Fiqh (Islamic Jurisprudence) 09 [9]

Citation preview

‫د اﻓﻐﺎﻧﺴﺘﺎن اﺳﻼﻣﻲ ﺟﻤﻬﻮرﻳﺖ‬ ‫د ﭘﻮﻫﻨﯥ وزارت‬ ‫د ﺗﻌﻠﯿﻤﻲ ﻧﺼﺎب د ﭘﺮاﺧﺘﯿﺎ ﻟﻮی رﯾﺎﺳﺖ‬

‫«‬ ‫»‬

‫کتابﻫای درسی مربﻮط وزارت معارف بﻮده‪ ،‬خرﻳد و فروش‬ ‫أن ممنﻮع است‪.‬‬ ‫‪[email protected]‬‬ ‫‪[email protected]‬‬

‫‪1398‬‬

‫د افغانستان اسﻼمي جمهورﻳت‬ ‫د پوهن‪ ３‬وزارت‬

‫د تعليمي نصاب د پراختيا لوی رياست‬

‫فقـــــﻪ‬ ‫(قدوري‪ -‬د جﻨاﻳاتﻮ برخﻪ)‬ ‫ﻧﻬم ！ﻮلگی‬ ‫(د د ني مدارسو لپاره)‬ ‫‪ ١٣٩8‬ـ ‪ .‬ش‪.‬‬

‫أ‬

‫مؤلفان‬ ‫ دکتور شير علي ظريفي‬‫ محمد عارف لودين‬‫علمﻲ اﻳ‪６‬ﻳ＀‬

‫ سيد فاضل شاه‬‫ حبيب اهلل فوزي‬‫ مولوي خليل اهلل فيروزي‬‫د ژب‪ ３‬اﻳ‪６‬ﻳ＀‬ ‫‪ -‬فضل اهلل نيازی‬

‫دﻳﻨﻲ‪ ،‬سﻴاسﻲ او کلتﻮري کم‪＂５‬ﻪ‬ ‫ پوهندوی عبداهلل حاتم‬‫‪ -‬مولوي عين النعيم فيضي‬

‫إشراف‬ ‫‪ -‬دکتور شير علي ظريفي د تعليمي نصاب د پراختيا د پروژې رئيس‪.‬‬

‫ب‬

‫ج‬

‫ملﻲ سرود‬

‫د‬

‫دا وطﻦ افغاﻧستـــان دى‬

‫دا عزت د ﻫـــر افـــغان دى‬

‫کﻮر د سﻮل‪ ３‬کﻮر د تﻮرې‬

‫ﻫر بچی ﻳ‪ ３‬قﻬرمـــــان دى‬

‫دا وطﻦ د ！ﻮلﻮ کـﻮر دى‬

‫د بـــــــلﻮ＇ــــﻮ د ازبکـــــﻮ‬

‫د پ‪＋‬تــــﻮن او ﻫزاره وو‬

‫د تــــــرکمﻨــــﻮ د تاجکــــﻮ‬

‫ورسره عرب‪－ ،‬ﻮجــر دي‬

‫پـــامﻴــرﻳان‪ ،‬ﻧﻮرستاﻧﻴــــان‬

‫براﻫﻮي دي‪ ،‬قزلباش دي‬

‫ﻫـــم اﻳمـــاق‪ ،‬ﻫم پشـﻪ ‪４‬ان‬

‫دا ﻫﻴـــﻮاد بﻪ تل ‪＄‬لﻴ‪８‬ي‬

‫لـــکــﻪ لمــر پر شﻨﻪ آسمـان‬

‫پﻪ سﻴﻨــﻪ ک‪ ３‬د آسﻴـــا بﻪ‬

‫لـــکـــﻪ زړه وي جــاوﻳدان‬

‫ﻧﻮم د حق مﻮ دى رﻫبـــر‬

‫واﻳﻮ اهلل اکبر واﻳﻮ اهلل اکبر‬

‫د پﻮﻫﻨ‪ ３‬د وزﻳر پﻴغام‬ ‫الحمداهلل رب العالمين والصلوة والسالم علی نبيه و رسوله محمد و علی آله و اصحابه اجمعين اما بعد‪:‬‬ ‫د پوهن‪ ３‬تعليم‪ ３‬نصاب د ＊وون‪ ３‬او روزن‪ ３‬د نظام بنسټ جوړوي او د هيواد د اوسنيو او راتلونکو نسلونو په علمي‪،‬‬ ‫فکري او سلوکي ودې او پراختيا ک‪ ３‬بنسټيز او ارز＊تمن رول لري‪.‬‬ ‫تعليمي نصاب بايد د وخت په تيريدو او د ژوندانه په ب‪５‬الب‪５‬لو ډ‪－‬رونو ک‪ ３‬له بدلون او پرمخت‪ ，‬او د ټولن‪ ３‬له اړتياوو سره‬ ‫سم هم د مضمون او محتوا او هم د معلوماتو د ورک‪７‬ې د الرو چارو له مخ‪ ３‬بدلون او پراختيا ومومي‪.‬‬ ‫د تعليمي نصاب په ډ‪－‬ر ک‪ ،３‬چ‪ ３‬د بيا کتلو لپاره ورته ډ‪４‬ره اړتيا موجوده ده‪ ،‬يو هم د اسالمي زده ک‪７‬و نصاب دی؛‬ ‫ځکه په اسالمي زده ک‪７‬و ک‪ ３‬عقايد او د اسالم د سپ‪（５‬لي دين احکام او الر＊وون‪ ３‬شامل‪ ３‬دي‪ ،‬چ‪ ３‬د انساني ژوند‬ ‫د ټولو اړخونو بشپ‪ ７‬نظام او قانون او د ن‪７‬ۍ د خالق او پرود‪－‬ار د وروستني پيغام په تو‪－‬ه به د قيامت تر ورځ‪ ３‬پورې د‬ ‫بشريت د الر＊وون‪ ３‬دنده سرته رسوي‪.‬‬ ‫د اسالمي امت عالمانو د تاريخ په اوږدو ک‪ ３‬د اسالمي معارف‪ ،‬د اسالمي تعليماتو د سيستم په رامنځته کولو‪ ،‬پراختيا‬ ‫او ب‪６‬اينه او همدارنگه په ځانگ‪７‬ې توگه د اسالمي ن‪７‬ۍ د علمي مرکزونو او موسساتو د تعليمي نصاب په تدريجي‬ ‫انکشاف ک‪ ３‬خپله دنده سرته رسول‪ ３‬ده‪.‬‬ ‫په اسالمي معارف او اسالمي علومو ک‪ ３‬دقيقه مطالعه دا ＇ر‪－‬ندوي چ‪ ３‬زموږ د تعليمي مدرسو او مرکزونو نصاب د ټولن‪３‬‬ ‫د اړتياوو او د اسالم د دين له ثوابتو او طبيعت سره سم د ټولو انسانانو لپاره هر وخت او هر ځای پراختيا موندل‪ ３‬ده‪.‬‬ ‫زموږ گران هيواد افغانستان د علمي ځلند تاريخ په درلودلو سره يو وخت د علم او زده ک‪７‬ې يو لوی مرکز و چ‪ ３‬د‬ ‫اسالمي لوی تمدن په جوړ＊ت ک‪ ３‬ي‪ ３‬ستر رول درلود‪ .‬د علم او فرهنگ په مختلفو ساحو او په ځانگ‪７‬ې توگه په‬ ‫شرعي علومو‪ ،‬لکه عقايد‪ ،‬تفسير‪ ،‬حديث‪ ،‬فقه‪ ،‬د فقه‪ ３‬اصولو ک‪ ３‬د زر‪－‬ونو پوهانو او عالمانو شتون زموږ ددې وينا‬ ‫پخلی کوي‪.‬‬ ‫په اوسني عصر ک‪ ３‬د اسالمي ＇پو له ډ‪４‬ر‪４‬دو او لوړ‪４‬دو سره سم زموږ په ه‪５‬واد ک‪ ３‬اسالمي تعليماتو د ＇ومره والي‬ ‫او ځرن‪／‬والي له مخ‪ ３‬زيات بدلون موندلی او د ه‪５‬واد کوچنيانو او ځوانانو په ډ‪４‬ره مينه او ليوالتيا د اسالمي زده ک‪７‬و‬ ‫مرکزونو او مدرسو ته مخه ک‪７‬ې ده‪.‬‬ ‫د افغانستان د اسالمي جمهوريت د پوهن‪ ３‬وزارت د اسالمي زده ک‪７‬و د کيفي او کمي پراختيا او په هغ‪ ３‬ک‪ ３‬د اسالمي‬ ‫زده ک‪７‬و نصاب په اړه د پام وړ ‪－‬امونه پورته ک‪７‬ي دي‪.‬‬ ‫دې وزارت د هيواد د ډاډ وړ عالمانو‪ ،‬استادانو او نامتو ماهرينو ته بلنه ورک‪７‬ې چ‪ ３‬د تعليمي نصاب ال ＊ه کولو ته مټ‪３‬‬ ‫ونغاړي او د ＊‪ ３‬او زيات‪－ ３‬ټ‪ ３‬اخيستن‪ ３‬په موخه په اسالمي زده ک‪７‬و ک‪ ３‬د دود تعليمي نصاب د موجودو مضمونونو‬ ‫او کتابونه له کمولو او زياتولو پرته موجود کتابونه په درسي چوکاټ ک‪ ３‬واچوي‪ ،‬متنونه ي‪ ３‬ال واضح او ＇ر‪－‬ند ک‪７‬ي او‬ ‫د فعاليتونو‪ ،‬ارزونو او مناسبو تمرينونو په زياتولو ي‪ ３‬نور هم پس‪ ３‬ب‪６‬ای ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫هيله لرم چ‪ ３‬د پوهن‪ ３‬وزارت دا کوچنی خدمت او د هيواد د عالمانو‪ ،‬پوهانو او ماهرانو د ستاينی وړ زيار د اهلل تعالی‬ ‫د منلو وړ او زموږ په ‪－‬ران ه‪５‬واد ک‪ ３‬د اسالمي تعليماتو په ودې او پراختيا ک‪ ３‬گټور پای ته ورسي‪８‬ي‪.‬‬ ‫وبااهلل توفيق‬ ‫دکتور محمد ميرويس بلخي‬ ‫د پوهن‪ ３‬وزير‬ ‫ه‬

‫مقدمﻪ‬ ‫＊اغلﻮ ＊ﻮوﻧکﻮ او ‪－‬راﻧﻮ زده کﻮوﻧکﻮ!‬

‫د ه‪５‬واد اوسنيو حاالتو او د ديني مدرسو اړتياوو ته په پاملرنه د افغانستان د اسالمي جمهوريت د‬ ‫معارف وزارت د ＊وونيز نصاب عمومي رياست دا وپتيله چ‪ ３‬د مدرسو د متوسطه دورې د فقه‪３‬‬ ‫په مضمون ک‪ ３‬د قدوري کتاب بنسټ و ‪－‬رځول شي‪ ،‬په ملي ژبو د هغه ژباړه ترسره‪ ،‬د کتاب محتوا‬ ‫په لوستونو وويشل شي او د بغلي مناسبو عناوينو په ترڅ ک‪ ３‬په لن‪ ６‬ډول شرحه شي‪＇ ،‬و له يو لوري‬ ‫ه‪５‬وادوا ل باوري شي چ‪ ３‬بچيان ي‪ ３‬د حنفي فقه‪ ３‬يو معتمد متن لولي او له بل لوري زده کوونکو‬ ‫ته د حنفي فقه‪ ３‬مطالب د هغوی په خپله ژبه وړاندې شي‪ ،‬نو په دې تو‪－‬ه‪ ،‬به "اصالت" او "نو＊ت"‬ ‫دواړه په پام ک‪ ３‬نيول شوي وي‪.‬‬ ‫د مدرسو په متوسطه دوره ک‪ ３‬د فقه‪ ３‬د مضمون له لوستلو ＇خه عمده هدف زده کوونکو ته د فقه‪３‬‬ ‫د اصطالحاتو ورپ‪５‬ژندل‪ ،‬د فقه‪ ３‬له مهمو مسآلو سره د هغوی أشنا کول او د فقه‪ ３‬د علم د عمومي‬ ‫جوړ＊ت ورمعرفي کول دي‪＇ ،‬و زده کوونکي د طهارت له باب ＇خه په پيل‪ ،‬د عباداتو‪ ،‬معامالتو‪،‬‬ ‫شخصي احوالو‪ ،‬جناياتو او مرافعاتو په بابونو باندې مرور وک‪７‬ي‪ ،‬د فقه‪ ３‬په هر باب ک‪ ３‬د ضروري‬ ‫زده ک‪７‬و په تر السه کولو ي‪ ３‬د مضمون مبادي په ذهن ک‪ ３‬پاخه او په راتلونک‪ ３‬ک‪ ３‬د پراخ‪ ３‬مطالع‪３‬‬ ‫لپاره جو‪－‬ه شي‪.‬‬ ‫نو ځکه د شرح‪ ３‬په مهال کو＊） شوی ＇و يوازې د قدوري د متن خدمت وشي او د اړتيا په وخت‬ ‫په لن‪６‬ه تو‪－‬ه د مسايلو دليلونه بيان شي‪ .‬نور مذاهب‪ ،‬د هغوی دليلونه او بيا ي‪ ３‬له حنفي مذهب سره‬ ‫پرتله د مدرسو د دې دورې له اهدافو ＇خه نه وو‪ ،‬نو د درسونو له اوږدوالي ＇خه د مخنيوي لپاره‪،‬‬ ‫دا ＇يزونه نه دي راوړل شوي‪.‬‬ ‫د ليکن‪ ３‬په مهال د قدوري له مختلفو نسخو ＇خه کار اخيستل شوی‪ ،‬په ل‪８‬و مواردو ک‪ ３‬چ‪ ３‬د نسخو‬ ‫تر منځ توپير وو‪ ،‬د قدوري د شروحو لکه "الجوهرة" او "اللباب" په مرسته غوره نسخه انتخاب او‬ ‫شرحه شوي‪.‬‬ ‫دا کتاب نه يوازې دا چ‪ ３‬په مدرسو ک‪ ３‬به د درسي نصاب په تو‪－‬ه لوستل ک‪８５‬ي بلکه‪ -‬ان شاء اهلل‪ -‬په‬ ‫کورونو او نورو علمي مرکزونو ک‪ ３‬به د حنفي مذهب د باوري متن په تو‪－‬ه ور＇خه ‪－‬ټه اخيستل‬ ‫ک‪８５‬ي‪ ،‬ځکه زموږ په ملي ژبو دا کار يو ب‪ ３‬ساری نو＊ت دی‪.‬‬ ‫و‬

‫ﻳادوﻧﻪ‪＇ :‬رن‪／‬ه چ‪ ３‬له ډيره وخته را پدې خوا په ن‪７‬ۍ ک‪ ３‬مريونه او وينځ‪ ３‬شتون نه لري‪ ،‬نو د قدوري‬ ‫هغه متن چ‪ ３‬په دې مسايلو را＇رخ‪８５‬ي‪ ،‬موږ له نصاب ＇خه حذف ک‪７‬ی‪ ،‬ځکه د هغو مسايلو په‬ ‫راوړلو‪ ،‬نور هغه موضوعات چ‪ ３‬لوم‪７‬ی توب لري‪ ،‬له لوستلو ＇خه پاته ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫درانه علماء او ‪－‬ران لوستونکي که په کتاب ک‪ ３‬له کوم‪ ３‬علمي او يا فني خطا سره مخ ک‪８５‬ي‪ ،‬نو له‬ ‫موږ سره دې خپل وړانديزونه او مشورې هرومرو شريک‪ ３‬ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫د کتاب د تدرﻳس ﻻره‪＇ :‬رن‪／‬ه چ‪ ３‬د کتاب حجم هغه ته د ټاکلي وخت په پرتله زيات دی نو ＊اغلي‬ ‫＊وونکي به له پوره چمتو والي وروسته د ژباړې په مرسته د قدوري متن زده کوونکو ته ترجمه‬ ‫کوي‪.‬‬ ‫کله چ‪ ３‬زده کوونکو د کلماتو ژباړه زده ک‪７‬ه نو د درس واړه عنوانونه به په تخته ليکي او د شرح‪３‬‬ ‫مطابق به ‪ ３４‬له کتاب ＇خه د باندې زده کوونکو ته بيانوي‪.‬‬ ‫دکتاب پ‪＋‬تو برخه يوازې د مأخذ په تو‪－‬ه کارول کي‪８‬ي‪ ،‬په تدريس ک‪ ３‬ځان‪７／‬ی وخت نه لري‪.‬‬ ‫اهلل تعالی دې د دې کتاب مؤلفينو‪ ،‬مدرسينو او لوستونکو ته ستر اجر او د عمل توفيق ورپه برخه‬ ‫ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫وبااهلل توفيق‬

‫ز‬

‫ل‪７‬لﻴک‬ ‫پا‪１‬ه‬ ‫سرلﻴك‬ ‫‪-١‬جنايات‪١ .................................................................‬‬ ‫‪-٢‬قصاص‪٧ ................................................................‬‬ ‫‪-٣‬د دياتو احکام‪١٤ ........................................................‬‬ ‫‪-٤‬د سر زخمونه او نور مسايل‪٢٠ ..........................................‬‬ ‫‪-٥‬د ټول بدن زخمونه‪٢٤....................................................‬‬ ‫‪-٦‬د ‪４‬وال لو‪４‬دل‪ ،‬ټکر د جنين ديت او د قتل کفاره‪٣٢ .......................‬‬ ‫‪-٧‬قسامت‪٣٦..............................................................‬‬ ‫‪-٨‬عاقله‪٤٣.................................................................‬‬ ‫‪-٩‬حدود‪٤٧................................................................‬‬ ‫‪-١٠‬د زنا د حد ب‪５‬ال ب‪５‬ل حکمونه‪٥٥........................................‬‬ ‫‪-١١‬د شرب حد‪٦٢.........................................................‬‬ ‫‪-١٢‬د قذف حد‪٦٦........................................................‬‬ ‫‪-١٣‬د غال حد‪٧٤..........................................................‬‬ ‫‪-١٤‬د غال او الر شکون‪ ３‬حد‪٨٤...........................................‬‬ ‫‪-١٥‬شراب‪٩٣..............................................................‬‬ ‫‪-١٦‬د ＊کار احکام‪٩٦....................................................‬‬ ‫‪-١٧‬ذبح‪١٠٤.............................................................３‬‬ ‫‪-١٨‬قرباني‪١١١.............................................................‬‬ ‫‪-١٩‬د قسم حکمونه (‪١١٧..............................................)١‬‬ ‫‪-٢٠‬د قسم حکمونه (‪١٢٥..............................................)٢‬‬ ‫‪-٢١‬د قسم حکمونه (‪١٣١..............................................)٣‬‬ ‫‪-٢٢‬په قسم ک‪ ３‬وخت او زمانه ټاکل‪١٣٧.................................‬‬ ‫‪-٢٣‬د دعوا کتاب‪١٤٣.....................................................‬‬ ‫‪-٢٤‬دعوا (‪١٥٠..........................................................)٢‬‬ ‫‪-٢٥‬دعوا (‪١٥٦.........................................................)٣‬‬ ‫‪-٢٦‬د پلورونکي او پيرودونکي ترمنځ په بيه ک‪ ３‬اختالف‪١٦٦....................‬‬ ‫‪-٢٧‬د اجارې په اړه د مؤجر او مستاجر اختالف‪١٧٦....................‬‬ ‫ح‬

‫پا‪１‬ه‬ ‫سرلﻴك‬ ‫‪-٢٨‬د شهادت کتاب‪١٧٧..................................................‬‬ ‫‪-٢٩‬د شهادت قبل‪５‬دل او نه قبل‪５‬دل‪١٨٢....................................‬‬ ‫‪-٣٠‬په شهادت باندې شهادت‪١٨٨.........................................‬‬ ‫‪-٣١‬د قضا اداب‪١٩٦.......................................................‬‬ ‫‪-٣٢‬يو ضاقي ته د بل قاضي ليک‪٢٠٢.....................................‬‬ ‫‪-٣٣‬د مالونو و‪４‬شلو احکام‪٢١٠.............................................‬‬ ‫‪-٣٤‬د ځمک‪ ３‬د و‪４‬شلو حکمونه‪٢١٧......................................‬‬ ‫‪-٣٥‬اکراه (‪٢٢٣..........................................................)١‬‬ ‫‪-٣٦‬اکراه (‪٢٢٧.........................................................)٢‬‬ ‫‪-٣٧‬د سير (جهاد) احکام (‪٢٣٢........................................)١‬‬ ‫‪-٣٨‬د سير (جهاد) احکام (‪٢٣٨.......................................)٢‬‬ ‫‪-٣٩‬د سير (جهاد) احکام (‪٢٤٤........................................)٣‬‬ ‫‪-٤٠‬د سير (جهاد) احکام (‪٢٥٠..........................................)٤‬‬ ‫‪-٤١‬د سير (جهاد) احکام (‪٢٥٥..........................................)٥‬‬ ‫‪-٤٢‬د عشري او خراطي ځمکو او جزي‪ ３‬بيان‪٢٦٣........................‬‬ ‫‪-٤٣‬د مرتدانو او د باغيانو د احکامو بيان‪٢٧٢.............................‬‬ ‫‪-٤٤‬د منعه شويو او مباحو شيانو بيان‪٢٨٠..................................‬‬ ‫‪-٤٥‬د وصيت حکمونه (‪٢٨٨...........................................)١‬‬ ‫‪-٤٦‬د وصيت حکمونه (‪٢٩٨..........................................)٢‬‬ ‫‪-٤٧‬د ميراث حکمونه (‪٣٠٦............................................)١‬‬ ‫‪-٤٨‬د ميراث حکمونه (‪٣١٢...........................................)٢‬‬ ‫‪-٤٩‬ذوى االرحام‪٣٢٠......................................................‬‬ ‫‪-٥٠‬عول‪٣٢٤...............................................................‬‬ ‫‪-٥١‬مناسخه‪٣٣٢...........................................................‬‬

‫ط‬

‫لﻮم‪７‬ى لﻮست‬

‫جناﻳات‬ ‫ﻋﻠﻤاوو اسﻼﻣﻲ ﻓﻘﻪ پﻪ ＇ﻠﻮرو سترو برخﻮ وﻳشﻠ‪ ３‬ده‪ :‬ﻋبادات‪ ،‬ﻣﻌاﻣﻼت‪ ،‬شخصﻲ احﻮال (د‬ ‫کﻮرﻧ‪ ９‬ﻓﻘﻪ) او جﻨاﻳات‪ ،‬چ‪ ３‬درې ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧ‪ ９‬برخ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬پﻪ ﻣخکﻨﻴﻮ ！ﻮﻟ‪／‬ﻴﻮ ک‪ ３‬بﻴان شﻮې او ﻧﻦ د‬ ‫جﻨاﻳاتﻮ ﻟﻮﻣ‪７‬ی ﻟﻮست ﻟﻮﻟﻮ‪.‬‬ ‫د اﻣام ﻗدوري د ترتﻴب ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬د ＊کار‪ ،‬سﻮ‪－‬ﻨد‪ ،‬دﻋﻮا او د اثبات د وساﻳﻠﻮ‪ ،‬ﻗضاء او ﻣﻴراث‬ ‫احکام ﻫﻢ د کتاب پﻪ وروست‪ ９‬برخﻪ ک‪ ３‬بﻴان شﻮي دي‪.‬‬ ‫د جﻨاﻳاتﻮ پﻪ ﻓﻘﻪ ک‪ ３‬ﻟﻪ دوه ډوﻟﻪ احکاﻣﻮ ＇خﻪ بحث کﻴ‪８‬ي‪ :‬د جراﻳﻤﻮ احﻜام او د ﻋﻘﻮباتﻮ‬ ‫احکام جراﻳﻢ د ﻋﻘﻮباتﻮ ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬پﻪ درې ډوﻟﻪ دي‪:‬‬ ‫لوم‪７‬ی‪ :‬د انسان پر نفس(‪＄‬ان) باندې واقع شوي جرايم‪ ،‬چ‪ ３‬ﻗتﻞ او زخﻢ تﻪ شاﻣﻠﻴ‪８‬ي‬ ‫او د ﻫﻐﻮ جزاء ﻗصاص‪ ،‬دﻳت او ﻳا ارش دی‪ .‬دﻏﻪ ﻋﻘﻮبات شرﻳﻌت ‪＄‬اﻧ‪７／‬ي ک‪７‬ي دي چ‪ ３‬د‬ ‫بﻨده حﻖ دی او د حﻖ د ＇‪＋‬تﻦ پﻪ ب‪＋‬ﻠﻮ سره ساﻗﻄﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫دويم‪ :‬د حدودو جرايم‪ ،‬چ‪ ３‬ﻏﻼ‪ ،‬ﻻر شکﻮﻧ‪ ،３‬زﻧا‪ ،‬ﻗذف‪ ،‬ارتداد او بﻐاوت تﻪ شاﻣﻠﻴ‪８‬ي‪،‬‬ ‫چ‪ ３‬ﻋﻘﻮبات ﻳ‪ ３‬د شرﻳﻌت ﻟﻪ خﻮا ！اکﻞ شﻮي دي او د ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬حﻖ ‪２－‬ﻞ کﻴ‪８‬ي‪ ،‬چ‪ ３‬د تشرﻳﻒ‬ ‫ﻟپاره ﻳ‪ ３‬ﻧسبت اهلل تﻌاﻟی تﻪ کﻴ‪８‬ي‪ ،‬او ﻟﻪ اثبات وروستﻪ د چا پﻪ ﻋﻔﻮ کﻮﻟﻮ سره ﻧﻪ ساﻗﻄﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫دريم‪ :‬تعزيري جرايم‪ ،‬ﻫﻐﻪ جراﻳﻢ دي چ‪ ３‬ﻋاﻣﻪ ﻧﻈﻢ پﻪ خﻄر ک‪ ３‬اچﻮي‪ ،‬ﻧﻮرو تﻪ ضرر‬ ‫رسﻮي او پﻪ پﻮرتﻨﻴﻮ جراﻳﻤﻮ ک‪ ３‬شاﻣﻞ ﻧﻪ دي‪ .‬دﻏﻪ جراﻳﻢ پﻪ شرﻳﻌت ک‪！ ３‬اکﻠ‪ ３‬جزا ﻧﻪ ﻟري او‬ ‫د جزا ！اکﻞ ‪ ３４‬چارواکﻮ تﻪ سپارل شﻮی دی‪.‬‬ ‫د اﻓﻐاﻧستان د جزاء ﻗاﻧﻮن ﻳﻮازې د دﻏﻪ وروستﻲ ډول (تﻌزﻳري) جراﻳﻤﻮ جزاوې پﻪ ‪－‬ﻮتﻪ ک‪７‬ي‬ ‫دي‪ ،‬او د دوو ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻴﻮ ډوﻟﻮﻧﻮ د احکاﻣﻮ پرﻳک‪７‬ه د حﻨﻔﻲ ﻓﻘﻬ‪ ３‬پﻪ ر‪１‬ا ک‪ ３‬ترسره کﻴ‪８‬ي‪.‬‬

‫‪١‬‬

‫ژباړه‪:‬‬ ‫د جناﻳاتﻮ کتاب‬ ‫‪ _١‬قتل په پن‪％‬ه ډوله دی‪ :‬ﻋﻤد‪ ،‬شبﻪ ﻋﻤد‪ ،‬خﻄا‪ ،‬جاري ﻣجری خﻄا (د خﻄا پﻪ ＇‪５‬رﻗتﻞ)‬ ‫او ﻗتﻞ پﻪ سبب سره‪.‬‬ ‫‪ _٢‬عمد‪ :‬ﻫﻐﻪ ﻗتﻞ تﻪ واﻳﻲ چ‪ ３‬ﻳﻮ ＇ﻮک (بﻞ شخص) پﻪ ﻗصدي تﻮ‪－‬ﻪ پﻪ وسﻠﻪ او ﻳا ﻫﻐﻪ شﻲ‬ ‫‪٢‬‬

‫ووﻫﻲ چ‪ ３‬د بدن پﻪ ب‪５‬ﻠﻮﻟﻮ او ！ﻮ！ﻪ کﻮﻟﻮ ک‪ ３‬د وسﻠ‪ ３‬کار ورکﻮي‪ ،‬ﻟکﻪ ت‪５‬ره ﻟر‪－‬ی‪ ،‬کا‪ ３１‬او اور‪.‬‬ ‫ﻣﻮجب (اثر ﻣرتب) ‪－‬ﻨاه او ﻗصاص دی‪ ،‬ﻣ‪／‬ر دا چ‪ ３‬د ﻣﻘتﻮل اوﻟﻴاء ﻗصاص ﻋﻔﻮه‬ ‫د دې ﻗتﻞ َ‬ ‫ک‪７‬ي او پﻪ دې ﻗتﻞ ک‪ ３‬کﻔاره ﻧشتﻪ‪.‬‬ ‫‪ _٣‬شبه عمد‪ :‬د اﻣام ابﻮ حﻨﻴﻔﻪ (رحﻤﻪ اهلل) پﻪ ﻧزد‪ ،‬شبﻪ ﻋﻤد ﻗتﻞ دا دی‪ ،‬چ‪ ３‬ﻳﻮ ＇ﻮک (بﻞ‬ ‫شخص) پﻪ ﻗصدي تﻮ‪－‬ﻪ پﻪ ﻳﻮ داس‪ ３‬شﻲ ووﻫﻲ چ‪ ３‬ﻫﻐﻪ وسﻠﻪ او ﻳا د ﻫﻐ‪ ３‬پر ‪＄‬ای کارﻳدوﻧکی‬ ‫(پرې کﻮوﻧکی) شی ﻧﻪ وي‪.‬‬ ‫اﻣام ابﻮ ﻳﻮسﻒ او ﻣحﻤد (رحﻤﻬﻤا اهلل) وﻳﻠﻲ‪ :‬کﻪ ＇ﻮک پﻪ ﻏ＂ﻪ تﻴ‪８‬ه او ﻳا ﻏ＀ ﻟر‪－‬ﻲ ووﻫﻲ‪،‬‬ ‫دا ﻫﻢ ﻋﻤد دی‪ .‬شبﻪ ﻋﻤد ﻗتﻞ د ﻫﻐﻮی پﻪ ﻧزد دا دی‪ ،‬چ‪ ３‬پﻪ داس‪ ３‬ﻳﻮه شﻲ ﻳ‪ ３‬ووﻫﻲ‪ ،‬چ‪３‬‬ ‫ﻏاﻟباً ﻫﻐﻪ شی وژوﻧکی ﻧﻪ وي‪.‬‬ ‫ﻣﻮجب (اثر ﻣرتب) ‪－‬ﻨاه او کﻔاره ده‪ ،‬پﻪ دې ﻗتﻞ ک‪３‬‬ ‫‪ _۴‬د دواړو ﻗﻮﻟﻮﻧﻮ پر بﻨس＀ د دې ﻗتﻞ َ‬ ‫ﻗصاص ﻧشتﻪ او پر ﻋاﻗﻠﻪ وو باﻧدې ﻣﻐﻠﻆ دﻳت ﻻزﻣﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫‪ _٥‬په خطا سره قتل پﻪ دوه ډوﻟﻪ دی‪ :‬يو په قصد ک‪ ３‬خطا‪ :‬ﻟکﻪ چ‪ ３‬پر ﻳﻮ شﻲ د ＊کار‬ ‫‪－‬ﻮﻣان وک‪７‬ي او وﻳ‪ ３‬وﻟﻲ‪ ،‬بﻴا ＇ر‪－‬ﻨد شﻲ چ‪ ３‬ﻫﻐﻪ اﻧسان دی‪.‬‬ ‫په فعل ک‪ ３‬خطا‪ :‬ﻟکﻪ چ‪＇ ３‬ﻮک ﻳﻮه ﻧ‪＋‬ﻪ وﻟﻲ‪－ ،‬ﻮﻟ‪ ９‬پﻪ اﻧسان وﻟ‪／‬ﻴ‪８‬ي او ﻣ‪７‬شﻲ‪.‬‬ ‫پر دې ﻗتﻞ دا اثر ﻣرتب‪８５‬ي‪ ،‬چ‪ ３‬پر ﻗاتﻞ کﻔاره او پر ﻋاﻗﻠﻪ وو ﻳ‪ ３‬دﻳت ﻻزﻣﻴ‪８‬ي او ‪－‬ﻨاه پک‪３‬‬ ‫ﻧشتﻪ‪.‬‬ ‫‪ _٦‬جاري مجرا د خطا‪ :‬ﻟکﻪ ﻳﻮ وﻳده شخص چ‪ ３‬بﻞ ＇ﻮک ﻟﻪ ‪＄‬ان ﻻﻧدې ک‪７‬ي‪ ،‬او ﻣ‪ ７‬ﻳ‪３‬‬ ‫ک‪７‬ي(ﻟکﻪ‪ :‬ﻣﻮر چ‪ ３‬خپﻞ ﻣاشﻮم ﻟﻪ ‪＄‬ان ﻻﻧدې ک‪７‬ي)‪ .‬د دې قتل حکم د خﻄا د ﻗتﻞ د حکﻢ‬ ‫پﻪ ＇‪５‬ر دی‪.‬‬ ‫‪ _٧‬قتل په سبب‪ :‬ﻟکﻪ (د بﻞ چا پﻪ ﻣﻠک ک‪ )３‬کﻮﻫی وﻳستﻮﻧکی او ﻫﻐﻪ ＇ﻮک چ‪ ３‬تﻴ‪８‬ه ﻳ‪３‬‬ ‫ﻟﻪ خپﻞ ﻣﻠک پرتﻪ پﻪ بﻞ ﻣﻠک ک‪ ３‬اﻳ‪ ３＋‬وي (او ﻫﻐﻪ د ﻗتﻞ ﻻﻣﻞ و‪－‬ر‪＄‬ﻲ)‪.‬‬ ‫د دې قتل حکم‪ :‬کﻠﻪ چ‪ ３‬ﻳﻮ ＇ﻮک پﻪ دې سره تﻠﻒ شﻲ‪ ،‬ﻧﻮ پﻪ ﻋاﻗﻠﻪ وو باﻧدې دﻳت دی او‬ ‫پﻪ دې ﻗتﻞ ک‪ ３‬کﻔاره ﻧشتﻪ‪.‬‬

‫‪٣‬‬

‫شرحﻪ‪:‬‬ ‫قتل په پن‪％‬ه ډوله دی‪:‬‬

‫(ﻋﻤد) د ﻋﻴﻦ پﻪ ﻓتح‪ ３‬او د ﻣﻴﻢ پﻪ سکﻮن سره‪ ،‬ﻗصد تﻪ واﻳﻲ‪ .‬ﻋﻤد ﻗتﻞ ﻫﻐﻪ‬ ‫‪ _١‬عمد قتل‪َ :‬‬ ‫ﻗتﻞ دی چ‪ ３‬د وژﻧ‪ ３‬پﻪ ﻗصد ترسره شﻮی وي‪ ،‬پﻪ سﻨﻦ اﻟدارﻗﻄﻨﻲ ک‪ ３‬راﻏﻠﻲ چ‪ ３‬رسﻮل اهلل‬ ‫{ ﻗصدي وژﻧﻪ ﻗصاص ﻻزﻣﻮي‪＄ .‬کﻪ ﻗصد ﻳﻮ پ＀ شی دی او ﻣﻮږ پر ﻫﻐﻪ‬

‫ﻓرﻣاﻳﻲ }‬

‫باﻧدې ﻧﻪ پﻮﻫﻴ‪８‬و‪ ،‬ﻧﻮ پﻪ ﻫﻐﻪ أﻟﻪ چ‪ ３‬ﻗاتﻞ کاروﻟ‪ ３‬ده‪ ،‬د وژﻟﻮ د ﻗصد پﻪ شتﻮن استدﻻل کﻮو‪،‬‬ ‫کﻪ أﻟﻪ د ﻗتﻞ ﻟپاره تﻴاره‪ ،‬پرې کﻮوﻧک‪ ３‬او تﻴره وه کﻪ ﻫﻐﻪ د اوسپﻨ‪ ３‬وی او ﻳا د بﻞ ＇ﻪ‪ ،‬ﻧﻮ د اﻣام‬ ‫صاحب پﻪ ﻧزد پر ﻫﻐ‪ ３‬باﻧدې ﻗتﻞ ﻗصدي وژﻧﻪ ده او د صاحبﻴﻨﻮ پﻪ ﻧزد پﻪ داس‪ ３‬درﻧﻮ شﻴاﻧﻮ وژﻧﻪ‬ ‫چ‪ ３‬ﻏاﻟبا وژوﻧکﻲ دي‪ ،‬ﻗصدي وژﻧﻪ ده‪.‬‬ ‫د عمد قتل حکم‪ :‬ﻋﻤد ﻗتﻞ دوه ډوﻟﻪ جزا ﻟري‪ :‬اخروي او دﻧﻴﻮي‪.‬‬ ‫الف‪ :‬اخروي جزا ‪:‬‬ ‫ء‬

‫پﻪ ﻗصدي تﻮ‪－‬ﻪ وژﻧﻪ ﻟﻪ ډﻳرو ﻟﻮﻳﻮ ‪－‬ﻨاﻫﻮﻧﻮ ＇خﻪ ده‪ ،‬اهلل تﻌاﻟی ﻓرﻣاﻳﻲ‪} :‬‬ ‫{‬ ‫ژباړه‪":‬او ＇ﻮک چ‪ ３‬ﻳﻮ ﻣﻮﻣﻦ پﻪ ﻗصدي تﻮ‪－‬ﻪ ووژﻧﻲ ﻧﻮ جزا ﻳ‪ ３‬دوزخ دی‪ ،‬چ‪ ３‬پﻪ ﻫﻐﻪ ک‪ ３‬بﻪ‬ ‫تﻞ اوسﻴ‪８‬ي‪ ،‬اهلل تﻌاﻟی ورباﻧدې پﻪ ﻏصﻪ دی‪ ،‬ﻟﻪ خپﻞ رحﻤت ﻧﻪ ﻳ‪ ３‬ﻟرې ک‪７‬ی او ستر ﻋذاب‬ ‫ﻳ‪ ３‬ورتﻪ تﻴار ک‪７‬ی دی"‬ ‫ب‪ :‬دنﻴوي جزاء‪ :‬پﻪ دﻧﻴا ک‪ ３‬د ﻋﻤد ﻗتﻞ جزاء ﻗصاص دی‪ ،‬کﻠﻪ چ‪ ３‬د ﻗصاص شرطﻮﻧﻪ بشپ‪７‬‬ ‫شﻲ‪ ،‬ﻗاتﻞ ﻗصاصا ً وژل کﻴ‪８‬ي‪ ،‬اهلل تﻌاﻟی ﻓرﻣاﻳی‪} :‬‬

‫{‬

‫{‬ ‫ژباړه‪":‬پر تاس‪ ３‬باﻧدې پﻪ وژل شﻮﻳﻮ ﻗصاص ﻻزم ‪－‬ر‪＄‬ﻮل شﻮی دی"‬ ‫‪ _٢‬شبه عمد‪:‬‬

‫کﻪ ﻗاتﻞ د وﻫﻠﻮ ﻗصد وﻟري او د وژﻟﻮ ﻗصد وﻧﻪ ﻟري‪ ،‬خﻮ وﻫﻞ ﻗتﻞ تﻪ ورسﻴ‪８‬ي‪ ،‬دﻏﻪ ډول ﻗتﻞ‬

‫‪٤‬‬

‫تﻪ شبﻪ ﻋﻤد واﻳﻲ‪.‬‬ ‫د اﻣام ابﻮحﻨﻴﻔﻪ (رحﻤﻪ اهلل) پﻪ ﻧزد پر درﻧ‪ ３‬أﻟ‪ ３‬باﻧدې ﻗتﻞ ﻟکﻪ پﻪ ﻏ＂ﻪ تﻴ‪８‬ه او ﻟر‪－‬ﻲ‪ ،‬شبﻪ ﻋﻤد‬ ‫دی او د صاحبﻴﻨﻮ پﻪ ﻧزد ﻋﻤد دی‪＄ ،‬کﻪ چ‪ ３‬دا شﻴان ﻏاﻟبا وژوﻧکﻲ أﻻت دي‪.‬‬ ‫د شبه عمد قتل حکم‪:‬پﻪ داس‪ ３‬ډول ﻗتﻞ باﻧدې درې اثره ﻣرتبﻴ‪８‬ي‪:‬‬ ‫الف‪ :‬اخروي جزا‪＄ :‬کﻪ چ‪ ３‬ﻳﻮ ﻣﻌصﻮم اﻟدم اﻧسان ﻳ‪ ３‬وژﻟی دی او دﻟﻴﻞ ﻳ‪ ３‬بﻴان شﻮ‪.‬‬ ‫ب‪ :‬کفاره‪ :‬د ﻣؤﻣﻦ ﻏﻼم أزادول او کﻪ ﻳ‪ ３‬پﻴدا ﻧک‪ ،７‬ﻧﻮ دوه ﻣﻴاشت‪ ３‬پرﻟﻪ پس‪ ３‬روژې دې‬ ‫وﻧﻴسﻲ‪.‬‬ ‫ج‪ :‬مغلظ ديت‪ :‬چ‪ ３‬بﻴان بﻪ ﻳ‪ ３‬راشﻲ‪.‬‬ ‫‪ _٣‬قتل خطا‪ :‬دا پﻪ دوه ډوﻟﻪ دی‪ :‬ﻳﻮ پﻪ ﻗصد ک‪ ３‬خﻄا او بﻞ پﻪ ﻓﻌﻞ ک‪ ３‬خﻄا چ‪ ３‬دا دواړه د‬ ‫ﻣؤﻟﻒ ﻟﻪ تﻤثﻴﻞ ＇خﻪ ＇ر‪－‬ﻨدﻳ‪８‬ي‪.‬‬ ‫د قتل خطا حکم‪ :‬کﻔاره او خﻔﻴﻒ دﻳت دی‪ ،‬اهلل تﻌاﻟی ﻓرﻣاﻳﻲ‪} :‬‬ ‫{‬

‫}‬

‫{‬

‫‪۹۲‬‬ ‫ژباړه‪ ":‬او ＇ﻮك چ‪ ３‬کﻮم ﻣؤﻣﻦ پﻪ خﻄا سره ووژﻧﻲ؛ ﻧﻮ د ﻫﻐﻪ کﻔاره دا ده چ‪ ３‬ﻳﻮ ﻣؤﻣﻦ ﻏﻼم‬ ‫ﻟﻪ ﻏﻼﻣ‪ ９‬ﻧﻪ أزاد ک‪７‬ي او د وژل شﻮي وارثاﻧﻮ تﻪ د وﻳﻨﻮ بﻴﻪ ورک‪７‬ي‪ ......‬او کﻪ ＇ﻮک ﻏﻼم وﻧﻪ‬ ‫ﻣﻮﻣﻲ‪ ،‬ﻧﻮ پرﻟﻪ پس‪ ３‬دوه ﻣﻴاشت‪ ３‬دې روژې وﻧﻴسﻲ"‬ ‫ﻼ د وژﻧ‪ ３‬اراده ﻧﻪ وې ک‪７‬ې او‬ ‫‪ _٤‬جاري مجری د خطا (د خطا په ＇‪５‬ر قتل)‪ :‬چ‪ ３‬ﻗاتﻞ اص ً‬ ‫ﻟﻪ ارادې پرتﻪ ﻟﻪ ده ＇خﻪ دﻏﻪ ﻋﻤﻞ ترسره شﻮی وي‪ ،‬ﻟکﻪ وﻳده شخص چ‪ ３‬ﻳﻮ ＇ﻮک تر ‪＄‬ان‬ ‫ﻻﻧدې ک‪７‬ي‪ ،‬ﻳا د چا ﻟﻪ ﻻسﻪ خ‪＋‬تﻪ وﻟﻮﻳ‪８‬ي او بﻞ ＇ﻮک ورباﻧدې ﻣ‪ ７‬شﻲ‪.‬‬ ‫د دې قتل حکم‪ :‬د دې حکﻢ د خﻄا د ﻗتﻞ د حکﻢ پﻪ ＇‪５‬ر دی‪.‬‬ ‫‪ _٥‬قتل په سبب‪ :‬ﻟکﻪ د ﻣاﻟک ﻟﻪ اجازې پرتﻪ د بﻞ چا پﻪ ﻣﻠک ک‪＇ ３‬اه کﻴﻨدل او ﻳا تﻴ‪８‬ه اچﻮل‬ ‫چ‪ ３‬ﻳﻮ ＇ﻮک ورباﻧدې ﻣ‪ ７‬شﻲ‪.‬‬ ‫د دې قتل حکم ﻳﻮازې دﻳت دی‪ ،‬کﻔاره پک‪ ３‬ﻧشتﻪ‪.‬‬

‫‪٥‬‬

‫‪ .۱‬د ﻗتﻞ د ډوﻟﻮﻧﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ واخﻠئ او بﻴا د ﻫر ﻳﻮه تﻌرﻳﻒ وک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ .۲‬د ﻻﻧدې ﻗتﻠﻮﻧﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ واخﻠئ او حکﻢ ﻳ‪＇ ３‬ر‪－‬ﻨد ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫أ ‪ -‬چا پﻪ ﻋاﻣﻪ ﻻره ک‪ ３‬ډبره ک‪＋５‬ﻮده‪ ،‬ﻟﻪ اﻣﻠﻪ ‪４‬ﻲ ﻣﻮ！ر واو＊ت او خﻠک ﻣ‪７‬ه شﻮل‪.‬‬ ‫ب‪ -‬کﻪ د چاکﻮ پﻪ وسﻴﻠﻪ ﻳﻮ ＇ﻮک ووژﻧﻲ‪.‬‬ ‫ج‪ -‬ﻣﻮر خپﻞ زوی پﻪ خﻮب ک‪ ３‬تر ‪＄‬ان ﻻﻧدې ک‪ ７‬او ﻫﻐﻪ ﻳ‪ ３‬وواژه‪.‬‬ ‫د‪ -‬ﻳﻮه شخص ﻏﻮ＊تﻞ چ‪ ３‬ﻳﻮه ﻫﻮس‪ ９‬د ＊کار پﻪ ﻧﻴت ووﻟﻲ‪ ،‬خﻮ ﻣرﻣ‪ ９‬خﻄا شﻮه او ﻳﻮ‬ ‫شخص ورباﻧدې ووژل شﻮ‪.‬‬

‫‪٦‬‬

‫دوﻳم لﻮست‬

‫قصآص‬ ‫پﻪ اﻧساﻧﻲ ！ﻮﻟﻨﻪ ک‪ ３‬داس‪ ３‬خﻠک شتﻪ چ‪ ３‬د ﻧﻮرو پر ﻧﻔس باﻧدې ت‪５‬ری کﻮي‪ ،‬کﻪ ﻫﻐﻮی د خپﻠﻮ‬ ‫اﻋﻤاﻟﻮ پﻪ جزاء وﻧﻪ رسﻮل شﻲ‪ ،‬وژل او وﻳﻨﻪ تﻮﻳﻮل بﻪ پﻪ ！ﻮﻟﻨﻪ ک‪ ３‬زﻳات شﻲ‪ ،‬ﻧﻮ ﻣجرﻣان باﻳد تر‬ ‫！ﻮﻟﻮ دﻣخﻪ د خپﻠﻮ ک‪７‬ﻧﻮ جزاء وپﻴژﻧﻲ‪ ،‬تر ＇ﻮ ﻟﻪ جرم ＇خﻪ ډډه وک‪７‬ي‪ ،‬کﻪ کﻮم جﻨاﻳت ﻟﻪ دوی‬ ‫＇خﻪ صادرﻳ‪８‬ي‪ ،‬ﻧﻮ باﻳد ‪＄‬اﻧ‪７／‬ی ﻗاﻧﻮن شتﻮن وﻟري‪ ،‬تر ＇ﻮ د ﻫﻐﻮ پﻪ پﻠﻲ کﻮﻟﻮ سره ﻋداﻟت‬ ‫！ﻴﻨ‪ ，‬شﻲ او ﻟﻪ خپﻠسرو اﻧتﻘاﻣﻮﻧﻮ ＇خﻪ ﻣخﻨﻴﻮی وشﻲ‪ .‬زﻣﻮږ ﻧﻨﻨی ﻟﻮست د ﻗصاص پﻪ ﻫکﻠﻪ‬ ‫دی‪.‬‬

‫‪٧‬‬

٨

‫ژباړه‪:‬‬ ‫(‪)۱‬ﻗصاص د داس‪ ３‬شخص پﻪ ﻗصدي وژﻟﻮ واجبﻴ‪８‬ي چ‪ ３‬وﻳﻨﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ دواﻣداره تﻮ‪－‬ﻪ ﻣحﻔﻮﻇﻪ‬ ‫او ﻣحترﻣﻪ وي‪.‬‬ ‫(‪ )۲‬اصﻴﻞ شخص پﻪ اصﻴﻞ او پﻪ ﻣرﻳﻲ(ﻏﻼم)‪ ،‬او ﻣسﻠﻤان پﻪ ذﻣﻲ باﻧدې وژل کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫(‪ )۳‬ﻣسﻠﻤان پﻪ ﻣستآﻣﻦ باﻧدې ﻧﻪ وژل کﻴ‪８‬ي‪ ،‬س‪７‬ی پﻪ ＊‪％‬ﻪ‪ ،‬ﻟﻮی پﻪ واړه او روغ پﻪ ړاﻧده او‬ ‫شﻞ وژل کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫(‪ )۴‬س‪７‬ی پﻪ خپﻞ زوی‪ ،‬پﻪ خپﻞ ﻏﻼم‪ ،‬پﻪ خپﻞ ﻣدبر‪ ،‬پﻪ خپﻞ ﻣکاتب او د خپﻞ زوی پﻪ ﻏﻼم‬ ‫ﻧﻪ وژل کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫(‪ )۵‬کﻪ ＇ﻮک د داس‪ ３‬ﻗصاص وارث شﻲ چ‪ ３‬ﻫﻐﻪ د ده پﻪ پﻼر ﻻزم وي‪ ،‬ﻗصاص ترې‬ ‫ساﻗﻄﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫(‪ )۶‬ﻗصاص ﻳﻮازې د تﻮري پﻪ واسﻄﻪ اخ‪５‬ستﻞ کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫(‪ )۷‬چا چ‪ ３‬ﻳﻮ شخص ﻗصدا زخﻤﻲ ک‪ ７‬او ﻫﻐﻪ شخص پﻪ بستر ک‪ ３‬وي تر دې چ‪ ３‬ﻣ‪ ７‬شﻲ‪،‬‬ ‫ﻗصاص پرې ﻻزﻣﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫(‪ )۸‬کﻪ چا د بﻞ چا ﻻس ﻟﻪ بﻨد ＇خﻪ پرې ک‪ ،７‬ﻻس ﻳ‪ ３‬پرې کﻴ‪８‬ي‪ ،‬کﻪ ＇ﻪ ﻫﻢ ﻻس ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ‬ ‫پر‪４‬ک‪７‬ای شﻮي ﻻس ＇خﻪ ﻏ＀ وي‪ ،‬ﻫﻤدا شان پ‪＋‬ﻪ‪ ،‬د پﻮزې ﻧرﻣﻲ او ﻏﻮږ‪.‬‬ ‫(‪ )۹‬کﻪ ＇ﻮک کﻮم شخص پﻪ ستر‪－‬ﻪ ووﻫﻲ او ﻫﻐﻪ ترې راوباسﻲ‪ ،‬پرﻫﻐﻪ ﻗصاص ﻧشتﻪ‪ ،‬کﻪ‬ ‫چﻴرې ستر‪－‬ﻪ ‪＄‬ای پر ‪＄‬ای وه او رو＊ﻨاﻳ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ تﻠﻠ‪ ３‬وه‪ ،‬ﻧﻮ پرﻫﻐﻪ باﻧدې ﻗصاص ﻻزم‬ ‫دی‪ .‬ﻫﻴﻨداره بﻪ ورتﻪ ‪－‬رﻣﻴ‪８‬ي‪ ،‬دﻫﻐﻪ پر ﻣخ بﻪ ﻟﻤده پﻨبﻪ اﻳ‪＋‬ﻮدل کﻴ‪８‬ي او د ﻫﻐﻪ ستر‪－‬ﻪ بﻪ ورتﻪ‬

‫‪٩‬‬

‫ﻣخاﻣخ کﻴ‪８‬ي‪ ،‬تر ＇ﻮ ﻳ‪ ３‬رو＊ﻨاﻳﻲ (بﻴﻨاﻳﻲ) ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ وﻻړه شﻲ‪.‬‬ ‫(‪ )۱۰‬پﻪ ﻏاښ ک‪ ３‬ﻗصاص دی‪.‬‬ ‫(‪ )۱۱‬د سر پﻪ ﻫر زخﻢ ک‪ ３‬چ‪ ３‬ﻣﻤاثﻠت پک‪ ３‬ﻣﻤکﻦ وي‪ ،‬ﻗصاص دی او پﻪ ﻫ‪６‬وکﻲ ک‪３‬‬ ‫ﻗصاص ﻧشتﻪ‪ ،‬ﻣ‪／‬ر ﻳﻮازې پﻪ ﻏاښ ک‪.３‬‬ ‫(‪ )۱۲‬ﻟﻪ ﻧﻔس ＇خﻪ پﻪ کﻢ (جرم) ک‪ ３‬شبﻪ ﻋﻤد ﻧشتﻪ‪ ،‬ﻳﻮازې ﻋﻤد دی او ﻳا خﻄا دی‪.‬‬ ‫(‪ )۱۳‬د ＊‪ ３％‬او ﻧر پﻪ ﻣﻨ‪ ＃‬ک‪ ３‬ﻟﻪ ﻧﻔس ＇خﻪ پﻪ کﻢ ک‪ ３‬ﻗصاص ﻧشتﻪ‪ ،‬ﻫﻤدارﻧ‪／‬ﻪ د اصﻴﻞ او‬ ‫ﻣرﻳﻲ پﻪ ﻣﻨ‪ ＃‬ک‪ ３‬او د دوو ﻣرﻳاﻧﻮ پﻪ ﻣﻨ‪ ＃‬ک‪ ３‬ﻗصاص ﻧشتﻪ‪.‬‬ ‫(‪ )۱۴‬د ﻣسﻠﻤان او کاﻓر پﻪ ﻣﻨ‪ ＃‬ک‪ ３‬پﻪ اطراﻓﻮ ک‪ ３‬ﻗصاص شتﻪ دی‪.‬‬ ‫(‪ )۱۵‬کﻪ چا د ﻳﻮه شخص ﻻس د ﻣ‪７‬وﻧد ﻟﻪ ﻧﻴﻤاﻳﻲ ＇خﻪ پرې ک‪ ７‬او ﻳا ﻳ‪ ３‬پﻪ خﻴ＂ﻪ ک‪ ３‬زخﻤﻲ‬ ‫ک‪ ７‬او ﻟﻪ ﻫﻐﻪ زخﻤﻪ جﻮړ شﻮ‪ ،‬ﻧﻮ پﻪ ﻫﻐﻪ ﻗصاص ﻧشتﻪ‪.‬‬ ‫(‪ )۱۶‬کﻪ د ﻻس پرې کﻮوﻧکﻲ ﻻس شﻞ و او ﻳا ﻳ‪ ３‬د ﻻس ‪－‬ﻮت‪ ３‬ﻧﻪ وې‪ ،‬ﻧﻮﻻس پرې ک‪７‬ې‬ ‫اختﻴار ﻟري‪ :‬کﻪ ﻏﻮاړي د ﻫﻐﻪ ﻋﻴبجﻦ ﻻس دې پرې ک‪７‬ي او ﻧﻮر شی ورتﻪ ﻧشتﻪ‪ ،‬او کﻪ ﻏﻮاړي‬ ‫کاﻣﻞ ارش(ﻣاﻟﻲ تاوان) دې واخﻠﻲ‪.‬‬ ‫(‪ )۱۷‬کﻪ چا د ﻳﻮ شخص سر زخﻤﻲ ک‪ ７‬او دې زخﻢ د ﻫﻐﻪ د سر(د ＊کرد ﻣﻨبت) د ساح‪３‬‬ ‫دواړې خﻮاوې وﻧﻴﻮﻟ‪ ،３‬خﻮ د دې زخﻢ ﻣساحت د زخﻤﻲ کﻮوﻧکﻲ د سر(د ＊کرد ﻣﻨبت)‬ ‫دواړه خﻮاوې ﻧﻪ راﻧﻴسﻲ‪ ،‬ﻧﻮ زخﻤﻲ اختﻴار ﻟري کﻪ وﻏﻮاړي د زخﻢ د ﻣساحت پﻪ اﻧدازه دې‬ ‫ﻗصاص واخﻠﻲ او د سر ﻟﻪ ﻫرې خﻮا ＇خﻪ ﻳ‪ ３‬چ‪ ３‬خﻮ＊ﻪ وي پﻴﻞ دې وک‪７‬ي او کﻪ ﻏﻮاړي‬ ‫پﻮره ﻣاﻟﻲ تاوان دې واخﻠﻲ‪.‬‬ ‫(‪ )۱۸‬پﻪ ژبﻪ او ذکر ک‪ ３‬ﻗصاص ﻧشتﻪ‪ ،‬ﻣ‪／‬ر پﻪ ﻫﻐﻪ صﻮرت ک‪ ３‬چ‪ ３‬حشﻔﻪ (د ذکرسر) پرې‬ ‫شﻲ‪.‬‬ ‫(‪ )۱۹‬کﻠﻪ چ‪ ３‬ﻗاتﻞ او د ﻣﻘتﻮل اوﻟﻴاء ﻟﻪ ﻳﻮ بﻞ سره پر ﻳﻮه ﻣال سﻮﻟﻪ وک‪７‬ي‪ ،‬ﻗصاص ساﻗﻄﻴ‪８‬ي‬ ‫او ﻣال ﻻزم ‪－‬ر‪＄‬ﻲ‪ ،‬کﻪ ﻫﻐﻪ ﻟ‪ ８‬وي او ﻳا ډ‪４‬ر‪ .‬کﻪ پﻪ ﻗصاص ک‪ ３‬ﻟﻪ شرﻳکاﻧﻮ ＇خﻪ ﻳﻮه ﻋﻔﻮه وک‪７‬ه‬ ‫او ﻳا د خپﻠ‪ ３‬برخ‪ ３‬پﻪ ﻣﻘابﻞ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬پر ﻳﻮ ＇ﻪ سﻮﻟﻪ وک‪７‬ه‪ ،‬پﻪ ﻗصاص ک‪ ３‬د ﻧﻮرو شرﻳکاﻧﻮ برخﻪ‬

‫‪١٠‬‬

‫ساﻗﻄﻴ‪８‬ي او ﻫﻐﻮی بﻪ خپﻠﻪ برخﻪ ﻟﻪ دﻳت ＇خﻪ اخﻠﻲ‪.‬‬ ‫(‪ )۲۰‬کﻠﻪ چ‪ ３‬ﻳﻮه ډﻟﻪ خﻠک ﻳﻮ شخص ﻗصدا ً ووژﻧﻲ‪！ ،‬ﻮل پرې ﻗصاص کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫(‪ )۲۱‬کﻪ ﻳﻮ تﻦ ﻳﻮه ډﻟﻪ خﻠک ووژﻧﻲ‪ ،‬او د ﻣﻘتﻮﻟﻴﻨﻮ اوﻟﻴاء حاضر شﻲ‪ ،‬پﻪ ！ﻮﻟﻮ وژل کﻴ‪８‬ي‪ ،‬ﻟﻪ‬ ‫ﻫﻐﻪ پرتﻪ د بﻞ شﻲ ﻣستحﻖ ﻧﻪ ‪－‬ر‪＄‬ﻲ او کﻪ ﻳﻮ تﻦ حاضر شﻲ د ﻫﻐﻪ ﻟپاره وژل کﻴ‪８‬ي او د ﻧﻮرو‬ ‫حﻖ ساﻗﻄﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫(‪ )۲۲‬کﻪ پرچا ﻗصاص واجب شﻲ او ﻫﻐﻪ ﻣ‪ ７‬شﻲ‪ ،‬ﻗصاص ساﻗﻄﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫(‪)۲۳‬کﻠﻪ چ‪ ３‬دوه کسان د ﻳﻮه شخص ﻻس پرې ک‪７‬ي‪ ،‬ﻧﻮ پر ﻳﻮه ﻫﻢ ﻗصاص ﻧشتﻪ‪ ،‬او پر ﻫر‬ ‫ﻳﻮه ﻧﻴﻤاﻳﻲ دﻳت دی‪.‬‬ ‫(‪ )۲۴‬کﻪ ﻳﻮ شخص د دوو کساﻧﻮ دواړه ＊ﻲ ﻻسﻮﻧﻪ پرې ک‪７‬ي او دواړه حاضر شﻲ‪ ،‬ﻧﻮ دواړه‬ ‫کﻮﻻی شﻲ چ‪ ３‬د ده ＊ی ﻻس پرې ک‪７‬ي او تر ＇ﻨ‪ ，‬ﻳ‪ ３‬ﻧﻴﻢ دﻳت ترې واخﻠﻲ او پﻪ دوو برخﻮ‬ ‫بﻪ ﻳ‪ ３‬سره ووﻳشﻲ او کﻪ ﻳﻮ ﻟﻪ ﻫﻐﻮ ＇خﻪ حاضر شﻮ او د ده ﻻس ﻳ‪ ３‬ور پرې ک‪ ،７‬ﻧﻮ د ﻫﻐﻪ بﻞ‬ ‫شخص ﻟپاره پر ده ﻧﻴﻢ دﻳت ﻻزﻣﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫(‪ )۲۵‬کﻪ ＇ﻮک ﻳﻮ شخص پﻪ ﻏشﻲ ووﻟﻲ او دﻏﻪ ﻏشی ﻟﻪ بﻞ تﻦ ＇خﻪ ﻫﻢ وو‪＄‬ﻲ او دواړه ﻣ‪７‬ه‬ ‫شﻮل‪ ،‬ﻧﻮ پر ده د ﻟﻮﻣ‪７‬ي شخص ﻟپاره ﻗصاص او د دوﻳﻢ شخص ﻟپاره د ده پرﻋاﻗﻠ‪ ３‬دﻳت دی‪.‬‬ ‫شرحﻪ‪:‬‬ ‫ﻗصاص پﻪ ﻟﻐت ک‪ ３‬د پرې کﻮﻟﻮ او ﻣساوات پﻪ ﻣﻌﻨا دی‪ .‬د ﻓﻘﻪ د ﻋﻠﻢ پﻪ اصﻄﻼح ک‪ ３‬جﻨاﻳت‬ ‫کار تﻪ د ﻫﻐ‪ ３‬ک‪７‬ﻧ‪ ３‬پﻪ ＇‪５‬ر سزا ورکﻮل دي چ‪ ３‬ده پر ﻣجﻨﻲ ﻋﻠﻴﻪ ترسره ک‪７‬ی دی‪.‬‬ ‫د قصاص مستحق‪ :‬ﻗصاص د ﻣجﻨﻲ ﻋﻠﻴﻪ او ﻳا د ﻫﻐﻪ د وارثاﻧﻮ حﻖ دی چ‪ ３‬د ﻫﻐﻮی پﻪ ب‪＋‬ﻠﻮ‬ ‫ساﻗﻄﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫اص ِﻓﻲ ا ْﻟ َﻘ ْتﻠَﻰ }[اﻟبﻘره‪:‬‬ ‫په قصاص ک‪ ３‬مساوات‪ :‬اهلل تﻌاﻟی ﻓرﻣاﻳﻲ‪ُ { :‬ﻛتِ َب َﻋﻠَ ْﻴ ُﻜ ُﻢ ا ْﻟ ِﻘ َص ُ‬ ‫‪ " ]۱۷۸‬پر تاسﻮ باﻧدې پﻪ وژل شﻮو ک‪ ３‬ﻗصاص ﻓرض شﻮی دی"‪.‬‬ ‫د ﻗصاص ﻟﻪ ﻣﻌﻨا‪－‬اﻧﻮ ＇خﻪ ﻣساوات دی‪ ،‬جاﻧﻲ سره باﻳد داس‪ ３‬ﻋﻤﻞ وشﻲ چ‪ ３‬ده ﻟﻪ ﻣجﻨﻲ‬

‫‪١١‬‬

‫ﻋﻠﻴﻪ سره تر سره ک‪７‬ی دی‪ ،‬ﻧﻪ کﻢ او ﻧﻪ زﻳات‪.‬‬ ‫په نفس ک‪ ３‬مساوات‪ :‬د ﻗتﻞ پﻪ صﻮرت ک‪ ３‬ﻣساوات ﻳﻮازې د ﻣﻌصﻮم اﻟدم ﻧﻔس پﻪ وژﻟﻮ‬ ‫ک‪ ３‬دی چ‪ ３‬د ﻫﻐﻪ ﻋصﻤت د تﻞ ﻟپاره وي‪ ،‬ﻟﻪ ﻫﻤدې اﻣﻠﻪ اصﻴﻞ پﻪ ﻏﻼم‪ ،‬س‪７‬ی پﻪ ＊‪％‬ﻪ‪،‬‬ ‫ﻣسﻠﻤان پﻪ ذﻣﻲ‪ ،‬ﻟﻮی پﻪ واړه او روغ پﻪ ﻧاروغ او ﻣﻌﻴﻮب وژل کﻴ‪８‬ي‪＄ ،‬کﻪ دوی ！ﻮل د تﻞ ﻟپاره‬ ‫ﻣﻌصﻮم اﻟدم دي‪.‬‬ ‫خﻮ ﻣستأﻣﻦ (ﻫﻐﻪ ﻏﻴرﻣسﻠﻢ شخص چ‪ ３‬پﻪ اجازې سره ﻟﻪ دار حرب ＇خﻪ د ！اکﻠ‪ ３‬ﻣﻮدې ﻟپاره‬ ‫اسﻼﻣﻲ ﻫ‪５‬ﻮاد تﻪ داخﻞ شﻮی وي) ＇رﻧ‪／‬ﻪ چ‪ ３‬ﻫﻐﻪ پﻪ دواﻣداره تﻮ‪－‬ﻪ ﻣﻌصﻮم اﻟدم ﻧﻪ دی‪ ،‬ﻧﻮ‬ ‫ﻣسﻠﻤان او ذﻣﻲ پرﻫﻐﻪ باﻧدې ﻧﻪ وژل کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫په مادون النفس (زخمونو) ک‪ ３‬مساوات‪ :‬پﻪ ﻣادون اﻟﻨﻔس زخﻤﻮﻧﻮ ک‪ ３‬د زخﻢ پﻪ اﻧدازه او‬ ‫＇رﻧ‪／‬ﻮاﻟی ک‪ ３‬ﻣساوات ﻻزم دی‪ ،‬کﻪ زخﻢ پﻪ داس‪ ３‬ډول وي چ‪ ３‬ﻣساوات پﻪ ﻫﻐﻪ ک‪ ３‬ﻣﻤکﻦ‬ ‫ﻧﻪ وي‪ ،‬ﻟکﻪ د ﻫ‪６‬وکﻮ ﻣاتﻮل چ‪ ３‬ﻏاﻟبا ً ﻣساوات د جزاء ﻟﻪ جﻨاﻳت سره ﻧاﻣﻤکﻦ دی‪ ،‬ﻧﻮ پﻪ ﻫﻐﻪ‬ ‫ک‪ ３‬ﻣاﻟﻲ تاوان ﻻزﻣﻴ‪８‬ي او ﻗصاص ﻧشتﻪ‪.‬‬ ‫＇رﻧ‪／‬ﻪ چ‪ ３‬ﻏاښ ﻟﻪ بﻴخﻪ اﻳستﻞ کﻴ‪８‬ي ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ پﻪ ﻫﻐﻪ ک‪ ３‬ﻣساوات ﻣﻤکﻦ دي‪ ،‬ﻧﻮ ﻗصاص‬ ‫پک‪ ３‬ﻻزﻣ‪８５‬ي‪.‬‬ ‫پﻪ ژبﻪ او د س‪７‬ي تﻨاسﻠﻲ أﻟﻪ ک‪ ３‬ﻗصاص ﻧشتﻪ‪＄ ،‬کﻪ چ‪ ３‬ﻣساوات ﻣﻤکﻦ ﻧﻪ دی او حشﻔﻪ (د‬ ‫ذکر سر چ‪ ３‬ﻟﻪ حﻠﻘ‪ ３‬وروستﻪ راوتﻠی وي) چ‪ ３‬ﻣشخص دی‪ ،‬ﻧﻮ ﻣساوات او ﻗصاص پﻪ ک‪３‬‬ ‫راتﻼی شﻲ‪.‬‬ ‫له نفس سره د اطرافو توپﻴر‪ :‬د حﻨﻔﻲ اﻣاﻣاﻧﻮ پﻪ ﻧزد ﻟﻪ اطراﻓﻮ (ﻣادون اﻟﻨﻔس) سره د ﻣاﻟﻮﻧﻮ پﻪ‬ ‫＇‪５‬رﻣﻌاﻣﻠﻪ کﻴ‪８‬ي‪ ،‬ﻧﻮ ＇رﻧ‪／‬ﻪ چ‪ ３‬پﻪ ﻣاﻟﻲ ارش ک‪ ３‬د س‪７‬ي او ＊‪ ،３％‬د اصﻴﻞ او ﻏﻼم دﻳت‬ ‫تﻮپﻴر ﻟري‪ ،‬د ﻫﻐﻮ پﻪ ﻣﻨ‪ ＃‬ک‪ ３‬پﻪ زخﻤﻮﻧﻮ (ﻣادون اﻟﻨﻔس)ک‪ ３‬ﻗصاص ﻧشتﻪ‪＄ ،‬کﻪ د ﻫﻐﻮ پﻪ‬ ‫ﻣاﻟﻴت ک‪ ３‬ﻣساوات ﻧشتﻪ او پﻪ ﻗصاص ک‪ ３‬ﻣساوات ﻻزم دی‪ .‬پﻪ خﻼف د ﻧﻔس‪＄ ،‬کﻪ ﻳﻮازې‬ ‫پﻪ ﻫﻐﻪ ک‪ ３‬ﻋصﻤت اﻟدم د تﻞ ﻟپاره شرط دی‪.‬‬ ‫د قصاص سقوط‪ :‬ﻗصاص پﻪ ﻋﻔﻮې او سﻮﻟ‪ ３‬ساﻗﻄﻴ‪８‬ی‪ ،‬کﻪ د ﻗصاص ﻟﻪ ﻣستحﻘﻴﻨﻮ ＇خﻪ ﻳ‪３‬‬

‫‪١٢‬‬

‫‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬خپﻠ‪ ３‬برخ‪ ３‬ﻋﻔﻮه او ﻳا سﻮﻟﻪ وک‪７‬ي‪ ،‬د دوی ﻋﻔﻮه او سﻮﻟﻪ صحت ﻟري او د ﻧﻮرو حﻖ‬ ‫ساﻗﻄﻴ‪８‬ي او د ﻫﻐﻮی د برخ‪ ３‬بﻪ دﻳت ورکﻮي‪.‬‬ ‫د ＇و تنو له خوا د يو تن وژل‪ :‬کﻪ ﻳﻮ ！ﻮﻟﻰ کسان ﻗصدا ً ﻳﻮ شخص ووژﻧﻲ‪ ،‬ﻫﻐﻮی ！ﻮل پرې‬ ‫ﻗصاص کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫د يوه شخص له خوا د ＇و تنو وژل‪ :‬کﻠﻪ چ‪ ３‬ﻳﻮ تﻦ ＇ﻮ کسﻪ ووژﻧﻲ‪ ،‬د ！ﻮﻟﻮ وارثان کﻮﻻی‬ ‫شﻲ چ‪ ３‬ﻫﻐﻪ ووژﻧﻲ‪ ،‬کﻪ د ﻳﻮه ﻣﻘتﻮل وارثان وړاﻧدې واﻟی وک‪７‬ي او ﻗاتﻞ ووژﻧﻲ‪ ،‬د ﻧﻮرو حﻖ‬ ‫او ورسره دﻳت ﻫﻢ ساﻗﻄﻴ‪８‬ي‪＄ ،‬کﻪ پﻪ ﻗصدي ﻗتﻞ ک‪ ３‬د دوی حﻖ د ﻗاتﻞ وژل و او اوس ﻗاتﻞ‬ ‫شتﻮن ﻧﻪ ﻟري‪ .‬ﻫﻤدارﻧ‪／‬ﻪ کﻪ ﻗاتﻞ پﻪ خپﻞ طبﻴﻌﻲ ﻣرګ ﻣ‪ ７‬شﻲ‪ ،‬ﻗصاص ساﻗﻄﻴ‪８‬ي او دﻳت‬ ‫ﻫﻢ ﻧﻪ ﻻزﻣﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫د دوو کسانو لخوا د يوه شخص ﻻس غو＇ول او بالعکس‪:‬‬

‫کﻪ دوه تﻨﻪ د ﻳﻮ تﻦ ﻻس ﻏﻮڅ ک‪７‬ي‪ ،‬ﻫﻐﻪ ﻳﻮازې د دﻳت ﻣستحﻖ دى‪＄ ،‬کﻪ د دوو کساﻧﻮ‬ ‫دﻻسﻮﻧﻮ ارز＊ت د ﻳﻮه شخص ﻟﻪ ﻻس ＇خﻪ ډ‪４‬ر دی او ﻟﻪ ﻏ‪７‬و سره د ﻣال ﻣﻌاﻣﻠﻪ کﻴ‪８‬ي‪ ،‬ﻧﻮ د‬ ‫دوی پﻪ ﻣﻨ‪ ＃‬ک‪ ３‬د ﻗصاص ﻣساوات ﻧشتﻪ‪.‬‬ ‫کﻪ ﻳﻮ شخص د دوو کساﻧﻮ ＊ﻲ ﻻسﻮﻧﻪ ﻏﻮڅ ک‪７‬ي‪ ،‬ﻫﻐﻮی د ده ＊ی ﻻس ﻏﻮ＇ﻮي او ﻧﻴﻤاﻳﻲ‬ ‫دﻳت ور＇خﻪ اخﻠﻲ او پﻪ خپﻠﻮ ﻣﻨ‪％‬ﻮﻧﻮ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬برابر تﻘسﻴﻤﻮي او کﻪ ﻳﻮه ﻻس ورﻏﻮڅ ک‪ ７‬د بﻞ‬ ‫ﻟپاره ﻳ‪ ３‬دﻳت دی‪.‬‬

‫‪ .۱‬ﻗصاص تﻌرﻳﻒ ک‪７‬ئ او ﻣستحﻖ ﻳ‪＇ ３‬ر‪－‬ﻨد ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ .۲‬پﻪ ﻗصاص ک‪ ３‬ﻣساوات شرط دی‪ ،‬پﻪ ﻧﻔس او ﻣادون اﻟﻨﻔس ک‪ ３‬ﻣساوات واضح ک‪７‬ئ او د‬ ‫اﻋضاوو تﻮپﻴر ﻟﻪ ﻧﻔس سره بﻴان ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ .۳‬ﻗصاص کﻠﻪ ساﻗﻄﻴ‪８‬ي؟ پﻪ ﻳﻮ تﻦ جاﻧﻲ او ＇ﻮ تﻨﻮ ﻣجﻨﻲ ﻋﻠﻴﻬﻢ ک‪ ３‬د ﻗتﻞ او جرح‪ ３‬د‬ ‫ﻗصاص صﻮرت بﻴان ک‪７‬ئ‪.‬‬

‫‪١٣‬‬

‫درﻳم لﻮست‬

‫د دﻳاتﻮ احکام‬ ‫د ﻣﻌصﻮم اﻟدم اﻧسان پر ‪＄‬ان او اطراﻓﻮ باﻧدې د ت‪５‬ري جزا ﻗصاص او ﻳا دﻳت دی‪ .‬د ﻗصاص‬ ‫اړوﻧد احکام ﻣﻮ پﻪ ت‪５‬ر ﻟﻮست ک‪ ３‬وﻟﻮستﻞ او د دﻳتﻮﻧﻮ احکام بﻪ پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬وﻟﻮﻟﻮ‪.‬‬

‫‪١٤‬‬

‫ژباړه‪:‬‬ ‫د دﻳتﻮنﻮ کتاب‬ ‫(‪ )۱‬کﻠﻪ چ‪ ３‬ﻳﻮ شخص بﻞ شخص پﻪ شبﻪ ﻋﻤد ﻗتﻞ ووژﻧﻲ‪ ،‬پر ﻋاﻗﻠﻪ وو باﻧدې ﻣﻐﻠﻆ دﻳت او‬ ‫پر ﻗاتﻞ کﻔاره ده‪.‬‬ ‫(‪ )۲‬د شبﻪ ﻋﻤد دﻳت د اﻣام ابﻮحﻨﻴﻔﻪ او ابﻮ ﻳﻮسﻒ (رحﻤﻬﻤا اهلل) پﻪ ﻧزد ＇لور ډوله سﻞ‬ ‫او＊ان دي‪ :‬پﻨ‪％‬ﻪ وﻳشت بﻨت ﻣخاض(ﻳﻮکﻠﻨ‪ ３‬جﻮﻧگی)‪ ،‬پﻨ‪％‬ﻪ وﻳشت بﻨت ﻟبﻮن(دوه کﻠﻨ‪３‬‬ ‫جﻮﻧگی)‪ ،‬پﻨ‪％‬ﻪ وﻳشت حﻘ‪(３‬درې کﻠﻨ‪ ３‬او＊‪ )３‬او پﻨ‪％‬ﻪ وﻳشت جذﻋ‪＇(３‬ﻠﻮر کﻠﻨ‪ ３‬او＊‪.)３‬‬ ‫(‪ )۳‬ﻣﻐﻠﻆ دﻳت ﻳﻮازې پﻪ او＊اﻧﻮ ک‪ ３‬راتﻼی شﻲ‪ ،‬کﻪ ﻟﻪ او＊اﻧﻮ پرتﻪ پﻪ بﻞ شﻲ سره د دﻳت د‬ ‫حکﻢ ﻓﻴصﻠﻪ وشﻲ‪ ،‬دﻳت ﻧﻪ ﻣﻐﻠﻆ کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫(‪ )۴‬پﻪ خﻄا ﻗتﻞ ک‪ ３‬دﻳت پر ﻋاﻗﻠﻪ وو او کﻔاره پر ﻗاتﻞ باﻧدې واجبﻪ ده‪.‬‬ ‫(‪ )۵‬پﻪ خﻄا ﻗتﻞ ک‪ ３‬دﻳت ﻟﻪ پﻨ‪％‬ﻪ ډوﻟﻪ او＊اﻧﻮ ＇خﻪ سﻞ او＊ان دي‪ :‬شﻞ بﻨت ﻣخاض‪ ،‬شﻞ‬ ‫ابﻦ ﻣخاض‪ ،‬شﻞ بﻨت ﻟبﻮن‪ ،‬شﻞ حﻘ‪ ３‬او شﻞ جذﻋ‪.３‬‬ ‫(‪ )۶‬ﻟﻪ سرو زرو ＇خﻪ زر دﻳﻨاره او ﻟﻪ سپﻴﻨﻮ زرو ＇خﻪ ﻟس زره درﻫﻤﻪ دي‪.‬‬

‫‪١٥‬‬

‫(‪ )۷‬د اﻣام ابﻮ حﻨﻴﻔﻪ (رحﻤﻪ اهلل) پﻪ ﻧزد دﻳت ﻳﻮازې پﻪ ﻫﻤدې درﻳﻮ ډوﻟﻮﻧﻮ(او＊اﻧﻮ‪ ،‬سرو زرو‬ ‫او سپﻴﻨﻮ زرو) ک‪ ３‬ثابت دی‪ .‬اﻣام ابﻮﻳﻮسﻒ او اﻣام ﻣحﻤد (رحﻤﻬﻤا اهلل) واﻳﻲ چ‪ ３‬ﻟﻪ ﻫﻤدې‬ ‫ډوﻟﻮﻧﻮ ＇خﻪ او ﻟﻪ ِﻏﻮاﻳاﻧﻮ ＇خﻪ دوه سﻮه سروﻧﻪ‪ ،‬ﻟﻪ پسﻮﻧﻮ ＇خﻪ زر پسﻮﻧﻪ‪ ،‬او ﻟﻪ حﻠ‪( ３‬جاﻣﻮ)‬ ‫＇خﻪ دوه سﻮه جﻮړې‪ ،‬چ‪ ３‬ﻫره حﻠﻪ دوه جاﻣ‪ ３‬دي(دﻳت کﻴدای شﻲ)‪.‬‬ ‫(‪ )۸‬د ﻣسﻠﻤان او ذﻣﻲ دﻳت سره ﻳﻮشان دی‪.‬‬ ‫(‪ )۹‬پﻪ ﻧﻔس ک‪ ３‬کاﻣﻞ دﻳت دی‪ ،‬د پﻮزې پﻪ ﻧرﻣ‪ ９‬ک‪ ３‬کاﻣﻞ دﻳت دی‪ ،‬پﻪ ژبﻪ ک‪ ３‬کاﻣﻞ دﻳت‬ ‫دی‪ ،‬پﻪ ذکر ک‪ ３‬کاﻣﻞ دﻳت دی‪ .‬پﻪ ﻋﻘﻞ ک‪،３‬کﻠﻪ چ‪ ３‬پﻪ سر باﻧدې ووﻫﻞ شﻲ او ﻋﻘﻞ ﻳ‪ ３‬وﻻړ‬ ‫شی کاﻣﻞ دﻳت دی‪ .‬پﻪ ږﻳره ک‪ ،３‬چ‪ ３‬کﻠﻪ ږﻳره و اﻳستﻞ شﻲ او وﻳ‪＋‬تان بﻴا راشﻨﻪ ﻧشﻲ‪ ،‬بشپ‪７‬دﻳت‬ ‫دی‪ .‬او د سر پﻪ وﻳ‪＋‬تاﻧﻮ او پﻪ دوو ورﻳ‪％‬ﻮ ک‪ ３‬دﻳت دی‪ ،‬پﻪ دواړو سترگﻮ ک‪ ３‬دﻳت دی‪ ،‬پﻪ دواړو‬ ‫شﻮﻧ‪６‬و‪ ،‬پﻪ دواړو خصﻴتﻴﻨﻮ او د ＊‪％‬ﻮ پﻪ دواړو تﻴﻮﻧﻮ ک‪ ３‬دﻳت دی‪ .‬پﻪ ﻫر ﻳﻮه ( ﻟﻪ ﻳادو شﻮﻳﻮ دوه‬ ‫گﻮﻧﻮ شﻴاﻧﻮ) ک‪ ３‬د دﻳت ﻧﻴﻤاﻳﻲ دی او د دواړو سترگﻮ پﻪ اشﻔارو (د ب‪２‬ﻮ د ！ﻮک‪５‬دﻟﻮ ‪＄‬ای) ک‪ ３‬دﻳت‬ ‫دی او پﻪ ﻳﻮه د ﻫﻐﻮ ک‪ ３‬د دﻳت ＇ﻠﻮرﻣﻪ ده‪.‬‬ ‫(‪ )۱۰‬د ﻻسﻮﻧﻮ او پ‪＋‬ﻮ پﻪ ﻫره ﻳﻮه گﻮتﻪ ک‪ ３‬د دﻳت ﻋشر (ﻟسﻤﻪ) ده‪！ ،‬ﻮﻟ‪ ３‬گﻮت‪ ３‬سره برابرې دي‬ ‫او د درې بﻨدﻳزه گﻮتﻮ د ﻳﻮه بﻨد پﻪ پرې کﻮﻟﻮ ک‪ ３‬د گﻮت‪ ３‬د دﻳت ثﻠث (درﻳﻤﻪ) ده‪ .‬د ﻫﻐ‪ ３‬گﻮت‪３‬‬ ‫چ‪ ３‬دوه بﻨده ﻟري‪ ،‬د گﻮت‪ ３‬د دﻳت ﻧﻴﻤاﻳﻲ دی‪.‬‬ ‫(‪ )۱۱‬پﻪ ﻫر ﻏاښ ک‪ ３‬پﻨ‪％‬ﻪ او＊ان دي‪ ،‬د ﻏا＊ﻮﻧﻮ واړه او ﻏ＀ ！ﻮل سره برابر دي‪،‬‬ ‫(‪ )۱۲‬کﻪ ﻳﻮ شخص د چا ﻳﻮ ﻏ‪７‬ی ووﻫﻲ او گ＂ﻪ ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ ﻳﻮسﻲ‪！ ،‬ﻮل دﻳت ﻻزﻣﻴ‪８‬ي‪ ،‬ﻟکﻪ دا‬ ‫چ‪ ３‬د ﻫﻐﻪ ﻏ‪７‬ی ﻳ‪ ３‬پرې ک‪７‬ی وي‪ ،‬ﻟکﻪ ﻻس چ‪ ３‬شﻞ شﻲ او ﻳا د سترگ‪ ３‬رو＊ﻨاﻳﻲ ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ‬ ‫وﻻړه شﻲ‪.‬‬ ‫»و َدى‬ ‫شرحه‪ :‬د ديت تعريف‪ :‬پﻪ ﻋربﻲ ژبﻪ ک‪( ３‬دﻳت) چ‪ ３‬ورکﻮﻟﻮ ﻳا ادا کﻮﻟﻮ تﻪ وﻳﻞ کﻴ‪８‬ي ﻟﻪ َ‬ ‫اﻟﻘاتﻞُ اﻟﻘتﻴﻞَ ﻳ َ ِدﻳ ِﻪ ِدﻳ ًة« ＇خﻪ اخ‪５‬ستﻞ شﻮی دی کﻠﻪ چ‪ ３‬ﻗاتﻞ د ﻣﻘتﻮل وﻟﻲ تﻪ د ﻧﻔس پﻪ بدل‬ ‫((ودي)) و‪ ،‬د کﻠﻤ‪( ３‬ف) تﻮری حذف شﻮ‪ ،‬ﻟکﻪ (ﻋدة) ﻟﻪ‬ ‫ک‪ ３‬ﻣال ورک‪７‬ي‪(( .‬دﻳة)) پﻪ اصﻞ‬ ‫ٌ‬ ‫(وﻋد) او(زﻧة) ﻟﻪ (وزن) ＇خﻪ او د (ت) تﻮری د کﻠﻤ‪ ３‬پﻪ پای ک‪ ３‬ورزﻳات شﻮ‪ .‬وروستﻪ د ﻫﻐﻪ‬

‫‪١٦‬‬

‫ﻣال ﻟپاره چ‪ ３‬د ﻧﻔس پﻪ بدل ک‪ ３‬ورکﻮل کﻴ‪８‬ي وﻧﻮﻣﻮل شﻮ‪.‬‬ ‫پﻪ شرﻋﻲ اصﻄﻼح ک‪ ３‬د شرﻳﻌت ﻟﻪ ﻣخ‪！ ３‬اکﻞ شﻮي ﻣال تﻪ واﻳﻲ چ‪ ３‬د اﻧسان او ﻳا دﻫﻐﻪ د‬ ‫ﻳﻮه ﻏ‪７‬ي پﻪ بدل ک‪ ３‬ﻻزﻣ‪８５‬ي‪.‬‬ ‫او ﻫﻐﻪ ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ دﻳت ﻧﻮﻣﻮﻟی دی چ‪ ３‬ﻏاﻟبا ورکﻮل کﻴ‪８‬ي‪＄ ،‬کﻪ د اﻧسان ﻧﻔس ﻣحترم‬ ‫دی‪ ،‬ﻫﻐﻪ ﻣال چ‪ ３‬د ﻫﻐﻪ پﻪ بدل ک‪ ３‬ﻻزﻣﻴ‪８‬ي باﻳد ورک‪７‬ل شﻲ‪.‬‬ ‫ارش‪ :‬د شرﻳﻌت ﻟﻪ خﻮا ！اکﻞ شﻮی دﻳت دی چ‪ ３‬د ﻣادون اﻟﻨﻔس او ﻳا د بدن د ﻏ‪７‬و پﻪ بدل‬ ‫ک‪ ３‬ورکﻮل کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫د شبه عمد او د خطا قتل ديت‪ :‬پﻪ شبﻪ ﻋﻤد ک‪ ３‬دﻳت ﻣﻐﻠﻆ او د خﻄا پﻪ ﻗتﻞ ک‪ ３‬ﻣخﻔﻒ‬ ‫دی چ‪ ３‬د ﻫﻐﻪ اﻧدازه د ﻣؤﻟﻒ پﻪ ﻣتﻦ ک‪ ３‬رو＊اﻧﻪ شﻮې ده‪.‬‬ ‫د هغو مالونو ډولونه چ‪ ３‬په ديت ک‪ ３‬ورکول کﻴ‪８‬ي‪ :‬د اﻣام ابﻮ حﻨﻴﻔﻪ (رحﻤﻪ اهلل) پﻪ ﻧزد‬ ‫ﻟﻪ او＊اﻧﻮ‪ ،‬سرو او سپﻴﻨﻮ زرو پرتﻪ پﻪ بﻞ جﻨس ک‪ ３‬دﻳت ﻧﻪ ثابت‪８５‬ي‪.‬‬ ‫او＊ان‪ :‬سﻞ او＊ان‪.‬‬ ‫سره زر‪ :‬زر دﻳﻨاره‪.‬‬ ‫سپﻴﻦ زر‪ :‬ﻟس زره درﻫﻤﻪ‪.‬‬ ‫د صاحبﻴﻨﻮ پﻪ ﻧزد دﻳت پﻪ پﻮرتﻨﻴﻮ درﻳﻮ ډوﻟﻮﻧﻮ سرب‪５‬ره پﻪ درﻳﻮ ﻧﻮرو شﻴاﻧﻮ سره ﻫﻢ اداء کﻴ‪８‬ي‪:‬‬ ‫ﻏﻮاﻳان‪ :‬سﻞ ﻏﻮاﻳان‪.‬‬ ‫پسﻮﻧﻪ‪ :‬دوه سﻮه پسﻮﻧﻪ‪.‬‬ ‫حﻠﻪ‪ :‬دوه سﻮه جﻮړه جاﻣ‪.３‬‬ ‫هغه غ‪７‬ي چ‪ ３‬کامل ديت پک‪ ３‬واجبﻴ‪８‬ي‪ :‬د اﻧسان د بدن ﻟﻪ ﻏ‪７‬ﻳﻮ ＇خﻪ د ﻳﻮه گﻮﻧﻮ ﻏ‪７‬و پﻪ ﻟﻪ‬ ‫ﻣﻨ‪％‬ﻪ وړﻟﻮ ک‪ ３‬ﻟکﻪ پﻮزه او ژبﻪ کاﻣﻞ دﻳت ﻻزﻣﻴ‪８‬ي‪ ،‬پﻪ دوه گﻮﻧﻮ ﻏ‪７‬ﻳﻮ ک‪ ３‬ﻟکﻪ دوې سترگ‪،３‬‬ ‫پﻪ ＇ﻠﻮر گﻮﻧﻮ ﻏ‪７‬ﻳﻮ ک‪ ،３‬ﻟکﻪ ＇ﻠﻮر با‪１‬ﻪ‪ ،‬چ‪！ ３‬ﻮل ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ ﻳﻮوړل‪ ،‬شﻲ کاﻣﻞ دﻳت ﻻزﻣﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫پﻪ ﻻﻧدې ﻏ‪７‬ﻳﻮ ک‪ ３‬کاﻣﻞ دﻳت ﻻزﻣﻴ‪８‬ي‪:‬‬ ‫‪ .۱‬ﻧﻔس‬

‫‪١٧‬‬

‫‪ .۲‬پﻮزه‬ ‫‪ .۳‬ژبﻪ‪.‬‬ ‫‪ .۴‬ذکر‪.‬‬ ‫‪ .۵‬دواړه ﻻسﻮﻧﻪ‪.‬‬ ‫‪ .۶‬دواړه پ‪.３＋‬‬ ‫‪ .۷‬دواړه سترگ‪.３‬‬ ‫‪ .۸‬دواړه ﻏﻮږوﻧﻪ‪.‬‬ ‫‪ .۹‬دواړه شﻮﻧ‪６‬ې‪.‬‬ ‫‪ .۱۰‬دواړه ورو‪＄‬ﻲ‪.‬‬ ‫‪ .۱۱‬دواړه تﻴﻮﻧﻪ‪.‬‬ ‫‪ .۱۲‬ږﻳره‪.‬‬ ‫‪ .۱۳‬د ﻋﻘﻞ زوال‪.‬‬ ‫‪ .۱۴‬دواړه خصﻴتﻴﻦ‪.‬‬ ‫‪ .۱۵‬د سر وﻳ‪＋‬تان‪.‬‬ ‫‪ .۱۶‬د دواړو سترگﻮ با‪１‬ﻪ‪.‬‬ ‫‪ .۱۷‬د دواړو ﻻسﻮﻧﻮ گﻮت‪.３‬‬ ‫‪ .۱۸‬د دواړو پ‪＋‬ﻮ گﻮت‪.３‬‬ ‫د دوه گونو غ‪７‬يو يا تر هغو د زياتو ديت‬

‫ﻫﻐﻪ ﻏ‪７‬ي چ‪ ３‬پﻪ اﻧسان ک‪ ３‬دوه دي‪ ،‬ﻟکﻪ دوه سترگ‪ ３‬د ﻫﻐﻮ پر ﻧﻘصان باﻧدې بشپ‪ ７‬دﻳت دی او‬ ‫ﻟﻪ ﻫﻐﻮ ＇خﻪ د ﻫرې ﻳﻮې پﻪ ﻧﻘصان باﻧدې د دﻳت ﻧﻴﻤاﻳﻲ ﻻزﻣﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫ﻫﻐﻪ ﻏ‪７‬ي چ‪ ３‬پﻪ اﻧسان ک‪＇ ３‬ﻠﻮر دي‪ ،‬ﻟکﻪ د سترگﻮ د ب‪２‬ﻮ ب‪５‬خﻮﻧﻪ پﻪ ﻫر ﻳﻮه د ﻫﻐﻮ ک‪ ３‬د دﻳت‬ ‫ربﻊ ﻻزﻣﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫پﻪ ﻫره ﻳﻮه گﻮتﻪ ک‪ ３‬د دﻳت ُﻋشر دی او ＇رﻧگﻪ چ‪ ３‬د ﻻس او پ‪＋‬ﻮ گﻮت‪ ３‬د جﻼ استﻌﻤال ﻟپاره‬

‫‪١٨‬‬

‫دي‪ ،‬ﻧﻮ ﻟﻪ ﻳﻮه جﻨس ＇خﻪ ﻧﻪ شﻤﻴرل کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫پﻪ ﻫرﻏاښ ک‪ ３‬د ﻳﻮه بشپ‪ ７‬دﻳت شﻠﻤﻪ برخﻪ واجبﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫د غ‪７‬يو د منفعت له من‪％‬ه تلل‪:‬‬

‫د ﻳﻮه ﻏ‪７‬ي د ﻣﻨﻔﻌت پﻪ ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ تﻠﻠﻮ ک‪ ３‬د ﻫﻐﻪ ﻏ‪７‬ي بشپ‪ ７‬دﻳت ﻻزﻣﻴ‪８‬ي‪＄ ،‬کﻪ دا ﻏ‪７‬ی داس‪３‬‬ ‫وگر‪５＄‬ده ﻟکﻪ چ‪ ３‬پﻪ بشپ‪７‬ه تﻮگﻪ ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ تﻠﻠی وي‪.‬‬

‫‪ _۱‬دﻳت ﻟﻐتا ً او اصﻄﻼحا تﻌرﻳﻒ ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ _۲‬پﻪ ﻗتﻞ خﻄا او شبﻪ ﻋﻤد ک‪ ３‬ﻟﻪ او＊اﻧﻮ ＇خﻪ د دﻳت اﻧدازه بﻴان ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ _۳‬د دﻳت اﻧدازه پﻪ پﻨ‪％‬ﻮ ډوﻟﻮﻧﻮ ک‪ ３‬پرتﻪ ﻟﻪ او＊اﻧﻮ بﻴان ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ _۴‬پﻪ ﻻﻧدې صﻮرتﻮﻧﻮ ک‪ ３‬د دﻳت اﻧدازه بﻴان ک‪７‬ئ‪:‬‬ ‫اﻟﻒ‪ :‬د ﻳﻮه ﻻس پرې کﻮل‪ .‬ب‪ :‬د دوو ﻏا＊ﻮﻧﻮ اﻳستﻞ‪.‬‬ ‫‪ _۵‬د ﻫﻐ‪ ３‬گﻮتﻲ چ‪ ３‬درې بﻨده ﻟري او ﻫﻐ‪ ３‬گﻮت‪ ３‬چ‪ ３‬دوه بﻨده ﻟري‪ ،‬د ﻳﻮه بﻨد پﻪ پرې کﻮﻟﻮ‬ ‫ک‪ ３‬د دﻳت اﻧدازه پﻪ جﻼ‪،‬جﻼ تﻮگﻪ ＇رگﻨده ک‪７‬ئ‪.‬‬

‫‪١٩‬‬

‫＇لﻮرم لﻮست‬

‫د سر زخمﻮنﻪ او نﻮر مساﻳل‬ ‫سر د حﻮاسﻮ ﻣجﻤﻊ ده او ﻣخ تﻪ ﻫﻢ شرﻳﻌت ﻋزت ورب‪＋‬ﻠی دی‪ ،‬پﻪ حدﻳث ک‪ ３‬د تادﻳب ﻟپاره‬ ‫د ﻣخ ﻟﻪ وﻫﻠﻮ ＇خﻪ ﻣﻨﻌﻪ شﻮې ده‪ ،‬ﻟﻪ ﻫﻤدې اﻣﻠﻪ اسﻼﻣﻲ شرﻳﻌت ﻫﻢ د اﻧسان پﻪ بدن ک‪ ３‬د‬ ‫ﻣخ او سر د ارز＊ت ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬جﻼ احکام تشرﻳﻊ ک‪７‬ي دي چ‪ ３‬پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬د سر د ！پﻮﻧﻮ‬ ‫احکام او ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬ﻧﻮر ﻣسائﻞ ﻟﻮﻟﻮ‪.‬‬ ‫–‬

‫ژباړه‪:‬‬ ‫‪ _۱‬د سر او ﻣخ ！پﻮﻧﻪ ﻟس ډوﻟﻪ دي‪:‬‬ ‫‪ .۱‬حارصﻪ (ﻫﻐﻪ زخﻢ چ‪ ３‬پﻮستکی و‪－‬روي (داغ جﻮړ ک‪７‬ي)‪.‬‬ ‫‪ .۲‬داﻣﻌﻪ (چ‪ ３‬وﻳﻨﻪ ور＇خﻪ را ＊کاره شﻲ او وﻧﻪ بﻬﻴ‪８‬ي)‪.‬‬

‫‪٢٠‬‬

‫‪ .۳‬داﻣﻴﻪ (چ‪ ３‬ﻟﻪ ﻫﻐﻪ ＇خﻪ وﻳﻨﻪ رواﻧﻪ شﻲ)‪.‬‬ ‫‪ .۴‬باضﻌﻪ (چ‪ ３‬پﻮستکی پرې ک‪７‬ي)‪.‬‬ ‫‪ .۵‬ﻣتﻼحﻤﻪ (چ‪ ３‬ﻏﻮ＊ﻪ ﻏﻮ＇ﻪ ک‪７‬ي)‪.‬‬ ‫‪ .۶‬سﻤحاق ( ﻫﻐﻪ ﻧازک پﻮستکﻲ تﻪ ورسﻴ‪８‬ي چ‪ ３‬د ﻏﻮ＊‪ ３‬او د سرد ﻫ‪６‬وکﻲ تر ﻣﻨ‪ ＃‬دی)‪.‬‬ ‫‪ .۷‬ﻣﻮضحﻪ (چ‪ ３‬د سرﻫ‪６‬وکﻲ تﻪ ورسﻴ‪８‬ي او ﻫﻐﻪ ＊کاره ک‪７‬ي)‪.‬‬ ‫‪ .۸‬ﻫاشﻤﻪ (چ‪ ３‬ﻫ‪６‬وکی ﻣات ک‪７‬ي)‪.‬‬ ‫‪ .۹‬ﻣﻨﻘﻠﻪ (چ‪ ３‬ﻫ‪６‬وکی وروستﻪ ﻟﻪ ﻣاتﻮﻟﻮ ﻟﻪ خپﻞ ‪＄‬ای ＇خﻪ اﻧتﻘال ک‪７‬ي)‪.‬‬ ‫‪ .۱۰‬أﻣﻪ (چ‪ ３‬د دﻣاغ ام (بﻴخ) تﻪ ورسﻴ‪８‬ي ﻳﻌﻨﻲ ﻟﻪ ﻫ‪６‬وکﻲ ＇خﻪ ت‪５‬ر شﻲ او ﻫﻐﻪ ‪＄‬ای تﻪ‬ ‫ورسﻴ‪８‬ي چ‪ ３‬ﻫﻠتﻪ ﻣاﻏزه دي)‪.‬‬ ‫‪ _۲‬کﻪ ﻣﻮضحﻪ ！پ ﻗصدي وي‪ ،‬پﻪ ﻫﻐ‪ ３‬ک‪ ３‬ﻗصاص شتﻪ‪ .‬د ﻣخ او سر پﻪ ﻧﻮرو ！پﻮﻧﻮ ک‪３‬‬ ‫ﻗصاص ﻧشتﻪ‪ .‬ﻟﻪ ﻣﻮضح‪ ３‬پﻪ کﻤﻮ (زخﻤﻮﻧﻮ) ک‪ ３‬د ﻋادل پرﻳک‪７‬ه ده‪.‬‬ ‫‪ _۳‬پﻪ ﻣﻮضحﻪ ！پ ک‪ ،３‬کﻪ پﻪ خﻄا سره وي‪ ،‬د دﻳت شﻠﻤﻪ برخﻪ ده‪ ،‬پﻪ ﻫاشﻤﻪ ک‪ ３‬د دﻳت‬ ‫ﻟسﻤﻪ برخﻪ ده‪ .‬پﻪ ﻣﻨﻘﻠﻪ ک‪ ،３‬د دﻳت ﻟسﻤﻪ او د ﻟسﻤ‪ ３‬ﻧﻴﻤاﻳﻲ ده‪ ،‬پﻪ أﻣﻪ ک‪ ３‬د دﻳت در‪４‬ﻤﻪ‬ ‫برخﻪ ده‪.‬‬ ‫‪ _۴‬پﻪ جائﻔﻪ(ﻫﻐﻪ زخﻢ چ‪ ３‬جﻮف تﻪ ورسﻴ‪８‬ي)ک‪ ３‬د دﻳت در‪４‬ﻤﻪ برخﻪ ده کﻪ چﻴرې جائﻔﻪ بﻠ‪３‬‬ ‫خﻮا تﻪ ت‪５‬ره شﻲ‪ ،‬ﻧﻮ ﻫﻐﻪ دوه جائﻔ‪ ３‬دي‪ ،‬دﻳت ﻳ‪ ３‬د ﻳﻮه دﻳت دوه ثﻠثﻪ دی‪.‬‬ ‫‪ _۵‬د ﻻس پﻪ ‪－‬ﻮتﻮ ک‪ ３‬د دﻳت ﻧﻴﻤاﻳﻲ دی‪ .‬کﻪ ‪－‬ﻮت‪ ３‬ﻟﻪ ورﻏﻮي سره پرې ک‪７‬ي‪ ،‬پﻪ ﻫﻐﻪ (دواړو)‬ ‫ک‪ ３‬د دﻳت ﻧﻴﻤاﻳﻲ دی‪ .‬کﻪ ﻫﻐﻪ ﻟﻪ ﻧﻴﻢ ﻣ‪７‬وﻧد سره پرې ک‪７‬ي‪ ،‬ﻧﻮ پﻪ ‪－‬ﻮتﻮ او ورﻏﻮي ک‪ ３‬د دﻳت‬ ‫ﻧﻴﻤاﻳﻲ دی او ﻟﻪ ﻫﻐﻪ ＇خﻪ پﻪ زﻳات ک‪ ３‬د ﻣﻨصﻒ ﻓﻴصﻠﻪ ده‪.‬‬ ‫‪ _۶‬پﻪ اضاﻓﻲ ‪－‬ﻮتﻪ ک‪ ３‬د ﻋادل حکﻢ دی‪.‬‬ ‫‪ _۷‬د ﻣاشﻮم پﻪ ستر‪－‬ﻮ‪ ،‬ذکر او ژبﻪ ک‪ ３‬چ‪ ３‬روﻏتﻴا ﻳ‪ ３‬ﻣﻌﻠﻮﻣﻪ ﻧﻪ وي‪ ،‬د ﻋادل حکﻢ دی‪.‬‬ ‫شرحﻪ‪:‬‬ ‫د شجاج (د سر او مخ ！پونو) تعريف‪ :‬شجاج پﻪ ﻟﻐت ک‪ ３‬د شجﻪ جﻤﻊ ده او ﻫﻐﻪ د سر او ﻣخ‬ ‫！پﻲ ک‪５‬دﻟﻮ تﻪ واﻳﻲ او جراحت ترﻫﻐﻪ ﻋام دی‪ ،‬د ！ﻮل بدن پﻪ ！پﻮﻧﻮ ﻳ‪ ３‬اطﻼق کﻴ‪８‬ي‪ ،‬شجاج او‬

‫‪٢١‬‬

‫جراحت د اصﻄﻼح ﻟﻪ ﻣخ‪ ،３‬ﻫﻤدا ﻣﻌﻨی ﻟري‪.‬‬ ‫د شجاج ډولونه‪ :‬شجاج پﻪ ﻟس ډوﻟﻪ دی‪ ،‬کﻪ پﻪ پﻮستکﻲ (خاپ ﻳا داغ) ﻣﻨ‪ ＃‬تﻪ راشﻲ ب‪３‬‬ ‫ﻟﻪ دې چ‪ ３‬وﻳﻨﻪ ＊کاره شﻲ‪ ،‬ﻫﻐﻪ تﻪ (حارصﻪ) واﻳﻲ‪ .‬کﻪ وﻳﻨﻪ ＊کاره شﻲ‪ ،‬خﻮ بﻬر تﻪ راوﻧﻪ‬ ‫و‪＄‬ﻲ ﻫﻐﻪ (داﻣﻌﻪ) بﻮﻟﻲ‪ .‬کﻪ وﻳﻨﻪ جاري شﻲ ﻫﻐﻪ (داﻣﻴﻪ) ده‪ ،‬کﻪ پﻮستکی ＇ﻴري شﻲ ﻫﻐﻪ‬ ‫(باضﻌﻪ) او کﻪ ﻏﻮ＊ﻪ ﻏﻮ＇ﻪ ک‪７‬ي ﻫﻐﻪ (ﻣتﻼحﻤﻪ)‪ ،‬کﻪ د ﻫ‪６‬وکﻲ او ﻏﻮ＊‪ ３‬تر ﻣﻨ‪ ＃‬پردې تﻪ‬ ‫ورسﻴ‪８‬ي‪ ،‬ﻫﻐﻪ (سﻤحاق)‪ .‬کﻪ پﻪ خپﻠﻪ ﻫ‪６‬وکﻲ تﻪ ورسﻴ‪８‬ي ﻫﻐﻪ(ﻣﻮضحﻪ)‪ ،‬کﻪ ﻫ‪６‬وکی ﻣات‬ ‫ک‪７‬ي ﻫﻐﻪ(ﻫاشﻤﻪ)‪ ،‬کﻪ ﻫ‪６‬وکی ﻟﻪ ﻣاتﻮﻟﻮ وروستﻪ ﻟﻪ خپﻞ ‪＄‬ای ＇خﻪ و＊ﻮروي‪ ،‬ﻫﻐﻪ ﻣﻨﻘﻠﻪ او‬ ‫کﻪ ﻟﻪ ﻫ‪６‬وکﻲ ت‪５‬ر شﻲ دﻣاغ تﻪ ورسﻴ‪８‬ي ﻫﻐﻪ پﻪ (أﻣﻪ) سره ﻧﻮﻣﻮي‪.‬‬ ‫په شجاج ک‪ ３‬قصاص‪ :‬ﻟکﻪ ＇رﻧ‪／‬ﻪ چ‪ ３‬ﻣﻮ ووﻳﻞ ﻗصاص د جرم او جزا پﻪ ﻣﻨ‪ ＃‬ک‪ ３‬ﻟﻪ‬ ‫ﻣساوات ＇خﻪ ﻋبارت دی او ﻳاد شﻮی ﻣساوات ﻳﻮازې پﻪ ﻣﻮضحﻪ ک‪ ３‬ﻣﻤکﻦ دی‪ ،‬او پﻪ ﻧﻮرو‬ ‫！پﻮﻧﻮ ک‪ ３‬د جرم او جزا پﻪ ﻣﻨ‪ ＃‬ک‪ ３‬د تﻮپﻴر او ﻣﻐاﻳرت احتﻤال ډ‪４‬ر دی‪ ،‬ﻧﻮ پﻪ ﻏ‪５‬ر ﻣﻮضحﻪ ک‪３‬‬ ‫ﻗصاص ﻧﻪ ﻻزﻣﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫د شجاج تاوان‪ :‬د سر او ﻣخ پﻪ شپ‪８‬و ډوﻟﻮﻧﻮ‪ :‬حارصﻪ‪ ،‬داﻣﻌﻪ‪ ،‬داﻣﻴﻪ‪ ،‬باضﻌﻪ‪ ،‬ﻣتﻼحﻤﻪ او‬ ‫سﻤحاق ک‪ ３‬د ﻣﻨصﻒ پرﻳک‪７‬ه ﻻزﻣﻴ‪８‬ي‪ .‬پﻪ ﻧﻮروډوﻟﻮﻧﻮ ک‪ ３‬ارش ﻣﻘدردی چ‪ ３‬پﻪ ﻣتﻦ ک‪ ３‬ﻳ‪３‬‬ ‫بﻴان شﻮی دی‪.‬‬ ‫د منصف پريک‪７‬ه‪ :‬د اﻧصاف پرﻳک‪７‬ه د ！پﻮﻧﻮ ﻟﻪ ﻫﻐﻪ ﻣاﻟﻲ تاوان ＇خﻪ ﻋبارت دی چ‪ ３‬د شرﻳﻌت‬ ‫ﻟﻪ خﻮا پﻪ ﻫﻐﻮ ک‪ ３‬کﻮم تاوان ！اکﻞ شﻮی ﻧﻪ وي‪ ،‬د ﻧﻔس پﻪ بدل ک‪！ ３‬اکﻞ شﻮي تاوان تﻪ دﻳت‬ ‫واﻳﻲ او د بدن د کﻮم ﻏ‪７‬ي او ﻳا زخﻢ پﻪ بدل ک‪！ ３‬اکﻞ شﻮي تاوان تﻪ ارش واﻳﻲ‪ ،‬خﻮ دﻳت او‬ ‫ارش کﻠﻪ‪ ،‬کﻠﻪ د ﻳﻮ بﻞ پﻪ ‪＄‬ای استﻌﻤاﻟﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫د منصف د پريک‪７‬ې د ！اکلو ＇رن‪／‬والی‪ :‬ﻋادل شخص چ‪ ３‬پﻪ طبابت او د ！پﻮﻧﻮ پﻪ ارشﻮﻧﻮ‬ ‫ک‪ ３‬د تجرب‪＋＇ ３‬تﻦ وي‪ ،‬ﻫﻐﻪ پﻪ خپﻠﻪ ﻗاضﻲ وي او ﻳا د ﻗاضﻲ ﻟﻪ خﻮا ‪－‬ﻮﻣارل شﻮي شخص‬ ‫وي‪ ،‬پﻪ کﻮم زخﻢ ک‪ ３‬چ‪ ３‬د اﻧصاف پرﻳک‪７‬ه ﻻزﻣﻪ شﻮي وي‪ ،‬ﻫﻐﻪ ﻟﻪ ﻫﻐﻪ زخﻢ سره پرتﻠﻪ کﻮي‬ ‫چ‪ ３‬ارش پک‪ ３‬ﻻزم شﻮی وي او د ﻫﻐﻪ پﻪ تﻨاسب ورتﻪ تاوان ！اکﻲ‪.‬‬ ‫جايفه‪ :‬ﻫﻐﻪ زخﻢ تﻪ واﻳﻲ چ‪ ３‬جﻮف تﻪ ورسﻴ‪８‬ي‪ ،‬کﻪ ﻫﻐﻪ د ﻧس جﻮف (ﻣﻨ‪)＃‬وي او کﻪ د سﻴﻨ‪،３‬‬

‫‪٢٢‬‬

‫جاﻳﻔﻪ ﻟﻪ شجﻪ ＇خﻪ جﻼ او ‪＄‬اﻧ‪７／‬ی زخﻢ دی چ‪ ３‬حکﻢ ﻳ‪ ３‬پﻪ ﻣتﻦ ک‪ ３‬واضح شﻮی دی‪.‬‬ ‫د ﻻس د ‪－‬وتو ديت‪ :‬د ﻳﻮه ﻻس پﻪ ！ﻮﻟﻮ ‪－‬ﻮتﻮ ک‪ ３‬د دﻳت ﻧﻴﻤاﻳﻲ برخﻪ ده‪ ،‬ﻧﻮ پﻪ ﻳﻮه ‪－‬ﻮتﻪ ک‪３‬‬ ‫ﻟس او＊ان دي‪ ،‬او پﻪ پﻨ‪％‬ﻮ ‪－‬ﻮتﻮ ک‪ ３‬د دﻳت ﻧﻴﻤاﻳﻲ برخﻪ پﻨ‪％‬ﻮس او＊ان کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫پﻪ ورﻏﻮي ک‪－ ３‬ﻮت‪ ３‬اصﻞ دی‪＄ ،‬کﻪ پﻪ ﻫﻐﻮ ﻧﻴﻮل ترسره کﻴ‪８‬ي‪ ،‬ﻟﻪ ﻫﻤدې اﻣﻠﻪ حﻨﻔﻲ ﻋﻠﻤاوو‬ ‫رحﻤﻬﻢ اهلل وﻳﻠﻲ دي‪ :‬پﻪ ﻫﻐﻪ صﻮرت ک‪ ３‬چ‪ ３‬ﻻس پرې شﻲ‪ ،‬د ﻫﻐﻪ د دﻳت اﻧدازه پﻪ ﻻس‬ ‫ک‪ ３‬د ﻣﻮجﻮدو پرې شﻮﻳﻮ ‪－‬ﻮتﻮ د دﻳت پﻪ اﻧدازه ده‪ ،‬کﻪ پﻪ ﻻس ک‪ ３‬ﻳﻮه ‪－‬ﻮتﻪ وه‪ ،‬کﻪ دوه او کﻪ‬ ‫درې(ﻧﻮرې ‪－‬ﻮت‪ ３‬ﻣخک‪ ３‬ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ تﻠﻠ‪ ３‬وي) دﻳت د ﻫﻐﻮ ‪－‬ﻮتﻮ پﻪ اﻧدازه ﻻزﻣﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫کﻪ ﻟﻪ ورﻏﻮي او ‪－‬ﻮتﻮ سره ﻣ‪７‬وﻧد ﻫﻢ پرې شﻲ د ورﻏﻮي او پﻨ‪％‬ﻮ ‪－‬ﻮتﻮ ﻟپاره د دﻳت ﻧﻴﻤاﻳﻲ دی‬ ‫او د ﻣ‪７‬وﻧد ﻟپاره ﻳﻮازې د ﻋدل حکﻮﻣت ﻻزﻣﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫د ماشوم د ‪＄‬ﻴنو ！پونو پﻴژندل‪ :‬کﻪ د ﻣاشﻮم د ‪＄‬ﻴﻨﻮ ！پﻮﻧﻮ د اﻏﻴز پﻴژﻧدﻧﻪ ﻧاﻣﻤکﻨﻪ شﻲ‪ ،‬پﻪ ﻫﻐﻮ‬ ‫ک‪ ３‬د اﻧصاف پرﻳک‪７‬ه ﻻزﻣﻴ‪８‬ي‪ .‬ﻣثﻼ کﻪ د ﻣاشﻮم ستر‪－‬ﻪ زخﻤﻲ شﻲ او روﻏتﻴا او ﻧاروﻏتﻴا ﻳ‪３‬‬ ‫＇ر‪－‬ﻨده ﻧﻪ وه‪＄ ،‬کﻪ چ‪ ３‬ﻣاشﻮم خپﻞ حاﻟت ﻧشﻲ بﻴاﻧﻮﻻی‪ ،‬ﻧﻮ د اﻧصاف پرﻳک‪７‬ه ﻻزﻣﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫د ذ کر د روﻏتﻴا پ‪５‬ژﻧدل پﻪ حرکت ورکﻮﻟﻮ او د ژب‪ ３‬پﻪ تﻠﻔﻆ سره کﻴ‪８‬ي او ﻣاشﻮم دﻏس‪ ３‬ازﻣﻮﻳﻨﻪ‬ ‫ﻧشﻲ تر سره کﻮﻻی‪.‬‬

‫‪ .۱‬د سر او ﻣخ د ﻟس ‪－‬ﻮﻧﻮ ！پﻮﻧﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ واخﻠئ او تﻌرﻳﻒ ﻳ‪ ３‬ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ .۲‬ﻣﻮضحﻪ د ﻋﻤد او خﻄا پﻪ صﻮرت ک‪＇ ３‬ﻪ حکﻢ ﻟري؟‬ ‫‪ .۳‬پﻪ ﻣﻨﻘﻠﻪ‪ ،‬أﻣﻪ او جائﻔﻪ ک‪ ３‬د دﻳت ＇ﻮﻣره برخﻪ ﻻزﻣﻴ‪８‬ي؟‬ ‫‪ .۴‬ﻳﻮه شخص پﻪ خﻄا سره د بﻞ چا ﻻس پرې ک‪ ７‬او ﻣخک‪ ３‬ﻟﻪ دې چ‪ ３‬روغ شﻲ‪ ،‬ﻫﻐﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ‬ ‫خﻄا ﻣ‪ ７‬ک‪＇ ،７‬ﻮﻣره دﻳت واجبﻴ‪８‬ي؟‬ ‫‪ .۵‬دﻳت‪ ،‬ارش او د اﻧصاف پرﻳک‪７‬ه ﻟﻪ ﻳﻮ بﻞ سره پرتﻠﻪ ک‪７‬ئ؟‬ ‫‪ .۶‬د اﻧصاف پرﻳک‪７‬ه ＇ﻨ‪／‬ﻪ ！اکﻞ کﻴ‪８‬ي؟‬

‫‪٢٣‬‬

‫پن‪％‬م لﻮست‬

‫د ！ﻮل بدن زخمﻮنﻪ‬ ‫د سر او ﻣخ ﻟﻪ ！پﻮﻧﻮ سربﻴره کﻪ پﻪ بدن ک‪ ３‬ﻧﻮر ！پﻮﻧﻪ راﻣﻨ‪％‬تﻪ شﻮل‪ ،‬د ﻫﻐ‪ ３‬حکﻢ بﻪ ＇ﻪ وي؟‬ ‫پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬د دې پﻮ＊تﻨ‪＄ ３‬ﻮاب او د ﻗصاص د دﻳت اړوﻧد ﻧﻮر احکام تر بحث ﻻﻧدې‬ ‫ﻧﻴﻮل کﻴ‪８‬ي‪.‬‬

‫‪٢٤‬‬

‫ژباړه‬ ‫(‪ )۱‬کﻪ چا ﻳﻮ س‪７‬ی پﻪ ﻣﻮضحﻪ ！پ ！پﻲ ک‪ ،７‬چ‪ ３‬ﻋﻘﻞ ﻳ‪ ３‬زاﻳﻞ شﻮ او ﻳا ﻳ‪ ３‬د سر وﻳ‪＋‬تان تﻮی‬ ‫شﻮل‪ ،‬د ﻣﻮضحﻪ زخﻢ تاوان(د ﻋﻘﻞ او ﻳا وﻳ‪＋‬تاﻧﻮ) پﻪ دﻳت ک‪ ３‬داخﻞ دی‪ .‬او کﻪ اورﻳدل‪ ،‬ﻟﻴدل‪،‬‬ ‫او ﻳا خبرې کﻮل ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ وﻻړل‪ ،‬ﻧﻮ پر ده باﻧدې د ﻣﻮضح‪ ３‬د زخﻢ ﻟﻪ تاوان سره بشپ‪ ７‬دﻳت‬ ‫ﻻزﻣﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫(‪ )۲‬کﻪ چا د کﻮم شخص ‪－‬ﻮتﻪ پرې ک‪７‬ه او تر＇ﻨ‪ ，‬ﻳ‪ ３‬بﻠﻪ ‪－‬ﻮتﻪ شﻠﻪ شﻮه‪ ،‬ﻧﻮ پﻪ دواړو ک‪ ３‬ارش‬ ‫واجبﻴ‪８‬ي او د اﻣام ابﻮحﻨﻴﻔﻪ (رحﻤﻪ اهلل) پﻪ ﻧزد پک‪ ３‬ﻗصاص ﻧشتﻪ‪.‬‬ ‫(‪ )۳‬کﻪ ＇ﻮک د چا ﻏاښ وباسﻲ او پر ‪＄‬ای ﻳ‪ ３‬بﻞ ﻏاښ راشﻴﻦ شﻮ‪ ،‬ارش (دﻳت) ساﻗﻄﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫(‪ )۴‬او＇ﻮک چ‪ ３‬ﻳﻮ شخص پر سر ！پﻲ ک‪７‬ي‪ ،‬بﻴا ﻫﻐﻪ ！پ جﻮړ شﻲ‪ ،‬د ！پ کﻮم اثر پات‪ ３‬ﻧشﻲ‬ ‫او د زخﻢ پر‪＄‬ای وﻳ‪＋‬تان راشﻨﻪ شﻮل‪ ،‬ﻧﻮ د اﻣام ابﻮ حﻨﻴﻔﻪ (رحﻤﻪ اهلل) پﻪ ﻧزد دﻳت ساﻗﻄﻴ‪８‬ي‪،‬‬ ‫ابﻮﻳﻮسﻒ (رحﻤﻪ اهلل) واﻳﻲ چ‪ ３‬د ﻫﻐﻪ د درد ﻟپاره ارش دی او اﻣام ﻣحﻤد (رحﻤﻪ اهلل) واﻳﻲ‪:‬‬ ‫پرﻫﻐﻪ باﻧدې د ډاکتر ﻣزدوري(ﻟ‪＋／‬ت) ده‪.‬‬

‫‪٢٥‬‬

‫(‪ )۵‬کﻪ ﻳﻮه شخص بﻞ ＇ﻮک ！پﻲ ک‪ ،７‬ﻟﻪ ﻫﻐﻪ ＇خﻪ ﻗصاص ﻧﻪ اخ‪５‬ستﻞ کﻴ‪８‬ي‪ ،‬تر＇ﻮ چ‪３‬‬ ‫(زخﻢ) جﻮړ شﻲ‪.‬‬ ‫(‪ )۶‬او چا چ‪ ３‬د ﻳﻮه شخص ﻻس پﻪ خﻄا پرې ک‪ ،７‬او ﻣخک‪ ３‬ﻟﻪ دې چ‪ ３‬روغ شﻲ‪ ،‬ﻫﻐﻪ ﻳ‪３‬‬ ‫ﻣ‪ ７‬ک‪ ،７‬پر ﻫﻐﻪ ﻳﻮ دﻳت دی‪ ،‬او دﻻس ارش ور＇خﻪ ساﻗﻄﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫(‪ )۷‬ﻫر ﻗصدي جﻨاﻳت چ‪ ３‬ﻗصاص ﻳ‪ ３‬د شبﻬ‪ ３‬پﻪ سبب ساﻗط شﻲ‪ ،‬دﻳت ﻳ‪ ３‬د ﻗاتﻞ پﻪ ﻣال‬ ‫ک‪ ３‬ﻻزﻣﻴ‪８‬ي‪ .‬ﻫر ﻫﻐﻪ ﻣال چ‪ ３‬د سﻮﻟ‪ ３‬پﻪ سبب واجب شﻲ ﻫﻐﻪ د ﻗاتﻞ ﻟﻪ ﻣال ＇خﻪ اداء‬ ‫ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫(‪ )۸‬او کﻠﻪ چ‪ ３‬پﻼر خپﻞ زوی ووژﻧﻲ‪ ،‬ﻧﻮ دﻳت ﻳ‪ ３‬پر پﻼر باﻧدې د پﻼر ﻟﻪ ﻣال ＇خﻪ د درﻳﻮ‬ ‫کاﻟﻮ پﻪ ﻣﻮده ک‪ ３‬ﻻزﻣﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫(‪ )۹‬ﻫر ﻫﻐﻪ جﻨاﻳت چ‪ ３‬جﻨاﻳتکار پرې اﻗرار وک‪７‬ي‪ ،‬دﻳت ﻳ‪ ３‬د جﻨاﻳتکار پﻪ ﻣال ک‪ ３‬دی او پر‬ ‫ﻋاﻗﻠ‪ ３‬باﻧدې ﻧﻪ شﻤ‪５‬رل کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫(‪ )۱۰‬د صﻐﻴر او ﻟﻴﻮﻧﻲ ﻗصدي (جﻨاﻳت) خﻄا ‪２－‬ﻞ کﻴ‪８‬ي‪ ،‬او پﻪ ﻫﻐﻪ ک‪ ３‬پر ﻋاﻗﻠﻪ باﻧدې دﻳت‬ ‫دی‪.‬‬ ‫(‪ )۱۱‬کﻪ چا پﻪ ﻻره ک‪＇ ３‬اه وکﻴﻨدﻟﻪ‪ ،‬ﻳا ﻳ‪ ３‬پﻪ ﻻره ک‪ ３‬تﻴ‪８‬ه کﻴ‪＋‬ﻮده او ﻳﻮ اﻧسان پرې تﻠﻒ شﻮ‪،‬‬ ‫ﻧﻮ د ﻫﻐﻪ دﻳت د ﻫﻐﻪ پر ﻋاﻗﻠﻪ باﻧدې واجبﻴ‪８‬ي‪ ،‬او کﻪ پﻪ ﻫﻐ‪＇( ３‬اه) ک‪＇ ３‬اروی تﻠﻒ شﻲ‪ ،‬د‬ ‫ﻫﻐﻪ تاوان د ＇اه کﻨﻮﻧکﻲ پﻪ ﻣال ک‪ ３‬دی‪.‬‬ ‫(‪)۱۲‬کﻪ کﻮم شخص پﻪ ﻻره ک‪＇ ３‬پره جﻮړه ک‪７‬ه او ﻳا ﻳ‪ ３‬ﻻرې تﻪ ﻧاوه راوﻳستﻠﻪ‪ ،‬او پر چا‬ ‫وﻟﻮﻳده‪ ،‬او ﻣ‪ ７‬ﻳ‪ ３‬ک‪ ،７‬دﻳت ﻳ‪ ３‬د ﻫﻐﻪ پر ﻋاﻗﻠﻪ باﻧدې واجبﻴ‪８‬ي‪ .‬د ＇اه پﻪ کﻴﻨدوﻧکﻲ او د تﻴ‪８‬ي‬ ‫پﻪ اﻳ‪＋‬ﻮدوﻧکﻲ کﻔاره ﻧشتﻪ‪.‬‬ ‫(‪ )۱۳‬کﻪ چا پﻪ خپﻞ ﻣﻠکﻴت ک‪＇ ３‬اه وکﻴﻨدﻟﻪ او کﻮم اﻧسان پک‪ ３‬وﻟﻮﻳد او ﻣ‪ ７‬شﻮ‪ ،‬پر ﻫﻐﻪ‬ ‫باﻧدې تاوان ﻧﻪ ﻻزﻣﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫(‪ )۱۴‬کﻪ کﻮم ＇اروي ＇ﻮک تر پ‪＋‬ﻮ ﻻﻧدې ک‪ ،７‬ﻳا ﻳ‪ ３‬چا تﻪ پﻪ ﻻسﻮﻧﻮ زﻳان ورساوه او ﻳا ﻳ‪ ３‬پرې‬ ‫خﻮﻟﻪ وﻟ‪／‬ﻮﻟﻪ‪ ،‬ﻧﻮ پر حﻴﻮان سپﻮر شخص ﻳ‪ ３‬ضاﻣﻦ دی(باﻳد تاوان ورک‪７‬ي) او د ﻟک‪ ９‬او ﻳا د‬

‫‪٢٦‬‬

‫وروستﻴﻮ پ‪＋‬ﻮ پﻪ ﻟﻐتﻮ وﻫﻠﻮ سره پر ﻫﻐﻪ تاوان ﻧشتﻪ‪.‬‬ ‫(‪ )۱۵‬کﻪ حﻴﻮان پﻪ ﻻر ک‪ ３‬خﻮشاﻳﻲ او ﻳا بﻮﻟ‪ ３‬وک‪７‬ي او د ﻫﻐﻪ پﻪ سبب اﻧسان ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ وﻻړ شﻲ‪،‬‬ ‫پر سپرﻟ‪ ９‬سپﻮر شخص ضاﻣﻦ ﻧﻪ دی‪.‬‬ ‫(‪ )۱۶‬د حﻴﻮان بﻴﻮﻧکی د ﻫﻐﻪ شﻲ ضاﻣﻦ دی چ‪ ３‬حﻴﻮان ﻫﻐﻪ د ﻣخ‪ ３‬ﻳا شا پﻪ پ‪＋‬ﻪ زﻳاﻧﻤﻦ‬ ‫ک‪７‬ي‪ .‬او د حﻴﻮان را＊کﻮﻧکی (کش کﻮوﻧکی) د ﻫﻐﻪ شﻲ ضاﻣﻦ دی چ‪ ３‬د حﻴﻮان د ﻣخ‪ ３‬پﻪ‬ ‫پ‪＋‬ﻪ ﻟ‪／‬ﻴ‪８‬ي ﻧﻪ د شا پﻪ پ‪＋‬ﻪ‪.‬‬ ‫(‪ )۱۷‬د ＇اروﻳﻮ د ﻟﻴک‪(３‬ﻗﻄار) را＊کﻮﻧکی د ﻫﻐﻪ شﻲ ضاﻣﻦ دی چ‪＇ ３‬اروي ﻳ‪ ３‬تر پ‪＋‬ﻮ‬ ‫ﻻﻧدې ک‪７‬ي او کﻪ ﻟﻪ ﻫﻐﻪ سره د شا ﻟﻪ ﻟﻮري ﻣﻠ‪／‬ری ＇اروﻧکی وي‪ ،‬ﻧﻮ تاوان ﻳ‪ ３‬پر دواړو دی‪.‬‬ ‫شرحﻪ‪:‬‬ ‫د هغه ！پ حکم چ‪ ３‬له امله ي‪ ３‬دوه شﻴان له من‪％‬ه وﻻړشي‪ :‬کﻪ چا ﻳﻮ ＇ﻮک پﻪ ﻣﻮضحﻪ‬ ‫！پ داس‪！ ３‬پﻲ ک‪７‬چ‪ ３‬ﻟﻪ اﻣﻠﻪ ﻳ‪ ３‬د ﻫﻐﻪ ﻋﻘﻞ او وﻳ‪＋‬تان پﻪ ！ﻮﻟﻴزه تﻮ‪－‬ﻪ ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ وﻻړل‪ ،‬پﻪ دې‬ ‫صﻮرت ک‪ ３‬د ﻋﻘﻞ او ﻳا وﻳ‪＋‬تاﻧﻮ ﻟپاره ﻳﻮ دﻳت واجبﻴ‪８‬ي او د ﻣﻮضحﻪ دﻳت پک‪ ３‬شاﻣﻠﻴ‪８‬ي‪ ،‬خﻮ‬ ‫کﻪ د ﻣﻮضحﻪ ！پ ﻟﻪ اﻣﻠﻪ ﻟﻴدل او ﻳا اورﻳدل ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ وﻻړل‪ ،‬د ﻣﻮضحﻪ دﻳت د ﻟﻴدﻟﻮ ﻳا اورﻳدﻟﻮ‬ ‫ﻟﻪ دﻳت سره ﻳﻮ ‪＄‬ای ﻻزﻣﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫په دې اړه قاعده دا ده‪ :‬کﻠﻪ چ‪ ３‬پﻪ ﻳﻮه ﻏ‪７‬ي ک‪ ３‬جﻨاﻳت راﻣﻨ‪％‬تﻪ شﻲ او پﻪ ﻫﻐﻪ ﻏ‪７‬ي ک‪３‬‬ ‫دوه ﻧﻮر شﻴان ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ ﻳﻮسﻲ (ﻟکﻪ ﻣﻮضحﻪ ！پ چ‪ ３‬ﻋﻘﻞ او ﻳا د سر وﻳ‪＋‬تان ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ ﻳﻮسﻲ)‪،‬‬ ‫ﻧﻮ ﻟ‪ ８‬ارش پﻪ ډ‪４‬ر ک‪ ３‬داخﻠﻴ‪８‬ي‪ ،‬او کﻪ اثر ﻳ‪ ３‬پﻪ دوو ﻧﻮرو ﻏ‪７‬و ک‪＇ ３‬ر‪－‬ﻨد شﻲ (ﻟکﻪ ﻣﻮضحﻪ‬ ‫！پ چ‪ ３‬ﻟﻴدل او اورﻳدل ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ ﻳﻮسﻲ) کﻪ جﻨاﻳت خﻄا وي‪ ،‬ﻧﻮ پﻪ دﻳت ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬تداخﻞ ﻧﻪ‬ ‫راﻣﻨ‪％‬تﻪ کﻴ‪８‬ي‪ ،‬کﻪ پﻪ ﻗصد وي د اﻣام ابﻮحﻨﻴﻔﻪ (رحﻤﻪ اهلل) پﻪ ﻧزد د ！ﻮﻟﻮ ﻟپاره ﻣال ﻻزﻣﻴ‪８‬ي او‬ ‫پﻪ ﻫﻴ＆ ﻳﻮه ک‪ ３‬ﻫﻢ ﻗصاص ﻧشتﻪ‪ ،‬د صاحبﻴﻨﻮ پﻪ ﻧزد د ﻫﻐﻪ ‪＄‬ای ﻟپاره چ‪ ３‬پﻪ ﻫﻐﻪ ک‪ ３‬جﻨاﻳت پﻪ‬ ‫ﻧﻴﻐﻪ (ﻣستﻘﻴﻤا) راﻣﻨ‪％‬تﻪ شﻮی وي‪ ،‬ﻗصاص ﻻزﻣﻴ‪８‬ي او د ﻫﻐﻪ ‪＄‬ای ﻟپاره چ‪ ３‬پﻪ ﻏﻴر ﻣستﻘﻴﻢ‬ ‫ډول زﻳاﻧﻤﻦ شﻮی وي‪ ،‬دﻳت ﻻزﻣﻴ‪８‬ي‪.‬‬

‫‪٢٧‬‬

‫دﻏﻪ ﻗاﻋده سره ﻟﻪ تﻔصﻴﻠﻪ د ‪－‬ﻮت‪ ３‬د پرې کﻮﻟﻮ پﻪ ﻫﻐﻪ ‪＄‬ای ک‪ ３‬چ‪ ３‬د ﻳﻮې ‪－‬ﻮت‪ ３‬د پرې کﻮﻟﻮ‬ ‫تر ＇ﻨ‪ ，‬بﻠﻪ ‪－‬ﻮتﻪ شﻠﻪ شﻮې وي‪ ،‬پﻠ‪ ３‬شﻮې ده‪ ،‬ﻧﻮ د اﻣام صاحب پﻪ ﻧزد د دواړو ﻟپاره ارش‬ ‫ﻻزﻣﻴ‪８‬ي او د صاحبﻴﻨﻮ پﻪ ﻧزد د پرې ک‪７‬ﻟ‪ ３‬شﻮې ‪－‬ﻮت‪ ３‬ﻟپاره ﻗصاص او د شﻠ‪－ ３‬ﻮت‪ ３‬ﻟپاره ارش‬ ‫ﻻزﻣﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫د هغه ايستل شوي غاښ حکم چ‪ ３‬پر ‪＄‬ای ي‪ ３‬بل غاښ راشﻴن شوی وي‪ :‬کﻪ ＇ﻮک د‬ ‫چا ﻏاښ وباسﻲ او د ﻫﻐﻪ پر ‪＄‬ای بﻞ ﻏاښ را شﻴﻦ شﻲ‪ ،‬ﻧﻮ د اﻣام ابﻮ حﻨﻴﻔﻪ رحﻤﻪ هلل پﻪ ﻧزد د‬ ‫ﻏاښ دﻳت ساﻗﻄﻴ‪８‬ي او د صاحبﻴﻨﻮ (رحﻤﻬﻤا اهلل) پﻪ ﻧزد دﻳت ﻧﻪ ساﻗﻄﻴ‪８‬ي‪＄ ،‬کﻪ چ‪ ３‬جﻨاﻳت‬ ‫د دﻳت د وجﻮب باﻋث ‪－‬ر‪＄‬ﻴدﻟی دی او د دوﻳﻢ ﻏاښ را！ﻮک‪５‬دل د اهلل تﻌاﻟی ﻟﻪ خﻮا ﻧﻮی ﻧﻌﻤت‬ ‫دی چ‪ ３‬دﻳت ﻧﻪ ساﻗﻄﻮي‪.‬‬ ‫امام ابوحنﻴفه (رحمه اهلل) فرمايي‪ :‬پﻪ دې ‪＄‬ای ک‪ ３‬جﻨاﻳت ﻣﻌﻨاً زاﻳﻞ شﻮی دى‪＄ ،‬کﻪ چ‪３‬‬ ‫د دﻳت وجﻮب د ﻣﻨﻔﻌت د ﻓﻮت ک‪５‬دﻟﻮ پﻪ وجﻪ و‪ ،‬خﻮ کﻠﻪ چ‪ ３‬بﻞ ﻏاښ راو！ﻮکﻴد‪ ،‬ﻣﻨﻔﻌت پر‬ ‫خپﻞ ‪＄‬ای پات‪ ３‬شﻮ او د بﻞ ﻏاښ پﻪ را ！ﻮک‪５‬دﻟﻮ ﻣﻨبت ﻓاسد ﻧﻪ شﻮ‪ ،‬ﻧﻮ ﻧﻪ د ﻫﻐﻪ ﻣﻨﻔﻌت ﻓﻮت‬ ‫شﻮی او ﻧﻪ ﻳ‪ ３‬زﻳﻨت ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ تﻠﻠی دی‪.‬‬ ‫د سر هغه زخم چ‪ ３‬په بشپ‪７‬ه تو‪－‬ه جوړ شي او کومه ن‪＋‬ه ي‪ ３‬پات‪ ３‬نشي‪ :‬د ！پﻮﻧﻮ بدل کﻪ‬ ‫ﻫﻐﻪ د ﻣﻨصﻒ پرﻳک‪７‬ه وي او کﻪ ارش‪ ،‬د زخﻢ ﻟﻪ رﻏﻴدو وروستﻪ ！اکﻞ ک‪８５‬ي او کﻪ پﻪ زخﻢ ک‪３‬‬ ‫د ！پﻲ ک‪５‬دو ﻫﻴ＆ ﻧ‪＋‬ﻪ پاتﻲ ﻧشﻲ‪ ،‬د اﻣام ابﻮحﻨﻴﻔﻪ (رحﻤﻪ اهلل) پﻪ ﻧزد تاوان ساﻗﻄﻴ‪８‬ي‪＄ ،‬کﻪ‬ ‫تاوان د ﻫﻐﻪ ﻋﻴب او داغ ﻟپاره دی چ‪ ３‬پﻪ زخﻢ پات‪ ３‬کﻴ‪８‬ي او پﻪ ﻫﻐﻪ صﻮرت ک‪ ３‬چ‪ ３‬د زخﻢ‬ ‫ﻫﻴ＆ ﻧ‪＋‬ﻪ پات‪ ３‬ﻧشﻲ او ﻳﻮازې درد ﻳ‪ ３‬پات‪ ３‬وي‪ ،‬ﻧﻮ پﻪ دردوﻧﻮ ک‪ ３‬ﻣاﻟﻲ تاوان ﻧشتﻪ‪ ،‬ﻟکﻪ پﻪ اتﻔاق‬ ‫سره چ‪ ３‬پﻪ ＇پﻴ‪７‬ه وﻫﻠﻮ ک‪ ３‬ﻣاﻟﻲ تاوان ﻧشتﻪ‪.‬‬ ‫د اﻣام ابﻮﻳﻮسﻒ (رحﻤﻪ اهلل) پﻪ ﻧزد باﻳد د دردوﻧﻮ ﻟپاره ＇ﻪ ورک‪７‬ل شﻲ او د اﻣام ﻣحﻤد (رحﻤﻪ‬ ‫اهلل) پﻪ ﻧزد د ﻧاروﻏ‪ ９‬د ﻟ‪＋／‬تﻮﻧﻮ تاوان د طبﻴب اجﻮره او دوا ورتﻪ ورکﻮل کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫د ！پونو قصاص يوازې د زخمونو له رغ‪５‬دلو وروسته رامن‪％‬ته کﻴ‪８‬ي‪＄ :‬کﻪ ﻣﻤکﻨﻪ ده چ‪３‬‬ ‫ﻮجب ﻟﻪ تﻌﻴﻴﻦ‬ ‫ﻗتﻞ د ﻣرګ سبب شﻲ او پﻪ ﻫﻐﻪ صﻮرت ک‪ ３‬پﻪ ﻧﻔس ک‪ ３‬ﻗصاص دی‪ ،‬ﻧﻮ د ُﻣ َ‬

‫‪٢٨‬‬

‫＇خﻪ ﻣخک‪ ３‬باﻳد ﻗصاص وا ﻧﻪ خﻴستﻞ شﻲ‪.‬‬ ‫پرقاتل او عاقله باندې د ديت د وجوب بﻴان‪ :‬ﻫر ﻫﻐﻪ ﻗصدي ﻗتﻞ چ‪ ３‬ﻗصاص پک‪ ３‬د‬ ‫شبﻬ‪ ３‬ﻟﻪ اﻣﻠﻪ ساﻗط شﻲ‪ ،‬ﻣثﻼ‪ :‬پﻼر خپﻞ زوی ﻗتﻞ ک‪７‬ي‪ ،‬ﻳا ﻟس کسﻪ ﻳﻮ تﻦ پﻪ ﻗتﻞ ورسﻮي‬ ‫چ‪ ３‬ﻳﻮ ﻳ‪ ３‬پﻼر وي‪ .‬پﻪ دې صﻮرت ک‪ ３‬دﻳت د ﻗاتﻞ ﻟﻪ ﻣاﻟﻪ وي چ‪ ３‬پﻪ درﻳﻮ کﻠﻮﻧﻮ ک‪ ３‬اداء‬ ‫کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫کﻠﻪ چ‪ ３‬دﻳت د سﻮﻟ‪ ３‬ﻳا اﻗرار پﻪ کﻮﻟﻮ واجب شﻲ‪ ،‬ﻫﻐﻪ ﻫﻢ د ﻗاتﻞ ﻟﻪ ﻣال ＇خﻪ دی او ﻓﻮرا‬ ‫اداء کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫(ﻻ ت َ ْﻌ ِﻘﻞُ ا ْﻟ َﻌا ِﻗﻠَ ُة َﻋ ْﻤ ًدا َو َﻻ َﻋ ْب ًدا َو َﻻ‬ ‫ﻟﻪ ابﻦ ﻋباس رضی اهلل ﻋﻨﻬﻤا ＇خﻪ رواﻳت شﻮی دی‪َ :‬‬ ‫ُص ْﻠ ًحا َو َﻻ ْاﻋتِ َرا ًﻓا)‪ ۱‬پرﻋاﻗﻠﻪ ﻫﻐﻪ تاوان ﻧشتﻪ چ‪ ３‬د ﻋﻤد جﻨاﻳت‪ ،‬دﻏﻼم جﻨاﻳت‪ ،‬سﻮﻟ‪ ،３‬او‬ ‫اﻗرارﻟﻪ اﻣﻠﻪ ﻻزم شﻮی وي‪.‬‬ ‫د ماشوم او لﻴوني جنايت‪ :‬کﻪ کﻮم ﻧا باﻟﻎ تﻦ ﻳا کﻮم ﻟﻴﻮﻧﻲ پﻪ ﻗصد سره ＇ﻮک وواژه‪ ،‬د دوی‬ ‫ﻋﻤد ﻫﻢ خﻄا ‪２－‬ﻞ کﻴ‪８‬ي‪ ،‬ﻧﻮ پﻪ ﻫﻐﻪ ک‪ ３‬ﻗصاص ﻧﻪ واجبﻴ‪８‬ي‪ ،‬بﻠک‪ ３‬پرﻋاﻗﻠﻪ وو باﻧدې ﻳ‪ ３‬دﻳت‬ ‫دی او تر ＇ﻨ‪ ，‬ﻳ‪ ３‬د ﻣﻘتﻮل ﻟﻪ ﻣﻴراث ＇خﻪ ﻫﻢ ﻧﻪ ﻣحروﻣﻴ‪８‬ي‪＄ ،‬کﻪ ﻟﻪ ﻣﻴراثﻪ ﻣحروﻣﻴدل ﻳﻮ‬ ‫ډول ﻋﻘﻮبت دی او دوی دواړه د سزا اوﻋﻘﻮبت وړ ﻧﻪ دي‪.‬‬ ‫په ﻻرو ک‪ ３‬جنايت‪ :‬کﻪ چا پﻪ ﻋاﻣﻪ ﻻره ک‪＇ ３‬اه وکﻴﻨدﻟﻪ‪ ،‬ﻳا ﻳ‪ ３‬کﻮﻣﻪ تﻴ‪８‬ه ک‪＋５‬ﻮدﻟﻪ چ‪ ３‬ﻟﻪ اﻣﻠﻪ‬ ‫ﻳ‪ ３‬کﻮم اﻧسان تﻠﻒ شﻮ‪ ،‬ﻧﻮ دﻳت ﻳ‪ ３‬د ﻫﻐﻪ شخص پر ﻋاﻗﻠﻪ باﻧدې دی او کﻪ پﻪ ﻫﻐﻪ سره ﻣال‬ ‫ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ وﻻړ شﻲ د ﻫﻐﻪ تاوان پر خﻼف کار شخص دی‪.‬‬ ‫‪＄‬کﻪ ﻋاﻗﻠﻪ شرﻋا ً د ﻣاﻟﻮﻧﻮ د اتﻼف تاوان پر ﻏاړه ﻧشﻲ اخ‪５‬ستﻼی‪.‬‬ ‫پﻪ ﻻره ک‪ ３‬د ﻣضرو شﻴاﻧﻮ ﻟکﻪ ﻟر‪５－‬ﻮ‪ ،‬خس او خاشاکﻮ او ﻧﻮرو شﻴاﻧﻮ د ﻏﻮر‪＄‬ﻮﻟﻮ حکﻢ‪ ،‬ﻟکﻪ‬ ‫پﻪ ﻻر ک‪ ３‬د تﻴ‪８‬ې د ا‪＋４‬ﻮدﻟﻮ پﻪ شان دی‪.‬‬ ‫پﻪ پﻮرتﻨﻴﻮ تﻴري کﻮوﻧکﻮ اشخاصﻮ باﻧدې د ﻗتﻞ کﻔاره ﻧﻪ ﻻزﻣﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫کﻪ چا پﻪ خپﻞ ﻣﻠکﻴت (جاﻳداد) ک‪＇ ３‬اه کﻴﻨدﻟ‪ ３‬وه او ﻳا ﻳ‪ ３‬تﻴ‪８‬ه اﻳ‪ ３＋‬وه او ﻟﻪ اﻣﻠﻪ ﻳ‪ ３‬کﻮم‬ ‫شخص ﻳا ﻣال تﻠﻒ شﻮ‪ ،‬پﻪ ﻫﻐﻪ ک‪ ３‬کﻮم تاوان ﻧﻪ ﻻزﻣﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫‪ .۱‬أخرجﻪ ﻓﻲ اﻟﻤﻮطا رواﻳة ﻣحﻤد بﻦ حسﻦ اﻟشﻴباﻧﻲ باب دﻳة اﻟﻌﻤد‪.‬‬ ‫‪٢٩‬‬

‫د ＇اروي جنايت‪ :‬ﻟﻪ کﻮﻣﻮ شﻴاﻧﻮ ＇خﻪ چ‪＄ ３‬ان ساتﻨﻪ ﻣﻤکﻨﻪ ﻧﻪ وي‪ ،‬پﻪ ﻫﻐﻮ ک‪ ３‬ضﻤان او‬ ‫تاوان ﻫﻢ ﻧشتﻪ او ﻟﻪ کﻮﻣﻮ شﻴاﻧﻮ ＇خﻪ چ‪ ３‬اجتﻨاب ﻣﻤکﻦ وي او د ﻳﻮ چا ﻟﻪ خﻮا پﻪ ت‪５‬ري کﻮﻟﻮ‬ ‫سره راﻣﻨ‪％‬تﻪ شﻲ پﻪ ﻫﻐﻮ ک‪ ３‬تاوان ﻻزﻣﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫ﻧﻮ کﻪ چﻴرې د ﻳﻮ چا سﻮرﻟ‪ ９‬د ت‪ ，‬پﻪ حاﻟت ﻳﻮ ＇ﻮک ترپ‪＋‬ﻮ ﻻﻧدې ک‪ ７‬او ﻳا ﻳ‪ ３‬پﻪ سر ووﻫﻲ‬ ‫او ﻫﻐﻪ تﻠﻒ شﻲ او ﻳا پرې خﻮﻟﻪ وﻟ‪／‬ﻮي‪ ،‬پﻪ دې صﻮرتﻮﻧﻮ ک‪ ３‬پر سﻮرﻟ‪ ９‬سپﻮر شخص ضاﻣﻦ‬ ‫او تاوان ورکﻮوﻧکی دی‪＄ ،‬کﻪ چ‪＄ ３‬ان ساتﻨﻪ ور＇خﻪ ﻣﻤکﻨﻪ وه او کﻪ چﻴرې د ﻳﻮه سپاره‬ ‫شخص سﻮرﻟ‪ ９‬د ت‪ ，‬پﻪ حال ک‪ ３‬ﻳﻮ ＇ﻮک د شا ﻟﻪ ﻟﻮري پﻪ ﻟﻐتﻪ او ﻳا پﻪ ﻟک‪ ９‬باﻧدې ووﻫﻲ‪،‬‬ ‫ﻧﻮضﻤان(تاوان) پﻪ ک‪ ３‬ﻧشتﻪ‪＄ ،‬کﻪ د ت‪ ，‬پﻪ حال ک‪ ３‬ور＇خﻪ ﻣخﻨﻴﻮي ﻣﻤکﻦ ﻧﻪ دی‪.‬‬ ‫ﻫﻤدا شان کﻪ سپرﻟ‪ ９‬پﻪ ﻻره ک‪ ３‬خﻮشاﻳان او بﻮﻟ‪ ３‬وک‪７‬ي او پر ﻫﻐﻪ باﻧدې ＇ﻮک و＊ﻮﻳ‪８‬ي او‬ ‫زﻳان ورتﻪ ورسﻴ‪８‬ي‪ ،‬ﻧﻮ تاوان ﻧﻪ ﻟري‪.‬‬ ‫خﻮ کﻪ سپرﻟ‪ ９‬ﻳ‪ ３‬پﻪ ﻻره ک‪ ３‬ودروﻟﻪ او داس‪ ３‬پ‪＋５‬ﻪ راﻣﻨ‪％‬تﻪ شﻮه‪ ،‬بﻴا تاوان ﻟري‪＄ ،‬کﻪ پﻪ دې‬ ‫صﻮرت ک‪ ３‬ت‪５‬ری د ده ﻟﻪ ﻟﻮرې شﻮی دی‪.‬‬ ‫کﻪ چا ﻳﻮ ＇اروی روان ک‪７‬ی و‪ ،‬دی ﻳ‪ ３‬تر شا روان و او ＇اروي ＇ﻮک د ﻣخ‪ ３‬او ﻳا د شا د پ‪３＋‬‬ ‫ﻻﻧدې ک‪ ７‬او ﻫﻐﻪ ﻣ‪ ７‬شﻮ‪ ،‬ﻧﻮ بﻴﻮوﻧکی ضاﻣﻦ دی‪＄ ،‬کﻪ دﻏﻪ کار د ده د ﻧﻈر ﻻﻧدې ترسره شﻮی‬ ‫دی چ‪ ３‬ﻟﻪ ﻫﻐﻪ ＇خﻪ ډډه کﻮل ﻣﻤکﻦ و‪.‬‬ ‫کﻪ ﻳﻮ چا د ＇اروي جﻠب ﻧﻴﻮﻟی و او ﻣخ ﻟﻮر تﻪ ﻳ‪ ３‬راکاږﻟﻮ او د ﻣخ‪ ３‬پﻪ پ‪＋‬ﻪ ﻳ‪＇ ３‬ﻮک ﻫﻼک‬ ‫شﻮ‪ ،‬بﻴﻮوﻧکی ﻳ‪ ３‬ضاﻣﻦ دی‪.‬‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د ﻣﻮ！ر او د اب‪( ３‬سپرﻟ‪ )９‬پﻪ وسﻴﻠﻪ د اﻧسان او ＇اروي تﻠﻒ ک‪５‬دل پرتﻠﻪ ک‪７‬ي‬ ‫او د ﻫﻐﻪ د حکﻢ پﻪ اړه دې خپﻞ ﻧﻈر ＇ر‪－‬ﻨد ک‪７‬ي‪.‬‬

‫‪٣٠‬‬

‫‪ .۱‬د ﻫﻐﻪ زخﻢ پﻪ اړه ﻗاﻋده ＇ﻪ ده چ‪ ３‬ﻟﻪ اﻣﻠﻪ ﻳ‪ ３‬دوه شﻴان تﻠﻒ شﻲ؟ دﻏﻪ ﻗاﻋده سره ﻟﻪ‬ ‫اتﻔاﻗﻲ او اختﻼﻓﻲ ﻣﻮاردو د ﻣثاﻟﻮﻧﻮ پﻪ ترڅ ک‪＇ ３‬ر‪－‬ﻨده ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ .۲‬کﻪ ＇ﻮک د ﻳﻮ چا ﻏاښ ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ ﻳﻮسﻲ او د ﻫﻐﻪ ﻏاښ پﻪ ‪＄‬ای بﻞ ﻏاښ رواخﻴژي‪ ،‬د اﻣام‬ ‫صاحب او صاحبﻴﻨﻮ(رحﻤﻬﻢ اهلل) پﻪ ﻧزد ＇ﻪ حکﻢ ﻟري؟ د دواړو خﻮاوو دﻟﻴﻠﻮﻧﻪ وﻟﻴکئ‪.‬‬ ‫‪ .۳‬ﻛﻪ د سر ！پ پﻪ ！ﻮﻟﻴزه تﻮ‪－‬ﻪ روغ شﻲ او ﻫﻴ＆ ﻧ‪＋‬ﻪ ﻳ‪ ３‬پات‪ ３‬ﻧشﻲ‪ ،‬د احﻨاﻓﻮ د درﻳﻮاړو اﻣاﻣاﻧﻮ‬ ‫(رحﻤﻬﻢ اهلل) پﻪ ﻧزد ＇ﻪ اثر پرې ﻣرتبﻴ‪８‬ي؟ او وﻟ‪３‬؟‬ ‫‪ .۴‬پﻪ ﻻﻧدې صﻮرتﻮﻧﻮ ک‪ ３‬کﻮم دﻳت د ﻗاتﻞ ﻟﻪ ﻣال ＇خﻪ او کﻮم پرﻋاﻗﻠﻪ باﻧدې دی؟‬ ‫ﻋﻤد ﻗتﻞ چ‪ ３‬ﻗصاص پک‪ ３‬د شبﻬ‪ ３‬ﻟﻪ وج‪ ３‬ساﻗط شﻲ‪.‬‬ ‫ﻫﻐﻪ دﻳت چ‪ ３‬د سﻮﻟ‪ ３‬پﻪ وجﻪ ﻻزﻣﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫ﻫﻐﻪ دﻳت چ‪ ３‬د اﻗرار پﻪ سبب ﻻزﻣﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫ﻫﻐﻪ دﻳت چ‪ ３‬د ﻣاشﻮم او ﻳا ﻟﻴﻮﻧﻲ د ک‪７‬ﻧﻮ ﻟﻪ اﻣﻠﻪ ﻻزﻣﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫پﻪ سبب سره ﻗتﻞ‪.‬‬ ‫‪ .۵‬کﻪ ﻳﻮ ＇ﻮک پﻪ ﻻر ک‪ ３‬تﻴ‪８‬ه کﻴ‪８‬دي‪ ،‬ﻳا ﻧاکاره تﻮکﻲ واچﻮي‪ ،‬او پﻪ ﻫﻐﻪ باﻧدې کﻮم شخص ﻳا‬ ‫ﻣال تﻠﻒ شﻲ‪＇ ،‬ﻪ اثر پرې ﻣرتبﻴ‪８‬ي؟‬ ‫‪ .۶‬د ＇اروي جﻨاﻳت پﻪ داس‪ ３‬حاﻟت ک‪ ３‬چ‪＇ ３‬ﻮک پرې سپﻮر وي‪ ،‬ﻳا ﻳ‪ ３‬د شا ﻟﻪ خﻮا بﻴاﻳﻲ‬ ‫او ﻳا ﻳ‪ ３‬ﻣخ‪ ３‬تﻪ راکاږي‪＇ ،‬ﻪ حکﻢ ﻟري؟‬

‫‪٣١‬‬

‫شپ‪８‬م لﻮست‬

‫د دﻳﻮال لﻮﻳدل‪！ ،‬کر‪ ،‬د جنﻴن دﻳت او د قتل کفاره‬ ‫د اﻧسان پر بدن باﻧدې د ‪＄‬ﻴﻨﻮ جﻨاﻳاتﻮ ﻟکﻪ د کﻮږ دﻳﻮال راپرﻳﻮتﻞ‪！ ،‬کر او پﻪ جﻨﻴﻦ باﻧدې د ﻣﻮر پﻪ‬ ‫‪－‬ﻴ‪６‬ه ک‪ ３‬جﻨاﻳت چ‪ ３‬پﻪ ت‪５‬رو ﻟﻮستﻮﻧﻮ ک‪ ３‬ورتﻪ اشاره ﻧﻪ ده شﻮې‪ ،‬پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬بﻴاﻧﻴ‪８‬ي‪.‬‬

‫ژباړه‪:‬‬ ‫(‪ )۱‬کﻠﻪ چ‪ ３‬ﻳﻮ دﻳﻮال د ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ د ﻻرې خﻮاتﻪ کﻮږ شﻮ او ﻟﻪ ＇‪＋‬تﻦ ＇خﻪ ﻳ‪ ３‬ﻏﻮ＊تﻨﻪ وشﻲ‬ ‫چ‪ ３‬ﻫﻐﻪ وران ک‪７‬ي او پﻪ دې خبره شاﻫدان ﻫﻢ وﻧﻴﻮل شﻲ‪ ،‬خﻮ ﻫﻐﻪ دﻏﻪ دﻳﻮال پﻪ کﻮﻣﻪ ﻣﻮده‬ ‫‪٣٢‬‬

‫ک‪ ３‬چ‪ ３‬وراﻧﻮﻻی شﻮ‪ ،‬وران ﻧﻪ ک‪ ،７‬تردې چ‪ ３‬دﻳﻮال وﻏﻮر‪＄‬ﻴد‪ ،‬ﻧﻮ کﻪ اﻧسان او ﻳا ﻣال پرې‬ ‫تﻠﻒ شﻲ‪ ،‬باﻳد د دﻳﻮال خاوﻧد ﻳ‪ ３‬تاوان ورک‪７‬ي‪ .‬ﻣسﻠﻤان او ذﻣﻲ د دﻳﻮال د وراﻧﻮﻟﻮ پﻪ ﻏﻮ＊تﻨﻪ‬ ‫ک‪ ３‬ﻳﻮ برابر دي‪.‬‬ ‫(‪ )۲‬کﻪ کﻮم دﻳﻮال د ﻳﻮ چا د کﻮر پﻪ طرف کﻮږ شﻮ‪ ،‬ﻧﻮ د دﻏﻪ دﻳﻮال د وراﻧﻮﻟﻮﻏﻮ＊تﻨﻪ ﻳﻮازې د‬ ‫کﻮر پﻪ ＇‪＋‬تﻦ پﻮرې اړه ﻟري‪.‬‬ ‫(‪ )۳‬کﻠﻪ چ‪ ３‬پر أس دوه سپاره کسان ﻟﻪ ﻳﻮ بﻞ سره ！کر وک‪７‬ي او دواړه ﻣ‪７‬ه شﻲ‪ ،‬ﻧﻮ د ﻫر ﻳﻮه پر‬ ‫ﻋاﻗﻠﻪ باﻧدې د بﻞ دﻳت دی‪.‬‬ ‫(‪ )۴‬کﻪ چا کﻮﻣﻪ (حاﻣﻠﻪ) ＊‪％‬ﻪ پﻪ ‪６５－‬ه ووﻫﻠﻪ او ﻣ‪ ７‬جﻨﻴﻦ (ﻣاشﻮم) ﻳ‪ ３‬وﻏﻮر‪＄‬اوه‪ ،‬ﻧﻮ پر ﻫﻐﻪ‬ ‫تاوان (ﻏره) ﻻزم دی او ﻏره د ﻋشرﻧﻴﻤاﻳﻲ(د دﻳت شﻠﻤﻪ برخﻪ)ده‪.‬‬ ‫(‪ )۵‬کﻪ ﻳ‪ ３‬ﻣاشﻮم ژوﻧدی وﻏﻮر‪５＄‬ده او ﻟﻪ ﻫﻐﻪ وروستﻪ ﻣ‪７‬شﻮ‪ ،‬ﻧﻮ بشپ‪ ７‬دﻳت پرې ﻻزﻣﻴ‪８‬ي‪ .‬کﻪ‬ ‫ﻳ‪ ３‬ﻣاشﻮم ﻣ‪ ７‬وﻏﻮر‪＄‬اوه او ﻟﻪ ﻫﻐﻪ وروستﻪ پخپﻠﻪ ＊‪％‬ﻪ ﻫﻢ ﻣ‪７‬ه شﻮه‪ ،‬ﻧﻮ پر وﻫﻮﻧکﻲ باﻧدې دﻳت‬ ‫او ﻏره ﻻزﻣﻴ‪８‬ي‪ .‬کﻪ ﻣﻮر ﻣ‪７‬ه شﻮه او ﻟﻪ ﻫﻐﻪ وروستﻪ ﻣ‪ ７‬ﻣاشﻮم وﻟﻮﻳد‪ ،‬د ﻣﻮر دﻳت پﻪ بشپ‪ ７‬ډول‬ ‫دی او پﻪ جﻨﻴﻦ (ﻣاشﻮم) ک‪＇ ３‬ﻪ شی ﻧشتﻪ‪.‬‬ ‫(‪ )۶‬ﻫﻐﻪ ＇ﻪ چ‪ ３‬پﻪ جﻨﻴﻦ ک‪ ３‬واجبﻴ‪８‬ي‪ ،‬ﻟﻪ ﻫﻐﻪ ＇خﻪ پﻪ ﻣﻴراث وړل کﻴ‪８‬ي او د جﻨﻴﻦ پﻪ ﻗتﻞ‬ ‫ک‪ ３‬کﻔاره ﻧشتﻪ‪.‬‬ ‫(‪ )۷‬د شبﻪ ﻋﻤد او خﻄا ﻗتﻞ کﻔاره‪ ،‬د ﻣسﻠﻤان ﻣرﻳﻲ أزادول دي‪ ،‬کﻪ چا ﻣرﻳی وﻧﻪ ﻣﻮﻧد‪ ،‬ﻧﻮ‬ ‫د دوو ﻣﻴاشتﻮ پرﻟﻪ پس‪ ３‬روژې دې وﻧﻴسﻲ او خﻮاړو ورکﻮل پک‪ ３‬بسﻨﻪ ﻧﻪ کﻮي (د روژې ‪＄‬ای‬ ‫ﻧﻪ ﻧﻴسﻲ)‪.‬‬ ‫شرحﻪ‪:‬‬ ‫د کاږه ديوال احکام‪ :‬کﻪ ﻳﻮ دﻳﻮال د ﻋاﻣ‪ ３‬ﻻرې خﻮا تﻪ کﻮږ شﻮ‪ ،‬خﻠکﻮ د ﻫﻐﻪ د وراﻧﻮﻟﻮ‬ ‫ﻏﻮ＊تﻨﻪ وک‪７‬ه او د دﻳﻮال ＇‪＋‬تﻦ دوﻣره وخت ک‪ ３‬چ‪ ３‬ﻫﻐﻪ ﻳ‪ ３‬وراﻧﻮﻻی شﻮ‪ ،‬وران ﻧک‪ ،７‬تر‬ ‫دې چ‪ ３‬ﻫﻐﻪ وﻟﻮﻳد او ﻳﻮ ＇ﻮک ﻳ‪ ３‬وواژه ﻳا ﻳ‪ ３‬د چا ﻣال تﻠﻒ ک‪ ،７‬د ﻗﻴاس ﻟﻪ ﻣخ‪ ،３‬د د ﻳﻮال‬

‫‪٣٣‬‬

‫خاوﻧد ضاﻣﻦ ﻧﻪ دی‪ ،‬چ‪ ３‬دا د اﻣام شاﻓﻌﻲ او اﻣام ﻣحﻤد (رحﻤﻬﻤا اهلل) ﻗﻮل دی‪＄ ،‬کﻪ پﻪ‬ ‫دې ک‪ ３‬د ﻣاﻟک تﻘصﻴر او ﻧﻴﻤ‪７／‬تﻴا ﻧشتﻪ‪ ،‬د دﻳﻮال بﻨاء د ده پﻪ ﻣﻠک ک‪ ３‬ده او د ﻫﻐﻪ ک‪８‬ﻳدل د‬ ‫ﻣاﻟک کار ﻧﻪ دی‪ .‬خﻮ د استحسان ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬ﻫﻐﻪ ضاﻣﻦ دی‪＄ ،‬کﻪ کﻠﻪ چ‪ ３‬دﻳﻮال کﻮږ شﻮ‪ ،‬د‬ ‫ﻫﻐﻪ د ﻟﻮﻳدو ‪－‬ﻮاښ و‪ ،‬د ﻫﻐﻪ د وراﻧﻮﻟﻮ ﻏﻮ＊تﻨﻪ ﻫﻢ وشﻮه بﻴاﻳ‪ ３‬ﻫﻢ وران ﻧﻪ ک‪ ،７‬ﻧﻮ د دﻳﻮال ﻧﻪ‬ ‫وراﻧﻮل ت‪５‬ری ‪２－‬ﻞ کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫ﻫﻤدارﻧ‪／‬ﻪ کﻪ د چا دﻳﻮال د بﻞ چا د کﻮر خﻮاتﻪ ورکﻮږ شﻮ او د کﻮر خاوﻧد د ﻫﻐﻪ د وراﻧﻮﻟﻮ‬ ‫ﻏﻮ＊تﻨﻪ وک‪７‬ه‪ ،‬خﻮ د دﻳﻮال خاوﻧد‪ ،‬ﻫﻐﻪ وران ﻧک‪ ،７‬د ﻫﻐﻪ د ﻧ‪４７‬دﻟﻮ پﻪ صﻮرت ک‪ ３‬کﻪ ﻫر شی‬ ‫تﻠﻒ شﻮ د دﻳﻮال خاوﻧد بﻪ د ﻫﻐﻪ تاوان ورکﻮي او پﻪ دې صﻮرت ک‪ ３‬ﻳﻮازې د کﻮر د خاوﻧد پﻪ‬ ‫ﻏﻮ＊تﻨﻪ ﻣﻠزم ‪－‬ر‪＄‬ﻲ‪ ،‬ﻧﻪ د بﻞ چا پﻪ ﻏﻮ＊تﻨﻪ‪.‬‬ ‫！کر‪ :‬کﻠﻪ چ‪ ３‬دوه سپاره ﻳﻮ ﻟﻪ بﻠﻪ سره ！کر وک‪７‬ي او دواړه ﻣ‪７‬ه شﻲ‪ ،‬ﻧﻮ ﻫر ﻳﻮه ﻣﻘابﻞ ﻟﻮری پﻪ‬ ‫خﻄا وژﻟی دی او پﻪ خﻄا ﻗتﻞ ک‪ ３‬دﻳت پر ﻋاﻗﻠﻪ باﻧدې ﻻزﻣﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫د وهلو په ذريعه د جنﻴن (اوﻻد) سقط(غور‪＄‬ﻴدل)‪ :‬د جﻨﻴﻦ پﻪ اسﻘاط باﻧدې کﻪ ﻫﻐﻪ پﻪ‬ ‫ﻋﻤدي تﻮ‪－‬ﻪ وي او کﻪ پﻪ خﻄا سره‪ ،‬ﻏره ﻻزﻣﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫غُ ّرة‪ :‬دﻟتﻪ د تاوان پﻪ ﻣﻌﻨا ده چ‪ ３‬اﻧدازه ﻳ‪ ３‬پﻨ‪％‬ﻪ سﻮه درﻫﻤﻪ ده ﻳﻌﻨ‪ :３‬د ﻫﻠک ﻏره د س‪７‬ي د‬ ‫دﻳت شﻠﻤﻪ برخﻪ او د اﻧجﻠ‪ ９‬ﻏره د ＊‪ ３％‬د دﻳت ﻟسﻤﻪ ده‪ ،‬چ‪ ３‬د دې ﻣﻮضﻮع ﻧﻮر ﻣساﻳﻞ پﻪ‬ ‫ﻣتﻦ ک‪＇ ３‬ر‪－‬ﻨد دي‪.‬‬ ‫د قتل کفاره‪:‬د شبﻪ ﻋﻤد او د خﻄا پﻪ ﻗتﻞ ک‪ ３‬کﻔاره ﻻزﻣﻴ‪８‬ي‪ ،‬د ﻗتﻞ کﻔاره د ﻣﻮﻣﻦ ﻏﻼم‬ ‫(ﻣرﻳی) ﻟﻪ أزادوﻟﻮ ＇خﻪ ﻋبارت ده او کﻪ ﻳ‪ ３‬ﻫﻐﻪ وﻧﻪ ﻣﻮﻧدﻟﻮ دوې ﻣﻴاشت‪ ３‬دې پرﻟﻪ پس‪ ３‬روژې‬ ‫وﻧﻴسﻲ‪＄ .‬کﻪ اهلل تﻌاﻟی ﻓرﻣاﻳﻲ‪} :‬‬ ‫{ تر دې ﻗﻮﻟﻪ د اهلل تﻌاﻟی }‬

‫{ [اﻟﻨساء‪]۹۲ :‬‬

‫ﻣﻮﻣﻦ ﻟﻪ ﻏﻼﻣ‪ ９‬ﻧﻪ‬ ‫" او ＇ﻮك چ‪ ３‬ﻛﻮم ﻣؤﻣﻦ پﻪ خﻄا سره ووژﻧﻲ؛ ﻧﻮ د ﻫﻐﻪ ﻛﻔاره دا ده چ‪ ３‬ﻳﻮ ْ‬ ‫أزاد ﻛ‪７‬ي او د وژل شﻮي وارثاﻧﻮ تﻪ د وﻳﻨﻮ بﻴﻪ ورﻛ‪７‬ي‪ ،‬ﻧﻮ ﻛﻪ ＇ﻮک ﻏﻼم وﻧﻪ ﻣﻮﻣﻲ پر ﻟﻪ پس‪３‬‬ ‫دې دوه ﻣﻴاشت‪ ３‬روژې وﻧﻴسﻲ‪.‬‬

‫‪٣٤‬‬

‫‪ .۱‬کﻪ د کﻮم شخص دﻳﻮال د ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ ﻋاﻣ‪ ３‬ﻻرې او ﻳا د بﻞ چا د کﻮر پﻪ ﻟﻮر کﻮږ وي‪ ،‬د ﻫﻐﻪ‬ ‫＇‪＋‬تﻦ باﻳد ＇ﻪ وک‪７‬ي او د ﻧﻮرو وجﻴبﻪ ＇ﻪ ده؟‬ ‫‪ .۲‬ﻫﻐﻪ ﻣﻬال چ‪ ３‬دوه سپاره ﻳﻮ ﻟﻪ بﻠﻪ سره ！کر شﻲ او ﻟﻪ ﻫﻐﻮی ＇خﻪ ﻳﻮ ﻳا دواړه ﻣ‪７‬ه شﻲ‪ ،‬ﻧﻮ‬ ‫پﻪ دې پ‪＋５‬ﻪ ＇ﻪ اثر ﻣرتبﻴ‪８‬ي؟‬ ‫‪ .۳‬د ﻗتﻞ د کﻔارې ډوﻟﻮﻧﻪ سره ﻟﻪ دﻟﻴﻞ بﻴان ک‪７‬ئ‪.‬‬

‫‪٣٥‬‬

‫اووم لﻮست‬

‫قسامت‬ ‫پﻪ اسﻼﻣﻲ شرﻳﻌت ک‪ ３‬د اﻧسان ﻧﻔس ډ‪４‬ر ارز＊ت ﻟري‪ .‬ﻟﻪ ﻫﻤدې اﻣﻠﻪ کﻪ ﻗاتﻞ ＇ر‪－‬ﻨد وي پﻪ‬ ‫ﻫﻐﻪ ﻳ‪ ３‬ﻗصاص او ﻳا دﻳت ﻻزم ک‪７‬ی دی‪ .‬خﻮ کﻪ چﻴرې ﻣﻘتﻮل پﻪ داس‪ ３‬حاﻟت ک‪ ３‬وﻣﻮﻧدل شﻲ‬ ‫چ‪ ３‬د وژﻟﻮ ﻧ‪ ３＋‬او أثار پﻪ ﻫﻐﻪ ک‪＇ ３‬ر‪－‬ﻨدې شﻲ او وژوﻧکی ﻳ‪ ３‬ﻣﻌﻠﻮم ﻧﻪ وي‪＇ ،‬رﻧ‪／‬ﻪ چ‪３‬‬ ‫د ﻣﻌصﻮم اﻟدم ﻧﻔس وﻳﻨﻪ ﻫدر اوبﻴ‪％‬اﻳﻪ ﻧﻪ ‪＄‬ﻲ‪ ،‬ﻧﻮ د سﻴﻤ‪ ３‬د ﻧژدې خﻠکﻮ پﻪ ﻣﻨ‪ ＃‬ک‪ ３‬ﻗساﻣت‬ ‫صﻮرت ﻧﻴسﻲ او د ﻣ‪７‬ي دﻳت پر ﻫﻐﻮی باﻧدې تحﻤﻴﻠﻴ‪８‬ي چ‪ ３‬پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬بﻪ د ﻗساﻣت‬ ‫تﻌرﻳﻒ‪ ،‬احکام او د ﻫﻐﻪ اړوﻧد ﻣﻮضﻮﻋات بﻴان شﻲ‪.‬‬

‫‪٣٦‬‬

‫ژباړه‪:‬‬ ‫(‪ )۱‬کﻪ پﻪ کﻮﻣﻪ ﻣحﻠﻪ ک‪ ３‬ﻣ‪７‬ی پﻴدا شﻲ او ﻣﻌﻠﻮﻣﻪ ﻧﻪ وه چ‪ ３‬ﻫﻐﻪ چا وژﻟی دی‪ ،‬د ﻣحﻠ‪３‬‬ ‫پﻨ‪％‬ﻮسﻮ کساﻧﻮ تﻪ ﻗسﻢ ورکﻮل کﻴ‪８‬ي‪ ،‬چ‪ ３‬ﻫﻐﻪ بﻪ د (ﻣﻘتﻮل) وﻟﻲ پﻪ ‪－‬ﻮتﻪ کﻮي (داس‪ ３‬ﻗسﻢ بﻪ‬ ‫کﻮي)‪ :‬پﻪ اهلل ﻗسﻢ کﻮو چ‪ ３‬ﻧﻪ ﻣﻮ وژﻟی دی او ﻧﻪ ﻳ‪ ３‬ﻗاتﻞ پﻴژﻧﻮ‪ ،‬کﻠﻪ چ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻗسﻢ وک‪ ،７‬ﻧﻮ د‬ ‫ﻣحﻠ‪ ３‬پﻪ خﻠکﻮ د دﻳت ورکﻮﻟﻮحکﻢ کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫(‪ )۲‬او د ﻣﻘتﻮل وﻟﻲ تﻪ ﻗسﻢ ﻧﻪ ورکﻮل کﻴ‪８‬ي‪ ،‬تر＇ﻮ د ده پﻪ ﻧﻔﻊ د جﻨاﻳت حکﻢ وک‪７‬ل شﻲ‪.‬‬ ‫(‪ )۳‬کﻪ د ﻣحﻠ‪ ３‬اوسﻴدوﻧکﻲ پﻨ‪％‬ﻮسﻮ تﻨﻮ تﻪ وﻧﻪ رس‪５‬دل‪ ،‬ﻫﻐﻮی تﻪ دې دوﻳﻢ ‪＄‬ﻠ‪ ３‬ﻗسﻢ ورک‪７‬ل‬

‫‪٣٧‬‬

‫شﻲ‪ ،‬تر＇ﻮ پﻨ‪％‬ﻮس پﻮره شﻲ‪.‬‬ ‫(‪ )۴‬وړوکی‪ ،‬ﻟﻴﻮﻧی‪％＊ ،‬ﻪ او ﻣرﻳی پﻪ ﻗساﻣت ک‪ ３‬ﻧﻪ داخﻠﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫(‪ )۵‬کﻪ ﻣ‪７‬ی پﻴدا شﻮ او د (ﻗتﻞ) اثر او ﻧ‪＋‬ﻪ ورباﻧدې ﻧﻪ وه‪ ،‬ﻧﻮ ﻧﻪ ﻗساﻣت شتﻪ او ﻧﻪ دﻳت‪.‬‬ ‫ﻫﻤدارﻧ‪／‬ﻪ (ﻗساﻣت او دﻳت ﻧشتﻪ) کﻪ وﻳﻨﻪ ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ پﻮزې ﻳا ﻟﻪ ﻣﻘﻌد او ﻳا ﻟﻪ خﻮﻟ‪＇ ３‬خﻪ بﻬﻴدﻟ‪３‬‬ ‫وه‪ .‬کﻪ چﻴرې ﻟﻪ دواړو ستر‪－‬ﻮ او ﻏﻮږوﻧﻮ ＇خﻪ ﻳ‪ ３‬وﻳﻨﻪ راوتﻠ‪ ３‬وه‪ ،‬ﻧﻮ ﻫﻐﻪ ﻣﻘتﻮل ‪２－‬ﻞ کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫(‪ )۶‬کﻠﻪ چ‪ ３‬ﻣﻘتﻮل د داس‪ ３‬سپرﻟ‪ ９‬د پاسﻪ وﻣﻮﻧدل شﻲ‪ ،‬چ‪ ３‬ﻳﻮ س‪７‬ي ﻳ‪ ３‬بﻴاﻳﻲ‪ ،‬ﻧﻮ دﻳت د‬ ‫دﻏﻪ بﻴﻮوﻧکﻲ پر ﻋاﻗﻠﻪ باﻧدې دی‪ ،‬ﻧﻪ د ﻣحﻠ‪ ３‬پر خﻠکﻮ‪.‬‬ ‫(‪ )۷‬کﻪ ﻣﻘتﻮل د چا پﻪ کﻮر ک‪ ３‬پﻴدا شﻮ‪ ،‬ﻗساﻣت پﻪ ﻫﻐﻪ او دﻳت ﻳ‪ ３‬پرﻋاﻗﻠﻪ باﻧدې ﻻزﻣﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫(‪ )۸‬د اﻣام ابﻮحﻨﻴﻔﻪ (رحﻤﻪ اهلل) پﻪ ﻧزد‪＇ ،‬ﻮک چ‪ ３‬پﻪ ﻣحﻠﻪ ک‪ ３‬استﻮ‪－‬ﻦ دي د ﻣحﻠ‪ ３‬ﻟﻪ‬ ‫خاوﻧداﻧﻮ سره پﻪ ﻗساﻣت ک‪ ３‬ﻧﻪ داخﻠﻴ‪８‬ي‪ ،‬ﻗساﻣت د خﻄ‪ ３‬پﻪ خﻠکﻮ باﻧدې دی ﻧﻪ پﻪ ﻣشترﻳاﻧﻮ‪،‬‬ ‫ا‪－‬ر کﻪ ﻳﻮازې ﻳﻮ تﻦ د خﻄ‪ ３‬ﻟﻪ اﻫﻞ ＇خﻪ پات‪ ３‬وي‪.‬‬ ‫(‪ )۹‬کﻪ ﻣﻘتﻮل پﻪ ک‪＋‬ت‪ ９‬ک‪ ３‬پﻴدا شﻲ‪ ،‬ﻗساﻣت د ک‪＋‬ت‪ ９‬پﻪ سپرو خﻠکﻮ او د ک‪＋‬تﻲ پﻪ کار‬ ‫کﻮوﻧکﻮ باﻧدې واجب ‪－‬ر‪＄‬ﻲ‪ ،‬کﻪ ﻣﻘتﻮل د ﻣحﻠ‪ ３‬پﻪ جﻮﻣات ک‪ ３‬پﻴدا شﻲ‪ ،‬ﻗساﻣت د ﻫﻐ‪３‬‬ ‫ﻣحﻠ‪ ３‬پر خﻠکﻮ واجبﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫(‪ )۱۰‬کﻪ ﻣﻘتﻮل پﻪ جاﻣﻊ جﻮﻣات ک‪ ３‬او ﻳا پﻪ ﻋﻤﻮﻣﻲ س‪７‬ک ک‪ ３‬پﻴدا شﻲ‪ ،‬ﻧﻮ پﻪ ﻫﻐﻪ ک‪ ３‬ﻗساﻣت‬ ‫ﻧشتﻪ او دﻳت ﻳ‪ ３‬پﻪ بﻴت اﻟﻤال باﻧدې دی‪.‬‬ ‫(‪ )۱۱‬کﻪ ﻣﻘتﻮل پﻪ داس‪ ３‬د＊تﻪ او بﻴدﻳا ک‪ ３‬پﻴدا شﻮ چ‪ ３‬ﻧژدې ورتﻪ ابادۍ شتﻮن ﻧﻪ درﻟﻮد‪ ،‬د‬ ‫ﻫﻐﻪ وﻳﻨﻪ ﻫدر ده‪.‬‬ ‫(‪ )۱۲‬کﻪ ﻣﻘتﻮل د دوو کﻠﻴﻮ پﻪ ﻣﻨ‪ ＃‬ک‪ ３‬پﻴدا شﻮ‪ ،‬ﻗساﻣت ﻳ‪ ３‬پﻪ ﻧژدې کﻠﻲ دی‪.‬‬ ‫(‪ )۱۳‬کﻪ ﻣﻘتﻮل د ﻓرات (سﻴﻨد) پﻪ ﻣﻨ‪ ＃‬ک‪ ３‬پﻴدا شﻮ چ‪ ３‬اوبﻪ ورباﻧدې رواﻧ‪ ３‬وي‪ ،‬ﻫﻐﻪ ﻫدر‬ ‫دی‪.‬‬ ‫(‪ )۱۴‬او کﻪ پﻪ ساحﻞ ک‪ ３‬اﻳسار شﻮی و‪ ،‬ﻧﻮ (ﻗساﻣت) ﻳ‪ ３‬پﻪ ﻧژدې کﻠﻲ دی‪.‬‬

‫‪٣٨‬‬

‫(‪ )۱۵‬کﻪ د ﻣﻘتﻮل وﻟﻲ د ﻣحﻠ‪ ３‬پﻪ ﻳﻮه ！اکﻠﻲ شخص دﻋﻮا وک‪７‬ه‪ ،‬ﻟﻪ ﻫﻐﻮ ＇خﻪ ﻗساﻣت ﻧﻪ‬ ‫ساﻗﻄﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫(‪ )۱۶‬کﻪ د ﻣحﻠ‪ ３‬ﻟﻪ خﻠکﻮ پرتﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ بﻞ شخص دﻋﻮا وک‪７‬ه ﻟﻪ ﻫﻐﻮی ＇خﻪ ﻗساﻣت‬ ‫ساﻗﻄﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫(‪ )۱۷‬کﻪ ﻫﻐﻪ شخص چ‪ ３‬ﻗسﻢ ورکﻮل کﻴ‪８‬ي ووﻳﻞ‪ :‬دا ﻓﻼﻧﻲ وژﻟی دی‪ ،‬ﻫﻐﻪ تﻪ دې پﻪ اهلل ﻗسﻢ‬ ‫ورک‪７‬ل شﻲ چ‪( :３‬ﻣا ﻧﻪ دی وژﻟی او ﻟﻪ ﻫﻐﻪ ﻓﻼﻧﻲ ＇خﻪ پرتﻪ د ده بﻞ ﻗاتﻞ ﻧﻪ پ‪５‬ژﻧﻢ)‪.‬‬ ‫(‪ )۱۸‬او کﻠﻪ چ‪ ３‬د ﻣحﻠ‪ ３‬دوه تﻨﻪ پﻪ ﻳﻮه شخص چ‪ ３‬د دې ﻣحﻠ‪ ３‬ﻟﻪ اوسﻴدوﻧکﻮ ＇خﻪ ﻧﻪ وي‬ ‫شاﻫدي ورک‪７‬ي چ‪ ３‬ﻫﻐﻪ وژﻟی دی‪ ،‬د دوی شﻬادت ﻧﻪ ﻗبﻠﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫شرحﻪ‪:‬‬ ‫د قسامت تعريف‪ :‬ﻗساﻣت پﻪ ﻟﻐت ک‪ ３‬ﻗسﻢ تﻪ واﻳﻲ او د شرﻋ‪ ３‬پﻪ اصﻄﻼح ک‪ :３‬کﻠﻪ چ‪ ３‬ﻣﻘتﻮل‬ ‫پﻪ ﻳﻮه ﻣحﻠﻪ ک‪ ３‬پﻴدا شﻲ د ﻫﻐ‪ ３‬ﻣحﻠ‪ ３‬د اوسﻴدوﻧکﻮ ﻟﻪ خﻮا چ‪ ３‬د ﻣﻘتﻮل د وﻟﻲ ﻟخﻮا پﻪ ‪－‬ﻮتﻪ‬ ‫کﻴ‪８‬ي‪ ،‬د پﻨ‪％‬ﻮسﻮ تﻨﻮ ﻗسﻢ خﻮړل دي‪ ،‬داس‪ ３‬چ‪ ３‬پﻪ ﻫر ‪＄‬ﻞ بﻪ واﻳﻲ‪ :‬و اهلل ﻧﻪ ﻣا وژﻟی او ﻧﻪ ﻳ‪３‬‬ ‫ﻗاتﻞ پ‪５‬ژﻧﻢ‪ .‬ﻫﻐﻪ وخت چ‪ ３‬دوی دﻏﻪ ډول ﻗسﻢ وک‪ ،７‬پﻪ دوی باﻧدې د دﻳت حکﻢ کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫د قسامت مشروعﻴت‪ :‬د ﻗساﻣت د ﻣشروﻋﻴت پﻪ اړه پﻪ بخاري او ﻣسﻠﻢ ک‪ ３‬رواﻳت دی چ‪３‬‬ ‫دوه تﻨﻪ صحابﻴان (ﻋبداهلل بﻦ سﻬﻞ او ﻣحﻴصﻪ) خﻴبر تﻪ وﻻړل‪ ،‬ﻟﻪ دوی ＇خﻪ ﻫﻠتﻪ (ﻋبداهلل بﻦ‬ ‫سﻬﻞ) ووژل شﻮ او د خ‪５‬بر ﻳﻬﻮد پﻪ دﻏﻪ ﻣﻬال ﻟﻪ ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ سره پﻪ سﻮﻟﻪ ک‪ ３‬وو‪ ،‬ﻫﻐﻮی ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ‬ ‫وژﻧ‪＇ ３‬خﻪ اﻧکار وک‪ ،７‬رسﻮل اهلل صﻠی اهلل ﻋﻠﻴﻪ وسﻠﻢ د ﻣﻘتﻮل وارثاﻧﻮ تﻪ ووﻳﻞ‪ :‬ﻗسﻢ وخﻮرئ‬ ‫د خپﻞ صاحب د بدل او ﻋﻮض حﻘدار ‪－‬ر‪＄‬ئ‪ ،‬دوی ووﻳﻞ‪ :‬ﻣﻮږ ＇ﻨ‪／‬ﻪ ﻗسﻢ وخﻮرو پﻪ داس‪３‬‬ ‫حال ک‪ ３‬چ‪ ３‬ﻧﻪ ﻣﻮږ ﻫﻠتﻪ وو او ﻧﻪ ﻣﻮ ﻟﻴدﻟی دی؟ رسﻮل اهلل صﻠی اهلل ﻋﻠﻴﻪ وسﻠﻢ ووﻳﻞ‪ :‬ﻧﻮ‬ ‫ﻳﻬﻮد پﻪ پﻨ‪％‬ﻮسﻮ ﻗسﻤﻮﻧﻮ سره خپﻞ ‪＄‬ان ستاس‪ ３‬ﻟﻪ دﻋﻮا ＇خﻪ أزاد وي‪ ،‬ﻫﻐﻮی ووﻳﻞ‪ :‬چ‪ ３‬ﻣﻮږ‬ ‫＇ﻨ‪／‬ﻪ ﻟﻪ کاﻓر ﻗﻮم ＇خﻪ ﻗسﻢ واخﻠﻮ؟ ﻧﻮ رسﻮل اهلل صﻠی اهلل ﻋﻠﻴﻪ وسﻠﻢ ﻟﻪ خپﻞ ﻟﻮري (د بﻴت‬

‫‪٣٩‬‬

‫اﻟﻤال) ＇خﻪ دوی تﻪ دﻳت ورک‪.７‬‬

‫‪۱‬‬

‫له قسم ＇خه انکار‪ :‬کﻪ ﻳﻮتﻦ او ﻳا ！ﻮﻟﻮ ﻟﻪ ﻗساﻣت ＇خﻪ اﻧکار وک‪ ،７‬ﻗاضﻲ تر ﻫﻐﻪ پﻮرې دوی‬ ‫بﻨدي کﻮي چ‪ ３‬ﻗسﻢ او ﻳا اﻗرار وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫پر قسم باندې مرتب اثر‪ :‬کﻠﻪ چ‪ ３‬د ﻣحﻠ‪ ３‬خﻠک ﻗسﻢ وخﻮري‪ ،‬ﻧﻮ د اﻣام شاﻓﻌﻲ (رحﻤﻪ‬ ‫اهلل) پﻪ ﻧزد برئ اﻟذﻣﻪ ‪２－‬ﻞ کﻴ‪８‬ي‪ ،‬پرﻫﻐﻮی باﻧدې دﻳت ﻧﻪ واجبﻴ‪８‬ي‪＄ ،‬کﻪ ﻗسﻢ پﻪ شرﻳﻌت ک‪３‬‬ ‫براءت ورکﻮوﻧکی دی‪ ،‬ﻧﻪ اﻟزام راوړوﻧکی‪.‬‬ ‫خﻮ د احﻨاﻓﻮ پﻪ ﻣذﻫب ک‪ ３‬د ﻣحﻠ‪ ３‬خﻠک ﻟﻪ ﻗسﻢ ＇خﻪ وروستﻪ دﻳت ورکﻮي‪ ،‬دوی پﻪ ﻫﻐﻪ‬ ‫اثر دﻟﻴﻞ ﻧﻴسﻲ چ‪ ３‬پﻪ ﻫﻐﻪ ک‪ ３‬ﻋﻤر رضﻲ اهلل ﻋﻨﻪ د وداﻋﻪ پر ﻗﻮم باﻧدې ﻗسﻢ او دﻳت دواړه‬ ‫ﻻزم ک‪７‬ي وو‪.‬‬

‫‪۲‬‬

‫په کوم حالت ک‪ ３‬قسم نه ورکول کﻴ‪８‬ي‪ :‬کﻪ پﻪ ﻣ‪７‬ي باﻧدې د تﻴري کﻮم اثر ﻧﻪ و‪ ،‬ﻗساﻣت‬ ‫ﻧشتﻪ او د ﻗتﻞ د اثر پﻪ پ‪５‬ژﻧدﻟﻮک‪ ３‬بﻪ ﻟﻪ اﻫﻞ خبره وو ＇خﻪ پﻮ＊تﻨﻪ کﻴ‪８‬ي چ‪ ３‬دا ﻣﻬال دا کار‬ ‫ﻋدﻟﻲ طب کﻮي‪.‬‬ ‫د چا په کور ک‪ ３‬د م‪７‬ي پﻴدا ک‪５‬دل‪ :‬پﻪ ﻫﻐﻪ صﻮرت ک‪ ３‬چ‪ ３‬ﻣ‪７‬ی د چا پﻪ کﻮر ک‪ ３‬پﻴدا شﻲ‪،‬‬ ‫ﻗساﻣت د کﻮر پﻪ خاوﻧد دی‪ ،‬د کﻮر س‪７‬ي بﻪ تکرارا ﻗسﻢ کﻮي‪ ،‬تر ＇ﻮ پﻨ‪％‬ﻮس ﻗسﻤﻮﻧﻪ بشپ‪７‬‬ ‫شی‪ ،‬او دﻳت د ده پر ﻋاﻗﻠﻪ باﻧدې دی‪＄ ،‬کﻪ د ده ﻣرستﻪ او ﻗﻮت د ده ﻟﻪ ﻋاﻗﻠ‪＇ ３‬خﻪ دی‪.‬‬ ‫د خط‪ ３‬اهل‪ ،‬مالکﻴن او نوي راغلي اوسﻴدونکي‪ :‬د خﻄ‪ ３‬ﻟﻪ اﻫﻞ ＇خﻪ ﻣراد ﻫﻐﻪ کسان‬ ‫دي چ‪ ３‬اﻣام کﻮم ＊ار ﻓتح ک‪７‬ي او پﻪ ﻏازﻳاﻧﻮ ﻳ‪ ３‬تﻘسﻴﻢ ک‪７‬ي‪ ،‬چ‪ ３‬ﻫر ﻳﻮه تﻪ د ﻫﻐﻮی د برخ‪３‬‬ ‫ﻟﻴکﻞ شﻮی کاﻏذ ورک‪ ７‬شﻮی وي‪.‬‬ ‫ﻣاﻟکﻴﻦ ﻫﻐﻮ خﻠکﻮ تﻪ واﻳﻲ چ‪ ３‬پﻪ ﻳﻮه ﻣحﻠﻪ ک‪ ３‬د جاﻳداد خاوﻧدان وي‪.‬‬ ‫ﻧﻮي راﻏﻠﻲ خﻠک ﻫﻐﻪ کسان دي چ‪ ３‬پﻪ ﻳﻮه ﻣحﻠﻪ ک‪ ３‬اوسﻴ‪８‬ي خﻮ د خﻄ‪ ３‬ﻟﻪ اﻫﻞ او ﻣاﻟکﻴﻨﻮ‬ ‫＇خﻪ ﻧﻪ وي‪.‬‬ ‫‪ .۱‬صحیح اﻟبخاری باب اﻟﻤﻮادﻋة واﻟﻤصاﻟحة ﻣﻊ اﻟﻤشرﻛﻴﻦ بﻤال وﻏﻴره‪ .‬صحﻴح ﻣسﻠﻢ باب اﻟﻘساﻣة‪ .‬د‬ ‫حدﻳث شﻤﻴره ‪.۴۴۳۴‬‬ ‫‪ .۲‬رواه ﻋبداﻟرزاق ﻓﻲ ﻣصﻨﻔﻪ (ﻧصب اﻟراﻳة ﻓﻲ تخرﻳج أحادﻳث اﻟﻬداﻳة)‪.‬‬ ‫‪٤٠‬‬

‫د اﻣام ابﻮحﻨﻴﻔﻪ او اﻣام ابﻮﻳﻮسﻒ (رحﻤﻬﻤا اهلل) پﻪ ﻧزد ﻗساﻣت د خﻄ‪ ３‬پﻪ خﻠکﻮ باﻧدې دی کﻪ‬ ‫＇ﻪ ﻫﻢ ﻟﻪ ﻫﻐﻮی ＇خﻪ ﻳﻮ تﻦ پات‪ ３‬وي‪ ،‬او کﻪ ﻫﻐﻮی خپﻠ‪＄ ３‬ﻤک‪ ３‬خر＇‪ ３‬ک‪７‬ې وي‪ ،‬ﻗساﻣت‬ ‫پر ﻣاﻟکﻴﻨﻮ باﻧدې دی‪ ،‬ﻧﻪ پﻪ ﻧﻮﻳﻮ راﻏﻠﻴﻮ کساﻧﻮ‪＄ ،‬کﻪ د خﻄ‪ ３‬اﻫﻞ اصﻞ دي او اخﻴستﻮﻧکﻲ‬ ‫دخﻴﻞ او ﻧﻮي راﻏﻠﻲ خﻠک دي او د اﻣﻨﻴت د ساتﻨ‪ ３‬ﻣسؤﻟﻴت پر اصﻠﻲ خﻠکﻮ دی‪ ،‬ﻧﻪ پر ﻧﻮﻳﻮ‬ ‫راﻏﻠﻴﻮ‪ ،‬ﻧﻮ تﻘصﻴر ﻟﻪ ﻫﻐﻮی ＇خﻪ ‪２－‬ﻞ کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫اﻣام ابﻮﻳﻮسﻒ (رحﻤﻪ اهلل) واﻳﻲ‪ :‬د خﻄ‪ ３‬اﻫﻞ‪ ،‬اخﻴستﻮﻧکﻲ او اوسﻴدوﻧکﻲ ！ﻮل پﻪ ﻗساﻣت ک‪３‬‬ ‫داخﻞ دي‪＄ ،‬کﻪ د تدبﻴر او د ساح‪ ３‬د ساتﻨ‪ ３‬واک پﻪ ﻣﻠکﻴت او سکﻮﻧت دواړو پﻮرې تﻌﻠﻖ‬ ‫ﻧﻴسﻲ‪ ،‬ﻧﻮ تﻘصﻴر ﻟﻪ ！ﻮﻟﻮ ＇خﻪ ‪２－‬ﻞ کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫د قسامت اهل‪ :‬ﻗساﻣت ﻳﻮازې پر س‪７‬ﻳﻮ باﻧدې واجب دی‪ ،‬پر ﻣاشﻮم‪ ،‬ﻟﻴﻮﻧﻲ‪ ３％＊ ،‬او ﻣرﻳﻲ‬ ‫باﻧدې ﻗساﻣت ﻧشتﻪ‪＄ ،‬کﻪ د ﻫﻠک او ﻟﻴﻮﻧﻲ ﻗسﻢ اﻋتبار ﻧﻪ ﻟري‪ ،‬او ＊‪％‬ﻪ او ﻏﻼم د ﻧصرت او‬ ‫د اﻣﻨﻴت د ساتﻨ‪ ３‬اﻫﻞ ﻧﻪ دي‪ ،‬ﻧﻮ د ﻗتﻞ ﻣسؤﻟﻴت پر ﻫﻐﻮی باﻧدې ﻧﻪ اچﻮل کﻴ‪８‬ي‪ ،‬خﻮ ړوﻧد او‬ ‫ﻣحدود پﻪ ﻗذف ک‪ ３‬د ﻧصرت ﻟﻪ اﻫﻞ ＇خﻪ ‪２－‬ﻞ کﻴ‪８‬ي او پﻪ ﻗساﻣت ک‪ ３‬داخﻠﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫په ！اکلي شخص د قتل دعوا‪ :‬کﻪ د ﻣﻘتﻮل وﻟﻲ د ﻣحﻠ‪ ３‬ﻟﻪ خﻠکﻮ ＇خﻪ چ‪ ３‬ﻣﻘتﻮل پک‪ ３‬پﻴدا‬ ‫شﻮی دی‪ ،‬پر ﻳﻮه ！اکﻠﻲ شخص باﻧدې دﻋﻮا وک‪７‬ه‪ ،‬ﻗساﻣت ﻟﻪ ﻧﻮرو ＇خﻪ ﻧﻪ ساﻗﻄﻴ‪８‬ي‪＄ ،‬کﻪ‬ ‫ﻣدﻋﻲ ﻋﻠﻴﻪ(پﻪ چا چ‪ ３‬دﻋﻮا شﻮې) ﻳﻮ ﻟﻪ ﻫﻐﻮ ＇خﻪ دی‪ ،‬او کﻪ د بﻠ‪ ３‬ﻣحﻠ‪ ３‬ﻟﻪ خﻠکﻮ ＇خﻪ‬ ‫ﻳ‪ ３‬پر ﻳﻮه شخص دﻋﻮا وک‪７‬ه‪ ،‬ﻗساﻣت د ﻣحﻠ‪ ３‬ﻟﻪ خﻠکﻮ ＇خﻪ چ‪ ３‬ﻣﻘتﻮل پک‪ ３‬پﻴدا شﻮی دی‬ ‫ساﻗﻄﻴ‪８‬ي‪＄ ،‬کﻪ پر ﻧﻮرو دﻋﻮا کﻮل ضﻤﻨا د ﻣحﻠ‪ ３‬خﻠکﻮ تﻪ ابرا کﻮل دي‪.‬‬ ‫پرنورو د قتل شاهدي‪ :‬کﻪ د ﻣحﻠ‪ ３‬ﻟﻪ خﻠکﻮ ＇خﻪ دوه تﻨﻪ پﻪ ﻳﻮه بﻞ شخص د ﻗتﻞ شاﻫدي‬ ‫ورک‪７‬ي‪ ،‬چ‪ ３‬ﻫﻐﻪ د ﻣحﻠ‪ ３‬ﻟﻪ خﻠکﻮ ﻳا ﻟﻪ ﻣحﻠ‪＇ ３‬خﻪ وتﻠی بﻞ شخص وي‪ ،‬د اﻣام ابﻮحﻨﻴﻔﻪ‬ ‫(رحﻤﻪ اهلل) پﻪ ﻧزد د ﻫﻐﻮی شاﻫدي ﻧﻪ ﻗبﻠﻴ‪８‬ي‪＄ ،‬کﻪ شاﻫدان دﻟتﻪ د تﻮرﻧﻮ (خصﻢ) ب‪２‬ﻪ ﻟري او‬ ‫پﻪ شاﻫدی ورکﻮﻟﻮ ک‪ ３‬ﻟﻪ خپﻞ ‪＄‬ان ＇خﻪ د خصﻮﻣت دﻓﻊ کﻮوﻧکی ‪２－‬ﻞ کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫او صاحبﻴﻦ (رحﻤﻬﻤا اهلل) واﻳﻲ‪ :‬د دوي شاﻫدي ﻗبﻠﻴ‪８‬ي‪＄ ،‬کﻪ دوی د خصﻢ کﻴدﻟﻮ پﻪ درشﻞ‬

‫‪٤١‬‬

‫ک‪ ３‬ول او کﻠﻪ چ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬پﻪ بﻞ چا شاﻫدي ووﻳﻠﻪ‪ ،‬د ﻣﻘتﻮل وﻟﻲ دوی پر‪＋４‬ﻮدل او ﻫﻐﻪ بﻞ شخص‬ ‫ﻳ‪ ３‬خصﻢ و‪－‬ر‪＄‬اوه‪ ،‬ﻧﻮ دوی ﻣتﻬﻢ ﻧﻪ ‪２－‬ﻞ کﻴ‪８‬ي‪ ،‬حﻘﻮق او جﻨاﻳات د دوو ﻋادﻟﻮ کساﻧﻮ پﻪ‬ ‫شاﻫدۍ ثابتﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫او پﻪ ﻫﻐﻪ صﻮرت ک‪ ３‬چ‪ ３‬د ﻣﻘتﻮل وﻟﻲ پﻪ ﻳﻮه ﻣﻌﻴﻦ شخص دﻋﻮا وک‪７‬ي‪ ،‬ﻧﻮ د احﻨاﻓﻮ د اﻣاﻣاﻧﻮ‬ ‫پﻪ اتﻔاق د ﻣدﻋﻲ ﻋﻠﻴﻪ شاﻫدي پر ﻧﻮرو باﻧدې ﻧﻪ ﻗبﻠﻴ‪８‬ي‪＄ ،‬کﻪ ﻫﻐﻪ ﻟﻪ خپﻞ ‪＄‬ان ＇خﻪ د‬ ‫خصﻮﻣت پﻪ دﻓﻊ ک‪ ３‬ﻣتﻬﻢ (تﻮرن) ‪２－‬ﻞ کﻴ‪８‬ي‪.‬‬

‫‪ _۱‬ﻗساﻣت د ﻟﻐت او اصﻄﻼح ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬تﻌرﻳﻒ ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ _۲‬د ﻗساﻣت پﻪ ﻣشروﻋﻴت باﻧدې دﻻﻟت کﻮوﻧکی حدﻳث وﻟﻴکئ؟‬ ‫‪ _۳‬پﻪ ﻗساﻣت ک‪ ３‬ﻟﻪ ﻗسﻢ ﻧﻪ پﻪ اﻧکار کﻮﻟﻮ ＇ﻪ اثر ﻣرتبﻴ‪８‬ي؟‬ ‫‪ _۴‬د ﻣحﻠ‪ ３‬د خﻠکﻮ پﻪ ﻗسﻢ خﻮړﻟﻮ چ‪ ３‬ﻣﻘتﻮل پک‪ ３‬پﻴدا شﻮی وي‪＇ ،‬ﻪ اثر ﻣرتبﻴ‪８‬ي؟‬ ‫‪ _۵‬پﻪ ﻻﻧدې ﻣﻮاردو ک‪ ３‬شرﻋﻲ حکﻢ بﻴان ک‪７‬ئ‪:‬‬ ‫ﻣﻮﻧدل شﻮی ﻣ‪７‬ی چ‪ ３‬د وژﻟﻮ ﻧ‪ ３＋‬پرې وﻧﻪ ﻣﻴﻨدل شﻲ‪.‬‬ ‫د چا پﻪ کﻮر ک‪ ３‬د ﻣﻘتﻮل پﻴدا کﻴدل‪.‬‬ ‫‪ _۶‬د ﻣثال پﻪ ترڅ ک‪ ３‬اﻫﻞ خﻄﻪ‪ ،‬ﻣاﻟکان او ﻧﻮي راﻏﻠﻲ استﻮ‪－‬ﻦ‪ ،‬تﻌرﻳﻒ ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ _۷‬اﻫﻞ ﻗساﻣﻪ ＇ﻮک دي؟‬ ‫‪ _۸‬پﻪ کﻮﻣﻪ ﻣحﻠﻪ ک‪ ３‬چ‪ ３‬ﻣﻘتﻮل پﻴدا شﻲ‪ ،‬کﻪ د ﻣﻘتﻮل وﻟی د ﻣحﻠ‪ ３‬پﻪ ！اکﻠﻲ شخص د ﻗتﻞ‬ ‫دﻋﻮا وک‪７‬ي‪ ،‬أﻳا پﻪ دې صﻮرت ک‪ ３‬ﻗساﻣت د دې ﻣحﻠ‪ ３‬ﻟﻪ ﻧﻮرو خﻠکﻮ ＇خﻪ ساﻗﻄﻴ‪８‬ي؟ او د‬ ‫دې ﻣحﻠ‪＇ ３‬خﻪ پﻪ بﻬر خﻠکﻮ دﻋﻮا ＇رﻧ‪／‬ﻪ ده؟‬ ‫‪ _۹‬پر ﻧﻮرو کساﻧﻮ باﻧدې د ﻣحﻠ‪ ３‬د خﻠکﻮ داس‪－ ３‬ﻮاﻫﻲ چ‪ ３‬ﻗتﻞ ﻫﻐﻮی ک‪７‬ی دی‪ ،‬د اﻣام‬ ‫صاحب او صاحبﻴﻨﻮ ترﻣﻨ‪ ＃‬پﻪ دې اړه اختﻼف دی‪ ،‬د دوی ﻧﻈروﻧﻪ سره ﻟﻪ دﻻئﻠﻮ بﻴان ک‪７‬ئ‪.‬‬

‫‪٤٢‬‬

‫اتم لﻮست‬

‫عاقلﻪ‬ ‫د اسﻼم ﻟﻪ ﻧﻈره د ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬و‪７－‬ي ﻟﻪ ﻳﻮه پﻠﻮه‪ ،‬ﻳﻮ ﻟﻪ بﻠﻪ جﻼ او خپﻠﻮاک دي او ﻟﻪ ﻫﻤدې اﻣﻠﻪ ﻳﻮ‬ ‫د بﻞ پﻪ جرم ﻧﻪ ﻧﻴﻮل ک‪８５‬ي‪ ،‬خﻮ ﻟﻪ بﻠﻪ پﻠﻮه ﻟﻪ ﻳﻮ بﻞ سره پﻪ ت‪７‬او ک‪ ３‬دي چ‪！ ３‬ﻮل باﻳد د تﻴري‬ ‫کﻮوﻧکﻮ ﻻس ﻟﻨ‪ ６‬ک‪７‬ي‪ ،‬اﻣﻨﻴت ！ﻴﻨ‪ ，‬ک‪７‬ي او کﻪ چﻴرې د دوی ﻟﻪ ډﻟ‪＇ ３‬خﻪ کﻮﻣﻪ خﻄا پ‪＋５‬ﻪ‬ ‫شﻲ‪ ،‬ﻧﻮ د ！ﻮﻟﻨﻴز تکاﻓﻞ پﻪ ＇ر‪－‬ﻨدوﻟﻮ سره باﻳد دوی د دﻳت پﻪ ورک‪７‬ه ک‪６－ ３‬ون وک‪７‬ي‪ .‬د ﻧﻦ‬ ‫ور‪ ３＄‬پﻪ ﻟﻮست ک‪ ３‬د ﻋاﻗﻠ‪ ،３‬چ‪ ３‬د ﻳﻮ شخص د دﻳت ورکﻮوﻧک‪ ３‬ده‪ ،‬د احکاﻣﻮ پﻪ اړه‬ ‫＇ر‪－‬ﻨدوﻧﻪ کﻮو‪.‬‬

‫‪٤٣‬‬

‫ژباړه‪:‬‬ ‫د معاقلو کتاب‬

‫(‪ )۱‬دﻳت پﻪ شبﻪ ﻋﻤد او خﻄا ﻗتﻞ ک‪ ３‬او ﻫر ﻫﻐﻪ دﻳت چ‪ ３‬پﻪ ﻧﻔس ﻗتﻞ سره واجب شﻲ‬ ‫پرﻋاﻗﻠﻪ باﻧدې ﻻزﻣ‪８５‬ي‪.‬‬ ‫(‪)۲‬کﻪ چ‪５‬رتﻪ ﻗاتﻞ د دﻳﻮان ﻟﻪ اﻫﻞ ＇خﻪ وي‪ ،‬ﻧﻮ ﻋاﻗﻠﻪ ﻳ‪ ３‬د ﻫﻐﻪ د دﻳﻮان اﻫﻞ دي‪ ،‬چ‪ ３‬پﻪ درې‬ ‫کﻠﻮﻧﻮ ک‪ ３‬د ﻫﻐﻮی ﻟﻪ تﻨخا‪－‬اﻧﻮ ＇خﻪ اخﻴستﻞ کﻴ‪８‬ي او کﻪ چ‪５‬رې ﻫﻐﻮی تﻪ ﻋﻄﻴ‪( ３‬تﻨخا‪－‬اﻧ‪ )３‬د‬ ‫درﻳﻮ کﻠﻮﻧﻮ ＇خﻪ پﻪ ﻟ‪８‬ه ﻳا زﻳاتﻪ ﻣﻮده ک‪ ３‬ورک‪７‬ل شﻮې‪ ،‬ﻧﻮ ﻟﻪ ﻫﻤاﻏﻮ (ﻋﻄﻴﻮ) ＇خﻪ بﻪ اخﻴستﻞ‬ ‫کﻴ‪８‬ی‪.‬‬ ‫(‪＇ )۳‬ﻮک چ‪ ３‬د دﻳﻮان ﻟﻪ اﻫﻞ ＇خﻪ ﻧﻪ وي‪ ،‬ﻧﻮ ﻋاﻗﻠﻪ ﻳ‪ ３‬خپﻠﻪ ﻗبﻴﻠﻪ ده‪ ،‬د دﻳت ادا کﻮل دې‬ ‫د درﻳﻮ کﻠﻮﻧﻮ پﻪ ﻣﻮده ک‪ ３‬پﻪ داس‪ ３‬ډول ووﻳشﻞ شﻲ‪ ،‬چ‪ ３‬د ﻫﻐﻮی ﻫرﻳﻮه تﻪ‪ ،‬ﻟﻪ ＇ﻠﻮرو درﻫﻤﻮ‬ ‫＇خﻪ زﻳات وﻧﻪ رسﻴ‪８‬ي‪ ،‬پﻪ ﻫر کال ک‪ ３‬ﻳﻮ درﻫﻢ او دوه داﻧﻘﻪ (داﻧﻖ د ﻳﻮ درﻫﻢ شپ‪８‬ﻣﻪ برخﻪ‬ ‫ده) او ﻟﻪ دې کچ‪＇ ３‬خﻪ ﻧﻮرﻫﻢ کﻤ‪５‬دﻻی شﻲ‪ .‬کﻪ چ‪５‬رتﻪ دې ﻗبﻴﻠ‪ ３‬پﻮره ﻧشﻮای ک‪７‬ای‪ ،‬ﻧﻮ بﻠﻪ‬ ‫ﻧژدي ﻗبﻴﻠﻪ ورسره ﻳﻮ‪＄‬ای کﻴ‪８‬ي‪ ،‬ﻗاتﻞ پﻪ ﻋاﻗﻠﻪ ک‪ ３‬داخﻞ او پﻪ دﻳت ورکﻮﻟﻮ ک‪ ３‬د دوی د ﻳﻮتﻦ‬ ‫پﻪ ＇‪５‬ر دی‪.‬‬ ‫(‪ )۴‬ﻋاﻗﻠﻪ د دﻳت ﻟﻪ شﻠﻤ‪ ３‬برخ‪＇ ３‬خﻪ ﻟ‪８‬ه ﻧﻪ پﻮرتﻪ کﻮي او د دﻳت شﻠﻤﻪ برخﻪ ﻳا ﻟﻪ ﻫﻐ‪３‬‬ ‫＇خﻪ بﻪ ډﻳره برخﻪ پﻮرتﻪ کﻮي او ﻫﻐﻪ ＇ﻪ چ‪ ３‬ﻟﻪ دې ＇خﻪ ﻟ‪８‬وي د جاﻧی ﻟﻪ ﻣال ＇خﻪ ورکﻮل‬ ‫کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫(‪ )۵‬ﻋاﻗﻠﻪ بﻪ د ﻣرﻳ‪ ３‬د جﻨاﻳت دﻳت ﻧﻪ ورکﻮي اوﻧﻪ د ﻫﻐﻪ جﻨاﻳت تاوان ورکﻮي‪ ،‬چ‪ ３‬جاﻧﻲ‬ ‫پرﻫﻐﻪ باﻧدې اﻋتراف ک‪７‬ی وي‪ ،‬ﻣ‪／‬ر پﻪ ﻫﻐﻪ صﻮرت ک‪ ３‬چ‪ ３‬دوی د ﻫﻐﻪ اﻋتراف ر＊تﻴﻨی‬ ‫و‪２－‬ﻲ او ﻧﻪ ﻫﻐﻪ تاوان ورکﻮي‪ ،‬چ‪ ３‬پﻪ سﻮﻟﻪ ﻻزم شﻮی وي‪.‬‬ ‫شرحﻪ‬ ‫د معاقل شرحه‪ :‬ﻣﻌاﻗﻞ (د ﻣﻴﻢ پﻪ زور او د ﻗاف پﻪ پﻴ）) د ﻣﻌﻘﻠة جﻤﻊ ده چ‪ ３‬د ﻋﻘﻞ ﻳﻌﻨ‪３‬‬ ‫دﻳت پﻪ ﻣﻌﻨا ده‪ .‬ﻋﻘﻞ د ﻣﻨﻊ پﻪ ﻣﻌﻨا ده او دﻳت تﻪ ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ ﻋﻘﻞ واﻳﻲ‪ ،‬چ‪ ３‬د وﻳﻨﻮ تﻮﻳﻮﻟﻮ ﻣخﻪ‬

‫‪٤٤‬‬

‫ﻧﻴسﻴﻲ‪.‬‬ ‫عاقله‪ :‬د ﻳﻮه چا ﻋاﻗﻠﻪ ﻫﻐﻪ کساﻧﻮ تﻪ وﻳﻞ کﻴ‪８‬ي‪ ،‬چ‪ ３‬د ﻫﻐﻪ ﻣرستﻪ کﻮي او د ﻗتﻞ او جرح پر‬ ‫ﻣﻬال د ﻫﻐﻪ د جﻨاﻳت ﻟﻪ اﻣﻠﻪ دﻳت ورکﻮي‪.‬‬ ‫د اﻣام ابﻮحﻨﻴﻔﻪ (رح) ﻟﻪ ﻧﻈره د ﻳﻮه س‪７‬ي ﻋاﻗﻠﻪ د ﻫﻐﻪ د دﻳﻮان اﻫﻞ دي او ﻫﻐﻮي ﻫﻐﻪ کسان دي‪،‬‬ ‫چ‪ ３‬پﻪ ﻋسکري ﻧﻈﻢ ک‪ ３‬ﻟﻪ ﻫﻐﻪ سره پﻪ ﻳﻮ ﻟ‪＋‬کر ک‪＄ ３‬ای ﻟري اود دوی ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ پﻪ ﻳﻮه دﻳﻮان‬ ‫ک‪ ３‬ﻟﻴکﻞ شﻮي وي‪ .‬او کﻪ چﻴرتﻪ ﻫﻐﻪ شخص د دﻳﻮان ﻟﻪ اﻫﻞ ＇خﻪ ﻧﻪ و‪ ،‬ﻧﻮ د ﻫﻐﻪ ﻋاﻗﻠﻪ د ﻫﻐﻪ‬ ‫ﻗبﻴﻠﻪ ده او د اﻣام شاﻓﻌی (رح) پﻪ ﻧﻈر دﻳت د ﻗبﻴﻠ‪ ３‬پﻪ خﻠکﻮ پﻮرې اړه ﻟري‪＄ ،‬کﻪ چ‪ ３‬د ﻧبﻲ‬ ‫کرﻳﻢ صﻠی اهلل ﻋﻠﻴﻪ وسﻠﻢ پﻪ وخت ک‪ ３‬ﻫﻤدا دود و‪.‬‬ ‫د اﻣام ابﻮ حﻨﻴﻔﻪ (رحﻤﻪ اهلل) دﻟﻴﻞ دا دی‪ :‬کﻠﻪ چ‪ ３‬حضرت ﻋﻤر (رضﻲ اهلل ﻋﻨﻪ) د اصحابﻮ پﻪ‬ ‫ﻋﻤﻮﻣﻲ ！ﻮﻟﻨﻪ ک‪ ３‬دﻳﻮان تآسﻴس ک‪ ،７‬دﻳت ﻳ‪ ３‬د دﻳﻮان پر اﻫﻞ باﻧدې و！اکﻪ‪ ،‬چ‪ ３‬ﻫﻴچا ترې اﻧکار‬ ‫وﻧﻪ ک‪ ،７‬ﻧﻮ دا پدې ﻣﻌﻨا ده چ‪ ３‬پرې اجﻤاع شﻮې ده او دا چ‪ ３‬د ﻧبی کرﻳﻢ صﻠی اهلل ﻋﻠﻴﻪ وسﻠﻢ‬ ‫پﻪ زﻣاﻧﻪ ک‪ ３‬ﻫﻤکاری او ﻣرستﻪ د ﻗبﻴﻠ‪ ３‬او ﻧسب ﻟﻪ خﻠکﻮ ＇خﻪ اخﻴستﻞ کﻴده‪ ،‬خﻮ د دﻳﻮان ﻟﻪ‬ ‫تدوﻳﻦ ＇خﻪ وروستﻪ‪ ،‬ﻣرست‪ ３‬او ﻫﻤکاری د دﻳﻮان پﻪ اﻫﻞ پﻮرې ت‪７‬او پﻴدا ک‪.７‬‬ ‫د ديت د ورک‪７‬ې ＇رن‪／‬والی‪ :‬دﻳت د دﻳﻮان د اﻫﻞ ﻟﻪ ﻋﻄاﻳاو ＇خﻪ پﻪ درﻳﻮ کﻠﻮﻧﻮ ک‪ ３‬اخﻴستﻞ‬ ‫کﻴ‪８‬ي‪ ،‬چ‪ ３‬ﻟﻪ ﻫر س‪７‬ی ＇خﻪ پﻪ کال ک‪ ３‬ﻳﻮ درﻫﻢ او د بﻞ درﻫﻢ درﻳﻤﻪ او ﻳا کﻢ اخﻴستﻞ‬ ‫کﻴ‪８‬ي‪ ،‬چ‪ ３‬د در‪４‬ﻮ کﻠﻮﻧﻮ پﻪ ترڅ ک‪ ３‬پﻪ ﻫر س‪７‬ي باﻧدې ＇ﻠﻮر درﻫﻤﻪ ﻳا کﻢ ﻟﻪ ＇ﻠﻮرو درﻫﻤﻮ‬ ‫＇خﻪ را‪＄‬ﻲ‪.‬‬ ‫ﻋﻄاﻳا‪ :‬ﻋﻄاﻳا ﻟﻪ ﻫﻐﻪ ﻣاﻟﻮﻧﻮ ＇خﻪ ﻋبارت وو چ‪ ３‬پﻪ کال ک‪ ３‬ﻳﻮ ﻳا دوه ‪＄‬ﻠ‪ ３‬ﻣجاﻫدﻳﻨﻮ تﻪ ورکﻮل‬ ‫کﻴدل او رزق ﻫﻐﻪ ﻣال تﻪ وﻳﻞ ک‪５‬ده چ‪ ３‬پﻪ ﻫره ﻣﻴاشت ک‪ ３‬بﻪ ﻫﻐﻮی تﻪ ﻟکﻪ د ﻧﻦ ور‪ ３＄‬د‬ ‫ﻣﻌاش پﻪ ＇ﻴر ورکﻮل کﻴده‪.‬‬ ‫هغه ديتونه چ‪ ３‬پر عاقله باندې واجب‪８５‬ي‪:‬‬

‫‪ .۱‬د شبﻪ ﻋﻤد ﻗتﻞ دﻳت‪.‬‬ ‫‪ .۲‬د خﻄا ﻗتﻞ دﻳت‪.‬‬ ‫‪ .۳‬پﻪ سبب سره د ﻗتﻞ دﻳت‪.‬‬

‫‪٤٥‬‬

‫‪ .۴‬کﻪ ＇ﻮک پﻪ ﻻرې تﻪ ＇پره ﻳا ﻧاوه راوباسﻲ او ﻫﻐﻪ د ﻳﻮ چا پر سر راوﻏﻮر‪＄‬ﻴ‪８‬ي او ﻫﻐﻪ ووژل‬ ‫شﻲ‪.‬‬ ‫‪ .۵‬کﻪ چ‪５‬رتﻪ کﻮم ﻣاشﻮم ﻳا ﻟ‪５‬ﻮﻧی داس‪ ３‬خﻄا وک‪７‬ي چ‪ ３‬پﻪ ﻫﻐ‪ ３‬ک‪ ３‬دﻳت وي‪.‬‬ ‫‪ .۶‬کﻪ چ‪５‬رتﻪ کﻮم س‪７‬ی د ﻣرﻳﻲ پﻪ برخﻪ ک‪ ３‬پﻪ خﻄا ﻳی سره د کﻮم جﻨاﻳت ﻣرتکب شﻲ‪.‬‬ ‫هغه ديتونه چ‪ ３‬پرعاقله باندې نه واجبﻴ‪８‬ي‪:‬‬

‫‪ .۱‬ﻫر ﻫﻐﻪ ﻋﻤدي جﻨاﻳت‪ ،‬چ‪ ３‬پﻪ ﻫﻐﻪ ک‪ ３‬د شبﻬ‪ ３‬ﻟﻪ اﻣﻠﻪ ﻗصاص ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ تﻠﻠی وي‪.‬‬ ‫‪ .۲‬کﻪ پﻼر خپﻞ زوی پﻪ ﻋﻤدي ډول پﻪ ﻗتﻞ ورسﻮي‪ ،‬دﻳت بﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ درﻳﻮ کﻠﻮﻧﻮ ک‪ ３‬ﻟﻪ خپﻞ‬ ‫ﻣال ＇خﻪ ورکﻮي‪.‬‬ ‫‪ .۳‬د ﻣرﻳﻲ جﻨاﻳت‪.‬‬ ‫‪ .۴‬ﻫﻐﻪ جﻨاﻳت چ‪ ３‬جاﻧﻲ پرې اﻋتراف وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ .۵‬ﻫﻐﻪ ＇ﻪ چ‪ ３‬پﻪ سﻮﻟ‪ ３‬سره ﻻزم شﻮی وي‪.‬‬ ‫‪ .۶‬ﻫﻐﻪ دﻳت چ‪ ３‬اﻧدازه ﻳ‪ ３‬د ！ﻮل دﻳت ﻟﻪ شﻠﻤ‪ ３‬برخ‪＇ ３‬خﻪ کﻤﻪ وي‪.‬‬ ‫هغه جاني‪ ،‬چ‪ ３‬عاقله ونه لري‪:‬‬

‫＇ﻮک چ‪ ３‬د کﻮم جﻨاﻳت ﻣرتکب شﻲ او ﻋاﻗﻠﻪ وﻧﻠري‪ ،‬تر ＇ﻮ ﻳ‪ ３‬دﻳت پر ﻋاﻗﻠﻪ ﻻزم شﻲ‪ ،‬ﻧﻮ‬ ‫دﻳت ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ بﻴت اﻟﻤال ＇خﻪ ورکﻮل کﻴ‪８‬ي‪＄ ،‬کﻪ چ‪ ３‬بﻴت اﻟﻤال د ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ وروستﻨی وارث‬ ‫او ﻣتکﻔﻞ دی‪.‬‬

‫‪ .۱‬ﻋاﻗﻠﻪ ＇ﻪ ﻣﻌﻨا ﻟري؟‬ ‫‪ .۲‬کﻪ چ‪５‬رتﻪ ﻗاتﻞ د دﻳﻮان ﻟﻪ اﻫﻞ ＇خﻪ وی‪ ،‬ﻋاﻗﻠﻪ ﻳ‪＇ ３‬ﻮک دي او کﻪ د دﻳﻮان ﻟﻪ اﻫﻞ ＇خﻪ‬ ‫ﻧﻪ وي ﻋاﻗﻠﻪ ﻳ‪＇ ３‬ﻮک دي‪ ،‬تﻮضﻴح ﻳ‪ ３‬ک‪７‬ئ؟‬ ‫‪ .۳‬کﻪ چ‪５‬رتﻪ کﻮم س‪７‬ی پﻪ ﻻر ک‪＇ ３‬پره ﻳا ﻧاوه جﻮړه ک‪７‬ي او ﻫﻐﻪ د چا پر سر راوﻏﻮر‪＄‬ﻴ‪８‬ي او‬ ‫ﻫﻐﻪ ﻣ‪ ７‬شﻲ‪ ،‬د دﻳت ورک‪７‬ه د چا پرﻏاړه ده؟‬ ‫‪ .۴‬ﻋاﻗﻠﻪ د دﻳت د ﻋشر ﻟﻪ ﻧﻴﻤاﻳﻲ ＇خﻪ ﻟ‪ ８‬ﻣتحﻤﻠﻪ کﻴ‪８‬ي او کﻪ ＇ﻨ‪／‬ﻪ؟‬

‫‪٤٦‬‬

‫نﻬم لﻮست‬

‫حدود‬ ‫پﻪ ﻫﻮسا دﻧﻴﻮي ژوﻧداﻧﻪ ک‪ ３‬د اﻧساﻧاﻧﻮ د ‪＄‬ان‪ ،‬ﻣال‪ ،‬ﻋﻘﻞ او ﻧاﻣﻮس ساتﻨﻪ ﻟﻪ سترو اړتﻴاو ＇خﻪ‬ ‫‪２－‬ﻞ کﻴ‪８‬ي‪ .‬کﻪ اﻣﻨﻴت ﻧﻪ وي‪ ،‬د ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬د و‪７－‬و ژوﻧد ‪６－‬وډﻳ‪８‬ي او د ！ﻮﻟﻮ خﻠکﻮ ﻧﻴکﻤرﻏﻲ او‬ ‫ﻫﻮساﻳﻨﻪ ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ ‪＄‬ﻲ‪ .‬ﻟﻪ ﻫﻤدې اﻣﻠﻪ اسﻼﻣی شرﻳﻌت د خﻠکﻮ د اړﻳﻨﻮ چارو د تﻨﻈﻴﻢ ﻟپاره‬ ‫！ﻴﻨ‪ ，‬ﻧﻈام تشرﻳﻊ ک‪７‬ی دی‪ ،‬چ‪ ３‬د دې اﻣﻨﻴت‪ ３‬ﻧﻈام د حکﻤﻮﻧﻮ ﻟﻪ جﻤﻠی ＇خﻪ ﻳﻮ ﻫﻢ حدود‬ ‫دي چ‪ ３‬پﻪ دې او راتﻠﻮﻧکﻮ ﻟﻮستﻮﻧﻮ ک‪ ３‬بﻪ د حدودو د ډوﻟﻮﻧﻮ او احکاﻣﻮ ﻳادوﻧﻪ وک‪７‬و‪.‬‬

‫‪٤٧‬‬

‫ژباړه‪:‬‬ ‫د حدودو کتاب‬

‫(‪ )۱‬زﻧا پﻪ شاﻫداﻧﻮ او اﻗرار ثابتﻴ‪８‬ي‪ .‬شاﻫدان دا دي‪ ،‬چ‪＇ ３‬ﻠﻮر تﻨﻪ پر ＊‪％‬ﻪ ﻳا ﻧر باﻧدې د زﻧا‬ ‫کﻮﻟﻮ شﻬادت ورک‪７‬ي‪ ،‬ﻧﻮ اﻣام ﻟﻪ دوی ＇خﻪ پﻮ＊تﻨﻪ کﻮي‪ ،‬چ‪ ３‬زﻧا ＇ﻪ شی دی؟ ＇ﻪ ډول ده؟ پﻪ‬ ‫کﻮم ‪＄‬ای ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬زﻧا وک‪７‬ه؟ د چا سره ﻳ‪ ３‬زﻧا وک‪７‬ه؟ ＇ﻪ وخت ﻳ‪ ３‬زﻧا وک‪７‬ه؟ ﻧﻮ چ‪ ３‬دا بﻴان ﻳ‪３‬‬ ‫وک‪ ７‬او وﻳ‪ ３‬وﻳﻞ‪ :‬دا س‪７‬ی ﻣﻮ وﻟﻴد چ‪ ３‬ﻫﻐﻪ ＊‪％‬ﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ ﻓرج ک‪ ３‬داس‪ ３‬وطی ک‪７‬ه‪ ،‬ﻟکﻪ سﻼﻳﻲ‬ ‫پﻪ رﻧج‪７‬وﻣﻪ ک‪ ３‬ﻗاضی بﻪ د شاﻫداﻧﻮ د ﻋداﻟت پﻪ اړه پﻮ＊تﻨﻪ کﻮي‪ .‬ﻧﻮ کﻪ دوی پﻪ پ＂ﻪ او ＊کاره‬ ‫ډول ﻋادﻻن وپﻴژﻧدل شﻮل‪ :‬د دوی د شﻬادت پربﻨس＀ بﻪ حکﻢ وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫(‪ )۲‬اﻗرار‪ :‬دا دی چ‪ ３‬ﻋاﻗﻞ او باﻟﻎ اﻗرار کﻮوﻧکی ＇ﻠﻮر ‪＄‬ﻠی‪ ،‬پﻪ ＇ﻠﻮرو (ﻣختﻠﻔﻮ) ﻣجﻠسﻮﻧﻮ‬ ‫ک‪ ،３‬پرخپﻞ ‪＄‬ان باﻧدې د زﻧاکﻮﻟﻮ اﻗرار وک‪７‬ي‪ ،‬ﻫر وار ‪４‬ﻲ چ‪ ３‬اﻗرار وک‪ ،７‬ﻗاضﻲ بﻪ ﻫﻐﻪ ردوي‪،‬‬ ‫کﻠﻪ چ‪ ３‬د ده اﻗرار ＇ﻠﻮر ‪＄‬ﻠ‪ ３‬بشپ‪７‬شﻮ‪ ،‬ﻗاضﻲ بﻪ ورﻧﻪ د زﻧا پﻮ＊تﻨﻪ وک‪７‬ي‪ ،‬چ‪ ３‬زﻧا ＇ﻪ ده؟ او‬ ‫＇ﻪ ډول وي؟ او زﻧا ﻳ‪ ３‬پﻪ کﻮم ‪＄‬ای ک‪ ３‬وک‪７‬ه؟ او ﻟﻪ چا سره ﻳ‪ ３‬زﻧا وک‪７‬ه؟ کﻠﻪ چ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬دا بﻴان‬ ‫ک‪７‬ل‪ ،‬حد پرې ﻻزﻣﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫(‪ )۳‬کﻪ زاﻧی ﻣحصﻦ و‪ ،‬ﻫﻐﻪ پﻪ ت‪８５‬و سﻨ‪／‬سارﻳ‪８‬ي‪ ،‬تردې چ‪ ３‬ﻣ‪ ７‬شﻲ‪ ،‬زاﻧﻲ بﻪ پراخ‪＄ ３‬ﻤک‪３‬‬ ‫تﻪ وباسﻲ‪ ،‬شاﻫدان ‪４‬ﻲ پﻪ وﻳشتﻠﻮ پﻴﻞ کﻮي‪ ،‬او بﻴا اﻣام او وروستﻪ ﻧﻮرخﻠک‪ ،‬کﻪ شاﻫداﻧﻮ ﻟﻪ پﻴﻞ‬

‫‪٤٨‬‬

‫کﻮﻟﻮ ＇خﻪ ډډه وک‪７‬ه‪ ،‬حد ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ ‪＄‬ﻲ‪.‬‬ ‫(‪ )۴‬کﻪ چا پﻪ زﻧا اﻋتراف ک‪７‬ی و‪ ،‬ﻟﻮﻣ‪７‬ی بﻪ اﻣام او ورپسی بﻪ خﻠک (پﻪ تﻴ‪８‬و وﻳشتﻠﻮ) پ‪５‬ﻞ‬ ‫کﻮي‪.‬‬ ‫(‪( )۵‬رجﻢ شﻮي) تﻪ ﻏسﻞ او کﻔﻦ ورکﻮل کﻴ‪８‬ي او د جﻨازې ﻟﻤﻮﻧ‪ ＃‬پرې کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫(‪ )۶‬کﻪ زاﻧﻲ ﻏﻴرﻣحصﻦ او اصﻴﻞ (ازاد) و‪ ،‬حد ﻳ‪ ３‬سﻞ ُدرې دي‪ .‬اﻣام ﻳ‪ ３‬پﻪ ﻫﻐﻪ ﻣتروکﻪ چ‪３‬‬ ‫ﻏﻮ！ﻪ وﻧﻪ ﻟري پﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻨﻲ ضرب د وﻫﻠﻮ اﻣر ورکﻮي‪ ،‬کﻤﻴس ترې وﻳستﻞ کﻴ‪８‬ي او د ！ﻮل بدن پﻪ‬ ‫جﻼ‪ ،‬جﻼ ‪＄‬اﻳﻮﻧﻮ بﻪ ﻳ‪ ３‬وﻫﻲ‪ ،‬خﻮ پر سر‪ ،‬ﻣخ او ﻓرج بﻪ ﻳ‪ ３‬ﻧﻪ وﻫی او کﻪ ﻏﻼم و‪ ،‬ﻧﻮ پﻨ‪％‬ﻮس‬ ‫ُدرې بﻪ وﻫﻞ کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫(‪ )۷‬کﻪ اﻗرار کﻮوﻧکی د حد ﻟﻪ تﻨﻔﻴذ ＇خﻪ دﻣخﻪ و‪－‬ر‪＄‬ﻴد او ﻳا ﻳ‪ ３‬پﻪ ﻣﻨ‪ ＃‬ک‪ ３‬ﻟﻪ اﻗرار ＇خﻪ‬ ‫رجﻮع وک‪７‬ه بﻴرتﻪ ‪－‬ر‪＄‬ﻴدل ﻳ‪ ３‬ﻣﻨﻞ کﻴ‪８‬ی او أزاد پرﻳ‪＋‬ﻮدل کﻴ‪８‬ی‪.‬‬ ‫(‪ )۸‬د اﻣام ﻟپاره ﻣستحب دي‪ ،‬چ‪ ３‬ﻫﻐﻪ تﻪ ﻟﻪ اﻗرار ＇خﻪ ‪－‬ر‪＄‬ﻴدل تﻠﻘﻴﻦ ک‪７‬ي او ورتﻪ وواﻳ‪:３‬‬ ‫ک‪５‬دای شﻲ چ‪ ３‬تا ﻫﻐﻪ ﻟﻤس ک‪７‬ې ﻳا ﻣچ‪ ３‬ک‪７‬ې وي‪.‬‬ ‫(‪ )۹‬د حد د تﻨﻔﻴذ پﻪ برخﻪ ک‪％＊ ３‬ﻪ او ﻧر برابر دي پرتﻪ ﻟﻪ دې چ‪ ３‬د ＊‪ ３％‬کﻤﻴس ﻧﻪ وﻳستﻞ‬ ‫کﻴ‪８‬ي‪ ،‬خﻮ ﻫﻐﻪ ﻟباس چ‪ ３‬پﻮستﻴﻦ وي ﻳا ﻟﻪ پﻨب‪＇ ３‬خﻪ ډک شﻮی وي وﻳستﻞ کﻴ‪８‬ي او کﻪ د‬ ‫ﻫﻐ‪ ３‬د رجﻢ پر ﻣﻬال ﻳ‪ ３‬ﻫﻐ‪ ３‬تﻪ ‪＄‬ﻤکﻪ وکﻨستﻠﻪ‪＇ ،‬ﻪ باک ﻧﻪ ﻟري‪.‬‬ ‫(‪ )۱۰‬بادار پرخپﻞ ﻣرﻳﻲ باﻧدې حد ﻧشﻲ ﻗاﻳﻤﻮﻟی‪ ،‬ﻣ‪／‬ر وروستﻪ د اﻣام ﻟﻪ اجازې ＇خﻪ‪.‬‬ ‫شرحﻪ‬ ‫د حد پ‪５‬ژندنه‪ :‬حد پﻪ ﻋربﻲ ژبﻪ ک‪ ３‬دﻣﻨﻊ پﻪ ﻣﻌﻨا ده‪ ،‬ﻟﻪ ﻫﻤدې اﻣﻠﻪ بﻮاب(ورساتﻮﻧکﻲ) تﻪ‬ ‫حداد واﻳﻲ‪＄ ،‬کﻪ چ‪ ３‬ﻫﻐﻪ ﻧﻮر خﻠک ﻟﻪ ﻧﻨﻮتﻠﻮ ＇خﻪ ﻣﻨﻊ کﻮي‪.‬‬ ‫حد پﻪ شرﻳﻌت ک‪ ３‬ﻫﻐﻪ ﻋﻘﻮبت دی‪ ،‬چ‪ ３‬د شرﻳﻌت ﻟﻪ خﻮا ！اکﻞ شﻮی او د اهلل تﻌاﻟی حﻖ‬ ‫شﻤ‪５‬رل کﻴ‪８‬ي‪ .‬ﻫﻐﻪ ﻋﻘﻮبت چ‪ ３‬د شرﻳﻌت ﻟﻪ خﻮا ！اکﻞ شﻮی وي‪ ،‬خﻮ د بﻨد‪－‬اﻧﻮ حﻖ وي‪،‬‬ ‫ﻗصاص بﻠﻞ کﻴ‪８‬ي او ﻫﻐﻪ چ‪ ３‬د ﻋﻘﻮبت ！اکﻞ ﻳ‪ ３‬ﻗاضﻲ تﻪ ﻣﻮکﻮل شﻮی وي د تﻌزﻳر پﻪ ﻧﻮم‬

‫‪٤٩‬‬

‫ﻳادﻳ‪８‬ي‪.‬‬ ‫د حد ډولونه‪ :‬حد پﻨ‪％‬ﻪ ډوﻟﻪ دی‪۱ ،‬ـ د زﻧا حد ‪۲‬ـ د ﻗذف حد ‪۳‬ـ د شرابﻮ حد ‪۴‬ـ د ﻏﻼ حد‬ ‫‪۵‬ـ د حراب‪( ３‬ﻻر شکﻮﻧ‪ )３‬حد‪.‬‬ ‫د زنا تعريف‪ :‬پﻪ زﻧا ک‪ ３‬ﻫﻐﻪ ﻣﻬال حد واجب‪８５‬ي کﻠﻪ چ‪ :３‬د ﻋاﻗﻞ او باﻟﻎ س‪７‬ي د حشﻔی زﻳاتﻪ‬ ‫برخﻪ د ﻫﻐ‪ ３％＊ ３‬پﻪ ﻗبﻞ (ﻓرج) ک‪ ３‬داخﻠﻪ شﻲ چ‪ ３‬اشتﻬا ورتﻪ را‪＄‬ﻲ او د ده د ﻧکاح او رﻗب‪３‬‬ ‫ﻟﻪ ﻣﻠکﻴت‪ ،‬ﻳا دې دواړو ﻣﻠکﻴتﻮﻧﻮ تﻪ ورتﻪ ﻣﻠکﻴت ＇خﻪ خاﻟﻲ وي‪.‬‬ ‫د تعريف شرحه‪ :‬ﻟﻪ پﻮرتﻨﻲ تﻌرﻳﻒ ＇خﻪ ＇ر‪－‬ﻨدﻳ‪８‬ي چ‪ ３‬د ﻻس اچﻮل‪ ،‬ﻣچ‪ ３‬اخﻴستﻞ‪ ،‬پﻪ‬ ‫ﻏﻴ‪ ８‬ک‪ ３‬ﻧﻴﻮل او داس‪ ３‬ﻧﻮر د جﻤاع ﻣﻘدﻣات دي‪ ،‬چ‪ ３‬د حد ﻣﻮجب ﻧﻪ دي‪ .‬ﻫﻤدارﻧ‪／‬ﻪ کﻪ‬ ‫س‪７‬ی‪ ،‬ﻟ‪５‬ﻮﻧی ﻳا ﻧاباﻟﻐﻪ وي‪ ،‬د ﻫﻐﻪ ﻋﻤﻞ ﻫﻢ زﻧا ﻧﻪ ‪２－‬ﻞ کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫ﻫﻐﻪ ＊‪％‬ﻪ چ‪ ３‬اشتﻬا ورتﻪ ﻧﻪ را‪＄‬ﻲ‪ ،‬ﻟکﻪ وړه اﻧجﻠ‪ ９‬چ‪ ３‬پﻪ طبﻴﻌﻲ ډول ﻫﻐ‪ ３‬تﻪ د چا رﻏبت‬ ‫ﻧﻪ ک‪８５‬ي‪ ،‬د ﻫﻐ‪ ３‬سره ﻳﻮ‪＄‬ای کﻴدل‪ ،‬حد ﻧﻪ ﻻزﻣﻮي‪.‬‬ ‫د دبرﻟﻪ ﻻرې ﻳﻮ‪＄‬ای کﻴدل‪ ،‬سره ﻟﻪ دې چ‪ ３‬حرام دي‪ ،‬خﻮ حد پرې ﻧﻪ ﻻزﻣﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫ﻫﻤدا راز کﻪ ＇ﻮک خپﻠﻪ باﻳﻨﻪ ﻣﻌتده ﻳا پﻪ دری طﻼﻗﻮ طﻼﻗﻪ شﻮې ＊‪％‬ﻪ وطﻲ ک‪７‬ي پﻪ ﻫﻐ‪ ３‬ک‪３‬‬ ‫حد ﻧشتﻪ‪＄ ،‬کﻪ چ‪ ３‬د ﻧکاح د ﻣﻠک ﻟﻪ شبﻬی ＇خﻪ خاﻟﻲ ﻧﻪ دى‪.‬‬ ‫او کﻪ ﻫﻐﻪ وﻳﻨ‪％‬ﻪ ﻳ‪ ،３‬چ‪ ３‬د ده او د ﻧﻮرو ترﻣﻨ‪ ＃‬شرﻳکﻪ وه وطﻲ ک‪７‬ه‪ ،‬پﻪ ﻫﻐﻲ ک‪ ３‬حد ﻧشتﻪ‪،‬‬ ‫‪＄‬کﻪ چ‪ ３‬پﻪ ﻫﻐ‪ ３‬ک‪ ３‬د رﻗب‪ ３‬د ﻣﻠکﻴت شبﻪ ده‪.‬‬ ‫د زنا حد‪ :‬کﻠﻪ چ‪ ３‬زﻧا پﻪ ﻗﻄﻌﻲ تﻮ‪－‬ﻪ پرتﻪ ﻟﻪ شبﻬ‪ ３‬ثابتﻪ شﻲ‪ ،‬ﻧﻮ پر ﻗاضﻲ ﻻزم دي‪ ،‬چ‪ ３‬د زﻧا‬ ‫پﻪ سزا پرﻳک‪７‬ه وک‪７‬ي‪ .‬کﻪ چ‪５‬رتﻪ زاﻧﻲ او زاﻧﻴﻪ (ﻣحصﻦ او ﻣحصﻨﻪ) وي‪ ،‬د ﻫﻐﻮی حد رجﻢ دی‬ ‫او کﻪ ﻧﻪ‪ ،‬ﻧﻮ د حر حد سﻞ درې او د ﻣرﻳﻲ پﻨ‪％‬ﻮس درې دي‪.‬‬ ‫د زنا حکم‪ :‬زﻧا پﻪ ﻗﻄﻌﻲ تﻮ‪－‬ﻪ حراﻣﻪ ده‪ ،‬اهلل تﻌاﻟی ﻓرﻣاﻳﻲ‪:‬‬ ‫(اﻻسراء‪ ۳۲ /‬آﻳت)‬ ‫ژباړه‪ :‬او زﻧا تﻪ ﻣﻪ ﻧژدې ک‪８５‬ئ‪ ،‬پﻪ تحﻘﻴﻖ سره دا کرﻏﻴ‪７‬ن ﻋﻤﻞ او ﻧاوړه ﻻره ده‪.‬‬ ‫زﻧا ﻟﻪ دوه ﻻرو پﻪ اثبات رسﻴ‪８‬ي‪ -۱ :‬بﻴﻨﻪ (شاﻫدان) ‪ -۲‬پﻪ اﻗرار سره‪.‬‬

‫‪٥٠‬‬

‫ﻟﻮﻣ‪７‬ی‪ :‬بﻴﻨﻪ (شاﻫدان)‪:‬‬ ‫د زﻧا پﻪ شاﻫداﻧﻮ ک‪ ３‬شرط دی‪ ،‬چ‪۱ :３‬ـ ＇ﻠﻮر کسان وي‪۲ .‬ـ ﻧارﻳﻨﻪ وي‪ -۳ .‬اصﻴﻞ (أزاد) وي‪.‬‬ ‫‪ -۴‬ﻣسﻠﻤاﻧان وي ‪ -۵‬ﻋادﻻن وي‪.‬‬ ‫اهلل تﻌاﻟی ﻓرﻣاﻳ‪:３‬‬

‫( اﻟﻨساء‪ ۱۵ /‬آﻳت)‪ .‬ژباړه‪ :‬ﻧﻮ وﻏﻮاړئ‬

‫پردوی باﻧدې ＇ﻠﻮر تﻨﻪ شاﻫدان ﻟﻪ تاسﻮ ＇خﻪ‪.‬‬ ‫ﻧﻮ پر دې اساس د ＊‪％‬ﻮ او ﻣرﻳاﻧﻮ شاﻫدي ورکﻮل د اﻋتبار وړﻧﻪ ده‪ ،‬کﻪ د شاﻫداﻧﻮ شﻤﻴر ﻟﻪ‬ ‫＇ﻠﻮرو تﻨﻮ ＇خﻪ کﻢ وي‪ ،‬پردوی ﻻزم دي‪ ،‬چ‪ ３‬شاﻫدي وﻧﻪ واﻳﻲ او کﻪ ﻳ‪ ３‬خبره ＊کاره ک‪７‬ه‪،‬‬ ‫ﻧﻮ پردوي د ﻗذف حد جاري کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫د شاهدۍ ورکولو او حضور ＇رن‪／‬والی‪！ :‬ﻮل شاﻫدان د ﻗاضﻲ پﻪ ﻳﻮه ﻧاستﻪ ک‪ ３‬حاضرﻳ‪８‬ي‪،‬‬ ‫ﻳﻮ‪ ،‬ﻳﻮ پا＇‪８５‬ي او شاﻫدي ورکﻮي او کﻪ د ﻗاضﻲ پﻪ جﻼ‪ ،‬جﻼ ﻧاستﻮ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬شاﻫدي ورک‪７‬ه د‬ ‫دوي شﻬادت ﻧﻪ ﻣﻨﻞ کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫قاضي له دوي ＇خه ﻻندن‪ ９‬پن‪％‬ه پو＊تن‪ ３‬کوي‪.‬‬

‫‪ _١‬زنا ＇ه ده؟ ‪＄‬کﻪ چ‪ ３‬د زﻧا ﻟﻔﻆ ﻣجازي استﻌﻤال ﻫﻢ ﻟري‪ ،‬پﻪ ﻳﻮه حدﻳث ک‪ ３‬د زﻧا ﻧسبت‬ ‫ستر‪－‬ﻮ‪ ،‬ﻻسﻮﻧﻮ او پ‪＋‬ﻮ تﻪ ﻫﻢ شﻮی دی‪ ،‬ﻧﻮ ﻟﻪ دوی ＇خﻪ باﻳد وپﻮ＊تﻞ شﻲ‪ ،‬تر ＇ﻮ ＇ر‪－‬ﻨده‬ ‫شﻲ چ‪ ３‬ﻟﻪ زﻧا ＇خﻪ ﻳ‪ ３‬اراده حﻘﻴﻘﻲ زﻧا ده‪.‬‬ ‫‪＇ _٢‬رن‪／‬ه ده؟ ‪＄‬کﻪ ﻣﻤکﻨﻪ ده چ‪ ３‬زﻧا د ﻣشﻬﻮد ﻋﻠﻴﻬا سره پﻪ زور او اکراه ترسره شﻮې وي‪،‬‬ ‫ﻧﻮ شاﻫدان باﻳد دا ＇ر‪－‬ﻨده ک‪７‬ي‪ ،‬چ‪ ３‬زﻧا پﻪ خﻮ＊‪ ９‬او رضا سره شﻮې ده‪.‬‬ ‫ﻫﻤدارﻧ‪／‬ﻪ کﻴدای شﻲ چ‪ ３‬شاﻫدان ﻳﻮازې د دواړو د شرﻣ‪％‬اﻳﻮﻧﻮ د تﻤاس پﻪ ﻫکﻠﻪ کﻴسﻪ‬ ‫وک‪７‬ي‪ ،‬چ‪ ３‬ﻫﻐﻪ د حد ﻣﻮجب ﻧﻪ ‪２－‬ﻞ کﻴ‪８‬ي‪ ،‬ﻧﻮ پکار ده چ‪ ３‬وواﻳ‪ :３‬ﻣﻮږ دوي پداس‪ ３‬حال‬ ‫ک‪ ３‬وﻟﻴدل‪ ،‬ﻟکﻪ سﻼﻳﻲ پﻪ رﻧج‪７‬وﻣ‪ ３‬ک‪ ،３‬ﻳا ﻗﻠﻢ پﻪ ﻣشﻮا‪ ９１‬ک‪ ３‬او ﻟﻪ دې ＇خﻪ پﻪ ﻟ‪８‬ه کچﻪ‬ ‫شاﻫدي ورکﻮل د حد ﻣﻮجب ﻧشﻲ کﻴدﻻی‪.‬‬ ‫‪ _٣‬په کوم ‪＄‬ای ک‪ ３‬ي‪ ３‬زنا وک‪７‬ه؟ ‪＄‬کﻪ احتﻤال ﻟري چ‪ ３‬پﻪ دار حرب او ﻳا د ﻳاﻏﻴاﻧﻮ د ﻧﻔﻮذ‬ ‫پﻪ سﻴﻤﻪ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬زﻧا ک‪７‬ې وي‪ ،‬چ‪ ３‬پﻪ ﻫﻐ‪ ３‬ک‪ ３‬حد ﻧشتﻪ‪＄ ،‬کﻪ ﻫﻠتﻪ د ﻋادل حاکﻢ واکﻤﻨﻲ‬

‫‪٥١‬‬

‫ﻧشتﻪ‪.‬‬ ‫‪ _٤‬له چا سره ي‪ ３‬زنا وک‪７‬ه؟ دا پﻮ＊تﻨﻪ پﻪ دې خاطر کﻮي‪＄ ،‬کﻪ اﻣکان ﻟري چ‪ ３‬دﻏﻪ ＊‪％‬ﻪ‬ ‫ﻳ‪ ３‬خپﻠﻪ ﻣﻴرﻣﻦ وي او ﻳا پﻪ ﻫﻐﻪ ک‪ ３‬ورتﻪ کﻮﻣﻪ شبﻬﻪ وي‪ ،‬چ‪－ ３‬ﻮاﻫان پرې ﻧﻪ پﻮﻫﻴ‪８‬ي او ک‪５‬دای‬ ‫شﻲ چ‪ ３‬وواﻳﻲ‪ :‬ﻣﻮﻧ‪％＊ ８‬ﻪ وﻧﻪ پﻴژﻧدﻟﻪ چ‪ ３‬پﻪ دې صﻮرت ک‪ ３‬حد ساﻗﻄﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫‪＇ _٥‬ه وخت ي‪ ３‬زنا وک‪７‬ه؟ دا پﻮ＊تﻨﻪ ‪＄‬کﻪ ﻻزﻣﻪ ده‪ ،‬چ‪ ３‬کﻴدای شﻲ د ﻫﻐﻮی پﻪ پخﻮاﻧﻲ‬ ‫ﻋﻤﻞ ﻳ‪－ ３‬ﻮاﻫﻲ وﻳﻠﻲ وي او حد د زﻣاﻧ‪ ３‬پﻪ تﻘادم سره ساﻗﻄﻴ‪８‬ي‬ ‫د زنا د شاهدۍ په رد ک‪ ３‬د تقادم د مودې تاثﻴر‬

‫د اﻣام ابﻮحﻨﻴﻔﻪ (رحﻤﻪ اهلل) پﻪ ﻧزد‪ ،‬د تﻘادم د ﻣﻮدې ！اکﻞ ﻗاضﻲ تﻪ سپارل شﻮی دی‪ ،‬ﻫﻐﻪ د‬ ‫شاﻫداﻧﻮ حاﻻت ‪－‬ﻮري‪ ،‬چ‪ ３‬اﻳا ﻟﻪ ﻟرې ‪＄‬اﻳﻪ راﻏﻠﻲ دي‪ ،‬کﻮم د تﻮجﻴﻪ وړ ﻗﻬري( ﻫﻐﻪ ﻋذر چ‪３‬‬ ‫ﻟﻪ واکﻪ بﻬر وي) ＊کاره ﻋذر ﻳ‪ ３‬درﻟﻮد‪ ،‬چ‪ ３‬دوي ﻳ‪ ３‬وروستﻪ ک‪７‬ل اوکﻪ ＇ﻨ‪／‬ﻪ؟ اود صاحبﻴﻨﻮ‬ ‫(رحﻤﻬﻤااهلل) پﻪ ﻧزد‪ ،‬د تﻘادم ﻣﻮده ﻳﻮه ﻣﻴاشت ده‪ ،‬د ﻳﻮې ﻣﻴاشت‪ ３‬ﻟﻪ بشپ‪７‬ﻳدو وروستﻪ‪ ،‬پر زﻧا‬ ‫شاﻫدي ورکﻮل ﻧﻪ ﻣﻨﻞ کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫د زنا په شاهدۍ ک‪ ３‬د تقادم د اعتبار دلﻴل‪ :‬کﻠﻪ چ‪ ３‬شاﻫداﻧﻮ د زﻧا ﻓﻌﻞ وﻟﻴده‪ ،‬د شرﻳﻌت‬ ‫ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬دوی اختﻴار ﻟري‪ ،‬چ‪ ３‬پر ﻣجرﻣﻴﻨﻮ پرده اچﻮي او دوی رسﻮا ﻧﻪ ک‪７‬ي؛ چ‪ ３‬دا ﻳﻮ ＊ﻪ‬ ‫کار دی‪ .‬ﻳا دا چ‪ ３‬ﻣجرﻣﻴﻨﻮ د جزا ورکﻮﻟﻮ‪ ،‬ﻧﻮرو تﻪ د زجر او د ＇‪＋‬تﻦ تﻌاﻟی د حد د اﻗاﻣ‪３‬‬ ‫ﻟپاره ﻗاضﻲ تﻪ ‪＄‬ﻲ او شاﻫدي ورکﻮي‪ ،‬خﻮ کﻪ زﻧا ﻳ‪ ３‬وﻟﻴده او د ﻗاضﻲ حضﻮر تﻪ وﻻړ ﻧشﻮل‪،‬‬ ‫ﻧﻮ ＇ر‪－‬ﻨده شﻮه چ‪ ３‬ﻟﻮﻣ‪７‬ی خﻴار ﻳ‪ ３‬ﻏﻮره و‪－‬ا‪１‬ﻪ‪ :‬اوس وروستﻪ د ﻳﻮې ﻣﻮدې ﻟﻪ تﻴرﻳدﻟﻮ دوي‬ ‫شاﻫدي ورکﻮي‪ ،‬ﻧﻮ داس‪ ３‬برﻳ‪＋‬ﻲ چ‪ ３‬دوی شخصﻲ د＊ﻤﻨ‪ ９‬شاﻫدۍ تﻪ اړ باسﻠﻲ دي‪ ،‬ﻧﻮ د‬ ‫دوي شاﻫدي ﻧﻪ ﻗبﻠ‪８５‬ي‪.‬‬ ‫د شاهدانو عدالت‪ :‬کﻠﻪ چ‪ ３‬د پﻮرتﻨﻴﻮ ﻣﻄﻠبﻮﻧﻮ پﻪ پام ک‪ ３‬ﻧﻴﻮﻟﻮ سره‪ ،‬شاﻫداﻧﻮ شاﻫدي ورک‪７‬ه‪،‬‬ ‫ﻗاضﻲ پﻪ ＊کاره او پ＂ﻪ د دوی د ﻋداﻟت پﻮ＊تﻨﻪ کﻮي او د دوی پﻪ ＊کاره ﻋادﻟﻮاﻟﻲ بسﻨﻪ او اکتﻔا‬ ‫ﻧﻪ کﻮي‪＄ ،‬کﻪ چ‪ ３‬د حدودو پﻪ اثبات او اﻗاﻣﻪ ک‪ ３‬باﻳد ﻟﻪ احتﻴاط ＇خﻪ کار واخﻴستﻞ شﻲ‪.‬‬ ‫رسﻮل اهلل صﻠی اهلل ﻋﻠﻴﻪ وسﻠﻢ ﻓرﻣاﻳﻲ‪( :‬ادرءوا اﻟحدود ﻣا استﻄﻌتﻢ)‪.‬‬

‫‪٥٢‬‬

‫ژباړه‪＇ :‬ﻮ ﻣﻮ چ‪ ３‬وس وي‪ ،‬حدود ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ ﻳﻮسئ (ﻣخﻨﻴﻮی ﻳ‪ ３‬وک‪７‬ئ)‪ ،‬ﻧﻮ کﻪ شاﻫدان پﻪ پ＂ﻪ‬ ‫او ＊کاره ﻋادﻻن وپﻴژﻧدل شﻮل‪ ،‬د ﻫﻐﻮی پﻪ ‪－‬ﻮاﻫ‪ ９‬بﻪ ﻓﻴصﻠﻪ کﻮي‪.‬‬ ‫دويم اقرار‬

‫اﻗرار دا دی چ‪ ３‬ﻳﻮ باﻟﻎ او ﻋﻘﻠﻤﻦ شخص‪＇ ،‬ﻠﻮر ‪＄‬ﻠ‪ ،３‬د اﻗرارپﻪ ＇ﻠﻮرو ﻧاستﻮ ک‪ ３‬پرخپﻞ‬ ‫‪＄‬ان د زﻧا کﻮﻟﻮ اﻋتراف وک‪７‬ي‪ ،‬ﻫر ‪＄‬ﻠ‪ ３‬چ‪ ３‬اﻗرار وک‪７‬ي‪ ،‬ﻗاضﻲ بﻪ ﻫﻐﻪ رد ک‪７‬ي او د ﻫﻐﻪ پﻪ‬ ‫اﻗرار بﻪ خپﻠﻪ ﻧاخﻮ＊ﻲ ＇ر‪－‬ﻨده ک‪７‬ي او ﻫﻐﻪ بﻪ ﻟﻪ خپﻞ ﻣجﻠس ＇خﻪ وش‪７‬ي‪ ،‬تر دې اﻧدازې‬ ‫پﻮرې چ‪ ３‬ﻫﻐﻪ وﻧﻪ وﻳﻨﻲ‪ .‬او کﻪ چ‪５‬ری پﻪ ＇ﻠﻮرم ‪＄‬ﻞ راﻏی او اﻗرار ﻳ‪ ３‬سرتﻪ ورساوه‪ ،‬ﻗاضﻲ ﻟﻪ‬ ‫ﻫﻐﻪ ＇خﻪ ﻫﻐﻪ پﻮ＊تﻨ‪ ３‬کﻮي چ‪ ３‬ﻣخک‪( ３‬پﻪ بﻴﻨﻪ) ک‪ ３‬بﻴان شﻮي دي‪ ،‬او ﻳﻮازې د زﻧا د ﻣﻬال‬ ‫پﻮ＊تﻨﻪ بﻪ ﻧﻪ کﻮي‪＄ ،‬کﻪ چ‪ ３‬ﻣخکﻴتﻮب (تﻘادم) د شاﻫدۍ پﻪ رد ک‪ ３‬اﻏﻴزﻣﻦ دی‪ ،‬خﻮد اﻗرار‬ ‫پﻪ ردوﻟﻮ ک‪ ３‬اﻏﻴز ﻧﻪ ﻟري‪.‬‬ ‫د محصن زاني حد‪ :‬کﻪ زاﻧﻲ ﻣحصﻦ وي ﻫﻐﻪ ترﻫﻐﻪ وختﻪ پﻮرې پﻪ ت‪８５‬و وﻳشتﻞ کﻴ‪８‬ي‬ ‫(سﻨ‪／‬سارﻳ‪８‬ي) تر＇ﻮ ﻣ‪７‬شﻲ‪.‬‬ ‫د رجم ＇رن‪／‬والی‪ :‬زاﻧﻲ بﻪ پراخ‪＄ ３‬ﻤک‪ ３‬ﻳا د＊ت‪ ３‬تﻪ وباسﻲ‪ ،‬کﻪ چ‪５‬رتﻪ ﻧارﻳﻨﻪ وي؛ ﻧﻮ ﻧﻪ ت‪７‬ل‬ ‫کﻴ‪８‬ي او ﻧﻪ ورتﻪ ‪＄‬ای کﻨده کﻴ‪８‬ي او کﻪ ＊‪％‬ﻪ وي‪ ،‬ﻧﻮ کﻪ ﻗاضﻲ وﻏﻮ＊تﻞ ‪＄‬ای بﻪ ورتﻪ کﻨده‬ ‫ک‪７‬ي‪ ،‬تر＇ﻮ ﻳ‪ ３‬ستر اوﻋﻮرت وساتﻞ شﻲ او کﻪ ﻏﻮ＊تﻞ ﻳ‪ ３‬د ﻧارﻳﻨﻪ پﻪ ＇‪５‬ر دې ب‪ ３‬ﻟﻪ کﻨدې پﻪ‬ ‫وﻻړه سﻨ‪／‬سار ک‪７‬ي‪＄ ،‬کﻪ کﻴدای شﻲ چ‪ ３‬د ت‪８５‬و وﻳشتﻠﻮ پر ﻣﻬال وت‪＋‬تﻲ او ﻟﻪ اﻗرار ＇خﻪ‬ ‫و‪－‬ر‪＄‬ﻲ‪.‬‬ ‫پﻪ ﻫﻐﻪ صﻮرت ک‪ ３‬چ‪ ３‬اﻗرار ﻳ‪ ３‬ک‪７‬ی وي‪ ،‬اﻣام د ﻫﻐﻪ پﻪ سﻨ‪／‬ساروﻟﻮ پﻴﻞ کﻮي‪ ،‬بﻴا‬ ‫ﻧﻮرخﻠک‪.‬‬ ‫او کﻪ چ‪５‬رتﻪ زﻧا پﻪ شاﻫدۍ سره ثابتﻪ شﻮې وي‪ ،‬شاﻫدان بﻪ پﻪ سﻨ‪／‬ساروﻟﻮ پﻴﻞ کﻮي‪＄ ،‬کﻪ‬ ‫ﻣﻤکﻨﻪ ده د شﻬادت د اداء کﻮﻟﻮ پرﻣﻬال ﻳ‪ ３‬خپﻞ کار بابﻴزه او ب‪ ３‬ارز＊تﻪ ‪２－‬ﻠی وي او د سﻨ‪／‬سار‬ ‫پﻪ وخت د ﻫﻐ‪ ３‬ﻋﻈﻤت ﻣحسﻮس ک‪７‬ي او ﻟﻪ شاﻫدۍ ＇خﻪ رجﻮع وک‪７‬ي‪ ،‬ورپس‪ ３‬بﻪ اﻣام او‬ ‫بﻴا بﻪ ﻧﻮر خﻠک زﻧا کار پﻪ کا‪１‬ﻮ وﻟﻲ‪.‬‬

‫‪٥٣‬‬

‫جﻠد‪ :‬کﻪ چ‪５‬رتﻪ زاﻧی ﻣحصﻦ ﻧﻪ وی سﻞ ُدرې وﻫﻞ کﻴ‪８‬ي‪ .‬اهلل تﻌاﻟی ﻓرﻣاﻳ‪:３‬‬ ‫[اﻟﻨﻮر‪.]۲/‬‬ ‫ژباړه‪ :‬زﻧا کﻮوﻧک‪％＊ ３‬ﻪ او زﻧا کﻮوﻧکی س‪７‬ی ﻫرﻳﻮ ﻟﻪ دوی ＇خﻪ سﻞ ُدرې ووﻫئ‪.‬‬ ‫د دې آﻳت حکﻢ د ﻣحصﻦ او ﻏﻴر ﻣحصﻦ پﻪ ﻫکﻠﻪ ﻋام دی‪ ،‬خﻮ د ﻣحصﻦ پﻪ برخﻪ ک‪ ３‬ﻧسخ‬ ‫شﻮی دی او د ﻧﻮرو پﻪ اړه پﻪ خپﻞ حال باﻗﻲ پات‪ ３‬دی‪.‬‬ ‫د وهلو ＇رن‪／‬والی‪ :‬اﻣام د ﻟر‪ ３－‬پﻪ ﻫﻐ‪ ３‬اﻣسا سره چ‪ ３‬خﻨ‪６‬وﻧﻪ وﻧﻠري د زاﻧﻲ پﻪ وﻫﻠﻮ اﻣرکﻮي‬ ‫او وﻫﻞ باﻳد د ！پ او خﻮږ ترﻣﻨ‪(＃‬درﻣﻴاﻧﻪ) وي‪ .‬ﻟﻪ ﻧارﻳﻨﻪ ＇خﻪ د پرتﻮګ پرتﻪ ﻧﻮرې جاﻣ‪ ３‬وﻳستﻞ‬ ‫کﻴ‪８‬ي او پﻪ وﻻړه ﻟﻪ سر‪ ،‬ﻣخ او ﻓرج پرتﻪ پر ！ﻮل بدن باﻧدې وﻫﻞ کﻴ‪８‬ي‪＄ ،‬کﻪ سر د حﻮاسﻮ‬ ‫ﻣجﻤﻊ او ﻣخ د ＊کﻼو ﻣجﻤﻊ ‪２－‬ﻞ کﻴ‪８‬ي‪ ،‬ﻧﻮ ﻧﻪ باﻳد چ‪ ３‬د شخص حﻮاسﻮ او ＊کﻼوو تﻪ زﻳان‬ ‫ورسﻴ‪８‬ي‪ ،‬ﻫﻤدارﻧ‪／‬ﻪ د زاﻧﻲ د ﻓرج پﻪ وﻫﻠﻮ سره د ﻫﻐﻪ د ﻣ‪７‬ﻳﻨ‪ ３‬احتﻤال وجﻮد ﻟري‪.‬‬

‫‪ .۱‬حد تﻌرﻳﻒ ک‪７‬ئ اود ډوﻟﻮﻧﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬واخﻠئ؟‬ ‫‪ .۲‬زﻧا تﻌرﻳﻒ ک‪７‬ئ او بﻴان ک‪７‬ئ چ‪ ３‬وﻟ‪ ３‬ﻟﻪ وړې جﻠ‪ ９‬سره‪ ،‬چ‪ ３‬ﻏﻴر ﻣشتﻬاة وي او ﻳا ﻟﻪ باﻳﻨ‪３‬‬ ‫ﻣﻌتدې سره جﻤاع کﻮل‪ ،‬د زﻧا د حد ﻣﻮجب ﻧﻪ ‪－‬ر‪＄‬ﻲ؟‬ ‫‪ .۳‬د زﻧا د اثبات ﻳﻮه ﻻره شاﻫدان دي ـ د زﻧا د شاﻫداﻧﻮ د شرطﻮﻧﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ واخﻠئ‪ ،‬بﻴا ＇ر‪－‬ﻨده‬ ‫ک‪７‬ئ‪ ،‬چ‪ ３‬ﻗاضﻲ ﻟﻪ دوی ＇خﻪ د کﻮﻣﻮ ＇ﻴزوﻧﻮ پﻮ＊تﻨﻪ کﻮي؟ او وﻟ‪３‬؟‬ ‫‪ .۴‬د زﻧا پﻪ شاﻫدۍ ک‪ ３‬د تﻘادم ﻣﻮده ＇ﻮﻣره ده؟ او وﻟ‪ ３‬تﻘادم تﻪ اﻋتبار ورک‪７‬ﻻی شﻮی دی؟‬ ‫‪ .۵‬د شاﻫداﻧﻮ ＊کاره او پ＀ تﻌدﻳﻞ ＇ﻪ ډول وي؟ بﻴان ﻳ‪ ３‬ک‪７‬ئ؟‬ ‫‪ .۶‬د زﻧا د حد د ثبﻮت دوﻳﻤﻪ ﻻره‪ ،‬پر زﻧا اﻗرار کﻮل دي‪ .‬د ﻣﻌتبر اﻗرار ＇رﻧ‪／‬ﻮاﻟی بﻴان‬ ‫ک‪７‬ئ؟‬ ‫‪ .۷‬د ثبﻮت اود شرطﻮﻧﻮ ﻟﻪ پﻮره کﻴدو ＇خﻪ وروستﻪ‪ ،‬د زﻧا جزا رجﻢ ﻳا جﻠد وي‪ .‬د رجﻢ او‬ ‫جﻠد کﻴﻔﻴت بﻴان ک‪７‬ئ؟‬

‫‪٥٤‬‬

‫لسم لﻮست‬

‫د زنا د حد بﻴﻼبﻴل حکمﻮنﻪ‬

‫‪٥٥‬‬

‫ژباړه‪:‬‬ ‫(‪)۱‬کﻪ ﻟﻪ شاﻫداﻧﻮ ＇خﻪ ﻳﻮ تﻦ د رجﻢ ﻟﻪ حکﻢ ＇خﻪ وروستﻪ او د حد ﻟﻪ اﻗاﻣ‪＇ ３‬خﻪ ﻣخک‪３‬‬ ‫ﻟﻪ شاﻫدۍ ＇خﻪ و‪－‬ر‪＄‬ﻴد‪！ ،‬ﻮل شاﻫدان د (ﻗذف) پﻪ حد وﻫﻞ کﻴ‪８‬ي او رجﻢ ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ ‪＄‬ﻲ او‬ ‫کﻪ د رجﻢ د اﻗاﻣ‪＇ ３‬خﻪ وروستﻪ ﻟﻪ شﻬادت ＇خﻪ و‪－‬ر‪＄‬ﻴده‪ ،‬ﻧﻮ ﻳﻮازې ﻫﻤاﻏﻪ شخص چ‪ ３‬ﻟﻪ‬ ‫شﻬادت ＇خﻪ ‪－‬ر‪５＄‬دﻟی‪ ،‬حد پرې جارې کﻴ‪８‬ي او د دﻳت ＇ﻠﻮرﻣﻪ برخﻪ بﻪ ﻫﻢ ورکﻮي او کﻪ‬ ‫چ‪５‬رتﻪ د شاﻫداﻧﻮ شﻤﻴر ﻟﻪ ＇ﻠﻮرو ＇خﻪ کﻢ شﻮ‪ ،‬پرﻫﻐﻮي (د ﻗذف) حد ﻗاﻳﻤﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫(‪ )۲‬د رجﻢ د احصان شرط دا دی چ‪( ３‬شخص) بﻪ أزاد‪ ،‬ﻋﻘﻠﻤﻦ‪ ،‬باﻟﻎ او ﻣسﻠﻤان وي او ＊‪％‬ﻪ‬ ‫بﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ سﻤﻪ تﻮ‪－‬ﻪ پﻪ ﻧکاح ک‪７‬ې وي او ﻟﻪ ﻫﻐ‪ ３‬سره بﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ داس‪ ３‬حال ک‪ ３‬جﻤاع سرتﻪ رسﻮﻟ‪３‬‬ ‫وي چ‪ ３‬دوی (ﻧر او ＊‪％‬ﻪ) دواړه د احصان د صﻔتﻮﻧﻮ خاوﻧدان وي‪.‬‬ ‫(‪ )۳‬پﻪ ُدرې وﻫﻞ (جﻠد) او پﻪ ت‪８５‬و وﻳشتﻞ (رجﻢ) دواړه د ﻣحصﻦ پﻪ حﻖ ک‪ ３‬ﻧﻪ جﻤﻊ کﻴ‪８‬ي‪،‬‬ ‫دره وﻫﻞ (جﻠد) او ﻧﻔی کﻮل (تبﻌﻴد)‪ ،‬د باکرې پﻪ حﻖ ک‪ ３‬ﻧﻪ جﻤﻊ کﻴ‪８‬ي‪ ،‬خﻮ پﻪ ﻫﻐﻪ صﻮرت‬ ‫ک‪ ３‬چ‪ ３‬اﻣام ﻳ‪ ３‬ﻣصﻠحت و‪２－‬ﻲ‪ ،‬ﻧﻮ کﻮﻣﻪ ﻣﻮده چ‪ ３‬ﻫﻐﻪ ورتﻪ ﻻزﻣﻪ و‪２－‬ﻠﻪ‪ ،‬ﻟﻪ ﻫﻐﻪ ‪＄‬اﻳﻪ ＇خﻪ‬ ‫ﻳ‪ ３‬تبﻌﻴدوي‪.‬‬ ‫(‪ )۴‬کﻪ رﻧ‪％‬ﻮر زﻧا وک‪７‬ه او د ﻫﻐﻪ حد رجﻢ و‪ ،‬سﻨ‪／‬سارﻳ‪８‬ي او کﻪ حد ﻳ‪ ３‬جﻠد وي تر ﻫﻐﻪ وختﻪ‬ ‫پﻮرې چ‪ ３‬روغ شﻮی ﻧﻪ وي‪ ،‬پﻪ ُدرو ﻧﻪ وﻫﻞ کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫(‪ )۵‬کﻪ اﻣﻴدوارې (حاﻣﻠ‪ )３‬زﻧا وک‪７‬ه‪ ،‬د حﻤﻞ د وضﻌ‪ ３‬تر وختﻪ پرې حد ﻧﻪ ﻗاﻳﻤﻴ‪８‬ي او (د حﻤﻞ‬ ‫ﻟﻪ وضﻌ‪ ３‬وروستﻪ) کﻪ چ‪５‬رتﻪ حد ﻳ‪ ３‬جﻠد وي‪ ،‬ترﻫﻐﻪ وختﻪ پﻮرې چ‪ ３‬ﻟﻪ ﻧﻔاسﻪ ﻧﻪ وي وتﻠﻲ‬ ‫حد پرې ﻧﻪ ﻗاﻳﻤﻴ‪８‬ي او کﻪ چ‪５‬رتﻪ حد ﻳ‪ ３‬رجﻢ وي‪ ،‬پرتﻪ ﻟﻪ ‪＄‬ﻨ‪６‬ه رجﻢ کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫(‪ )۶‬کﻪ شاﻫدان د ت‪５‬ر شﻮي حد د اﻗاﻣ‪ ３‬ﻟپاره شاﻫدي ورک‪７‬ي‪ ،‬پداس‪ ３‬حال ک‪ ３‬چ‪ ３‬ﻟﻪ اﻣام‬ ‫＇خﻪ د دوی ﻟرې واﻟﻲ دوی د حد ﻟﻪ اﻗاﻣ‪＇ ３‬خﻪ ﻧﻪ ﻣﻨﻊ کﻮل‪ ،‬د دوی شﻬادت د ﻗذف ﻟﻪ حده‬

‫‪٥٦‬‬

‫پرتﻪ پﻪ بﻞ حد ک‪ ３‬ﻧﻪ ﻣﻨﻞ کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫(‪ )۷‬کﻪ ﻳﻮه س‪７‬ي پردۍ ＊‪ ３％‬سره ﻟﻪ ﻓرج پرتﻪ جﻤاع وک‪７‬ه‪ ،‬تﻌزﻳر‪８４‬ي‪.‬‬ ‫(‪ )۸‬کﻪ د واده پﻪ شپﻪ ﻳﻮه چاتﻪ ＊‪％‬ﻪ وروﻟﻴ‪８‬ل شﻮه‪ ،‬چ‪ ３‬ﻫﻐﻪ د ده ＊‪％‬ﻪ ﻧﻪ وه‪ ،‬او ＊‪％‬ﻮ ووﻳﻞ‪:‬‬ ‫چ‪ ３‬ستا ＊‪％‬ﻪ ده؛ بﻴا ده ﻟﻪ ﻫﻐ‪ ３‬سره جﻤاع وک‪７‬ه‪ .‬پرﻫﻐﻪ حد ﻧشتﻪ او ﻣﻬر پرې ﻻزﻣﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫(‪ )۹‬کﻪ چا پﻪ خپﻠﻪ بستره ک‪ ３‬کﻮﻣﻪ ＊‪％‬ﻪ وﻣﻴﻨدﻟﻪ او ﻟﻪ ﻫﻐ‪ ３‬سره ﻳ‪ ３‬جﻤاع وک‪７‬ه‪ ،‬پرﻫﻐﻪ حد‬ ‫شتﻪ او کﻪ ＇ﻮک ﻟﻪ داس‪ ３％＊ ３‬سره واده وک‪７‬ي‪ ،‬چ‪ ３‬ﻧکاح ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ ده سره روا ﻧﻪ وي او ﻟﻪ ﻫﻐ‪３‬‬ ‫سره جﻤاع وک‪７‬ي‪ ،‬حد پرې ﻧﻪ واجبﻴ‪８‬ي‪ .‬کﻪ چا ﻟﻪ کﻮﻣ‪ ３％＊ ３‬سره د دبر ﻟﻪ ﻻرې جﻤاع وک‪７‬ه‬ ‫او ﻳا ﻳ‪ ３‬د ﻟﻮط د ﻗﻮم ﻋﻤﻞ تر سره ک‪ ،７‬د اﻣام ابﻮحﻨﻴﻔﻪ (رحﻤﻪ اهلل) پﻪ ﻧزد پر ﻫﻐﻪ حد ﻧشتﻪ او‬ ‫تﻌزﻳرﻳ‪８‬ي‪ ،‬خﻮ ابﻮ ﻳﻮسﻒ او ﻣحﻤد ((رحﻤﻬﻤا اهلل) واﻳﻲ‪ :‬دا ﻋﻤﻞ د زﻧا پﻪ ＇‪５‬ر دی (حد پرې‬ ‫جاري کﻴ‪８‬ي)‪.‬‬ ‫(‪ )۱۰‬کﻪ چا د ＇اروي سره جﻤاع وک‪７‬ه‪ ،‬حد پری ﻧشتﻪ‪.‬‬ ‫(‪ )۱۱‬او کﻪ چا پﻪ دار حرب ﻳا د باﻏﻴاﻧﻮ پﻪ دار ک‪ ３‬زﻧا وک‪７‬ه‪ ،‬ﻧﻮ بﻴا دار اسﻼم تﻪ را و‪－‬ر‪＄‬ﻴد‪ ،‬پر‬ ‫ﻫﻐﻪ حد ﻧﻪ ﻗاﻳﻤﻮو‪.‬‬ ‫شرحﻪ‬ ‫د قاض‪ ３‬له حکم مخک‪ ３‬له شهادت ＇خه ‪－‬ر‪＄‬ﻴدل‪ :‬کﻪ ﻟﻪ شاﻫداﻧﻮ ＇خﻪ ﻳﻮ تﻦ د ﻗاضﻲ ﻟﻪ‬ ‫حکﻢ ﻣخک‪ ３‬ﻟﻪ شﻬادت ＇خﻪ و‪－‬ر‪＄‬ﻲ‪ ،‬د حﻨﻔﻲ ﻣذﻫب د درې واړو اﻣاﻣاﻧﻮ پﻪ ﻧزد‪ ،‬حد ﻟﻪ‬ ‫ﻣشﻬﻮد ﻋﻠﻴﻪ ＇خﻪ ساﻗﻄﻴ‪８‬ي او پر ！ﻮﻟﻮ شاﻫداﻧﻮ د ﻗذف حد ﻻزﻣﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫د قاضي له حکم وروسته او مخک‪ ３‬له رجمه له شهادت ＇خه ‪－‬ر‪＄‬ﻴدل‪ :‬کﻪ شاﻫد د ﻗاضﻲ‬ ‫ﻟﻪ حکﻢ ＇خﻪ وروستﻪ او ﻟﻪ رجﻢ ﻣخک‪ ３‬ﻟﻪ شﻬادت ＇خﻪ و‪－‬ر‪＄‬ﻴده‪ ،‬ﻧﻮ ﻟﻪ ﻣشﻬﻮد ﻋﻠﻴﻪ ＇خﻪ‬ ‫د زﻧا حد ساﻗﻄﻴ‪８‬ي او د شﻴخﻴﻨﻮ (رحﻤﻬﻤا اهلل) پﻪ ﻧزد ！ﻮل شاﻫدان د ﻗذف پﻪ حد ﻣجازات‬ ‫کﻴ‪８‬ي‪＄ ،‬کﻪ ﻫﻐﻪ درې کسان چ‪ ３‬پﻪ خپﻠﻪ شاﻫدۍ پات‪ ３‬شﻮي دي؛ د زﻧا پﻪ شﻬادت ک‪ ３‬ﻳ‪３‬‬ ‫شرط ک‪７‬ای شﻮی شﻤ‪５‬ر ﻧﻪ دی بشپ‪ ７‬ک‪７‬ی‪ ،‬ﻧﻮ ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ د دوی شاﻫدي رد ده او ﻗاذﻓان ‪２－‬ﻞ‬

‫‪٥٧‬‬

‫کﻴ‪８‬ي او ﻫﻐﻪ شخص چ‪ ３‬ﻟﻪ خپﻠ‪ ３‬شاﻫدۍ ‪－‬ر‪＄‬ﻴدﻟی دی‪ ،‬سره ﻟﻪ دې چ‪ ３‬اوس ﻣﻬال پﻪ‬ ‫خپﻞ ﻗذف باﻗﻲ پات‪ ３‬ﻧﻪ دی‪ ،‬خﻮ د پخﻮاﻧﻲ تﻮر ﻟﻪ اﻣﻠﻪ ﻣجازات کﻴ‪８‬ي اود اﻣام ﻣحﻤد (رحﻤﻪ‬ ‫اهلل) پﻪ ﻧزد ＇رﻧ‪／‬ﻪ چ‪ ３‬د ﻗاضﻲ ﻟﻪ حکﻢ ＇خﻪ وروستﻪ ‪－‬ر‪＄‬ﻴدﻟی‪ ،‬ﻧﻮ ﻳﻮا‪＄‬ﻲ پر ‪－‬ر‪＄‬ﻴدوﻧکﻲ‬ ‫باﻧدې د ﻗذف حد ﻻزﻣﻴ‪８‬ي‪ ،‬ﻧﻪ پر ﻧﻮرو باﻧدې‪＄ ،‬کﻪ د دوی شﻬادت د ﻗاضﻲ پﻪ حکﻢ تاﻳﻴد‬ ‫شﻮی دی‪ ،‬د شﻴخﻴﻨﻮ دﻟﻴﻞ دا دی‪＇ :‬رﻧ‪／‬ﻪ چ‪ ３‬د حد ﻗاﻳﻤﻮل‪ ،‬د ﻗاضﻲ د حکﻢ تﻨﻔﻴذ دی‪ ،‬ﻧﻮ‬ ‫د حکﻢ ﻟﻪ ﻳﻮې برخ‪＇ ３‬خﻪ شﻤ‪５‬رل کﻴ‪８‬ي او اﻗاﻣ‪ ３‬صﻮرت ﻧدی ﻧﻴﻮﻟی‪＄ ،‬کﻪ چ‪ ３‬د ﻗاضﻲ د‬ ‫حکﻢ ﻟﻪ بشپ‪７‬تﻴا ﻣخک‪ ،３‬خﻨ‪ ６‬ﻣﻨ‪ ＃‬تﻪ راﻏی‪ ،‬د ﻗاضﻲ حکﻢ ﻓسخ شﻮ‪ ،‬ﻧﻮ شﻬادت د ﻗاضﻲ د‬ ‫حکﻢ پﻪ واسﻄﻪ ﻧﻪ دی تاﻳﻴد شﻮی‪.‬‬ ‫له رجم وروسته له شهادت ＇خه ‪－‬ر‪＄‬ﻴدل‬

‫کﻪ د ﻣشﻬﻮد ﻋﻠﻴﻪ ﻟﻪ رجﻢ ＇خﻪ وروستﻪ‪ ،‬ﻳﻮ ﻟﻪ شاﻫداﻧﻮ ﻟﻪ خپﻞ شﻬادت ＇خﻪ و‪－‬ر‪＄‬ﻲ‪ :‬ﻳﻮازې‬ ‫‪－‬ر‪＄‬ﻴدوﻧکی د کﻨ‪％‬ﻠﻮ (ﻗذف) پﻪ حد وﻫﻞ کﻴ‪８‬ي او د دﻳت ＇ﻠﻮرﻣﻪ برخﻪ بﻪ دسﻨ‪／‬سار شﻮي‬ ‫وارثاﻧﻮ تﻪ ورکﻮي‪＄ ،‬کﻪ چ‪ ３‬ﻫﻐﻪ خپﻞ ‪＄‬ان دروﻏجﻦ پﻪ ‪－‬ﻮتﻪ ک‪ ،７‬پﻪ خپﻞ حﻖ ک‪ ３‬پﻪ دروﻏﻮ‬ ‫اﻗرار کﻮل صحت ﻟري‪ ،‬د ده ﻣخکﻨی شﻬادت ﻳﻮازې د ده پﻪ خپﻠﻪ برخﻪ ک‪ ３‬دروغ ‪２－‬ﻞ کﻴ‪８‬ي‪،‬‬ ‫ﻧﻮ د خپﻞ ‪＄‬ان پﻪ اړه د ده پﻪ دروﻏجﻦ شﻬادت سره دوه پاﻳﻠ‪ ３‬ﻣﻨ‪ ＃‬تﻪ را‪＄‬ﻲ‪.‬‬ ‫‪ _۱‬د ﻣخکﻨﻲ تﻮر ﻟﻪ اﻣﻠﻪ د ﻗذف حد‪ _۲ .‬د دﻳت د ＇ﻠﻮرﻣ‪ ３‬برخ‪ ３‬ورکﻮل‪＄ ،‬کﻪ چ‪３‬‬ ‫د ﻣشﻬﻮد ﻋﻠﻴﻪ وژﻧﻪ د ＇ﻠﻮرو کساﻧﻮ پﻪ واسﻄﻪ ﻣﻨ‪ ＃‬تﻪ راﻏﻠ‪ ،３‬ﻧﻮ د وژﻧ‪＇ ３‬ﻠﻮرﻣﻪ برخﻪ د‬ ‫‪－‬ر‪＄‬ﻴدوﻧکﻲ پﻮرې ت‪７‬او پﻴدا کﻮي او د ﻧﻮرو پﻪ حﻖ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬رجﻮع کﻮﻣﻪ اﻏﻴزه ﻧﻪ ﻟري‪.‬‬ ‫د رجم د احصان شرطونه‪ :‬احصان پﻪ دوه ډوﻟﻪ دی‪ :‬اﻟﻒ ـ د ﻗذف احصان‪ :‬ﻫﻐﻪ دا چ‪３‬‬ ‫ﻣﻘذوف شخص ﻟﻪ زﻧا ＇خﻪ پاک وي او پﻪ زﻧا تﻮرن شﻲ چ‪ ３‬بﻴا تﻮر ﻟ‪／‬ﻮوﻧکی د تﻬﻤت ﻟ‪／‬ﻮﻟﻮ‬ ‫پﻪ سبب د ﻗذف پﻪ حد ﻣحکﻮﻣﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫ب ـ د رجﻢ احصان‪ :‬ﻫﻐﻪ دا چ‪ ３‬شخص د ﻻﻧدې شرطﻮﻧﻮ درﻟﻮدوﻧکی وي‪ _۱ :‬بﻠﻮغ ‪_۲‬‬ ‫ﻋﻘﻞ ‪ _۳‬اسﻼم ‪ _۴‬حرﻳت ‪ _۵‬صحﻴحﻪ ﻧکاح ‪ _۶‬ﻟﻪ خپﻠ‪ ３％＊ ３‬سره ﻳﻮ‪＄‬ای کﻴدل ‪_۷‬‬ ‫ﻳﻮ‪＄‬ای کﻴدل ﻳ‪ ３‬پداس‪ ３‬حال ک‪ ３‬وي چ‪ ３‬پﻪ ＊‪％‬ﻪ او ﻣﻴ‪７‬ه دواړو ک‪ ３‬د احصان شرطﻮﻧﻪ شتﻮن‬

‫‪٥٨‬‬

‫وﻟري‪.‬‬ ‫کﻪ شخص ﻧر وي او ﻳا ＊‪％‬ﻪ‪ ،‬کﻪ ﻟﻪ ﻧا باﻟﻐﻪ زوج‪ ،‬ﻟﻴﻮﻧﻲ‪ ،‬ﻧا ﻣسﻠﻤان‪ ،‬ﻣرﻳ‪ ３‬او ﻳا پﻪ ﻓاسده ﻧکاح‬ ‫ک‪ ３‬سره ﻳﻮ‪＄‬ای شﻲ‪ ،‬ﻧﻮ پﻪ دې جﻤاع سره ﻣحصﻦ ﻧﻪ ‪２－‬ﻞ کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫له رجم سره د جلد او له جلد سره د نف‪ ３‬يو ‪＄‬ای کول‬

‫پﻪ حﻨﻔﻲ ﻣذﻫب ک‪ ３‬د ﻣحصﻦ زاﻧﻲ جزا ﻳﻮازې رجﻢ دی او د ﻏﻴر ﻣحصﻦ زاﻧی جزا ﻓﻘط سﻞ‬ ‫درې دي‪ .‬اﻣام شاﻓﻌﻲ (رحﻤﻪ اهلل) واﻳﻲ‪ :‬کﻪ زاﻧﻲ ﻣحصﻦ وي‪ ،‬ﻟﻪ رجﻢ سره جﻠد ﻫﻢ ﻳﻮ‪＄‬ای‬ ‫کﻴ‪８‬ي او پﻪ ﻏﻴرﻣحصﻦ ک‪ ３‬د جﻠد سره ﻟﻪ وطﻦ ＇خﻪ د ﻳﻮ کال ﻟپاره ش‪７‬ل ﻫﻢ ﻳﻮ‪＄‬ای کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫زﻣﻮږ دﻟﻴﻞ د اهلل تﻌاﻟی دا ﻗﻮل دی‪:‬‬ ‫[اﻟﻨﻮر‪ .]۲/‬ژباړه‪ :‬زﻧا کﻮﻧک‪％＊ ３‬ﻪ او زﻧا کﻮﻧکی س‪７‬ی‪ ،‬ﻫر ﻳﻮ ﻟﻪ دې دواړو ＇خﻪ سﻞ درې‬ ‫ووﻫئ‪ :‬او دا د ！ﻮل حد بﻴان دی‪ ،‬ﻧﻮ پر سﻠﻮ ُدرو باﻧدې زﻳاتﻮاﻟی باﻳد د حد ﻟﻪ وج‪ ３‬ﻧﻪ وي‪ ،‬خﻮ‬ ‫کﻪ ﻗاضﻲ ﻳ‪ ３‬ﻻزم و‪２－‬ﻲ‪ ،‬کﻮﻻی شﻲ چ‪ ３‬ﻣجرم د تﻌزﻳر ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬تبﻌﻴد ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫د شهادت په سقوط ک‪ ،３‬پر حدودو د تقادم اغﻴز‪＇ :‬رﻧ‪／‬ﻪ چ‪ ３‬پﻪ ！ﻮﻟﻮ حدودو ک‪ ،３‬پرتﻪ‬ ‫د ﻗذف ﻟﻪ حد ＇خﻪ د شخص دﻋﻮا ﻻزﻣﻪ ﻧﻪ ده‪ ،‬ﻧﻮ شاﻫدان پرتﻪ ﻟﻪ ﻣخکﻨ‪ ９‬دﻋﻮا ＇خﻪ‬ ‫ﻣحکﻤ‪ ３‬تﻪ ‪＄‬ﻲ‪ ،‬شاﻫدي ورکﻮي او پرتﻪ ﻟﻪ ﻋذره ‪＄‬ﻨ‪ ،６‬د دوی شﻬادت ب‪ ３‬اﻋتباره کﻮي‪.‬‬ ‫خﻮ＇رﻧ‪／‬ﻪ چ‪ ３‬د ﻗذف پﻪ حد ک‪ ３‬د ﻣﻘذوف د دﻋﻮا وړاﻧدی کﻮل شرط دي‪ ،‬تر＇ﻮ چ‪ ３‬ﻫﻐﻪ‬ ‫دﻋﻮا ﻧﻪ وي ک‪７‬ي‪ ،‬شاﻫدان شاﻫدي ﻧشی ورکﻮﻻی؛ ﻧﻮ ＇رﻧ‪／‬ﻪ چ‪ ３‬دوی ﻣﻌذور دي‪ ،‬ﻧﻮد تﻘادم‬ ‫ﻟﻪ اﻣﻠﻪ د دوی شﻬادت ﻧﻪ ب‪ ３‬اﻋتباره کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫د زنا د حد په سقوط ک‪ ３‬له محارمو سره د نکاح اغﻴز‪ :‬ﻟﻪ ﻣحارﻣﻮ سره ﻧکاح کﻮل ﻧا ﻣشروع‬ ‫ﻋﻤﻞ دی او ﻫﻴ（کﻠﻪ ﻫﻢ جﻤاع ﻧﻪ حﻼﻟﻮي‪ ،‬خﻮ د اﻣام ابﻮحﻨﻴﻔﻪ (رحﻤﻪ اهلل) پﻪ ﻧزد کﻠﻪ چ‪３‬‬ ‫ﻳﻮ س‪７‬ی ﻟﻪ خپﻠﻮ ﻣحارﻣﻮ سره ﻧکاح وت‪７‬ي او ﻟﻪ ﻫﻐ‪ ３‬سره جﻤاع وک‪７‬ي‪ ،‬پر ﻫﻐﻪ باﻧدې حد ﻧﻪ‬ ‫ﻻزﻣﻴ‪８‬ي‪＄ ،‬کﻪ کﻮم وخت چ‪ ３‬د ﻧکاح ارکان ﻣﻨ‪ ＃‬تﻪ راشﻲ اوس‪７‬ی ﻟﻪ ＊‪ ３％‬سره اﻳجاب او‬ ‫ﻗبﻮل سرتﻪ ورسﻮي‪ ،‬ﻧﻮد ﻧکاح ارکان بشپ‪７‬ﻳ‪８‬ي‪ ،‬اوس کﻪ چ‪５‬رتﻪ د ﻧکاح پﻪ شرطﻮﻧﻮ ک‪ ３‬کﻮم‬ ‫خﻠﻞ وي‪ ،‬چ‪ ３‬ﻟﻪ ﻫﻐ‪ ３‬جﻤﻠ‪＇ ３‬خﻪ د ＊‪ ３％‬ﻧﻪ حﻼﻟﻮاﻟی دی‪ :‬د ارکاﻧﻮ شتﻮن ﻳﻮه شبﻬﻪ ﻣﻨ‪＃‬‬

‫‪٥٩‬‬

‫تﻪ راوﻟﻲ چ‪ ３‬حد ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ وړي‪ ،‬خﻮسره ﻟﻪ دې ﻫﻢ ﻣجرم د تﻌزﻳر ﻟﻪ جزا ＇خﻪ برائت ﻧشﻲ‬ ‫حاصﻠﻮﻻی او د تﻌزﻳر پﻪ جزا ﻣجازات کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫او د اﻣام ابﻮ ﻳﻮسﻒ او ﻣحﻤد (رحﻤﻬﻤا اهلل)پﻪ ‪６－‬ون د جﻤﻬﻮرو ﻋﻠﻤاوو پﻪ ﻧزد‪ ،‬ﻧکاح پﻪ‬ ‫ﻣحارﻣﻮ ک‪ ３‬شبﻪ ﻣﻨ‪ ＃‬تﻪ ﻧﻪ راوړي او ﻣجرم د زﻧا پﻪ حد ﻣجازات کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫د لواطت حکم‪:‬‬

‫کﻪ چ‪５‬رتﻪ کﻮم س‪７‬ی ﻟﻪ کﻮﻣی ＊‪％‬ی ﻳا ﻧارﻳﻨﻪ سره ﻟﻮاطت وک‪７‬ي د اﻣام ابﻮحﻨﻴﻔﻪ(رحﻤﻪ اهلل) پﻪ‬ ‫ﻧزد‪ ،‬د تﻌزﻳر پﻪ جزا ﻣجازات کﻴ‪８‬ي‪＄ .‬کﻪ چ‪ ３‬داس‪ ３‬ﻧاوړه ﻋﻤﻞ ﻳ‪ ３‬سرتﻪ رسﻮﻟی‪ ،‬چ‪ ３‬پﻪ ﻫﻐﻪ‬ ‫ک‪ ３‬حد ﻧشتﻪ‪ ،‬خﻮ تﻌزﻳر ﻟري او د صاحبﻴﻨﻮ پﻪ ﻧزد دا د زﻧا پﻪ ＇ﻴردی‪ ،‬ﻧﻮ حد پک‪ ３‬شتﻪ دی‪.‬‬ ‫او ﻟﻪ ＇اروﻳﻮ سره ﻳﻮ‪＄‬ای کﻴدل زﻧا ﻧﻪ ده‪ ،‬خﻮ ﻧاوړه ﻋﻤﻞ دی‪ ،‬چ‪ ３‬پﻪ ﻫﻐﻪ ک‪ ３‬تﻌزﻳر‬ ‫ﻻزﻣﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫په دار حرب يا دار بغي ک‪ ３‬زنا‪:‬‬

‫کﻪ ＇ﻮک پداس‪＄ ３‬ای ک‪ ３‬د زﻧا پﻪ جرم اختﻪ شﻲ‪ ،‬چ‪ ３‬ﻫﻠتﻪ د ﻋادل حاکﻢ تسﻠط ﻧﻪ وي‪ ،‬ﻟکﻪ‬ ‫دار حرب او دار بﻐی‪ ،‬ﻧﻮد طرﻓﻴﻨﻮ (ابﻮحﻨﻴﻔﻪ او ﻣحﻤد رحﻤﻬﻤا اهلل) پﻪ ﻧزد‪ ،‬حد ورباﻧدې ﻧشتﻪ‪،‬‬ ‫‪＄‬کﻪ چ‪ ３‬پﻪ ﻫﻐﻪ ‪＄‬ای ک‪ ３‬د ﻋادل حاکﻢ ﻻس رسی وجﻮد ﻧﻪ ﻟري‪ ،‬ﻧﻮ د دې ﻋذر ﻟﻪ اﻣﻠﻪ حد‬ ‫ﻧﻪ ﻻزﻣﻴ‪８‬ي او کﻠﻪ چ‪ ３‬دار اسﻼم تﻪ راشﻲ بﻴا ﻫﻢ پرې حد ﻧشتﻪ‪＄ ،‬کﻪ چ‪ ３‬زﻧا ﻟﻪ پﻴﻞ ＇خﻪ‬ ‫د حد ﻣﻮجب ﻧﻪ وه‪.‬‬ ‫او د ابﻮ ﻳﻮسﻒ پﻪ ﻧزد حد پرې ﻻزﻣﻴ‪８‬ي‪＄ ،‬کﻪ چ‪ ３‬ﻋاﻗﻞ‪ ،‬باﻟﻎ او ﻣسﻠﻤان شخص د زﻧا پﻪ‬ ‫جرم اختﻪ شﻮی‪ ،‬چ‪ ３‬باﻳد ﻣجازات شﻲ‪.‬‬ ‫ﻓﻌاﻟﻴت‪ :‬ﻫﻐﻪ ﻣسئﻠ‪ ３‬چ‪ ３‬پﻪ شرحﻪ ک‪ ３‬ﻧﻪ دي راﻏﻠﻲ او پﻪ ﻣتﻦ ک‪ ３‬شتﻮن ﻟري‪ .‬ﻫرﻳﻮ ﻟﻪ زده‬ ‫کﻮوﻧکﻮ ＇خﻪ دې ﻏﻮر وک‪７‬ي او ﻫﻐﻪ دې راوباسﻲ او ﻣاده پﻪ ﻣاده دې ﻫﻐﻪ ﻧﻮرو زده کﻮوﻧکﻮ‬ ‫تﻪ وﻟﻮﻟﻲ‪.‬‬

‫‪٦٠‬‬

‫‪ .۱‬کﻪ چ‪５‬رې د زﻧا د حد ﻟﻪ شاﻫداﻧﻮ ＇خﻪ ﻳﻮتﻦ پﻪ ﻻﻧدﻳﻨﻴﻮ صﻮرتﻮﻧﻮ ک‪ ３‬ﻟﻪ شﻬادت ＇خﻪ‬ ‫و‪－‬ر‪＄‬ﻴده‪ ،‬ﻧﻮ پردې ‪－‬ر‪＄‬ﻴدﻧ‪ ３‬باﻧدې ＇ﻪ اثر ﻣرتبﻴ‪８‬ي؟‬ ‫_ پر حد باﻧدې د ﻗاضﻲ ﻟﻪ حکﻢ ＇خﻪ ﻣخک‪.３‬‬ ‫_ د ﻗاضﻲ ﻟﻪ حکﻢ وروستﻪ او د حد ﻟﻪ اﻗاﻣ‪＇ ３‬خﻪ ﻣخک‪.３‬‬ ‫_ وروستﻪ ﻟﻪ رجﻢ ＇خﻪ‪.‬‬ ‫‪ .۲‬احصان پﻪ ＇ﻮ ډوﻟﻪ دی؟ د رجﻢ د احصان شرطﻮﻧﻪ بﻴان ک‪７‬ئ؟‬ ‫‪ .۳‬أﻳا د ﻣحصﻦ زاﻧﻲ ﻟپاره د رجﻢ او جﻠد ترﻣﻨ‪ ＃‬او دﻏﻴر ﻣحصﻦ زاﻧﻲ ﻟپاره د جﻠد او ش‪７‬ﻟﻮ‬ ‫ترﻣﻨ‪ ＃‬جﻤﻊ راتﻼی شﻲ؟‬ ‫‪ .۴‬کﻪ چ‪５‬ری ﻧاروغ س‪７‬ی ﻳا حاﻣﻠﻪ زﻧا وک‪７‬ي‪ ،‬د دوی سره د حد د اﻗاﻣ‪ ３‬پﻪ برخﻪ ک‪＇ ３‬ﻪ ﻣﻌاﻣﻠﻪ‬ ‫صﻮرت ﻧﻴسﻲ؟ د رجﻢ او جﻠد پﻪ برخﻪ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬حکﻢ بﻴان ک‪７‬ئ؟‬ ‫‪ .۵‬وﻟ‪ ３‬د ﻗذف پﻪ حد ک‪ ３‬تﻘادم کﻮﻣﻪ اﻏﻴزه ﻧﻪ ﻟري؟ او پﻪ ﻧﻮرو حدودو ک‪ ３‬د ﻫﻐﻪ حکﻢ ＇ﻪ‬ ‫ډول دی؟‬ ‫‪ .۶‬ﻟﻪ ﻣحارﻣﻮ سره ﻧکاح کﻮل ＇ﻪ حکﻢ ﻟري؟ اختﻼف سره ﻟﻪ دﻻﻳﻠﻮ بﻴان ک‪７‬ئ؟‬ ‫‪ .۷‬ﻟﻮاطت ＇ﻪ حکﻢ ﻟري؟ پرﻫﻐﻪ چ‪ ３‬کﻮم اثر ﻣرتبﻴ‪８‬ي‪ ،‬ﻫﻐﻪ بﻴان ک‪７‬ئ؟‬ ‫‪ .۸‬پﻪ دارحرب او ﻳا د باﻏﻴاﻧﻮ ﻟ‪＋‬کر تﻪ ﻧژدې زﻧا کﻮل ＇ﻪ حکﻢ ﻟري؟‬

‫‪٦١‬‬

‫ﻳﻮولسم لﻮست‬

‫د شرب حد‬

‫ژباړه‪:‬‬ ‫د شرابو حد‪:‬‬

‫(‪ )۱‬کﻪ چا شراب و＇‪＋‬ﻞ او پﻪ داس‪ ３‬حال ک‪ ３‬وﻧﻴﻮل شﻮ‪ ،‬چ‪ ３‬بﻮی ﻳ‪ ３‬ﻣﻮجﻮد و او ‪－‬ﻮاﻫاﻧﻮ‬ ‫پرې شاﻫدي ورک‪７‬ه او ﻳا ﻳ‪ ３‬پﻪ داس‪ ３‬حاﻟت ک‪ ３‬اﻗرار وک‪ ７‬چ‪ ３‬د شرابﻮ بﻮی ﻣﻮجﻮد و‪ ،‬ﻧﻮ پر‬ ‫ﻫﻐﻪ باﻧدې حد ﻻزﻣﻴ‪８‬ي‪ .‬او کﻪ د شرابﻮ د بﻮی ﻟﻪ ﻟرې کﻴدو ＇خﻪ وروستﻪ ﻳ‪ ３‬اﻋتراف وک‪،７‬‬ ‫حد پرې ﻧﻪ جاري کﻴ‪８‬ي‪.‬‬

‫‪٦٢‬‬

‫(‪＇)۲‬ﻮک چ‪ ３‬ﻟﻪ ﻧبﻴذو (د حبﻮباتﻮ او ﻣ‪５‬ﻮې ﻟﻪ اوبﻮ) ＇خﻪ ﻧشﻪ شﻮ‪ ،‬حد پرې جاري کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫(‪ )۳‬ﻟﻪ چا ＇خﻪ چ‪ ３‬د شرابﻮ بﻮی راﻏی او ﻳا ﻳ‪ ３‬ﻫﻐﻪ ﻗی ک‪７‬ل‪ ،‬پرﻫﻐﻪ باﻧدې حد ﻧﻪ‬ ‫ﻻزﻣﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫＇ﻮک چ‪ ３‬ﻧشﻪ وي‪ ،‬تر ﻫﻐﻪ پﻮرې حد پرې ﻧﻪ جاري کﻴ‪８‬ي‪ ،‬تر ＇ﻮ ＇ر‪－‬ﻨده شﻲ‪ ،‬چ‪ ３‬د ﻣ‪５‬ﻮې‬ ‫ﻟﻪ اوبﻮ ＇خﻪ ﻧشﻪ شﻮی او ﻫﻐﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ خپﻠﻪ خﻮ＊ﻪ ＇‪＋‬ﻠﻲ دي‪ ،‬پرﻧشﻪ شخص تر ﻫﻐﻪ پﻮرې حد‬ ‫ﻧﻪ پﻠی کﻴ‪８‬ي‪ ،‬تر＇ﻮ چ‪ ３‬ﻧشﻪ ترې ﻟرې شﻮې ﻧﻪ وي‪.‬‬ ‫(‪ )۴‬د أزاد شخص د شرابﻮ او ﻧش‪ ３‬حد اتﻴا ُدرې دی‪ ،‬چ‪ ３‬د بدن پﻪ بﻴﻼ بﻴﻠﻮ برخﻮ بﻪ وﻫﻞ‬ ‫کﻴ‪８‬ي‪ ،‬ﻟکﻪ ＇رﻧ‪／‬ﻪ چ‪ ３‬ﻣﻮ پﻪ زﻧا ک‪ ３‬ﻳادوﻧﻪ وک‪７‬ه او کﻪ ﻣرﻳی وي‪ ،‬حد ‪４‬ﻲ ＇ﻠﻮﻳ‪＋‬ت ُدرې‬ ‫دی‪.‬‬ ‫(‪＇ )۵‬ﻮک چ‪ ３‬د شرابﻮ پﻪ ＇‪＋‬ﻠﻮ‪ ،‬ﻳا پﻪ ﻧشﻪ کﻴدﻟﻮ اﻗرار وک‪７‬ي او بﻴا ور＇خﻪ و‪－‬ر‪＄‬ﻲ‪ ،‬حد‬ ‫پرې ﻧﻪ جاري کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫(‪ )۶‬د شرابﻮ ＇‪＋‬ﻞ د دوه کساﻧﻮ پﻪ شﻬادت او ﻳا پر خپﻞ ‪＄‬ان باﻧدې پﻪ ﻳﻮ‪＄‬ﻞ اﻗرار کﻮﻟﻮ سره‬ ‫ثابتﻴ‪８‬ي او پﻪ دې ک‪ ３‬د ＊‪％‬ﻮ شاﻫدي ﻟﻪ ﻧارﻳﻨﻪ وسره ﻧﻪ ﻣﻨﻞ کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫شرحﻪ‪:‬‬ ‫د شرابو حد‪ :‬د شراب ＇‪＋‬ﻮﻧکﻲ شخص ﻟﻪ وﻫﻠﻮ ＇خﻪ ﻋبارت دی چ‪ ３‬اتﻴا درې دي‪.‬‬ ‫د شرابو د حد د وجوب ﻻمل‪:‬‬

‫د شرابﻮ د ＇‪＋‬ﻠﻮ حد پﻪ دوه ＇ﻴزوﻧﻮ واجبﻴ‪８‬ي‪:‬‬ ‫‪ _۱‬د شرابﻮ ＇‪＋‬ﻞ‪ ،‬کﻪ ﻟ‪ ８‬وي او ﻳا ډﻳر ‪ _۲‬پﻪ ﻧبﻴذو ﻧشﻪ ک‪５‬دل‪.‬‬ ‫شراب‪ :‬ﻟﻪ شرب ＇خﻪ اخﻴستﻞ شﻮی‪ ،‬شرب پﻪ ﻟﻐت ک‪＋＇ ３‬ﻠﻮ تﻪ واﻳﻲ او شراب ＇‪＋‬ﻞ‬ ‫کﻴدوﻧک‪ ３‬ﻣائﻊ ده او ﻫﻐﻪ شراب چ‪ ３‬ﻟ‪ ８‬او ډﻳر ﻳ‪ ３‬حرام دي د شرﻋ‪ ３‬پﻪ اصﻄﻼح ک‪ ３‬ﻫﻐﻪ تﻪ‬ ‫خﻤر وﻳﻞ کﻴ‪８‬ي چ‪ ３‬د اﻧ‪／‬ﻮرو ﻟﻪ ﻫﻐﻮ خاﻣﻮ اوبﻮ ＇خﻪ ﻋبارت دي چ‪ ３‬د وخت پﻪ ت‪５‬ر‪４‬دو سره‬

‫‪٦٣‬‬

‫‪＄‬ﻮښ کﻮي‪ ،‬ت‪５‬زﻳ‪８‬ي (ﻧشﻪ راﻣﻨ‪ ＃‬تﻪ کﻮي) او ‪ ，＄‬وﻏﻮر‪＄‬ﻮي‪ ،‬دا د اﻣام ابﻮ حﻨﻴﻔﻪ (رحﻤﻪ‬ ‫اهلل) ﻧﻈر دی او د صاحبﻴﻨﻮ پﻪ ﻧزد د ‪ ，＄‬ﻏﻮر‪＄‬ﻮل شرط ﻧﻪ دي‪＄ ،‬کﻪ چ‪ ３‬د حرﻣت ﻻﻣﻞ‬ ‫！ﻴﻨ‪／‬ﻴدل (ﻧشﻪ راﻣﻨ‪ ＃‬تﻪ کﻮل) دي‪ ،‬چ‪ ３‬پر ﻫﻐﻪ بسﻨﻪ (اکتﻔا) کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫ﻧبﻴذ‪ :‬ﻧبﻴذ د ﻣ‪５‬ﻮې‪ ،‬شاتﻮ او د حبﻮباتﻮ اوبﻮ تﻪ واﻳﻲ‪ ،‬ﻟکﻪ د ﻣﻤﻴزو‪ ،‬د خرﻣا‪ ،‬د ﻏﻨﻤﻮ‪ ،‬د اوربشﻮ‬ ‫او داس‪ ３‬ﻧﻮرې اوبﻪ‪.‬‬ ‫د نشه يي مشروباتو د حد وجوب‬

‫د شرابﻮ پﻪ ＇‪＋‬ﻠﻮک‪ ３‬کﻪ ﻫﻐﻪ ﻟ‪ ８‬وي او ﻳا ډﻳر‪ ،‬حد ﻻزﻣﻴ‪８‬ی او پﻪ ﻧﻮرو ＇‪＋‬ﻞ کﻴدوﻧکﻮ تﻮکﻮ ک‪３‬‬ ‫ﻳﻮازې ﻫﻐﻪ وخت حد ﻻزﻣﻴ‪８‬ي‪ ،‬چ‪ ３‬پرکاﻟی (سکر) ﻣﻨ‪ ＃‬تﻪ راوﻟﻲ‪ .‬د بﻨ‪／‬ﻮ (چرسﻮ) پﻮاسﻄﻪ‬ ‫ﻧشﻪ کﻴدل‪ ،‬حد ﻧﻪ ﻻزﻣﻮي‪.‬‬ ‫سکر‪ :‬سکر ﻧشﻪ کﻴدﻟﻮ تﻪ واﻳ‪ ３‬او ﻧشﻪ شخص ﻫﻐﻪ کس دی چ‪ ３‬خبرې ﻳ‪６－ ３‬ې وډې وي او‬ ‫اپﻠت‪ ３‬واﻳﻲ‪.‬‬ ‫د شراب ＇‪＋‬لو د حد د اثبات ﻻر‪ :‬د شرابﻮ حد د دوه ﻧارﻳﻨﻪ شاﻫداﻧﻮ پﻪ شﻬادت‪ ،‬ﻳا پخپﻠﻪ د‬ ‫شخص پﻪ اﻗرار سره ثابتﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫د شرابو په حد ک‪ ３‬تقادم‪:‬د شرابﻮ حد د تﻘادم ﻟﻪ اﻣﻠﻪ ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ ‪＄‬ﻲ او دﻫﻐﻪ د تﻘادم ﻣﻮده د‬ ‫شرابﻮﻳا د ﻧشﻪ ﻳﻲ ﻣادې بﻮی دی‪ ،‬کﻠﻪ چ‪ ３‬بﻮی ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ وﻻړ شﻲ‪ ،‬وروستﻪ ﻟﻪ ﻫﻐﻪ شاﻫدي او‬ ‫اﻗرار حد ﻧﻪ واجبﻮي‪.‬‬ ‫دا حکﻢ د شﻴخﻴﻨﻮ (رحﻤﻬﻤا اهلل) پﻪ ﻧزد دی‪ ،‬اود ابﻦ ﻣسﻌﻮد (رضﻲ اهلل ﻋﻨﻪ) ﻟﻪ راﻳ‪＇ ３‬خﻪ ﻳ‪３‬‬ ‫اخﻴستی دی‪ .‬د اﻣام ﻣحﻤد(رحﻤﻪ اهلل) پﻪ ﻧزد پﻪ اﻗرارک‪ ３‬د تﻘادم ﻣﻮده ﻫﻴ＆ اﻏﻴزه ﻧﻪ ﻟري اود‬ ‫تﻘادم د ﻣﻮدې شﻬادت ﻳﻮه ﻣﻴاشت ده‪＄ ،‬کﻪ چ‪ ３‬زﻧا ک‪ ３‬ﻫﻢ ﻳﻮه ﻣﻴاشت اﻋتبار ﻟري‪ .‬کﻪ چ‪５‬رې‬ ‫شاﻫداﻧﻮ کﻮم س‪７‬ی وﻟﻴد چ‪ ３‬شراب ﻳ‪＋＇ ３‬ﻞ او ﻳا ﻧشﻪ و او سﻤدﻻسﻪ د ﻣحکﻤی ﻟﻮري تﻪ‬ ‫روان شﻮ‪ ،‬خﻮد ﻻري د ﻟر‪４‬ﻮاﻟﻲ ﻟﻪ اﻣﻠﻪ ﻳ‪ ３‬بﻮی ﻟﻪ خﻮﻟ‪＇ ３‬خﻪ ورک شﻮ او ﻳا ﻳ‪ ３‬ﻧشﻪ ختﻤﻪ‬ ‫شﻮه‪ ،‬ﻧﻮ د ！ﻮﻟﻮ ﻳادو شﻮو اﻣاﻣاﻧﻮ پﻪ ﻧزد‪ ،‬حد پرې جاري کﻴ‪８‬ي‪.‬‬

‫‪٦٤‬‬

‫د شرابو او يا د نش‪ ３‬بوی‬

‫کﻪ ﻟﻪ ﻳﻮ شخص ＇خﻪ د شرابﻮ بﻮی حس شﻮ‪ ،‬ﻳا ﻳ‪ ３‬شراب ﻗی ک‪ ７‬او ﻳا د ﻧش‪ ３‬پﻪ حاﻟت ک‪３‬‬ ‫وﻟﻴدل شﻮ‪ ،‬پﻪ درې واړو صﻮرتﻮﻧﻮ ک‪ ３‬پرې حد ﻧﻪ جاري ک‪８５‬ي‪＄ ،‬کﻪ کﻴدای شی چ‪ ３‬د کﻮم‬ ‫بﻞ شﻲ بﻮی وي او ﻳا ﻳ‪ ３‬پﻪ اکراه او ﻳا ﻳ‪ ３‬د اضﻄرار ﻟﻪ اﻣﻠﻪ ＇‪＋‬ﻠﻲ وي‪.‬‬

‫‪ .۱‬د شرابﻮ حد تﻌرﻳﻒ ک‪７‬ئ؟‬ ‫‪ .۲‬کﻮم ﻋﻤﻠﻮﻧﻪ د شرابﻮ حد واجبﻮي؟‬ ‫‪ .۳‬د ﻻﻧدﻳﻨﻴﻮ اصﻄﻼحاتﻮ ﻣﻌﻨا بﻴان ک‪７‬ئ‪ :‬شراب‪ ،‬ﻧبﻴذ‪ ،‬سکر‬ ‫‪ .۴‬د شرابﻮ حد پﻪ ＇ﻪ ډول ثابت‪８５‬ي؟‬ ‫‪ .۵‬تﻘادم د شرب پﻪ حد ک‪＇ ３‬ﻪ اﻏﻴز ﻟري؟ د شﻴخﻴﻨﻮ او ﻣحﻤد(رحﻤﻬﻢ اهلل ) ﻣذﻫب پﻪ دې‬ ‫اړه بﻴان ک‪７‬ئ؟‬

‫‪٦٥‬‬

‫دولسم لﻮست‬

‫د قذف حد‬ ‫پر ﻣﻌصﻮم او بﻴ‪／‬ﻨاه ﻣسﻠﻤان باﻧدې د زﻧا د تﻮر پﻪ ﻟگﻮﻟﻮ سره د ﻫﻐﻪ ﻋزت او ！ﻮﻟﻨﻴز حﻴثﻴت تﻪ‬ ‫ډ‪４‬ر زﻳان رسﻴ‪８‬ي‪ ،‬ﻧﻮ د ﻫﻐﻪ د حرﻣت او درﻧاوي د خﻮﻧدﻳتﻮب پﻪ خاطر اسﻼﻣﻲ شرﻳﻌت د ﻫﻐﻪ‬ ‫سپکاوى او پﻪ ‪＄‬اﻧگ‪７‬ي ډول پﻪ ﻫﻐﻪ پﻮرې د زﻧا تﻮر ﻟگﻮل حرام ک‪７‬ی دی‪ ،‬چ‪ ３‬پﻪ دې ﻟﻮست‬ ‫ک‪ ３‬بﻪ د دې جرم د سزا پﻪ اړه ﻣﻌﻠﻮﻣات درک‪７‬و‪.‬‬

‫‪٦٦‬‬

‫ژباړه‬ ‫د قذف حد‪:‬‬

‫(‪ )۱‬کﻪ ＇ﻮک ﻣحصﻦ س‪７‬ی ﻳا ﻣحصﻨﻪ ＊‪％‬ﻪ پﻪ صرﻳحﻮ ！کﻮ سره پﻪ زﻧا تﻮرﻧﻪ ک‪７‬ي او ﻣﻘذوف‬ ‫د حد ﻏﻮ＊تﻨﻪ وک‪７‬ي‪ ،‬ﻧﻮ کﻪ (ﻗاذف) أزاد و‪ ،‬حاکﻢ بﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ ﻣختﻠﻔﻮ ﻏ‪７‬و اتﻴا درې وﻫﻲ او جاﻣ‪３‬‬ ‫بﻪ ترې ﻧﻪ وﻳستﻞ کﻴ‪８‬ي‪ ،‬ﻣگر چپﻦ او ﻣاﻟﻮچ ﻟروﻧک‪ ３‬جاﻣ‪ ３‬بﻪ ترې وﻳستﻞ کﻴ‪８‬ي‪ .‬کﻪ (ﻗاذف)‬ ‫ﻣرﻳی و‪＇ ،‬ﻠﻮ‪＋４‬ت درې بﻪ ﻳ‪ ３‬ووﻫﻲ‪.‬‬ ‫(‪ )۲‬احصان دې تﻪ واﻳﻲ چ‪ ３‬ﻣﻘذوف أزاد‪ ،‬ﻋاﻗﻞ‪ ،‬باﻟﻎ‪ ،‬ﻣسﻠﻤان او ﻟﻪ زﻧا ＇خﻪ پاک وي‪.‬‬ ‫(‪ )۳‬چا چ‪ ３‬د بﻞ شخص ﻧسب ﻧﻔﻲ ک‪ ７‬او وﻳ‪ ３‬وﻳﻞ‪ :‬تﻪ دې د پﻼر (زوی) ﻧﻪ ﻳ‪ ،３‬ﻳا ای د‬ ‫زﻧاکارې زوﻳﻪ! (پﻪ داس‪ ３‬حال ک‪ )３‬چ‪ ３‬ﻣﻮر ﻳ‪ ３‬ﻣحصﻨﻪ ﻣ‪７‬ه شﻮې وي‪ ،‬او زوې ﻳ‪ ３‬د حد‬ ‫ﻏﻮ＊تﻨﻪ وک‪７‬ي‪ ،‬ﻗاذف پﻪ حد کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫(‪ )۴‬د ﻣ‪７‬ي ﻟپاره د ﻗذف د حد ﻏﻮ＊تﻨﻪ ﻳﻮازې ﻫﻐﻪ ＇ﻮک کﻮﻻی شﻲ‪ ،‬چ‪ ３‬ﻗذف ‪４‬ﻲ پﻪ ﻧسب‬ ‫ک‪ ３‬د ﻋار ﻻﻣﻞ ‪－‬ر‪＄‬ﻲ‪.‬‬

‫‪٦٧‬‬

‫(‪ )۵‬کﻪ ﻣﻘذوف ﻣحصﻦ وي‪ ،‬کاﻓر او ﻣرﻳﻲ زوی تﻪ ﻳ‪ ３‬د حد ﻏﻮ＊تﻨﻪ روا ده‪ ،‬خﻮ ﻣرﻳی ﻧشﻲ‬ ‫کﻮﻻی چ‪ ３‬پﻪ ﻗذف ک‪ ３‬د خپﻠ‪ ３‬أزادې او ﻣسﻠﻤاﻧ‪ ３‬ﻣﻮر ﻟپاره د خپﻞ بادار د حد ﻏﻮ＊تﻨﻪ‬ ‫وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫(‪ )۶‬کﻪ چا پﻪ ﻗذف اﻗرار وک‪ ７‬او وروستﻪ (ﻟﻪ خپﻞ اﻗراره) وگر‪５＄‬د‪ ،‬رجﻮع ﻳ‪ ３‬ﻧﻪ ﻣﻨﻞ کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫(‪ )۷‬کﻪ چا ﻋربﻲ تﻪ ووﻳﻞ‪ :‬ای ﻧبﻄﻲ! (ﻧبط ﻳﻮ ﻗﻮم دی چ‪ ３‬تﻮر رﻧگﻮﻧﻪ ﻟري او ﻋرب ﻧﻪ دي)‬ ‫ﻧﻪ پﻪ حد کﻴ‪８‬ي‪ .‬کﻪ چا ﻳﻮ س‪７‬ي تﻪ ووﻳﻞ‪ :‬ای د أسﻤان د اوبﻮ زوﻳﻪ! ﻗاذف ﻧﻪ دی او کﻪ ﻫﻐﻪ ﻳ‪３‬‬ ‫کاکا‪ ،‬ﻣاﻣا ﻳا د ﻣﻮر ﻣ‪７５‬ه (پﻠﻨدر) تﻪ ﻣﻨسﻮب ک‪ ،７‬ﻧﻮ ﻗاذف ﻧﻪ دی‪.‬‬ ‫(‪ )۸‬کﻪ چا د خپﻞ ﻣﻠک پرتﻪ ﻟﻪ بﻞ چا سره حراﻣﻪ جﻤاع وک‪７‬ه‪ ،‬پر ﻗاذف حد ﻧﻪ جاري‬ ‫کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫(‪ )۹‬پﻪ وﻟد باﻧدې د ﻟﻌان کﻮوﻧک‪ )３％＊( ３‬ﻗاذف ﻧﻪ پﻪ حد کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫(‪ )۱۰‬کﻪ چا ﻣرﻳی‪ ،‬وﻳﻨزه ﻳا کاﻓر پﻪ زﻧا تﻮرن ک‪ ７‬ﻳا ﻳ‪ ３‬ﻣسﻠﻤان ﻟﻪ زﻧا پرتﻪ پﻪ بﻞ ＇ﻪ تﻮرن ک‪ ７‬او‬ ‫وﻳ‪ ３‬وﻳﻞ‪ :‬ای ﻓاسﻘﻪ! ﻳا ای کاﻓره! ﻳا ای خبﻴثﻪ! تﻌزﻳر کﻴ‪８‬ي‪ .‬او کﻪ وﻳ‪ ３‬وﻳﻞ‪ :‬ای خره! ﻳا ای‬ ‫خﻨز‪４‬ره! ﻧﻪ تﻌزﻳر کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫(‪ )۱۱‬د تﻌزﻳر زﻳاتﻪ اﻧدازه ﻧﻬﻪ د‪４‬رش درې او کﻤﻪ ﻳ‪ ３‬درې ُدرې دي‪ .‬اﻣام ابﻮﻳﻮسﻒ واﻳﻲ‪ :‬تﻌزﻳر‬ ‫تر پﻨ‪％‬ﻪ اوﻳا درو ﻫﻢ رسﻴ‪８‬ي‪ .‬کﻪ اﻣام ﻣﻨاسبﻪ و‪２－‬ﻠﻪ‪ ،‬پر تﻌزﻳر حبس ﻫﻢ ورزﻳاتﻮﻻی شﻲ‪ .‬سخت‬ ‫وﻫﻞ پﻪ تﻌزﻳر ک‪ ３‬دي‪ ،‬بﻴا پﻪ زﻧا‪ ،‬بﻴا پﻪ شرابﻮ او بﻴا پﻪ ﻗذف ک‪.３‬‬ ‫(‪ )۱۲‬کﻪ اﻣام ＇ﻮک پﻪ حد ﻳا تﻌزﻳر ک‪７‬ي او (ور＇خﻪ) ﻣ‪７‬شﻲ‪ ،‬وﻳﻨﻪ ﻳ‪ ３‬ﻫدر ده (تاوان ﻧﻪ‬ ‫ﻟري)‪.‬‬ ‫(‪)۱۳‬کﻪ ﻣسﻠﻤان پﻪ ﻗذف ک‪ ３‬پﻪ حد شﻲ کﻪ تﻮبﻪ ﻫﻢ وباسﻲ‪ ،‬گﻮاﻫﻲ ﻳ‪ ３‬ساﻗﻄﻴ‪８‬ي‪ .‬کﻪ کاﻓر پﻪ‬ ‫ﻗذف ک‪ ３‬پﻪ حد شﻲ او بﻴا ﻣسﻠﻤان شﻲ گﻮاﻫﻲ ﻳ‪ ３‬ﻣﻨﻞ کﻴ‪８‬ي‪.‬‬

‫‪٦٨‬‬

‫شرحﻪ‬ ‫د قذف تعريف‪ :‬ﻗَ ْذف د(ﻗاف) پﻪ ﻓتح‪ ３‬او د (ذال) پﻪ سکﻮن سره ﻏﻮر‪＄‬ﻮﻟﻮ او وﻳشتﻠﻮ تﻪ واﻳﻲ‬ ‫او د شرﻋ‪ ３‬پﻪ اصﻄﻼح ک‪ ３‬پﻪ زﻧا باﻧدې د س‪７‬ي ﻳا ＊‪ ３％‬تﻮرﻧﻮﻟﻮ او د ﻧسب ﻧﻔ‪ ３‬کﻮﻟﻮ تﻪ وﻳﻞ‬ ‫کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫د قذف د حد مشروعﻴت‪ :‬اهلل تﻌاﻟی د اﻟﻨﻮر پﻪ سﻮرت ک‪ ３‬د ﻗذف پر تحرﻳﻢ سرب‪５‬ره ﻫﻐﻪ تﻪ سزا‬ ‫ﻫﻢ ！اکﻠ‪ ３‬ده او ﻓرﻣاﻳﻲ‪:‬‬ ‫(اﻟﻨﻮر‪ )۴ :‬ژباړه‪ :‬ﻫﻐﻪ چ‪３‬‬ ‫پﻪ پاک ﻟﻤﻨﻮ ＊‪％‬ﻮ (د زﻧا) تﻮر ﻟ‪／‬ﻮي‪ ،‬بﻴا ＇ﻠﻮر شاﻫدان ت‪５‬ر ﻧﻪ ک‪７‬ي‪ ،‬ﻫﻐﻮی اتﻴا درې ووﻫئ او‬ ‫د ﻫﻐﻮ شاﻫدي ﻫﻴ＆ کﻠﻪ ﻣﻪ ﻣﻨئ‪ ،‬او ﻫﻐﻮی ﻓاسﻘان دي‪.‬‬ ‫د قذف شرطونه او سزا‪ :‬ﻟﻪ ﻣتﻦ ＇خﻪ ＇رگﻨده ده چ‪ ３‬د ﻗذف پﻪ حد ک‪ ３‬د ﻣﻘذوف ﻟپاره‬ ‫احصان شرط دی چ‪ ３‬وروستﻪ پﻪ ﻣتﻦ ک‪ ３‬تﻌرﻳﻒ شﻮی‪ .‬ﻫﻤدا راز د زﻧا د تﻮر ﻟ‪／‬ﻮﻟﻮ ！کﻲ ﻫﻢ‬ ‫باﻳد صرﻳح او ＊کاره وي‪ ،‬پر دې سرب‪５‬ره ﻣﻘذوف باﻳد د حد ﻏﻮ＊تﻨﻪ وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫ﻟکﻪ ＇رﻧ‪／‬ﻪ چ‪ ３‬پﻪ أﻳت ک‪ ３‬راﻏﻠﻲ دي د أزاد ﻗاذف اﻧسان سزا اتﻴا درې او د ﻣرﻳﻲ سزا‬ ‫＇ﻠﻮ‪＋４‬ت درې دي ‪＄‬کﻪ چ‪ ３‬د ﻣرﻳاﻧﻮ حد د أزادو کساﻧﻮ پﻪ ﻧﻴﻤاﻳﻲ دی‪ .‬د حد د جاري کﻮﻟﻮ‬ ‫پﻪ وخت ک‪ ３‬بﻪ د ﻗاذف ﻟﻪ سر او ﻣخ پرتﻪ د بدن ﻧﻮر ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻞ ‪＄‬اﻳﻮﻧﻮ پﻪ درو وﻫﻞ کﻴ‪８‬ي‪＇ ،‬ﻮ پﻪ‬ ‫ﻳﻮ ‪＄‬ای وﻫﻠﻮ سره ﻣحدود ﻣ‪ ７‬ﻧشﻲ‪ .‬د دې ﻟپاره چ‪ ３‬ﻣجرم (ﻗاذف) د خپﻞ ﻧاوړه ﻋﻤﻞ سزا پﻪ‬ ‫سﻤﻪ تﻮ‪－‬ﻪ ووﻳﻨﻲ او پﻪ وﻫﻠﻮ ودردﻳ‪８‬ي ﻟﻪ ﻫﻐﻪ ＇خﻪ اضاﻓﻪ جاﻣ‪ ３‬ﻟکﻪ ＇ادر‪ ،‬واسک＀‪ ،‬کﻮرت‪９‬‬ ‫او ﻫﻤدا راز ﻫﻐﻪ پﻴ‪７‬ې جاﻣ‪ ３‬چ‪ ３‬د دردوﻟﻮ ﻣخﻪ ﻧﻴسﻲ‪ ،‬وﻳستﻞ کﻴ‪８‬ي‪ ،‬خﻮ ﻟکﻪ ＇رﻧ‪／‬ﻪ چ‪３‬‬ ‫د ﻗذف حد تر ！ﻮﻟﻮ حدودو خﻔﻴﻒ دی‪ ،‬ﻧﻮ ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ ﻟﻪ ﻣحدود ＇خﻪ خپﻠ‪ ３‬ﻋاﻣ‪ ３‬جاﻣ‪３‬‬ ‫ﻧﻪ وﻳستﻞ کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫د محصن تعريف‪ :‬د ﻣتﻦ ﻟﻪ بﻴان سره سﻢ ﻣحصﻦ ﻫﻐﻪ چا تﻪ وﻳﻞ کﻴ‪８‬ي چ‪ ３‬أزاد‪ ،‬ﻋاﻗﻞ‪ ،‬باﻟﻎ‪،‬‬ ‫ﻣسﻠﻤان او ﻋﻔﻴﻒ وي‪ ،‬ﻋﻔﻴﻒ ﻫﻐﻪ ＇ﻮک دی چ‪ ３‬د زﻧا‪ ،‬د شبﻬ‪ ３‬او ﻓاسدې ﻧکاح ﻟﻪ ﻻرې‬

‫‪٦٩‬‬

‫ﻳ‪ ３‬د کﻮﻣ‪ ３％＊ ３‬سره جﻤاع ﻧﻪ وي ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫د قذف د حد سببونه‪ :‬د ﻗذف جرم پﻪ دوو ډوﻟﻮﻧﻮ راﻣﻨ‪ ＃‬تﻪ کﻴ‪８‬ي‪:‬‬ ‫‪ -۱‬د زﻧا پﻪ صرﻳحﻮ ！کﻮ(اﻟﻔاﻇﻮ)‪.‬‬ ‫‪ -۲‬د ﻧسب پﻪ ﻧﻔی کﻮﻟﻮ‪.‬‬ ‫په صريحو ！کو(الفاظو)‪ :‬د ﻗذف د حد ﻳﻮ سبب دا دی چ‪ ３‬پﻪ صرﻳحﻮ ！کﻮ سره پﻪ ﻳﻮ شخص‬ ‫باﻧدې د زﻧا تﻮر وﻟگﻮل شﻲ‪ .‬ﻟکﻪ ＇رﻧ‪／‬ﻪ چ‪ ３‬ﻳادوﻧﻪ وشﻮه د زﻧا د تﻮر ﻟ‪／‬ﻮﻟﻮ ！کﻲ باﻳد صرﻳح‬ ‫او ＊کاره وي‪ ،‬ﻟکﻪ ای زﻧاکاره! ﻳا تا زﻧا ک‪７‬ې او داس‪ ３‬ﻧﻮر‪ .‬کﻪ ﻳﻮ شخص بﻞ تﻪ وواﻳﻲ‪ :‬تا زﻧا‬ ‫ک‪７‬ې‪ ،‬او در‪４‬ﻤ‪７／‬ی وواﻳﻲ‪ :‬ر＊تﻴا دې ووﻳﻞ‪ ،‬ﻧﻮ پﻪ در‪４‬ﻤ‪７／‬ي حد ﻧﻪ ﻻزﻣﻴ‪８‬ي‪＄ ،‬کﻪ د زﻧا د تﻮر‬ ‫پﻪ اړه د در‪４‬ﻤگ‪７‬ي وﻳﻨا صرﻳحﻪ ﻧﻪ ده‪ ،‬د کﻨاﻳ‪ ３‬پﻪ ！کﻮ سره د زﻧا تﻮر ﻟگﻮل حد ﻧﻪ ﻻزﻣﻮي‪ ،‬ﻟکﻪ‬ ‫چ‪ ３‬ﻳﻮ ＇ﻮک بﻞ تﻪ وواﻳﻲ‪ :‬ای ﻓاجره! ＇رﻧگﻪ چ‪ ３‬د (ﻓاجر) ！کی د کﻨاﻳ‪ ３‬پﻪ ډول د زاﻧﻲ ﻟپاره‬ ‫کارول کﻴ‪８‬ي او صر‪４‬ح ﻧﻪ دی ﻧﻮ ﻗذف ﻧﻪ گ‪２‬ﻞ کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫د نسب نفي کول‪ :‬چ‪ ３‬د ﻓﻘﻬ‪ ３‬پﻪ کتابﻮﻧﻮ ک‪ ３‬د زﻧا د تﻮر جارﻣجرا گ‪２‬ﻞ کﻴ‪８‬ي‪ ،‬د ﻗذف د حد‬ ‫بﻞ سبب دی‪ .‬د ﻧسب د ﻧﻔی کﻮﻟﻮ ﻣثال دا دی چ‪＇ ３‬ﻮک چا تﻪ وواﻳﻲ‪ :‬تﻪ د ﻓﻼﻧﻲ زوی ﻧﻪ ﻳ‪،３‬‬ ‫ﻳﻌﻨ‪ ３‬د پﻼر ﻧﻮم ﻳ‪ ３‬واخﻠﻲ‪ .‬ﻳا داس‪ ３‬وواﻳﻲ‪ :‬ای د زﻧاکارې زوﻳﻪ! پﻪ دې صﻮرت ک‪ ３‬ﻗاذف د‬ ‫ﻧﻮﻣﻮړي شخص ﻧسب د ﻫﻐﻪ د ﻣﻌﻠﻮم پﻼر ＇خﻪ ﻧﻔ‪ ３‬ک‪７‬ی او پﻪ حﻘﻴﻘت ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د ﻫﻐﻪ ﻣﻮر پﻪ‬ ‫زﻧا تﻮرﻧﻪ ک‪７‬ې ده او ﻫﻐﻪ ﻣﻘذوﻓﻪ ده‪ ،‬پﻪ دې اساس ﻣﻮر بﻪ د حد ﻏﻮ＊تﻨﻪ کﻮي‪ ،‬ﻧﻮ کﻪ د ﻧﻮﻣﻮړي‬ ‫شخص ﻣﻮر ﻣحصﻨﻪ ﻣ‪７‬ه شﻮې وي‪ ،‬دی بﻪ د خپﻠ‪ ３‬ﻣﻮر پﻪ ‪＄‬ای د ﻗاذف د حد ﻏﻮ＊تﻨﻪ کﻮي‪،‬‬ ‫خﻮ کﻪ ﻣﻮر ﻳ‪ ３‬ژوﻧدۍ او ﻣحصﻨﻪ وي ﻧﻮ پخپﻠﻪ بﻪ د ﻗاذف د حد ﻏﻮ＊تﻨﻪ کﻮي او بﻞ ＇ﻮک ﻳ‪３‬‬ ‫استازﻳتﻮب ﻧشﻲ کﻮﻻی‪ .‬د ﻏﻴابت پﻪ صﻮرت ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻫﻢ زوی استازﻳتﻮب ﻧشﻲ کﻮﻻی‪＄ ،‬کﻪ‬ ‫چ‪ ３‬پﻪ حدودو ک‪ ３‬ﻧﻴابت صح‪５‬ح ﻧﻪ دی‪.‬‬ ‫د حد په غو＊تلو ک‪ ３‬استازيتوب‪ :‬د ﻧسب د ﻧﻔی کﻮﻟﻮ پﻪ صﻮرت ک‪ ３‬اصﻠﻲ ﻣﻘذوف ﻫﻐﻪ‬ ‫＇ﻮک دی چ‪ ３‬د زﻧا تﻮر پرې ﻟگ‪５‬دﻟی وي‪ ،‬ﻟکﻪ پﻪ پﻮرتﻨﻲ ﻣثال ک‪ ３‬ﻣﻮر‪ ،‬ﻧﻮ ﻟﻪ ﻗاذف ＇خﻪ د‬

‫‪٧٠‬‬

‫حد ﻏﻮ＊تﻨﻪ د ﻣﻘذوف حﻖ دی‪ ،‬خﻮ کﻪ ﻫﻐﻪ ﻣ‪ ７‬وي ﻧﻮ پﻪ استازﻳتﻮب ﻳ‪ ３‬د حد ﻏﻮ＊تﻨﻪ ﻳﻮازې‬ ‫ﻫﻐﻪ ＇ﻮک کﻮﻻی شﻲ چ‪ ３‬د ﻗذف ﻟﻪ اﻣﻠﻪ ﻳ‪ ３‬ﻧسب تﻪ ﻧﻨگ او ﻋار ﻣتﻮجﻪ شﻮی وي‪ ،‬ﻟکﻪ‬ ‫پﻼر‪ ،‬زوی او ﻟﻤسی او د استازي ﻟپاره احصان شرط ﻧﻪ دی‪ .‬پﻪ دې بﻨس＀ کﻪ استازی کاﻓر ﻳا‬ ‫ﻣرﻳی ﻫﻢ وي‪ ،‬د حد ﻏﻮ＊تﻨﻪ کﻮﻻی شﻲ‪ .‬ورور او خﻮر د حد ﻏﻮ＊تﻨﻪ ‪＄‬کﻪ ﻧشﻲ کﻮﻻی چ‪３‬‬ ‫پﻪ ﻗذف سره د ﻫﻐﻮی ﻧسب تﻪ ﻧﻨگ او ﻋار ﻧدی ﻣتﻮجﻪ شﻮی‪.‬‬ ‫له پورتن‪ ９‬قاعدې ＇خه استثنا‪ :‬دا چ‪ ３‬ﻣرﻳی کﻮﻻی شﻲ د استازي پﻪ تﻮگﻪ د ﻗاذف د حد‬ ‫ﻏﻮ＊تﻨﻪ وک‪７‬ي‪ ،‬خﻮﻟﻪ دې ﻗاﻋدې ＇خﻪ ﻳﻮ شخص ﻣستثﻨا دی او ﻫﻐﻪ دا چ‪ ３‬ﻣرﻳی ﻟﻪ خپﻞ‬ ‫بادار ＇خﻪ د حد ﻏﻮ＊تﻨﻪ ﻧشﻲ کﻮﻻی‪ ،‬ﻳﻌﻨ‪ ３‬کﻪ بادار د خپﻞ ﻣرﻳﻲ پر ﻣﻮر ﻗذف وﻟگﻮي‪ ،‬ﻣرﻳی‬ ‫ﻧشﻲ کﻮﻻی چ‪ ３‬د خپﻠ‪ ３‬ﻣﻮر پﻪ استازﻳتﻮب ﻟﻪ ﻣحکﻤ‪＇ ３‬خﻪ پر خپﻞ بادار د حد جاري‬ ‫کﻮﻟﻮﻏﻮ＊تﻨﻪ وک‪７‬ي‪ ،‬پﻪ دې دﻟﻴﻞ چ‪ ３‬ﻣرﻳی د خپﻞ بادار ＇خﻪ د خپﻞ ‪＄‬ان د ﻗذف پﻪ صﻮرت‬ ‫ک‪ ３‬د حد ﻏﻮ＊تﻨﻪ ﻧشﻲ کﻮﻻی ﻧﻮ د بﻞ چا پﻪ استازﻳتﻮب خﻮ پﻪ طرﻳﻘﻪ اوﻟی د حد ﻏﻮ＊تﻨﻪ‬ ‫ﻧشﻲ کﻮﻻی‪.‬‬ ‫له اقراره گر‪５＄‬دل‪ :‬د ﻗذف حد د ﻗاذف پﻪ اﻗرار ﻳا د دوو گﻮاﻫاﻧﻮ پﻪ ت‪５‬روﻟﻮ ثابتﻴ‪８‬ي‪ .‬اﻗرار‬ ‫کﻮوﻧکی کﻮﻟی شﻲ ﻟﻪ ﻗذف پرتﻪ پﻪ ﻧﻮرو حدودو ﻟکﻪ زﻧا او شرابﻮ ک‪ ３‬ﻟﻪ خپﻞ اﻗرار＇خﻪ ب‪５‬رتﻪ‬ ‫وگر‪＄‬ﻲ‪＄ ،‬کﻪ چ‪ ３‬ﻧﻮﻣﻮړي حدود د اهلل حﻘﻮﻧﻪ دي‪ ،‬خﻮ د ﻗذف پﻪ حد ک‪ ３‬اﻗرار کﻮوﻧکی‬ ‫‪＄‬کﻪ ﻟﻪ خپﻞ اﻗراره ﻧشﻲ گر‪５＄‬دﻟی چ‪ ３‬پﻪ دې حد پﻮرې د بﻨده حﻖ ت‪７‬او ﻟري او ﻏاﻟب دی‪.‬‬ ‫د قذف نا＇رگند ！کي‪ :‬د ﻗذف ﻟپاره دا شرط و چ‪ ３‬تﻮر باﻳد د زﻧا پﻪ صرﻳحﻮ ！کﻮ ﻟگ‪５‬دﻟی‬ ‫وي‪ .‬ﻟﻪ دې کبﻠﻪ کﻪ ＇ﻮک د خپﻞ ﻗﻮم پرتﻪ بﻞ ﻗﻮم تﻪ ﻣﻨسﻮب ک‪７‬ل شﻲ ﻟکﻪ ﻋرب تﻮکﻤﻪ‬ ‫شخص تﻪ ترک ووﻳﻞ شﻲ ﻳا پ‪＋‬تﻮن شخص تﻪ د ﻋرب خﻄاب وشﻲ‪ ،‬ﻧﻮ ﻗذف ﻧﻪ گ‪２‬ﻞ کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫د (ﻳا ابﻦ ﻣاء اﻟسﻤاء!‪ :‬ای د اوبﻮ زوﻳﻪ!) پﻪ خﻄاب ﻫﻢ ＇ﻮک ﻗاذف ﻧﻪ شﻤ‪５‬رل کﻴ‪８‬ي ‪＄‬کﻪ چ‪３‬‬ ‫دا ﻟﻘب د سخاوت پﻪ ﻣﻌﻨا کارول کﻴ‪８‬ي کﻪ ＇ﻪ ﻫﻢ پﻪ ﻇاﻫر ک‪ ３‬ﻧسب ﻧﻔ‪ ３‬کﻮي‪.‬‬ ‫د کاکا‪ ،‬ﻣاﻣا او پﻠﻨدر ！کی ﻫﻢ پﻪ ﻋرف ک‪ ３‬د پﻼر ﻟپاره کارول کﻴ‪８‬ي ﻧﻮ ﻟﻪ دې کبﻠﻪ کﻪ ＇ﻮک‬

‫‪٧١‬‬

‫کﻮم شخص کاکا‪ ،‬ﻣاﻣا ﻳا پﻠﻨدر تﻪ ﻣﻨسﻮب ک‪７‬ي ﻗاذف ﻧﻪ شﻤ‪５‬رل کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫پرمﻼعن‪ ３‬قذف‪ :‬کﻪ ＊‪％‬ﻪ ﻣاشﻮم وزﻳ‪８‬وي او ﻣ‪７５‬ه ﻳ‪ ３‬دﻋﻮه وک‪７‬ي چ‪ ３‬ﻧﻮﻣﻮړی ﻣاشﻮم ﻟﻪ ده‬ ‫＇خﻪ ﻧﻪ‪ ،‬بﻠک‪ ３‬حراﻣﻲ دی او پﻪ ﻧتﻴجﻪ ک‪ ３‬دواړه ﻟﻌان وک‪７‬ي‪ ،‬ﻧﻮ د ﻧﻮﻣﻮړې ＊‪ ３％‬ﻗاذف ﻧﻪ پﻪ‬ ‫حد کﻴ‪８‬ي‪＄ ،‬کﻪ د زوی ﻧسب ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ ﻣ‪７５‬ه ＇خﻪ ثابت ﻧﻪ دی او د زﻧا ﻳﻮه ﻧ‪＋‬ﻪ ﻣﻮجﻮده ده‪ ،‬ﻧﻮ‬ ‫＊‪％‬ﻪ ﻣحصﻨﻪ ﻧﻪ ‪２－‬ﻞ کﻴ‪８‬ي‪ ،‬خﻮ کﻪ ﻟﻌان ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ ﻣاشﻮم پرتﻪ ترسره ک‪７‬ی و‪ ،‬بﻴا ＊‪％‬ﻪ ﻣحصﻨﻪ ده‬ ‫او ﻗاذف ﻳ‪ ３‬د حد ﻣستﻮجب دی‪.‬‬ ‫په تورونو ک‪ ３‬تعزير‪ :‬کﻪ حد ﻟﻪ دې کبﻠﻪ ساﻗط شﻮ چ‪ ３‬ﻣﻘذوف ﻣحصﻦ ﻧﻪ و ﻧﻮ ﻗاذف تﻌزﻳر‬ ‫کﻴ‪８‬ي‪ .‬کﻪ ＇ﻮک ﻣسﻠﻤان تﻪ ﻓاسﻖ‪ ،‬کاﻓر ﻳا خبﻴث وواﻳﻲ تﻌزﻳر کﻴ‪８‬ي‪ ،‬خﻮ کﻪ پﻪ ﻣسﻠﻤان ک‪３‬‬ ‫ﻓسﻖ ﻣﻮجﻮد و او چا ورتﻪ ﻓاسﻖ ووﻳﻞ‪ ،‬ﻗاذف ﻧﻪ تﻌزﻳر کﻴ‪８‬ي‪ .‬چا تﻪ پﻪ خره ﻳا خﻨزﻳر وﻳﻠﻮ ＇ﻮک‬ ‫ﻧﻪ تﻌزﻳر کﻴ‪８‬ي‪＄ ،‬کﻪ چ‪ ３‬دا ډول ！کﻲ د اﻧسان پﻪ ﻫکﻠﻪ ﻫﻴ＆ حﻘﻴﻘت ﻧﻪ ﻟري او ＊کاره دروغ‬ ‫دي ﻧﻮ اساسا پﻪ تﻮر او ﻗذف ک‪ ３‬ﻧﻪ شﻤ‪５‬رل کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫تعزير او د هغه اندازه‪ :‬تﻌزﻳر پﻪ ﻟﻐت ک‪ ３‬ر！ﻠﻮ او ردوﻟﻮ تﻪ واﻳﻲ‪ .‬پﻪ اصﻄﻼح ک‪ ３‬تﻌزﻳر ﻫﻐ‪３‬‬ ‫سزا تﻪ وﻳﻞ کﻴ‪８‬ي چ‪ ３‬شرﻳﻌت ﻳ‪ ３‬اﻧدازه ﻧﻪ وي ！اکﻠﻲ او پﻪ ﻫﻐﻮ ‪－‬ﻨاﻫﻮﻧﻮ ک‪ ３‬ﻣجرم تﻪ ورکﻮل‬ ‫کﻴ‪８‬ي چ‪ ３‬حد او کﻔاره پک‪ ３‬ﻧﻪ وي‪ .‬د تﻌزﻳر ﻟ‪８‬ه اﻧدازه درې ُدرې ده ‪＄‬کﻪ ﻟﻪ در‪４‬ﻮ ＇خﻪ پﻪ کﻤﻮ‬ ‫درو ک‪ ３‬درد او تکﻠﻴﻒ ﻧﻪ حس کﻴ‪８‬ي او زﻳاتﻪ اﻧدازه ﻳ‪ ３‬ﻧﻬﻪ د‪４‬رش ُدرې ده‪ .‬پﻪ اﻟسﻨﻦ اﻟکبری‬ ‫ﻟﻠبﻴﻬﻘﻲ ک‪ ３‬راﻏﻠﻲ دي چ‪ ３‬پﻴﻐﻤبر (ﻋﻠﻴﻪ اﻟسﻼم) ﻓرﻣاﻳﻲ‪َ » :‬ﻣ ْﻦ بَﻠَ َﻎ َح ًّدا ِﻓﻰ َﻏ ْﻴ ِر َح ٍّد ﻓَ ُﻬ َﻮ ِﻣ َﻦ‬ ‫ﻳﻦ «‪ .‬ژباړه‪ :‬چا چ‪ ３‬د (تﻌزﻳر) سزا د حد اﻧدازې تﻪ ورسﻮﻟﻪ‪ ،‬ﻫﻐﻪ ﻟﻪ تﻴري کﻮوﻧکﻮ ＇خﻪ‬ ‫ا ْﻟ ُﻤ ْﻌتَ ِد َ‬ ‫دی‪ .‬ﻧﻮ ＇رﻧگﻪ چ‪ ３‬د ﻣرﻳﻲ حد ＇ﻠﻮ‪＋４‬ت درې دی‪ ،‬د تﻌزﻳر زﻳاتﻪ اﻧدازه ﻧﻬﻪ د‪４‬رش و！اکﻞ شﻮه‪.‬‬ ‫اﻣام ابﻮﻳﻮسﻒ واﻳﻲ‪ :‬د أزاد اﻧسان کﻢ حد اتﻴا درې دی او ﻋﻠﻲ (کرم اهلل وجﻬﻪ) بﻪ تﻌزﻳر پﻨ‪％‬ﻪ‬ ‫اوﻳا درو تﻪ رساوه‪ ،‬ﻧﻮ د تﻌزﻳر زﻳاتﻪ اﻧدازه پﻨ‪％‬ﻪ اوﻳا درې ده‪.‬‬ ‫د درو وهلو مراتب‪ :‬تر ！ﻮﻟﻮ سخت وﻫﻞ پﻪ تﻌزﻳر ک‪ ３‬دي‪＄ ،‬کﻪ چ‪ ３‬د درو شﻤ‪５‬ر ﻳ‪ ３‬کﻢ‬ ‫دی‪ ،‬بﻴا سخت وﻫﻞ پﻪ زﻧا ک‪ ３‬دي چ‪ ３‬پﻪ ﻫکﻠﻪ ﻳ‪ ３‬اهلل ﻓرﻣاﻳﻠﻲ‪:‬‬

‫‪٧٢‬‬

‫(اﻟﻨﻮر‪ )۲ :‬ژباړه‪ :‬او ﻧﻪ دې ﻧﻴسﻲ تاس‪ ３‬پﻪ (دواړو زﻧاکاراﻧﻮ) ک‪ ３‬زړه سﻮی پﻪ (اﻧﻔاذ د‬ ‫حکﻢ) د اهلل ک‪ .３‬ﻟﻪ زﻧا وروستﻪ سخت وﻫﻞ پﻪ شرابﻮ ک‪ ３‬دی کﻠﻪ چ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬جرم ثابت شﻲ او‬ ‫ورپس‪ ３‬بﻴا د ﻗذف حد دی‪.‬‬ ‫د تﻼوت شﻮي أﻳت‬

‫ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬پر حد‬

‫سرب‪５‬ره د ﻣحدود شﻮي شخص بﻠﻪ سزا دا ده‪ ،‬چ‪ ３‬د تﻞ ﻟپاره ﻳ‪ ３‬شاﻫدي د ﻣﻨﻠﻮ وړ ﻧﻪ ده‪ ،‬کﻪ‬ ‫تﻮبﻪ ﻳ‪ ３‬باسﻠ‪ ３‬ﻫﻢ وي‪.‬‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پر اﻓرادو او ډﻟﻮ باﻧدې د تﻮروﻧﻮ او ﻗذف ﻟگﻮﻟﻮ د زﻳاﻧﻮﻧﻮ پﻪ اړه خبرې‬ ‫وک‪７‬ي‪.‬‬

‫‪ .۱‬ﻗذف تﻌرﻳﻒ او د حرﻣت دﻟﻴﻞ ﻳ‪ ３‬وواﻳاست‪.‬‬ ‫‪ .۲‬د أزاد اﻧسان او ﻣرﻳﻲ د ﻗذف سزا پﻪ پﻮره تﻮگﻪ بﻴان ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ .۳‬ﻣحصﻦ تﻌرﻳﻒ ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ .۴‬د ﻗذف د حد سببﻮﻧﻪ بﻴان ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ .۵‬د تﻌزﻳر ﻟ‪８‬ه او زﻳاتﻪ اﻧدازه د اﻣاﻣاﻧﻮ د اختﻼف سره بﻴان ک‪７‬ئ‪.‬‬

‫‪٧٣‬‬

‫دﻳارلسم لﻮست‬

‫د غﻼ حد (‪)١‬‬ ‫پﻪ ت‪５‬رو ﻟﻮستﻮﻧﻮ ک‪ ３‬ﻫﻐﻪ حدود بﻴان شﻮل چ‪ ３‬ﻣﻮخﻪ ﻳ‪ ３‬د اﻧسان د ﻧﻔس او ﻋزت ساتﻨﻪ وه‪ ،‬اوس‬ ‫پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬د ﻏﻼ حد بﻴاﻧﻴ‪８‬ي چ‪ ３‬ﻣﻮخﻪ ﻳ‪ ３‬د اﻧساﻧاﻧﻮ د ﻣاﻟﻮﻧﻮ ساتﻨﻪ ده‪.‬‬

‫‪٧٤‬‬

‫ژباړه‬ ‫د غﻼ او ﻻر شکون‪ ３‬کتاب‪:‬‬

‫(‪ )۱‬کﻠﻪ چ‪ ３‬ﻋاﻗﻞ او باﻟﻎ اﻧسان ﻟس درﻫﻤﻪ ﻳا ﻫﻐﻪ ＇ﻪ چ‪ ３‬بﻴﻪ ﻳ‪ ３‬ﻟس درﻫﻤﻪ وي‪ ،‬سکﻪ پرې‬ ‫وﻫﻞ شﻮي وي او کﻪ ﻧﻪ‪ ،‬ﻟﻪ داس‪ ３‬حرز (ساتﻨ‪％‬ﻲ) ＇خﻪ چ‪ ３‬شبﻬﻪ پک‪ ３‬ﻧﻪ وي‪ ،‬ﻏﻼ ک‪７‬ي‬ ‫(دﻻس) ﻏﻮ＇ﻮل ﻳ‪ ３‬واجبﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫(‪ )۲‬پر خپﻞ ‪＄‬ان باﻧدې د ﻏﻠﻪ ﻳﻮ ‪＄‬ﻞ اﻗرار ﻳا د دوو شاﻫداﻧﻮ شاﻫدي د ﻏﻠﻪ د ﻻس ﻏﻮ＇ﻮل‬ ‫واجبﻮي‪.‬‬

‫‪٧٥‬‬

‫(‪ )۳‬کﻪ (ﻳﻮه) ډﻟﻪ پﻪ ﻏﻼ ک‪ ３‬شرﻳکﻪ شﻲ او ﻫر ﻳﻮه تﻪ ﻟس درﻫﻤﻪ ورسﻴ‪８‬ي‪( ،‬ﻻسﻮﻧﻪ ﻳ‪)３‬‬ ‫ﻏﻮ＇ﻴ‪８‬ي او کﻪ ﻟﻪ دې ＇خﻪ کﻤ‪ ３‬ورورسﻴ‪８‬ي‪ ،‬ﻻسﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬ﻧﻪ ﻏﻮ＇ﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫(‪ )۴‬پﻪ ﻫﻐﻮ شﻴاﻧﻮ ک‪( ３‬دﻻس) ﻏﻮ＇ﻮل ﻧشتﻪ چ‪ ３‬پﻪ دار اسﻼم ک‪ ３‬ب‪ ３‬ارز＊تﻪ او ﻣباح وي‪ ،‬ﻟکﻪ‬ ‫ﻟرگﻲ‪ ،‬دورﻣ‪ ،３‬وا＊ﻪ‪ ،‬کب او ＊کار‪ .‬ﻫﻤدا راز ﻫﻐﻪ شﻴان چ‪ ３‬ژر خرابﻴ‪８‬ي ﻟکﻪ تازه ﻣﻴﻮې‪،‬‬ ‫شﻴدې‪ ،‬ﻏﻮ＊ﻪ‪ ،‬ﻫﻨدواﻧﻪ‪ ،‬پﻪ وﻧﻪ ک‪ ３‬ﻣﻴﻮې او ﻫﻐﻪ ک‪＋‬ت چ‪ ３‬ﻟﻮ شﻮی ﻧﻪ وي‪.‬‬ ‫(‪ )۵‬د ﻧشﻪ ﻳﻲ ﻣشروباتﻮ پﻪ ﻏﻼ کﻮﻟﻮ ک‪( ３‬د ﻻس) ﻏﻮ＇ﻮل ﻧشتﻪ‪ ،‬ﻫﻤدارﻧ‪／‬ﻪ پﻪ ﻣرﻏاﻧﻮ او‬ ‫ﻣصحﻒ ک‪ ３‬ﻫﻢ ﻏﻮ＇ﻮل ﻧشتﻪ‪ ،‬کﻪ ＇ﻪ ﻫﻢ ﻣصحﻒ پﻪ ډﻳر ارز＊تﻨاک او ﻗﻴﻤتﻲ پﻮښ ک‪ ３‬تاو‬ ‫وي‪.‬‬ ‫د سرو زرو او سپﻴﻨﻮ زرو پﻪ صﻠﻴب‪ ،‬شﻄرﻧج او ﻧرد (ﻳﻮ ډول ﻟر‪－‬ی چ‪ ３‬ﻟﻮب‪ ３‬ورباﻧدې کﻴ‪８‬ي)‬ ‫پﻪ ﻏﻼ ک‪ ３‬ﻏﻮ＇ﻮل ﻧشتﻪ‪ .‬د أزاد کﻮچﻨﻲ پرﻏﻼ کﻮوﻧکﻲ (دﻻس) ﻏﻮ＇ﻮل ﻧشتﻪ کﻪ ＇ﻪ ﻫﻢ پﻪ‬ ‫تﻦ او جاﻣﻮ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬گا‪１‬ﻪ وي‪ .‬پﻪ کتابﻮﻧﻮ ک‪( ３‬دﻻس) ﻏﻮ＇ﻮل ﻧشتﻪ ﻣگر د حساب پﻪ کتابﻮﻧﻮ‬ ‫ک‪(３‬ﻻس ﻏﻮ＇ﻮل) شتﻪ‪ .‬د سپﻲ‪ ،‬پ‪７‬اﻧگ‪ ،‬چﻤب‪ ،３‬ډول او رباب (پﻪ ﻏﻼ کﻮﻟﻮ) ک‪( ３‬ﻻس)‬ ‫ﻏﻮ＇ﻮل ﻧشتﻪ‪.‬‬ ‫(‪ )۶‬د ساج‪ ،‬ﻧ‪５‬زې‪ ،‬با‪１‬س‪ ،‬او صﻨدل (پﻪ ﻏﻼ) ک‪( ３‬ﻻس) ﻏﻮ＇ﻴ‪８‬ي‪ .‬کﻪ ﻟﻪ ﻟرگﻴﻮ ＇خﻪ ﻟﻮ＊ﻲ‬ ‫ﻳا دروازې جﻮړې شﻲ او ＇ﻮک ﻳ‪ ３‬ﻏﻼ ک‪７‬ي‪ ،‬ﻻس ﻳ‪ ３‬ﻏﻮ＇ﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫(‪ )۷‬پﻪ خاﻳﻦ س‪７‬ي‪ ،‬خاﻳﻨ‪ ،３％＊ ３‬کﻔﻦ کش‪ ،‬ﻣﻨتﻬب (ﻫﻐﻪ ＇ﻮک چ‪ ３‬پﻪ زور ﻟﻪ چا ＇خﻪ‬ ‫ﻣال اخﻠﻲ) او ﻣختﻠس (ﻫﻐﻪ ＇ﻮک چ‪ ３‬د ﻏﻔﻠت پﻪ حال ک‪ ３‬ﻟﻪ چا ＇خﻪ پﻪ بﻴ‪７‬ه شی ت‪＋‬تﻮي)‬ ‫باﻧدې ﻻس ﻏﻮ＇ﻮل ﻧشتﻪ‪.‬‬ ‫(‪ )۸‬ﻟﻪ بﻴت اﻟﻤال ＇خﻪ د ﻏﻼ کﻮوﻧکﻲ ﻻس ﻧﻪ ﻏﻮ＇ﻴ‪８‬ي‪ ،‬ﻫﻤدا راز د ﻫﻐﻪ ﻏﻠﻪ ﻻس ﻫﻢ ﻧﻪ‬ ‫ﻏﻮ＇ﻴ‪８‬ي چ‪ ３‬ﻟﻪ خپﻞ شرﻳک ﻣال ＇خﻪ ﻏﻼ وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫(‪ )۹‬چا چ‪ ３‬ﻟﻪ خپﻞ ﻣﻮر‪ ،‬پﻼر‪ ،‬زوی ﻳا ﻣحرم خپﻠﻮان ＇خﻪ ﻏﻼ وک‪７‬ه (ﻻس) ﻳ‪ ３‬ﻧﻪ‬ ‫ﻏﻮ＇ﻴ‪８‬ي‪.‬‬

‫‪٧٦‬‬

‫(‪)۱۰‬ﻫﻤدا راز کﻪ ＊‪ ３％‬او ﻣ‪７５‬ه ﻟﻪ ﻳﻮ بﻞ ＇خﻪ ﻏﻼ وک‪７‬ه‪ ،‬ﻳا چا ﻟﻪ ﻏﻨﻴﻤت ＇خﻪ ﻏﻼ وک‪７‬ه‬ ‫ﻻس ﻳ‪ ３‬ﻧﻪ ﻏﻮ＇ﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫(‪)۱۱‬حرز (ساتﻨ‪％‬ی) پﻪ دوه ډوﻟﻪ دی‪( :‬ﻳﻮ) ﻫﻐﻪ ساتﻨ‪％‬ی دی چ‪( ３‬اساسا د ﻳﻮشﻲ د ساتﻨ‪ ３‬ﻟپاره‬ ‫وي) ﻟکﻪ خﻮﻧ‪ ３‬او کﻮروﻧﻪ او بﻞ ﻫﻐﻪ ساتﻨ‪％‬ی چ‪ ３‬د ساتﻮﻧکﻲ پﻪ واسﻄﻪ وي‪.‬‬ ‫چا چ‪ ３‬ﻟﻪ ساتﻨ‪％‬ﻲ ﻳا ﻟﻪ ساتﻨ‪％‬ﻲ پرتﻪ ﻟﻪ داس‪＄ ３‬ای ＇خﻪ چ‪( ３‬د ﻣال) ＇‪＋‬تﻦ ﻫﻠتﻪ وي او‬ ‫ساتﻲ ﻳ‪ ،３‬ﻏﻼ وک‪７‬ي د ﻻس ﻏﻮ＇ﻮل ﻳ‪ ３‬واجب دي‪.‬‬ ‫(‪ )۱۲‬چا چ‪ ３‬ﻟﻪ حﻤام ﻳا ﻟﻪ داس‪ ３‬خﻮﻧ‪＇ ３‬خﻪ ﻏﻼ وک‪７‬ه چ‪！ ３‬ﻮﻟﻮ خﻠکﻮ تﻪ د ورﻧﻨﻮتﻠﻮ اجازه‬ ‫وي‪ ،‬ﻻس ﻳ‪ ３‬ﻧﻪ پرې کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫(‪ )۱۳‬چا چ‪ ３‬ﻟﻪ جﻮﻣات ＇خﻪ ﻣال ﻏﻼ ک‪ ７‬او ＇‪＋‬تﻦ ﻳ‪ ３‬ورسره و‪ ،‬ﻻس ﻳ‪ ３‬ﻏﻮ＇ﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫(‪ )۱۴‬کﻪ ﻣﻴﻠﻤﻪ ﻟﻪ خپﻞ کﻮربﻪ ＇خﻪ ﻏﻼ وک‪７‬ه‪ ،‬ﻻس ﻳ‪ ３‬ﻧﻪ ﻏﻮ＇ﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫(‪ )۱۵‬کﻪ ﻏﻞ کﻮر سﻮری ک‪７‬ي‪ ،‬ورﻧﻨﻮ‪＄‬ﻲ‪ ،‬ﻣال راواخﻠﻲ او ﻟﻪ کﻮره بﻬر س‪７‬ي تﻪ ﻳ‪ ３‬ورک‪７‬ي‪ ،‬ﻧﻮ پﻪ‬ ‫دواړو (ﻻس) ﻏﻮ＇ﻮل ﻧشتﻪ‪ ،‬خﻮ کﻪ ﻻرې تﻪ ﻳ‪ ３‬وﻏﻮر‪＄‬اوه‪ ،‬بﻴا راووت او واﻳ‪ ３‬خﻴست (ﻻس)‬ ‫ﻳ‪ ３‬ﻏﻮ＇ﻴ‪８‬ي‪ ،‬ﻫﻤدا راز کﻪ پر خره ﻳ‪ ３‬بار ک‪ ７‬او بﻬر ﻳ‪ ３‬راووﻳست (ﻻس ﻳ‪ ３‬ﻏﻮ＇ﻴ‪８‬ي)‪.‬‬ ‫(‪ )۱۶‬کﻪ ساتﻨ‪％‬ﻲ تﻪ ﻳﻮه ډﻟﻪ ﻏﻠﻪ ﻧﻨﻮ‪＄‬ﻲ او ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻣال راواخﻠﻲ د ！ﻮﻟﻮ (ﻻسﻮﻧﻪ) ﻏﻮ＇ﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫(‪ )۱۷‬کﻪ چا کﻮر سﻮری ک‪ ،７‬ﻻس ﻳ‪ ３‬ورﻧﻨﻮﻳست او ﻣال ﻳ‪ ３‬راواخﻴست‪ ،‬ﻻس ﻳ‪ ３‬ﻧﻪ ﻏﻮ＇ﻴ‪８‬ي‪،‬‬ ‫کﻪ د صراف پﻪ بکس ﻳا د بﻞ چا پﻪ ج‪５‬ب ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻻس ﻧﻨﻮﻳست او ﻣال ﻳ‪ ３‬راواخﻴست‪ ،‬ﻻس‬ ‫ﻳ‪ ３‬ﻏﻮ＇ﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫شرحﻪ‬ ‫د سرقت تعريف‪( :‬سرﻗة) پﻪ ﻋربﻲ ﻟﻐت ک‪ ３‬پﻪ پ＂ﻪ د بﻞ چا ﻣال اخﻴستﻠﻮ تﻪ واﻳﻲ‪ .‬پﻪ اصﻄﻼح‬ ‫ک‪ ３‬د ﻣکﻠﻒ اﻧسان ﻟﻪ خﻮا پﻪ پ＂ﻪ د بﻞ چا د داس‪ ３‬ﻣال اخﻴستﻠﻮ تﻪ واﻳﻲ چ‪ ３‬ﻣحرز (ساتﻞ‬ ‫شﻮي) او اﻧدازه ﻳ‪ ３‬ﻟس درﻫﻤﻪ ﻳا د ﻟسﻮ درﻫﻤﻮ ﻟﻪ ارز＊ت سره برابر وي‪.‬‬

‫‪٧٧‬‬

‫اﻟسا ِرقُ‬ ‫د سرق‪( ３‬غﻼ) د حد مشروعﻴت‪ :‬د ﻏﻼ حد د اهلل تﻌاﻟی پﻪ دې ﻗﻮل ثابت شﻮی دی‪َ :‬‬ ‫(و َّ‬ ‫اﻟسا ِرﻗَ ُة ﻓَا ْﻗﻄ َُﻌﻮ ْا أ َ ْﻳ ِدﻳ َ ُﻬ َﻤا َج َزاء ب ِ َﻤا ﻛ ََسبَا ﻧ َ َﻜا ًﻻ ِّﻣ َﻦ هّ‬ ‫اهللِ) (اﻟﻤائدة‪ )۳۸ :‬ژباړه‪ :‬د ﻏﻞ او ﻏﻠ‪３‬‬ ‫َو َّ‬ ‫ﻻسﻮﻧﻪ پرې ک‪７‬ئ‪ ،‬ﻟپاره د سزا د ﻫﻐﻪ ﻋﻤﻞ چ‪ ３‬دواړو ک‪７‬ی‪ ،‬جزا ﻟﻪ جاﻧبﻪ د اهلل تﻌاﻟی‪.‬‬ ‫د ﻏﻼ د حد ﻟپاره شرط ده‪ ،‬چ‪ ３‬ﻏﻞ باﻳد ﻋاﻗﻞ او باﻟﻎ وي‪＄ ،‬کﻪ ﻟ‪５‬ﻮﻧی او کﻮچﻨی پﻪ شرﻋﻲ‬ ‫احکاﻣﻮ ﻣکﻠﻒ ﻧﻪ دي‪.‬‬ ‫د غﻼ نصاب‪ :‬د ﻏﻼ د حد ﻧصاب ﻟس شرﻋﻲ درﻫﻤﻪ او ﻳا دوﻣره ﻣال دی چ‪ ３‬د ﻟسﻮ شرﻋﻲ‬ ‫درﻫﻤﻮ ارز＊ت وﻟري‪ .‬پﻪ ﻗرأن کرﻳﻢ ک‪ ３‬د ﻏﻼ د حد پﻪ بﻴان ک‪ ３‬ﻧصاب ﻧﻪ دی ！اکﻞ شﻮی‪،‬‬ ‫خﻮ پﻪ احادﻳثﻮ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻧصاب ﻟس درﻫﻤﻪ ！اکﻞ شﻮی دی‪ ،‬چ‪ ３‬ﻟﻪ ﻫﻐ‪ ３‬جﻤﻠ‪＇ ３‬خﻪ د ﻣسﻨد‬ ‫احﻤد دا حدﻳث دی‪:‬‬

‫‪ .‬ژباړه‪ :‬د ﻏﻠﻪ ﻻس‬

‫ﻟﻪ ﻟسﻮ درﻫﻤﻮ ＇خﻪ پﻪ کﻤﻮ ک‪ ３‬ﻧﻪ ﻏﻮ＇ﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫پﻪ درﻫﻤﻮ ک‪ ３‬سکﻪ وﻫﻞ شﻮي درﻫﻢ ﻟﻪ ﻫﻐﻮ درﻫﻤﻮ سره برابر دي چ‪ ３‬سکﻪ ورباﻧدې ﻧﻪ وي‬ ‫وﻫﻞ شﻮي او د سپﻴﻨﻮ زرو پﻪ تﻮگﻪ وي‪.‬‬ ‫ساتن‪％‬ی‪ :‬د ﻏﻼ د حد ﻟپاره بﻞ شرط حرز(ساتﻨ‪％‬ی) دی‪ .‬حرز پﻪ ﻟﻐت ک‪ ３‬د ﻣال ساتﻠﻮ ‪＄‬ای‬ ‫تﻪ وﻳﻞ کﻴ‪８‬ي‪ .‬حرز پﻪ دوه ډوﻟﻪ دی‪ :‬ﻳﻮ ﻫﻐﻪ وداﻧ‪ ９‬دي چ‪ ３‬د ﻣاﻟﻮﻧﻮ د ساتﻨ‪ ３‬ﻟپاره جﻮړې شﻮي‬ ‫دي‪ ،‬ﻟکﻪ کﻮروﻧﻪ‪ ،‬دوکاﻧﻮﻧﻪ او داس‪ ３‬ﻧﻮر‪ .‬دوﻫﻢ ډول حرز د ساتﻮﻧکﻲ پﻪ وسﻴﻠﻪ دی‪ ،‬ﻳﻌﻨ‪ ３‬د‬ ‫کﻮر او دکان پرتﻪ پﻪ ﻫﻮار ﻣﻴدان ﻳا سرک د ساتﻮﻧکﻲ پﻪ وسﻴﻠﻪ د ﻣاﻟﻮﻧﻮ ساتﻨﻪ کﻴ‪８‬ي‪ .‬کﻪ چﻴرې‬ ‫پﻪ پﻮرتﻨﻴﻮ وسﻴﻠﻮ ﻣال ﻧﻪ وي ساتﻞ شﻮی او ＇ﻮک ﻳ‪ ３‬ﻏﻼ ک‪７‬ي‪ ،‬حد ورباﻧدې ﻧشتﻪ ﻟکﻪ ＇ﻮک‬ ‫چ‪ ３‬ﻟﻪ پ＂ﻲ ＇خﻪ درﻣﻨد ﻏﻼ ک‪７‬ي حد ورباﻧدې ﻧشتﻪ‪.‬‬ ‫د حرز د شرط ک‪５‬دو دﻟﻴﻞ د پﻴﻐﻤبر (ﻋﻠﻴﻪ اﻟسﻼم) دا حدﻳث دی چ‪ ３‬د بﻴﻬﻘﻲ پﻪ سﻨﻦ کبری‬ ‫ﻳﻦ ﻓَ ِﻔﻴ ِﻪ ا ْﻟ َﻘ ْﻄ ُﻊ‪ .‬ژباړه‪( :‬پﻪ وﻧﻮ ک‪ )３‬د ‪＄‬ﻮړﻧدو‬ ‫ک‪ ３‬راﻏﻠﻰ دى‪ :‬ﻻَ ﻗَ ْﻄ َﻊ ِﻓﻰ ث َ َﻤرٍ ُﻣ َﻌﻠَّﻖٍ ﻓَإِ َذا َآو ُاه ا ْﻟ َج ِر ُ‬ ‫ﻣﻴﻮو (پﻪ ﻏﻼ) ک‪( ３‬دﻻس) ﻏﻮ＇ﻮل ﻧشتﻪ‪ ،‬کﻠﻪ چ‪ ３‬ﻣﻴﻮې پﻪ ساتﻨ‪％‬ﻲ ک‪ ３‬ک‪＋５‬ﻮدل شﻲ ﻧﻮ‬ ‫(ﻻس) پک‪ ３‬ﻏﻮ＇ﻴ‪８‬ي‪.‬‬

‫‪٧٨‬‬

‫＇رﻧگﻪ چ‪ ３‬حرز د ﻏﻼ د حد ﻟپاره شرط دی‪ ،‬ﻧﻮ تر ＇ﻮ چ‪ ３‬ﻏﻞ‪ ،‬ﻏﻼ شﻮی ﻣال ﻟﻪ حرز ＇خﻪ‬ ‫بﻬر ﻧﻪ وي وﻳستﻠی حد ورباﻧدې ﻧﻪ ﻻزﻣﻴ‪８‬ي‪ .‬ﻫﻤدا راز پﻪ حرز ک‪ ３‬بﻪ شبﻬﻪ ﻧﻪ وي‪ ،‬کﻪ پﻪ حرز‬ ‫ک‪ ３‬شبﻬﻪ وه ﻟکﻪ ＇ﻮک چ‪ ３‬ﻟﻪ ﻣحرم خپﻠﻮان ＇خﻪ ﻏﻼ وک‪７‬ي حد ورباﻧدې ﻧﻪ ﻻزﻣﻴ‪８‬ي‪،‬‬ ‫‪＄‬کﻪ د ﻣحرم خپﻠﻮان کﻮر د خپﻠﻮان ﻟپاره بشپ‪ ７‬حرز ﻧﻪ شﻤ‪５‬رل کﻴ‪８‬ي او پﻪ حرز ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬شبﻬﻪ‬ ‫ﻣﻮجﻮده ده‪.‬‬ ‫د ډله يﻴزې غﻼ نصاب‪ :‬کﻪ زﻳات کسان پﻪ ﻏﻼ ک‪ ３‬سره شرﻳک شﻲ او دوﻣره ﻣال ﻏﻼ ک‪７‬ي‬ ‫چ‪ ３‬پﻪ برابر و‪４‬ش ک‪ ３‬ﻫر ﻳﻮ تﻦ تﻪ د ﻟسﻮ درﻫﻤﻮ پﻪ اﻧدازه ﻣال ورسﻴ‪８‬ي‪ ،‬د ！ﻮﻟﻮ ﻻسﻮﻧﻪ ﻏﻮ＇ﻴ‪８‬ي‬ ‫کﻪ ＇ﻪ ﻫﻢ ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬کﻮر تﻪ ﻧﻨﻮتﻠﻲ وي او ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬ﻧﻮر ورسره بﻬر ﻣرستﻪ کﻮوﻧکﻲ وي‪ ،‬خﻮ کﻪ ！ﻮﻟﻮ‬ ‫تﻪ د ﻟسﻮ درﻫﻤﻮ ﻟﻪ اﻧدازې ＇خﻪ کﻤﻪ برخﻪ ورسﻴ‪８‬ي‪ ،‬بﻴا پر ﻳﻮه ﻫﻢ حد ﻧﻪ جاري کﻴ‪８‬ي‪＄ ،‬کﻪ‬ ‫د حد ﻣﻮجب ﻧصاب دی او د ﻳﻮه برخﻪ ﻫﻢ ﻧصاب تﻪ ﻧﻪ ده رس‪５‬دﻟ‪.３‬‬ ‫د مباحو شﻴانو غﻼ‪ :‬ﻫﻐﻪ ﻣباح شﻴان چ‪ ３‬ډ‪４‬ر ﻣاﻟﻲ ارز＊ت ﻧﻪ ﻟري او زﻳات ﻣﻮﻧدل کﻴ‪８‬ي‪ ،‬ﻟﻪ‬ ‫ﻳﻮې خﻮا اخﻴستﻮﻧکﻲ ورتﻪ زﻳات ﻣﻴﻼن ﻧﻪ ﻟري او ﻟﻪ بﻠ‪ ３‬خﻮا ورکﻮوﻧکﻲ ﻳا ﻋام خﻠک ورباﻧدې‬ ‫بخﻞ ﻧﻪ کﻮي‪ ،‬ﻧﻮ زﻳاتره د دې ډول شﻴاﻧﻮ پﻪ ﻻس تﻪ راوړﻟﻮ ک‪＇ ３‬ﻮک ﻟﻪ زور ＇خﻪ کار ﻧﻪ اخﻠﻲ‪.‬‬ ‫ﻫﻤدا راز پﻪ ﻋام ډول د داس‪ ３‬شﻴاﻧﻮ ساتﻨﻪ او حرز ﻫﻢ کاﻣﻞ ﻧﻪ وي‪ ،‬پﻪ دې اساس د داس‪ ３‬شﻴاﻧﻮ‬ ‫د ساتﻨ‪ ３‬ﻟپاره د حد ﻻزﻣﻮﻟﻮ تﻪ اړتﻴا ﻧشتﻪ‪ ،‬ﻧﻮ کﻪ ＇ﻮک دا ډول شﻴان ﻏﻼ ک‪７‬ي حد پرې ﻧﻪ‬ ‫ﻻزﻣﻴ‪８‬ي ﻟکﻪ ﻟرگﻲ‪ ،‬وا＊ﻪ او داس‪ ３‬ﻧﻮر چ‪ ３‬پﻪ ﻣتﻦ ک‪ ３‬بﻴان شﻮي دي‪.‬‬ ‫پﻪ ﻫﻐﻮ شﻴاﻧﻮ ک‪ ３‬چ‪ ３‬ژر باسﻲ کﻴ‪８‬ي او ﻓاسدﻳ‪８‬ي‪ ،‬ﻟﻪ دې کبﻠﻪ حد ﻧشتﻪ چ‪ ３‬رسﻮل اهلل صﻠی‬ ‫اهلل ﻋﻠﻴﻪ وسﻠﻢ پﻪ دې اړه داس‪ ３‬ﻓرﻣاﻳﻠﻲ دي‪َ ":‬ﻻ ﻗَ ْﻄ َﻊ ِﻓﻲ َّ‬ ‫اﻟﻄ َﻌا ِم "‪ .‬ژباړه‪ :‬پﻪ خﻮراکﻲ (تﻮکﻮ)‬ ‫ک‪( ３‬ﻻس) ﻏﻮ＇ﻮل ﻧشتﻪ‪ .‬پﻪ دې حدﻳث ک‪ ３‬ﻟﻪ خﻮراکﻲ تﻮکﻮ ＇خﻪ ﻣﻘصد ﻫﻐﻪ شﻴان دي چ‪３‬‬ ‫ژر باسﻲ کﻴ‪８‬ي ﻟکﻪ تازه ﻣﻴﻮې‪ ،‬ش‪５‬دې‪ ،‬ﻏﻮ＊ﻪ او داس‪ ３‬ﻧﻮر‪.‬‬ ‫پﻪ دې بﻨس＀ چ‪ ３‬حرز د ﻏﻼ د حد ﻟپاره شرط ‪２－‬ﻞ کﻴ‪８‬ي‪ ،‬ﻧﻮ د ﻫﻐﻮ ک‪＋‬تﻮﻧﻮ پﻪ ﻏﻼ کﻮﻟﻮ ک‪３‬‬ ‫چ‪ ３‬ﻟﻮ شﻮي ﻧﻪ وي‪ ،‬حد ﻧشتﻪ‪.‬‬

‫‪٧٩‬‬

‫د ﻻندې شﻴانو په غﻼ کولو ک‪ ３‬حد نشته‪:‬‬

‫‪ -۱‬ﻣسکرات‪ :‬ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ چ‪＄ ３‬ﻴﻨ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻣتﻘﻮم ﻣال ﻧﻪ شﻤ‪５‬رل کﻴ‪８‬ي او بﻞ دا چ‪ ３‬ک‪５‬دای شﻲ‬ ‫ﻏﻠﻪ دﻏﻪ ﻣسکرات د ضاﻳﻊ کﻮﻟﻮ او ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ وړﻟﻮ پﻪ ﻣﻮخﻪ اخﻴستﻲ وي‪.‬‬ ‫‪ -۲‬صﻠﻴب‪ ،‬د ﻣﻮسﻴﻘ‪ ９‬أﻻت‪ ،‬شﻄرﻧج او د وخت ضاﻳﻊ کﻮﻟﻮ ﻧﻮر وساﻳﻞ‪ :‬پﻪ دې دﻟﻴﻞ چ‪ ３‬دا‬ ‫ﻣﻨکرات دي او باﻳد ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ ﻳﻮړل شﻲ‪ ،‬ﻧﻮ احتﻤال ﻟري چ‪ ３‬اخﻴستﻮﻧکﻲ د ﻣاتﻮﻟﻮ او ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ‬ ‫وړﻟﻮ ﻟپاره ﻏﻼ ک‪７‬ي وي‪.‬‬ ‫‪ -۳‬ﻣصحﻒ (ﻗرأن کرﻳﻢ)‪ :‬د ﻣصحﻒ پﻪ ﻏﻼ کﻮﻟﻮ پر چا حد ﻧﻪ جاري کﻴ‪８‬ي کﻪ ＇ﻪ ﻫﻢ‬ ‫ﻗرأن کرﻳﻢ پﻪ داس‪＇ ３‬ﻪ ک‪ ３‬تاو شﻮی وي چ‪ ３‬ﻣاﻟﻲ ارز＊ت ﻳ‪ ３‬د ﻏﻼ ﻧصاب تﻪ ورسﻴ‪８‬ي‪،‬‬ ‫‪＄‬کﻪ احتﻤال ﻟري چ‪ ３‬ﻏﻼ کﻮوﻧکﻲ ﻣصحﻒ د تﻼوت ﻟپاره اخﻴستی وي‪ ،‬ﻫﻤدارﻧ‪／‬ﻪ کﻪ د‬ ‫ﻣصحﻒ د پﻮښ ارز＊ت د ﻧصاب حد تﻪ رس‪５‬دﻟی وي‪ ،‬د ﻣصحﻒ تابﻊ ‪２－‬ﻞ کﻴ‪８‬ي‪ ،‬ﻧﻮ کﻠﻪ‬ ‫چ‪ ３‬پﻪ ﻣتبﻮع ک‪ ３‬حد ﻧﻪ وي پﻪ تابﻊ ک‪ ３‬ﻫﻢ حد ﻧﻪ ﻻزﻣﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫‪ -۴‬أزاد کﻮچﻨی‪ :‬د أزاد کﻮچﻨﻲ پﻪ ﻏﻼ کﻮﻟﻮ ک‪ ３‬حد ﻧﻪ ﻻزﻣﻴ‪８‬ي ‪＄‬کﻪ چ‪ ３‬أزاد کﻮچﻨی د حر‬ ‫اﻧسان پﻪ تﻮگﻪ شرﻋا ﻣال ﻧﻪ دی‪.‬‬ ‫‪ -۵‬سپی‪ ،‬پ‪７‬اﻧگ او ورتﻪ ‪＄‬ﻨاور‪＇ :‬رﻧگﻪ چ‪ ３‬دا ‪＄‬ﻨاور ﻣباح اﻻصﻞ دي‪ ،‬ﻧﻮ پﻪ ﻣباح اﻻصﻞ‬ ‫شﻴاﻧﻮ ک‪ ３‬حد ﻧشتﻪ‪.‬‬ ‫د کتابونو حکم‪ :‬کتابﻮﻧﻪ د حد ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬پﻪ درې ډوﻟﻪ دي‪:‬‬ ‫‪ -١‬ديني کتابونه لکه د تفسﻴر‪ ،‬حديثو او فقه‪ ３‬کتابونه‪ :‬دا ډول کتابﻮﻧﻪ د ﻣصحﻒ پﻪ ＇‪５‬ر‬ ‫دي او پرﻏﻼکﻮوﻧکﻲ ﻳ‪ ３‬حد ﻧﻪ پﻠی کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫‪ -۲‬ب‪ ３‬ﻻرې کﻮوﻧکﻲ کتابﻮﻧﻪ‪ :‬دا ډول کتابﻮﻧﻪ د صﻠﻴب او ﻣﻮسﻴﻘ‪ ９‬د أﻻتﻮ حکﻢ ﻟري‪ ،‬ﻳﻌﻨ‪３‬‬ ‫ک‪５‬دای شﻲ ﻏﻞ ﻫﻐﻪ د ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ وړﻟﻮ ﻟپاره اخﻴستﻲ وي‪ ،‬چ‪ ３‬حد ورباﻧدې ﻧشتﻪ‪.‬‬ ‫‪ -۳‬ﻫﻐﻪ کتابچ‪ ３‬چ‪ ３‬د سﻮداگرﻳزو ﻣﻌاﻣﻠﻮ د ﻳادد＊ت او حساب ﻟپاره دي‪ ،‬کﻪ د دې ډول کتابﻮﻧﻮ‬ ‫ارز＊ت ﻧصاب تﻪ ورسﻴ‪８‬ي‪ ،‬ﻧﻮ پرﻏﻠﻪ باﻧدې ﻳ‪ ３‬حد ﻻزﻣﻴ‪８‬ي‪.‬‬

‫‪٨٠‬‬

‫مسئله‪ :‬ﻳﻮ شﻤ‪５‬ر ﻗﻴﻤتﻲ ﻟرگﻲ ﻟکﻪ ﻧ‪＋‬تر چ‪ ３‬د خﻠکﻮ پﻪ وړاﻧدې زﻳات ﻣاﻟﻲ ارز＊ت ﻟري او‬ ‫ﻋادتا پﻪ خﻮﻧدي ‪＄‬اﻳﻮﻧﻮ ک‪ ３‬ساتﻞ کﻴ‪８‬ي‪ ،‬پﻪ ﻏﻼ کﻮﻟﻮک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬حد ﻻزﻣﻴ‪８‬ي‪＄ ،‬کﻪ چ‪ ３‬د ﻣباح‬ ‫اﻻصﻞ او ب‪ ３‬ارز＊تﻪ ﻣاﻟﻮﻧﻮ پﻪ کتار ک‪ ３‬ﻧﻪ را‪＄‬ﻲ‪ .‬پﻪ ﻫﻤدې ډول کﻪ د ﻟرگﻮ ＇خﻪ ﻟﻮخﻲ او ﻧﻮر‬ ‫ﻗﻴﻤتﻲ شﻴان جﻮړ شﻲ‪ ،‬پﻪ ﻏﻼ کﻮوﻧکﻲ ﻳ‪ ３‬حد شتﻪ‪.‬‬ ‫پر ﻻندې کسانو د غﻼ حد نه ﻻزمﻴ‪８‬ي‪:‬‬

‫‪ -١‬خائن‪ :‬ﻫﻐﻪ ＇ﻮک دی چ‪ ３‬اﻣاﻧت پﻪ داس‪ ３‬طرﻳﻘﻪ خپﻞ ک‪７‬ي چ‪ ３‬ﻇاﻫرا د ﻣال ساتﻮﻧکی‬ ‫او پﻪ باطﻦ ک‪ ３‬ﻣال تﻪ ﻏﻞ وي‪.‬‬ ‫‪ -٢‬مختلس‪ :‬ﻫﻐﻪ ＇ﻮک چ‪ ３‬د ﻣال د ＇‪＋‬تﻦ پﻪ ﻣﻮجﻮدﻳت ک‪ ３‬پﻪ ＊کاره ډول‪ ،‬د ＇‪＋‬تﻦ د‬ ‫ﻏﻔﻠت پﻪ حال ک‪ ３‬ﻟﻪ ﻫﻐﻪ ＇خﻪ ﻣال اخﻠﻲ او ت‪＋‬تﻲ‪.‬‬ ‫‪ -٣‬منتهب‪ :‬ﻫﻐﻪ ＇ﻮک چ‪ ３‬پﻪ زور ﻟﻪ چا ＇خﻪ ﻣال اخﻠﻲ‪.‬‬ ‫پﻪ پﻮرتﻨﻴﻮ کساﻧﻮ باﻧدې د سﻨﻦ اﻟترﻣذي د دې حدﻳث ﻟﻪ اﻣﻠﻪ حد ﻧشتﻪ چ‪ ３‬پﻪ اړه ﻳ‪ ３‬پﻴﻐﻤبر(ﻋﻠﻴﻪ‬ ‫س َﻋﻠَﻰ َخائِﻦٍ َوﻻَ ُﻣ ْﻨتَ ِﻬ ٍب َوﻻَ ُﻣ ْختَﻠِ ٍس ﻗَ ْﻄ ٌﻊ)‪ .‬ژباړه‪ :‬پر خائﻦ‪ ،‬ﻏاصب‬ ‫اﻟسﻼم) ﻓرﻣاﻳﻠﻲ دي‪( :‬ﻟ َْﻴ َ‬ ‫او ﻣختﻠس د (ﻻس) ﻏﻮ＇ﻮل ﻧشتﻪ‪.‬‬ ‫ﻫﻤدا راز پﻪ پﻮرتﻨﻴﻮ کساﻧﻮ د ﻏﻼ تﻌرﻳﻒ ﻫﻢ ﻧﻪ تﻄبﻴﻘﻴ‪８‬ي‪ ،‬ﻳﻌﻨ‪ ３‬پﻪ خائﻦ ک‪ ３‬د حرز او پﻪ‬ ‫ﻣختﻠس او ﻣﻨتﻬب ک‪ ３‬د پ＂ﻮاﻟﻲ شرطﻮﻧﻪ شتﻮن ﻧﻪ ﻟري‪ ،‬کﻮم چ‪ ３‬د ﻏﻼ پﻪ تﻌرﻳﻒ ک‪ ３‬ذکر‬ ‫شﻮي وو‪.‬‬ ‫‪ -٤‬کفن کش‪ :‬ﻫﻐﻪ ＇ﻮک دى چ‪ ３‬ﻟﻪ ＊خﻮ شﻮﻳﻮ ﻣ‪７‬و ＇خﻪ کﻔﻦ باسﻲ او ﻫﻐﻪ ﻏﻼ کﻮي‪،‬‬ ‫＇رﻧگﻪ چ‪ ３‬ﻗبر حرز ﻧﻪ دی‪ ،‬د ﻣ‪７‬و ＇خﻪ د کﻔﻦ وﻳستﻞ ﻫﻢ د ﻏﻼ د شرﻋﻲ تﻌرﻳﻒ ﻻﻧدې ﻧﻪ‬ ‫را‪＄‬ﻲ‪ ،‬ﻧﻮ ‪＄‬کﻪ پرکﻔﻦ کش حد ﻧﻪ جاري کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫‪ -٥‬له بﻴت المال او خپل شرکت ＇خه غﻼکوونکی‪ :‬کﻪ ＇ﻮک ﻟﻪ بﻴت اﻟﻤال او ﻳا داس‪３‬‬ ‫ﻣال ＇خﻪ ﻏﻼ وک‪７‬ي چ‪ ３‬دی ﻫﻢ پک‪ ３‬شرﻳک وي‪ ،‬حد پرې ﻧﻪ جاري کﻴ‪８‬ي‪ .‬پﻪ بﻴت اﻟﻤال‬ ‫ک‪！ ３‬ﻮل وﻟس حﻖ ﻟري چ‪ ３‬ﻏﻞ ﻫﻢ د ﻫﻐﻮی ﻟﻪ ډﻟ‪＇ ３‬خﻪ دی‪ ،‬ﻧﻮ پﻪ دې بﻨس＀ چ‪ ３‬ﻟﻪ خپﻞ‬

‫‪٨١‬‬

‫ﻣال ＇خﻪ ﻳ‪ ３‬ﻏﻼ ک‪７‬ې ده‪ ،‬حد ورباﻧدې ﻧشتﻪ‪ .‬کﻪ ﻏازي پﻪ ﻏﻨﻴﻤت ک‪ ３‬برخﻪ وال وي او ﻟﻪ‬ ‫ﻧﻮﻣﻮړي ﻏﻨﻴﻤت ＇خﻪ ﻏﻼ وک‪７‬ي‪ ،‬ﻧﻮ پﻪ دې دﻟﻴﻞ چ‪ ３‬پﻪ ﻏﻨﻴﻤت ک‪ ３‬برخﻪ وال دی‪ ،‬پرﻫﻐﻪ‬ ‫باﻧدې حد ﻧﻪ ﻻزﻣﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫‪ -۶‬د پﻼر‪ ،‬زوی‪ ،‬ﻣ‪７５‬ه‪ ３％＊ ،‬او ﻣحرم خپﻠﻮان ＇خﻪ پﻪ ﻏﻼ کﻮﻟﻮ ک‪＄ ３‬کﻪ حد ﻧشتﻪ چ‪３‬‬ ‫ﻟﻪ ﻳﻮ خﻮا د دوی تر ﻣﻨ‪ ＃‬بشپ‪ ７‬حرز شتﻮن ﻧﻪ ﻟري او ﻟﻪ بﻠﻪ پﻠﻮه د دوی تر ﻣﻨ‪ ＃‬ﻳﻮ د بﻞ پﻪ ﻣال‬ ‫اخﻴستﻠﻮ ک‪ ３‬وسﻌت او پراخﻲ شتﻪ چ‪ ３‬د حد د وجﻮب خﻨ‪ ６‬گر‪＄‬ﻲ‪.‬‬ ‫‪ -۷‬کﻪ ﻣﻴﻠﻤﻪ ﻟﻪ کﻮربﻪ‪ ،‬ﻳا ＇ﻮک ﻟﻪ حﻤام‪ ،‬دوکان او ﻳا بﻞ داس‪＄ ３‬ای ＇خﻪ ﻏﻼ وک‪７‬ي چ‪３‬‬ ‫ﻫﻠتﻪ د ﻋاﻣﻮ خﻠکﻮ د ورتگ اجازه وي‪ ،‬حد پرې ﻧشتﻪ او دﻟﻴﻞ ﻳ‪ ３‬د حرز ﻧشتﻮاﻟی دی‪ ،‬خﻮ کﻪ‬ ‫ﻟﻪ ﻳادو شﻮﻳﻮ ‪＄‬اﻳﻮﻧﻮ ＇خﻪ پﻪ داس‪ ３‬وخت ک‪ ３‬ﻏﻼ وک‪７‬ي چ‪ ３‬ﻋاﻣﻮ خﻠکﻮ تﻪ پک‪ ３‬د ورتگ‬ ‫اجازه ﻧﻪ وي‪ ،‬ﻧﻮ حد ورباﻧدې شتﻪ او حرز بشپ‪ ７‬گ‪２‬ﻞ کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫کﻪ ＇ﻮک ﻟﻪ ﻣسجد ＇خﻪ شﻴان ﻏﻼ ک‪７‬ي چ‪＋＇ ３‬تﻦ ﻳ‪ ３‬ورسره ﻣﻮجﻮد وي‪ ،‬حد ورباﻧدې‬ ‫شتﻪ او کﻪ د ﻣال ＇‪＋‬تﻦ وﻳده ﻫﻢ وي‪ ،‬ساتﻮﻧکﻲ گ‪２‬ﻞ کﻴ‪８‬ي‪ ،‬ﻳﻌﻨ‪ ３‬ﻧﻮﻣﻮړې ﻏﻼ ﻟﻪ حرز ＇خﻪ‬ ‫ﻏﻼ ده‪.‬‬ ‫يادونه‪ :‬ﻟﻪ کﻮر ＇خﻪ ﻏﻼ ﻫﻐﻪ ﻣﻬال ﻣﻌتبره ‪２－‬ﻞ کﻴ‪８‬ي‪ ،‬چ‪ ３‬ﻏﻞ کﻮر تﻪ ﻧﻨﻮ‪＄‬ﻲ او ﻟﻪ ‪＄‬ان سره‬ ‫ﻏﻼ ک‪７‬ی ﻣال بﻬر تﻪ راوباسﻲ‪ ،‬کﻪ چ‪５‬رې ﻏﻞ کﻮر ﻳا کﻮ！‪ ３‬تﻪ داخﻞ ﻧشﻲ او ﻟﻪ بﻬر ＇خﻪ ﻻس‬ ‫ورت‪５‬ر ک‪７‬ي او ﻣال ﻏﻼ ک‪７‬ي‪ ،‬حد پرې ﻧﻪ ﻻزﻣﻴ‪８‬ي‪ ،‬ﻫﻤدا راز کﻪ کﻮر ﻳا کﻮ！‪ ３‬تﻪ داخﻞ شﻲ خﻮ‬ ‫د ﻣال سره ﻟﻪ کﻮره راوﻧﻪ و‪＄‬ﻲ‪ ،‬بﻠک‪ ３‬ﻳﻮه بﻞ شخص تﻪ چ‪ ３‬ﻟﻪ کﻮره بﻬر وﻻړ دی ﻣال ورک‪７‬ي‬ ‫او ﻫﻐﻪ ﻳ‪ ３‬ﻳﻮسﻲ‪ ،‬پر ﻳﻮه ﻫﻢ حد ﻧﻪ جاري کﻴ‪８‬ي‪ ،‬خﻮ کﻪ ＇ﻮک د صراف بکس تﻪ ﻻس دﻧﻨﻪ‬ ‫ک‪７‬ي او پﻴس‪ ３‬ور＇خﻪ ﻏﻼ ک‪７‬ي‪ ،‬کﻪ ＇ﻪ ﻫﻢ بکس تﻪ ﻧﻪ دی ﻧﻨﻮتی‪ ،‬حد ورباﻧدې شتﻪ‪＄ ،‬کﻪ‬ ‫بکس تﻪ ﻧﻨﻮتﻞ ﻣﻤکﻦ ﻧﻪ دي او د بکس د حرز ﻣاتﻮل ﻫﻤدا دي چ‪ ３‬ﻻس ورت‪５‬ر شﻲ‪.‬‬ ‫ډلﻴﻴزه غﻼ‪ :‬کﻪ گ‪ ０‬کسان حرز تﻪ ﻧﻨﻮ‪＄‬ﻲ‪ ،‬خﻮ ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻣال راواخﻠﻲ او بﻬر تﻪ ﻳ‪ ３‬راوباسﻲ‬ ‫او ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬ﻧﻮر ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ دوی سره ﻣرستﻪ وک‪７‬ي خﻮ ﻣاﻟﻮﻧﻪ ﻟﻪ حرزه بﻬر راوﻧﻪ باسﻲ‪ ،‬پر ！ﻮﻟﻮ حد‬

‫‪٨٢‬‬

‫ﻻزﻣﻴ‪８‬ي‪ .‬پﻪ دې ﻣثال ک‪＄ ３‬ﻴﻨﻮ کساﻧﻮ چ‪ ３‬ﻣرستﻪ ک‪７‬ې او ﻣاﻟﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ حرزه بﻬر ﻧﻪ دي‬ ‫راوﻳستﻲ‪ ،‬کﻪ ＇ﻪ ﻫﻢ ﻏﻼ ﻧﻪ ده بشپ‪７‬ه ک‪７‬ې‪ ،‬خﻮ پﻪ ډﻟﻴﻴزه ﻏﻼ ک‪ ３‬ﻳﻮازې ﻣرستﻪ د حد ﻟپاره‬ ‫کﻔاﻳت کﻮي او ﻟﻪ بﻠﻪ پﻠﻮه ډﻟﻴﻴزې ﻏﻼگاﻧ‪ ３‬پﻪ ﻫﻤدې طرﻳﻘﻪ سرتﻪ رسﻲ‪ ،‬ﻧﻮ کﻪ حد ورباﻧدې‬ ‫جاري ﻧشﻲ د ﻏﻼ ﻣخﻪ ﻧﻪ ﻧﻴﻮل کﻴ‪８‬ي‪ .‬د ﻫﻤدې دﻻﻳﻠﻮ پﻪ اساس کﻪ ＇ﻮک پﻪ ډﻟﻴﻴزه ﻏﻼ ک‪ ３‬ﻣال‬ ‫ﻟﻪ حرزه بﻬر ﻫﻢ راوﻧﻪ باسﻲ او ﻳﻮازې پﻪ داخﻞ ک‪ ３‬ﻣرستﻪ وک‪７‬ي‪ ،‬حد ورباﻧدې جاري کﻴ‪８‬ي‪.‬‬

‫أﻳا د اﻧساﻧاﻧﻮ پﻪ اختﻄاف ک‪ ３‬حد شتﻪ؟ زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ دې اړه خپﻞ ﻧﻈروﻧﻪ ﻳﻮ بﻞ تﻪ ＇ر‪－‬ﻨد‬ ‫ک‪７‬ي‪.‬‬

‫‪ .۱‬سرﻗﻪ تﻌرﻳﻒ ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ .۲‬د ﻏﻼ د حد د ﻣشروﻋﻴت دﻻﻳﻞ رو＊اﻧﻪ ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ .۳‬د ﻏﻼ ﻧصاب بﻴان ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ .۴‬حرز تﻌرﻳﻒ او ډوﻟﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬رو＊اﻧﻪ ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ .۵‬وﻟ‪ ３‬د ﻣصحﻒ پﻪ ﻏﻼ کﻮﻟﻮ ک‪ ３‬حد ﻧشتﻪ؟‬ ‫‪ .۶‬ﻣختﻠس او ﻏاصب (ﻣﻨتﻬب) تﻌرﻳﻒ ک‪７‬ئ او ﻫﻢ وواﻳاست چ‪ ３‬وﻟ‪ ３‬پر دوی باﻧدې حد‬ ‫ﻧشتﻪ‪.‬‬

‫‪٨٣‬‬

‫＇ﻮارلسم لﻮست‬

‫د غﻼ او ﻻر شکﻮن‪ ３‬حد (‪)٢‬‬ ‫پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬بﻪ د ﻏﻼ د سزا پﻪ پات‪ ３‬ﻣساﻳﻠﻮ او د ﻻرو شکﻮوﻧکﻮ پﻪ حد بحث وک‪７‬و‪.‬‬

‫‪٨٤‬‬

‫ژباړه‬ ‫(‪ )۱‬د ﻏﻠﻪ ＊ی ﻻس ﻟﻪ ﻣ‪７‬وﻧد ＇خﻪ ﻏﻮ＇ﻴ‪８‬ي او (پﻪ ﻏﻮړو) داغ کﻴ‪８‬ي‪ ،‬کﻪ دوﻫﻢ ‪＄‬ﻞ ﻳ‪ ３‬ﻏﻼ‬ ‫وک‪７‬ه کﻴ‪２‬ﻪ پ‪＋‬ﻪ بﻪ ﻳ‪ ３‬ﻏﻮ＇ﻴ‪８‬ي‪ ،‬کﻪ در‪４‬ﻢ ‪＄‬ﻞ ﻳ‪ ３‬بﻴا ﻏﻼ وک‪７‬ه (ﻻس او پ‪＋‬ﻪ ﻳ‪ )３‬ﻧﻪ ﻏﻮ＇ﻴ‪８‬ي‪،‬‬ ‫خﻮ تر ﻫﻐ‪ ３‬بﻪ زﻧدان ک‪ ３‬اچﻮل کﻴ‪８‬ې‪ ،‬تر＇ﻮ چ‪ ３‬تﻮبﻪ وباسﻲ‪.‬‬ ‫(‪ )۲‬کﻪ د ﻏﻠﻪ کﻴ‪ ０‬ﻻس شﻞ ﻳا ﻏﻮڅ و‪ ،‬ﻳا ﻳ‪ ９＊ ３‬پ‪＋‬ﻪ ﻏﻮ＇ﻪ وه (ﻻس او پ‪＋‬ﻪ ﻳ‪ )３‬ﻧﻪ‬ ‫ﻏﻮ＇ﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫(‪ )۳‬د ﻏﻠﻪ ﻻس ترﻫﻐ‪ ３‬ﻧﻪ ﻏﻮ＇ﻴ‪８‬ي‪ ،‬تر＇ﻮ چ‪ ３‬د ﻣال خاوﻧد‪ ،‬چ‪ ３‬ﻏﻼ ور＇خﻪ شﻮې حاضر‬ ‫ﻧشﻲ او د ﻏﻼ (د حد د پﻠﻲ کﻮﻟﻮ) ﻏﻮ＊تﻨﻪ وﻧک‪７‬ي‪ ،‬کﻪ (ﻏﻼ شﻮی ﻣال) ﻳ‪ ３‬ﻏﻠﻪ تﻪ وب‪＋‬ﻠﻮ‪،‬‬ ‫ﻳا ﻳ‪ ３‬پﻪ ﻫﻐﻪ باﻧدې وپﻠﻮره‪ ،‬ﻳا ﻳ‪ ３‬ارز＊ت ﻟﻪ ﻧصاب ＇خﻪ کﻢ شﻮ‪ ،‬ﻧﻮ (ﻻس او پ‪＋‬ﻪ ﻳ‪ )３‬ﻧﻪ‬ ‫ﻏﻮ＇ﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫(‪ )۴‬کﻪ چا ﻳﻮ ﻋﻴﻦ ﻏﻼ ک‪ ７‬او (ﻻس او پ‪＋‬ﻪ) ﻳ‪ ３‬پک‪ ３‬ﻏﻮڅ شﻮل او ﻫﻐﻪ (ﻋﻴﻦ) ﻳ‪ ３‬بﻴرتﻪ (＇‪＋‬تﻦ‬ ‫تﻪ) رد ک‪ ،７‬بﻴا ﻳ‪ ３‬دوﻳﻢ ‪＄‬ﻠﻲ ﻫﻐﻪ (پﻪ داس‪ ３‬حال ک‪ )３‬ﻏﻼ ک‪ ７‬چ‪ ３‬پﻪ خپﻞ (پخﻮاﻧﻲ) حال و‪،‬‬ ‫(ﻻس ﻳ‪ )３‬ﻧﻪ ﻏﻮ＇ﻴ‪８‬ي‪ ،‬کﻪ ﻟﻪ خپﻞ (پخﻮاﻧﻲ) حال ＇خﻪ ﻳ‪ ３‬بدﻟﻮن ﻣﻮﻧدﻟی و‪ ،‬ﻣثﻼ تار ﻳ‪ ３‬ﻏﻼ‬ ‫ک‪ ７‬او (ﻻس ﻳ‪ )３‬پک‪ ３‬ﻏﻮڅ شﻮ او (تار ﻳ‪＋＇ ３‬تﻦ تﻪ) رد ک‪ ،７‬بﻴا (ﻟﻪ تار ＇خﻪ ！ﻮکر) واوبدل شﻮ‬ ‫او ﻏﻼ ﻳ‪ ３‬ک‪( ７‬ﻻس ﻳ‪ )３‬ﻏﻮ＇ﻴ‪８‬ي‪ .‬د ﻏﻠﻪ (ﻻس) چ‪ ３‬ﻏﻮڅ شﻲ او (ﻏﻼ شﻮی ﻣال) ﻳ‪ ３‬پﻪ ﻻس‬

‫‪٨٥‬‬

‫ک‪ ３‬وي‪＋＇( ،‬تﻦ تﻪ دې) رد ک‪７‬ي او کﻪ ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ تﻠﻠی و‪ ،‬تاوان ﻧﻪ ﻟري‪.‬‬ ‫(‪ )۵‬کﻪ ﻏﻞ دﻋﻮه وک‪７‬ه چ‪ ３‬ﻏﻼ شﻮی ﻣال د ده ﻣﻠکﻴت دی‪( ،‬ﻻس) ﻏﻮ＇ﻮل ور＇خﻪ ساﻗﻄﻴ‪８‬ي‪،‬‬ ‫کﻪ ＇ﻪ ﻫﻢ پﻪ خپﻠ‪ ３‬دﻋﻮا گﻮاﻫان ت‪５‬ر ﻧﻪ ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫(‪ )۶‬کﻪ ﻳﻮه ډﻟﻪ ﻳا ﻳﻮ تﻦ چ‪ ３‬ﻟﻪ ‪＄‬ان ＇خﻪ د دﻓاع تﻮان وﻟري (د ﻻرې د بﻨدوﻟﻮ ﻟپاره وسﻠﻪ ورسره‬ ‫وي)‪ ،‬د ﻻر شکﻮﻟﻮ پﻪ ﻫﻮډ راوو‪＄‬ﻲ‪ ،‬خﻮ ﻣخک‪ ３‬ﻟﻪ دي چﻲ ＇ﻮک ووژﻧﻲ او ﻳا د چا ﻣال‬ ‫واخﻠﻲ‪ ،‬وﻧﻴﻮل شﻲ‪ ،‬اﻣام بﻪ دوی بﻨدﻳان ک‪７‬ي‪ ،‬تر ＇ﻮ تﻮبﻪ وباسﻲ‪.‬‬ ‫(‪ )۷‬کﻪ ﻻرشکﻮوﻧکﻮ ﻟﻪ ﻣسﻠﻤان ﻳا ذﻣﻲ ＇خﻪ ﻣال واخﻴست او اخﻴستﻞ شﻮی (ﻣال دوﻣره و‬ ‫چ‪ )３‬کﻪ د دوی پﻪ ډﻟﻪ وو‪４‬شﻞ شﻲ ﻫر ﻳﻮه تﻪ ﻟس درﻫﻤﻪ ﻳا زﻳات‪ ،‬ﻳا دوﻣره ﻣال چ‪ ３‬ﻗﻴﻤت ﻳ‪３‬‬ ‫(ﻟس درﻫﻤﻪ) وي‪ ،‬ورسﻴ‪８‬ي‪ ،‬اﻣام بﻪ د دوی ﻻسﻮﻧﻪ او پ‪( ３＋‬ﻳﻮ د بﻞ) خﻼف ﻏﻮ＇ﻮي‪.‬‬ ‫(‪ )۸‬کﻪ ﻻرشکﻮوﻧکﻮ ﻻروﻳان ووژل او ﻟﻪ ﻫﻐﻮی ＇خﻪ ﻳ‪ ３‬ﻣال واﻧﻪ خﻴست‪ ،‬اﻣام بﻪ ﻻرشکﻮوﻧکﻲ‬ ‫حدا ً وژﻧﻲ‪ ،‬کﻪ (د ﻣ‪７‬و) اوﻟﻴاءو ب‪＋‬ﻨﻪ وک‪７‬ه‪ ،‬ب‪＋‬ﻨ‪ ３‬تﻪ دې ارز＊ت ﻧﻪ ورکﻮل کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫(‪)۹‬کﻪ ﻻرشکﻮوﻧکﻮ ＇ﻮک ووژل او ﻣال ﻳ‪ ３‬ﻫﻢ ترې واخﻴست‪ ،‬اﻣام اختﻴار ﻟري‪ ،‬کﻪ ﻳ‪３‬‬ ‫خﻮ＊ﻪ وه د دوی ﻻسﻮﻧﻪ او پ‪ ３＋‬بﻪ (ﻳﻮ د بﻞ) خﻼف ﻏﻮ＇‪ ３‬ک‪７‬ي‪ ،‬وبﻪ ﻳ‪ ３‬وژﻧﻲ او پﻪ دار بﻪ ﻳ‪３‬‬ ‫و‪７＄‬وي او کﻪ ﻳ‪ ３‬خﻮ＊ﻪ وه دوی بﻪ ووژﻧﻲ او کﻪ ﻳ‪ ３‬خﻮ＊ﻪ وه دوی بﻪ پﻪ دار و‪７＄‬وي‪ :‬دوی بﻪ‬ ‫ژوﻧدي پﻪ دار ‪７＄‬ول کﻴ‪８‬ي او خ‪＂５‬ﻲ بﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ ﻧ‪５‬زه سﻮرۍ کﻴ‪８‬ي‪ ،‬تر＇ﻮ ﻣ‪７‬ه شﻲ‪ .‬ﻟﻪ درې ور‪＄‬ﻮ‬ ‫＇خﻪ بﻪ زﻳات پﻪ دار ﻧﻪ ‪７＄‬ول کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫(‪ )۱۰‬کﻪ پﻪ (ﻻرشکﻮوﻧکﻮ) ک‪ ３‬کﻮچﻨی‪ ،‬ﻟ‪５‬ﻮﻧی ﻳا (د ﻣجﻨی ﻋﻠﻴﻪ) ﻣحرم خپﻠﻮان ﻣﻮجﻮد و‪،‬‬ ‫ﻟﻪ پات‪ ３‬کساﻧﻮ ＇خﻪ ﻫﻢ حد ساﻗﻄﻴ‪８‬ي او د (ﻗصاص حﻖ) ﻳ‪ ３‬اوﻟﻴاءو تﻪ ﻧﻘﻠﻴ‪８‬ي‪ ،‬کﻪ د ﻫﻐﻮی‬ ‫خﻮ＊ﻪ وه ﻳا بﻪ ﻳ‪ ３‬ﻗصاص ک‪７‬ي او ﻳا بﻪ ورتﻪ ب‪＋‬ﻨﻪ وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫(‪ )۱۱‬کﻪ ﻗتﻞ ﻳﻮ تﻦ ترسره ک‪７‬ی و‪ ،‬بﻴا ﻫﻢ حد بﻪ پﻪ (！ﻮﻟﻪ) ډﻟﻪ جاري کﻴ‪８‬ي‪.‬‬

‫‪٨٦‬‬

‫شرحﻪ‬ ‫د ﻻس غو＇ول‪ :‬ﻟکﻪ ＇رﻧ‪／‬ﻪ چ‪ ３‬ﻣﻮ وﻟﻮستﻞ پﻪ ﻣبارک أﻳت ک‪ ３‬د ﻏﻼ حد د ﻻس ﻏﻮ＇ﻮل‬ ‫＊ﻮدل شﻮی دی‪ .‬د دې تر ＇ﻨ‪ ，‬د پﻴﻐﻤبر (ﻋﻠﻴﻪ اﻟسﻼم) سﻨتﻮ رو＊اﻧﻪ ک‪７‬ې ده چ‪ ３‬د ﻏﻠﻪ ＊ی‬ ‫ﻻس بﻪ ﻟﻪ ﻣ‪７‬وﻧد ＇خﻪ ﻏﻮ＇ﻴ‪８‬ي‪ ،‬ﻟﻪ ﻏﻮ＇‪５‬دو وروستﻪ بﻪ پﻪ اﻳش‪５‬دﻟﻮﻏﻮړو سره داﻏ‪８５‬ي‪ ،‬تر＇ﻮ‬ ‫ﻳ‪ ３‬رگﻮﻧﻪ بﻨد شﻲ‪ ،‬وﻳﻨﻪ ﻳ‪ ３‬ودرﻳ‪８‬ي او د وﻳﻨ‪ ３‬د بﻬ‪５‬دو ﻟﻪ اﻣﻠﻪ ﻣ‪ ７‬ﻧشﻲ‪＄ ،‬کﻪ پﻪ شرﻳﻌت ک‪ ３‬د‬ ‫ﻻس ﻟﻪ ﻏﻮ＇ﻮﻟﻮ ＇خﻪ ﻣﻮخﻪ‪ ،‬ﻋبرت او ر！ﻨﻪ ده‪ ،‬ﻧﻪ د ﻏﻠﻪ وژل‪.‬‬ ‫کﻪ ﻏﻞ پﻪ دوﻳﻢ ‪＄‬ﻞ ﻏﻼ وک‪７‬ي ﻧﻮ د کﻴ‪ ０‬ﻻس پﻪ ‪＄‬ای بﻪ ﻳ‪ ３‬کﻴ‪２‬ﻪ پ‪＋‬ﻪ ﻟﻪ ＊ﻨ‪／‬رو ＇خﻪ ﻏﻮ＇ﻪ‬ ‫شﻲ‪ .‬دا ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ چ‪ ３‬د ＊ﻲ ﻻس ﻟﻪ پر‪４‬کﻮﻟﻮ وروستﻪ کﻪ د ﻏﻞ کﻴ‪ ０‬ﻻس ﻫﻢ ﻏﻮڅ شﻲ ﻧﻮ‬ ‫د شﻴاﻧﻮ ﻟﻪ ﻧﻴﻮﻟﻮ او خپﻠﻮ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻴﻮ اړتﻴاوو ﻟﻪ پﻮره کﻮﻟﻮ ﻧاتﻮاﻧﻪ کﻴ‪８‬ي‪ ،‬پﻪ ﻫﻤدې بﻨس＀ کﻪ د ﻏﻠﻪ‬ ‫کﻴ‪ ０‬ﻻس او ＊‪ ９‬پ‪＋‬ﻪ شﻠﻪ ﻳا ﻏﻮ＇ﻪ وي‪ ،‬حد پرې ﻧﻪ جاري کﻴ‪８‬ي‪ ،‬تر＇ﻮ پﻪ ژوﻧداﻧﻪ ک‪ ３‬ﻟﻪ زﻏﻢ‬ ‫پﻮرتﻪ ستﻮﻧزو سره ﻣخ ﻧشﻲ‪.‬‬ ‫کﻪ ﻏﻞ دوه ‪＄‬ﻠ‪ ３‬پﻪ حد شﻲ او ＊ی ﻻس او کﻴ‪２‬ﻪ پ‪＋‬ﻪ ﻳ‪ ３‬ﻏﻮ＇ﻪ شﻲ او در‪４‬ﻢ ‪＄‬ﻞ بﻴا ﻏﻼ وک‪７‬ي‪،‬‬ ‫ﻧﻮ د پﻮرتﻨﻲ ﻳاد شﻮي دﻟﻴﻞ پﻪ اساس حد ورباﻧدې ﻧﻪ جاري کﻴ‪８‬ي او حاکﻢ بﻪ ﻳ‪ ３‬تر ﻫﻐ‪ ３‬بﻨدي‬ ‫کﻮي‪ ،‬تر＇ﻮ ﻟﻪ ﻏﻼ ＇خﻪ تﻮبﻪ وباسﻲ‪ .‬ﻋﻠﻲ (کرم اهلل وجﻬﻪ) د ﻫﻤداس‪ ３‬ﻳﻮه ﻏﻠﻪ پﻪ اړه ووﻳﻞ‪:‬‬ ‫ﻟﻪ اهلل ＇خﻪ حﻴا را‪＄‬ﻲ چ‪ ３‬ﻧﻮﻣﻮړی ﻏﻞ پﻪ داس‪ ３‬حال پر‪８４‬دم چ‪ ３‬ﻳﻮ ﻻس ﻫﻢ وﻧﻪ ﻟري‪ ،‬ﻧﻪ‬ ‫خﻮراک وکﻮﻻی شﻲ او ﻧﻪ ‪＄‬ان پاک ک‪７‬ای شﻲ او پﻪ ﻫﻤدې ﻋﻤﻞ د صحابﻪ و اجﻤاع ﻫﻢ ده‪.‬‬ ‫د غﻼ دعوه‪ :‬د ﻏﻼ د حد د جاري کﻮﻟﻮ ﻟپاره شرط ده چ‪ ３‬ﻫﻐﻪ ＇ﻮک چ‪ ３‬ﻏﻼ ور＇خﻪ شﻮې‬ ‫(خصﻢ) پر ﻏﻠﻪ دﻋﻮه وک‪７‬ي او د سزا ﻏﻮ＊تﻨﻪ وک‪７‬ي‪＄ ،‬کﻪ پر ﻣاﻟﻮﻧﻮباﻧدې د تﻴري پﻪ صﻮرت‬ ‫ک‪ ３‬ﻟﻪ ﻏﻮ＊تﻨ‪ ３‬او دﻋﻮا پرتﻪ جرم ﻧﻪ ＊کاره کﻴ‪８‬ي‪ .‬د ﻻس د ﻏﻮ＇ﻮﻟﻮ پر ﻣﻬال ﻫﻢ د خصﻢ‬ ‫ﻣﻮجﻮدﻳت شرط دی‪＄ ،‬کﻪ د خصﻢ د ﻧﻪ شتﻮن پﻪ صﻮرت ک‪ ３‬دا شبﻬﻪ پر ‪＄‬ای پات‪ ３‬کﻴ‪８‬ي چ‪３‬‬ ‫ک‪５‬دای شﻲ خصﻢ ﻏﻼ شﻮی ﻣال پر ﻏﻠﻪ وپﻠﻮري ﻳا ﻳ‪ ３‬ورتﻪ وب‪＋‬ﻲ او حد ساﻗط شﻲ‪.‬‬ ‫د يوه مال دوه ‪＄‬ل‪ ３‬غﻼ کول‪ :‬کﻪ ＇ﻮک ﻳﻮ ﻣال ﻏﻼ ک‪７‬ي او حد ورباﻧدې جاري شﻲ‪ ،‬خﻮ‬

‫‪٨٧‬‬

‫ﻟﻪ حد وروستﻪ ﻧﻮﻣﻮړی ﻣال پﻪ داس‪ ３‬حال ک‪ ３‬ﻏﻼ ک‪７‬ي چ‪ ３‬ﻟﻪ پخﻮاﻧﻲ حاﻟت ＇خﻪ ﻳ‪ ３‬بدﻟﻮن‬ ‫ﻧﻪ وي ﻣﻮﻧدﻟی‪ ،‬ﻧﻮ حد پرې ﻧﻪ جاري کﻴ‪８‬ي ‪＄‬کﻪ د ﻫﻤدې ﻣال د حرﻣت د ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ وړﻟﻮ ﻟﻪ‬ ‫اﻣﻠﻪ ﻳﻮ ‪＄‬ﻞ پﻪ حد شﻮی دی‪ ،‬ﻧﻮ د ﻫتک حرﻣت تکرار‪ ،‬د حد د تکرار ﻣﻮجب ﻧﻪ گر‪＄‬ﻲ‪ ،‬خﻮ‬ ‫کﻪ ﻣال بدﻟﻮن ﻣﻮﻧدﻟی و‪ ،‬ﻟکﻪ پﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ ﻏﻼ ک‪ ３‬تار و او پﻪ دوﻫﻤﻪ ﻏﻼ ک‪ ３‬پﻪ ！ﻮکر بدل شﻮی‬ ‫و‪ ،‬ﻧﻮ ！ﻮکر ﻧﻮی او بدل ﻣال گ‪２‬ﻞ کﻴ‪８‬ي او حرﻣت ﻳ‪ ３‬پر ‪＄‬ای پات‪ ３‬دی‪ ،‬پﻪ دې بﻨس＀ د ！ﻮکر‬ ‫پرﻏﻠﻪ باﻧدې حد جاري کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫د غﻼ شوي مال تاوان(ضمان)‪ :‬ﻏﻞ د ﻏﻼ شﻮي ﻣال ضاﻣﻦ ﻧﻪ دی ‪＄‬کﻪ زﻣﻮﻧ‪ ８‬پﻪ ﻣذﻫب‬ ‫ک‪ ３‬د ﻻس ﻏﻮ＇ﻮل او ضﻤان دواړه سره ﻧﻪ جﻤﻊ کﻴ‪８‬ي‪ .‬پﻪ دې اساس کﻪ ﻏﻼ شﻮی ﻣال د ﻏﻠﻪ‬ ‫سره ﻫﻼک شﻮی وي ﻏﻞ ضاﻣﻦ ﻧﻪ دی‪ ،‬خﻮ کﻪ ﻧﻮﻣﻮړی ﻣال ﻟﻪ ﻏﻞ سره سﻼﻣت پات‪ ３‬وي‪،‬‬ ‫＇‪＋‬تﻦ تﻪ ﻳ‪ ３‬سپارل پرې ﻻزم دي‪＄ ،‬کﻪ دﻏﻪ ﻣال پﻪ ﻏﻼ کﻴدﻟﻮ سره د ＇‪＋‬تﻦ ﻟﻪ ﻣﻠکﻴت ＇خﻪ‬ ‫ﻧﻪ دی وتﻠی‪.‬‬ ‫پرغﻼ ک‪７‬ي مال دعوه‪ :‬کﻪ ﻏﻞ پﻪ ﻏﻼ شﻮي ﻣال دﻋﻮه وک‪７‬ي چ‪ ３‬د ده خپﻞ ﻣﻠکﻴت دی‪ ،‬کﻪ‬ ‫＇ﻪ ﻫﻢ پﻪ دې دﻋﻮه کﻮم گﻮاه ت‪５‬ر ﻧک‪７‬ي حد ساﻗﻄﻴ‪８‬ي‪＄ ،‬کﻪ دا دﻋﻮه د رﻳ‪＋‬تﻴﻨﻮﻟ‪ ９‬ﻟﻪ احتﻤال‬ ‫＇خﻪ خاﻟﻲ ﻧﻪ ده‪ ،‬ﻟﻪ بﻠﻪ پﻠﻮه احتﻤال د حد پﻪ ثبﻮت ک‪ ３‬شبﻬﻪ واردوي او حدود پﻪ شبﻬاتﻮ سره‬ ‫ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ ‪＄‬ﻲ‪.‬‬ ‫د قطع الطريق (ﻻرشکولو) تعريف‪ :‬پﻪ ＊کاره ډول د خﻠکﻮ د ﻣال اخﻴستﻠﻮ‪ ،‬وژﻟﻮ او ﻳا ډاروﻟﻮ‬ ‫ﻟپاره پﻪ داس‪ ３‬ډول راوتﻞ چ‪ ３‬پﻪ خپﻞ ﻗﻮت باوري او د ﻣرست‪ ３‬ﻟﻪ رس‪５‬دو ＇خﻪ ﻟرې وي‪ ،‬د‬ ‫ﻻرې شکﻮل بﻠﻞ کﻴ‪８‬ي چ‪ ３‬ﻓﻘﻬاوو د (حداﻟحرابﻪ) پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻫﻢ ﻳاد ک‪７‬ی دی‪.‬‬ ‫د ﻻرشکولو د حد مشروعﻴت‪ :‬د ﻻرشکﻮوﻧکﻮ سزا د اهلل (جﻞ جﻼﻟﻪ) پﻪ دې وﻳﻨا ک‪ ３‬بﻴان‬ ‫شﻮې ده چ‪ ３‬ﻓرﻣاﻳﻲ‪:‬‬

‫‪٨٨‬‬

‫(اﻟﻤائدة‪)۳۴-۳۳ :‬‬ ‫ژباړه‪ :‬ب‪５‬شکﻪ سزا د ﻫﻐﻮ کساﻧﻮ چ‪ ３‬جگ‪７‬ه کﻮي د اهلل او د ﻫﻐﻪ د رسﻮل ﻟﻪ (دوستاﻧﻮ) سره او‬ ‫کﻮ＊） کﻮي پﻪ ‪＄‬ﻤکﻪ ک‪ ３‬د ﻓساد‪ ،‬دوی دې ووژل شﻲ‪ ،‬ﻳا دې پﻪ دار ک‪７‬ل شﻲ‪ ،‬ﻳا دې پرې‬ ‫ک‪７‬ای شﻲ ﻻسﻮﻧﻪ او پ‪ ３＋‬د دوی ﻟﻪ ﻳﻮ بﻞ سره ﻣخاﻟﻔ‪＊(３‬ی ﻻس او کﻴ‪２‬ﻪ پ‪＋‬ﻪ)‪ ،‬ﻳا دې وش‪７‬ل‬ ‫شﻲ ﻟﻪ ‪＄‬ﻤک‪ .３‬دا (سزا) دﻏﻮ (ﻻرشکﻮوﻧکﻮ) تﻪ رسﻮاﻳﻲ ده پﻪ دﻧﻴا ک‪ ３‬او دوی تﻪ پﻪ آخرت‬ ‫ک‪ ３‬ﻟﻮی ﻋذاب دی‪ .‬خﻮ ﻫﻐﻪ کسان چ‪ ３‬تﻮبﻪ وباسﻲ ﻣخک‪ ３‬ﻟﻪ ﻫﻐﻪ ﻧﻪ چ‪ ３‬ﻗادر شئ پر ﻫﻐﻮی‬ ‫باﻧدې‪ ،‬ﻧﻮ پﻮه شئ پﻪ دې چ‪ ３‬ب‪５‬شکﻪ اهلل ＊ﻪ ﻣﻐﻔرت کﻮوﻧکی‪ ،‬ډ‪４‬ر رحﻢ واﻻ دی‪.‬‬ ‫د ﻻرشکولو د حد د پلي کولو شرطونه‪ :‬د دې حد د ﻟزوم ﻟپاره د ﻳﻮ ﻟ‪ ７‬شرطﻮﻧﻮ پﻮره ک‪５‬دو‬ ‫تﻪ اړتﻴا ده چ‪ ３‬پﻪ ﻻﻧدې ډول دي‪:‬‬ ‫‪ -۱‬ﻻرشکﻮوﻧکی باﻳد ﻋاﻗﻞ او باﻟﻎ وي‪＄ ،‬کﻪ حد د جﻨاﻳت ﻟﻪ کبﻠﻪ راﻣﻨ‪％‬تﻪ کﻴ‪８‬ي او د‬ ‫کﻮچﻨﻴاﻧﻮ او ﻟ‪５‬ﻮﻧﻮ ﻋﻤﻞ تﻪ جﻨاﻳت ﻧشﻲ وﻳﻞ ک‪５‬دای‪.‬‬ ‫‪ -۲‬د ﻻرې شکﻮل باﻳد ＊کاره وي او ﻻرشکﻮوﻧکﻲ باﻳد د دوﻣره زور او تﻮان ﻟروﻧکﻲ وي‬ ‫چ‪ ３‬ﻻرې وشکﻮي او ﻟﻪ ‪＄‬ان ＇خﻪ دﻓاع وک‪７‬ای شﻲ‪ .‬ﻟﻪ ﻫﻤدې شرط ＇خﻪ پﻪ ﻣتﻦ ک‪ ３‬د‬ ‫(ﻣﻤتﻨﻌﻴﻦ) پﻪ ！کﻲ تﻌبﻴر شﻮی دی‪.‬‬ ‫‪ -۳‬ﻻرشکﻮوﻧکی باﻳد س‪７‬ی وي‪ ３％＊ ،‬د زړه د ﻧرﻣ‪ ９‬او کﻤزورۍ ﻟﻪ اﻣﻠﻪ د دې تﻮان ﻧﻪ ﻟري‬ ‫چ‪ ３‬ﻻرې وشکﻮي‪.‬‬ ‫‪ -۴‬ﻻرشکﻮوﻧکﻲ باﻳد د وسﻠ‪ ３‬ﻟروﻧکﻲ وي‪ ،‬کﻪ ＇ﻪ ﻫﻢ ﻟﻪ ﻟرگﻲ او ﻳا کا‪１‬ﻲ ＇خﻪ کار‬ ‫واخﻠﻲ‪.‬‬ ‫‪ -۵‬د ﻻرشکﻮﻟﻮ د ‪＄‬ای او ＊ار تر ﻣﻨ‪ ＃‬باﻳد د شرﻋﻲ سﻔر پﻪ اﻧدازه وا！ﻦ ﻣﻮجﻮد وي‪ .‬د اﻣام‬ ‫ابﻮﻳﻮسﻒ پﻪ ﻧﻈر کﻪ ﻻرشکﻮوﻧکﻲ د شپ‪ ３‬ﻟﻪ خﻮا پﻪ ＊ار ک‪ ３‬ﻻره وشکﻮي‪ ،‬حد ورباﻧدې‬ ‫جاري کﻴ‪８‬ي او ﻫﻤدا ﻣﻔتی بﻪ ﻗﻮل دی‪.‬‬ ‫د ﻻرشکوونکو سزاگان‪ :３‬د ﻻرشکﻮوﻧکﻮ جﻨاﻳت ＇ﻠﻮر صﻮرتﻮﻧﻪ او ﻫر صﻮرت ﻳ‪ ３‬جﻼ سزا‬

‫‪٨٩‬‬

‫ﻟري چ‪ ３‬پﻪ ﻻﻧدې ډول دي‪:‬‬ ‫‪ -۱‬کﻪ ﻻرشکﻮوﻧکﻲ د ﻻرشکﻮﻟﻮ پﻪ ﻧﻴت راوو‪＄‬ﻲ‪ ،‬خﻮ ﻣخک‪ ３‬ﻟﻪ دې چ‪ ３‬جﻨاﻳت تر سره‬ ‫ک‪７‬ي د حاکﻢ ﻟﻪ خﻮا وﻧﻴﻮل شﻲ‪ ،‬پﻪ دې صﻮرت ک‪ ３‬د دوی سزا بﻨدي ک‪５‬دل دي‪ ،‬دوی بﻪ پﻪ بﻨد‬ ‫ک‪ ３‬وي‪ ،‬تر＇ﻮ چ‪ ３‬ﻟﻪ دې ﻧاوړه ﻋﻤﻞ ＇خﻪ تﻮبﻪ وباسﻲ‪.‬‬ ‫‪ -۲‬کﻪ ＇ﻮک د ﻻرشکﻮﻟﻮ پﻪ ﻧﻴت راوو‪＄‬ﻲ او ﻟﻪ کﻮم ﻣسﻠﻤان ﻳا ذﻣﻲ ＇خﻪ ﻣال واخﻠﻲ‪ ،‬خﻮ‬ ‫＇ﻮک وﻧﻪ وژﻧﻲ‪ .‬پﻪ دې صﻮرت ک‪ ３‬کﻪ ﻟﻪ اخﻴستﻞ شﻮي ﻣال ＇خﻪ ﻫر ﻻرشکﻮوﻧکﻲ تﻪ د ﻏﻼ‬ ‫د ﻧصاب پﻪ اﻧدازه ﻣال رس‪８５‬ي‪ ،‬ﻧﻮ ﻟﻪ ！ﻮﻟﻮ ＇خﻪ بﻪ ＊ی ﻻس او کﻴ‪２‬ﻪ پ‪＋‬ﻪ حدا ً ﻏﻮ＇ﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫‪ -۳‬کﻪ ﻻرشکﻮوﻧکﻲ ﻳﻮازې ﻗتﻞ وک‪７‬ي او ﻣال واﻧخﻠﻲ‪ ،‬پﻪ دې صﻮرت ک‪ ３‬بﻪ ﻳ‪ ３‬حاکﻢ حدا ً‬ ‫وژﻧﻲ ﻧﻪ ﻗصاصاً‪＄ ،‬کﻪ د اوﻟﻴاءو ب‪＋‬ﻨﻪ د حد پﻪ ساﻗﻄ‪５‬دﻟﻮ کﻮﻣﻪ اﻏ‪５‬زه ﻧﻪ ﻟري‪ ،‬ﻳﻌﻨ‪ ３‬د ﻣ‪７‬و د‬ ‫اوﻟﻴاءو د ب‪＋‬ﻨ‪ ３‬سره سره پردوی حد جاري کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫‪ -۴‬کﻪ ﻻرشکﻮوﻧکﻲ د ﻣال پﻪ اخﻴستﻠﻮ سرب‪５‬ره ＇ﻮک ووژﻧﻲ‪ ،‬پﻪ دې صﻮرت ک‪ ３‬حاکﻢ اختﻴار‬ ‫ﻟري چ‪ ３‬ﻻرشکﻮوﻧکﻮ تﻪ ﻟﻪ ﻻﻧدې درﻳﻮ سزاگاﻧﻮ ＇خﻪ ﻳﻮه سزا خﻮ＊ﻪ ک‪７‬ي‪:‬‬ ‫ا‪ -‬د ＊ﻲ ﻻس او کﻴ‪ ３２‬پ‪ ３＋‬پرې کﻮل او وروستﻪ بﻴا د ﻫﻐﻪ وژل او پﻪ دار کﻮل‪.‬‬ ‫ب‪ -‬ﻳﻮازې وژل‪.‬‬ ‫ج‪ -‬پﻪ دار ‪７＄‬ول‪ :‬پﻪ دار د ‪７＄‬وﻟﻮ طرﻳﻘﻪ دا ده چ‪ ３‬پﻪ ﻳﻮه وﻻړ ﻟرگﻲ پﻮرې بﻪ ژوﻧدی وت‪７‬ل شﻲ‪،‬‬ ‫بﻴا بﻪ ﻳ‪ ３‬خ‪＂５‬ﻪ پﻪ ﻧ‪５‬زه ووﻫﻞ شﻲ‪ ،‬تر＇ﻮ ﻣ‪ ７‬شﻲ‪ .‬پﻪ دار ‪７＄‬ول شﻮی بﻪ ﻟﻪ درې ور‪＄‬ﻮ زﻳات پر‬ ‫دار ﻧﻪ پات‪ ３‬کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫د حد سقوط‪ :‬کﻪ پﻪ ﻻرشکﻮوﻧکﻮ ک‪ ３‬کﻮچﻨی‪ ،‬ﻟ‪５‬ﻮﻧی ﻳا د ﻣجﻨی ﻋﻠﻴﻪ ﻣحرم خپﻠﻮان ﻣﻮجﻮد‬ ‫وي‪ ،‬حد ساﻗﻄﻴ‪８‬ي‪ ،‬د وژﻟﻮ پﻪ صﻮرت ک‪ ３‬د ﻣ‪７‬ي ﻗصاص د وارثاﻧﻮ حﻖ گر‪＄‬ﻲ‪ ،‬کﻪ ﻗتﻞ د‬ ‫ﻗصاص ﻣﻮجب وي ﻫﻐﻮی واک ﻟري چ‪ ３‬ﻗصاص اخﻠﻲ او کﻪ ب‪＋‬ﻨﻪ کﻮي‪.‬‬ ‫کﻪ د ﻻرشکﻮوﻟﻮ پﻪ جﻨاﻳت ک‪ ３‬ﻣ‪７‬ی د ﻳﻮ تﻦ پﻪ ﻻس وژل شﻮی وي‪ ،‬ﻧﻮ ！ﻮل پرې وژل کﻴ‪８‬ي‪،‬‬ ‫‪＄‬کﻪ ﻫﻐﻪ دا ﻗتﻞ د ﻧﻮرو پﻪ ﻣرستﻪ ک‪７‬ی او ！ﻮل حدا ً وژل کﻴ‪８‬ي‪.‬‬

‫‪٩٠‬‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د ﻏﻼ او ﻻرشکﻮﻧ‪ ３‬پﻪ تﻮپﻴروﻧﻮ وﻏ‪８‬ﻳ‪８‬ي‪.‬‬

‫‪ _۱‬کﻪ پر چا باﻧدې دوه ‪＄‬ﻠ‪ ３‬د ﻏﻼ حد جاري شﻲ او در‪４‬ﻢ ‪＄‬ﻞ ﻏﻼ وک‪７‬ي سزا ﻳ‪＇ ３‬ﻪ ډول‬ ‫ده؟‬ ‫‪ _۲‬ﻗﻄﻊ اﻟﻄرﻳﻖ تﻌرﻳﻒ ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ _۳‬د ﻻرشکﻮﻟﻮ د حد ﻣشروﻋﻴت د آﻳت پﻪ ترڅ ک‪ ３‬بﻴان ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ _۴‬د ﻻرشکﻮﻟﻮ د حد د جاري ک‪５‬دو شرطﻮﻧﻪ بﻴان ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ _۵‬د ﻻرشکﻮﻟﻮ د جﻨاﻳت ＇ﻠﻮر صﻮرتﻮﻧﻪ بﻴان ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ _۶‬د ﻻرشکﻮﻟﻮ د در‪４‬ﻢ صﻮرت سزا بﻴان ک‪７‬ئ‪.‬‬

‫‪٩١‬‬

‫پن‪％‬لسم لﻮست‬

‫شراب‬ ‫د شرابﻮ او ﻧشﻪ ﻳﻲ تﻮکﻮ زﻳاﻧﻮﻧﻪ ﻟﻪ ﻫﻴ＆ ﻋاﻗﻞ اﻧسان ＇خﻪ پ＀ ﻧﻪ دي‪ .‬ﻟﻪ ﻫﻤدې اﻣﻠﻪ اسﻼﻣﻲ‬ ‫شرﻳﻌت ﻫﻐﻪ ﻧاروا گر‪＄‬ﻮﻟﻲ او د شراب ＇‪＋‬ﻮﻧکﻲ ﻟپاره ﻳ‪ ３‬سزا ！اکﻠ‪ ３‬ده‪ .‬پﻪ ﻧﻨﻨﻲ ﻟﻮست ک‪ ３‬بﻪ‬ ‫د ﻣشروباتﻮ روا او ﻧاروا ډوﻟﻮﻧﻪ وﻟﻮﻟﻮ‪.‬‬

‫‪٩٢‬‬

‫ژباړه‬ ‫(‪ )١‬د مشروباتو كتاب‬

‫(‪ )۲‬حرام ﻣشروبات (＇‪＋‬ﻞ ک‪５‬دوﻧکﻲ) ＇ﻠﻮر دي‪:‬‬ ‫أ‪ -‬شراب‪ :‬د اﻧگﻮرو اوبﻪ چ‪ ３‬واﻳشﻴ‪８‬ي‪ ،‬تُﻨدې شﻲ او ‪＄‬گ وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫ب‪ -‬د اﻧگﻮرو اوبﻪ چ‪ ３‬کﻠﻪ (پﻪ اور) پخ‪ ３‬شﻲ او ﻟﻪ دوه ثﻠثﻪ کﻤ‪ ３‬ور＇خﻪ ﻻړې شﻲ‪.‬‬ ‫ج‪ -‬اﻳشﻮل شﻮې خرﻣا چ‪ ３‬کﻠﻪ تﻨده شﻲ‪.‬‬ ‫د‪ -‬اﻳشﻮل شﻮي ﻣﻤﻴز چ‪ ３‬کﻠﻪ تﻨد شﻲ‪.‬‬ ‫(‪ )۳‬د خرﻣا او ﻣﻤﻴزو اوبﻪ چ‪ ３‬ﻟ‪８‬ې (پﻪ اور) پخ‪ ３‬شﻲ حﻼﻟ‪ ３‬دي‪ ،‬کﻪ ＇ﻪ ﻫﻢ تﻨدې شﻲ او‬ ‫د ＇‪＋‬ﻠﻮ ﻣﻘصد ﻳ‪ ３‬ﻧشﻪ او ﻣست‪ ９‬حاصﻠﻮل ﻧﻪ وي او د ＇‪＋‬ﻮﻧکﻲ ﻏاﻟب گﻮﻣان دا وي چ‪３‬‬ ‫ﻧشﻪ ﻧﻪ راوﻟﻲ‪.‬‬ ‫(‪ )۴‬خﻠﻴﻄﻴﻦ (د خرﻣا او ﻣﻤﻴزو گ‪６‬ې شﻮې اوبﻪ چ‪ ３‬ﻟ‪８‬ې پخ‪ ３‬شﻮې وي) باک ﻧﻪ ﻟري‪.‬‬ ‫(‪ )۵‬د شاتﻮ‪ ،‬اﻧ‪％‬رو‪ ،‬ﻏﻨﻤﻮ‪ ،‬وربشﻮ او جﻮارو اوبﻪ روا دي کﻪ ＇ﻪ ﻫﻢ پﻪ اور پخ‪ ３‬ﻧشﻲ‪.‬‬ ‫(‪ )۶‬د اﻧگﻮرو اوبﻪ چ‪( ３‬پﻪ اور) دوﻣره پخ‪ ３‬شﻲ چ‪ ３‬دوه برخ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻻړې شﻲ او ﻳﻮه برخﻪ ﻳ‪３‬‬ ‫پات‪ ３‬شﻲ‪ ،‬کﻪ ！ﻴﻨگ‪ ３‬ﻫﻢ شﻲ‪＋＇ ،‬ﻞ ﻳ‪ ３‬روا دي‪.‬‬ ‫(‪ )۷‬پﻪ دباء (ﻫﻐﻪ ﻟﻮ＊ی چ‪ ３‬ﻟﻪ کدو ＇خﻪ جﻮړ شﻮی وي) حﻨتﻢ (د شرابﻮ جﻮړوﻟﻮ ﻟپاره ﻳﻮ ډول‬ ‫شﻴﻦ رﻧگ ﻟروﻧکی ﻟﻮ＊ی) ﻣزﻓت(ﻫﻐﻪ ﻟﻮ＊ی چ‪ ３‬ﻟﻪ خ＂‪ ３‬جﻮړ او پﻪ ﻗﻴر ﻳا ﻏﻮړو ﻏﻮړ شﻮی‬ ‫وي) او ﻧﻘﻴر (ﻫﻐﻪ ﻟرگی چ‪ ３‬د ﻣﻨ‪ ＃‬پﻪ سﻮري کﻮﻟﻮ او تﻮږﻟﻮ سره ترې ﻟﻮ＊ی جﻮړ شﻮی وي)‬ ‫ک‪ ３‬د ﻧبﻴذو جﻮړول روا دي‪.‬‬ ‫(‪ )۸‬کﻪ ﻟﻪ شرابﻮ ＇خﻪ سرکﻪ جﻮړه شﻲ ＇‪＋‬ﻞ ﻳ‪ ３‬روا دي‪ ،‬برابره ده چ‪ ３‬شراب پﻪ خپﻠﻪ سرکﻪ‬ ‫شﻮي وي او کﻪ د بﻞ شﻲ پﻪ ورگ‪６‬وﻟﻮ پﻪ سرکﻪ بدل شﻲ‪ .‬ﻟﻪ شرابﻮ ＇خﻪ سرکﻪ جﻮړول‪ ،‬کراﻫﻴت‬ ‫ﻧﻪ ﻟري‪.‬‬ ‫شرحﻪ‬ ‫د شرابو حرمت‪ :‬د شرابﻮ حرﻣت پﻪ ﻗرأن کرﻳﻢ او سﻨتﻮ ک‪ ３‬بﻴان شﻮی‪ .‬اهلل (جﻞ جﻼﻟﻪ)‬ ‫ﻓرﻣاﻳﻲ‪:‬‬

‫‪٩٣‬‬

‫(اﻟﻤائدة‪)۹۰ :‬‬ ‫ژباړه‪ :‬ای ﻣﻮﻣﻨاﻧﻮ! شراب‪ ،‬ﻗﻤار‪ ،‬بتان او ﻏشﻲ (دﻓال) پﻠﻴت دي‪ ،‬ﻟﻪ شﻴﻄاﻧﻲ ﻛاروﻧﻮ ＇خﻪ دي‪،‬‬ ‫ﻧﻮ ‪＄‬ان ور＇خﻪ وساتئ‪.‬‬ ‫د اﻣام ﻣسﻠﻢ پﻪ صح‪５‬ح ک‪ ３‬راﻏﻠﻲ چ‪ ３‬پﻴﻐﻤبر (ﻋﻠﻴﻪ اﻟصﻼة و اﻟسﻼم) ﻓرﻣاﻳﻠﻲ دي‪» :‬ﻛ ُُّﻞ‬ ‫ُﻣ ْس ِﻜرٍ َخ ْﻤ ٌر‪َ ،‬وﻛ ُُّﻞ َخ ْﻤرٍ َح َر ٌام « ﻫر ﻧشﻪ راوړوﻧکی شراب دی‪ ،‬او ﻫر شراب حرام دی‪.‬‬ ‫د حرامو شرابو ډولونه‪ :‬پﻪ تﻔصﻴﻠﻲ ډول ﻫﻐﻪ شراب چ‪＋＇ ３‬ﻞ ﻳ‪ ３‬حرام دي‪ ،‬پﻪ ＇ﻠﻮر ډوﻟﻪ‬ ‫دي چ‪ ３‬پﻪ ﻻﻧدې کر＊ﻮ ک‪ ３‬بﻪ ﻫر ډول تﻌرﻳﻒ او حکﻢ بﻪ ﻳ‪ ３‬بﻴان شﻲ‪.‬‬ ‫‪ -١‬خمر‪ :‬د اﻣام ابﻮحﻨﻴﻔﻪ پﻪ ﻧﻈر د اﻧگﻮرو اوبﻪ دي چ‪ ３‬پﻪ اور ﻟﻪ پخﻮﻟﻮ پرتﻪ پﻪ خپﻠﻪ سره‬ ‫جﻮش وک‪７‬ي‪ ،‬تﻨدې او تآثﻴر ﻳ‪ ３‬دوﻣره شﻲ چ‪＋＇ ３‬ﻮﻧکی ﻣست ک‪７‬ي او ‪＄‬گ پﻮرتﻪ ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫اﻣام ابﻮﻳﻮسﻒ او اﻣام ﻣحﻤد د خﻤرو ﻟپاره ‪＄‬گ ﻧﻴﻮل شرط ﻧﻪ گ‪２‬ﻲ‪ .‬د خﻤرو ＇‪＋‬ﻞ حرام او‬ ‫پر ＇‪＋‬ﻮﻧکی ﻳ‪ ３‬حد جاري کﻴ‪８‬ي‪ .‬د خﻤر ﻟﻐﻮي ﻣﻌﻨا پ＂ﻮل دي‪＇ ،‬رﻧگﻪ چ‪ ３‬شراب د اﻧسان پر‬ ‫ﻋﻘﻞ پرده اچﻮي‪ ،‬پﻪ خﻤر وﻧﻮﻣﻮل شﻮ‪.‬‬ ‫‪ -٢‬عصﻴر‪ :‬د اﻧگﻮرو ﻫﻐﻮ اوبﻮ تﻪ وﻳﻞ کﻴ‪８‬ي چ‪ ３‬تر ﻫﻐ‪ ３‬پﻮرې پﻪ اور واﻳشﻮل شﻲ چ‪ ３‬ﻟﻪ دوه‬ ‫ثﻠثﻮ ＇خﻪ ﻟ‪８‬ه برخﻪ ﻳ‪ ３‬ﻫﻮا تﻪ بخار شﻲ‪ .‬د شرابﻮ دې ډول تﻪ طﻼء ﻫﻢ واﻳﻲ‪ .‬د خﻤر او ﻋصﻴر‬ ‫تﻮپﻴر دا دی چ‪ ３‬خﻤر ﻟﻪ اور پرتﻪ او ﻋصﻴر د اور پﻪ وسﻴﻠﻪ اﻳشﻮل کﻴ‪８‬ي‪ .‬د ﻋصﻴر حرﻣت د‬ ‫خﻤر ﻟﻪ حرﻣت ＇خﻪ کﻢ دی او د ﻋصﻴر پﻪ ＇‪＋‬ﻠﻮ ﻣسﻠﻤان تر ﻫﻐ‪ ３‬ﻧﻪ پﻪ حد کﻴ‪８‬ي تر＇ﻮ چ‪３‬‬ ‫ﻧ‪５‬شﻪ ﻧشﻲ‪.‬‬ ‫‪ -٣‬نقﻴع التمر‪ :‬دې تﻪ واﻳﻲ چ‪ ３‬خرﻣا پﻪ اوبﻮ ک‪ ３‬واچﻮل شﻲ او پر اور ﻟﻪ ک‪＋５‬ﻮدﻟﻮ پرتﻪ د‬ ‫وخت پﻪ تﻴرﻳدﻟﻮ ﻳ‪ ３‬خﻮږواﻟی ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ وﻻړ شﻲ‪ ،‬اوبﻪ ﻳ‪！ ３‬ﻴﻨگ‪ ３‬شﻲ‪ ،‬جﻮش وک‪７‬ي او ‪＄‬گ‬ ‫پﻴدا ک‪７‬ي‪ .‬د اﻣام ابﻮﻳﻮسﻒ او اﻣام ﻣحﻤد پﻪ ﻧﻈر د ﻋصﻴر پﻪ ＇‪５‬ر پﻪ دې ک‪ ３‬ﻫﻢ د ‪＄‬گ شتﻮن‬ ‫شرط ﻧﻪ دی‪.‬‬ ‫‪ -٤‬نقﻴع الزبﻴب‪ :‬کﻪ ﻟﻪ ﻣﻤﻴزو سره پﻮرتﻨی تﻌاﻣﻞ تر سره شﻲ ﻧﻘﻴﻊ اﻟزبﻴب بﻠﻞ کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫د شرابﻮ دا ډوﻟﻮﻧﻪ ﻫﻢ حرام دي خﻮ حرﻣت ﻳ‪ ３‬خﻤرو تﻪ ﻧﻪ رسﻴ‪８‬ي او ﻟﻪ ﻧ‪５‬ش‪ ３‬راوړﻟﻮ پرتﻪ د‬ ‫حد ﻣﻮجب ﻧﻪ گر‪＄‬ﻲ‪.‬‬

‫‪٩٤‬‬

‫نبﻴذ التمر‪ :‬د خرﻣا اوبﻮ تﻪ ﻧبﻴذ اﻟتﻤر او د ﻣﻤﻴزو اوبﻮ تﻪ ﻧبﻴذاﻟزبﻴب وﻳﻞ کﻴ‪８‬ي‪ .‬کﻪ چ‪５‬رې دا‬ ‫دواړه پﻪ اور واﻳشﻮل شﻲ‪ ،‬ﻧﻮ ＇‪＋‬ﻞ ﻳ‪ ３‬روا دي کﻪ ＇ﻪ ﻫﻢ پﻪ اﻳشﻮﻟﻮ سره ！ﻴﻨگ‪ ３‬شﻲ او ‪＄‬گ‬ ‫پﻴدا ک‪７‬ي‪ .‬اﻟبتﻪ د رواواﻟﻲ شرط ﻳ‪ ３‬دا دی چ‪ ３‬د ＇‪＋‬ﻠﻮ ﻣﻮخﻪ ﻳ‪ ３‬ﻣستﻲ او ساﻋت ت‪５‬رې ﻧﻪ وي‬ ‫او ﻫﻢ بﻪ ﻳ‪－ ３‬ﻮﻣان دا وي چ‪ ３‬ﻧ‪５‬شﻪ ﻧﻪ راوﻟﻲ‪ .‬ﻟﻪ دې شرطﻮﻧﻮ پرتﻪ ﻳ‪＋＇ ３‬ﻞ روا ﻧﻪ دي‪.‬‬ ‫د ﻧﻘﻴﻊ اﻟتﻤر او ﻧبﻴذ اﻟتﻤر تر ﻣﻨ‪ ＃‬تﻮپﻴر دا دی چ‪ ３‬ﻧﻘﻴﻊ اﻟتﻤر ﻟﻪ اور پرتﻪ اﻳشﻴ‪８‬ي او ﻧبﻴذ اﻟتﻤر پر‬ ‫اور د ک‪＋５‬ﻮدﻟﻮ پﻪ ﻧتﻴجﻪ ک‪ ３‬اﻳشﻴ‪８‬ي ﻟکﻪ پﻪ خﻤر او ﻋصﻴر ک‪ ３‬چ‪ ３‬تﻮپﻴر بﻴان شﻮ‪.‬‬ ‫خلﻴطﻴن‪ :‬د روا شرابﻮ دوﻫﻢ ډول خﻠﻴﻄﻴﻦ دی‪ .‬ﻟﻪ خﻠﻴﻄﻴﻨﻮ ＇خﻪ ﻣﻘصد د خرﻣا او ﻣﻤﻴزو‬ ‫گ‪６‬ې شﻮې اوبﻪ دي چ‪ ３‬پﻪ اور باﻧدې واﻳشﻮل شﻲ‪ ،‬د خﻠﻴﻄﻴﻨﻮ ＇‪＋‬ﻞ روا دي‪.‬‬ ‫د شرابﻮ پﻪ ﻟﻮ＊ﻮ ک‪ ３‬د ﻧبﻴذو جﻮړول روا دي‪＄ ،‬کﻪ ﻟﻮ＊ﻲ پﻪ خپﻞ ذات ک‪ ３‬د حﻞ او حرﻣت‬ ‫ﻻﻣﻞ ﻧﻪ دي‪.‬‬ ‫د رسﻮل اهلل صﻠی اهلل ﻋﻠﻴﻪ وسﻠﻢ د دې حدﻳث ﻟﻪ ﻣخ‪:３‬‬ ‫！ﻮل ﻧ‪５‬شﻪ راوړوﻧکﻲ شﻴان ﻟکﻪ چرس‪ ،‬بﻨگ او اﻓﻴﻦ ﻧاروا دي او باﻳد ور＇خﻪ ډډه وشﻲ‪.‬‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د ﻣحترم استاذ پﻪ ﻣرستﻪ د ﻧشﻪ ﻳﻲ تﻮکﻮ پﻪ زﻳاﻧﻮﻧﻮ وﻏ‪８‬ﻳ‪８‬ي‪.‬‬

‫‪ -۱‬د شرابﻮ او ﻧشﻪ ﻳﻲ تﻮکﻮ د حرﻣت دﻟﻴﻞ وواﻳاست‪.‬‬ ‫‪ -۲‬حرام شراب پﻪ ＇ﻮ ډوﻟﻪ دي؟‬ ‫‪ -۳‬خﻤر تﻌرﻳﻒ ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ -۴‬ﻧﻘﻴﻊ اﻟتﻤر تﻌرﻳﻒ او حکﻢ ﻳ‪ ３‬بﻴان ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ -۵‬ﻧبﻴذ اﻟزبﻴب تﻌرﻳﻒ او حکﻢ ﻳ‪ ３‬بﻴان ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ -۶‬دباء‪ ،‬ﻣزﻓت او ﻧﻘﻴر تﻌرﻳﻒ ک‪７‬ئ‪.‬‬

‫‪٩٥‬‬

‫شپاړسم لﻮست‬

‫د ＊کار احکام‬ ‫اهلل (جﻞ جﻼﻟﻪ) پﻪ اﻧساﻧاﻧﻮ پراخﻪ ﻧﻌﻤتﻮﻧﻪ پﻴرزو ک‪７‬ي دي او د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬پر ﻣخ ﻳ‪ ３‬د دوی د گ＂‪３‬‬ ‫ﻟپاره ب‪ ３‬شﻤ‪５‬ره شﻴان پﻴدا ک‪７‬ي دي‪ .‬ﻟﻪ دﻏﻮ ﻧﻌﻤتﻮﻧﻮ ＇خﻪ ﻳﻮ ﻫﻢ پﻪ ‪＄‬ﻤکﻪ ک‪ ３‬ﻫﻐﻪ وحشﻲ‬ ‫ژوي دي چ‪ ３‬اهلل (جﻞ جﻼﻟﻪ) ﻳ‪＊ ３‬کار روا ک‪７‬ی دی‪ .‬پﻪ ﻧﻨﻨﻲ ﻟﻮست ک‪ ３‬بﻪ د ＊کار اړوﻧد‬ ‫احکام وﻟﻮﻟﻮ‪.‬‬

‫‪٩٦‬‬

‫ژباړه‬ ‫(‪ )١‬د ＊کار او ذبحو بﻴان‬

‫(‪ )۲‬پﻪ تﻌﻠﻴﻤﻲ سپﻲ‪ ،‬پ‪７‬اﻧگ‪ ،‬باز او ！ﻮﻟﻮ تﻌﻠﻴﻤﻲ ＇‪５‬رووﻧکﻮ ＊کار کﻮل روا دي‪.‬‬ ‫(‪ )۳‬د سپﻲ تﻌﻠﻴﻢ دا دی چ‪ ３‬درې ‪＄‬ﻠ‪ ３‬د ＊کار ﻏﻮ＊ﻪ (پرتﻪ ﻟﻪ خﻮړﻟﻮ) پر‪８４‬دي‪.‬‬ ‫(‪ )۴‬د باز تﻌﻠﻴﻢ دا دی چ‪ ３‬تﻪ ﻟﻪ ﻫﻐﻪ ＇خﻪ د ب‪５‬رتﻪ رات‪ ，‬ﻏﻮ＊تﻨﻪ وک‪７‬ې‪ ،‬ﻧﻮ ﻫﻐﻪ راوگر‪＄‬ﻲ‪.‬‬ ‫(‪ )۵‬کﻪ (＊کاري) خپﻞ تﻌﻠﻴﻤﻲ سپی‪ ،‬باز ﻳا با＊ﻪ (پﻪ ＊کار پس‪ )３‬وﻟ‪８５‬ي او د ﻟ‪８５‬ﻟﻮ پﻪ وخت‬ ‫ﻳ‪ ３‬د اهلل ﻧﻮم ورباﻧدې ﻳاد ک‪ ،７‬کﻪ ＊کار ﻳ‪ ３‬وﻧﻴﻮ‪！ ،‬پﻲ ﻳ‪ ３‬ک‪ ７‬او ﻣ‪ ７‬شﻮ‪ ،‬خﻮراک ﻳ‪ ３‬روا دی‪ .‬کﻪ‬ ‫سپﻲ ور＇خﻪ خﻮراک وک‪ ،７‬د ＊کارخﻮړل روا ﻧﻪ دي‪ ،‬کﻪ باز ور＇خﻪ خﻮراک وک‪ ،７‬خﻮراک‬

‫‪٩٧‬‬

‫‪４‬ﻲ روا دی‪.‬‬ ‫(‪ )۶‬کﻪ ＊کاري ＊کار ژوﻧدی وﻣﻮﻧد‪ ،‬ﻧﻮ پر ﻫﻐﻪ واجب دي چ‪ ３‬حﻼل ﻳ‪ ３‬ک‪７‬ي‪ ،‬کﻪ ﻳ‪ ３‬حﻼل‬ ‫ﻧﻪ ک‪ ７‬او ﻣ‪ ７‬شﻮ‪ ،‬ﻏﻮ＊ﻪ ﻳ‪ ３‬ﻧﻪ خﻮړل کﻴ‪８‬ي او کﻪ سپﻲ ＊کار زﻧدۍ ک‪ ７‬او ！پﻲ ﻳ‪ ３‬ﻧﻪ ک‪ ،７‬خﻮړل‬ ‫ﻳ‪ ３‬جﻮاز ﻧﻪ ﻟري‪.‬‬ ‫(‪ )۷‬کﻪ بﻞ ﻧاتﻌﻠﻴﻤﻲ سپﻲ ﻳا د ﻣجﻮسﻲ سپﻲ ﻳا داس‪ ３‬سپﻲ ورسره پﻪ ＊کار ک‪ ３‬گ‪６‬ون وک‪ ７‬چ‪３‬‬ ‫د اهلل ﻧﻮم پرې ﻧﻪ و ﻳاد شﻮی‪ ،‬خﻮړل ﻳ‪ ３‬جﻮاز ﻧﻪ ﻟري‪.‬‬ ‫(‪ )۸‬کﻪ س‪７‬ي د ＊کار پﻪ ﻟﻮر ﻏشی وو‪４‬شت او د وﻳشتﻠﻮ پﻪ وخت ﻳ‪( ３‬د اهلل) ﻧﻮم ﻳاد ک‪ ،７‬کﻪ‬ ‫ﻏشﻲ ＊کار ！پﻲ ک‪ ７‬او ﻣ‪ ７‬شﻮ‪ ،‬خﻮراک ﻳ‪ ３‬روا دی‪ .‬کﻪ ﻳ‪ ３‬ژوﻧدی وﻣﻮﻧد حﻼل بﻪ ﻳ‪ ３‬ک‪７‬ي‪،‬‬ ‫کﻪ ﻳ‪ ３‬حﻼل ﻧﻪ ک‪ ７‬او ﻣ‪ ７‬شﻮ‪ ،‬ﻧﻪ خﻮړل کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫(‪ )۹‬کﻪ ﻏشی پﻪ ＊کار وﻟگ‪５‬د او ﻫﻐﻪ ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ ‪＄‬ان سره ﻳﻮړ‪ ،‬تر دې چ‪ ３‬ﻟﻪ سترگﻮ پﻨاه شﻮ‪ ،‬خﻮ‬ ‫＊کاري ﻳ‪ ３‬پﻪ ﻟ＂ﻪ ک‪ ３‬و تر＇ﻮ ﻳ‪ ３‬ﻣ‪ ７‬پﻴدا ک‪ ،７‬ﻧﻮ خﻮړل ﻳ‪ ３‬روا دي‪ ،‬خﻮ کﻪ ک‪５＋‬ﻨاست(ﻟ＂ﻮن ﻳ‪３‬‬ ‫پر‪＋４‬ﻮد) او وروستﻪ ﻳ‪ ３‬ﻣ‪ ７‬وﻣﻮﻧد‪ ،‬خﻮړل ﻳ‪ ３‬روا ﻧﻪ دي‪.‬‬ ‫(‪ )۱۰‬کﻪ چا ＊کار ووﻳشت‪ ،‬پﻪ اوبﻮ ک‪ ３‬وﻏﻮر‪５＄‬د او ﻣ‪ ７‬شﻮ‪ ،‬خﻮراک ﻳ‪ ３‬روا ﻧﻪ دی‪ ،‬ﻫﻤدا‬ ‫راز کﻪ پﻪ بام ﻳا ﻏره وﻏﻮر‪５＄‬ده او ﻟﻪ ﻫﻐﻪ ‪＄‬اﻳﻪ ‪＄‬ﻤک‪ ３‬تﻪ راورﻏ‪４７‬ده‪ ،‬خﻮړل ﻳ‪ ３‬روا ﻧﻪ دي‪ ،‬کﻪ‬ ‫ﻟﻮﻣ‪７‬ی پر ‪＄‬ﻤکﻪ وﻏﻮر‪５＄‬د‪ ،‬خﻮړل ﻳ‪ ３‬روا دي‪.‬‬ ‫(‪ )۱۱‬کﻪ ＊کار د ﻣﻌراض (ﻧﻴزې) پﻪ اړخ وﻟگ‪５‬د‪ ،‬ﻧﻪ خﻮړل کﻴ‪８‬ي‪ ،‬کﻪ ‪４‬ﻲ پﻪ ＇ﻮکﻪ ！پﻲ شﻮ‪،‬‬ ‫بﻴا ﻳ‪ ３‬خﻮړل روا دي‪ .‬کﻪ پﻪ بﻨدﻗﻪ (ﻟﻪ خ＂‪ ３‬جﻮړ گرد ﻏﻮﻧ‪６‬اری) وﻟگ‪５‬د او ﻣ‪ ７‬شﻮ‪ ،‬خﻮړل ﻳ‪３‬‬ ‫روا ﻧﻪ دي‪.‬‬ ‫(‪ )۱۲‬کﻪ ﻳ‪＊ ３‬کار ووﻳشت او کﻮم ﻏ‪７‬ی ﻳ‪ ３‬ور＇خﻪ پرې ک‪ ،７‬خﻮړل ﻳ‪ ３‬روا دي او (ﻏﻮڅ شﻮی)‬ ‫ﻏ‪７‬ی ﻳ‪ ３‬ﻧﻪ خﻮړل کﻴ‪８‬ي‪ .‬کﻪ ﻳ‪ ３‬درې ！ﻮ！‪ ３‬ک‪ ７‬او زﻳاتﻪ برخﻪ ﻳ‪ ３‬ﻟک‪ ９‬ﻟﻮر تﻪ وه خﻮړل کﻴ‪８‬ي‪ ،‬او‬ ‫کﻪ زﻳاتﻪ برخﻪ ﻳ‪ ３‬د سر ﻟﻮر تﻪ وه‪ ،‬زﻳاتﻪ (برخﻪ) ﻳ‪ ３‬خﻮړل کﻴ‪８‬ي او ﻟ‪８‬ه ﻳ‪ ３‬ﻧﻪ خﻮړل کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫(‪ )۱۳‬د ﻣجﻮسﻲ‪ ،‬ﻣرتد او بت پرست د ＊کار(خﻮړل) روا ﻧﻪ دي‪.‬‬

‫‪٩٨‬‬

‫(‪ )۱۴‬کﻪ چا ＊کار و وﻳشت خﻮ ﻣر‪－‬ﻮﻧﻲ وﻧﻪ ﻟ‪／‬ﻴده او د ＊کاري ﻟﻪ وﻟک‪＇ ３‬خﻪ ووت‪ ،‬بﻴا بﻞ‬ ‫چا و وﻳشت او وﻳ‪ ３‬واژه‪ ،‬ﻧﻮ (＊کار) د دوﻳﻢ تﻦ دی او خﻮړﻟی شﻲ‪ .‬کﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ي تﻦ ﻣر‪ ３－‬حال‬ ‫ک‪ ،７‬بﻴا دوﻳﻢ و وﻳشت او وﻳ‪ ３‬واژه‪ ،‬ﻧﻪ خﻮړل کﻴ‪８‬ي او دوﻳﻢ تﻦ ﻳ‪ ３‬د ﻟﻮﻣ‪７‬ي تﻦ ﻟپاره د ﻗﻴﻤت‬ ‫ضاﻣﻦ دی او د ！پ ﻧﻘصان بﻪ ور＇خﻪ کﻤﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫(‪ )۱۵‬ﻫﻐﻪ ژوي چ‪ ３‬ﻏﻮ＊ﻪ ﻳ‪ ３‬خﻮړل کﻴ‪８‬ي ﻳا ﻧﻪ خﻮړل کﻴ‪８‬ي‪＊ ،‬کار ﻳ‪ ３‬روا دی‪.‬‬ ‫شرحﻪ‬ ‫د صﻴد (＊کار) تعريف‪ :‬صﻴد پﻪ ﻟﻐت ک‪ ３‬د ＊کار شﻮي شﻲ او ﻫﻢ د ＊کار کﻮﻟﻮ د ﻋﻤﻞ پﻪ‬ ‫ﻣﻌﻨا راﻏﻠی‪.‬‬ ‫پﻪ اصﻄﻼح ک‪ ３‬صﻴد د ﻫﻐﻪ وحشﻲ او ت‪＋‬ت‪５‬دوﻧکﻲ ساک） ﻧﻮم دی چ‪ ３‬د اﻟﻮتﻠﻮ‪ ،‬ت‪＋‬ت‪５‬دﻟﻮ ﻳا‬ ‫ﻟﻪ ‪＄‬اﻧﻪ د دﻓاع کﻮﻟﻮ ﻟﻪ اﻣﻠﻪ ﻟﻪ چﻞ او حﻴﻠ‪ ３‬پرتﻪ ﻧﻪ ﻧﻴﻮل کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫د ＊کار مشروعﻴت‪ :‬د ＊کار ﻣشروﻋﻴت د اهلل پاک ﻟﻪ دې وﻳﻨا ＇خﻪ ثابت دی چ‪ ３‬ﻓرﻣاﻳﻲ‪:‬‬ ‫ﻠسَّﻴ َارةِ َو ُح ِّر َم َﻋﻠَ ْﻴ ُﻜ ْﻢ َص ْﻴ ُد ا ْﻟبَ ِّر َﻣا ُد ْﻣ ُت ْﻢ ُح ُر ًﻣا)‬ ‫(آُ ِحﻞ ﻟ َُﻜ ْﻢ َص ْﻴ ُد ا ْﻟبَ ْح ِر َوط ََﻌ ُاﻣ ُﻪ َﻣتَ ً‬ ‫اﻋا ﻟ َُﻜ ْﻢ َوﻟ ِ َّ‬ ‫(اﻟﻤائدة‪ )۹۶ :‬ژباړه‪ :‬حﻼل ک‪７‬ای شﻮ تاس‪ ３‬تﻪ ＊کار د بحر او طﻌام د بحر‪ ،‬ﻟپاره د گ＂‪３‬‬ ‫اخﻴستﻠﻮ ستاس‪ ،３‬او ﻟپاره د ﻣساﻓرو‪ ،‬او حرام ک‪７‬ی شﻮ پﻪ تاس‪＊ ３‬کار د وچ‪＇ ３‬ﻮ چ‪ ３‬تاس‪３‬‬ ‫ﻣحرﻣان ﻳی‪.‬‬ ‫＊کاري حﻴوانات‪ :‬د ！ﻮﻟﻮ ﻫﻐﻮ ＇ﻴرووﻧکﻮ ‪＄‬ﻨاورو د ＊کار خﻮړل روا دي چ‪ ３‬اﻧﻴاب (داړوﻧکﻲ‬ ‫ﻏا＊ﻮﻧﻪ) وﻟري او د ＊کار تﻌﻠﻴﻢ اخﻠﻲ ﻟکﻪ سپی‪ ،‬پ‪７‬اﻧگ او ﻧﻮر‪ ،‬ﻫﻤدا راز د ﻫﻐﻮ اﻟﻮتﻮﻧکﻮ‬ ‫ﻣرﻏاﻧﻮ د ＊کار خﻮړل ﻫﻢ روا دي چ‪５＇ ３‬رووﻧک‪ ３‬پﻨج‪ ３‬وﻟري او د ＊کار تﻌﻠﻴﻢ اخﻠﻲ ﻟکﻪ‬ ‫باز‪ ،‬با＊ﻪ او داس‪ ３‬ﻧﻮر‪.‬‬ ‫د ＊کار شرطونه‪ :‬د ＊کار ﻏﻮ＊ﻪ دﻻﻧدې شرطﻮﻧﻮ د پﻮره کﻮﻟﻮ پﻪ صﻮرت ک‪ ３‬حﻼﻟﻪ ده‪:‬‬ ‫‪＊ -۱‬کاري حﻴﻮان باﻳد تﻌﻠﻴﻤﻲ وي‪.‬‬

‫‪٩٩‬‬

‫‪ -۲‬د ﻟﻴ‪８‬ﻟﻮ پﻪ وخت ورباﻧدې د اهلل پاک ﻧﻮم ﻳاد شﻮی وي‪.‬‬ ‫‪＊ -۳‬کار ﻳ‪ ３‬پﻪ زخﻤﻲ کﻮﻟﻮ سره وژﻟی وي‪.‬‬ ‫‪ -۴‬کﻪ ＊کاري حﻴﻮان ﻟﻪ ‪＄‬ﻨاورو ＇خﻪ وي‪ ،‬باﻳد ﻟﻪ ＊کار ＇خﻪ ﻳ‪ ３‬ﻏﻮ＊ﻪ ﻧﻪ وي خﻮړﻟﻲ‪.‬‬ ‫د ＊کار تعلﻴم‪ :‬د سپﻲ تﻌﻠﻴﻢ دا دی چ‪ ３‬درې ‪＄‬ﻠ‪ ３‬د ＊کار ﻏﻮ＊ﻪ پرتﻪ ﻟﻪ خﻮړﻟﻮ ＊کاري تﻪ‬ ‫راوړي‪ .‬د باز تﻌﻠﻴﻢ دا دی چ‪ ３‬د ＇‪＋‬تﻦ پﻪ بﻠﻨﻪ ﻫﻐﻪ تﻪ ورشﻲ‪ ،‬پﻪ دې بﻨس＀ کﻪ باز ﻟﻪ ＊کار‬ ‫شﻮي شﻲ ＇خﻪ ﻏﻮ＊ﻪ وخﻮري پات‪ ３‬ﻏﻮ＊ﻪ حﻼﻟﻪ ده‪.‬‬ ‫کﻠﻪ چ‪＊ ３‬کار پﻪ ！پﻲ ک‪５‬دو او وﻳﻨ‪ ３‬بﻬ‪５‬دو سره ﻣ‪ ７‬شﻲ ﻏﻮ＊ﻪ ﻳ‪ ３‬حﻼﻟﻪ ده‪ ،‬خﻮ کﻪ ＊کار ﻟﻪ‬ ‫وﻳشتﻠﻮ وروستﻪ ＊کاري تﻪ ژوﻧدی پﻪ ﻻس ورشﻲ ﻻزﻣﻪ ده چ‪ ３‬حﻼل ﻳ‪ ３‬ک‪７‬ي‪ ،‬بﻴا ﻫﻢ کﻪ د‬ ‫وخت د تﻨگﻮاﻟﻲ ﻳا د چ‪７‬ې د ﻧﻪ ﻣﻮجﻮدﻳت ﻟﻪ اﻣﻠﻪ ＊کار د وﻳﻨ‪ ３‬د بﻬ‪５‬دو پﻪ صﻮرت ک‪ ３‬ﻣ‪７‬‬ ‫شﻮ ﻏﻮ＊ﻪ ﻳ‪ ３‬حﻼﻟﻪ ده‪.‬‬ ‫د حﻼل‪ ３‬ډولونه‪ :‬حﻼﻟﻪ پﻪ دوه ډوﻟﻪ ده‪ :‬ﻳﻮه اختﻴاري ذبحﻪ ده چ‪ ３‬پﻪ ﻋاﻣﻮ حاﻻتﻮ ک‪ ３‬د چ‪７‬ې‬ ‫او ﻏﻮ＇ﻮوﻧکﻮ شﻴاﻧﻮ پﻪ واسﻄﻪ د حﻴﻮان د ﻣرۍ د ﻏﻮ＇ﻮﻟﻮ پﻪ وسﻴﻠﻪ راﻣﻨ‪％‬تﻪ کﻴ‪８‬ي‪ .‬دوﻳﻤﻪ‬ ‫اضﻄراري ﻳا د اړتﻴا پر ﻣﻬال حﻼﻟﻪ ده‪ ،‬ﻳﻌﻨ‪ ３‬کﻠﻪ چ‪ ３‬اختﻴاري ذبحﻪ ﻣﻤکﻨﻪ ﻧﻪ وي او حﻴﻮان پﻪ‬ ‫کﻮم ت‪５‬ره شﻲ ووﻫﻞ شﻲ او د وﻳﻨ‪ ３‬بﻬ‪５‬دو ﻟﻪ اﻣﻠﻪ ساه ورک‪７‬ي‪ ،‬ﻟکﻪ د ＊کار صﻮرت‪.‬‬ ‫باﻳد ووﻳﻞ شﻲ چ‪ ３‬پﻪ دواړو حﻼﻟﻮ ک‪ ３‬دا شرط ده چ‪ ３‬پﻪ داس‪ ３‬ت‪５‬ره شﻲ سره ترسره شﻲ چ‪３‬‬ ‫وﻳﻨﻪ وبﻬﻮي‪ ،‬پﻪ ذبحﻪ ک‪ ３‬د اوسپﻨ‪＇ ３‬خﻪ جﻮړه وسﻴﻠﻪ شرط ﻧﻪ ده‪.‬‬ ‫اضﻄراري ذبحﻪ ﻫﻐﻪ ﻣﻬال روا ده چ‪ ３‬اختﻴاري ذبحﻪ ﻣﻤکﻨﻪ ﻧﻪ وي‪ ،‬کﻪ چﻴرې اختﻴاري ذبحﻪ‬ ‫ﻣﻤکﻨﻪ وه ﻧﻮ پﻪ اضﻄراري ذبح‪ ３‬سره د حﻴﻮان حﻼﻟﻮل روا ﻧﻪ دي‪ .‬د پﻮرتﻨﻲ صﻮرت احکام او‬ ‫د ＊کار ﻧﻮر زﻳات احکام پﻪ ﻫﻤدې اصﻞ وﻻړ دي‪.‬‬ ‫د ＊کار ورک‪５‬دل‪ :‬کﻪ ＊کار ﻟﻪ وﻳشتﻠﻮ او ！پﻲ ک‪５‬دﻟﻮ وروستﻪ ورک شﻲ او د ﻟ＂ﻮن پﻪ صﻮرت‬ ‫ک‪ ３‬ﻣ‪ ７‬پﻴدا شﻲ او د ＊کاري د وﻳشتﻠﻮ اثر ورباﻧدې وي‪ ،‬خﻮړل ﻳ‪ ３‬روا دي‪ ،‬خﻮ کﻪ ＊کاري‬ ‫ﻳ‪ ３‬ﻟ＂ﻮن پر‪８４‬دي او وروستﻪ ﻳ‪ ３‬ﻣ‪ ７‬وﻣﻮﻣﻲ‪ ،‬ﻧﻮ ﻏﻮ＊ﻪ ﻳ‪ ３‬حﻼﻟﻪ ﻧﻪ ده‪＄ ،‬کﻪ ک‪５‬دای شﻲ ﻣ‪７‬ﻳﻨﻪ‬

‫‪١٠٠‬‬

‫ﻳ‪ ３‬د کﻮم بﻞ سبب ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬وي‪.‬‬ ‫د م‪７‬ين‪ ３‬د سبب نا＇رگندتﻴا‪ :‬کﻪ ＊کار وروستﻪ ﻟﻪ وﻳشتﻠﻮ پﻪ اوبﻮ ک‪ ３‬وﻏﻮر‪＄‬ﻴ‪８‬ي‪ ،‬ﻳا ﻫﻢ پﻪ‬ ‫ﻟﻮړ ‪＄‬ای ﻟکﻪ بام او ﻏره باﻧدې وﻏﻮر‪＄‬ﻴ‪８‬ي او ﻟﻪ ﻏﻮر‪５＄‬دﻟﻮ وروستﻪ ‪＄‬ﻤک‪ ３‬تﻪ راورﻏ‪７‬ﻳ‪８‬ي‪،‬‬ ‫ﻏﻮ＊ﻪ ﻳ‪＄ ３‬کﻪ روا ﻧﻪ ده چ‪ ３‬د ＊کار د ﻣ‪７‬ﻳﻨ‪ ３‬اصﻠﻲ سبب ﻣﻌﻠﻮم ﻧﻪ دی چ‪ ３‬آﻳا د وﻳشتﻠﻮ‬ ‫ﻟﻪ اﻣﻠﻪ ﻣ‪ ７‬دی او کﻪ د رﻏ‪７‬ﻳدﻟﻮ ﻳا پﻪ اوبﻮ ک‪ ３‬د ﻏﻮر‪５＄‬دو ﻟﻪ اﻣﻠﻪ ﻣ‪ ７‬دی‪ .‬پﻪ دې صﻮرتﻮﻧﻮ ک‪３‬‬ ‫احتﻴاط دا دی چ‪ ３‬حرﻣت پﻪ حﻼﻟﻮاﻟﻲ ﻣﻘدم وشﻤ‪５‬رل شﻲ‪.‬‬ ‫معراض او بندقه‪ :‬ﻣﻌراض د ﻧﻴزې پﻪ ＇‪５‬ر اوږد ﻟرگی دی چ‪＇ ３‬ﻮکﻪ ﻳ‪ ３‬ت‪５‬ره او ﻏﻮ＇ﻮل کﻮﻻی‬ ‫شﻲ‪ .‬کﻪ ＊کار د ﻣﻌراض پﻪ ډډه وﻟگﻴ‪８‬ي‪ ،‬ﻧﻪ خﻮړل کﻴ‪８‬ي ‪＄‬کﻪ چ‪ ３‬د ﻣﻌراض ډډه ﻏﻮ＇ﻮل‬ ‫ﻧﻪ کﻮي‪ ،‬خﻮ کﻪ پﻪ ＇ﻮکﻪ ﻳ‪ ３‬وﻟگﻴ‪８‬ي خﻮراک ﻳ‪ ３‬روا دی پﻪ دې دﻟﻴﻞ چ‪＇ ３‬ﻮکﻪ ﻳ‪ ３‬ت‪５‬ره او‬ ‫ﻏﻮ＇ﻮل کﻮي‪.‬‬ ‫بﻨدﻗﻪ ﻟﻪ خ＂‪＇ ３‬خﻪ جﻮړ شﻮی ﻏﻮﻧ‪６‬اری دی چ‪ ３‬ﻧﻪ پرې کﻮل کﻮي او ﻧﻪ وﻳﻨﻪ بﻬﻮي بﻠک‪３‬‬ ‫ﻏﻮ＊ﻪ ！کﻮي او ﻫ‪６‬وکی ﻣاتﻮي‪ ،‬ﻧﻮ پﻪ دې بﻨس＀ پﻪ بﻨدﻗﻪ د ﻟ‪５／‬دﻟی ＊کار خﻮړل روا ﻧﻪ دی‪.‬‬ ‫د ＊کار ＇و ！و！‪ ３‬ک‪５‬دل‪ :‬کﻪ ＊کار داس‪ ３‬ووﻳشتﻞ شﻲ چ‪ ３‬د بدن ﻳﻮه ！ﻮ！ﻪ ﻟکﻪ ﻻس ﻳا پ‪＋‬ﻪ‬ ‫ور＇خﻪ جﻼ شﻲ د ﻧﻮﻣﻮړې ！ﻮ！‪ ３‬خﻮړل د پﻴﻐﻤبر (ﻋﻠﻴﻪ اﻟسﻼم) د دې حدﻳث ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬چ‪３‬‬ ‫ﻴﻤ ِة َو ِﻫ َﻰ َحَّﻴ ٌة ﻓَ ُﻬ َﻮ َﻣ ْﻴتَةٌ‪ .‬ژباړه‪ :‬ﻫﻐﻪ (！ﻮ！ﻪ) چ‪３‬‬ ‫ترﻣذي رواﻳت ک‪７‬ی‪ ،‬روا ﻧﻪ دي‪َ :‬ﻣا ُﻗ ِﻄ َﻊ ِﻣ َﻦ ا ْﻟبَ ِﻬ َ‬ ‫ﻟﻪ ＇اروي ＇خﻪ جﻼ شﻲ او (＇اروی) ژوﻧدی و ﻧﻮ (ﻫﻐﻪ ！ﻮ！ﻪ) ﻣرداره ده‪.‬‬ ‫کﻪ ＊کار دوه ！ﻮ！‪ ３‬شﻲ خﻮ د سرﻟﻮر تﻪ ﻟ‪８‬ه او د ﻟک‪ ９‬ﻟﻮر تﻪ ！ﻮ！ﻪ زﻳاتﻪ وي ﻧﻮ ！ﻮل ‪＄‬کﻪ حﻼل‬ ‫دی چ‪ ３‬ﻏﻮ＇ﻪ شﻮې برخﻪ د ورﻣ‪ ８５‬رگﻮﻧﻮ تﻪ ﻧ‪８‬دې او حﻼل گ‪２‬ﻞ کﻴ‪８‬ي‪ .‬خﻮ کﻪ د سر ﻟﻮر تﻪ ！ﻮ！ﻪ‬ ‫زﻳاتﻪ او د ﻟک‪ ９‬ﻟﻮر تﻪ کﻤﻪ وي ﻧﻮ د ژوﻧدي حﻴﻮان ！ﻮ！ﻪ گ‪２‬ﻞ کﻴ‪８‬ي اود پﻮرتﻨﻲ حدﻳث ﻟﻪ ﻣخ‪３‬‬ ‫د کﻤ‪ ３‬برخﻲ خﻮړل روا ﻧﻪ دي‪.‬‬ ‫په ＊کار ک‪ ３‬د دوو تنو گ‪６‬ون‪ :‬کﻪ ﻳﻮ ＊کاري ＊کار ووﻟﻲ‪ ،‬خﻮ وﻳﻨ‪ ３‬ور＇خﻪ وﻧﻪ بﻬﻮي او‬ ‫دوﻣره ﻳ‪ ３‬ﻧاتﻮاﻧﻪ ﻧﻪ ک‪７‬ي چ‪ ３‬ﻟﻪ اﻟﻮت او ت‪＋５‬ت‪＇ ３‬خﻪ وو‪＄‬ﻲ‪ .‬پﻪ دې وخت ک‪ ３‬دوﻳﻢ ＊کاري‬

‫‪١٠١‬‬

‫ﻧﻮﻣﻮړی ＊کار ووﻟﻲ‪ ،‬وﻳﻨ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬وبﻬﻮي او ﻧاتﻮاﻧﻪ ﻳ‪ ３‬ک‪７‬ي او ﻳا ﻳ‪ ３‬ووژﻧﻲ‪ .‬پﻪ دې صﻮرت ک‪３‬‬ ‫＊کار د دوﻳﻢ ＊کاري حﻖ دی‪＄ ،‬کﻪ د ﻟﻮﻣ‪７‬ي ＊کاري وﻳشتﻠﻮ اﻏ‪５‬ز ﻧﻪ دی ک‪７‬ي او پﻴﻐﻤبر‬ ‫(ﻋﻠﻴﻪ اﻟسﻼم) ﻓرﻣاﻳﻲ‪( :‬اﻟصﻴد ﻟﻤﻦ آخذه) ＊کار د ﻫﻐﻪ چا (حﻖ) دی چ‪ ３‬وﻳ‪ ３‬ﻧﻴﻮه‪.‬‬ ‫کﻪ ＊کاري ＊کار داس‪ ３‬ووﻟﻲ چ‪ ３‬وﻳﻨ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬وبﻬﻴ‪８‬ي او دوﻣره ﻧاتﻮاﻧﻪ شﻲ چ‪ ３‬ﻟﻪ اﻟﻮتﻮ او ﻳا‬ ‫ت‪＋５‬ت‪＇ ３‬خﻪ وو‪＄‬ﻲ‪ ،‬پﻪ دې وخت ک‪ ３‬دوﻳﻢ ＊کاري ﻫﻐﻪ ووﻟﻲ او ﻣ‪ ７‬شﻲ‪＊ ،‬کار ﻣردار او‬ ‫دوﻳﻢ ＊کاري‪ ،‬ﻟﻮﻣ‪７‬ي ＊کاري تﻪ د ＊کار ضاﻣﻦ دی‪＊ .‬کار ‪＄‬کﻪ ﻣردار گ‪２‬ﻞ کﻴ‪８‬ي چ‪ ３‬د‬ ‫ﻟﻮﻣ‪７‬ي ＊کاري پﻪ وﻳشتﻮ سره ＊کار ﻟﻪ ت‪＋５‬ت‪ ３‬وتﻠی او ژوﻧدی دی ﻧﻮ باﻳد چ‪ ３‬اختﻴاري ذبحﻪ‬ ‫شﻲ ﻳﻌﻨ‪ ３‬پﻪ چاړه حﻼل شﻲ خﻮ دوﻫﻢ ＊کاري پﻪ اضﻄراري ذبح‪ ３‬سره ﻟﻪ ﻫﻐﻪ ساه ووﻳستﻪ‬ ‫او ﻣردار شﻮ‪ .‬ﻫﻤدا راز د ﻟﻮﻣ‪７‬ي ＊کاري ﻟﻪ خﻮا د ＊کار پﻪ وﻳشتﻠﻮ او ﻟﻪ ت‪＋５‬ت‪ ３‬پﻪ وﻳستﻠﻮ سره‬ ‫＊کار د ﻟﻮﻣ‪７‬ي ＊کاري ﻣﻠکﻴت گر‪５＄‬دﻟی او دوﻳﻢ ＊کاري پر ﻫﻐ‪ ３‬ت‪５‬ری ک‪７‬ی‪ ،‬ﻧﻮ باﻳد تاوان‬ ‫ورک‪７‬ي‪ ،‬خﻮ چ‪＊ ３‬کار ！پﻲ دی پﻪ ضاﻣﻦ باﻧدې د ！پﻲ ＊کار ﻗﻴﻤت ورکﻮل ﻻزم دي ﻧﻪ د روغ‬ ‫＊کار ﻗﻴﻤت‪.‬‬ ‫＊کار ک‪５‬دونکي حﻴوانات‪ :‬ﻫﻐﻪ حﻴﻮاﻧات چ‪ ３‬ﻏﻮ＊ﻪ ﻳ‪ ３‬خﻮړل کﻴ‪８‬ي د ＊کار ﻣﻮخﻪ ﻳ‪３‬‬ ‫رو＊اﻧﻪ ده‪ ،‬خﻮﻫﻐﻪ حﻴﻮاﻧات چ‪ ３‬ﻏﻮ＊ﻪ ﻳ‪ ３‬ﻧﻪ خﻮړل کﻴ‪８‬ي د پﻮستکﻲ‪ ،‬وﻳ‪＋‬تاﻧﻮ او ﻫ‪６‬وکﻮ‬ ‫ﻻس تﻪ راوړﻟﻮ ﻟپاره ﻳ‪＊ ３‬کار روا دی‪ ،‬ﻫﻤدا راز د ‪＄‬ﻴﻨﻮ حﻴﻮاﻧاتﻮ ﻟﻪ ضرر ＇خﻪ د ‪＄‬ان خﻮﻧدي‬ ‫کﻮﻟﻮ پﻪ خاطر ﻫﻢ د ﻫﻐﻮی ＊کار روا دی‪.‬‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ﻟﻴﻨده د وﻳشتﻞ شﻮې ﻣرﻏ‪ ９‬چ‪ ３‬پﻪ وﻳشتﻠﻮ وژل شﻮې وي‪ ،‬د شرﻋﻲ حکﻢ‬ ‫پﻪ اړه د ﻟﻮستﻞ شﻮي درس پﻪ ر‪１‬ا ک‪ ３‬خبرې وک‪７‬ي‪.‬‬

‫‪١٠٢‬‬

‫‪ -۱‬صﻴد تﻌرﻳﻒ ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ -۲‬د ＊کار د ﻣشروﻋﻴت دﻟﻴﻞ وواﻳاست‪.‬‬ ‫‪ -۳‬د شرﻳﻌت ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬د کﻮم سپی او باز ＊کار حﻼل دی؟‬ ‫‪ -۴‬کﻪ ＊کار پﻪ وﻳشتﻠﻮ سره ＇ﻮ ！ﻮ！‪ ３‬شﻲ‪＇ ،‬ﻪ حکﻢ ﻟري؟‬ ‫‪ -۵‬کﻪ ﻳﻮ ＊کاري ＊کار ووﻟﻲ او دوﻫﻢ ＊کاري ﻫﻢ ﻫﻐﻪ پﻪ وﻳشتﻠﻮ سره ووژﻧﻲ‪＇ ،‬ﻪ حکﻢ‬ ‫ﻟري؟ پﻪ تﻔصﻴﻞ سره ﻳ‪ ３‬بﻴان ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ -۶‬د ﻫﻐﻮ حﻴﻮاﻧاتﻮ ＊کار چ‪ ３‬ﻏﻮ＊ﻪ ﻳ‪ ３‬ﻧﻪ خﻮړل کﻴ‪８‬ي‪ ،‬وﻟ‪ ３‬روا دی؟‬

‫‪١٠٣‬‬

‫اوولسم لﻮست‬

‫ذبح‪３‬‬ ‫ﻗرأن کرﻳﻢ ﻣﻮﻧ‪ ８‬تﻪ د پاکﻮ شﻴاﻧﻮ د خﻮړﻟﻮ او د ﻣردارو د خﻮراک ＇خﻪ د ‪＄‬ان ساتﻠﻮ اﻣر ک‪７‬ی‪ .‬ﻟﻪ‬ ‫دې کبﻠﻪ د پاکﻮ او ﻣردارو ﻏﻮ＊ﻮ پ‪５‬ژﻧدل د ﻫر ﻣسﻠﻤان دﻧده ده‪ .‬پﻪ ﻧﻨﻨﻲ ﻟﻮست ک‪ ３‬بﻪ د ذبح‪３‬‬ ‫(حﻼﻟ‪ ،)３‬د پاکﻮ اوﻧاپاکﻮ ﻏﻮ＊ﻮ ډوﻟﻮﻧﻪ او احکام وﻟﻮﻟﻮ‪.‬‬

‫‪١٠٤‬‬

‫ژباړه‬ ‫(‪ )۱‬د ﻣسﻠﻤان او کتابﻲ حﻼﻟﻪ روا ده‪ .‬د ﻣجﻮسﻲ‪ ،‬ﻣرتد‪ ،‬بت پرست او ﻣحرم حﻼﻟﻪ ﻧﻪ خﻮړل‬ ‫کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫(‪ )۲‬کﻪ ذبحﻪ کﻮوﻧکﻲ (د ذبحﻪ کﻮﻟﻮ پﻪ وخت‪ ،‬د اهلل) ﻧﻮم ﻳادول ﻗصدا ً پر‪＋４‬ﻮد‪ ،‬ذبحﻪ شﻮی‬ ‫حﻴﻮان ﻣردار دی او ﻧﻪ خﻮړل کﻴ‪８‬ي‪ ،‬خﻮ کﻪ پﻪ ﻫ‪５‬ره ﻳ‪ ３‬پر‪＋４‬ﻮده‪ ،‬خﻮړل کﻴ‪８‬ي‪.‬‬

‫‪١٠٥‬‬

‫(‪ )۳‬ذبحﻪ بﻪ د حﻠﻖ او ﻟب‪( ３‬د سﻴﻨ‪ ３‬د سر ﻫ‪６‬وکﻮ تر ﻣﻨ‪ ＃‬ژور ‪＄‬ای) پﻪ ﻣﻨ‪ ＃‬ک‪ ３‬وي‪.‬‬ ‫(‪ )۴‬ﻫﻐﻪ رگﻮﻧﻪ چ‪ ３‬پﻪ ذبحﻪ ک‪ ３‬ﻏﻮ＇ﻴ‪８‬ي ＇ﻠﻮر دي‪ :‬حﻠﻘﻮم‪ ،‬ﻣري او دوه ﻏ＀ رگﻮﻧﻪ‪ ،‬کﻠﻪ ﻳ‪３‬‬ ‫چ‪！ ３‬ﻮل ﻏﻮڅ ک‪７‬ل خﻮړل ﻳ‪ ３‬روا دي‪ ،‬کﻪ ﻳ‪ ３‬زﻳاتره ﻏﻮڅ ک‪７‬ل ﻫﻢ د ابﻮحﻨﻴﻔﻪ پﻪ ﻧزد روا دي‪.‬‬ ‫اﻣام ابﻮﻳﻮسﻒ او اﻣام ﻣحﻤد (رحﻤﻬﻤااهلل) وﻳﻠﻲ‪ :‬د حﻠﻘﻮم‪ ،‬ﻣري او د ﻳﻮ ﻏ＀ رګ ﻏﻮ＇ﻮل‬ ‫اړﻳﻦ دي‪.‬‬ ‫(‪ )۵‬د گﻨﻲ پﻪ پترۍ او ت‪５‬ره ت‪５‬ره ذبحﻪ روا ده‪ ،‬ﻫﻤدا راز (ذبحﻪ) پﻪ ﻫر ﻫﻐﻪ شﻲ چ‪ ３‬وﻳﻨﻪ وبﻬﻮي‬ ‫روا ده‪ ،‬ﻣگر پﻪ ﻏاښ او ﻧﻮک چ‪ ３‬پخپﻞ ‪＄‬ای ک‪ ３‬وي‪ ،‬روا ﻧﻪ ده‪.‬‬ ‫(‪ )۶‬ﻣستحب ده چ‪( ３‬ذبحﻪ کﻮوﻧکی) خپﻠﻪ چاړه ت‪５‬ره ک‪７‬ي‪ .‬ﻣکروه ده چ‪＇ ３‬ﻮک (د ذبح‪３‬‬ ‫پﻪ ﻣﻬال) چاړه ﻧخاع تﻪ ورسﻮي ﻳا سر ﻏﻮڅ ک‪７‬ي‪ ،‬خﻮ (د ذبحﻪ شﻮي حﻴﻮان ﻏﻮ＊ﻪ خﻮړل) روا‬ ‫دي‪.‬‬ ‫(‪ )۷‬کﻪ ﻳ‪ ３‬پسﻪ د ＇＀ ﻟﻪ ﻟﻮري ذبحﻪ ک‪ ７‬او د رگﻮﻧﻮ تر ﻏﻮ＇ﻮﻟﻮ ژوﻧدی پات‪ ３‬و‪ ،‬ذبحﻪ روا ده‪،‬‬ ‫خﻮ سره ﻟﻪ کراﻫﻴتﻪ‪ .‬کﻪ د رگﻮﻧﻮ ﻟﻪ پرې کﻮﻟﻮ وړاﻧدې ﻣ‪ ７‬شﻮ‪ ،‬ﻧﻪ خﻮړل کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫(‪ )۸‬ﻫرﻫﻐﻪ ＊کاري ژوی چ‪ ３‬اﻫﻠﻲ شﻮی وي حﻼﻟﻪ ﻳ‪ ３‬ذبحﻪ کﻮل دي او ﻫﻐﻪ ＇اروي چ‪３‬‬ ‫صحراﻳﻲ شﻲ حﻼﻟﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ ت‪５‬ﻎ وﻫﻞ او ！پﻲ کﻮل دي‪.‬‬ ‫(‪ )۹‬د ﻏﻮا او پسﻪ ذبحﻪ کﻮل ﻣستحب دي‪ ،‬کﻪ ﻳ‪ ３‬ﻧحر ک‪７‬ل‪ ،‬ﻟﻪ کراﻫﻴت سره روا دی‪.‬‬ ‫(‪ )۱۰‬د اوښ ﻧحر کﻮل ﻣستحب دي‪ ،‬کﻪ ﻳ‪ ３‬ذبحﻪ ک‪ ،７‬ﻟﻪ کراﻫﻴت سره روا ده‪.‬‬ ‫(‪ )۱۱‬کﻪ چا او＊ﻪ ﻧحر ک‪７‬ه ﻳا ﻳ‪ ３‬ﻏﻮا ﻳا ﻣ‪８５‬ه ذبحﻪ ک‪７‬ه او د ﻫﻐ‪ ３‬پﻪ خ‪＂５‬ﻪ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻣ‪ ７‬بچی وﻣﻮﻧد‪،‬‬ ‫ﻧﻪ خﻮړل کﻴ‪８‬ي‪ ،‬برابره ده چ‪ ３‬خﻠﻘت ﻳ‪ ３‬بشپ‪ ７‬شﻮي وي او کﻪ ﻧﻪ‪.‬‬ ‫(‪ )۱۲‬ﻫﻐﻪ ‪＄‬ﻨاور چ‪ ３‬داړوﻧکﻲ ﻏا＊ﻮﻧﻪ ﻟري‪ ،‬د ﻏﻮ＊‪ ３‬خﻮړل ﻳ‪ ３‬روا ﻧﻪ دي‪ ،‬ﻫﻤدا راز د‬ ‫(＊کار) ﻣﻨگﻮﻟ‪ ３‬ﻟروﻧکﻲ ﻣرﻏﻪ خﻮړل روا ﻧﻪ دي‪ .‬د ک‪＋‬تﻮﻧﻮ کارﻏﻪ (خﻮړل) باک ﻧﻪ ﻟري‪ ،‬برگ‬ ‫کارﻏﻪ چ‪ ３‬ﻣردارې خﻮري‪ ،‬ﻧﻪ خﻮړل کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫(‪ )۱۳‬د کﻔتار (حﻴﻮان دی چ‪ ３‬ﻟﻪ سپﻲ کﻮچﻨی او ﻟﻪ گﻴدړ ﻟﻮی دی) سﻤسارې او ！ﻮﻟﻮ حشراتﻮ‬

‫‪١٠٦‬‬

‫خﻮړل ﻣکروه دي‪.‬‬ ‫(‪ )۱۴‬د کﻮرﻧﻴﻮ خرو او کچرو د ﻏﻮ＊ﻮ خﻮړل روا ﻧﻪ دي‪ .‬د اﻣام ابﻮحﻨﻴﻔﻪ پﻪ ﻧزد د آس ﻏﻮ＊ﻪ‬ ‫خﻮړل ﻣکروه دي‪ ،‬د سﻮۍ خﻮړل باک ﻧﻪ ﻟري‪.‬‬ ‫(‪ )۱۵‬کﻠﻪ چ‪ ３‬ﻫﻐﻪ حﻴﻮاﻧات چ‪ ３‬ﻏﻮ＊ﻪ ﻳ‪ ３‬ﻧﻪ خﻮړل کﻴ‪８‬ي‪ ،‬ذبحﻪ شﻲ‪ ،‬پﻮستکی اوﻏﻮ＊ﻪ ﻳ‪３‬‬ ‫پاکﻴ‪８‬ي‪ ،‬پرتﻪ د اﻧسان او خﻨزﻳر‪ ،‬چ‪ ３‬حﻼﻟﻮل د ﻫﻐﻮی پر پﻮستکﻲ او ﻏﻮ＊‪ ３‬اﻏ‪５‬ز ﻧﻪ ﻟري‪.‬‬ ‫(‪ )۱۶‬د اوبﻮ ﻟﻪ حﻴﻮاﻧاتﻮ ＇خﻪ ﻳﻮازې کب خﻮړل کﻴ‪８‬ي او د اوبﻮ پﻪ سر د ‪－‬ر‪＄‬ﻴدوﻧکﻲ (ﻣ‪ ７‬کب‬ ‫خﻮړل) ﻣکروه دي‪ .‬د جرﻳث (ﻳﻮ ډول گرد کب دی) او ﻣارﻣاﻫﻲ خﻮړل باک ﻧﻪ ﻟري‪.‬‬ ‫(‪ )۱۷‬د ﻣﻠخ خﻮړل روا دي او (ﻣﻠخ) حﻼﻟﻪ ﻧﻪ ﻟري‪.‬‬ ‫شرحﻪ‬ ‫د ذبح‪ ３‬او نحر تعريف‪( :‬ذبح) پﻪ ﻟﻐت ک‪＇ ３‬ﻴروﻟﻮ تﻪ واﻳﻲ او پﻪ اصﻄﻼح ک‪ ３‬پﻪ درﻳﻮ ﻣﻌﻨاگاﻧﻮ‬ ‫استﻌﻤال شﻮې‪.‬‬ ‫‪ -۱‬د حﻠﻖ ﻏﻮ＇ﻮل‪ :‬د سﻴﻨ‪ ３‬د پﻮرتﻨﻲ ﻫ‪６‬وک‪＇ ３‬خﻪ پﻮرتﻪ تر زﻧ‪ ３‬پﻮرې حﻠﻖ بﻠﻞ کﻴ‪８‬ي‪ .‬ذبحﻪ‬ ‫پﻪ دې ﻣﻌﻨا د ﻧحر پﻪ ﻣﻘابﻞ ک‪ ３‬استﻌﻤاﻟﻴ‪８‬ي‪＄ ،‬کﻪ ﻧحر د حﻴﻮان د سﻴﻨ‪ ３‬پﻪ سر ک‪ ３‬د دوو‬ ‫ﻫ‪６‬وکﻮ تر ﻣﻨ‪ ＃‬د ژور ‪＄‬ای پﻪ ت‪５‬ﻎ وﻫﻠﻮ او ﻏﻮ＇ﻮﻟﻮ تﻪ واﻳﻲ‪.‬‬ ‫د ذبح‪ ３‬او ﻧحر تﻮپﻴر ﻟکﻪ ＇ﻨگﻪ چ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ تﻌرﻳﻔﻮﻧﻮ ＇خﻪ ＊کاري دا دی چ‪ ３‬ذبح د ﻟب‪( ３‬د‬ ‫سﻴﻨ‪ ３‬د سر د ﻫ‪６‬وکﻮ تر ﻣﻨ‪ ＃‬ژور ‪＄‬ای) ＇خﻪ پﻮرتﻪ او ﻧحر پﻪ ﻟبﻪ ک‪ ３‬راﻣﻨ‪％‬تﻪ کﻴ‪８‬ي‪ .‬دوﻳﻢ دا‬ ‫چ‪ ３‬ذبح د ﻏﻮاﻳاﻧﻮ او پسﻮﻧﻪ ﻟپاره دی او ﻧحر د او＊اﻧﻮ ﻟپاره دی‪.‬‬ ‫‪ -۲‬ﻣﻄﻠﻖ حﻼﻟﻮ تﻪ وﻳﻞ کﻴ‪８‬ي‪ ،‬د ﻧحر پﻪ ﻣﻌﻨا وي او کﻪ د ذبح‪ .３‬ﻧحر د حﻴﻮان د سﻴﻨ‪ ３‬پﻪ سر‬ ‫ک‪ ３‬د دوو ﻫ‪６‬وکﻮ تر ﻣﻨ‪ ＃‬د ژور ‪＄‬ای سره د ﻏاړې ﻏﻮ＇ﻮل‪.‬‬ ‫‪ -۳‬د حﻴﻮان حﻼل گر‪＄‬ﻮل‪ ،‬برابره ده چ‪ ３‬د ذبح‪ ،３‬ﻧحر او ﻳا ﻫﻢ پﻪ اِضﻄراري حاﻟت ک‪ ３‬پﻪ‬ ‫ت‪５‬ره ت‪５‬ﻎ د وﻳشتﻠﻮ پﻪ وسﻴﻠﻪ وي چ‪ ３‬دې تﻪ (ﻋﻘر) ﻫﻢ واﻳﻲ‪.‬‬

‫‪١٠٧‬‬

‫د چا ذبحه حﻼله ده؟ د ﻣسﻠﻤان او کتابﻲ پﻪ ﻻس ذبحﻪ شﻮی حﻴﻮان حﻼل دی‪ .‬اهلل پاک‬ ‫ﻓرﻣاﻳﻲ‪:‬‬

‫(اﻟﻤائدة‪ )۵ :‬ژباړه‪ :‬طﻌام (ذبﻴحﻪ) د ﻫﻐﻮ‬

‫کساﻧﻮ چ‪ ３‬ورک‪７‬ی شﻮی دوی تﻪ کتاب‪ ،‬حﻼل دی تاسﻮ تﻪ‪.‬‬ ‫اصﻞ دا دی چ‪＇ ３‬ﻮک أسﻤاﻧﻲ کتاب ﻟري ﻳا د أسﻤاﻧﻲ کتاب د پﻴروی دﻋﻮا ﻟري ﻟکﻪ اﻫﻞ‬ ‫کتاب (ﻳﻬﻮد او ﻧصارا)‪ ،‬ﻧﻮ د دوی ذبﻴحﻪ حﻼﻟﻪ ده‪.‬‬ ‫د ذبحﻪ کﻮوﻧکﻲ ﻟپاره بﻠﻮغ او ﻧرتﻮب شرط ﻧﻪ دی‪ ،‬بﻠک‪ُ ３‬ﻣﻤﻴز کﻮچﻨی او کﻮچﻨ‪ ９‬اﻧجﻠ‪ ９‬چ‪３‬‬ ‫بسﻢ اهلل ﻳ‪ ３‬زده او د ذبح‪ ３‬تﻮان وﻟري ذبﻴحﻪ ﻳ‪ ３‬روا ده‪.‬‬ ‫پﻪ ﻣتﻦ ک‪ ３‬د (وذبﻴحة اﻟﻤسﻠﻢ‪＇ )...‬خﻪ ﻣﻘصد د ذبح‪！ ３‬ﻮﻟ‪ ３‬ﻣﻌﻨاگاﻧ‪ ３‬دي ﻳﻌﻨ‪ ３‬د ﻣسﻠﻤان او‬ ‫کتابﻲ ذبحﻪ‪ ،‬ﻧحر او ﻋﻘر ！ﻮل روا دي‪.‬‬ ‫د ﻣجﻮسﻲ ذبﻴحﻪ د پﻴﻐﻤبر (ﻋﻠﻴﻪ اﻟسﻼم) د دې حدﻳث چ‪ ３‬بﻴﻬﻘﻲ رواﻳت ک‪７‬ی‪ ،‬پﻪ بﻨس＀ روا‬ ‫ﻧﻪ ده چ‪ ３‬ﻓرﻣاﻳﻲ‪:‬‬ ‫ژباړه‪ :‬د (ﻣجﻮسﻮ) سره د اﻫﻞ کتابﻮ ﻻر ﻏﻮره ک‪７‬ئ‪ ،‬پرتﻪ د ﻫﻐﻮی د ＊‪％‬ﻮ سره د ﻧکاح کﻮﻟﻮ او‬ ‫د ﻫﻐﻮی د ذبﻴحﻮ خﻮړﻟﻮ‪.‬‬ ‫ﻣرتد ﻣﻠت ﻧﻪ ﻟري او بت پرست پﻪ أسﻤاﻧﻲ کتاب ﻋﻘﻴده ﻧﻪ ﻟري ﻧﻮ ذبﻴحﻪ ﻳ‪ ３‬روا ﻧﻪ ده‪.‬‬ ‫ﻫﻐﻪ رگﻮﻧﻪ چ‪ ３‬پﻪ ذبحﻪ ک‪ ３‬باﻳد پرې شﻲ‪＇ ،‬ﻠﻮر دي‪:‬‬ ‫‪ -١‬حلقوم‪ :‬ﻫﻐﻪ ﻧﻠکﻪ ده چ‪ ３‬س‪８‬و تﻪ تﻠﻠی او حﻴﻮان پرې ساه باسﻲ او تﻨﻔس کﻮي‪.‬‬ ‫‪ -٢‬مرۍ‪ :‬ﻣﻌدې تﻪ تﻠﻠی ﻫﻐﻪ تﻮتﻪ ده چ‪ ３‬اوبﻪ او خﻮاړه پک‪ ３‬ﻣﻌدې تﻪ ‪＄‬ﻲ‪.‬‬ ‫‪ -٣‬ودجان‪( :‬ودجان) د ودج تثﻨﻴﻪ ده‪ .‬ودجان د وﻳﻨ‪ ３‬ﻫﻐﻪ دوه ﻟﻮی رگﻮﻧﻪ دي چ‪ ３‬د ورﻣ‪ ８５‬پﻪ‬ ‫ﻣخ‪ ３‬تﻪ اړخ ک‪＄ ３‬ای ﻟري او حﻠﻘﻮم او ﻣرئ د دې دواړو پﻪ ﻣﻨ‪ ＃‬ک‪ ３‬واﻗﻊ دي‪.‬‬ ‫په غاښ او نوک ذبحه‪ :‬پﻪ داس‪ ３‬ﻏاښ او ﻧﻮک باﻧدې ذبحﻪ روا ده چ‪ ３‬د حﻴﻮان او اﻧسان پﻪ‬ ‫وجﻮد ک‪ ３‬ﻧ‪＋‬ت‪ ３‬ﻧﻪ وي بﻠک‪ ３‬ﻟﻪ خپﻞ ‪＄‬اﻳﻪ وﻳستﻞ شﻮی وي‪＄ ،‬کﻪ چ‪ ３‬د ﻧسائﻲ او احﻤد پﻪ‬ ‫رواﻳت ک‪７‬ي حدﻳث ک‪ ３‬راﻏﻠﻲ‪( :‬اﻧﻬر اﻟدم بﻤا شئت)‪ .‬وﻳﻨﻪ وبﻬﻮه پﻪ کﻮم شﻲ چ‪ ３‬دې خﻮ＊ﻪ‬

‫‪١٠٨‬‬

‫وي‪ .‬ﻧﻮ ＇رﻧگﻪ چ‪ ３‬ﻏاښ او ﻧﻮک زخﻤﻲ کﻮوﻧک‪ ３‬او وﻳﻨﻪ بﻬﻮﻧک‪ ３‬أﻟﻪ ده‪ ،‬ذبحﻪ ورباﻧدې روا‬ ‫ده‪ ،‬اﻟبتﻪ کﻪ ﻏاښ او ﻧﻮک پﻪ حﻴﻮان ک‪ ３‬ﻧ‪＋‬تﻲ وي او وﻳستﻞ شﻮي ﻧﻪ وي ﻧﻮ د بخاري د حدﻳث‬ ‫ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬ذبحﻪ ورباﻧدې صح‪５‬ح ﻧﻪ ده چ‪ ３‬ﻓرﻣاﻳﻲ‪:‬‬ ‫ژباړه‪ :‬ﻫﻐﻪ (آﻟﻪ) چ‪ ３‬وﻳﻨﻪ وبﻬﻮي‪ ،‬او د اهلل ﻧﻮم ورباﻧدې ﻳاد شﻲ‪( ،‬داس‪３‬‬ ‫ﻣذبﻮحﻪ) خﻮره‪ ،‬پرتﻪ ﻟﻪ ﻏاښ او ﻧﻮک ＇خﻪ‪.‬‬ ‫کﻠﻪ چ‪ ３‬ﻏاښ پﻪ خپﻞ ‪＄‬ای ک‪ ３‬وي‪ ،‬ﻧﻮﻏﻮ＇ﻮل ﻧﻪ کﻮي بﻠک‪！ ３‬کﻮل کﻮي‪ ،‬او حﻴﻮان ﻫﻠﻪ ذبحﻪ‬ ‫کﻴ‪８‬ي چ‪ ３‬ﻏﻮڅ شﻲ او وﻳﻨﻪ ﻳ‪ ３‬وبﻬﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫ذبحﻪ کﻮوﻧکی باﻳد د ذبح‪ ３‬پﻪ ﻣﻬال د حﻴﻮان ﻟﻪ ‪＄‬ﻮروﻟﻮ او ب‪ ３‬اړتﻴا دردوﻟﻮ ＇خﻪ ډډه وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫پﻪ ﻫﻤدې بﻨس＀ ﻏﻮره ده چ‪ ３‬ذبحﻪ کﻮوﻧکی چاړه ت‪５‬ره ک‪７‬ي او ﻫﻢ دا چ‪ ３‬د حﻴﻮان ﻟﻪ ساه‬ ‫وتﻠﻮ وړاﻧدې د ﻫﻐﻪ ورﻣ‪ ８５‬ﻏﻮڅ ﻧﻪ ک‪７‬ي او د ورﻣ‪ ８５‬پﻪ ﻣﻨ‪ ＃‬ک‪ ３‬د ﻣﻐزو سپﻴﻦ تار تﻪ چ‪ ３‬د ﻧخاع‬ ‫شﻮکﻲ پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳادﻳ‪８‬ي چاړه وﻧﻪ رسﻮي‪.‬‬ ‫کﻪ ＊کاري حﻴﻮان ﻳا ﻣرﻏﻪ ﻟکﻪ ﻫﻮس‪ ９‬او کﻮتره ﻻس تﻪ راشﻲ او ذبحﻪ کﻮوﻧکی ﻳ‪ ３‬پﻪ ذبحﻪ‬ ‫کﻮﻟﻮ برﻻسی شﻲ‪ ،‬ﻧﻮ ﻳﻮازې پﻪ ذبحﻪ کﻮﻟﻮ حﻼﻟﻴ‪８‬ي‪ .‬ﻫﻤدا راز کﻪ کﻮرﻧﻲ حﻴﻮاﻧات پﻪ کﻮم‬ ‫سبب وحشﻲ حاﻟت تﻪ ورسﻴ‪８‬ي او راﻧﻴﻮل ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ وس‪ ３‬بﻬر وي‪ ،‬روا ده چ‪ ３‬د ذبح‪ ３‬پﻪ ‪＄‬ای‬ ‫ﻟﻪ ﻟرې ＇خﻪ پﻪ ت‪５‬ﻎ ووﻳشتﻞ شﻲ او د وﻳﻨ‪ ３‬پﻪ بﻬﻮﻟﻮ سره ﻳ‪ ３‬ساه وو‪＄‬ﻲ او حﻼل شﻲ‪ ،‬ﻳﻌﻨ‪ ３‬د‬ ‫پﻮرتﻨﻲ ﻋذر ﻟﻪ اﻣﻠﻪ کﻮرﻧﻲ حﻴﻮاﻧات د وحشﻲ حﻴﻮاﻧاتﻮ پﻪ حکﻢ ک‪ ３‬را‪＄‬ﻲ‪.‬‬ ‫د حﻼلو او حرامو حﻴواناتو پ‪５‬ژندل‪ :‬د ！ﻮﻟﻮ ﻫﻐﻮ ＇ﻴروﻧکﻮ ‪＄‬ﻨاورو ﻏﻮ＊ﻪ چ‪ ３‬د ＊کار‬ ‫ﻏا＊ﻮﻧﻪ وﻟري‪ ،‬حراﻣﻪ ده ﻟکﻪ سپی‪ ،‬زﻣری‪ ،‬ﻟﻴﻮه او داس‪ ３‬ﻧﻮر‪ .‬د دې حکﻢ دﻟﻴﻞ د بخاري دا‬ ‫حدﻳث دی‪:‬‬ ‫‪ :‬پﻴﻐﻤبر (ﻋﻠﻴﻪ اﻟسﻼم) د ﻫر ﻫﻐﻪ ‪＄‬ﻨاور د (ﻏﻮ＊‪ )３‬خﻮړﻟﻮ‬ ‫＇خﻪ ﻧﻬی ک‪７‬ې چ‪ ３‬د ＊کار ﻏاښ ﻟري او (ﻫﻢ ﻳ‪ )３‬د ﻫر ﻫﻐﻪ ﻣرﻏﻪ (د ﻏﻮ＊‪ )３‬ﻟﻪ خﻮړﻟﻮ ﻣﻨﻊ‬ ‫ک‪７‬ې چ‪( ３‬د ＊کار) ﻧﻮکان وﻟري‪.‬‬

‫‪١٠٩‬‬

‫د پﻮرتﻨﻲ حدﻳث ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬د ﻫﻐﻮ ﻣرﻏاﻧﻮ ﻏﻮ＊ﻪ ﻫﻢ حراﻣﻪ ده چ‪ ３‬د ＊کار ﻣﻨگﻮﻟ‪( ３‬ت‪５‬ره ﻧﻮکان)‬ ‫وﻟري ﻟکﻪ باز‪！ ،‬پﻮس او داس‪ ３‬ﻧﻮر‪.‬‬ ‫د ﻫﻐﻮ کارﻏاﻧﻮ د ﻏﻮ＊ﻮ خﻮړل روا دي چ‪ ３‬ک‪＋‬تﻮﻧﻪ خﻮري‪＄ ،‬کﻪ د ＊کار ﻣﻨگﻮﻟ‪ ３‬ﻧﻪ ﻟري او‬ ‫پاک شﻴان خﻮري‪ ،‬خﻮ ﻫﻐﻪ کارﻏان چ‪ ３‬ﻣردارې خﻮري د ﻫﻐﻮی ﻏﻮ＊‪ ３‬ﻫﻢ ﻧﻪ خﻮړل کﻴ‪８‬ي‪،‬‬ ‫ﻳﻌﻨ‪ ３‬د کارﻏاﻧﻮ ﻏﻮ＊‪ ３‬د ﻫﻐﻮی د خﻮراک تابﻊ دي‪.‬‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ دوو ډﻟﻮ وو‪４‬شﻞ شﻲ‪ ،‬ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ ډﻟﻪ دې د ﻟسﻮ حﻼﻟﻮ او ﻟسﻮ ﻣردارو ﻣرﻏاﻧﻮ‬ ‫ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ واخﻠﻲ‪ ،‬دوﻫﻤﻪ ډﻟﻪ دې د ﻟسﻮ حﻼﻟﻮ ＇اروﻳﻮ او ﻟسﻮ ﻣردارو ‪＄‬ﻨاورو ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ واخﻠﻲ‪.‬‬

‫‪ -۱‬ذبحﻪ او ﻧحر تﻌرﻳﻒ ک‪７‬ئ‬ ‫‪ -۲‬د کﻮﻣﻮ کساﻧﻮ ذبحﻪ حﻼﻟﻪ او د کﻮﻣﻮ ذبحﻪ ﻣرداره ده؟‬ ‫‪ -۳‬ﻫﻐﻪ رگﻮﻧﻪ چ‪ ３‬باﻳد پﻪ ذبحﻪ ک‪ ３‬پرې شﻲ ＇ﻮ او کﻮم کﻮم دئ؟‬ ‫‪ -۴‬أﻳا پﻪ ﻏاښ او ﻧﻮک ذبحﻪ روا ده؟‬ ‫‪ -۵‬د ذبح‪ ３‬ﻣستحبات بﻴان ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ -۶‬د حﻼﻟﻮ او حراﻣﻮ ژوﻳﻮ د پ‪５‬ژﻧدﻟﻮ ﻗاﻋده بﻴان ک‪７‬ئ‪.‬‬

‫‪١١٠‬‬

‫اتلسم لﻮست‬

‫قربانﻲ‬ ‫پﻪ ت‪５‬ر ﻟﻮست ک‪ ３‬ﻣﻮ د ﻋاﻣﻮ ذبحﻮ حکﻤﻮﻧﻪ وﻟﻮستﻞ‪ ،‬پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬بﻪ د ﻳﻮې ‪＄‬اﻧگ‪７‬ې‬ ‫ذبح‪( ３‬ﻗرباﻧ‪ )９‬احکام وﻟﻮﻟﻮ‪.‬‬

‫‪١١١‬‬

‫ژباړه‬ ‫(‪ )١‬د قربان‪ ９‬کتاب‬

‫(‪ )۲‬ﻗرباﻧﻲ پﻪ ﻫر أزاد‪ ،‬ﻣسﻠﻤان‪ ،‬ﻣﻘﻴﻢ‪ ،‬ب‪６‬ای باﻧدې د ﻟﻮی اختر پﻪ ورځ د خپﻞ ‪＄‬ان او کﻮچﻨﻴﻮ‬ ‫اوﻻدوﻧﻮ ﻟپاره واجب ده‪ .‬ﻟﻪ ﻫر ﻳﻮ تﻦ ＇خﻪ بﻪ ﻳﻮ پسﻪ حﻼﻟﻮي او ﻟﻪ اوو تﻨﻮ ＇خﻪ بﻪ ﻳﻮ اوښ ﻳا‬ ‫ﻳﻮه ﻏﻮا حﻼﻟﻮي‪.‬‬ ‫(‪ )۳‬پﻪ ﻣساﻓر او ﻓﻘﻴر ﻗرباﻧﻲ ﻧشتﻪ‪.‬‬ ‫(‪ )۴‬د ﻗرباﻧ‪ ９‬وخت د اختر د ور‪ ３＄‬د سﻬار پﻪ راختﻮ پﻴﻞ کﻴ‪８‬ي‪ ،‬ﻣگر د ＊ار خﻠکﻮ تﻪ (ﻗرباﻧﻲ‬ ‫ذبح کﻮل) تر ﻫﻐ‪ ３‬روا ﻧﻪ دي چ‪ ３‬اﻣام د اختر ﻟﻤﻮﻧ‪ ＃‬ﻧﻪ وي ک‪７‬ی‪ .‬د باﻧ‪６‬و خﻠک بﻪ د سﻬار د‬ ‫راختﻮ وروستﻪ ﻗرباﻧﻲ کﻮي‪.‬‬ ‫(‪ )۵‬ﻗرباﻧﻲ ذبح کﻮل پﻪ درې ور‪＄‬ﻮ ک‪ ３‬روا دي‪ :‬د اختر ورځ او د ﻫﻐ‪ ３‬پس‪ ３‬دوه ور‪.３＄‬‬ ‫(‪ )۶‬پﻪ دواړو سترگﻮ ړوﻧد‪ ،‬پﻪ ﻳﻮه سترگﻪ ړوﻧد‪ ،‬داس‪ ３‬گﻮډ ＇اروی چ‪ ３‬د ﻗرباﻧ‪＄ ９‬ای تﻪ ﻧشﻲ‬ ‫تﻠﻠی او خﻮار حﻴﻮان بﻪ ﻧﻪ ﻗرباﻧﻲ کﻮي‪ .‬پﻪ ﻏﻮږﻏﻮ＇ﻲ او ﻟک‪ ９‬ﻏﻮ＇ﻲ (＇اروي ﻗرباﻧﻲ) ﻧﻪ کﻴ‪８‬ي‬ ‫او ﻧﻪ پﻪ ﻫﻐﻪ چ‪ ３‬د ﻏﻮږ زﻳاتﻪ برخﻪ ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ تﻠﻠ‪ ３‬وي‪ ،‬کﻪ د ﻏﻮږ او ﻟک‪ ９‬زﻳاتﻪ برخﻪ ﻳ‪ ３‬پات‪３‬‬ ‫وي (ﻗرباﻧﻲ ورباﻧدې) روا ده‪.‬‬ ‫(‪ )۷‬پﻪ ب‪＊ ３‬کرو‪ ،‬خصﻲ‪ ،‬د پﻮستکﻲ پﻪ ﻧاروﻏ‪ ９‬اختﻪ او ﻟ‪５‬ﻮﻧﻲ (＇اروي) باﻧدې (ﻗرباﻧﻲ)‬ ‫کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫(‪ )۸‬پﻪ او＊اﻧﻮ‪ ،‬ﻏﻮاگاﻧﻮ او پسﻮﻧﻮ ﻗرباﻧﻲ کﻴ‪８‬ي‪ .‬پﻪ دې ！ﻮﻟﻮ ک‪ ３‬پﻪ دوه ﻏا＊ﻲ باﻧدې ﻗرباﻧﻲ‬ ‫کﻴ‪８‬ي‪ ،‬خﻮ کﻪ وری دوه ﻏا＊ی شﻮی ﻫﻢ ﻧﻪ وي‪ ،‬ﻗرباﻧﻲ پرې کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫(‪ )۹‬ﻗرباﻧﻲ کﻮوﻧکی د ﻗرباﻧ‪ ９‬ﻏﻮ＊ﻪ پخپﻠﻪ خﻮړﻻی شﻲ‪ ،‬ﻓﻘﻴراﻧﻮ او شتﻤﻨﻮ تﻪ ﻳ‪ ３‬ورکﻮﻻی شﻲ‬

‫‪١١٢‬‬

‫او ﻫﻐﻪ ذخﻴره کﻮﻻی ﻫﻢ شﻲ‪ .‬ﻣستحبﻪ ده چ‪ ３‬د صدﻗ‪ ３‬برخﻪ ﻟﻪ در‪４‬ﻤ‪＇ ３‬خﻪ کﻤﻪ ﻧﻪ ک‪７‬ي‪،‬‬ ‫پﻮستکی بﻪ ﻳ‪ ３‬خﻴراتﻮي او ﻳا بﻪ ور＇خﻪ داس‪ ３‬أﻟﻪ جﻮړوي چ‪ ３‬پﻪ کﻮر ک‪ ３‬استﻌﻤاﻟﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫(‪ )۱۰‬کﻪ ﻳ‪＊ ３‬ﻪ ذبحﻪ کﻮﻻی شﻮه ﻏﻮره دا ده چ‪ ３‬پخپﻞ ﻻس د ﻗرباﻧ‪＇( ９‬اروی) ذبحﻪ ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫پﻪ اﻫﻞ کتابﻮ ﻳ‪ ３‬ذبحﻪ کﻮل ﻣکروه دي‪.‬‬ ‫(‪ )۱۱‬کﻪ دوه کسان ت‪５‬روتﻞ او د ﻳﻮ بﻞ ﻗرباﻧﻲ ﻳ‪ ３‬ذبحﻪ ک‪７‬ه‪ ،‬د دواړو ﻗرباﻧﻲ وشﻮه او پﻪ ﻳﻮ ﻫﻢ‬ ‫تاوان ﻧشتﻪ‪.‬‬ ‫شرحﻪ‬ ‫د (آضحﻴة) تعريف‪( :‬ضحﻴة) پﻪ ﻟﻐت ک‪ ３‬د ﻟﻤر راختﻠﻮ او ورپس‪ ３‬وخت تﻪ وﻳﻞ کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫(اُضحﻴة) د (ﻫﻤزې) پﻪ پ‪ ）５‬او د (ي) پﻪ شد سره چ‪ ３‬جﻤﻊ ﻳ‪( ３‬آضاحﻲ) ده‪ ،‬ﻫﻐﻪ ＇اروي تﻪ‬ ‫وﻳﻞ کﻴ‪８‬ي چ‪ ３‬د ﻟﻤر راختﻠﻮ پﻪ وخت ک‪ ３‬ذبحﻪ کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫پﻪ اصﻄﻼح ک‪ ３‬اضحﻴة (ﻗرباﻧﻲ) ﻫﻐﻪ ＇اروي تﻪ وﻳﻞ کﻴ‪８‬ي چ‪ ３‬د ﻧحر پﻪ ور‪＄‬ﻮ ک‪ ３‬اهلل پاک‬ ‫تﻪ د ﻧ‪８‬دې ک‪５‬دو پﻪ ﻣﻮخﻪ ذبحﻪ کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫د قربان‪ ９‬حکم‪ :‬د اﻣام ابﻮحﻨﻴﻔﻪ(رحﻤﻪ اهلل) پﻪ ﻧزد ﻗرباﻧﻲ واجب ده او دﻟﻴﻞ ﻳ‪ ３‬د پﻴﻐﻤبر (ﻋﻠﻴﻪ‬ ‫اﻟسﻼم) دا حدﻳث دی چ‪ ３‬ابﻦ ﻣاجﻪ رواﻳت ک‪７‬ی‪:‬‬ ‫ژباړه‪＇ :‬ﻮک چ‪ ３‬ب‪６‬ای وي او ﻗرباﻧﻲ وﻧک‪７‬ي‪ ،‬زﻣﻮﻧ‪ ８‬د ﻟﻤاﻧ‪％‬ﻪ ‪＄‬ای(ﻋﻴد‪－‬اه) تﻪ دې ﻧﻪ‬ ‫را‪＄‬ﻲ‪.‬‬ ‫د قربان‪ ９‬کوونکی شرطونه‪ :‬پﻪ ﻗرباﻧ‪ ９‬کﻮوﻧکﻲ ک‪ ３‬باﻳد ﻻﻧدې شرطﻮﻧﻪ بشپ‪７‬وي‪:‬‬ ‫‪ -۱‬أزاد وي‪ ،‬پﻪ ﻣرﻳﻲ باﻧدې ﻗرباﻧﻲ ﻧشتﻪ‪.‬‬ ‫‪ -۲‬ﻣسﻠﻤان وي‪ ،‬پﻪ کاﻓر ﻗرباﻧﻲ ﻧشتﻪ‪.‬‬ ‫‪ -۳‬ﻣﻘﻴﻢ وي‪ ،‬پﻪ ﻣساﻓر ﻗرباﻧﻲ ﻧشتﻪ‪.‬‬

‫‪١١٣‬‬

‫‪ -۴‬ب‪６‬ای (ﻏﻨﻲ) وي‪ ،‬پﻪ ﻓﻘﻴر ﻗرباﻧﻲ ﻧشتﻪ‪ .‬پﻪ ﻫﻐﻪ چا چ‪ ３‬د ﻓﻄر صدﻗﻪ ﻻزم وي‪ ،‬ﻗرباﻧﻲ ﻫﻢ‬ ‫ورباﻧدې واجب ده‪ .‬ﻳﻌﻨ‪ ３‬ﻫﻐﻪ ＇ﻮک چ‪ ３‬د خپﻠﻮ اړتﻴاوو ＇خﻪ دوﻣره ﻣال اضاﻓﻪ وﻟري چ‪ ３‬د‬ ‫زکات ﻧصاب تﻪ ورسﻴ‪８‬ي‪ ،‬ﻗرباﻧﻲ ورباﻧدې واجب ده‪.‬‬ ‫‪ -۵‬د ﻗرباﻧ‪ ９‬د وخت ﻳﻌﻨ‪ ３‬د ﻧحر د ور‪＄‬ﻮ راتگ‪.‬‬ ‫اﻣام ابﻮحﻨﻴﻔﻪ (رحﻤﻪ اهلل) د ﻗرباﻧ‪ ９‬ﻟپاره بﻠﻮغ شرط ﻧﻪ ‪２－‬ﻲ‪ ،‬پﻪ دې بﻨس＀ کﻪ صﻐﻴر ﻏﻨﻲ وي‬ ‫ﻗرباﻧﻲ ورباﻧدې واجب ده‪ ،‬پﻼر بﻪ د خپﻠﻮ ﻏﻨﻲ اوﻻدوﻧﻮ ﻟﻪ شتﻤﻨ‪＇ ９‬خﻪ د ﻫﻐﻮی ﻟپاره ﻗرباﻧﻲ‬ ‫کﻮي‪.‬‬ ‫د قربان‪ ９‬وخت‪ :‬د ﻗرباﻧ‪ ９‬وخت د اختر ور‪ ３＄‬د سﻬار پﻪ راختﻮ سره پﻴﻞ کﻴ‪８‬ي خﻮ ﻫﻐﻪ‬ ‫خﻠک چ‪ ３‬پﻪ ＊ار ﻳﻌﻨ‪ ３‬داس‪＄ ３‬ای ک‪ ３‬اوسﻴ‪８‬ي چ‪ ３‬د اختر ﻟﻤﻮﻧ‪ ＃‬ورباﻧدې واجب وي‪،‬‬ ‫ﻫﻐﻮی بﻪ تر ﻫﻐ‪ ３‬ﻗرباﻧﻲ ﻧﻪ کﻮي چ‪ ３‬اﻣام د اختر ﻟﻤﻮﻧ‪ ＃‬ﻧﻪ وي ک‪７‬ی‪ ،‬ﻳا ﻟﻤر زوال ﻧﻪ وي ک‪７‬ی‪،‬‬ ‫پﻪ بﻴﻬﻘﻲ ک‪ ３‬راﻏﻠﻲ چ‪ ３‬رسﻮل اهلل‬

‫ﻓرﻣاﻳﻠﻲ‪:‬‬

‫ژباړه‪ :‬چا چ‪ ３‬ﻟﻪ تاسﻮ ＇خﻪ د (اختر) ﻟﻪ ﻟﻤاﻧ‪％‬ﻪ وړاﻧدې ﻗرباﻧﻲ وک‪７‬ه ﻧﻮ ﻗرباﻧﻲ دې بﻴا وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫ﻫﻐﻪ خﻠک چ‪ ３‬پﻪ باﻧ‪６‬و ک‪ ３‬اوسﻴ‪８‬ي او د اختر ﻟﻤﻮﻧ‪ ＃‬ورباﻧدې واجب ﻧﻪ وي‪ ،‬ﻫﻐﻮی کﻮﻻی‬ ‫شﻲ چ‪ ３‬د سﻬار ﻟﻪ راختﻮ سره ﻗرباﻧﻲ وک‪７‬ي‪＄ ،‬کﻪ پﻪ ﻫﻐﻮی د اختر ﻟﻤﻮﻧ‪ ＃‬ﻧشتﻪ‪ ،‬ﻧﻮ د پﻮرتﻨﻲ‬ ‫حدﻳث د حکﻢ ﻻﻧدې ﻧﻪ را‪＄‬ﻲ‪.‬‬ ‫هغه عﻴبونه چ‪ ３‬له امله ي‪ ３‬په ＇اروي قرباني نه کﻴ‪８‬ي‪ ،‬په ﻻندې ډول دي‪:‬‬

‫‪ -۱‬پﻪ ﻳﻮه سترگﻪ ړوﻧدواﻟی‪.‬‬ ‫‪ -۲‬پﻪ دواړو سترگﻮ ړوﻧدواﻟی‪.‬‬ ‫‪ -۳‬داس‪ ３‬گﻮډواﻟی چ‪ ３‬ﻟﻪ اﻣﻠﻪ ﻳ‪＇ ３‬اروی د ﻗرباﻧ‪＄ ９‬ای تﻪ ﻧشﻲ تﻠﻠی‪.‬‬ ‫‪ -۴‬داس‪ ３‬خﻮارواﻟی چ‪ ３‬ﻟﻪ اﻣﻠﻪ ﻳ‪ ３‬د حﻴﻮان پﻪ ﻫ‪６‬وکﻮ ک‪ ３‬ﻣاﻏزه ﻧﻪ وي‪.‬‬ ‫د پﻮرتﻨﻴﻮ شرطﻮﻧﻮ دﻟﻴﻞ دا حدﻳث دی چ‪ ３‬پﻪ ﻣﻌاﻧﻲ اﻷثار ک‪ ３‬راﻏﻠی‪:‬‬

‫‪١١٤‬‬

‫＇ﻠﻮر (＇اروي) دي چ‪ ３‬ﻗرباﻧﻲ ورباﻧدې ﻧﻪ کﻴ‪８‬ي‪ .‬ړوﻧد چ‪３‬‬ ‫ړوﻧدواﻟی ﻳ‪＊ ３‬کاره وي‪ .‬گﻮډ چ‪ ３‬گﻮډواﻟی ﻳ‪＊ ３‬کاره وي‪ ،‬ﻧاروغ چ‪ ３‬ﻧاروﻏتﻴا ﻳ‪＊ ３‬کاره‬ ‫وي‪ ،‬خﻮار چ‪ ３‬ﻟﻪ خﻮارۍ ﻳ‪ ３‬پﻪ ﻫ‪６‬وکﻮ ک‪ ３‬ﻣاﻏزه ﻧﻪ وي‪.‬‬ ‫‪ -۵‬د ！ﻮل ﻏﻮږ ﻳا د ﻏﻮږ د زﻳاتره برخ‪ ３‬ﻏﻮ＇ﻮاﻟی‪.‬‬ ‫‪ -۶‬د ！ﻮﻟ‪ ３‬ﻟک‪ ９‬ﻳا د ﻟک‪ ９‬د زﻳاتره برخ‪ ３‬ﻏﻮ＇ﻮاﻟی‪.‬‬ ‫د دې شرط دﻟﻴﻞ د ﻧسائﻲ دا حدﻳث دی‪ :‬آﻣرﻧا رسﻮل اهلل (صﻠﻰ اهلل ﻋﻠﻴﻪ و سﻠﻢ) آن ﻧستشرف‬ ‫اﻟﻌﻴﻦ واﻷذن‪ .‬ﻣﻮﻧ‪ ８‬تﻪ پﻴﻐﻤبر (ﻋﻠﻴﻪ اﻟسﻼم) اﻣر وک‪ ７‬چ‪( ３‬د ﻗرباﻧ‪ ９‬پﻪ ﻣﻬال د حﻴﻮان) سترگﻪ‬ ‫او ﻏﻮږ ووﻳﻨﻮ‪ .‬د ﻏﻮږ پﻪ ＇‪５‬ر ﻟک‪ ９‬ﻫﻢ د حﻴﻮان د بدن ﻏ‪７‬ی دی او پﻪ ﻗرباﻧ‪ ９‬ک‪ ３‬د ﻏ‪７‬و زﻳات‪３‬‬ ‫برخ‪ ３‬تﻪ اﻋتبار ورکﻮل کﻴ‪８‬ي‪ .‬پﻪ دې سرب‪５‬ره د حﻴﻮان ﻧﻮر ﻏ‪７‬ي ﻟکﻪ پﻮزه‪ ،‬ژبﻪ ﻫﻢ د دې حکﻢ‬ ‫ﻻﻧدې دي‪.‬‬ ‫د حﻴوان هغه عﻴبونه چ‪ ３‬په قربان‪ ９‬اغ‪５‬زه نه لري‪ :‬د ﻻﻧدﻧﻴﻮﻋﻴبﻮﻧﻮ پﻪ شتﻮن ک‪ ３‬پﻪ حﻴﻮان‬ ‫ﻗرباﻧﻲ کﻴ‪８‬ي‪:‬‬ ‫‪ -۱‬د ＊کر ﻧشتﻮاﻟی‪ ،‬برابره ده چ‪ ３‬ﻟﻪ ﻣﻮره ب‪＊ ３‬کره پﻴدا شﻮی وي او کﻪ وروستﻪ ﻣات شﻮی‬ ‫وي‪ .‬دا ‪＄‬کﻪ ＊کر پﻪ حﻴﻮان ک‪ ３‬ﻣﻘصﻮد ﻧﻪ دی‪.‬‬ ‫‪ -۲‬خصﻴتﻮب‪.‬‬ ‫‪ -۳‬د پﻮستکﻲ ﻧاروﻏﻲ چ‪ ３‬ﻏﻮ＊‪ ３‬تﻪ ﻧﻪ وي رس‪５‬دﻟ‪.３‬‬ ‫‪ -۴‬ﻟﻴﻮﻧتﻮب ﻫﻢ پﻪ حﻴﻮان ک‪ ３‬ﻋﻴب ﻧﻪ شﻤ‪５‬رل کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫د قربان‪＇ ９‬اروي‪ :‬د ﻗرباﻧ‪＇ ９‬اروي پﻪ دوه ډوﻟﻪ دي‪ :‬ﻳﻮ ډول ﻫﻐﻪ ﻟﻮی ＇اروي دي چ‪ ３‬تر اوو‬ ‫کساﻧﻮ پﻮرې پک‪ ３‬شر‪４‬ک‪５‬دﻻی شﻲ ﻟکﻪ او＊ان‪ ،‬ﻏﻮاﻳان او سﻨ‪６‬ا‪－‬ان‪ .‬پﻪ دې ډول ＇اروﻳﻮ ﻫﻐﻪ‬ ‫وخت ﻗرباﻧﻲ صح‪５‬ح ده چ‪ ３‬دوه ﻏا＊ﻲ شﻲ‪ .‬او＊ان پﻪ پﻨ‪％‬ﻪ کﻠﻨ‪ ９‬ک‪ ３‬دوه ﻏا＊ﻲ کﻴ‪８‬ي‪ ،‬او‬ ‫ﻏﻮاﻳان او سﻨ‪６‬اگان پﻪ دوه کﻠﻨ‪ ９‬ک‪ ３‬دوه ﻏا＊ﻲ کﻴ‪８‬ي‪.‬د ﻏا＊ﻮﻧﻮ ＊کاره کﻴدل پﻪ ک‪ ３‬شرط ﻧﻪ‬ ‫دي چ‪ ３‬کﻠﻮﻧﻪ پﻮره شﻲ‪.‬‬

‫‪١١٥‬‬

‫دوﻳﻢ ډول واړه ＇اروي دي چ‪ ３‬ﻟﻪ ﻳﻮه ＇خﻪ زﻳات کسان پﻪ ک‪ ３‬شرﻳک ک‪５‬دﻻی ﻧشﻲ ﻟکﻪ پسﻪ‬ ‫او وزه‪ .‬د دوی ﻟپاره شرط ﻳﻮ کﻠﻦ ک‪５‬دل دي‪ ،‬خﻮ کﻪ د شپ‪ ８‬ﻣﻴاشتﻴﻨﻲ وری بدن دوﻣره ﻏ＀ او‬ ‫＇رب و چ‪ ３‬د ﻳﻮ کﻠﻨﻮ پسﻮﻧﻮ سره ﻳ‪ ３‬تﻮپﻴر ﻧﻪ ک‪５‬ده‪ ،‬ﻗرباﻧﻲ ورباﻧدې روا ده‪.‬‬ ‫د ﻗرباﻧ‪ ９‬د ﻏﻮ＊‪ ３‬خﻮړل‪ ،‬ﻓﻘﻴراﻧﻮ او شتﻤﻨﻮ تﻪ ورکﻮل او د ﻫﻐﻪ سپﻤا کﻮل ！ﻮل روا دي‪.‬‬ ‫د ﻗرباﻧﻲ شﻮي ＇اروي پﻮستکی بﻪ خﻴراتﻮي‪ .‬کﻪ ﻳ‪ ３‬داس‪ ３‬أﻟﻪ ور＇خﻪ جﻮړه ک‪７‬ه چ‪ ３‬ﻋام‬ ‫خﻠک ور＇خﻪ گ＂ﻪ اخﻠﻲ ﻳا پﻪ کﻮر ک‪ ３‬کارول کﻴ‪８‬ي روا ده‪ .‬ﻗصاب تﻪ پﻪ ﻣزدورۍ ک‪ ３‬د ﻗرباﻧ‪９‬‬ ‫ﻏﻮ＊ﻪ ﻳا پﻮستکی ورکﻮل روا ﻧﻪ دي‪.‬‬

‫‪ -۱‬آضحﻴة تﻌرﻳﻒ ﻛ‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ -۲‬د اﻣام ابﻮحﻨﻴﻔﻪ(رحﻤﻪ اهلل)پﻪ ﻧﻈر ﻗرباﻧﻲ پﻪ کﻮﻣﻮکساﻧﻮ واجب ده؟‬ ‫‪ -۳‬د ﻗرباﻧ‪ ９‬وخت پﻪ تﻔصﻴﻞ سره ＇ر‪－‬ﻨد ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ -۴‬ﻫﻐﻪ کﻮم کﻮم ﻋﻴبﻮﻧﻪ دي چ‪ ３‬ﻟﻪ اﻣﻠﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ ＇اروي ﻗرباﻧﻲ ﻧﻪ کﻴ‪８‬ئ؟‬ ‫‪ -۵‬ﻫﻐﻪ ﻋﻴبﻮﻧﻪ کﻮم دي چ‪ ３‬پﻪ شتﻮن ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬پﻪ ＇اروي ﻗرباﻧﻲ کﻴ‪８‬ي؟‬ ‫‪ -۶‬اوښ‪ ،‬ﻏﻮاﻳی او پسﻪ ＇ﻪ وخت د ﻗرباﻧ‪ ９‬وړ گر‪＄‬ﻲ؟‬

‫‪١١٦‬‬

‫نﻮلسم لﻮست‬

‫د قسم حکمﻮنﻪ (‪)١‬‬ ‫د دې ﻟپاره چ‪＇ ３‬ﻮک خپﻠﻪ خبره پﻴاوړې ک‪７‬ي‪ ،‬ﻳا د کﻮم کار د کﻮﻟﻮ ﻳا ﻧﻪ کﻮﻟﻮ ﻫﻮډ ﻗﻮي ک‪７‬ي‪،‬‬ ‫د اهلل پﻪ پاک ﻧاﻣﻪ ﻗسﻢ کﻮي‪ .‬کﻪ چﻴري ＇ﻮک د اهلل پاک د ﻧﻮم اخﻴستﻠﻮ سره سره ﻧﻮﻣﻮړی کار‬ ‫سر تﻪ وﻧﻪ رسﻮي پﻪ ﻫﻐﻪ د کﻔارې ورکﻮل ﻻزم دي‪ .‬پﻪ راتﻠﻮﻧکﻮ ﻟﻮستﻮﻧﻮ ک‪ ３‬بﻪ د ﻗسﻢ او کﻔارې‬ ‫حکﻤﻮﻧﻪ پﻪ تﻔصﻴﻞ سره وﻟﻮﻟﻮ‪.‬‬

‫‪ .۱‬حﻨث پﻪ ﻟﻐت ک‪－ ３‬ﻨاه تﻪ واﻳ‪ ３‬او پﻪ اصﻄﻼح ک‪ ３‬د ﻗسﻢ ﻣاتﻮﻟﻮ تﻪ واﻳ‪.３‬‬ ‫‪١١٧‬‬

‫ژباړه‬ ‫(‪ )١‬د قسمونو کتاب‬

‫(‪ )۲‬ﻗسﻤﻮﻧﻪ پﻪ درې ډوﻟﻪ دي‪ :‬د ﻏﻤﻮس ﻗسﻢ‪ ،‬ﻣﻨﻌﻘد ﻗسﻢ او ﻟﻐﻮ ﻗسﻢ‪.‬‬ ‫(ا) ﻏﻤﻮس ﻗسﻢ پﻪ ت‪５‬ر شﻮي کار باﻧدې ﻗسﻢ کﻮﻟﻮ تﻪ واﻳﻲ چ‪ ３‬ﻗصدا پک‪ ３‬دروغ وواﻳﻲ‪ .‬پﻪ دې‬ ‫ډول ﻗسﻢ باﻧدې (ﻗسﻢ کﻮوﻧکی) ‪－‬ﻨاﻫگارﻳ‪８‬ي‪ ،‬کﻔاره پک‪ ３‬ﻧشتﻪ او ﻳﻮازې (ﻟﻪ اهلل تﻌاﻟی) ＇خﻪ‬ ‫ب‪＋‬ﻨﻪ ﻏﻮاړي‪.‬‬ ‫(ب) ﻣﻨﻌﻘد ﻗسﻢ پﻪ راتﻠﻮﻧک‪ ３‬ک‪ ３‬د ﻳﻮ کار پﻪ کﻮﻟﻮ ﻳا ﻧﻪ کﻮﻟﻮ ﻗسﻢ خﻮړﻟﻮ تﻪ واﻳﻲ‪ ،‬کﻠﻪ چ‪ ３‬پﻪ‬ ‫دې ک‪ ３‬حاﻧث شﻲ کﻔاره ورباﻧدې ﻻزﻣﻴ‪８‬ي‪.‬‬

‫‪١١٨‬‬

‫(ج) د ﻟﻐﻮې ﻗسﻢ دې تﻪ واﻳﻲ چ‪＇ ３‬ﻮک پﻪ ت‪５‬ر شﻮي کار ﻗسﻢ وخﻮري او گﻮﻣان کﻮي چ‪ ３‬دی‬ ‫＇ﻨگﻪ واﻳﻲ (خبره) ﻫﻤﻐس‪ ３‬ده‪ ،‬خﻮ حﻘﻴﻘت د ﻫﻐ‪ ３‬پﻪ خﻼف وي‪ ،‬پﻪ دې (ډول ﻗسﻢ) ک‪ ３‬ﻟﻪ‬ ‫اهلل تﻌاﻟی ＇خﻪ ﻫﻴﻠﻪ ﻟرو چ‪ ３‬خاوﻧد ﻳ‪ ３‬ﻣﻮاخذه ﻧک‪７‬ي‪.‬‬ ‫کره (ﻫﻐﻪ ＇ﻮک چ‪ ３‬پﻪ زور ورباﻧدې ﻗسﻢ وک‪７‬ل شﻲ) او‬ ‫(‪ )۳‬پﻪ ﻗسﻢ ک‪ ３‬ﻗصد کﻮوﻧکی‪ُ ،‬ﻣ َ‬ ‫ﻫ‪５‬رووﻧکی سره برابر دي‪.‬‬ ‫(‪ )۴‬کﻪ چا اکراﻫا ً ﻳا پﻪ ﻫﻴره ﻫﻐﻪ کار وک‪ ７‬چ‪ ３‬ور＇خﻪ ﻳ‪ ３‬ﻗسﻢ خﻮړﻟی و‪ ،‬دواړه سره برابر‬ ‫دي‪.‬‬ ‫(‪ )۵‬پﻪ اهلل تﻌاﻟﻲ‪ ،‬د (اهلل) ﻟﻪ ﻧﻮﻣﻮﻧﻮ ＇خﻪ پﻪ کﻮم ﻧﻮم‪ ،‬ﻟکﻪ رحﻤﻦ او رحﻴﻢ‪ ،‬د ﻫﻐﻪ ﻟﻪ صﻔتﻮﻧﻮ‬ ‫＇خﻪ پﻪ کﻮم صﻔت ﻟکﻪ د اهلل پﻪ ﻋزت‪ ،‬جﻼل او کبرﻳاء سره ﻗسﻢ خﻮړل (شرﻋﻲ) ﻗسﻢ دی‪،‬‬ ‫ﻣگر د اهلل پﻪ ﻋﻠﻢ ﻗسﻢ کﻮل‪ ،‬ﻗسﻢ ﻧﻪ دی‪ .‬کﻪ د اهلل د ﻓﻌﻠﻲ صﻔتﻮﻧﻮ ＇خﻪ ﻟکﻪ د اهلل پﻪ ﻏضب‬ ‫او د اهلل پﻪ ﻗﻬر ﻳ‪ ３‬ﻗسﻢ ﻳاد ک‪ ،７‬ﻗسﻢ کﻮوﻧکی ﻧﻪ دی‪.‬‬ ‫(‪ )۶‬چا چ‪ ３‬ﻟﻪ اهلل (جﻞ جﻼﻟﻪ) پرتﻪ پﻪ بﻞ چا ﻟکﻪ ﻧبﻲ (ﻋﻠﻴﻪ اﻟسﻼم)‪ ،‬ﻗرأن او کﻌب‪ ３‬ﻗسﻢ‬ ‫وک‪ ،７‬ﻗسﻢ ﻧﻪ دی‪.‬‬ ‫(‪ )۷‬ﻗسﻢ د ﻗسﻢ پﻪ ！کﻮ خﻮړل کﻴ‪８‬ي‪ ،‬د ﻗسﻢ ！کﻲ (دا دي) واو ﻟکﻪ (واهلل) باء ﻟکﻪ (باهلل) تاء‬ ‫ﻟکﻪ (تاهلل)‪.‬‬ ‫(‪)۸‬کﻠﻪ (د ﻗسﻢ) ！کﻲ ﻣضﻤر وي‪ ،‬خﻮ د س‪７‬ي ﻗسﻢ صح‪５‬ح وي‪ ،‬ﻟکﻪ دا وﻳﻨا‪( :‬اهلل ﻷﻓﻌﻠﻦ‬ ‫ﻛذا‪ :‬ﻗسﻢ پﻪ اهلل چ‪ ３‬داس‪ ３‬بﻪ کﻮم) اﻣام ابﻮحﻨﻴﻔﻪ(رحﻤﻪ اهلل) وﻳﻠﻲ‪ :‬کﻪ ﻳ‪ ３‬ووﻳﻞ‪( :‬وحﻖ اهلل‪:‬‬ ‫ﻗسﻢ د خدای پﻪ حﻖ) ﻗسﻢ کﻮوﻧکی ﻧﻪ دی‪.‬‬ ‫(‪ )۹‬چ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ووﻳﻞ‪( :‬آُﻗسﻢ‪ :‬ﻗسﻢ کﻮم) ﻳا (آُﻗسﻢ هّ‬ ‫باهلل‪ :‬ﻗسﻢ کﻮم پﻪ اهلل) ﻳا (آحﻠﻒ‪ :‬ﻗسﻢ کﻮم) ﻳا‬ ‫باهلل‪ :‬ﻗسﻢ کﻮم پﻪ اهلل) ﻳا (آشﻬد‪ :‬شاﻫدي ورکﻮم) ﻳا (آشﻬد هّ‬ ‫(آحﻠﻒ هّ‬ ‫باهلل‪ :‬شاﻫدي ورکﻮم پﻪ اهلل)‬ ‫ﻧﻮ ﻗسﻢ کﻮوﻧکی دی‪ ،‬ﻫﻤدا راﻧگﻪ دا وﻳﻨا ﻳ‪( :３‬وﻋﻬد هّ‬ ‫اهلل‪ :‬د اهلل پﻪ ﻋﻬد) ﻳا (وﻣﻴثاﻗﻪ‪ :‬د اهلل پﻪ‬ ‫(ﻧذر هّهلل‪ :‬پﻪ ﻣا باﻧدې د اهلل ﻟپاره ﻧذر دی) ﻳا‪:‬‬ ‫ﻧذر‪ :‬پﻪ ﻣا باﻧدې ﻧذر دی) ﻳا ٌ‬ ‫！ﻴﻨگﻪ وﻋده) ﻳا (ﻋﻠﻲ ٌ‬

‫‪١١٩‬‬

‫کﻪ دا کار ﻣ‪ ３‬وک‪ ７‬زه بﻪ ﻳﻬﻮدي ﻳﻢ‪ ،‬ﻳا بﻪ ﻧصراﻧﻲ ﻳﻢ‪ ،‬ﻳا بﻪ کاﻓر ﻳﻢ‪ .‬ﻧﻮ دا ﻗسﻢ دی‪.‬‬ ‫(‪ )۱۰‬کﻪ ﻳ‪ ３‬ووﻳﻞ‪( :‬کﻪ ﻣ‪ ３‬دا کار وک‪ )７‬پﻪ ﻣا دې د اهلل ﻏضب وي‪ ،‬ﻳا د اهلل ﻗﻬر وي‪ ،‬ﻳا زه بﻪ‬ ‫زﻧاکار ﻳﻢ‪ ،‬ﻳا (زه بﻪ) شراب ＇‪＋‬ﻮﻧکی ﻳﻢ‪ ،‬ﻳا (زه بﻪ) د سﻮد خﻮړوﻧکی ﻳﻢ‪ ،‬ﻧﻮ ﻗسﻢ ﻧﻪ دی‪.‬‬ ‫(‪ )۱۱‬د ﻗسﻢ کﻔاره د ﻣرﻳﻲ أزادول دي او پﻪ کﻔاره ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻫﻐﻪ ﻣرﻳی ﻣﻨﻞ کﻴ‪８‬ي کﻮم چ‪ ３‬پﻪ‬ ‫ﻇﻬار ک‪ ３‬ﻣﻨﻞ کﻴ‪８‬ي‪ .‬او کﻪ ﻳ‪ ３‬خﻮ＊ﻪ شﻮه ﻟسﻮ ﻣسکﻴﻨاﻧﻮ تﻪ بﻪ جاﻣ‪ ３‬ورک‪７‬ي‪ ،‬ﻫر ﻳﻮه تﻪ ﻳﻮه‬ ‫جاﻣﻪ ﻳا ﻟﻪ ﻫﻐ‪ ３‬زﻳاتﻪ‪ .‬کﻤﻪ جاﻣﻪ ﻫﻐﻪ ده چ‪ ３‬ﻟﻤﻮﻧ‪ ＃‬پک‪ ３‬کﻴ‪８‬ي‪ ،‬او کﻪ ﻳ‪ ３‬خﻮ＊ﻪ شﻮه ﻟسﻮ‬ ‫ﻣسکﻴﻨاﻧﻮ تﻪ بﻪ ډوډۍ ورک‪７‬ي ﻟکﻪ پﻪ ﻇﻬار ک‪ ３‬ډوډۍ ورکﻮل‪ ،‬کﻪ پﻪ (دې پﻮرتﻨﻴﻮ) شﻴاﻧﻮ ﻗادر ﻧﻪ‬ ‫شﻮ درې ور‪ ３＄‬پرﻟﻪ پس‪ ３‬روژې بﻪ ﻧﻴسﻲ‪ ،‬کﻪ ﻳ‪ ３‬کﻔاره پﻪ حاﻧث ک‪５‬دو وړاﻧدې ک‪７‬ه روا ﻧﻪ ده‪.‬‬ ‫شرحﻪ‬ ‫د يمﻴن (قسم) تعريف‪ :‬ﻳﻤﻴﻦ پﻪ ﻟﻐت ک‪ ３‬ﻗﻮت او پﻴاوړتﻴا تﻪ واﻳﻲ او پﻪ اصﻄﻼح ک‪ ３‬ﻫﻐﻪ ﻋﻘد‬ ‫تﻪ وﻳﻞ کﻴ‪８‬ي چ‪ ３‬ﻗسﻢ کﻮوﻧکﻲ د ﻫﻐﻪ پﻪ بﻨس＀ د ﻳﻮ کار د کﻮﻟﻮ ﻳا ﻧﻪ کﻮﻟﻮﻫﻮډ ﻗﻮي ک‪７‬ي‪ .‬ﻗسﻢ‬ ‫تﻪ ‪＄‬کﻪ ﻳﻤﻴﻦ وﻳﻞ کﻴ‪８‬ي چ‪ ３‬د ﻗسﻢ پﻪ وسﻴﻠﻪ اﻧسان خپﻠﻪ خبره پﻴاوړې کﻮي ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ پﻪ‬ ‫ﻋربﻲ ژبﻪ ک‪ ３＊ ３‬ﻻس تﻪ چ‪ ３‬ﻗﻮي او پﻴاوړی دی‪ ،‬ﻳﻤﻴﻦ وﻳﻞ کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫ﻼ احﻤد پﻪ اهلل ﻗسﻢ وک‪ ７‬چ‪ ３‬ﻧﻦ بﻪ د ＊ﻮوﻧ‪％‬ﻲ کتابتﻮن تﻪ ﻟس کتابﻮﻧﻪ اخﻠﻢ‪ .‬د دې کار پﻪ‬ ‫ﻣث ً‬ ‫کﻮﻟﻮ ک‪ ３‬احﻤد د اهلل پاک ﻧﻮم ﻳاد ک‪ ７‬او داس‪ ３‬ﻋﻘد ﻳ‪ ３‬راﻣﻨ‪％‬تﻪ ک‪ ７‬چ‪ ３‬د ﻫﻐ‪ ３‬پﻪ وسﻴﻠﻪ ﻳ‪ ３‬د‬ ‫کتابﻮﻧﻮ د اخﻴستﻠﻮ ﻋزم او ﻫﻮډ ﻏ‪＋‬تﻠی ک‪.７‬‬ ‫د قسم ډولونه‪ :‬ﻗسﻢ پﻪ درې ډوﻟﻪ دی‪:‬‬ ‫‪ -١‬غموس قسم‪ :‬ﻏﻤس پﻪ ﻟﻐت ک‪ ３‬پﻪ اوبﻮ ک‪ ３‬ﻻس ﻧﻨﻮﻳستﻠﻮ تﻪ واﻳﻲ او پﻪ اصﻄﻼح ک‪ ３‬پﻪ ت‪５‬ر‬ ‫شﻮي کار ﻗسﻢ کﻮﻟﻮ تﻪ واﻳﻲ چ‪ ３‬ﻗسﻢ کﻮوﻧکی پک‪ ３‬ﻗصدا دروغ واﻳﻲ‪ ،‬د ب‪５‬ﻠگ‪ ３‬پﻪ ډول‪ ،‬کﻪ‬ ‫ﻳﻮ س‪７‬ی وواﻳﻲ‪ :‬پﻪ اهلل ﻗسﻢ چ‪ ３‬پرون ＊ار تﻪ تﻠﻠی وم‪ ،‬او دی ＊ﻪ پﻮﻫﻴ‪８‬ي چ‪ ３‬پرون ＊ار تﻪ ﻧﻪ و‬ ‫تﻠﻠی‪ .‬دې ډول ﻗسﻢ تﻪ ‪＄‬کﻪ د ﻏﻤﻮس ﻗسﻢ واﻳﻲ چ‪ ３‬کﻮوﻧکی ﻳ‪ ３‬اور تﻪ داخﻠﻴ‪８‬ي‪ .‬د طبراﻧﻲ‬

‫‪١٢٠‬‬

‫پﻪ رواﻳت ک‪ ３‬پﻴﻐﻤبر (ﻋﻠﻴﻪ اﻟسﻼم) د ﻳﻮ شخص پﻪ اړه ﻓرﻣاﻳﻠﻲ‪:‬‬ ‫ژباړه‪ :‬کﻪ ﻫﻐﻪ پﻪ دروﻏﻮ ﻗسﻢ ک‪７‬ی وي‪ ،‬اهلل بﻪ ﻳ‪ ３‬اور تﻪ داخﻞ ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫د ﻏﻤﻮس پﻪ ﻗسﻢ ک‪ ３‬کﻔاره ﻧشتﻪ‪＄ ،‬کﻪ ﻗسﻢ ﻳﻮ ﻋﻘد دی چ‪ ３‬پﻪ راتﻠﻮﻧکﻲ ک‪ ３‬د ﻳﻮ کار د کﻮﻟﻮ‬ ‫ﻳا ﻧﻪ کﻮﻟﻮ پﻪ اړه ﻣﻨﻌﻘد کﻴ‪８‬ي او پﻪ ت‪５‬ره شﻮې زﻣاﻧﻪ ﻗسﻢ ＊کاره دروغ دي چ‪ ３‬دا ﻟﻮﻳﻪ گﻨاه ده او‬ ‫پﻪ کﻔارې سره ﻧﻪ روا کﻴ‪８‬ي‪ .‬پﻪ ﻏﻤﻮس باﻧدې د دې ﻗسﻢ ﻧﻮﻣﻮل ﻣجازا ً دي او پﻪ حﻘﻴﻘت ک‪ ３‬دا‬ ‫ﻗسﻢ ﻧﻪ دی‪ ،‬ﻟکﻪ د أزاد اﻧسان پﻠﻮرﻟﻮ تﻪ چ‪ ３‬ﻣجازا بﻴﻌﻪ وﻳﻞ کﻴ‪８‬ي‪ .‬د دې گﻨاه ＇خﻪ د پاکﻮاﻟﻲ‬ ‫ﻟپاره ﻻزﻣﻪ ده چ‪ ３‬ﻗسﻢ کﻮوﻧکی د اهلل پاک ＇خﻪ د دې دروﻏﻮ وﻳﻠﻮ ب‪＋‬ﻨﻪ وﻏﻮاړي‪.‬‬ ‫‪ -٢‬منعقد قسم‪ :‬دې تﻪ واﻳﻲ چ‪＇ ３‬ﻮک پﻪ راتﻠﻮﻧکﻲ ک‪ ３‬د ﻳﻮ کار پﻪ کﻮﻟﻮ ﻳا پر‪＋４‬ﻮدﻟﻮ ﻗسﻢ‬ ‫وک‪７‬ي‪ ،‬د ب‪５‬ﻠگ‪ ３‬پﻪ ډول وواﻳﻲ‪ :‬ﻗسﻢ پﻪ اهلل چ‪ ３‬سبا بﻪ ＊ار تﻪ ‪＄‬ﻢ‪ .‬کﻪ دا شخص سبا ورځ ＊ار‬ ‫تﻪ ﻻړ ﻧشﻲ حاﻧث (د ﻗسﻢ ﻣاتﻮوﻧکی) شﻤ‪５‬رل کﻴ‪８‬ي او کﻔاره ورباﻧدې د دې آﻳت پﻪ بﻨس＀‬ ‫ﻻزﻣﻪ ده چ‪ ３‬ﻓرﻣاﻳﻲ‪:‬‬

‫(اﻟﻤائدة‪ )۸۹ :‬ژباړه‪ :‬ﻣگر (اهلل‬

‫پاک) ﻧﻴسﻲ تاس‪ ３‬پﻪ (ﻣاتﻮﻟﻮ) د ﻫﻐﻪ (ﻋﻬد) چ‪ ３‬کﻠک ک‪７‬ی وي تاسﻮ پﻪ ﻗسﻤﻮﻧﻮ‪.‬‬ ‫‪ -٣‬لغو قسم‪ :‬دې تﻪ واﻳﻲ چ‪＇ ３‬ﻮک پﻪ ت‪５‬ر شﻮي کار ﻗسﻢ وک‪７‬ي او گﻮﻣان کﻮي چ‪ ３‬دی‬ ‫＇ﻨگﻪ واﻳﻲ خبره ﻫﻤﻐس‪ ３‬ده‪ ،‬خﻮ حﻘﻴﻘت د ﻫﻐ‪ ３‬پر خﻼف وي‪ ،‬د ب‪５‬ﻠگ‪ ３‬پﻪ ډول حاﻣد ﻓکر‬ ‫کﻮي چ‪ ３‬ﻧﻦ د ﻣﻴزان ＇ﻠﻮرﻣﻪ ﻧ‪＂５‬ﻪ ده او وواﻳﻲ‪ :‬ﻗسﻢ پﻪ اهلل ﻧﻦ د ﻣﻴزان ＇ﻠﻮرﻣﻪ ﻧ‪＂５‬ﻪ ده‪ ،‬خﻮ پﻪ‬ ‫حﻘﻴﻘت ک‪ ３‬د ﻣﻴزان ＇ﻠﻮرﻣﻪ ﻧﻪ بﻠک‪ ３‬اتﻤﻪ ﻧ‪＂５‬ﻪ وي‪.‬‬ ‫پﻪ ﻟﻐﻮ ﻗسﻢ ک‪ ３‬کﻔاره ﻧشتﻪ او اﻣﻴد دی چ‪ ３‬اهلل پاک بﻪ ورباﻧدې ＇ﻮک وﻧﻪ ﻧﻴسﻲ‪ .‬د ﻏﻤﻮس‬ ‫ﻗسﻢ سره د ﻟﻐﻮ ﻗسﻢ تﻮپﻴر دا دی چ‪ ３‬پﻪ ﻏﻤﻮس ﻗسﻢ ک‪ ３‬ﻗسﻢ کﻮوﻧکی ﻗصدا پﻪ دروﻏﻮ‬ ‫ﻗسﻢ کﻮي او ＊ﻪ پﻮﻫﻴ‪８‬ي چ‪ ３‬ﻗسﻢ ﻳ‪ ３‬د واﻗﻌﻴت سره ﻣﻮاﻓﻖ ﻧﻪ دی‪ ،‬خﻮ پﻪ ﻟﻐﻮ ﻗسﻢ ک‪ ３‬ﻗسﻢ‬ ‫کﻮوﻧکی گﻮﻣان کﻮي چ‪ ３‬خبره ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ واﻗﻌﻴت سره برابره ده خﻮ خﻄا شﻮی وي‪.‬‬ ‫په ه‪５‬ره يا د اکراه سره قسم‪ :‬کﻪ ＇ﻮک پﻪ ﻗصد‪ ،‬ﻫ‪５‬ره ﻳا د زور ﻻﻧدې ﻣﻨﻌﻘد ﻗسﻢ وک‪７‬ي ﻗسﻢ‬ ‫ﻳ‪ ３‬صح‪５‬ح او ！ﻮل پﻪ حکﻢ ک‪ ３‬سره برابر دي‪＄ ،‬کﻪ پﻪ ﻳﻮه حدﻳث ک‪ ３‬رواﻳت شﻮي‪:‬‬

‫‪١٢١‬‬

‫‪۱‬‬

‫ژباړه‪ :‬درې شﻴان دي چ‪ ３‬رﻳ‪＋‬تﻴا ﻳ‪３‬‬

‫ﻫﻢ رﻳ‪＋‬تﻴا او ！ﻮک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻫﻢ رﻳ‪＋‬تﻴا دي‪ :‬طﻼق‪ ،‬ﻋتاق او ﻗسﻢ‪.‬‬ ‫ﻫﻤدا راز کﻪ ＇ﻮک د ﻳﻮه کار ﻟﻪ ﻧﻪ کﻮﻟﻮ ＇خﻪ ﻗسﻢ وک‪７‬ي او وروستﻪ پﻪ ﻗصد‪ ،‬د زور ﻟﻪ ﻻﻧدې‬ ‫ﻳا پﻪ ﻫ‪５‬ره سره ﻫﻐﻪ کار وک‪７‬ي حاﻧث کﻴ‪８‬ي او کﻔاره ورباﻧدې ﻻزم ده‪.‬‬ ‫ﻗسﻢ ﻳﻮازې پﻪ اهلل تﻌاﻟی صح‪５‬ح دی او پﻪ درې ډوﻟﻪ دی‪:‬‬ ‫‪ -١‬د اهلل تعالی په نومونو‪ :‬د اهلل تﻌاﻟی پﻪ ！ﻮﻟﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻮ ﻗسﻢ صح‪５‬ح دی کﻪ ＇ﻪ ﻫﻢ خﻠک پﻪ‬ ‫ﻫﻐﻪ ﻧﻮم ﻟﻪ ﻗسﻢ کﻮﻟﻮ سره اشﻨا ﻧﻪ وي‪.‬‬ ‫‪ -٢‬د اهلل تعالی په ذاتي صفتونو‪ :‬د اهلل تﻌاﻟی ذاتﻲ صﻔتﻮﻧﻪ ﻫﻐﻪ دي چ‪ ３‬پﻪ ضد ﻳ‪ ３‬ﻧﻪ‬ ‫ﻣﻮصﻮﻓﻴ‪８‬ي‪ ،‬ﻟکﻪ سﻤﻊ‪ ،‬ﻗدرت‪ ،‬حﻴات او ﻧﻮر‪ .‬دا ‪＄‬کﻪ چ‪ ３‬د اهلل تﻌاﻟی پﻪ ذاتﻲ صﻔتﻮﻧﻮ باﻧدې‬ ‫ﻗسﻢ کﻮل د خﻠکﻮ تر ﻣﻨ‪ ＃‬اشﻨا او پ‪５‬ژﻧدل شﻮي دي‪ .‬اﻟبتﻪ د اهلل پﻪ(ﻋﻠﻢ) باﻧدې چ‪ ３‬ذاتﻲ صﻔت‬ ‫دی ﻗسﻢ کﻮل ‪＄‬کﻪ ﻗسﻢ ﻧﻪ شﻤ‪５‬رل کﻴ‪８‬ي چ‪ ３‬د خﻠکﻮ پﻪ ﻣﻨ‪ ＃‬ک‪ ３‬د اهلل پﻪ ﻋﻠﻢ سره ﻗسﻢ کﻮل‬ ‫ﻧااشﻨا دي او رواج ﻧﻪ ﻟري او ﻋﻠﻢ د ﻣﻌﻠﻮم پﻪ ﻣﻌﻨا استﻌﻤاﻟﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫‪ -٣‬د اهلل تعالی په فعلي صفتونو قسم‪ :‬د اهلل تﻌاﻟی ﻓﻌﻠﻲ صﻔتﻮﻧﻪ ﻫﻐﻪ دي چ‪ ３‬پﻪ ضد ﻳ‪３‬‬ ‫ﻣﻮصﻮﻓﻴ‪８‬ي‪ ،‬ﻟکﻪ ﻏضب او رحﻤت‪＇ .‬رﻧگﻪ چ‪ ３‬د اهلل تﻌاﻟی پﻪ ﻓﻌﻠﻲ صﻔتﻮﻧﻮ ﻗسﻢ کﻮل د‬ ‫خﻠکﻮ تر ﻣﻨ‪ ＃‬أشﻨا او ﻣتﻌارف ﻧﻪ دي‪ ،‬ﻧﻮ د ﻓﻌﻠﻲ صﻔتﻮﻧﻮ پﻪ ﻗسﻢ کﻮﻟﻮ ﻫﻢ بﻨده حاﻟﻒ (ﻗسﻢ‬ ‫کﻮوﻧکی) ﻧﻪ شﻤ‪５‬رل کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫ﻟﻨ‪６‬ه دا چ‪ ３‬د اهلل پﻪ ！ﻮﻟﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻮ ﻗسﻢ کﻮل صح‪５‬ح او ﻗسﻢ کﻮوﻧکی حاﻟﻒ گر‪＄‬ﻲ‪ ،‬خﻮ پﻪ‬ ‫صﻔتﻮﻧﻮ ک‪ ３‬د خﻠکﻮ تر ﻣﻨ‪ ＃‬دود او آشﻨاﻳﻲ ﻣﻌتبره ده‪.‬‬ ‫پﻪ بﻨس＂ﻴز ډول ﻟﻪ اهلل تﻌاﻟی پرتﻪ پﻪ بﻞ ﻫﻴ＆ شﻲ باﻧدې ﻗسﻢ کﻮل روا ﻧﻪ دي‪ ،‬او ﻧﻪ ورباﻧدې ＇ﻮک‬ ‫ﻗسﻢ کﻮوﻧکی گر‪＄‬ﻲ‪ .‬ﻟﻪ ﻫﻤدې اﻣﻠﻪ پﻪ ﻗرأن‪ ،‬کﻌبﻪ او پﻴﻐﻤبر ﻗسﻢ کﻮل صح‪５‬ح ﻧﻪ دي‪ ،‬خﻮ‬ ‫‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬ﻋﻠﻤاء واﻳﻲ‪ :‬پﻪ ﻗرأن باﻧدې پﻪ ﻗسﻢ خﻮړﻟﻮ‪ ،‬ﻗسﻢ ﻣﻨﻌﻘد کﻴ‪８‬ي‪ ،‬ﻧﻮ کﻪ چا پﻪ ﻗرأن ﻗسﻢ‬ ‫وک‪ ７‬او حاﻧث شﻮ کﻔاره ورباﻧدې ﻻزﻣﻴ‪８‬ي‪.‬‬

‫‪۲‬‬

‫‪ .۱‬د دې رواﻳت پﻪ اړه ابﻦ حجر ﻟﻴکﻠی‪ :‬ﻟﻢ آجده ﻫکذا‪ .‬پﻪ دې ډول ﻣ‪ ３‬پﻴدا ﻧک‪ :７‬اﻟدراﻳة‪.۹۰/۲ :‬‬ ‫‪ .۲‬ﻓتح اﻟﻘدﻳر‪ ،‬اﻟﻘﻨاﻳﻪ کتاب اﻻﻳﻤان‪.‬‬ ‫‪١٢٢‬‬

‫د قسم توري‪ :‬پﻪ ﻋربﻲ ژبﻪ ک‪ ３‬د ﻗسﻢ تﻮري درې دي‪ :‬واو ﻟکﻪ واهلل‪ ،‬باء ﻟکﻪ باهلل او تاء ﻟکﻪ‬ ‫تاهلل‪ .‬کﻠﻪ کﻠﻪ دا حروف ﻣضﻤر (پ＀) وي ﻟکﻪ د (اهلل ﻵﻓﻌﻠﻦ ﻛذا) د دې جﻤﻠ‪ ３‬پﻪ سر ک‪ ３‬واو‬ ‫ﻣضﻤر دی‪.‬‬ ‫په حق اهلل قسم‪ :‬د اﻣام ابﻮحﻨﻴﻔﻪ پﻪ ﻧﻈر پﻪ (حﻖ اهلل) ﻗسﻢ ‪＄‬کﻪ صح‪５‬ح ﻧﻪ دی چ‪ ３‬د حﻖ‬ ‫اهلل ＇خﻪ ﻣﻘصد د اهلل طاﻋت دی او ﻗسﻢ ﻳﻮازې پﻪ اهلل صح‪５‬ح دی ﻧﻪ د ﻫﻐﻪ پﻪ طاﻋت‪ .‬د اﻣام‬ ‫ﻣحﻤد پﻪ ﻧﻈر پﻪ حﻖ اهلل ﻗسﻢ کﻮل ‪＄‬کﻪ صح‪５‬ح دي چ‪( ３‬حﻖ) د اهلل ﻟﻪ صﻔاتﻮ ＇خﻪ دی او‬ ‫پﻪ صﻔاتﻮ ﻗسﻢ صح‪５‬ح دی‪.‬‬ ‫د قسم صﻴغ‪ :３‬پﻪ ﻋربﻲ ژبﻪ ک‪ ３‬د (آحﻠﻒ) (آﻗسﻢ) او (آشﻬد) صﻴﻐ‪ ３‬پﻪ ﻗسﻢ ک‪ ３‬ﻣستﻌﻤﻠ‪３‬‬ ‫او ﻗسﻢ ورباﻧدې صح‪５‬ح دی‪ ،‬ﻫﻤدا راز د (ﻋﻬد) او (ﻣﻴثاق) صﻴﻐ‪ ３‬د ﻳﻤﻴﻦ پﻪ ﻣﻌﻨا را‪＄‬ﻲ او‬ ‫ﻗسﻢ ورباﻧدې صح‪５‬ح دی‪.‬‬ ‫کﻪ ＇ﻮک وواﻳﻲ‪ :‬پر ﻣا باﻧدې د اهلل پاک ﻟپاره ﻧذر دی‪ ،‬ﻗسﻢ ﻳ‪ ３‬صح‪５‬ح دی‪＄ ،‬کﻪ پﻪ ابﻦ ﻣاجﻪ‬ ‫ک‪ ３‬راﻏﻠﻲ چ‪ ３‬رسﻮل اهلل‬

‫ﻓرﻣاﻳﻠﻲ‪:‬‬

‫ژباړه‪:‬‬

‫چا چ‪ ３‬ﻧذر وک‪ ７‬او ﻣﻌﻠﻮم ﻳ‪ ３‬ﻧﻪ ک‪ ،７‬کﻔاره ﻳ‪ ３‬د ﻗسﻢ کﻔاره ده‪.‬‬ ‫د قسم نورې جمل‪ :３‬ﻛﻪ ＇ﻮک وواﻳﻲ‪ :‬کﻪ دا کار ﻣ‪ ３‬وک‪ ７‬زه بﻪ ﻳﻬﻮدي ﻳﻢ‪ ،‬ﻳا بﻪ ﻧصراﻧﻲ ﻳﻢ‪ ،‬ﻳا‬ ‫بﻪ کاﻓر ﻳﻢ‪ .‬د اﻣام ابﻮحﻨﻴﻔﻪ (رحﻤﻪ اهلل)پﻪ ﻧزد دا ﻗسﻢ دی او د دﻏﻪ کار پﻪ کﻮﻟﻮ سره پرې د ﻗسﻢ‬ ‫کﻔاره ﻻزﻣﻴ‪８‬ي‪ .‬دا پﻪ ﻫﻐﻪ وخت ک‪ ３‬چ‪ ３‬ﻗسﻢ کﻮوﻧکی د ﻳﻬﻮدﻳت او کﻔر ＇خﻪ د ﻟرې واﻟﻲ‬ ‫ﻟپاره دا خبره وک‪７‬ي‪ .‬دا ډول ﻗسﻢ ‪＄‬کﻪ صح‪５‬ح دی چ‪ ３‬د رسﻮل اهلل صﻠی اهلل ﻋﻠﻴﻪ وسﻠﻢ ﻟﻪ‬ ‫زﻣاﻧ‪ ３‬راﻫﻴس‪ ３‬پﻪ خﻠکﻮ ک‪ ３‬رواج دی او چا ﻧاروا ﻧﻪ دی گ‪２‬ﻠی‪ ،‬کﻪ چ‪５‬رې دا ډول ﻗسﻢ ﻧاروا‬ ‫وای‪ ،‬ﻧﻮ رواج شﻮی بﻪ ﻧﻪ و‪ ،‬ﻟﻪ دې ＇خﻪ ＇رگﻨدﻳ‪８‬ي چ‪ ３‬دا جﻤﻠ‪( ３‬زه بﻪ ﻳﻬﻮدي ﻳﻢ‪ )...‬ﻟﻪ ﻗسﻢ‬ ‫＇خﻪ کﻨاﻳﻪ ده کﻪ ＇ﻪ ﻫﻢ د کﻨاﻳ‪ ３‬او ﻣکﻨﻲ ﻋﻨﻪ تر ﻣﻨ‪ ＃‬د اړﻳک‪ ３‬وجﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﻪ ﻧﻪ ده‪.‬‬ ‫دا ډول جمل‪ ３‬لکه‪( :‬کﻪ ﻣ‪ ３‬دا کار وﻧک‪ ７‬پر ﻣا دې د اهلل ﻗﻬر وي‪ ،‬ﻳا زه بﻪ زﻧاکار ﻳﻢ) ‪＄‬کﻪ‬ ‫ﻗسﻢ ﻧﻪ شﻤ‪５‬رل کﻴ‪８‬ي چ‪ ３‬پﻪ داس‪！ ３‬کﻮ ﻗسﻢ کﻮل آشﻨا او دود ﻧﻪ دی‪.‬‬

‫‪١٢٣‬‬

‫د قسم کفاره‪ :‬د ﻗسﻢ کﻔاره پﻪ ﻣتﻦ ک‪ ３‬رو＊اﻧﻪ ده‪ .‬اﻟبتﻪ باﻳد ووﻳﻞ شﻲ چ‪ ３‬ﻣرﻳی ﻣﻄﻠﻖ ذکر‬ ‫شﻮی‪ ،‬ﻳﻌﻨ‪ ３‬کﻔاره ورکﻮوﻧکی کﻮﻻی شﻲ چ‪ ３‬کاﻓر ﻳا ﻣسﻠﻤان‪ ،‬کﻮچﻨی ﻳا ﻟﻮی ﻫر ﻣرﻳی چ‪３‬‬ ‫وﻏﻮاړي پﻪ کﻔاره ک‪ ３‬ورک‪７‬ي‪.‬‬ ‫کﻔاره ورکﻮوﻧکی اختﻴار ﻟري چ‪ ３‬ﻟﻪ ﻣرﻳﻲ أزادوﻟﻮ‪ ،‬جاﻣﻮ او ﻳا خﻮراک ورکﻮﻟﻮ ＇خﻪ ﻫر ﻳﻮ ﻳ‪３‬‬ ‫چ‪ ３‬خﻮ＊ﻪ وي ﻏﻮره ک‪７‬ي‪ .‬کﻪ ﻳ‪ ３‬دا ﻧشﻮ کﻮﻻی درې ور‪ ３＄‬پرﻟﻪ پس‪ ３‬روژه بﻪ ﻧﻴسﻲ‪.‬‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ خپﻠﻪ سﻴﻤﻪ ک‪ ３‬د ﻗسﻢ پﻪ ﻣروجﻮ صﻴﻐﻮ خبرې وک‪７‬ي او ﻫﻐﻪ صﻴﻐ‪ ３‬دې ﻟﻪ‬ ‫ﻧﻮرو جﻼ ک‪７‬ي چ‪ ３‬ﻗسﻢ ورباﻧدې ﻧﻪ کﻴ‪８‬ي‪.‬‬

‫‪ -۱‬د ﻳﻤﻴﻦ ﻟﻐﻮي او اصﻄﻼحﻲ تﻌرﻳﻒ رو＊اﻧﻪ ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ -۲‬د ﻳﻤﻴﻦ ډوﻟﻮﻧﻪ بﻴان ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ -۳‬د ﻣﻨﻌﻘد ﻗسﻢ حکﻢ بﻴان ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ -۴‬ﻗسﻢ پﻪ ＇ﻪ سره صح‪５‬ح کﻴ‪８‬ي؟‬ ‫‪ -۵‬پﻪ (حﻖ اهلل) ﻗسﻢ کﻮل ＇ﻪ حکﻢ ﻟري؟‬ ‫‪ -۶‬د ﻗسﻢ صﻴﻐ‪ ３‬بﻴان ک‪７‬ئ‪.‬‬

‫‪١٢٤‬‬

‫شلم لﻮست‬

‫د قسم حکمﻮنﻪ (‪)٢‬‬ ‫د ت‪５‬ر پﻪ ＇‪５‬ر پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬ﻫﻢ د ﻗسﻢ د حکﻤﻮﻧﻮ پﻪ اړه ﻏ‪８‬ﻳ‪８‬و‪.‬‬

‫‪١٢٥‬‬

‫ژباړه‬ ‫(‪ )۱‬کﻪ چا پﻪ گﻨاه کﻮﻟﻮ ﻗسﻢ وک‪ ،７‬ﻣثﻼ (داس‪ ３‬ﻗسﻢ ﻳ‪ ３‬وک‪ )７‬چ‪ ３‬ﻟﻤﻮﻧ‪ ＃‬بﻪ ﻧﻪ کﻮي‪ ،‬خپﻞ پﻼر‬ ‫سره بﻪ خبرې ﻧﻪ کﻮي‪ ،‬ﻳا بﻪ ﻓﻼﻧی شخص وژﻧﻲ‪ ،‬ﻧﻮ پکار ده چ‪＄ ３‬ان حاﻧث ک‪７‬ي او د ﻗسﻢ‬ ‫کﻔاره ورک‪７‬ي‪.‬‬ ‫(‪ )۲‬کﻪ کاﻓر ﻗسﻢ وک‪ ،７‬بﻴا د کﻔر پﻪ حال ک‪ ３‬حاﻧث شﻮ ﻳا ﻟﻪ ﻣسﻠﻤاﻧ‪５‬دو وروستﻪ حاﻧث شﻮ ﻧﻮ‬ ‫کﻔاره ورباﻧدې ﻧشتﻪ‪.‬‬ ‫(‪ )۳‬کﻪ چا ﻟﻪ خپﻞ ﻣﻠکﻴت ＇خﻪ کﻮم شی پﻪ ‪＄‬ان حرام ک‪ ،７‬ﻧﻮﻣﻮړی شی ورباﻧدې حرام ﻧﻪ‬ ‫گر‪＄‬ﻲ‪ ،‬او کﻪ ﻳ‪( ３‬وروستﻪ ﻧﻮﻣﻮړی شی) ‪＄‬اﻧتﻪ ﻣباح ک‪ ،７‬د ﻗسﻢ کﻔاره بﻪ ورکﻮي‪ .‬کﻪ ﻳ‪ ３‬ووﻳﻞ‪:‬‬ ‫！ﻮل حﻼل پر ﻣا حرام دي‪ ،‬ﻧﻮ ﻣﻘصد ور＇خﻪ د خﻮراک او ＇‪＋‬اک شﻴان دي‪ ،‬ﻣگر دا چ‪３‬‬ ‫ﻧﻴت ﻳ‪ ３‬بﻞ ډول وي‪.‬‬ ‫(‪ )۴‬کﻪ چا پﻪ ﻣﻄﻠﻘﻪ تﻮگﻪ ﻧذر وﻣاﻧﻪ‪ ،‬ﻧﻮ پﻮره کﻮل ﻳ‪ ３‬ورباﻧدې ﻻزم دي‪ .‬کﻪ ﻳ‪ ３‬ﻧذر پﻪ کﻮم شرط‬ ‫پﻮرې ﻣﻌﻠﻖ ک‪ ７‬او شرط ﻣﻮجﻮد شﻮ‪ ،‬ﻧﻮ ﻫﻤﻐﻪ ﻧذر بﻪ پﻮره کﻮي‪ .‬رواﻳت شﻮي چ‪ ３‬اﻣام ابﻮحﻨﻴﻔﻪ‬ ‫(رحﻤﻪ اهلل)ﻟﻪ دې ＇خﻪ رجﻮع ک‪７‬ې او وﻳﻠﻲ ﻳ‪ ３‬دي‪ :‬کﻪ ﻳ‪ ３‬ووﻳﻞ‪( :‬کﻪ ﻣ‪ ３‬ﻓﻼﻧی کار وک‪ ،７‬ﻧﻮ‬ ‫پﻪ ﻣا حج دی‪ ،‬ﻳا ﻳﻮه ﻣﻴاشت روژه ده‪ ،‬او ﻳا د ！ﻮل ﻣال خﻴراتﻮل دي) ﻟﻪ دې ！ﻮﻟﻮ ＇خﻪ د ﻗسﻢ‬ ‫کﻔاره ورکﻮل بسﻨﻪ کﻮي او دا د اﻣام ﻣحﻤد (رحﻤﻪ اهلل) ﻗﻮل ﻫﻢ دی‪.‬‬ ‫(‪ )۵‬کﻪ چا ﻗسﻢ وک‪ ７‬چ‪ ３‬کﻮر تﻪ بﻪ ﻧﻪ ﻧﻨﻮ‪＄‬ﻲ‪ ،‬ﻧﻮ کﻌب‪ ３‬تﻪ داخﻞ شﻮ‪ ،‬ﻳا جﻮﻣات‪ ،‬ﻳا کﻠﻴسا تﻪ‬ ‫ﻧﻨﻮت‪ ،‬ﻧﻪ حاﻧث کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫‪١٢٦‬‬

‫(‪ )۶‬کﻪ چا ﻗسﻢ وک‪ ７‬چ‪ ３‬خبرې بﻪ ﻧﻪ کﻮي او پﻪ ﻟﻤاﻧ‪％‬ﻪ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻗراءت وک‪ ،７‬ﻧﻪ حاﻧث کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫(‪ )۷‬کﻪ چا ﻗسﻢ وک‪ ７‬چ‪ ３‬جاﻣ‪ ３‬بﻪ ﻧﻪ اﻏﻮﻧدي او جاﻣ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬پﻪ ‪＄‬ان وي‪ ،‬خﻮ سﻤﻼسﻲ ﻳ‪３‬‬ ‫وباسﻲ ﻧﻪ حاﻧث کﻴ‪８‬ي‪ .‬ﻫﻤدا راز کﻪ ﻳ‪ ３‬ﻗسﻢ وک‪ ７‬چ‪ ３‬پﻪ دې سﻮرﻟ‪ ９‬بﻪ ﻧﻪ سپرﻳ‪８‬ي او ورباﻧدې‬ ‫سپﻮر وي خﻮ سﻤﻼسﻲ را＊کتﻪ شﻲ (ﻧﻪ حاﻧث کﻴ‪８‬ي)‪ ،‬کﻪ ﻳ‪ ３‬درﻧگ وک‪ ７‬حاﻧث شﻮ‪.‬‬ ‫(‪ )۸‬کﻪ ﻳ‪ ３‬ﻗسﻢ وک‪ ７‬چ‪ ３‬دې کﻮر تﻪ بﻪ ﻧﻪ ﻧﻨﻮ‪＄‬ﻲ او دﻧﻨﻪ پک‪ ３‬وي‪ ،‬پﻪ ک‪５＋‬ﻨاستﻮ ﻧﻪ حاﻧث‬ ‫کﻴ‪８‬ي‪ ،‬تر＇ﻮ بﻬر وﻧﻪ و‪＄‬ﻲ او بﻴا رادﻧﻨﻪ ﻧشﻲ‪.‬‬ ‫(‪ )۹‬کﻪ چا ﻗسﻢ وک‪ ７‬چ‪ ３‬کﻮر تﻪ بﻪ ﻧﻪ ﻧﻨﻮ‪＄‬ﻲ او ﻧ‪４７‬دﻟﻲ کﻮر تﻪ ﻧﻨﻮت‪ ،‬ﻧﻪ حاﻧث کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫(‪ )۱۰‬کﻪ چا ﻗسﻢ وک‪ ７‬چ‪ ３‬دې کﻮر تﻪ بﻪ ﻧﻪ ﻧﻨﻮ‪＄‬ﻲ‪ ،‬کﻮر وﻧ‪４７‬د او ﻫﻮار شﻮ او ورﻧﻨﻮت‪ ،‬حاﻧث‬ ‫شﻮ‪ .‬کﻪ ﻳ‪ ３‬ﻗسﻢ وک‪ ７‬چ‪ ３‬دې کﻮ！‪ ３‬تﻪ بﻪ ﻧﻪ ﻧﻨﻮ‪＄‬ﻲ خﻮ ﻟﻪ ﻧ‪４７‬دو وروستﻪ ورﻧﻨﻮت‪ ،‬ﻧﻪ حاﻧث‬ ‫کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫(‪ )۱۱‬کﻪ چا ﻗسﻢ وک‪ ７‬چ‪ ３‬د ﻓﻼﻧﻲ ﻟﻪ ﻣ‪５‬رﻣﻨ‪ ３‬سره بﻪ خبرې ﻧﻪ کﻮي‪ ،‬بﻴا ﻫﻐﻪ طﻼﻗﻪ ک‪７‬ه او ده‬ ‫ورسره خبرې وک‪７‬ې‪ ،‬حاﻧث شﻮ‪ .‬کﻪ ﻳ‪ ３‬ﻗسﻢ وک‪ ７‬چ‪ ３‬د ﻓﻼﻧﻲ ﻟﻪ ﻣرﻳﻲ سره بﻪ خبرې ﻧﻪ کﻮي‪،‬‬ ‫ﻳا د ﻓﻼﻧﻲ کﻮر تﻪ بﻪ ﻧﻪ ﻧﻨﻮ‪＄‬ﻲ‪ ،‬بﻴا ﻫﻐﻪ خپﻞ ﻣرﻳی او کﻮر خرڅ ک‪ ７‬او ده ﻟﻪ ﻫﻐﻪ ﻣرﻳﻲ سره‬ ‫خبرې وک‪７‬ې او کﻮر تﻪ ورﻧﻨﻮت‪ ،‬ﻧﻪ حاﻧث کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫(‪ )۱۲‬کﻪ ﻳ‪ ３‬ﻗسﻢ وک‪ ７‬چ‪ ３‬د دې ＇ادر ＇‪＋‬تﻦ سره بﻪ خبرې ﻧﻪ کﻮي‪ ،‬ﻫﻐﻪ ＇ادر وپﻠﻮره او ده‬ ‫ورسره خبرې وک‪７‬ې‪ ،‬حاﻧث شﻮ‪ .‬ﻫﻤدا راز کﻪ ﻳ‪ ３‬ﻗسﻢ وک‪ ７‬چ‪ ３‬د دې زﻟﻤﻲ سره بﻪ خبرې‬ ‫ﻧﻪ کﻮي او ﻟﻪ بﻮډاتﻮب وروستﻪ ﻳ‪ ３‬ورسره خبرې وک‪７‬ې‪ ،‬حاﻧث شﻮ‪( .‬ﻫﻤدا راز کﻪ ﻳ‪ ３‬ﻗسﻢ‬ ‫وک‪ ７‬چ‪ )３‬د دې حﻤﻞ (وري) ﻏﻮ＊ﻪ بﻪ ﻧﻪ خﻮري‪ ،‬بﻴا ﻫﻐﻪ کبش (چاري پسﻪ) شﻮ او وﻳ‪ ３‬خﻮړ‬ ‫حاﻧث شﻮ‪.‬‬ ‫(‪ )۱۳‬کﻪ ﻳ‪ ３‬ﻗسﻢ وک‪ ７‬چ‪ ３‬ﻟﻪ دې خرﻣا وﻧ‪＇ ３‬خﻪ بﻪ ﻧﻪ خﻮري ﻧﻮ ﻣﻘصد ور＇خﻪ د خرﻣا د وﻧ‪３‬‬ ‫ﻣﻴﻮه ده‪ .‬کﻪ ﻳ‪ ３‬ﻗسﻢ وک‪ ７‬چ‪ ３‬ﻟﻪ دې خاﻣﻮ خرﻣاو ＇خﻪ بﻪ ﻧﻪ خﻮري‪ ،‬بﻴا ﻫﻐﻪ (خاﻣ‪ ３‬خﻮرﻣا)‬ ‫پخ‪ ３‬شﻮې او وﻳ‪ ３‬خﻮړې‪ ،‬ﻧﻪ حاﻧث کﻴ‪８‬ي‪ .‬ﻛﻪ چا ﻗسﻢ وک‪ ７‬چ‪ ３‬پخﻪ خرﻣا بﻪ ﻧﻪ خﻮري او‬ ‫خاﻣﻪ خرﻣا (چ‪ ３‬د پخﻮاﻟﻲ ﻧ‪＋‬ﻪ پک‪ ３‬پﻴدا شﻮې وي) وخﻮري‪ ،‬د اﻣام ابﻮحﻨﻴﻔﻪ پﻪ ﻧﻈر حاﻧث‬ ‫کﻴ‪８‬ي‪.‬‬

‫‪١٢٧‬‬

‫شرحﻪ‬ ‫په گناه کولو قسم‪ :‬کﻪ ＇ﻮک د گﻨاه پﻪ کﻮﻟﻮ ﻗسﻢ وک‪７‬ي ﻟکﻪ چ‪ ３‬وواﻳﻲ‪ :‬پﻪ اهلل پاک ﻗسﻢ چ‪３‬‬ ‫د پﻼر سره بﻪ ﻣ‪ ３‬خبرې ﻧﻪ کﻮم‪ .‬پﻪ ده واجب دي چ‪ ３‬د پﻼر سره خبرې وک‪７‬ي او د ﻗسﻢ کﻔاره‬ ‫ورک‪７‬ي‪＄ ،‬کﻪ د ﻣسﻠﻢ پﻪ حدﻳث ک‪ ３‬راﻏﻠﻲ چ‪ ３‬رسﻮل اهلل صﻠی اهلل ﻋﻠﻴﻪ وسﻠﻢ ﻓرﻣاﻳﻲ‪:‬‬ ‫چا چ‪ ３‬ﻗسﻢ وک‪ ７‬او‬ ‫بﻴا ورتﻪ بﻞ کار ﻟﻪ ﻫﻐ‪＊ ３‬ﻪ ＊کاره شﻮ ﻧﻮ د (خﻴر) کار دې وک‪７‬ي او د ﻗسﻢ کﻔاره دې ورک‪７‬ي‪.‬‬ ‫ﻫﻤدا راز جﻮتﻪ ده چ‪ ３‬پﻪ حاﻧث ک‪５‬دﻟﻮ او د ﻗسﻢ پﻪ کﻔارې ورکﻮﻟﻮ ک‪ ３‬گﻨاه ﻧشتﻪ او د پﻼر سره‬ ‫پﻪ خبرو ﻧﻪ کﻮﻟﻮ ک‪ ３‬گﻨاه ده‪.‬‬ ‫د کفر په حال ک‪ ３‬قسم‪ :‬کاﻓر ﻧﻪ د ﻗسﻢ اﻫﻠﻴت ﻟري او ﻧﻪ د کﻔارې ادا کﻮﻟﻮ‪＄ ،‬کﻪ د کﻔارې ادا‬ ‫کﻮل ﻳﻮ ﻋبادت دی او کاﻓر د ﻋبادت اﻫﻞ ﻧﻪ دی‪ .‬ﻧﻮ پﻪ دې بﻨس＀ د کاﻓر ﻗسﻢ صح‪５‬ح ﻧﻪ دی‪.‬‬ ‫پر‪＄‬ان حﻼل حرامول‪ :‬کﻪ چا خپﻞ ﻣال پﻪ ‪＄‬ان حرام ک‪ ،７‬حرام ﻋﻴﻨﻲ ﻧﻪ گر‪＄‬ﻲ او کﻪ د‬ ‫ﻧﻮﻣﻮړي ﻣال سره ﻳ‪ ３‬د ﻣباح ﻣال پﻪ ＇‪５‬ر ﻣﻌاﻣﻠﻪ وک‪７‬ه د ﻗسﻢ کﻔاره بﻪ ورکﻮي‪.‬‬ ‫کﻪ ＇ﻮک وواﻳﻲ‪！ :‬ﻮل حﻼل پر ﻣا حرام دي‪ .‬کﻪ ＇ﻪ ﻫﻢ د (！ﻮل حﻼل) پﻪ ！کﻲ ک‪ ３‬جاﻣ‪،３‬‬ ‫سپرﻟ‪ ９‬کﻮر او آن تﻨﻔس کﻮل داخﻞ دي خﻮ ＇ﻨگﻪ چ‪ ３‬پﻪ ﻗسﻢ ک‪ ３‬ﻋﻤﻮم ﻣﻘصد ﻧﻪ دی او پﻪ‬ ‫ﻋرف ک‪ ３‬دا ！کی (！ﻮل حﻼل) ﻳﻮازې د خﻮراک و ＇‪＋‬اک شﻴاﻧﻮ ﻟپاره کارول کﻴ‪８‬ي‪ ،‬ﻧﻮ ﻣﻘصد‬ ‫ﻫﻢ ور＇خﻪ د خﻮراک او ＇‪＋‬اک شﻴان دي او بس‪ ،‬خﻮ کﻪ ﻧﻴت ﻳ‪ ３‬د خﻮراک او ＇‪＋‬اک ﻟﻪ‬ ‫شﻴاﻧﻮ پرتﻪ بﻞ شی و‪ ،‬د ب‪５‬ﻠگ‪ ３‬پﻪ ډول ﻣﻘصد ﻳ‪ ３‬جاﻣ‪ ３‬ﻫﻢ وې ﻧﻮ بﻴا د ﻫﻐﻪ ﻧﻴت ﻣﻌتبر دی‪.‬‬ ‫د نذر تعريف‪ :‬ﻧذر د ﻣکﻠﻒ او ﻣختار اﻧسان ﻟﻪ خﻮا پﻪ خپﻞ ‪＄‬ان باﻧدې پﻪ خپﻠ‪ ３‬وﻳﻨا سره د‬ ‫اهلل ﻟپاره د داس‪ ３‬شﻲ ﻻزﻣﻮﻟﻮ تﻪ واﻳﻲ چ‪ ３‬پﻪ شرﻳﻌت ک‪ ３‬ورباﻧدې ﻻزم ﻧﻪ وي‪.‬‬ ‫ﻗسﻢ او ﻧذر دواړه ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ سره ورتﻪ دي چ‪ ３‬پﻪ دواړو ک‪ ３‬بﻨده ﻫﻐﻪ شی پر ‪＄‬ان ﻻزﻣﻮي چ‪３‬‬ ‫شرﻳﻌت ورباﻧدې پﻪ اصﻞ ک‪ ３‬ﻧﻪ وي ﻻزم ک‪７‬ی‪.‬‬ ‫ﻧذر پﻪ دوه ډوﻟﻪ دی‪:‬‬ ‫‪ -١‬مطلق نذر‪ :‬کﻪ ＇ﻮک ﻣﻄﻠﻖ ﻧذر وﻣﻨﻲ ﻳﻌﻨ‪ ３‬ب‪ ３‬ﻟﻪ دې چ‪ ３‬خپﻞ ﻧذر د کﻮم کار تر ک‪５‬دو‬ ‫پﻮرې ﻣﻘﻴد ک‪７‬ي‪ ،‬پﻮره کﻮل ﻳ‪ ３‬ورباﻧدې ﻻزم دي‪ .‬د ب‪５‬ﻠگ‪ ３‬پﻪ ډول صادق وواﻳﻲ‪ :‬د اهلل پاک د‬

‫‪١٢٨‬‬

‫رضا ﻟپاره ﻣ‪ ３‬سﻞ اﻓﻐاﻧ‪ ９‬ورکﻮل پر ‪＄‬ان ﻧذر ک‪７‬ي‪ .‬پﻪ دې صﻮرت ک‪ ３‬ﻧذر ﻣﻄﻠﻖ دی او د کﻮم‬ ‫کار تر ک‪５‬دو ﻳا ﻧﻪ ک‪５‬دو پﻮرې ت‪７‬ل شﻮی ﻧﻪ دی‪.‬‬ ‫پﻪ پﻮرتﻨﻲ صﻮرت ک‪ ３‬پﻪ صادق باﻧدې د سﻠﻮ اﻓﻐاﻧﻴﻮ ورکﻮل ﻻزم دي او د دې پﻪ ‪＄‬ای د ﻗسﻢ‬ ‫د کﻔارې ورکﻮل صح‪５‬ح ﻧﻪ دي‪.‬‬ ‫‪ -٢‬مقﻴد نذر‪ :‬کﻪ ﻳ‪ ３‬ﻧذر ﻣﻘﻴد ک‪ ７‬او ﻗﻴد داس‪ ３‬و چ‪ ３‬ده ﻳ‪ ３‬واﻗﻊ ک‪５‬دل ﻧﻪ ﻏﻮ＊تﻞ‪ ،‬د ب‪５‬ﻠگ‪３‬‬ ‫پﻪ ډول و‪ ３４‬وﻳﻞ‪ :‬کﻪ ﻣ‪ ３‬ﻣﻮ！ر ！کر ک‪ ７‬ﻳﻮه ﻋﻤره بﻪ ادا کﻮم‪ .‬پﻪ دې صﻮرت ک‪ ３‬کﻮﻻی شﻲ چ‪３‬‬ ‫کﻔاره ورک‪７‬ي او ﻧذر پﻮره ﻧک‪７‬ي‪＄ ،‬کﻪ دا ډول ﻧذر د ﻗسﻢ پﻪ ＇‪５‬ر دی‪ ،‬ﻳﻌﻨ‪ ３‬پﻪ حﻘﻴﻘت ک‪３‬‬ ‫ﻧذر کﻮوﻧکی ﻗسﻢ کﻮي چ‪ ３‬احتﻴاط بﻪ کﻮم او ﻣﻮ！ر بﻪ ﻧﻪ ！کر کﻮم‪.‬‬ ‫اﻟبتﻪ کﻪ ﻗﻴد داس‪ ３‬و چ‪ ３‬ﻧذر کﻮوﻧکﻲ ﻳ‪ ３‬واﻗﻊ ک‪５‬دل ﻏﻮ＊تﻞ ﻧﻮ ﻧذر بﻪ ورکﻮي او کﻔاره ورکﻮل‬ ‫پک‪ ３‬صح‪５‬ح ﻧﻪ دي‪ ،‬د ب‪５‬ﻠگ‪ ３‬پﻪ ډول وواﻳﻲ‪ :‬کﻪ اهلل پاک ﻣ‪ ３‬دا ﻧاروغ زوی روغ ک‪ ７‬پﻨ‪％‬ﻪ زره‬ ‫اﻓﻐاﻧ‪ ９‬بﻪ خﻴرات ورکﻮم‪ .‬پﻪ دې صﻮرت ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬زوی روغ شﻲ ﻧﻮ ﻧذر بﻪ ورکﻮي او د کﻔارې‬ ‫اختﻴار ﻧﻪ ﻟري‪.‬‬ ‫د قسم يو ل‪ ７‬مثالونه‪ :‬کﻪ ＇ﻮک ﻗسﻢ وک‪７‬ي چ‪ ３‬کﻮ！‪ ３‬تﻪ بﻪ ﻧﻪ ﻧﻨﻮ‪＄‬ﻲ ﻧﻮ کﻌب‪ ３‬شرﻳﻔ‪ ،３‬ﻣسجد‬ ‫ﻳا کﻠﻴسا تﻪ ﻧﻨﻮتﻠﻮ باﻧدې ﻧﻪ حاﻧث کﻴ‪８‬ي‪＄ ،‬کﻪ چ‪ ３‬کﻮ！ﻪ ﻫﻐﻪ ‪＄‬ای تﻪ وﻳﻞ کﻴ‪８‬ي چ‪ ３‬د شپ‪３‬‬ ‫ت‪５‬روﻟﻮ ﻟپاره وداﻧﻪ شﻮې وي او ﻳاد شﻮي ‪＄‬اﻳﻮﻧﻪ د اوس‪５‬دو ﻟپاره ﻧﻪ دي جﻮړ شﻮي ﻧﻮ د کﻮ！‪ ３‬تر‬ ‫ﻧﻮم ﻻﻧدې ﻧﻪ را‪＄‬ﻲ‪ .‬ﻫﻤدا راز کﻪ ＇ﻮک ﻟﻪ خبرو کﻮﻟﻮ ﻗسﻢ وک‪７‬ي‪ ،‬پﻪ ﻟﻤاﻧ‪％‬ﻪ ک‪ ３‬پﻪ ﻗراءت‬ ‫ﻧﻪ حاﻧث کﻴ‪８‬ي‪＄ ،‬کﻪ چ‪ ３‬پﻪ ﻟﻤاﻧ‪％‬ﻪ ک‪ ３‬ﻗراءت د شرﻋ‪ ３‬او ﻋرف دواړو ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬خبرې ﻧﻪ‬ ‫گ‪２‬ﻞ کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫کﻪ ＇ﻮک د جاﻣﻮ ﻧﻪ اﻏﻮستﻠﻮ ﻗسﻢ وک‪７‬ي او جاﻣ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬پﻪ ‪＄‬ان وي خﻮ سﻤﻼسﻲ خپﻠ‪ ３‬جاﻣ‪３‬‬ ‫وباسﻲ‪ ،‬پﻪ دې صﻮرت ک‪ ３‬کﻪ ＇ﻪ ﻫﻢ د ﻗسﻢ پﻪ حال ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬جاﻣ‪ ３‬پﻪ ‪＄‬ان دي خﻮ دا چ‪ ３‬دا‬ ‫حاﻟت د ده ﻟﻪ تﻮان ＇خﻪ بﻬر دی‪ ،‬ﻧﻪ حاﻧث کﻴ‪８‬ي‪ ،‬اﻟبتﻪ کﻪ وروستﻪ ﻟﻪ ډﻳر‪＄‬ﻨ‪６‬ه ﻳ‪ ３‬وباسﻲ‪،‬‬ ‫حاﻧث کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫پﻪ ﻫﻤدې ډول د سپرﻟ‪ ９‬ﻣثال ﻫﻢ پﻪ ﻣتﻦ ک‪ ３‬ذکر شﻮی دی‪.‬‬ ‫کﻪ ＇ﻮک ﻣﻄﻠﻘا کﻮر تﻪ ﻟﻪ ﻧﻨﻮتﻠﻮ ﻗسﻢ وک‪７‬ي او کﻨ‪６‬واﻟ‪ ３‬تﻪ ﻧﻨﻮ‪＄‬ﻲ ﻧﻪ حاﻧث کﻴ‪８‬ي‪＄ ،‬کﻪ چ‪３‬‬

‫‪١٢٩‬‬

‫کﻨ‪６‬واﻟ‪ ３‬تﻪ پﻪ ﻋرف ک‪ ３‬کﻮر ﻧﻪ وﻳﻞ کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫کﻪ ＇ﻮک ﻳﻮې ！اکﻠ‪ ３‬کﻮ！‪ ３‬تﻪ ﻟﻪ ﻧﻨﻮتﻠﻮ ﻗسﻢ وک‪７‬ي‪ ،‬وروستﻪ ﻫﻐﻪ کﻮ！ﻪ وﻧ‪７‬ول شﻲ او دی‬ ‫ورداخﻞ شﻲ‪ ،‬ﻧﻪ حاﻧث کﻴ‪８‬ي ‪＄‬کﻪ د کﻮ！‪ ３‬پﻪ ﻧ‪４７‬دو سره ور＇خﻪ د کﻮ！‪ ３‬ﻧﻮم ﻟري کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫کﻪ چا ووﻳﻞ‪ :‬د ﻓﻼﻧﻲ شخص ﻟﻪ ﻣ‪５‬رﻣﻨ‪ ３‬سره بﻪ خبرې ﻧﻪ کﻮم‪ ،‬او ﻧﻮﻣﻮړې ﻣﻴرﻣﻦ ﻳ‪ ３‬تﻌﻴﻦ ک‪７‬ه‪،‬‬ ‫ﻟﻪ طﻼق وروستﻪ ﻫﻢ ورسره پﻪ خبرو کﻮﻟﻮ حاﻧث کﻴ‪８‬ي‪＄ ،‬کﻪ پﻪ تﻌﻴﻦ سره ﻧﻮﻣﻮړې ﻣﻴرﻣﻦ‬ ‫ﻣﻘصﻮد گر‪５＄‬دﻟ‪ ３‬او طﻼق کﻮم اﻏ‪５‬ز ﻧﻪ ﻟري‪.‬‬ ‫کﻪ وواﻳﻲ د ﻓﻼﻧﻲ شخص کﻮر تﻪ بﻪ ﻧﻪ ﻧﻨﻮ‪＄‬ﻢ او د ﻓﻼﻧﻲ شخص ﻣرﻳﻲ سره بﻪ خبرې ﻧﻪ کﻮم‪.‬‬ ‫کﻪ ﻧﻮﻣﻮړی خپﻞ کﻮر او ﻣرﻳی وپﻠﻮري‪ ،‬ﻗسﻢ کﻮوﻧکی پﻪ خبرو ورسره ﻧﻪ حاﻧث کﻴ‪８‬ي‪＄ ،‬کﻪ‬ ‫دا شﻴان پخپﻠﻪ ﻣﻘصﻮد ﻧﻪ دي بﻠک‪ ３‬اصﻠﻲ ﻣﻘصﻮد د دوی ＇‪＋‬تﻦ دی‪.‬‬ ‫پﻪ ﻣتﻦ ک‪ ３‬د ＇ادر‪＄ ،‬ﻮان او وري پﻪ ﻣثاﻟﻮﻧﻮ ک‪＄ ３‬کﻪ ﻗسﻢ کﻮوﻧکی حاﻧث کﻴ‪８‬ي چ‪＇ ３‬ادر‪،‬‬ ‫‪＄‬ﻮاﻧﻲ او د وري ﻋﻤر چ‪ ３‬وصﻔﻮﻧﻪ دي چ‪ ３‬پﻪ ﻣﻌﻴﻦ او ﻣشخص ک‪ ３‬ﻣﻌتبر ﻧﻪ دي‪ ،‬بﻠک‪ ３‬پﻪ‬ ‫ﻗسﻢ ک‪ ３‬ﻣﻘصﻮد د ＇ادر ＇‪＋‬تﻦ ‪＄‬ﻮان او وری دی‪.‬‬ ‫کﻪ ＇ﻮک د وﻧ‪ ３‬ﻟﻪ خﻮراکﻪ ﻗسﻢ وک‪７‬ي ﻣﻘصد بﻪ ﻣﻴﻮه وي‪＄ ،‬کﻪ د وﻧ‪＇ ３‬اﻧگ‪ ３‬او پا‪ ３１‬ﻧﻪ‬ ‫خﻮړل کﻴ‪８‬ي بﻠک‪ ３‬ﻳﻮازې ﻣﻴﻮه خﻮړل کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫د خرﻣاوو ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻞ ډوﻟﻮﻧﻪ پخپﻠﻪ ﻣﻘصﻮد دي او د ﻫﻤدې ډوﻟﻮﻧﻮ اختﻼف د ﻗسﻢ باﻋث شﻮی‪،‬‬ ‫ﻧﻮ د ډول بدﻟﻮن ﻣﻌتبر دی او د ډول د بدﻟﻮن پﻪ صﻮرت ک‪ ３‬ﻗسﻢ کﻮوﻧکی ﻧﻪ حاﻧث کﻴ‪８‬ي‪.‬‬

‫‪ -۱‬پﻪ گﻨاه کﻮﻟﻮ د ﻗسﻢ پﻪ صﻮرت ک‪ ３‬پر بﻨده ＇ﻪ کﻮل ﻻزم دي؟‬ ‫‪ -۲‬ﻟﻪ ﻣسﻠﻤاﻧ‪５‬دو وړاﻧدې د ک‪７‬و ﻗسﻤﻮﻧﻮ حکﻢ بﻴان ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ -۳‬ﻧذر تﻌرﻳﻒ ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ -۴‬ﻣﻄﻠﻖ ﻧذر د ﻣثال سره بﻴان ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ -۵‬ﻣﻘﻴد ﻧذر د ﻣثال سره بﻴان ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ -۶‬کﻪ ＇ﻮک ﻣﻄﻠﻘا کﻮر تﻪ ﻟﻪ ﻧﻨﻮتﻠﻮ ﻗسﻢ وک‪７‬ي او کﻨ‪６‬واﻟ‪ ３‬تﻪ ﻧﻨﻮ‪＄‬ﻲ وﻟ‪ ３‬ﻧﻪ حاﻧث کﻴ‪８‬ي؟‬

‫‪١٣٠‬‬

‫ﻳﻮوﻳشتم لﻮست‬

‫د قسم حکمﻮنﻪ (‪)٣‬‬ ‫د ﻗسﻢ پﻪ جﻤﻠﻮ ک‪ ３‬د خﻠکﻮ ﻋرف او دود زﻳات اﻏ‪５‬ز ﻟري‪ ،‬پﻪ ﻧﻨﻨﻲ ﻟﻮست ک‪ ３‬د دﻏﻪ ډول ﻳﻮ‬ ‫شﻤ‪５‬ر جﻤﻠﻮ حکﻢ بﻴان شﻮی چ‪ ３‬بﻨس＀ ﻳ‪ ３‬د خﻠکﻮ ﻋرف دی‪.‬‬

‫‪١٣١‬‬

‫ژباړه‬ ‫(‪ )۱‬کﻪ چا ﻗسﻢ وک‪ ７‬چ‪ ３‬ﻏﻮ＊ﻪ بﻪ ﻧﻪ خﻮري او کب ﻳ‪ ３‬وخﻮړ‪ ،‬ﻧﻪ حاﻧث کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫(‪ )۲‬کﻪ ﻳ‪ ３‬ﻗسﻢ وک‪７‬چ‪ ３‬ﻟﻪ دجﻠ‪( ３‬سﻴﻨد) ＇خﻪ بﻪ ﻧﻪ ＇‪＋‬ﻲ او پﻪ ﻟﻮ＊ﻲ ﻳ‪ ３‬ور＇خﻪ و＇‪＋‬ﻠ‪ ،３‬د‬ ‫اﻣام ابﻮحﻨﻴﻔﻪ(رحﻤﻪ اهلل) پﻪ ﻧزد ﻧﻪ حاﻧث کﻴ‪８‬ي‪ ،‬تر＇ﻮ ﻳ‪ ３‬پﻪ خﻮﻟﻪ ترې وﻧﻪ ＇‪＋‬ﻲ‪ .‬کﻪ چا ﻗسﻢ‬ ‫وک‪ ７‬چ‪ ３‬د دجﻠ‪ ３‬ﻟﻪ اوبﻮ ＇خﻪ بﻪ ﻧﻪ ＇‪＋‬ﻲ او پﻪ ﻟﻮ＊ﻲ ﻳ‪ ３‬ور＇خﻪ و＇‪＋‬ﻠ‪ ،３‬حاﻧث کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫(‪ )۳‬کﻪ چا ﻗسﻢ وک‪ ７‬چ‪ ３‬د دې ﻏﻨﻤﻮ ＇خﻪ بﻪ ﻧﻪ خﻮري بﻴا ﻳ‪ ３‬د ﻫﻐﻮ (ﻏﻨﻤﻮ) ﻟﻪ ډوډۍ خﻮراک‬ ‫وک‪ ،７‬ﻧﻪ حاﻧث کﻴ‪８‬ي‪ .‬کﻪ ﻳ‪ ３‬ﻗسﻢ وک‪ ７‬چ‪ ３‬ﻟﻪ دې اوړو ＇خﻪ بﻪ ﻧﻪ خﻮري او ﻟﻪ ډوډوۍ ＇خﻪ‬ ‫ﻳ‪ ３‬وخﻮړه‪ ،‬حاﻧث شﻮ‪ ،‬کﻪ ﻳ‪ ３‬ﻫﻤاﻏس‪ ３‬تﻴر ک‪７‬ل ﻧﻪ حاﻧث کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫(‪ )۴‬کﻪ ﻳ‪ ３‬ﻗسﻢ وک‪ ７‬چ‪ ３‬د ﻓﻼﻧﻲ سره بﻪ خبرې ﻧﻪ کﻮي‪ ،‬بﻴا ﻳ‪ ３‬ورسره خبرې وک‪７‬ې او ﻫﻐﻪ پﻪ‬ ‫داس‪ ３‬حاﻟت ک‪ ３‬وي چ‪ ３‬اورې ﻳ‪ ３‬خﻮ وﻳده وي‪ ،‬حاﻧث شﻮ‪ .‬کﻪ ﻳ‪ ３‬ﻗسﻢ وک‪ ７‬چ‪ ３‬د ﻫﻐﻪ ﻟﻪ‬ ‫اجازې پرتﻪ بﻪ ورسره خبرې ﻧﻪ کﻮي او ﻫﻐﻪ ورتﻪ اجازه وک‪７‬ه خﻮ دی ﻳ‪ ３‬پﻪ اجازه خبر ﻧﻪ و او‬ ‫خبرې ﻳ‪ ３‬ورسره وک‪７‬ې‪ ،‬حاﻧث شﻮ‪.‬‬ ‫(‪ )۵‬کﻪ واﻟﻲ ﻳﻮ س‪７‬ي تﻪ پﻪ دې ﻗسﻢ ورک‪ ７‬چ‪＊ ３‬ار تﻪ د ﻫر ﻓاسد ﻟﻪ داخﻠ‪５‬دو بﻪ ﻳ‪ ３‬خبروي‪ ،‬ﻧﻮ‬ ‫دا د (واﻟﻲ) د وﻻﻳت (د ﻣﻮدې) پﻮرې خاص ده‪.‬‬

‫‪١٣٢‬‬

‫(‪ )۶‬کﻪ چا ﻗسﻢ وک‪ ７‬چ‪ ３‬دې کﻮر تﻪ بﻪ ﻧﻪ ﻧﻨﻮ‪＄‬ﻲ او پﻪ بام ﻳ‪ ３‬ودر‪４‬د او ﻳا ﻳ‪ ３‬دﻫﻠﻴز تﻪ ﻧﻨﻮت‪،‬‬ ‫حاﻧث شﻮ‪ .‬کﻪ د دروازې پﻪ درشﻞ ک‪ ３‬داس‪＄ ３‬ای ودر‪４‬د چ‪ ３‬د دروازې د بﻨد‪４‬دو سره بﻬر پات‪３‬‬ ‫ک‪５‬ده‪ ،‬ﻧﻪ حاﻧث کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫(‪ )۷‬کﻪ چا ﻗسﻢ وک‪ ７‬چ‪ ３‬ورﻳتﻪ بﻪ ﻧﻪ خﻮري ﻧﻮ ﻣﻘصد ور＇خﻪ ﻏﻮ＊ﻪ ده‪ ،‬ﻧﻪ باﻧجان او‬ ‫گازرې‪.‬‬ ‫(‪ )۸‬کﻪ چا ﻗسﻢ وک‪ ７‬چ‪ ３‬پخﻪ شﻮې بﻪ ﻧﻪ خﻮري‪ ،‬ﻧﻮ ﻣﻘصد بﻪ ور＇خﻪ ﻟﻪ ﻏﻮ＊‪ ３‬پاخﻪ شﻮي‬ ‫وي‪.‬‬ ‫(‪ )۹‬کﻪ چا ﻗسﻢ وک‪ ７‬چ‪ ３‬سروﻧﻪ بﻪ ﻧﻪ خﻮري ﻧﻮ ﻣﻘصد بﻪ ور＇خﻪ ﻫﻐﻪ وي چ‪ ３‬پﻪ تﻨﻮر ک‪３‬‬ ‫پخﻴ‪８‬ي او پﻪ بازار ک‪ ３‬پﻠﻮرل کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫(‪ )۱۰‬چا چ‪ ３‬ﻗسﻢ وک‪ ７‬چ‪ ３‬ډوډۍ بﻪ ﻧﻪ خﻮري ﻧﻮ ﻣﻘصد بﻪ ور＇خﻪ ﻫﻐﻪ وي چ‪ ３‬خﻠک ﻳ‪３‬‬ ‫ﻋادتا ً د ډوډۍ پﻪ ‪＄‬ای خﻮري‪ ،‬کﻪ ﻗﻄائﻒ (د ډوډۍ ﻳﻮه ډول دی) ﻳ‪ ３‬وخﻮړل ﻳا ﻳ‪ ３‬پﻪ ﻋراق ک‪３‬‬ ‫د ورﻳجﻮ ډوډۍ وخﻮړه ﻧﻪ حاﻧث کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫(‪ )۱۱‬کﻪ چا ﻗسﻢ وک‪ ７‬چ‪ ３‬پﻠﻮرل‪ ،‬اخﻴستﻞ‪ ،‬ﻳا اجاره بﻪ ﻧﻪ کﻮي او ＇ﻮک ﻳ‪ ３‬پﻪ دې کار وکﻴﻞ‬ ‫ک‪ ７‬ﻧﻪ حاﻧث کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫(‪ )۱۲‬کﻪ چا ﻗسﻢ وک‪ ７‬چ‪ ３‬ﻧکاح بﻪ ﻧﻪ کﻮي‪ ،‬ﻳا طﻼق بﻪ ﻧﻪ ورکﻮي ﻳا بﻪ ﻏﻼم ﻧﻪ أزادوي او‬ ‫＇ﻮک ﻳ‪ ３‬پﻪ دې کار وکﻴﻞ ک‪ ７‬حاﻧث شﻮ‪ .‬کﻪ چا ﻗسﻢ وک‪ ７‬چ‪ ３‬پﻪ ‪＄‬ﻤکﻪ بﻪ ﻧﻪ ک‪＋‬ﻴﻨﻲ او پﻪ‬ ‫ﻓرش ﻳا پﻮزي ک‪５＋‬ﻨاست‪ ،‬ﻧﻪ حاﻧث کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫(‪ )۱۳‬کﻪ چا ﻗسﻢ وک‪ ７‬چ‪ ３‬پر ک＀ بﻪ ﻧﻪ ک‪＋‬ﻴﻨﻲ او پﻪ داس‪ ３‬ک＀ ک‪５＋‬ﻨاست چ‪ ３‬ﻓرش ورباﻧدې‬ ‫و‪ ،‬حاﻧث شﻮ‪ ،‬خﻮ کﻪ د ک＀ د پاسﻪ ﻳ‪ ３‬بﻞ ک＀ واچﻮﻟﻮ او ورباﻧدې ک‪５＋‬ﻨاست‪ ،‬ﻧﻪ حاﻧث‬ ‫کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫(‪ )۱۴‬کﻪ ﻳ‪ ３‬ﻗسﻢ وک‪ ７‬چ‪ ３‬پﻪ ﻓرش بﻪ ﻧﻪ وﻳده کﻴ‪８‬ي او پﻪ داس‪ ３‬ﻓرش باﻧدې و‪４‬ده شﻮ چ‪ ３‬ﻟﻪ‬ ‫پاسﻪ ورباﻧدې پرده وه‪ ،‬حاﻧث شﻮ‪ ،‬او کﻪ ﻳ‪ ３‬ورباﻧدې بﻞ ﻓرش واچاوه‪ ،‬ﻧﻪ حاﻧث کﻴ‪８‬ي‪.‬‬

‫‪١٣٣‬‬

‫شرحﻪ‬ ‫د ﻗسﻢ پﻪ ﻣساﻳﻠﻮ ک‪ ３‬د خﻠکﻮ ﻋرف او دود زﻳات اﻏ‪５‬ز ﻟري‪ ،‬د دې ﻟﻮستﻮﻧﻮ پﻪ ﻣتﻦ ک‪ ３‬چ‪ ３‬کﻮم‬ ‫احکام ذکر شﻮي دي‪ ،‬د ﻫﻤاﻏﻪ وخت ﻋرف او ﻋادت تﻪ ﻳ‪ ３‬اﻋتبار ورک‪７‬ی‪ ،‬کﻪ چﻴرې ﻋرف‬ ‫بدﻟﻮن وﻣﻮﻣﻲ ﻧﻮ د ﻗسﻢ حکﻤﻮﻧﻪ ﻫﻢ ورسره بدﻟﻮن ﻣﻮﻣﻲ‪.‬‬ ‫پﻪ ﻣتﻦ ک‪ ３‬د راﻏﻠﻮ ﻣساﻳﻠﻮ شرحﻪ پﻪ ﻻﻧدې ډول ده‪:‬‬ ‫د کب مثال‪ :‬پﻪ ﻣتﻦ ک‪ ３‬د ﻏﻮ＊‪ ３‬ﻟﻪ خﻮړﻟﻮ ＇خﻪ د ﻗسﻢ کﻮﻟﻮ پﻪ ﻣسئﻠﻪ ک‪ ３‬راﻏﻠﻲ چ‪ ３‬د‬ ‫کب د ﻏﻮ＊‪ ３‬پﻪ خﻮړﻟﻮسره ﻗسﻢ کﻮوﻧکی ﻧﻪ حاﻧث کﻴ‪８‬ي‪＄ ،‬کﻪ چ‪ ３‬د ﻋرف ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬کب‬ ‫تﻪ ﻏﻮ＊ﻪ ﻧﻪ وﻳﻞ کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫د دجل‪ ３‬مثال‪ :‬کﻪ چا ﻗسﻢ وک‪ ７‬چ‪ ３‬ﻟﻪ دجﻠ‪( ３‬سﻴﻨد) ＇خﻪ بﻪ ﻧﻪ ＇‪＋‬ﻲ او پﻪ ﻟﻮخﻲ ﻳ‪ ３‬ورﻧﻪ‬ ‫و＇‪＋‬ﻠ‪ ،３‬د اﻣام ابﻮحﻨﻴﻔﻪ پﻪ ﻧزد ‪＄‬کﻪ ﻧﻪ حاﻧث کﻴ‪８‬ي چ‪ ３‬د دجﻠ‪＇ ３‬خﻪ د اوبﻮ ＇‪＋‬ﻠﻮ حﻘﻴﻘت‬ ‫دا دی چ‪ ３‬پﻪ سﻴﻨد خﻮﻟﻪ کﻴ‪８‬دي او اوبﻪ ور＇خﻪ و＇‪＋‬ﻲ او دا حﻘﻴﻘت ﻣستﻌﻤﻞ ﻫﻢ دی‪ ،‬ﻳﻌﻨ‪３‬‬ ‫دا کار ﻣﻤکﻦ او خﻠک ﻳ‪ ３‬ﻋﻤﻼ ترسره کﻮي‪ .‬ﻟﻪ بﻞ پﻠﻮه د دجﻠ‪＇ ３‬خﻪ پﻪ ﻟﻮخﻲ اوبﻪ ＇‪＋‬ﻞ‬ ‫د ﻣتﻦ ﻣجازي صﻮرت دی‪ ،‬ﻧﻮ کﻠﻪ چ‪ ３‬پﻪ حﻘﻴﻘت ﻋﻤﻞ ﻣﻤکﻦ وي ﻣجاز تﻪ اړتﻴا ﻧشتﻪ او پﻪ‬ ‫ﻣجاز سره ﻗسﻢ کﻮوﻧکی ﻧﻪ حاﻧث کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫پﻪ دوﻳﻢ صﻮرت ک‪ ３‬ﻗسﻢ کﻮوﻧکﻲ ﻟﻪ اوبﻮ ＇خﻪ ﻗسﻢ ک‪７‬ی ﻧﻪ ﻟﻪ سﻴﻨد ＇خﻪ ﻧﻮ د ﻟﻮﻣ‪７‬ي صﻮرت‬ ‫سره تﻮپﻴر ﻟري‪.‬‬ ‫د غنمو مثال‪ :‬کﻪ ＇ﻮک د ﻏﻨﻤﻮ ﻟﻪ خﻮراکﻪ ﻗسﻢ وک‪７‬ي د ډوډۍ پﻪ خﻮړﻟﻮ ‪＄‬کﻪ ﻧﻪ حاﻧث‬ ‫کﻴ‪８‬ي چ‪ ３‬د ﻏﻨﻤﻮ خﻮړل رواج دی‪ ،‬د ب‪５‬ﻠگ‪ ３‬پﻪ ډول خﻠک ﻏﻨﻢ ﻧﻴﻨ‪ ３‬کﻮي او خﻮري ﻳ‪ ،３‬ﻧﻮ‬ ‫د ﻏﻨﻤﻮ ﻟﻪ خﻮړﻟﻮ ﻫﻤدا ﻣﻄﻠب اخﻴستﻞ کﻴ‪８‬ي‪ ،‬ﻟﻪ ﻏﻨﻤﻮ ＇خﻪ د ډوډۍ ﻣﻘصد کﻮل ﻣجاز دی‬ ‫او ＇رﻧگﻪ چ‪ ３‬دﻟتﻪ حﻘﻴﻘت پﻪ خپﻠﻪ ﻣﻌﻨا حﻤﻞ ک‪５‬دای شﻲ ﻧﻮ ﻣجازي ﻣﻌﻨا ور＇خﻪ اخﻴستﻞ‬ ‫سﻢ ﻧﻪ دي‪ ،‬ﻟکﻪ د دجﻠ‪ ３‬د اوبﻮ پﻪ ﻣسئﻠﻪ ک‪ ３‬چ‪ ３‬ﻫﻤداس‪ ３‬وه‪.‬‬ ‫کﻪ ﻳ‪ ３‬د اوړو ﻟﻪ خﻮراک ＇خﻪ ﻗسﻢ وک‪ ７‬د ډوډۍ پﻪ خﻮړﻟﻮ ‪＄‬کﻪ حاﻧث کﻴ‪８‬ي چ‪ ３‬اوړه ﻧﻪ‬

‫‪١٣٤‬‬

‫خﻮړل کﻴ‪８‬ي او کﻠﻪ چ‪ ３‬د اوړو خﻮړل ﻳاد شﻲ خﻠک د ﻋرف ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬ور＇خﻪ د ډوډۍ خﻮړﻟﻮ‬ ‫ﻣﻘصد اخﻠﻲ‪ ،‬آن دا چ‪ ３‬کﻪ ﻗسﻢ کﻮوﻧکی اوړه خﻮﻟ‪ ３‬تﻪ واچﻮي او ت‪５‬ر ﻳ‪ ３‬ک‪７‬ي ﻧﻪ حاﻧث‬ ‫کﻴ‪８‬ي‪＄ ،‬کﻪ د دې ﻗسﻢ ＇خﻪ ﻋرﻓا د اوړو خﻮراک ﻧﻪ بﻠک‪ ３‬د ډوډۍ خﻮراک ﻣﻘصد وي او‬ ‫ﻗسﻤﻮﻧﻪ پﻪ ﻋرف بﻨا دي‪.‬‬ ‫له خبرو ＇خه قسم‪ :‬کﻪ چا ﻗسﻢ وک‪ ７‬چ‪ ３‬د ﻓﻼﻧﻲ سره بﻪ دﻫﻐﻪ ﻟﻪ اجازې پرتﻪ خبرې ﻧﻪ کﻮي‪،‬‬ ‫ﻫﻐﻪ اجازه وک‪７‬ه خﻮ دی ﻻ د اجازې ＇خﻪ خبر ﻧﻪ و چ‪ ３‬خبرې ﻳ‪ ３‬ورسره وک‪７‬ې‪ .‬پﻪ دې‬ ‫صﻮرت ک‪ ３‬کﻪ ＇ﻪ ﻫﻢ شخص اجازه ک‪７‬ې‪ ،‬خﻮ دا چ‪ ３‬د اذن ﻣﻌﻨا خبرول دي او ﻗسﻢ کﻮوﻧکی‬ ‫د ﻫﻐﻪ ﻟﻪ اجازې خبر ﻧﻪ دی‪ ،‬ﻧﻮ حاﻧث شﻤ‪５‬رل کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫له والي سره قسم‪ :‬کﻪ ＇ﻮک ﻟﻪ واﻟﻲ سره پﻪ دې ﻗسﻢ وک‪７‬ي چ‪＊ ３‬ار تﻪ د ﻫر ﻣﻔسد ﻧﻨﻮتﻮﻧکﻲ‬ ‫＇خﻪ بﻪ خبر ورکﻮي‪ ،‬پﻪ دې صﻮرت ک‪ ３‬کﻪ واﻟﻲ ﻟﻪ دﻧدې گﻮ＊ﻪ شﻲ ﻗسﻢ کﻮوﻧکی پﻪ خبر‬ ‫ورکﻮﻟﻮ ‪＄‬کﻪ ﻣکﻠﻒ ﻧﻪ دی چ‪ ３‬د ﻣﻔسد ＇خﻪ خبر ورکﻮل د ﻣﻔسد د سزا ﻟپاره و او اوس چ‪３‬‬ ‫واﻟﻲ گﻮ＊ﻪ شﻮی ﻧﻮ ﻣﻔسد تﻪ سزا ﻧشﻲ ورکﻮﻟی‪ ،‬پﻪ دې بﻨس＀ د ﻗسﻢ ﻣﻮده پای تﻪ رس‪５‬دﻟ‪.３‬‬ ‫له پلورلو قسم‪ :‬کﻪ ＇ﻮک ﻟﻪ پﻠﻮرﻟﻮ‪ ،‬اخﻴستﻠﻮ ﻳا اجارې ＇خﻪ ﻗسﻢ وک‪７‬ي ﻧﻮ ＇رﻧگﻪ چ‪ ３‬د‬ ‫پﻠﻮرﻟﻮ‪ ،‬اخﻴستﻠﻮ او اجارې حﻘﻮﻧﻪ د ﻋﻘد کﻮوﻧکﻲ پﻮرې اړه ﻧﻴسﻲ‪ ،‬ﻗسﻢ کﻮوﻧکی د اخﻴستﻠﻮ‪،‬‬ ‫پﻠﻮرﻟﻮ او اجارې ﻟپاره پﻪ وکﻴﻞ ﻧﻴﻮﻟﻮ ﻧﻪ حاﻧث کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫کﻪ ﻳ‪ ３‬د ﻧکاح او طﻼق ＇خﻪ ﻗسﻢ وک‪ ７‬او بﻴا ﻳ‪ ３‬د دې کار ﻟپاره وکﻴﻞ وﻧﻴﻮﻟﻮ ‪＄‬کﻪ حاﻧث کﻴ‪８‬ي‬ ‫چ‪ ３‬د ﻧکاح او طﻼق حﻘﻮق د ﻧاکح او طاﻟﻖ پﻮرې اړه ﻧﻴسﻲ‪ ،‬ﻧﻪ د وکﻴﻞ پﻮرې‪.‬‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د ﻗسﻢ ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻠ‪ ３‬جﻤﻠ‪ ３‬وواﻳﻲ او د ﻣحترم ＊ﻮوﻧکﻲ پﻪ ﻣرستﻪ دې د ﻫﻐﻮی‬ ‫حکﻢ رو＊اﻧﻪ ک‪７‬ي‪.‬‬

‫‪١٣٥‬‬

‫‪ -۱‬کﻪ ＇ﻮک ﻟﻪ ﻏﻮ＊‪ ３‬خﻮړﻟﻮ ＇خﻪ ﻗسﻢ وک‪７‬ي او د کب ﻏﻮ＊ﻪ وخﻮري‪ ،‬وﻟ‪ ３‬ﻧﻪ حاﻧث‬ ‫کﻴ‪８‬ي؟‬ ‫‪ -۲‬کﻪ ＇ﻮک ﻟﻪ دجﻠ‪＇ ３‬خﻪ د ﻧﻪ ＇‪＋‬ﻠﻮ ﻗسﻢ وک‪７‬ي او پﻪ ﻟﻮ＊ﻲ ک‪ ３‬ور＇خﻪ و＇‪＋‬ﻲ‪ ،‬وﻟ‪ ３‬د‬ ‫ابﻮحﻨﻴﻔﻪ (رحﻤﻪ اهلل) پﻪ ﻧزد ﻧﻪ حاﻧث کﻴ‪８‬ي؟‬ ‫‪ -۳‬کﻪ ＇ﻮک ﻟﻪ ﻏﻨﻤﻮخﻮړﻟﻮ ＇خﻪ ﻗسﻢ وک‪７‬ي‪ ،‬اﻳا د اوړو پﻪ خﻮړﻟﻮ حاﻧث کﻴ‪８‬ي؟‬ ‫‪ -۴‬کﻪ ＇ﻮک ﻟﻪ ﻧکاح کﻮﻟﻮ او پﻠﻮرﻟﻮ＇خﻪ ﻗسﻢ وک‪７‬ي او بﻴا د دې کاروﻧﻮ ﻟپاره وکﻴﻞ وﻧﻴسﻲ‪،‬‬ ‫حاﻧث کﻴ‪８‬ي او کﻪ ﻧﻪ؟‬

‫‪١٣٦‬‬

‫دوه وﻳشتم لﻮست‬

‫پﻪ قسم ک‪ ３‬وخت او زمانﻪ ！اکل‬ ‫‪－‬راﻧﻮ زده کﻮوﻧکﻮ! پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬بﻪ ﻫﻢ د ﻗسﻢ پﻪ اړه د وخت پﻪ اﻟﻔاﻇﻮ او ﻳﻮ ﻟ‪ ７‬ﻧﻮرو ﻣسئﻠﻮ‬ ‫ر‪１‬ا واچﻮو چ‪ ３‬پﻪ دې سره بﻪ د ﻗسﻢ د حکﻤﻮﻧﻮ ﻟ‪７‬ۍ بشپ‪７‬ه شﻲ‪.‬‬

‫‪١٣٧‬‬

‫ژباړه‬ ‫(‪ )۱‬چا چ‪ ３‬ﻗسﻢ وک‪ ７‬او ورسره ﻳ‪ ３‬ان شاء اهلل ووﻳﻞ‪ ،‬ﻧﻪ حاﻧثﻴ‪８‬ي‪ .‬کﻪ ﻗسﻢ ﻳ‪ ３‬وک‪ ７‬چ‪ ３‬کﻪ ﻳ‪３‬‬ ‫پﻪ وس و خاﻣخا بﻪ ورشﻲ ﻧﻮ ﻟﻪ دې (وس) ＇خﻪ ﻣﻄﻠب روﻏتﻴا ده ﻧﻪ (حﻘﻴﻘﻲ) ﻗدرت‪.‬‬ ‫(‪ )۲‬اوکﻪ ﻗسﻢ ﻳ‪ ３‬وک‪ ７‬چ‪ ３‬ﻟﻪ ﻓﻼﻧﻲ س‪７‬ي سره بﻪ تر (ﻧاﻣﻌﻠﻮم) وختﻪ ﻳا زﻣاﻧ‪ ،３‬ﻳا تر (ﻣﻌﻠﻮم)‬ ‫وختﻪ ﻳا زﻣاﻧ‪ ３‬پﻮرې خبرې وﻧﻪ ک‪７‬م‪ ،‬دا پﻪ شپ‪８‬و ﻣﻴاشتﻮ(ﻗسﻢ) دی او د اﻣام ابﻮﻳﻮسﻒ او اﻣام‬ ‫ﻣحﻤد (رحﻤﻬﻤا اهلل) پﻪ ﻧزد (د) دﻫر (！کی) ﻫﻢ ﻫﻤدا شان دی‪ .‬کﻪ ﻳ‪ ３‬ﻗسﻢ وک‪ ７‬چ‪＇ ３‬ﻮ‬ ‫ور‪ ３＄‬بﻪ ورسره خبرې وﻧک‪７‬ي‪ ،‬ﻧﻮ دا پﻪ درې ور‪＄‬ﻮ ﻣحﻤﻮل دی‪ .‬او کﻪ ﻳ‪ ３‬ﻗسﻢ وک‪ ７‬چ‪ ３‬ﻟﻪ‬ ‫ﻫﻐﻪ سره بﻪ تر ﻣﻌﻠﻮﻣﻮ ور‪＄‬ﻮ خبرې وﻧک‪７‬ي‪ ،‬ﻧﻮ د اﻣام ابﻮ حﻨﻴﻔﻪ (رحﻤﻪ اهلل) پﻪ ﻧزد پﻪ ﻟسﻮ‬ ‫ور‪＄‬ﻮ(ﻗسﻢ) دی او د صاحبﻴﻨﻮ پﻪ ﻧزد د اوﻧی پﻪ ور‪＄‬ﻮ(ﻗسﻢ) دی او کﻪ ﻳ‪ ３‬ﻗسﻢ وک‪ ７‬چ‪ ３‬تر‬ ‫ﻣﻴاشتﻮ بﻪ ورسره خبرې وﻧک‪７‬ي‪ ،‬ﻧﻮ د اﻣام ابﻮ حﻨﻴﻔﻪ (رحﻤﻪ اهلل) پﻪ ﻧزد پﻪ ﻟسﻮ ﻣﻴاشتﻮ ﻗسﻢ دی‬ ‫او د صاحبﻴﻨﻮ (رحﻤﻬﻤا اهلل ) پﻪ ﻧزد پﻪ دوﻟسﻮ ﻣﻴاشتﻮ ﻗسﻢ دی‪ .‬کﻪ ﻳ‪ ３‬ﻗسﻢ وک‪ ７‬چ‪ ３‬داس‪ ３‬بﻪ‬ ‫وﻧﻪ ک‪７‬م‪ ،‬ﻧﻮ ﻫﻐﻪ دې ابدا (！ﻮل ﻋﻤر) ﻧﻪ کﻮي او کﻪ ﻳ‪ ３‬ﻗسﻢ وک‪ ７‬چ‪ ３‬داس‪ ３‬بﻪ خاﻣخا وک‪７‬م او‬ ‫ﻫﻐﻪ کار ﻳ‪ ３‬ﻳﻮ ‪＄‬ﻞ وک‪ ７‬ﻧﻮ ﻗسﻢ ک‪ ３‬ر＊تﻮﻧی شﻮ‪.‬‬

‫‪١٣٨‬‬

‫(‪ )۳‬چا چ‪ ３‬ﻗسﻢ وک‪ ７‬چ‪％＊ ３‬ﻪ بﻪ ﻳ‪ ３‬د ده ﻟﻪ اجازې پرتﻪ ﻧﻪ و‪＄‬ﻲ‪ ،‬بﻴاﻳ‪ ３‬د ﻳﻮ‪＄‬ﻞ ﻟپاره ورتﻪ‬ ‫د وتﻠﻮ اجازه ورک‪７‬ه‪ ،‬ﻫﻐﻪ ووتﻠﻪ‪ ،‬بﻴا بﻞ ‪＄‬ﻞ د ده ﻟﻪ اجازې ＇خﻪ پرتﻪ ووتﻠﻪ‪ ،‬ﻧﻮ دی حاﻧث‬ ‫شﻮ(ﻗسﻢ پرې واو＊ت)‪ .‬او پﻪ ﻫر وار (وتﻠﻮ) ک‪ ３‬اجازه اخﻴستﻞ ضروري دي‪ .‬او کﻪ ورتﻪ ﻳ‪３‬‬ ‫ووﻳﻞ چ‪ ３‬ﻣ‪／‬ر داچ‪ ３‬زه درتﻪ اجازه وک‪７‬م او ﻳﻮ وارې ﻳ‪ ３‬ورتﻪ اجازه ورک‪７‬ه او ووتﻠﻪ‪ ،‬ﻟﻪ ﻫﻐﻪ‬ ‫وروستﻪ د ده ﻟﻪ اجازې پرتﻪ بﻴا ووتﻠﻪ‪ ،‬حاﻧث ﻧﻪ ‪－‬ر‪＄‬ﻲ (ﻗسﻢ ﻧﻪ ورباﻧدې اوړي)‪.‬‬ ‫(‪ )۴‬کﻪ ﻗسﻢ ﻳ‪ ３‬وک‪ ７‬چ‪ ３‬ﻏدا (ﻧاشتﻪ) بﻪ وﻧﻪ خﻮري‪ ،‬ﻧﻮ ﻏدا (ﻧاشتﻪ) ﻫﻐﻪ خﻮراک دی چ‪３‬‬ ‫ﻟﻪ سﻬار راختﻠﻮ ＇خﻪ تر ﻣاسپ‪＋‬ﻴﻦ پﻮرې دی او َﻋ َشاء (ﻫﻐﻪ خﻮراک دی چ‪ )３‬د ﻣاسپ‪＋‬ﻴﻦ‬ ‫ﻟﻪ ﻟﻤاﻧ‪％‬ﻪ ＇خﻪ تر ﻧﻴﻤ‪ ３‬شپ‪ ３‬پﻮرې دی او ُس ُحﻮر (پﻴ‪＋‬ﻠﻤ‪ )９‬ﻟﻪ ﻧﻴﻤ‪ ３‬شپ‪＇ ３‬خﻪ د سﻬار تر‬ ‫راختﻠﻮ پﻮرې دی‪.‬‬ ‫(‪ )۵‬کﻪ ﻗسﻢ ﻳ‪ ３‬وک‪ ７‬چ‪ ３‬ژر بﻪ خپﻞ پﻮر پرې کﻮي‪ ،‬ﻧﻮ (ﻟﻪ ژر ＇خﻪ ﻣراد) ﻟﻪ ﻳﻮې ﻣﻴاشت‪＇ ３‬خﻪ‬ ‫کﻤﻪ(ﻣﻮده) ده‪.‬‬ ‫او کﻪ ﻳ‪ ３‬ووﻳﻞ تر ﻟﻴري وخت پﻮرې (بﻪ ﻳ‪ ３‬اداء ک‪７‬م) ﻧﻮ دا بﻪ ﻟﻪ ﻣﻴاشت‪＇ ３‬خﻪ زﻳاتﻪ ﻣﻮده وي‪.‬‬ ‫(‪ )۶‬کﻪ چا ﻗسﻢ وک‪ ７‬چ‪ ３‬پﻪ دې کﻮر ک‪ ３‬بﻪ ﻧﻪ اوسﻴ‪８‬ي‪ ،‬ﻧﻮ دی پخپﻠﻪ ﻟﻪ ﻫﻐﻪ (کﻮر) ＇خﻪ ووت‬ ‫او خپﻞ اﻫﻞ او ساﻣان ﻳ‪ ３‬ﻫﻠتﻪ پرﻳ‪＋‬ﻮد‪ ،‬دی حاﻧث ‪－‬ر‪＄‬ﻲ‪.‬‬ ‫(‪ )۷‬او کﻪ چا ﻗسﻢ وک‪ ７‬چ‪ ３‬خاﻣخا بﻪ أسﻤان تﻪ خﻴژي ﻳا بﻪ دﻏﻪ ډبره پﻪ سرو زرو بدﻟﻮي‪ ،‬ﻧﻮ‬ ‫ﻗسﻢ ﻳ‪ ３‬وت‪７‬ل شﻮ (پﻪ ‪＄‬ای دی) او دی بﻪ ﻟﻪ ﻫﻐﻪ وروستﻪ حاﻧث شﻲ(ﻗسﻢ بﻪ پرې واوړي)‪.‬‬ ‫(‪ )۸‬ﻛﻪ چا ﻗسﻢ وک‪ ７‬چ‪ ３‬د ﻓﻼﻧﻲ پﻮر بﻪ ﻧﻦ خاﻣخا ورکﻮي او ﻫﻐﻪ ﻳ‪ ３‬پرې ک‪ ７‬بﻴا ﻫﻐﻪ شخص‬ ‫وﻣﻮﻧده چ‪ ３‬د (ورک‪７‬ل شﻮي) پﻮر ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬برخ‪ ３‬ﻧاچﻠ‪ ６－ ،３‬وډ او د بﻞ چا حﻖ دی ﻧﻮ دی حاﻧث‬ ‫ﻧﻪ ‪－‬ر‪＄‬ﻲ او کﻪ ﻳ‪！( ３‬ﻮل) کﻮ！ﻪ ﻳا ﻗﻠﻌی وﻣﻮﻧدل ﻧﻮ حاﻧث ‪－‬ر‪＄‬ﻲ‪.‬‬ ‫(‪)۹‬کﻪ ﻗسﻢ ﻳ‪ ３‬وک‪ ７‬چ‪ ３‬خپﻞ پﻮر بﻪ درﻫﻢ درﻫﻢ (جﻼ جﻼ) واﻧخﻠﻢ ﻧﻮ (بﻴا) ﻳ‪ ３‬ﻳﻮ ＇ﻪ برخﻪ‬ ‫واخﻴستﻪ ﻧﻮ دی ﻧﻪ حاﻧثﻴ‪８‬ي تر ＇ﻮ چ‪！ ３‬ﻮل ﻟ‪ ８‬ﻟ‪ ８‬ﻗبض ﻧﻪ ک‪７‬ي او کﻪ خپﻞ پﻮر ﻳ‪ ３‬پﻪ دوه ‪＄‬ﻠﻪ‬ ‫وزن کﻮﻟﻮ سره ﻗبض ک‪ ７‬چ‪ ３‬پﻪ ﻣﻴﻨ‪ ＃‬ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ وزن کﻮﻟﻮ ＇خﻪ پرتﻪ بﻞ کار وﻧک‪ ７‬ﻧﻪ حاﻧثﻴ‪８‬ي‬

‫‪١٣٩‬‬

‫او دا اخﻴستﻞ جﻼ جﻼ ﻧﻪ دي‪.‬‬ ‫(‪)۱۰‬کﻪ چا ﻗسﻢ وک‪ ７‬چ‪ ３‬خاﻣخا بﻪ بصرې تﻪ ‪＄‬ﻲ او بﻴا ﻫﻠتﻪ تر ﻫﻐ‪ ３‬وﻻړ ﻧشﻮ‪ ،‬تر＇ﻮ چ‪ ３‬ﻣ‪７‬‬ ‫شﻮ‪ ،‬ﻧﻮ د ژوﻧد پﻪ اخري برخﻪ ک‪ ３‬حاﻧث ‪－‬ر‪＄‬ﻲ‪.‬‬ ‫شرحﻪ‬ ‫پﻪ ﻗسﻢ ک‪ ３‬ﻋاﻣﻪ ﻗاﻋده دا ده چ‪ ３‬د ﻫر ﻗﻮم اﻟﻔاظ د ﻫﻐﻮ پﻪ دود او ﻋرف حﻤﻞ کﻴ‪８‬ي‪ ،‬خﻠک‬ ‫چ‪ ３‬ﻟﻪ اﻟﻔاﻇﻮ ＇خﻪ کﻮﻣ‪ ３‬ﻣﻌﻨاوې اخﻠﻲ د شرﻳﻌت ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬ﻫﻐﻪ اﻋتبار ﻟري‪.‬‬ ‫د وس لرلو په صورت ک‪ ３‬قسم‪ :‬کﻪ چا ﻗسﻢ وک‪ ７‬چ‪ ３‬کﻪ پﻪ وس ک‪ ３‬و‪ ،‬ﻧﻮ ﻫﻐﻪ تﻪ بﻪ راشﻲ‪.‬‬ ‫دﻟتﻪ ﻟﻪ وس ﻟرﻟﻮ ＇خﻪ ﻣﻘصد روﻏﻮاﻟی دی‪＄ ،‬کﻪ چ‪ ３‬پﻪ ﻋرف ک‪ ３‬ور＇خﻪ ﻣﻘصد روﻏﻮاﻟی‬ ‫اخﻴستﻞ کﻴ‪８‬ي ﻧﻪ حﻘﻴﻘﻲ وس‪.‬‬ ‫په قسم ک‪ ３‬د ان شاء اهلل ويل‪ :‬کﻪ ＇ﻮک ﻟﻪ ﻗسﻢ ＇خﻪ ﻣخک‪ ３‬ﻳا وروستﻪ ﻣتصﻞ ان شاء اهلل‬ ‫وواﻳی ﻫﻐﻪ شخص ﻧﻪ حاﻧثﻴ‪８‬ي‪＄ ،‬کﻪ رسﻮل اهلل صﻠی اهلل ﻋﻠﻴﻪ وسﻠﻢ ﻓرﻣاﻳﻲ چ‪ ３‬ﻣﻌﻨاﻳ‪ ３‬دا ده‪:‬‬ ‫چا چ‪ ３‬پﻪ اهلل ﻗسﻢ وک‪ ７‬او ان شاء اهلل ﻳ‪ ３‬ووﻳﻞ‪ ،‬ﻫﻐﻪ پﻪ خپﻞ ﻗسﻢ ک‪ ３‬ﻧﻪ حاﻧث کﻴ‪８‬ي‪.‬‬

‫‪۱‬‬

‫په وخت او زمان‪ ３‬پورې ت‪７‬لی قسم‪ :‬کﻪ چا پﻪ ﻗسﻢ ک‪ ３‬د حﻴﻦ او زﻣان ﻟﻔﻆ استﻌﻤال ک‪،７‬‬ ‫ﻟکﻪ ﻗسﻢ وک‪７‬ي چ‪ ３‬زه بﻪ تر ﻳﻮه وختﻪ ﻳا تر ﻳﻮې زﻣاﻧ‪ ３‬پﻮرې ورسره خبرې وﻧک‪７‬م‪ ،‬کﻪ ﻫﻐﻪ‬ ‫ﻧکره وي او کﻪ ﻣﻌرﻓﻪ ﻧﻮ د احﻨاﻓﻮ پﻪ ﻧزد ﻟﻪ ﻫﻐﻪ ＇خﻪ شپ‪ ８‬ﻣﻴاشت‪ ３‬اخﻴستﻞ کﻴ‪８‬ي ‪＄‬کﻪ حﻴﻦ‬ ‫کﻠﻪ د ﻟ‪８‬ې ﻣﻮدې ﻟپاره او کﻠﻪ د شپ‪８‬و ﻣﻴاشتﻮ ﻟپاره او کﻠﻪ بﻴا د ＇ﻠﻮﻳ‪＋‬تﻮ کﻠﻮﻧﻮ ﻟپاره استﻌﻤاﻟﻴ‪８‬ي‬ ‫ﻧﻮ شپ‪ ８‬ﻣﻴاشتﻲ درﻣﻴاﻧﻪ وخت دی‪.‬‬ ‫په (الدهر) قسم‪ :‬کﻪ چا پﻪ ﻗسﻢ ک‪ ３‬د (اﻟدﻫر) کﻠﻤﻪ ﻣﻌرﻓﻪ استﻌﻤال ک‪７‬ه‪ ،‬ﻧﻮ د ﻋرف ﻟﻪ‬ ‫ﻣخ‪！ ３‬ﻮل ﻋﻤر ور＇خﻪ ﻣراد اخﻴستﻞ کﻴ‪８‬ي او کﻪ ﻳ‪ ３‬ﻧکره استﻌﻤال ک‪７‬ه ﻟﻪ ﻫﻐﻪ ＇خﻪ ﻣراد د‬ ‫صاحبﻴﻨﻮ پﻪ ﻧزد شپ‪ ８‬ﻣﻴاشت‪ ３‬اخﻴستﻞ کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫په(ايام) قسم‪ :‬کﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ ﻗسﻢ ک‪ ３‬د اﻳام ﻟﻔﻆ استﻌﻤال ک‪ ７‬ﻟکﻪ چ‪ ３‬ﻗسﻢ وک‪７‬ي چ‪ ３‬تر ور‪＄‬ﻮ بﻪ‬ ‫‪ .۱‬اﻟﻤﻮطأ برواﻳة ﻣحﻤد بﻦ اﻟحسﻦ اﻟشﻴباﻧﻲ باب اﻻستثﻨاء ﻓﻲ اﻟﻴﻤﻴﻦ ج‪ ۳‬صـ ‪.۱۳۶‬‬ ‫‪١٤٠‬‬

‫ورسره خبرې وﻧک‪７‬م‪ ،‬ﻧﻮ کﻪ ﻳ‪ ３‬اﻳام ﻧکره ذکر ک‪７‬ه‪ ،‬ﻧﻮ ﻣراد بﻪ ور＇خﻪ دری ور‪ ３＄‬وي او کﻪ ﻳ‪３‬‬ ‫(اﻻﻳام) ﻣﻌرﻓﻪ ذکر ک‪ ،７‬ﻧﻮ ﻟس ور‪ ３＄‬ور＇خﻪ ﻣراد اخﻴستﻞ کﻴ‪８‬ي ﻧﻮ کﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ ﻟسﻮ ور‪＄‬ﻮ ک‪３‬‬ ‫ورسره خبرې وک‪７‬ي حاﻧث بﻪ شﻲ‪ ،‬خﻮ د صاحبﻴﻨﻮ پﻪ ﻧزد د ﻫﻔت‪ ３‬ور‪ ３＄‬ور＇خﻪ ﻣراد دي‪.‬‬ ‫ډير ژر يا لﻴري ويل‪ :‬کﻪ ﻳ‪ ３‬ﻗسﻢ وک‪ ７‬چ‪ ３‬ژر بﻪ خپﻞ پﻮر اداء ک‪７‬ي‪ ،‬ﻧﻮ د ﻋرف د استﻌﻤال پﻪ‬ ‫بﻨس＀ ﻟﻪ دې ＇خﻪ ﻟﻪ ﻳﻮې ﻣﻴاشت‪＇ ３‬خﻪ کﻤﻪ ﻣﻮده ﻣراد وي او کﻪ ﻳ‪ ３‬ﻗسﻢ وک‪ ７‬چ‪ ３‬پﻪ ﻟﻴري‬ ‫ﻣﻮده ک‪ ３‬بﻪ ﻳ‪ ３‬اداء ک‪７‬ي‪ ،‬ﻧﻮ ﻟﻪ دې ＇خﻪ ﻣراد ﻟﻪ ﻳﻮې ﻣﻴاشت‪＇ ３‬خﻪ زﻳاتﻪ ﻣﻮده ﻣراد ده‪.‬‬ ‫په خوراک او ＇‪＋‬اک ک‪ ３‬قسم‪ :‬کﻪ چا ﻗسﻢ وک‪ ７‬چ‪( ３‬ﻏدا) بﻪ وﻧک‪７‬ي ﻧﻮ ﻟﻪ (ﻏدا) ＇خﻪ‬ ‫ﻣراد د ﻏدا خﻮراک دی‪ ،‬او د ﻏدا خﻮراک ﻫﻐﻪ دی چ‪ ３‬د سﻬار ﻟﻪ راختﻠﻮ ＇خﻪ وروستﻪ تر‬ ‫ﻣاسپ‪＋‬ﻴﻨﻪ پﻮرې وخﻮړل شﻲ‪ ،‬ﻧﻮ کﻪ ＇ﻮک د ﻫﻤدې برخ‪ ３‬پﻪ ﻫر وخت ک‪ ３‬خﻮراک وک‪７‬ي‬ ‫(ﻋ َشاء) بﻪ وﻧک‪７‬ي‪ ،‬ﻧﻮ ﻣراد ور＇خﻪ ﻫﻐﻪ خﻮراک دی چ‪３‬‬ ‫حاﻧث بﻪ شﻲ‪ .‬کﻪ ﻗسﻢ وک‪７‬ي چ‪َ ３‬‬ ‫د ﻣاسپ‪＋‬ﻴﻦ ﻟﻪ ﻟﻤاﻧ‪％‬ﻪ ＇خﻪ تر ﻧﻴﻤ‪ ３‬شپ‪ ３‬پﻮرې وشﻲ او کﻪ ﻗسﻢ وک‪７‬ي چ‪ُ ３‬س ُحﻮر (پﻴ‪＋‬ﻠﻤ‪)９‬‬ ‫بﻪ وﻧﻪ ک‪７‬ي ﻧﻮ ﻣراد ور＇خﻪ ﻫﻐﻪ خﻮراک دی چ‪ ３‬ﻟﻪ ﻧﻴﻤ‪ ３‬شپ‪＇ ３‬خﻪ د سﻬار تر راختﻠﻮ پﻮرې‬ ‫وشﻲ‪.‬‬ ‫په ناممکن عادي شي قسم‪ :‬کﻪ ﻳﻮ چا د داس‪ ３‬کار پﻪ اداء کﻮﻟﻮ ﻗسﻢ وک‪ ７‬چ‪ ３‬ﻫﻐﻪ ﻋادتا‬ ‫ﻧاﻣﻤکﻦ و‪ ،‬ﻧﻮ د ﻗسﻢ پﻪ ﻳادوﻟﻮ سره سﻤدﻻسﻪ حاﻧث ‪－‬ر‪＄‬ﻲ او ﻗسﻢ ورباﻧدې اوړي‪＄ ،‬کﻪ ﻫﻐﻪ‬ ‫د دې کار ﻟﻪ کﻮﻟﻮ ＇خﻪ ﻋادتا ﻋاجر دی‪ ،‬ﻟکﻪ ﻗسﻢ وک‪７‬ي چ‪ ３‬زه بﻪ دا ډبره پﻪ سرو زرو اړوم‪.‬‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د ﻋرف د اﻋتبار پﻪ اړه خپﻠﻮ ک‪ ３‬بحث وک‪７‬ي او د ﻣثاﻟﻮﻧﻮ پﻪ وړاﻧدې کﻮﻟﻮ دې‬ ‫＇ر‪－‬ﻨد ک‪７‬ي او پﻪ اﻳام او دﻫر ک‪ ３‬دې د ﻣﻌرﻓ‪ ３‬او ﻧکرې تر ﻣﻨ‪ ＃‬تﻮپﻴر رو＊اﻧﻪ ک‪７‬ي‪.‬‬

‫‪١٤١‬‬

‫‪ .۱‬کﻪ ＇ﻮک ﻟﻪ ﻗسﻢ سره ان شاء اهلل وواﻳﻲ حکﻢ ﻳ‪＇ ３‬ﻪ دی؟‬ ‫‪ .۲‬کﻪ ＇ﻮک ﻗسﻢ پﻪ وس وک‪７‬ي (کﻪ ﻣ‪ ３‬پﻪ وس و دا کار بﻪ وک‪７‬م) حکﻢ ﻳ‪＇ ３‬ﻪ دی؟‬ ‫‪ .۳‬کﻪ ＇ﻮک پﻪ حﻴﻦ‪،‬زﻣان‪ ،‬اﻳام او دﻫر پﻮرې ت‪７‬ﻟی ﻗسﻢ وک‪７‬ي حکﻢ ﻳ‪＇ ３‬ﻪ دی؟‬ ‫‪ .۴‬ﻟﻪ ﻏدا‪ ،‬ﻋشاء او ُسحﻮر ＇خﻪ د کﻮم وخت خﻮراکﻮﻧﻪ ﻣراد دي؟‬ ‫‪ .۵‬پﻪ ﻧاﻣﻤکﻦ شﻲ ﻗسﻢ ＇ﻪ حکﻢ ﻟري؟‬

‫‪١٤٢‬‬

‫دروﻳشتم لﻮست‬

‫د دعﻮا کتاب‬

‫‪١٤٣‬‬

‫ژباړه‬ ‫(‪ُ )۱‬ﻣ َّد ِﻋی ﻫﻐﻪ ＇ﻮک دی چ‪ ３‬کﻪ خصﻮﻣت پرﻳ‪８‬دي‪＇ ،‬ﻮک ﻳ‪ ３‬ﻣجبﻮروﻻى ﻧشﻲ‪ُ .‬ﻣ َّد َﻋﻰ َعلَﻴ ِه‬

‫ﻫﻐﻪ ＇ﻮک دی چ‪ ３‬کﻪ دﻋﻮا پرﻳ‪８‬دي ﻫﻐﻪ پرې ﻣجبﻮرﻳدﻻی شﻲ‪.‬‬ ‫(‪ )۲‬دﻋﻮا تر ﻫﻐﻪ ﻧﻪ ﻣﻨﻞ کﻴ‪８‬ي‪ ،‬تر＇ﻮ د ُﻣ َدﻋی(کﻮم شی چ‪ ３‬دﻋﻮی پرې ده) جﻨس او اﻧدازه‬ ‫ﻣﻌﻠﻮﻣﻪ شﻮې ﻧﻪ وي‪ ،‬کﻪ ﻫﻐﻪ ﻋﻴﻦ (ﻣﻌﻠﻮم شﻰ) او د ﻣدﻋی ﻋﻠﻴﻪ پﻪ ﻻس ک‪ ３‬و‪ ،‬د ﻫﻐﻪ حاضروﻟﻮ‬ ‫تﻪ اړوﻳستﻞ کﻴ‪８‬ي‪ ،‬تر＇ﻮ پﻪ دﻋﻮا ک‪ ３‬ورتﻪ اشاره وک‪７‬ي او کﻪ حاضر ﻧﻪ و‪ ،‬د ﻫﻐﻪ بﻴﻪ دې ＇ر‪－‬ﻨده‬ ‫ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫(‪ )۳‬کﻪ ﻳ‪ ３‬د جاﻳداد دﻋﻮه وک‪７‬ه‪ ،‬ﻧﻮ حدود دې و＊ﻴﻲ او ﻳاده بﻪ ک‪７‬ي چ‪ ３‬ﻫﻐﻪ د ﻣدﻋی ﻋﻠﻴﻪ پﻪ‬ ‫ﻻس ک‪ ３‬دی او دی ﻳ‪ ３‬ورﻧﻪ ﻏﻮاړي‪ ،‬او کﻪ د ﻫﻐﻪ پﻪ ذﻣﻪ (ﻏاړه) حﻖ و‪ ،‬ﻧﻮ دا دې وواﻳﻲ چ‪３‬‬ ‫دی ﻳ‪ ３‬ورﻧﻪ ﻏﻮاړي‪.‬‬ ‫(‪ )۴‬کﻠﻪ چ‪ ３‬دﻋﻮا صحت وﻣﻮﻧد‪ ،‬ﻗاضﻲ بﻪ ﻟﻪ ﻣدﻋی ﻋﻠﻴﻪ ＇خﻪ د ﻫﻐ‪ ３‬پﻮ＊تﻨﻪ وک‪７‬ي‪ ،‬کﻪ‬ ‫پﻪ ﻫﻐ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬اﻋتراف وک‪ ،７‬ﻧﻮ حکﻢ بﻪ پرې وک‪７‬ي او کﻪ ﻣﻨکر شﻮ‪ ،‬ﻧﻮ ﻟﻪ ﻣدﻋﻲ ＇خﻪ بﻪ بﻴﻨﻪ‬ ‫(شاﻫدان) وﻏﻮاړي‪ ،‬کﻪ ﻳ‪ ３‬حاضر ک‪７‬ل ﻓﻴصﻠﻪ بﻪ پرې وک‪７‬ي او کﻪ ور＇خﻪ ﻋاجز شﻮ او د خصﻢ‬ ‫(ﻣدﻋی ﻋﻠﻴﻪ) د ﻗسﻢ ﻏﻮ＊تﻨﻪ ﻳ‪ ３‬وک‪７‬ه‪ ،‬ورتﻪ بﻪ ﻗسﻢ ورک‪７‬ي‪.‬‬ ‫(‪ )۵‬کﻪ ﻳ‪ ３‬ووﻳﻞ چ‪ ３‬زﻣا شاﻫدان ﻣﻮجﻮد دي خﻮ د ﻗسﻢ ﻏﻮ＊تﻨﻪ ﻳ‪ ３‬وک‪７‬ه‪ ،‬د اﻣام ابﻮ حﻨﻴﻔﻪ‬ ‫(رحﻤﻪ اهلل) پﻪ ﻧزد ﻗسﻢ ﻧﻪ ورکﻮل کﻴ‪８‬ي او ﻣدﻋﻲ تﻪ ﻗسﻢ ﻧﻪ ورگر‪＄‬ﻮل کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫(‪ )۶‬د ﻗبض‪ ３‬د خاوﻧد شاﻫدان پﻪ ﻣﻄﻠﻖ ﻣﻠک ک‪ ３‬ﻧﻪ ﻗبﻠﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫(‪ )۷‬کﻠﻪ چ‪ ３‬ﻣدﻋی ﻋﻠﻴﻪ ﻟﻪ ﻗسﻢ کﻮﻟﻮ ＇خﻪ اﻧکار وک‪ ،７‬ﻧﻮ د ﻧکﻮل پﻪ بﻨس＀ بﻪ پرې حکﻢ‬

‫‪١٤٤‬‬

‫وک‪７‬ي او ﻫﻐﻪ ＇ﻪ بﻪ ورباﻧدې ﻻزم ک‪７‬ي چ‪ ３‬پرې دﻋﻮا ده‪.‬‬ ‫(‪ )۸‬ﻗاضﻲ تﻪ پکار دي چ‪ ３‬ده تﻪ وواﻳﻲ‪ :‬زه تا تﻪ درې ‪＄‬ﻠ‪ ３‬ﻗسﻢ وړاﻧدې کﻮم‪ ،‬کﻪ دې (ﻗسﻢ)‬ ‫وک‪( ７‬ﻧﻮ ＊ﻪ ده) او کﻪ ﻧﻪ پﻪ تا باﻧدې دده د دﻋﻮا حکﻢ کﻮم‪ .‬کﻠﻪ ﻳ‪ ３‬چ‪ ３‬د ﻗسﻢ وړاﻧدې کﻮل درې‬ ‫‪＄‬ﻠ‪ ３‬تکرار ک‪７‬ل او ﻗسﻢ ﻳ‪ ３‬وﻧک‪ ،７‬ﻧﻮ د ﻧکﻮل پﻪ وجﻪ بﻪ ورباﻧدې حکﻢ وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫(‪ )۹‬کﻪ دﻋﻮا د ﻧکاح وي ﻧﻮ د اﻣام ابﻮ حﻨﻴﻔﻪ (رحﻤﻪ اهلل) پﻪ ﻧزد ﻣﻨکر ﻟره ﻗسﻢ ﻧشتﻪ‪ .‬پﻪ ﻧکاح‪،‬‬ ‫رجﻌت‪ ،‬پﻪ اﻳﻼء ک‪ ３‬پﻪ رجﻮع‪ ،‬ﻏﻼﻣ‪ ،９‬ام وﻟد کﻮﻟﻮ‪ ،‬ﻧسب‪ ،‬وﻻء او پﻪ حدودو ک‪ ３‬ﻗسﻢ ﻧﻪ‬ ‫ورکﻮل کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫(‪ )۱۰‬صاحبﻴﻨﻮ وﻳﻠﻲ‪ :‬پﻪ دې ！ﻮﻟﻮ ک‪ ３‬ﻗسﻢ ورکﻮل کﻴ‪８‬ي ﻣ‪／‬ر پﻪ حدودو او ﻟﻌان ک‪( ３‬ﻗسﻢ ﻧﻪ‬ ‫ورکﻮل کﻴ‪８‬ي)‪.‬‬ ‫(‪ )۱۱‬کﻪ دوو تﻨﻮ پﻪ ﻳﻮه ﻋﻴﻦ دﻋﻮا وک‪７‬ه چ‪ ３‬د درﻳﻢ شخص پﻪ ﻻس ک‪ ３‬و‪ ،‬او ﻫر ﻳﻮ ﻟﻪ دوی‬ ‫‪－‬ﻤان کاوه چ‪ ３‬ﻫﻐﻪ د ده دی‪ ،‬او دواړو بﻴﻨﻪ (شاﻫدان) راوستﻞ‪ ،‬ﻧﻮ ﻓﻴصﻠﻪ بﻪ وشﻲ چ‪ ３‬دا شی د‬ ‫دواړو دی او کﻪ دوو تﻨﻮ ﻟﻪ ﻳﻮې ＊‪ ３％‬سره د ﻧکاح دﻋﻮا وک‪７‬ه او دواړو بﻴﻨﻪ (شاﻫدان) راوستﻞ‪،‬‬ ‫ﻧﻮ ﻓﻴصﻠﻪ بﻪ د ﻳﻮه پﻪ بﻴﻨﻪ (شاﻫداﻧﻮ) ﻫﻢ ﻧﻪ کﻴ‪８‬ي او رجﻮع بﻪ د ＊‪ ３％‬تصدﻳﻖ تﻪ کﻴ‪８‬ي (ﻫر ﻳﻮ‬ ‫ﻳ‪ ３‬تاﻳﻴد ک‪％＊ ７‬ﻪ د ﻫﻐﻪ گ‪２‬ﻞ کﻴ‪８‬ي)‪.‬‬ ‫شرحﻪ‬ ‫د دعوا تعريف‪ :‬دﻋﻮا پﻪ ﻋربﻲ ژبﻪ ک‪ ３‬ﻏﻮ＊تﻠﻮ تﻪ واﻳﻲ او د ﻓﻘﻬاوو پﻪ اصﻄﻼح ک‪ :３‬د داس‪３‬‬ ‫چا پﻪ حضﻮر ک‪ ３‬د خپﻞ حﻖ ﻏﻮ＊تﻨﻪ ده چ‪ ３‬د ثبﻮت پﻪ وړاﻧدې کﻮﻟﻮ ورتﻪ پﻪ ﻻس ورتﻼی‬ ‫شﻲ‪.‬‬ ‫مدعي‪ :‬ﻫﻐﻪ ＇ﻮک دی چ‪ ３‬د بﻞ چا پﻪ ذﻣﻪ د حﻖ ثابتﻴدل ﻏﻮاړي‪.‬‬ ‫مدعي علﻴه‪ :‬ﻫﻐﻪ دی چ‪ ３‬ﻣﻨکر وي‪.‬‬ ‫خصومت‪ :‬ﻧزاع او جدال تﻪ واﻳﻲ‪.‬‬

‫‪١٤٥‬‬

‫په دعوا ک‪ ３‬د شي د جنس او قدر معلومول‪＇ :‬ﻮک چ‪ ３‬پﻪ ﻳﻮ چا د ﻳﻮه شﻲ دﻋﻮا کﻮي د‬ ‫ﻫﻐﻪ ډول او اﻧدازه باﻳد ﻣﻌﻠﻮﻣﻪ وي‪ ،‬ﻟکﻪ چ‪ ３‬و واﻳﻲ سره زر ﻳا سپﻴﻦ زر ﻳا وواﻳﻲ ﻟس درﻫﻤﻪ‬ ‫ﻳا پﻨ‪％‬ﻪ دﻳﻨاره‪＄ ،‬کﻪ کﻪ دا شﻴان بﻴان ﻧﻪ ک‪７‬ي ﻧﻮ بﻴا بﻪ پﻪ ﻳﻮ ﻣجﻬﻮل شﻲ دﻋﻮا وي او پﻪ ﻣجﻬﻮل‬ ‫شﻲ باﻧدې دﻋﻮا ﻧﻪ صحﻴح کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫او کﻪ ﻫﻐﻪ شی د ﻣدﻋی ﻋﻠﻴﻪ پﻪ ﻻس ک‪ ３‬وي‪ ،‬ﻧﻮ ﻣدﻋی ﻋﻠﻴﻪ پﻪ دې ﻣکﻠﻒ کﻴ‪８‬ي چ‪ ３‬ﻫﻐﻪ‬ ‫د حکﻢ ﻣجﻠس تﻪ حاضر ک‪７‬ي ＇ﻮ ﻣدﻋﻲ او شاﻫدان ورتﻪ اشاره وک‪７‬ي‪ ،‬او کﻪ ﻟﻪ ﻣدﻋی ﻋﻠﻴﻪ‬ ‫سره حاضر ﻧﻪ و‪ ،‬ﻳﻌﻨ‪ ３‬ﻫﻼک شﻮی ﻳا ﻏصب شﻮی و‪ ،‬ﻧﻮ پﻪ ﻣدﻋﻲ ﻻزم دي چ‪ ３‬ﻗﻴﻤت ﻳ‪３‬‬ ‫ﻣدﻋی بﻪ ﻣﻌﻠﻮم شﻲ‪＄ ،‬کﻪ د ﻗﻴﻤت پﻪ وسﻴﻠﻪ شی پ‪５‬ژﻧدل کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫و＊ﻴﻲ ＇ﻮ ٰ‬ ‫د جايداد معلومول‬

‫کﻪ ﻳﻮ چا د جاﻳداد دﻋﻮا وک‪７‬ه چ‪ ３‬زﻣا جاﻳداد ﻟﻪ ﻣدﻋی ﻋﻠﻴﻪ سره دی او دی د خپﻞ حﻖ‬ ‫ﻏﻮ＊تﻮﻧکی دی‪ ،‬ﻧﻮ ﻣدﻋﻲ تﻪ پکاردي چ‪ ３‬د ﻫﻐﻪ حدود او ＇ﻠﻮر خﻮاوي و＊ﻴﻲ‪＄ ،‬کﻪ چ‪３‬‬ ‫ﻗاضﻲ ﻣجﻠس تﻪ ﻳ‪ ３‬راوړي او اشاره ورتﻪ وشﻲ‪ ،‬ﻧﻮ د ＇ﻠﻮرو‬ ‫ﻫﻐﻪ ﻧﻘﻠﻴدوﻧکی شی ﻧﻪ دی چ‪ ３‬د‬ ‫ٍ‬ ‫خﻮاوو حدود او ﻫﻤدا شان د حدودو د خاوﻧداﻧﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ او د ﻫﻐﻮی د ﻧسب ذکر کﻮل ضروري‬ ‫دي‪ .‬د اﻣام ابﻮ حﻨﻴﻔﻪ (رحﻤﻪ اهلل) پﻪ وړاﻧدې د ﻫﻐﻮ د ﻧﻴکﻪ د ﻧاﻣﻪ ﻳادول ﻫﻢ ضروري دي‪.‬‬ ‫د دعوا صحﻴح کﻴدل‬

‫کﻠﻪ چ‪ ３‬دﻋﻮا صحﻴح شﻲ‪ ،‬ﻳﻌﻨﻲ د دﻋﻮا شرطﻮﻧﻪ پﻮره شﻲ‪ ،‬ﻟکﻪ د خصﻢ ﻣﻮجﻮد واﻟی‪ ،‬د‬ ‫ﻣدﻋﻲ او ﻣدﻋی ﻋﻠﻴﻪ ﻋاﻗﻞ واﻟی‪ ،‬د دﻋﻮا ک‪７‬ي شﻲ ﻣﻌﻠﻮﻣﻮاﻟی او ﻧﻮر‪ ،‬ﻧﻮ ﻗاضﻲ بﻪ ﻟﻪ ﻣدﻋﻲ‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ ＇خﻪ پﻮ＊تﻨﻪ وک‪７‬ي‪ ،‬کﻪ ﻫﻐﻪ د ﻣدﻋﻲ حﻖ وﻣﻨﻠﻮ‪ ،‬ﻧﻮ ﻓﻴصﻠﻪ بﻪ پرې وک‪７‬ي‪ ،‬او کﻪ ﻳ‪ ３‬د‬ ‫ﻫﻐﻪ ﻟﻪ حﻖ ＇خﻪ اﻧکار وک‪ ،７‬ﻧﻮ ﻟﻪ ﻣدﻋﻲ ＇خﻪ بﻪ د شاﻫداﻧﻮ د راوستﻠﻮ ﻏﻮ＊تﻨﻪ وک‪７‬ي‪ ،‬کﻪ‬ ‫ﻳ‪ ３‬حاضر ک‪７‬ل ﻧﻮ ＊ﻪ ده او کﻪ ﻳ‪ ３‬حاضر ﻧشﻮای ک‪７‬ای او ﻟﻪ ﻗاضی ＇خﻪ ﻳ‪ ３‬ﻏﻮ＊تﻨﻪ وک‪７‬ه چ‪３‬‬ ‫ﻣدﻋی ﻋﻠﻴﻪ تﻪ چ‪ ３‬د ده ﻟﻪ حﻖ ＇خﻪ ﻣﻨکر دی ﻗسﻢ ورک‪７‬ي‪ ،‬ﻧﻮ ﻗاضﻲ بﻪ ﻫﻐﻪ تﻪ ﻗسﻢ ورک‪７‬ي‬ ‫او ﻓﻴصﻠﻪ بﻪ وک‪７‬ي‪.‬‬

‫‪١٤٦‬‬

‫مدعي ته قسم نه ورکول کﻴ‪８‬ي‬

‫کﻪ چﻴرې ﻣدﻋی ﻋﻠﻴﻪ ﻟﻪ ﻗسﻢ کﻮﻟﻮ ＇خﻪ اﻧکار وک‪７‬ي ﻧﻮ ﻣدﻋﻲ تﻪ ﻗسﻢ ﻧﻪ ورکﻮل کﻴ‪８‬ي‪،‬‬ ‫بﻠک‪ ３‬ﻗاضﻲ بﻪ پﻪ ﻣدﻋی ﻋﻠﻴﻪ باﻧدې د ﻣدﻋﻲ دﻋﻮا ﻻزﻣﻪ ک‪７‬ي‪＄ ،‬کﻪ رسﻮل اهلل صﻠی اهلل‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ وسﻠﻢ ﻓرﻣاﻳﻲ چ‪ ３‬ﻣﻌﻨا ﻳ‪ ３‬دا ده‪ :‬د شاﻫداﻧﻮ راوستﻞ پﻪ ﻣدﻋی دي او ﻗسﻢ پﻪ ﻫﻐﻪ چا دی‬ ‫چ‪ ３‬ﻣﻨکر وي‪.‬‬ ‫دری ‪＄‬ل‪ ３‬د قسم وړاندې کول‬

‫کﻪ ﻣدﻋی ﻋﻠﻴﻪ د ﻗسﻢ کﻮﻟﻮ ＇خﻪ اﻧکار وک‪７‬ي ﻧﻮ د ده پﻪ ﻳﻮ وار ﻗسﻢ ﻧﻪ کﻮﻟﻮ بﻪ ﻗاضﻲ پﻪ ده‬ ‫ﻓﻴصﻠﻪ وک‪７‬ي‪ ،‬کﻪ ﻫﻐﻪ حﻘﻴﻘﻲ اﻧکار وي‪ ،‬ﻟکﻪ چ‪ ３‬وواﻳی ﻗسﻢ ﻧﻪ کﻮم‪ ،‬ﻳا حکﻤﻲ اﻧکار چ‪３‬‬ ‫ﻟﻪ ﻗسﻢ کﻮﻟﻮ ＇خﻪ چﻮپﻪ خﻮﻟﻪ پات‪ ３‬شﻲ‪ ،‬خﻮ ﻣﻨاسبﻪ دا ده چ‪ ３‬ﻗاضﻲ ده تﻪ درې ‪＄‬ﻠ‪ ３‬ﻗسﻢ‬ ‫وروړاﻧدې ک‪７‬ي‪ ،‬کﻪ ﻳ‪ ３‬اﻧکار وک‪ ،７‬ﻧﻮ ﻓﻴصﻠﻪ بﻪ پرې وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫په ﻻندې مسئلو ک‪ ３‬په مدعی علﻴه قسم نشته‬

‫‪ .١‬نکاح‪ :‬ﻣثﻼ احﻤد د ﻧکاح ﻣدﻋﻲ وي او ＊‪％‬ﻪ ﻣﻨکره وي‪ ３％＊ ،‬تﻪ ﻗسﻢ ورکﻮل ﻧشتﻪ‪ ،‬ﻳا‬ ‫＊‪％‬ﻪ دﻋﻮا وک‪７‬ي او احﻤد ﻣﻨکر شﻲ‪ ،‬احﻤد تﻪ ﻗسﻢ ورکﻮل ﻧشتﻪ‪.‬‬ ‫‪ .٢‬رجعت‪ :‬ﻣثﻼ ﻋثﻤان د ﻋدت ﻟﻪ تﻴرﻳدو ＇خﻪ وروستﻪ دﻋﻮه وک‪７‬ي چ‪ ３‬ﻣا د ﻋدت پﻪ وخت‬ ‫ک‪ ３‬خپﻠ‪ ３％＊ ３‬تﻪ رجﻮع ک‪７‬ې ده او ＊‪％‬ﻪ ﻟﻪ دې ＇خﻪ ﻣﻨکره وي‪ ،‬ﻳا بر ﻋکس‪.‬‬ ‫‪ .٣‬په ايﻼء ک‪ ３‬رجوع‪ :‬ﻣثﻼ زﻳد د اﻳﻼء د ﻣﻮدې ﻟﻪ تﻴرﻳدو ＇خﻪ وروستﻪ دﻋﻮا وک‪７‬ي چ‪ ３‬ﻣا د‬ ‫اﻳﻼء پﻪ ﻣﻮده ک‪ ３‬ﻟﻪ اﻳﻼء ＇خﻪ رجﻮع ک‪７‬ې وه او ＊‪％‬ﻪ ﻟﻪ دې ＇خﻪ ﻣﻨکره وي‪ ،‬ﻳا بر ﻋکس‪.‬‬ ‫‪ .٤‬رق‪ :‬ﻣثﻼ حاﻣد پﻪ ﻳﻮه ﻣجﻬﻮل اﻟﻨسب شخص باﻧدې دﻋﻮا وک‪７‬ي چ‪ ３‬دا زﻣا ﻣرﻳی دی او‬ ‫ﻫﻐﻪ ﻣﻨکر وي‪ ،‬ﻳا ﻣرﻳی وواﻳﻲ‪ :‬دا ﻣ‪ ３‬ﻣﻮﻻ دی او ﻫﻐﻪ ﻣﻨکر وي‪.‬‬ ‫‪ .٥‬استﻴﻼد‪ :‬ﻣثﻼ وﻳﻨ‪％‬ﻪ پﻪ خپﻞ بادار باﻧدې دﻋﻮه وک‪７‬ي چ‪ ３‬زه د ده د اوﻻدوﻧﻮ ﻣﻮر ﻳﻢ او دا‬ ‫بچ‪ ３‬دده دي او بادار ﻟﻪ دې ＇خﻪ ﻣﻨکر وي‪.‬‬ ‫‪ .٦‬نسب‪ :‬ﻣثﻼ ﻋﻤر پﻪ ﻳﻮ چا دﻋﻮا وک‪７‬ي چ‪ ３‬دا زﻣا زوی دی او ﻫﻐﻪ ﻣﻨکر وي‪.‬‬

‫‪١٤٧‬‬

‫‪ .٧‬وﻻء‪ :‬ﻣثﻼ زﻳد پﻪ چا دﻋﻮا وک‪７‬ي چ‪ ３‬دا زﻣا ﻣﻮﻻ د ﻣﻮاﻻت دی‪ ،‬ﻳا زﻣا ﻣﻌتﻖ (أزادووﻧکی)‬ ‫دی او ﻫﻐﻪ ﻟﻪ دې ＇خﻪ ﻣﻨکر وي‪.‬‬ ‫‪ .٨‬حدود‪ :‬ﻣثﻼ ﻳﻮ ＇ﻮک پﻪ بﻞ چا د حد دﻋﻮا وک‪７‬ي او ﻫﻐﻪ ﻣﻨکر وي‪.‬‬ ‫‪ .٩‬لعان‪ :‬ﻣثﻼ ＊‪ ３％‬پﻪ خاوﻧد دﻋﻮا وک‪７‬ه چ‪ ３‬زﻣا خاوﻧد ﻟﻪ ﻣا سره ﻟﻌان ک‪７‬ی دی او خاوﻧد‬ ‫ﻟﻪ دې ＇خﻪ ﻣﻨکر وي‪ ،‬ﻧﻮ پﻪ دې صﻮرت ک‪ ３‬خاوﻧد تﻪ ﻗسﻢ ﻧﻪ ورکﻮل کﻴ‪８‬ي‪＇ .‬رﻧ‪／‬ﻪ چ‪３‬‬ ‫د ﻗسﻢ ﻟﻪ وړاﻧدې کﻮﻟﻮ ＇خﻪ ‪＂－‬ﻪ ﻧکﻮل دی او د ﻧکﻮل پﻪ صﻮرت دﻋﻮا ثابتﻪ ‪２－‬ﻞ کﻴ‪８‬ي او پﻪ‬ ‫پﻮرتﻪ صﻮرتﻮﻧﻮ ک‪ ３‬پﻪ ﻧکﻮل دﻋﻮا ﻧﻪ ثابتﻴ‪８‬ي او ﻗسﻢ ب‪－ ３＂－ ３‬ر‪＄‬ﻲ‪ ،‬ﻧﻮ ‪＄‬کﻪ ﻗسﻢ ﻧﻪ ورکﻮل‬ ‫کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫صاحبﻴﻦ واﻳﻲ‪ :‬ﻟﻪ ﻟﻌان او حدودو پرتﻪ پﻪ ﻧﻮرو ！ﻮﻟﻮ ک‪ ３‬ﻗسﻢ شتﻪ‪＄ ،‬کﻪ ﻧکﻮل د دوى پﻪ ﻧﻈر‬ ‫اﻗرار دى او پﻪ دې شﻴاﻧﻮ ک‪ ３‬اﻗرار راتﻼى شﻲ‪.‬‬ ‫په يوه شي د دوو کسانو دعوا‬

‫کﻪ پﻪ ﻳﻮه شﻲ د دوو کساﻧﻮ دﻋﻮا وه او ﻫﻐﻪ شی د درﻳﻢ شخص پﻪ ﻻس ک‪ ３‬و او دوی دواړو‬ ‫شاﻫدان ﻗاﻳﻢ ک‪７‬ل‪ ،‬ﻧﻮ د اﻣام ابﻮ حﻨﻴﻔﻪ (رحﻤﻪ اهلل) پﻪ ﻧزد د دواړو شاﻫدي ﻣﻨﻞ کﻴ‪８‬ي او دﻏﻪ‬ ‫شی د دواړو شرﻳک دی‪＄ ،‬کﻪ چ‪ ３‬دواړه د استحﻘاق پﻪ سبب ک‪ ３‬چ‪ ３‬شاﻫدان دي‪ ،‬سره‬ ‫برابر دي او دﻏﻪ شی ﻫﻢ د اشتراک وړ دی‪.‬‬ ‫د يوې ＊‪ ３％‬په نکاح د دوو کسانو دعوا‬

‫کﻪ دوو کساﻧﻮ ﻳﻮې ＊‪ ３％‬سره پﻪ ﻧکاح کﻮﻟﻮ باﻧدې شاﻫدان وړاﻧدې ک‪７‬ل‪ ،‬ﻧﻮ د دواړو شاﻫدان‬ ‫ساﻗط (ب‪ ３‬اﻋتباره) دي‪＄ ،‬کﻪ چ‪ ３‬دﻟتﻪ د اﻣﻼکﻮ پﻪ ＇‪５‬ر شرکت ﻣﻤکﻦ ﻧﻪ دی‪ ،‬ﻧﻮ ＊‪％‬ﻪ بﻪ د‬ ‫ﻫﻐﻪ چا وي چ‪％＊ ３‬ﻪ ﻳ‪ ３‬تصدﻳﻖ وک‪７‬ي چ‪ ３‬دﻏﻪ س‪７‬ي پﻪ ﻧکاح ک‪７‬ې ﻳﻢ‪ ،‬دا پﻪ ﻫﻐﻪ صﻮرت‬ ‫ک‪ ３‬چ‪ ３‬دواړو ﻧﻴ＂ﻪ ﻧﻪ وي بﻴان ک‪７‬ې‪ ،‬کﻪ ﻳ‪ ３‬ﻧﻴ＂ﻪ بﻴان ک‪７‬ه بﻴا چ‪ ３‬د ﻫر ﻳﻮه د ﻧکاح ﻧﻴ＂ﻪ ﻣخک‪３‬‬ ‫وه ＊‪％‬ﻪ بﻪ دﻫﻐﻪ وي‪.‬‬

‫‪١٤٨‬‬

‫ﻳﻮ شا‪－‬رد دې د ﻧﻮرو پﻪ وړاﻧدې د ﻣتﻦ دﻏﻪ جﻤﻠﻪ شرحﻪ ک‪７‬ئ‪ :‬او د ﻗبض‪ ３‬د خاوﻧد شاﻫدان پﻪ‬ ‫ﻣﻄﻠﻖ ﻣﻠک ک‪ ３‬ﻧﻪ ﻗبﻠﻴ‪８‬ي‪.‬‬

‫‪ .۱‬د دﻋﻮا‪ ،‬ﻣدﻋﻲ‪ ،‬ﻣدﻋﻲ ﻋﻠﻴﻪ او خصﻮﻣت تﻌرﻳﻒ وک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ .۲‬د ﻳﻮه شﻲ پﻪ دﻋﻮا ک‪ ３‬د ﻫﻐﻪ د جﻨس او اﻧدازې ﻣﻌﻠﻮﻣﻮل وﻟ‪ ３‬ضروري دي؟‬ ‫‪ .۳‬د جاﻳداد پﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﻮﻟﻮ ک‪＇ ３‬ﻪ شی ضروري دی؟‬ ‫‪ .۴‬کﻠﻪ چ‪ ３‬دﻋﻮا صحﻴح شﻲ‪ ،‬ﻗاضﻲ تﻪ ＇ﻪ کﻮل پکار دي؟‬ ‫‪ .۵‬کﻪ ﻣدﻋﻲ ﻋﻠﻴﻪ ﻗسﻢ وﻧک‪７‬ي ﻧﻮ أﻳا ﻣدﻋﻲ تﻪ ﻗسﻢ ورکﻮل کﻴ‪８‬ي او دﻟﻴﻞ ﻳ‪＇ ３‬ﻪ دی؟‬ ‫‪ .۶‬ﻣﻨکر ﻧﻪ بﻪ ﻗاضﻲ ＇ﻮ ‪＄‬ﻠ‪ ３‬ﻗسﻢ ﻏﻮ＊تﻨﻪ کﻮي؟‬ ‫‪ .۷‬پﻪ کﻮﻣﻮ اﻣﻮرو ک‪ ３‬پﻪ ﻣدﻋﻲ ﻋﻠﻴﻪ باﻧدې ﻗسﻢ ﻧشتﻪ؟‬ ‫‪ .۸‬کﻪ پﻪ ﻳﻮه شﻲ دوو کساﻧﻮ دﻋﻮا ک‪７‬ې وي او دواړه شاﻫدان راوﻟﻲ حکﻢ ﻳ‪＇ ３‬ﻪ دی؟‬ ‫‪ .۹‬کﻪ د ﻳﻮې ＊‪ ３％‬پﻪ ﻧکاح دوه کسان دﻋﻮا وک‪７‬ي او دواړه شاﻫدان وﻟري حکﻢ ﻳ‪＇ ３‬ﻪ‬ ‫دی؟‬

‫ﻫﻐﻪ اﻣﻮر چ‪ ３‬پﻪ ﻫﻐﻮ ک‪ ３‬ﻣدﻋﻲ ﻋﻠﻴﻪ تﻪ ﻗسﻢ ﻧﻪ ورکﻮل کﻴ‪８‬ي پﻪ خپﻠﻮ کتابچﻮ ک‪ ３‬وﻟﻴکئ‪.‬‬

‫‪١٤٩‬‬

‫＇لروﻳشتﻢ لﻮست‬

‫دعﻮا (‪)٢‬‬ ‫پﻪ تﻴر ﻟﻮست ک‪ ３‬د دﻋﻮا پﻪ ﻣختﻠﻔﻮ ﻣساﻳﻠﻮ وپﻮﻫﻴدو‪ ،‬پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬د دﻋﻮا بحث تﻪ اداﻣﻪ‬ ‫ورکﻮو او ﻏﻮاړو د دﻋﻮا پﻪ ‪＄‬ﻴﻨﻮ ﻧﻮرو صﻮرتﻮﻧﻮ باﻧدې ‪＄‬ان پﻮه ک‪７‬و‪.‬‬

‫‪١٥٠‬‬

‫ژباړه‬ ‫(‪ )۱‬کﻪ دوو ﻛساﻧﻮ پر ﻳﻮه س‪７‬ي دﻋﻮا وک‪７‬ه‪ ،‬ﻫر ﻳﻮ وﻳﻞ چ‪ ３‬دﻏﻪ ﻣرﻳی ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ ده ＇خﻪ اخﻴستی‬ ‫دی او شاﻫدان ﻳ‪ ３‬ﻫﻢ تﻴر ک‪７‬ل‪ ،‬ﻧﻮ د دوی دواړو ＇خﻪ ﻫر ﻳﻮه تﻪ اختﻴار دی‪ ،‬کﻪ ﻏﻮاړي پﻪ ﻧﻴﻢ‬ ‫ﻗﻴﻤت دې ﻧﻴﻢ ﻏﻼم واخﻠﻲ او ﻛﻪ ﻏﻮاړي پرې دې ږدي‪ ،‬کﻪ ﻗاضﻲ د دواړو دپاره د ﻏﻼم ﻓﻴصﻠﻪ‬ ‫وک‪７‬ه بﻴا ﻳﻮ ﻟﻪ دوی ＇خﻪ ووﻳﻞ‪ :‬زه ﻳ‪ ３‬ﻧﻪ ﻏﻮاړم‪ ،‬د بﻞ ﻟپاره جائز ﻧﻪ دي چ‪！ ３‬ﻮل ﻏﻼم واخﻠﻲ‪،‬‬ ‫کﻪ دواړه ﻧﻴ＂ﻪ ذکر ک‪７‬ي‪ ،‬ﻧﻮ ﻏﻼم بﻪ د ﻟﻮﻣ‪７‬ی ﻧﻴ＂‪ ３‬واﻻ وي او کﻪ ﻧﻴ＂ﻪ وﻧﻪ ＊ﻴﻲ او ﻟﻪ ﻳﻮه سره‬ ‫ﻗبضﻪ وي‪ ،‬ﻧﻮ ﻫﻐﻪ (د ﻗبض‪ ３‬واﻻ) ﻏﻮره دی‪.‬‬ ‫(‪ )۲‬کﻪ ﻳﻮ ﻟﻪ دوی ＇خﻪ د اخﻴستﻠﻮ دﻋﻮا وﻟري او بﻞ د ﻫب‪ ３‬او ﻗبض‪ ３‬او دواړو بﻴﻨﻪ (شاﻫدان)‬ ‫ﻗائﻢ ک‪７‬ل او ﻧﻴ＂ﻪ ﻟﻪ ﻳﻮه سره ﻫﻢ ﻧﻪ وه ﻧﻮ اخﻴستﻮﻧکی ﻏﻮره دی‪ ،‬او کﻪ ﻳﻮه ﻟﻪ دواړو د اخﻴستﻠﻮ‬ ‫دﻋﻮا وک‪７‬ه او ＊‪ ３％‬دﻋﻮا وک‪７‬ه چ‪ ３‬ده ﻟﻪ ﻣاسره پﻪ دې (ﻏﻼم) واده ک‪７‬ی دی ﻧﻮ دواړه برابر‬ ‫دي‪.‬‬ ‫(‪ )۳‬کﻪ ﻳﻮ د دوی د رﻫﻦ (‪－‬روي) او ﻗبض دﻋﻮا وک‪７‬ي او بﻞ د ﻫب‪ ３‬او ﻗبض‪ ３‬ﻧﻮ د رﻫﻦ واﻻ‬ ‫ﻏﻮره دی ﻟﻪ ﻫب‪＇ ３‬خﻪ‪.‬‬ ‫(‪ )۴‬کﻪ دوو ﻏﻴر ﻗابضﻮ کساﻧﻮ (چ‪ ３‬ﻣال ﻳ‪ ３‬پﻪ ﻻس ک‪ ３‬ﻧﻪ وي) پﻪ ﻣﻠکﻴت او تارﻳخ شاﻫدان‬ ‫راوړل ﻧﻮ د وړاﻧدې تارﻳخ خاوﻧد ﻏﻮره دی‪ ،‬او کﻪ دواړو ﻟﻪ ﻳﻮه تﻦ ＇خﻪ د اخﻴستﻠﻮ دﻋﻮا وک‪７‬ه‬ ‫او د دوو تارﻳخﻮﻧﻮ شاﻫدان ﻳ‪ ３‬راوړل ﻧﻮ د اول تارﻳخ واﻻ ﻏﻮره دی‪ ،‬او کﻪ ﻫر ﻳﻮه ﻟﻪ بﻞ ＇خﻪ‬ ‫د اخﻴستﻠﻮ شاﻫدان رواړل او دواړو تارﻳخ ذکر ک‪ ،７‬ﻧﻮ دواړه برابر دي‪ ،‬کﻪ ﻏﻴر ﻗابض شخص‬ ‫پﻪ ﻣﻠک چ‪ ３‬تارﻳخ ﻫﻢ ﻟری شاﻫدان وړاﻧدې ک‪７‬ل او د ﻗبض‪ ３‬خاوﻧد پﻪ ﻣﻠک باﻧدې شاﻫدان‬

‫‪١٥١‬‬

‫راوړل چ‪ ３‬تارﻳخ ‪ ３４‬ړوﻣبی و ﻧﻮ دا (د ﻗبض‪ ３‬او ړوﻣبﻲ تارﻳخ ﻟروﻧکی) ﻏﻮره دی‪.‬‬ ‫(‪)۵‬کﻪ ﻏﻴر ﻗابض او ﻗابض ﻫر ﻳﻮه د ﻧتاج (ز‪４８４‬دﻟﻲ) شاﻫدان راوړل ﻧﻮ ﻗابض ﻏﻮره دی‪.‬‬ ‫(‪ )۶‬ﻫﻤدا شان د جاﻣ‪ ３‬اوبدل دي د ﻫﻐ‪ ３‬جاﻣ‪ ３‬چ‪ ３‬ﻧﻪ اوبدﻟﻪ کﻴ‪８‬ي ﻣ‪／‬ر ﻳﻮ وار او ﻫر سبب‬ ‫چ‪ ３‬پﻪ ﻣﻠک ک‪ ３‬ﻧﻪ تکرارﻳ‪８‬ي (ﻫﻤاﻏﻪ حکﻢ ﻟري)‪.‬‬ ‫(‪ )۷‬کﻪ ﻏﻴر ﻗابض شخص د ﻣطﻠﻖ ﻣﻠک شاﻫدان راوړل او د ﻗبض‪ ３‬خاوﻧد ﻟﻪ ﻫﻐﻪ ＇خﻪ د‬ ‫اخﻴستﻠﻮ شاﻫدان راوړل‪ ،‬ﻧﻮ د ﻗبض‪ ３‬واﻻ ﻏﻮره دى‪ ،‬او کﻪ ﻫر ﻳﻮه ﻟﻪ دوی ＇خﻪ ﻟﻪ (ﻳﻮ)بﻞ ＇خﻪ‬ ‫د اخﻴستﻠﻮ شاﻫدان راوړل او تارﻳخ ﻟﻪ دواړو سره ﻧﻪ و‪ ،‬ﻧﻮ د دواړو ﻟﻮرو شاﻫدان ساﻗط دي‪.‬‬ ‫(‪ )۸‬کﻪ ﻳﻮه ﻣدﻋی دوه شاﻫدان راوړل او بﻞ ＇ﻠﻮر شاﻫدان‪ ،‬ﻧﻮ دوی دواړه برابر دي‪.‬‬ ‫شرحﻪ‬ ‫د دوو کسانو د دعوا مختلف صورتونه‪:‬‬

‫د دوو کسانو لخوا‪ ،‬له يوه شخص ＇خه د شي د اخيستو دعوا‪ :‬کﻪ دوه ﻛسان پﻪ ﻳﻮه شﻲ‬ ‫دﻋﻮا وک‪７‬ي چ‪ ３‬ﻣا دﻏﻪ شی ﻟﻪ ﻓﻼﻧﻲ شخص ＇خﻪ اخﻴستی دی‪ ،‬ﻧﻮ کﻪ دواړو ﻧﻴ＂ﻪ ﻧﻪ وه بﻴان‬ ‫ک‪７‬ې او شی ﻫﻢ د درﻳﻢ شخص پﻪ ﻻس ک‪ ３‬و‪ ،‬ﻧﻮ د دواړو ‪－‬ﻮاﻫان ﻣﻨﻞ کﻴ‪８‬ي او شی بﻪ ﻫﻢ ﻧﻴﻢ‬ ‫ک‪７‬ای شﻲ‪ ،‬ﻧﻴﻢ ﻳ‪ ３‬د ﻳﻮه او ﻧﻴﻢ ﻳ‪ ３‬د بﻞ کﻴ‪８‬ي‪＄ ،‬کﻪ دواړه د استحﻘاق پﻪ سبب ک‪ ３‬سره برابر‬ ‫دي او شی ﻫﻢ د شراکت ﻗابﻠﻴت ﻟري‪ ،‬ﻧﻮ ﻳﻮه تﻪ پﻪ بﻞ ترجﻴح ﻧﻪ ورکﻮل کﻴ‪８‬ي‬ ‫له جال کسانو ＇خه‪ ،‬د دوو کسانو له خوا د يوه شي د اخيستو دعوا‪ :‬کﻪ دواړو د دﻋﻮا د‬ ‫اثبات ﻟپاره شاﻫدان ﻫﻢ وړاﻧدې ک‪７‬ل او دواړو ﻧﻴ＂ﻪ بﻴان ک‪７‬ه ﻧﻮ د ﻗاضﻲ پﻪ حضﻮر ک‪ ３‬کﻪ ﻫر ﻳﻮه د‬ ‫اخﻴستﻠﻮ ﻧﻴ＂ﻪ ﻣخک‪ ３‬و＊ﻮده ﻫﻐﻪ شی د ﻫﻐﻪ دی‪＄ ،‬کﻪ د وروستﻪ ﻧﻴ＂‪ ３‬د خاوﻧد ‪－‬ﻮاﻫان د پردي‬ ‫شﻲ پﻪ خر＇ﻮﻟﻮ ‪－‬ﻮاﻫان بﻠﻞ کﻴ‪８‬ي‪ ،‬او کﻪ ﻳﻮه ﻫﻢ ﻧﻴ＂ﻪ وﻧﻪ ＊ﻮده او ﻫﻐﻪ شی د ﻳﻮه پﻪ ﻗبضﻪ ک‪３‬‬ ‫وي‪ ،‬ﻫﻐﻪ شی د ﻗبض‪ ９‬واﻻ دی‪＄ ،‬کﻪ ﻗبضﻪ او پﻪ واک ک‪ ３‬ﻟرل ده تﻪ پﻪ بﻞ ترجﻴح ورکﻮي‪.‬‬ ‫د يوه شي د اخيستلو او دبل د هب‪ ３‬دعوا‪ :‬کﻪ دوو کساﻧﻮ پﻪ ﻳﻮه شﻲ دﻋﻮا وک‪７‬ه‪ ،‬ﻳﻮه ﻳ‪３‬‬

‫‪١٥٢‬‬

‫ووﻳﻞ‪ :‬ﻣا دﻏﻪ ﻣتاع ﻟﻪ ﻓﻼﻧی شخص ＇خﻪ اخﻴست‪ ３‬ده او بﻞ دﻋﻮا وک‪７‬ه چ‪ ３‬ﻣاتﻪ دﻏﻪ ﻣتاع‬ ‫ﻓﻼﻧی شخص ﻫبﻪ او تحﻔﻪ راک‪７‬ﻳده او ﻣا تسﻠﻴﻢ ک‪７‬ې ده‪ ،‬او دواړو د خپﻠ‪ ３‬دﻋﻮا د ثبﻮت ﻟپاره‬ ‫شاﻫدان راوستﻞ‪ ،‬ﻧﻮ د اخﻴستﻠﻮ دﻋﻮا کﻮوﻧکی ﻏﻮره دی‪＄ .‬کﻪ پﻪ اخﻴستﻠﻮ ک‪ ３‬د دواړو خﻮاوو‬ ‫ﻟﻪ اړخﻪ ﻣﻌاوضﻪ ده او ﻫبﻪ ﻳﻮازې پﻪ ﻗبض کﻮﻟﻮ پﻮرې ت‪７‬ﻟ‪ ３‬ده‪ ،‬ﻧﻮ بﻴﻊ د ﻫب‪ ３‬پﻪ ﻧسبت پﻴاوړى‬ ‫ﻋﻘد دی‪.‬‬ ‫د يوه د ‪－‬روۍ او د بل دهب‪ ３‬دعوا‪ :‬کﻪ ﻳﻮه دﻋﻮا وک‪７‬ه چ‪ ３‬ﻣا تﻪ ﻓﻼﻧی شخص دﻏﻪ ﻣتاع‬ ‫‪－‬رو راک‪７‬ﻳده او ﻣا تسﻠﻴﻢ ک‪７‬ې ده‪ ،‬او بﻞ شخص دﻋﻮه وک‪７‬ي چ‪ ３‬ﻣاتﻪ ﻓﻼﻧی شخص ﻫبﻪ‬ ‫او تحﻔﻪ راک‪７‬ﻳده او ﻣا ﻗبض ک‪７‬ی ده‪ ،‬پﻪ دې صﻮرت ک‪ ３‬د ‪－‬روۍ دﻋﻮا کﻮوﻧکی تر ﻫﻐﻪ بﻞ‬ ‫ﻟﻮﻣ‪７‬ﻳتﻮب ﻟري‪＄ ،‬کﻪ د ‪－‬روۍ پﻪ صﻮرت ک‪ ３‬ﻣتاع پﻪ ضﻤاﻧت ک‪ ３‬ده‪ ،‬کﻪ ﻫﻼکﻪ شﻲ ﻣضﻤﻮﻧﻪ‬ ‫‪２－‬ﻞ کﻴ‪８‬ي‪ ،‬ﻧﻮ د ﻣﻌاوض‪ ３‬ﻋﻘد دی او ﻫبﻪ تبرع ده او ﻣﻌاوضﻪ اوﻟی ‪２－‬ﻞ کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫په غير مقبوض شي دعوا‪ :‬کﻪ دوه کساﻧﻮ پر ﻳﻮه ﻣدﻋی بﻬا دﻋﻮا وک‪７‬ه چ‪ ３‬د دوی پﻪ ﻗبضﻪ ک‪３‬‬ ‫ﻧﻪ وي او ﻫر ﻳﻮه دﻋﻮا وک‪７‬ه چ‪ ３‬ﻣال ﻳ‪ ３‬پﻪ ﻓﻼﻧﻲ تارﻳخ اخﻴستی دی او شاﻫدان ﻫﻢ راوړي‪ ،‬ﻧﻮ‬ ‫کﻪ د دواړو تارﻳخ ﻳﻮ شان وي‪ ،‬دواړه پﻪ استحﻘاق ک‪ ３‬سره برابر دي او کﻪ د ﻳﻮه تارﻳخ وړاﻧدې‬ ‫و‪ ،‬ﻫﻐﻪ ﻏﻮره دی‪＄ ،‬کﻪ چ‪ ３‬ﻫﻐﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧی ﻣاﻟک دی او د دوﻳﻢ شخص د ‪－‬ﻮاﻫ‪ ９‬ﻟپاره ﻣجال‬ ‫ﻧشتﻪ دی‪.‬‬ ‫د کوم مال د ِنتاج دعوا‪ :‬کﻪ دوو کساﻧﻮ چ‪ ３‬ﻳﻮ ﻳ‪ ３‬د ﻗبض‪ ３‬خاوﻧد و‪ ،‬د ﻳﻮه شﻲ د ﻧتاج دﻋﻮه‬ ‫وک‪７‬ه‪ ،‬ﻟکﻪ چ‪ ３‬وواﻳﻲ‪ :‬دﻏﻪ بچ‪ ３‬زﻣا د ＇اروي دی او دواړو شاﻫدان وړاﻧدې ک‪７‬ل‪ ،‬ﻧﻮ د چا‬ ‫پﻪ ﻗبضﻪ ک‪ ３‬چ‪ ３‬بچﻰ دی ﻫﻐﻪ ﻏﻮره او حﻘدار دی‪＄ ،‬کﻪ کﻪ شاﻫدان دواړه ﻟري خﻮ ﻗبضﻪ د‬ ‫ﻗبض‪ ３‬د خاوﻧد ترجﻴح راﻣﻨ‪ ＃‬تﻪ کﻮي‪.‬‬ ‫ﻫﻤدارﻧ‪／‬ﻪ د داسﻲ شﻲ دﻋﻮه کﻮل چ‪ ３‬ﻫﻐﻪ ﻳﻮ وار ترسره کﻴ‪８‬ي‪ ،‬ﻟکﻪ چ‪ ３‬وواﻳﻲ دﻏﻪ جاﻣﻪ ﻣا‬ ‫اوبدﻟ‪ ３‬ده او بﻞ شخص دﻋﻮه وک‪７‬ي چ‪ ３‬ﻣا اوبدﻟ‪ ３‬ده‪ ،‬ﻧﻮ د چا پﻪ ﻗبضﻪ ک‪ ３‬چ‪ ３‬جاﻣﻪ وي‬ ‫ﻫﻐﻪ ﻏﻮره او حﻘدار دی‪＄ ،‬کﻪ دا ﻫﻢ د ﻧتاج پﻪ ﻣﻌﻨا ک‪ ３‬را‪＄‬ﻲ‪ ،‬او ﻫﻐﻪ کار چ‪ ３‬بار بار سرتﻪ‬

‫‪١٥٣‬‬

‫رسﻴ‪８‬ي پﻪ ﻫره بﻴﻨﻪ پﻪ ‪＄‬اﻧ‪７／‬ي تﻮ‪－‬ﻪ سره ثابتﻴ‪８‬ي‪ ،‬ﻟکﻪ د جاﻣﻮ ﻣﻴﻨ‪％‬ﻞ‪ .‬کﻪ دوو دوبﻴاﻧﻮ د ﻳﻮ جﻮړ‬ ‫جاﻣﻮ پﻪ وﻳﻨ‪％‬ﻠﻮ ‪－‬ﻮاﻫان تﻴر ک‪７‬ل‪ ،‬کﻪ ＇ﻪ ﻫﻢ جاﻣ‪ ３‬د ﻳﻮه پﻪ ﻻس ک‪ ３‬وي‪ ،‬دواړه وﻳﻨ‪％‬ﻮﻧکﻲ‬ ‫‪２－‬ﻞ کﻴ‪８‬ي او د ﻣزدورۍ د ﻧﻴﻤاﻳﻲ حﻘدار دي‪.‬‬ ‫د ملک او اخيستلو دعوا‪ :‬کﻪ ﻏﻴر ﻗابض شخص د ﻳﻮه شی د ﻣطﻠﻖ ﻣﻠکﻴت دﻋﻮه وک‪７‬ه‪ ،‬ﻳﻌﻨ‪３‬‬ ‫د ﻣﻠکﻴت د سبب د بﻴاﻧﻮﻟﻮ پرتﻪ ﻳ‪ ３‬دﻋﻮه وک‪７‬ه چ‪ ３‬دا زﻣا ﻣﻠکﻴت دی‪ ،‬او ﻗابض شخص چ‪３‬‬ ‫ﻣال ﻳ‪ ３‬پﻪ تصرف ک‪ ３‬دی دﻋﻮا وک‪７‬ه چ‪ ３‬ده ور＇خﻪ اخﻴستی دی‪ ،‬او دواړو د خپﻠ‪ ３‬دﻋﻮا‬ ‫د اثبات ﻟپاره ‪－‬ﻮاﻫان راوستﻞ‪ ،‬ﻧﻮ د ﻗبض‪ ３‬خاوﻧد ﻏﻮره او حﻘدار دی‪＄ ،‬کﻪ دﻟتﻪ دواړه بﻴﻨ‪３‬‬ ‫ر＊تﻴا ‪２－‬ﻞ کﻴ‪８‬ي‪ ،‬ﻣﻠکﻴت د ﻟﻮﻣ‪７‬ي شخص وو بﻴا دوﻳﻢ شخص ور＇خﻪ اخﻴستی دی‪ ،‬او کﻪ‬ ‫دوو تﻨﻮ شاﻫدان وړاﻧدې ک‪７‬ل او ﻫر ﻳﻮه ووﻳﻞ چ‪ ３‬ده ﻟﻪ ﻣﻘابﻞ ﻟﻮري ＇خﻪ اخﻴست‪ ３‬دی او ﻧﻴ＂ﻪ‬ ‫ﻫﻢ وﻧﻪ ＊ﻴﻲ چ‪ ３‬کﻠﻪ ﻳ‪ ３‬اخﻴستی دی‪ ،‬ﻧﻮ د دواړو شاﻫدان باطﻞ دي او ﻣال د ذو اﻟﻴد ‪２－‬ﻞ‬ ‫کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫د دوه او ＇لورو شاهدانو توپير‪ :‬کﻪ ﻳﻮ ﻟﻪ ﻣدﻋﻴاﻧﻮ ＇خﻪ دوه شاﻫدان حاضر ک‪７‬ي او بﻞ ＇ﻠﻮر‬ ‫شاﻫدان راوﻟﻲ دواړه سره برابر دي‪＄ ،‬کﻪ د ＇ﻠﻮرو شاﻫدي ﻟکﻪ د دوو داس‪ ３‬ده او د زﻳاتﻮ‬ ‫شاﻫداﻧﻮ پﻪ راوستﻠﻮ ک‪ ３‬کﻮﻣﻪ ترجﻴح ﻳا ﻏﻮره تﻮب ﻧﻪ راﻣﻨ‪ ＃‬تﻪ کﻴ‪８‬ي‪.‬‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ درﻳﻮ ډﻟﻮ ووﻳشﻞ شﻲ او د دوو کساﻧﻮ د دﻋﻮا ﻣختﻠﻒ صﻮرتﻮﻧﻪ چ‪ ３‬پﻪ درس‬ ‫ک‪ ３‬وﻟﻮستﻞ شﻮل پﻪ خپﻠﻮ ﻣﻨ‪％‬ﻮﻧﻮ ک‪ ３‬پﻪ ﻋﻤﻠﻲ ډول تطبﻴﻖ ک‪７‬ي‪.‬‬

‫‪١٥٤‬‬

‫د دوو کساﻧﻮ د دﻋﻮا ﻻﻧدې صﻮرتﻮﻧﻮ تﻪ ‪＄‬ﻮاب ورک‪７‬ئ‪:‬‬ ‫‪ .۱‬کﻪ دوه کسان د ﻳﻮه شﻲ د اخﻴستﻠﻮ دﻋﻮا وک‪７‬ي او دواړه ﻟﻮري شاﻫدان ﻫﻢ وړاﻧدې ک‪７‬ي‬ ‫کﻮم ﻳﻮ حﻘدار ‪－‬ر‪＄‬ﻲ؟‬ ‫‪ .۲‬کﻪ ﻳﻮ د اخﻴستﻠﻮ او بﻞ د ﻫب‪ ３‬دﻋﻮا وک‪７‬ي او دواړه شاﻫدان وړاﻧدې ک‪７‬ي‪ ،‬کﻮم ﻳﻮ حﻘدار‬ ‫دی؟‬ ‫‪ .۳‬کﻪ ﻳﻮه د ‪－‬روۍ او بﻞ دﻫب‪ ３‬دﻋﻮا وک‪７‬ي او دواړه ﻟﻮري شاﻫدان وﻟري‪ ،‬کﻮم ﻳﻮ حﻘدار‬ ‫دی؟‬ ‫‪ .۴‬کﻪ دوه کسان د ﻳﻮه داس‪ ３‬شﻲ دﻋﻮه وک‪７‬ي چ‪ ３‬د دوی پﻪ تصرف ک‪ ３‬ﻧﻪ وي اوﻫﻐﻪ ﻟﻪ درﻳﻢ‬ ‫شخص سره وي حکﻢ ﻳ‪＇ ３‬ﻪ دی؟‬ ‫‪ .۵‬کﻪ دوه کسان دﻋﻮه وک‪７‬ي چ‪ ３‬دا د ده د ＇اروي بچی او د ده ﻣﻠکﻴت دی‪ ،‬او پﻪ دوی ک‪３‬‬ ‫ﻳﻮ د ﻗبض‪ ３‬خاوﻧد وي او دواړه شاﻫدان ﻫﻢ راوﻟﻲ حکﻢ ﻳ‪＇ ３‬ﻪ دی؟‬ ‫‪ .۶‬کﻪ ﻳﻮ د ﻣطﻠﻖ ﻣﻠک دﻋﻮا وﻟري او بﻞ د اخﻴستﻠﻮ او دواړه شاﻫدان ﻫﻢ وﻟري حکﻢ ﻳ‪＇ ３‬ﻪ‬ ‫دی؟‬ ‫‪ .۷‬د دوو او ＇ﻠﻮرو شاﻫداﻧﻮ تﻮپﻴر＇ﻪ دی‪ ،‬اﻳا ＇ﻠﻮر تر دوو ﻏﻮره تﻮب ﻟري؟‬

‫پﻪ ﻳﻮه شﻲ د دوو کساﻧﻮ د دﻋﻮا ﻟﻪ ﻣختﻠﻔﻮ صﻮرتﻮ ＇خﻪ دری صﻮرتﻮﻧﻪ پﻪ خپﻠﻮ کتابچﻮ ک‪３‬‬ ‫وﻟﻴکئ‪.‬‬

‫‪١٥٥‬‬

‫پﻨ‪％‬ﻪ وﻳشتﻢ لﻮست‬

‫د دعﻮا کتاب (‪)٣‬‬ ‫پﻪ تﻴر ﻟﻮست ک‪ ３‬ﻣﻮ د دﻋﻮا اړوﻧد ﻣختﻠﻒ ﻣسائﻞ وﻟﻮستﻞ‪ ،‬پﻪ دې درس ک‪ ３‬ﻏﻮاړو چ‪ ３‬پﻪ‬ ‫دﻋﻮا ک‪ ３‬د ضاﻣﻦ اخﻴستﻞ‪ ،‬د دﻋﻮا د دﻓﻊ ‪＄‬ﻴﻨﻲ صﻮرتﻮﻧﻪ‪ ،‬د ﻗسﻢ ورکﻮﻟﻮ کﻴﻔﻴت او ‪＄‬ﻴﻨ‪３‬‬ ‫ﻧﻮرې ﻣسئﻠ‪ ３‬و＇ﻴ‪７‬و‪.‬‬

‫‪١٥٦‬‬

‫ژباړه‬ ‫(‪ )۱‬کﻪ ﻳﻮ چا پﻪ بﻞ شخص د ﻗصاص دﻋﻮا وک‪７‬ه او ﻫﻐﻪ ﻣﻨکر شﻮ‪ ،‬ﻧﻮ ﻗسﻢ بﻪ ورکﻮل کﻴ‪８‬ي‪،‬‬ ‫کﻪ پﻪ ﻓﻴﻤادون اﻟﻨﻔس دﻋﻮا ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ ﻗسﻢ ＇خﻪ ﻧکﻮل وک‪ ７‬ﻧﻮ ﻗصاص بﻪ پرې ﻻزم شﻲ او کﻪ‬

‫‪١٥٧‬‬

‫ﻳ‪ ３‬پﻪ ﻧﻔس ک‪ ３‬ﻧکﻮل وک‪ ７‬بﻨدي بﻪ شﻲ ＇ﻮ اﻗرار او ﻳا ﻗسﻢ وک‪７‬ي‪ .‬او د صاحبﻴﻨﻮ رحﻤﻬﻤااهلل‬ ‫پﻪ ﻧظر پﻪ دواړو ک‪ ３‬ورباﻧدې ارش(تاوان) ﻻزﻣﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫(‪ )۲‬کﻪ ﻣدﻋﻲ ووﻳﻞ‪ :‬زﻣا شاﻫدان حاضر دي‪ ،‬ﻧﻮ ﻣﻘابﻞ ﻟﻮري تﻪ بﻪ ووﻳﻞ شﻲ چ‪ ３‬تر درﻳﻮ‬ ‫ور‪＄‬ﻮ پﻮرې کﻔﻴﻞ باﻟﻨﻔس (ضاﻣﻦ) ورک‪７‬ه‪ ،‬کﻪ ﻳ‪ ３‬ورک‪＊( ７‬ﻪ ده) او کﻪ ﻧﻪ ﻧﻮ ورتﻪ بﻪ اﻣر وشﻲ‬ ‫چ‪ ３‬ورپس‪ ３‬شﻲ (تر＇ﻮ وﻧﻪ ت‪＋‬تﻲ) ﻣ‪／‬ر دا چ‪ ３‬ﻣدﻋﻲ ﻋﻠﻴﻪ د ﻻرې ﻣساﻓر وي‪ ،‬ﻧﻮ د ﻗاضﻲ تر‬ ‫ﻣجﻠس پﻮرې بﻪ ( ﻣدﻋﻲ ورسره وي)‪.‬‬ ‫(‪ )۳‬کﻪ ﻣدﻋی ﻋﻠﻴﻪ ووﻳﻞ‪ :‬دﻏﻪ شی ﻟﻪ ﻣاسره ﻓﻼﻧﻲ ﻏائب شخص اﻣاﻧت ﻳا ‪－‬رو اﻳ‪＋‬ی دی او‬ ‫ﻳا ﻣ‪ ３‬ور＇خﻪ ﻏصب ک‪７‬ی (پﻪ زوره اخﻴستی) دی او پﻪ دې خبره ﻳ‪ ３‬شاﻫدان ﻗائﻢ ک‪７‬ل‪ ،‬ﻧﻮ‬ ‫د ده او د ﻣدﻋی تر ﻣﻴﻨ‪ ＃‬ﻧﻮر خصﻮﻣت ﻧشتﻪ‪ .‬کﻪ وواﻳﻲ چ‪ ３‬ﻣا ﻟﻪ ﻓﻼﻧﻲ ﻏائب شخص ＇خﻪ‬ ‫اخﻴستی دی‪ ،‬ﻧﻮ دی بﻴا خصﻢ دی‪.‬‬ ‫(‪ )۴‬کﻪ ﻣدﻋﻲ وواﻳﻲ‪ :‬ﻟﻪ ﻣا ＇خﻪ ﻳ‪ ３‬ﻏﻼ ک‪７‬ی دی او شاﻫدان ﻳ‪ ３‬پرې ﻗائﻢ ک‪７‬ل او ﻗابض ووﻳﻞ‪:‬‬ ‫ﻟﻪ ﻣاسره ﻓﻼﻧﻲ اﻣاﻧت اﻳ‪＋‬ی دی او شاﻫدان ﻳ‪ ３‬ﻗائﻢ ک‪７‬ل خصﻮﻣت ﻧﻪ دﻓﻊ کﻴ‪８‬ي‪ ،‬او کﻪ ﻣدﻋﻲ‬ ‫ووﻳﻞ ﻣا ﻟﻪ ﻓﻼﻧﻲ شخص ＇خﻪ اخﻴستی دی او د ﻗبض‪ ３‬خاوﻧد ووﻳﻞ ﻣا سره ﻓﻼﻧﻲ شخص‬ ‫اﻣاﻧت اﻳ‪＋‬ی دی ﻧﻮ خصﻮﻣت بﻪ د شاﻫداﻧﻮ ﻟﻪ وړاﻧدې کﻮﻟﻮ پرتﻪ دﻓﻊ(ساﻗط) شﻲ‪.‬‬ ‫(‪ )۵‬ﻗسﻢ بﻪ پﻪ اهلل کﻮي‪ ،‬ﻧﻪ پﻪ ﻏﻴر اهلل باﻧدې‪ ،‬خﻮ د اهلل د صﻔتﻮﻧﻮ پﻪ ذکر کﻮﻟﻮ سره تاکﻴد کﻴدای‬ ‫شﻲ‪ ،‬پﻪ طﻼق او ﻋتاق ورﻧﻪ ﻗسﻢ ﻧﻪ ﻏﻮ＊تﻞ کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫(‪ )۶‬ﻟﻪ ﻳﻬﻮدي ＇خﻪ بﻪ پﻪ ﻫﻐﻪ اهلل چ‪ ３‬پﻪ ﻣﻮسی ﻋﻠﻴﻪ اﻟسﻼم ﻳ‪ ３‬تﻮرات ﻧازل ک‪７‬ی دی‪ ،‬ﻗسﻢ‬ ‫ﻏﻮ＊تﻞ کﻴ‪８‬ي‪ ،‬ﻟﻪ ﻧصراﻧﻲ ＇خﻪ بﻪ پﻪ ﻫﻐﻪ اهلل چ‪ ３‬پﻪ ﻋﻴسی ﻋﻠﻴﻪ اﻟسﻼم ﻳ‪ ３‬اﻧجﻴﻞ ﻳ‪ ３‬ﻧازل‬ ‫ک‪７‬ی دی‪ ،‬ﻗسﻢ ﻏﻮ＊تﻞ کﻴ‪８‬ي‪ ،‬ﻟﻪ ﻣجﻮسﻲ (اتش پرست) ＇خﻪ بﻪ پﻪ ﻫﻐﻪ اهلل چ‪ ３‬اور ﻳ‪ ３‬پﻴدا‬ ‫ک‪７‬ی دی‪ ،‬ﻗسﻢ ﻏﻮ＊تﻞ کﻴ‪８‬ي او دوی تﻪ بﻪ پخپﻠﻮ ﻋبادت خاﻧﻮ ک‪ ３‬ﻗسﻢ ﻧﻪ ورکﻮل ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫(‪ )۷‬ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ تﻪ پﻪ ﻗسﻢ ورکﻮﻟﻮ ک‪ ３‬پﻪ وخت ﻳا ‪＄‬ای باﻧدې تﻐﻠﻴظ (شدت) ﻻزم ﻧﻪ دی‪( ،‬ﻟکﻪ‬ ‫ﻗسﻢ ور＇خﻪ د رﻣضان پﻪ ﻣﻴاشت ﻳا د ﻣﻨبر د پاسﻪ واخﻠﻲ)‪.‬‬

‫‪١٥٨‬‬

‫(‪ )۸‬چا چ‪ ３‬دﻋﻮا وک‪７‬ه چ‪ ３‬ﻣا د ده ﻧﻪ د ده ﻏﻼم پﻪ ﻳﻮ زر اخﻴستی دی او ﻫﻐﻪ اﻧکار وک‪ ،７‬ﻧﻮ پﻪ‬ ‫اهلل بﻪ ﻗسﻢ کﻮي چ‪ ３‬زﻣا او د ده پﻪ ﻣﻨ‪ ＃‬ک‪ ３‬اوس بﻴﻊ ﻧشتﻪ‪ ،‬او پﻪ اهلل داس‪ ３‬ﻗسﻢ ور＇خﻪ ﻧشﻲ‬ ‫اخﻴستی چ‪ ３‬پﻪ اهلل ﻣا ﻧﻪ دی خرڅ ک‪７‬ی‪ ،‬پﻪ ﻏصب ک‪ ３‬بﻪ پﻪ اهلل ﻗسﻢ کﻮي چ‪ ３‬د دې شﻲ د‬ ‫بﻴرتﻪ اخﻴستﻠﻮ ﻣستحﻖ ﻧﻪ دی او ﻧﻪ د دې شﻲ د ﻗﻴﻤت د بﻴرتﻪ اخﻴستﻠﻮ ﻣستحﻖ دی او داس‪３‬‬ ‫ﻗسﻢ بﻪ ﻧﻪ کﻮي چ‪ ３‬ﻣا ﻏصب ک‪７‬ی ﻧﻪ دی‪ ،‬پﻪ ﻧکاح ک‪ ３‬بﻪ ﻗسﻢ ورکﻮي چ‪ ３‬اوس ستاسﻮ پﻪ‬ ‫ﻣﻨ‪ ＃‬ک‪ ３‬ﻧکاح ﻧشتﻪ‪ ،‬او د طﻼق پﻪ دﻋﻮا ک‪ ３‬بﻪ ﻗسﻢ کﻮي چ‪ ３‬دا ﻟﻪ تا ＇خﻪ اوس بائﻨﻪ (جﻼ)‬ ‫ﻧﻪ ده‪ ،‬ﻟکﻪ چ‪ ３‬دې بﻴان ک‪７‬ی دی‪ ،‬او داس‪ ３‬ﻗسﻢ بﻪ ﻧﻪ ورکﻮل کﻴ‪８‬ي چ‪ ３‬پﻪ اهلل ﻗسﻢ طﻼﻗﻪ‬ ‫ک‪７‬ې ﻣ‪ ３‬ﻧﻪ ده‪.‬‬ ‫(‪ )۹‬کﻪ کﻮر د ﻳﻮه س‪７‬ي پﻪ ﻻس ک‪ ３‬و او دوو کساﻧﻮ د ﻫﻐﻪ (کﻮر) دﻋﻮا وک‪７‬ه‪ ،‬ﻳﻮه د ！ﻮل کﻮر‬ ‫او بﻞ د ﻧﻴﻤاﻳﻲ او دواړو شاﻫدان ﻫﻢ ت‪５‬ر ک‪７‬ل‪ ،‬د اﻣام ابﻮحﻨﻴﻔﻪ (رحﻤﻪ اهلل) پﻪ ﻧزد د ！ﻮل دﻋﻮا‬ ‫کﻮوﻧکﻲ تﻪ بﻪ درې ربﻌ‪( ３‬دری پﻪ ＇ﻠﻮر) او د ﻧﻴﻢ دﻋﻮا کﻮوﻧکﻲ تﻪ بﻪ ربﻊ (＇ﻠﻮرﻣﻪ) برخﻪ‬ ‫ورکﻮل کﻴ‪８‬ي‪ .‬اﻣام ابﻮ ﻳﻮسﻒ او اﻣام ﻣحﻤد (رحﻤﻬﻤا اهلل) وﻳﻠﻲ دي چ‪ ３‬ﻫﻐﻪ (کﻮر) بﻪ د دوی‬ ‫دواړو پﻪ ﻣﻨ‪ ＃‬ک‪ ３‬دری برخ‪ ３‬شﻲ‪ ،‬او کﻪ کﻮر د دوی دواړو پﻪ ﻻس ک‪ ３‬و‪ ،‬ﻧﻮ ﻫﻐﻪ ﻧﻴﻢ چ‪ ３‬د‬ ‫ﻣﻠگري پﻪ ﻻس ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬دى‪ ،‬پﻪ ﻗضا ورک‪７‬ل شﻲ او ﻫﻐﻪ ﻧﻴﻢ بﻪ چ‪ ３‬پﻪ خپﻞ ﻻس ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬دى‪،‬‬ ‫پﻪ ذواﻟﻴدۍ ورتﻪ پات‪ ３‬شﻲ‪.‬‬ ‫(‪ )۱۰‬او کﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ ﻳﻮه حﻴﻮان ک‪ ３‬شخ‪７‬ه سره وک‪７‬ه او ﻟﻪ دوی دواړو ＇خﻪ ﻫر ﻳﻮه شاﻫدان ﻫﻢ‬ ‫راوستﻞ‪ ،‬چ‪ ３‬دا ﻟﻪ ده سره پﻴدا شﻮی دی او دواړو ﻧﻴ＂ﻪ ﻫﻢ و＊ﻮدﻟﻪ او د ＇اروي ﻋﻤر ﻟﻪ ﻳﻮې‬ ‫ﻧﻴ＂‪ ３‬سره برابر وي‪ ،‬ﻧﻮ دﻏﻪ بﻪ ﻏﻮره او حﻘدار وي او کﻪ ﻣشکﻞ ﻣﻨ‪ ＃‬تﻪ راﻏی (د ＇اروي ﻋﻤر‬ ‫ﻟﻪ ﻳﻮې ﻧﻴ＂‪ ３‬سره ﻫﻢ برابر ﻧﻪ و) ﻧﻮ د دواړو بﻪ وي‪.‬‬ ‫(‪ )۱۱‬او کﻪ پﻪ ＇اروي ﻳ‪ ３‬سره دﻋﻮا شﻮه چ‪ ３‬ﻳﻮ پرې سپﻮر و او بﻞ ﻳ‪ ３‬وا‪( ３－‬تﻴر سری) ﻧﻴﻮﻟﻰ و‪،‬‬ ‫ﻧﻮ سپﻮر ﻏﻮره او حﻘدار دى‪ ،‬ﻫﻤداشان کﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ اوښ سره ج‪７／‬ه شﻮه او د دوی د ﻳﻮه ورباﻧدې‬ ‫بار و ﻧﻮ د بار واﻻ ﻏﻮره او حﻘدار دی‪ ،‬ﻫﻤدارﻧ‪／‬ﻪ کﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ کﻤﻴس ک‪ ３‬سره ج‪／‬ره راﻏﻠﻪ چ‪３‬‬

‫‪١٥٩‬‬

‫ﻳﻮه اﻏﻮستﻲ و او بﻞ ﻳ‪ ３‬ﻟستﻮ‪１‬ﻲ ﻧﻴﻮﻟی و‪ ،‬ﻧﻮ اﻏﻮستﻮﻧکی ﻏﻮره او حﻘدار دى‪.‬‬ ‫شرحﻪ‬ ‫د قصاص دعوا‪ :‬کﻪ چا پﻪ بﻞ شخص د ﻗصاص دﻋﻮا وک‪７‬ه او ﻫﻐﻪ ﻣﻨکرشﻮ‪ ،‬ﻧﻮ ﻣﻨکر تﻪ بﻪ‬ ‫ﻗسﻢ ورکﻮل کﻴ‪８‬ي‪ .‬کﻪ ﻫﻐﻪ ﻟﻪ ﻗسﻢ کﻮﻟﻮ ＇خﻪ ﻧکﻮل وک‪ ،７‬ﻧﻮ دﻋﻮی تﻪ بﻪ کتﻞ کﻴ‪８‬ي چ‪ ３‬ﻫﻐﻪ‬ ‫د ﻧﻔس د ﻗتﻞ ده او کﻪ ﻟﻪ ﻧﻔس ＇خﻪ کﻤﻪ‪ ،‬د ﻧﻔس د اطراﻓﻮ د پری کﻴدو ده‪ ،‬کﻪ د ﻧﻔس د ﻗتﻞ‬ ‫دﻋﻮا وه‪ ،‬ﻧﻮ ﻣدﻋی ﻋﻠﻴﻪ بﻪ بﻨدي کﻴ‪８‬ي چ‪ ３‬ﻳا اﻗرار او ﻳا ﻗسﻢ وک‪７‬ي‪ ،‬کﻪ دﻋﻮا ﻟﻪ ﻧﻔس ＇خﻪ‬ ‫کﻤﻪ وه‪ ،‬ﻧﻮ ﻟﻪ ﻗسﻢ کﻮﻟﻮ ＇خﻪ د ﻧکﻮل پﻪ وجﻪ بﻪ ترې ﻗصاص اخﻴستﻞ کﻴ‪８‬ي‪ ،‬دا حکﻢ د اﻣام‬ ‫ابﻮحﻨﻴﻔﻪ (رحﻤﻪ اهلل) پﻪ ﻧزد دی‪ ،‬صاحبﻴﻦ واﻳﻲ‪ :‬پﻪ دواړو صﻮرتﻮﻧﻮ ک‪ ３‬بﻪ ارش ( ﻣاﻟﻲ تاوان)‬ ‫وي‪＄ ،‬کﻪ ﻟﻪ ﻗسﻢ ＇خﻪ ﻧکﻮل او ﻣﻨﻊ راوړل ﻳﻮ داس‪ ３‬دﻟﻴﻞ دی چ‪ ３‬شبﻬﻪ پک‪ ３‬ده او ﻗصاص‬ ‫ورباﻧدې ﻧﻪ ثابتﻴ‪８‬ي‪ ،‬بﻠک‪ ３‬د ﻣال ﻣﻮجب ‪－‬ر‪＄‬ﻲ‪.‬‬ ‫له مدعی عليه ＇خه د ضامن اخيستل‪ :‬کﻪ ﻣدﻋﻲ د ﻳﻮه شﻲ دﻋﻮا وک‪７‬ه‪ ،‬وﻳ‪ ３‬وﻳﻞ چ‪ ３‬زﻣا‬ ‫شاﻫدان پﻪ ＊ار ک‪ ３‬دي او ﻟﻪ ﻣدﻋی ﻋﻠﻴﻪ ＇خﻪ ﻳ‪ ３‬ﻗسﻢ کﻮل وﻏﻮ＊تﻞ‪ ،‬ﻧﻮ د اﻣام ابﻮحﻨﻴﻔﻪ‬ ‫(رحﻤﻪ اهلل) پﻪ ﻧزد ﻗسﻢ ور＇خﻪ ﻧشﻲ اخﻴستﻞ کﻴدای‪ ،‬او د صاحبﻴﻨﻮ پﻪ ﻧزد ﻗسﻢ ور＇خﻪ‬ ‫اخﻴستﻞ کﻴدای شﻲ‪＄ ،‬کﻪ ﻗسﻢ د ﻣدﻋﻲ حﻖ دی چ‪ ３‬کﻠﻪ ﻳ‪ ３‬ﻏﻮ＊تﻨﻪ وک‪７‬ي ﻗسﻢ ور＇خﻪ‬ ‫اخﻴستﻞ کﻴ‪８‬ي‪ ،‬خﻮ اﻣام ابﻮحﻨﻴﻔﻪ (رحﻤﻪ اهلل) واﻳﻲ چ‪ ３‬ﻗسﻢ ﻳ‪ ３‬ﻫﻠتﻪ حﻖ جﻮړﻳ‪８‬ي چ‪３‬‬ ‫ﻣدﻋﻲ د شاﻫداﻧﻮ ﻟﻪ راوستﻠﻮ ＇خﻪ ﻋاجز شﻲ‪ ،‬دﻟتﻪ خﻮ د شاﻫداﻧﻮ د راوستﻠﻮ اﻣکان شتﻪ‬ ‫ﻟﻪ ﻫﻤدې اﻣﻠﻪ ﻗسﻢ ور＇خﻪ ﻧشﻲ اخﻴستﻠی‪ ،‬بﻠک‪ ３‬ﻟﻪ ده ＇خﻪ بﻪ د درﻳﻮ ور‪＄‬ﻮ ﻟپاره ضاﻣﻦ‬ ‫واخﻴستﻞ شﻲ چ‪ ３‬دی چﻴر تﻪ وﻧﻪ ت‪＋‬تﻲ‪ ،‬کﻪ ده د ضاﻣﻦ ﻟﻪ ورکﻮﻟﻮ ＇خﻪ اﻧکار وک‪ ،７‬ﻧﻮ کﻪ‬ ‫ﻣدﻋی ﻋﻠﻴﻪ د ＊ار اوسﻴدوﻧکی و‪ ،‬ﻧﻮ تر درﻳﻮ ور‪＄‬ﻮ پﻮرې بﻪ ﻳا ﻣدﻋﻲ ﻳا د ﻣدﻋﻲ اﻣﻴﻦ پﻪ ﻫﻐﻪ‬ ‫پس‪ ３‬وي (تﻌﻘﻴبﻮي بﻪ ﻳ‪ )３‬تر ＇ﻮ وﻧﻪ ت‪＋‬تﻲ او کﻪ ﻣدﻋی ﻋﻠﻴﻪ د ﻻرې ﻣساﻓر وي ﻧﻮ د ﻗاضﻲ د‬ ‫ﻓﻴصﻠ‪ ３‬تر ﻣجﻠس پﻮرې بﻪ ور＇خﻪ ضاﻣﻦ اخﻴستﻞ کﻴ‪８‬ي‪ ،‬او کﻪ ﻟﻪ ضﻤاﻧت ＇خﻪ ﻣخ واړوي‬

‫‪١٦٠‬‬

‫ﻧﻮ د ﻗاضﻲ د ﻣجﻠس پﻮرې بﻪ د ﻫﻐﻪ ساتﻨﻪ کﻮي‪.‬‬ ‫کﻪ ﻣدﻋﻲ پﻪ ﻣﻘرر وخت ک‪ ３‬شاﻫدان راوﻟﻲ ﻧﻮ ＊ﻪ ده او کﻪ ﻧﻪ ﻗاضﻲ بﻪ ﻣدﻋی ﻋﻠﻴﻪ تﻪ ﻗسﻢ‬ ‫ورک‪７‬ي‪ ،‬کﻪ ﻳ‪ ３‬ﻗسﻢ وک‪ ７‬ﻳا ﻣدﻋﻲ ﻗسﻢ ﻧﻪ ورکاوه‪ ،‬پرې بﻪ ﻳ‪ ３‬ږدي‪ ،‬کﻪ ﻳ‪ ３‬ﻧکﻮل وک‪ ７‬حکﻢ‬ ‫بﻪ ورباﻧدې وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫د دعوا دفع کول‪ :‬کﻪ ﻣدﻋی ﻋﻠﻴﻪ د ﻣدﻋﻲ د دﻋﻮا پﻪ ‪＄‬ﻮاب ک‪ ３‬وواﻳﻲ چ‪ ３‬د کﻮم شﻲ چ‪３‬‬ ‫تﻪ دﻋﻮا کﻮي او ﻫﻐﻪ زﻣا پﻪ ﻗبضﻪ ک‪ ３‬دی‪ ،‬ﻫﻐﻪ ﻣا ﻟﻪ ﻓﻼﻧﻲ (ﻏا ئب شخص) ＇خﻪ د اﻣاﻧت پﻪ‬ ‫ډول ﻳا پﻪ ‪－‬روۍ ﻳا پﻪ ﻏصب اخﻴستی دی او دﻏﻪ دﻋﻮا ﻳ‪ ３‬پﻪ شاﻫداﻧﻮ ثابتﻪ ک‪７‬ه او ﻣتﻨازع ﻓﻴﻪ‬ ‫شی پﻪ خپﻞ حال ﻣﻮجﻮد دی‪ ،‬ﻧﻮ د اﻣام ابﻮ حﻨﻴﻔﻪ (رحﻤﻪ اهلل) پﻪ ﻧزد د ﻣدﻋﻲ خصﻮﻣت ﻟﻪ‬ ‫ﻣدﻋی ﻋﻠﻴﻪ ＇خﻪ دﻓﻊ او ساﻗط شﻮ‪＄ ،‬کﻪ ده پﻪ بﻴﻨﻪ ثابتﻪ ک‪７‬ه چ‪ ３‬د ده ﻻس د خصﻮﻣت ﻧﻪ‬ ‫دی‪.‬‬ ‫کﻪ ﻣدﻋی ﻋﻠﻴﻪ وواﻳی‪ :‬ﻣا دﻏﻪ شی ﻟﻪ ﻓﻼﻧﻲ ﻏائب شخص ＇خﻪ اخﻴستی دی‪ ،‬ﻧﻮ دى ‪＄‬کﻪ‬ ‫خصﻢ دى چ‪ ３‬وﻳ‪ ３‬ﻣﻨﻞ چ‪ ３‬ﻻس ﻳ‪ ３‬د ﻣﻠکﻴت دى‪ ،‬او کﻪ ﻣدﻋﻲ دﻋﻮا وک‪７‬ه چ‪ ３‬دﻏﻪ شی‬ ‫ﻟﻪ ﻣا ＇خﻪ ﻏﻼ شﻮی دی او پﻪ دې ﻳ‪ ３‬شاﻫدان ت‪５‬ر ک‪７‬ل‪ ،‬او ﻣدﻋی ﻋﻠﻴﻪ وواﻳﻲ‪ :‬دﻏﻪ شی ﻟﻪ ﻣا‬ ‫سره د ﻓﻼﻧﻲ اﻣاﻧت دی او پﻪ دې ﻳ‪ ３‬شاﻫدان ﻫﻢ ﻗائﻢ ک‪７‬ل‪ ،‬ﻧﻮ پﻪ دې صﻮرت ک‪ ３‬د شﻴخﻴﻨﻮ پﻪ‬ ‫ﻧزد ﻟﻪ ﻣدﻋی ﻋﻠﻴﻪ ＇خﻪ خصﻮﻣت ﻧﻪ دﻓﻊ کﻴ‪８‬ي‪＄ ،‬کﻪ چ‪ ３‬دا خبره چ‪ ３‬ﻟﻪ ﻣا ﻏﻼ شﻮى دى‪،‬‬ ‫دا ﻣﻌﻨا ورکﻮي چ‪ ３‬ﻣدﻋی ﻋﻠﻴﻪ را ﻧﻪ ﻏﻼ ک‪７‬ى دى‪ ،‬خﻮ دى ﻳ‪ ３‬د شﻔﻘت ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬ﻳاد ﻧک‪ ７‬چ‪３‬‬ ‫ورباﻧدې حد راﻧشﻲ‪ ،‬ﻧﻮ داس‪ ３‬شﻮه ﻟکﻪ چ‪ ３‬ورتﻪ وواﻳﻲ‪ :‬راﻧﻪ ﻳ‪ ３‬ﻏﻼ ک‪７‬ی دې‪ .‬ﻧﻮ دا ورباﻧدې‬ ‫د ﻓﻌﻞ دﻋﻮا شﻮه او ﻟﻪ دې ＇خﻪ بﻴﻠﻪ شﻮه چ‪ ３‬وواﻳﻲ‪ :‬دا ﻟﻪ ﻣا ＇خﻪ ﻏصب شﻮى دى‪.‬‬ ‫اﻣام ﻣحﻤد (رحﻤﻪ اهلل) واﻳﻲ‪ :‬دا داس‪ ３‬ده چ‪ ３‬وواﻳﻲ‪ :‬ﻟﻪ ﻣا ﻧﻪ ﻏصب شﻮى دى‪＄ ،‬کﻪ پﻪ دواړو‬ ‫ک‪ ３‬د ﻓﻌﻞ دﻋﻮا ورباﻧدې ﻧشتﻪ‪ .‬کﻪ ﻣدﻋﻲ دﻋﻮا وک‪７‬ه چ‪ ３‬ﻣا دﻏﻪ شی کﻮم چ‪ ３‬د ﻣدﻋی ﻋﻠﻴﻪ‬ ‫پﻪ ﻻس او ﻗبضﻪ ک‪ ３‬دی‪ ،‬ﻟﻪ حاﻣد ＇خﻪ اخﻴستی او ﻣدﻋی ﻋﻠﻴﻪ وواﻳﻲ چ‪ ３‬دا شی ﻟﻪ ﻣا سره‬ ‫حاﻣد اﻣاﻧت اﻳ‪＋‬ی دی‪ ،‬ﻧﻮ ﻟﻪ ﻣدﻋی ﻋﻠﻴﻪ ＇خﻪ ب‪ ３‬ﻟﻪ شاﻫداﻧﻮ ＇خﻪ خصﻮﻣت دﻓﻊ کﻴ‪８‬ي‪،‬‬

‫‪١٦١‬‬

‫‪＄‬کﻪ دواړه ﻣتﻔﻖ دي چ‪ ３‬ﻟﻪ بﻞ چا ورتﻪ رس‪５‬دﻟﻰ دى او ﻻس ﻳ‪ ３‬د خصﻮﻣت ﻧﻪ دى‪.‬‬ ‫قسم او د هغه طريقه‪ :‬ﻗسﻢ د اهلل تﻌاﻟی جﻞ جﻼﻟﻪ پﻪ ﻧاﻣﻪ ورکﻮل کﻴ‪８‬ي‪ ،‬پﻪ حدﻳث ﻣبارک ک‪３‬‬ ‫راﻏﻠﻲ دي چ‪ ３‬کﻪ س‪７‬ی ﻗسﻢ خﻮري ﻧﻮ ﻫﻐﻪ دي پﻪ اهلل تﻌاﻟی ﻗسﻢ خﻮري او ﻳا دې پ＂ﻪ خﻮﻟﻪ‬ ‫شﻲ‪ ۱.‬پﻪ طﻼق او ﻋتاق باﻧدې بﻪ ﻗسﻢ ﻧﻪ کﻮي ا‪－‬ر کﻪ ﻣدﻋﻲ پﻪ ﻫﻤدې خبره اصرار وک‪７‬ي‪،‬‬ ‫ﻳﻌﻨ‪ ３‬داس‪ ３‬بﻪ ﻧﻪ واﻳﻲ چ‪ ３‬د ＊‪ ３％‬پﻪ طﻼق ﻳا د ﻣرﻳﻲ پﻪ ﻋتاق (أزادوﻟﻮ) ﻣ‪ ３‬ﻗسﻢ دی‪＄ ،‬کﻪ‬ ‫پﻪ طﻼق او ﻋتاق باﻧدې ﻗسﻢ کﻮل حرام دي‪.‬‬ ‫په قسم ک‪ ３‬تغليظ‪ :‬پﻪ ﻣسﻠﻤان باﻧدې پﻪ ﻗسﻢ ک‪ ３‬پﻪ زﻣان او ﻣکان باﻧدې تﻐﻠﻴظ او شدت کﻮل‬ ‫واجب ﻧﻪ دي‪ ،‬پﻪ زﻣان ﻟکﻪ چ‪ ３‬د رﻣضان پﻪ ﻣﻴاشت ک‪ ،３‬د ﻗدر پﻪ شپﻪ ﻳا د جﻤﻌ‪ ３‬پﻪ ورځ ﻳا‬ ‫ﻟﻪ ﻣازدﻳ‪／‬ر ＇خﻪ وروستﻪ ﻗسﻢ ورکﻮل‪ ،‬د ﻣکان ﻏﻠظت ﻟکﻪ پﻪ ﻣسجد ﻳا پﻪ کﻌبﻪ ﻣﻌظﻤﻪ ﻳا پﻪ‬ ‫ﻧبﻮي ﻣﻤبر باﻧدې ﻗسﻢ ورکﻮل‪.‬‬ ‫د يهودي نصراني او مجوسي قسم‪ :‬ﻳﻬﻮدي بﻪ داس‪ ３‬واﻳﻲ چ‪ ３‬پﻪ ﻫﻐﻪ اهلل ﻣ‪ ３‬ﻗسﻢ دی چ‪３‬‬ ‫تﻮرات ﻳ‪ ３‬پﻪ ﻣﻮسی ﻋﻠﻴﻪ اﻟسﻼم را ﻧازل ک‪７‬ی‪ ،‬ﻧصراﻧﻲ بﻪ واﻳﻲ چ‪ ３‬پﻪ ﻫﻐﻪ اهلل ﻣ‪ ３‬ﻗسﻢ دی‬ ‫چ‪ ３‬اﻧجﻴﻞ ﻳ‪ ３‬پﻪ ﻋﻴسی ﻋﻠﻴﻪ اﻟسﻼم را ﻧازل ک‪ ７‬او أتش پرست بﻪ داس‪ ３‬واﻳﻲ چ‪ ３‬پﻪ ﻫﻐﻪ اهلل‬ ‫ﻣ‪ ３‬ﻗسﻢ دی چ‪ ３‬اور ﻳ‪ ３‬پﻴدا ک‪７‬ی‪ ،‬دوی تﻪ بﻪ د دوی پﻪ ﻋبادت خاﻧﻮ ک‪ ３‬ﻗسﻢ ﻧﻪ ورکﻮل‬ ‫کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫په سبب يا حاصل قسم کول‪ :‬اﻧکارتﻪ بﻪ کتﻞ کﻴ‪８‬ي‪ ،‬کﻪ ﻣدﻋی ﻋﻠﻴﻪ ﻟﻪ سبب ＇خﻪ ﻣﻨکر‬ ‫و‪ ،‬ﻧﻮ پﻪ سبب بﻪ ﻗسﻢ ورکﻮل کﻴ‪８‬ي‪ ،‬او کﻪ ﻟﻪ حکﻢ ＇خﻪ ﻣﻨکر و ﻧﻮ پﻪ حاصﻞ ﻗسﻢ ورکﻮل‬ ‫کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫کﻪ چا دﻋﻮا وک‪７‬ه چ‪ ３‬ﻣا ﻟﻪ دې حاضر شخص ＇خﻪ د ده ﻏﻼم پﻪ ﻳﻮ زر اﻓﻐاﻧ‪ ９‬اخﻴستی دی‬ ‫او ﻣدﻋی ﻋﻠﻴﻪ اﻧکار وک‪７‬ي چ‪ ３‬ﻣا ورباﻧدې ﻧﻪ دی خرڅ ک‪７‬ی‪ ،‬ﻧﻮ پﻪ حاصﻞ بﻪ ﻗسﻢ کﻮي چ‪３‬‬ ‫زﻣا او د ده پﻪ ﻣﻨ‪ ＃‬ک‪ ３‬اوس بﻴﻊ ﻗائﻤﻪ ﻧﻪ ده‪ ،‬داس‪ ３‬ﻗسﻢ ﻧﻪ ورکﻮل کﻴ‪８‬ي چ‪ ３‬پﻪ اهلل ﻗسﻢ چ‪３‬‬ ‫ﻣا ورباﻧدې ﻧﻪ دی خرڅ ک‪７‬ی‪＄ ،‬کﻪ احتﻤال ﻟري خرڅ ک‪７‬ی ﻳ‪ ３‬وي خﻮ بﻴﻊ ﻳ‪ ３‬ﻓسخﻪ ک‪７‬ی‬ ‫‪ .۱‬بخاري ﻳ‪ ３‬رواﻳت ک‪７‬ی دی‪.‬‬ ‫‪١٦٢‬‬

‫وي‪.‬‬ ‫پﻪ ﻏصب ک‪ ３‬بﻪ ﻣدﻋی ﻋﻠﻴﻪ پﻪ اهلل ﻗسﻢ کﻮي چ‪ ３‬ﻧﻪ د دې شﻲ د بﻴرتﻪ اخﻴستﻠﻮ ﻣستحﻖ دی او‬ ‫ﻧﻪ د ﻫﻐﻪ د ﻗﻴﻤت‪ ،‬اوداس‪ ３‬ﻗسﻢ بﻪ ﻧﻪ کﻮي چ‪ ３‬ﻣا ﻏصب ک‪７‬ی ﻧﻪ دی‪＄ ،‬کﻪ احتﻤال ﻟري چ‪３‬‬ ‫ﻏصب ک‪７‬ی ﻳ‪ ３‬وي او بﻴرتﻪ ﻳ‪ ３‬ورک‪７‬ی وي ﻳا ﻳ‪ ３‬ور＇خﻪ د تحﻔ‪ ３‬پﻪ ډول اخﻴستی وي‪.‬‬ ‫پﻪ ﻧکاح ک‪ ３‬بﻪ پﻪ اهلل ﻗسﻢ کﻮي چ‪ ３‬اوس زﻣﻮږ پﻪ ﻣﻨ‪ ＃‬ک‪ ３‬ﻧکاح ﻧشتﻪ‪ ،‬د طﻼق پﻪ دﻋﻮا ک‪ ３‬بﻪ‬ ‫پﻪ اهلل ﻗسﻢ کﻮي چ‪ ３‬دا ﻟﻪ ﻣا ＇خﻪ اوس بائﻨﻪ (جﻼ) ﻧﻪ ده‪ ،‬ﻟکﻪ چ‪ ３‬دې ＊‪ ３％‬بﻴان ک‪７‬ی دی‪،‬‬ ‫داس‪ ３‬ﻗسﻢ بﻪ پﻪ اهلل ﻧﻪ کﻮي چ‪ ３‬ﻣا دې تﻪ طﻼق ﻧﻪ دی ورک‪７‬ي‪＄ ،‬کﻪ احتﻤال ﻟري طﻼق ﻳ‪３‬‬ ‫ورک‪７‬ی وي او بﻴا ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ سره ﻧکاح ت‪７‬ﻟ‪ ３‬وي‪.‬‬ ‫په يوه کور د دوو کسانو دعوا‪ :‬کﻪ کﻮر د ﻳﻮه س‪７‬ي پﻪ ﻻس ک‪ ３‬و دوو کساﻧﻮ د ﻫﻐﻪ (کﻮر) دﻋﻮا‬ ‫وک‪７‬ه‪ ،‬ﻳﻮه د ！ﻮل او بﻞ د ﻧﻴﻤاﻳﻲ او دواړو شاﻫدان ﻫﻢ تﻴر ک‪７‬ل ﻧﻮ د اﻣام ابﻮحﻨﻴﻔﻪ (رحﻤﻪ اهلل) پﻪ‬ ‫ﻧزد د ！ﻮل کﻮر دﻋﻮا کﻮوﻧکﻲ تﻪ بﻪ درې ربﻌ‪( ３‬دری پﻪ ＇ﻠﻮر) او د ﻧﻴﻢ دﻋﻮا کﻮوﻧکﻲ تﻪ بﻪ ربﻊ‬ ‫(＇ﻠﻮرﻣﻪ) برخﻪ ورکﻮل کﻴ‪８‬ي‪＄ ،‬کﻪ د ﻧﻴﻤﻲ دﻋﻮا کﻮوﻧکی خﻮ پﻪ باﻗﻲ ﻧﻴﻤﻪ ک‪ ３‬دﻋﻮا ﻧﻪ ﻟري‬ ‫ﻫﻐﻪ خﻮ د ！ﻮل کﻮر د دﻋﻮا کﻮوﻧکﻲ شﻮ او د ﻣتﻨازع ﻓﻴﻪ ﻧﻴﻤاﻳﻲ پﻪ دﻋﻮا ک‪ ３‬دواړه سره برابر دي‪،‬‬ ‫ﻧﻮ د دواړو ترﻣﻴﻨ‪ ＃‬بﻪ تﻘسﻴﻤﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫او اﻣام ابﻮ ﻳﻮسﻒ او اﻣام ﻣحﻤد (رحﻤﻬﻤا اهلل) وﻳﻠﻲ دي چ‪ ３‬ﻫﻐﻪ (کﻮر) بﻪ د دوی دواړو پﻪ ﻣﻨ‪＃‬‬ ‫ک‪ ３‬دری برخ‪ ３‬شﻲ‪＄ ،‬کﻪ د ！ﻮل دﻋﻮا کﻮوﻧکی د دوو سﻬﻤﻮﻧﻮ دﻋﻮا ﻟري او د ﻧﻴﻤاﻳﻲ دﻋﻮا‬ ‫واﻻ د ﻳﻮه سﻬﻢ دﻋﻮا ﻟري ﻧﻮ کﻮر بﻪ دری تﻘسﻴﻤﻪ شﻲ دوه حص‪ ３‬بﻪ د ！ﻮل کﻮر د دﻋﻮا واﻻ تﻪ‬ ‫ورک‪７‬ل شﻲ او ﻳﻮه برخﻪ بﻪ ﻳ‪ ３‬د ﻧﻴﻤاﻳﻲ دﻋﻮا واﻻ تﻪ ورک‪ ７‬شﻲ‪.‬‬ ‫او کﻪ کﻮر د دوی دواړو پﻪ ﻻس ک‪ ３‬و ﻧﻮ د ！ﻮل دﻋﻮا کﻮوﻧکﻲ تﻪ بﻪ ﻧﻴﻢ پﻪ ﻓﻴصﻠﻪ سره وسپارل‬ ‫شﻲ او ﻧﻴﻢ بﻪ پرتﻪ ﻟﻪ ﻓﻴصﻠ‪ ３‬ورتﻪ پات‪ ３‬شﻲ‪＄ ،‬کﻪ چ‪ ３‬ﻫﻐﻪ د شرﻳک پﻪ ﻻس ک‪ ３‬ﻧﻴﻤاﻳﻲ ﻳ‪３‬‬ ‫پﻪ شاﻫداﻧﻮ د ‪＄‬ان ک‪ ７‬او دا پﻪ خپﻞ ﻻس ک‪ ３‬برخﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ ﻻس ک‪ ３‬ﻫﻤاﻏس‪ ３‬پات‪ ３‬شﻮه چ‪３‬‬ ‫پخﻮا وه‪.‬‬

‫‪١٦٣‬‬

‫په يوه حيوان (＇اروي) د دوو کسانو دعوا‪ :‬کﻪ پﻪ ﻳﻮه داس‪ ３‬حﻴﻮان ک‪ ３‬د دوو کساﻧﻮ سره‬ ‫دﻋﻮا شﻮه چ‪ ３‬د دوي پﻪ ﻗبضﻪ ک‪ ３‬ﻧﻪ و‪ ،‬دواړو دﻋﻮه درﻟﻮده چ‪ ３‬دا ﻟﻪ ده سره زﻳ‪８‬ﻳدﻟی دی‪ ،‬ﻫر‬ ‫ﻳﻮه شاﻫدان ﻫﻢ راوستﻞ‪ ،‬دواړه ﻧﻴ＂ﻪ ﻫﻢ و＊ﻴﻲ او د ＇اروي ﻋﻤر ﻟﻪ ﻳﻮې ﻧﻴ＂‪ ３‬سره برابر وي‪ ،‬ﻧﻮ د‬ ‫ﻣﻮاﻓﻘ‪ ３‬ﻧﻴ＂‪ ３‬واﻻ ﻏﻮره او حﻘدار دی‪＄ ،‬کﻪ د ﻧﻴ＂‪ ３‬ﻣﻮاﻓﻖ ＊ﻮدل د شاﻫداﻧﻮ د صدق ﻧ‪＋‬ﻪ ده‪.‬‬ ‫کﻪ ﻣشکﻞ ﻣﻨ‪ ＃‬تﻪ راﻏی چ‪ ３‬د ＇اروي ﻋﻤر ﻟﻪ ﻳﻮې ﻧﻴ＂‪ ３‬سره ﻫﻢ برابر ﻧﻪ و‪ ،‬ﻧﻮ د دواړو بﻪ وي؛‬ ‫ﻧﻴﻢ د ﻳﻮه ﻧﻴﻢ د بﻞ‪.‬‬ ‫او کﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ داس‪＇ ３‬اروي ک‪ ３‬سره دﻋﻮا راﻏﻠﻪ چ‪ ３‬ﻳﻮ پک‪ ３‬ذو اﻟﻴد و‪ ،‬دواړو شاﻫدان ﻫﻢ‬ ‫راوستﻞ‪ ،‬ﻧﻮ ﻫﻐﻪ بﻪ د ذو اﻟﻴد وي وﻟﻮ کﻪ ﻧﻴ＂ﻪ سﻤﻪ ﻫﻢ وﻧﻪ ＊ﻴﻲ‪＄ ،‬کﻪ شاﻫدان ﻫﻢ ﻟري او‬ ‫ﻗبضﻪ ﻫﻢ‪.‬‬ ‫کﻪ ﻳﻮ پرې سپﻮر و او بﻞ ﻳ‪ ３‬وا‪( ３－‬تﻴر سری) ﻧﻴﻮﻟی و ﻧﻮ سپﻮر ﻏﻮره او حﻘدار دی‪.‬‬ ‫ﻫﻤدا شان کﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ حﻴﻮان ک‪ ３‬سره جﻨجال شﻮ‪ ،‬ﻳﻮ ورباﻧدې سپﻮر و او بﻞ ﻳ‪ ３‬ﻟجام (وا‪)３－‬‬ ‫ﻧﻴﻮﻟ‪ ３‬وې‪ ،‬ﻧﻮ حﻴﻮان د سپاره شخص دي‪＄ ،‬کﻪ تصرف ﻳ‪ ３‬تر بﻞ رو＊اﻧﻪ دی‪.‬‬ ‫کﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ اوښ سره شخ‪７‬ه وک‪７‬ه‪ ،‬او د دوی د ﻳﻮه ورباﻧدې بار پروت و‪ ،‬ﻧﻮ د بار واﻻ ﻏﻮره او‬ ‫حﻘدار دی‪＄ ،‬کﻪ ﻫﻐﻪ د تصرف ＇‪＋‬تﻦ دی‪.‬‬ ‫ﻫﻤدارﻧ‪／‬ﻪ ﻳ‪ ３‬کﻪ پﻪ کﻤﻴس ک‪ ３‬سره ج‪７／‬ه راﻏﻠﻪ ﻳﻮه اﻏﻮستی و او بﻞ ﻳ‪ ３‬ﻟستﻮ‪１‬ی ﻧﻴﻮﻟی و‪ ،‬ﻧﻮ‬ ‫اﻏﻮستﻮﻧکی ﻏﻮره او حﻘدار دی‪＄ ،‬کﻪ دی تر ﻫﻐﻪ بﻞ زﻳات ﻣتصرف دی‪.‬‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ خپﻠﻮ ﻣﻨ‪％‬ﻮ ک‪ ３‬د ﻳﻬﻮدي‪ ،‬ﻧصراﻧﻲ او ﻣجﻮسﻲ د ﻗسﻢ کﻮﻟﻮ تﻮپﻴر بﻴان‬ ‫ک‪７‬ي‪.‬‬

‫‪١٦٤‬‬

‫‪ .۱‬کﻪ چا پﻪ بﻞ شخص د ﻗصاص دﻋﻮا وک‪７‬ه او ﻫﻐﻪ ﻣﻨکر شﻮ‪ ،‬ﻟﻪ ﻣﻨکر سره بﻪ ＇ﻪ کﻴ‪８‬ي؟‬ ‫‪ .۲‬ﻟﻪ ﻣدﻋی ﻋﻠﻴﻪ ＇خﻪ ＇ﻪ وخت ضاﻣﻦ اخﻴستﻞ کﻴ‪８‬ي؟‬ ‫‪ .۳‬د دﻋﻮا د دﻓﻌﻪ کﻮﻟﻮ ذکر شﻮي صﻮرتﻮﻧﻪ بﻴان ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ .۴‬ﻗسﻢ ＇ﻨ‪／‬ﻪ ورکﻮل کﻴ‪８‬ي‪ ،‬طرﻳﻘﻪ ﻳ‪ ３‬بﻴان ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ .۵‬اﻳا پﻪ ﻗسﻢ ک‪ ３‬تﻐﻠﻴظ پﻪ کار دی؟‬ ‫‪ .۶‬د ﻳﻬﻮدي‪ ،‬ﻧصراﻧﻲ او ﻣجﻮسﻲ د ﻗسﻢ کﻴﻔﻴت بﻴان ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ .۷‬پﻪ سبب او حاصﻞ باﻧدې ﻗسﻢ کﻠﻪ ورکﻮل کﻴ‪８‬ي‪ ،‬تﻮپﻴر ﻳ‪＇ ３‬ﻪ دی؟‬ ‫‪ .۸‬کﻪ ﻳﻮ کﻮر د چا پﻪ ﻻس ک‪ ３‬وي او دوه تﻨﻪ ورباﻧدې دﻋﻮ وک‪７‬ي ﻳﻮ د ！ﻮل کﻮر او بﻞ د ﻧﻴﻢ‬ ‫کﻮر او دواړه شاﻫدان ﻫﻢ ﻗائﻢ ک‪７‬ي‪ ،‬حکﻢ ﻳ‪＇ ３‬ﻪ دی؟‬

‫‪١٦٥‬‬

‫شپ‪ ８‬وﻳشتﻢ لﻮست‬

‫د پلﻮروﻧکﻲ او پﻴرودوﻧکﻲ ترﻣﻨ‪ ＃‬پﻪ بﻴﻪ ک‪３‬‬ ‫اختﻼف‬ ‫ﻟکﻪ ＇رﻧ‪／‬ﻪ چ‪ ３‬پﻪ تﻴر ﻟﻮست ک‪ ３‬د دﻋﻮا د دﻓﻊ او د ﻣدﻋﻲ او ﻣدﻋی ﻋﻠﻴﻪ ترﻣﻨ‪ ＃‬د ﻓﻴصﻠ‪３‬‬ ‫د ＇رﻧ‪／‬ﻮاﻟﻲ ﻳادوﻧﻪ وشﻮه‪ ،‬پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬د باﻳﻊ او ﻣشتري ترﻣﻨ‪ ＃‬اختﻼف چ‪ ３‬دوی ﻫﻢ‬ ‫ﻣدﻋﻲ او ﻣدﻋی ﻋﻠﻴﻪ دي بﻴاﻧﻴ‪８‬ي‪.‬‬

‫‪١٦٦‬‬

‫ژباړه‬ ‫(‪ )۱‬کﻠﻪ چ‪ ３‬د باﻳﻊ او ﻣشتري ترﻣﻨ‪ ＃‬پﻪ بﻴﻊ ک‪ ３‬اختﻼف پﻴدا شﻲ‪ ،‬اخﻴستﻮﻧکﻲ د ﻟ‪８‬ثﻤﻦ دﻋﻮا‬ ‫وک‪７‬ي او خر＇ﻮﻧکﻲ ﻟﻪ ﻫﻐﻮ د زﻳاتﻮ دﻋﻮا وک‪７‬ي‪ ،‬ﻳا خر＇ﻮﻧکﻲ پﻪ ﻳﻮه اﻧدازه د ﻣبﻴﻌ‪ ３‬اﻋتراف‬ ‫وک‪７‬ي او اخﻴستﻮﻧکی ﻟﻪ ﻫﻐ‪＇ ３‬خﻪ د زﻳات ＇ﻪ ادﻋا وک‪７‬ي او ﻳﻮ ﻟﻪ دوی ＇خﻪ شاﻫدان‬ ‫تﻴرک‪７‬ي‪ ،‬ﻧﻮ د ده دپاره بﻪ ﻓﻴصﻠﻪ کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫(‪ )۲‬او کﻪ ﻫر ﻳﻮه د دوی ‪－‬ﻮاﻫان پﻴش ک‪７‬ل‪ ،‬ﻧﻮ ‪－‬ﻮاﻫان د زﻳاتﻮاﻟﻲ ثابتﻮﻟﻮ ﻏﻮره دي او کﻪ ﻳﻮه‬ ‫ﻫﻢ ‪－‬ﻮاﻫان ﻗائﻢ ﻧﻪ ک‪７‬ل‪ ،‬ﻧﻮ ﻣشتري تﻪ بﻪ ووﻳﻞ شﻲ چ‪ ３‬ﻳا پﻪ ﻫﻐﻪ ﻗﻴﻤت راضﻲ شﻪ چ‪ ３‬باﻳﻊ‬ ‫ﻳﻲ دﻋﻮا کﻮي‪ ،‬اوکﻪ ﻧﻪ ﻧﻮ بﻴﻊ ﻓسخﻪ کﻮو‪ ،‬او باﻳﻊ تﻪ بﻪ ووﻳﻞ شﻲ چ‪ ３‬ﻳا ﻫﻐﻪ ＇ﻪ چ‪ ３‬ﻣشتري‬ ‫ﻳﻲ د بﻴﻌ‪ ３‬پﻪ اړه دﻋﻮا ﻟري تسﻠﻴﻢ ک‪７‬ه او ﻳا بﻴﻊ ﻓسخﻪ کﻮوم‪ ،‬کﻪ راضﻲ ﻧﻪ شﻮل حاکﻢ بﻪ ﻫر ﻳﻮ‬ ‫د دوی تﻪ د بﻞ پﻪ دﻋﻮا باﻧدې ﻗسﻢ ورک‪７‬ي‪ .‬د ﻗسﻢ کﻮﻟﻮ شروع بﻪ د اخﻴستﻮﻧکﻲ پﻪ ﻗسﻢ کﻮي‪،‬‬ ‫کﻠﻪ چ‪ ３‬دواړو ﻗسﻢ وک‪ ،７‬ﻗاضﻲ بﻪ د دواړو پﻪ ﻣﻨ‪ ＃‬ک‪ ３‬بﻴﻊ ﻓسخﻪ ک‪７‬ي‪ ،‬ﻟﻪ دې دواړو ＇خﻪ کﻪ‬ ‫ﻳﻮ ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ ﻗسﻢ کﻮﻟﻮ ＇خﻪ ﻧکﻮل وک‪７‬ي د بﻞ دﻋﻮا پرې ﻻزﻣﻪ شﻮه‪.‬‬ ‫(‪ )۳‬کﻪ د ﻧ‪ ３＂５‬ﻳا خﻴار شرط ﻳا د ثﻤﻦ د ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬برخ‪ ３‬پﻪ ﻻس تﻪ راوړﻟﻮ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬اختﻼف وک‪،７‬‬ ‫پﻪ دې صﻮرت ک‪ ３‬ﻳﻮ بﻞ تﻪ ﻗسﻢ ورکﻮل ﻧشتﻪ‪＄ ،‬کﻪ دا د ﻣﻌﻘﻮد ﻋﻠﻴﻪ او ﻣﻌﻘﻮد بﻪ ＇خﻪ پرتﻪ‬ ‫پﻪ بﻞ ＇ﻪ ک‪ ３‬اختﻼف دی‪ ،‬د ﻗسﻢ سره د ﻫﻐﻪ چا خبره ﻣﻌتبره ده چ‪ ３‬د خﻴار او تارﻳخ ＇خﻪ‬ ‫ﻣﻨکر وي‪.‬‬ ‫(‪ )۴‬کﻪ ﻣبﻴﻌﻪ ﻫﻼکﻪ شﻲ او بﻴا اختﻼف وک‪７‬ي‪ ،‬د ابﻮ ﻳﻮسﻒ (رحﻤﻪ هلل) پﻪ ﻧزد ﻳﻮ بﻞ باﻧدې‬ ‫ﻗسﻢ خﻮړل ﻧشتﻪ‪ ،‬او پﻪ ثﻤﻦ ک‪ ３‬د ﻣشتري خبره د ﻗسﻢ سره ﻣﻌتبره ده او ﻣحﻤد (رحﻤﻪ اهلل)‬ ‫واﻳﻲ‪ :‬چ‪ ３‬دواړو تﻪ بﻪ ﻗسﻢ ورکﻮل کﻴ‪８‬ي او بﻴﻊ بﻪ د ﻫﻼک شﻮي ＇ﻴز پﻪ ﻗﻴﻤت سره ﻓسخﻪ‬ ‫کﻴ‪８‬ي‪.‬‬

‫‪١٦٧‬‬

‫(‪ )۵‬کﻪ ＊‪ ３％‬او خاوﻧد د ﻣﻬر پﻪ اړه اختﻼف وک‪ ،７‬س‪７‬ي پﻪ زر اﻓﻐاﻧﻴﻮ ﻣﻬر باﻧدې د ﻧکاح دﻋﻮا‬ ‫وک‪７‬ه او ＊‪％‬ﻪ وواﻳﻲ‪ :‬پﻪ دوه زره باﻧدې‪ ،‬ﻧﻮ ﻫر چا چ‪－ ３‬ﻮاﻫان ﻗائﻢ ک‪７‬ل د ﻫﻐﻪ ‪－‬ﻮاﻫان بﻪ ﻣﻨﻞ‬ ‫کﻴ‪８‬ي‪ ،‬او کﻪ دواړو ‪－‬ﻮاﻫان ودرول‪ ،‬ﻧﻮ د ＊‪－ ３％‬ﻮاﻫان ﻣﻌتبر دي‪ ،‬کﻪ دواړو ‪－‬ﻮاﻫان ﻧﻪ ﻟرل د اﻣام‬ ‫ابﻮ حﻨﻴﻔﻪ (رحﻤﻪ اهلل) پﻪ ﻧزد بﻪ دواړو تﻪ ﻗسﻢ ورکﻮل کﻴ‪８‬ي او ﻧکاح ﻧﻪ ﻓسخﻪ کﻴ‪８‬ي‪ ،‬ﻟﻴکﻦ پﻪ‬ ‫ﻣﻬر ﻣثﻞ بﻪ حکﻢ وک‪７‬ي‪ .‬کﻪ ﻣﻬر ﻣثﻞ ﻫﻐﻮﻣره و چ‪ ３‬خاوﻧد ﻳ‪ ３‬دﻋﻮا ک‪７‬ی وه ﻳا ﻟﻪ ﻫﻐ‪ ３‬ﻧﻪ ﻟ‪ ８‬و‪،‬‬ ‫پﻪ ﻫﻐﻪ ＇ﻪ بﻪ ﻓﻴصﻠﻪ وشﻲ چ‪ ３‬خاوﻧد وﻳﻠﻲ وي‪ ،‬او کﻪ ﻣﻬر ﻣثﻞ د ＊‪ ３％‬د دﻋﻮا پﻪ اﻧدازه و ﻳا ﻟﻪ‬ ‫ﻫﻐ‪ ３‬ﻧﻪ زﻳات و‪ ،‬ﻧﻮ د ＊‪ ３％‬د وﻳﻨا ﻣطابﻖ بﻪ ﻓﻴصﻠﻪ کﻴ‪８‬ي‪ ،‬اوکﻪ ﻣﻬر ﻣثﻞ د خاوﻧد ﻟﻪ اﻗرار کﻮﻟﻮ‬ ‫＇خﻪ زﻳات و او د ＊‪ ３％‬ﻟﻪ دﻋﻮا ＇خﻪ کﻢ و‪ ،‬ﻧﻮ د ＊‪ ３％‬ﻟپاره بﻪ پﻪ ﻣﻬر ﻣثﻞ ﻓﻴصﻠﻪ کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫شرحﻪ‬ ‫يو بل ته د قسم ورکولو ( تحالف) بيان‪ :‬تحاﻟﻒ د تﻔاﻋﻞ ﻟﻪ باب ＇خﻪ دی‪ ،‬د تﻔاﻋﻞ باب د‬ ‫جاﻧبﻴﻨﻮ ﻟﻪ اړخﻪ د ک‪７‬ﻧﻮ صادرﻳدل اﻓاده کﻮي‪ ،‬د تحاﻟﻒ ﻣﻌﻨا د جاﻧبﻴﻨﻮ ﻗسﻢ او سﻮ‪－‬ﻨد خﻮړل‬ ‫دي‪ .‬کﻠﻪ کﻠﻪ د اخﻴستﻮﻧکﻲ او خر＇ﻮﻧکﻲ ترﻣﻨ‪ ＃‬د بﻴﻼبﻴﻠﻮ ﻋﻮاﻣﻠﻮ او سببﻮﻧﻮ ﻟﻪ اﻣﻠﻪ اختﻼف‬ ‫پﻴدا کﻴ‪８‬ي‪ .‬دﻏﻪ اختﻼف اﻳجابﻮي چ‪ ３‬د دواړو ترﻣﻨ‪ ＃‬خبره پﻪ ﻗسﻢ حﻞ شﻲ‪＄ ،‬کﻪ چ‪ ３‬ﻫر‬ ‫ﻳﻮ د دوی ﻣدﻋﻲ او ﻣدﻋی ﻋﻠﻴﻪ دی‪ ،‬د دﻏﻪ اختﻼف ＇ﻮ صﻮرتﻮﻧﻪ پﻪ ﻻﻧدې ډول بﻴاﻧﻮو‪:‬‬ ‫ا‪ -‬د د واړو اختالف د ثمن او مبيع‪ ３‬په اندازه ک‪ :３‬کﻪ چﻴرې د اخﻴستﻮﻧکﻲ او خر＇ﻮﻧکﻲ‬ ‫ترﻣﻨ‪ ＃‬د ثﻤﻦ پﻪ اﻧدازه ک‪ ３‬اختﻼف پﻴدا شﻮ‪ .‬د ﻣثال پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ خر＇ﻮﻧکی واﻳﻲ چ‪ ３‬د ﻣبﻴﻌ‪３‬‬ ‫ثﻤﻦ زر اﻓﻐاﻧ‪ ９‬دی او اخﻴستﻮﻧکی واﻳﻲ چ‪ ３‬پﻨ‪％‬ﻪ سﻮه اﻓﻐاﻧ‪ ９‬دی‪ .‬ﻳا د ﻣبﻴﻌ‪ ３‬د ﻣﻘدار پﻪ اړه‬ ‫د دواړو اختﻼف و‪ ،‬باﻳﻊ وﻳﻞ‪ :‬ﻟس کﻴﻠﻮ ‪－‬راﻣﻪ و او اخﻴستﻮﻧکی وﻳﻞ‪ :‬پﻨ‪％‬ﻠس کﻴﻠﻮ ‪－‬راﻣﻪ و‪،‬‬ ‫پﻪ دې صﻮرت ک‪ ３‬کﻪ ﻫر ﻳﻮه ﻳﻲ شاﻫد راوستﻠﻮ د ﻫﻐﻪ ﻟپاره بﻪ ﻓﻴصﻠﻪ کﻴ‪８‬ي‪＄ ،‬کﻪ چ‪ ３‬د ‪－‬ﻮاه‬ ‫خاوﻧد خپﻠﻪ دﻋﻮا پﻪ حجت او دﻟﻴﻞ سره ثابتﻪ ک‪７‬ه‪ ،‬اوکﻪ دواړو ‪－‬ﻮاﻫان راوستﻞ‪ ،‬ﻧﻮ ‪－‬ﻮاﻫان د‬ ‫ﻫﻐﻪ چا ﻏﻮره دی چ‪ ３‬زﻳاتﻮاﻟی ثابتﻮي‪＄ ،‬کﻪ چ‪－ ３‬ﻮاه د اثبات ﻟپاره راوړل کﻴ‪８‬ي او ＇ﻮک‬ ‫چ‪ ３‬د زﻳاتﻮاﻟی دﻋﻮا کﻮي ﻫﻐﻪ ﻣدﻋﻲ شﻤﻴرل کﻴ‪８‬ي‪ ،‬او ‪－‬ﻮاه راوړل د ﻣدﻋﻲ حﻖ دی‪ ،‬او پﻪ‬ ‫زﻳاتﻮاﻟی ک‪ ３‬کﻮم ！کر ﻫﻢ ﻧشتﻪ‪ .‬د ثﻤﻦ پﻪ زﻳاتﻮاﻟﻲ ک‪ ３‬خر＇ﻮﻧکی ﻣدﻋﻲ دی او د ﻣبﻴﻌ‪ ３‬د‬

‫‪١٦٨‬‬

‫اﻧدازی پﻪ زﻳاتﻮاﻟﻲ ک‪ ３‬اخﻴستﻮﻧکی ﻣدﻋﻲ دی‪.‬‬ ‫ب‪ :‬د ثمن او مبيع‪ ３‬د اندازی په اړه اختالف‪ :‬د ﻣثال پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ احﻤد دﻋﻮا وک‪７‬ه چ‪ ３‬دا‬ ‫ﻣﻮ！ر ﻣ‪ ３‬پﻪ ﻣحﻤﻮد باﻧدې پﻪ دوه سﻮه زره اﻓﻐاﻧ‪ ９‬خرڅ ک‪７‬ی دی او ﻣحﻤﻮد وواﻳﻲ دوه ﻣﻮ！ره‬ ‫ﻣ‪ ３‬د احﻤد ＇خﻪ پﻪ سﻞ زره اﻓﻐاﻧ‪ ９‬اخﻴستﻲ دي‪ ،‬او دواړو شاﻫدان حاضر ک‪７‬ل‪ .‬د ﻗﻴﻤت پﻪ‬ ‫اﻧدازه ک‪ ３‬د خر＇ﻮﻧکﻲ ‪－‬ﻮاﻫان ﻣﻌتبر دي او د ﻣبﻴﻌ‪ ３‬پﻪ ﻣﻘدار ک‪ ３‬د اخﻴستﻮﻧک‪－ ３‬ﻮاﻫان ﻣﻌتبر‬ ‫دي‪ ،‬اوکﻪ دواړه د ‪－‬ﻮاﻫاﻧﻮ د وړاﻧدې کﻮﻟﻮ ＇خﻪ ﻋاجز پات‪ ３‬شﻮل‪ ،‬دواړه دې پﻪ ﻳﻮ بﻞ باﻧدې پﻪ‬ ‫ک‪７‬ي دﻋﻮا راضﻲ شﻲ‪ ،‬د ﻗﻴﻤت د اﻧدازې د اختﻼف پﻪ صﻮرت ک‪ ３‬دې ﻗاضﻲ اخﻴستﻮﻧکﻲ‬ ‫تﻪ وواﻳﻲ‪ :‬کﻮﻣﻪ دﻋﻮا چ‪ ３‬خر＇ﻮﻧکی ﻟري ﻫﻐﻪ ﻗبﻮﻟﻪ ک‪７‬ه اوکﻪ ﻧﻪ بﻴﻌﻪ بﻪ ﻓسخﻪ ک‪７‬ي او کﻪ د‬ ‫ﻣبﻴﻌ‪ ３‬د ﻣﻘدار پﻪ اړه اختﻼف و‪ ،‬ﻧﻮ خر＇ﻮﻧکﻲ تﻪ بﻪ ﻗاضﻲ وواﻳﻲ‪ :‬اخﻴستﻮﻧکﻲ د کﻮﻣ‪３‬‬ ‫اﻧدازې دﻋﻮا ک‪７‬ې ده ﻫﻐﻪ ورتﻪ وسپاره‪ ،‬کﻪ ﻧﻪ بﻴﻌﻪ ﻓسخﻪ کﻮم او ﻳابﻪ دواړه ﻗسﻢ خﻮري‪ .‬ﻧﻮ کﻪ‬ ‫چﻴرې ﻳﻮ د بﻞ پﻪ خبره راضﻲ شﻮل‪ ،‬ﻧﻮ حکﻢ ＊کاره او ＇ر‪－‬ﻨد دی‪ ،‬اوکﻪ داس‪ ３‬وﻧﻪ شﻮل ﻧﻮ‬ ‫دواړو تﻪ بﻪ ﻗسﻢ ورک‪７‬ي‪.‬‬ ‫چاته به لوم‪７‬ی سو‪－‬ند ورکول کي‪８‬ي؟‪ :‬د اﻣام ﻣحﻤد (رحﻤﻪ اهلل) پﻪ ﻧزد ﻟﻮﻣ‪７‬ی اخﻴستﻮﻧکﻲ‬ ‫تﻪ سﻮ‪－‬ﻨد ورکﻮل کﻴ‪８‬ي چ‪ ３‬د اﻣام ابﻮ ﻳﻮسﻒ وروستی ﻗﻮل ﻫﻢ ﻫﻤدا دی‪ .‬د اﻣام ابﻮحﻨﻴﻔﻪ‬ ‫(رحﻤﻪ اهلل) ＇خﻪ ﻫﻢ دﻏﻪ ډول رواﻳت شﻮی او دا صحﻴح ﻫﻢ دی‪＄ ،‬کﻪ چ‪ ３‬د ثﻤﻦ ﻣطاﻟبﻪ‬ ‫ﻟﻮﻣ‪７‬ی ﻟﻪ ﻣشتري ＇خﻪ کﻴ‪８‬ي‪ ،‬ﻧﻮ ﻫﻐﻪ اﻧکار کﻮي‪ ،‬خﻮ دا ﻫﻐﻪ ﻣﻬال چ‪ ３‬د ﻋﻴﻦ بﻴﻊ د داس‪３‬‬ ‫شﻲ پﻪ بدل ک‪ ３‬وي چ‪ ３‬ﻫﻐﻪ پﻪ ذﻣﻪ باﻧدې پﻮر ک‪５‬داى شﻲ‪ ،‬ﻳﻌﻨ‪ ３‬ﻣثﻠﻲ وي‪ .‬اوکﻪ ﻧﻪ‪ ،‬ﻳﻌﻨ‪ ３‬د‬ ‫ﻣﻘاﻳض‪ ３‬بﻴﻊ وي (ﻋﻴﻦ پﻪ ﻋﻴﻦ) ﻗاضﻲ اختﻴار ﻟري چ‪ ３‬ﻫر ﻳﻮ تﻪ ﻗسﻢ ورک‪７‬ي‪ .‬کﻠﻪ چ‪ ３‬دواړو‬ ‫ﻗسﻢ وک‪ ،７‬ﻧﻮ ﻗاضﻲ بﻪ بﻴﻊ ﻓسخﻪ ک‪７‬ي‪ ،‬اوکﻪ چﻴرې ﻳﻮ ﻟﻪ دوی ＇خﻪ ﻟﻪ ﻗسﻢ کﻮﻟﻮ ＇خﻪ اﻧکار‬ ‫وک‪ ،７‬ﻧﻮ د بﻞ دﻋﻮا ﻻزﻣﻪ شﻮه‪.‬‬ ‫ج‪ :‬د مودې په اړه اختالف‪ :‬د ﻣﻮدې پﻪ اړه اختﻼف دا دی چ‪ ３‬خر＇ﻮﻧکی او اخﻴستﻮﻧکی‬ ‫د وخت پﻪ ﻫکﻠﻪ سره ﻣختﻠﻒ وي‪ .‬د ﻣثال پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ اخﻴستﻮﻧکی وواﻳﻲ‪ :‬ثﻤﻦ پﻪ ﻧﻴ＂ﻪ سره دي‬ ‫او خر＇ﻮﻧکی وواﻳﻲ‪ :‬ثﻤﻦ ﻣﻌجﻞ (ﻧﻘد) دي‪ ،‬ﻳا اخﻴستﻮﻧکی وواﻳﻲ‪ :‬ثﻤﻦ د ﻳﻮ کال پﻪ ﻧﻴ＂ﻪ دي‬ ‫او خر＇ﻮﻧکی وواﻳﻲ‪ :‬ﻗﻴﻤت د شپ‪８‬و ﻣﻴاشتﻮ پﻪ ﻧﻴ＂ﻪ دی‪ ،‬ﻳا ﻳﻮ وواﻳﻲ‪ :‬ﻣﻮده ！اکﻞ شﻮې او بﻞ‬

‫‪١٦٩‬‬

‫وواﻳی‪ :‬ﻧﻪ ده ！اکﻞ شﻮې‪.‬‬ ‫د‪ :‬د خيار شرط په اړه اختالف‪ :‬د ﻣثال پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ ﻳﻮ وواﻳﻲ‪ :‬زه دوه ور‪ ３＄‬خﻴار ﻟرم او بﻞ‬ ‫وواﻳﻲ‪ :‬تﻪ خﻴار ﻧﻪ ﻟرې‪ ،‬ﻳا ﻳﻮ د در‪４‬ﻮ ور‪＄‬ﻮ د خﻴار دﻋﻮا کﻮي او بﻞ واﻳﻲ‪ :‬خﻴار دوه ور‪３＄‬‬ ‫دی‪.‬‬ ‫هـ‪ :‬د قبض په اړه اختالف‪ :‬د ﻣثال پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ ﻣشتري وواﻳﻲ‪ :‬د ﻣبﻴﻌ‪ ３‬ﻳﻮه برخﻪ ﻗﻴﻤت ﻣ‪３‬‬ ‫درک‪７‬ی او خر＇ﻮﻧکی اﻧکار وک‪７‬ي‪ ،‬ﻳا وواﻳﻲ‪ :‬دوﻣره ﻗﻴﻤت دې ترﻻسﻪ ک‪７‬ی او دى کﻢ وﻣﻨﻲ‪.‬‬ ‫د احﻨاﻓﻮ پﻪ ﻧزد بﻪ دواړه ﻳﻮ بﻞ تﻪ ﻗسﻢ ﻧﻪ ورکﻮي بﻠک‪ ３‬د دې حدﻳث (اﻟبﻴﻨة ﻋﻠی اﻟﻤدﻋﻲ و‬ ‫اﻟﻴﻤﻴﻦ ﻋﻠی ﻣﻦ اﻧکر) پر بﻨس＀ ﻳﻮازې پﻪ ﻣﻨکر باﻧدې ﻗسﻢ دى‪.‬‬ ‫و‪ :‬د مبيع‪ ３‬د هالکت ＇خه وروسته د ثمن د اندازې په اړه اختالف‪ :‬ﻣبﻴﻌﻪ ﻫﻼکﻪ شﻮه‬ ‫وروستﻪ ﻟﻪ دې ＇خﻪ د باﻳﻊ او ﻣشتری ترﻣﻨ‪ ＃‬د ﻗﻴﻤت پﻪ اړه اختﻼف پﻴدا شﻮ‪ .‬د اﻣام ابﻮﻳﻮسﻒ‬ ‫(رحﻤﻪ اهلل) پﻪ ﻧزد د ﻣشتري ﻗﻮل د ﻗسﻢ سره ﻣﻌتبر دی‪＄ ،‬کﻪ چ‪ ３‬ﻫﻤدى ﻣﻨکر دى‪ .‬اﻣام‬ ‫ﻣحﻤد (رحﻤﻪ اهلل) واﻳﻲ‪ :‬دواړو تﻪ باﻳد ﻗسﻢ ورک‪７‬ل شﻲ‪＄ ،‬کﻪ چ‪ ３‬ﻫر ﻳﻮ دﻋﻮا ﻗائﻤﻮي او‬ ‫بﻞ ترې ﻣﻨکر دی‪ ،‬ﻫرکﻠﻪ چ‪ ３‬دواړو ﻗسﻢ وک‪ ،７‬ﻧﻮ بﻴﻌﻪ د ﻫاﻟک پﻪ ﻗﻴﻤت سره ﻓسخ کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫اﻣام ابﻮﻳﻮسﻒ (رحﻤﻪ اهلل) واﻳی چ‪ ３‬د ﻣبﻴﻌ‪ ３‬د ﻗبضﻮﻟﻮ ＇خﻪ وروستﻪ دواړوتﻪ ﻗسﻢ ورکﻮل د‬ ‫ﻗﻴاس خﻼف دي‪.‬‬ ‫ز‪ :‬د مبيع‪ ３‬د يوې برخ‪ ３‬له هالکت ＇خه وروسته اختالف‪ :‬ﻣبﻴﻌﻪ دوه ﻣﻮ！ره وو‪ ،‬ﻳﻮ ﻣﻮ！ر‬ ‫وسﻮ‪＄‬ﻴد‪ ،‬بﻴا ﻳ‪ ３‬پﻪ ثﻤﻦ ک‪ ３‬اختﻼف راﻏﻰ‪ .‬اﻣام ابﻮحﻨﻴﻔﻪ (رحﻤﻪ اهلل) واﻳﻲ‪ :‬پﻪ دواړو ﻗسﻢ‬ ‫ﻧشتﻪ او خبره د اخﻴستﻮﻧکﻲ ﻣﻌتبره ده ﻟﻪ ﻗسﻢ سره ﻣگر کﻪ باﻳﻊ پﻪ دې راضﻲ شﻮ چ‪ ３‬د ﻫﻼک‬ ‫شﻮي ﻣﻮ！ر برخﻪ پر‪８４‬دي‪ ،‬ﻧﻮ دواړه بﻪ ﻗسﻢ وک‪７‬ي او روغ ﻣﻮ！ر بﻪ ردوي او باﻳﻊ ﻟپاره ﻫﻴ＆ ﻧشتﻪ‪.‬‬ ‫او طرﻓﻴﻦ واﻳﻲ‪ :‬دواړه بﻪ ﻗسﻢ وک‪７‬ي او پﻪ پات‪ ３‬ﻣﻮ！ر او د سﻮ‪＄‬ﻴدﻟﻲ پﻪ ثﻤﻦ ک‪ ３‬بﻪ بﻴﻊ ﻓسخﻪ‬ ‫شﻲ‪ ،‬دا ﻫﻠتﻪ کﻪ د ﻫﻼک شﻮي ﻣﻮ！ر پﻪ ﻗﻴﻤت اتﻔاق و او کﻪ پک‪ ３‬اختﻼف و‪ ،‬د اﻣام ابﻮﻳﻮسﻒ‬ ‫(رحﻤﻪ اهلل) پﻪ ﻧزد خبره د باﻳﻊ ﻟﻪ ﻗسﻢ سره ﻣﻌتبره ده او اﻣام ﻣحﻤد (رحﻤﻪ اهلل) واﻳﻲ‪ :‬د ﻣشتري‬ ‫خبره د ﻗسﻢ سره ﻣﻌتبره ده‪.‬‬ ‫ح‪ :‬د مهر په اړه د ＊‪ ３％‬او مي‪７‬ه ترمن‪ ＃‬اختالف‪ :‬د ﻣثال پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ د ＊‪ ３％‬او خاوﻧد‬

‫‪١٧٠‬‬

‫اختﻼف پﻪ دې خبره راﻏی‪ ،‬خاوﻧد وﻳﻞ‪ :‬چ‪ ３‬ﻧکاح پﻪ شﻞ زره اﻓﻐاﻧ‪ ９‬ﻣﻬر سره شﻮې ده‪ ،‬او‬ ‫＊‪ ３％‬وﻳﻞ چ‪ ３‬پﻪ د ﻳرش زره اﻓﻐاﻧ‪ ９‬شﻮې ده‪ ،‬ﻧﻮ چاچ‪－ ３‬ﻮاﻫان راوستﻞ د ﻫﻐﻪ دﻋﻮا ﻣﻌتبره ده‬ ‫او ﻓﻴصﻠﻪ بﻪ ﻳﻲ پﻪ حﻖ ک‪ ３‬کﻴ‪８‬ي‪ .‬اوکﻪ دواړو ‪－‬ﻮاﻫان ودرول‪ ،‬د ＊‪－ ３％‬ﻮاﻫان ﻣﻌتبردي‪＄ ،‬کﻪ‬ ‫چ‪％＊ ３‬ﻪ زﻳاتﻮاﻟی ثابتﻮي‪ ،‬اوکﻪ دواړو ‪－‬ﻮاﻫان و ﻧﻪ درول‪ ،‬د اﻣام صاحب (رحﻤﻪ اهلل) پﻪ ﻧزد پﻪ‬ ‫دواړو باﻧدې ﻗسﻢ کﻮل دي‪ ،‬خﻮ ﻧکاح ﻧﻪ ﻓسخ کﻴ‪８‬ي‪＄ ،‬کﻪ چ‪ ３‬د ﻫر ﻳﻮه ﻗسﻢ د بﻞ دﻋﻮا باطﻠﻪ‬ ‫ک‪７‬ه‪ ،‬ﻧﻮ د ﻧکاح ﻋﻘد د ﻣﻬر ﻟﻪ ﻧﻮﻣﻮﻟﻮ ＇خﻪ پرتﻪ باﻗﻲ پات‪ ３‬شﻮ‪ ،‬او د ﻣﻬر ﻧﻪ ﻣسﻤی کﻮل ﻧکاح‬ ‫ﻧﻪ ﻓاسدوي‪ ،‬خﻮ بﻴﻌﻪ بﻴا داس‪ ３‬ﻧﻪ ده‪ ،‬کﻠﻪ چ‪ ３‬ثﻤﻦ ﻣسﻤی ﻧشﻲ بﻴﻊ ﻓاسدﻳ‪８‬ي‪ ،‬ﻫرکﻠﻪ چ‪ ３‬د‬ ‫ﻧکاح ﻋﻘد باﻗﻲ پات‪ ３‬شﻮ‪ ،‬ﻧﻮ پﻪ ﻣﻬر ﻣثﻞ بﻪ حکﻢ ک‪ ７‬شﻲ ﻟکﻪ چ‪ ３‬پﻪ ﻣتﻦ ک‪ ３‬واضح شﻮ‪.‬‬

‫ﻳﻮ شا‪－‬رد بﻪ د خپﻞ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ د ﻧﻮرو زده کﻮﻧکﻮ سره د ﻣدﻋﻲ او ﻣدﻋی ﻋﻠﻴﻪ د اختﻼف صﻮرتﻮﻧﻪ‬ ‫شرﻳک ک‪７‬ي چ‪＇ ３‬ﻮ دي او دا دې ﻫﻢ رو＊اﻧﻪ ک‪７‬ي چ‪ ３‬ﻟﻮﻣ‪７‬ی بﻪ چاتﻪ ﻗسﻢ ورکﻮل کﻴ‪８‬ي‪.‬‬

‫‪ -۱‬د تحاﻟﻒ ﻣﻌﻨی بﻴان ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ -۲‬د ثﻤﻦ او ﻣبﻴﻌ‪ ３‬د اﻧدازې پﻪ اړه د اختﻼف صﻮرت بﻴان ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ -۳‬د ＊‪ ３％‬او خاوﻧد ترﻣﻨ‪ ＃‬د ﻣﻬر د اﻧدازې پﻪ اړه د اختﻼف صﻮرت بﻴان ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ -۴‬د ﻣبﻴﻌ‪ ３‬د ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬برخ‪ ３‬د ﻫﻼکﻴدو پﻪ اړه د اختﻼف صﻮرت وﻟﻴکئ‬

‫‪١٧١‬‬

‫اووﻳشتﻢ لﻮست‬

‫د اجارې پﻪ اړه د ﻣؤجر او ﻣﺴتأجر اختﻼف‬ ‫پﻪ تﻴر ﻟﻮست ک‪ ３‬ﻣﻮ د باﻳﻊ او ﻣشتري ترﻣﻨ‪ ＃‬اختﻼف وﻟﻮست‪ ،‬پﻪ دې درس ک‪ ３‬د اجﻴر او‬ ‫ﻣستآجر تر ﻣﻨ‪ ＃‬اختﻼف ﻟﻮﻟﻮ‪.‬‬

‫ژباړه‬ ‫(‪ )۱‬کﻠﻪ چ‪( ３‬ﻣﻮجر او ﻣستآجر) پﻪ اجاره ک‪ ３‬د ﻣﻌﻘﻮد ﻋﻠﻴﻪ د ترﻻسﻪ کﻮﻟﻮ ＇خﻪ وړاﻧدې‬ ‫اختﻼف وک‪７‬ي‪ ،‬ﻧﻮ دواړه بﻪ ﻗسﻢ وخﻮري او اجاره دې ختﻤﻪ ک‪７‬ي‪.‬‬

‫‪١٧٢‬‬

‫(‪ )۲‬کﻪ د ﻣﻌﻘﻮد ﻋﻠﻴﻪ د ترﻻسﻪ کﻮﻟﻮ ＇خﻪ وروستﻪ پﻪ خپﻠﻮ ک‪ ３‬اختﻼف وک‪７‬ي‪ ،‬دواړه بﻪ ﻗسﻢ‬ ‫ﻧﻪ خﻮري او د ﻣستآجر ﻗﻮل ﻟﻪ ﻗسﻢ سره ﻣﻌتبر دی‪.‬‬ ‫(‪ )۳‬او کﻪ د ﻣﻌﻘﻮد ﻋﻠﻴﻪ د ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬برخ‪ ３‬د ترﻻسﻪ کﻮﻟﻮ ＇خﻪ وروستﻪ ﻳﻲ اختﻼف وک‪ ،７‬ﻧﻮ دواړه‬ ‫بﻪ ﻗسﻢ وک‪７‬ي او پﻪ پات‪ ３‬برخﻪ ک‪ ３‬بﻪ ﻋﻘد ﻓسخ شﻲ او پﻪ ت‪５‬ره ک‪ ３‬د ﻣستآجر ﻗﻮل ﻣﻌتبر دی‪.‬‬ ‫(‪ )۴‬کﻠﻪ چ‪ ３％＊ ３‬او ﻣﻴ‪７‬ه د کﻮر د ساﻣان پﻪ اړه خپﻠﻮ ک‪ ３‬اختﻼف وک‪ ،７‬ﻧﻮ کﻮم شﻴان چ‪３‬‬ ‫د س‪７‬و وړ وي ﻫﻐﻪ د ﻣﻴ‪７‬ه دي او ﻫﻐﻪ شﻴان چ‪ ３‬د ＊‪％‬ﻮ وړ وي ﻫﻐﻪ د ＊‪ ３％‬دي‪ ،‬او کﻮم شی‬ ‫چ‪ ３‬د دواړو وړ وي ﻫﻐﻪ د س‪７‬ي کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫(‪ )۵‬کﻪ ﻳﻮ ﻟﻪ دوی ＇خﻪ ﻣ‪ ７‬شﻮ او وارثاﻧﻮ ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ بﻞ (ژوﻧدي) سره اختﻼف وک‪ ،７‬ﻧﻮ ﻫﻐﻪ شﻴان‬ ‫چ‪ ３‬د س‪７‬و او ＊‪％‬ﻮ وړ وي د پات‪( ３‬ژوﻧدي) دي‪.‬‬ ‫(‪ )۶‬اﻣام ابﻮ ﻳﻮسﻒ (رحﻤﻪ اهلل) وﻳﻠﻲ‪ ３％＊ :‬تﻪ بﻪ ﻫﻐﻪ ＇ﻪ ورکﻮل کﻴ‪８‬ي چ‪ ３‬د ﻫﻐ‪ ３‬پﻪ ＇‪５‬ر‬ ‫＊‪％‬ﻮ تﻪ پﻪ جﻬ‪５‬ز ک‪ ３‬ورکﻮل کﻴ‪８‬ي او پات‪ ３‬د س‪７‬ي دي ﻟﻪ ﻗسﻢ سره‪.‬‬ ‫(‪ )۷‬چا چ‪ ３‬د ﻏبر‪－‬ﻮﻧﻮ (ﻣاشﻮﻣاﻧﻮ) ＇خﻪ د ﻳﻮ د ﻧسب دﻋﻮا وک‪７‬ه‪ ،‬د دواړو ﻧسب ﻟﻪ ده ＇خﻪ‬ ‫ثابتﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫شرحﻪ‬ ‫په اجاره ک‪ ３‬اختالف‪ :‬ﻟﻪ ﻣتﻦ سره سﻢ پﻪ اجاره ک‪ ３‬د اختﻼف درې صﻮرتﻮﻧﻪ پﻪ ﻻﻧدې ډول‬ ‫رو＊اﻧﻪ کﻴ‪８‬ي‪:‬‬ ‫لوم‪７‬ی صورت‪ :‬کﻪ چﻴرې اجاره ورکﻮوﻧکی او پﻪ اجاره ﻧﻴﻮﻧکﻲ د ﻣﻌﻘﻮد ﻋﻠﻴﻪ (ﻣﻨﻔﻌت) ﻟﻪ‬ ‫ترﻻسﻪ کﻮﻟﻮ وړاﻧدې پﻪ اجﻮرې ﻳا ﻣﻨﻔﻌت ک‪ ３‬اختﻼف وک‪７‬ي‪ ،‬د ب‪５‬ﻠگ‪ ３‬پﻪ ډول اجاره ﻧﻴﻮﻧکﻰ‬ ‫وواﻳﻲ‪ :‬ﻳﻮ کروﻻ ډوﻟﻪ ﻣﻮ！ر دې د ﻳﻮې ﻣﻴاشت‪ ３‬ﻟپاره پﻪ ﻟس زره اﻓﻐاﻧ‪ ９‬پﻪ اجاره راک‪７‬ی‪ ،‬خﻮ‬ ‫اجاره ورکﻮوﻧکی وواﻳﻲ‪ :‬پﻪ پﻨ‪％‬ﻠس زره اﻓﻐاﻧ‪ ９‬ﻣ‪ ３‬پﻪ اجاره درک‪７‬ی و‪.‬‬ ‫پﻪ دې صﻮرت ک‪ ３‬اجاره ﻓسخ کﻴ‪８‬ي او دواړو تﻪ ﻗسﻢ (تحاﻟﻒ) ورکﻮل کﻴ‪８‬ي‪＄ ،‬کﻪ چ‪ ３‬ﻫر‬

‫‪١٧٣‬‬

‫ﻳﻮ د بﻞ ﻟﻪ خبرې او دﻋﻮا ﻣﻨکر او د خپﻠ‪ ３‬خبرې دﻋﻮا کﻮوﻧکی دی‪.‬‬ ‫کﻪ ＇ﻪ ﻫﻢ د تحاﻟﻒ ﻟپاره د ﻣﻌﻘﻮد ﻋﻠﻴﻪ (ﻣﻨﻔﻌت) ﻣﻮجﻮدﻳت ضروري دی خﻮ دﻟتﻪ د اجاره‬ ‫شﻮي ﻋﻴﻦ (ﻣﻮ！ر) ﻣﻮجﻮدﻳت د ﻣﻨﻔﻌت پﻪ ‪＄‬ای کاﻓﻲ گ‪２‬ﻞ کﻴ‪８‬ي او تحاﻟﻒ راﻣﻨ‪％‬تﻪ کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫دويم صورت‪ :‬کﻪ چﻴرې اجاره ورکﻮوﻧکی او پﻪ اجاره ﻧﻴﻮﻧکی د ﻣﻌﻘﻮد ﻋﻠﻴﻪ (ﻣﻨﻔﻌت) ﻟﻪ‬ ‫ترﻻسﻪ کﻮﻟﻮ وروستﻪ پﻪ اجﻮرې ﻳا ﻣﻨﻔﻌت ک‪ ３‬اختﻼف وک‪７‬ي‪ ،‬تحاﻟﻒ ﻧﻪ راﻣﻨ‪％‬تﻪ کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫اصﻼ پﻪ دې ﻣساﻳﻠﻮ ک‪ ３‬اجاره پﻪ بﻴﻌ‪ ３‬ﻗﻴاس ده‪＇ ،‬رﻧگﻪ چ‪ ３‬پﻪ بﻴﻌﻪ ک‪ ３‬د تحاﻟﻒ ﻟپاره د‬ ‫ﻣب‪５‬ﻌ‪ ３‬شتﻮن ضروري و‪ ،‬ﻧﻮ پﻪ اجاره ک‪ ３‬ﻫﻢ د تحاﻟﻒ ﻟپاره د ﻣﻌﻘﻮد ﻋﻠﻴﻪ (ﻣﻨﻔﻌت) ﻣﻮجﻮدﻳت‬ ‫ضروري دی او دﻟتﻪ ﻣﻨﻔﻌت (ﻟﻪ ﻣﻮ！ر ＇خﻪ گ＂ﻪ اخﻴستﻞ) ﻣﻌدوم شﻮي‪ ،‬ﻳﻌﻨ‪ ３‬ﻟﻪ ﻣﻮ！ر ＇خﻪ گ＂ﻪ‬ ‫اخﻴستﻞ ﻋرض دی او ﻋرض ﻧﻪ پات‪ ３‬ک‪８５‬ي‪ ،‬بﻠک‪ ３‬ﻟﻪ راﻣﻨ‪％‬تﻪ ک‪５‬دو وروستﻪ ب‪５‬رتﻪ ﻣﻌدوﻣ‪８５‬ي‪.‬‬ ‫پﻪ دې دﻟﻴﻞ تحاﻟﻒ ﻧﻪ راﻣﻨ‪％‬تﻪ کﻴ‪８‬ي او پﻪ اجﻮره ک‪ ３‬د اجاره ﻧﻴﻮﻧکﻲ خبره ﻟﻪ ﻗسﻢ سره ﻣﻌتبره‬ ‫ده‪＄ ،‬کﻪ چ‪ ３‬ﻣﻘابﻞ ﻟﻮری د زﻳاتﻮ ﻏﻮ＊تﻨﻪ کﻮي او دی ﻣﻨکر دی‪ ،‬او د ﻣﻨکر خبره ﻣﻌتبره‬ ‫وي‪.‬‬ ‫در‪４‬ﻢ صﻮرت‪ :‬دا دی چ‪ ３‬د ﻣﻌﻘﻮد ﻋﻠﻴﻪ د ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬برخ‪ ３‬د ترﻻسﻪ کﻮﻟﻮ ＇خﻪ وروستﻪ دواړه‬ ‫اختﻼف وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫د اجارې پﻪ ﻟﻮست ک‪ ３‬ﻣﻮ ووﻳﻞ‪ :‬د اجارې ﻋﻘد د ﻣﻨاﻓﻌﻮ پﻪ ﻻس تﻪ راتﻠﻮ سره ‪－‬ام پﻪ ‪－‬ام راﻣﻨ‪％‬تﻪ‬ ‫کﻴ‪８‬ي‪ .‬پﻪ دې دﻟﻴﻞ پﻮرتﻨی صﻮرت دوه برخ‪ ３‬ﻟري‪ ،‬ﻫره برخﻪ ﻳ‪ ３‬جﻼ ﻋﻘد شﻤ‪５‬رل کﻴ‪８‬ي او‬ ‫جﻼ حکﻢ ﻟري چ‪ ３‬پﻪ ﻻﻧدې ډول دی‪:‬‬ ‫‪ -۱‬ﻳﻮه برخﻪ ﻫﻐﻪ ده چ‪ ３‬د ﻣﻨﻔﻌت ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬برخ‪ ３‬پک‪ ３‬ﻻس تﻪ راﻏﻠﻲ وي‪ ،‬دا برخﻪ ﻳا ﻋﻘد د‬ ‫پﻮرتﻨﻲ دوﻳﻢ صﻮرت پﻪ ＇‪５‬ر دی او د ﻫﻤﻐﻪ صﻮرت حکﻢ ورباﻧدې تطبﻴﻘﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫‪ -۲‬د صﻮرت بﻠﻪ برخﻪ ﻫﻐﻪ ده چ‪ ３‬ﻣﻨﻔﻌت پک‪ ３‬ﻻس تﻪ ﻧﻪ دی راﻏﻠی‪ ،‬دا برخﻪ او ﻋﻘد د بﻴان‬ ‫شﻮي ﻟﻮﻣ‪７‬ي صﻮرت پﻪ ＇‪５‬ر دی او د ﻫﻤﻐﻪ صﻮرت حکﻢ ورباﻧدې پﻠی کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫د کور د سامان په اړه د ＊‪ ３％‬او م‪７５‬ه تر من‪ ＃‬اختالف‪ :‬کﻪ ＊‪％‬ﻪ او ﻣ‪７５‬ه د کﻮر د ساﻣان پﻪ‬

‫‪١٧٤‬‬

‫اړه د ﻧکاح پﻪ ﻣﻮده ﻳا ﻟﻪ طﻼق وروستﻪ پﻪ خپﻠﻮ ک‪ ３‬اختﻼف وک‪７‬ي او ﻫر ﻳﻮ ﻳ‪ ３‬د ﻣﻠکﻴت دﻋﻮا‬ ‫وک‪７‬ي‪ ،‬ﻧﻮ کﻮم شﻴان چ‪ ３‬د س‪７‬و د استﻔادې وړ وي ﻟکﻪ پگ‪７‬ۍ‪！ ،‬ﻮپک او داس‪ ３‬ﻧﻮر‪ ،‬ﻫﻐﻪ د‬ ‫خاوﻧد دي‪＄ ،‬کﻪ ظاﻫر حاﻟت دا گﻮاﻫﻲ ورکﻮي چ‪ ３‬دا ﻣال بﻪ د ﻣ‪７５‬ه وي‪.‬‬ ‫ﻫﻤدا راز ﻫﻐﻪ شﻴان چ‪ ３‬د ＊‪％‬ﻮ د استﻌﻤال ﻟپاره وي ﻟکﻪ ！کری‪ ،‬بﻨگ‪７‬ي او داس‪ ３‬ﻧﻮر‪ ،‬دا شﻴان‬ ‫د ظاﻫر حاﻟت پﻪ بﻨس＀ د ＊‪ ３％‬ﻣﻠﻴکت شﻤ‪５‬رل کﻴ‪８‬ي‪ ،‬اﻟبتﻪ دواړه بﻪ پﻪ دې ډول ﻣاﻟﻮﻧﻮ باﻧدې‬ ‫ﻗسﻢ کﻮي او خبره ﻳ‪ ３‬د ﻗسﻢ سره ﻣﻌتبره ده‪.‬‬ ‫ﻫﻐﻪ شﻴان چ‪ ３‬د س‪７‬و او ＊‪％‬ﻮ دواړو د استﻔادې وړ وي ﻟکﻪ ﻟﻮ＊ﻲ‪＄ ،‬ﻤکﻪ‪ ،‬بسترې او داس‪３‬‬ ‫ﻧﻮر‪ ،‬دا ډول شﻴان د س‪７‬ي ﻣﻠکﻴت گ‪２‬ﻞ کﻴ‪８‬ي‪＄ ،‬کﻪ د کﻮر زﻳات ساﻣاﻧﻮﻧﻪ د دود ﻣطابﻖ د س‪７‬ي‬ ‫وي او ﻫﻢ ﻫﻐﻪ تﻪ د کﻮر ﻧسبت کﻴ‪８‬ي‪ ،‬پﻪ ﻣﻘابﻞ ک‪ ３‬د ＊‪ ３％‬د ﻣاﻟکﻮاﻟﻲ کﻮم ‪＄‬اﻧگ‪７‬ی دﻟﻴﻞ ﻫﻢ‬ ‫ﻧشتﻪ‪ ،‬ﻧﻮ پﻪ دې بﻨس＀ س‪７‬ی ذواﻟﻴد دی او ﻗسﻢ ده تﻪ ﻣتﻮجﻪ کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫د ＊‪ ３％‬يا م‪７５‬ه له م‪７‬ين‪ ３‬وروسته اختالف‪ :‬کﻪ ﻣ‪７５‬ه ﻣ‪ ７‬شﻲ او د ﻣ‪７５‬ه وارثان د ﻫﻐﻪ ﻟﻪ ＊‪３％‬‬ ‫سره د کﻮر پﻪ ساﻣاﻧﻮﻧﻮ دﻋﻮا وک‪７‬ي‪ ،‬د اﻣام ابﻮ حﻨﻴﻔﻪ (رحﻤﻪ اهلل) پﻪ ﻧزد ﻫﻐﻪ ساﻣاﻧﻮﻧﻪ چ‪ ３‬د س‪７‬و‬ ‫او ＊‪％‬ﻮ دواړو د کاروﻟﻮ وړ وي د ＊‪ ３％‬پﻪ ﻻس ک‪２－ ３‬ﻞ ک‪８５‬ي‪ ،‬او وارثان ﻣدﻋﻴان بﻠﻞ ک‪８５‬ي‪،‬‬ ‫ﻧﻮ دوی بﻪ ‪－‬ﻮاﻫان راوﻟﻲ او کﻪ ﻧﻪ ＊‪ ３％‬تﻪ ﻳﻤﻴﻦ ﻣتﻮجﻪ کﻴ‪８‬ي‪＄ ،‬کﻪ ＊‪％‬ﻪ ژوﻧدۍ او ذواﻟﻴده‬ ‫ده‪ ،‬پﻪ داس‪ ３‬حال ک‪ ３‬چ‪ ３‬ﻣ‪７５‬ه ﻣ‪ ７‬دی او ﻣ‪７‬ی د ذواﻟﻴدۍ وړتﻴا ﻧﻪ ﻟري‪.‬‬ ‫اﻣام ابﻮﻳﻮسﻒ(رحﻤﻪ اهلل) د دې دﻋﻮا پﻪ اړه واﻳﻲ‪ :‬د ژوﻧد او ﻣرگ پﻪ دواړو صﻮرتﻮﻧﻮ ک‪ ３‬بﻪ‬ ‫＊‪ ３％‬تﻪ د کﻮر دوﻣره ساﻣان ورکﻮل کﻴ‪８‬ي ＇ﻮﻣره چ‪ ３‬د ﻧﻮﻣﻮړې ＊‪ ３％‬پﻪ ＇‪５‬ر د ﻧﻮرو ＊‪％‬ﻮ‬ ‫جﻬﻴز وي‪＄ ،‬کﻪ د ﻋام ﻋادت ﻟﻪ ﻣخ‪ ３％＊ ３‬د ﻣ‪７５‬ه کﻮر تﻪ ﻟﻪ ‪＄‬ان سره جﻬﻴز (د کﻮر ساﻣان)‬ ‫راوړي چ‪ ３‬دا دﻟﻴﻞ د س‪７‬ي د ذواﻟﻴدۍ ﻟﻪ دﻟﻴﻞ ＇خﻪ ﻗﻮي دی‪ .‬اﻟبتﻪ ﻟﻪ جﻬﻴز پرتﻪ ﻧﻮر ساﻣاﻧﻮﻧﻮ‬ ‫د ﻣ‪７５‬ه پﻪ ﻻس ک‪ ３‬بﻠﻞ کﻴ‪８‬ي‪ ،‬ﻧﻮ د ده او د وارثاﻧﻮ خبره ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ ﻗسﻢ سره پک‪ ３‬اﻋتبار ﻟري‪ ،‬دﻟتﻪ‬ ‫بﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧﻲ بﻴان شﻮي اصﻮل تطبﻴﻘﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫د غبر‪－‬ونو (جوړه ز‪４８４‬دلو) ماشومانو ＇خه د يو د نسب دعوا‪ :‬ﻏبر‪－‬ﻮﻧﻲ (تﻮآﻣﻴﻦ) د ﻳﻮې‬

‫‪١٧٥‬‬

‫ﻣﻮر ﻫﻐﻮ دوو ﻣاشﻮﻣاﻧﻮ تﻪ وﻳﻞ کﻴ‪８‬ي چ‪ ３‬د ز‪４８４‬دو پﻪ ﻣﻨ‪ ＃‬ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ شپ‪８‬و ﻣﻴاشتﻮ کﻤﻪ ﻓاصﻠﻪ‬ ‫وي‪＇ ،‬رﻧگﻪ چ‪ ３‬د تﻮآﻣﻴﻨﻮ ﻧطﻔﻪ پﻪ ﻳﻮ ‪＄‬ﻞ د ﻣﻮر پﻪ رحﻢ ک‪＄ ３‬ای ﻧﻴسﻲ‪ ،‬ﻧﻮ اﻣکان ﻧﻪ ﻟري‬ ‫چ‪ ３‬د جﻼ پﻠروﻧﻮ بچﻴان وگ‪２‬ﻞ شﻲ‪ ،‬پﻪ دې بﻨس＀ کﻪ ＇ﻮک ﻟﻪ تﻮآﻣﻴﻨﻮ ＇خﻪ د ﻳﻮه د ﻧسب دﻋﻮا‬ ‫وک‪７‬ي‪ ،‬د دواړو ﻧسب ور＇خﻪ ثابتﻴ‪８‬ي‪.‬‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د کﻮر د ساﻣاﻧﻮﻧﻮ پﻪ اړه خبرې وک‪７‬ي چ‪ ３‬کﻮم ساﻣاﻧﻮﻧﻪ د ﻣ‪７５‬ه د استﻌﻤال وړ‪،‬‬ ‫کﻮم پﻪ ＊‪ ３％‬پﻮرې ‪＄‬اﻧگ‪７‬ي او کﻮم کﻮم د دواړو د استﻌﻤال وړ گ‪２‬ﻞ کﻴ‪８‬ي‪.‬‬

‫‪ -۱‬د اجارې ﻟﻪ ﻋﻘد ورستﻪ او د ﻫﻐ‪ ３‬ﻟﻪ ﻋﻤﻠﻲ کﻮﻟﻮ ﻣخک‪ ３‬کﻪ پﻪ اجاره ک‪ ３‬اختﻼف راﻏی‪،‬‬ ‫حکﻢ ‪＇ ３４‬ﻪ دی؟‬ ‫‪ -۲‬د اجارې ﻟﻪ ﻋﻤﻠﻲ کﻮﻟﻮ (د ﻣﻌﻘﻮد ﻋﻠﻴﻪ ﻟﻪ تسﻠﻴﻢ) وروستﻪ کﻪ د ﻋﻘد د طرﻓﻴﻨﻮ تر ﻣﻨ‪ ＃‬د‬ ‫اجر ﻳا ﻣﻨاﻓﻌﻮ پﻪ ﻫکﻠﻪ اختﻼف راﻏی حکﻢ ‪＇ ３４‬ﻪ دی؟‬ ‫‪ -۳‬کﻪ ＊‪％‬ﻪ او ﻣ‪７５‬ه د کﻮر پر ساﻣاﻧﻮﻧﻮ د ﻣﻠکﻴت دﻋﻮا وک‪７‬ي‪ ،‬کﻮم ساﻣاﻧﻮﻧﻪ د ﻣﻴ‪７‬ه او کﻮم د‬ ‫＊‪ ３％‬حﻖ ‪２－‬ﻞ کﻴ‪８‬ي؟‬ ‫‪ -۴‬کﻪ د ＊‪ ３％‬ﻳا ﻣ‪７５‬ه وارثان د ＊‪ ３％‬ﻳا ﻣ‪７５‬ه سره د کﻮر پر ساﻣاﻧاﻧﻮ اختﻼف وک‪７‬ي‪＇ ،‬رﻧ‪／‬ﻪ‬ ‫حﻞ کﻴ‪８‬ي؟‬ ‫‪ -۵‬تﻮآﻣﻴﻦ تﻌرﻳﻒ ک‪７‬ئ‪.‬‬

‫‪١٧٦‬‬

‫اتﻪ وﻳشتﻢ لﻮست‬

‫د شﻬادت کتاب‬ ‫د دﻋﻮا احکام او د ﻫﻐ‪ ３‬د حﻞ او ﻓصﻞ ﻻرې چارې پﻪ تﻴرو ﻟﻮستﻮﻧﻮ ک‪ ３‬و ﻟﻮستﻞ شﻮې‪،‬‬ ‫اوس د شﻬادت د کتاب پﻪ ﻟﻮستﻠﻮ پﻴﻞ کﻮو‪ .‬اسﻼﻣﻲ شرﻳﻌت د شﻬادت تحﻤﻞ او اداء تﻪ ډﻳر‬ ‫ارز＊ت ورک‪７‬ی دی‪ ،‬پﻪ سﻤﻪ تﻮ‪－‬ﻪ د شاﻫدۍ ورکﻮﻟﻮ حکﻢ ﻳ‪ ３‬ک‪７‬ی او د ﻫﻐ‪ ３‬ﻟﻪ پ＂ﻮﻟﻮ＇خﻪ‬ ‫ﻳ‪ ３‬ﻣﻨﻊ ک‪７‬ې ده‪ ،‬دا ‪＄‬کﻪ چ‪ ３‬د بﻨد‪－‬اﻧﻮ د حﻘﻮﻧﻮ اثبات او پﻪ ﻣجرﻣﻴﻨﻮ باﻧدې پرﻳک‪７‬ه ډ‪４‬ر ‪＄‬ﻠﻪ‬ ‫ﻟﻪ ﻫﻤدې ﻻرې کﻴ‪８‬ي‪.‬‬

‫‪١٧٧‬‬

‫ژباړه‬ ‫(‪ )١‬د شهادت کتاب‬

‫(‪ )۲‬شاﻫدي ورکﻮل ﻓرض دي‪ ،‬پﻪ شاﻫداﻧﻮ ﻳ‪ ３‬اداء کﻮل ﻻزم دي او کﻠﻪ چ‪ ３‬ﻟﻪ دوی ＇خﻪ‬ ‫ﻣدﻋﻲ ﻏﻮ＊تﻨﻪ وک‪７‬ي‪ ،‬ﻧشﻲ کﻮﻻی چ‪ ３‬شاﻫدي پ＂ﻪ ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫(‪ )۳‬د حدودو پﻪ شﻬادت ک‪ ３‬شاﻫد (پﻪ ﻣجرﻣاﻧﻮ)د پردې اچﻮﻟﻮ او ＊کاره کﻮﻟﻮ ترﻣﻨ‪ ＃‬اختﻴار‬ ‫ﻟري‪ ،‬خﻮ پ＂ﻮل ﻳ‪ ３‬ﻏﻮره دي‪ ،‬ﻣ‪／‬ر واجب دي چ‪ ３‬پﻪ ﻏﻼ ک‪ ３‬پﻪ ﻣال شاﻫدي وواﻳﻲ‪ :‬داس‪３‬‬ ‫(شاﻫدي) بﻪ واﻳ‪ ３‬چ‪ ３‬دا ﻳ‪ ３‬اخﻴستی دی او ﻧﻪ بﻪ واﻳﻲ چ‪ ３‬دا ﻳ‪ ３‬ﻏﻼ ک‪７‬ی دی‪.‬‬ ‫(‪ )۴‬شﻬادت ﻣراتب ﻟري‪ :‬ﻟﻪ ﻫﻐ‪ ３‬جﻤﻠ‪ ３‬ﻧﻪ پﻪ زﻧا شاﻫدي ده‪ ،‬چ‪ ３‬ﻟﻪ س‪７‬و ＇خﻪ پک‪＇ ３‬ﻠﻮر‬ ‫تﻨﻪ ﻣﻌتبر دي او پﻪ دې ک‪ ３‬د ＊‪％‬ﻮ شاﻫدي ﻧﻪ ﻗبﻠﻴ‪８‬ي او بﻠﻪ د ﻫﻐ‪ ３‬جﻤﻠ‪ ３‬ﻧﻪ پﻪ ﻧﻮرو حدودو او‬

‫‪١٧٨‬‬

‫ﻗصاص شاﻫدي ده‪ ،‬پدې ک‪ ３‬د دوو س‪７‬و شاﻫدي ﻗبﻠﻴ‪８‬ي او د ＊‪％‬ﻮ ‪－‬ﻮاﻫﻲ پک‪ ３‬ﻧﻪ ﻗبﻠﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫(‪ )۵‬او ﻟﻪ دې پرتﻪ پﻪ ﻧﻮرو حﻘﻮﻧﻮک‪ ３‬د دوو س‪７‬و او ﻳا ﻳﻮ س‪７‬ی او دوو ＊‪％‬ﻮ شاﻫدي ﻣﻨﻞ کﻴ‪８‬ي‪،‬‬ ‫کﻪ دﻏﻪ حﻖ ﻣال او ﻳا پرتﻪ ﻟﻪ ﻣال ＇خﻪ ﻧﻮر ＇ﻪ وي‪ ،‬ﻟکﻪ ﻧکاح‪ ،‬طﻼق‪ ،‬وکاﻟت او وصﻴت‪.‬‬ ‫(‪ )۶‬پﻪ اوﻻد پﻴدا کﻴدو‪ ،‬بکارت او د ＊‪％‬ﻮ د ﻋﻴبﻮﻧﻮ پﻪ ﻫکﻠﻪ چ‪ ３‬پﻪ ﻫﻐﻪ ‪＄‬ای ک‪ ３‬وي چ‪３‬‬ ‫س‪７‬ي ﻳ‪ ３‬ﻟﻴدﻻی ﻧشﻲ‪ ،‬پدې ک‪ ３‬د ﻳﻮې ＊‪ ３％‬شاﻫدي ﻗبﻠﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫(‪ )۷‬او پدې ！ﻮﻟﻮک‪ ３‬ﻋداﻟت او د شﻬادت ﻟﻔظ ضروري دی‪ ،‬کﻪ شاﻫد د شاﻫدۍ ﻟﻔظ اداء ﻧﻪ‬ ‫ک‪７‬ي‪ ،‬او وواﻳﻲ‪ :‬پﻮﻫﻴ‪８‬م‪ ،‬او باور ﻟرم ﻧﻮ شاﻫدي ﻳ‪ ３‬ﻧﻪ ﻗبﻠﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫(‪ )۸‬اﻣام ابﻮ حﻨﻴﻔﻪ (رحﻤﻪ اهلل) واﻳﻲ‪ :‬حاکﻢ (ﻗاضﻲ)بﻪ د ﻣسﻠﻤان پﻪ ظاﻫري ﻋداﻟت اکتﻔا‬ ‫کﻮي‪ ،‬ﻣ‪／‬ر پﻪ حدودو او ﻗصاص ک‪ ３‬بﻪ داس‪ ３‬ﻧﻪ کﻮي‪ ،‬ﻗاضﻲ بﻪ د شاﻫداﻧﻮ (د ﻋداﻟت) پﻮ＊تﻨﻪ‬ ‫کﻮي‪ ،‬خﻮ کﻪ خصﻢ (ﻣﻘابﻞ جاﻧب) ورباﻧدې جرحﻪ وک‪７‬ي (ﻏﻴر ﻋادل ‪ ３４‬و‪２－‬ﻲ) ﻧﻮ ﻗاضﻲ بﻪ‬ ‫د ﻫﻐﻮی پﻪ ﻫکﻠﻪ پﻮ＊تﻨﻪ کﻮي‪ .‬ابﻮ ﻳﻮسﻒ او ﻣحﻤد(رحﻤﻬﻤااهلل) واﻳﻲ‪ :‬دا ضروري ده چ‪３‬‬ ‫پﻪ پ＂ﻪ او ＊کاره بﻪ د ﻫﻐﻮی پﻪ ﻫکﻠﻪ پﻮ＊تﻨﻪ کﻮي‪.‬‬ ‫(‪ )۹‬ﻫﻐﻪ ＇ﻪ چ‪ ３‬شاﻫد ﻳ‪ ３‬تحﻤﻞ کﻮي پﻪ دوه ډوﻟﻪ دي‪:‬‬ ‫(ا) ﻳﻮ ﻫﻐﻪ ＇ﻪ دي چ‪ ３‬حکﻢ ﻳ‪ ３‬پخپﻠﻪ ثابتﻴ‪８‬ي‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬بﻴﻊ‪ ،‬اﻗرار‪،‬ﻏصب‪،‬ﻗتﻞ او د ﻗاضﻲ‬ ‫حکﻢ‪ ،‬ﻧﻮکﻠﻪ چ‪ ３‬شاﻫد دا شﻴان واورﻳدل او ﻳا ﻳ‪ ３‬وﻟﻴدل‪ ،‬کﻮﻻی شﻲ چ‪ ３‬شاﻫدي پرې‬ ‫ورک‪７‬ي‪ ،‬کﻪ ＇ﻪ ﻫﻢ شاﻫد ورباﻧدې وﻧﻪ ‪－‬ر‪＄‬ﻮل شﻲ‪ .‬واﻳﻲ بﻪ‪ :‬ددې شاﻫدي ورکﻮم چ‪ ３‬داﻳ‪３‬‬ ‫خرڅ ک‪ ７‬او ﻧﻪ بﻪ واﻳ‪ ３‬چ‪ ３‬زه ﻳ‪ ３‬شاﻫد ‪－‬ر‪＄‬ﻮﻟی ﻳﻢ‪.‬‬ ‫(ب) او ‪＄‬ﻴﻨی ﻫﻐﻪ ＇ﻪ دي چ‪ ３‬حکﻢ ﻳ‪ ３‬پخپﻠﻪ ﻧﻪ ثابتﻴ‪８‬ي‪ ،‬ﻟکﻪ پﻪ شاﻫدۍ باﻧدې شاﻫدي‪.‬‬ ‫کﻪ ﻟﻪ ﻳﻮ شاﻫد ﻧﻪ ﻳﻲ واورﻳدل چ‪ ３‬پﻪ ﻳﻮ شﻲ ﻳ‪ ３‬شاﻫدي وﻳﻠﻪ‪ ،‬دده ﻟپاره جاﻳز ﻧﻪ دي چ‪ ３‬د‬ ‫ﻫﻐﻪ پﻪ شاﻫدۍ شاﻫدي وواﻳﻲ‪ ،‬ﻣ‪／‬ر دا چ‪ ３‬شاﻫد ﻳﻲ و‪－‬ر‪＄‬ﻮي‪.‬‬ ‫(‪ )۱۰‬او ﻫﻤدا راز کﻪ چﻴرتﻪ ﻳﻲ واورﻳدل چ‪ ３‬ﻳﻮ ＇ﻮک بﻞ شخص پﻪ خپﻞ شﻬادت شاﻫد‬ ‫ﻧﻴسﻲ‪ ،‬اورﻳدوﻧکﻲ تﻪ روا ﻧﻪ ده چ‪ ３‬دی (ﻫﻢ) پﻪ ﻫﻐﻪ شاﻫدي ورک‪７‬ي او شاﻫد تﻪ روا ﻧﻪ ده چ‪３‬‬

‫‪١٧٩‬‬

‫د خپﻞ ﻟﻴک پﻪ ﻟﻴدﻟﻮ شاﻫدي وواﻳﻲ‪ ،‬ﻣ‪／‬ر ﻫﻐﻪ ﻣﻬال چ‪ ３‬خپﻞ شﻬادت ور پﻪ ﻳاد شﻲ‪.‬‬ ‫شرحﻪ‬ ‫د شهادت تعريف‪ :‬شﻬادت پﻪ ﻟﻐت ک‪ ３‬پرﻳکﻨده خبرې تﻪ واﻳﻲ‪ ،‬او د شرﻳﻌت پﻪ اصطﻼح‬ ‫ک‪ ３‬د ﻗضا پﻪ ﻣجﻠس ک‪ ３‬د اشﻬد پﻪ ﻟﻔظ سره پﻪ حﻖ باﻧدې ﻟﻪ اخبار＇خﻪ ﻋبارت دی‪.‬‬ ‫د شهادت حکم‪ :‬د شﻬادت پﻪ ﻣﻮجب پر ﻗاضﻲ حکﻢ کﻮل واجب دي‪ ،‬د بﻨدگاﻧﻮ پﻪ حﻘﻮﻧﻮ‬ ‫ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬اداء پر شاﻫداﻧﻮ ﻓرض ده او پ＂ﻮل ﻳ‪ ３‬جﻮاز ﻧﻪ ﻟري‪.‬‬ ‫اﻟش َﻬ َداء إِ َذا َﻣا ُد ُﻋﻮاْ) (اﻟبﻘرة‪ )۲۸۲ :‬ژباړه‪ :‬شاﻫدان‬ ‫دﻟﻴﻞ ﻳ‪ ３‬د اهلل تﻌاﻟی دا ﻗﻮل دی‪َ (:‬وﻻَ ﻳ َ ْأ َب ُّ‬ ‫بﻪ اﻧکار ﻧﻪ کﻮي کﻠﻪ چ‪ ３‬شاﻫدۍ ورکﻮﻟﻮ تﻪ ور وﻏﻮ＊تﻞ شﻲ‪ .‬اهلل تﻌاﻟی ﻓرﻣاﻳﻲ‪َ (:‬وﻻَ ت َ ْﻜ ُت ُﻤﻮ ْا‬ ‫اﻟش َﻬ َادةَ َو َﻣﻦ ﻳ َ ْﻜ ُت ْﻤ َﻬا ﻓَإِﻧَّ ُﻪ آث ِ ٌﻢ ﻗَ ْﻠ ُب ُﻪ) (اﻟبﻘرة‪ )۲۸۳ :‬ژباړه‪ :‬او شاﻫدي ﻣﻪ پ＂ﻮئ او چا چ‪３‬‬ ‫َّ‬ ‫شاﻫدي پ＂ﻪ ک‪７‬ه پﻪ ﻳﻘﻴﻨﻲ تﻮ‪－‬ﻪ چ‪ ３‬زړه ﻳﻲ ‪－‬ﻨﻬ‪／‬ار دى‪.‬‬ ‫د شهادت ارکان او شرطونه‪ :‬شﻬادت ﻳﻮ رکﻦ ﻟري چ‪ ３‬ﻫﻐﻪ د آشﻬد ﻟﻔظ دی‪ .‬او شرطﻮﻧﻪ‬ ‫ﻳ‪ ３‬شپ‪ ８‬دي‪:‬‬ ‫‪۱‬ـ کاﻣﻞ ﻋﻘﻞ ‪۲‬ـ حرﻳت ‪۳‬ـ اسﻼم ‪۴‬ـ ﻋداﻟت ‪۵‬ـ ضبط ‪ ۶‬ـ وﻻﻳت‬ ‫د شهادت مراتب‪ :‬د شﻬادت ﻣراتب ＇ﻠﻮر دي‪.‬‬ ‫‪ _١‬په زنا باندې شاهدي‪ :‬پﻪ دې ک‪ ３‬د ＇ﻠﻮرو ﻧارﻳﻨﻪ ‪－‬ﻮاﻫاﻧﻮ شاﻫدي ﻣﻌتبره ده‪ ،‬اهلل تﻌاﻟی‬ ‫ﻓرﻣاﻳﻲ‪:‬‬

‫(اﻟﻨساء‪ )۱۵ :‬ژباړه‪ :‬ﻧﻮ ﻟﻪ تاس‪ ３‬ﻧﻪ ورباﻧدې ＇ﻠﻮر‬

‫تﻨﻪ شاﻫدان وﻧﻴسئ‪.‬‬ ‫‪ _۲‬په پات‪ ３‬نورو حدودو او قصاص ک‪ ３‬شاهدي‪ :‬پﻪ دې ک‪ ３‬د دوو تﻨﻮ س‪７‬و شاﻫدي‬ ‫ﻗبﻠﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫‪ _۳‬له دې نه پرته په نورو حقوقو ک‪ ３‬شاهدي‪ :‬پﻪ دې ک‪ ３‬د دوه س‪７‬و او ﻳا ﻳﻮ س‪７‬ی او‬ ‫دوه ＊‪％‬ﻮ شاﻫدي ﻣﻨﻞ کﻴ‪８‬ي‪ ،‬ﻟکﻪ ﻧکاح‪ ،‬طﻼق‪ ،‬وکاﻟت او وصﻴت‪ ،‬اهلل تﻌاﻟی ﻓرﻣاﻳﻲ‪:‬‬

‫‪١٨٠‬‬

‫(اﻟبﻘرة‪ )۲۸۲:‬ژباړه‪ :‬او تاسﻮ ﻟﻪ خپﻠﻮ ＇خﻪ دوه تﻨﻪ س‪７‬ي ‪－‬ﻮاﻫان وﻧﻴسی او کﻪ‬ ‫دوه ﻧارﻳﻨﻪ ﻧﻪ وي ﻧﻮ ﻳﻮ ﻧر او دوه ＊‪ ،３％‬ﻟﻪ ﻫﻐﻮ ‪－‬ﻮاﻫاﻧﻮ ＇خﻪ چ‪ ３‬تاسﻮ ‪ ３４‬وړ ‪２－‬ی‪.‬‬ ‫‪۴‬ـ پﻪ ﻫﻐﻪ ＇ﻪ باﻧدې ‪－‬ﻮاﻫﻲ چ‪ ３‬ﻧارﻳﻨﻪ پرې ﻧﻪ خبرﻳ‪８‬ي‪ ،‬ﻟکﻪ وﻻدت‪ ،‬بکارت او ＊‪％‬ﻴﻨﻪ‬ ‫ﻋﻴﻮب چ‪ ３‬س‪７‬ي ﻳﻲ ﻧشﻲ ﻟﻴدﻻی‪ .‬پﻪ دې ک‪ ３‬د ﻳﻮې ＊‪ ３％‬شاﻫدي ﻫﻢ بسﻨﻪ کﻮي‪.‬‬ ‫پﻪ دې ！ﻮﻟﻮ ک‪ ３‬د شاﻫداﻧﻮ ﻋداﻟت ضروري دی‪ .‬اﻣام ابﻮ ﻳﻮسﻒ (رحﻤﻪ اهلل) واﻳﻲ‪ :‬د ﻫﻐﻪ ﻓاسﻖ‬ ‫شاﻫدي ﻫﻢ ﻗبﻠﻴ‪８‬ي چ‪ ３‬پﻪ خﻠکﻮ ک‪ ３‬ﻣخﻮر او د س‪７‬ﻳتﻮب خاوﻧد وي‪.‬‬

‫زده کﻮﻧکﻲ دې د شﻬادت د تحﻤﻞ او اداء پﻪ اړه خپﻠﻮ ک‪ ３‬پﻮ＊تﻨ‪ ３‬وک‪７‬ي‪ .‬چ‪ ３‬اداء او تحﻤﻞ‬ ‫＇ﻪ تﻪ واﻳﻲ ؟ او د شﻬادت د اﻫﻤﻴت پﻪ اړه دې دوه أﻳتﻮﻧﻪ وژباړئ‪.‬‬

‫‪۱‬ـ شﻬادت د ﻟﻐت او شرﻋ‪ ３‬ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬تﻌرﻳﻒ ک‪７‬ئ ؟‬ ‫‪۲‬ـ د اﻣام ابﻮحﻨﻴﻔﻪ او ابﻮ ﻳﻮسﻒ (رحﻤﻬﻤااهلل )ترﻣﻨ‪ ＃‬د شاﻫد د ﻋداﻟت پﻪ اړه اختﻼف واضح‬ ‫ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪۳‬ـ شﻬادت ＇ﻮ ﻣراتب ﻟري پﻪ ﻫره ﻣرتبﻪ ک‪ ３‬د شاﻫداﻧﻮ ﻧصاب واضح ک‪７‬ئ ؟‬ ‫‪۴‬ـ د شاﻫد ﻟخﻮا د شﻬادت تحﻤﻞ پﻪ ＇ﻮ ډوﻟﻪ دی ؟‬ ‫‪۵‬ـ د شﻬادت ﻟﻔظ او د ﻗضا پﻪ ﻣجﻠس ک‪ ３‬ﻳﻲ وجﻮد ＇ﻪ حکﻢ ﻟري؟‬

‫‪١٨١‬‬

‫ﻧﻬﻪ وﻳشتﻢ لﻮست‬

‫د شﻬادت قبلﻴدل او ﻧﻪ قبلﻴدل‬

‫‪١٨٢‬‬

‫ژباړه‪:‬‬ ‫(‪ )۱‬د ړاﻧده او ﻏﻼم شﻬادت ﻧﻪ ﻗبﻠﻴ‪８‬ي او ﻧﻪ پﻪ ﻗذف ک‪ ３‬د حد شﻮي ا‪－‬ر کﻪ تﻮبﻪ ﻳ‪ ３‬ﻫﻢ‬ ‫وﻳستﻠ‪ ３‬وي‪ .‬د پﻼر شﻬادت د خپﻞ زوی او ﻟﻤسﻲ ﻟپاره ﻧﻪ ﻗبﻠﻴ‪８‬ي او ﻧﻪ د زوی شاﻫدي د خپﻞ‬ ‫ﻣﻮر‪ ،‬پﻼر او ﻧﻴکﻮﻧﻮ ﻟپاره‪.‬‬ ‫(‪ )۲‬د ﻣ‪７５‬ه شاﻫدي د خپﻠ‪ ３‬ﻣﻴرﻣﻨ‪ ３‬او د ﻣﻴرﻣﻨ‪－ ３‬ﻮاﻫﻲ د خپﻞ ﻣ‪７５‬ه پﻪ حﻖ ک‪ ３‬ﻧﻪ ﻗبﻠﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫(‪ )۳‬او د ﻳﻮ شرﻳک ‪－‬ﻮاﻫﻲ دخپﻞ شرﻳک ﻟپاره پﻪ ﻫﻐﻪ ＇ﻪ ک‪ ３‬ﻧﻪ ﻗبﻠﻴ‪８‬ي چ‪ ３‬د دوی پﻪ شرکت‬ ‫پﻮرې اړوﻧد وي‪.‬‬ ‫(‪ )۴‬د ﻳﻮ چا شاﻫدي د خپﻞ ورور او اکا ﻟپاره ﻗبﻠﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫(‪ )۵‬د ﻣخﻨث‪ ،‬پﻪ ﻣ‪７‬و د اجرتﻲ ژړا کﻮﻧک‪ ،３％＊ ３‬سﻨدر ﻏاړې‪ ،‬د ﻟﻬﻮ پﻪ ﻣجﻠسﻮﻧﻮ ک‪ ３‬د‬ ‫شراب ＇‪＋‬ﻮوﻧکی‪ ،‬د طﻨبﻮر وﻫﻮﻧکﻲ‪ ،‬خﻠکﻮ تﻪ د سﻨدرو وﻳﻮﻧکﻲ‪ ،‬د ﻫﻐﻪ چا چ‪ ３‬د داس‪３‬‬ ‫کبﻴره ‪－‬ﻨاﻫﻮﻧﻮ ﻣرتکب کﻴ‪８‬ي چ‪ ３‬حد سره ت‪７‬او ﻟري‪ ،‬د ب‪ ３‬پرتﻮ‪－‬ﻪ (بربﻨ‪ )６‬حﻤام تﻪ ﻧﻨﻮتﻮﻧکﻲ‪،‬‬

‫‪١٨٣‬‬

‫د سﻮد خﻮر‪ ،‬پﻪ ﻧرد او شطرﻧج باﻧدې د ﻗﻤار باز (جﻮار‪－‬ر)‪ ،‬او د سپکﻮ اﻓﻌاﻟﻮ سرتﻪ رسﻮﻧکﻲ‬ ‫‪－‬ﻮاﻫﻲ ﻧﻪ ﻗبﻠﻴ‪８‬ي‪ ،‬ﻫﻤدارﻧ‪／‬ﻪ د ﻫﻐﻪ چا ‪－‬ﻮاﻫﻲ ﻫﻢ ﻧﻪ ﻗبﻠﻴ‪８‬ي چ‪ ３‬پﻪ ＊کاره سﻠﻒ صاﻟحﻴﻨﻮ‬ ‫تﻪ بدې ردې واﻳ‪.３‬‬ ‫(‪ )۶‬ﻟﻪ خطابﻴﻪ ډﻟ‪ ３‬پرتﻪ د ﻧﻮرو ﻫﻮا او ﻫﻮس خاوﻧداﻧﻮ (ﻟﻪ اﻫﻞ سﻨت او جﻤاﻋت ＇خﻪ پرتﻪ‬ ‫ﻧﻮرې ﻣذﻫبﻲ ډﻟ‪ ３‬ﻟکﻪ‪ :‬خﻮارج‪ ،‬ﻣﻌتزﻟﻪ او ﻧﻮرو) ‪－‬ﻮاﻫﻲ ﻗبﻠﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫(‪ )۷‬د ذﻣﻴاﻧﻮ خپﻠﻮک‪ ３‬پﻪ ﻳﻮ بﻞ باﻧدې شاﻫدي ﻣﻨﻞ کﻴ‪８‬ي‪ ،‬ا‪－‬رکﻪ د دوی دﻳﻨﻮﻧﻪ سره جﻼ وي‪.‬‬ ‫(‪ )۸‬د جﻨ‪／‬ﻲ کاﻓر ‪－‬ﻮاﻫﻲ پﻪ ذﻣﻲ باﻧدې ﻧﻪ ﻗبﻠﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫(‪ )۹‬کﻪ د ﻳﻮچا ﻧﻴک‪ ９‬پﻪ بدﻳﻮ ﻏاﻟب‪ ３‬وې‪ ،‬خﻮ ﻟﻪ کبﻴره ‪－‬ﻨاﻫﻮﻧﻮ ＇خﻪ ﻳ‪ ３‬ډډه کﻮﻟﻪ‪ ،‬شاﻫدي ﻳ‪３‬‬ ‫ﻗبﻠﻴ‪８‬ي‪ ،‬ا‪－‬رکﻪ واړه ‪－‬ﻨاﻫﻮﻧﻪ ترې صادرﻳ‪８‬ی‪.‬‬ ‫(‪ )۱۰‬د ﻧا سﻨتﻪ‪ ،‬خصﻲ او وﻟد زﻧا (حراﻣﻲ) ‪－‬ﻮاﻫﻲ ﻣﻨﻞ کﻴ‪８‬ي‪ ،‬د خﻨثی شاﻫدي ﻗبﻠﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫(‪ )۱۱‬کﻠﻪ چ‪ ３‬شﻬادت ﻟﻪ دﻋﻮا سره ﻣﻮاﻓﻖ وي‪ ،‬ﻗبﻠﻴ‪８‬ي‪ ،‬اوکﻪ ورسره ﻣخاﻟﻒ وي‪ ،‬ﻧﻪ‬ ‫ﻗبﻠﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫(‪ )۱۲‬د اﻣام ابﻮ حﻨﻴﻔﻪ (رحﻤﻪ اهلل) پﻪ ﻧزد پﻪ ﻟﻔظ او ﻣﻌﻨا ک‪ ３‬د دوو ‪－‬ﻮاﻫاﻧﻮ اتﻔاق ﻣﻌتبر دی‪ ،‬کﻪ‬ ‫ﻳﻮه پﻪ زرو ‪－‬ﻮاﻫﻲ ووﻳﻠﻪ او بﻞ پﻪ دوه زرو‪ ،‬ﻧﻮ شاﻫدي ‪ ３４‬ﻧﻪ ﻗبﻠﻴ‪８‬ي‪ .‬ابﻮ ﻳﻮسﻒ او ﻣحﻤد‬ ‫(رحﻤﻬﻤا اهلل) واﻳﻲ‪ :‬دا ‪－‬ﻮاﻫﻲ پﻪ زرو ک‪ ３‬ﻗبﻠﻴ‪８‬ي‪ .‬کﻪ ﻳﻮه د زرو او بﻞ د ﻳﻮﻧﻴﻢ زرو شاﻫدي‬ ‫ووﻳﻠﻪ او ﻣدﻋﻲ دﻋﻮا د ﻳﻮﻧﻴﻢ زرو کﻮﻟﻪ پﻪ زرو ﻳ‪－ ３‬ﻮاﻫﻲ ﻗبﻠﻴ‪８‬ي او کﻠﻪ چ‪ ３‬ﻳﻮ د زرو ‪－‬ﻮاﻫﻲ‬ ‫ورک‪７‬ي او بﻞ وواﻳﻲ‪ :‬پﻨ‪％‬ﻪ سﻮه ﻳ‪ ３‬اداء ک‪７‬ې دي‪ ،‬ﻧﻮ د زرو ﻟپاره ﻳﻲ ‪－‬ﻮاﻫﻲ ﻣﻨﻞ کﻴ‪８‬ي او دا‬ ‫خبره بﻪ ﻳ‪ ３‬ﻧﻪ اورﻳدل کﻴ‪８‬ي چ‪ ３‬ده اداء ک‪７‬ي دي‪ ،‬ﻣ‪／‬ر دا چ‪ ３‬ﻳﻮ تﻦ بﻞ (پﻪ اداء کﻮﻟﻮ) ورسره‬ ‫شاﻫدي وواﻳﻲ او د شاﻫد ﻟپاره پکار دي چ‪ ３‬کﻠﻪ پدې پﻮه وي (چ‪ ３‬پﻨ‪％‬ﻪ سﻮه ‪ ３４‬بﻴرتﻪ ورک‪７‬ې)‬ ‫چﻲ ‪－‬ﻮاﻫﻲ پﻪ زرو وﻧﻪ واﻳﻲ‪ ،‬تر＇ﻮ چ‪ ３‬ﻣدﻋﻲ اﻗرار وک‪７‬ي چ‪ ３‬ﻣا پﻨ‪％‬ﻪ سﻮه اخستﻲ دي‪.‬‬ ‫(‪ )۱۳‬او کﻠﻪ چ‪ ３‬دوه کساﻧﻮ شاﻫدي ووﻳﻠﻪ چ‪ ３‬ده زﻳد د ﻟﻮی اختر پﻪ ورځ پﻪ ﻣکﻪ ک‪ ３‬وواژه‬ ‫او دوو تﻨﻮ ﻧﻮرو ‪－‬ﻮاﻫﻲ ووﻳﻠﻪ چ‪ ３‬ﻫﻐﻪ د ﻟﻮی اختر پﻪ ورځ پﻪ کﻮﻓﻪ ک‪ ３‬وواژه او د حاکﻢ پﻪ‬

‫‪١٨٤‬‬

‫وړاﻧدې(پﻪ ﻳﻮ وخت ک‪ )３‬را جﻤﻊ شﻮل‪ ،‬د دواړو ‪－‬ﻮاﻫﻲ بﻪ ﻧﻪ ﻗبﻠﻮي‪ ،‬کﻪ د دوی ﻧﻪ ﻳﻮه (ډﻟﻪ)‬ ‫ﻳ‪ ３‬ﻣخک‪ ３‬شﻮه‪ ،‬او ﻗاضﻲ حکﻢ پرې وک‪ ،７‬بﻴا دا بﻠﻪ (ډﻟﻪ) د ‪－‬ﻮاﻫاﻧﻮ حاضره شﻮه‪( ،‬د دوﻳﻤ‪３‬‬ ‫ډﻟ‪－ ３‬ﻮاﻫﻲ) ﻧﻪ ﻗبﻠﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫(‪ )۱۴‬ﻗاضﻲ بﻪ د چا پﻪ تﻮروﻟﻮ (چ‪ ３‬د ﻣدﻋﻲ پﻪ ‪－‬ﻮاﻫاﻧﻮ باﻧدې د ﻓسﻖ تﻮر وﻟ‪／‬ﻮي) او پﻪ ﻧﻔی‬ ‫(چ‪ ３‬داس‪ ３‬ﻧﻪ دی) باﻧدې ‪－‬ﻮاﻫﻲ ﻧﻪ اوري او پﻪ دې باﻧدې بﻪ ﻓﻴصﻠﻪ ﻫﻢ ﻧﻪ کﻮي‪.‬‬ ‫(‪ )۱۵‬پﻪ ﻧا ﻟﻴدﻟﻲ شﻲ باﻧدې د شاﻫد ﻟپاره ‪－‬ﻮاﻫﻲ ورکﻮل جاﻳز ﻧﻪ دي‪ ،‬ﻣ‪／‬ر پﻪ ﻧسب‪ ،‬ﻣرګ‪،‬‬ ‫ﻧکاح‪ ،‬دخﻮل او د ﻗاضﻲ پﻪ وﻻﻳت (ﻟﻪ ﻧﻪ ﻟﻴدﻟﻮ سره سره) پﻪ ﻫﻐﻪ صﻮرت ک‪－ ３‬ﻮاﻫﻲ ورکﻮل‬ ‫ورتﻪ روا دي چ‪ ３‬داس‪＇ ３‬ﻮک ورتﻪ پرې خبر ورک‪７‬ي چ‪ ３‬دی ‪ ３４‬پﻪ صدق باوري وي‪.‬‬ ‫شرحﻪ‬ ‫د شهادت د نه قبليدو الملونه‬

‫د ﻗدوري د ﻣتﻦ د تﻔصﻴﻞ ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬د شﻬادت د ﻧﻪ ﻗبﻠﻴدو ﻻﻣﻠﻮﻧﻪ پﻪ ﻻﻧدې ډول دي‪:‬‬ ‫‪ -۱‬د ﻫﻐﻪ چا شاﻫدي ﻧﻪ ﻗبﻠﻴ‪８‬ي چﻲ د شﻬادت پﻪ ﻣﻮضﻮع باﻧدې پﻪ ﻋﻠﻢ راوستﻮ ک‪ ３４ ３‬ستﻮﻧزه‬ ‫وي‪ ،‬ﻟکﻪ ړوﻧد‪＄ ،‬کﻪ دی د خپﻞ ﻣﻌذرت ﻟﻪ کبﻠﻪ پﻪ پﻮره تﻮ‪－‬ﻪ پﻪ پﻴ‪＋‬ﻪ ﻋﻠﻢ ﻧشی راوستﻠی‪.‬‬ ‫‪ -۲‬د ﻫﻐﻪ چا شاﻫدي ﻧﻪ ﻗبﻠﻴ‪８‬ي چ‪ ３‬پﻪ اﻫﻠﻴت ک‪ ３４ ３‬ﻧﻘصان وي‪ ،‬ﻟکﻪ ﻣر‪ ،３４‬او ﻫﻤداراز د‬ ‫کاﻓر شاﻫدي پر ﻣسﻠﻤان باﻧدې ﻧﻪ ﻗبﻠﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫‪ -۳‬د ﻫﻐﻪ چا شاﻫدي ﻧﻪ ﻗبﻠﻴ‪８‬ي چ‪ ３‬د ﻣشﻬﻮد بﻪ ﻣﻮضﻮع د اثبات ‪＂－‬ﻪ ده تﻪ ور‪－‬ر‪＄‬ﻲ‪ ،‬ﻟکﻪ د‬ ‫اصﻮﻟﻮ‪ ،‬ﻓروﻋﻮ‪ ،‬زوج‪ ،‬او پﻪ شرﻳک ﻣال ک‪ ３‬د شرﻳک ﻟپاره ‪－‬ﻮاﻫﻲ‪.‬‬ ‫‪ -۴‬د ＊کاره ﻓاسﻖ ‪－‬ﻮاﻫﻲ ﻧﻪ ﻗبﻠﻴ‪８‬ي‪＄ ،‬کﻪ چ‪ ３‬د ﻫﻐﻪ وﻳﻨا باوري ﻧﻪ وي‪ ،‬د دروﻏﻮ احتﻤال پﻪ‬ ‫ک‪ ３‬زﻳات وي‪ ،‬ﻟکﻪ پﻪ ﻗذف ک‪ ３‬ﻣحدود‪ ،‬پﻪ شرابﻮ روږدی (ﻣﻌتاد)‪ ،‬زﻧاکار او ﻧﻮر ﻓاسﻘان چ‪３‬‬ ‫ﻓسﻖ ‪＇ ３４‬ر‪－‬ﻨد وي‪.‬‬ ‫‪ -۵‬د سپک س‪７‬ي ‪－‬ﻮاﻫﻲ ﻫﻢ ﻧﻪ ﻣﻨﻞ کﻴ‪８‬ي‪＄ ،‬کﻪ دی ﻟﻪ دروﻏﻮ وﻳﻠﻮ ＇خﻪ د درﻧ‪＋‬ت او ﻣروت‬

‫‪١٨٥‬‬

‫د ﻧﻪ رﻋاﻳت ﻟﻪ کبﻠﻪ‪ ،‬ډډه ﻧﻪ کﻮي‪ ،‬ﻟکﻪ د سپﻮ او ﻣرﻏاﻧﻮ جﻨ‪／‬ﻮوﻧکﻲ‪ ،‬بربﻨ‪ ６‬ﻟﻤبﻴدوﻧکﻲ‪ ،‬د‬ ‫ﻋرف او دود پﻪ اﻋتبار د ﻧﻮرو سپکﻮ چارو سر تﻪ رسﻮوﻧکﻲ خﻠک‪.‬‬ ‫سپکﻮوﻧک‪ ３‬چارې د ！ﻮﻟﻨ‪ ３‬د دود او ﻋرف پﻪ بدﻟﻮن بدﻟﻴدای رابدﻟﻴدای شﻲ‪ ،‬کﻴدای شﻲ‬ ‫‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬کسبﻮﻧﻪ پﻪ پخﻮا زﻣاﻧﻮ ک‪ ３‬سپک‪ ３‬چارې ‪２－‬ﻞ شﻮې وي‪ ،‬خﻮ اوس خﻠک د ﻫﻐﻮ کاسباﻧﻮ‬ ‫تﻪ پﻪ سپکﻪ ستر‪－‬ﻪ ﻧﻪ ‪－‬ﻮري‪ ،‬او ﻳا د دې پﻪ خﻼف کﻴدای شﻲ ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬کسبﻮﻧﻪ بﻪ پخﻮا سپک‬ ‫ﻧﻪ ‪２－‬ﻞ کﻴدل‪ ،‬اوس بﻪ سپک ‪２－‬ﻞ کﻴ‪８‬ي‪ ،‬ﻧﻮ د شﻬادت د ﻗبﻮل او ﻧﻪ ﻗبﻮل حکﻢ ﻫﻢ د دود ﻟﻪ‬ ‫بدﻟﻮن سره بدﻟﻴ‪８‬ي‪.‬‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ خپﻠﻪ ډﻟﻪ(‪－‬روپ) ک‪ ３‬د ﻫﻐﻮ چارو ﻟست وﻟﻴکﻲ‪ ،‬چ‪ ３‬د اوسﻨﻲ دود پر‬ ‫بﻨس＀ ‪ ３４‬سرتﻪ رسﻮوﻧکﻲ سپکﻮاﻟﻲ تﻪ ﻣﻨسﻮبﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫د ‪－‬واهانو اتفاق او اختالف‪ :‬اﻣام ابﻮحﻨﻴﻔﻪ (رحﻤﻪ اهلل) پﻪ ﻟﻔظ او ﻣﻌﻨی ک‪ ３‬د دوو‪－‬ﻮاﻫاﻧﻮ‬ ‫اتﻔاق شرط ‪２－‬ﻲ‪ .‬او(ابﻮ ﻳﻮسﻒ او ﻣحﻤد) (رحﻤﻬﻤااهلل) ﻳﻮازې پﻪ ﻣﻌﻨی ک‪ ３‬اتﻔاق شرط ‪２－‬ﻲ‪،‬‬ ‫ﻧﻮ کﻪ ﻳﻮه شاﻫد د زرو او بﻞ د دوه زرو ‪－‬ﻮاﻫﻲ ورک‪７‬ه‪ ،‬پﻪ زرو باﻧدې دواړه پﻪ ﻣﻌﻨا ک‪ ３‬اتﻔاق سره‬ ‫ﻟري خﻮ پﻪ ﻟﻔظ ک‪ ３４ ３‬اختﻼف دی‪ ،‬ﻧﻮ د اﻣام صاحب پﻪ ﻧزد ‪－ ３４‬ﻮاﻫﻲ ﻧﻪ ﻣﻨﻞ کﻴ‪８‬ي او د‬ ‫صاحبﻴﻨﻮ پﻪ ﻧزد پﻪ زرو باﻧدي ﻣﻨﻞ کﻴ‪８‬ي‪ ،‬او پﻪ پاتی ﻳﻮ زر باﻧدي د شاﻫدی ﻧصاب ﻧﻪ پﻮره کﻴ‪８‬ي‪،‬‬ ‫ﻧﻮ پﻪ ﻫﻐﻪ شاﻫدي ﻧﻪ ﻣﻨﻞ کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫يادونه‪ :‬پﻪ کﻮم ＇ﻴز باﻧدې چ‪ ３‬د ﻟﻴدﻟﻮ او کتﻠﻮ ﻟﻪ ﻻرې ﻋﻠﻢ حاصﻞ ﻧشﻲ پﻪ ﻫﻐﻲ باﻧدې ‪－‬ﻮاﻫﻲ‬ ‫ورکﻮل پﻪ اجﻤاع سره جاﻳز ﻧﻪ دي‪ .‬خﻮ پﻪ ﻳﻮ ＇ﻮ ﻣساﻳﻠﻮ ک‪ ３‬پرتﻪ ﻟﻪ ﻟﻴدﻟﻮ ﻫﻢ ‪－‬ﻮاﻫﻲ ورکﻮل‬ ‫صحﻴح دي‪ ،‬ﻫﻐﻪ ﻣساﻳﻞ دا دي‪.‬‬ ‫‪ -۱‬ﻧسب ‪ -۲‬ﻣرګ ‪ -۳‬ﻧکاح ‪ -۴‬دخﻮل (واده او ﻳﻮ‪＄‬ای کﻴدل) ‪ -۵‬د ﻗاضﻲ پﻪ واکﻤﻨﻲ‬

‫‪١٨٦‬‬

‫او صﻼحﻴت(چ‪ ３‬دی پﻪ ﻓﻼﻧﻲ وخت ک‪ ３‬برحال ﻗاضﻲ و) ‪ -۶‬ﻋتﻖ ‪ -۷‬وﻻء ‪ -۸‬ﻣﻬر‬ ‫‪ -۹‬وﻗﻒ‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د استاذ پﻪ ﻣرستﻪ د پﻮرتﻨﻴﻮ ﻧﻬﻮ ﻣسآﻟﻮ ﻟپاره صﻮرتﻮﻧﻪ جﻮړ ک‪７‬ي‪.‬‬

‫‪ -۱‬د سﻮد خﻮر د ﻣ‪７‬زاﻧﻮ او د چر‪－‬اﻧﻮ جﻨ‪／‬ﻮوﻧکﻲ شﻬادت وﻟ‪ ３‬ﻧﻪ ﻗبﻠﻴ‪８‬ي ؟‬ ‫‪ -۲‬د ‪－‬ﻮاﻫاﻧﻮ د اتﻔاق او اختﻼف پﻪ اړه ﻣذاﻫب بﻴان ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ -۳‬د پﻼر ‪－‬ﻮاﻫﻲ د اوﻻد‪ ،‬او د اوﻻد ‪－‬ﻮاﻫﻲ د پﻼر ﻟپاره ＇ﻪ حکﻢ ﻟري ؟‬ ‫‪ -۴‬د ورور او اکا ﻟپاره ‪－‬ﻮاﻫﻲ جاﻳزه ده او کﻪ ﻧﻪ ؟‬ ‫‪ -۵‬ﻋادل ‪－‬ﻮاه چاتﻪ واﻳﻲ؟‬ ‫‪ -۶‬د حربﻲ شﻬادت پﻪ ذﻣﻲ باﻧدې جاﻳز دی او کﻪ ﻧﻪ؟‬

‫‪١٨٧‬‬

‫د‪４‬رشﻢ لﻮست‬

‫پﻪ شﻬادت باﻧدې شﻬادت‬

‫‪١٨٨‬‬

١٨٩

‫ژباړه‪:‬‬ ‫(‪ )۱‬ﻫر حﻖ چ‪ ３‬پﻪ شبﻬﻪ ﻧﻪ ساﻗطﻴ‪８‬ي پﻪ ﻫﻐﻪ ک‪ ３‬پﻪ شﻬادت باﻧدې شﻬادت جاﻳز دی‪ ،‬او پﻪ‬ ‫حدودو او ﻗصاص ک‪ ３‬جاﻳز ﻧﻪ دی‪.‬‬ ‫(‪ )۲‬د دوو شاﻫداﻧﻮ ‪－‬ﻮاﻫﻲ د دوو شاﻫداﻧﻮ پﻪ ‪－‬ﻮاﻫﻲ جاﻳزه ده‪ ،‬د ﻳﻮه شﻬادت د ﻳﻮه پﻪ شﻬادت‬ ‫ﻧﻪ ﻗبﻠﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫(‪ )۳‬د ‪－‬ﻮاه ﻧﻴﻮﻟﻮ طرﻳﻘﻪ دا ده‪ ،‬چ‪ ３‬اصﻠﻲ شاﻫد ﻓرﻋﻲ شاﻫد تﻪ وواﻳﻲ‪ :‬زﻣا پﻪ شاﻫدۍ ‪－‬ﻮاه شﻪ‪،‬‬ ‫زه ‪－‬ﻮاﻫﻲ ورکﻮم چ‪ ３‬ﻓﻼﻧی د ﻓﻼﻧﻲ زوی زﻣا پﻪ وړاﻧدې پﻪ دوﻣره ＇ﻪ اﻗرار وک‪ ７‬او زه ﻳ‪ ３‬پﻪ‬ ‫‪＄‬ان شاﻫد وﻧﻴﻮﻟﻢ‪ .‬کﻪ دا ﻳ‪ ３‬و ﻧﻪ وﻳﻞ چ‪ ３‬زه ﻳ‪ ３‬پﻪ ‪＄‬ان شاﻫد وﻧﻴﻮﻟﻢ‪ ،‬ﻫﻢ جاﻳز ده‪.‬‬ ‫(‪ )۴‬ﻓرﻋی شاﻫد بﻪ د (شاﻫدی) د اداء کﻮﻟﻮ پﻪ وخت ک‪ ３‬واﻳﻲ‪ :‬زه د دې خبرې ‪－‬ﻮاﻫﻲ ورکﻮم‬ ‫چ‪ ３‬ﻓﻼﻧﻲ د ﻓﻼﻧﻲ زوی‪ ،‬زه پﻪ خپﻠﻪ ‪－‬ﻮاﻫ‪ ９‬شاﻫد ک‪７‬م چ‪ ３‬دی شاﻫدي ورکﻮي چ‪ ３‬ﻓﻼﻧﻲ‬ ‫د ده پﻪ وړاﻧدې پﻪ دوﻣره ＇ﻪ باﻧدې اﻗرار وک‪ ７‬او راتﻪ ﻳﻲ ووﻳﻞ‪ :‬چ‪ ３‬زﻣا پﻪ ﻫﻤدې ‪－‬ﻮاﻫ‪９‬‬ ‫باﻧدې ‪－‬ﻮاﻫﻲ ورک‪７‬ه‪.‬‬ ‫(‪ )۵‬د ﻓرﻋﻲ شاﻫداﻧﻮ شاﻫدي ﻧﻪ ﻗبﻠﻴ‪８‬ي ﻣ‪／‬ر ﻫﻐﻪ ﻣﻬال چ‪ ３‬اصﻠﻲ شاﻫدان ﻣ‪７‬ه شﻲ او ﻳا د‬ ‫درﻳﻮ ور‪＄‬ﻮ د سﻔر پﻪ اﻧدازه پﻪ سﻔر ﻏاﻳب شﻲ او ﻳا پﻪ داس‪ ３‬ﻧاروﻏ‪ ９‬اختﻪ شﻲ چ‪ ３‬ﻟﻪ اﻣﻠﻪ ﻳ‪３‬‬ ‫د حاکﻢ ﻣجﻠس تﻪ حاضرﻳدای ﻧشﻲ‪.‬‬ ‫(‪ )۶‬کﻪ اصﻠﻲ شاﻫداﻧﻮ ﻓرﻋﻲ شاﻫدان ﻋادﻻن و‪２－‬ﻞ‪ ،‬ﻧﻮ جاﻳزه ده‪ ،‬او کﻪ ﻟﻪ تﻌدﻳﻞ ＇خﻪ ﻳ‪３‬‬ ‫چپ پاتﻪ شﻮل بﻴا ﻫﻢ جاﻳزه ده‪ ،‬او ﻗاضﻲ بﻪ د دوی حال ‪－‬ﻮري (چ‪ ３‬ﻋادﻻن دي او کﻪ ﻧﻪ؟)‪.‬‬ ‫(‪ )۷‬کﻪ اصﻠﻲ شاﻫداﻧﻮ ﻟﻪ شاﻫدۍ ＇خﻪ اﻧکار وک‪ ،７‬ﻧﻮ بﻴا د ﻓرﻋﻲ شاﻫداﻧﻮ شﻬادت ﻧﻪ‬ ‫ﻗبﻠﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫(‪ )۸‬د درواﻏجﻦ شاﻫد پﻪ اړه اﻣام ابﻮ حﻨﻴﻔﻪ (رحﻤﻪ اهلل) واﻳﻲ‪ :‬پﻪ بازار ک‪ ３‬پﻪ ‪－‬ر‪＄‬ﻮﻟﻮ ﻳﻲ‬

‫‪١٩٠‬‬

‫ﻣشﻬﻮروم او تﻌزﻳر ﻧﻪ ورکﻮم‪ .‬ابﻮ ﻳﻮسﻒ او ﻣحﻤد (رحﻤﻬﻤااهلل ) واﻳﻲ چ‪ ３‬پﻪ وﻫﻠﻮ سره درد‬ ‫ورکﻮو او بﻨدي کﻮو ﻳ‪.３‬‬ ‫(‪ )۹‬کﻠﻪ چ‪ ３‬شاﻫدان ﻟﻪ خپﻠ‪－ ３‬ﻮاﻫ‪＇ ９‬خﻪ پخﻮا ﻟﻪ حکﻢ کﻮﻟﻮ و‪－‬ر‪＄‬ﻴدل‪ ،‬ﻧﻮ شاﻫدي ﻳ‪３‬‬ ‫ساﻗطﻪ شﻮه او ﻫ‪ ＆５‬تاوان ورباﻧدې ﻧﻪ را‪＄‬ﻲ‪.‬‬ ‫کﻪ چﻴرې د دوی پﻪ ‪－‬ﻮاﻫ‪ ９‬ﻓﻴصﻠﻪ وشﻮه او بﻴا و‪－‬ر‪＄‬ﻴدل حکﻢ ﻧﻪ ﻓسخﻪ کﻴ‪８‬ي او ＇ﻪ چ‪ ３‬د‬ ‫دوی پﻪ ‪－‬ﻮاﻫ‪ ９‬سره ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ تﻠﻠﻲ وي‪ ،‬د ﻫﻐﻮ تاوان ورباﻧدې واجب دی‪.‬‬ ‫(‪ )۱۰‬د حاکﻢ ﻟﻪ حضﻮره پرتﻪ ﻟﻪ شاﻫدۍ ‪－‬ر‪＄‬ﻴدل ﻧﻪ صحﻴح کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫(‪ )۱۱‬کﻠﻪ چ‪ ３‬دوه شاﻫدان پﻪ ﻳﻮ ﻣال شاﻫدي ورک‪７‬ي او حاکﻢ ورباﻧدې حکﻢ صادر ک‪７‬ي‪ ،‬بﻴا‬ ‫دواړه ﻟﻪ خپﻠ‪－ ３‬ﻮاﻫ‪ ９‬و‪－‬ر‪＄‬ﻲ‪ ،‬دواړه د ﻣشﻬﻮد ﻋﻠﻴﻪ (ﻫﻐﻪ ＇ﻮک چ‪ ３‬پﻪ خﻼف ‪－ ３４‬ﻮاﻫﻲ‬ ‫ورک‪７‬ل شﻮې) ﻟپاره ضاﻣﻨان دي‪ .‬او کﻪ ﻳﻮ پک‪ ３‬ﻟﻪ خپﻠ‪－ ３‬ﻮاﻫ‪ ９‬را و‪－‬ر‪＄‬ﻴد د ﻧﻴﻤاﻳﻲ ﻣال‬ ‫ضاﻣﻦ دی‪.‬‬ ‫(‪ )۱۲‬کﻪ درې کسان پﻪ ﻳﻮ ﻣال باﻧدې ‪－‬ﻮاﻫان تﻴر شﻮل او ﻳﻮ ترې و‪－‬ر‪＄‬ﻴد‪ ،‬ﻧﻮ پﻪ ده باﻧدې ضﻤان‬ ‫(تاوان) ﻧشتﻪ‪ .‬کﻪ بﻞ ﻫﻢ و‪－‬ر‪＄‬ﻴد ﻧﻮ بﻴا دواړه ‪－‬ر‪＄‬ﻴدﻟ‪－ ３‬ﻮاﻫان د ﻧﻴﻢ ﻣال ضاﻣﻦ دي‪.‬‬ ‫(‪ )۱۳‬کﻪ ﻳﻮ س‪７‬ي او دوو ＊‪％‬ﻮ شاﻫدي ورک‪７‬ه‪ ،‬بﻴا ﻳﻮه ＊‪％‬ﻪ ﻟﻪ خپﻠ‪－ ３‬ﻮاﻫ‪＇ ９‬خﻪ و‪－‬ر‪＄‬ﻴده‪ ،‬د‬ ‫حﻖ د ＇ﻠﻮرﻣ‪ ３‬برخ‪ ３‬ضاﻣﻨﻪ ده‪ ،‬کﻪ دواړه ＊‪ ３％‬و‪－‬ر‪＄‬ﻴدې ﻧﻮ د ﻧﻴﻤاﻳﻲ حﻖ ضاﻣﻨاﻧ‪ ３‬دي‪.‬‬ ‫(‪ )۱۴‬کﻪ ﻳﻮ س‪７‬ی او ﻟس ＊‪－ ３％‬ﻮاﻫاﻧ‪ ３‬شﻮې او اتﻪ ور＇خﻪ بﻴرتﻪ و‪－‬ر‪＄‬ﻴدې‪ ،‬ﻧﻮ پﻪ دوی‬ ‫ضﻤان ﻧشتﻪ‪،‬کﻪ بﻠﻪ ＊‪％‬ﻪ ﻫﻢ ﻟﻪ شاﻫدۍ و‪－‬ر‪＄‬ﻴده‪ ،‬ﻧﻮ د ＇ﻠﻮرﻣ‪ ３‬برخ‪ ３‬حﻖ ذﻣﻪ واري پﻪ دې‬ ‫！ﻮﻟﻮ ＊‪％‬ﻮ باﻧدې ده‪ ،‬کﻪ س‪７‬ی او ！ﻮﻟ‪ ３％＊ ３‬و‪－‬ر‪＄‬ﻴدې ﻧﻮ د اﻣام ابﻮحﻨﻴﻔﻪ (رحﻤﻪ اهلل) پﻪ‬ ‫ﻧزد پدې س‪７‬ي د حﻖ شپ‪８‬ﻣﻪ برخﻪ ده او پﻪ ＊‪％‬ﻮ باﻧدې پﻪ شپ‪８‬و ک‪ ３‬پﻨ‪％‬ﻪ برخ‪ ３‬حﻖ دی او‬ ‫ابﻮﻳﻮسﻒ او ﻣحﻤد (رحﻤﻬﻤااهلل) واﻳﻲ چ‪ ３‬ﻧﻴﻢ حﻖ پﻪ س‪７‬ي دی او ﻧﻴﻢ پﻪ ＊‪％‬ﻮ دى‪.‬‬ ‫(‪ )۱۵‬کﻪ دوو تﻨﻮ پﻪ ﻳﻮه ＊‪％‬ﻪ باﻧدې د ﻧکاح ‪－‬ﻮاﻫﻲ ورک‪７‬ه‪ ،‬چ‪ ３‬ﻣﻬر ‪ ３４‬د ﻣﻬر ﻣثﻞ پﻪ اﻧدازه‬ ‫و＊ﻮد‪ ،‬او ﻳا ﻟﻪ دې ＇خﻪ زﻳات‪ ،‬بﻴا ‪ ３４‬رجﻮع وک‪７‬ه‪ ،‬ﻧﻮ تاوان ورباﻧدې ﻧشتﻪ او کﻪ ﻟﻪ ﻣﻬر ﻣثﻞ‬ ‫＇خﻪ پﻪ کﻤﻪ اﻧدازه ‪ ３４‬ﻣﻬر و＊ﻮد‪ ،‬بﻴا ‪ ３４‬رجﻮع وک‪７‬ه‪( ،‬پﻪ دې صﻮرت ک‪ ３‬ﻫﻢ) د ﻧﻘصان‬ ‫ضاﻣﻨان ﻧﻪ ‪－‬ر‪＄‬ﻲ‪.‬‬

‫‪١٩١‬‬

‫(‪ )۱۶‬او ﻫﻤدا راز کﻪ دواړو پﻪ ﻳﻮ س‪７‬ي باﻧدې د ﻳﻮې ＊‪ ３％‬پﻪ ﻧکاح کﻮﻟﻮ ﻟﻪ ﻣﻬر ﻣثﻞ او ﻳا ﻟﻪ‬ ‫ﻫﻐﻪ ＇خﻪ پﻪ کﻢ شاﻫدي ورک‪７‬ه‪ ،‬بﻴا ‪ ３４‬رجﻮع وک‪７‬ه‪ ،‬ضاﻣﻨان ﻧﻪ ‪－‬ر‪＄‬ﻲ‪ ،‬او کﻪ ﻟﻪ ﻣﻬر ﻣثﻞ ＇خﻪ‬ ‫‪ ３４‬پﻪ زﻳات ﻣﻬر ‪－‬ﻮاﻫﻲ ورک‪７‬ه بﻴا ‪ ３４‬رجﻮع وک‪７‬ه‪ ،‬د زﻳادت ضاﻣﻨان ‪－‬ر‪＄‬ﻲ‪.‬‬ ‫(‪ )۱۷‬اوکﻪ پﻪ بﻴﻌﻪ باﻧدې ‪ ３４‬د ﻣثﻞ پﻪ ﻗﻴﻤت او ﻳا زﻳات ﻟﻪ دې ＇خﻪ شاﻫدي ووﻳﻠﻪ‪ ،‬بﻴا دواړه‬ ‫ﻟﻪ خپﻠ‪ ３‬شاﻫدۍ ＇خﻪ و‪－‬ر‪＄‬ﻴدل دواړه ﻧﻪ دي ضاﻣﻦ او کﻪ د ﻗﻴﻤت ﻧﻪ پﻪ کﻤﻪ اﻧدازه (ثﻤﻨﻮ)‬ ‫باﻧدې ‪－ ３４‬ﻮاﻫﻲ ووﻳﻠﻪ‪ ،‬ﻧﻮد ﻧﻘصان ضاﻣﻦ دي‪.‬‬ ‫(‪ )۱۸‬کﻪ ﻳﻮ چا پﻪ ﻳﻮ س‪７‬ي پﻪ دې خبره شاﻫدي ورک‪７‬ه چ‪ ３‬ﻟﻪ دخﻮل (کﻮرواﻟﻲ) ＇خﻪ وړاﻧدې‬ ‫ﻳ‪ ３‬خپﻠ‪ ３％＊ ３‬تﻪ طﻼق ورک‪７‬ی دی‪ ،‬بﻴا دواړه و‪－‬ر‪＄‬ﻴدل‪ ،‬دواړه د ﻧﻴﻤاﻳﻲ ﻣﻬر ضاﻣﻦ دي او‬ ‫کﻪ ‪－‬ﻮاﻫﻲ د کﻮرواﻟﻲ ﻧﻪ پﻪ وروستﻪ طﻼق ورکﻮﻟﻮ وه‪ ،‬ﻧﻮ بﻴا ضاﻣﻦ ﻧﻪ دي‪.‬‬ ‫(‪ )۱۹‬کﻪ (دوو تﻨﻮ) پﻪ ﻗصاص ‪－‬ﻮاﻫﻲ ورک‪７‬ه‪ ،‬بﻴا ‪ ３４‬ﻟﻪ ﻗتﻞ ＇خﻪ وروستﻪ رجﻮع وک‪７‬ه‪ ،‬د دﻳت‬ ‫ضاﻣﻦ ‪２－‬ﻞ کﻴ‪８‬ي‪ ،‬خﻮ ﻧﻪ ﻗصاصﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫(‪ )۲۰‬کﻪ د ﻓرﻋ‪ ３‬شاﻫدان و‪－‬ر‪＄‬ﻴدل‪ ،‬دوی ضاﻣﻦ دي او کﻪ اصﻠﻲ شاﻫدان و‪－‬ر‪＄‬ﻴدل او وﻳﻲ‬ ‫وﻳﻞ‪ :‬چ‪ ３‬ﻣﻮﻧ‪ ８‬د ﻓرﻋ‪ ３‬شاﻫدان پﻪ خپﻠﻪ شاﻫدي باﻧدې شاﻫدان ک‪７‬ي ﻧﻪ دي‪ ،‬ﻧﻮ پﻪ دوی ضﻤان‬ ‫ﻧشتﻪ‪ ،‬او کﻪ وﻳﻲ وﻳﻞ‪ :‬دوی ﻣﻮ ‪－‬ﻮاﻫان ک‪７‬ل او ﻏﻠطﻲ ﻣﻮ وک‪７‬ه‪ ،‬ﻧﻮ بﻴا ضاﻣﻨان دي‪.‬کﻪ د ﻓرع‬ ‫شاﻫداﻧﻮ ووﻳﻞ‪ :‬اصﻠﻲ شاﻫداﻧﻮ دروغ وﻳﻠﻲ وو او ﻳا پﻪ ‪－‬ﻮاﻫ‪ ９‬ک‪ ３‬ﻏﻠط شﻮي دي د دوی خبرې‬ ‫تﻪ بﻪ ﻧشﻲ کتﻞ کﻴدای (＇ﻪ اثر د دوی پﻪ وﻳﻨا ﻧﻪ ﻣرتبﻴ‪８‬ي)‪.‬‬ ‫(‪ )۲۱‬کﻪ ＇ﻠﻮرو تﻨﻮ شاﻫداﻧﻮ پﻪ زﻧا ‪－‬ﻮاﻫﻲ ورک‪７‬ه او دوو پﻪ احصان سره‪ .‬بﻴا د احصان شاﻫدان‬ ‫و‪－‬ر‪＄‬ﻴدل‪ ،‬دوی ضاﻣﻦ ﻧﻪ دي‪.‬‬ ‫(‪ )۲۲‬کﻠﻪ چ‪ ３‬تزکﻴﻪ کﻮﻧکی ﻟﻪ تزکﻴ‪＇ ３‬خﻪ و‪－‬ر‪＄‬ﻲ‪ ،‬ﻧﻮ ضاﻣﻨان دي‪.‬‬ ‫(‪ )۲۳‬کﻠﻪ چ‪ ３‬دوو شاﻫداﻧﻮ د چا پﻪ ﻗسﻢ شاﻫدي ورک‪７‬ه او دوو شاﻫداﻧﻮ د شرط پﻪ وجﻮد‬ ‫شاﻫدي ورک‪７‬ه بﻴا ！ﻮل و‪－‬ر‪＄‬ﻴدل‪ ،‬ﻧﻮ تاوان ﻳﻮازې د ﻗسﻢ پﻪ شاﻫداﻧﻮدی‪.‬‬ ‫شرحﻪ‬ ‫په شهادت باندې شهادت‪ :‬ﻛﻠﻪ ﻛﻠﻪ اصﻞ شاﻫدان د ‪＄‬ﻴﻨﻮ ستﻮﻧزو ﻟﻪ اﻣﻠﻪ ﻧشﻲ کﻮﻻی چ‪３‬‬

‫‪١٩٢‬‬

‫ﻣحکﻤ‪ ３‬تﻪ حاضر شﻲ او د ﻗاضﻲ پﻪ وړاﻧدې ‪－‬ﻮاﻫﻲ اداء ک‪７‬ي‪ ،‬ﻧﻮ بﻞ ＇ﻮک د ﻓرﻋ‪ ３‬پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ‬ ‫پﻪ خپﻠﻪ ‪－‬ﻮاﻫ‪ ９‬شاﻫد ‪－‬ر‪＄‬ﻮي‪ ،‬او ورتﻪ واﻳﻲ‪ :‬زه د دې پﻴ‪ ３＋‬شاﻫد ﻳﻢ‪ ،‬تاسﻮ د ﻗاضﻲ پﻪ ﻣجﻠس‬ ‫ک‪ ３‬زﻣا پﻪ دې ‪－‬ﻮاﻫ‪－ ،９‬ﻮاﻫﻲ ورک‪７‬ئ‪ ،‬او د ﻓرع شاﻫدان چ‪ ３‬دا کار سرتﻪ ورسﻮي‪－ ،‬ﻮاﻫﻲ‬ ‫‪ ３４‬ﻣﻨﻞ کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫د فرع شاهد د شاهدۍ د قبل‪５‬دلو شرط‪ :‬د ﻓرﻋﻲ شاﻫداﻧﻮ شاﻫدي ﻫﻐﻪ ﻣﻬال ﻗبﻠﻴ‪８‬ي چ‪３‬‬ ‫کﻠﻪ د اصﻠﻲ شاﻫداﻧﻮ ‪－‬ﻮاﻫﻲ ورکﻮل ستﻮﻧزﻣﻦ شﻲ‪ ،‬ﻳا ﻣ‪７‬ه شﻲ ﻳا د درﻳﻮ ور‪＄‬ﻮ پﻪ سﻔر ﻏاﻳب‬ ‫شﻲ او ﻳا پﻪ داس‪ ３‬ﻧاروﻏ‪ ９‬اختﻪ شﻲ چ‪ ３‬د ﻗاضﻲ ﻣجﻠس تﻪ حاضرﻳدای ﻧشﻲ‪＄ ،‬کﻪ کﻪ د‬ ‫اصﻠﻲ شاﻫداﻧﻮ پﻪ حضﻮر ک‪ ３‬ستﻮﻧزه ﻧﻪ وي‪ ،‬ﻧﻮ بدل ﻧﻪ ﻣﻨﻞ کﻴ‪８‬ي‪ ،‬ﻟکﻪ د اوبﻮ پﻪ شتﻮن ک‪３‬‬ ‫چ‪ ３‬تﻴﻤﻢ جﻮاز ﻧﻪ ﻟري‪.‬‬ ‫ﻫﻤداراز شرط ده چ‪ ３‬د اصﻞ شاﻫدان بﻪ ﻟﻪ ‪－‬ﻮاﻫ‪ ９‬ﻧﻪ وي ‪－‬ر‪＄‬ﻴدﻟﻲ‪ ،‬او کﻪ دوی و‪－‬ر‪＄‬ﻴدل‪،‬‬ ‫بﻴا ﻣ‪７‬ه شﻮل‪ ،‬ﻳا ﻏاﻳب شﻮل‪ ،‬د ﻓرع شاﻫداﻧﻮ شاﻫدي ﻧﻪ ﻣﻨﻞ کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫درواغجن شاهد‪ :‬ﻫﻐﻪ ＇ﻮک چ‪ ３‬د دروﻏﻮ شاﻫدي ورک‪７‬ي‪ ،‬او بﻴا ﻟﻪ خپﻠ‪ ３‬شاﻫدۍ و‪－‬ر‪＄‬ﻲ‪،‬‬ ‫شاﻫد زور (درواﻏجﻦ شاﻫد) ورتﻪ وﻳﻞ کﻴ‪８‬ي‪ ،‬د ده جزا د اﻣام ابﻮ حﻨﻴﻔﻪ (رحﻤﻪ اهلل) پﻪ ﻧزد دا‬ ‫ده چ‪ ３‬دی تشﻬﻴر ک‪７‬ای شﻲ‪ ،‬کﻮم ‪＄‬ای ک‪ ３‬چ‪ ３‬اوسﻴ‪８‬ي‪ ،‬او کﻮﻣﻮ خﻠکﻮ سره ‪ ３４‬چ‪ ３‬اړﻳک‪３‬‬ ‫وي‪ ،‬ﻫﻐﻮی تﻪ پﻪ ﻫﻤدې صﻔت ور وپﻴژﻧدل شﻲ‪.‬‬ ‫دا پﻪ ﻫﻐﻪ صﻮرت ک‪ ３‬چ‪ ３‬وواﻳﻲ‪ :‬ﻗصدا ﻣ‪ ３‬دروغ وﻳﻠﻲ وو‪ ،‬خﻮ کﻪ وﻳ‪ ３‬وﻳﻞ‪ :‬پﻪ شﻬادت ک‪３‬‬ ‫خطا شﻮی وم‪ ،‬ﻧﻮ جزا ﻧﻪ ورکﻮل کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫خﻮ ﻳاراﻧﻮ دوه ډوﻟﻪ سزا ورتﻪ ！اکﻠ‪ ３‬ده چ‪ ３‬ﻳﻮ ﻳ‪ ３‬پﻪ دورو وﻫﻞ او بﻞ ﻳ‪ ３‬بﻨدي کﻮل دي‪.‬‬ ‫له شهادت ＇خه ‪－‬ر‪＄‬يدل‪ :‬پﻪ دې اړه دوه صﻮرتﻮﻧﻪ دي‪:‬‬ ‫‪ -۱‬ﻟﻪ ﻓﻴصﻠ‪ ３‬وړاﻧدې ﻟﻪ ‪－‬ﻮاﻫ‪＇ ９‬خﻪ پﻪ ‪－‬ر‪＄‬ﻴدو د شاﻫداﻧﻮ شاﻫدي ساﻗطﻴ‪８‬ي او کﻮم بﻞ اثر‬ ‫پرې ﻧﻪ ﻣرتبﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫‪ -۲‬او کﻪ ﻟﻪ ﻓﻴصﻠ‪ ３‬وروستﻪ و‪－‬ر‪＄‬ﻴدل‪ ،‬ﻧﻮ ﻓﻴصﻠﻪ ﻧﻪ ﻓسخﻪ کﻴ‪８‬ي او د دوی د ‪－‬ﻮاﻫ‪ ９‬پﻪ وجﻪ‬ ‫چ‪＇ ３‬ﻮک تاواﻧﻲ شﻮی‪ ،‬د ﻫﻐﻪ تاوان پﻪ دوی ﻻزﻣﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫ﻟﻪ شاﻫدۍ ‪－‬ر‪＄‬ﻴدل ﻳﻮازې د حاکﻢ (ﻗاضﻲ) پﻪ ﻣجﻠس ک‪ ３‬تر سره کﻴدای شﻲ‬

‫‪١٩٣‬‬

‫ﻟﻪ شاﻫدۍ ＇خﻪ د رجﻮع د صحت شرط دا دی چ‪ ３‬د ﻗاضﻲ پﻪ ﻣجﻠس ک‪ ３‬بﻪ وي‪ ،‬ﻟکﻪ‬ ‫＇رﻧ‪／‬ﻪ چ‪ ３‬د شاﻫدي اداء ﻳﻮازي د ﻗاضﻲ پﻪ ﻣجﻠس ک‪ ３‬تر سره کﻴ‪８‬ي‪ ،‬ﻫﻤدا ډول ﻟﻪ ﻫﻐ‪３‬‬ ‫＇خﻪ رجﻮع ﻫﻢ ﻳﻮازې د ﻗاضﻲ پﻪ ﻣجﻠس ک‪ ３‬تر سره کﻴدای شﻲ‪＄ ،‬کﻪ دا رجﻮع د شﻬادت‬ ‫ﻓسخﻪ ده‪ ،‬ﻧﻮ ﻫﻐﻪ ‪＄‬اﻧ‪７／‬تﻴا ورکﻮل کﻴ‪８‬ي کﻮﻣﻪ چ‪ ３‬شﻬادت تﻪ ورکﻮل شﻮې‪.‬‬ ‫د رجوع په وخت د شهادت نصاب‪ :‬د ‪＄‬ﻴﻨﻮ شاﻫداﻧﻮ د رجﻮع پﻪ صﻮرت ک‪ ３‬ﻗاﻋده دا ده‬ ‫چ‪ ３‬پﻪ ‪－‬ﻮاﻫ‪ ９‬پات‪ ３‬خﻠکﻮ تﻪ اﻋتبار ورکﻮل کﻴ‪８‬ي‪ ،‬ﻧﻪ ﻟﻪ ‪－‬ﻮاﻫﻲ ‪－‬ر‪＄‬ﻴدوﻧکﻮ خﻠکﻮ تﻪ‪ ،‬کﻪ د‬ ‫‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬شاﻫداﻧﻮ ﻟﻪ رجﻮع ＇خﻪ وروستﻪ ﻫﻢ د شﻬادت ﻧصاب پﻮره وو‪ ،‬ﻧﻮ د ﻗاضﻲ حکﻢ پﻪ‬ ‫خپﻞ ‪＄‬ای پات‪ ３‬دی‪ ،‬او پﻪ رجﻮع کﻮوﻧکﻲ تاوان ﻧﻪ ﻻزﻣﻴ‪８‬ي‪ ،‬خﻮ کﻪ پﻪ رجﻮع ﻧصاب کﻢ شﻮ‪،‬‬ ‫ﻧﻮ پﻪ رجﻮع کﻮوﻧکﻮ ﻫﻐﻪ زﻳان ﻻزﻣﻴ‪８‬ي‪ ،‬کﻮم چ‪ ３‬د دوی پﻪ رجﻮع ب‪ ３‬دﻟﻴﻠﻪ او ب‪－ ３‬ﻮاه پات‪３‬‬ ‫شﻮی دی‪ ،‬چ‪ ３‬تﻔصﻴﻞ ‪ ３４‬پﻪ ﻣتﻦ ک‪ ３‬واضح دی‪.‬‬ ‫د (مهر مثل) د زياتوالي او کموالي په اړه اختالف‪ :‬کﻪ ‪－‬ﻮاﻫاﻧﻮ د دې (＊‪ )３％‬پﻪ خﻼف د‬ ‫ﻣﻴ‪７‬ه د ﻧکاح پﻪ دﻋﻮا ‪－‬ﻮاﻫﻲ ورک‪７‬ه‪ ،‬کﻪ ﻣﻬر ‪ ３４‬ﻟﻪ ﻣﻬر ﻣثﻞ سره برابر او ﻳا ‪ ３４‬زﻳات بﻴان ک‪ ،７‬بﻴا‬ ‫‪ ３４‬رجﻮع وک‪７‬ه‪ ،‬ﻧﻮ ＊‪ ３％‬تﻪ ‪ ３４‬کﻮم زﻳان ﻧﻪ دی رسﻮﻟی‪ ،‬تاوان ورباﻧدې ﻧشتﻪ‪.‬‬ ‫کﻪ ﻣﻬر ‪ ３４‬ﻟﻪ ﻣﻬر ﻣثﻞ ＇خﻪ کﻢ بﻴان ک‪ ،７‬بﻴا ﻫﻢ تاوان ورباﻧدې ﻧشتﻪ‪＄ ،‬کﻪ چ‪ ３‬د بضﻌ‪ ３‬ﻣﻨاﻓﻊ‬ ‫ﻟﻪ ﻧکاح ＇خﻪ د خروج پﻪ وخت ک‪ ３‬ﻗﻴﻤت ﻧﻪ ﻟري‪.‬‬ ‫او کﻪ د ＊‪ ３％‬د دﻋﻮا پﻪ صﻮرت ک‪ ３４ ３‬پﻪ س‪７‬ې پﻪ پﻮرتﻪ تﻮ‪－‬ﻪ ‪－‬ﻮاﻫﻲ ورک‪７‬ه‪ ،‬بﻴا و‪－‬ر‪＄‬ﻴدل‪،‬‬ ‫ﻧﻮ ﻟﻪ ﻣﻬر ﻣثﻞ سره د ﻣساوي او ﻟﻪ ﻫﻐﻪ ＇خﻪ د کﻢ ﻣﻬر پﻪ بﻴاﻧﻮﻟﻮ تاوان ورباﻧدې ﻧشتﻪ‪＄ ،‬کﻪ‬ ‫س‪７‬ي د ＊‪ ３％‬پﻪ ﻻس تﻪ راوړﻟﻮ تاوان ﻧﻪ دی ک‪７‬ی‪ ،‬چ‪ ３‬دوی ‪ ３４‬ورک‪７‬ي‪ ،‬او کﻪ ﻟﻪ ﻣﻬر ﻣثﻞ‬ ‫‪＄‬خﻪ ‪ ３４‬زﻳات ﻣﻬر ＊ﻮدﻟی وو‪ ،‬ﻧﻮ ‪－‬ﻮاﻫان بﻪ زﻳادت ورکﻮي‪＄ ،‬کﻪ چ‪ ３‬دا زﻳادت ﻳ‪ ３‬د دوى‬ ‫پﻪ شاﻫدۍ ضاﻳﻊ شﻮ‪.‬‬ ‫د قصاص په اړه رجوع‪ :‬کﻪ د ﻗصاص ‪－‬ﻮاﻫاﻧﻮ د ﻗصاص ﻟﻪ تطبﻴﻖ ＇خﻪ وروستﻪ ﻟﻪ ‪－‬ﻮاﻫ‪９‬‬ ‫＇خﻪ رجﻮع وک‪７‬ه‪ ،‬پﻪ دې ﻣسآﻟﻪ ک‪ ３‬پﻪ ‪－‬ﻮاﻫاﻧﻮ دﻳت ﻻزﻣﻴ‪８‬ي‪＄ ،‬کﻪ دوی د وژل شﻮي شخص‬ ‫د وژﻟﻮ سبب شﻮي دي‪ ،‬او ﻗصاص ورباﻧدې ﻧشتﻪ‪ ،‬دا ‪＄‬کﻪ چ‪ ３‬دوی پﻪ ﻣباشره تﻮ‪－‬ﻪ د ﻗتﻞ‬ ‫ﻋﻤﻞ سرتﻪ ﻧﻪ دی رسﻮﻟی‪ ،‬بﻠک‪ ３‬د ﻗتﻞ سبب جﻮړ شﻮي دي او ﻗصاص ﻳﻮازې پﻪ ﻣباشر ﻗتﻞ‬

‫‪١٩٤‬‬

‫ک‪ ３‬ﻻزﻣﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫د زنا په اړه د شاهدۍ ＇خه رجوع‪ :‬کﻪ ＇ﻠﻮرو تﻨﻮ پﻪ ﻳﻮ چا د زﻧا‪ ،‬او دوو ﻧﻮرو د ﻫﻐﻪ د‬ ‫احصان (بﻠﻮغ‪ ،‬ﻋﻘﻞ‪ ،‬اسﻼم‪ ،‬حرﻳت او واده کﻮﻟﻮ) ‪－‬ﻮاﻫﻲ ورک‪７‬ه‪ ،‬او ﻣشﻬﻮد ﻋﻠﻴﻪ رجﻢ شﻮ‪ ،‬ﻧﻮ‬ ‫کﻪ رجﻮع د زﻧا شاﻫداﻧﻮ ک‪７‬ې وه‪ ،‬تاوان ورباﻧدې ﻻزﻣﻴ‪８‬ي‪ ،‬او کﻪ رجﻮع د احصان ‪－‬ﻮاﻫاﻧﻮک‪７‬ې‬ ‫وه‪ ،‬ضاﻣﻨان ﻧﻪ ‪－‬ر‪＄ ،３＄‬کﻪ رجﻢ پﻪ زﻧا راﻣﻨ‪ ＃‬تﻪ کﻴ‪８‬ي‪ ،‬ﻧﻪ پﻪ احصان‪ ،‬او پﻪ احصان ک‪＄ ３‬ﻴﻨ‪３‬‬ ‫د کﻤال صﻔتﻮﻧﻪ دي‪ ،‬چ‪ ３‬پﻪ ‪＄‬اﻧ‪７／‬ې تﻮ‪－‬ﻪ رجﻢ ﻧﻪ واجبﻮي‪ ،‬ﻫﻤداراز احصان د رجﻢ شرط‬ ‫دی‪ ،‬او حکﻢ (رجﻢ) سبب (زﻧا) تﻪ ﻣﻨسﻮبﻴ‪８‬ي‪ ،‬ﻧﻪ شرط تﻪ‪.‬‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د ＊ﻮوﻧکﻲ پﻪ ﻻر＊ﻮوﻧﻪ پﻪ دوو ډﻟﻮ ووﻳشﻞ شﻲ او د اصﻠﻲ او ﻓرﻋﻲ شاﻫداﻧﻮ‬ ‫تﻤثﻴﻞ دې وړاﻧدې ک‪７‬ي‪ ،‬تر＇ﻮ ﻟﻮست زده کﻮوﻧکﻮ تﻪ ＊ﻪ واضح شﻲ‪.‬‬

‫‪ -۱‬پﻪ شﻬادت باﻧدې شﻬادت کﻠﻪ جاﻳز دی ؟‬ ‫‪ _۲‬پﻪ ‪－‬ﻮاﻫﻲ باﻧدې د ‪－‬ﻮاه د ﻧﻴﻮﻟﻮ طرﻳﻘﻪ بﻴان ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ _۳‬د ﻓرع شاﻫدي کﻠﻪ ﻧﻪ ﻗبﻠﻴ‪８‬ي؟‬ ‫‪ _۴‬ﻟﻪ ‪－‬ﻮاﻫ‪＇ ９‬خﻪ د ‪－‬ر‪＄‬ﻴدﻟﻮ حکﻢ ＇ر‪－‬ﻨد ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ _۵‬د ﻣﻬر ﻣثﻞ د زﻳاتﻮاﻟﻲ او کﻤﻮاﻟﻲ پﻪ اړه د شاﻫداﻧﻮ د رجﻮع حکﻢ بﻴان ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ _۶‬د زﻧا پﻪ اړه د زﻧا او احصان د شاﻫداﻧﻮ د رجﻮع حکﻢ بﻴان ک‪７‬ئ‪.‬‬

‫‪١٩٥‬‬

‫ﻳﻮد‪４‬رشﻢ لﻮست‬

‫د قضا آداب‬

‫‪١٩٦‬‬

‫ژباړه‬ ‫(‪ )١‬د قاضی د ادابو کتاب‪:‬‬

‫(‪ )۲‬د ﻗاضﻲ ！اکﻨﻪ ﻳﻮازې پﻪ ﻫﻐﻪ صﻮرت ک‪ ３‬صحﻴح کﻴ‪８‬ي چ‪ ３‬پﻪ ！اکﻞ شﻮي ک‪ ３‬د شﻬادت‬ ‫شرطﻮﻧﻪ شتﻮن وﻟري‪ ،‬او د اجتﻬاد اﻫﻞ وي‪.‬‬ ‫(‪ )۳‬د ﻗضا دﻣﻨصب ﻣﻨﻞ ﻫﻐﻪ چا تﻪ باک (‪－‬ﻨاه) ﻧﻠري‪ ،‬چ‪ ３‬پﻪ ‪＄‬ان باوري وي چ‪ ３‬خپﻠﻪ دﻧده‬ ‫پﻪ سﻤﻪ تﻮ‪－‬ﻪ سرتﻪ رسﻮﻻی شﻲ او د ﻫﻐﻪ چا ﻟپاره د ﻗضا ﻣﻨصب تر ﻻسﻪ کﻮل ﻣکروه دي‪،‬‬ ‫چ‪ ３‬د ﻗضا د ﻓرﻳض‪ ３‬پﻪ سرتﻪ رسﻮﻟﻮ ک‪ ３‬د پات‪ ３‬راتﻠﻮ او ﻳا پﻪ ‪＄‬ان باﻧدې پﻪ دې اړه د ظﻠﻢ کﻮﻟﻮ‬ ‫وﻳره ورسره وي‪.‬‬ ‫(‪ )۴‬د واک ﻏﻮ＊تﻨﻪ پﻪ کار ﻧﻪ ده‪ ،‬او ﻧﻪ بﻪ ﻳ‪ ３‬ﻏﻮاړي‪.‬‬ ‫(‪ )۵‬او چا چ‪ ３‬د ﻗضا ﻣﻨصب تر ﻻسﻪ ک‪ ،７‬د ﻣخکﻴﻨﻲ ﻗاضﻲ دﻳﻮان (دﻓتر او دوسﻴ‪)３‬بﻪ ورتﻪ‬ ‫وسپارل شﻲ‪.‬‬ ‫(‪ )۶‬او د بﻨدﻳاﻧﻮ حال بﻪ و‪－‬ﻮري‪ ،‬ﻧﻮ چا چ‪ ３‬پﻪ حﻖ اﻋتراف وک‪ ،７‬ورباﻧدې ﻻزم بﻪ ‪ ３４‬ک‪７‬ي‪ ،‬او‬ ‫چا چ‪ ３‬اﻧکار وک‪ ،７‬د ﻣﻌزول ﻗاضﻲ ﻗﻮل بﻪ د ده پﻪ خﻼف ﻟﻪ شاﻫداﻧﻮ پرتﻪ ﻧﻪ ﻣﻨﻲ‪ ،‬کﻪ ‪－‬ﻮاﻫﻲ‬ ‫سرتﻪ وﻧﻪ رس‪５‬دﻟﻪ‪ ،‬ﻧﻮ پﻪ خﻮش‪ ３‬کﻮﻟﻮ ک‪ ３‬بﻪ ‪ ３４‬ﻋجﻠﻪ ﻧﻪ کﻮي‪ ،‬تر دې چ‪ ３‬د ده پﻪ ﻫکﻠﻪ ‪３４‬‬

‫‪١٩٧‬‬

‫اﻋﻼن ﻧﻪ وي ک‪７‬ی او د ده حال ‪＄ ３４‬ان تﻪ ﻧﻪ وي ＊کاره ک‪７‬ی‪.‬‬ ‫(‪ )۷‬ﻫﻤدا راز ﻗاضﻲ بﻪ اﻣاﻧتﻮﻧﻮ او د اوﻗاﻓﻮ ﻏﻠ‪ ３‬داﻧ‪ ３‬و‪－‬ﻮري‪ ،‬د شاﻫد ﻗائﻤﻮﻟﻮ او ﻳا د چا پﻪ‬ ‫ﻻس ک‪ ３‬پﻪ ﻣﻮجﻮد شﻲ باﻧدې د اﻋتراف کﻮﻟﻮ ﻟﻪ ﻻرې بﻪ ﻋﻤﻞ کﻮي‪.‬‬ ‫(‪ )۸‬ﻗاضﻲ بﻪ د پرﻳک‪７‬و ﻟپاره ＊کاره پﻪ جﻮﻣات ک‪ ３‬ک‪＋‬ﻴﻨﻲ‪.‬‬ ‫(‪ )۹‬ﻫﻴ＆ ډاﻟ‪( ９‬تحﻔﻪ) بﻪ ﻧﻪ ﻗبﻠﻮي‪ ،‬ﻣ‪／‬ر د خپﻠﻮ ﻣحرﻣﻮ خپﻠﻮاﻧﻮ او ﻳا د ﻫﻐﻪ چا چ‪ ３‬د ﻗضا ﻟﻪ‬ ‫ﻣﻨصب وړاﻧدې ﻳ‪ ３‬ﻳﻮ بﻞ تﻪ د ډاﻟ‪ ９‬ورکﻮﻟﻮ ﻋادت ؤ‪ .‬ﻫﻴ＆ دﻋﻮت (ﻣﻴﻠﻤستﻴا)تﻪ بﻪ ﻧﻪ حاضرﻳ‪８‬ي‬ ‫ﻣ‪／‬ر پﻪ ﻫﻐﻪ صﻮرت ک‪ ３‬چ‪ ３‬دﻋﻮت ﻋام وي‪ ،‬جﻨازو تﻪ بﻪ حاضرﻳ‪８‬ي او د ﻧاروغ پﻮ＊تﻨﻪ بﻪ‬ ‫کﻮي‪ ،‬د ﻻﻧجﻮ‪ ،‬دﻋﻮو ﻳﻮ طرف بﻪ ﻧﻪ ﻣﻴﻠﻤﻪ کﻮي‪ ،‬ﻣ‪／‬ر ﻫﻐﻪ ﻣﻬال چ‪ ３‬ﻫﻐﻪ بﻞ جاﻧب ﻫﻢ‬ ‫وي‪.‬‬ ‫(‪ )۱۰‬کﻠﻪ چ‪ ３‬د دﻋﻮا دواړه اړخﻮﻧﻪ حاضر شﻮل ﻧﻮ د دواړو تر ﻣﻨ‪ ＃‬بﻪ پﻪ ﻧاستﻪ او ﻣخاﻣخ کﻴدو‬ ‫ک‪ ３‬برابری او ﻣساوات کﻮي‪ .‬ﻳﻮ طرف تﻪ بﻪ پ＂ﻪ خبره ﻧﻪ کﻮي‪( ،‬داس‪ )３‬اشاره بﻪ ﻧﻪ ورتﻪ کﻮي‬ ‫(چ‪ ３‬ورباﻧدې تشﻮﻳﻖ ﻳا تﻬدﻳد شﻲ) او دﻟﻴﻞ بﻪ ﻫﻢ ﻧﻪ ورتﻪ تﻠﻘﻴﻦ کﻮي‪.‬‬ ‫(‪ )۱۱‬کﻠﻪ چ‪ ３‬د ﻗاضﻲ پﻪ وړاﻧدي حﻖ ثابت شﻲ او د حﻖ خاوﻧد د خپﻞ ﻗرضدار د بﻨدي کﻮﻟﻮ‬ ‫ﻏﻮ＊تﻨﻪ وک‪７‬ه‪ ،‬ﻧﻮ پﻪ بﻨدي کﻮﻟﻮ ک‪ ３‬بﻪ ‪ ３４‬تﻠﻮارﻧﻪ کﻮي‪＇ ،‬ﻪ چ‪ ３‬ورباﻧدې ﻻزم دي د ﻫﻐ‪ ３‬د‬ ‫ورکﻮﻟﻮ اﻣر بﻪ ورتﻪ وک‪７‬ي‪ ،‬کﻪ ﻟﻪ ورک‪７‬ې ＇خﻪ ‪ ３４‬اﻧکار وک‪ ،７‬ﻧﻮ پﻪ ﻫر ﻫﻐﻪ پﻮر ک‪ ３‬بﻪ ﻳ‪ ３‬بﻨدي‬ ‫کﻮي‪ ،‬چ‪ ３‬ده تﻪ د پﻪ ﻻس ورﻏﻠﻲ ﻣال بدل وي‪ ،‬ﻟکﻪ د ﻣبﻴﻌ‪ ３‬ثﻤﻦ او د پﻮر بدل‪ ،‬اوﻳا ﻳ‪ ３‬د‬ ‫ﻫﻐﻪ اﻟتزام پﻪ ﻋﻘد سره ک‪７‬ی وي‪ ،‬ﻟکﻪ ﻣﻬر او کﻔاﻟت‪ ،‬ﻟﻪ دې پرتﻪ پﻪ ﻧﻮرو حﻘﻮﻗﻮ ک‪ ３４ ３‬کﻪ‬ ‫ووﻳﻞ‪ :‬چ‪ ３‬زه ﻓﻘﻴر ﻳﻢ ﻧﻮ ﻧﻪ بﻪ ‪ ３４‬بﻨدي کﻮي‪ ،‬ﻣگر کﻪ ﻗرض ورکﻮوﻧکﻰ دا ثابتﻪ ک‪７‬ه چ‪ ３‬ﻣال‬ ‫ﻟري‪ ،‬بﻴا بﻪ ‪ ３４‬دوه ﻳا درې ﻣﻴاشت‪ ３‬بﻨدي ک‪７‬ي‪ ،‬پﻪ ﻫکﻠﻪ بﻪ ﻳ‪ ３‬پﻮ＊تﻨﻪ وک‪７‬ي‪ ،‬کﻪ چﻴرې ‪ ３４‬ﻣال‬ ‫＇ر‪－‬ﻨد ﻧﻪ شﻮ‪ ،‬ﻧﻮ خﻮش‪ ３‬بﻪ ﻳ‪ ３‬ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫(‪ )۱۲‬د ده او د ﻗرضداراﻧﻮ ترﻣﻨ‪ ＃‬بﻪ ﻧﻪ حاﻳﻞ کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫(‪ )۱۳‬خاوﻧد د خپﻠ‪ ３％＊ ３‬د ﻧﻔﻘ‪ ３‬ﻟپاره بﻨدي کﻴدای شﻲ‪ ،‬پﻼر د زوی پﻪ پﻮر ک‪ ３‬ﻧﻪ بﻨدي‬ ‫کﻴ‪８‬ي‪ ،‬او کﻪ د اوﻻد ﻟﻪ ﻧﻔﻘ‪＇ ３‬خﻪ اﻧکار وک‪７‬ي بﻨدي ک‪５‬دای شﻲ‪.‬‬

‫‪١٩٨‬‬

‫(‪ )۱۴‬پﻪ ！ﻮﻟﻮ اﻣﻮرو ک‪ ３‬د ＊‪ ３％‬ﻗضا جاﻳزه ده ﻣ‪／‬ر پﻪ حدودو او ﻗصاص ک‪ ３‬جاﻳزه ﻧﻪ ده‪.‬‬ ‫شرحﻪ‬ ‫＇وک د قضا منصب ترالسه کوالی شي؟ د ﻗدوري کتاب ﻟﻴکﻮال د ﻗضا د ﻣﻨصب ﻟپاره دوه‬ ‫صﻔتﻪ ذکر ک‪７‬ي دي‪ .‬ﻟﻮﻣ‪７‬ی دا چ‪ ３‬ﻗاضﻲ بﻪ داس‪＇ ３‬ﻮک وي چ‪ ３‬د شﻬادت اﻫﻠﻴت وﻟري‪،‬‬ ‫ﻫﻐﻪ ＇ﻮک چ‪ ３‬د شﻬادت شراﻳط پک‪ ３‬ﻧﻪ وي ﻫﻐﻪ ﻗاضﻲ کﻴدای ﻧشﻲ‪ ،‬د شﻬادت د اﻫﻠﻴت د‬ ‫شرطﻮﻧﻮ ﻳادوﻧﻪ پﻪ تﻴرو درسﻮﻧﻮ ک‪ ３‬شﻮې ده چ‪ ３‬ﻣسﻠﻤان‪ ،‬ﻋاﻗﻞ‪ ،‬باﻟﻎ او ﻋادل بﻪ وي‪.‬‬ ‫دويم صﻔت دادی چ‪ ３‬ﻗاضﻲ بﻪ د اجتﻬاد وړتﻴا وﻟري‪ ،‬دا د ﻟﻮﻣ‪７‬ﻳتﻮب ﻟپاره ﻳﻮ وصﻒ دی‪،‬‬ ‫‪＄‬کﻪ د حﻨﻔﻲ ﻣذﻫب جﻤﻬﻮر ﻋﻠﻤاء واﻳﻲ‪＇ :‬رﻧ‪／‬ﻪ چ‪ ３‬د ﻣجتﻬد پﻴدا کﻮل د ﻗضا د ﻣﻨصب‬ ‫ﻟپاره ﻏاﻟبا ﻧاشﻮﻧﻲ وي‪ ،‬ﻧﻮ د ﻗضا د ﻣﻨصب ﻟپاره د داس‪ ３‬چا ！اکﻞ چ‪ ３‬د خصﻤﻴﻨﻮ پﻪ دﻋﻮا پﻮه‬ ‫شﻲ او د ﻋﻠﻤاوو ﻓتﻮاوو او پرﻳک‪７‬و تﻪ ﻻس رسی وﻟري‪ ،‬کﻔاﻳت کﻮي‪.‬‬ ‫د قضا قبلولو حکم‪ :‬پﻪ شرﻳﻌت ک‪ ３‬د ﻗضا ﻟﻪ ﻏﻮ＊تﻠﻮ ＇خﻪ ﻣﻨﻊ راﻏﻠ‪ ３‬ده‪＄ ،‬کﻪ دا ﻣﻨصب ﻳﻮ‬ ‫اﻣتحان دی‪ ،‬ﻧﻮ ‪＄‬ان ورتﻪ کاﻧدﻳدول ﻟﻪ خطر ﻧﻪ خاﻟﻲ ﻧﻪ دي‪.‬‬ ‫کﻪ د دې خبرې ﻏاﻟب ‪－‬ﻤان ؤ چ‪ ３‬پﻪ دې دﻧده ک‪ ３‬بﻪ پات‪ ３‬راشﻢ‪ ،‬ﻧﻮ د ﻗضا ﻣﻨصب ﻗبﻠﻮل ﻧاروا‬ ‫دي او کﻪ پﻪ ﻏاﻟب ‪－‬ﻤان ‪ ３４‬د ظﻠﻢ ﻟﻪ کﻮﻟﻮ ＇خﻪ ‪＄‬ان ﻣآﻣﻮن ‪－‬ا‪１‬ﻪ او د ﻋداﻟت او اﻧصاف کﻮﻟﻮ‬ ‫ﻧﻴت ﻳ‪ ３‬درﻟﻮد‪ ،‬ﻧﻮ د ﻗضا ﻣﻨصب ﻗبﻠﻮل ﻣباح دي‪.‬‬ ‫د قاضي دندې‪ :‬ﻗضا پﻪ اسﻼم ک‪ ３‬د ﻋداﻟت د اﻗاﻣ‪ ３‬او د حﻘﻮﻧﻮ د تاﻣﻴﻦ بﻨس＂ﻴزه وسﻴﻠﻪ ده‪،‬‬ ‫ﻟﻪ ﻫﻤدې اﻣﻠﻪ دا ﻳﻮه ！ﻮﻟﻨﻴزه ﻓرﻳضﻪ ده‪ ،‬چ‪ ３‬دوﻟتﻮﻧﻪ د ﻗضاﻳﻲ ﻧظام پﻪ راﻣﻨ‪ ＃‬تﻪ کﻮﻟﻮ ﻣکﻠﻒ‬ ‫دي‪.‬‬ ‫ﻗاضﻲ بﻪ ﻟﻪ ﻫﻐﻮ ک‪７‬و وړو ＇خﻪ چ‪ ３‬ده تﻪ تﻬﻤت راجﻊ ک‪７‬ي او ﻳا پﻪ خصﻤﻴﻨﻮ ک‪ ３‬ﻳﻮ ﻧاﻫﻴﻠی او‬ ‫بﻞ تشﻮﻳﻖ ک‪７‬ي‪＄ ،‬ان ساتﻲ‪.‬‬ ‫مدعی عليه باندې د حق ثابتولو الری‪ :‬اسﻼﻣﻲ شرﻳﻌت حﻖ حﻘدار تﻪ د رسﻴدﻟﻮ ﻟپاره ﻳﻮ‬ ‫＇ﻪ اصﻮل او ﻣﻘررات وضﻊ ک‪７‬ي دي‪ ،‬تر＇ﻮ حﻖ د حﻖ خاوﻧد تﻪ ورک‪７‬ل شﻲ‪ ،‬چ‪ ３‬ﻟﻪ ﻳﻮې خﻮا‬

‫‪١٩٩‬‬

‫د حﻘﻮﻗﻮ د تﻠﻒ ﻣخﻨﻴﻮی وشﻲ او ﻟﻪ بﻠ‪ ３‬خﻮا ＇ﻮک ب‪ ３‬ﻣﻮجبﻪ ﻣتضرر ﻧشﻲ‪.‬‬ ‫دا چ‪ ３‬ﻣدﻋی ﻋﻠﻴﻪ د اهلل تﻌاﻟی او د اخرت ﻟﻪ ور‪ ３＄‬حﻴا وک‪７‬ي او د حﻖ د خاوﻧد ﻟپاره پخپﻠﻪ‬ ‫خﻮ＊ﻪ او پرتﻪ ﻟﻪ اکراه اﻗرار وک‪７‬ي چ‪ ３‬دا د ده حﻖ دی‪.‬‬ ‫دا چ‪ ３‬ﻣدﻋی ﻋﻠﻴﻪ د حﻖ ﻟﻪ ﻣﻨﻠﻮ ＇خﻪ اﻧکار وک‪７‬ي ﻧﻮ پﻪ دې صﻮرت ک‪ ３‬بﻪ ﻣدﻋﻲ شاﻫدان‬ ‫وړاﻧدې کﻮي کﻠﻪ چ‪ ３‬شاﻫداﻧﻮ شاﻫدي ورک‪７‬ه‪ ،‬ﻧﻮ پﻪ ﻣدﻋی ﻋﻠﻴﻪ باﻧدې حﻖ ثابتﻴ‪８‬ي خﻮ ＇ﻮ‬ ‫پﻮرې چ‪ ３‬ﻣدﻋی شاﻫدان ﻟري‪ ،‬ﻣدﻋی ﻋﻠﻴﻪ تﻪ ﻗسﻢ ﻳا سﻮ‪－‬ﻨد ﻧﻪ ورکﻮل کﻴ‪８‬ي‪ ،‬کﻪ ﻣدﻋی‬ ‫شاﻫدان وﻧﻪ ﻟري‪ ،‬ﻧﻮ بﻴا ﻣدﻋی ﻋﻠﻴﻪ تﻪ چ‪ ３‬ﻣﻨکر دی سﻮ‪－‬ﻨد ورکﻮل کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫مدعی عليه په کومو صورتونو ک‪ ３‬بندي کيدای شي؟ ﻣدﻋی ﻋﻠﻴﻪ پﻪ دوه صﻮرتﻮک‪ ３‬بﻨدي‬ ‫کﻴدای شﻲ‪:‬‬ ‫‪ -۱‬د پﻮر پﻪ ﻋﻮض ک‪ ３‬چ‪ ３‬ورتﻪ پات‪ ３‬وي‪ ،‬ﻟکﻪ د ﻣبﻴﻌی ثﻤﻦ او ﻳا ﻗرض‪＄ ،‬کﻪ کﻠﻪ چ‪ ３‬ﻣال‬ ‫ﻳ‪ ３‬ﻻس تﻪ ورﻏی‪ ،‬ﻧﻮ ﻏﻨﻲ واﻟ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ثابت شﻮ او ﻫﻐﻪ وخت بﻨدی کﻴدای شﻲ چ‪ ３‬ﻣاﻟداره وي‪،‬‬ ‫ب‪ ３‬وسﻪ اﻧسان ﻧشﻲ بﻨدي کﻴدای‪.‬‬ ‫‪ -۲‬دا چ‪ ３‬د کﻮم ﻋﻘد پﻪ ذرﻳﻌﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ ‪＄‬ان ﻳﻮ ＇ﻪ ﻻزم ک‪７‬ي وي ﻟکﻪ د ＊‪ ３％‬ﻣﻬر( ﻣﻌجﻞ ﻣﻬر)‬ ‫او ﻳا د چا کﻔاﻟت پﻪ ﻏاړه اخﻴستﻞ‪ ،‬د پﻮروړي شتﻤﻨتﻮب بﻪ د ‪－‬ﻮاﻫاﻧﻮ پﻪ وړاﻧدې کﻮﻟﻮ ثابتﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫دﻏﻪ راز خاوﻧد د ＊‪ ３％‬د ﻧﻔﻘ‪ ３‬پﻪ ﻧﻪ ادا کﻮﻟﻮ بﻨدي کﻴدای شﻲ‪＄ ،‬کﻪ چ‪ ３‬ﻫﻐﻪ ظاﻟﻢ دی‪ ،‬خﻮ‬ ‫پﻼر د اوﻻد پﻪ ﻗرض ﻧﻪ ادا کﻮﻟﻮ ﻧشﻲ بﻨدي کﻴدای‪ ،‬دا ‪＄‬کﻪ چ‪ ３‬بﻨدي کﻮل ﻳﻮ ډول ﻋﻘﻮبت‬ ‫دی‪ ،‬ﻧﻮ زوی پﻼر تﻪ د ﻋﻘﻮبت ورکﻮﻟﻮ حﻖ ﻧﻪ ﻟري‪＄ ،‬کﻪ شرﻳﻌت ﻣﻌﻤﻮﻟﻲ ضرر رسﻮل ﻫﻢ‬ ‫پﻼر او ﻣﻮر تﻪ ﻣﻨﻊ ک‪７‬ي دي او ﻋﻘﻮبت ﻳﻮ ضرر دی‪ ،‬خﻮ کﻪ اوﻻد کﻮچﻨﻴان او ﻓﻘﻴران وو‪ ،‬ﻧﻮ بﻴا‬ ‫د پﻼر بﻨدي کﻮل ددوی د ﻧﻔﻘ‪ ３‬پﻪ اړه جﻮاز ﻟري‪.‬‬ ‫د ＊‪ ３％‬د قضاء د منصب په اړه حکم‪ :‬ﻟکﻪ ＇ﻨ‪／‬ﻪ چ‪ ３‬اسﻼﻣﻲ شرﻳﻌت د ＊‪％‬ﻮ ‪－‬ﻮاﻫﻲ پﻪ‬ ‫‪＄‬ﻴﻨﻮ برخﻮ ک‪ ３‬ﻗبﻠﻮي دﻏﻪ راز د ＊‪％‬ﻮ ﻗضاء ﻫﻢ پﻪ ‪＄‬ﻴﻨﻮ اﻣﻮرو ک‪ ３‬ﻗبﻠﻮي‪ ،‬پﻪ ﻣتﻦ ک‪ ３‬ذکر‬ ‫دي چ‪％＊ ３‬ﻪ د ژوﻧد پﻪ ！ﻮﻟﻮ برخﻮ ک‪ ３‬د ﻗضاء ﻣﻨصب خپﻠﻮﻟی شﻲ‪ .‬اﻣام ابﻮ حﻨﻴﻔﻪ (رحﻤﻪ‬ ‫اهلل) وﻳﻠﻲ‪％＊ :‬ﻪ د ﻗضاء چارې سرتﻪ رسﻮﻟی شﻲ‪ ،‬خﻮ پﻪ کﻮﻣﻮ اﻣﻮرو ک‪ ３‬چ‪ ３‬د ＊‪％‬ﻮ ‪－‬ﻮاﻫﻲ‬

‫‪٢٠٠‬‬

‫ﻧﻪ ﻗبﻠﻴ‪８‬ي پﻪ ﻫﻐﻮ اﻣﻮرو ک‪ ３‬د ＊‪％‬ﻮ ﻗضا ﻫﻢ جاﻳز ﻧﻪ ده‪ ،‬ﻟکﻪ ﻗصاص او حدود‪ ،‬دا ‪＄‬کﻪ چ‪３‬‬ ‫＊خﻪ ﻳﻮ ﻋاطﻔﻲ او کﻤزوری ﻣخﻠﻮق دی چ‪ ３‬ددﻏﻪ ډول صحﻨﻮ د ﻟﻴدﻟﻮ او د حدودو او ﻗصاص‬ ‫د تطبﻴﻖ وس ﻧﻪ ﻟري‪ ،‬ﻧﻮ ‪＄‬کﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ دې اړه ﻗضاء صحﻴح ﻧﻪ ده‪.‬‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ درﻳﻮ ډﻟﻮ ووﻳشﻞ شﻲ او د ﻗضا ﻗبﻠﻮﻟﻮ حکﻢ دې د ﻟﻮستﻞ شﻮي درس پﻪ‬ ‫ر‪１‬ا ک‪ ３‬واضح ک‪７‬ي‪.‬‬

‫‪ -۱‬پﻪ چا ک‪ ３‬چ‪ ３‬د شﻬادت شراﻳط ﻧﻪ وي ﻫﻐﻪ د ﻗاضﻲ کﻴدو اﻫﻠﻴت ﻟري او کﻪ ﻧﻪ؟‬ ‫‪ -۲‬د ﻗاضﻲ دﻧدې پﻪ ‪－‬ﻮتﻪ ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ -۳‬پﻪ ﻣدﻋی ﻋﻠﻴﻪ باﻧدې حﻖ ﻟﻪ ＇ﻮ ﻻرو ثابتﻴدای شﻲ‪ ،‬بﻴان ﻳ‪ ３‬ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ -۴‬پﻪ ＇ﻮ شﻴاﻧﻮ ک‪ ３‬د ＊‪％‬ﻮ ﻗضا جاﻳز ﻧﻪ ده؟‬ ‫کﻮرﻧ‪ ９‬دﻧده‪ :‬د ﻗضا د درس ﻟﻨ‪６‬ﻳز د ﻣتﻦ ﻟﻮستﻠﻮ پﻪ ﻣرستﻪ پﻪ خپﻠﻮ کتابچﻮ ک‪ ３‬وﻟﻴکئ‪.‬‬

‫‪٢٠١‬‬

‫دوه دﻳرشﻢ لﻮست‬

‫ﻳﻮ قاضﻲ تﻪ د بل قاضﻲ لﻴک‬ ‫‪－‬راﻧﻮ زده کﻮوﻧکﻮ! پﻪ ت‪５‬ر ﻟﻮست ک‪ ３‬ﻣﻮ د ﻗاضﻲ د شرطﻮﻧﻮ پﻪ اړه ﻣﻌﻠﻮﻣات درک‪７‬ل‪ .‬پﻪ دې‬ ‫ﻟﻮست ک‪ ３‬بﻪ وﻟﻮﻟﻮ چ‪ ３‬ﻳﻮ ﻗاضﻲ تﻪ د بﻞ ﻗاضﻲ ﻟﻪ خﻮا پﻪ ﻗضاﻳﻲ ﻣﻮضﻮﻋاتﻮ ک‪ ３‬ﻟﻴک استﻮل‬ ‫＇ﻪ حکﻢ ﻟري؟ پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬بﻪ د شخ‪７‬و د حﻞ ﻟپاره د خﻠکﻮ ﻟﻪ خﻮا د پر‪４‬ک‪７‬ه کﻮوﻧکﻲ‬ ‫！اکﻞ ﻫﻢ و＇ﻴ‪７‬و‪.‬‬

‫‪٢٠٢‬‬

‫ژباړه‬ ‫(‪ )۱‬د ﻗاضﻲ ﻟﻴک بﻞ ﻗاضﻲ تﻪ پﻪ حﻘﻮﻗﻮ ک‪ ３‬ﻫﻐﻪ ﻣﻬال ﻣﻨﻞ کﻴ‪８‬ي چ‪ ３‬د ﻫﻐﻪ پﻪ وړاﻧدې‬ ‫شاﻫدي ورباﻧدې ووﻳﻞ شﻲ‪.‬‬ ‫(‪ )۲‬کﻪ (شاﻫداﻧﻮ) پﻪ خصﻢ (د دﻋﻮا پﻪ ﻳﻮ ﻟﻮري) شاﻫدي ووﻳﻠﻪ‪ ،‬ﻗاضﻲ بﻪ پﻪ شاﻫدۍ حکﻢ‬ ‫وک‪７‬ي او حکﻢ بﻪ (ﻫﻐﻪ ﻗاضﻲ تﻪ چ‪ ３‬ﻗضﻴﻪ د تطبﻴﻖ ﻟپاره ورﻟ‪８５‬ل کﻴ‪８‬ي) وﻟﻴکﻲ‪ ،‬خﻮ کﻪ‬ ‫(شاﻫداﻧﻮ) د خصﻢ ﻟﻪ حضﻮر پرتﻪ شاﻫدي ووﻳﻠﻪ (ﻗاضﻲ) بﻪ حکﻢ ﻧﻪ کﻮي (بﻠک‪ )３‬شاﻫدي‬ ‫بﻪ وﻟﻴکﻲ او ﻫﻐﻪ ﻗاضﻲ تﻪ بﻪ ﻳ‪( ３‬چ‪ ３‬ﻗضﻴﻪ د حکﻢ کﻮﻟﻮ ﻟپاره ورﻟﻴ‪８‬ل کﻴ‪８‬ي) وﻟﻴ‪８‬ي‪ ،‬چ‪３‬‬ ‫حکﻢ ورباﻧدې وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫(‪( )۳‬د ﻗاضﻲ) ﻟﻴک د دوو س‪７‬و ﻳا ﻳﻮ س‪７‬ي او دوو ＊‪％‬ﻮ ﻟﻪ گﻮاﻫ‪ ９‬پرتﻪ ﻧﻪ ﻣﻨﻞ کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫(‪ )۴‬پﻪ (ﻟ‪８５‬وﻧکﻲ ﻗاضﻲ) واجب دي چ‪ ３‬ﻟﻴک (شاﻫداﻧﻮ) تﻪ وﻟﻮﻟﻲ ＇ﻮ ﻫﻐﻮی پﻮه شﻲ چ‪３‬‬ ‫پﻪ ﻟﻴک ک‪＇ ３‬ﻪ دي‪ ،‬بﻴا بﻪ ﻳ‪ ３‬د ﻫﻐﻮی پﻪ شتﻮن ک‪ ３‬ﻣﻬر ک‪７‬ي او ﻫﻐﻮی تﻪ بﻪ ﻳ‪ ３‬وسپاري‪ .‬کﻪ‬ ‫(شاﻫداﻧﻮ د دوﻳﻢ ﻗاضﻲ پﻪ وړاﻧدې) شاﻫدي ووﻳﻠﻪ چ‪ ３‬دا د ﻓﻼﻧﻲ ﻗاضﻲ ﻟﻴک دی‪ ،‬ﻣﻮږ تﻪ ﻳ‪３‬‬ ‫د ﻗضا پﻪ ﻣجﻠس ک‪ ３‬سپارﻟی‪ ،‬ﻣﻮږ تﻪ ﻳ‪ ３‬ﻟﻮستﻠی او ﻣﻬر ک‪７‬ی ﻳ‪ ３‬دی ﻧﻮ ﻗاضﻲ بﻪ ﻳ‪ ３‬پراﻧﻴزي‪،‬‬ ‫ﻣﻘابﻞ ﻟﻮري تﻪ بﻪ ﻳ‪ ３‬وﻟﻮﻟﻲ او ﻫﻐﻪ ＇ﻪ بﻪ ورباﻧدې ﻻزم ک‪７‬ي چ‪ ３‬پﻪ ﻟﻴک ک‪ ３‬دي‪.‬‬

‫‪٢٠٣‬‬

‫(‪ )۵‬پﻪ حدودو او ﻗصاص ک‪ ３‬ﻳﻮ ﻗاضﻲ تﻪ د بﻞ ﻗاضﻲ ﻟﻴک ﻧﻪ ﻣﻨﻞ کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫(‪ )۶‬ﻗاضﻲ ﻧشﻲ کﻮﻻی چ‪ ３‬پخپﻞ ‪＄‬ای بﻞ ＇ﻮک ﻧاﻳب و‪－‬ﻮﻣاري ﻣ‪／‬ر ﻫﻐﻪ ﻣﻬال چ‪ ３‬د دې‬ ‫واک ورک‪７‬ل شﻮی وي‪.‬‬ ‫(‪ )۷‬کﻠﻪ چ‪ ３‬ﻗاضﻲ تﻪ د حاکﻢ پر‪４‬ک‪７‬ه وړاﻧدې شﻲ‪ ،‬پﻠی کﻮي بﻪ ﻳ‪ ،３‬ﻣ‪／‬ر دا چ‪ ３‬د ﻗرأن‪،‬‬ ‫سﻨتﻮ ﻳا اجﻤاع ﻣخاﻟﻔﻪ او ﻳا ب‪ ３‬دﻟﻴﻠﻪ وي‪.‬‬ ‫(‪ )۸‬ﻗاضﻲ بﻪ پر ﻏاﻳب پر‪４‬ک‪７‬ه ﻧﻪ کﻮي ﻣ‪／‬ر دا چ‪ ３‬پﻪ ‪＄‬ای ﻳ‪ ３‬استازی حاضر شﻲ‪.‬‬ ‫(‪ )۹‬کﻪ دوو کساﻧﻮ بﻞ س‪７‬ی پخپﻞ ﻣﻨ‪ ＃‬ک‪ ３‬د پر‪４‬ک‪７‬ې ﻟپاره و！اکﻪ او د ﻫﻐﻪ پﻪ پر‪４‬ک‪７‬ه راضﻲ‬ ‫شﻮل پﻪ دې شرط روا ده چ‪ ３‬پﻪ ！اکﻞ شﻮي شخص ک‪ ３‬د حاکﻢ صﻔتﻮﻧﻪ شتﻮن وﻟري‪ .‬د کاﻓر‪،‬‬ ‫ﻣرﻳﻲ‪ ،‬ذﻣﻲ‪ ،‬د ﻗذف پﻪ حد ک‪ ３‬پﻪ درو وﻫﻞ شﻮي‪ ،‬ﻓاسﻖ او کﻮچﻨﻲ حاکﻢ ‪－‬ر‪＄‬ﻮل روا ﻧﻪ‬ ‫دي‪.‬‬ ‫(‪)۱۰‬د حکﻢ ！اکﻮﻧکﻮ ＇خﻪ ﻫر ﻳﻮ کﻮﻻی شﻲ ﻟﻪ پر‪４‬ک‪７‬ې کﻮﻟﻮ وړاﻧدې (د حکﻢ ﻟﻪ ﻣﻨﻠﻮ ＇خﻪ)‬ ‫و‪－‬ر‪＄‬ﻲ‪ ،‬کﻠﻪ چ‪( ３‬حکﻢ) پر‪４‬ک‪７‬ه وک‪７‬ي پﻪ حکﻢ ！اکﻮﻧکﻮ ﻻزﻣﻪ ده (ﻟﻪ دې وروستﻪ ﻟﻪ خپﻠ‪３‬‬ ‫خبرې ﻧشﻲ ‪－‬ر‪５＄‬دﻻی)‪ .‬کﻠﻪ چ‪ ３‬د (‪－‬ر‪＄‬ﻮل شﻮي حکﻢ) پر‪４‬ک‪７‬ه ﻗاضﻲ تﻪ وړاﻧدې شﻲ‪ ،‬کﻪ‬ ‫د ﻫﻐﻪ د ﻣذﻫب سره برابره وه تطبﻴﻖ بﻪ ﻳ‪ ３‬ک‪７‬ي او کﻪ ﻣخاﻟﻔﻪ وه باطﻠﻪ بﻪ ﻳ‪ ３‬وگر‪＄‬ﻮي‪.‬‬ ‫(‪ )۱۱‬پﻪ حدودو او ﻗصاص ک‪ ３‬د چا حکﻢ ‪－‬ر‪＄‬ﻮل روا ﻧﻪ دي‪.‬‬ ‫(‪ )۱۲‬کﻪ (خصﻤﻴﻨﻮ) پﻪ خطا وژﻧﻪ ک‪＇ ３‬ﻮک حکﻢ و‪－‬ر‪＄‬اوه او ﻫﻐﻪ پر ﻋاﻗﻠﻪ د دﻳت پر‪４‬ک‪７‬ه‬ ‫وک‪７‬ه‪ ،‬ﻧاﻓذه ﻧﻪ ده‪－( .‬ر‪＄‬ﻮل شﻮي) حکﻢ تﻪ روا دي چ‪ ３‬شاﻫدي واوري او پﻪ ﻧکﻮل پر‪４‬ک‪７‬ه‬ ‫وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫(‪ )۱۳‬د ﻣﻮر پﻼر‪ ،‬اوﻻد او ＊‪ ３％‬پﻪ گ＂ﻪ د حکﻢ پر‪４‬ک‪７‬ه باطﻠﻪ ده‪.‬‬ ‫شرحﻪ‬ ‫قاضي ته د بل قاضي ليک‪ :‬ﻟﻪ دې ＇خﻪ ﻣﻘصد ﻫﻐﻪ ﻟﻴکﻮﻧﻪ دي چ‪ ３‬ﻗاضﻲ ﻳ‪ ３‬ﻣحکﻤ‪ ３‬تﻪ د‬

‫‪٢٠٤‬‬

‫راﻏﻠ‪ ３‬ﻗضﻴ‪ ３‬پﻪ اړه بﻞ ﻗاضﻲ تﻪ ﻟﻴکﻲ‪ .‬د ب‪５‬ﻠگ‪ ３‬پﻪ ډول د کﻨدز ＊ار ﻗاضﻲ ‪＄‬کﻪ د ﻫرات ＊ار‬ ‫ﻗاضﻲ تﻪ ﻟﻴک ﻟﻴ‪８‬ي چ‪ ３‬ﻣدﻋی ﻋﻠﻴﻪ پﻪ ﻫرات ک‪ ３‬دی‪ .‬د ﻗاضﻲ ﻟﻴک ﻳﻮازې پﻪ ﻫﻐﻮ حﻘﻮﻗﻮ‬ ‫ک‪ ３‬ﻣﻨﻞ کﻴ‪８‬ي چ‪ ３‬پﻪ شبﻬﻪ ﻧﻪ ساﻗطﻴ‪８‬ي‪ ،‬ﻟکﻪ پﻮر‪ ،‬اﻣاﻧت‪ ،‬ﻏصب‪ ،‬ﻧکاح او داس‪ ３‬ﻧﻮر‪ .‬پﻪ‬ ‫ﻫﻐﻮ ﻗضﻴﻮ ک‪ ３‬چ‪ ３‬پﻪ شبﻬﻪ ساﻗطﻴ‪８‬ي‪ ،‬ﻗاضﻲ ﻧشﻲ کﻮﻻی چ‪ ３‬بﻞ ﻗاضﻲ تﻪ ﻟﻴک وﻟﻴ‪８‬ي ﻟکﻪ‬ ‫حدود او ﻗصاص‪ .‬دا ‪＄‬کﻪ چ‪ ３‬ﻗاضﻲ تﻪ د بﻞ ﻗاضﻲ ﻟﻴک پخپﻠﻪ د جرم پﻪ اثبات ک‪ ３‬شبﻬﻪ‬ ‫راﻣﻨ‪％‬تﻪ کﻮي او ﻗصاص او حدود پﻪ شبﻬﻮ سره ساﻗطﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫د قاضي د ليک ډولونه‪ :‬د ﻣتﻦ سره سﻢ د ﻗاضﻲ ﻟﻴک پﻪ دوه ډوﻟﻪ دی‪:‬‬ ‫‪ -۱‬د کﻨدز د ＊ار ﻗاضﻲ پﻪ احﻤد باﻧدې چ‪ ３‬د ﻫرات پﻪ ＊ار ک‪ ３‬اوسﻴ‪８‬ي پﻪ خپﻠﻪ د ﻫﻐﻪ او ﻳا‬ ‫د ﻫﻐﻪ د وکﻴﻞ پﻪ ﻣﻮجﻮدﻳت ک‪ ３‬پر‪４‬ک‪７‬ه وک‪７‬ي او ﻧﻮﻣﻮړې پر‪４‬ک‪７‬ه ﻳﻮازې د تطبﻴﻖ ﻟپاره د ﻫرات‬ ‫د ＊ار ﻗاضﻲ تﻪ وﻟﻴ‪８‬ي‪＇ ،‬ﻮ د ﻣدﻋی ﻋﻠﻴﻪ د اﻧکار ﻣخﻪ وﻧﻴﻮل شﻲ او ﻟﻪ ﻧﻮي سره د دﻋﻮا کﻮﻟﻮ‬ ‫اړتﻴا پ‪＋５‬ﻪ ﻧشﻲ‪.‬‬ ‫‪ -۲‬د کﻨدز د ＊ار ﻗاضﻲ د دﻋﻮا پﻪ اړه د شاﻫداﻧﻮ ‪－‬ﻮاﻫﻲ اورې خﻮ دا چ‪ ３‬ﻣدﻋی ﻋﻠﻴﻪ (احﻤد)‬ ‫ﻏاﻳب او وکﻴﻞ ﻳ‪ ３‬ﻫﻢ ﻧشتﻪ‪＇ ،‬رﻧگﻪ چ‪ ３‬د ﻣدﻋی ﻋﻠﻴﻪ د ﻏﻴاب پﻪ صﻮرت ک‪ ３‬پر‪４‬ک‪７‬ه روا ﻧﻪ‬ ‫ده ﻧﻮ ﻧﻮﻣﻮړې ‪－‬ﻮاﻫﻲ د پات‪ ３‬اجراءاتﻮ او پر‪４‬ک‪７‬ې ﻟپاره د ﻫرات د ＊ار ﻗاضﻲ تﻪ ورﻟﻴ‪８‬ي‪＄ ،‬کﻪ‬ ‫چ‪ ３‬د ﻫرات ＊ار تﻪ د شاﻫداﻧﻮ ت‪ ，‬ﻳﻮ ستﻮﻧزﻣﻦ کار دی او ﻟﻪ بﻞ پﻠﻮه ﻫرات تﻪ د ﻗضاﻳﻲ دوسﻴ‪３‬‬ ‫ﻟﻴ‪８‬ل ‪＄‬کﻪ ضروري دي چ‪ ３‬ﻣدﻋﻲ ﻋﻠﻴﻪ (احﻤد) پﻪ ﻫرات ک‪ ３‬دی‪.‬‬ ‫ﻟﻴک ﻟ‪８５‬وﻧکی ﻗاضﻲ بﻪ پﻪ ﻟﻴک شاﻫدان وﻧﻴسﻲ او ﻫﻐﻮی تﻪ بﻪ ﻳ‪ ３‬وﻟﻮﻟﻲ ＇ﻮ ﻫﻐﻮی ورباﻧدې‬ ‫پﻮه شﻲ‪＄ ،‬کﻪ ﻟﻪ پﻮﻫ‪ ３‬پرتﻪ شاﻫدي وﻳﻞ صح‪５‬ح ﻧﻪ دي‪ ،‬بﻴا بﻪ د شاﻫداﻧﻮ پﻪ وړاﻧدې پﻪ ﻟﻴک‬ ‫ﻣﻬر وﻟ‪／‬ﻮي چ‪ ３‬پﻪ بشپ‪７‬ه تﻮ‪－‬ﻪ شک ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ ﻳﻮسﻲ‪.‬‬ ‫مرسل اليه قاضي ته د ليک رس‪５‬دل‪ :‬کﻠﻪ چ‪ ３‬د کاتب ﻗاضﻲ ﻟﻴک ﻣرسﻞ اﻟﻴﻪ ﻗاضﻲ تﻪ‬ ‫ورسﻴ‪８‬ي‪ ،‬ﻗاضﻲ بﻪ د ﻗضا پﻪ ﻣجﻠس او د خصﻢ پﻪ ﻣﻮجﻮدﻳت ک‪ ３‬د شاﻫداﻧﻮ ﻟﻪ شاﻫدۍ‬ ‫وروستﻪ ﻟﻴک پراﻧﻴزي‪＄ ،‬کﻪ ﻟﻴک د ‪－‬ﻮاﻫ‪ ９‬پﻪ ﻣﻌﻨا دی او ‪－‬ﻮاﻫﻲ د خصﻢ ﻟﻪ ﻣﻮجﻮدﻳت پرتﻪ‬

‫‪٢٠٥‬‬

‫صح‪５‬ح ﻧﻪ ده‪ .‬د ﻟﻴک ﻟﻪ پراﻧستﻠﻮ وروستﻪ بﻪ ﻗاضﻲ ﻣحکﻮم ﻋﻠﻴﻪ د ﻫﻐﻪ ＇ﻪ پﻪ کﻮﻟﻮ ﻣکﻠﻒ‬ ‫ک‪７‬ي چ‪ ３‬پﻪ ﻟﻴک ک‪ ３‬ورباﻧدې حکﻢ شﻮی دی‪.‬‬ ‫په حدودو او قصاص ک‪ ３‬د قاضي ليک‪ :‬پﻪ حدودو او ﻗصاص ک‪ ３‬ﻗاضﻲ تﻪ د بﻞ ﻗاضﻲ‬ ‫ﻟﻴک ﻟ‪８５‬ل صح‪５‬ح ﻧﻪ دي او ﻧﻪ ورباﻧدې حد ثابتﻴ‪８‬ي‪ .‬دا ‪＄‬کﻪ چ‪ ３‬حدود او ﻗصاص پﻪ شبﻬ‪３‬‬ ‫سره ساﻗطﻴ‪８‬ي او ﻗاضﻲ تﻪ د بﻞ ﻗاضﻲ ﻟﻴک رس‪５‬دل ﻟﻪ شبﻬ‪ ３‬خاﻟﻲ ﻧﻪ دي ‪＄‬کﻪ ﻟﻴکﻮﻧﻪ ！ﻮل‬ ‫سره ورتﻪ وي او ک‪５‬دای شﻲ چ‪ ３‬پﻪ ﻟﻴک ک‪ ３‬تزوﻳر او ﻻسﻮﻫﻨﻪ وشﻲ چ‪ ３‬دا د جرم پﻪ اثبات‬ ‫ک‪ ３‬ﻳﻮه شبﻪ ده‪.‬‬ ‫ﻟﻪ بﻞ پﻠﻮه ﻗاضﻲ تﻪ د بﻞ ﻗاضﻲ ﻟﻴک (اﻟشﻬادة ﻋﻠی اﻟشﻬادة‪ :‬پﻪ گﻮاﻫ‪ ９‬باﻧدې گﻮاﻫ‪ ９‬ورکﻮﻟﻮ)‬ ‫تﻪ ورتﻪ دی او پﻪ گﻮاﻫ‪ ９‬باﻧدې پﻪ گﻮاﻫ‪ ９‬ورکﻮﻟﻮ سره حد او ﻗصاص ﻧﻪ ثابتﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫په اجتهادي مسائلو ک‪ ３‬د قاضي ليک‪ :‬کﻪ پﻪ ﻳﻮې اجتﻬادي ﻣسئﻠﻪ ک‪ ３‬ﻟﻪ صح‪５‬ح‪ ３‬دﻋﻮې‬ ‫وروستﻪ ﻗاضﻲ پر‪４‬ک‪７‬ه وک‪７‬ي او بﻞ ﻗاضﻲ تﻪ ﻳ‪ ３‬د تطبﻴﻖ ﻟپاره وﻟﻴ‪８‬ي‪ ،‬خﻮ ﻧﻮﻣﻮړی ﻗاضﻲ پﻪ‬ ‫دې اجتﻬادي ﻣسئﻠﻪ ک‪ ３‬د ﻟﻴکﻮﻧکﻲ ﻗاضﻲ ﻟﻪ ﻧظر سره ﻣﻮاﻓﻖ ﻧﻪ وي‪ ،‬پﻪ دې صﻮرت ک‪ ３‬ﻫﻢ‬ ‫پﻪ دوﻳﻢ ﻗاضﻲ ﻻزم دي چ‪ ３‬ﻧﻮﻣﻮړې پر‪４‬ک‪７‬ه تطبﻴﻖ ک‪７‬ي او ﻟﻪ خپﻞ ﻧظر ＇خﻪ ت‪５‬ر شﻲ‪ .‬دا‬ ‫‪＄‬کﻪ چ‪ ３‬پﻪ اجتﻬادي ﻣسائﻠﻮ ک‪ ３‬اجتﻬادوﻧﻪ سره برابر دي او ﻳﻮ پر بﻞ ترج‪５‬ح ﻧﻪ ﻟري‪ ،‬ﻳﻌﻨ‪ ３‬ﻳﻮ‬ ‫اجتﻬاد بﻞ اجتﻬاد ﻧشﻲ ﻣاتﻮﻻی‪.‬‬ ‫اﻟبتﻪ کﻪ د ﻟﻴکﻮﻧکﻲ ﻗاضﻲ ﻧظر د ﻗرأن سره پﻪ ！کر ک‪ ３‬و‪ ،‬د ب‪５‬ﻠ‪ ３／‬پﻪ ډول سﻮد ﻳ‪ ３‬روا ک‪７‬ی و‪،‬‬ ‫ﻳا د سﻨتﻮ سره پﻪ ！کر ک‪ ３‬و‪ ،‬ﻟکﻪ د ﻣدﻋی ﻋﻠﻴﻪ پﻪ شاﻫد ﻳ‪ ３‬پر‪４‬ک‪７‬ه ک‪７‬ې وه‪ ،‬ﻳا د اجﻤاع سره‬ ‫پﻪ ！کر ک‪ ３‬و ﻟکﻪ د ﻣتﻌ‪ ３‬پﻪ روا واﻟﻲ ﻳ‪ ３‬پر‪４‬ک‪７‬ه ک‪７‬ې وه او ﻳا ﻫﻢ داس‪ ３‬وﻳﻨا وه چ‪ ３‬پﻪ شرﻳﻌت‬ ‫ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬دﻟﻴﻞ ﻧﻪ درﻟﻮد‪ ،‬ﻟکﻪ د زﻣاﻧ‪ ３‬پﻪ ت‪５‬ر‪４‬دو د پﻮر ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ وړل‪ .‬پﻪ دې صﻮرتﻮﻧﻮ ک‪ ３‬پﻪ ﻗاضﻲ‬ ‫ﻻزم دي چ‪ ３‬ﻧﻮﻣﻮړې پر‪４‬ک‪７‬ه رد ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫د خصمينو له خوا حکم (پر‪４‬ک‪７‬ه کوونکی) ټاکل‪ :‬د دﻋﻮا ﻟﻮري کﻮﻻی شﻲ چ‪ ３‬د ﻣﻘابﻞ‬ ‫ﻟﻮري پﻪ رضاﻳت ﻟﻪ رسﻤﻲ ﻗاضﻲ پرتﻪ بﻞ ＇ﻮک د پر‪４‬ک‪７‬ه کﻮوﻧکﻲ پﻪ تﻮگﻪ و！اکﻲ‪＇ .‬رﻧ‪／‬ﻪ چ‪３‬‬

‫‪٢٠٦‬‬

‫دوی ！ﻮل د خپﻠﻮ ‪＄‬اﻧﻮﻧﻮ واک ﻟري ﻧﻮ د حکﻢ ！اکﻞ ورتﻪ روا دي او د ﻫﻐﻪ پر‪４‬ک‪７‬ه ﻳﻮازې پﻪ دوی‬ ‫د تطبﻴﻖ وړ ده‪ ،‬ﻧﻪ پر بﻞ چا‪ .‬دا چ‪ ３‬پﻪ دې صﻮرت ک‪！ ３‬اکﻞ شﻮی حکﻢ د ﻗاضﻲ حﻴثﻴت ﻟري‬ ‫ﻧﻮ باﻳد چ‪ ３‬د ﻗاضﻲ شرطﻮﻧﻪ پک‪ ３‬پﻮره وي‪ ،‬پﻪ ﻫﻤدې بﻨس＀ د کاﻓر‪ ،‬ﻣرﻳﻲ‪ ،‬ذﻣﻲ‪ ،‬د ﻗذف پﻪ‬ ‫حد ک‪ ３‬پﻪ درو وﻫﻞ شﻮي شخص‪ ،‬ﻓاسﻖ او ﻣاشﻮم حکﻢ ‪－‬ر‪＄‬ﻮل روا ﻧﻪ دي‪.‬‬ ‫ﻗاضﻲ سره د حکﻢ تﻮپﻴر دا دی چ‪ ３‬حکﻢ د خﻠکﻮ ﻟﻪ خﻮا ！اکﻞ کﻴ‪８‬ي او پر‪４‬ک‪７‬ه ﻳ‪ ３‬د ﻫﻐﻮی‬ ‫پﻪ رضاﻳت پﻮرې ﻣشروطﻪ ده‪ ،‬ﻟﻪ ﻫﻤدې اﻣﻠﻪ د دﻋﻮا ﻟﻮري کﻮﻻی شﻲ د ﻫﻐﻪ ﻟﻪ پر‪４‬ک‪７‬ې کﻮﻟﻮ‬ ‫وړاﻧدې د ﻫﻐﻪ ﻟﻪ حکﻤﻴت ＇خﻪ اﻧکار وک‪７‬ي‪ ،‬خﻮ کﻪ پر‪４‬ک‪７‬ه ﻳ‪ ３‬وک‪７‬ه بﻴا ﻳ‪ ３‬د ﻧﻪ ﻣﻨﻠﻮ حﻖ‬ ‫ﻧﻪ ﻟري‪.‬‬ ‫ﻫﻤدا راز کﻪ د حکﻢ پر‪４‬ک‪７‬ه ﻗاضﻲ تﻪ وړاﻧدې شﻲ او د ﻫﻐﻪ د ﻧظر سره ﻣﻮاﻓﻘﻪ ﻧﻪ وي کﻮﻻی‬ ‫شﻲ چ‪ ３‬ﻣاتﻪ ﻳ‪ ３‬ک‪７‬ي‪＄ ،‬کﻪ دی د خﻠکﻮ ﻟﻪ خﻮا ！اکﻞ شﻮی‪ ،‬ﻧﻪ د حکﻮﻣت ﻟﻪ خﻮا‪ ،‬ﻧﻮ ﻧظر‬ ‫ﻣﻨﻞ ﻳ‪ ３‬پر ﻗاضﻲ ﻻزم ﻧﻪ دي‪.‬‬ ‫په حدودو او قصاص ک‪ ３‬حکم ټاکل‪ :‬پﻪ حدودو او ﻗصاص ک‪ ３‬حکﻢ ！اکﻞ د ﻻﻧدې دﻻﻳﻠﻮ‬ ‫پﻪ بﻨس＀ روا ﻧﻪ دي‪:‬‬ ‫‪ -۱‬حدود د اهلل پاک حﻖ دی او د ﻫﻐﻮ د پﻠﻲ کﻮﻟﻮ ﻟپاره اﻣام (ﻗاضﻲ) ！اکﻞ شﻮی ﻧﻮ پرتﻪ ﻟﻪ اﻣام‬ ‫＇خﻪ بﻞ ＇ﻮک ﻳ‪ ３‬د پﻠﻲ کﻮﻟﻮ حﻖ ﻧﻪ ﻟري‪.‬‬ ‫‪ -۲‬د ﻣرکچﻲ ！اکﻞ د سﻮﻟ‪ ３‬د راﻣﻨ‪％‬تﻪ کﻮﻟﻮ ﻟپاره وي او ک‪５‬دای شﻲ پﻪ سﻮﻟﻪ ک‪＇ ３‬ﻮک خپﻞ‬ ‫حﻖ بﻞ تﻪ وب‪＋‬ﻲ‪＇ ،‬رﻧ‪／‬ﻪ چ‪ ３‬حدود د اهلل حﻖ دی او بﻞ ＇ﻮک حﻖ ﻧﻪ ﻟري چ‪ ３‬ﻫﻐﻪ وب‪＋‬ﻲ‪،‬‬ ‫ﻧﻮ تحکﻴﻢ ﻫﻢ پک‪ ３‬روا ﻧﻪ دی‪.‬‬ ‫‪ -۳‬حدود او ﻗصاص پﻪ شبﻬ‪ ３‬سره ساﻗطﻴ‪８‬ي‪＇ .‬رﻧ‪／‬ﻪ چ‪ ３‬جرگﻪ ﻣار د ﻫﻐﻪ ﻟﻪ ！اکﻮﻧکﻮ کساﻧﻮ‬ ‫پرتﻪ پﻪ بﻞ چا واک او وﻻﻳت ﻧﻪ ﻟري او د واک ﻣحدودواﻟی پخپﻠﻪ ﻳﻮه شبﻬﻪ ده ﻧﻮ پﻪ دې بﻨس＀‬ ‫ﻫﻢ پﻪ حدودو او ﻗصاص ک‪ ３‬تحکﻴﻢ (جرگﻪ ﻣار ！اکﻞ) روا ﻧﻪ دي‪.‬‬ ‫پر عاقله و د ديت پر‪４‬ک‪７‬ه‪ :‬کﻪ د طرﻓﻴﻨﻮ ﻟﻪ خﻮا ！اکﻞ شﻮی در‪４‬ﻤگ‪７‬ی (حکﻢ) د خطا ﻗتﻞ پﻪ‬

‫‪٢٠٧‬‬

‫ﻗضﻴﻪ ک‪ ３‬پر ﻋاﻗﻠﻪ و د دﻳت ورکﻮﻟﻮ حکﻢ وک‪７‬ي‪ ،‬حکﻢ ﻳ‪＄ ３‬کﻪ ﻧاﻓذ ﻧﻪ دی چ‪ ３‬ﻣﻮﻧ‪ ８‬ﻣخک‪３‬‬ ‫وﻳﻠﻲ وو‪ :‬حکﻢ ﻟﻪ ！اکﻮﻧکﻮ کساﻧﻮ پرتﻪ پﻪ بﻞ چا واک او وﻻﻳت ﻧﻪ ﻟري‪＇ .‬رﻧ‪／‬ﻪ چ‪ ３‬د دﻳت‬ ‫ورکﻮﻟﻮ حکﻢ پر ﻋاﻗﻠﻪ و شﻮی او ﻋاﻗﻠﻪ و دی َحکﻢ ﻧﻪ دی ！اکﻠی ﻧﻮ ُحکﻢ ﻳ‪ ３‬ﻫﻢ پر ﻫﻐﻮی د‬ ‫تطبﻴﻖ وړ ﻧﻪ دی‪.‬‬ ‫مسئله‪ :‬د ﻟﻮست وروست‪ ９‬ﻣسئﻠﻪ دا ده چ‪ ３‬کﻪ د طرﻓﻴﻨﻮ ﻟﻪ خﻮا ！اکﻞ شﻮی در‪４‬ﻤگ‪７‬ي او ﻳا ﻫﻢ‬ ‫رسﻤﻲ ﻗاضﻲ د خپﻞ پﻼر‪ ،‬ﻣﻮر‪ ،‬اوﻻدوﻧﻮ ﻳا ﻣ‪５‬رﻣﻨ‪ ３‬پﻪ گ＂ﻪ پر‪４‬ک‪７‬ه وک‪７‬ي‪ ،‬پر‪４‬ک‪７‬ه ﻳ‪ ３‬باطﻠﻪ ده‪،‬‬ ‫‪＄‬کﻪ د خپﻠﻮﻟ‪ ９‬د پاﻟﻠﻮ شک ﻣﻮجﻮد دی‪ ،‬خﻮ کﻪ پر‪４‬ک‪７‬ه ﻳ‪ ３‬د ﻫﻐﻮی د گ＂ﻮ پر خﻼف وه‪ ،‬د‬ ‫شک د ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ تﻠﻠﻮ ﻟﻪ اﻣﻠﻪ ﻳ‪ ３‬پر‪４‬ک‪７‬ه صح‪５‬ح ده‪.‬‬ ‫په جرگو ک‪ ３‬بايد الندې ټکو ته پاملرنه وشي‪:‬‬

‫‪ -۱‬پﻪ جرگﻮ ک‪ ３‬باﻳد داس‪ ３‬کسان د ﻣرکچﻴاﻧﻮ پﻪ تﻮگﻪ و！اکﻞ شﻲ چ‪ ３‬د شخ‪７‬ې د ﻣﻮضﻮع پﻪ‬ ‫ﻫکﻠﻪ د روا او ﻧاروا احکام وپ‪５‬ژﻧﻲ‪ ،‬د طرﻓﻴﻨﻮ د ﻗاﻧﻊ کﻮﻟﻮ تﻮان وﻟري او د ﻫﻐﻮی رواﻧﻲ حاﻟت‬ ‫وپ‪５‬ژﻧﻲ‪＇ ،‬ﻮ حﻼل حرام او حرام حﻼل وﻧﻪ گر‪＄‬ﻮي‪ ،‬ﻳا ﻫﻢ د شخ‪７‬ې د ﻫﻮاروﻟﻮ پﻪ ‪＄‬ای شخ‪７‬ه‬ ‫ﻧﻮره ﻫﻢ ستره ﻧک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ -۲‬د جرگ‪ ３‬د ！اکﻠﻮ پﻪ ﻣﻬال د شخ‪７‬ې دوه ﻟﻮري چ‪ ３‬کﻮم شرطﻮﻧﻪ ږدي‪ ،‬ﻫﻐﻪ باﻳد جرگﻪ ﻣاران‬ ‫پﻪ ﻧظر ک‪ ３‬وﻧﻴسﻲ‪ ،‬کﻪ د حﻖ اخﻴستﻠﻮ ﻟپاره ﻳ‪ ３‬و！اکﻲ او ﻳا ﻫﻢ د سﻮﻟ‪ ３‬ﻟپاره‪ ،‬ﻧﻮ د ﻫﻐﻮ شرطﻮﻧﻮ‬ ‫پابﻨدي باﻳد وک‪７‬ي‪ ،‬او کﻪ وﻳ‪ ３‬ﻧک‪７‬ي‪ ،‬د پر‪４‬ک‪７‬ې ﻣﻨﻞ پﻪ خصﻤﻴﻨﻮ ﻻزم ﻧﻪ دي‪.‬‬ ‫‪ -۳‬جرگﻪ ﻣاران باﻳد د ﻋداﻟت خﻮﻧدﻳتﻮب تﻪ پﻮره پاﻣﻠرﻧﻪ وک‪７‬ي‪＇ ،‬ﻮﻣره چ‪ ３‬ﻣﻤکﻨﻪ وي‬ ‫زورور او ﻧاړاﻣﻪ ﻟﻮری دې د ﻋادﻻﻧﻪ پر‪４‬ک‪７‬ې ﻣﻨﻠﻮ تﻪ اړباسﻲ‪＄ ،‬کﻪ اهلل پاک پﻪ ﻋدل اﻣر ک‪７‬ی‬ ‫او ﻋداﻟت کﻮل واجب دي‪.‬‬ ‫‪ -۴‬جرگﻪ ﻣاران باﻳد حراﻣﻮ او حﻼﻟﻮ تﻪ پﻮره پاﻣﻠرﻧﻪ وک‪７‬ي‪ ،‬پﻪ بدو ک‪ ３‬د ﻧجﻮﻧﻮ ورکﻮل او پﻪ‬ ‫ﻧﻮرو جﻨاﻳﻲ او ﻣدﻧﻲ شخ‪７‬و ک‪ ３‬د شرﻳﻌت ﻟﻪ حدودو وتﻞ ﻧاروا دي‪ ،‬او داس‪ ３‬پر‪４‬ک‪７‬ې چ‪ ３‬د‬ ‫شرﻳﻌت پﻮﻟ‪ ３‬ړﻧگﻮي‪ ،‬باﻳد ﻋﻤﻠﻲ ﻧشﻲ‪.‬‬

‫‪٢٠٨‬‬

‫زﻣﻮږ پﻪ ！ﻮﻟﻨﻪ ک‪ ３‬د ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻠﻮ شخ‪７‬و د ﻫﻮاروﻟﻮ ﻟپاره د خﻠکﻮ ﻟﻪ خﻮا د حکﻢ ！اکﻞ رواج ﻟري‪ ،‬زده‬ ‫کﻮوﻧکﻲ دې د ﻟﻮست پﻪ ر‪１‬ا ک‪ ３‬د تحکﻴﻢ اوسﻨﻲ ﻣختﻠﻒ صﻮرتﻮﻧﻪ تر بحث ﻻﻧدې وﻧﻴسﻲ‪.‬‬

‫‪ -۱‬ﻗاضﻲ تﻪ د بﻞ ﻗاضﻲ د ﻟﻴک ډوﻟﻮﻧﻪ د شرح‪ ３‬سره سﻢ رو＊اﻧﻪ ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ -۲‬ﻣرسﻞ اﻟﻴﻪ ﻗاضﻲ تﻪ د ﻟﻴک پﻪ رس‪５‬دو باﻳد ﻫﻐﻪ ＇ﻪ ډول اجراءات وک‪７‬ي؟‬ ‫‪ -۳‬پﻪ حدودو او ﻗصاص ک‪ ３‬بﻞ ﻗاضﻲ تﻪ ﻟﻴک ﻟ‪８５‬ل وﻟ‪ ３‬صح‪５‬ح ﻧﻪ دي؟‬ ‫‪ -۴‬پﻪ اجتﻬادي ﻣساﻳﻠﻮ ک‪ ３‬وﻟ‪ ３‬ﻳﻮ ﻗاضﻲ د بﻞ ﻗاضﻲ د پر‪４‬ک‪７‬ې ﻣخاﻟﻔت ﻧشﻲ کﻮﻻی؟‬ ‫‪ -۵‬پﻪ حدودو او ﻗصاص ک‪ ３‬د خﻠکﻮ ﻟﻪ خﻮا د حکﻢ ！اکﻞ وﻟ‪ ３‬صح‪５‬ح ﻧﻪ دي؟ دﻻﻳﻞ ﻳ‪３‬‬ ‫بﻴان ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ -۶‬پﻪ خطا ﻗتﻞ ک‪ ３‬د حکﻢ ﻟﻪ خﻮا پر ﻋاﻗﻠﻪ و د دﻳت ورکﻮﻟﻮ پر‪４‬ک‪７‬ه وﻟ‪ ３‬صح‪５‬ح ﻧﻪ ده؟‬

‫‪٢٠٩‬‬

‫دري د‪４‬رشﻢ لﻮست‬

‫د ﻣالﻮﻧﻮ د و‪４‬شلﻮ احکام‬ ‫کﻠﻪ کﻠﻪ د شرﻳکاﻧﻮ تر ﻣﻨ‪ ＃‬د گ‪６‬و ﻣاﻟﻮﻧﻮ و‪４‬شﻠﻮ تﻪ اړتﻴا پﻴ‪＋‬ﻴ‪８‬ي‪ ،‬د شرﻳﻌت ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬د گ‪６‬و ﻣاﻟﻮﻧﻮ‬ ‫و‪４‬شﻞ روا دي خﻮ د دې ﻟپاره چ‪ ３‬شرﻳکان ﻟﻪ و‪４‬ش ＇خﻪ زﻳاﻧﻤﻦ ﻧشﻲ‪ ،‬شرﻳﻌت پﻪ دې اړه ﻳﻮ‬ ‫شﻤ‪５‬ر ﻻر＊ﻮوﻧ‪ ３‬ک‪７‬ي چ‪ ３‬پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬بﻪ ﻳ‪ ３‬وﻟﻮﻟﻮ‪.‬‬

‫‪٢١٠‬‬

‫ژباړه‬ ‫(‪ )١‬د ويشلو کتاب‬

‫(‪ )۲‬اﻣام تﻪ پکار دي چ‪ ３‬د بﻴت اﻟﻤال پﻪ تﻨخﻮاه و‪４‬شﻮﻧکی و！اکﻲ‪ ،‬تر＇ﻮ خﻠکﻮ تﻪ (د ﻫﻐﻮی‬ ‫ﻣاﻟﻮﻧﻪ) ﻟﻪ ﻣزدورۍ پرتﻪ ووﻳشﻲ‪ ،‬کﻪ ﻳ‪( ３‬ﻟﻪ بﻴت اﻟﻤال ＇خﻪ) وﻧﻪ ！اکﻪ‪ ،‬ﻧﻮ داس‪ ３‬و‪４‬شﻮﻧکی دې‬ ‫و‪－‬ﻮﻣاري چ‪ ３‬پﻪ ﻣزدورۍ (د خﻠکﻮ ﻣاﻟﻮﻧﻪ) وﻳشﻲ‪.‬‬ ‫(‪ )۳‬واجب ده چ‪( ３‬و‪４‬شﻮﻧکی) ﻋادل‪ ،‬اﻣﻴﻦ او پﻪ و‪４‬ش پﻮه وي‪.‬‬ ‫(‪ )۴‬ﻗاضﻲ بﻪ خﻠک پﻪ ﻳﻮ و‪４‬شﻮﻧکﻲ ﻧﻪ ﻣجبﻮروې او ﻧﻪ بﻪ و‪４‬شﻮﻧکﻲ پر‪８４‬دي چ‪ ３‬پﻪ (ﻣزدورۍ)‬ ‫ک‪ ３‬سره شرﻳک شﻲ‪.‬‬ ‫(‪ )۵‬د اﻣام ابﻮحﻨﻴﻔﻪ پﻪ ﻧظر د و‪４‬شﻠﻮ ﻣزدوري د سروﻧﻮ (اشخاصﻮ) پﻪ (حساب) ده‪ .‬اﻣام ابﻮﻳﻮسﻒ‬ ‫او اﻣام ﻣحﻤد واﻳﻲ‪ :‬د برخﻮ د اﻧدازو پﻪ (حساب) ده‪.‬‬ ‫(‪ )۶‬شرﻳکان کﻪ د کﻮر ﻳا ‪＄‬ﻤک‪( ３‬ﻗاضﻲ) تﻪ راشﻲ او دﻋﻮه وک‪７‬ي چ‪ ３‬ﻟﻪ ﻓﻼﻧﻲ ＇خﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ‬ ‫ﻣﻴراث وړي دي‪ ،‬د اﻣام ابﻮحﻨﻴﻔﻪ پﻪ ﻧظر بﻪ ﻳ‪ ３‬تر ﻫﻐ‪ ３‬ﻧﻪ وﻳشﻲ‪ ،‬تر＇ﻮ ﻳ‪ ３‬د ﻫﻐﻪ پﻪ ﻣ‪７‬ﻳﻨﻪ او د‬ ‫وارثاﻧﻮ پﻪ شﻤ‪５‬ر ‪－‬ﻮاﻫان ﻧﻪ وي ت‪５‬ر ک‪７‬ي‪ .‬اﻣام ابﻮﻳﻮسﻒ او اﻣام ﻣحﻤد واﻳﻲ‪ :‬د ﻫﻐﻮی پﻪ وﻳﻨا بﻪ‬ ‫ﻳ‪ ３‬وﻳشﻲ او د و‪４‬ش پﻪ خط ک‪ ３‬بﻪ ﻟﻴکﻲ چ‪ ３‬د ﻫﻐﻮی پﻪ وﻳﻨا ﻳ‪ ３‬و‪４‬شﻠﻲ‪.‬‬ ‫(‪ )۷‬کﻪ گ‪( ６‬ﻣال) پرتﻪ ﻟﻪ ‪＄‬ﻤک‪ ３‬ﻧﻮر شﻴان وو او دﻋﻮه ﻳ‪ ３‬وک‪７‬ه چ‪( ３‬د دوی) ﻣﻴراث دی‪ ،‬د‬ ‫！ﻮﻟﻮ (اﻣاﻣاﻧﻮ) پﻪ ﻧظر بﻪ ﻳ‪ ３‬وﻳشﻲ‪ .‬کﻪ د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬پﻪ اړه ﻳ‪ ３‬دﻋﻮه وک‪７‬ه چ‪ ３‬پﻪ (بﻴﻪ) ﻳ‪ ３‬اخﻴست‪،３‬‬

‫‪٢١١‬‬

‫د دوی تر ﻣﻨ‪ ＃‬بﻪ ﻳ‪ ３‬ووﻳشﻲ‪ .‬کﻪ ﻳ‪ ３‬د ﻣﻠکﻴت دﻋﻮه وک‪７‬ه او دا ﻳ‪ ３‬وﻧﻪ وﻳﻞ چ‪＇ ３‬ﻨگﻪ ﻳ‪３‬‬ ‫(ﻣﻠکﻴت) تر ﻻسﻪ ک‪７‬ی‪ ،‬د دوی تر ﻣﻨ‪ ＃‬بﻪ ﻳ‪ ３‬ووﻳشﻲ‪.‬‬ ‫(‪ )۸‬کﻪ ﻫر شرﻳک ﻟﻪ خپﻠ‪ ３‬برخ‪ ３‬گ＂ﻪ اخﻴستﻠﻪ د ﻳﻮه پﻪ ﻏﻮ＊تﻨﻪ بﻪ ﻳ‪ ３‬وﻳشﻲ‪ ،‬خﻮ کﻪ ﻳﻮه (ﻟﻪ‬ ‫خپﻠ‪ ３‬برخ‪ )３‬گ＂ﻪ اخﻴستﻠﻪ او بﻞ د برخ‪ ３‬د کﻤﻮاﻟﻲ ﻟﻪ اﻣﻠﻪ زﻳاﻧﻤﻦ ک‪５‬دﻟﻮ‪ ،‬ﻧﻮ کﻪ د زﻳات‪ ３‬برخ‪３‬‬ ‫＇‪＋‬تﻦ (د و‪４‬ش) ﻏﻮ＊تﻨﻪ وک‪７‬ه وبﻪ ﻳ‪ ３‬وﻳشﻲ او کﻪ د کﻤ‪ ３‬برخ‪＋＇ ３‬تﻦ د و‪４‬ش ﻏﻮ＊تﻨﻪ وک‪７‬ه ﻧﻪ‬ ‫بﻪ ﻳ‪ ３‬وﻳشﻲ‪ .‬کﻪ دواړه (پﻪ و‪４‬شﻠﻮ سره) زﻳاﻧﻤﻦ ک‪５‬دل‪ ،‬د دواړو ﻟﻪ رضاﻳت پرتﻪ بﻪ ﻳ‪ ３‬ﻧﻪ وﻳشﻲ‪.‬‬ ‫(‪ )۹‬ﻟﻪ ‪＄‬ﻤک‪ ３‬پرتﻪ ﻧﻮر شﻴان کﻪ ﻟﻪ ﻳﻮ جﻨس ＇خﻪ وو‪ ،‬وﻳشﻲ بﻪ ﻳ‪.３‬‬ ‫(‪ )۱۰‬دوه بﻴﻞ جﻨسﻮﻧﻪ بﻪ ﻳﻮ د بﻞ پﻪ ‪＄‬ای ﻧﻪ وﻳشﻲ‪ .‬اﻣام ابﻮحﻨﻴﻔﻪ وﻳﻠﻲ‪ :‬ﻣرﻳان او ﻗﻴﻤتﻲ کا‪３１‬‬ ‫بﻪ (پخپﻠﻮ ﻣﻨ‪％‬ﻮﻧﻮ ک‪ ３‬د زﻳات) تﻮپﻴر ﻟﻪ اﻣﻠﻪ ﻳﻮ د بﻞ پﻪ ‪＄‬ای ﻧﻪ وﻳشﻲ‪ .‬اﻣام ابﻮﻳﻮسﻒ او اﻣام‬ ‫ﻣحﻤد وﻳﻠﻲ‪ :‬ﻣرﻳان بﻪ وﻳشﻲ‪.‬‬ ‫(‪ )۱۱‬حﻤام‪＇ ،‬اه او ژرﻧده بﻪ د شرﻳکاﻧﻮ ﻟﻪ رضاﻳت پرتﻪ ﻧﻪ وﻳشﻲ‪.‬‬ ‫شرحﻪ‬ ‫د قسمت (و‪４‬ش) تعريف‪( :‬ﻗسﻤت) پﻪ ﻟﻐت ک‪ ３‬و‪４‬شﻠﻮ او ب‪５‬ﻠﻮﻟﻮ تﻪ واﻳﻲ او پﻪ اصطﻼح ک‪ ３‬ﻳﻮ‬ ‫‪＄‬ای تﻪ د خپرې برخ‪ ３‬را！ﻮﻟﻮل ﻗسﻤت (و‪４‬ش) بﻠﻞ کﻴ‪８‬ي‪ .‬د ﻣاﻟﻮﻧﻮ و‪４‬ش د ＇‪＋‬تﻨاﻧﻮ پﻪ ﻏﻮ＊تﻨﻪ‬ ‫راﻣﻨ‪％‬تﻪ کﻴ‪８‬ي‪ ،‬پﻪ دې شرط چ‪ ３‬د ﻣال پﻪ و‪４‬ش سره گ＂ﻪ اخﻴستﻞ ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ ﻻړ ﻧشﻲ او ﻟﻪ و‪４‬ش‬ ‫وروستﻪ ﻫﻢ ﻣال د گ＂‪ ３‬اخﻴستﻠﻮ وړ پات‪ ３‬شﻲ‪.‬‬ ‫د ويشونکي ټاکل‪ :‬د ﻣاﻟﻮﻧﻮ و‪４‬ش ‪＄‬کﻪ د ﻗضا ﻟﻪ دﻧدو ＇خﻪ شﻤ‪５‬رل کﻴ‪８‬ي چ‪ ３‬د خﻠکﻮ د‬ ‫شخ‪７‬و د ﻫﻮاروﻟﻮ ﻟپاره ترسره کﻴ‪８‬ي‪＇ .‬رﻧگﻪ چ‪ ３‬د ﻗاضﻲ تﻨخﻮاه ﻟﻪ بﻴت اﻟﻤال ＇خﻪ ورکﻮل‬ ‫کﻴ‪８‬ي‪ ،‬پﻪ اﻣام ﻻزﻣﻪ ده چ‪ ３‬د ﻣاﻟﻮﻧﻮ د و‪４‬ش ﻟپاره ﻫﻢ د بﻴت اﻟﻤال پﻪ تﻨخﻮاه و‪４‬شﻮﻧکی‬ ‫و‪－‬ﻮﻣاري‪ ،‬خﻮ ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ چ‪ ３‬د و‪４‬شﻮﻧکی گ＂ﻪ د ﻣاﻟﻮﻧﻮ ＇‪＋‬تﻨاﻧﻮ تﻪ رسﻴ‪８‬ي‪ ،‬ﻧﻮ اﻣام کﻮﻻی‬ ‫شﻲ چ‪ ３‬و‪４‬شﻮﻧکی و！اکﻲ او ﻣزدوري ﻳ‪ ３‬د ﻣال ﻟﻪ ＇‪＋‬تﻨاﻧﻮ واخﻠﻲ‪ ،‬پﻪ ﻫر حال د و‪４‬شﻮﻧکﻲ‬

‫‪٢١٢‬‬

‫！اکﻞ د اﻣام ﻣسؤﻟﻴت دی‪.‬‬ ‫د و‪４‬شونکي شرطونه‪ :‬و‪４‬شﻮﻧکی باﻳد ﻋادل وي‪ ،‬ﻳﻌﻨ‪ ３‬د ﻗاضﻲ شرطﻮﻧﻪ پک‪ ３‬پﻮره وي‪ ،‬د‬ ‫دې ﻟپاره چ‪ ３‬خﻠک ورباﻧدې باور او اﻋتﻤاد وک‪７‬ي‪ ،‬باﻳد اﻣاﻧت‪／‬ر وي‪ ،‬ﻫﻤدا راز د و‪４‬شﻠﻮ پﻪ‬ ‫احکاﻣﻮ پﻮه وي‪.‬‬ ‫ﻗاضﻲ ﻧشﻲ کﻮﻻی چ‪ ３‬خﻠک د‪４‬تﻪ اړباسﻲ ＇ﻮ د ده ﻟﻪ خﻮا پﻪ ﻫﻐﻪ ！اکﻞ شﻮي و‪４‬شﻮﻧکﻲ باﻧدې‬ ‫خپﻞ ﻣاﻟﻮﻧﻪ ووﻳشﻲ چ‪ ３‬ﻣزدوري ﻟﻪ خﻠکﻮ اخﻠﻲ‪ ،‬پﻪ دې دﻟﻴﻞ چ‪ ３‬د ﻣزدورۍ پﻪ صﻮرت ک‪３‬‬ ‫د ﻣال و‪４‬شﻞ ﻳﻮ ﻋﻘد دی او ﻗاضﻲ خﻠک ﻋﻘد کﻮﻟﻮ تﻪ اړوﻳستﻠی ﻧشﻲ‪.‬‬ ‫ﻗاضﻲ بﻪ وﻳشﻮﻧکﻲ د‪４‬تﻪ ﻧﻪ پر‪８４‬دي چ‪ ３‬پخپﻞ ﻣﻨ‪ ＃‬ک‪ ３‬داس‪ ３‬شرکت راﻣﻨ‪％‬تﻪ ک‪７‬ي چ‪ ３‬د ﻫر‬ ‫و‪４‬ش ﻣزدوري پﻪ ！ﻮﻟﻮ تﻘسﻴﻢ ک‪７‬ي‪ .‬پﻪ دې صﻮرت ک‪ ３‬د و‪４‬شﻮﻧکﻮ ﻳﻮواﻟی د دې ﻻﻣﻞ کﻴ‪８‬ي‬ ‫چ‪ ３‬خﻠک دوی تﻪ اړ شﻲ او ﻧرخﻮﻧﻪ د و‪４‬شﻮﻧکﻮ پﻪ خﻮ＊ﻪ پﻮرتﻪ ﻻړ شﻲ‪.‬‬ ‫د و‪４‬شلو مزدوري‪ :‬د اﻣام ابﻮحﻨﻴﻔﻪ پﻪ ﻧظر د و‪４‬شﻠﻮ ﻣزدوري د اﻓرادو پﻪ تﻨاسب ورکﻮل کﻴ‪８‬ي‪،‬‬ ‫ﻳﻌﻨ‪ ３‬کﻪ د ＇ﻠﻮرو کساﻧﻮ ﻣال و و‪４‬شﻞ شﻲ او ＇ﻠﻮر سﻮه اﻓﻐاﻧ‪ ９‬ﻣزدوري راشﻲ ﻧﻮ ﻫر ﻳﻮ بﻪ سﻞ‬ ‫سﻞ اﻓﻐاﻧ‪ ９‬ورکﻮي‪＄ ،‬کﻪ دا ﻣزدوري د جﻼ کﻮﻟﻮ ده او برخ‪ ３‬پﻪ جﻼ کﻮﻟﻮ ک‪ ３‬سره ﻳﻮ شان‬ ‫دي‪.‬‬ ‫اﻣام ابﻮﻳﻮسﻒ او اﻣام ﻣحﻤد ﻣزدوري بﻪ د برخﻮ د اﻧدازو پﻪ تﻨاسب اخﻴستﻞ کﻴ‪８‬ي‪ ،‬ﻳﻌﻨ‪３‬‬ ‫کﻪ د چا برخﻪ زﻳاتﻪ وه‪ ،‬ﻫﻐﻪ بﻪ زﻳاتﻪ ﻣزدوري ورکﻮي او د چا برخﻪ چ‪ ３‬کﻤﻪ وه‪ ،‬ﻫﻐﻪ بﻪ کﻤﻪ‬ ‫ﻣزدوري ورکﻮي‪ .‬د ب‪５‬ﻠگ‪ ３‬پﻪ ډول دوو کساﻧﻮ خپﻠﻪ ﻣشترکﻪ دوه جرﻳبﻪ ‪＄‬ﻤکﻪ و و‪４‬شﻠﻪ ﻳﻮه تﻪ‬ ‫ﻳﻮﻧﻴﻢ جرﻳب او بﻞ تﻪ ﻧﻴﻢ جرﻳب ورس‪５‬ده او ﻣزدوري دوه سﻮه اﻓﻐاﻧ‪ ９‬وه‪ ،‬د ﻧﻴﻢ جرﻳب ＇‪＋‬تﻦ‬ ‫بﻪ پﻨ‪％‬ﻮس اﻓﻐاﻧ‪ ９‬او د ﻳﻮ ﻧﻴﻢ جرﻳب ＇‪＋‬تﻦ بﻪ ﻳﻮ سﻠﻮ پﻨ‪％‬ﻮس اﻓﻐاﻧ‪ ９‬ﻣزدوري ورکﻮي‪＄ ،‬کﻪ‬ ‫د ﻟ‪ ８‬ﻣال جﻼ کﻮل ﻟ‪８‬ه خﻮاري او د ډ‪４‬ر ﻣال جﻼ کﻮل ډ‪４‬ره خﻮاري ﻏﻮاړي‪.‬‬ ‫له و‪４‬شونکي ＇خه د مال و‪４‬شلو غو＊تنه‪ :‬کﻪ د ﻣال ＇‪＋‬تﻦ د ﻣﻨﻘﻮﻟﻮ ﻳا ﻏﻴرﻣﻨﻘﻮﻟﻮ ﻣاﻟﻮﻧﻮ سره‬ ‫ﻗاضﻲ (و‪４‬شﻮﻧکﻲ) تﻪ راشﻲ او پر ﻣال د ﻣﻴراث ﻳا بﻴﻌ‪ ３‬پﻪ سبب د ﻣﻠکﻴت دﻋﻮه وک‪７‬ي‪ ،‬ﻳا ﻫﻢ‬

‫‪٢١٣‬‬

‫د ﻣﻠکﻴت د سبب ﻳادووﻧﻪ وﻧک‪７‬ي او د ﻣال د و‪４‬شﻠﻮ ﻏﻮ＊تﻨﻪ وک‪７‬ي‪ .‬پﻪ دې ！ﻮﻟﻮ صﻮرتﻮﻧﻮ ک‪ ３‬بﻪ‬ ‫ﻗاضﻲ د ﻫﻐﻮی تر ﻣﻨ‪ ＃‬ﻣال وﻳشﻲ ﻣ‪／‬ر پﻪ ﻳﻮ صﻮرت ک‪ ３‬چ‪ ３‬ﻫﻐﻪ پﻪ دې ډول دی‪:‬‬ ‫د کﻮر ﻳا ‪＄‬ﻤک‪＋＇ ３‬تﻨان چ‪ ３‬کﻮر او ‪＄‬ﻤکﻪ پﻪ ﻻس ک‪ ３‬ﻟري‪ ،‬ﻗاضﻲ تﻪ راشﻲ‪ ،‬د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬د‬ ‫وراثت دﻋﻮه وک‪７‬ي او د ﻫﻐ‪ ３‬د و‪４‬ش ﻏﻮ＊تﻨﻪ وک‪７‬ي‪ .‬د اﻣام ابﻮحﻨﻴﻔﻪ پﻪ ﻧظر ﻗاضﻲ ﻧشﻲ کﻮﻻی‬ ‫چ‪ ３‬سﻤﻼسﻲ ‪＄‬ﻤکﻪ او کﻮر د دوی تر ﻣﻨ‪ ＃‬و وﻳشﻲ‪ ،‬بﻠک‪ ３‬ﻟﻪ دوی ＇خﻪ بﻪ د ﻣﻮرث پﻪ ﻣ‪７‬ﻳﻨﻪ‬ ‫او د وارثاﻧﻮ پﻪ شﻤ‪５‬ر شاﻫدان وﻏﻮاړي‪ ،‬کﻠﻪ چ‪ ３‬ﻧﻮﻣﻮړي شاﻫدان پﻪ ﻣحکﻤﻪ ک‪ ３‬شاﻫدي‬ ‫وواﻳﻲ‪ ،‬ﻗاضﻲ بﻪ ‪＄‬ﻤکﻪ او کﻮر د دوی تر ﻣﻨ‪ ＃‬و و‪４‬شﻲ‪.‬‬ ‫د اﻣام ابﻮحﻨﻴﻔﻪ دﻟﻴﻞ دا دی چ‪ ３‬پﻪ دې صﻮرت ک‪ ３‬ﻟﻪ و‪４‬شﻠﻮ وړاﻧدې‪ ،‬ترکﻪ د ﻣ‪７‬ي ﻣﻠکﻴت دی‬ ‫او د ﻫﻐﻪ حﻘﻮﻧﻪ ﻟکﻪ پﻮر او وصﻴت ورپﻮرې ت‪７‬ﻟﻲ دي‪ .‬پﻪ دې بﻨس＀ د ﻣال و‪４‬شﻞ پﻪ ﻣ‪７‬ي باﻧدې‬ ‫پر‪４‬ک‪７‬ه کﻮل دي چ‪ ３‬دا پر‪４‬ک‪７‬ه ﻟﻪ شاﻫدۍ پرتﻪ صح‪５‬ح ﻧﻪ ده‪.‬‬ ‫د ﻳاراﻧﻮ دﻟﻴﻞ دا دی چ‪ ３‬د دوی ذواﻟﻴدي د دوی د ﻣﻠکﻴت دﻟﻴﻞ دی او بﻞ کﻮم ﻣدﻋﻲ ﻫﻢ‬ ‫ورسره ﻧشتﻪ‪ ،‬ﻧﻮ باﻳد چ‪ ３‬د دوی ﻣﻠکﻴت د دوی تر ﻣﻨ‪ ＃‬وو‪４‬شﻞ شﻲ‪ ،‬خﻮ دا چ‪ ３‬دا پر‪４‬ک‪７‬ه پﻪ‬ ‫ﻫﻤدوی پﻮرې ﻣحدوده وي او د بﻞ احتﻤاﻟﻲ حﻘدار حﻖ ضاﻳﻊ ﻧشﻲ‪ ،‬باﻳد د و‪４‬ش پﻪ کتاب ک‪３‬‬ ‫وﻟﻴکﻞ شﻲ چ‪ ３‬و‪４‬ش ﻳﻮازې د دوی پﻪ ﻏﻮ＊تﻨﻪ تر سره شﻮی‪.‬‬ ‫په و‪４‬ش باندې د زيان اغ‪５‬ز‪ :‬د ﻗدوري ﻟﻴکﻮﻧکﻲ ﻟﻪ و‪４‬ش ＇خﻪ د راپﻴداک‪５‬دوﻧکﻲ زﻳان پر‬ ‫بﻨس＀ ＇ﻮ صﻮرتﻮﻧﻪ راوړي چ‪ ３‬شرحﻪ ﻳ‪ ３‬داس‪ ３‬ده‪:‬‬ ‫‪ -۱‬ﻣال داس‪ ３‬وي چ‪ ３‬ﻟﻪ و‪４‬ش وروستﻪ دواړه شرﻳکان ﻟﻪ خپﻠ‪ ３‬برخ‪ ３‬گ＂ﻪ اخﻴستﻼی شﻲ‪.‬‬ ‫پﻪ دې صﻮرت ک‪ ３‬د ﻫر شرﻳک پﻪ ﻏﻮ＊تﻨﻪ ﻣال و‪４‬شﻞ کﻴ‪８‬ي‪＄ ،‬کﻪ پﻪ و‪４‬ش سره کﻮم زﻳان ﻧﻪ‬ ‫راﻣﻨ‪％‬تﻪ کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫‪ -۲‬ﻣال داس‪ ３‬وي چ‪ ３‬د ﻳﻮه برخﻪ پک‪ ３‬زﻳاتﻪ او د بﻞ کﻤﻪ وي او د کﻤ‪ ３‬برخ‪＋＇ ３‬تﻦ د‬ ‫کﻤﻮاﻟﻲ ﻟﻪ اﻣﻠﻪ د ﻣال پﻪ و‪４‬شﻠﻮ سره زﻳاﻧﻤﻦ کﻴ‪８‬ي‪ .‬پﻪ دې صﻮرت ک‪ ３‬کﻪ د زﻳات‪ ３‬برخ‪＋＇ ３‬تﻦ‬ ‫د ﻣال د و‪４‬شﻠﻮ ﻏﻮ＊تﻨﻪ وک‪７‬ي‪ ،‬ﻣال و‪４‬شﻞ کﻴ‪８‬ي او د کﻤ‪ ３‬برخ‪ ３‬د ＇‪＋‬تﻦ ﻣخاﻟﻔت تﻪ اﻋتبار‬

‫‪٢١٤‬‬

‫ﻧشتﻪ‪＄ ،‬کﻪ د خپﻞ ﻣال ＇خﻪ گ＂ﻪ اخﻴستﻞ د زﻳات‪ ３‬برخ‪ ３‬د ＇‪＋‬تﻦ حﻖ دی‪.‬‬ ‫‪ -۳‬کﻪ پﻪ پﻮرتﻨﻲ صﻮرت ک‪ ３‬د کﻤ‪ ３‬برخ‪＋＇ ３‬تﻦ سره ﻟﻪ دې چ‪ ３‬پﻪ و‪４‬ش زﻳاﻧﻤﻦ کﻴ‪８‬ي‪،‬‬ ‫بﻴا ﻫﻢ د و‪４‬ش ﻏﻮ＊تﻨﻪ وک‪７‬ي‪ ،‬ﻣال ﻧﻪ و‪４‬شﻞ کﻴ‪８‬ي‪＄ ،‬کﻪ د کﻤ‪ ３‬برخ‪ ３‬د ＇‪＋‬تﻦ ﻏﻮ＊تﻨﻪ پﻪ‬ ‫د＊ﻤﻨ‪ ９‬او ﻋﻨاد وﻻړه ده‪ ،‬ﻧﻪ پﻪ کﻮم ﻣﻌﻘﻮل دﻟﻴﻞ‪.‬‬ ‫‪ -۴‬کﻪ پﻪ و‪４‬ش ک‪ ３‬دواړو تﻪ زﻳان رس‪５‬ده‪ ،‬د دواړو ﻟﻪ رضاﻳت پرتﻪ ﻧﻪ و‪４‬شﻞ کﻴ‪８‬ي‪ ،‬ﻳﻌﻨ‪ ３‬د ﻳﻮه‬ ‫د ﻣخاﻟﻔت پﻪ صﻮرت ک‪ ３‬د بﻞ پﻪ ﻏﻮ＊تﻨﻪ ﻧﻪ و‪４‬شﻞ کﻴ‪８‬ي‪＄ ،‬کﻪ پﻪ زور و‪４‬شﻞ ﻫﻐﻪ وخت روا‬ ‫دي چ‪ ３‬گ＂ﻪ پک‪ ３‬وي او پﻪ دې صﻮرت ک‪ ３‬پﻪ و‪４‬ش ک‪ ３‬کﻮﻣﻪ گ＂ﻪ ﻧشتﻪ‪.‬‬ ‫د و‪４‬شلو مالونه‪ :‬ﻟکﻪ چ‪ ３‬پﻮﻫﻴ‪８‬و ﻣاﻟﻮﻧﻪ پﻪ دوه ډوﻟﻪ دي‪ :‬ﻣﻨﻘﻮل او ﻏﻴر ﻣﻨﻘﻮل ﻣاﻟﻮﻧﻪ‪ .‬ﻋروض‬ ‫(ساﻣان) کﻪ ﻟﻪ ﻳﻮ جﻨس ＇خﻪ وي‪ ،‬ﻗاضﻲ تﻪ روا دي چ‪ ３‬د شرﻳکاﻧﻮ ﻟﻪ خﻮ＊‪ ３‬پرتﻪ ﻳ‪ ３‬د ﻫﻐﻮی‬ ‫تر ﻣﻨ‪ ＃‬ووﻳشﻲ‪＄ ،‬کﻪ د ﻋروضﻮ ‪-‬چ‪ ３‬ﻟﻪ ﻳﻮ جﻨس ＇خﻪ وي‪ -‬داس‪ ３‬برابر و‪４‬شﻞ چ‪ ３‬گ＂ﻪ ﻫﻢ‬ ‫ترې پﻮرتﻪ شﻲ ﻣﻤکﻦ دي‪ ،‬ﻟکﻪ د ت‪５‬ﻠﻮ‪ ،‬ﻏﻨﻤﻮ‪ ،‬ﻫ‪／‬ﻴﻮ او داس‪ ３‬ﻧﻮرو و‪４‬شﻞ‪.‬‬ ‫ﻫﻐﻪ ﻋروض چ‪ ３‬ﻟﻪ ﻳﻮ جﻨس ＇خﻪ ﻧﻪ وي ﻗاضﻲ ﻧشﻲ کﻮﻻی چ‪ ３‬د شرﻳکاﻧﻮ تر ﻣﻨ‪ ＃‬ﻳ‪３‬‬ ‫ووﻳشﻲ‪ .‬دا ‪＄‬کﻪ چ‪ ３‬د دوی ترﻣﻨ‪ ＃‬برابرواﻟی ﻧشتﻪ‪ ،‬اﻟبتﻪ ﻗاضﻲ کﻮﻻی شﻲ چ‪ ３‬د شرﻳکاﻧﻮ‬ ‫پﻪ خﻮ＊ﻪ ﻳ‪ ３‬ﻳﻮ د بﻞ پﻪ ‪＄‬ای داس‪ ３‬ووﻳشﻲ چ‪！ ３‬ﻮﻟﻮ شرﻳکاﻧﻮ تﻪ د ﻫﻐﻮی د سﻬﻤﻮﻧﻮ ﻣطابﻖ پﻪ‬ ‫ارز＊ت ک‪ ３‬برابرې برخ‪ ３‬ورسﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫مسئله‪ :‬کﻪ ＇ﻪ ﻫﻢ ！ﻮل ﻣرﻳان ﻳﻮ جﻨس شﻤ‪５‬رل کﻴ‪８‬ي خﻮ دا چ‪ ３‬ﻣرﻳان د وصﻔﻮﻧﻮ او خﻮﻳﻮﻧﻮ‬ ‫ﻟﻪ اﻣﻠﻪ پخپﻠﻮ ک‪ ３‬سره زﻳات تﻮپﻴر ﻟري‪ ،‬د اﻣام ابﻮحﻨﻴﻔﻪ پﻪ ﻧظر د ﻫﻤجﻨسﻮ ﻣاﻟﻮﻧﻮ پﻪ ＇‪５‬ر د‬ ‫ﻫﻐﻮی ﻳﻮ ډول و‪４‬شﻞ سﻢ ﻧﻪ دي‪ ،‬بﻠک‪ ３‬د وصﻔﻮﻧﻮ د تﻮپﻴر پﻪ اساس باﻳد جﻼ جﻨسﻮﻧﻪ وشﻤ‪５‬رل‬ ‫شﻲ او ﻫر ﻳﻮه تﻪ جﻼ ﻗﻴﻤت و！اکﻞ شﻲ او د ！اکﻞ شﻮي ارز＊ت او ﻗﻴﻤت پﻪ بﻨس＀ ﻳﻮ د بﻞ‬ ‫سره ﻣﻌاوضﻪ او ﻣﻌاﻣﻠﻪ شﻲ‪ .‬ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻞ ﻗﻴﻤتﻲ کا‪１‬ﻲ او جﻮاﻫر ﻫﻢ پخپﻠﻮ ﻣﻨ‪％‬ﻮﻧﻮ ک‪ ３‬د ﻗﻴﻤت او‬ ‫ارز＊ت د تﻮپﻴر ﻟﻪ اﻣﻠﻪ د ﻣرﻳاﻧﻮ پﻪ ＇‪５‬ر حکﻢ ﻟري‪.‬‬ ‫د ﻟﻮست پﻪ پﻴﻞ ک‪ ３‬ﻣﻮ وﻳﻠﻲ و چ‪ ３‬ﻣاﻟﻮﻧﻪ پﻪ دې شرط و‪４‬شﻞ کﻴ‪８‬ي چ‪ ３‬ﻟﻪ و‪４‬ش وروستﻪ‬

‫‪٢١٥‬‬

‫ور＇خﻪ د گ＂‪ ３‬اخﻴستﻞ ﻣﻤکﻦ وي‪＇ ،‬رﻧ‪／‬ﻪ چ‪ ３‬حﻤام‪＇ ،‬اه او ژرﻧده ﻟﻪ و‪４‬شﻠﻮ وروستﻪ د گ＂‪３‬‬ ‫اخﻴستﻠﻮ وړ ﻧﻪ پات‪ ３‬کﻴ‪８‬ي‪ ،‬پﻪ دې بﻨس＀ ﻗاضﻲ ﻧشﻲ کﻮﻻی چ‪ ３‬د شرﻳکاﻧﻮ ﻟﻪ خﻮ＊‪ ３‬پرتﻪ ﻳ‪３‬‬ ‫ووﻳشﻲ‪ .‬کﻪ شرﻳکان راضﻲ وو‪ ،‬و‪４‬شﻞ ﻳ‪ ３‬روا دي‪.‬‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې دوه ډﻟ‪ ３‬شﻲ‪ .‬ﻳﻮه ډﻟﻪ دې د ﻫﻐﻮ ﻣاﻟﻮﻧﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ واخﻠﻲ چ‪ ３‬پخپﻠﻮ ک‪ ３‬تﻮپﻴر ﻧﻪ‬ ‫ﻟري او ﻗاضﻲ ﻳ‪ ３‬د شرﻳکاﻧﻮ ﻟﻪ خﻮ＊‪ ３‬پرتﻪ پر ﻫﻐﻮی و‪４‬شﻼی شﻲ‪ .‬د زده کﻮوﻧکﻮ بﻠﻪ ډﻟﻪ دې د‬ ‫ﻫﻐﻮ ﻣاﻟﻮﻧﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ واخﻠﻲ چ‪ ３‬ﻗاضﻲ ﻳ‪ ３‬د شرﻳکاﻧﻮ ﻟﻪ خﻮ＊‪ ３‬پرتﻪ پر ﻫﻐﻮی ﻧشﻲ و‪４‬شﻼی‪.‬‬

‫‪ -۱‬ﻗسﻤت تﻌرﻳﻒ او شرط ﻳ‪ ３‬بﻴان ک‪７‬ئ‪ ،‬او دا ﻫﻢ وواﻳئ چ‪ ３‬و‪４‬ش ＇ﻪ وخت راﻣﻨ‪％‬تﻪ‬ ‫کﻴ‪８‬ي؟‬ ‫‪ -۲‬د و‪４‬شﻮﻧکﻲ شرطﻮﻧﻪ بﻴان ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ -۳‬د و‪４‬شﻠﻮ ﻣزدوري پﻪ کﻮم تﻨاسب ورکﻮل کﻴ‪８‬ي؟ پﻪ دې اړه د اﻣاﻣاﻧﻮ اختﻼف تشر‪４‬ح‬ ‫ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ -۴‬د کﻮر ﻳا ‪＄‬ﻤک‪＋＇ ３‬تﻨان چ‪ ３‬کﻮر او ‪＄‬ﻤکﻪ پﻪ ﻻس ک‪ ３‬ﻟري‪ ،‬د وراثت د دﻋﻮا پﻪ صﻮرت‬ ‫ک‪ ３‬د و‪４‬ش ﻏﻮ＊تﻨﻪ وک‪７‬ي‪ .‬پﻪ دې صﻮرت بﻪ ﻗاضﻲ ＇ﻪ کﻮي؟ پﻪ دې اړه د اﻣاﻣاﻧﻮ اختﻼف‬ ‫تشر‪４‬ح ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ -۵‬ﻋروض ＇ﻪ ډول و‪４‬شﻞ کﻴ‪８‬ي؟ د جﻨسﻮﻧﻮ اختﻼف تﻪ پﻪ پام سره ﻳ‪ ３‬حکﻤﻮﻧﻪ بﻴان ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪＇ -۶‬اه او ژرﻧده وﻟ‪ ３‬د شرﻳکاﻧﻮ ﻟﻪ خﻮ＊‪ ３‬پرتﻪ ﻧشﻲ و‪４‬شﻞ ک‪５‬دای؟‬

‫‪٢١٦‬‬

‫＇لﻮردﻳرشﻢ لﻮست‬

‫د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬د و‪４‬شلﻮ حکﻤﻮﻧﻪ‬ ‫پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬بﻪ د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬د و‪４‬ش پﻪ طرﻳﻘ‪ ３‬سرب‪５‬ره د و‪４‬ش پﻪ اړه ﻳﻮ ﻟ‪ ７‬ﻧﻮر حکﻤﻮﻧﻪ ﻫﻢ‬ ‫رو＊اﻧﻪ ک‪７‬و‪.‬‬

‫‪٢١٧‬‬

‫ژباړه‬ ‫(‪ )۱‬کﻠﻪ چ‪ ３‬دوه وارثان حاضر شﻲ‪ ،‬د (ﻣﻮرث) پﻪ ﻣ‪７‬ﻳﻨ‪ ３‬او د وارثاﻧﻮ پﻪ شﻤ‪５‬ر گﻮاﻫان ت‪５‬ر ک‪７‬ي‬ ‫او کﻮر د دوی پﻪ ﻻس ک‪ ３‬وي او دوی سره ﻳﻮ ﻏاﻳب وارث وي‪ ،‬ﻧﻮ ﻗاضﻲ بﻪ کﻮر د حاضرو‬ ‫(وارثاﻧﻮ) پﻪ ﻏﻮ ＊تﻨﻪ وو‪４‬شﻲ او د ﻏاﻳب (وارث) ﻟپاره بﻪ وکﻴﻞ و！اکﻲ چ‪ ３‬برخﻪ ﻳ‪ ３‬تسﻠﻴﻢ‬ ‫ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫(‪ )۲‬کﻪ (و‪４‬ش ﻏﻮ＊تﻮﻧکﻲ) پﻪ بﻴﻌﻪ اخﻴستﻮﻧکﻲ وو‪ ،‬د ﻏاﻳب (شرﻳک) پﻪ صﻮرت ک‪ ３‬بﻪ ﻳ‪３‬‬ ‫ﻧﻪ وﻳشﻲ‪.‬‬ ‫(‪ )۳‬کﻪ ‪＄‬ﻤکﻪ د ﻏاﻳب وارث پﻪ ﻻس ک‪ ３‬وه‪ ،‬ﻧﻪ بﻪ ﻳ‪ ３‬وﻳشﻲ‪ ،‬کﻪ (ﻳﻮازې) ﻳﻮ وارث حاضر شﻮ‬ ‫( او ‪－‬ﻮاﻫان ﻳ‪ ３‬ت‪５‬ر ک‪７‬ل) ﻧﻪ بﻪ ﻳ‪ ３‬وﻳشﻲ‪.‬‬ ‫(‪ )۴‬کﻪ پﻪ ﻳﻮ ＊ار ک‪＇ ３‬ﻮ ﻣشترک کﻮروﻧﻪ وو‪ ،‬د اﻣام ابﻮحﻨﻴﻔﻪ پﻪ ﻧظر بﻪ ﻫر کﻮر جﻼ وﻳشﻲ‪،‬‬ ‫اﻣام ابﻮﻳﻮسﻒ او اﻣام ﻣحﻤد وﻳﻠﻲ‪ :‬کﻪ ﻳﻮ د بﻞ پﻪ ‪＄‬ای و‪４‬شﻞ گ＂ﻮر وو‪ ،‬وبﻪ ﻳ‪ ３‬وﻳشﻲ‪.‬‬ ‫(‪ )۵‬کﻪ کﻮر او ‪＄‬ﻤکﻪ وه‪ ،‬ﻳا کﻮر او دوکان وو‪ ،‬ﻫر ﻳﻮ بﻪ جﻼ ووﻳشﻲ‪.‬‬ ‫(‪ )۶‬و‪４‬شﻮﻧکﻲ تﻪ پکار دي چ‪( ３‬برخ‪ ３‬پﻪ کاﻏذ) اﻧ‪％‬ﻮر ک‪７‬ي‪ ،‬برابرې ﻳ‪ ３‬ک‪７‬ي‪－ ،‬ز ﻳ‪ ３‬ک‪７‬ي‬ ‫او وداﻧ‪ ９‬ﻗﻴﻤت ک‪７‬ي‪ ،‬ﻫره برخﻪ ﻟﻪ ﻧﻮرو ＇خﻪ د ﻻرې او ﻟ‪＋‬تﻲ پﻪ شﻤﻮل جﻼ ک‪７‬ي‪＇ ،‬ﻮ د‬ ‫ﻳﻮې برخ‪ ３‬ﻟﻪ بﻠ‪ ３‬سره ت‪７‬او ﻧﻪ وي‪ ،‬بﻴا بﻪ د دوى ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ ﻟﻴکﻲ او پچﻪ بﻪ اچﻮي‪ ،‬اوﻟﻪ برخﻪ بﻪ‬ ‫‪٢١٨‬‬

‫پﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ‪ ،‬ورپس‪ ３‬پﻪ دوﻳﻤ‪ ３‬او در‪４‬ﻤ‪ ３‬او ﻫﻤداس‪ ３‬ﻧﻮرې‪ ،‬بﻴا بﻪ پچﻪ راوباسﻲ‪ ،‬د چا ﻧﻮم چ‪３‬‬ ‫ﻟﻮﻣ‪７‬ی راووت ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ برخﻪ د ﻫﻐﻪ او د چا چ‪ ３‬دوﻳﻢ راووت دوﻳﻤﻪ برخﻪ د ﻫﻐﻪ شﻮه‪.‬‬ ‫(‪ )۷‬دراﻫﻢ او دﻳﻨار بﻪ پﻪ و‪４‬ش ک‪ ３‬ﻧﻪ گ‪６‬وي‪ ،‬ﻣگر د شرﻳکاﻧﻮ پﻪ خﻮ＊ﻪ‪.‬‬ ‫(‪ )۸‬کﻪ ﻳ‪ ３‬داس‪ ３‬و‪４‬ش وک‪ ７‬چ‪ ３‬د ﻳﻮ پﻪ ﻣﻠکﻴت ک‪ ３‬د بﻞ وﻳاﻟﻪ ﻳا ﻻره وه او (وﻳاﻟﻪ ﻳا ﻻره) پﻪ‬ ‫و‪４‬ش ک‪ ３‬شرط شﻮې ﻧﻪ وه‪ ،‬ﻧﻮ کﻪ د ﻻرې او وﻳاﻟ‪ ３‬اړول شﻮﻧﻲ وو‪ ،‬د بﻞ (شرﻳک) پﻪ ﻻره او‬ ‫وﻳاﻟﻪ ک‪ ３‬بﻪ ﻧﻪ ‪＄‬ﻲ‪ ،‬او کﻪ شﻮﻧﻲ ﻧﻪ وو‪ ،‬و‪４‬ش بﻪ ﻓسخ شﻲ‪.‬‬ ‫(‪ )۹‬کﻪ داس‪ ３‬کﻮر و چ‪ ３‬دوﻳﻢ پﻮړ ﻳ‪ ３‬ﻧﻪ درﻟﻮد‪ ،‬ﻳا داس‪ ３‬پﻮرتﻨی پﻮړ و چ‪( ３‬د شرﻳکاﻧﻮ‬ ‫ﻣﻠکﻴت) ﻻﻧدې پﻮړ ﻳ‪ ３‬ﻧﻪ درﻟﻮد‪ ،‬ﻳا ﻻﻧدې پﻮړ چ‪ ３‬پﻮرتﻪ پﻮړ ﻳ‪ ３‬درﻟﻮد‪ ،‬ﻫر ﻳﻮ بﻪ جﻼ ﻗﻴﻤت‬ ‫ک‪７‬اى شﻲ او د ﻗﻴﻤت (پﻪ اساس) بﻪ وو‪４‬شﻞ شﻲ‪ ،‬ﻟﻪ دې پرتﻪ بﻞ شی ﻣﻌتبر ﻧﻪ دی‪.‬‬ ‫(‪ )۱۰‬کﻪ و‪４‬ش ﻏﻮ＊تﻮﻧکﻮ پﻪ خپﻠﻮ ک‪ ３‬اختﻼف وک‪ ７‬او دوو و‪４‬شﻮﻧکﻮ گﻮاﻫﻲ ووﻳﻠﻪ‪ ،‬گﻮاﻫﻲ‬ ‫ﻳ‪ ３‬ﻗبﻠﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫(‪ )۱۱‬کﻪ ﻳﻮه د ت‪５‬روتﻨ‪ ３‬دﻋﻮه وک‪７‬ه او گﻮﻣان ﻳ‪ ３‬کاوه چ‪ ３‬د ده ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬برخﻪ ﻳ‪ ３‬د ﻣﻠگري پﻪ ﻻس‬ ‫ک‪ ３‬ده پﻪ داس‪ ３‬حال ک‪ ３‬چ‪ ３‬پﻪ ‪＄‬ان ﻳ‪ ３‬د خپﻞ حﻖ پﻮره اخﻴستﻠﻮ گﻮاﻫﻲ وﻳﻠ‪ ３‬وه‪( ،‬پﻪ دې‬ ‫صﻮرت ک‪ )３‬خبره ﻳ‪ ３‬ﻧﻪ ﻣﻨﻞ کﻴ‪８‬ي ﻣگر پﻪ گﻮاﻫاﻧﻮ سره‪.‬‬ ‫(‪ )۱۲‬کﻪ ﻳ‪ ３‬ووﻳﻞ‪ :‬حﻖ ﻣ‪ ３‬پﻮره اخﻴستی‪ ،‬بﻴا ﻳ‪ ３‬ووﻳﻞ‪＄ :‬ﻨ‪ ３‬ﻣ‪ ３‬اخﻴستی‪( .‬پﻪ دې صﻮرت‬ ‫ک‪ )３‬د خصﻢ خبره د ﻗسﻢ سره ﻣﻌتبره ده‪.‬‬ ‫(‪ )۱۳‬او کﻪ ﻳ‪ ３‬ووﻳﻞ‪ :‬تر دې ‪＄‬اﻳﻪ ﻣا تﻪ رارس‪５‬دﻟ‪ ３‬وه‪ ،‬خﻮ راتسﻠﻴﻢ ﻳ‪ ３‬ﻧک‪７‬ه او پﻪ ‪＄‬ان ﻳ‪ ３‬د حﻖ‬ ‫پﻮره اخﻴستﻠﻮ گﻮاﻫان ﻫﻢ ﻧﻪ وو ت‪５‬ر ک‪７‬ي او ﻫﻢ د شرﻳک ﻟخﻮا دروﻏجﻦ وگ‪２‬ﻞ شﻮ‪ ،‬ﻧﻮ دواړه بﻪ‬ ‫ﻗسﻤﻮﻧﻪ وک‪７‬ي او و‪４‬ش بﻪ ﻓسخ شﻲ‪.‬‬ ‫(‪ )۱۴‬کﻪ د ﻳﻮ شرﻳک ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬ﻣﻌﻠﻮﻣﻪ برخﻪ پﻪ استحﻘاق ﻳﻮړل شﻲ‪ ،‬د اﻣام ابﻮحﻨﻴﻔﻪ (رحﻤﻪ اهلل)‬ ‫پﻪ ﻧظر و‪４‬ش ﻧﻪ ﻓسخ کﻴ‪８‬ي او دی بﻪ د خپﻠ‪( ３‬پﻪ استحﻘاق وړل شﻮې) برخ‪ ３‬پﻪ اﻧدازه ﻟﻪ خپﻞ‬ ‫شرﻳک ＇خﻪ اخﻠﻲ‪ .‬اﻣام ابﻮﻳﻮسﻒ وﻳﻠﻲ‪ :‬و‪４‬ش ﻓسخ کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫شرحﻪ‬ ‫د وارث د غيابت په صورت ک‪ ３‬د کور د و‪４‬ش غو＊تنه‪ :‬پﻪ ت‪５‬ر ﻟﻮست ک‪ ３‬ﻣﻮ د وارثاﻧﻮ ﻟﻪ‬

‫‪٢١٩‬‬

‫خﻮا د کﻮر د و‪４‬ش د ﻏﻮ＊تﻨ‪ ３‬صﻮرت ﻟﻪ حکﻢ سره رو＊اﻧﻪ ک‪７‬ی و‪ ،‬پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬د ﻫﻐﻪ‬ ‫صﻮرت پﻪ اړه ﻏ‪８‬ﻳ‪８‬و چ‪ ３‬دوه وارثان ﻟﻪ ﻗاضﻲ ＇خﻪ د کﻮر د و‪４‬ش ﻏﻮ＊تﻨﻪ وک‪７‬ي خﻮ ﻟﻪ دوی‬ ‫سره پﻪ ﻣال ک‪ ３‬ﻳﻮ ﻏاﻳب وارث ﻫﻢ حﻘدار وي‪ .‬پﻪ دې صﻮرت ک‪ ３‬کﻪ وارثان د ﻣﻮرث پﻪ ﻣ‪７‬ﻳﻨﻪ‬ ‫او د وارثاﻧﻮ پﻪ شﻤ‪５‬ر گﻮاﻫان ت‪５‬ر ک‪７‬ي‪ ،‬ﻗاضﻲ بﻪ کﻮر د دوی ترﻣﻨ‪ ＃‬و وﻳشﻲ‪ ،‬ﻳﻮ وارث بﻪ د ﻣ‪７‬ي‬ ‫ﻟﻪ خﻮا خصﻢ او بﻞ بﻪ د ورثﻪ و خصﻢ وگ‪２‬ﻞ شﻲ‪ ،‬او د ﻏاﻳب وارث ﻟپاره بﻪ وکﻴﻞ و！اکﻲ‪＇ ،‬ﻮ‬ ‫پﻪ و‪４‬ش ک‪ ３‬د ﻫﻐﻪ استازﻳتﻮب وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫کﻪ حاضر وارث ﻳﻮ و‪ ،‬بﻴا ﻫﻢ کﻮر ﻧﻪ و‪４‬شﻞ کﻴ‪８‬ي‪＄ ،‬کﻪ چ‪ ３‬ﻳﻮ شخص د ورثﻪ و او ﻣ‪７‬ي دواړو‬ ‫خصﻢ ﻧشﻲ ک‪５‬دای‪.‬‬ ‫کﻪ پﻪ پﻮرتﻨ‪ ９‬ﻣسئﻠﻪ ک‪ ３‬د کﻮر د و‪４‬ش دﻋﻮا د ﻣﻴراث ﻧﻪ بﻠک‪ ３‬د بﻴﻌ‪ ３‬پﻪ بﻨس＀ وه‪ ،‬ﻗاضﻲ ﻧشﻲ‬ ‫کﻮﻻی چ‪ ３‬د ﻏاﻳب شرﻳک پﻪ ﻏﻴاب ک‪ ３‬کﻮر ووﻳشﻲ‪＄ ،‬کﻪ د ﻣﻴراثﻲ او پﻪ بﻴﻌ‪ ３‬د اخﻴستﻞ‬ ‫شﻮي ﻣﻠکﻴت تر ﻣﻨ‪ ＃‬تﻮپﻴر شتﻪ او ﻫﻐﻪ دا دی چ‪ ３‬پﻪ ﻣﻴراثﻲ ﻣﻠکﻴت ک‪ ３‬حاضر د ﻏاﻳب‬ ‫استازﻳتﻮب کﻮﻻی شﻲ‪ ،‬خﻮ پﻪ بﻴﻌﻪ اخﻴستﻞ شﻮي ﻣﻠکﻴت ک‪ ３‬حاضر د ﻏاﻳب خصﻢ ﻧشﻲ‬ ‫ک‪５‬دای‪.‬‬ ‫کﻪ کﻮر ﻣﻴراث او د ﻏاﻳب پﻪ ﻻس ک‪ ３‬و‪ ،‬بﻴا ﻫﻢ ﻧﻪ و‪４‬شﻞ کﻴ‪８‬ي‪ ،‬پﻪ دې دﻟﻴﻞ چ‪ ３‬ذواﻟﻴد ﻏاﻳب‬ ‫دی او پﻪ ﻏاﻳب پر‪４‬ک‪７‬ه سﻤﻪ ﻧﻪ ده‪.‬‬ ‫د کورونو و‪４‬ش‪ :‬کﻪ شرﻳکاﻧﻮ پﻪ ﻳﻮ ＊ار ک‪＇ ３‬ﻮ کﻮروﻧﻪ درﻟﻮدل‪ ،‬ﻫر کﻮر بﻪ جﻼ پﻪ ！ﻮﻟﻮ‬ ‫شرﻳکاﻧﻮ و‪４‬شﻞ کﻴ‪８‬ي‪ ،‬ﻳﻮ بﻪ د بﻞ پﻪ ‪＄‬ای ﻧﻪ و‪４‬شﻞ کﻴ‪８‬ي او ﻫر کﻮر جﻼ جﻨس شﻤ‪５‬رل کﻴ‪８‬ي‪،‬‬ ‫‪＄‬کﻪ ﻣﻮﻗﻌﻴت‪ ،‬گاوﻧ‪６‬ﻳاﻧﻮ او ﻧﻮرو ！کﻮ تﻪ پﻪ پام سره پﻪ ارز＊ت ک‪ ３‬برابر ﻧﻪ دي‪ .‬اﻣام ابﻮﻳﻮسﻒ‬ ‫او اﻣام ﻣحﻤد واﻳﻲ‪ :‬د جﻼ ﻳا ﻳﻮ د بﻞ پﻪ ‪＄‬ای و‪４‬شﻠﻮ واک د ﻗاضﻲ پﻪ ﻻس ک‪ ３‬دی‪ .‬ﻗاضﻲ چ‪３‬‬ ‫حاﻻتﻮ تﻪ پﻪ کتﻮ سره ﻫر ډول ﻏﻮره وگ‪２‬ﻠﻪ ﻫﻤﻐس‪ ３‬بﻪ و‪４‬شﻞ کﻴ‪８‬ي‪ .‬اﻟبتﻪ کﻪ د و‪４‬ش ﻣاﻟﻮﻧﻪ کﻮر‬ ‫او دوکان ﻳا ‪＄‬ﻤکﻪ او دوکان وو‪ ،‬ﻧﻮ پﻪ اتﻔاق سره بﻴﻞ بﻴﻞ و‪４‬شﻞ کﻴ‪８‬ي‪＄ ،‬کﻪ چ‪ ３‬دا ﻣختﻠﻒ‬ ‫جﻨسﻮﻧﻪ دي او ﻣختﻠﻒ جﻨسﻮﻧﻪ ﻳﻮ د بﻞ پﻪ ‪＄‬ای ﻧﻪ و‪４‬شﻞ کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫د کورونو د و‪４‬ش طريقه‪ :‬پﻪ ﻻﻧدې ډول ده‪:‬‬ ‫‪ -۱‬و‪４‬شﻮﻧکی بﻪ کﻮروﻧﻪ پﻪ کاﻏذ اﻧ‪％‬ﻮر ک‪７‬ي ＇ﻮ ＊ﻪ جﻮت او رو＊اﻧﻪ شﻲ‪.‬‬

‫‪٢٢٠‬‬

‫‪ -۲‬برخ‪ ３‬بﻪ پﻪ سﻬﻤﻮﻧﻮ برابرې ووﻳشﻲ‪.‬‬ ‫‪ -۳‬برخ‪ ３‬بﻪ د ‪－‬ز پﻪ حساب ﻣﻌﻠﻮﻣ‪ ３‬ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ -۴‬د وداﻧﻴﻮ ﻣاﻟﻲ ارز＊ت بﻪ ﻣﻌﻠﻮم ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ -۵‬ﻫره برخﻪ بﻪ د ﻻرې او وﻳاﻟ‪ ３‬پﻪ شﻤﻮل ﻟﻪ بﻠ‪＇ ３‬خﻪ داس‪ ３‬جﻼ ک‪７‬ي چ‪ ３‬تر ﻣﻨ‪ ＃‬ﻳ‪ ３‬ﻫﻴ＆‬ ‫شی ﻣشترک پات‪ ３‬ﻧشﻲ‪.‬‬ ‫‪ -۶‬برخ‪ ３‬بﻪ د شرﻳکاﻧﻮ ﻟﻪ شﻤ‪５‬ر سره سﻢ پﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ‪ ،‬دوﻳﻤ‪ ،３‬در‪４‬ﻤ‪ ...３‬سره وﻧﻮﻣﻮي‪.‬‬ ‫‪ -۷‬د شرﻳکاﻧﻮ ﻧﻮﻣﻮﻧﻪ بﻪ پﻪ جﻼ کاﻏذوﻧﻮ ک‪ ３‬داس‪ ３‬وﻟﻴکﻲ چ‪ ３‬د کاﻏذ ﻟﻪ پراﻧﻴستﻠﻮ پرتﻪ ﻣﻌﻠﻮم‬ ‫ﻧشﻲ‪ ،‬بﻴا بﻪ ﻳﻮ ﻳﻮ کاﻏذ پراﻧﻴزي‪ ،‬د ﻫر چا ﻧﻮم چ‪ ３‬ﻟﻮﻣ‪７‬ی راووت ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ برخﻪ د ﻫﻐﻪ او د چا‬ ‫چ‪ ３‬ﻧﻮم دوﻳﻢ راووت دوﻳﻤﻪ برخﻪ د ﻫﻐﻪ رسﻴ‪８‬ي او ﻫﻤداس‪ ３‬ﻧﻮر‪.‬‬ ‫د کﻮروﻧﻮ پﻪ و‪４‬ش ک‪ ３‬پﻴس‪ ３‬ﻧﻪ گ‪６‬ﻳ‪８‬ي ﻣگر دا چ‪ ３‬شرﻳکان ﻳ‪ ３‬وﻏﻮاړي‪.‬‬ ‫د پﻮړوﻧﻮ پﻪ و‪４‬ش ک‪ ３‬ﻫر پﻮړ جﻼ جﻼ ارز＊ت ﻟري‪.‬‬ ‫له و‪４‬ش وروسته د ت‪５‬روتن‪ ３‬دعوا‪ :‬پﻪ دې اړه پﻪ ﻣتﻦ ک‪ ３‬درې صﻮرتﻮﻧﻪ راﻏﻠﻲ‪:‬‬ ‫‪ -۱‬کﻪ ＇ﻮک ﻟﻪ و‪４‬ش وروستﻪ دﻋﻮا وک‪７‬ي چ‪ ３‬د ده ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬برخﻪ د ده د ﻣﻠگري پﻪ ﻻس ک‪３‬‬ ‫ده پﻪ داس‪ ３‬حال ک‪ ３‬چ‪ ３‬پﻪ ‪＄‬ان ﻳ‪ ３‬د خپﻞ حﻖ پﻮره اخﻴستﻠﻮ گﻮاﻫﻲ وﻳﻠ‪ ３‬وه‪＇ ،‬رﻧ‪／‬ﻪ چ‪３‬‬ ‫پﻪ دې صﻮرت ک‪ ３‬دی د و‪４‬ش د ﻓسخﻪ کﻮﻟﻮ ﻣدﻋﻲ دی‪ ،‬ﻧﻮ خبره ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ شاﻫداﻧﻮ پرتﻪ ﻧﻪ ﻣﻨﻞ‬ ‫کﻴ‪８‬ي‪＄ ،‬کﻪ شاﻫدان ت‪５‬رول پﻪ ﻣدﻋﻲ دي‪.‬‬ ‫‪ -۲‬پﻪ دوﻳﻢ صﻮرت ک‪ ３‬چ‪ ３‬واﻳﻲ‪ :‬حﻖ ﻣ‪ ３‬پﻮره اخﻴستی‪ .‬بﻴا وواﻳﻲ‪＄ :‬ﻴﻨ‪ ３‬ﻣ‪ ３‬اخﻴستی‪ .‬پﻪ‬ ‫دې صﻮرت ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻫﻢ ﻟﻪ شاﻫداﻧﻮ پرتﻪ خبره ﻧﻪ ﻣﻨﻞ کﻴ‪８‬ي‪＄ ،‬کﻪ پﻪ ﻣﻘابﻞ ﻟﻮري ﻳ‪ ３‬د خپﻞ‬ ‫حﻖ پﻮره اخﻴستﻠﻮ وروستﻪ د ﻏصب دﻋﻮا ک‪７‬ې او شاﻫدان ت‪５‬رول پﻪ ﻣدﻋﻲ دي‪.‬‬ ‫‪ -۳‬پﻪ در‪４‬ﻢ صﻮرت ک‪ ３‬چ‪ ３‬پﻪ ‪＄‬ان ﻳ‪ ３‬د حﻖ اخﻴستﻠﻮ شاﻫدي ﻧﻪ ده وﻳﻠ‪ ３‬بﻠک‪ ３‬د حﻖ‬ ‫ﻏﻮ＊تﻠﻮ دﻋﻮا ﻳ‪ ３‬ک‪７‬ې او ﻣﻘابﻞ ﻟﻮري دروﻏجﻦ گ‪２‬ﻠی‪ ،‬دواړه بﻪ ﻗسﻤﻮﻧﻪ کﻮي او و‪４‬ش بﻪ ﻓسخﻪ‬ ‫کﻮي‪.‬‬ ‫له ويش ＇خه وروسته د يوې برخ‪ ３‬په استحقاق وړل کيدلو اختالف‪ :‬دﻏﻪ اختﻼف چ‪３‬‬ ‫پﻪ ﻣتﻦ ک‪ ３‬ذکر شﻮی ﻫﻐﻪ ﻣﻬال راﻣﻨ‪％‬تﻪ کﻴ‪８‬ي چ‪ ３‬ﻳﻮه شائﻌﻪ برخﻪ پﻪ استحﻘاق ﻳﻮړل شﻲ‪ ،‬ﻧﻮ‬

‫‪٢٢١‬‬

‫اﻣام ابﻮ حﻨﻴﻔﻪ(رحﻤﻪ اهلل) واﻳﻲ چ‪ ３‬وﻳش ﻧﻪ ﻓسخ کﻴ‪８‬ي او اﻣام ابﻮ ﻳﻮسﻒ (رحﻤﻪ اهلل) واﻳﻲ‬ ‫چ‪ ３‬ﻓسخﻪ کﻴ‪８‬ي‪ ،‬خﻮ کﻪ پﻪ استحﻘاق وړل پﻪ ﻳﻮه ﻣﻌﻴﻨﻪ برخﻪ ک‪ ３‬راﻣﻨ‪％‬تﻪ شﻲ‪ ،‬ﻧﻮ بﻴا پﻪ اجﻤاع‬ ‫سره وﻳش ﻧﻪ ﻓسخ کﻴ‪８‬ي‪＄ ،‬کﻪ چ‪ ３‬دﻟتﻪ استحﻘاق پﻪ ﻣﻌﻴﻨﻪ برخﻪ ک‪ ３‬دی ﻧﻪ پﻪ ！ﻮل کﻮر ک‪،３‬‬ ‫خﻮ کﻪ استحﻘاق پﻪ ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬شاﻳﻊ برخﻪ ک‪ ３‬راﻣﻨ‪％‬تﻪ شﻲ بﻴا ﻧﻮ د ！ﻮﻟﻮ پﻪ اتﻔاق وﻳش ﻓسخﻪ کﻴ‪８‬ي‪،‬‬ ‫ﻟکﻪ پﻪ ﻧﻴﻢ شاﻳﻊ کﻮر ک‪ ３‬استحﻘاق ترﻻسﻪ کﻮل‪ ،‬خﻮ کﻪ چﻴرې استحﻘاق پر ﻧﻴﻤاﻳﻲ ﻫﻐﻪ ＇ﻪ ک‪３‬‬ ‫راﻣﻨ‪％‬تﻪ شﻲ چ‪ ３‬د ﻳﻮ د دوي پﻪ ﻻس ک‪ ３‬ﻣﻌﻠﻮم او تﻘسﻴﻢ شﻮي وي‪ ،‬ﻧﻮ ﻣستحﻖ اختﻴار ﻟري‬ ‫چ‪ ３‬تﻘسﻴﻢ باطﻠﻮي او کﻪ ﻧﻪ ﻳ‪ ３‬باطﻠﻮي‪ ،‬ﻧﻮ د خپﻞ ﻣﻠ‪／‬ري پﻪ ﻻس ک‪ ３‬د ﻣﻌﻠﻮم تﻘسﻴﻢ شﻮي‬ ‫＇ﻠﻮرﻣﻪ بﻪ ترې وﻏﻮاړي‪.‬‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې ﻳﻮه درې پﻮړﻳزه وداﻧ‪ ９‬چ‪ ３‬ﻫر پﻮړ ﻳ‪ ３‬شپ‪ ８‬خﻮﻧ‪ ３‬ﻟري‪ ،‬پﻪ درﻳﻮ شرﻳکاﻧﻮ‬ ‫برابرې ووﻳشﻲ‪.‬‬

‫‪ -۱‬کﻪ د ﻳﻮ ﻏاﻳب شرﻳک پﻪ صﻮرت ک‪ ３‬دوه حاضر شرﻳکان د ﻣﻴراث ﻳا بﻴﻌ‪ ３‬پﻪ بﻨس＀ د کﻮر‬ ‫د و‪４‬ش ﻏﻮ＊تﻨﻪ وک‪７‬ي‪＇ ،‬ﻪ حکﻢ ﻟري؟‬ ‫‪ -۲‬پﻪ ﻳﻮ ＊ار ک‪ ３‬د شرﻳکاﻧﻮ ＇ﻮ کﻮروﻧﻪ بﻪ جﻼ و‪４‬شﻞ کﻴ‪８‬ي کﻪ ﻳﻮ د بﻞ پﻪ ‪＄‬ای؟ د دﻟﻴﻞ سره‬ ‫ﻳ‪ ３‬حکﻢ بﻴان ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ -۳‬د ‪＄‬ﻤکﻮ او کﻮروﻧﻮ د و‪４‬ش طرﻳﻘﻪ بﻴان ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ -۴‬ﻟﻪ و‪４‬ش وروستﻪ د ت‪５‬روتﻨ‪ ３‬د دﻋﻮا درې صﻮرتﻪ بﻴان ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ -۵‬آﻳا د و‪４‬ش ﻏﻮ＊تﻮﻧکﻮ د اختﻼف پﻪ صﻮرت ک‪ ３‬د و‪４‬شﻮﻧکﻮ شاﻫدي ﻗبﻠﻴ‪８‬ي؟‬ ‫‪ -۶‬کﻪ ﻟﻪ و‪４‬ش وروستﻪ د ﻳﻮ شرﻳک برخﻪ پﻪ استحﻘاق ﻳﻮړل شﻲ‪ ،‬ستﻮﻧزه بﻪ ＇ﻪ ډول حﻞ‬ ‫کﻴ‪８‬ي؟‬ ‫‪٢٢٢‬‬

‫پﻨ‪％‬ﻪ دﻳرشﻢ لﻮست‬

‫اکراه (‪)١‬‬ ‫د اسﻼﻣﻲ شرﻳﻌت ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬د ﻣﻌاﻣﻼتﻮ د ترسره کﻮﻟﻮ ﻟپاره ﻳﻮ شرط د ﻋاﻗدﻳﻨﻮ رضاﻳت دی‪ ،‬کﻠﻪ‬ ‫کﻠﻪ ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬ﻋﻘدوﻧﻪ د ﻋاﻗدﻳﻨﻮ ﻟﻪ رضاﻳت پرتﻪ د اکراه او اجبار ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬راﻣﻨ‪％‬تﻪ کﻴ‪８‬ي‪ ،‬اکراه پﻪ‬ ‫ﻓﻘﻬﻪ ک‪＄ ３‬اﻧگ‪７‬ي حکﻤﻮﻧﻪ ﻟري چ‪ ３‬پﻪ ﻧﻨﻨﻲ ﻟﻮست ک‪ ３‬بﻪ ﻳ‪ ３‬وﻟﻮﻟﻮ‪.‬‬

‫ژباړه‬ ‫(‪ )١‬د اکراه کتاب‬

‫(‪ )۲‬د اکراه حکﻢ ﻫﻐﻪ ﻣﻬال ثابتﻴ‪８‬ي چ‪( ３‬اکراه) د داس‪ ３‬چا ﻟﻪ خﻮا وشﻲ چ‪ ３‬دﻫﻐﻪ ＇ﻪ د کﻮﻟﻮ‬ ‫‪٢٢٣‬‬

‫تﻮان وﻟري چ‪ ３‬گﻮاښ ﻳ‪ ３‬ک‪７‬ی‪ ،‬برابره ده چ‪( ３‬گﻮاښ کﻮوﻧکی) پاچا وي او کﻪ ﻏﻞ‪.‬‬ ‫(‪ )۳‬کﻪ س‪７‬ی د وژﻟﻮ‪ ،‬سختﻮ وﻫﻠﻮ ﻳا د اوږد بﻨد پﻪ گﻮاښ سره د خپﻞ ﻣال پﻪ پﻠﻮرﻟﻮ‪ ،‬د کﻮم شﻲ‬ ‫پﻪ اخﻴستﻠﻮ‪ ،‬ﻳا پﻪ دې چ‪ ３‬چا تﻪ پﻪ زر روپ‪ ９‬اﻗرار وک‪７‬ي‪ ،‬ﻳا د خپﻞ کﻮر پﻪ کراﻳﻪ ورکﻮﻟﻮ ﻣجبﻮر‬ ‫ک‪７‬ﻻی شﻮ او ﻫﻐﻪ پﻠﻮرل او اخﻴستﻞ ترسره ک‪７‬ل‪( ،‬د اکراه د ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ تﻠﻮ وروستﻪ) اختﻴار ﻟري‪،‬‬ ‫کﻪ ﻳ‪ ３‬خﻮ＊ﻪ شﻮه بﻴﻌﻪ بﻪ پﻪ خپﻞ حال پر‪８４‬دي او کﻪ ﻳ‪ ３‬خﻮ＊ﻪ وه ﻓسخﻪ بﻪ ﻳ‪ ３‬ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫(‪ )۴‬کﻪ ﻳ‪ ３‬پﻴس‪( ３‬ﻗﻴﻤت) پﻪ خپﻠﻪ خﻮ＊ﻪ اخﻴست‪ ３‬وې‪ ،‬بﻴﻌ‪ ３‬تﻪ ﻳ‪ ３‬اجازه ورک‪７‬ې‪ .‬کﻪ ﻳ‪３‬‬ ‫(پﻴس‪ )３‬پﻪ زور اخﻴست‪ ３‬وې‪ ،‬اجازه ﻧﻪ ده او پﻪ ده ﻳ‪ ３‬ب‪５‬رتﻪ ورکﻮل دي‪ ،‬کﻪ پﻪ ﻻس ک‪ ３‬ﻳ‪３‬‬ ‫ﻣﻮجﻮدې وې‪ ،‬کﻪ ﻣبﻴﻌﻪ د اخﻴستﻮﻧکﻲ پﻪ ﻻس ک‪ ３‬ﻫﻼکﻪ شﻮه او دى ﻣکره (اړوﻳستﻞ شﻮی)‬ ‫ﻧﻪ و‪ ،‬د ﻗﻴﻤت ضاﻣﻦ دی‪ ،‬کﻪ د ﻣکره (ﻣجبﻮر) خﻮ＊ﻪ شﻮه ﻣکره (اجبار کﻮوﻧکی) ضاﻣﻦ بﻠﻠی‬ ‫شﻲ‪.‬‬ ‫(‪ )۵‬کﻪ ＇ﻮک ﻣجبﻮر ک‪７‬ای شﻮ چ‪ ３‬ﻣرداره وخﻮري ﻳا شراب و＇‪＋‬ﻲ او د بﻨد‪ ،‬وﻫﻠﻮ ﻳا ت‪７‬ﻟﻮ پﻪ‬ ‫وسﻴﻠﻪ (دې کار تﻪ) اړوﻳستﻞ شﻮ‪ ،‬ورتﻪ روا ﻧﻪ دي‪ ،‬ﻣگر دا چ‪ ３‬پﻪ داس‪＇ ３‬ﻪ ﻳ‪ ３‬وگﻮا＊ﻮي چ‪３‬‬ ‫پﻪ ‪＄‬ان ﻳا د بدن پﻪ کﻮم ﻏ‪７‬ي وو‪４‬رﻳ‪８‬ي‪ ،‬کﻪ پﻪ دوی وو‪４‬ر‪４‬ده‪ ،‬روا دي چ‪ ３‬اړوﻳستﻞ شﻮي کار‬ ‫وک‪７‬ي شﻲ‪ ،‬او ورتﻪ روا ﻧﻪ دي چ‪ ３‬د گﻮاښ د ترسره کﻮﻟﻮ پﻪ وړاﻧدې صبر وک‪７‬ي‪ ،‬کﻪ ﻳ‪ ３‬تر دې‬ ‫صبر وک‪ ７‬چ‪ ３‬ﻳاد شﻮی ﻋﻤﻞ ﻳ‪ ３‬ورباﻧدې ترسره ک‪ ７‬او خﻮراک ﻳ‪ ３‬وﻧک‪ ،７‬گﻨﻬگار دی‪.‬‬ ‫شرحﻪ‪:‬‬ ‫د اکراه تعريف‪ :‬اکراه پﻪ ﻟﻐت ک‪ ３‬داس‪ ３‬ﻋﻤﻞ تﻪ د اﻧسان اړوﻳستﻠﻮ تﻪ واﻳﻲ چ‪ ３‬بد ﻳ‪ ３‬گ‪２‬ﻲ‪ .‬پﻪ‬ ‫اصطﻼح ک‪ ３‬کﻮم کار تﻪ د چا داس‪ ３‬اړوﻳستﻠﻮ تﻪ واﻳﻲ چ‪ ３‬اﻫﻠﻴت ﻳ‪ ３‬پﻪ ‪＄‬ای خﻮ رضاﻳت ﻳ‪３‬‬ ‫ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ وړي او کﻠﻪ ﻳ‪ ３‬اختﻴار ﻫﻢ ﻓاسدوي‪.‬‬ ‫داکراه ډولونه‪ :‬اکراه پﻪ دوه ډوﻟﻪ ده‪:‬‬ ‫ﻣکره پﻪ وژﻟﻮ ﻳا د بدن د ﻳﻮ ﻏ‪７‬ي پﻪ ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ وړﻟﻮ سره‬ ‫‪ _١‬ملجئه(مضطره) اکراه‪ :‬ﻫﻐﻪ ده چ‪َ ３‬‬ ‫وگﻮا＊ﻞ شﻲ‪.‬‬

‫‪٢٢٤‬‬

‫‪ _٢‬غير ملجئه(غيرمضطره) اکراه‪ :‬ﻫﻐﻪ ده چ‪ ３‬ﻣکره پﻪ وﻫﻠﻮ‪ ،‬ت‪７‬ﻟﻮ ﻳا بﻨدي کﻮﻟﻮ سره وگﻮا＊ﻞ‬ ‫شﻲ‪.‬‬ ‫د اکراه ثبوت‪ :‬پﻪ اکراه ﻫﻐﻪ وخت حکﻢ ﻣرتبﻴ‪８‬ي چ‪ ３‬د داس‪ ３‬شخص ﻟﻪ خﻮا گﻮاښ وشﻲ‬ ‫چ‪ ３‬د خپﻞ گﻮاښ د ﻋﻤﻠﻲ کﻮﻟﻮ تﻮان وﻟري‪ ،‬کﻪ گﻮاښ کﻮوﻧکﻲ د گﻮاښ د ﻋﻤﻠﻲ کﻮﻟﻮ تﻮان‬ ‫ﻧﻪ درﻟﻮد‪ ،‬اکراه ﻧﻪ گ‪２‬ﻞ کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫د اکراه په حالت ک‪ ３‬د راک‪７‬ې ورک‪７‬ې حکم‪ :‬کﻪ د وژﻟﻮ ﻳا سختﻮ وﻫﻠﻮ د گﻮاښ پﻪ صﻮرت‬ ‫ک‪ ３‬چا خپﻞ ﻣال وپﻠﻮره‪ ،‬او وروستﻪ ﻧﻮﻣﻮړی خطر ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ وﻻړ‪ ،‬ﻧﻮ پﻠﻮروﻧکی واک ﻟري چ‪３‬‬ ‫بﻴﻌﻪ ﻓسخﻪ ک‪７‬ي‪＄ ،‬کﻪ د بﻴﻌ‪ ３‬ﻟپاره د ﻋاﻗدﻳﻨﻮ رضاﻳت شرط دی کﻮم چ‪ ３‬پﻪ اکراه سره ﻟﻪ‬ ‫ﻣﻨ‪％‬ﻪ تﻠﻠی و‪ ،‬ﻧﻮ بﻴﻌﻪ ﻓاسده ده او پﻠﻮروﻧکی ﻳ‪ ３‬د ﻓسخﻪ کﻮﻟﻮ واک ﻟري‪.‬‬ ‫کﻪ پﻪ پﻮرتﻨ‪ ９‬بﻴﻌﻪ ک‪ ３‬ﻣکره پﻴس‪ ３‬پﻪ خﻮ＊ﻪ واخﻠﻲ‪ ،‬اکراه ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ ‪＄‬ﻲ او بﻴﻌﻪ بشپ‪７‬ه گ‪２‬ﻞ‬ ‫کﻴ‪８‬ي‪＄ ،‬کﻪ اکراه د بﻴﻌ‪ ３‬پﻪ ﻋﻘد شﻮې‪ ،‬ﻧﻪ د پﻴسﻮ پﻪ تسﻠﻴﻤﻮﻟﻮ‪ ،‬ﻳﻌﻨ‪ ３‬پﻠﻮروﻧکﻲ کﻮﻻی شﻮل‬ ‫چ‪ ３‬ﻣال وسپاري او د پﻴسﻮ ﻟﻪ اخﻴستﻠﻮ ډډه وک‪７‬ي‪ ،‬خﻮ دا چ‪ ３‬پﻠﻮروﻧکﻲ د پﻴسﻮ ﻟﻪ اخﻴستﻠﻮ‬ ‫ډډه ﻧده ک‪７‬ې‪ ،‬د رضاﻳت ﻣﻌﻨا ﻟري‪.‬‬ ‫کﻪ پﻪ پﻮرتﻨﻲ صﻮرت ک‪ ３‬پﻠﻮروﻧکﻲ اﻳجاب او ﻗبﻠﻮل پﻪ اکراه سره ک‪７‬ی وي او پﻴس‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻫﻢ پﻪ‬ ‫اکراه سره تسﻠﻴﻢ ک‪７‬ي وي‪ ،‬ﻧﻮ د رضاﻳت د ﻧﻪ ﻣﻮجﻮدﻳت ﻟﻪ اﻣﻠﻪ بﻴﻌﻪ ﻧده شﻮې او پﻴس‪ ３‬د ﻣکره‬ ‫سره د اﻣاﻧت پﻪ ＇‪５‬ر دي‪ ،‬چ‪ ３‬د خطر ﻟﻪ ﻟﻴرې ک‪５‬دو وروستﻪ ﻳ‪ ３‬کﻪ پﻪ ﻻس ک‪ ３‬ﻣﻮجﻮدې وې‬ ‫اخﻴستﻮﻧکﻲ تﻪ بﻪ ﻳ‪ ３‬سپاري‪ ،‬خﻮ کﻪ د ده ﻟﻪ تﻴري پرتﻪ ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ تﻠﻠ‪ ３‬وې‪ ،‬ضاﻣﻦ ﻧﻪ دی‪.‬‬ ‫کﻪ پﻪ پﻮرتﻨﻲ صﻮرت ک‪ ３‬اخﻴستﻮﻧکﻲ ﻣبﻴﻌﻪ ﻟﻪ اکراه پرتﻪ تسﻠﻴﻢ ک‪７‬ي وي او ﻣبﻴﻌﻪ د اخﻴستﻮﻧکﻲ‬ ‫سره ﻫﻼکﻪ شﻲ‪ ،‬اخﻴستﻮﻧکی ﻳ‪ ３‬ضاﻣﻦ دی‪＄ ،‬کﻪ ﻟﻪ صح‪５‬ح ﻋﻘد پرتﻪ ﻳ‪ ３‬پردی ﻣال پﻪ ﻻس‬ ‫ﻣکره (اړو‪４‬ستﻞ شﻮی) اختﻴار ﻟري چ‪ ３‬ﻟﻪ ﻣک ِره ＇خﻪ‬ ‫ک‪ ３‬ﻫﻼک شﻮی‪ .‬پﻪ دې صﻮرت ک‪َ ３‬‬ ‫تاوان ﻏﻮاړي او کﻪ ﻟﻪ اخﻴستﻮﻧکﻲ ＇خﻪ‪.‬‬ ‫د شرابﻮ او ﻣردارې پﻪ خﻮړﻟﻮ اکراه‪ :‬پﻪ دې صﻮرت ک‪ ３‬دوه ډوﻟﻪ (ﻣﻠجئﻪ اوﻏﻴرﻣﻠجئﻪ) اکراه‬ ‫ک‪５‬دﻻی شﻲ‪.‬‬

‫‪٢٢٥‬‬

‫د غير ملجئ‪ ３‬اکراه صورت‪ :‬کﻪ ＇ﻮک پﻪ ﻏﻴرﻣﻠجئﻪ اکراه (پﻪ وﻫﻠﻮ‪ ،‬ت‪７‬ﻟﻮ‪ ،‬بﻨدې کﻮﻟﻮ او ﻳا بﻞ‬ ‫داس‪ ３‬زﻳان سره) وگﻮا＊ﻞ شﻲ چ‪ ３‬د ‪＄‬ان ﻳا د کﻮم ﻏ‪７‬ي د ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ تﻠﻮ و‪４‬ره پک‪ ３‬ﻧﻪ وي ＇ﻮ‬ ‫شراب و＇‪＋‬ﻲ ﻳا د ﻣردارې ﻏﻮ＊ﻪ وخﻮري‪ ،‬ورتﻪ روا ﻧﻪ دي چ‪ ３‬دا کار وک‪７‬ي اﻟبتﻪ د شرابﻮ حد‬ ‫ورباﻧدې ﻧشتﻪ‪.‬‬ ‫د ملجئ‪ ３‬اکراه صورت‪ :‬کﻪ ＇ﻮک پﻪ ﻣﻠجئﻪ اکراه (پﻪ وژﻟﻮ ﻳا د بدن د کﻮم ﻏ‪７‬ي پﻪ ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ‬ ‫وړﻟﻮ سره) وگﻮا＊ﻞ شﻮ چ‪ ３‬شراب و＇‪＋‬ﻲ ﻳا د ﻣردارې ﻏﻮ＊ﻪ وخﻮري‪ ،‬ورباﻧدې واجب دي‬ ‫چ‪ ３‬دا کار وک‪７‬ي او ‪＄‬ان ﻟﻪ ﻣرگﻪ وساتﻲ‪ ،‬ﻟکﻪ ＇ﻨگﻪ چ‪ ３‬د ﻣخﻤص‪ ３‬پﻪ حاﻟت ک‪ ３‬واجب‬ ‫دي‪ .‬کﻪ چا پﻪ دې حاﻟت ک‪ ３‬د ﻣردارې ﻟﻪ خﻮړﻟﻮ اﻧکار وک‪ ７‬او د ﻣک ِره ﻟﻪ خﻮا و وژل شﻮ‪،‬‬ ‫گﻨﻬگار دی‪＄ ،‬کﻪ د ﻣﻠجئ‪ ３‬اکراه پﻪ حاﻟت ک‪ ３‬د ﻣردارې خﻮړل روا دي او د روا شﻴاﻧﻮ ＇خﻪ‬ ‫پﻪ پرﻫ‪５‬ز کﻮﻟﻮ سره ‪＄‬ان وژل گﻨاه ده‪.‬‬

‫‪ -۱‬د اکراه ﻟﻐﻮي او اصطﻼحﻲ تﻌرﻳﻒ بﻴان ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ -۲‬د اکراه ډوﻟﻮﻧﻪ رو＊اﻧﻪ ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ -۳‬اکراه ＇ﻪ وخت ﻣﻌتبره گ‪２‬ﻞ کﻴ‪８‬ي؟‬ ‫‪ -۴‬کﻪ د وﻫﻠﻮ د گﻮاښ پﻪ صﻮرت ک‪ ３‬بﻴﻌﻪ راﻣﻨ‪％‬تﻪ شﻲ ＇ﻪ حکﻢ ﻟري؟‬ ‫‪ -۵‬کﻪ پﻠﻮرل پﻪ اکراه سره راﻣﻨ‪％‬تﻪ شﻲ او پﻴس‪ ３‬د پﻠﻮروﻧکﻲ پﻪ ﻻس ک‪ ３‬ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ وﻻړې شﻲ‪،‬‬ ‫＇ﻪ حکﻢ ﻟري؟‬ ‫‪ ۶‬د ﻣﻠجئ‪ ３‬اکراه پﻪ صﻮرت ک‪ ３‬د ﻣردارې ﻟﻪ خﻮړﻟﻮ ډډه کﻮل روا دي کﻪ ﻧاروا؟ ﻟﻪ دﻟﻴﻞ سره‬ ‫ﻳ‪ ３‬رو＊اﻧﻪ ک‪７‬ئ‪.‬‬

‫‪٢٢٦‬‬

‫شپ‪ ８‬دﻳرشﻢ لﻮست‬

‫اکراه (‪)٢‬‬ ‫پﻪ ت‪５‬ر ﻟﻮست ک‪ ３‬ﻣﻮ د اکراه تﻌرﻳﻒ او ﻳﻮ ﻟ‪ ７‬حکﻤﻮﻧﻪ ﻟﻮستﻲ وو‪ .‬دا ﻟﻮست ﻫﻢ د اکراه د پات‪３‬‬ ‫احکاﻣﻮ پﻪ اړه دی‪.‬‬

‫‪٢٢٧‬‬

‫ژباړه‬ ‫(‪ )۱‬کﻪ د ت‪７‬ﻟﻮ‪ ،‬بﻨدي کﻮﻟﻮ او ﻳا وﻫﻠﻮ پﻪ گﻮاښ سره پﻪ اهلل پاک باﻧدې پﻪ کﻔر کﻮﻟﻮ ﻳا پﻴﻐﻤبر (ﻋﻠﻴﻪ‬ ‫اﻟسﻼم) تﻪ پﻪ ＊کﻨ‪％‬ﻠﻮ کﻮﻟﻮ ﻣجبﻮر ک‪７‬ل شﻮ‪ ،‬اکراه ﻧﻪ گ‪２‬ﻞ کﻴ‪８‬ي‪ ،‬ﻣگر دا چ‪ ３‬پﻪ داس‪ ３‬ﻋﻤﻞ‬ ‫وگﻮا＊ﻞ شﻲ چ‪ ３‬ﻟﻪ اﻣﻠﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ ‪＄‬ان ﻳا د بدن پﻪ کﻮم ﻏ‪７‬ي ووﻳرﻳ‪８‬ي‪ .‬کﻪ ﻟﻪ دې وو‪４‬ر‪４‬ده ورتﻪ روا‬ ‫دي چ‪( ３‬پﻪ خﻮﻟﻪ) ﻫﻐﻪ ＇ﻪ ＊کاره ک‪７‬ي چ‪ ３‬ﻫﻐﻮی ورتﻪ اﻣر ک‪７‬ی او تﻮرﻳﻪ بﻪ کﻮي‪ .‬کﻠﻪ ﻳ‪３‬‬ ‫چ‪( ３‬پﻪ خﻮﻟﻪ) دا ＇رگﻨدوﻧ‪ ３‬وک‪７‬ې او زړه ﻳ‪ ３‬پﻪ اﻳﻤان ډاډه و‪ ،‬گﻨاه ورباﻧدې ﻧشتﻪ‪ ،‬خﻮ کﻪ تر‬ ‫ﻣرگﻪ ﻳ‪ ３‬صبر وک‪ ７‬او کﻔر ﻳ‪＊ ３‬کاره ﻧﻪ ک‪ ،７‬اجر ورکﻮل کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫(‪ )۲‬کﻪ پﻪ داس‪ ３‬گﻮاښ سره د چا د ﻣال پﻪ ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ وړﻟﻮ اړ ک‪７‬ل شﻮ چ‪ ３‬د ‪＄‬ان ﻳا د بدن د کﻮم‬ ‫ﻏ‪７‬ي (د ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ تﻠﻮ) و‪４‬ره پک‪ ３‬وه‪ ،‬ورتﻪ روا دي چ‪ ３‬دا کار وک‪７‬ي‪ ،‬د ﻣال ＇‪＋‬تﻦ بﻪ ﻟﻪ ﻣک ِره‬ ‫(ﻣجبﻮرووﻧکﻲ) ＇خﻪ تاوان اخﻠﻲ‪.‬‬ ‫(‪ )۳‬کﻪ د وژﻟﻮ پﻪ گﻮاښ سره د بﻞ چا وژﻟﻮ تﻪ اړوﻳستﻞ شﻮ‪ ،‬ورتﻪ روا ﻧﻪ دي چ‪( ３‬ﻗتﻞ تﻪ ﻳ‪)３‬‬ ‫وروړاﻧدې شﻲ‪ ،‬بﻠک‪ ３‬تر دې بﻪ صبر کﻮي چ‪ ３‬دی ﻗتﻞ شﻲ‪ ،‬کﻪ ﻳ‪ ３‬ﻗتﻞ ک‪ ７‬گﻨﻬگار دی‪ ،‬کﻪ‬ ‫ﻗتﻞ ﻋﻤد و ﻗصاص پﻪ ﻫﻐﻪ چا دی چ‪ ３‬دی ﻳ‪ ３‬ﻣجبﻮر ک‪７‬ی‪.‬‬ ‫(‪ )۴‬کﻪ ﻳ‪ ３‬د ＊‪ ３％‬پﻪ طﻼﻗﻮﻟﻮ ﻣجبﻮر ک‪ ７‬او (ﻣجبﻮر) دا کار وک‪( ،７‬طﻼق) واﻗﻊ کﻴ‪８‬ي او د ﻣک ِره‬ ‫＇خﻪ بﻪ ﻧﻴﻢ ﻣﻬر اخﻠﻲ کﻪ طﻼق ﻟﻪ دخﻮل ＇خﻪ وړاﻧدې و‪.‬‬ ‫(‪ )۵‬کﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ زﻧا ﻣجبﻮر ک‪ ،７‬د اﻣام ابﻮحﻨﻴﻔﻪ پﻪ ﻧظر حد ورباﻧدې واجب دی‪ ،‬ﻣگر دا چ‪ ３‬پاچا‬ ‫ﻣجبﻮر ک‪７‬ی وي‪ .‬اﻣام ابﻮﻳﻮسﻒ او اﻣام ﻣحﻤد وﻳﻠﻲ‪ :‬حد ورباﻧدې ﻧشتﻪ‪.‬‬ ‫(‪ )۶‬کﻪ پﻪ ارتداد ﻳ‪ ３‬ﻣجبﻮر ک‪％＊ ،７‬ﻪ ترې ﻧﻪ بائﻨﻪ کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫شرحﻪ‬ ‫په کفر اکراه‪ :‬کﻪ د ﻏﻴرﻣﻠجئ‪ ３‬اکراه ﻳﻌﻨ‪ ３‬د ت‪７‬ﻟﻮ‪ ،‬وﻫﻠﻮ ﻳا بﻨدي کﻮﻟﻮ پﻪ وسﻴﻠﻪ ＇ﻮک دې تﻪ اړ‬ ‫ک‪７‬ل شﻲ چ‪ ３‬د کﻔر کﻠﻤ‪ ３‬وواﻳﻲ‪ ،‬ﻳا پﻴﻐﻤبر (ﻋﻠﻴﻪ اﻟسﻼم) تﻪ ＊کﻨ‪％‬ﻞ وک‪７‬ي‪ ،‬دا اکراه ﻣﻌتبره‬

‫‪٢٢٨‬‬

‫ﻣکره تﻪ اجازه ﻧشتﻪ چ‪ ３‬داس‪ ３‬کﻠﻤ‪ ３‬وواﻳﻲ‪＇ .‬رﻧگﻪ چ‪ ３‬د داس‪ ３‬اکراه‬ ‫ﻧﻪ شﻤ‪５‬رل کﻴ‪８‬ي او َ‬ ‫پﻪ ﻣﻬال د شرابﻮ ＇‪＋‬ﻞ روا ﻧﻪ وو‪ ،‬د کﻔر د کﻠﻤ‪ ３‬وﻳﻞ او پﻴﻐﻤبر‬

‫تﻪ ＊کﻨ‪％‬ﻞ کﻮل خﻮ ﻟﻪ‬

‫شرابﻮ ＇‪＋‬ﻠﻮ ﻟﻮﻳﻪ گﻨاه ده‪.‬‬ ‫کﻪ ＇ﻮک د ﻣﻠجئ‪ ３‬اکراه پﻪ وسﻴﻠﻪ‪ ،‬ﻳﻌﻨ‪ ３‬د وژﻟﻮ ﻳا د بدن د کﻮم ﻏ‪７‬ي د ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ وړﻟﻮ د گﻮاښ پﻪ‬ ‫وسﻴﻠﻪ اړ ک‪７‬ل شﻲ چ‪ ３‬د کﻔر کﻠﻤﻪ وواﻳﻲ‪ ،‬ﻳا پﻴﻐﻤبر‬ ‫ﻳﻮازې پﻪ خﻮﻟﻪ د کﻔر کﻠﻤﻪ وواﻳﻲ‪ ،‬ﻳا پﻴﻐﻤبر‬

‫تﻪ ＊کﻨ‪％‬ﻞ وک‪７‬ي‪ ،‬ورتﻪ روا دي چ‪３‬‬

‫تﻪ ＊کﻨ‪％‬ﻞ وک‪７‬ي پﻪ دې شرط چ‪ ３‬پﻪ زړه‬

‫ک‪ ３‬بﻪ پﻪ اهلل باﻧدې پﻪ اﻳﻤان ډاډه وي‪ .‬د بﻴﻬﻘﻲ د رواﻳت ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬د ﻣک‪ ３‬ﻣشرکﻴﻨﻮ بﻪ ﻋﻤار‬ ‫پﻴﻐﻤبر‬

‫تﻪ پﻪ ＊کﻨ‪％‬ﻠﻮ کﻮﻟﻮ ﻣجبﻮروﻟﻮ‪ .‬ﻫﻐﻪ ﻟﻪ دې پ‪ ３＋５‬پﻴﻐﻤبر‬

‫خبرک‪ .７‬پﻴﻐﻤبر‬

‫ورﻧﻪ وپﻮ＊تﻞ‪ :‬د زړه حال دې ＇ﻨگﻪ دی؟ ﻫﻐﻪ ووﻳﻞ‪ :‬پﻪ اﻳﻤان ډاډه دی‪ .‬بﻴا پﻴﻐﻤبر‬

‫ﻫﻐﻪ ﻟﻪ‬

‫دې کاره ﻣﻨﻊ ﻧﻪ ک‪ .７‬ﻫﻤدا راز د اکراه پﻪ صﻮرت ک‪ ３‬ﻳﻮازې پﻪ خﻮﻟﻪ د کﻔر د کﻠﻤ‪ ３‬پﻪ وﻳﻠﻮ سره‬ ‫اﻳﻤان پﻪ حﻘﻴﻘﻲ ډول ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ ﻧﻪ ‪＄‬ﻲ‪ ،‬بﻠک‪ ３‬د زړه تصدﻳﻖ ﻣﻮجﻮد وي خﻮ د کﻔر د کﻠﻤ‪＇ ３‬خﻪ‬ ‫پﻪ ډډې کﻮﻟﻮ سره د اﻧسان ژوﻧد پﻪ حﻘﻴﻘﻲ ډول ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ ‪＄‬ﻲ‪ ،‬پﻪ دې بﻨس＀ د ﻣﻠجئ‪ ３‬اکراه پﻪ‬ ‫حاﻟت ک‪ ３‬د کﻔر د کﻠﻤ‪ ３‬وﻳﻮﻧکی ﻣﻌذور دی‪.‬‬ ‫اﻟبتﻪ پﻪ داس‪ ３‬حال ک‪ ３‬د دﻳﻦ د درﻧاوي پﻪ خاطر د کﻔر کﻠﻤﻪ ﻧﻪ وﻳﻞ ﻋزﻳﻤت او ﻏﻮره کار دی‪.‬‬ ‫د مال په هالکولو اکراه‪ :‬د ﻣﻠجئ‪ ３‬اکراه پﻪ وسﻴﻠﻪ کﻪ ＇ﻮک د بﻞ چا د ﻣال ﻫﻼکﻮﻟﻮ تﻪ‬ ‫ﻣکره تﻪ روا دي چ‪ ３‬پردی ﻣال ﻫﻼک ک‪７‬ي‪ ،‬دا ‪＄‬کﻪ چ‪ ３‬د ضرورت پﻪ وخت‬ ‫اړوﻳستﻞ شﻲ‪َ ،‬‬ ‫ک‪ ３‬د بﻞ چا ﻣال ﻫﻼکﻮل روا دي او د اکراه پﻪ حاﻟت ک‪ ３‬ضرورت پﻪ رو＊اﻧﻪ تﻮگﻪ راﻣﻨ‪％‬تﻪ‬ ‫شﻮی‪＇ .‬رﻧگﻪ چ‪ ３‬د اکراه پﻪ حال ک‪ ３‬ﻣال ﻫﻼکﻮوﻧکی د ﻳﻮې أﻟ‪ ３‬پﻪ ＇‪５‬ر دی‪ ،‬ﻧﻮ د ﻣال تاوان‬ ‫ﻫﻢ پﻪ ﻣک ِره (اړوﻳستﻮﻧکﻲ) دی‪.‬‬ ‫په وژلو اکراه‪ :‬کﻪ ＇ﻮک د ﻗتﻞ پﻪ گﻮاښ سره د بﻞ چا وژﻟﻮ تﻪ اړوﻳستﻞ شﻲ‪ ،‬ورتﻪ روا ﻧﻪ دي‬ ‫چ‪ ３‬د ﻗتﻞ جرﻳﻤﻪ تر سره ک‪７‬ي‪＄ ،‬کﻪ ﻗتﻞ داس‪ ３‬گﻨاه ده چ‪ ３‬د ﻫﻴ＆ ضرورت ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬ﻧﻪ روا‬ ‫ﻣکره (اړوﻳستﻞ شﻮی) پﻪ ﻋﻤدي ډول د ﻗتﻞ ﻣرتکب شﻲ‪ ،‬ﻗصاص ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ‬ ‫کﻴ‪８‬ي‪ .‬کﻪ چﻴرې َ‬

‫‪٢٢٩‬‬

‫ﻣک ِره (اړوﻳستﻮﻧکﻲ) ＇خﻪ اخﻴستﻞ کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫په طالق اکراه‪ :‬کﻪ ＇ﻮک د ﻣﻠجئ‪ ３‬ﻳا ﻏﻴرﻣﻠجئ‪ ３‬اکراه پﻪ وسﻴﻠﻪ خپﻠ‪ ３‬ﻣ‪５‬رﻣﻨ‪ ３‬تﻪ پﻪ طﻼق‬ ‫ﻣکره د دوو زﻳاﻧﻮﻧﻮ‬ ‫ورکﻮﻟﻮ ﻣجبﻮر شﻲ او ﻣ‪７５‬ه طﻼق ورک‪７‬ي‪ ،‬طﻼق ﻳ‪ ３‬واﻗﻊ کﻴ‪８‬ي‪＄ ،‬کﻪ َ‬ ‫(وﻫﻠﻮ ﻳا طﻼق ورکﻮﻟﻮ) ＇خﻪ ﻳﻮ زﻳان (طﻼق) پﻪ خپﻠﻪ خﻮ＊ﻪ ﻏﻮره ک‪７‬ی‪ ،‬ﻟﻪ بﻞ پﻠﻮه طﻼق ﻟﻪ‬ ‫ﻫﻐﻮ شﻴاﻧﻮ ＇خﻪ دی چ‪！ ３‬ﻮک‪ ３‬او رﻳ‪＋‬تﻴا دواړه پک‪ ３‬ﻳﻮ ډول دي‪.‬‬ ‫اﻟبتﻪ کﻪ د ﻣکره طﻼق ﻟﻪ دخﻮل ＇خﻪ وړاﻧدې و او ﻣﻬر ！اکﻞ شﻮی و‪ ،‬ﻣکره بﻪ ﻟﻪ اکراه کﻮوﻧکﻲ‬ ‫＇خﻪ تاوان (ﻧﻴﻢ ﻣﻬر) اخﻠﻲ‪ ،‬خﻮ کﻪ د ﻣکره طﻼق ﻟﻪ دخﻮل وروستﻪ واﻗﻊ شﻮی و‪ ،‬پﻪ ﻣک ِره‬ ‫ﻫﻴ＆ ضﻤاﻧت ﻧشتﻪ‪ .‬دا پﻪ دې دﻟﻴﻞ چ‪ ３‬ﻟﻪ دخﻮل وړاﻧدې د ＊‪ ３％‬ﻣﻬر داس‪ ３‬حﻖ دی چ‪ ３‬د‬ ‫ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ تﻠﻮ احتﻤال ﻟري‪ ،‬د ب‪５‬ﻠگ‪ ３‬پﻪ ډول د ＊‪ ３％‬پﻪ ارتداد سره ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ ‪＄‬ﻲ‪ ،‬خﻮ د ﻣک ِره‬ ‫ﻟﻪ کبﻠﻪ دا حﻖ پﻪ طﻼق سره ثابت او ﻟﻪ سﻘﻮطﻪ وژﻏﻮرل شﻮ‪ ،‬پﻪ دې بﻨس＀ ﻣک ِره ﻳ‪ ３‬ضاﻣﻦ‬ ‫دی‪ .‬ﻟﻪ دخﻮﻟﻪ وروستﻪ ‪＄‬کﻪ ﻣک ِره ضاﻣﻦ ﻧﻪ دی چ‪ ３‬ﻣﻬر د ﻣک ِره د طﻼق ﻟﻪ کبﻠﻪ ﻧﻪ بﻠک‪ ３‬پﻪ‬ ‫دخﻮل سره ثابت او خﻮﻧدي شﻮی دی‪.‬‬ ‫په زنا اکراه‪ :‬داﻣام ابﻮحﻨﻴﻔﻪ پﻪ ﻧظر ﻟﻪ سﻠطان (پاچا) پرتﻪ د بﻞ چا اکراه صح‪５‬ح ﻧﻪ ده‪ ،‬پﻪ ﻫﻤدې‬ ‫بﻨس＀ کﻪ پﻪ زﻧا اکراه ﻟﻪ پاچا پرتﻪ د بﻞ چا ﻟﻪ خﻮا وي‪ ،‬ﻣﻌتبره ﻧﻪ گ‪２‬ﻞ کﻴ‪８‬ي او زاﻧﻲ پﻪ حد کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫د اﻣام ابﻮﻳﻮسﻒ او اﻣام ﻣحﻤد پﻪ ﻧظر ﻟﻪ پاچا پرتﻪ د بﻞ چا اکراه ﻫﻢ شرﻋا اﻋتبار ﻟري‪＄ ،‬کﻪ‬ ‫ﻧﻮ پﻪ زﻧا اکراه ﻛﻪ ﻟﻪ پاچا پرتﻪ د بﻞ چا ﻟﻪ خﻮا وي ﻫﻢ حد ساﻗطﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫مکره مرتد د نکاح حکم‪ :‬کﻪ ＇ﻮک پﻪ اکراه سره د کﻔر کﻠﻤﻪ وواﻳﻲ‪ ،‬ﻣ‪５‬رﻣﻦ ﻳ‪ ３‬ﻧﻪ ور＇خﻪ‬ ‫د َ‬ ‫ﻣکره پﻪ زړه ک‪ ３‬اﻳﻤان ﻣﻮجﻮد‬ ‫بائﻨﻪ (جﻼ) کﻴ‪８‬ي‪＄ ،‬کﻪ ارتداد د زړه باور پﻮرې اړه ﻟري او د َ‬ ‫دی‪.‬‬

‫‪٢٣٠‬‬

‫د اکراه پﻪ حاﻟت ک‪ ３‬د اﻧسان ＇خﻪ ﻣسؤوﻟﻴت پﻮرتﻪ کﻮل د اهلل پاک ﻣﻬرباﻧﻲ او د اسﻼﻣﻲ‬ ‫شرﻳﻌت أساﻧتﻴا پﻪ گﻮتﻪ کﻮي‪.‬‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ پﻮرتﻨ‪ ９‬ﻣﻮضﻮع بحث وک‪７‬ي او د اسﻼﻣﻲ ﻓﻘﻬ‪＇ ３‬خﻪ د ﻣثاﻟﻮﻧﻮ بﻴاﻧﻮﻟﻮ‬ ‫پﻪ ترڅ ک‪ ３‬دې د اسﻼﻣﻲ شرﻳﻌت أساﻧﻲ او پﻪ احکاﻣﻮ ک‪ ３‬د اﻧساﻧاﻧﻮ تﻮان ﻣراﻋتﻮل‪ ،‬رو＊اﻧﻪ‬ ‫ک‪７‬ي‪.‬‬

‫‪ -۱‬د کﻔر کﻠﻤﻪ وﻳﻞ د کﻮﻣ‪ ３‬اکراه پﻪ حاﻟت ک‪ ３‬روا دي؟ دﻟﻴﻞ ﻳ‪ ３‬ﻫﻢ رو＊اﻧﻪ ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ -۲‬کﻪ ＇ﻮک د وﻫﻠﻮ پﻪ گﻮاښ سره د بﻞ چا ﻣال ﻫﻼکﻮﻟﻮ تﻪ اړوﻳستﻞ شﻲ‪ ،‬أﻳا د ﻣال ﻫﻼکﻮل‬ ‫ورتﻪ روا دي؟‬ ‫‪ -۳‬کﻪ د وژﻟﻮ د گﻮاښ پﻪ وسﻴﻠﻪ ＇ﻮک د چا وژﻟﻮ تﻪ اړوﻳستﻞ شﻲ‪ ،‬أﻳا د ﻧﻮﻣﻮړي وژل ورتﻪ‬ ‫روا دي؟‬ ‫ﻣکره طﻼق واﻗﻊ کﻴ‪８‬ي؟ د دﻻﻳﻠﻮ پﻪ ر‪１‬ا ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬رو＊اﻧﻪ ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ -۴‬أﻳا د َ‬ ‫‪ -۵‬د ﻣکره ﻣرتد د ﻧکاح حکﻢ بﻴان ک‪７‬ئ‪.‬‬

‫‪٢٣١‬‬

‫اووه د‪４‬رشﻢ لﻮست‬

‫د سﻴر (جﻬاد) احکام (‪)١‬‬ ‫جﻬاد د اسﻼم د ﻣبارک دﻳﻦ ﻟﻪ ﻋبادتﻮﻧﻮ ＇خﻪ ﻳﻮ ستر ﻋبادت دی چ‪ ３‬د پﻴﻐﻤبر (ﻋﻠﻴﻪ اﻟسﻼم)‬ ‫پﻪ احادﻳثﻮ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬زﻳات ﻓضﻴﻠت راﻏﻠی‪ ،‬دا ﻣﻬﻢ ﻋبادت پﻪ اسﻼﻣﻲ شرﻳﻌت ک‪＄ ３‬اﻧگ‪７‬ي‬ ‫احکام ﻟري چ‪ ３‬ﻟﻪ ﻗرأن او سﻨت ＇خﻪ اخﻴستﻞ شﻮي‪ .‬پﻪ راتﻠﻮﻧکﻮ ＇ﻮ ﻟﻮستﻮﻧﻮ ک‪ ３‬دا‬ ‫حکﻤﻮﻧﻪ ﻟﻮﻟﻮ‪.‬‬

‫‪٢٣٢‬‬

‫ژباړه‬ ‫(‪ )١‬د سير او جهاد کتاب‬

‫(‪ )۲‬جﻬاد کﻔاﻳﻲ ﻓرض دی‪ ،‬ﻫر کﻠﻪ چ‪ ３‬د خﻠکﻮ ﻳﻮه ډﻟﻪ ﻳ‪ ３‬وک‪７‬ي ﻟﻪ ﻧﻮرو ساﻗطﻴ‪８‬ي‪ ،‬خﻮ کﻪ‬ ‫ﻫﻴ（ﻮک ﻳ‪ ３‬ﻫﻢ وﻧک‪７‬ي‪！ ،‬ﻮل ﻳ‪ ３‬د پر‪＋４‬ﻮدو ﻟﻪ کبﻠﻪ گﻨﻬگارﻳ‪８‬ي‪.‬‬ ‫(‪ )۳‬کﻔارو سره جگ‪７‬ه کﻮل پﻪ ﻣﻮږ واجب ده‪ ،‬کﻪ ＇ﻪ ﻫﻢ ﻫﻐﻮی پﻪ ﻣﻮﻧ‪( ８‬جگ‪７‬ه) ﻧﻪ وي پﻴﻞ‬ ‫ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫(‪ )۴‬پر کﻮچﻨﻲ‪ ،‬ﻣرﻳﻲ‪ ،３％＊ ،‬ړوﻧد‪ ،‬گﻮډ او شﻞ جﻬاد واجب ﻧﻪ دی‪.‬‬ ‫(‪ )۵‬کﻪ د＊ﻤﻦ پﻪ کﻮم ＊ار ﻳرﻏﻞ وک‪ ،７‬پﻪ ！ﻮﻟﻮ ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ دﻓاع واجبﻪ ده‪％＊ ،‬ﻪ بﻪ د ﻣ‪７５‬ه ﻟﻪ‬ ‫اجازې پرتﻪ و‪＄‬ﻲ او ﻣرﻳی بﻪ د بادار ﻟﻪ اجازې پرتﻪ و‪＄‬ﻲ‪.‬‬ ‫(‪ )۶‬ﻫر کﻠﻪ چ‪ ３‬ﻣسﻠﻤاﻧان دارحرب تﻪ ﻧﻨﻮ‪＄‬ﻲ او کﻮم ＊ار ﻳا کﻼ‪ ،‬کﻼبﻨده ک‪７‬ي ﻧﻮ ﻫﻐﻮی بﻪ‬ ‫اسﻼم تﻪ راوبﻠﻲ‪ ،‬کﻪ ﻳ‪ ３‬اسﻼم وﻣﻨﻠﻮ‪ ،‬ﻟﻪ جگ‪７‬ې بﻪ ﻳ‪ ３‬ﻻس واخﻠﻲ‪ ،‬کﻪ ﻳ‪ ３‬وﻧﻪ ﻣﻨﻠﻮ جزﻳ‪３‬‬ ‫ورکﻮﻟﻮ تﻪ بﻪ ﻳ‪ ３‬راوبﻠﻲ‪ ،‬کﻪ ﻳ‪ ３‬ورک‪７‬ه‪ ،‬د دوی ﻟپاره ﻫﻐﻪ (حﻘﻮﻧﻪ) دي چ‪ ３‬د ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ ﻟپاره دي‬ ‫او پر دوی ﻫﻐﻪ (ﻣسؤﻟﻴتﻮﻧﻪ) دي چ‪ ３‬پر ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ دي‪.‬‬ ‫(‪ )۷‬د ﻫﻐﻪ چا سره جگ‪７‬ه روا ﻧﻪ ده چ‪ ３‬اسﻼم ﻧﻪ وي وررس‪５‬دﻟی‪ ،‬ﻣگر وروستﻪ د(اسﻼم) ﻟﻪ‬

‫‪٢٣٣‬‬

‫بﻠﻨ‪ .３‬د ﻫﻐﻮ خﻠکﻮ رابﻠﻞ ﻫﻢ ﻣستحب دي چ‪ ３‬بﻠﻨﻪ وررس‪５‬دﻟ‪ ３‬وي خﻮ واجب ﻧﻪ ده‪.‬‬ ‫(‪ )۸‬کﻪ ﻳ‪( ３‬ﻟﻪ جزﻳ‪ ３‬ورکﻮﻟﻮ) ډډه وک‪７‬ه‪ ،‬ﻟﻪ اهلل پاک بﻪ ﻣرستﻪ وﻏﻮاړي او جگ‪７‬ه بﻪ ورسره پﻴﻞ‬ ‫ک‪７‬ي‪ ،‬ﻣﻨجﻨﻴﻘﻮﻧﻪ بﻪ ورتﻪ وﻟگﻮي‪ ،‬وبﻪ ﻳ‪ ３‬سﻮ‪＄‬ﻮي‪ ،‬اوبﻪ بﻪ ورباﻧدې خﻮش‪ ３‬ک‪７‬ي‪ ،‬وﻧ‪ ３‬بﻪ ﻳ‪３‬‬ ‫پرې ک‪７‬ي او ﻓصﻠﻮﻧﻪ بﻪ ﻳ‪ ３‬وﻳجاړ ک‪７‬ي‪ ،‬وﻳشتﻞ ﻳ‪ ３‬پروا ﻧﻪ ﻟري کﻪ ＇ﻪ ﻫﻢ ﻣسﻠﻤان بﻨدي ﻳا‬ ‫سﻮداگر پک‪ ３‬وي‪.‬‬ ‫(‪ )۹‬کﻪ ﻳ‪ ３‬د ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ کﻮچﻨﻴان ﻳا بﻨدﻳان سپر ک‪７‬ل‪ ،‬وﻳشتﻞ بﻪ ﻳ‪ ３‬ﻧﻪ بﻨدوي خﻮ ﻗصد بﻪ د‬ ‫کﻔارو د وﻳشتﻠﻮ کﻮي‪.‬‬ ‫(‪ )۱۰‬کﻪ ﻟ‪＋‬کر ﻟﻮی او خﻮﻧدي و (د جگ‪７‬ې ﻣﻴدان تﻪ) د ＊‪％‬ﻮ او ﻣصحﻔﻮﻧﻮ وړل پروا ﻧﻪ ﻟري‪.‬‬ ‫پﻪ سرﻳﻪ (ډﻟگﻴﻮ) ک‪ ３‬چ‪ ３‬خﻮﻧدي ﻧﻪ وي د دوی (＊‪％‬ﻮ او ﻣصحﻔﻮﻧﻮ) وﻳستﻞ ﻣکروه دي‪.‬‬ ‫شرحﻪ‬ ‫د سير او جهاد تعريف‪( :‬سﻴر) د (سﻴﻦ) پﻪ کسرې او د (ﻳا) پﻪ ﻓتح‪ ３‬سره د (سﻴرة) جﻤﻊ ده او‬ ‫(سﻴرة) پﻪ چارو ک‪ ３‬تگﻼرې تﻪ وﻳﻞ کﻴ‪８‬ي‪ .‬د اصطﻼح ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬پﻪ ﻏزاگاﻧﻮ ک‪ ３‬د پﻴﻐﻤبر (ﻋﻠﻴﻪ‬ ‫اﻟسﻼم) تگﻼرې تﻪ سﻴرت وﻳﻞ کﻴ‪８‬ي چ‪ ３‬بﻞ ﻧﻮم ﻳ‪ ３‬جﻬاد دی‪.‬‬ ‫جﻬاد پﻪ ﻟﻐت ک‪ ３‬پﻮره کﻮ＊） کﻮﻟﻮ او ﻳا ستﻮﻧزو گاﻟﻠﻮ تﻪ وﻳﻞ کﻴ‪８‬ي او پﻪ اصطﻼح ک‪ ３‬د اهلل‬ ‫پاک دﻳﻦ تﻪ بﻠﻨﻪ او د خﻨ‪ ６‬ک‪５‬دﻟﻮ پﻪ صﻮرت ک‪ ３‬د خ‪２‬د جﻮړوﻧکﻮ سره جگ‪７‬ه کﻮل جﻬاد دی‪.‬‬ ‫د جهاد حکم‪ :‬جﻬاد پﻪ ﻋادي حاﻟت ک‪ ３‬ﻓرض کﻔاﻳﻲ دی‪ ،‬ﻳﻌﻨ‪ ３‬کﻪ د ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ ﻟﻪ ډﻟ‪＇ ３‬خﻪ‬ ‫دوﻣره کسان پﻪ جﻬاد ﻻس پﻮرې ک‪７‬ي چ‪ ３‬د ﻫﻐﻮی شﻤ‪５‬ر د دې کار ﻟپاره کﻔاﻳت وک‪７‬ي‪ ،‬د ！ﻮﻟﻮ‬ ‫ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ ﻏاړه خﻼصﻪ ده‪ .‬کﻪ د راپﻮرتﻪ شﻮﻳﻮ کساﻧﻮ شﻤ‪５‬ر کﻢ او د د＊ﻤﻦ ﻣﻘابﻠ‪ ３‬تﻪ کاﻓﻲ ﻧﻪ و‪،‬‬ ‫ﻧﻮ د＊ﻤﻦ تﻪ د ورپس‪ ３‬ﻧ‪８‬دې سﻴﻤﻮ پر خﻠکﻮ ﻓرض دي چ‪ ３‬جﻬاد تﻪ وﻻړ شﻲ‪＇ ،‬ﻮ د د＊ﻤﻦ د‬ ‫ﻣﻘابﻠ‪ ３‬ﻟپاره کﻔاﻳت وک‪７‬ي‪ .‬کﻪ ﻫﻴ（ﻮک ﻫﻢ جﻬاد تﻪ وﻻړ ﻧشﻲ ﻧﻮ ！ﻮل خﻠک گﻨﻬگار دي‪.‬‬ ‫جﻬاد د اﻣﻴر ﻟﻪ خﻮا د ﻋام ﻧﻔﻴر (ﻋاﻣ‪ ３‬بﻠﻨ‪ )３‬او ﻟﻪ د＊ﻤﻦ سره پﻪ ج‪７／‬ه ک‪ ３‬د ﻣخاﻣخ ک‪５‬دو پﻪ‬

‫‪٢٣٤‬‬

‫حاﻟت ک‪ ３‬ﻓرض ﻋﻴﻦ ‪－‬ر‪＄‬ﻲ‪ ،‬چ‪ ３‬تﻔاصﻴﻞ ﻳ‪ ３‬پﻪ ﻣﻔصﻠﻮ کتابﻮﻧﻮ ک‪ ３‬ﻟ＂ﻮﻟی شئ‪.‬‬ ‫(وﻗَاتِﻠُﻮ ُﻫ ْﻢ َحَّتﻰ َﻻ‬ ‫د جﻬاد پﻪ ﻓرضﻴت باﻧدې زﻳات أﻳتﻮﻧﻪ دﻻﻟت کﻮي‪ ،‬د ب‪５‬ﻠگ‪ ３‬پﻪ ډول دا أﻳت‪َ :‬‬ ‫ت َ ُﻜﻮ َن ِﻓ ْتﻨَةٌ) (اﻟبﻘرة‪ )۱۹۳ :‬ژباړه‪ :‬اوتاسﻮ ﻟﻪ ﻫﻐﻮ سره وجﻨگﻴ‪８‬ئ‪ ،‬تر＇ﻮ ﻓتﻨﻪ پات‪ ３‬ﻧشﻲ‪ .‬ﻫﻤدا‬ ‫راز اهلل ﻓرﻣاﻳﻲ‪ُ ( :‬ﻛتِ َب َﻋﻠَ ْﻴ ُﻜ ْﻢ ا ْﻟ ِﻘتَالُ َو ُﻫ َﻮ ﻛ ُْرهٌ ﻟ َُﻜ ْﻢ) (اﻟبﻘرة‪ )۲۱۶ :‬ژباړه‪ :‬ﻓرض شﻮی دی پﻪ‬ ‫تاسﻮ باﻧدې جﻨگ او تاسﻮ ﻫﻐﻪ خﻮښ ﻧﻪ گ‪２‬ئ‪.‬‬ ‫جهاد پرچا فرض نه دی؟ کﻪ جﻬاد ﻓرض کﻔاﻳﻲ و‪ ،‬ﻻﻧدې کسان ﻳ‪ ３‬پﻪ کﻮﻟﻮ ﻣکﻠﻒ ﻧﻪ‬ ‫دي‪:‬‬ ‫‪ -۱‬کﻮچﻨی‪＄ :‬کﻪ چ‪ ３‬د احکاﻣﻮ پﻪ ﻋﻤﻠﻲ کﻮﻟﻮ ﻣکﻠﻒ ﻧﻪ دی‪.‬‬ ‫‪ -۲‬ﻣرﻳی او ＊‪％‬ﻪ‪＄ :‬کﻪ د بادار او ﻣ‪７５‬ه حﻖ پﻪ جﻬاد وړاﻧدې دی‪.‬‬ ‫‪ -۳‬ړوﻧد‪ ،‬گﻮډ او پﻪ ﻻسﻮﻧﻮ شﻞ‪＄ :‬کﻪ دوی د جﻬاد کﻮﻟﻮ تﻮان ﻧﻪ ﻟري‪.‬‬ ‫کﻪ کﻔارو د ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ پﻪ سﻴﻤﻪ ﻳرﻏﻞ وک‪ ،７‬پﻪ دې صﻮرت ک‪ ３‬پﻪ ！ﻮﻟﻮ ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ جﻬاد کﻮل‬ ‫ﻓرض ﻋﻴﻦ گر‪＄‬ﻲ‪ ،‬ﻣ‪５‬رﻣﻦ د ﻣ‪７５‬ه ﻟﻪ اجازې پرتﻪ او ﻣرﻳی د بادار ﻟﻪ اجازې پرتﻪ کﻮﻻی شﻲ‬ ‫جﻬاد تﻪ ﻻړ شﻲ‪.‬‬ ‫د جگ‪７‬ې د پيل کولو ＇رنگوالی‪ :‬کﻠﻪ چ‪ ３‬د ﻣجاﻫدﻳﻨﻮ ﻟ‪＋‬کر د کﻔارو سﻴﻤﻪ کﻼبﻨده ک‪７‬ي‬ ‫ﻧﻮ ﻟﻮﻣ‪７‬ی بﻪ ﻫﻐﻮی تﻪ د اسﻼم بﻠﻨﻪ وړاﻧدې کﻮي‪ ،‬د بﻠﻨ‪ ３‬ﻟﻪ وړاﻧدې کﻮﻟﻮ ﻣخک‪ ３‬ﻟﻪ ﻫﻐﻮی سره‬ ‫جگ‪７‬ه روا ﻧﻪ ده‪＄ ،‬کﻪ د جﻬاد ﻣﻘصد د دﻳﻦ خپرول دي ﻧﻪ د ﻏﻨﻴﻤتﻮﻧﻮ ﻧﻴﻮل او د خﻠکﻮ و‪４‬رول‪.‬‬ ‫ِ‬ ‫اهللِ َصﻠَّﻰ َّ‬ ‫د حاکﻢ پﻪ رواﻳت ک‪ ３‬ابﻦ ﻋباس ﻓرﻣاﻳﻲ‪َ :‬ﻣا ﻗَاتَﻞَ َر ُسﻮلُ َّ‬ ‫َّﻢ ﻗَ ْﻮ ًﻣا َحَّتﻰ‬ ‫اهللُ َﻋﻠَ ْﻴﻪ َو َسﻠ َ‬ ‫َد َﻋا ُﻫ ْﻢ‪ .‬ژباړه‪ :‬پﻴﻐﻤبر (ﻋﻠﻴﻪ اﻟسﻼم) ﻟﻪ بﻠﻨ‪ ３‬وړاﻧدې ﻟﻪ ﻫﻴ＆ ﻗﻮم سره جگ‪７‬ه ﻧﻪ ده ک‪７‬ې‪.‬‬ ‫کﻪ ﻟﻪ کﻼبﻨدۍ پخﻮا ﻫﻐﻮی تﻪ د دﻳﻦ بﻠﻨﻪ رس‪５‬دﻟ‪ ３‬وه‪ ،‬د ﻫﻐﻮی دوﻳﻢ ‪＄‬ﻠﻲ بﻠﻨﻪ واجب ﻧﻪ بﻠک‪３‬‬ ‫ﻣستحب ده‪ .‬رسﻮل اهلل (صﻠی اهلل ﻋﻠﻴﻪ وسﻠﻢ) د بﻨﻲ ﻣصطﻠﻖ پر ﻗبﻴﻠ‪ ３‬ﻟﻪ بﻠﻨ‪ ３‬پرتﻪ ﻳرﻏﻞ وک‪７‬‬ ‫‪＄‬کﻪ ﻫﻐﻮی تﻪ پخﻮا بﻠﻨﻪ ورک‪７‬ل شﻮې وه‪.‬‬ ‫کﻪ کﻔارو د اسﻼم بﻠﻨﻪ وﻣﻨﻠﻪ‪ ،‬ﻣجاﻫدﻳﻦ بﻪ ﻟﻪ جگ‪７‬ې ﻻس واخﻠﻲ‪＄ ،‬کﻪ ﻟﻪ جﻬاد ＇خﻪ ﻣﻘصد‬

‫‪٢٣٥‬‬

‫د اسﻼم ﻣﻨﻞ و اوﻫﻐﻪ ﻻس تﻪ راﻏی‪.‬‬ ‫کﻪ کﻔارو د اسﻼم ﻟﻪ ﻣﻨﻠﻮ اﻧکار وک‪ ،７‬د جزﻳ‪ ３‬ورکﻮﻟﻮ بﻠﻨﻪ بﻪ ورک‪７‬ل شﻲ‪ .‬د جزﻳ‪ ３‬بﻠﻨﻪ د‬ ‫ﻣشرکﻴﻨﻮ او ﻣرتدﻳﻨﻮ پرتﻪ ﻧﻮرو کﻔارو تﻪ ورکﻮل کﻴ‪８‬ي‪ ،‬دوی بﻪ ﻳا اسﻼم ﻣﻨی او ﻳا بﻪ جگ‪７‬ه کﻮي‪.‬‬ ‫کﻪ کﻔارو ﻳ‪ ３‬جزﻳﻪ ﻗبﻮﻟﻪ ک‪７‬ه وﻳﻨﻲ او ﻣاﻟﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬د ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ د وﻳﻨﻮ او ﻣاﻟﻮﻧﻮ پﻪ ＇‪５‬ر خﻮﻧدي‬ ‫شﻮل‪.‬‬ ‫کﻪ جزﻳﻪ ورکﻮل ﻳ‪ ３‬ﻫﻢ ﻗبﻮل ﻧک‪７‬ل‪ ،‬اسﻼﻣﻲ ﻟ‪＋‬کر بﻪ ورسره جگ‪７‬ه پﻴﻞ ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫په جگ‪７‬ه ک‪ ３‬کوم کارونه روا دي؟ ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ تﻪ روا دي چ‪ ３‬د کﻔارو د ‪＄‬ﻮاک ﻣاتﻮﻟﻮ پﻪ‬ ‫خاطر ﻻﻧدې کاروﻧﻪ وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫پﻪ ﻣﻨجﻨﻴﻖ (د ډبرو ﻏﻮر‪＄‬ﻮﻟﻮ پﻪ وسﻴﻠ‪ )３‬او پﻪ اوسﻨﻲ وخت ک‪ ３‬پﻪ درﻧﻮ وسﻠﻮ ﻟکﻪ ﻫاوان او‬ ‫تﻮپﻮﻧﻮ باﻧدې د کﻼگاﻧﻮ وﻳشتﻞ‪.‬‬ ‫د کﻔارو سﻴﻤ‪ ３‬تﻪ اور اچﻮل‪.‬‬ ‫اوبﻪ ورخﻮش‪ ３‬کﻮل‪.‬‬ ‫د وﻧﻮ پرې کﻮل‪.‬‬ ‫ﻓصﻠﻮﻧﻪ وﻳجاړول‪.‬‬ ‫پﻴﻐﻤبر (ﻋﻠﻴﻪ اﻟسﻼم) د طاﻳﻒ پﻪ جگ‪７‬ه ک‪ ３‬ﻣﻨجﻨﻴﻖ کاروﻟی و‪ ،‬ﻫﻤدا راز پﻪ صح‪５‬ح اﻟبخاري‬ ‫ک‪ ３‬راﻏﻠﻲ‪:‬‬

‫‪ ۱‬ژباړه‪ :‬رسﻮل‬

‫اهلل د بﻨﻲ ﻧضﻴر وﻧ‪ ３‬وسﻮ‪＄‬ﻮﻟ‪ ３‬او پرې ﻳ‪ ３‬ک‪７‬ې‪.‬‬ ‫اﻟبتﻪ دا جﻨگﻲ تاکتﻴکﻮﻧﻪ کارول ﻫﻐﻪ ﻣﻬال روا دي چ‪ ３‬د د＊ﻤﻦ د ﻣاتﻮﻟﻮ ﻟپاره بﻠﻪ ﻻر ﻧﻪ وي‪.‬‬ ‫مسلمانان سپر نيول‪ :‬د جگ‪７‬ې پﻪ ﻣﻬال د کﻔارو پﻪ ﻣﻨ‪ ＃‬ک‪ ３‬د ﻣسﻠﻤان سﻮداگر ﻳا بﻨدي شتﻮن‬ ‫د جگ‪７‬ې او وﻳشتﻠﻮ خﻨ‪ ６‬ﻧﻪ گر‪＄‬ﻲ‪ ،‬أن کﻪ کﻔار‪ ،‬ﻣسﻠﻤان بﻨدﻳان ﻳا ﻣسﻠﻤان کﻮچﻨﻴان د سپر‬ ‫پﻪ تﻮگﻪ وﻧﻴسﻲ ﻫﻢ ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ تﻪ جگ‪７‬ه او ﻗتال روا دي‪ ،‬دا پﻪ دې دﻟﻴﻞ چ‪ ３‬زﻳاتره د کﻔارو پﻪ‬ ‫کﻼگاﻧﻮ او ＊اروﻧﻮ ک‪ ３‬ﻣسﻠﻤاﻧان ﻣﻮجﻮد وي‪ ،‬ﻧﻮ کﻪ د دوی ﻟپاره جگ‪７‬ه پر‪＋４‬ﻮدل شﻲ جﻬاد بﻪ‬ ‫‪ .۱‬د دې حدﻳث تخرﻳج إﻣام بخاري پﻪ خپﻞ صحﻴح ک‪ ３‬ک‪７‬ى‪ :‬د حدﻳث شﻤ‪５‬ر ‪۳۸۳۶‬‬ ‫‪٢٣٦‬‬

‫و‪＄‬ﻨ‪６‬ﻳ‪８‬ي‪ ،‬ﻟﻪ بﻞ پﻠﻮه کﻪ د ﻣسﻠﻤان سپر ﻧﻴﻮل د جگ‪７‬ې د بﻨد‪４‬دو ﻻﻣﻞ شﻲ‪ ،‬کﻔار بﻪ تﻞ د جﻬاد‬ ‫د بﻨدوﻟﻮ ﻟپاره ﻟﻪ ﻫﻤدې پﻠﻤ‪ ３‬کار اخﻠﻲ‪ .‬پﻪ جﻬاد ک‪ ３‬د ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ ﻟﻮﻳ‪ ３‬او ﻋاﻣ‪ ３‬گ＂‪ ３‬ﻧﻐ‪＋‬ت‪３‬‬ ‫دي چ‪ ３‬د ﻳﻮ ﻣسﻠﻤان د ژﻏﻮرﻟﻮ پﻪ پرتﻠﻪ زﻳات‪ ３‬ﻣﻬﻤ‪ ３‬دي‪ ،‬خﻮ ﻣجاﻫدﻳﻦ بﻪ د گﻮﻟﻴﻮ وﻳشتﻠﻮ‬ ‫پﻪ ﻣﻬال ﻳﻮازې د کﻔارو د وﻳشتﻠﻮ ﻫﻮډ کﻮي‪ ،‬کﻪ چﻴرې سپر شﻮی ﻣسﻠﻤان وﻟگ‪５‬د‪ ،‬و‪４‬شتﻮﻧکﻲ‬ ‫ورباﻧدې ﻧﻪ ﻧﻴﻮل کﻴ‪８‬ي‪.‬‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د ﻟﻮست پﻪ ر‪１‬ا ک‪ ３‬پﻪ جﻬاد ک‪ ３‬د ﻧﻮﻳﻮ اختراع شﻮو وسﻠﻮ او تﻮپﻮﻧﻮ د کاروﻟﻮ‬ ‫پﻪ حکﻢ خبرې اترې وک‪７‬ي‪.‬‬

‫‪ -۱‬سﻴر او جﻬاد تﻌرﻳﻒ ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ -۲‬د جﻬاد حکﻢ د دﻻﻳﻠﻮ پﻪ ر‪１‬ا ک‪ ３‬بﻴان ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ -۳‬د جﻬاد کﻮﻟﻮ ﻟﻪ حکﻢ ＇خﻪ ＇ﻮک ﻣستثﻨا دي؟‬ ‫‪ -۴‬د کﻔارو د ‪＄‬ﻮاک ﻣاتﻮﻟﻮ ﻟپاره پﻪ جﻬاد ک‪ ３‬کﻮم کﻮم کاروﻧﻪ روا دي؟‬ ‫‪ -۵‬کﻪ کﻔار پﻪ جگ‪７‬ه ک‪ ３‬ﻣسﻠﻤان سپر وﻧﻴسﻲ‪ ،‬أﻳا جگ‪７‬ه کﻮل ورسره روا دي؟‬ ‫‪ -۶‬د ﻣجاﻫد ﻟپاره ﻟﻪ ‪＄‬ان سره د ﻗرأن کرﻳﻢ وړل پﻪ کﻮم ډول جگ‪７‬و ک‪ ３‬روا دي؟‬

‫‪٢٣٧‬‬

‫اتﻪ د‪４‬رشﻢ لﻮست‬

‫د سﻴر (جﻬاد) احکام (‪)٢‬‬ ‫پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬د جگ‪７‬ې پﻪ ﻣﻴدان ک‪ ３‬د ﻣجاﻫد ﻣسؤوﻟﻴتﻮﻧﻪ‪ ،‬د سﻮﻟ‪ ３‬حکﻢ‪ ،‬د ﻏﻨﻴﻤتﻮﻧﻮ‬ ‫ﻟﻪ و‪４‬شﻠﻮ ﻣخک‪ ３‬ﻟﻪ ﻫﻐ‪＇ ３‬خﻪ د گ＂‪ ３‬اخﻴستﻠﻮ حکﻢ او د ﻓتح‪ ３‬پﻪ ﻣﻬال پﻪ دارحرب ک‪ ３‬د‬ ‫ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ د ﻣال او ‪＄‬ان اړوﻧد احکام ﻟﻮﻟﻮ‪.‬‬

‫‪٢٣٨‬‬

‫ژباړه‬ ‫(‪％＊ )۱‬ﻪ بﻪ د ﻣ‪７５‬ه ﻟﻪ اجازې پرتﻪ جگ‪７‬ه ﻧﻪ کﻮي‪ ،‬ﻣگر دا چ‪ ３‬د＊ﻤﻦ ﻳرﻏﻞ وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫(‪ )۲‬پﻪ ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ ﻻزم دي چ‪！ ３‬گﻲ وﻧک‪７‬ي‪ ،‬ﻟﻪ ﻏﻨﻴﻤت ＇خﻪ ＇ﻪ پ＀ ﻧک‪７‬ي‪( ،‬جگ‪７‬ه ﻣار)‬ ‫ﻣثﻠﻪ ﻧک‪７‬ي (ﻏﻮږوﻧﻪ‪ ،‬پﻮزې او ﻧﻮر ﻏ‪７‬ي ﻳ‪ ３‬پرې ﻧک‪７‬ي)‪％＊ ،‬ﻪ‪ ،‬بﻮډا‪ ،‬کﻮچﻨی‪ ،‬ړوﻧد او شﻞ‬ ‫وﻧﻪ وژﻧﻲ‪ ،‬ﻣگر دا چ‪ ３‬دوی د جﻨگﻲ سﻼکاراﻧﻮ ﻟﻪ ډﻟ‪＇ ３‬خﻪ وي‪ ،‬ﻳا ＊‪％‬ﻪ پاچا وي‪ .‬ﻟﻴﻮﻧی‬ ‫بﻪ (ﻫﻢ) ﻧﻪ وژﻧﻲ‪.‬‬ ‫(‪ )۳‬ﻫر کﻠﻪ چ‪ ３‬اﻣام د حربﻴاﻧﻮ ﻳا د ﻫﻐﻮی ﻟﻪ ﻳﻮې ډﻟ‪ ３‬سره سﻮﻟﻪ (ﻣﻨاسبﻪ) وﻟﻴده او پﻪ دې ک‪３‬‬ ‫د ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ ＊‪５‬گ‪２‬ﻪ وه (سﻮﻟﻪ کﻮل) پروا ﻧﻪ ﻟري‪ .‬کﻪ د ＇ﻪ ﻣﻮدې ﻟپاره ﻳ‪ ３‬ورسره سﻮﻟﻪ وک‪７‬ه‪ ،‬بﻴا‬ ‫ﻳ‪ ３‬وﻟﻴدل چ‪ ３‬د سﻮﻟ‪ ３‬پای تﻪ رسﻮل گ＂ﻮر دي‪ ،‬سﻮﻟﻪ بﻪ (پﻪ اﻋﻼن) پای تﻪ ورسﻮي او جگ‪７‬ه بﻪ‬ ‫وک‪７‬ي‪ .‬کﻪ (کﻔارو) خﻴاﻧت وک‪ ،７‬جگ‪７‬ه بﻪ ورسره وک‪７‬ي او (د سﻮﻟ‪ ３‬د پای تﻪ رسﻮﻟﻮ) اﻋﻼن بﻪ‬ ‫ﻧﻪ کﻮي کﻪ (خﻴاﻧت) د ！ﻮﻟﻮ پﻪ اتﻔاق سره و‪.‬‬ ‫(‪)۴‬پروا ﻧﻪ ﻟري چ‪ ３‬د ﻟ‪＋‬کر (＇اروي) پﻪ دارحرب ک‪ ３‬و＇رﻳ‪８‬ي‪ ،‬ﻳا ﻟ‪＋‬کر ﻫﻐﻪ خﻮاړه وخﻮري‬ ‫چ‪ ３‬ﻫﻠتﻪ ﻳ‪ ３‬ﻣﻮﻣﻲ‪( .‬ﻣجاﻫدﻳﻦ بﻪ د دارحرب) ﻟرگﻲ کاروي‪ ،‬پﻪ ت‪５‬ﻠﻮ بﻪ ﻳ‪＄ ３‬اﻧﻮﻧﻪ ﻏﻮړوي او‬ ‫پﻪ وﻟجﻪ شﻮو وسﻠﻮ بﻪ ﻟﻪ و‪４‬ش پرتﻪ ورسره جگ‪７‬ه کﻮي‪.‬‬ ‫(‪ )۵‬روا ﻧﻪ دي چ‪ ３‬ﻟﻪ دې شﻴاﻧﻮ ＇خﻪ ＇ﻪ وپﻠﻮري‪ ،‬او پﻪ خپﻞ ﻣﻠکﻴت ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬داخﻞ و‪２－‬ﻲ‪.‬‬ ‫(‪ )۶‬ﻟﻪ دوی ＇خﻪ چ‪＇ ３‬ﻮک ﻣسﻠﻤان شﻲ‪ ،‬پﻪ اسﻼم راوړﻟﻮ سره ﻳ‪ ３‬خپﻞ ‪＄‬ان‪ ،‬خپﻞ واړه‬ ‫اوﻻدوﻧﻪ‪ ،‬او ﻫﻐﻪ ﻣال چ‪ ３‬د دوی پﻪ ﻻس ک‪ ３‬وي ﻳا د ﻣسﻠﻤان او ذﻣﻲ پﻪ ﻻس ک‪ ３‬اﻣاﻧت وي‬ ‫وساتﻪ‪ .‬کﻪ ﻣﻮږ (ﻣجاﻫدﻳﻦ) پﻪ کﻮروﻧﻮ ﻻس بري شﻮ‪ ،‬ﻧﻮ ‪＄‬ﻤکﻪ ﻳ‪ ３‬ﻓئ ده‪％＊ ،‬ﻪ ﻳ‪ ３‬ﻓئ ده‪،‬‬ ‫حﻤﻞ ﻳ‪ ３‬ﻓئ دی او ﻟﻮی اوﻻدوﻧﻪ ﻳ‪ ３‬ﻓئ دي‪.‬‬ ‫شرحﻪ‬ ‫د راتﻠﻮﻧکﻮ ﻟﻮستﻮﻧﻮ ﻳﻮ ﻟ‪ ７‬زﻳات‪ ３‬ﻣسئﻠ‪ ３‬د دارحرب او داراسﻼم پﻪ اصطﻼحاتﻮ پﻮرې ت‪７‬او ﻟري‪،‬‬

‫‪٢٣٩‬‬

‫ضروري ده چ‪ ３‬گران زده کﻮوﻧکﻲ ﻟﻮﻣ‪７‬ی دا اصطﻼحات وپ‪５‬ژﻧﻲ‪.‬‬ ‫دار اسالم‪ :‬ﻫره ﻫﻐﻪ سﻴﻤﻪ ده چ‪ ３‬د اسﻼم حکﻤﻮﻧﻪ پک‪ ３‬برﻻسﻲ وي‪.‬او پﻠ‪ ３‬کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫دارحرب‪ :‬ﻫره ﻫﻐﻪ سﻴﻤﻪ ده چ‪ ３‬ﻫﻠتﻪ اسﻼﻣﻲ شﻌائر ﻧﻪ ﻋﻤﻠﻲ ک‪８５‬ي او پﻪ ＊کاره د کﻔر‬ ‫حکﻤﻮﻧﻪ پک‪ ３‬برﻻسﻲ وي‪.‬‬ ‫دار عهد‪ :‬ﻫﻐﻪ سﻴﻤﻪ ده چ‪ ３‬ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ ﻳ‪ ３‬د اوس‪５‬دوﻧکﻮ سره پﻪ جگ‪７‬ې ﻧﻪ کﻮﻟﻮ سﻮﻟﻪ ک‪７‬ي وي‬ ‫او ‪＄‬ﻤکﻪ ﻳ‪ ３‬د اوس‪５‬دوﻧکﻮ وي‪.‬‬ ‫＊‪％‬و ته د جهاد حکم‪ :‬پﻪ ت‪５‬ر ﻟﻮست ک‪ ３‬ﻣﻮ وﻳﻠﻲ وو چ‪ ３‬پر ＊‪％‬ﻮ جﻬاد ﻓرض ﻧﻪ دی‪ ،‬ﻣگر‬ ‫دا چ‪ ３‬د＊ﻤﻦ پﻪ سﻴﻤﻪ ﻳرﻏﻞ وک‪７‬ي او د دﻓاع اړتﻴا پ‪＋５‬ﻪ شﻲ‪ .‬پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬دې خبرې تﻪ‬ ‫اشاره ده چ‪ ３‬کﻪ د ﻓرضﻲ حاﻟت پرتﻪ ＊‪％‬ﻪ وﻏﻮاړي د ﻣ‪７５‬ه پﻪ اجازه جﻬاد تﻪ وﻻړه شﻲ‪ ،‬روا‬ ‫ده‪.‬‬ ‫د جگ‪７‬ې په ميدان ک‪ ３‬ممنوعات‪ :‬اسﻼﻣﻲ شرﻳﻌت جﻬاد ﻳﻮازې د د＊ﻤﻦ د ﻣاتﻮﻟﻮ او‬ ‫ﻏﻨﻴﻤتﻮﻧﻮ ﻻس تﻪ راوړﻟﻮ ﻟپاره ﻧﻪ‪ ،‬بﻠک‪ ３‬د حﻖ د برﻻسﻲ کﻮﻟﻮ د سترې ﻣﻮخ‪ ３‬ﻟپاره روا ک‪７‬ی‪.‬‬ ‫پﻪ ﻫﻤدې بﻨس＀ ﻳ‪ ３‬د جﻬاد ﻟپاره أداب او اصﻮل اﻳ‪＋‬ﻲ چ‪ ３‬د اسﻼم د ﻻرې ﻏازﻳان بﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ‬ ‫！ﻴﻨگﻪ ﻋﻤﻠﻲ کﻮي‪ .‬دا أداب پﻪ ﻻﻧدې ډول دي‪:‬‬ ‫ﻣجاﻫدﻳﻦ بﻪ پﻪ جﻬاد ک‪ ３‬خپﻠ‪ ３‬ک‪７‬ې ژﻣﻨ‪ ３‬ترسره کﻮي او د د＊ﻤﻦ سره ک‪７‬ي ﻋﻬدوﻧﻪ بﻪ ﻧﻪ‬ ‫ﻣاتﻮي او ﻧﻪ بﻪ خﻴاﻧت کﻮي‪.‬‬ ‫د کﻔارو ＇خﻪ ﻻس تﻪ راﻏﻠﻮ ﻏﻨﻴﻤتﻮﻧﻮ ＇خﻪ بﻪ ډ‪４‬ر وړوکی شی ﻫﻢ ﻧﻪ پ＂ﻮي‪ .‬ﻣثﻠﻪ بﻪ ﻧﻪ کﻮي‪ ،‬د‬ ‫جسد د بدرﻧگﻮﻟﻮ ﻟپاره ﻟﻪ جسد ＇خﻪ پﻮزه‪ ،‬شﻮﻧ‪６‬ې ﻳا بﻞ ﻏ‪７‬ی پرې کﻮل ﻣثﻠﻪ بﻠﻞ کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫＊‪ ،３％‬کﻮچﻨﻴان‪ ،‬ﻫﻐﻪ بﻮډاگان چ‪ ３‬د جگ‪７‬ې تﻮان ﻧﻪ ﻟري‪ ،‬ړاﻧده‪ ،‬شﻞ او گﻮډ بﻪ ﻧﻪ وژﻧﻲ‪.‬‬ ‫پﻪ صح‪５‬ح ﻣسﻠﻢ ک‪ ３‬راﻏﻠﻲ چ‪ ３‬رسﻮل اهلل (صﻠی اهلل ﻋﻠﻴﻪ وسﻠﻢ) ﻓرﻣاﻳﻠﻲ‪:‬‬ ‫ژباړه‪ :‬ﻏزا وک‪７‬ئ‪ ،‬ﻟﻪ ﻏﻨﻴﻤت ＇خﻪ ﻏﻼ ﻣﻪ کﻮئ‪،‬‬ ‫خﻴاﻧت ﻣﻪ کﻮئ‪ ،‬ﻣثﻠﻪ ﻣﻪ کﻮئ‪ ،‬کﻮچﻨﻴان ﻣﻪ وژﻧئ‪ .‬د سﻌﻴدبﻦ ﻣﻨصﻮر پﻪ سﻨﻦ ک‪ ３‬دا حدﻳث‬

‫‪٢٤٠‬‬

‫راﻏﻠی چ‪ ３‬ﻓرﻣاﻳﻲ‪:‬‬

‫ژباړه‪％＊ :‬ﻪ ﻣﻪ وژﻧئ‪،‬‬

‫کﻮچﻨی ﻣﻪ وژﻧئ‪ ،‬ضﻌﻴﻒ بﻮډا ﻣﻪ وژﻧئ‪.‬‬ ‫پﻪ جﻬاد ک‪ ３‬د وژﻟﻮ سبب د د＊ﻤﻦ ﻣﻘاتﻠﻪ او جگ‪７‬ه ده‪＇ ،‬رﻧگﻪ چ‪ ３‬پﻮرتﻨﻲ کسان د جگ‪７‬ې‬ ‫تﻮان ﻧﻪ ﻟري ﻧﻮ وژل ﻳ‪ ３‬ﻫﻢ روا ﻧﻪ دي‪ .‬اﻟبتﻪ کﻪ دا ﻧاتﻮاﻧﻪ خﻠک پﻪ کﻮﻣﻪ ب‪２‬ﻪ پﻪ جگ‪７‬ه ک‪ ３‬شرﻳک‬ ‫شﻮل‪ ،‬د ب‪５‬ﻠگ‪ ３‬پﻪ ډول بﻮډا د جﻨگﻲ سﻼکار پﻪ تﻮگﻪ پﻪ جﻨگ ک‪ ３‬شرﻳک وي‪ ،‬وژل ﻳ‪ ３‬روا‬ ‫دي‪ .‬ﻫﻤدا راز کﻪ ＊‪％‬ﻪ پاچا وي‪ ،‬پﻪ دې صﻮرت ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د ﻗﻮم د ！ﻮ！ﻪ کﻮﻟﻮ او وﻳشﻠﻮ پﻪ خاطر‬ ‫وژل روا دي‪.‬‬ ‫د د＊من سره سوله‪ :‬کﻪ اﻣام د حربﻲ کاﻓراﻧﻮ سره سﻮﻟﻪ کﻮل ﻣﻨاسب ووﻳﻨﻲ‪ ،‬سﻮﻟﻪ کﻮل روا‬ ‫دي‪ ،‬کﻪ ＇ﻪ ﻫﻢ سﻮﻟﻪ د پﻴسﻮ پﻪ ﻣﻘابﻞ ک‪ ３‬وي‪ ،‬ﻳﻌﻨ‪ ３‬ﻣسﻠﻤاﻧان کﻔارو تﻪ د سﻮﻟ‪ ３‬پﻪ ﻣﻘابﻞ‬ ‫ک‪ ３‬پﻴس‪ ３‬ورک‪７‬ي‪ ،‬پﻪ دې شرط چ‪ ３‬پﻪ سﻮﻟﻪ ک‪ ３‬د ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ ＊‪５‬گ‪２‬ﻪ وي‪＄ ،‬کﻪ سﻮﻟﻪ کﻪ د‬ ‫ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ پﻪ گ＂ﻪ وي جﻬاد گ‪２‬ﻞ کﻴ‪８‬ي‪ .‬د جﻬاد اصﻠﻲ ﻣﻘصد د شر دﻓﻊ کﻮل دي او کﻪ پﻪ سﻮﻟ‪３‬‬ ‫سره شر دﻓﻊ شﻲ روا ده‪ ،‬رسﻮل اهلل (صﻠی اهلل ﻋﻠﻴﻪ وسﻠﻢ) د ﻣک‪ ３‬ﻣشرکﻴﻨﻮ سره د ﻟسﻮ کﻠﻮﻧﻮ‬ ‫ﻟپاره د سﻮﻟ‪ ３‬ت‪７‬ون ک‪７‬ی و‪.‬‬ ‫کﻪ اﻣام د ک‪７‬ې سﻮﻟ‪ ３‬پﻪ ﻣاتﻮﻟﻮ ک‪５＊ ３‬گ‪２‬ﻪ ووﻳﻨﻲ‪ ،‬ورتﻪ روا ده چ‪ ３‬سﻮﻟﻪ ﻟﻪ ﻣﻨ‪ ﾢ％‬ﻳﻮسﻲ خﻮ د‬ ‫جگ‪７‬ې ﻟﻪ پﻴﻞ کﻮﻟﻮ وړاﻧدې بﻪ ﻣﻘابﻞ ﻟﻮري تﻪ د سﻮﻟ‪ ３‬د پای تﻪ رس‪５‬دو اﻋﻼن کﻮي او دوﻣره‬ ‫وخت بﻪ ورکﻮي چ‪ ３‬ﻫﻐﻮی وکﻮﻻی شﻲ خپﻞ ﻟ‪＋‬کر د سﻮﻟ‪ ３‬ﻟﻪ پای تﻪ رس‪５‬دو خبر ک‪７‬ي‪،‬‬ ‫اﻟبتﻪ کﻪ ﻫﻐﻮی ﻟﻪ اﻋﻼن پرتﻪ د سﻮﻟ‪ ３‬ت‪７‬ون ﻣات ک‪ ،７‬ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ تﻪ ﻫﻢ روا ده چ‪ ３‬ﻟﻪ اﻋﻼن پرتﻪ‬ ‫پر ﻫﻐﻮی ﻳرﻏﻞ وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫کﻪ د د＊ﻤﻦ ＇ﻮ تﻨﻪ ﻋسکر د خپﻞ ﻗﻮﻣاﻧدان ﻟﻪ اجازې او ﻣﻼت‪ ７‬پرتﻪ پر ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ ﻳرﻏﻞ وک‪７‬ي‪،‬‬ ‫د سﻮﻟ‪ ３‬ت‪７‬ون ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ ﻧﻪ ‪＄‬ﻲ تر ＇ﻮ چ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د خپﻞ ﻗﻮﻣاﻧدان پﻪ اجازه ﻳا ﻣﻼت‪ ７‬ﻳرﻏﻞ ﻧﻪ وي‬ ‫ک‪７‬ی‪.‬‬ ‫له و‪４‬ش وړاندې له غنيمت ＇خه گ＂ه اخيستل‪ :‬ﻟﻮﻣ‪７‬ی باﻳد د ﻏﻨﻴﻤت پﻪ ﻣﻌﻨا پﻮه شﻮ‪.‬‬

‫‪٢٤١‬‬

‫ﻏﻨﻴﻤت پﻪ ﻟﻐت ک‪ ３＂－ ３‬او ﻓاﻳدې تﻪ وﻳﻞ کﻴ‪８‬ي او پﻪ اصطﻼح ک‪ ３‬ﻫﻐﻪ ﻣال تﻪ وﻳﻞ کﻴ‪８‬ي چ‪３‬‬ ‫ﻣجاﻫدﻳﻨﻮ ﻟﻪ حربﻴاﻧﻮ ＇خﻪ پﻪ جگ‪７‬ه ک‪ ３‬پﻪ زور او برﻻسﻲ ک‪５‬دو اخﻴستی وي‪.‬‬ ‫د ﻏﻨﻴﻤت او ﻓئ تر ﻣﻨ‪ ＃‬د ﻧ‪８‬دې اړﻳکﻮ ﻟﻪ اﻣﻠﻪ باﻳد ﻓئ ﻫﻢ تﻌرﻳﻒ ک‪７‬و‪ :‬ﻓئ پﻪ ﻟﻐت ک‪ ３‬سﻴﻮري‬ ‫تﻪ واﻳﻲ او پﻪ اصطﻼح ک‪ ３‬د کﻔارو ﻫﻐﻪ ﻣال تﻪ وﻳﻞ کﻴ‪８‬ي چ‪ ３‬د جگ‪７‬ې‪ ،‬او پر أسﻮﻧﻮ د سپرﻳدو‬ ‫او ‪＄‬ﻐﻠﻮﻟﻮ پرتﻪ ﻻس تﻪ راﻏﻠی وي‪.‬‬ ‫ﻣجاﻫدﻳﻨﻮ تﻪ روا ﻧﻪ دي چ‪ ３‬د ﻏﻨﻴﻤتﻮﻧﻮ ﻟﻪ و‪４‬شﻠﻮ وړاﻧدې ﻫﻐﻪ پﻪ خپﻞ ﻣﻠکﻴت ک‪ ３‬راوﻟﻲ‪ ،‬اﻟبتﻪ‬ ‫ﻫﻐﻮی تﻪ روا دي چ‪ ３‬أسﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ دارحرب ک‪ ３‬و＇رﻳ‪８‬ي او پخپﻠﻪ ﻫﻢ د ﻻس تﻪ ورﻏﻠﻮ خﻮړو‬ ‫او ورتﻪ شﻴاﻧﻮ‪ ،‬ﻟکﻪ ﻟرگﻮ او ت‪５‬ﻠﻮ ＇خﻪ گ＂ﻪ واخﻠﻲ‪ .‬پﻪ دې حکﻢ ک‪ ３‬ﻏﻨﻲ او ﻓﻘﻴر سره برابر دي‪.‬‬ ‫د خﻴبر د ﻓتح‪ ３‬پﻪ ورځ رسﻮل اهلل (صﻠی اهلل ﻋﻠﻴﻪ وسﻠﻢ) اصحابﻮ (رضﻲ اهلل ﻋﻨﻬﻢ) تﻪ وﻓرﻣاﻳﻞ‪:‬‬ ‫ُﻛﻠُﻮا َو ْاﻋﻠِ ُﻔﻮا َو َﻻ ت َ ْح ِﻤﻠُﻮا‪ .‬ژباړه‪ :‬وخﻮرئ او ＇اروي و＇روئ خﻮ ﻟﻪ ‪＄‬ان سره ﻳ‪ ３‬ﻣﻪ وړئ‪.‬‬ ‫ﻣجاﻫدﻳﻨﻮ تﻪ ﻟﻪ دﻏﻮ ﻧاو‪４‬شﻞ شﻮو ﻏﻨﻴﻤتﻮﻧﻮ ＇خﻪ د وسﻠ‪ ３‬اخﻴستﻞ ﻫﻢ روا دي‪ ،‬خﻮ دا ！ﻮل‬ ‫د ضرورت پﻪ وخت ک‪ ３‬ﻳﻮازې د ﻫﻐﻪ چا ﻟپاره روا دي چ‪ ３‬پﻪ ﻏﻨﻴﻤت ک‪ ３‬حﻘدار وي‪ ،‬ﻫﻐﻪ‬ ‫خﻠک چ‪ ３‬د جﻬاد ﻟپاره ﻧﻪ‪ ،‬بﻠک‪ ３‬د سﻮداگرۍ ﻟپاره دارحرب تﻪ ورﻏﻠﻲ وي‪ ،‬ﻫﻐﻮی تﻪ د دې‬ ‫شﻴاﻧﻮ کارول روا ﻧﻪ دي‪ .‬ﻫﻤدا راز ﻣجاﻫدﻳﻦ ﻧشﻲ کﻮﻻی چ‪ ３‬ﻟﻪ پﻮرتﻨﻴﻮ شﻴاﻧﻮ ＇خﻪ کﻮم شی‬ ‫وپﻠﻮري‪＄ ،‬کﻪ ﻟﻪ و‪４‬ش وړاﻧدې ﻏﻨﻴﻤتﻮﻧﻪ د ﻏازﻳاﻧﻮ ﻣشترک ﻣال دی‪.‬‬ ‫په دارحرب ک‪ ３‬د مسلمان او د هغه د مال حکم‪＇ :‬ﻮک چ‪ ３‬پﻪ دارحرب ک‪ ３‬ﻟﻪ ﻧﻴﻮل‬ ‫ک‪５‬دو وړاﻧدې ﻣسﻠﻤان شﻮی وي او ﻣجاﻫدﻳﻦ ﻫﻐﻪ سﻴﻤﻪ وﻧﻴسﻲ‪ ،‬دﻏﻪ شخص أزاد او ﻟﻪ ﻣرﻳﻲ‬ ‫گر‪＄‬ﻮل ک‪５‬دو خﻼص دی‪ .‬ﻫﻤدا راز ﻳ‪ ３‬کﻮچﻨﻲ (صﻐﻴر) اوﻻدوﻧﻪ ﻫﻢ ﻣرﻳان ﻧﻪ گر‪＄‬ﻮل کﻴ‪８‬ي‪،‬‬ ‫‪＄‬کﻪ چ‪ ３‬ﻫﻐﻮی د خپﻞ پﻼر تابﻊ دي‪ .‬د ﻧﻮﻣﻮړي کس ！ﻮل ﻫﻐﻪ ﻣاﻟﻮﻧﻪ چ‪ ３‬د ده پﻪ ﻻس ک‪３‬‬ ‫وي ﻳا د بﻞ ﻣسﻠﻤان ﻳا ذﻣﻲ شخص پﻪ ﻻس ک‪ ３‬وي ﻟﻪ ﻏﻨﻴﻤت گر‪＄‬ﻮل ک‪５‬دو ＇خﻪ خﻮﻧدي‬ ‫دي‪ .‬اﻟبتﻪ د ﻧﻮﻣﻮړي شخص ‪＄‬ﻤکﻪ ﻓئ ده‪＄ ،‬کﻪ چ‪＄ ３‬ﻤکﻪ پﻪ دارحرب ک‪ ３‬واﻗﻊ ده او پﻪ‬ ‫حﻘﻴﻘت ک‪ ３‬د ﻧﻮﻣﻮړي شخص پﻪ ﻻس ک‪ ３‬ﻧﻪ ده‪ .‬د شخص کاﻓره ＊‪％‬ﻪ ﻫﻢ ﻓئ ده او د س‪７‬ي‬

‫‪٢٤٢‬‬

‫تابﻊ ﻧﻪ ده‪ ،‬د ＊‪ ３％‬حﻤﻞ ﻫﻢ ﻓئ دی‪＄ ،‬کﻪ چ‪ ３‬حﻤﻞ د ＊‪ ３％‬جز دی‪ ،‬د س‪７‬ي ﻟﻮی (کبﻴران)‬ ‫اوﻻدوﻧﻪ چ‪ ３‬ﻣستﻘﻞ شخصﻴتﻮﻧﻪ دي د کﻔر پﻪ صﻮرت ک‪ ３‬ﻓئ دي‪.‬‬

‫پﻪ دارحرب ک‪ ３‬کﻪ ﻳﻮ ﻣسﻠﻤان ﻓرد ﻣﻮجﻮد وي چ‪ ３‬پﻼر ﻳ‪ ３‬کاﻓر وي‪ .‬ﻟﻪ ﻓتح‪ ３‬وروستﻪ د‬ ‫ﻣسﻠﻤان د پﻼر کاﻓر حکﻢ ＇ﻪ دی؟ اﻳا ﻓئ دی او کﻪ أزاد؟‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د دﻻئﻠﻮ پﻪ ر‪１‬ا ک‪ ３‬پﻪ پﻮرتﻨ‪ ９‬ﻣﻮضﻮع بحث وک‪７‬ي‪.‬‬

‫‪ -۱‬پر ＊‪％‬ﻮ د جﻬاد حکﻢ بﻴان ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ -۲‬د جگ‪７‬ې پﻪ ﻣﻴدان ک‪ ３‬بﻪ ﻣجاﻫدﻳﻦ ﻟﻪ کﻮﻣﻮ کاروﻧﻮ ډډه کﻮي؟‬ ‫‪ -۳‬د د＊ﻤﻦ سره ＇ﻪ وخت د سﻮﻟ‪ ３‬ت‪７‬ون کﻮل روا دي؟‬ ‫‪ -۴‬ﻟﻪ و‪４‬ش وړاﻧدې ﻟﻪ ﻏﻨﻴﻤتﻮﻧﻮ گ＂ﻪ اخﻴستﻞ ＇ﻪ حکﻢ ﻟري؟ تﻔصﻴﻠﻲ ‪＄‬ﻮاب وواﻳئ‪.‬‬ ‫‪ -۵‬ﻟﻪ ﻓتح‪ ３‬وروستﻪ پﻪ دارحرب ک‪ ３‬د شتﻮ ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ او د ﻫﻐﻮی د ﻣاﻟﻮﻧﻮ حکﻢ بﻴان ک‪７‬ئ‪.‬‬

‫‪٢٤٣‬‬

‫ﻧﻬﻪ د‪４‬رشﻢ لﻮست‬

‫د سﻴر (جﻬاد) حکﻤﻮﻧﻪ (‪)٣‬‬ ‫گراﻧﻮ زده کﻮوﻧکﻮ! پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬د جﻬاد اړوﻧد ﻣسائﻠﻮ ＇خﻪ پﻪ کﻔارو د وسﻠ‪ ３‬پﻠﻮرﻟﻮ‪ ،‬د‬ ‫ﻓتحﻪ شﻮو ‪＄‬ﻤکﻮ د و‪４‬ش او کﻔارو تﻪ د اﻣان ورکﻮﻟﻮ پﻪ اړه بحث کﻮو‪.‬‬

‫‪٢٤٤‬‬

‫ژباړه‬ ‫(‪ )۱‬پکار ﻧﻪ ده (روا ﻧﻪ ده) چ‪ ３‬پﻪ حربﻴاﻧﻮ وسﻠﻪ وپﻠﻮرل شﻲ ﻳا د سﻮداگرﻳزو (کارواﻧﻮﻧﻮ) پﻪ تﻮگﻪ‬ ‫وروﻟ‪８５‬دول شﻲ‪.‬‬ ‫(‪ )۲‬د اﻣام ابﻮحﻨﻴﻔﻪ پﻪ ﻧظر (اﻣام) بﻪ (کاﻓر) بﻨدﻳان د (ﻣسﻠﻤاﻧﻮ) بﻨدﻳاﻧﻮ پﻪ ﻣﻘابﻞ ک‪ ３‬ﻧﻪ خﻮش‪３‬‬ ‫کﻮي‪( .‬ﻳاراﻧﻮ) وﻳﻠﻲ‪( :‬کاﻓر بﻨدﻳان) بﻪ د ﻣسﻠﻤاﻧﻮ بﻨدﻳاﻧﻮ پﻪ ﻣﻘابﻞ ک‪ ３‬خﻮش‪ ３‬کﻮي‪ .‬د بﻨدﻳاﻧﻮ‬ ‫وړﻳا خﻮش‪ ３‬کﻮل روا ﻧﻪ دي‪.‬‬ ‫(‪ )۳‬کﻪ اﻣام کﻮم ＊ار پﻪ زور وﻧﻴﻮ ﻧﻮ واک ﻟري‪ :‬کﻪ ﻳ‪ ３‬خﻮ＊ﻪ وه د ﻏازﻳاﻧﻮ تر ﻣﻨ‪ ＃‬بﻪ ﻳ‪ ３‬وو‪４‬شﻲ‬ ‫او کﻪ ﻳ‪ ３‬خﻮ＊ﻪ وه (پخﻮاﻧﻲ) ＇‪＋‬تﻨان بﻪ ورباﻧدې پر‪８４‬دي او خراج بﻪ ورباﻧدې کﻴ‪８‬دي‪ .‬پﻪ بﻨدﻳاﻧﻮ‬ ‫ک‪ ３‬ﻫﻢ واک ﻟري‪ :‬کﻪ ﻳ‪ ３‬خﻮ＊ﻪ شﻮه وبﻪ ﻳ‪ ３‬وژﻧﻲ او کﻪ ﻳ‪ ３‬خﻮ＊ﻪ وه ﻣرﻳان بﻪ ﻳ‪ ３‬ک‪７‬ي او کﻪ ﻳ‪３‬‬ ‫خﻮ＊ﻪ وه د ذﻣﻴاﻧﻮ پﻪ تﻮگﻪ بﻪ ﻳ‪ ３‬أزاد پر‪８４‬دي‪ .‬روا ﻧﻪ ده چ‪ ３‬دارحرب تﻪ ﻳ‪ ３‬ب‪５‬رتﻪ وﻟﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫(‪ )۴‬کﻠﻪ چ‪ ３‬اﻣام ب‪５‬رتﻪ د راتگ ﻫﻮډ وک‪７‬ي او ＇اروي ورسره وي خﻮ داراسﻼم تﻪ د راﻟ‪８５‬دوﻟﻮ‬ ‫تﻮان وﻧﻪ ﻟري‪ ،‬ذبحﻪ بﻪ ﻳ‪ ３‬ک‪７‬ي او وبﻪ ﻳ‪ ３‬سﻮ‪＄‬ﻮي‪ ،‬ﻧﻪ بﻪ ﻳ‪ ３‬زخﻤﻲ کﻮي او ﻧﻪ بﻪ ﻳ‪( ３‬ﻫﻐﻮی)‬ ‫تﻪ پر‪８４‬دي‪.‬‬ ‫(‪ )۵‬پﻪ دارحرب ک‪ ３‬بﻪ ﻏﻨﻴﻤت ﻧﻪ و‪４‬شﻲ‪ ،‬تر＇ﻮ ﻳ‪ ３‬داراسﻼم تﻪ ﻧﻪ وي رارسﻮﻟی‪ .‬د ﻟ‪＋‬کر‬ ‫ﻣرستﻪ کﻮوﻧکی او جگ‪７‬ه کﻮوﻧکی (تﻦ پﻪ ﻏﻨﻴﻤت ک‪ )３‬سره برابر دي‪.‬‬ ‫(‪ )۶‬کﻪ وړاﻧدې ﻟﻪ دې چ‪ ３‬ﻏﻨﻴﻤت داراسﻼم تﻪ وباسﻲ او ﻣرستﻪ کﻮوﻧکﻲ ورسره پﻪ دار حرب‬ ‫ک‪ ３‬ﻳﻮ ‪＄‬ای شﻲ‪ ،‬پﻪ ﻏﻨﻴﻤت ک‪ ３‬بﻪ ورسره شرﻳکﻴ‪８‬ي‪ .‬د جگ‪７‬ې د سﻴﻤ‪ ３‬خﻠک پﻪ ﻏﻨﻴﻤت‬ ‫ک‪ ３‬حﻖ ﻧﻪ ﻟري ﻣگر دا چ‪ ３‬جگ‪７‬ه وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫(‪ )۷‬کﻪ أزاد س‪７‬ي ﻳا أزادې ＊‪ ３％‬ﻳﻮ (تﻦ) کاﻓر‪ ،‬ﻳا ﻳﻮې ډﻟ‪ ،３‬ﻳا د ﻳﻮې کﻼ اوس‪５‬دوﻧکﻮ او ﻳا ﻫﻢ‬ ‫د (！ﻮل) ＊ار اوس‪５‬دوﻧکﻮ تﻪ اﻣان ورک‪ ،７‬اﻣان ورکﻮل ﻳ‪ ３‬صح‪５‬ح دي او ﻳﻮ ﻣسﻠﻤان تﻪ ﻳ‪ ３‬ﻫﻢ‬ ‫وژل روا ﻧﻪ دي‪ ،‬ﻣگر دا چ‪ ３‬پﻪ دې (اﻣان ورکﻮﻟﻮ) ک‪ ３‬تاوان وي‪ ،‬ﻧﻮ اﻣام بﻪ کاﻓراﻧﻮ تﻪ ﻟﻪ ﻫﻐﻪ‬ ‫＇خﻪ ب‪５‬زاري اﻋﻼﻧﻮي‪.‬‬ ‫(‪ )۸‬د ذﻣﻲ‪ ،‬بﻨدي او سﻮداگر اﻣان چ‪ ３‬پﻪ کﻔارو ک‪ ３‬وي‪ ،‬روا ﻧﻪ دی‪.‬‬

‫‪٢٤٥‬‬

‫شرحﻪ‬ ‫د کفارو له پياوړتيا منع‪ :‬پﻪ ﻋام ډول د ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ ﻟپاره داس‪ ３‬کاروﻧﻪ روا ﻧﻪ دي چ‪ ３‬پﻪ ﻫﻐ‪３‬‬ ‫سره د کﻔارو ﻓﻮ‪＄‬ﻲ ﻗﻮت زﻳاتﻴ‪８‬ي‪ .‬ﻟﻪ دې جﻤﻠ‪＇ ３‬خﻪ ﻳﻮ ﻫﻢ د ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ ﻟﻪ خﻮا پﻪ کﻔارو د‬ ‫وسﻠ‪ ３‬پﻠﻮرل دي‪ ،‬د بﻴﻬﻘﻲ د رواﻳت ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬رسﻮل اهلل (صﻠی اهلل ﻋﻠﻴﻪ وسﻠﻢ) د ﻓتﻨ‪ ３‬پﻪ ﻣﻬال‬ ‫د وسﻠ‪ ３‬ﻟﻪ پﻠﻮرﻟﻮ ﻣﻨﻊ ک‪７‬ې‪ ،‬چ‪ ３‬پرتﻪ ﻟﻪ شکﻪ پر کﻔارو وسﻠﻪ پﻠﻮرل د ﻓتﻨ‪ ３‬سبب ‪－‬ر‪＄‬ﻲ‪.‬‬ ‫ﻫﻤدا راز ﻣسﻠﻤاﻧﻮ سﻮداگرو تﻪ اجازه ﻧشتﻪ چ‪ ３‬د کاروان پﻪ ترڅ ک‪ ３‬کﻔارو تﻪ وسﻠ‪ ３‬ورسﻮي‪.‬‬ ‫پر کﻔارو د خﻮراکﻲ تﻮکﻮ پﻠﻮرل روا دي‪ ،‬د بﻴﻬﻘﻲ د رواﻳت ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬رسﻮل اهلل (صﻠی اهلل ﻋﻠﻴﻪ‬ ‫وسﻠﻢ) جﻠﻴﻞ اﻟﻘدر صحابﻲ ثﻤاﻣة تﻪ اجازه ورک‪７‬ې وه چ‪ ３‬د ﻣک‪ ３‬پﻪ ﻣشرکﻴﻨﻮ خﻮراکﻲ تﻮکﻲ‬ ‫وپﻠﻮري‪.‬‬ ‫د کاﻓرو بﻨدﻳاﻧﻮ پﻪ خﻮش‪ ３‬کﻮﻟﻮ سره د کﻔارو ﻟ‪＋‬کر ﻏ‪＋‬تﻠی کﻴ‪８‬ي‪ ،‬ﻟﻪ ﻫﻤدې اﻣﻠﻪ اﻣام‬ ‫ابﻮحﻨﻴﻔﻪ(رحﻤﻪ اهلل) د ﻣسﻠﻤاﻧﻮ بﻨدﻳاﻧﻮ پﻪ ﻣﻘابﻞ ک‪ ３‬د کاﻓرو بﻨدﻳاﻧﻮ خﻮش‪ ３‬کﻮل روا ﻧﻪ بﻮﻟﻲ‪،‬‬ ‫کﻪ ＇ﻪ ﻫﻢ پﻪ تبادﻟ‪ ３‬سره ﻳﻮ ﻣسﻠﻤان بﻨدي ﻟﻪ بﻨده أزادﻳ‪８‬ي‪ ،‬خﻮ اﻣام ابﻮحﻨﻴﻔﻪ د ﻣسﻠﻤان بﻨدي‬ ‫أزاد‪４‬دل ﻳﻮه شخصﻲ گ＂ﻪ گ‪２‬ﻠ‪ ３‬او پﻪ ﻣﻘابﻞ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د کﻔارو ﻧﻪ تﻘﻮﻳﻪ کﻮل د ﻳﻮه ﻋام ﻣصﻠحت پﻪ‬ ‫تﻮگﻪ ﻏﻮره گ‪２‬ﻠﻲ او پﻪ دې بﻨس＀ ﻳ‪ ３‬تبادﻟﻪ ﻧاروا گ‪２‬ﻠ‪.３‬‬ ‫ﻳاراﻧﻮ د کاﻓر د وژﻟﻮ پﻪ پرتﻠﻪ د ﻣسﻠﻤان خﻼصﻮل گ＂ﻮر بﻠﻠﻲ او د بﻨدﻳاﻧﻮ تبادﻟﻪ ﻳ‪ ３‬روا گ‪２‬ﻠ‪.３‬‬ ‫پﻪ وړﻳا تﻮگﻪ ﻫﻢ د کاﻓرو بﻨدﻳاﻧﻮ خﻮش‪ ３‬کﻮل روا ﻧﻪ دي‪＄ ،‬کﻪ ﻟﻪ ﻳﻮې خﻮا ورباﻧدې کﻔار تﻘﻮﻳﻪ‬ ‫کﻴ‪８‬ي او ﻟﻪ بﻞ پﻠﻮه د ﻏﻨﻴﻤت د ＇‪＋‬تﻨاﻧﻮ حﻖ ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ ‪＄‬ﻲ‪.‬‬ ‫د نيول شوو ‪＄‬مکو و‪４‬ش‪ :‬کﻪ اﻣام د ج‪７／‬ې او زور پﻪ ﻧتﻴجﻪ ک‪ ３‬د کﻔارو سﻴﻤ‪ ３‬وﻧﻴسﻲ‪ ،‬د‬ ‫ﻧﻮﻣﻮړو ‪＄‬ﻤکﻮ د و‪４‬ش پﻪ اړه دوه اختﻴاره ﻟري‪:‬‬ ‫‪ -۱‬پر ﻏازﻳاﻧﻮ د ‪＄‬ﻤکﻮ و‪４‬شﻞ‪ ،‬ﻟکﻪ رسﻮل اهلل (صﻠی اهلل ﻋﻠﻴﻪ وسﻠﻢ) چ‪ ３‬د خﻴبر ﻟﻪ ﻓتح‪３‬‬ ‫وروستﻪ ﻧﻮﻣﻮړې ‪＄‬ﻤک‪ ３‬پﻪ ﻏازﻳاﻧﻮ وو‪４‬شﻠ‪.３‬‬ ‫‪ -۲‬ﻓتحﻪ شﻮې ‪＄‬ﻤک‪ ３‬د پخﻮاﻧﻴﻮ ＇‪＋‬تﻨاﻧﻮ پﻪ ﻻس ک‪ ３‬پر‪＋４‬ﻮدل او پر ﻫﻐﻮی خراج ک‪＋５‬ﻮدل‪،‬‬ ‫ﻟکﻪ دوﻳﻢ خﻠﻴﻔﻪ ﻋﻤر (رضﻲ اهلل ﻋﻨﻪ) چ‪ ３‬د اصحابﻮ پﻪ ﻣﻮاﻓﻘﻪ د ﻋراق ﻟﻪ ﻓتح‪ ３‬وروستﻪ د دﻏﻪ‬ ‫‪＄‬ای ‪＄‬ﻤک‪ ３‬د پخﻮاﻧﻴﻮ ＇‪＋‬تﻨاﻧﻮ پﻪ ﻻس ک‪ ３‬پر‪＋４‬ﻮدې او پر ﻫﻐﻮی ﻳ‪ ３‬خراج ﻣﻘرر ک‪ .７‬خراج‬

‫‪٢٤٦‬‬

‫ﻫﻐﻪ ！کس تﻪ وﻳﻞ کﻴ‪８‬ي چ‪ ３‬اﻣام ﻳ‪ ３‬پﻪ خراجﻲ حاصﻞ ورکﻮوﻧکﻮ ‪＄‬ﻤکﻮ ﻣﻘرروي‪.‬‬ ‫د بنديانو حکم‪ :‬اﻣام د بﻨدﻳاﻧﻮ پﻪ اړه درې اختﻴاره ﻟري‪:‬‬ ‫‪ -۱‬د بﻨدﻳاﻧﻮ وژل ＇ﻮ د ﻓساد ﻣخﻪ وﻧﻴﻮل شﻲ‪ ،‬رسﻮل اهلل (صﻠی اهلل ﻋﻠﻴﻪ وسﻠﻢ) د بدر ﻟﻪ بﻨدﻳاﻧﻮ‬ ‫＇خﻪ ﻋﻘبﻪ بﻦ ابﻲ ﻣﻌﻴط ووژﻟﻮ‪ ،‬خﻮ کﻪ بﻨدﻳان ﻣسﻠﻤاﻧان شﻲ وژل ﻳ‪ ３‬روا ﻧﻪ دي‪＄ ،‬کﻪ پﻪ‬ ‫ﻣسﻠﻤاﻧ‪５‬دو سره ﻳ‪ ３‬شر دﻓﻊ کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫‪ -۲‬بﻨدﻳان ﻣرﻳان گر‪＄‬ﻮل‪ ،‬کﻪ ＇ﻪ ﻫﻢ ﻟﻪ بﻨدي ک‪５‬دو وروستﻪ ﻣسﻠﻤاﻧان شﻮي وي‪＄ ،‬کﻪ پﻪ دې‬ ‫ډول ﻳ‪ ３‬ﻣسﻠﻤان ﻟﻪ شر ＇خﻪ خﻮﻧدي کﻴ‪８‬ي او د خدﻣت کﻮﻟﻮ گ＂ﻪ ﻫﻢ ﻻس تﻪ را‪＄‬ﻲ‪ .‬ﻟﻪ‬ ‫ﻣسﻠﻤاﻧ‪５‬دو وروستﻪ ﻳ‪ ３‬ﻫﻢ ﻣرﻳان کﻮل ‪＄‬کﻪ روا دي چ‪ ３‬ﻣرﻳﻴتﻮب د اسﻼم ضد ﻧﻪ دی او دواړه‬ ‫ﻳﻮ ‪＄‬ای ک‪５‬دای شﻲ‪.‬‬ ‫‪ -۳‬پﻪ اسﻼﻣﻲ دوﻟت ک‪ ３‬د ذﻣﻴاﻧﻮ پﻪ تﻮگﻪ أزاد پر‪＋４‬ﻮدل‪ ،‬ﻟکﻪ دوﻳﻢ خﻠﻴﻔﻪ ﻋﻤر (رضﻲ اهلل ﻋﻨﻪ)‬ ‫چ‪ ３‬د ﻋراق ﻧﻴﻮل شﻮي بﻨدﻳان أزاد پر‪＋４‬ﻮدل او پر ﻫﻐﻮی ﻳ‪ ３‬جزﻳﻪ و！اکﻠﻪ‪.‬‬ ‫د بﻨدﻳاﻧﻮ ﻣرﻳان کﻮل او د ذﻣﻴاﻧﻮ پﻪ تﻮگﻪ أزدا پر‪＋４‬ﻮدل پﻪ دې شرط روا دي چ‪ ３‬بﻨدي ﻟﻪ ﻣشرکﻴﻨﻮ‬ ‫او ﻣرتدﻳﻨﻮ ＇خﻪ ﻧﻪ وي‪＄ ،‬کﻪ د دوی ﻟپاره ﻳﻮازې دوه ﻻرې دي‪ :‬وژل او ﻳا اسﻼم ﻣﻨﻞ‪＄ ،‬کﻪ‬ ‫چ‪ ３‬اهلل پاک د دوی پﻪ اړه ﻓرﻣاﻳﻠﻲ‪ُ :‬ت ٰقتُِل هنم آو سلم ن (اﻟﻔتح‪ )۱۶ :‬ژباړه‪ :‬جﻨ‪／‬ﻴ‪８‬ئ بﻪ‬ ‫ورسره او ﻳا بﻪ ﻣسﻠﻤاﻧﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫اﻣام تﻪ روا ﻧﻪ دي چ‪ ３‬بﻨدﻳان ب‪５‬رتﻪ دارحرب تﻪ واستﻮي‪＄ ،‬کﻪ پﻪ دې سره کﻔار پﻴاوړي کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫د ＇ارويو ژوندي نه پر‪＋４‬ودل‪ :‬کﻪ ﻣجاﻫدﻳﻦ د جگ‪７‬ې وروستﻪ د کﻔارو ＇اروي وﻧﻴسﻲ خﻮ‬ ‫داراسﻼم تﻪ ﻳ‪ ３‬د ﻟ‪８５‬دوﻟﻮ وس وﻧﻪ ﻟري‪ ،‬ﻟﻪ دې کبﻠﻪ چ‪ ３‬ب‪５‬رتﻪ د کﻔارو پﻪ ﻻس وﻧﻪ ﻏﻮر‪＄‬ﻴ‪８‬ي‬ ‫او ﻫﻐﻮی ورباﻧدي پﻴاوړي ﻧشﻲ‪ ،‬اﻣام باﻳد ﻧﻮﻣﻮړي ＇اروي حﻼل ک‪７‬ي او ﻏﻮ＊‪ ３‬ﻳ‪ ３‬وسﻮ‪＄‬ﻮي‪،‬‬ ‫＇ﻮ کﻔار د ژوﻧدو ＇اروﻳﻮ ＇خﻪ د کار او د ﻣ‪７‬و ＇اروﻳﻮ ﻟﻪ ﻏﻮ＊ﻮ گ＂ﻪ واﻧخﻠﻲ‪ .‬ﻳﻮازې د ！پﻲ کﻮﻟﻮ‬ ‫پﻪ وسﻴﻠﻪ د ＇اروﻳﻮ ﻟﻪ کاره وﻳستﻞ ‪＄‬کﻪ روا ﻧﻪ دي چ‪ ３‬پﻪ دې سره ＇اروي ‪＄‬ﻮرول کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫د غنيمت د و‪４‬ش ‪＄‬ای او مستحقين‪ :‬د ﻏﻨﻴﻤت د و‪４‬شﻠﻮ ‪＄‬ای داراسﻼم دی‪ ،‬داراسﻼم تﻪ‬ ‫د ﻏﻨﻴﻤت ﻟﻪ ﻟ‪８５‬دوﻟﻮ وړاﻧدې پﻪ دارحرب ک‪ ３‬د ﻏﻨﻴﻤت و‪４‬شﻞ ‪＄‬کﻪ روا ﻧﻪ دي چ‪ ３‬ﻫﻠتﻪ ﻻ‬ ‫ﻣجاﻫدﻳﻨﻮ تﻪ د ﻏﻨﻴﻤتﻮﻧﻮ ﻣﻠکﻴت ﻧﻪ دی ثابت شﻮی‪ ،‬بﻠک‪ ３‬پﻪ ﻏﻨﻴﻤت ک‪ ３‬د ﻣجاﻫدﻳﻨﻮ ﻣﻠکﻴت‬

‫‪٢٤٧‬‬

‫داراسﻼم تﻪ ﻟﻪ ﻟ‪８５‬دوﻟﻮ وروستﻪ ثابتﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫د جگ‪７‬ې پﻪ ډگر ک‪ ３‬د کﻔارو سره ﻣخاﻣخ جگ‪７‬ه کﻮوﻧکﻲ او ﻫﻐﻪ کسان چ‪ ３‬ﻟﻪ دوی سره‬ ‫پﻪ ج‪７／‬ه ک‪ ３‬ﻣرستﻪ کﻮي‪ ،‬دواړه پﻪ برابره تﻮگﻪ د ﻏﻨﻴﻤت حﻘدار دي‪＄ ،‬کﻪ د ﻏﻨﻴﻤت حﻖ‬ ‫د جگ‪７‬ې کﻮﻟﻮ پﻪ ﻧﻴت د جگ‪７‬ې سﻴﻤ‪ ３‬تﻪ پﻪ حاضر‪４‬دﻟﻮ ثابتﻴ‪８‬ي او پﻪ دې سبب ک‪ ３‬ﻣرستﻪ‬ ‫کﻮوﻧکی او ﻣخاﻣخ جگ‪７‬ه کﻮوﻧکی سره برابر دي‪ ،‬ﻟﻪ ﻫﻤدې اﻣﻠﻪ کﻪ ﻣرستﻪ کﻮوﻧکﻲ کسان‬ ‫د جگ‪７‬ې پﻪ ﻧﻴت سﻴﻤ‪ ３‬تﻪ ورشﻲ‪ ،‬خﻮ جگ‪７‬ه پای تﻪ رس‪５‬دﻟ‪ ３‬وي او ﻏﻨﻴﻤتﻮﻧﻪ ﻻ داراسﻼم‬ ‫تﻪ ﻧﻪ وي ﻟ‪８５‬دول شﻮي‪ ،‬ﻣرستﻪ کﻮوﻧکﻲ کسان ﻫﻢ پﻪ ﻏﻨﻴﻤت ک‪ ３‬حﻘداردي‪＄ ،‬کﻪ د جگ‪７‬ې‬ ‫پﻪ ﻧﻴت د جگ‪７‬ې سﻴﻤ‪ ３‬تﻪ حاضر شﻮي‪ .‬اﻟبتﻪ کﻪ د دوی ﻟﻪ حاضر‪４‬دو وړاﻧدې ﻏﻨﻴﻤت پﻪ‬ ‫دارحرب ک‪ ３‬و‪４‬شﻞ شﻮی‪ ،‬ﻳا پﻠﻮرل شﻮی و او ﻳا ﻫﻢ داراسﻼم تﻪ ﻟ‪８５‬دول شﻮی و‪ ،‬د ﻏﻨﻴﻤت‬ ‫حﻘدار ﻧﻪ دي‪.‬‬ ‫ﻫﻐﻪ سﻮداگر ﻳا ﻧﻮر خﻠک چ‪ ３‬د جگ‪７‬ې پﻪ سﻴﻤﻪ ک‪ ３‬ﻣﻮجﻮد وي خﻮ د جگ‪７‬ې ﻫﻮډ وﻧﻪ ﻟري‬ ‫او پﻪ جگ‪７‬ه ک‪ ３‬شرﻳک ﻧشﻲ‪ ،‬د ﻏﻨﻴﻤت حﻘدار ﻧﻪ دي‪.‬‬ ‫د امان ورکولو مسئله‪％＊ :‬ﻪ او س‪７‬ی دواړه کﻮﻻی شﻲ چ‪ ３‬ﻳﻮ تﻦ کاﻓر‪ ،‬ﻳﻮې ډﻟ‪ ３‬کاﻓراﻧﻮ او‬ ‫أن د ﻳﻮه ＊ار ！ﻮﻟﻮ کاﻓراﻧﻮ تﻪ اﻣان ورک‪７‬ي‪ .‬ابﻦ ﻣاجﻪ رواﻳت کﻮي چ‪ ３‬پﻴﻐﻤبر (ﻋﻠﻴﻪ اﻟسﻼم)‬ ‫ﻓرﻣاﻳﻠﻲ‪:‬‬ ‫ژباړه‪ :‬د ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ وﻳﻨ‪ ３‬سره برابرې دي‪ ،‬ضﻌﻴﻔﻪ بﻪ ﻳ‪ ３‬ﻫﻢ د ژﻣﻨ‪ ３‬پﻮره کﻮﻟﻮ کﻮ＊） کﻮي‪،‬‬ ‫او تر ！ﻮﻟﻮ ضﻌﻴﻔﻪ ﻳ‪ ３‬ﻫﻢ د اﻣان ورکﻮﻟﻮ وړتﻴا ﻟري‪.‬‬ ‫د بخاري د رواﻳت ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬رسﻮل اهلل (صﻠی اهلل ﻋﻠﻴﻪ وسﻠﻢ) ام ﻫاﻧئ تﻪ اجازه ورک‪７‬ې وه چ‪３‬‬ ‫ﻣشرکﻴﻨﻮ تﻪ اﻣان ورک‪７‬ي‪.‬‬ ‫ﻟﻪ بﻞ پﻠﻮه ＊‪％‬ﻪ ﻫﻢ د جگ‪７‬ې وړتﻴا ﻟري او شرﻋا پﻪ جگ‪７‬ه ک‪ ３‬گ‪６‬ون کﻮﻻی شﻲ ﻧﻮ د س‪７‬و پﻪ‬ ‫＇‪５‬ر د اﻣان ورکﻮﻟﻮ حﻖ ﻫﻢ ﻟري‪.‬‬ ‫کﻪ چﻴري د ﻳﻮ ﻣسﻠﻤان ﻟﻪ خﻮا ورک‪７‬ل شﻮی اﻣان د ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ پﻪ گ＂ﻪ ﻧﻪ و‪ ،‬اﻣام کﻮﻻی شﻲ چ‪３‬‬ ‫د ﻧﻮﻣﻮړي اﻣان ﻟﻐﻮه اﻋﻼن ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫د ذﻣﻲ اﻣان صح‪５‬ح ﻧﻪ دی ‪＄‬کﻪ چ‪ ３‬ذﻣﻲ ﻟﻪ ﻳﻮې خﻮا د کﻔارو پﻪ ﻣرستﻪ تﻮرن دی او ﻟﻪ بﻞ‬

‫‪٢٤٨‬‬

‫پﻠﻮه پﻪ ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ کﻮم واک ﻫﻢ ﻧﻪ ﻟري‪ .‬پﻪ ﻫﻤدې ډول د کﻔارو پﻪ ﻣﻨ‪ ＃‬ک‪ ３‬د شتﻮ ﻣسﻠﻤاﻧﻮ‬ ‫سﻮداگرو او بﻨدﻳاﻧﻮ اﻣان ورکﻮل ﻫﻢ صح‪５‬ح ﻧﻪ دي‪＄ ،‬کﻪ دوی د کﻔارو تر واک ﻻﻧدې دي‪ ،‬کﻪ‬ ‫د دوی اﻣان صح‪５‬ح شﻲ ﻧﻮ کﻔار بﻪ ور＇خﻪ ﻧاوړه گ＂ﻪ پﻮرتﻪ ک‪７‬ي‪＄ ،‬کﻪ د کﻔارو پﻪ سﻴﻤﻪ ک‪３‬‬ ‫تﻞ ﻣسﻠﻤاﻧان سﻮداگر او بﻨدﻳان ﻣﻮجﻮد وي‪.‬‬

‫کﻪ ﻣجاﻫد د جگ‪７‬ې پﻪ سﻴﻤﻪ ک‪ ３‬ﻧاروغ شﻲ او ج‪７／‬ه وﻧک‪７‬ي‪ ،‬أﻳا د ﻏﻨﻴﻤت ﻣستحﻖ دی؟‬ ‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د دﻻئﻠﻮ پﻪ ر‪１‬ا ک‪ ３‬د دې ﻣسئﻠ‪ ３‬پﻪ حکﻢ بحث وک‪７‬ي‪.‬‬

‫‪ -۱‬د حربﻲ کﻔارو ﻟﻪ پﻴاوړي کﻮﻟﻮ ﻣﻨﻊ شﻮې ده‪ .‬پﻪ دې بﻨس＀ دار حرب تﻪ د کﻮﻣﻮ شﻴاﻧﻮ ﻟ‪８５‬ل‬ ‫روا او د کﻮﻣﻮ ﻧاروا دي؟‬ ‫‪ -۲‬د ﻓتحﻪ شﻮو ‪＄‬ﻤکﻮ پﻪ و‪４‬ش ک‪ ３‬اﻣام ＇ﻮ اختﻴاره ﻟري؟ پﻪ تﻔصﻴﻞ سره ﻳ‪ ３‬بﻴان ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ -۳‬د جگ‪７‬ې د بﻨدﻳاﻧﻮ حکﻢ پﻪ تﻔصﻴﻞ سره بﻴان ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ -۴‬د ﻏازﻳاﻧﻮ تر ﻣﻨ‪ ＃‬باﻳد ﻏﻨﻴﻤتﻮﻧﻪ پﻪ کﻮم ‪＄‬ای ک‪ ３‬وو‪４‬شﻞ شﻲ او دا ﻫﻢ رو＊اﻧﻪ ک‪７‬ئ چ‪３‬‬ ‫ﻣخاﻣخ جگ‪７‬ه کﻮوﻧکﻲ او ﻣرستﻪ کﻮوﻧکﻲ وﻟ‪ ３‬پﻪ ﻏﻨﻴﻤت ک‪ ３‬سره برابر دي؟‬ ‫‪ -۵‬کﻔارو تﻪ د اﻣان ورکﻮﻟﻮ ﻣسئﻠﻪ پﻪ تﻔصﻴﻠﻲ ډول تشر‪４‬ح ک‪７‬ئ‪.‬‬

‫‪٢٤٩‬‬

‫＇لﻮﻳ‪＋‬تﻢ لﻮست‬

‫د سﻴر (جﻬاد) احکام (‪)٤‬‬ ‫د غﻨﻴﻤت حکﻤﻮﻧﻪ‬ ‫گراﻧﻮ زده کﻮوﻧکﻮ! پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬پﻪ دې ﻣسئﻠﻪ خبرې کﻮو چ‪ ３‬أﻳا د جگ‪７‬و پﻪ ترڅ ک‪ ３‬د‬ ‫ﻣاﻟﻮﻧﻮ پﻪ ﻧﻴﻮﻟﻮ سره‪ ،‬د ﻣاﻟﻮﻧﻮ ﻣﻠکﻴت ﻟﻪ ﻳﻮې ډﻟ‪＇ ３‬خﻪ بﻠ‪ ３‬تﻪ ﻧﻘﻠﻴ‪８‬ي او کﻪ ﻧﻪ؟‬ ‫ﻫﻤدا راز پﻪ جﻬاد ک‪ ３‬د اﻣام ﻟﻪ خﻮا ﻣجاﻫدﻳﻨﻮ تﻪ د جائزو ！اکﻠﻮ پﻪ حکﻢ ﻫﻢ ﻏ‪８‬ﻳ‪８‬و‪.‬‬

‫‪٢٥٠‬‬

‫ژباړه‬ ‫(‪ )۱‬کﻠﻪ چ‪ ３‬ترکان پر روﻣﻴاﻧﻮ برﻻسﻲ شﻮل‪ ،‬ﻫﻐﻮی ﻳ‪ ３‬ﻣرﻳان وگر‪＄‬ﻮل او د ﻫﻐﻮی ﻣاﻟﻮﻧﻪ ﻳ‪３‬‬ ‫واخﻴستﻞ‪ ،‬ﻣﻠکﻴت ﻳ‪ ３‬گر‪＄‬ﻲ‪ .‬کﻪ ﻣﻮږ (ﻣسﻠﻤاﻧان) پﻪ ترکاﻧﻮ ﻻس بري شﻮ‪ ،‬دا اخﻴستﻞ شﻮي‬ ‫شﻴان راتﻪ روا دي‪.‬‬ ‫(‪ )۲‬کﻪ زﻣﻮږ پﻪ ﻣاﻟﻮﻧﻮ ﻻس بري شﻮل او خپﻠﻮ سﻴﻤﻮ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬خﻮﻧدي ک‪７‬ل‪ ،‬ﻣﻠکﻴت ﻳ‪３‬‬ ‫گر‪＄‬ﻲ‪ ،‬کﻪ ﻣسﻠﻤاﻧان ورباﻧدې ﻻس بري شﻮل او د و‪４‬ش وړاﻧدې ﻳ‪ ３‬ور＇خﻪ واخﻴستﻞ‪ ،‬ﻧﻮ د‬ ‫ﻋﻮض پرتﻪ د (پخﻮاﻧﻴﻮ ＇‪＋‬تﻨاﻧﻮ) حﻖ دی‪ .‬کﻪ ﻟﻪ و‪４‬ش وروستﻪ ﻳ‪ ３‬ور＇خﻪ واخﻴستﻞ (پخﻮاﻧﻲ‬ ‫＇‪＋‬تﻨان) بﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ ﻗﻴﻤت واخﻠﻲ کﻪ ﻳ‪ ３‬خﻮ＊ﻪ وه‪.‬‬ ‫(‪ )۳‬کﻪ کﻮم ﻣسﻠﻤان سﻮداگر دارحرب تﻪ ﻧﻨﻮ‪＄‬ﻲ‪ ،‬دا ﻣاﻟﻮﻧﻪ واخﻠﻲ او داراسﻼم تﻪ ﻳ‪ ３‬راوباسﻲ‪،‬‬ ‫ﻧﻮ (ﻟﻮﻣ‪７‬ی) ＇‪＋‬تﻦ ﻳ‪ ３‬اختﻴار ﻟري‪ :‬کﻪ ﻳ‪ ３‬خﻮ＊ﻪ شﻮه پﻪ ﻫﻐﻪ ﻗﻴﻤت بﻪ ﻳ‪ ３‬واخﻠﻲ چ‪ ３‬سﻮداگر‬ ‫ورباﻧدې اخﻴستی او کﻪ ﻳ‪ ３‬خﻮ＊ﻪ شﻮه پرې بﻪ ﻳ‪ ３‬ږدي‪.‬‬ ‫(‪ )۴‬حربﻴان پﻪ ﻣﻮږ باﻧدې پﻪ برﻻسﻲ ک‪５‬دو سره زﻣﻮږ د أزادو (اﻧساﻧاﻧﻮ) ＇‪＋‬تﻨان ک‪５‬دای ﻧشﻲ‪،‬‬ ‫ﻣﻮږ د ﻫﻐﻮی (＇‪＋‬تﻨان) ک‪５‬دای شﻮ‪ .‬کﻪ اوښ ﻫﻐﻮی تﻪ وروت‪＋‬تﻲ او وﻳ‪ ３‬ﻧﻴسﻲ ＇‪＋‬تﻨان کﻴ‪８‬ي‬ ‫ﻳ‪.３‬‬ ‫(‪ )۵‬کﻪ د اﻣام سره سپرﻟ‪ ９‬ﻧﻪ وې چ‪ ３‬ﻏﻨﻴﻤتﻮﻧﻪ ورباﻧدې بار ک‪７‬ي‪ ،‬پر ﻏازﻳاﻧﻮ بﻪ ﻳ‪ ３‬د ود‪４‬ﻌ‪ ３‬پﻪ‬ ‫تﻮگﻪ وو‪４‬شﻲ‪＇ ،‬ﻮ ﻳ‪ ３‬داراسﻼم تﻪ ﻳﻮسﻲ‪ ،‬بﻴا بﻪ ﻳ‪ ３‬ور＇خﻪ ب‪５‬رتﻪ واخﻠﻲ او وبﻪ ﻳ‪ ３‬وﻳشﻲ‪ .‬ﻟﻪ‬

‫‪٢٥١‬‬

‫و‪４‬شﻠﻮ وړاﻧدې د ﻏﻨﻴﻤتﻮﻧﻮ پﻠﻮرل روا ﻧﻪ دي‪.‬‬ ‫(‪ )۶‬کﻪ ﻟﻪ ﻏازﻳاﻧﻮ ＇خﻪ ＇ﻮک پﻪ دارحرب ک‪ ３‬ﻣ‪ ７‬شﻮ‪ ،‬پﻪ ﻏﻨﻴﻤت ک‪ ３‬حﻖ ﻧﻪ ﻟري‪ ،‬خﻮ ＇ﻮک‬ ‫چ‪ ３‬داراسﻼم تﻪ د (ﻏﻨﻴﻤتﻮﻧﻮ) ﻟﻪ راوﻳستﻠﻮ وروستﻪ ﻣ‪ ７‬شﻲ برخﻪ ﻳ‪ ３‬د وارثاﻧﻮ ده‪.‬‬ ‫(‪ )۷‬پروا ﻧﻪ ﻟري چ‪ ３‬اﻣام د جگ‪７‬ې پﻪ حال ک‪ ３‬جائزې اﻋﻼن ک‪７‬ي او پﻪ جائزو سره (خﻠک)‬ ‫جگ‪７‬ې تﻪ وﻫ（ﻮي‪( ،‬د ب‪５‬ﻠگ‪ ３‬پﻪ ډول) وواﻳﻲ‪ :‬چا چ‪＇ ３‬ﻮک (کاﻓر) وواژه د ﻫﻐﻪ سﻠب د ﻫﻤده‬ ‫دی‪ .‬ﻳا سرﻳ‪ ３‬تﻪ وواﻳﻲ‪ :‬ﻟﻪ پﻨ‪％‬ﻤ‪ ３‬برخ‪ ３‬وروستﻪ ﻣ‪＇ ３‬ﻠﻮرﻣﻪ ﻫﻢ ستاس‪ ３‬ک‪７‬ه‪.‬‬ ‫(‪( )۸‬پﻪ داراسﻼم ک‪ )３‬د ﻏﻨﻴﻤت د خپﻠﻮﻟﻮ وروستﻪ بﻪ جائزه ﻧﻪ اﻋﻼﻧﻮي‪ ،‬ﻣگر ﻟﻪ پﻨ‪％‬ﻤ‪(３‬برخ‪)３‬‬ ‫＇خﻪ‪ .‬کﻪ ﻳ‪ ３‬سﻠب ﻗاتﻞ تﻪ اﻋﻼن ﻧﻪ ک‪ ،７‬ﻟﻪ ﻏﻨﻴﻤت ＇خﻪ شﻤ‪５‬رل کﻴ‪８‬ي‪ ،‬ﻗاتﻞ او ﻧﻮر پک‪３‬‬ ‫برابر دي‪.‬‬ ‫(‪ )۹‬سﻠب ﻫﻐﻪ شﻴان دي چ‪ ３‬د ﻣﻘتﻮل سره وي‪ ،‬ﻟکﻪ جاﻣ‪ ،３‬وسﻠﻪ او سپرﻟ‪.９‬‬ ‫شرحﻪ‬ ‫په غنيمت سره د ملکيت انتقال‪ :‬کﻪ ترکان پﻪ جگ‪７‬ه ک‪ ３‬پﻪ روﻣﻴاﻧﻮ برﻻسﻲ شﻲ او د ﻫﻐﻮی‬ ‫ﻣاﻟﻮﻧﻪ ترﻻسﻪ ک‪７‬ي‪ ،‬ﻧﻮ ＇رﻧگﻪ چ‪ ３‬د حربﻴاﻧﻮ ﻣاﻟﻮﻧﻪ ﻣباح دي پﻪ اخﻴستﻠﻮ او حرز ک‪ ３‬راوستﻠﻮ‬ ‫سره د ترکاﻧﻮ پﻪ ﻣﻠکﻴت ک‪ ３‬داخﻠﻴ‪８‬ي‪ .‬پﻪ ﻣتﻦ ک‪ ３‬ﻟﻪ ترکاﻧﻮ او روﻣﻴاﻧﻮ ＇خﻪ ﻣﻘصد کاﻓر ترکان‬ ‫او روﻣﻴان دي‪ .‬کﻪ ﻣسﻠﻤاﻧان د دوی پﻪ ﻫﻐﻮ ﻣاﻟﻮﻧﻮ چ‪ ３‬ﻟﻪ ﻳﻮ بﻞ ＇خﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ جگ‪７‬ه ک‪ ３‬ﻧﻴﻮﻟﻲ‪،‬‬ ‫برﻻسﻲ شﻲ‪ ،‬اخﻴستﻞ ﻳ‪ ３‬ورتﻪ ﻣباح دي‪.‬‬ ‫کﻪ کﻔار د ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ پﻪ ﻣاﻟﻮﻧﻮ برﻻسﻲ شﻲ او پﻪ خپﻞ حرز (ساتﻨﻪ) ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬راوﻟﻲ د دې ﻣاﻟﻮﻧﻮ‬ ‫＇‪＋‬تﻨان کﻴ‪８‬ي‪ .‬کﻪ ＇ﻪ ﻫﻢ د ﻣسﻠﻤان ﻣال د شرﻳﻌت پﻪ حکﻢ ﻟﻪ ت‪５‬ري ＇خﻪ خﻮﻧدي دی او پﻪ‬ ‫ﻧاحﻘﻪ ﻳ‪＇ ３‬ﻮک ﻧشﻲ خپﻠﻮﻟی‪ ،‬خﻮ دا چ‪ ３‬حربﻲ کﻔار د شرﻳﻌت پﻪ احکاﻣﻮ ﻣخاطب ﻧﻪ دي‪،‬‬ ‫ﻧﻮ د ﻫﻐﻮی پﻪ وړاﻧدې د ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ ﻣاﻟﻮﻧﻪ خﻮﻧدي ﻧﻪ شﻤ‪５‬رل کﻴ‪８‬ي او د ﻣباحﻮ ﻣاﻟﻮﻧﻮ پﻪ ＇‪５‬ر پﻪ‬ ‫حرز ک‪ ３‬راوستﻠﻮ سره د ﻫﻐﻮی پﻪ ﻣﻠکﻴت ک‪ ３‬داخﻠﻴ‪８‬ي‪.‬‬

‫‪٢٥٢‬‬

‫کﻪ ﻣسﻠﻤاﻧان د کﻔارو ﻣاﻟﻮﻧﻪ پﻪ ﻏﻨﻴﻤت وﻧﻴسﻲ او پﻪ دې ﻣاﻟﻮﻧﻮ ک‪ ３‬د کﻮم ﻣسﻠﻤان ﻣال ﻣﻮجﻮد‬ ‫وي چ‪ ３‬کﻔاور ور＇خﻪ پﻪ زور ﻧﻴﻮﻟی وي‪ ،‬کﻪ ﻧﻮﻣﻮړی ﻣسﻠﻤان خپﻞ ﻣال د ﻏﻨﻴﻤتﻮﻧﻮ ﻟﻪ و‪４‬ش‬ ‫وړاﻧدې وﻣﻮﻣﻲ‪ ،‬ﻟﻪ ﻗﻴﻤت او ﻋﻮض ورکﻮﻟﻮ پرتﻪ د ده حﻖ دی‪＄ ،‬کﻪ دا ﻣال د ده ﻟﻪ خﻮ＊‪ ３‬او‬ ‫رضا پرتﻪ د ده ﻟﻪ ﻣﻠکﻴت ＇خﻪ وﻳستﻞ شﻮی و‪ ،‬اوس چ‪ ３‬د ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ ترﻻس ﻻﻧدې راﻏﻠی‪،‬‬ ‫دی ﻳ‪ ３‬حﻘدار دی‪ ،‬خﻮ کﻪ د ﻏﻨﻴﻤتﻮﻧﻮ ﻟﻪ و‪４‬ش وروستﻪ ﻳ‪ ３‬د کﻮم ﻏازي پﻪ ﻻس ک‪ ３‬وﻣﻮﻧد‪،‬‬ ‫د ﻗﻴﻤت ورکﻮﻟﻮ پرتﻪ ﻳ‪ ３‬ور＇خﻪ ﻧشﻲ اخﻴستﻠی‪＄ ،‬کﻪ کﻪ د ﻗﻴﻤت ورکﻮﻟﻮ پرتﻪ ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ ﻏازي‬ ‫＇خﻪ واخﻠﻲ‪ ،‬ﻏازي د ﻏﻨﻴﻤت ﻟﻪ حﻖ ＇خﻪ ب‪ ３‬برخ‪ ３‬کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫ﻫﻤدا حکﻢ د ﻣسﻠﻤان ＇خﻪ د ﻧﻴﻮل شﻮي ﻫﻐﻪ ﻣال ﻫﻢ دی چ‪ ３‬ﻣسﻠﻤان سﻮداگر ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ کﻔارو‬ ‫＇خﻪ پﻪ ﻗﻴﻤت واخﻠﻲ او داراسﻼم تﻪ ﻳ‪ ３‬راوړي‪.‬‬ ‫کﻪ کﻔار پﻪ جگ‪７‬ه ک‪ ３‬ﻣسﻠﻤاﻧان وﻧﻴسﻲ‪ ،‬پﻪ ﻧﻴﻮﻟﻮ سره ﻳ‪＋＇ ３‬تﻨان ﻧﻪ گر‪＄‬ﻲ‪＄ ،‬کﻪ أزاد ﻣسﻠﻤان‬ ‫د ﻫﻐﻪ حرﻣت ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬چ‪ ３‬اسﻼﻣﻲ شرﻳﻌت ورک‪７‬ی ﻣال ﻧﻪ دی‪ ،‬ﻧﻮ پﻪ ﻧﻴﻮﻟﻮ سره د چا پﻪ‬ ‫ﻣﻠکﻴت ک‪ ３‬ﻧﻪ داخﻠﻴ‪８‬ي‪ ،‬اﻟبتﻪ کﻔارو تﻪ دا حرﻣت ﻧﻪ دی ورک‪７‬ل شﻮی ﻧﻮ ﻣرﻳان ک‪５‬دﻻی شﻲ‪.‬‬ ‫د غنيمتونو ل‪８５‬دول‪ :‬پخﻮا ﻣﻮ وﻳﻠﻲ وو چ‪ ３‬پﻪ دارحرب ک‪ ３‬د ﻏﻨﻴﻤتﻮﻧﻮ و‪４‬شﻞ روا ﻧﻪ دي‪،‬‬ ‫بﻠک‪ ３‬داراسﻼم تﻪ بﻪ ﻳ‪ ３‬ﻟ‪８５‬دوي او بﻴا بﻪ ﻳ‪ ３‬وﻳشﻲ‪ .‬کﻪ اﻣام د ﻏﻨﻴﻤتﻮﻧﻮ د ﻟ‪８５‬دوﻟﻮ ﻟپاره سپرﻟ‪９‬‬ ‫ﻧﻪ درﻟﻮدې‪ ،‬پر ﻣجاﻫدﻳﻨﻮ بﻪ ﻳ‪ ３‬ووﻳشﻲ او ﻧﻘﻞ بﻪ ﻳ‪ ３‬ک‪７‬ي‪ ،‬خﻮ دا و‪４‬ش د ﻏازﻳاﻧﻮ د برخﻮ و‪４‬ش‬ ‫ﻧﻪ دی بﻠک‪ ３‬ﻳﻮازې د ﻏﻨﻴﻤت د ﻧﻘﻠﻮﻟﻮ ﻟپاره راﻣﻨ‪％‬تﻪ کﻴ‪８‬ي او کﻠﻪ چ‪ ３‬ﻏﻨﻴﻤت داراسﻼم تﻪ‬ ‫ورسﻴ‪８‬ي‪ ،‬ب‪５‬رتﻪ ور＇خﻪ اخﻴستﻞ کﻴ‪８‬ي او ﻟﻪ سره پر ﻣجاﻫدﻳﻨﻮ د ﻫﻐﻮی د برخﻮ پﻪ اﻧدازه و‪４‬شﻞ‬ ‫کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫د غازي م‪７‬ينه‪ :‬کﻪ ﻏازي ﻟﻪ جگ‪７‬ې او ﻏﻨﻴﻤت ﻧﻴﻮﻟﻮ وروستﻪ پﻪ دارحرب ک‪ ３‬ﻣ‪ ７‬شﻮ د ﻏﻨﻴﻤت‬ ‫حﻘدار ﻧﻪ دی‪＄ ،‬کﻪ پﻪ ﻏﻨﻴﻤت ک‪ ３‬ﻫﻐﻪ ﻣﻬال د ﻏازي برخﻪ ثابتﻴ‪８‬ي چ‪ ３‬داراسﻼم تﻪ راﻧﻘﻞ‬ ‫شﻲ او د ﻏازﻳاﻧﻮ ﻣﻠکﻴت وگر‪＄‬ﻲ‪ .‬کﻪ داراسﻼم تﻪ د ﻏﻨﻴﻤت د راﻟ‪８５‬دوﻟﻮ وروستﻪ ﻏازي ﻣ‪ ７‬شﻮ‬ ‫د ﻏﻨﻴﻤت حﻘدار دی‪＄ ،‬کﻪ ﻏﻨﻴﻤت د ﻏازﻳاﻧﻮ پﻪ حرز ک‪ ３‬داخﻞ شﻮی او دوی ﻳ‪＋＇ ３‬تﻨان دي‬

‫‪٢٥٣‬‬

‫ﻧﻮ د ﻏازي حﻖ بﻪ د ﻣﻴراث پﻪ تﻮگﻪ د ﻫﻐﻪ وارثاﻧﻮ تﻪ ورکﻮل کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫له غنيمت ＇خه جائزې ټاکل‪ :‬اﻣام کﻮﻻی شﻲ چ‪ ３‬جگ‪７‬ې تﻪ د ﻏازﻳاﻧﻮ د ﻫ（ﻮﻟﻮ او د د＊ﻤﻦ‬ ‫د ډاروﻟﻮ ﻟپاره پﻪ ﻏﻨﻴﻤت سرب‪５‬ره ﻏازﻳاﻧﻮ تﻪ جائزې اﻋﻼن ک‪７‬ي‪ ،‬چ‪ ３‬د ﻏﻨﻴﻤت ﻟﻪ ﻣال ＇خﻪ بﻪ‬ ‫ورکﻮل کﻴ‪８‬ي‪ .‬ﻏﻮره دا ده چ‪ ３‬دا اﻋﻼن ﻟﻪ جگ‪７‬ې وړاﻧدې وشﻲ ＇ﻮ ﻟﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ي سره ﻣجاﻫدﻳﻦ‬ ‫تشﻮﻳﻖ شﻲ‪ ،‬خﻮ اﻣام کﻮﻻی شﻲ چ‪ ３‬داراسﻼم تﻪ د ﻏﻨﻴﻤت ﻟﻪ ﻟ‪８５‬دوﻟﻮ وړاﻧدې ﻫﻢ ﻏازﻳاﻧﻮ تﻪ‬ ‫جائزې ورک‪７‬ي‪ .‬کﻠﻪ چ‪ ３‬ﻏﻨﻴﻤت داراسﻼم تﻪ ﻧﻘﻞ شﻲ او د ﻣجاﻫدﻳﻨﻮ پﻪ حرز ک‪ ３‬راشﻲ د دوی‬ ‫ﻣﻠکﻴت گر‪＄‬ﻲ او بﻴا اﻣام تﻪ روا ﻧﻪ دي چ‪ ３‬د جائزې پﻪ تﻮگﻪ ﻳ‪ ３‬چا تﻪ ورک‪７‬ي‪ ،‬اﻟبتﻪ د ﻏﻨﻴﻤت‬ ‫ﻟﻪ خﻤس (پﻨ‪％‬ﻤ‪ ３‬برخ‪＇ )３‬خﻪ ﻳ‪ ３‬ورکﻮﻻی شﻲ‪.‬‬ ‫د جائزې ب‪５‬ﻠگﻪ دا ده چ‪ ３‬اﻣام وواﻳﻲ‪ :‬چا چ‪ ３‬کاﻓر پﻪ جگ‪７‬ه ک‪ ３‬ووژﻟﻮ د ﻫﻐﻪ سﻠب د ﻗاتﻞ دی‪.‬‬ ‫سﻠب ﻫﻐﻪ شﻴان دي چ‪ ３‬د وژل شﻮي شخص سره وي ﻟکﻪ تﻮره‪ ،‬أس‪ ،‬جاﻣ‪ ３‬او داس‪ ３‬ﻧﻮر‪.‬‬

‫‪ -۱‬کﻪ کﻔار پﻪ جگ‪７‬ه ک‪ ３‬د ﻳﻮ بﻞ ﻣاﻟﻮﻧﻪ وﻧﻴسﻲ‪ ،‬أﻳا د ﻫﻐﻪ ﻣال ＇‪＋‬تﻨان کﻴ‪８‬ي؟ دﻟﻴﻞ ﻳ‪ ３‬رو＊اﻧﻪ‬ ‫ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ -۲‬کﻪ کﻔار پﻪ جگ‪７‬ه ک‪ ３‬د ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ ﻣاﻟﻮﻧﻪ وﻧﻴسﻲ‪ ،‬أﻳا د ﻫﻐﻮی ＇‪＋‬تﻨان کﻴ‪８‬ي؟ دﻟﻴﻞ ﻳ‪３‬‬ ‫رو＊اﻧﻪ ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ -۳‬کﻪ ﻣسﻠﻤان د ﻏﻨﻴﻤت پﻪ ﻣال ک‪ ３‬خپﻞ ﻫﻐﻪ ﻣال ووﻳﻨﻲ چ‪ ３‬ﻟﻪ ده ＇خﻪ کﻔارو پﻪ زور ﻧﻴﻮﻟی‬ ‫و‪ ،‬أﻳا ﻟﻪ ﻏﻨﻴﻤت ＇خﻪ ﻳ‪ ３‬اخﻴستﻠی شﻲ؟ دا ﻣسئﻠﻪ دﻻئﻠﻮ سره رو＊اﻧﻪ ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ -۴‬کﻪ ﻏازي داراسﻼم تﻪ د ﻏﻨﻴﻤت ﻟﻪ ﻟ‪８５‬دوﻟﻮ وړاﻧدې ﻳا وروستﻪ ﻣ‪ ７‬شﻲ‪ ،‬پﻪ دواړو صﻮرتﻮﻧﻮ‬ ‫ک‪ ３‬د ﻫﻐﻪ د ﻏﻨﻴﻤت حکﻢ بﻴان ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ -۵‬سﻠب ＇ﻪ تﻪ واﻳﻲ او أﻳا د اﻣام سره د ﻣجاﻫدﻳﻨﻮ ﻟپاره د جائزو ！اکﻠﻮ واک شتﻪ؟‬

‫‪٢٥٤‬‬

‫ﻳﻮ ＇لﻮﻳ‪＋‬تﻢ لﻮست‬

‫د جﻬاد احکام (‪)٥‬‬ ‫د غﻨﻴﻤت حکﻤﻮﻧﻪ‬ ‫پﻪ ﻧﻨﻨﻲ ﻟﻮست ک‪ ３‬بﻪ د ﻏﻨﻴﻤت د و‪４‬شﻠﻮ‪ ،‬د خﻤس د ﻣستحﻘﻴﻨﻮ او د ﻣستاﻣﻦ حکﻤﻮﻧﻪ‬ ‫وﻟﻮﻟﻮ‪.‬‬

‫‪٢٥٥‬‬

‫ژباړه‬ ‫(‪ )۱‬کﻠﻪ چ‪ ３‬ﻣسﻠﻤاﻧان ﻟﻪ دارحرب ＇خﻪ و‪＄‬ﻲ‪ ،‬ﻫﻐﻮتﻪ روا ﻧﻪ دي چ‪ ３‬پﻪ ﻏﻨﻴﻤت ک‪＇( ３‬اروي)‬ ‫و＇روي او ﻧﻪ بﻪ ورﻧﻪ (پخپﻠﻪ) ＇ﻪ خﻮري‪ .‬ﻟﻪ چا سره چ‪ ３‬وا＊ﻪ ﻳا خﻮاړه پات‪ ３‬وي پﻪ ﻏﻨﻴﻤت‬ ‫ک‪ ３‬بﻪ ﻳ‪ ３‬کﻴ‪８‬دي‪.‬‬ ‫(‪ )۲‬ﻏﻨﻴﻤت بﻪ اﻣام وﻳشﻲ‪ :‬خﻤس (پﻨ‪％‬ﻤﻪ برخﻪ) بﻪ جﻼ ک‪７‬ي او ﻟﻪ پﻨ‪％‬ﻮ ＇خﻪ‪＇ ،‬ﻠﻮر برخ‪３‬‬ ‫بﻪ پﻪ ﻏازﻳاﻧﻮ ووﻳشﻲ‪ ،‬د اﻣام ابﻮحﻨﻴﻔﻪ(رحﻤﻪ اهلل) پﻪ ﻧظر د سپاره ﻟپاره دوه برخ‪ ３‬او د پﻠﻲ ﻟپاره‬ ‫ﻳﻮه برخﻪ ده‪ .‬ﻳاراﻧﻮ وﻳﻠﻲ‪ :‬د سپاره ﻟپاره درې برخ‪ ３‬دي‪.‬‬ ‫(‪ )۳‬ﻳﻮازې د ﻳﻮ أس ﻟپاره بﻪ برخﻪ ورکﻮي‪ .‬ترکﻲ او ﻋربﻲ أسﻮﻧﻪ (پﻪ برخﻪ ک‪ )３‬سره برابر دي‪.‬‬ ‫او＊‪ ３‬او کچر تﻪ بﻪ برخﻪ ﻧﻪ ورکﻮي‪.‬‬

‫‪٢٥٦‬‬

‫(‪＇)۴‬ﻮک چ‪ ３‬دارحرب تﻪ سپﻮر ﻧﻨﻮ‪＄‬ﻲ او أس ﻳ‪ ３‬ﻣ‪ ７‬شﻲ‪ ،‬د سپﻮر د برخ‪ ３‬وړ دی‪＇ .‬ﻮک‬ ‫چ‪( ３‬دارحرب تﻪ) پﻠی ﻧﻨﻮ‪＄‬ﻲ او أس واخﻠﻲ د پﻠﻲ د برخ‪ ３‬ﻣستحﻖ دی‪.‬‬ ‫(‪ )۵‬ﻣرﻳﻲ‪ ،３％＊ ،‬ذﻣﻲ او کﻮچﻨﻲ تﻪ بﻪ برخﻪ ﻧﻪ ورکﻮي ﻣگر اﻣام بﻪ د حال ﻣﻨاسب ﻳﻮ ＇ﻪ‬ ‫ﻣال ورکﻮي‪.‬‬ ‫(‪ )۶‬ﻫﻐﻪ چ‪ ３‬خﻤس دی‪ ،‬ﻫﻐﻪ بﻪ پﻪ درې برخﻮ و‪４‬شﻞ کﻴ‪８‬ي‪ .‬ﻳﻮه برخﻪ د ﻳتﻴﻤاﻧﻮ‪ ،‬ﻳﻮه د‬ ‫ﻣسکﻴﻨاﻧﻮ او ﻳﻮه د ﻣساﻓرو‪ .‬د ذوي اﻟﻘربی ﻓﻘﻴران پﻪ دوی ک‪ ３‬شاﻣﻞ دي‪ ،‬دوی پﻪ ﻧﻮرو ﻣﻘدم دي‬ ‫او شتﻤﻨﻮ تﻪ بﻪ ﻳ‪＇ ３‬ﻪ ﻧﻪ ورکﻮل کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫(‪ )۷‬اهلل پاک چ‪ ３‬پﻪ ﻗرأن کرﻳﻢ ک‪ ３‬د خپﻞ ‪＄‬ان ﻟپاره د خﻤس ＇خﻪ ﻳادوﻧﻪ ک‪７‬ې ﻧﻮ (د ﻫﻐ‪３‬‬ ‫ﻣﻘصد) د برکت ﻟپاره پخپﻞ ﻧﻮم باﻧدې پﻴﻞ کﻮل دي‪ .‬د پﻴﻐﻤبر (ﻋﻠﻴﻪ اﻟسﻼم) برخﻪ د ﻫﻐﻪ پﻪ‬ ‫وﻓات پای تﻪ رس‪５‬دﻟ‪ ３‬ﻟکﻪ صﻔﻲ (ﻫﻐﻪ ﻟ‪ ８‬ﻣال چ‪ ３‬پﻴﻐﻤبر (ﻋﻠﻴﻪ اﻟسﻼم) بﻪ د ‪＄‬ان ﻟپاره اخﻴستﻪ‬ ‫ﻟکﻪ تﻮره‪ ،‬ډال او داس‪ ３‬ﻧﻮر) چ‪ ３‬پای تﻪ رس‪５‬دﻟی‪ .‬د ذوي اﻟﻘربی برخﻪ ﻫﻐﻮی د پﻴﻐﻤبر (ﻋﻠﻴﻪ‬ ‫اﻟسﻼم) پﻪ ژوﻧد ک‪ ３‬د ﻫﻐﻪ د ﻣرست‪ ３‬ﻟﻪ اﻣﻠﻪ اخﻴستﻪ‪ ،‬او ﻟﻪ ﻫﻐﻪ وروستﻪ د ﻓﻘر ﻟﻪ اﻣﻠﻪ‪.‬‬ ‫(‪ )۸‬کﻪ ﻳﻮ ﻳا دوه تﻨﻪ د اﻣام د اجازې پرتﻪ دارحرب تﻪ ﻳرﻏﻞ کﻮوﻧکﻲ ﻧﻨﻮتﻞ او ＇ﻪ شی ﻳ‪３‬‬ ‫راواخﻴست‪ ،‬خﻤس ور＇خﻪ ﻧﻪ اخﻴستﻞ کﻴ‪８‬ي‪ .‬کﻪ ﻳﻮه ډﻟﻪ چ‪＄ ３‬ﻮاک وﻟري (دارحرب) تﻪ‬ ‫ﻧﻨﻮتﻞ او ＇ﻪ شی ﻳ‪ ３‬راواخﻴست‪ ،‬خﻤس ور＇خﻪ اخﻴستﻞ کﻴ‪８‬ي کﻪ ＇ﻪ ﻫﻢ اﻣام ورتﻪ اجازه‬ ‫ﻧﻪ وي ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫(‪ )۹‬کﻪ ﻣسﻠﻤان د سﻮداگر پﻪ تﻮگﻪ دارحرب تﻪ ﻧﻨﻮ‪＄‬ﻲ‪ ،‬ورتﻪ روا ﻧﻪ دي چ‪ ３‬د ﻫﻐﻮی پﻪ‬ ‫ﻣاﻟﻮﻧﻮ ت‪５‬ری وک‪７‬ي‪ ،‬ﻳا د ﻫﻐﻮی پﻪ ‪＄‬اﻧﻮﻧﻮ ت‪５‬ری وک‪７‬ي‪ ،‬کﻪ ﻳ‪！ ３‬گﻲ ورسره وک‪７‬ه او ＇ﻪ شی ﻳ‪３‬‬ ‫واخﻴست‪ ،‬د ﻧاروا ﻣﻠکﻴت پﻪ تﻮگﻪ ﻳ‪ ３‬خپﻠﻮي او اﻣر بﻪ ورتﻪ کﻴ‪８‬ي چ‪ ３‬خﻴرات ﻳ‪ ３‬ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫(‪ )۱۰‬کﻪ حربﻲ ﻣﻮږ تﻪ د ﻣستاﻣﻦ پﻪ تﻮگﻪ راشﻲ‪ ،‬ﻧشﻲ کﻮﻻی چ‪ ３‬زﻣﻮږ پﻪ ﻫﻴﻮاد (داراسﻼم)‬ ‫ک‪ ３‬ﻳﻮ کال پات‪ ３‬شﻲ‪ ،‬اﻣام بﻪ ورتﻪ واﻳﻲ‪ :‬کﻪ دې پﻮره کال ت‪５‬ر ک‪ ７‬جزﻳﻪ بﻪ درباﻧدې ک‪＋５‬ﻮدل شﻲ‪،‬‬ ‫کﻪ ﻳ‪ ３‬کال تﻴر ک‪ ７‬جزﻳﻪ بﻪ ور＇خﻪ واخﻴستﻞ شﻲ او ذﻣﻲ بﻪ شﻲ‪ ،‬بﻴا بﻪ دارحرب تﻪ ﻧﻪ پر‪＋４‬ﻮدل‬

‫‪٢٥٧‬‬

‫کﻴ‪８‬ي‪ ،‬چ‪ ３‬وﻻړ شﻲ کﻪ دارحرب تﻪ وﻻړ او د ﻣسﻠﻤان ﻳا ذﻣﻲ سره ﻳ‪ ３‬اﻣاﻧت ﻳا پﻮر پر‪＋４‬ﻮد‪ ،‬ﻧﻮ‬ ‫وﻳﻨﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ ب‪５‬رتﻪ تگ سره ﻣباح شﻮه‪ ،‬او پﻪ داراسﻼم ک‪ ３‬پات‪ ３‬ﻣاﻟﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ خطر ک‪ ３‬دي (ﻣﻮﻗﻮف‬ ‫دي)‪ ،‬کﻪ بﻨدي شﻮ ﻳا ووژل شﻮ‪ ،‬پﻮروﻧﻪ ﻳ‪ ３‬ساﻗط دي او اﻣاﻧت ﻳ‪ ３‬ﻓئ و‪－‬ر‪＄‬ﻴد‪.‬‬ ‫(‪ )۱۱‬د حربﻴاﻧﻮ کﻮم ﻣاﻟﻮﻧﻪ چ‪ ３‬ﻣسﻠﻤاﻧان پرتﻪ ﻟﻪ جﻨ‪ ，‬کﻮﻟﻮ ﻻس تﻪ راوړي‪ ،‬ﻫﻐﻪ بﻪ د‬ ‫ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ پﻪ ﻣصاﻟحﻮ ک‪ ３‬د خراج پﻪ شان ﻟ‪／‬ﻮل کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫شرحﻪ‬ ‫له دارحرب ＇خه له وتلو وروسته له غنيمت نه گ＂ه اخيستل‪ :‬ﻟﻪ دارحرب ＇خﻪ داراسﻼم‬ ‫تﻪ ﻟﻪ راتﻠﻮ وروستﻪ ﻣجاﻫدﻳﻨﻮ تﻪ روا ﻧﻪ دي چ‪ ３‬د ﻏﻨﻴﻤت ﻟﻪ ﻣاﻟﻮﻧﻮ ＇خﻪ خپﻠﻮ ＇اروﻳﻮ تﻪ‬ ‫خﻮراک ورک‪７‬ي او ﻳا خپﻠﻪ د ﻏﻨﻴﻤت ﻟﻪ ﻣال ＇خﻪ ＇ﻪ وخﻮري‪ ،‬دا پﻪ دې دﻟﻴﻞ چ‪ ３‬داراسﻼم‬ ‫تﻪ پﻪ رارس‪５‬دو ﻟﻪ ﻏﻨﻴﻤت ＇خﻪ د گ＂‪ ３‬اخﻴستﻠﻮ ضرورت ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ تﻠﻠی‪ ،‬بﻠﻪ دا چ‪ ３‬داراسﻼم تﻪ‬ ‫د ﻏﻨﻴﻤت پﻪ داخﻠ‪５‬دو سره ﻏﻨﻴﻤت د ﻣجاﻫدﻳﻨﻮ ﻣﻠکﻴت وگر‪５＄‬د‪ .‬پﻪ دې بﻨس＀ کﻪ ﻟﻪ چا سره‬ ‫د ﻏﻨﻴﻤت ﻟﻪ ﻣال ＇خﻪ کﻮم شی پات‪ ３‬وي باﻳد چ‪ ３‬ب‪５‬رتﻪ ﻳ‪ ３‬د ﻏﻨﻴﻤت پﻪ ﻣاﻟﻮﻧﻮ ک‪ ３‬کﻴ‪８‬دي‪.‬‬ ‫د ﻏﻨﻴﻤت و‪４‬ش‪ :‬اﻣام بﻪ ﻏﻨﻴﻤت پﻪ پﻨ‪％‬ﻮ برخﻮ ووﻳشﻲ‪ .‬ﻳﻮه برخﻪ (خﻤس) بﻪ جﻼ ک‪８５‬دي او‬ ‫پات‪＇ ３‬ﻠﻮر برخ‪ ３‬بﻪ د ﻏازﻳاﻧﻮ تر ﻣﻨ‪ ＃‬ووﻳشﻲ‪ .‬د اﻣام ابﻮحﻨﻴﻔﻪ(رحﻤﻪ اهلل) پﻪ ﻧظر بﻪ د أس‬ ‫＇‪＋‬تﻦ تﻪ دوه برخ‪ ３‬ورکﻮي‪ ،‬ﻳﻌﻨ‪ ３‬ﻳﻮه برخﻪ د ＇‪＋‬تﻦ او ﻳﻮه ﻳ‪ ３‬د أس‪ ،‬او پﻠﻲ تﻪ بﻪ ﻳﻮه برخﻪ‬ ‫ورکﻮي‪ .‬اﻣام ابﻮﻳﻮسﻒ او اﻣام ﻣحﻤد وﻳﻠﻲ چ‪ ３‬سپاره تﻪ بﻪ درې برخ‪ ３‬ورکﻮي‪ .‬پﻪ احادﻳثﻮ ک‪３‬‬ ‫د سپاره ﻏازي ﻟپاره دوه او ﻫﻢ درې برخ‪ ３‬راﻏﻠﻲ چ‪ ３‬اﻣام ابﻮحﻴﻨﻔﻪ دوه برخﻮ او ﻳاراﻧﻮ درې‬ ‫برخﻮ تﻪ ترج‪５‬ح ورک‪７‬ې‪.‬‬ ‫ﻳﻮ س‪７‬ی ﻳﻮازې د ﻳﻮ أس برخﻪ اخﻴستﻠی شﻲ کﻪ ＇ﻪ ﻫﻢ پﻪ جگ‪７‬ه ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ ﻳﻮ ＇خﻪ زﻳات‬ ‫أسﻮﻧﻪ کار‪４‬دﻟﻲ وي‪ ،‬ﻫﻤدا راز د ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻠﻮ ﻧسﻠﻮﻧﻮ أسﻮﻧﻪ پﻪ برخﻪ ک‪ ３‬کﻮم تﻮپﻴر سره ﻧﻪ ﻟري‪ .‬دا‬ ‫ﻫﻢ باﻳد ووﻳﻞ شﻲ چ‪ ３‬ﻟﻪ أسﻮﻧﻮ پرتﻪ ﻧﻮرې سپرﻟ‪ ９‬ﻟکﻪ کچر‪ ،‬خر او اوښ د ﻏﻨﻴﻤت پﻪ ﻣال‬

‫‪٢٥٨‬‬

‫ک‪ ３‬برخﻪ ﻧﻪ ﻟري‪.‬‬ ‫کﻪ ＇ﻮک پﻪ أس سپﻮر دارحرب تﻪ د جگ‪７‬ې ﻟپاره ﻧﻨﻮ‪＄‬ﻲ او ﻫﻠتﻪ ﻳ‪ ３‬أس ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ وﻻړ شﻲ‪ ،‬د‬ ‫أس د برخ‪ ３‬د ﻏﻨﻴﻤت حﻘدار دی‪ .‬خﻮ کﻪ ＇ﻮک پﻠی دارحرب تﻪ ﻧﻨﻮ‪＄‬ﻲ او ﻫﻠتﻪ أس واخﻠﻲ‬ ‫د أس د برخ‪ ３‬حﻘدار ﻧﻪ دی‪＄ ،‬کﻪ ﻟﻪ أس سره ﻧﻨﻮتﻞ‪ ،‬د أس پﻪ ﻏﻨﻴﻤت ک‪ ３‬ﻣﻌتبر دى‪.‬‬ ‫د ﻣرﻳﻲ‪ ،３％＊ ،‬کﻮچﻨﻲ او ذﻣﻲ ﻟپاره پﻪ ﻏﻨﻴﻤت ک‪ ３‬برخﻪ ﻧشتﻪ‪＄ ،‬کﻪ د رواﻳتﻮﻧﻮ ﻟﻪ ﻣخ‪３‬‬ ‫رسﻮل اهلل (صﻠی اهلل ﻋﻠﻴﻪ وسﻠﻢ) ﻫﻐﻮی تﻪ پﻪ ﻏﻨﻴﻤت ک‪ ３‬برخﻪ ﻧﻪ ده ورک‪７‬ې‪ ،‬خﻮ اﻣام کﻮﻻی‬ ‫شﻲ ﻟﻪ ﻏﻨﻴﻤت ＇خﻪ ﻳﻮ ＇ﻪ ﻣال د ﻫﻐﻮی د ﻫ（ﻮﻟﻮ پﻪ ﻣﻮخﻪ ورک‪７‬ي‪.‬‬ ‫د خمس و‪４‬ش‪ :‬خﻤس بﻪ پﻪ درې برخﻮ وو‪４‬شﻞ شﻲ او ﻻﻧدې کساﻧﻮ تﻪ بﻪ ورکﻮل کﻴ‪８‬ي‪:‬‬ ‫‪ -۱‬ﻳتﻴﻤان‪.‬‬ ‫‪ -۲‬ﻣسکﻴﻨان‪.‬‬ ‫‪ -۳‬ﻣساﻓر (ﻫﻐﻪ خﻠک چ‪ ３‬ﻟﻪ خپﻞ ﻣال ＇خﻪ ﻟﻴرې وي)‪.‬‬ ‫د خﻤس پﻪ اړه پﻪ ﻗرأن کرﻳﻢ ک‪ ３‬راﻏﻠﻲ‪:‬‬ ‫(اﻻﻧﻔال‪ )۴۱ :‬ژباړه‪ :‬پﻮه‬ ‫شئ! ﻫﻐﻪ شﻴان چ‪ ３‬تاسﻮ پﻪ ﻏﻨﻴﻤت ﻧﻴﻮﻟﻲ‪ ،‬ب‪５‬شکﻪ د ﻫﻐﻮی پﻨ‪％‬ﻤﻪ د اهلل ﻟپاره ده‪ ،‬او د رسﻮل‬ ‫ﻟپاره‪ ،‬او خپﻠﻮاﻧﻮ ﻟپاره‪ ،‬او ﻳتﻴﻤاﻧﻮ تﻪ‪ ،‬او ﻣسکﻴﻨاﻧﻮ تﻪ‪ ،‬او ﻣساﻓرو ﻟﻪ پاره‪.‬‬ ‫پﻪ اﻳت ک‪ ３‬د خﻤس پﻪ برخﻪ ک‪ ３‬د اهلل پاک د ﻧﻮم ﻳادوﻧﻪ د برکت ﻟپاره ده‪ ،‬ﻫﻤدا راز د رسﻮل‬ ‫اهلل صﻠی اهلل ﻋﻠﻴﻪ وسﻠﻢ برخﻪ د ﻫﻐﻪ پﻪ وﻓات سره پای تﻪ رس‪５‬دﻟ‪ .３‬پﻪ ﻫﻤدې ډول د رسﻮل‬ ‫اهلل (صﻠی اهلل ﻋﻠﻴﻪ وسﻠﻢ) د خپﻠﻮاﻧﻮ کﻮﻣﻪ برخﻪ چ‪ ３‬پﻪ خﻤس ک‪ ３‬وه د دې ﻟپاره ！اکﻞ شﻮې‬ ‫وه چ‪ ３‬ﻫﻐﻮی د پﻴﻐﻤبر (ﻋﻠﻴﻪ اﻟسﻼم) ﻣرستﻪ کﻮﻟﻪ او د پﻴﻐﻤبر (ﻋﻠﻴﻪ اﻟسﻼم) ﻣرستﻪ د ﻫﻐﻪ پﻪ‬ ‫وﻓات پای تﻪ رس‪５‬دﻟ‪ ،３‬ﻧﻮ د دوی برخﻪ ﻫﻢ پای تﻪ رس‪５‬دﻟ‪ ،３‬اﻟبتﻪ د دوی ﻓﻘﻴران د ﻣسکﻴﻨاﻧﻮ پﻪ‬ ‫برخﻪ ک‪ ３‬حﻘدار دي او ﻟﻮﻣ‪７‬ﻳتﻮب ﻫﻢ ﻟري‪.‬‬ ‫د امام له اجازې پرته د الس ته راغلو مالونو حکم‪ :‬کﻪ ﻳﻮ ﻳا دوه تﻨﻪ ﻣجاﻫدﻳﻦ د اﻣام ﻟﻪ‬

‫‪٢٥٩‬‬

‫اجازې پرتﻪ پﻪ دارحرب ﻳرﻏﻞ وک‪７‬ي او ﻣال ﻻس تﻪ راوړي‪ ،‬دﻏﻪ ﻣال ﻏﻨﻴﻤت ﻧﻪ گ‪２‬ﻞ کﻴ‪８‬ي‪،‬‬ ‫‪＄‬کﻪ ﻏﻨﻴﻤت ﻫﻐﻪ ﻣال تﻪ وﻳﻞ کﻴ‪８‬ي چ‪ ３‬ﻟﻪ حربﻴاﻧﻮ ＇خﻪ د جگ‪７‬ې پﻪ زور او ﻏﻠبﻪ اخﻴستﻞ‬ ‫شﻮی وي او پﻪ دې صﻮرت ک‪ ３‬د زور او ﻏﻠب‪ ３‬شرط ﻣﻮجﻮد ﻧﻪ دی‪.‬‬ ‫ﻏﻠبﻪ او زور کﻠﻪ حﻘﻴﻘﻲ وي‪ ،‬ﻟکﻪ زﻳات شﻤ‪５‬ر ﻣجاﻫدﻳﻦ چ‪ ３‬پﻪ حربﻴاﻧﻮ ﻳرﻏﻞ وک‪７‬ي‪ ،‬کﻠﻪ کﻠﻪ‬ ‫ﻏﻠبﻪ او زور ﻏﻴر حﻘﻴﻘﻲ وي‪ ،‬ﻟکﻪ ﻳﻮ ﻳا دوه تﻨﻪ ﻣجاﻫدﻳﻦ چ‪ ３‬د اﻣام پﻪ اجازه پﻪ حربﻴاﻧﻮ ﻳرﻏﻞ‬ ‫وک‪７‬ي‪ ،‬دا صﻮرت ﻫﻢ ﻏﻠبﻪ او زور گ‪２‬ﻞ کﻴ‪８‬ي‪＄ ،‬کﻪ د اﻣام د اجازې پﻪ صﻮرت ک‪ ３‬اﻣام د‬ ‫ﻫﻐﻮی ﻣﻼت‪ ７‬وي‪.‬‬ ‫کﻪ زﻳات شﻤ‪５‬ر ﻣجاﻫدﻳﻦ د اﻣام ﻟﻪ اجازې پرتﻪ پﻪ دارحرب ﻳرﻏﻞ وک‪７‬ي او ﻣاﻟﻮﻧﻪ ﻻس تﻪ‬ ‫راوړي‪ ،‬ﻏﻨﻴﻤت شﻤ‪５‬رل کﻴ‪８‬ي‪＄ ،‬کﻪ د زﻳاتﻮ کساﻧﻮ پﻪ صﻮرت ک‪ ３‬ﻣال پﻪ حﻘﻴﻘﻲ زور او ﻏﻠب‪３‬‬ ‫ترﻻسﻪ شﻮی‪ .‬کﻪ چﻴرې پﻪ دې صﻮرت ک‪ ３‬ﻫﻢ ﻣال ﻏﻨﻴﻤت وﻧﻪ شﻤ‪５‬رل شﻲ‪ ،‬ﻧﻮ د ﻣجاﻫدﻳﻨﻮ‬ ‫حﻮصﻠ‪ ３‬ﻣاتﻴ‪８‬ي او جﻬاد تﻪ زﻳان رسﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫د حربيانو د هغو مالونو حکم چ‪ ３‬پرته له جن‪ ，‬کولو د مسلمانانو الس ته ورشي‪ :‬د‬ ‫حربﻲ کاﻓراﻧﻮ ﻫﻐﻪ ﻣاﻟﻮﻧﻪ چ‪ ３‬پرتﻪ ﻟﻪ جﻨ‪ ，‬کﻮﻟﻮ د ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ ﻻس تﻪ ورشﻲ ﻫﻐﻪ ﻣﻨﻘﻮل وي‬ ‫او کﻪ ﻏﻴر ﻣﻨﻘﻮل‪ ،‬دﻏﻪ ﻣاﻟﻮﻧﻪ د ﻓئ حکﻢ ﻟري او د ﻓئ ＇خﻪ ﻣطﻠب دا دی چ‪ ３‬د ﻣجاﻫدﻳﻨﻮ‬ ‫پﻪ ﻣﻨ‪ ＃‬ک‪ ３‬بﻪ ﻧﻪ وﻳشﻞ کﻴ‪８‬ي‪ ،‬دا ‪＄‬کﻪ چ‪ ３‬دا ﻏﻨﻴﻤت ﻧﻪ دی او حکﻢ ﻳ‪ ３‬د خراج د حکﻢ پﻪ‬ ‫شان دی‪.‬‬ ‫خراج چ‪ ３‬د ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ پﻪ کﻮﻣﻮ ﻣصاﻟحﻮ ک‪ ３‬ﻟ‪／‬ﻮل کﻴ‪８‬ي پﻪ ﻫﻐﻮ ک‪ ３‬بﻪ ﻓئ ﻫﻢ ﻟ‪／‬ﻮل کﻴ‪８‬ي‪،‬‬ ‫د ﻓئ او خراج د ﻣصرف ‪＄‬اﻳﻮﻧﻪ ﻳﻮ دي‪.‬‬ ‫په داراسالم ک‪ ３‬د مستامن اوس‪５‬دل‪ :‬کﻪ ﻣسﻠﻤان سﻮداگر دارحرب تﻪ ﻧﻨﻮ‪＄‬ﻲ‪ ،‬ﻧﻮ د حربﻴاﻧﻮ‬ ‫پر ‪＄‬ان‪ ،‬ﻣال او ﻧاﻣﻮس ت‪５‬ری کﻮل ورتﻪ روا ﻧﻪ دي‪＄ ،‬کﻪ دا ﻏدر او ！گی ده چ‪ ３‬ﻣسﻠﻤان تﻪ‬ ‫روا ﻧﻪ ده‪.‬‬ ‫ﻣستاﻣﻦ ﻧشﻲ کﻮﻻی چ‪ ３‬پﻪ دائﻤﻲ ډول پﻪ داراسﻼم ک‪ ３‬ﻫستﻮگﻦ شﻲ‪ ،‬تر＇ﻮ د کﻔارو ﻟپاره د‬

‫‪٢٦٠‬‬

‫جاسﻮس پﻪ تﻮگﻪ وﻧﻪ گﻤارل شﻲ‪ .‬ﻣستاﻣﻦ ﻫﻐﻪ شخص تﻪ وﻳﻞ کﻴ‪８‬ي چ‪ ３‬بﻞ ﻫﻴﻮاد تﻪ پﻪ اﻣان‬ ‫اخﻴستﻠﻮ سره ﻧﻨﻮ‪＄‬ﻲ‪ ،‬ﻫﻐﻪ شخص ﻣسﻠﻤان وي او کﻪ کاﻓر‪.‬‬ ‫ﻟﻪ ﻫﻤدې اﻣﻠﻪ بﻪ اﻣام ﻟﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ي سره ﻣستاﻣﻦ پﻪ دې پﻮﻫﻮي چ‪ ３‬کﻪ ﻳﻮ بشپ‪ ７‬کال ﻳ‪ ３‬پﻪ داراسﻼم‬ ‫ک‪ ３‬تﻴر ک‪ ،７‬ﻣستاﻣﻦ بﻪ ذﻣﻲ گر‪＄‬ﻲ او د ذﻣﻴاﻧﻮ ！ﻮل حکﻤﻮﻧﻪ بﻪ ورباﻧدې پﻠﻲ ک‪８５‬ي‪ ،‬ﻳﻌﻨ‪ ３‬جزﻳﻪ‬ ‫ور＇خﻪ اخﻴستﻞ کﻴ‪８‬ي او دارحرب تﻪ ﻧشﻲ تﻠﻼی‪ .‬کﻪ دارحرب تﻪ وت‪＋‬ت‪５‬د‪ ،‬وژل ﻳ‪ ３‬ﻣباح او‬ ‫ﻣاﻟﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬تر ﻫﻐ‪ ３‬ﻣﻮﻗﻮف دي چ‪ ３‬ﻳا ﻣ‪ ７‬شﻲ او ﻳا بﻨدي وﻧﻴﻮل شﻲ‪ ،‬د ﻣ‪７‬ﻳﻨ‪ ３‬او بﻨد پﻪ صﻮرتﻮﻧﻮ‬ ‫ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬پر خﻠکﻮ پﻮروﻧﻪ ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ ‪＄‬ﻲ او د خﻠکﻮ سره اﻳ‪＋‬ﻲ اﻣاﻧتﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬ﻓئ گر‪＄‬ﻲ‪ ،‬دا پﻪ دې‬ ‫دﻟﻴﻞ چ‪ ３‬ﻧﻮﻣﻮړی ﻣستاﻣﻦ ذﻣﻲ گر‪５＄‬دﻟی او ﻟﻪ ذﻣﻴتﻮب وروستﻪ ﻳ‪ ３‬ﻋﻬد ﻣات ک‪７‬ی دی‪.‬‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د ﻣحترم ＊ﻮوﻧکﻲ پﻪ ﻣرستﻪ د ﻏﻨﻴﻤت ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻞ صﻮرتﻮﻧﻪ جﻮړ او پﻪ ﻏازﻳاﻧﻮ‬ ‫دې د ﻟﻮست د حکﻤﻮﻧﻮ سره سﻢ ﻧﻮﻣﻮړي ﻓرضﻲ ﻏﻨﻴﻤتﻮﻧﻪ ووﻳشﻲ‪.‬‬

‫‪ -۱‬ﻏﻨﻴﻤت پﻪ ＇ﻮ برخﻮ و‪４‬شﻞ کﻴ‪８‬ي؟ رو＊اﻧﻪ ﻳ‪ ３‬ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ -۲‬د خﻤس ﻣستحﻘﻴﻦ ＇ﻮک دي؟‬ ‫‪ -۳‬صﻔﻲ تﻌرﻳﻒ ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ -۴‬کﻪ ﻳﻮ تﻦ د اﻣام ﻟﻪ اجازې پرتﻪ پﻪ حربﻴاﻧﻮ ﻳرﻏﻞ وک‪７‬ي او ﻣال ﻻس تﻪ راوړي‪ ،‬ﻧﻮﻣﻮړی ﻣال‬ ‫وﻟ‪ ３‬ﻏﻨﻴﻤت ﻧﻪ شﻤ‪５‬رل کﻴ‪８‬ي؟‬ ‫‪ -۵‬ﻣستاﻣﻦ چا تﻪ وﻳﻞ کﻴ‪８‬ي؟‬

‫‪٢٦١‬‬

‫دوه ＇لﻮﻳ‪＋‬تﻢ لﻮست‬

‫د ُعشري او َخراجﻲ ‪＄‬ﻤکﻮ او ِجزﻳ‪ ３‬بﻴان‬ ‫ﻋشري ‪＄‬ﻤک‪ ３‬ﻫﻐﻪ دي چ‪ ３‬د حاصﻼتﻮ زکات ﻳ‪ ３‬ﻟسﻤﻪ برخﻪ ده خﻮ ﻫﻐﻪ ‪＄‬ﻤک‪ ３‬چ‪ ３‬ﻟﻪ‬ ‫اﻫﻞ ذﻣﻪ وو ＇خﻪ پﻪ زوره ﻧﻴﻮل شﻮې وي او د ﻳﻮ‪＄‬اﻧ‪７／‬ي شﻲ پﻪ اخﻴستﻠﻮ ورسره سﻮﻟﻪ شﻮې‬ ‫وي‪ ،‬ﻫﻐﻪ َخراجﻲ ‪＄‬ﻤک‪ ３‬دي ﻟﻪ ﻫﻐﻮ ＇خﻪ بﻪ جزﻳﻪ اخﻴستﻞ کﻴ‪８‬ي‪ .‬ﻏﻮاړو پﻪ ﻻﻧدې ﻟﻮست‬ ‫ک‪ ３‬پﻪ دې اړوﻧد ﻣﻌﻠﻮﻣات ＇ر‪－‬ﻨد ک‪７‬و‪.‬‬

‫‪٢٦٢‬‬

٢٦٣

‫ژباړه‪:‬‬ ‫(‪ )۱‬د ﻋربﻮ ！ﻮﻟﻪ ‪＄‬ﻤکﻪ ﻋشري ده او دا د ﻋذﻳب ＇خﻪ د ﻳﻤﻦ تر أخري برخ‪ ３‬د حجر پﻮرې‬ ‫او د ﻣﻬرې ＇خﻪ د شام تر پﻮﻟ‪ ３‬پﻮرې ده‪ ،‬او د سﻮاد (ﻋراق) ‪＄‬ﻤکﻪ ！ﻮﻟﻪ خراجﻲ ده او ﻫﻐﻪ د‬ ‫ﻋذﻳب ＇خﻪ د حﻠﻮان تر ﻋﻘب‪ ３‬پﻮرې او د ﻋﻠث ＇خﻪ تر ﻋبادان پﻮرې ده‪.‬‬ ‫(‪ )۲‬د سﻮاد ‪＄‬ﻤکﻪ د ﻫﻐ‪ ３‬د خاوﻧداﻧﻮ ﻣﻠکﻴت دی‪ ،‬دوی تﻪ ﻳ‪ ３‬بﻴﻊ او پﻪ ﻫﻐ‪ ３‬ک‪ ３‬تصرف روا‬ ‫دی او ﻫر ﻫﻐﻪ ‪＄‬ﻤکﻪ چ‪ ３‬خاوﻧدان ﻳ‪ ３‬اسﻼم راوړي‪ ،‬ﻳا پﻪ زور ﻓتح شﻲ او د ﻏازﻳاﻧﻮ پﻪ ﻣﻨ‪＃‬‬ ‫ک‪ ３‬ووﻳشﻠﻪ شﻲ‪ ،‬ﻧﻮ دا ‪＄‬ﻤکﻪ ﻋشري ده‪.‬‬ ‫(‪ )۳‬او ﻫر ﻫﻐﻪ ‪＄‬ﻤکﻪ چ‪ ３‬پﻪ زور ﻓتح شی او خاوﻧداﻧﻮ تﻪ ﻳ‪ ３‬پرﻳ‪＋‬ﻮدل شﻲ‪ ،‬ﻧﻮ ﻫﻐﻪ ‪＄‬ﻤکﻪ‬ ‫خراجﻲ ده‪.‬‬ ‫(‪ )۴‬چا چ‪ ３‬ﻣ‪７‬ه ‪＄‬ﻤکﻪ ژوﻧدۍ ک‪７‬ه‪ ،‬ﻫﻐﻪ د ابﻮﻳﻮسﻒ (رحﻤﻪ اهلل) پﻪ ﻧزد د ﻫﻐ‪ ３‬تر ＇ﻨ‪，‬‬ ‫‪＄‬ﻤک‪ ３‬پﻪ اﻋتبار سره ده‪ ،‬کﻪ تر＇ﻨ‪＄ ，‬ﻤکﻪ ﻳ‪ ３‬خراجی وه‪ ،‬ﻧﻮ دا بﻪ ﻫﻢ خراجﻲ وي او کﻪ پﻪ‬ ‫خﻮا ک‪＄ ３‬ﻤکﻪ ﻳ‪ ３‬ﻋشري وه‪ ،‬ﻧﻮ دا بﻪ ﻫﻢ ﻋشري وي او د بصرې ‪＄‬ﻤکﻪ زﻣﻮږ پﻪ ﻧزد ﻋشري‬ ‫ده د صحابﻪ و (رضی اهلل ﻋﻨﻬﻢ) پﻪ اجﻤاع سره‪.‬‬ ‫(‪ )۵‬اﻣام ﻣحﻤد (رحﻤﻪ اهلل) وﻳﻠﻲ دي‪ :‬کﻪ د کﻮﻫی پﻪ کﻴﻨدﻟﻮ سره ﻳ‪ ３‬راژوﻧدۍ ک‪７‬ه‪ ،‬ﻳا ﻳ‪ ３‬چﻴﻨﻪ‬ ‫و اﻳستﻠﻪ او د ﻫﻐ‪ ３‬پﻪ اوبﻮ ﻳ‪ ３‬راژوﻧدۍ ک‪７‬ه او ﻳا ﻳ‪ ３‬د دجﻠ‪ ３‬ﻳا ﻓرات پﻪ اوبﻮ ﻳا د ﻟﻮﻳﻮ ب‪ ３‬ﻣاﻟکﻪ‬ ‫ﻧﻬروﻧﻮ پﻪ اوبﻮ خ‪７‬وبﻪ ک‪７‬ه‪ ،‬ﻧﻮ دﻏﻪ ‪＄‬ﻤکﻪ ﻋشري ده او کﻪ ﻳ‪ ３‬د ﻫﻐﻮ ﻧﻬروﻧﻮ پﻪ اوبﻮ ژوﻧدۍ ک‪７‬ه‬

‫‪٢٦٤‬‬

‫چ‪ ３‬ﻋجﻤﻮ اﻳستﻠﻲ وو‪ ،‬ﻟکﻪ د ﻣﻠک ﻳا د ﻳزد گرد ﻧﻬر‪ ،‬ﻧﻮ دا ‪＄‬ﻤکﻪ خراجﻲ ده‪.‬‬ ‫(‪ )۶‬کﻮم خراج چ‪ ３‬ﻋﻤر‬

‫د سﻮاد پﻪ خﻠکﻮ ﻣﻘرر ک‪７‬ی و د ﻫﻐﻪ پﻪ ﻫر داس‪ ３‬جرﻳب چ‪３‬‬

‫اوبﻪ ورتﻪ رسﻴ‪８‬ي او د زراﻋت وړ وي ﻳﻮ ﻫاشﻤﻲ ﻗﻔﻴز دی او ﻫﻐﻪ ﻳﻮ صاع او ﻳﻮ درﻫﻢ دی‪،‬‬ ‫د سبزﻳجاتﻮ پﻪ ﻳﻮه جرﻳب ک‪ ３‬پﻨ‪％‬ﻪ درﻫﻤﻪ دي‪ ،‬د ‪２－‬ﻮ اﻧ‪／‬ﻮرو او ‪２－‬ﻮ کجﻮرو(خرﻣاوو) پﻪ ﻫر‬ ‫جرﻳب ک‪( ３‬چ‪ ３‬ﻟﻪ دی ＇خﻪ پرتﻪ ﻧﻮر ＇ﻪ ﻧﻪ پک‪ ３‬کرل کﻴ‪８‬ي) ﻟس درﻫﻤﻪ دي اوﻟﻪ دې پرتﻪ‬ ‫پﻪ ﻧﻮرو ډوﻟﻮﻧﻮ ک‪ ３‬بﻪ د دوی د طاﻗت ﻣطابﻖ اﻳ‪＋‬ﻮدل کﻴ‪８‬ي‪ ،‬کﻪ پﻪ ﻫﻐ‪ ３‬د اﻳ‪＋‬ﻮدل شﻮي (شﻲ)‬ ‫طاﻗت ﻳ‪ ３‬ﻧﻪ درﻟﻮد ﻧﻮ اﻣام بﻪ ﻳ‪ ３‬کﻢ ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫(‪ )۷‬کﻪ دخراج پﻪ ‪＄‬ﻤکﻪ اوبﻪ ﻏاﻟب‪ ３‬شﻮي ﻳا ور＇خﻪ ﻗطﻊ شﻮې‪ ،‬ﻳا پﻪ ک‪＋‬ت ＇ﻪ أﻓت راﻏی ﻧﻮ‬ ‫خراج پرې ﻧشتﻪ او کﻪ د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬خاوﻧد ‪＄‬ﻤکﻪ بﻴکاره پرﻳ‪＋‬ﻮده ﻧﻮ خراج بﻪ ورباﻧدې وي‪.‬‬ ‫(‪ )۸‬کﻪ د اﻫﻞ خراجﻮ ＇خﻪ ＇ﻮک ﻣسﻠﻤان شﻮ‪ ،‬ﻧﻮ خراج بﻪ ور＇خﻪ د پخﻮا پﻪ ＇ﻴر اخﻴستﻞ‬ ‫کﻴ‪８‬ي‪ .‬او دا روا ده چ‪ ３‬ﻣسﻠﻤان ﻟﻪ ذﻣﻲ ＇خﻪ خراجﻲ ‪＄‬ﻤکﻪ واخﻠﻲ او خراج بﻪ ترې اخﻴستﻞ‬ ‫کﻴ‪８‬ي او د خراجﻲ ‪＄‬ﻤک‪ ３‬پﻪ حاصﻼتﻮ ک‪ ３‬ﻋشر ﻧشتﻪ‪.‬‬ ‫(‪ )٩‬جزيه په دوه ډوله ده‪:‬‬

‫آ_ ﻳﻮه ﻫﻐﻪ ده چ‪ ３‬پﻪ خﻮ＊‪ ９‬او سﻮﻟﻪ ﻣﻘرره شﻲ‪ ،‬ﻫﻮﻣره بﻪ ！اکﻞ کﻴ‪８‬ي چ‪ ３‬اتﻔاق ﻳ‪ ３‬پرې‬ ‫راﻏی‪.‬‬ ‫ب‪ -‬او بﻠﻪ ﻫﻐﻪ ده چ‪ ３‬ﻟﻪ پﻴﻞ ＇خﻪ ﻳ‪ ３‬د ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ اﻣام ﻣﻘرره ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫(‪ )۱۰‬کﻠﻪ چ‪ ３‬اﻣام پﻪ کﻔارو ﻏاﻟب شﻲ او دوی پخپﻠﻮ اﻣﻼکﻮ برﻗراره پرﻳ‪８‬دي‪ ،‬ﻧﻮ پﻪ ＊کاره‬ ‫ب‪６‬ای بﻪ ﻫر کال اتﻪ ＇ﻠﻮﻳ‪＋‬ت درﻫﻤﻪ ﻣﻘرروي پﻪ ﻫره ﻣﻴاشت ک‪ ３‬بﻪ ＇ﻠﻮر درﻫﻤﻪ ور＇خﻪ‬ ‫اخﻠﻲ‪ ،‬او پﻪ درﻣﻴاﻧﻪ حال باﻧدې ＇ﻠﻴرﻳشت درﻫﻤﻪ دي پﻪ ﻫره ﻣﻴاشت ک‪ ３‬دوه درﻫﻤﻪ‪ ،‬او پﻪ کار‬ ‫کﻮوﻧکﻲ ﻓﻘﻴر باﻧدې دوﻟس درﻫﻤﻪ دي پﻪ ﻫره ﻣﻴاشت ک‪ ３‬ﻳﻮ درﻫﻢ‪.‬‬ ‫(‪ )۱۱‬جزﻳﻪ پﻪ اﻫﻞ کتابﻮ‪ ،‬اتش پرستﻮ او د ﻋجﻤﻮ پﻪ بت پرستاﻧﻮ باﻧدې اﻳ‪＋‬ﻮدل کﻴ‪８‬ي‪ ،‬او د ﻋربﻮ‬ ‫پﻪ بت پرستاﻧﻮ او ﻣرتداﻧﻮ ﻧﻪ اﻳ‪＋‬ﻮدل کﻴ‪８‬ي‪.‬‬

‫‪٢٦٥‬‬

‫(‪ )۱۲‬جزﻳﻪ ﻧﻪ پﻪ ＊‪％‬ﻮ شتﻪ‪ ،‬ﻧﻪ پﻪ ﻣاشﻮم (کﻮچﻨی)‪ ،‬ﻧﻪ پﻪ شﻞ‪ ،‬ﻧﻪ پﻪ داس‪ ３‬ﻓﻘﻴر چ‪ ３‬کار ﻳ‪ ３‬ﻧﻪ‬ ‫وي او ﻧﻪ پﻪ ﻫﻐﻮ راﻫباﻧﻮ چ‪ ３‬ﻟﻪ خﻠکﻮ سره ‪６－‬ون ﻧﻪ کﻮي‪.‬‬ ‫(‪＇ )۱۳‬ﻮک چ‪ ３‬ﻣسﻠﻤان شﻲ او پﻪ ده باﻧدې جزﻳﻪ وي‪ ،‬ﻫﻐﻪ ترې ساﻗطﻪ شﻮه‪،‬او کﻪ پﻪ‬ ‫ﻫﻐﻪ(ذﻣﻲ) باﻧدې د دوو کاﻟﻮ (جزﻳﻪ) جﻤﻊ شﻮه تداخﻞ بﻪ پک‪ ３‬وشﻲ (د ﻳﻮ کال بﻪ ترې اخﻴستﻠﻪ‬ ‫کﻴ‪８‬ي)‪.‬‬ ‫(‪ )۱۴‬پﻪ دار اﻻسﻼم ک‪ ３‬د ﻳﻬﻮدو د ﻧﻮې ﻋبادت ‪＄‬ای جﻮړول جائز ﻧﻪ دي او ﻧﻪ د ﻧصارا وو د‬ ‫کﻠﻴسا جﻮړول‪ ،‬او کﻪ د ﻳﻬﻮدو او ﻧصاراوو پخﻮاﻧ‪ ９‬ﻋبادت خاﻧ‪ ３‬وﻧ‪７‬ﻳدې‪ ،‬ﻫﻐﻪ دوباره جﻮړوﻻی‬ ‫شﻲ‪.‬‬ ‫(‪ )۱۵‬ﻟﻪ اﻫﻞ ذﻣﻪ وو ＇خﻪ بﻪ کﻠکﻪ وﻋده اخﻴستﻞ کﻴ‪８‬ي چ‪ ３‬دوی بﻪ ﻟﻪ ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ سره پﻪ‬ ‫جاﻣﻮ‪ ،‬سپرﻟﻴﻮ‪ ،‬زﻳﻨﻮﻧﻮ او خﻮﻟﻴﻮ ک‪ ３‬تﻮپﻴر کﻮي‪ ،‬دوی بﻪ پﻪ أسﻮﻧﻮ ﻧﻪ سپرﻳ‪８‬ي او وسﻠﻪ بﻪ ﻫﻢ ﻧﻪ‬ ‫‪－‬ر‪＄‬ﻮي‪.‬‬ ‫(‪ )۱۶‬کﻪ ﻟﻪ اﻫﻞ ذﻣﻪ وو ＇خﻪ ＇ﻮک د جزﻳ‪ ３‬ﻟﻪ ورکﻮﻟﻮ ډډه وک‪７‬ي ﻳا ﻣسﻠﻤان ووژﻧﻲ ﻳا ﻧبی‬ ‫ﻋﻠﻴﻪ اﻟسﻼم تﻪ کﻨ‪％‬ﻠ‪ ３‬وک‪７‬ي او ﻳا ﻟﻪ ﻣسﻠﻤاﻧ‪ ３％＊ ３‬سره زﻧا وک‪７‬ي‪ ،‬ﻋﻬد ﻳ‪ ３‬ﻧﻪ ﻣاتﻴ‪８‬ي‪ ،‬ﻣ‪／‬ر‬ ‫دا چ‪ ３‬ﻟﻪ دار حرب سره ﻳﻮ‪＄‬ای شﻲ‪ ،‬ﻳا پﻪ ﻳﻮ ‪＄‬ای ﻏﻠبﻪ پﻴدا او ﻟﻪ ﻣﻮږ سره ج‪７／‬ه پﻴﻞ ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫شرحﻪ‬ ‫ُعشري او خراجي ‪＄‬مک‪ :３‬ﻋشري ‪＄‬ﻤک‪ ３‬ﻫﻐﻪ دي چ‪ ３‬خاوﻧداﻧﻮ ﻳ‪ ３‬اﻳﻤان راوړی وي‪،‬‬ ‫د ﻋربﻮ ‪＄‬ﻤک‪ ３‬وي او کﻪ د ﻋجﻤﻮ‪ ،‬ﻫﻐﻪ د دوی ﻣﻠکﻴت دی او ﻫﻤدا شان ﻫﻐﻪ ‪＄‬ﻤک‪ ３‬ﻫﻢ‬ ‫ﻋشري دي چ‪ ３‬ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ د ﻣ＂ﻮ پﻪ زور ﻓتح ک‪７‬ې وي او اﻣام ﻫﻐﻪ د ﻓاتحﻴﻨﻮ پﻪ ﻣﻨ‪ ＃‬ک‪ ３‬وﻳشﻠ‪３‬‬ ‫وي‪.‬‬ ‫خراجﻲ ‪＄‬ﻤک‪ ３‬د ﻋجﻤﻮ ﻫﻐﻪ ‪＄‬ﻤک‪ ３‬دي چ‪ ３‬اﻣام پﻪ زور ﻓتحﻪ ک‪７‬ې وي او د ﻫﻐﻮ خاوﻧداﻧﻮ‬ ‫ذﻣی ﻳ‪ ３‬پﻪ خپﻞ ﻣﻠک ک‪ ３‬راوﻟﻲ‪.‬‬ ‫تﻪ ﻳ‪ ３‬ور پرې اﻳ‪ ３＋‬وي‪ ،‬او ﻳا ﻋشرې ‪＄‬ﻤک‪ ３‬وي او ّ‬

‫‪٢٦٦‬‬

‫ُعشر‪ :‬ﻋشر ﻟسﻤ‪ ３‬برخ‪ ３‬او د ﻋشري ‪＄‬ﻤکﻮ زکات تﻪ وﻳﻞ کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫ِخراج‪ :‬دا ﻫﻐﻪ حﻘﻮق دي چ‪ ３‬پﻪ ﻏﻴر ﻋشري ‪＄‬ﻤکﻪ پﻪ اﻫﻞ ذﻣﻪ وو باﻧدې اﻳ‪＋‬ﻮدل کﻴ‪８‬ي او د‬ ‫ﻳﻮ ‪＄‬اﻧ‪７／‬ي ت‪７‬ون ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬ور＇خﻪ اخﻴستﻞ کﻴ‪８‬ي او بﻴت اﻟﻤال تﻪ سپارل کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫د عربو ‪＄‬مک‪ :３‬د ﻋربﻮ ‪＄‬ﻤک‪！ ３‬ﻮﻟ‪ ３‬ﻋشري دي او د دﻏﻮ ‪＄‬ﻤکﻮ حدود ﻟﻪ ُﻋذ َْﻳب ＇خﻪ (چ‪３‬‬ ‫د کﻮﻓ‪ ３‬ﻳﻮ کﻠی دی) د ﻳﻤﻦ د حجر (د َﻣ ْﻬ َرة ) تر اخره (د شام تر برﻳده) پﻮرې دي‪.‬‬ ‫خراج پﻪ دوه ډوﻟﻪ دی ‪ -۱‬خراج ﻣﻘاطﻌﻪ ‪ -۲‬خراج ﻣﻘاسﻤﻪ‪.‬‬ ‫اد ا ْل ِع َراق ‪＄‬مک‪ :３‬د ﻋراق د سﻮاد ‪＄‬ﻤک‪ ３‬خراجﻲ ‪＄‬ﻤکﻲ دي‪ ،‬دا د‬ ‫خراج مقاطعه د َس َو ُ‬ ‫حضرت ﻋﻤر‬

‫پﻪ زﻣاﻧﻪ ک‪ ３‬ﻓتح شﻮي دي‪ ،‬خﻠک ﻳ‪ ３‬پﻪ ﻫﻤدې ‪＄‬ﻤکﻮ پرﻳ‪＋‬ﻮدل او جزﻳﻪ‬

‫ﻳ‪ ３‬ورباﻧدې ﻣﻘرره ک‪７‬ه‪ ،‬د دﻏﻮ ‪＄‬ﻤکﻮ حدود پﻪ طﻮل ک‪ ３‬ﻟﻪ ﻣﻮصﻞ ＇خﻪ تر ﻋبادان پﻮرې او پﻪ‬ ‫ﻋرض ک‪ ３‬ﻟﻪ ﻋذﻳب ＇خﻪ تر حﻠﻮان پﻮرې دي‪.‬‬ ‫د مقاسمه خراج‪ :‬دا ﻫﻐﻪ خراج دی چ‪ ３‬اﻣام ﻳﻮ ‪＄‬ای وﻧﻴسﻲ او احسان ورباﻧدې وک‪７‬ي او ﻳا‬ ‫دا ورتﻪ ＊ﻪ ＊کاره شﻲ چ‪ ３‬د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬د حاصﻞ ﻳﻮه برخﻪ ﻟکﻪ ﻧﻴﻢ ﻳا درﻳﻤﻪ ﻳا ＇ﻠﻮرﻣﻪ برخﻪ‬ ‫ورباﻧدې ﻣﻘرره ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫د سﻮاد ‪＄‬ﻤک‪ ３‬د ﻫﻐﻮ د خاوﻧداﻧﻮ ﻣﻠکﻴت دی‪ ،‬د ﻫﻐﻮ خر＇ﻮل او تصرف کﻮل ورتﻪ پک‪ ３‬روا‬ ‫دي‪＄ ،‬کﻪ دا ‪＄‬ﻤک‪ ３‬پﻪ زوره ﻧﻴﻮل شﻮې دي‪ ،‬او د ﻫﻐﻮ اﻫﻞ پﻪ ﻫﻐﻮ ﻣﻴشتﻪ او خراج ورباﻧدې‬ ‫ﻣﻘرر ک‪７‬ای شﻮی دی او ‪＄‬کﻪ پﻪ سﻮاد ﻧﻮﻣﻮل شﻮی ده چ‪ ３‬د ﻫﻐ‪ ３‬وﻧ‪ ３‬او وا＊ﻪ ډﻳر شﻨﻪ وو او‬ ‫تﻮر＊کارﻳدل او ﻫر ﻫﻐﻪ ‪＄‬ﻤکﻪ چ‪ ３‬پﻪ زور وﻧﻴﻮل شﻲ او اﻫﻞ ﻳ‪ ３‬ورباﻧدې ﻣﻴشت ک‪７‬ای شﻲ‬ ‫ﻫﻐﻪ د خراج ‪＄‬ﻤکﻪ ده‪.‬‬ ‫د ‪＄‬مک‪ ３‬ژوندي کول‪ :‬اﻣام ابﻮحﻨﻴﻔﻪ (رحﻤﻪ اهلل) واﻳﻲ‪ :‬چا چ‪ ３‬ﻣ‪７‬ه ‪＄‬ﻤکﻪ د اﻣام ﻟﻪ اجازې‬ ‫پرتﻪ ژوﻧدۍ ک‪７‬ه ﻣاﻟک ﻳ‪ ３‬ﻧﻪ ‪－‬ر‪＄‬ﻲ‪＄ ،‬کﻪ د اﻣام اجازه شرط ده‪.‬‬ ‫صاحبﻴﻨﻮ وﻳﻠﻲ دي‪ :‬چا چ‪ ３‬ﻣ‪７‬ه ‪＄‬ﻤکﻪ راژوﻧدۍ ک‪７‬ه د ﻫﻐ‪ ３‬ﻣاﻟک ‪－‬ر‪＄‬ﻲ ا‪－‬ر کﻪ اﻣام ورتﻪ‬ ‫اجازه ﻧﻪ وي ورک‪７‬ې‪ .‬د اﻣام ابﻮ ﻳﻮسﻒ (رحﻤﻪ اهلل) پﻪ ﻧزد د دې ‪＄‬ﻤک‪ ３‬اﻋتبار د ﻫﻐ‪ ３‬د ﻧژدې‬

‫‪٢٦٧‬‬

‫‪＄‬ﻤک‪ ３‬ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬کﻴ‪８‬ي‪ ،‬کﻪ ﻫﻐﻪ د خراج ‪＄‬ﻤکﻪ وه‪ ،‬ﻧﻮ دا خراجﻲ ده‪ ،‬او کﻪ ﻫﻐﻪ ﻋشري وه ﻧﻮ‬ ‫دا ﻫﻢ ﻋشري ده‪ ،‬خﻮ دا ﻫﻐﻪ ﻣﻬال چ‪ ３‬د ﻫﻐ‪ ３‬را ژوﻧدۍ کﻮوﻧکی ﻣسﻠﻤان وي او کﻪ ﻳ‪ ３‬ذﻣﻲ‬ ‫ژوﻧدۍ ک‪７‬ي‪ ،‬ﻧﻮ پﻪ ﻫﻐﻪ خراج دی ا‪－‬ر کﻪ ﻧژدې ‪＄‬ﻤکﻪ ورتﻪ ﻋشري ﻫﻢ وي‪ .‬او بصره زﻣﻮږ پﻪ‬ ‫ﻣذﻫب ک‪ ３‬د صحابﻪ کراﻣﻮ د اجﻤاع پﻪ اساس ﻋشري ده‪.‬‬ ‫د حضرت عمر لخوا ټاکلی خراج‪ :‬حضرت ﻋﻤر‬

‫د ﻋراق د سﻮاد د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬پﻪ ﻫر ﻳﻮ‬

‫جرﻳب چ‪ ３‬اوبﻪ ورتﻪ رسﻴ‪８‬ي د ﻏﻨﻤﻮ ﻳا اوربشﻮ ﻳﻮ ﻫاشﻤﻲ ﻗﻔﻴز (ﻳﻮ صاع) او ﻳﻮ درﻫﻢ خراج‬ ‫ﻣﻘرر ک‪ ،７‬او د سبزﻳجاتﻮ پﻪ ﻳﻮه جرﻳب ﻳ‪ ３‬پﻨ‪％‬ﻪ درﻫﻤﻪ‪ ،‬او د ‪２－‬ﻮ (سره ﻧ‪＋‬تﻮ) اﻧ‪／‬ﻮرو د تاکﻮﻧﻮ‬ ‫او د ‪２－‬ﻮ(سره ﻧ‪＋‬تﻮ) خرﻣاوو د وﻧﻮ پﻪ ﻳﻮ جرﻳب ﻳ‪ ３‬ﻟس درﻫﻤﻪ خراج ﻣﻘرر ک‪ ،７‬د ‪２－‬ﻮ اﻧ‪／‬ﻮرو د‬ ‫تاکﻮﻧﻮ او خرﻣاوو ＇خﻪ ﻣﻘصد دادی چ‪ ３‬ﻟﻪ دوی پرتﻪ ﻧﻮر ＇ﻪ ﻧﻪ ورسره کرل کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫جرﻳب شپﻴتﻪ پﻪ شپﻴتﻪ ک‪ ３‬شرﻋﻲ ‪－‬زه دی‪.‬‬ ‫او ﻟﻪ پﻮرتﻨﻴﻮ ＇خﻪ پرتﻪ پﻪ ﻧﻮرو ډوﻟﻮﻧﻮ ک‪ ３‬د وس پﻪ اﻧدازه ورباﻧدې خراج اﻳ‪＋‬ﻮدل کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫که د خراج په ‪＄‬مکه افت راشي‪ :‬کﻪ د خراج پﻪ ‪＄‬ﻤکﻪ اوبﻪ ﻏاﻟب‪ ،３‬ډﻳرې‪ ،‬ﻳا ور＇（ﻪ بﻨدې‬ ‫شﻲ‪ ،‬ﻳا پﻪ ک‪＋‬ت باﻧدې کﻮم أسﻤاﻧﻲ أﻓت راشﻲ چ‪ ３‬ساتﻨﻪ ور＇خﻪ ﻧﻪ کﻴ‪８‬ي او ک‪＋‬ت ！ﻮل ﻟﻪ‬ ‫ﻣﻴﻨ‪％‬ﻪ ﻳﻮسﻲ‪ ،‬ﻟکﻪ ﻳخ ﻳا ږﻟ‪ ９‬وﻫﻞ او داس‪ ３‬ﻧﻮر‪ ،‬ﻧﻮ پﻪ ﻫﻐ‪ ３‬ک‪ ３‬خراج ﻧشتﻪ‪＄ ،‬کﻪ د ک‪＋‬ت‬ ‫کﻴدل پک‪ ３‬شﻮﻧﻲ ﻧشﻮل‪.‬‬ ‫او کﻪ أسﻤاﻧﻲ أﻓت ﻧﻪ وي او ساتﻨﻪ ور＇خﻪ کﻴدای شﻲ‪ ،‬ﻟکﻪ چ‪ ３‬حﻴﻮاﻧات ﻳ‪ ３‬وخﻮري پﻪ ﻫﻐﻮ‬ ‫ک‪ ３‬خراج شتﻪ‪.‬‬ ‫کﻪ ‪＄‬ﻤکﻪ د ک‪＋‬ت ﻗابﻠﻪ وي او خاوﻧد ﻳ‪ ３‬پخپﻠﻪ ب‪ ３‬کاره پرﻳ‪８‬دي پﻪ ﻫﻐ‪＄ ３‬ﻤکﻪ ک‪ ３‬خراج‬ ‫شتﻪ‪.‬‬ ‫کﻪ د خراج د ‪＄‬ﻤک‪ ３‬خاوﻧدان اﻳﻤان راوړي‪ ،‬ﻟﻪ ﻫﻐﻮ＇خﻪ بﻪ د پخﻮا پﻪ شان خراج اخﻴستﻞ‬ ‫کﻴ‪８‬ي‪＄ ،‬کﻪ کﻮﻣﻪ ‪＄‬ﻤکﻪ چ‪ ３‬د خراج صﻔت پﻴدا ک‪７‬ي ﻫﻐﻪ بﻴا د خاوﻧد پﻪ بدﻟﻴدو تﻮپﻴر ﻧﻪ‬ ‫کﻮي‪.‬‬

‫‪٢٦٨‬‬

‫د ﻣسﻠﻤان ﻟپاره رواده چ‪ ３‬ﻟﻪ ذﻣﻲ ＇خﻪ خراجﻲ ‪＄‬ﻤکﻪ واخﻠﻲ‪ ،‬خﻮ ﻟﻪ ده ＇خﻪ بﻪ ﻫﻢ خراج‬ ‫اخﻴستﻞ کﻴ‪８‬ي او ﻋشر ورباﻧدې ﻧشتﻪ‪.‬‬ ‫جزيه او د هغ‪ ３‬ډولونه‪ :‬جزﻳﻪ ﻫﻐﻪ ＇ﻪ تﻪ واﻳﻲ چ‪ ３‬ﻟﻪ ذﻣﻴاﻧﻮ ＇خﻪ اخﻴستﻞ کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫جزيه په دوه ډوله ده‪ :‬ﻟﻮﻣ‪７‬ی ډول ﻳ‪ ３‬ﻫﻐﻪ دی چ‪ ３‬ﻫﻐﻪ د خﻮ＊‪ ３‬او سﻮﻟ‪ ３‬ﻟﻪ ﻻرې اﻳ‪＋‬ﻮدل‬ ‫کﻴ‪８‬ي‪ ،‬ﻣخک‪ ３‬ﻟﻪ دې چ‪ ３‬پﻪ زوره ورباﻧدې تسﻠط پﻴدا شﻲ‪.‬‬ ‫دوﻳﻢ ډول ﻳ‪ ３‬ﻫﻐﻪ دی چ‪ ３‬اﻣام د زور او ﻗﻮت ﻟﻪ ﻻرې د کﻔارو پﻪ ‪＄‬ﻤکﻮ ﻏﻠبﻪ پﻴدا ک‪７‬ي او‬ ‫بﻴا ﻳ‪ ３‬پﻪ خپﻠﻮ ‪＄‬ﻤکﻮ پرﻳ‪８‬دي او ورباﻧدې جزﻳﻪ ﻣﻘرره ک‪７‬ي او اﻣام پک‪ ３‬اختﻴار ﻟري‪ ،‬چ‪ ３‬پﻪ‬ ‫ﻻﻧدې ډول ور＇خﻪ اخﻴستﻞ کﻴ‪８‬ي‪:‬‬ ‫‪ .١‬له ب‪６‬ايانو ＇خه‪ :‬او دا ﻫﻐﻪ کسان دي چ‪ ３‬ﻟس زره درﻫﻤﻪ ﻳا ﻟﻪ ﻫﻐﻪ ＇خﻪ د زﻳاتﻮ ﻣاﻟک‬ ‫وي‪ ،‬ﻟﻪ ﻫﻐﻮ ＇خﻪ بﻪ د کال اتﻪ ＇ﻠﻮﻳ‪＋‬ت (‪ )۴۸‬درﻫﻤﻪ اخﻴستﻞ کﻴ‪８‬ي د ﻣﻴاشت‪＇ ３‬ﻠﻮر درﻫﻤﻪ‬ ‫چ‪ ３‬ﻣﻴاشت پﻪ ﻣﻴاشت بﻪ ﻳ‪ ３‬ورکﻮي‪.‬‬ ‫‪ .٢‬له درميانه خلکو ＇خه‪ :‬او دا ﻫﻐﻪ کسان دي چ‪ ３‬دوه دوه سﻮه ﻳا ﻟﻪ دې ＇خﻪ زﻳات دراﻫﻢ‬ ‫ﻟري ﻟﻪ ﻫﻐﻮ ＇خﻪ بﻪ د کال ＇ﻠﻴرﻳشت(‪ )۲۴‬درﻫﻤﻪ‪ ،‬د ﻣﻴاشت‪ ３‬دوه درﻫﻤﻪ اخﻴستﻞ کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫‪ .٣‬له فقيرانو ＇خه‪ :‬او دا ﻫﻐﻪ ＇ﻮک دي چ‪ ３‬ﻟﻪ دوو سﻮو درﻫﻤﻮ ＇خﻪ کﻤ‪ ３‬پ‪５‬س‪ ３‬ﻟري ﻟﻪ‬ ‫ﻫﻐﻮ ＇خﻪ بﻪ د کال دوﻟس درﻫﻤﻪ د ﻣﻴاشت‪ ３‬ﻳﻮ درﻫﻢ اخﻴستﻞ کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫هغه ＇وک چ‪ ３‬جزيه پرې اي‪＋‬ودل کي‪８‬ي‪ :‬پﻪ اﻫﻞ کتابﻮ‪ ،‬اتش پرستﻮ او د ﻋجﻤﻮ پﻪ بت‬ ‫پرستاﻧﻮ جزﻳﻪ اﻳ‪＋‬ﻮدل کﻴ‪８‬ي‪ .‬د ﻋربﻮ پﻪ بت پرستاﻧﻮ او ﻣرتدﻳﻨﻮ جزﻳﻪ ﻧشتﻪ‪＄ ،‬کﻪ رسﻮل کرﻳﻢ‬ ‫صﻠی اهلل ﻋﻠﻴﻪ وسﻠﻢ د ﻋربﻮ پﻪ ﻣﻨ‪ ＃‬ک‪ ３‬پﻴدا شﻮی‪ ،‬ﻣﻌجزه د دوی پﻪ حﻖ ک‪ ３‬ډﻳره ＊کاره ده‪،‬‬ ‫ﻧﻮد دوی ﻟپاره ﻳا اسﻼم دی او ﻳا تﻮره‪ ،‬ﻣرتد ﻫﻢ ﻫﻤداس‪ ３‬دی ﻟﻪ ﻫداﻳت ＇خﻪ وروستﻪ د دوی‬ ‫ﻟپاره ﻳا اسﻼم دی او ﻳا تﻮره‪.‬‬ ‫په چا جزيه نشته؟ پﻪ ＊‪％‬ﻪ‪ ،‬کﻮچﻨﻲ‪ ،‬ﻣزﻣﻦ ﻧاروغ‪ ،‬ﻓﻘﻴر چ‪ ３‬کار ﻧﻠري او پﻪ ﻫﻐﻪ راﻫب‬ ‫(ﻋبادت کﻮوﻧکﻲ) چ‪－ ３‬ﻮشﻪ ﻧشﻴﻦ وي او ﻟﻪ خﻠکﻮ سره پﻪ ！ﻮﻟﻨﻪ ک‪ ３‬ﻧﻪ اوسﻴ‪８‬ي او د کار وړتﻴا‬

‫‪٢٦٩‬‬

‫ﻧﻠري‪ ،‬جزﻳﻪ ﻧشتﻪ‪＄ ،‬کﻪ جزﻳﻪ د جﻨ‪ ，‬پﻪ بدل واجبﻪ ‪－‬ر‪＄‬ﻴدﻟ‪ ３‬ده او دوی د جﻨ‪ ，‬اﻫﻞ ﻧﻪ‬ ‫دي او ﻧﻪ اﻫﻠﻴت ﻟري‪.‬‬ ‫د يهودو او نصاراوو د عبادت ‪＄‬ايونو جوړول‪ :‬پﻪ دار اﻻسﻼم ک‪ ３‬د ﻳﻬﻮدو او ﻧصاراوو د ﻧﻮو‬ ‫ﻋبادت خاﻧﻮ جﻮړول جائز ﻧﻪ دي‪＄ ،‬کﻪ رسﻮل اهلل صﻠی اهلل ﻋﻠﻴﻪ وسﻠﻢ ور＇خﻪ ﻣﻨﻌﻪ ک‪７‬ﻳده‪،‬‬ ‫او کﻪ د ﻳﻬﻮدو او ﻧصاراوو پخﻮاﻧ‪ ９‬ﻋبادت خاﻧ‪ ３‬وﻧ‪７‬ﻳدې ﻫﻐﻪ دوباره جﻮړﻳدای شﻲ‪＄ ،‬کﻪ اﻣام‬ ‫دوی تﻪ د ﻫﻐﻮ اجازه ورک‪７‬ﻳده د دې ﻣﻌﻨی داده چ‪ ３‬د بﻴا جﻮړﻳدو ﻋﻬد ﻳ‪ ３‬ورسره ک‪７‬ی دی‪.‬‬ ‫ذمي به له مسلمان سره توپيرلري‪ :‬اﻫﻞ ذﻣﻪ بﻪ ﻟﻪ ﻣسﻠﻤان سره پﻪ جاﻣﻮ‪ ،‬سﻮرﻟ‪ ،９‬زﻳﻨﻮﻧﻮ او‬ ‫خﻮﻟﻴﻮ ک‪ ３‬تﻮپﻴر کﻮي‪ ،‬پﻪ أسﻮﻧﻮ بﻪ ﻧﻪ سپرﻳ‪８‬ي او وسﻠﻪ بﻪ ﻧﻪ ‪－‬ر‪＄‬ﻮي‪ ،‬تر ＇ﻮ ﻳ‪ ３‬ﻳﻮ ﻟﻪ بﻠﻪ تﻮپﻴر‬ ‫راشﻲ او د احکاﻣﻮ او ﻣﻌاﻣﻼتﻮ پﻪ ﻋﻤﻠﻲ کﻮﻟﻮ ک‪ ３‬ورسره ‪６－‬ون راﻣﻨ‪ ＃‬تﻪ ﻧشﻲ‪.‬‬ ‫عهد ماتول‪ :‬کﻪ ﻟﻪ اﻫﻞ ذﻣﻪ وو ＇خﻪ ＇ﻮک ﻟﻪ جزﻳ‪（＇ ３‬ﻪ ډډه وک‪７‬ي‪ ،‬ﻳا ﻣسﻠﻤان ووژﻧﻲ‪ ،‬ﻳا‬ ‫ﻧبﻲ کرﻳﻢ صﻠی اهلل ﻋﻠﻴﻪ وسﻠﻢ تﻪ کﻨ‪％‬ﻠ‪ ３‬وک‪７‬ي او ﻳا ﻟﻪ ﻣسﻠﻤاﻧ‪ ３％＊ ３‬سره زﻧا وک‪７‬ي پﻪ دې‬ ‫ﻋﻬد ﻧﻪ ﻣاتﻴ‪８‬ي‪ .‬ددوی ﻋﻬد ﻫﻠﻪ ﻣاتﻴ‪８‬ي چ‪ ３‬دوی ﻟﻪ دار حرب سره ﻳﻮ ‪＄‬ای شﻲ او ﻳا پﻪ ﻳﻮه‬ ‫‪＄‬ای ﻏﻠبﻪ پﻴدا ک‪７‬ي او بﻴا ﻟﻪ ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ سره ج‪７／‬ه پﻴﻞ ک‪７‬ي‪.‬‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ خپﻠﻮ ﻣﻨ‪％‬ﻮﻧﻮ ک‪ ３‬د خراجﻲ او ﻋشري ‪＄‬ﻤکﻮ تﻮپﻴر او پﻪ جزﻳﻪ او د ﻫﻐ‪３‬‬ ‫پﻪ ډوﻟﻮﻧﻮ ک‪ ３‬سره خبرې او ﻣﻨاﻗشﻪ وک‪７‬ي‪.‬‬

‫‪ .۱‬خراجﻲ او ﻋشرې ‪＄‬ﻤک‪ ３‬کﻮﻣﻲ دي؟‬

‫‪٢٧٠‬‬

‫‪ .۲‬د ﻣ‪７‬و ‪＄‬ﻤکﻮ راژوﻧدې کﻮل ＇ﻪ حکﻢ ﻟري؟‬ ‫‪ .۳‬جزﻳﻪ ＇ﻪ تﻪ واﻳﻲ او ډوﻟﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬کﻮم دي؟‬ ‫‪ .۴‬پﻪ کﻮﻣﻮ کساﻧﻮ جزﻳﻪ ﻧشتﻪ؟‬ ‫‪ .۵‬د اﻫﻞ ذﻣﻪ وو ﻋﻬد ＇ﻪ وخت ﻣاتﻴ‪８‬ي؟‬

‫د جزﻳ‪ ３‬تﻌرﻳﻒ او د ﻫﻐ‪ ３‬ډوﻟﻮﻧﻪ پﻪ خپﻠﻮ کتابچﻮ ک‪ ３‬وﻟﻴکئ‪.‬‬

‫‪٢٧١‬‬

‫دري ＇لﻮﻳ‪＋‬تﻢ لﻮست‬

‫د ﻣرتداﻧﻮ او باغﻴاﻧﻮ د احکاﻣﻮ بﻴان‬ ‫ﻟﻪ اسﻼم ＇خﻪ کﻔر تﻪ ‪－‬ر‪＄‬ﻴدل او ﻣرتد کﻴدل او د اﻣام پﻪ ﻣﻘابﻞ ک‪ ３‬بﻐاوت کﻮل ډﻳره ﻟﻮﻳﻪ ‪－‬ﻨاه‬ ‫ده‪ ،‬اسﻼﻣﻲ ﻓﻘﻬﻪ پﻪ دې اړه ‪＄‬اﻧ‪７／‬ي احکام ﻟري‪ ،‬پﻪ دې درس ک‪ ３‬پﻪ ﻫﻤدﻏﻮ احکاﻣﻮ بحث‬ ‫کﻮو‪.‬‬

‫‪٢٧٢‬‬

‫ژباړه‬ ‫(‪ )۱‬کﻪ ﻣسﻠﻤان ﻟﻪ اسﻼم ＇خﻪ ﻣرتد شﻮ‪ ،‬اسﻼم دې ورتﻪ وړاﻧدې شﻲ (اسﻼم تﻪ دې راوبﻠﻞ‬ ‫شﻲ)‪ ،‬کﻪ ＇ﻪ شبﻬﻪ ﻳ‪ ３‬وه ﻫﻐﻪ دې ﻟﻴرې ک‪７‬ای شﻲ او تر درﻳﻮ ور‪＄‬ﻮ بﻪ بﻨدي ک‪７‬ای شﻲ‪ ،‬کﻪ ﻳ‪３‬‬ ‫اسﻼم ﻗبﻮل ک‪ ７‬ﻧﻮ ＊ﻪ ده او کﻪ ﻧﻪ ﻧﻮ ودې وژل شﻲ کﻪ چا ﻫﻐﻪ ﻣخک‪ ３‬ﻟﻪ دې چ‪ ３‬اسﻼم ورتﻪ‬ ‫وړاﻧدې شﻲ ﻗتﻞ ک‪ ７‬دا کار ﻣکروه دی او پﻪ ﻗاتﻞ کﻮم شی (جزا) ﻧشتﻪ‪.‬‬

‫‪٢٧٣‬‬

‫(‪ )۲‬ﻣرتده ＊‪％‬ﻪ بﻪ ﻧﻪ وژل کﻴ‪８‬ي بﻠک‪ ３‬بﻨدۍ کﻴ‪８‬ي بﻪ تر دې چ‪ ３‬اسﻼم ﻗبﻮل ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫(‪ )۳‬د ﻣرتد ﻣﻠکﻴت د ده ﻟﻪ ﻣاﻟﻮﻧﻮ ＇خﻪ د ده د ﻣرتد کﻴدو ﻟﻪ اﻣﻠﻪ زائﻞ کﻴ‪８‬ي پﻪ ﻣﻮﻗﻮف زوال‬ ‫سره‪ ،‬کﻪ اسﻼم ﻳ‪ ３‬راوړ خپﻞ حال تﻪ بﻪ راو‪－‬ر‪＄‬ﻲ(د خپﻞ ﻣال ﻣاﻟک بﻪ شﻲ) او کﻪ پﻪ ردت‬ ‫ک‪ ３‬ﻣ‪ ７‬شﻮ ﻳا ووژل شﻮ‪ ،‬ﻧﻮ د ده ﻫﻐﻪ ‪＂－‬ﻪ بﻪ چ‪ ３‬د اسﻼم پﻪ حال ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ک‪７‬ې وه‪ ،‬د ده ﻣسﻠﻤاﻧﻮ‬ ‫وارثاﻧﻮ تﻪ ﻧﻘﻞ شﻲ او کﻮﻣﻪ ‪＂－‬ﻪ چ‪ ３‬د ارتداد پﻪ حال ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬ک‪７‬ې وه ﻫﻐﻪ ﻓئ (ﻏﻨﻴﻤت) ده‪،‬‬ ‫کﻪ ﻣرتد ﻟﻪ دار حرب سره ﻳﻮ ‪＄‬ای شﻮ او حاکﻢ(چارواکﻲ) د ده پﻪ تﻠﻮ حکﻢ وک‪ ،７‬ﻧﻮ د ده‬ ‫ﻣدبر(ﻣرﻳﻴﻮﻧﻪ) او د ده د اوﻻدوﻧﻮ ﻣﻴﻨدې بﻪ أزادې شﻲ او پﻪ ده چ‪ ３‬کﻮم د ﻧﻴ＂‪ ３‬پﻮروﻧﻪ دي ﻫﻐﻪ‬ ‫بﻪ ﻓﻮري شﻲ (ﻧﻴ＂ﻪ بﻪ ﻳﻲ ختﻤﻪ او سﻤد ﻻسﻪ ورکﻮل بﻪ ﻳ‪ ３‬ﻻزﻣ‪ ３‬شﻲ)‪.‬‬ ‫(‪ )۴‬او ده چ‪＇ ３‬ﻪ د اسﻼم پﻪ حال ک‪＂－ ３‬ﻠﻲ دي‪ ،‬ﻫﻐﻪ بﻪ د ده ﻣسﻠﻤاﻧﻮ وارثاﻧﻮ تﻪ ﻧﻘﻞ (ورک‪)７‬‬ ‫شﻲ‪ ،‬پﻪ ده چ‪ ３‬کﻮم پﻮروﻧﻪ د اسﻼم پﻪ حال ک‪ ３‬ﻻزم شﻮي‪ ،‬ﻫﻐﻪ بﻪ ﻟﻪ ﻫﻐ‪＇ ３＂－ ３‬خﻪ اداء‬ ‫کﻴ‪８‬ي چ‪ ３‬د اسﻼم پﻪ حال ک‪ ３‬ﻳ‪＂－ ３‬ﻠ‪ ３‬ده او ﻫﻐﻪ پﻮروﻧﻪ چ‪ ３‬د ردت پﻪ حال ک‪ ３‬ورباﻧدې ﻻزم‬ ‫شﻮي دي‪ ،‬ﻫﻐﻪ بﻪ د ردت د حال ﻟﻪ ‪＇ ３＂－‬خﻪ اداء کﻴ‪８‬ي او ﻫﻐﻪ ＇ﻪ چ‪ ３‬ده خرڅ ک‪７‬ي ﻳا ﻳ‪３‬‬ ‫اخﻴست‪ ３‬او ﻳا ﻳ‪ ３‬پﻪ خپﻠﻮ ﻣاﻟﻮﻧﻮ ک‪ ３‬د ردت پﻪ حال ک‪ ３‬تصرف ک‪７‬ی‪ ،‬ﻫﻐﻪ بﻪ ﻣﻮﻗﻮف وي‪ ،‬کﻪ‬ ‫ﻣسﻠﻤان شﻮ ﻧﻮ دده ！ﻮل ت‪７‬وﻧﻮﻧﻪ بﻪ صحﻴح شﻲ او کﻪ ﻣ‪ ７‬شﻮ‪ ،‬ﻳا ﻗتﻞ شﻮ ﻳا ﻟﻪ دار حرب سره ﻳﻮ‬ ‫‪＄‬ای شﻮ ！ﻮل باطﻞ و‪－‬ر‪＄‬ﻴدل‪.‬‬ ‫(‪ )۵‬کﻠﻪ چ‪ ３‬ﻣرتد وروستﻪ ﻟﻪ دې چ‪ ３‬ﻗاضﻲ ورباﻧدې دارحرب تﻪ د ﻧﻨﻮتﻠﻮ حکﻢ ک‪７‬ى وي‪،‬‬ ‫دار اﻻسﻼم تﻪ ﻣسﻠﻤان شﻮی راو‪－‬ر‪＄‬ﻲ‪ ،‬ﻧﻮ خپﻞ ﻫﻐﻪ بﻌﻴﻨﻪ ﻣاﻟﻮﻧﻪ چ‪ ３‬د ورثﻪ وو پﻪ ﻻس ک‪３‬‬ ‫ﻳ‪ ３‬پﻴدا ک‪７‬ي‪ ،‬ور＇خﻪ واخﻠﻲ‪.‬‬ ‫(‪ )۶‬کﻪ ﻣرتده ＊‪％‬ﻪ د خپﻞ ردت پﻪ حال ک‪ ３‬پﻪ خپﻞ ﻣال ک‪ ３‬تصرف کﻮي تصرف ﻳ‪ ３‬جائز‬ ‫دی‪.‬‬ ‫(‪ )۷‬د ﻧصاراوو د بﻨﻲ ت ِ ٌﻐﻠَب ﻟﻪ ﻣاﻟﻮﻧﻮ ＇خﻪ بﻪ د ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ پﻪ ﻧسبت دوه چﻨده زکات اخﻴستﻞ‬ ‫کﻴ‪８‬ي‪ ،‬د دوی ﻟﻪ ＊‪％‬ﻮ ＇خﻪ بﻪ ﻫﻢ اخﻴستﻞ کﻴ‪８‬ي او ﻟﻪ کﻮچﻨﻴاﻧﻮ ＇خﻪ بﻪ ﻳ‪ ３‬ﻧﻪ اخﻴستﻞ‬

‫‪٢٧٤‬‬

‫کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫(‪ )۸‬او اﻣام چ‪ ،３‬د بﻨﻲ تِﻐﻠب د خراج ﻟﻪ ﻣاﻟﻮﻧﻮ‪ ،‬ﻟﻪ ﻫﻐﻮ تحﻔﻮ چ‪ ３‬اﻫﻞ حرب اﻣام تﻪ ﻫدﻳﻪ‬ ‫ک‪７‬ي او ﻟﻪ جزﻳ‪＇ ３‬خﻪ ＇ﻪ (ﻣاﻟﻮﻧﻪ) جﻤﻊ ک‪７‬ي ﻫﻐﻪ بﻪ د ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ پﻪ ﻣصﻠحتﻮﻧﻮ ک‪ ３‬ﻟ‪／‬ﻮي‪،‬‬ ‫سرحدوﻧﻪ بﻪ ورباﻧدې بﻨدوي‪ ،‬پﻠچکﻮﻧﻪ او پﻠﻮﻧﻪ بﻪ ورباﻧدې جﻮړوي‪ ،‬ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ ﻗاضﻴاﻧﻮ‪ ،‬کار‬ ‫کﻮوﻧکﻮ او ﻋاﻟﻤاﻧﻮ تﻪ بﻪ ترې دوﻣره ＇ﻪ ورکﻮي چ‪ ３‬دوی تﻪ کﻔاﻳت وک‪７‬ي‪ ،‬ﻏازﻳاﻧﻮ او ددوی‬ ‫اوﻻدوﻧﻮ تﻪ بﻪ ترې ﻣﻌاش (تﻨخﻮا) ﻫﻢ ورکﻮي‪.‬‬ ‫(‪ )٩‬د باغيانو باب‬

‫(‪ )۱۰‬کﻠﻪ چ‪ ３‬د ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ ﻳﻮ ﻗﻮم پﻪ ﻳﻮ ＊ار ﻏﻠبﻪ (تسﻠط) پﻴدا ک‪７‬ي او د اﻣام ﻟﻪ اطاﻋتﻪ بﻬر شﻲ‪،‬‬ ‫ﻧﻮ جﻤاﻋت تﻪ د ب‪５‬رتﻪ راگر‪５＄‬دو بﻠﻨﻪ دې ورک‪７‬ي‪ ،‬د دوی شبﻬ‪ ３‬دې ﻟﻴري ک‪７‬ي او ﻟﻪ دوی سره‬ ‫دې ج‪７／‬ه ﻧﻪ پﻴﻠﻮي تر ＇ﻮ چ‪ ３‬دوي ﻳ‪ ３‬پﻴﻞ ک‪７‬ي‪ ،‬کﻪ دوی پﻴﻞ وک‪ ،７‬ﻧﻮ ﻣﻮږ بﻪ ورسره ج‪７／‬ه‬ ‫کﻮو‪ ،‬تر ＇ﻮ چ‪ ３‬د دوی ډﻟﻪ تﻴتﻪ شﻲ‪ ،‬کﻪ د دوی ﻧﻮر ﻣﻠ‪／‬ري(ډﻟﻪ) وه‪ ،‬ﻧﻮ د دوی زخﻤﻴان بﻪ‬ ‫وﻧﻴسﻲ او د دوي پﻪ شا ت‪＋‬تﻴدﻟﻮ پس‪ ３‬بﻪ ﻟ＂ﻮن وک‪７‬ي‪ ،‬کﻪ ﻳ‪ ３‬ﻧﻮر ﻣﻠ‪／‬ري (ډﻟﻪ) ﻧﻪ وه ﻧﻮ زخﻤﻴان‬ ‫بﻪ ﻳ‪ ３‬ﻧﻪ ﻧﻴسﻲ او د دوي پﻪ ت‪＋‬تﻴدﻟﻮ پس‪ ３‬بﻪ ﻟ＂ﻮن ﻧﻪ کﻮي او ﻧﻪ بﻪ د دوی اوﻻدوﻧﻪ بﻨدﻳاﻧﻮي او‬ ‫ﻧﻪ بﻪ ﻳ‪ ３‬ﻣاﻟﻮﻧﻪ تﻘسﻴﻤﻮي‪.‬‬ ‫(‪ )۱۱‬او دا باک ﻧﻪ ﻟري چ‪ ３‬د دوی پﻪ وسﻠﻪ جﻨ‪ ，‬وک‪７‬ي‪ ،‬کﻪ ﻣسﻠﻤاﻧان ﻫﻐ‪ ３‬تﻪ اړ شﻮل‪ ،‬اﻣام‬ ‫بﻪ ددوی ﻣاﻟﻮﻧﻪ بﻨد ک‪７‬ي‪ ،‬ﻧﻪ بﻪ ﻳ‪ ３‬دوی تﻪ ورکﻮي او ﻧﻪ بﻪ ﻳ‪ ３‬وﻳشﻲ تر ＇ﻮ چ‪ ３‬تﻮبﻪ وک‪７‬ي(کﻪ‬ ‫ﻳ‪ ３‬تﻮبﻪ وک‪７‬ه) ﻧﻮ بﻴا بﻪ ﻳ‪ ３‬بﻴرتﻪ ورکﻮي‪.‬‬ ‫(‪ )۱۲‬او با ﻏﻴاﻧﻮ چ‪ ３‬د خراج او ﻋشر ＇ﻪ (ﻣاﻟﻮﻧﻪ) ﻻس تﻪ راوړي وي ﻟﻪ ﻫﻐﻮ ＊اروﻧﻮ چ‪ ３‬ﻏﻠبﻪ‬ ‫ﻳ‪ ３‬ورباﻧدې پﻴدا ک‪７‬ې وه‪ ،‬اﻣام بﻪ ﻫﻐﻪ دوباره ﻧﻪ ور＇خﻪ اخﻠﻲ‪ ،‬کﻪ دوی (باﻏﻴاﻧﻮ) پﻪ صحﻴح‬ ‫‪＄‬ای ک‪ ３‬ﻣصرف ک‪７‬ي وو‪ ،‬د ﻣاﻟﻮﻧﻮ ﻟﻪ خاوﻧداﻧﻮ ＇خﻪ کﻔاﻳت کﻮي(ﻏاړې ﻳ‪ ３‬خﻼصﻴ‪８‬ي)‪ ،‬او‬ ‫کﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ صحﻴح ‪＄‬ای ک‪ ３‬ﻧﻪ وي ﻟ‪／‬ﻮﻟﻲ‪ ،‬د دې خﻠکﻮ ﻣﻌاﻣﻠﻪ د دوی او د اهلل تر ﻣﻴﻨ‪ ＃‬ده‪ ،‬ﻧﻮ‬ ‫دﻳاﻧتا ورباﻧدې واجب ده چ‪ ３‬دوباره ﻳ‪ ３‬ورک‪７‬ي‪.‬‬

‫‪٢٧٥‬‬

‫شرحﻪ‬ ‫د ردت او مرتد تعريف‬

‫ردت پﻪ ﻟﻐت ک‪ ３‬ﻟﻪ ﻳﻮ شﻲ ＇خﻪ بﻴرتﻪ ‪－‬ر‪＄‬ﻴدﻟﻮ تﻪ واﻳﻲ‪ .‬او د شرﻳﻌت پﻪ اصطﻼح ک‪ :３‬ﻟﻪ‬ ‫اسﻼم ＇خﻪ کﻔر تﻪ ‪－‬ر‪＄‬ﻴدل ردت بﻠﻞ ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫مرتد‪ :‬د پﻮرتﻨﻲ تﻌرﻳﻒ ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬ﻫﻐﻪ ＇ﻮک دی چ‪ ３‬ﻟﻪ اسﻼم ＇خﻪ کﻔر تﻪ و‪－‬ر‪＄‬ﻲ‪ ،‬ﻟکﻪ چ‪３‬‬ ‫د خاﻟﻖ ﻟﻪ وجﻮد ﻳا ﻟﻪ رسﻮﻻﻧﻮ ＇خﻪ ﻣﻨکر شﻲ‪ ،‬ﻳا حرام حﻼل وبﻮﻟﻲ‪ ،‬ﻟکﻪ زﻧا‪ ،‬ﻟﻮاطت او‬ ‫شراب خﻮړل او ﻳا حﻼل حرام و‪２－‬ﻲ‪ ،‬ﻟکﻪ ﻧکاح کﻮل‪ ،‬ﻳا کﻔري ﻋﻤﻞ وک‪７‬ي‪ ،‬ﻟکﻪ پﻪ ﻗصد سره‬ ‫پﻪ چ＂ﻠﻴﻮ ک‪ ３‬د ﻗرأن ﻋظﻴﻢ اﻟشان ﻏﻮر‪＄‬ﻮل‪.‬‬ ‫د مرتد حکم‪ :‬ﻣرتد تﻪ بﻪ ﻗاضﻲ او چارواکﻲ د اسﻼم بﻠﻨﻪ ورک‪７‬ي او کﻪ ＇ﻪ شبﻬﻪ ﻳ‪ ３‬وي ﻫﻐﻪ‬ ‫بﻪ ﻟﻴري ک‪７‬ي‪ ،‬تر درﻳﻮ ور‪＄‬ﻮ پﻮرې بﻪ ﻳ‪ ３‬بﻨدي ک‪７‬ي کﻪ اسﻼم ﻳ‪ ３‬ﻗبﻮل ک‪ ７‬ﻧﻮ ＊ﻪ ده او کﻪ ﻧﻪ‪،‬‬ ‫ﻧﻮ و دې وژل شﻲ‪.‬‬ ‫مرتده ＊‪％‬ه‪ :‬ﻣرتده ＊‪％‬ﻪ بﻪ ﻧﻪ وژل کﻴ‪８‬ي‪ ،‬او تر ﻫﻐ‪ ３‬بﻨدۍ کﻴ‪８‬ي چ‪ ３‬اسﻼم ﻗبﻮل ک‪７‬ي او‬ ‫ﻳا پﻪ خپﻠﻪ ﻣ‪７‬ه شﻲ او ‪＄‬کﻪ ﻧﻪ وژل کﻴ‪８‬ي چ‪ ３‬رسﻮل اهلل صﻠی اهلل ﻋﻠﻴﻪ وسﻠﻢ د ＊‪％‬ﻮ ﻟﻪ وژﻟﻮ‬ ‫＇خﻪ ﻣﻨﻌﻪ ک‪７‬ﻳده‪ ،‬او د حبس طرﻳﻘﻪ ﻳ‪ ３‬داس‪ ３‬ده چ‪ ３‬ﻫره ورځ بﻪ ﻳ‪ ３‬ﻗاضﻲ راوباسﻲ اسﻼم‬ ‫بﻪ ورتﻪ وړاﻧدې کﻮي‪ ،‬کﻪ ﻳ‪ ３‬ﻣﻨﻌﻪ وک‪７‬ه‪ ،‬ﻧﻮ ＇ﻮ درې بﻪ ﻳ‪ ３‬ووﻫﻲ‪ ،‬بﻴا بﻪ اسﻼم ورتﻪ وړاﻧدې‬ ‫ک‪７‬ي کﻪ ﻳ‪ ３‬ﻣﻨﻌﻪ وک‪７‬ه بﻨدي بﻪ ﻳ‪ ３‬ک‪７‬ي‪ ،‬ﻫﻤداس‪ ３‬بﻪ ！ﻮل ﻋﻤر ﻫره ورځ کﻮي تر ＇ﻮ ﻳا اسﻼم‬ ‫راوړي او ﻳا ﻣ‪７‬ه شﻲ‪.‬‬ ‫د مرتد شتمني‪ :‬د ﻣرتد ﻣﻠکﻴت د ﻫﻐﻪ ﻟﻪ خپﻠﻮ ﻣاﻟﻮﻧﻮ ＇خﻪ پﻪ ﻣﻮﻗﻮﻓﻪ تﻮ‪－‬ﻪ ﻟﻪ ﻣﻴﻨ‪％‬ﻪ ‪＄‬ﻲ‪،‬‬ ‫کﻪ بﻴرتﻪ ﻳ‪ ３‬اسﻼم ﻗبﻮل ک‪ ７‬ﻣاﻟﻮﻧﻪ ﻳ‪ ３‬خپﻞ حال تﻪ را‪－‬ر‪＄‬ﻲ‪ ،‬کﻪ د ردت پﻪ حال ک‪ ３‬ﻣ‪ ７‬شﻲ‬ ‫ﻳا ووژل شﻲ ﻧﻮ کﻮم ﻣاﻟﻮﻧﻪ چ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د اسﻼم پﻪ حال ک‪＂－ ３‬ﻠﻲ وو ﻫﻐﻪ د ده ﻣسﻠﻤان وارثاﻧﻮ تﻪ‬ ‫ورکﻮل کﻴ‪８‬ي او کﻮم ﻣاﻟﻮﻧﻪ چ‪ ３‬ﻳ‪ ３‬د ردت پﻪ حال ک‪＂－ ３‬ﻠﻲ وي ﻫﻐﻪ ﻓئ ﻏﻨﻴﻤت دي بﻴت‬

‫‪٢٧٦‬‬

‫اﻟﻤال تﻪ بﻪ ورکﻮل کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫که مرتد له دار حرب سره يو ‪＄‬ای شي‪ :‬کﻪ ﻣرتد دار حرب تﻪ وﻻړ شﻲ او ﻗاضﻲ د ﻫﻐﻪ‬ ‫د ت‪( ，‬د ﻫﻐﻪ پﻪ ارتداد) حکﻢ وک‪７‬ي ﻧﻮ د ده ﻣدبر ﻣرﻳان او د اوﻻدوﻧﻮ ﻣﻴﻨدې ﻳ‪ ３‬أزادﻳ‪８‬ي او‬ ‫ﻣﻴﻌادي (ﻣؤجﻞ) پﻮروﻧﻪ ﻳ‪ ３‬ﻓﻮري کﻴ‪８‬ي(چ‪ ３‬ﻓﻮري بﻪ اداء کﻴ‪８‬ي)‪.‬‬ ‫ﻣرتد چ‪ ３‬د ردت پﻪ وخت ک‪ ３‬د اخﻴستﻠﻮ او خر＇ﻮﻟﻮ ＇ﻪ ت‪７‬وﻧﻮﻧﻪ ک‪７‬ي وي ﻫﻐﻪ ﻣﻮﻗﻮف‬ ‫‪－‬ر‪＄‬ﻲ‪ ،‬کﻪ بﻴرتﻪ ﻣسﻠﻤان شﻮ ﻫﻐﻪ خپﻞ حال تﻪ را‪－‬ر‪＄‬ﻲ او کﻪ ﻣ‪ ７‬شﻮ ﻳا ووژل شﻮ او ﻳا دار حرب‬ ‫تﻪ وﻻړ‪ ،‬ﻫﻐﻪ باطﻞ ‪－‬ر‪＄‬ﻲ‪ .‬خﻮ ﻣرتده ＊‪％‬ﻪ بﻴا داس‪ ３‬ﻧﻪ ده‪ ،‬ﻫﻐﻪ کﻪ پﻪ خپﻞ ﻣال ک‪ ３‬تصرف‬ ‫وک‪７‬ی تصرف ورتﻪ جﻮاز ﻟري‪.‬‬ ‫دار حرب‪ :‬ﻫر ﻫﻐﻪ سﻴﻤﻪ ده چ‪ ３‬ﻫﻠتﻪ اسﻼﻣﻲ شﻌائر ﻧﻪ ﻋﻤﻠﻲ کﻴ‪８‬ي او پﻪ ＊کاره پک‪ ３‬د کﻔر‬ ‫او شرک احکام ﻋﻤﻠﻲ کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫د خراج د مالونو د ل‪／‬ولو ‪＄‬ايونه‪ :‬کﻮم ﻣاﻟﻮﻧﻪ چ‪ ３‬اﻣام ﻳ‪ ،３‬د بﻨ‪ ３‬تﻐﻠب‪( ۱‬ﻟﻪ ﻗبﻴﻠ‪＇ )３‬خﻪ د‬ ‫خراج‪ ،‬د اﻫﻞ حرب ﻟﻪ ﻫداﻳاوو (ډاﻟﻴﻮ) او د جزﻳ‪ ３‬ﻟﻪ ﻻرې ﻻس تﻪ راوړي‪ ،‬ﻫﻐﻪ بﻪ د ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ‬ ‫پﻪ ﻣصاﻟحﻮ ک‪ ３‬ﻣصرﻓﻴ‪８‬ي‪ ،‬سرحدات بﻪ پرې ساتﻞ کﻴ‪８‬ي‪ ،‬پﻠﻮﻧﻪ بﻪ ورباﻧدې جﻮړﻳ‪８‬ي‪ ،‬د‬ ‫ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮﻗاضﻴاﻧﻮ‪ ،‬کار کﻮوﻧکﻮ او ﻋاﻟﻤاﻧﻮ تﻪ بﻪ د دوی د کﻔاﻳت پﻪ اﻧدازه تﻨخﻮا ترې ورکﻮل‬ ‫کﻴ‪８‬ي‪ ،‬ﻫﻤدا شان بﻪ د ﻏازﻳاﻧﻮ او د دوی اوﻻدوﻧﻮ تﻪ ور＇خﻪ ﻣﻌاش ورکﻮل کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫بُ َﻐاة (باﻏﻴان)‪ :‬بُﻐاة د باﻏﻲ جﻤﻊ ده او د ﻓﻘﻬاؤ پﻪ اصطﻼح ک‪ ３‬باﻏﻲ ﻫﻐﻪ ＇ﻮک دی چ‪ ３‬د‬ ‫برحﻖ اﻣام ﻟﻪ اطاﻋت او پﻴروۍ ＇خﻪ پﻪ ﻧاحﻘﻪ وو‪＄‬ﻲ‪.‬‬ ‫د باغيانو حکم‪ :‬کﻪ د ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ کﻮم ﻗﻮم د اﻣام ﻟﻪ اطاﻋت ＇خﻪ وو‪＄‬ﻲ او پﻪ کﻮم ＊ار باﻧدې‬ ‫ﻏﻠبﻪ (تسﻠط) پﻴدا ک‪７‬ي ﻧﻮ اﻣام دې دوی د ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ ﻟﻪ جﻤاﻋت سره ﻳﻮ ‪＄‬ای کﻴدﻟﻮ تﻪ راوبﻮﻟﻲ‪،‬‬ ‫‪ .۱‬بﻨﻲ تﻐﻠب‪ :‬روم تﻪ ﻧژدې د ﻋربﻮ د ﻧصاراوو ﻳﻮ ﻗﻮم و چ‪ ３‬ﻋﻤر ورباﻧدې جزﻳﻪ ﻣﻘرره ک‪７‬ه‪ ،‬ﻧﻮ دوی ووﻳﻞ چ‪３‬‬ ‫ﻣﻮږ ﻳﻮ شﻮکت ﻟروﻧکی ﻗﻮم ﻳﻮ جزﻳﻪ زﻣﻮږ ﻟپاره ﻋار دی‪ ،‬کﻪ ﻏﻮاړې ﻟﻪ ﻣﻮږ ＇خﻪ دوه چﻨده واخﻠﻪ خﻮ د جزﻳ‪３‬‬ ‫ﻧﻮم پرې ﻣﻪ ږده او کﻪ ﻧﻪ ﻣﻮږ بﻪ د روم پﻪ خاوره ک‪ ３‬ستا ﻟﻪ د＊ﻤﻦ سره ﻳﻮ ‪＄‬ای شﻮ‪ ،‬ﻋﻤر ورسره پﻪ صدﻗﻪ او‬ ‫دوه چﻨده ﻣصاﻟحﻪ وک‪７‬ه او ورتﻪ وﻳ‪ ３‬وﻳﻞ دا جزﻳﻪ ده تاسﻮ چ‪ ３‬ﻫر ﻧﻮم ورکﻮۍ ستاسﻮ خﻮ＊ﻪ‪ ،‬دا کار د صحابﻪ‬ ‫کراﻣﻮ پﻪ حضﻮر ک‪ ３‬تر سره شﻮ‪ .‬اﻟجﻮﻫره‪.۱۴۸/۶:‬‬ ‫‪٢٧٧‬‬

‫کﻪ ＇ﻪ شبﻬﻪ ورسره وي‪ ،‬ﻟکﻪ واﻳﻲ چ‪ ３‬پﻪ ﻣﻮږ باﻧدې د ظﻠﻢ ﻟﻪ اﻣﻠﻪ ﻳ‪ ３‬دا کار ک‪７‬ی‪ ،‬ﻧﻮ ﻫﻐﻪ دې‬ ‫ور＇خﻪ ﻟﻴري ک‪７‬ي‪ .‬اﻣام دې پﻪ جﻨ‪ ，‬تر ﻫﻐﻪ پﻴﻞ ﻧﻪ کﻮي‪ ،‬تر ＇ﻮ چ‪ ３‬دوی پﻴﻞ ﻧﻪ وي ک‪７‬ی‪،‬‬ ‫کﻪ ﻳ‪ ３‬ج‪７／‬ه پﻴﻞ ک‪７‬ه‪ ،‬ﻧﻮ بﻴا دې ورسره ج‪７／‬ه وک‪７‬ي تر ＇ﻮ ﻳ‪！ ３‬ﻮﻟی ﻣات او خﻮر ور شﻲ‪.‬‬ ‫که باغيانو تر شا ډله درلوده‪ :‬کﻪ باﻏﻴاﻧﻮ کﻮﻣﻪ ډﻟﻪ ﻟرﻟﻪ چ‪ ３‬دوی پﻨاه وروړﻟﻪ‪ ،‬ﻧﻮ د ﻣات‪ ３‬پﻪ‬ ‫صﻮرت ک‪ ３‬دې د دوي ت‪＋‬تﻴدﻟﻲ وﻟ＂ﻮي تر ＇ﻮ ﻳ‪ ３‬ووژﻧﻲ او ﻳا ﻳ‪ ３‬بﻨدﻳان ک‪７‬ي او د زخﻤﻴاﻧﻮ‬ ‫پﻪ وژﻟﻮ ک‪ ３‬دې تﻠﻮار وک‪７‬ي‪ ،‬او بﻨدﻳان دې ووژﻧﻲ‪ ،‬او کﻪ اﻣام وﻏﻮاړي بﻨدﻳان دې خﻮشﻲ‬ ‫ک‪７‬ي‪ ،‬ﻟکﻪ حضرت ﻋﻠﻲ کرم اهلل وجﻬﻪ چ‪ ３‬بﻪ بﻨدﻳاﻧﻮ تﻪ ﻗسﻢ ورکﻮﻟﻮ ＇ﻮ بﻴا ﻟﻪ باﻏﻴاﻧﻮ سره‬ ‫وﻧﻪ درﻳ‪８‬ي او خﻮشی کﻮل بﻪ ﻳ‪ .３‬او کﻪ ﻳ‪ ３‬ډﻟﻪ ﻧﻪ درﻟﻮده ﻧﻮ بﻴا دې د بﻨدﻳاﻧﻮ پﻪ وژﻟﻮ ک‪ ３‬تﻠﻮار‬ ‫ﻧﻪ کﻮي او ﻧﻪ دې پﻪ ت‪＋‬تﻴدﻟﻮ پس‪ ３‬ﻟ＂ﻮن کﻮي‪＄ ،‬کﻪ بﻴا ور＇خﻪ وﻳره ﻧشتﻪ او ﻧﻪ دې د دوي‬ ‫اوﻻدوﻧﻪ بﻨدﻳاﻧﻮي او ﻧﻪ دې ﻣاﻟﻮﻧﻪ ﻏﻨﻴﻤت اخﻠﻲ او ﻧﻪ دې تﻘسﻴﻤﻮي تر＇ﻮ تﻮبﻪ وباسﻲ ﻧﻮ بﻴا‬ ‫بﻪ ﻳ‪ ３‬بﻴرتﻪ ورک‪７‬ي‪.‬‬ ‫که باغيانو خراج او عشر اخيستی و‪ :‬د ﻏﻠب‪ ３‬پﻪ وخت ک‪ ３‬کﻪ باﻏﻴاﻧﻮ ﻟﻪ خﻠکﻮ ＇خﻪ خراج او‬ ‫ﻳا ﻋشر اخﻴستی و‪ ،‬ﻧﻮ اﻣام دې ﻫﻐﻪ ﻟﻪ خﻠکﻮ ＇خﻪ دوباره ﻧﻪ اخﻠﻲ‪ ،‬کﻪ باﻏﻴاﻧﻮ د دوي اخﻴستی‬ ‫ﻣال پﻪ ‪＄‬ای ﻟ‪／‬ﻮﻟی و‪ ،‬ﻧﻮ ﻟﻪ ﻫﻐﻮ ＇خﻪ بﻪ کﻔاﻳت وک‪７‬ي او کﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ ‪＄‬ای ﻧﻪ ؤﻟ‪／‬ﻮﻟی ﻧﻮ بﻴا دې‬ ‫خﻠک دﻳاﻧتا دوباره دﻏﻪ ﻣال ورک‪７‬ي خﻮ حتﻤﻲ ﻧﻪ دی‪.‬‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ درﻳﻮ ډﻟﻮ ووﻳشﻞ شﻲ او پﻪ خپﻞ ﻣﻨ‪ ＃‬ک‪ ３‬دې د ردت‪ ،‬باﻏﻴاﻧﻮ‪ ،‬او دار حرب‬ ‫ﻣﻮضﻮع و＇ﻴ‪７‬ي‪.‬‬

‫‪٢٧٨‬‬

‫‪ .۱‬د ردت او ﻣرتد تﻌرﻳﻒ وک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ .۲‬د ﻣرتد حکﻢ بﻴان ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ .۳‬د ﻣرتدې ＊‪ ３％‬حکﻢ ＇ﻪ دی؟‬ ‫‪ .۴‬د ﻣرتد ﻟﻪ شتﻤﻨ‪ ９‬سره بﻪ ＇ﻪ کﻴ‪８‬ي؟‬ ‫‪ .۵‬کﻪ ﻣرتد ﻟﻪ دار حرب سره ﻳﻮ ‪＄‬ای شﻲ حکﻢ ﻳ‪＇ ３‬ﻪ دی؟‬ ‫‪ .۶‬دار حرب ＇ﻪ تﻪ واﻳﻲ؟‬ ‫‪ .۷‬د خراج د ﻣاﻟﻮﻧﻮ د ﻣصرف ‪＄‬اﻳﻮﻧﻪ کﻮم دي؟‬ ‫‪ .۸‬بُﻐات تﻌرﻳﻒ ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ .۹‬د باﻏﻴاﻧﻮ حکﻢ ＇ﻪ دی؟‬ ‫‪ .۱۰‬کﻪ باﻏﻴان تر شا ډﻟﻪ او د پﻨاه ‪＄‬ای وﻟري حکﻢ ﻳ‪＇ ３‬ﻪ دی؟‬ ‫‪ .۱۱‬کﻪ باﻏﻴاﻧﻮ ﻟﻪ خﻠکﻮ ＇خﻪ خراج او ﻋشر اخﻴستی وي اﻣام ﻳ‪ ３‬دوباره اخﻴستﻼی شﻲ او‬ ‫کﻪ ﻧﻪ؟‬

‫د خپﻞ استاذ پﻪ ﻣرستﻪ د باﻏﻴاﻧﻮ پﻪ ﻫکﻠﻪ ﻳﻮه ﻣﻘاﻟﻪ وﻟﻴکئ چ‪＇ ３‬ﻮک دي‪.‬‬

‫‪٢٧٩‬‬

‫＇لﻮر ＇لﻮﻳ‪＋‬تﻢ لﻮست‬

‫د ﻣﻨعﻪ شﻮﻳﻮ او ﻣباحﻮ شﻴاﻧﻮ بﻴان‬ ‫‪＄‬ﻴﻨﻲ چارې د شرﻳﻌت ﻟﻪ ﻧظره ﻳا ﻣﻨﻌﻪ دي او ﻳا ﻳ‪ ３‬کﻮل پکار ﻧﻪ دي‪ ،‬ﻳا ﻳﻮ شی ＊‪％‬ﻮ تﻪ روا وي‬ ‫خﻮ ﻧارﻳﻨﻪ و تﻪ روا ﻧﻪ وي‪ ،‬پﻪ دې درس ک‪ ３‬د ﻫﻤدې چارو بﻴان کﻮو‪.‬‬

‫‪٢٨٠‬‬

‫ژباړه‪:‬‬ ‫د منعه شويو او مباحو شيانو بيان‬

‫(‪ )۱‬س‪７‬و تﻪ د ورﻳ‪＋‬ﻤﻮ اﻏﻮستﻞ حﻼل ﻧﻪ دي او ＊‪％‬ﻮ تﻪ حﻼل دي‪ ،‬تکﻴﻪ ورتﻪ وﻫﻞ د اﻣام‬

‫‪٢٨١‬‬

‫ابﻮحﻨﻴﻔﻪ (رحﻤﻪ اهلل) پﻪ ﻧزد باک ﻧﻠري‪ ،‬او صاحبﻴﻨﻮ وﻳﻠﻲ دي چ‪ ３‬تکﻴﻪ وﻫﻞ ورتﻪ ﻣکروه دي‪،‬‬ ‫او د دوی دواړو پﻪ ﻧزد پﻪ جﻨ‪ ，‬ک‪ ３‬د ورﻳ‪＋‬ﻤﻮ او د ورﻳ‪＋‬ﻤﻮ د جاﻣﻮ اﻏﻮستﻞ باک ﻧﻠري او د‬ ‫ﻠح ِﻤ‪ ３‬اﻏﻮستﻞ چ‪ ３‬تار (جارک‪７‬وﻧی) ﻳ‪３‬‬ ‫اﻣام ابﻮحﻨﻴﻔﻪ (رحﻤﻪ اهلل) پﻪ ﻧزد ﻣکروه دي او د ُﻣ َ‬ ‫وبدوﻧی) ﻳ‪ ３‬ﻣاﻟﻮچ (پﻨبﻪ ) ﻳا (د＇اروي) وړۍ وي باک ﻧﻠري‪.‬‬ ‫ورﻳ‪＋‬ﻢ او پﻮښ(اُ ُ‬ ‫(‪ )۲‬س‪７‬و تﻪ روا ﻧﻪ دي چ‪ ３‬پﻪ سرو او سپﻴﻨﻮ زرو سﻴﻨ‪／‬ار وک‪７‬ي‪ ،‬ﻣ‪／‬ر د سپﻴﻨﻮ زرو ‪－‬ﻮت‪ ،３‬کﻤر‬ ‫بﻨد او تﻮري تﻪ د سپﻴﻨﻮ زرو پﻮښ باک ﻧﻪ ﻟري‪ .‬او ＊‪％‬ﻮ تﻪ روا دي چ‪ ３‬پﻪ سرو زرو او سپﻴﻨﻮ زرو‬ ‫سﻴﻨ‪／‬ار وک‪７‬ي‪ .‬او د کﻮچﻨﻲ ﻟپاره ﻣکروه دي چ‪ ３‬سره زر او ورﻳ‪＋‬ﻢ واﻏﻮﻧدي‪.‬‬ ‫(‪ )۳‬د سرو زرو او سپﻴﻨﻮ زرو پﻪ ﻟﻮ＊ﻲ ک‪ ３‬خﻮراک‪＋＇ ،‬اک کﻮل‪ ،‬تﻴﻞ اچﻮل او خﻮشبﻮ(ور＇خﻪ)‬ ‫استﻌﻤاﻟﻮل‪ ،‬س‪７‬و او ＊‪％‬ﻮ دواړو تﻪ روا ﻧﻪ دی‪.‬‬ ‫(‪ )۴‬د شﻴش‪ ،３‬ﻗﻠﻌ‪ ،３‬بﻠﻮرو(ﻳﻮ ډول شﻴشﻪ ده) او ﻋﻘﻴﻘﻮ ﻟﻮ＊ﻲ استﻌﻤال باک ﻧﻠري‪.‬‬ ‫(‪ )۵‬د اﻣام ابﻮحﻨﻴﻔﻪ (رحﻤﻪ اهلل) پﻪ ﻧزد پﻪ سپﻴﻨﻮ زرو پﻮ＊ﻮل شﻮي ﻟﻮ＊ﻲ ک‪＋＇ ３‬اک کﻮل‪ ،‬پﻪ‬ ‫سپﻴﻨﻮ زرو پﻮ＊ﻮل شﻮي زﻳﻦ سپرﻳدل‪ ،‬او پﻪ سپﻴﻨﻮ زرو پﻮ＊ﻮل شﻮي زﻳﻦ او ک＀ باﻧدې کﻴﻨاستﻞ‬ ‫روا دي‪ .‬او د ﻗرأن پﻪ ﻫر ﻟسﻢ اﻳت ﻧ‪＋‬ﻪ او ﻧﻘط‪ ３‬ﻟ‪／‬ﻮل ﻣکروه دي‪.‬‬ ‫(‪ )۶‬د سپﻴﻨﻮ زرو پﻪ اوبﻮ د ﻣصحﻒ(ﻗرأن کرﻳﻢ) ＊اﻳستﻪ کﻮل‪ ،‬د ﻣسجد ﻧﻘش کﻮل او ＊اﻳستﻪ‬ ‫کﻮل باک ﻧﻪ ﻟري‪.‬‬ ‫(‪ )۷‬ﻟﻪ خصﻲ کساﻧﻮ ＇خﻪ کار اخﻴستﻞ ﻣکروه دي او د ＇اروﻳﻮ خصﻲ کﻮل او پﻪ اسپﻮ د ﻧراﻧﻮ‬ ‫خرو اچﻮل باک ﻧﻪ ﻟري‪ ،‬پﻪ ﻫدﻳﻪ او اذن ک‪ ３‬د ﻏﻼم (ﻣرﻳ‪ )３‬او کﻮچﻨﻲ خبره ﻗبﻠﻮل روا دي‪.‬‬ ‫(‪ )۸‬پﻪ ﻣﻌاﻣﻼتﻮ ک‪ ３‬د ﻓاسﻖ خبره ﻗبﻠﻴ‪８‬ي او پﻪ دﻳاﻧاتﻮ ک‪ ３‬ﻧﻪ ﻗبﻠﻴ‪８‬ی ﻣ‪／‬ر د ﻋادل شخص‬ ‫خبره‪.‬‬ ‫(‪ )۹‬او روا ﻧﻪ ده چ‪ ３‬س‪７‬ی پردۍ ＊‪ ３％‬تﻪ و‪－‬ﻮري‪ ،‬ﻣ‪／‬ر ﻳﻮازي ﻣخ او دواړه ورﻏﻮو تﻪ‪ ،‬خﻮ کﻪ‬ ‫د شﻬﻮت ﻟﻪ ﻟﻮري پﻪ اﻣﻦ ک‪ ３‬ﻧﻪ و‪ ،‬بﻴا بﻪ ﻳ‪ ３‬ﻣخ تﻪ ﻧﻪ ‪－‬ﻮري‪ ،‬ﻣ‪／‬ر د ضرورت پﻪ وخت ک‪.３‬‬ ‫او ﻗاضﻲ تﻪ روا ده(چ‪ ３‬ورتﻪ و‪－‬ﻮري) کﻪ پﻪ ﻫﻐ‪ ３‬د حکﻢ اراده وک‪７‬ي‪ ،‬او شاﻫد تﻪ کﻠﻪ چ‪ ３‬پﻪ‬

‫‪٢٨٢‬‬

‫ﻫﻐ‪ ３‬د شاﻫدۍ ورکﻮﻟﻮ اراده وک‪７‬ي چ‪ ３‬د ﻫﻐ‪ ３‬ﻣخ تﻪ و‪－‬ﻮري‪ ،‬ا‪－‬ر کﻪ د شﻬﻮت ﻟﻪ پﻠﻮه وﻳره‬ ‫وﻟري‪.‬‬ ‫(‪ )۱۰‬طبﻴب (ډاکتر) تﻪ روا دي چ‪ ３‬د ＊‪ ３％‬د ﻣرض ‪＄‬ای تﻪ و‪－‬ﻮري‪.‬‬ ‫(‪ )۱۱‬س‪７‬ی د س‪７‬ي ！ﻮل بدن تﻪ کتﻠی شﻲ ﻣ‪／‬ر ﻟﻪ ﻧاﻣﻪ ＇خﻪ تر زﻧ‪／‬ﻨﻮﻧﻮ پﻮرې ورتﻪ ﻧشﻲ کتﻠی‪.‬‬ ‫او ＊‪ ３％‬تﻪ روا دي چ‪ ３‬د س‪７‬ي ﻫﻐﻪ ‪＄‬ای تﻪ و‪－‬ﻮري چ‪ ３‬س‪７‬ي ورتﻪ ‪－‬ﻮري‪.‬‬ ‫(‪ )۱۲‬او ＊‪％‬ﻪ د ＊‪ ３％‬ﻫﻐﻪ ‪＄‬ای تﻪ کتﻠی شﻲ چ‪ ３‬ﻳﻮ س‪７‬ی تﻪ روا وي چ‪ ３‬د بﻞ س‪７‬ي ﻫﻐﻪ‬ ‫‪＄‬ای و‪－‬ﻮري‪ .‬او کتﻠی شﻲ س‪７‬ی خپﻠ‪ ３‬ﻫﻐ‪ ３‬وﻳﻨ‪ ３％‬تﻪ چ‪ ３‬ده تﻪ حﻼﻟﻪ وي او د خپﻠ‪３％＊ ３‬‬ ‫ﻓرج تﻪ (ﻫﻢ کتﻠی شﻲ)‪.‬‬ ‫(‪ )۱۳‬او س‪７‬ی د خپﻠﻮ ﻣحارﻣﻮ ﻣخ تﻪ‪ ،‬سر تﻪ‪ ،‬سﻴﻨ‪ ３‬تﻪ‪ ،‬دواړه پﻨ‪６‬ﻳﻮ تﻪ او دواړو ﻣ‪７‬وﻧدوﻧﻮ تﻪ‬ ‫کتﻠی شﻲ او د ﻫﻐﻮی شا‪ ،‬خﻴ＂ﻲ او ورﻧﻮﻧﻮ تﻪ بﻪ ﻧﻪ ‪－‬ﻮري‪ ،‬او باک ﻧﻪ ﻟري چ‪ ３‬ﻫﻐﻪ ‪＄‬اﻳﻮﻧﻪ ﻳ‪３‬‬ ‫ﻣسﻪ ک‪７‬ي چ‪ ３‬د ﻫﻐﻮ کتﻞ ورتﻪ روا دي‪.‬‬ ‫(‪ )۱۴‬خصی س‪７‬ی پردۍ ＊‪ ３％‬تﻪ پﻪ کتﻠﻮ ک‪ ３‬د ساﻟﻢ س‪７‬ی پﻪ شان دی‪.‬‬ ‫(‪ )۱۵‬او ﻟﻪ خپﻠ‪＇ ３％＊ ３‬خﻪ ﻋزل کﻮل د ﻫﻐ‪ ３‬ﻟﻪ اجازې پرتﻪ جﻮاز ﻧﻪ ﻟري‪.‬‬ ‫(‪( )۱۶‬د ‪－‬راﻧ‪ ９‬ﻟپاره) د بﻨ‪ ３‬ادﻣﻮ او ＇اروو د خﻮراک ﻣﻮاد بﻨد ساتﻞ ﻣکروه دي پﻪ داس‪３‬‬ ‫＊اروﻧﻮ ک‪ ３‬چ‪ ３‬پﻪ ﻫﻐﻮ ک‪ ３‬خﻠکﻮ تﻪ ضرر رسﻴ‪８‬ي‪ .‬او چاچ‪ ３‬د خپﻠ‪＄ ３‬ﻤک‪ ３‬ﻏﻠﻪ ﻟﻪ بﻞ ＊ار‬ ‫＇خﻪ راوړه او وې وساتﻠﻪ ﻧﻮ دی ﻣحتکر ﻧﻪ دی‪.‬‬ ‫(‪ )۱۷‬او پاچا تﻪ پﻪ کار ﻧﻪ دي چ‪ ３‬خﻠکﻮ تﻪ ﻧرخ وت‪７‬ي‪.‬‬ ‫(‪ )۱۸‬او د ﻓتﻨ‪ ３‬پﻪ ور‪＄‬ﻮ ک‪ ３‬د وسﻠ‪ ３‬خر＇ﻮل ﻣکروه دي‪ ،‬او پﻪ ﻫﻐﻪ چا د اﻧ‪／‬ﻮرو د شﻴرې‬ ‫خر＇ﻮل باک ﻧﻪ ﻟري چ‪ ３‬دی پﻮﻫﻴ‪８‬ي چ‪ ３‬ﻫﻐﻪ ور＇خﻪ شراب جﻮړوي‪.‬‬ ‫شرحﻪ‬ ‫د وري‪＋‬مو اغوستل‪ :‬د س‪７‬و ﻟپاره د ورﻳ‪＋‬ﻤﻮ اﻏﻮستﻞ کﻪ د ﻫر ډول ﻳا رﻧ‪ ，‬وي روا ﻧﻪ بﻠک‪３‬‬

‫‪٢٨٣‬‬

‫حرام دي کﻪ ﻫﻐﻪ د بدن سره پﻴﻮست وي او کﻪ جﻼ‪ ،‬خﻮ د ＊‪％‬ﻮ ﻟپاره ﻳ‪ ３‬اﻏﻮستﻞ روا دي‪،‬‬ ‫رسﻮل اهلل صﻠی اهلل ﻋﻠﻴﻪ وسﻠﻢ ﻓرﻣاﻳﻲ‪ :‬ورﻳ‪＋‬ﻢ او سره زر زﻣا د اﻣت ＊‪％‬ﻮ تﻪ روا دي او ﻧارﻳﻨﻪ‬ ‫وو ﻟپاره حرام دي‪ ۱.‬د س‪７‬و ﻟپاره د صاحبﻴﻨﻮ پﻪ ﻧزد د ورﻳ‪＋‬ﻤﻮ د جاﻣﻮ اﻏﻮستﻞ ﻳﻮازې د جﻨ‪，‬‬ ‫پﻪ وخت ک‪ ３‬روا دي خﻮ اﻣام صاحب ﻳ‪ ３‬ﻣکروه بﻮﻟﻲ‪.‬‬ ‫وبدوﻧی)‬ ‫لح ِم‪ ３‬اغوستل‪ :‬د ﻫﻐ‪ ３‬جاﻣ‪ ３‬اﻏﻮستﻞ چ‪ ３‬تار (جارک‪７‬وﻧی) ﻳ‪ ３‬ورﻳ‪＋‬ﻢ او پﻮښ (اُ ُ‬ ‫د ُم َ‬ ‫ﻳ‪ ３‬ﻣاﻟﻮچ (پﻨبﻪ ) ﻳا (د ＇اروي) وړۍ وي باک ﻧﻠري‪.‬‬ ‫ﻟﻪ ورﻳ‪＋‬ﻤﻮ ＇خﻪ باﻟ‪＋‬ت جﻮړول او ﻫﻐ‪ ３‬تﻪ تکﻴﻪ کﻮل او ﻓرش ﻳ‪ ３‬ﻏﻮړول د اﻣام ابﻮحﻨﻴﻔﻪ‬ ‫(رحﻤﻪ اهلل) پﻪ ﻧزد جﻮاز ﻟري‪＄ ،‬کﻪ چ‪ ３‬رسﻮل اهلل صﻠی اهلل ﻋﻠﻴﻪ وسﻠﻢ پرې کﻴﻨاستﻠی دی‪،‬‬ ‫خﻮ د صاحبﻴﻨﻮ پﻪ ﻧزد حرام دي‪＄ ،‬کﻪ دا د جبابره وو کار دی‪ ،‬ﻧﻮ ﻣشابﻬت ورسره حرام دی‪.‬‬ ‫وري‪＋‬م‪ :‬ﻫﻐﻪ تاروﻧﻪ دي چ‪ ３‬د ورﻳ‪＋‬ﻤﻮ چﻴﻨجﻲ ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ خپﻠ‪ ３‬خﻮﻟ‪＇ ３‬خﻪ راباسﻲ او بﻴا ور＇خﻪ‬ ‫جاﻣ‪ ３‬جﻮړﻳ‪８‬ي‪.‬‬ ‫د سرو او سپينو زرو استعمالول‪ :‬د ＊‪％‬ﻮ ﻟپاره د سرو او سپﻴﻨﻮ زرو کارول او ورباﻧدې سﻴﻨ‪／‬ار‬ ‫کﻮل روا دي‪ ،‬خﻮ د س‪７‬و ﻟپاره پﻪ ﻫﻴ＆ حال ک‪ ３‬روا ﻧﻪ دي‪.‬‬ ‫د س‪７‬و ﻟپاره ﻳﻮازې د سپﻴﻨﻮ زرو ﻳﻮه ‪－‬ﻮتﻪ‪ ،‬کﻤر بﻨد او د ﻫﻐ‪ ３‬تﻮري استﻌﻤاﻟﻮل روا دي چ‪ ３‬پﻪ‬ ‫سپﻴﻨﻮ زرو ＊اﻳستﻪ شﻮې وي‪.‬‬ ‫د سرو او سپينو زرو لو＊ي‪ :‬س‪７‬و او ＊‪％‬ﻮ دواړو تﻪ د سرو او سپﻴﻨﻮ زرو پﻪ ﻟﻮ＊ﻮ ک‪ ３‬خﻮراک‪،‬‬ ‫＇‪＋‬اک‪ ،‬تﻴﻞ او خﻮشبﻮ(ور＇خﻪ) استﻌﻤاﻟﻮل روا ﻧﻪ دي‪＄ ،‬کﻪ رسﻮل اهلل صﻠی اهلل ﻋﻠﻴﻪ وسﻠﻢ‬ ‫ور＇خﻪ ﻣﻨﻊ ک‪７‬ﻳده‪.‬‬ ‫د اﻣام ابﻮ حﻨﻴﻔﻪ (رحﻤﻪ اهلل) پﻪ ﻧزد پﻪ سپﻴﻨﻮ زرو ﻣزﻳﻦ او ﻣﻨﻘش شﻮﻳﻮ ﻟﻮ＊ﻮ ک‪＋＇ ３‬اک کﻮل‪،‬‬ ‫ﻫﻤدا شان پﻪ ﻫﻤدا ډول زﻳﻦ او ک＀ باﻧدې کﻴﻨاستﻞ روا دي‪.‬‬ ‫د قران کريم او مسجد ＊ايسته کول‪ :‬د تﻌظﻴﻢ او تشرﻳﻒ ﻟپاره د سپﻴﻨﻮ زرو پﻪ اوبﻮ د‬ ‫صحﻒ(ﻗران کرﻳﻢ) او د ﻣسجد ﻧﻘش کﻮل او ＊اﻳستﻪ کﻮل باک ﻧﻪ ﻟري ＇ﻪ حرج پک‪ ３‬ﻧشتﻪ‪،‬‬ ‫ُﻣ َ‬ ‫‪ .۱‬سﻨﻦ اﻟﻨسائﻲ ‪ -‬بأحﻜام اﻷﻟباﻧﻲ ‪ )۱۶۱ / ۸( -‬ﻣسﻨد أحﻤد بﻦ حﻨبﻞ ‪.)۳۹۲ / ۴( -‬‬ ‫‪٢٨٤‬‬

‫خﻮ ﻧﻪ کﻮل ﻳ‪ ３‬ﻏﻮره دي‪.‬‬ ‫د ﻗران کرﻳﻢ د ﻫر ﻟسﻢ أﻳت پﻪ ﻧ‪＋‬ﻪ کﻮل او ورباﻧدې ！ک‪ ３‬اﻳ‪＋‬ﻮدل ﻣکروه دي‪＄ ،‬کﻪ ﻫر ﻫﻐﻪ‬ ‫شی چ‪ ３‬ﻟﻪ ﻗرأن کرﻳﻢ ＇خﻪ ﻧﻪ وي د ﻫﻐ‪ ３‬کارول روا ﻧﻪ دي‪ ،‬خﻮ ﻣتاخرﻳﻨﻮ ﻓﻘﻬاؤ د ﻋجﻤﻮ‬ ‫ﻟپاره دا کار ＊ﻪ بﻠﻠی دی‪.‬‬

‫‪۱‬‬

‫د فاسق شاهدي‪ :‬پﻪ ﻣﻌاﻣﻼتﻮ ک‪ ３‬د ﻓاسﻖ خبره ﻗبﻠﻴ‪８‬ي کﻪ ﻧر وي او کﻪ ＊‪％‬ﻪ ﻟﻴکﻦ پﻪ دﻳاﻧاتﻮ‬ ‫ک‪ ３‬ﻋداﻟت ضروري دی‪ .‬ﻣﻌاﻣﻼت ﻟکﻪ اخﻴستﻞ خر＇ﻮل‪ ،‬وکاﻟت‪ ،‬ﻣضاربت‪ ،‬تجارت او‬ ‫دﻳاﻧات ﻟکﻪ ﻋبادات‪ ،‬حﻼﻟﻮاﻟی او حراﻣﻮاﻟی او داس‪ ３‬ﻧﻮر‪.‬‬ ‫پردۍ ＊‪ ３％‬ته کتل‪ :‬د پردۍ (ﻏﻴر ﻣحرﻣ‪！ ３％＊ )３‬ﻮل بدن ﻋﻮرت (ستر) دی س‪７‬ی تﻪ روا ﻧﻪ‬ ‫ده چ‪ ３‬پردۍ ＊‪ ３％‬تﻪ و‪－‬ﻮري‪ ،‬ﻳﻮازې ﻣخ او دواړو ورﻏﻮو تﻪ ﻳ‪ ３‬کتﻞ روا دي خﻮ کﻪ د شﻬﻮت‬ ‫ﻟﻪ ﻟﻮري پﻪ اﻣﻦ ک‪ ３‬ﻧﻪ ؤ‪ ،‬بﻴا بﻪ ﻳ‪ ３‬ﻣخ تﻪ ﻫﻢ ﻧﻪ ‪－‬ﻮري‪ ،‬ﻣ‪／‬ر د اړتﻴا پﻪ وخت ک‪.３‬‬ ‫ﻗاضﻲ او شاﻫد تﻪ روا دي چ‪ ３‬د حکﻢ او شاﻫدۍ پﻪ وخت ک‪ ３‬د ﻫﻐ‪ ３‬ﻣخ تﻪ و‪－‬ﻮري‪ ،‬ا‪－‬ر کﻪ د‬ ‫شﻬﻮت ﻟﻪ پﻠﻮه وﻳره ﻫﻢ ﻟري‪ .‬طبﻴب (ډاکتر) تﻪ روا دي چ‪ ３‬د ＊‪ ３％‬د ﻣرض ‪＄‬ای تﻪ و‪－‬ﻮري‪.‬‬ ‫محرمو ＊‪％‬و ته کتل‪ :‬د خپﻠﻮ ذی رحﻢ(ﻣحرﻣﻮ) ＊‪％‬ﻮ ﻣخ‪ ،‬سر‪ ،‬سﻴﻨ‪ ،３‬پﻨ‪６‬ۍ او ﻣ＂ﻮ تﻪ کتﻞ‬ ‫روا دي‪ ،‬شا ‪－‬ﻴ‪６‬ې او ورﻧﻮﻧﻮ تﻪ ﻳ‪ ３‬کتﻞ روا ﻧﻪ دي‪ ،‬او ﻣحرﻣﻪ ＊‪％‬ﻪ ﻫﻐﻪ ده چ‪ ３‬ﻧکاح کﻮل د تﻞ‬ ‫ﻟپاره ورسره حرام وي‪ ،‬کﻪ ﻫﻐﻪ د ﻧسب پﻪ وجﻪ وي او کﻪ پﻪ رضاﻋت سره ﻳا پﻪ ﻣصاﻫرت سره‪،‬‬ ‫ﻣصاﻫرت د ﻧکاح پﻪ وجﻪ سره وي کﻪ د زﻧا پﻪ وجﻪ سره‪.‬‬ ‫خپل‪ ３％＊ ３‬او وين‪ ３％‬ته کتل‪ :‬خپﻠ‪ ３‬ﻫﻐ‪ ３‬وﻳﻨ‪ ３％‬تﻪ کتﻞ چ‪ ３‬ده تﻪ حﻼﻟﻪ وي او ﻫﻤدا‬ ‫شان د خپﻠ‪ ３％＊ ３‬ﻓرج تﻪ کتﻞ روا دي‪.‬‬ ‫س‪７‬ي ته د س‪７‬ي کتل‪ :‬د ﻳﻮ س‪７‬ي ！ﻮل بدن تﻪ د بﻞ س‪７‬ي کتﻞ روا دي‪ ،‬ﻣ‪／‬ر ﻟﻪ ﻧاﻣﻪ ＇خﻪ تر‬ ‫زﻧ‪／‬ﻨﻮﻧﻮ پﻮرې ورتﻪ روا ﻧﻪ دي‪ ،‬دا حصﻪ پﻪ ستر ک‪ ３‬داخﻠﻪ ده‪ .‬او ＊‪ ３％‬تﻪ روا دي چ‪ ３‬د س‪７‬ي‬ ‫ﻫﻐﻪ ‪＄‬ای تﻪ و‪－‬ﻮري چ‪ ３‬بﻞ س‪７‬ي تﻪ د ﻫﻐﻪ ‪＄‬ای کتﻞ روا وي‪.‬‬ ‫د ＊‪ ３％‬کتل ＊‪ ３％‬ته‪％＊ :‬ﻪ د ＊‪ ３％‬ﻫﻐﻪ ‪＄‬ای تﻪ کتﻠی شﻲ چ‪ ３‬ﻳﻮ س‪７‬ي تﻪ د بﻞ س‪７‬ي ﻫﻐﻪ‬ ‫‪ .۱‬اﻟجﻮﻫرة اﻟﻨﻴرة ‪.)۱۵۹ / ۶( -‬‬ ‫‪٢٨٥‬‬

‫‪＄‬ای تﻪ کتﻞ روا دي‪.‬‬ ‫عزل‪ ۱:‬ﻟﻪ خپﻠ‪ ３‬وﻳﻨ‪＇ ３％‬خﻪ ﻋزل کﻮل د ﻫﻐ‪ ３‬ﻟﻪ اجازې پرتﻪ جﻮاز ﻟري خﻮ ﻟﻪ خپﻠ‪３％＊ ３‬‬ ‫＇خﻪ د ﻫﻐ‪ ３‬ﻟﻪ اجازې پرتﻪ جﻮاز ﻧﻪ ﻟري‪.‬‬ ‫احتکار‪:‬د اﻧساﻧاﻧﻮ خﻮراکﻲ تﻮﻛ‪ ３‬ﻟکﻪ ﻏﻨﻢ‪ ،‬اوربش‪ ،３‬ورﻳژې او داس‪ ３‬ﻧﻮر او د ＇اروو خﻮراک‪،‬‬ ‫ﻟکﻪ بﻮس وچﻪ ﻳا شﻨﻪ ‪－‬ﻴاه او ﻧﻮر د ‪－‬راﻧﻴدﻟﻮ پﻪ اﻧتظار بﻨد ساتﻞ او ﻧﻪ خر＇ﻮل د اﻣام صاحب پﻪ‬ ‫ﻧزد ﻣکروه تحرﻳﻤﻲ دي‪ ،‬خﻮ دا ﻫﻐﻪ ﻣﻬال چ‪ ３‬د ＊ار د خﻠکﻮ پﻪ دې ک‪ ３‬تاوان وي‪ .‬احتکار پﻪ‬ ‫＇ﻠﻮﻳ‪＋‬تﻮ ﻳا ﻟﻪ ﻫﻐﻮ ＇خﻪ پﻪ زﻳاتﻮ ور‪＄‬ﻮ ساتﻠﻮ ک‪ ３‬دی‪.‬‬ ‫د نرخ مقررول‪ :‬د چارواکﻲ ﻟپاره د ﻧرخ ﻣﻘررول پکار ﻧﻪ دي‪＄ ،‬کﻪ چ‪ ３‬پﻪ حدﻳث شرﻳﻒ ک‪３‬‬ ‫ور＇خﻪ ﻣﻨﻌﻪ شﻮې ده‪ ،‬خﻮ کﻪ ﻏﻠﻪ خر＇ﻮوﻧکﻲ پﻪ ﻗﻴﻤتﻮﻧﻮ ک‪ ３‬ﻟﻪ حد ＇خﻪ زﻳاتﻪ ‪－‬راﻧﻲ شروع‬ ‫ک‪７‬ي‪ ،‬ﻧﻮ بﻴا چارواکی د اﻫﻞ راﻳﻮ پﻪ ﻣشﻮره ﻧرخ ﻣﻘرروﻟی شﻲ‪.‬‬ ‫د وسل‪ ３‬خر＇ول‪ :‬د ﻓتﻨ‪ ３‬پﻪ ور‪＄‬ﻮ ک‪ ３‬د داس‪ ３‬س‪７‬ي پﻪ ﻻس وسﻠﻪ خر＇ﻮل ﻣکروه دي چ‪３‬‬ ‫ﻫﻐﻪ د اﻫﻞ ﻓتﻨﻪ وو ＇خﻪ وي‪ ،‬ﻟکﻪ خﻮارج‪ ،‬باﻏی او ﻧﻮر‪＄ ،‬کﻪ دا پخپﻞ ﻻس د خپﻠﻮ پ‪＋‬ﻮ‬ ‫وﻫﻞ دي‪.‬‬ ‫د اﻧ‪／‬ﻮرو د شﻴرې حکﻢ د ﻏﻴر ﻣسﻠﻤﻮ پﻪ اړه دی‪ ،‬اوس چ‪ ３‬ﻧا ﻣسﻠﻤان ﻟﻪ ﻫﻐ‪＇ ３‬خﻪ شراب‬ ‫جﻮړوي دا د ﻫﻐﻮی ﻋﻤﻞ دی او د شﻴرې ﻋﻴﻦ حرام ﻧﻪ دی‪.‬‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پخپﻠﻮ ﻣﻨ‪％‬ﻮﻧﻮ ک‪ ３‬پردﻳﻮ ＊‪％‬ﻮ‪ ،‬ﻣحرﻣﻮ ＊‪％‬ﻮ او خپﻠﻮ ＊‪％‬ﻮ تﻪ د کتﻠﻮ احکام‬ ‫بﻴان ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪ .۱‬د ﻋزل ﻣﻌﻨا دا ده چ‪ ３‬س‪７‬ی ﻟﻪ خپﻠ‪ ３％＊ ３‬سره کﻮر واﻟی کﻮي او د اﻧزال پﻪ وخت ک‪ ３‬خپﻞ د شرم اﻧدام‬ ‫د ﻫﻐ‪ ３‬د شرم ﻟﻪ ‪＄‬ای ＇خﻪ را وباسﻲ او د ﻓرج دباﻧدې اﻧزال وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫‪٢٨٦‬‬

‫‪ .۱‬د ورﻳ‪＋‬ﻤﻮ د اﻏﻮستﻠﻮ حکﻢ ＇ﻪ دی؟‬ ‫‪ .۲‬د سرو او سپﻴﻨﻮ زرو استﻌﻤاﻟﻮل ＇ﻪ حکﻢ ﻟري؟‬ ‫‪ .۳‬د سرو او سپﻴﻨﻮ زرو ﻟﻮ＊ﻲ کارول ＇ﻪ حکﻢ ﻟري؟‬ ‫‪ .۴‬د ﻓاسﻖ شاﻫدي پﻪ کﻮﻣﻮ چارو ک‪ ３‬ﻗبﻠﻴ‪８‬ي؟‬ ‫‪ .۵‬پردۍ ＊‪ ３％‬تﻪ کتﻞ ＇ﻪ حکﻢ ﻟري؟‬ ‫‪ .۶‬ﻣحرﻣﻮ ＊‪％‬ﻮ تﻪ کتﻞ ＇ﻪ حکﻢ ﻟري؟‬ ‫‪ .۷‬خپﻠ‪ ３％＊ ３‬او وﻳﻨ‪ ３％‬تﻪ د کتﻠﻮ حکﻢ بﻴان ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ .۸‬س‪７‬ي تﻪ د س‪７‬ي د کتﻠﻮ حکﻢ بﻴان ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ ３％＊ .۹‬تﻪ د ＊‪ ３％‬د کتﻠﻮ حکﻢ بﻴان ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ .۱۰‬احتکار تﻌرﻳﻒ ک‪７‬ي او حکﻢ ﻳ‪＇ ３‬ﻪ دی؟‬ ‫‪ .۱۱‬اﻳا ﻧرخ ﻣﻘررول روا دي؟‬ ‫‪＇ .۱۲‬ﻪ وخت د وسﻠ‪ ３‬خر＇ﻮل پﻪ کار ﻧﻪ دي؟‬

‫د ورﻳ‪＋‬ﻤﻮ د احکاﻣﻮ پﻪ ﻫکﻠﻪ ﻳﻮه ﻣﻘاﻟﻪ وﻟﻴکئ‪.‬‬

‫‪٢٨٧‬‬

‫پﻨ‪％‬ﻪ ＇لﻮﻳ‪＋‬تﻢ لﻮست‬

‫د وصﻴت حکﻤﻮﻧﻪ (‪)١‬‬ ‫ددې ﻟپاره چ‪ ３‬اﻧسان ﻟﻪ ﻣ‪７‬ﻳﻨ‪ ３‬وروستﻪ ﻫﻢ ‪＄‬ان او ﻫﻢ خﻠکﻮ تﻪ گ＂ﻪ ورسﻮي او اجر ﻻس تﻪ‬ ‫راوړي‪ ،‬اسﻼﻣﻲ شرﻳﻌت‪ ،‬وصﻴت روا گر‪＄‬ﻮﻟﻲ‪ ،‬د ﻫﻐ‪ ３‬ﻟپاره ﻳ‪ ３‬اﻧدازه او اشخاص ！اکﻠی دی‬ ‫پﻪ ﻧﻨﻨﻲ ﻟﻮست ک‪ ３‬د وصﻴت اﻧدازه اشخاص او ‪＄‬ﻴﻨﻲ حکﻤﻮﻧﻪ ﻟﻮﻟﻮ‪:‬‬

‫‪٢٨٨‬‬

‫ژباړه‬ ‫(‪ )۱‬وصﻴت کﻮل واجب ﻧﻪ دي‪ ،‬ﻣستحب دي‪.‬‬ ‫(‪ )۲‬وارث تﻪ وصﻴت کﻮل روا ﻧﻪ دي ﻣگر کﻪ ﻧﻮر وارثان اجازه ورک‪７‬ي‪ ،‬ﻟﻪ در‪４‬ﻤ‪＇ ３‬خﻪ د زﻳات‪３‬‬ ‫(برخ‪ )３‬وصﻴت ﻫﻢ روا ﻧﻪ دی ﻣگر کﻪ وارثان اجازه ورک‪７‬ي‪ .‬ﻗاتﻞ تﻪ وصﻴت روا ﻧﻪ دی‪.‬‬ ‫(‪ )۳‬روا دی چ‪ ３‬ﻣسﻠﻤان کاﻓر تﻪ وصﻴت وک‪７‬ي او کاﻓر ﻳ‪ ３‬ﻣسﻠﻤان تﻪ وک‪７‬ي‪.‬‬

‫‪٢٨٩‬‬

‫(‪ )۴‬د وصﻴت ﻗبﻠﻮل ﻟﻪ ﻣرگﻪ وروستﻪ (ﻣﻌتبر) دي‪ ،‬کﻪ ﻣﻮصی ﻟﻪ وصﻴت پﻪ ژوﻧد ک‪ ３‬ﻗبﻮل ﻳا‬ ‫رد ک‪ ７‬باطﻞ دی‪.‬‬ ‫(‪ )۵‬ﻣستحب دی چ‪ ３‬اﻧسان ﻟﻪ در‪４‬ﻤ‪( ３‬برخ‪＇ )３‬خﻪ ﻟ‪ ８‬وصﻴت وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫(‪ )۶‬کﻪ چا ﻳﻮ س‪７‬ی تﻪ وصﻴت وک‪ ７‬او ﻫﻐﻪ د (وصﻴت کﻮوﻧکﻲ) پﻪ وړاﻧدې ﻗبﻮل ک‪ ،７‬وصﻴت‬ ‫خﻮ د ﻫﻐﻪ پﻪ ﻏﻴاب ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬رد ک‪ ،７‬دا ردول (ﻣﻌتبر) ﻧﻪ دي‪ ،‬کﻪ ﻳ‪ ３‬د ﻫﻐﻪ پﻪ ﻣخ ک‪ ３‬رد ک‪( ７‬رد‬ ‫ﻳ‪ )３‬ﻣﻌتبر دی او وصﻴت باطﻠﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫(‪ )۷‬وصﻴت شﻮی ﻣال پﻪ ﻗبﻠﻮﻟﻮ سره پﻪ ﻣﻠکﻴت ک‪ ３‬داخﻠﻴ‪８‬ي‪ ،‬ﻣگر پﻪ ﻳﻮې ﻣسئﻠ‪ ３‬ک‪ ３‬ﻧﻪ‪،‬‬ ‫ﻫﻐﻪ دا ده چ‪ ３‬وصﻴت کﻮوﻧکی ﻣ‪ ７‬شﻲ‪ ،‬بﻴا ﻣﻮصی ﻟﻪ د وصﻴت ﻟﻪ ﻗبﻠﻮﻟﻮ وړاﻧدې ﻣ‪ ７‬شﻲ‪ ،‬ﻧﻮ‬ ‫وصﻴت شﻮی ﻣال د ﻣﻮصی ﻟﻪ د وارثاﻧﻮ پﻪ ﻣﻠکﻴت ک‪( ３‬ﻟﻪ ﻗبﻠﻮﻟﻮ پرتﻪ) داخﻠﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫(‪ )۸‬کﻪ چا کاﻓر ﻳا ﻓاسﻖ تﻪ وصﻴت وک‪ ،７‬ﻗاضﻲ بﻪ ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ وصﻴت ＇خﻪ وباسﻲ او ﻧﻮر بﻪ (ﻳ‪３‬‬ ‫پﻪ ‪＄‬ای) و！اکﻲ‪.‬‬ ‫(‪ )۹‬کﻪ چا داس‪ ３‬شخص وصﻲ وﻧﻴﻮ چ‪ ３‬د وصﻴت ﻟﻪ تطبﻴﻘﻮﻟﻮ ﻋاجز و‪ ،‬ﻗاضﻲ بﻪ بﻞ ＇ﻮک‬ ‫ورسره ﻣﻞ ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫(‪ )۱۰‬کﻪ چا دوو کساﻧﻮ تﻪ وصﻴت وک‪ ،７‬د اﻣام ابﻮحﻨﻴﻔﻪ او اﻣام ﻣحﻤد پﻪ ﻧظر ﻳﻮه تﻪ روا ﻧﻪ ده‬ ‫چ‪ ３‬د بﻞ پرتﻪ پک‪ ３‬تصرف وک‪７‬ي‪ ،‬ﻣگر ﻣ‪７‬ي تﻪ د کﻔﻦ پﻪ اخﻴستﻠﻮ‪( ،‬جﻨازې) چﻤتﻮ کﻮﻟﻮ‪،‬‬ ‫د کﻮچﻨﻴاﻧﻮ پﻪ خﻮړو او جاﻣﻮ‪ ،‬د ﻣﻌﻴﻨ‪ ３‬ود‪４‬ﻌ‪ ３‬پﻪ سپارﻟﻮ‪ ،‬د پﻮر پﻪ ادا کﻮﻟﻮ‪ ،‬د ﻣﻌﻴﻦ وصﻴت د‬ ‫ﻧاﻓذوﻟﻮ او د ﻣ‪７‬ي ﻟﻪ خﻮا د خصﻮﻣت کﻮﻟﻮ (پﻪ حال ک‪ ３‬تصرف کﻮﻻی شﻲ)‪.‬‬ ‫(‪ )۱۱‬کﻪ چا ﻳﻮ تﻦ تﻪ د خپﻞ ﻣال د در‪４‬ﻤ‪ ３‬برخ‪ ３‬وصﻴت وک‪ ７‬او بﻞ تﻪ ﻳ‪ ３‬ﻫﻢ د در‪４‬ﻤ‪ ３‬برخ‪３‬‬ ‫وصﻴت وک‪ ７‬خﻮ وارثاﻧﻮ اجازه ورﻧک‪７‬ه ﻧﻮ در‪４‬ﻤﻪ برخﻪ بﻪ د دواړو تر ﻣﻨ‪ ＃‬ﻧﻴﻤاﻳﻲ وي‪ ،‬کﻪ ﻳﻮه تﻪ‬ ‫ﻳ‪ ３‬پﻪ در‪４‬ﻤﻪ او بﻞ تﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ شپ‪８‬ﻣﻪ (وصﻴت وک‪ )７‬او وارثاﻧﻮ اجازه ورﻧک‪７‬ه ﻧﻮ در‪４‬ﻤﻪ بﻪ د دوی‬ ‫ترﻣﻨ‪％‬ﻪ درې برخ‪ ３‬شﻲ‪ ،‬کﻪ ﻳﻮه تﻪ ﻳ‪ ３‬د ！ﻮل ﻣال وصﻴت وک‪ ７‬او بﻞ تﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ در‪４‬ﻤﻪ وصﻴت وک‪７‬‬ ‫او وارثاﻧﻮ اجازه ورﻧک‪７‬ه ﻧﻮ د اﻣام ابﻮﻳﻮسﻒ او اﻣام ﻣحﻤد پﻪ ﻧظربﻪ در‪４‬ﻤﻪ د دوی ترﻣﻨ‪＇ ＃‬ﻠﻮر‬

‫‪٢٩٠‬‬

‫برخ‪ ３‬شﻲ‪ ،‬اﻣام ابﻮحﻨﻴﻔﻪ وﻳﻠﻲ‪ :‬در‪４‬ﻤﻪ بﻪ د دوی تر ﻣﻨ‪ ＃‬ﻧﻴﻤاﻳﻲ وي‪.‬‬ ‫(‪ )۱۲‬اﻣام ابﻮحﻨﻴﻔﻪ ﻣﻮصﻲ ﻟﻪ تﻪ ﻟﻪ در‪４‬ﻤ‪ ３‬زﻳاتﻪ برخﻪ ﻧﻪ ورکﻮي ﻣگر پﻪ (ﻣحابات) او (ﻣرسﻠﻮ‬ ‫دراﻫﻤﻮ) ک‪.３‬‬ ‫(‪ )۱۳‬کﻪ چا وصﻴت وک‪ ７‬خﻮ دوﻣره پﻮر ورباﻧدې و چ‪！ ３‬ﻮل ﻣال ﻳ‪ ３‬پک‪ ３‬تﻠﻮ‪ ،‬وصﻴت ﻳ‪ ３‬روا‬ ‫ﻧﻪ دی ﻣگر دا چ‪ ３‬پﻮرورکﻮوﻧکﻲ ورتﻪ پﻮر وب‪＋‬ﻲ‪.‬‬ ‫(‪ )۱۴‬کﻪ چا د زوی برخﻪ وصﻴت ک‪７‬ه‪ ،‬وصﻴت باطﻞ دی‪ ،‬کﻪ د زوی د برخ‪ ３‬پﻪ اﻧدازه ﻳ‪３‬‬ ‫وصﻴت وک‪( ７‬وصﻴت ﻳ‪ )３‬روا دی‪ .‬کﻪ زاﻣﻦ ﻳ‪ ３‬دوه وو ﻣﻮصی ﻟﻪ تﻪ در‪４‬ﻤﻪ ده‪.‬‬ ‫(‪ )۱۵‬چا چ‪ ３‬کﻮم شی وپﻠﻮره او بﻴا ﻳ‪ ３‬ﻣحابات وک‪ ،７‬ﻳا ﻳ‪ ３‬ﻫبﻪ ک‪ ،７‬روا ده‪ ،‬او ﻟﻪ در‪４‬ﻤ‪ ３‬برخ‪３‬‬ ‫＇خﻪ اﻋتبار ﻟري‪ ،‬او د وصﻴتﻮﻧﻮ ﻟﻪ ＇‪＋‬تﻨاﻧﻮ سره بﻪ ﻳ‪ ３‬ضربﻮي‪.‬‬ ‫(‪ )۱۶‬کﻪ چا د خپﻞ ﻣال ＇خﻪ د ﻳﻮ سﻬﻢ وصﻴت وک‪( ،７‬ﻣﻮصی ﻟﻪ) تﻪ د وارثاﻧﻮ تر ！ﻮﻟﻮ کﻢ سﻬﻢ‬ ‫دی ﻣگر کﻪ (برخﻪ ﻳ‪ )３‬ﻟﻪ شپ‪８‬ﻣ‪＇ ３‬خﻪ کﻤﻪ شﻲ‪ ،‬ﻧﻮ شپ‪８‬ﻣﻪ بﻪ پﻮره ورکﻮي‪ ،‬کﻪ د خپﻞ ﻣال د‬ ‫ﻳﻮ جز وصﻴت ﻳ‪ ３‬وک‪ ،７‬وارثاﻧﻮ و تﻪ بﻪ ووﻳﻞ شﻲ‪＇ :‬ﻮﻣره ﻣﻮ چ‪ ３‬خﻮ＊ﻪ وي ورﻳ‪ ３‬ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫شرحﻪ‬ ‫د وصيت تعريف‪ :‬پﻪ وړﻳا ډول د اﻋﻴاﻧﻮ ﻳا ﻣﻨاﻓﻌﻮ ﻫﻐﻪ تﻤﻠﻴک تﻪ واﻳﻲ چ‪ ３‬ﻟﻪ ﻣرگﻪ وروستﻪ‬ ‫ﻋﻤﻠﻲ کﻴ‪８‬ي‪ .‬د وصﻴت اطﻼق پﻪ ﻫﻐﻪ ﻣال ﻫﻢ کﻴ‪８‬ي چ‪ ３‬ﻟﻪ ﻣرگﻪ وروستﻪ ﻣﻮصی ﻟﻪ تﻪ ورکﻮل‬ ‫کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫موصي‪ :‬ﻫﻐﻪ ＇ﻮک چ‪ ３‬بﻞ چا تﻪ د خپﻞ ﻣال وصﻴت کﻮي‪.‬‬ ‫موصی له‪ :‬ﻫﻐﻪ ＇ﻮک چ‪ ３‬د ﻣال اخﻴستﻠﻮ وصﻴت ورتﻪ شﻮی وي‪.‬‬ ‫موصی به‪ :‬ﻫﻐﻪ ﻣال چ‪ ３‬د ورکﻮﻟﻮ وصﻴت ﻳ‪ ３‬شﻮی وي‪.‬‬ ‫وصي‪ :‬ﻫﻐﻪ شخص چ‪ ３‬ﻣﻮصی ﻟﻪ تﻪ د ﻣال سپارل ﻳا د وصﻴت ﻧاﻓذول پﻪ ﻏاړه ﻟري‪.‬‬ ‫د وصيت مشروعيت‪ :‬وصﻴت کﻮل روا دي‪ .‬اهلل پاک د اﻟﻨساء پﻪ سﻮرت ک‪ ３‬د وارثاﻧﻮ د برخﻮ‬

‫‪٢٩١‬‬

‫ﻟﻪ بﻴاﻧﻮﻟﻮ وروستﻪ ﻓرﻣاﻳﻠﻲ چ‪ ３‬دا برخ‪ ３‬بﻪ د وصﻴت او پﻮر ﻟﻪ ادا کﻮﻟﻮ وروستﻪ ورکﻮل کﻴ‪８‬ي‪:‬‬ ‫(اﻟﻨساء‪ )۱۲:‬ژباړه‪ :‬وروستﻪ ﻟﻪ ﻫﻐﻪ وصﻴت ＇خﻪ چ‪３‬‬ ‫وارث تﻪ ﻳﻲ ک‪７‬ای وي او د ﻫﻐﻪ پﻮر ﻟﻪ ادا ＇خﻪ چ‪ ３‬ورباﻧدې وي‪.‬‬ ‫پﻮرتﻨﻰ ﻣبارک آﻳت پﻪ دې دﻻﻟت کﻮي چ‪ ３‬وصﻴت کﻮل روا او وارثاﻧﻮ تﻪ د ﻫﻐﻮی د برخﻮ‬ ‫سپارﻟﻮ وړاﻧدې بﻪ ادا کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫وصﻴت کﻮل د صدﻗ‪ ３‬ورکﻮﻟﻮ پﻪ ＇‪５‬ر دي‪ ،‬صدﻗﻪ ورکﻮل ﻣستحب دي ﻧﻮ وصﻴت کﻮل ﻫﻢ‬ ‫ﻣستحب دي‪ ،‬اﻟبتﻪ د ﻓرضﻲ خﻴراتﻮﻧﻮ وصﻴت کﻮل ﻓرض دي‪.‬‬ ‫د وصيت شرطونه‪ :‬وصﻴت دوه شرطﻮﻧﻪ ﻟري‪:‬‬ ‫‪ -۱‬وصﻴت بﻪ وارث تﻪ ﻧﻪ وي ‪＄‬کﻪ رسﻮل اهلل پﻪ حدﻳث ک‪ ３‬چ‪ ３‬رواﻳت ﻳ‪ ３‬ابﻦ ﻣاجﻪ ک‪７‬ی‬ ‫ﻓرﻣاﻳﻠﻲ‪ :‬ﻻ وصﻴة ﻟﻮارث‪ .‬وارث تﻪ وصﻴت کﻮل ﻧشتﻪ‪.‬‬ ‫‪ -۲‬د وصﻴت اﻧدازه بﻪ د ﻣﻴراث ﻟﻪ در‪４‬ﻤ‪ ３‬برخ‪＇ ３‬خﻪ ﻧﻪ زﻳاتﻴ‪８‬ي‪ .‬د بخاري د رواﻳت ﻟﻪ ﻣخ‪３‬‬ ‫کﻠﻪ چ‪ ３‬سﻌد بﻦ ابﻲ وﻗاص د ！ﻮل ﻣال او ﻧﻴﻢ ﻣال د وصﻴت کﻮﻟﻮ ﻫﻮډ وک‪ ،７‬ﻧﻮ رسﻮل اهلل (صﻠی‬ ‫اهلل ﻋﻠﻴﻪ وسﻠﻢ) ورتﻪ د ！ﻮل ﻣال ﻳا ﻧﻴﻢ ﻣال د وصﻴت کﻮﻟﻮ اجازه ورﻧک‪７‬ه او ورتﻪ ﻳ‪ ３‬ووﻳﻞ‪ :‬اﻟثﻠث‬ ‫و اﻟثﻠث کثﻴر در‪４‬ﻤﻪ برخﻪ! در‪４‬ﻤﻪ برخﻪ زﻳاتﻪ ده‪.‬‬ ‫وارثاﻧﻮ تﻪ او ﻟﻪ در‪４‬ﻤ‪ ３‬برخ‪＇ ３‬خﻪ زﻳات وصﻴت ﻫﻐﻪ ﻣﻬال روا دی چ‪ ３‬د ﻣ‪７‬ي وارثان اجازه‬ ‫وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫پر دوی سرب‪５‬ره خپﻞ ﻗاتﻞ تﻪ ﻫﻢ وصﻴت کﻮل روا ﻧﻪ دي کﻪ ＇ﻪ ﻫﻢ پﻪ خطا سره ﻳ‪ ３‬ﻣﻮرث وژﻟی‬ ‫وي‪ .‬پﻪ سﻨﻦ اﻟبﻴﻬﻘﻲ ک‪ ３‬راﻏﻠﻲ چ‪ ３‬پﻴﻐﻤبر (ﻋﻠﻴﻪ اﻟسﻼم) ﻓرﻣاﻳﻠﻲ‪ :‬ﻟﻴس ﻟﻘاتﻞ وصﻴة‪ .‬ﻗاتﻞ‬ ‫تﻪ وصﻴت کﻮل روا ﻧﻪ دي‪.‬‬ ‫ذمي ته وصيت‪ :‬ﻣسﻠﻤان کﻮﻻی شﻲ چ‪ ３‬ذﻣﻲ کاﻓر تﻪ وصﻴت وک‪７‬ي‪ ،‬ﻫﻤدارﻧگ ذﻣﻲ ﻫﻢ‬ ‫ﻣسﻠﻤان تﻪ وصﻴت کﻮﻻی شﻲ‪＇ .‬رﻧگﻪ چ‪ ３‬د ذﻣ‪ ３‬پﻪ ﻋﻘد سره کاﻓران د ﻣسﻠﻤاﻧاﻧﻮ سره پﻪ‬ ‫ﻣﻌاﻣﻼتﻮ ک‪ ３‬ﻳﻮ شان گر‪＄‬ﻲ او وصﻴت ﻫﻢ ﻳﻮه ﻣﻌاﻣﻠﻪ ده ﻧﻮ د ﻧﻮرو ﻣﻌاﻣﻼتﻮ پﻪ ＇‪５‬ر وصﻴت ﻫﻢ‬

‫‪٢٩٢‬‬

‫د دواړو تر ﻣﻨ‪ ＃‬روا دی‪ .‬ﻫﻤدا راز وصﻴت صدﻗﻪ ده او ذﻣﻲ تﻪ د صدﻗ‪ ３‬ورکﻮل روا دي‪.‬‬ ‫د وصيت د قبلولو وخت‪ :‬وصﻴت ﻳﻮ ﻋﻘد دی‪ ،‬ﻟﻪ دې اﻣﻠﻪ د ﻣﻮصﻲ او ﻣﻮصی ﻟﻪ رضاﻳت او‬ ‫ﻗبﻠﻮل پک‪ ３‬شرط دي‪ .‬د ﻣﻮصی ﻟﻪ ﻗبﻠﻮل ﻫﻐﻪ وخت ﻣﻌتبر دي چ‪ ３‬ﻣﻮصﻲ ﻣ‪ ７‬شﻲ او ﻣﻠکﻴت‬ ‫ور＇خﻪ زائﻞ شﻲ‪ .‬د ﻣﻮصﻲ ﻟﻪ ﻣ‪７‬ﻳﻨ‪ ３‬وړاﻧدې د ﻣﻮصی ﻟﻪ ﻗبﻠﻮل صح‪５‬ح ﻧﻪ دي‪＄ ،‬کﻪ ﻣال‬ ‫ﻻ د ﻣﻮصﻲ ﻟﻪ ﻣﻠکﻴت ＇خﻪ ﻧﻪ دی وتﻠی‪ .‬کﻪ ﻣﻮصی ﻟﻪ د ﻣﻮصﻲ ﻟﻪ ﻣ‪７‬ﻳﻨ‪ ３‬وړاﻧدې وصﻴت‬ ‫ﻗبﻮل ک‪７‬ي پﻪ دې دﻟﻴﻞ صح‪５‬ح ﻧﻪ دی چ‪ ３‬ﻣال د ﻣﻮصﻲ پﻪ ﻣﻠکﻴت ک‪ ３‬داخﻞ دی او د ﻗبﻮل‬ ‫وخت ﻧﻪ دی راﻏﻠی‪.‬‬ ‫وصﻲ کﻮﻻی شﻲ چ‪ ３‬د وصﻴت د ﻧاﻓذوﻟﻮ او تطبﻴﻘﻮﻟﻮ ﻟﻪ دﻧدې اخﻴستﻠﻮ ＇خﻪ د ﻣﻮصﻲ پﻪ‬ ‫ﻣخ ک‪ ３‬اﻧکار وک‪７‬ي‪＄ ،‬کﻪ د وصﻲ دﻧده ﻗبﻠﻮل ﻳﻮ تبرﻋﻲ کار دی او ﻣﻮصﻲ ورباﻧدې ＇ﻮک‬ ‫ﻣجبﻮروﻻی ﻧشﻲ‪ .‬خﻮ کﻪ وصﻲ ﻳﻮ ‪＄‬ﻞ د ﻣﻮصﻲ پﻪ ﻣخ ک‪ ３‬دﻧده ﻗبﻮﻟﻪ ک‪７‬ه بﻴا د ﻫﻐﻪ پﻪ ﻏﻴاب‬ ‫ک‪ ３‬ﻧشﻲ کﻮﻻی چ‪ ３‬ﻟﻪ ﻫﻐ‪ ３‬اﻧکار وک‪７‬ي‪＄ ،‬کﻪ پﻪ دې سره ﻣﻮصﻲ تﻪ زﻳان رسﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫ﻣﻮصی بﻪ د ﻣﻮصی ﻟﻪ پﻪ ﻣﻠکﻴت ک‪ ３‬ﻫﻐﻪ ﻣﻬال داخﻠﻴ‪８‬ي چ‪ ３‬ﻣﻮصی ﻟﻪ وصﻴت ﻗبﻮل ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫ﻟکﻪ چ‪ ３‬وړاﻧدې ﻣﻮ ووﻳﻞ پﻪ وصﻴت ک‪ ３‬د ﻣﻠکﻴت ثابت‪５‬دو ﻟپاره د وصﻴت ﻗبﻠﻮل شرط دی او د‬ ‫ﻣﻴراث پﻪ ＇‪５‬ر ﻧﻪ دی چ‪ ３‬د وارث ﻟﻪ ﻗبﻮل پرتﻪ د ﻫﻐﻪ پﻪ ﻣﻠکﻴت ک‪ ３‬داخﻠﻴ‪８‬ي‪ .‬اﻟبتﻪ ﻳﻮ صﻮرت‬ ‫شتﻪ چ‪ ３‬د ﻣﻮصی ﻟﻪ ﻟﻪ ﻗبﻮل پرتﻪ وصﻴت د ﻫﻐﻪ پﻪ ﻣﻠکﻴت ک‪ ３‬داخﻠﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫د بﻴﻠ‪ ３／‬پﻪ ډول احﻤد وصﻴت وک‪７‬ي چ‪ ３‬زﻣا ﻟﻪ ﻣرگ وروستﻪ بﻪ زﻣا کﻮر د زاﻫد ﻣﻠکﻴت وي‪.‬‬ ‫زاﻫد ﻣخک‪ ３‬ﻟﻪ دې چ‪ ３‬د احﻤد وصﻴت ﻗبﻮل ﻳا رد ک‪７‬ي‪ ،‬احﻤد ﻣ‪ ７‬شﻲ ﻟﻪ ﻫﻐ‪ ３‬وروستﻪ‬ ‫زاﻫد ﻫﻢ ﻣ‪ ７‬شﻲ‪ .‬پﻪ دې صﻮرت ک‪ ３‬د احﻤد کﻮر د زاﻫد ﻟﻪ ﻗبﻠﻮﻟﻮ پرتﻪ د ﻫﻐﻪ د وارثاﻧﻮ پﻪ‬ ‫ﻣﻠکﻴت ک‪ ３‬داخﻠﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫د کافر او فاسق وصي نيول‪ :‬کﻪ ＇ﻮک کاﻓر ﻳا ﻓاسﻖ د خپﻞ وصﻴت د ﻧاﻓذوﻟﻮ ﻟپاره وصﻲ‬ ‫وﻧﻴسﻲ ﻗاضﻲ تﻪ پکار دي چ‪ ３‬ﻧﻮﻣﻮړي کسان ﻟﻪ وصﻴتﻪ ﻟﻴرې ک‪７‬ي او پﻪ ‪＄‬ای ﻳ‪ ３‬ﻣﻨاسب کسان‬ ‫وگﻤاري‪＄ ،‬کﻪ د کاﻓر دﻳﻨﻲ د＊ﻤﻨﻲ او د ﻓاسﻖ اﻟتزام ﻧﻪ کﻮل د دې سبب ک‪５‬دای شﻲ چ‪ ３‬پﻪ‬

‫‪٢٩٣‬‬

‫وصﻴت تطبﻴﻘﻮﻟﻮ ک‪ ３‬خﻴاﻧت وک‪７‬ي‪.‬‬ ‫کﻪ ＇ﻮک د وصﻴت ﻧاﻓذوﻟﻮ ﻟپاره داس‪ ３‬شخص وصﻲ وﻧﻴسﻲ چ‪ ３‬د وصﻴت د تطبﻴﻘﻮﻟﻮ تﻮان ﻧﻪ‬ ‫ﻟري‪ ،‬ﻗاضﻲ بﻪ بﻞ ＇ﻮک ورسره ﻣﻞ کﻮي چ‪ ３‬پﻪ سﻤﻪ تﻮگﻪ وصﻴت تطبﻴﻖ ک‪７‬ي ＇ﻮ د ﻣﻮصی‬ ‫ﻟﻪ او وارثاﻧﻮ حﻖ ضائﻊ ﻧشﻲ‪.‬‬ ‫دوه تنه وصيان نيول‪ :‬کﻪ ＇ﻮک دوه تﻨﻪ د وصﻴاﻧﻮ پﻪ تﻮگﻪ وﻧﻴسﻲ ﻧﻮ د بﻞ پﻪ ﻏﻴاب ک‪ ３‬د‬ ‫ﻣﻮصﻲ پﻪ ﻣال ک‪ ３‬تصرف ﻧشﻲ کﻮﻻی‪ .‬اﻟبتﻪ ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬حاﻻت داس‪ ３‬دي چ‪ ３‬د بﻴ‪７‬ﻧﻴﻮ اجراءاتﻮ‬ ‫ﻏﻮ＊تﻨﻪ کﻮي‪ ،‬پﻪ دې حاﻻتﻮ ک‪ ３‬ﻳﻮ وصﻲ د بﻞ ﻟﻪ ﻣﻮجﻮدﻳت پرتﻪ ﻫﻢ د ﻣﻮصﻲ پﻪ ﻣال ک‪３‬‬ ‫تصرف کﻮﻻی شﻲ‪ .‬د ﻗدوري ﻣﻮﻟﻒ ‪＄‬ﻴﻨ‪＄ ３‬اﻳﻮﻧﻪ داس‪＊ ３‬ﻮدﻟﻲ‪:‬‬ ‫ﻣ‪７‬ي تﻪ کﻔﻦ اخﻴستﻞ‪ ،‬د ﻣ‪７‬ي خ‪＋‬ﻮل‪ ،‬د ﻣ‪７‬ي کﻮچﻨﻴاﻧﻮ تﻪ خﻮاړه او جاﻣ‪ ３‬ورکﻮل‪＇ .‬رﻧگﻪ‬ ‫چ‪ ３‬دا کاروﻧﻪ تر ！ﻮﻟﻮ ضروري دی‪ ،‬ﻧﻮ ﻳﻮ وصﻲ ﻫﻢ کﻮﻻی شﻲ چ‪ ３‬ﻟﻪ بﻞ پرتﻪ ﻳ‪ ３‬ترسره‬ ‫ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫د ﻋﻴﻨﻲ ودﻳﻌ‪ ،３‬ﻋﻴﻨﻲ وصﻴت او د پﻮر ادا کﻮل‪ .‬د ب‪５‬ﻠگ‪ ３‬پﻪ ډول زﻟﻤﻲ وصﻴت وک‪７‬ی چ‪ ３‬زﻣا‬ ‫سﻮر کروﻻ ﻣﻮ！ر د تﻮرﻳاﻟﻲ ودﻳﻌت دی‪ ،‬ﻳا زﻣا ډل ﻟپ ！اپ زﻣا ﻟﻪ ﻣرگﻪ وروستﻪ د ﻫارون ﻣﻠکﻴت‬ ‫دی‪ .‬دا داس‪ ３‬صﻮرتﻮﻧﻪ دي چ‪ ３‬کﻪ ＇‪＋‬تﻦ ﻳ‪ ３‬د ﻣ‪７‬ي ﻟﻪ ﻣال ＇خﻪ پﻪ خپﻞ سر ﻫﻢ واخﻠﻲ د ده‬ ‫حﻖ شﻤ‪５‬رل کﻴ‪８‬ي‪＄ ،‬کﻪ ﻳﻮ وصﻲ ﻫﻢ کﻮﻻی شﻲ چ‪ ３‬ﻟﻪ بﻞ پرتﻪ ﻳ‪ ３‬وسپاري‪.‬‬ ‫د ﻣ‪７‬ي ﻟﻪ خﻮا ﻟﻪ چا سره د دﻋﻮا کﻮﻟﻮ پﻪ صﻮرت ک‪ ３‬ﻫﻢ ﻳﻮ وصﻲ ﻟﻪ بﻞ پرتﻪ دﻋﻮا کﻮﻻی شﻲ‪،‬‬ ‫‪＄‬کﻪ د وکاﻟت پﻪ ＇‪５‬ر پﻪ وصﻴت ک‪ ３‬ﻫﻢ د خصﻮﻣت ﻟپاره ﻳﻮ تﻦ کﻔاﻳت کﻮي او دوو تﻨﻮ تﻪ‬ ‫اړتﻴا ﻧﻪ پ‪＋５‬ﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫له ثلث ＇خه په زيات وصيت‪ :‬کﻪ ﻣ‪７‬ي دوو تﻨﻮ تﻪ پﻪ ﻣال وصﻴت ک‪７‬ی وي او د دواړو وصﻴتﻮﻧﻪ‬ ‫ﻣجﻤﻮﻋﻪ ﻟﻪ ثﻠث ＇خﻪ زﻳاتﻪ شﻲ‪ ،‬دا حاﻟت گ‪ ０‬صﻮرتﻮﻧﻪ ﻟري چ‪ ３‬پﻪ ﻣتﻦ ک‪ ３‬داس‪ ３‬راﻏﻠﻲ‪:‬‬ ‫ﻣ‪７‬ي دوو تﻨﻮ تﻪ پﻪ جﻼ جﻼ تﻮگﻪ د ثﻠث (در‪４‬ﻤ‪ )３‬برخ‪ ３‬وصﻴت ک‪７‬ی وي‪ .‬پﻪ دې صﻮرت ک‪３‬‬ ‫د ！ﻮل وصﻴت جﻤﻊ دوه ثﻠثان (دوه در‪４‬ﻤ‪ )３‬دي او ﻟﻪ در‪４‬ﻤ‪＇ ３‬خﻪ زﻳات وصﻴت شرﻋا َ د تطبﻴﻖ‬

‫‪٢٩٤‬‬

‫وړ ﻧﻪ دی او وارثان ﻫﻢ اجازه ﻧﻪ ک‪７‬ي‪ ،‬ﻧﻮ در‪４‬ﻤﻪ بﻪ د دواړو تر ﻣﻨ‪ ＃‬ﻧﻴﻤﻪ شﻲ‪＄ ،‬کﻪ دواړو تﻪ پﻪ‬ ‫ﻳﻮ ډول وصﻴت شﻮی او پﻪ استحﻘاق ک‪ ３‬سره برابر دي‪.‬‬ ‫ﻣ‪７‬ي ﻳﻮه تﻪ پﻪ شپ‪８‬ﻣ‪ ３‬او بﻞ تﻪ پﻪ در‪４‬ﻤ‪ ３‬وصﻴت ک‪７‬ي وي‪ .‬او وارثان اجازه و ﻧﻪ ک‪７‬ي دﻟتﻪ ﻫﻢ‬ ‫وصﻴت ﻟﻪ در‪４‬ﻤ‪ ３‬برخ‪ ３‬زﻳات شﻮی‪ .‬ﻟﻪ درﻳﻤ‪＇ ３‬خﻪ پﻪ زﻳات ک‪ ３‬د تطبﻴﻖ وړ ﻧﻪ دی‪ ،‬ﻧﻮ ﻫر‬ ‫ﻳﻮ بﻪ د خپﻞ سﻬﻢ ﻣطابﻖ ﻟﻪ در‪４‬ﻤ‪ ３‬برخ‪＇ ３‬خﻪ خپﻞ حﻖ واخﻠﻲ او ﻫﻐﻪ داس‪ ３‬چ‪ ３‬ثﻠث بﻪ پﻪ‬ ‫درې برخﻮ ووﻳشﻲ‪ ،‬د سدس (شپ‪８‬ﻣ‪ )３‬برخ‪＋＇ ３‬تﻦ بﻪ ﻳﻮه او د ثﻠث (درﻳﻤ‪＋＇ )３‬تﻦ بﻪ دوه‬ ‫برخ‪ ３‬واخﻠﻲ ‪＄‬کﻪ ثﻠث د سدس دوه چﻨده دی‪.‬‬ ‫کﻪ ﻣ‪７‬ی د ﻳﻮ تﻦ ﻟپاره پﻪ ！ﻮل ﻣال وصﻴت وک‪７‬ي او بﻞ تﻪ پﻪ در‪４‬ﻤ‪ ３‬برخ‪ ３‬وصﻴت وک‪７‬ي‪ .‬ﻳاران‬ ‫رحﻤﻬﻤا اهلل واﻳﻲ چ‪ ３‬پﻪ حﻘﻴﻘﻲ ډول د وصﻴت تطبﻴﻘﻮل ﻣﻤکﻦ ﻧﻪ دي ‪＄‬کﻪ وصﻴت ﻟﻪ اصﻞ‬ ‫ﻣال ＇خﻪ زﻳات دی ﻧﻮ ﻻر دا ده چ‪ ３‬ﻫر ＇ﻮک د خپﻞ وصﻴت پﻪ تﻨاسب برخﻪ واخﻠﻲ‪ ،‬ﻳﻌﻨ‪３‬‬ ‫کﻪ د ！ﻮل ﻣال د ＇‪＋‬تﻦ برخﻪ درې ثﻠثﻪ وگ‪２‬ﻮ او د ﻳﻮ ثﻠث د ＇‪＋‬تﻦ برخﻪ ﻳﻮ ثﻠث وگ‪２‬ﻮ ﻧﻮ ！ﻮل‬ ‫＇ﻠﻮر کﻴ‪８‬ي‪ .‬پﻪ ＇ﻠﻮرو ک‪ ３‬د برخﻮ پﻪ تﻨاسب درې د ！ﻮل ﻣال د ＇‪＋‬تﻦ کﻴ‪８‬ي او ﻳﻮ د ﻳﻮه ثﻠث‬ ‫د ＇‪＋‬تﻦ کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫اﻣام ابﻮحﻨﻴﻔﻪ رحﻤﻪ اهلل واﻳﻲ‪ :‬چا تﻪ چ‪ ３‬پﻪ ！ﻮل ﻣال وصﻴت شﻮی ﻟﻪ در‪４‬ﻤ‪＇ ３‬خﻪ زﻳات ﻳ‪３‬‬ ‫پﻪ ﻧاﻣشروﻋﻪ تﻮگﻪ شﻮی او باطﻞ دی ﻧﻮ ﻳﻮازې در‪４‬ﻤﻪ برخﻪ ﻣشروﻋﻪ پات‪ ３‬شﻮه‪ .‬دوﻳﻢ تﻦ تﻪ ﻫﻢ‬ ‫د در‪４‬ﻤ‪ ３‬وصﻴت شﻮی ﻧﻮ د دواړو حﻖ برابر شﻮ‪＄ ،‬کﻪ ﻧﻮ ثﻠث د دواړو تر ﻣﻨ‪ ＃‬ﻣساوﻳاﻧﻪ و‪４‬شﻞ‬ ‫کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫د اﻣام ابﻮحﻨﻴﻔﻪ پﻪ ﻧظر کﻪ ＇ﻮک ﻟﻪ در‪４‬ﻤ‪ ３‬زﻳات وصﻴت وک‪７‬ي او د ورثﻪ و اجازه ﻧﻪ وي‪ ،‬پﻪ‬ ‫ﻫﻴ＆ صﻮرت ﻟﻪ در‪４‬ﻤ‪ ３‬زﻳاتﻪ برخﻪ ﻧشﻲ اخﻴستﻼی ﻣگر پﻪ ‪＄‬ﻴﻨﻮ صﻮرتﻮﻧﻮ ک‪ ３‬کﻮﻻی شﻲ چ‪３‬‬ ‫ﻟﻪ ثﻠث ＇خﻪ زﻳاتﻪ برخﻪ واخﻠﻲ‪ .‬ﻳﻮ ﻟﻪ ﻫﻐﻮ ＇خﻪ ﻣحابات دی‪.‬‬ ‫د محابات صورت‪ :‬ﻣحابات دې تﻪ وﻳﻞ کﻴ‪８‬ي چ‪＇ ３‬ﻮک وصﻴت وک‪７‬ي چ‪ ３‬زﻣا ﻓﻼﻧی ﻣال‬ ‫زﻣا ﻟﻪ ﻣرگﻪ وروستﻪ ﻓﻼﻧﻲ شخص تﻪ ﻟﻪ خپﻞ ﻗﻴﻤت ＇خﻪ پﻪ دوﻣره ارزاﻧﻪ بﻴﻌﻪ ورک‪７‬ئ‪.‬‬

‫‪٢٩٥‬‬

‫کﻪ احﻤد وصﻴت وک‪７‬ي چ‪ ３‬زﻣا ﻟﻪ ﻣرگ وروستﻪ زﻣا د پﻨ‪％‬ﻠسﻮ زرو اﻓﻐاﻧﻴﻮ ارز＊ت ﻟروﻧکی‬ ‫کﻤپﻴﻮ！ر پﻪ ابراﻫﻴﻢ باﻧدې پﻪ پﻨ‪％‬ﻪ زره اﻓﻐاﻧ‪ ９‬وپﻠﻮرئ او احﻤد ﻟﻪ کﻤپﻴﻮ！ر پرتﻪ ﻧﻮر ﻣال ﻫﻢ و ﻧﻪ‬ ‫ﻟري‪ .‬پﻪ دې صﻮرت ک‪ ３‬پﻪ حﻘﻴﻘت ک‪ ３‬احﻤد ابراﻫﻴﻢ تﻪ د خپﻞ ﻣال پﻪ دوو ثﻠثﻮ وصﻴت ک‪７‬ی‪،‬‬ ‫ﻳﻌﻨ‪ ３‬د ﻳﻮه ثﻠث ﻳ‪ ３‬ور＇خﻪ ﻗﻴﻤت اخﻴستی او دوه ثﻠثﻪ ﻳ‪- ３‬چ‪ ３‬ﻟس زره اﻓﻐاﻧ‪ ９‬دي‪ -‬وړﻳا‬ ‫ورک‪７‬ي‪ .‬دﻟتﻪ وصﻴت ﻟﻪ ثﻠث ＇خﻪ زﻳات شﻮی خﻮ اﻣام ابﻮحﻨﻴﻔﻪ رحﻤﻪ اهلل دا زﻳاتﻮاﻟی روا بﻮﻟﻲ‬ ‫کﻪ ＇ﻪ ﻫﻢ ورثﻪ ﻳ‪ ３‬اجازه وﻧک‪７‬ي‪.‬‬ ‫په ميراث ک‪ ３‬د وصيت مرتبه‪ :‬د ﻣ‪７‬ي پﻪ ﻣﻴراث ک‪ ３‬د پﻮر ادا کﻮل پر وصﻴت وړاﻧدې دي‪ ،‬پﻪ‬ ‫ﻫﻤدې بﻨس＀ کﻪ پﻪ ﻣ‪７‬ي باﻧدې د ﻫﻐﻪ د شتﻤﻨ‪ ９‬پﻪ اﻧدازه پﻮر وي او وصﻴت ﻳ‪ ３‬ﻫﻢ ک‪７‬ی وي‪،‬‬ ‫وصﻴت ﻳ‪ ３‬ﻧﻪ ﻧاﻓذﻳ‪８‬ي ﻣگر دا چ‪ ３‬پﻮرورکﻮوﻧکﻲ ﻟﻪ خپﻞ پﻮر ＇خﻪ ت‪５‬ر شﻲ او ﻣال پات‪ ３‬شﻲ‬ ‫ﻧﻮ وصﻴت ور＇خﻪ ورکﻮل کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫د بل چا په مال وصيت کول‪ :‬کﻪ پﻼر داس‪ ３‬وصﻴت وک‪７‬ي چ‪ ３‬زﻣا ﻟﻪ ﻣ‪７‬ﻳﻨ‪ ３‬وروستﻪ زﻣا د‬ ‫ﻓﻼﻧﻲ زوی برخﻪ ﻳﻮسﻒ تﻪ ورک‪７‬ئ‪ ،‬دا وصﻴت باطﻞ دی‪＄ ،‬کﻪ ﻟﻪ ﻣ‪７‬ﻳﻨ‪ ３‬وروستﻪ ﻣال د بﻞ چا‬ ‫حﻖ گر‪＄‬ﻲ او د بﻞ چا پﻪ ﻣال وصﻴت کﻮل صح‪５‬ح ﻧﻪ دي‪ .‬کﻪ وواﻳﻲ‪ :‬ﻳﻮسﻒ تﻪ زﻣا د ﻓﻼﻧﻲ‬ ‫زوی د برخ‪ ３‬پﻪ اﻧدازه برخﻪ ورک‪７‬ئ‪ .‬پﻪ دې صﻮرت ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬وصﻴت د ثﻠث تر کچ‪ ３‬ﻧاﻓذﻳ‪８‬ي‪،‬‬ ‫کﻪ د ﻧﻮﻣﻮړي زوی برخﻪ ﻟﻪ ثﻠث ＇خﻪ زﻳاتﻪ وه‪ ،‬ﻳﻮسﻒ تﻪ ﻳﻮازې د ثﻠث پﻪ اﻧدازه ﻣال ورکﻮل‬ ‫کﻴ‪８‬ي او بس‪.‬‬ ‫کﻪ ＇ﻮک د ﻣﻮت پﻪ ﻣرض ک‪ ３‬ﻣحابات وک‪７‬ي‪ ،‬ﻳا چا تﻪ ﻫدﻳﻪ ورک‪７‬ي‪ ،‬ﻟﻪ ثﻠث ＇خﻪ شﻤ‪５‬رل‬ ‫کﻴ‪８‬ي‪ ،‬کﻪ ﻳ‪ ３‬ﻧﻮرو خﻠکﻮ تﻪ ﻫﻢ وصﻴت ک‪７‬ی و‪！ ،‬ﻮل بﻪ ﻟﻪ ثﻠث ＇خﻪ ﻧﻪ زﻳاتﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫کﻪ چا وصﻴت وک‪ ７‬چ‪ ３‬ﻓﻼﻧﻲ تﻪ زﻣا ﻟﻪ ﻣﻴراث ＇خﻪ ﻳﻮ سﻬﻢ ورک‪７‬ئ‪ .‬پﻪ ورثﻪ و ک‪ ３‬چ‪ ３‬د چا‬ ‫کﻤﻪ برخﻪ وه د ﻫﻤﻐ‪ ３‬پﻪ اﻧدازه بﻪ ورتﻪ ورکﻮل کﻴ‪８‬ي‪ ،‬خﻮ کﻪ د ﻧﻮﻣﻮړي برخﻪ ﻟﻪ شپ‪８‬ﻣ‪ ３‬ﻫﻢ‬ ‫کﻤﻪ وي ﻣﻮصی ﻟﻪ تﻪ بﻪ شپ‪８‬ﻣﻪ ورکﻮل کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫کﻪ چا وصﻴت وک‪ ７‬چ‪ ３‬ﻓﻼﻧﻲ تﻪ زﻣا ﻟﻪ ﻣﻴراث ＇خﻪ ﻳﻮه برخﻪ ورک‪７‬ئ‪ .‬پﻪ دې صﻮرت ک‪ ３‬بﻪ‬

‫‪٢٩٦‬‬

‫ورثﻪ پخپﻠﻪ خﻮ＊ﻪ ﻫﻐﻪ تﻪ ﻳﻮ ＇ﻪ ورکﻮي‪ .‬کﻪ ＇ﻪ ﻫﻢ پﻪ وصﻴت ک‪ ３‬اﻧدازه ﻣﻌﻠﻮﻣﻪ ﻧﻪ ده خﻮ د‬ ‫اﻧدازې جﻬاﻟت د وصﻴت ﻣاﻧﻊ ﻧﻪ ‪－‬ر‪＄‬ﻲ‪.‬‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ دې ﻫکﻠﻪ وﻏ‪８‬ﻳ‪８‬ي چ‪ ３‬وﻟ‪ ３‬اسﻼﻣﻲ شرﻳﻌت د وصﻴت زﻳاتﻪ اﻧدازه‬ ‫د ！ﻮل ﻣال ثﻠث ！اکﻠی دی؟‬

‫‪ .۱‬وصﻴت تﻌرﻳﻒ او د ﻣشروﻋﻴت دﻟﻴﻞ ﻳ‪ ３‬وواﻳاست‪.‬‬ ‫‪ .۲‬د وصﻴت شرطﻮﻧﻪ بﻴان ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ .۳‬د وصﻴت د ﻗبﻠﻮﻟﻮ وخت و＊ﻴئ‪.‬‬ ‫‪ .۴‬کﻪ ﻣ‪７‬ي ﻳﻮ تﻦ تﻪ د شپ‪８‬ﻣ‪ ３‬او بﻞ تﻪ در‪４‬ﻤ‪ ３‬وصﻴت ک‪７‬ی وي‪ ،‬وصﻴت ＇ﻪ ډول ﻧاﻓذﻳ‪８‬ي؟‬ ‫‪ .۵‬کاﻓر او ﻓاسﻖ د وصﻲ پﻪ تﻮگﻪ ﻣﻘررول ＇ﻪ حکﻢ ﻟري؟‬

‫‪٢٩٧‬‬

‫شپ‪＇ ８‬لﻮﻳ‪＋‬تﻢ لﻮست‬

‫د وصﻴت حکﻤﻮﻧﻪ (‪)٢‬‬ ‫گراﻧﻮ زده کﻮوﻧکﻮ! پﻪ ت‪５‬ر ﻟﻮست ک‪ ３‬ﻣﻮ د وصﻴت ﻳﻮ ﻟ‪ ７‬حکﻤﻮﻧﻪ وﻟﻮستﻞ‪ .‬دا ﻟﻮست ﻫﻢ پﻪ‬ ‫ﻫﻤدې ﻣﻮضﻮع پﻮرې اړه ﻟري‪.‬‬

‫‪٢٩٨‬‬

‫ژباړه‬ ‫(‪ )۱‬کﻪ چا پﻪ حﻘﻮق اهلل وصﻴت وک‪ ７‬ﻓرائض بﻪ وړاﻧدې کﻮﻻی شﻲ کﻪ وصﻴت کﻮوﻧکﻲ وړاﻧدې‬ ‫ک‪７‬ي وي او کﻪ وروستﻪ ک‪７‬ي ﻳ‪ ３‬وي‪ ،‬ﻟکﻪ حج‪ ،‬زکات او کﻔارې‪ .‬ﻫﻐﻪ کاروﻧﻪ چ‪ ３‬واجب ﻧﻪ‬ ‫دي‪( ،‬پﻪ دوی ک‪ ３‬بﻪ) ﻫﻐﻪ کاروﻧﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ی کﻴ‪８‬ي چ‪ ３‬وصﻴت کﻮوﻧکﻲ وړاﻧدې ک‪７‬ي وي‪.‬‬

‫‪٢٩٩‬‬

‫(‪ )۲‬چا چ‪ ３‬پﻪ ﻓرض حج وصﻴت وک‪( ،７‬وصﻴت ﻧاﻓذووﻧکﻲ) بﻪ د ده پﻪ ‪＄‬ای‪ ،‬د ده ﻟﻪ کﻠﻲ‬ ‫＇خﻪ ﻳﻮ س‪７‬ي سپﻮر حج تﻪ ﻟﻴ‪８‬ي‪ ،‬کﻪ وصﻴت (ﻣال) دوﻣره ﻧﻪ و چ‪ ３‬ﻟﻪ کﻠ‪ ３‬ورباﻧدې حج‬ ‫وک‪７‬ي‪ ،‬ﻟﻪ ﻫﻐﻪ ‪＄‬اﻳﻪ بﻪ حج وک‪７‬ي چ‪ ３‬ﻣال ورتﻪ بس کﻴ‪８‬ي‪＇ .‬ﻮک چ‪ ３‬ﻟﻪ خپﻞ کﻠﻲ ＇خﻪ د‬ ‫حج پﻪ ﻫﻮډ راووت‪ ،‬پﻪ ﻻره ک‪ ３‬ﻣ‪ ７‬شﻮ او وصﻴت ﻳ‪ ３‬ک‪７‬ی و چ‪ ３‬د ده پﻪ ‪＄‬ای دې ＇ﻮک حج‬ ‫وک‪７‬ي‪ ،‬د اﻣام ابﻮحﻨﻴﻔﻪ پﻪ ﻧظر ﻟﻪ ده ＇خﻪ بﻪ د ده د کﻠﻲ ＇خﻪ حج ادا کﻴ‪８‬ي‪ .‬اﻣام ابﻮﻳﻮسﻒ او‬ ‫اﻣام ﻣحﻤد وﻳﻠﻲ‪ :‬ﻟﻪ ﻫﻐﻪ ‪＄‬اﻳﻪ بﻪ ﻟﻪ ده ＇خﻪ حج ادا کﻴ‪８‬ي چﻴرې چ‪ ３‬ﻣ‪ ７‬شﻮی‪.‬‬ ‫(‪ )۳‬د کﻮچﻨﻲ وصﻴت صح‪５‬ح ﻧﻪ دی‪.‬‬ ‫(‪ )۴‬وصﻴت کﻮوﻧکﻲ تﻪ ﻟﻪ خپﻞ وصﻴت ＇خﻪ گر‪５＄‬دل روا دي‪ .‬کﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ ＇رگﻨده رجﻮع وک‪７‬ه‬ ‫ﻳا ﻳ‪ ３‬داس‪ ３‬کار وک‪ ７‬چ‪ ３‬پﻪ رجﻮع ﻳ‪ ３‬دﻻﻟت کاوه‪ ،‬رجﻮع شﻤ‪５‬رل کﻴ‪８‬ي‪ .‬کﻪ چا ﻟﻪ وصﻴت‬ ‫اﻧکار وک‪ ７‬رجﻮع ﻧﻪ ده‪.‬‬ ‫(‪ )۵‬کﻪ چا گاوﻧ‪６‬ﻳاﻧﻮ تﻪ وصﻴت وک‪ ،７‬ﻧﻮ د اﻣام ابﻮحﻨﻴﻔﻪ پﻪ ﻧظر ور＇خﻪ ﻣﻘصد ﻧ‪＋‬تﻲ گاوﻧ‪６‬ﻳان‬ ‫دي‪.‬‬ ‫(‪ )۶‬کﻪ چا اصﻬارو (خسرگﻨ‪ )９‬تﻪ وصﻴت وک‪ ،７‬وصﻴت د ＊‪！ ３％‬ﻮﻟﻮ ﻣحارﻣﻮ تﻪ شاﻣﻠﻴ‪８‬ي‪ ،‬کﻪ‬ ‫ﻳ‪ ３‬زوﻣاﻧﻮ تﻪ وصﻴت وک‪ ،７‬د ده د ！ﻮﻟﻮ ﻣحرﻣﻮ ＊‪％‬ﻮ ﻣ‪７‬وﻧﻮ تﻪ شاﻣﻠﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫(‪ )۷‬کﻪ چا خپﻠﻮاﻧﻮ تﻪ وصﻴت وک‪ ７‬ﻧﻮ ！ﻮﻟﻮ ﻣحارﻣﻮ تﻪ درجﻪ پﻪ درجﻪ شاﻣﻠﻴ‪８‬ي‪ ،‬ﻣﻮرپﻼر او زوی‬ ‫ﻧﻪ پک‪ ３‬شاﻣﻠﻴ‪８‬ي او دوو تﻨﻮ ﻳا زﻳاتﻮ تﻪ ورکﻮل کﻴ‪８‬ي‪ ،‬کﻪ ﻳ‪ ３‬ﻫﻤداس‪ ３‬وصﻴت وک‪ ７‬او دوه تروﻧﻪ‬ ‫او دوه ﻣاﻣاگان ﻳ‪ ３‬درﻟﻮدل ﻧﻮ د اﻣام ابﻮحﻨﻴﻔﻪ پﻪ ﻧظر ﻳ‪ ３‬وصﻴت د تروﻧﻮ دی‪ ،‬کﻪ ﻳ‪ ３‬ﻳﻮ تره او‬ ‫دوه ﻣاﻣاگان درﻟﻮدل‪ ،‬ﻧﻮ ﻧﻴﻤﻪ د تره او ﻧﻴﻤﻪ د ﻣاﻣاگاﻧﻮ کﻴ‪８‬ي‪ .‬اﻣام ابﻮﻳﻮسﻒ او اﻣام ﻣحﻤد وﻳﻠﻲ‪:‬‬ ‫وصﻴت ！ﻮل د ﻫﻐﻪ چا حﻖ دی چ‪ ３‬پﻪ اسﻼم ک‪ ３‬د ده سره پﻪ ﻧ‪８‬دې پﻼر ک‪ ３‬شرﻳک وي‪.‬‬ ‫(‪ )۸‬چا چ‪ ３‬کﻮم س‪７‬ي تﻪ د خپﻠﻮ دراﻫﻤﻮ پﻪ در‪４‬ﻤﻪ ﻳا د خپﻠﻮ پسﻮﻧﻮ پﻪ در‪４‬ﻤﻪ برخﻪ وصﻴت‬ ‫وک‪ ،７‬بﻴا د ﻫﻐﻮی دوه ثﻠثﻪ ﻫﻼک او ﻳﻮ ثﻠث پات‪ ３‬شﻮ او دا ثﻠث د پات‪ ３‬ﻣال ＇خﻪ پﻮره ک‪５‬ده‪ ،‬ﻧﻮ‬ ‫دی (ﻣﻮصﻰ ﻟﻪ) د ！ﻮل ﻣال ثﻠث اخﻠﻲ‪.‬‬

‫‪٣٠٠‬‬

‫(‪ )۹‬کﻪ چا د خپﻠﻮ جاﻣﻮ پﻪ در‪４‬ﻤﻪ وصﻴت وک‪ ،７‬بﻴا ﻳ‪ ３‬دوه ثﻠثﻪ ﻫﻼک او ﻳﻮ ثﻠث پات‪ ３‬شﻮ‪( ،‬پﻪ‬ ‫دې صﻮرت ک‪ )３‬ﻳﻮازې د پات‪ ３‬شﻮي ﻣال د ثﻠث حﻘداردی‪.‬‬ ‫(‪ )۱۰‬کﻪ چا کﻮم س‪７‬ي تﻪ د زرو درﻫﻤﻮ وصﻴت وک‪ ７‬او وصﻴت کﻮوﻧکﻲ ﻧﻐد او پﻮر ﻣال درﻟﻮد‪،‬‬ ‫کﻪ ﻳ‪ ３‬زر (درﻫﻤﻪ) د ﻧﻐدو ﻟﻪ در‪４‬ﻤ‪＇ ３‬خﻪ پﻮره ک‪５‬دل ﻣﻮصی ﻟﻪ تﻪ بﻪ ﻳ‪ ３‬ورک‪７‬ي‪ ،‬کﻪ ﻧﻪ پﻮره‬ ‫ک‪５‬دل د ﻧﻐدو در‪４‬ﻤﻪ بﻪ ورک‪７‬ي او ＇ﻪ وخت چ‪ ３‬پﻮر تر ﻻسﻪ شﻮ در‪４‬ﻤﻪ بﻪ ﻳ‪ ３‬واخﻠﻲ ＇ﻮ زر‬ ‫درﻫﻤﻪ پﻮره شﻲ‪.‬‬ ‫(‪ )۱۱‬حﻤﻞ تﻪ او ﻫﻢ پﻪ حﻤﻞ وصﻴت کﻮل صح‪５‬ح دي‪ ،‬پﻪ دې شرط چ‪ ３‬د وصﻴت ﻟﻪ ور‪３＄‬‬ ‫＇خﻪ د شپ‪８‬و ﻣﻴاشتﻮ ﻧﻪ پﻪ کﻤﻪ ﻣﻮده ک‪ ３‬وﻻدت وشﻲ‪.‬‬ ‫(‪ )۱۲‬پﻪ کﻮر ک‪ ３‬د ！اکﻠﻮ کﻠﻮﻧﻮ پﻪ اوس‪５‬دو وصﻴت روا دی‪ ،‬د تﻞ ﻟپاره پﻪ اوس‪５‬دو ﻫﻢ روا دی‪.‬‬ ‫(‪ )۱۳‬کﻪ ﻣﻮصی ﻟﻪ د ﻣﻮصﻲ پﻪ ژوﻧد ک‪ ３‬وﻓات شﻮ وصﻴت باطﻞ دی‪.‬‬ ‫(‪ )۱۴‬کﻪ ﻳ‪ ３‬د ﻓﻼﻧﻲ اوﻻدوﻧﻮ تﻪ وصﻴت وک‪ ７‬ﻧﻮ وصﻴت بﻪ د ﻫﻐﻮی تر ﻣﻨ‪ ＃‬شرﻳک وي‪ ،‬ﻧارﻳﻨﻪ‬ ‫او ＊‪％‬ﻴﻨﻪ پک‪ ３‬برابر دي‪ ،‬کﻪ چا د ﻓﻼﻧﻲ وارثاﻧﻮ تﻪ وصﻴت وک‪ ،７‬ﻧﻮ پﻪ دې وصﻴت ک‪ ３‬بﻪ ﻧارﻳﻨﻪ‬ ‫تﻪ د ＊‪％‬ﻴﻨﻪ وارث پﻪ پرتﻠﻪ دوه چﻨده ورکﻮل کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫(‪ )۱۵‬کﻪ چا زﻳد او ﻋﻤرو تﻪ د خپﻞ ﻣال پﻪ در‪４‬ﻤﻪ وصﻴت وک‪ ７‬خﻮ ﻋﻤرو پخﻮا ﻣ‪ ７‬و‪ ،‬ﻧﻮ در‪４‬ﻤﻪ‬ ‫برخﻪ ﻣال ！ﻮل د زﻳد کﻴ‪８‬ي‪ ،‬کﻪ ﻳ‪ ３‬ووﻳﻞ‪ :‬د ﻣال در‪４‬ﻤﻪ برخﻪ ﻣ‪ ３‬د زﻳد او ﻋﻤرو تر ﻣﻨ‪ ＃‬شرﻳکﻪ‬ ‫ده او زﻳد پخﻮا ﻣ‪ ７‬و‪ ،‬ﻋﻤرو تﻪ د در‪４‬ﻤ‪ ３‬ﻧﻴﻤاﻳﻲ کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫(‪ )۱۶‬کﻪ ﻳ‪ ３‬د ﻣال پﻪ در‪４‬ﻤﻪ وصﻴت وک‪ ７‬او ﻣال ﻳ‪ ３‬ﻧﻪ درﻟﻮد‪ ،‬بﻴا ﻳ‪ ３‬ﻣال وگ＂ﻠﻮ‪ ،‬ﻣﻮصی ﻟﻪ ﻳ‪３‬‬ ‫د ﻣرگ پﻪ ﻣﻬال د ﻣال د در‪４‬ﻤ‪ ３‬حﻘدار دی‪.‬‬ ‫شرحﻪ‬ ‫د وصيت د تطبيق مرتب‪ :３‬کﻪ وصﻴت کﻮوﻧکی ﻟﻪ ﻣال ＇خﻪ د گ‪２‬ﻮ داس‪ ３‬حﻘﻮﻧﻮ پﻪ ادا کﻮﻟﻮ‬ ‫وصﻴت وک‪７‬ي چ‪ ３‬ﻟﻪ در‪４‬ﻤ‪＇ ３‬خﻪ اوړي‪ ،‬پﻪ دې صﻮرت ک‪ ３‬بﻪ ﻫﻐﻪ حﻖ ﻟﻮﻣ‪７‬ی ادا کﻴ‪８‬ي چ‪３‬‬

‫‪٣٠١‬‬

‫زﻳات ﻣﻬﻢ وي‪ .‬ﻫﻤدا راز د وصﻴت پﻪ ﻣخک‪ ３‬کﻮﻟﻮ ک‪ ３‬د وصﻴت کﻮوﻧکﻲ ﻟﻪ خﻮا پﻪ اﻗرار ک‪３‬‬ ‫ﻟﻮﻣ‪７‬ﻳتﻮب ﻫﻢ اﻏ‪５‬ز ﻟري‪.‬‬ ‫د اهلل تعالی حقونه‪ :‬ﻫﻐﻪ دي چ‪ ３‬د ﻳﻮه شخص ﻧﻪ بﻠک‪ ３‬د ﻋاﻣﻮ اﻧساﻧاﻧﻮ گ＂‪ ３‬ورپﻮرې ت‪７‬ﻟ‪３‬‬ ‫وي او اهلل تﻪ ﻳ‪ ３‬ﻧسبت د تشرﻳﻒ ﻟپاره دی‪.‬‬ ‫کﻪ وصﻴت کﻮوﻧکی د حﻘﻮق اهلل ﻟﻪ جﻤﻠ‪＇ ３‬خﻪ د دوو داس‪ ３‬حﻘﻮﻧﻮ د ادا کﻮﻟﻮ وصﻴت وک‪７‬ي‬ ‫چ‪ ３‬ﻟگ‪＋‬ت ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ ثﻠث ＇خﻪ زﻳات وي‪ ،‬ﻟﻮﻣ‪７‬ی بﻪ ﻫﻐﻪ حﻖ ادا کﻴ‪８‬ي چ‪ ３‬زﻳات ﻣﻬﻢ وي‪ ،‬د‬ ‫ب‪５‬ﻠگ‪ ３‬پﻪ ډول کﻪ وصﻴت کﻮوﻧکی د زکات او کﻔارې دواړو د ادا کﻮﻟﻮ وصﻴت وک‪７‬ي او ثﻠث‬ ‫کﻢ وي‪＇ ،‬رﻧگﻪ چ‪ ３‬زکات ﻓرض دي ﻧﻮ زﻳات ﻣﻬﻢ دی‪ ،‬پﻪ دې بﻨس＀ بﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ی زکات ادا‬ ‫شﻲ‪ ،‬کﻪ کﻔارې تﻪ ﻣال پات‪ ３‬شﻮ اداکﻴ‪８‬ي او کﻪ ﻣال پات‪ ３‬ﻧشﻮ ﻧﻪ ادا کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫کﻪ چﻴري دواړه حﻘﻮﻧﻪ پﻪ اﻫﻤﻴت ﻳﻌﻨ‪ ３‬پﻪ حکﻢ ک‪ ３‬سره برابر وو بﻴا د وصﻴت کﻮوﻧکﻲ خبره‬ ‫اﻋتبار ﻟري چ‪ ３‬د کﻮم حﻖ پﻪ ادا کﻮﻟﻮ ﻳ‪ ３‬ﻟﻮﻣ‪７‬ی وصﻴت ک‪７‬ی‪ .‬د وصﻴت کﻮوﻧکﻲ وﻳﻨا ﻫﻢ‬ ‫‪＄‬کﻪ اﻋتبار ﻟري چ‪ ３‬د ﻫﻐﻪ ﻟﻪ خﻮا ﻟﻮﻣ‪７‬ﻳتﻮب د حﻖ پﻪ اﻫﻤﻴت دﻻﻟت کﻮي‪.‬‬ ‫په حج وصيت‪ :‬کﻪ چا ﻟﻪ خپﻞ ﻣال ＇خﻪ پﻪ حج کﻮﻟﻮ وصﻴت وک‪ ،７‬د وصﻴت ﻧاﻓذووﻧکﻲ بﻪ‬ ‫د حج کﻮﻟﻮ ﻟپاره شخص وگﻤاري او دوﻣره ﻟگ‪＋‬ت بﻪ ورک‪７‬ي چ‪ ３‬د وصﻴت کﻮوﻧکﻲ ﻟﻪ کﻠﻲ‬ ‫＇خﻪ پرې سپﻮر حج وکﻮﻻی شﻲ‪ ،‬دا ‪＄‬کﻪ چ‪ ３‬پﻪ ﻣسﻠﻤان باﻧدې ﻫﻐﻪ وخت حج ﻓرض‬ ‫کﻴ‪８‬ي چ‪ ３‬پﻪ ﻧﻮرو شرطﻮﻧﻮ سرب‪５‬ره ﻟﻪ خپﻞ کﻠﻲ ＇خﻪ تر ﻣک‪ ３‬پﻮرې پﻪ سپاره ډول د تگ‬ ‫ﻟگ‪＋‬ت وﻟري‪ .‬دا پﻪ ﻫﻐﻪ صﻮرت ک‪ ３‬چ‪ ３‬ﻟﻪ ثﻠث ＇خﻪ دا ﻟگ‪＋‬تﻮﻧﻪ پﻮره ک‪５‬دل‪ ،‬کﻪ ﻟﻪ ثﻠث‬ ‫＇خﻪ دا ﻟگ‪＋‬تﻮﻧﻪ ﻧﻪ پﻮره ک‪５‬دل حج کﻮوﻧکی بﻪ پﻪ پﻴاده ډول ﻟﻪ ﻫﻐﻪ ‪＄‬اﻳﻪ حج تﻪ تﻠﻞ پﻴﻞ ک‪７‬ي‬ ‫چ‪ ３‬ﻟگ‪＋‬ت ورتﻪ کﻔاﻳت کﻮي ＇ﻮ د وصﻴت تطبﻴﻘﻮل ﻣﻤکﻦ شﻲ‪.‬‬ ‫کﻪ حاجﻲ د حج پﻪ ﻻره ک‪ ３‬ﻣ‪ ７‬شﻲ او د حج کﻮﻟﻮ وصﻴت وک‪７‬ي‪ ،‬د اﻣام ابﻮحﻨﻴﻔﻪ رحﻤﻪ اهلل‬ ‫پﻪ ﻧظر بﻪ حج کﻮوﻧکﻲ تﻪ دوﻣره ﻟگ‪＋‬ت ورکﻮل کﻴ‪８‬ي چ‪ ３‬د وصﻴت کﻮوﻧکﻲ ﻟﻪ کﻠﻲ ＇خﻪ‬ ‫ورباﻧدې حج وکﻮﻻی شﻲ‪ .‬ﻳاران رحﻤﻬﻢ اهلل واﻳﻲ‪ :‬دوﻣره ﻟگ‪＋‬ت بﻪ ورکﻮي چ‪ ３‬د ﻣ‪７‬ﻳﻨ‪ ３‬ﻟﻪ‬

‫‪٣٠٢‬‬

‫‪＄‬اﻳﻪ ورباﻧدې حج وکﻮﻻی شﻲ‪.‬‬ ‫د کوچني وصيت‪ :‬د کﻮچﻨﻲ وصﻴت صح‪５‬ح ﻧﻪ دی ‪＄‬کﻪ چ‪ ３‬وصﻴت صدﻗﻪ ده او کﻮچﻨی‬ ‫د صدﻗ‪ ３‬کﻮﻟﻮ اﻫﻞ ﻧﻪ دی‪.‬‬ ‫له وصيت ＇خه گر‪５＄‬دل‪ :‬وصﻴت کﻮوﻧکی کﻮﻻی شﻲ چ‪ ３‬ﻟﻪ خپﻞ وصﻴت ＇خﻪ وگر‪＄‬ﻲ‬ ‫‪＄‬کﻪ وصﻴت داس‪ ３‬تبرع ده چ‪ ３‬ﻻ بشپ‪７‬ه ﻧﻪ ده‪ ،‬ﻧﻮ د ﻫب‪ ３‬پﻪ ＇‪５‬ر گر‪５＄‬دل ور＇خﻪ صح‪５‬ح‬ ‫دي‪.‬‬ ‫ﻟﻪ وصﻴت ＇خﻪ گر‪５＄‬دل پﻪ دوه ډوﻟﻪ دي‪ :‬ﻟﻮﻣ‪７‬ی دا چ‪ ３‬پﻪ ＇رگﻨدو ！کﻮ ﻟﻪ وصﻴت ＇خﻪ‬ ‫وگر‪＄‬ﻲ د ب‪５‬ﻠگ‪ ３‬پﻪ ډول وواﻳﻲ‪ :‬ﻟﻪ خپﻞ وصﻴت ＇خﻪ وگر‪５＄‬دم‪ ،‬ﻳا خپﻞ وصﻴت ﻣ‪ ３‬باطﻞ‬ ‫ک‪.７‬‬ ‫دوﻳﻢ داس‪ ３‬چ‪ ３‬پﻪ ﻋﻤﻠﻲ تﻮگﻪ ﻟﻪ وصﻴت ＇خﻪ وگر‪＄‬ﻲ‪ ،‬د ب‪５‬ﻠگ‪ ３‬پﻪ ډول خپﻞ ﻫﻐﻪ ！ﻮکر چ‪３‬‬ ‫بﻞ چا تﻪ ﻳ‪ ３‬د ورکﻮﻟﻮ وصﻴت ک‪７‬ی‪ ،‬درزي تﻪ ﻳﻮسﻲ او د خپﻞ ‪＄‬ان ﻟپاره ترې جاﻣ‪ ３‬وگﻨ‪６‬ي‪.‬‬ ‫ﻛﻪ وصﻴت کﻮوﻧکی ﻟﻪ وصﻴت ＇خﻪ ﻣﻨکر شﻮ رجﻮع ﻧﻪ گ‪２‬ﻞ کﻴ‪８‬ي‪ .‬د رجﻮع او اﻧکار تر ﻣﻨ‪＃‬‬ ‫تﻮپﻴر دا دی چ‪ ３‬پﻪ رجﻮع ک‪ ３‬ﻟﻮﻣ‪７‬ی پﻪ وصﻴت اﻋتراف او بﻴا ﻓسخﻪ کﻮل دي خﻮ اﻧکار ﻟﻪ‬ ‫ﻟﻮﻣ‪７‬ي سره د وصﻴت ﻧﻔﻲ کﻮل دي‪.‬‬ ‫گاون‪６‬يانو ته وصيت‪ :‬کﻪ ＇ﻮک جﻴران (گاوﻧ‪６‬ﻳاﻧﻮ) تﻪ وصﻴت وک‪７‬ي‪ ،‬د اﻣام ابﻮحﻨﻴﻔﻪ رحﻤﻪ‬ ‫اهلل پﻪ ﻧظر ﻫﻐﻪ گاوﻧ‪６‬ﻳان ور＇خﻪ ﻣﻘصد دي چ‪ ３‬د وصﻴت کﻮوﻧکﻲ سره ﻳ‪ ３‬کﻮروﻧﻪ ﻧ‪＋‬تﻲ او‬ ‫ﻟگ‪５‬دﻟﻲ وي‪ ،‬ﻟﻪ دوی وراخﻮا گاوﻧ‪６‬ﻳان پﻪ وصﻴت ک‪ ３‬شاﻣﻞ ﻧﻪ دي‪ .‬دا ‪＄‬کﻪ چ‪ ３‬د (جﻴران)‬ ‫！کی ﻟﻪ (ﻣجاورت) ＇خﻪ اخﻴستﻞ شﻮی چ‪ ３‬د ﻣﻼصﻘة (ﻧ‪＋‬تﻠﻮ) پﻪ ﻣﻌﻨا دی‪ ،‬پﻪ دې بﻨس＀‬ ‫ﻳﻮازې ﻫﻐﻮ گاوﻧ‪６‬ﻳاﻧﻮ تﻪ شاﻣﻠﻴ‪８‬ي چ‪ ３‬کﻮروﻧﻪ ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ وصﻴت کﻮوﻧکﻲ سره ﻧ‪＋‬تﻲ وي‪.‬‬ ‫خسرگن‪ ９‬ته وصيت‪＇ :‬رﻧگﻪ چ‪ ３‬د اصﻬار (خسرگﻨ‪！ )９‬کی د ﻣ‪５‬رﻣﻨ‪！ ３‬ﻮﻟﻮ ﻫﻐﻮ خپﻠﻮاﻧﻮ تﻪ‬ ‫کارول کﻴ‪８‬ي چ‪ ３‬د ﻧسب ﻟﻪ اﻣﻠﻪ ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ دې سره ﻧکاح حراﻣﻪ وي‪ ،‬ﻟکﻪ پﻼر‪ ،‬ورور‪ ،‬اکا‪ ،‬ﻣاﻣا‪،‬‬ ‫پﻪ دې بﻨس＀ اصﻬارو تﻪ د وصﻴت پﻪ صﻮرت ک‪ ３‬ﻫﻢ ﻳﻮازې ﻫﻤدوی ﻣستحﻖ گ‪２‬ﻞ کﻴ‪８‬ي‪ .‬پﻪ‬

‫‪٣٠٣‬‬

‫ﻫﻤدې ترتﻴب د ختﻦ (زوم) ！کی ﻫﻢ دی‪.‬‬ ‫خپلوانو ته وصيت‪ :‬کﻪ د اﻗاربﻮ (ﻧ‪８‬دﻳکاﻧﻮ) پﻪ ﻧﻮم وصﻴت وشﻲ ﻧﻮ ﻫﻐﻪ کسان پک‪ ３‬حﻘدار دي‬ ‫چ‪ ３‬د ﻧ‪８‬دﻳﻮاﻟی ﻟﻪ اﻣﻠﻪ ﻳ‪ ３‬د وصﻴت کﻮوﻧکﻲ سره ﻧکاح حراﻣﻪ وي‪ ،‬ﻳﻌﻨ‪ ３‬د وصﻴت کﻮوﻧکﻲ‬ ‫سره ﻳ‪ ３‬داس‪ ３‬ﻧ‪８‬دی وي چ‪ ３‬کﻪ ﻳﻮ تﻦ ﻳ‪ ３‬ﻧر او بﻞ ＊‪％‬ﻪ ﻓرض ک‪７‬ل شﻲ ﻧکاح ﻳ‪ ３‬حراﻣﻪ وي‪.‬‬ ‫پﻪ پﻮرتﻨﻴﻮ خپﻠﻮاﻧﻮ ک‪ ３‬بﻪ وصﻴت ﻟﻮﻣ‪７‬ی د ﻫﻐﻪ چا حﻖ وي چ‪ ３‬د خپﻠﻮۍ پﻪ درجﻪ ک‪ ３‬وصﻴت‬ ‫کﻮوﻧکﻲ تﻪ ﻧ‪８‬دې وي‪ .‬کﻪ د خپﻠﻮاﻧﻮ ！کی د جﻤﻌ‪ ３‬پﻪ صﻴﻐ‪ ３‬سره ﻳاد شﻮی و‪ ،‬ضروري ده چ‪３‬‬ ‫دوو او ﻟﻪ دوو ＇خﻪ زﻳاتﻮ کساﻧﻮ تﻪ ورک‪７‬ل شﻲ‪ .‬پﻪ ﻫﻤدې بﻨس＀ کﻪ ＇ﻮک اﻗاربﻮ تﻪ وصﻴت‬ ‫وک‪７‬ي او وصﻴت کﻮوﻧکی دوه اکاگان او دوه ﻣاﻣاگان وﻟري‪ ،‬وصﻴت ﻳﻮازې د اکاگاﻧﻮ کﻴ‪８‬ي او‬ ‫ﻣاﻣاگان حﻖ ﻧﻪ ﻟري‪＄ ،‬کﻪ چ‪ ３‬اکاگان پﻪ درجﻪ ک‪ ３‬ﻧ‪８‬دي او دوه (جﻤﻊ) ﻫﻢ دي‪ .‬کﻪ وصﻴت‬ ‫کﻮوﻧکﻲ ﻳﻮ اکا او دوه ﻣاﻣاگان درﻟﻮدل‪ ،‬ﻣاﻣاگان ﻳ‪ ３‬کﻪ ＇ﻪ ﻫﻢ پﻪ درجﻪ ک‪ ３‬ﻟﻴرې دي د اکاگاﻧﻮ‬ ‫سره پﻪ وصﻴت ک‪ ３‬د دې ﻟپاره شاﻣﻠﻴ‪８‬ي ＇ﻮ د جﻤﻌ‪ ３‬ﻋدد پﻮره ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫د ﻳاراﻧﻮ رحﻤﻬﻤااهلل پﻪ ﻧظر اﻗاربﻮ تﻪ پﻪ وصﻴت ک‪！ ３‬ﻮل ﻫﻐﻪ خپﻠﻮان شاﻣﻠﻴ‪８‬ي چ‪ ３‬پﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ي ﻣسﻠﻤان‬ ‫ﻧﻴکﻪ ک‪ ３‬د وصﻴت کﻮوﻧکﻲ سره شرﻳک وي‪ ،‬کﻪ ＇ﻪ ﻫﻢ شﻤ‪５‬ر ﻳ‪ ３‬ﻫر ＇ﻮﻣره زﻳات وي‪.‬‬ ‫خپﻠﻮاﻧﻮ تﻪ پﻪ وصﻴت ک‪ ３‬زوی او پﻼر ﻧﻪ شاﻣﻠﻴ‪８‬ي‪＄ ،‬کﻪ خپﻠﻮان ﻫﻐﻪ چا تﻪ وﻳﻞ کﻴ‪８‬ي چ‪３‬‬ ‫د دواړو پﻪ ﻣﻨ‪ ＃‬ک‪ ３‬واسطﻪ ﻣﻮجﻮده وي‪ ،‬د پﻼر او زوی اړﻳکﻪ د واسط‪ ３‬پﻪ وسﻴﻠﻪ ﻧﻪ بﻠک‪３‬‬ ‫ﻣستﻘﻴﻤﻪ ده ﻧﻮ د اﻗاربﻮ د ！کﻲ ﻻﻧدې ﻧﻪ را‪＄‬ﻲ او پﻪ وصﻴت ک‪ ３‬ﻧﻪ شاﻣﻠﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫په در‪４‬مه برخه وصيت‪ :‬کﻪ د چا د خپﻠﻮ ！اکﻠﻮ او ﻣﻌﻴﻨﻮ پسﻮﻧﻮ ﻳا پﻴسﻮ د در‪４‬ﻤ‪ ３‬برخ‪ ３‬وصﻴت‬ ‫وک‪ ،７‬ﻣثﻼ خپﻠ‪ ３‬رﻣ‪ ３‬تﻪ ﻳ‪ ３‬اشاره وک‪７‬ه او دﻫﻐ‪ ３‬د در‪４‬ﻤ‪ ３‬برخ‪ ３‬وصﻴت ﻳ‪ ３‬وک‪ ،７‬پﻪ دې‬ ‫صﻮرت ک‪ ３‬د ﻧﻮﻣﻮړې رﻣ‪ ３‬دوه برخ‪ ３‬پسﻮﻧﻪ ﻣ‪７‬ه او ﻳﻮه برخﻪ (در‪４‬ﻤﻪ برخﻪ) پات‪ ３‬شﻲ‪ ،‬در‪４‬ﻤﻪ‬ ‫برخﻪ ！ﻮل د ﻣﻮصی ﻟﻪ حﻖ کﻴ‪８‬ي‪＄ ،‬کﻪ پﻪ تﻌﻴﻦ سره ﻧﻮﻣﻮړې برخﻪ د ﻣﻮصی ﻟﻪ حﻖ گر‪＄‬ﻲ او‬ ‫د ﻧﻮرو ﻫﻼکت ورباﻧدې اﻏ‪５‬ز ﻧﻪ ﻟري‪.‬‬ ‫کﻪ ＇ﻮک د خپﻠﻮ ﻣختﻠﻔﻮ جاﻣﻮ ﻳﻮ پﻨ‪ ６‬تﻪ اشاره وک‪７‬ي او پﻪ تﻌﻴﻦ سره د ﻫﻐﻮی د در‪４‬ﻤ‪ ３‬برخ‪３‬‬

‫‪٣٠٤‬‬

‫وصﻴت وک‪７‬ي‪ ،‬وروستﻪ ﻟﻪ دې جاﻣﻮ ＇خﻪ دوه برخ‪ ３‬ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ وﻻړې شﻲ‪ ،‬پﻪ دې صﻮرت‬ ‫ک‪ ３‬کﻪ ＇ﻪ ﻫﻢ وصﻴت کﻮوﻧکﻲ پﻪ اشارې سره برخﻪ تﻌﻴﻦ ک‪７‬ې خﻮ دا تﻌﻴﻦ او ！اکﻞ اﻋتبار ﻧﻪ‬ ‫ﻟري‪ ،‬او ﻣﻮصی ﻟﻪ تﻪ د پات‪ ３‬ﻣال در‪４‬ﻤﻪ برخﻪ کﻴ‪８‬ي ﻧﻪ د ！ﻮل ﻣال‪ .‬دا پﻪ دې دﻟﻴﻞ چ‪ ３‬د جاﻣﻮ د‬ ‫اجﻨاسﻮ د اختﻼف پﻪ صﻮرت ک‪ ３‬تﻌﻴﻦ گ＂ﻪ ﻧﻪ ﻟري‪ ،‬ﻳﻌﻨ‪ ３‬د جﻨسﻮﻧﻮ د اختﻼف پﻪ صﻮرت ک‪３‬‬ ‫د ﻣال د ﻧا＇رگﻨدتﻴا ﻟﻪ اﻣﻠﻪ د ﻣﻮصی ﻟﻪ حﻖ پک‪ ３‬پﻪ حﻘﻴﻘﻲ ډول ﻧﻪ تﻌﻴﻨﻴ‪８‬ي‪ ،‬کﻠﻪ چ‪ ３‬ﻟﻪ ﻫﻼکتﻪ‬ ‫وړاﻧدې د ﻣﻮصی ﻟﻪ حﻖ پک‪ ３‬ﻣﻌﻠﻮم ﻧﻪ و ﻧﻮ ﻟﻪ ﻫﻼکت وروستﻪ ﻳﻮازې د پات‪ ３‬ﻣال د در‪４‬ﻤ‪３‬‬ ‫برخ‪ ３‬ﻣستحﻖ دی‪ .‬اﻟبتﻪ کﻪ ！ﻮﻟ‪ ３‬جاﻣ‪ ３‬ﻟﻪ ﻳﻮ جﻨس ＇خﻪ وې‪ ،‬تﻌﻴﻦ اﻋتبار ﻟري او پات‪！ ３‬ﻮﻟ‪３‬‬ ‫جاﻣ‪ ３‬چ‪ ３‬در‪４‬ﻤﻪ برخﻪ ده د ﻣﻮصی ﻟﻪ حﻖ کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫کﻪ چا د زرو اﻓﻐاﻧﻴﻮ وصﻴت وک‪ ７‬او وصﻴت کﻮوﻧکﻲ پﻮر او ﻧﻐد ﻣال درﻟﻮد خﻮ د ﻧﻐدو ﻟﻪ در‪４‬ﻤ‪３‬‬ ‫برخ‪＇ ３‬خﻪ زر درﻫﻤﻪ ﻧﻪ پﻮره ک‪５‬دﻟی‪ ،‬پﻪ دې صﻮرت ک‪ ３‬وصﻲ ﻧشﻲ کﻮﻻی چ‪ ３‬د ﻣﻮصی ﻟﻪ‬ ‫د زرو ا ﻓﻐاﻧﻴﻮ د پﻮره کﻮﻟﻮ ﻟپاره د ﻧﻐدو ﻟﻪ در‪４‬ﻤ‪ ３‬برخ‪＇ ３‬خﻪ تجاوز وک‪７‬ي بﻠک‪ ３‬در‪４‬ﻤﻪ برخﻪ‬ ‫بﻪ ﻣﻮصی ﻟﻪ تﻪ ورک‪７‬ي او د پات‪ ３‬اﻓﻐاﻧﻴﻮ ﻟپاره بﻪ د پﻮر د تر ﻻسﻪ کﻮﻟﻮ اﻧتظار باسﻲ‪ ،‬دا ‪＄‬کﻪ چ‪３‬‬ ‫وارثان او ﻣﻮصی ﻟﻪ پﻪ پﻮر او ﻧﻐدو ک‪ ３‬ﻳﻮ ډول برابر دي‪.‬‬ ‫حمل ته وصيت‪ :‬حﻤﻞ تﻪ د وصﻴت ﻣثال داس‪ ３‬دی ﻟکﻪ وصﻴت کﻮوﻧکی چ‪ ３‬کﻮﻣ‪ ３‬حاﻣﻠ‪３‬‬ ‫＊‪ ３％‬تﻪ وواﻳﻲ‪ :‬زﻣا ﻟﻪ ﻣرگﻪ وروستﻪ زﻣا دا کﻮر ستا د دې ﻣﻮجﻮد حﻤﻞ (پﻪ خ‪＂５‬ﻪ ک‪ ３‬د شتﻪ‬ ‫ﻣاشﻮم) دی‪.‬‬

‫‪ -۱‬د وصﻴت پﻪ تطبﻴﻖ ک‪ ３‬کﻮم شﻴان ﻟﻮﻣ‪７‬ﻳتﻮب ﻟري؟ رو＊اﻧﻪ ﻳ‪ ３‬ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ -۲‬کﻪ چا پﻪ حج کﻮﻟﻮ وصﻴت وک‪ ،７‬وصﻴت بﻪ ﻳ‪＇ ３‬ﻪ ډول پﻪ ‪＄‬اى کﻴ‪８‬ي؟‬ ‫‪ -۳‬د کﻮچﻨﻲ وصﻴت وﻟ‪ ３‬صحﻴح ﻧﻪ دى؟‬ ‫‪ -۴‬اﻗاربﻮ (ﻧ‪８‬دﻳکاﻧﻮ) تﻪ پﻪ وصﻴت ک‪ ３‬کﻮم کسان داخﻠﻴ‪８‬ي؟‬ ‫‪ -۵‬د (اوﻻدوﻧﻮ) او (وارثاﻧﻮ) پﻪ ﻧاﻣﻪ وصﻴت کﻮل پﻪ خپﻠﻮ ک‪＇ ３‬ﻪ تﻮپﻴر ﻟري؟‬ ‫‪٣٠٥‬‬

‫اوه ＇لﻮﻳ‪＋‬تﻢ لﻮست‬

‫د ﻣﻴراث حکﻤﻮﻧﻪ (‪)١‬‬ ‫ﻟﻪ اسﻼم ＇خﻪ وړاﻧدې ﻣﻴراث ﻳﻮازې ﻫﻐﻪ چا تﻪ ورکﻮل ک‪５‬ده چ‪ ３‬جگ‪７‬ه ﻳ‪ ３‬کﻮﻻی شﻮه‪ ،‬ﻟﻪ‬ ‫ﻫﻤدې کبﻠﻪ ＊‪ ３％‬او کﻮچﻨﻴان ﻟﻪ ﻣﻴراث ＇خﻪ ب‪ ３‬برخ‪ ３‬وو‪ .‬اسﻼﻣﻲ شرﻳﻌت خپﻠﻮي او اړتﻴا‬ ‫د ﻣﻴراث اخﻴستﻠﻮ بﻨس＀ وگر‪＄‬ﻮل او ＊‪％‬ﻮ او کﻮچﻨﻴاﻧﻮ تﻪ ﻳ‪ ３‬د ﻣﻴراث حﻖ ورک‪ .７‬ﻧارﻳﻨﻪ و تﻪ‬ ‫ﻳ‪＄ ３‬کﻪ زﻳاتﻪ برخﻪ و！اکﻠﻪ چ‪ ３‬د کﻮچﻨﻴاﻧﻮ او ＊‪％‬ﻮ د ﻧﻔﻘ‪ ３‬ﻟگ‪＋‬تﻮﻧﻪ ورپﻪ ﻏاړه دي‪ .‬پﻪ رارواﻧﻮ‬ ‫＇ﻮ ﻟﻮستﻮﻧﻮ ک‪ ３‬بﻪ د ﻣﻴراث حکﻤﻮﻧﻪ وﻟﻮﻟﻮ‪.‬‬ ‫د ﻣدارسﻮ پﻪ ﻧصاب ک‪ ３‬د ﻣﻴراث د ﻋﻠﻢ ﻟپاره ‪＄‬اﻧ‪７／‬ی ﻣضﻤﻮن ﻣﻘرر دی‪ ،‬ﻧﻮ دﻟتﻪ ﻳﻮازې د‬ ‫ﻗدوري د ﻣتﻦ د خدﻣت پﻪ تﻮ‪－‬ﻪ بﻴان راﻏﻠی‪ ،‬د ﻣﻴراث ﻋﻠﻢ بﻪ پﻪ تﻔصﻴﻞ سره د ﻣﻴراث پﻪ‬ ‫ﻣضﻤﻮن ک‪ ３‬ﻟﻮستﻞ کﻴ‪８‬ي‪.‬‬

‫‪٣٠٦‬‬

‫ژباړه‬ ‫(‪ )۱‬ﻫﻐﻪ ﻧارﻳﻨﻪ چ‪ ３‬پﻪ ﻣﻴراث اخﻴستﻠﻮ ﻳ‪ ３‬اجﻤاع ده‪ ،‬ﻟس دي‪ :‬زوی‪ ،‬د زوی زوی کﻪ ＇ﻪ ﻫﻢ‬ ‫＊کتﻪ وي‪ ،‬پﻼر‪ ،‬ﻧﻴکﻪ ﻳﻌﻨ‪ ３‬د پﻼر پﻼر کﻪ ＇ﻪ ﻫﻢ پﻮرتﻪ وي‪ ،‬ورور‪ ،‬وراره‪ ،‬تره‪ ،‬د تره زوی‪،‬‬ ‫أزادووﻧکی بادار او ﻣ‪７５‬ه‪.‬‬

‫‪٣٠٧‬‬

‫(‪ )۲‬ﻟﻪ ＊‪％‬ﻮ ＇خﻪ (چ‪ ３‬پﻪ ﻣﻴراث اخﻴستﻠﻮ ﻳ‪ ３‬اجﻤاع ده) اوه دي‪ :‬ﻟﻮر‪ ،‬د زوی ﻟﻮر کﻪ ＇ﻪ ﻫﻢ‬ ‫＊کتﻪ وي‪ ،‬ﻣﻮر‪ ،‬ﻧﻴا‪ ،‬خﻮر‪ ،‬ﻣاﻧدﻳﻨﻪ او أزادووﻧک‪ ３‬باداره‪.‬‬ ‫(‪＇ )۳‬ﻠﻮر کسان ﻣﻴراث ﻧشﻲ وړﻻی‪ :‬ﻣرﻳی‪ ،‬ﻗاتﻞ ﻟﻪ ﻣﻘتﻮل ＇خﻪ‪ ،‬ﻣرتد او د دوو (ﻣختﻠﻔﻮ)‬ ‫ﻣﻠتﻮﻧﻮ پﻴروان‪.‬‬ ‫(‪ )۴‬د اهلل پاک پﻪ کتاب ک‪！ ３‬اکﻞ شﻮې برخ‪ ３‬شپ‪ ８‬دي‪ :‬ﻧصﻒ (ﻧﻴﻤﻪ)‪ ،‬ربﻊ (＇ﻠﻮرﻣﻪ)‪ ،‬ثﻤﻦ‬ ‫(اتﻤﻪ)‪ ،‬ثﻠثان (ﻟﻪ درﻳﻮ دوه برخ‪ ،)３‬ثﻠث (در‪４‬ﻤﻪ) او سدس (شپ‪８‬ﻣﻪ)‪.‬‬ ‫(‪ )۵‬ﻧصﻒ (ﻧﻴﻤﻪ) د پﻨ‪％‬ﻮ کساﻧﻮ برخﻪ کﻴ‪８‬ي‪ :‬د ﻟﻮر‪ ،‬د زوی د ﻟﻮر کﻠﻪ چ‪ ３‬د ﻣ‪７‬ي خپﻠﻪ ﻟﻮر‬ ‫ﻧﻪ وي‪ ،‬سکﻪ خﻮر‪ ،‬د پﻼر ﻟﻪ ﻟﻮري خﻮر کﻠﻪ چ‪ ３‬سکﻪ خﻮر ﻧﻪ وي او ﻧﻪ (د پﻠرﻧ‪ ９‬خﻮر) خپﻞ‬ ‫ورور وي‪ ،‬او ﻣ‪７５‬ه چ‪ ３‬کﻠﻪ د ﻣ‪７‬ي زوی او ﻟﻤسی ﻧﻪ وي‪.‬‬ ‫(‪ )۶‬ربﻊ (＇ﻠﻮرﻣﻪ) د ﻣ‪７５‬ه برخﻪ ده چ‪( ３‬د ﻣ‪７‬ي) اوﻻد ﻳا د اوﻻد اوﻻد وي‪ ،‬او د ﻣاﻧدﻳﻨﻮ (برخﻪ)‬ ‫ده کﻠﻪ چ‪ ３‬ﻣ‪７‬ی اوﻻد ﻳا د اوﻻد اوﻻد وﻧﻪ ﻟري‪.‬‬ ‫(‪ )۷‬ثﻤﻦ (اتﻤﻪ) د ﻣاﻧدﻳﻨﻮ (برخﻪ) ده کﻠﻪ چ‪ ３‬ﻣ‪７‬ی اوﻻد ﻳا د اوﻻد اوﻻد وﻟري‪.‬‬ ‫(‪ )۸‬ثﻠثان (ﻟﻪ درﻳﻮ دوه برخ‪ )３‬ﻟﻪ ﻣ‪７５‬ه پرتﻪ د ！ﻮﻟﻮ ﻫﻐﻮ دوو ﻳا زﻳاتﻮ کساﻧﻮ برخﻪ ده چ‪( ３‬ﻳﻮازې‬ ‫واﻟﻲ پﻪ حال ک‪ )３‬ﻧصﻒ (ﻧﻴﻢ) وړي‪.‬‬ ‫(‪ )۹‬ثﻠث (در‪４‬ﻤﻪ) د ﻣﻮر (برخﻪ) ده کﻠﻪ چ‪ ３‬د ﻣ‪７‬ي اوﻻد ﻳا د زوی اوﻻد ﻧﻪ وي‪ ،‬او ﻫﻢ ﻟﻪ ورو‪１‬ﻮ‬ ‫او خﻮﻳﻨدو ＇خﻪ دوه تﻨﻪ ﻧﻪ وي‪ .‬پﻪ دوو ﻣسآﻟﻮ ک‪( ３‬ﻣﻮر تﻪ) د پات‪ ３‬ﻣال ثﻠث ورکﻮل کﻴ‪８‬ي او‬ ‫ﻫﻐﻪ دا صﻮرت دي‪ :‬ﻣ‪７５‬ه د ﻣﻮر او پﻼر سره‪ .‬ﻣاﻧدﻳﻨﻪ د ﻣﻮر او پﻼر سره‪( .‬پﻪ دې صﻮرتﻮﻧﻮ ک‪)３‬‬ ‫ورتﻪ د ﻣ‪７５‬ه او ﻣاﻧدﻳﻨ‪ ３‬ﻟﻪ ﻣﻴراث اخﻴستﻠﻮ وروستﻪ د پات‪ ３‬ﻣال ثﻠث ورکﻮل کﻴ‪８‬ي‪ .‬ثﻠث د ﻣﻮرﻧﻲ‬ ‫ورو‪１‬ﻮ او خﻮﻳﻨدو برخﻪ ﻫﻢ ده چ‪ ３‬دوه او ﻳا ﻟﻪ دوو زﻳات وي‪ ،‬ﻧارﻳﻨﻪ او ＊‪％‬ﻴﻨﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ برخﻮ ک‪３‬‬ ‫سره برابر دي‪.‬‬ ‫(‪ )۱۰‬سدس (شپ‪８‬ﻣﻪ) د اوو کساﻧﻮ برخﻪ ده‪ :‬د ﻣﻮر او د پﻼر ﻫر ﻳﻮه برخﻪ ده چ‪ ３‬ﻣ‪７‬ی اوﻻد ﻳا‬ ‫د زوی اوﻻد وﻟري‪ .‬د ﻣﻮر برخﻪ ده د ورو‪１‬ﻮ او خﻮﻳﻨدو سره‪ .‬د ﻧﻴکﻪ برخﻪ ده د ﻣ‪７‬ي د اوﻻد ﻳا‬

‫‪٣٠٨‬‬

‫د زوی اوﻻد سره‪ .‬د زوی د ﻟﻮر برخﻪ ده د ﻣ‪７‬ي ﻟﻪ ﻟﻮر سره‪ .‬د پﻠرﻧﻴﻮ خﻮﻳﻨدو برخﻪ ده د سکﻪ‬ ‫خﻮﻳﻨدو سره‪ .‬د ﻳﻮ ﻣﻮرﻧﻲ ورور ﻳا خﻮر برخﻪ ده او د ﻧﻴاگاﻧﻮ برخﻪ ده‪.‬‬ ‫(‪ )۱۱‬ﻧﻴاگاﻧ‪ ３‬پﻪ ﻣﻮر او ﻧﻴکﻪ ساﻗطﻴ‪８‬ي‪ ،‬ورو‪１‬ﻪ او خﻮﻳﻨدې پﻪ پﻼر سره‪.‬‬ ‫(‪ )۱۲‬ﻣﻮرﻧﻲ اوﻻد پﻪ دې ＇ﻠﻮرو کساﻧﻮ ساﻗطﻴ‪８‬ي‪ :‬پﻪ زوی‪ ،‬د زوی پﻪ زوی‪ ،‬پﻪ پﻼر او ﻧﻴکﻪ‬ ‫سره‪.‬‬ ‫(‪ )۱۳‬کﻠﻪ چ‪ ３‬ﻟﻮرگاﻧ‪ ３‬ثﻠثان (دوه ثﻠثﻪ) خپﻞ ک‪７‬ي‪ ،‬د زوی ﻟﻮرگاﻧ‪ ３‬ساﻗطﻴ‪８‬ي ﻣگر دا چ‪３‬‬ ‫د ﻫﻐﻮی سره ﻳا د ﻫﻐﻮی پﻪ ﻣﻮازي او ﻳا ﻫﻢ د ﻫﻐﻮی ＇خﻪ ＊کتﻪ د زوی زوی وي‪ ،‬ﻧﻮ دوی‬ ‫ورباﻧدې ﻋصبﻪ گر‪＄‬ﻲ‪.‬‬ ‫(‪ )۱۴‬کﻠﻪ چ‪ ３‬سکﻪ خﻮﻳﻨدې ثﻠثان (دوه ثﻠثﻪ) پﻮره خپﻞ ک‪７‬ي‪ ،‬پﻠرﻧ‪ ９‬خﻮﻳﻨدې ساﻗطﻴ‪８‬ي‪ ،‬ﻣگر‬ ‫دا چ‪ ３‬د ﻫﻐﻮی سره خپﻞ ورور وي ﻧﻮ دوی ورباﻧدې ﻋصبﻪ گر‪＄‬ﻲ‪.‬‬ ‫شرحﻪ‬ ‫د ميراث تعريف‪ :‬ﻣﻴراث د ژب‪ ３‬ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬پاتﻪ شﻮﻧ‪ ３‬ﻣال تﻪ واﻳ‪ ،３‬د ﻣ‪７‬ي ﻣتروکﻪ ﻫﻢ ﻟﻪ ﻫﻐﻪ‬ ‫＇خﻪ پاتﻪ شﻮی ﻣال او ﻣﻴراث دی‪.‬‬ ‫پﻪ اصطالح ک‪ ３‬د ﻣﻴراث ﻋﻠﻢ ﻫﻐﻪ شرﻋﻲ اصﻮل او د ﻣحاسبﻮي ﻗﻮاﻋد دي چ‪ ３‬د ﻫﻐﻮ پﻪ‬ ‫وسﻴﻠﻪ د ﻣﻴت (ﻣ‪７‬ي) ﻟﻪ ﻣتروﻛ‪＇ ３‬خﻪ د ﻫر وارث حﻘﻮق پﻴژﻧدل ﻛﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫نارينه او ＊‪％‬ينه وارثان‪ :‬ﻫﻐﻪ ﻧارﻳﻨﻪ چ‪ ３‬د ذوی اﻟﻔروضﻮ ﻳا ﻋصبﻪ و پﻪ تﻮگﻪ ﻟﻪ ﻣ‪７‬ي ＇خﻪ پﻪ‬ ‫اتﻔاﻗﻲ تﻮگﻪ ﻣﻴراث اخﻠﻲ ﻟس دي چ‪ ３‬پﻪ ﻣتﻦ ک‪ ３‬رو＊اﻧﻪ شﻮي‪.‬‬ ‫پﻪ ﻣتﻦ ک‪ ３‬ﻟﻪ (وإن سﻔﻞ) ＇خﻪ ﻣﻘصد د ﻟﻤسﻲ‪ ،‬ک‪７‬وسﻲ او ﻧﻮرو ＊کتﻪ ﻟﻤسﻮ اوﻻد دی‪.‬‬ ‫ﻟﻪ (ﻣﻮﻟی اﻟﻨﻌﻤة) ＇خﻪ ﻣﻘصد د ﻣرﻳﻲ أزادووﻧکی بادار دی‪ .‬د ب‪５‬ﻠگ‪ ３‬پﻪ ډول ＇ﻮک خپﻞ ﻣرﻳی‬ ‫أزاد ک‪７‬ي‪ ،‬وروستﻪ ﻣرﻳی ﻣال وگ＂ﻲ او ﻣ‪ ７‬شﻲ خﻮ ＇ﻮک وارث وﻧﻪ ﻟري‪ .‬پﻪ دې صﻮرت ک‪ ３‬د‬ ‫ده ﻣال د ﻫﻐﻪ بادار کﻴ‪８‬ي چ‪ ３‬دی ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ ﻣرﻳﻴتﻮب ＇خﻪ أزاد ک‪７‬ی‪.‬‬

‫‪٣٠٩‬‬

‫هغه کسان چ‪ ３‬د ميراث اخيستلو حق نه لري‪ :‬ﻟﻪ ﻣﻴراث ＇خﻪ د ب‪ ３‬برخ‪ ３‬کﻴدو ﻻﻣﻠﻮﻧﻪ د‬ ‫ﻣﻴراث د ﻣﻮاﻧﻌﻮ پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻫﻢ ﻳادﻳ‪８‬ي‪ .‬ﻧﻮ ﻫﻐﻪ ＇ﻮک چ‪ ３‬د ﻣ‪７‬ي ＇خﻪ ﻣﻴراث ﻧشﻲ وړﻻی ﻻﻧدې‬ ‫＇ﻠﻮر ډوﻟﻪ کسان دي‪.‬‬ ‫‪ -١‬مريی‪ :‬ﻣرﻳﻲ د ﻣﻴراث ＇خﻪ بی برخ‪ ３‬دی ‪＄‬کﻪ ﻣﻴراث د ﻣﻠکﻴت ﻻس تﻪ راوړل دي او‬ ‫ﻣرﻳی د ﻣاﻟک گر‪５＄‬دﻟﻮ اﻫﻠﻴت ﻧﻪ ﻟري‪.‬‬ ‫‪ -٢‬قاتل له مقتول ＇خه‪ :‬دی ﻣ‪５‬راث ﻧشﻲ وړﻻی‪ .‬دﻟﻴﻞ ﻳ‪ ３‬د پﻴﻐﻤبر (ﻋﻠﻴﻪ اﻟصﻠﻮة و اﻟسﻼم)‬ ‫دا حدﻳث دی چ‪ ３‬ترﻣذي رواﻳت ک‪７‬ی‪ :‬ﻻﻳرث اﻟﻘاتﻞ شﻴئا‪ .‬ژباړه‪ :‬ﻗاتﻞ (ﻟﻪ ﻣﻘتﻮل ＇خﻪ) ﻫﻴ＆‬ ‫شی پﻪ ﻣﻴراث ﻧشﻲ وړﻻی‪ .‬ﻟﻪ ﻗتﻞ ＇خﻪ ﻣﻘصد ﻫﻐﻪ ﻗتﻠﻮﻧﻪ دي چ‪ ３‬پر ﻗاتﻞ ﻗصاص ﻳا کﻔاره‬ ‫ﻻزﻣﻮي‪.‬‬ ‫‪ -٣‬مرتد‪ :‬ﻫﻐﻪ ﻣسﻠﻤان چ‪ ３‬ﻟﻪ اسﻼم ＇خﻪ گر‪＄‬ﻲ ﻟﻪ ﻫﻴچا ＇خﻪ ﻣﻴراث ﻧشﻲ وړﻻی‪＄ ،‬کﻪ‬ ‫چ‪ ３‬ﻫﻐﻪ ﻫﻴ＆ ﻣﻠت ﻧﻠري‪.‬‬ ‫‪ -٤‬د مختلفو ملتونو پيروان‪ :‬دوی ﻫﻢ ﻳﻮ ﻟﻪ بﻞ ＇خﻪ ﻣﻴراث ﻧشﻲ وړﻻی‪ .‬ﻳﻌﻨی ﻣسﻠﻤان ﻟﻪ‬ ‫کاﻓر او کاﻓر ﻟﻪ ﻣسﻠﻤان ＇خﻪ ﻣﻴراث ﻧشﻲ وړﻻی‪ .‬د ابﻮداود پﻪ رواﻳت ک‪ ３‬راﻏﻠﻲ چ‪ ３‬رسﻮل‬ ‫اهلل (صﻠی اهلل ﻋﻠﻴﻪ وسﻠﻢ) ﻓرﻣاﻳﻲ‪ :‬ﻻَ ﻳَتَ َﻮ َار ُث آ َ ْﻫﻞُ ِﻣَّﻠتَ ْﻴﻦِ َشَّتﻰ‪ )۱(.‬ژباړه‪ :‬د دوو ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻠﻮ ﻣﻠتﻮﻧﻮ‬ ‫پﻴروان ﻳﻮ ﻟﻪ بﻞ ＇خﻪ ﻣﻴراث ﻧشﻲ وړﻻی‪.‬‬ ‫برخ‪ ３‬او د هغ‪ ３‬وارثان‪ :‬پﻪ ﻗرأن کرﻳﻢ ک‪ ３‬د وارثاﻧﻮ ﻟپاره شپ‪ ８‬برخ‪ ３‬ﻳادې شﻮې چ‪ ３‬ﻣختﻠﻒ‬ ‫وارثان ﻳ‪ ３‬پﻪ ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻠﻮ حاﻻتﻮ ک‪ ３‬اخﻠﻲ‪ .‬پﻪ ﻣتﻦ ک‪！ ３‬ﻮﻟ‪ ３‬برخ‪ ３‬رو＊اﻧﻪ شﻮي‪ ،‬دا ﻫﻢ رو＊اﻧﻪ‬ ‫شﻮې چ‪ ３‬ﻳادې شﻮې برخ‪ ３‬پﻪ کﻮﻣﻮ حاﻻتﻮک‪ ３‬چا تﻪ رسﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫حجب‪ :‬حجب پﻪ ﻟﻐت ک‪ ３‬ﻣﻨﻊ تﻪ واﻳﻲ او پﻪ اصطﻼح ک‪ ３‬د بﻞ چا ﻟﻪ اﻣﻠﻪ د ！ﻮل ﻳا ‪＄‬ﻴﻨ‪３‬‬ ‫ﻣﻴراث ＇خﻪ ﻣحروﻣ‪５‬دل حجب بﻠﻞ کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫حجب په دوه ډوله دی‪ :‬ﻳﻮ ﻫﻐﻪ چ‪ ３‬وارث ﻟﻪ ！ﻮل ﻣﻴراث ＇خﻪ ﻣحروﻣﻮي او د حجب‬ ‫حرﻣان پﻪ ﻧاﻣﻪ ﻳادﻳ‪８‬ي‪ ،‬دوﻳﻢ حجب ﻧﻘصان دی‪ ،‬دا ﻫﻐﻪ حجب دی چ‪ ３‬وارث ﻟﻪ ‪＄‬ﻴﻨ‪ ３‬ﻣﻴراث‬ ‫‪ .۱‬سﻨﻦ ابﻮ داود ‪ ۸۵ -۳‬باب ﻫﻞ ﻳرث اﻟﻤسﻠﻢ اﻟکاﻓر دا حدﻳث اﻟباﻧﻲ صحﻴح شﻤﻴرﻟی‪.‬‬ ‫‪٣١٠‬‬

‫＇خﻪ ﻣحروﻣﻮي‪ ،‬ﻳﻌﻨ‪ ３‬ﻟﻪ زﻳات‪ ３‬برخ‪＇ ３‬خﻪ ﻳ‪ ３‬کﻤ‪ ３‬برخ‪ ３‬تﻪ را＊کتﻪ کﻮي‪.‬‬ ‫پﻪ ﻣتﻦ ک‪ ３‬ﻫﻐﻪ صﻮرتﻮﻧﻪ بﻴان شﻮي چ‪ ３‬ﻳﻮ وارث بﻞ وارث ﻟﻪ ﻣﻴراث اخﻴستﻠﻮ ＇خﻪ پﻪ بشپ‪７‬ه‬ ‫تﻮگﻪ ﻣﻨﻊ کﻮي او حجب راوﻟﻲ‪.‬‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پخپﻠﻮ ک‪ ３‬د ﻣﻴراث ﻳﻮ ﻟ‪ ７‬صﻮرتﻮﻧﻪ پﻪ ！ﻮﻟگﻲ ک‪ ３‬تﻤثﻴﻞ ک‪７‬ي‪.‬‬

‫‪ -۱‬ﻣﻴراث ﻟﻐتا او اصطﻼحا تﻌرﻳﻒ ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ -۲‬ﻫﻐﻪ ﻟس ﻧارﻳﻨﻪ وارثان پﻪ گﻮتﻪ ک‪７‬ئ چ‪ ３‬پﻪ ﻣﻴراث اخﻴستﻠﻮ ﻳ‪ ３‬اجﻤاع ده‪.‬‬ ‫‪ -۳‬د ﻣﻴراث ﻣﻮاﻧﻊ بﻴان ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ ۴‬پﻪ ﻗرأن کرﻳﻢ ک‪！ ３‬اکﻞ شﻮې برخ‪＇ ３‬ﻮ دی ﻫﻐﻪ پﻪ گﻮتﻪ ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ -۵‬حجب تﻌرﻳﻒ ک‪７‬ئ‪.‬‬

‫‪٣١١‬‬

‫اتﻪ ＇لﻮﻳ‪＋‬تﻢ لﻮست‬

‫د ﻣﻴراث حکﻤﻮﻧﻪ (‪)٢‬‬ ‫د عصباتﻮ او رد بﻴان‬ ‫د ﻣ‪７‬ي وارثان د ﻣﻴراث پﻪ اخﻴستﻠﻮ ک‪ ３‬سره ﻳﻮ شان ﻧﻪ دي‪ ،‬بﻠک‪ ３‬ﻟرې او ﻧ‪８‬دې خپﻠﻮان د ﻣﻴراث‬ ‫پﻪ اخﻴستﻠﻮ ک‪ ３‬سره تﻮپﻴر ﻟري‪ .‬ﻋصبات ﻫﻐﻪ وارثان دي چ‪ ３‬ﻟﻪ ذواﻟﻔروضﻮ وروستﻪ ﻣﻴراث‬ ‫اخﻠﻲ‪ .‬او کﻪ ذوی اﻟﻔروض ﻧﻪ دی ﻧﻮ ！ﻮل ﻣﻴراث اخﻠﻲ پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬بﻪ د ﻋصباتﻮ او رد‬ ‫حکﻤﻮﻧﻪ تشر‪４‬ح شﻲ‪.‬‬

‫‪٣١٢‬‬

٣١٣

‫ژباړه‬ ‫(‪ )۱‬پﻪ ﻋصبﻪ ک‪ ３‬تر ！ﻮﻟﻮ ﻧ‪８‬دې زاﻣﻦ دي‪ ،‬بﻴا د ﻫﻐﻮی زاﻣﻦ‪ ،‬بﻴا پﻼر‪ ،‬بﻴا ﻧﻴکﻪ‪ ،‬بﻴا ورو‪１‬ﻪ‪ ،‬بﻴا‬ ‫د ﻧﻴکﻪ زاﻣﻦ ﻳﻌﻨ‪ ３‬تروﻧﻪ‪ ،‬بﻴا د پﻼر د ﻧﻴکﻪ زاﻣﻦ‪.‬‬ ‫(‪ )۲‬کﻪ دوه وارثان ﻣ‪７‬ي تﻪ پﻪ ﻳﻮه درجﻪ ک‪ ３‬وي‪ ،‬ﻟﻮﻣ‪７‬ﻳتﻮب د ﻫﻐﻪ دی چ‪ ３‬د پﻼر او ﻣﻮر دواړو‬ ‫ﻟﻪ خﻮا وي‪.‬‬ ‫(‪ )۳‬زوی‪ ،‬د زوی زوی او د وروﻧﻮ(د ﻣال) وﻳش بﻪ ﻟﻪ خﻮﻳﻨدو سره داس‪ ３‬کﻴ‪８‬ي چ‪ ３‬ﻧارﻳﻨﻪ تﻪ‬ ‫بﻪ د دوو ＊‪％‬ﻮ پﻪ اﻧدازه برخﻪ ورکﻮل کﻴ‪８‬ي‪ .‬ﻟﻪ دوی پرتﻪ د ﻧﻮرو ﻋصباتﻮ ﻳﻮازې س‪７‬ي ﻣﻴراث‬ ‫اخﻠﻲ ﻧﻪ ＊‪.３％‬‬ ‫(‪ )۴‬کﻪ ﻣ‪７‬ي ﻧسبﻲ ﻋصبﻪ ﻧﻪ درﻟﻮدل‪ ،‬أزادووﻧکی بادار ﻳ‪ ３‬ﻋصبﻪ دی او بﻴا ﻳ‪ ３‬د بادار ﻫﻐﻪ ﻋصبﻪ‬ ‫دي چ‪ ３‬د ﻋصﻮبت پﻪ درجﻪ ک‪ ３‬بادار تﻪ ﻧ‪８‬دې دی‪.‬‬ ‫(‪ )٥‬د حجب باب‪:‬‬

‫(‪ )۶‬ﻣﻮر پﻪ اوﻻد‪ ،‬د زوی پﻪ اوﻻد او پﻪ دوو ورو‪１‬ﻮ سره ﻟﻪ ثﻠث ＇خﻪ سدس تﻪ حجب کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫(‪ )۷‬ﻟﻪ ﻟﻮرگاﻧﻮ ＇خﻪ زﻳات شﻮی ﻣﻴراث د زوی د زاﻣﻨﻮ او د ﻫﻐﻪ د خﻮﻳﻨدو دی (داس‪ ３‬چ‪)３‬‬ ‫ﻧر تﻪ د دوو ＊‪％‬ﻮ برخﻪ ده‪ ،‬ﻟﻪ سکﻨﻴﻮ دوو خﻮﻳﻨدو ＇خﻪ زﻳات شﻮی ﻣﻴراث د پﻠرﻧﻴﻮ خﻮﻳﻨدو‬ ‫او ورو‪１‬ﻮ دی ﻧر تﻪ د دوو ＊‪％‬ﻮ برابره برخﻪ ده‪.‬‬ ‫(‪ )۸‬کﻪ ﻟﻪ ﻣ‪７‬ي ﻳﻮه ﻟﻮر‪ ،‬د زوی ﻟﻮرگاﻧ‪ ３‬او د زوی زاﻣﻦ پا ت‪ ３‬شﻮل‪ ،‬ﻟﻮر تﻪ ﻳ‪ ３‬ﻧصﻒ (ﻧﻴﻤﻪ)‬ ‫او پات‪ ３‬ﻣﻴراث د زوی د زوی او د ﻫﻐﻪ د خﻮﻳﻨدو ترﻣﻨ‪ ＃‬وﻳشﻞ کﻴ‪８‬ي چ‪ ３‬ﻧر تﻪ د دوو ＊‪％‬ﻮ‬ ‫برابره برخﻪ ده‪.‬‬ ‫(‪ )۹‬کﻪ ﻣ‪７‬ي دوه د تره زاﻣﻦ پر‪＋４‬ﻮدل چ‪ ３‬ﻳﻮ ﻳ‪( ３‬د ﻣ‪７‬ي) ﻣﻮرﻧی ورور ﻫﻢ کﻴده‪ ،‬ﻣﻮرﻧﻲ ورور‬ ‫تﻪ سدس دی او پات‪ ３‬د دواړو ترﻣﻨ‪ ＃‬ﻧﻴﻤاﻳﻲ دی‪.‬‬ ‫(‪ )۱۰‬د ُﻣ َش ِّرﻛ‪( ３‬پﻪ ﻧاﻣﻪ د ﻣشﻬﻮرې ﻣسئﻠ‪ ３‬صﻮرت) دا دی چ‪( ３‬ﻣ‪７‬ه) ＊‪％‬ﻪ ﻣ‪７５‬ه‪ ،‬ﻣﻮر‪ ،‬ﻣﻮرﻧﻲ‬ ‫وروﻧﻪ او سکﻨﻲ ورو‪１‬ﻪ پر‪８４‬دي‪ ،‬ﻣ‪７５‬ه ﻟره ﻧصﻒ (ﻧﻴﻢ) کﻴ‪８‬ي‪ ،‬ﻣﻮر ﻟپاره سدس کﻴ‪８‬ي‪ ،‬ﻣﻮرﻧﻴﻮ‬

‫‪٣١٤‬‬

‫ورو‪１‬ﻮ ﻟپاره ثﻠث کﻴ‪８‬ي او سکﻨﻴﻮ ورو‪１‬ﻮ ﻟره ﻫﻴ＆ شﻲ ﻧﻪ کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫(‪ )١١‬د رد باب‬

‫(‪ )۱۲‬د ذوی اﻟﻔروضﻮ ＇خﻪ پات‪ ３‬ﻣال چ‪ ３‬ﻋصبﻪ ﻣﻮجﻮد ﻧﻪ وي ب‪５‬رتﻪ ﻫﻐﻮی تﻪ د ﻫﻐﻮی د برخﻮ‬ ‫پﻪ اﻧدازه رد کﻴ‪８‬ي‪ ،‬ﻣگر ＊‪ ３％‬او ﻣ‪７５‬ه تﻪ ﻧﻪ رد کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫(‪ )۱۳‬ﻗاتﻞ ﻟﻪ ﻣﻘتﻮل ＇خﻪ ﻣﻴراث ﻧشﻲ وړﻻی‪ ،‬کﻔر ！ﻮل ﻳﻮ ﻣﻠت دی اوﻟﻪ کﻔر سره سره‬ ‫(کاﻓران) ﻳﻮ ﻟﻪ بﻞ ＇خﻪ ﻣﻴراث وړﻻی شﻲ‪ ،‬ﻣسﻠﻤان ﻟﻪ کاﻓر او کاﻓر ﻟﻪ ﻣسﻠﻤان ＇خﻪ ﻣﻴراث‬ ‫ﻧشﻲ وړﻻی‪ ،‬د ﻣرتد ﻣال د ﻫﻐﻪ د ﻣسﻠﻤاﻧﻮ وارثاﻧﻮ دی‪ ،‬ﻫﻐﻪ ﻣال چ‪ ３‬د ردت پﻪ حال ک‪ ３‬ﻳ‪３‬‬ ‫گ＂ﻠی ﻓئ دی‪.‬‬ ‫(‪ )۱۴‬کﻪ ﻳﻮه ډﻟﻪ پﻪ اوبﻮ ک‪ ３‬ډوبﻪ شﻮه ﻳا ورباﻧدې د‪４‬ﻮال راپر‪４‬ﻮت او دا ＇رگﻨده ﻧشﻮه چ‪ ３‬کﻮم ﻳﻮ‬ ‫ﻣخک‪ ３‬ﻣ‪ ７‬شﻮ‪ ،‬د دوی د ﻫر ﻳﻮ ﻣال د دوی د وارثاﻧﻮ کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫(‪ )۱۵‬کﻪ پﻪ ﻣجﻮسﻲ ک‪ ３‬دوه داس‪ ３‬خپﻠﻮۍ راجﻤﻊ شﻲ چ‪ ３‬کﻪ پﻪ دوو ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻠﻮ کساﻧﻮ ک‪ ３‬وي‬ ‫ﻳﻮ ﻟﻪ بﻞ ＇خﻪ ورباﻧدې ﻣﻴراث وړﻻی شﻲ‪( ،‬ﻣجﻮسﻲ) د دواړو خپﻠﻮﻳﻮ ﻣﻴراث اخﻠﻲ‪.‬‬ ‫(‪ )۱۶‬ﻣجﻮسﻴان پﻪ ﻫﻐﻮ ﻓاسدو ﻧکاحگاﻧﻮ چ‪ ３‬ﻫﻐﻮی ﻳ‪ ３‬پﻪ خپﻞ دﻳﻦ ک‪ ３‬روا بﻮﻟﻲ‪ ،‬ﻣﻴراث‬ ‫ﻧشﻲ وړﻻی‪.‬‬ ‫(‪ )۱۷‬ﻟﻪ زﻧا او ﻣﻼﻋﻨ‪＇ ３‬خﻪ د پﻴدا شﻮﻳﻮ کساﻧﻮ ﻋصبﻪ د ﻫﻐﻮی د ﻣﻮر ﻟﻪ خﻮا دي‪.‬‬ ‫(‪ )۱۸‬کﻪ ＇ﻮک ﻣ‪ ７‬شﻲ او حﻤﻞ (د وارث پﻪ تﻮگﻪ) پر‪８４‬دي‪ ،‬د اﻣام ابﻮحﻨﻴﻔﻪ پﻪ ﻧظر بﻪ ﻳ‪ ３‬ﻣال‬ ‫ترﻫﻐ‪ ３‬ﻧﻪ وﻳشﻞ کﻴ‪８‬ي ＇ﻮ چ‪％＊ ３‬ﻪ اوﻻد وﻧﻪ زﻳ‪８‬وي‪.‬‬ ‫(‪ )۱۹‬د اﻣام ابﻮحﻨﻴﻔﻪ پﻪ ﻧظر ﻧﻴکﻪ ﻟﻪ ورو‪１‬ﻮ ＇خﻪ پﻪ ﻣﻴراث ک‪ ３‬ﻟﻮﻣ‪７‬ﻳتﻮب ﻟري‪ .‬اﻣام ابﻮﻳﻮسﻒ‬ ‫او اﻣام ﻣحﻤد وﻳﻠﻲ‪ :‬دواړه بﻪ (پﻪ خپﻠﻮ ﻣﻨ‪％‬ﻮﻧﻮ ک‪ )３‬ﻣﻘاسﻤﻪ کﻮي‪ ،‬ﻣگر دا چ‪ ３‬پﻪ ﻣﻘاسﻤﻪ سره‬ ‫د ﻧﻴکﻪ برخﻪ ﻟﻪ ثﻠث ＇خﻪ کﻤﻪ شﻲ‪.‬‬ ‫(‪ )۲۰‬کﻪ گ‪ ３２‬ﻧﻴاگاﻧ‪ ３‬پات‪ ３‬شﻲ‪ ،‬تر ！ﻮﻟﻮ ﻧ‪８‬دې تﻪ ﻳ‪ ３‬سدس کﻴ‪８‬ي‪ .‬ﻧﻴکﻪ خپﻠﻪ ﻣﻮر حجب کﻮي‬ ‫(ساﻗطﻮي)‪ ،‬د ﻣﻮر د پﻼر ﻣﻮر ﻣﻴراث ﻧشﻲ وړﻻی‪ ،‬ﻫره ﻧﻴا خپﻠﻪ ﻣﻮر حجب کﻮي‪.‬‬

‫‪٣١٥‬‬

‫شرحﻪ‬ ‫د عصبه تعريف‪ :‬ﻋصبﻪ ﻫﻐﻪ خپﻠﻮان دي چ‪ ３‬ﻣ‪７‬ي تﻪ ﻳ‪ ３‬د پﻼر ﻟﻪ ﻟﻮري ﻧسبت ک‪８５‬ي او ﻟﻪ ذوی‬ ‫اﻟﻔروضﻮ ＇خﻪ پات‪ ３‬ﻣال دوی تﻪ ورکﻮل ک‪８５‬ي‪.‬‬ ‫ﻋصبﻪ او د ﻫﻐﻮی ترتﻴب پﻪ ﻣتﻦ ک‪ ３‬بﻴان شﻮی‪ .‬د ﻳادو شﻮﻳﻮ کساﻧﻮ د ﻋصبﻪ ک‪５‬دو ﻣﻘصد دا‬ ‫دی چ‪ ３‬ﻳﻮازې ﻫﻤدوی د ﻋصبﻪ ک‪５‬دو وړتﻴا ﻟري‪ ،‬ﻟﻪ دوی پرتﻪ بﻞ ＇ﻮک ﻋصبﻪ ک‪５‬دای ﻧشﻲ‪،‬‬ ‫د ﻣتﻦ ﻣﻘصد دا ﻧﻪ دی چ‪ ３‬دوی بﻪ تﻞ ﻋصبﻪ وي‪ ،‬بﻠک‪ ３‬ک‪５‬دای شﻲ پﻪ ‪＄‬ﻴﻨﻮ حاﻻتﻮ ک‪ ３‬پﻮرتﻪ‬ ‫کسان ذوی اﻟﻔروض وي‪.‬‬ ‫کﻪ د ﻣ‪７‬ي سکﻨی ورور (ﻫﻐﻪ چ‪ ３‬د ﻣﻮر او پﻼر دواړو ＇خﻪ ﻳ‪ ３‬وي) او ﻧاسکﻪ ورور (ﻫﻐﻪ چ‪３‬‬ ‫ﻳﻮازې ﻟﻪ پﻼر ＇خﻪ ﻳ‪ ３‬وي او ﻣﻮر ﻳ‪ ３‬جﻼ وي) پات‪ ３‬شﻲ‪ ،‬پﻪ دې صﻮرت ک‪ ３‬کﻪ ＇ﻪ ﻫﻢ دواړه‬ ‫ﻋصبﻪ دي‪ ،‬خﻮ د ﻣﻴراث حﻖ د ﻫﻐﻪ ورور کﻴ‪８‬ي چ‪ ３‬د ﻣ‪７‬ي سره پﻪ پﻼر او ﻣﻮر دواړو ک‪３‬‬ ‫شرﻳک وي‪ .‬پﻪ ﻫﻤدې ترتﻴب ﻧﻮر ﻋصبﻪ ﻫﻢ چ‪ ３‬د خپﻠﻮۍ پﻪ درجﻪ ک‪ ３‬ﻟﻪ ﻧﻮرو وروستﻪ وي‪،‬‬ ‫پﻪ ﻧ‪８‬دې ﻋصبﻪ سره ساﻗطﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫پﻪ ﻋصبﻪ و ک‪ ３‬ﻳﻮازې زوی‪ ،‬د زوی زوی او ورو‪１‬ﻮ خﻮﻳﻨدې ﻟﻪ خپﻠﻮ ورو‪１‬ﻮ سره ﻋصبﻪ گر‪＄‬ﻲ‬ ‫او ﻣال د دوی تر ﻣﻨ‪ ＃‬ﻧر تﻪ د ＊‪ ３％‬دوه برابره ورکﻮل کﻴ‪８‬ي‪ .‬ﻟﻪ دوی پرتﻪ د ﻧﻮرو ﻋصبﻪ و‬ ‫خﻮﻳﻨدې‪ ،‬ﻟکﻪ د ورو‪１‬ﻮ او ﻧﻴکﻮﻧﻮ اوﻻده‪ ،‬د ورﻳروﻧﻮ او د تروﻧﻮ د زاﻣﻨﻮ خﻮﻳﻨدې ﻟﻪ خپﻠﻮ ورو‪１‬ﻮ‬ ‫سره ﻋصبﻪ ﻧﻪ گر‪＄‬ﻲ‪ ،‬بﻠک‪ ３‬ﻳﻮا‪ ３＄‬ﻧر ﻳ‪ ３‬ﻋصبﻪ دي او ＊‪( ３％‬د دوی خﻮﻳﻨدې) د ﻣﻴراث‬ ‫ﻣستحﻘ‪ ３‬ﻧﻪ دي‪.‬‬ ‫حجب‪ :‬پﻪ ت‪５‬ر ﻟﻮست ک‪ ３‬ﻣﻮ حجب تﻌرﻳﻒ ک‪ ７‬او د حجب د دوو ډوﻟﻮﻧﻮ (حجب حرﻣان‬ ‫او حجب ﻧﻘصان) ＇خﻪ ﻣﻮ د حجب حرﻣان صﻮرتﻮﻧﻪ بﻴان ک‪７‬ل‪ .‬پﻪ دې ﻟﻮست ک‪ ３‬د حجب‬ ‫ﻧﻘصان صﻮرت بﻴان شﻮی چ‪ ３‬پﻪ دې ډول دی‪:‬‬ ‫کﻪ د ﻣ‪７‬ی زوی‪ ،‬د زوی زوی او ورو‪１‬ﻪ ﻧﻪ وي‪ ،‬ﻣﻮر ثﻠث اخﻠﻲ‪ ،‬خﻮ کﻪ ﻟﻪ ﻳادو کساﻧﻮ ＇خﻪ ﻳﻮ‬ ‫ﻫﻢ ﻣﻮجﻮد وي د ﻣﻮر برخﻪ ﻟﻪ ثﻠث ＇خﻪ سدس تﻪ را＊کتﻪ کﻴ‪８‬ي چ‪ ３‬دې تﻪ حجب ﻧﻘصان‬

‫‪٣١٦‬‬

‫واﻳﻲ‪.‬‬ ‫د عصبه و د ميراث مثالونه‪ :‬وﻳﻠﻲ ﻣﻮ وو چ‪ ３‬ﻋصبﻪ ﻟﻪ ذوی اﻟﻔروضﻮ ＇خﻪ پات‪！ ３‬ﻮل ﻣال‪،‬‬ ‫اخﻠﻲ او ﻧارﻳﻨﻪ او ＊‪％‬ﻴﻨﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ خپﻠﻮ ﻣﻨ‪％‬ﻮﻧﻮ ک‪( ３‬ﻧارﻳﻨﻪ تﻪ د ＊‪ ３％‬دوه برابره) تر ﻗاﻋدې ﻻﻧدې‬ ‫وﻳشﻲ‪ .‬پﻪ ﻫﻤدې بﻨس＀ کﻪ ﻟﻪ ﻣ‪７‬ي ＇خﻪ دوه ﻟﻮرگاﻧ‪ ،３‬دوه د زوی ﻟﻮرگاﻧ‪ ３‬او ﻳﻮ د زوی زوی‬ ‫پات‪ ３‬شﻲ‪ ،‬د ﻣ‪７‬ي ﻟﻮرگاﻧ‪ ３‬د ﻣال ثﻠثان دوه پر درې برخ‪ ３‬اخﻠﻲ‪ ،‬پات‪ ３‬ﻳﻮ ثﻠث د زوی د ﻟﻮرگاﻧﻮ‬ ‫او د زوی د زوی ترﻣﻨ‪ ＃‬و‪４‬شﻞ کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫کﻪ ﻣ‪７‬ي دوه داس‪ ３‬د تره زاﻣﻦ وارثان پر‪＋４‬ﻮدل چ‪ ３‬ﻳﻮ ﻳ‪ ３‬د ده ﻣﻮرﻧی ورور ﻫﻢ و‪ ،‬پﻪ دې‬ ‫صﻮرت ک‪ ３‬ﻣﻮرﻧی ورور د ذواﻟﻔرض پﻪ تﻮگﻪ چ‪ ３‬پﻪ ﻗرأن کرﻳﻢ ک‪ ３‬ورتﻪ برخﻪ ！اکﻞ شﻮې‪،‬‬ ‫سدس اخﻠﻲ‪ .‬پات‪ ３‬ﻣال چ‪ ３‬پﻨ‪％‬ﻪ سدسﻪ کﻴ‪８‬ي د دواړو تر ﻣﻨ‪ ＃‬د ﻋصﻮبت پﻪ بﻨس＀ ﻧﻴﻢ پﻪ‬ ‫ﻧﻴﻤﻪ و‪４‬شﻞ کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫پﻪ ﻣتﻦ ک‪ ３‬د ﻣشرکة پﻪ ﻧاﻣﻪ چ‪ ３‬کﻮﻣﻪ ﻣسئﻠﻪ راﻏﻠ‪ ،３‬پﻪ ﻫﻐ‪ ３‬ک‪ ３‬ﻣ‪７５‬ه‪ ،‬ﻣﻮر او ﻣﻮرﻧﻲ ورو‪１‬ﻪ‬ ‫！ﻮل ﻣال اخﻠﻲ او سکﻪ ورو‪１‬ﻮ تﻪ چ‪ ３‬ﻋصبﻪ دي ＇ﻪ ﻧﻪ پات‪ ３‬کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫رد‪ :‬رد پﻪ ﻟﻐت ک‪ ３‬رجﻮع او ب‪５‬رتﻪ گر‪＄‬ﻮﻟﻮ تﻪ واﻳﻲ او پﻪ اصطﻼح ک‪ ３‬د ﻋصبﻪ و د ﻧشتﻮاﻟﻲ پﻪ‬ ‫صﻮرت ک‪ ３‬ذوي اﻟﻔروضﻮ تﻪ د ﻣتروﻛ‪ ３‬پات‪ ３‬برخﻪ د ﻫﻐﻮى د برخﻮ پﻪ اﻧدازه ورکﻮل‪ ،‬رد بﻠﻞ‬ ‫کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫زوجﻴﻨﻮ تﻪ ‪＄‬کﻪ رد ﻧشتﻪ چ‪ ３‬د دوی خپﻠﻮي سببﻲ ده او پﻪ ﻣ‪７‬ﻳﻨ‪ ３‬سره ﻳا ﻟﻪ ﻣﻨ‪％‬ﻪ ‪＄‬ﻲ او ﻳا‬ ‫ضﻌﻴﻔﻪ کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫د ب‪５‬ﻠگ‪ ３‬پﻪ ډول کﻪ ﻟﻪ ﻣ‪７‬ي ＇خﻪ ﻣ‪７５‬ه او دوه ﻟﻮ‪ ３１‬پات‪ ３‬شﻲ‪ ،‬ﻣ‪７５‬ه ربﻊ (＇ﻠﻮرﻣﻪ برخﻪ) او ﻟﻮ‪３１‬‬ ‫ثﻠثان (دوه پر درې برخﻪ) اخﻠﻲ‪＇ ،‬رﻧگﻪ چ‪ ３‬د پات‪ ３‬ﻣال ﻟپاره ﻧﻮر وارثان ﻧشتﻪ‪ ،‬ب‪５‬رتﻪ ذوي‬ ‫اﻟﻔروضﻮ تﻪ رد کﻴ‪８‬ي‪ ،‬دا چ‪ ３‬ﻣ‪７５‬ه تﻪ رد ﻧشتﻪ پات‪ ３‬برخﻪ ﻫﻢ ﻟﻮ‪１‬ﻮ تﻪ ورکﻮل کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫په يو ‪＄‬ای ډوب شوي کسان‪ :‬کﻪ ﻳﻮه ډﻟﻪ خپﻠﻮان پﻪ ﻳﻮه وخت پﻪ اوبﻮ ک‪ ３‬ډوب شﻲ ﻳا پﻪ‬ ‫داس‪ ３‬تﻮگﻪ پﻪ ﻳﻮه وخت وﻣري چ‪＇ ３‬رگﻨده ﻧشﻲ کﻮم ﻳﻮ ﻣخک‪ ３‬او کﻮم ﻳﻮ وروستﻪ ﻣ‪ ７‬دی‪،‬‬

‫‪٣١٧‬‬

‫پﻪ دې صﻮرت ک‪ ３‬کﻪ ＇ﻪ ﻫﻢ دوی د ﻳﻮ بﻞ وارثان وي‪ ،‬ﻟﻪ ﻳﻮ بﻞ ＇خﻪ ﻣﻴراث ﻧشﻲ وړﻻی‪،‬‬ ‫ﻣﻮرث جﻮت‬ ‫‪＄‬کﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﻪ ﻧﻪ ده چ‪ ３‬کﻮم ﻳﻮ ﻣخک‪ ３‬ﻣ‪ ７‬دی او کﻮم ﻳﻮ وروستﻪ‪ ،‬ﻳﻌﻨ‪ ３‬وارث او ّ‬ ‫او ﻣﻌﻠﻮم ﻧﻪ دی‪.‬‬ ‫په دوو خپلويو ميراث‪ :‬وﻣﻮ وﻳﻞ‪ :‬کﻪ وارث د ذواﻟﻔرض او ﻋصبﻪ دواړو پﻪ تﻮگﻪ د ﻣ‪７‬ي خپﻞ‬ ‫وي‪ ،‬ﻟکﻪ د تره زوی چ‪ ３‬پﻪ ﻋﻴﻦ حال ک‪ ３‬ﻣﻮرﻧی ورور ﻫﻢ وي‪ ،‬پﻪ دې صﻮرت ک‪ ３‬دوه ‪＄‬ﻠ‪３‬‬ ‫ﻣﻴراث اخﻠﻲ‪.‬‬ ‫کﻪ د ﻣجﻮسﻴاﻧﻮ تر ﻣﻨ‪ ＃‬د ﻫﻐﻮ ﻧکاحگاﻧﻮ ﻟﻪ اﻣﻠﻪ چ‪ ３‬پﻪ اسﻼم ک‪ ３‬حراﻣ‪ ３‬دي او د ﻣحرﻣاتﻮ‬ ‫ﻧکاح ‪２－‬ﻞ کﻴ‪８‬ي‪ ،‬کﻮﻣ‪ ３‬خپﻠﻮۍ راﻣﻨ‪％‬تﻪ شﻲ‪ ،‬شرﻋا اﻋتبار ﻧﻪ ﻟري چ‪ ３‬دا خپﻠﻮۍ د ﻣﻴراث‬ ‫اخﻴستﻠﻮ سبب ﻧﻪ کﻴ‪８‬ي او دا حکﻢ پﻪ ！ﻮﻟﻮ اﻫﻞ ذﻣﻪ و ک‪ ３‬پﻠی کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫د نيکه ميراث‪ :‬د اﻣام ابﻮحﻨﻴﻔﻪ رحﻤﻪ اهلل پﻪ ﻧظر کﻪ ﻧﻴکﻪ ﻣﻮجﻮد وي ورو‪１‬ﻪ ﻣﻴراث ﻧشﻲ‬ ‫اخﻴستﻼی‪ ،‬ﻳﻌﻨ‪ ３‬ورو‪１‬ﻪ پﻪ ﻧﻴکﻪ سره ﻣحروﻣﻴ‪８‬ي ‪＄‬کﻪ ﻧﻴکﻪ د پﻼر پﻪ ＇‪５‬ر دی او پﻪ پﻼر سره‬ ‫ورو‪１‬ﻪ ﻣحروﻣﻴ‪８‬ي‪ .‬ﻳاراﻧﻮ رحﻤﻬﻤا اهلل وﻳﻠﻲ‪ :‬چ‪ ３‬د ﻧﻴکﻪ او ورو‪１‬ﻮ ترﻣﻨ‪ ＃‬بﻪ ﻣﻘاسﻤﻪ کﻴ‪８‬ي‪،‬‬ ‫داس‪ ３‬چ‪ ３‬ﻫﻐﻪ بﻪ ﻫﻢ د ورور برابره برخﻪ اخﻠﻲ‪ ،‬خﻮ کﻪ د ﻧﻴکﻪ برخﻪ پدې صﻮرت ک‪ ３‬د ！ﻮل‬ ‫ﻣال ﻟﻪ درﻳﻴﻤی ＇خﻪ کﻤﻴده بﻴا بﻪ ﻣﻘاسﻤﻪ ﻧﻪ کﻴ‪８‬ي‪ ،‬بﻠک‪ ３‬در‪４‬ﻴﻤﻪ برخﻪ بﻪ ﻧﻴکﻪ تﻪ ورکﻮل کﻴ‪８‬ي‬ ‫او ﻧﻮر ﻣال بﻪ د ورو‪１‬ﻮ تر ﻣﻴﻨ‪ ＃‬وﻳشﻞ کﻴ‪８‬ي‪.‬‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې د ذوی اﻟﻔروضﻮ او ﻋصبﻪ و د ﻣﻴراث ب‪５‬ﻼب‪５‬ﻞ صﻮرتﻮﻧﻪ جﻮړ ک‪７‬ي او ﻣﻴراث‬ ‫دې ورباﻧدې ووﻳشﻲ‪.‬‬

‫‪٣١٨‬‬

‫‪ .۱‬ﻋصبﻪ تﻌرﻳﻒ ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ .۲‬ﻋصبﻪ ＇ﻮ او کﻮم کﻮم دي؟‬ ‫‪ .۳‬رد تﻌرﻳﻒ او ﻳﻮ ﻣثال ﻳ‪ ３‬بﻴان ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ .۴‬پﻪ ﻳﻮ وخت د ډوبﻮ شﻮﻳﻮ کساﻧﻮ د ﻣﻴراث حکﻢ بﻴان ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ .۵‬کﻪ د ﻣﻮرث د ﻣ‪７‬ﻳﻨ‪ ３‬پﻪ ﻣﻬال وارث حﻤﻞ ﻣﻮجﻮد وي‪ ،‬ﻣﻴراث ＇ﻪ ډول و‪４‬شﻞ کﻴ‪８‬ي؟‬ ‫‪ .۶‬أﻳا ورو‪１‬ﻪ د ﻧﻴکﻪ پﻪ ﻣﻮجﻮدﻳت ک‪ ３‬د ﻣﻴراث ﻣستحﻖ دي؟‬

‫‪٣١٩‬‬

‫ﻧﻬﻪ ＇لﻮﻳ‪＋‬تﻢ لﻮست‬

‫ذوی اﻵرحام‬

‫‪٣٢٠‬‬

‫ژباړه‬ ‫(‪ )١‬د ذوی اآلرحامو باب‬

‫(‪ )۲‬کﻪ چﻴرې ﻣ‪７‬ي ﻋصبﻪ او د برخﻮ خاوﻧدان(ذوي اﻟﻔروض) ﻧﻪ ﻟرل‪ ،‬ﻧﻮ ذوی اﻻرحام ﻳ‪３‬‬ ‫ﻣﻴراث وړي او ﻫﻐﻮی ﻟس دي‪ -۱ .‬د ﻟﻮر اوﻻد ‪ -۲‬دخﻮر اوﻻد ‪ -۳‬ورﻳره ‪ -۴‬د تره ﻟﻮر ‪-۵‬‬ ‫ﻣاﻣا ‪ -۶‬د ﻣﻮر خﻮر (خاﻟﻪ) ‪ -۷‬د ﻣﻮر پﻼر ‪ -۸‬د ﻣﻮر اکا ‪ -۹‬د پﻼر خﻮر (ترور) ‪ -۱۰‬د‬ ‫ﻣﻮرﻧﻲ ورور زوی‪ .‬او ﻫﻐﻪ ＇ﻮک چ‪ ３‬ﻧسبت ‪( ３４‬ﻣ‪７‬ي تﻪ) د دوی پﻪ واسطﻪ کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫(‪ )۳‬پﻪ دوی ک‪ ３‬ﻏﻮره د ﻣﻴراث پﻪ اخﻴستﻠﻮ سره ﻫﻐﻪ ＇ﻮک دی چ‪ ３‬د ﻣ‪７‬ي ﻟﻪ اوﻻد ＇خﻪ وي‪،‬‬ ‫بﻴا ورپس‪ ３‬د پﻼر او ﻣﻮر اوﻻد او ﻳا ﻟﻪ دوی ＇خﻪ د ﻳﻮو اوﻻد‪ ،‬چ‪ ３‬دوی د ورو‪１‬ﻮ ﻟﻮر‪－‬اﻧ‪ ،３‬او‬ ‫د خﻮﻳﻨدو اوﻻدوﻧﻪ دي‪ .‬بﻴا د ﻧﻴا او ﻧﻴکﻪ اوﻻد‪ ،‬ﻳا ﻟﻪ دوی ＇خﻪ د ﻳﻮو اوﻻد‪،‬چ‪ ３‬دوی ﻣاﻣا ‪－‬ان‬ ‫او د ﻣﻮر خﻮر‪－‬اﻧ‪( ３‬خاﻟﻪ ‪－‬اﻧ‪ )３‬او ترورﻳاﻧ‪( ３‬ﻋﻤﻪ ‪－‬اﻧ‪ )３‬دي‪.‬‬ ‫(‪ )۴‬کﻠﻪ چ‪ ３‬دوه وارثان ﻣ‪７‬ي تﻪ پﻪ ﻳﻮه درجﻪ ک‪ ３‬وي ﻟﻮﻣ‪７‬ﻳتﻮب د ﻫﻐﻪ دی چ‪ ３‬ﻣ‪７‬ی تﻪ ﻳ‪３‬‬ ‫ﻧسبت پﻪ وارث کﻴ‪８‬ي‪ .‬او پﻪ دوی ک‪ ３‬ﻧ‪８‬دې ﻟﻪ ﻟﻴرې ＇خﻪ ﻏﻮره او ﻣﻘدم دی‪.‬‬ ‫(‪ )۵‬د ﻣﻮر پﻼر‪ ،‬ﻟﻪ وراره او خﻮر‪＇ ３４‬خﻪ ﻏﻮره او وړاﻧدې دی‪ ،‬أزاد ک‪７‬ای شﻮی (ﻣﻌتَﻖ) د‬ ‫سﻬﻤﻮﻧﻮ د خاوﻧداﻧﻮ ＇خﻪ د زﻳات شﻮی (ﻣال) حﻘدار دی‪ ،‬کﻠﻪ چ‪ ３‬ﻟﻪ ده ＇خﻪ پرتﻪ بﻞ ﻋصبﻪ‬ ‫ﻧﻪ وي‪ ،‬او َﻣﻮﻟ َی اﻟﻤﻮاﻻت ﻣﻴراث وړي‪.‬‬ ‫(‪ )٦‬د ميراث د ويش باب‬

‫(‪ )۷‬کﻠﻪ چ‪ ３‬پﻪ ﻣسآﻟﻪ ک‪ ３‬ﻧﻴﻤاﻳﻲ‪ ،‬او ﻧﻴﻤاﻳﻲ‪ ،‬ﻳا ﻧﻴﻤاﻳﻲ او ＇ﻪ چ‪ ３‬پات‪ ３‬وو‪ ،‬ﻧﻮ اصﻞ ﻳﻲ ﻟﻪ‬ ‫دوو ＇خﻪ دی‪.‬‬ ‫(‪ )۸‬خﻮ کﻠﻪ چ‪ ３‬پﻪ ﻣسآﻟﻪ ک‪ ３‬درﻳﻤﻪ او ＇ﻪ چ‪ ３‬پات‪ ３‬وو او ﻳا دوه پر درې او ﻟﻪ ﻫﻐﻮ ＇خﻪ ＇ﻪ‬ ‫چ‪ ３‬پات‪ ３‬وو‪ ،‬ﻧﻮ اصﻞ ﻳﻲ ﻟﻪ درﻳﻮ ＇خﻪ دی‪.‬‬ ‫(‪ )۹‬او کﻠﻪ چ‪＇ ３‬ﻠﻮرﻣﻪ او ＇ﻪ چ‪ ３‬پات‪ ３‬وو او ﻳا ＇ﻠﻮرﻣﻪ او ﻧﻴﻤاﻳﻲ وه‪ ،‬ﻧﻮ اصﻞ ﻳ‪ ３‬ﻟﻪ ＇ﻠﻮرو‬ ‫＇خﻪ دی‪.‬‬

‫‪٣٢١‬‬

‫(‪ )۱۰‬اوکﻪ چﻴرتﻪ پک‪ ３‬اتﻤﻪ او ＇ﻪ چ‪ ３‬پات‪ ３‬وو او ﻳا اتﻤﻪ او ﻧﻴﻤاﻳﻲ او ﻣابﻘی وو‪ ،‬ﻧﻮ اصﻞ ﻳ‪３‬‬ ‫ﻟﻪ اتﻮ ＇خﻪ دی‪.‬‬ ‫شرحﻪ‪:‬‬ ‫کﻠﻪ چ‪ ３‬ﻳﻮ ＇ﻮک ﻣ‪ ７‬شﻲ پﻪ داس‪ ３‬حال ک‪ ３‬چ‪ ３‬ﻧﻪ ﻋصبﻪ ﻟري او ﻧﻪ د سﻬﻢ خاوﻧدان‪ ،‬ﻧﻮ پﻪ دې‬ ‫صﻮرت ک‪ ３‬ﻣﻴراث ذوي اﻻرحام اخﻠﻲ‪ .‬د دې اساس دا ﻗرأﻧﻲ ﻧص دی چ‪ ３‬ﻓرﻣاﻳﻲ‪:‬‬ ‫(اﻻحزاب‪)۶ :‬‬ ‫ژباړه‪ :‬د اهلل تﻌاﻟی د کتاب ﻟﻪ ﻣخ‪＄ ３‬ﻴﻨ‪ ３‬خپﻠﻮان د ‪＄‬ﻴﻨﻮ ﻧﻮرو ﻧﻪ د ﻣﻴراث زﻳات حﻘداره دي‪ .‬ﻧﻮ‬ ‫ﻣﻌﻠﻮﻣﻪ شﻮه چ‪ ３‬خپﻠﻮان د ﻣﻴراث پﻪ اخﻴستﻠﻮ سره ﻟﻪ بﻴت اﻟﻤال ＇خﻪ اوﻟی او حﻘدار دي‪.‬‬ ‫د ذوی اآلرحامو د ميراث ترتيب‪ :‬ذوی اﻻرحام ﻫﻐﻪ ﻟس تﻨﻪ دی چ‪ ３‬پﻪ ﻣتﻦ ک‪ ３‬پﻪ تﻔصﻴﻞ‬ ‫سره ذکر شﻮل‪ ،‬پﻪ دوی ک‪ ３‬د حﻘداری ﻣسآﻟﻪ داس‪ ３‬ده ﻟکﻪ ＇ﻨ‪／‬ﻪ چ‪ ３‬پﻪ ﻋصبﻪ و ک‪ ３‬وه‪ ،‬کﻠﻪ‬ ‫چ‪＄ ３‬اﻧتﻪ وي ！ﻮل ﻣال وړي‪ ،‬خﻮ کﻪ ﻧﻮر ورسره ﻳﻮ‪＄‬ای شﻲ بﻴا ﻫﻐﻪ ﻣﻌتبر دی چ‪ ３‬پﻪ خپﻠﻮی‬ ‫ک‪ ３‬ﻧ‪８‬دي وي‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬د ﻣ‪７‬ي د اوﻻد ﻟﻪ ﻟﻮري خپﻠﻮان د ﻫﻐﻪ د ورو‪１‬ﻮ ﻟﻪ ﻟﻮري ﻟﻪ خپﻠﻮاﻧﻮ ＇خﻪ‬ ‫ﻏﻮره ‪２－‬ﻞ ‪－‬ﻴ‪８‬ي‪ .‬د دې پس‪ ３‬ﻫﻐﻪ دي چ‪ ３‬پﻪ درجﻪ ک‪ ３‬ﻣ‪７‬ي تﻪ ﻧ‪８‬دې وی‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬د ﻣ‪７‬ي ﻟﻮر‬ ‫د ﻫﻐ‪ ３‬ﻟﻪ ﻟﻮر ＇خﻪ ﻣخک‪－ ３‬ر‪＄‬ﻲ‪ .‬د دې ﻧﻪ وروستﻪ ﻫﻐﻪ ذوي اﻻرحام دي چ‪ ３‬خپﻠﻮي ﻳ‪３‬‬ ‫پﻴاوړي وي‪ ،‬ﻟکﻪ ﻫﻐﻪ خپﻠﻮان چ‪ ３‬اصﻞ ﻳ‪ ３‬وارث وي ﻟﻪ ﻫﻐﻮ خپﻠﻮاﻧﻮ ＇خﻪ ﻏﻮره دي چ‪３‬‬ ‫اصﻞ ﻳ‪ ３‬وارث ﻧﻪ وي‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬د ﻟﻮر د ﻟﻮر ﻟﻮر او د ‪＄‬ﻮی د ﻟﻮر ﻟﻮر دې صﻮرت ک‪！ ３‬ﻮل د ‪＄‬ﻮی‬ ‫د ﻟﻤس‪ ９‬دي او د ﻟﻮر ﻟﻤس‪ ９‬تﻪ ﻫﻴ＆ ﻧشتﻪ‪ ،‬ﻧﻮ ترتﻴب ﻳ‪ ３‬پﻪ ﻻﻧدې تﻮ‪－‬ﻪ دی‪:‬‬ ‫‪ -۱‬ﻫﻐﻪ دي چ‪ ３‬د ﻣ‪７‬ي د اوﻻدې ＇خﻪ وي‪.‬‬ ‫‪ -۲‬ﻓاسد ﻧﻴکﻪ ﻳﻌﻨ‪ ３‬د ﻣﻮر پﻼر‪.‬‬ ‫‪ -۳‬د ﻣ‪７‬ي د ﻣﻮر او پﻼر اوﻻده ﻳا د دوی ＇خﻪ د ﻳﻮاوﻻده چ‪ ３‬دا دورو‪１‬ﻮ او خﻮﻳﻨدو ﻟﻮر‪－‬اﻧﻲ‬ ‫دي‪.‬‬

‫‪٣٢٢‬‬

‫‪ -۴‬د ﻣ‪７‬ي د ﻧﻴکﻪ اوﻻده چ‪ ３‬ﻫﻐﻪ ﻣاﻣا‪－‬ان‪ ،‬خاﻟﻪ ‪－‬اﻧﻲ او ﻋﻤﻪ ‪－‬اﻧﻲ دي‪.‬‬ ‫د ميراث د ويشلو طريقه‪ :‬کﻠﻪ چ‪ ３‬پﻪ ﻣﻴراث ک‪ ３‬دوه داس‪ ３‬وارثان جﻤﻊ شﻲ چ‪ ３‬ﻫر ﻳﻮ د‬ ‫ﻧﻴﻤاﻳﻲ ﻣﻴراث ﻣستحﻖ وي‪ ،‬ﻳا ﻳﻮ د ﻧﻴﻤاﻳﻲ اوبﻞ د پات‪ ３‬ﻣال ﻣستحﻖ وي‪ ،‬ﻧﻮ دﻟتﻪ بﻪ ﻣسآﻟﻪ ﻟﻪ‬ ‫دوو ＇خﻪ حﻞ کﻴ‪８‬ي‪ ،‬ﻟکﻪ ﻳﻮه ＊‪％‬ﻪ ﻣ‪７‬ه شﻮه‪ ،‬خاوﻧد او ﻳﻮ سکﻪ خﻮر ور＇خﻪ پات‪ ３‬شﻮه‪ ،‬ﻳا‬ ‫ﻳﻲ خاوﻧد او اکا ﻟﻪ ‪＄‬ان ＇خﻪ وروستﻪ پرﻳ‪＋‬ﻮد‪ ،‬ﻧﻮ ﻣسآﻟﻪ بﻪ ﻟﻪ دوو ＇خﻪ حﻞ کﻴ‪８‬ي‪ .‬پﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ی‬ ‫ﻣسآﻟﻪ ک‪ ３‬ﻧﻴﻢ ﻣال د ﻣﻴ‪７‬ه او ﻧﻴﻢ د سکﻪ خﻮر کﻴ‪８‬ي‪ ،‬او پﻪ دوﻳﻤﻪ ک‪ ３‬ﻧﻴﻢ د خاوﻧد او پات‪ ３‬ﻧﻴﻢ‬ ‫د اکا کﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫اوکﻪ چﻴرې پﻪ ﻣﻴراث ک‪ ３‬درﻳﻤﻪ او پات‪ ３‬ﻣال ؤ‪ ،‬ﻳا دوه ثﻠثﻪ او پات‪ ３‬ﻣال ؤ‪ ،‬ﻧﻮ دﻟتﻪ ﻣسآﻟﻪ ﻟﻪ درﻳﻮ‬ ‫＇خﻪ حﻞ کﻴ‪８‬ي‪ .‬کﻪ پﻪ ﻣسآﻟﻪ ک‪＇ ３‬ﻠﻮرﻣﻪ برخﻪ او پات‪ ３‬ﻣال‪ ،‬ﻳا ＇ﻠﻮرﻣﻪ او ﻧﻴﻤاﻳﻲ ﻣﻴراث ؤ‪،‬‬ ‫ﻧﻮ دﻟتﻪ بﻪ ﻣﻴراث د ＇ﻠﻮرو ＇خﻪ تﻘسﻴﻤﻴ‪８‬ي‪ .‬اوکﻪ پﻪ ﻣسآﻟﻪ ک‪ ３‬اتﻤﻪ او پات‪ ３‬ﻣال و‪ ،‬ﻳا د اتﻤ‪３‬‬ ‫او ﻧﻴﻤاﻳﻲ ﻣﻴراث ﻣستحﻖ و‪ ،‬ﻣسآﻟﻪ بﻪ د اتﻮ ＇خﻪ حﻞ کﻴ‪８‬ي‪ .‬د درﻳﻮ اصﻞ ﻟپاره ﻣثال‪ :‬کﻠﻪ چ‪３‬‬ ‫د ﻣ‪７‬ي وارثان ﻣﻮر او اکا وي‪ ،‬ﻳا دوه ﻟﻮر‪－‬اﻧ‪ ３‬او اکا وی‪ .‬د ＇ﻠﻮرو اصﻞ ﻟپاره ﻣثال‪ :‬خاوﻧد او‬ ‫د ＊‪ ３％‬اوﻻدوﻧﻪ دي او ﻳا ＊‪％‬ﻪ او اکا‪ .‬د اتﻮ ﻣثال‪％＊ :‬ﻪ او زوی دی او ﻳا ＊‪％‬ﻪ او ﻟﻮر ده ﻟﻨ‪６‬ه‬ ‫داچ‪ ３‬دا پﻮرتﻨﻲ ﻣثاﻟﻮﻧﻪ ﻟﻪ درﻳﻮ‪＇ ،‬ﻠﻮرو‪ ،‬او اتﻮ ＇خﻪ حﻞ کﻴ‪８‬ي‪.‬‬

‫‪ _۱‬کﻪ ﻣ‪７‬ی ﻧﻪ ذوي اﻟﻔروض ﻟري اوﻧﻪ ﻋصبات ﻧﻮ د ﻣﻴراث ﻣستحﻘﻴﻦ ﻳ‪＇ ３‬ﻮک دي؟ خپﻠﻪ‬ ‫خبره پﻪ دﻟﻴﻞ سره رو＊اﻧﻪ ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ _۲‬پﻪ ذوى اﻵرحاﻣﻮ ک‪ ３‬د ﻣﻴراث ﻟﻮﻣ‪７‬ﻧی حﻘدار ＇ﻮک دی؟ ترتﻴب ﻳ‪ ３‬بﻴان ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ _۳‬د دوو اصﻞ ＇خﻪ ＇ﻪ وخت ﻣسآﻟﻪ پﻴﻠ‪８５‬ي؟ د ﻣثال پﻪ ترڅ ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬رو＊اﻧﻪ ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ _۴‬د درﻳﻮ او ＇ﻠﻮرو اصﻞ ＇خﻪ ﻳﻮه ﻣسآﻟﻪ حﻞ ک‪７‬ئ‪.‬‬

‫‪٣٢٣‬‬

‫پﻨ‪％‬ﻮسﻢ لﻮست‬

‫عﻮل‬

‫‪٣٢٤‬‬

‫ژباړه‬ ‫(‪ )١‬عول‬

‫(‪ )۲‬اوکﻪ چﻴرتﻪ پﻪ ﻣسآﻟ‪ ３‬ک‪ ３‬ﻧﻴﻤاﻳﻲ او درﻳﻤﻪ وه او ﻳا ﻧﻴﻤاﻳﻲ او شپ‪８‬ﻣﻪ وه‪ ،‬ﻧﻮ اصﻞ ﻳﻲ ﻟﻪ شپ‪８‬و‬ ‫＇خﻪ دی‪( .‬د شپ‪８‬و اصﻞ) اوو‪ ،‬اتﻮ‪ ،‬ﻧﻬﻮ او ﻟسﻮ تﻪ ﻋﻮل کﻮي‪ ،‬او ﻟﻪ دې پرتﻪ ﻧﻮرو تﻪ ﻋﻮل ﻧﻪ‬ ‫کﻮي‪.‬‬ ‫(‪ )۳‬کﻠﻪ چ‪ ３‬ﻟﻪ ＇ﻠﻮرﻣ‪ ３‬برخ‪ ３‬سره درﻳﻤﻪ او ﻳا شپ‪８‬ﻣﻪ ﻳﻮ‪＄‬ای شﻲ ﻧﻮ ﻣسآﻟ‪ ３‬اصﻞ ﻳﻲ ﻟﻪ‬ ‫دوﻟسﻮ ＇خﻪ دی‪( .‬دا اصﻞ) دﻳارﻟسﻮ‪＇ ،‬ﻮارﻟسﻮ او اوو ﻟسﻮ تﻪ ﻋﻮل کﻮي‪.‬‬ ‫(‪ )۴‬کﻠﻪ چ‪ ３‬د اتﻤ‪ ３‬برخ‪ ３‬سره دوه ُسدسﻪ‪ ،‬ﻳا دوه ثُﻠثﻪ وو‪ ،‬ﻧﻮ (د ﻣسئﻠی) اصﻞ ﻳﻲ د ＇ﻠﻴرﻳشتﻮ‬ ‫＇خﻪ دی چ‪ ３‬ﻳﻮازې اووه وﻳشتﻮ تﻪ ﻋﻮل کﻮي‪.‬‬ ‫(‪ )۵‬کﻪ چﻴرې پﻪ وارثاﻧﻮ ﻣسآﻟﻪ د تﻘسﻴﻢ وړ وه ﻧﻮ ﻣسآﻟﻪ صحﻴح شﻮه‪ ،‬اوکﻪ پﻪ ﻫرې ډﻟ‪ ３‬باﻧدې‬ ‫خپﻠ‪ ３‬برخ‪ ３‬ﻧﻪ وﻳشﻞ ﻛﻴدې‪ ،‬ﻧﻮ د دوی ﻋدد د ﻣسآﻟ‪ ３‬پﻪ اصﻞ ک‪ ３‬او ﻛﻪ ﻋﻮﻟﻴﻪ وه د ﻫﻐ‪ ３‬پﻪ‬ ‫ﻋﻮل ک‪ ３‬ضرب ک‪７‬ه‪ ،‬ﻧﻮ کﻮم ＇ﻪ چ‪ ３‬را ووتﻞ‪ ،‬ﻣسآﻟﻪ ور ＇خﻪ صحﻴح ده‪.‬‬ ‫(‪ )۶‬کﻪ د دوی برخ‪ ３‬د دوی د (سروﻧﻮ) د شﻤﻴر سره ﻣﻮاﻓﻘی راﻏﻠ‪ ،３‬ﻧﻮ د دوی د (سروﻧﻮ) د‬ ‫شﻤﻴر تﻮاﻓﻖ بﻪ پﻪ اصﻞ ﻣسآﻟﻪ ک‪ ３‬ضرب ک‪７‬ای شﻲ‪.‬‬ ‫(‪ )۷‬کﻪ ﻟﻪ دوی ＇خﻪ د دوو ﻳا ډﻳرو ډﻟﻮ برخ‪ ３‬د تﻘسﻴﻢ وړ ﻧﻪ وي‪ ،‬ﻧﻮ ﻳﻮه ډﻟﻪ د دوی بﻪ پﻪ بﻠﻪ‬ ‫ډﻟﻪ ک‪ ３‬ضرب ک‪７‬ای شﻲ‪ ،‬بﻴا دې ﻣجﻤﻮﻋﻪ پﻪ درﻳﻤﻪ ډﻟﻪ ک‪ ３‬ضرب او بﻴا دې د ！ﻮﻟﻮ ﻣجﻤﻮﻋﻪ‬ ‫پﻪ اصﻞ د ﻣسآﻟ‪ ３‬ک‪ ３‬ضرب ک‪７‬ای شی‪.‬‬ ‫(‪ )۸‬کﻪ ﻋددوﻧﻪ ﻣساوي وو‪ ،‬ﻧﻮ ﻳﻮ ﻟﻪ بﻞ ＇خﻪ کاﻓﻲ کﻴ‪８‬ي‪ .‬ﻟکﻪ د ﻣ‪７‬ي دوه ＊‪ ３％‬او دوه ورو‪１‬ﻪ‪،‬‬ ‫ﻧﻮ دوه پﻪ اصﻞ ﻣسآﻟﻪ ک‪ ３‬ضرب ک‪７‬ه‪.‬‬

‫‪٣٢٥‬‬

‫(‪ )۹‬کﻪ ﻳﻮ ﻋدد ﻟﻪ بﻞ ＇خﻪ جزء ؤ‪ ،‬ﻧﻮ ﻏ＀ ﻋدد ﻟﻪ وړوکﻲ ＇خﻪ کاﻓﻲ کﻴ‪８‬ي‪ .‬ﻟکﻪ ＇ﻠﻮر‬ ‫＊‪ ３％‬او دوه ورو‪１‬ﻪ کﻠﻪ چ‪＇ ３‬ﻠﻮرو تﻪ ضرب ورک‪７‬ای شﻲ ﻧﻮ کاﻓﻲ کﻴ‪８‬ي ستا ﻟپاره د دوو ورو‪１‬ﻮ‬ ‫ﻟﻪ شﻤﻴر ＇خﻪ‪.‬‬ ‫(‪ )۱۰‬کﻪ ﻳﻮ ﻟﻪ دوو ﻋددو ＇خﻪ د بﻞ ﻋدد سره ﻣﻮاﻓﻖ ؤ‪ ،‬ﻧﻮ د دوی د ﻳﻮ وﻓﻖ تﻪ بﻪ پﻪ ！ﻮﻟﻮ ک‪３‬‬ ‫ضرب ورک‪７‬ې‪ .‬کﻠﻪ چ‪ ３‬ﻣسآﻟﻪ صحﻴح شﻮه‪ ،‬ﻧﻮ د ﻫر وارث برخ‪ ３‬تﻪ پﻪ ترکﻪ ک‪ ３‬ضرب ورک‪７‬ه‪،‬‬ ‫بﻴا ﻳ‪ ３‬ﻣجﻤﻮﻋﻪ پﻪ ﻫﻐﻪ ﻋدد ووﻳشﻪ چ‪ ３‬ﻓرﻳض‪ ３‬ور＇خﻪ صحت ﻣﻮﻧدﻟی دی‪ ،‬ﻧﻮ پدې تﻮ‪－‬ﻪ بﻪ‬ ‫د وارث حﻖ را ＇ر‪－‬ﻨد شﻲ‪.‬‬ ‫شرحﻪ‬ ‫ﻋﻮل پﻪ ﻟﻐت ک‪ ３‬ﻣﻴﻞ ( ک‪８‬ﻳدﻟﻮ )‪ ،‬ظﻠﻢ او زﻳادت تﻪ واﻳﻲ چ‪ ３‬دﻟتﻪ ﻳ‪ ３‬ﻣﻌﻨا زﻳاتﻮاﻟی دی او‬ ‫د ﻣﻴراث د ﻋﻠﻢ پﻪ اصطﻼح ک‪ ３‬پﻪ ﻣخرج ک‪ ３‬زﻳاتﻮاﻟی راوستﻞ دي‪ ،‬پﻪ ﻫﻐﻪ صﻮرت ک‪ ３‬چ‪３‬‬ ‫کﻠﻪ خپﻠﻮ ﻣستحﻘﻴﻨﻮ تﻪ برخ‪ ３‬ﻧﻪ شی رسﻮﻻی‪.‬‬ ‫د ﻣﻴراث ﻣسآلﻮ اصﻮل‪:‬‬ ‫د ﻣﻴراث د ﻣسآﻟﻮ اصﻮل اووه ﻋدده دي‪ .‬دوه‪ ،‬درې‪＇ ،‬ﻠﻮر‪،‬شپ‪ ،８‬اتﻪ‪ ،‬دوﻟس‪ ،‬او ＇ﻠﻴرﻳشت‪،‬‬ ‫چ‪ ３‬دا د ﻋﻮل او ﻋدم ﻋﻮل ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬پﻪ دوه ډوﻟﻪ دي‪ .‬ﻳﻮ ﻫﻐﻪ ا صﻮل دي چ‪ ３‬ﻋﻮل ﻧﻪ‬ ‫کﻮي او بﻞ ﻫﻐﻪ دي چ‪ ３‬ﻋﻮل کﻮي‪ .‬ﻫﻐﻪ ﻋددوﻧﻪ چ‪ ３‬ﻋﻮل ﻧﻪ کﻮي ＇ﻠﻮر دي ‪ -۱‬دوه‬ ‫‪ -۲‬درې ‪＇ -۳‬ﻠﻮر ‪ -۴‬اتﻪ او ﻫﻐﻪ اصﻮل چ‪ ３‬ﻋﻮل پک‪ ３‬را‪＄‬ﻲ ﻫﻐﻪ درې دي‪ -۱ .‬شپ‪) ８‬‬ ‫‪ -۲‬دوﻟس ‪＇ -۳‬ﻠﻴرﻳشت‪.‬‬ ‫د شپ‪８‬و اصﻞ اوو‪ ،‬اتﻮ‪ ،‬ﻧﻬﻮ‪ ،‬او ﻟسﻮ تﻪ ﻋﻮل کﻮي‪.‬د دوﻟسﻮ اصﻞ‪ ،‬دﻳارﻟسﻮ‪ ،‬پﻨ‪％‬ﻠسﻮ او اووﻟسﻮ‬ ‫تﻪ ﻋﻮل کﻮي‪.‬‬ ‫او د ＇ﻠﻴرﻳشتﻮ اصﻞ اووﻳشتﻮ تﻪ ﻋﻮل کﻮي‪ .‬پﻪ دې ﻣﻌﻨا چ‪ ３‬شپ‪＇ ８‬ﻠﻮر ﻋﻮﻟﻪ ﻟري‪ ،‬دوﻟس‬ ‫درې ﻋﻮﻟﻪ او ＇ﻠﻴرﻳشت ﻳﻮ ﻋﻮل ﻟري‪.‬‬

‫‪٣٢٦‬‬

‫له شپ‪８‬و ＇خه اووه ته د عول کولو مثال‪％＊ :‬ﻪ وﻓات شﻮه خاوﻧد او دوه خﻮﻳﻨدې ترې پات‪３‬‬ ‫شﻮې‪ .‬د ﻣسآﻟ‪ ３‬اصﻞ شپ‪ ８‬دی او اوو تﻪ ﻋﻮل کﻮي‪ ،‬د خاوﻧد برخﻪ درې او د خﻮﻳﻨدو ＇ﻠﻮر‬ ‫پدې ترتﻴب‪.۷ =۴ + ۳،‬‬ ‫له شپ‪８‬و نه اتوته د عول مثال‪％＊ :‬ﻪ ﻣ‪７‬ه شﻮه خاوﻧد‪ ،‬ﻳﻮه خﻮر او ﻣﻮر ور＇خﻪ پات‪ ３‬شﻮل‪.‬‬ ‫د ﻣسآﻟ‪ ３‬اصﻞ شپ‪ ８‬دی او اتﻮتﻪ ﻟﻮړﻳ‪８‬ي‪ ،‬خاوﻧد او خﻮر تﻪ درې درې ورکﻮل کﻴ‪８‬ي ﻣﻮرتﻪ دوه‪،‬‬ ‫پدې ترتﻴب ‪۸ = ۳+۳+۲‬‬ ‫له شپ‪８‬و ＇خه نهو ته د عول مثال‪％＊ :‬ﻪ وﻓات شﻮه‪ ،‬خاوﻧد دوه سکﻨ‪ ９‬خﻮﻳﻨدې او دوه‬ ‫ﻣﻮرﻧﻲ ورو‪１‬ﻪ ترې پات‪ ３‬شﻮل‪ ،‬د ﻣسآﻟ‪ ３‬اصﻞ شپ‪ ８‬دی او ﻧﻬﻮ تﻪ ﻋﻮل کﻮي د خاوﻧد درې‪ ،‬د‬ ‫سکﻨ‪ ９‬خﻮﻳﻨدو ＇ﻠﻮراو دوه ﻣﻮرﻧﻴﻮ ورو‪１‬ﻮ تﻪ‪ ،‬پدې ترتﻴب ‪۹ =۲+ ۴ + ۳‬‬ ‫له شپ‪８‬و ＇خه لسو ته د عول مثال‪％＊ :‬ﻪ وﻓات شﻮه خاوﻧد‪ ،‬ﻳﻮه سکﻪ خﻮر دوه ﻣﻮرﻧﻲ‬ ‫ورو‪１‬ﻪ‪ ،‬ﻣﻮر او ﻳﻮه پﻠرﻧ‪ ９‬خﻮر ترې پات‪ ３‬شﻮل‪ .‬د ﻣسآﻟ‪ ３‬اصﻞ شپ‪ ８‬دی او ﻟسﻮ تﻪ ﻋﻮل کﻮي‪.‬‬ ‫درې د خاوﻧد درې د خﻮر‪ ،‬دوه د د دوو ﻣﻮرﻧﻴﻮ ورو‪１‬ﻮ‪ ،‬ﻳﻮه د ﻣﻮر او د پﻠرﻧ‪ ９‬خﻮر ﻫﻢ ﻳﻮه‬ ‫برخﻪ کﻴ‪８‬ي‪ ،‬پدې ترتﻴب ‪۱۰ = ۳+۳+۲+۱+۱‬‬ ‫دوﻟس درې ﻋﻮﻟﻪ کﻮي‪ .‬دﻳارﻟسﻮ‪ ،‬پﻨ‪％‬ﻠسﻮ او اوو ﻟسﻮتﻪ‬ ‫د دولسو نه ديارلسو ته د عول مثال‪ :‬احﻤد ﻣ‪ ７‬شﻮ‪ .‬ﻳﻮه ＊‪％‬ﻪ‪ ،‬دوه سکﻪ خﻮﻳﻨدې او ﻣﻮر‬ ‫ترې پات‪ ３‬شﻮل‪ .‬د ﻣسآﻟ‪ ３‬اصﻞ دوﻟس دی او دﻳارﻟسﻮ تﻪ ﻋﻮل کﻮي‪ ،‬د ＊‪ ３％‬درې‪ ،‬د دوو‬ ‫خﻮﻳﻨدو اتﻪ او د ﻣﻮر دوه رسﻴ‪８‬ي‪ ،‬پدې ترتﻴب ‪۱۳ = ۳+۸+۲‬‬ ‫د دولسو نه پن‪％‬لسو ته د عول مثال‪ :‬تﻮرﻳاﻟی ﻣ‪ ７‬شﻮ‪ ،‬ﻳﻮه ＊‪％‬ﻪ‪ ،‬دوه سکﻪ خﻮﻳﻨدې‪ ،‬ﻣﻮر‬ ‫او ﻣﻮرﻧ‪ ９‬خﻮر ور＇خﻪ پات‪ ３‬شﻮل‪ .‬د ﻣسآﻟ‪ ３‬اصﻞ دوﻟس او پﻨ‪％‬ﻠسﻮ تﻪ ﻋﻮل کﻮي‪ ،‬د ＊‪３％‬‬ ‫درې‪ ،‬د خﻮﻳﻨدو اتﻪ‪ ،‬د ﻣﻮر دوه او د ﻣﻮرﻧ‪ ９‬خﻮرﻫﻢ دوه رسﻴ‪８‬ي پدې ترتﻴب ‪۳+۸+۲+۲‬‬ ‫= ‪۱۵‬‬ ‫د دولسو ＇خه اوو لسو ته د عول مثال‪ :‬ﻧﻨ‪／‬ﻴاﻟی وﻓات شﻮ درې ＊‪ ،３％‬اتﻪ سکﻪ‬

‫‪٣٢٧‬‬

‫خﻮﻳﻨدې‪＇ ،‬ﻠﻮر ﻣﻮرﻧ‪ ９‬خﻮﻳﻨدې او دوه ﻧﻴا‪－‬اﻧ‪ ３‬ترې پات‪ ３‬شﻮې‪ .‬دﻟتﻪ ﻫﻢ د ﻣسآﻟ‪ ３‬اصﻞ‬ ‫دوﻟس دی او اووﻟسﻮ تﻪ ﻋﻮل کﻮي‪ ،‬درﻳﻮ ＊‪％‬ﻮ تﻪ درې‪ ،‬د اتﻮ خﻮﻳﻨدو تﻪ اتﻪ دي‪ ،‬د ＇ﻠﻮرو‬ ‫ﻣﻮرﻧﻴﻮ خﻮﻳﻨدو ＇ﻠﻮر کﻴ‪８‬ي او د دوه ﻧﻴا‪－‬اﻧﻮ تﻪ دوه رسﻴ‪８‬ي‪ ،‬پدې ترتﻴب‪.۱۷= ۳+۸+۴+۲‬‬ ‫＇ليريشت يو عول کوي او هغه اوو ويشتوته‬

‫د ＇ليريشتو ＇خه اووويشتو ته د عول مثال‪ :‬خاﻟد وﻓات شﻮ‪ ،‬ﻳﻮه ＊‪％‬ﻪ‪ ،‬پﻼر‪ ،‬ﻣﻮر او‬ ‫دوه ﻟﻮر‪－‬اﻧ‪ ３‬ور＇خﻪ پات‪ ３‬شﻮې‪ .‬د ﻣسآﻟ‪ ３‬اصﻞ ＇ﻠﻴرﻳشت او اوووﻳشتﻮ تﻪ ﻋﻮل کﻮي‪ .‬د‬ ‫＊‪ ３％‬درې د پﻼر ＇ﻠﻮر‪ ،‬د ﻣﻮر ﻫﻢ ＇ﻠﻮر دي‪ ،‬او د دوه ﻟﻮر‪－‬اﻧﻮ شپاړس کﻴ‪８‬ي پدې ترتﻴب‬ ‫‪۲۷ = ۳+۴+۴+۱۶‬‬ ‫د مسايلوتصحيح‬

‫‪ -۱‬کﻪ د ﻫرې ډﻟ‪ ３‬سﻬﻤﻮﻧﻪ پﻪ وارثاﻧﻮ وﻳشﻞ کﻴدل بﻴا کﻮم ضرب او تﻘسﻴﻢ تﻪ اړتﻴا ﻧشتﻪ بﻠک‪３‬‬ ‫ﻫﻤدا اصﻞ صحﻴح دی‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬پﻼر‪ ،‬ﻣﻮر او دوه ﻟﻮ‪１‬ﻪ‪ .‬د ﻣسآﻟ‪ ３‬اصﻞ شپ‪ ８‬دی‪ ،‬پﻼر او ﻣﻮر تﻪ ﻳﻮ‬ ‫ﻳﻮ اوﻟﻮ‪１‬ﻮ تﻪ ثﻠثان چ‪ ３‬ﻟﻪ شپ‪８‬و ＇خﻪ ＇ﻠﻮر دي ورکﻮل کﻴ‪８‬ي‪ ،‬او ﻫرې ﻟﻮر تﻪ دوه دوه رسﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫‪ -۲‬کﻪ د کﻮﻣ‪ ３‬ډﻟ‪ ３‬سﻬﻤﻮﻧﻪ پﻪ دوی ﻧﻪ وﻳشﻞ کﻴدل‪ ،‬خﻮ د سﻬﻤﻮﻧﻮ او رؤوسﻮ ترﻣﻨ‪ ＃‬تباﻳﻦ و‪،‬‬ ‫ﻧﻮ ！ﻮل رؤوس بﻪ د ﻣسآﻟ‪ ３‬پﻪ اصﻞ ﻳا ﻋﻮل ک‪ ３‬کﻪ ﻋاﻳﻠﻪ وه ضرب ک‪７‬ل شﻲ‪＇ ،‬ﻪ چ‪ ３‬راووتﻞ‬ ‫ﻫﻐﻪ ﻳ‪ ３‬تصحﻴح ده‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬پﻼر‪ ،‬ﻣﻮر او درې ﻟﻮ‪１‬ﻪ‪ .‬د دې ﻣسآﻟ‪ ３‬اصﻞ د ت‪５‬رې پﻪ شان شپ‪ ８‬دی‪،‬‬ ‫پﻼر او ﻣﻮر تﻪ ﻳﻮﻳﻮ اود ﻟﻮ‪１‬ﻮ برخﻪ ＇ﻠﻮر کﻴ‪８‬ي‪＇ ،‬ﻨ‪／‬ﻪ چ‪ ３‬برخ‪＇ ３‬ﻠﻮر او رؤوس(د ﻟﻮ‪１‬ﻮ شﻤﻴر)‬ ‫درې دی‪＇ ،‬ﻠﻮر پﻪ درﻳﻮ پﻮره ﻧﻪ وﻳشﻞ کﻴ‪８‬ي‪ ،‬ﻧﻮ دﻟتﻪ بﻪ ！ﻮل رؤوس(‪ )۳‬د ﻣسآﻟ‪ ３‬پﻪ اصﻞ ک‪３‬‬ ‫چ‪ ３‬شپ‪ ８‬دي ضرب ک‪７‬ل شﻲ‪ ،‬د ضرب حاصﻞ چ‪ ۱۸ ３‬کﻴ‪８‬ي د ﻣسآﻟ‪ ３‬تصحﻴح شﻤﻴرل‬ ‫کﻴ‪８‬ي‪ .‬د دې ﻟپاره چ‪ ３‬د ﻫروارث برخﻪ ＇ر‪－‬ﻨده شﻲ‪ ،‬ﻧﻮ ﻫرې ډﻟ‪ ３‬چ‪ ３‬د ﻣسآﻟ‪ ３‬ﻟﻪ اصﻞ ＇خﻪ‬ ‫＇ﻪ وړي‪ ،‬ﻫﻐﻪ تﻪ پﻪ ضرﻳب ک‪ ３‬چ‪ ３‬دﻟتﻪ ‪ ۳‬دي ضرب ورکﻮل کﻴ‪８‬ي‪ ،‬ﻧﻮ پدې حساب سره ﻣﻮر‬ ‫اوپﻼر تﻪ درې درې او ！ﻮﻟﻮ ﻟﻮ‪１‬ﻮ تﻪ ‪ ۱۲‬چ‪ ３‬د ﻫرې ﻳﻮې ‪ ۴‬سﻬﻤﻪ کﻴ‪８‬ي ور رسﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫‪ -۳‬کﻪ کسر بﻴا ﻫﻢ پﻪ ﻳﻮه ډﻟﻪ و‪ ،‬خﻮ د سﻬاﻣﻮ او رؤوسﻮ ترﻣﻨ‪ ＃‬تﻮاﻓﻖ و‪ ،‬بﻴا دې وﻓﻖ پﻪ اصﻞ‬

‫‪٣٢٨‬‬

‫ﻣسآﻟﻪ ک‪ ３‬ضرب شﻲ‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬ﻣﻮر‪ ،‬پﻼر او شپ‪ ８‬ﻟﻮ‪１‬ﻪ‪ ،‬دﻟتﻪ ﻫﻢ ﻣسآﻟﻪ د شپ‪８‬و ＇خﻪ ده او ﻫﻤاﻏﻪ‬ ‫شان وﻳشﻞ کﻴ‪８‬ي‪ ،‬خﻮ د ﻟﻮ‪１‬ﻮ سﻬﻤﻮﻧﻪ ＇ﻠﻮر او شﻤﻴر ﻳ‪ ３‬شپ‪ ８‬دي‪ ،‬دﻟتﻪ د ＇ﻠﻮرو او شپ‪８‬و تر‬ ‫ﻣﻨ‪ ＃‬پﻪ دوو تﻮاﻓﻖ ﻣﻮجﻮد دی‪ ،‬ﻳﻌﻨ‪ ３‬دواړه پﻪ دوو وﻳشﻞ کﻴ‪８‬ي‪ ،‬چ‪ ３‬پﻪ ﻣﻴراث ک‪ ３‬ورتﻪ تﻮاﻓﻖ‬ ‫باﻟﻨصﻒ واﻳ‪ ،３‬شپ‪ ８‬چ‪ ３‬پﻪ دوو ووﻳشﻲ درې کﻴ‪８‬ي‪ ،‬ﻧﻮ درﻳﻮ تﻪ پﻪ اصﻞ ﻣسآﻟﻪ ک‪ ３‬چ‪ ３‬شپ‪８‬‬ ‫دي ضرب ورکﻮل کﻴ‪８‬ي‪ ،‬د ضرب حاصﻞ ﻳ‪ ۱۸ ３‬کﻴ‪８‬ي او د دې ＇خﻪ ﻫرې ﻟﻮر تﻪ دوه دوه‬ ‫رسﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫‪ -۴‬کﻪ کسر د ﻳﻮې ډﻟ‪＇ ３‬خﻪ پﻪ زﻳاتﻮ و‪ ،‬خﻮ د سﻬاﻣﻮ او رؤوسﻮ تر ﻣﻨ‪ ＃‬تباﻳﻦ و‪ ،‬پﻪ دې صﻮرت‬ ‫ک‪ ３‬بﻪ رؤوس پﻪ خپﻞ ﻣﻨ‪ ＃‬ک‪ ３‬ضرب ک‪７‬ې‪ ،‬بﻴا بﻪ ﻳ‪ ３‬د ضرب حاصﻞ پﻪ اصﻞ ﻣسآﻟﻪ ک‪３‬‬ ‫ضرب ک‪７‬ي‪＇ ،‬ﻪ چ‪ ３‬راووتﻞ ﻫﻐﻪ د ﻣسآﻟ‪ ３‬تصحﻴح ده‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬دوه ＊‪ ،３％‬درې ﻟﻮ‪１‬ﻪ او پﻨ‪％‬ﻪ‬ ‫ترو‪１‬ﻪ‪ .‬دﻟتﻪ د ﻣسآﻟ‪ ３‬اصﻞ ‪ ۲۴‬دی‪％＊ ،‬ﻮ تﻪ اتﻤﻪ چ‪ ３‬د ＇ﻠﻴرشتﻮ ＇خﻪ درې‪ ،‬او ثﻠثان د ﻟﻮ‪１‬ﻮ‬ ‫چ‪ ３‬د ＇ﻠﻴرﻳشتﻮ ＇خﻪ ‪ ۱۶‬او ﻧﻮر پات‪ ３‬ﻣال تروﻧﻮ تﻪ ورکﻮل کﻴ‪８‬ي‪ .‬کﻪ ﻣسآﻟ‪ ３‬تﻪ ‪＄‬ﻴر شﻮ کسر‬ ‫د ＊‪％‬ﻮ او ﻟﻮ‪１‬ﻮ پﻪ ډﻟﻪ ﻟﻴدل کﻴ‪８‬ي‪ ،‬د ＊‪％‬ﻮ سﻬﻤﻮﻧﻪ درې او شﻤﻴر ﻳ‪ ３‬دوه دی ﻧﻮ ترﻣﻨ‪ ＃‬ﻳ‪３‬‬ ‫تباﻳﻦ د ی‪ ،‬ﻫﻤدا راز د ‪ ۱۶‬او ‪ ۳‬ترﻣﻨ‪ ،＃‬ﻧﻮ د ﻟتﻪ داس‪ ３‬ﻋﻤﻠﻴﻪ اجرا کﻮو‪ × ۶ = ۳ ×۲:‬اصﻞ‬ ‫ﻣسآﻟﻪ(‪ .۱۴۴ =)۲۴‬د ＊‪％‬ﻮ برخﻪ ‪ ۱۸‬ﻫرې ＊‪ ３％‬تﻪ‪ ۹،۹‬رسﻴ‪８‬ي‪ ،‬د ﻟﻮ‪１‬ﻮ برخﻪ ‪ ۹۶‬چ‪３‬‬ ‫ﻫرې ﻟﻮر تﻪ ‪ ۳۲‬رسﻴ‪８‬ي او د ترو‪１‬ﻮ برخﻪ ‪ ۳۰‬چ‪ ３‬ﻫر ﻳﻮ تﻪ ‪ ۶،۶‬رسﻴ‪.８‬ي‪.‬‬ ‫‪ -۵‬کﻪ د ﻫرې ډﻟ‪ ３‬پﻪ کﻮﻣ‪ ３‬چ‪ ３‬کسر دی‪ ،‬د سروﻧﻮ شﻤﻴر سره ﻣساوي و‪ ،‬ﻧﻮ ﻳﻮ ﻋدد ﻟﻪ ！ﻮﻟﻮ‬ ‫＇خﻪ کاﻓﻲ دی او ﻫﻤدا بﻪ پﻪ اصﻞ ﻣسآﻟﻪ ک‪ ３‬ضرب ک‪７‬ي‪ ،‬ﻟکﻪ‪ :‬دوه ＊‪ ３％‬او دوه تروﻧﻪ‪ ،‬د‬ ‫دې ﻣسآﻟ‪ ３‬اصﻞ ‪ ۴‬دی‪＇ ،‬ﻠﻮرﻣﻪ ﻳ‪ ３‬ﻳﻮ دی د ＊‪％‬ﻮ کﻴ‪８‬ي او پات‪ ３‬درې د ترو‪１‬ﻮ دي‪ .‬دﻟتﻪ دوه‬ ‫پﻪ ＇ﻠﻮرو ک‪ ３‬ضربﻮ‪ ،‬چ‪ ３‬د ضرب حاصﻞ ﻳ‪ ۸ ３‬دی‪％＊ ،‬ﻮ تﻪ دوه چ‪ ３‬ﻫرې ﻳﻮې تﻪ ﻳﻮ ﻳﻮ‬ ‫رسﻴ‪８‬ي او د ترو‪１‬ﻮ برخﻪ شپ‪ ،８‬چ‪ ３‬ﻫر ﻳﻮ تﻪ ‪۳،۳‬رسﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫‪ -۶‬کﻪ د ﻣکسﻮرو رؤوسﻮ تر ﻣﻨ‪ ＃‬تداخﻞ و‪ ،‬ﻧﻮ ﻏ＀ ﻋدد تﻪ بﻪ د ﻣسآﻟ‪ ３‬پﻪ اصﻞ ک‪ ３‬ضرب‬ ‫ورک‪７‬ې‪ ،‬د ضرب حاصﻞ ﻳ‪ ３‬د ﻣسآﻟ‪ ３‬تصحﻴح ده‪ ،‬ﻟکﻪ ‪ ３％＊ ۴‬او ‪ ۲‬ورو‪１‬ﻪ‪ ،‬دﻟتﻪ ﻫﻢ د ﻣسآﻟ‪３‬‬

‫‪٣٢٩‬‬

‫اصﻞ ‪ ۴‬دی‪ ،‬د ＊‪％‬ﻮ ﻳﻮ او د ترو‪１‬ﻮ ‪ ۳‬سﻬﻤﻪ دي‪ ،‬ﻧﻮ ‪ ۴‬پﻪ ‪ ۴‬ک‪ ３‬ضربﻮو‪ ،‬چ‪ ３‬ﻣجﻤﻮﻋﻪ ﻳ‪۱۶ ３‬‬ ‫کﻴ‪８‬ي‪ ،‬ﻫرې ＊‪ ３％‬تﻪ ﻳﻮ ﻳﻮ او ﻫر ورو تﻪ ‪ ۶،۶‬رسﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫‪ -۷‬کﻪ ﻣکسﻮرو رؤوسﻮ پخپﻞ ﻣﻨ‪ ＃‬ک‪ ３‬تﻮاﻓﻖ درﻟﻮد‪ ،‬ﻧﻮ د ﻳﻮ وﻓﻖ تﻪ پﻪ بﻞ ！ﻮل ﻋدد ک‪ ３‬ضرب‬ ‫ورک‪７‬ه او بﻴا د ضرب حاصﻞ تﻪ پﻪ اصﻞ ﻣسآﻟﻪ ک‪،３‬ﻟکﻪ‪ ３％＊ ۴ :‬او شپ‪ ８‬ورو‪１‬ﻪ‪ ،‬دﻟتﻪ ﻫﻢ د‬ ‫ﻣسآﻟ‪ ３‬اصﻞ ‪ ۴‬دی‪ ،‬د ＊‪％‬ﻮ ﻳﻮ او د ور‪１‬ﻮ ‪ ۳‬سﻬﻤﻪ دي‪ ،‬خﻮ د ＇ﻠﻮرو او شپ‪８‬و تر ﻣﻨ‪ ＃‬تﻮاﻓﻖ‬ ‫باﻟﻨصﻒ دی‪ ،‬ﻧﻮ د ＇ﻠﻮرو ﻧصﻒ دوه دی‪ ،‬چ‪ ３‬پﻪ شپ‪８‬و ک‪ ３‬ضربﻴ‪８‬ي او د ضرب حاصﻞ ﻳ‪３‬‬ ‫دوﻟس کﻴ‪８‬ي او دا دوﻟس پﻪ ＇ﻠﻮرو ک‪ ３‬چ‪ ３‬د ﻣسآﻟ‪ ３‬اصﻞ دی ضربﻴ‪８‬ي‪ ،‬ﻣجﻤﻮﻋﻪ ﻳ‪ ３‬اتﻪ‬ ‫＇ﻠﻮ‪＋４‬ت کﻴ‪８‬ي‪ ،‬د دې ＇خﻪ ﻫرې ＊‪ ３％‬تﻪ درې درې او ﻫر ورور تﻪ شپ‪ ８‬شپ‪ ８‬رسﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫د ترک‪＇ ３‬خه د هر وارث برخه معلومول‬

‫کﻪ ﻏﻮاړی چ‪ ３‬د ﻫر وارث برخﻪ د ترک‪＇ ３‬خﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﻪ ک‪７‬ئ‪ ،‬ﻧﻮ د ﻫر وارث برخ‪ ３‬تﻪ پﻪ ترکﻪ‬ ‫ک‪ ３‬ضرب ورک‪７‬ه‪＇ ،‬ﻪ چ‪ ３‬راووتﻞ بﻴا ﻫﻐﻪ د ﻣسآﻟ‪ ３‬پﻪ تصحﻴح و وﻳشﻪ ﻟکﻪ‪ :‬د ﻳﻮ ﻣ‪７‬ي ＇خﻪ‬ ‫‪ ۲۴۰۰۰‬اﻓﻐاﻧ‪ ９‬پﻪ ﻣﻴراث پا تﻪ شﻮې‪ ،‬وارثان ﻳ‪ ３‬ﻳﻮه ＊‪％‬ﻪ‪ ،‬ﻳﻮه ﻟﻮر او درې زاﻣﻦ دي‪.‬‬ ‫حل‪ :‬د ﻣسآﻟ‪ ３‬اصﻞ ‪ ۸‬دی‪ ３％＊ ،‬او ﻟﻮر تﻪ ﻳﻮ ﻳﻮ سﻬﻢ او ﻫر زوی تﻪ دوه دوه سﻬﻤﻪ رسﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫اوس کﻪ ﻏﻮاړو چ‪ ３‬د ﻫر ﻳﻮ برخﻪ د ترک‪＇ ３‬خﻪ چ‪ ۲۴۰۰۰ ３‬اﻓﻐاﻧ‪ ９‬دي ﻣﻌﻠﻮﻣﻪ ک‪７‬و‪ ،‬ﻻﻧدې‬ ‫ﻋﻤﻠﻴﻪ اجرا کﻮو‪:‬‬ ‫د ＊‪ ３％‬او لور برخه‪ ۲۴۰۰۰ ×۱ :‬تﻘسﻴﻢ ‪ ،۳۰۰۰ =۸‬ﻧﻮ پدې حساب سره ＊‪ ３％‬او ﻟﻮر تﻪ‬ ‫درې درې زره اﻓﻐاﻧ‪ ９‬رسﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫د زامنو برخ‪۲۴۰۰۰ ×۲ :３‬تﻘسﻴﻢ ‪ ،۶۰۰۰ =۸‬ﻧﻮ ﻫر زوی تﻪ ‪ ۶۰۰۰‬اﻓﻐاﻧ‪ ９‬رسﻴ‪８‬ي‪ .‬پﻪ‬ ‫ﻟﻨ‪ ６‬حساب سره وﻳﻼی شﻮ‪ :‬اتﻠس زره اﻓﻐاﻧ‪ ９‬د زاﻣﻨﻮ‪ ،‬درې زره د ﻟﻮر او درې زره اﻓﻐاﻧ‪ ９‬د‬ ‫＊‪ ３％‬حﻖ کﻴ‪８‬ي‪.‬‬

‫‪٣٣٠‬‬

‫زده کﻮوﻧکﻲ دې پﻪ ！ﻮﻟ‪／‬ﻲ ک‪ ３‬د ＇ﻠﻴرﻳشتﻮ ＇خﻪ اوو وﻳشتﻮ تﻪ د ﻋﻮل ﻣسئﻠﻪ تﻤثﻴﻞ او حﻞ‬ ‫ک‪７‬ي‪.‬‬

‫‪ -۱‬ﻋﻮل د ﻟﻐت او اصطﻼح ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬تﻌرﻳﻒ ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ -۲‬شپ‪＇ ８‬ﻮ ﻋﻮﻟﻪ کﻮي ﻳﻮ ﻣثال ﻳﻲ وﻟﻴکئ ؟‬ ‫‪ -۳‬د ﻣﻴراث د ﻣسآﻟﻮ اصﻮل ＇ﻮ دي ؟‬ ‫‪ -۴‬دوﻟس ＇ﻮ ﻋﻮﻟﻪ کﻮي ﻳﻮ ﻳﻲ پﻪ ﻣثال ک‪ ３‬واضح ک‪７‬ئ‪.‬‬

‫‪٣٣١‬‬

‫ﻳﻮ پﻨ‪％‬ﻮسﻢ لﻮست‬

‫ﻣﻨاسخﻪ‬

‫ژباړه‬ ‫(‪ )١‬مناسخه‬

‫(‪ )۲‬کﻪ ترکﻪ تر ﻫﻐﻪ وختﻪ تﻘسﻴﻢ ﻧﻪ شﻮه تر ＇ﻮ چ‪ ３‬ﻟﻪ وارثاﻧﻮ ＇خﻪ ﻳﻮ تﻦ ﻣ‪ ７‬شﻮ‪ ،‬کﻪ برخﻪ ﻳﻲ‬ ‫د ﻟﻮﻣ‪７‬ی ﻣ‪７‬ي د وارثاﻧﻮ د سروﻧﻮ پﻪ شﻤﻴر تﻘسﻴﻤﻴده‪ ،‬ﻧﻮ تﻘسﻴﻢ ﻳﻲ ک‪７‬ه‪ ،‬پﻪ تحﻘﻴﻖ سره ﻣسآﻟﻪ ﻟﻪ‬ ‫دې ＇خﻪ صحﻴح شﻮه‪ .‬او کﻪ ﻧﻪ تﻘسﻤﻴده‪ ،‬ﻧﻮ د ﻣ‪７‬ي ﻣﻴراث پﻪ ﻫﻐﻪ طرﻳﻘﻪ صحﻴح ک‪７‬ه‪ ،‬چ‪３‬‬

‫‪٣٣٢‬‬

‫ﻣﻮﻧ‪ ８‬ذکر ک‪７‬ه‪ ،‬ﻧﻮ بﻴا بﻪ ﻳﻮې(ﻣسآﻟ‪ )３‬تﻪ پﻪ بﻠﻪ ک‪ ３‬ضرب ورک‪７‬ي‪.‬‬ ‫(‪ )۳‬کﻪ د دوﻳﻢ ﻣ‪７‬ی سﻬﻢ د ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ ﻣسآﻟی سره تﻮاﻓﻖ ﻧﻪ درﻟﻮد‪ ،‬ﻫﻐﻪ چ‪ ３‬د ﻣﻴراث ﻣسآﻟﻪ ﻳﻲ‬ ‫ور＇خﻪ صحﻴح کﻴ‪８‬ي‪ ،‬کﻪ سﻬﻤﻮﻧﻮ ﻳﻲ د سروﻧﻮ سره تﻮاﻓﻖ درﻟﻮد‪ ،‬ﻧﻮ بﻴا د دوﻫﻤ‪ ３‬ﻣسآﻟی وﻓﻖ‬ ‫تﻪ پﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ی ک‪ ３‬ضرب ورک‪７‬ه‪＇ ،‬ﻪ چ‪ ３‬راووتﻞ‪ ،‬دواړه ﻣسآﻟ‪ ３‬بﻪ ور＇خﻪ صحﻴح شﻲ‪.‬‬ ‫(‪ )۴‬ﻧﻮ ﻫر ＇ﻮک چ‪ ３‬ﻳﻮ ＇ﻪ د ﻟﻮﻣ‪７‬ۍ ﻣسآﻟ‪＇ ３‬خﻪ ﻟري‪ ،‬ﻧﻮ د دوﻳﻤ‪ ３‬ﻣسآﻟ‪ ３‬پﻪ وﻓﻖ ک‪ ３‬بﻪ ﻳﻲ‬ ‫پﻪ ضرب ورکﻮﻟﻮ سره اخﻠﻲ‪ ،‬او ﻫر ＇ﻮک چ‪ ３‬ﻳﻮ ＇ﻪ شی د ﻣسآﻟ‪＇ ３‬خﻪ ﻟري‪ ،‬ﻧﻮ ﻫﻐﻪ د دوﻳﻢ‬ ‫ﻣ‪７‬ي د ترک‪ ３‬پﻪ وﻓﻖ ک‪ ３‬ضرب ک‪７‬ه‪.‬‬ ‫(‪ )۵‬ﻫرکﻠﻪ چ‪ ３‬د ﻣﻨاسخ‪ ３‬ﻣسآﻟﻪ صحﻴح شﻮه‪ ،‬او تا ﻏﻮ＊تﻞ چ‪ ３‬د حباتﻮ ﻟﻪ درﻫﻢ ＇خﻪ د ﻫر‬ ‫ﻳﻮه برخﻪ وپﻴژﻧ‪ ،３‬ﻧﻮ ﻟﻪ کﻮم ＇خﻪ چ‪ ３‬ﻣسآﻟﻪ صحﻴح شﻮه‪ ،‬ﻫﻐﻪ بﻪ پﻪ اتﻪ ＇ﻠﻮﻳ‪＋‬تﻮ تﻘسﻴﻢ ک‪７‬ي‪.‬‬ ‫ﻧﻮ ＇ﻪ چ‪ ３‬را ووتﻞ ﻧﻮ دده ﻟپاره بﻪ د ﻫر وارث ﻟﻪ سﻬﻢ ＇خﻪ ﻳﻮه داﻧﻪ واخﻠﻲ‪.‬‬ ‫شرحﻪ‬ ‫ﻣﻨاسخﻪ د ﻣﻔاﻋﻠ‪ ３‬ﻟﻪ باب ＇خﻪ ده چ‪ ３‬ﻟﻐﻮي ﻣﻌﻨا ﻳﻲ ﻧﻘﻠﻮل دي او د ﻣﻴراث د ﻋﻠﻢ پﻪ اصطﻼح‬ ‫ک‪ ３‬پﻪ ﻣرګ سره د ‪＄‬ﻴﻨﻮ وارثاﻧﻮ د برخﻮ ﻧﻘﻠﻮل دي پخﻮا ﻟﻪ تﻘسﻴﻢ ＇خﻪ ﻫﻐﻪ چا تﻪ چ‪ ３‬ﻟﻪ ده‬ ‫＇خﻪ ﻣﻴراث وړي‪.‬‬ ‫د مناسخ‪ ３‬حاالت‬

‫ﻣﻨاسخﻪ درې صﻮرتﻪ ﻟري چ‪ ３‬پﻪ ﻻﻧدې ډول بﻴاﻧﻴ‪８‬ي‪.‬‬ ‫ﻟﻮﻣ‪７‬ی صﻮرت‪ :‬کﻠﻪ چ‪ ３‬ﻣﻴراث تﻘسﻴﻢ ﻧشﻲ تر دې چ‪ ３‬ﻳﻮ وارث ﻣ‪ ７‬شﻲ‪ ،‬ﻧﻮ اول باﻳد د ﻟﻮﻣ‪７‬ي‬ ‫ﻣ‪７‬ي ﻣسآﻟﻪ تصحﻴح شﻲ‪ .‬ﻟکﻪ ﻻﻧدې ﻣثال‪ :‬ﻳﻮ س‪７‬ی ﻣ‪ ７‬شﻮ ﻳﻮه ＊‪％‬ﻪ‪ ،‬ﻳﻮه سکﻪ خﻮر او ＇ﻠﻮر‬ ‫اکا ‪－‬ان ور＇خﻪ پات‪ ３‬شﻮل‪ .‬بﻴا ﻣﻴراث تر ﻫﻐﻪ وختﻪ تﻘسﻴﻢ ﻧﻪ شﻮ چ‪ ３‬ﻳﻮ اکا ﻳﻲ ﻣ‪ ７‬شﻮ‪ .‬او ﻫﻐﻪ‬ ‫د خپﻞ ورو‪１‬ﻮ ＇خﻪ پرتﻪ بﻞ وارث ﻧﻪ درﻟﻮد‪ ،‬ﻧﻮ ﻣسآﻟﻪ ﻟﻪ ＇ﻠﻮرو حﻞ کﻴ‪８‬ي‪ ،‬ﻳﻮه برخﻪ د ＊‪،３％‬‬ ‫د خﻮر ﻧﻴﻢ چ‪ ３‬دوه دي او د اکا ‪－‬اﻧﻮ ﻳﻮه برخﻪ ﻣﻴراث شﻮ‪ ،‬چ‪ ３‬دا پﻪ اکا ‪－‬اﻧﻮ د تﻘسﻴﻢ وړ ﻧﻪ‬

‫‪٣٣٣‬‬

‫دی‪ ،‬دﻟتﻪ بﻪ ＇ﻠﻮر پﻪ ＇ﻠﻮرو ک‪ ３‬ضرب ک‪７‬ي‪ ،‬چ‪ ３‬ﻣجﻤﻮﻋﻪ شپاړس کﻴ‪８‬ي‪ .‬ﻧﻮ د ＊‪＇ ３％‬ﻠﻮر‬ ‫برخ‪ ،３‬د خﻮر اتﻪ برخ‪ ３‬او د اکا ‪－‬اﻧﻮ ＇ﻠﻮر برخ‪ ３‬شﻮې‪ ،‬چ‪ ３‬د ﻫر ﻳﻮه ﻳﻮ‪ ،‬ﻳﻮ سﻬﻢ رسﻴ‪８‬ي‪ ،‬ﻧﻮ‬ ‫＇ﻨ‪／‬ﻪ چ‪ ３‬د ﻣ‪ ７‬اکا سﻬﻢ د ﻟﻮﻣ‪７‬ی ﻣسآﻟ‪＇ ３‬خﻪ ﻳﻮ دی‪ ،‬ﻧﻮ پﻪ درﻳﻮ ورو‪１‬ﻮ سﻢ ﻧﻪ تﻘسﻴﻤﻴ‪８‬ي‪ ،‬ﻧﻮ‬ ‫درې پﻪ شپاړسﻮ ک‪ ３‬ضرب ک‪７‬ه‪ ،‬چ‪ ３‬اتﻪ ＇ﻠﻮﻳ‪＋‬ت شﻲ‪ ،‬پدې حساب د ＊‪ ３％‬دوﻟس برخ‪ ،３‬د‬ ‫خﻮر ＇ﻠﻴرﻳشت او د درﻳﻮ اکا ‪－‬اﻧﻮ دوﻟس برخ‪ ３‬رسﻴ‪８‬ي‪ ،‬چ‪ ３‬د ﻫر ﻳﻮ ﻳ‪＇ ３‬ﻠﻮر برخ‪ ３‬اخﻠﻲ‪.‬‬ ‫دويم د توافق صورت‪ :‬کﻠﻪ چ‪ ３‬د سﻬﻤﻮﻧﻮ او د ﻣﻴرا ث خاوﻧداﻧﻮ ترﻣﻨ‪ ＃‬تﻮاﻓﻖ و‪ ،‬ﻟکﻪ خاوﻧد‬ ‫او دوه ورو‪１‬ﻪ‪ ،‬دا ﻣسآﻟﻪ د ＇ﻠﻮرو ＇خﻪ صحﻴح کﻴ‪８‬ي‪ ،‬بﻴا ﻣﻴ‪７‬ه ﻣ‪ ７‬شﻮ او د ‪＄‬ان ＇خﻪ وروستﻪ‬ ‫ﻳ‪＇ ３‬ﻠﻮر زاﻣﻦ پرﻳ‪＋‬ﻮدل‪＇ ،‬ﻨ‪／‬ﻪ چ‪ ３‬زوج تﻪ د اصﻞ ﻣسآﻟی ＇خﻪ دوه رسﻴدﻟی‪ ،‬ﻧﻮ د دی‬ ‫＇ﻠﻮرو او دوو ترﻣﻨ‪ ＃‬تﻮاﻓﻖ باﻟﻨصﻒ ﻣﻮجﻮد دی‪ ،‬ﻧﻮ دوه پﻪ ＇ﻠﻮرو ک‪ ３‬ضربﻮو‪ ،‬چ‪ ３‬ﻣجﻤﻮﻋﻪ‬ ‫ﻳ‪ ３‬اتﻪ کﻴ‪８‬ي او ﻟﻪ ﻫﻤدې ＇خﻪ دواړه ﻣسآﻟی تصحﻴح کﻴ‪８‬ي‪ ،‬چ‪＇ ３‬ﻠﻮر د ورو‪１‬ﻮ او ＇ﻠﻮر د‬ ‫ﻣﻴ‪７‬ه د اوﻻد شﻮی‪.‬‬ ‫دريم د تبائن صورت‪ :‬د ﻣ‪７‬ي ＇خﻪ ﻣﻴ‪７‬ه(زﻳد) ﻣﻮر(سﻤﻴﻪ)‪ ،‬پﻼر(ﻣحﻤد) او ﻳﻮ زوی(احﻤد)‬ ‫پاتﻪ شﻮل‪ ،‬د دې ﻣسآﻟ‪ ３‬اصﻞ دوﻟس دی‪ ،‬بﻴا زوی(احﻤد) ﻣ‪ ７‬شﻮ‪ ،‬چ‪ ３‬ﻟﻪ ‪＄‬ان ＇خﻪ وروستﻪ‬ ‫ﻳﻲ زوی(سﻬﻴﻞ) پﻼر(زﻳد) ﻧﻴا(سﻤﻴﻪ) او ﻧﻴکﻪ(ﻣحﻤد) پرﻳ‪＋‬ﻮدل‪ ،‬او دوی ﻫﻐﻪ کسان دي چ‪３‬‬ ‫ﻟﻮﻣ‪７‬ی ﻣ‪７‬ی پرﻳ‪＋‬ﻲ وو‪ ،‬ﻣ‪７‬ی(احﻤد) ﻟﻪ دوﻟسﻮ ＇خﻪ پﻨ‪％‬ﻪ پﻪ ﻻس ک‪ ３‬ﻟري‪ ،‬او د ده(احﻤد)‬ ‫د خپﻠ‪ ３‬ﻣسآﻟ‪ ３‬اصﻞ شپ‪ ８‬دی‪ ،‬د دواړو(د ﻣاﻓﻲ اﻟﻴد(‪)۵‬او ﻣسآﻟ‪ ))۶(３‬ترﻣﻨ‪ ＃‬تباﻳﻦ دی‪ ،‬ﻧﻮ‬ ‫دوﻳﻤ‪ ３‬ﻣسآﻟ‪ ３‬تﻪ پﻪ اوﻟﻪ ک‪ ３‬ضرب ورک‪７‬ه‪ ،‬ﻳﻌﻨ‪ ３‬شپ‪８‬و تﻪ پﻪ دوﻟسﻮ ک‪ ،３‬چ‪ ３‬حاصﻞ ﻳ‪ ３‬دوه‬ ‫اوﻳا کﻴ‪８‬ي‪ .‬زﻳد چ‪ ３‬پﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ی ﻣسآﻟﻪ ک‪ ３‬ﻣﻴ‪７‬ه او پﻪ دوﻳﻤﻪ ک‪ ３‬پﻼر دي‪ ۱۸ ،‬د ﻟﻮﻣ‪７‬ی او پﻨ‪％‬ﻪ‬ ‫د دوﻳﻤ‪＇ ３‬خﻪ اخﻠﻲ چ‪ ３‬ﻣجﻤﻮﻋﻪ ﻳ‪ )۲۳(３‬کﻴ‪８‬ي اخﻠﻲ‪ ،‬ﻧﻴکﻪ(ﻣحﻤد) ﻟپاره پﻪ دوﻳﻤﻪ ک‪３‬‬ ‫ﻫﻴ＆ شی ﻧشتﻪ‪＄ ،‬کﻪ چ‪ ３‬دا د ﻣﻮر پﻼر دي‪ ،‬د ﻣﻮر(سﻤﻴﻪ) ﻟپاره چ‪ ３‬پﻪ ﻟﻮﻣ‪７‬ی ک‪ ３‬ﻣﻮر ده‬ ‫(‪ )۱۲‬دي او پﻪ دوﻳﻤﻪ ک‪ ３‬ﻧﻴا ده(‪ )۵‬کﻴ‪８‬ي‪ ،‬اخﻠﻲ‪ ،‬چ‪ ３‬د دواړو حﻘﻮﻧﻮ ﻣجﻤﻮﻋﻪ ﻳ‪ ３‬اووﻟس ده‬ ‫او زوی ﻳﻮا‪ ３＄‬پﻪ دوﻳﻤﻪ ک‪ ３‬دی او ﻟﻪ ﻫﻤدې ＇خﻪ شﻞ اخﻠﻲ‪.‬‬

‫‪٣٣٤‬‬

‫د تصحيح ＇خه وروسته د هر وارث برخه معلومول‬

‫کﻠﻪ چ‪ ３‬د ﻣﻨاسخ‪ ３‬ﻣساﻳﻞ تصحﻴح شﻮل‪ ،‬ﻧﻮ ！ﻮل ﻫﻐﻪ وارثان چ‪ ３‬د ﻟﻮﻣ‪７‬ی ﻣسآﻟ‪＇ ３‬خﻪ ﻳ‪３‬‬ ‫＇ﻪ وړي‪ ،‬ﻫﻐﻪ بﻪ د دوﻳﻤ‪ ３‬ﻣسآﻟ‪ ３‬پﻪ وﻓﻖ ک‪ ３‬ضرب ک‪７‬ې‪ ،‬کﻪ ﻣضروب وﻓﻖ و او ﻳا بﻪ ﻳ‪ ３‬پﻪ‬ ‫！ﻮﻟﻪ ک‪ ３‬ضرب ک‪７‬ي او چا چ‪ ３‬د دوﻳﻤ‪＇ ３‬خﻪ ＇ﻪ وړي وي‪ ،‬ﻫﻐﻪ بﻪ د ﻣاﻓﻲ اﻟﻴد( د دوﻳﻢ ﻣ‪７‬ي‬ ‫ترک‪ )３‬پﻪ وﻓﻖ ﻳا ！ﻮل ک‪ ３‬ضرب ک‪７‬ي‪.‬‬

‫‪ .۱‬ﻣﻨاسخﻪ د ﻟﻐت او اصطﻼح ﻟﻪ ﻣخ‪ ３‬تﻌرﻳﻒ ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ .۲‬ﻣﻨاسخﻪ ＇ﻮ صﻮرتﻪ ﻟري ؟ ﻫر صﻮرت ﻳ‪ ３‬رو＊اﻧﻪ ک‪７‬ئ‪.‬‬ ‫‪ .۳‬د ﻣﻨاسخ‪ ３‬د ﻣساﻳﻠﻮ د تصحﻴح ＇خﻪ وروستﻪ د ﻫر وارث برخﻪ ＇ﻨ‪／‬ﻪ ﻣﻌﻠﻮﻣﻴ‪８‬ي؟ پﻪ ﻣثال‬ ‫ک‪ ３‬ﻳ‪ ３‬رو＊اﻧﻪ ک‪７‬ئ‪.‬‬

‫‪٣٣٥‬‬