvis BaBeP2W suppl. in marg. Kl om. NV | unum] add. non s. l. N 58 possit] ras. et corr. potest Kl potest NV posset P2 | non ... altero] non intellecto alio EV non intelligendo aliud Kl sine altero N | tamen] sicut dub. E | quod unum inv. sed corr. Bol 58 unum 59 intelligatur inv. Kl | alterius] suppl. al. m. in marg. W | Unde] add. et BaP2W | licet ens inv. Pi add. aliquod sed corr. a Deo in marg. Bol add. aliquod P 60 uno] alterio P2 | impossibile tamen inv. BolEP2V impossibile add. aliquid sed ras. et tamen in textu Kl | quod] add. quod N suppl. al. m. s. l. P2 | ens] add. aliquid sed ras. W 61 quod] ut BolNPi 62 aliquid] om. BolKlPi | eius] suppl. in marg. V | habet ... se] per se habet BaBeENP2VW | habitudinem] habitudine sed corr. habitudinem al. m. P2 63 quod] ut KlPi | intelligatur ... risibilis] intelligatur non ut risibilis BolE non del. et in textu intelligatur non risibilis G intelligatur ut non risibile Pi 64 essentia] esse Kl | opposito] add. ad P | et subsistentiae] et substantiae BaBeP2 del. W 65 non] om. P | quod] add. essentia non P | eadem realiter] idem realiter EV realiter idem Pi realiter om. BeW | ipsa] ipso BeW add. essentia non P | sit ... ipsa] sit idem realiter cum ipsa E sit realiter idem cum ipsa Pi sit eadem cum ipso Be W sit realiter idem quod suum esse P sit idem cum ipsa realiter N 66 intelligimus] intelligitur N 67 se] esse sed corr. al. m. W | potentiale] impossibile sed exp. et corr. possibile Ba possibile BeEP2PiVW | esse] om. BaBeGP2VW quod E | actualitatem] hactualitatem P2 | a] ad sed corr. E 68 sic] add. arguo P sicut P2 | Impossibile] add. aliquid sed ras. W | est] om. E | ad ... terminetur] ad actum determinetur BaBeEP2VW terminetur ad actum P 69 id] illud Bol illud add. per NW | potentiale] possibile BaNP2VW | aliquid] id P aliud V 69 sit ... 70 realiter] quod sit idem realiter cum eo E idem realiter est cum eo Kl idem cum eo esset realiter Pi 70 etsi] si Bol etiam si E et Pi etsi add. aliquid sed ras. W | sit ... se] sit possibilis secundum se BaBeN potentialis secundum se sit Pi 71 tamen est inv. BaBeW 72 eam formaliter inv. G | de ... est] per se est Bol est de se W

110

GUILLELMI PETRI DE GODINO

possibilis. Ergo impossibile est, quod id, quod eam determinat ad actum, sit idem realiter cum ipsa, sed per esse existentiae sua possibilitas terminatur, ideo et cetera. 75 E15va Istam positionem impugnant aliqui | praeter rationes factas in principio, quae sunt eorum, et arguunt sic satis subtiliter: si esse differt ab essentia in quolibet creato, quaero, utrum illud esse sit idem quod sua essentia vel non. Si sic, habeo propositum; si non, tunc adhuc quaeratur de illo esse et sic erit processus in infinitum, quod est 80 inconveniens. Secundo ostendunt, quod hoc sit contra rationem creationis sic. Bol8vb Quia creare est agere nullo praesupposito, sed qui | ponit | creaturam P8vb numquam produci, nisi in essentia eius producatur esse, ponit quod numquam producatur esse creaturae, nisi praesupponatur essentia, in 85 qua recipiatur. Hoc autem est contra rationem creationis. Ergo videtur, quod esse non sit superadditum essentiae, sed idem cum ipsa. Dicunt ergo isti, quod essentia et esse essentiae et esse existentiae unam et eandem rem nominant, aliter tamen et aliter, quia aliquid 76 Istam … 81 inconveniens] Henr. de Gand., Quodl. I, 9, sol. (51,21-23) 83 Quia ... 87 ipsa] cf. Aeg. Rom., Quaest. de esse et essentia, XII, resp. (27ra); Henr. de Gand., Quodl. X, 7, contra (147,40-48) 88 Dicunt ... 92 agens] cf. Aeg. Rom., Quaest. de esse et essentia, IX, resp. (18rb); Henr. de Gand., Quodl. I, 9, sol. (53,64-54,78) 73 possibilis] possibile G potentialis V | impossibile] possibile sed corr. s. l. Ba | est] suppl. s. l. V | id] illud BaBeBolP2PiW aliquid G | quod] add. aliquid sed ras. Kl quid sed corr. de Pi | determinat] determinant Pi 74 esse ... 75 terminatur] esse ex natura sua terminatur possibilitas Kl 74 possibilitas] potentialitas P 75 ideo] ergo BaBeKlPP2VW | cetera] add. sed P 76 praeter] propter GBol per N 77 sunt] est P2 | sic satis inv. sed al. m. corr. W | satis subtiliter inv. KlPi 77 esse ... 78 essentia] esse differret ab essentia EV essentia differt ab esse Pi 78 quolibet] quocumque BaBeENP2VW | quaero] quaeram BaBeP2W | illud] om. Pi 79 quod] cum BolG et E | sua essentia inv. W | tunc] om. Kl 80 adhuc quaeratur] quaeram adhuc BaBeP2W adhuc quaeram ENP adhuc quaero V | erit] esset N 82 quod] suppl. s. l. W | hoc] hic Kl om. NV | sit] sint P2 83 creare] terminatur dub. sed corr. creare al. m. W | qui] quia Pi | ponit] om. Pi | creaturam] creatura Pi 84 numquam] add. potest Pi | produci] add. in esse E | nisi in] om. P2 | essentia eius inv. Ba | esse] add. quodcumque ponit quod esse differt ab essentia al. m. in marg. Pi 85 praesupponatur] praesupponunt Kl praesupposita Pi | essentia] essentiam Kl | in] om. BaP2W 86 qua] quam N 86 Ergo ... 87 ipsa] om. P2 87 cum ipsa] om. Kl cum eam ipsa P 88 essentia ... existentiae] esse essentiae et essentia et esse existentiae Ba esse essentiae et esse existentiae BeN essentia, esse essentiae et esse existentiae EV esse et essentia et esse existentiae G esse essentiae et essentia et existentiae post corr. al. m. Kl esse et essentia et esse existentiae P2 essentia et esse existentiae Pi esse et essentiae add. et esse existentiae al. m. in marg. W 89 quia] quod P2 | aliquid] om. BaBolENP2VW

LECTURA THOMASINA I, DIST. 8, Q. 3

111

dicitur essentia in se et absolute. Dicitur autem esse essentiae, prout habet exemplar in Deo. Dicitur autem esse existentiae, prout habet | esse in effectu et comparatur ad Deum ut ad agens. Tertio distinguunt triplicem | differentiam, scilicet rei et rationis et mediam, scilicet intentionis, ita quod ipsa essentia sit idem re cum esse 95 essentiae et esse existentiae, differens tamen ab ipsis non eodem modo, quia ab esse essentiae differt essentia sola ratione, ab esse existentiae differt intentione. Dicunt enim, quod ista differunt ratione tantum, quorum unum praedicatur de alio, cum quo est idem re, ut sapientia et bonitas in Deo. 100 Sed illa dicuntur differre intentione, quae sunt idem re. Non tamen unum praedicatur de alio, sicut cursus et currere, et talia sunt essentia et esse existentiae. Addunt etiam, quod sicut creatio nihil | addit reale super essentiam creaturae, nisi respectum tantum. Ita dicunt, quod esse actuale 105 super essentiam non | addit rem aliquam, sed respectum tantum ad 90

93 Tertio ... 97 intentione] cf. Aeg. Rom., Quaest. de esse et essentia, IX, resp. (18rb) 90 dicitur essentia inv. et add. esse Bol essentia om. Kl dicitur esse Pi | in] per P | absolute] add. essentia Kl | essentiae] existentiae exp. et add. essentiae al. m. in marg. Kl 91 exemplar] exemplariter esse Bol existentiam Kl essentiam exemplatam Pi existentia sed corr. al. m. W | Deo] mente divina BaBeW add. sive in mente divina N add. vel existentia (dub.) P | Dicitur ... existentiae] esse existentiae autem dicitur Bol autem om. Pi 92 ut] et P2 | ad] om. N | agens] add. essentialiter P 93 Tertio] secundo BaBeNP2 PiW | rei] principii Kl | et] om. Pi 94 mediam] medium Pi | scilicet] om. W quae vocant P | intentionis] intentionem KlPPi intensionis sed corr. al. m. W | ipsa essentia inv. N V essentia om. P2 | sit] est BaBeNP2VW | idem] dem sed corr. eodem dub. Kl add. cum W | re] om. BolV | cum] cum post corr. P2 95 essentiae] existentiae Kl | et] add. cum BeP2W | existentiae] essentiae Kl | differens] differunt E 96 essentiae] existentiae del. et corr. esse Pi | essentia] om. Bol esse W 96 essentia ... 97 differt] om. (hom.) P2 96 ratione] add. sed BaBolPi 97 differt intentione inv. Bol differt in tensione Ba 98 quod] quia sed corr. quod al. m. W | ista] add. etiam re tantum Kl illa BaPPiP2 99 alio] altero KlV | est] suppl. in marg. Pi | re] add. dicunt al. m. in marg. Ba add. non tamen unum praedicatur de alio cum quod est idem re sed exp. verbo vacat adiuncto G | et] om. Pi | cum ... Deo] om. P2 100 illa] ista W | sunt] sint E | idem] add. in Kl | idem ... tamen] om. E | 100 Non ... 101 unum] tamen unum non BaBeBolPP2PiW non tamen om. E tamen om. Kl 100 tamen] om. Kl 101 alio] altero W | et] om. BaBeEP2W | talia] add. ut dicunt al. m. in marg. G 102 existentiae] om. et add. et prima tamen omni, sed illud, quod venit in compositionem alterius non est primum agens sed exp. verbo vacat s. l. adiuncto Pi essentiae sed corr. existentiae al. m. add. aliquid sed ras. W 103 etiam] autem Bol | quod] suppl. al. m. s. l. W 104 respectum tantum] rem tantum sed corr. respectum al. m. in marg. Bol rerum tantum E inv. G respectum post corr. tantum Kl inv. et add. ad creatorem Pi | actuale] accidentale Pi 105 super] supra BeP2 | addit] add. nec al. m. s. l. Kl

Pi9rb V166vb

Be3ra G6rb

112

GUILLELMI PETRI DE GODINO

creatorem, ut ex hoc essentia creaturae esse dicatur, quia est effectus creationis. Ista est positio eorum et rationes positionis. Iste modus positionis non videtur conveniens. primo quantum ad hoc, quod dicunt, quod res essentia dicitur, prout in 110 E15vb se consideratur, | dicitur autem esse essentiae, prout habet exemplar in Deo, quia, sicut dicunt, ista duo differunt sicut concretum et abstractum et unum est ut albedo alterum ut album. Sed numquam dicitur, quod albedo et album differant per hoc, quod unum est res in Kl9ra se, et aliud est per hoc, quod habet quoddam | exemplar in agente. 115 Ideo non videtur ista adaptatio ad propositum. Quod postea dicunt, quod ista differunt, scilicet essentia et esse existentiae, non tantum ratione, sed etiam intentione, quia unum non praedicatur de alio, si illud sit verum, ipsi directe deficiunt in ponendo N8rb istam distinctio|nem et quare. Si enim essentia et esse existentiae pro 120 tanto intentione differunt, quia unum non praedicatur de alio, cum 98 Dicunt ... 102 existentiae] cf. Aeg. Rom., Quaest. de esse et essentia, IX, resp. (18rb); Henr. de Gand., Quodl. I, 9, sol. (55,21-56,32) 103 Addunt ... 107 creationis] Aeg. Rom., Quaest. de esse et essentia, IX, resp. (18va); Henr. de Gand., Quodl. I, 9, sol. (57,49-53) 110 quod2 ... 115 agente] cf. Aeg. Rom., Quaest. de esse et essentia, IX, resp. (19va) 116 Ideo ... 124 intentione] cf. Aeg. Rom., Quaest. de esse et essentia, IX, resp. (18rb) 106 ut ex] ut in textu et ex suppl. s. l. Ba et Kl | hoc] haec Kl | creaturae] add. cum al. m. s. l. Kl | quia] quod BaBeP2W quod add. creatura quando ipsa al. m. in marg. Kl | est] suppl. in marg. Kl 107 creationis] creatoris Pi 108 Ista] illa Bol | positio eorum inv. Pi ratio eorum BaBeP2 ratio sed corr. positio eorum al. m. W | positionis] om. Pi ponis sed corr. positionis al. m. W 109 Iste] ille V | positionis] ponis sed corr. positionis al. m. W | non ... conveniens] non est conveniens Bol videtur inconveniens N 110 res] add. aliquid sed ras. G add. id est essentia al. m. in marg. Kl | essentia] essentiae BolKl 111 se] add. comparatur sed del. G | essentiae] add. ui (sic) sed exp. N existentiae BaP2 | prout] ut G 112 exemplar] existentiam Kl exemperar (sic) N exemplar vel existentiam P existentia sed corr. al. m. W | ista] illa V 113 et] om. Ba | albedo] add. et Ba | alterum] aliud BaBeENVW om. P2 | ut] sicut W om. P2 113 Sed ... 114 album] suppl. in marg. Bol 114 dicitur] videtur Ba | quod] add. illa Ba add. ista BeP2W | album] albus W differant] differunt BaKlP2W 115 est] om. Bol | per ... habet] om. BaBeP2W | quoddam] quamdam Kl | exemplar] existentiam Kl 116 non] suppl. s. l. Ba | ista] illa BaV istis sed corr. al. m. W | adaptatio] aliquid optatio Kl 117 Quod] add autem Bol | dicunt] ostendunt dub. Ba | ista] illa BaEV ipsa vel illa Pi | differunt] differant BolPi | scilicet essentia inv. BaBeP2W | existentiae] essentiae Pi 118 tantum] tamen sed corr. al. m. W | non] om. Kl 119 alio] altero W | directe] recte P 120 istam] illam BaBeP2W | et] om. BolP | quare] om. Bol quaeritur EKl quia P | enim] om. P | et] add. omne sed exp. P2 | existentiae] om. W 121 tanto] toto E | differunt] definiret dub. Be, add. quia sed del. Pi | non] s. l. N | alio] add. tunc s. l. Kl altero VW | Cum] tamen Be

LECTURA THOMASINA I, DIST. 8, Q. 3

113

esse essentiae et essentia non praedicentur de se invicem secundum eos, quia differunt sicut concretum et abstractum, non differrent esse essentiae et essentia solum ratione sed etiam intentione, quod ipsi negant. 125 Ad rationes | ergo eorum, quando ipsi arguunt de processu in in- P2161ra finitum, dicendum, quod ibi est fallacia accidentis. Tunc enim tenet processus in infinitum et standum est in primis, quando tertium eodem modo comparatur secundo sicut secundum primo. Verbi gratia: sicut processus in infinitum | in causis efficientibus, quem ponit Phi- Ba7vb 130 losophus II Metaphysicae. Sed si tertium non eodem modo comparatur secundo, sicut secundum primo, erit fallacia accidentis, nec sequitur, quod sit processus in infinitum. Verbi gratia si dicatur: ‘relatum refertur ad aliud aliqua relatione, ergo illa relatio refertur alia relatione et illa alia et sic in infinitum’, dico, quod hic est fallacia accidentis, 135 quia non eodem modo comparatur relatum ad referri, sicut ipsa relatio, quia relatum non refertur se toto sed solum relatione. Sed ipsa relatio se ipsa refertur. Ita dico in proposito, si dicatur: ‘ista res est ens per aliquid additum et illud ens per aliud additum’, uno modo est bonum

125 quando ... 149 existit] cf. Aeg. Rom., Quaest. de esse et essentia, IX, resp. (20ra-20va) 129 quem ... 130 Metaphysicae] cf. Arist., Metaph., II, 2, 994a19-20 122 esse essentiae] essentiae om. Kl essentia P esse existentiae BolPi | et] om. P2 | essentia] existentiae N esse existentiae P, om. P2 | praedicentur] praedicantur Kl | secundum eos] om. BaBeW 123 abstractum] add. tunc N | differrent] differunt BolKlPi | esse essentiae] essentia P 124 essentia] esse Ba esse essentiae P existentiae Pi | ratione] suppl. in marg al. m. W 125 ergo] om. V | eorum] add. primo ENV dicendum P | quando] quod BaBeEP2V 127 standum est] est et suppl. standum al. m. s. l. W | primis] primo GKlN | quando] add. aliquod Bol quasi P2 128 comparatur] compatitur Kl | Verbi gratia] om. Bol 129 sicut] add. est P | Philosophus] add. in Kl 130 non] suppl. s. l. et add. in in textu Ba | comparatur] competitur Kl comparetur Pi 131 secundum] tertium Ba add. aliquid sed ras. W | erit] est W | fallacia] falsa EW | nec] non V 131 sequitur ... 132 infinitum] quod sit processus in infinitum sequitur Kl 132 si] sed P2 | dicatur] dicam P2VW 133 aliud] aliquod Bol | aliqua] alia P | relatione] ratione sed del. et corr. relatione al. m. in marg. Bol | refertur alia relatione] refertur aliam relatione N alia relatione refertur P | illa] ista KlPW alia ad N 134 hic] haec GKl hoc E om. BolN | fallacia] falsa W 135 relatum] relativum E | ad] add. aliud V 136 non refertur inv. BaBeP2W suppl. al m. in marg. V | quia ... toto] suppl. al. m. in marg. V | sed] om. V | solum relatione] om. V inv. W 136 Sed ... 137 ipsa] suppl. sed relatio se ipsa al. m. in marg. et ipsa in textu V 137 refertur] repletur V | Ita] om. Kl | dico] om. Bol | dicatur] dicam Be | ista] illa vel ista Bol illa E | per] add. aliud P 138 aliquid] aliquod Bol aliud N | aliud] aliquod E aliquid W 138 est ... 139 argumentum] bonum est argumentum KlPi est argumentum bonum ENV

114

E16ra W7vb

Bol9ra Pi9va

GUILLELMI PETRI DE GODINO

argumentum, alio modo fallacia accidentis, quia si sumatur hic ens utrobique eodem modo, scilicet pro ente, quod dividitur per decem praedicamenta et dicit ipsas essentias | rerum, sic dico, quod est bonum | argumentum et tenet processus in infinitum, quia unaquaeque res est ens per suam essentiam, non per aliquid additum, et qua ratione ista res esset ens per aliquid additum, eadem ratione et aliud additum, et sic in infinitum. Sed si loquamur | de ente existentiae, sic variatur habitudo, et ideo non valet ratio ista ‘res est ens per aliquid additum, | scilicet per esse existentiae, ergo illud esse est ens per aliud’. Non valet, quia essentia existit per aliud, scilicet per esse superadditum, sed ipsum esse non, sed est, inquantum per ipsum esse aliquid existit. Ad illud, quod dicit, quod nihil crearetur, quod est contra creationem, quia creatio est nullo praesupposito, dicendum, quod, si illud argumentum esset bonum, tunc anima non crearetur, quia semper ante creationem suam praesupponit corpus, nec etiam gratia, quae praesupponit subiectum, scilicet animam, et adhuc minus sequitur hic, quia totum, scilicet essentia et esse, creatur. Sed ipsum esse non creatur subsistens. Verbi gratia: si crearetur anima et in ea gratia, nullus diceret, quin gratia esset creata, quamvis esset creata in anima. Ideo argu139 modo] add. est BaKlP2V | fallacia] add. est Pi falsa W | hic] hoc BolNPPiVW 140 eodem modo inv. N suppl. al. m. in marg. V | per] in GP 141 et] add. quod al. m. s. l. Ba | dicit] dicat Pi | rerum] iterum E | bonum] add. quod est bonum sed del. V 142 in infinitum] om. BaBeEP2VW | quia] illeg. Pi 143 suam essentiam inv. et add. et BaBeNW inv. EP2V | aliquid] aliud Bol om. EG aliquod Kl alio dub. Pi | et] add. ideo G post ras. et corr. V | ista] illa BaBol | res] ras. et corr. ens Ba 144 esset] est PPi | ens] om. Ba | aliquid] aliquod Bol add. aliud P | ratione] om. Ba | et] om. BaEGW add. per Pi om. Ba | aliud] om. Ba illud BeEGNP2VW | eadem...additum] om. Ba 145 ente] esse EV 146 et] om. W | ideo ... valet] non valet ideo Kl add. illa Ba add. ista N | ratio ista] om. BaBeEP2W om. ista GN | aliquid] aliquod Bol 147 existentiae] post corr. W essentiae P2 | illud] om. Ba | est ens] om. BaBeP2W | Non valet] om. P 148 aliud] post corr. et add. esse Ba add. esse NVW ad sed exp. et corr. aliud et add. esse P2 | per esse] om. BaBeEGNP2VW | sed] super P2 149 non] add. est per aliud Bol | sed] est Kl exisitit nisi P non est nisi Pi | est] om. BaBeBolEGKlP P2PiW | inquantum] add. aliquid BaBeP2 om. Bol | esse] om. BaBeNP2VW | aliquid] om. BaP2 150 illud] aliud P | quod] add. tu N | dicit] dicis BaBeNP2W dicunt EV add. vel Kl | quod ... crearetur] om. BaBeEGP2VW quod nihil causaretur Pi | quod] om. N | est ... creationem] om. N nihil crearetur BaBeEP2VW 151 est ... praesupposito] non est praesupposito aliquo Bol est nullomino praesupposito E non est praesupposito Kl non praesupposito aliquo PPi 152 esset] sit BaBeENP2VW | quia] add. si Bol 153 etiam] om. BolP2 154 hic] hoc BolKlW 155 quia] quod sed corr. al. m. W | scilicet essentia inv. BaBeP2W | creatur] creatum N 156 crearetur] creatur V | ea] add. generaretur et add. gratia al. m. in marg. Kl | nullus] nullo P2 157 quin] quando E an KlP | quamvis ... creata] om. Ba creata om. BolEG | Ideo] primum Kl

140

145

150

155

LECTURA THOMASINA I, DIST. 8, Q. 3

115

mentum non concludit, et ideo dico ad formam argumenti, quando dicitur, quod creare est producere aliquid nullo praesupposito, | verum 160 est ex parte operationis | agentis, quae non praesupponit motum vel mutationem, in quo operatio recipiatur, vel materiam, ex qua effectus producatur, sed de potentia sua educit illum, tamen ex parte effectus. Unde potest aliquid praesupponi, si sit talis effectus, cui non conveniat esse per se, sed in alio. 165 Ad argumenta ergo in oppositum, quae sunt rationes positionis eorum. Ad primum, quando dicitur: ab ente et cetera, dico, quod verum est, secundum quod sumitur ens, prout est commune ad | esse essentiae et esse existentiae. Et quando dicitur, quod esse est commune enti utrique in eo, quod ens, dico, quod verum est. Ergo non est diversum a 170 natura entitatis. Dico, quod bene sequitur sumendo ens in conclusione, sicut in praemissis, scilicet pro ente communi ad ens essente et existente. Et cum ulterius assumis “sed ens praedicat essentiam eius, | de quo praedicatur”, dico, quod tu facis | fallaciam accidentis procedendo a communi ad speciale. Ideo non valet processus. 172 sed ... 173 praedicatur] cf. Thom., Super Sent., IV, 12, 1, 1 3, sol. (501-502); S.th., III, 77, 2, resp. 158 ad] a Ba | quando] om. E quasi P2 159 quod] suppl. al. m. s. l. Be post corr. W om. Kl | producere aliquid] producere aliud Kl inv. P | nullo] non Kl 160 agentis] agens sed corr. agentis al. m. W | quae] quod Kl qui W 161 operatio] operando Ba | recipiatur] recipitur KlPi | materiam] om. Kl | effectus] effectu E 162 producatur] educatur BaBeP2 producitur Pi educatur et add. sed de potentia sua educit illum tamen ex parte effectus educatur sed del. al. m. W | educit] exducit P2 | parte] add. eius P 163 Unde] bene BaBeEW | aliquid] aliud Kl | si] et N | effectus] om. Bol | cui] add. hic E | conveniat] contrariatur Kl 164 alio] aliquo Pi 165 argumenta] argumentum W | ergo ... oppositum] ergo om. Pi in oppositum ergo W | sunt] add. etiam P | positionis] om. P | eorum] ipsorum BolEKlPiV istorum P 166 ente] add. ergo sed del. al. m. W | dico] dicendum P 167 secundum ... sumitur] si sumatur ENV | ens] add. quod Bol | prout] ut BolG secundum quod ENV | commune] quae P2 | ad esse] om. Pi 168 et] add. ad P | dicitur, quod] add. al. m. W | esse ... commune] esse convenit unicuique ENV 169 utrique] om. BaBeEGNP2VW | quod] add. est Pi | dico] dicendum P | verum] unt sed exp. et corr. verum P2 170 entitatis] entis BolPi eius KlNP | Dico quod] om. Ba | bene ... ens] bene sumendo ens alibi dicitur Kl | conclusione] communi exp. et corr. al. m in marg. G add. in communi KlPi add. communiter Bol 171 scilicet pro] sed de N | communi ... ens] communi addens E om. BolKlPPi suppl. al. m. in marg. G | essente] esse Kl existentiae PiV | et] add. esse EN | existente] essentiae PiV add. et cetera Kl 172 Et cum] om. Kl | assumis] assumitur dub. P | sed] om. E 173 praedicatur] add. primo Pi | dico] add. supra BaBeP2W dicendum P | tu] add. dicis sed del. Pi | tu facis] tu add. dicis sed del. et facis in textu Pi hic committatur P | fallaciam] fallacia (sic) P falsam W | accidentis] accidentia E | procedendo] om. Ba 174 ad] a sed corr. s. l. Pi | speciale] spale sed corr. speciale al. m. W

V167ra Be3rb

P9ra

E16rb Kl9rb

116

GUILLELMI PETRI DE GODINO

Ad secundum, dicendum, quod non est simile de istis transcendentibus bonum unum et de ente, prout sumitur pro esse existentiae, quia illa dicuntur tantum per comparationem ad intellectum accipientem ista sub diversis rationibus, sed non sic est de ente, quod importat actualitatem realem super ipsam essentiam. Ideo non valet. Ad tertium de dependentia accidentis ad subiectum, dicendum, quod, si argumentum esset bonum, concluderet multas conclusiones ex eo contra ipsos, quia Deus potest facere quantitatem sine omni subiecto. Ergo potest facere subiectum sine omni accidente. Sed potentiae animae sunt accidentia, ergo Deus potest facere animam raN8va tionalem sine potentiis vel ignem sine calore, | quae sunt falsa, quia P2161rb implicant | contradictionem. | De ratione enim subiecti est, quod ab eo G6va fluant accidentia. Et ideo dico, quod maior vel minor dependentia non est causa eius, quare unum non potest esse sine alio, sed repugnantia rei, et ideo quod aliqua accidentia per se stent virtute divina, nulla est repugnantia specialiter de quantitate, quia ipsa propter maximam propinquitatem, quam habet ad substantiam, habet quasi quendam modum substantiae et est principium individuationis secundum aliquos.

192 aliquos] cf. Thom., S.th., III, 77, 2, resp. 175 transcendentibus] add. ut BolP transentibus sed corr. al. m. W 176 prout] ut Be G add. hic KlPi | existentiae] essentiae BaP 177 dicuntur] differunt Bol dicuntur coni. ex dnrum P2 | dicuntur tantum inv. ENV dicuntur tantum coni. ex dnrum tantum P2 | accipientem] accidentem sed corr. al. m. in marg. V 178 ista] illa BaEV ea P illa et add. ea s. l. Bol | sed] om. Bol | non sic est] sic non est Bol non est sic G | ente] esse PPi | actualitatem] actualem post corr. W 179 realem] realiter Kl | essentiam] add. et ENP2VW 180 tertium] add. dicendum Pi | dependentia] pendentia sed corr. al. m. Ba praesentia Kl de praesentis sed corr. al. m. W | accidentis] suppl. al. m. in marg. V | subiectum] formam BaBe formam sed corr. al. m. W 181 esset] est BaBeNP2W | bonum] verum Pi | concluderet] concluderem BaBeNP2VW | multas] malas Kl 182 ex] om. P2 | eo] add. sequitur E add. sequi GNV ea V | quia] quod E | Deus] om. P2 183 Ergo] igitur Ba 184 facere] add. aliquid sed ras. Kl suppl. in marg. Pi 185 potentiis] potentia Kl add. et similiter est accidens ignis, ergo Deus potest facere P | vel] om. P 186 De ... subiecti] nam de ratione subiecti P 186 fluant 187 accidentia] fluunt accidentia Kl inv. Pi 188 eius] om. BaBeP2 illius Bol | quare] qualum dub. E quia BolKlPi quod P | potest] possit BaBePP2W | alio] altero BolKlPPiW | repugnantia] repugnaret Kl 189 rei] om. Kl ei sed corr. al. m. W | et ideo] modo BaBeP2W | aliqua accidentia] accidentia aliqualiter W | per ... stent] stent per se P persistant post corr. Pi | divina] divine sed exp. et corr. al. m. Ba | est] add. et N 191 substantiam] subiectum Kl add. quasi BaNV add. quam P2 add. quia post corr. W | quasi] om. BaBeEGNP2VW | quendam modum inv. BolPi modum om. Kl quamdem modum N 192 est] add. etiam P2

175

180

185

190

LECTURA THOMASINA I, DIST. 8, Q. 3

195

200

205

210

117

Ideo non repugnat sibi virtute agentis infiniti per se stare. Sed non sic est de essentia respectu esse, quia quod stet per se essentia sine esse, directe est repugnantia in intellectu, ideo non est simile. Alio modo potest dici, quando dicitur: ‘magis dependet’ et cetera. Dico, quod deficit in comparatione, quia omnis comparatio duorum respectu alicuius tertii secundum magis et minus supponit illud tertium utrique convenire, sed sic non est hic, quia quamvis accidens dependeat a substantia quantum ad inhaerentiam, tamen subiectum ab accidente non sic dependet, et ideo | idem est, ac si dicerem ‘maior est albedo in homine quam in angelo’. Item secundo dato, quod valeat | comparatio, adhuc non sequitur quod dicitur: ‘ma|gis et minus dependet’ et cetera. Dico, quod duplex est dependentia, scilicet inhaerentiae et perfectionis, qua scilicet perfectibile dependet a perfectione; modo licet accidens plus dependeat a subiecto quantum ad primam dependentiam, scilicet inhaerentiae, tamen quantum ad secundam subiectum magis dependet ab accidente. Causa autem, quare unum non potest esse sine alio, non est dependentia actualis inhaerentiae, quia ista est accidentalis causa | accidenti

193 non] add. est quod EV | se] suppl. s. l. Be 193 non2 ... 194 est] est om. Ba sic non est Bol 194 quia] nam G | stet ... essentia] essentia stet per se G | sine] supra exp. et add. corr. in marg. Be 195 est repugnantia] repugnat BaBeW | in intellectu] in re Bol in om. P2 | non] suppl. in marg. Bol | simile] substantia sed corr. simile Kl | ideo ... simile] om. BaBeW 196 dici] add. magis sed exp. W | dicitur] dicit BolEG dicunt Kl | magis dependet] dependet om. N maior est dependentia Pi | cetera] om. E 198 alicuius] alterius Bol | tertii] om. Kl | magis] maius W | illud] idem KlPi 199 convenire] commune N | sic ... hic] hoc non est Ba hoc non est hic BeP2W hic non est sic P | accidens] add. non G 200 a] ad Kl | substantia] subiecto EV | subiectum] om. P2 201 ab] sub BolP2 | non sic inv. BaP2W | ac] si sed corr. sicut s. l. Ba hac sed corr. N | ac ... dicerem] sicut adicerem sed ras. et corr. Be ac si diceret EN 203 secundo] add. dico KlPi om. P | comparatio] operatio Pi | adhuc] ad P2 204 quod dicitur] om. BaBeENP2W illud G quando dicitur V sequitur BolGV add. quando dicitur BaBeENP2W add. quod dicitur KlPPi | et] om. BaBeENP2VW add. illud al. m. in marg. G | minus] om. BaBeENP2VW | et cetera] om. E | Dico] ideo Bol 205 scilicet] si Be G 206 accidens] accidentia E accidens post corr. P2 | dependeat] dependet Bol 207 quantum] quam P2 | ad] add. substantiam sed del. E | primam] om. BolP propriam V | scilicet] om. BaBeNPP2W 208 secundam] add. substantiam in marg. Bol add. ita E dependentiam perfectionis P | subiectum ... dependet] magis dependet subiectum Pi | ab accidente] om. BaBeP2W 209 Causa autem] causa est quod E | quare] quia Kl | unum] om. Kl 210 actualis] accidentalis KlPi accidens W | ista] illa BaBolEP2V | est] add. tantum Bol | accidentalis] accidentis Bol accidens W | causa accidenti] om. Bol causa om. P2

Pi9vb E16va Bol9rb

W8ra

118

GUILLELMI PETRI DE GODINO

inquantum accidens, sed secunda dependentia bene est causa. Et ideo male assumebat, sed e converso debebat dicere. Ba8ra Tertio potest dici sic. Duplex est dependentia accidentis, actualis | et habitualis. Prima est accidentalis accidenti, quia non est de ratione accidentis inquantum accidens, quod actualiter inhaereat, sed secunda 215 Be3va est | de eius ratione. Unde definitiones non dicunt actum, sed aptitudinem. Iudicium autem debet sumi de re secundum id, quod est sibi essentiale et non accidentale. Et ideo si bene argueres, deberes loqui de secunda dependentia, et tunc dicatur, quod minor est falsa, quia hoc modo Deus non potest separare accidens a subiecto, quod scilicet non 220 habeat aptitudinem ad subiectum, quia tunc non esset accidens. Quarto modo sic. Tu supponis, quod esse sit accidens, quod tamen non est verum. Immo est in genere substantiae per reductionem, sicut effectus formalis ipsius essentiae. Ideo ista demonstratio est parvae efficaciae, ut apparet. 225 Ad quartum, dicendum, quod esse existentiae est in genere substantiae per reductionem, sicut punctus est in genere quantitatis per reductionem, habet tamen quendam modum accidentalem, quia inest 226 Ad ... 230 accidente] cf. Aeg. Rom., Quaest. de esse et essentia, IX, resp. (20vb) 211 dependentia] om. P2 | Et] om. BaBeGP2W 212 assumebat] assumebant BaBolKl | debebat] debebant Ba debent Bol debeat EP debet GKlPi dicebat P2 | dicere] dici P 213 Tertio] item W | sic] om. Kl | dependentia accidentis inv. Bol dependentia in marg. et accidentis in textu Kl add. scilicet GP accidentis om. V | actualis] om. E accidentalis sed corr. actualis Kl assualis sed corr. al. m. W 213 actualis ... 215 accidentis] om. (hom.) sed al. m. add. una actualis (dub.) aptitudinis prima vero (dub.) de ratione accidentis in marg. Pi 214 accidenti] add. inquantum E 215 accidentis] add. unde BaBeP2W | inquantum accidens] inquantum om. BaP2 om. Kl add. est s. l. Pi | quod] quia Kl sed corr. scilicet s. l. Pi | actualiter] accidentaliter N | inhaereat] dependeat BaBeW 216 de ... ratione] de eius relatione Bol de ratione eius G | Unde] add. et BaBeP2W 217 debet sumi] om. Kl sumi in textu et debet suppl. in marg. V | re] add. est Kl | secundum] add. aliquid illeg. W | id] illud Bol NPVW 218 et ... accidentale] om. BaBeW | si bene inv. Kl | argueres] arguis BaP2 arguetur P | deberes] deberet P debes P2 219 dicatur] om. P dicam P2 | quod] om. P | minor] om. Kl | est] esset P | quia] quod E 219 hoc ... 220 potest] Deus non potest hoc modo BaBeP2W 220 quod scilicet inv. BolE scilicet om. V 221 habeat] haberet KlPi | ad subiectum] om. N 222 Quarto modo] alio modo quarto BaBeP2W tertio modo Kl add. potest dici P modo om. Bol | sic] om. Bol | quod] add. scilicet E add. debet sed exp. al. m. W 223 in] suppl. s. l. Be 224 ista] illa BaEP2V | est parvae inv. BaBeENP2VW om. P | demonstratio ... efficaciae] demonstratio parvae est efficaciae BaBeENP2W non est demonstratio ut actores duas (dub.) sed est ratio parvae efficaciae P 225 apparet] patet E 226 quartum] argumentum Pi | existentiae] essentiae BaBeKlP2Pi essentiae sed corr. al. m. in marg. W om. Bol 227 sicut ... 228 reductionem] om. (hom.) Pi 227 est] om. E 228 habet tamen inv. V | quaendam] quem dum P2

LECTURA THOMASINA I, DIST. 8, Q. 4

230

119

essentiae sicut quaedam forma quasi inhaerens, propter quod habet reduci aliqua|liter ad quaestionem de accidente. Kl9va

Quaestio quarta Utrum Deus sit simplex Circa istam partem distinctionis quaeruntur quattuor. Primo, utrum Deus sit simplex. Secundo, utrum anima sit tota in toto et tota in qualibet 5 parte. Tertio, utrum Pater sit | prior Filio. Quarto, utrum | Pater et Filius E16vb sint plures aeterni. V167rb De primo videtur, quod Deus non sit simplex, quia, quod est nobilius et perfectius in creaturis, est Deo attribuendum. Sed composita sunt perfectiora, sicut patet, quia aliquod compositum est perfectius 10 simplicibus et mixta quam elementa. Ergo compositio Deo est attribuenda. Praeterea quae sunt a Deo imitantur Deum. Unde a primo ente sunt omnia entia et a primo bono omnia bona. Sed in rebus, quae sunt a Deo, nihil est omnino simplex. Ergo nec Deus erit omnino simplex. 7 De ... 10 attribuenda] cf. Thom., S.th., I, 3, 7, arg. 2 12 Praeterea ... 14 simplex] cf. Thom., S.th., I, 3, 7, arg. 1 229 quod] suppl. al. m. s. l. W 230 reduci aliqualiter inv. BaBeP2W add. ad genus P | accidente] add. et cetera E 1 Quaestio quarta] suppl. distinctio nona in marg. et add. Haec distinctio pertinet ad precedentem distinctionem Ba om. BeBolEGP2W suppl. distinctio nona al. m. in marg. Kl ras. N suppl. nona al. m. in marg. Pi suppl. nona distinctio in marg. V 2 Utrum ... simplex] om. BaBeBolEGKlNPP2VW 3 Circa] antep. “Nunc ad distinctionem personarum” et cetera Pi (Lomb., Sent., I, 9, 1 (103,6) | Circa ... distinctionis] circa istam distinctionem BaBeBolEGKlP2V om. P circa istam nonam distinctionem Pi circa illam distinctionem W | quaeruntur quattuor] om. P inv. V | Primo] primum BeEV primum add. est BaNP2W quarto quaeritur P 4 Secundo] secundum BaBeENP2 om. P 4 Secundo ... 7 simplex] om. et add. et videtur quod non P 4 sit] add. in sed exp. N om. P | in ... tota] om. (hom.) P2 om. P 5 Tertio] tertium BeENP2W om. P | sit prior] inv KlPi om. P | Quarto] quartum BeEP2 om. P 6 sint] sunt Ba sit W om. P 7 sit] est N om. P suppl. al. m. s. l. W 8 est ... attribuendum] Deo attribuendum est E | composita] posita P2 9 sicut] ut G | quia] quod NP2PiVW | aliquod] aliud Ba | est perfectius inv. BaBeENVW 10 simplicibus] simplici Bol | Ergo] add. et Pi | Deo ... attribuenda] est Deo attribuenda NP est attribuenda add. Deo. in marg. Kl 12 a] suppl. s. l. Pi 13 sunt omnia inv. BaBeNP2VW | bono] add. sunt BolKl | omnia] add. sunt E N | Sed] sic sed exp. et corr. al. m. W 14 Deo] add. imitantur Deum P2 | est omnino inv. BaBeBolW | erit omnino] omnino N est omnino P inv. W

120

GUILLELMI PETRI DE GODINO

Contra. Omne compositum posterius est suis componentibus, sed Deo nihil est prius, ideo et cetera. Respondeo. Tria sunt videnda: primo, quod Deus non est aliquo modo compositus; secundo, quod non est alicui componibilis; tertio, quod non est in genere. Primum patet sic. In omni genere quanto aliquid est nobilius, tanto P2161va est simplicius, ut in genere | calidorum ignis est nobilior, quia sibi inest simplicius calor, utpote sine permixtione alicuius frigidi; quod igitur N8vb est in fine nobilitatis | entium, oportet esse simplicissimum. | Hoc auP9rb tem dicimus Deum, ideo et cetera. Secundum sic patet, quia, ut probatum est supra, Deus est primum agens et prima causa omnium. Sed illud, quod venit in compositionem alterius, non est primum agens, sed totum compositum. Non enim manus mea primo agit, sed ego per manum meam, nec calor calefacit sed ignis per calorem. Ergo Deus non est compositus nec alicui componibilis. 15 Contra ... 16 cetera] cf. Thom., Super Sent., I, 8, 4, 1, contra 1 (218) 17 primo ... 19 genere] cf. Alex. Hal., S.th., I, 33, resp. (53a-b); Rich. de Madiav., Super Sent., I, 8, 3, 1, resp. (87b-88a) 20 In ... 24 cetera] cf. Thom., S.c.g., I, 18, 154, (26a) 25 Deus ... 29 calorem] cf. Thom., S.th., I, 3, 8, resp. 15 posterius est inv. P 16 ideo] ergo BaBeBolPP2PiW 17 Respondeo] add. circa istam quaestionem P | Tria sunt inv. P add. hic Pi | videnda] add. hic BaBeP2 add. hoc Kl | primo] primum add. est BaBeP2Pi primum EV | non est] suppl. al. m. s. l. W | aliquo] alio V 18 modo] suppl. s. l. Ba | compositus] appositus P2 | secundo] secundum BeEP2PiVW | alicui] alicuius BolKl | componibilis] possibilis Bol | tertio] tertium BaBeEP2PiVW 19 genere] add. ergo nec compositum ex genere et differentia BaBeW 20 patet sic inv. G | aliquid] aliquod E | est] suppl. al. m. W om. E 20 nobilius ... 21 simplicius] nobilius tanto simplicius BolGV simplicius tanto nobilius Kl simplicius tanto est nobilius Pi nobilius tanta (sic) est simplicius P2 nobilius tanto est (add. al. m.) simplicius W 20 quanto ... 21 genere] om. (hom.) P 21 quia] unde suppl. in marg. V 22 simplicius calor inv. G simplicissimus calor N | utpote] puta W | frigidi] add. aliquid Kl frigiditatis PPi | quod] suppl. in marg. Kl 22 igitur 23 est] est ergo Pi 23 est ... entium] in fine nobilitatis aeternum est E igitur in fine nobilitatis entium est N est in fine nobilitatis aeternum sed corr. entium al. m. W 24 Deum] Deus Pi | ideo] ergo BaBeBolPW ergo coni ex g P2 25 Secundum] tertium V | sic patet inv. PPi | quia] om. Ba 25 quia ... 26 illud] om. Pi 25 ut] sic sed corr. ut al. m. W | probatum] coni. ex probatur Bol | supra] superius BaBeENP2V superius add. quod al. m. W 26 illud] id BeEKlP2 dub. N istud W 27 alterius] altius E | enim] om. N 28 primo] primus sed corr. primo al. m. W | meam] materiam sed exp. et corr. meam al. m. W | calor] add. primo P 29 calorem] add. sed Deus est primum agens in marg. Pi | Ergo] add. et cetera P2 | Deus] Deum P2 | est] suppl. s. l. Be | compositus ... alicui] om. BaBeNP2VW | componibilis] compossibilis N componibilis sed exp. et corr. compositioni E

15

20

25

30

LECTURA THOMASINA I, DIST. 8, Q. 4

121

Tertium sic patet, quia, quod est in genere, aut est per se aut per reductionem. Per se sicut species, per reductionem, sicut differentia. Sed neutro modo Deus | est in genere. Non per se, sicut species, quia omne, quod est in genere, in eo differt esse et quidditas, et ratio est, 35 quia oportet omnia, quae sunt in aliquo genere, differre secundum esse, quia | aliter non essent plura; oportet etiam, quod ista conveniant in quidditate illius generis. Et sic in omni eo, quod est in genere, | differt esse a quidditate, et sic est compositum. Sed Deus est esse purum, ut probatum est, ideo et cetera. Item nec per reductionem est in genere, 40 quia, quod per reductionem est in genere, non se extendit ultra genus illud, sicut punctus non se extendit ultra quantitatem continuam, nec unitas ultra discretam. Deus autem ad omnia genera entium se extendit, cum sit causa omnium. Ergo nec per reductionem est in genere. Ergo nullo modo est in genere. 45 Ad primum in | oppositum dicendum, quod, licet composita sint nobiliora, hoc tamen non est inquantum composita, cum in ratione hac importent dependentiam, sed hoc est, quia plures perfectiones habent. 31 Tertium ... 44 genere] cf. Thom., S.th., I, 3, 5, resp. 45 Ad ... 47 habent] cf. Thom., S.th., I, 3, 7, ad 2 31 sic patet] sic om. Bol inv. N | quia] om. Bol | se] add. in genere P | aut] add. est Ba 31 per1 ... 32 differentia] per se sicut species aut per reductionem sicut differentiam E 32 Per1 ... 33 genere] suppl. al. m. in marg. Ba om. Be N P2 W | 33 Sed] om. Ba | Non] sed Deus non est in genere N 34 omne] om. Kl | quod] add. sic P | in ... differt] differt in eo BaBeENP2V | esse] in marg. Be esse et s.l. N | esse ... quidditas] quidditas et esse P 34 et1 ... 35 esse] om. E 35 sunt ... genere] om. BeKlNPW in aliquo sunt G 36 ista] illa BaBeBolEPP2 | conveniant] generant P2 37 omni] om. GP | eo] om. BaBe | genere] add. et quidditas, et ratio est, quia oportet omnia, quae sunt in aliquo genere, differre secundum esse et secundum esse quia videtur (dub.) E | differt] different Bol 38 esse purum inv. GKl esse primum et purum P esse primum PiW 39 est] add. supra Bol | ideo] ergo BaBePP2W | est] om. BaBeENP2VW | in genere] om. BaBeNP2VW add. quod E add. in quo est G 40 per ... genere] est per reductionem in genere E, est in genere per reductionem P | se extedit inv. G se om. E 40 genus 41 illud inv. N 41 se extendit inv. EGKl | nec unitas] add. nec unitas sed del. Pi 42 unitas ultra] unitas add. nec unitas sed del. et in textu ultra Pi inv. W | autem] animi P2 om. W 43 omnium] entium N 44 Ergo] et per consequens P 45 primum] add. articulum V | Ad ... dicendum] ad argumentum primum in oppositum dicendum N ad primum argumentum in oppositum dicendum BaBeEP2W ad argumenta in oppostium dicendum ad primum P ad primum in oppositum est dicendum Pi 46 hoc] sed Kl | tamen] om. GKl | non est] non tamen Kl | in] om. W 46 ratione 47 hac] ratione hanc Kl inv. PPi 47 importent] importet N important Pi W | est] om. N | 48 habent] habet EPV

Pi10ra

Bol9va E17ra

G6vb

122 Be3vb

GUILLELMI PETRI DE GODINO

Ad secundum dicendum, quod | omnia, quae sunt a Deo, imitantur Deum sicut causam suam. Hoc autem est de ratione causati, quod 50 semper sit compositius sua causa, ad minus quod in eo differat essentia ab esse, et hoc inquantum est ab alio. Et ideo cum prima causa non sit ab alio, ideo non oportet ipsam sic esse compositam.

De anima utrum sit tota in qualibet parte corporis Secundo quaeritur, utrum anima sit tota in qualibet parte corporis. Videtur quod non, | quia quod est totum in aliquo, eo destructo, destruitur et illud. Sed destructo oculo vel eruto, non propter hoc destru- 5 itur anima, nec desinit esse in corpore. Ergo non erat in oculo tota. Praeterea cum in corpore sint diversae partes distinctae etiam secundum situm, sequeretur, si anima esset tota in qualibet parte corKl9vb poris, quod iam erit simul in pluribus locis, | quod non est verum de angelis, ergo nullo modo de anima. 10 W8rb

49 Ad ... 53 compositam] cf. Thom., S.th., I, 3, 7, ad 1 3 Secundo …. 6 tota] cf. Anon. Super Sent., I, 8, 9, cod. Bruges 491 (277rb,3-6) 7 Praeterea ... 10 anima] cf. Thom., S.th., I, 52, 2, arg. 1; Super Sent., I, 8, 5, 3, arg. 4 (232). 50 Deum] ipsum BaBeP2W | causam suam inv. BaBeENP2PiW | Hoc] hic V | autem] etiam E | causati] causati post corr. P2 51 sit compositius inv. Kl | sua causa] add. et Ba V inv. et add. et E | in] ab Pi | differat] different BeKl differant Bol 51 essentia ... 52 esse] esse ab essentia PPi ab esse suppl. al. m. in marg. W 52 ab] sive sed exp. et corr. ab al. m. Ba 52 hoc] add. est P | inquantum] add. in sed exp. et add. est ab al. m. W | alio] animo sed exp. et corr. alio P2 | non sit] suppl. in marg. al. m. V 53 ab alio] ad aliud sed del et corr. Bol ad aliquo E suppl. al. m. in marg. V | ideo] add. et cetera E | ipsam] ipsum N | sic esse inv. E sic om. PiW | compositam] compositum N 2 De ... corporis] om. BaBeBolEGKlNPP2VW 3 Secundo] quaestio quinta. Quinto P tertio W | tota] add. in toto et tota P om. N | corporis] add. et Pi patris P2 add. tota al. m. in marg. N 4 destruitur] om. V 5 et] om. EKlNP2 etiam V | illud] id EP2 | Sed] et V | eruto] huius BolKl exuto EV huiusmodi GPi quacumque add. alia una parte corporis P | non ... destruitur] propter hoc non destruitur BolKlPi non destruitur propter hoc P 6 erat] erit PiV | oculo] corpore P | tota] add. vel in alia parte corporis P 7 secundum 8 situm] sic Ba, situ BeP2W secundum rem Pi 8 sequeretur] om. P2Pi | esset] est BaBeP2 add. in sed exp. N | corporis] add. sequeretur in marg. Pi 9 quod] om. BaENP2VW | iam] anima BolPPi | erit] esset P | simul ... locis] in pluribus locis simul EG | quod] add. etiam BaBeENP2V | verum] add. etiam BolKlPPi 10 angelis] angelo BolKlP | nullo modo] add. est hoc verum P multo minus P2W | anima] add. Probatio quod non sit tota in qualibet parte: quia totum est ens actu per se

LECTURA THOMASINA I, DIST. 8, Q. 5

123

Contra. Augustinus dicit, quod anima est in quolibet corpore tota et | in qualibet parte tota. N9ra Respondeo. Hic sunt tria videnda: primo, quod anima secundum essentiam est in toto corpore; secundo, quod est tota in qualibet parte; 15 tertio, poneretur obiectiones. Primum patet, quia proprius actus semper habet esse in proprio susceptibili, sed anima est actus | corporis et singularum partium sive E17rb particularum sive partium, ergo ipsa secundum essentiam suam habet esse in toto corpore et in qualibet parte eius. Quod autem sit forma 11 Contra ... 12 tota] cf. Aug., De Trin., VI, 6, 8 (237, 22-25); Thom., S.th., I, 76, 8, contra; Aeg. Rom., Super Sent., I, 8, pars 2, princ. 2, 3 (54vO); cf. Anon., Super Sent., I, 8, 9, cod. Bruges 491 (277rb,6-7) 16 Primum ... 26 declarandum] cf. Thom., S.th., I, 76, 8, resp; S.c.g., II, 72, 1484 (206b) pars autem non est ens, sed entis, modo anima aut inest parti secundum quid aut simpliciter. Si secundum quid, ergo non est eius perfectio simpliciter, ergo pars animae est omnis actu per se, quod est contra Philosophum. Item forma est sufficiens principium omnium operationum. Ubi ergo est tota anima, ibi sunt omnes operationes animae. Sed omnes operationes animae non sunt in qualibet parte corporis, ergo nec anima. Item dicit Philosophus II De anima, quod, si virtus visiva esset in oculo, quod oculus esset animal, ergo, si anima esset in qualibet parte corporis, qualibet pars corporis esset animal, quod falsum est. item pars nullo modo adaequatur toti, sed si anima est in qualibet parte corporis, pars adaequabitur toti. Probatio: quia continet aequaliter, ergo anima non est in qualibet parte corporis. Item quod extendatur. Probatio: quia forma, quae advenit subiecto quanto, extenditur ad extensione subiecti, quia secundum Commentatorem in materia remanet dimensiones interminatae. Item probatio: quia indivisibile advenies indivisibili, numquam facit divisibile, cum igitur materia sit indivisibilis et forma similiter non facient aliquod subiectum scilicet divisibile, ergo forma forma advenit subiecto quanto et sic extenditur. Item quia est medium formale in extensione, extenditur saltem per accidens, sed forma substantialis est medium inter substantiam et quantitatem, ergo et cetera. Item quod non sit in qualibet parte corporis,quia impossibile est plures partes discontinuas habere eandem formam substantialem, sicut patet de matre et fetu, sed multae sunt tales partes in corpore, sicut patet de carnibus et ossibus, ergo et cetera N 11 est ... tota] in quolibet corpore est tota BaBeP2 in qualibet (post corr.) corpore est tota W 12 et] suppl. s. l. Ba iter. N | qualibet] quolibet KlN | parte] add. corporis BolPPi om. P2 corpore KlN | tota] suppl. s. l. al. m. Ba om. Kl 13 Hic] circa istam quaestionem P | sunt tria inv. E sunt duo BaBeNVW | primo] primum BaP2 | anima] add. est P2 14 essentiam] add. suam W | corpore] add. et in qualibet eius parte BaBeEW | secundo ... parte] suppl. al. m. in marg. Ba om. BeP2W 15 poneretur] ponuntur Bol add. quasdam P om. BaBeNP2VW | obiectones] add. contra determinata et solutiones P om. BaBeNP2VW | Tertio ... obiectiones] om. BaBeNP2VW 16 Primum patet] primum sic patet BolKlPi add. sic P primum patet sic suppl. al. m. in marg. Ba: om. Be P2 W | quia] om. P | semper habet inv. ENV semper om. W 17 actus] add. totius BaBeP2W 18 particularum ... partium] partium sive particularum G potentiarum particularum sive partium N sive particularum om. PV partium add. sed del. particularum sive partium Pi partim add. particularum sive partium sed del. al. m. W | ipsa] om. et add. aliquid sed ras et iter. ergo in marg. V | essentiam suam inv. Pi 19 toto] om. W | parte eius] parte corporis Pi inv. P2VW | autem] om. BaBeEGNP2VW

124

GUILLELMI PETRI DE GODINO

totius corporis, patet per Philosophum II De anima, quia est “actus 20 corporis organici” et cetera. Sed etiam quod singularum partium, patet, quia forma et actus est a quo unumquodque sortitur speciem, sed ab anima totum corpus et quaelibet eius pars sortitur speciem, quia receBa8rb dente anima a corpore, nec corpus | nec aliqua pars eius remanet idem quod prius nisi aequivoce. Ergo anima est forma substantialis totius 25 corporis et omnium partium eius, quod erat primo declarandum. Secundum est, quod sit tota in qualibet parte corporis, quod est magis difficile. 20 actus .... 21 organici] Thom., Sent. De an., II, 1, (67,10-11); cf. Arist., De an., II, 1, 412a27-28 27 Secundum … 30 essentiale] cf. Anon., Super Sent., I, 8, 9, cod. Bruges 491 (277rb,3943); Thom., S.th., I, 76, 8, resp. 27 Secundum ... 42 corporis] cf. Thom., S.th., I, 76, 8, resp. 20 totius] om. PPi | patet] om. P2 | Philosophum] add. in Pi | quia] anima Bol om. E 21 organici] add. physici P organum P2 iter. sed exp. V | Sed ... quod] add. sit actus N unde (dub.) quod sit actus P quod etiam sit Pi quod add. etiam al. m. s. l. W | singularum] singularium sed exp. et corr. singularium N | partium] add. corporis Pi 22 sortitur] fortitur N 23 eius] om. Pi | sortitur] add. effectum sed exp. Bol 24 corpus] add. et qualibet eius pars sed exp. Ba | pars eius inv. BolPW | remanet] om. P2 | idem] id BaBeENP2V 25 prius] add. erat al. m. s. l. Ba | aequivoce] aequitate E | anima est inv. Ba | substantialis] om. Ba 25 totius 26 corporis inv. EP 26 omnium] om. E | primo] om. BaBeP2W | quod ... declarandum] quod erat (sed al. m. corr. supra erit) declarandum Ba quod erat declarandum BeP2W et hoc de primo P 27 Secundum] tertium Ba quantum ad secundum P | est1] scilicet BaBeNPP2 autem E om. V sic W | sit] dicit sed corr. al. m. W | corporis] om. BaBeEGNP2VW | quod] om. BaBeENP2W hoc BolP et Pi 27 est2 ... 28 difficile] magis difficile est E magis difficile suppl. al. m. in marg. W add. anima non denominat quamlibet parte corporis, quia non quaelibet pars corporis dicitur animal, sed forma denominat illud in quo est, ergo anima non est in qualibet parte corporis. Praeterea si anima immediate est in qualibet parte corporis, vita remanebit in qualibet parte, sed hoc est falsum, quia vita sublata a corde animal non vivit. Ad primum dicendum quod forma non denominat partes, quia licet eas perficiat, non tamen ita principaliter sicut totum; totum enim per se et primo partes vero per accidens. Nota, quod illae formae, quae recipiunt universaliter totum et partem denominant uniformiter partes et totum sicut anima (del.) forma lapidis. Qualibet enim pars lapidis est lapis. Illae vero formae quae non aequaliter recipiunt totum et partem non denominant uniformiter partes et totum sicut anima sensitiva et rationalis et ideo licet qualibet pars vivat et sentiat non tamen est animal. Ad secundum dicendum quod una pars dependet ab alia. Nota quod forma substantialis non dividitur nec per se nec per accidens, qui omne, quod dividitur per se est quantum per se, quia divisio et (s. l.) extensio est quanti sed forma substantialis non est quanta per se, cum non sit in genere quantitatis, ergo et cetera. Item nec per accidens, quia omne quod dividitur per accidens dividitur per naturam quanti in quo recipitur, sed forma unitur materiae immediate quae nulla de se habet quantitatem. Ergo cum forma recepta in materia non habeat per quid dividatur vel extendatur ipsa remanet indivisibilis. Quod autem materia quantitatem nullam habeat nec interminatam patet dupliciter. Primo quia cum forma substantialis det esse et divisio quaecumque det esse quam constat quod forma in

LECTURA THOMASINA I, DIST. 8, Q. 5

125

Propter quod advertendum, quod triplex est totum, scilicet quantitativum, potentiale et essentiale. Primum formis non convenit per se, quia secundum se non habent quantitatem. Si ergo eis conveniat, hoc est per accidens ratione subiecti quanti, in quo recipiuntur, et solum illis formis convenit tale totum, quae aequalem habitudinem habent ad totum et ad partes. Istae sunt omnes formae tam accidenta35 les quam substantiales, quae non requirunt diversitatem in partibus et totis. Secundus autem et tertius modus bene conveniunt animae et aliis 30

materia naturaliter praecedit quamcumque dimensionem, sicut esse praecedit esse quantum. Ex hoc sic: prius non habet esse a posteriori, sed dimensiones sunt posteriores, forma vero prior, ergo et cetera. Praeterea formam substantialem aequaliter non praecedit aliqua qualitas interminata vel terminata, ergo nec dimensio interminata vel terminata. Contra hoc arguitur sic: forma recipitur in materia propria et divisa, alias non esset hoc forma, sed omnis divisio est a quantitate secundum Philosophum I Physicorum. Igitur forma recipitur necessario in materia quanta. Praeterea ex uno pugillo terrae (dub.) fiunt X a qua et ex uno a qua XX aeris. Hoc autem non potest esse nisi aqua vel terra habet plus de materia, sed hoc quod dico plus vel multum non consequitur. Hoc idem probatur sic: quidquid potest super formam potest super illud, quod consequitur ad formam. Potest ri/enim omnis aliquis transmutare de forma in formam, sicut cum ex aere facit ignem et tamen non potest super multum et paucum, quia non potest facere de una parte arboris totam partem aeris (sic), nec de uno lapide totum montem. Ergo multum et paucum non sequuntur formam sed magis praecedunt. Praeterea unumquodque recipitur in recipiente per modum recipientis. Si igitur quantitas increata non praecedit formam sed consequitur, cum forma sit invivisibilis et materia de se sit indivisibilis, quantitas recipitur in materia perfecta per formam indivisibiliter, quod est falsum et inconveniens. Ex istits rationibus ultimo concluduntur quod cum forma substantialis non recipiatur in materia nisi iam dimensionata et extensa, quod ad extensionem et divisionem materiae extendatur et dividatur ipsa forma. Ad secundum dicendum, quod multum et paucum praecedunt quantum ad finem, sed non quantum ad esse. Sic etiam arguentur, quod qualitates praecedenter cum materia non tantum disponatur secundum dimensiones sed etiam secundum qualitates et tamen nullus dicit, quod qualitates praecedunt. Ad tertium dicendum, quod agens non potest super formam nisi materia removeatur a dispositione sua et investiatur dispositione altera et quando hoc potest facere, dico quod potest de pauco multum facere, unde potest de novo pugillo aquae facere X aeris, sed quando non potest materiam disponere sicut nec potest formam inducere sic nec de pauco multum facere in marg. inf. Be 29 Propter] add. circa dub. E | advertendum] add. est BaBeP2W | triplex est inv. BolGP 30 quantitativum] quantitatis BolKlPi | potentiale] perfectionale suppl. in marg. Pi | formis ... convenit] add. formis sed exp. Ba non convenit formis GP formis non competit del. et add. convenit N 31 quantitatem] add. subiecti E 32 hoc] hic V | subiecti] om. E 33 et] add. in Ba add. illis P2 | solum illis] illis solis BaBeW solum istis N | tale] illud P | totum] add. quod Ba | aequalem] qualem sed corr. aequalem s. l. E 33 habitudinem 34 habent] habitudinem habet Ba inv. Pi habitu habent P2 | Istae] illae BaV add. autem G | sunt] sint E suppl. al. m. in marg. G 35 quae] add. aliquid sed ras. G | in partibus] add. personam E 35 et 36 totis] om. BaBeNP2W add. ut patet in animalibus angelosis et albedine et huius Bol add. ut patet in animali (dub.) et in albedine et huiusmodi P 36 Secundus ... et2] om. Bol 36 tertius] secundus P2 | modus] om. W | conveniunt] convenit W | animae] scientiae sed exp. et corr. al. m. W | et] quia sed. del et corr. al. m. Ba om. Kl 36 aliis ... 37 et1 inv. BolPPi et om. G om. Kl

126

GUILLELMI PETRI DE GODINO

formis et quia | secundum totalitatem | essentiae et perfectionis est forma tota in toto et tota in qualibet parte eius. Proprie enim possumus dicere, cum | anima rationalis non dividatur ad divisionem | subiecti, quod est tota in qualibet parte eius, nec hoc impedit, quod secundum 40 totalitatem potentialitatis non est tota in qualibet parte, quia ista totalitas est magis secundum esse accidentale quam substantiale, et quod sit tota in toto et tota in qualibet parte corporis. Probatio, quia illa tota, quae sunt eiusdem generis, non possunt sic se habere ad invicem, E17va quod totum sit | in toto et totum in parte, sicut apparet in tempore et 45 motu, quae sunt in genere successivorum. Sed illa tota, quae non sunt eiusdem generis, nihil prohibet esse totum in toto et totum in qualibet parte, sicut apparet de terra et tempore, et ideo, cum anima et corpus non sint eiusdem generis, nihil prohibet totam animam esse in toto corpore et totam in qualibet parte. Formo ergo talem rationem: illud, 50 quod est forma alicuius, non divisum divisione subiecti, est totum in toto et totum in qualibet parte. Sed anima humana et animae animalium perfectorum sunt formae non divisae divisione subiecti. Ergo

Pi10r P2161vb V167va Bol9vb

37 totalitatem] essentialitate Kl 37 forma ... 38 in1] tota forma in Bol tota in om. PPi | 38 tota ... toto] in toto tota PPi | tota2] om. PPi | parte] suppl. al. m. in marg. W | eius] om. BaBeBolENP2VW corporis Kl corporis add. tota PPi | enim] om. BaBeP2W 39 dicere] add. quod BaBeW | cum] suppl. al. m. s. l. Ba | ad] in W 40 est] add. toto in toto et BaP2W add. tota in toto corpore P | parte eius inv. EV parte corporis Pi 40 nec ... 41 parte] om. (hom.) W add. corporis Pi 40 hoc] hoc om. Ba | quod] quia BeG quod suppl. s. l. N 40 secundum ... 41 potentialitatis] totalitate potentiali BaBe secundum totalitatem potentialitatis et virtutis Bol totalitate potentialis GV totalitatem potentiali P2 secundum potentialitatis totalitatem Pi | est] add. eius sed exp. Ba | ista] illa BaBolPVW | totalitas] rationalitas W 42 et] item BaBeNVW item add. probetur E om. PP2Pi 42 et ... 50 parte] om. P2 42 quod] add. autem P om. P2 43 sit] om. P2 dicit sed corr. al. m. W | toto] add. corpore P om. P2 | corporis] eius P om. P2 | Probatio] patet suppl. in marg. Be probo BolE probo sic P om. BaP2W | quia] quae E om. P2 | illa] ista GKlW om. N P2 45 in] add qualibet Bol om. P2 | parte] add. corporis Bol om. P2 | in] de Be om. P2 45 tempore ... 46 motu] tempore et in motu E om. P2 motu et tempore add. secundum mitti totis in marg. Pi 46 successivorum] successorum EGW om. P2 | illa] ista N om. P2 | quae ... tota] om. (hom.) et add. sed mittit totis in marg. Pi | quae] suppl. s. l. Kl om. P2 47 eiusdem generis] om. P2 generis add. unius in marg. et add. nisi in textu V | nihil] non BeGV om. P2 | toto] add. totum E om. P2 48 parte] add. corporis PPi om. P2 | terra ... tempore] terra et tempore sed corr. anima et corpore Kl om. P2 terra add. tempore in marg. et add. tempame (dub.) in textu sed del. Pi 49 sint eiusdem] eiusdem sunt E sunt eiusdem Kl om. P2 | totam ... esse] esse totam Bol om. P2 50 qualibet] add. eius P om. P2 | parte] om. P2 add. corporis Pi | Formo] forma E | talem] tale BeP2 | Illud] id E 51 divisum] divisimus dub. Ba 52 anima humana inv. W 53 animae] anima Bol 52 animalium 53 perfectorum inv. ENPiV 53 divisae] divisivae Bol diversae sed corr. al. m. W

LECTURA THOMASINA I, DIST. 8, Q. 5

127

anima rationalis est tota | in toto et tota in qualibet parte corporis. Be4ra Maior patet, quia ex quo forma est in eo, cuius est forma, et in qualibet parte eius, ut visum est, ex quo non dividitur, oportet, quod sit tota, ubicumque est. Minor etiam satis patet, scilicet quod animae perfectorum animalium non dividantur divisione subiectorum, quia | omnis P9va forma, quae dividitur divisione subiecti quanti, si debeat in parte vel in 60 partibus salvari, oportet, quod aequalem habitudinem habeat ad totum et ad quamlibet partem eius, sicut patet de albedine, quae dividitur divisione superficiei, quia certe sibi accidit, quod sit in tota superficie vel in parte, et tales formae sunt omnes illae, quae non requirunt diversitatem in partibus. Sed certum est, quod animae animalium perfectorum 65 | non habent aequalem habitudinem ad totum et ad quamlibet partem Kl10ra eius, immo totum respiciunt ut proprium perfectibile, sine quo non possunt subsistere propter earum imperfectionem. Partes autem non respiciunt nisi in ordine ad totum. Ergo tales formae non dividuntur divisione subiecti vel materiae, sed omnis talis est tota in toto et tota in 70 qualibet parte. Ergo anima est tota in toto corpore et tota in qualibet parte corporis, et haec est positio et declaratio positionis. 55

54 anima rationalis] rationales animae P | est] sunt P | tota] totae P | toto] add. corpore P | tota] totae P | in qualibet] add. in qualibet E | corporis] om. Bol 55 ex quo] om. GP | est in] om. Kl | eo] corr. eius s. l. Kl 56 parte eius inv. W | est] add. est s. l. al. m. G add. et P om. Pi 57 ubicumque] utriusque Kl ubique P2 | Minor] add. est N | etiam] om. BolKlPi | patet] patens N 57 perfectorum 58 animalium inv. P animalium om. P2 58 dividantur] dividuntur P | subiectorum] subiecti P 58 subiectorum ... 59 divisione] om. (hom.) N | quia] iter. P 59 in1 2 ... vel] om. BaBeP W in parte aut E in parte add. sed exp. aut et add. aut N 60 partibus] pluribus G | aequalem] aequaliter N 61 quamlibet] quemlibet E | sicut] ut GKl | patet] apparet P 62 certe] om. P | sit] fit Kl 63 illae] istae G | requirunt] requiruntur post corr. W 64 animalium perfectorum inv. E 65 habent aequalem inv. BaBeNP2W | quamlibet] quemlibet E 65 partem 66 eius inv. V 66 respiciunt] recipiunt Kl | ut] add. totum Bol | proprium] suppl. al. m. in marg. Bol | sine] in E 67 earum] eorum BolP2 | imperfectionem] perfectionem BaENP2VW 68 ad] add. ipsum BolPPi | non] suppl. in marg. Pi 69 subiecti ... materiae] materiae vel subiecti BaBeENP2VW | omnis] omne BaBeP2W add. forma al. m. in marg. G | talis] tale BaBeBolP2 add. fora dub. P | tota] totum BaBeP2W | toto] add. corpore Kl | et tota] et totum BaBeP2 et totum suppl. al. m. in marg. W 70 qualibet] add. eius Bol | parte] add. corporis ENV | Ergo] add. cum P 70 Ergo ... 71 corporis] om. (hom.) N 70 anima] add. cum sit talis BolKlPi add. sit talis P | tota] om. V | corpore] om. BolEV | tota] om. BaBeEP2V suppl. al. m. s. l. W | qualibet] om. P2 71 corporis] om. BaBeEP2VW | et] om. BaBeBolP2 | haec] hoc BaBeBolV hic PP2Pi | est] suppl. al. m. s. l. W | positio] propositio E | positionis] eius P

128

E17vb G7ra

N9rb

W8va

GUILLELMI PETRI DE GODINO

Ista opinio quantum ad aliquid sustinetur et quantum ad aliquid impugnatur. Quod enim anima | rationalis sit tota in toto | et tota in quali bet parte nec dividatur nec extendatur divisione subiecti, hoc dicunt 75 omnes. Sed quantum ad hoc, quod dicit de anima animalium perfectorum et cetera, impugnatur sic, quia quod educitur de potentia materiae, dividitur ad divisionem materiae, sed sola anima rationalis non educitur de potentia materiae. Ergo ipsa sola non extenditur nec dividitur divisione | vel extensione materiae. Ergo omnes aliae formae 80 dividuntur et extenduntur divisione et extensione materiae saltem per accidens. Dicendum, quod tota causa, quare isti ponunt, | quod forma extendatur, est quia educitur de potentia materiae ab aliquo quanto. Item secundum eos non est intelligibile, quod illud, quod educitur 85 de materia extensa, non educatur vel totum de toto vel pars de parte. Item dicunt, quod pro tanto dicit Augustinus hominem esse ad imaginem Dei, quia anima eius est tota in toto corpore et tota in 74 Quod ... 76 omnes] cf. Thom., S.th., I, 76, 8, resp.; S.c.g., II, 72, 1485 (207a) 83 Dicendum ... 84 quanto] cf. Aeg. Rom., Super Sent., I, 8, pars 2, princ. 2, 3 (55rD) 83 Dicendum … 86 parte] cf. Anon., Super Sent., I, 8, 9, cod. Bruges 491 (277rb,17-24) 85 Item ... 86 parte] cf. Aeg. Rom., Super Sent., I, 8, pars 2, princ. 2, 3 (55rD-E) 87 Item ... 92 Dei] cf. Aeg. Rom., Super Sent., I, 8, pars 2, princ. 2, 3 (55rF); Anon., Super Sent., I, 8, 9, cod. Bruges 491 (277rb,27-31) 87 hominem ... 89 mundo] cf. Aug., Serm., 117 (663) 72 opinio] positio EPV | sustinetur] scienter dub. E suppl. al. m. in marg. V 74 enim] om. BaBeP2 | anima rationalis inv. N | tota1] post corr. Ba | tota2] om. BaBeP2W | parte] add. corporis Pi 75 nec] ut post corr. Pi | dividatur ... extendatur] extendatur nec dividatur Kl | divisione] extensione Pi divisione vel extensione P | hoc] hic W 76 dicit] add. quod NPi | de ... perfectorum] animalium perfectorum de anima sed trasp. et corr. de anima animalium perfectorum Bol animae animalium perfectorum Pi 77 et cetera] om. BaBeEPP2VW | quia] om. BaP2 79 nec] neque E 80 dividitur] dicitur sed corr. al. m. W | vel extensione] et extensione E om. GKl nec extensione V | aliae formae inv. E add. divisionis sed exp. W 81 et extenduntur] om. Pi | et extensione] om. Pi | divisione ... extensione] ad divisionem et extensionem E et extensione om. Pi | et1 … materiae] om. et add. ad extensionem subiecti BaBeP2W 83 Dicendum] sciendum Pi | quare isti] quam ipsi hoc P quare ista P2 | forma] forte add. quare sed del. W 84 extendatur] extenditur BaP2 extenduntur W | est] om. V | quia] quod P2 quod sed corr. al. m. W | de ... materiae] om. BaBeEP2VW potentia materiae om. et add. materia extensa non educatur sed exp. N 85 est] sunt sed corr. al. m. W | intelligibile] demonstrabile Bol | illud] id BaBeEP2V 87 quod] om. EPi | pro] per Pi 88 eius] om. Pi | est] om. NV 88 tota1 ... 89 parte] in toto corpore tota et in qualibet parte tota BaBeP2 add. eius Pi add. tota V in toto corpore et (sed al. m. corr. eius) tota et in qualibet parte tota W 89 animalia bruta inv. E alia bruta V

LECTURA THOMASINA I, DIST. 8, Q. 5

129

qualibet parte, sicut Deus est in mundo. Et quia animalia bruta non sunt ad imaginem Dei, ideo non videtur, quod eorum animae careant extensione vel divisione, nec quod sint in toto corpore | et in qualibet parte totae, quia sic per | consequens essent ad imaginem Dei. Ad istam impugnationem dicendum et primo, quod non oportet, quod forma substantialis extendatur propter hoc, quod educitur de 95 potentia materiae vel aliquo quanto, quia secundum hoc nulla forma, quae educitur a non quanto, esset extensa; si igitur Deus crearet formam lapidis in materia, illa non esset extensa, quod falsum est. Praeterea constat quod calor inductus a virtute solis ita educitur, sicut forma, quae educitur de potentia materiae. Unde non refert, ut videtur, 100 ad hoc, quod forma extendatur, quod inducatur | in materiam vel educatur de ipsa. Unde si sit talis forma, quae propter sui imperfectionem non requirat in perfectibili suo diversitatem in partibus, sive inducatur ab extra sive educatur de potentia materiae, extendetur | et dividetur ad extensionem et | divisionem subiecti. Item falsum est, quod ipsi 105 dicunt, quod oportet totum educi de toto et partem de parte, quia sic est forma in potentia materiae passiva, sicut est in potentia activa agentis. Non est autem forma in potentia agentis secundum se totam, vel secundum partem eius, sed pro tanto | est in agente, quia in virtute 90

90 eorum animae inv. Pi | careant] carent E 91 extensione ... divisione] divisione vel extensione BaBeP2W extensione et divisione Bol divisione et extensione Pi 91 nec ... 92 Dei] om. N 91 quod] om. BolKl | sint] sicut sed corr. al. m. W | corpore] om. Ba totae P2V 92 sic] add. semper (dub.) al. m. W | essent] esset Bol esset sed corr. al. m. W 93 istam] illam Ba primam Bol | et] om. N est Pi 93 propter hoc] om. BeP2W | quod] quia BaBeW 94 de ... 95 vel] ab BaBeP2W ab exp. N add. ab EV 95 quia] om. Pi | hoc] add. enim in marg. Pi 96 quae] add. non al. m. in marg. N | educitur] inducitur P2W | a ... quanto] ante quanto P de potentia materiae del. N | si igitur] ergo si BaP2W si ergo ENV | crearet] careret E crearet post corr. W 97 formam lapidis inv. Kl forma lapidis EN | illa] ista NW | falsum est inv. P 98 quod] quia Be | educitur] inducitur Bol educitur exp. et add. extenditur in marg. G extenditur Pi exp. et corr. extenditur al. m. W | sicut] add. illa BaBeP2 add. ista W 99 forma] suppl. in marg. Be om. BaP2W | ut videtur] om. G add. quod sed del. Pi 100 extendatur] extenditur Kl | quod] qualis sed corr. al. m. N 100 inducatur ... 101 ipsa] educatur de materia vel add. non s. l. et add. educatur add. de sed del. add. ab ipsa Pi 100 materiam] materia BaENP2PiV 101 forma] suppl. in marg. V post corr. W 102 requirat] requirit BolG dub. P | perfectibili suo inv. PPi suo om. E | partibus] add. suis BolP 103 educatur] deducatur E | extendetur] extendatur V extendatur sed corr. al. m. W 104 extensionem et] om. G 105 dicunt] add. scilicet N | oportet] omne Bol | totum] partem Pi | et] vel W 106 in] om. P2 post corr. W | passiva] passivae Bol E Pi 106 activa 107 agentis inv. P 107 non est] om. Kl | autem] om. Bol add. ergo s. l. Kl | forma] om. Ba add. erit s. l. Kl | potentia] add. activa Kl | totam] tota Ba Be P2 V W 108 pro] per Pi | quia] add. est N

Pi10va Bol10ra

Ba8va

E18ra P2162ra

V167vb

130

GUILLELMI PETRI DE GODINO

agentis est eam producere. Non ergo forma dicitur esse in potentia materiae et de ea educi, quia de ea in materia aliquid praeex|istat, sed quia materia per agens naturale ad ipsam transmutari potest et ipsam recipere. Ex quo ergo de forma in materia nihil praeexistit, non videtur ratio, quare haec pars formae de ista parte materiae educatur potius quam de alia. Alii dicunt, quod omnes animae, etiam perfectorum animalium, extenduntur extensione materiae et hoc sic. Cum esse sit primum funKl10rb damentum omnium perfectionum sequentium, illud, quod dependet | a materia secundum esse suum, videtur etiam dependere ab ea secundum omnia illa, quae sequuntur esse, scilicet in operari et extendi et in omnibus aliis. Sed omnes formae, quae educuntur de potentia materiae, dependent ab ea secundum esse, quia sine materia nullo modo possunt esse. Ergo videtur etiam, quod secundum omnia alia ab ipsa dependeant et sic secundum extendi et dividi et omnia alia. Ad rationem istorum, quae minus valet quam prima, dicendum, quod, ut habetur in I Physicorum, “materia est propter formam non Be4rb

115 omnes ... 116 materiae] cf. Aeg. Rom., Super Sent., I, 8, pars 2, princ. 2, 3 (55rF) 125 materia ... 126 materiam] Thom., S.th., I, 47, 1, resp; De spirit. creat., 2, arg. 7; cf. In Phys., II, 4, 173 (87b); Arist., Phys., II, 2,194a15-194b27 109 esse] om. Pi | potentia] add. dicitur esse in potentia P2 110 materiae] add esse Pi | educi] educit post corr. Ba educitur Be N P2 educitur dub. E | in ... aliquid] aliquid in materia Kl | praeexistat] praeexistit W 111 quia] add. in P | ipsam] add. formam N ipsa W 112 in materia] om. Ba Be E N P2 W | praeexistit] praeexistat E add. enim P add. in materia Ba Be N P2 W | de ... praeexistit] de forma nihil praexistit E nihil de forma praeexistit in materia Ba Be N V W nihil de forma praeexistit in materia et add. non videtur sed exp. P2 113 quare] qualiter Ba E | ista] illa Ba V | parte materiae] materia et parte ista materiae Kl | educatur] om. W | potius] plus Bol add. sit al. m. W 114 alia] illa N add. maiori dub. P 115 dicunt] ostendunt Be E N P2 V W | quod] add. formae sive P | omnes animae inv. P | animalium] om. Kl 116 extenduntur] extendantur add. etiam Ba Be extendunt G extendantur et add. ex sed exp. et add. etiam P2 extendantur add. ad Pi extendatur sed corr. extendantur al. m. et add etiam W | extensione] extensionem Pi | hoc] om. E | sic] add. probant al. m. G add. ostendunt P 117 perfectionum] add. illud N | illud] id E | quod] om. Pi 118 esse suum inv. P add. quod Pi | etiam] esse E quod P | dependere] dependeat P coni. ex depende P2 119 illa] ea Kl ista N om. P | sequuntur] sequitur Bol P2 consequuntur N | in] om. Bol P Pi | operari] add dividi P | extendi] add. et dividi Bol 120 in] om. Bol P Pi | omnibus aliis] omnia alia Bol P | omnes] add. illae Bol 121 dependent] dependunt W | ea] ipsa Ba Be P2 W | modo] om. W 122 possunt] potest E | quod secundum] quod sicut Ba om. E | omnia] add. ista sed exp. N | alia] om. W 123 dependeant] dependant BeGP | secundum] om. EKl suppl. s. l. G suppl. in marg. Pi | et2] est sed corr. al. m. W | dividi et] om. P2 | alia] animalia N 124 rationem istorum] illam rationem Ba istam rationem BeNP2VW inv. E | quam] add. alia Pi 125 quod] add. quod E om. Pi | ut] sicut PPi | habetur] om. W | in] add. libro BaBeW add. illo libro E om. NV | I] add. libro Bol om. P2 primo PiV | Physicorum] add. quod in marg. Pi add. habetur W

110

115

120

125

LECTURA THOMASINA I, DIST. 8, Q. 5

131

forma propter materiam”. Unde non talis est forma, quia talis est materia, sed talis est materia, quia talis est forma secundum Commentatorem. Unde ad hoc videtur esse creata materia, quae est infima in genere creaturarum, ut in ea subsistant formae, quae per se non poterant 130 subsistere. Ergo ad complementum formarum fuit inventa materia, non ut forma defectum reciperet a materia. Ex hoc ergo quod materia recipit per quantitatem extensionem et divisionem, non oportet, quod ipsa conferat hoc ipsi formae, pro cuius perfectione est inventa, quia talia sunt imperfectionis in forma, et ideo dato quod, formae eductae 135 de materia non possint subsistere sine materia, certe non oportet, quod | extendantur et dividantur divisione materiae, sed | bene verum est, E18rb quod, si formae tales non possent exercere illud, quod est in eis nobilis- P9vb simum sine materia, scilicet esse, quod nec etiam alia, quae sequuntur formam. Unde formae non poterunt sine materia exercere scilicet ope140 rari. Ideo non sequitur argumentum.

126 non ... 127 forma] cf. Averroes, Phys., II, 2 (49vL) 125 non 126 forma] om. P2 126 talis est1 inv. BolKlPPi | est2] om. Pi | quia talis est materia] suppl. in marg. Kl est om. Pi 127 est1] om. Pi | Commentatorem] quam Kl 128 esse creata inv. GKl facta esse Bol | est] add. in sed al. m. exp. W | infima] infinita sed corr. al. m. in marg. Ba infinitum E infimum GKl infima add. natura N infinita VW 129 creaturarum] naturarum sed exp. et corr. rerum al. m. Ba naturarum BeP2W causarum BolPi | subsistant] subsisterent BaP2 subsistentur dub. Be subsistent V subsistunt sed corr. al. m. W | poterant] possunt P 130 Ergo] unde P | formarum] formam dub. E | fuit inventa inv. N 131 forma ... reciperet] defectum reciperet forma P forma reciperet defectum V forma defectum recipet W | a] in W 132 per ... extensionem] per quantitatem extensionis sed exp. et corr. extensionem al. m. Ba extensionem per quantitatem PPi | divisionem] add. enim dub. P 133 ipsa] illa Ba ipsi sed exp. N ista P2W | 2 hoc] om. BaBeNP VW | ipsi] ipsum Pi | est] suppl. s. l. Bol 134 eductae] deductae Kl 135 non1] om. Pi | possint] possunt BaBolKlNVW | materia] forma P2 | certe] propter hoc P cum Bol | non2] quod sed exp. et corr. al. m. Ba 136 extendantur] extendatur sed corr. al. m. W | dividantur] add. extensione et P dividatur sed corr. al. m.W 137 si] om. N | possent] possint BaBe possunt BolPP2PiVW add. existere sed exp. N | exercere] existere add. secundum Bol excercere (sic) E exerecere Pi | illud] id EGP id add. ad sed ras. Kl | est ... nobilissimum] nobilius est in eis Bol 138 scilicet] secundum Ba add. secundum Bol | nec etiam inv. BaBeVW add. secundum Bol nec et P nec om. P2 | sequuntur] consequentur E consequuntur NPiV 139 Unde] add. huius Bol: huiusmodi P del. Pi | formae] forma BaV del. Pi om. W | non] om. BaKlNP2 suppl. in marg. Be suppl. al. m. s. l. W | poterunt] om. Kl poterat Ba potent N poterit V poterit add. forma W | sine materia] om. Pi add. existere sed exp. N add. non poterunt Kl | exercere scilicet] om. BolP exercere in Kl | operari] add. et BeBolENP2VW 140 non ... argumentum] argumentum non sequitur E non suppl. in marg. et sequitur argumentum in textu Pi non valet argumentum add. ad illud quod dicitur de imagine dicendum, quod, licet animae animalium perfectorum sint totae in toto et totae in qualibet parte, non

132

Bol10rb

N9va Pi10vb W8vb

GUILLELMI PETRI DE GODINO

Ad argumentum ergo in oppositum, quando dicitur, quod destructo oculo non destruitur anima, dicendum, quod anima non est in oculo sicut in primo et proprio organo sed in toto corpore, | nec est ibi nisi ut pars totius corporis, ideo non oportet, quod destruatur destructo illo. Ad secundum dicendum, quod anima non dicitur esse in corpore 145 sicut in loco, sed sicut forma in materia, et ideo potest esse in pluribus, secundum quod illa conveniunt in uno esse. Ad aliud de imagine | dicendum, quod, licet animae animalium imperfectorum sint | totae in toto et totae in qualibet parte, non tamen propter hoc ad imaginem Dei sunt, | sed eo est anima imago Dei, quo 150 est eius capax et particeps eius esse potest. Sed capax Dei est inquantum naturae intellectualis est, et ideo, cum animae brutorum careant intellectu et voluntate, non sunt ad imaginem Dei. Sed ex hoc quod anima rationalis est tota in toto et tota in qualibet parte sortitur quendam modum imaginis Dei accidentalem et ideo non valet. 155

145 Ad ... 147 esse] cf. Thom., Super Sent., I, 8, 5, 3, ad 4 (234) tamen propter hoc sunt ad imaginem Dei, sed eo est anima imago Dei, quo est eius capax et particeps eius esse potest, sed capax Dei est inquantum est naturae intallectualis, et ideo, cum animae brutorum careant intellectu et voluntate, non sunt ad imaginem Dei, sed ex hoc quod anima ratinalis est tota in toto corpore et tota in qualibet parte eius sortitur quendam modum imaginis Dei accidentalem, et ideo non valet P 141 argumentum] argumenta Be | ergo] om. P | oppositum] add. dicendum ad primum P propositum P2 | quod] om. P 143 primo et] om. BaBeNP2VW | est ibi inv. V | nisi] om. E add. secundum quod est pars BaBeP2W add. quod est N | ut] om. BaBeNP2W add. est P secundum quod est V 144 pars] add nisi dub. E | quod] ut Pi | destruatur] destruantur Bol | illo] add. oculo in marg. Bol oculo EP 146 loco] loca P2 | et] om. Pi | pluribus] add. partibus in marg. Pi 147 illa] ista NW 148 Ad ... 155 valet] om. (transp.) P 148 aliud] illud BaBeP2W illud add. quod dicitur P | quod] quia W | imperfectorum] perfectorum BaNPVW ras. et corr. perfectorum Kl om. P2 149 sint] sunt Ba sicut E | totae] tota N | non tamen inv. BaENP2V 150 ad ... sunt] sunt ad imaginem BaBeP2W sunt ad imaginem Dei P | est] om. BaBeP2VW | anima] add. eo N omnia P2 | Dei] add. est BaENP2V 150 quo 151 est] est om. BaBeP2 quo erit N inv. W 151 capax] add. est s. l. Be add. est al. m. s. l. W | et] om. BaBeP2W | particeps] add. quia BaP2 add. aliquid sed ras Be add. quia sed exp. al. m. W | eius esse inv. Be | potest] add. constat autem quod BaBeP2W possunt E | sed] om. BaBeP2W | est] om. P2 | inquantum] add est BaBeNPP2W 152 naturae] natura KlPi | est] om. BaBeNPP2PiW 154 rationalis] irrationalis V | in toto] om. (hom.) Ba add. corpore P | et ... in2] om. (hom.) Ba | parte] add. eius P | sortitur] fortitur N 155 modum] om. W | Dei] om. BaBeP2W | et] om. BolG | non] nihil BaBeP2W | valet] add. et cetera E

De Filio utrum sit coaeternus Patri Tertio quaeritur, utrum Filius sit coaeternus Patri. Videtur, quod non, quia sicut se habet corruptio ad desitionem, ita generatio ad inceptionem. Sed omne, quod corrumpitur, desinit esse, ergo omne genitum incipit esse. Sed nullum tale est | coaeternum suo principio, ergo Filius G7rb non est coaeternus Patri, a quo habet esse. Praeterea in Deo idem est esse et duratio, sed Filius habet princi10 pium sui esse, ergo habet principium suae durationis, sed nullum tale est aeternum, ideo et cetera. Contra. Athanasius dicit: “tres personae coaeternae sibi sunt coaequales, ergo et cetera”. Respondeo. Supposito, quod Filius | procedat a Patre non voluntate, E18va 15 sed natura, ut supra probatum est, dico, quod necessario Filius est coaeternus Patri. Quod enim in agentibus naturalibus principium duratione praecedat suum | effectum, ex duobus tantum contingit. Primo, Be4va 5

P2162rb 4 Videtur ... 8 esse] cf. Thom., Super Sent., I, 9, 2, 1, arg. 1 (250); S.th., I, 42, 2, arg. 3; Anon., Super Sent., I, 9, 1, cod. Bruges 491 (277va,44-vb,1) 12 Contra ... 13 cetera] cf. Thom., S.th., I, 42, 1, contra; Symb. «Quicunque», 39, (18) 15 necessario ... 27 coaeternum] cf. Thom., S.th., I, 42, 2, resp. 3 De ... Patri] om. BaBeBolEGKlNPP2VW 4 Tertio] antep Nunc ad distinctionem nonam N antep. “Nunc ad distinctionem personarum” et cetera P (Lomb., Sent., I, 9, 1 (103,6) | Tertio quaeritur] circa distinctionem 9 quaeritur primo P | coaeternus] quo aeternus N | Patri] add. et NPi 4 ad] adde E | desitionem] lac. E | generatio] coni. ex genera P2 6 desinit esse] suppl. in marg. N | genitum] quod generatur PPi 7 Sed ... 8 esse] om. N 9 idem est inv. BolKl est om. P2 | esse ... duratio] duplex et esse E | sed] om. Kl 10 sed] om. BaBeENP2VW | nullum] add. vero EV 11 aeternum] coaeternum Kl | ideo] om. Ba ergo BeBolPP2W | et cetera] om. Ba 12 Contra ... 13 cetera] om. N 12 Athanasius] Anastasius Kl om. BaBeP2W | dicit] om. Bol totae BaBeP2W add. esse sed exp. et del. V | tres] post corr. Ba | coaeternae] suppl. al. m. in marg. W | sunt] add. et EP2PiVW 13 ergo] ideo EG om. P | et cetera] om. P 14 Supposito] sine proposito P2 | procedat] proceedit Kl 15 ut] sicut BaBeENVW sic P2 | supra] superius BaBeENP2VW | probatum est inv. BaBeNP2VW 16 coaeternus] quo aeternus N | Patri] add. quod sic patet P | Quod enim] quaeque P 17 duratone praecedat inv. E praecedit BaBeNP2W | duobus] quibus E | tantum] tamen P2

134

GUILLELMI PETRI DE GODINO

quia agens a principio non est virtutis perfectae ad agendum, sed virtutem acquirit post aliquod tempus. Alio modo, inquantum agit actione Kl10va successiva, quia tunc dato, quod statim agens, cum est | principium, 20 incipiat agere, tamen effectus non est nisi in termino actionis. Ubi ergo ista duo deficiunt in agente per naturam, necessario illud, quod est ex principio, est suo principio coaeternum. Sed in Patre non potest esse defectus virtutis, et etiam actio sua non est successiva, quia sic Ba8vb generatio esset materialis et cum motu, quod in divinis | est absurdum. 25 Ergo cum natura Patris producat Filium, necessario producit eum sibi coaeternum. Secundo sic. “In divinis non sunt nisi duo: essentia et relatio. Ratione essentiae unus alium non praecedit, quia ipsa est una numero in ambobus. Item nec ratione relationis, quia relata sunt simul natura, 30 tempore et intellectu”. Ad primum dicendum, quod “omnis corruptio est mutatio”, ideo non recipitur in divinis. Non tamen omnis generatio est mutatio, sed V168ra hoc accidit ei, inquantum est in creaturis, | ideo non est simile. 28 In ... 31 intellectu] Anon., Super Sent., I, 9, 3, cod. Bruges 491 (277vb,27-31) 32 Ad ... 34 simile] cf. Thom., S.th., I, 42, 2, ad 3 32 omnis ... mutatio] Auct. Ar., 2, 153 (152,55)

19 acquirit] accipit BolKlPi | tempus] add. sicut patet de puero, quod non habet virtutem generandi in annis pueritiae Bol add. sicut apparet de puero, qui non habet virtute generandi in annis pueritiae P 19 quia] om. P2 | tunc ... quod] dato quod tunc P tunc om. P2 tunc dato et quod suppl. in marg. Pi | statim] agens V | agens] om. BaBeNP2PiW statim V | cum] quantum V 21 incipiat] incipit E incepit Pi | tamen effectus inv. BaBeENVW cum effectus Kl tamen om. P2 | in termino] interio Be | actionis] add. sicut patet in omnibus, quae agunt per motum et mutationem P 22 Ubi] verbi sed corr. al. m. in marg. Ba | ergo] igitur P2 | ista] illa V | deficiunt] deficiunt sed corr. desunt al. m. in marg. Ba | illud] id NPV 23 est] add. x sed exp. P2 | ex] a EKl a exp. et corr. al. m. s. l. G in sed corr. al. m. W | coaeternum] quo aeternum N 24 et ... actio] et om. BaBeP2 et actio ENV actio etiam G vel actio W | sua] illa Pi 25 generatio] add. sua N 26 natura ... Filium] Pater natura producat Filium E natura Pater producat Filium N natura producat Filium BaP2W Pater producat Filium natura P 26 eum 27 sibi inv. N sibi om. W 28 Secundo] add. modo BolKlPi add. hoc idem patet P | sic] add. quia E | duo] una Bol add. scilicet P 29 unus] unum Pi unius P2 | alium] alio P suppl. al. m. in marg. W | non praecedit] non producit sed exp. et corr. al. m. W | ipsa] om. E | una] unica Be 30 ambobus] duobus N | ratione] relatione E | relata] relativa BaBeBolP2Pi | sunt simul inv. BaBeENP2VW 30 natura 31 tempore inv. G natura et tempore E 31 intellectu] add. ergo et cetera Bol 32 primum dicendum] argumenta in oppositum. Dicendum ad primum P | corruptio] post corr. Ba corpus P2 32 ideo ... 33 mutatio] om. (hom.) N 33 recipitur] reperitur E | tamen] autem V 34 ei] eis N | in] add. natis W | creaturis] add. et BaBeW

LECTURA THOMASINA I, DIST. 9, Q. 2

35

135

Ad secundum dicendum, quod sicut Filius habet principium sui esse, ita et suae durationis. Non autem habet Filius principium sui esse, quod Pater sit prior eo in essendo, ideo etiam nec in duratione.

Utrum Filius sit alius a Patre Dico, quod differt aliud et alius, quia li ‘aliud’ in neutro substantialiter et substantiatum praedicat rem suam absolute. Et ideo aliud semper 5 dicit diversitatem in substantia. Et ideo non potest recipi in divinis absolute, ubi non est nisi una substantia tantum. In masculino autem est adiectum et ponit rem suam circa substantiatum. Unde, si subiectum significat substantiam, ponit alienitatem in substantia, si personam | in Bol10va persona, primo modo conceditur, sed alio modo non. 2 Utrum ... 9 non] cf. Anon., Super Sent., I, 9, 2, cod. Bruges 491 (277vb,15-23) 35 quod] om. Ba | sicut Filius] Filius om. Ba inv. BeNP2VW Filius esse E 35 sui 36 esse] suae essentiae V 36 et] add. esse E om. N habet principium Pi | suae] om. BaBeW autem ... principium] habet autem sic principium BaBeP2 habet autem Filius principium ENV autem Filius habet principium post corr. al. m. GPi autem habet principium Filius Kl principium W | sui] sive Pi suae V 37 esse] add. sic BolKlPPi essentiae V | quod] quia PiW | prior] peior sed corr. al. m. in marg. Ba peior Be | eo] om. BaW esse P2 | ideo ... nec] et ideo etiam nec Ba et ideo nec sed corr. natura Be ideo nec etiam BolKl ideo et etiam N ita nec etiam P ideo et nec VP2 ideo non et add. prior al. m. in marg. et est in textu Pi etiam om. W | duratione] durando BaBeP2W duratio sed corr. durationes al. m. Pi add. secundo quaeritur P 2 Utrum] add. autem al. m. s. l. Ba add. autem BolPiV antep. quaestio secunda P | alius] Filius sed corr. al. m. Ba 3 Dico] respondeo dicendum P | differt] add. aliis sed exp. Ba differunt EGV dicitur N | aliud1 ... alius] alius et aliud BaP alius et non aliud Bol | li aliud] om. BaBeP2W enim EN licet Kl si aliud Pi enim et add. aliud in marg. V | neutro] add. genere BolPi | substantialiter] substentivatur Ba substentruatur Be, substantiatur Bol substantivatur P2V 4 substantiatum] substentatum Ba substentatium Be subiectum sed al. m. del et corr. in marg. Bol substantivum P2 subiectum V | praedicat] praedicant Be add. et repraesentat BolPPi iter. Kl | et] om. ENV 4 semper 5 dicit inv. BolKlP 5 diversitatem] diversum G | Et] om. GNW | in divinis] om. Pi 6 una substantia] unum substantivum N una tantum substantia P2 7 adiectum] add. tantum BolGP adiectivum P2 | substantiatum] substantivum dub. N substantivum P2 | subiectum] substantiatum add. suum Ba add. suum BeW substantivum add. suum P2 8 significat substantiam] significet substantiam BaBeP2W signat substantiam E inv. Pi | ponit alienitatem] potentialitatem Kl 9 persona] add. si Bol add. conceditur V | primo] secundo G | modo] add. non BaBeEPW add. non s. l. Bol | conceditur] om. V | sed] si Bol om. N P2 V | alio] primo G om. P2 | modo] om. Pi | non] om. BaBeEP2W sic BolP add. et sic patet Kl | non] add. in scripto habetur

136

GUILLELMI PETRI DE GODINO

complete al. m. W add. dicendum, quod hoc nomen aeternus illud secundum quod significat absolutum est. non enim dicitur aeternus aeterni aeternus sicut Pater Filii Pater quidquid autem absolutum est in divinis, ad essentiam pertinet , ea autem, quae essentiam significant in divinis, uno modo significant substantive sicut aeternitas, alio modo adiective sicut aeternus, aeterna, aeternum. Si ergo aeternum accipiatur substantive, dicendum quod non post (dub.) de tribus aeterni, quia omni subiectum non significat per modum dependentis sed per se stantis sicut color licet significet rem dependentem, non tamen per modum dependentis non per se stantis ideo subiectum, cum significet ratio suam absolute, non dicitur in plurali nisi forma sua numeretur (dub.) ex hoc sic omne (dub.) plure geminat significatum sui significantis. Si ergo aliquid significans essentiam substantive pluraliter praedicaretur in divinis, essentia geminaretur et multiplicaretur, sed hoc est absurdum dicere. Ergo nullum nomen, quod in divinis significat substantive plurificari. Si vero le (del.) li aeternum accipiatur adiective, tamen adiectum significet per modum accidentis vel dependentis, quia non habet esse absolutum, nec unitarium sed esse suum et unitas sua dependet ex eo cui inhaeret aliquem accidens non multiplicatur secundum numerum per divisionem alicuius, quod sit pars sui. Sed multiplicatur secundum dimensionem subiecti in quo est, unde si albedo ast alia ab illa in quam hoc est huius et illa illius et ideo adiectum non habet numerum pluralem nisi ex parte suppositorum. Ex hiis arguo sic. Adiectum cum significet per modum dependentis plurificatur secundum supposita, quibus adiungitur, sed aeternum significat aeternitatem in suppositis, ergo cum supposita sint plura, praebitur in pluri. Dicendo Pater et Filius et Spiritus sanctus illi (dub.) tres aeterni et non unus aeternus. Praeterea unus videtur quod tres essentialis in habitudinem ad pars inpraedicatur (dub.) in pluri, qua aeternum, sed aeternum essentalis in habitudine ad personas sumptus praedicatur in pluri et non in sigulari, unde in Ioh. “Ego et Pater unus sumus” et tamen esse est tribus essentialis. Ergo multo fortius (dub.) tamen (dub.) aeternum significet aeternitatem ut in suppositis praedicabitur in pluri in non in sigulari dicendo tres aeterni et non unus aeternus. Sed contra sicut est un deitas trium personarum, ita et una aeternitas, cum aeternitas sit ipsa divina substantia, sed non potest dici Pater et Filius et Spiritus sanctus sunt tres dii. Ergo nec tres aeterni. Praeterea Athanasius “et tamen non tres aeterni sed unus aeternus”. Ad primum dicendum, quod nominum essentialium 4 sunt genera: quaedam enim significant essentiam per modum essentiae sicut et Deitas et hoc praedicanur de pluribus in singuli tamen dicimus enim quod Pater et Filius et Spiritus sanctus sunt unus Deus et non plures, quaedam vero sunt quae significant essentiam modum actus, sicut sunt verba et participia et quia sunt suppositorum, ideo de pluribus praedicantur tantum plurali. Dicimus enim, quod Pater et Filius et Spiritus sanctus sunt et intelligunt et non est vel intelligit, sunt intelligentes et non intelligens. Quaedam vero significat essentiam sed per modum adiectivi sicut bonum perfectum et huiusmodi autem de pluribus praedicantur tantum in plurali. Dicimus, quod Pater et Filius sunt boni et perfecti et istis est aeternum, unde praedicatur tantum tantum in pluri et non in singulari. Dicimus enim, quod sunt tres aeterni, sed non unus aeternus, unde non est simile de diversitate et aeternitate. Deus non est aidiectum ut recipiat numerum ab add. lac. et add. sicut aeternus, quaedam vero nomina sunt quae significant habitudinem personae ad personam, sicut coaeternum, coaequale et haec praedicantur in plurali tantum nomina personalia semper praedicantur de pluribus in plurali in marg. inf. Be

LECTURA THOMASINA I, DIST. 9, Q. 3

137

Utrum Pater et Filius sint plures aeterni Quarto quaeritur, utrum Pater et Filius sint plures aeterni. Ad quod dicendum, quod si aeternus sumatur substantive, | tunc praedicatur in E18vb 5 singulari de tribus, et sic accipit Athanasius; si adiective, tunc praedicatur in plurali. Modo aliqui dicunt, quod in divinis sunt quaedam nomina pure essentialia, quae nullo modo plurificantur, ut Deus, bonitas; quaedam pure | personalia, ut persona, suppositum; et talia non possunt de plu- Pi11ra 10 ribus praedicari in singulari. Alia sunt, quae partim sunt adiectiva, partim substantiva, partim personalia et partim essentialia. Et talia possunt praedicari in singulari et plurali, secundum quod diver|simode determinantur, et de talibus P10ra est hoc nomen aeternum secundum essentiam, adiectum et subiectum. 15 Unde quando dicitur tres aeterni, si li ‘tres’ accipiatur adiective et li

5 sic ... Athanasius] Symb. «Quicunque», n. 39 (17) 7 aliqui] non inveni

2 Utrum ... aeterni] om. BaBeBolEGKlNPP2VW 3 Quarto] Questio tertia. Tertio P | quaeritur] add. sine argumentis P | aeterni] coaeterni Be add. et P | Ad quod] om. BaBeP2W quod om. E 4 quod] om. Bol 4 si ... 7 Modo] om. BaBeP2W 4 praedicatur ... 5 singulari] in singuli praedicatur E praedicatur om. Kl praedicatur add. Pater sed del. Pi 5 tribus] trio E | accipit] accepit Pi | Athanasius] Anastasius KlP | si] quasi P 6 plurali] pluri BaEGP2V om. BeW add. numero Bol 7 Modo] sed add. ad sed exp. N add. autem Pi sed V | aliqui] quidam Pi | sunt quaedam inv. BaBeENP2VW sunt aliqua KlPi | nomina] praedicamenta N | pure] prime Be pura E penitus (dub.) Kl om. N add. vel proprie Pi 8 quae] scilicet Be | Deus] add. et Pi | bonitas] add. et talia non possunt de pluribus praedicari in singulari Bol 9 pure] om. Kl add. vel proprie Pi Patre W | personalia] add. et adiectiva BaNP2VW add. et adiuncta Be add. et adiecta E | suppositum] persuppositum (sic) sed del. et corr. V 9 non ... 10 singulari] de pluribus non possunt in singulari praedicari BaBeNP2VW om. Bol 10 singulari] singuli E 11 adiectiva] add. et partim sed partim del. Ba add. et P2 substantiva Pi | substantiva] add. et E personalia BaBeP2W adiectiva Pi substantia V | adiectiva...partim3] om. Bol 12 personalia] substentiva BaBe substantiva P2W | partim] om. BaBeP2W | praedicari] add. et Bol | in] om. P2 13 et] add. in BaPP2PiW | plurali] pluri EVW | diversimode] add. considerant sed exp. Ba | determinantur] determinant Ba 14 hoc] hic V | secundum essentiam] lac. Bol | subiectum] substantivum BaBeKlP2 15 quando] quasi P2 | si] om. P | tres] tres dub. P2 | adiective] add. et li aeterni adiective sed exp. G

138

N9vb

GUILLELMI PETRI DE GODINO

‘aeterni’ substantive, sic est vera sub hoc sensu: ‘tres aeterni id est tres habentes aeternita|tem’. Si autem li ‘tres’ teneatur substantive et li ‘aeterni’ adiective, sic ostenditur aeternitas Trinitatis sub hoc sensu: ‘tres aeterni id est tres existentes aeterni’, ita quod quilibet habeat unam aeternitatem et denominatur aeternitas numerari, quod est falsum in 20 divinis. Alii dicunt, quod ista semper est falsa: tres aeterni, etiam secundum hoc, quod li ‘aeterni’ sumitur substantive, quia hic denominatur pluralitas formae significatae per terminum, scilicet aeternitatis, quae tamen non potest plurificari in divinis. 25

Item quaeritur, per quae verba possit generatio divina melius exprimi. Dicendum, quod cum motus sit quid successivum, quando fit, W9ra est, quando autem factus est, non est. | E converso autem est de ter- 5 mino motus, quando fit, non est, quando autem factum est, tunc est.

22 Alii] non inveni 16 aeterni] aeterno W | id est] quasi BaBeP2W idem E om. Pi | tres] add. personae BaBeENP2VW om. Pi 17 teneatur] tenetur Pi teneantur P2 | substantive] substantiae V 18 aeternitas] Trinitas Bol aeternus N Trinitas post corr. Pi | Trinitatis] aeternitatis BolGP om. P2 om. Pi | sensu] add. est Bol 19 existentes] existentes dub. P2 | aeterni] om. Pi suppl. in marg. V | id ... aeterni] om. (hom.) Pi | unam] om. Bol 20 denominatur] denotatur EPPiV | numerari] numeri sed exp. et corr. al. m. W | est falsum inv. BaBolENP2VW 22 ista] illa BaBolV add. quaestio N | semper] per se N | etiam] et P 23 hoc] om. BaKlP2W | sumitur] sumatur NPiV | substantive] substantiae V | quia hic] quia hoc BaE et tunc Kl | denominatur] denotatur BaEPP2Pi 24 significatae] add. figuratae scilicet Pi | per] om. P2 | terminum] tantum Kl | scilicet] om. NPi | aeternitatis] aeternitas EGNV 25 non ... divinis] non potest in divinis plurificari BaBeNP2VW in divinis non potest plurificari G non potest falsificari in divinis Pi 3 Item] Quaestio quarta. Quarto P | quaeritur] om. Bol | quae] suppl. s. l. Bol | possit ... exprimi] possit generatio divinis melius exprimi E generatio divina melius exprimi possit G possit generatio divina dici et melius exprimi Pi 4 cum motus] commotus Be tamen W | quid] om. Kl quem P2 | quando] ipsi P2 | fit] sit exp. Ba om. V 5 autem] om. PV | factus est1] et factus BaBe inv. et add tamen E inv. W | autem est3] est s. l. Kl om. N 6 factum] factus BolP2Pi | non ... est2] om. V | tunc] om. BaBeP2W

LECTURA THOMASINA I, DIST. 9, Q. 4

139

In divinis autem secundum modum significandi divina generatio dicit motum. Terminus autem est Filius et ideo proprietates utriusque, cum sint oppositae, non possunt convenienter exprimi per unam dictio10 nem. Sed cum dicitur ‘semper gignitur’, | exprimitur proprietas gene- Be4vb rationis, cum autem dicitur ‘semper natus est’, exprimitur perfectio Filii in essendo.

7 significandi] om. BaBeNP2W | dicit] erit Be 8 Filius] finis Pi | proprietates] proprietas Ba add eius Kl proprietas sed corr. al. m. W 9 oppositae] oppositi BaBe | unam] add. veram Pi | dictionem] post corr. Ba denominationem N 10 exprimitur] ostenditur N | proprietas] proprietates BeEGNPW 11 autem] om. NW | dicitur] om. Kl dub. W | natus] genitus P 12 Filii] add. est V | essendo] add. et sic per ista verba melius proprius exprimitur divina generatio P

Distinctio decima

Utrum in divinis sit aliqua persona quae procedit per modum Quaeritur, utrum in divinis sit aliqua persona, quae procedat per 5 modum amoris vel voluntatis. Videtur, quod non. | Natura | enim non videtur communicari nisi per actum naturae, sed Spiritui sancto ex processione sua communicatur natura divina, ergo non procedit nisi P2162va per modum naturae. Sed talis modus est alius a | modo amoris, vel voluntatis, ergo et cetera. 10 Praeterea modus processionis alicuius personae debet sibi esse proprius, cum per ipsum distinguatur, sed in divinis amor est communis, ergo non procedit aliqua persona per modum amoris. Contra. Voluntas correspondet intellectui. Cum ergo sit aliqua persona procedens per modum intellectus, erit alia procedens per modum 15 amoris seu voluntatis. Respondeo. Tria sunt videnda. Primum est quod in divinis necessario est aliqua persona procedens per modum amoris et voluntatis, et E19ra Kl10vb

1 Distinctio decima] suppl. in marg. BaNW om. BeBolEP2 suppl. al. m. in marg. GKl suppl. decima al. m. in marg. Pi suppl. in marg. et inv. V 3 Utrum ... modum] om. BaBeBol EGKlNPP2VW 5 Quaeritur] om. Ba Be W antep. “‘Nunc’ post Filii aeternitatem” et cetera NPPi add. Circa istam decimam quaestionem primo P add. Circa istam decimam quaestionem Pi (Lomb., Sent., I, 10, 1 (110,16) 6 vel] et BolEGNPPi | voluntatis] add. et Pi | non] add. quia P | enim] om. W 7 naturae] suppl. al. m. in marg. Ba | Spiritui sancto] om. Kl 8 natura divina inv. E 9 est alius] alius add. est al. m. s. l. Ba add. modus Bol | modo] natura Ba add. naturae BeG | amoris] voluntatis Pi | vel] et N et suppl. s. l. Pi 10 voluntatis] amoris Pi | ergo] ideo BolEGNPiV 11 Praeterea] prima P2 | processionis alicuius] aliter processionis P2 processionis alterius V 12 cum] tamen Ba | distinguatur] distinguitur G | amor est inv. Bol 14 ergo] igitur V | aliqua] om. BaW una Be 15 procedens] om BaENP2V | intellectus] add. procedens BaENV | erit] add. et N suppl. al. m. s. l. W | alia] aliqua E add. persona Kl 16 seu] vel G et Kl | voluntatis] add. ergo et cetera Bol 17 Respondeo] add. circa istam quaestionem P Responsio P2 17 Respondeo ... 18 voluntatis] om. Kl 17 Tria] add. hic N sunt P | sunt] add. hic BaBeP2VW tria P | videnda] add. hic Bol | Primum est] primo GP 18 amoris et] om. BaBeENP2VW 18 et 19 hoc] et haec E om. et add. secundo quod illa persona dicitur amor. Tertio quod illa persona procedens ut amor proprie cocatur Spiritu sanctus. Quantum ad primum sciendum quod in divinis necessario est aliqua persona procedens per modum amoris sciendum quod potest ostendi P et hic sed corr. al. m. W

LECTURA THOMASINA I, DIST. 10, Q. 1

141

hoc supposita Trinitate personarum in unitate essentiae, ad quod | pro- G7va bandum ratio sufficiens non invenitur. Ex quo ergo supponimus emanationem personarum, oportet istam esse causam emanationis creaturarum, quia semper primum in unoquoque genere est causa omnium, quae sequuntur. Oportet ergo, quod omnis emanatio hic in creaturis reperta reducatur in emanationem personarum, sicut in emanationem 25 primam. In istis autem inferioribus invenimus duo genera emanationum: unum per modum naturae et aliud per modum voluntatis. Nam in aliquibus principium emanationis est natura, sicut in generabilibus, et in aliis voluntas, sicut in artificialibus. Ergo oportet hos | duos mo- Bol10vb dos reduci in emanationem divinarum personarum, ergo in divinis erit 30 aliqua emanatio | per modum naturae et alia per modum voluntatis. Pi11rb Contra. Quod est multiplicatum in inferiori, non oportet multiplicari in superiori, cum sit maior distinctio et diversitas in effectu quam in causa. Sed creatura se habet ad Deum ut inferius ad superius et sicut effectus ad causam. Ergo ex hoc, quod in creaturis sunt duae emanatio35 nes, una per modum naturae, alia per modum voluntatis, non oportet, quod sint duae in Deo, ubi omnia sunt unum. 20

22 primum ... 23 sequuntur] cf. Arist., Metaph., II, 2, 994a11-13 31 Contra ... 36 unum] cf. Anon., Super Sent., I, 10, 3, cod. Bruges 491 (278va,26-32) 19 supposita] add. tamen sed exp. P | personarum] om. Pi | quod] suppl. al. m. s. l. W 20 ratio sufficiens inv. E | invenitur] add. cum sit articulis fidei si P | ergo] cum quod Bol om. P | supponimus] supponunt Bol 21 istam] illam BaBeP2VW ipsam BolG add. emanationem P 22 est causa] causa est BaBeEP2W est add. etiam s. l. et causa in textu G oportet esse causam Kl 24 sicut] sic V 25 primam] om. E | In] suppl. al. m. W | inferioribus] inferio Be 26 et] om. V 27 aliquibus] alicuius BaEGVW | emanationis] generationis V | natura] naturatio G 28 et] om. P | voluntas] add. aliquid sed ras. Kl suppl. in marg. Pi | sicut] ut BaBeP2W | artificialibus] actibus BaBe artificibus E 28 hos duos inv. Bol | modos] add. emanationis Kl 29 divinarum personarum inv. BaBeNP2VW | ergo] igitur Pi 30 aliqua] alia N | emanatio] manatio V | per modum] suppl. in marg. V | alia] aliqualiter E aliqua P | per2 ... voluntatis] add. vel amoris P voluntatis secundum P2 31 Contra] add. hoc tamen acquiritur sic P add. hoc arguitur sic Pi 31 Contra … 55 petitio] suppl. al. m. in marg. inf. et add. principii om. BeP2 add. principii PW 31 est] suppl. in marg. inf. al. m. et add. quod Ba add. multiplicatur vel Pi | multiplicatum] multiplicandum suppl. in marg. inf. al. m. et add. aliquo Ba multiplicato add. aliquo W | oportet] debet N | multiplicari] add. illud W 32 in superiori] suppl. al. m. in marg. inf. Ba inferiori Bol | sit] dicit sed al. m. exp. et corr. W | distinctio et diversitas] diversitas et distinctio Kl distincta et diversitas N et diversitas om. P | effectu] effectum suppl. al. m. in marg. inf. Ba 33 inferius ... superius] inferior ad superior suppl. al. m. in marg. inf. Ba superius ad inferius E 34 sunt] sint V 35 modum] add. voluntatis sed exp. W | naturae] add. et P 36 omnia sunt inv. BolKlPi

142

GUILLELMI PETRI DE GODINO

Praeterea praedicta positio petit principium: volens enim probare plures emanationes in Deo, unam per modum naturae, aliam per moE19rb dum | voluntatis, supponit, quod emanationes divinae sunt causa creaturarum, et sic supponit in divinis plures esse emanationes, quod erat 40 probandum. V168rb “Ad primum dicendum, quod quidquid est perfectionis | in creatura, totum est in Deo. Ergo modi emanationis, quae sunt perfectionis, ponentur in Deo, sed non divisio secundum esse, quod est imperfectionis. 45 Ad formam argumenti dicendum, quod ratio non dicit, quod secundum quod hic sunt duo diversa secundum esse, ita ibi. Sed sicut N10ra a duobus modis fit emanatio hic, ita ibi. | Sed tamen sunt unum in essentia”. Ad secundum dicendum, quod ibi non est petitio principii, dicendo 50 emanationes in divinis esse causam creaturarum, quamvis supponatur, quod in divinis sint plures emanationes, non tamen supponitur, quod una sit per modum intellectus et alia per modum voluntatis. 42 Ad ... 49 essentia] Anon., Super Sent., I, 10, 3, cod. Bruges 491 (278va,33-43) 37 Praeterea] om. BaNPi | praedicta] dicta EVW 38 aliam] alia add. naturae P 38 unam ... 39 voluntatis] om. Ba add. non oportet quod sint duae in Deo (post corr.) ubi omnia sunt unum E 39 supponit] dicit suppl. al. m. in marg. inf. Ba ponit GNV 38 in ... emanationes] om. (hom.) sed suppl. supponit quod emanationes al. m. in marg. W 39 emanationes divinae inv. Kl | sunt] sint BolEG | causa] causae suppl. al. m. in marg. inf. Ba add. emanationis PV 40 supponit] om. V | plures ... emanationes] esse plures emanationes suppl. al. m. in marg. inf. Ba esse plures emanationes BolN 42 est perfectionis inv. NW | creatura] creaturis KlP 43 in ... 44 imperfectionis] suppl. al. m. in marg. W 43 emanationis] emanationes suppl. al. m. in marg. inf. et add. de sed exp. et add. priori Ba om. NW emanationum P | quae] qui BolNPi | pefectionis] add. p (sic) P 44 ponentur] ponetur suppl. in marg. inf. al. m. Ba ponuntur N ponerentur Pi ponuntur suppl. al. m. in marg. W | divisio] divisim G divisione add. personae P add. personae Pi suppl. al. m. in marg. W | secundum] om. BaNVW sed Pi | est imperfectionis] suppl. in marg. inf. et inv. Ba add. dicendum ergo P suppl. al. m. in marg. W 46 dicendum] om. P | non dicit] om. Ba non convenit Pi 47 quod] om. G KlP | hic sunt] hic suppl. al. m. in marg. inf. Ba inv. W | esse] essentiam Bol 48 a] om. BaBeENVW | duobus] dicimus N | modis] om. BaNPPi | emanatio hic] hic modis emanatio suppl. in marg. inf. Ba emanatio hic post corr. Bol inv. W | sunt unum] add. hic in marg. Bol inv. EV 49 essentia] add. g (sic) P 50 ibi ... est] non est ibi suppl. al. m. in marg. inf. Ba non est et add. ibi s. l. W | principii] huiusmodi suppl. al. m. in marg. inf. Ba om. N huiusmodi W | dicendo] ideo et add. quod supponitur in marg. Pi 51 esse causam] sunt autem emanationes suppl. al. m. in marg. inf. Ba inv. E add. emanationis al. m. in marg. G sunt aut sed al. m. aut exp. et corr. causa s. l. et add. emanationis W | quamvis] om. BaNVW add. enim in marg. Pi | supponatur] supponitur suppl. al. m. in marg. inf. Ba supponitur BolPi supponitur post corr. al. m. W 52 in divinis] om. Pi | non tamen] nam non Bol 53 et] om. Pi

LECTURA THOMASINA I, DIST. 10, Q. 1

143

Postea cum probatur, quod istarum emanationum una est per modum voluntatis et alia per modum intellectus, unde non est petitio. Secundo ostenditur, quod ista persona dicitur amor et ratio est ista, quia motus et actiones sumunt rationem ex terminis ad quos sunt. Actus autem, secundum quem procedit aliqua persona, se habet ad personam procedentem secundum modum nostrum intelligendi, sicut 60 actio vel motus ad terminum, et ideo secundum nostrum modum intelligendi ex persona procedente actus, secundum quem persona procedit, sumit rationem et nomen. Sed actus voluntatis est amare, ergo processus secundum istum actum voluntatis | est amor. P10rb Tertio est | declarandum, quod illa persona procedens ut amor pro- Ba9ra 65 prie vocatur Spiritus sanctus. Iuxta quod notandum, quod hoc nomen ‘Spiritus sanctus’, si sumatur vi orationis vel duarum dictionum, sic est commune toti Trinitati, quia et Pater est Spiritus sanctus et Filius et similiter quaelibet persona est sancta, sed, si sumatur vi unius dictionis, sic est | nomen personae Kl11ra 70 procedentis per modum amoris, et hoc propter tria specialiter. “Primo ex ipsa communitate | eius, quod dicitur ‘Spiritus sanctus’. Nam ut di55

70 Primo ... 81 vocatur] Thom., S.th., I, 36, 1, resp. 54 Postea cum] suppl. al. m. in marg. inf. et inv. Ba inv. EKlNV tamen postea PPi cum et add. ergo s. l. et postea in textu W | quod] suppl. in marg. inf. et add. una Ba add. una BolW | istarum] illarum suppl. al. m. in marg. inf. Ba | una] om. BaBolKlW | est] sit BolP | per modum] om. V 55 voluntatis] add. intellectus P | et] om. BaENPiVW | intellectus] voluntatis P | Unde] om. BaNVW 56 Secundo] quantum ad secundum P | ostenditur] add. pluraliter Bol ostendunt Kl scilicet P add. principaliter Pi ostendetur V dicitur W | ista] illa BaBolPiVW | et] om. BolP | ratio ... ista] ratio est illa Ba sciendum quod ista potest esse ratio P 57 sumunt rationem inv. Bol speciem sumant E speciem sumunt GPPi | sunt] add. actus BolGP2W 58 persona] add. per sed exp. W 59 personam] add. illam Bol add. aliam P | procedentem] procedentis Kl | modum ... intelligendi] modum illum BaBeBolNP2W modum intelligendi nostrum G nostrum modum intelligendi P 60 actio] post corr. Bol | vel] et EKlNV est G om. PPi | et] om. BaBe ei W | ideo] hoc P2 | nostrum] om. BaBeEGNP2VW | intelligendi] add. igitur P2 61 quem] qd et in marg. corr. quod Bol quas E 62 sumit] sumitur post ras. et corr. Be | nomen] modum E | amare] amore P2 63 processus] exp. et corr. procedens al. m. in marg. G | istum actum inv. N 64 Tertio] quantum ad tertium P | est declarandum inv. G scilicet P est om. W | illa] ista BeENP2 | procedens] add. ut sed exp. al. m. W 65 Spiritus sanctus] post corr. Ba add. et W 66 Iuxta ... notandum] sciendum P | sumatur] add. in BaW 67 orationis] operationis GP2 | sic] om. N 68 quia] quod Ba | et] om. EKlP | est] erit Ba et N | Spiritus] om. Bol | sanctus] suppl. al. m. s. l. Ba om. BeKlPPi exp. E | et Filius] om. Kl add. est spiritus PPi 69 est sancta] om. P2 est om. Pi | sumatur] add. in BaKl | unius dictionis inv. Bol | est] suppl. al. m. in marg. W | nomen personae inv. Kl 70 procedentis] procedens Kl | specialiter] spiritualiter sed exp. et corr. specialiter P2 71 communitate] quidditate BaW communitate post corr. Be acditate (dub.) P2 | eius] om. Bol | quod] quae GPPiW quo Kl

144 E19va W9rb

Be5ra Bol11ra

Pi11va

GUILLELMI PETRI DE GODINO

cit Augustinus XV De Trinitate, “qui communis est ambobus vocatur proprie illud, quod ambo communiter constituunt”, | nam Pater est spiritus et Filius est spiritus et Pater est sanctus et Filius est sanctus et, quia procedit ab utroque, proprie vocatur ‘Spiritus sanctus’. Secundo 75 ex ipsa significatione, quia nomen ‘spiritus’ in rebus corporeis quandam impulsionem et motionem significat, nam flatum et ventum ‘spiritum’ vocamus. Est autem proprium amoris, quod impellat et moveat voluntatem amantis in amatum. Sanctitas autem illis rebus attribuitur, quae in Deum ordinantur. Ista igitur persona, quae procedit per mo- 80 dum amoris proprie ‘Spiritus sanctus’ vocatur”. Tertio, quia quae sunt unum | amore, dicuntur unum spiritu et quia Spiritus sanctus | est amor, ideo congrue dicitur ‘Spiritus sanctus’. Quod hic dicitur, quod per emanationem creaturarum probatur emanatio divinarum personarum impugnatur, quia hoc est multipli- 85 citer probatum, quod ex pluralitate effectuum | non possumus arguere pluralitatem causae, quia semper maior est unitas in causa quam in

72 qui ... 73 constituunt] Aug., De Trin, XV, 19, 37 (514,149-151) 72 XV] in II E III BolNPi XII Kl II P III sed corr. al. m. in marg. V in sed del. al. m. et i. l. corr. in libro W | De] suppl. i. l. W | qui] om. Bol | vocatur] vera Bol 73 illud] om. BaBeNP2W id EKlPV | communiter] om. BaBeEGNP2VW | constituunt] add. si autem BaBe add. in quo ambo conveniunt communiter G communiter P2 communiter et add. conveniunt al. m. in marg. V | nam] om. BaBe si autem NVW 73 Pater ... 74 et2] om. (hom.) N 74 et1 ... sanctus2] om. Kl add. ut dictum est P 74 est] om. P2 75 quia] quo Bol quod PiW | vocatur] vocari potest BaBeENP2VW 76 ipsa] propria BolPPi | rebus corporeis inv. Kl 76 quandam 77 impulsionem inv. BaBeENP2W quandam motionem P quandam om. V 77 motionem] impulsionem P 77 nam ... 78 vocamus] suppl. al. m. in marg. Ba om. BeW 77 flatum] fletum P2 78 amoris] add. et sed exp. Ba | moveat] nominat E 79 in] et P2 | amatum] amato Bol | illis rebus inv. Bol 80 Ista] illa BaBeP2W | igitur] ergo P aliquid ras. et corr. in marg. V 81 Spiritus ... vocatur] vocatur Spiritus sanctus Pi | quae] qui Bol om. Pi suppl. s. l. W 82 dicuntur] differunt E dicunt sed corr. al. m. W | et] om. EGKlPPiV 83 congrue] proprie Ba communiter N | dicitur ... sanctus] Spiritus sanctus dicitur N add. persona illa quae procedit ut amor P sanctus om. P2W 84 Quod] add. autem BolPi 84 Quod ... 96 ponitur] om. P 84 hic] autem Kl | quod] suppl. in marg. Pi | probatur] potest add. intelligi BolPi 85 impugnatur] impugnantur Bol | quia] quod N del. Pi | hoc] haec E del. Pi | est] om. Pi | multipliciter] del. Pi 86 probatum] improbatum BolGN probant P2 probatum del. Pi | quod] quia BeBolNP2PiVW | pluralitate] proprietate sed corr. al. m. s. l. Ba multiplicatione Pi | effectuum] add. suum P2 | possumus] potest Bol add. aliquid sed ras. Kl 87 pluralitatem] multiplicitatem Pi | causae] esse del et corr. in marg. Bol causarum Kl causae exp. N | semper] om. Bol | maior est inv. Kl | quia … unitas] om. N | in causa] suppl. in marg. Kl

LECTURA THOMASINA I, DIST. 10, Q. 1

145

effectu. Propter quod advertendum, quod quidquid est perfectionis in creaturis, totum Deo attribuendum est. Modo certum est, quod quan90 do aliquid emanat ab alio, hoc est perfectionis in creaturis etiam secundum diversum modum, quia procedere per modum voluntatis et intellectus est maximae perfectionis, sed verum est quod est imperfectionis, | quod id, quod procedit, sit diversum ab eo, a quo procedit secundum P2162vb esse, quia hoc est ex diversitate naturae vel etiam aliqua potentialitate, 95 et ideo, quia illi modi sunt perfectionis, possunt in divinis poni, sed divisio haec secundum esse, quia est imperfectionis, ibi non ponitur. Ad argumentum in oppositum dicendum, quod verum est in creaturis, ubi natura non est voluntas. Sed quia in divinis voluntas est ipsa natura vel e converso, ideo, quia ipsa est perfectissima, sicut per pri100 mum processum naturae communicatur natura | modo infinito, ita per E19vb processum voluntatis debet ipsa voluntas modo infinito communicari et per consequens natura, quae idem est quod voluntas. Ad secundum dicendum, quod in divinis | distinguitur amor triplex, G7vb scilicet essentialis, qui est communis tribus personis, personalis, qui est 88 effectu] add. repius (sic) s. l. N | quod] hoc BaNP2VW | quidquid] quid Kl | est] om. P2 suppl. al. m. s. l. W 89 creaturis] creatura G | totum] om. G | Deo ... est] est Deo attribuendum BaBeNP2VW Deo est attribuendum E | quod] om. E iter. P2 | quando] om. BaP2W 90 aliquid] aliquis EP2 | emanat] emanet BaEKlPW emanaret GN | alio] aliquo Pi 91 procedere] add. enim E 92 maximae] magnae BaBeW mane P2 | sed] om. BaBeP2W | est] add. autem BaBeW | quod] add. aliud BaBe add. illud P2 add. aliquid W | est imperfectionis] add. scilicet BaBe inv. E est perfectionis sed corr. imperfectionis s. l. Pi est perfectionis sed corr. imperfectionis al. m. s. l. et add. scilicet in textu W 93 quod] ut E om. N | id] illud BaBolEPiW 94 esse] naturam N | hoc] hic P2 | vel] add. est Pi | etiam] cum G ex suppl. in marg. Pi 95 ideo] om. Pi 96 divisio haec] haec om. BaBeP2VW divisio hoc BolE inv. N hic diversificatio Pi | secundum] sed P2 sed sed corr. al. m. W | quia] quod EGPi om. Kl | imperfectionis] add. ideo GKl | ibi ... ponitur] non ponitur ibi add. ideo et cetera Pi ibi non poni sed corr. ponitur (dub.) in marg. V 97 dicendum] add. ad primum P | est] add. quod BeGKlPPi 98 ubi] add. nulla Kl | natura] suppl. in marg. Kl | non est] est naturae E non om. Kl | divinis] add. sed exp. non est N add. ipsa Pi | voluntas] natura V 99 ipsa natura] voluntas ipsa V | vel e converso] om. BaBeNP2W | quia] om. E | perfectissima] perfectissimum V | sicut] add. ipsa natura Bol | primum] om. Bol 100 natura] naturae add. communicatur Filio Bol om. Kl nam P2 | infinito] infinito add. in Filio BaENP2 infinito add. Filio Be finito G infinito et add. in marg. in Filio al. m. W | ita] sic G 100 ita ... 101 infinito] om. (hom.) Pi 100 per] om. EP2 101 ipsa] propria N | modo infinito inv. BaBeENP2VW | communicari] add. Spiritui sancto Bol 102 et] om. P2 | idem est inv. BaBeBolNP2PiVW 103 dicendum] dicunt N | distinguitur] add. triplex P | triplex] om. BaP duplex BeP2 respectu add. triplex s. l. G tripliciter PiV 104 scilicet] add. amor KlPi | qui] quae Ba P2 W qui coni. ex q post ras. V | personis] add. et s. l. Bol add. et GKl om. P2 | qui] quae BaBeP2W

146

P10va

GUILLELMI PETRI DE GODINO

persona subsistens, et notionalis, qui est communis notio conveniens 105 tantum duobus. |

Quaestio secunda Utrum in divinis sint tantum tres personae Quaeritur, utrum in divinis sint tantum tres personae vel plures. Videtur, quod plures, sicut perfectio naturae et liberalitatis est in Patre et in Filio, ita et in Spiritu sancto, sed propter summam liberalitatem 5 N10rb Pater et Filius spirant Spiritum sanctum, | ergo Spiritus sanctus propter suam libertatem spirabit quartam personam. Praeterea in divinis relatio multiplicat Trinitatem, sed in divinis sunt quattuor relationes, ergo quattuor personae. Contra. “Tres sunt, quae testimonium dant in caelo” et cetera, ut 10 dicit Iohannes Apostolus. Respondeo. Dicendum, quod supposita pluralitate personarum in divinis, quae probari non potest, necesse est, ibi esse tres personas tan10 Tres ... caelo] I Ioh, 5,7 105 qui] quae BaBeP2W | notio] necessario sed corr. al. m. in marg. Ba del. Bol | conveniens] del. Bol 106 duobus] add. scilicet Pater et Filio, quae dicitur et hoc modo dicimus quod Pater et Filius diligunt se Spiritu sancto P 1 Quaestio secunda] om. BaBeBolEGKlNP2PiVW 2 Utrum ... personae] om. BaBeBolEGKlNPP2VW 3 Quaeritur] antep. secundo P | vel plures] om. BaENP2VW add. et P 4 quod] add. sint KlPi | plures] add. quia P | sicut] add. plures sicut N | liberalitatis] libertatis Be 5 in] om. BolP2 | Ita] add. est P | et] om. BaBeEP2W etiam P | summam] om. BolW summum E | liberalitatem] libertatem BeE bonitatem G 6 Pater ... 7 libertatem] suppl. in marg. V 6 spirant] spiratur Be | Spiritum sanctum] Spiritus sanctus E post corr. al. m. W | ergo] add. propter summam liberalitatem P | Spiritus sanctus] et cetera Bol om. KlPi | propter] om. P 7 suam] summam Kl Pi om. P | libertatem] liberalitatem add. spiritualem sed del. Ba liberalitatem add. spiritualem BeP2W add. liberalitatem add. Spiritus sanctus BolKlPi om. P | spirabit] spirant N spirat Pi 8 Trinitatem] personas Pi | sed] sicut E 9 ergo] add. et GNV 10 Contra. Tres] Contra. Apostolus tres Apostolus BaP2W Contra. Tres Apostolus sed corr. et inv. Apostolus tres Be Contra. In Canonem Iohannis dicitur tres P | quae] qui BeNP2W | testimonium dant inv. BolG dant om. Kl | in] om. Kl | caelo] add. ergo BaBeP2W om. Kl | cetera] Pater, Verbum et Spiritus sanctus PPi aliquid ras. et aliquid suppl. in marg. al. m. sed ras. V 10 ut ... 11 Apostolus] om. BaBePP2W Iohannes om. ENV ut ait add. Iohannes al. m. in marg. et Apostolus in textu G 12 Dicendum] om. N | quod] om. V | supposita puralitate inv. N supposito pluralitate V 13 probari ... potest] non probari potest V | ibi] om. BaBeP2W

LECTURA THOMASINA I, DIST. 10, Q. 2

147

tum. Et ratio est, quia secundum Boethium sola relatio originis multiplicat personas in divinis et non distinguuntur personae per aliqua absoluta, quia, quae differunt per absoluta, oportet in eis esse distinctionem essentiae. Ergo in divinis non potest esse nisi una persona, quae non procedat ab aliquo. Si enim duae essent, quarum neutra ab alia procederet, nec ambae ab aliqua, necessario distinguerentur per aliqua 20 absoluta. Essent ergo plures dii. Ergo una sola potest esse, quae a nulla procedit. Personae autem procedentes necessario procedunt secundum operationem intra manentem, tales autem operationes non sunt nisi duae, scilicet intelligere et velle. | Cum igitur in divinis non sit nisi V168va unum intelligere semper eodem modo se habens et unum velle semper 25 uniformiter se habens, impossibile est per aliquam harum operationum procedere nisi unam personam. Cum igitur sint | duae operatio- Kl11rb nes, erunt tantum duae personae | procedentes et una non procedens, E20ra ergo erunt tres tantum. 15

14 sola ... 15 divinis] cf. Boeth., De Trin., 6 (180,339-340) 14 tantum] add. ibi BaBeP2W | Et] om. Bol | ratio est] ratio huius est Bol inv. ENV 15 personae] ras. Kl om. Pi 16 quae] suppl. in marg. Kl | differunt] differant N | per absoluta] suppl. al. m. s. l. Be | eis] ipsis W | distinctionem] distinctionum P2 17 Ergo] add. non sed ras. W | nisi] non P2 18 non] suppl. al. m. s. l. V add. producat sed exp. W | procedat] procedit Kl | 18 ab ... 19 procederet] procederet ab alia BaBePP2 ab aliqua procederet N a alia procedit suppl. in marg. al. m. V procederet post corr. al. m. add. ab alia W 18 aliquo] add. alio Kl 18 Si … 19 ab] suppl. al. m. in marg. V 18 duae essent inv. BaBeEPP2 essent om. Bol inv. sed duae exp. N suppl. et inv. al. m. in marg. V esse sed corr. essent al. m. et add. duae W 19 aliqua] aliquo G alia Pi a suppl. al. m. in marg. V | distinguerentur] om. G distingueretur sed corr. al. m. W | aliqua] om. BeP2W 20 absoluta] add. igitur Be add. distinguerentur al. m. in marg. G | essent ergo] igitur essent BaBeENV essent in super Bol ergo om. P2 inv. W | Ergo] igitur BeENP2V | sola] add. persona Pi | potest esse] persona est Kl inv. NV | nulla] nullo BaBeENP2PiVW 21 procedit] procedens P 22 operationem] operationum P2 | intra manentem] intra manentes sed manentes exp. et corr. manentem Ba immanentem Bol add. sed Pi | autem] om. Pi 23 Cum igitur] cum ergo E ergo cum Pi 23 sit] fit P2 | modo] suppl. s. l. V | habens] habent E | unum velle inv. E 25 habens] habent P2 26 unam] unicam BeEP2W add. for sed del. G | igitur] ergo BolKlPPi | sint] sunt tantum BaN tantum Be sunt Kl add. tamen P2 add. tantum V 27 tantum ... personae] duae personae tantum BolEKl tantum om. Pi | procedentes]om. Pi | et ... procedens] om. G add. tantum Kl et una tantum non procedens Pi 28 erunt] sunt N W | tres tantum inv. et add. (transp.) personae in divinis. Ad argumenta in oppositum dicendum ad primum, quod liberalitas in divinis est de attributis essentialibus, et ideo quia attributa essentialia non nihil principio personarum nisi sunt aliquo respectu. Ideo non est minor liberalitas etiam Spiritu sancto si non producat aliam personam quia illud est sibi essentiale. Ad secundum dicendum, quod li sint quattuor relationes sunt ibi tantum tres constituentes personas, ideo non sequitur, quod sint ibi quattuor personae P inv. Pi

148

GUILLELMI PETRI DE GODINO

Quaestio tertia Utrum possint esse tres Spiritus sancti

Be5rb Bol11rb Pi11vb

W9va

Iuxta hoc quaeritur, utrum possint esse tres Spiritus sancti. Dicendum, quod ex duobus possumus ostendere, quod impossibile est esse nisi unum Spiritum sanctum. Primo ex ipsis suppositis, quae per rela- 5 tiones distinguuntur; secundo ex fundamento relationis, in quo relationes fundantur et radicantur. Primum sic patet, quia aliter comparantur supposita ad esse in divinis et aliter supposita | humana. Nam in suppositis humanis semper diversa | supposita | humana differunt secundum esse, sed in divinis, 10 ubi est natura eadem cum esse, sicut est una natura, ita est in omnibus unum esse. Illa ergo, quae unitatem et distinctionem recipiunt secundum esse, si de distinctione eorum volumus loqui in divinis per comparationem ad supposita creata, distinctionem non debemus accipere in divinis, secundum quod in creaturis habent | esse in diversis 15 suppositis, sed solum ut habent esse in uno supposito, quia postquam distinguuntur solum secundum esse suppositi, ex quo in omnibus divinis suppositis est unum esse, sicut in uno supposito creato, non de-

1 Quaestio tertia] om. BaBeBolEGKlNP2PiVW 2 Utrum ... sancti] om. BaBeBol EGKlNPP2VW 3 Iuxta] tertio P | hoc] om. P iter. Pi | possint] possunt Bol | esse] suppl. in marg. al. m. V | tres] plures BaBeEP2VW | sancti] add. respondeo P 5 ipsis] istis sed al. m. exp. et corr. in marg. W | quae per] quae distinguantur per V per quae sed corr. et inv. al. m. W 6 distinguuntur] om. V | secundo] tertio P secundum P2 | quo] quibus N 7 et] vel BaNP2VW 8 aliter] post corr. Be animae sed corr. al. m. in marg. V 9 et] om. N | aliter] add. ad Kl aliquid ras. et corr. in marg. V | in suppositis inv. N | semper] om. P 10 diversa supposita] diversa om. KlNPi inv. W | humana] om. BolV add. diversa Pi | differunt ... esse] secundum esse differunt BaBeP2W | divinis] add. non s. l. N 11 eadem] iter. P2 | cum] tamen W 11 sicut ... 12 esse] om. (hom.) P2 11 est1] om. E | est2 in] in om. BaEG est suppl. s. l. et add. in in textu Be est una in Pi 12 quae] quaestio E qui P2 | unitatem ... distinctionem] distinctionem et unitatem BaBeP2W convenit et distinctionem E 13 si] add. ergo E 14 creata] cum aliquarum Kl | distinctionem] om. Ba P | accipere] recipere BolPi om. Kl add. distinctionem P acciperi P2 15 divinis] add. accipere Kl | creaturis] add. sic dico quod in divinis est unum esse creaturis in marg. al. m. N | habent] habet EV | diversis] diversum add. in diversibus E 16 ut] secundum quod BaBeP2VW om. N | habent] habet N | esse] add. habent sed exp. N | in] etiam E | postquam] exp. et in marg. corr. personae al. m. W 17 distinguuntur] distant BolKlPi add. solum sed exp. N distinguitur W | solum] suppl. in marg. P | esse] se E | suppositi] add. et EG add. et supposita Kl | ex] add. hoc sed exp. al. m. W 17 divinis 18 suppositis inv. BaBeW diversis suppositis E suppositis om. BolKlP inv. et add. ubi P2 suppositis suppl. in marg. et in textu divinis Pi 18 esse] add. et Kl | sicut] sic GKlNPV 18 est ... 19 divinis] om. (hom.) P2

LECTURA THOMASINA I, DIST. 10, Q. 3

149

bemus ea distinguere in omnibus suppositis | divinis, ubi est tantum Ba9rb unum esse, nisi sicut distingueremus ea in uno supposito creato in humanis. Sed relationes similes eiusdem speciei numquam plurificantur nisi secundum esse diversum in humanis, quia duae filiationes non possunt esse in eodem supposito propter unitatem esse, igitur cum in omnibus suppositis divinis sit unum esse sicut una natura, impossibile 25 est quod ibi plurificetur relatio eiusdem speciei, quae solum plurificatur in diversis secundum diversa supposita numero, ergo nec possunt esse in divinis plures Patres nec plures Filii nec plures Spiritus sancti. Sic ergo patet, quod sunt tres personae et quod non possunt esse plures distinctae per relationes eiusdem speciei. | P2163ra 30 Ad primum dicendum, quod liberalitas in divinis est de attributis essentialibus, et ideo, quia essentialia attributa non sunt principia personarum nisi sub aliquo respectu, ideo non est minor liberalitas in Spiritu sancto, si non producat aliam personam, quia illud est sibi essentiale. 35 Ad secundum dicendum, quod licet sint quattuor relationes, | sunt E20rb tamen ibi tantum tres constituentes personas. Ideo non sequitur, quod ibi sint quattuor personae. 20

19 tantum] om. Ba 20 distingueremus] distinguerentur Kl | creato in humanis] propter unitatem esse Bol creato puta in humanis Pi 22 secundum] suppl. s. l. Be | diversum] diversa Bol 23 esse2] om. Pi | eodem] uno Bol | supposito] om. BaBe add. esse Pi suppl. al. m. s. l. W | igitur] ergo BaPP2 cum BolPi | cum] igitur Bol om. Kl ergo Pi 23 esse ... 24 esse] suppl. esse ergo cum in omnibus suppositis divinis sit unum esse sicut sicut (sic) in marg. al. m. W 24 impossibile 25 est inv. Bol 25 quod] post corr. N ibi] ei N | plurificatur] plurificetur Bol 26 diversis] divinis N | supposita] esse BaP2W essentia Be add. in KlNV | numero] post corr. al. m. W | ergo nec] igitur non BaG ergo non PPi 27 nec] vel E | plures] plure o (sic) Be 28 Sic ergo] et sic P 28 quod1 ... 29 speciei] om. P 28 esse plures inv. N 29 distinctae] sed. ras. et corr. distincta P2 30 Ad ... 37 personae] om. (transp.) P 30 primum] add. ergo Ba suppl. al. m. s. l. et add. ergo in textu W 31 essentialia attributa] attributa om. G inv. KlPi essentiae accidens N | sunt] est P2 32 nisi] om. Ba | aliquo] alio GNV | liberalitas] libertas BaBeE 33 in ... sancto] Spiritus sancti Pi | sibi] om. BaBeP2W 35 sint ... relationes] quattuor relationes sint Pi 36 tantum] om. BaE | tres] add. proprietates BaBeP2W 37 ibi sint inv. BaBeKlP2W

Distinctio undecima

Utrum Spiritus sanctus procedat a Filio et cetera Utrum Spiritus sanctus procedat a Filio. Videtur, quod non, quia Damascenus dicit, quod “Spiritum sanctum a Patre dicimus et spi- 5 ritum Patris nominamus, ex Filio autem Spiritum non dicimus, sed spiritum Filii nominamus”. Praeterea nihil omnino simplex potest esse a duobus simul, sed N10va Spiritus sanctus | est simplicissimus, cum sit Deus, ergo cum Spiritus sanctus procedat a Patre, non procedet cum eo a Filio. 10 Contra. Athanasius: “Spiritus sanctus a Patre et Filio”. 4 Videtur … 7 nominamus] cf. Thom., Super Sent., I, 11, 1, 1, arg. 3 (277); S.th., I, 36, 2, arg. 3; De pot. 10, 4, arg. 24 (265b); Bonav., Super Sent., I, 11, art. unic., 1, arg. 9 (210a) 5 Spiritum ... 7 nominamus] Ioh. Dam., De fide orth., I, 8 (47,326-329) 8 Praeterea … 10 Filio] cf. Thom., Super Sent., I, 11, 1, 1, arg. 7 (277); De pot., 10, 4, arg. 19 (265a); Rich. de Mediav., Super Sent., I, 11, 1, arg., 7 (110b); Petr. de Tarant., Super Sent., I , 11, q. unic., 1, arg. 5 (97b) 11 Contra … Filio] cf. Thom., S. th., I, 36, 2, contra; De pot., 10, 4, contra 1 (265b); S.c.g., IV, 24, 3609 (293b); Lomb., Sent., I, 11, 2, (117,3-4) 11 Spiritus ... Filio] Symb. «Quicunque», 39 (18) 1 Distinctio undecima] suppl. in marg. BaN suppl. distinctio x in marg. Be om. BolEKlP2V suppl. al. m. in marg. GW suppl. undecima al m. in marg. Pi 3 Utrum ... cetera] om. BaBeBolEGKlNPP2VW 4 Utrum] antep. “Hic dicendum est Spiritus sanctus a Patre et Filio” et cetera. Circa distinctionem undecimam quaeritur primo P antep. Hic dicendum est Spiritum sanctum et cetera”. Circa illam undecimam distinctionem quaeritur primo Pi (Lomb., Sent., I, 11, 1 (114,12-13) | procedat] procedit Bol | Filio] add. et BaBeP2 Pater et Filio P | non] add. procedat a Filio P 5 quod] quia E om. P | Spiritum sanctum] om. BaW ipsum Be Spiritus sanctus E sanctum om. P2 | a] ex BaBePP2VW om. E | Patre] om. E | et] suppl. al. m. s. l. BaW 6 autem] om. Pi | Spiritum] add. sanctum al. m. s. l. Ba add. sanctum G 8 omnino] om. Kl | potest esse] procedit PPi | a duobus simul] simul a duobus BaBeP2PiW simul om. ENV | sed] scilicet E om. P2 9 est] et P2 | simplicissimus] simplicissimum BeP2W | ergo] iter. Be 9 Spiritus 10 sanctus] om. BaBeENP2VW 10 procedat] procedit Kl | Patre] add. videtur quod P | procedet] procedit BolKlN procedat PP2 procedat sed exp. et corr. al. m. s. l. W | Filio] add. n (sic) sed del. Pi 11 Contra] in contrarium est suppl. in marg. inf. Pi | Athanasius] post corr. s. l. Kl add. dicit P suppl. in marg. inf. et add. qui dicit quod Pi | Patre] Filio E om. P2 add. est W | Athanasius…Patre] suppl. in marg. inf. Pi | et] om. P2 om. Pi suppl. al. m. s. l. et add. a in textu W | Filio] Patre E Filioque suppl. in marg. inf. et add. procedit Pi

LECTURA THOMASINA I, DIST. 11, Q. 1

151

Respondeo. Dicendum, quod Spiritus sanctus procedit a Filio. Et hoc sic est videre, quia quando aliquid procedit ab alio, necesse est, quod id, quod accipit ab alio, accipiat ab eo sub aliquo principio distin15 guente, quod non potest esse in eo, a quo procedit; sicut enim quando homo generat hominem, necesse est, quod genitus recipiat naturam humanam a generante creato cum aliquo principio distinguente, quod non est in generante (aliter essent idem), sic est in divinis. Pater enim Filio communicat naturam divinam cum principio tamen distinctio20 nis. Principium autem distinctionis in divinis est respectus, et ideo sibi communicat in omnibus praeterquam in opposito respectu. Et ideo sicut natura divina est in Patre cum respectu generandi active, ita est in Filio cum respectu generandi passive, et sic distinguuntur. Et ideo, cum Filius accipiat naturam a Patre per modum naturae et intellectus, 25 ipse Filius accipiet intellectum paternum cum opposito respectu. Et ideo, cum iste intellectus | in Patre fecundus | sit, erit in Filio non G8ra fecundus ad generationem alterius Filii, quia illum intellectum accipit Kl11va

12 Dicendum] om. N | Filio] add. sicut a Patre P 13 sic est inv. BaBeEGP2V est om. P est suppl. al. m. s. l. W | videre] apparet P | aliquid] om. V | alio] aliquo EPi 14 quod id] ut illud BaBeNP2VW quod illud Bol ut id E | accipit] procedit exp. et corr. in marg. N | ab eo] om. P | aliquo] alio V 13 necesse ... 14 aliquo] om. et suppl. recipit naturam eius in marg.Pi | distinguente] distinctio BolP distincto KlPi 15 eo] add. et N | a] suppl. al. m. in marg. W | enim] del. Pi | quando] quia Pi 16 generat] add. in sed del. Pi | quod] ut N | recipiat] accipiat BaBeP2 suppl. al. m. in marg. V attingat sed exp. et corr. accipiat al. m. in marg. W 17 creato] om. BaBeP2W | aliquo] alio V | distinguente] distinctio Kl distincto P dianigente (sic) P2 18 est] add. creantem sed del. Pi | generante] add. creato BolPPi 19 Filio communicat inv. NP | cum ... tamen] tamen cum principio BaBeENP2VW tamen om. Pi | distinctionis] distinctivo BaBeP2W add. tamen Pi 20 distinctionis] distributionem Ba distinctivum BeP2W 20 sibi 21 communicat inv. BaBeKlP2VW communicant sibi inv. et sibi iter. P 21 in omnibus] om. BaBeP2W | praeter ... in] naturam cum BaBeP2W nisi in G propter quam in N | opposito respectu inv. BaENP2W illud respectu Be 21 Et ... 24 Patre] om. (hom.) Ba 21 ideo] suppl. al. m. s. l. W 22 active] add. oppositio sed exp. Bol activo P2 | ita] sic Bol | est] om. BolKlPi 23 distinguuntur] distinguitur N 24 cum] est sed corr. al. m. s. l. W | accipiat] recipiat Bol om. Pi add. nec sed al. m. exp. et del. W | naturam ... Patre] a Patre naturam BeP2W naturam accipiat a Patre Pi 25 accipiet] accipit GN | paternum] aeternum Pi | cum] om. GKl | respectu] om. N 26 iste] om. BaBeNPP2VW ille Bol | intellectus] modus KlPPi | fecundus sit inv. BaBeNP2VW inv. et sit iter. P | erit ... Filio] in Filio erit EP 27 accipit] recipit Kl

152

Be5va Bol11va Pi12ra E20va

V168vb

GUILLELMI PETRI DE GODINO

cum opposito respectu, et licet Filius accipiat voluntatem paternam cum intellectu, tamen non accipit aequaliter, quia non recipit ipsam sub opposito respectu, scilicet voluntatem | sicut intellectum. Et hoc 30 est, quia non procedit | per modum voluntatis. Et ideo, quia non accipit eam sub respectu | opposito, sed ut indistinctam, voluntas erit in Filio ita fecunda | sicut in Patre ad aliquid producendum. Sed in Patre est fecunda ad producendum Spiritum sanctum, ergo in Filio erit potentia ad producendum Spiritum sanctum, et sic patet propositum inductive. 35 Praeterea probatur ratione ducente ad impossibile sic. Si Spiritus sanctus non procederet a Filio, generaret ipsum Filium. Sed impossibile est, quod Filius generetur ab eo, ideo et cetera. Probatio maioris. Spiritus sanctus non gignitur, quia intelligere non communicatur ei cum respectu opposito, cum non procedat per modum | intellectus. 40 Item non generat, quia non communicatur ei intelligere cum respectu opposito ad genitum, sicut est in Patre, quia ipsum intelligere est aliquo modo ratio, quod procedat Spiritus sanctus, cum per intelligere producatur Filius, a quo procedit Spiritus sanctus. Non ergo est intel-

28 cum opposito inv. V | respectu] respectum E | paternam] parvam Be 28 et ... 29 accipit] om. N 29 intellectu] add. opposito ipsamet P2 | tamen non inv. KlPi 29 tamen ... 30 voluntatem] om. P2 29 aequaliter] qualiter Be | recipit] accipit P | ipsam] om. BaBeBolNW eam P illam Pi 30 sub] cum EV | opposito respectu inv. et add. ipsum BaBeV add. ipsam Bol inv. P inv. et add. ipsam NW | scilicet voluntatem] om. BeW scilicet om. Bol sed illam voluntatem Pi 30 scilicet ... 31 est] om. P 31 quia] quod N | non] om. P2 | modum] add. amoris vel Kl | et] om. E | ideo quia inv. E ideo om. Kl 32 eam] om. E ipsam Kl | respectu opposito inv. Pi | indistinctam] sed corr. indistincta Bol indistincta V | erit ... Filio] in Filio erit BaBeP2W in Filio om. P 33 fecunda] add. in Filio P 34 fecunda] secunda GPi | sanctum] suppl. al. m. s. l. Ba om. BeP2W add. scilicet P 34 ergo ... 35 sanctum] om. (hom.) E 34 erit potentia] potentia om. G esse potentia V 35 inductive] inductione et add. p (sic) sed exp. P2 36 probatur] add. hoc idem P probetur W | ratione] per rationem BaBePP2W | ducente] deducentem BaBeP2 deducente EGV ducentem PW 37 generaret] generaretur sed ras. et corr. Be | ipsum] om. BaBeENP2PiVW | Filium] om. G 38 Filius] Filio P | ideo] ergo BaBePP2W | maioris] maior BaBeEGKlP2V add. est s. l. Bol add. Spiritus sanctus non procederet a Filio generaret ipsum Filium, sed impossibile est quod Filius generetur ab eo, ideo et cetera. Probatio maior sed exp. verbo vacat s. l. adiuncto Pi 39 intelligere] intellectus PPi 40 procedat] procedit Bol 41 Item] etiam BaP2W et Be | generat] generant Kl | intelligere] intellectus P | respectu] om. BaBeNP2VW 42 opposito] proposito BaP2 posito N | ad genitum] om. BaNP2VW | est] add. aliquid sed ras. W | intelligere] om. Pi 43 procedat ... sanctus] Spiritus sanctus procedat BaBeNP2VW procedit Spiritus sanctus GKl 44 Non ergo inv. Bol

LECTURA THOMASINA I, DIST. 11, Q. 1

153

ligere in Spiritu sancto cum respectu opposito, ut est in Filio, quia non procedit per modum intellectus nec cum opposito, ut est in Patre, quia intelligere est aliquo modo ratio, quare procedat. Sed si non procederet a Filio, tunc, quia per intelligere non distingueretur a Patre, nec intellectus esset aliquo modo ratio emanationis eius, ergo intelligere 50 communicatur ei cum eodem respectu, sicut est in Patre. Ergo competeret ei generare Filium, ut convenit Patri, quod erat declarandum. Ad primum argumentum dicendum, quod Damascenus non negat ita esse, sed dicit, quod forte | secundum modum loquendi Graecorum W9vb ‘a’ praepositio non solum denotat habitudinem principii, sed etiam prin55 cipiati, non ut est in Filio respectu productionis Spiritus sancti. Item ipse fuit tempore ortae controversiae, ideo temperavit se in loquendo. Ad secundum dicendum, quod non procedit ab eis inquantum plures per essentiam, sed inquantum unum, ut patebit in sequentibus. 45

52 Ad ... 56 loquendo] cf. Thom., Super Sent., I, 11, 1, 1, ad 3 (278-279); S.th., I, 36, 2, ad 3; Ioh. Dam., De fide orth., I, 8 (47,321-323); Petr. de Tarant., Super Sent., I, 11, q. unic., 1, ad 1 (98a) 45 cum] om. Be | respectu opposito inv. Pi | Filio] alio del. et corr. al. m. in marg. Bol 45 Filio ... 46 in] om. (hom.) W 46 procedit] add. cit sed exp. N | intellectus] intellectum E add. aliquid sed ras. Kl | nec] suppl. in marg. G | cum] add. respectu Kl | opposito] add. respectu BolPPi proposito BaBeENP2V proposito sed corr. al. m. s. l. G 47 est] et P2 | procedat] procedit Kl add. Spiritus sanctus, ut dictum est P 48 quia] om. Bol | Patre] add. et sic G 49 eius] om. BaBeW | ergo] igitur BaBeENV W om. P2 50 communicatur] communicaretur BaBeNPP2VW | eodem respectu inv. Bol | sicut] ut G 51 ut] nec N | declarandum] declaratum Kl 52 Ad ... dicendum] ad argumenta in oppositum, dicendum ad primum P | Damascenus] add. dicit sed exp. G 53 dicit] dici BaBeP2W | quod] quia BaEP2V 54 a praepositio inv. E apposito NPi | denotat] devocat Be denominat N V | habitudinem] add. primi G post corr. P2 | principii] om. Kl Patris N add. Patris V | sed] add. ut P | principiati] aliquid ras. Ba om. BeNP2V causae quae suppl. al. m. W 55 non] om. E nec post corr. al. m. V | ut] om. BaBeNP2VW sic autem Bol | productionis] producit tonis E | Spiritus] Spiritui Pi | sancti] sanctus E 56 tempore ortae] in Patre ortae Be inv. E ortae om. BolKlPPi | temperavit] tamperavi sed corr. temperavit s. l. al. m. W | in] om. W 57 inquantum] ut G in et quantum (sic) P2 58 sed] si P2 | inquantum] ut G | patebit] add. apertius Kl | in sequentibus] ras. Ba om. BeP2W

154

GUILLELMI PETRI DE GODINO

De Spiritu sancto utrum distinguatur a Filio

P2163rb Ba9va E20vb

N10vb

Utrum Spiritus sanctus distinguatur a Filio, dato, quod non procederet ab eo. Arguunt aliqui, quod sic, quia sufficit distinctio secundum rationem in principio, ad hoc, quod principiata differant secun- 5 dum rem. Sed in | Patre, prout generat Filium et prout spirat Spiritum sanctum, est distinctio secundum rationem, cum unus procedat | per modum naturae et alius per modum voluntatis, quae differunt secundum rationem, | ergo dato et cetera. Praeterea Anselmus in libro De processione Spiritus sancti dicit, 10 Spiritum sanctum a Patre esse non nascendo et Filium ab eodem esse nascendo et in hoc esse unum distinctum ab alio, sed constat quod si Spiritus sanctus non procederet a Filio, adhuc Filius procederet nascendo et Spiritus sanctus non nascendo, ergo adhuc | differrent. Praeterea relatio non solum distinguit opposita, sed etiam disparata. 15 Nam per duplum distinguitur homo a simili, sed si Spiritus sanctus non procederet a Filio, adhuc essent in eis relationes disparatae, ergo adhuc differrent.

4 aliqui] non inveni 10 Praeterea ... 14 differrent] cf. Thom., S.th., I, 36, 2, arg. 7 11 Spiritum ... 14 differrent] cf. Ans., De proc. Spiritus Sancti, I (185,3-10) 2 De ... Filio] om. BaBeBolEGKlNPP2VW 3 Utrum] antep. Distinctio undecima in marg. Kl antep. Secundo quaeritur P antep. Quaeritur Pi | distinguatur] distingueretur BaBePP2W | dato quod] si P | procederet] procedat Pi 4 eo] add. et BaBeENPP2VW | secundum] add. in sed exp. P2 5 differant] differunt E defeant (sic) V 6 prout] ut BolGP2 | Filium] Filius sed corr. Bol | et] om. E | prout] ut BolGPi om. Pi 6 Spiritum 7 sanctum] Spiritus sanctus E | procedat] procedit Kl 8 secundum 9 rationem] sed ratione Bol 9 dato] om. BolKl 10 Anselmus] Augustinus N | in libro] om. BaBeNW | dicit] om. Pi 11 Spiritum sanctum] suppl. al. m. in marg. V | a] ex BaBeP2W | non] in sed corr. al. m. s. l. Ba suppl. s. l. N | eodem] eo BolGNPi 11 et ... 12 nascendo] om. (hom.) Pi 12 et] om. Ba suppl. s. l. V | esse] om. BaBeP2W est E | unum distinctum inv. Pi | distinctum ... alio] ab alio esse distinctum BaBeP2W | constat] suppl. al. m. in marg. V 13 sanctus] add. secundum ad eodem esse nacendor (sic) al. m. in marg. Bol | procederet] procedat N | Filius procederet] Filius procedent P2 inv. Pi 14 non] suppl. in marg. Pi | adhuc] add. non sed del. G | differrent] differunt E 15 non] add. aliquid sed ras. W 16 Nam] unde BaBeENP2VW ut G 17 procederet] procedet Pi 17 adhuc ... 20 Filio] om. (hom.) P2 17 adhuc] add. non P

LECTURA THOMASINA I, DIST. 11, Q. 2

155

Contra. Augustinus VI De Trinitate dicit, quod Pater non distinguitur a Filio, nisi quia refertur ad ipsum. Ergo nec Filius distinguitur a Spiritu sancto, nisi quia ad ipsum refertur, sed non potest ad ipsum | referri nisi relatione originis. Ergo, si unus non procederet ab alio, non distingueretur ab eo. Respondeo. Ad hoc dicendum, quod, si Spiritus sanctus non proce25 deret a Filio, non posset distingui ab eo, quod ostendo tribus rationibus supponendo cum eis, qui tenent contrarium, quod in divinis non sunt | nisi duae processiones, et hoc ipsi concedunt. Ex hoc arguitur, quod in divinis non procedit per modum amoris, necessario procedit per modum intellectus. | Sed si Spiritus sanctus non procederet a Filio, non procederet 30 per modum amoris vel voluntatis, quod idem est. Ergo oportet, | quod procederet per modum intellectus, sed omne tale est Filius. Ergo si non procederet a Filio, esset Filius. Probatio huius, scilicet quod si non procederet a Filio, non procederet per modum amoris, quia de ratione amoris est quod id, quod amatur, sit praeconceptum, ergo ex conceptu 35 et verbo procedit amor necessario. Ergo impossibile | est, quod aliquid procedat per modum amoris, nisi procedat a procedente per modum intellectus. 20

19 Contra ... 22 originis] cf. Thom., Super Sent., I, 11, 1, 1, sol. (278); De pot., 10, 4, contra 4 (265b) 19 Pater ... 20 ipsum] Aug., De Trin., VII, 1, 2 (247,115-248,123) 19 Augustinus] add. in E | VI] om. BolPi II P | dicit] iter. Be dico Pi 20 refertur] add. c sed exp. N | distinguitur] distingueretur P 21 Spiritu] Spiritui sed exp. et corr. Spiritu P2 illeg. Pi | nisi] non P2 illeg. Pi | a ... nisi] illeg. Pi 21 ad2 ... 22 referri] ad illum referri Bol referri ad ipsum Pi 23 eo] alio BaBeW 24 Respondeo] om. BaBeEGNP2VW | Ad hoc] ad istam quaestionem est P 24 a ... 25 non] post corr. al. m. W 25 posset distingui] distingueretur Kl | ostendo] ostenditur P 26 eis] illis P | sunt] sint BeP2W 27 nisi] om. Pi | duae] suppl. al. m. in marg. Ba | et hoc] quod N quod et V | concedunt] add. et Pi | hoc] hic V | arguitur] arguo BeP2W add. sic BolKlPi add. sic id P 28 necessario] om. BolPPi nec add. procedit per modum voluntatis Kl intimatio (dub.) sed exp. et corr. al. m. in marg. W | procedit] procedet ENV suppl. al. m. in marg. Kl | per2 ... intellectus] suppl. al. m. in marg. Kl 29 procederet1] procedit N 29 non2 ... 30 per] suppl. in marg. Pi 30 modum] add. ag (sic) sed exp. W | est] suppl. s. l. Ba | ergo] suppl. et per consequens in marg. Pi | oportet] oporteret Kl 31 procederet] om. E | intellectus] add. procederet E | omne] esse V 32 non] suppl. in marg. Pi | procederet] procedent P2 | Filius] add. maioris est vera P | huius] huiusmodi GN minoris P | scilicet] om. Kl | quod] om. BaPW | si] add. Spiritus sanctus P 33 procederet1] procedent P2 | a ... procederet2] a Filio non procedit suppl. al. m. in marg. Ba 34 id] illud BolGPiW | amatur] amator P2 | sit] add. et ergo sed del. Be add. praecognitum sed exp. Pi | praeconceptum] praeconceptus P2 | conceptu] praeconceptu BolPPi 35 procedit] add. ut Bol 36 procedente] producente Kl | per] secundum BaENPP2W 37 intellectus] intellectum E add. ergo et cetera P

Kl11vb

Pi12rb

Be5vb Bol11vb

P10vb

156

GUILLELMI PETRI DE GODINO

Secundo sic. Si Spiritus sanctus non procedit nisi a solo Patre et non Filio, ergo spirare repugnat | Filio et convenit Patri. Sed nihil, quod convenit Patri, repugnat Filio, nisi quod convenit Patri inquan- 40 tum Pater. Ergo spirare, si convenit Patri et repugnat Filio, convenit Patri inquantum Pater, sed actus, qui convenit Patri inquantum Pater est generare. Ergo spirare Spiritum sanctum a Patre erit generare, sed in generari non potest Filius distingui a Spiritu sancto. Ergo impossibile est, quod, si non procederet ab ipso, distingueretur ab eo. 45 Tertio sic. Omnis distinctio personalis in divinis est per relationes oppositas originis, sed, si Spiritus sanctus non procederet a Filio, non posset ad ipsum referri relatione opposita originis, ergo nec posset ab eo distingui. Probatio maior: quia numquam personae in divinis distinG8rb guuntur nisi per relationes oppositas, quod | patet in Patre, ubi sunt 50 duae relationes disparatae, et tamen non distinguunt Patrem personaliter, ergo videtur, quod, sicut Pater non differt a se ratione istarum relationum disparatarum nisi ratione tantum, ita Filius et Spiritus sanctus a se invicem non differunt nisi ratione, quod falsum est.

E21ra

49 quia ... 53 tantum] cf. Thom., S.th., I, 36, 2, resp.; Aeg. Rom., Super Sent., I, 11, princ., 1, 3, resp. (65rF); Guill. de Ware, Super Sent., I, 9, 5 (100,58-60) 39 non] add. a EKlP 38 sic ... 39 spirare] om. P2 40 quod] om. E 39 Sed ... 40 Patri1] om. (hom.) P2 40 repugnat] add. sic E | nisi quod] om. KlN 41 Pater] add. vel sic sed del. Pi 41 Ergo ... 42 Pater1] om. (hom.) EKlW add. igitur si spirare convenit Patri et repugnat Filio, convenit Patri inquantum Pater sed exp. verbo vacat s. l. adiuncto Pi 42 sed] est E | convenit] suppl. in marg. Pi 41 Ergo ... 42 Pater2] om. (hom.) N 43 spirare] spirari Bol sperare P | spirare ... sanctum] Spiritum sanctum spirare N | generare] generari sed corr. al. m. W 44 Filius distingui inv. KlPi 45 quod] om. P | procederet] procedat P procederunt P2 | ipso] add. quod BeKlNPP2PiW add. quod non distinguatur quid E | distingueretur] distinguitur GP distinguentur P2 46 distinctio] distinguo W | relationes] add. i (sic) P 47 non 48 posset] om. N 48 ipsum] add. non posset N | nec] non BaPiW 49 eo] ipso EP2 ea V | maior] maioris NPW | numquam] add. per relationes nisi oppositas BaBeNV | personae] om. BaBeNP2VW | in divinis] om. P2W divinae Pi | distinguuntur] add. personae BaBeNV distinguitur Bol om. P2 W | personae...distinguuntur] om. E 50 nisi ... oppositas] om. BaBeNV per relationes nisi oppositas add. in divinis distinguuntur personae EP2W | quod] quia N | ubi] in quo P add. non Pi | sunt] add. nisi Pi 51 disparatae] dipsparae sed al. m. exp. et corr. s. l. W | et] om. Ba 52 quod] om. P2 | sicut] si Pi | Pater] om. E | se] add. ipso BaBePP2 semet add. ipso W | istarum] illarum BaBeP2W | relationum] suppl. al. m. in marg. W 53 sanctus] add. i sed ras. Kl 54 differunt] different BaBeKlP2VW | ratione] add. tantum al. m. in marg. G | falsum est inv. NPiV add. quoddam P post corr. P2

LECTURA THOMASINA I, DIST. 11, Q. 2

Alii dicunt contrarium, scilicet quod distingueretur a Filio, si non procederet ab eo, et adhuc addunt, quod unumquodque distinguitur per id, per quod reponitur in esse, sed dato, quod Spiritus sanctus non procederet a Filio, adhuc constitueretur uterque in esse suppositi per suam proprietatem, Filius per filiationem et Spiritus sanctus per spira60 tionem passivam, ergo et cetera. Nec oportet, ut dicunt, tantam | diversitatem esse in principiis, sicut in principiatis, quia idem homo secundum suppositum potest per naturam producere filium et per artem idolum seu imaginem. Ergo et Pater manens idem secundum suppositum poterit distincta supposita 65 producere, quorum unum non procedit ab alio. Sed illud non valet, quia isti necessario habent dicere, | quod Pater sit duae personae, quia impossibile est, quod in aliquo ponantur principia sufficientia et formalia distinctionis, et quod illud non distingueretur; licet enim principium sit simplicius quam causata ab eo, tamen 70 si illa, quae formaliter distinguunt principiata, | essent formaliter in principio, necessario principium formaliter distingueretur. Et hoc patet etiam in exemplo eorum, quando dicunt, quod idem homo facit 55

61 Nec ... 63 imaginem] cf. Aeg. Rom., Super Sent., I, 11, princ. 1, 1, resp. (64rD); Thom. de Sutona, Quaest. ord., 9, arg. 22 (276,213-214); Petr. de Anglia, Quodl., III, 6 (208vb209ra); M. Schmaus, Der liber propugnatorius, 313, 80 55 contrarium] add. eius quod dictum est P | distingueretur] distinguere P2 | Filio] add. Spiritus sanctus etiam P 56 procederet] procedent P2 | et] add. praeter rationes positas in arguendo P | adhuc] ad hoc post corr. Be addoc (sic) N ad hoc BolW om. Pi | adhuc addunt inv. et add. aliam rationem et talis P | quod] quia BaPP2 | distinguitur] add. in esse sed exp. P2 57 id] illud BolGPiW add. aliquid sed ras. Kl | quod] suppl. al. m. s. l. Ba | reponitur] constituitur BaBeNP2VW distinguitur E add. vel constituitur al. m. in marg. G om. P | in] per E | sed] add. dad (sic) sed exp. W | sanctus] add. si N 58 uterque] utrumque N utroque V 59 proprietatem] add. scilicet P | Filius] add. scilicet BaNP2VW add. idem E | per] add. suam N | et] om. Ba | sanctus] add. per Spiritum sed ras. W 60 ergo] ideo BolGKl igitur N 61 oportet] add. esse al. m. in marg. Kl | ut] quod E | diversitatem esse] esse om. P inv. Pi | sicut] om. Kl ut N quanta est in marg. Pi nec V 62 in principiatis] om. Kl in principiis P2 suppl. in marg. Pi 63 seu] vel Pi 64 idem] add. sensus sed exp. N | poterit] potest G potuit Kl | distincta] distinctam sed ras. et corr. N 65 quorum] quarum Ba quod E | procedit] procedat Pi 66 illud] istud BaPP2Pi | isti] add. de sed exp. P2 68 et] om. P suppl. al. m. s. l. W | quod] om. BaBeP2W | illud] id KlPi idem NV | distingueretur] sit distinctum BaBeP2W distinguetur Bol distinguatur Pi 69 simplicius] simplicissimum sed corr. Pi | causata] ea quae sunt Bol creata EV | ab eo] a principio Bol ab ipso G ab eodem Kl 70 si] etsi EG sed si Kl et N | illa] ista W | formaliter] formatur P2 | principiata] praeterita E add. si s. l. N 71 formaliter] om. P | distingueretur] distinguerentur Kl 72 etiam] om. W | dicunt] dicit sed exp. et corr. al. m. s. l. W 72 facit ... 73 et] om. P

V169ra

W10ra

E21rb P2163va

158 Kl12ra

N11ra Pi12va Be6ra Bol12ra

Ba9vb

GUILLELMI PETRI DE GODINO

idolum per artem et producit filium | per naturam. Dico, quod si illa, quae distinguunt formaliter imaginem et filium, essent in artifice sive in illo homine, pro certo differrent sicut imago et filius, et sic idem homo distingueretur. Quando ergo ipsi dicunt, quod relationes disparatae sufficiunt ad distinctionem formalem Filii et Spiritus sancti, cum in Patre | sint formaliter relationes disparatae, scilicet spiratio activa et | paternitas, impossibile, est eos salvare, quod Pater | non sit duo supposita. Nec valet ratio eorum, quando dicunt aliquid constituitur | per idem in esse et distinguitur, et cetera, quia si esset bona deductio, directe esset contra eos, quia constat, quod per paternitatem constituitur Pater in esse suppositi, sed tamen per paternitatem non distinguitur formaliter a Spiritu sancto. Et ideo dicendum, quod illud habet veritatem in absolutis tantum, et ratio huius est, quia absoluta sola sunt aliquid. Illa autem, quae sunt | relata, ut sic, non sunt aliquid, sed ad aliquid, et ideo non distinguuntur per hoc, quod sunt aliquid, sed per ad aliquid. Modo respectus numquam plurificatur nisi secundum rationem terminorum, et ideo illa, quae respectibus distinguuntur, necessario distinguuntur a pluribus secundum plures respectus. Ergo si amoveamus 81 aliquid ... 82 distinguitur] cf. Henr. de Gand., Quodl., V, 9, sol. (167vV); Thom. de Sutona, Quaest. ord., 9, arg., 2 (269,11-13) 73 naturam] add. et facit idolum per artem P | si illa inv. E si ista N 74 imaginem] filium P | et] om. P2 | filium] idolum P | essent] essent post corr. s. l. Be esset E | artifice] add. formaliter P | sive in] om. P 75 illo] om. P isto W | homine] om. P add. formaliter al. m. in marg. W | pro certo] certe Kl add. artifex P | imago] Filius P | filius] idolum P 76 distingueretur] distinguentur P2 77 ergo] suppl. al. m. in marg. Be | ipsi] illi Kl | ad] add. istu (sic) sed del. Bol 78 sancti] sanctus E 79 activa] actio BeP2W 80 eos salvare inv. Kl | sit] esset BaBeENP2VW sint P 81 valet ... eorum] ratio eorum valet P | quando] add. dat sed exp. P2 | dicunt] add. per idem BaBeP2 dicit sed exp. et corr. al. m. s. l. et add. per idem W | per idem] om. BaBeP2W per illud add. per quod reponitur Bol per id Kl per id add. per quod reponitur PPi 82 et] om. Kl | distinguitur] constituitur Kl | et cetera] om. P | si] add. deductio G | esset] essent N | deductio] om. BaBeGNP2VW | directe esset] directe om. E inv. G esse om. V 83 eos] add. esset V | quia] quod E | per] suppl. al. m. s. l. W | constituitur Pater inv. P 83 constituitur ... 84 paternitatem] om. (hom.) P2 84 sed] et BaBeW | non] suppl. al. m. in marg. W 85 Et] om. Bol | illud] id Kl | veritatem] virtutem BaBeGP2V 86 ratio] ideo P2 | huius] huiusmodi BaGNP | sola sunt inv. Bol | aliquid] add. personae autem divinae in marg. Pi 87 Illa ... 88 ideo] om. Pi 87 autem] om. Bol | sunt] om. GKlP | relata] relativa P | sed ... et] et om. Bol om. KlP et N 88 aliquid] quid BaBeP2W | per] add. hoc quod sunt E add. hoc quod sint al. m. in marg. G 89 plurificatur] plurifcantur BolGKlW | rationem] rationes Kl 90 respectibus distinguuntur inv. P | necessario distinguuntur] om. P2 91 secundum] add. rationem terminorum sed exp. V | si] om. BaBeP2W | amoveamus] amoveas P2W

75

80

85

90

LECTURA THOMASINA I, DIST. 11, Q. 2

95

100

105

110

159

respectum Spiritus sancti a Filio, impossibile est, quod ibi intelligas distinctionem. Praeterea propter solutiones argumentorum, sciendum, quod impossibile est, quod relationes disparatae distinguantur ab invicem realiter etiam in divinis, nisi inquantum una stat cum opposito respectu alterius. Verbi gratia: numquam enim vis spirativa activa differret realiter a vi generativa activa, nisi inquantum spiratio activa stat simul cum opposito generationis activae, nec spiratio passiva differret a filiatione, inquantum sunt relationes disparatae, | nisi inquantum E21va spiratio activa stat cum filiatione, ergo differentia inter relationes disparatas reducitur ad oppositionem realem et veram ipsarum relationum. Filius ergo inquantum Filius numquam differt a Spiritu sancto relatione disparata, nisi inquantum stat simul cum opposito spirationis passivae, scilicet cum spiratione activa. Sed Filium stare cum spiratione activa est ipsum spirare, ergo Filius numquam potest differre a Spiritu sancto relatione disparata, nisi inquantum primo ipsum spirat. Ad primum ergo in oppositum, quando dicitur, quod sufficit differentia rationis in principio, et cetera, dico, quod falsum est, si ipsa producta non habeant differentiam aliunde quam in principiis. Unde Deus non posset producere diversas creaturas, nisi haberent aliunde

92 Spiritus sancti] Spiritum sanctum E | ibi intelligas inv. BaBeP2W ibi intelligatur P 93 Praeterea] om. BaBeP2W | solutiones] solutionem N | argumentorum] auctoritatum G 94 relationes] rationes del. et corr. retiones (sic) in marg. Pi | distinguantur ab invicem] ab invicem distinguantur Bol distinguuntur ab invicem GP distinguantur ad invicem Pi 95 etiam] et BaBeP2 sed sed exp. et corr. al. m. in marg. W | inquantum] ut G | una] natura sed del. et corr. in marg. Bol 96 respectu] reali BeP2W | enim] om. GW | activa] om. Pi 97 nisi] enim E | activa] actio BaBeP2W 98 opposito] add. respectu post ras. et corr. Pi | activae] add. sic in marg. Kl | spiratio] add. activa sed exp. et del. V | passiva] passio Be passivo P2 | differret] differt BolN 99 a] om. P2 99 inquantum ... 100 filiatione] om. Kl 100 activa] actio Be add. simul Pi | stat] add. simul cum opposito generatonis activae nec spiratio passiva differt a filiatione inquantum sunt relationes disparatae nisi inquantum spiratio activa stat E add. simul P | stat cum] del. Be 100 relationes disparatas inv. BaBeENP2VW 101 veram] naturam Bol | ipsarum relationum] ipsam realtionem E 102 ergo] igitur G autem Kl | numquam differt inv. sed al. m. corr. W 103 stat] sunt Kl | simul] add. et stant Kl 104 scilicet] vel Ba 105 est] etiam sed corr. in marg. V | Filius numquam inv. BaBeP2W | potest] post P2 106 sancto] add. scilicet Bol | relatione] add. distincta Pi | primo] om. BolPi post corr. G primus N | ipsum] add. primo Bol 107 primum ergo] rationes P | oppositum] add. dicendum Be | quod] et P 108 cetera] om. E | dico] dicendum P | falsum est inv. W | Si] add. se Kl | ipsa] om. N 109 producta] om. W | non] om. E | habeant] add. d (sic) sed exp. P | in] del. et corr. ex s. l. Be ad P2 | principiis] principio Kl principio post corr. Pi

160

GUILLELMI PETRI DE GODINO

distinctionem quam ex suo principio. Nunc autem se ipsis formaliter creaturae distinguuntur, et non ab alio, licet ista distinctio sit a Deo effective. Et videte, quod si unum suppositum esset duplum et simile et produceret aliquid, secundum quod huiusmodi certe non produceret duo supposita, quorum unum esset duplum et aliud simile, sed tantum 115 produceret unum suppositum, quod in se esset duplum et simile. Sic dico, quod vis spirativa et generativa, quae sunt relationes disparatae in uno supposito, ex sola disparatione non possent creare distincta supposita, nisi esset aliquid aliud, sed esset unum tantum suppositum habens in se relationes disparatas seu rationes. 120 P11ra Ad secundum patet, quod, licet secundum | Anselmum aliquam distinctionem haberent, inquantum procederent a Patre tantum, tamen illa non sufficeret ad distinctionem realem, ut visum est. Ad tertium patet, quod relatio disparata numquam ex se realiter Kl12rb distinguit, nisi supposita aliqua | distinctione maiori vel alio principio 125 distinctivo distinguantur. 111 distinctionem] differentiam W | ex] a N in Pi | Nunc] nec sed corr. in marg. al. m. V | formaliter] add. creaturae vel sed del. Pi 111 formaliter 112 creaturae inv. Kl 112 distinguuntur] distinguitur Bol | ab] om. BaBeNP2VW | ista] illa BaPiV | sit ... Deo] a Deo sit Pi 113 videte] videte post ras. Be in corpore (dub.) N sciendum P | et] ut E 114 secundum quod] et E | huiusmodi] huius BolKlVW | produceret] producit exp. et corr. al. m. s. l. W | aliquid ... produceret] om. N 115 unum] suppl. al. m. s. l. W | aliud] om. N | sed tantum] non tantum E certe non N sed tamen del. et corr. in marg. Pi 116 produceret] om. G add. duo supposita quorum unum esset duplum et aliud simile sed tantum produceret N | in se] etiam Pi | et] add. ad sed exp. P2 115 sed … 116 simile] suppl. al. m. in marg. G 116 Sic] add. ergo KlPi 117 spirativa ... generativa] generativa et spirativa EN | relationes] generationes P | disparate] desperatae Kl 118 supposito] add. quod Kl add. sed del. Pi | disparatione] disparatae N | possent] posset P add. creare vel sed del. Pi posset sed corr. al. m. s. l. W | creare] causare BaPP2W 119 aliquid] om. BaBeP2W aliquod E | aliud] om. NV | sed] quod N ras. et corr. quod in marg. V | unum tantum inv. KlPi tantum om. N 120 relationes] add. distinctas vel Pi | seu rationes] om. PPi 121 secundum] add. a (sic) sed del. P | Anselmum] Augustinum BaBolKlNV post corr. Pi 121 aliquam ... 122 haberent] haberent distinctionem aliquam Bol aliquam distinctionem habeant N aliquam distinctionem haeret Pi 122 inquantum ... 123 distinctionem] om. Bol 122 inquantum] add. distinctionem E | procederent] om. P2 procedit Pi | tamen] suppl. al. m. in marg. W 123 illa] ista W | sufficeret] sufficerent N 123 realem] reale P2 | est] add. tamen illa non fuit si esset ad distinctionem realem et cetera (dub.) et si non est in marg. Bol om. V 124 tertium] primum Ba | patet] add. inquantum procederent a Patre tantum tamen illa non sufficeret ad distinctionem realem ut visum est sed exp. verbo vacat adiuncto Bol | quod] add. licet P2 | relatio] add. non sed del. et exp. G | disparata] desperata Kl | ex] per BolP | ex ... realiter] realiter ex se BaBeENP2W realiter et suppl. a se al. m. in marg. V 125 distinguit] suppl. al. m. in marg. V | aliqua] alia BaBeEP2 om. N aliquid ras. W | alio] aliquo BolPP2 a V 126 distinctivo] indistinctivo sed exp. et corr. Ba distincto Pi | distinguantur] om. BaBeNPP2PiVW distinguatur BolE

Distinctio duodecima

Utrum Spiritus sanctus procedat a Patre et Filio inquantum sunt unum Utrum Spiritus sanctus procedat a Patre et Filio, inquantum | sunt unum. Et videtur, quod non, quia quod per prius et plenius procedit ab uno quam ab alio, non procedit ab eis, inquantum unum sunt. Sed Spiritus sanctus per prius | et plenius procedit | a Patre quam a Filio, | ergo non procedit ab eis, inquantum sunt unum. | Probatio minor 10 “propter quod unumquodque tale et ipsum magis”, sed quod Spiritus sanctus procedat | a Filio, hoc habet Filius a Patre. Ergo magis procedit a Patre quam a Filio. Contra. Nullum simplex procedit a diversis, nisi inquantum uniuntur. Sed Pater et Filius sunt distincta | supposita, ergo non possunt 15 producere Spiritum sanctum, nisi inquantum sunt unum. 5

10 propter ... magis] Auct. Ar., 35, 29 (313,18-19); cf. Arist., Anal. Post., I, 2, 72a27-32 13 Contra … 15 unum] cf. Thom., Super Sent., I, 12, 1, 2, contra 2 (281) 1 Distinctio duodecima] suppl. in marg. BaBeN om. BolEP2 suppl. al. m. in marg. GKl suppl. duodecima al. m. in marg. Pi suppl. in marg. et inv. V 3 Utrum ... 4 unum] om. BaBeBolEGKlNPP2VW 5 Utrum] antep. “Item quaeritur” et cetera. Circa distinctionem duodecimam quaeritur P “Item quaeritur cum Spiritus sanctus” et cetera. Circa istam decimam tertiam distinctionem quaeritur primo Pi (Lomb., Sent., I, 12, 1 (118,4) 5 sunt 6 unum inv. Kl 6 Et] om. BolG | quia] om. P2 | quod] om. BaBolGPPi | per] om. Bol quod P | prius ... plenius] post corr. Bol plenius om. N et om. NP2 7 procedit] procedint (sic) Be | unum sunt] sunt om. BaBeNP2VW sunt et unum suppl. al. m. in marg. Kl | sanctus] add. procedit Pi | per] om. BolKl | prius ... plenius] plenius et prius N plenius et prius add. procedit ab uno quam ab alio non procedit ab eis inquantum unum sed Spiritus sanctus per plenius et prius E plenius et prius V | procedit] om. Pi 9 sunt unum inv. BaBeBolKlP2W add. maior patet P | minor] minoris BePW 10 unumquodque] post corr. al. m. W | tale] post corr. Be | et] om. G | ipsum] illud P2Pi | quod] si Bol si suppl. in marg. Pi 11 procedat] procedit BaBeBolPiW | hoc] om. P hic V | Filius] om. Ba 12 Patre] Filio P | Filio] Patre P 13 simplex] add. nullum sed. del. Be simpliciter sed corr. simplex al. m. W | nisi] suppl. in marg. Pi | uniuntur] sunt unum Bol 14 distincta] diversa Bol 15 sunt unum inv. BaBeP2W add. respondeo PPi

E21vb

Pi12vb P2163vb G8va Be6rb Bol12rb W10rb

162

N11rb V169rb

GUILLELMI PETRI DE GODINO

. Dicendum, quod non faciendo vim de reduplicatione constat, quod Spiritus sanctus procedit a Patre et Filio, quae | sunt plures, tamen ut conveniunt in una concor|di voluntate spirandi, sicut ponitur exemplum de amicitia aliquorum, quae ab ipsis procedit, qui sunt plures, tamen uniuntur in una voluntate. Sed quia quaestio quaerit faciendo vim de reduplicatione, ideo sciendum, quod quando aliquod praedicatum convenit alicui supposito ratione alicuius formae, quae est in supposito, tunc potest enuntiari praedicatum de illo supposito tripliciter. Vel sine reduplicatione et tunc est propositio vera, sed non per se. Vel cum reduplicatione, et hoc dupliciter: vel reduplicando formam, per quam praedicatum convenit subiecto, et tunc est vera et per se, vel reduplicando ipsum suppositum, et tunc est simpliciter falsa. Verbi gratia: de calefactione, quae convenit ferro ratione caloris, ista est vera ‘ferrum calidum calefacit, sed non per se’; ista est vera et per se ‘ferrum inquantum calidum calefacit’ ista est simpliciter falsa ‘ferrum inquantum ferrum calefacit’. Cum ergo in divinis sint plura supposita, spirantia tamen ratione unitatis, qua uniuntur in concordi voluntate spirandi, patet, quod ista est vera, sed non per se ‘Pater et Filius, qui sunt plures, spirant Spiritum sanctum’; et haec est vera et per se ‘Pater et Filius, qui sunt plures, inquantum sunt unum, scilicet voluntate con16 de] add. ista BolKlP add. illa Pi add. replu sed exp. al. m. W | reduplicatione] duplicatione sed corr. i. l. N 17 procedit] procedat BolEKl | Patre ... Filio] Filio et Patre sed corr. Patre et Filio Ba Filio et Patre Pi | qui] quae G et E | plures] plures del. Bol 18 ut] inquantum BaBeENP2VW om. Bol | spirandi] spirante Kl 19 aliquorum] add. amicorum P amicorum Pi | quae] qui P2 | ipsis] illis V | plures] plus sed corr. al. m. W 20 tamen] add. inquantum in marg. Pi | quia] om. E quaestio N V | quaestio] quasi Bol quando P2 quia NV quo sed exp. et corr. al. m. W | quaerit] add. quia quadruplex E 21 de] in BaBeENP2VW | praedicatum] post corr. al. m. W 22 alicui supposito inv. W | est] suppl. al. m. s. l. W 23 enuntiari] assentiri N | supposito] om. BolKlPi 25 reduplicatione] post corr. W | reduplicando] redupli E 26 praedicatum convenit inv. BaBeP2W | et] suppl. al. m. s. l. W 27 simpliciter] supra P 28 caloris] add. quae Kl | ista] illa V 28 ista ... 29 se1] om. (hom.) Pi 28 est] add. aliquid sed ras. W 29 vera] add. sed non per se N add. per se P | ferrum] add. inquantum P | calidum] om. BaBolV add. facit sed exp. W | sed ... se1] om. N unde per se P 29 ista] illa VW | et] om. BaBeNP2Pi sed W 30 calidum] iter. Bol add. ferrum E | calefacit] add. sed P | Ista] illa V add autem BolKlPi | est simpliciter inv. KlPi est semper BolNP est om. P2 31 ergo] igitur Bol | plura] pplura sed exp. et corr. P2 32 spirantia] add. non sed del. Ba add. non E | tamen] cum V | qua] quam N 33 spirandi] add. voluntate sed del. Kl | ista] illa BaPi 34 spirant] iter N 34 et1 … 36 sanctum] suppl. al. m. in marg. W 34 et2] om. BaBeGNP2 35 qui ... plures] om. BeP2W 35 inquantum ... 36 spirandi] om. Ba sunt2 unum inv. Be sunt om. P2 suppl. et inv. al. m. in marg. W 35 scilicet] in Be in suppl. al. m. in marg. W

20

25

30

35

LECTURA THOMASINA I, DIST. 12, Q. UNICA

40

45

50

55

163

cordi spirandi, spirant | Spiritum sanctum’; et haec est falsa simpliciter E22ra ‘Pater et Filius, inquantum sunt plures, spirant Spiritum sanctum’. “Vel sic ad actionem duo requiruntur, scilicet agens et forma, mediante qua agit ipsum agens. Igitur quando dicitur, quod Pater et Filius spirant Spiritum sanctum, inquantum sunt unum, si li ‘inquantum’ reduplicet ipsum agens, sic est falsa, quia tunc spirant inquantum plura supposita et distincta. Si vero li ‘inquantum’ reduplicet formam mediante qua agens | agit, sic spirant, inquantum sunt unum”, quia, cum Ba10ra Spiritus sanctus sit unus et simplicissimus, oportet, quod procedat ab uno actu simplicissimo et etiam ab una forma simplicissima, quia cum agens assimilet sibi passivum in forma mediante qua agit, si Spiritus sanctus procederet a Patre et Filio non mediante una forma, sed diversis, oporteret, quod eis assimilaretur quantum ad istas diversas formas, et per consequens esset compositus ex diversis formis. Sed hoc aliqui impugnant et dicunt, quod dicere sic est ignorare vim reduplicationis, et concordant cum prima ratione, sed in uno verbo impugnant secundam, quia, quando praedicatum | convenit alicui sub- Kl12va iecto sub ratione alicuius formae, tunc propositiones, quae denotant inhaerentiam alicuius praedicati ad subiectum sunt verae, sicut haec est vera ‘ferrum calidum calefacit’, sed non per se, quia non tangitur ibi 38 Vel ... 43 unum] Anon., Super Sent., I, 11, 3, cod. Bruges 491 (279vb,4-10) 50 aliqui] non inveni 36 spirandi] om. BeP2 spiranda V | spirant] om. W | haec] hic BaV | falsa simpliciter] semper falsa E P 37 sunt] om. BaBeNP2VW 38 Vel] tertio videtur NV add. potest P et sed al. m. exp. et corr. in marg. W | sic] add. dici P | scilicet] om. W 39 qua] aqua P2 | ipsum] ipsi E | Igitur] ergo BolP 41 reduplicet] reduplicat BolKlPPiW | inquantum] add. sunt BolKlPi 42 et] om. Ba | distincta] add. sed BolP | Si] sed KlW | vero] add. in sed del. Ba om. Bol Kl P Pi | reduplicet] reduplicat KlW 43 sunt] om. BaBeEP2VW | cum] om. V 44 sanctus] suppl. in marg. Pi | sit] suppl. al. m. s. l. W | et] om. N | simplicissimus] simplex Bol | ab] om. BaBeNP2VW 45 simplicissima] add. et KlPi | quia] et E 46 sibi] s (sic) Pi suppl. al. m. in marg. W | passivum] passum BolE | in] et P2 | agit] om. N 47 sanctus] add. non Kl | procederet] add. a Filio sed exp. W | non mediante] immediate P2 non om. Pi 48 istas] illas BaBeBolP2W om. Kl | diversas] duas P om. W | formas] add. istas KlPi 49 per] suppl. in marg. Pi | compositus] add. edi sed exp. W | formis] om. BaBeEGNPP2VW 50 hoc] hic Pi | sic] sicut W | est] suppl. s. l. V 51 vim] add. replu sed exp. W 51 et ... 63 falsa] om. BaBeP2W 51 et ... 52 secundam] om. NV 52 secundam] secunda BaBeGPP2W | convenit] competit NV 53 sub] om. NV | quae] suppl. al. m. in marg. V | denotant] denominant BolKlNPPi 54 haec] om. Pi hic V 55 calidum] om. ENV 55 calefacit … 56 inquantum] suppl. al. m. in marg. G 55 ibi] om. EGV in N

164

GUILLELMI PETRI DE GODINO

causa praedicati, sicut cum dicitur ‘ferrum inquantum ignitum calefacit’. Propositiones vero, in quibus reduplicatio non additur ad formam, sunt falsae, sicut cum dicitur ‘ferrum inquantum ferrum calefacit’, sed cum dicitur ‘Spiritus sanctus procedit a Patre et Filio inquantum sunt plures’, li inquantum reduplicat subiectum et non formam. Non enim 60 fit reduplicatio ad formam sed ad suppositum. Ergo ista propositio ‘Spiritus sanctus procedit a Patre et Filio inquantum sunt plures’ erit Pi13ra falsa, quia semper, ut dicunt, reduplicatio | habet fieri ad praedicatum. Est enim condicio praedicati, non subiecti, sed quod dicitur, scilicet E22rb quod praedicta reduplicatio habet | fieri ad subiectum, ut ad agens, et 65 ad praedicatum, scilicet ad formam, quae in subiecto includitur, quae de subiecto praedicatur essentialiter vel denominative, quod falsum est. Immo semper debet addi reduplicatio ad praedicatum, quod probant dupliciter. Primo quia reduplicatio dicit causam ipsius praedicati solum. Item 70 Philosophus I Priorum docet: ponere reduplicationem ad maBol12va iorem extremitatem, quae est praedicatum maioris | propositionis, et non ad medium, id est subiectum.

70 Primo ... 73 subiectum] cf. Anon., Super Sent., I, 11, 3, cod. Bruges 491 (279vb,29-43) 71ponere ... 73 extremitatem] cf. Arist., Anal. Priora, I, 38, 49a11-12 56 sicut] add. est Kl | inquantum] add. est EV add. ferrum sed exp. et add. est N 56 ignitum] calidum suppl. al. m. in marg. G 57 quibus] quo E | additur] addatur Bol 58 sunt falsae inv. BolKlPi | cum dicitur] om. BaBeEGNP2VW 59 dicitur] om. ENV | Filio] Filius V 59 inquantum ... 60 plures] om. Kl 60 enim] add. hic G 61 fit] facit Kl | ista] illa Bol add. ista sed del. Kl 62 erit] est P 63 semper] om. Pi | dicunt] add. quia semper P dicit sed exp. et corr. al. m. W | habet] sed corr. dicere al. m. in marg. Ba | fieri] ferri Kl 64 Est enim] quia est P | condicio praedicati inv. et add. et Bol | sed] om. et add. igitur falsum est al. m. in marg. Kl om. PPi 64 sed ... 65 quod] sed autem Ba secundum Be sed secundum Bol sed quod dicitur scilicet Kl secundum autem P2W sed secundum quod NV quod autem dicitur quod PPi 65 quod] add. autem PPi | reduplicatio] add. habet fieri ad praedicatum est enim conditio praedicati sed exp. N | fieri] ferri Kl 66 scilicet] ut PPi | includitur] concluditur E add. vel al. m. in marg. G suppl. al. m. in marg. V 67 de ... praedicatur] suppl. al. m. in marg. et in textu add. includere sed exp. V | denominative] add. dicunt al. m. in marg. G denominative add. dicunt P add. dicunt in marg. Pi | falsum est inv. P 68 semper] om. Be | probant] probatur Bol 70 quia] om. BaBe 71 I ... docet] docet I Posteriorum N I Posteriorum docet Pi docet I Priorum W | ponere] poni Bol 72 propositionis] add. extremitatis EGN 73 id] quae BaP2W quod BeV hoc EN | est] add. ad BolPPi | subiectum] add. vel sic Be add. ad sed exp. P

LECTURA THOMASINA I, DIST. 12, Q. UNICA

165

Dicendum, quod ista est emphatica impugnatio, | vel dicendum, P2164ra 75 quod, ubi a sola forma causatur actio, reduplicatio debet fieri solum ad formam, sicut album inquantum album disgregat visum, sed non inquantum homo. Sed si a duobus causatur effectus, | tunc potest fieri Be6va reduplicatio ad utrumque illorum, scilicet ad relationem et ad formam. | N11va 74 Dicendum] add. est N ad ista est dicendum primo P | ista] illa Ba add. impugantio P 74 ista ... 75 quod] om. (hom.) Be 74 est] suppl. al. m. in marg. Ba add. ideo P | emphatica] coni. ex rufatica Ba trufatica BolEN reuphatica G om. Kl transacta P tufatica P2W truphatica V | impugnatio] om. P add. (transp.)quando dicitur quod reduplicatio dicit causam praedicati verum est quod dicit causam praedicati esse in subiecto dicam sic ferrum calidum calefacit inquantum calidum hoc ista reduplicatio dicit causam esse subiecto quare praedicatum de ipso dicatur et ideo prima possem ego dicere ferrum in eo quod calidum calefacit sicut dico ferrum calefacit in eo quod calidum. Ideo non valet. Ad aliud dico quod verum est quod reduplicatio habet fieri in maiori extremitate et hoc propter formam arguendi in prima figura quia si poneretur oportet quod poneretur ad subiectum in maiori propositione ad praedicatum in maiori propositione simpliciter non possit ad subiectum addi ut visum est, cum dicat causam praedicati esse in subiecto. Ad argumentum in oppositum dicendum, quod Pater non magis spirat Spiritum sanctum quam Filius, nec e converso, quia utriusque est una virtus et potentia spirandi. Item unus actus simplicissimus ideo aequaliter spirat unus sicut alius. Et ideo respondendum est ad propositionem Philosophi, propter quod unumquodque tale et cetera. Et dicendum, quod propositio habet intelligi, quod in duobus est aliquod tertium differens ab utroque, quod convenit uni eorum, per aliud, et isto modo non est de potentia, quae est eadem realiter et una numero in ambobus P2 add. (transp.) quando dicit quod reduplicatio dicit causam praedicati verum est quod dicit (causam ... dicit suppl. in marg. al. m.) causam praedicati esse in subiecto sicut si dicam sic ferrum calefacit inquantum calidum hoc ista reduplicatio dicit causam esse in subiecto quare praedicatum (post corr. al. m.) de ipso dicatur et ita possem ego dicere ferrum in eo quod calidum (add. fac sed exp.) calefacit sicut dico ferrum calefacit in eo quod calidum. Ideo non valet. Ad aliud dico quod verum est quod reduplicatio habet fieri in maiori extremitate et hoc propter formam argumenti in prima figura quia si poneretur ad subiectum in maiori propositione et tunc minor propositio esset falsa, hoc non est (hoc ... est al. m. exp.) sic arguendo. Intelligendum (suppl. in marg. al. m.) quod in maiori propositione semper non posset addi ad subiectum, ut visum est, cum dicat causam praedicati esse in subiecto. Ad argumentum in oppositum dicendum, quod Pater non magis spirat Spiritum sanctum quam Filius, nec e converso, quia utriusque est una virtus et potentia spirandi. Item unus actus simplicissimus ideo aequaliter spirat unus sicut alius. Et ideo respondendum est ad propositionem (post corr. al. m.) Philosophi, propter quod unumquodque tale et cetera. Et dicendum, quod propositio habet intelligi, quando in duobus est aliquod tertium differens ab utroque, quod convenit uni eorum, per aliud, et isto modo non est de potentia spirativa, quae est eadem realiter et una numero in ambobus W | vel] ideo Bol om. P2 add. sic W | Dicendum ... vel] om. et add. ad primum illorum post corr. Pi 74 vel ... 112 ambobus] om. P2 74 dicendum] secundo P om. P2 75 a] om. P2Pi suppl. al. m. s. l. V | causatur] om. P2 add. sola sed exp. W | fieri] ferri Kl om. P2 76 sicut] add. ad E om. P2 | inquantum ... disgregat] suppl. al. m. in marg. et disgregat iter. Ba om. P2 | visum] om. BaBeENP2VW 77 si] ubi Be om. P2vera W | a] om. P2W | duobus] suppl. al. m. in marg. et add. realibus sed exp. Ba realibus Be om. P2 relationibus NW | causatur] creatur (dub.) exp. et in marg. corr. causatur N om. P2 | effectus] efffectibus Kl: om. P2 78 utrumque] add. istorum sed exp. N om. P2 utraque post corr. al. m. W | illorum] istorum BolPi extremorum Kl ipsorum P om. P2 | relationem] naturam G | scilicet ... formam] om. BaBeP2W

166

GUILLELMI PETRI DE GODINO

Sic in proposito: quia virtute naturae, quae in divinis se habet formaliter, fit spiratio, ideo potest fieri reduplicatio ad naturam. Unde haec 80 est vera secundum Anselmum Pater inquantum Deus spirat, et quia non nisi mediante relatione proceditur ad talem actum, potest fieri reduplicatio ad relationem. Unde haec est vera ‘Pater et Filius, inquanW10va tum communicant, | spirant Spiritum sanctum’. Cum ergo relatio non sufficiat ad productionem Spiritus sancti nisi per actum, qui egreditur 85 a personis, quia “actus sunt suppositorum” et actus inquantum actus P11rb habet egredi a personis distinctis in aliquo uno | communicantibus, inquantum vero talis actus iam procedit ab eis ut unus et ab uno iam potest fieri reduplicatio vel ad ipsa supposita vel ad formam, in qua conveniunt. Vel dicendum sic: quando dicit reduplicatio, dicit causam 90 praedicati. Dico quod verum est, quod reduplicatio dicit causam praedicati in subiecto esse, sicut si dicam sic: ‘ferrum calidum inquantum calidum calefacit’, hic ista reduplicatio dicit causam esse in subiecto,

81 Pater ... spirat] cf. Ans., De proc. Spiritus Sancti, 2 (185,30-190,19) 86 actus ... suppositorum] Thom., Super Sent., I, 5, 1, 1, sol. (151), 5, 1, 2, resp. (153), 11, 1, 2, arg. 3 (280), 33, 1, 4, sol. (775); S.th., I, 39, 5, ad1; cf. S.th., I, 77, 1, ad 3; II-II, 58, 2, resp. 79 Sic] sicut BaBeV add. est GKl om. P2 | quae] add. est Bol om. P2 | quae ... formaliter] om. BaBeNP2VW add. vel ut forma Pi 80 fit] om. P2 suppl. in marg. Pi | spiratio] add. et G | potest] debet N om. P2 81 secundum Anselmum] om. BaBeENP2VW | spirat] add. secundum Anselmum BaBeEVW add. secundum Augustinum N om. P2 | et] lerer (dub.) Be suppl. s. l. P om. P2 82 non] suppl. s. l. Bol om. P2 | nisi] om. PP2 | proceditur] procedit N om. P2 progreditur W | talem] tale P om. P2 83 reduplicatio] add. ad formam et Kl om. P2 | ad] add. talem P om. P2 | relationem] om. P2 add. talem Pi | haec] hoc Bol om. P2 | est] om. P2 suppl. al. m. in marg. V 85 sufficiat] sufficit BeW om. P2 | egreditur] egrediatur sed exp. et corr. egreditur Ba egrediatur BolEV om. P2 86 quia ... suppositorum] om. BaBeNP2VW 87 personis] add. modis N om. P2 | in ... communicantibus] om. BaBeNP2VW 88 iam procedit] iam et procedit post corr. s. l. et corr. processit al. m. in marg. Ba inv. Kl procedit om. P2 | unus] unitus BaBe om. P2 virtus W | et ... uno] om. BaBeP2W et om. N 89 ipsa supposita inv. Kl om. P2 | in qua] in quo sed corr. in qua al. m. in marg. Ba om. PP2 inquantum W 90 conveniunt] add. quando dicimus sed exp. Ba om. P2 | Vel] om. BeP2W 90 Vel ... 112 ambobus] om. W 90 dicendum sic inv. BaENV dicendum quod ista est tantum facta impugnatio Be om. P2W | dicit] dicitur add. quod BaBe om. P2W add. quod V 90 causam 91 praedicati] om. P2W 91 Dico quod1] supra BaBe tunc ENV om. P2W | verum est] om. P2W | quod2] om. P2W | reduplicatio] om. P2W | dicit] om. P2W | causam] add. esse E om. P2W 92 in ... esse] esse in subiecto BaBeN esse om. EV om. P2W | dicam] dicatur KlP om. P2W | sic] om. BeGP2W 92 calidum ... 93 calefacit] calefacit inquantum calidum BaBe om. BolP2PiW calidum calefacit inquantum calidum ENV sed corr. calidum calefacit inquantum calidum G 93 hic] haec E sed exp. et add. hic al. m. in marg. G om. P2W | ista] illa Ba iam P om. P2W | esse ... subiecto] in subiecto esse NPi om. P2W

LECTURA THOMASINA I, DIST. 12, Q. UNICA

167

quare praedicatum de ipso dicatur. Et ideo | ita | possem ego dicere ‘ferrum in eo, quod calidum calefacit’, sicut dico ‘ferrum calefacit in eo, quod calidum’, ideo non valet. Ad aliud dico, quod verum est, quod reduplicatio habet fieri in maiori extremitate, et hoc propter formam arguendi in prima figura, quia si poneretur ad subiectum in maiori propositione, oporteret, | 100 quod poneretur ad praedicatum in minori propositione. Et tunc minor propositio esset falsa, sed non est sic, arguendo quod in maiori propositione semper non possit addi ad subiectum, ut visum est, cum dicat causam praedicati esse in subiecto. Ad argumentum in oppositum dicendum, quod Pater | non magis 105 spirat Spiritum sanctum quam Filius, nec e converso, quia utriusque est una virtus et potestas spirandi. Item est unus actus simplicissimus, ideo aequaliter spirat unus sicut alius. Et ideo respondendum est ad propositionem Philosophi, “propter quod unumquodque tale”, et cetera: dicendum, quod haec propositio intelligitur, quando in duobus est 110 aliquod tertium differens ab utroque, quod convenit uni eorum per aliud, et illo modo non est de potentia spirativa, quae est eadem realiter 95

108 propter ... tale] Auct. Ar., 35, 29 (313,18-19); cf. Arist., Anal. Post., I, 2, 72a27-32 94 quare] quia P om. P2W cum Pi | praedicatum] om. P2W | de] in E om. P2W | dicatur] praedicatur P om. P2W | ideo] om. P2W | ita] om. KlP2W add. p (sic) P | possem ego] ego om. G inv. N om. P2W 95 calidum] om. P2 W | sicut] om. P2W add. cum Pi | calefacit] calidum Bol om. PP2W 96 eo] add. calidum in eo P om. P2W | calidum] add a s. l. et add. talis facit in textu Bol add. calefacit P om. P2W 97 Ad] iter. sed exp. N om. P2W | aliud] om. P2W secundum Pi | dico] dicendum P om. P2W | habet] potest P om. P2W 99 poneretur] ponatur Bol praecederetur Kl om. P2 W | oporteret] om. NP2PiW 100 poneretur] poneremus Kl om. NP2PiW | propositione] om. NPP2PiW 99 oportet ... 100 propositione] om. (hom.) NP2PiW 100 Et] om. P2PiW 101 sed] hoc Be om. EP2W add. hoc P | non est] add. hic BolPPi om. EP2W est om. N | arguendo] arguendum add. non Ba accipiendum Bol add. inde est E add. non GKlP arguendum N V om. P2 W 102 propositione] add. simpliciter sed exp. N | semper] simpliciter Be om. P2 W | possit] posset BaBolPi om. P2W | est] om. NP2W 103 esse ... subiecto] add. esse sed exp. P om. P2W in subiecto esse Pi 105 Spiritum sanctum] Spiritus sanctus E om. P2W | utriusque] virtus E unusquisque N om. P2W 106 et] suppl. s. l. al. m. Ba om. P2W | potestas] potentia BaBe om. P2 W | Item] om. P2W add. utriusque in marg. Pi | est] om. BaBeNP2W 107 spirat unus] spirant unus NV om. P2W inv. Pi | Et] om. BolKlPP2PiW | ideo] add. scilicet sed exp. Ba add. est P om. P2W | respondendum] reducendum E om. P2W post corr. Pi | est] om. EPP2PiW 108 propositionem] om. P2W | quod] om. P2VW | unumquodque] om. P2W add. et illud Pi | cetera] add. et BeV om. P2W 109 Dicendum] dico G om. P2W | haec] hoc BolPPi om. P2W | haec propositio] haec om. BaBeNP2W propositio hoc EV | intelligitur] habet intelligi BaBeNV om. P2W 110 quod] et E om. P2W 111 illo] isto BeKlNPPiV om. P2W | spirativa] spirandi Bol om. P2W

E22va G8vb

V169va

Kl12vb

168

GUILLELMI PETRI DE GODINO

et una numero in ambobus, vel dicendum, quod propositio est intelligenda in his, quae habent essentialem ordinem causae. Essentialem autem ordinem causae habet aliquid ad aliud, quando est causa alicuius secundum totam suam speciem, et in his est vera quod “propter quod 115 unumquodque tale”, et cetera, sicut ignis, qui est causa caloris reperti in omnibus corporibus mixtis, ideo calidior est omni corpore mixto. Sed istud videtur habere calumniam in plumbo liquefacto sive ferro ignito, quia ista videntur calidiora, quam ignis simpliciter, et ideo Pi13rb adhuc propositio videtur habere | instantiam. 120 Dicendum ad hoc, quod ignis in se et simpliciter est magis calidus quam quodcumque corpus mixtum sive plumbum sive ferrum, tamen E22vb per accidens plumbum sive ferrum ignitum | potest esse calidius propter tria, quae ponit Avicenna. Primo ex parte ignis, quia ignis est valde rarus, et ideo partes aeris 125 aquosi sive humidi et etiam frigidi intrant ipsum ignem et ipsum infrigidant, sed per accidens. Secundo ex parte activi sive actus, quia partes ignis propter suam raritatem multum distant, ideo non concurrunt

115 propter ... 116 tale] ibid. 124 tria ... Avicenna] cf. Avic., Metaph., VI, 3 (314,88-96) 112 una] uno E om. P2 W | in] add. ambobus sed exp. N | ambobus] om. P2W dicendum] add. hic N | quod] add. haec Kl | est intelligenda] habet intelligi BaBeP2W inv. EGKl 113 his] om. P2 | habent] sunt P2 | ordinem] originem E ordinationem W | causae] add. i (sic) sed del. Pi 113 causae ...114 ordinem] om. (hom.) P2 114 ordinem] originem E ordinationem W 114 aliud] alia BaBeP2W 115 totam suam inv. BaBeEP2 suam om. N suam add. essentiam sed exp. et add. totam W | est] om. N V | vera] verum BaBeP2W | quod] om. BolKlPPiV propositio G | propter] om. W | quod] suppl. al. m. s. l. W 116 tale] om. Kl | cetera] illud magis BaBeP2W | Sicut] add. quia Bol add. Patet Pi | qui] quia BeEVW | caloris] post corr. al. m. W 117 calidior est inv. BaBeNP2VW 118 istud] illud BolPiVW | videtur] add. videre E | calumniam] add. sive instantiam BaBeENP2VW | in] de V | sive] et BaENVW om. P2 119 ista videntur] videntur illa Ba V illa videntur Bol inv. BeNP2W | quam ... simpliciter] simpliciter quam ignis P 120 adhuc] ad hoc Bol 121 Dicendum] et P add. quod sed del. Pi | hoc] om. N add. est dicendum P | in ... simpliciter] simpliciter et in se BaBeP2W semper in se Bol in se semper NV | est magis inv. Bol 122 quam] quod V | quodcumque] add. aliud Bol | sive] sine P2 | plumbum] ferrum BaBeNP2VW | sive] sine P2 | ferrum] plumbum BaBeNP2VW 123 accidens] add. sive Kl | plumbum ... ferrum] ferrum et plumbum BaBeEP2W plumbum et ferrum NV plumbum vel ferrum Pi 125 Primo] primum Ba | quia] qui BolKlPPi | ignis] om. BolKlPPi | partes] pars Pi 126 sive] sicci add. et N | frigidi] frigridi (sic) sed corr. al. m. in marg. Ba | intrant] add. in N add. etiam V | infrigidant] frigidant Bol 127 sed] licet BaBeEGNP2VW 128 activi ... actus] activi BaBeP2 actus GW activum vel actus NV 128 distant] add. et BeENV

LECTURA THOMASINA I, DIST. 12, Q. UNICA

169

multae partes ad actionem eius, sed partes ferri igniti propter suam soliditatem sunt multum u|nitae, et ideo multae concurrunt ad eius ac- Be6vb tionem. Et inde est, quod ferrum ignitum fortius agit quam ignis, licet ignis per se sit calidior ferro, sicut videmus, quod multi debiles fortius trahunt navem, quam unus fortis. Tertio ex parte sensati, quia ignis propter suam levitatem est valde mobilis et ideo cito transit, et non 135 diu moratur super sensum, sed ferrum ignitum propter suam gravitatem non est mobile | multum, et ideo non cito transit, sed diu remanet, Ba10rb et per consequens duitius agit in sensum, et ideo plus sentitur quam ignis, licet ignis | per se sit calidior. Bol12vb 130

129 partes] om. NV | igniti] add. partes NV post corr. al. m. W 129 suam 130 soliditatem] eius soliditatem BaBeP2 sui soliditatem N inv. Pi eius et iter. sed exp. et del. propter eius et soliditatem W 130 multae] multum Bol add. partes P 130 eius ... 131 Et] et om. GKlPi actionem eius Bol 131 inde] ideo W | est] post ras. Ba inest W | ferrum] iter. N 132 ignis] om. Kl | se] add. et simpliciter P | sit calidior inv. BolKl add. quam P | ferro] om. BaENP2VW ignis P | fortius] om. BaBeP2W 133 trahunt navem] add. fortius BaBeP2 inv. et add. fortius W | quam] quod Kl | sensati] sensus V 134 ideo] id N | transit] currit Bol 135 diu moratur inv. G diu om. BaBe | super] supra BaBeNP2VW | suam] sui Pi 136 mobile] mollis N mobilis V | non cito inv. EN | sed] suppl. al. m. s. l. Ba | diu] diutius P | remanet] add. et sed exp. Ba manet W 137 agit] iter.Be 138 ignis] om. BeGPiW | se] add. et simpliciter P add. ignis W | calidior] add. hoc est defectus in marg. et in textu add. et si tu arguis ad praedictam quaestionem quod illa non spirant inquantum unum quorum unum operatur et spiret mediante alio, sicut (post corr.) Pater spirat mediante Filio Ba add. et si tu argas sed corr. arguas ad praedictam quaestionem quod illa non spirant inquantum unum quorum unum operatur et spirat mediante alio, sed Pater spirat mediante Filio s. l. Be add. et cetera E add. et si tu arguas ad praedictam quaestionem quod illa non spirant inquantum unum quorum unum operatur et spirat mediante alio, sed Pater spirat mediante Filio P2 add. et si tu arguis (add. aliquid sed ras.) ad praedictam quaestionem quod illa non spirant inquantum unum quorum non (exp. et del.) unum deficit (unum deficit suppl. in marg. al. m.) operatur et spirat mediante alio, sed Pater spirat mediante Filio W

Distinctio decima tertia

Utrum sint plures processiones in divinis N11vb

Utrum sint plures processiones | in divinis. Videtur, quod non, quia in omni natura una est tantum unus modus communicandi na- 5 turam illam, unde et Commentator VIII Metaphysicae dicit, quod “mus generatus ab alio mure et productus per putrefactionem non sunt eiusdem speciei”, quia non est idem modus producendi. Sed natura divina communicatur Filio a Patre et eadem Spiritui sancto ab utroque, ergo illud habet fieri tantum una processione. 10 Praeterea non plus differunt ipsae emanationes ab invicem quam principia emanationum, sed principia emanationum, quae sunt intellectus et voluntas, sunt unum et idem realiter. Ergo videtur, quod non sit ibi nisi una emanatio seu processio tantum. 4 Videtur ... 10 processione] cf. Thom., Super Sent., I, 13, 1, 2, arg. 2 (303); S.th., I, 27, 3, arg. 2; De pot., 9, 9, contra 1 (247b); 10, 2, arg. 17 (258b); Petr. de Tarant., Super Sent., I, 13, 2, 1, arg. 1 (108a); Aeg. Rom., Super Sent., I, 13, princ. 1, 2, arg. 3 (71vM); Guill. de la Mare, Super Sent., I, 13, 3, arg. 1 (176,8-13) 7 mus ... 8 speciei] Thom., Quaest. disp. de ver., 12, 2, arg. 4 (371,25-35); cf. Averr., Phys., VIII, 46 (387E); Metaphys., II, 15 (35D) 1 Distinctio ... tertia] suppl. in marg. BaBeN om. BolEP2V suppl. al. m. in marg. GKl suppl. decima tertia al. m. in marg. Pi 3 Utrum ... divinis] om. BaBeBolEGKlNPP2VW 4 Utrum] antep. “Post hoc considerandum est” N antep. “Post hoc considerandum est” et cetera P antep. “Post haec considerandum est” et cetera. Circa illam distinctionem 13 quaeritur primo Pi (Lomb., Sent., I, 13, 1 (121,25) | divinis] add. et PPi | Videtur] om. G | non] n suppl. s. l. Bol 5 una] om. GV add. unus Pi | est] om. P2 10 unus] om. Pi 6 et] om. Pi | VIII] VII BolEGKlPPiV XI N 7 mus] unus sed exp. et corr. mus s. l. Ba unus add. mus in marg. N add. g (sic) P post corr. Pi unus mus W | et] est E add. mux P | sunt] est BaBeENP2VW 8 modus] om. P2 | producendi] proce2 dendi Bol 9 eadem] ead P | sancto] scilicet E post corr. al. m. W 10 ergo] add. fit in marg. Pi | habet fieri inv. Pi | tantum ... processone] una processione tantum BaBeP2W tantum una productione Bol una tantum processione NPiV 11 ipsae] illae Bol om. Kl 12 sed ... emanationum2] om. N suppl. al. m. in marg. V | sunt] om. Bol 13 voluntas] add. sed intellectus et voluntas in marg. N | unum et] om. EPi et om. BolKlP | idem] om. BolKlPPi | realiter] add. unum Pi 14 ibi nisi inv. E ibi et suppl. nisi s. l. Kl ibi om. BolGPPi | emanatio] processio tantum P | seu] sive Kl | processio tantum] tantum om. Kl emanatio P

LECTURA THOMASINA I, DIST. 13, Q. UNICA

171

Contra. Sicut intellectus et voluntas attribuuntur Deo, ita et potentia. Ergo si in Deo | accipiuntur processiones secundum intellectum et E23ra voluntatem, ita etiam secundum potentiam. Respondeo. Quia quaestio supponit in Deo esse processiones, ideo sunt tria | videnda: primo | quod in divinis est processio, secundo quod Kl13ra 20 ibi sunt tantum duae processiones, tertio quae sit differentia earum. P2164rb De primo sciendum, quod processio primo imposita fuit ad significandum motum localem animalium, deinde ad significandum omnem motum alterationis et mutationis. Unde quando aliquid dealbatur, dicitur fieri processus de nigredine ad albedinem. Postea hoc nomen pro25 cessio translatum fuit ad significandum emanationem effectus a causa. Neutro istorum modorum est processio in divinis sumendo proprie processionem. Deinde translatum fuit ad significandum emanationem alicuius ab aliquo quocumque modo sive cum motu sive sine motu. Et sic quidquid accipit esse ab alio dicitur ab eo procedere. Et quia Filius 30 esse et quidquid habet, recipit a Patre et Spiritus sanctus ab utroque, oportet in divinis salvare processionem et nobilissimo modo quam 15

21 De ... 25 causa] cf. Thom., De pot., 10, 1, resp. (254b) 16 si] sicut BolP | in ... accipiuntur] in Deo accipiuntur et add. attribuuntur sed exp. Ba accipiuntur a Deo Bol in Deo attenduntur GP add. duae al. m. in marg. Pi 17 ita] et Kl | etiam] et BaBeENP2VW | potentiam] propositionem P2 18 Quia] add. ista BePiW quia post corr. E quod add. ista P2 | quaestio] quid Bol quando P2 | processiones] processionem BeEP2V add. secundum intellectum et voluntatem BolP processionem add. personae N emanationes secundum intellectum et voluntatem Pi | ideo] om. P 18 ideo ... 19 videnda] om. BaBeP2W ideo sunt hic tria videnda Kl tria sunt declaranda ENV 19 sunt] insunt add. hic P | primo] add. videndum est et ostendendum BaP2W add. videndum et ostendendum Be | divinis] om. P2 20 ibi sunt inv. BaP2 sunt om. Be ibi om. E ibi tantum V isti sed corr. ibi al. m. add. sunt W | tantum] om. BaEKlN sunt V | processiones] om. BaBeP2W | tertio] add. videbitur P secundo P2 | sit] sunt E | differentia] divina N | earum] eorum BolP2 21 De primo] quantum ad primum P | processio] add. personae N | imposita fuit inv. BaBePP2W 22 motum] iter. N | omnem] om. Kl 23 et] in P2 | dicitur] dicendum N dicit P2 dici sed exp. et corr. dicitur al. m. in marg. W 24 fieri] om. BaBeNP2W | processus] processio Bol | nigredine] albedine P | albedinem] nigredinem P | hoc] add. est W 25 translatum fuit inv. BaBeP2W | causa] add. cum motu Bol add. Nullo sive KlPi add. sed P 26 Neutro] add. autem N nullo P | istorum modorum] modo istorum Kl | est] suppl. s. l. G | processio] processus BeW 28 alicuius] aliqui sed corr. alicuius Pi | sine] om. P2 suppl. s. l. al. m. W 29 accipit] accipitur sed ras. et corr. accipit Ba accipitur BeP2 | alio] animo P2 | ab ... procedere] procedere ab eo P 30 esse] esset P2 | et] in P2 | quidquid] post corr. al. m. in marg. W | recipit] add. esse sed del. E om. Kl | Patre] add. recipit Kl | et] om. Bol | Spiritus sanctus] Spirito sancto E | ab utroque] processionem Kl add. ideo P 31 oportet] add. processionem Bol | processionem] om. Bol | et] om. BolG | nobilissimo] nobiliori Bol | modo quam] quam modus post corr. al. m. W

172

Pi13va W10vb P11va

G9ra Be7ra V169vb

E23rb

GUILLELMI PETRI DE GODINO

in quibuscumque creaturis, quia, sicut videmus, quod, “quanto actus transiens est efficacior et virtuosior, tanto ad magis distans se extendit, | ita etiam quanto actus imma|nens, scilicet intellectus, est virtuosior, tanto ad magis intima se extendit vel terminatur. | Cum ergo in divi- 35 nis actus intellectus et voluntatis sint perfectissimi et nobilissimi, illa, quae procedunt secundum istos actos, sunt magis intima cum ipso a quo procedunt, et | per consequens conveniunt cum illo in unitate essentiae sola origine | differentes. Sic ergo cum | aliquid procedat ab alio tripliciter: aut sicut distans ab eo situaliter -ut in motu locali-, aut 40 sicut distans ab eo essentialiter –sicut effectus procedit a causa–, aut sicut distans originaliter; isto solo tertio modo erit processio in divinis”, et sic patet primum. Secundum etiam satis potest patere per praedicta, scilicet quod non sint nisi duae processiones, quia processiones in divinis non multi- 45 plicantur | nisi secundum actiones intra manentes, quae sunt tantum duae, scilicet intellectus et voluntas. Unde cum secundum operationem intellectus procedat verbum et secundum operationem voluntatis 32 quanto ... 42 divinis] Anon., Super Sent., I, 13, 1, cod. Bruges 491 (280ra,16-33) 44 Secundum … 47 voluntas] cf. Thom., S.th., I, 27, 5, resp. 32 in] ad P2 | quibuscumque] quibus cum P2 | Quia] om. N | quod] om. G | quanto] quantumcumque N 33 et virtuosior] om. Kl | ad] suppl. s. l. N 34 Ita] vel E | etiam] est Bol quia E aliquid ras. W | immanens] add. ut actus N | scilicet intellectus] om. BaBeW | est] et P2 | virtuosior] add. scilicet intellectus BaBeW 35 ad] aliquid sed ras. et corr. Ba | se ... vel] om. BaBeENP2VW 36 voluntatis] voluntas N | illa] ista W 37 procedunt] add. et per consequens E procedit N | secundum] sui W | sunt] ad Kl | magis intima] intimissima Bol | cum] om. Bol quam NV | ipso] illo BaP2 illi Bol ipsa NV isto W 37 a 38 quo] a quibus N V aliquo sed exp. et corr. al. m. W 38 consequens] add. magis Kl | illo] isto KlW ipso P | unitate] veritate Bol virtute KlP unitate post corr. Pi 39 differentes] differentia Bol add. ergo P differentia post corr. Pi | ergo] om. E | procedat] procedit BolKlPPi 40 alio] aliquo BolKlPi add. tertio sed exp. N suppl. in marg. P | tripliciter] add. potest hoc esse P, add. procedit Pi | aut] add. procedit P | distans] distens P2 40 ab ... 42 distans] om. (hom.) Bol N 40 ut] sicut P | aut] et BaBeGP2PiW 40 aut 41 sicut] sicut om. BaP2W si ut Be 41 eo] situaliter E esse Pi | procedit ... causa] a causa procedit GKlPi 42 distans] add. solum BaBeP2W 42 originaliter] add. et P | Isto] illo Bol | tertio modo inv. E tertio om. W | erit] est Pi | in divinis] om. E 43 et ... 45 divinis] om. Kl 44 Secundum] ex dictis secundum P | etiam] om. W | satis ... patere] potest satis patere E satis patere potest NV patet P | per] om. P et P2 | praedicta] dicta BaBeP2W om. P 45 sint] om. E sunt PV | nisi] suppl. s. l. Bol add. tantum Pi | processiones1] add. in divinis Bol P | quia processsiones2] om. P2 | in] om. P Pi | divinis] om. P add. processiones enim in divinis al. m. in marg. Pi | non] add. enim al. m. s. l. Kl 46 secundum actiones inv. E | sunt tantum inv. BeENP2VW 47 scilicet] sicut Kl | et] add. voluntas sed exp. N | voluntas] voluntatis BaBeNP2 | cum] om. GKlPPi 48 procedat] procedit BaGKlPPi

LECTURA THOMASINA I, DIST. 13, Q. UNICA

173

procedat amor, non sunt ibi nisi tantum duae processiones: una scilicet per modum intellectus, quae vocatur generatio, et alia per modum voluntatis, quae dicitur processio. Tertium, scilicet quomodo differunt huiusmodi processiones, difficilius est videre. Circa quod dicunt aliqui, quod istae duae processiones differunt realiter se ipsis, nec est quaerenda alia causa. Sicut ratio55 nale et irrationale differunt realiter se ipsis et per ea differunt homo et asinus, ita istis emanationibus se ipsis differentibus differunt personae in divinis. Sed illud non videtur bene dictum, quia generatio et processio nullam habent oppositionem ad invicem. Omnis autem distinctio formalis est secundum aliquam oppositionem. Praeterea generatio 60 et processio significan|tur per modum operationis. Modo certum est, Bol13ra quod operationes magis distinguuntur secundum formas agentium, ut calefacere et frigefacere, sed motus secundum terminos potius ad quos sunt quam e converso. Unde calor et frigus non sunt ad invicem diversa | propter hoc, quod calefacere et frigefacere sunt diversa, sed potius e N12ra 50

52 Tertium ... 63 e converso] cf. Thom., Super Sent., I, 13, 1, 2, sol. (304) 53 aliqui] non inveni 49 procedat] procedit GKlPPiW | amor] add. unde EGKlPPi | duae] add. emenationes E add. operationes sed exp. N | una scilicet] una om. BaBeBolP2VW scilicet om. G 50 quae] et hoc BaBeENP2VW | et] om. BaBolPi | alia] om. BaBeP2W 51 dicitur] vocatur BolPi 52 Tertium] tertio EP2 add. igitur Kl quantum ad tertium P add. modo principale Pi | scilicet] igitur Bol om. P2Pi | quomodo] quando E quo GN | differunt] differant Pi | huiusmodi] huius BaBolNP2V istae P 52 difficilius 53 est] difficilius add. est sed del. et in textu (iter.) est Bol est difficile P 53 videre] add. unde de hoc sunt tres opiniones P | circa ... aliqui] quidam enim dicunt P | istae] illae BaBolPiV | duae] om. Kl 54 differunt] differant Kl | realiter] add. in sed ras. Be totaliter add. in N 54 nec ... 55 ipsis] suppl. nec est quaerenda alia causa, sicut rationale et irrationale differunt se ipsis al. m. in marg. W 54 rationale] rationabile Bol 55 realiter] om. BaBeKlP2 add. et totaliter N 55 ea] eas P2 56 Ita] add. in Bol | differunt] differant Kl 57 illud] istud BaKlP2 istud suppl. s. l. Be 58 oppositionem] post corr. N | autem] enim Pi | distinctio] definitio sed corr. differentia in marg. Kl 59 aliquam] add. operationem sed exp. N | Praeterea] post corr. al. m. Ba 58 nullam ... 60 processio] om. P2 60 operationis] operationum V 61 quod operationes] per actiones P2 61 agentium ... 62 potius] om. P2 62 calefacere] albere P | frigefacere] frigidare BaBolV frigedare Be infrigidare add. sunt s. l. et oppositi in textu N | sed] et BaBeBolW etiam N | motus ... potius] om. Ba add. dicitur Kl potius om. NW motus potius secundum terminos PV 62 potius ... 66 terminos] et motu secundum terminos om. BaP2W om. sed ad quos sunt quam e converso. Unde calor et frigus non sunt ad invicem diversa propter hoc calefacere et frigefacere sunt diversa, sed potius a e converso. Actus enim sortitur speciem et termino suppl. in marg. inf. Be 62 quos] quas BaP2 quas sed. corr. al. m s. l. W 63 sunt] om. Kl 64 propter] add. quod sed del. Pi | frigefacere] frigere add. invicem Ba frigidare Bol frigere GP add. ad invicem P2W infrigidare NV | sunt] sint P2 65 sortitur] sortiuntur BaP2 | speciem] suppl. al. m. in marg. Ba | terminis] termino Ba

174

GUILLELMI PETRI DE GODINO

converso. Actus enim sortitur speciem ex terminis et motus secundum terminos. Et ideo dicunt alii, quod generatio et processio distinguuntur penes principia, quia una est per actum intellectus, alia per actum voluntatis. Sed illud nihil est, quia tunc generatio et processio sola ratione differunt, cum intellectus et voluntas non differant nisi ratione. Talis autem Kl13rb distinctio realis distinctionis ratio esse non potest, quia | principium non est debilius principiato. Item secundum hoc processio intellectus, secundum quam procedit verbum, esset alia a processione naturae, secundum quam procedit Filius, quia tantum differunt natura et intelE23va lectus in divinis sicut intellectus et voluntas. | Ba10va “Ideo dicunt alii et bene, quod, cum sola oppositio | originis in divinis causet distinctionem, distinguuntur isti modi emanationum secundum oppositionem originis implicitam. Et est personarum multiplicatio oppositio licet non explicita, inquantum scilicet per unum modum emanandi una persona solum procedit ab una, per alium vero 67 alii] non inveni 76 Ideo ... 87 generationem] Anon., Super Sent., I, 13, 2, cod. Bruges 491 (280rb,39280va,2) 76 alii] non inveni 67 quod] om. W | et] om. N | distinguuntur] distant Kl 68 intellectus] add. et BaEKlPP2 | alia] alius N 69 Sed] add. etiam P | illud] istud BaBePP2Pi | nihil] nisi N | est] valet Pi | quia] quod P2 | tunc] tunc. coni. ex tuc N om. Pi | et] om. P | differunt] differrent BeP2W 70 voluntas] voluntatis P2 | non] sola ratione P | differant] differunt BolKlNP | nisi ratione] om. P 70 Talis ... 72 principiato] om. P2 71 realis] om. P | distinctionis] distinctio P | ratio esse] om. P | non potest] add. principium s. l. N add. esse ratio distinctionis realis P inv. sed corr. Pi 72 Item] ideo W 73 quam] add. quod E quod N | alia] om. E | a] suppl. al. m. s. l. Ba 73 verbum ... 74 procedit] om. (hom.) Bol 74 quia] quem P2 | differunt] differrent Bol differt PP2Pi | et] om. P2 | intellectus] add. quantum voluntas et add. verbum esset alia a processione naturae secundum quam procedit in marg. et et intellectus in textu Bol 75 sicut ... voluntas] add. ibi Be om. Bol add. et EGN add. ibi et V sicut voluntas et intellectus add. ibi W 76 dicunt alii inv. N dice alii P | quod] om. P2 et sed corr. al. m. W | sola] solu E | oppositio] opposita P2 add. operatio sed del. Pi operatio (dub.) sed del. et corr. relatio al. m. in marg. W | originis] om. P2 suppl. .in marg. V 77 distinguuntur] distant Kl | isti] tamen N | emanationum] emanationis P 78 oppositionem] operationem sed exp. et corr. al. m. in marg. W | implicitam] add. multiplicatam Be multiplicatam PP2 add. et multiplicatam sed exp. et al. m. W | Et] hoc Bol 78 Et … 79 oppositio] om. BaBeP2W 78 multiplicatio] multiplicatam Bol multiplicatam add. ista sed exp. P 79 oppositio] oppositionem Bol om. et add. et quia procedit per eam una persona a duabus qui est modus scilicet voluntatis N oppositionem P oppositione Pi om. V 79 non] enim E | explicita] explicitam BaBeNVW implicita E explicatam PP2 79 per ... 80 emanandi] modum om. BaBe per modum emanandi unum P2 secundum modum emanandi unum W 80 solum procedit inv. E | alium] aliam E

65

70

75

80

LECTURA THOMASINA I, DIST. 13, Q. UNICA

175

una persona procedit a duabus, ut scilicet secundum generationem procedit Filius a Patre, sed secundum processionem vel spirationem procedit Spiritus sanctus a Patre et Filio procedente per generationem,| P2164va ita quod una processio opponitur alii implicite, | inquantum secunda Pi13vb 85 supponit primam, et principiatur quasi a prima, inquantum scilicet principiatur a procedente secundum primam, scilicet secundum generationem”. Et ideo prima, scilicet generatio, dicitur per modum naturae, inquantum per ipsam procedit una persona ab una, qui est modus naturalis. Sed secunda, scilicet spiratio, dicitur esse processio per mo90 dum voluntatis, quia procedit per eam una persona a duabus, qui est modus voluntatis, quia per consensum voluntatis a duobus volentibus potest unus amor procedere, et sic distinguuntur istae processiones. Et quia talis distinctio supponit necessario, quod Spiritus sanctus procedat a Filio, secundum istos impossibile est ponere distinctionem realem 95 inter Spiritum sanctum et Filium, nisi ipse Spiritus sanctus procederet a Filio. Et licet istud sit bene dictum, tamen impugnatur, quia, ut dicunt quidam, ista differentia assumit | illud, quod per accidens facit diffe- Be7rb 98 quidam] non inveni

81 duabus] duobus BolKlPPi | ut] om. P2 add. aliquid sed ras. V add. aliquid illeg. sed exp. et del. W 82 secundum] suppl. s. l. al. m. W 82 sed secundum] om. Kl | processionem ... spirationem] spirationem vel processionem G processionem om. Kl processionem vel inspirationem P2 83 sanctus] add. ab utroque scilicet V | et] add. a BaBeW | generationem] add. Filius a Patre sed secundum processionem vel inspirationem procedit Spiritus sanctus a Patre et Filio procedente per generationem P2 84 processio] add. e (sic) P | opponitur] opponatur Kl | alii] alteri PiW 85 et] add. principaliter E | principiatur] principiant sed ras. et corr. principiatur al. m. Ba principatur (sic) sed corr. al. m. s. l. W | quasi] ras. N | prima] primo Kl pa (sic) P2 | scilicet] om. V 86 principiatur] principaliter sed exp. et corr. al. m. in marg. W | a procedente] procedit Pi | scilicet] om. V | secundum] om. V scilicet sed corr. al. m.W | generationem] add. ita quod una processio E 87 scilicet] om. V | dicitur] procedit Bol add. esse al. m. in marg. G 88 inquantum] post corr. P2 | naturalis] naturae suppl. s. l. N 89 dicitur] dici sed exp. et corr. al. m. in marg. W | processio] processus W 90 quia ... 91 voluntatis] om. (hom.) N 90 duabus] duobus P | qui] om. N quae W 91 duobus] duabus P2V 92 istae] illae BaBolV om. N | talis] add. processio vel Pi 93 distinctio] add. supponit sed exp. N | procedat] procedit EKlNP2V 94 Filio] add. ideo P | istos] illos Bol | est] esset BaBeENP2VW 95 Spiritum sanctum] Filium P | Filium] Spiritum sanctum P | procederet] procedent P2 97 Et] om. BaBeP2W | istud] illud BolPi om. Kl | istud sit inv. E sit om. P illud sit VW | dictum] add. istud Kl | Impugantur] add. a quibusdam P | quia] om. Ba 97 dicunt 98 quidam] dicunt aliqui BaBeP2W ipsi dicunt P inv. Pi 98 ista] illa Ba | differentia] dicitur E om. P2

176

W11ra

E23vb

Bol13rb

V170ra P11vb

GUILLELMI PETRI DE GODINO

rentiam. Accipit enim, quod differunt istae emanationes ex hoc, quod una persona procedit per unam processionem | ab una et alia per aliam a pluribus. Et ideo videtur insufficiens, quia etsi Spiritus sanctus procedit a pluribus, tamen ab illis pluribus non procedit, nisi quia unum sunt. Modo procedere ab uno et procedere a pluribus, inquantum sunt unum per se, non facit differentiam. Et ideo videtur, quod per hoc non differunt huiusmodi emanationes. Dicendum, quod ista obiectio parum valet, quia | intendimus hic ponere distinctionem inter emanationes, quae significantur per modum actus. Actus autem non per accidens sunt suppositorum, sicut a quibus eliciuntur, et ideo assignare differentiam in actibus per comparationem ad supposita non est assumere id, quod per accidens se habet ad differentiam, sed id, quod est per se. Unde nullus intendit ponere distinctionem inter generationem et processionem ratione principii, virtute cuius fit generatio vel spiratio, | quia illud est essentiale principaliter, ut visum fuit supra. Sed intendimus ponere differentiam inter istos actos, ut egrediuntur a suppositis vel ut ad supposita terminantur. Et ideo, quia generare egreditur ab uno, spirare a pluribus, quorum unum procedit per generationem et aliud per pro|cessionem, ideo talis distinctio | respiciens supposita est per se et non per accidens. 99 Accipit] accidit Pi | differunt] differant BolPPi | istae] illae BaBolVW 100 procedit] add. a sed ras. V | processionem] emanationem KlPPi | ab una] suppl. s. l. W | et] om. P2 suppl. al. m. W | alia] illa BaBeP2W add. persona E | aliam] add. emanationem Bol add. processionem KlPi 101 insufficiens] add. et Pi | etsi] add. aliquid sed ras. N si Pi et sed corr. al. m. s. l. W 102 procedit] procedat BaENP2VW procederet Bol iter. Pi | non procedit] om. P | quia] quod E 103 et] suppl. s. l. al. m. W | inquantum] in eo quod BaBeP2W 103 sunt 104 unum inv. BaBeNP2VW 104 Et] om. Pi | quod] add. adhuc BaBeNP2VW | hoc] huius P2 105 differunt] differant BaBePP2PiV faciunt differentiam del. et corr. in marg. Bol | huiusmodi] huius BaKlP2V huius in marg. iter. Bol huius post corr. al. m. W | ista] illa Ba V ita Bol 106 valet] add. quia intendimus sed del. Kl | intendimus] intendit Pi | hic ponere inv. Bol | emanationes] emanationem N 107 Actus] accidens sed al. m. corr. W | non] add. per sed ras. N 108 accidens] add. sunt sed exp. al. m. W | suppositorum] add. sed per se al. m. in marg. G | quibus] quibusdam Pi | assignare] assignante sed. corr. assignant G assignando E 109 actibus] actionibus Ba | ad] om. Kl | supposita] suppositum G om. Kl 110 id1] illud BolKlPPiW | id2] illud BolNPPiVW | quod] suppl. s. l. W 111 Unde] unum sed corr. al. m. Ba add. aliquid sed ras. V | ponere] add. differentiam sive P 112 principii] vel suppl. al. m. s. l. Ba eius BeP2W add. eius in marg. G | fit] sit W 113 essentiale] essentia Bol | principaliter] principius N principio V | supra] superius BaBeENP2VW 114 intendimus ... differentiam] om. BaBeBolEGKlNP2PiVW | istos actos] illos actos Bol inv. NV 115 ut] qui N | egrediuntur] egreditur N | ut] om. BolKlNP | Et] om. BolGKl ideo] unde Bol 116 uno] add. simpliciter Bol | spirare] add. autem EP 117 processionem] spirationem Bol | distinctio] add. spirationis BolPi add. spirationis et add. re sed exp. P | respiciens] post corr. al. m. W 118 et] om. KlN

100

105

110

115

LECTURA THOMASINA I, DIST. 13, Q. UNICA

177

Et ideo ad argumentum quando dicunt, quod procedere ab uno et procedere a pluribus, ut ab uno et cetera, dico, quod ibi est fallacia accidentis ex variatione medii, quia quando dicitur, quod Filius procedit ab uno, verum est pro supposito. Et cum dicitur, | quia Spiritus sanctus procedit a pluribus in eo, quod unum, ibi sumitur unitas non pro supposito, sed pro forma, ratione | cuius spiratur Spiritus sanctus, 125 et ideo non valet argumentum. Ad argumenta in oppositum. Ad primum dicendum, quod propositio intelligitur | in creaturis quae sunt finitae et limitatae, unde, cum quidquid est in Deo, sit Deus, ideo per quamlibet operationem intra manentem communicatur natura divina. Non sic autem est in crea130 turis. Alii negant primam propositionem Commentatoris, dicentes, quod mus generatus et per putrefactionem productus sunt eiusdem speciei, sicut Adam productus a Deo et Cain generatus fuerunt eiusdem speciei. Ad secundum dicendum, quod non solum penes principia illa acci135 pitur distinctio istarum processionum, ut visum est. Ad illud in oppositum dicendum, quod “potentia est principium agendi in aliud” extra, et ideo secundum attributum potentiae non accipitur processio divinae personae. | 120

130 Alii] non inveni 136 potentia ... 137 aliud] Thom., S.th., I, 25, 1, resp. 119 Et] om. BeW a exp. P2 | quando] cum P2 | ab uno] suppl. al. m. in marg. V | et] est V 120 ut] non Bol et E | Dico] dicendum P | fallacia] falsa E 121 variatione] varietate W | quia] suppl. s. l. Ba | Filius] om. V | procedit] procedat V 122 est] add. accipiendo unum Bol | pro] om. BeP2W ab add. uno s. l. N | Et cum] suppl. in marg. al. m. Be quod sed al. m. exp. et corr. quando s. l. W | quia] quod BaP2 quod suppl. al. m. s. l. Be om. KlW 123 in] om. N | ibi] om. Pi | sumitur] summitas sed exp. et corr. al. m. W | unitas] add. ibi Pi 124 pro] om. P2 | cuius] add. spiratio sed del. Pi 125 ideo] om. Pi | argumentum] om. P 126 argumenta] argumentum BaV | oppositum] add. et primo ENV | Ad2 ... dicendum] dicendum ad primum P | quod] add. illa Pi 127 creaturis] creatum Be | sunt finitae inv. EG 128 sit] est Kl | quamlibet] qualibet P2 129 natura divina inv. BaBeENP2V divina creatura sed exp. et corr. natura al. m. W | Non] add. autem Pi | sic ... est] est om. BaBePP2W autem om. BolG est sic Pi | creaturis] add. vel dicendum sic P 130 Alii] add. qui P | primam] om. PV | propositionem] operationem E | Commentatoris] del. et corr. materiale in marg. Bol | dicentes] dicent et illeg. Pi dicentis W 131 et] del. et corr. per s. l. Bol | per] om. Bol | productus] om. N 132 Cain] Abel P | generatus] productus sed exp. et corr. al. m. W | fuerunt] sunt W 132 eiusdem 133 speciei] om. Pi 134 dicendum] om. Kl | principia illa inv. BaBeP2 ista principia W 135 processionum] proprietatum P | est] add. supra P 136 illud] id E aliud add. quod dicitur P | dicendum] om. P 137 agendi] om. Kl | in] et sed al. m. exp. et corr. s. l. Ba | aliud] add. quam Kl | et] suppl. s. l. Ba | potentiae] potentia G

G9rb Kl13va

N12rb

E24ra

Distinctio decima quarta

Utrum sit aliqua processio Spiritus sancti temporalis Circa istam distinctionem | quaeritur primo, utrum sit aliqua processio temporalis Spiritus sancti. Videtur, quod non, quia sicut se ha- 5 bet generatio Filii ad Filium, ita processio ad Spiritum sanctum. Sed generatio Filii non dicitur temporalis nisi per naturam assumptam, ergo nec processio Spiritus sancti dicetur temporalis nisi assumat naP2164vb turam. Sed numquam aliquam naturam assumpsit, | ergo nec temporaliter processit. 10 Praeterea omne illud, cui advenit aliquid temporaliter, est mutabile, sed Spiritus sanctus non potest esse mutabilis, ergo nihil potest sibi temporaliter advenire, ergo nec processio temporalis. Contrarium apparet per auctoritatem in littera. Pi14ra

5 Videtur ... 13 temporalis] cf. Thom., Super Sent., I, 14, 1, 1, arg. 1 (316-317) 15 Contrarium … littera] cf. Thom., Super Sent., I, 14, 1, 1, contra (317); Lomb., Sent., I, 14, 1 (126,14-127,10); Beda, In Evang., II, 10, recensita ut Hom., 16 (290,18-291,21); Aug., De Trin., XV, 26, 45 (525,14-18) 1 Distinctio ... quarta] suppl. in marg. BaBeN om. BolEP2 suppl. al. m. in marg. GKl suppl. decima quarta al. m. in marg. Pi suppl. decima quarta distinctio in marg. V 3 Utrum ... temporalis] om. BaBeBolEGKlNPP2VW 4 Circa] antep. “Praeterea diligenter considerandum est” et cetera P antep. “Praeterea diligenter adnotandum est” et cetera Pi (Lomb., Sent., I, 14, 1 (126,3-4) | istam distinctionem] distinctionem om. Bol inv. G 14 P istam 14 distinctionem Pi distinctionem illam W | quaeritur ... utrum] primo quaeritur utrum BaBeNP2VW quaeratur primo utrum E 5 temporalis ... sancti] add. et P Spiritus sancti temporalis add. et Pi | Videtur] arguitur BaBeENP2VW | sicut] add. generatio Filii Ba 7 generatio Filii] om. Ba post corr. al. m. W | ad] iter. Kl | dicitur] dicetur Ba | per ... assumptam] assumat naturam Ba 8 ergo] om. N | Spiritus sancti] om. Kl 15 assumat naturam] per naturam assumptam P 9 aliquam naturam inv. BaBeP2W aliquam om. Kl | nec] om. P2 numquam PPi | temporaliter] om. Bol 10 processit] procedit PPi 11 illud] ad Kl | cui] quod E cuius Kl | advenit] adventum Kl | mutabile] mule (sic) post corr. P2 12 nihil potest] nec potest Ba potest om. BeBolG nihil sibi KlP | sibi] add. potest BolKlP nihil KlP 13 temporaliter] add. potest G | ergo ... temporalis] om. N 14 Contrarium] contra GP | apparet] add. a sed exp. Ba habetur P patet W | per auctoritatem] om. P | littera] add. respondeo P litterat (sic) P2

LECTURA THOMASINA I, DIST. 14, Q. 1

179

. Circa istam quaestionem sunt tria declaranda. Primum est, quid sit processio temporalis et qualiter Spiritus sanctus dicatur temporaliter procedere. Secundum erit ostendere, quod processio aeterna et temporalis non sunt duae processiones, sed una tantum aliqualiter geminata. Tertio tangentur aliquae obiectiones a quibus | ista Be7va 20 positio impugnatur. De primo notandum est, quod processio temporalis nihil aliud est quam exitus personae a persona, scilicet novo modo inhabitantis creaturam et conferentis sibi dona aliqua et virtutes. Istud autem convenit proprie Spiritui sancto, quia sicut generatio Filii est ratio productionis 25 creaturarum in esse earum naturali, ita processio Spiritus sancti aeterna procedentis ut amor Patris in Filium, et e converso est causa et ratio omnis liberalis donationis et | omnis effectus causati in creaturis. Ex Ba10vb hoc arguo, quod talis processio temporalis conveniat Spiritui sancto sic. “Radix omnis liberalis doni est amor, ergo primus amor est prima 30 radix et causa omnis liberalis doni. Sed primus amor est Spiritus sanctus, ergo prima causa et ratio totius liberalis collocationis erit Spiritus sanctus. Sed semper causa imprimitur et sigillatur in suo effectu et per 15

21 De ... 29 sic] cf. Thom., Super Sent., I, 14, 1, 1, sol. (317-318) 29 Radix ... 45 temporalis] Anon., Super Sent., I, 14, 1, cod. Bruges 491 (280vb,24-44) 15 istam] illam Pi | Circa ... quaestionem] respondeo BaBeW om. P2 | sunt tria inv. et add. hic BaBeW add. per ordinem ENV om. P2 | declaranda] videnda GP om. P2 videnda vel declaranda Pi | Primum] primo P 16 est] erit BaBeP2W om. P | processio temporalis inv. BaBeENP2VW | qualiter] quare P2 | Spiritus ... dicatur] dicatur Spiritus sanctus Kl add. aliquid sed ras. V 17 Secundum] om. P | erit] om. P esse sed ras et corr. est V | ostendere] om. P 18 aeterna] temporalis Pi add. est W | temporalis] aeterna Pi suppl. al. m. in marg.W | sunt] sint Kl est P2 | duae] om. E | aliqualiter] suppl. al. m. in marg. W 19 geminata] genita GN suppl. al. m. in marg. W | a] om. BolNW | quibus] quo E | ista] illa BaW 20 positio] opinio BeW obiectio P2 | impugnatur] add. et solventur P 21 De ... est1] quantum ad primum sciendum P | temporalis] om. P2 | nihil ... est] est nihil aliud W 22 quam] nisi E | a persona] ad personas Kl | scilicet] om. KlPPi 23 dona aliqua inv. Pi | et] vel BaBeP2W | Istud] illud BolPiW 23 convenit 24 proprie inv. KlNPiV 24 Spiritui sancto] Spiritum sanctum P2 | ratio] causa suppl. al. m. in marg. Ba 25 creaturarum] post corr. al. m. W | earum] om. E | aeterna] aeternaliter P Pi 26 procedentis] procedens V post corr. al. m. W 27 liberalis] liberationis del. et corr. liberalis in marg. Bol | effectus] add. amoris P | causati] creati NPi 28 hoc] add. sic P | arguitur] arguo P | processio] coni. ex procexio P | Spiritui sancto] Spiritum sanctum BeP2 add. cum in marg. N 29 sic] om. BaBePP2W | Radix] coni. ex radis P | doni] donationis sed exp. et corr. Ba | est] erit Kl suppl. al. m. s. l. W | prima] add. et E 30 radix] radis P | et] est E | liberalis] liberationis sed corr. Bol | Sed] om. P2 | primus] post corr. al. m. W 31 liberalis] liberationis sed corr. Bol | collocationis] collationis NP2 32 semper] om. W | sigillatur] sigillamur P

180

GUILLELMI PETRI DE GODINO

consequens cum eo et in eo procedit quantum | ad suam virtutem, | quia, ante|quam aliquid efficeret, virtus eius erat inclusa, sed postquam aliquid effecit, procedit virtus sua in effectum. Cum ergo multa sint dona nobis liberaliter a Deo data, Spiritus sanctus, qui est prima causa et radix istorum donorum, congrue dicitur procedere temporaliter in his donis, cum ipsa dona sint temporalia. Ulterius notandum, quod sicut amor potest comparari ad obiectum, in quod tendit, et ad subiectum, in quo recipitur, sic Spiritus sanctus, qui procedit ut amor, si comparetur ad obiectum, in quod tendit, quia Kl13vb est amor Patris in Filium et e converso, sic eius processio | solum est aeterna. Si autem comparetur ad subiectum, in quo recipitur, cum recipiatur in creaturis rationalibus cum donis suis, quae sunt temporales creaturae, sic eius processio est temporalis”. Et sic patet primum. Utrum autem processio temporalis et aeterna sint duae processiones vel una: “Notandum, quod cum processio de ratione sua non dicat habitudinem nisi ad suum principum et non ad terminum, cum processio Spiritus sancti aeterna et temporalis non recipiat geminationem per comparationem ad suum principium, ideo solum est una processio eius realis et non plures. Verumtamen istam processionem sequuntur aliqui alii respectus, ratione quorum potest multiplicari, inquantum

E24rb Bol13va W11rb

47 Notandum ... 76 aeternam] Anon., Super Sent., I, 14, 2, cod. Bruges 491 (281rb,39281va,34) 33 cum] add. eorum sed exp. Kl est in N | et] om. KlP2Pi | in eo] om. KlPi in quo N add. pr (sic) sed del. P 34 quia] add. causa E | virtus ... erat] erat virtus eius BaBeP2PiW | inclusa] inclusit sed exp. et corr. s. l. Be | postquam] potest quam N 35 effecit] effecit BaBeBolKlPP2PiVW efficitur N | sint] sunt W 36 dona] dono sed corr. s. l. Be | liberaliter ... Deo] a Deo liberaliter BeENP2VW | prima] persona Bol 37 radix] radis P | istorum] omnium NV | donorum] divinorum Bol bonorum W | congrue] communiter N 38 his] ipsis Kl | ipsa] illa Ba ista BeBolP2W 39 Ulterius] add. dicendum vel Pi 40 sanctus] add. sed PPi 41 qui] quod PPi | comparetur] comparatur W | quia] quod BaP2 quod sed exp. et corr. al. m. s. l. W 42 in Filium] et Filii N | eius] add. exemplo Pi 42 est 43 aeterna inv. BaBeP2PiW 44 rationalibus] rationabilibus Bol 44 temporales 45 creaturae] creaturae rationales Kl 45 Et] om. PW | sic ... primum] quantum ad secundum scilicet P 47 vel una] om. BaBeP2W add. est P | Notandum] sciendum P add. est Pi | ratione sua] sui ratione P 48 habitudinem nisi] suppl. in marg. Kl inv. V 49 et temporalis] om. BaBeW 50 suum principium inv. BaBeP2PiW | est una inv. Pi est et una suppl. al. m. in marg. W 51 Verumtamen] utrum primum P2 | istam] illam Ba | processionem] add. a sed exp. P2 | sequuntur] add. et Be sequitur EP2 add. aliquo sed ras. V 52 aliqui alii inv. E alii om. NVW | quorum] post corr. al. m. W | potest] possunt Kl | inquantum] quantum E

35

40

45

50

LECTURA THOMASINA I, DIST. 14, Q. 1

181

ad diversa terminatur, licet istos terminos per se et ex vi vocabuli non includat. Quando igitur terminatur ista processio ad aliquid aeternum, 55 ut ad Filium vel Patrem, tunc est processio aeterna. Sed quando terminatur ad aliquem effectum temporalem in creatura, respectus Spiritus sancti ad talem effectum erit temporalis, et per consequens processio huius erit temporalis, non quod respectus iste | sit realiter in Spiritu sancto, sed solum secundum rationem, sed secundum | rem est in ef60 fectu, et inde est, quod talis processio temporalis nullam | rem addit super processionem aeternam. Advertendum tamen, quod processio aliqua quattuor modis potest geminari. Uno modo ex parte principiorum, sicut generatio Filii temporalis et aeterna, quia temporalis ex matre aeterna ex | patre, et licet Filius dicatur bis natus et sint ibi duae 65 nativitates, tamen secundum veriorem opinionem est ibi “tantum una realis filiatio”, ut patebit in tertio libro. Secundo modo | geminatur processio ex parte modorum procedendi, sicut notitia et amor geminantur, quia una, scilicet notitia, procedit per modum intellectus et 58 respectus ... 59 rationem] cf. Thom., Super Sent., I, 14, 1, 1, ad 2, (318); Ric. de Mediav., Super Sent., I, 14, 2, resp. (132a) 65 tantum ... 66 filiatio] Thom., Super Sent., III, 8, 1 5, sol. (294) 66 in ... libro] Guill. Petr. de God., Lect. Thom., III, 8, 1, resp. (G 58ra,34-35 et 58ra,50rb,12) 53 licet] sed P2 | istos] add. modos sed al. m. exp. W | et] est dub. G om. KlPi | vocabuli] add. processionem coni. ex proces in marg. P 54 Quando] quia non P | igitur] ergo BaPi | ista] illa BaBolPi | aliquid] aliquod BolPi 56 ad] add. aliquid sed exp. W | aliquem] aliquid BaBeP2V aliquid add. per N aliquid W | temporalem] temporaliter BaP2VW | creatura] creaturis Pi 57 talem] add. ad sed exp. W | effectum] add. temporaliter in creatura sed exp. P2 57 et … 58 temporalis] om. Pi 57 consequens] add. talis P 58 huius] om. BolP huiusmodi EGV | iste] ille BaBeBolP2W | realiter] realis Bol 59 rationem] ratione N | sed] om. P2 | secundum] add. rationem sed del. Be om. P2 | rem] om. P2 60 et inde] et tamen Ba et notandum E Kl et notandum del. et corr. et inde est in marg. al. m. sed est ras. G et ratione N et idem V | processio temporalis inv. BaG processus temporalis N | rem] suppl. al. m. in marg. Ba om. BePP2Pi suppl. al. m. s. l. W | addit] add. rem Pi 61 super] supra BaBeBolNP2 W | tamen] add. est Pi suppl. al. m. in marg. W 62 aliqua] add. potest N | modis] modo P2 | potest] om. N | quattuor ... geminari] potest quattuor modis generari sed corr. geminari in marg. N potest esse quattuor modis generari (sed al. m. exp. et in marg. corr. geminari) W 63 sicut] add. o (sic) P 64 et] add. etiam Kl | sint] sunt BolG erint P2 | ibi] om. Bol istae sed exp. et in marg. corr. ibi al. m. W 65 nativitates] add. s (sic) sed exp. Ba | veriorem] meliorem Bol 65 ibi ... 66 una] ibi una tantum BaBeBolNV tantum una Kl una tantum P2 tantum ibi unam Pi tantum una ibi W 66 realis filiatio inv. Ba realis filio Kl realis om. W | patebit] om. P patet sed exp. et corr. al. m. in marg. W | libro] add. patebit P | geminatur] generatur N generatur sed exp. et corr. al. m. in marg. V 67 geminantur ... 69 amor] suppl. al. m. in marg. W 68 quia] add. e sed del. Kl | scilicet] om. E

N12va Pi14rb E24vb

V170rb P12ra

182

GUILLELMI PETRI DE GODINO

amor per modum voluntatis. | Tertio modo ex parte procedentium ut duo gemelli. | Quarto ex parte terminorum et hoc potest esse dupliciter: vel ita quod illi duo termini non habeant ordinem ad invicem, sicut dilectio, qua diligo duos homines, vel ita quod habeant ordinem ad inG9va vicem, sicut dilectio Dei et proximi, | quia dilectio proximi ordinatur ad dilectionem Dei, et hoc modo geminatur processio aeterna Spiritus sancti et temporalis ex parte terminorum ordinatorum ad invicem, quia processio temporalis ordinatur ad aeternam”. Et sic patet secundum. Bol13vb Contra | hoc dicit quidam magnus, primo contra primum declaratum ostendens, quod sit insufficiens, quia quamvis bene ostendat aliquam processionem temporalem et quod Spiritus sanctus sic procedit, tamen insufficienter declarat quaestionem, quia intentio quaestionis est, cum in processione temporali sit aliquid aeternum et aliquid temporale, quare potius totum denominatur temporale quam aeternum. Hoc non declarat praedicta positio, ergo male. “Contra. Secundum etiam quod ostendit, quod geminatur ex parte terminorum, scilicet obiecti aeterni et temporalis, obicit dicens, quod processio debet recipere distinctionem et speciem a per se obiecto et a termino per se intento. Sed terminus per se intentus processionis P2165ra Be7vb

77 quidam] non inveni 77 Contra ... 83 male] cf. Anon., Super Sent., I, 14, 1, cod. Bruges 491 (281ra,26-32) 84 Contra ... 92 aliud] Anon., Super Sent., I, 14, 2, cod. Bruges 491 (281va,35-vb,2) 69 per modum] iter. sed del. Bol | modo] om. BaBeEGNP2VW 70 duo gemelli] duorum gemellorum E | Quarto] add. modo BolPPi add. gemelli P2 | hoc] add. potest sed del. P suppl. al. m. s. l. W 71 ita] prima P2 | habeant] habent V | sicut] add. dilectiones vel Pi 72 diligo] diliguntur P | duos] duo P 73 proximi2] Dei N | ordinatur] ordinantur Bol ordinata sed exp. et corr. P2 74 Dei] proximi N | et] om. W | hoc] post ras. W 74 aeterna ... 75 sancti] Spiritus sancti aeterna BaBeNP2VW 75 parte] add. tp (sic) sed exp. N | ordinatorum] ordinem add habentium N 76 Et] om. BaBeG | secundum] add. sed P 77 dicit] dicunt sed exp. et corr. s. l. Bol obicit P om. V | quidam] quidem Bol quod P2 add. magister V | magnus] add. et P | declaratum] declarandum sed exp. et corr. al. m. s. l. W 78 sit insufficiens inv. BaBeNP2W insuffisufficiens P add. quam sed del. Pi | bene] om. Pi | ostendat] ostendent Be ostenderit W 79 aliquam] om. P 80 intentio] add. ipsius Pi 81 in] om. EPi 82 quare] quod Kl | potius] post corr. al. m. W | totum] tantum G om. Kl | denominatur] deveniatur P2 | temporale] add. totum Kl 83 non] suppl. al. m. s. l. W | praedicta positio] praedicta om. Bol dicta positio Pi inv. W 84 Secundum etiam inv. BaBeNP2V inv. post corr. al. m. W | ostendit] ostenditur NV | quod] quia EPi quia add. est sed exp. N | geminatur] generatur sed exp. et corr. geminatur al. m. in marg. W 85 obiecti] om. BaBeNVW 86 processio] potius Kl potentiae Pi | debet] debent Pi 87 a] om. W | intento] intelligendo Bol | terminus] tres E terminus post ras. et corr. Kl | per se] om. Kl | intentus] intellectus Kl | processionis] om. P

70

75

80

85

LECTURA THOMASINA I, DIST. 14, Q. 1

183

Spiritus sancti non potest esse aliquid creatum. Non enim Deus diligit creaturam propter bonitatem in ea repertam, sed tantum propter boni90 tatem suam. | Ergo nec dilectio Dei nec processio Spiritus sancti potest E24vb geminari per aliquid creatum vel ex aliquo termino creato, | cum talis Kl14ra terminus non sit per se intentus, sed propter aliud”. Ad hoc dicendum, quod quaestionem non solvit insufficienter, quia etsi non posuit in corpore solutionis, quare ista processio debeat dici 95 temporalis, tamen optime causam reddidit de hoc in eadem quaestione in solutione ultimi argumenti, ubi dicit, quod haec est differentia inter temporale | et aeternum: quia “aeternum ex omni parte impor- W11va tat affirmationem, quia quod est aeternum semper fuit, semper est et semper erit; sed temporale pro altera parte importat negationem, quia 100 temporale, licet sit, non tamen semper fuit. Ad veritatem autem affirmative propositionis requiritur, quod ex omni parte sit vera, sicut patet in ista ‘homo est albus’, oportet, quod homo sit et quod homo sit albus. Ad veritatem autem negative sufficit, quod sit vera pro altera 95 tamen ... 100 fuit] cf. Thom., Super Sent., I, 14, 1, 1, ad 5 (319) 96 in ... argumenti] non inveni 97 aeternum ... 112 tempore] Anon., Super Sent., I, 14, 1, cod. Bruges 491 (281ra,32281rb,4) 88 sancti] sanctus E | aliquid] aliquod Kl | creatum] causatum P2 | enim] ergo Pi 89 creaturam] creaturas BaBeP2W | ea] eis BaBeP2W | repertam] reparatam sed exp. et corr. Ba 90 suam] add. propriam BaBeENP2VW | processio Spiritus sancti] proximi N | potest] poterit BaBeEPiW 91 geminari] generari sed exp. et corr. al. m. in marg. W | aliquid] aliquod Kl | creatum] causatum P2 | aliquo] add. vel P aliquod P2 | termino] om. Kl 92 sit] om. Pi | per] propter P2 | per] add. sit Pi | intentus] intellectus Kl | propter] per Pi 93 hoc] primum istorum P | quaestionem] quaestio P | solvit] solvitur P solvunt V 94 etsi] et sed corr. etsi al. m. in marg. et add. hoc in textu sed exp. W | posuit] ponitur P ponit Pi posuerunt V | corpore] add. quaestionis sed exp. N | quare] quod Kl quia sed corr. al. m. W | ista] illa Bol | debeat] debat E debet Pi 95 causam reddidit] reddit causam BaW causam reddit BeBol inv. ENP2V | de] om. Kl | hoc] om. Kl eo Pi suppl. al. m. in marg. W | eadem] ead P2 96 dicit] dicitur BeEP2V | quod haec] quod hoc Ba haec om. BolPi quod hoc sed inv. al. m. W | temporale et aeternum] aeternum et temporale BaBeENP2VW | quia] suppl. in marg. Kl quod P2W 97 aeternum] suppl. in marg. Kl 98 affirmationem] affectionem Kl | quia] add. importat sed exp. Ba | quod est] om. W | fuit] add. et BaBeBolNP2VW | et] om. Pi 99 semper] om. W | sed temporale] temporale non Bol | pro] per E | altera] alia Pi 99 pro ... 100 temporale] suppl. al. m. in marg. Ba 100 temporale licet inv. KlN | non tamen inv. EKlP2V | Ad ... autem] ad virtutem autem Ba advertendum tamen quod ad Pi 102 albus] add. hic Kl add. quia P | oportet] requirit Pi om. W | quod] add. ista sed exp. Ba | sit] om. P2 | quod homo] quod cum homo BaBe oportet quod Bol cum homo EGPP2VW homo om. Pi | et ... sit] om. (hom.) Kl 103 albus] album NP | quod] iter. N 103 pro ... 104 vera] om. (hom.) E

184

Ba11ra Pi14va

Be8ra E25ra

GUILLELMI PETRI DE GODINO

parte, ut patet in ista ‘homo non est albus’. Si homo non sit, vera est, vel si sit et albedo non, adhuc erit vera. Cum ergo processio aeterna ex omni parte importet affirmationem, ad hoc, quod aliqua processio sit aeterna, requiritur quod ex omni parte sit aeterna. Sed cum processio temporalis pro aliqua parte importet negationem, sufficit ad hoc, quod aliqua processio temporalis dicatur, quod pro aliqua parte sit | temporalis et non requiritur, quod ex omni parte sit temporalis. | Et ideo in proposito, cum Spiritus sanctus ab aeterno processit a Patre et Filio ex tempore”, tamen inhabitat creaturam, cum pro altera parte ista processio sit temporalis, totum potest denominari temporale, sicut hoc nomen ‘creator’, licet significet in divinis operationem divinam, quae est ab aeterno, tamen quia cum hoc denominat effectum in creatura, dicitur Deus creator in tempore. “Sed adhuc contra hoc fortius obicitur et videtur, quod sic dicentes ignorent, quod dicitur primo Elenchorum, ubi dicitur, quod licet sequatur in singulari ‘iste homo natus est habere oculos | et non habet, ergo est caecus’, | non tamen sequitur in plurali de monstrantis duobus, quorum unus habet oculos et alius non habet, tamen natus est habere. 117 Sed … 127 aeternae] Anon., Super Sent., I, 14, 1, cod. Bruges 491 (281rb,4-18) 118 primo Elenchorum] cf. Alb., De soph. elench., I, 3, 6 (567b) 104 ista] illa Bol | albus] album add. quia P | Si] sii sed exp. et corr. Ba | sit] add. sic N 105 si] sit sed exp. et corr. Be add. homo P | et] re sed exp. et corr. al. m. s. l. Ba suppl. s. l. N | albedo] albus Bol | adhuc] add. d Bol | erit] est P | aeterna] om. Pi 106 importet] importat BolKl | hoc] add. autem Kl | processio] om. Kl 107 cum] est sed corr. al. m. s. l. W 108 pro] per P2 | importet] importat BolE importat sed exp. et corr. importet al. m. s. l. W 109 processio] om. Pi | temporalis dicatur inv. G sit temporalis add. et Kl sit temporalis PPi | quod] om. V suppl. s. l. al. m. W 110 ex] suppl. s. l. al. m. W | sit temporalis] om. P2 | Et] om. P | non ... Et] om. (hom.) N 111 ideo] add. cum hoc BaBeP2 add. sic est Bol add. cum hic N non add. sic est P add. cum et add. hoc al. m. in marg. W | in proposito] imposito P2in add. hoc sed al. m. exp. et in textu proposito W | Cum] om. BaBeNP2W | ab] ad BolGP | processit] processerit KlPi 112 tamen] add. quod sed exp. Ba | inhabitat] inhabitet PPi | creaturam] add. unde Kl | cum] suppl. al. m. s. l. Ba | ista] illa BaBol 113 totum] post corr. al. m. W | potest] om. Ba | denominari] add. potest al. m. s. l. Ba | sicut] sic sed corr. al. m. W | hoc] post corr. al. m. W 114 in divinis] om. BaBeNP2W | operationem divinam inv. BaNP2VW divinam oppositionem E 115 hoc] suppl. al. m. in marg. W | denominat] denotat BaBeP2VW 116 Deus] om. NP 117 contra hoc] igitur Kl contra illud Pi | obicitur] add. sic Pi | et] quia Bol | sic] sicut Be 118 ignorent] ignorant EKl ignorarent V | dicitur] add. in W | primo] secundo BaBeEGNP2VW 119 iste] illa Ba 120 ergo] add. a sed exp. P2 | est caecus inv. Bol | non tamen inv. BeENW | monstrantis] post corr. in marg. Bol | duobus] add. hominibus P 121 alius] alter E | habet] om. NV | tamen] cum GW | est] om. P2

105

110

115

120

LECTURA THOMASINA I, DIST. 14, Q. 1

125

130

135

140

185

Non enim sequitur ‘isti duo homines nati sunt habere duos oculos | et non habent, ergo sunt caeci’, quia alter eorum non est caecus. Ita in proposito licet sequatur, ista processio est et non est aeterna, ergo est temporalis non tamen sequitur in plurali: ‘istae duae processiones sunt et non sunt aeternae, | ergo sunt temporales’, vel ‘non sunt temporales, ergo sunt aeternae’”. Dicendum, quod istud argumentum in nullo facit ad propositum, quia in applicando statim supponitur unum falsum, scilicet quod sicut | illi duo homines, quorum unus habet oculos et alius non habet, sunt duo distincta et plura, ita in hoc, quod processio aeterna et temporalis sint duae processiones realiter inter se differentes, quod falsum est, immo est una processio realis, cui annexus est respectus realiter existens in creatura, ratione cuius, cum totum non possit dici aeternum, dicitur et potest dici temporale. Ad illud, quod dicitur, quod processio debet recipere | distinctionem et speciem a per se obiecto et a per se termino, dico, quod si debeat aliquid realiter distingui et secundum speciem, oportet, quod distinctio sumatur a per se obiecto operationis, tamen ad hoc, quod distinguantur secundum rationem, non oportet semper respicere ad per se obiectum, sed ad id, quod ex consequenti se habet ad operationem, ut si poten127 Dicendum ... 134 temporale] cf. Anon., Super Sent., I, 14, 1, cod. Bruges 491 (281rb,18-21) 122 enim] om. BaBeBolEGNP2VW | duos] om. Bol quomodo P 123 non] suppl. al. m. s. l. W | Ita] add. est BolV 124 sequatur] sequitur GP2 sequitur add. quod E om. Kl | ista] illa Bol 125 temporalis] add. unde sed exp. N | Non tamen inv. BaBeENPP2 | istae] illae BaBolV 125 sunt 126 et] om. P 126 non] suppl. in marg. P | sunt] om. N suppl. s. l. Be om. V 127 aeternae] add. solutio Pi | istud] illud BolKlPiV 128 applicando] amplicando sed exp. et corr. Ba 129 scilicet] om. N | sicut] sint sed exp. et corr. al. m. in marg. W | et] om. V 130 alius] alio G | habet] add. ergo sunt caeci quia alter eorum non est caecus E | duo] duae P2 | et] in Bol add. non Kl | plura] natura Bol | in] om. BaBeEGNP2VW | hoc] suppl. s. l. Ba hic NP2 131 temporalis] add. ut dictum est geminatur aliqualiter Bol add. ut dictum est geminatur aliqualiter P | realiter] om. NPiV post corr. al. m. W | inter] in E | se] add. realiter NPiV 132 falsum est] praesens est P2 inv. PPi | est una inv. EGKlPi est suppl. al. m. s. l. et in textu add. una W | cui] arere (dub.) E 133 realiter] realis Bol | existens] ex fidei Pi | possit] potest Kl 134 potest dici inv. N | temporale] temporalis BeNP2VW ttemporale (sic) sed del. et corr. P 135 illud quod] secundum quando P 135 distinctionem ... 136 speciem] speciem et distinctionem BaBeP2PiW 136 a1 ... se1] ab NV | a2] om. N | per2 ... termino] termino per se Pi | dico] dicendum P | debeat] deberat Kl 137 realiter distingui inv. Pi | et secundum] et om. Bol ad subiectum P2 etiam secundum Pi 138 a] ex BaBeENP2 | tamen] sine post corr. N | ad] iter. P2 | quod] quia P2 | distinguantur] distinguatur BolP2 139 semper] om. Ba W 140 id] hoc Bol illud KlPiVW | se habet inv. BolEGNPV | ut] nec V

N12vb

Bol14ra

P2165rb

V170va

186

Kl14rb

P12rb

G9vb E25rb

GUILLELMI PETRI DE GODINO

tia visiva debeat distingui secundum speciem ab aliquo, oportet, quod distinctio sumatur penes per se obiectum. Sed distingui potentiam visivam secundum rationem potest esse per id, quod ex consequenti | se habet ad obiectum per se. Ita est hic, et ideo non valet argumentum. Ad argumenta principalia dicendum: ad primum, quod generatio 145 dicit solum respectum ad id, a quo procedit, et ideo secundum diversa principia solum geminatur, sed processio licet non per se respiciat nisi | principium, a quo procedit, tamen ex consequenti importat respectum ad id, in quod procedit. Ad secundum dicendum, quod per processionem temporalem nihil 150 reale advenit Spiritui sancto, unde ex hoc nullo modo dicitur mutabilis, sed solum creatura, in qua est | talis respectus | secundum rem, in Spiritu sancto autem secundum rationem, ideo et cetera.

Quaestio secunda De Spiritu sancto utrum detur nobis secundum temporalem processionem Secundo quaeritur, utrum Spiritus sanctus detur nobis secundum temporalem processionem vel tantum dona eius. Et videtur, quod ipse 5 non detur, quia quod semper est ubique, numquam videtur in aliquo 141 debeat] deberat G | aliquo] alio Be W aliqua N | quod] suppl. al. m. s. l. W 142 distinctio] distinctus W | obiectum] add. ut per colorem P | distingui] post corr. al. m. W | visivam] visiva sed al. m. corr. W 143 id] illud BolPP2PiW 144 se] add. sicut est album P | est] et W | et] om. PPi | non] suppl. al. m. s. l. W 145 Ad1 … 153 cetera] om. BaBeP2 145 argumenta] argumentum W | principalia] om. W add. in oppositum P | Dicendum ... primum] ad primum dicendum G ad primum om. Kl | generatio] genera W 146 solum respectum inv. Pi | ad] add. hic sed exp. N | id] illud BolPPiW 147 principia] om. N suppl. al. m. in marg. W | geminatur] generatur N | non ... se] per se non PiVW | respiciat] recipiat sed corr. al. m. W | nisi] iter. P 148 principium] principia V | quo] quibus V | procedit] exit W | ex consequenti] communiter Bol | respectum] suppl. al. m. in marg. G 149 id] illud BolPPiV | quod] quo N 150 temporalem] om. N 151 modo] suppl. in marg. P | dicitur] dicetur W 152 talis respectus inv. Pi 153 autem] om. NPiV | ideo ... cetera] om. BolW in Deo et cetera N 1 Quaestio secunda] om. BaBeBolEGKlNP2PiVW 2 De ... 3 processionem] om. BaBeBolEGKlNPP2VW 4 quaeritur] om. W | secundum] per BolN V 5 processionem] add. eius Kl | tantum] om. Kl cum sed corr. al. m. in marg. V | dona] donum Kl | eius] om. Pi 5 ipse 6 non] non om. Pi inv. W 6 semper est inv. Kl per se est PPi | numquam] non BolKlPW

LECTURA THOMASINA I, DIST. 14, Q. 2

187

temporaliter procedere, sed Spiritus sanctus ubique est per potentiam, praesentiam et essentiam, cum sit Deus, ideo et cetera. Praeterea sufficientior est virtus infusa quam | acquisita, sed virtus W11vb 10 politica est principium agendi sufficiens in politicis, ergo virtus infusa in meritoriis, sed propter aliud, ut videtur, non requiritur Spiritus sanctus. Ergo non videtur, quod Spiritus sanctus in nos procedat. Contra. Iohannis 2 “caritas Dei diffusa est in cordibus nostris per Spiritum sanctum, qui datus est nobis”. 15 Respondeo. Tria sunt videnda. Primum est, quod non solum dona Spiritus sancti dantur nobis per processionem eius temporalem, sed etiam ipsemet. Secundo ostendetur, secundum quae dona detur. Tertio de ordine eius | ad dona sua, quid prius detur nobis: vel ipse vel Pi14vb dona sua. 20 Quantum ad primum sciendum, quod ex hoc datur aliquid alicui, si sit datio liberalis, quia vult bonum ei, velle autem alicui bonum est amare eum. Ergo in omni dono liberali est amor primum donum, quia, cum “donum sit datio irredibilis”, ex hoc habet aliquid rationem 9 Praeterea … 12 procedat] cf. Thom., Super Sent., I, 14, 2, 1, 1, arg. 4 (322) 13 Contra … 14 nobis] cf. Thom., Super Sent., I, 14, 2, 1, 1, contra 1 (322) 13 caritas ... 14 nobis] Rm., 5,5 20 Quantum ... 28 sanctus] cf. Thom., S.th., I, 38, 2, resp. 23 donum ... irredibilis] Auct. Ar., 36, 61 (326,77) 7 temporaliter] om. BolKlN | potentiam] naturam BolP essentiam G praesentiam EKlPiV 8 praesentiam] add. naturam potentiam Bol potentiam EKlPiV essentiam P primam sed exp. et corr. praesentiam in marg. al. m. W | essentiam] potentiam GP | ideo] ergo BaBePP2W idem Kl 9 Praeterea] add. est Kl | est] om. Kl 10 principium ... sufficiens] sufficiens principium agendi BaBeENP2W principium sufficiens agendi P | politicis] politica V | principium ... ergo] om. Kl | infusa] et fusa P2 11 aliud] aliquid E | requiritur] acquiritur Kl 12 non] om. P | nos] add. non P 13 Contra] om. P2 | Iohannis] lac. P Ad Romanos V | 2] 5 BeP2 lac. P | diffusa] infusa Kl | cordibus] corporibus sed exp. et del. et corr. s. l. Bol coribus (sic) sed corr. al. m. s. l. W | nostris] vestris Bol 14 nobis] om. BaBeP2 suppl. al. m. in marg. W 15 Respondeo] add. hic BolKl add. circa istam quaestionem P add. dicendum quod hic Pi | Tria sunt] add. hic BaBeENW inv. KlPPi comnuni sunt V | videnda] declaranda BaBeENP2VW | Primum est] primo GP est om. N | non] add. est quod non sed exp. N | dona] donum sed exp. et corr. al. m. in marg. W 16 dantur] datur E iter. N 17 ostendetur] ostenditur N om. P | secundum] quod Kl | detur] dentur sed exp. et corr. Bol | Tertio] add. videbitur P 18 sua] add. scilicet GW | quid] que Kl 18 quid ... 19 sua] om. EPi 18 vel] om. P | ipse] ipsemet Bol 20 datur] dat P 21 quia] quod BaBeP2W | bonum ei inv. BaBeP2PiW add. v (sic) P | velle] illud V 21 velle ... 22 eum] om. BaBeP2W 21 eum] om. BaBeP2W cum E 22 Ergo] igitur BolGKlV | omni] om. Pi | est amor inv. BaBeNP2VW 23 datio] doctio P2 | irredibilis] om. V suppl. al. m. in marg. W | hoc] add. aliquid Pi suppl. al. m. s. l. W | habet] post corr. al. m. W | aliquid] om. NPi | rationem] ratione N

188

Bol14rb

Be8rb E25va

N13ra

GUILLELMI PETRI DE GODINO

doni liberalis, quia alicui datur ex mera dilectione, quam habet ad eum, non ex mercede ipsa, quam ab eo expectat. Ergo in dono liberali primo datur amor quam donum et ipse est causa aliorum donorum. Sed Deus dat | nobis liberaliter multa dona, ergo in donis primo dat nobis amorem suum, qui est Spiritus sanctus. Sed quia ista ratio videtur supponere, quod in omnibus donis detur Spiritus sanctus, ideo quantum ad secundum advertendum, quod in exitu rerum a primo principio est quaedam circulatio | vel regyratio, quia | omnia redeunt sicut in finem ultimum in id a quo, sicut a primo principio prodierunt. Et quia processio divinarum personarum est causa exitus rerum a principio, ipsamet processio divinarum personarum est ratio et causa, per quam creatura rationalis in esse producitur, ideo et ipsa est causa et ratio, per quam creatura rationalis suo situ vel termino coniungitur. Ipsa ergo processio divinarum personarum in creaturis dupliciter considerari potest: aut ut est ratio exeundi a principio, et sic talis | processio attenditur secundum dona naturalia, quibus subsistimus; potest etiam attendi secundum, quod per eam in finem ultimum reducuntur, et sic attenditur talis processio secundum illa dona tantum, 30 in ... 46 datur] cf. Thom., Super Sent., I, 14, 2, 2, sol. (325-326) 24 quia] quod BaEP2 | alicui datur] aeterni datur Bol inv. P | habet ... eum] ad eum habet P2 habet add. Deum sed exp. et add. eum W 25 mercede ipsa] ipsa om. BeP2W inv. Pi | quam] quod add. ipse Pi | ab ... expectat] ab eo expectet BaP2W ab ipso expectat P expectat ab eo Pi | primo] add. modo sed exp. et del. Bol exp. et corr. primus al. m. s. l. W 26 donum] odanti sed exp. et corr. danti Ba 27 Deus] om. P2 | dat] om. P | liberaliter] add. tribuit in marg. P | donis] add. suis BaBePP2W | primo ... nobis] dat nobis primo KlPi 28 suum] om. BaBeW 29 Sed] et P | quia] suppl. al. m. s. l. Bol | ratio] om. Bol | videtur supponere inv. G | in] om. G | donis] add. suis sed exp. Bol Deus exp. N 30 quantum] suppl. s. l. al. m. Bol | secundum] primum sed corr. al. m. s. l. Bol add. est P | advertendum] videndum add. est Pi 31 primo] om. GW | principio] add. quae G add. primo W | est] add. quae W | quaedam] quidem P2 | vel] sive P | regyratio] reditio Bol regulatio KlPi giratio N generatio V 32 in1] ad exp. et corr. s. l. N | finem ultimum inv. Pi post corr. al. m. W | in2] add. aliquid sed ras. N | id] ideo N illud BolPiW | a] in sed exp. et corr. al. m. s. l. W 32 primo 33 principio] primo om. Bol inv. Pi 33 Et] ac exp. et corr. s. l. P2 | processio] processiones BolKlPPi | est] sunt Bol 33 causa ... 35 est] om. (hom.) PPi 34 exitus] om. N | divinarum personarum inv. Kl 35 in ... 36 rationalis] om. (hom.) BaBeP2PiW 35 ideo 36 et inv. E om. BaBeP2PiW 36 situ] frui Be fini ENVP2Pi | vel] om. BolEKlNPPiV | termino] ultimo BolEKlNPPiV 37 Ipsa] illa Bol | ergo] etiam G | processio] cessio P2 | creaturis] add. convenit Bol creaturas P2 38 considerari potest inv. BaBeEKlNP2VW | ut] secundum quod BaBeNP2VW | a] add. primo Pi | sic] om. Pi 39 talis] realis E | processio] add. divinarum personarum Bol | attenditur] accipitur Kl | dona] dicta sed exp. et corr. al. m. in marg. W | naturalia] add. in P | quibus] quilibus P2 | subsistimus] add. vel P 40 etiam] et Kl om. P | per eam] per ea E om. W 41 reducuntur] reducimur BeV producuntur Pi reducantur W | illa] ista N

25

30

35

40

LECTURA THOMASINA I, DIST. 14, Q. 2

189

quae immediate fini ultimo nos coniungunt, haec autem sunt gratia gratum faciens et caritas. Et ideo, cum per Spiritum sanctum nobis datum fini ultimo perfecte coniungamur et cum ista nos coniungant 45 perfecte fini ultimo, certum est, quod secundum ista dona, scilicet gratiam et caritatem, tantum modo Spiritus sanctus nobis datur. “Unde notandum, quod aliqua sunt dona ab ipso et cum ipso -ut gratia et caritas-, aliqua ab ipso, | sed non semper cum ipso –ut prophe- Kl14va tia–, aliqua, quae sunt cum ipso, sed non ab ipso –ut | peccata venialia–, P2165va 50 aliqua nec ab ipso nec cum ipso –ut peccata mortalia”. De tertio notandum, quid | per prius detur, utrum ipse vel dona. Ba11rb Advertendum, quod non est inconveniens, aliqua esse se ipsis priora et posteriora secundum naturalem intelligentiam diversimode; possunt enim aliqua inter se esse causae et causata diversimode. Nam in genere 55 causae efficientis potio amara causat sanitatem, sed in genere causae finalis est e converso. Non est igitur inconveniens, quod secundum aliquid prius detur Spiritus sanctus quam dona sua, et secundum aliquid dona sua quam ipse Spiritus sanctus. 47 Unde ... 50 mortalia] Anon., Super Sent., I, 14, 4, cod. Bruges 491 (281vb,10-15) 42 immediate] add. illi N | nos] add. congu (sic) sed. exp. N add. ad sed exp. W | coniungunt] post corr. coniungunt W | haec] illa Ba ista BeP2 una sed exp. et corr. illa al. m. in marg. W | sunt] add. scilicet EGNPV 43 et] est sed exp. et corr. al. m. W | ideo] add. quia sed del. Be | cum] om. P2 | per] om. N suppl. al. m. s. l. W | nobis datum] detur nobis et add. videtur in marg. Pi 44 fini] sine P2 | ultimo] add. et sed del. Pi | perfecte] om. Pi | coniungamur] coniungantur Kl coniungantur sed corr. al. m. W | cum] om. BaBeP2W | ista] illae Ba add. perfectio N add. perfecte V | nos ... perfecte] perfecte nos coniungat BaBe nos coniugant perfecte E nos perfecte coniungunt Kl perfectio nos coniungant N perfecte non coniungat P2 nos coniungant Pi perfecte nos coniungant V perfecte nos coniungit sed corr. coniungant al. m. W 45 fini ultimo inv. Pi | quod] om. BeP2VW | ista] illa Bol | gratiam] gratia Bol add. gratum facientem P 46 et] suppl. s. l. Bol | Spiritus sanctus] Spiritum sanctum BaBeP2 | datur] dari BaBeNP2 dari post corr. al. m. W 47 ipso1] add. actu Be 48 aliqua] aqua E alia N | sed] et NV 48 sed ... 49 ipso2] om. (hom.) E 48 semper ... ipso2] cum ipso semper Pi 50 aliqua] alia V | ab] cum EGPPiV | cum] ab EGPPiV | ipso2] suppl. al. m. s. l. Ba ipsa sed exp. et corr. s. l. Be add. nec cum ipso V | peccata] om. BaBeENP2VW 51 De tertio] de terminis sed terminis del. et corr. tertio in marg. Be quantum ad tertium P | notandum] om. BaBeP2W sciendum P | per] om. NPiV | detur] om. P2 | utrum] om. BaBeP2 | dona] add. eius P 52 Advertendum] notandum BaBeP2W | aliqua esse inv. BaBeP2W aliqua se ipsis esse N | se ipsis] om. BolGN | priora] peiora sed exp. et corr. s. l. Ba peiora Be add. se ipsis Bol | et] vel G 53 posteriora] add. se ipsis G | naturalem] add. vel nostram Bol 53 possunt 54 enim] possunt tamen E inv. BolKl 54 inter ... esse] esse inter se Bol | causae] cum esse Bol suppl. al. m. in marg. V exempla sed exp. et corr. al. m. W | et] vel E add. n (sic) sed exp. P2 | causata] add. inter se P2 post corr. al. m. V | diversimode] om. Bol 54 in ... 55 sed] suppl. al. m. in marg. inf. W 55 efficientis ... causae] om. P2 56 est] om. BeP2 suppl. al. m. s. l. W | igitur] ergo P 57 aliquid] aliquod E add. prius BaPP2 58 sua] add. prius V

190

GUILLELMI PETRI DE GODINO

Si enim comparentur haec dona ad dantem, prius datur Spiritus sanctus. Si autem comparentur ad id, cui fit datio, sic prius dantur 60 dona quam Spiritus sanctus. Et hoc patet sic. “Si enim aliquis infigeret E25vb unum clavum in ligno, et infigendo alium | clavum removeret primum, si quaereretur, quid sit prius, an infixio illius clavi an remotio alterius, diceretur, quod respectu infigentis est prius infixio quam remotio, quia infigens non removet nisi ex eo, quod infigit. Ex parte vero eius, cui 65 V170vb fit infixio, est ordo contrarius”. Sic est | ex parte ista: respectu Patris et Filii prius est datio Spiritus sancti, quia non dat nobis alia dona, nisi quia dat nobis amorem suum, videlicet Spiritum sanctum, sed ex parte nostra est e converso, quia per dona ista disponimur ad susceptionem huius pretiosissimi doni, scilicet Spiritus sancti. 70 Ad argumenta in oppositum dicendum ad primum, quod quamvis Spiritus sanctus sit ubique per essentiam, praesentiam et potentiam, potest tamen esse in creatura alio modo secundum novum effectum in ea creatum.

61 Si ... 66 contrarius] Ioh. Paris., Super Sent., I, 14, 6, resp. (183,16-184,22) 59 Si] om. P2 | enim] ergo NV | haec] hic Ba, hoc BolPi | ad dantem] addentem N ad inconntem (sic) sed exp. et corr. dantem al. m. s. l. W 60 comparentur] comparantur Bol om. Kl comparetur Pi | id] illud BeBolP2PiW | cui] cuius P2 | datio] donatio Bol add. comparentur Kl | sic] add. non sed del. Kl 61 Et] ex sed exp. et corr. s. l. V | patet sic inv. Kl | infigeret] fingeret exp. et corr. al. m. W 62 unum clavum inv. Bol clavum suppl. al. m. in marg. et unum in textu W | infigendo] figendo BaBolP2W | clavum] post ras. et corr. al. m. Ba | primum] om. BaBeP2VW 63 quaereretur] quaeratur BolGKl | quid] om. Pi | sit] est BaEP2VW om. Pi | an] om. KlPiV add. aliquid sed ras. N | infixio] infixo BeBol fictio EN infictio W | illius] istius Bol | remotio] non sed exp. et corr. al. m. in marg. W 64 respectu] post corr. al. m. s. l. Bol | prius] primus E | infixio] infixo Be infictio E post corr. al. m. W 65 infigens] si figens N infingens sed exp. et corr. al. m. W | removet] removeret Pi ratio post corr. al. m. W | nisi] sed del et corr. al. m. s. l. Ba | infigit] figit ENPi fingit sed al. m. corr. G fingit Kl infingit exp. et corr. al. m. W | vero] post corr. al. m. Ba 66 est1] iter. P2 | contrarius] add. et Bol om. P2 | est2] om. KlPi | ista] illa Ba iste Kl | respectu] ex parte BaBeP2W | Patris] praesens sed corr. al. m. W 67 Spiritus] iter. P2 | sancti] sanctus E | quia] qui Kl 67 nobis ... 68 dat] om. (hom.) Ba 67 dat] dant BaP2VW | alia] aliam N | dona] add. sua PPi 68 dat] dant BeNP2VW 68 videlicet] scilicet BaBePP2W 69 est] om. Bol | ista] illa Ba | disponimur] disponimus post corr. Ba disponuntur EN 70 huius] huiusmodi EG om. P huius doni Pi | pretiosissimi] om. Pi | scilicet] videlicet N om. PiV | sancti] add. pretiosissimi Pi 71 dicendum ... primum] ad primum dicendum Pi | quod] quia EGNV quicumque P2 | quamvis] vis P2 72 essentiam] add. primam Be add. et E | praesentiam ... potentiam] praesentiam et om. BeE potentiam et praesentiam G et om. VW

LECTURA THOMASINA I, DIST. 14, Q. 3

191

Ad secundum dicendum, quod virtus infusa perfectior est quam acquisita, et ideo habet nos | unire Deo modo perfectiori. Secundum W12ra enim virtutes acquisitas unimur Deo in ratione cogniti per speculum creaturae, sed per habitus infusos unimur Deo immediate per essentiam in ratione | visi, hic secundum speciem et in patria secundum rem Pi15ra 80 et cetera. | Bol14va 75

G10ra

Quaestio tertia De Spiritu sancto utrum detur a viris sanctis Iuxta hoc quaeritur, utrum Spiritus sanctus detur a viris sanctis. Dicendum, quod aliquid datur ab alio tripliciter: vel per modum mini5 strantis, ut servus elemosynam | domini sui –et sic datur Spiritus sanctus P12va 75 Ad ... 80 cetera] cf. Thom., Super Sent., I, 14, 2, 1, 2, ad 4 (324) 3 Dicendum … 9 Deus] cf. Anon., Super Sent., I, 14, 3, cod. Bruges 491 (281vb,3-9) 73 potest tamen inv. N | creatura] add. esse Kl | modo] add. scilicet P | novum] add. eff (sic) sed exp. P | effectum] officium E 74 creatum] causatum BaP2PiVW add. exemplum de lapide habente multas virtutes qui ubi est positus non dicitur esse secundum omnem virtutem quia non omnem virtutem efficit. Similiter anima quae est tota in toto et tota in qualibet parte et tamen secundum omnem effectum, si igitur fiat oculus in pede sine animae mutationem dicitur anima altera esse in pede quam prius al. m. in marg. inf. G 75 perfectior est inv. P 76 habet] om. Kl habetur P | unire] unir (sic) port ras. Kl | Deo] om. Pi | modo perfectiori inv. BaKlPPi 77 enim virtutes] virtutes in textu et enim suppl. s. l. Bol inv. GKl | acquisitas] add. it (sic) P | in ratione] unione Bol | cogniti] cognitionis Bol 78 unimur Deo inv. BaBeNP2VW uniamur Deo Bol | essentiam] add. et BeNP2 add. vel BolPPi 79 ratione] add. medii al. m. in marg. Pi | visi] nisi Ba et post corr. in marg. Pi | hic] hoc E hoc sed exp. et corr. al. m. W | secundum] per Pi | patria] post corr. Kl 80 et cetera] om. BaBeP2W ad quam nos perducat et cetera. Amen Bol ad quam nos Deus producat EV supervitonem (sic) Kl ad quam nos Deus perducat, qui est benedictus in saeculi N et add. Vel dicendum quod virtu infusa est multo sufficientior quam virtus acquisita et ex ratione suae perfectionis habet quod nos maxime Deo coniungat et assimilet secundum quamconvintionem innascitur nobis novus respectus ad Deum. Unde quanto sufficientiorem tanto magis Spiritus sanctus, cum ipsa et in ipsa procedere dicitur P ad quam nos perducat qui vivit et cetera Pi 1 Quaestio tertia] om. BaBeBolEGKlNP2PiVW 2 De ... sanctis] om. BaBeBolEGKlNPP2VW 3 Iuxta hoc] tertio P | quaeritur] add. sine argumentis P | utrum] an BeGV | sanctis] add. respondeo P 4 quod] add. ad P2 add. ad sed al. m. exp. W | aliquid] aliquod E | datur] dicitur dari BaBeP2W | vel] scilicet G 5 ut] sicut Pi | servus] post corr. Ba | elemosynam] dat elemosynam N add. dat V | domini sui] Deo W | datur ... sanctus] datur et Spiritus sanctus Bol Spiritus sanctus datur N

192

GUILLELMI PETRI DE GODINO

in collatione sacramentorum a ministris ecclesiae, sive fuerint boni sive mali–, vel per modum imperantis –et sic non datur nisi a viris sanctis, sive fuerint ministri ecclesiae sive non–, vel per modum auctoritatis –et Be8va sic dat eum solus Deus–. Et hoc propter duo, | scilicet propter doni liberalitatem, quod est amor. Amor enim est donum ita liberum, quod 10 etiam amorem alicuius creaturae nemo potest alteri dare, quanto minus amorem Dei, scilicet Spiritum sanctum. Secundo propter creaturae fiE26ra nitatem, quia per illud donum Spiritus sancti | creatura unitur Deo bono infinito. Unire autem bono infinito non convenit nisi ei, qui est potentiae infinitae, quae non convenit alicui creaturae. 15

6 collatione] add. ecclesiae et Kl | sacramentorum] subtramentorum (sic) Ba sanctorum BeBolEGVW | fuerint boni inv. BaBeP2 fuerint mali N inv. post corr. al. m. W | sive] sum P2 7 mali] boni N | vel] aut BaBeENP2VW | imperantis] impetrantis BolEPP2V | et] om. Pi | non datur inv. E | a] om. Kl | viris sanctis inv. et add. sanctis sed exp. Ba inv. BeBolKlP2PiW 8 ministri ecclesiae] ecclesiae om. Bol inv. E | sive] fuerint P2 | vel] aut BaBeENP2V aut suppl. al. m. in marg.W | auctoritatis] auctorum W 9 scilicet] om. BaBeNP2VW | propter] suppl. al. m. s. l. W 10 liberalitatem] libertatem BolP2 | Amor] om. P2 | donum] om. Pi | ita] in E | liberum] liber Pi 11 alicuius] om. EGKl coni. ex aucuius Pi | creaturae] add. alicuius Kl | nemo] immo Be | minius] om. Kl 12 amorem] a maiorem P2 | scilicet] om. V | Spiritum sanctum] Spiritus sanctus E | Secundo] add. apparet BeP2VW | creaturae] creaturarum G | finitatem] infinitatem BaBeW infirmitatem P2 13 quia] quod sed corr. P2 | illud] id NV | Spiritus sancti] scilicet Bol | Deo] om. BaBeEVW add. quod est P 14 bono1 infinito1] bonum infinitum P | autem] add. Deo Pi | Unire ... infinito2] suppl. al. m. in marg. W | non] om. Kl | qui] quod Pi 15 quae] quod PPi | creaturae] add. Ad argumenta primae quaestionis dicendum ad primum quod generatio dicit solum rationem ad id a quo procedit et ideo secundum diversa principia solum generatur s(ed corr. geminatur al. m. in marg.) sed processio licet per se non respiciat nisi principium a quo exit tamen ex consequenti importat respectum id in quod procedit. Ad secundum dicendum quod per processionem temporalem nihil rationale advenit Spiritui sancto unde ex hoc nullo modo dicendum mutabilis sed solum creatura in qua est talis respectus secundum rem in Spiritu sancto aut secundum rationem Ba add. et cetera Bol add. Ad argumenta potentiae (sic) quaestionis dicendum ad primum quod generatio dicit solum respectum ad id a quo procedit et ideo secundum diversa principia solum geminatur sed processio licet per se non respiciat nisi principio a quo existit tamen ex consequenti importat respectum id in quod procedit. Ad secundum dicendum quod per processionem temporalem nihil rationale (coni. ex roale) advenit Spiritu sancto unde ex hoc nullo dicitur mutabilis sed solum creatura in qua est talis respectus secundum rem in Spiritu sancto aut secundum rationem P2

Distinctio decima quinta

Utrum missio divinae personae significet essentiam vel notionem Circa distinctionem istam quaeritur primo de missione, utrum scilicet missio divinae personae significet essentiam vel notionem. Videtur, quod notionem principaliter, quia, sicut Beda dicit in quadam homilia, “missio divinae personae est ipsa processio”. Sed processio est notionalis, ergo et missio. Praeterea missio dicit exitum personae a persona, immo non con10 venit nisi personae, quae est | ab alio, sed talia sunt notio|nalia, ideo P2165vb et cetera. Kl14vb Contra. Omne nomen connotans effectum in creatura est essentiale, sed missio est huiusmodi, ergo et cetera. Respondeo. Ista quaestio supponit missio|nem esse in divinis, ideo N13rb 15 sunt tria videnda. Primo ostendetur, quid sit missio et quod habeat esse 5

5 Videtur … 8 missio] cf. Thom., Super Sent., I, 15, 1, 2, arg. 1 (339) 7 missio ... processio1] Beda, Homil., 10, (182A) 9 Praeterea … 10 alio] cf. Thom., Super Sent., I, 15, 1, 2, arg. 2 (339); et 15, 1, 1, sol. (337) 12 Contra …13 cetera] cf. Thom., Super Sent., I, 15, 1, 2, arg. 3 (339) 1 Distinctio ... quinta] suppl. in marg. BaBeNV om. BolEP2 suppl. al. m. in marg. GKlW suppl. decima quinta al. m. in marg. Pi 3 Utrum ... notionem] om. BaBeBolEGKl NPP2VW 4 Circa] antep. “Hic considerandum est” et cetera P Pi (Lomb., Sent., I, 15, 1 (130,25) | distinctionem istam] illam distinctionem Ba distinctionem decimam quintam P inv. P2V illam distinctionem decimam quintam Pi | de missione] om. P | scilicet] om. BaENPP2VW 5 significet] significat P2 | notionem] add. et Pi 6 principaliter] primo N | Beda dicit inv. BaBeNPP2W 7 est] add. in ip sed exp. N | ipsa] illa Bol | sed processio] om. E suppl. al. m. in marg. V 8 notionalis] notionale BaBeEP2W 9 exitum] exitus Pi | persona] add. processio sed exp. E | immo] iuro dub. Be et Bol | convenit] add. eum E 10 nisi personae inv. E | quae] quae dub. P2 | alio] alia KlPPi | sed ... notionalia] om. Pi | ideo] ergo BaBePP2W 13 huiusmodi ergo] huius ergo BaP2VW ergo huiusmodi Bol huiusmodi ideo EGN 14 Ista] illa sed corr. al. m. W | missionem esse inv. N | divinis] add. et E NV 15 sunt ... videnda] sunt tria declaranda Bol tria sunt hic principaliter declaranda BaBeP2 tria sunt hic breviter declaranda E V sunt hic tria declaranda Kl: hic breviter declaranda N sunt hic tria videnda P sunt hic tria declaranda Pi tria sunt hic principaliter videnda W | ostendetur] ostenditur GN om. P | quid] quod sed corr al. m. W

194

GUILLELMI PETRI DE GODINO

in divinis. Secundo ostendetur, quod principaliter significat essentiam. Tertio tangentur aliquae dubitationes ortae ex dictis et solutiones earum. Quantum ad primum sciendum, quod scire possumus, quid sit missio in divinis ex missione reperta in creaturis, remota imperfectione 20 a divinis. In creaturis autem missio de ratione sua dicit exitum alicuius missi ab alio ut a mittente, a quo differt secundum corporalem distantiam, ad aliquem terminum, a quo termino habet missus, quod sit ibi, ubi prius non fuit. Et quia hic sunt aliqua, quae imperfectionem important, scilicet exitus secundum localem distantiam et novitas posita 25 in ipso misso, ideo ista a missione divina removenda sunt. Et sic missio in divinis erit exitus personae a persona secundum originem ad aliquid de novo efficiendum in eo, ad quem fit missio, non in persona missa. Et quia ista pertinent ad perfectionem et in divinis sit exitus personae Ba11va a persona, | per ipsas etiam personas multa de novo conferuntur crea- 30 turae, quae prius non habebat, ideo missio proprie convenit in divinis. Ex quo patet differentia inter missionem, processionem et donationem, quia processio inquantum processio dicit realem distinctionem et 19 Quantum ... 42 habet] cf. Thom., Super Sent., I, 15, 1, 1, sol. (339-340); Petr. de Tarant., Super Sent., I, 15, 1, 1, resp. (121a) 16 Secundo] secundum P2 | ostendetur] ostenditur GN om. P | principaliter] principalis (dub.) V principaliter post corr. W | significat] significet EV add. ca sed exp. W 17 tangentur] tangetur E | ortae ... dictis] om. P | et] est P2 18 earum] eorum BolPi 19 sciendum quod] om. Kl | scire possumus inv. P | quid] quod BeKl quit E 20 remota] add. tamen omni P 21 a] in KlPPi in sed corr. s. l. N 49 remota imperfectione...in creaturis] om. Be | alicuius] add. ut BaBeP2 alicuius add. ut missio de ratione sua dicit exitum alicuius W 22 ab alio] absoluto E ab aliquo BaNP2VW | differt] mittitur Bol differunt N | corporalem distantiam] add. et BaBeNW localem distantiam add. sive al m. in marg. et corporalem in textu G 23 terminum] tantum P2 | a] ex BaBeP2W | quo] quia E | termino] om. BolP aliquid ras. et corr. et Kl non Pi | quod] quid V | ibi] om. BaBeBolEP2W 24 hic] haec EN hoc Kl 25 localem distantiam inv. BaBeNP2VW | posita] om. Pi 26 misso] immisso Pi | ideo] i (sic) exp. et corr. al. m. in marg. Ba | ista] illa Ba | missione divina inv. Bol | removenda sunt inv. P 27 erit] est Pi | a persona] ab alia BaBeNP2W ab aliqua V 27 secundum ... 30 persona] om. (hom.) E 28 efficiendum] efficitur sed corr. al. m. W | ad quem] a quo P2 29 ista] illa BolPi | et] et sed. corr. etiam Kl non ras. et corr. in marg. V | divinis] add. est missio al. m. in marg. Kl | sit] fit Pi | exitus] om. Kl | personae] persona Kl 30 etiam personas] del. Be | conferuntur] conferantur EP2W 31 habebat] habuit BaBeP2 habebant E habuit post corr. W | proporie ... divinis] proprie convenit esse in divinis P convenit in divinis proprie Pi 32 quo] om. P2 | missionem processionem] missionem et procesionem EN missionem add. processionem al. m. W | donationem] dationem BaBeEGNP2VW

LECTURA THOMASINA I, DIST. 15, Q. 1

195

respectum ad principium, a quo procedit, et non ad terminum; datio autem non importat distinctionem dati a principio a quo datur, quia aliquid potest liberaliter dare se ipsum, sed importat | distinctionem ab eo, cui datur; sed missio ponit distinctionem a principio, quia non mittitur nisi ab alio et a termino ad quem. Et ideo cum dicitur Spiritus sanctus mitti, includitur in intellectu missionis uterque respectus, 40 scilicet aeternus, prout procedit a Patre | et Filio, et temporalis, prout significatur in habitudine ad creaturam, quae ad | ipsum novo modo se habet. Et sic patet primum. Ex isto statim patet secundum, scilicet quid significet missio, utrum scilicet essentiam vel notionem. Dicendum, quod utrumque, sed prin45 cipaliter essentiam, quod patet sic. “Illud enim videtur esse de ratione missionis, quod primo cadit in voluntate | et in intentione mittentis, hoc autem est aliquid creatum in eo, ad quem fit missio, quo prius carebat, quia si eo non careret, non fieret ad eum missio. Et ideo habitudo ad effectum, quae est essentialis, primo cadit in ratione missionis. 50 Sed quia mittens non potest communicare illi, ad quem fit missio, id, quo caret, nisi missum distinguatur a mittente, quia si posset communicare sine distinctione, numquam fieret missio, ideo secundario et ex consequenti missio importat distinctionem originis. 35

45 Illud ... 59 aliquo] Anon., Super Sent., I, 15, 1, cod. Bruges 491 (282ra,25-44) 34 principium] add. primum NPi | ad] add. aliquem P | terminum] tantum P2 35 non ... distinctionem] importat distinctionem non PiV | dati ... principio] a principio dati N 36 aliquid] dub. Be aliquis BolG idem P | liberaliter ... ipsum] dare se ipsum liberaliter Pi | importat] om. P2 importet W 36 importat ... 37 Sed] om. P2 37 eo] ipso N 37 ponit] importat Bol potest importare Kl ponit post corr. W | distinctionem] add. et Ba | a principio] om. Pi | quia] om. P2 | non] nihil V 38 nisi] add. quia BaBeP2 | alio] aliquo E | et] add. ponit distinctionem P | a termino] altero NPi | ad quem] om. BaBeENP2VW | ideo] om. EPW 40 prout] ut G | et] add. a Ba | Patre ... Filio] Filio et Patre E Patre et a Filio P2W | et] om. W | prout] ut G om. W 41 significatur] significat E significatur post corr. W | habitudine] habitudinem BeN habitudine post ras. W | quae] add. post Bol | ipsum] ipsam NW 42 sic ... primum] hic de primo P 43 isto] quo BaBeP2W hic P | statim patet] statim ponit E statim apparet BaP2 apparet statim V | scilicet] om. BeENW autem exp. et corr. s. l. Ba 44 scilicet] om. BaP2V | vel] om. P2 | notionem] actionem Be add. et P 45 Illud] id dub. Bol | esse] add. primo BaBeP2W | de] add. rerum sed exp. Ba 46 cadit] cadat sed exp. et corr. Ba | in] om. W | intentione] intensione sed exp. et corr. Ba 47 creatum] om. BaW causatum V | quem] quod Pi | fit] add et Pi 48 careret] caret P2 | ad ... missio] missio ad eum N | Et] om. W 49 quae ... essentialis] quod est essentialis Kl om. BaBeENP2VW 50 fit] al. m. W | id] illud BaBeBolP2W 51 nisi missum] non missivo Kl | si] om. V | communicare] communicari EPi 52 missio] add. et P2 V | secundario] secundo BolKlPPi post corr. W | et] om. EW 53 missio] missionem N

E26rb

Pi15rb Bol14vb

Be8vb

196

V171 ra W12rb

Kl15ra G10rb

P2166ra E26va

GUILLELMI PETRI DE GODINO

Praeterea illud videtur importare aliquod nomen principaliter, quod cadit in definitione eius in recto. Sed habitudo ad effectum cadit in definitione missionis in recto. Est enim missio datio alicuius alicui ab aliquo. Ecce datio vel dare, quod im|portat habitudinem ad terminum vel effectum, cadit in recto, sed habitudo ad principium cadit in obliquo, scilicet ab aliquo”. Et quia in divinis omnia, quae | denotant effectum in creatura, principaliter et primo sunt essentialia ideo missio principaliter significat essentiam, licet ex consequenti notionem. Et sic patet | secundum. Contra hoc tamen arguitur quantum ad illa duo, quae dicta sunt. Primo | quia dictum est, quod missio principaliter significet effectum connotatum et secundario principium originis. Arguunt ergo sic: quando aliqua duo concurrunt ad constitutionem alicuius tertii, illud est principaliter de ratione eius, quod est nobilius et realius. Sed habitudo missi ad principium originis | est realior, quia realiter refertur ad ipsum, et nobilior, quia aeternaliter refertur ad ipsum quam habitudo | missi ad effectum, quia talis respectus est solum rationis et ex tem-

63 Contra … 70 tempore] cf. Anon., Super Sent., I, 15, 1, cod. Bruges 491 (282ra,44-rb,8) 54 Praeterea] add. hoc idem patet sic P | illud] id KlV | aliquod] aliud Bol aliud sed corr. al. m. W 55 in definitione] suppl. in marg. al. m. Ba in distinctione Pi in distinctionem W 55 Sed ... 56 recto] om. (hom.) E 55 habitudo] add. missionis Bol 56 definitione] missione Bol add. eius P add. eius sed del. Pi | missionis] definitionis Bol 56 enim] om. Pi | alicuius] add. sic sed exp. P2 | alicui] om. PPi 57 Ecce] add. dativo vel P2 | quod] suppl. al. m. s. l. Ba 57 terminum ... 58 effectum] effectum vel terminum Kl vel om. P2 59 omnia] sed corr. nomina Ba | denotant] denominat N add. vel demostrant Pi 60 in creatura] in creaturam BaBeP2 om. V | principaliter ... primo] primo et principaliter NVet om. P2 | essentialia] add. rei N | ideo] add. et BaBeP2W | missio] mis (sic) P2 61 principaliter] principalis V | licet] habet del. et corr. s. l. Ba add. scribitur sed. del. Be | consequenti] add. significet P | Et] om. G 61 sic ... 62 secundum] om. P 63 hoc] ii Be | tamen] om. V | arguitur] scribitur BaBeP2 obicitur post corr. W arguunt add. quaedam scilicet Bol add. scilicet P | illa] om. BaBeP2W 64 dictum] dicendum E | principaliter] principalis V | significet] significat BaBeBolKlP2W add. essentiam sed del. G add. non sed del. Pi 65 connotatum] add in creatura Bol | secundario] secundo BolKlP secundo add. significat Pi coni. ex. sodario P2 | Arguunt] om. P2 aurgumentatur V | ergo] enim E om. P2 | sic] add. quia Be om. et add. quia P2 66 duo] om. BaBeNP2VW bene E | illud] id Bol 67 et] add. carius sed. exp. N 68 originis] add. quia quando aliqua concurrunt ab (sic) constitutionem alicuius tertii, illud est principaliter de ratione eius quod est nobilius et realius, sed habitudo missi ad principium originis P2 68 realiter ... 69 aeternaliter] om. Kl 68 refertur ... 69 ipsum] refertur suppl. al. m. s. l. et ad ipsum in textu Ba refertur om. Be ad ipsum add refertur. in marg. al. m. G om. Kl refertur ad primum sed corr. ipsum al. m. W 69 quia] quare sed corr. quia W 69 quam] quam post corr. W

55

60

65

70

LECTURA THOMASINA I, DIST. 15, Q. 1

75

80

85

90

197

pore. Ergo falsum est, quod dictum est missionem principaliter importare effectum quam notionem. Et dicendum, quod in missione est considerare personam, quae mittitur. Et hoc dupliciter: vel secundum se vel ut missam. Si consideretur persona secundum se, ut tali proprietate constituta, sic bene verum est, quod principaliter importat habitudinem ad principium | originis, sicut dicit argumentum. Si autem N13va consideretur ista persona ut missa ab alio temporaliter, sic principaliter importat habitudinem ad effectum et per consequens essentiam. Modo non loquimur de persona secundum se, sed potius de missione personae. Ideo non concludit. Sed adhuc contra hoc arguitur sic: sicut enim missio temporalis dicit habitudinem ad effectum, ita processio temporalis, ut est temporalis, dicit | habitudinem huiusmodi. Sed hoc non obstante adhuc P12vb dicis processionem principaliter importare principium originis et non habitudinem ad effectum nisi ex consequenti. Ergo videtur, quod hoc idem debeas concludere de missione, quae non plus videtur esse temporalis quam processio. Dicendum, quod non est simile de missione et processione, quia, licet processio temporalis sub ista reduplicatione ‘inquantum temporalis’ dicat principalius habitudinem ad effectum, tamen reduplicando processionem principaliter importat principium originis. Quod patet 71 Ergo … 80 concludit] cf. Anon., Super Sent., I, 15, 1, cod. Bruges 491 (282rb,8-18) 81 Sed … 98 originari] cf. Anon., Super Sent., I, 15, 1, cod. Bruges 491 (282rb,18-41) 71 falsum est inv. P | quod ... est] om. E quod dicitur quod P | missionem] missio P 72 principaliter] principalius BaBeBolNV | importare] add. miss sed exp. Bol importat P | effectum] sed corr. essentiam Be essentiam G | Et] ad hoc est P 73 personam] persona Pi | quae mittitur] quae mittatur Be om. Pi | hoc] hic Kl 73 vel ... 74 missam] missa N ut om. P2 vel ut missam vel ut secundum se W 74 persona] om. EKl | si ... se] om. sed suppl. al. m. in marg. W 75 constituta] constituenda Kl constituita P2 | verum] unum P2 | habitudinem] add. ibi EN 76 dicit argumentum] dicit Augustinus N inv. P 77 alio] aliquo EKlV 78 per] om. P2 | Modo] add. autem al. m. s. l. Ba add. autem Bol add. hic NV 79 loquimur] add. de persona sed exp. et corr. hic Ba add. hic BeP2 | potius] om. BolKlPPi | de missione] coni. ex demissio ne P2 80 concludit] convenit EG contradicit Kl valet P concludit et add. secundum sed ras. V 81 contra] om. P | hoc] om. P hic W | arguitur] om. N add. contra hoc P | sic] om. P2 suppl. al. m. W | enim] om. N 82 ita] add. habitudo sed del. W | temporalis1 ... temporalis2] om. W ut est temporalis om. Kl 83 huiusmodi] huiuscemodi BaBeP2W huius BolV 84 dicis] dixisti BaBeP2W dicesti N dicunt isti V | importare] importari E 86 debeas] debeat Ba deberet W | esse] om. Bol 87 processio] add. ad hoc est P 88 missione ... processione] processione et missione Bol 89 processio] missio BeW | ista] illa BaBol 90 principalius] principaliter BolKlPPi 91 principaliter importat] principaliter om. KlW iter. P principaliter add. pn tamen sed exp. et add. et et add. importat P2

198

Bol15ra Pi15va

Be9ra

E26vb

Ba11vb

GUILLELMI PETRI DE GODINO

ex duobus, scilicet ex eius definitione, quia est exitus ab aliquo; item ex vi vocabuli, dicitur enim procedens quasi exiens, sed non est sic de | missione, quia missio inquantum missio dicit habitudinem ad effectum. Item adhuc obicitur, quod processio | temporalis non dicat principaliter habitudinem ad principium originis, sed ad effectum, quia, si diceret ipsam originem, principaliter sequeretur, quod persona non posset procedere a se temporaliter, cum a | se non possit originari. Et dicendum, quod a se procedere temporaliter de eadem persona, minus proprie dicitur quam de missione. Unde potest concedi de persona procedente ab alia, | quod procedat a se temporaliter, scilicet sic, quod Spiritus sanctus exiens ab alio procedit a se, id est facit se de novo in creatura, causando novum effectum in creatura. Et hoc modo sumitur processio minus proprie. Ad argumenta principalia dicendum ad primum, quod verum est, quod missio est processio temporalis magis ex parte effectus connotati quam ex parte principii originis. Ad secundum dicendum, quod | missio dicit exitum personae principalius, tamen dicit effectum connotatum. Et sic patet ad quaestionem.

99 Et ... 104 proprie] cf. Anon., Super Sent., I, 15, 1, cod. Bruges 491 (282rb,41-44) 92 duobus scilicet] om. P2 | quia] add. tunc E | est exitus inv. E | item] et etiam P 93 vi] add. lac. V | vocabuli] nominis P | procedens] processio Kl | quasi] quare Kl quasi add. exis sed exp. N 93 sed ... 94 missione] sed sic non de missione BolKl sed sic non est de missione NP2Pi sed sic (suppl. al. m. s. l.) non est de missione W 93 non ... sic] sic non est BaPPiV 95 dicat] dicit Kl 96 principium] add. orinis sed exp. N | sed] om. P2 97 diceret] dicit V | sequeretur] sequitur V 98 se] add. ipsa NV | possit] posset W | originari] oriri PPi oriri sed corr. al. m. W 99 Et] add. adhuc est P | de ... persona] om. BaBeNP2W de ea V 100 minus] om. P2 101 procedente] procedente coni. ex procedento Kl | quod] quia V | a] ab P 101 scilicet 102 sic inv. BaBolNPP2VW sic om. Be si sic Kl 102 quod] om. Kl | exiens] ens scilicet BaBeP2W | id est] idem E 103 creatura] add. ca (sic) sed exp. P 105 principalia] in oppositum P | dicendum] add. quod sed del. Be | primum] add. dico BaBeP2W | est] om. N 106 missio] add. creati E | est] et ENV | connotati] convocati Be connotatur ENV 108 personae] add. a persona P | principalius] principaliis P2 principaliter PPi 109 tamen] cum Kl | connotatum] convocatum Be notatum N 110 Et ... quaestionem] om. P

95

100

105

110

LECTURA THOMASINA I, DIST. 15, Q. 2

199

Quaestio secunda De persona divina utrum possit se ipsam mittere Secundo quaeritur, utrum persona possit se ipsam mittere. Videtur, quod non, quia missio dicit exitum personae a persona. Sed nulla per5 sona exit a se, ergo nec mittitur a se. Contrarium habetur in littera et probatur per Augustinum IV De Trinitate, qui dicit, quod sicut generare est Filium esse a Patre, ita mitti est cognosci, Filium esse a Patre. Sed ista cognitio potest causari a Filio, ideo et cetera. 10 Respondeo. Dicendum, quod ista quaestio habet opiniones. “Dixerunt enim antiqui, quod omnes istae propositiones erant valde impropriae et exponendae: ‘Filius | mittit se’, vel ‘Spiritus sanctus mittit vel Kl15rb dat se’. Sed dicendum, quod verae et propriae sunt, et de ista, scilicet ‘persona dat se’, non est dubium, quia, cum datio non dicat distinc15 tionem necessariam dantis ab eo, quod datur, quia aliquis potest dare se ipsum in obsequium vel amicum, | ista erit vera et propria ‘Pater dat P2166rb 6 Contrarium … 9 cetera] cf. Thom., Super Sent., I, 15, 3, 1, contra 1 (343) 6 in littera] cf. Lomb., Sent., I, 15, 1-4 (130,25-134,23) 7 sicut ... 8 Patre] cf. Aug., De Trin., IV, 20, 29 (199,99-101) 10 Dixerunt ... 36 eo] Anon., Super Sent., I, 15, 3, cod. Bruges 491 (282va,16-vb,4) 11 antiqui] non inveni 1 Quaestio secunda] om. BaBeBolEGKlNP2PiVW 2 De ... mittere] om. BaBeBolEGKlNPP2VW 4 quia] om. W | nulla] natura Pi | persona] om. EGKlNPi 5 se] se ipsa P | mittitur] add. aliquid sed ras Kl mittit P | a se] om. Bol se ipsam P 6 Contrarium] contra EKlN | per] quod P2 | IV] VIII N 7 qui dicit] ubi dicit BaG qui dicit iter. sed del. V | generare] generari N | est ... Patre] Filium est a Patre Pi esse om. V 8 mitti] exp. G | est] del. et etiam corr. s. l. G est add. Filium et P2 | cognosci Filium inv. BaBeW | Patre] add. est Filium mitti al. m. in marg. G | ista] illa BolW | causari] creari E causari post corr. W 9 ideo] ergo BaBePP2W 10 ista] illa BaPiV | opiniones] oppositiones N 11 enim] add. quidam N add. aliqui PPi | antiqui] add. doctores BaBeP2W | quod omnes inv. E | istae] illae BaBolV | propositiones] processiones N | erant ... impropriae] erant valde improprie (sic) NPi erant impropriae valde Bol valde (et sse add. sed del.) essent W 12 et exponendae] expositae BolPPi et om. N | mitti] add. se P | mittit vel] om. Kl mittit et Pi 13 dat] add. esse sed exp. Be | Sed] si P2 | quod] add. istae propositiones et P | verae ... sunt] verae sunt propriae Ba verae sunt et s. l. suppl. et et in textu propriae Be verae sunt et propriae P2W | et] om. Bol | ista] illa BaPi illa add. praeterea Bol 14 est] suppl. s. l. Ba | distinctionem] om. P 15 necessariam dantis] necessario dantis BolEGKl necessario distinctionem dantis P dantis necessario Pi 15 potest ... 16 ipsum] se ipsum potest dare BaBeENP2VW 16 obsequium] add. dictum in marg. Ba | vel] add. in Bol | amicum] amici Be amicitia sed exp. et corr. Bol | ista] illa BaBolV ista post corr. W | vera] materia dub. Kl | et] om. Pi

200

E27ra W12va

N13vb

V171rb

GUILLELMI PETRI DE GODINO

se’, ‘Filius dat se’ et etiam de Spiritu sancto. Sed de aliis, scilicet processione et missione, magis videtur dubium. Ideo dico, quod tales possunt dupliciter accipi. Vel ut important habitudinem ad principium originis et distinctionem ab eo, sic non sunt verae, quia nulla persona 20 a se distinguitur. Vel possunt accipi istae processiones et missiones per comparationem ad effectum, prout novo modo sunt in creatura per novum effectum ibi creatum a personis missis, | tamen supposita origine personae missae, non a se sed ab alia. | Et sic sunt verae et propriae ‘Filius mittit se’ inquantum iste exiens ab alio facit se novo modo in 25 creatura per novum effectum ibi creatum. Ad maiorem evidentiam dictorum sciendum, quod aliter se habet in propositionibus coniunctis de inesse et aliter in his, quae sunt formatae de fieri, quia ad veritatem istarum de inesse, oportet, quod praedicatum pro utraque parte insit subiecto quantum ad inesse. Verbi 30 gratia: cum dicitur ‘Sortes est homo albus’ requiritur, si sit vera, | quod Sortes sit homo et quod sit albus. Sed ad veritatem istarum de fieri non oportet, quod fieri utriusque partis verificetur de subiecto, sed tantum fieri | alterius partis, sicut cum dicitur ‘pictor facit parietem album’,

27 Ad ... 36 eo] cf. Thom., Super Sent., I, 15, 3, 1, sol. (344-345) 17 se] add. et BaBeENP2 | Filius] Filium E | se] om. P2 | et] om. GNP | etiam] om. P | de] om. BolPPi | Spiritu] Spiritus PPi | sancto] add. scilicet Spiritus sanctus dat se Ba sanctus add. dat se P sanctus Pi add. scilicet Spiritus sanctus dat et add. se al. m. s. l. W | scilicet] add. de GKl suppl. al. m. s. l. W 18 magis videtur inv. GKl magis videtur esse BaBeP2W | tales] add. relationes Bol add. propositiones P 18 possunt 19 dupliciter inv. V | Vel] uno modo P | ut] prout BaBeNP2VW | ad] et P2 20 et] ad Pi ad sed exp. et corr. s.l. Kl | distinctionem] distinctionum P2 | ab] add. puro (dub.) s. l. Kl | eo] add. et BolNPPiV esse sed exp. et corr. al. m. W | sic] sicut P2 21 a ... distinguitur] distinguitur a se P | Vel] alio modo P | istae] illae BaBolV add. distinctiones sed exp. N 22 effectum] add. et ENP2V | creatura] creaturis G 23 creatum] causatum BaBeGNP2V causatum post corr. al. m. W | tamen supposita inv. BaBeNP2VW 24 non] om. BeEKlP | alia] alio sed corr. al. m. W 25 Filius] add. enim Ba Be W | mittit] misit N | iste] om. NV ipse BaBeP2W | exiens] existens BeNP2W | alio] animo P2 26 effectum] factum Bol | ibi] om. Ba in ea Bol | creatum] om. et add. et Ba add. et Be causatum. Et P2VW add. tamen P 27 evidentiam dictorum] dictorum add. evidentiam in marg. G add. videndum et NV evidentiam dictarum Kl | se habet] est BaBeNP2VW 29 veritatem] vitatem (sic) Kl | istarum] illarum BaBePW illorum P2 | inesse] esse sed corr. al. m. W 30 praedicatum] add. quod Be | pro] s.l. Be | parte insit inv. Be parte sit sed corr. insit s. l. P add. in sed exp. W 31 est homo inv. N | requiritur] requiratur P | si] ad hoc quod ista Bol | sit] sit dub. P2 | quod] suppl. s. l. Ba 32 homo] add. albus sed del. Bol | istarum] illarum BaBeBolPW illorum P2 | de] om. E

LECTURA THOMASINA I, DIST. 15, Q. 2

201

non requiritur ad | veritatem istius, quod pictor fecerit parietem, sed tantum, quod fecerit albedinem in eo”. Ulterius sciendum de propositionibus de fieri, quod quando aliquod coniunctum praedicatur de aliquo secundum fieri, aliter se habet illud coniunctum in faciente et in facto, quia ex parte facti oportet, quod 40 utrumque praedicetur secundum esse, sed non secundum fieri, | ut si dicam “iste | est nunc factus homo albus”, oportet, quod sit homo, et quod sit albus, nisi alterum sit diminuens rationem alterius, ut homo mortuus, non autem oportet, quod fiat homo, sed sufficit, quod fiat | albus. Et ideo secundum fieri non oportet, quod iste fiat utrumque. 45 Sed ex parte facientis, quia faciens non refertur ad factum nisi secundum id, quod fit in ipso, sufficit, quod faciens dicatur alterum tantum facere, ut, si dicam ‘Sortes facit parietem album’ non oportet, quod faciat parietem et quod faciat album esse, sed sufficit, quod faciat album tantum. 50 Dico ergo, quod missio ponit missum esse in alio, eo modo quo prius non erat, et sic quodammodo fieri in illo. Et sic missio impor35

34 sicut] ut Bol | facit] fecit Bol 35 fecerit] fecit BolE 36 tantum] om. P | fecerit] fecitur dub. E fecenti N add. tantum P 37 aliquod] aliquid Ba Kl P Pi 38 secundum] quod Bol add. quod KlPi | habet] haberet Bol | illud] id Ba ad BolPi idem NV 39 quia] om. Kl | quod] add. de s. l. N 40 utrumque] utraque EGNV | sed] etsi BaBeP2W et ENV etsi suppl. al. m. in marg. G 40 secundum2 … 44 utrumque] suppl. al. m. in marg. et add. quia sufficit quod fiat album in textu Ba 41 dicam] dicatur KlNPPi | iste] ille BaBolV | nunc] om. Bol 42 albus] add. non sed exp. Ba add. non BeENP2 add. quod sed del. Pi album add. sed non V add. non sed exp al. m. W | quod ... albus] om. E quod sit album V | nisi] non Kl om. NP2VW 42 nisi ... 43 homo] om. BaNP2VW add. albus E add. etiam quod fiat albus al. m in marg. G 42 diminuens] diminutus E om. NP2VW 43 autem] om. ENP2VW 43 sed] quia add. enim al. m. s. l. W exp. N | sufficit] om. Be exp. N | quod] add. facit sed exp. W exp. N | fiat] exp. N 44 albus] animal Pi exp. N album V 42 nisi ... 44 albus] om. Ba 44 et ideo] sed suppl. al. m. in marg. Ba | iste] ille Bol suppl. al. m. in marg. Ba om. E 44 Et … utrumque] om. BeENP2VW 45 Sed] quia P2 suppl. al. m. s. l. V | facientis] add. quia facientis sed exp. al. m. W | factum] effectum N | secundum] om. et add. ad s. l. N 46 id] illud BolW | ipso] eo N 46 alterum ... 47 facere] alterum facere tantum BaBeENW facere alterum tantum V 47 si] suppl. s. l. Bol | dicam] dica N dicatur PPi | facit] faciat E facerit (sic) P2 | album] add. esse NW 47 non ... 48 esse] om. (hom.) E suppl. in marg. al. m. W 48 parietem] add. sed sed del. Bol | et] vel P2 sed Pi | quod] om. BaBeP2VW | faciat] faciet Bol om. Pi | esse] eo Kl 50 ponit] potest Bol ponit sed corr. potest al. m. in marg. Kl | missum esse inv. Bol | alio] aliquo BaP | quo] add. modo Bol dub. P2 51 et] om. BolKlPi | sic] fit Bol | missio] add. et Bol

G10va

Bol15rb Be9rb Pi15vb

202

GUILLELMI PETRI DE GODINO

tat quandam factionem: non rei, sed rationis. Sensus ergo est, Spiritus sanctus est missus, id est Spiritus sanctus est ens factus ab aliquo alio existens in creatura per gratiam. Unde oportet ad hoc, quod dicatur E27rb missus, quod sit ab alio | et quod fiat in alio secundum novam habitu- 55 dinem, ita quod ex parte subiecti utraque pars dicatur secundum esse, quod est in praedicato, scilicet secundum esse ab alio et fieri in alio. Et ideo Pater non dicitur mitti. Si autem accipiamus missionem ex parte mittentis, tunc mittere Spiritum sanctum nihil aliud est quam facere Spiritum sanctum exis- 60 tentem ab alio esse in aliquo secundum habitudinem novam. Et ideo cuicumque personae convenit facere alteram istorum, scilicet facere Kl15va Spiritum sanctum | esse novo modo in creaturis, dicetur ipsum mittere. Et quia hoc potest facere ipse Spiritus sanctus, scilicet se existentem P13ra ab alio facere novo modo in creatura, | ideo Spiritus sanctus dicetur se 65 mittere et etiam Filius eodem modo. “Contra ista arguitur et probatur, quod ex hoc videtur sequi, quod Pater mittat se, quod tamen omnes negant, quia si ad hoc, quod persona mittat personam, sufficit, quod habeat auctoritatem super effec67 Contra ... 77 alio] Anon., Super Sent., I, 15, 3, cod. Bruges 491 (282vb,12-22) 52 factionem] fictionem E formam del. et add. al. m. in marg. G | rationis] add. quia terminatur ad relationem rationis et non rei sicut dicitur Deus refugium factus es nobis al. m. in marg. G | Sensus ... est] est ergo sensus P 52 Spiritus ... 53 missus] missio est Spiritus sancti Kl 53 est] del. Bol | ens factus inv. BaBeP2VW add in alio P | aliquo alio] aliquo om. BaBePP2W add. est Bol alio om. N add. ergo Kl inv. et add. ergo Pi 54 existens] ex ens P2 | oportet] add. quod Bol | dicatur] dicantur N 55 missus] missis Pi add. et BaBeP2W | alio] aliquo E | fiat] add. ad sed exp. P2 | in] s. l. P2 | alio] aliud BaBeP2 aliud dub. sed corr. W | novam habitudinem inv. BaBeNP2VW 56 ita ... 57 alio] om. BaBeNPP2VW 56 secunudm esse inv. Bol 57 esse] add. suum Bol | et] add. secundum Bol 58 mitti] add. quia non est ab alio al. m. in marg. G 59 Si] sed P2 | accipiamus] recipiamus N 60 existentem] exeuntem Pi 61 aliquo] alio W | secundum] sed sed del. et corr. al. m. Bol | habitudinem novam inv. BaBePP2W 62 cuicumque] certum est Kl | alteram] alterum Pi 63 modo] add. nisi P2 | creaturis] creatura GPi | dicetur] dicitur Bol dicere Pi | ipsum] primum sed corr. al. m. W | mittere] add. quamvis non sit principius Spiritus sancti secundum quod est ab alio al .m. in marg. G 64 hoc potest] non exp. et corr. hoc s. l. et add. potest in textu Ba inv. BolKlPPi | facere] om. Ba | sanctus scilicet] scilicet om. BolEGKlNPPiV sanctus om. Be sanctus add. ex sed corr. scilicet al. m. W 65 facere] om. BolN | modo] om. Kl | dicetur] dicitur BaBolW detur P2 66 Filius] fieri Pi | modo] add. et tota Trinitas sic dicitur mittere Spiritum sanctum propter donum collatum totius Trinitatis in marg. al. m. G 67 ista] illa BaW illud V | ex] om. N | sequi] se Pi 68 Pater ... se] mittat se Pater Kl Pater se mittat N se om. Pi | ad hoc] adoc (sic) N 69 auctoritatem ... 70 creatum1] super effectum creatum auctoritatem BolGKl effectum super auctoritatem creatum E om. Pi 69 super ... 70 creatum2] om. (hom.) Pi

LECTURA THOMASINA I, DIST. 15, Q. 2

203

tum creatum, cum Pater habeat auctoritatem super effectum creatum sicut Filius vel Spiritus sanctus, dicetur se ipsum mittere. Et declaratur per exemplum, quia si esset aliquod scutum, quod non esset ab alio creatum et illud scutum se ipsum dealbaret, verum esset dicere, quod illud scutum dealbaret se ipsum, et tamen non esset ab alio. Ita | hic, ut P2166va 75 visum est. Et dicendum, quod si consideremus ea, quae dicta sunt, iam sunt soluta, quia ad hoc, quod persona mittatur, oportet, quod sit ab alio”. Hoc enim importat nomen missionis, et quod sit novo modo in creatura per novum effectum creatum. Sed ad hoc quod mittat, sufficit, quod faciat alterum, non utrumque, id est quod faciat se novo modo 80 in creatura. Non autem oportet, quod esse ab alio causetur a se ipsa, quamvis igitur Pater possit causare novum effectum et sic quasi mittere, tamen non posset esse missus, quia deficit sibi alterum, scilicet esse ab altero, ut sic quasi dicamus, quod posset se mittere, sed tamen non posset a se mitti. 85 Ad argumentum dicendum, quod ad hoc quod persona mittatur, | E27va oportet, quod exeat ab alio, non tamen semper a mittente, ut visum est. 70

70 creatum] om. BaBeEPP2PiVW add. et s.l. Kl add. sicut Filius vel Spiritus sanctus sed exp. N | habeat] add. (transp.) auctoritatem BaBePP2N habeat coni. ex heat et add. auctoritatem N om. Pi 71 dicetur] om. W 72 per] quod P2 | alio] aliquo BolEKlNPPi 2 animo P 73 creatum] causatum BaP2W | esset] est BolV est sed. corr. al. m. W 74 dealbaret se ipsum] se isum dealbaret BaBeNP2VW | et] suppl. cum (dub.) s. l. Ba | verum esset ... et] om. (hom.) E | tamen] om. N | non] om. P2 | alio] animo P2 | ita] add. est hic P 75 Et] add. ad hoc Bol | quod] om. P2 | iam] ista BeP2W 76 soluta] absoluta P2 | quod] add. et Ba add. et sed exp. P2W 77 alio] animo P2 | nomen] post corr. Ba | sit ... modo] novo modo sit BaBeENP2VW 78 creatura] creaturis Kl | creatum] causatum BaBeKlP2W | sufficit] sufficiat Ba 79 alterum] add. et P | id est] scilicet G et N | modo] post corr. G 80 Non autem] nam Pi | alio] aliquo Bol | causetur] detur add. sed Bol | se ipsa] se G 81 igitur] ergo BaP suppl. al. m. s. l. W | causare] creare BolKlPiV | mittere] add. et E add. se al. m. in marg. G 82 tamen non inv. NV non om. Pi | missus] suppl. s. l. Bol | alterum] aliud P 83 altero] alio P add. causetur a se ipsa quamvis igitur Pater prius sit causare novum effectum et sic quasi mittere tamen non prius sed esse missus quia deficit sibi alterum scilicet esse ab altero sed exp. tamen non prius sed esse missus quia deficit sibi alterum P2 add. vel ab alio Pi | sic] sit W | quasi] etiam Bol om. Pi | dicamus] dicatur Kl | tamen] om. BaENPP2W enim suppl. s. l. V | non] om. V 84 a ... mitti] ad se mitti Be a se mitttere N 85 argumentum] add. in oppositum P | quod] om. G | ad] suppl.. al. m. s. l W | persona mittatur inv. G 86 exeat] exit E exscat N | alio] aliquo Bol | est] add. distinguitur Kl

204

GUILLELMI PETRI DE GODINO

Quaestio tertia De invisibili missione Filii Ba12ra

Bol15va W12vb N14ra Pi16ra Be9va

Iuxta hoc quaeritur de missione | invisibili Filii, circa quod videnda sunt quattuor. Primo quid sit invisibilis missio. Secundo quomodo convenit Filio. Tertio de comparatione missionis invisibilis Filii et Spi- 5 ritus sancti. Quarto ad quos sit facta talis missio. De primo notandum, quod ratio privationis sumenda est ex habitu. Cum ergo invisibile privative se habeat ad visibile, ex ratione visibilis missionis sumenda est ratio invisibilis missionis. Missio autem absolute dicta est exitus personae a persona ad sanctificandum creaturam. Super 10 hanc autem | missionem absolute dictam addit missio visibilis signum visibile exterius manifestatum invisibilis missionis interioris, sicut fuit columba super Christum apparens | in suo baptismate | et linguae igneae apparentes super | apostolos. Per privationem autem huius exterioris signi visibilis dicitur | missio invisibilis, quae non est aliud quam 15 exitus personae a persona ad sanctificandum creaturas solo interiori opere sine signo exteriori. Sic patet primum.

1 Quaestio tertia] om. BaBeBolEGKlNP2PiVW 2 De ... Filii] om. BaBeBolEGKlNPP2VW 3 Iuxta ... 4 quattuor] tertio quaeritur sine argumentis utrum missio invisibilis conveniat Filio. Respondeo circa istam quaestionem sunt quattuor videnda P | 3 quaeritur] add. utrum sed del. Be om. P | de] add. Filii NV om. P | missione invisibili inv. Pi missione visibili E om. P | Filii] om. EGKlV cirt exp. N om. P | circa] certa P2 om. P 3 videnda 4 sunt inv. BaBeP2W om. P 4 invisibilis missio inv. P 5 invisibilis] visibilis Ba | et] ad N 6 sit facta inv. BaBeP2VW facta fient sed corr. facta sit N 7 De ... notandum] quantum ad primum sciendum P | ratio] rationale coni. ex ratio le E | sumenda est inv. P est om. P2 8 invisibile] invisi E visibile sed corr. s. l. N | habeat] habet Kl add. a (sic) P | ratione] add. ergo BolP 9 missionis] om. P2 | sumenda est inv. P | ratio] suppl. in marg. Ba | invisibilis missionis inv. P | absolute] ab aliquo N 10 est] om. P2 | a] suppl. s. l. V | sanctificandum creaturam] sanctificationem creaturarum Bol 11 signum] signam P2 12 exterius] exitum Kl | manifestatum] om. BaBeENP2VW | interioris] add. manifestatum BaBeEV add. manifestativum N P2 exterioris Pi add. manufactivum sed corr. manifestatum al. m. W 14 per] suppl. al. m. Bol | autem] ante Pi | huius] huiusmodi BaEGP om. N 15 invisibilis] add. de missio invisibilis sed del. W | aliud] alio N 16 a persona] om. BaGP2 a om. N | sanctificandum] significandum E | creaturas] creaturam BaBeKlP2 PiW creata post corr. P | solo] sola Bol 17 opere] operatione Bol | exteriori] add ut sed exp. et corr. et s. l. Ba add. et BolNP2PiVW add. opere sine signo exteriori. Et E | Sic ... primum] om. P

LECTURA THOMASINA I, DIST. 15, Q. 3

20

25

30

35

205

De secundo sciendum, quod sicut est ordo intellectus ad voluntatem, ita etiam est ordo in perfectionibus eorum, et ideo sicut perficitur affectus per dona appropriata Spiritui sancto, qui procedit ut amor, qui est obiectum voluntatis, ita perfici debet intellectus per dona appropriata Filio, qui procedit ut Verbum, quod est obiectum intellectus. Cum igitur effectus divinus perficiens affectum nostrum invisibiliter ipsum perficiat, sicut caritas perficiens affectum nostrum invisibiliter perficit ipsum, ita oportet ponere, quod sicut Spiritus sanctus in donis perficientibus affectum invisibiliter mittitur, ita Filius | mittitur invisibiliter in donis perficientibus intellectum, scilicet in dono sapientiae. | Et sic patet secundum. | De tertio notandum, quod has duas missiones dupliciter possumus ad invicem comparare: aut quantum ad earum realem diversitatem, aut quantum ad earum realem separationem. Si primo modo, sic planum est eas differre et ex parte principiorum istarum missionum, quae sunt generatio Filii et processio Spiritus sancti, et quantum ad effectus connotatos et terminos ipsorum, scilicet sapientiam, ad quam terminatur missio Filii, et caritatem, | ad quam terminatur missio Spiritus sancti. 29 De ... 40 separantur] cf. Thom., Super Sent., I, 15, 4, 2, sol. (353) 18 De secundo] quantum ad secundum P de secundum P2 | sciendum] notandum Pi | intellectus ... voluntatem] ad voluntatem intellectus E 19 etiam est] om. Bol inv. KlN | ordo] hordo N | eorum] earum P | et ideo inv. E 20 sancto] add. scilicet E | qui] quia V | procedit] producit sed corr. procedit Be 21 perfici debet] perfici oportet Ba inv. P 22 quod] quod post corr. W 23 igitur] ergo BaENP2VW | effectus] affectus E intellectus N | nostrum] in noster N om. BaP2V | 24 perficiat] perficit Bol perfit sed corr. al. m. W | caritas] post corr. W 24 invisibiliter] divisibiliter V 24 ipsum ... invisibiliter] om. N 25 perficit] perficiat G | ipsum] add. ipsum G om. PPi illa V | Ita] om. BaBeP2W 26 perficientibus] add. intellectum vel E | affectum… invisibiliter2] om. W | mittitur1] add. in donis perficientibus in intellectum inviibiliter mittitur N | mittitur2 invisibiliter] mittitere invisibiliter E mittitur Kl mittitur invisibiliter P invisibiliter mittitur Pi | mittitur1 ... invisibiliter2] suppl. al. m. in marg. Bol 27 in ... perficientibus] suppl. al. m. in marg. et add. affectum invisibiliter mittitur. Ita Filius mittetur invisibiliter: in donis perficientibus intellectum invisibiliter mittitur. Ita Filius invisibiliter mittetur W | scilicet ... dono] in dono scilicet Kl scilicet in donis W 28 Et] om. KlNP | sic patet] om. KlP | secundum] om. KlP suppl. al. m. s. l. W 29 De tertio] quantum ad tertium P tertio s.l. al. m. W | notandum] sciendum P | has] om. E 29 dupliciter ... 30 ad invicem] possumus dupliciter ad invicem P possumus ad invicem dupliciter N 30 ad earum] alicui eorum E 31 earum] eorum E | realem] om. BaP2W | Si] add. considerentur P 32 eas] ea P | et] om. BolEP | principiorum] add. et PPi 33 effectus] effectum EW 34 ipsorum] earum BaBeP2W eorum NV | scilicet] add. secundum P2 35 et] in P2 | caritatem] caritatis N | Filii ... missio] om. Be

E27vb Kl15vb G10vb

V171va

206

GUILLELMI PETRI DE GODINO

Si autem loquamur de earum separatione, sic dicendum, quod una missio numquam est sine alia, quia amor sequitur notitiam et perfectus P2166vb amor perfectam notitiam. Et ideo dona | appropriata Spiritui sancto praeexiguunt dona appropriata Filio, et sic patet, quod istae missiones numquam separantur. 40 De quarto sciendum, quod missio invisibilis facta est ad omnes, qui effectum gratiae sanctificantis suscipiunt vel augmentum eius. Et ratio est, quia in istis donis includuntur personae, in quibus datur Deus in ratione visi vel amati secundum rem vel secundum speciem. Haec autem sunt dona gratuita, quae excedunt facultatem cuiuslibet creaturae 45 seu naturae creatae, et ideo ad omnem naturam creatam, quae videt Deum clare visione beata, necessario facta est missio talis. Huiusmodi est humanitas Christi a principio conceptionis suae, tales sunt omnes beati sive homines sive angeli, et secundum gradus in beatitudine fiunt gradus in missione donorum, quibus beatificati sunt plenissime. Ergo 50 facta fuit missio ad Christum, ad alios autem diversimode secundum diversos gradus beatitudinis suae. Viatoribus etiam, qui iam secundum speciem habent Deum, fit missio cum donis gratuitis, et cum augmento E28ra eorum alias non sint, | nec modo fit missio beatis, cum non perficiant

36 earum] eorum ENV | sic] add. est P 37 alia] aliam N | sequitur notitiam] notiam post corr. et add. sequitur V 38 amor] aamor (sic) E | appropriata] post corr. Kl | Spirtui] Spiritus E 39 praeexiguunt] praeexigit N praeexiguunt post corr. W | appropriata] post corr. W | patet quod] om. BaBeP2W | istae] illae BaBolNPiV 41 De quarto] quantum ad quartum P | missio] om. E | est] add. quo Bol | omnes] donis W | qui] add. ad E 42 sanctificantis] sanctificationis P | suscipiunt] add. vel recipiunt BaBeP2NV susceperunt P add. vel receperunt W | augmentum] add. auctoritate (dub.) al. m. in marg. V | ratio] add. huiusmodi Ba add. huius BeW 43 istis] illis P | includuntur] concluduntur E 44 visi] visibili E | secundum] om. ENV | Haec] hoc BaBeP2VW hic BolKlP 45 sunt] sequuntur Kl sunt al. m s. l. W | dona gratuita] duo gratuita dona E dona om. Pi | cuiuslibet] om. Kl 45 creaturae 46 seu] om. BaBeW creaturae sive P 46 creatae] suppl. al. m. in marg. W | naturam creatam] creatam om. BaBe creaturarum W 47 clare] add. et Ba W | missio talis inv. P | huiusmodi] huius BaBeBolEKlP2VW 48 humanitas] post corr. Ba | principio] om. Pi | conceptionis suae inv. BaBePP2NV 49 sive] add. aliquid sed ras W | fiunt] sunt N 50 in] suppl. s. l. Bol | missione] missionem sed corr. Bol | donorum] add. a Pi duorum sed corr. al. m. W | beatificati] beatifici Ba 51 facta fuit inv. BaBeKlPP2W | Christum] add. sed G | ad alios] aliis BaBeW alii P2 post corr. Bol | autem] om. GP 52 gradus] gradibus Ba | etiam] autem P scilicet Pi | qui] quibus P 53 cum] add. dono eorum P om. P2 | augmento] augmentorum Pi 54 eorum] om. P | alias] aliquas sed exp. et corr. in marg. Bol | nec] nullo Kl | modo ... beatis] beatis modo fit missio BaBeW beatis modo fit missio add. cum donis gratuitis et cum augmento sed exp. P2 vero (dub.) modo fit missio beatis N

LECTURA THOMASINA I, DIST. 15, Q. 4

55

207

in gratia, nec ad Christum facta fuit missio nisi semel, scilicet in instanti suae conceptionis. Generalius autem et plenius facta fuit missio tempore revelatae gratiae, quod est tempus plenitudinis, quam in Veteri Testamento; sed ad quasdam personas Veteris Testamenti facta fuit missio valde plenaria et perfecta. | Bol15vb P13rb

Utrum per receptionem alicuius aeterni in mente hominis anima dicatur extra mundum Iuxta hoc quaeritur, utrum per receptionem alicuius aeterni in mente hominis anima dicatur esse extra mundum. Et fit ista quaestio propter illud verbum Augustini, quod “cum aliquid aeternum mente percipimus, non iam in hoc mundo sumus”. Dicendum, quod quidam sic dicunt et bene, “quod anima quantum ad esse suum primum substantiale, numquam fit extra mundum | per Pi16rb 10 quamcumque conceptionem alicuius aeterni, sed quantum ad secun5

55 nec ... 56 conceptionis] cf. Thom., S.th., I, 43, 6, ad 3 6 cum ... 7 sumus] Aug., De Trin., IV, 20, 29 (199,87-91) 8 quod2 ... 32 sensibilia] Anon., Super Sent., I, 15, 4, cod. Bruges 491 (282vb,39-283ra,19) 55 facta fuit inv. P | missio] suppl. s. l. Bol 56 suae conceptionis inv. Kl | generalius] generaliter BolP | et plenius] implenius P2 | facta fuit] facta est BaBeP2VW facta et add. est in marg. Kl inv. P 57 revelatae] relevatae Kl 58 quasdam] quamnasdam (sic) N quas Pi | Veteris Testamenti] in Veteri Testamento NV | facta fuit inv. BaBeNPVW fui (sic) facta P2 59 valde] multum BaBeP2W | plenaria] plena Bol | et perfecta] et facta P2 infra dicetur Pi 2 Utrum ... 3 mundum] om. BaBeBolEGKlNPP2VW 4 Iuxta hoc] quarto P | per] om. P2 | in] add. aliquid sed ras. V 5 dicatur] iter. Be | esse] om. Kl | fit] sit dub. BeW | ista] illa BaPiV post corr. W 6 Augustini] add. qui dicit BolP add. quod dicit Pi | aliquid aeternum] aeternum aliquod add. in BaBeP2 aliquod aeternum EKlN aeternum aliud add. in sed corr. aliquod al. m. W 7 percipimus] concipimus add. iam Kl | iam] om. GKl add. hic V | in ... sumus] sumus in hoc mundo NV add. respondeo P 8 quidam] quid quod (dub.) sed ras. et corr. Ba quidem Be quidem dub. sed. corr. al. m. W 9 esse ... primum] esse suum add. primum al. m. in marg. Bol primum esse suum add. scilicet al. m. s. l. G esse suum purum N esse suum scilicet V suum om. W 9 substantiale ... 11 scilicet] om. V 10 quamcumque] om. P quamdam Pi quantumcumque add. per W | conceptionem] perceptionem BaBeP2 receptionem W | alicuius] cuius sed corr. alicuius s. l. Bol 10 sed ... 12 aeterni] om. (hom.) E 10 secundum ... 11 suum] suum esse secundum Kl

208

GUILLELMI PETRI DE GODINO

dum esse suum, scilicet quantum ad operari, bene fit extra hunc mundum per receptionem alicuius aeterni. Et probatur sic. Anima enim | comparatur ad duo, scilicet ad subiectum et obiectum. Per comparationem ad subiectum habet anima suum esse naturale, et quia subiectum est in hoc mundo, ideo et anima est in hoc mundo. Per compara- 15 tionem vero ad obiectum habet anima operari, et quia obiectum suum N14rb potest esse extra mundum, | ideo et anima isto modo per receptionem alicuius aeterni potest esse extra mundum quantum ad conformitatem, inquantum ex receptione obiecti transformatur in illud. Et istud videtur mihi valde bene dictum. 20 Et quando dicit Augustinus, quod “anima verius est ubi amat quam ubi animat”, sed amat in caelo, ergo est ibi verius quam in mundo, ubi animat, dicendum dupliciter: primo quia pro tanto verius est Kl16ra ubi amat, quia amare inest ei specialius quam animare, et amare | est nobilius quam animare, et quia res verius habet esse per id, quod est 25 W13ra ei nobilius | et specialius, quam per id, quod est ei commune, ideo et Be9vb

12 Anima ... 19 illud] cf. Thom., Super Sent., I, 15, 5, 3, sol. (363-364) 21 anima ... 22 animat] Bern., De praec. et dispens., 20, 60 (292,24-25) 11 bene] om. N | hunc] om. Kl 12 Et] dub. add. sic NV add. hoc P | sic] om. EGKlNV 13 comparatur] operatur Pi | ad] a NP2 | et] add. ad BaBeNPP2W | obiectum] add. et Bol add. cum P2 14 habet] habeat Bol | suum esse inv. Bol | subiectum] add. subiectum P2 15 est] om. P2 | mundo] mondo Pi | et] add. ipsa N | mundo] mondo Pi | ideo ... mundo] suppl. al. m. in marg. W 16 vero] nullo Pi | quia obiectum] obprobrium P2 17 extra] suppl. al. m. s. l. W | mundum] mondum Pi 17 ideo ... 18 mundum] om. Pi 17 et] om. P etiam V | isto] toto sed corr. al. m. W | modo] add. scilicet P | receptionem] perceptionem EV conceptionem BolG comparationem Kl operationem add. circa P 18 alicuis] aliquod P | aeterni] aeternum add. et per eus receptionem P | conformitatem] add. scilicet N 19 ex] add. ex P2 | obiecti] obiectum P2 | illud] id ENV | Et istud] et om. Ba om. BeW et illud BolV 20 videtur] om. Pi | mihi] add. hoc W | bene] bonum Kl 21 verius est inv. et add. ibi Bol est om. E | ubi] ibi P2 22 ubi] suppl. al. m. in marg. Bol | animat] amat sed corr al. m. Bol om. Kl, anima V | quam ... animat] om. Kl | in] om Bol | est ... verius] verius est ibi G ibi est verius W est verius ibi Bol | mundo] mondo Pi add. quam V post corr. W 23 animat] add. quod videtur esse contra hoc quod dictum est. Et ad hoc est P anima V | Dicendum] respondendum add. est Kl | Primo ... tanto] primo modo quia pro tanto Bol primo pro tanto quia E primo quia: om. N quia om. BaP2W | verius est inv. BaBeP2W est. om. NPi | ubi] hic P2 | amat] add. quam ubi animat BolP animat Pi 24 inest] est G | quam] quod Be | Et] etiam BeW 25 nobilius ... 26 ei2] om Kl | 25 verius habet inv. P add. aliquid sed ras W | id] illud BaBolP2W | quod] quia N | est] inest BolKlPPi 26 ei1] om. BaGNVW sibi P | nobilius] nobilissimum E add. ei W 26 specialius] spiritualis sed corr. in marg. N | quam] om. E quod P2 | id] illud BaBeBolP2W | est] inest BolPPi | commune] communis BePPi communius BaP2 consequens sed corr. communius al. m. W | ideo] ergo P

LECTURA THOMASINA I, DIST. 15, Q. 4

209

cetera. Vel sic, quod anima verius est circa aeterna, quae amat, | quia ibi E28rb est secundum nobiliorem operationem, scilicet intellectum et voluntatem, quia, licet anima immediate det esse | corpori, tamen mediantibus Ba12rb 30 aliquibus potentiis corporalibus ipsum movet et administrat, sed ipsa anima secundum suum esse nobilissimum est circa aeterna et aliquando ea intelligendo et volendo non sentit ista sensibilia”. “Contra ista tamen obicitur. Quando enim dicitur, quod anima per comparationem ad obiectum est extra mundum, obviant aliqui 35 sic: anima non operatur specialiter intelligendo nisi per | potentiam P2167ra receptivam. Sed per hoc, quod aliquid in aliquo recipitur, magis est receptum in recipiente quam e converso, sicut per visionem lapidis oculus vel visus non est in lapide, sed lapis per speciem suam est in oculo. Ergo cum anima operetur circa aeterna intelligendo ipsa et ipsa 40 in intellectu recipiat, magis erunt aeterna in anima quam anima in ipsis aeternis, cuius contrarium dicebatur, ergo male. Et isti dant aliam expositionem ad auctoritatem Augustini, quod anima est verius ubi amat quam ubi animat. Et dicunt hoc esse propter tria: primo, quia res verius habet esse per id, quod sibi est proprium, 33 Contra ... 76 ceram] Anon., Super Sent., I, 15, 4, cod. Bruges 491 (283ra,28-283rb,31) 34 aliqui] Aeg. Rom., Super Sent., I, 15, pars 2, princ. 2, 3 (83vQ-84rD) 35 anima ... 41 male] cf. Aeg. Rom., Super Sent., I, 15, 3 (84A) 27 Vel sic] secundo sic potest responderi P | quia] qui P2 | ibi] om. Ba 28 secundum] om. E | scilicet] add. secundum PPi 29 det] debet E 30 aliquibus] alius sed corr. al. m. W | potentiis] principiis Kl | ipsum] ipsam W | administrat] add. sed sed exp. Ba 31 anima] om. Bol | suum ... nobilissimum] sui nobilissimum BaBeP2V sui esse nobilem E suum esse nobilem G esse suum nobilissimum Kl sui nobilissimum N sui nobilissimum post corr. W | circa] certa P2 | aliquando] add. in E 32 ea] illa Pi | et] n (sic) V | ista] illa BaPiVW ipsa Bol 33 ista] illa W | obicitur] scribitur et dicitur BaBeW scribitur E et dicitur N scribitur add. dicitur P2 obicitur et dicitur V | enim] om. P2Pi | dicitur] om. P2 34 ad] add. in intellectum N | mundum] mondum Pi 35 operatur] comparatur E | specialiter] speraliter sed corr. specialiter Ba | nisi] om. N 36 hoc] huius BaG | aliquid] aliquod E | in ... reciptur] recipitur in aliquo BaBeP2NV recipiam (dub.) in aliquo W 37 receptum] receptam P 38 suam ... in] est om. ENP2V suam in add. est al. m. s. l. G suam om. et add. est Kl 39 anima operetur inv. BaBeP2W anima operatur Kl | aeterna] add. in sed exp. Ba add. in Be | intelligendo] add. et P 39 intelligendo ... 40 anima] suppl. al. m. in marg. W 39 et ipsa] om. E 40 recipiat] recipiatur Bol | erunt aeterna] est aeternum Bol aeterna erit E | in] add. ipsa Bol | quam] add. in Kl 41 dicebatur] dixeras G decibatur P2 dicebant N V | ergo] add. carnale sed exp. N | male] add. dicitur P add. enim sed del. Pi 42 Et] om. BolKlPi add. propter hoc P | isti] isti coni. ex ist (sic) E | auctoritatem] autem P2 43 quam ... Et] om. BaBeEGNP2VW | esse] est BeW 44 verius habet inv. Kl | id] illud BaBeBolP2W | sibi est inv. BaBeENPP2VW

210

G11ra

Bol16ra V171vb E28va

GUILLELMI PETRI DE GODINO

quam per commune, sed amare est sibi proprium, animare commune, 45 quia convenit ceteris animalibus, ideo et cetera. Ista expositio parum valet, quia risibile proprium est homini et animal commune, non tamen habet homo verius esse per risibile quam per animal. Item falsum assumunt, scilicet quod amare est animae proprium, quia omnibus substantiis incorporalibus et spiritualibus vel | 50 intellectualibus est commune. Secunda expositio eorum est, quia res verius esse habent in Deo quam in se ipsis, ideo et cetera. Dicendum, quod ista expositio non est multum efficax, quia licet homo verius et nobilius habeat esse in Deo quam in se, quia | esse quodcumque est in Deo nobilius | quam esse 55 cuiuscumque creaturae, tamen esse hominis | habet homo verius in se quam in Deo. Tertia expositio eorum est, quia amare in homine est per id, quod est nobilius in homine, scilicet per nobiliorem potentiam, sci-

45 animare] add. vero P 46 ideo] ergo BaBeP2N | cetera] add. secunda expositio eorum est quia res minus habet esse in Deo quam in se ipsa, ideo et cetera. Tertia expositio eorum est quia amare in homo est per id quod est nobilius in homine, scilicet per nobiliorem potentiam, haec est per voluntatem P 47 Ista] prima P | quia] add. constat quod P | proprium est inv. BolP | et] om. P | animal] animalis E add. vero P 48 non tamen inv. BaBeEP2VW non om. P | homo ... esse] esse verius homo BaBeP2VW verius esse homo EN homo non habet verius esse P 49 Item] ideo Kl | falsum] assumunt P factum P2 | assumunt] assumitur BolKlNPi falsum P | scilicet] om. BaBeENP2VW | amare] animare Pi | est] sit P | animae proprium inv. P 50 quia] add. convenit Kl | omnibus] et animae et aliis P | incorporalibus] post corr. s. l. Kl | et] vel E | vel] et in Pi om. (transp.) E | in ... vel] om. BaBeP2W vel om. (transp.) E spiritualibus vel om. N 51 intellectualibus] intelligibilibus dub. Kl om. E | est commune] convenit Bol communiter dub. Kl add. (transp.) vel intellectualibus E esse commune Pi 52 expositio eorum] expositio earum sed exp. et corr. eorum inv. NV om. P 52 est ... 53 expositio] om. P 52 quia] quid N quod V | verius ... esse] verius habet esse BaBol verius esse habent G verius habent se P2 habent verius esse V verius haberit esse W 53 ideo] ergo BaBeP2W | ista] illa BaBolPi | expositio] add. etiam BaBeP2 54 homo] add. vi sed. del. P | habeat] habet N | esse] se E | verius ... Deo] habeat in Deo verius esse et nobilius Kl 55 se] se ipso P | quodcumque] add. quod Ba | est ... Deo] add. est BaBeVW in Deo est NP est a Deo Pi 56 creaturae] om. BaBeP2 suppl. al. m. in marg. W | habet ... se] homo verius habet in se BaBe habet homo verius in se ipso P verius habet homo in se EV verius habet in re N verius habet in se P2 homo verius in se habet W 58 expositio eorum inv. Bol eorum om. Pi 58 eorum ... 61 voluntate] etiam nihil omnino valet, quia intellectus est nobilior potentia quam voluntas ut in tertio libro patebit ubi solventur rationes probates (sic) voluntatem esse nobiliorem potentiam quam sit intellectus P 58 est] om. Kl | quia] quod V 59 id] illud BaBeBolP2PiW | scilicet] quia G sed P2 | nobiliorem] nobilitatem E | scilicet] add. per BaBeW

LECTURA THOMASINA I, DIST. 15, Q. 4

211

licet voluntatem. Dicendum, quod hoc est falsum, quia in tertio libro ostendetur intellectum simpliciter esse nobiliorem voluntate. Ad obiectionem eorum, per quam reprobant principalem positionem, dicendum, quod sermones accipiendi sunt penes materiam. Constat autem, quod Augustinus loquebatur de amore. Quando ergo 65 dicitur, quod anima ex perceptione alicuius aeterni fit extra mundum, hoc est, quia amor transformat amantem in amatum et non e converso. Et ideo licet per receptionem | cognitionis alicuius rei ipsum Pi16va cognitum magis fiat in cognoscente quam e converso, tamen per receptionem cognitionis divinae spirantis amorem divinum, qui amor 70 transformat | amantem in amatum, magis fit cognoscens in cognitum Be10ra quam e converso. Vel dicendum, quod in cognitione, licet quantum ad receptionem cognitionis magis fiat cognitum in cognoscente quam e converso, tamen quantum ad configurationem magis fit cognoscens in cognito quam e converso, quia cognoscens configuratur cognito et 75 non e converso. Et ponitur exemplum de sigillo imprimente figuram suam in ceram”. 60

60 in ... libro] Guill. Petr. de God., Lect. Thom., III, 27, 1,resp. (G 69vb,9-40) 63 sermones ... materiam] cf. Thom., Super I Cor., 1, 3, 45 (241a); Auct. Ar., 12, 7 (233,17) 60 Dicendum] add. hoc BaBeP2 add. est Pi add. hic W | hoc] om. E | est falsum inv. NV 61 simpliciter ... nobiliorem] simpliciter nobiliorem esse E esse simpliciter nobiliorem G semper esse nobiliorem KlPi semper nobiliorem esse NV 62 obiectionem] obiecta Pi | reprobant] probant P 63 sermones] add. omnes Pi | accipiendi sunt inv. P 64 autem] om. P | loquebatur] loquitur Pi | Quando] cum N 65 dicitur] dicimus Kl | alicuius aeterni] om. EGNV etiam P2 | fit] fi (sic) P2 | mundum] mondum Pi 66 quia] quod EKl 67 Et ... 68 converso] om. E 67 ideo] om. Bol | cognitionis alicuius rei] alicuius cognitionis G cognitionis alicuius illud Bol cognitionis om. PW 68 cognoscente] cognoscente post corr. W 68 per] om. E 70 fit] sit P2 | cognitum] cognito post corr. BaW cognito GV 72 cognitum ... 73 fit] om. N 72 quam 73 e converso] suppl. al. m. in marg. Bol 73 configurationem] figurationem Bol conformationem P configurationem sed corr. conformationem al. m. in marg. W | sit] sit Ba 74 cognoscens] add. conformatur et P add. corformatur vel Pi | configuratur] add. ipsi Pi 75 imprimente ... 76 suam] imprimentem figura sua (sic) Pi 76 ceram] cetera Be cera PP2PiW cera add. De hac configuratione dicit pulcherrime Gregorius super Canticorum illo verbo dulcis melius clamat ad me pone me sicut significabunt super corpore tuum dicit Gregorius signaculum est sigillum vel signnum profunda cum nec caritatem sponsus in corpore sponsae imprimeret sicut sigillum in cera nisi dilectionis in se primam formam haberet ex qua impressione anima sic sillogisma (dub.) dicendum Ba

Distinctio decima sexta

Utrum sit ponere missionem Spiritus sancti Circa distinctionem istam quaeritur de missione visibili et primo utrum sit ponere missionem visibilem Spiritus sancti. Videtur, quod 5 Kl16rb non, quia Filius, secundum quod missus est, dicitur | minor Patre, sed non dicitur Spiritus sanctus minor Patre, ergo nec missus visibiliter. “Praeterea Filius missus est secundum dignissimam creaturam visibilem, scilicet naturam humanam. Si igitur Spiritus sanctus visibiliter P13va sit missus, | videtur, quod debeat mitti | secundum aliquas creaturas 10 N14va rationales”. Contrarium apparet per illud, quod dicitur Matthaei 3, quod Spiritus sanctus descendit super Christum baptizatum corporali specie sicut columba. 5 Videtur … 7 visibiliter] cf. Thom., S.th., I, 43, 7, arg. 1 8 Praeterea … 11 rationales] Thom., S.th., I, 43, 7, arg. 4 12 Contrarium … 14 columba] cf. Thom., Super Sent., I, 15, 5, 1, 4, contra 2 (357); S.th., I, 43, 7, contra 12 Matthaei 3] cf. Matth., 3,16 1 Distinctio ... sexta] suppl. in marg. BaBeNV om. BolEP2 suppl. al. m. in marg. GKl suppl. decima sexta al. m. in marg. Pi 3 Utrum ... sancti] om. BaBeBolEGKlNPP2VW 4 Circa] antep. “Nunc de Spiritu sancto videndum est” N antep. “Nunc de Spiritu sancto et cetera” P antep. “Nunc de Spiritus sancti (sic) et cetera” Pi (Lomb., Sent., I, 16, 1 (138,4) | distinctionem istam inv. BaBeNV distinctionem coni. ex dei et add. istam Bol Circa distinctionem decimam sextam P istam dicendum P2 illam decimam sextam distinctionem Pi illam distinctionem post corr. al. m. in marg. W | quaeritur] suppl. al. m. in marg. W | de missione visibili] om. P | et] om. BaBeNPP2V W 5 utrum] quaeritur et videtur E | visibilem] om. Pi | sancti] add. et PPi 6 secundum quod] ut G secundum et quod suppl. s. l. N | missus est] est om. BolV inv. P missus et est suppl. al. m. in marg. W | sed] add. Spiritus sanctus P 7 dicitur] legitur BaBeP2VW | Spiritus sanctus] om. P | Patre] add. etiam secundum quod est missus P | nec] non add. est P | missus visibiliter] missio visibilis NV 8 missus est inv. P 8 visibilem ... 10 quod] suppl. al. m. W 9 igitur] ergo Bol 9 visibiliter 10 sit inv. G 10 videtur] utrum P2 10 debeat] deberat G | secundum] per N 10 aliquas ... 11 rationales] creaturas rationales aliquas BaP2W rationales creaturas aliquas BeENV alias creaturas rationales Bol aliquam creaturam rationalem P add. enim sed del. Pi 12 Contrarium] contra EV | apparet] patet W | per] secundum Bol | illud] id EKlNV | dicitur] habetur P | 3] 2 BolKlPi 2 add. ubi dicitur P | quod] quia E 13 super] om. Pi | Christum] iter. N om. Pi | baptizatum] in baptismate BolPi in baptismate add. secundum P

LECTURA THOMASINA I, DIST. 16, Q. 1

213

Respondeo. Tria sunt videnda. Primo, quid sit | missio visibilis Spiritus sancti et propter quid fuit. Secundo ostendetur, quo tempore fieri debuit. Tertio apparebit, quibus fieri debuit. De primo sciendum, quod “sicut processio temporalis et aeterna non sunt duae processiones, sed una tantum, nisi quod temporalis ad20 dit super aliam respectum tantum ad effectum temporalem, ita missio visibilis non est alia a missione invisibili, nisi quod tantum addit rationem manifestationis per signum visibile. Ad rationem ergo visibilis missionis concurrunt tria, | scilicet quod missus sit ab alio et quod sit in eo ad quem fit secundum specialem modum et quod utrumque 25 istorum per signum aliquod visibile ostendatur, ratione cuius tota missio visibilis dicatur”. Fit autem ista visibilis missio secundum Augustinum, “ut visis exterioribus hominum corda commota a temporali manifestatione venientis ad occultam aeternitatem semper praesentis convertantur”. Et sic fit propter utilitatem et eius cui fit et aliorum. 30 Utilis autem est ei cui fit propter duo, scilicet ut invisibilem missionem sibi factam plenius cognoscet, | et ut ipsam magis gratanter | acceptet; aliis autem utilis est et [quantum] ad fidei plantationem quantum ad 15

18 sicut ... 26 dicatur] cf. Thom., Super Sent., I, 16, 1, 1, sol. (370-371) 27 ut ... 29 convertantur] Aug., De Trin., II, 5, 9 (93,128-131) 15 Respondeo] add. hic N add. in ista quaestione P | Tria sunt inv. NP add. hic W | videnda] add. hic V | Primo] primum add. est BaBeENP2PiVW 16 fuit] fuerit KlPPi | ostendetur] ostenditur GNPW 17 debuit] add. et BeNP2VW deberat E | Tertio] iter. sed del. Ba | fieri debuit] debet sed corr. debuit s. l. et add. fieri Bol 18 De primo] de om. Bol quantum ad primum P 19 addit] addat sed exp. et corr. Be 20 super aliam] super aeternam P om. Pi super istam W | tantum] valet E om. GKlNV temporalem sed exp. et corr. P2 | effectum temporalem inv. P2 21 est] suppl. s. l. W | a] suppl. s. l. E | invisibili] visibili sed s. l. corr. Ba | nisi quod] quia Pi nisi add. quod addit al. m. in marg. W | addit] add. tantum P om. W 21 rationem 22 manifestationis inv. N respectum manifestationis PPi 22 rationem] missionem Bol 23 missus] missio NV | alio] add. aeque sed del. Bol | quod] om. BaEGP2W 24 in eo] om. N | ad] suppl. s. l. V | quem] add. missio W | fit] add. missio BaBeENPP2 | secundum] et quod Kl | specialem] similem Kl spiritualem Pi 25 istorum] illorum Bol | visibile] visibiliter BaBeN om. BolPi visibilem P2 | ostendatur] add. visibile Bol | missio] add. i (sic) Kl 26 Fit] ffit (sic) E sit P2 | ista] illa BolPi | Augustinum] Augustinus sed corr. s. l. Bol 27 ut] add. i (sic) sed del. P om. P2 28 occultam] om. W | praesentis] praesentem EGV praesenti Kl | fit] suppl. s. l. Be add. semper et add. i (sic) sed del. P add. semper Pi 29 propter] add. unitatem sed exp. N | et] om. BolN | fit] sit Kl add. talis missio P add. missio V | et] add. etiam P | aliorum] ideo V 30 Utilis ... est] utilis est autem BolKl est autem utilis P autem om. V | ei] ea sed corr. s. l. Ba | invisibilem] visibilem KlPi 30 missionem ... 31 factam] sibi factam missionem NV 31 et] suppl. s. l. Bol | ipsam] eam Kl | magis] suppl. al. m. s. l. W | gratanter] gratenter sed exp. et corr. s. l. V | acceptet] add. a (sic) P 32 utilis] universalis sed corr. al. m. s. l. W

E28vb

P2167rb

W13rb Ba12va

214

GUILLELMI PETRI DE GODINO

infideles et ad robora|tionem quantum ad fideles, sive credentes, et ad exercitandam devotionem quantum ad omnes. Et sic patet primum. Sed quo tempore fieri debuit, sciendum, quod tria exiguntur ad hoc, 35 quod fiat missio visibilis, scilicet operativitas temporis, quae non fuit ante istud tempus gratiae, de quo dicit Apostolus Ad Galatas 4: “Ubi venit plenitudo temporis, misit Deus Filium suum” et cetera. Ante legem enim datam dixerunt superbientes, quod non deerat qui benefaceret, si esset qui praeciperet, data vero lege, sicut infirmi et impotentes 40 E29ra | dixerunt illud Act. 15, quod “Iugum legis neque nos neque patres nostri portare potuimus coniuncti”. Ergo de superbia et impotentia restabat, ut peterent, quod fieret eis gratia. Secundo requiritur gratiae plenitudo non solum sufficiens et abundans, sed etiam supereffluens super alios per praedicationem et sacramentorum ministrationem. Et 45 ponitur exemplum de patre familias, qui quando habet solum sufficientiam vini pro se et sua familia, tunc non ponit circulum nec aliquod Pi16vb signum ad communi|candum vinum suum, sed quando habet tantam

Bol16rb

37 Ubi ... 38 suum] Gal., 4,4 41 Iugum ... 42 coniuncti] Act., 15,10 47 circulum ... 48 vinum] cf. Petr. Abael., Super Topica glossae (327); Rog. Baco, De signis, 7 (83) 33 et] vel E add. quantum Pi | ad] om. Kl | roborationem] roborationum P2 | sive] seu P2 34 exercitandam] extrahendam N | Et ... primum] om. P 35 Sed] secundo Bol quantum ad secundum add. scilicet P | exiguntur] tangentur exp. et requiretur corr. al. m. in marg. G requiruntur NV 36 fiat] add. i (sic) Kl | scilicet] sed Pi | operativitas temporis inv. BaBeP2W temporis om. E operativitatem temporis Pi opportunitas temporis V | quae] hoc G | fuit] fiat E 37 ante] autem EGKl | istud] illud BolW om. E | gratiae] add. et Kl | 4] add. ac P 3 V | ubi] add. dicit sed exp. W 38 temporis] om. Be add. in quo E | et cetera] om. E 38 legem 39 enim inv. BaBeENP2VW | datam] om. Kl | non deerat] add. quod E nondum caret sed. corr. non deberat G non om. P | benefaceret] beatificaret exp. et add. al. m in marg. G 40 qui] quae E quod P | praeciperet] participaret GNV | vero] enim N | sicut] sunt V | impotentes] imponentes Be 41 Acta] actu Bol add. ita E actuum KlP activum N | 15] prima Ba 17 BeNP2VW 7 BolEGKlPPi | neque] habet Kl nec P | neque] nec P 42 portare potuimus] portare potuerunt Bol Pi potuerunt portare Kl portari potuimus P2 | ergo] unde Kl 43 ut] om. N | peterent] ponerent Ba Be petant Bol om. N ponerent sed corr. al. m. in marg. W | quod] ut V | gratia] gratiam Kl add. et hoc factum est tempore gratiae quando dicit Deus misit Filium suum et ceteris P | gratiae] gratia P2 suppl. al. m. in marg. W 44 sed] et E 45 alios] aliquos BolPi illos Ba alias Kl | ministrationem] ministrorum G administrationem NV 46 quando] om. N | habet solum] solum habuit Bol inv. EKl habet solam NW 47 pro] per Pi V | et] add. pro BeBolW | sua familia inv. BaBeVW | nec] vel BolN ut E | aliquod] aliud BeBolPP2 48 quando] suppl. al. m. in marg. Ba

LECTURA THOMASINA I, DIST. 16, Q. 1

215

abundantiam, quod | sufficere possit aliis, tunc ponit signum. Et quia per Iesum in Novo Testamento solum gratia talis facta est, ideo solum in Novo Testamento fieri debuit. Tertio requiritur ecclesiae necessitas, ideo solum fieri debuit in primitivam ecclesiam ad fidei roborationem. Ex his apparet statim ad quos fieri debuit. Quia enim talis missio est signum plenitudinis gratiae, cum in Veteri Testamento non fuerit sta55 tus plenitudinis gratiae, ideo ad patres Veteri Testamenti non fuit talis missio. | Item quia significat plenitudinem gratiae in eo, cui fit, cum principium et causa totius plenitudinis gratiae | fuerit ex Christo, ideo convenienter sibi fieri debuit missio visibilis. Item non solum fit ad ostendendum plenitudinem gratiae perficientis subiectum, sed etiam 60 ad ostendendum redundantiam gratiae in alios, et hoc per ministerium vel | doctrinam et praedicationem, et ideo convenienter ipsis apostolis fuit facta talis missio visibilis, per quorum praedicationem et doctrinam

Be10rb

50

49 sufficere ... aliis] aliis sufficere possit BaBeW sibi superfluit et aliis add. potest communicari P aliis possit sufficere P2 sufficere possit sibi et aliis Pi | tunc ... signum] om. BaBeBolEGKlNP2VW 50 Iesum] Christum BaBeP2 add. Christum PPi | Novo Testamento] Novum Testamentum BaEG | gratia talis inv. P | est] fuit GN | ideo solum] om. Kl 51 Novo Testamento] Novo talis Bol Novum Testamentum GV add. talis missio P | fieri debuit inv. BaNP2V | Tertio] secundo Kl | necessitas] add. et BaBeENP2VW 52 solum] solus V | fieri debuit inv. Ba BePP2VW debebat fieri N | primitivam] primena (sic) N primitiva PPi | ecclesiam] ecclesia BolNPPi | roborationem] probationem N 53 Ex] iter. P | apparet statim] statim apparet BaBeNP2VW statim apparet add. tertium scilicet P apparet tertium Pi | quos] add. scilicet Pi | fieri debuit inv. BaBeENP2VW | missio] om Pi 54 est signum inv. Kl | gratiae] add. et BaW 54 cum ... 55 gratiae] om. (hom.) E add. et Kl 54 fuerit] fuit Kl 55 plenitudinis] add. vel W | Ideo] om. BaBeENP2VW | Veteri] veteris BaPV veteres Bol | Testamenti] add. ibi Be om. Bol | fuit] add. facta al. m. i. l. G fit N add. facta P 56 missio] add. facta BolPi | plenitudinem] plenitudinis P2 | gratiae] om. V 56 in ... 57 gratiae] om. (hom) P2 56 fit] add. et al. m. s. l. G 56 cum 57 principium] om. Pi 57 ex] in N om. P2 in suppl. al. m. in marg. V | Christo] post corr. Bol suppl. al. m. in marg. V | ideo] om. BolPPi 58 sibi] sic exp. et corr. al. m. s. l. Ba | sibi fieri inv. E sibi debuit P | debuit] iter. sed exp. Ba fieri P | missio] add. talis Kl | non] add. fuit sed exp. al. m. W | solum] suppl. al. m. in marg. W | fit] om. BaW 58 ad 59 ostendendum] ostendendam BaBe ad ostendendam P2 suppl. al. m. in marg. W 59 plenitudinem gratiae inv. Bol suppl. al. m. in marg. W | perficientis] perficiens Bol suppl. al. m. in marg. W | subiectum] suppl. al. m. in marg. W | sed etiam] sed et E suppl. al. m. in marg. W 60 ostendendum] ostendendam BaBeP2W | in] ad BaP2W | per] in N | ministerium] mysterium G minsterium add. sacramentorum P 61 et] om. BolN | ideo] suppl. al. m. in marg. W | convenienter] suppl. al. m. in marg. W | ipsis apostolis] suppl. al. m. in marg. W 62 fuit facta inv. GN suppl. al. m. in marg. W | talis ... visibilis] suppl. al. m. in marg. W | per] om. BolKlPPi suppl. al. m. in marg. W | quorum praedicationem] quorum gubernationem N quorum doctrinam P suppl. al. m. in marg. W | et] suppl. al. m. in marg. W | doctrinam] praedicationem P

G11rb Kl16va

V172ra

216

N14vb E29rb

P2167va P13vb

Bol16va

GUILLELMI PETRI DE GODINO

ecclesia erat gubernanda. Non autem debuit fieri propter hoc specialis missio beatae Virgini, quia ad mulieres non pertinet, ut per earum ministerium vel doctrinam gratia redundet in alios, nec etiam ad praelatos nostri temporis, quia licet ad eos pertineat praedicare et subditis sacramenta ministrare, quia tamen iam fides est satis confirmata, propter | quam fiebat talis missio visibilis, ideo non est necessarium, quod ad eos fiat missio | talis. Ex istis patet differentia inter missionem visibilem et apparitionem, quia, ut visum est, ad missionem visibilem tria concurrunt, scilicet principium originis, effectus sanctificationis et signum sensibile exterius. Sed in apparitione non significabatur aliquod principium originis nec aliquis effectus sanctificationis in persona, cui fiebat apparitio, sed tantum per signum exterius sensibile instruebatur ille, cui fiebat, | de aliquo, quod prius nesciebat, et propter hoc Pater bene poterat apparere patribus Veteri Testamenti, sed non poterat visibiliter mitti nec in Veteri nec in Novo. | Ad argumenta in oppositum. Ad primum dicendum, quod Filius ratione humanitatis assumptae dicitur minor Patre, non tamen Spiritus sanctus ratione columbae. Et ratio est, quia Filius assumpsit | naturam 79 Ad2 ... 86 gratia] cf. Thom., S.th., I, 43, 7, ad 1 63 ecclesia erat inv. BaBeNP2VW | debuit] debet Bol | fieri] om. EP | hoc] add. fieri P 64 ut] om. P | per] ad Bol | earum] eius Pi 65 ministerium] add. sacramentorum P | vel doctrinam] om. W | gratia] add Dei P2 | redundet ... alios] add. item BaW in alios redundet add. item Be redundet et alios add. item P2 66 nostri] nostris sed exp. et corr. Ba | temporis] add. debuit talis missio fieri P | et] add. etiam ministrare P 66 subditis 67 sacramenta inv. BaBeP2W 67 ministrare] om. P | quia tamen inv. BaBeNP2VW | iam fides] iam om. BaKlP inv. GPi iam fide W | satis] add. iam Kl 68 fiebat] figebat sed exp. et corr. fiebat W | est] suppl. s. l. Be | necessarium] necessariam P2 V 69 ad] suppl. s. l. W | missio talis inv. BaBePP2PiW 70 patet] apparet P 71 missionem] ministrationem E 72 effectus] effectum EP 73 sed] scilicet E | significabatur] significabant Be significatur NV | aliquod principium] ad principium Be inv. W 74 originis] add. prout una persona procedit ab alia P om. V | effectus] add. s (sic) sed del. P | persona] add. Christi N | apparitio] om. Kl add. vel in aliquo alio P 75 signum] add. ex P2 | exterius sensibile inv. GPi | instruebatur ... cui] instruebat illos quibus NV instruebatur ille cui Pi 76 fiebat] fiebant Bol | quod] add. pri sed del. P | nesciebat] ignorabat Kl nesciebant V 76 bene 77 poterat inv. G bene fecit quia poterat N 77 patribus] add. in BaBeENP2W | Veteri Testamenti] Veteri Testamento BaBeENP2VW 78 Novo] add. Testamento KlP add. n (sic) sed del. Pi 79 argumenta] argumentum W | Ad2 ... dicendum] dicendum ad primum EPPi dicendum add. quod sed del. et add. ad primum Kl primum dicendum P2 81 est] om. Kl 81 naturam 82 humanam inv. BolKlPi humanam om. W | communicatio] add. per P | idiomatum] individuorum N

65

70

75

80

LECTURA THOMASINA I, DIST. 16, Q. 2

217

humanam in unitate suppositi, et ideo est communicatio idiomatum, ita quod proprietates naturae humanae praedicentur de eo ratione suppositi, unde dicitur passus, mortuus et huiusmodi. Sed Spiritus sanctus 85 non sic assumpsit columbam, sed illa tantum erat signum, quod in illo, cui fiebat missio, erat Spiritus sancti gratia. Ad secundum, quod Filius fuit missus visibiliter ut sanctificator et non solum ad indicandum sanctitatem in alio esse, et ideo debuit accipere talem naturam, cuius per se agere esset, et cui posset compete90 re sanctificare. Sed Spiritus sanctus solum fuit missus ad indicandum sanctitatem esse in alio, et ideo non oportuit, quod acciperet talem naturam, sicut Filius, ideo et cetera.

Quaestio secunda

Secundo quaeritur de istis speciebus visibilibus, in quibus fuit missio visibilis facta, utrum essent verae res, utrum scilicet illa columba esset 5 verum animal vivum, sicut aliae columbae. Videtur, quod sic, “quia spiritum veritatis non decet | aliqua fictio”. Sed Spiritus sanctus est spiritus E29va veritatis, ergo non oportet, quod appareat per aliquas species, quibus 5 quia ... 6 fictio] Thom., Super Sent., I, 16, 1, 3, arg. 3 (375) 83 ita] ideo P2 | proprietas] sed corr. proprietate s. l. Ba | praedicentur] praedicantur BolKlP2Pi 84 huiusmodi] huius BaBolKlP2V 85 sic assumpsit inv. E sic om. N | illa] ista W | tantum erat inv. P 86 missio] add. i (sic) Kl | erat] add. gratia P | sancti] sanctus add. et BeNP2VW sanctus Pi | gratia] et cetera Ba om. PPi 87 secundum] add. dicendum BaPP2Pi add. dicendum al. m. s. l. W | ut] nec P2 | et] om. NP2 88 ad indicandum] ut indicans BaBeP2W ad indicans add. vel ostendendum V | sanctitatem] sanctificationem Bol | in ... esse] esse in alio BaBeP2W in alio post corr. esse Bol in alio erit Kl in aliud esse Pi | accipere] add. coronam sed exp. P2 89 cuius] add. esset BaBePP2VW | esset] om. BaBePP2VW | cui] suppl. al. m. s. l. Ba om. Be post corr. Bol 90 solum] iter. sed del. Be 91 sanctitatem] om. Bol | esse ... alio] in alio esse G | talem] realem GN 92 Filius] add. et Bol | ideo ... cetera] om. BaBeP2W 1 Quaestio secunda] om. BaBeBolEGKlNP2PiVW 3 istis] illis P 296 visibilibus] coni. ex sibilibus Be sensibilibus P2 sensibilibus exp. et corr. al. m. in marg. W | missio] add. utrique sed ras. V 4 facta] om. Be | utrum scilicet inv. BaBeENPP2VW scilicet om. Kl | illa] suppl. s. l. Bol ista V | columba] add. e (sic) sed del. P add. n (sic) sed del. Pi 5 verum] vere BaW utrum P2 | aliae columbae] alia columba BaBeENP2VW add. et Pi | videtur] dicitur W | spiritum] spiritus Pi 6 decet] debet N | aliqua fictio] aliquam fictionem add. facere PPi 7 oportet] decet BaBeP2W | aliquas] alias VW

218

GUILLELMI PETRI DE GODINO

non subsistat veritas, ergo videtur, quod ista columba fuerit vera columba et sic de aliis. | Praeterea idem | iudicium videtur esse de omnibus speciebus in omnibus visionibus, quae apparuerunt in omnibus missionibus visibilibus, sed constat, quod vox illa, quae apparuit, fuit vera vox, aliter non bene immutasset auditum, ergo a simili de columba et igne et aliis. Ba12vb Contra. Verus ignis comburit, nisi sua actio impediatur, sed | ille ignis non comburebat apostolos, nec dicitur ibi fuisse miraculose, ideo et cetera. Kl16vb Iuxta hoc quaeritur sine argumentis, quare in talibus specibus | facta sit missio visibilis et non in aliis. Dicendum ad primum, quod aliquid dicitur non vera res dupliciter: uno modo, quia non est aliquid in re extra, sed in imaginatione tantum; alio modo dicitur aliquid non verum, non quia in se non sit vera res in re extra, sed quia non est talis qualis apparet. Si quaerat quaestio de prima veritate rerum, dicendum, quod istae species non solum fuerunt in imaginatione, immo fuerunt verae res extra animam existentes, W13va sicut columba fuit res extra animam | et flatus fuit verus motus aeris. Be10va Pi17ra

8 subsistat] subsistit BaBeVW sunt sistit P2 | ergo] igitur W | ista] illa BaBeBolPP2 | fuerit] fuit BaBeNP2VW sit E | vera columba] columba add. vera s. l. Kl viva columba W 10 iudicium] videndum del. et corr. al. m. s. l. Bol | esse de] suppl. s. l. Be esse et add. de al. m. s. l. W | specibus] add. visibilibus Bol add. quae apparuerunt P2 10 in ... 11 visionibus] om. BaBeBolW in omnibus missionibus visibilibus N 11 apparuerunt] apparent Bol | omnibus] om. BaBeENVW add. viis et Kl | visionibus ... omnibus] om. (hom.) P2 12 vox] om. E vos Pi | illa] ista sed al. m. exp. et corr. s. l. W | apparuit] apparuerat BolN | vera vox] vera vos PPi vox viva W | aliter] arguitur Bol 12 non 13 bene] non vere BaBeP2 vere non W 13 immutasset] immutari Be add. sed sed del. Bol mutasset sed corr. al. m. s. l. W | a] om. P2 | et] add. de Kl 14 Verus] post corr. al. m. in marg. Bol | sua ... impediatur] impediatur sua actio BaBeNP2VW | ille] iste Kl W 15 ignis] om. Be | comburebat] comburat P2 | nec … miraculose] nec dicitur ibi fuisse mirabile P2 om. EGKlNV | ideo] ergo BaBeNPP2W 17 Iuxta ... 18 aliis] om. P 17 quare] qualiter E | talibus] add. i (sic) sed exp. P2 18 sit] est BaBeNP2VW | aliis] alio N 19 Dicendum ... primum] dicendum ad primam Bol dicendum primo ad primum Kl ad primum dicendum NV respondeo dicendum P dicendum ad hoc P2 | aliquid] aliquis add. non sed exp. Be | dicitur non inv. Kl | res] add. esse NV 20 aliquid] aliquis Be | in] est exp. et corr. s. l. Be | in] om. NP2 | imaginatione] imaginationem Bol imagine NP2 imagine sed corr. al. m. s. l. W | tantum] add. i (sic) Kl om. Pi 21 vera 22 res inv. BaBeENP2VW 22 quia] om. W | talis qualis] tale quale BaBeENP2VW | si] add. ergo al. m. in marg. Ba add. ergo P | quaerat] add. primo sed del. al. m. W 23 rerum] add. est P | istae] illae BaBeBolPP2V | species] res Bol 24 imaginatione] imagine N | immo] sed G | verae res inv. BeENP2VW | extra animam] om. W | existentes] existentem N 25 res] suppl. in marg. P | verus] veldum sed exp. et corr. s. l. al. m. W | motus] ventus post corr. N | aeris] agris P2

10

15

20

25

LECTURA THOMASINA I, DIST. 16, Q. 2

219

De linguis vero igneis movet Augustinus dubitationem. Et videtur dicere, quod non refert dicere, quod fuerunt verae res extra, vel in imaginatione tantum, Quod arguit ex modo loquendi Scripturae, quae dicit, quod “apparuerunt illis dispartitae linguae tamquam ignis”. 30 Nomen enim apparitionis secundum ipsum invenitur in Scriptura et pro visionibus rerum extra et pro visionibus imaginariis. Probabilius tamen tenet, quod istae linguae fuerunt verae res extra animam existentes, quia visio, quae est imaginaria, non consuevit fieri nisi solum illi, cui fit revelatio per visionem, et non aliis. Sed missio visibilis fit 35 ad manifestandum aliis, quia abundans gratia est in illis, ad quos fit missio visibilis, propter quod rationale est, quod fuerit in re vera extra imaginationem existente, quam astantes videre possent. | Praeterea missio visibilis nihil addit super invisibilem missionem nisi signum sensibile | exterius, ergo ad quemcumque fit missio visibilis 40 necesse est, ad eum missionem invisibilem prius factam fuisse. Sed in illis linguis igneis fuit facta missio visibilis Spiritus sancti, ergo ad | quoscumque | fuit facta missio visibilis linguarum ignearum, ad illos 26 Augustinus] Aug., De Trin., II, 6, 11 (95,48-96,50) 29 apparuerunt ... ignis] Act., 2, 3 26 vero] autem BaBeNP2PiVW add. res in marg. P | videtur] verum P2 27 dicere] dice sed corr. s. l. Be | non] om. P | quod ... dicere] om. P2 | fuerunt] fuerint BePW | vel in] om. P 28 imaginatione] imagine N imaginationem P imagine sed corr. al. m. s. l. W | quod] quia N | Scripturae] post corr. al. m. Ba 29 quod] om. Kl | illis] vel Be apostolis Kl | dispartitae] disparatae EGKl 30 Scriptura] Scripturis BaW | pro] per P2 31 visionibus1] visibilibus Kl | extra] om. BaEGKl | rerum ... visionibus2] om. (hom.) Be | et ... imaginariis] et pro visionibus imaginis Bol extra vel imaginatione Kl | Probabilius] probabus Be probabilibus E 32 tenet] est E | istae] illae BaBeBolP2V | fuerunt ... res] res fuerunt verae BolKlPi res verae fuerunt G verae om. W 33 imaginaria] imaginativa E | solum] soli BaBeENP2VW 34 Sed] et W | 34 Sed ... 35 aliis] om. (hom.) E 34 missio] nullus exp. et corr. al. m. in marg. Ba | fit] fuit Kl 35 ad] aliquid W 35 quia] quod P 36 visibilis] om. BaBeEGNP2VW | rationale] rationabile BaPi suppl. al. m. in marg. W | est quod] suppl. al. m. in marg. W | fuerit] fiat BaBeP2W fuit E | in ... vera] in vera re BaBeP2V vera in re E vera om. N vera re W | extra] add. aliquid sed ras. N 37 existente] existentem Be existentes NPPi | videre possent inv. BaBeNP2V possunt videre E possent sed exp. et corr. possint al. m. et videre in textu W 38 missio visibilis inv. BaBeEP2W | 2 nihil addit] om. Pi | super] supra BeBolENP V | missionem] om. N V non addit Pi 39 sensibile] visibile Kl | quemcumque] add. vel prius facta fuisse sed in universalis sed exp. P2 40 est] add. fieri BaBeEP2W suppl. s. l. Pi | ad eum] add. fieri in N prius Pi | missionem] missio E | invisibilem] add. vel BaBeENP2VW | prius] om. Pi | factam] add. est V | fuisse] esse P esse add. aliter Patrem fuisse Pi | in] om. P2 41 fuit] add. missio Ba | facta] add. fuit sed del. al. m. W | missio visibilis inv. Ba G visibilis om. N 42 missio] add. i (sic) Kl | visibilis] om. BaBeP2W 41 Spiritus ... 42 visibilis] om. (hom.) N 42 ignearum] om. BolKlPPi

E29vb N15ra G11va P2167vb Bol16vb

220

V172rb

P14ra

Pi17rb Be10vb

GUILLELMI PETRI DE GODINO

fuit facta missio Spiritus sancti. Sed si istae linguae fuerunt imaginariae tantum, aequaliter fuerunt missae non solum ad apostolos, sed ad omnes, qui viderunt, quia imaginariae species solum sunt in imaginatione illius, qui credit se videre. Ergo non solum ad apostolos sed etiam ad omnes | circumstantes, qui vidissent, aequaliter fuisset facta missio Spiritus sancti, quod non est verum. Ergo patet, quod istae linguae fuerunt verae res extra animam existentes. Si quaeratur, utrum istae species fuerunt tales quales apparuerunt, dicendum secundum Augustinum, quod ista columba non fuit verum et naturale animal, sed tantum similitudo eius fuit visibiliter ostensa in aliqua materia. Unde statim in pristinam materiam est reversa, nec tamen fuit aliqua fictio, quia non ostendebatur ad manifestandum aliquam entitatem vel veritatem in columba, sed ad ostendendum gratiae abundantiam in illo, ad quem fiebat missio talis. Et similiter est dicendum de linguis igneis. Unde non fuit ibi aliqua falsitas, cum signum responderet significato, sicut aliquis loquens per metaphoricas locutiones non materialiter. Non enim intendit sua | locutione ducere in res, quae per nomina significantur, sed magis in illas, quarum res significatae per nomina similitudinem gerunt. Immo expressius et congruentius | fuit facta illa missio | in specie columbae quam in vera columba, quae avolasset in locum suum, tunc enim forte fuisset cre51 ista … 53 materia] cf. Thom., Super Sent., I, 16, 1, 3, ad 3 (377-378); S.th., III, 39, 7, arg. 2; Aug., De Trin., II, 6, 11 (95,39–96,67) 53 Unde ... 64 miraculose] cf. Thom., Super Sent., I, 16, 1, 3, ad 3 (378) 43 fuit facta inv. E | missio] add. invisibilis Bol P | si] om. Be Pi | istae] illae BaBeP2PiVW | linguae] coni. ex liguae Ba 44 fuerunt] erunt Kl 45 quia] add. in N | imaginariae species] species add. y sed del. et add. imaginariae P | species ... in imaginatione] om. P2 46 illius] eius Kl 47 omnes] om. N | vidissent] viderunt KlNV vidisset Pi 48 verum] post corr. Kl | Ergo patet] post corr. Kl inv. NV | istae] illae BaBeBolNP2PiVW 50 Si] add. autem al. m. s. l. Ba add. vero P | istae] illae BaBeBolNP2PiW | species] om. V | apparuerunt] add. est P 51 ista] illa BaBeBolPP2PiW | verum] vera N 52 et ... animal] et om. Bol animal et naturale Kl | tantum] tamen E V tamen add. eius N add. modo Pi | similitudo eius inv. BeEP2VW 53 reversa] conversa W 54 fuit] add. ibi BaBeENV add. ibi al. m. in marg. W | ostendebatur] ostendebamus Kl | manifestandum] manifestandam BaBeP2W 55 aliquam] aliqua P2 55 gratiae 56 abundantiam inv. BaBeP2W gratiae plenitudinem sive abundantiam N 56 ad] in Pi | fiebat] fuebat (sic) P2 | missio talis inv. et add. quod significatur ex hoc quia columba est animal valde fecundum P 56 est 57 dicendum inv. GKl dicendum om. N esse sed exp. et corr. est et add. dicendum P2 58 responderet] respondet Ba responderunt Kl 59 enim] suppl. al. m. Bol | ducere] inducere W 62 in] suppl. al. m. in marg. G 63 avolasset] advolans sed E advolasset Kl | enim] om. P

45

50

55

60

LECTURA THOMASINA I, DIST. 16, Q. 2

221

ditum, quod avis venisset super Christum et non miraculose. | Idem E30ra dico de linguis igneis et de voce, quae licet fuerit verus sonus et vere Kl17ra immutans auditum, tamen non fuit vox vera rei animatae, ut videbatur ex eius articulatione. Per haec dicta patet solutio ad obiecta. Ad illud, quod quaeritur sine argumentis, dicendum, quod congrue facta est missio visibilis ad Christum in specie columbae et in nube 70 lucida. Ad apostolos autem facta fuit in linguis igneis et in flatu. Et ratio istorum est, quia, sicut dictum est, missio visibilis signum est redundantiae in aliquo, a quo diffundenda est gratia in alios. Redundat autem gratia in alios dupliciter: uno modo per operationem effective, alio modo per instructionem, et utroque istorum modorum Christus 75 in nos diffundit gratiam effective: per modum auctoritatis inquantum Deus, sed per modum meriti inquantum homo. Ad manifestandum autem istam redundantiam visibilis missio Spiritus sancti super eum in baptismo in specie columbae facta fuit, quod est animal valde fecundum, quia tunc ipse nihil accipiens a baptismo tactu suae mundissimae 65

71 missio ... 91 sermonis] cf. Thom., Super Sent., I, 16, 1, 3, sol. (376-377); S.th., I, 43, 7, ad 6 72 Redundat ... 76 homo]cf. Thom., Super Sent., I, 16, 1, 3, sol. (376) 76 Ad ... 85 dilatare] cf. Thom., Super Sent., I, 16, 1, 3, sol. (376); S.th., I, 43, 7, ad 6 64 quod] quam P2 | avis] add. a casu al. m. in marg. G | et] add. quod P | non] add. fuisset P | miraculose] miraculosa add. apparitio. Et P | Idem] item Ba 65 linguis igneis inv. V | quae] quia Pi quod W | fuerit] fuit P2 | verus] versus exp. et del et corr. al. m. s. l. W | et] om. BaP2W 66 auditum] add. nihilominus BaW | tamen non inv. GKlNV nihilominus tamen P2 | vox] vos P | vox vera inv. BaBeVW vera res N 67 articulatione] add. et P | haec] add. quae P | dicta] add. sunt P | solutio] ergo N 68 Ad ... quod1] add. sequitur vel E tertio P | dicendum] videtur BolKlPi om. P | quod2] add. aliquid sed ras. Kl utrum P 69 facta est] sit BolPi fuit E fuerit P | ad Christum] om. NV | columbae] add. ad Christum NV 70 lucida] ludida sed exp. et corr. s. l. Ba add. et P | autem] om. P | facta fuit inv. E om. P | linguis] coni. ex liguis Ba | Et] add. videtur quod sic et P 71 ratio istorum] horum ratio P | est] suppl. s. l. N potest esse P | sicut] ut Bol | signum est] signum eius Be inv. G P | redundantiae] add. gratiae P 72 diffundenda] infundenda E diffundanda P2 post corr. al. m. W | est] om. P 72 Redundat ... 73 alios] om. (hom.) E 73 gratia ... alios] in alios gratia N 73 per operationem] om. BaBeENP2VW 74 instructionem] ministrationem Bol add. vel ministrationem N | et] in BaN om. W | istorum modorum inv. E illorum modorum Pi 75 in ... diffundit] diffundit in nos Pi 76 meriti] ministri BolPi | homo] add. et BaEP2V | manifestandum] manifestandam BaBeP2VW 77 autem] om. BaBeENP2PiVW | istam] illam Pi | redundantiam] add. facta fuit BaBeP2W | visibilis] visibiliter N | missio] missionis KlPi 78 specie columbae inv. Kl | facta fuit] om. BaBeP2W inv. E NV 79 tunc] om. W | tunc ipse inv. E ipse om. Pi | nihil] nisi Kl add. tunc W | accipiens] accidens sed exp. et corr. in marg. al. m. W | a] de G om. P2 | tactu] add. i (sic) Kl

222

GUILLELMI PETRI DE GODINO

carnis vim regenerativam contulit aquis, effective ut Deus, per modum 80 meriti inquantum homo. Christus etiam per praedicationem et instructionem diffudit in nos gratiam, propter quod fuit facta super eum missio visibilis in nube lucida, cuius est lumen spargere, ut dicit Gregorius super illo verbo “Nubes spargunt lumen suum”: Nubes lumen spargere est praedicatores veritatem docere vitae et docendo dilatare. 85 Ad apostolos etiam facta est missio visibilis Spiritus sancti in specie flatus ad designandum, quod per ipsos erat diffundenda spiritualis vita in totam ecclesiam (flatus enim est signum vitae), et ad denotandum, quod Bol17ra talis auctoritas non | deveniebat ad eos nisi ex influxu capitis, scilicet Christi, a quo flatus processit. Secundo facta est ad eos missio visibilis 90 in linguis igneis ad significandum per linguas abundantiam sermonis. Ba13ra Unde de ipsis cantatur “ignis vibrante lumine linguae | figuram detulit E30rb verbis, ut essent proflui et caritate fervidi”. |

84 Nubes1 ... suum] Iob, 37,11 84 Nubes2 ... 85 dilatare] cf. Greg., Mor. in Iob, XXVII, 31, 55, 37, 11 (1374,1-3) 92 ignis ... 93 fervidi] “Beata nobis Gaudia”(Dominica Pentecostes, ad Laudes) Hymn. Hisp., 42, 2 (231, 5-8) 80 regenerativam] add. concludit sed exp. Ba generativam sed corr. in marg. W | aquis] aliis Kl | modum] meritorie add. vero P add. vero Pi 81 meriti] ministri Bol om. P ministri add. ut Pi | homo] add. est BolKlP | etiam] add. propter sed exp. N autem Pi | et] om. Pi | instructionem] ministrationem Pi 82 diffudit ... nos] fudit in nos Pi in nos diffudit V | gratiam] add. i (sic) sed del. P | quod] quam EKl | fuit facta inv. Kl | eum] suppl. s. l. V 83 missio] immissio P | in] in visone exp. Ba | nube lucida] lucide nube Ba inv. NV add. in transfiguratione ut habetur in Actibus XVII P | spargere] post corr. N semper gerere Pi | ut] sicut BaBeENP2VW | Gregorius] glo (sic) Bol 84 illo] isto KlNV | verbo] add. et BaBeP2W add. Iob. XXXVII al. m. in marg. G | Nubes] rubes Kl | suum] scilicet Kl add. dicit enim P 84 lumen 85 spargere inv. E 85 veritatem docere inv. BaBeENP2VW veritatem dicere Bol | et] etiam Bol | docendo] add. li sed exp. Be documento Bol add. d (sic) sed del. P 86 etiam] autem PPi | etiam ... est] est etiam facta Kl add. et N etiam facta fuit P est om. P2 | missio visibilis inv. BaBeNV 87 designandum] significandum N | erat diffundenda inv. BaBeNP2PiVW | spiritualis] add. gratia Bol 88 totam] tota N | ecclesiam] ecclesia N | et] add. est BeW 89 deveniebat] veniebat E | eos] eas Ba | influxu] inflatu N 89 scilicet 90 Christi inv. P 90 Secundo] iterum P | missio visibilis inv. N 91 linguis] coni. ex liguis BaGKl | significandum] designandum BolPi | linguas] coni. ex liguas BaKl 92 de ... cantatur] cantatur de ipsis Bol | ignis ... lumine] om. BaBeP2NW ignis vibrandum lumine Bol | linguae] suppl. al. m. in marg. G om. EKl 92 figuram ... 93 perflui] om. Kl 92 detulit] contulit N 93 ut] non V | proflui] om. Pi | et] om. Be | caritate fervidi] cetera BolEGKlNPiV

LECTURA THOMASINA I, DIST. 16, Q. 2

223

Sed istae linguae fuerunt in specie ignis ad designandum, quod praedicatio eorum futura erat, cum lumine cognitionis et ardore dilectionis. Ignis enim lucet et ardet. Propter hoc dicit Hugo de Sancto Victore “Propterea Spiritus sanctus in igne datus est, ut | lumen haberet et flammam. | lumen ad cognitionem, flammam ad dilectionem”. Si autem quaeratur, utrum istae species visibiles formatae sint minis100 terio angelorum, de hoc sunt duae opiniones. Quidam enim dicunt, quod haec est differentia inter missiones Novi Testamenti et apparitiones Veteris Testamenti, quia illae apparitiones fiebant per angelos, et sancti haec communiter dicunt. Sed missiones Novi Testamenti immediate fiebant per divinas personas, et ideo in illis speciebus mitti dicun105 tur divinae personae, non angeli. Alii dicunt utrumque et in Veteri et Novo Testamento factum ministerio angelorum. Videtur autem, quod utrique quantum ad aliquid verum dicant, quia tam in apparitionibus Veteris Testamenti | quam in missionibus Novi Testamenti est duo considerare: id, scilicet quod 110 exterius apparet, et aliquid, quod interius efficitur vel factum significatur, | sed tamen diversimode, quia in apparitione illud exterius | apparens non refertur ut signum eius, quod interius in homine efficitur, 95

97 Propterea ... 98 dilectionem] Hugo de S. Vict., De sacram., II, 2 (336,7-9) 100 de ... 129 habent] cf. Thom., Super Sent., I, 16, 1, 4, sol. (379-380) 100 Quidam] non inveni 105 Alii] non inveni 94 Sed] post corr. W | istae] illae BaBeBolP2PiW | fuerunt] fuerint E | specie] add. i (sic) sed del. Pi | praedicatio] dicatio E 95 futura erat] fuit futura E inv. P futura om. Pi 96 ardet] add. et W 97 Propterea ... sanctus] add. datus est Bol Spiritus sanctus propterea Kl propterea datus est Spiritus sanctus N | in igne] om. N | datus est] om. BolN | ut] iter. N | lumen] bonum exp. et corr. al. m. s. l. Be | haberet] haberent ENV 98 cognitionem] communicationem add. et N add. sed P add. et P2 99 istae] illae BaBolW | formatae sint] formatae sunt Kl N fuerunt formatae P 99 ministerio 100 angelorum] angeli ministerio E | De hoc] om. E | sunt] coni. ex sut P2 101 haec] hic Ba om. E | et] add. o (sic) sed exp. W | apparitiones] apparitionis E 102 Testamenti] om. P | quia] quod BaP2W | illae] istae BolKlPi 103 haec communiter] haec om. BaBol hic communiter Be hoc communiter NV communiter hoc Pi om. W | dicunt] add. hic Ba 104 mitti dicuntur inv. P 105 divinae personae inv. BaP2 divinae om. V add. divinae W | et] om. N scilicet P tam V | Veteri] add. Testamento BaBeW | et] add. in P 106 Testamento] om. BaBeP2W | factum] add. esse P 107 utrique] utrumque Bol om. Kl | ad] om. P2 | aliquid] illud E add. utrique Kl 108 dicant] dicunt BolPi 109 Novi] Novae Bol | Testamenti] om. BaBeENPP2W | duo] add. con P | Id scilicet] illud scilicet BaBeBolP2W scilicet illud NV inv. P 110 aliquid] aliud Kl illud V | significatur] signatur Be 111 tamen] tantum E 112 ut] ad N | interius] om. Kl | in homine] om. N in nomine P2 112 in ... 114 interius] om. (hom.) E

N15rb P2168ra

G11vb

Be11ra W13vb

224

Pi17va Kl17rb V172va

E30va P14rb

GUILLELMI PETRI DE GODINO

sed significat aliquid aliud ut Trinitatem vel aliquid huius. Unde illud, quod est interius, nihil est nisi quaedam cognitio vel illuminatio animae de rebus, | quae per signa exteriora significantur. Et quia illumina- 115 tiones divinae descendunt ad nos secundum Dionysium | per angelos, ideo in illis | apparitionibus utrumque, et quod exterius apparet, et quod interius efficitur, est factum ministerio angelorum. Et in talibus nullo modo est missio personae divinae, quae tantum attenditur quantum ad effectum immediatum divinae personae. In missione au- 120 tem visibili illud, quod exterius apparet est signum eius, quod interius factum est, vel tunc vel prius. Unde interius non tantum ponitur aliqua cognitio, sed aliquis effectus gratiae gratum facientis, quae immediate est a persona divina, ratione cuius persona divina ibi mitti dicitur. Unde in missione visibili id, quod est interius | immediate, a persona 125 divina sine ministerio angelorum effectum est, propter quod | ratione huiusmodi effectus persona divina mitti dicitur, sed quantum ad id, quod est exterius, scilicet quantum ad formationem specierum visibilium, angeli ministerium habent.

116 secundum Dionysium] cf. Dion., De coel. hier., 4 et 5 (20,3-25,24)

113 significat] signat Be | aliquid] aliud P2 | ut] in P2 | Trinitatem] certitudinem N | huius] huiusmodi BaBeNP2 114 illud] id NPV | est interius inv. N 114 nihil] add. aliud P | cognitio vel] om. N cognitio et P2 W 115 significantur] signantur P2 significantur add. secundum Dionysium Pi 116 secundum Dionysium] om. NV | per angelos] add. secundum Dionysium NV 117 appropriationibus] apparitionibus BeNVW | utrumque] suppl. s. l. V | et1] suppl. s. l. EV | quod] suppl. al. m. s. l. Ba | et2] suppl. al. m. s. l. W | apparet ... 118 interius] om. P2 118 est factum inv. BaBeP2W 119 nullo modo] om. Pi | personae divinae inv. KlV | tantum] tamen N | attenditur] actum Bol actum dicitur N | autem] vero E 121 illud] id EGKl | apparet] add. est signum sed exp. W 122 tantum] add. generatur et add. vel al. m. in marg. om. Pi | ponitur] add. tantum Pi 123 sed] add. etiam BolP add. in Kl | quae] qui BeNV 124 est] post corr. Bol om. V | divina] om. P2 | ratione] add. vel respectu ratione N | persona divina inv. EKl | ibi mitti] immitti P2 125 id] illud BaBeBolP2W 126 divina] om. N | sine] sunt P2 | effectum] factum EGPPi effectus N | est] erit Be add. vel effectum est Pi | ratione] ratio N 127 huiusmodi] illius BaBeP2W huius BolKlV | mitti dicitur] mittitur EGN mittetur KlPi | id] illud BaBeBolP2W 128 scilicet] sed E 129 angeli] om. N | habent] add. ut Gregorius dicit Bol add. ut dicit Gregorius P

Distinctio decima septima

Utrum ad eliciendum actum dilectionis sit necessarium ponere in voluntate aliquem habitum creatum Circa distinctionem decimam septimam quaeritur, utrum ad eliciendum actum dilectionis meritorium sit necessarium ponere in voluntate aliquem habitum creatum, qui sit caritas. Videtur, quod non. Perfectius enim est agens, quod operatur sine medio quam id, quod non potest sine medio operari. Sed Deus operatur in nobis velle et per10 ficere, ergo cum ipse sit perfectissimum agens, operabitur talem actum sine habitu medio. Praeterea actus nobilissimus debet esse a motore nobilissimo, sed actus dilectionis gratuitae est nobilissimus. Ergo videtur, quod debeat esse a motore nobilissimo, et motor talis est Spiritus sanctus, ideo et 15 cetera. 5

7 Videtur … 11 medio] cf. Thom., Super Sent., I, 17, 1, 1, arg. 1 (391-392); De car., q. unic., 1, arg. 14, (754a-b); Aeg. Rom., Super Sent., I, 17, pars 1, princ. 1, 1, arg. 1 (89rC); Petr. de Tarant., Super Sent., I, 17, 1, 1, arg. 3 (139a) 1 Distinctio ... septima] suppl. in marg. BaBeNP om. BolEP2 suppl. al. m. in marg. GKlW suppl. decima septima al. m. in marg. Pi suppl. decima septima distinctio in marg. V 3 Utrum ... 4 creatum] om. BaBeBolEGKlNPP2VW 5 Circa] antep. “Iam nunc accedamus” et cetera (Lomb., Sent., I, 17, 1 (141,25-26) add. illam Pi | distinctionem ... septimam] istam distinctionem BaBeP2W distinctionem istam G inv. Pi istam distinctionem add. 17 V | quaeritur] add. primo BaBePP2PiW | eliciendum] add. hoc Kl 6 actum] add. caritatis sed exp. Pi | meritorium] add. necessarium BaBeENP2VW om. Pi | necessarium] om. BaBeEGNP2VW | ponere] om. W 7 creatum] suum add. creatum in marg. Kl add. ponere al. m. in marg. W | qui] quae E | caritas] add. et Kl P | non] add. quia P 8 Perfectius] perfectissimum N | enim est inv. BolKl enim et est suppl. s. l. N enim om. P | id] illud BaBeBolP2VW om. N 10 ipse] add. si sed exp. N | operabitur] operatur Bol | actum] habitum N 11 habitu medio inv. BaBe aliquo medio N 12 debet] dicitur Ba oportet Bol | a] in BaBe | motore nobilissimo inv. BaBeEP2VW nobilissimo agente N 13 debeat] post corr. Kl 14 a motore] a movente N amatori P2 | et] om. BaBeP2W | motor talis inv. BaBePP2W | ideo] ergo BaBeNPP2VW

226

GUILLELMI PETRI DE GODINO

Contra. Omnis assimilatio est per aliquam formam, sed per | caritatem assimilamur Deo, ergo ipsa est forma nobilis aliqualiter inhaerens et sic aliquid creatum. Respondeo. Dicendum, quod omnes ponunt caritatem increatam, quae Deus est, item caritatem creatam. Sed caritas creata potest du- 20 pliciter intelligi: aut ipse actus dilectionis, quo diligimus, vel habitus aliquis voluntatem informans et inhaerens, mediante quo elicitur talis actus. Primum, scilicet actum caritatis, omnes ponunt, sed habitum caritatis esse in voluntate multipliciter negant. Ideo sic procedemus, quia 25 primo ostendetur conclusio intenta, scilicet quod necesse est ponere in voluntate aliquem habitum creatum, quo eliciatur actus dilectionis meritorius. Secundo declarabitur positio Magistri et ponentur rationes aliquorum volentium eam sustinere, tertio ostendetur, quod nec positio valet 30 nec rationes ad hoc inductae. Primum ostendo dupliciter. Primo sic. Per caritatem non minus E30vb habet de bonitate anima in esse gratiae | quam virtus politica in esse

Bol17rb

16 Contra … 18 creatum] cf. Thom., Super Sent., I, 17, 1, 1, contra 2 (393) 29 positio Magistri] cf. Lomb., Sent., I, 17, 4 (145,11-146,3) 32 Primo ... 46 cetera] cf. Thom., Super Sent., I, 17, 1, 1, sol. (393-394); Rich. de Mediav., Super Sent., I, 17, 1, 1, resp. (155b-156a); Aeg. Rom., Super Sent., I, 17, pars 1, princ. 1, 2, resp. (90vI) 17 nobilis aliqualiter] aliqua nobis BaBeP2VW nobis aliqualiter Kl aliqualis nobis E aliqua nobilis N 19 Respondeo] add. quod Bol | increatam] post corr. Kl 20 Item] et Pi | creatam] add. quae Deus non est G | creata] om. Bol 21 vel] aut N 21 habitus 22 aliquis inv. N 22 voluntatem] om. E | et] add. ei BaBePPi 24 Primum] primus N | caritatis] add. l (sic) sed del. N | omnes] omnia E | omnes ... caritatis] om. (hom.) W 25 esse ... voluntate] om. P | multipliciter negant] multipliciter negatur BaBeNP2V multi negant Bol magne negatur E multipliciter negat Kl multipliciter et negatur exp. et add. non negat sed secundum scilicet habitum karitatis negat in marg. inf. W | Ideo] add. in ista quaestione P | procedemus] proceditur Bol procedamus E procedetur KlPPi | quia] quod EG 26 primo] add. ponetur sed del. G | ostendetur] ostenditur add. de Bol | conclusio] conclusione Bol oculo Be | scilicet] scilicet post ras. Kl secundo P | ponere] add. scilicet sed exp. Ba 27 in voluntate] om. V | eliciatur] elicitur sed corr. s. l. Bol elicitur N 27 dilectionis 28 meritorius inv. BaBeENP2VW 29 ponentur] ponetur EW poneretur G 30 tertio] quarto P | ostendetur] ostenditur NPW | positio] opinio Kl | valet] om. E 31 ad hoc] om. N | inductae] adductae BaBeP2W add. concludunt. Quantum Quantum ad P 32 ostendo] sciendum quod conclusio intenta potest ostendi P | Primo] primum G om. Pi 33 habet] add. anima V | de] add. caritate sed exp. Ba | bonitate] voluntate Be | anima] om. V | virtus] om. E virtus exp. et per virtutem add. al. m. in marg. G per virtutem post corr. BaKl virtus exp. et corr. per virtutem in marg. W | politica] politicam BaKl om. Be politicam post corr. W

LECTURA THOMASINA I, DIST. 17, Q. 1

35

40

45

50

227

politico sed | virtus politica non solum dat bonitatem actui morali, sed etiam ipsum agentem facit bonum. Ergo ipsa caritas non solum facit actum bonum, sed etiam ipsam voluntatem, a qua talis actus egreditur, sed impossibile est, quod voluntas sit bona in esse gratiae sine caritate et gratia ei formaliter inhaerente, ergo necesse est ponere caritatem habitum creatum in anima | ad hoc, quod non tantum actus, sed etiam voluntas sit bona. Quod autem voluntas non | sit bona nisi per caritatem ei formaliter inhaerentem, patet, quia “omne esse est a forma”, ut esse accidentale a forma in subiecto accidentaliter inhaerente et esse substantiale a forma substantialiter inhaerente. Sicut ergo impossibile est, quod aliquid sit album nisi per albedinem sibi formaliter inhaerentem, ita impossibile est, quod ipsa voluntas sit bona in esse gratuito nisi per caritatem ei formaliter inhaerentem, ideo et cetera. Secundo ostendo idem sic. “Perfectus | actus non potest egredi | a potentia non perfecta per habitum, quia actus proportionatur potentiae. Unde licet non habens habitum musicae possit cantare, tamen quod perfecte cantet, non potest esse sine habitu musicae. Sed diligere Deum meritorie ex caritate est actus perfectissimus, ergo oportet, quod egrediatur a voluntate per aliquem habitum formaliter perfecta. Hunc autem habitum vocamus caritatem, ergo caritas est habitus creatus”.

41 omne ... forma] Thom., Quaest. disp. de ver., 1, 10, arg. 4 (30,23); Super Sent., I, 17, 1, 1, sol. (393); Boeth., De Trin., 2 (169,83); Alan. de Ins., Reg. theol., 14 (629C) 47 Perfectus ... 53 creatus] Anon., Super Sent., I, 17, 3, cod. Bruges 491 (283vb,33-43) 34 virtus] veritas E | actui] add. politico vel Kl | morali] add. vel politico BolPPi 35 agentem] actum P agens Pi | facit] faciet BaP2W 36 egreditur] add. faciet bonam Ba 37 sit] add. ratio E 38 et gratia] om. BaENW | ergo] post corr. Kl | necesse] necessario BaBeW necessarium NV 39 hoc] hic Kl | etiam] om. BeBolNP2VW 41 ei ... inhaerentem] add. lac. Kl inhaerentem ei formaliter N | Quia] quod BaP2 | forma] add. a sed exp. Ba 42 esse1] om. BaBeGP2 add. a (sic) sed del. P add. est W | in] om. BaBePP2W | subiecto ... inhaerente] accidentaliter inhaerente subiecto P 42 et ... 43 inhaerente] om. N 42 esse2] omne Kl 44 album] suppl. al. m. in marg. G | sibi formaliter] om. Pi | inhaerentem] inhaerente BeG om. Pi 45 Ita] add. est P | impossibile] possibile sed corr. s. l. E | est] om. P 46 ei formaliter] sibi formaliter BaBeENP2VW inv. G | inhaerentem] inhaerente G | ideo] ergo BaBePP2W 47 Secundo ostendo] post corr. Kl ostendo om. P secundo ostendetur P2 | idem] om. P | perfectus actus inv. P | non potest] om. Be | egredi] agredi W 48 non] om. Be | actus] habitus W | proportionatur] opponitur Pi 49 Unde] add. et BaP2W | possit cantare] suppl. in marg. V 50 cantet] add. hoc P | habitu musicae inv. E 51 Deum] add. in toto sed del. E | meritorie] merito Be om. W 52 habitum] actum E | formaliter] formatur W | perfecta] perfectam N | Hunc] habent V 53 vocamus] nominamus Bol | caritas] om. BaBeNW | creatus] add. in anima P

P2168rb

Be11rb N15va

Kl17va Pi17vb

228 Ba13rb

G12ra E31ra

V172 vb Bol17va

GUILLELMI PETRI DE GODINO

Quantum ad secundum sciendum, | quod Magister bene ponebat gratiam creatam in anima et iterum ponebat Spiritum sanctum inhabitare animam per gratiam, et iterum ponebat Spiritum sanctum unitum voluntati non in esse, sed in operari per modum, per quem nos dicimus, quod essentia divina est unita in patria ipsi intellectui, ita quod intellectus tunc sine omni specie inhaerente et informante eliciat actum intelligendi, et hoc virtute essentiae divinae, quae erit intellectui obiectum | visionis et ratio | videndi. Ita voluit quod voluntas immediate moveretur a Spiritu sancto sine omni habitu informante et inhaerente, ita quod in voluntate non ponebat aliquem habitum caritatis creatum. Sed actus caritatis a nuda potentia eliciebatur virtute Spiritus sancti, quia tamen non sufficit obiectum | tantum ad movendum potentiam, sicut non sufficit color ad movendum visum, sed requiritur | lumen, sub quo videatur. Ideo dicebat, quod non sufficiebat praesentia Spiritus sancti ad movendum voluntatem nisi per gratiam, quam ponebat in essentia animae et elevantem animam et per consequens voluntatem ut esset susceptibilis motionis Spiritus sancti. Ista est positio Magistri. Istam positionem dicunt aliqui ita subtilem, quod non possit rationibus impugnari et assignant rationem per quam possit talis positio sustineri, quae talis est. Si de actu dilectionis divinae, quae in Deum 71 aliqui] cf. Anon., Super Sent., I, 17, 2, cod. Bruges 491 (284ra,32-44); Aeg. Rom., Super Sent., I, 17, pars 1, princ. 1, 2, resp. (90vK-M) 54 Magister] add. tertia et add. De Trinitate sed exp. Ba | bene] add. procedit et E 55 anima] add. creatam Kl | iterum] add. bene BaP2 etiam P | ponebat] om. Be posuit GPi 56 sanctum] om. P2 57 voluntati] add. sed N | non] suppl. s. l. N | nos] voluntas exp. et corr. al. m. in marg. Ba om. E 58 quod] quidem N | est] esse N | intellectui] post corr. Kl 59 tunc] animae BaW om. Bol | eliciat] eliciet BaBeENP2VW 60 virtute] voluntate N | erit] est P 61 visionis] visioni sed corr. al. m. W | ratio] add. v (sic) sed del. P | Ita] item Pi suppl. in marg. V 62 moveretur] moveatur N | a] add. Deo Be | habitu] habita W | informante] formante Kl inhaerente P | et inhaerente] suppl. al. m. in marg. GW et informante P 63 non] suppl. al. m. in marg. G | ponebat] add. a (sic) sed del. P ponebant W 64 sed] add. quod P | actus] actum NV | caritatis] add. eliciebat P | a] om. Kl | eliciebatur] elicitur Bol eliceret GE elici NV om. P | sancti] om. P 65 quia] tamen P om. P2 | tamen] quia P om. NP2 | sufficit] sufficitur Kl 65 obiectum ... 66 sufficit] om. (hom.) W 65 tantum] om. Kl 66 color] calor P2 | movendum] post corr. P2 | requiritur] requirit Ba 67 Ideo] ita G | sufficiebat] sufficiebant V 68 nisi] ubi N | ponebat] ponebant V 69 essentia] esse BolKl | et elevantem] et elevandam Kl ad elevandam BeN et elevante Pi | consequens] add. ipsam BaW 70 Ista] illa BaW secunda Be hic P | est] om. V 71 dicunt] iter. sed exp. Bol | aliqui] quidam Ba 72 per] suppl. s. l. Kl | possit talis] posset talis BaPP2W talis om. G 73 est] om. BeP2 | dilectionis divinae inv. NV | quae] qui BaE 73 in ... 74 terminatur] in Deum terminantur sed exp. et corr. Bol terminatum in Deum P

55

60

65

70

LECTURA THOMASINA I, DIST. 17, Q. 1

229

terminatur tamquam in obiectum loqui volumus per comparationem ad actum aliarum virtutum, | hoc erit potissime per comparationem P14va ad actum fidei et spei, quia istae virtutes Deum immediate respiciunt non tantum ut finem, sed etiam ut obiectum. In actibus autem fidei et spei videmus, quod propter imperfectionem suam eliciuntur a nobis mediantibus habitibus, quia cum sint imperfecti, non possunt imme80 diate elici a perfectissimo, scilicet Spiritu sancto. Cum ergo caritas in actu suo nullam imperfectionem dicat, quod apparet, quia etiam actus caritatis remanebit in patria, consequens est ponere, quod istum actum in nobis operetur Spiritus sanctus sine habitu medio, licet actum fidei et spei non possit sic operari propter earum imperfectionem. Et 85 confirmatur ista ratio, quia sicut in patria, ubi Deus immediate videbitur sine aliqua specie media, anima potest immediate elicere actum intellectus, ita cum in via immediate diligatur Deus, poterit elicere immediate actum dilectionis sine omni habitu medio. 75

77 In ... 88 medio] cf. Anon., Super Sent., I, 17, 2, cod. Bruges 491 (284ra,32-44) 75 aliarum] aliquarum Bol aliorum P2 75 aliarum ... 76 actum] om. (hom.) Kl 75 virtutum] add. h (sic) sed del. P | erit] esse N | per comparationem...erit potissime] suppl. al. m. in marg. W 76 ad actum] ad actus BolPPi om. E | istae] illae BolV | virtutes] add. respiciunt P | Deum immediate inv. GKl | respiciunt] respicit EGNW om. P 77 ut] ad P2 | etiam] om. PP2W | ut] tantum E | fidei] videi P2 78 a] in W 79 mediantibus] medibus W | sint] sunt N iter. P2 80 scilicet] om. Bol videlicet NV 81 suo] add. i (sic) sed del. Pi | etiam] et Ba 82 remanebit] remanet P remaneat W | consequens] conveniens BeBolNW | est] et P2 82 actum ... 83 operetur] add. ipse Ba in nobis actum operetur sed corr. actum in nobis operetur Be actum operatur in nobis KlN actum operetur in nobis V actum in nobis operatur add. ipse W 83 Spiritus sanctus] om. BeP2 | sine] add. omni BaBeEP2W 84 et] om. N | possit] posset Bol | earum] eorum Bol 85 ista] ita Bol | sicut] sic Ba | ubi] om. BaBeENP2W | Deus] add. qui Ba add. quia W | immediate] suppl. al. m. in marg. Bol 86 sine] add. alia sed exp. N | media] add. ita N | immediate] coni. ex immete N om. V 87 intellectus] intellectionis BaP2 | cum] quod Be | cum ... via] in via cum Bol in via om. P | diligatur] diligitur E | Deus] add. anima similiter BaN anima post corr. al. m. in marg. et add. similiter in textu V om. BeP2W | poterit] potest Kl | elicere immediate inv. KlP 88 actum dilectionis] om. BaBeENP2VW | medio] add. actum dilectionis BaBeENP2VW

230

GUILLELMI PETRI DE GODINO

Sed | videtur, quod nec positio ista possit stare, nec rationes adductae multum cogant. Positionem autem | Magistri duco ad tria 90 inconvenientia. Primum est, quod talis actus non est | meritorius, quia omne agens, quod non agit per formam suam | propriam, sed solum ut motum est ab altero, est agens ministeriale. Si ergo voluntas non eliciat actum dilectionis nisi solum ut mota a Spiritu sancto et non per aliquam formam sibi inhaerentem, constat, quod tantum instrumen- 95 taliter ageret et Spiritus sanctus principaliter, sed meritum nec laus nec Kl17vb vituperium numquam debentur agenti | instrumentali sed principali, Pi18ra ergo voluntas | non | merebitur. Secundum inconveniens est, quod seN15vb cundum hoc actus dilectionis non esset delectabilis. Ex hoc enim actus alicuius potentiae delectabilis est, quod egreditur a potentia perfecta 100 per habitum, per quem habitum conformamur ad actum. Sed si in voluntate non ponatur habitus caritatis, numquam erit ibi aliqua conformitas actus ad habitum, et per consequens nec delectatio, maxime cum talis actus sit a principio totaliter extrinseco. Et confirmatur utrumque

P2168va E31rb W14ra Be11va

89 videtur] om. V | nec ... ista] nec positio illa Bol nec ista positio N positio ista non P | possit stare] add. cum E inv. G | nec] add. videtur quod P | rationes] ratione E | adductae] additae EG 90 cogant] add. ex BaBeBolP2VW add. quia s. l. et ex in textu N cogunt Pi | Positionem ... Magistri] positione autem Magistri BaP2VW positione autem habituum Be positione add. quia sed del. et add. autem Magistri N positione autem magistri Bol nam positio Magistri P ex positione habituum Kl ex positione Magistri V | duco] ducuntur Kl dico N potest adduci P dico sed exp. et corr. s. l. V | ad] quod N | inconvenientia] inconvenienter E add. sequuntur in marg. N 91 est] esset BaP2W | meritorius] add. et hoc sic patet P 92 sed] om. P2 | ut] secundum quod BaBeNP2VW add. est P 92 motum 93 est] notum est Bol E est om. GP 93 ministeriale] instrumentale BaBeENPi | Si ergo] signo E | voluntas] post corr. P2 | non] enim E | eliciat] elicit et add. a (sic) sed del. P 94 ut] inquantum BaBeENP2VW | mota] motum W | non] suppl. s. l. N 95 aliquam] aliam Bol | sibi] om. W | instrumentaliter] instrumentalis V 96 ageret] aget BaBeP2W | et] om. P2 92 sed] add. nec Bol | nec1] om. E vel KlNPPi nihil V | nec2] et E vel KlPPi nihil V 97 numquam] om. Bol unquam GW | debentur] debuntur Bol debetur GNP add. nec atttribuuntur V | agenti instrumentali inv. N | sed] om. P2 98 non] suppl. in marg. N | Secundum] add. ibi Bol | est] om. N | quod] quia Kl 98 secundum 99 hoc] huius W 99 delectabilis] add. quod sic apparet P 99 Ex ... 100 delectabilis] om. (hom.) et add. actus est delectabilis al. m. in marg. Be 99 enim] add. est BaP2W 100 delectabilis est] est om. BaP2 inv. GP | quod] quia KlP qui Be | egreditur] egrediatur Bol | a] post corr. N | potentia perfecta inv. BeNV 101 habitum] om. E | conformamur] conformatur E conformantur sed n exp. et corr. conformatur G | ad] add. habitum sed exp. et del. Pi | actum] ras. et corr. actu Be 102 ponatur] ponitur add. caritas vel Pi | habitus caritatis] caritas Kl | ibi] in NV | aliqua] add. formatus h (sic) sed exp. N anima V 103 nec] om. N non V 104 actus] suppl. al. m. in marg. P | totaliter] corporaliter N | confirmatur] om. P confortatur V

LECTURA THOMASINA I, DIST. 17, Q. 1

231

istorum per istam rationem, quae ducit ad tertium inconveniens, quia semper oportet, quod actio mea sit principaliter per aliquid in me formaliter existens. Sed si talis actus voluntatis non esset per habitum, sed solum per motionem Spiritus sancti, tunc talis actus non esset hominis, sed potius Spiritus sancti. Ideo non videtur positio Magistri vera, nec 110 motivum suum, nec sustinentis eum ratio valet. Quod enim posuit Magister gratiam in essentia animae, quam dicit sufficere, dico, quod non sufficit, quia secundum Magistrum essentia animae differt realiter et essentialiter a potentia. Et ideo quantumcumque elevetur essentia per gratiam, remanet tamen potentia 115 nuda, quia non videtur, quod aliquid possit in opus supernaturale et in id, quod est super naturam suam, per aliquid, quod est in alio differenti ab eo essentialiter. Et quomodo elevatur potentia, dico quod sic elevatur, quia, essentia informata gratia, | ipsa potentia est potentia melioris Bol17vb animae et nobilioris, tamen certe in se non habet aliquam nobilitatem, 120 per quam plus possit quam ante, nisi per aliquid formaliter elevetur, et hoc probo sic, quia | quando aliqua coordinata ad invicem requiruntur E31va 105

105 istorum] illorum BolW add. con (sic) sed del. et add. confirmatur P | istam] illam PiW | rationem] add. tertiam al. m. s. l. Ba add. tertium inconveniens est sed exp. al. m. W | quae] add. etiam BaN add. etiam sed exp. W | tertium] suppl. al. m. in marg. W | tertium inconveniens inv. Ba | per ... inconveniens] om. (hom.) BeP2 105 semper 106 oportet inv. Kl 106 actio] add. ad hoc quod sit BolPPi | mea] in ea sed al. m. exp. et corr. s. l. Be alicuis add. quod P in ea Pi | me] eo P 107 existens] post corr. Ba | si] suppl. in marg. Pi | actus] actio EG | habitum] add. caritatis P 108 talis actus] om. BaBeENP2VW | esset] add. talis actus BeEV add. talis actus opus BaNW add. talis opus P2 109 potius] om. Be | Spiritus sancti] Spiritus sanctus E om. P2 | Ideo] add. positio Magistri P | videtur] add. conveniens BaP2W add. vera BeNV | positio Magistri] positio in Magistri E om. P | vera] om. BaBeENP2VW 110 suum] om. E add. valet N eius V | nec] add. motum suum ut Be add. etiam P | sustinentis] sustinentili (sic) suppl. al. m. in marg. Bol om. E sustinentes sed corr. sustinendum dub. al. m. G om. NVW sustinentes P 109 vera ... 111 Magister] om. (hom.) E 109 nec ... 110 eum] suppl. al. m. in marg. Bol 110 nec ... ratio] om. V | ratio valet] om. BolENPPi suppl. al. m. in marg. G 111 Quod] om. E quia Pi | enim] om. E autem PKl om. Pi | posuit Magister inv. Kl ponit Magister BeW 111 gratiam] add. inesse P | in ... animae] inesse animam E in esse animae Pi add. sive sed exp. W 112 quia] add. etiam BaG | Magistrum] add. etiam BaP2W add. et sed ras. Be add. et E eum P 113 essentia animae inv. N | realiter] totaliter Pi 114 elevetur] levetur Kl 115 in] ita Kl | in] om. BeEKl 116 id] illud BeBolENVW | super] supra N | quod] quia G | alio] aliquo BolPPi 117 elevatur1] elevetur EGNP elevat W | elevatur2] elevat W 118 essentia] add. sic P | est potentia] est personae Bol om. (hom.) E est pars PPi | melioris] melior Bol meliori G add. meliori P2 119 animae] om. NV | nobilioris] nobilior Bol melioris P | tamen] non E | certe] suppl. al. m. in marg. P 120 nisi] nullus P2 121 requiruntur] iter. N

232

GUILLELMI PETRI DE GODINO

ad aliquem actum, non sufficit ad perfectionem actus, quod unum eorum sit perfectum per habitum, sed oportet, quod ambo sint perfecta formaliter. Verbi gratia: ad perfectionem actus temperantiae requiritur perfectio intellectus practici per prudentiam et etiam concupiscibilis Ba13va per temperantiam. Cum ergo ad | actum dilectionis gratuitae requiratur essentia animae et potentia, non sufficit, ut videtur, quod essentia animae sit perfecta per habitum gratiae, sed oportet, quod voluntas sit perfecta per habitum caritatis. Nec etiam ratio sufficienter cogit, quando dicitur, quod Deus non potest immediate creare in intellectu actum fidei et spei propter earum imperfectionem. Sine dubio ex hoc arguo, quod nec habitus potest hoc creare, quia certum est, quod sicut sunt imperfecti actus, ita et habitus, immo habitus ordinatur ad actum sicut ad perfectionem suam. Si ergo V173ra Deus non potest causare actus nec immediate creare poterit | habitus, quod tamen omnes negant, ideo ratio non concludit. Praeterea quod propter perfectionem actus dilectionis negant habitum caritatis, non videtur bene dictum, quia hoc modo possem negare G12rb aliquos habitus infusos, sicut sapientia, quae | est donum, cuius actus dicit perfectionem, et sic diceretur, quod sapientia in anima esset Spiritus sanctus, quod falsum est.

122 ad] aliud V | eorum] illorum add. unde sed exp. Ba illorum BeP2W 123 perfectum] perfecta sed exp. et corr. Be | habitum] add. tantum BolPPi 124 perfectionem ... temperantiae] perfectum actum temperantiae Ba perfectionem temperantiae actus Bol temperantiae om. Kl | requiritur] om. Bol 126 dilectionis] add. o (sic) P 127 potentia] posita P2 128 animae] om. Kl | Sed] add. etiam in marg. N 130 etiam] om. BolKlPPi | ratio] add. eorum P | sufficienter] sustinentium BaBeN sistinere sed corr. sustinentium al. m. in marg. W 131 creare] causare W | earum] eorum BaBeENP2VW 132 imperfectionem] perfectionem sed corr. s. l. E | dubio] habitu Kl | arguo] potest argui P argumento Pi post corr. al. m. in marg. W | potest] add. secundum al. m. in marg. G | hoc] add. modo Bol hic Kl om. P creare Pi ras. W 133 creare] causare BaBeKlNPP2W hoc Pi | certum] certam E | quod] om. BaBeENP2VW | sunt] suppl. al. m. in marg. Ba om. V | imperfecti] perfecti sed corr. G om. V | et] om. P 134 ordinatur] ordinantur PiV coordinatur W | actum] actus NV | sicut] add. actas E | ad] aliud V | Si] coni. ex su Pi 135 Deus ... potest] non potest Deus BaBeP2 | causare] creare BolEPiV add. talis P | nec] om. Kl | immediate] add. etiam non Kl | creare poterit inv. BaKlP2 tare (sic) poterit N poterit causare PW 136 tamen] non sed exp. et corr. al. m. s. l. W | negant] add. et BaBeENP2VW | concludit] cogit Bol convenit EG 137 quod] om. Pi | perfectionem] perfectiorem V | actus] habitus E 138 non videtur] valet add. videtur s. l. N | quia] quod P2 suppl. al. m. in marg. et add. et in textu W | possem] possemus BolPPi possumus Kl possunt NV possit P2 139 aliquos] alios BaP2W | sapientia] sapientiam PP2 140 diceretur] dicentur E | in ... esset] esset in anima P2 141 falsum est inv. NP

125

130

135

140

LECTURA THOMASINA I, DIST. 17, Q. 1

233

Quod autem ipsi dicunt, quod Deus in patria sine medio videtur, et sic etiam diligetur: cum ergo actus dilectionis viae et patriae sint eiusdem | rationis, quantum est ex parte actus, distinguo hic de medio, 145 quia est quoddam medium repraesentans, quod est medium ex parte cogniti, et illud vocatur species, et sine tali medio videbitur, tenebitur et diligetur, aliud est medium | elevans intellectum, quod se tenet ex parte cognoscentis, et cum tali medio Deus bene videtur in patria, immo est necessarium. 150 Modo ipsi videntur imaginari, quod caritas sit | medium repraesentans, | quod falsum est. Immo est medium elevans voluntatem, | ut possit in actum dilectionis | supernaturalis, inquantum non poterat de se, et illud medium respondet lumini gloriae existenti in intellectu et elevanti ipsum intellectum ad actum visionis, et ideo non valet. 155 Ad primum argumentum dicendum: quod agens aliquod requirat medium, hoc est dupliciter. Vel propter sui indigentiam et tale agens est imperfectum. Aliud agens est agens, quod medium requirit non propter sui indigentiam, sed propter recipientis condicionem, et isto

142 autem] om. BaBeENP2W | Deus ... patria] in patria Deus BaBeNP2VW 143 diligetur] diligeretur E diligitur G | sint] sit KlN 144 actus] add. et cetera al. m. in marg. Ba | distinguo] add. tamen P | hic] hoc E 144 de ... 145 quia] om. W 145 est quoddam inv. BaNP2VW 146 et] ras. Be om. E | vocatur] videtur Kl | medio] add. Deus s. l. P 147 et] om. V | diligetur] add. Deus in patria al. m. in marg. G add. et N | medium] om. W | intellectum] voluntate E om. BaBeNP2V 147 quod ... 148 parte] suppl. quod sequitur ex parte al. m. in marg. Be 148 cognoscentis] cognoscantis E add. quod est lumen gloriae P agentis W | Deus ... videtur] Deus bene videbitur Bol bene videtur Deus BaBeENP2 bene videbitur Deus V bene post corr. et add. bene al. m. in marg. et videtur Deus in textu W 149 immo] add. certe BaBeENP2V add. tale medium P | est necessarium inv. Kl 150 ipsi] om. BaBeENP2VW 151 falsum est inv. P | est immo inv. V 152 dilectionis] ductionis P2 | inquantum] in quem BolE 153 illud] istud P | respondet] coni. ex despodet Pi | lumini] lumen Be | existenti] existente Be | intellectu] intellectum Kl 154 elevanti] coni. ex elevati N | ipsum] add. in E | intellectum] om. P2 | ad] in NV | et] om. BeNP2W | valet] add. immo illa ratio directe potest sumi contra eos, quia sicut in via omnis ideo non valet immo illa ratio directe potest sumi contra eos quia sic in via anima non potest elicere actum intellectionis sine specie ita anima similiter non poterit in via elicere actum dilectionis nisi informata caritate et est hic maior convenientia quod eodem modo quam in illa ratione Ba 155 Ad ... argumentum] ad argumenta ad primum BaP2W ad argumentum ad primum Be ad argumenta in oppositum dicendum P | dicendum] om. Bol add. ad hoc s. l. Kl add. ad primum quia P | aliquod] om. BolPPi 157 est imperfectum inv. BolKlPi | Aliud ... agens2] aliud est agens BaP2W aliud agens est EGNV est aliud agens P | medium requirit] add. non Kl inv. V 158 recipientis] recipiens N | condicionem] actionem BaBeP2W | isto] illo V suppl. al. m. in marg. W

P2168vb

P14vb

E31vb Kl18ra Pi18rb Be11vb

234 N16ra

GUILLELMI PETRI DE GODINO

modo requirit Spiritus sanctus medium in voluntate, | quia sine tali habitu medio non est ipsa sufficiens elicere actum dilectionis meritorium. 160 Ad aliud dicendum: quod “actus nobilissimus est a nobilissimo motore”, verum est effective, non formaliter. Primo modo est a Spiritu sancto, secundo ab habitu creato.

Quaestio secunda Utrum caritas sit ex caritate diligenda et cetera Iuxta hoc quaeritur sine argumentis, utrum caritas sit ex caritate diligenda. Dicendum, quod sic. Cuius ratio est, quia quando aliquid est primo dilectum, omnia, quae ad illud habent ordinem per se, etiam 5 diliguntur. Qui enim diligit finem, diligit etiam ea, quae sunt ad finem. Cum ergo Deus diligatur ex caritate, omnia, quae nos in Deum ordinant, diligenda sunt. Sed in Deum ordinamur directe per actum intellectus et voluntatis informatae. Ergo ex caritate diligi debent actus intellectus et voluntatis et habitus ipsorum. “Sed advertendum, quod 10 aliquid dupliciter diligitur. Uno modo sicut id, quod per se et primo

10 Sed ... 17 diligendi] Anon., Super Sent., I, 17, 2, cod. Bruges 491 (283vb,25-30) 159 requirit ... sanctus] Spiritus sanctus requirit E 160 est] add. sufficiens P | ipsa] add. voluntas BolPPi add. voluntas coni. ex volutas al. m. in marg. G ipsum Kl | sufficiens elicere] ad eliciendum P sufficiens alicere P2 sufficiendum ad eliciendum Pi | actum ... meritorium] dilectionis actum meritorium BaBeP2W actum meritorium dilectionis NV 161 aliud] secundum P | dicendum] om. BaBeP2W | quod] om. BaBeEP2VW | motore] promotore sed corr. Bol 162 est] om. N | a] om. Be 163 sancto] add. sed P | secundo] add. modo KlPPi 1 Quaestio secunda]om. BaBeBolEGKlNP2 PiVW 2 Utrum ... cetera] om. BaBeBolEGKlNPP2VW 3 Iuxta hoc] secundo P | caritas] creatura N | sit ... caritate] ex caritate sit BeEV 4 diligenda] suppl. al. m. in marg. Kl add. respondeo P 4 aliquid 5 est inv. P 5 primo] prius N | quae] om. Kl | illud] illum NPi | ordinem ... se] originem per se Be per se ordinem P | etiam] et E 6 diliguntur] diligentur Bol | diligit] add. finem diligit Kl | etiam] et BaBeP2W om. KlPi 8 diligenda sunt inv. NP 9 informatae] add. aliquo habitu P | Ergo] om. P2 | debent] dicunt N | actus] om. BolE 10 quod] add. diligitur V 11 aliquid ... diligitur] dupliciter aliquid diligitur BaBeP2W diligitur aliquid dupliciter NV aliquid diligitur dupliciter P | id] illud BolW | primo] add. modo N

LECTURA THOMASINA I, DIST. 17, Q. 3

235

diligitur, | ad quod dilectio per se ordinatur vel terminatur. Alio modo Bol18ra sicut id, quod est ratio diligendi. Et hoc modo caritas diligitur ex caritate et eodem actu, quo principale obiectum caritatis, sicut videmus, 15 quod color, qui est obiectum visus, et lux, quae est ratio videndi, eodem actu videntur, ita est de obiecto principali ipsius | caritatis et de E32ra caritate, quae est ratio diligendi”.

Quaestio tertia Utrum caritas sit accidens

5

Tertio quaeritur, utrum caritas sit accidens. Videtur, quod non, quia omne accidens oritur ex principiis subiecti secundum Philosophum I Physicorum, ubi dicit, quod materia subiecta cum forma est causa omnium accidentium. Sed caritas non oritur ab anima, ergo non est accidens. Contra. Illud, quod adest vel abest praeter subiecti corruptionem, est accidens. Caritas est huiusmodi, ergo et cetera.

5 materia ... 6 accidentium] Arist., Phys., I, 9, 192a13-14, transl. vetus (39,7-8); cf. Auct. Ar., 2, 30, (142,47-49) 8 Contra … 9 cetera] cf. Thom., Super Sent., I, 17, 1, 2, contra (397) 12 diligitur] add. Arguitur sic nihil denominat se ipsum quod esset unum si caritas ex caritate diligeretur. Dicendum quod tamen habet unum in hiis quae denominantur per modum est haereticis. Sic dilectum non denominat dilectionem sed magis ut obiectum et sic ratio non procedit et hoc quia potentia dependet ab obiecto et nihil additur obiecto, sed in denominatione subiecti aliquid additur subiecto quo denominat subiectum al. m. in marg. inf. Bol | dilectio] dilectionem Pi | per se] om. W | ordinatur] om. BaP2NVW | vel] et KlPPi om. BaBeNP2VW | Alio] aliquo BeE 13 sicut] ras. et corr. sic W | id] illud BolW | Et ... modo] ex quo BaW 14 obiectum] add. pro sed exp. P2 | Sicut] sic E 15 qui] om. NV quod P2 | est] om. P2 | et lux] suppl. al. m. in marg. Be 16 est] etiam Kl | ipsius] et per se P2 | de] om. P2 17 diligendi] add. et cetera Pi 1 Quaestio tertia]om. BaBeBolEGKlNP2PiVW 2 Utrum ... accidens] om. BaBeBolEGKlNPP2VW 3 Tertio] secundo W | caritas ... accidens] acccidens sit caritas sed corr. W 4 principiis] add. obiecti sed exp. W | subiecti] om. Kl 5 ubi] qui BaBeENP2VW | subiecta] substans Bol substantia Kl substantia exp. N | est causa inv. BaBeEGNP2VW 8 adest ... abest] abest vel adest Bol abest et adest N adest et abest Pi V | praeter] propter E 9 accidens] add. sed P | huiusmodi] huius BaBolKlVW | ergo] ideo BolEGPiVW 8 Contra ... 9 cetera] om. BeP2

236

GUILLELMI PETRI DE GODINO

Respondeo. Dicendum, quod caritas est accidens, quod breviter declaratur sic, quia omne, quod advenit alicui post esse suum completum et ut forma inhaerens, est accidens, sicut apparet in omnibus; W14rb caritas est huiusmodi, advenit enim animae | post esse suum naturale, vel ad minus sequitur ipsum esse naturale, item perficit eam formaliter sibi inhaerendo; ergo est accidens. Istud autem secundum aliquos licet sit verum, tamen quia non est ratione firmatum, ideo aliam rationem assignant, quod caritas sit accidens. Cum enim nulla creatura sit sua virtus et virtus sit immediatum principium operationis meritorie, impossibile est substantiam creatam esse immediatum principium operationis. Caritas autem est virtus et immediatum principium operationis meritoriae. Ideo non potest esse substantia, est igitur accidens. Quod autem substantia creata non sit sua virtus, ostenditur, quia omne creatum agit in virtute alterius, et sic Ba13vb est virtuosum, quia ab | alio virtutem participat. Sed nullum tale est sua virtus, ideo et cetera. Sine dubio ista conclusio est male firmata per Kl18rb talem rationem, et huius ratio est, quia virtus | duplicem habet operationem, scilicet ad obiectum, inquantum est principium operationis,

10 Respondeo ... 15 accidens] cf. Thom., Super Sent., I, 17, 1, 2, sol. (397-398) 16 aliquos] cf. Aeg. Rom., Super Sent., I, 17, pars 1, princ. 2, 1 (91rF-vL) 10 breviter 11 declaratur] declaratur om. Be inv. P 11 omne] illud BaBeNP2VW | completum] add. est accidens GP 12 et] om. Be | est accidens] om. G | sicut] add. i (sic) sed del. P | omnibus] add. sed BaBeENPP2VW 13 huiusmodi] huius BaBolKlP2VW | enim] autem Be om. P2 | animae] om. Be | post] post post ras. Be | suum] add. completum P 14 esse] suppl. in marg. V | formaliter] formalem Be forma E 16 Istud autem] autem om. G illud autem N | secundum aliquos] add. et BaBeNP2V om. Bol secundum aliquod G | sit verum inv. BaBeBolEKlNV necessarium sit P2 | tamen quia inv. G tamen dicit quod P tamen quod P2 17 Ideo] non Be add. ipsi P | aliam ... assignant] add. aliqui Bol assignant aliam rationem G | accidens] add. et est talis P 18 virtus] om. Kl 19 meritorie] om. BaBeEGNP2VW | est] add. aliquam P 20 Caritas] om. BeBolKlPPi | 20 Caritas ... 21 operationis] om. (hom.) BeBolKlP2PPi 20 autem] om. BeBolGKlPPi 21 Ideo] add. caritas P 22 est igitur] ergo est BolP est ergo N | Quod] quia W | creata] add. quaecumque P 23 ostenditur] add. sic P | quia] quod Kl | creatum] add. oritur sed ras. Kl 24 est] erit BeEGV | virtutem] add. accipit et PPi 25 ideo] ergo BaBeNPP2W | ista] illa V | est ... firmata] est male firmatata (sic) Kl est male formata N om. P 26 talem] primam P | rationem] add. quae est doctoris communis beati Thomae est bene firmata, sed per secundum non P | et] om. KlPi | huius ratio] huiusmodi ratio EGP inv. N | est] om. E | quia] quod Be | duplicem habet] habet om. E inv. G | operationem] comparationem BolENPV 27 ad] ab E | inquantum] ut BaG | est principium inv. N 27 et ... 29 operationis] om. (hom.) Kl

10

15

20

25

LECTURA THOMASINA I, DIST. 17, Q. 3

30

35

40

45

237

et ad subiectum. Modo per comparationem ad obiectum, ut est principium operationis, non habet, quod sit accidens, sed ut comparatur ad subiectum, inquantum | habet inhaerere vel etiam aptitudinem ad hoc. | Et ratio est quia, si virtus, ut est principium operationis, esset accidens, tunc essentia divina et eius virtus existens in intellectu bene esset accidens. | Cum ipsa sit immediatum principium operationis et eliciendi operationem visionis beatae, ergo virtus, ut est principium operationis, non est accidens, sed per | comparationem ad subiectum. Cum ergo prima ratio probaret caritatem esse accidens, scilicet per comparationem ad subiectum, et ista | secunda per comparationem ad esse principium operationis, prima ratio fuit bona et realis, ista autem sophistica et parvi valoris. Ad argumentum in oppositum dicendum, quod quaedam sunt accidentia in subiecto, quae causantur a principiis subiecti, non repugnantia principiis subiecti sicut accidentia communia, quae consequuntur speciem, vel propria, quae consequuntur individuum. Alia sunt accidentia, quae in subiecto inducuntur per violentiam ab agente | repugnantia principiis subiecti, sicut | calor in aqua, et ista non causantur a principiis subiecti. Alia sunt ab extrinseco causata non repugnantia

28 comparationem] comparationum P2 | obiectum] subiectum PV | ut] om. Be inquantum PPi | est] om. Be 28 est ... 29 operationis] operationis om. Bol principium operationis est ENV est principium originis sed corr. operationis al. m. in marg. G om. Kl est principium et operationis suppl. al. m. in marg. W 30 subiectum] om. Kl | inquantum] ut G | vel] add. habet al. m. in marg. Ba om. N | etiam] om. BaPP2W | 31 hoc] add. quod E inhaerentiam P | Et ratio] et huius ratio BaW inv. E add. huiusmodi N et suppl. s. l. et add. ratio add. huius V | ut] om. Kl 32 et] ut BeEKl | existens] om. Be | intellectu] intellectum N | bene] post ras. Be | esset] iter. E 33 immediatum] immetuum sed corr. immetuestum s. l. P2 | operationis et] om. BaP2W 33 et ... 35 operationis] om. (hom.) N 34 virtus] add. per comparationem ad in marg. P 35 per] om. BeP2 36 Cum ergo inv. W | probaret] probet P | scilicet] om. BaP2V sed N 36 Cum ... 37 subiectum] om. (hom.) Be 37 ista] illa BaBolPiW 38 esse principium inv. Bol esse principalis N obiectum et ut est principium P | realis] add. sed P | Ista] illa BolPiVW | autem] om. NV secunda P 40 argumentum] argumenta Ba om. BeP2 illud Bol secundum Kl | in] om. BeP2 40 sunt 41 accidentia inv. NV 41 quae] qui P2 | causantur] causatur post corr. Bol | a] ex W | subiecti] add. sicut accidentia sed exp. N | non] enim GPi 42 communia] quia BeP2 | consequuntur] sequitur BeE sequuntur P2 43 consequuntur] sequuntur BeBolP2 | individuum] add. quaedam autem P | Alia] add. autem Pi 44 sunt accidentia] autem accidentia E inv. P | in ... inducuntur] add. per voluntatem sed del. Be inducuntur in subiecto P in subiecto ut ducuntur P2 45 aqua] aquam BolGP2Pi | ista] illa BolPiVW 46 subiecti] add. quaedam P | causata] creata Bol

Pi18va P2169ra E32rb Be12ra V173rb

N16rb G12va

238

GUILLELMI PETRI DE GODINO

principiis subiecti, | sed ipsa perficientia, sicut lumen in aere, et de huiusmodi est caritas. Unde ipsa causatur ab extrinseco. De primis autem accidentibus intelligitur dictum Philosophi. “Istud non videtur bene dictum, quia nullum accidens est realiter in 50 subiecto, quod non educatur de potentia materiae secundum Commentatorem, quia corpus calidum agens in aliud corpus non immittit Bol18rb in ipsum calorem ab extra, et sic non | violenter. Sed calidum in potentia facit calidum actu. Illuminatio autem secundum ipsos non est accidens reale, sed intentionale tantum”. Falsum est ergo, quod dictum 55 est, quod aliqua accidentia sint violenter inducta sicut calor in aqua. Item falsum est, quod supponit lumen esse accidens reale causatum ab extrinseco in aere sicut caritas in voluntate. Dicendum, quod ista impugnatio non valet, quia non ponitur, quod calor inducatur in aqua sic violenter, quod non educatur de potentia 60 materiae, ut ipsi dicunt, sed pro tanto inducitur per violentiam, quia principia aquae in tali actione repugnant agenti, et contra agunt et remittunt actionem agentis, nec unquam induceretur calor in aquam, E32va nisi ipsum agens esset virtuosius. | P15ra

50 Istud ... 55 tantum] Rob. de Orf., Reprob. dict. (162-163) 50 nullum ... materiae] cf. Averr., In Metaph., XII, 3 (304vM) 66 secundo ... Sententiarum] cf. Guill. Petr. de God., Lect. Thom., II, 13, 3 (G 38vb,5339va,17) 47 ipsa] ipsum BaBeKlNP2 add. sunt P | perficientia] perficientis E add. sunt Pi | de] exp. Bol om. Kl 48 huiusmodi] huius add. accidentibus Ba W huius BolKlNP2V istis P | ab] ad P2 48 De ... 49 intelligitur] om. P 48 primis] principis N 48 autem 49 accidentibus] autem om. BaBeW subiecti N actibus P2 49 dictum] add. autem P | Philosophi] add sed Bol add. intelligitur de primis accidentibus sed P 50 Istud] illud BolW item Pi | non] om. Pi | est realiter inv. BaBeENP2V 51 materiae] vel Be 52 calidum] eadem E | non] ut Kl | immitti] immittat Kl post corr. s. l. P2 53 in potentia] in om. E imposita P2 54 calidum] add. in P | autem] om. Ba alio E exp. et corr. etiam al. m. in marg. G fint P | ipsos] ipsum EN 55 tantum] om. Bol | Falsum ... ergo] est ergo falsum BolEKlPPi | quod] quo Bol 56 sint] sunt BaBeKlNP2 PiVW | violenter] violentia Kl | aqua] aquam BolKlP2 57 supponit] supponitur BaBeP2W add. scilicet P | causatum] add. in aere BaP2 tamen add. in aere Be creatum sed exp. et corr. Bol add. in aliquid W 58 in aere] om. BaBeP2W | caritas] causalitas Pi 59 ista] illa BolPi 60 sic violenter] sit violentum Pi 61 per] p (sic) post ras. Be propter V | violentiam] add. et dicitur induci per violentiam BaW 62 principia] principium Kl | repugnant] repugnat Kl | agenti] argumenti E 62 et1 ... 63 induceretur] suppl. al. m. in marg. Ba 62 agunt] arguunt suppl. al. m. in marg. Bol 63 actionem] suppl. et iter. al. m. in marg. sed corr. Ba | nec unquam] ut numquam BeKl | induceretur] inducentur Bol inducetur G aquam] aqua BeP2 64 nisi] in Pi | esset] om. P2

LECTURA THOMASINA I, DIST. 17, Q. 4

65

239

Quod secundo dicunt, quod lumen habet esse in medio intentionale non reale, dico, quod falsum est, ut probatur secundo libro Sententiarum.

Quaestio quarta De caritate utrum detur secundum capacitatem naturalium Utrum caritas detur secundum capacitatem naturalium. Dicendum, quod diversitas in effectibus tripliciter potest esse: uno modo ex diver5 sitate agentium, sicut patet, quod audire et videre sunt diversa propter diversitatem potentiarum, a quibus causantur; alio modo contingit diversitas in effectibus propter liberalitatem agentis, quia causat diversa in diversis propter solam arbitrii voluntatem; tertio modo contingit diversitas in effectibus propter diversitatem dispositionis in recipienti10 bus, sicut sol per eandem virtutem coagulat lutum et dissolvit glaciem.

65 Quod secundo inv. BaBeENP2VW quod etiam secundo P | dicunt] dicitur scilicet P | esse ... medio] in medio esse BolP in medio om. Kl in medio esse add. intelligibile Pi | intentionale] add. et BaW intentionali N 66 non reale] om. Kl non reali N | falsum est] est om. Ba inv. P | probatur] habet probari add. in BaP2W videtur probari E probat Kl habet probari BeNV probabitur add. in PPi 1 Quaestio quarta]om. BaBeBolEGKlNP2PiVW 2 De ... naturalium] om. BaBeBolEGKlNPP2VW 3 Utrum] antep. Quarto quaeritur P | naturalium] add. et videtur quod non, quia omnium ordinatorum ad invicem secundum proportionatur primo, sicut videmus in rebus materialibus forma proportionatur materiae et in donis gratuitis gloria proportionatur gratiae. Sed caritas cum sit perfectionem comparatur ad capacitatem similem sicut secundum ad primum. Ergo videtur quod caritas infundatur secundum capacitatem naturalium. Sed contra est quod dicitur Ioh. III “Spiritus Verbi spirat et prima ad corum”. XII “Hic omnia operatur unus atque idem Spiritus dividens singulis prout vult. Sed hoc dicuntur de caritate, ergo caritas non datur secundum capacitatem naturalium, sed secundum voluntatem Spiritus sancti sua dona distribuitis. Respondeo P 4 esse] add i (sic) sed del. Pi | modo] iter. Kl add. ed sed exp. N add. in sed exp. P2 | ex diversitate] secundum diversitatem P 6 contingit] convenit BaEGKlP2W 7 effectibus] add. solum BaP2W | libertatem] liberalitatem Ba Be Kl N P2 V liberalitatem sed corr. libertalitatem (sic) al. m. s. l. G 8 solam] solum BeV solum add. l (sic) N | voluntatem] add. vel libertatem al. m. in marg. G libertatem N | contingit] convenit BaEGKlNP2VW 9 in effectibus] om. BaEGNV | recipientibus] realibus Be 10 coagulat] agulat sed corr. al. m. W

240

Kl18va

Pi18vb

P2169rb E32vb Be12rb

GUILLELMI PETRI DE GODINO

Quando ergo quaeritur, utrum caritas detur maior vel minor secundum capacitatem naturalium, si intelligatur diversimode caritas dari propter diversitatem dantis et mutationem, dico, quod nec in caritate nec in aliis effectibus Dei est isto modo diversitas, quia cum Deus sit simplicissimus et immutabilis, | semper uniformiter se habet. Si autem intelligatur diversitas in effectibus Dei propter voluntatis suae et arbitrii libertatem, sic bene est diversitas in caritate et in aliis effectibus, et hoc modo non datur caritas maior vel minor secundum capacitatem naturalium, sed ex sola gratia Spiritus sancti eam infundentis | secundum arbitrii voluntatem, sicut patet de Iacob et Esau. Et ratio huius est, quia quantitas uniuscuiusque non dependet nisi ex causa sua propria. Caritas autem, cum excedat proportionem naturae creatae | et causetur a solo Deo, tamquam a causa sua immediata et propria, non dependet ex naturali complexione vel capacitate naturalis virtutis, sed ex sola liberalitate causae | suae, scilicet Spiritus sancti eam infundentis unicuique, prout vult. Si autem intelligatur diversitas effectuum ex di|versitate dispositionis recipientium, sic dico, quod quodammodo datur caritas secundum capacitatem naturalium et quodammodo non. Ad cuius evidentiam notandum, quod naturalia possunt dupliciter considerari. Vel in se et absolute, et ut sic sunt considerata, non datur 16 Si ... 36 alii] cf. Petr. de Tarant., Super Sent., I, 17, 1, 3, resp. (141b) 20 patet ... Esau] cf. Gen. 25,22-27,45 11 ergo] autem V | caritas detur inv. Bol | maior] om. P suppl. al. m. in marg. W | vel minor] om. P 12 naturalium] add. maior vel minor P | diversimode] diversitas NV | caritas] caritatis NV | dari] add. potest Be 13 propter] secunudm Be | et] add. in Kl vel eius P | mutationem] immutationem P 14 effectibus] actibus BolPPi | isto] post corr. Bol illo PiW | quia cum inv. E 15 simplicissimus ... immutabilis] immutabilis et simplicissimus G 17 et] in P2 | sic] sicut P 18 effectibus] add. eius P | vel] om. BolPi et E | minor] om. BolPi 19 sed] scilicet Kl | sola] hoc E 20 arbitrii voluntatem] arbitrium voluntatis BaBeKlP2VW arbitrii non voluntatis N | sicut patet] sic patuit Be coni. ex sicut patute P2 21 huius] om. BaBeP2W huismodi GNP | quia] om. N | quantitas] congruitas BaBeP2 causalitas N catas et add. capacitas al. m. in marg. W 22 cum] non sed exp. et corr. cum al. m. s. l. Ba non Bol add. e sed del. P 23 et] om. P | causetur] tenetur Be detur Bol | solo] add. i (sic) Kl | a] add. sola sed del. Bol 25 liberalitate] libertate BolKlPPi | scilicet] videlicet NV | sancti] add. scilicet E | eam] om. P2 25 eam 26 infundentis inv. Kl 26 vult] add. ut supra dictum in articulum P 27 effectuum] om. Be 28 recipientium] add. sicut sol diversos effectus causat propter diversitatem recipientum BaP2W recipientis Kl 30 evidentiam] add. est P | notandum] sciendum Pi | possunt dupliciter inv. BeNV 31 et] vel E | considerata] consideranda N

15

20

25

30

LECTURA THOMASINA I, DIST. 17, Q. 3

241

caritas secundum capacitatem naturalium, quia ipsa in se considerata non sunt subiectum caritatis, sicut nos videmus, quod licet materia prima sit in potentia ad omnes formas, non tamen magis determinatur 35 ad istam quam ad aliam, nisi propter aliquam dispositionem convenientem magis isti formae quam alii. Alio modo possunt considerari naturalia ut ad caritatem disponentia et per motum liberi arbitrii in Deum, et | sic bene datur caritas secundum capacitatem naturalium inquantum magis dispositus natu40 raliter et minus impeditus a complexione sua naturali aequali conatu | intensius movetur per actum liberi arbitrii in Deum quam alius, qui multum | retrahitur ab appetitu sensitivo. | Et quia caritas maior vel minor datur alicui, secundum quod intensius movetur in Deum ipsum appetendo et peccata detestando, ideo hoc modo bene datur 45 caritas secundum capacitatem naturalium. Secundum hoc, sic dicitur ad quaestionem, quod quantitas uniuscuiusque effectus dependet ex universalitate causae, quia sicut causa universalior effectum producit maiorem, ita minor | minorem. Illud ergo non | dependet ex naturali virtute quantum ad suam quantitatem 46 Secundum ... 56 naturalibus] cf. Thom., S.th., II-II, 24, 3, resp. 32 caritas] catas (sic) P2 | quia ipsa] ipsa om. E om. P2 33 caritatis] om. P2 | nos] om. GN vos P2 33 licet ... 34 prima] licet materia passiva sed exp. et corr. prima al. m. Bol materia prima licet BaBeEP2W prima om. P 34 non tamen inv. BeNP2W | magis] om. BaBeENP2VW | determinatur] terminatur Ba 35 istam] add. magis BaBeENP2V illam KlPi illam add. magis W 36 magis] om. V | isti] ista P2 | alii] aliae BolGKlPPi 37 possunt] potest N | disponentia] disponita BaBeN disposita post corr. in marg. W 38 et] om. Bol | motum] modum N | arbitrii] om. Be | Deum] add. est Be | et] om. GKlNV | datur] om. Kl | caritas] om. Be 39 inquantum] om. V | magis] add. disposita sed exp. N om. V | dispositus] dispositu Kl 40 impeditus] impeditu Kl add. inquantum magis V dispositus sed corr. al. m. in marg. W | a] om. BeV | complexione] dispositione Bol | aequali] post corr. al. m. i. l. Bol naturali E | conatu] post corr. al. m. in marg. Bol cognatu P2 donatu W 41 intensius] intentius BeGP | movetur] om. Bol | actum] acta P2 | Deum] add. tendit Bol 42 appetitu] appetito Bol | quia] om. EN 43 secundum] om. V | intensius] intentius BeP 44 peccata] suppl. al. m. in marg. Bol appetito Kl | detestando] descendendo Kl | ideo] om. Kl | bene] add. a sed exp. N 46 Secundum hoc] vel BaBolNP2PiW sciendum hoc G vel potest P | dicitur] dici P 47 dependet] add. non N | ex] existente E suppl. i. l. V | universalitate causae] capacitate exp. al. m. et in marg. corr. universalitate suae causae Be inv. N capacitate P2 naturaliate del. et corr. causae universalitate i. l. V causae et al. m. in marg. add. suae et add. utilitate sed exp. et add. universalitate W | causae quia] quia om. BaP2VW suppl. al. m. in marg. Be om. EN | sicut] sic E 48 producit maiorem] producit et maiorem Be inv. V | ita ... minorem] om. BaBeNP2W et minor minorem V | Illud] id EP2 49 suam] suum E

N16va

Bol18va W14va Ba14ra

V173va P15rb

242

GUILLELMI PETRI DE GODINO

maiorem vel minorem, quod totam virtutem naturae creatae excedit, 50 nec ab eo potest causari. Sed caritas transcendit totam virtutem naturae creatae, nec ab ea potest causari nisi a solo Deo, scilicet Spiritu sancto, qui eam infundit unicuique prout vult. Unde Apostolus Ad Ephesios 8: “Unicuique nostrum data est gratia secundum mensuram donationis Christi”. Ergo infusio caritatis maior vel minor non dependet ali- 55 quo modo ex naturalibus. E33ra Nec obstat, | quod dicitur, quod secundum conatum maiorem infunditur maior caritas, quia talem conatum non habet vel format homo ex suis naturalibus, sed praevenit eum Spiritus sanctus movens G12vb mentem hominis plus vel minus, prout sibi placet. | 60

54 Unicuique ... 55 Christi] Eph., 4,7 50 totam] add. communem PPi | virtutem] suppl. al. m. in marg. Kl | excedit] extendit Be 51 nec] ut Be | eo] ea VW | causari] creari EPi | transcendit] excedit KlP | totam] add. communem Bol 52 creatae] crear post corr. et add. excedit Bol add. excedit P2 excedit N | ea] eo P2 | causari] creari sed del. et corr. al. m. in marg. et add. sed caritas transcendit totam virtutem naturae creatae nec ab ea potest creari Bol creari EPi add. sed caritas transcendit totam virtutem naturae causatae potest causari P2 | nisi] quia causatur P | scilicet] videlicet NV 53 eam] iam sed exp. et corr. s. l. Ba | infundit] fundit E 54 nostrum] vestrum Bol 53 Unde ... 55 Christi] om. BaBeENP2VW 55 aliquo 56 modo] ab aliquo W 57 quod] om. Be etiam N add. etiam V | conatum] cognatum P2 58 maior caritas] coni.ex maior catas P2 inv. W | quia] quae P2 | conatum] cognatum P2 | habet] add. homo P | habet vel] om. BaBeNP2VW nec P 59 homo] om. P | eum] eum del. Bol add. Spiritus sed del. Pi | Spiritus] Spiritu Be | sanctus] sancto Be 59 movens 60 mentem] movens voluntatem Bol inv. N 60 prout] secundum quod BeENP2VW sicut P | placet] add. qui est benedictus in saecula KlPi add. quinto quaeritur P add. Est unum argumentum quod sit quod etiam in hominibus datio gratia solum secundum dona naturalia. Et hoc probant et determinatione sancti doctori. Primo Sententiarum ubi dicit, quod state equalitate in conatu in duobus hominibus et disparitate in eorum maturalibus suscipit maiorem gratiam qui maliora naturalia habet. Ergo videmus quod in hominibus dona naturalia etiam absque (coni. ex abspet) conatu detur gratia. Unde doctor intelligendus est et examinandus in illo passu utrum intelligat naturalia fieri meliora sine conatu. Et quia fit (coni. ex sit) conatus, puto quod in eo dicta accipiet prudens lector positionem argumenti. Verum multum refert loqui de homine et angelo. Angelus enim add. in sed del. et add. cum sit forma simplex nullam partem add. in sed del. et add. remanentem habet quae obsistat actui liberi arbitti. Ideo fertur in Deum secunudm totum suum posse non potest retrahi in opere suo nec passione nec aliquo alio, cum in eo non sit appetitus sensitivus. Ideo add. est quod sed del. et add. sit quod in eo datur simpliciter gratia secundum mensuram naturalium et virtutem, quam sequitur add. se sed del. et add. conatus et operatio. In homine non ita se habet, quia habet add. per sed del. et add. aliquid quo retardatur. Ideo ille qui inquit retrahitur appetitu sensitivo magis dicitur ferri per actum liberi arbitrii in Deum et meliora naturalia haberi et per hunc modum dicimus in homine naturalia meliora fieri et dari gratia. Et tamen hoc accidit sibi et ita negandum est quod secundum mensuram naturalium dentur supernaturalia al. m. in marg. sup. Bol

LECTURA THOMASINA I, DIST. 17, Q. 5

243

Quaestio quinta Utrum homo possit scire se habere caritatem

5

10

15

20

Dicendum, quod non. Et ratio est, quia in cognitione nati sumus procedere a magis notis ad minus nota. Constat autem, quod actus et obiecta sunt nobis magis nota quam ipsi habitus. Ergo si debemus cognoscere caritatem esse in nobis, oportet, quod hoc sit vel per comparationem ad obiectum vel ad actum vel ad modum actus. Non primo | modo, quia idem est obiectum potentiae absolutae consideratae Kl18vb et perfectae per habitum, quia habitus non facit potentiam tendere in aliud obiectum quam in illud, in quod secundum se fertur. Sed circa obiectum facit eam delectabiliter operari. Item nec ex actu secundum substantiam actus, quia idem actus secundum substantiam et est naturalis et potest esse gratuitus. Item nec ex modo actus, quia modus, quem ponit habitus circa actum, est delectabiliter operari, quia signum generati habitus oportet accipere fientem in opere delectationem. Per istum autem modum | Pi19ra non potest discerni utrum talis actus sit ab habitu acquisito vel infuso, qui est caritas. Igitur secundum nullum modum potest aliquis scire se habere caritatem. Modo opponitur sic, quod aliquis possit | scire se esse in caritate P2169va ad minus aliquantulum. Ponatur, quod aliquis sit hic parvulus modo baptizatus, de quo constat, quod non possit ponere obicem gratiae; 1 Quaestio quinta]om. BaBeBolEGKlNP2PiVW 2 possit] posset Be | caritatem] add. et Kl add. respondeo P 3 Et] cuius P 4 a] ex BaBeENP2VW | notis] om. Bol 5 sunt ... magis] nobis sunt magis BaP2W nobis magis sunt BeEV magis sunt N | ipsi habitus inv. G 6 esse] om. Bol | vel] illis E om. Kl 7 obiectum] obproprium P2 | ad modum] ex modo N | actus] add. sed neutro istorum modorum possumus cognoscere nos habere caritatem, ergo et cetera P 8 quia] quod P2 | potentiae absolutae inv. W 9 per] quia P2 | tendere] intendere E | in] ad BaP2 10 aliud] aliquod V | quam] om. BaP2N | in1 illud] om. BaBeENP2VW in id Kl | in2] om. BeNP2W | quod] suppl. in marg. V om. BeW | secundum] per suppl. in marg. V | fertur] feratur N 11 eam] ea EGPi 12 secundum] add. potentiam sed exp. V | substantiam] subiectum E 13 substantiam] subiectum E add. actus sed exp. P2 14 habitus] habitus post corr. E | actum] add. gratuitum BaW habitum add. gratuitum N 15 signum] add. a P 16 fientem] om. Be finaliter Bol farientem (sic) E illeg. N ex eo quod facit P | in] et P2 | opere] operatione N | delectationem] add. sed P | istum] illum E | autem] om. P 17 discerni] definiri Kl | utrum] add. iste sed exp. et add. talis V | ab] ad P2 | habitu] habito Ba 18 qui] quae W | Igitur] ergo BaNPV 20 Modo] add. quarto contra hoc P | opponitur] obicitur P | sic] hic BaP2W | possit] posset V | scire se inv. Bol | esse ... caritate] habere caritatem P 21 aliquis sit] fit aliquis Ba sic aliquid Be inv. P2 V W aliquis sit sit P | hic] om. N 22 quod] cum PPi

244

GUILLELMI PETRI DE GODINO

certum est eum habere gratiam talis; quando venit ad annos discretionis, in quibus potest peccare, aut potest tunc primum peccatum, quo mortaliter peccat, cognoscere aut non. Si non, ergo numquam peccabit, 25 E33vb quia nullus peccat in eo, quod vitare | non potest, nihil autem potest vitari, nisi possit cognosci. Si autem potest cognoscere primum peccaBe12va tum, cum ante primum peccatum certum est eum | fuisse in gratia, ergo aliquis potest scire se esse vel fuisse aliquantulum in gratia. Ad istud obiectum respondent aliqui, quod licet puer, cum venerit 30 ad aetatem, qua potest peccare, quod ipse potest cognoscere de actu primo, quo peccat, quod illud sit peccatum, quia aliter non posset peccare, sed tamen non potest cognoscere, quod sit primum peccatum. Et ideo non potest scire, si ante peccaverit vel non. Et sic nescit, utrum Bol18vb prius fuerit in gratia. | Quod autem non possit scire, utrum illud 35 peccatum fuerit primum, patet, quia certum est, quod aliquod est instans, in quo homo potest peccare, et ante quod potest non peccare. Sed illud instans homini est incertum et ignotum, et ideo ignotum est homini de quolibet peccato suo, utrum sit primum vel non primum.

30 aliqui] non inveni 23 certum est] esse certum P 24 tunc] esse Be tunc exp. N add. cognoscere P 25 cognoscere] om. P | aut] ante Be 26 peccat] peccabit W | vitare] visitare P2 27 vitari] visitare P2 | cognosci] add. primo sic P2 | cognoscere ... peccatum] cognoscere peccatum primum E primum peccatum cognoscere Pi primum om. W 28 cum] tunc E | ante] autem add. s. l. Ba | certum est] certum sit N sit certum P 28 ergo 29 aliquis] om. Bol 29 potest] potuit Bol | scire se] add. habere gratiam ergo aliquis postes scire se Bol inv. et add. vel Kl inv. NW | esse vel] om. BaPW ab P2 | fuisse aliquantulum inv. BaP2W aliquantulum om. PPi | gratia] add. saltem aliquantulum P add. aliquantulum Pi 30 istud] illud BolVW hoc P | obiectum] argumentum BaP2W om. P | respondent] respondens Be | aliqui] add. sic BaP | licet] om. BaBeNP2W add. quilibet parvulus vel BolP om. et add. quilibet parvulus vel Pi | venerit] pervenerit NPi venit W 31 aetatem] add. in P | quod ipse] om. Bol | potest] posset Bol | de] ad P2 32 primo] de Bol | quo] quod BaBeNP2W | peccat] add. et Ba add. et s. l. al. m. Be peccatum W | quod] add. peccat et quod V om. W | illud] id Be istud BolKl | peccatum] primum exp. et corr. al. m. in marg. G add. primum W | quia] quod sed corr. al. m. in marg. Be 32 quia ... 33 peccatum] om. W 33 sed] om. BolN | potest] posset NV | peccatum] add. et sed. del. P 34 potest] posset N | nescit] nescivit BaBe 34 utrum 35 prius inv. BaBeP2W 35 fuerit] fuit P2 | gratia] add. vel sed exp. Ba add. vel non BolP add. an non Pi | autem] illeg. P2 36 peccatum] iter. Ba | fuerit] add. peccatum W | aliquod] aliud G aliquid Kl | est instans inv. P 37 homo] add. primo BaBeEKlP2 habet add. primo N | potest] om. N | potest non inv. EV | peccare] add. i (sic) Kl 38 illud] istud PPi | incertum ... ignotum1] ignotum et incertum N | ideo] add. etiam ENV | est] add. etiam Kl 39 homini] ipsi W | sit] fuerit N | vel] add. fuerit BaBeVW add. fuit E add. fit P2

LECTURA THOMASINA I, DIST. 17, Q. 6

245

De caritate utrum augeatur secundum essentiam Utrum caritas augeatur secundum essentiam. Dicendum, quod secundum Augustinum VIII De Trinitate, “in his, quae non mole ma5 gna sunt”, cuiusmodi sunt qualitates et habitus infusi et acquisiti, idem est esse maius quod melius. Et quia bonum et perfectum idem est, ideo in talibus augmentum proprie attenditur secundum maiorem perfectionem ipsarum formarum, ut maior dicatur esse forma, quae in se est perfectior. | Et quia prima rei perfectio est ex eius esse, | cum esse P15va 10 accidentis sit esse in subiecto, augmentum caritatis et aliarum virtutum N16vb 4 in ... 5 sunt] Aug., De Trin., VI, 8 9 (238,8-9) 2 De ... essentiam] om. BaBeBolEGNPP2VW om. et add. decima octava distinctio al. m. in marg. Kl 3 Utrum] antep. Distinctionis divisio. “Hic quaeritur si caritas” et cetera. Circa eadem distinctionem quaeritur P (Lomb., Sent., I, 15, 5 (146,12) | essentiam] add. Et videtur quod non, quia secundum auctorem (coni. ex actorem) libri VI Principiorum forma est simplex et variabilis et indivisibilis consistens essentia. Sed illud, quod est tale, non habet diversos gradus, ergo in essentia alicuius formae non sunt diversi gradus. Praeterea illud, secundum quod aliquid habet certitudinem, debet esse unum et indivisibile, sed secundum auctoritatem unumquodque habet certitudinem per (coni. ex pure) suam formam. Ergo oportet, quod sit indivisibilis, sed caritas est forma quaedam, quare oportet, quod sit indivisibilis. Hic autem indivisibilitas attenditur secundum augmentum, quantum ad gradus in essentia. Ergo caritas non potest augeri secundum gradus in essentia. Contra est quod dicit Augustinus super Iohannem. Caritas meretur augeri ut aucta mereatur perfici. Sed non potest caritas augeri secundum gradus in esse, ut infra patebit, ergo augetur secundum gradus in essentia, cum alterum istorum oporteat dare. Respondeo circa istam quaestionem oportet tria facere. Primo enim ponetur veritas quaestionis. add. Utrum caritas viae possit augeri, dicendum, quod sic. Ex hoc enim dicimur viatores, quia in Deum tendimus, qui est ultimus finis nostrae beatitudinis in hac autem via tanto magis procedimus quanto Deo magis proprinquamus, cui non appropinquatur passibus corporis, sed affectibus mentis. Hi (del.) hanc autem propinquitatem facit caritas, quia per ipsam mens Deo hunitur (sic) et ideo de ratione caritatis viae est ut possit augeri si enim non posset augeri, iam cessaret processus viae. Et ideo Apostolus caritatem viam nominat dicens prima Ad Corinthios XII in marg. inf. et add. sed del a (sic) et add. adhuc excellentiorem viam nobis demonstro loquens de caritate Dei simili generis hominem (sic), loquamur et angelorum caritatem et cetera et add. in textu Secundo obicietur contra dicta et solventur. Quantum ad primum P | Dicendum] sciendum P | quod] om. BaP2 4 secundum] add. beatum P | VIII] IV Pi W V P | non] sunt Bol | mole] mobile E 5 magna] in gratia Bol | cuiusmodi] cuius scilicet Ba cuius Be cuiusmodi post corr. in marg. V eius W | habitus] huiusmodi sed add. habitus al. m. in marg. Kl 6 maius] magis P2 | quod] et W | et] post corr. Bol | quia] quod BolPi idem est P 6 idem 7 est] idem sunt BaNW om. PPi 7 proprie] om. Kl | maiorem] add. vel minorem P2 8 ut] vel N | quae] add. est sed exp. Be 9 rei perfectio inv. BaBeENP2VW | ex] om. P | eius esse inv. BolEKlPPi 10 esse in] inesse BaNP2VW inesse in Pi | subiecto] add. au (sic) P | et] add. est E | virtutum] qualitatum BaW

246

E33va

Kl19ra

V173vb

Ba14rb

GUILLELMI PETRI DE GODINO

propriissime attendi debet, secundum quod magis participantur a subiecto. Licet autem forma accidentalis non habeat esse praeter subiectum, tamen alia est consideratio eius, secundum quod in se accipitur secundum rationem suae speciei, et alia, secundum quod participatur a subiecto, quae est perfectio secundum rationem individui, quia acci- 15 dentia ex subiecto individuantur, | quia non habent materiam, ex qua, sed in qua. Ideo forma accidentalis dupliciter considerari potest: uno modo in se et absolute, alio modo, ut comparatur ad subiectum, in quo habet esse. Si consideretur forma accidentalis in se, aut est talis, quod habet 20 speciem ab intra et non per ordinem ad aliquid extrinsecum, et talis non intenditur nec augmentatur | nec remittitur nec potest esse maior vel minor secundum se, sicut albedo et calor et huiusmodi. Aut est talis, quod speciem suam recipit per comparationem ad aliquid extra, ut motus ex termino et scientia et habitus ex obiecto et sanitas et 25 huiusmodi, | quia sanitas speciem recipit ex ordine ad commixtionem humorum, et tales formae bene secundum se recipiunt magis et minus esse perfectius et imperfectius secundum suam essentiam, non tamen secundum quod a | subiecto participatae sunt.

11 debet] add. quod E | participantur] participatur BolKlP | subiecto] add. verum P 12 Licet ... 15 subiecto] om. (hom.) E 13 tamen] quia sed del. et corr. al. m. in marg. Kl 14 suae speciei inv. BaBeW 15 est] add. eius G 16 ex] a Ba | individuantur] add. licet autem forma accidentalis non habeat praeter subiectum tamen alia est consideratio eius secundum quod in se accipitur secundum rationem suae speciei et alia secundum quod participantur a subiecto quae est perfectio secundum rationem individant quia accidentia ex subiecto individuantur E | quia] cum BaP2W | habent] habeant BaBeP2W | materiam] suppl. s. l. P2 | qua] se E 17 considerari potest inv. BaBeENP2VW 18 ut] secundum quod BaBeNP2W 19 habet esse] habet ras. et in textu esse Be inv. ENV 20 quod] quae N 20 habet 21 speciem inv. BaBeEGNP2VW | per] om. BeENP2 | extrinsecum] extrinsecus BeE 22 nec augmentatur] nec remittatur Ba add. nec diminuitur Kl om. NV nec remittitur P2W | nec remittatur] nec augmentatur BaP2W om. Be nec remittitur BolKlPPi 23 secundum se] om. Kl | calor] color BeBolPPiVW | huiusmodi] huius P2V add. al. m. aliquid illeg. in marg. inf. et add. talium forma est secunudum magis unius sibi (dub.) principali (dub.) et quasi per accidens se habet ad eaus (sic) licet add. aliquid illeg. add. albedo magis participetur a subiecto suo quam add. aliquid illeg. W 24 quod] quia BaP2W quae N 25 ex termino] exterior Kl om. BaBeENP2VW | ex1 ... obiecto] om. BaBeENP2VW 26 huiusmodi] huius BeP2V | speciem recipit inv. PV | ordine] ordinatione Bol | commixtionem] mixtionem Bol 27 humorum] post corr. P2 | bene ... se] bene om. BaBe secundum se bene GW | minus] add. et P 28 esse] om. W 29 secundum quod] ut G quod Kl | participatae sunt inv. P

LECTURA THOMASINA I, DIST. 17, Q. 6

247

Si vero consideretur forma accidentalis secundum comparationem ad subiectum, quod informat, sic dico, quod talis forma invenitur duplex. Aut enim talis est, quod in ratione sua includit indivisionem, sicut quod constituitur per aliquid indivisibile sicut numeri et omnes formae, quae aliqualiter participant rationem numeri, ut sunt figurae. 35 Sic adhuc tales formae non augmentantur | nec subiectum secundum eas. Aut sunt formae tales, quod ratio earum non consistit in indivisibili, nec constituitur per aliquid in|divisibile sicut albedo, calor et huiusmodi. Et tales bene intenduntur et remittuntur in subiecto, secundum 40 scilicet quod subiectum eas perfectius participat et eis magis subicitur. Et tales formae bene augmentantur etiam secundum essentiam in subiecto, tamen inquantum sunt perfectiores secundum essentiam, secundum quod | subiectum eis | magis subicitur. Et de numero talium est caritas. Ideo dico, quod caritas secundum suam essentiam augetur, sicut 45 dictum est, secundum quod perfectius recipitur in subiecto et magis in eo radicatur. Subiectum autem magis participare formam est ipsum magis reduci in actum illius formae, quia forma et actus idem sunt. Subiectum autem magis reduci in actum formae illius est ipsum 30

30 secundum] per NV 31 ad] add. sb sed exp. P | sic] add. di sed exp. P | duplex] dupliciter sed corr. duplex GN dupliciter P2 32 enim] add. est P om. W | talis est inv. BaP2W | includit] includitur EG | indivisionem] individuationem N indictionem P2 33 sicut] sive BaBeP2W add. est illud P | quod] quia BaP2W quando add. aliquid post corr. N | aliquid] aliquod EKl 34 aliqualiter participant] aliquo modo participant BaBeENP2VW inv. P | rationem numeri] post corr. in marg. al. m. W | ut] quae N 35 augmentantur] coni. ex amuntatur W 37 sunt] illeg. Pi | sunt ... tales] sunt tales formae Ba formae om. BeP2 formare tales Bol sunt tales W | quod] quia W | in] suppl. s. l. E | indivisibili] divisibili BolKl 38 constituitur per] illeg. Pi | aliquid] aliquod KlNV aliud P2 | indivisibile] indivisibili Be | albedo] add. et PPi | calor] color BaPVW | huiusmodi] huius GP2VW 39 Et] illeg. Pi | bene] tamen Pi | secundum scilicet inv. GNW 40 magis] add. participat E magnitudo Kl | subicitur] add. et in eo tales formae magis iudicantur P 41 formae] add. etiam NV | etiam] et E om. NV 41 in ... 42 tamen] tamen in subiecto BaBeKlNP2 in subiecto inquantum EP tamen om. V tamen in subiecto suppl. al. m. in marg. W 42 inquantum] in tantum Bol tamen EP | secundum essentiam] secundum essentiam suam exp. al. m. W 42 secundum ... 44 essentiam] suppl. al. m. in marg. inf. W 43 eis magis inv. Ba | caritas] add. secundum suem essentiam sed exp. N 44 dico] est dicendum P 44 sicut] secundum add. quod al. m. in marg. G 45 est] om. P2 | quod] om. N | recipitur] om. P iter. Pi | subiecto] add. recipitur P 46 participare] participat sed corr. Bol | est] et N 46 ipsum 47 magis] ipsum om. BaEPP2VW om. Be magis om. G 47 illius formae] ipsius formare Bol inv. BaBeENP2VW | quia] om. E | forma ... actus] actus et forma Kl | idem sunt inv. P 48 Subiectum ... 49 formae] om. BaW 48 autem] a E | formae] formare Bol | illius] om. BeKlNP2V

Pi19rb

P2169vb

E33vb G13ra

248

GUILLELMI PETRI DE GODINO

magis subici illi formae. Et quia formae debetur agere | et formae magis vincenti supra suum susceptibile magis debetur agere, et ita sequere- 50 W15vb tur in|tensior actus | formae et perfectior, secundum quod subiectum Bol19ra magis in actum illius formae reducitur, ista autem intensio formae est ab agente, quia sicut ex actione agentis est, quod subiectum existens in potentia ad formam habeat formam, sic etiam ex actione agentis est, ut cum habet formam et eam participat, eam perfectius participet, nisi 55 ratio formae consisteret in indivisibili, ut dictum est. Et quia caritas non consistit in indivisibili, ut dictum est, ideo augetur secundum essentiam sicut aliae formae. Modo quod ista positio dicit caritatem augeri essentialiter, obicitur sic. Augeri aliquid essentialiter est ipsum augeri secundum gra- 60 dus essentiae, quod nec formae substantiali nec accidentali competere potest manente eadem specie. Quod probatur, quia secundum gradus essentiae formae sunt sicut numeri, in quibus unitas addita variat speBe12vb

63 formae ... numeri] cf. Auct. Ar., 1, 204-205 (132,45-50); Arist., Metaph., VIII, 3, 1043b34-1044a2 et 1044a9-10 49 Et] om. N | quia] om. BaW | formae] suppl. al. m. in marg. Kl | debetur] debent E | agere] augere sed u exp. et corr. Kl 50 vincenti] add. vel donanti Bol add. vel magis donanti Kl add. et magis donanti PPi | debetur] dicunt E dicitur exp. et corr. in marg. V | et ita] ideo BolP inv. E | sequeretur] sequitur BaEP2W 51 intensior] intentione Be intentior BolP2 | perfectior] perfectiorem N | subiectum] solum Be 52 magis] om. V | formae] formare Bol om. BaBeENP2VW | intensio] intenfos (sic) sed corr. al. m. in marg. N | formae] formare Bol 53 ex] ab W | existens] om. BaBeNP2VW 54 potentia] add. existens V | habeat] habet post corr. add. vel habeat in actu in marg. al. m. Kl | formam] add. et P2 | etiam] om. EKl 55 cum] cui P | participet] participaret sed exp. et corr. participet Bol participat KlN | 55 nisi 56 ratio] virtus Be nisi ratione N 56 formae] add. nisi ratione formae N | in] et P2 | indivisibili] divisibili Bol | Et] suppl. s. l. Ba om. Be | quia] add. virtus quae est PPi 57 consistit] consistat G existit Kl | in] suppl. s. l. V | dictum] supra habitum P | ideo] add. sic Kl | augetur] add. sic BaBeNP2W | secundum] add. suam Pi | essentiam] add. suam sed exp. W 59 Modo] add. contra hoc Kl | quod] quia BeBolNP2Pi om. E 59 quod ... 82 quomodo] om. et add. secundo quidam qui sunt alterius opinionis dicunt totum oppositum scilicet quod caritas augetur secundum gradus in esse et non in essentia P 59 ista] illa BaBolPi | caritatem] talibus E | essentialiter] secundum gradus in textu EN add. contra hoc al. m. in marg. G 60 sic] add. n (sic) sed del. Pi | aliquid] aliud EG 61 competere 62 potest inv. BaBeENP2VW 62 manente] post ras. et corr. Be | specie] post ras. Be | probatur] add. sic Pi | quia] quod Be 63 formae] formare Bol | addita] addatur E | variat] variatur E

LECTURA THOMASINA I, DIST. 17, Q. 6

249

ciem, sic est in forma secundum gradus essentiae, quod non potest dici de caritate, quia ipsa augmentata est eiusdem speciei. Item ista positio videtur dicere oppositum in adiecto, quia cum magis perfectum et minus perfectum non varient speciem, augeri autem secundum essentiam non sit sine mutatione specifica, dicere caritatem perfectiorem secundum essentiam et augeri essentialiter est di- E34ra 70 cere contradictoria. Dicendum hic, quod forma accidentalis dupliciter potest considerari: uno | modo in se et absolute, non comparando ad subiectum, et sic dico, quod talis forma, si recipiat speciem per aliquid Kl19rb intrinsecum, sibi non augmentatur, nec est maior vel minor, secun- N17ra dum quod | consistit in indivisibili; alio modo potest considerari talis 75 forma, ut a subiecto | participatur, et quia subiectum magis vel minus potest disponi ad receptionem talis formae, cum perfectio talis formae attendatur secundum eius inesse subiecto, secundum magis inesse et magis radicari in subiecto erit talis forma secundum essentiam suam perfectior et sic essentialiter aucta. Non tamen ratio augendi est ab ipsa 80 forma, sed potius a dispositione illius subiecti, nihilominus tamen ipsa essentialiter erit aucta, sicut licet duo individua habeant esse diversa, non tamen differunt essentiis. Et nota quomodo. 65

66 Ista positio] non inveni 64 sic] sicut BeP2N sicut exp. et corr. al. m. in marg. W | essentiae] essentiale P2 | dici] dari Kl 65 quia] add. a (sic) sed exp. P2 | speciei] add. sicut ante al. m. in marg. Kl 66 ista] illa BaVW | dicere] esse add. esse s. l. E | adiecto] obiecto Ba obiecto post corr. P2 obiecto sed corr. al. m. in marg. W 67 perfectum] om. N | varient] variant BeBolEP2V variet Kl 68 specifica] sensitiva coni. ex sensita (sic) Be | dicere] add. ergo Kl 69 perfectiorem] perfectim Bol | et] om. W 70 contradictoria] add. simul Bol contradictio E | Dicendum] add. est Kl 70 dupliciter 71 potest inv. BolW | comparando] add. eam BaW 72 talis ... si] si om. N si talis forma Pi | per] secundum Be 73 sibi] sicut N sic V | non] nec BaBeENP2VW | augmentatur] augetur N | vel] nec Ba 73 secundum 74 quod] sed BaBeEGNP2VW 74 indivisibili] divisibili Bol 74 talis 75 forma inv. Bol 75 ut] secundum quod BaBeENP2VW | magis] maius E | vel] et BeP2W 76 cum] et BaW | perfectio] post corr. in marg. W | talis] om. BaBeP2W | formae] formare Bol 77 attendatur] al. m. exp. et corr. est s. l. Ba | inesse] add. in E esse in V | subiecto] add. et s. l. al. m. Ba add. sed et E | magis] add. et E | inesse] add. subiecto N 78 magis] minus Pi | radicari] iter. sed del. Bol | erit talis inv. BolPi talis enim Kl | essentiam suam inv. BaBeENP2VW 79 perfectior] perfectam Pi | aucta] add. vel augmentata Pi 80 dispositione] dispositionem N post corr. P2 | illius] om. BaBeEKlNP2VW | subiecti] om. BolPi | tamen] add. ratio sed exp. N 81 erit] est Pi | Sicut] add. d (sic) sed exp. Ba | licet] licet sed corr. libet Pi | duo] add. d (sic) sed exp. P2 | esse diversa] essentias diversas BaP2W essentia diversa Be 82 differunt] add. in Kl | essentiis] essentialiter BolPiV

250

GUILLELMI PETRI DE GODINO

Propter hoc dicunt aliqui aliter, quod in omni aucto est ponere aliquos gradus. Nam ex hoc dicitur aliquid augeri in alio, quod acquisivit sibi quendam gradum in eo, quo prius carebat. Gradus autem in 85 formis dupliciter accipi potest, scilicet secundum essentiam et secundum esse. Et secundum istam diversitatem graduum magis et minus aliquando diversificant speciem, aliquando non, quia secundum gradus essentiae diversificantur species, sed secundum gradus inesse non. Et Pi19va quia caritas aucta est eiusdem speciei cum prima, | patet, quod tale 90 augmentum non est secundum essentiam, sed secundum inesse solum. P2170ra Et rationem huius assignant | talem. Imaginandum enim est secundum eos, quod sicut se habet virtus ad agere, ita forma ad esse. Sed eadem virtus secundum numerum magis et minus agere potest, secundum quod invenit passivum magis et minus dispositum. Ergo idem calor se- 95 cundum numerum potest dare perfectius et imperfectius esse et facere corpus magis et minus calidum, secundum quod invenit ipsum magis P15vb vel minus dispositum. | 83 aliqui] non inveni 83 Propter hoc] unde P | dicunt aliqui] aliqui om. BaBePP2W inv. Bol dicunt alii N | aliter] om. P | aucto] actu Be 83 aliquos 84 gradus] quosdam gradus BaBeNP2V gradus quosdam W 84 augeri] augmentari BeP2 | in] aut P | alio] add. eo BolP | quod] quia V | acquisivit] post corr. s. l. Be 85 sibi] om. BaBeP2W add. in eo P | quemdam] quaedam BolP2 | in eo] om. P | Gradus] augeri G | in] sine N 86 dupliciter] add. ac sed exp. P | accipi] acquiri N | potest] possunt BaBePP2PiW | scilicet secundum inv. BeP2 | secundum] om. E 87 istam] ipsam Be illam PiV | magis] maius E 88 diversificant] post corr. s. l. Be participant N | speciem] add. et BaBeEP2VW | aliquando] add. nota Bol add. vero P | quia] om. Be sed E 88 quia ... 89 non] om. (hom.) Be 89 species] om. BeKl | sed] om. BeEP2VW | secundum] add. autem Ba P2 V W om. Be Bol Pi autem N | gradus] om. Be autem E gradum N 89 Et 90 quia inv. E 90 est] erit G | cum prima] cum persona BaBeEGNP2W post corr. al. m. in marg. V 91 inesse] esse BeBolP eam Pi 92 et ... talem] et rationem huiusmodi assignant talem BaGN et ad hoc probandum adducunt plurae rationes et add. e (sic) sed del. et add. primo P | Imaginandum] om. P | enim est inv. G enim om. Kl 93 eos] add. est imaginandum P | quod] add. sunt sed exp. Be | se habet] iter. Kl 94 secundum numerum] add. potest BaP2W secundum eundem numerum Bol et numerus E | agere] augere sed u exp. et corr. Kl | potest] om. BaW 96 numerum] maiorem N 97 calidum ... 98 minus] om. (hom.) N 98 vel] et BaBeKlPP2V | minus] add. calidum sed exp. Ba | dispositum] add. Sed huiusmodi est caritas ergo et cetera. Secundo sic quia gradus essentialis formarum sicut numeri secundum Philosophum VIII Metaphysicae in quibus unitas addita vel subtracta variat speciem. Sed hic non potest dici de caritate augmentata quae est eiusdem speciei cum prima. Ergo ipsa non augetur secundum gradus in esesntia add. e (sic) sed del. et add. Tertio dicunt quod ista positio dicit oppositum in adiecto et hoc sic probant, quia cum magis perfectum et minus perfectum non varient speciem augeri autem secunudm essentiam non fit sine mutationem specifica. Dicere

LECTURA THOMASINA I, DIST. 17, Q. 6

251

Dicendum, quod ista positio non valet in se nec in sua ratione. Primo non valet in se, quia ponit formam essentialem recipere magis et minus secundum esse et non secundum essentiam | formae. Et videtur, quod magis deberet dicere | contrarium. Cuius ratio est, quia sicut forma, quae est principium agen|di, non est propter ipsum agere, sed potius e converso, ita forma, quae est principium essendi, non est in 105 subiecto propter esse, sed potius e converso esse est in subiecto propter formam. Ergo forma est in subiecto per prius quam esse et esse est in subiecto per formam et mediante forma. | Sicut ergo subiecto non convenit participare esse, nisi quia prius participat formam, ita non potest sibi competere | magis et minus participare esse, nisi quia magis et 110 minus participat formam. Si ergo, ut isti dicunt, per hoc dicitur forma recipere magis et minus, quia subiectum magis et minus dispositum potest secundum plures et pauciores gradus participare esse, sequitur, quod habere gradus | magis conveniet formae quam ipsi esse, quod tamen ipsi negant. 100

caritatem perfectiorem secundum essentiam et augeri essentialiter est dicere contradictoria. Praeterea quarto arguunt sic. add. (transp.) Nihil augetur nisi quantum, sed ipsa caritas non habet quantitatem molis nec quantitatem virtutis, quae attenditur secundum obiecta cum minima caritas diligat omnia quae sunt diligenda ex caritate. et add. Quinto sic. Illud quod est in termino non augetur, sed caritas est in termino, quia est maxima, ergo et cetera P 99 Dicendum] add. hic BaBeNV | ista] illa BolVW add. dispositio sed exp. N | non] nec BaBePP2 | sua ratione inv. Ba Be P2 | Primo] add. enim Kl 100 in se] om. BaBeNW in in se P | quia] quod P2 | ponit formam] potest forma Be essentialem] accidentalem BaPP2 om. W | recipere magis] accipere magis W 101 secundum] om. P2 | et] om. P2 | essentiam] esse P2 | formae] formam Be om. P | videtur] videte BaBeP2W 102 quod magis] magis om. Bol inv. Kl | deberet] dicunt Bol debet EG debent NP2 debeat Pi | dicere contrarium] inv W | est] om. Pi | quia] qui Pi quia post corr. s. l. V 103 agendi] essendi Be agendi sed exp. et corr. essendi Bol ascendi P2 | est] add. in subiecto Bol | propter] per N | ipsum] esse Bol om. E | agere] om. Bol 104 converso] add. sic et in marg. Kl | ita] om. BolE alia Kl 104 ita ... 105 e converso] om. (hom.) BolE 104 quae] exp. Be | essendi] agendi BeP2 om. BolE add. i (sic) Kl 105 sed] om. Be 105 est] om. Ba 106 subiecto] add. propter N | per prius] proprius BolV | quam] add. ipsum V | esse] om. BeP2 107 per] pure P | mediante] immediate sed in del. et corr. Kl | convenit] competit Pi 108 quia] quod BeBolV qui P2 | participat] participet Kl 109 sibi] ei Ba | minus] add. per Bol | participare] om. GP2W | esse] add. nisi sed exp. et add. participare P2 add. participare W 110 participat] participant E participet Kl | formam] iter. Be | Si] sic Kl | ut] add. i (sic) sed del. P | dicitur forma] forma dicitur N 111 recipere] suscipere Pi | dispositum] add. est Pi 112 potest] prout Kl | et] vel EGP | participare] coni. ex participatur Kl coni. ex parcipare P coni. ex participa P2 | esse] add. secundum P | sequitur] sequatur Ba 113 gradus] gradum N om. W | conveniet] competit Kl convenit N | quod] om. Bol 114 ipsi] om. BaBe non P2 illeg. W

V174ra E34rb Bol19rb

Be13rb Ba14va

G13rb

252

GUILLELMI PETRI DE GODINO

Praeterea falsum est, quod ipsi dicunt, quod recipere magis et minus est participari a subiecto magis vel minus disposito, quia video, quod aer eodem modo dispositus potest recipere lumen perfectius et minus perfecte secundum diversa agentia perfectiora et imperfectiora, ut a sole et luna. Ratio etiam eorum non concludit, quia non est simile de agere respectu virtutis et de esse respectu formae, quia agere convenit virtuti per comparationem ad aliquid extrinsecum, in quod agit, et secundum eius dispositionem maiorem et minorem potest agere perfectius et minus perfecte, sed esse convenit essentiae intranee et per comparationem ad intra. Et ideo non potest esse habere gradus, nec potest esse perfectius, nisi forma habeat gradus, et possit esse perfectior. Dicendum ergo, quod caritas augetur secundum essentiam, ut dictum est. Kl19va Et si opponatur: | nihil augetur nisi quantum, sed ipsa caritas non habet quantitatem molis nec quantitatem virtutis, quae attenditur secundum obiecta, cum minima caritas diligat omnia ex caritate diligen115 est] om. Bol | et] aut Bol 116 participari] participare Kl post corr. s. l. V | vel] et BaBeENP2PiVW 117 lumen] unum Ba 118 secundum] add. di sed exp. P | et] vel V 119 luna] add. ideo sed del. P 120 Ratio] responsionem Be responsio Kl rationes P | etiam eorum] etiam om. Be inv. GW etiam add. quod ratio eorum Kl | concludit] convenit EGP2 valent add. ideo est dicendum ad primam P | quia] quod P | simile] coni. ex samecie P2 | de] add. a (sic) sed del. P | agere] add. de E 121 virtutis ... respectu] om. (hom.) P2 | quia] quod P2 122 quod] quantum Kl | et] om. BaP2 sed E add. ideo N 123 eius] cuius BaP2 | dispositionem maiorem inv. Be P2 V W maiorem add. disu (sic) sed exp. et add. dispositionem N | et] vel BaPP2 124 esse] essentia P suppl. al. m. W | convenit] quod del et corr. est s. l. Kl | essentiae] creaturae Be formare Bol esse add. vel formae P essentiae post corr. al. m. W | intranee] intraneum Kl 125 ad] add. materiam al. m. in marg. Kl | Et] om. NP | esse] add. habere esse Be om. BolKlPPi | habere gradus inv. BolGKlPi habere gradum E habere esse gradus W | nec] non Pi 126 possit esse] posset esse Kl sit N 126 Dicendum ... 128 opponatur] ad secundum dicendum quod formae sunt sicut numeri quantum ad hoc quod sunt indivisibiles etsi non latitudine add. o (sic) sed del. et add. quantum ad differentias formales quae constituunt speciem, quia quantumcumque tali differentia addita vel subtracta variat speciem, non autem quantum ad gradus possibiles inveniri indivisibilis individuis eiusdem speciei aliquin si quantum ad omnia esset simile in formis sic et add. in s. l. et in textu add. numeris non inveniretur aliqua latitudo nec quantum ad esse nec quantum ad essentiam in quibuscumque formis, quod tamen falsum est, ut patet de quantitate. Ad tertium dicendum quod positio illa non implicat contradicionem, quia gradus in essentia non semper variat speciem cum formae individuales habeant in sua essentia gradus perfecti et imperfecti sed tantummodo gradus essentialis variat speciem quando illi gradus accipiuntur sed absolutam rationem sict specificae differentiae importat gradus P 127 ut] sicut BaBeNP2VW 128 nihil] nec Be vel E 128 nihil ... 130 diligenda] om. (transp.) et add. ad quartum P 128 sed] est V | ipsa] propria Bol 129 quae attenditur] add. solum Bol quia intenditur add. sensus sed exp. N quae et attenditur iter. P2 130 diligat] add. i (sic) Kl | diligenda] diligibilia BaBeKlNP2

115

120

125

130

LECTURA THOMASINA I, DIST. 17, Q. 6

253

da, dicendum, quod argumentum procedit ex insufficienti, quia non solum augmentum virtutis attenditur secundum numerum obiectorum, | sed etiam secundum intensionem actus, ut magis vel minus aliquid E34va diligatur, ut visum est. 135 Et si arguitur: illud, quod est in termino, non augetur, sed caritas est in termino, quia est maxima virtutum, ideo et cetera, dicendum, quod si est in summo respectu obiecti, quod est summum bonum, non tamen quantum ad intensionem actus ex parte subiecti, in quo recipitur. Ideo secundum hoc potest augeri, et hoc est, quod dicit Augusti140 nus Super Iohannem, quod “caritas meretur augeri, ut aucta mereatur perfici”. | N17rb

140 caritas ... 141 perfici] cf. Aug., Ep. 186, 3, 10 (53,7-8); re vera apud Thom., S.th., I-II, 114, 8, contra 131 dicendum] add. ergo N | quod] add. illud P | argumentum] articulum BaBeGV om. W | ex] ab BaBeEP2W 133 etiam] om. BaBeP2VW | intensionem] intentionem BaBeBolENP2PiW | actus] om. G | vel] et Kl 133 aliquid 134 diligatur] aliquid diligitur EGKl aliquis diligatur N diligatur aliquid W 134 ut ... est] om. P 135 Et ... 141 perfici] Ad quintum dicendum quod si caritas est inclusio nomen obiecti quod set summum bonum non tamen quantum ad intensionem actus ex parte subiecti in quo recipitur ideo secundum hoc potest augeri. Dicendum ergo ut dicit prima opinio scilicet quod caritas augetur secundum gradus in esse, quia cum add. au sed exp. et add. augmentum accidentium sit vel secundum gradus in esse vel secundum gradus in essentia. Et non sit tale augmentum secundum gradum in esse ut probant et per locum a sufficienti divisione erit secundum gradus in essentia. Ad rationes in oppositum dicendum ad primam quod intentio actoris 6 principiorum est quod forma est indivisibiliter. divisione quae est in materiam et formam alioquin si omnis forma simpliciter esset indivisibilis omnino tunc quantitas esset indivisibilis quod est falsum. Similiter intelligit quod forma est indivisibilis proportione coni. ex prophetiae quod non est subiectum variationis vel motus non autem quin secundum eam et eius latitudinem sit motus et variatio immo omnis motus proprie Deus est secundum aliquem formam habentem latitudinem. ad secundum dicendum quod secundum formam unumquodque habet certitudinem specificam quia secundum eam est certum quid absolute odeo oportet quod forma fit indivisibilis secundum diversos gradus specificationis. Non autem secundum gradus intensi et remissi qui etiam invenitur in individuis eiusdem speciei nisi forte forma substantialis. P 135 arguitur] arguatur Be | illud] id BaBolP2 135 non ... 136 termino] om. (hom.) P2 136 est] om. G | maxima] mater N | ideo] ergo BaBeP2W | cetera] om. N | dicendum] add. est BolPi | quod] add. etiam Kl et Pi 137 si] sed corr. etsi al. m. s. l. Be etsi EP2W | summo] termino Pi | bonum] om. Ba suppl. al. m. in marg. W 138 intensionem] intentionem BolKlNP2PiW | quo] quod BeEP2 | recipitur] recipiatur G 139 potest augeri inv. NV 139 et ... 140 augeri] om. (hom.) P2 139 quod] add. meretur augeri ut Pi 140 quod] om. Bol add. est V 140 meretur ... ut] augeri meretur ut Bol om. Pi | mereatur] meratur (sic) Bol 141 perfici] om. Kl

254

GUILLELMI PETRI DE GODINO

Utrum caritas augeatur per additionem

P16ra

W15ra Pi19vb P2170rb

Tertio quaeritur, utrum augeatur per additionem. Videtur, quod sic, quia sicut est augmentum secundum quantitatem corporalem, ita et secundum virtualem. Sed primum fit per additionem quantitatis ad 5 quantitatem, ergo et secundum. Praeterea caritas est quoddam lumen spirituale, quia qui diligit fratrem suum, in luce manet, sed lumen crescit in aere per additionem plurium luminarium et plurium candelarum, ergo et caritas in anima crescit per additionem. | 10 Contra. Simplex additum simplici non facit maius, sed caritas est simplex, ideo et cetera. Respondeo. Dicendum, quod caritas non augetur per additionem et tali ratione, | quia, si sic, oporteret caritatem additam et istam, cui fit additio, | distingui saltem secundum intellectum. Sed omnis distinctio 15 in formis aut est | secundum speciem aut secundum numerum, ergo oportet, quod sic vel sic distinguatur. Sed hoc est impossibile, ideo et 3 Videtur, … 6 secundum] cf. Thom., Super Sent., I, 17, 2, 2, arg. 1 (414) 11 Contra … 12 cetera] cf. Thom., Super Sent., I, 17, 2, 2, contra 1 (414) 13 Respondeo ... 30 additionem] cf. Thom., S.th., II-II, 24, 5, resp. 2 Utrum ... additionem] om. BaBeBolEGKlNPP2VW 3 Tertio] Quaestio secunda. Secundo P secundo V | utrum] add. caritas Pi | additionem] add. et P 4 augmentum] augmentatio NV | corporalem] corporale Pi 5 et] om. N etiam PV | virtualem] virtuale Pi 6 quantitatem] quantitate P2 | et] add. cetera E | secundum] cetera Bol 7 spirituale] add. i (sic) Kl | quia] qui sed corr. s. l. N 8 in ... manet] in lumine manet BaP2PiVW manet in lumine add. ut habetur in canonem Ioh. II P 9 et] ut BaP2W om. EP | plurium] om. P | candelarum] candelorum (sic) Bol om. P 9 in ... 10 crescit] crescit in anima P 11 additum simplici inv. BaBeNP2VW | est] add. quid P 12 ideo] ergo BaBePP2W 13 Dicendum] in ista quaestione sunt facienda add. tria in marg. et Primo ostenditur in textu P | augetur] augere P2 | additionem] add. secundo ostenditur quod augetur per intentionem vel accessum ad terminum. Tertio ponentur quaedam obiectiones contra dicta et solventur. Quantum ad primum scilicet quod non augetur caritas per additionem patet P 14 et] add. hoc BaBeP2 add. hoc patet BolPi add. hoc probatur N om. P add. hoc et add. patet al. m. in marg. W | sic] augeatur secundum additionem P | oporteret] oportet BolNPPi | additam] add. esse Be | istam] illam BaBolPP2W | cui] add. distingui sed exp. Kl tibi P2 15 saltem secundum inv. N | intellectum] intelligentiam Be | omnis] omnino Be 16 aut2] add. sed P 17 oportet] oporteret BaBeP2 | sic] add. aliquid sed ras. Be om. Kl | distinguatur] distingueretur add. id est quod caritas aut distingueretur secundum speciem aut numerum Ba distinguitur E distinguantur Kl distingueretur BeP2V distingueretur add. id est quod caritas distingueretur aut secundum speciem aut secundum numerum W | ideo] ergo BeKlNPP2W

LECTURA THOMASINA I, DIST. 17, Q. 7

20

25

30

35

255

cetera. Quod autem non possit esse distinctio in talibus formis secundum speciem, patet, quia distinctio in talibus formis secundum speciem attenditur penes obiecta diversa, sicut augetur scientia geometriae per hoc, quod aliquis scit modo plures cognitiones quam prius,| et illud Bol19va non potest dici de caritate, quia minima caritas extendit se ad omnia diligenda ex caritate. Ergo talis distinctio secundum speciem non potest intelligi in additione | caritatis ad caritatem, nec etiam secundum E34vb numerum, quia talis distinctio in formis est secundum distinctionem subiectorum, sicut albedo augetur per hoc, quod album in hoc subiecto additur in alio subiecto | albo. Sed tale augmentum non potest esse Be13rb in caritate, quia, cum subiectum caritatis sit mens rationalis, scilicet voluntas, oporteret, quod voluntas adderetur voluntati, quod est inconveniens. Ergo nullo modo potest caritas augeri per additionem. Quomodo ergo augetur per intensionem vel secundum accessum ad terminum sicut qualitates primae? Circa quod notandum, quod augmentum primarum qualitatum est ex causis suis, scilicet agente et recipiente. Ex agente autem inquantum ipsum agens per formam suam intendit reducere ipsum patiens de potentia in actum suae formae, quantum possibile est sibi. Sicut autem non calidum est in po31 Quomodo ... 59 est] cf. Thom., Super Sent., I, 17, 2, 2, sol. (415-416) 18 cetera] add. maior patet. Minor probatur quantum ad duo membra. Et primo P | autem] om. P 18 in ... 19 distinctio] om. (hom.) Be patet quia distinctio om. P2 18 talibus] om. Kl 19 secundum speciem] om. BaW | patet ... speciem] om. (hom.) P2 20 penes] om. N | diversa] adversa E | geometriae] add. p (sic) P 21 scit modo inv. BaBeW sit P2 | cognitiones] conclusiones BaNPV | quam] quod G 21 et ... 22 non] et istud non Ba Kl Pi non om. G et id non N et hoc non P ad istud P2 22 caritate] post corr. P2 | quia] quod Be unde suppl. al. m. in marg. Kl | ad] ab Ba 23 diligenda] diligibilia BaBeKlNP2W 24 intelligi] augeri Kl | caritatis] om. Ba | ad caritatem] add. secundo quod P om. W 25 numerum] add. possit esse talis additio P | quia] quod Be | est] om. P2 26 subiectorum] obiectorum sed corr. al. m. in marg. W 26 in ... subiecto] om. BaBeENP2VW 27 additur] add. albo KlPPi | in alio subiecto] om. BaBeENP2VW | albo] om. PPi | non] om. P2 29 oporteret] apparet BaW oportet add. dicere Bol add. dicere P 29 est inconveniens inv. E esse non potest P 30 caritas augeri inv. BaBeENP2VW | additionem] add. quantum ad secundum P 31 ergo augetur] autem augetur Ba inv. Bol ergo augeatur N scilicet augetur add. dicendum quod P | intensionem] add. dicendum quod in marg. al. m. Ba intentionem BeBolP2PiW | vel secundum] sed exp. et add. per Ba vel om. BeVW 32 terminum] post corr. in marg. V | sicut] sint BeEGNPP2Pi | primae] personae coni. ex per omne E | quod] add. est G 33 primarum qualitatum inv. BaBeNP2VW primarum om. E | est] om. P2 | scilicet] add. ex Bol 34 ipsum] ipse E | agens] add. et patiens sed exp. Ba 35 reducere] reduci P2 36 possibile] potentiale BaEGKlPi | est] igitur Be es P2 | sibi] add. quod patet quia P | autem] om. P | est] iter. E

256

Kl19vb V174rb

G13va Ba14vb E35ra

GUILLELMI PETRI DE GODINO

tentia calidum, ita minus calidum est in potentia respectu magis calidi. Unde sicut per actionem calidi efficitur aliquid de non calido calidum, non quod ponatur | ibi aliquis calor, sed, quia calor, qui est in potentia, reducitur in actum, ita etiam de minus calido efficitur magis 40 calidum | inquantum educitur calor, qui erat in minus calido, ut actus imperfectus in maiorem perfectionem et assimilationem agentis. Et hoc contingit etiam in minus calido ex parte subiecti, secundum quod subiectum, quod est in potentia et indeterminatum ad multa magis ac minus, unitur et determinatur sub actu illo, quem attingit in subiecto 45 illo specialiter, secundum quod disponitur dispositione magis convenienti illi actui, secundum quam dispositionem fit susceptibile illius actus et ei magis subicitur, sicut cum diaphanitas sit congrua dispositio ad luminis receptionem; | quanto enim aer plus attenuatur, tanto plus fit dispositus et susceptibilior | luminis. Sic est ex parte ista de caritate 50 quantum ad augmentum suum; cum enim anima recipiens caritatem | de natura sua sit in potentia ad multa et in se habeat quandam confusionem et multiplicitatem ex hoc magis disponitur ad receptionem caritatis, secundum quod ex ipsa confusione potentialitatis, quam ha-

37 calidum1] calidus BolEG | ita] item Kl | calidum2] cavendis E 38 calidum] iter. Kl post corr. s. l. V 39 ibi] om. Ba | calor] om. P2 | qui] quae Ba 40 reducitur] educitur Ba Be P2 W | in] ad BaBolW | etiam] om. Bol et N 41 calidum] add. non quod ponatur ibi aliquid calor sed quia E add. non quod ponatur ibi aliquis calor sed quia calor qui est in potentia reducitur in actum. Ita etiam de minus calido efficitur magis calidum V | inquantum] om. E | qui erat] add. in ipso E suppl. in marg. P | calido] add. in actum E 42 et] ut Ba est BeGKlPi 43 etiam] om. BaW | in] om. BeBol | ex parte] om. BeP2VW | subiecti] add. in minus calido Ba add. quia Bol om. BeP2VW 44 quod] om. E suppl. s. l. V | ad multa] a multa sed corr. ad multa in marg. V 44 magis ... 45 minus] magis ac magis BolGPPi magis et minus E magis hac minus N add. uni P2 45 et] quia Be | determinatur] terminatur BaBeNP2VW | illo] isto Bol | quem] quod BaBeENP2W | attingit] contingit ENW | subiecto] add. s (sic) sed exp. P2 46 illo] ideo Be isto BolPi | specialiter] iter. P2 | disponitur ... magis] magis disponitur dispositione BaBeP2 disponitur magis dispositione E N V 47 quam] add. d (sic) sed del. P | susceptibile illius] susceptibilis illius BaBolPi susceptibilius illius Be susceptibilius Kl 48 sicut] sicut sed ras. et corr. sic Ba | diaphanitas] raritas BaW caritas P2 | sit] fit Pi exp. et corr. fit al. m. in marg. W | dispositio] om. W 49 luminis receptionem inv. BaBeNP2V inv. sed exp. et corr. susceptionem luminis al. m. s. l. W | quanto] quam P2 | enim] om. E sed corr. ergo al. m. s. l. G | aer plus inv. BeEV aer om. Kl | attenuatur] add. aer Kl 50 et] ad NPPi | susceptibilior] susceptibilis Kl susceptionem NPPi | est] om. W | ista] illa BolPi 51 anima] alia Be 52 in] et P2 | et] om. P2 53 multiplicitatem] multiplicationem post corr. Bol multiplicationem E multiplicationem add. et N | disponitur] dispositum P 54 ipsa] illa BaP2 ista W

LECTURA THOMASINA I, DIST. 17, Q. 7

257

bet in se, magis colligitur in unum per operationes convenientes caritati, scilicet per detestationem peccati et alias operationes, quibus anima magis subicitur caritati. Et sic patet, quod licet origo caritatis differat ab aliis qualitatibus, tamen augetur secundum modum aliarum qualitatum non per additionem, ut visum est. 60 Advertendum ulterius, quod quaedam sunt formae, quae in natura sua habent partes sicut quantitas et scientia, quae habent partes penes obiecta. Quaedam autem non habent partes, ut calor, caritas et omnes qualitates, quae sunt in tertia specie qualitatis. Et tales augentur per maiorem disposi|tionem subiecti, quia aliquid potest esse in subiecto, N17va 65 quod impedit virtutem formae et perfectionem, sicut patet de lumine in aere nebuloso, et, cum depuratur, per idem conservatur et augetur. Sed ex hoc videtur sequi, quod augmentum caritatis non fit a Deo, sed a removente indispositionem subiecti. Dicendum ad hoc, quod homo auferens impeditum dispositive dicitur augere, | Deus tamen principa- Bol19vb 70 liter. Sicut enim removens prohibens non facit grave moveri deorsum sed ipsum generans, quod dat sibi formam, sic Deus auget principaliter, homo autem removendo prohibens. 55

55 in se] ex se BaP2W esse Be | operationes] oppositiones Be add. con (sic) P 56 detestationem] destatione E 57 magis subicitur inv. V | patet] coni. ex pati P2 | quod] et P2 | licet] om. E | origo caritatis] caritas originem Kl caritas N | differat] differant N 58 aliis] add. caribus sed exp. Kl | qualitatibus] qualibus Ba | aliarum] aliorum Kl add. qua sed del. P | qualitatum] quantitatum BeEPi add. caritatis Kl 59 non] om. Kl | est] om. Be add. et tamen P 60 Advertendum ulterius inv. P | sunt formae] sunt om. Kl inv. P 61 et] add. aliquid illeg sed exp. W | quae] add. habent sed exp. N | habent] habet BaBeBolENP2W 62 autem] add. quae Ba ut] nec P2 63 et tales] ut talem Be 64 maiorem] altiorem Bol | dispositionem] dispositum P2 64 subiecti ... 65 perfectionem] om. P2 64 aliquid] aliud E quod N om. P2 65 sicut] ut BolG 66 aere] coni. ex are E | cum depuratur] condempsatur Be | idem] illud E | conservatur] immutatur Be augetur P | augetur] conservatur P 67 hoc] add. quod modo omnem est P | ex ... videtur] videtur ex hoc BaNP2V | sequi] sequitur Be | non] om. P2 | fit] sit BeBolNW 68 removente] add. ad P2 add. in V | indispositionem] dispositionem Bol G Pi dispositum P2 | ad] om. BaBeBolEKlNP2PiVW suppl. in marg. al. m. G | hoc] om. Ba hic BeNV add. est dicendum P 69 impeditum dispositive] impetum et in dispositionem Bol impedimentum dispositive N dispositive om. P | augere] add. caritatem dispositive Bol add. dispositive P | tamen] enim E 70 removens] remotionis BolG 71 quod] qui BaBeP2W | sibi] aliqui Be add. extra E | sic] si Be | auget] add. caritatem P | principaliter] add. si P 72 autem] non exp. et corr. autem s. l. Be om. P | removendo] removens N | prohibens] add. modo contra dicta obicitur et primo P

258 P2170va

P16rb

Pi20ra E35rb Be13va

Kl20ra

GUILLELMI PETRI DE GODINO

Ad rationem principalem aliqui sic | solvunt, dicendo, quod procedit ab insufficienti, quia alia distinctio est secundum numerum formarum in eadem specie quam secundum subiectum, scilicet secundum 75 numerationem temporis, sicut est alia sanitas ante infirmitatem | et post, et tamen est idem subiectum. Ita dicunt de caritate, quod est alia praecedens et alia, quae infunditur postea, quia in alio et alio tempore. Item impugnant positionem secundum se dupliciter. Primo sic, quia, | cum apostolis bis datus fuerit Spiritus sanctus, numquam eis 80 fuit datus | sine gratia | et caritate, sed per secundam prima non fuit destructa, ut firmiter creditur. Ergo secunda est primae addita, ergo et cetera. Praeterea beata Virgo maiorem gratiam et caritatem habuit quam beatus Petrus vel aliquis de apostolis, ergo gratia virginitatis eius potest dividi in tantumdem et amplius, quia omne maius respectu al- 85 terius est tantumdem et amplius. Sed omne divisibile, quod Deus dat simul, potest dare successive. Ergo istam | gratiam et caritatem, quam 73 aliqui] non inveni 73 Ad ... principalem] om. P | aliqui sic solvunt] solvunt aliqui sic BaBeENP2V solvendo add. rationem principalem P aliqui add. procedens sed. exp. et corr. al. m in marg. solvunt et add. sic in textu W | quod procedit] om. Pi quia procedit BeV 74 distinctio est] add. gratia Bol inv. BaBeGP2W 75 specie] add. et Bol add. secundum tempora BaN add. secundum tempora in marg. V | secundum subiectum] secundum subiecta add. secundum tempora Ba subiecta add. scilicet secundum tempora Be add. secundum tempora N secundum substantiam P secundum subiecta add. scilicet secundum tempora P2secundum substantiam Pi secunudm substantiam add. secundum tempora in marg. V subiectum subiecta exp. et del. et corr. secundum subiecta in marg. al. m. add. scilicet secundum tempora W | secundum] om. Be 76 numerationem] mutationem BolN | et] add. alia PPi 77 post] primo Be | est idem inv. BaBeP2V idem iter. et add. est W | quod] quae N | est alia inv. G 78 alia] alta Kl | et] add. in BaBeKlP2 79 impugnant] impugnat N | secundum] in G | dupliciter] add. et P | primo sic] om. G 80 cum] illeg. Pi | apostolis] illeg. Pi post corr. s. l. W | bis ... fuerit] bis fuerit datus BaBeENP2VW fuerit bis datus P illeg. Pi | Spiritus ... eis] illeg. Pi 81 fuit datus inv. KlPi fuit om. V | sine] illeg. Pi 81 et ... 82 ut] illeg. Pi 81 prima] om. Be | non] suppl. s. l. N 82 firmiter creditur] creditur suppl. in marg. et firmiter in textu V | est] illeg. Pi | primae addita] primae addatur E inv. G illeg. Pi | ergo] ideo BolG illeg. Pi 83 Praeterea] postea BeGV add. secundo sic P illeg. Pi | beata virgo] add. habuit Kl inv. N illeg. Pi add. habuit PW | gratiam et] om. BaBeENP2V W | habuit] om. KlPW illeg. Pi 84 quam] illeg. Pi | beatus] bonus GN illeg. Pi | Petrus] add. vel Paulus Bol illeg. Pi | de] om. BeNP2W | apostolis] apostolus BeP2 illeg. Pi | gratia] add. est Ba add. eius P2 | virginitatis] om. BaNW exp. et del. V | eius] add. ut gratia Ba om. BeP2 add. ut gratia sed exp. et corr. ut videtur in marg. al. m. W 85 quia ... 87 amplius] om. (hom.) Be 86 est] om. E | omne] esse Pi 87 potest] add. d (sic) sed del. P | istam] illam BaBolP2W 88 dedit] om. P2 | beatae] add. Mariae Bol | simul] Filius BaP2 87 potest ... 88 simul] om. E | potuit] poterat NV | ei dare] enim dare E inv. BeKlP2 add. et N

LECTURA THOMASINA I, DIST. 17, Q. 7

90

95

100

105

259

Deus dedit beatae virgini simul, potuit ei dare successive et per consequens per additionem. Dicendum, quod ista solutio non facit ad propositum, quia ‘quod sit alia sanitas ante infirmitatem et post hoc’, est ratione interruptionis, quia sanitas fuit interrupta. Sed non ponimus interruptionem in caritate, quia caritas prius habita non corrumpitur, nec per contrarium, quia caritas sequens sibi non contrariatur, nec per corruptionem subiecti, quia subiectum est incorruptibile, nec etiam ex causa, scilicet ex actione divina, quae non est hodie alia quam heri. Et sic caritas non potest numerari ratione temporis, sicut ipsa sanitas. Ad illud, quod dicitur ‘bis datus Spiritus sanctus’, dico, quod non receperunt novam gratiam, sed gratia eorum fuit augmenta. Augmentum autem gratiae potest dupliciter intelligi. Aut secundum intensionem eiusdem virtutis tantum, et sic ratione huius augmenti fuit eis facta nova missio in specie flatus, aut secundum quod per augmentum virtutis proficit in novum usum gratiae, et sic fuit eis facta secunda missio vel datio in linguis igneis ad ostendendum effectum doctrinae. Unde non fuit eis data nova gratia secundum essentiam, sed potius praeexistens augmentata.

89 per] add. ordinem sed exp. N | additionem] add. ergo et cetera P 90 ista] illa BaPP2 | quod2] et licet BaBeEP2W licet N quidera (sic) exp. et del. et corr. licet in marg. V 91 sit] add. fit P | et] add. alia PPi | hoc] add. non sed exp. Kl | interruptionis] incorruptionis Bol 92 non] suppl. al. m. s. l. Ba 92 in ... 94 caritas] suppl. al. m. in marg. Ba 93 caritas] om. Kl coni. ex catas P2 | corrumpitur] interrumpitur G 94 caritas] caritans sed exp. et corr. V | sequens] suppl. in marg. V | sibi] Filii E ei G | non] neque Bol | nec] quia sed del. et corr. al. m. in marg. W | per] om. P2 95 est] om. N | scilicet] sed et add. nec in marg. V 96 hodie alia inv. GV alia heri Kl alia add. d (sic) sed exp. et add. hodie W | quam] antequam sed corr. quam Bol | heri] hodie Kl 97 numerari] add. i (sic) Kl | ipsa] add. infirmitas vel E om. NV | sanitas] infinitas Ba in futuris N infirmitas BeP2V 98 illud] aliud P | bis datus] datus bis sed inv. et corr. Be add. fuit Pi add. est W | dico] dicendum suppl. s. l. al. m. Ba dictio P2 dicendum PW 99 gratiam] om. BaW | augmenta] augmentata BeP2Pi | augmentum] auctum V 100 intelligi] accipi Bol | intensionem] intentionem BeBolP2V intentionem sed corr. s. l. N 101 huius] om. Ba huiusmodi GNP 101 eis 102 facta] inv N 102 flatus] add. si Kl | Aut] add. potest intelligi P 103 virtutis] om. BaBeP2W | proficit] perficit BeKlP2 | usum] visum Ba | eis] om. Be | secunda] et Bol 105 nova] add. missio sed exp. W | potius] om. BaBolP2W | praeexistens] prima BaNP2W om. Be praeterea existens Bol

260 W15rb E35va

V174va

G13vb

Bol20ra N17vb

GUILLELMI PETRI DE GODINO

Ad secundum dicendum, quod aliter est de gratia et de caritate, | quia gratia est universalior quam caritas, et potest intelligi eius augmentum secundum obiectum, ut prius datur gratia prophetizandi | quam miracula faciendi, et hoc modo potest Deus diversimode augere gratiam. Sed sic non est de caritate, cuius augmentum non attenditur secundum obiecta, sed tantum secundum | maiorem radicationem in subiecto, et hoc modo potest etiam successive dari. Tamen hic advertendum, quod minor radicatio potest separari a maiori, sed non e converso, vel dicendum, quod divisio secundum tantumdem et amplius respicit proprie quantitatem et non qualitatem. Ideo non valet argumentum. Ad primum argumentum principale dicendum, quod augmentum in quantitate corporali | attenditur per additionem in ea ratione situs. Et quia caritas non habet situm, ideo non augetur inquantum quanta, sed solum ratione, qua forma accidentalis, quod augmentum attenditur secundum intensionem. Ad aliud dicendum, quod additio luminis ad lumen potest intelligi in aere ratione diversorum luminarium causantium lumen, sed talis distinctio non habet locum in proposito, ubi est unum luminare semper eodem modo se habens. |

107 secundum] secundam Bol | gratia] add. secundum essentiam scilicet sed exp. P2 | et] add. alter Kl | de] om. BaNVW 108 et] vel BolKlPPi | augmentum] obiectum augmentatum N augmentatum V 109 obiectum] obiecta BeW | datur] detur BaBeENP2Pi habetur W 110 quam] et E | miracula] mirabilia Bol | et] om. Be 111 sic ... est] non est sic BolG non sic est KlPPi sicut non est P2 | augmentum] auctum V | attenditur] aucta dicitur Pi 112 obiecta] bona Be | tantum] tantummodo P add. i (sic) Kl om. W 113 potest] om. Pi | etiam] om. BolPi 114 hic] om. GKl add. est PV | advertendum] add. est Kl | radicatio] add. bene BaBeNP2W 115 sed] et Pi | dicendum] add. ad argumentum P 116 respicit proprie inv. BaBeENP2VW | et2 ... qualitatem] om. Bol 117 Ideo] add. illud argumentum P | non] nihil BaBeBolEPP2Pi | argumentum] ad rationes in oppositum dicendum P 118 primum] secundum Bol illud Pi | argumentum ... dicendum] om. P 119 quantitate] add. temporali sed exp. P2 | per additionem] penes divisionem Bol penes additionem P 120 ideo] coni. ex iodem dub. E in non P2 121 ratione] add. a P2 | quod] prout Bol 122 intensionem] intentionem BeBolEKlP2PiW 123 aliud] add. secundum P 124 diversorum] diversarum Ba | causantium] creantium V | distinctio] additio sed corr. Bol additio P 125 habet locum] solum N habet locus P2 | luminare] add. vel lumen Pi

110

115

120

125

LECTURA THOMASINA I, DIST. 17, Q. 8

261

De caritate viae utrum possit augeri in infinitum Utrum caritas viae possit augeri in infinitum. Arguunt aliqui, quod non, sic. Omnis processio, quae sequitur formam, cum dicat quid in 5 actu, oportet, quod reperiatur quandoque in actu perfecto. Unde et Philosophus vult III Physicorum quia augmentum sequitur formam si aliquid | posset augeri in infinitum, tunc sequeretur, quod quandoque esset augmentatum in infinitum. Sed augmentum caritatis sequitur formam, cum caritas sit forma et actus, ergo videtur, quod non 10 possit ire in infinitum. Secundo arguunt sic. Omne, quod est determinatum ad genus vel speciem, oportet, quod sit quid finitum et limitatum. Sed caritas est huiusmodi, | cum differentem quidditatem habeat ab esse, nec sit suum esse. Ergo videtur, quod non possit augeri in infinitum. | Tertio 15 sic. Omne illud, cui per se repugnat infinitas non potest crescere in infinitum. Sed caritati repugnat | infinitas, cum habeat esse in alio finito receptum, ideo et cetera. 3 aliqui] non inveni 6 Philosophus ... Physicorum] cf. Arist. Phys., III, 5, 204a35-204b4 2 De ... infinitum] om. BaBeBolEGKlNPP2VW 3 Utrum] antep. distinctio decima nona al. m. in marg. Kl antep. Quaestio tertia. Tertio quaeritur P | viae] om. Kl | infinitum] add. et BaBeNP2W | Arguunt aliqui] arguunt quidam N et videtur P 4 sic] quia P sicut P2 | processio] processus Be processus coni. ex percessus P2 | quae] qui Be aut Kl 5 actu] add. quibusdam in marg. P | reperiatur] recipiatur E | quandoque] quando Be | et] om. EKl etiam suppl. al. m. s. l. G 6 Philosophus vult inv. E | Physicorum] add. quod N | quia] quod BaBolVW | augmentum] add. gratiae E 7 formam] add. sed BolKlPP2Pi | si] add. ergo V | aliquid] add. gratiae E add. ergo G | posset] possit KlPiW potest P | tunc] om. BaP2W 7 tunc ... 8 infinitum] om. (hom.) E 7 sequeretur] sequitur BolPPi | quod] om. Kl | quandoque] quandocumque Kl 8 esset] sit P | augmentatum] augmentum GP | augmentum] augmentatur Bol 9 forma] add. cum caritas sit forma tunc sequeretur quod quandoque esset aucta in infinitum E 10 possit] posset BeE | ire] inire E 11 Secundo arguunt] praeterea P | Omne] illud W | vel] et BaBeP2VW et add. ad N 12 quid] suppl. s. l. Bol | finitum] finitus Bol | et] vel E | caritas] coni. ex catas P2 12 est 13 huiusmodi] est huius BeBolP2PiVW om. Kl 13 differentem ... habeat] habeat quidditatem distantem BaBeP2W habeat quidditatem differentem EV habeat add. sed exp. aliquid et add. quidditatem distantem N differentem et distinctam quidditatem habeat P differentem vel distinctam quidditatem habeat Pi | nec] cum non P | sit] om. BeP2 add. etiam Kl 13 nec ... 14 esse] om. BeP2 nec sit etiam suum esse Kl 14 non] om. G | Tertio] add. praeterea P 15 illud] id NPV | cui] quod Kl quod del. et corr. s. l. V | per se] add. i (sic) sed del. P om. W | infinitas] infiniti Kl 16 habeat] habebat Pi habeant V | esse] om. Bol add. receptu P | alio] aliquo BolKlPPiW 17 receptum] add. esse Bol scilicet in anima P | ideo] ergo BaBeEPVW ergo add. etiam N om. P2 | cetera] add. i (sic) sed del. P

P2170vb

Kl20rb Ba15ra E35vb

262

GUILLELMI PETRI DE GODINO

Contra. | Caritas augetur per opera nostra facta in caritate, sed quamdiu sumus in via possumus operari, ergo et semper caritatem augere. Respondeo. Dicendum, quod de caritate possumus loqui dupliciter. Aut quantum ad illud, quod est, aut quantum ad illud, quod potest esse. Si quaeratur de caritate primo modo, dico, quod non potest augeri in infinitum; si secundo modo, sic dico, quod potest augeri in infinitum nec habet terminum, quod sic declaratur. Tripliciter, enim potest praefigi terminus alicuius formae: uno modo ex parte formae, quae habet determinatam mensuram, ad quam cum perventum fuerit, non potest ultra procedi in eadem forma, quia, si procedatur, ultra Pi20rb erit | alia forma, sicut patet in pallido et fusco, quorum terminos, | si P16va aliquis pertransit per continuam alterationem procedendo ab albedine in nigredinem, statim invenitur alia forma. Alio modo potest praefigi terminus in augmento formae ex parte agentis, cuius virtus non se extendit ad ultra augendum formam in subiecto. Tertio ex parte subiecti, quod non est capax amplioris perfectionis. Nullo autem istorum modorum potest praefigi terminus in augmento caritatis in via. Ipsa enim caritas secundum rationem propriae speciei terminum non

Be13vb

21 de … 23 esse] cf. Thom., Super Sent., I, 17, 2, 4, sol. (422) 25 quod ... 41 recipiendum] cf. Thom., S.th., II-II, 24, 7, resp. 18 nostra] nostra post corr. in marg. V 19 possumus] add. semper BaP2W | et] om. GN | caritatem augere inv. BaBeNP2VW add. ergo et cetera P 21 Respondeo] add. in ista quaestione oportet duo facere. Primo enim ponetur veritas add. q (sic) sed del. et add. quaestionis. Secundo ponentur quaedam obiectiones et solvetur. Quantum ad primum P | Dicendum] sciendum P | loqui dupliciter inv. E 22 Aut] sive Bol vel G | illud] id BaBeEKlV hidem N | aut] vel G | illud] id BaBeEKlNP2V 23 de caritate] om. Kl | modo] add. de caritate Kl 24 infinitum] add. nec et add. habet terminum declaratur sic sed exp. N | si] add. vero quaeratur P 24 si ... 25 infinitum] om. (hom.) Pi 25 habet] licet Be | terminum] tantum Bol | quod] et hoc P | sic declaratur inv. BaBeENPVW | enim] non E 26 alicuius] alicui N actus sed exp. et corr. alicuius al. m. in marg. W 27 determinatam] certam Ba terminatam BeGNP2V tria tam E terminationem add. et Kl creatam sed exp. et corr. al. m. in marg. W | cum] suppl. al. m. in marg. Be 28 ultra procedi inv. Ba 29 erit] est add. devenire de necessitate ad Bol est BeEGKlV add. devenire ad PPi | alia forma] aliam formam BolPPi | sicut] ut GPi | si] cum BaBeP2W 30 aliquis] aliis W | pertransit] transit BaW 31 statim invenitur inv. BaBeEGNP2VW 32 non 33 se inv. GPW 33 augendum] agendum Bol agendo sed corr. augendo s. l. Kl augmentandum P | subiecto] substantiam Ba substantia P2 | Tertio] add. modo P | ex parte] iter. P2 34 perfectionis] add. sed P | autem] om. P | istorum] illorum Bol 35 praefigi] coni. ex praefici P2 | terminus] om. Be 36 enim] visa del. et corr. s. l. Bol 36 secundum ... 37 caritas] om. (hom.) P2 36 terminum ... 37 habet] terminum coni. ex tantum non habet Be non habet terminum P terminum om. P2

20

25

30

35

LECTURA THOMASINA I, DIST. 17, Q. 8

40

45

50

55

263

habet. Est enim caritas participatio divinae bonitatis, scilicet Spiritus sancti. Similiter et augens caritatem est infinitae virtutis, scilicet Deus. Similiter ex parte subiecti, scilicet animae, non potest praefigi terminus, quia ipsa anima recipiendo caritatem fit semper capacior ad amplius recipiendum. Unde si esset aliquod vas recipiens liquorem, cuius capacitas dilataretur ex eius receptione, quanto plus de liquore reciperet, tanto plus posset recipere. Cum igitur anima efficiatur per lumen gratiae et caritatis capacior ad ulterius capiendam caritatem ex parte subiecti, per comparationem ad talem formam non potest praefigi terminus. Ista enim est differentia inter spiritualia et corporalia, | quod ipsa corporalia secundum propor- E36ra tionem materiae terminantur et limitantur, ideo repleta non possunt ulterius aliquid recipere; sed spiritualia non limitantur secundum materiam sed secundum participationem divinae bonitatis in eis receptae, et ideo quanto plus recipiunt de divina bonitate, tanto fiunt aptiora ad amplius capiendum. Istud, licet sit bene dictum, tamen impugnatur, quia si semper per receptionem caritatis fieret creatura habilior ad | receptionem caritatis, Bol20rb numquam capacitas alicuius creaturae secundum suam totalem aptitu46 Ista ... 52 capiendum] cf. Thom., Super Sent., I, 17, 2, 4, sol. (422-423) 37 participatio] perceptio exp. et corr. al. m. in marg. G praeceptio vel participatio KlPi | scilicet] videlicet NV 37 scilicet ... 38 sancti] sic Bol 38 augens] agens BaBeBolEGKlNPP2VW add. et sed ras. Pi | infinitae] add. bonitatis sed exp. Ba | scilicet Deus] om. G 40 ipsa] om. BolKlPPi | capacior] capior (sic) P2 41 recipiendum] capienda Ba capiendum P2 W 42 ex] a exp. et corr. ad s. l. N | liquore] add. illo Kl 44 igitur] ergo NPV | efficiatur] om. BolPPi | lumen] iter. P2 | et] om. E | caritatis] add. efficiatur BolPPi caritatem add. efficitur Kl 45 capiendam] capiendum BaP2W recipiendum PPi 46 terminus] add. nam P om. P2 47 spiritualia ... corporalia] spiritualia add. corpo (sic) et corporalia sed del. Bol corporalia et spiritualia BaBeNP2VW | quod] quia PPi | ipsa] om. Bol | proportionem] processionem sed exp. et corr. proportionatur al. m. in marg. G 48 limitantur] add. et BaBePPiW om. P2 48 non ... 49 ulterius] non potest ulterius Bol ulterius non possunt E non possunt aliquid ulterius Kl non possunt aliquid ulterius V non possunt aliquid ulterius W 49 aliquid recipere inv. et add. ulterius E aliquid accipere N add. vel capere Pi aliquid om. VW | limitantur] possunt limitari N 50 secundum] om. E | participationem] receptionem Kl 51 fiunt] fuit P2 | aptiora] ampliora P 52 capiendum] recipiendum P 53 Istud] modo secundo contra id, quod dictum est P | tamen] om. P | impugnatur] obicitur add. a quibusdam dupliciter et primo sic P | quia] quod Be | semper] om. BaBolPi supra N 53 per 54 receptionem] perceptionem P | fieret ... habilior] creatura habilior fieret BolKl creatura fieret habilior N creatura fieret habi (sic) habilior P 54 fieret ... caritatis] om. (hom.) P2Pi 55 alicuius] alterius Bol add. vir (sic) N | creaturae] virtutis BolEGNV

264

V174vb Kl20va G14ra P171ra N18ra

Be14ra

GUILLELMI PETRI DE GODINO

dinem vel possibilitatem esset repleta. Sed hoc dicere est dicere capacitatem Christi non esse totaliter repletam, cum tamen dicat Apostolus, quod Christo data fuit gratia non ad mensuram, et hoc est, quod dicit Augustinus, quod “a principio suae conceptionis fuit ita repletus gratia”, quod in ea proficere non | potuit. 60 Dicendum, quod creatura aliqua potest | dupliciter considerari, vel ut est in via et ut perficitur caritate viae, et sic numquam capacitas sua potest totaliter repleri, quia nulla caritas | viae potest totaliter replere voluntatem, | quia per caritatem | viae desideratur non habitum, maior autem caritas facit eum magis desiderare. Et ideo non potest per ca- 65 ritatem repleri desiderium, antequam perveniatur ad terminum. Alio modo consideratur, ut iam est in termino et perficitur caritate, non viae, sed patriae. Et sic repletur eius capacitas, quia per illam impletur totum | desiderium creaturae, ut iam amplius non liceat ei etiam plus desiderare quam habeat. Modo dico, quod caritas Christi non 70 fuit caritas viatoris, sed compraehensoris, quae suam totaliter replevit capacitatem. Ideo non valet arguere de Christo, quia quaestio quaerit de caritate viae, non patriae.

58 Christo ... mensuram] cf. Ioh., 3,34 59 a ... 60 gratia] Thom., S.th., I, 43, 7, ad 3 56 repleta] add. licet accidentalis capacitas posset sustineri esse repleta BeP2 om. P | dicere est inv. BolKl dicere om. Pi 57 dicat] dicant sed exp. et corr. Kl | Apostolus] add. ad et add lac. P 58 quod] pro Be | data fuit inv. W 59 dicit] dicitur Be | quod] cum P2 | suae] add. creationis E 60 potuit] possit E add. ad hoc est P 61 potest dupliciter inv. V | vel] uno modo P 62 ut] prout Kl secundum quod BaBeNP2VW | et] om. BeBol vel KlPPi | ut] om. BaNP2W prout Kl | perficitur] perficiatur Bol 63 potest] ponit Pi | totaliter] corporaliter P2 om. Pi | potest] possit GP2V 64 maior 65 autem] sed maior P 65 caritas] add. non Be | facit ... magis] magis facit eum ENP2W facit eam magis Kl magis facit eam V 66 caritatem] add. non potest P | repleri] impleri BaP2W repelli Be | perveniatur] perveniat W 67 iam] om. BolKl | caritate] caritatem Ba | non] om. BeP2 68 sed patriae] om. P2 | Et] om. V | eius capacitas] add. quia per illam eius capacitas sed exp. Ba capacitas animae P | quia] quod P2 | illam] istum BeKl istam EGN ipsam P illud W | impletur] repletur EW 69 amplius ... ei] non liceat ei plus BeV non amplius liceat ei BolKlPi liceat ei amplius G 69 etiam 70 plus] etiam om. BaBolPP2W inv. EKlV plus om. Be etiam ras. Pi 70 habeat] habent Bol | dico] dicendum est P 71 caritas] add. va sed del. Bol add. viae sed P | compraehensoris] compraehendens Bol | suam totaliter] suam om. BaNP2W inv. E totaliter capacitatem BeV | replevit] replebat BaBeV complevit Bol om. N 72 capacitatem] suam Be add. suam replevit N add. suam P2W om. V | Ideo] add. argumentum P | valet] add. cum P | arguere] arguitur P | quaerit] quaesit GP 73 viae] add. et P

LECTURA THOMASINA I, DIST. 17, Q. 8

265

Alii sunt, qui multum subtiliter arguunt in contrarium et ostendunt, quod, si perfectiones essentiales creaturarum possent ire in infinitum, ita scilicet quod Deus quacumque creatura data posset in infinitum aliam creaturam nobiliorem creare, tunc caritas posset augeri in infinitum, quod declarant sic. Primo | praesupponunt duo. E36rb Primum est, quod angeli habentes | meliora naturalia plus rece- W15va 80 perunt de gratia, quamvis, ut dicunt, hoc non fuerit necessarium, sed congruum. Et hoc, quia habuerunt maiorem aptitudinem ad tendendum in Deum per maiorem conatum et sic ad recipiendum maiorem caritatem. Ex quo statim sequitur, quod si non esset dare angelum supremum, super quem non posset dari superior, quod non sit dare cari85 tatem ita perfectam, quin possit esse perfectior etiam eiusdem speciei. Secundo supponunt, quod tanta potest esse aptitudo ad caritatem in minori creatura rationali, quanta est in superiori seu angelica. Aliter beata virgo non fuisset capax gratiae, qua esset super omnes angelos, cum sit natura inferior. Et ex hoc sequitur, quod tanta potest esse gra90 tia vel caritas minimi angeli absolute loquendo, quanta est supremi vel maximi. Ex his duobus formant talem rationem. Si non contingit dare ita perfectum angelum, quin contingat dare perfectiorem in infi75

74 Alii] non inveni 74 Alii ... qui] secundo a quibusdam aliis obicitur in contrarium P | arguunt ... contrarium] om. P | ostendunt] dicunt BaBeP2W 75 perfectiones] coni. ex perfectiorens E | creaturarum] om. E | possent] possunt ENV | ire] add. et inferunt et dicunt quod si perfectiones essentiales creaturarum possent ire P2 76 ita ... 77 infinitum] om. E 76 posset] possit N | in] suppl. al. m. W 77 aliam] om. BaW | posset] possit BeBolNPi 78 declarant] declarat Bol | sic] add. ita f (sic) quod Deus quaeque creatura data posset in infinitum E | Primo] om. BolPPi et Kl | praesupponunt] supponunt BaBeNP2V add. enim P praesupponit W 79 quod] per P2 | naturalia] add. pnti (sic) sed del. Bol | plus] add. recipiunt vel E 80 fuerit] fuit Kl 81 aptitudinem] om. Bol | ad] aliud Ba 82 in] ad Bol | conatum] cognatum P2 | ad recipiendum] recipiendo Kl 83 esset] est BaP2W essent E | supremum] suppositum BaPi 84 super] supra BaBeP2VW | quem] quod Be | non] add. i (sic) sed del. Kl | posset] possit BeBolW possunt E | dari] creari BaBeNVW causari P2 | dare] om. BolP2 85 ita perfectam] add. dare Bol imperfectam N | quin] quod add. non BaBeP2W | etiam] om. BeKlW et N suppl. s. l. V 86 Secundo] tertio Kl secundum add. quod P | supponunt] add. est P | in] om. Be 87 creatura] add. c (sic) sed del. Bol | in] add. aliqua BaP2W add. spirituali et Pi | superiori] aliqua Be supernaturali add. et inferiori P 88 super] coni. ex sup E 89 cum] et P2 | inferior] inferiori P2 | Et] etiam Bol om. W | tanta] add. i (sic) sed del. P 90 vel caritas] om. Kl | minimi] numeri P2 | absolute] add. q (sic) sed exp. P2 91 vel] viri Kl | maximi] add. ex sed exp. V | Si] sed Pi | contingit] contingeret V 92 dare] add. perfectiorem sed exp. N | quin] sed corr. quando Kl quod non BaBeN P2 V quod non sed exp. et corr. al. m. in marg. W | contingat] contingit Ba

266

Bol20va

Ba15rb P16vb Pi20va

E36va Kl20va

GUILLELMI PETRI DE GODINO

nitum, non contingit dare caritatem ita perfectam, quin contingat dare perfectiorem in infinitum. Quod patet per primum suppositum. Sed tanta potest esse gratia infimi angeli, quanta potest esse cuiuscumque alterius quantumcumque | perfecti, sicut patet per secundum suppositum. Ergo si perfectiones angelorum procedunt vel procedere possunt in infinitum, sequeretur, quod eadem caritas numero angeli infimi potest crescere in infinitum. Sed sibi non videtur, quod perfectiones creaturarum essentiales possint crescere in infinitum nec in uno nec in pluribus, quia posse habere perfectionem infinitam est posse habere perfectionem illimitatam, | quod non potest convenire creaturae, eo quod de ratione sua ad certum | genus limitatur. Ista positio est subtilis; tamen sic potest evitari ista impugnatio. Dico, quod supposito cum eis, quod perfectiones rerum essentiales | non possunt procedere in infinitum, adhuc non sequitur, quod caritas viatoris non possit crescere in infinitum, quia tamdiu potest aliquid crescere quamdiu habet potentiam ad augmentum. Unde pro tanto dicimus, quod numeri possunt crescere in infinitum | in semper accipiendo, quia per quamlibet unitatem additam numero additur sem110 per ... 111 accipiendum] cf. Averr., Phys., III, 26 (96vI-L) 93 non ... 94 infinitum.] om. (hom.) Pi 93 ita] om. Bol nisi E | perfectam] imperfectam sed corr. perfectam Bol | contingat dare] contingit dare E contingare (sic) P2 94 in] om. GKlV 94 primum suppositum] primam suppositionem P 95 gratia] add. seu caritas P 96 quantumcumque] om. V quam oportet W | perfecti] add. sunt sed del. Bol add. fint Pi | sicut] ut GP | per] om. Bol | secundum suppositum] suppositum om. BaBeNP2VW secundam suppositionem P 97 si] om. P2 | angelorum] angeli BolPPi om. Kl add. et W | procedere possunt inv. BaBeEP2VW potest procedere N 98 sequeretur] sequitur BaNP2V | numero] om. Bol add. i (sic) Kl | angeli infimi] numeri angeli add. et infimi Bol Pi inv. G minimi angeli add. et infimi P 99 potest] possit Bol | in] om. Bol 99 Sed ... 100 infinitum] om. (hom.) E 99 sibi] hoc Bol istis P | videtur] add. eis Bol 100 creaturarum] causarum Bol | possint] possent Ba possunt BeBolKlNV 101 habere] esse BaBeP2VW 102 perfectionem illimitatam] illimitatum BaBeP2 perfectionem om. V illimitatum post corr. al. m. in marg. W 103 certum] ceterum coni. ex eterum P2 | genus] om. E | limitatur] limitetur. Et quamvis P 104 positio est inv. et add. et BaBeP2 positio sit P inv. W | tamen] tunc P2 | tamen ... potest] tamen potest sic P V sic tamen potest W | evitari] vitari P | ista] illa PiW | impugnatio] add. et BaBeNP2VW add. unde P 105 Dico] dicendum P | supposito] suppono Be supponendo ENV | eis] post corr. al. m. in marg. W | perfectiones] coni. ex perfectiorens E coni. ex factionres P2 | rerum] rem Bol 106 possunt] possint Pi possit P | procedere] ire BaBolG | in] exp. Be | adhuc] ad hoc E post corr. al. m. W 107 tamdiu] quamdiu E | aliquid] om. N 108 Unde] add. et BaBeW coni. ex undo et add. et P2 109 quod] suppl. s. l. N | in] aliquid ras. et corr. in marg. Ba et P2 | semper] super Be 110 per] om. Pi | quamlibet] ipsam Be

95

100

105

110

LECTURA THOMASINA I, DIST. 17, Q. 8

267

per nova potentia ad amplius accipiendum per Commentatorem III Physicorum. Ergo tamdiu potest aliquid augmentari, quamdiu habet potentiam ad augmentum. Sed per augmentum caritatis acquiritur voluntati actus caritatis cum nova potentia ad amplius recipiendum 115 et hoc in infinitum. Ergo quantumcumque caritas in aliquo augeatur, semper potest amplius augeri. Minor patet, quia quanto plus | crescit desiderium conatus, tanto amplius crescit caritas, quae augetur per maiorem conatum. Sed quanto plus crescit caritas, tanto plus desideratur non habitum. Ergo quanto plus crescit caritas in viatore, tanto plus 120 potest crescere, et sic plus habet de potentia ad | augmentum. Et si tu dicas, quod quidquid potest Deus dare successive, potest dare simul, ergo si caritas potest crescere in infinitum successive, potest Deus eam in infinitum | infundere, quod falsum est. Dicendum, quod ex hoc argumento possemus concludere, quod 125 motus posset esse subito vel linea actu divisa in infinitum, quia Deus potest istum movere successive usque ad talem locum. Ergo cum sit infinitae virtutis, potest subito. Idem de linea. Ideo dico, quod non concludit, quia in his quae dicunt actum permixtum potentiae, | licet possit esse processus in infinitum successive,

111 amplius] om. GP2 add. semper N | accipiendum] add. ut patet Bol add. ut habetur P | per] secundum BaBeKlNP2VW 112 aliquid] aliud BeGPP2 | augmentari] augeri N 114 voluntati] voluntatis exp. Be | cum] et Bol non E | recipiendum] accipiendum N accipiendum vel recipiendum Pi 115 quantumcumque] add. q (sic) sed del. N | caritas] voluntas Be | aliquo] aliqua Ba 116 potest amplius inv. BaBeENP2VW | Minor] suppl. al. m. in marg. Bol maior Pi | plus] add. c (sic) sed del. P | crescit] coni. ex cit P2 117 desiderium] om. Bol add. et P2 | conatus] om. E cognatus P2 | tanto] coni. ex tato E | desiderium ... crescit] om. (hom.) N | caritas] post corr. P2 | maiorem] add. amorem sed del. G 118 conatum] cognatum P2 118 tanto ... 119 caritas] om. (hom.) Be 118 desideratur] desiderat BolKlPi add. desideratum al. m. in marg. W 119 quanto] post corr. al. m. W 120 potest crescere inv. GNP | habet] add. hic Pi est V | potentia] add. et Be posita P2 121 si] sic E | dicas] dicis N | quod] om. KlW 122 si] om. BolPi | potest crescere] crescit Bol 122 potest 123 Deus] add. in instanti al. m. in marg. Bol inv. BaBeENP2V Deus post sed exp. et corr. potest al. m. W 123 eam] om. Bol add. simul P | in ... infundere] infinitam infundere BaBeEGNP2W infundere in infinitum P infinitam infundere post corr. V | falsum est inv. et add. ad hoc est P 124 quod] suppl. s. l. V | hoc] illo Kl 125 posset] possit PPi | subito] add. vel simul BolKlPi add. simul P | in] om. W | infinitum] add. q (sic) sed del. P om. P2W 125 infinitum ... 157 est] om. P2 126 istum movere inv. Ba aliquem movere P om. P2 | usque] om. BolNP2 127 subito] add. et P | idem] illud E add. est P om. P2 et similiter V 128 dico] dicendum P | quod] add. ratio et add. i (sic) sed del. P | concludit] post corr. i. l. Bol om. P2 convenit EPi | quia in] in om. BolG om. P2 | actum permixtum] permixtionem N om. P2 129 possit] om. P2 posset V | esse] add. i (sic) sed del. P | esse processus inv. NV om. P2

P2171rb

Be14rb

N18rb

G14rb

268

GUILLELMI PETRI DE GODINO

non tamen | potest subito et simul produci secundum illud totum, ad quod erat in potentia, quia illud repugnat eis. Augmentum autem caritatis, licet dicat actum, dicit tamen eum ut permixtum potentiae, scilicet ad semper amplius recipiendum. Ideo non sequitur. Ad primum argumentum, quando dicit, quod processus, qui sequitur formam et cetera, dicendum, quod non oportet, quod talis processus reperiatur universaliter in tali actu perfecto, quod ultra non possit E36vb fieri | processus nisi in naturalibus, non autem in mathematicis. Et ratio est, quia potentia materiae non est infinita, sed finita in naturalibus, et est tantum ad formas naturales, quae sunt finitae, quibus receptis in materia, iam cessat, et terminatur potentia materiae, ut iam non possit esse in potentia ad alias formas. Sed si per illas formas augeretur semper Bol20vb sua | potentia ad amplius recipiendum, quamdiu augeretur sua potentia, tamdiu posset esse processus in appositione in formis naturalibus, sicut est in mathematicis, quia quantumcumque additur numerus numero, semper remanet potentia ad maiorem numerum recipiendum, quia per quamlibet unitatem additam numero semper datur sibi nova potentia ad ulterius recipiendum augmentum. Sic autem est de caritate, quia, ut visum est, per quodlibet augmentum redditur voluntas V175ra

130 non tamen] non tantum Ba inv. N om. P2 | possunt subito] potest subito BolGV subito potest E om. P2 possunt simul W | et] vel N om. P2 | simul] om. P2 subito W | secundum] scilicet N om. P2 | illud] id E idem Kl om. P2 131 ad] a ras. Be om. EP2 | erat] erant Kl om. P2 | illud] istud Ba add. aeque Be om. P2 | repugnat eis inv. Ba add. autem E om. P2 eis om. W | autem] ergo Kl om. P2 132 caritatis] add. et BaW om. P2 | actum] auctum N om. P2 | dicit] om. BaBeP2W | eum] om. BaBeP2W 133 scilicet] om. P2Pi | amplius recipiendum] accipiendum amplius N om. P2 | ideo] add. et cetera E om. P2 134 Ad ... argumentum] ad argumenta dicendum ad primum BaNW ad argumentum ad primum Be ad rationes in oppositum dicendum ad primum P om. P2 ad argumenta ad primum V | dicit] dicunt BolN om. P2 135 cetera] om. N P2 136 reperiatur] recipietur Be om. P2 | universaliter] similiter add. vel universaliter al. m. in marg. Bol naturaliter N om. P2 | actu] acta E om. P2 | perfecto] add. sic P 137 fieri processus inv. BaBeENVW om. P2 add. reperiatur universaliter in sed exp. et del. Pi | nisi] om. P2 ras. Pi 138 et] add. huiusmodi P | ratio est1] ideo est Ba om. P2 inv. Pi | materiae] om. P2 add. iam PPi | est1] suppl. s. l. Bol om. P2 139 finitae] add. quilibet sed del. Bol om. P2 141 esse] om. KlP2 | alias formas] aliquas formas E om. P2 formam aliam V | illas] om. P2 istas W | augeretur] augetur BaE om. KlP2 | semper] om. NP2 | 142 quamdiu] add. agere sed del. Bol post corr. al. m. W | ad ... potentia] om. (hom.) BeNP2 143 appositione] om. P2 apparitione post corr. al. m. W 144 additur] suppl. s. l. al. m. Ba addatur BolPPi om. P2 145 semper] sed exp. et corr. al. m. in marg. Be om. P2 | remanet] add. ad sed del. Bol om. P2 remaneat W | potentia] sed corr. impotentiam s. l. Bol om. P2 | recipiendum] om. P2W 146 unitatem] virtutem Ba om. P2 | semper] add. potentia E om. BaBeNP2VW | datur] addatur E om. P2 147 nova] om. P2 novam Pi | ad] om. P2Pi | recipiendum] post ras. Kl om. P2

130

135

140

145

LECTURA THOMASINA I, DIST. 17, Q. 8

269

capacior ad ulteriorem caritatem recipiendam, ut dictum est. Ideo argumentum non valet. Ad secundum dicendum, quod ex ipso modo arguendi apparet defectus argumenti, quia cum dicitur, quod caritas habet essentiam differentem ab esse, iam supponitur caritas esse, et talem caritatem secundum esse iam concessisse esse finitam. 155 Ad tertium dicendum, quod infinitas actualis repugnat caritati, non autem augeri in infinitum successive. Ideo non valet argumentum, ut in praecedentibus visum est. 150

149 voluntas] caritas N om. P2 | recipiendam] recipiendum BaV om. P2 | ut] sicut GKl add. supra P om. P2 | dictum est inv. et add. et Be add. et ENV dictum fuit P om. P2 150 argumentum ... valet] augmentum sed corr. argumentum al. m. s. l. et add. non valet Bol non valet argumentum BaBeNVW om. P2 151 secundum] om. P2 alium sed exp. et corr. secundum Pi | ipso] om. P2 positio Pi 152 argumenti] rationis P om. P2 | quia] quod Ba om. P2 | quod] suppl. s. l. N om. P2 | differentem] distantem BaBeENVW om. P2 153 caritas] capacitas BeKl om. P2 | esse] add. actu P | talem] om. P2 154 esse1] essentiam N om. P2 | iam] om. P2V | concessisse] concessi BaBeBolPPi om. P2 concessimus V | esse2] om. BeEKlP2W 155 tertium] om. P2 argumentum W | infinitas] add. ti (sic) sed del. Bol om. P2 | actualis] accidentalis Kl Pi om. P2 156 augeri] om. P2 | in] om. BeGP2V | Ideo] add. argumentum P | non] om. P2V | argumentum] om. P 157 in praecedentibus] om. BaBeNPP2V W | est] add. in praecedentibus BeNPV om. P2

Distinctio decima octava

Utrum donum in divinis sit personale vel essentiale Utrum donum in divinis sit personale vel essentiale. Videtur, quod non sit personale, quia nihil, quod convenit essentiae est personale, 5 sed donum convenit essentiae. Dicit enim Hilarius IX De Trinitate: essentia divina est donum, quod a Patre datur Filio. Ergo est essentiale. Praeterea omne nomen connotans effectum in creatura est essentiale, donum est huiusmodi, quia Spiritus sanctus donum dicitur eo, Kl21ra quod donabilis | est creaturae, ergo et cetera. | 10 E37ra Contra. Quod convenit alicui personae in divinis secundum rationem originis est notionale. Sed donum est huiusmodi, quia convenit Spiritui sancto, inquantum ab aeterno procedit, ut dicitur in littera, ideo et cetera.

4 Videtur ... 7 essentiale] cf. Thom., Super Sent., I, 18, 1, 1, arg. 3 (437); S.th., I, 38, 1, arg. 2 6 essentia ... 7 Filio] cf. Hilar.., De Trin., IX, 54 (432,6-13) 8 Praeterea … 10 cetera] cf. Thom., Super Sent., I, 18, 1, 1, arg. 3 (437) 11 Contra ... 14 cetera] cf. Thom., Super Sent., I, 18, 1, 1, contra (437) 13 ut ... littera] cf. Lomb., Sent., I, 18, 2 (153,7-155,12) 1 Distinctio ... octava] suppl. in marg. BaBeN om. BolEKl suppl. al. m. in marg. G suppl. decima octava al. m. in marg. Pi suppl. decima octava distinctio in marg. V 1 Distinctio ... 35 quod] om. P2 3 Utrum ... essentiale] om. BaBeBolEGKlNPVW 4 Utrum] antep. “Hic quaeritur si Spiritus sanctus et cetera”. Circa distinctionem decimam octavam quaeritur P antep. “Praeterea diligenter considerandum et cetera”. Circa illam decimam octavam distinctionem quaeritur primo Pi | essentiale] add. et P 5 non] supp. s. l. Kl | personale] add. sed donum convenit essentiae Bol | essentiae] essentiale sed del. et corr. in marg. Bol esse Pi | personale] per se Pi 6 essentiae] essentiale sed del. et corr. in marg. Bol esse Pi | Hilarius] vel del. et corr. Hilarius in marg. Bol | IX] VIII BaBolEKlNPPiW om. BeV | Trinitate] add. sic BaW add. VIII V 7 quod] et N | est] sibi W 8 Praeterea] primo sed corr. Bol | nomen] post ras. Ba | connotans] convocans Be | essentiale] add. sed P 9 huiusmodi] huius BolPiVW 10 quod] quia G | donabilis est inv. P | ergo] ideo EGKlNPi 12 huiusmodi] huius BaBolKlVW 14 ideo] ergo BaBeEPVW

LECTURA THOMASINA I, DIST. 18, Q. UNICA

271

Respondeo. Hic sunt tria videnda. Primo ostendetur, quod donum proprie convenit Spiritui sancto. Ex quo apparebit secundum, scilicet quid dicat principaliter. Tertio si Deus in eo quod Deus est donum. Et ulterius quartum concludi poterit, et apparebit qualiter sit donum nostrum. 20 Propter primum sciendum, quod sicut dicit Philosophus in Topicis: “donum est datio irredibilis”, non quae recompensari non | valeat, sed W15vb quae recompensationem non quaerit, et sic donum importat liberalitatem in dante. Et quia principium omnis liberalis collationis est amor, ideo amor habet rationem primi doni. Et ideo illi personae proprie 25 convenit esse donum, quae in divinis procedit ut amor. Illa persona est Spiritus sanctus, ideo et cetera. Ex quo potest videri secundo, quod si proprie accipiatur, quod est | Be14va notionale, quia | donum proprie acceptum dicit distinctionem a dante P17ra et ad id, cui datur; in divinis autem non est aliqua distinctio nisi origi30 nis. Et ideo ex hoc dicit rationem doni aliquid in divinis, quod aptum 15

20 Propter ... 26 cetera] cf. Thom., Super Sent., I, 18, 1, 2, sol. (439-440); S.th., I, 38, 2, resp. 21 donum ... irredibilis] Arist., Top., IV, 4, 125a18, transl. Boeth. (76,20) 27 Ex ... 34 notionale] cf. Thom., Super Sent., I, 18, 1, 1, sol. (437) 15 Respondeo] responsio N | Hic] in ista quaestione P | sunt tria inv. EN sunt quattuor P | Primo ostendetur] primo erit ostendere BaE primum erit ostendendum Be ostendetur om. G primo est considerandum N primo ostenditur P primo erit ostendendum V primum erit ostendere W | donum] dona sed exp. et corr. Ba 16 scilicet] om. Pi 17 Tertio] secundum EPi tertium KlW add. ostenditur P | si] add. est BaNV sit W | Deus1] add. donum BaBeNVW | est donum] om. BaBeNVW 18 Et ... quartum] quartum om. Bol et ulterius tertium E et ulterius quarto GV et quartum ulterius Kl ex quod ulterius quarto N quarto P ex quo ulterius quarto V | concludi poterit] om. BaPW concludit poterit Be | et] ut Be om. P | et apparebit] et om. BaW om. Kl | sit] est P | donum] add. utrum sed del. Be 20 Propter] quantum ad P | in Topicis] in Ethicis Kl om. BaBeNW valet V 21 datio] donatio Bol | irredibilis] medibilis sed exp. et corr. al. m. s. l. W | non] suppl. in marg. Bol | quae] quia Pi add. non V quod W | non] suppl. in marg. V | valeat] videt E valet N valet suppl. in marg. V 22 importat] quaerit Kl 23 liberalitatem] libertatem BolEKl 24 amor] add. non sed exp. Ba coni. ex aamor E | rationem] add. principium omnis liberalis collationis sed del. Bol | doni] boni Be | personae] om. E 24 proprie 25 convenit inv. EV convenit om. Kl proprie om. NW 25 esse] om. Be omne Kl | donum] add. convenit Kl | amor] add. sed P | Illa] ista V | persona est inv. G 26 sanctus] et exp. Be sanctus E | ideo] add. etiam N ergo P om. P2 27 quo] hoc add. secundo P | secundo] om. BaBeNPVW | proprie] add. donum al. m. in marg. G | accipiatur] accipitur Bol | quod] om. Kl 28 distinctionem] dispositionem exp. et corr. al. m. in marg. Kl acceptionem Pi 29 ad id] ab eo Bol ad illud GW | autem] sic exp. et corr. s. l. Ba | est] suppl. al. m. s. l. Bol add. aliqua sed exp. N 30 ideo] etiam Pi | dicit] habet N add. aliquid P | rationem] exp. et corr. ratio Ba add. do sed del. P

272

GUILLELMI PETRI DE GODINO

natum est alteri liberaliter communicari | ab illo, a quo originatur. | Tamen communiter accipiendo donum potest dicere aliquid essentiale, | inquantum | aliquid se ipsum potest alteri liberaliter dare, tamen magis proprie est notionale. Utrum autem sit eodem modo Deus et donum, dico, quod sicut 35 ‘hic huius esse’ dicitur multipliciter, ita ‘esse aliquid aliud’ dicitur multipliciter. Si enim quaeratur, utrum eodem modo sit Deus et donum quantum ad identitatem rei, sic dico, quod sic, quia omnia sunt unum et idem in divinis, ubi non obviat oppositio relationis, Deus autem et donum non opponuntur. Si autem intelligatur, quod eodem modo sit 40 Deus et donum quantum ad identitatem rationis, sic non est verum, quia cum Deus et donum ratione differant, non eodem modo secundum rationem est Spiritus sanctus Deus et donum, sed deitate est Deus et donatione donum. E37rb Sed quomodo possit Spiritus sanctus | dici donum 45 nostrum, sciendum, quod non dicitur de aliquo, quod sit donum nostrum, nisi inquantum ad nos habet habitudinem. Deus autem ad creaturas habet habitudinem sub ratione principii et finis,

N18va Bol21ra Ba15va Pi20vb

31 natum] om. W | liberaliter] om. Pi | ab] add. i (sic) sed del. P | illo] isto Be | a quo] aliquod sed del. et corr. a quo est al. m. in marg. W 32 communiter] convenienter Be 33 aliquid] om. N | potest] habet N | alteri liberaliter inv. BaBeENVW | dare] illeg. Pi | tamen magis inv. BaBeENVW illeg. Pi 34 proprie] illeg. Pi | notionale] add. quantum ad tertium scilicet P 35 Utrum autem] sed utrum BaW autem om BeP | eodem] eadem sed. exp. et corr. al. m. s. l. W | modo] om. BaBeNW | dico] dicendum P illeg. Pi | quod] om. BaW add. sint E | sicut] illeg. Pi 36 hic] respectu dub. Bol add. sumus Kl hoc P2 W illeg. Pi | huius esse] esse huius Ba huiusmodi esse EGP huius (coni. ex habuiumus) esse Kl illeg. NPi | dicitur] om. Pi | multipliciter] om. Be | ita] om. P2 | aliud] alio BaBeEGKlNP2VW | multipliciter] materialiter sed corr. al. m. in marg. Bol 37 enim] non Be autem EN ante sed corr. G | quaeratur] quaeritur Kl | modo] om. BaKlP2VW | sit] illeg. Pi 38 rei] om. Ba | dico] dicendum add. est s. l. P 38 unum ... 39 idem] illeg. Pi idem et unum P2W 39 obviat] ob (sic) del. et corr. in marg. Bol | oppositio] opponitur sed corr. Bol 40 non] om. E | autem] illeg. Pi | intelligatur] intelligitur N | modo] om. BaBeNP2 41 identitatem] coni. ex idemptationem P2 | verum] unum P2 42 ratione differant inv. P 42 ratione ... 43 donum] om. (hom.) Kl 42 non] enim Bol | modo] om. BaN 43 sanctus] add. scilicet Be deitate] divinitate Pi 44 et] om. Bol | donatione] add. est BaPP2VW datione add. est N | donum] add. quantum ad quartum P 45 Sed] scilicet P | possit] posset add. dici BaW possint add. dici Be om. NP add. dici P2V | sanctus] om. E add. possit NP | dici] om. BaBeP2VW dicitur Bol 46 sciendum] dicendum V 47 donum] om. BaBeEGNP2VW | nostrum] necessarium Be | inquantum] quia V | ad] alicui E 48 creaturas] creaturam N

LECTURA THOMASINA I, DIST. 18, Q. UNICA

273

et ideo pronomina possessiva vel solum nominibus divinis possunt addi, quae important respectum Dei ad creaturas sub ratione efficientis et finis, sicut ‘creator noster’, ‘redemptor’, ‘salvator’, et quaecumque huiusmodi, quae significant Deum esse principium effectivum. Similiter omnibus | illis possunt | addi quae significant Deum esse finem G14va nostrum, ut ‘beatitudo nostra’ et huiusmodi. Aliis autem nominibus, V175rb 55 ut sunt ‘sapientia’, ‘essentia’, ‘Filius’, ‘Spiritus sanctus’ et huiusmodi, non possunt convenienter addi, quia non significant Deum sub ratione finis vel principii effectivi. Ideo Spiritus sanctus non dicitur ‘donum nostrum’, sed magis ‘datum’. Ad primum dicendum, quod Hilarius accipit donationem large 60 pro quacumque communicatione, qua etiam aliquid potest se ipsum dare, non proprie, sicut dictum est. Ad secundum dicendum, quod “aliquod nomen potest connotare effectum in creatura dupliciter: uno modo in ratione principii effectivi, et quia eadem est operatio Trinitatis, ideo tale nomen est essentiale; 65 alio modo, ita quod cum ratione principii effectivi includit aliquid 50

62 aliquod ... 74 notionale] Thom., Super Sent., I, 18, 1, 1, ad 1 (437-438) 49 et] om. Kl | pronomina possessiva] pronomina passiva exp. N | vel] illis BolPV | solum] add. importat E | nominibus divinis] divinis om. BolKlNPPi inv. V 50 respectum] suppl. in marg. et add. identitatem in textu sed del. Bol respectu Pi V | Dei] rei Be | creaturas] creaturam Ba creatura P2 51 noster] om. BaBeENP2VW | redemptor] add. doctor Ba add. noster et Kl add. noster PPi add. doctor et P2 W | salvator] add. noster P | quaecumque] add. sunt N 52 huiusmodi] huius BolKlP2VW | esse] add. in N om. V | principium] add. esse V 54 beatitudo] habitudo P2 | huiusmodi] huius BaBolVW 55 sapientia essentia inv. BaBeP2VW | huiusmodi] huius BolVW 56 non] add. si E 57 vel principii] om. Kl scilicet principii V | effectivi] post corr. Bol 57 Ideo ... 58 datum] om. et add. Sed quia donum importat quaedam rationem in actum scilicet ad dantem et quamdam solum in aptitudine inest in ratione sui nominis scilicet ad eum sui datur et ideo potest emper dici donum dantis sed non est eius cui datur nis quando sibi datum est in actu et propter hoc dicimus datum nostrum et in donum infuso al. m. in marg. Ba om. BeENP2VW 58 magis datum inv. Kl potius datum add. nostrum P 59 Ad ... dicendum] ad primum ergo dicendum N ad rationes in oppositum dicendum ad primam P | accipit] add. ibi P | donationem] donum Bol donum add. communiter Kl dationem N donum add. communiter vel PPi 60 etiam ... potest] aliquid etiam potest BaEV aliquid potest etiam Be etiam potest aliquid Kl etiam om. NW etiam om. et add. aliquid add. esse potest sed exp. P2 61 est] add. iam Spiritus sanctus non dicitur donum nostrum sed magis actum in marg. al. m. Ba 62 connotare] denominare BaBe nominare NV denotare P2 donare sed del. et corr. denominare al. m. in marg. W 63 dupliciter] duplus V post corr. al. m. W | in] om. N inn (sic) V | principii] om. Bol 64 et] om. Be | est] om. Be add. opinio sed del. Bol 65 alio] om. P2 | modo] suppl. al. m. in marg. Ba om. P2 | ita] om. P2 | includit] includat BaKlP2 includitur N

274

GUILLELMI PETRI DE GODINO

aliud ad originem pertinens, sicut esse incarnatum importat operationem, quae est communis tribus personis et, terminum operationis, quod est suppositum divinum personae Filii, et tale non est dicendum essentiale, sed notionale eo, quod in significato suo notionale principaKl21rb liter includitur. Similiter dico, | quod donum praeter respectum, quem 70 importat ad id, cui est donabile, qui respectus communis est secundum aptitudinem et non secundum actum, includit respectum actualem ad id, a quo datur, tamquam habens auctoritatem super ipsum, ex quo habet, quod sit notionale”.

67 communis] conveniens E | terminum] terminus Bol om. E | operationis] add. et KlP 68 quod] qui V | personae] coni. ex per se P2 69 sed] si P2 | principaliter] principium NW 70 includitur] includit BolKlNPPi 71 id] illud BolGW hid N | cui] quod sed exp. et del. et corr. al. m. s. l. W | qui] add. est V | communis] est BaBeP2W tantum EGNV om. Kl | est] tantum BaBeP2W add. communis Kl om. V 72 et] om. Bol | actualem] accidentalem W 73 id] illud W | datur] add. habens sed exp. et del. Kl | tamquam] add. aliquid BaW add. ad BeKlP2 | habens] habente Bol

Distinctio decima nona

Utrum in divinis sit aequalitas Tertio quaeritur, utrum in divinis sit aequalitas. Videtur, quod non, quia aequalitas est commensuratio duorum distinctorum in quantitate. Sed | in divinis non est commensuratio, cum Deus sit infinitus, nec E37va quantitas, quia est sine quantitate magnus, ideo et cetera. Contra. In Symbolo Athanasii “tres personae coaeternae sibi sunt et coaequales”. 10 Respondeo. Hic sunt tria videnda. Primo quod in divinis est aequalitas | et summa. Secundo quod ibi est mutua aequalitas. Tertio quod Bol21rb ratione huius aequalitatis Pater dicitur esse in Filio et e converso. 5

8 tres ... 9 coaequales] Symb. «Quicunque», n. 39 (18) 11 ex ...12 pertinere] Boeth., Utrum Pat. et Fil., 4 (184,56-57) 11 Contra … 14 substantiam] cf. Thom., Super Sent., I, 23, 1, 3, contra 1 (561) 1 Distinctio ... nona] suppl. in marg. BaN om. BolEKlP2Pi suppl. al. m. in marg. GW suppl. decima nona in marg. V 3 Utrum ... aequalitas] om. BaBeBolEGKlNP2PVW 4 Tertio] om. Bol tertio coni ex certio Kl “Nunc post coaeternitate” et cetera. Circa distinctionem decimam nonam P hic W (Lomb., Sent., I, 19, 1 (159,9-10) | quaeritur] arguitur Kl | aequalitas] add. et KlP | Videtur] arguitur BaBeENVW 4 Videtur... 5 aequalitas] om. P2 5 commensuratio] add. du (sic) P 6 in] de Pi | non] nec W | cum] quia Bol | Deus sit inv. BaBeNP2VW Deus est Bol | nec] add. est ibi P 7 quia] quod Be | est] om. Pi | sine quantitate] secundum quantitatem P2 | magnus] add. sed et lac. P | ideo] ergo BaBeNP2W 8 Symbolo] Psalmo N | Atahanasii] auctoris sed al. m. exp. et corr. s. l. Ba add. dicitur BolPi om. N Athenasii add. dicitur P Anastasii sed exp. et corr. al. m. s. l. W | coaeternae] quoaeternae N | sibi] om. N | sunt] om. Be | et] ut Bol 9 coaequales] cetera G coaequale P2 10 Respondeo] dicendum 2 quod BaNP W dicendum BeEV | Hic] in ista quaestione P | sunt tria inv. BaBeP2VW | videnda] notanda W | est] om. Pi | aequalitas] qualitas sed corr. al. m. s. l. BeG 11 summa] suprema N | Secundo] secundum Ba | ibi est inv. BaBeEP2 est om. Bol ibi om. V est in sed in del. et corr. est ibi al. m. in marg. W | aequalitas] add. Pater dicitur esse in Filio et e converso Be | quod] quia Be add. ex V 12 huius] huiusmodi GNPPi om. V | aequalitatis] aequalitas P2 | dicitur] debet Pi 13 Quia] quod Be 14 unum ... quantitate] in quantitate unum Ba | qualitate] post corr. al. m. Ba quantitate E quantitate add. facit Kl add. facit PPi | habetur] videtur W

276

GUILLELMI PETRI DE GODINO

Primum patet sic. Quia sicut “unum in substantia facit idem, ita unum in quantitate facit aequale et unum in qualitate simile”, ut habeP2171va tur V Metaphysicae. Licet autem in | divinis non sit quantitas quantum ad suum genus, est tamen ibi quantum ad suas species, scilicet quanBe14vb tum ad id, quod est ei proprium | sicut duratio et magnitudo, quae possunt esse fundamentum aequalitatis, nec ista differunt re ab essentia, sed tantum ratione. Ex hoc arguo sic. Ubicumque sunt duo extrema ab invicem realiter distincta participantia eandem quantitatem et secundum eundem gradum, ibi est aequalitas et etiam perfectissima. Sed in divinis est distinctio personarum habentium eandem magnitudinem, virtutem et essentiam et secundum eundem gradum perfectionis. Ergo in divinis est aequalitas et perfectissima. Quantum ad secundum sciendum, quod ubi attenditur aequalitas inter aliqua duo, quantum ad quantitatem molis non oportet inter N18vb ea esse relationem simili|tudinis, quae attenditur secundum unitatem qualitatis. Inter aliqua plura possunt enim aliqui esse aequales et tamen non essent similes. Ubi autem aequalitas attenditur secundum quantitatem virtutis et perfectionis, ibi necessario aequalitas supponit similitudinem et addit super eam. Unde haec tria se habent per

13 Primum ... 19 ratione] cf. Thom., Super Sent., I, 19, 1, 1, sol. (461) 13 unum ... 14 simile] Auct. Ar., 1, 134-135 (125,18-19); cf. Arist., Metaph., V, 15, 1021a11-12; Thom., In Metaph., IV, 2, 561 (156a) 15 V] II BaBol quo N | Metaphysicae] Metaphysico (dub.) E | licet] nunc suppl. al. m. in marg. et hoc in textu Kl | divinis] add. licet Kl | sit] sicut N 16 ad] add. signum sed exp. E | tamen] tantum V | ibi] om. V 17 id] illud BolW hidem (sic) N | ei] eis BaBeP2W sibi GKl om. Pi | sicut] om. E 18 nec] ut sed ras. et corr. al. m. s. l. W | ista] om. Ba illa BolPiVW add. d (sic) P | re] reali BeBolPi realiter P | ab] om. BeBolPi 19 tantum] om. P2 | Ex] et N | arguo] arguitur BolV 20 ab invicem] ad invicem BaBeENP2W | realiter] om. W 21 et] vel Bol | gradum] add. perfectionis BaNV 21 ibi ... 23 essentiam] suppl. al. m. in marg. Ba 21 et] om. BaBolKl | etiam] om. BaKlPPiV 22 habentium] hic nomen suppl. al. m. in marg. Ba 23 virtutem ... essentiam] virtutum et essentiam suppl. al. m. in marg. Ba essentiam et virtutem V 23 et] om. BaBe | secundum ... perfectionis] om. (hom.) Ba 24 est aequalitas] esse qualitas Ba | et] est exp. Ba utrum Bol om. V 25 ubi] ibi Ba 26 aliqua duo inv. Bol post corr. N alia duo P2 | molis] mollis suppl. al. m. in marg. et add. motus in textu sed del. Kl 27 attenditur] coni. ex attonditur Kl | unitatem] add. in P 28 qualitatis] qualitate P | plura] plures post corr. Kl | aliqui] esse BaBeP2VW aliqui del. Kl | esse] aliqui BaBeP2VW add. ita sed exp. et ras. G 29 non ... similes] non erunt similes BaBeENP2W esse similes sed corr. dissimiles al. m. s. l. G non essent similes P non similes erunt V 30 ibi] ubi Bol | aequalitas] add. sup (sic) sed del. P 31 super] supra BeP2 | haec] hic W | habent] add. se Bol

15

20

25

30

LECTURA THOMASINA I, DIST. 19, Q. 1

ordinem: similitudo, aequalitas et adaequatio. Aequalitas enim super similitudinem addit paritatem, sicut aequaliter sunt alba, quae pari modo participant albedinem. Adaequatio autem addit super hoc imi35 tationem; quod enim alteri adequatur, fit ad eius imitationem, unde imago si perfecte implet “id, cuius est imago, adaequatur ei”, et non e converso. | Tunc ex his arguo sic. Omnis relatio aequiparatione est mutua et conversiva, sed aequalitas est relatio aequiparatione, ergo est mutua et conversiva. In divinis autem est aequalitas, ergo mutua; non 40 tamen est ibi adaequatio mutua, quia ex hoc alteri aliquid adaequatur, quod fit ad eius imitationem, sicut imago perfecta adaequatur ei, cuius est. Sed impossibile est, quod | aliquid idem respectu eiusdem sit imago et exemplar, ergo impossibile est, quod inter aliqua duo sit mutua adaequatio. 45 Quantum ad tertium sciendum, quod si quaesitum fuisset a Philosopho, utrum aliquid secundum se totum possit esse in aliquo et e converso, patet, quod dixisset ‘non’, | quia ipsi non poterant videre quomodo una natura numero posset esse in pluribus suppositis, sed 45 Quantum … 47 converso] cf. Thom., S.th., I, 42, 5, arg. 1; Arist., Phys., IV, 3, 210a1415 32 Aequalitas ... 35 imitationem] cf. Aeg. Rom., Super Sent., I, 19, princ. 1, 2, resp. (105raB-C) 36 id ... ei] Aug., De Trin., VI, 10, 11, (241,10-12) 32 ordinem] add. scilicet P | aequalitas] om. Be | adaequatio] add. sub sed exp. N | enim] non GKlW | super] supra BePP2W om. Bol 33 similitudinem] om. BolKlPPi similem EG | paritatem] add. superius (coni. ex siperius) similitudinem al. m. in marg. Kl | sicut] sic P2 | sunt alba inv. Kl 34 super] supra P2 35 adaequatur] om. Be aequatur Bol | eius] post corr. W | quod ... imitationem] om. Be 36 id] illud BolGKl | ei] ea Ba om. N 37 his] his post corr. P2 | arguo] arguitur V | sic] om. BaBeEKlP2VW | aequiparatione] coni. ex aequiparantiae P 38 sed] om. Kl 38 sed ... 39 conversiva] om. (hom.) BolNP2 38 aequalitas] add. non E | aequiparatione] coni. ex aequiparantiae P 38 est 39 mututa inv. V 39 autem est inv. E 39 non 40 tamen inv. E 40 est ibi] est om. P2 inv. V | adaequatio] add. n (sic) sed del. P | alteri aliquid inv. BaGP2W aliquod (dub.) alteri E 41 quod] quia EGP et W | fit] sit BaBeW | ad] ex E | eius] Filius P | imitationem] mutationem W | perfecta] om. Kl | adaequatur] adaequans sed aequans exp. et corr. Kl 42 est] om. P2 suppl. al. m. s. l. W | aliquid] aliquod (dub.) E illeg. Pi | idem ... sit] illeg. Pi 43 et exemplar] etiam exemplar et exumitur (dub.) Bol om. E et exemplum PPi | est] om. V | sit] add. i sed del. P 44 adaequatio] illeg. Pi 45 Quantum] illeg. Pi | quaesitum fuisset inv. BaBeENP2VW 46 aliquid] aliquod Be E aliquem P2 | secundum] se N | possit] posset BaBeEKlP2W illeg. Pi | aliquo] alio BaBeP animo P2 | esse ... et] illeg. Pi | e converso] a converso G illeg. Pi 47 patet ... non] illeg. Pi | non quia inv. E non quod P2 | ipsi] add. philosophi BaBePW | poterant] potuerunt BaP2 48 posset] possit BolG poterat P illeg. Pi | esse in] illeg. Pi

E37vb P17rb

Pi21ra

W16ra

278 Ba15vb Kl21va

Bol21va V175va

G14vb

E38ra

GUILLELMI PETRI DE GODINO

semper ad multitudinem suppositorum | dicebant essentiam multiplicari. Sed nos, qui ponimus, quod in tribus personis est una natura numero, | et quod essentia a persona non differt realiter sed, tantum ratione, ideo necesse habemus ponere, quod una est in alia secundum se totam, non tantum ratione essentiae, sed etiam ratione personae. Nec | tamen sequitur, quod una persona sit in se ipsa, cuius ratio est, quia haec propositio ‘in’ est | transitiva. Ideo oportet, quod semper sit distinctio inter illa, quorum unum est in alio, unde cum una persona non sit distincta a se ipsa, sed eadem sibi ipsi non erit in se ipsa, sed inter personas in divinis est personalis distinctio et convenientia in una essentia numero. Et ideo ratione identitatis essentiae et distinctionis personalis una erit in alia et e converso. Sed hic est unum dubium, quia si Pater est in Filio | et paternitas est in Patre, ergo in Filio est paternitas. Sed illud, in quo est paternitas, est Pater, ergo Filius est Pater. Dicendum, quod non sequitur, sed aequivocatur ibi esse ‘in’, sicut si dicerem sic ‘anima est in corpore et incorporeitas est in anima’, ergo ‘incorporeitas est in corpore’, ergo ‘corpus est incorporeum’, non sequitur, | quia anima est in corpore sicut forma in materia, sed incor-

49 semper] om. Ba | multitudinem] multiplicationem N | dicebant] dicebat Be | essentiam] de materia Be | multiplicari] illeg. Pi 50 qui] om. Bol quo (dub.) E qui sed corr. quia al. m. W | personis] om. Be 50 natura 51 numero] numero essentia BaP2W 51 et] add. ita V 52 ideo] exp. Ba | habemus] est hoc modo BolPPi | est] om. E | alia] anima P2 54 Nec] non VW | tamen] add. propter hoc P | una persona inv. BaP2W una om. Be persona unius EV persona divina N | sit] add. una Be | ratio] rationem E 55 quia] quod Ba | haec] hoc BaEP | propositio] add. etiam sed del. Bol | transitiva] add. et BaBeENP2V add. et ratio W | semper sit inv. PPi 56 distinctio] post corr. Bol | alio] add. unde cum una persona non sit distincta a se ipsa sed ea alio sed del. Bol | cum] quod P2 57 se ipsa] se Be | sed] add. inter personas divinas sed del. Kl add. est P | erit] est N 58 in divinis] divinas KlPPi | personalis distinctio inv. BaP2W 59 identitatis] post corr. P2 59 distinctionis 60 personalis inv. G 60 in alia] in alio Ba aliquid del. et corr. in marg. Bol | et] add. non Be | hic] post corr. al. m. W 61 quia] quod BolGN post corr. al. m. W 61 est1 ... 62 paternitas2] est in Patre om. BaBeW om. (hom.) E est in Patre, ergo paternitas est in Filio P 61 et ... Patre] om. BaBeNP2V est E 62 illud] suppl. al. m. in marg. Ba id ENP2 idem BolPPi | Sed ... paternitas2] suppl. al. m. in marg. Ba 62 est 63 Pater] add. ad hoc est P om. Pi 63 sequitur] add. argumentum P | sed] immo P | ibi] in E | esse in inv. V 64 si] suppl. in marg. Be | dicerem] dicetur Bol diceret Kl diceretur P | sic] si Bol om. P | et] om. BaGP2PiW vel N | incorporeitas ... anima] corporeitas sed corr. incorporeitas al. m. s. l. et est in anima in textu E incorporeitas est in anima al. m. in marg. G om. Pi incorporeitas est in corpore V incorporeitas est in corpore sed corpore exp. et al. m. et in marg. corr. anima in textu W 64 incorporeitas ... 65 ergo2] om. GPiVW 65 ergo2] et Bol 65 ergo1 ... 67 anima] om. (hom.) P2 66 Quia] quod E V consequentia N | forma] om. BolPPi

50

55

60

65

LECTURA THOMASINA I, DIST. 19, Q. 2

279

poreitas est in anima sicut proprietas in subiecto, et ideo variatur ‘esse in’. Sed si incorporeitas esset in corpore, sicut est in anima, teneret consequentia. Ita dico, quod in proposito paternitas est | in Patre sicut P2171vb 70 proprietas distinctiva et constitutiva, sed in Filio non sic, sed ibi est ratione identitatis essentiae, ideo non valet. Ad argumentum in oppositum dicendum, quod aliqua possunt dici commensurata dupliciter: | uno modo ponendo in utroque extremo Be15ra eundem terminum quantitatis, et sic non est ibi commensuratio; alio 75 modo privando excessum quantitatis ab utroque termino, et sic est ibi commensuratio et non primo modo.

Quaestio secunda Utrum nunc temporis et aevi et aeternitatis differant vel sint unum nunc Iuxta hoc quaeritur sine argumentis, utrum nunc temporis, aevi 5 et aeternitatis differant, vel sint unum nunc. “Dicendum, quod sicut tempus mensurat motum, ita nunc temporis mensurat mobile. Unde sicut se habet mobile ad motum, ita nunc temporis ad ipsum tempus. Sed ipsum mobile est idem numero per totum motum variatum tantum secundum esse, ergo nunc temporis est idem realiter per totum 5 Dicendum ... 30 successionem] Anon., Super Sent., I, 19, 3, cod. Bruges 491 (286rb,1950) 5 Dicendum ... 32 eorum] cf. Thom., Super Sent., I, 19, 2, 2, sol. (470-471) 67 ideo] non Pi add. ibi W | esse] om. E 68 in] om. Be | incorporeitas] corporeitas sed corr. s. l. BolV 69 Ita] ideo G | dico] suppl. al. m. in marg. V | quod] om. BaP2PiW 70 distinctiva] distincta BaEGKlNP2 post corr. al. m. W | et] om. Ba | constitutiva] constituta P2 | sic] est sic P 71 essentiae] add. et BaENP2VW | valet] sequitur Kl 72 argumentum] argumenta BaBeEGV | possunt dici inv. Kl 73 commensurata] commensura P2 74 terminum] tantum P2 | sic] sicut N 76 et ... modo] om. BaP2W 1 Quaestio secunda] om. BaBeBolEGKlNP2PiVW 2 Utrum ... 3 nunc] om. BaBeBolEGKlNPP2VW 4 Iuxta hoc] secundo P | temporis] add.et Pi 5 differant] differunt BeEGP | sint] sunt BeGPiVW | nunc] add. respondeo P | quod sicut inv. E 6 mensurat] mensuratur P2 | mensurat] post corr. al. m. W 7 ad] iter. P2 8 ipsum] idem E | est] iter. N | totum motum inv. Kl | tantum] tamen BolP2 8 tantum ... 9 variatum] om. (hom.) Pi 9 ergo] add. ipsum V | realiter] numero N

280

N19ra

E38rb

Kl21vb Bol21vb

GUILLELMI PETRI DE GODINO

tempus variatum et differens secundum prius et posterius. Hoc supposito, sciendum, quod mensura durationis rei accipitur penes esse rei, quia tamdiu durat res, quamdiu habet esse, sed non e converso. Secundum hoc ergo dico, quod tempus mensurat motum sive esse mobilis inquantum motum, quod habet per motum, et nunc temporis mensurat mobile habens talem motum. Aevum vero mensurat esse angeli et nunc aevi mensurat angelum habentem tale esse. Eodem modo aeternitas men|surat esse Dei, sed nunc aeternitatis mensurat ipsum Deum sive essentiam divinam. Sed istae tres mensurae, scilicet tempus, aevum et aeternitas realiter differunt, quia eorum mensurata realiter differunt. Ergo etiam nunc istarum mensurarum realiter differunt. Ulterius sciendum, quod nunc temporis realiter differt a tempore et hoc in duobus: | primo, quia eorum mensurata realiter ab invicem differunt, scilicet motus et mobile; secundo, quia mensuratum unius includit successionem, scilicet motus, mensuratum vero alterius non. Nunc vero aevi differt ab aevo realiter, quia scilicet eorum mensurata, scilicet angelus | et esse angeli, | differunt realiter, sed non secundum successionem, quia sicut angelus est sine successione secundum suam essentiam,

10 tempus] om. V | variatum] add. secundum sed del. Bol | et] om. E 11 durationis] add. scilicet V | rei] termini PPi 12 Secunudum] secundum post ras. et corr. V 13 hoc] hic V | dico] dicendum P | sive] suum P2 secundum sed exp. et corr. vel al. m. in marg. W 13 sive ... 14 motum2] om. (hom.) Kl 14 inquantum motum1] om. BaBeNP2VW | nunc] tunc sed exp. et corr. nunc al. m. in marg. W 15 motum] add. e (sic) P | Aevum] aeternum P | mensurat] add. mutabile Ba 16 tale esse inv. N 17 mensurat] mensuratur W | sed] et P2 17 Deum 18 sive] debet sumi P Deum secundum sed exp. et corr. sive al. m. s. l. W 18 essentiam] esse P2 | Sed] add. sciendum quod P | istae] illae BaBolPiW | tempus aevum inv. BaBeENP2VW 19 quia ... 20 differunt] om (hom.) Pi 19 eorum] earum BaBeNV | mensurata] mensura P2 | realiter] om. Kl 20 etiam] add. si sed del. Bol | istarum] illarum W | realiter differunt] differrent realiter add. quia earum mensurata differunt realiter Ba differunt realiter add. quia earum mensurata differunt realiter Be differrent realiter add. quia eorum mensurata differunt realiter P2 inv. EPVW 21 Ulterius ... 22 Primo] om. W 21 realiter differt] realiter differunt EN realiter differrent BolKl inv. PV | tempore] patre BeP2 22 et] om. E | hoc] haec P 22 quia] om. N | eorum] earum BaW | realiter] om. W | ab invicem] ad invicem BaBeBolP2 differunt P om. W 23 differunt] ab invicem P add. realiter. Ulterius sciendum quod nunc temporis realiter differt a tempore et hoc in duobus. Primo quia eorum mensurata realiter ad invicem differunt W | scilicet] quia Be | Secundo] ideo Be | quia] quod P2 24 mensuratum] mensuratur Ba mensuratio Be mensurat P2 | vero] veron (dub.) Bol uno P2 | alterius] altius E | non] add. scilicet mobile P 25 vero] autem E | differt] differunt BeE differt post corr. Kl | realiter] solum ratione BaBeEP2VW solum ratione sed exp. et corr. in marg. N | scilicet eorum inv. E 26 et] om. E | differunt] differt P2 | realiter] add. quia scilicet eorum mensurata differunt Kl 27 quia] add. s (sic) sed del. P

10

15

20

25

LECTURA THOMASINA I, DIST. 19, Q. 3

281

ita etiam secundum suum esse. Sed nunc aeternitatis et aeternitas in nullo differunt realiter, sed tantum secundum intellectum, quia eorum 30 mensurata non differunt realiter nec secundum successionem”, scilicet Deus et esse suum. Et sic patet qualiter ista nunc ab invicem differunt et etiam mensurae et mensurata eorum.

Hic quaeritur de veritate in quo habet esse utrum in rebus vel in intellectu Quaeritur hic de veritate, in quo habeat esse, utrum in rebus vel in intellectu. Videtur, quod in rebus, quia ab eo, quod res est vel non est, oratio dicitur vera vel falsa, ergo magis est in re quam in intellectu. Praeterea si veritas habet esse tantum in intellectu et non in re, tunc nihil esset verum, quod non intelligeretur, quod falsum est, quia Augustinus reprobat quandam definitionem de veritate datam, quod 10 veritas est id, quod videtur. 5

5 Videtur … 6 intellectu] cf. Thom., S.th., I, 16, 1, arg. 3 7 Praeterea … 10 videtur] cf. Thom., S.th., I, 16, 1, arg. 1 10 veritas ... videtur] cf. Aug., Solil., II, 5, 8 (55,21) 28 etiam] om. BaBeENP2VW 28 suum esse] omne suum Kl | aeternitatis] aeternitas P2 29 realiter] add. nec etiam secundum successionem, quia eorum mensurata non differunt realiter nec secundum successionem V 29 quia ... 30 successionem] om. V 29 eorum] om. V earum W 30 non differunt] om. KlV | nec] add. etiam BaBeENP2W om. V | scilicet] sed N 31 et] est N 31 ista] illa W | ab invicem] ad invicem BeEP2W differunt Kl | differunt] ab invicem Kl differant Pi 32 etiam] om. BaGPi 2 Hic ... 3 intellectu] om. BaBeBolEGKlNPP2VW 4 Quaeritur] antep. tertio P antep. “Nunc postquam et cetera” circa istam 29 distinctionem et add. decima nona al. m. in marg. Pi add. utrum sed del. V (Lomb., Sent., I, 19, 1 (159,9-10) | hic] om. BolKlP primo Pi | de ... quo] utrum veritas P | habeat] habet KlPi | utrum] add. scilicet E om. P | rebus] intellectu P | in] om. P2 5 intellectu] rebus add. et P | ab] ad P2 | quod ... res] quod est res sed corr. res quod est al. m. N | est] add. secunudm Philosophum P 6 oratio dicitur] oratio om. Ba inv. BeKlNPP2V dicitur quomodo sed quomodo exp. et corr. oratio al. m. in marg. W | falsa] add. oratio Ba 7 esse] add. i (sic) sed del. P | habet ... tantum] tantum habet esse BaP2W habet esse suum N | intellectu] intellectum E intellectu post corr. P2 8 nihil esset inv. N | quod] quia Bol | intelligeretur] intelligetur Pi | falsum] add. esset sed del. Bol tamen P | est] add. falsum P | quia] quod P2 9 reprobat] qui probat E | quandam definitionem] distinctionem quandam N | de ... datam] add. scilicet P datam de veritate Pi 10 id] illud BolNW | quod] add. datur et Kl

282

P17va

P2172ra V175vb E38va Pi21rb Be15rb

GUILLELMI PETRI DE GODINO

“Contra. VI Metaphysicae dicitur, quod “bonum et malum sunt in rebus, verum et falsum in anima””. Respondeo. Hic sunt tria videnda. Primo quot | modis dicitur veritas et quibus, ut appareat, de qua veritate loqui intendimus. Secundo ostenditur, quod talis veritas principaliter et realiter est in intellectu et 15 non in re nisi secundum rationem. Tertio tangentur quaedam obiectiones contra dicta. Circa primum sciendum, quod cum veritas nihil aliud sit quam conformitas rei ad suum prototypum vel exemplar, solet veritas rei tripliciter distingui | secundum diversam habitudinem ad diversa exemplaria, 20 quia est quaedam veritas | rei naturalis, alia est veritas rei artificialis, tertia est veritas intellectus et propositionis, et quaelibet veritas consistit in conformitate rei ad suam mensuram. Veritas enim rei naturalis consistit in conformitate rei ad essentiam divinam accep|tam in ratione ideae, quia tunc res dicitur esse vera, quando est in se talis qualis re- 25 praesentatur per ideam divinam. Veritas autem rei artificialis consistit in conformitate sui ad ideam in mente artificis existentem, ut tunc res artificialis dicatur vera, quando talis est producta qualem idea artificis 11 Contra … 12 anima] Thom., S.th., I, 16, 1, contra 11 bonum ... 12 anima] Auct. Ar., 1, 153 (128,60); cf. Arist., Metaph., VI, 4, 1027b25 11 VI] IV del. et corr. 6 al. m. in marg. W | dicitur] dicit add. Philosophis P | et] vel E | sunt] dicitur esse BaBeENP2V W 12 rebus] add. sed BaBeNPP2VW add. secundum E | et] vel sed. corr. s. l. E | falsum] add. sunt PPi 13 Hic] hoc E in ista quaestione P | sunt tria inv. W | videnda] per ordinem declaranda BaBeENP2V | Primo] primum add. est BaBeENP2VW add. in distinctionem videtur P | quot] quod BaBeBolVW quod sed exp. et corr. P2 | dicitur] suppl. s. l. N 14 veritate] add. quaerimus ut N | loqui intendimus] intendimus loquimus Kl 15 ostenditur] ostendetur BaBolP2PiVW 16 secundum] suppl. in marg. N | rationem] inchoationem Bol | quaedam] quantum Bol om. Pi | obiectiones] obviationes BaBeENVW obviationis P2 17 dicta] praedicta add. et solventur e (sic) P 18 Circa] quantum ad PPi | nihil] post corr. Ba | quam] quod P 19 rei] om. Ba Be N P2 V W | suum] add. pro W | exemplar] add. ideo Kl | solet] add. autem sed exp. W | veritas] om. Ba | rei] om. BaBeENP2VW 20 habitudinem] apititudinem Kl 21 Quia] praeterea Bol | rei] om. N | est] om. BeGN | artificialis] accidentalis P2 22 intellectus] intentio E | veritas] necessitas Be 23 conformitate] add. riem (sic) sed exp. N 23 ad ... 24 rei] suppl. al. m. in marg. V 23 rei naturalis] rei om. BaBeNP2W suppl. et inv. al. m. in marg. V 24 in] ad E suppl. al. m. in marg. V | ad] add. suam sed exp. N 25 tunc] add. est V | res] est sed corr. al. m. s. l. Be | dicitur] om. V | esse] om. Bol V | quando] add. talis est producta qualem idea E quae W | qualis] suppl. al. m. in marg. P2 26 rei] add. accidentalis Be | artificialis] accidentalis sed exp. et corr. al. m. in marg. W 27 conformitate] add. ad sed exp. et ras. V | existentem] existenti sed corr. al. m. s. l. G | ut] unde P 28 artificialis] artificis E | dicatur] add. esse BaEP2VW | talis] add. propositio E 28 talis ... 31 quando] om. Bol 28 qualem] quale add. tale sed del. Be | idea] add. quae est in mente P suppl. al. m. in marg. P2

LECTURA THOMASINA I, DIST. 19, Q. 3

283

repraesentat. Idem dico de veritate propositionis et intellectus, quae consistit in conformitate rei ad intellectum, ut tunc intellectus verus | esse dicatur, quando sic rem concipit, sicut habet esse in re extra. Modo quaerentes communiter de veritate non intendunt quaerere de veritate prima nec secunda. Cuius ratio est, quia veritas nihil aliud est quam relatio | adaequationis rei ad suam ideam. | Et quia non perfecte 35 cognoscitur relatio, nisi extrema cognoscantur, cum ideae divinae sint nobis ignotae, et ideae artificis non sint communiter nobis notae, sed artificibus, ideo veritas duobus primis modis dicta nobis communiter est ignota, sed quia res naturales sunt nobis magis proportionatae et cognitae et etiam ipsi conceptus nostri, quae duo sunt extrema veritatis 40 tertio modo dictae, ideo communius et verius possumus loqui et quaerere de ista veritate. Quantum ad | secundum, in quo sit veritas illa signi, de qua quaerimus, sciendum, quod hoc modo declaratur ab aliquibus et bene, quia eorum, quae sunt, triplex differentia invenitur, “quia quaedam 45 sunt, quae suum esse totale habent in re extra, ut hic homo, lapis et huiusmodi naturalia; alia sunt, quae secundum suum esse totale ha30

42 Quantum ... 64 ipso] cf. Thom., Super Sent., I, 19, 5, 1, sol. (486-487) 44 Quia ... 77 principio] Anon. Super Sent., I, 19, 4, cod. Bruges 491 (286va,1-25) 29 et] om. Be 30 rei] re sed corr. s. l. Be 31 dicatur] debeat Be dicitur Kl debeat et dicatur N debeat vel dicatur V | sic rem inv. BaBeENP2VW add. suam Bol | sicut] artificis Bol ut G illud W | re] add. esse in re Pi | extra] om. P2 | habet ... extra] om. Bol 32 Modo] add. lo Kl | quaerentes communiter inv. BaENP2VW communiter loquentes Be | non] om. BaBeEW | intendunt] intendimus P | quaerere] add. non BaBeEP2VW 32 de ... 33 prima] de prima veritate BaBeNP2VW de persona prima E 33 nec] add. de BaBeENP2VW et Kl vel P | aliud est inv. V 34 adaequationis] aequationis P 35 cognoscitur relatio inv. N | extrema cognoscantur inv. NP | divinae] sine sed exp. et corr. al. m. s. l. Ba 36 et] add. etiam BaPW | sint] sunt BaP2VW suint (sic) N | communiter nobis] communitus nobis E inv. KlP | ignotae ... nobis] om. (hom.) Bol | notae] cognitae P 37 artificibus] add. et Be P2 add. est s. l. V | Ideo] add. etiam Ba | veritas] add. et V add. etiam sed del. W | duobus primis inv. N | modis] om. P | communiter] om. Bol 38 sed] om. E | sunt] sub Pi | magis] om. Pi iter. W 39 et] om. BaGKl magis et Pi | veritatis] virtutis E 40 tertio] secundo BeKl | dictae] add. et V | communius] convenientius Pi 41 ista] illa BaBolPiVW 42 sit] sint N | veritas illa] ista veritas BaP2W illa om. BeV veritas ista NP | signi] om. Bol 43 sciendum] dicendum Bol | hoc] om. N | bene] add. et E 44 quia] quod V | triplex] om. EP tripliciter W | differentia invenitur inv. BeNV invenitur triplex differentia P 45 sunt quae] add secundum BaBeVW inv. et add. secundum N add. sunt P2 | suum esse inv. Ba add. i sed del. P | totale] totaliter BolP add. vel reale V | habent] add. esse BaBeNP2VW add. aliquid sed ras. Kl | ut] et Be | homo] om. N add. ille W | lapis] om. BolPi 46 huiusmodi] huius BaP2VW | sunt] om. BeEGKlNV | quae] quod Ba | secundum] om. GKl | totale] rationale E | habent] habet E

W16rb

Ba16ra G15ra

Bol22ra

284 Kl22ra N19rb E38vb

GUILLELMI PETRI DE GODINO

bent esse in anima, nec eis aliquid in re respondet, | ut chimaera, hircocervus et | huiusmodi figmenta. Alia sunt, quae nec totaliter habent esse in re, nec | totaliter sunt in anima, sed secundum suum initium et fundamentum habent esse in re, sed secundum sui rationem formalem 50 et complementum habent esse in intellectu, sicut patet de universali et tempore, quia licet fundamentum universalis, scilicet natura ut humanitas, sit aliquid in re extra, non tamen ut universalis, sed secundum quod apprehenditur per intellectum, attribuitur sibi talis intentio, ut dicatur species. Hoc idem patet de tempore, quia in motu habet 55 esse materialiter, sed formalis ratio eius completur per operationem intellectus numerantis in motu prius et posterius. De isto autem tertio genere rerum est veritas, quia fundamentum veritatis est in re extra sicut in causa et fundamento, sed in intellectu formaliter et completive. Addunt autem quod cum in re sit quidditas rei, et esse magis fundatur 60 veritas in esse quam in eius quidditate. Quod ostenditur dupliciter: primo, quia ens et verum convertuntur, sed ens principaliter sumitur ab esse et ipsum respicit, ergo et verum principaliter respicit ipsum esse

47 esse] om. GN ras. Kl | nec] add. in BeEN | eis] om. GPi | aliquid in re] in re aliquid Kl aliquid eis P | respondet] add. in re P tendet sed exp. et corr. al. m. in marg. W | chimaera] add. et Ba | hircocervus] ycotrevis (sic) Ba 48 huiusmodi] huius BolVW similia G | figmenta] om. BaG | Alia] add. autem BaNP2 | nec] non BaW | totaliter] rationaliter N conoaliter (sic) P2 48 habent 49 esse] sunt BaP2W 49 totaliter] rationaliter N | sunt] om. BaPP2W 49 sed ... 50 sed] om. (hom.) Be 49 initium] initiutum sed exp. et corr. N 50 in] suppl. al. m. s. l. P2 | sed] om. BaBeBolP2PiV | secundum] add. autem BaBeBolEP2PiW autem N | sui] om. W | formalem] formale Pi 51 in] om. BolP2 | intellectu] add. sed suum secundum initium et fundamentum habent esse in re Be | de] in N suppl. al. m. s. l. P2 52 et] idem coni. ex ide Kl | quia] et BaP2W om. BeENV | scilicet natura inv. EG | ut] et P 53 aliquid] aliquod (dub.) E | extra] om. P2 | non tamen] suppl. al. m. s. l. P2 | Sed] add. tantum Bol 54 intentio] intellectus G 55 idem] add. dicatur sed exp. Ba 56 esse] add. forma sed exp. Ba | sed] suppl. in marg. al. m. P2 | formalis] formaliter V | ratio eius inv. BaBeNP2VW | per operationem] ad comparationem Be 57 intellectus numerantis] ad intellectum numerantem Be | in] et sed exp. et corr. al. m. s. l. P2 | motu] add. per W | isto] illo BaBol 58 genere] generem GKl | rerum] ternum coni. ex terrum E om. GKl | est] scilicet E | fundamentum] fundatur N | veritatis] veritas N | est] om. N | sicut] scilicet E 59 et] suppl. s. l. P2 ex sed exp. et corr. al. m. W | sed] om. BaBeNP2VW et E | in] om. E | intellectu] add. autem BaBeENP2VW | completive] add. e (sic) sed del. P 60 autem] tamen GP | quod] om. E | et] in sed del. et corr. s. l. P2 | fundatur] del. et corr. sumitur Bol 61 veritas] vitas (sic) E | esse] add. rei BaW add. rerum N | in] ad sed del. et corr. al. m. s. l. P2 | dupliciter] om. BolGPi 62 ens] add. esse Ba | ens] ens post corr. al. m. W 63 et] add. etiam N add. in W | ergo ... verum] add. ipsum Bol verum et ergo W | respicit] respiciet BaBeP2VW | ergo ... respicit2] om. (hom.) Kl | ipso] om. Bol

LECTURA THOMASINA I, DIST. 19, Q. 3

285

et fundabitur in ipso. Hoc idem patet ex alio, quia, sicut dicitur III De Anima, in intellectu simplici qui apprehendit tantum modo quidditatem, non est veritas, sed in intellectu componente et dividente, qui dicit rem hoc esse vel hoc non esse. Sed ipsum esse semper dicit compositionem cum ipso, cuius est. Ergo veritas magis respicit pro fundamento ipsum esse quam eius quidditatem. Quod autem in in70 tellectu principaliter vel formaliter et completive sit veritas et non in re, sic ostenditur: sicut enim voluntas per operationem suam tendit in bonum, ita intellectus in verum. Differunt tamen, quia in volendo est motus ab anima ad rem, sed in intelligendo est motus a rebus ad animam, ita quod operatio intellectiva incipit a rebus et termina|tur in P2172rb 75 ipso intellectu. Ex hoc sic arguo: motus semper specificatur a termino et in ipso completur et non a principio”, | sed dicimus, quod bonum et malum E39ra sunt in rebus, quia ad ipsas res terminatur | operatio voluntatis. Ergo Be15va oportet nos dicere verum et falsum, quae sequuntur operationem in80 tellectus, esse in anima, ad quam terminatur operatio intellectus. Et ex hoc apparet, quod veriori modo habet esse veritas in intellectu, cum sit in eo sicut in subiecto, quam in re ipsa, ubi habet esse sicut in causa. 65

64 64 65 80

Hoc ... 75 intellectu] cf. Thom., Quaest. disp. de ver., 1, 2, resp. (10,121-134) sicut … 66 dividente] cf. Thom., S.th., I, 16, 2, arg. 1 III ... Anima] cf. Arist., De an., III, 6, 430b27 Et ... 89 signo] cf. Anon., Super Sent., I, 19, 4, cod. Bruges 491 (286va,25-31)

64 fundabitur] fundatur PPi | in] suppl. s. l. Be | Hoc] sed sed ex. et corr. supra al. m. s. l. W | idem] illud W | ex alio] secundo sic P 65 tantum] solum P 67 hoc esse] hic esse Kl inv. NW hoc est sed exp. et corr. esse al. m. s. l. P2 | hoc] homo Be hic Bol habet E om. KlP 68 compositionem] compositum BolP2 | ipso] eo BaBeNP2PiVW | est] add. esse BolPPi | veritas] add. n (sic) P | respicit] recipit EKlPPi 69 esse] add. rei BeEP2VW | autem] om. P 70 vel formaliter] om. BaBeNP2W | et] om. BolKl 71 ostenditur] ostendam Ba | tendit] intendit E 72 in] ad E ad sed exp. et corr. s. l. V | in verum] aliquid ras. sed corr. in marg. Bol | Differunt] differenter Be differentiarentur P 73 ab] add. aliquid sed ras. Bol | ad] in W | rem] res BaBeP2VW 74 intellectiva] in intellectus N | rebus] add. ad animam sed exp. N | in] ab E 76 sic arguo] arguitur Kl | motus semper inv. BaBeENP2VW | specificatur] specificetur E 77 non] suppl. s. l. Kl | a] om. V | sed] exp. et corr. si ergo al. m. in marg. P2 | dicimus] dicentis BaEG | quod] quia Kl | malum] add. quae sequuntur operationem compositis (dub.) in marg. al. m. P2 78 quia] et V | terminatur] terminantur sed corr. P | operatio] operationem P add. et sed exp. P2 | voluntatis] votis N | Ergo] om. BeP2 79 nos] om. N | dicere] add. quod s. l. Kl | quae] qui Pi | sequuntur] sequitur Be 80 esse] erunt post corr. Kl | terminatur] terminantur P 82 eo] add. sunt N eodem Pi | sicut] suppl. al. m. s. l. Ba | re ipsa inv. BaBeENP2VW | ubi] in qua BaBeENP2VW

286

P17vb Bol22rb/ V176ra

Kl22rb Pi21va

GUILLELMI PETRI DE GODINO

Sicut enim sanitas habet esse in animali sicut in subiectio, in diaeta sicut in causa et in urina sicut in signo, ita veritas est in re sicut in causa, in oratione sicut in signo, in anima sicut in subiecto. Sed sanitas verius et realius habet esse, ubi est sicut in subiecto, scilicet in animali, quam in aliis. Ergo similiter veritas veracius et formalius habet esse, ubi est sicut in subiecto, scilicet in intellectu, quam in aliis, scilicet in re, ubi est sicut in causa, vel in oratione, ubi est sicut in signo. “Secundum haec ergo, quae dicta sunt de veritate, dantur de ea diversae definitiones, quia | quandoque definitur | tantum secundum | suum fundamentum”, scilicet ut habet esse in re, quandoque autem ut habet esse in anima, quandoque autem per comparationem ad utrumque. Et sic omnes definitiones veritatis possunt intelligi per ea, quae dicta sunt. Modo contra dicta arguitur et primo contra principalem distinctionem quantum ad exempla posita, quia non videntur ad propositum pertinere. Veritas enim, ut visum est, habet esse in anima sicut in subiecto, tempus autem non est in anima sicut in subiecto sed in motu. Item universale | non est in anima, sed in re extra sicut in subiecto, quod probatur, quia universale praedicatur de singulari essentialiter, quod tamen non esset nisi esset in eo | sicut in subiecto. Ergo exempla 90 Secundum ... 92 fundamentum] Anon., Super Sent., I, 19, 4, cod. Bruges 491 (286va,50-vb,2) 96 Modo ... 110 subiecto] cf. Anon., Super Sent., I, 19, 4, cod. Bruges 491 (286vb,15-30) 83 enim] etiam Bol | habet] add. suum PPi | subiecto] add. quam in ipsa re E | diaeta] add. vero P 84 causa] add. et N | signo] add. et NPP2 84 ita ... 85 signo] om. (hom.) Pi 85 sanitas] add. aliquid sed ras. V 86 esse] se E | ubi est] ubicumque sit BolPi | sicut] om. E | scilicet] id est Ba ut P sicut Pi 87 similiter] simpliciter Bol | veritas] add. realius PPi | veracius] om. N | habet] om. E 87 ubi ... 88 sicut] ut sit E 88 in re] coni. ex inte E rebus BolKlPi in rebus P 89 causa] subiecto exp. et obiecto vel fundamento corr. al. m. in marg. G | ubi] et Kl ut W | sicut] om. W 90 Secundum] sed N | sunt] add. dantur sed exp. P | dantur ... diversae] om. N 91 definitur] sumitur Bol 92 suum] unum G | fundamentum scilicet] fundamentum scilicet add. secundum Ba fundamentum, scilicet sed al. m. inv. G | ut] quod Ba secundum quod BeENP2VW | autem] om. BolKlPPi 93 ut] secundum quod BaBeENP2VW | anima] natura N 94 possunt] possent BaBeP2V 95 dicta] add. aliquid sed ras. Kl 96 Modo] add. tertio P | dicta] dictum BaEGW ea add. quae dicta sunt P | et] om. BaBeNVW | principalem distinctionem] principale definitio Pi 97 exempla] suppl. in marg. N | videntur] add. a (sic) sed del. P 99 sicut ... subiecto] om. BaBeNW 101 probatur] probant add. sic BaNP2W probant BeEV probantur P | singulari] add. extra BaBeNP2PiVW 102 tamen] om. BaBeNP2VW | eo] ea Pi

85

90

95

100

LECTURA THOMASINA I, DIST. 19, Q. 3

287

posita non sunt ad propositum. Ad hoc dicendum, quod sufficit adducere exempla, quantum sufficit et pertinent ad propositum. In hoc 105 enim sunt ad propositum, quia sicut universale non dependet solum ab intellectu nec a re tantum, sed ab utroque et similiter tempus, ita veritas. Et in hoc sufficit, quod sit similitudo, sed quod in omnibus aliis, non oportet. | N19va Vel dicendum, quod quantum ad eorum formalem rationem, | per E39rb 110 quam constituuntur, sunt in anima sicut in subiecto, universale quidem quantum ad intentionem universalitatis et tempus quantum ad ipsam numerationem animae, sicut ipsa veritas. Ad primum dicendum, quod ab eo, ‘quod res est vel non est’, dicitur oratio vera vel falsa tamquam a fundamento veritatis, non tamquam 115 ab eo, quod sit ibi verum sicut | in subiecto sicut a virtute sanitatis cau- G15rb satur sanitas in animali non a sanitate medicinae, et ideo non oportet, quod medicina sit magis sana. Istud non fuit in exemplari.

113 Ad … 117 sana] cf. Thom., S.th., I, 16, 1, ad 3 103 posita] proposita N | propositum] add. item P 104 exempla] exemplum Kl om. P | quantum] add. cum N om. P 104 In hoc ... 105 propositum] om. (hom.) Pi 105 propositum] add. sufficit sed exp. P2 | non] om. Ba | dependet solum inv. Bol 106 sed] nec Be | et] quod Be | ita] add. et V 107 in ... sufficit] sufficit in hoc V | sed] add. non oportet BaW | quod] ras. Kl 107 omnibus 108 aliis inv. Be add. hoc V 108 non oportet] om. Ba W 110 Universale] naturale Ba | quidem] scilicet BaP2 autem W 111 universalitatis] intentionis N 112 ipsam] om. W | numerationem] verationem sed add. nu et corr. nuverationem (sic) in marg. V 113 Ad ... 117 exemplari] om. (transp.) P 113 vel ... est] om. BaP2W 113 dicitur 114 oratio inv. BeENV et cetera Pi | vera ... falsa] vel falsa om. BaBeP2W om. Pi | a] suppl. s. l. P2 | tamquam] om. N 115 ab eo] om. BaNW | sit] om. N | ibi verum] unius Be verum add. sit in re N ibi om. P2W | a] suppl. in marg. V | virtute] veritate BeBolKlV | sanitatis] add. medicinae Bol 116 non] add. tamen sanitas in medicina rei sicut in subiecto Bol 116 a ... 117 exemplari] om. Bol 117 medicina] add. non sed del. Be | Istud ... exemplari] om. BaBeKlP2PiW om. et add. (transp.) ad secundum dicendum quod Augustinus loquitur de veritate ad intellectum divinum de qua modo non loquimur N illud non fuit in exemplari del. V

288

GUILLELMI PETRI DE GODINO

Contra illud, quod dictum est, scilicet quod veritas sit in re sicut in 118 Contra ... 145 re] om. Ba add. (transp.) Ad ultimum dicendum quod in illa ratione est manifestus defectus, quia ponitur ibi unum falsum scilicet quod veritas sit actio intellectus, quod non est verum. Immo est relatio quaedam et adaequatio causata ex actione intellectus. Modo quamvis actio intellectus non sit (iter.) tamen relatio causata ex actione intellectus accipientis a re potest recipere ipsam rem sicut unum extremum et intellectum sicut aliud extremum et quia relatio ab altero extremorum principiatur et ad alia terminatur. Ideo convenienter dicitur quod veritas est in re sicut in principio a quo originatur et in intellectu sicut in illo in quo terminatur. Ad primum in oppositum dicendum, quod ab eo, quod res est vel non est dicitur oratio vera vel falsa a fundamento veritatis et non ab eo quod sit ibi verum sicut in subiecto. Sicut a veritate sanitatis causatur sanitas in animali non tamen a sanitate medicinae et ideo non oportet quod medicina sit magis sana quam animal P om. sed hoc signo . Ï. in marg. et f. 174ra suppl. Contra id quod dictum est scilicet quod veritas est in re sicut in causa arguunt aliqui sic: quia quae insunt cusis et causatis superiori et nobiliori modo insunt causis quam causatis. Ergo veritas principalius esset in re quam in intellectu. Item nec sicut in principio ut videtur dicere quia motus specificatur a termino motus et res nobilius habet esse in numero quam in principio. Veritas autem terminatur in intellectu sed incipirt in re. Contra veritas in intellectu componente et dividente, sed non potest dici quod actio intellectus complete fit in (iter. sed corr.) intellectu et incomplete in re. Ergo non potest dici quod incomplete fit veritas in re ergo nec sicut est principio quia res incomplete habet esse in suo principio. Dicendum quod hic est defectus manifestus quia hic supponitur unum falsum scilicet quod veritas fit actio intellectus, quod non est verum, immo est quaedam relatio et aequatio causata ex actione intellecetus. Modo quamvis actio intellectus non sit in re, tamen relatio causata ex actione intellectus accipientis a re potest respicere ipsam rem sicut suum extremum intellectum sicut alium extremum et quia relato ab altero extremorum principiatur et ad aliud terminatur ideo convenienter dicitur quod veritas sit in re sicut in principio a quo originatur et in intellectu sicut in illo in quod terminatur. Ad primum est dicendum quod propositio intelligitur de causa effectiva principali et per se non autem instrumentali et secundaria ut patet quod sanitas est in humoribus debito modo proportionatis sicut in causa formali et in diaeta sicut in effectivo. Tamen non est nobiliori modo quam in animali, ubi est sicut in subiecto. Modo res se habet ad veritatem non sicut in causa efficiente principalis sed secundaria principalis enim causa veritatis est intellectus agens illustrans intellectum possibilem ad recte componendum et dividendum sicut est in re. Hoc debet dici in quaestione illa qua quaeritur in quo veritas habet esse P2 om. sed al. m. hoc signo # in marg. et f. 15*r suppl. Contra istud quod dictum est scilicet quod veritas est in re sicut in causa arguunt aliqui sic: quia quae sunt in causis et causatis superiori modo sunt in causis quam causatis. Ergo veritas principalius est in re quam in intellectu. Item nec sicut in principio ut videtur dicere quia motus specificatur a termino motus. Item nobilius habet esse in numero quam in principio. Veritas autem terminatur in intellectu sed (illeg.) incipirt in re. Contra veritas in intellectu componente et dividente, sed non potest dici quod actio intellectus sit in intellectu complete sicut in re incomplete. Ergo non potest dici quod veritas complete sit in re ergo nec sicut est principio quia res incomplete habet esse in suo principio. Dicendum quod hic est defectus manifestus quia hic supponitur unum falsum scilicet quod veritas sit actio intellectus, quod non est verum, sed est quaedam relatio et aequatio causata ex actione intellecetus. Modo quamvis actio intellectus non sit in re, relatio tamen causata ex actione intellectus accipiente a re potest respicere ipsam rem sicut suum extremum relato ab altero extremorum principiatur et ad aliud terminatur ideo convenienter dicitur quod veritas sit in re sicut in principio a quo originatur et in intellectu sicut in complemento ad quod terminatur. Ad argumentum dicendum quod propositio intelligitur de causa effectiva principali et per se non autem instrumentali et secundaria modo res se habet ad veritatem non non (sic) sicut causa causa efficiente principalis sed secundaria principalis autem causa est veritatis est intellectus agens illustrans intellectum possibilem ad recte componendum et dividendum sicut est in re extra W 118 illud] id BeV | sit] est BeENV

LECTURA THOMASINA I, DIST. 19, Q. 3

289

causa, arguunt aliqui sic, quia quae insunt causis et causatis, superiori et meliori modo insunt causis quam causatis; ergo veritas principalius est in re quam in intellectu. Item nec sicut in principio, ut videntur dicere, quod motus specificatur a termino, motus et res nobilius habet esse in termino quam in principio. Veritas autem terminatur in intellectu, sed incipit in re. 125 Contra. Veritas est in intellectu componente et dividente, sed non potest dici, quod actio intellectus complete sit in intellectu et incomplete in re. Ergo non sicut in principio, quia res incomplete habet esse in suo principio. Dicendum, quod hic est defectus manifestus, quia ponitur hic 130 unum falsum, scilicet quod veritas sit actio intellectus, quod non est verum, immo est relatio quaedam et adaequatio causata ex actione intellectus, modo quamvis actio intellectus non sit in re, tamen relatio 120

119 quia ... 121 intellectu] cf. Anon., Super Sent., I, 19, 4, cod. Bruges 491 (286vb,45-48) 119 aliqui] add. i (sic) P | quia] om. Bol | quae] om. KlPi | insunt] sunt in GP 119 et ... 120 causis] om. (hom.) BaKlP2W 119 superiori] similiori Bol 120 et] om. P add. maiori vel Pi | meliori] nobiliori N add. et veriori P | modo] add. ita E | insunt] om. E sunt in G 120 quam causatis] om. BaNP2W | veritas] om. N, add. superiori meliori et veriori modo sunt in rebus in quibus sunt sicut in causis P | principalius] om. P 121 est] esset Be om. P | in re] om. P | in] om. BeBol add. ad sed exp. N 121 Item … 123 intellectu] om. BaP2W suppl. al. m. in marg. et add. sed G 121 nec] add. est veritas in re P 121 ut ... 122 dicere] ut videtur dicere Bol ut supra debet, quia dictum est P 122 quod] quia suppl. al. m. in marg. G quia KlP | a termino] actio suppl. al. m. in marg. G | et] ei suppl. al. m. in marg. G | nobilius] nobiliori modi suppl. al. m. in marg. G 122 habet 123 esse] habent esse suppl. al. m. in marg.G habent esse PiV esse habent Kl 123 in] a sed corr. s. l. Be | Veritas] virtutis V | intellectu] intellectum Bol add. composite et dividente E 124 sed ... re] om. KlPi add. e (sic) sed exp. P 125 Contra ... intellectu] om. (hom.) KlPi 126 actio] om. N | complete] pletive sed corr. completive s. l. Bol completive EKlPi | in ... et] om. Bol | incomplete] om. Bol incompletive Pi 127 non] om. N add. est in re veritas P | sicut] sit Be add. nec N | principio] add. (transp) Ad primum istorum dicendum, quod sufficit adducere exempla, quam sufficit et pertinet ad propositum in hoc enim sunt ad propositum, quia sicut intelligibile non dependet solum ab intellectu nec a re tantum sed ab invicem et similiter tempus. Ita veritas et in hoc sufficit, quod sine similitudo, sed quod in omnibus aliquis non oportet. Vel dicendum, quod quantum ad eorum formalem rationem per quam constituuntur sunt in anima sicut in subiecto. Universale quod quantum ad intentionem universalitatis et tempus quantum ad ipsam numerationem animae, sicut ipsa veritas P 127 quia ... 137 terminatur] om. (transp.) P 127 habet] habent BolV 129 quod] om. NP | defectus] post corr. al m. Bol | ponitur hic inv. BeV 131 verum] add. quasi sed del. Bol 132 modo] non BeV | intellectus] add. et licet V

290

GUILLELMI PETRI DE GODINO

causata ex actione intellectus a re potest recipere rem sicut unum extremum et intellectum sicut aliud extremum. Et quia relatio ab altero extremorum principiatur et ad aliud terminatur, ideo convenienter 135 dicitur, quod veritas sit in re sicut in principio a quo originatur et in intellectu sicut in illo, in quod terminatur. Be15vb Ad | primum dicendum, quod propositio intelligitur de causa efficiente principali et per se non instrumentali et secundaria, ut patet, E39va quod sanitas est in humoribus debito modo | proportionatis, sicut in 140 causa formali, et in diaeta, sicut in effectivo, non tamen est nobiliori modo quam in animali, ubi est sicut in subiecto. Modo res se habet ad veritatem non sicut causa efficiens principalis, sed secundaria. Principalis autem causa veritatis est intellectus agens illustrans intellectum potentialem ad recte componendum et dividendum, sicut est in re. 145 Ad secundum dicendum, quod Augustinus loquitur de veritate rei, quam consequitur res per conformitatem ad intellectum divinum, Bol22va de qua modo non loquimur. |

138 Ad ... 142 subiecto] cf. Anon., Super Sent., I, 19, 4, cod. Bruges 491 (287ra,2-5) 146 Ad …148 loquimur] cf. Thom., S.th., I, 16, 1, ad 1 133 intellectus] add. non sit in re tamen relatio causata ex actione intellectus accipientis Be add. accipientis Kl add. accipiatur N add. accidentis Pi add. accipitur V | a re] om.Bol add. unde V | recipere] add. ipsam BeKlPi accipere N add. ad suum esse V | rem] esse N | unum] suum BeN 134 sicut] sic Be praeter post corr. Kl | aliud] aliquod dub. E | altero] alio N 135 aliud] aliquod E 136 veritas] vitas (sic) E | sit] est KlPi 137 in quod] in quo N a quo Pi 138 primum] secundum P | intelligitur] intenditur E | efficiente] effectiva BeN efficienti EGKl effectus V 139 instrumentali] om. E | secundaria] secunda EKl | ut patet] patet enim P 140 quod] quia Kl 141 effectivo] effectiva Kl | non tamen inv. BeENV | est] add. ibi PPi 142 modo] add. in diaeta E | ubi] ut E | sicut] om. Be ut N 143 secundaria] secundum alia E secunda Kl secundatur (dub.) V 144 autem] enim Be add. est N | causa] add. efficiens P | agens] add. et N 145 potentialem] possibilem BolV potentiale Pi | recte] rationem Be ratione post corr. E ratione N add. ratione V 146 Ad ... 148 loquimur] om. (transp.) N 146 loquitur] add. ibi V 147 rei] om. V | quam] quia Pi | consequitur] sequitur P2 consequuntur V | res] om. BaW | conformitatem] formitatem Be conformitate P | divinum] om. W 148 qua] quo Kl | modo] materia E om. Kl | non] om. Kl | loquimur] add. et sic patet proposita quaestio Be add. et sic patet quaestio posita Bol add. et sic patet quaestio proposita EPi add. et sic patet Kl add. et sic patet posita quaestio V

LECTURA THOMASINA I, DIST. 19, Q. 4

291

Utrum omnia sint vera una veritate Iuxta hoc quaeritur sine argumentis, utrum omnia sint vera una veritate et utrum sit ponere plures veritates aeternas et utrum in divinis 5 sit totum universale et totum integrale. | Ad primum dicendum, quod oportet ponere, quod veritas divina sit causa | omnis secundariae veritatis, quia illud, quod est primum et summum in universalitate entium est causa et mensura omnium aliorum. Sed in Deo est prima et perfecta et summa veritas, ergo in veritate 10 eius formantur omnes veritates. Probatio minoris, quia veritas | consistit in proportione sive conformitate intellectus et rei. Ergo ubi est natura summe et perfectissime conformis intellectui, ibi est perfectissima veritas. Sed in Deo natura summe et perfectissime est conformis intellectui, ergo in eo est summa et perfectissima veritas, immo ipse est ipsa 15 veritas et prima. Cum enim non | sit processus in infinitum in rebus respectu sui prototypi, necesse | est devenire ad primum, quod non est aliud quam prototypum vel exemplar, et iste est Deus, ergo et cetera. 2 Utrum ... veritate] om. BaBeBolEGKlNPP2VW 3 Iuxta] coni. ex suxta Kl quarto P | hoc] om. P | Iuxta ... argumentis] om. W3 | quaeritur ... argumentis] sine argumentis quaeritur add. tria. Primo om. W3 | sint vera inv. et add. vera s. l. Ba vera om. Be inv. ENP2 4 et] secundo P | sit] sint N | ponere] ponemus E | et] et del. et add. tertio P 5 sit] add. i (sic) P2 | universale ... totum] om. Be totum om. V | integrale] add. quantum P intelligibile P2 6 divina] prima W3 7 causa] iter. causa sed del. Bol add. et mensura omnium aliorum sed del. Kl | secundariae] om. W3 | veritatis] add. et hoc sic patet P add. f (sic) sed exp. et corr. secundae W3 | illud] id BaEP2 | quod] quia N 8 universalitate] universitate Kl | entium] add. et N | causa ... mensura] mensura et causa BaBeP2VWW3 etiam et mensura N 9 et1] om. Be 9 perfecta ... 10 veritates] 2 om. Bol 9 perfecta et ] om. BaW | veritate] virtute Pi mente W3 10 eius] ipsius BaBeNP2VWW3 | formantur] add. aliae Be V formatur N del. et corr. firmantur al. m. in marg. P2 add. vel in virtute eius confirmantur Pi | omnes] add. aliae BaPP2 omnis N | veritates] veritas N add. maior est vera P | minoris] add. est NW add. est P2 11 sive] add. in BaP2V sine Pi secundum sed corr. al. m. in marg. W | intellectus ... rei] rei et intellectus BaW rei et intellectus post corr. P2 | ergo ubi inv. BeNVW3 inv. et add. res al. m. in marg. P2 | est] suppl. al. m. in marg. P2 12 natura] add. et N om. P2 | summe] om. P2 | et] exp. P2 | conformis] conformans W | intellectui] post corr. Kl add. ergo N | ibi] in eo KlN | est] add. summa et KlN 13 Sed ... 14 veritas] om. (hom.) EN 13 Deo] add. est W | natura] add. sua W add. est P2VW3 | est] om. BaBeBolVW3 14 eo] ea Bol | veritas] add. ip sed exp. W3 | ipse] ipsa N | est] om. Be | ipsa] om. Pi 15 et] om. Bol | prima] persona E add. et praetera P | enim] om. P | in rebus] om. W 16 prototypi] add. sive exemplaris P 16 necesse ... 17 prototypum] suppl. al. m. in marg. Bol 16 primum] ideo Kl 17 aliud] aliquid Kl | quam] add. suum BaBeW | prototypum] principium W3 17 et] est W3 | iste] ille post corr. al. m. Bol ille V W istud W3 | ergo] om. EW3 ideo G Pi

Ba16rb W16va

Kl22va

P2172va V176rb

292

GUILLELMI PETRI DE GODINO

Ad illud utrum in divinis sit totum integrale, dicendum, quod non, quia totum integrale non praedicatur de suis partibus, non enim paries est domus. Sed essentia divina proprie praedicatur de qualibet persona, ideo et cetera. Praeterea totum integrale maius est in pluribus partibus quam in una, sed essentia divina tanta est in una persona quanta in omnibus et N19vb non maior, ergo ipsa non habet | rationem totius integralis. E39vb Ad illud, quod quaeritur de toto universali, utrum sit | ibi, dicendum, quod non. Et hoc patet sumendo universale non per causalitaP18ra tem, quod summe est in Deo, cum sit causa omnium, | sed secundum praedicationem. Et ratio est, quia entitas et unitas universalitatis est per solam actionem intellectus abstrahentis rem a condicionibus individuantibus. Unde secundum Commentatorem intellectus est “qui facit universalitatem in rebus”. Ex hoc sic arguo: illi soli naturae potest competere natura universalitatis, quae de se non est una in multis suppositis, sed plurificata. Sed natura divina est una secundum se in tribus personis non per actionem intellectus, ergo ipsa non habet rationem totius universalitatis.

30 qui ... 31 rebus] Averr., De an., I, 8 (12,25-26) 18 Ad ... 21 cetera] om. (hom.) Be 18 Ad illud] quantum ad secundum scilicet P ad aliud add. dicendum P2 ad aliud Pi | divinis] Deo Kl | integrale] integrale post ras. et corr. Kl | non] add. enim paries est domus sed del. Bol 19 non] suppl. al. m. in marg. G 20 proprie praedicatur inv. BaP2W proprie om. Bol per se praedicatur W3 21 ideo] ergo BaNPP2VWW3 22 integrale] om. Bol | maius] magis E | pluribus partibus inv. N 23 essentia divina inv. BaBeENP2VWW3 | quanta] add. est Bol 24 ergo] quam E | rationem] totum Kl 25 Ad illud] ad id Kl quantum ad tertium scilicet P ad aliud Pi | quod quaeritur] quod dicitur N om. P | de ... ibi] de toto universali utrum sit in Deo Kl utrum sit ibi totum universale P 26 hoc] hic P2 | non] om. Be 27 quod] quia Bol | omnium] add. sed sed del. P | sed] add. sumendo P | secundum] per BaBeNP2W 28 ratio] add. istius W3 | est] om. Be 29 per] prae E | solam] om. Be | actionem] formam Be | abstrahentis] subtrahentis E | individuantibus] individualibus EGN individuantibus post corr. al. m. W 30 Unde] suppl. s. l. P | qui] quo (dub.) E 31 arguo] om. W | potest] debet Kl 32 universalitatis] universalis W3 | non] exp. N 33 sed] scilicet post ras. N | plurificata] add. sit et add. quod non sed del. et add. operatione intellectus Bol 34 personis] add. aliquid sed ras. Kl | rationem] add. et sed del. Bol 35 universalitatis] universali Bol universalis vel universalitatis Kl universalis PPi multitudinis W

20

25

30

35

Distinctio vigesima

Utrum Filius sit omnipotens. [Secundo dato quod sit, utrum in divinis sit ordo] Circa distinctionem vigesimam quaeruntur duo. Primum est utrum Filius sit omnipotens. Secundum, dato quod sit, utrum in divinis sit ordo. De primo videtur, quod non sit omnipotens, quia quod est omnipotens, | potest in omne opus, sed Filio non competit omne opus, nec Pi21vb potest in omne opus, quia non potest generare, quod est opus naturae 10 divinae, ideo et cetera. Contra. Dicit Athanasius: “omnipotens Pater, omnipotens Filius, et cetera”. Respondeo. Dicendum est, Filium esse omnipotentem sicut Patrem, quod probatur sic et bene: illae personae sunt aequalis potentiae, qua5

7 De … 10 cetera] cf. Thom., Super Sent., I, 20, 1, 1, arg. 1 (503-504) 11 Contra … 12 cetera] cf. Thom., Super Sent., I, 20, 1, 1, contra (504) 11 omnipotens ... 12 cetera] Symb. «Quicunque», 39 (17) 1 Distinctio vigesima] suppl. in marg. BaNP2V om. BeBolEW suppl. al. m. in marg. GKl suppl. vigesima al. m. in marg. Pi 3 Utrum ... 4 ordo] om. BaBeBolEGKlNP2PVW 5 Circa] antep. “Nunc ostendere restat” et cetera PPi (Lomb., Sent., I, 20, 1 (172,4) | quaeruntur] quaeritur P quaeritur add. utrum Pi | duo ... utrum] duo. Primum est utrum primum est utrum Bol om. P est om. W 6 Secundum ... 7 ordo] om. P 6 Secundum] add. utrum BaW Secundo BaBeNPiV om. Bol add. utrum sed del. P2 | sit] add. omnipotens N 7 De primo] de quaestio Kl et P | sit omnipotens] om. BaP 8 potest] add. esse Pi add. esse sed exp. al. m. W | omne] esse Be illeg. Pi esse sed corr. al. m. W | opus] illeg. Pi | Filio] Filius BaBeN Filius post corr. P2 | competit] contingit Kl om. W | omne opus] inesse opus post corr. al. m. W | non ... opus2] om. P2 | nec] non P2 V | non ... nec] om. Ba 9 omne ... 14 illae] illeg. Pi | 9 omne] illeg. Pi esse W | in ... opus] post corr. W | quod] sed Be illeg. Pi 10 ideo] ergo BaBeBolPP2VW illeg. Pi 11 Contra] contrarium BaBeP2W illeg. Pi | dicit] om. V | Athanasius] Anastasius Be Athenasius P Amathasius P2 illeg. Pi Anathasius W 12 et cetera] add. omnipotens Spiritus sanctus et cetera Bol omnipotens Spiritus sanctus P illeg. Pi 13 est] om. BaBeP2VW add. quod Bol quod P illeg. Pi | esse omnipotentem inv. BolEKl illeg. Pi | sicut] add. et BaNW om. P2 illeg. Pi | Patrem] om. P2 14 probatur] probant N patet P illeg. Pi | illae] istae E illa BaBeNP2W illeg. Pi | personae] om. BaBeNP2W | aequalis] aequales BolEV | quarum] quorum BaBeNP2W

294

Bol22vb

Be16ra E40ra/ G15va

GUILLELMI PETRI DE GODINO

rum una potest, quidquid potest alia, sed quidquid potest Pater potest 15 Filius, ergo Filius est aequae omnipotens Patri. Probatio minoris istius, scilicet quidquid potest Pater potest Filius. Ad quod sciendum, quod aliter habet esse relatio et aliter alia entia, quia alia entia sunt aliquid, quantum ad esse suum et quidditatem, ut patet in quantitate et qualitate, sed relatio, licet sit aliquid in subiecto quantum ad esse suum, 20 tamen quantum ad rationem quidditatis non est aliquid nec aliquid ponit in subiecto, sed dicitur ad aliquid. Et ideo cum in divinis relatio quantum | ad esse, quod dicit, transeat in substantiam, quae est communis tribus personis, remaneat autem quantum ad rationem quidditatis, si Pater potest generare et non Filius, non sequitur, quod Pater 25 aliquid possit, quod non potest | Filius, | sed quod | potentia in Patre coniungitur alicui respectui, ratione cuius sibi inest actus generandi, qui non dicitur quid, sed ad aliquid, cui non coniungitur Filius. Unde cum relatio quantum ad id, quod est potentiae et quid sit in Filio sicut

17 Ad ... 31 Filius] cf. Thom., Super Sent., I, 20, 1, 1, sol. (504-505) 15 una] unum BaBeNP2W | potest] suppl. s. l. Ba om. BeNP2V illeg. Pi | alia] aliud BaBeNP2W illeg. Pi | quidquid] quid E illeg. Pi | potest] add. et BaP2 illeg. Pi | quidquid1 ... potest2] illeg. Pi 16 est] om. N P | aeque omnipotens] aeque om. Ba equipotens P2 W | Patri] om. et add. si ergo Pater est omnipotens ergo et Filius Ba add. u (sic) sed exp. et add. Maior patet P add. si ergo Pater est omnipotens ergo et Filius N add. si igitur Pater est omnipotens P2 add. si ergo Pater est omnipotens et Filius W 16 Probatio ... 17 quidquid] illeg. Pi 16 minoris] om. BaP2W 16 istius 17 scilicet inv. BeN istius, quod P2 inv. et add. quod V istius, quia W 17 quidquid] quidam N | potest Pater inv. E | potest Filius inv. E possit Filius BaP2W | Ad quod] ad quid Kl circa quod add. est P 18 esse relatio] rel (sic) del. et corr. relatio et add. esse Bol | aliter] om. BaBeNP2VW add. essentia sed del. G | alia] cetera BaBeENP2VW 19 ut] sicut BaBeNP2VW | in] de P2 | quantitate ... qualitate] qualitate et quantitate W 20 relatio] add. et P2 | aliquid] aliquam P2 | in] dirui (sic) E 21 tamen quantum inv. BaBeP2VW 21 aliquid 22 ponit inv. N 22 sed] add. solum BaBeNP2VW | cum] suppl. s. l. Bol | cum ... divinis] cum et in suppl. s. l. et divinis in textu Ba in divinis cum Kl | relatio] iter. Be 23 esse] esset sed exp. et corr. Ba | substantiam] subiectum EGN | est communis inv. BaBeP2NV communis add. est al. m. W 24 personis] om. PP2 | autem] suppl. in marg. P | quidditatis] quantitatis del. et corr. al. m. in marg. P2 26 aliquid possit inv. P aliquid sit sed sit exp. et corr. possit al. m. in marg. W | potest] possit Bol | quod] om. N | potentia] add. prout est BaNP2VW add. potest esse Be 27 respectui] add. relativo BolPPi respectum N | cuius] post corr. al. m. W 28 qui] quod Kl | dicitur] dicit V | quid] aliquid E W | ad aliquid] quod E | non] om. E | coniungitur] add. in P2 add. in al. m. W | Filius] om. Kl Filio BeP2W add. vel cum non coniungamur in Filio Pi | Unde] add. non sed exp. Ba 29 id] illud BolVW | quod] quo BolGP2 | est] add. positivae PPi | et quid] aeque Bol et quod E exp. et corr. aliquid al. m. in marg. G | sit] om. V

in Patre, patet, quod quidquid est in Patre potentiae est et in Filio, et ideo quidquid potest Pater potest Filius. Contra hoc arguitur, quod non sufficit ad hoc, quod aliquid sit omnipotens, quod possit solum quid, sed oportet, quod possit quidquid est ad aliquid, ut videtur, quia secundum Augustinum si Pater non 35 posset generare Filium, esset non omnipotens, et tamen constat, | Kl22vb quod posse generare est posse ad aliquid. Ergo videtur, quod non tantum quid, sed etiam ad aliquid contineatur sub omnipotentia. Cum ergo iste respectus deficiat Filio, ergo et cetera. Dicendum hic, quod licet Pater non esset omnipotens, si non ge40 neraret Filium, hoc non est quod generare, sed quod dicit respectum, contineatur sub omnipotentia directe et per se. Sed indirecte continetur sub omnipotentia in Patre, inquantum per defectionem talis respectus sequeretur in Patre defectus alicuius esse, quod directe | sub P2172vb omnipotentia continetur, et sic non esset omnipotens. Quod autem 45 directe non contineatur sub omnipotentia talis respectus, patet, quia illa sub omnipotentia continentur directe, quae dicunt aliquod esse. Ex 30

34 si ... 35 omnipotens] cf. Aug., Contra Maxim., II, 7 (545,38-40) 30 quod] om. Bol 30 est ... 31 quidquid] om. (hom.) P2 30 Patre2] add. positivae Pi | in2 ... potentiae] potentiae in Patre P | est2] om. Ba E W | et1] om. BolKlN etiam P | Filio] add. sicut in Patre sed del. Bol 30 et2 31 ideo] et om. BaBeN ita W 31 potest Pater inv. BeE | potest Filius] add. tamen Ba N inv. et add. tamen Be inv. E add. et licet istud sit bene dictum tamen arguitur P potest et Filius add. tamen P2 et Filius add. tamen V 32 hoc] om. BolP add. autem E haec G add. tamen W | arguitur] arguo Bol om. P | aliquid] quid Be 33 solum] solus BolGPi | oportet quod] suppl. in marg. W | possit] add. et P2 | quidquid] add. potest sed exp. N 34 est] esse exp. et corr. Ba | aliquid] add. contineatur E 35 posset] possit BolN | Filium] om. Pi add. sed conservare W | esset non inv. NV | tamen] om. W 36 quod] om. Bol | quod] om. Pi 37 quid] add. relatum KlPPi | omnipotentia] opposita Kl 37 Cum 38 ergo] sed cum P 38 iste] ille Bol | ergo] ideo BeGNP2PiW | cetera] add. ad hoc est P 39 Dicendum hic] hic om. BolKlP ad hoc dicendum N 131 non] suppl. al. m. s. l. W | si] sed Ba GPi | non] post ras. W 40 Filum] om. BaBeNP2W | est] add. ideo N | quod] quia P | sed] secundum BolEPP2 41 indirecte] inductae W 42 omnipotentia] opposita Kl | Patre] add. id est V | per] propter suppl. al. m. in marg. P2 44 omnipotentia] add. in Patre inquantum per defectum talis respectus sequeretur in Patre defectus alicuius esse quod directe sub omnipotentia Pi 45 directe ... contineatur] non om. Be non contineatur directe GP directe add. cum sed exp. et add. non contineatur P2 directe om. Pi | omnipotentia] opposita Kl add. directe Pi | quia] om. Bol 46 illa sub] illa om. Bol Pi inv. Kl ista sub N illa directe sub P illa in V 46 omnipotentia continentur] omnipotentia illa continetur Bol continentur opposita Kl omnipotentia illa continentur Pi omnipotentia continentur post corr. al. m. W | directe] om. P | aliquod] aliquid BaBol aliquid sed corr. al. m. W 46 esse ... 47 aliquid] om. Bol

296

N20ra E40rb Ba16va

V176va

GUILLELMI PETRI DE GODINO

hoc enim aliquid agit et potest agere, quod habet aliquod esse. Cum ergo totum esse, quod habet relatio in divinis transeat in substantiam et talis respectus non transeat in substantiam, sed remaneat, constat, quod nullum esse dicit et sic directe sub omnipotentia non continetur, et ideo si talis respectus non est in Filio et est in Patre, non ex hoc sequitur, Filium non esse omnipotentem. Sequeretur tamen de Patre, si non posset generare, quia si sibi deficeret talis respectus, aut hoc esset ratione personae Patris, aut ratione naturae. Non ratione personae Patris, quia talis respectus ad personam Patris non habet repugnantiam. Ergo hoc esset ratione naturae, et sic deficeret sibi aliquod esse, ratione cuius defectus talis respectus sibi non inesset. Cum ergo ex eo | sumatur ratio potentiae, non conveniret sibi omnipotentia. | Sed quia talis | respectus habet repugnantiam ad personam Filii, ideo ex hoc, quod non est in Filio, non potest in eo concludi defectus alicuius esse, quia hoc non est propter repugnantiam in esse, a quo sumitur ratio potentiae, sed propter repugnantiam suppositi. Ad argumentum patet, quod in Filio generare non est potentiae, quia sibi repugnat ratione proprietatis, quam habet. Non sic est | in Patre.

47 et] quod N | quod] om. N quia PP2 | habet] om. N | Cum] post ras. P2 48 ergo] om. P2 49 transeat] transit E | substantiam] om. Ba subiectum GW | et ... substantiam] om. BeBol suppl. in marg. inf. V 49 remaneat] remanet BolEGKl 50 nullum] nullus E | esse] add. directe Kl add. d (sic) P | et] sed Ba sed exp. et corr. al. m. in marg. W | directe] om. Kl | non] om. KlW 51 est] esse E suppl. s. l. P2 2 | ex] est del. et corr. in marg. P | ex ... sequitur] sequitur ex hoc P 52 Sequeretur] sequitur BolKlPPi 53 quia] quod sed corr. al. m. W | sibi deficeret inv. BaBeENP2VW ibi deficeret Kl | hoc] haec P ergo V 54 ratione] om. W | Non] add. est sed exp. et corr. esset al. m. in marg. W | personae] om. N 56 Ergo hoc inv. Kl ergo haec P | aliquod] aliquid Be | esse] esset E 57 sibi non inv. BaEP2VW om. Be | ex eo] ex esse BeGP2 ex hoc Bol ex illo N om. Kl 58 ratio] ratione sed exp. et corr. Be ratione E om. Pi | potentiae] add. ex eo Kl 60 non] nisi E | in ... concludi] concludi in eo BaBeKlP2W 61 hoc] licet Bol haec P | repugnantiam] add. alicuius W | in] ras. W 62 propter] add. i (sic) Kl 63 argumentum] add. in oppositum P | quod] quia PP2 | Filio] add. est E | est] om. N | potentiae] potentia P add. vel potentia Pi 64 non] add. autem V | est] om. N

50

55

60

65

Quaestio secunda Utrum in divinis sit ordo Iuxta hoc quaeritur, utrum in divinis sit ordo. Dicendum, quod sicut numerus non est in divinis simpliciter, sed cum determinatione, 5 scilicet numerus personarum, ut tres personae vel duae, ita etiam nec est ibi ordo nisi cum determinatione, scilicet ordo naturae et originis. Et ratio est, quia ordo similiter tria importat, scilicet ordinatorum distinctionem, gradum prioris et posterioris et habitudinem ordinatorum mutuam. Secundum non est in Deo, scilicet gradus prioris et | po- Bol23ra 10 sterioris, ut ex superioribus patet. Primum autem et tertium, scilicet distinctio personarum, est ibi et habitudo mutua personarum distinctarum, secundum quam Pater a nullo est et Filius a Patre et Spiritus sanctus | ab utroque. Et sic est ordo originis, non quo una persona sit P18rb prior alia, sed quo una sit ab alia.

1 Quaestio secunda] om. BaBeBolEGKlNP2PiVW 2 Utrum ... ordo] om. BaBeBolEGKlNPP2VW 3 Iuxta hoc] secundo P | quaeritur] arguitur Kl add. sine argumentis NPW | utrum] om. E | ordo] add. et BaP2 add. respondeo P | sicut] add. in divinis BaBeNPP2VW 4 numerus ... est] non est numerus BaBeNPP2VW | in divinis] om. BaBeNPP2VW 5 ut] et E | duae] add. naturae sed exp. et del. G add. naturae PPi | etiam nec] etiam om. BaBeW inv. EN non P2 6 ibi ordo inv. E ibi om. Kl | determinatione] determinatorum V 7 Et] add. huiusmodi P | ratio] add. huiusmodi N | similiter] simpliciter BaBeENP2V om. BolP semper W 8 habitudinem] add. aliquid sed del. P2 9 Secundum] suppl. in marg. et add. non est in Deo in marg. et add. illa in textu Bol sed E add. autem BaBeNP2VW | non] om. Be | est] om. P2 10 superioribus] serioribus Ba GP2W | patet] est ostensum BaBeNP2VW | tertium] secundum BolE add. est ibi Kl 11 personarum] persona Be persona exp. et corr. al. m. in marg. W | est ibi] om. Kl | et] om. Bol add. etiam P | mutua] add. i (sic) sed del. P | personarum distinctarum inv. BaBeNVW distinctorum P2 | secundum] om. Be 12 quam] quod N add. habitudinem P2 | est] iter. Be | et] om. BaBeP2W 12 et ...13 utroque] om. Kl 12 Filius] add. est P2 | a] suppl. s. l. P2 | sic] add. non Kl | est] add. ibi BaP2VW | non] nec Be 14 quo] quod Bol | una] om. BolKlPPi

Distinctio vigesima prima

Utrum dictio exclusiva addita uni relatorum excludi reliquum Circa distinctionem vigesimam primam quaeruntur duo. Primum est, utrum dictio exclusiva addita uni relatorum excludat reliquum. Vi- 5 detur, quod non, quia dictio exclusiva addita alicui non excludit illud, quod est de intellectu eius, nec addita toti excludit partem, sed unum W16vb relatum est | de intellectu alterius, ergo dictio exclusiva addita uni non excludit alterum. Contrarium dicit Augustinus, qui dicit, quod non solum Pater 10 Pi22ra est Deus, quia tunc Filius non esset Deus, | ergo solum addita Patri excludit Filium. . Dicendum, quod dictio exclusiva dicit negationem Be16rb asso|ciationis cuiuslibet diversi ab incluso. Omne autem correlatum vel

10 quod ... 11 Deus2] cf. Aug., De Trin., VI, 8, 10 (239,4-8) 1 Distinctio ... prima ] suppl. in marg. BeNP2 om. BolEW suppl. al. m. in marg. G Kl suppl. vigesima prima al. m. in marg. Pi suppl. vigesima prima distinctio in marg. V 3 Utrum ... reliquum] om. BaBeBolEGKlNP2PVW 4 Circa] antep. “Hic ostenditur quaestio” et cetera P antep. “Hic oritur quaestio” et cetera Pi (Lomb., Sent., I, 21, 1 (174,28) | distinctionem] dicendum P2 om. Pi | vigesimam primam] suppl. s. l. Ba | duo] tria BeP2 om. P 4 Primum 5 est] om. Kl P primo Pi 5 dictio] add. e (sic) sed del. P | exclusiva] conclusiva sed exp. et corr. V | relatorum] relativorum P Pi | excludat] add. aliud P | reliquum] add. Et P | Videtur] arguitur BaBeENP2VW 6 quia] add. dictio sed del. Bol 6 dictio ... 7 nec] suppl. in marg. inf. al. m. et add. dictio exclusiva in textu W 6 addita] additur E | alicui] toti iter. Be 6 alicui ... 7 addita] om. (hom.) BaNV 6 illud] id KlPPi 6 illud ... 7 excludit] om. (hom.) Be 7 de] in Bol suppl. s. l. P2 | intellectu] respectu del et corr. in marg. Bol | nec] ut P2 | toti] add. non BaNP2V add. non sed. al. m. exp. W | unum] om. N 8 est] est del. Bol suppl. al. m. W | addita] iter. sed exp. Kl | uni] add. relativorum P 9 excludit] excludet Be | alterum] aliud N 10 Contrarium] contra BeEKlNPPi contra add. rem P2 | dicit] dicit sed corr. est in marg. al. m. G om. Kl secundum beatum P | Augustinus] Augustinum P | qui dicit] om. PiV | quod] add. solum sed del. Bol | solum] solus BeBolP2 11 Deus] om. Kl | ergo] add. hic dictio P add. non Pi | solum] solus BaBeNPP2W 12 Flium] add. respondeo P Filius V 13 Dicendum] dico Bol | negationem] negotiationem sed exp. et corr. Kl 14 associationis] assenationis E | ab] a add. correlativo Pi | incluso] correlatio Bol excluso W

LECTURA THOMASINA I, DIST. 20, Q. 1

299

est diversum a suo correlativo in natura et supposito, ut in creaturis, vel supposito tantum, ut in divinis, | et ideo dictio exclusiva addita uni correlatorum de virtute sermonis excludit reliquum. Ad evidentiam autem eorum, quae hic dici possunt, sciendum, quod exclusio dupliciter potest impe|diri: uno modo, quando unum 20 est de intellectu alterius alio modo; quando unum implicatur in alio. Modo aliquid potest esse de intellectu alterius tripliciter: uno modo, sicut definitio est de intellectu definiti et superiora de intellectu inferiorum; alio modo sicut unum relatum de intellectu alterius; tertio modo, sicut subiectum est de intellectu accidentis. Inter ista autem 25 est magna differentia, quia superiora sic sunt de intellectu inferiorum primario, quod ad|dita his, de quorum intellectu sunt faciunt nugationem, ut cum dico ‘homo animal’. Sed relatum et subiectum non sunt de primario intellectu eorum, in quibus intelliguntur, scilicet correlativi et accidentis, sed sic sunt de secundario intellectu, quod eis addita non 30 faciunt | nugationem. Unde non est nugatio, cum dico ‘nasus simus’, unde apparet, quod illa, quae sunt de primario intellectu eorum, in quibus intelliguntur, non sunt realiter ab eis diversa. Et ideo dictio exclusiva addita uni non excludit aliud. Sed illa, quae sunt de intellectu secundario, cum non faciant nugationem, sunt ad invicem realiter di15

15 est diversum] diversum sit Bol | correlativo] correlato GKlN | in] et P2 | natura] essentia PPi | supposito1] post corr. al. m. W | 16 vel] add. in P add. in sed del. P2 | supposito2] post corr. al. m. W | ut ... supposito2] om. (hom.) Be ut] om. Be | addita] addatur E add. u (sic) sed del. P om. BaBeP2VW 17 correlatorum] add. addita BaBeP2V correlativorum BolPi | de] om. E | sermonis] add. aut fiononis (sic) Pi | reliquum] add. sed P 18 eorum] horum BaBeENVW | dici] Deum sed del. et corr. al. m. s. l. P2 | possunt] add. dicendum sed exp. W 19 dupliciter potest inv. EPPi | impediri] impedire Be N | quando] quantum Pi 20 de] in V 21 de] falsum del. et corr. al. m. s. l. Be | alterius] alicuius E 22 superiora] superius Kl superiori Pi | inferiorum] add. e (sic) P 23 relatum] relatorum E add. est s. l. P2 add. est V 24 ista autem inv. E V 25 quia] add. sri (sic) sed exp. P | sic] om. Bol | intellectu] add. superiorum W | inferiorum primario] inferiorum prima E inferiorum prio sed exp. prio et corr. primario in marg. N inv. P 26 quod] quia V 27 cum dico] dicendo BeP2W 28 primario intellectu inv. GW | in] de Ba | intelliguntur] includitur Pi | scilicet] suppl. s. l. Kl om. BaBeNVW 28 scilicet ... 29 accidentis] om. P2 28 correlativi 29 et] om. BaBeNVW 29 accidentis] om. BaBeNP2VW antecedentis BolG | sed] et Bol 30 nugationem] negationem sed exp. et corr. P2 | Unde] del. P2 | cum dico] dicendo BaBeP2W cum dicitur P | simus] sumus E 31 illa] ista N | quae] suppl. s. l. et in textu add. non sed exp. Kl | de] a Be | in] de Bol om. E 33 addita uni inv. BaBeNP2V uni additur E addita add. u (sic) sed del. et add. uni P 33 aliud] aliquid E | illa] ista N 34 faciant] faciunt BaBeVW | ad invicem] ab invicem Kl | realiter diversa inv. BaBeEP2VW

E40va

Kl23ra

P2173ra

G15vb

300

GUILLELMI PETRI DE GODINO

versa, et ideo cum dictio exclusiva addita uni excludat omne diversum 35 ab eo, excludet omnia illa ab eo, quae sunt de intellectu suo secundario. Cum igitur unum relatum sit de intellectu secundario alterius et subiectum de intellectu secundario accidentis, ista per dictionem exclusivam excluduntur. Et istud patet per Philosophum I Physicorum, ubi dicit, quod illi, qui ponebant tantum unum principium, 40 ponebant contradictionem, quia ponendo principium, necesse erat ponere principiatum, et quia dicebant tantum unum principium et principiatum negabant. Ex quo patet, quod dicendo tantum unum principium negabant principium et ipsum ponebant, et hoc non esset, nisi dictio exclusiva addita uni correlatorum excluderet reliquum. Alio 45 modo exclusio impeditur propter implicationem. Est autem implicatio N20rb | vel propter totalitatem vel propter denominationem, totalitas autem E40vb est duplex: universalis | et integralis. Utrumque autem totum implicat suas partes, sed differenter, quia totum integrale, cum non possit salvari

40 illi ... 41 contradictionem] cf. Arist., Phys., I, 3, 187a4-5 35 et] om. Bol | addita] additur EG | excludat] excludit BolEGV post corr. P2 | omne] esse Kl 36 eo1] add. et GNP2W | excludet] excluduntur N | illa] ista N 35 ab 36 eo2] om. BaBeENP2VW 36 excludet ... eo2] om. (hom.) Kl | suo] om. GPW 37 igitur] ergo KlP | unum] om. N | relatum] correlatum BaBeENV correlativum P2W | secundario alterius inv. Kl Pi 38 intellectu secundario inv. BaBeEP2VW intellectu secundo Bol | accidentis] agentis Be accidenti E | ista] illa BaBolW | dictionem] dationem P 39 excluduntur] excludentur BeP2 | istud patet inv. Bol hoc patet P illud patet V W | I] II E 40 ubi dicit] qui dicit BaBeENP2VW om. G | tantum] om. N 41 ponebant] dicebant BaBeNP2VW | contradictionem] contradictoria BeP2V ponendo] posito N 41 necesse ... 42 et] om. Ba 42 erat] add. eis BeKlP2VW est P 42 ponere] add. principiatum quia principium semper est alicuius vel aliquorum al. m. in marg. P2 | principiatum] principium del. P2 principium V | et] om. E suppl. al. m. in marg. et add. dicendo in marg. al. m. W | quia] om. BePPiVW cum suppl. s. l. P2 | dicebant tantum] om. V inv. G tantum suppl. al. m. in marg. et dicebant om. W | unum principum] om. V suppl. al. m. in marg. W | et] om. BeBolNVW ideo post corr. Kl 43 principiatum negabant inv. Bol principiatum om. N principium negabant V principiatum suppl. al. m. in marg. et in textu nagabant W 43 Ex ... 44 principium] om. Bol dicendo] dicebant sed exp. et corr. al. m. s. l. W 43 tantum] om. BaW | principium1] add. et principiatum Pi | negabant] negabat Be 44 principium] principiatum NW principia V | ponebant] ponebat Be 45 correlatorum] correlativo BaEP2W correlato Be | excluderet] add. a sed del. P2 | reliquum] aliud E respectum G post corr. Kl 46 exclusio impeditur inv. BaBeNP2VW 47 vel] om. P2 totalitas] totalitatis Kl totalitatis totalitas W 47 autem 48 est] est autem Kl 48 duplex] add. scilicet BaBeEP2VW add. totalitatis in marg. Kl add. vel N | Utrumque] omne Bol utraque GPi 49 suas] post corr. Kl | partes] add. I (sic) Kl | cum] quia sed exp. et corr. cum al. m. s. l. W | possit salvari] posset salvari BolKl salvari om. GPPi

LECTURA THOMASINA I, DIST. 20, Q. 1

301

in qualibet sua parte, | sic implicat suas partes, quod eas actu includit. Bol23rb Unde non valet ‘sola domus est, ergo paries non est’, sed sequitur ‘ergo paries est’. Sed totum universale, si non excludat partes suas, non tamen eas includit actu. Unde sicut non sequitur ‘solus homo currit, ergo Sortes non currit’, ita non sequitur ‘ergo Sortes currit’. 55 Propter etiam implicationem denomina|tionis impeditur exclusio; V176vb quia enim accidens denominative sumptum sive in contractione suum subiectum implicat, ideo dictio exclusiva addita accidenti tali non excludit subiectum. Unde non sequitur ‘solus aedificator aedificat, ergo Sortes non aedificat’. Et hoc patet per Philosophum I Physicorum, ubi 60 dicit, quod si accipiatur solum album pluraliter, album significat non unum, sed multa, scilicet subiectum et accidens. Ex quo patet, quae sunt illa, quae excluduntur per dictionem exclusivam, et quae | non. Et Ba16vb per hoc patet solutio ad argumentum, quia non excluditur, quod est de intellectu primario, quale non est relatum. 50

60 si ... 61 accidens] cf. Arist., Phys., I, 3, 186b26-27 50 sua] sui P | parte] add. salvari BolGKlPPi | sic] sicut sed exp. et corr. sic P2 | partes] post corr. Kl | eas] om. N | includit] includat Ba 51 non] om. Pi | sequitur] sequeretur N 52 est] om. Be | totum] add. ul (sic) sed del. Bol | universale] add. et P | etsi] si G Pi | excludat] excludit BaVW | non] om. BaBeNP2VW | tamen] post corr. Kl 53 eas] add. non BaBeNP2VW | includit actu inv. G | sicut] sic BeV 54 ita] ista Be suppl. in marg. al. m. W 55 Propter etiam] post corr. Kl tertio modo add. impeditur exclusio propter P | implicationem] multiplicationem Be | impeditur exclusio] om. P 56 sive] om. BolEPPi tamen exp. G cum V | contractione] post corr. Ba contractio post ras. et corr. Kl communicatione N | suum] sive sed exp. et corr. in marg. al. m. W 57 Ideo] add. illa E | exclusiva] post corr. P2 58 excludit] includit Bol | non] om. Pi 59 hoc] hic EVW | patet] suppl. al. m. in marg. G 60 dicit] dicitur BaBeP2 | accipiatur] accipiantur Be NV | solum album] sola alba BaBeNP2VW solum om. Pi | pluraliter] om. BaBeBolNP2VW exp. et corr. plura erunt al. m. in marg. G | album] albo BaBeP2VW add. enim al. m. s. l. G | significat] significare BaBeNVW om. Bol significante P2 | non] om. BaBeP2VW sequitur N 61 unum] add. sequitur unum Ba add. significat Bol | sed multa] multa sunt Be multa fieri BaN multa sunt P2 multa erunt V multa item W | quo] quibus BaBeEGP2VW | quae] quod Bol 62 sunt] add. quae sed exp. P2 | illa] ista N om. W 63 per ... patet] patet per hoc V | argumentum] add. in oppositum P | quia] quod Bol | excluditur] excluduntur E 64 quale] quare Bol | relatum] add. et sic patet ad aliud Kl

302

GUILLELMI PETRI DE GODINO

Quaestio secunda

Be16va Kl23rb P18va

E41ra

Pi22rb

Secundo quaeritur, utrum haec sit vera: ‘solus Pater est Deus’. Videtur, quod sic, quia sicut esse Deum convenit tribus personis, ita esse altissimum. Sed de Filio dicitur ‘Tu solus altissimus’, ergo potest dici 5 ‘solus Filius vel solus Pater est Deus’. Praeterea dictio exclusiva addita antecedenti non | excludit | consequens, (non enim sequitur ‘solus homo currit, ergo animal non currit’), sed Filius sequitur ad Patrem, (sequitur enim ‘Pater est, ergo Filius est’). Dictio ergo exclusiva addita Patri non excludit | Filum. Ergo haec po- 10 test esse vera: ‘solus Pater est Deus’, quia sic Deus a Filio non excluditur, nec a Spiritu sancto. Contrarium dicitur in littera. Respondeo. Quidam dicunt sic, quod ista propositio est distinguenda nec est simpliciter | falsa, cuius rationem assignant, quia non est 15 simile de aliis relatis et de Patre et Filio in divinis. Alia enim relata in creaturis non solum differunt supposito, sed etiam essentia, et ideo omnibus modis conceditur, quod dictio exclusiva addita patri carnali excludit filium. Sed relata in divinis non sic se habent, | quia licet sint 13 in littera] cf. Lomb., Sent., I, 21, 2 (176,4-9) 14 quidam] non inveni 1 Quaestio secunda]om. BaBeBolEGKlNP2PiVW 3 Secundo] modo W | quaeritur] add. principaliter N | haec] ista BaNP2W om. BeEKl hic Bol hoc P | Deus] add. et P 4 esse] est Be | ita] sic V 6 est] om. BaBeEP2 suppl. s. l. V 7 antecedenti] accidenti Be | non] om. E ut W | excludit] post corr. Pi | consequens] genus BaNV genus del. et corr. in marg. W 9 Pater] Filius Kl | Filius] Pater Kl | est] add. ergo BePW 10 Dictio ergo inv. BaPP2W ergo om. Be | excludit] excludet Ba | haec] om. BolE hoc suppl. al. m. in marg. G hoc PV hic P2W 11 sic] sicut BeEKlNPV | Deus] om. Kl add. est N | excluditur] excludit N add. ita P excludetur P2 12 nec] ita V | a ... sancto] Spiritus sanctus N 13 Contrarium] contra BolNPPi | dicitur] dicit add. Magister N habetur P dicit V 14 Respondeo] add. in ista quaestione sunt duo fienda. Primo enim ponetur veritas quaestionis. Secundo ponetur quaedam obiectio contra dicta et solvetur. Quantum ad primum P responsio P2 | Quidam dicunt inv. P | sic] om. P | ista] illa BolPiW | est] sit BeEG sic add. est Kl 15 nec] sed P2 | est] om. Kl | simpliciter] semper NW | quia] quod Be 16 relatis] relativis BolEP2V add. in creaturis N | de] suppl. s. l. P | et] add. de N | relata] relativa add. est sed exp. Ba relativa BolEPP2Pi 17 differunt] add. in Kl | sed] est E | ideo] add. i (sic) Kl 18 conceditur] concederetur V 19 relata] relativa BolEPPi; relatio V | habent] add. in re extra ut homo lapis et huiusmodi naturalia P add. in re extra ut homo et lapis et huiusmodi naturalia alia Pi | quia] add. et BeP2

LECTURA THOMASINA I, DIST. 21, Q. 2

303

distincta supposito, tamen sunt unum penitus | in essentia, et ideo P2173rb non conceditur aliquid de eis in talibus locutionibus sine distinctione. “Unde ista secundum eos distinguenda est: ‘solus Pater est Deus’, quia si li ‘solus’ excludit alium masculine tantum, sic est falsa, quia tunc excludit Filium, quod non est verum. Si autem li ‘solus’ excludat aliud 25 neutraliter, sic potest esse vera, quia nihil, quod est aliud a Patre est Deus. Filius enim non est aliud a Patre, licet sit alius”. “Contra hoc arguitur et ostenditur, quod ista ‘solus Pater est Deus’ sit semper falsa et quod distinctio sit superflua, quia dictio exclusiva addita termino excludit ab eo omne aliud praeter id, quod de tali termino 30 praedicatur, sicut dicebatur supra, ut cum dicitur ‘solus Sortes currit’, excluditur currere ab omnibus aliis nisi ab illis, quae praedicantur de homine essentialiter, sicut sunt animal et substantia. Sed in divinis non est totum universale, ergo cum dicitur ‘solus Pater est Deus’, excluditur ab eo quidquid de Patre non praedicatur, sicut Filius et Spiritus sanc35 tus, ratione quorum est propositio simpliciter falsa. Et si eis obiciatur, quod pars integralis impedit exclusionem, (non enim | sequitur, ‘solus Bol23va 20

22 Unde ... 26 alius] Thom., S.th., I, 31, 4, resp. 27 Contra ... 56 transferri] Anon., Super Sent., I, 21, 1, cod. Bruges 491 (287va,7-42) 20 supposito] supposita N | tamen sunt] cum Bol sunt tantum EGKl | tamen sunt unum penitus] sunt om. Bol sunt tamen unum penitus G tamen sunt penitus unum KlN | in] post corr. al. m. W 21 non] suppl. in marg. V 22 ista] illa PiW | ista ... eos] secundum eos ista P | distinguenda est inv. BaBeENPP2VW 23 li] om. BaBolNVW | excludit] excludat BaBeEP2VW suppl. in marg. Kl | masculine] masculum N 24 quod] sed E | autem] vero P | excludat] excludit Ba excudit post corr. Kl om. P | aliud] ad Be 25 potest] patet Be | nihil] includit add. quod id Be nisi Pi 25 est 26 Deus] potest esse Deus N inv. Pi 26 enim] autem Kl | alius] add. modo secundo autem P aliud P2 27 arguitur] om. P | ista] illa PiW 28 sit semper] sit simpliciter BaBeNP2 est simpliciter Bol est semper KlPi semper est P simpliciter sit V | superflua] add. et hoc patet sic P 29 termino] non Kl | omne] esse KlV | id] illud BolGW om. Kl | tali] add. i (sic) Kl 30 praedicatur] om. P2 ras. V add. essentialiter al. m. in marg. W | sicut] sic BaBe | dicebatur supra] superius dicebatur E superius praedicatur add. de inferiori in marg. al. m. Ba superius praedicatur BeNP2VW | ut] om. BaPi sicut BeENP2VW | cum] suppl. s. l. Ba | Sortes] homo BaPPiW 31 excluditur] excludatur BaBe excludito G | currere] cursus BaW | ab] de V | praedicantur] add. esse sed exp. et corr. est Ba praedicatur Bol 32 homine] Sorte BeP2 | sicut] ut G 33 dicitur] add. idem N | solus] solum N 34 ab eo] om. P2 | quidquid] quod quid N | sicut] sic add. est Ba add. est BeNVW cuius add. est P2 | sanctus] add. scilicet W 35 est propositio inv. V | simpliciter] semper E simpliciter iter. P | falsa] add. est sed exp. al. m. W 36 quod] om. Kl | exclusionem] inclusionem sed corr. al. m. G | enim] om. E

304

G16ra

E41rb N20va

W17ra

GUILLELMI PETRI DE GODINO

Sortes est albus, ergo pes eius non est albus’), et licet sit in divinis non sic totum universale, quod impediat exclusionem, potest tamen ibi esse totum integrale, quod eam impediat, et ideo ista non est simpliciter falsa: ‘solus Pater est Deus’: | dicunt, quod non valet, quia sicut totum universale non transfertur ad divina, ita nec totum integrale, unde non potest eam impedire. Ad ista ergo dicendum, quod dictio exclusiva addita alicui termino non excludit illud, | quod est de essentia eius, sicut cum dicitur ‘solus Sortes est in domo’, nec excluditur materia eius, | nec forma, nec partes eius. Eodem modo in divinis, cum dicitur ‘solus Pater est Deus’, non excluditur essentia Patris, et quia essentia Patris praedicatur de Patre et Filio, ideo ista ‘solus Pater est Deus’ non est dicenda simpliciter sine distinctione falsa, quia cum essentia includatur in Patre et de ipso praedicetur. Si intelligatur solus Pater, id est solum id, quod est Pater est Deus, | verum est, quia tunc non excluditur a deitate Filius ratione essentiae, quae est in Patre, quae praedicatur de Filio. Si autem intelligatur solus Pater, id est suppositum Patris solum, sic est falsa. Ad illud, quod dicitur de toto integrali, quod non transfertur ad divina, verum est simpliciter, sed quantum ad illud, quod est perfectio37 albus] album BaP2VW | non] suppl. al. m. in marg. W | albus] album BaKlPP2VW | licet sit] sic licet BaNP2VW sit licet BeKl licet sit sed inv. al. m. G 38 impediat] impedit N | tamen] add. dici G 39 impediat] impedit P impediet BaBeP2VW | ista] illa BaBolPiW | est] erit Ba V om. Bol esset N | simpliciter] semper EW 40 Pater] Deus N | Deus] Pater N | dicunt] add. ad hoc P | totum] suppl. s. l. G om. Pi 41 divina] divinitatem V add. talia sed del. al. m. W | ita] ideo E | nec] nisi P | integrale] intelligibile GV | non] om. W 43 ista] illud Bol illa PiW | ergo] est BaBeP2W om. Bol | dicendum] add. est E add. ad primum dico P | quod] add. cum W | dictio exclusiva] suppl. al. m. in marg. W | addita] additur E suppl. al. m. in marg. W | alicui] altius Bol 43 alicui ... 44 non] suppl. al. m. in marg. W 44 excludit] excedit Ba excludat W | illud ... est] idem quod est N suppl. al. m. in marg. W 45 est] om. Be suppl. s. l. P2 | domo] add. non E | nec excluditur inv. E non excluditur BeKlPPi non excluditur nec BaNP2V | eius] om. Pi | nec] vel P 46 modo] add. cum Bol | est] esse sed exp. et corr. Ba | non] suppl. s. l. Bol cum E 47 Patris] om. Bol | praedicatur] add. et BolEP 48 et] add. de KlPiVW | ista] illa BaBolPiW om. N | est] suppl. s. l. V | simpliciter] semper E 49 distinctione falsa] distinctione falsa falsa sed. falsa falsa exp. N omni distinctione P | essentia] om. G | includatur] iter. Kl includitur W | et] essentia et suppl. al. m. in marg. G om. W | ipso] ipsa BaBeP2VW 50 id] illud BolNW | est] et Ba 51 est] om. N | verum] vera BaW | deitate] divinitate KlPPi 52 autem] om. Ba | intelligatur] intelligetur EGP 53 suppositum ... solum] solum om. Ba solum suppositum Patris BeNP2VW | sic est inv. Pi | falsa] add. solum suppositum Patris sed exp. N 54 integrali] add. dicitur N | transfertur] transferuntur E transferatur G 55 simpliciter] semper E semper sed corr. al. m. W | sed] om. P | illud] id ENP2V | est] add. imperfectionis sed quantum ad id quod est perfectionis P

40

45

50

55

LECTURA THOMASINA I, DIST. 21, Q. 2

305

nis, non est inconveniens ad divina transferri”. Et ideo advertendum, quod in divinis, ubi dictio exclusiva additur relato, non ita habet excludere suum correlatum simpliciter, sicut in humanis. “Et ratio est, quia licet in humanis relata sint simul natura et intellectu, tamen unum 60 relatum essentialiter est diversum ab alio. Et in divinis sunt omnia essentialiter unum, | ideo magis est ibi | distinctio. Kl23va Praeterea licet in creaturis unum relatum inferat aliud quantum ad V177ra actum essen|di, ut ‘si Pater est, Filius est, et e converso’, non tamen Be16vb quantum ad alios actus. Non enim sequitur ‘si Pater est albus, ergo 65 Filius’, sed in divinis quantum ad omnia absoluta inferunt se mutuo, et ideo ibi distinctio est multum necessaria. Praeterea dato, quod in creaturis pater et filius fundarentur in eadem essentia, tamen paternitas diceret in patre aliquam perfectionem realem superadditam essentiae realiter differentem a perfectione, quam 70 filiatio importat in filio superadditam eius essentiae. Sed in divinis paternitas et filiatio non dicunt aliquas perfectiones superadditas essentiae divinae, et ideo ratione unitatis et identitatis, quam relata in divinis habent inter se, magis est distinguendum quam in creaturis”.

58 Et ... 73 creaturis] Anon., Super Sent., I, 21, 1, cod. Bruges 491 (287vb,3-21) 57 relato] relativo BolEP2PiV relationis post corr. Kl relatio N relationi P | habet excludere inv. Be 58 correlatum] correlativum P2 | simpliciter] om. N | in] suppl. s. l. P2 | Et] add. huiusmodi P | ratio] post corr. Kl 59 humanis] post corr. Kl | relata] relativa BaBolEKlNPPi | unum] nullum Bol 60 essentialiter] realiter Bol | Et] sed PV | divinis] add. est Be | sunt ... essentialiter] essentialiter sunt omnia BaBeP2V essentialiter sunt unum omnia N essentialiter om. W 61 unum] add. et BaBeEP2VW et N | ibi] add. necessaria P | distinctio] distinguendum Bol sed corr. indistinctio al. m. s. l. G distinctio add. necessaria N 62 relatum] relativum EKl suppl. s. l. V | inferat] post corr. N | aliud] aliud Kl 64 quantum] tantum EG | ad] suppl. s. l. P2 | alios actos] aliquos add. actus al. m. in marg. Ba alium actum Kl aliquos actus NW | enim] tamen Ba | albus] album BaPVW 65 Filius] add. albus Bol add. est albus EG | omnia] add. a (sic) P | absoluta] absolute Kl 66 ibi] add. magis BaBeP2 ista Bol | distinctio est] est necessaria distinctio BaBeP2 inv. G distinctio om. N est magis V om. W | multum] om. BaBeP2V magis NW | necessaria] om. BaBeP2 add. distinctio NV add. est distinctio W 68 aliquam] aliqua N 69 realem] reale Pi | superadditam] additam P 70 filiatio] filiatione Be | in] suppl. s. l. P2 | Filio] add. i (sic) Kl | superadditam] superaddita Kl | eius] eidam P2 | Sed] sine del. et corr. sed s. l. P2 71 aliquas] post corr. P2 | superadditas] post corr. Be | essentiae] post corr. al. m. W 71 essentiae 72 divinae inv. Kl 72 unitatis ... identitatis] identitatis et unitatis W | relata] relativa BeBolEKlNPPi 73 est] add. necessaria in marg. N | distinguendum] distinctio N | creaturis] add. dicendum N add. e (sic) P

306 E41va

GUILLELMI PETRI DE GODINO

Ad argumentum in contrarium dicendum, quod | ista ‘solus Filius est altissimus’ est distinguenda sicut prima, scilicet ‘solus Pater est 75 Deus’ et in uno sensu est vera, in alio falsa. Unde cum dicitur ‘Tu solus altissimus’ et cetera, intelligendum est cum toto, quod ibidem sequitur, cum Spiritu sancto. Et hoc est absolute verum, quod solus Filius cum Patre et Spiritu sancto est altissimus, et per idem patet solutio ad secundum, quia licet Pater sit in Filio per unitatem essentiae 80 et quantum ad intellectum relationis, tamen inquantum relatio habet rationem oppositionis, distinguit Patrem a Filio secundum supposita.

74 Ad argumentum... 82 supposita] om. BeP2 74 argumentum] argumenta BaV primum P | in] om. Bol | contrarium] om. Bol oppositum P | dicendum] om. N add. ad primum BaW | ista] illa BaPiW ibi Bol 75 est1] om. Kl | est distinguenda inv. post corr. Kl | sicut] si Bol | prima] persona E | scilicet] om. P 75 est2 76 Deus] suppl. al. m. in marg. W 76 uno] aliquo BaNW | sensu] senso Kl | vera] add. et BolNW | alio] alia E aliquo add. sensu est BaNVW | Unde] exp. et et praeterea suppl. al. m. in marg. G 77 solus] add. es W | et cetera] etiam N | est] add. cum sed del. Bol | ibidem] illud Kl ibi N 78 sequitur] add. scilicet P | cum] quod EG | Spiritu sancto inv. BaN add. et cetera BolKlPPi | hoc] haec Kl | verum] vera KlP | quod] quia Kl 80 quia] quod BaKl quod sed corr. quia al. m. W | et] om. Bol 81 quantum] tantum add. relatio sed del. Bol | ad ... tamen] om. Bol | inquantum relatio] quantum relatio Bol inv. NVW 82 distinguit] add. a Kl add. a sed exp. N | Patrem] Patre Kl | supposita] add. et sic patet veritas quaestionis BolKlPi

Distinctio vigesima secunda

Utrum Deus sit a nobis nominabilis pluribus nominibus Videtur, quod non, quia nomen debet respondere rei significatae. Sed in Deo est summa unitas | sine difformitate vel diversitate, ergo non debet nisi | uno nomine nominari. Praeterea nomina divina non possunt mul|tiplicari | nisi vel quantum ad significatum vel quantum ad modum significandi, sed res significata est una in divinis. Modus autem significandi est tantum du10 plex substantialiter et relative. Non enim sunt plura praedicamenta, quae remanent in divinis. Ergo saltem videtur, quod non possint | ad plus esse quam duo nomina. In contrarium est Sacra Scriptura, quae eum pluribus nominibus nominat. 15 Respondeo. Dicendum, quod duo sunt hic videnda, ex quibus apparebit propositum. Primum est, quid per nomen significatur. Secundum qualiter Deus sit a nobis nominabilis. Ex his apparebit, quod principaliter quaeritur. 5

1 Distinctio ... secunda ] suppl. in marg. BaBeNP2 om. BolE suppl. al. m. in marg. GKlW suppl. vigesima secunda al m. in marg. Pi suppl. vigesima secunda distinctio in marg. V 3 Utrum] antep. “Post praedicta disserendum” et cetera. Circa distinctionem vigesimam secundam quaeritur primo P antep. “Post praedicta” et cetera. Circa istam vigesimam secundam distinctionem quaeritur primo Pi (Lomb., Sent., I, 22, 1 (178,3-4) | pluribus nominibus] add. et KlPPi om. N pluribus nominabus P2 4 Videtur] arguitur BaBeENP2V | non] sic Ba | debet] oportet W | significatae] add. per nomen P 5 vel] suppl. s. l. Ba | vel diversitate] om. EW 6 nisi ... nominari] nominari nisi uno nomine BaBeENP2VW 7 divina] in divinis N | nisi] om. W 7 quantum 8 ad inv. E 8 significatum ... quantum] quantum om. Bol om. E 9 significata] signata Bol add. vel quantum ad significatum E | duplex] om. N add. scilicet BaPP2VW 10 substantialiter ... relative] substantialis et relativus BaN 11 remanent] remaneant (dub.) sed corr. remaneant in marg. N remaneant add. d (sic) W | possint] possunt W | ad] aliquid sed corr. ad Ba 12 plus] plura Bol plures E | esse] add. plura P | quam] add. ad Ba 13 In contrarium] contra P 13 pluribus ... 14 nominat] nominat pluribus nominibus BaBeENP2VW 15 Respondeo] om. BaBeNP2VW | dicendum quod] in ista quaestione P | duo sunt inv. P | hic] om. PPi 16 quid] om. Be | significatur] significetur P 17 Deus] suppl. s. l. Be | sit ... nobis] a nobis sit BaBeGP2VW | nominabilis] add. et P2 17 Ex ... 18 quaeritur] om. Kl 17 his] quo P | apparebit] patebit W

Ba17ra P2173va Pi22va Bol23vb

P18vb

308

GUILLELMI PETRI DE GODINO

Circa primum sciendum, quod ut dicitur I Peri Hermeneias “voces sunt earum, quae sunt in anima passionum notae”, quod exponens 20 Boethius in commento dicit, quod voces significant intellectum qualitative, id est res ut intellectas. Cum enim intellectus sit, qui imponit voces ad significandum ei, quod intelligit et, ut intelligit, voces imponit. Sed intellectus directe et per se rem intelligit, tamen eam intelligit mediante specie conceptu existente in intellectu. Ergo rei in- 25 E41vb tellectae nomen imponit tamen mediante | conceptu. Et confirmo rationem, quia si nomen non significaret rem, sed rei speciem, tunc omnes propositiones verae affirmativae essent falsae, N20vb cum numquam species | de specie praedicetur, per quod patet primum. Ex quo satis de facili patet secundum, scilicet qualiter debeat a nobis 30 nominari. Sic enim eum nominamus, ut eum concipimus, sed ipsum in via non possumus concipiere nisi per creaturas, ergo nec ipsam noKl23vb minare nisi per cre|aturas, accipiendo ab eis nomen. Et quia perfectiones divinae uno conceptu creato non possunt sufficienter repraesentari, 19 voces ... 20 notae] Arist., De interpr., I, 1, 161a3, transl. Boeth. (5,4) 21 voces ... 22 intellectas] cf. Boeth., Comm. in Peri Hermen., I, 1 (38,25-39,9) 19 Circa] quantum ad P | ut] secundum quod BaBeNP2VW | Peri Hermeneias] Pery Ermeneiam Ba Pery Ermeneias BeKlW peryaret E Peri Hermeneias coni. ex peryaret G Periaras N Periarem P2 Pery Armeneias V 20 sunt] add. signa a sed a exp. Pi | earum] eorum BaV signa add. passionum N eorum sed s. l. al. m. corr. earum W | sunt ... anima] in anima sunt Kl | passionum notae] om. N paxionum notae P 21 in commento] in commentum BolPi om. EGKl in commentum suppl. in marg. V | significant] figurant BeBolEG | intellectum] intentione Bol lac. P in rem V qualitatem W | qualitatem] intellectum W | ut] om. Bol | intellectas] intelligas Be intellectam V | imponit] componit E ponit sed corr. s. l. Kl imponat P2 ponit Pi 23 ei] ras. et corr. illud Pi | et] ita post corr. Kl om. P2V | ut intelligit] suppl. in marg. V 24 directe ... se] per se et directe Kl | rem] om. N add. non W | tamen eam inv. BaBeEP2VW tamen illa Bol tamen rem Kl eam cum N 25 specie] add. et BaBeKlP2VW | rei] re Be 27 confirmo] post corr. Kl confirmatur P | rationem] ratio P | significaret] significat W | rei] secundum et suppl. in marg. Bol 28 affirmativae essent] essent affirmativae sed corr. et inv. al. m. W | falsae] fe (sic) del. et corr. in marg. P2 29 specie] post corr. in marg. P2 | per ... primum] om. Kl et hoc de primo P per quod del. et corr. et sic s. l. et patet primum in textu P2 30 Ex ... facili] quantum ad P ex quo patet P2 | patet] apparet BaBeVW om. P de facili P2 | scilicet qualiter inv. BaBeENP2VW | debeat ... nobis] a nobis debeat KlV 31 nominari] add. Deo Bol add. sciendum quo P | enim] om. P | eum] cum Be | ut] sicut P | concipimus] cognoscimus N concipiamus Pi 32 possumus concipere] possumus add. non sed del. et concipere in textu Bol add. nisi creaturas accipiendo ab eis nomina et sed del. et add. nec intelligere nisi ex creaturas ergo nec ipsum possumus in via nominare nisi per nomina et creaturis assumpta cum igitur nomen significet rem mediante conceptu a nobis formato in marg. P2 concipimus W | nec] neque N om. P2 | ipsam] add. possumus N ipsum BaPPiW om. P2 | nominare] nominamus W om. P2 33 nisi per] post corr. Kl om. P2 | nisi ... Et] om. P2 | quia] del. et corr. et s. l. P2 34 possunt] add. de sed del. Bol

LECTURA THOMASINA I, DIST. 22, Q. 2

309

ideo oportet, quod de perfectionibus suis diversos conceptus formemus, sed ipsum nominamus sicut concipimus. Ergo oportet, quod eum diversis nominibus nominemus, et sic patet propositum. | G16rb Ad primum dicendum, quod quamvis res divina sit una, quia tamen est excedens intellectum nostrum, diversos conceptus possumus de ea 40 formare, ut visum fuit supra, et per consequens diversimode nominare. Ad secundum dicendum, quod licet sint tantum duo modi praedicandi in divinis, in quolibet tamen modo possunt esse diversa nomina propter causam dictam. 35

Quaestio secunda Utrum aliqua nomina proprie Deo conveniant Iuxta hoc quaeritur, utrum aliqua nomina proprie Deo conveniant. Dicendum, quod ad sciendum, quae nomina proprie sibi conveniant, 5 et quae non debeamus nominare, quod nomina, quae Deo attribuimus, se habent in quadruplici differentia. Sunt enim aliqua, quae significant rem soli Deo convenientem, | sicut sunt illa nomina, quae im- Be17ra perfectionem a suo significato excludunt, ut immensus, quod excludit limitationem essentiae, et omnipotens, quod excludit limitationem

35 diversos] perfectos Be 36 quod] add. per Bol 37 eum] ipsum G cum N | diversisi] diversos W | nominibus] om. Kl | patet] om. Pi | propositum] propositio Pi 38 primum] secundum E add. in oppositum P | quia tamen inv. BaBeENP2VW quod tamen Bol 39 possumus] potest Bol 40 fuit] est BolW | consequens] add. Deum Bol | diversimode nominare inv. BaBeP2VW nominari diversimode E denominre diversimode sed exp. et corr. nominare diversimode N 41 sint] sit Pi 42 possunt ... diversa] esse om. Kl suppl. in marg. P2 possunt in textu et esse suppl. in marg. et diversa in textu W 43 causam dictam] causam quae dicta est BaBeNP2VW inv. BolPPi add. poni Kl 1 Quaestio secunda] om. BaBeBolEGKlNP2PiVW 2 Utrum ... conveniant] om. BaBeBolEGKlNPP2VW 3 Iuxta] sexta Kl secundo P | hoc] om. P | quaeritur] add. sine argumentis P | proprie Deo inv. N | conveniant] add. respondeo P 4 ad] add. hoc V | quae] quae post corr. Kl | nomina] conveniunt BaBeNP2W | proprie sibi inv. E Deo proprie N conveniunt V | conveniant] om. BaBeNP2W sibi proprie V 5 nominare] notare Be del. et corr. intelligere s. l. P2 7 rem] res EGW rationem N | Deo] add. convenire sed exp. Ba | convenientem] convenientes EG | sunt] om. P | illa] ista add. nomina sed exp. N ista W | quae] add. omnem BaBeNP2W 8 a] in N | significato] signato Bol 9 limitationem] post corr. Kl | essentiae] esse Pi | et] om. BaNP2VW | limitationem] illimitationem P

310

GUILLELMI PETRI DE GODINO

potentiae, et sic de aliis. Alia autem sunt nomina, quae in ratione sui significati solam imperfectionem includunt, ut sunt esse finitum, | esse creatum, et talia Deo nullo modo conveniunt. Alia sunt nomina, quae in ratione sui significati aliquam imperfectionem includunt, et cum hoc aliquid perfectionis dicunt, sicut sentire dicit in suo significato Bol24ra cognitionem, quod est perfectionis et | modum specialem cognitionis, scilicet materialiter cognoscere, quod est imperfectionis, et simile E42ra est de omnibus nominibus significantibus | perfectionem secundum modum convenientem creaturis, ut sunt leo, bos, et cetera. Et talia de Deo non dicuntur proprie, sed transsumptive et metaphorice ratione alicuius proprietatis repertae in Deo, sicut dicimus ipsum leonem ratione fortitudinis et agnum ratione innocentiae. Quarto sunt aliqua nomina, quae in suo significato nullam imperfectionem includunt, nec excludunt, sicut sapientia, bonitas, et haec dicuntur tam de Deo quam de creaturis, sed per prius de Deo quam de creaturis, quantum 2 P 173vb ad rationem rei significatae, licet quantum ad im|positionem sint prius imposita creaturis quam Deo.

10

V177rb

10 autem] vero G om. NP2 | nomina] om. P | quae] iter. N 11 esse] add. lac. Kl | finitum] fignitum (sic) Bol 12 Deo ... modo] Deo om. Be nullo modo Deo BaENP2VW | nomina] om. Kl 13 sui] om. P2 | imperfectionem] perfectionem BolG 14 hoc] om. Pi | perfectionis] imperfectionis BolG 15 quod] quae P | specialem] speciale Pi | cognitionis] communicationis N 17 omnibus] simile exp. Ba | nominibus] hominibis sed. corr. W 18 leo bos] leones Ba add. et simila Pi | cetera] om. N | Et2 talia] talia et hoc BaBeEP2V talia etiam BolG talia et N alia et hoc W 19 non] suppl. s. l. W 20 repertae] receptae post corr. Be del. et corr. in eis repertae quae proprissime et eminentiusest in in marg. P2 | Deo] add. quia Bol | sicut] add. si Kl add. cum PPi 21 Quarto] quattuor N | aliqua] alia N 22 nomina] add. et haec dicuntur sed del. Kl | imperfectionem] perfectionem P | includunt] important sed exp. et corr. N 23 sicut] add. sunt Pi | sapientia] add. et BaBeP2VW | bonitas] add. et huiusmodi P | et haec] om. E et ista suppl. al. m. in marg. G et om. N haec om. V | dicuntur] dicunt dub. E | tam] tamen EKl om. V 24 per prius] per om. BolKl proprius N | de] om. Ba | de] om. BolW | sed ... creaturis] om. Bol 25 impositionem] impotentiam sed exp. et corr. N | sint] fuit P2 sicut V | prius] om. V 26 imposita] posita E | creaturis ... Deo] creaturae quam Deo Bol add. et cetera E Deo quam creaturis sed corr. creaturis quam Deo W

15

20

25

LECTURA THOMASINA I, DIST. 22, Q. 3

311

Quaestio tertia Utrum aliquod nomen dicatur de Deo substantialiter Videtur, quod non. Dicit Damascenus, quod “oportet singulum eorum, quae de Deo dicuntur, non quid est secundum substantiam 5 significare, sed quid | non est ostendere, aut habitudinem, quam de- W17rb monstrant ad aliquid eorum, quae consequuntur naturam vel operationem”. Praeterea secundum hoc nominatur aliquid a nobis, secundum quod intelligitur a nobis. Sed Deus in hac vita non intelligitur a nobis 10 secundum substantiam suam, ergo nullum nomen dictum a nobis de Deo significat divinam substantiam. Contra. Augustinus VI De Trinitate dicit, de Deo hoc est esse, quod fortem vel sapientem esse, etsi quid de illa simplicitate dixerit, quo eius substantia significatur, ergo huiusmodi nomina significant 15 divinam substantiam. . Dicendum, quod quaedam nomina dicuntur de Deo pure negative, quae sunt inventa ad removendum in divinis. Alia sunt, 12 Contra … 15 substantiam] cf. Thom., S.th., I, 13, 2, contra 12 de2 ... 14 significatur] cf. Aug., De Trin., VI, 4, 6 (234,16-19) 1 Quaestio tertia]om. BaBeBolEGKlNP2PiVW 2 Utrum] add. Distinctio vigesima tertia in marg. Ba antep. Tertio quaeritur P antep quaeritur V | dicatur ... Deo] de Deo dicatur KlPi | substantialiter] add. et KlP 3 Videtur] arguitur BaBeNP2VW | non] add. quod V | Dicit] add. enim P 4 de ... dicuntur] dicuntur de Deo W | non quid] numquid P2 5 sed] si P2 | non est inv. E est om. Kl non et est suppl. s. l. V | aut] autem Bol | habitudinem] add. aut N habitualis V beatitudinem sed exp. et corr. al. m. s. l. W | quam demostrant] add. aut N quamdem P2 quam demonstrant sed exp. monstrant et corr. de al. m. W 6 ad] aut BaP2W | aliquid] om. N ad P2 ad sed corr. al. m. W | consequuntur] sequuntur BeW assequuntur P2 | operationem] cooperationem Be 8 hoc] quod sed exp. et corr. hic al. m. in marg. W | aliquid] aliquis Pi 8 secundum2 ... 9 nobis1] om. Be 8 secundum2 ... 9 nobis2] om. P2 9 intelligitur] cognoscitur Ba a nobis P om. P2 | secundum ... intelligitur] suppl. in marg. P2 | in ... nobis2] non intelligitur in hac vita a nobis BaBeENV non intelligitur a nobis in hac vita W | a nobis1] om. BaBeENP2VW intelligitur P 10 substantiam suam inv. BaN | dictum] del. et corr. impositum s. l. P2 10 de 11 Deo] om. G s. l. dictum et in textu de Deo P2 11 divinam substantiam inv. BolKlPPi 12 Augustinus] om. Kl | VI] VII BaEKlPP2PiV IV BeBolGNW | de2] om. BolV de exp. G del. et corr. quod s. l. P2 | est] suppl. al. m. in marg. G om. N 13 quod] et E | fortem] forte Ba add. esse PP2 | vel] quod PPi | illa] ista N | dixerit] dixerunt Bol dixerim (dub.) Kl dicxent (sic) N dixerim Pi 14 eius] a sed exp. et corr. s. l. Ba ei V | substantia] sapientia BolGKlPPi | huiusmodi] huius BaBolP2VW huius post corr. Pi 15 divinam substantiam inv. Kl add. respondeo PPi 16 dicuntur] dicunt Be 17 ad ... divinis] in divinis ad removendum BaBeENP2VW 17 Alia ... 18 quae] alia quae sunt sed corr. alia sunt quae Be talia sunt quae et add. non in marg. Bol om. N 17 Alia ... 19 removendum] om. (hom.) N

312 Pi22vb

Kl24ra

E42rb

Ba17rb N21ra

P19ra

GUILLELMI PETRI DE GODINO

| quae habent habitudinem ad creaturas et talia nomina non significant divinam substantiam, quia ipsa sunt inventa ad removendum imperfectionem. Alia autem significant relationem Dei ad creaturas, quae in Deo tantum habent esse secundum rationem. Alia autem sunt nomina, quae affirmative et absolute | praedicantur de Deo, et de istis dicunt aliqui, quod licet dicantur de Deo secundum vocem, sunt tantum magis inventa ad removendum quam ad ponendum. Unde secundum eos dicitur esse vivens, quia non est sicut ipsa inanimata. Sed istud nihil est, quia | omnis propositio negativa vera habet aliquam affirmativam veram priorem se, unde nec umquam negativa probari potest nisi per affirmativam, et ideo si aliquid de Deo vere negatur, oportet, quod aliquid de | ipso vere affirmetur, quod sit realiter in | ipso. Et postea si praedicata affirmativa dicantur solum de Deo per remotionem oppositorum, cum omnis res includat in se oppositionem ad aliquid, quod Deo non convenit, ut lapis includit in se non hominem et homo non asinum, quae vere de | Deo negantur, sequeretur, quod aeque proprie possemus Deum dicere asinum, corpus, leonem, sicut bonum vel sapientem, quod est magna abusio. Ergo et illud, ex

18 habent] dicunt BaBeP2VW add. et dicunt E om. N | habitudinem] add. Dei P2 | non] om. Ba suppl. in marg. W | significant] significat P2 19 ipsa] primo BaEKlP2 prima BeGVW om. N | removendum] add. in divinis. Alia sunt quae habent habitudinem ad creaturas et talia nomina non significant divinam substantiam, quia primo sunt inventa ad removendum Kl om. N removendam W 20 autem] vero G 21 tantum ... esse] habent tantum esse Ba tantum esse habent Kl tantum habet esse P2 | secundum rationem] suppl. in marg. Ba | autem] add. secundum Be om. GN 23 dicantur ... Deo] de Deo dicantur BaBeENP2VW 23 sunt ... 24 inventa] magis tamen sunt inventa BaBeNP2W magis tamen inventa sunt E V tamen magis inventa Kl 24 quam ... ponendum] quam ad aliquid ponendum P om. P2 | eos] res Bol add. Deus V 25 inanimata] animata N 26 istud] motum Bol illud PiVW | est] valet BaBeNP2VW | quia] quod P2 | vera habet inv. E | aliquam] aliam P2 27 veram] om. Be | nec umquam] numquam N 27 negativa ... 28 potest] negativa potest probari BaBeNP2VW potest negativa probari G 28 nisi] om. Kl | aliquid] quid Kl | Deo] novo sed del et corr. eo al. m. s. l. W | vere] naturae P2 | negatur] negetur BaBeNVW 29 aliquid ... ipso] de ipso BaBeNV aliquod se ipso Bol de ipso aliquid EW aliquid de eo G de ipso vere aliquid P2 | vere] add. aliquod Ba add. aliquid BeNV om. P2 | affirmetur] affirmative E affirmatur G | quod sit] et sic V | in] iter. N 30 postea] puta Bol | affirmativa] affirmata BaBeP2 31 includat] includit Pi | oppositionem] oppositum NP2 31 oppositionem ... 32 se] om. (hom.) Be 32 includit ... se] includit om. Be concludit in se E in se includit Kl includat in se N 33 et] ut E | quae] quae post corr. Kl 33 quae ... 34 asinum] om. (hom.) E 33 Deo] eo Pi 34 Deum dicere inv. et add. esse BaBeNP2V om. E Deum esse W | corpus] virum coni. ex virus Bol 35 illud] illud dub. E

20

25

30

35

LECTURA THOMASINA I, DIST. 22, Q. 3

313

quo sequitur, scilicet quod praedicata affirmativa tantum sint inventa dici de Deo ad removendum. Alii autem dixerunt, quod sunt inventa ad significandum habitudinem Dei ad creaturas, ut pro tanto dicatur Deus bonus, quia est causa 40 bonitatis. Sed istud nihil est, quia sic posset dici, quod est corpus, quia est causa corporis, vel | esset omne ens, quia est causa omnis entis. Be17rb Et ideo dicendum est aliter, quod quaestio potest dupliciter intelligi. Uno modo utrum aliquod nomen dictum de Deo praedicet divinam essentiam, et tunc dicendum est, quod omnia 45 nomina significantia perfectiones absolute et affirmative praedicantur substantialiter. Omnes enim perfectiones, quae sunt in creaturis, etiam sunt in Deo, sed eminentius, quia quae sunt in creaturis diversim et | particulariter et per modum Bol24rb compositionis accidentalis cum subiecto sunt in Deo consummanti et 50 universaliter et per modum summae unitatis, ita quod non est alia res Deus et divina perfectio, sed sunt una substantia. Et ideo nomina illa, quae in creaturis dicunt aliquid additum essentiae in divinis, | dicunt G16va substantiam. Alio modo potest quaestio intelligi, dato quod talia no38 Alii] cf. Alan. de Ins., Reg. cael. iuris, 21 (138) et 26 (142); Nic. Amb., Ars cath. fidei, I, 19 (84,14-24); Orig., In epist. ad Rom., X, 43, (1292A-B); Aug., Enarr. in Ps., 43, 22, 20 (489,1-490,26); Thom., Quaest. disp. de ver., 2, 1, resp. (39,133-134) 38 Alii ... 41 entis] cf. Thom., S.th., I, 13, 2, resp 36 affirmativa] affirmata Be | tantum sint inv. BaP2W tantum sicut V 37 Deo] eo Pi 38 autem] om. Kl | dixerunt] dicunt Kl | ad] add. sp (sic) sed del. Be 39 ut] nec V | quia] quod V 40 istud] illud BolKlPiW | sic] sicut Bol om. W | posset] possumus E | est] esset GP2 | 41 causa] causam sed corr. P2 | vel] add. quod PP2 | esset] om. P | quia] quae Be iter. P 42 ideo] iam P2 | quod] quia BaBeVW | potest dupliciter inv. BaBeNP2VW 43 utrum] ut N | aliquod] aliud Bol aliquod post corr. N 44 divinam essentiam inv. BaBeENP2W divinam substantiae essentiam V 45 significantia] significata add. secundum Bol 46 praedicantur] add. de Deo P2 | substantialiter] add. de Deo N add. de Deo al. m. W | enim] autem Ba 47 sunt1 ... creaturis] in creaturis sunt G 47 etiam ... 48 creaturis] om. Be 47 etiam sunt2] sunt entia Ba etiam om. BeP inv. NP2VW om. E | sunt2 ... Deo] om. Be in Deo sunt E add. etiam P 48 quia] om. Be sed E | quae] om. BaBe add. autem P2 | creaturis] om. Be add. sunt etiam in Deo sed exp. P2 | et] etiam sed ras. et corr. et Ba 49 compositionis] comparationis GKl | accidentalis] add. sed sunt in eo in marg. et lac. et et universaliter et per modum summae unitatis Ba | consummanti] om. Ba consummati BeN coniunctum Bol consummatum E consummative Kl consummante P summatum P2 conservatum Pi summanti V | et] om. P 49 sunt ... 50 unitatis] om. Ba 51 Deus] suppl. s. l. Ba | sed] suppl. s. l. P2 | nomina illa inv. Kl ista nomina N 52 dicunt1 ... essentiae] aliquid additum essentiae dicunt BaBeENP2 aliquid additum esse dicunt V aliquid add. dicunt al. m. in marg. et additum essentiae in textu W | questio ... dato] dato om. G intelligi questio Be quaestio inter dato Bol intelligi questio dato P2

314

GUILLELMI PETRI DE GODINO

mina praedicent divinam substantiam, utrum praedicent substantiam, id est per modum, quo praedicata substantialia praedicantur, ut sit quaestio non de re, sed de modo. Tunc est dicendum, quod quaedam sic, quaedam non. Iuxta quod notandum, quod licet in divinis omnia essentialia sint E42va unum realiter, differunt | tamen ratione, et haec ratio variatur per omnia genera praedicamentorum. Nam quaedam significant et praedicant per modum substantiae, ut Deus, quaedam per modum quantitatis, ut V177va magnus, quaedam per modum qualitatis, ut bonus, | et hoc est, quia P2174ra illa summa et simplicissima essentia omnes | perfectiones omnium generum in se compraehendit. Quodlibet ergo talium nominum divinam substantiam significat, sed non quodlibet eam significat ut substantiam, sed quaedam ut substantiam, quaedam ut quantitatem et sic de aliis. Ad primum dicendum, quod ideo dicit Damascenus, quod haec nomina non significant, quid est Deus, quia a nullo istorum nominum exprimitur perfecte, quid est Deus, sed unumquodque ipsum imperfecte significat, sicut omnis creaturae perfectio imperfecte divinam perfectionem repraesentat. Ad secundum dicendum, quod essentiam divinam cognoscere non possumus in hac vita, ut in se est, sed eam cognoscimus, ut repraesentatur in perfectionibus creaturarum. Et sic nomina imposita a nobis eam significant. 54 praedicent] praedicentur Ba | substantiam] essentiam W | substantiam] substantialiter Bol om. E | utrum ... substantiam] om. (hom.) EP 55 id est] et N | praedicata ... praedicantur] praedicantur praedicata substantialia N | ut sit] scilicet ut Kl 56 non] add. dare sed del. Be | modo] add. et BaENP2VW | est dicendum inv. P2 est om. W 58 sic] add. et PP2Pi | Iuxta] circa P | quod] add. est PP2 | in divinis] om. Be | sint] sunt BeNV 59 unum] una Be add. ratione sed exp. W | realiter] essentialiter N | haec] om. Kl | per] secundum BeP2 60 significant] significat Bol | praedicant] praedicatur Bol praedicantur W 62 quia] quod EP add. in W 63 omnes] dicimus E 64 quodlibet] quia licet Bol quod licet EP2W 65 significat] significant NV | sed] add. quod GKl add. quodlibet V | quodlibet] quod Bol om. V | eam significat inv. BaNP2W significant eam BeV | ut] et exp. sed corr. s. l. P2 66 quantitatem] qualitatem BaBeNVW 68 primum] add. in oppositum P | dicendum] sciendum E | dicit Damascenus inv. BaBeENP2VW 69 non] suppl. al. m. in marg. W | significant] significat P2 | est] om. BaV | a nullo] a om. Kl anterioris exp. et corr. in marg. N 70 est Deus inv. BaBeP2VW | sed] om. P2 | ipsum] ipsorum V 71 sicut omnis] quia Bol sed KlPi ex eo quod P | creaturae perfectio inv. BeG creatura perfectio E 72 repraesentat] repraesentant N 73 cognoscere ... 74 possumus] non possumus cognoscere N 74 ut] secundum quod BaBeNP2VW | in ... est] est in se N | ut] secundum quod BaBeNVW | in ... ut] om. P2 | repraesentatur] repraesentetur Kl 75 imposita ... nobis] a nobis imposita BaBeP2VW posita a nobis Pi 76 eam significant inv. BaBeNVW

55

60

65

70

75

Distinctio vigesima tertia

Utrum persona significet substantiam vel relationem Quaeritur, utrum persona significet substantiam vel relationem. Videtur, quod substantiam, quia persona secundum Boethium est “rationalis naturae individua substantia”, sed substantia dicit quid absolutum, ergo non significat relationem. Praeterea omne relatum secundum nomen suum ad aliud | refertur, Kl24rb sed hoc nomen persona non refertur ad aliud, ergo non significat re10 lationem. Contra. Secundum Boethium omne nomen, quod “ex personis originem capit, certum est ad substantiam non pertinere”. Sed nullum nomen ita capit originem ex personis sicut persona, ergo non pertinet ad substantiam. 15 Respondeo. Hic sunt tria videnda. Primum est de differentia istorum nominum: essentia, subsistentia, substantia et persona, quibus 5

3 oportet ... 6 operationem] Ioh. Dam., De fide orth., I, 9 (48,8-12) 4 Videtur … 7 relationem] cf. Thom., Super Sent., I, 23, 1, 3, arg. 2 (560-561) 6 rationalis ... substantia1] Boeth., Contra Eut., 3 (214,171-172) 1 Distinctio vigesima tertia] suppl. distinctio vigesima quarta in marg. Ba suppl. in marg. BeNP2 suppl. al. m. in marg. GKl om. BolEV suppl. vigesima tertia al. m. in marg. Pi 3 Utrum ... relationem] om. BaBeBolEGKlNP2PVW 4 Quaeritur] antep. Praedictis addicendum et cetera. Circa distinctionem vigesimam tertiam P antep. Praedictis adducendum et cetera. Circa distinctionem vigesimam tertiam Pi (Lomb., Sent., I, 23, 1 (181,4-5) | significet] significat Kl add. personam W | vel] aut Ba | relationem] add. et P 6 naturae] natura BaBeEGKlPiVW | sed] quia sed exp. et corr. sed s. l. Ba | sed substantia] om. Bol 6 dicit ... 7 absolutum] quod absolutum dicitur Bol quid absolutum dicit KlPi 7 non] in P2 8 omne] om. Bol | relatum] relatio Bol | nomen suum inv. BolNW | ad] add. aliquid W | aliud] aliquid PP2Pi 9 relationem] dub. W 11 nomen] om. N | quod] add. est Kl | personis] persona Kl 12 ad] add. persona P2 | nullum] om. Pi 13 ita] illa Bol | sicut] om. P2 | ergo] add. persona P 14 ad substantiam] ad add. aliquid sed ras. et add. substantiam sed ad relationem al. m. in marg. Kl 15 Hic] haec EPi in ista quaestione P | videnda] per ordinem declaranda BaENP2VW del et add. per ordinem declaranda Be om. Pi | Primum est de] primo BolG primum post corr. Kl primo de Pi | differentia] de gratia P2 | istorum] illorum V

316

E42vb

P174rb Pi23ra N21rb

Be17va

GUILLELMI PETRI DE GODINO

in Graeco respondent quattuor alia, scilicet usia, quod respondet essentiae, usiosis, subsistentiae, hypostasis substantiae et prosopon personae. Secundo ostendetur, quod nomen personae in divinis proprie reperitur. Tertio quid significet, utrum substantiam vel relationem. 20 Circa primum sciendum, quod, sicut dicitur | V Metaphysicae, substantia dicitur dupliciter. Uno modo quidditas rei, quam significat definitio, secundum quod dicimus, quod definitio significat substantiam et quidditatem rei, et hoc | est substantia universaliter accepta, quam Graeci usiam vocant, et est univarsaliter accepta, quia | actus eius 25 est esse, quod non | determinat sibi aliquem modum essendi, sed est commune omnibus generibus. Alio modo dicitur substantia suppositum particulare, quod subsistit in genere substantiae, et illud particulare communiter acceptum in genere substantiae dicitur suppositum. Potest tamen hoc suppositum in speciali tripliciter considerari et se- 30 cundum hanc triplicem considerationem tripliciter nominari. Potest enim considerari, ut per se existit et nulli | alii innititur subsistendo, et 21 Circa ... 42 intellectualis] cf. Thom., S.th., I, 29, 2, resp. 22 substantia ... dupliciter] cf. Arist., Metaph., V, 8, 1017b23-26 17 respondent] correspondent P | quattuor alia] quattuor autem alia E inv. NV | usia] ulia W | quod] et Pi 18 usiosis] usia add. vel s. l. Ba usion KlPPi usiasis W | subsistentiae] absistentiae W | et] om. P | prosopon] pro se ipso sed corr. prosepon in marg. Bol persopon E prosepon Kl persopone sed corr. al. m. W 19 ostendetur] respondetur E ostenditur NPPi | nomen] non sed corr. in marg. Bol 19 personae ... 20 reperitur] proprie personae reperitur in divinis E, personae proprie reperitur in divinis BaBeP2VW personae proprie reperiatur in divinis N 20 Tertio] tertio post corr. et add. ostendetur Ba add. ostendetur BeEP2V tunc add. ostendetur W add. ostenditur N | significet] add. persona P significat P2W | utrum] add. scilicet E | substantiam] post corr. W 21 Circa] propter BaBeP2W quantum ad P | sicut] illud W | V] II V 22 dicitur dupliciter inv. Bol dicitur om. E | quidditas] quidditatem E | rei] illa dub. Bol | significat] signat P2 23 definitio] suppl. al. m. in marg. G substantia BaBeP2 substantiam sed corr. definitionem in marg. W 23 substantiam ... 24 quidditatem] quidditatem et substantiam BaBeENP2VW 24 hoc] haec E | est] om. P2 | accepta] add. quia actus eius est esse Kl 25 Graeci] om. W | usiam vocant inv. Kl | universaliter accepta inv. Bol universaliter add. ac (sic) et accepta sed del. P | quia] quam P2 26 determinat] determina (sic) P | aliquem modum inv. BaBeENP2VW | sed] sicut E 27 omnibus generibus] om. Ba 28 et] add. ideo E 28 et ... 29 substantiae] suppl. al. m. in marg. W 28 illud] id Be add. illud dicitur N istud P 29 acceptum] add. tamen BaBeNP2 30 Potest] om. V | tamen] autem P | hoc suppositum] hic suppositum KlP2 inv. N | in ... considerari] tripliciter in speciali considerari Bol specialiter tripliciter considerari E in speciali considerari tripliciter Kl | et] add. secundum sed exp. N 31 triplicem considerationem inv. BaBeENP2VW ternam considerationem Bol | tripliciter nominari inv. BaBeEP2VW 32 enim] add. primo BaBeP2W | considerari] nominari E | ut] secundum quod BaNP2VW | et] ut sed exp. et corr. et Ba | alii] autem E | innititur] add. in BolPP2

LECTURA THOMASINA I, DIST. 23, Q. UNICA

317

sic vocatur subsistentia, apud Graecos autem usiosis. Illa enim proprie subsistunt, quae in nullo alio, sed in se ipsis existunt. Secundo potest 35 etiam considerari istud suppositum, ut supponitur | alicui naturae Bol24va communi, et sic dicitur res naturae, sicut | dicitur hic homo est res na- W17va turae humanae. Tertio potest considerari istud suppositum, ut substat accidentibus, et sic vocatur substantia, vel hypostasis apud Graecos. Persona vero omnia ista dicit in natura determinata, scilicet in natura 40 speciali, quae est rationalis. Unde persona est per se subsistens non in alio, quae dicitur substare suis proprietatibus naturalibus, et hoc in genere naturae intellectualis. Quantum ad secundum, utrum persona reperiatur proprie in divinis, patet, quod sic. Possumus in nomine aliquo duo considerare, | Ba17va 45 scilicet id, a quo nomen imponitur ad significandum, quae est sicut aliqua proprietas in re reperta, et id, ad quod significandum imponitur, sicut lapis imponitur ad significandum ab ista proprietate, quae est laedere pedem, tamen talem proprietatem non significat, sed significat illam substantiam duram, cui talis proprietas convenit.

43 Quantum … 49 convenit] cf. Thom, S.th., I, 13, 2, ad 2 33 vocatur subsistentia] vocatur subsistere Ba vocant subsistentiam Kl add. apud nos N | autem] add. usion vel P | enim proprie] enim om. Be proprie om. BolEGPiV 34 subsistunt] add. proprie Bol 34 potest 35 etiam] vero potest Ba etiam om. BeNP2W inv. GN oportet V 35 istud] om. BaEW add. et Be illud add. etiam V | suppositum] add. secundum quod Be om. BaW | ut] secundum quod BaBeNP2VW | supponitur] suppositum Bol 35 supponitur ... 37 ut] om. (hom.) BeP2 36 sic] sicut E | naturae] om. V | sicut ... naturae] om. (hom.) Kl 37 Tertio] add. modo KlP | considerari] add. sic W | istud] illud add. etiam BaW illud V | suppositum] add. secundum al. m. s. l. W | ut] quod W secundum quod BaNV 38 vel] suppl. al. m. s. l. W 39 vero] et Ba et sed corr. al. m. W | ista] illa BaBolPiVW | dicit] post corr. Kl | natura] add. spatiali sed exp. N 41 alio] add. quae dicitur sed exp. N | et] add. in E add. in sed exp. N ex sed corr. et al. m. W 42 naturae] add. humana sed exp. Ba 43 Quantum] tunc N | secundum] add. scilicet P | reperiatur proprie] reperiatur post corr. et in textu proprie Ba inv. VW 44 quod] quia P | sic] sicut BaBeEKlPPiVW add. nam N | nomine aliquo inv. P nomine aliqua W | duo] om. E 45 id] illud Bol | quae] quod post corr. Kl | est] om. Ba | sicut] sunt Ba om. BolN scilicet P2 | aliqua] om. P2Pi 46 in ... reperta] reperta in re NP et reperta P2 | et] est Ba | id] illud BaBolP2W | ad quod] aliquod quod E inv. N | significandum imponitur] nomen imponitur ad significandum Kl | sicut] sic P2 47 ista] illa BaBolPiV | laedere] add. panem sed del. Be 48 talem] illam Bol realem E 49 cui] cur dub. Be | convenit] add. aliquod nomen Kl

318

GUILLELMI PETRI DE GODINO

Modo arguo sic. Illi proprie convenit aliquod nomen, cui convenit | id, ad quod nomen imponitur, sed id, ad quod nomen personae imponitur, | significare proprie convenit Deo. Ergo et nomen personae convenit ipsi Deo. Probatio minoris. Quidquid est perfectionis in creaturis totum est in Deo et nobiliori modo, ut visum est supra. Sed hoc nomen persona imponitur ad significandum id, quod perfectum est ut subsistens vel distinctum in natura intellectuali, ergo Deo propriissime convenit. Est enim Pater perfectissime subsistens et distinctum in natura intellectuali et sic de aliis personis. Ergo persona proprie est in divinis. Si autem consideremus id, a quo nomen personae imponitur ad significandum, sic non convenit Deo, quia est impositum a personanKl24va do, quia in tragoediis et comoediis recitatores | gestorum ponebant quandam larvam ad repraesentandum illos, quorum gesta narrabant. Secundum istam proprietatem non oportet, quod Deo conveniat nomen personae, sed quia iudicium non sumitur penes id, a quo nomen imponitur, sed penes id, ad quod [ad] significandum nomen imponitur, ideo persona proprie convenit divinis et sic patet secundum.

50

P19rb E43ra

50 Illi ... 59 divinis] cf. Thom., S.th., I, 29, 3, resp. 50 Modo] e converso Kl | arguo] arguendo Bol | proprie] proprium dub. E proprie post ras. W | nomen] add. con P2 51 id] illud BaBolP2V | ad quod] quod ad sed corr. et inv. Ba add. significandum BeNP2V aliquid (dub.) quod et add. significandum W | nomen imponitur] add. ad significandum G inv. W | id] illud BolP2 | quod] add. significandum BaBeNP2V et Bol suppl. s. l. P add. significandum s. l. W | nomen] al. m. W 51 personae 52 imponitur inv. Bol 52 significare] om. BaBeNP2PiVW ad significandum BolP | proprie ... Deo] proprissime Deo convenit BaBeP2VW proprie convenit ipsi Deo EGN 52 Ergo ... 53 Deo] om. (hom.) N 52 et] hoc Bol G om. Kl | personae] persona E add. proprie in marg. al. m. GN 53 convenit ... Deo] om. E add. maior patet P | minor] minoris N | est perfectionis inv. NP 54 supra] superius BaBeENP2VW 55 ad] in P2 | id] illud Bol | perfectum est inv. G 55 ut 56 subsistens] om. BaBeEGNP2VW 56 vel] et P2 | distinctum] discretum EGN post corr. Kl 56 ergo ... 58 intellectuali] om. (hom.) NW 56 Deo proprissime inv. BaBeEP2V 57 Pater] add. persona BolPPi | et] om. P2 | distinctum] distincta BolPPi discretum EGN post corr. Kl indistinctum P2 | in] et P2 58 personis] add. divinis P | persona ... est] persona proprie Bol proprie persona est Be proprie om. BaW dub. E persona est proprie NP 59 divinis] add. est Bol 60 id] illud BolW | personae] om. EV 61 sic] si sed corr. al. m. W 62 gestorum] gesta Be 63 larvam] latam sed corr. al. m. W | repraesentandum] recipiendum E | narrabant] narrabat V 64 Secundum] sed EKl | istam] illam BolW | Deo conveniat] post ras. et add. et sic patet secundum sed del. Kl inv. et add. hoc N 65 personae] persona N | iudicum] in Deo PPi | id] illud BolKl | a] ad Bol | quo] quod Bol quod add. significandum E 66 imponitur] add. ad significandum Bol | id] illud Bol | significandum ... imponitur] nomen imponitur ad significandum GPPi ad significandum om Bol | sed ... imponitur] om. (hom.) E 67 persona] proprium W | convenit divinis inv. BolGPPi | et ... secundum] om. P

55

60

65

LECTURA THOMASINA I, DIST. 23, Q. UNICA

70

75

80

85

319

Quantum ad tertium sciendum, quod in divinis inveniuntur nomina in quadruplici differentia. Sunt enim | quaedam nomina, quae G16vb significant absolutum per modum absoluti, ut Deus, quaedam, quae significant relatum per modum relati, ut paternitas, quaedam, quae significant absolutum per modum relati, ut potentia generandi, quaedam relatum per modum absoluti, ut persona, quae est quid divinum dis|tinctum per se subsistens. V177vb Ad cuius evidentiam sciendum, quod aliquid bene est de significatione minus communis, quod tamen non est de significatione magis communis, ut rationale bene est de significatione hominis et non animalis. Unde aliud est quaerere de significatione animalis secundum quod animal, et aliud de significatione animalis secundum quod homo, et ideo aliud est quaerere de significatione personae in communi et aliud de significatione personae in divinis. Persona enim in communi significat individuam essentiam intellectualis naturae qualitercumque individuetur, sed individuum est, quod in se est indivisum et distinctum ab aliis. Ergo persona significat id, quod est distinctum in illa natura, cuius est persona, sicut persona humana significat has carnes et haec ossa et hanc animam, quae sunt distinguenda, quia sunt principia individuantia hominis. Ergo persona in divinis significat | P2174va

75 Ad ... 96 obliquo] cf. Thom., S.th., I, 29, 4, resp. 68 tertium] quintum dub. W 69 in] ad P2 | quadruplici] quarto gradu P | differentia] nomina sed corr. al. m. W | nomina] add. ibi P2 | in ... nomina] om. (hom.) Bol 70 absolutum] absoluta Ba | quaedam] add. sunt Ba | quae] om. Kl 72 potentia] persona sed al. m. corr. W 72 potentia ... 73 ut] om. (hom.) Be 72 quaedam] add. quae significant N 73 quid] quod P2 | divinum] add. et quid P add. quid Pi 74 distinctum] om. Bol discretum EGV dub. Kl | subsistens] existens vel subsistens BolKlPi subsistens vel existens G 75 evidentiam] add. est P | aliquid] aliud E add. est P | aliquid bene inv. Bol 76 est] oportet rem Bol oportet esse PPi 77 rationale] totale dub. E | bene est inv. Bol | significatione] ratione Kl 76 minus ... 77 significatione] om. P2 77 et] om. BaBeEGNP2VW | non] add. autem N 78 animalis] add. aliquid sed ras. Kl 78 secundum ... 79 animal] om. Bol 79 aliud] ad dub. E | de ... animalis] om. Pi 79 animalis ... 81 significatione] om. (hom.) E 79 animal ... quod] om. (hom.) P2 80 et] est Bol | aliud est inv. BolGKl | quaerere] om. N 80 in ... 81 personae] om. (hom.) N 81 personae] per se P2 om. W | in divinis] divinae P2 82 essentiam] substantiam P2 83 est] add. indivisum Bol | quod] om. Bol | in ... est] est in se BaBeNP2VW | indivisum] om. Bol 84 et] om. BaBeBolNP2VW | distinctum] add. autem BeVW | aliis] add. autem P2 | persona] post corr. Kl | id] illud BolW 85 illa] ista N | has] iter. N 86 sunt distinguenda inv. BaBeENVW distinguentia sunt P2 86 principia 87 individuantia] principalia individuanda Bol

320

GUILLELMI PETRI DE GODINO

aliquid distinctum subsistens in natura | divina, sed omnis distinctio in divinis est per relationes originis, modo relatio originis in divinis non est inhaerens, sed est ipsa essentia divina, quae est subsistens. Ergo 90 relatio originis in divinis est subsistens. Cum ergo persona divina etiam significet id, quod est subsistens distinctum, in natura divina significat relationem subsistentem, quae distincta est. Sed relatio subsistens est hypostasis in natura divina, ergo manifestum est, quod persona in diN21va vinis significat | relationem per modum substantiae. | Unde significat 95 Be17vb relationem in recto et substantiam in obliquo. Ad primum argumentum in oppositum, dicendum, quod pro tanto dicitur significare subsistentiam a Boethio, quia relationem significat non per modum relationis, sed substantiae, cum significet ipsam relationem subsistentem. 100 Ad secundum dicendum, quod non dicitur ad aliquid pro tanto, quia non significat relationem per modum relationis. E43rb

88 aliquid] aliud dub. E | in] suppl. al. m. W | omnis] add. d (sic) P 89 est] om. P2 | relationes] relationen N 89 modo ... 91 originis] om. (hom.) E 89 originis] om. W 90 non ... 91 divinis] om. (hom.) N 90 quae] add. in divinis Kl 90 est3 ... 91 originis] om. Be 90 Ergo ... 91 subsistens] om. (hom.) Kl 91 in ... subsistens] est subsistens in divinis BaBeVW in divinis non est inhaerens sed subsistens Bol in divinis non est inhaerens sed in ipsa essentia divina quae est subsistens, ergo relatio orignis est subsistens in divinis P2 | divina] om. N | etiam] om. BeP2V et BaW 92 significet] significat W | id] illud Bol | subsistens] om. BaBeENP2VW 93 distincta est inv. Bol post corr. al. m. W | subsistens] add. divina Kl 94 natura divina inv. N | persona] add. divina sed del. Be 95 relationem] om. BolEPPi suppl. in marg. al. m. G | substantiae] suppl. al. m. Be 96 in] et P2 97 argumentum] om. G | in oppositum] om. P2 98 subsistentiam] om. BeBolEKlNW post corr. al. m. et add. vel substantiam in marg. al. m G substantiam P2 | relationem significat inv. P 99 sed] add. per modum BaNW | significet] significat W 101 dicitur] add. aliud sed del. Kl | aliquid] aliud KlP2 add. nisi P add. non Pi 102 quia] quod Be | non] suppl. s. l. Ba om. Bol om. N | relationem] add. non Bol | relationis] add. sed substantiae N

Distinctio vigesima quarta

De nominibus significantibus unitatem et cetera Secundo quaeritur de nominibus significantibus unitatem et pluralitatem in divinis. Et quaeritur primo, utrum unitas in divinis | Bol24vb reperiatur. Videtur, quod non, | quia principium determinatum ali- Pi23rb cuius generis non invenitur, nisi ubi invenitur illud genus. Sed unitas est in genere quantitatis sicut principium; ergo non reperitur, nisi ubi habet esse quantitas, quae cum non sit in Deo, ergo nec unitas in 10 divinis erit. Praeterea cum unum importet limitationem, non potest poni in divinis, ubi nulla est limitatio, cum Deus sit infinitus. Contra. Deut. 3: “Audi Israel: Deus tuus unus est”. Ergo unitas reperitur in divinis. 5

6 Videtur … 10 erit] cf. Thom., Super Sent., I, 24, 1, 1, arg. 1 (574) 13 Contra … est] cf. Thom., Super Sent., I, 24, 1, 1, contra 1 (575); S.th., I, 11, 3, contra et 39, 3, contra 13 Audi ... est] Deut., 6,4 1 Distinctio ... quarta] ras. in marg. Ba suppl. in marg. BeN om. BolEP2PiV suppl. al. m. in marg. GKl 3 De ... cetera] om. BaBeBolEGKlNP2PVW 4 Secundo] tertio N “Hic diligenter inqui oportet”, et cetera. Circa distinctionem vigesimam quartam P “Hic diligenter inquiant” et cetera”. Circa distinctionem vigesimam quartam Pi Modo W (Lomb., Sent., I, 24, 1 (187,5) | quaeritur] add. utrum Be 4 de ... 5 primo] om. P 5 in1 divinis1] divina P2 | quaeritur primo] primo om. N inv. BaBeEP2VW | utrum] om. Ba | unitas] add. est V 5 in2 ... 6 reperiatur] add. et BaEP2VW in divinis recipiatur add. et Be in divinis sit Bol reperiatur in divinis add. et P 6 quia] et P2 7 nisi ... invenitur] extra Bol 8 reperitur] recipitur BaBeKlVW 8 nisi 9 ubi] natura add. nisi sed exp. et ubi in textu Ba nisi ut E ubi non W | habet] om. V 9 cum] tamen E 9 in2 ... 10 erit] est in divinis BaW inv. BeNPP2V est suppl. al. m. in marg. et in divinis in textu G 11 Praeterea] add. cum sed exp. Be | cum] ut E | importet] importat P2VW 12 nulla est inv. Kl | sit] om. V 13 Contra] add. dicitur P | Israel] add. dominus KlPPiW | Deus tuus inv. Pi | unus est] est om. P inv. W 14 divinis] add. respondeo KlP

322

GUILLELMI PETRI DE GODINO

. Circa istam quaestionem sunt tria videnda. Primo quot modis dicitur unum et etiam multa. Secundo, quid sit illud, quod addit unum, quod est principium numeri, super illud unum, quod cum ente convertitur. Tertio ex hoc apparebit qualiter unitas in Deo reperitur. Quantum ad primum sciendum, quod secundum omnes philoKl24vb sophos unum distinguitur in unum, | quod cum ente convertitur, et E43va in unum, quod est principium numeri, et cuilibet uni respondent | multa sibi opposita. Et licet sint multae opiniones de istis modis unius, utrum sint unum et idem, tamen tenendo opinionem Aristotelis patet, quod non, quia unum, quod convertitur cum ente, super ipsum ens nihil addit reale eo, quod res non dicitur esse una per aliquam dispositionem additam, quia aliter esset processus in infinitum, sed tantum super ens addit rationem indivisionis, ut ens dicatur, quod habet formam, et unumquodque secundum formam est indivisum et per idem habet formam et indivisionem in forma, ideo tale unum nihil reale addit super ens et ideo tale unum commune est ad omnia genera

24 unum ... 26 additam] cf. Arist., Metaph., IV, 2, 1003b26-27 15 Circa] in P 15 Circa ... 16 modis] om. Bol 15 istam] ista P illam PiW | quaestionem] quaestione P | sunt tria videnda] tria sunt declaranda BaBeENP2VW | Primo] primum G primum add. quod Kl add. enim ostendendum est P2 16 quot] quod BeENV suppl. s. l. Kl | dicitur unum] dicitur unus P inv. BaBeP2VW | etiam] om. P | Secundo] add. declarabitur BaBeENP2W secundum GKl add. declaratur V | quid] quod Ba | illud] id BaBe 17 illud] id N 17 cum ... 18 convertitur] convertitur cum ente BaBeKlNP2VW 18 in ... reperitur] in divinis reperiatur Bol reperiatur in divinis BaBeENP2VW in Deo reperiatur P Pi 19 Quantum] quartum Pi | quod] om. Ba | secundum] suppl. s. l. Be 20 cum ... convertitur] convertitur cum ente BaBeEKlP2VW est principium numeri N 21 in] om. BaBeV | est ... numeri] convertitur cum ente N | et] om. Bol | cuilibet] cuiuslibet E | uni] unum P2 | respondent] correspondent PPi 22 sibi] om. BolEKlPPi | sint multae] sint talte (sic) Be multae sunt P2 sunt suppl. al. m. in marg. et add. hic et in textu multae W 22 multae ... 23 utrum] suppl. al. m. in marg. W 22 unius] unitatis vel unius PPi 23 utrum] add. sint sed exp. N | tenendo] add. et sed exp. Be 25 addit reale inv. P | quod ... non] non quod res Bol 26 aliter] alias ENPPiV | esset processus inv. Bol 27 tantum] unum Bol tamen N | super ... addit] addit super ens BaBeENP2VW | rationem] add. invidividuationis EKlPi add. individuationis vel sed exp. G | indivisionis] individuationis BaBeNP2 post corr. Bol individuationis sed corr. indivisionis al. m. W | ut] cum Bol 28 unumquodque] unum quia BaBeP2 individuationem E unum quod KlV add. sunt sed del. N 28 secundum ... 29 indivisionem] om. (hom.) E 28 indivisum] individuum NP2 individuum sed corr. al. m. W | et] add. quia NP2W 29 formam] om. Pi | indivisionem] individuationem N indivisionem vel individuationem Pi | in] suppl. s. l. P2 | tale] add. et sed exp. Be 30 reale addit inv. BaKlNP2VW | super] supra P2 | ens] add. in forma N 30 et ... 31 ens] om. (hom.) Pi 30 commune est inv. KlP

15

20

25

30

LECTURA THOMASINA I, DIST. 24, Q. 1

323

sicut ens. Unde si consideretur tale unum secundum id, quod addit super ens, dicit tantum | negationem, et sicut est de uno, ita suo modo est de multo sibi opposito, quia multitudo talis causata ab habentibus diversas formas nihil addit reale super res multas. Sicut enim unum est, 35 quod non dividitur, ita multa sunt, quae dividuntur. Praeterea alia ratio distinctionis, secundum quam aliquid ab alio distinguitur, est in affirmatione et negatione, et ideo multitudo dicit in ratione sua negationem, secundum quod multa sunt, quorum unum non est alterum. Et huius divisionis hoc modo acceptae in ratione mul40 titudinis negatio | importatur in ratione unius, ex quo patet, quod licet unum importet negationem secundum vocem, importat tamen affirmationem secundum rem, | quia dicit negationem negationis importatae per divisionem et per multa. Et ideo prius secundum rationem est unum quam multa. Ideo congrue | per unum definitur multitudo, et 45 sic acceptis uno et multo sunt de primis differentiis entis et circueunt omne genus. Sed unum, quod est principium numeri, et multitudo sibi opposita, non reperiuntur proprie nisi in rebus materialibus et sunt in genere quantitatis. “Numerus enim causatur ex divisione continui”. 43 Et ... 51quantitatis] cf. Thom., De pot., 9, 7, ad 15 (244a-b) 48 Numerus ... continui] Auct. Ar., 2, 111 (148,78); cf. Thom., In Phys., III, 12, 394 (193b) 31 sicut ens] om. E | Unde] unum Be | consideretur] diceretur Pi | id] illud BolEKlP2Pi suppl. s. l. N 32 super] supra BaBeP2 | tantum] dictum sed exp. et corr. P2 | et] suppl. s. l. V | ita] sic GP 33 multitudo] add. creata sed del. Bol | ab] om. E aN 34 diversas] add. i (sic) sed del. P | super] add. aliquid sed ras. Kl supra BeNP2W | res] tres sed corr. al. m. in marg. W | multas] add. et Ba | enim] exp. Ba al. m. exp. W 35 dividitur] dicitur V | ita] add. etiam P 36 alia] autem BeNW | distinctionis] add. vel divisionis al. m. in marg. G 37 affirmatione ... negatione] affirmative et negative E 38 ratione] post ras. P2 39 huius] huiusmodi ENP 40 negatio importatur inv. P 40 licet 41 unum] si unum BeP2 unumquodque sed exp. et corr. unum et add. licet N inv. V | importet] importat W | vocem] add. tamen secundum rem N | importat] om. BaBeP2VW | tamen] add. secundum rem importat Ba om. N | affirmationem] om. BeENP2VW 42 secundum rem] add. affirmationem E om. N secundum rationem importat affirmationem BaP2 add. importat affirmationem BeNVW | quia dicit] dicit enim Bol | importatae] importare BaV 43 per ... et] om. BeP2 | ideo] etiam Ba add. quia N 44 Ideo] add. s (sic) sed exp. Be et Bol 44 Ideo … 45 sic] suppl. al. m. in marg. W 44 definitur] distinguitur KlN 45 acceptis] accepta BaBeP2 acceptum V accepta suppl. al. m. in marg. W | uno ... multo] unum et multa BaBeEP2V unum et multa suppl. al. m. in marg. W | primis] primariis sed exp. et corr. W 46 genus] add. entis E | Sed] secundum P2 47 sibi opposita] om. P | reperiuntur] invenitur Kl | materialibus] naturalibus EPV 48 continui] add. unde nec a distinctione continui separatur, ut ait Philosophus III Physicorum circa finem N

Ba17vb

W17vb P2174vb P19va

324 Be18ra N21vb E43vb V178ra G17ra

GUILLELMI PETRI DE GODINO

Illud autem unum non consistit in privatione, sicut | aliud, quod cum ente convertitur, sed aliquid addit super ens determinans | ipsum posi- 50 tive | ad genus | quantitatis. Quantum ad secundum quid sit, quod addit illud unum, quod est principium numeri, super | aliud unum, quod cum ente convertitur et ens , dico, quod est ratio mensurae et non tantum illud, sed illud, super quod fundatur talis ratio. Sed quia illud unum minimum habet de 55 entitate, ideo per se est minime cognoscibile. Et quia accidentia multum conferunt ad cognoscendum, quod quid est, ideo advertendum, quod omne accidens aliquid addit ad essentiam rei, tanto tamen minus super substantiam, quanto propinquius inest substantiae, quia tunc minus distat ab ea unde et in tantum est quantitas propinqua substantiae, 60 quod ita parum addit super substantiam, quod inter omnia accidentia minus est nobis notum de quantitate, quid addat, eo quod immediate adhaeret substantiae secundum ordinem naturae et causa52 quod1 ... 55 ratio] cf. Inc. auct. Impugn. conra Aeg. (82,3-8) 55 Sed ... 71 hominis] cf. Anon., Super Sent., I, 24, 3, cod. Bruges 491 (290ra,50-rb,13) 49 Illud] istud P | aliud] aliquid E 50 aliquid] aliud BolE | addit] dicit Bol | super] supra ENP2VW 51 quantitatis] add. unde nec a definitione gentium separatur ut agat ait Philosophus III Physicorum circa finem Bol add. unde nec a divisione (a divisione exp. et corr. a distincitione) continui separatur ut ait Philosophus III Physicorum circa finem P add. unde nec a distinctione continui separatur ut ait Philosophus III Physicorum circa finem Pi 52 secundum] sciendum E add. scilicet P | sit] add. id Ba add. illud BeP2VW est add. id P | illud] om. NW id V 53 super] supra W | aliud] illud E ras. Kl 53 quod ... 54 ens] quod cum ente convertitur om. BaBeENP2VW quod cum ente converitur et super ens P 54 dico] dicendum sed corr. dico P om. Pi | et] add. tamen E | illud] id V | sed] add. et BolPPi add. etiam GNW | illud] id BeKlP2V 55 super] supra BaBeENP2VW | sed] om. W | illud] istud P id V 55 minimum ... 56 entitate] minimum habet derenitate E minimum habet de accidentalitate P2 numerum habet de entitate sed exp. et del. et corr. minimum habet de accidentalitate al. m. in marg. W 56 se] om. P2 | et] sed Ba om. BeNP2V secundum exp. W 57 conferunt] conferant E | ad] add. comunicationem N | quod quid] essentia rei BaP2VW formam sed del. et corr. essentiam in marg. et rei in textu Be | est] et exp. Ba et BeP2VW 58 accidens] add. aliud sed del. Bol | aliquid addit] inest substantiae Kl | ad] supra P ad vel super Pi | tamen] cum Be enim E | minus] add. addit BaBeP2V W 59 super] supra BaW | substantiam] add. addit N essentiam sive substantiam P2 | inest] est sed corr. inest s. l. Kl 60 distat] post corr. Bol | et] etiam G | in ... quantitas] quantitas in tantum est BaBeNP2VW 61 quod1] quia Bol | super] supra 2 BaBeENPiVW | quod ] quia W | accidentia] add. u (sic) sed exp. W 62 est inv. V add. verbis sed exp. W | nobis notum inv. W | addat] add. quia etiam Ba add. unde Be | eo] om. NP2W 62 eo ... 64 unitas] om. Ba 62 quod] om. Be unde N unde add. et P2 quia add. et W 63 adhaeret] inhaeret Be N P2 V W | ordinem] originem Bol 64 et ... 66 directe] om. BaW

LECTURA THOMASINA I, DIST. 24, Q. 1

325

litatis et, quia unitas, quae est principium numeri sive est principium quantitatis, et principium non est in eodem genere cum eo, cuius est principium directe, inde est, quod ipsa unitas est adhuc propinquior substantiae tamquam media aliqualiter inter substantiam et quantitatem, quae tamen est genus propinquius | ipsi substantiae, quia inest Bol25ra ipsi substantiae nullo alio medio et inde est, quod propter maximam 70 eius propinquitatem ad substantiam quasi intrat naturam rei tamquam eius proprietas, sicut risibile est proprietas hominis. Et inde est, quod minus est nobis notum illud positivum, quod addit tale unum super ens. Certum est tamen, quod est reale additum, quia | aliter non suf- Kl25ra ficeret ad hoc, quod illud unum esset in genere quantitatis sicut prin75 cipium. Et ex hoc habet rationem mensurae huiusmodi unitas, quia est principium in genere quantitatis. Cum enim ratio mensurandi per prius conveniat quantitati quam omnibus aliis, et primum sit mensura omnium aliorum, cum illud unum sit principium quantitatis, per prius convenit sibi ratio mensurae quam quantitati, cum etiam istud, quod 80 est mensura, debeat esse minimum, quod potest esse in genere quanti65

64 quae] quod Ba om. KlV | numeri] om. P | sive] om. P | est principum] om. BeEGKlPPiV 65 non] om. E N | cum eo] suppl. in marg. al. m. G 66 inde] del. et corr. tamen in marg. Bol | est2 ... prinquior] add. ipsi BaBeP2VW est propinquir adhuc Bol est ad hoc pripinquior E adhuc est propinquior add. ipsi N 66 substantiae] add. temporis P Pi 67 media] mediae sed. exp. et corr. al. m. in marg. W | tamen] add. non sed ras. V 68 propinquius] propinquium KlPPi | substantiae] add. quia sed exp. Ba add. et Bol | substantiae] om. Bol | quia ... substantiae] om. (hom.) EG 69 alio] autem E | medio] add. vel mediate sed corr. immediate s. l. Ba modo Bol modo vel medio N add. vel immediate W | et] om. Bol | est] add. etiam BaBeP2V 70 eius propinquitatem inv. E | quasi intrat] quasi om. E quod intrat V qui circa sed exp. et del. et corr. al. m. in marg. W | rei] ipsius Kl 71 eius proprietas1] eius proprietates Bol inv. Kl | sicut ... proprietas2] om. (hom.) Ba | est2] om. Be 72 minus est inv. P minus notum est V | nobis] om. BaBeENP2VW | notum] om. V | illud] id EV | positivum] positum N | addit] add. i (sic) sed del. P | tale unum inv. BaBeNP2VW | super] supra BaBeNPP2VW 73 Certum ... tamen] certum est add. sed exp. tale et in textu tamen Be tamen certum est P | quod] quia N | est] om. V | aliter] suppl. s. l. Ba ratio mensurae ut sit cum sit relatio secundum rationem Be ratio mensurae ut sit consistit relatio secundum rationem P2 74 esset] esse P2 75 Et] etiam Ba | mensurae] inde sequitur Kl | huiusmodi unitas] licet imitatur del. et corr. haec unitas in marg. Bol haec unitas EPPi huius unitas BaBeP2VW 77 conveniat] communicat post corr. in marg. Bol | primum] principium E 78 illud] istud BaP2 enim W | per] pro Bol | convenit sibi inv. et add. scilicet Bol inv. EKl 78 ratio 79 mensurae inv. Kl post corr. P 79 quam quantitati] om. BeP2V quam quantitatis Kl | Cum] om. W | etiam] et W | istud] illud BaKlPP2PiVW | quod] om. E quia N 80 mensura] add. aliorum P | debeat] deerat E debet Kl | minimum] add. inter illa et quia unitas est minimum P numerum P2 | quod ... quantitatis] om. BolKlPPi

326

GUILLELMI PETRI DE GODINO

tatis, et quia unitas est minimum, quod potest esse in genere quantitatis, sibi convenit | ratio mensurae. Et declaratur hoc sic. Ex hoc enim primus motus dicitur esse mensura aliorum | motuum, quia minus habet de motu; unde quanto plus distat ab eo aliquis motus noster, tanto plus habet de ratione motus, et quanto minus recedit, tanto minus 85 habet de motu, cum supremum inferioris induat quodammodo naturam superioris, sicut anima suprema inter formas naturales naturam immaterialium, et motus caeli, qui immediate unitur substantiis separatis et immobilibus, minimum habebit de motu. Et rationem assignant aliqui talem, quare scilicet minus habet de motu caelum, tum scilicet 90 ratione mobilis, quod non est susceptibile in se mutationis naturalis, cum ratione motus, quia circularis est et non extra locum; plus enim P2175ra motus habet ascensus et descensus, quia fit exitus de loco; | item ratione terminorum, quia terminus a quo et ad quem in eo sola ratione differunt. Ita est in proposito suo modo, accidens enim inquantum 95 E44ra Pi23va

82 Ex ... 118 constituit] cf. Anon., Super Sent., I, 24, 4, cod. Bruges 491 (290va,25-34; 290va,44-vb,21; 290vb,25-44) 81 et] om. P2 | et ... quantitatis] om. P | minimum] numerum P2 | genere quantitatis] genere om. G om. P 82 Et] add. hoc P | declaratur] declarat N | hoc] om. G 83 esse ... aliorum] aliorum om. GN mensura esse aliorum Kl | quia] quod W 84 quanto] add. i (sic) sed del. P | distat] dicat del. et corr. in marg. Bol | aliquis] alius E | noster] om. Kl 85 ratione] add. m (sic) sed del. P | recedit] extendit W | minus] add. recedit sed exp. N 86 motu] add. unde BaBolNP2 | induat] inducat Be | quodammodo] post corr. in marg. Bol quomodo W | naturam] add. et infimius Be add. infimi BolKlPPi 87 anima] suppro (sic) del. Bol quae s. l. et est in textu G rationalis P | formas] om. P2 | naturales] add. induit N add. induit al. m. in marg. W | naturam] naturas E | immaterialium] add. ita BaW materialium Be add. induit ita BolPPi et materialium P2 88 caeli] om. Ba | qui] suppl. in marg. Ba | immediate] om. Ba | separatis] separans E 89 minimum] numerum P2 | habebit] habet et bit exp. G | et] tria Bol add. aliqui al. m. in marg. G add. huiusmodi P | rationem] add. quam Kl 89 assignant ... 91 ratione] om. (hom.) Bol 90 aliqui talem] aliam talem EG aliqui talis est Kl inv. N | quare scilicet] add. caelum P quia caelum Pi circa coni. ex cerca scilicet V | habet] add. esse sed al. m. del. W | caelum] om. PPi | tum] cum EKlNP2 | scilicet] add. de N sit P2 91 quod] quia Bol om. N | mutationis] motionis sed corr. al. m. W 92 cum] quam Bol tamen G | quia] qui Kl 92 quia ... 93 motus] suppl. al. m. in marg. W 92 circularis] scilicet clarius del. et corr. in marg. Bol | et] suppl. in marg. al. m. G om. P2W | non] add. est BolKlPPi nec suppl. al. m. in marg. W 93 habet] add. motus in marg. Ba | et descensus] om. P2 | quia] exp. et corr. quando al. m. s. l. W | exitus ... loco] extra locum add. plus enim motus habet ascensus et descensus, quia fit exitus de loco N add. Iterum quia supremum motuum er ita sortitur naturam et mobilium P2 | item] add. quia superius motum et ita sortitur naturam immobilium Be 94 terminus] om. Be tres P2 | eo] ea G | sola] solo Pi 95 suo] post corr. G | enim] plus suppl. in marg. Ba | inquantum] add. plus in marg. Ba

LECTURA THOMASINA I, DIST. 24, Q. 1

327

accidens addit ad substantiam. Addit autem accidens inquantum distat a substantia, ergo quod minus distat a substantia minus addit. Et quia, ut dictum est, inter omnia accidentia quantitas minus distat a substantia, ex quo sibi convenit ratio mensurae respectu aliorum, et cum 100 unitas adhuc minus distet quam quantitas, quia est principium quantitatis et quasi in interioribus | substantiae et quasi aliquid minus et Be18rb simplicius quam aliquid repertum in genere quantitatis, et quia illud, quod est minus et simplicius debet esse mensura aliorum, ideo bene dictum est, quod ratio mensurae convenit unitati. Et sic patet, quod 105 unum, quod est principium numeri, addit aliquid reale super unum, quod convertitur cum ente. Qualiter | autem illud unum se habeat ad multitudinem, quae N22ra est numerus et species quantitatis, notandum, quod istud unum dupliciter considerari potest: uno modo secundum id, quod ad in110 tellectum eius consequitur, scilicet rationem mensurae, vel secundum se et absolute. Si primo modo, sic opponitur multitudini numerali | E44rb relativae, sicut mensura mensurato et principium principiato. Si autem consideretur secundum se, hoc potest esse dupliciter. Vel consideratur ipsum unum cum praecisione ad alios numeros, scilicet ut est tantum

96 accidens1] add. ad id P2 | accidens1 ... inquantum] om. (hom.) Ba | addit1 ... substantiam] ad substantiam addit P2 | distat] suppl. al. m. in marg. W 97 distat] add. quam quantitas quod est principum sed exp. P2 98 ut] add. d (sic) sed del. P | accidentia] genera P2 98 minus ... substantia] om. (hom.) Ba 98 a substantia] om. EG 99 ex] a sed exp. et corr. s. l. Ba a sed al. m. exp. et corr. s. l. W | et] om. P2 100 unitas] imitat P2 | distet] distat BaBeENVW | quam] om. Be 101 et] add. quia GKl om. PPi | quasi] suppl. al. m. in marg. G om. KlPi add. erit W | in] om. P2 | interioribus] inferioribus NP2 | substantiae] add. erit BaBeNP2 add. ens G | et] om. BaBeNP2 est V | quasi] om. BaBeP2 quod Kl | aliquid] ad P2 102 repertum] om. Kl | illud] id BaBeEP2V 103 et simplicius] om. Be V 104 quod1] quia E | mensurae] add. est Be | quod2] add. licet sed ras. W 105 unum quod] uniquodque Be | addit ... reale] aliquid addit reale Bol aliquid reale addit BaBeP2V addit aliquod reale W 106 convertitur ... ente] cum ente convertitur G 107 Qualiter] quod hoc sed. del. et corr. al. m. in marg. W | illud] istud P id V | se] om. P2 | habeat] habet Bol | multitudinem] institutionem del. et corr. in marg. Bol 108 et] add. etiam BaBeNP2 PiVW | quod] quia N | istud] illud NVW 109 considerari potest] inv. BaBeENP2VW consideratur Bol | secundum] scilicet E | id] illud BolG add. ad sed exp. W 110 consequitur] sequitur Pi | scilicet] add. secundum N | vel] alio modo N111 Si] sic E | opponitur] add. multi P2 | numerali] add. vel sed al. m. exp. W 112 relativae] relatione BaW | sicut] secundum quod Bol 113 consideretur] consideratur NW consistitur V | potest] habet Bol | dupliciter] add. quia P | consideratur] considerabitur BaBeP2V 114 alios] aliquos Kl | ad ... numeros] om. Be 114 scilicet ... 115 numeros] om. (hom.) E 114 ut] om. E secundum quod BaBeNP2VW | ad ... tantum] secundum quod est dictum P2

328

P19vb Ba18ra

Kl25rb G17rb V178rb

GUILLELMI PETRI DE GODINO

unitas. Et sic habet oppositionem disparatam ad alios numeros, quia sicut est mensura prima, ita et alii numeri. Vel considerabitur unum secundum se, non tamen | cum praecisione ad numerum et sic nullam oppositionem habet ad numerum, sed ipsum constituit. Et sic illud erit unum, quod est principium numeri, quod est minimum | et simplicissimum in genere quantitatis, cui convenit omnia mensurare. “Ex his apparet tertium, scilicet qualiter unitas reperiatur in divinis, quia si loquamur de uno, quod cum ente convertitur, quod dicit entitatem et indivisibilitatem, Deo maxime convenit. Omnia autem alia a perfecta entitate et indivisibilitate aliquo modo deficiunt, quia omnia a Deo habent in se divisionem vel quidditatis et esse, vel materiae et formae, vel potentiae et actus, vel in actu, vel in potentia. Deus autem nullo modo, et ideo ista unitate ipse | maxime est unus. Si autem loquamur de uno, quod est principium numeri, considerando ipsum secundum genus suum, quod est quantitas, non est in Deo. | Etiam si consideremus ipsum secundum rationem speciei, non est in eo, | cum secundum hoc habeat quendam motum corporalem et extensionem, quia est principium quantitatis discretae, et propter hoc etiam non est sic in eo 120 Ex ... 163 forma] Anon., Super Sent., I, 24, 1, cod. Bruges 491 (289ra,29-va,4) 115 sic] om. Pi | oppositionem] compositionem Be comparationem V 116 prima] primum Be om. BaVW | ita] om. Be | et] om. BaKl 115 quia ... 116 numeri] om. (hom.) Bol 116 considerabitur] condideratur G considerat W 117 tamen] om. BaBeNP2VW | praecisione] praessisione (sic) P2 117 et ... 118 oppositionem] suppl. al. m. in marg. W 117 sic] add. aliquid sed ras. Kl suppl. al. m. in marg. W 118 habet] habent N | illud] istud P 119 erit] om. P | unum] unde E 120 mensurare] mensuratur sed corr. al. m. in marg. W 121 his] quibus E istis BeNP2W | apparet tertium inv. BaBeNVW tertium om. Pi | scilicet] add. quomodo vel Kl 122 convertitur] convertatur E | entitaem] entitate P 123 indivisibilitatem] post corr. in marg. Bol divisibilitatem P2 indivisibilem W | Deo maxime inv. BaBePP2V | Deo ... convenit] maxime Deo convenit BolEKlNPi maxime convenit Deo W | alia] ista sed exp. et corr. al. m. in marg. W 124 et indivisibilitate] om. Pi | omnia] add. alia al. m. in marg. G add. alia NP2 125 quidditatis] quidditates Ba quantitatis N | et1] vel BaNVW ut BeE Kl ut exp. et corr. al. m. s. l. G | vel materiae] om. N | et2] vel BaEGNVW 126 vel1 potentiae] om. V | et] vel BaEGNPiVW | vel2 ... potentia] om. BolP | actu] potentia N | vel3] et KlPi | in2] om. KlPi | potentia] actu N | autem] om. V 127 modo] add. talia habet P | ideo ista] ideo illa Bol ideo mediante sed mediante del. Pi | ipse] Deus Kl om. P | maxime est inv. Kl 128 de] add. unitate vel de KlPi | considerando] add. ii (sic) sed del. P 129 quod est] alio V | quantitas] quantitatis sed corr. al. m. in marg. W 131 motum] sed. corr. modum al. m. GW modum N | corporalem] corporale add. vel naturale Pi 132 quantitatis] quidditatis EPi | propter] per P | etiam] om. Pi | non ... sic] sic non est BaBeP2 sic om. W

115

120

125

130

LECTURA THOMASINA I, DIST. 24, Q. 1

135

140

145

150

329

nisi metaphorice. Tamen considerando ipsum unum secundum perfectionem, quam in se includit, potest in Deo poni, et hoc quantum ad quadruplicem perfectionem. Importat | enim quandam indivisionem et simplicitatem. Unum enim est simplicius quam punctus. Deus autem maxime est simplex et indivisus. Secundo importat rationem mensurae, ut visum est. Deus autem est mensura omnis entis. Tertio unitas continet in se omnes | perfectiones numerorum virtualiter. Est enim unitas virtualiter omnis numerus secundum Boethium. Deus autem virtualiter | est omnis creatura, inquantum omnes perfectiones creaturarum in se continet, sed non est actu aliqua creatura. Quarto sicut ab unitate, quae est principium numeri, cadit omnis numerus, et per consequens, quia cadit ab unitate, habet quandam divisionem et malitiam, unde binarius, qui est primus numerus, dicitur infamis, ita a Deo cadit omnis creatura. Et ex hoc incurrit creatura compositionem et defectionem. Et propter istas similitudines potest poni unitas, quae est principium numeri in divinis. Ad primum in oppositum dicendum, quod unum, quod convertitur cum ente, non est determinatum | ad aliquod genus. Unum autem, quod est principium numeri, non transumitur ad divina secundum ge139 Est ... 140 numerus] cf. Boeth., De arith., II, 8 (115,5-116,8) 145 binarius ... infamis] cf. Hier., Adv. Iovin., I, 16 (246) 133 nisi metaphorice] non mathematice P2 | Tamen considerando] tamen considerato N inv. W | ipsum unum] unum om. BaBeP2 ipse uno N 134 se] re W | includit] concludit V 135 Importat enim inv. Pi | quandam] om. Bol | indivisionem] divisionem sed. corr. s. l. V divisionem sed corr. al. m. W 136 Unum enim] unde et BaBeP2W | est simplicius inv. Pi | punctus] add. i (sic) sed del. P 137 maxime est inv. BolPi ex maxime Kl | indivisus] post corr. Kl 138 est mensura inv. BaBeNP2VW 139 unitas continet] unitas est continet Bol inv. E add. vel importat V 139 continet ...140 unitas] om. (hom.) Bol 139 in se] om. KlPPi | omnes] omnis Kl | numerorum] numerarum N | virtualiter] add. differens in marg. Kl virtute N 139 Est ... 141 virtualiter] om. (hom.) Kl 140 virtualiter] virtualis W 141 virtualiter est inv. BeENP2V | perfectiones] add. omnes Kl 141 est] om. N | Quarto] add. quia P 143 sicut] scilicet Pi | unitate] add. habet quandam divisionem sed del. Bol | numeri] om. Ba 144 quia] quod BaBol | habet] add. a sed del. P om. V | divisionem] indivisionem P 145 malitiam] in aliam Bol | primus numerus inv. GP | infamis] infideles sed exp. et corr. infidelis Ba 146 ita] om. E | a] in E | Et] add. vel sed del. W | incurrit] add. in Be incidit Kl creatura Pi | creatura] creaturae EKl incurrit Pi | compositionem] comparationem EN 147 defectionem] defectum KlP2 factiones V | Et] add. sic P | istas] add. quattuor P2 147 unitas 148 quae] unum, quod P2 148 est] iter. P 149 Ad ... 163 forma] om. P 150 unum autem] sed unum G sed suppl. al. m. i. l. et unum in textu W 151 principium] add. omnis W | transumitur] post corr. V

Bol25rb

W18ra E44va

P2175rb

330

GUILLELMI PETRI DE GODINO

nus suum nec secundum speciem simpliciter, tamen secundum aliqua, quae perfectionis sunt in eo, potest transumi, ut visum est. Ad aliud cum dicitur, quod quia unitas importat privationem et limitationem, non potest poni in divinis, dicendum, quod intelligamus 155 Pi23vb divina per remotionem corporalium proprie|tatum, licet unitas importet privationem secundum vocem, importat tamen affirmationem secundum rem. Vel dicendum, quod eo ipso, quod Deus est infinitus, determinatur ad hoc, quod non sit aliud, quia eo ipso, quod est Deus, Be18va est infinitus et talem de|terminationem et limitationem importat. Uni- 160 tas est enim unum indivisum in se et divisum ab aliis, et sic Deus eo, quod est infinitus, est indivisus in se et divisus ab aliis, non quod sit limitatus ab aliqua forma”. N22rb Ex hoc potest solvi ad obiectiones aliquorum arguentium, | quod unum non addit rationem mensurae tantum, quia nihil constituitur in 165 uno praedicamento per illud, quod est de altero praedicamento, sicut per albedinem non constituitur aliquid in genere quantitatis. Sed ratio mensurae est ratio relationis, ergo per eam non constituitur aliquid in genere quantitatis, sed unum, quod est principium numeri est in 164 Ex ... 179 mensurae] cf. Anon., Super Sent., I, 24, 3, cod. Bruges 491 (290ra,14-41) 152 suum] add. simpliciter N | nec] vel Ba suppl. al. m. s. l. W | simpliciter] om. W | tamen] sed N om. W | aliqua] aliquo Bol 153 perfectionis sunt inv. G | potest] add. in eo Bol | est] om. V 154 aliud] aliquod E | cum] tamen E | quia] om. BaBeENP2VW | et] om. V 155 limitationem] add. et ideo BaBeENP2VW | quod] add. cum BaENVW 156 proprietatum] proprietatem Pi | licet] sed W | importet] importat NW 157 importat tamen inv. BaBeENVW trans importat P2 158 quod] add. in Ba | eo ipso] add. dicitur N | quod] add. actus Dei et Kl om. N | Deus] add. ipse Kl om. N | infinitus] add. et talem determinationem E 159 determinatur] determinatus sed corr. N determinat W 159 determinatur ... 160 determinationem] om. (hom.) V 159 non] om. E | sit] add. aliquid E | quia] quod Be quam V | eo ipso] eodem BaBeENP2VW | quod] quo BaBeP2V | est] om. N 160 talem] add. de Be | et] om. Ba vel E | limitationem] om. Ba 161 indivisum] divisum sed corr. s. l. Be add. aliquid sed ras. Kl | et] iter P2 162 indivisus] indivisibilis BolKlPi divisus E indivisibilis add. vel indivisus al. m. in marg. G | divisus] divisum BaW | non] ratio N 164 Ex] et Be | potest] possunt N patet add. ergo P2 | solvi] om. P2 | aliquorum arguentium] aliquorum add. argumentorum sed del. et add. arguentium Bol argumentorum Kl aliorum add. sed exp. armentorum (sic) et add. argumentantium N | Ex ... arguentium] contra hoc tamen obicitur P | quod] quia BeEKlPiW 165 unum] suppl. al. m. s. l. Ba | addit] sed. corr. addat s. l. G 166 preadicamento] praedicato Pi | illud] id EKlNPV | praedicamento] praedicato BolEKlPiW | sicut] sed sed corr. sicut Pi 167 albedinem] album N albedine P2 | aliquid] quid BaBeENP2V 167 Sed ... 169 quantitatis] om. (hom.) PP2PiV 168 est] et BeN | relationis] add. sunt diversorum generum N

LECTURA THOMASINA I, DIST. 24, Q. 1

331

genere quantitatis, ergo hoc habet aliunde quam a ratione mensurae. Praeterea mensura refertur ad mensuratum, sicut scientia ad scibile | E44vb realiter. Ergo relatio, qua mensura refertur ad mensuratum, nihil est in ipsa mensura realiter, sed nihil constituitur in praedicamento quantitatis nisi per aliquid realiter et positive in eo existens, ergo unum, 175 quod est principium numeri et mensura, dicit aliud quam rationem mensurae. Praeterea illud, quod addit inferius super suum superius, est constitutivm inferioris, sed ratio mensurae non est constitutiva unius, quod est principium numeri, cum sit eius proprietas. Ergo unum, quod est principium numeri, non addit tantum rationem mensurae. 180 Ad argumenta istorum dicendum ad primum, quod mensura non dicitur relative sic, quod dicat formaliter respectum, sicut pater et filius vel paternitas et filiatio. Sed dicitur relative, sicut fundamentum relationum. Unde est relatum secundum dici, sicut quantum refertur ad quantum. | Nunc autem, licet illud, quod dicit respectum forma- Kl25va 185 liter, non sit species vel principium speciei quantitatis, illud tamen, 170

170 hoc] haec E | quam] quod E 171 mensuratum] mensurat P2 171 sicut ...172 mensuratum] om. (hom.) Pi 171 scibile] add. sed relatio per quam scientia refertur ad scibile nihil est in ipso scibili N add. sed relatio per scientiam refertur ad scibile nihil est in ipso scibili P2 om. Pi 172 realiter] om. BolPi add. tertia relatio, per quam scientia refertur ad scibile nihil est in ipso scibili in marg. al. m. W 172 est] erit Be erit iter. P2 173 realiter] etiam aliter Bol om. E 174 nisi] nihil N 175 numeri ... mensura] et om. BaBeENV numeri et mensurae Bol et mensura numeri P2 | aliud] ad Bol 176 mensurae] mensura P2 | Praeterea] om. P2 | illud] id BeENPP2V | inferius] add. superius sed exp. N | super] supra BaBeENP2VW | suum] iter. E | suprerius] inferius N 177 consitutivum] add. in Bol | sed] suppl. al. m. s. l. Ba et sed del. et corr. al. m. s. l. W | non] suppl. al. m. s. l. Ba 178 cum ... 179 tantum] om. et add. non est Be 178 eius] iter. P2 | quod] quia N 179 addit tantum] est sed. exp. et corr. addit al. m. s. l. et tantum om. Ba est NP2W | rationem mensurae] ratio mensurae BeNW add. i (sic) sed del. P mensurae ratio P2 180 Ad1 … 201 numeri] suppl. al. m. in marg. inf. Ba om. BeNP2VW 180 argumenta] argumentum Pi | istorum] om. Ba illorum Bol | Ad ... istorum] istae rationes non valent. Unde est P | primum] add. quando arguunt nihil constituitur in uno praedicamento et cetera al m. in marg. inf. Ba 181 relative] suppl. al. m. in marg. inf. et add. et Ba relatione del. et corr. in marg. Bol | dicat] dicatur suppl. al. m. in marg. inf. Ba | respectum] respectu E | Pater] Patri suppl. al. m. in marg. inf. Ba | Filius] Filio suppl. al. m. in marg. inf. Ba 182 vel ... filiatio] om. Ba | relative] relatione suppl. al. m. in marg. inf. Ba | sicut] aliud E si est Pi | fundamentum] suppl. in marg. inf. et add. tamen Ba 183 relationum] relationis P | quantum] add. r (sic) sed del. P | quantum refertur inv. E 184 autem] quod E | illud] id KlPPi | formaliter] suppl. al. m. in marg. inf. et add. omnino Ba 185 sit] add. r (sic) Kl est suppl. in marg. P | vel] nec BolPPi add. entia E | speciei quantitatis] suppl. et inv. al. m. in marg. inf. Ba speciei om. E | illud] id P 185 illud ... 187 quantitatis] om. (hom.) E

332

GUILLELMI PETRI DE GODINO

quod est fundamentum respectus, potest esse quantitas vel etiam principium quantitatis. Ad secundum dicendum per idem, quod prima relatio rationis mensurae ad mensuratum non ponitur constituere rationem unius, quod est principium numeri, sed fundamentum eius. 190 Ad tertium dicendum, quod si mensurare accipiatur pro eo, quod est certificare apud intellectum, quanta sit aliqua res vel quota, sic mensurare est proprietas accidentalis consequens unum, quod est principium numeri, inquantum aliquis per unum aliquotiens replicatum certificatur de numero illorum, quae numerantur. Et talis mensuratio 195 non constituit rationem unius, quod est principium numeri. Si autem accipiatur mensura pro eo, quod est facere rem mensurabilem, puta pro eo, quod est facere rem quotam, sic non est proprietas accidentalis, Bol25va sed essentialis ipsius unius, sicut essentiale | est albedini facere album formaliter. Et mensura sic dicta, quae facit rem quotam, constituit ra- 200 P20ra tionem numeri. |

186 potest] sicut suppl. al. m. in marg. inf. Ba | quantitas] quantitatis suppl. al. m. in marg. inf. Ba quantitatis Pi | etiam] om. E est G 188 dicendum] patet P | quod] quia Pi | prima] ipsa Pi | rationis] add. ut Bol suppl. in marg. G 189 mensuratum] mensurandum E | ponitur] ponit E | constituere] constitutive suppl. al. m. in marg. inf. Ba | rationem] ratione suppl. al. m. in marg. inf. Ba ratione Pi 190 fundamentum] add. finitum sed del. Bol fundamenti E 191 si] om. E | accipiatur] accipitur BolKl 192 quota] suppl. al. m. in marg. inf. et add. sit Ba add. i (sic) et add. sit KlPi add. sunt E 193 est] suppl. al. m. in marg. inf. et add. quaedam Ba 195 numerantur] numerat suppl. al. m. in marg. inf. Ba numerant E numerat coni. ex nuat P numerat Pi 197 accipiatur] suppl. al. m. in marg. inf. et add. pro sed del. Ba | mensura] mensurare suppl. al. m. in marg. inf. Ba | mensurabilem] add. ut BolPPi 198 est] om. Ba 198 rem … 199 facere] om. (hom.) Ba 200 dicta] post corr. Kl 201 numeri] unius Pi add. Ad primum in oppositum dicendum quod unum quod convertitur cum ente non est determinatu ad aliquod genus. Unum autem quod est principium numeri non transumitur ad divina secundum genus suum nec secundum speciem simpliciter cum tamen secundum aliqua quae sunt perfectionis in eo possunt transumi ut visum est. Ad secundum cum dicitur quod quia veritas importat privationem et limitationem non potest poni in divinis, dicendum quod cum intelligamus divina per remotionem corporalium proprietatum, licet unitas importet privationem secundum vocem, importat tamen affirmationem secundum rem. Vel dicendum quod eo ipso quod Deus est infinitus determinatur ad hoc quod non sit aliud, quia eo ipso, quod est Deus est infinitus et talem determinationem et limitationem importat unitas. Est enim unum indivisum in se et divisum ab aliis, et sic Deus eo, quod est infinitus est indivisibilis in se et divisus ab aliis non quoa sit limitatus ad aliquam formam P

LECTURA THOMASINA I, DIST. 24, Q. 2

333

Utrum autem aliquis numerus sit in divinis. Dicendum, quod, sic, quia sicut ratio unitatis consistit in indivisione, ita ratio numeri | in E45ra 5 divisione et distinctione. Unde ea, quae sunt distincta simpliciter, sunt multa simpliciter, et ea, quae sunt divisa secundum quid, sunt multa secundum quid. Divisa autem sunt simpliciter, quae sunt divisa secundum essentiam vel formam vel quantitatem, et ideo talia multa sunt simpliciter, sicut Sortes et Plato et duae partes lineae ab invicem 10 distinctae vel divisae. Divisa autem sunt secundum quid, quae sunt divisa secundum proprietates absolutas, sicut Sortes albus differt a se nigro, et adhuc est maior divisio secundum quid in illis, quae distinguuntur secundum proprietates | relativas secundum rationem tan- G17va tum, sicut punctus est multiplex, secundum quod est principium diversa15 rum linearum. Sed in divinis non est distinctio simpliciter, ideo non est ibi numerus simpliciter. Similiter non potest dici, quod proprietates relatae vel ipsae personae distinguantur ad invicem secundum rationem tantum, et ideo non est ibi numerus rationis tantum, sed

3 Utrum ... 15 linearum] cf. Thom., Super Sent., I, 24, 1, 2, sol. (578) 3 Utrum] antep. quo sed exp. Ba antep. secundo quaeritur sine argumentis P | Utrum] add. in divinis sit P | autem aliquis] autem aliquid Be inv. Bol aliquis om. E autem om. P | sit ... divinis] om. P | Dicendum quod] respondeo in ista quaestione sunt duo videnda. Primum est quod quaeritur. Secundum supposito quaesito utrum termini numerales ponant aliquid in divinis. Quantum ad primum dicendum quod in divinis est numerus et hoc patet P | sic] sit Be 4 sicut] om. G | indivisione] divisione N Pi divisione sed corr. al. m. W | numeri] multitudinis add. consistit P add. consistit P2 5 distincta] exp. et corr. divisa in marg. N | simpliciter] semper EKlPi 5 simpliciter ... 6 divisa] om. (hom.) N 6 divisa] unum et corr. in marg. W 7 quid] add. illa P | Divisa ... sunt1] autem sunt divisa P 8 et] om. Bol 8 multa 9 sunt inv. BaNPP2W sunt om. Be multa simpliciter Pi 9 simpliciter] sunt Pi | sicut] sic E | partes] parte P2 | ab invicem] om. BolKlPPi ad invicem NW 10 distinctae ... divisae] divisae vel distinctae Kl add. illa P | sunt] om. BaBeEGNP2VW | quid] add. sunt Ba quem Bol add. divisa P 11 albus] album BeEGKlP2W 12 est maior] est alior Bol alia est N est magis BaBeP2 est magna V est alia post corr. al. m. in marg. W | secundum] sed Kl | quae] suppl. s. l. P2 13 relativas] relatas BolG relatas add. quam s. l. Kl add. vel s. l. P2 14 diversarum] duarum BolPi 15 distinctio] divisio BaBeENP2VW | simpliciter] add. et BeNP2V supra Pi | ideo] add. numerus W 16 numerus simpliciter] simpliciter add. et al. m. s. l. et numerus in textu W | non] nec E 17 relatae] relativae BaENPP2VW rele (sic) Be 18 ibi numerus inv. EGKlV | rationis] om. Be numerus Kl | tantum] om. Pi

334

GUILLELMI PETRI DE GODINO

distinguuntur penes relationes reales per se subsistentes. Ideo est in divinis numerus consequens talem distinctionem personalem, scilicet 20 numerus personarum.

Utrum termini numerales aliquid ponant in divinis

P2175va

V1778va Ba18rb E45rb Pi24ra

Utrum autem isti termini numerales aliquid ponant in divinis. Dicendum, quod omnis multitudo sequitur divisionem. Est autem duplex divisio. Una materialis, quae sequitur divisionem continui et hanc 5 divisionem sequitur numerus, qui est species quantitatis, quae multitudo in Deo nihil ponit, cum non habeat ibi locum. Alia est divisio formalis, quae est secundum diversas formas vel oppositas, et hanc divisionem sequitur multitudo, quae non est in aliquo genere, sed est de trans|cendentalibus, secundum quod ens dividitur in unum et multa, 10 et talis multitudo solum est in immaterialibus rebus, et ista bene ponitur in divinis propter pluralitatem formarum relativarum. Ista autem multitudo sic se habet ad ea, de quibus praedicatur, sicut unum, quod convertitur cum ente, ad ens, | sed tale unum | non addit super ens | nisi rationem individuationis, quia unum est in se indivisum. | Unde unum 15 significat illam rem, de qua praedicatur, ut est indivisa. Praedicatum

3 Utrum ... 23 earum] cf. Thom., S.th., I, 30, 3, resp.; De pot., 9, 7, resp., (241b-243a) 19 subsistentes] post corr. et add. et P2 add. et BaBeVW 19 est ... 20 divinis] in divinis est P 20 talem] tale Pi | personalem] personale Pi 2 Utrum ... divinis] om. BaBeBolEGKlNP2PVW 3 Utrum] antep. quantum scilicet P antep. vigesima quarta al. m. in marg. Pi | isti] om. P | aliquid ponant] aliquid ponam Kl ad ponant N inv. P 4 autem] enim N 5 et] in sed. del. et corr. s. l. P2 7 non] suppl. al. m. in marg. W | ibi] in G 8 oppositas] oppositiones PPi 10 transcendentalibus] transcendentibus BaEW 11 solum est inv. Bol sola est G | in] suppl. al. m. W | immaterialibus] materialibus BeBolPi materialibus sed. corr. G post corr. Kl om. P | rebus] add. materialibus P | ista] ita BaBeNP2PiVW 12 relativarum] relatarum BolKl | Ista] illa BaBolVW | autem] est E 13 sic] om. N | quibus] quo E | sicut] fit Ba 14 sed] et BeNV | addit] add. i (sic) Kl | super] circa BaBeEP2VW supra BolNPi 15 est ... indivisum] in se indivisum est G est quod in se indivisum P est in se divisum sed al. m. corr. indivisum W 16 illam rem inv. BaNP2VW illam om. Be 16 praedicatum 17 enim] cum enim praedicatur P

LECTURA THOMASINA I, DIST. 24, Q. 3

335

enim de homine dicit naturam hominis indivisam, et ideo cum dicitur multae res, multitudo sic accepta significat res illas cum indivisione circa unamquamque earum. Igitur termini numerales in divinis signi20 ficant illa, de quibus dicuntur, et nihil additum super illa nisi negationem divisionis tantum. Unde quando dicitur persona una significatur persona ut indivisa, et quando dicuntur personae multae significantur illae personae cum indivisione circa unamquamque earum. | Be18vb Kl25vb

17 et ideo] ut Ba | cum] quando BeNP2VW | dicitur] add. unus homo et ideo quando dicitur Ba 18 multae res inv. BaBeNP2VW | accepta] accepte Kl | 2 significat] signat EP | res illas inv. Bol res iter. et illas P2 | indivisione] divisione Pi 19 unamquamque] unam quam hoc Ba add. rem Kl | earum] illarum P | Igitur termini] ergo termini BaBeENP2VW inv. P | divinis] eis W 20 illa] ista W | additum] addit E addunt BaKlPPi | super] supra N | nisi] non Kl add. solam P 21 tantum] om. P | significatur] significat E 22 persona] personam Pi | ut] iter. sed del. Be | indivisa] divisa sed corr. al. m. W | dicuntur] dicitur N | significantur] significant E 23 illae personae inv. BaBeNVW per illae P2 | earum] add. et sic ex hiis apparet quod termini numerales nihil ponunt in divinis P

Distinctio vigesima quinta

De persona utrum sit aliquid commune in divinis Circa distinctionem vigesimam quintam quaeritur primo, utrum persona sit aliquid commune in divinis. Videtur, quod non, quia 5 quidquid convenit communiter tribus personis, significat essentiam. N22va Sed | persona, ut visum est, significat relationem, ideo et cetera. Praeterea illud, quod de se habet rationem incommunicabilem, non potest dici commune, quia ista sunt opposita. Sed persona habet rationem incommunicabilis, ergo non potest dici communis. 10 Contra. Dicit Augustinus in littera. . Circa istam quaestionem primo investigandum est, quid sit persona. Secundo utrum aequivoce conveniat Deo et creaturis vel quomodo. Tertio declarabitur propositum. Et quarto ostendetur, utrum tres personae sint tres res. De primo notandum, quod Boethius 15

11 in littera] cf. Lomb., Sent., I, 25, 1 (190,4); Aug., De Trin., VII, 4, 8 (257,65-66) 1 Distinctio ... quinta] suppl. in marg. BaBeNP2 om. BolEV suppl. al. m. in marg. GKl suppl. vigesima quinta al. m. in marg. Pi 3 De ... divinis] om. BaBeBolEGKlNP2PVW 4 Circa] antep. “Praeterea est considerandum” et cetera P antep. “Praeterea considerandum” et cetera Pi (Lomb., Sent., I, 25, 1, (190,4) | Circa ... quaeritur] om. N circa distinctionem istam P2 | quaeritur primo inv. BaBeP2W primo om. NP 5 divinis] add. et P 6 quidquid convenit] quod convenit post corr. in marg. Bol quidquid convenit add. convenit P | communiter] om. NW 7 visum est] visioni E | ideo] ergo BaBeNPP2VW 8 illud] id EKlNPPiV | incommunicabilem] incommunicabilis BaNP2 incommunicabilis add. ergo W 9 commune] communis W | quia] quod Be 9 quia ... 10 communis] om. (hom.) W 9 ista] illa Ba V 10 incommunicabilis] incommunicabilem P 11 Contra] contrarium BaBeNP2VW | littera] add. respondeo P 12 Circa] in P | istam] illam W | quaestionem] add. sunt quattuor videnda P | primo investigandum] primo investiganda sed exp. et corr. investigandum Ba rimo videndum KlP videndum primo Pi | quid] quod Bol | sit] est BaBeENPP2VW 13 utrum] add. aequaliter sed exp. N | et] vel Ba in P2 14 Et] om. Kl 14 Et ... 15 res] om. N 14 quarto] quattuor P2 | tres] om. V 15 sint] sunt Kl | res] regulas Bol | De primo] quantum ad primum P | notandum] sciendum P | Boethius] add. sic NP2W om. P

LECTURA THOMASINA I, DIST. 25, Q. 1

337

definit personam, | quod est “rationalis naturae individua substantia”. Propter quod advertendum, quod licet universale et particulare inveniantur in omnibus generibus, tamen speciali modo invenitur particulare in genere substantiae, quia substantiae per se individuantur, et sunt cau20 sa individuationis accidentium. Et ideo convenienter habet in|dividua substantia prae aliis nomen aliquod speciale, quod est hypostasis, vel prima substantia et adhuc specialiori modo invenitur particulare in substantiis | rationalibus, quae habent dominium sui actus et non solum | aguntur sicut animalia, sed etiam agunt ex se. “Actiones” autem

15 De ... 16 substantia] cf. Thom., S.th., I, 29, 1, arg. 1 16 Propter ... 31 primum] cf. Thom., S.th., I, 29, 1, resp. 16 rationalis ... substantia] Boeth., Contra Eut., 3 (214,171-172) 23 et ... 24 se] cf. Thom., S.th., I-II, 6, 2, arg. 2; Ioh. Dam., De fide orth., II, 27 (98,1699,17) 24 Actiones ... 25 singularium] Thom., S.th., I-II, 1, 7, arg. 3 16 definit] add. sic Ba | definit personam] persona proprie definitur add. quia definitio propria aut est causalis aut formalis. Causalis definitio est definitio physica, quae est per causas quas habet, formalis definitio est definitio est definitio logica, quae datur per genus et differentias et omne quod sic definitur aut est species subalterna aut species specialissima, quia individui non potest definiri, cum non habeat differentias intra se nec etiam genus generalissimus cum non habeat aliquod genus superveniens, sed persona non species specialissima, cum praedicetur de pluribus differentibus specie ut de personis divinis, de angelo et homine. Item nec subalterna, cum talis species praedicetur de specie specialissima, deinde de individuo. Nam animal primo praedicatur de homine postea de Sortes, persona autem primo praedicatur de individuo, nem homo non dicitur persona nisi quia aliquis homo est persona. Et si arguatur probando contra hoc quod persona definiatur quia scilicet Pater in quod de pluribus differentibus specie et sic est species subalterna si praedicaretur primo de specie specialissima deinde de individuo sed non sic est, quia ut dictum est persona primo praedicatur de individuo, definitur tamen large accipiendo definitionem. Unde sciendum quod talis est definitio personae large accipiendo definitionem. Persona enim est secundum Boethium et est quod persona est rationalis naturae individua substantia et est bona, quia sicut dicitur IV Physicorum unumquodque plerrime (sic) definitur quando ea quae conveniunt definitio ei in definitione attribuuntur, et quando conveniunt sibi ab eo separantur sic est hic ergo et cetera. Secunda est Piccardi et spectat tantum ad personas in divinis et est quod persona est divinae naturae incommunicabilis essentia hanc quod postea quia ratio posita in persona definitione Deo non convenit. Tertia est Magistri et est quod persona est hypostasis distincta proprietate ad dignitatem pertinente P 16 quod] add. persona al m. in marg. Ba om. P quae Pi | quod … substantia] om. P 16 Propter 17 quod] circa primum N ulterius est P circa quod W 17 inveniantur] inveniatur NV 19 quia substantiae] quia substantia N quae P2 suppl. al. m. in marg. W | individuantur] individuatur N | causa] causae Kl 20 habet] habent NP2 21 substantia] substantiae Bol sed corr. substantiae al. m. W | aliquod] a Deo N | est hypostasis inv. Ba post corr. Kl 22 prima] persona E persona add. vel N | specialiori] speciali Bol 23 substantiis] substantia E 24 animalia] alia BaBeP2PiVW | agunt ... se] ex se agunt NV | autem] add. ex se Kl

P20rb

W18rb

Bol25vb E45va

338

GUILLELMI PETRI DE GODINO

“sunt singularium”, et ideo inter certas substantias speciale nomen ha- 25 bent singularia rationalis naturae, et illud nomen vocatur persona. Et ideo si convenienter definitur, debet poni ibi aliquid, quod generaliter pertineat ad genus substantiae, propter quod dicitur individua substantia, et aliquid, per quod restringatur ad particulare substantiarum habentium in se dominium sui actus, et ideo subiungitur rationalis 30 naturae tamquam differentia specifica. Et sic patet primum. Quantum ad secundum notandum, quod omne illud, quod in Deo est proprie, non secundum similitudinem translatam per prius, quantum ad significatum vocabuli reperitur in divinis quam in creaturis. Persona autem proprie reperitur in divinis, ut dictum est. Et ideo 35

25 singularium] singulares Bol | certas] ceteras BaBe | substantias] add. s (sic) sed exp. Be | speciale nomen inv. E 26 naturae] add. vel creaturae Pi | persona] personae sed del. et corr. al. m. in marg. W 27 definitur] differenter sed. exp. et corr. definiatur al. m. in marg. Ba definiatur BeEP2 add. persona Bol definiant N | ibi] om. NW 28 pertinaet] pertinent N | quod] suppl. al. m. in marg. W 29 et] om. Be add. per V | aliquid] om. Be | quod] add. regem sed del. Bol quid W | particulare] add. genus in marg. al. m. Ba 30 habentium] continentium P2 | in] suppl. s. l. Ba | subiungitur] add. sui actus sed del. Bol subgungitur (sic) P 31 naturae] om. Bol | Et] om. G suppl. s. l. Kl | sic ... primum] om. P add. Ista quae sequuntur pertinent adhuc ad istum primum articulum et utrum sint verba auctoris istius operis ignoro. Sic inveni in exemplari in spatio sive in margine. De primo ergo iterum notandum, quod prima proprie non definitur, quia definitio propria aut et causalis aut formalis. Causalis definitio est definitio physica, quae est per causas quas habet; formalis est definitio logica, quae datur per genus et differentias et omne, quod sic definitur, aut est species subalterna aut species specialissima, quia individuum non potest definiri cum non habeat differentias ita se nec genus generatum cum non habeat aliquod genus graveniens, sed persona non est species specialissima cum praedicetur de pluribus differentibus specie ut de personis differentis de angelo et de homine. Item nec subalterna cum talis species praedicetur de specie specialissima. Deinde de individuo. Nam animal primo praedicatur de homine postea de Sorte. Persona aut primo praedicatur de individuo. Nam homo non dicitur persona nisi quia aliquis homo est persona. Et si arguitur probatio quod persona definitur, quia praedicatur in quid de pluribus differentibus specie et sic est species subalterna, dico quod non quid repraesentat essentiam, verum est si suppositum non est unum vel duo, quod persona esset species subalterna si praedicaretur primo de specie specialissima, deinde de individuo, sed non sic est, quia ut dictum est persona primo praedicatur de individuo. Unde sciendum, quod triplex est definitio personae large accipiendo personam. Persona est secundum Boethium et est quod persona est rationalis natura vel creaturae individua substantia et est bona, quia sicut dicitur IV Physicorum, tunc unumquodque pluterrime (sic) definitur quando ea quae conveniunt in definitione ei attribuuntur et quae conveniunt ab eo separantur sic est hic, ideo et cetera. Secunda est Rickardi et spectat tantum ad personas in divinis et est quod persona est divinae naturae incommunicabilis existentia. Hunc quid ponunt, quia ratio posita in prima definitione Deo non convenit. Tertia est magistralis et est quod persona est hypostasis distincta proprietate ad dignitatem pertinente Pi 32 secundum] add. est in marg. Kl | notandum] sciendum GP sciendum suppl. in marg. Kl | omne] post corr. al. m. W | illud] id EKlV 33 translatam] translativam BaBeNP2PiV | per] propter Bol 34 vocabuli] nominali modo N 35 Et] quia W

LECTURA THOMASINA I, DIST. 25, Q. 1

339

quantum ad id, quod significat per prius, dicitur de divinis. Unde non | univoce nec aequivoce convenit Deo et creaturis, sed analogice, quan- Pi24rb tum autem ad rationem ipsius nominis familiarius et per prius convenit creaturis. Sed de communitate eius advertendum, quod duplex 40 communitas invenitur. Quaedam enim communitas est rei, quando scilicet aliud unum reale convenit pluribus. Et talis communitas est solum in divinis personis et solum quantum ad essentiam et ad ea, quae ad essentiam pertinent. Alia est communitas rationis fundata in re et secundum istam communitatem persona est communis. Tamen adver45 tendum, quod ista communitas rationis fundata in re est duplex. Est enim quaedam ratio communis, sicut ratio animalis, et est ratio specialis, sicut ratio hominis. Sic | etiam, cum in divinis ibi sit relatio in pluribus P2175vb personis, est ibi communis ratio relationis. Item, cum sit ibi paternitas, est ibi specialiter ratio paternitatis. Unde ratio relationis communis 50 includitur in ratione paternitatis et filiationis, sicut ratio communis in rationibus specialibus, non tamen est ibi universale et particulare, cum ista sint ibi secundum idem numero. Esse universale autem habet esse | secundum diversa esse in particularibus. Cum igitur persona E45vb

39 Sed ... 67 tertium] cf. Thom., Super Sent., I, 25, 1, 3, sol. (609-610) 36 id] illud BolW | non] nec P 37 nec] non sed corr. al. m. W | et] in sed del. et corr. s. l. P2 | creaturis] creaturae G 38 rationem] impositionem P add. vel impositionem Pi | ipsius] impositionis BaBeNP2V positionis sed corr. impositionis W | per prius] proprius Ba per om. Be | convenit] add. ipsis P 39 eius] add. est N | advertendum] add. est s. l. Kl | quod] add. invenitur Pi | duplex] post corr. N 40 invenitur] om. P reperitur W | quaedam] add. est Ba quidam P2 | communitas est] est om. Ba inv. Pi 41 aliud] aliquid BaBeBolP2 aliquod NPPiW | unum] add. est N | reale] om. Bol realiter P2 | pluribus] add. realiter Bol 42 divinis personis inv. NP 43 est] autem Kl | re] add. est duplex E | et] om. W 44 secundum] secundam E | istam] illam BaBolPi | communis] add. e (sic) sed del. Pi 45 ista] illa BaBol | rationis] om. BolEGKlP | in] pro V | est] om. E | duplex] add. e (sic) sed exp. P dupliciter P2 46 ratio1] om. EGP 46 et ... 47 divinis] om. Bol 46 ratio3] om. Kl 47 Sic] similiter Kl om. V | cum in] in exp. et del. et corr. cum al. m. W 47 ibi] om. BaNVW ras. G | sit] om. Bol realiter BeP2 | in] add. divinis sic in W 48 ibi] eum Pi | communis ratio inv. N | sit ibi] add. realiter BeP2 inv. Kl ibi om. V | paternitas] pluralitas N 49 specialiter] specialis BolKlPPi | paternitatis] add. realiter BeKlP2 | relationis] add. communicans sed exp. N communis P | communis] communiter Be add. est E relationis P 50 et] om. N | sicut] sic Be 51 universale ... particulare] particulare et universale N 52 ista ... ibi] illa sint ibi BaPW illa sint et ibi om. Bol ibi sint ista Kl | secundum] om. Bol sunt et add. de s. l. W | idem] ibidem sed corr. idem Bol | numero esse inv. BaBeNPP2VW esse om. Bol inv. sed corr. G | autem] quam Kl 53 secundum] sicut Kl

340

GUILLELMI PETRI DE GODINO

in divinis significet communiter rationem distincti subsistentis in tali natura, et Pater significet rationem specialem distincti subsistentis spe- 55 ciali relatione in natura communi et similiter Filius, patet, quod persoG17vb na secundum rem non est | communis Patri et Filio, quia non est una numero persona in eis, sicut est una essentia. Sed est communis, sicut habens rationem communem est commune habenti rationes speciales et proprias, quibus distinguuntur. Non tamen est ibi universale, quia 60 Kl26ra non est ibi aliud et aliud | esse, sed unum et idem. Unde ista commuBe19ra nitas personae est sicut communitas individui vagi, | quod significat naturam communem cum determinato modo essendi, qui convenit significantibus. Non tamen significatur determinatum distinguens, sicut per Sortem. Sic ergo persona dicit communiter rationem distincti 65 subsistentis in natura divina, sed Pater dicit cum hoc determinatum distinguens, scilicet paternitatem, et sic patet tertium.

54 communiter] post corr. al. m. W | subsistentis] subsistere N 54 tali 55 natura] inv. BaBeNP2VW add. communi KlPi 55 specialem distincti inv. N specialem om. P2 speciale distincti Pi 56 relatione] ratione KlNP regulae sed exp. et add. relatione Pi | et] iter. Pi | et ... Filius] et simpliciter Filius BeV similiter et Filius N et Filius similiter W | Patet] potest E | quod] suppl. al. m. s. l. W 57 rem] suppl. in marg. P2 58 est ... essentia] essentia est una Bol 58 Sed ... 60 distinguuntur] om. E 59 habens] habemus BolG om. E | commune habenti inv. G om. E | rationes] rationem sed exp. et corr. Ba 61 aliud ... aliud] aliquid et aliquid E aliud et et suppl. s. l. et in textu aliud P2 | ista] illa BolPiW 62 personae] per se G persona N 63 naturam] materiam BolG | essendi] existendi P2 | qui] quae Bol 64 significantibus] singularibus BaNP2W | significatur] significat N add. e (sic) sed del. P signo Pi | determinatum] determinate Bol 65 ergo] om. ENP2VW igitur Kl | dicit] ait P 66 subsistentis] subsistentia Be | dicit ... hoc] cum hoc dicit Kl dicit quod P2 | determinatum] determinate Bol 67 paternitatem] paternitate P2 | et] om. BolP | tertium] secundum Kl om. P | sic ... tertium] om. et add. quantum ad quartum scilicet utrum tres personae possint dici tres res, dicendum quod res et ens differunt secundum duo quae in re invenimus scilicet quidditatem et esse. Res enim sunitur a quidditate, ens vero ab esse. Et quia quidditas potest habere esse in singulari extra animam et etiam in anima secundum quod apprehensa est ab intellectu, ideo res ad utrumque se habet et ad id quod est est in anima prout res dicitur a reor reris et ad id quod est extra animam prout dicitur aliquid extra re (del.) ratum vel firmum in natura, sed nomen entis sumitur ab esse rei. Nunc autem unum et idem esse est tribus personis, ideo dico quod esse potest dupliciter accipi, scilicet adiective et substantive. Si substantive sic accipit unitate et multitudinem a forma sicut et quodlibet substantiatum, cum ergo forma significata per ens sit esse et in divinis non sit nisi tantum unum sicut una essentia, ergo non est ibi nisi unum ens substantive acceptum. Sed quia adiectum numerum recipit a suo substantivo, ideo ens acceptum adiective de pluribus personis potest praedicari pluraritem (sic). Si vero quaeritur de nomine rei quod imponitur a quidditate, sic est dicendum, quod in divinis est duplex quidditas, scilicet absoluta et relata. Absoluta, quae est communis tribus personis, sicut essentia nec potest plurificari, sed relata potest, quia sunt ibi plures relationes et per consequens plures res relatae P

LECTURA THOMASINA I, DIST. 25, Q. 2

341

Ad primum dicendum, quod verum est, si sit commune communitate rei, qualiter non est commune nomen personae, et licet persona sit 70 idem quod essentia, non tamen significatur per modum essentiae, et similiter si dicatur, quod Pater differt a Filio in persona, non | intelligi- N26vb tur, quod ibi sit distinctio in ratione communi personae, sed solum in ratione speciali, quae est ratio patris. Ad secundum dicendum, quod quamvis id, quod est persona, sit 75 | incommunicabile, tamen nihil prohibet rationem personae esse | P20va quid communicabile, inquantum non dicit specialem rationem distin- V178vb ctionis, sed generalem, sicut individuum vagum, ut aliquis homo est aliquo modo commune, inquantum non dicit hanc vel illam rationem individuationis.

Utrum tres personae possint dici tres res Iuxta hoc quaeritur, utrum tres personae possint dici tres res. Dicendum, quod res et ens differunt secundum duo, quae in re inveni5 mus, scilicet quidditatem et esse. Res enim sumitur a | quidditate, ens Ba18va vero ab esse, et quia quidditas potest habere esse in singulari extra ani3 Dicendum ... 11 personarum] cf. Thom., Super Sent., I, 25, 1, 4, sol. (611-612) 68 primum] add. in oppositum P | dicendum] add. est N | verum est] unum est KlNW inv. P | si] suppl. s. l. Kl 69 qualiter] add. aut Pi | nomen personae] om. P2 70 quod] cum P2 | non tamen inv. BaBeEP2V tamen om. N | significatur] significat E 71 differt] distinguitur BolNW 72 ibi sit inv. BaBeENP2VW | ibi ... distinctio] sit ibi distinctio Bol ibi distinctio sit Kl 73 in] om. P | ratione] om. G 74 secundum] aliud Kl | id] illud NW | est] in sed corr. s. l. P2 75 incommunicabile] communicabile Be | prohibet] per habet W | rationem] ratione Kl 76 specialem rationem] spatialem rationem Be inv. G 77 generalem] generale Pi 78 aliquo] aliquid P2 | modo] add. est Ba | non] om. BaV | illam] illa PiV | rationem] suppl. in marg. Bol 79 individuationis] individuationem sed corr. individuationis Bol individuabilis E add. tantum P2 indistinctionis W 2 Utrum ... res] om. BaBeBolEGKlNP2PVW add. vigesima sexta al. m. in marg. Pi 3 Iuxta … 22 relatae] om. P 3 quaeritur] add. sine argumentis BolPi | tres personae] personae qua sed qua exp. et corr. divinae al. m. in marg. Ba inv. BeP2VW | possint] possunt BaNW | dici] dicitur add. de Bol 4 res ... ens] ens et res N 5 et ... 6 quidditas] om. (hom.) E 6 et] om. Ba | et ... esse] suppl. al. m. in marg. W | singulari] singuli Pi

342

GUILLELMI PETRI DE GODINO

mam, et in anima secundum quod apprehensa est | ab intellectu, ideo res ad utrumque se habet et ad id, quod erit in anima, prout res dicitur Bol26ra a ‘reor reris’, et ad id, quod est extra animam, prout | dicitur aliquid extra ratum vel firmum in natura, sed nomen entis sumitur ab esse rei. Nunc 10 autem idem esse et unum est trium personarum. Ideo dico, quod esse potest dupliciter accipi, scilicet adiective et substantive: si substantive, sic accipit unitatem et multiplicitatem a forma, sicut et quodlibet subiectum. Cum ergo forma significata per ens sit esse, et in divinis non sit nisi unum esse, sicut una essentia, ergo non est ibi nisi unum 15 ens substantive acceptum. Sed quia adiectivum numerum recipit a suo substantivo, ideo ens acceptum adiective de pluribus personis potest praedicari pluraliter. Si vero quaeritur de nomine rei, quod imponitur a quidditate, sic dicendum, quod in divinis est duplex quidditas, scilicet absoluta et relata: absoluta, quae est communis tribus personis, si- 20 cut essentia, nec potest plurificari, sed relata potest, quia sunt ibi plures relationes et per consequens plures res relatae. E46ra

7 anima] add. et esse res enim sumitur a quidditate ens vero ab esse et quia quidditas sed exp. E | intellectu] post corr. N 8 utrumque] utrumlibet coni. ex utrumlibus Kl utrumlibet BaBeEP2VW | id] illud Bol | erit] est BolENP2Pi | in anima] extra animam N in alia W 9 a ... dicitur] om. (hom.) N | reor reris] re oreris (sic) Bol | id] illud BolW | est] om. Pi | prout] add. res BaBeP2VW | aliquid] om. Bol aliquod E post corr. P2 10 vel] et BaPiW om. N in sed corr. et s. l. P2 | nomen] natura W | rei] post corr. Bol 11 idem ... unum] idem et unum esse G unum et idem Kl idem et unum N unum et idem esse Pi | est] add. esse Kl | personarum] add. et ENVW post corr. et add. et P2 12 potest dupliciter inv. EV | et] vel BaBeP2VW | si substantive] sed substantive Ba om. Be suppl. al. m. in marg. W 13 accipit] accipitur EPi | forma] add. significata BaBeENP2W add. formata sed exp. et add. significata V | sicut] om. Kl 13 sicut ... 14 significata] om. (hom.) P2 14 subiectum] substantiatum BaBolNPi 14 sit] sicut Be om. P2 | esse] exp. P2 | et] add. cum s. l. P2 suppl. al. m. in marg. W 15 sit] add. esse sed exp. P2 | nisi] ibi E | sicut] add. et Bol | est] erit BaBeP2W | ibi] om. Bol | nisi] suppl. s. l. Kl 16 adiectivum] post corr. P2 17 substantivo] subiecto N | ens] eius E | personis] suppl. al. m. in marg. W | potest] om. N habet W 18 praedicari] add. plnasi sed exp. Ba | quod] quae BaBeBolENP2V post corr. W 19 a quidditate] ad quidditatem add. significandum N | quod] iter. P2 20 relata] relativa BolEN | Absoluta] suppl. al. m. in marg. Ba | quae] quia BaW om. N | personis] om. NP2 21 essentia] esse Kl | nec] non BaEW | relata] relativa Bol W 22 relationes] rationes Bol | plures] om. Ba plurales Be | res] suppl. al. m. W | relatae] relativae G add. et sic patet contra dicta Kl relata sed exp. et corr. V

Distinctio vigesima sexta

Utrum abstractis per intellectum proprietatibus remaneant hypostases distinctae Videtur, quod sic, quia secundum Augustinum 7 De Trinitate in omni eo, quod ad alterum dicitur, est accipere aliquid, quod per se dicitur, quia relatum non est relatum tantum, sed etiam est aliquid. Si igitur hypostasis secundum relationem ad aliquid dicitur, videtur, | Pi24va quod hypostasis praeter relationis | intellectum sit aliquid subsistens. P2176ra 10 Ergo remotis proprietatibus per intellectum remanebunt hypostases distinctae. Praeterea aequae essentialiter se habet bonitas ad Deum sicut paternitatis ad Patrem. Sed “secundum Boethium Deus potest intelligi non intellecta eius bonitate”, ergo Pater non intellecta paternitate, et 5

5 in ... 7 aliquid] cf. Aug., De Trin., V, 5, 6 (211,19-22) 13 secundum ... 14 bonitate] Thom., Super Sent., I, 19, 5, 1, arg. 2 (485); cf. Thom., Quaest. disp. de ver., 1, 1, arg. 3 (3,16-24) 13 Deus ... 14 bonitate] cf. Boeth., Quomodo substantiae (190,82-89) 1 Distinctio vigesima sexta] suppl. in marg. BaBeNP2 om. BolEV suppl. al. m. in marg. GKlW suppl. vigesima sexta al. m. in marg. Pi 3 Utrum ... 4 distinctae] om. BaBeBolEGKlNP2PVW 3 Utrum] antep. “Nunc de proprietatibus personarum” et cetera Circa distinctionem vigesimam sextam quaeritur primo P add. Utrum abstractis per intellectum proprietatibus remaneant hypostases distinctae. “Nunc de proprietatibus personarum” et cetera Circa istam distinctionem vigesimam sextam quaeritur primo Pi circa V (Lomb., Sent., I, 26, 1 (196,26) 4 remaneant] remanet Bol | hypostases] hypostases Pi | distinctae] add. et P 5 quia secundum] secundum enim Kl 6 quod] add. est P2 | ad] add. aliquid Kl | alterum] intellectum Bol | est] esse Bol | aliquid] aliquod add. per sed exp. Ba aliud EGV add. per sed del. P2 | quod per inv. BeKl add. dicitur per P | dicitur ... se] suppl. al. m. in marg. W 7 relatum] om. Bol | est] add. re (sic) sed del. Bol | etiam] om. Kl 8 igitur] ergo NW 9 quod] add. in V | hypostasis] add. praedicatur sed exp. P2 hypostasi V | relationis intellectum] intellecti relationis P | aliquid] aliquod E 11 distinctae] subsistentes BaBeNP2W 12 Praeterea] add. d (sic) sed exp. P2 | habet] habent sed exp. et corr. Ba habent BeV habent sed. corr. G habent exp. N | Deum] add. essentialiter Pi divinis W 14 ergo] add. et BaBeENPP2VW | intellecta] add. est V

344

GUILLELMI PETRI DE GODINO

idem est de Filio et Spiritu sancto. Ergo Pater et Filius et Spiritus sanctus poterunt intelligi distincti | sine suis proprietatibus. Contra. Omnia sunt unum in divinis, ubi oppositio relationis non distinguit secundum Anselmum, sed amotis proprietatibus amovetur Kl26rb relationis oppositio, ergo omnia remanent unum et sic | nulla distinctio W18va potest intelligi. | . Circa istam quaestionem sunt tria declaranda. Primo ostenditur, quid sint relationes reales, et qualiter habeant esse in divinis. Secundo ostenditur, quod per huiusmodi relationes distinguantur personae. Tertio ex his concluditur propositum. Circa primum sciendum, quod in quolibet novem generum accidentis est duo considerare, quorum unum est illud, quod competit unicuique eorum, secundum quod est accidens, et hoc communiter in omnibus est substantiae inesse. Be19rb Aliud, quod | potest considerari in unoquoque eorum, est propria ratio uniuscuiusque eorum. In aliis autem generibus a relatione propria ratio uniuscuiusque generis sumitur per comparationem ad subiectum.

15

E46rb

17 Omnia ... 18 distinguit] cf. Ans., De proc. Spiritus Sancti, 1 (183,11-12) 24 Circa ... 37 Porretanus] cf. Thom., S.th., I, 28, 2, resp.; De pot., 8, 2, resp. (217a-b); Porret., In De Trin., § Non igitur (1292); In De Praedicat. Trium Pers., § Quo fit (1309) 15 est] om. N | et] om. W | sanctus] add. scilicet P2 16 poterunt] potuerunt E possunt G poterant V | intelligi] om. BeNVW | distincti] distincta BolKlPPi om. G | sine] cum E 17 ubi] nisi Pi | relationis] add. res realiter g (sic) sed del. Bol 18 Anselmum] Augustinum BolP | amovetur] amovitur BeEGP2V removetur NW 19 relationis oppositio inv. P oppositionis exp. et corr. oppositio et add. relationis W | remanent] remaneant Pi | sic] om. Bol 19 distinctio ... 20 intelligi] distinctio intelligitur E potest distinctio intelligi BaBeNVW add. Respondeo P potest intelligi distinctio P2 21 Circa] contra E | istam] ista Be illam Pi W | sunt ... declaranda] sunt tria videnda GP om. Kl | Primo] primum BaBeENP2VW add. enim P add. si Pi 22 ostenditur] erit ostendere BaNP2W est ostendere BeEV ostendetur BolKl Pi | sint] sit Pi | habeant esse] habet et esse om. E habent esse Kl inv. BaBeNP2 V W 23 Secundo] add. modo N | ostenditur] ostendetur BaBeBolEP2VW | huiusmodi] huius BaBeP2PiVW hoc Bol has P | distinguantur] distinguuntur KlNW 24 concluditur] concludetur BaBeNP2PiW | Circa] quantum ad BaBeNPP2VW 25 novem] scilicet BeENV suppl. s. l. al. m. W | accidentis] accidentia E 26 illud] id BaBeNPP2V | secundum] scilicet BeENV suppl. s. l. Bol 27 in] exp. Ba | in ... est] est in omnibus Bol in om. E add. simile Kl in omnibus commune est N add. scilicet P | substantiae inesse] inesse substantiae BaBeENPVW ad sed corr. inesse substantiae P2 28 considerari] considerare Be | unoquoque] uno quorum P2 | ratio] suppl. s. l. Ba 29 uniuscuiusque] unius P2 | eorum] add. et BeP2V om. Pi | In] suppl. s. l. P2 | autem] a exp. P2 | ratio] om. N 30 uniuscuiusque] unius P2 | generis] om. BeNV | sumitur] add. etiam BaBeENP2VW

20

25

30

LECTURA THOMASINA I, DIST. 26, Q. 1

345

Nam quantitas dicitur extensio substantiae et qualitas dispositio et sic de aliis, sed propria ratio relationis non accipitur per comparationem ad subiectum, in quo est, sed per comparationem ad aliquid extra, scilicet ad correlatum, et ideo consideremus relationes, ut relationes sunt. 35 Sic inveniuntur assistentes non intrinsecus affixae, quasi significantes respectum quodammodo contingentem rem relatam, prout ab ea tendit in alterum, et sic intellexit Porretanus. Nam intellexit male, quia relatio sic considerata nihil ponit in suo subiecto, nec ex hoc habet, quod sit res addita | subiecto, sed hoc habet tantum ex parte sui | fun- G18ra 40 damenti. Quia igitur relatio secundum suam rationem specialem nihil N23ra addit super accidens, in quo fundatur, ideo non est compositius album alteri simile quam album solum. Non est ergo relatio realis ex hoc, quod supra suum fundamentum dicat in subiecto rem aliquam additam, sed quia in ipsa natura habet reale fundamentum. Dicitur autem 45 reale fundamentum relationis id, cui ex ipsa natura rei inest habitudo respectiva ad aliud, quod contingit, quando aliquae res ad invicem | E46va secundum suam naturam ordinatae sunt, et ad invicem naturalem in-

31 qualitas] suppl. al. m. in marg. P2 | dispositio] add. substantiae NW 32 propria] pro prima Bol | ratio relationis] relatio Kl relatio rationis V | per] secundum BeENP2VW 33 in ... est] om. E | aliquid] aliud N 34 correlatum] corporalem Kl add. scilicet P2 | ideo] add. si BaBePPiW | ut] inquantum BaBeENP2VW | sunt] om. Ba 35 Sic] sicut BeP2 add. in sed del. Bol | invenitur] invenimus P | non] tamen W | affixae] affixi Be 36 quodammodo] om. N | contingentem] attingentem BolPPi contingente E communicantem N | rem] tunc N | tendit] tenditur V 37 in] suppl. s. l. P2 | et] add. si s. l. P2 | sic] sit P2 | Porretanus] suppl. al. m. W | Nam] non Bol | intellexit male inv. BaBeNP2W 38 sic] sit P2 | nihil] nobis sed exp. et corr. s. l. P2 nomen V | habet] add. quod sic relatio realis in marg. al. m. Ba 39 hoc ... tantum] habet hoc tantum BaBeENV hoc tantum habet BolPi tantum habet hoc P hoc et habet suppl. s. l. et in textu tantum P2 habet hoc tantum add. sed al. m. exp. respectu W | ex parte] suppl. in marg. al. m. W | sui] om. Ba 40 secundum] suppl. s. l. P2 | suam ... specialem] specialem rationem suam BaBeENP2VW suam rationem speciale Pi 40 nihil 41 addit] om. BaBeENP2V 41 super] supra N | fundatur] add. nihil addit BeENP2W add. nomen addit V | compositius] compositus E | album] albus GPi 42 album] albus GPi | est] om. N | ergo] add. ex hoc BeNP2V add. ex hoc aliqua W | relatio] add. aliqua BaBeENP2 add. alia V | ex hoc] om. BaBeENP2VW 43 quod] quia BolW quam E | supra ... fundamentum] in suo fundamento P 44 in] suppl. al. m. s. l. W | ipsa] add. re sed exp. Ba add. re BeKlW add. re vel Bol | natura] re add. aliquid sed ras. N re vel natura P re vel nomen Pi re add. non V | reale fundamentum] realem fundamentum Bol inv. N 45 id] illud BolNW | inest] in se esset E 46 respectiva] in respectu N relativa P respectu sed exp. et corr. respectiva in marg. al. m. W | contingit] convenit BolEW | aliquae] aliquae V 47 ordinatae sunt inv. P | et] suppl. in marg. P2 | naturalem inclinationem] naturalem om. N inv. BaBeP2VW

346

GUILLELMI PETRI DE GODINO

clinationem habent, sicut in gravi est inclinatio naturalis ad medium. Quando autem respectus significatus per ea, quae dicuntur ad aliquid, est tantum in apprehensione intellectus conferentis unum alteri, tunc 50 Bol26rb est relatio rationis tantum. Cum autem aliquid | procedit a principio V179ra eiusdem | naturae, necesse est, quod ambo, scilicet procedens et id a quo procedit, in eodem ordine conveniant; et sic cum procedens realem dependentiam et rationem habeat ad id, a quo procedit, necesse est, quod id, a quo procedit, simpliciter habeat ad ipsum respectum rea- 55 lem, et quia processiones divinarum personarum sunt in identitatem naturae secundum numerum, necesse est, quod secundum has processiones accipiantur relationes reales, et sic patet primum. 48 est] add. ne (sic) sed del. Bol | medium] modum E 49 significatus] significatur E add. fiet Kl | dicuntur] dicunt P | aliquid] add. et E aliud V 50 in] suppl. al. m. W | conferentis] confirmantis G 51 rationis] relationis Bol | tantum] add. c (sic) sed del. P add. amplius propter primum notandum est quod ad relationem reale requiritur quod fundamenta sunt actu entia realia, ideo non est relatio realis non entis ad ens nec potentiae ad actum nec materiae ad formam et similium. Item quod sint distincta ratio eiusdem ad idem non est relatio realis. Item quoa inter illa sit realis habitudo sive ordo qui non per absolutum quid sed per id quod est quidditas relationis, scilicet ad aliquid ordo enim unius ad alterum magis est ad aliquid quantum. Item quod sint (post corr.) entia vera ideo chymaera si sit ens actu rationis tamen quia non est res vera sed ficticium rationis non refertur realiter ad aliud. Item quod sit mutua dependentia. Ubi enim non est mutua dependentia non est relatio realis nis in alterum tantum, scilicet quod dependet, ideo in scibili non est relatio realis ad scientiam, quia ab ea non dependet sed e converso. Item quod relativa mutuo se includant Pi | Cum autem] cum enim exp. Bol cum enim EP autem om. Kl | aliquid] add. aplius propter primum notandum est quod ad relationem realem requiritur quod fundamenta sint actu entia realia ideo non est relatio realis non entis ad ens nec potentiae ad actum nullo modo ad formam et similium. Item quod [sicut del. et s. l. corr. sint] distincta ideo eiusdem ad idem non est relatio realis. Item quod inter illa sit realis habitudo sive ordo, quae non per habitum quid sed per illud quod est quidditas relationis, scilicet ad (iter.) ordo enim unius ad alterum magis est ad aliquid quam quid. Item quod sicut (del. et s. l. corr. sint) entia vera ideo chymaera sit (sed del. et corr. si) sit ens rationis, quia non est res vera, sed ficticium rationis non refertur realiter ad aliud. Item quod sit mutua dependentia. Ubi enim non est mutua dependentia non est relatio realis nisi in altero tantum, scilicet quod dependet, ideo in scibili non est relatio realis ad sciendum (del. et in marg. corr. scientiam) quia ab ea non dependet, sed e converso. Item quod relativa se mutuo includant. Cui aliquid Bol om. NW | procedit] add. aliquid NW 52 id] illud NW 53 sic cum] cum om. P si Pi | realem] reale Ba regularem Kl relative W 54 dependentiam] add. re s. l. P2 | et rationem] et rationem sed corr. relationem s. l. Ba om. Bol | habeat] habeant sed exp. et corr. Ba habet P | ad] et Be | id] illud BolNW 54 a ... 55 id] om. (hom.) W 54 necesse ... 55 procedit] om. (hom.) BaKlP2 55 id] illud BolN om. KlP2W 55 simpliciter] semper E simpliciter sed exp. et del. et corr. necesse est concludi (dub.) similiter in marg. al. m. W | respectum realem inv. BeENPP2VW 56 processiones] processionis sed corr. s. l. P2 | identitatem] identitate BaBeNPPi 57 numerum] naturam V | necesse est inv. P | has] post corr. P2 58 reales] naturales E | et ... primum] et patet sic primum Ba om. et add. sed est ultimum notandum quod ad relationem realem requiritur quod fundamenta sint actu etiam realia. Ideo non entis ad ens non est relatio realis, nec potentiae ad actum, nec materiae

LECTURA THOMASINA I, DIST. 26, Q. 1

347

Quantum ad secundum sciendum, quod per huiusmodi relationes distinguuntur personae, non ut significantur sub ratione originis vel actus, sed ut significantur sub ratione proprietatum, quod sic patet secundum omnes. Omnis distinctio in divinis habet fieri secundum relationes oppositas, sive significentur per modum actus sive per modum formae. Illi ergo | magis conveniet distinctio, cui magis convenit ratio relationis, sed 65 ipsi proprietati relativae magis convenit ratio relationis quam actui originis. Ergo secundum proprietatem relativam magis et proprie attenditur distinctio personarum quam secundum origines. Probatio minoris, quia secundum Philosophum concretum proprie non est in genere, sed potius forma concreti. Unde iustum non est in genere, sed iustitia et 70 actus est in genere per reductionem, scilicet per formam, | ad quam terminatur et a qua accipit speciem. Cum igitur actus | originis magis habeat rationem concreti, et per consequens minus sit in genere | relationis quam forma, scilicet proprietas, magis convenit distinctio | personis ratione proprietatum quam originum. Tamen, ut solvatur alia quaestio, 60

68 concretum ... 69 concreti] cf. Arist., Metaph., VII, 10, 1036a12-26; Phys., IV, 3, 210a17-18 ad formam et similium. Item quod sint distincta, ideo eiusdem ad idem non est relatio realis. Item quod inter illa sint realis habitudo sive de Deo, qui non sit (suppl. in marg.) per absolutum quid, sed per id, quod est quidditas relationis, scilicet ad aliquid. Ordo enim unius ad alterum magis est ad aliquid quam quid. Item requiritur, quod sint etiam vera, ideo chymaera si sit ens actu rationis, tamen quia non est res vera, sed ficticium rationis non refertur realiter ad aliud. Item item quod sit mutua dependentia ubi enim non est mutua dependentia non est relatio realis nisi in altero tantum, scilicet quod dependet, ideo in scibili non est relatio realis ad scientiam, quia non dependet ab ea, sed e converso. Item quod relativa mutuo se includant P add. relativa sit ad hoc quod relatio P2 59 sciendum] dicendum E | huiusmodi] huius BaBolVW 60 distinguuntur] distinguitur Bol distinguantur V | personae] add. divinae P | significantur] significant N 61 sed] vel Be | significantur] significantia N | proprietatum] proprietatis N | quod] et hoc N et W | sic patet inv. N | secundum] add. li Ba add. enim BeNP2VW 62 omnes] add. tantum E | Omnis] add. enim PPi | secundum] per NW 63 significentur] significantur Kl 64 ergo] om. E | distinctio] distinguere P2 | convenit] add. relatio rationis sed del. G conveniet P2 | relationis] rationis sed del et corr. al. m. s. l. P2 64 sed ... 65 relationis] om. (hom.) BaE 66 relativam] om. E relatam GKl | et] om. BaBolNW etiam P2 | attenditur] attendetur P2 67 secundum] add. o (sic) sed del. P | origines] originem KlP | Probatio minoris inv. et add. est BaBeP2V probo minorem Bol minor probatur N maior patet. probatio minoris P minoris probatio W | quia] quod BeV 68 proprie] om. NW 69 potius ... concreti] formae concreti potius Kl | sed] add. potius Bol | et] etiam P2 70 est] sunt BolN | scilicet] id est Kl 71 igitur] ergo BaNW | habeat] habet Kl 72 rationem] respectum Kl 73 convenit] conveniet P2 | distincio personis inv. P 74 ratione] relationis sed del. et corr. in marg. P2 | quam] add. ratione al. m. in marg. G | originum] originis KlP | Tamen ut inv. BolGKl | quaestio] quod E

P2176rb

Ba18vb P20vb Pi24vb Kl26va

348

GUILLELMI PETRI DE GODINO

istae proprietates dupliciter considerari possunt, vel ut sunt relationes, et sic supponunt origines, tamquam id super quod fundantur, et quod E46vb per origines acquiritur. Sed si considerantur ut proprietates | constituentes personas, sic est e converso. Non enim aliquis generat nisi iam constitutus in esse suppositi, quod habet esse per huiusmodi proprietates Ex his duobus apparet tertium principaliter intentum, scilicet utrum circumscriptis per intellectum proprietatibus personalibus reBe19va maneant hypo|stases distinctae. Patet, quod non. Et hoc sic ostenditur, quia nulla res potest intelligi esse abstracta ab eius differentia specifica etiam per intellectum, sed proprietates personales se habent ad personas, quas constituunt sicut differentiae specificae, ergo illis remotis non remanent hypostases distinctae. Minor probatur, quia quando per nomen aliquod importatur aliquid commune et aliquid distinctum, illud distinctum comparatur ad commune ut differentia specifica, ut patet de rationali respectu animalis in homine. Sed hypostasis Patris nihil importat nisi essentiam, quae est communis tribus personis, et paternitatem, quae est specialis. Ergo paternitas se habet ad Patrem, ut eius differentia specifica, ideo et cetera. Secundo hoc patet, quia omnis pluralitas causatur ex aliqua distinctione, sed in divinis non potest

75 istae] ista Be illae BolW ista iter. P2 | proprietates] proprietas BeP2 | dupliciter ... possunt] dupliciter possunt considerari BaEVW possunt dupliciter considerari N dupliciter potest considerari P2P2 | sunt] om. EGKlPPiV 76 supponunt] ponunt W | origines] originem V | id] illud BolN | super] supra suppl. in marg. Ba supra BeENP2 PiVW 76 quod 77 per] quod add. personas sed exp. et add. in textu per Ba quod om. BolNP per quod sed inv. G 77 acquiritur] om. E | considerantur] considerentur N | constituentes] constitutes P2 78 sic] sicut P | generat] generatur E 79 esse1] 2 essentia E | esse ] suppl. in marg. al. m. W | huiusmodi] huius BaBeBolPiVW 82 distinctae] add. et P 83 Quia] quod EKl | nulla] alia Pi | intelligi] add. in BaBeVW | abstracta] substracta (sic) P2 | ab] om. BaBeENP2VW et G | eius] cuius E | differentia specifica inv. EV 84 etiam] est E | personales] post corr. P2 85 sicut] sic Be | ergo] igitur G | remotis] amotis P2 86 remanent] remaneant EPi | distinctae] add. maior patet P | probatur] patet Bol | quando] quandocumque BaV quandoque BeP2 quantumcumque N quandoque sed corr. quandocumque al. m. W 87 aliquod] aliquid Bol add. ad sed del. P2 | aliquid1] aliud E aliquod add. 2 est P aliquod W | aliquid2] aliquod P2 88 illud] id EP2 | illud distinctum] om. (hom.) Be | commune] nomen commune E nomen BaBeNP2VW | ut] om. N | differentia specifica inv. Kl 89 animalis] aliis Bol aliens del. et corr. al. m. in marg. P2 90 nisi] sed exp. et corr. in marg. Ba | est] om. EV add. omnibus N | communis ... personis] tribus personis est E tribus personis om. N tribus communis BaBeP2W tribus personis est communis V 91 se] post corr. P2 92 eius] om. NW | differentia specifica inv. BolEKlPPiW | ideo] ergo BaBeEPVW om. P2 | Secundo] ad Ba | hoc] haec BolGKlP | quia] quod BeEV quod sed del. et corr. s. l. P2

75

80

85

90

LECTURA THOMASINA I, DIST. 26, Q. 1

349

causari distinctio | nisi per oppositionem relativam. Ergo illis amotis Bol26va nihil remanet distinctum. Probatio minoris, quia omnis distinctio vel est per essentiam vel quantitatem vel relationem, sed duobus primis modis non potest inter divinas personas causari distinctio, quia essentia est communis tribus et quantitas virtutis, quae sola est ibi, ergo oportet, quod hoc sit per oppositionem relationis. Tamen dicunt aliqui, quod 100 amota pater|nitate et filiatione et processione adhuc remanent hyposta- N23rb ses distinctae, sed non tales, ut sunt Pater et Filius et Spiritus sanctus, quia licet amoveatur aliquid ab aliquo secundum speciem, non tamen oportet, quod amoveatur secundum genus, quia amoto posteriori non amovetur prius. Modo in Patre et est relatio et talis relatio, scilicet 105 paternitas. Ergo amota per intellectum paternitate, | quae est poste- E47ra rior, remanebit ipsa relatio in generali, ita quod secundum eos amotis huiusmodi proprietatibus personalibus remanebunt quaedam tria distincta relatione generali, sicut remoto animali per intellectum ab homine aliquid remaneret sicut corpus, et licet illud non esset distin110 ctum ab aliis secundum propriam rationem speciei, scilicet per animalitatem, esset tamen distinctum secundum communem rationem sui 95

99 Tamen ... 106 generali] cf. Thom., Super Sent., I, 26, 1, 2, sol. (626-627) 99 aliqui] non inveni 94 causari distinctio] causari aliqua distinctio KlPPi inv. N | relativam] relationum BaBeP2 relatam EG relationis N relationi V om. W | illis] add. remotis sed del. Be | amotis] amatis Be 95 remanet] add. ibi BaP2 add. in Be | distinctum] add. maior patet P | probatio minoris] probo minorem Bol | vel est inv. BaBeNP2V 96 vel] add. per NPi | vel] add. per NP | divinas personas inv. BaNVW divinas om. BeP2 97 essentia] add. non E esse W 98 communis] sed exp. et corr. commune al. m. in marg. W | tribus] add. personis sed exp. Ba add. personis sed del. Be add. personis P | et] etiam ENPW | virtutis] virtutum Bol virtualis Kl | sola] solum BaN | est ibi inv. NV est et ibi suppl. al. m. in marg. W | ergo] ideo V 99 quod] om. E | Tamen] tunc N | dicunt aliqui inv. BaBeENP2VW 100 et] om. PPi 101 sed] et Bol | non] tamen E | sunt] om. E | et] om. NW 102 quia] quae Bol | aliquo] alio N | tamen] om. N 102 oportet 103 quod] suppl. in marg. Bol 103 amoveatur] add. aliquid ab aliquo secundum speciem non tamen oportet quod amoveatur Kl 104 prius] add. p (sic) sed del. Be | et1] om. KlW | et2] add. est etiam vel P 105 Ergo] igitur G | amota] amoto N | posterior] posteriori sed exp. et corr. P2 106 remanebit] removebit Ba 107 huiusmodi] huius BaBolP2PiVW his G | quaedam tria inv. P2 tria om. Pi 108 relatione] add. inte sed del. Bol | remoto] recedente Kl 108 per ... 109 homine] ab homine per intellectum BaBeENVW ab homine super intellectum P2 109 remaneret] remanet Pi | licet illud inv. BaBeNP2VW sicut illud E licet istud Kl 110 propriam ... speciei] proprias rationes speciei Kl propriem speciem N propriis rationem speciei P2 | per animalitatem] humanitate Bol personalitate KlPPi 111 communem rationem inv. BaNP2W | scilicet] sed Be

350

GUILLELMI PETRI DE GODINO

generis, scilicet secundum corporeitatem. Ita | dicunt in proposito. Sed non potest bene intelligi, quomodo remota relatione secundum speciem remaneat secundum genus, cum relatio numquam possit distingui nec distinguere in eo, quod relatio, sed in eo, quod talis. Praeterea non est intelligibile, quod in divinis possit aliquid esse secundum genus et non secundum speciem, quia ibi est summa simplicitas. Unde in istis V179rb inferioribus sunt multi | gradus secundum diversas compositiones. | P2176va Unde ab alio sumitur ratio generis et ab alio ratio speciei. Unde ab alio sumitur rationalitas et ab alio animalitas et huiusmodi, sed in divinis non est compositio illa propter simplicitatem. Unde si aliquid tollatur a Deo secundum rationem speciei, videtur, quod etiam tollatur secunW18vb dum genus, ideo illud non valet. | Ad argumentum in oppositum. Ad primum dico, quod praeter relationes in divinis est aliquid, scilicet essentia, sed in ea non distinguuntur personae ab invicem, sed a creatura tantum; ab invicem autem distinguuntur sola relatione, et ideo abstractis proprietatibus personalibus remanet distinctio essentiae divinae ab omnibus aliis, non autem distinctio personarum ad invicem. G18rb

112 Ita] et sic P 112 Sed … 113 intelligi] sed haec non est bene intelligibile scilicet P 113 potest bene inv. BaBeBolNP2PiV 114 remaneat] remaneant EN | genus] Gregorium E | cum] quod N 115 distinguere] distingui N | quod] add. est W 116 est] add. relatio sed exp. Ba | aliquid esse inv. BaBeBolENP2VW 117 non] om. BaBeEP2V suppl. al. m. s. l. W | quia] quod E | ibi] om. E 118 compositiones] comparationes sive compositiones N 119 alio1] add. sumitur P2 aliquo W | ab2] om. BaP2 suppl. al. m. s. l. W | alio2] aliquo Ba om. P2 aliquo et add. modo sed exp. al. m. W | Unde] add. et BaBolEGPi | alio3] aliquo BaW 120 sumitur] om. BolEGKl | sumitur ... alio] om. (hom.) P2 | et ... alio] ab aliquo suppl. al. m. in marg. Ba scilicet P2 om. BeVW | animalitas] universalitas V huiusmodi] huius BaBolP2PiVW 121 est compositio] compositio om. BaBeP2VW om. N | illa] ita BaBeKlNP2 ista EG | Unde] et non P2 | aliquid tollatur inv. Kl 122 quod etiam inv. et add. illud E add. illud G et quod N inv. BaBeP2VW 123 genus] add. et BeNP2 rationem add. generis P | illud] om. BeV | non] nihil BaBeEP2VW | valet] add. illud BeV 124 argumentum] argumenta KlNP2W primum P | Ad primum] om. P | dico] dicendum P | quod] add. praeter sed del. N 125 ea] eo Kl 126 ab invicem] ad invicem Pi | a creatura] creaturis Ba | tantum] post corr. in marg. V add. aliquid sed al. m. exp. et del. W | ab invicem] ad invicem Be om. P2 | autem] add. ding (sic) sed del. Bol add. tantum s. l. N om. P2 127 distinguuntur] add. tantum BaBeV distinguitur add. tantum EW om. P2 | personalibus] om. BaBeENP2W suppl. in marg. V 128 ab] autem N 129 personarum] personalis BolGKl | ad invicem] ab invicem P

115

120

125

LECTURA THOMASINA I, DIST. 26, Q. 2

130

351

Ad secundum dicendum, quod non est simile de bonitate respectu Dei et de paternitate respectu Patris, | quia paternitas dicitur illud, quo Kl26vb Pater est Pater formaliter, non sic autem bonitas respectu Dei, sed illud est deitas, quo Deus est Deus, non bonitas, ideo non est simile.

De sufficientia proprietatum relationum et notionum Iuxta hoc quaeritur, de sufficientia istarum proprietatum, relationum et notionum. Dicendum, quod quinque sunt notiones, scilicet 5 paternitas, | filiatio, spiratio activa, spiratio passiva et innascibilitas, qua- E47rb rum | quattuor sunt relationes, quattuor proprietates et tres personales. Be19vb Et ratio istorum est: “notio enim dicitur, quia persona per eam innotescit. Persona autem divina potest innotescere, vel inquantum non est ab alia, et sic innotescit Pater innascibilitate, vel inquantum alia est ab 10 illa, et illa non ab alia. Et hoc est dupliciter, vel per modum naturae, et sic est paternitas, vel per modum voluntatis, et sic est communis spiratio. Alio modo innotescit persona inquantum ipsa est ab alio et hoc 4 Dicendum ... 10 alia] cf. Thom., De pot., 10, 5, ad 12 (275b-276b) 7 notio ... 31 relationes] Anon., Super Sent., I, 26, 3, cod. Bruges 491 (291va,45-vb,24) 130 respectu] om. Bol 131 dicitur] dicit BeP2 add. per respectum ad P | illud] id N 132 sic] add. i (sic) Kl om. P | autem] add. sic P | sed] post corr. P2 | illud] id V 133 deitas] divinitas Bol | Deus] om. P | bonitas] add. et BeNP2VW2 De ... notionum] om. BaBeBolEGKlNP2PVW 3 Iuxta hoc] secundo P | quaeritur] add. utrum sed del. Be add. sine argumentis Pi | istarum] illarum BolW 4 notionum] add. ad quod est P add. et P2 notionalium W | quod] quia Kl | V sunt inv. P 5 activa] add. et BolGKl om. V actio W | spiratio] om. BeVW | passiva] passio BeP2VW | et] om. BolG | innascibilitas] add. et processio N 6 proprietates] add. personarum al. m. in marg. Ba add. personarum Bol | et] om. Bol 7 istorum] illorum Bol | notio] necessario V post corr. al. m. in marg. W | dicitur] add. eo s. l. P2 | quia] quod P2 | persona ... eam] per eam persona BaBeP2V per eum persona W 8 divina] add. autem persona sed exp. P2 9 ab] add. aliqua P | Pater] om. Be suppl. al. m. in marg. W | inquantum] add. ab sed exp. N | alia] del. et corr. non s. l. P2 | ab] suppl. in marg. Kl del. P2 10 illa1] add. vel alia Ba ista sed exp. et corr. illa Kl ista P alia P2 add. et alia sed del. W | illa2] ista NP | non] add. est NV | illa1 et...ab] om. (hom.) Be | et illa2…alia] et illa non ab illa Bol om. KlP2 | per] suppl. s. l. P2 11 et] om. P2 | paternitas] filiatio E | per] post corr. P2 et] om. P2 12 Alio1] aliquo Ba | alio2] aliquo BaNW | hoc] add. est BaBe

352

Pi25ra

P21ra Bol26vb

Ba19ra

GUILLELMI PETRI DE GODINO

dupliciter: vel per modum naturae, et sic est filiatio, vel per modum voluntatis, et sic est processio. Harum autem sunt tantum quattuor relationes, quia innascibilitas non est relatio directe, cum sit privatio nisi per reductionem ad suum habitum. Per eam enim persona non refertur, licet per alias personae ad invicem referantur. Istarum autem sunt quattuor proprietates. Nam cum proprietas sit quae uni soli convenit, | communis spiratio activa non erit proprietas personae, quamvis sit proprietas personarum. Istarum autem sunt tres proprietates personales constituentes personas. Item quod non sint nisi quattuor relationes, ostenditur aliter et bene, quia omnis relatio fundatur vel in quantitate, vel qualitate, vel in actione, | quantitas autem et qualitas transeunt in substantiam in divinis, | ideo penes eas non sumuntur relationes. Oportet ergo, quod secundum actiones divinas accipiantur relationes, non autem accipiuntur penes actionem transeuntem in effectum exteriorem, quia tantum est rationis in Deo talis relatio. Ergo oportet, quod accipiantur secundum actiones intra | manentes, scilicet intelligere et velle, quae in divinis non possunt esse nisi duae. Cum ergo ex qualibet emanatione resultent duae relationes, non erunt nisi tantum quattuor relationes”. Item notandum, quod istae notiones, proprieta-

13 modum] medium P2 | et] om. P2 14 et] om. GP2 | autem] add. quicumque s. l. al. m. P2 14 sunt ... relationes] sunt quattuor relationes BolP quattuor sunt relationes Kl quattuor relationes sunt Pi 15 est] add. in Deo P | relatio] add. in Deo Bol 17 licet] sed BaBeNP2VW | personae] personas vel personae E | referantur] referuntur BaBeNVW conferuntur sed corr. referuntur P2 17 sunt 18 quattuor inv. BaBeENP2VW 18 proprietates] add. personarum al. m. in marg. P2 | uni soli inv. E 19 communis] om. W | activa] actu autem sed exp. et del. et corr. al. m. in marg. W 20 Istarum] illarum EGKl | autem] quae Kl | sunt tres inv. BaBeENVW inv. et add. tantum P2 | proprietates personales] add. scilicet P2 inv. BaBeW 21 non sint] om. Ba non sunt BolGKlNP2PiV | nisi] non exp. et corr. tantum in marg. Ba om. E iam sed exp. et corr. al. m. in marg. W | quattuor] tres P | relationes] add. sint Ba 22 ostenditur] oritur Bol ostendetur EV | relatio] add. aut N | vel] om. KlNW 23 vel] add. in BaNPiV | qualitate] actione Pi | in] om. BolKl | actione] qualitate Pi | Quantitas] quantitatis sed corr. quantitas Bol | et] aut N 24 divinis] divina V | eas] eis Kl eis sed corr. eas al. m. W 25 Oportet ergo inv. NP 26 accipiuntur] accipiantur EN 27 quia] add. talis relatio BaBeNPP2W add. talis ratio V | tantum ... rationis] tantum rationis est BeNP2VW est tantum relatio rationis P | in Deo] ideo E | talis relatio] om. BaBeNPP2VW 28 accipiantur] accipiatur P | secundum] penes PP2 | actiones] actionem E | intra] extra P | intelligere] intellectum exp. et corr. s. l. Ba intellectum BePP2W 29 velle] voluntatem P | quae] add. accipiantur secundum actiones sed exp. Ba | divinis] omnis sed corr. al. m. W | ergo] igitur Kl 30 qualibet] qualitatem GW qualem Kl | emanatione] divinatione Kl | resultent] resultant Bol | tantum] om. P2 31 quattuor] om. Kl | Item] tunc N | istae] illae BaBolPiV | proprietates] add. et P

15

20

25

30

LECTURA THOMASINA I, DIST. 26, Q. 2

353

tes, relationes | in tribus distinguuntur: primo quantum ad rationem E47va significationis, secundum hoc paternitas dicitur relatio, inquantum N23va facit referre, dicitur notio, inquantum notificat, et proprietas, inquan35 tum uni personae convenit; secundo quantum ad ordinem intelligendi, quia cum nihil possit esse principium innotescendi aliquid, nisi sit sibi proprium, intellectum notionis praecedit intellectus proprietatis, et quia proprietas non convenit nisi rei distinctae, distinctio autem in divinis non fit nisi per oppositionem relationis intellectum proprietatis 40 in divinis praecedit intellectus relationis, tertio differunt ista quantum ad numerum, sicut visum est. Patet igitur numerus et sufficientia istarum proprietatum. “Contra ista arguitur primo contra hoc, quod dictum est, ibi esse quattuor relationes ex parte | actionis, non quantitatis P2176vb vel qualitatis, quia sicut in divinis non est genus quantitatis vel quali45 tatis, ita nec actionis, cum sint ibi duo praedicamenta, alioquin esset ibi compositio, ergo non sunt ibi relationes fundatae in actione”. “Dicendum, quod sicut sapientia non est in divinis secundum rationem generis, scilicet inquantum est accidens, nec secundum ea, quae genus consequuntur, est tamen ibi secundum rationem speciei, id est secun-

42 Contra … 46 actione] Anon., Super Sent., I, 26, 3, cod. Bruges 491 (291vb,25-28) 46 Dicendum … 54 actionibus] Anon., Super Sent., I, 26, 3, cod. Bruges 491 (291vb,33-42) 32 distinguuntur] add. et secundum quod tria differunt P | Primo] add. scilicet BaBeEP2VW | rationem] relationem sed ras. et corr. Ba 33 significationis] add. et al. m. in marg. Ba | hoc] add. enim al. m. in marg. G | paternitas] proprietas sed corr. in marg. Bol 34 referre dicitur inv. Be add. vero s. l. G | et] add. dicitur P | proprietas] proprietates Bol 35 uni ... convenit] convenit uni personae N W | Secundo] add. distinguuntur P 36 quia cum inv. N | nihil] post corr. V | principum] primum P2 | innotescendi] notificandi E | nisi] enim E 37 proprium] add. per Kl 38 et ... proprietas] om. P2 39 fit] sit BeP | relationis] add. per Be add. ideo BolPPi add. et Kl 40 praecedit] procedit W | ista] illa BaBolW 41 igitur] ergo BolP | sufficientia] add. c sed exp. Ba | istarum] illarum Bol 42 ista] illa BolPiW om. V | arguitur] add. multipliciter et P 43 ibi] in Ba | esse] om. Kl | actionis] add. et P 44 quia ... qualitatis] suppl. quia sicut in divinis non est genus quantitatis vel qualitatis al. m. in marg. W 45 ibi] in GW 39 add. tantum NPP2 | duo] add. tantum s. l. G 46 fundatae] finitae sed corr. in marg. Bol | actione] add. secundo arguitur contra primam differentiam, qua dicebatur, quod notio dicitur quia innotescit proprietas autem quia uni soli convenit scilicet Pater e Filio, quod videtur falsum, cum non constituat personam Patris. Tertio arguitur contra hoc, quod dictum est, quod proprietas secundum intellectum praecedit notionem, quia est illud a quo non convertitur consequentia, ergo secundum hoc omnis notio esset proprietas et non e converso, quod tamen falsum est. Ad primum istorum P 48 scilicet inquantum inv. BaNP2VW inquantum om. Be scilicet ut G 49 consequuntur] consequitur EN | speciei] om. P | id est] scilicet BaBeNP2V idem E add. est ibi P om. W

354

V179va Kl27ra G18va

Be20ra E47vb

GUILLELMI PETRI DE GODINO

dum propriam rationem sapientiae, et secundum ea, quae sapientiam consequuntur, sicut sapere et ordinare. Ita actio est ibi non secundum rationem generis, sed secundum propriam rationem sapientiae et secundum ea, quae eam consequuntur, quae sunt relationes fundatae super actionibus”. “Secundo arguitur contra primam differentiam, qua dicebatur quod notio dicitur, quia innotescit, proprietas autem, quia uni soli convenit, scilicet Patri, quod falsum est, | cum | non constituat personam Patris”. Dicendum, quod est proprietas personae, sed non personalis, id est constitutiva personae. | Tertio arguitur contra hoc, quod dictum est, quod proprietas secundum intellectum praecedit notionem, quia prius est illud, a quo non convertitur consequentia. Ergo secundum hoc omnis proprietas esset notio et non e converso, | quod falsum est. Dicendum, quod omnis notio | eodem modo est proprietas, quo notio. Unde communis spiratio est proprietas, sicut est notio. Est enim proprietas duorum, sicut est notio duorum. Praeterea omne illud, a quo non convertitur consequentia, est prius. Tamen ex hoc non

54 Secundo … 57 Patris] Anon., Super Sent., I, 26, 3, cod. Bruges 491 (292ra,27-32) 60 prius ... consequentia] cf. Arist., Cat., 12, 14a26-31 (75,20-27) 50 propriam ... secundum] om. (hom.) P2 51 consequuntur] consequitur Bol | et] om. E in P2 iter. V | actio] communicatio P2 | est ibi inv. Bol 52 rationem] actionem N | generis] add. actionis P2 | sapientiae] om. BaBeBolEPP2PiV 53 eam] ea BaBe | relationes] rationes Bol actiones P 54 super] add. semper sed exp. Ba | actionibus] relationies del. et corr. in marg. Bol actionem P communicationibus P2 | Secundo] tertio Kl ad secundum P 54 arguitur ... 57 Patris] om. P 55 quia1] quasi E | innotescit] innotescat BaEP2V | autem] om. Bol ac Pi | quia2] quae Bol qui E 56 convenit] add. ita quia secundum hoc innascibilitas esset proprietas quia uni convenit P2 add. ita quod illa scilicet innascibilitas esset proprietas quia uni soli conveniat al. m. in marg. W | est] add. de innascitate sed in marg. corr. innascibilitate Bol | non] enim E 57 quod] add. haec G | est] add. ibi NW om. P2 | proprietas] add. propter Bol add. p (sic) sed del. P | sed] et Kl 58 id est] idem E | Tertio] ad tertium P | arguitur] articulo Pi 58 arguitur ... 62 est] om. P 59 quod proprietas] om. Be quia proprietas Kl | praecedit] procedit P2 impedit sed del. et corr. al. m. in marg. W 60 illud] id KlV 61 secundum] om. P2 | proprietas ... notio] notio esset proprietas BaBeP2VW notio proprietas esset BolPi sed corr. notio esset prprietas G notio est proprietas N 62 modo] om. Pi | quo] sicut est W 63 quo ... proprietas] om. (hom.) BaN | est] enim Kl om. W | notio] add. unde communis spiratio sed exp. P2 om. W | Unde ... notio] om. (hom.) W 64 enim] om. Kl | duorum1] duarum V | sicut ... duorum2] om. (hom.) Pi | Praeterea] add. dicendum quod P Primo P2 65 illud] id ENV | consequentia] communia P2 | est] suppl. s. l. Be | Tamen] tantum P2

50

55

60

65

LECTURA THOMASINA I, DIST. 26, Q. 2

355

sequitur, quod omne prius sit tale, scilicet quod ab eo non convertatur consequentia. Homo enim est prius quam risibile sicut subiectum propria passione, et tamen sequitur ‘risibile ergo homo’, sicut sequitur ‘homo ergo risibilis’, ideo propositio indiget expositione.

66 scilicet quod] quod quia scilicet Ba inv. BeEP2VW add. scilicet N quod om. Pi 67 consequentia] communia BaP2 | enim est inv. E | prius] add. l (sic) sed exp. Ba | quam risibile] risibili BaBeNP2W | subiectum] add. est prius P 68 et] om. Kl | sequitur] add. valde bene est P | risibile] add. est Pi | ergo] unde Kl | homo] om. KlP | sequitur] add. risibile sed exp. N add. est PP2 69 homo] add. est Kl | ergo] om. Ba | risibilis] risibile KlN | ideo] ergo P igitur Pi | propositio] add. illa P expositione] add. Vigesima septima distinctio finit hic, qua quaere in fine huiusmodi primi, ibi est apposita, scilicet utrum agens intellectus sit principium activum verbi al. m. in marg. Ba*

Distinctio vigesima septima

Utrum intellectus agens sit principium activum in generatione verbi Circa distinctionem vigesimam septimam quaeritur de verbo, utrum 5 intellectus agens sit principium activum in generatione verbi, et videtur, quod non. Posito enim principio activo et passivo sequitur actio necessario, sed non est necessarium, posito intellectu agente, ipsum intellectum possibilem, quod est principium passivum in generatione verbi, formare verbum, ergo et cetera. 10 Praeterea nullus potest formare se similitudinem rei intellectae, quae dicitur verbum, nisi prius rem intelligat. Ex hoc videtur, quod illud est causa tantum Verbi, per quod aliquis rem intelligit. Sed haec est species intelligibilis. Igitur ipsa est principium forma tantum verbi et non intellectus agens, cum unius una sit causa tantum in genere causae. 15

1 Distinctio ... septima] om. Ba*BolN suppl. vigesima septima al. m. in marg. Pi 1 Distinctio ... 155 voluntate] om. BeEGKlP2V 3 Utrum ... 4 verbi]om. Ba*BolNPW 5 Circa] antep. Istius distinctionis defectum inveniens in suo loco, quia est vigesima septima in marg. sup. Ba* antep. “Hic quaeri potest utrum proprietates” et cetera P antep. “Hic quaeri potest” et cetera Pi (Lomb., Sent., I, 27, 1 (203,16-17) | de verbo] duabo Ba* Pi primo P 6 sit] add. propter sed del. N 6 activum ... 7 enim] om. Bol 7 non] add. quia P | Posito] om. Bol praesente N praesente coni. ex praesete W | enim] om. P 8 necessario] necessaria Bol | posito] praesente NW | ipsum] cum Pi ipsi W 9 possibilem] possibile Pi possibili W 9 quod] qui BolN quid Pi 10 formare] formari Ba*NW 11 nullus ... formare] forma tamen non recipit in Ba* substantia del. et corr. anima in marg. et tamen in Bol forma cum in NP non format in W | se similitudinem] se simul add. lac. P suppl. in marg. Pi | rei intellectae] intra intelligere Pi 12 verbum] add. non habeat Bol | rem] verbum del. et corr. in marg. Bol suppl. s. l. W | hoc] quo NW | illud] add. quod sed ras. Pi om. W 13 est causa] sit causa Ba* est tantum W | tantum] om. Ba*P causa W | Sed] et N | haec] hoc BolN 14 species] sspecies sed exp. et corr. Pi | Igitur] ergo PW | forma tantum] actum Ba* 15 intellectus] intelligit PiW | unius] add. effectus P | una sit] sit om. Ba* fit una Pi | causa tantum] tantum sit causa Ba* tantum om. P | in] add. eodem in marg. Pi | genere] generatione add. unius N add. uno W | causae] add. efficientis P

LECTURA THOMASINA I, DIST. 27, Q. 1

20

25

30

35

357

Sed contra dicitur III De anima, sicut intellectus possibilis est “quo est omnia fieri”, sic intellectus agens est quo est omnia facere. Sed in formatione verbi intellectus possibilis est principium passivum, ergo intellectus agens est principum activum. Respondeo. Ad evidentiam istius quaestionis tria sunt videnda. Primo de quidditate ipsius verbi, secundo de modo formandi ipsum verbum, tertio ostendetur propositum. Circa primum sciendum, quod aliqui dicunt, quod verbum est actualis usus speciei receptae, quia, ut dicunt, nihil est in intellectu, nisi ipsa species intelligibilis, quae est principium eliciendi actum intelligendi vel apprehensio | indivisi- Bol27ra bilium vel compositio et divisio indivisibilium compraehensorum, sed hoc non potest esse, quia species et operatio necessario praecedunt verbum, cum operatio terminetur ad ipsum. Unde Augustinus IX | De N23vb Trinitate dicit, quod cognoscens et cognitum sunt parentes verbi. Sicut igitur parentes praecedunt prolem, sic cognoscens et cognitum verbum. Alii dicunt, quod verbum est actualis intuitio ipsius obiecti secundum species ordinatas, sicut intellectus concipit de homine, quod est animal, et hoc intuens procedit ordinate ultra, quod est rectae staturae, et ulterius ordinate, quod ratiocinatur. Et tunc est verbum de homine, 16 23 29 32

quo ... 17 fieri] Arist, De anima, III, 5, 430a14, transl. vet. (320,25) aliqui] non inveni cognoscens ... verbi] cf. Aug., De Trin., IX, 12, 18 (309,28-31) Alii] non inveni

16 Sed] om. P | dicitur] add. in Ba*N 17 sic] om. Ba* sicut Bol ita P | intellectus] ita Ba* | est] om. Ba* 19 agens] suppl. in marg. PiW | est principium] om. Ba* 20 Respondeo] responsio Ba* add. quo Bol | quaestionis] om. NP | ad evidentiam istius quaestionis] in ista quaestione P | tria sunt inv. P 21 verbum] add. et NW 22 ostendetur] ostenditur Ba*NP | Circa] quantum ad P | sciendum] add. est Ba* | quod] add. de quidditate verbi sunt quinque opiniones P 23 aliqui] quidam add. enim P | receptae] add. in intellectu Ba* 24 nihil] non Bol | ipsa species] ipsa om. Ba* del. et corr. actualis nisi ipsa species al. m. in marg. Bol 25 eliciendi] add. ipsum N | apprehensio] apprehensi (sic) N 26 vel] add. etiam Ba* | et] vel exp. et s. l. corr. N 27 hoc] hic Pi | esse] scare (sic) P | species] sic del. et corr. al. m. in marg. Bol sensus (dub.) sed corr. in marg. Pi 28 Augustinus] autem Pi 30 igitur] igni Bol | praecedunt] add. verbum sed exp. Ba* | prolem] prole Ba*Pi | sic] sicut PiW 31 verbum] add. ideo P 32 ipsius] om. Ba*P add. subiecti sed del. Pi | obiecti] subiecti NW 33 species] speciem post corr. al. m. Bol | concipit] concipitur N | homine] add. fier (sic) sed del. N 34 rectae] ratione P add. eius s .l. et add. ratione Pi istae W 35 ordinate] ordinante Ba* ordinare P ordinare add. et Pi | ratiocinatur] rationalis N

358

GUILLELMI PETRI DE GODINO

sed hoc non | valet, quia verbum exterius est signum interioris. Augustinum X De Trinitate “verbum, quod sonat exterius, significat verbum quod latet interius”. Sed verbum, quod sonat exterius, non significat talem intuitionem secundum rem, ergo et cetera. Pi25rb Alii dicunt, quod verbum est notitia rei. Unde Augustinus | dicit: 40 “verbum est cum amore notitia”. Sed hoc non valet, quia verbum est definitio rei, unde Augustinus De Trinitate “verbum in quid de temperantia est definitio temperantiae”. Constat autem, quod definitio non est notitia, sed est illud, in quo habetur rei notitia, ergo et cetera. Unde scientia loquitur aequivoce de verbo et pro eo, quod est causa 45 verbi, et pro ipso verbo, sicut etiam sanum dicitur de diaeta, in qua vere sanitas non est, sed causat eam, sic verbum dicitur notitia, quam intellectus habet de re imperfecte. Est tamen causa perfectae notitiae, inquantum intellectus procedit ad certam cognitionem, in qua format verbum. Ideo dicit Augustinus, quod “Verbum est notitia”. Dico, 50 quod non est praedicatio formalis, sed per causam. Unde nec ista est propria ‘Filius Dei est notitia Patris’, licet sit Verbum Patris, sed melius dicitur ‘Filius est, in quo est notitia Patris’. P21rb

37 40 41 42 50

verbum ... 38 interius] Aug., De Trin., XV, 11, 20 (486,1-2) Alii] non inveni verbum ... notitia] Aug., De Trin., IX, 10, 15 (307,29-30) verbum ... 43 temperantiae] Aug., De Trin., IX, 10, 15 (306,19-20) Verbum2 ... notitia] Aug., De Trin., IX, 10, 15 (307,29-30)

36 hoc] add. nomen sed exp. Bol | quia] add. secundum Augustinum X De Trinitate Ba* | verbum] add. quod sonat Ba* 36 est ... 37 exterius] om. (hom.) Ba*BolPPi 36 exterius] add. non N 38 quod sonat] om. NW 40 Alii] add. autem P | dicit] om. Ba*NW 41 hoc non] nec hoc Ba* N inv. P nec illud W 42 definitio] dispositio N | Augustinus] add. in. P | De Trinitate] detur BolPi add. dicit P | in] om. P | quid] quod PiW om. P 42 de 43 temperantia] temperantia post corr. N temperantiae W 43 definitio] add. de Ba* dispositio N | temperantiae] temperantia Ba* | definitio] dispositio N 44 habetur] habet add. aliquis Ba* habet N | rei notitia] notitiam rei Ba* rei notitiam N 45 scientia] sancti Bol | loquitur] loquuntur Bol N | et] om. Ba* | quod] quaedam N 46 pro ipso] de exp. et corr. in marg. W | qua] quo Ba* 47 vere] nulla add. est N nulla W | non] om. NW | est] om. N | dicitur] dicit Ba* | notitia] notitiam Ba* 48 imperfecte] perfecte Pi | Est tamen] tamen om. N et est W 49 inquantum] quam PPi | intellectus] om. Ba*NW | procedit] habet PPi | cognitionem] cognoscentiam Ba* communicationem N notitiam Pi | format] formant Ba* 50 dicit] ad illud Ba* | quod] om. Ba* | notita] add. ad quod P | dico] est dicendum P 51 nec ista] ista non BolP illa non Pi nec illa W 52 propria] ideo N coni. ex praea Pi add. locutio W 53 dicitur] est dictum Ba* add. quod NW | Patris] add. ideo P

LECTURA THOMASINA I, DIST. 27, Q. 1

359

Alii dicunt, quod est cogitatio formata secundum actum, quia est illud, quod intellectus in actu cogitandi in se format. Sed hoc non sufficit, quia impossibile est, quod res sit ille actus, quo producitur, sicut impossibile est, quod se ipsum producat lectus, sit ipsa factio lecti. Sed per cogitationem formatam generatur verbum, cum sit in extremo generationis, ergo et cetera. 60 Alii dicunt et melius, quod cogitatio formata, non secundum quod cogitatio est, nec secundum quod formata, sed secundum quod intelligitur cogitatio formata, apprehendit se perfecte cognoscere rem proprie, in quo consistit ratio verbi, tamen cogitatio et formatio sunt de essentia verbi. Et sic possunt considerari positiones, illa scilicet quae di65 cit, quod est cogitatio formata, et illa, quae dicit, quod est intuitio, quia utrumque requiritur, sed neutrum per se sufficit sine ratione perfecte cognitionis, unde datur talis communis definitio de verbo: verbum est terminus operationis intellectualis emanans ab intra actu intelligente manens in ipso et manifestativum alterius. Dicit ‘terminus operationis’ ad 70 differentiam sensus, qui non reflectitur; ‘manens in ipso’; dicit ad diffe55

54 est1 ... 55 format] cf. Alb., S.th., I, pars I, 14, 19, 2, arg. 4 (93,9-10) 60 Alii] non inveni 54 Alii dicunt] dicunt quidam alii P | quod] add. verbum P | cogitatio] cognitio Ba* | actum] augmentum Ba*NW agentem PiP | quia] quod Bol quod add. verbus in marg. Pi 55 illud] id W | intellectus] intelligit N | cogitandi] cogitando Ba* N cognoscendi P | format] add. e (sic) P | hoc] om. Bol suppl. s. l. Pi 56 res ... 57 quod] om. (hom.) Bol 57 quod] add. lignum Ba* om. Bol | se ipsum producat] add. vel faciat sic nec Ba* om. BolPiP add. sicut impossibile est quod lignum se ipsum faciat ita impossibile est quod N add. sicut impossibile est quod lignum se ipsum faciat vel Philosophus ita impossibile est quod W | sit] om. Ba* | ipsa] add. fta sed del. Ba* 58 cogitationem] cognitionem PiW | generatur] add. ipsum Ba* | generationis] cogitationis post corr. Pi 59 cetera] add. ducunt ergo quidam P 61 est] om. W | quod] add. intellectu Ba* | intelligitur] intelligit Ba*W 62 se] add. directe Ba* | proprie] add. vel et lac. Ba* 63 in quo] om. NW in qua PPi | consistit] post corr. Pi | cogitatio ... formatio] cogitationes PPi 64 possunt] possit Pi | considerari positiones] considareri rationes Ba* considerari de illae duae opiniones superius positae P mediae rationes del. et corr. concedi duae mediae rationes al. m. in marg. Pi concordari positiones duae W | illa scilicet inv. W 65 et] est exp. Ba* | illa] add. etiam P | est] et suppl. in marg. Ba* | quia] quod Ba* 66 requiritur] add. et recipitur Ba* recipitur BolNP | neutrum] neutra Ba* om. N | per] pro Pi | sufficit] add. ad perfectam cognitionem W | sine ... perfecte] ratione om. N om. W 67 cognitionis] om. W | communis] om. Ba* 68 operationis intellectualis inv. Ba* | intellectu] intra PiW 69 manens] manifestans Pi | dicit] add. autem Ba*Bol add. terminis sed exp. N dicitur W 69 Dicit … 71 alterius] om. PPi 70 sensus] finis Ba* | manens] manentem Ba* | ipso] add. intellectualis Ba* | Dicit] dicitur W

360

GUILLELMI PETRI DE GODINO

rentiam intellectus practici; ‘manifestativum alterius’, | quia illud complet rationem verbi. Circa secundum sciendum, quod haec quattuor differunt, scilicet cogitare, iudicare, dicere, loqui, et etiam ordinate se habent ad verbum. Cogitatio namque dicitur dupliciter, sicut est generatio in naturalibus. Quandoque enim generatio dicitur totus processus naturae ad formam novam geniti, sicut inpraesentis dicitur, quod generatio est exitus a non esse in esse. Quandoque sumitur pro introductione, puta pro termino generationis, sicut in 5 Physicorum. Similiter. Quandoque cogitatio nominat totum processum intellectus ad veniendum ad perfectionem vel ad perfectam cognitionem rei, et sic sicut non potest dici, quod totalis praecedens generationem sit forma inducta, ita non potest dici, quod talis cogitatio sit verbum. Alio modo sumitur pro termino talis inquisitionis intellectus, et tunc est verbum, Bol27rb scilicet ipsum iudicium receptum | ab intellectu de cogitatione formata. Cogitatio ergo sic se habet ad verbum, quod praecedit ipsum. Iudicium autem quandoque praecedit, quandoque sequitur, sicut patet. Dictio autem accipitur pro eo, quod pertinet ad productionem verbi, quod numquam est sine reflexione super cogitatione formata, et inde N24ra est quod solus intellectus format | verbum et nulla alia potentia, ut infra patebit. Loqui autem addit manifestationem. Verbi gratia: in scien-

Ba*29ra

77 generatio ... 78 esse2] cf. Auct. Ar., 2, 152 (152,54); Thom., In Phys., V, 2, 654 (323b); Arist., Phys., V, 1, 225a17-20 71 alterius] add. dicit Bol 71 illud] id W | complet] quomodo implet N complicet Pi 73 Circa] quantum autem ad P | haec] hic P hi Pi 74 cogitare] cogitatio Ba*BolPPi | dicere] discere Bol add. et PW | et etiam] om. P | ordinate] doirre Ba*N ordinate Bol quae P doirre add. quae Pi differenter W 75 namque] enim P | est] etiam add. et N etiam et et add. s. l. W 198 in] om. Ba* 76 naturae] suppl. in marg. Ba* nec N materiae W 77 formam] iter. sed del. et corr. Bol | in ... dicitur] dicitur in praedictis P 78 exitus] processus Ba* | quandoque] alio modo Ba* | sumitur] fiuntur BolPPi | introductione] add. solum Ba* add. formae P 79 generationis] om. Ba* | sicut] add. dicitur P | in] om. W | Similiter] dicitur sic BolPi sic P 79 Quandoque 80 cogitatio inv. Ba* W 80 ad veniendum] advertendum N add. et Pi 81 ad] om. NW | cognitionem] cogitationem BolPi communicationem N | sicut] suppl. s. l. Ba* 82 quod] add. motus Bol | totalis] tota alteratio W | generationem] generatio PPi | inducta] in dicta Pi 83 sumitur] add. cogitatio P 84 tunc] ratio N 85 scilicet ipsum inv. Ba* sed ipsum Bol | iudicium] add. et Ba* 86 ergo] igitur Ba*BolN | quod] quem N | ipsum] verbum BolPi eum P | iudicium] iudicialiter N iudicare W 87 autem] ante W 88 Dictio] dicere Ba* dico NPi | accipitur] om. Pi 89 numquam] non quam BolPi

75

80

85

90

LECTURA THOMASINA I, DIST. 27, Q. 1

361

tiis realibus est aliquid dupliciter intellectum. Primo sicut illud, quod principaliter intenditur, scilicet rerum exteriorum cogitatio. Quandoque enim aliquis tractat de motu et de ente, et non intendit principaliter tracta95 re, quae conceptio vel cogitatio possit esse de motu vel de ente, vel quae non, sed intendit principaliter inquirere, quae res sit ipse motus vel ipsum ens, vel quae non. Sed tractando de eis homo format quasdam conceptiones et cogitationes, ut per eas res ipsas intelligat, unde sic cognitio ipsarum est principaliter intenta et non ipsa conceptio nec 100 formatio. Alio modo potest dici aliquid intellectum, inquantum intellectus utitur eo ut quadam ratione intelligendi alterum, ita quod cogitatio intellectus non consistit principaliter in eo, sed mediante eo in aliud tendit, sicut videns imaginem Herculis ducitur ea mediante in cognitionem Herculis, ex quo patet, quod verbum non est illud, quod 105 est principaliter intentum, quod est ipsum obiectum intellectus, quam intellectum, prout intellectus utitur eo sicut instumento | ad cogno- W25vb scendum alterum. Et idcirco bene dicitur, quod verbum est manifestativum alterius, et sic patet secundum.

92 realibus] naturalibus BolPPi | Primo] primum P | sicut] scilicet Ba* est P | illud] id W | quod] add. cogitatio Ba* cogitatio N add. cogitatione W 93 intenditur] intendit Ba* | rerum] res NW | exteriorum] exterior N | cogitatio] om. Ba*PW sed corr. cognitio al. m. s. l. Bol suppl. quidditas al. m. in marg. Pi | quandoque] quando Ba*W 94 tractat ... motu] de motu tractat Ba* | et] vel Ba*NW | et] om. NW | intendit principaliter inv. et add. quae sed del. Ba* 95 conceptio] post corr. N om. P | vel] om. P | esse] add. vel etiam conceptio P 96 inquirere] om. Ba* suppl. al. m. s. l. Bol | ipse] add. n (sic) P | motus] add. aliquid sed del. Ba* 97 ipsum] om. Ba* | ens] add. et quae sed del. Ba* | Sed] si Pi 98 conceptiones ... cogitatione] cogitationes et cognitiones Ba* conceptiones vel cogitationes W | ut] add. scilicet s. l. Pi | per] sic Bol super P | unde] ut Ba* | sic] om. W 99 cognitio] coni. ex comintio N cogitatio P Pi | ipsarum] earum P | ipsa] add. cogitatio vel Ba* | nec] nisi N vel P 101 intelligendi] intelligenda N 102 cogitatio] cogitatio coni. ex congitatio N | consistit principaliter] principaliter sistit Ba* 103 videns] videntes Ba* | mediante] add. intellectus Ba* | in] ad Bol 104 cognitionem] communicatione N | illud] id W 105 ipsum] om. W | intellectus] add. scilicet vel sic Ba* intellectum add. scilicet N om. W | quam] om. Bol W quod add. corporio (dub.) N 106 intellectum] sed secundario Bol intellectui N add. sed quasi secundario intellectus W | prout] add. et cetera, quasi contrario intellectui prout Ba* | sicut] add. quodam Ba*W 107 idcirco] coni. ex incirco N ideo P | est] suppl. s. l. W | manifestativum] medium PPi 108 et sic] om. P | patet] add. sed sed del. Ba* om. P | secundum] om. P

362

GUILLELMI PETRI DE GODINO

Quantum ad tertium sciendum, quod haec tria, scilicet voluntas, intellectus agens et species intelligibilis, oportet ponere causam activam ad generationem verbi. De voluntate sic patet. Illud, propter quod facimus aliquid, est causa eius, quod facimus, quia propter quid ostendit causam. Sed secundum Augustinum intelligimus sive consideramus, quod volumus, ergo et cetera. Non potest dici, quod sit causa finalis, cum quia hoc est obiectum voluntatis et non ipsa voluntas, tum quia finis, gratia cuius formatur verbum, est perfecta notitia rerum nec P21va est causa materialis, quia hoc est intellectus possibilis. | De intellectu agente patet per id, quod in oppositum tactum est, quia quidquid potest fieri in intellectu possibili, hoc habet facere intellectus agens mediate vel immediate. Sed verbum fit in intellectu possibili, ergo et cetera. Nec obstat, quod species intelligibilis sit causa verbi. Nam cum Pi25va ipsa sit effectus | intellectus agentis, causalitas intellectus agentis effundit se super effectum speciei. Intellectus enim est superexcedens ipsam speciem, sicut virtus solis est superexcedens generabilia et corruptibilia. Unde sicut sol agit in actione inferiorum agentium, sic intellectus agens agit in actione speciei intelligibilis. De specie vero intelligibili sic patet. Constat enim, quod intellectus agens, cum sit universalis, non potest determinate formare verbum rei, nisi eius actio determinetur per agens speciale. Sed hoc est species intelligibilis, qua determinate formamus verbum hominis vel lapidis, ergo et cetera. Quod videre 113 intelligimus ... 114 volumus] cf. Aug., De Trin., XI, 7, 12 (348,40-42) 109 tertium] secundum sed corr. s. l. W | hic tria] haec tria Bol inv. W 110 agens] add. et intellectus possibilis W | species] post corr. al. m. in marg. Bol sensus dub. sed corr. al. m. in marg. Pi | ponere] ponatur P | causam] potentiam N causae P principia W | activam] activae P 111 ad generationem] ad generationem post corr. Bol generationis NW | voluntate] add. et N | sic] ergo Bol | Illud] id W | propter] per Ba* 112 ostendit] dicit Ba*Bol 113 Augustinum] add. Aristotelem Ba* | sive consideramus] om. Ba* si consideramus N 114 Non] nunc N add. autem W | potest dici] patet N 116 gratia cuius inv. N | formatur] format BolPPi 117 hoc] haec P hic Pi | est] om. Pi 118 id] illud BolN 119 in] om. N | intellectu] om. N add. potest sed exp. W 120 in] de Ba*N 121 Nec] non Ba*Bol add. aliquid sed ras. Pi | quod] quia P | species intelligibilis] causa verbi sit intellectus possibilis vel species intelligibilis et melius Ba* sensus sed del. al. m. et in marg. corr. species et intelligibilis in textu Bol add. est sed exp. P 122 ipsa] ipse Bol om. Pi | effundit] excludit N extendit W 123 super] add. ipsum Ba* | est] add. causa W 124 virtus] om. Ba* 126 agit] om. Ba* | speciei intelligibilis inv. BolPi 127 quod] cum Ba* | cum] om. Ba* | sit] add. agens NW | universalis] universale NW 128 verbum] intellectum BolPPi | rei] id exp. et del. et add. illud W 129 per] add. aliquod N | hoc] hic Ba* haec N | species] specie W

110

115

120

125

130

LECTURA THOMASINA I, DIST. 27, Q. 1

363

possumus in simili: videmus enim, quod ad hoc quod per aliquod instrumentum ferreum agatur in ligno, requiritur durities ferri, | quae Ba*29rb principaliter est qualitas activa respectu mollitiei, quam habet lignum in comparatione ad ferrum, sed ad hoc praeter hoc, quod sic vel sic agat 135 purificando vel forando, requiritur aliqua determinata figura, | scilicet Bol27va dolabra vel terebri. Sed adhuc praeter istas requiritur aliquod impellens ad secandum vel ad perforandum, puta virtus motiva artificis, quia praedicta duo non sufficerent. Sic imaginari debemus in generatione verbi, quod intellectus agens intelligitur ut principale principium acti140 vum, sicut dictum est de duritie ferri. Sed species requiritur ad determinandum actionem eius ad formam spatialem, sicut figura dolabrae in ferro, sed voluntas requiritur ut virtus motiva in artifice. Hoc idem apparet in naturalibus quantum ad duo prima principia in lumine, in aere et densitate. Ex diversa enim densitate resultat diversus color. 145 Sic ex lumine intellectus agentis illuminante intellectum possibilem adveniente diverso obiecto diversarum rerum resultat diversa forma in intellectu possibili, quae in verbo, cuius est species, in intellectu possibili im|primitur. Et sic patet, quod haec requiruntur ad generationem N24rb verbi.

132 ligno] lignum add. in operatione ad add. ferrus sed del. et ferrum Ba* lignum NW 134 hoc] haec N | quod] ut Bol 135 purificando vel] vel om. P Pi praedicando vel N praesentando vel W | forando] perforando W | aliqua] alia BolNPPiW 136 dolabra] dolabrae Ba* W | vel terebri] om. BolPPi vel terebelli N (cf. terebellum/ terebrum in Französisches Etymologisches Wörterbuch, XIII-1, 235) | Sed] et Ba* | istas] ista Ba* | aliquod] aliquid BolN 137 ad] om. P | perforandum] forandum Ba* formandum N | quia] praeter add. quam duo Ba*NW 138 duo] om. Ba*BolW | sufficerent] add. secundum P | imaginari debemus inv. P | generatione] imaginatione N 139 quod] et N | quod ... intelligitur] om. Ba* quod intellectus agens operetur Bol 140 requiritur] om. Ba* | determinandum] determinationem sed exp. et corr. N 141 eius] om. BolPPi | spatialem] spatiale Pi | figura] add. cerebelli vel N add. terebelli vel W 142 in ferro] om. Ba* | sed] et Ba* | virtus] add. ac sed exp. W 143 apparet] add. in artefice BolPi patet W | duo prima inv. W | in] scilicet P | lumine] add. et Ba* 144 et] in Bol | densitate1] depraesisate PPi | Ex] adveniente W | enim] om. NW | densitate2] depraesitate PPi 145 Sic] sicut Pi | possibilem] possibile BolPPi 146 adveniente] advenienta W | diverso obiecto] diversa specie NW 147 in1] add. verbis ut Ba* est W | verbo] om. Bol verbis add. rei N verbum add. rei W | in2] om. Ba*Bol | verbo ... in2] om. (hom.) Bol 148 Et] om. Ba*W | haec] hic PW | ad] aliud Pi

364

GUILLELMI PETRI DE GODINO

Ad argumenta in oppositum. Ad primum dicendum, quod praesen- 150 te principio activo sufficienti fit actio in passo, non autem si fuerit insufficiens, sicut sol non potest inducere formam asini in eius materiam, nisi adesset agens speciale, puta semen asini; sic est de intellectu agente. Ad secundum dicendum, quod non sequitur, quod intellectus non sit causa verbi, sed quod non sit sufficiens causa sine specie et voluntate. 155

Quaestio secunda Utrum species intelligibilis et verbum repraesentent diversimode Iuxta hoc quaeritur, quomodo species intelligibilis et verbum repraesentent diversimode. Respondeo. In ista quaestione sunt duo videnda: primo quomodo 5 species intelligibilis et verbum differant, secundo quomodo diversimode repraesentent. Quantum ad primum sciendum, quod species intelligibilis est duplex: una, quam obiectum imprimit in intellectum possibilem virtute intellectus agentis, quae communiter ponitur principium eliciendi ac- 10 tum intelligendi; alia est, quam intellectus facit, et cuius actu format de re intellectum conceptum definitum. Modo si quaeratur, quae illarum specierum sit verbum, dico, quod ultima et non prima nisi improprie, 150 Ad2 ... dicendum] dicendum ad primum P 151 fit] et Ba* sequitur NW | actio] activo N | in] om. Ba* | passo] passivo Ba*W 152 non] iter. N | materiam] materia Ba*NW 153 adesset] esset Bol adsit P | speciale] add. p (sic) P | agente] add. qui est agens naturale cuius actio non est sufficiens ad producendum effectum perticularem nisi determinetur per speciem intelligibilem quod est agens determinatum ad determinatum effectum P 154 non] om. N | intellectus] add. agens W 155 sufficiens causa] add. verbi Ba* inv. P 1 Quaestio secunda]om. Ba*BolNPiW 1 Quaestio ... 37 secundum] om. BeEGKlP2V 2 Utrum ... diversimode] om. Ba*BeBolEGKlNP2PVW 3 Iuxta hoc] secundo P | quaeritur] add. sine argumentis P | repraesentent] repraesentant Bol 5 Respondeo] om. Pi ista] illa Pi 6 intelligibilis] om. Ba* | differant] differunt NW 7 repraesentent] repraesentant Bol 8 Quantum ... sciendum] de primo notandum Ba* 9 possibiliem] possibile Pi 10 ponitur] dicitur suppl. in marg. Pi 10 eliciendi ... 11 intelligendi] actum intelligendi et elicere add. et eliciendi sed del. Ba* 11 et] om. BolPW | cuius] om. Ba* cum NPPiW | et ... format] om. Ba* | de] ce (sic) N 12 intellectum] in intellectu add. scilicet Ba* intellecta Bol | definitum] distinctum Bol | quaeratur] quaeritur N 13 specierum] om. Ba* | ultima] ultra BolPi | et] om. BolPPi | nisi] add. lac sed suppl. multum al. m. Ba* add. multum NW add. valde P non Pi | improprie] proprie sed al. m. corr. Ba* add. accipiatur P proprie PiN

LECTURA THOMASINA I, DIST. 27, Q. 2

15

20

25

30

35

365

quod sic patet. Illud, quod producitur per operationem aliquam, non potest esse principium illius operationis elicitivum; alias esset principium sui ipsius, quod falsum est. Sed verbum est productum per operationem intellectus, quia verbum est, quod intellectus per suum dicere format. Dicere autem est operatio intellectus. Ergo verbum non potest esse principium elicitivum operationis intellectus. Cum igitur species intelligibilis sit primum principium operationis, sequitur, quod non sit verbum. Quantum ad secundum sciendum, quod species repraesentant absolute, verbum autem per respectum ad iudicium intellectus, cuius ratio est, quia in ipsa apprehensione speciei non quietatur intellectus, sed in secunda solum. Secundo, quia species repraesentant modo confuso, verbum autem distincte secundum quantitatem et secundum partes, si res partes habet. Tertio, quia species non praesupponit operationem intellectus, verbum autem necessario praesupponit eam et praesupponit in conclusione esse formatam, licet non sit totaliter aliud ab ea, sicut necessario homo praesupponit animal. Quarto, quia species sine fallacia est acceptio, quia intellectus non decipitur circa proprium obiectum, verbum autem cum fallacia, quia verbum praesupponit iudicium, et iudicium ponit aliquando falsum, et per consequens verbum tunc est falsum, licet secundum Augustinum falsum improprie sit. Et sic patet secundum. 37 falsum ... sit] cf. Aug., Enchir., V, 17 (57,23-24) 14 sic patet inv. Pi N | Illud] id W | per] add. aliquam Ba* 15 potest esse] ponit eam Pi | illius ... elicitivum] elicitum illius operationis Ba* operationis illius elicitum N | alias] aliquis N alius Pi | esset] non N | principium] om. W 18 autem] enim BolPi 20 primum] om. N W 21 non] om. W 22 species] add. non Ba* 23 respectum] rem NPi 24 quia] quod N | ipsa] del. Ba* prima Bol | speciei] intellectus add. prima Ba* | intellectus] om. Ba* 25 solum] add. e P 26 quia] om. Ba*NW | species] species add. repraeh (sic) sed del. Ba* 27 distincte] distructe add. et Ba* disce Pi | quantitatem] quam add. causae Pi quidditatem W 30 in conclusione] del. Ba* conclusionem Bol in cognitionem N etiam cognitionem W 31 esse] add. in cognitione Ba* om. NW | totaliter] add. ad sed del. N | aliud] aliquid Bol | ab ea] ab eo P a Deo Pi | necessario homo inv. Ba*NW 32 praesupponit] praesupponat Bol 33 est acceptio] accipitur W 35 ponit aliquando inv. et add. p Ba* potest esse NW 36 est] add. sunt Ba* esset NW | Augustinum] coni. ex alium Bol 37 falsum ... sit] falsum improprie sint N improprie sit falsum P | secundum] om. Ba* tertium PPiW

366

GUILLELMI PETRI DE GODINO

Utrum in divinis sit verbum

P21vb Bol27vb

Pi25vb Ba*29va

Quaeritur, utrum in divinis sit verbum. Et videtur, quod non. Verbum enim est terminus volubilis cogitationis secundum Augustinum, sed in divinis non est talis cogitatio, ergo et cetera. 5 Praeterea verbum adhuc formatur, | ut rem manifeste repraesentet, | sed natura divina manifeste repraesentat se et alia, ergo cum ipsa non sit verbum nisi improprie, videtur, quod in Deo non sit verbum. Respondeo. Dicendum, quod verbum proprie est in divinis, quod apparet, si consideremus, quid significet et ad quid significandum sit 10 impositum. Significat enim verbum secundum Augustinum boans, id est manifestans. | Unde significat veram manifestationem, | sed quia in divinis manifestatio proprie non habet locum, ergo et cetera. Item in Deo est certa cognitio et iudicium cognitionis et perfecta quietatio circa cognitum. Haec autem tria complent rationem verbi, 15 ergo et cetera. Advertendum tamen, quod ratio intelligibilis, idea et verbum differunt. Ratio enim intelligibilis dicitur ex hoc, quod rem intellectui repraesentat, sive sit productiva sive non, sive sit principium 3 Verbum2 ... 4 cogitationis] cf. Aug., De Trin., XV, 16, 25 (501,26-28) 11 significat ... boans] cf. Thom., Quaest. disp. de ver., 4, 1, arg. 8 (118,78-81) 2 Utrum ... 42 omnium] om. BeEGKlP2V 2 Utrum ... verbum] om. BaBeBolEGKlNP2PVW | verbum] om. BaBeBolEGKlNP2PVW iter. sed exp. et corr. Pi 3 Quaeritur] antep. Tertio P om. W | divinis] add. proprie W | sit] add. proprie Ba*N | Et] om. W 4 volubilis] nobilis Ba* 5 divinis] termino N Deo W | talis] om. BolPPi 6 adhuc] ad hoc N | manifeste] manifestam Pi | repraesentet] repraesentes sed corr. al. m. s. l. P 7 sed] add. cum P | repraesentat] repraesentant Ba* repraesentet PPi | se] add. manifeste Ba* | ergo cum inv. Bol 8 improprie] add. ergo Ba* | verbum] add. Contra secunudm beatum Augustinum verbum nihil aliud est quam genita (add. s sed del.) sapientia, sed genita sapientia est in divinis, ergo et verbum. Item Iohannis I dicitur in principio erat verbum P 9 Respondeo] responsio Ba* 10 si consideremus] om. Ba* si dicemus N si videatur W | quid] om. Ba* | significet] add. a sed exp. Ba* | quid] quod NPi 10 sit 11 impositum inv. Ba* est impositum add. cum N est impositum PiW 11 Significat] dicitur Bol | secundum Augustinum] om. Ba* | boans] voluntas Bol vocans Ba*PPi 12 id est] et N | significat] add. e (sic) sed del. P | veram] unam Ba*Pi naturam Bol varia W 13 manifestatio proprie inv. P | non] om. BolNW | locum] add. g (sic) sed del. P 14 Item ... 16 cetera] om. (hom.) PPi 14 certa] divina Ba* perfecta sed corr. s. l. Bol | et] add. contra sed del. et corr. etiam s. l. Bol add. etiam NW | iudicium] add. certum add. divinae sed exp. et del. et corr. suae s. l. W 15 tria] ea Ba* 17 enim] om. Ba* | intelligibilis] intelligitur Pi 18 intellectui] intellectam sed corr. in marg. Bol | productiva] producta W | non] add. et NW

LECTURA THOMASINA I, DIST. 27, Q. 3

367

producendi id, cuius est ratio, sive non. Idea autem proprie accepta super rationem intelligibilem addit, quod sit principium productivum eius, cuius est idea, unde solius artificis habentis conclusionem practicam proprie est habere ideam; quod autem sit productiva sive non, non est de ratione eius, sicut nec rationis intelligibilis. Verbum autem de ratione sua est, quod sit repraesentativum illius, cuius est verbum, in 25 quo convenit cum | ratione intelligibili et cum idea. Item de ratione N24va sua est, quod sit productum ab intelligendo per modum intellectus, et hoc addit super utrumque, sed non est de ratione eius, quod sit productum principium rei repraesentatae per ipsum, vel quod non sit principium. Aliter non esset verbum in scientiis speculativis, et in hoc 30 differt ab idea et convenit cum ratione intelligibili. Ad primum dicendum, quod Augustinus loquitur de verbo humano et non de omni verbo humano, quia quandoque verbum humanum includit volubilem cogitationem, sicut quando primo acquiritur, ut si velim addiscere, quid sit camelus, oportet multa revolvere, antequam 35 sciam, quid sit, et tunc habeo verbum. Sed postquam sciam, quid sit, non oportet actum intelligendi revolvere, sed statim de eo format verbum, unde Augustinus loquitur de primo, quod non est in Deo, sed aliud, scilicet certum iudicium de re. 20

19 id] illud Bol re exp. et del. et corr. s. l. W 20 super] secundum PPi supra W 21 idea] suppl. in marg. Bol | artificis] add. qui hn (sic) (del.) habet Ba* | habentis] habeat Ba*Pi habeant N hanc P | conclusionem] cognitionem Ba*Bol | practicam] suppl. in marg. W 22 proprie] om. Bol | est] om. N | quod] quam Pi | sive] vel P 23 sicut] om. Bol sic NPi | Verbum] om. Ba* 23 autem ... 24 ratione] de ratione autem Ba* 24 sua] verbi Ba* | est] habet P dicit W | illius] illud N rei W | cuius ... verbum] om. Ba*NW 25 cum] om. Pi 26 sua] eius Ba* | intelligendo] intelligente Bol intelligere W 27 super] supra Ba*Bol | sit] om. P 28 productum] principium N | principium] productivum N productum W | rei] om. N | repraesentatae] representante N 29 principium] add. a (sic) P | Aliter] aut N | in] om. N 30 cum] add. s (sic) Ba* | intelligibili] intellectuali N 31 primum] add. in oppositum P 32 de ... humano] divino Ba* de communi humano N communi humano W 33 volubilem] voluntatem N 34 quid] quod PPi | multa] multum Bol 35 habeo] habebo add. quid sit N | postquam] prius quam Ba*Pi add. sco (sic) sed exp. N | sciam] scio NW scivero P | et ... sit2] om. (hom.) Ba* 36 non] add. autem Ba* oportet] add. secundum NW | format] formo W 38 aliud scilicet] habet certum iudicium Ba* | re] iter. sed exp. P 39 Ad ... 42 omnium] suppl. in marg. inf. W

368

GUILLELMI PETRI DE GODINO

Ad secundum dicendum, quod verbum in divinis non est propter necessitatem intelligentis, sicut verbum humanum est propter finem a 40 se diversum. Praeterea propter expressam cogitationem in divinis est verbum manifeste repraesentativum omnium.

39 dicendum] sciendum Bol 40 intelligentis] om. N suppl. in marg. inf. W | verbum] add. habentem sed del. Ba* om. N suppl. in marg. inf. W | humanum] om. N add. unde verbum Pi suppl. in marg. inf. et add. unde verbum W | necessitatem ... propter] om. N | a] ad Pi 41 Praeterea] principium Ba* puta N sed P suppl. in marg. inf. W | cognitionem] coni. ex connitionem N cogitationem Pi suppl. in marg. inf. W | divinis] suppl. in marg. inf. et add. autem W 42 manifeste] manifestativum Ba* suppl. in marg. inf. W | repraesentativum] om. Ba* praesentatum BolPi suppl. in marg. inf. W

INDEX NOMINUM ET OPERUM Loci Sacrae Scripturae Genesis 25,22-27,45 . . . . . . . . . . . . . 240 Deuteronomium 6,4 . . . . . . . . . . . . . 321 6,5 . . . . . . . . . . . . . . 30 Iudices 9,8 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30 Iob 33,14 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90 37,11 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 222 Psalmi 2,7 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67 Isaias 7,9 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 Daniel 3, 50 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94 Malachias 3,6 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98 Matthaeus 3, 16. . . . . . . . . . . . . . . . . 212 10, 38 . . . . . . . . . . . . . . . . . 30 Marcus 16,15. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 19 Lucas 22, 36 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30 Iohannes 1,9. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 3,34. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 264 Actus Apostolorum 2, 3 . . . . . . . . . . . . 219 15,10 . . . . . . . . . . . 214 Ad Romanos 5,5 . . . . . . . . . . . . . . . . . 187 Ad Galathas 4,4 . . . . . . . . . . . . . . . . . 214 Ad Ephesios 4,7 . . . . . . . . . . . . . . . . . 242 II ad Thessalonicenses 3, 2. . . . . . . . . . . . 3 I ad Timotheum 2,7 . . . . . . . . . . . . . . . 13 Ad Hebraeos 11,1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 I Iohannis Epistola 5,7 . . . . . . . . . . . . 146 Aegidius Romanus (1) Ordinatio (Super Sententias) I prol. 1 princ 2 3 resp. (3vK-M). . . . . 22 7 princ. 1 2 (43vaL) . . . . . . . . . . . . . 95 princ. 2 2 (44vaM) . . . . . . . . . . . . 88 8 pars 2 princ 2 3 (54vO). . . . . . . . 123 (55rD) . . . . . . . . 128 (55rD-E) . . . . . . 128 (55rF). . . . . 128, 130 11 princ. 1 1 resp. (64rD) . . . . . . . 157 3 resp. (65rF) . . . . . . . . 156 13 princ. 1 2 arg. 3 (71vM) . . . . . . 170 15 pars 2 princ 2 3 (83vQ-84rD) . . 209 3 (84A) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 209 (1)

Opera ordine alphabetico enumeravi.

17 pars 1 princ. 2 1 (91rF-vL) . . . . 236 pars 1 princ. 1 1, arg. 1 (89rC) . 225 2 resp. (90vI). . . 226 2 resp. (90vK-M)228 19 princ. 1 2 resp (105raB-C) . . . . 277 Quaestiones de esse et essentia, IX resp (18rb) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106 (18ra-18rb) . . . . . . . . . . . . . . 106 (18rb) . . . . . . 107, 110, 111, 112 (18va) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112 (19va) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 112 (20ra-20va) . . . . . . . . . . . . . . 113 (20vb) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 118 XI arg. 3 (24va) . . . . . . . . . . . . . . . . . 107 XII resp. (27ra) . . . . . . . . . . . . . . . . . 110 (27va). . . . . . . . . . . . . 107, 108 (27vb) . . . . . . . . . . . . . . . . 109 Quodlibeta III 2 (127a-133b) . . . . . . . . . . . . . . . . 22 Alanus de Insulis Regulae caelestis iuris 21 (138) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 313 26 (142) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 313 Regulae theologicae 14 (629C) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 227 Albertus Magnus De sophisticis elenchis I 3 6 (567b). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 184 Summa theologiae I pars I 14 19 2 arg. 4 (93,9-10) . . . . 359 Alexander Halensis Summa theologiae I 33 resp. (53a-b). . . . . . . . . . . . . . . . 120 I-II 4 3 1 ad 5 (65a) . . . . . . . . . . . . . 101

370

INDEX NOMINUM ET OPERUM

Alfarabius De ortu scientiarum I (17,5-6) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107 Algazel Metaphysica I 2 (52,14-19) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50 Anonymus De causis primis et secundis 1 (64v) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60 Anonymus Incerti auctoris Impugnationes contra Aegidium Romanum (82,3-8). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 324 Anonymus Quaestio, ms. Krakow Bibl. Jag. 742 (384,22-24). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63 Anonymus Super Sententias, ms. Bruges 491 I 1 3 (268ra,29-39) . . . . . . . . . . . . . . . 36 4 (268ra,41-rb, 17) . . . . . . . . . . . . 37 I 5 1 (273ra,2-16) . . . . . . . . . . . . . . . . 78 7 4 (274vb,34-42) . . . . . . . . . . . . . . . 95 8 9 (277rb,3-6) . . . . . . . . . . . . . . . . 122 (277rb,6-7) . . . . . . . . . . . . . . . . 123 (277rb,39- 43) . . . . . . . . . . . . . 124 (277rb,17-24) . . . . . . . . . . . . . . 128 (277rb,27-31) . . . . . . . . . . . . . . 128 9 1 (277va,44-vb,1). . . . . . . . . . . . . 133 2 (277vb,15-23) . . . . . . . . . . . . . . 135 3 (277vb,27-31) . . . . . . . . . . . . . . 134 10 3 (278va,26-32) . . . . . . . . . . . . . 141 (278va,33-43) . . . . . . . . . . . . . 142 11 3 (279vb,4-10) . . . . . . . . . . . . . . 163 (279vb,29-43) . . . . . . . . . . . . . 164 13 1 (280ra,16-33) . . . . . . . . . . . . . 172 2 (280rb,39- 280va,2) . . . . . . . . 174 14 1 (280vb,24-44) . . . . . . . . . . . . . 179 1 (281ra,26-32) . . . . . . . . . . . . . 182 1 (281ra,32- 281rb,4) . . . . . . . . 183 1 (281rb,4-18) . . . . . . . . . . . . . . 184 1 (281rb,18-21) . . . . . . . . . . . . . 185 2 (281rb,39- 281va,34) . . . . . . . 180 2 (281va,35-vb,2). . . . . . . . . . . . 182 3 (281vb,3-9) . . . . . . . . . . . . . . . 191 4 (281vb,10-15) . . . . . . . . . . . . . 189 15 1 (282ra,25-44) . . . . . . . . . . . . . 195 1 (282ra,44-rb,8) . . . . . . . . . . . . 196 1 (282rb,8-18) . . . . . . . . . . . . . . 197

1 (282rb,18-41) . . . . . . . . . . . . . 197 1 (282rb,41-44) . . . . . . . . . . . . . 198 3 (282va,16-vb,4). . . . . . . . . . . . 199 3 (282vb,12-22) . . . . . . . . . . . . . 202 4 (282vb,39-283ra,19) . . . . . . . . 207 4 (283ra,28-283rb,31) . . . . . . . . 209 17 3 (283vb,33-43) . . . . . . . . . . . . . 227 2 (284ra,32-44) . . . . . . . . . 228, 229 2 (283vb,25-30) . . . . . . . . . . . . . 234 19 3 (286rb,19-50) . . . . . . . . . . . . . 279 4 (286va,1-25) . . . . . . . . . . . . . . 283 4 (286va,25-31) . . . . . . . . . . . . . 285 4 (286va,50-vb,2). . . . . . . . . . . . 286 4 (286vb,15-30) . . . . . . . . . . . . . 286 4 (286vb,45-48) . . . . . . . . . . . . . 289 4 (287ra,2-5) . . . . . . . . . . . . . . . 290 21 1 (287va,7-42) . . . . . . . . . . . . . . 303 1 (287vb,3-21) . . . . . . . . . . . . . . 305 24 1 (289ra,29-va,4) . . . . . . . . . . . . 328 3 (290ra,50-rb,13) . . . . . . . . . . . 324 3 (290ra,14-41) . . . . . . . . . . . . . 330 4 (290va,25-34; 290va,44-vb,21; 290vb,25-44) . . . . . . . . . . . . . 326 26 3 (291va,45-vb,24). . . . . . . . . . . 351 3 (291vb,25-28) . . . . . . . . . . . . . 353 3 (291vb,33-42) . . . . . . . . . . . . . 353 3 (292ra,27-32) . . . . . . . . . . . . . 354 Anselmus Cur Deus homo I 18 (83,12-16) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73 De processione Spiritus Sancti 1 (183,11-12) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 344 1 (185, 3-10). . . . . . . . . . . . . . . . . . . 154 2 (185,30-190,19). . . . . . . . . . . . . . . 166 Proslogion 2 (101,8) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 51 5 (104, 15-16). . . . . . . . . . . . . . . . . . . 39 Aristoteles Categoriae 4 3b15. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72 12 14a26-31 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 354 De interpretatione I 1 161a3. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 308 Analytica Priora I 38 49a11-12 . . . . . . . . . . . . . . . . . . 164 Analytica Posteriora

INDEX NOMINUM ET OPERUM

371

I 1 71a25-b8 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 2 71a1-2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 71b20-22 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 71b29-30 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 72a27-32 . . . . . . . . . . . . . . . 161, 167 4 71a11-12 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20 73a21-25 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 7 75b15-20 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 75b 30-36 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 13 78a22-23 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14 78b34- 40 . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 II 19 99b21-22 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9

6 1031b22-24,27-28 . . . . . . . . . . . 70 VII 2 1043a2. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64 10 1036a12-26 . . . . . . . . . . . . . . 347 15 1040a5-8 . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 VIII 3 1043b34-1044a2 . . . . . . . . . . 248 1044a9-10 . . . . . . . . . . . . . . . 248

Topica IV 4 125a18 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 271

Auctoritates Aristotelis 1 8 (115,91) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13 41 (118,54-55) . . . . . . . . . . . . . . . . . 41 116 (124,82) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43 134-135 (125,18-19) . . . . . . . . . . . 276 153 (128,60) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 282 168 (129,87) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70 189 (130,14) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64 204-205 (132,45-50) . . . . . . . . . . . 248 2 30 (142,47-49). . . . . . . . . . . . . . . . 235 111 (148,78) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 323 152 (152,54) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 360 153 (152,55) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134 6 57 (179,90-91). . . . . . . . . . . . . . 54, 69 59 (179,96) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 96 (182,58) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 161 (188,74) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37 12 7(233,17) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 211 177 (245, 48) . . . . . . . . . . . . . . . . . 65 31 3 (302,66) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70 35 14 (312,96) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 12 (312,92-93). . . . . . . . . . . . . . . . . 1 29 (313,18-19). . . . . . . . . . . 161, 167 36 78 (327,3) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31 61 (326,77) . . . . . . . . . . . . . . . . . 187

Physica I 3 186b26-27. . . . . . . . . . . . . . . . . . 301 187a4-5 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 300 I 9 192a13-14 . . . . . . . . . . . . . . . . . . 235 II 1 193a7-9 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 14 193b12-13 . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69 2 194a15-194b27 . . . . . . . . . . . . . 130 III 5 204a35-204b4. . . . . . . . . . . . . . 261 IV 3 210a14-15. . . . . . . . . . . . . . . . . 277 210a17-18. . . . . . . . . . . . . . . . . 347 11 220a25 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102 V 1 225a17-20 . . . . . . . . . . . . . . . . . 360 De Caelo I 8 276a18-277b26 . . . . . . . . . . . . . . . 99 De anima II 1 412a27-28 . . . . . . . . . . . . . . . . . 124 4 415a26-b1 . . . . . . . . . . . . . . . 54, 69 II 5 417b22-23 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 III 5 430a14 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 357 6 430b27 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 285 8 431b21 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37 De somno et vigilia I 454a 8. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 85 Metaphysica I 1 981b7-8. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13 II 2 994a11-13 . . . . . . . . . . . . . . . . . 141 994a13-15 . . . . . . . . . . . . . . . . . . 41 994a19-20 . . . . . . . . . . . . . . . . . 113 IV 2 1003a33-b10. . . . . . . . . . . . . . . 106 1003b26-27 . . . . . . . . . . . . . . . 322 V 8 1017b23-26 . . . . . . . . . . . . . . . . 316 15 1021a11-12. . . . . . . . . . . . . . . . 276 VI 4 1027b25 . . . . . . . . . . . . . . . . . . 282

Ethica Nicomachea I 1 1094a10-12 . . . . . . . . . . . . . . . 15, 16 4 1166a30-32 . . . . . . . . . . . . . . . . . . 65 1096b 15-34 . . . . . . . . . . . . . . . . . 31 VI 3 1139b26-27 . . . . . . . . . . . . . . . . 13

Augustinus Contra epistulam fundamenti 14 17 (210, 14-15) . . . . . . . . . . . . . . . . 7 Contra Maximinum II 7 (545,38-40) . . . . . . . . . . . . . . . . 295 De civitate Dei XI 16 (336,25-27). . . . . . . . . . . . . . . . 33 De doctrina christiana II 12 17 (43,19-20) . . . . . . . . . . . . . . . . 6

372

INDEX NOMINUM ET OPERUM

De Genesi ad litteram VIII 20 (259,21-22) . . . . . . . . . . . . . . 97

Sermones 117 (663) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 128

De libero arbitrio II 5 12 (245, 51-68) . . . . . . . . . . . . . . 49

Soliloquia II 5 8 (55,21) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 281

De Trinitate I 1 1 (28,32-36) . . . . . . . . . . . . . . . . . 45 (28,35-36). . . . . . . . . . . . . . . . . . 76 II 5 9 (93,128-131) . . . . . . . . . . . . . . 213 6 11 (95,39–96,67) . . . . . . . . . . . . 220 (95,48-96,50). . . . . . . . . . . . . 219 IV 20 29 (199,87-91) . . . . . . . . . . . . 207 (199,99-101) . . . . . . . . . . . 199 V 5 6 (211,19-22) . . . . . . . . . . . . . . . 343 VI 4 6 (234,16-19) . . . . . . . . . . . . . . 311 6 8 (237, 22-25). . . . . . . . . . . . . . 123 8 9 (238,8-9) . . . . . . . . . . . . . . . . 245 8 10 (239,4-8) . . . . . . . . . . . . . . . 298 10 11 (241,10-12). . . . . . . . . . . . . 277 VII 1 2 (247,115-248,123) . . . . . . . . 155 4 8 (257,65-66). . . . . . . . . . . . . . 336 IX 10 15 (306,19-20) . . . . . . . . . . . . 358 (307,29-30) . . . . . . . . . . . . 358 (307,29-30) . . . . . . . . . . . . 358 12 18 (309,28-31) . . . . . . . . . . . . 357 (310,75-78) . . . . . . . . . . . . . 68 X 11 18 (330,29-32) . . . . . . . . 59, 65, 66 XI 7 12 (348,40-42) . . . . . . . . . . . . . 362 XIII 1 2 (381,26-382,41) . . . . . . . . 6, 10 XIV 1 3 (424,57-61) . . . . . . . . . . . . . . . 1 XIV 12 15 (442,1-443,4) . . . . . . . . . . 56 XV 11 20 (486,1-2) . . . . . . . . . . . . . 358 XV 19 37 (514,149-151) . . . . . . . . . 144 XV 16 25 (501,26-28) . . . . . . . . . . . 366 XV 26 45 (525,14-18) . . . . . . . . . . . 178

Augustinus de Dacia Rotulus pugillaris I (256). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29

De vera religione XXX 56 (224,66-77) . . . . . . . . . . . . . . 59

Avicenna Metaphysica VI 3 (314,88-96). . . . . . . . . . . . . . . . 168 VIII 7 (432,67-68) . . . . . . . . . . . . . . . 34

Enchiridion V 17 (57,23-24) . . . . . . . . . . . . . . . . 365 Enarrationes in Psalmos 43 22 20 (489,1-490,26). . . . . . . . . . 313 Epistulae 186 3 10 (53,7-8) . . . . . . . . . . . . . . . 253 In Iohannis evangelium I 9 (5,3-4) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68

Averroes De substantia orbis I (3vL-M) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 60 In De animam I 8 (12,25-26) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 292 In Ethicam Nicomacheam VI 3 (83 D-H) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3 VI 6 (85E-F) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3, 12 In Metaphysicam, II 1 (55,51-56) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 15 (35D). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 170 VII 9 (159M-160A) . . . . . . . . . . . . . . 12 53 (202vG) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 XII 3 (304vM) . . . . . . . . . . . . . . . . . 238 In Physicam II 2 (49vL) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 131 21 (56rG). . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3, 12 III 3 (86vI) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95 III 26 (96vI-L) . . . . . . . . . . . . . . . . . 266 VI 6 (85rE-F) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 VIII 4 (380rA-vH) . . . . . . . . . . . . . . 101 VIII 46 (387rE). . . . . . . . . . . . . . . . . 170

Beda Homiliae 10 (182A) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 193 16 (290,18-291,21). . . . . . . . . . . . . . 178 Bernardus Claraevalensis De praecepto et dispensatione 20 60 (292,24-25). . . . . . . . . . . . . . . 208

INDEX NOMINUM ET OPERUM

Boethius Commentarius in librum Peri Hermeneias I 1 (38,25-39,9) . . . . . . . . . . . . . . . . 308 Contra Euthychen 3 (214,171-172) . . . . . . . . . . . . 315, 337 De arithmetica II 8 (115,5-116,8) . . . . . . . . . . . . . . . 329 De Consolatione Philosophiae V 4 (149,70-75) . . . . . . . . . . . . . . . . . 49 6 (155,9-10). . . . . . . . . . . . . . . . . . 103 De Trinitate 2 (169,83) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 227 6 (180,339-340) . . . . . . . . . . . . . . . . 147 Quomodo substantiae (186,26-28). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 107 (190,82-89). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 343 Utrum Pater et Filius 4 (184,56-57) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 275 Bonaventura Super Sententias I 7 unic. 1 resp. (135-136) . . . . . . 90, 91 11 art. unic. 1 arg. 9 (210a). . . . . . . 150 27 pars. I unic. 1 arg. 2 (467) . . . . . . 91 Decretalium Gregorii IX compilatio IX Lib. I tit. I c. 2 Damnamus (6-7) . . 75 Dionysius pseudo-Aeropagita De coelesti hierarchia I 2 (8,10-12) transl. Eriugenae (733a-c) 8 4 et 5 (20,3-25,24) . . . . . . . . . . . . . . 224 De divinis nominibus 7 3 (197,20-198,3) transl. Eriugenae (403b-403c) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 50 Gilbertus Porretanus In De Trinitate Non igitur (1292) . . . . . . . . . . . . . . . 344 In De Praedicatione Trium Personarum Quo fit (1309) . . . . . . . . . . . . . . . . . 344 Glossa ordinaria Super Genesim Prothemata (6) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29

373

Gregorius Magnus Homiliae in Evangelia XXVI 1 (218,5-6) . . . . . . . . . . . . . 9, 67 XXXIV 6 (304,144) . . . . . . . . . . . . . . 73 Moralia in Iob XXVII 31 55 37 11 (1374,1-3) . . . . . 222 Guillelmus de la Mare Super Sententias I 13 3 arg. 1 (176,8-13). . . . . . . . . . . 170 Guillelmus de Ware Super Sententias I 9 5 (100,58-60) . . . . . . . . . . . . . . . 156 Guillelmus Petri de Godino Lectura Thomasina II 13 3 (G 38vb,53- 39va,17) . . . . . . 238 III 8 1 resp. (G 58ra,34-35 et 58ra,50rb,12) . . . . . . . . . . . . . . 181 27 1 resp. (G 69vb,9-40) . . . . . . . . 211 Henricus de Gandavo Quodlibeta I 9 sol. (50,1-51,8) . . . . . . . . . . . . . . 106 sol. (50,93-97) . . . . . . . . . . . . . . . 106 sol. (51,21-23) . . . . . . . . . . . . . . . 110 sol. (51,25-52,51) . . . . . . . . . . . . 107 sol. (53,64-54,78) . . . . . . . . . . . . 110 sol. (55,21-56,32) . . . . . . . . . . . . 112 sol. (57,49-53) . . . . . . . . . . . . . . . 112 III 3 sol. (LrK) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92 V 9 sol. (167vV). . . . . . . . . . . . . . . . 158 X 7 contra (147,40-48) . . . . . . . . . . . 110 XII 2 ad 1 (17,82-18,88). . . . . . . . . . . . 6 ad 1 (19, 25-20,28) . . . . . . . . . . . 7 ad 1 (22,74-77) . . . . . . . . . . . . . . 6 ad 2 (23,8-16) . . . . . . . . . . . . . . . 7 Hilarius De Trinitate V 37 (191,5-7) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92 IX 54 (432,6-13). . . . . . . . . . . . . . . . 270 Hieronymus In Danielem I 3 15 et 49-50 (800,538-539; 806,675682) . . . . . . . . . . . . . 94 Adversus Iovinianum I 16 (246) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 329

374

INDEX NOMINUM ET OPERUM

Hymnus Beata nobis Gaudia 42 2 (231, 5-8). . 222 Hugo de S. Victore De sacramentis II 2 (336,7-9) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 223 Iohannes Cassianus Collationes VIII 3 (219,6-220,10). . . . . . . . . . . . . 29 Iohannes Damascenus De fide orthodoxa I 1 (12,21) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49 I 4 (19,3-5) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20 I 8 (32,77-78) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80 I 8 (32,77-78) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92 I 8 (47,326-329) . . . . . . . . . . . . . . . . 150 I 8 (47,321-323) . . . . . . . . . . . . . . . . 153 I 9 (50,30-34) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 72 I 9 (48,8-12) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 315 II 27 (98,16-99,17) . . . . . . . . . . . . . 337 Iohannes de Ianduno Quaestiones super libros Aristotelis de anima II 16 (33vaG) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 63 Iohannes Parisiensis Super Sententias I proem. 1 resp. (3,3-4,14) . . . . . . . . . 21 (5,37-41). . . . . . . . . . 26 (5,42-48). . . . . . . . . . 26 (7,89-96). . . . . . . . . . 27 2 resp. (8,2-10,52). . . . . . . . . 27 3 arg. 2 (10,5-11,10) . . . . . . . 15 resp. (11,15-12,61) . . . . . . . 15 ad 2 (12,65-67) . . . . . . . . . . 18 6 contra (16,8-9) . . . . . . . . . . . 1 resp. (18,58-64). . . . . . . . . . . 7 7 resp. (20,123-134). . . . . . . . . 4 2 2 contra (34,8-10) . . . . . . . . . . . . . 39 resp. (34,31-36,74) . . . . . . . . . . . 41 3 resp. (37,15-38,64) . . . . . . . . . . . 44 4 resp. (39,26-40,46) . . . . . . . . . . . 47 3 1 arg. 1,(43, 2-3) . . . . . . . . . . . . . . 49 arg. 2 (43, 4-6) . . . . . . . . . . . . . . 49 contra (43, 7-8). . . . . . . . . . . . . . 49 resp (43,9-44,56). . . . . . . . . . . . . 50 resp. (46,24-47,44) . . . . . . . . . . . 56 resp. (49,25-50,60) . . . . . . . . . . . 53 ad 1 (45,60-72) . . . . . . . . . . . . . . 58 ad 2 (45,73-78) . . . . . . . . . . . . . . 58 3 resp. (48,73-76 et 85-86) . . . . . . 58

3 resp (49,21-24) . . . . . . . . . . . . . . 52 4 1, resp. (91,9-92,43). . . . . . . . . . . . 68 5 1, resp. (97,17-27) . . . . . . . . . . . . . 76 (98,46-71) . . . . . . . . . . . . . 77 6 3 resp. (109,2-110,32) . . . . . . . . . . 81 (110,2-111,18) . . . . . . . . . . 83 7 1 ad 1 (114,25-34) . . . . . . . . . . . . . 96 2 arg. 1 (117,7-13) . . . . . . . . . . . . . 90 2 resp. (115,9-23). . . . . . . . . . . . . . 89 3 resp. (118,27-36). . . . . . . . . . . . . 91 3 resp. (120,107-112). . . . . . . . . . . 92 3 ad 1 (122,161-181) . . . . . . . . . . . 93 3 ad 2 (122,182-123,192) . . . . . . . 95 3 ad 3 (123,202-124,217) . . . . . . . 94 14 6 resp. (183,16-184,22) . . . . . . . 190 Isidorus Hispalensis Etymologiarum I 1 19 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12 Liber Liber de causis 2 22 (138,80-81). . . . . . . . . . . . . . . . 102 25 (139,91-92). . . . . . . . . . . . . . . . 105 23 177-178 (185,24-34) . . . . . . . . . . . 41 Macrobius In somnium Scipionis II 14-16 (135,7-151,7) . . . . . . . . . . . 101 Nicolaus Ambianensis Ars fidei catholicae I 19 (84,14-24) . . . . . . . . . . . . . . . . . 313 Origenes De principiis IV 11-19 (364-385) . . . . . . . . . . . . . . 29 In epistulam ad Romanos X 43 (128A-B) . . . . . . . . . . . . . . . . . 313 Petrus Abaelardus Super Topica glossae (327) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 214 Petrus de Anglia Quodlibeta III 6 (208vb-209ra) . . . . . . . . . . . . . . 157 Petrus Lombardus Sententiae I Prol. (3,2) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 1 1 (55,5) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 31

INDEX NOMINUM ET OPERUM

2 1 (61,12) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49 3 1 (68,21) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 49 3 1 (68,21-22). . . . . . . . . . . . . . . . . . 59 4 1 (77,21-22). . . . . . . . . . . . . . . . . . 67 5 1 (80,25-81,5) . . . . . . . . . . . . . . . . 74 1 (80,25-87,9) . . . . . . . . . . . . . . . . 78 1 (80,26-27). . . . . . . . . . . . . . . . . . 74 6 1 (89,4) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80 7 2 (93,19-94,31) . . . . . . . . . . . . . . . 91 21 (91,15-16). . . . . . . . . . . . . . . . . 85 8 1 (95,4) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97 9 1 (103,6) . . . . . . . . . . . . . . . 119, 133 10 1 (110,16) . . . . . . . . . . . . . . . . . 140 11 1 (114,12-13). . . . . . . . . . . . . . . 150 11 2 (117,3-4). . . . . . . . . . . . . . . . . 150 12 1 (118,4) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 116 13 1 (121,25) . . . . . . . . . . . . . . . . . 170 14 1 (126,3-4). . . . . . . . . . . . . . . . . 178 14 1 (126,14-127,10) . . . . . . . . . . . 178 15 1 (130,25) . . . . . . . . . . . . . . . . . 193 15 1-4 (130,25-134,23) . . . . . . . . . 199 15 5 (146,12) . . . . . . . . . . . . . . . . . 245 16 1 (138,4) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 212 17 1 (141,25-26). . . . . . . . . . . . . . . 225 17 4 (145,11-146,3) . . . . . . . . . . . . 226 18 2 (153,7-155,12) . . . . . . . . . . . . 270 19 1 (159,9-10). . . . . . . . . . . . 275, 281 20 1 (172,4) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 293 21 1 (174,28) . . . . . . . . . . . . . . . . . 298 21 2 (176,4-9). . . . . . . . . . . . . . . . . 302 22 1 (178,3-4). . . . . . . . . . . . . . . . . 307 23 1 (181,4-5). . . . . . . . . . . . . . . . . 315 24 1 (187,5) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 321 25 1 (190,4) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 336 26 1 (196,26) . . . . . . . . . . . . . . . . . 343 27 1 (203,16-17). . . . . . . . . . . . . . . 356 Petrus de Tarantasia Super Sententias I 1 1 resp. (12). . . . . . . . . . . . . . . . . . . 37 11 q. unic., 1, arg. 5 (97b) . . . . . . . 150 q. unic., 1, ad 1 (98a) . . . . . . . . . 153 13 2, 1 arg. 1 (108a) . . . . . . . . . . . . 170 15 1 1 resp. (121a) . . . . . . . . . . . . . 194 17 1 1 arg. 3 (139a). . . . . . . . . . . . . 225 1 3 resp. (141b) . . . . . . . . . . . . . 240 Richardus de Mediavilla Super Sententias I 8 3 1 resp. (87b-88a). . . . . . . . . . . . 11 1 arg. 7 (110b) . . . . . . . . . . . . . . 14 2 resp. (132a) . . . . . . . . . . . . . . . 17 1 1 resp. (155b-156a) . . . . . . . . .

120 150 181 226

375

Robertus de Orford Reprobationes dictorum (89) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 88 (162-163) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 238 Rogerius Baco De signis, 7 (83). . . . . . . . . . . . . . . . . 214 Simon Tornacensis Sentententiae (62,1-63,63) . . . . . . . . . . 92 Symbola Symbolum Epiphanii 13 (10) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78 Symbolum Nicaenum-Constantinopolitanum 86 (41) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 78 Symbolum «Quicunque» 39 (17-18). 102, 133, 137, 150, 275, 293 Thomas de Aquino De caritate 1 arg. 14 (754a-b) . . . . . . . . . . . . . . . 225 De malo 16 5 resp. (304,235) . . . . . . . . . . . . . . 89 De potentia 8 2 resp. (217a-b) . . . . . . . . . . . . . . . 344 9 4 resp. (232b). . . . . . . . . . . . . . . . . . 92 7 resp., (241b-243a) . . . . . . . . . . . . 334 7 ad 15 (244a-b) . . . . . . . . . . . . . . 323 9 contra 1 (247b) . . . . . . . . . . . . . . 170 10 1 resp. (254b). . . . . . . . . . . . . . . . 171 2 arg. 17 (258b) . . . . . . . . . . . . . . 170 4 arg. 19 (265a) . . . . . . . . . . . . . . 150 arg. 24 (265b) . . . . . . . . . . . . . . 150 contra 1 (265b) . . . . . . . . . . . . . 150 contra 4 (265b) . . . . . . . . . . . . . 155 5 ad 12 (275b-276b) . . . . . . . . . . 351 De spiritualibus creaturis 2 arg. 7 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130 11 ad 11 (122,399-403) . . . . . . . . . . . 65 De veritate 1 1 arg. 3 (3,16-24) . . . . . . . . . . . . . . 2 resp. (10,121-134). . . . . . . . . . . . 10 arg. 4 (30,23) . . . . . . . . . . . . . . . 2 1 resp. (39,133-134). . . . . . . . . . . . 4 1 arg. 8 (118, 78-81) . . . . . . . . . . . 12 2 arg. 4 (371,25-35) . . . . . . . . . . .

343 285 227 313 366 170

376

INDEX NOMINUM ET OPERUM

14 9 ad 3 (464,158-168) . . . . . . . . . . . 11 22 12 contra 4 (641,52-642,55) . . . . . 33 Expositio libri Posteriorum I 3 23 (156a) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 25 202 (76a) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 15 In Metaphysicam IV 2 561 (156a) . . . . . . . . . . . . . . . . 276 16 733 (202b) . . . . . . . . . . . . . . . . . 43 V 9 894 (239a) . . . . . . . . . . . . . . . . . 93 19 1054 (274b) . . . . . . . . . . . . . . . . 77 VII 17 1668 (397b). . . . . . . . . . . . . . . 64 In Physicam II 1 145 (74b) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77 4 173 (87b) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130 III 12 394 (193b) . . . . . . . . . . . . . . . 323 V 2 654 (323b) . . . . . . . . . . . . . . . . . 360 Quodlibeta VII 1 4 (15,3) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68 Sententia libri De anima II 1 (67,10-11) . . . . . . . . . . . . . . . . . 124 Super I Ad Corinthios 1 3 45 (241a) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 211 Super Sententias I Prol. 1 3 2 arg. 1 (11) . . . . . . . . . . . . . 1 arg. 2 (11) . . . . . . . . . . . . . 1 contra (11-12). . . . . . . . . . 1 sol. (14). . . . . . . . . . . . . . 11 1 2 2 contra 2 (39) . . . . . . . . . . . . . . 31 4 1 sol. (43) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32 2 1 2 contra 1 (62) . . . . . . . . . . . . . . 39 3 4 2 arg. 1 (115) . . . . . . . . . . . . . . . 59 4 2 arg. 2 (115) . . . . . . . . . . . . . . . 59 4 2 arg. 3 (115) . . . . . . . . . . . . . . . 60 4 2 contra 2 (115) . . . . . . . . . . . . . 60 4 1 1 arg.1 (130) . . . . . . . . . . . . . . . . 67 sol. (131). . . . . . . . . . . . . . . . . 69 5 1 1 resp. (151) . . . . . . . . . . . . . . . 166 1 2 resp. (153) . . . . . . . . . . . . . . . 166 2 1 sol. (155) . . . . . . . . . . . . . . . . . 78 6 1 1 sol. (166) . . . . . . . . . . . . . . . . . 82 2 sol. (167-168) . . . . . . . . . . . . . 83 3 arg. 2 (169) . . . . . . . . . . . . . . . 80 arg. 3 (169) . . . . . . . . . . . . . . . 80 contra 2 (169) . . . . . . . . . . . . . 80 7 2 1 sol. (182) . . . . . . . . . . . . . . . . . 88 8 2 1 sol. (202) . . . . . . . . . . . . . . . . 103

1 arg. 1 (409) . . . . . . . . . . . . . . 103 3 1 arg. 2 (210) . . . . . . . . . . . . . . . 97 arg. 3 (210) . . . . . . . . . . . . . . . 97 contra 1 (211) . . . . . . . . . . . . . 98 ad 1 (212) . . . . . . . . . . . . . . . . 101 ad 3 (212) . . . . . . . . . . . . . . . 101 4 1 contra 1 (218) . . . . . . . . . . . . 120 5 3 arg. 4 (232) . . . . . . . . . . . . . . 122 ad 4 (234) . . . . . . . . . . . . . . . 132 9 2 1 arg. 1 (250) . . . . . . . . . . . . . . 133 11 1 1 arg. 3 (277) . . . . . . . . . . . . . 150 arg. 7 (277) . . . . . . . . . . . . . 150 sol. (278) . . . . . . . . . . . . . . . 155 ad 3 (278-279) . . . . . . . . . . . 153 2 arg. 3 (280) . . . . . . . . . . . . . 166 12 1 2 contra 2 (281) . . . . . . . . . . . 161 13 1 2 arg. 2 (303) . . . . . . . . . . . . . 170 sol. (304) . . . . . . . . . . . . . . . 173 14 1 1 arg. 1 (316-317) . . . . . . . . . . 178 contra (317) . . . . . . . . . . . . . 178 sol. (317-318) . . . . . . . . . . . 179 ad 2 (318) . . . . . . . . . . . . . . 181 ad 5 (319) . . . . . . . . . . . . . . 183 2 1 1 arg. 4 (322) . . . . . . . . . . . . 187 contra 1 (322) . . . . . . . . . . 187 2 ad 4 (324) . . . . . . . . . . . . . . 191 2 sol. (325-326) . . . . . . . . . . . 188 15 1 1 sol. (337) . . . . . . . . . . . . . . . 193 (339-340). . . . . . . . . . . . 194 1 2 arg. 1 (339) . . . . . . . . . . . . . 193 arg. 2 (339) . . . . . . . . . . . . . 193 arg. 3 (339) . . . . . . . . . . . . . 193 3 1 contra 1 (343) . . . . . . . . . . . 199 1 sol. (344-345) . . . . . . . . . . . 200 4 2 sol. (353) . . . . . . . . . . . . . . . 205 5 1 4 contra 2 (357) . . . . . . . . . . 212 3 sol. (363-364) . . . . . . . . . . . 208 16 1 1 sol. (370-371) . . . . . . . . . . . 213 3 arg. 3 (375) . . . . . . . . . . . . . 217 sol. (376) . . . . . . . . . . . . . . . 221 (376-377). . . . . . . . . . . . 221 ad 3 (377-378) . . . . . . . . . . . 220 (378) . . . . . . . . . . . . . . . 220 4 sol. (379-380) . . . . . . . . . . . 223 17 1 1 arg. 1 (391-392) . . . . . . . . . . 225 contra 2 (393) . . . . . . . . . . . 226 sol. (393-394) . . . . . . . . . . . 226 (393) . . . . . . . . . . . . . . . 227 2 contra (397) . . . . . . . . . . . . . . 235 sol. (397-398) . . . . . . . . . . . 236 2 2 arg. 1 (414) . . . . . . . . . . . . . 254 contra 1 (414) . . . . . . . . . . . 254 sol. (415-416) . . . . . . . . . . . 255

INDEX NOMINUM ET OPERUM

4 sol. (422) . . . . . . . . . . . . . . . 262 sol. (422-423) . . . . . . . . . . . 263 18 1 1 arg. 3 (437) . . . . . . . . . . . . . 270 contra (437) . . . . . . . . . . . . . 270 sol. (437) . . . . . . . . . . . . . . . 271 ad 1 (437-438) . . . . . . . . . . . 273 2 sol. (439-440) . . . . . . . . . . . 271 19 1 1 sol. (461) . . . . . . . . . . . . . . . 276 2 1 arg. 1 (465) . . . . . . . . . . . . . 102 2 2 sol. (470-471) . . . . . . . . . . . 279 5 1 sol. (486-487) . . . . . . . . . . . 283 arg. 2 (485) . . . . . . . . . . . . . . 343 20 1 1 arg. 1 (503-504) . . . . . . . . . . 293 contra (504) . . . . . . . . . . . . . 293 sol. (504-505) . . . . . . . . . . . 294 23 1 3 arg. 2 (560-561) . . . . . . . . . . 315 contra 1 (561) . . . . . . . . . . . 375 sol. (562) . . . . . . . . . . . . . . . . 92 24 1 1 arg. 1 (574) . . . . . . . . . . . . . 321 contra 1 (575) . . . . . . . . . . . 321 2 sol. (578) . . . . . . . . . . . . . . . 333 25 1 3 sol. (609-610) . . . . . . . . . . . 339 4 sol. (611-612) . . . . . . . . . . . 341 26 1 2 sol. (626-627) . . . . . . . . . . . 349 2 3 sol. (638) . . . . . . . . . . . . . . . . 92 33 1 4 sol. (775) . . . . . . . . . . . . . . . 166 II 2 1 1 arg. 1 (60). . . . . . . . . . . . . . . 105 sol. (62) . . . . . . . . . . . . . . . . 104 6 1 3 arg. 7 (165-166) . . . . . . . . . . . 33 III 8 1 5 sol. (294). . . . . . . . . . . . . . . 181 IV 12 1 1 3 sol. (501-502) . . . . . . . . 115 Summa contra gentiles I 15 122 (23b). . . . . . . . . . . . . . . . . . 102 18 154 (26a) . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120 II 52 1280 (173b) . . . . . . . . . . . . . . . 108 72 1484 (206b) . . . . . . . . . . . . . . . 123 1485 (207a) . . . . . . . . . . . . . . . 128 III 23 2039 (28b) . . . . . . . . . . . . . . . . 89 IV 24 3609 (293b) . . . . . . . . . . . . . . 150 Summa theologiae I 1 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11 7 arg. 1. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20 contra . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 21 resp. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 25, 26 ad 1. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30 3 5 resp. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121 7 arg. 1. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119 arg. 2. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 119 ad 1. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122 ad 2. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 121 8 resp. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 120

377

9 1 arg 1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97 contra . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98 resp. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98 9 1 ad 1. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101 2 resp. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100 10 1 arg.1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 103 resp. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102 10 2 arg 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102 arg.4 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102 contra . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102 ad 2. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105 ad 3. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105 ad 4. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105 5 resp. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104 11 3 contra . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 325 13 2 contra . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 311 resp. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 313 ad 2. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 317 16 1 arg. 1. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 281 arg. 3. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 281 contra . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 282 ad 1. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 290 ad 3. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 287 2 arg. 1. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 285 25 1 resp. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 177 27 2 arg. 1. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67 contra . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67 3 arg. 2. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 170 5 resp. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 172 28 2 resp. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 344 29 1 arg. 1. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 337 resp. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 337 2 resp. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 316 3 resp. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 318 4 resp. . . . . . . . . . . . . . . . . . 92, 319 30 3 resp. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 334 31 4 resp. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 303 36 1 resp. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 143 2 arg. 3. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 150 arg. 7. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 154 contra . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 150 resp. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 156 ad 3. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 153 38 1 arg. 2. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 270 2 resp. . . . . . . . . . . . . . . . . 187, 271 39 3 contra . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 321 5 arg. 3. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74 resp. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74 ad1 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 166 42 1 contra . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133 42 2 arg. 3. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133 resp. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 133 ad 3. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134

378

INDEX NOMINUM ET OPERUM

5 arg. 1. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 277 43 6 ad 3. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 207 7 arg. 1. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 212 arg. 4. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 212 contra . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 212 ad 1. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 216 ad 3. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 264 ad 6. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 211 47 1 resp . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 130 52 2 arg. 1. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122 76 8 contra . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 123 resp. . . . . . . . . . . . . 123, 124, 128 77 1 arg. 1. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 59 ad 3. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 166 93 6 resp. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55 I-II 1 7 arg. 3 . . . . . . . . . . . . . . . . . . 337 ad 3. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89

PRINTED ON PERMANENT PAPER

• IMPRIME

6 2 arg. 2. . . . . . . . . . . . . . . . . . . 337 11 1 resp. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 32 108 1 ad 3. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68 114 8 contra . . . . . . . . . . . . . . . . . . 253 II-II 1 5 ad 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11 24 3 resp. . . . . . . . . . . . . . . . . . 241 5 resp. . . . . . . . . . . . . . . . . . 254 7 resp. . . . . . . . . . . . . . . . . . 262 58 2 resp. . . . . . . . . . . . . . . . . . 166 III 39 7 arg. 2 . . . . . . . . . . . . . . . . . . 220 77 2 resp. . . . . . . . . . . . . . . . 115, 116 Thomas de Sutona Quaestiones ordinariae 9 arg. 2 (269,11-13) . . . . . . . . . . . . . 158 9 arg. 22 (276,213-214) . . . . . . . . . . 157

SUR PAPIER PERMANENT

N.V. PEETERS S.A., WAROTSTRAAT

• GEDRUKT

OP DUURZAAM PAPIER

50, B-3020 HERENT

- ISO 9706