Fen ve Teknoloji 4. Öğrenci ders ve çalışma kitabı - 2

Citation preview

FEN VE TEKNOLOJÝ ÖÐRENCÝ DERS VE ÇALIÞMA KÝTABI - 2

4 BU KÝTAP KKTC MÝLLÝ EÐÝTÝM VE KÜLTÜR BAKANLIÐINCA ÜCRETSÝZ OLARAK VERÝLMÝÞTÝR. PARA ÝLE SATILMAZ.

MÝLLÝ EÐÝTÝM VE KÜLTÜR BAKANLIÐI

FEN VE TEKNOLOJİ ÖĞRENCİ DERS VE ÇALIŞMA KİTABI - 2

4

KKTC Milli Eğitim ve Kültür Bakanlığı Bu kitap, Temel Eğitim Program Geliştirme Projesi (TEPGEP) kapsamında, KKTC Milli Eğitim ve Kültür Bakanlığı, Talim ve Terbiye Dairesi tarafından, ilkokullarda ders kitabı olarak kullanılması için hazırlatılmıştır.

Her hakkı saklıdır ve KKTC Milli Eğitim ve Kültür Bakanlığı’na aittir. Kitabın metin, soru, şekil ve resimleri kısmen de olsa hiçbir surette alınıp yayımlanamaz.

FEN VE VE TEKNOLOJİ DERS KİTABI 4-14-1 FEN TEKNOLOJİ DERS KİTABI Yazarlar Yazarlar Salih SARPTEN Salih SARPTEN Dr. Dr. Kaan BATI Kaan BATI Meltem TAVUKÇUOĞLU Meltem TAVUKÇUOĞLU Ayşen Çaluda KARADAĞLI Ayşen Çaluda KARADAĞLI FenFen ve Teknoloji Komisyonu ve Teknoloji Komisyonu Salih SARPTEN Salih SARPTEN Dr. Dr. Kaan BATI Kaan BATI Hande ERASLAN ÇELEBİ Hande ERASLAN ÇELEBİ Yağmur SOLYALI Yağmur SOLYALI Meltem TAVUKÇUOĞLU Meltem TAVUKÇUOĞLU Ayşen Çaluda KARADAĞLI Ayşen Çaluda KARADAĞLI Danışmanlar Danışmanlar Prof. Dr. Dr. Fitnat KAPTAN Prof. Fitnat KAPTAN Yrd.Yrd. DoçDoç Dr. Dr. Sevilay ATMACA Sevilay ATMACA Proje Yürütücüsü Proje Yürütücüsü Prof. Dr. Ahmet PEHLİVAN Prof. Dr. Ahmet PEHLİVAN Dil Dil Uzmanı Uzmanı Prof. Dr. Dr. Vugar SULTANZADE Prof. Vugar SULTANZADE Grafik ve Kapak Tasarım Grafik ve Kapak Tasarım BilalBilal AKBAYIR AKBAYIR Baskı Baskı İlk Baskı İlk Baskı : :Haziran : Haziran 2016 2016 İlk Baskı Haziran 2016 SonSon Baskı : Ağustos 2019 Baskı : Ağustos 2019 Son Baskı : Haziran 2021

İSTİKLÂL MARŞI İSTİKLÂL MARŞI Korkma, Korkma, sönmez sönmez bu şafaklarda bu şafaklarda yüzen yüzen al sancak; al sancak; Sönmeden Sönmeden yurdumun yurdumun üstünde üstünde tüten tüten en son en son ocak. ocak. O benim O benim milletimin milletimin yıldızıdır, yıldızıdır, parlayacak; parlayacak; O benimdir, O benimdir, o benim o benim milletimindir milletimindir ancak. ancak. Çatma, Çatma, kurban kurban olayım, olayım, çehrene çehrene ey nazlı ey nazlı hilal! hilal! Kahraman Kahraman ırkıma ırkıma bir gül... bir gül... Ne Ne bu şiddet, bu şiddet, bu celal? bu celal? Sana Sana olmaz olmaz dökülen dökülen kanlarımız kanlarımız sonra sonra helal; helal; Hakkıdır, Hakkıdır, Hakk'a Hakk'a tapan, tapan, milletimin milletimin istiklal. istiklal. BenBen ezelden ezelden beridir beridir hür hür yaşadım, yaşadım, hür hür yaşarım. yaşarım. Hangi Hangi çılgın çılgın bana bana zincir zincir vuracakmış? vuracakmış? Şaşarım! Şaşarım! Kükremiş Kükremiş sel sel gibiyim: gibiyim: Bendimi Bendimi çiğner, çiğner, aşarım; aşarım; Yırtarım Yırtarım dağları, dağları, enginlere enginlere sığmam sığmam taşarım. taşarım. Garb'ın Garb'ın afakını afakını sarmışsa sarmışsa çelikçelik zırhlı zırhlı duvar; duvar; Benim Benim iman iman doludolu göğsüm göğsüm gibigibi serhaddim serhaddim var.var. Ulusun, Ulusun, korkma! korkma! Nasıl Nasıl böyle böyle bir imanı bir imanı boğar, boğar, ''Medeniyet!'' ''Medeniyet!'' dediğin dediğin tek tek dişi dişi kalmış kalmış canavar? canavar? Arkadaş! Arkadaş! Yurduma Yurduma alçakları alçakları uğratma uğratma sakın; sakın; Siper Siper et gövdeni, et gövdeni, dursun dursun bu hayasızca bu hayasızca akın. akın. Doğacaktır Doğacaktır sana sana va'dettiği va'dettiği günler günler Hakk'ın... Hakk'ın... KimKim bilir,bilir, belki belki yarın, yarın, belki belki yarından yarından da yakın. da yakın.

Mehmet ERSOY Mehmet ÂkifÂkif ERSOY

1881 1881- 1938 - 1938 Hayatta Hayattaenenhakiki hakikimürşit, mürşit,ilimdir! ilimdir!

Mustafa MustafaKemal KemalATATÜRK ATATÜRK

1906 1906- 1984 - 1984 Dr. Dr.Fazıl FazılKÜÇÜK KÜÇÜK

1924 1924- 2012 - 2012 Rauf RaufRaif RaifDENKTAŞ DENKTAŞ

ÖNSÖZ ÖNSÖZ Fen, Fen, Dünya'yı Dünya'yı ve ve Evren'i Evren'i tanımlamaya tanımlamaya ve ve açıklamaya açıklamaya çalışan çalışan bilimdir. bilimdir. Sanıldığının Sanıldığının aksine aksine sabit sabit ve ve keskin keskin bilgiler bilgiler bütünü bütünü değildir. değildir. Bilimsel Bilimsel bilgiler, bilgiler, yeni yeni bulgular bulgular elde elde edildikçe edildikçedeğişmekte, değişmekte,doğayı doğayıdaha dahaiyi iyiaçıklamak açıklamakiçiniçinsürekli sürekligözden gözden geçirilmektedir.Teknoloji geçirilmektedir.Teknoloji iseise sadece sadece teknolojik teknolojik araç, araç, gereç gereç ya ya da da bunların bunların uygulamaları uygulamaları değil, değil, diğer diğer tümtüm disiplinlerden disiplinlerden elde elde edilen edilen kavram kavram ve ve becerilerin, becerilerin, bir bir problemi problemi çözmek çözmek içiniçin insanlığın insanlığın hizmetine hizmetine sunulmasıdır. sunulmasıdır. “Fen “Fen ve ve Teknoloji Teknoloji Öğretim Öğretim Programı”yla Programı”yla öğrencilerin öğrencilerin bilimsel bilimsel bilgileri bilgileri ezberlemesi ezberlemesi değil, değil, hayatları hayatları boyunca boyunca karşılaşacakları karşılaşacakları fenle fenle ilgiliilgili problemleri, problemleri, Dünya'nın Dünya'nın sürdürülebilir sürdürülebilir gelişimi gelişimi odağında odağında çözebilmeleri çözebilmeleri içiniçin gereken gereken tutumları tutumları ve ve zihinsel zihinsel süreç süreç becerilerini becerilerini en en üstüst düzeye düzeye çıkarmaları çıkarmaları amaçlanmaktadır. amaçlanmaktadır. BuBu amacı amacı karşılamak karşılamak üzere üzere hazırlanmış hazırlanmış olan olan elinizdeki elinizdeki "FEN "FEN ve ve TEKNOLOJİ TEKNOLOJİ 6" ders 6" ders kitabı, kitabı, öğrencilerin öğrencilerin kendi kendi öğrenme öğrenme yöntemlerini yöntemlerini kullanarak; kullanarak; fenfen okur okur yazarlığı, yazarlığı, problem problem çözme, çözme, eleştirel eleştirel ve ve yaratıcı yaratıcı düşünme, düşünme, kişisel kişisel sosyal yetkinlik, işbirliği ve ve sosyal yetkinlik, işbirliği ve ve girişimcilik becerilerini geliştirmesinde büyük katkı sağlayacaktır. Kitapta, girişimcilik becerilerini geliştirmesinde de de büyük katkı sağlayacaktır. Kitapta, konuların yerel örneklerle işlenmesine olabildiğince verilmiş, öğrenme konuların yerel örneklerle işlenmesine olabildiğince yeryer verilmiş, öğrenme psikolojisi literatüründe önemli yere sahip olan yakından - uzağa ilkesi hayata psikolojisi literatüründe önemli yere sahip olan yakından - uzağa ilkesi hayata geçirilmiştir. geçirilmiştir. "FEN "FEN ve ve TEKNOLOJİ TEKNOLOJİ 4" 4" ders ders kitabının kitabının bazı bazı noktalara noktalara uyularak uyularak kullanılması kullanılması büyük büyükönem önemtaşımaktadır. taşımaktadır.Üniteler Ünitelerişlenmeden işlenmedenönce önce«Keşfedin!» «Keşfedin!»kısmı kısmı çalışılmalı, çalışılmalı, «Kavram «Kavram Haritas» Haritas» ve ve «Kavram «Kavram Bulutu» Bulutu» öğrencilerin öğrencilerin dikkatine dikkatine getirilerek getirilerekincelenmelidir. incelenmelidir.«Ünite «ÜniteHazırlık HazırlıkSoruları» Soruları»öğrencilerin öğrencilerinvarolan varolan şemalarını şemalarını sorgulamalarına sorgulamalarına ve ve yeniden yeniden şema şema oluşturmalarına oluşturmalarına yardımcı yardımcı olacaktır. olacaktır. Ünite Ünite içersinde içersinde yeryer alan alan «Keşfet «Keşfet Paylaş» Paylaş» etkinliklerinin etkinliklerinin eksiksiz eksiksiz gerçekleştirilmesi gerçekleştirilmesi ve ve önerilen önerilen deneylerin deneylerin yapılması yapılması belirlenen belirlenen amaçlara amaçlara ulaşmak ulaşmak adına adına büyük büyük önem önem taşımaktadır. taşımaktadır. Ayrıca Ayrıca ünite ünite sonlarında sonlarında yeryer alan alan «Değerlendirme «Değerlendirme Soruları» Soruları» öğrencilerin öğrencilerinbireysel bireyselöğrenmelerini öğrenmelerinisınamalarını sınamalarınısağlayacaktır. sağlayacaktır.Yine Yineünite ünite sonunda sonunda yeryer alan alan «Sözlük» «Sözlük» iseise üniteyle üniteyle ilgiliilgili kavramların kavramların öğrenciler öğrenciler tarafından tarafından içselleştirilmesinde içselleştirilmesinde yardımcı yardımcı olacağı olacağı düşünülmektedir. düşünülmektedir. «FEN «FEN ve ve TEKNOLOJİ TEKNOLOJİ 4" 4" ders ders kitabının kitabının çağdaş çağdaş eğitim eğitim sistemleri sistemleri öğrencilerinin öğrencilerinin ihtiyaçlarını ihtiyaçlarını karşılayacak karşılayacak bilimsel bilimsel niteliğiyle niteliğiyle sunulduğuna sunulduğuna güvenimiz güvenimiz tamdır. tamdır. Öğrencilerimizin Öğrencilerimizin bu bu alanda alanda elde elde edecekleri edecekleri başarılara başarılara yürekten yürekten inanıyor, inanıyor, şimdiden şimdiden tebriklerimizi tebriklerimizi iletiyoruz. iletiyoruz. İyi çalışmalar. İyi çalışmalar.

Fen Fen ve ve Teknoloji Teknoloji Komisyonu Komisyonu

İ Çİ Ç N İDNEDKEİ K L Eİ LRE R

4 4

ÜNİTE ÜNİTE

IŞIKIŞIK ve SES ve SES ........................................................................................................ ........................................................................................................ 2 2

IşıkIşık Kaynakları.................................................................................................................................................................. Kaynakları.................................................................................................................................................................. 7 7 IşıkIşık Bir Bir Enerji Enerji Midir?....................................................................................................................................... Midir?....................................................................................................................................... 9 9 Aydınla Aydınla Teknolojisinin Teknolojisinin Yaşamımızdaki Yaşamımızdaki Yeri...................................................................................... Yeri...................................................................................... 12 12 Işığın Işığın Görmedeki Görmedeki Rolü Rolü ................................................................................................................................ ................................................................................................................................ 14 14 Doğru Doğru Aydınlatma Aydınlatma ........................................................................................................................................ ........................................................................................................................................ 14 14 Işı Kirliliği Işı Kirliliği .......................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................... 15 15 SESSES ....................................................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................................................... 19 19 SesSes Kaynakları.................................................................................................................................................. Kaynakları.................................................................................................................................................. 21 21 SesSes Nasıl Nasıl Yayılır? Yayılır? ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ 22 22 SesSes Bir Bir Enerji Enerji Midir? Midir? ..................................................................................................................................... ..................................................................................................................................... 23 23

5 5

ÜNİTE ÜNİTE

CANLILAR CANLILAR DÜNYASI DÜNYASI ................................................................................ ................................................................................ 28 28

Canlı Canlı ve Cansız ve Cansız Varlıklar Varlıklar ........................................................................................................................................... ........................................................................................................................................... 32 32 Gözle Gözle Göremediğimiz Göremediğimiz Canlılar Canlılar .............................................................................................................................. .............................................................................................................................. 34 34 Canlıların Canlıların Özellikleri Özellikleri ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... 36 36 Yaşam Yaşam Alanları Alanları .............................................................................................................................................................. .............................................................................................................................................................. 38 38 Nesli Nesli Tükenen Tükenen Canlılar Canlılar .............................................................................................................................................. .............................................................................................................................................. 40 40

6 6

ÜNİTE ÜNİTE

YAŞAMIMIZDAKİ YAŞAMIMIZDAKİ ELEKTRİK ELEKTRİK .................................................................. .................................................................. 46 46

Yaşamımızdaki Yaşamımızdaki Elektrik Elektrik ............................................................................................................................................ ............................................................................................................................................ 50 50 Elektrikle Elektrikle Tanışalım Tanışalım .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... 51 51 Elektrik Elektrik Kaynakları Kaynakları ...................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................... 54 54 Elektriği Elektriği Bilinçli Bilinçli ve Güvenli ve Güvenli Kullanalım Kullanalım ............................................................................................................ ............................................................................................................ 59 59

7 7

ÜNİTE ÜNİTE

DÜNYA, DÜNYA, AY AY ve GÜNEŞ ve GÜNEŞ .............................................................................. .............................................................................. 66 66

Dünyamızı Dünyamızı Tanıyalım Tanıyalım ................................................................................................................................................ ................................................................................................................................................ 70 70 Ay ........................................................................................................................................................................................ Ay ........................................................................................................................................................................................ 77 77 Yıldızımız Yıldızımız Güneş Güneş .......................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................... 81 81 Dünya, Dünya, Ay ve Ay Güneş'in ve Güneş'in Büyüklüklerini Büyüklüklerini Karşılaştırıyoruz Karşılaştırıyoruz ......................................................................... ......................................................................... 82 82

KAYNAKCA KAYNAKCA ..................................................................................................... 86 86 .....................................................................................................

Ünite 4:

IÞIK ve SES

KEÞFEDÝN ! Canlýlarýn çevresindeki varlýklarý keþfetmesi için onlarý görmesi ve iþitmesi büyük önem taþýr. Varlýklarý görebilmemiz için ýþýða, iþitebilmemiz için de sese ihtiyaç duyarýz. “Iþýk” ve “Ses”in günlük yaþantýmýzda vazgeçilmez olduðunu fark ettiniz mi? Iþýk ve sesin özellikleri ile ilgili birçok bilgiye, bilim ve teknik dergilerinde, belgesel filmlerde ve bu konuyla ilgili web sitelerinde rahatlýkla bulabiliriz.

Fotoðraf: Erhan ÝLGÝN

44

ÜNÝTE ÜNÝTE ÜNÝTE KAVRAMLARI ÜNÝTE KAVRAMLARI

Görme Görme

gereklidir gereklidir

IÞIK IÞIK

Güneþ Güneþ Yýldýzlar Yýldýzlar

olabilir olabilir

Ampul Ampul

örnektir örnektir

örnektir örnektir

Doðal Doðal Kaynaklar Kaynaklar

ENERJÝ ENERJÝ

Su Su sesi sesi

Kirlilik Kirlilik neden neden olurolur

örnektir örnektir olabilir olabilir

türüdür türüdür olabilir olabilir

SES SES gereklidir gereklidir

Ýþitme Ýþitme

4 4

neden neden olurolur

Yapay Yapay Kaynaklar Kaynaklar

örnektir örnektir

Rüzgar Rüzgar sesi sesi

Mum Mum

olabilir olabilir türüdür türüdür

GözGöz saðlýðý saðlýðý

Zil Zil FlütFlüt

Kulak Kulak saðlýðý saðlýðý

IÞIK IÞIK veve SES SES ÜNÝTE ÜNÝTE KAVRAMLARI KAVRAMLARI

ÜNÝTE ÜNÝTE HAZIRLIK HAZIRLIK SORULARI SORULARI 1. Bir an an içiniçin Güneþ'in hiç hiç olmadýðýný düþünelim. Böyle bir bir durumda günlük yaþantýmýz nasýl 1. Bir Güneþ'in olmadýðýný düþünelim. Böyle durumda günlük yaþantýmýz nasýl etkilenir? Nelere ihtiyaç duyardýk? etkilenir? Nelere ihtiyaç duyardýk? 2. Sýnýfýmýzdaki masanýn üzerine önce elimizle, sonra kalemimizle daha sonra da da bir bir kaðýtla 2. Sýnýfýmýzdaki masanýn üzerine önce elimizle, sonra kalemimizle daha sonra kaðýtla vuran. Çýkan sesler birbirinin aynýayný mý,mý, deðil mi?mi? Bunun nedeni ne olabilir? vuran. Çýkan sesler birbirinin deðil Bunun nedeni ne olabilir? 3. “Iþýk” ve “Ses” dediðimiz zaman aklýmýza gelen ilk beþ adet kelimeyi defterinize notnot etiniz ve ve 3. “Iþýk” ve “Ses” dediðimiz zaman aklýmýza gelen ilk beþ adet kelimeyi defterinize etiniz arkadaþýnýzýn notnot ettikleri ile karþýlaþtýr. arkadaþýnýzýn ettikleri ile karþýlaþtýr. 5 5

44

ÜNÝTE ÜNÝTE

Mine akþam yemeðinden sonra arkadaþlarý Mine akþam yemeðinden sonra arkadaþlarý ile ile oynadýðý sýrada aniden elektrikler kesildi. oynadýðý sýrada aniden elektrikler kesildi. Mine'nin arkadaþlarý: Mine'nin arkadaþlarý: -“Mine, el feneri veya mum bulmalýsýn.” -“Mine, el feneri veya mum bulmalýsýn.” Mine: Mine: -“Evet, haklýsýnýz”, diyerek oturma odasýna yöneldi. -“Evet, haklýsýnýz”, diyerek oturma odasýna yöneldi. Mine Mine karanlýkta karanlýkta yürümeye yürümeye çalýþýyordu. çalýþýyordu. -“Ama -“Ama benben hiçbir hiçbir þeyþey göremiyorum. göremiyorum. Þu an Þuevin an evin neresinde neresinde olduðumu olduðumu bilebile bilemiyorum.” bilemiyorum.” dedi. dedi. 1) Mine'nin 1) Mine'nin karanlýkta karanlýkta hiçbir hiçbir þeyþey görememesinin görememesinin nedeni nedeni nedir? nedir? ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... 2) Arkadaþlarý 2) Arkadaþlarý görebilmeleri görebilmeleri içiniçin Mine'den Mine'den neler neler istemiþlerdi? istemiþlerdi? ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... 3) Siz 3) Siz daha daha önce önce karanlýkta karanlýkta kaldýnýz kaldýnýz mý?mý? Bu durumda Bu durumda neler neler yaptýnýz? yaptýnýz? ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... Etrafýmýzý Etrafýmýzý görebilmek, görebilmek, iþlerimizi iþlerimizi yapabilmek yapabilmek içiniçin bulunduðumuz bulunduðumuz ortamýn ortamýn yeterince yeterince aydýnlatýlmýþ aydýnlatýlmýþ olmasý olmasý gerekir. gerekir. Karanlýk Karanlýk bir odaya bir odaya girdiðinizde girdiðinizde ilk yaptýðýnýz ilk yaptýðýnýz iþ nedir? iþ nedir? ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... Karanlýk Karanlýk bir odada bir odada varlýklarý varlýklarý netnet olarak olarak görebilir görebilir miyiz? miyiz? ............................................................... ............................................................... Güneþ Güneþ en en önemli önemli ýþýkýþýk kaynaðýmýzdýr. kaynaðýmýzdýr. Güneþ Güneþ ýþýnlarý ýþýnlarý bize bize ulaþtýðýnda ulaþtýðýnda gündüzü gündüzü yaþarýz. yaþarýz. Çevremizdeki Çevremizdeki varlýklarý varlýklarý çokçok rahat rahat görebiliriz. görebiliriz. Bitkiler, Bitkiler, besin besin ve oksijen ve oksijen üretebilmek üretebilmek içiniçin güneþ güneþ ýþýðýný ýþýðýný kullanýr. kullanýr. Iþýk,Iþýk, canlýlarýn canlýlarýn yaþam yaþam kaynaðýdýr. kaynaðýdýr. Güneþ Güneþ battýðýnda battýðýnda etrafýmýzý etrafýmýzý görebilmek görebilmek içiniçin ýþýða ýþýða ihtiyaç ihtiyaç duyarýz. duyarýz. Örneðin, Örneðin, gece gece kitap kitap okurken okurken bulunduðumuz bulunduðumuz ortamda ortamda mutlaka mutlaka ýþýkýþýk olmasý olmasý gerekir. gerekir. Iþýðýn Iþýðýn çokçok fazla fazla olmasý olmasý halinde halinde zararlarý zararlarý da da olabilir. olabilir. Fazla Fazla ýþýkýþýk gözlerimizi gözlerimizi kamaþtýrýr, kamaþtýrýr, rahatsýz rahatsýz oluruz. oluruz. Kuvvetli Kuvvetli ýþýkýþýk yayan yayan cisimlere cisimlere , örneðin , örneðin Güneþ'e Güneþ'e çýplak çýplak gözle gözle bakmamýz bakmamýz gözgöz saðlýðýmýzý saðlýðýmýzý bozabilir. bozabilir.

? BÝLÝYORMUYDUN? ? BÝLÝYORMUYDUN?

Fazla Fazla ýþýkýþýk miktarý miktarý görme görme olayýný olayýný zorlaþtýrdýðý zorlaþtýrdýðý içiniçin sanatçýlar sanatçýlar konserlerinde konserlerinde genellikle genellikle güneþ güneþ gözlüðü gözlüðü kullanýrlar. kullanýrlar. 6 6

IÞIK veve SES IÞIK SES

IÞIK KAYNAKLARI IÞIK KAYNAKLARI IþýkIþýk yayarak yayarak çevresini çevresini aydýnlatan aydýnlatan herher þeye þeye ýþýkýþýk kaynaklarý kaynaklarý denir. denir.

EskiEski çaðlarda çaðlarda insanlar, insanlar, ýþýðýn ýþýðýn gözlerden gözlerden çýktýðýna çýktýðýna inanýyorlardý. inanýyorlardý. Fakat, Fakat, gözümüz gözümüz bir ýþýk bir ýþýk kaynaðý kaynaðý deðildir. deðildir.

Aþaðýdaki tabloya çevrendeki ýþýkýþýk gözlemleyerek tahminlerini yaz.yaz. Aþaðýdaki tabloya çevrendeki gözlemleyerek tahminlerini Doðal ýþýkýþýk kaynaklarý Doðal kaynaklarý

Yapay ýþýkýþýk kaynaklarý Yapay kaynaklarý

7 7

44

ÜNÝTE ÜNÝTE

Yukarýdaki doðal ýþýkýþýk kaynaðý olarak belirlediðiniz kaynaklarýn kendi kendine ýþýkýþýk ürettiðini farkfark Yukarýdaki doðal kaynaðý olarak belirlediðiniz kaynaklarýn kendi kendine ürettiðini ettiniz mi?mi? Güneþ, yýldýz, þimþek, ateþateþ böceði gibigibi kaynaklar doðal ýþýkýþýk kaynaklarýdýr. Ýnsanlar ettiniz Güneþ, yýldýz, þimþek, böceði kaynaklar doðal kaynaklarýdýr. Ýnsanlar tarafýndan üretilen ampul, lamba, mum gibigibi kaynaklar yapay ýþýkýþýk kaynaklarý grubundadýr. tarafýndan üretilen ampul, lamba, mum kaynaklar yapay kaynaklarý grubundadýr.

KEÞFET KEÞFET VEVE PAYLAÞ PAYLAÞ Çoðu Çoðu gece gece Ay parlak Ay parlak olarak olarak görülür. görülür. Ay, Ay, gece gece karanlýðýný karanlýðýný aydýnlatmada aydýnlatmada yardýmcý yardýmcý olduðu olduðu halde halde bir bir ýþýkýþýk kaynaðý kaynaðý deðildir. deðildir. Bunun Bunun nedenini nedenini araþtýrarak araþtýrarak eldeelde ettiðiniz ettiðiniz sonuçlarýnýz sonuçlarýnýz kullanarak kullanarak bir bir poster poster oluþturunuz. oluþturunuz. Posterini Posterini sýnýfsýnýf panosuna panosuna asarak asarak arkadaþlarýnýzla arkadaþlarýnýzla paylaþýnýz. paylaþýnýz.

? BÝLÝYORMUYDUN? ? BÝLÝYORMUYDUN?

8 8

IÞIK veve SES IÞIK SES IÞIK IÞIK BÝR BÝR ENERJÝ ENERJÝ MÝDÝR? MÝDÝR? Güneþ'te Güneþ'te býraktýðýnýz býraktýðýnýz þiþeþiþe suyun, suyun, oldukça oldukça ýsýnmasýnýn ýsýnmasýnýn nedeni nedeni nedir? nedir? ............................................................................................... ............................................................................................... ............................................................................................... ............................................................................................... ............................................................................................... ............................................................................................... Güneþ'in Güneþ'in olmadýðýný olmadýðýný düþünelim. düþünelim. Günlük Günlük yaþantýmýzda yaþantýmýzda neler neler deðiþir? deðiþir? .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................

Bazý Bazý evlerin evlerin çatýlarýnda çatýlarýnda Güneþ Güneþ panelleri panelleri görmüþsünüzdür. görmüþsünüzdür. Bu panellerin Bu panellerin amacý amacý Güneþ'ten Güneþ'ten gelen gelen ýþýklarýný ýþýklarýný toplamaktýr. toplamaktýr. Toplanan Toplanan bu ýþýnlar bu ýþýnlar depodaki depodaki suyu suyu ýsýtmaktadýr. ýsýtmaktadýr. Suyun Suyun ýsýnmasý ýsýnmasý Güneþ Güneþ ýþýklarýnýn ýþýklarýnýn enerjisi enerjisi ile gerçekleþir. ile gerçekleþir. O halde O halde ýþýkýþýk bir enerji bir enerji çeþididir çeþididir diyebiliriz. diyebiliriz.

Aþaðýda Aþaðýda verilen verilen cümlelerdeki cümlelerdeki boþluklarý boþluklarý uygun uygun kelimelerle kelimelerle doldurunuz. doldurunuz. (ýþýk(ýþýk –enerji– –enerji– doðal doðal – yapay) – yapay) ¦ ¦ ¦ ¦

Güneþ ¦ Güneþ ve yýldýzlar ve yýldýzlar …….......………. …….......………. ýþýkýþýk kaynaklarýna kaynaklarýna birer birer örnektir. örnektir. Mum ¦ Mum ve ve ampul ampul ………...........……. ………...........……. ýþýkýþýk kaynaklarýdýr. kaynaklarýdýr. Iþýk ¦ Iþýk bir ……….............…….. bir ……….............…….. türüdür. türüdür. Varlýklarý ¦ Varlýklarý karanlýkta karanlýkta netnet olarak olarak görebilmemiz görebilmemiz içiniçin …….......…………….. …….......…………….. ihtiyaç ihtiyaç duyarýz. duyarýz. 9 9

44

ÜNÝTE ÜNÝTE

KEÞFET VEVE PAYLAÞ KEÞFET PAYLAÞ AileAile büyüklerimizle büyüklerimizle konuþarak konuþarak onlarýn onlarýn geçmiþte geçmiþte hangi hangi aydýnlatma aydýnlatma araçlarýný araçlarýný kullandýklarýný kullandýklarýný öðrenelim. öðrenelim. Aþaðýdaki Aþaðýdaki formu formu dolduralým. dolduralým. Görüþtüðüm Görüþtüðüm kiþi: kiþi: …………………………………........……….. …………………………………........……….. Yaþý: Yaþý: ………….. ………….. Kullandýklarý Kullandýklarý aydýnlatma aydýnlatma araçlarý: araçlarý: .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................

KEÞFET KEÞFET VEVE PAYLAÞ PAYLAÞ Geçmiþte Geçmiþte ve günümüzde ve günümüzde kullanýlan kullanýlan çeþitli çeþitli yapay yapay aydýnlatma aydýnlatma kaynaklarýnýn kaynaklarýnýn çalýþma çalýþma biçimlerini biçimlerini araþtýrýnýz. araþtýrýnýz. Kullanýrken Kullanýrken olumlu olumlu veya veya olumsuz olumsuz özelliklerini özelliklerini yazýnýz. yazýnýz. .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................

KEÞFET PAYLAÞ KEÞFET VEVE PAYLAÞ "Ýlk"Ýlk ampulü ampulü kimkim icaticat etti?" etti?" konusunda konusunda bir araþtýrma bir araþtýrma yapýnýz. yapýnýz. Araþtýrma Araþtýrma sonuçlarýnýzý sonuçlarýnýzý arkadaþlarýnýzla arkadaþlarýnýzla paylaþýnýz. paylaþýnýz. 10 10

IÞIK veve SES IÞIK SES

? BÝLÝYORMUYDUN? ? BÝLÝYORMUYDUN? 11 11

44

ÜNÝTE ÜNÝTE

KEÞFET KEÞFET VEVE PAYLAÞ PAYLAÞ

? BÝLÝYORMUYDUN? ? BÝLÝYORMUYDUN?

12 12

IÞIK veve SES IÞIK SES

Gece Gece kalkýþ kalkýþ veya veya iniþiniþ yapacak yapacak uçak uçak pistipisti görerek görerekDenizciler Denizciler yanaþacaklarý yanaþacaklarý limaný limaný deniz deniz feneri feneri uygun uygun hareket hareket eder. eder. sayesinde sayesinde bulurlar. bulurlar. SizSiz de aydýnlatma de aydýnlatma teknolojisinin teknolojisinin kullanýldýðý kullanýldýðý alanlarý alanlarý bularak bularak aþaðýya aþaðýya yazýnýz. yazýnýz. ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................. ..................................................................................................................................................

13 13

44

ÜNÝTE ÜNÝTE IÞIÐIN IÞIÐIN GÖRMEDEKÝ GÖRMEDEKÝ ROLÜ ROLÜ

Çevremizi Çevremizi iyi görebilmemiz iyi görebilmemiz içiniçin bulunduðumuz bulunduðumuz ortam ortam iyi ýþýk iyi ýþýk almalýdýr. almalýdýr. IþýkIþýk miktarý miktarý azaldýkça azaldýkça varlýklarý varlýklarý görmemiz görmemiz zorlaþýr. zorlaþýr. Varlýklarý Varlýklarý görebilmek görebilmek içiniçin mutlaka mutlaka bir ýþýk bir ýþýk kaynaðýna kaynaðýna ihtiyaç ihtiyaç vardýr. vardýr. Kaynaktan Kaynaktan çýkan çýkan ýþýkýþýk varlýklara varlýklara çarpýp çarpýp gözümüze gözümüze ulaþýr ulaþýr ve onlarý ve onlarý görebilmemizi görebilmemizi saðlar. saðlar. Karanlýk Karanlýk ortamda ortamda herhangi herhangi bir ýþýk bir ýþýk kaynaðý kaynaðý olmadýðý olmadýðý içiniçin hiçbir hiçbir þeyþey göremeyiz. göremeyiz.

KEÞFET VEVE PAYLAÞ KEÞFET PAYLAÞ Gündüzleri Gündüzleri çevremizdeki çevremizdeki varlýklarý varlýklarý kolayca kolayca görebiliriz; görebiliriz; ancak ancak akþam akþam olunca olunca varlýklarý varlýklarý görmede görmede zorluk zorluk çekeriz. çekeriz. Sizce Sizce bunun bunun nedeni nedeni nedir nedir ? Iþýðýn ? Iþýðýn görmemiz görmemiz ile bir ile ilgisi bir ilgisi varvar mý?mý? Bu Bu konu konu ile ilgili ile ilgili düþüncelerinizi düþüncelerinizi aþaðýya aþaðýya yazýn. yazýn. ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................

Sizce Sizce resimdeki resimdeki aydýnlatma aydýnlatma doðru doðru mu? mu? Kendi Kendi çalýþma çalýþma masanýzý masanýzý doðru doðru aydýnlatabiliyor aydýnlatabiliyor musunuz? musunuz? .................................................................................................... .................................................................................................... .................................................................................................... .................................................................................................... ........................................................................................... ........................................................................................... ........................................................................................... ........................................................................................... ........................................................................................... ........................................................................................... ........................................................................................... ...........................................................................................

KEÞFET KEÞFET VEVE PAYLAÞ PAYLAÞ Çalýþtýðýmýz Çalýþtýðýmýz ortamda ortamda ýþýkýþýk doðrudan doðrudan göze göze gelmelidir. gelmelidir. SaðSað elinielini kullanýp kullanýp ders ders çalýþanlar çalýþanlar içiniçin ýþýk,ýþýk, sol sol taraftan taraftan gelmelidir. gelmelidir. GözGöz saðlýðýmýz saðlýðýmýz içiniçin televizyonu televizyonu uzaktan uzaktan seyretmeliyiz. seyretmeliyiz. Bilgisayar Bilgisayar baþýnda baþýnda uzun uzun süre süre oturmamalýyýz. oturmamalýyýz. Gereðinden Gereðinden fazla fazla ya da yaaz daýþýk az ýþýk görmemizi görmemizi kolaylaþtýrýr. kolaylaþtýrýr. GözGöz saðlýðýnýn saðlýðýnýn korunmasý korunmasý içiniçin ýþýðýn ýþýðýn parlaklýðýnýn parlaklýðýnýn normal normal olmasý olmasý gerekmektedir. gerekmektedir. 14 14

IÞIK veve SES IÞIK SES

IÞIK IÞIK KÝRLÝLÝÐÝ KÝRLÝLÝÐÝ

Geceleri Geceleri aydýnlatma aydýnlatma yapmak yapmak içiniçin pekpek çokçok sebep sebep vardýr. vardýr. Daha Daha iyi görebilmek, iyi görebilmek, kendimizi kendimizi güvende güvende hissetmek, hissetmek, yaþadýðýmýz yaþadýðýmýz ortamý ortamý güzelleþtirmek güzelleþtirmek ve reklam ve reklam amacýyla amacýyla aydýnlatma aydýnlatma yaparýz. yaparýz. Ancak; Ancak; bu aydýnlatmalarý bu aydýnlatmalarý yaparken yaparken bazen bazen ýþýkýþýk kirliliðine kirliliðine de neden de neden oluruz. oluruz. Iþýðýn Iþýðýn yanlýþ yanlýþ yerde, yerde, yanlýþ yanlýþ miktarda, miktarda, yanlýþ yanlýþ yönde yönde ve yanlýþ ve yanlýþ zamanda zamanda kullanýlmasý kullanýlmasý bilim bilim insanlarý insanlarý IþýkIþýk kirliliði kirliliði adýný adýný vermektedir. vermektedir.

IþýkIþýk kirliliði, kirliliði, hava hava ve su ve kirliliði su kirliliði gibigibi zehirleyici zehirleyici olmasa olmasa da da etkisiz etkisiz aydýnlatma aydýnlatma yaratýp yaratýp insan insan hayatýný hayatýný olumsuz olumsuz etkilemektedir. etkilemektedir. Etkisiz Etkisiz aydýnlatma aydýnlatma sonucunda sonucunda ýþýðýýþýðý üretmek üretmek içiniçin harcanan harcanan enerjinin enerjinin önemli önemli bir kýsmý bir kýsmý da boþa da boþa gitmektedir. gitmektedir. Sokak Sokak ve ve evlerimizi evlerimizi ýþýkýþýk kirliliðine kirliliðine yolyol açmayacak açmayacak þekilde þekilde aydýnlatmalýyýz. aydýnlatmalýyýz. 15 15

44

ÜNÝTE ÜNÝTE

Iþýðýn Iþýðýn hatalý hatalý kullanýlmasý kullanýlmasý sadece sadece insanlarý insanlarý deðil, deðil, diðer diðer canlýlarý canlýlarý da da olumsuz olumsuz etkiler. etkiler. Ülkemizde Ülkemizde Alagadi Alagadi sahili sahili ve Karpaz ve Karpaz Yarýmadasý'nda Yarýmadasý'nda yaþayan yaþayan caretta caretta caretta caretta kaplumbaðalarý, kaplumbaðalarý, yumurtalarýný yumurtalarýný kumlarda kumlarda açtýklarý açtýklarý çukurlara çukurlara gömerler. gömerler. Yavrular Yavrular iki aylýk iki aylýk kuluçka kuluçka döneminden döneminden sonra sonra güneþin güneþin kavurucu kavurucu sýcaklarýndan sýcaklarýndan korunmak korunmak içiniçin geceleri geceleri yumurtadan yumurtadan çýkarlar. çýkarlar. Denize Denize ulaþabilmek ulaþabilmek içiniçin ýþýða ýþýða yani yani denizin denizin üstündeki üstündeki pýrýltýya pýrýltýya doðru doðru yönelir. yönelir. Eðer Eðer çevrede çevrede çokçok fazla fazla yapay yapay ýþýkýþýk kaynaðý kaynaðý varsa varsa denize denize deðil deðil karaya karaya doðru doðru gider. gider. Bu Bu nedenle nedenle yavru yavru kaplumbaðalar kaplumbaðalar yoluyolu bulamaz bulamaz ve ölürler. ve ölürler.

KEÞFET KEÞFET VEVE PAYLAÞ PAYLAÞ

"Yapay "Yapay ýþýkýþýk kaynaklarýnýn kaynaklarýnýn olumsuz olumsuz etkilediði etkilediði diðer diðer canlýlar canlýlar nelerdir?" nelerdir?" konusunda konusunda araþtýrma araþtýrma yapýp yapýp sonuçlarýný sonuçlarýný arkadaþlarýnýzla arkadaþlarýnýzla paylaþýnýz. paylaþýnýz.

? BÝLÝYORMUYDUN? ? BÝLÝYORMUYDUN?

16 16

IÞIK veve SES IÞIK SES BÝLÝM ÇOCUÐU ARAÞTIRIYOR BÝLÝM ÇOCUÐU ARAÞTIRIYOR Neler Neler kullanacaðýz? kullanacaðýz? • Ýnternet • Ýnternet veya veya dergilerden, dergilerden, gece gece yanlýþ yanlýþ aydýnlatma aydýnlatma ile ilgili ile ilgili görseller görseller Neler Neler yapacaðýz? yapacaðýz? • Bulduðunuz • Bulduðunuz görselleri görselleri sýnýfa sýnýfa getiriniz, getiriniz, arkadaþlarýnýzla arkadaþlarýnýzla tartýþýnýz. tartýþýnýz.

Aydýnlatma Aydýnlatma hangi hangi amaçla amaçla kullanýldý? kullanýldý? Yapýlan Yapýlan aydýnlatma aydýnlatma þekli þekli doðru doðru mu? mu? SizSiz bu bu gibigibi ortamlarda ortamlarda olsanýz olsanýz nasýl nasýl etkilenirdiniz? etkilenirdiniz? • Aþaðýdaki • Aþaðýdaki sorularýn sorularýn cevaplarýný cevaplarýný araþtýrýnýz. araþtýrýnýz. IþýkIþýk kirliliðinin nedenleri kirliliðinin nedenleri

IþýkIþýk kirliliðinin sonuçlarý kirliliðinin sonuçlarý

Ülkemizdeki ýþýkýþýk kirliliðini Ülkemizdeki kirliliðini önlemek içiniçin alýnacak önlemek alýnacak tedbirler tedbirler

.............................................. .............................................. .............................................. .............................................. .............................................. .............................................. .............................................. .............................................. .............................................. .............................................. .............................................. .............................................. .............................................. .............................................. .............................................. .............................................. .............................................. .............................................. .............................................. .............................................. .............................................. .............................................. .............................................. .............................................. .............................................. .............................................. .............................................. .............................................. .............................................. .............................................. .............................................. .............................................. .............................................. .............................................. .............................................. .............................................. .............................................. .............................................. .............................................. .............................................. .............................................. .............................................. .............................................. .............................................. .............................................. .............................................. .............................................. .............................................. .............................................. .............................................. .............................................. .............................................. .............................................. .............................................. .............................................. .............................................. .............................................. .............................................. .............................................. ..............................................

17 17

44

ÜNÝTE ÜNÝTE ? BÝLÝYORMUYDUN? ? BÝLÝYORMUYDUN?

Þehir aydýnlatmalarý, gökyüzündeki birçok yýldýzý görmemizi engeller. Þehir’den yeterince Þehir aydýnlatmalarý, gökyüzündeki birçok yýldýzý görmemizi engeller. Þehir’den yeterince uzaklaþýldýðýnda yýldýzý görebilmek mümkün olabilmektedir. uzaklaþýldýðýnda pekpek çokçok yýldýzý görebilmek mümkün olabilmektedir.

Yanlýþ Yanlýþ

? BÝLÝYORMUYDUN? ? BÝLÝYORMUYDUN?

18 18

Doðru Doðru

Yanlýþ Yanlýþ

IÞIK SES IÞIK veve SES

SES SES Canlýlar çevreleriyle iletiþim kurabilmesi görmeleri duymalarý gerektiðini öðrenmiþtik. Canlýlar çevreleriyle iletiþim kurabilmesi içiniçin görmeleri ve ve duymalarý gerektiðini öðrenmiþtik. Bazen cisimleri görmeden çýkardýklarý seslerinden olduklarýný tanýyabiliriz. Hayvanlarý, Bazen cisimleri görmeden çýkardýklarý seslerinden ne ne olduklarýný tanýyabiliriz. Hayvanlarý, müzik aletlerini, taþýtlarý ve daha birçok varlýðý çýkardýðý seslerden onlarý tanýr ve olduklarýný ne olduklarýný müzik aletlerini, taþýtlarý ve daha birçok varlýðý çýkardýðý seslerden onlarý tanýr ve ne anlayabiliriz. anlayabiliriz.

KEÞFET PAYLAÞ KEÞFET VEVE PAYLAÞ

19 19

44

ÜNÝTE ÜNÝTE

KEÞFET KEÞFET VEVE PAYLAÞ PAYLAÞ Titreþimle Titreþimle ilgili ilgili aþaðýda aþaðýda verilen verilen sorularýn sorularýn yanýtlarýný yanýtlarýný uygun uygun yerlere yerlere yazýn. yazýn. Soru: Soru: Gitar Gitar çalarken, çalarken, titreþerek titreþerek sesses çýkaran çýkaran nedir? nedir? ………………..…………………………………………………………………………………............ ………………..…………………………………………………………………………………............ ........................…………………………………………………………………………………............ ........................…………………………………………………………………………………............ Soru: Soru: Davul Davul çalarken, çalarken, titreþerek titreþerek sesses çýkaran çýkaran nedir? nedir? ………………..…………………………………………………………………………………............ ………………..…………………………………………………………………………………............ ........................…………………………………………………………………………………........... ........................…………………………………………………………………………………........... Soru: Soru: FlütFlüt çalarken, çalarken, titreþerek titreþerek sesses çýkaran çýkaran nedir? nedir? ………………..…………………………………………………………………………………............ ………………..…………………………………………………………………………………............ ........................…………………………………………………………………………………............ ........................…………………………………………………………………………………............ SenSen de titreþerek de titreþerek sesses üreten üreten farklý farklý maddelerden maddelerden küçük küçük bir liste bir liste oluþtur. oluþtur. Oluþturduðun Oluþturduðun listeden listeden seçeceðin seçeceðin bir maddenin bir maddenin titreþimini titreþimini ve titreþim ve titreþim sonucunda sonucunda ortaya ortaya çýkan çýkan sesisesi gösteren gösteren bir gösteri bir gösteri deneyi deneyi hazýrlayarak, hazýrlayarak, deneyini deneyini sýnýfta sýnýfta arkadaþlarýnla arkadaþlarýnla paylaþ. paylaþ.

? BÝLÝYORMUYDUN? ? BÝLÝYORMUYDUN?

Ýnsanlarýn Ýnsanlarýn konuþmasý konuþmasý ve ses ve ses çýkarmasý çýkarmasý boðazýnda boðazýnda bulunan bulunan sesses tellerinin tellerinin titreþimi titreþimi sayesinde sayesinde olur.olur. SesSes telleri, telleri, akciðerlerimizden akciðerlerimizden gelen gelen havanýn havanýn etkisiyle etkisiyle titreþerek titreþerek sesin sesin oluþmasýný oluþmasýný saðlar. saðlar. 20 20

IÞIK veve SES IÞIK SES SES SES KAYNAKLARI KAYNAKLARI Çevremize veren ve ses oluþturan olaya Çevremize sesses veren ve ses oluþturan herher olaya kaynaðý denir. Bilim Bilim insanlarý sesses kaynaðý denir. insanlarý sesses kaynaklarýný iki grubu ayýrmýþtýr. Sesi oluþturan kaynaklarýný iki grubu ayýrmýþtýr. Sesi oluþturan olay, insan etkisi olmadan doðal yolla oluþmuþ olay, insan etkisi olmadan doðal yolla oluþmuþ bu tür kaynaklara doðal kaynaklarý denir. ise ise bu tür kaynaklara doðal sesses kaynaklarý denir. Sesi oluþturan olay, insan etkisiyle meydana Sesi oluþturan olay, insan etkisiyle meydana gelmiþ kaynaða ait ise kaynaklara gelmiþ bir bir kaynaða ait ise bu bu tür tür kaynaklara da da yapay kaynaklarý denir. yapay sesses kaynaklarý denir.

KEÞFET KEÞFET VEVE PAYLAÞ PAYLAÞ

Rüzgarýn Rüzgarýn esmesi esmesi Çamaþýr Çamaþýr makinesinin makinesinin çalýþmasý çalýþmasý

   

GökGök gürlemesi gürlemesi Yaðmur Yaðmur yaðmasý yaðmasý Uçaðýn Uçaðýn hareket hareket etmesi etmesi Bahçedeki Bahçedeki kedinin kedinin miyavlamasý miyavlamasý Davul Davul çalmak çalmak Denizin Denizin dalgalanmasý dalgalanmasý

? BÝLÝYORMUYDUN? ? BÝLÝYORMUYDUN?

En En uzun uzun boyunlu boyunlu canlýlar canlýlar olanolan zürafalarýn zürafalarýn sesses telleri telleri yoktur. yoktur. Bu Bu nedenle nedenle zürafalar zürafalar sesses çýkaramazlar. çýkaramazlar. 21 21

44 44 ÜNÝTE ÜNÝTE ÜNÝTE ÜNÝTE

DENEY DENEY

? BÝLÝYORMUYDUN? ? BÝLÝYORMUYDUN? Aþaðýdaki Aþaðýdaki sorunun sorunun yanýtýný yanýtýný uygun uygun yere yere yazarak, yazarak, arkadaþýnýzýn arkadaþýnýzýn yanýtlarý yanýtlarý ile karþýlaþtýrýn. ile karþýlaþtýrýn. Soru: Soru: Okulunuzda Okulunuzda teneffüse teneffüse çýkma çýkma zilini zilini hangi hangi sýnýf sýnýf daha daha iyi iyi duyuyor? duyuyor? Bunun Bunun nedeni nedeni nedir nedir ? ? ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... 22 22

IÞIK veve SES IÞIK SES

SES SES BÝR BÝR ENERJÝ ENERJÝ MÝDÝR? MÝDÝR?

DENEY DENEY

23 23

44

ÜNÝTE ÜNÝTE

Yukarýdaki deneyde; plastik þiþenin arkasýna vurduðunuzda, hemen yanýndaki havada bulunan Yukarýdaki deneyde; plastik þiþenin arkasýna vurduðunuzda, hemen yanýndaki havada bulunan ufakufak parçacýklara titreþim aktarýlmýþ olur.olur. Titreþen bu bu parçacýklar yanlarýndaki parçacýklarý da da parçacýklara titreþim aktarýlmýþ Titreþen parçacýklar yanlarýndaki parçacýklarý harekete geçirir. Titreþimler, þiþeþiþe boyunca yol yol alýr alýr ve alevi söndürür. harekete geçirir. Titreþimler, boyunca ve alevi söndürür.

KEÞFET KEÞFET VEVE PAYLAÞ PAYLAÞ

Sesler kaynaðýndan çýktýktan sonra ýþýkýþýk gibigibi yayýlýr. Sesler kaynaðýndan çýktýktan sonra yayýlýr. Kulaðýmýz bu bu sesleri toplar. Böylece kaynaðýndan Kulaðýmýz sesleri toplar. Böylece kaynaðýndan çýkan sesisesi duymuþ oluruz. Bir Bir kaynaktan çýkan ses,ses, çýkan duymuþ oluruz. kaynaktan çýkan herher yöne doðru dairesel olarak yayýlýr. SesSes dalgalar yöne doðru dairesel olarak yayýlýr. dalgalar halinde yayýlýr ve gözle görülmez. SesSes dalgalarý ne ne halinde yayýlýr ve gözle görülmez. dalgalarý kadar yakýnsa o kadar iyi duyarýz. SesSes kaynaðýna kadar yakýnsa o kadar iyi duyarýz. kaynaðýna yaklaþtýkça yaklaþtýkça sesin sesin þiddeti þiddeti artar, artar, sesin sesin kaynaðýndan kaynaðýndan uzaklaþtýkça þiddeti azalýr. uzaklaþtýkça þiddeti azalýr.

KEÞFET KEÞFET VEVE PAYLAÞ PAYLAÞ Geçmiþten Geçmiþten günümüzde günümüzde kullanýlan kullanýlan sesses teknolojilerini teknolojilerini ve ve sesses teknolojilerinin teknolojilerinin hayatýmýzdaki hayatýmýzdaki önemini önemini açýklayan açýklayan bir sunum bir sunum yapyap ve arkadaþlarýnla ve arkadaþlarýnla paylaþ. paylaþ. 24 24

IÞIK veve SES IÞIK SES

Bütün sesler havayý titreþtirir. titreþimleri, tabakasý kulak zarýna Bütün sesler havayý titreþtirir. SesSes titreþimleri, çokçok inceince bir bir derideri tabakasý olanolan kulak zarýna çarptýðýnda da týpký balon titreþmeye baþlar. Kulak zarýndaki titreþimler kulakta daha çarptýðýnda zarzar da týpký balon gibigibi titreþmeye baþlar. Kulak zarýndaki titreþimler ortaorta kulakta daha da þiddetlenir vekulakta iç kulakta elektriksel mesajlara dönüþür. Sinirler, elektriksel mesajlarý beyne da þiddetlenir ve iç elektriksel mesajlara dönüþür. Sinirler, elektriksel mesajlarý beyne taþýr. Beyin de duyduklarýmýzýn ne olduðunu söyler. taþýr. Beyin de duyduklarýmýzýn ne olduðunu söyler.

SesSes þiddetinin þiddetinin birimi birimi desibeldir. desibeldir. “dB” “dB” þeklinde þeklinde ifade ifade edilir. edilir. Normal Normal sesses þiddeti þiddeti 30,30, 60 60 dB dB aralýðýndadýr. aralýðýndadýr. Bu Bu aralýktan aralýktan yüksek yüksek olanolan sesler sesler rahatsýz rahatsýz edici edici sestir. sestir. Günümüzde Günümüzde teknolojik teknolojik geliþmeler, geliþmeler, þehirlerin þehirlerin kalabalýklaþmasý kalabalýklaþmasý ve ve trafikteki trafikteki araçlarýn araçlarýn artmasý artmasý ile ile gürültü gürültü kirliliði kirliliði ortaya ortaya çýkmýþtýr. çýkmýþtýr.

SesSes iþitmemiz, iþitmemiz, ýþýkýþýk iseise görmemiz görmemiz içiniçin gerekli gerekli olan olan etkilerdir. etkilerdir. Herhangi Herhangi bir bir etkinin etkinin meydana meydana gelebilmesi gelebilmesi içiniçin de mutlaka de mutlaka bir bir tür tür enerjiye enerjiye ihtiyaç ihtiyaç vardýr. vardýr. Bu Bu nedenle nedenle bilim bilim insanlarý insanlarý ýþýkýþýk ve sesi, ve sesi, enerjinin enerjinin birer birer türü türü olarak olarak tanýmlýyorlar. tanýmlýyorlar.

BÝLÝYORMUYDUN? ? ?BÝLÝYORMUYDUN?

Ýþitme engelli bireylerin kullandýðý “iþitme çihazlarý” sesin þiddetinin deðiþtirilebilme özelliðinden Ýþitme engelli bireylerin kullandýðý “iþitme çihazlarý” sesin þiddetinin deðiþtirilebilme özelliðinden yararlanýlarak yapýlmýþtýr. yararlanýlarak yapýlmýþtýr. 25 25

44

ÜNÝTE ÜNÝTE

DEÐERLENDÝRME SORULARI DEÐERLENDÝRME SORULARI 1. Aþaðýda verilen sorularý yanýtlayýnýz. 1. Aþaðýda verilen sorularý yanýtlayýnýz. a) Doðal ýþýkýþýk kaynaðý ne ne demektir? Örnekler vererek kýsa tanýmýný yapýnýz. a) Doðal kaynaðý demektir? Örnekler vererek kýsa tanýmýný yapýnýz. ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------b) Yapay ýþýkýþýk kaynaðý ne ne demektir? Örnekler vererek kýsa tanýmýný yapýnýz. b) Yapay kaynaðý demektir? Örnekler vererek kýsa tanýmýný yapýnýz. -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

2. Aydýnlatmanýn olumlu ve olumsuz etkilerini düþünerek aþaðýdaki tabloyu doldurunuz. 2. Aydýnlatmanýn olumlu ve olumsuz etkilerini düþünerek aþaðýdaki tabloyu doldurunuz. Aydýnlatmanýn Olumlu Etkileri Aydýnlatmanýn Olumlu Etkileri

Aydýnlatmanýn Olumsuz Etkileri Aydýnlatmanýn Olumsuz Etkileri

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------- ---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------3. Aþaðýda verilen cümlelerdeki boþluklarý öðrendiðiniz bilgilere göre doðru olarak doldurunuz. 3. Aþaðýda verilen cümlelerdeki boþluklarý öðrendiðiniz bilgilere göre doðru olarak doldurunuz. a) Sesin zayýf veya kuvvetli olmasýna sesin _____________ denir. a) Sesin zayýf veya kuvvetli olmasýna sesin _____________ denir. b) Ses kaynaðýna yaklaþtýkça sesin þiddeti ___________, sesses kaynaðýndan b) Ses kaynaðýna yaklaþtýkça sesin þiddeti ___________, kaynaðýndan uzaklaþtýkça sesin þiddeti __________. uzaklaþtýkça sesin þiddeti __________. c) Ses þiddetinin birimi __________ olarak adlandýrýlýr ve “dB” þeklinde ifade edilir. c) Ses þiddetinin birimi __________ olarak adlandýrýlýr ve “dB” þeklinde ifade edilir. Normal sesses þiddeti _____ ile _____ dB dB aralýðýndadýr. Normal þiddeti _____ ile _____ aralýðýndadýr. d) Iþýk ve ses, birer ___________ türüdür. d) Iþýk ve ses, birer ___________ türüdür.

26 26

IÞIK SES IÞIK veve SES SÖZLÜK SÖZLÜK

Doðal Doðal ýþýkýþýk kaynaklarý: kaynaklarý: Doðal Doðal ortamda ortamda kendi kendi kendine kendine ýþýkýþýk üreten üreten kaynaklardýr kaynaklardýr Doðal Doðal sesses kaynaklarý: kaynaklarý: Doðada Doðada bulunan bulunan varlýklar varlýklar tarafýndan tarafýndan üretilen üretilen insan insan yapýmý yapýmý olmayan olmayan sesses kaynaklarýdýr. kaynaklarýdýr. Iþýk: Iþýk: Ýnsanlarýn Ýnsanlarýn görmelerini görmelerini saðlayan saðlayan enerji enerji türütürü ýþýktýr. ýþýktýr. IþýkIþýk kirliliði: kirliliði: Iþýðýn Iþýðýn yanlýþ yanlýþ kullanýlmasý kullanýlmasý sonucu sonucu oluþan oluþan çevre çevre kirliliði kirliliði türüdür. türüdür. Ses: Ses: Maddelerin, Maddelerin, titreþimi titreþimi sonucu sonucu oluþan oluþan enerji enerji biçimidir. biçimidir. SesSes kirliliði: kirliliði: Sesin Sesin yanlýþ yanlýþ kullanýlmasý kullanýlmasý sonucu sonucu oluþan oluþan çevre çevre kirliliði kirliliði türüdür. türüdür. Gürültü Gürültü olarak olarak adlandýrýlýr. adlandýrýlýr. SesSes þiddeti: þiddeti: Ayný Ayný sesses kaynaðýnýn kaynaðýnýn ürettiði ürettiði sesin sesin farklý farklý uzaklýklardan uzaklýklardan farklý farklý þekilde þekilde duyulmasýný duyulmasýný anlatan anlatan özelliðidir. özelliðidir. Yapay Yapay ýþýkýþýk kaynaklarý: kaynaklarý: Ýnsanlar Ýnsanlar tarafýndan tarafýndan üretilen üretilen ýþýkýþýk kaynaklarýdýr. kaynaklarýdýr. Yapay Yapay sesses kaynaklarý: kaynaklarý: insanlar insanlar tarafýndan tarafýndan üretilen üretilen sesses kaynaklarýdýr. kaynaklarýdýr.

27 27

Ünite 5:

CANLILAR DÜNYASI

KEÞFEDÝN ! Þehirlerde ve kasabalarda yaþarken doðadaki pek çok hayvaný göremeyiz. Bu nedenle hayvanlarýn hangi koþullarda yaþadýklarý ile ilgili çok fazla bilgi sahibi olamayýz. Bu konuda vahþi doða belgeselleri bizlere yardýmcý olabilir. Ayrýca hayvanat bahçeleri ve doðal parklar da hayvanlarýn beslenme biçimleri ve yaþam alanlarý ile ilgili bize bazý ipuçlarý verir. Ünite kapsamýnda yakýn çevrenizde bulunan doðal parklarý veya hayvanat bahçelerini ziyaret edebilirsiniz.

Fotoðraf: Hasan BAÐLAR

ÜNÝTE ÜNÝTE

55 ÜNÝTE KAVRAMLARI ÜNÝTE KAVRAMLARI

beslenme hareket

hareket solunum

solunum boþaltým

boþaltým uyartý alabilme

uyartý alabilme

tepki verebilme

tepki verebilme

üreme

üreme

büyüme

büyüme

özellikleridir özellikleridir

yaþam alaný

CANLI VARLIKLAR CANLI VARLIKLAR

iliþkilidir

yaþam alaný

VARLIKLAR VARLIKLAR

iliþkilidir

mikroskop

mikroskop ile gözlemlenir

ile gözlemlenir mikrop

mikrop

gözle görülemeyen canlýlar

örneðidir

bitki

bitki

gözle görülemeyen canlýlar

örneðidir

hayvan

örneðidir hayvan

örneðidir

beslenme

toprak toprak

hava örneðidir CANSIZ VARLIKLAR CANSIZ VARLIKLAR örneðidir

örneðidir

hava örneðidir

su su

tehdit eder tehdit eder çevre kirliliði çevre kirliliði

30 30

CANLILAR DÜNYASI CANLILAR DÜNYASI ÜNÝTE KAVRAMLARI ÜNÝTE KAVRAMLARI

ÜNÝTE HAZIRLIK SORULARI ÜNÝTE HAZIRLIK SORULARI 1. Yakýn çevrenizde hangi hayvan ve bitkiler yaþýyor? 1. Yakýn çevrenizde hangi hayvan ve bitkiler yaþýyor? 2. Bizler bu bitki ve hayvanlara ne gibi zararlar veriyoruz? 2. Bizler bu bitki ve hayvanlara ne gibi zararlar veriyoruz? 3. Çevremizdeki biti biti ve hayvanlarý korumak içiniçin ne tür alýnmýþ? 3. Çevremizdeki ve hayvanlarý korumak ne önlemler tür önlemler alýnmýþ? 31 31

55

ÜNÝTE ÜNÝTE

CANLI CANSIZ VARLIKLAR CANLI VEVE CANSIZ VARLIKLAR

Yukarýdaki Yukarýdaki fotoðrafta fotoðrafta hangi hangi varlýklarý varlýklarý görüyorsun? görüyorsun? ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Bu Bu varlýklardan varlýklardan hangileri hangileri senin senin yakýn yakýn çevrende çevrende de bulunuyor? de bulunuyor? ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Çevremizde Çevremizde toprak, toprak, aðaç, aðaç, deniz, deniz, kedi, kedi, çiçek çiçek gibigibi pekpek çokçok farklý farklý varlýk varlýk bulunmaktadýr. bulunmaktadýr. Bu Bu varlýklar varlýklar arasýnda arasýnda nasýl nasýl farklýlýklar farklýlýklar ve benzerlikler ve benzerlikler var? var? -------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

KEÞFET PAYLAÞ KEÞFET VEVE PAYLAÞ Okul bahçesindeki canlý ve cansýz varlýklarý keþfetmek misiniz? Gözlemlerini kaydetmek Okul bahçesindeki canlý ve cansýz varlýklarý keþfetmek isterister misiniz? Gözlemlerini kaydetmek aþaðýdaki tabloyu kullanýn. Gözlem sonuçlarýnýzý arkadaþlarýnýzla paylaþýn ve karþýlaþtýrýn. içiniçin aþaðýdaki tabloyu kullanýn. Gözlem sonuçlarýnýzý arkadaþlarýnýzla paylaþýn ve karþýlaþtýrýn. 32 32

CANLILAR DÜNYASI CANLILAR DÜNYASI VERÝ VERÝ TABLOSU TABLOSU Diðer Varlýklarla Etkileþimi Diðer Varlýklarla Etkileþimi

Canlý Varlýklar Canlý Varlýklar

Cansýz Varlýklar Cansýz Varlýklar

Varlýklar Varlýklar

Tartýþma: Tartýþma: 1. Tabloda yazdýðýn canlýlarýn canlý yacansýz da cansýz olduðuna nasýl karar verdin? 1. Tabloda yazdýðýn canlýlarýn canlý ya da olduðuna nasýl karar verdin? --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------2. Okul bahçenizde bulunan canlý veya cansýz varlýklardan olursa diðer varlýklar bundan 2. Okul bahçenizde bulunan canlý veya cansýz varlýklardan biri biri yokyok olursa diðer varlýklar bundan nasýl etkilenir? nasýl etkilenir? --------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------33 33

55

ÜNÝTE ÜNÝTE

Doðada bulunan varlýklar beslenir, hareket eder, solunum ve boþaltým yapar, çevrelerinden Doðada bulunan bazýbazý varlýklar beslenir, hareket eder, solunum ve boþaltým yapar, çevrelerinden gelen uyarýlara tepki verirler ve önemlisi en önemlisi ürerler. faaliyetleri gerçekleþtirebilen varlýklara gelen uyarýlara tepki verirler ve en ürerler. Bu Bu faaliyetleri gerçekleþtirebilen varlýklara canlý varlýklar diyoruz. Bir kaya parçasý veya birbirikintisi su birikintisi bu faaliyetleri tür faaliyetleri gerçekleþtiremez. canlý varlýklar diyoruz. Bir kaya parçasý veya bir su bu tür gerçekleþtiremez. Bu nedenle cansýz varlýk olarak tanýmlanýrlar. Bu nedenle cansýz varlýk olarak tanýmlanýrlar.

? BÝLÝYORMUYDUN? ? BÝLÝYORMUYDUN? Canlý ve cansýz varlýklarýn birbirleriyle etkileþim içerisinde bulunurlar. Canlý varlýklar yaþamsal Canlý ve cansýz varlýklarýn birbirleriyle etkileþim içerisinde bulunurlar. Canlý varlýklar yaþamsal faaliyetlerini gerçekleþtirebilmek cansýz varlýklara ve diðer canlý varlýklara ihtiyaç duyarlar. faaliyetlerini gerçekleþtirebilmek içiniçin cansýz varlýklara ve diðer canlý varlýklara ihtiyaç duyarlar.

KEÞFET PAYLAÞ KEÞFET VEVE PAYLAÞ çevrenizi gözlemleyerek birbirlerine ihtiyaç duyan canlý cansýz varlýklara SizSiz de de çevrenizi gözlemleyerek birbirlerine ihtiyaç duyan canlý ve ve cansýz varlýklara örnekler bulun ve arkadaþlarýnýzla paylaþýn. örnekler bulun ve arkadaþlarýnýzla paylaþýn. Canlý Varlýk: ............................................................................................................................... Canlý Varlýk: ............................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... Cansýz Varlýk: ............................................................................................................................ Cansýz Varlýk: ............................................................................................................................ .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... Etkileþim: .................................................................................................................................. Etkileþim: .................................................................................................................................. .................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................

GÖZLE GÖREMEDÝÐÝMÝZ CANLILAR: MÝKROPLAR GÖZLE GÖREMEDÝÐÝMÝZ CANLILAR: MÝKROPLAR Çevremizde canlý olduðunu ve canlýlarla bu canlýlarla etkileþim içinde olduðumuzu biliyoruz. Peki Çevremizde pekpek çokçok canlý olduðunu ve bu etkileþim içinde olduðumuzu biliyoruz. Peki gözle gözle görülemeyecek görülemeyecek kadar kadar küçük küçük canlýlar canlýlar da olabilir da olabilir mi?mi? Yandaki resimde verilen portakalý dikkatlice Yandaki resimde verilen portakalý dikkatlice inceleyelim. Sence portakalýn üzerindeki inceleyelim. Sence bu bu portakalýn üzerindeki lekenin sebebi ne olabilir? lekenin sebebi ne olabilir? ------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------Portakaldaki Portakaldaki bu deðiþim bu deðiþim engellenebilir engellenebilir miydi? miydi? ----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------34 34

CANLILAR DÜNYASI CANLILAR DÜNYASI Dünyamýzda farklý canlý yaþamaktadýr Dünyamýzda pekpek çokçok farklý canlý yaþamaktadýr ve ve canlýlarýn farklý özellikleri bulunmaktadýr. bu bu canlýlarýn çokçok farklý özellikleri bulunmaktadýr. Dünyamýzdaki canlýlardan bazýlarý oldukça Dünyamýzdaki canlýlardan bazýlarý ise ise oldukça küçüktür. Hatta bazýlarýný çýplak gözle göremeyiz. küçüktür. Hatta bazýlarýný çýplak gözle göremeyiz. canlýlara mikrop diyoruz. Mikroplardan bazýlarý Bu Bu canlýlara mikrop diyoruz. Mikroplardan bazýlarý bizim yararlý bazýlarý zararlýdýr. Hasta bizim içiniçin yararlý bazýlarý ise ise zararlýdýr. Hasta olduðumuzzaman zamanvücudumuzun vücudumuzunzararlý zararlý olduðumuz mikroplarla savaþtýðýný biliyor muydunuz? mikroplarla savaþtýðýný biliyor muydunuz? Mikroskop Mikroskop Mercekleri sayesinde gözle görülemeyecek kadar Mercekleri sayesinde gözle görülemeyecek kadar küçük varlýklarýn gözlemlenmesini saðlayan araçtýr. küçük varlýklarýn gözlemlenmesini saðlayan araçtýr. Bilim insanlarý, mikroskobun keþfinden sonra Bilim insanlarý, mikroskobun keþfinden sonra bu bu küçük canlýlarý gözlemleme þansýný bulmuþlardýr. küçük canlýlarý gözlemleme þansýný bulmuþlardýr. Vücudumuza zararlý olan mikroplarla nasýl Vücudumuza zararlý olan mikroplarla nasýl mücadele edebileceðimizi deyolla bu yolla öðreniyoruz. mücadele edebileceðimizi de bu öðreniyoruz.

Mikroskopta Görebileceðiniz Bazý Mikroplar Mikroskopta Görebileceðiniz Bazý Mikroplar

KEÞFET PAYLAÞ KEÞFET VEVE PAYLAÞ Mikroplarý Gözlemleyebilirsiniz. Mikroplarý Gözlemleyebilirsiniz. Öðretmeninizden Öðretmeninizden yardým yardým alarak alarak bir bir su su birikintisinden birikintisinden aldýðýnýz aldýðýnýz su su örneðini örneðini mikroskopta mikroskopta inceleyin. Gözlemlediðiniz canlýlarýn resimlerini çizerek poster hazýrlayýnýz. Posterinizdeki inceleyin. Gözlemlediðiniz canlýlarýn resimlerini çizerek bir bir poster hazýrlayýnýz. Posterinizdeki çizimleri, arkadaþlarýnýzýn çizimleri ile karþýlaþtýrýnýz ve bulgularýný paylaþýnýz. çizimleri, arkadaþlarýnýzýn çizimleri ile karþýlaþtýrýnýz ve bulgularýný paylaþýnýz.

35 35

55

ÜNÝTE ÜNÝTE CANLILARIN CANLILARIN ÖZELLÝKLERÝ ÖZELLÝKLERÝ

Bitkiler, Bitkiler, hayvanlar hayvanlar ve mikroplar ve mikroplar canlý canlý varlýklar varlýklar olarak olarak adlandýrýlýrlar. adlandýrýlýrlar. Sence Sence bu canlýlar bu canlýlar hayatlarýný hayatlarýný sürdürebilmek sürdürebilmek içiniçin nelere nelere ihtiyaç ihtiyaç duyarlar? duyarlar? Bizler Bizler yaniyani insanlar insanlar canlý canlý varlýklarýz. varlýklarýz. Þimdi Þimdi bir bir güngün boyunca boyunca yaptýklarýmýzý yaptýklarýmýzý düþünelim. düþünelim. Uyuyup, Uyuyup, uyanýyoruz, uyanýyoruz, nefes nefes alýyoruz, alýyoruz, yemek yemek yiyip yiyip su içiyoruz, su içiyoruz, hareket hareket ediyoruz, ediyoruz, tuvalete tuvalete gidiyoruz gidiyoruz ve biz ve biz farkýnda farkýnda olmasak olmasak da büyüyoruz. da büyüyoruz. Peki Peki sence, sence, bitkiler, bitkiler, hayvanlar hayvanlar ve mikroplar ve mikroplar bunlardan bunlardan hangilerini hangilerini gerçekleþtirebiliyorlardýr? gerçekleþtirebiliyorlardýr? Beslenme: Tüm canlýlar yaþamlarýný Beslenme: Tüm canlýlar yaþamlarýný sürdürebilmek içiniçin beslenirler. Hayvanlar sürdürebilmek beslenirler. Hayvanlar diðer canlýlarla beslenirken bitkiler ise ise kendi diðer canlýlarla beslenirken bitkiler kendi besinlerini kendileri üretirler. besinlerini kendileri üretirler.

Hareket: Canlýlar besin bulabilmek veya Hareket: Canlýlar besin bulabilmek veya kendini koruyabilmek içiniçin hareket ederler. kendini koruyabilmek hareket ederler. Doðrudan gözlemleyemesek de de bitkiler de de Doðrudan gözlemleyemesek bitkiler hareket eder. Topraktaki kökleri su su bulunan hareket eder. Topraktaki kökleri bulunan yere doðru, yaprak ve ve çiçekleri ise ise Güneþ'e yere doðru, yaprak çiçekleri Güneþ'e doðru hareket eder. doðru hareket eder.

Solunum: Canlýlar besinlerinden enerji eldeelde Solunum: Canlýlar besinlerinden enerji edebilmek içiniçin solunum yapmak zorundadýr. edebilmek solunum yapmak zorundadýr.

Boþaltým: Solunum ve ve sindirim sonucunda Boþaltým: Solunum sindirim sonucunda oluþan zararlý atýklarýn vücuttan atýlmasý oluþan zararlý atýklarýn vücuttan atýlmasý gerekir. Canlýlar, boþaltým yaparak zararlý gerekir. Canlýlar, boþaltým yaparak zararlý atýklarýndan kurtulurlar ve ve bu yolla daha uzun atýklarýndan kurtulurlar bu yolla daha uzun süre hayatta kalabilirler. süre hayatta kalabilirler.

36 36

CANLILAR DÜNYASI CANLILAR DÜNYASI Uyartý alabilme: Canlýlar hem besin Uyartý alabilme: Canlýlar hem besin bulabilmek hem düþmanlarýndan bulabilmek içiniçin hem de de düþmanlarýndan korunabilmek sürekli çevrelerini kontrol korunabilmek içiniçin sürekli çevrelerini kontrol ederler. ederler.

Tepki verebilme: Canlýlar çevrelerinden Tepki verebilme: Canlýlar çevrelerinden aldýðý uyarýlara tepki vererek hayatta kalýr. aldýðý uyarýlara tepki vererek hayatta kalýr. Birer canlý olarak verdiðimiz tepkiler Birer canlý olarak verdiðimiz tepkiler sayesinde çevremizle etkileþim halinde sayesinde çevremizle etkileþim halinde kalýyoruz. kalýyoruz.

Üreme: Canlýlarýn nesillerinin devamlýlýðýný Üreme: Canlýlarýn nesillerinin devamlýlýðýný saðlayabilmesi yavrular oluþturmasý saðlayabilmesi içiniçin yeniyeni yavrular oluþturmasý gerekmektedir. Buna üreme gerekmektedir. Buna üreme denir ve ve denir canlýlýðýn en önemli belirtilerinden biridir. canlýlýðýn en önemli belirtilerinden biridir.

Büyüme: Dünyaya gelen herher canlý, büyüyüp Büyüme: Dünyaya gelen canlý, büyüyüp geliþerek yaþamýna devam eder. TabiTabi ki onun geliþerek yaþamýna devam eder. ki onun da neslinin devamlýlýðý içiniçin hayatta kalmasý ve ve da neslinin devamlýlýðý hayatta kalmasý yeniyeni canlýlar oluþturmasý gerekecektir. canlýlar oluþturmasý gerekecektir.

37 37

55

ÜNÝTE ÜNÝTE

YAÞAM YAÞAM ALANLARI ALANLARI Resimde Resimde gördüðün gördüðün aðaç aðaç bir bir palmiye palmiye aðacý. aðacý. Bu Bu aðaçlar aðaçlar denize denize yakýn yakýn bölgelerde bölgelerde veya veya bu resimde bu resimde de de gördüðün gördüðün gibigibi denizin denizin hemen hemen yanýnda yanýnda yaþarlar. yaþarlar. Sence Sence bu durumun bu durumun nedeni nedeni nedir? nedir? Denizden Denizden uzaklarda, uzaklarda, mesela mesela Moðolistan'da Moðolistan'da palmiye palmiye aðaçlarý aðaçlarý neden neden olmaz? olmaz? Peki, Peki, sensen hiç hiç Kýbrýs'ta Kýbrýs'ta kutup kutup ayýsý ayýsý gördün gördün mü? mü?

Canlý Canlý türleri türleri kendileri kendileri içiniçin en uygun en uygun yaþam yaþam alanlarýnda alanlarýnda yaþamlarýný yaþamlarýný sürdürmeyi sürdürmeyi tercih tercih ederler. ederler. Bu Bu tercih, tercih, o canlýnýn o canlýnýn ihtiyaçlarýna ihtiyaçlarýna göre göre þekillenir. þekillenir. Bazý Bazý canlýlar canlýlar sýcak sýcak iklimlerde iklimlerde yaþamak yaþamak zorundadýrlar. zorundadýrlar. Örneðin, Örneðin, yýlanlar yýlanlar hayatta hayatta kalabilmek kalabilmek içiniçin sýcak sýcak alanlara alanlara ihtiyaç ihtiyaç duyarlar, duyarlar, kutup kutup bölgelerinde bölgelerinde yýlanlara yýlanlara rastlamanýz rastlamanýz pekpek mümkün mümkün deðildir. deðildir.

KEÞFET KEÞFET VEVE PAYLAÞ PAYLAÞ SenSen de de bu bu palmiye palmiye aðacý aðacý örneðinde örneðinde olduðu olduðu gibigibi ilginç ilginç bir bir canlýyý canlýyý seçip, seçip, ne ne tür tür þeylerle þeylerle beslendiðini beslendiðini ve ve nerelerde nerelerde yaþadýðýný yaþadýðýný araþtýrabilir araþtýrabilir ve ve arkadaþlarýnla arkadaþlarýnla paylaþabilirsin. paylaþabilirsin. Bir Bir ornitorengi ornitorengi daha daha yakýndan yakýndan tanýmak tanýmak veya veya orkalarýn orkalarýn ilginç ilginç yaþamlarýný yaþamlarýný keþfetmek keþfetmek oldukça oldukça eðlenceli eðlenceli olacaktýr. olacaktýr. 38 38

CANLILAR CANLILAR DÜNYASI DÜNYASI Canlýlar yaþam alanlarýnýn özellikleri ile uyum içinde yaþamayý baþarýrlar. Soðuk denizlerde Canlýlar yaþam alanlarýnýn özellikleri ile uyum içinde yaþamayý baþarýrlar. Soðuk denizlerde yaþamayý seven balinalar vücutlarýnda büyük oranda dokusu depolayarak soðuk deniz yaþamayý seven balinalar vücutlarýnda büyük oranda yaðyað dokusu depolayarak soðuk deniz suyunun etkisini azaltýrlar. suyunun etkisini azaltýrlar.

Yaþadýðý ortamýn özelliklerine uyum Yaþadýðý ortamýn özelliklerine uyum saðlamayý baþaran diðer canlý saðlamayý baþaran diðer bir bir canlý ise ise develerdir. Develer suyun oldukça az olduðu develerdir. Develer suyun oldukça az olduðu kurak iklimlerde hayatta kalabilmek kurak iklimlerde hayatta kalabilmek içiniçin vücutlarýnda depolayabilir ihtiyaç vücutlarýnda su su depolayabilir ve ve ihtiyaç duyduklarýnda bu suyu kullanabilirler. duyduklarýnda bu suyu kullanabilirler.

Yukarýdaki örneklerden yola çýkarak aþaðýda verilen canlýlarýn yaþam alanlarýný bulabilir Yukarýdaki örneklerden yola çýkarak aþaðýda verilen canlýlarýn yaþam alanlarýný bulabilir misiniz? misiniz?

Canlý Canlý

Yaþam alaný Yaþam alaný

Alabalýk Alabalýk

Nehir Nehir

Çita Çita Zeytin Zeytin Penguen Penguen Timsah Timsah Muz Muz

KEÞFET PAYLAÞ KEÞFET VEVE PAYLAÞ Ürettiðimiz Ürettiðimiz kirliliði kirliliði azaltmak azaltmak içiniçin neler neler yapmalýyýz? yapmalýyýz? 39 39

55

ÜNÝTE ÜNÝTE

NESLÝ TÜKENEN CANLILAR: NESLÝ TÜKENEN CANLILAR: TAVÞANCIL KARTALLAR TAVÞANCIL KARTALLAR Büyüklüðü – 65 civarýnda olan, ormanlýk Büyüklüðü 55 55 – 65 cm cm civarýnda olan, ormanlýk alanlar ve kayalýk daðlarda yaþamayý tercih eden alanlar ve kayalýk daðlarda yaþamayý tercih eden bir bir canlý tavþancýl kartallar Akdeniz bölgesine canlý olanolan tavþancýl kartallar Akdeniz bölgesine özgü olarak bilinirler. Yakýn zamana özgü bir bir kuþkuþ türütürü olarak bilinirler. Yakýn zamana kadar Kuzey Kýbrýs'ta tavþancýl kartal kadar Kuzey Kýbrýs'ta da da pekpek çokçok tavþancýl kartal gözlemlenebiliyordu. Ancak günümüzde yalnýzca gözlemlenebiliyordu. Ancak günümüzde yalnýzca Beþparmak Daðlarýndaki yüksek kayalýklarda Beþparmak Daðlarýndaki yüksek kayalýklarda yuvalayan tavþancýl kartal kaldýðý yuvalayan 10 10 çiftçift tavþancýl kartal kaldýðý belirlenmiþtir. bölgedeki insan faaliyetlerinden belirlenmiþtir. Bu Bu bölgedeki insan faaliyetlerinden dolayý tavþancýl kartallarýn yakýn gelecekte Kuzey dolayý tavþancýl kartallarýn yakýn gelecekte Kuzey Kýbrýs'ta tamamen tükeneceðinden endiþe Kýbrýs'ta tamamen tükeneceðinden endiþe edilmektedir. edilmektedir.

Proje Proje Hazýrlayalým Hazýrlayalým

KEÞFET PAYLAÞ KEÞFET VEVE PAYLAÞ

Amaç: Amaç: Tavþancýl Tavþancýl Kartallarý Kartallarý kurtarmak kurtarmak içiniçin insanlarý insanlarý bilinçlendirme bilinçlendirme Süreç: Süreç: Sýnýfta Sýnýfta 4 farklý 4 farklý grup grup ve ve herher bir bir grup grup içiniçin bir bir çalýþma çalýþma alaný alaný oluþturun. oluþturun. HerHer bir bir çalýþma çalýþma alanýnda alanýnda yaniyani istasyonda istasyonda farklý farklý bir bilinçlendirme bir bilinçlendirme çalýþmasý çalýþmasý yapýlacaktýr. yapýlacaktýr. Gruplar, Gruplar, istasyonlarda istasyonlarda 10'ar 10'ar dakika dakika çalýþtýktan çalýþtýktan sonra, sonra, bir bir sonraki sonraki istasyona istasyona geçip, geçip, o istasyonda o istasyonda yürütülen yürütülen çalýþmayý çalýþmayý kaldýðý kaldýðý yerden yerden devam devam ettirecekler. ettirecekler. HerHer bir bir öðrencinin öðrencinin tümtüm istasyonlarda istasyonlarda katký katký saðlamasý saðlamasý gerekiyor. gerekiyor. 1. Ýstasyon: 1. Ýstasyon: Afiþ/Poster Afiþ/Poster Hazýrlama Hazýrlama 2. Ýstasyon: 2. Ýstasyon: Þarký Þarký sözü sözü yazma yazma 3. Ýstasyon: 3. Ýstasyon: Hikâye Hikâye veya veya kompozisyon kompozisyon yazma yazma 4. Ýstasyon: 4. Ýstasyon: Tavþancýl Tavþancýl Kartallarý Kartallarý ile ilgili ile ilgili araþtýrma araþtýrma yapma yapma Ýstasyonlarda Ýstasyonlarda çalýþmalarý çalýþmalarý tamamladýktan tamamladýktan sonra, sonra, okulunuzda okulunuzda paylaþarak paylaþarak insanlarý insanlarý bu bu konuda konuda bilinçlendirebilirsiniz. bilinçlendirebilirsiniz. 40 40

CANLILAR CANLILAR DÜNYASI DÜNYASI Dünyamýz Dünyamýz YokYok Oluyor Oluyor HerHer güngün tonlarca tonlarca çöpü çöpü doðaya doðaya býrakýyoruz, býrakýyoruz, gereksiz gereksiz yere yere elektrik elektrik ve ve su su tüketiyoruz. tüketiyoruz. Yani Yani herher an an havamýzý, havamýzý, suyumuzu suyumuzu ve ve topraklarýmýz topraklarýmýz kirleterek kirleterekdünyamýzý dünyamýzýyaþanmaz yaþanmazhale hale getiriyoruz. getiriyoruz. Çoðu Çoðu zaman zaman hangi hangi canlýya canlýya nasýl nasýl zarar zarar verdiðimizin verdiðimizin farkýnda farkýnda bilebile olmuyoruz. olmuyoruz. Bu Bu resimdeki resimdeki bir kutup bir kutup ayýsýdýr. ayýsýdýr. Kutup Kutup ayýlarýnýn ayýlarýnýn da da tavþancýl tavþancýl kartallar kartallar gibigibi tehlike tehlike altýnda altýnda olduðunu olduðunu biliyor biliyor muydun? muydun? Hem Hem de de bizim bizim yüzümüzden. yüzümüzden. Peki Peki nasýl nasýl oluyor oluyor da da bizlerden bizlerden binlerce binlerce kilometre kilometre uzakta uzakta yaþayan yaþayan bu bu canlýlar canlýlar bizim bizim yüzümüzden yüzümüzden tehlike tehlike altýnda altýnda kalýyorlar? kalýyorlar? Bizler Bizler ulaþým, ulaþým, haberleþme, haberleþme, ýsýnma ýsýnma veya veya eðlence eðlence gibigibi nedenlerle nedenlerle çokçok fazla fazla enerjiye enerjiye ihtiyaç ihtiyaç duyuyoruz. duyuyoruz. Bu Bu enerjinin enerjinin üretilebilmesi üretilebilmesi içiniçin ise ise elektrik elektrik santralleri santralleri kuruyoruz. kuruyoruz. Bununla Bununla birlikte birlikte hýzla hýzla artan artan insan insan nüfusunun nüfusunun besin, besin, giyim giyim ve ve barýnma barýnma ihtiyaçlarýnýn ihtiyaçlarýnýn karþýlanmasý karþýlanmasý içiniçin büyük büyük fabrikalar fabrikalar yapýyoruz. yapýyoruz. Ancak Ancak santraller, santraller, fabrikalar fabrikalar ve ve sanayi sanayi tesisleri tesisleri havamýzý, havamýzý, s u ysuuy muum z uu z uv e v et o pt roapðr ýamð ý zmý ý zký i r lkei rt il ye ot ir. y o r. Oluþturduðumuz bu bu kirlilik sadece bizebize deðil, Oluþturduðumuz kirlilik sadece deðil, tümtüm canlýlara zarar veriyor. Kutuplarda yaþayan canlýlara zarar veriyor. Kutuplarda yaþayan kutup ayýlarýna bile… kutup ayýlarýna bile…

KEÞFET KEÞFET VEVE PAYLAÞ PAYLAÞ

41 41

55

ÜNÝTE ÜNÝTE

DEÐERLENDÝRME DEÐERLENDÝRME SORULARI SORULARI

Deve Deve Penguen Penguen Kaktüs Kaktüs Çam Çam Kartal Kartal Yunus Yunus Kurbaða Kurbaða

Kutuplar Kutuplar Daðlýk alanlar Daðlýk alanlar Çöller Çöller Denizler Denizler Göller Göller

---------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------

----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------------42 42

CANLILAR DÜNYASI CANLILAR DÜNYASI 9. Aþaðýda verilen kavramlar kavram haritasýný tamamlayýn. 9. Aþaðýda verilen kavramlar ile ile kavram haritasýný tamamlayýn. Mikroplar Mikroplar Bitkiler Bitkiler

Çevre Kirliliði Üreme Üreme Çevre Kirliliði Canlý SuSu Canlý

Solunum Solunum Tepki Verebilme Tepki Verebilme

Hava Hava örneðidir örneðidir örneðidir örneðidirörneðidir örneðidir

Cansýz Cansýz Büyüme Büyüme Beslenme Beslenme

Varlýklar Varlýklar

Hareket Hareket Etme Etme çeþitidir çeþitidir

Hayvanlar Hayvanlar

Canlýlýk Özellikleri Canlýlýk Özellikleri

Boþaltým Boþaltým

etkiler etkiler

43 43

55

ÜNÝTE ÜNÝTE

SÖZLÜK SÖZLÜK DEÐERLENDÝRME DEÐERLENDÝRME SORULARI SORULARI

Beslenme: Beslenme: Canlýlarýn Canlýlarýn enerji enerji ihtiyaçlarýný ihtiyaçlarýný karþýlamak karþýlamak içiniçin gerçekleþtirdikleri gerçekleþtirdikleri yaþamsal yaþamsal faaliyettir. faaliyettir. Boþaltým: Boþaltým: Canlý Canlý vücudunda vücudunda oluþan oluþan atýkatýk maddelerin maddelerin vücuttan vücuttan uzaklaþtýrýlmasýdýr. uzaklaþtýrýlmasýdýr. Büyüme: Büyüme: Canlýlarda Canlýlarda hücre hücre çoðalmasý çoðalmasý yoluyla yoluyla vücutlarýnýn vücutlarýnýn kütlece kütlece ve hacimce ve hacimce geliþmesidir. geliþmesidir. Canlý: Canlý: Büyüme, Büyüme, beslenme, beslenme, boþaltým boþaltým gibigibi yaþamsal yaþamsal faaliyetleri faaliyetleri gerçekleþtirebilen gerçekleþtirebilen varlýklardýr. varlýklardýr. Cansýz: Cansýz: Yaþamsal Yaþamsal faaliyetleri faaliyetleri olmayan olmayan varlýklardýr. varlýklardýr. Çevre Çevre Kirliliði: Kirliliði: Ýnsan Ýnsan faaliyetleri faaliyetleri sonucunda sonucunda çevrede çevrede meydana meydana gelen, gelen, canlý canlý ve ve cansýz cansýz varlýklarý varlýklarý olumsuz olumsuz etkileyen etkileyen durumdur. durumdur. Hareket: Hareket: Canlýlarýn Canlýlarýn besin besin bulabilmek bulabilmek veya veya kendini kendini koruyabilmek koruyabilmek içiniçin yeryer deðiþtirmesi deðiþtirmesi veya veya bir uyarana bir uyarana tepki tepki olarak olarak yönelmesidir. yönelmesidir. Mikrop: Mikrop: Gözle Gözle görülemeyecek görülemeyecek kadar kadar küçük küçük boyutlardaki boyutlardaki canlýlardýr. canlýlardýr. Mikroskop: Mikroskop: Gözle Gözle görülemeyecek görülemeyecek kadar kadar küçük küçük varlýklarý varlýklarý gözlemlemek gözlemlemek içiniçin kullanýlan kullanýlan araçtýr. araçtýr. Solunum: Solunum: Canlýlarýn Canlýlarýn enerji enerji üretebilmek üretebilmek içiniçin oksijen oksijen alýp,alýp, karbondioksit karbondioksit vermesidir. vermesidir. Tepki Tepki verebilme: verebilme: DýþDýþ ortamdaki ortamdaki ýþýk,ýþýk, ses,ses, koku koku gibigibi uyarýcýlarý uyarýcýlarý alarak alarak bunlara bunlara uygun uygun davranýþ davranýþ oluþturabilmektir. oluþturabilmektir. Uyartý Uyartý alabilme: alabilme: Özel Özel görevli görevli yapýlar yapýlar yoluyla yoluyla dýþ dýþ ortamdaki ortamdaki ýsý, ýsý, ýþýk,ýþýk, sesses gibigibi uyartýlarýn uyartýlarýn algýlanmasýdýr. algýlanmasýdýr. Üreme: Üreme: Canlýlarýn Canlýlarýn kendilerine kendilerine benzer benzer yeniyeni canlýlar canlýlar meydana meydana getirmesidir. getirmesidir. Yaþam Yaþam alaný: alaný: Canlýlarýn Canlýlarýn yaþamlarýný yaþamlarýný sürdürmek sürdürmek içiniçin ihtiyaç ihtiyaç duyduðu, duyduðu, koþullarýna koþullarýna uyum uyum saðladýðý saðladýðý alandýr. alandýr.

44 44

CANLILAR DÜNYASI CANLILAR DÜNYASI NOTLARIM NOTLARIM

Ünite 6:

YAÞAMIMIZDAKÝ ELEKTRÝK

KEÞFEDÝN ! Çevremizde her gün ve belki de her an kullandýðýmýz ve onlarsýz yapamayacaðýmýz bir çok araç olduðunu gözlemlemekteyiz. Televizyon, bilgisayar gibi yaþamýmýzýn önemli birer parçasý haline gelmiþ araçlarýn nasýl çalýþtýðýný hiç düþündünüz mü? Bu ünitemizde elektrikle tanýþarak, elektrik kaynaklarýnýn neler olduðunu görecek, basit bir elektrik devresinin elemanlarýný tanýyacak ve elektriðin güvenli kullanýmýna iliþkin bilgiler edineceðiz. Ülkemizin en önemli elektrik santrallerinden biri olan “Teknecik Elektrik Santrali’’ne sýnýfça teknik bir gezi düzenleyerek, elektrik üretimi ile ilgili merak ettiðiniz birçok soruya yanýt bulabilirsiniz.

66

ÜNÝTE ÜNÝTE ÜNÝTE ÜNÝTE KAVRAMLARI KAVRAMLARI

kullanýr kullanýr

Þehir Elektriði Þehir Elektriði Bilinçli Bilinçli gerektirir gerektirir ve ve Güvenli Güvenli Kullaným Kullaným

kaynaðýdýr kaynaðýdýr

ELEKTRÝK ELEKTRÝK

Pil Pil AküAkü

oluþturur oluþturur

Basit Elektrik Devresi Basit Elektrik Devresi

elemanlarýdýr elemanlarýdýr

Ampul Anahtar Ampul Pil Pil Anahtar kutubudur kutubudur

+ +

48 48

kutubudur kutubudur

- -

Kablo Kablo

YAÞAMIMIZDAKÝ ELEKTRÝK YAÞAMIMIZDAKÝ ELEKTRÝK ÜNÝTE ÜNÝTE KAVRAMLARI KAVRAMLARI

ÜNÝTE ÜNÝTE HAZIRLIK HAZIRLIK SORULARI SORULARI

49 49

66

ÜNÝTE ÜNÝTE

50 50

YAÞAMIMIZDAKÝ ELEKTRÝK YAÞAMIMIZDAKÝ ELEKTRÝK ELEKTRÝKLE ELEKTRÝKLE TANIÞALIM TANIÞALIM

Evlerimizi Evlerimizi aydýnlatmada, aydýnlatmada, televizyon, televizyon, çamaþýr çamaþýr makinesi, makinesi, buzdolabý buzdolabý gibigibi araçlarý araçlarý çalýþtýrmada çalýþtýrmada elektrik elektrik kullanýlmaktadýr. kullanýlmaktadýr. Okulumuzda, Okulumuzda, mutfaðýmýzda, mutfaðýmýzda, yatak yatak odamýzda, odamýzda, kýsacasý, kýsacasý, yaþamýmýzýn yaþamýmýzýn herher alanýnda alanýnda kullandýðýmýz kullandýðýmýz elektrikli elektrikli araçlar araçlar iþlerimizi iþlerimizi kolaylaþtýrmaktadýr. kolaylaþtýrmaktadýr.

KEÞFET KEÞFET VEVE PAYLAÞ PAYLAÞ Çevremizde Çevremizde kullandýðýmýz kullandýðýmýz elektrikli elektrikli araçlara araçlara örnekler örnekler vererek, vererek, hangi hangi amaçlarla amaçlarla kullanýldýklarýný kullanýldýklarýný aþaðýdaki aþaðýdaki boþluklara boþluklara yazalým. yazalým. Yazdýklarýmýzý Yazdýklarýmýzý arkadaþlarýmýzla arkadaþlarýmýzla paylaþalým. paylaþalým. ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................

51 51

66

ÜNÝTE ÜNÝTE

KEÞFET KEÞFET VEVE PAYLAÞ PAYLAÞ

Amaç Amaç Elektrikli Elektrikli araçlar araçlar

Haberleþme Haberleþme x x

Klima Klima El Feneri El Feneri

Çamaþýr Çamaþýr Makinesi Makinesi

52 52

Isýnma Isýnma Aydýnlatma Aydýnlatma Beslenme Beslenme Soðutma Soðutma

YAÞAMIMIZDAKÝ ELEKTRÝK YAÞAMIMIZDAKÝ ELEKTRÝK

Hayatýmýzýn Hayatýmýzýn herher alanýnda; alanýnda; evde, evde, okulda, okulda, hastanede hastanede kullandýðýmýz kullandýðýmýz araçlar, araçlar, fabrikalarda fabrikalarda kullanýlan kullanýlan makineler, makineler, caddelerdeki caddelerdeki trafik trafik lambalarý lambalarý tümü tümü elektrikle elektrikle çalýþýr. çalýþýr.

KEÞFET KEÞFET VEVE PAYLAÞ PAYLAÞ Elektriðin Elektriðin kesik kesik olduðu olduðu bir bir günde, günde, güngün boyunca boyunca hangi hangi sorunlarla sorunlarla karþýlaþacaðýný karþýlaþacaðýný tahmin tahmin et ve et ve tahminlerini tahminlerini arkadaþlarýnla arkadaþlarýnla paylaþ. paylaþ. ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ...................................................................................................................................................

MUYDUN? MUYDUN? ? BÝLÝYOR ?BÝLÝYOR

53 53

66

ÜNÝTE ÜNÝTE

Elektrikli Elektrikli araçlar araçlar çalýþýrken çalýþýrken farklý farklý elektrik elektrik kaynaklarýna kaynaklarýna ihtiyaç ihtiyaç duyulur. duyulur. Uzaktan Uzaktan kumandalý kumandalý oyuncak oyuncak arabamýz arabamýz gerekli gerekli elektriði elektriði pillerden pillerden saðlarken; saðlarken; evlerimizde evlerimizde kullandýðýmýz kullandýðýmýz ütü,ütü, bulaþýk bulaþýk makinesi makinesi gibigibi araçlar araçlar elektrik elektrik santrallerinde santrallerinde üretilen üretilen þehir þehir elektriði elektriði ile çalýþýr. ile çalýþýr. Bir Bir çokçok ulaþým ulaþým aracý aracý ise ise ihtiyaç ihtiyaç duyduðu duyduðu elektriði elektriði aküsünden aküsünden alýr.alýr.

54 54

YAÞAMIMIZDAKÝ ELEKTRÝK YAÞAMIMIZDAKÝ ELEKTRÝK

KEÞFET VEVE PAYLAÞ KEÞFET PAYLAÞ

Elektrikli Elektrikli Araçlar Araçlar

Elektrik Elektrik Kaynaklarý Kaynaklarý

Þehir Þehir Elektriði Elektriði

AküAkü

Duvar Saati Duvar Saati

x x x x

Traktör Traktör Mikser Mikser

Pil Pil

x x

Evlerimizde Evlerimizde veya veya iþ iþ yerlerinde yerlerinde kullanýlan kullanýlanelektrikli elektrikliaraçlarý araçlarý k u lla k unllma a n ma d a ndanö n ce ö nceku lku la ným l la ným klavuzunu klavuzunu okuma okuma alýþkanlýðý alýþkanlýðý kazanmalýyýz. kazanmalýyýz. Elektrikle Elektrikle çalýþan çalýþan araçlarýn araçlarýn tamirinin tamirinin uzman uzman kiþiler kiþiler tarafýndan tarafýndan yapýlmasý yapýlmasý saðlanmalýdýr. saðlanmalýdýr. Böylelikle Böylelikle olasý olasý kazalarýn kazalarýn önüne önüne geçmiþ geçmiþ oluruz. oluruz. 55 55

66

ÜNÝTE ÜNÝTE

KEÞFET KEÞFET VEVE PAYLAÞ PAYLAÞ

KEÞFET KEÞFET VEVE PAYLAÞ PAYLAÞ

? BÝLÝYORMUYDUN? ? BÝLÝYORMUYDUN?

BASÝT BASÝT ELEKTRÝK ELEKTRÝK DEVRESÝ DEVRESÝ

56 56

YAÞAMIMIZDAKÝ ELEKTRÝK YAÞAMIMIZDAKÝ ELEKTRÝK

57 57

66

ÜNÝTE ÜNÝTE

TAHMÝN TAHMÝN ET,ET, GÖZLE GÖZLE ve ve AÇIKLA AÇIKLA

Bence Bence bu devrede bu devrede anahtar anahtar olmadýðý olmadýðý için için ampul ampul ýþýk ýþýk veremez. veremez.

Ampul, Ampul, anahtar anahtar olmadan olmadan da ýþýk da ýþýk verebilir. verebilir.

Zeynep Zeynep

Ali Ali

Sence Sence Ali veya Ali veya Zeynep'ten Zeynep'ten hangisi hangisi doðru doðru söylüyor söylüyor olabilir. olabilir. Tahminlerini Tahminlerini aþaðýya aþaðýya yaz.yaz. ………………………………………………………………………………….................................... ………………………………………………………………………………….................................... .................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................

+ Kutup + Kutup

- Kutup - Kutup

58 58

Basit Basit bir bir elektrik elektrik devresine devresine enerji enerji saðlayan saðlayan pillerin pillerin bir bir ucunda ucunda +,+ diðer , diðer ucunda ucunda - iþareti - iþareti vardýr. vardýr. Bu Bu uçlara uçlara pilinpilin kutuplarý kutuplarý denir. denir. Basit Basit bir bir elektrik elektrik devresinde devresinde ampulün ampulün ýþýkýþýk verebilmesi verebilmesi içiniçin baðlantý baðlantý kablolarýnýn, kablolarýnýn, pilinpilin + ve + ve - kutuplarýnýn kutuplarýnýn herher ikisine ikisine de de ayrýayrý ayrýayrý temas temas etmesi etmesi gerekmektedir. gerekmektedir. Bir Bir ampulün ampulün ýþýkýþýk verebilmesi verebilmesi içiniçin anahtar anahtar bulunmasý bulunmasý gerekmez. gerekmez.

YAÞAMIMIZDAKÝ ELEKTRÝK YAÞAMIMIZDAKÝ ELEKTRÝK KEÞFET KEÞFET VEVE PAYLAÞ PAYLAÞ Bir Bir markette markette pillerin pillerin bulunduðu bulunduðu bölüme bölüme giderek giderek pil pil çeþitlerini çeþitlerini ve özelliklerini ve özelliklerini gözlemleyin. gözlemleyin. Evinizde Evinizde bulunan bulunan farklý farklý pil pil örneklerini örneklerini sýnýfa sýnýfa getirin. getirin. Pillerin Pillerin özelliklerini özelliklerini inceleyin inceleyin ve ve kendi kendi belirlediðiniz belirlediðiniz ölçütlere ölçütlere (renk, (renk, þekil, þekil, güç,güç, boyut, boyut, kullaným kullaným amacý amacý vs.)vs.) göre göre sýnýflandýrýn. sýnýflandýrýn.

? BÝLÝYORMUYDUN? ? BÝLÝYORMUYDUN? Güneþ Güneþ yardýmý yardýmý ile çalýþan ile çalýþan piller piller de vardýr. de vardýr. Hesap Hesap makinelerinde makinelerinde , bazý , bazý sokak sokak aydýnlatmalarýnda aydýnlatmalarýnda ve oyuncaklarda ve oyuncaklarda bu tür bu piller tür piller kullanýlýr. kullanýlýr.

ELEKTRÝÐÝN ELEKTRÝÐÝN BÝLÝNÇLÝ BÝLÝNÇLÝ VEVE GÜVENLÝ GÜVENLÝ KULLANIMI KULLANIMI Hayatýmýzý Hayatýmýzý herher yönüyle yönüyle kolaylaþtýran kolaylaþtýran elektrik elektrik dikkatli dikkatli kullanmadýðýmýzda kullanmadýðýmýzda bizebize çokçok büyük büyük zaralar zaralar verebilir. verebilir. Bu nedenle Bu nedenle elektrikli elektrikli araçlarý araçlarý kullanýrken kullanýrken dikkatli dikkatli ve bilinçli ve bilinçli davranmak davranmak gerekmektedir. gerekmektedir.

KEÞFET KEÞFET VEVE PAYLAÞ PAYLAÞ

59 59

66

ÜNÝTE ÜNÝTE

KEÞFET KEÞFET VEVE PAYLAÞ PAYLAÞ

Ercan Ercan

Evlerimizde Evlerimizde A enerji A enerji sýnýfýsýnýfý elektrikli elektrikli araçlar araçlar kullanmalýyýz. kullanmalýyýz.

Enerji Enerji tasarruflu tasarruflu ampuller ampuller kullanmalýyýz. kullanmalýyýz.

Nazlý Nazlý

Çok Verimli Çok Verimli

A

A B B C C D D E E F F G G

A A

Az Verimli Az Verimli

Bence Bence hiçbir hiçbir elektrikli elektrikli aracý aracý çalýþtýrmamalýyýz. çalýþtýrmamalýyýz.

Ömer Ömer

KEÞFET KEÞFET VEVE PAYLAÞ PAYLAÞ

60 60

YAÞAMIMIZDAKÝ ELEKTRÝK YAÞAMIMIZDAKÝ ELEKTRÝK DEÐERLENDÝRME SORULARI DEÐERLENDÝRME SORULARI A- Aþaðýda verilen sorulardaki doðru seçeneði iþaretleyiniz. A- Aþaðýda verilen sorulardaki doðru seçeneði iþaretleyiniz. 1- Aþaðýdaki araçlardan hangisi elektrikli ev aletidir? 1- Aþaðýdaki araçlardan hangisi elektrikli ev aletidir? a) Kevgir a) Kevgir b) Rende b) Rende c) Ütü c) Ütü d) Sürahi d) Sürahi

2- Aþaðýdaki araçlardan hangisi þehir elektriði ile çalýþýr? 2- Aþaðýdaki araçlardan hangisi þehir elektriði ile çalýþýr? a) Saç kurutma makinesi a) Saç kurutma makinesi b) El b)feneri El feneri c) Kol saati c) Kol saati d)Oyuncak bebek d)Oyuncak bebek

3- Aþaðýdaki elektrikli araçlardan hangisi hem pil pil hem de de þehir elektriði ile ile 3- Aþaðýdaki elektrikli araçlardan hangisi hem hem þehir elektriði çalýþýr? çalýþýr? a) Duvar saati a) Duvar saati b) Çamaþýr makinesi b) Çamaþýr makinesi c) Dizüstü bilgisayar c) Dizüstü bilgisayar d) Buzdolabý d) Buzdolabý

4- Bir elektrik devresinde akýmý açýp kapayan devre elemaný hangisidir? 4- Bir elektrik devresinde akýmý açýp kapayan devre elemaný hangisidir? a) Anahtar a) Anahtar b) Pil b) Pil c) Ampul c) Ampul d) Kablo d) Kablo

5- Aþaðýdakilerden hangisi yanlýþ bir bir davranýþtýr? 5- Aþaðýdakilerden hangisi yanlýþ davranýþtýr? a) Fiþi prizden çýkarýrken kablodan çekmemek a) Fiþi prizden çýkarýrken kablodan çekmemek b) Elektrik prizine çiviçivi sokmak b) Elektrik prizine sokmak c) Bozulan araçlarýn tamirini yetkili servislere yaptýrmak c) Bozulan araçlarýn tamirini yetkili servislere yaptýrmak d) Elektrik olanolan açýkaçýk kabloya dokunmamak d) Elektrik kabloya dokunmamak

61 61

66

ÜNÝTE ÜNÝTE

C- Aþaðýda C- Aþaðýda verilen verilen devrede devrede oklar oklar çizilerek çizilerek belirtilen belirtilen devre devre elemanlarýn elemanlarýn adlarýný, adlarýný, oklarýn oklarýn karþýsýna karþýsýna yazýn. yazýn.

62 62

YAÞAMIMIZDAKÝ ELEKTRÝK YAÞAMIMIZDAKÝ ELEKTRÝK

F FA AR R J J

K KÞ Þ P P E E M M B B

K KL L G G H H U UO O S S A A D D G G L L R RT T Ý Ý

Ý

M MÜ Ü A A N N Y Y V V

Ý K KU U T T U UP P V V A A K K Ü Ü

M MA A P P L L Ç Ç Ý A AY YD D I

I

Ý

K K H H Y Y O O

N NL L A A T T M M A A

R RE EV V N N C CU U Þ Þ A A G G L L M MJ J Y Y Ç Ç P P H H E E R R B B N N Z ZA AF F Ý Ý

Ý

T TÖ Ö M M I

I

K K A A

Ý S SA A M M P PU U L L E E Ð Ð P P

63 63

66

ÜNÝTE ÜNÝTE

SÖZLÜK SÖZLÜK

Akü: Akü: Ulaþým Ulaþým araçlarý araçlarý gibigibi taþýnabilen taþýnabilen araçlara araçlara elektrik elektrik saðlayan saðlayan cihazlardýr. cihazlardýr.

Ampul: Ampul: Elektrikle Elektrikle çalýþan çalýþan devre devre elemanýdýr. elemanýdýr.

Anahtar: Anahtar: Basit Basit elektrik elektrik devresini devresini kontrol kontrol eden, eden, yaniyani açýpaçýp kapatan kapatan elemandýr. elemandýr.

Baðlantý Baðlantý kablosu: kablosu: Basit Basit elektrik elektrik devresindeki devresindeki elemanlarý elemanlarý birbirine birbirine baðlamaya baðlamaya yarar. yarar.

Devre: Devre: Elektriðin Elektriðin izlediði izlediði yoldur. yoldur.

Elektrik: Elektrik: Çevremizdeki Çevremizdeki birçok birçok aracý aracý çalýþtýran çalýþtýran kaynaktýr. kaynaktýr.

Kutup: Kutup: Pillerin Pillerin + ve+ veuçlarýna uçlarýna verilen verilen isimdir. isimdir.

Pil:Pil: Taþýnabilir Taþýnabilir elektrik elektrik kaynaklarýdýr. kaynaklarýdýr.

64 64

NOTLARIM NOTLARIM

Ünite 7:

DÜNYA, AY ve GÜNEÞ

KEÞFEDÝN ! Gündüz gökyüzüne baktýðýmýzda Güneþ'i, gece ise Ay'ý ve yýldýzlarý görebileceðimizi düþünürüz. Gerçekten öyle mi? Onlarý göremediðimiz zamanlarda nereye gidiyorlar? “Sabahlarý Güneþ doðudan doðar, akþamlarý batýdan batar.” demek ne anlama gelir? Düz bir yolda uzaklaþan bir araba neden bize küçülüyormuþ gibi görünür? Bu ünitede, üzerinde yaþadýðýmýz Dünya'nýn bizi aydýnlatan ve ýsýtan Güneþ'in, gökyüzünde izlediðimiz Ay'ýn þekil ve hareketlerine iliþkin bilgileri edineceðiz. Tüm bunlarla ilgili web sitelerinde bulabileceðimiz belgesel nitelikli videolarý izleyebilirsiniz.

77

ÜNÝTE ÜNÝTE ÜNÝTE ÜNÝTE KAVRAMLARI KAVRAMLARI

YILDIZ YILDIZ dünyaya en yakýn dünyaya en yakýn

GÜNEÞ GÜNEÞ Kara Küre Kara Küre

Su Su Küre Küre

çevresinde döner çevresinde döner katmanlarý katmanlarý

DÜNYA DÜNYA

dönme hareketi dönme hareketi

çevresinde döner çevresinde döner

Hava Küre Hava Küre

Gün Gün kendi çevresinde kendi çevresinde güneþ çevresinde güneþ çevresinde

Yýl Yýl

AYAY evresidir evresidir evresidir evresidir

Yeniay Yeniay

68 68

Ýlkdördün Ýlkdördün

evresidir evresidir

evresidir evresidir

Dolunay Dolunay

Sondördün Sondördün

DÜNYA, DÜNYA, AYAY veve GÜNEÞ GÜNEÞ ÜNÝTE KAVRAMLARI ÜNÝTE KAVRAMLARI

ÜNÝTE HAZIRLIK SORULARI ÜNÝTE HAZIRLIK SORULARI

69 69

77

ÜNÝTE ÜNÝTE

Sýnýfýmýzdaki Sýnýfýmýzdaki küre küre modeli modeli üzerinde üzerinde Kýbrýs'ý Kýbrýs'ý parmaðýnýzla parmaðýnýzla iþaretleyiniz. iþaretleyiniz. Modeli Modeli aynýayný yönde yönde parmaðýnýzýn parmaðýnýzýn konumunu konumunu bozmadan bozmadan bir bir tamtam tur tur çevirdiðinizde çevirdiðinizde ne oldu? ne oldu? ...................................................................... ...................................................................... ...................................................................... ...................................................................... ...................................................................... ...................................................................... ...................................................................... ...................................................................... ...................................................................... ...................................................................... ...................................................................... ...................................................................... Farklý Farklý ülkelerde ülkelerde yaþayan yaþayan akrabalarýnýzýn akrabalarýnýzýn bulunduðu bulunduðu yeriyeri küre küre modeli modeli üzerinde üzerinde gösterin. gösterin.

DüzDüz bir yolda bir yolda ilerleyen ilerleyen bir taþýtý bir taþýtý bir süre bir süre sonra sonra göremeyiz. göremeyiz. Denizde Denizde bizebize yaklaþan yaklaþan geminin geminin önce önce dumanýný dumanýný sonra sonra baca baca gibigibi üst üst kýsmýný, kýsmýný, en sonunda en sonunda da tüm da tüm gövdesini gövdesini görebiliriz. görebiliriz. Sözünü Sözünü ettiðimiz ettiðimiz bu basit bu basit gözlemler gözlemler bizebize Dünya'mýzýn Dünya'mýzýn küre küre olduðunu olduðunu gösterir. gösterir. Belirli Belirli bir noktadan bir noktadan baþlayýp, baþlayýp, hephep aynýayný yöne yöne doðru doðru hareket hareket eden eden bir bir uçak, uçak, harekete harekete baþladýðý baþladýðý yere yere gerigeri döner. döner. Bu Bu olayolay da da Dünya'mýzýn Dünya'mýzýn küre küre olduðunun olduðunun kanýtýdýr. kanýtýdýr.

KEÞFET KEÞFET VEVE PAYLAÞ PAYLAÞ

70 70

DÜNYA, AYAY veve GÜNEÞ DÜNYA, GÜNEÞ Eskiden Eskiden insanlar insanlar uzun uzun süre süre Dünya'nýn Dünya'nýntepsi tepsi gibigibi düzdüz olduðuna olduðuna inandýlar. inandýlar. Denizde Denizde fazla fazla açýldýklarýnda açýldýklarýnda boþluða boþluða düþeceklerini düþeceklerini sandýdýlar. sandýdýlar. Galileo Galileo 17.17. YY'YY' da Dünya' da Dünya' nýnnýn küre küre olduðunu olduðunu ve kendi ve kendi çevresinde çevresinde döndüðünü döndüðünü kanýtlamýþtýr. kanýtlamýþtýr.

MUYDUN? MUYDUN? ?BÝLÝYOR ? BÝLÝYOR

Dünya'nýn yüzeyinde, üzerinde yaþadýðýmýz topraklar “ Kara Küre”yi, Dünya üzerindeki sular Dünya'nýn yüzeyinde, üzerinde yaþadýðýmýz topraklar “ Kara Küre”yi, Dünya üzerindeki sular Küre”yi ve Dünya'yý saran hava “Hava Küre”yi oluþturmaktadýr. “Su“Su Küre”yi ve Dünya'yý saran hava ise ise “Hava Küre”yi oluþturmaktadýr. Kara Kara Küre Küre

Hava Hava Küre Küre

Su Su Küre Küre

71 71

77

ÜNÝTE ÜNÝTE

Hava Küre: Dünya' mýzýn etrafýný saran ve çeþitli gazlardan oluþan en dýþ katmaný, Hava Küre' Hava Küre: Dünya' mýzýn etrafýný saran ve çeþitli gazlardan oluþan en dýþ katmaný, Hava Küre' dir. dir. Hava Küre' de toz, su buharý ve tüm canlýlarýn soluduðu hava bulunur. “ Hava Küre “ , hem “ “ Hava Küre' de toz, su buharý ve tüm canlýlarýn soluduðu hava bulunur. “ Hava Küre “ , hem Kara Küre “ hem de “de Su“ Su Küre” ile temas halindedir. Kara ve Su Küreler gözle görülebilirken, “ “ Kara Küre “ hem Küre” ile temas halindedir. Kara ve Su Küreler gözle görülebilirken, Hava Küre “ sadece tenimizle hissedilebilmekteyiz. Hava Küre “ sadece tenimizle hissedilebilmekteyiz.

72 72

DÜNYA, GÜNEÞ DÜNYA, AYAY veve GÜNEÞ MUYDUN? MUYDUN? ?BÝLÝYOR ? BÝLÝYOR

Hava Küre' ye ayný zamanda Atmosfer’de denir. Güneþin zararlý ýþýnlarýný emerek Dünya' Hava Küre' ye ayný zamanda Atmosfer’de denir. Güneþin zararlý ýþýnlarýný emerek Dünya' ya ya ulaþmasýný engelleyen Ozon tabakasý da atmosferde bulunmaktadýr. ulaþmasýný engelleyen Ozon tabakasý da atmosferde bulunmaktadýr.

(Berna) Bence Dünya kendi (Berna) Bence Dünya kendi etrafýnda döndüðü etrafýnda döndüðü için.için. (Ali)(Ali) Bence Bence Dünya Dünya Güneþ Güneþ etrafýnda etrafýnda döndüðü döndüðü için.için.

73 73

77

ÜNÝTE ÜNÝTE

KEÞFET KEÞFET VEVE PAYLAÞ PAYLAÞ

74 74

DÜNYA, AYAY veve GÜNEÞ DÜNYA, GÜNEÞ

Güneþ Güneþ

Sabah Sabah saatlerini saatlerini yaþayan yaþayan ülkeler ülkeler

Aydýnlýk Dünya Aydýnlýk Dünya

Karanlýk Dünya Karanlýk Dünya

Gece Gece yarýsýný yarýsýný yaþayan yaþayan ülkeler ülkeler

Kýbrýs’ta Kýbrýs’ta öðlen öðlen 75 75

77

ÜNÝTE ÜNÝTE

Dünya' Güneþ çevresindeki dolanýmý bir (yýl ( 365 6 saat ) sürer. Dünya' Güneþ Dünya' nýnnýn Güneþ çevresindeki dolanýmý ise ise bir yýl 365 güngün 6 saat ) sürer. Dünya' nýnnýn Güneþ çevresindeki bu dolanýmý sonucunda mevsimler yaþanýr. çevresindeki bu dolanýmý sonucunda mevsimler yaþanýr.

DÜÞÜNELÝM! DÜÞÜNELÝM!

Dünya Dünya kendi kendi etrafýnda etrafýnda dönmeseydi dönmeseydi sence sence neler neler olurdu? olurdu? .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................

BULBAULLIM AL! IM!

76 76

DÜNYA, GÜNEÞ DÜNYA, AYAY veve GÜNEÞ AY AY

77 77

77

ÜNÝTE ÜNÝTE

KEÞFET PAYLAÞ KEÞFET VEVE PAYLAÞ

TAHMÝN GÖZLE AÇIKLA TAHMÝN ET,ET, GÖZLE ve ve AÇIKLA

15 EKÝM 15 EKÝM 78 78

21 EKÝM 21 EKÝM

DÜNYA, AYAY veve GÜNEÞ DÜNYA, GÜNEÞ KEÞFET PAYLAÞ KEÞFET VEVE PAYLAÞ

D D

D D

Ay Ay kendi etrafýnda kendi etrafýnda dönerken aynýayný zamanda dönerken zamanda Dünya' nýnnýn etrafýnda da da Dünya' etrafýnda döner. döner.

Ay Ay Dünya' dandan daha Dünya' daha büyüktür. Y Y büyüktür.

1- Gecegündüz, Dünya' 1- Gecegündüz, Dünya' nýnnýn Güneþ etrafýnda Güneþ etrafýnda dönmesi ile oluþur. dönmesi ile oluþur. Y

Y

Dünya' nýnnýn Güneþ Dünya' Güneþ etrafýnda bir tam dolanýmý etrafýnda bir tam dolanýmý tamamladýðý süreye bir yýl tamamladýðý süreye bir yýl denir. denir.

D D 1.çýkýþ 1.çýkýþ Y Y 2.çýkýþ 2.çýkýþ

D D 3.çýkýþ 3.çýkýþ Y Y 4.çýkýþ 4.çýkýþ D D 5.çýkýþ 5.çýkýþ

D D

Y Y 6.çýkýþ 6.çýkýþ

Y

Y

Ay’ýn evreleri toplam 7 7 Ay’ýn evreleri toplam güngün sürer. sürer.

D D 7.çýkýþ 7.çýkýþ Y Y 8.çýkýþ 8.çýkýþ

79 79

77

ÜNÝTE ÜNÝTE ? BÝLÝYORMUYDUN? ? BÝLÝYORMUYDUN?

KEÞFET KEÞFET VEVE PAYLAÞ PAYLAÞ Gökyüzündeki Gökyüzündeki cisimlerin cisimlerin daha daha büyük büyük görüntüler görüntüler þeklinde þeklinde görülmesini görülmesini saðlayan saðlayan optik optik alete alete Teleskop Teleskop denir. denir. "Teleskobu "Teleskobu kimkim icaticat etmiþtir? etmiþtir? Teleskobun Teleskobun uzay uzay araþtýrmalarýndaki araþtýrmalarýndaki önemi önemi nedir?" nedir?" konularýnda konularýnda araþtýrma araþtýrma yap.yap. Araþtýrma Araþtýrma sonuçlarýný sonuçlarýný arkadaþlarýnla arkadaþlarýnla paylaþ. paylaþ. 80 80

DÜNYA, DÜNYA, AYAY veve GÜNEÞ GÜNEÞ

YILDIZIMIZ YILDIZIMIZ GÜNEÞ GÜNEÞ "Güneþ "Güneþ olmasaydý olmasaydý Dünya' Dünya' da da hayat hayat nasýl nasýl olurdu?" olurdu?" Bu Bu konudaki konudaki düþüncelerinizi düþüncelerinizi aþaðýda aþaðýda verilen verilen ilgiliilgili yere yere yazýnýz yazýnýz ve arkadaþlarýnýzla ve arkadaþlarýnýzla tartýþýnýz. tartýþýnýz. ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... ................................................................................................................................................... Güneþ Güneþ Dünya'mýzýn Dünya'mýzýn ýsý, ýsý, ýþýkýþýk ve enerji ve enerji kaynaðýdýr. kaynaðýdýr. Tüm Tüm canlýlar canlýlar Güneþ' Güneþ' tenten aldýklarý aldýklarý enerji enerji ile ile yaþamlarýný yaþamlarýný sürdürürler. sürdürürler. Dünya'mýza Dünya'mýza en en yakýn yakýn yýldýz yýldýz Güneþ'tir. Güneþ'tir. Güneþ Güneþ çokçok güçlü güçlü bir bir ýþýkýþýk kaynaðýdýr. kaynaðýdýr. Bu sebeple Bu sebeple Güneþ'e Güneþ'e çýplak çýplak gözle gözle bakýlmamalýdýr. bakýlmamalýdýr. 81 81

77

ÜNÝTE ÜNÝTE

.................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... .................................................................................................................................................... ....................................................................................................................................................

? BÝLÝYORMUYDUN? ? BÝLÝYORMUYDUN?

82 82

DÜNYA, AYAY veve GÜNEÞ DÜNYA, GÜNEÞ DEÐERLENDÝRME SORULARI DEÐERLENDÝRME SORULARI

A) A)

B) B)

C) C)

D) D)

gisinin gisinin Dünya'nýn Dünya'nýn kendi kendi etrafýnda etrafýnda dönmesi dönmesi ile iliþkisi ile iliþkisi yoktur. yoktur. A) Dünya' A) Dünya' nýnnýn ýþýkýþýk alanalan yüzeyinin yüzeyinin deðiþmesi deðiþmesi B) Mevsimlerin B) Mevsimlerin oluþmasý oluþmasý C) Gece C) Gece ve gündüz ve gündüz oluþmasý oluþmasý D) Güneþ' D) Güneþ' in gökyüzünde in gökyüzünde hareket hareket ediyor ediyor görünmesi görünmesi bilgilerden bilgilerden hangisi hangisi doðrudur? doðrudur? 3) Aþaðýsaki 3) Aþaðýsaki I. Dünya, I. Dünya, Güneþ Güneþ ve Ay' ve Ay' dandan büyüktür. büyüktür. II. Dünya, II. Dünya, Güneþ Güneþ ve Ay ve Ay küre küre þeklindedir. þeklindedir. III. Dünya' III. Dünya' dandan bakýldýðýnda bakýldýðýnda Ay' Ay' ýn hep ýn hep aynýayný yüzü yüzü görülür. görülür. A)Yanlýz A)Yanlýz I I

B) Yanlýz B) Yanlýz II II

C) Yanlýz C) Yanlýz I veI III ve III

D) ID) veI IIve II 83 83

77

ÜNÝTE ÜNÝTE

4) Dünya' 4) Dünya' nýnnýn hareketleri hareketleri ile ilgili ile ilgili verilen verilen bilgilerden bilgilerden hangisi hangisi veya veya hangileri hangileri doðrudur? doðrudur? I. Dünya'mýz I. Dünya'mýz kendi kendi etrafýnda etrafýnda dönerken dönerken aynýayný zamanda zamanda Güneþ' Güneþ' in etrafýnda in etrafýnda da dolanýr. da dolanýr. II. Dünya'nýn II. Dünya'nýn kendi kendi etrafýnda etrafýnda dönmesi dönmesi sonucu sonucu mevsimler mevsimler oluþur. oluþur. III. Dünya, III. Dünya, Güneþ Güneþ etrafýndaki etrafýndaki dolanýmýný dolanýmýný 365365 güngün 6 saatte 6 saatte tamamlar. tamamlar. A) Yanlýz A) Yanlýz I I

B) Yanlýz B) Yanlýz II II

C) IC) veI III ve III

D) I,D)II,I,III II, III

5) Ay' 5) Ay' ýn evreleri ýn evreleri ile ilgili ile ilgili aþaðýda aþaðýda verilen verilen bilgilerden bilgilerden hangisi hangisi yanlýþtýr? yanlýþtýr? A) Ay'ýn A) Ay'ýn yeniyeni ay, ay, ilk dördün, ilk dördün, dolunay dolunay ve son ve son dördün dördün olmak olmak üzere üzere dörtdört anaana evresi evresi vardýr. vardýr. B) Ay' B) Ay' ýn tekrar ýn tekrar aynýayný evrede evrede görünmesi görünmesi içiniçin yaklaþýk yaklaþýk 29 gün 29 gün geçmelidir. geçmelidir. C) Ay' C) Ay' ýn Dünya ýn Dünya etrafýnda etrafýnda dolanmasý dolanmasý sonucu sonucu Ay' Ay' ýn evreleri ýn evreleri oluþur. oluþur. D) Ay, D) Ay, Güneþ Güneþ ile Dünya ile Dünya arasýndayken arasýndayken dolunay dolunay evresinde evresinde görülür. görülür.

C- Eþleþtirmeli C- Eþleþtirmeli Sorular Sorular Aþaðýda Aþaðýda verilen verilen tanýmlarý tanýmlarý uygun uygun olan olan kavramlarla kavramlarla eþleþtirelim. eþleþtirelim. Bunun Bunun içiniçin kavramlarýn kavramlarýn yanýna yanýna ilgili ilgili tanýmýn tanýmýn harfini harfini yazýn. yazýn.

a. Dünya a. Dünya ve Ay'dan ve Ay'dan büyük büyük olanolan bizebize en yakýn en yakýn yýldýzýn yýldýzýn adýdýr. adýdýr.

( ) (Gündüz ) Gündüz

29 gün b. Dünya'nýn, b. Dünya'nýn, Güneþ Güneþ ýþýnlarý ýþýnlarý ulaþan ulaþan bölgesindeki bölgesindeki günün günün bölümü. bölümü. ( ) (29) gün c. Ay'ýn c. Ay'ýn ilk dördün ilk dördün evresinden evresinden sonra sonra gelen gelen evredir. evredir.

( ) (Gün ) Gün

d. Dünya'nýn d. Dünya'nýn kendi kendi etrafýndaki etrafýndaki bir turuna bir turuna karþýlýk karþýlýk gelir. gelir.

( ) (Yeni ) Yeni ay ay

) Güneþ e. Ay'ýn e. Ay'ýn kendi kendi etrafýndaki etrafýndaki bir tam bir tam dönüþünü dönüþünü tamamladýðý tamamladýðý süredir. süredir. ( ) (Güneþ f. Ay'ýn f. Ay'ýn karanlýk karanlýk görülen görülen evresidir. evresidir.

84 84

( ) (Dolunay ) Dolunay

DÜNYA, GÜNEÞ DÜNYA, AYAY veve GÜNEÞ SÖZLÜK SÖZLÜK

Ay:Ay: Dünya' nýn nýn çevresinde dolanan doðal uydusudur. Dünya' çevresinde dolanan doðal uydusudur. Gün: Dünya' nýn nýn kendi çevresinde 1 kez dönmesiyle oluþan süredir. Gün: Dünya' kendi çevresinde 1 kez dönmesiyle oluþan süredir. Güneþ: Dünya' ya ýsý, ýþýkýþýk ve enerji saðlayan yýldýzdýr. Güneþ: Dünya' ya ýsý, ve enerji saðlayan yýldýzdýr. Hava Küre: Dünya' nýn nýn çevresini saran toz toz ve gazlardan oluþmuþ en dýþ Hava Küre: Dünya' çevresini saran ve gazlardan oluþmuþ en dýþ katmandýr. katmandýr. Kara Küre: Dünya' nýn nýn toprak ve kayaçlardan oluþmuþ katýkatý yüzeyidir. Kara Küre: Dünya' toprak ve kayaçlardan oluþmuþ yüzeyidir. Küre: Yüzeyinin herher noktasý merkezden aynýayný uzaklýkta bulunan Küre: Yüzeyinin noktasý merkezden uzaklýkta bulunan geometrik þekildir. geometrik þekildir. Mevsimler: Dünya' nýn nýn güneþ etrafýnda bir bir kezkez dönmesiyle oluþan Mevsimler: Dünya' güneþ etrafýnda dönmesiyle oluþan olaylar döngüsüdür. olaylar döngüsüdür. Su Su Küre: Dünya üzerindeki akarsu, deniz, okyanus ve ve göllerin Küre: Dünya üzerindeki akarsu, deniz, okyanus göllerin oluþturduðu katmandýr. oluþturduðu katmandýr. Teleskop: GökGök cisimlerini yakýnýmýzdaymýþ gibigibi gösteren alettir. Teleskop: cisimlerini yakýnýmýzdaymýþ gösteren alettir.

85 85

KAYNAKÇA KAYNAKÇA Akalýn.,Þ.H.(2004).Ýlköðretim Akalýn.,Þ.H.(2004).Ýlköðretim Okullarý Okullarý ÝçinÝçin ÝmlaÝmla Kýlavuzu.Ankara:Aydoðdu Kýlavuzu.Ankara:Aydoðdu Ofset Ofset Alberts, Alberts, B., Bray, B., Bray, D., Lewis, D., Lewis, J., Raff, J., Raff, M., Roberts, M., Roberts, K., Watson, K., Watson, J.D.J.D. (1994). (1994). Molecular Molecular Biology Biology of the of the CellCell (Third (Third Edition). Edition). NewNew York:Garland York:Garland Publishing. Publishing. Atkinson, Atkinson, S. (1995). S. (1995). Astronomi.Ankara: Astronomi.Ankara: Türkiye Türkiye Bilimsel Bilimsel ve Teknik ve Teknik Araþtýrma Araþtýrma Kurumu Kurumu (TÜBÝTAK) (TÜBÝTAK) Yayýnlarý. Yayýnlarý. Aydýnlý Aydýnlý R.,Güngör R.,Güngör B.,Yýldýran B.,Yýldýran F.N.,Dökme F.N.,Dökme Ý.,Üler Ý.,Üler S.,Baþ S.,Baþ Z.B.Z.B. (2002). (2002). FenFen Bilgisi Bilgisi 6. Ýstanbul:Milli 6. Ýstanbul:Milli Eðitim Eðitim Basýmevi. Basýmevi. Batman, Batman, K. A.K.(Editör)., A. (Editör)., Güner, Güner, D. C., D.Hocaoðlu, C., Hocaoðlu, M. Sarpten, M. Sarpten, S., Özkan, S., Özkan, Ö. (2005). Ö. (2005). FenFen ve Teknoloji ve Teknoloji 7 Ders 7 Ders Kitabý. Kitabý. Lefkoþa: Lefkoþa: MilliMilli Eðitim Eðitim ve Kültür ve Kültür Bakanlýðý Bakanlýðý Yayýnlar. Yayýnlar. Batman, Batman, K. A.K.(Editör)., A. (Editör)., Güner, Güner, D. C., D.Sancak, C., Sancak, F. Y.,F.Sarpten, Y., Sarpten, S., Özkan, S., Özkan, Ö. (2006). Ö. (2006). FenFen ve Teknoloji ve Teknoloji 7 Ders 7 Ders Kitabý. Kitabý. Lefkoþa: Lefkoþa: MilliMilli Eðitim Eðitim ve Kültür ve Kültür Bakanlýðý Bakanlýðý Yayýnlar. Yayýnlar. Batman, Batman, K. A.K.(Editör)., A. (Editör)., Güner, Güner, D. C., D.Sancak, C., Sancak, F. Y.,F.Sarpten, Y., Sarpten, S., Özkan, S., Özkan, Ö. (2007). Ö. (2007). FenFen ve Teknoloji ve Teknoloji 8 Ders 8 Ders Kitabý. Kitabý. Lefkoþa: Lefkoþa: MilliMilli Eðitim Eðitim ve Kültür ve Kültür Bakanlýðý Bakanlýðý Yayýnlar. Yayýnlar. Batman, Batman, K. A.K.(Editör)., A. (Editör)., Sarpten, Sarpten, S., Monargalý, S., Monargalý, T., Gülce T., Gülce Þ., Ünbay, Þ., Ünbay, M. T.M.(2008). T. (2008). FenFen ve Teknoloji ve Teknoloji 4 Ders 4 Ders Kitabý. Kitabý. Lefkoþa: Lefkoþa: MilliMilli Eðitim Eðitim ve Kültür ve Kültür Bakanlýðý Bakanlýðý Yayýnlar. Yayýnlar. Beasant Beasant P. (1999).Elektronik P. (1999).Elektronik ( 2.Baský). ( 2.Baský). Ankara: Ankara: Türkiye Türkiye Bilimsel Bilimsel ve Teknik ve Teknik Araþtýrma Araþtýrma Kurumu Kurumu (TÜBÝTAK) (TÜBÝTAK) Yayýnlarý. Yayýnlarý. Bingham Bingham J. (2001). J. (2001). Bilimsel Bilimsel Deneyler Deneyler (21.Baský). (21.Baský). Ankara: Ankara: Türkiye Türkiye Bilimsel Bilimsel ve Teknik ve Teknik Araþtýrma Araþtýrma Kurumu Kurumu (TÜBÝTAK) (TÜBÝTAK) Yayýnlarý. Yayýnlarý. Boyd Boyd J.,Whitelaw J.,Whitelaw W. (1997).New W. (1997).New Understanding Understanding Science. Science. United United Kingdom:Jhon Kingdom:Jhon Murray Murray Puplishers Puplishers Ltd. Ltd. Cronbach, Cronbach, L. J.(1970).Essential L. J.(1970).Essential of Psychological of Psychological Testing. Testing. Third Third Edition. Edition. NewNew York:Harper York:Harper & Row, & Row, Publishers. Publishers. Demirel, Demirel, Ö.(1998). Ö.(1998). Kuramdan Kuramdan Uygulamaya Uygulamaya Eðitimde Eðitimde Program Program Geliþtirme. Geliþtirme. Ankara: Ankara: Pegem Pegem A Yayýncýlýk. A Yayýncýlýk. Demirel, Demirel, Ö.(1998). Ö.(1998). Planlamadan Planlamadan Deðerlendirmeye Deðerlendirmeye Öðretme Öðretme Sanatý. Sanatý. Ankara: Ankara: Pegem Pegem A Yayýncýlýk. A Yayýncýlýk. EarlEarl B.,Wilford B.,Wilford L.D.R.(2003) L.D.R.(2003) GCSE GCSE Chemistry.United Chemistry.United Kingdom:Jhon Kingdom:Jhon Murray Murray Puplishers Puplishers Ltd. Ltd. Ercelasun,A.(1996) Ercelasun,A.(1996) TürkTürk Dil Kurumu(TDK) Dil Kurumu(TDK) ÝmlaÝmla Kýlavuzu. Kýlavuzu. Ankara:Türk Ankara:Türk TarihTarih Kurumu Kurumu Basým Basým Evi Evi Fraser Fraser A.,Gilchrist A.,Gilchrist I.(1997). I.(1997). Starting Starting Scince Scince : Book : Book One. One. United United Kingdom:Oxford Kingdom:Oxford University University Press Press Güneþ, Güneþ, B. (Editör).(2013). B. (Editör).(2013). FenFen ve Teknoloji ve Teknoloji 7 Ders 7 Ders Kitabý. Kitabý. Ankara: Ankara: Saray Saray Matbaacýlýk. Matbaacýlýk. Joe,Boyd,Walter,Whitelaw Joe,Boyd,Walter,Whitelaw (1996) (1996)NewNew Understing Understing Scince: Scince: Teacher's Teacher's Resourse Resourse File.File. Revised Revised National National Curriculum Curriculum Edition. Edition. London: London: JohnJohn Murray Murray Puplisher Puplisher Ltd. Ltd. K.,Adamson S.,Williams G.(1994).Spotlight Scince.United Kingdom:Stanley Thornes Puplisher Ltd. Ltd. Johnson Johnson K.,Adamson S.,Williams G.(1994).Spotlight Scince.United Kingdom:Stanley Thornes Puplisher Koyuncu A.Ç.,Kavas B.,Salmaner V.,Tiryaki N.(2002). FenFen Bilgisi 8. Ankara: Feza Gazetecilik A.ª.A.ª. Koyuncu A.Ç.,Kavas B.,Salmaner V.,Tiryaki N.(2002). Bilgisi 8. Ankara: Feza Gazetecilik Exploring Science. United Kingdom:Pearson Lavesley M.,Baggley S., Clarke J.,gray S.,Johnson P.(2003). Exploring Science. United Kingdom:Pearson Lavesley M.,Baggley S., Clarke J.,gray S.,Johnson P.(2003). Education Education Ltd. Ltd. Mackean D.G.(1998).GCSE Biology. United Kingdom:Jhon Murray Puplishers Mackean D.G.(1998).GCSE Biology. United Kingdom:Jhon Murray Puplishers Ltd. Ltd. (2012). Ortaöðretim Fizik 12 Ders Kitabý, Ankara: Yayýnlarý. MEBMEB (2012). Ortaöðretim Fizik 12 Ders Kitabý, Ankara: MEBMEB Yayýnlarý. Pople S.(1997). Founding Science To GCSE. United Kingdom:Oxford University Press Pople S.(1997). Founding Science To GCSE. United Kingdom:Oxford University Press Serway, B. (2010). Fizik 2. Ankara: Palme Yayýncýlýk. Serway, B. (2010). Fizik 2. Ankara: Palme Yayýncýlýk. Taþar, ve Orbay, M. (Ed.). (2014). Genel Fizik 2, Klâsik Elektrik ve Manyetizma Teorisine Giriþ. Ankara: Taþar, M. F.M.veF.Orbay, M. (Ed.). (2014). Genel Fizik 2, Klâsik Elektrik ve Manyetizma Teorisine Giriþ. Ankara: Pegem Akademi Yayýncýlýk. Pegem Akademi Yayýncýlýk. Temizyürek, K. (2014). Genel Fizik – II. Ankara: Nobel Yayýncýlýk. Temizyürek, K. (2014). Genel Fizik I – II.I Ankara: Nobel Yayýncýlýk. Türkiye Bilimsel ve Teknik Araþtýrma Kurumu(TÜBÝTAK).(1998).Bilim Çocuk (Sayý 1). Ýstanbul:Pro-Mat Basýn Türkiye Bilimsel ve Teknik Araþtýrma Kurumu(TÜBÝTAK).(1998).Bilim Çocuk (Sayý 1). Ýstanbul:Pro-Mat Basýn Yayýn Yayýn A.Þ.A.Þ. Türkiye Bilimsel ve Teknik Araþtýrma Kurumu(TÜBÝTAK).(1998).Bilim Çocuk (Sayý 3). Ýstanbul:Pro-Mat Basýn Türkiye Bilimsel ve Teknik Araþtýrma Kurumu(TÜBÝTAK).(1998).Bilim Çocuk (Sayý 3). Ýstanbul:Pro-Mat Basýn Yayýn Yayýn A.Þ.A.Þ. Türkiye Bilimsel ve Teknik Araþtýrma Kurumu(TÜBÝTAK).(1999).Bilim Çocuk (Sayý Ýstanbul:Pro-Mat Basýn Türkiye Bilimsel ve Teknik Araþtýrma Kurumu(TÜBÝTAK).(1999).Bilim Çocuk (Sayý 18).18). Ýstanbul:Pro-Mat Basýn Yayýn Yayýn A.Þ.A.Þ. Türkiye Bilimsel ve Teknik Araþtýrma Kurumu(TÜBÝTAK).(1999).Bilim Çocuk (Sayý Ýstanbul:Pro-Mat Basýn Türkiye Bilimsel ve Teknik Araþtýrma Kurumu(TÜBÝTAK).(1999).Bilim Çocuk (Sayý 19).19). Ýstanbul:Pro-Mat Basýn Yayýn Yayýn A.Þ.A.Þ.

86 86

Elektronik Elektronik Kaynakça Kaynakça www.animalinfo.org/country/cyprus.htm www.animalinfo.org/country/cyprus.htm www.ed.psu.edu/~insys/esd/gardner/mitheory.html. www.ed.psu.edu/~insys/esd/gardner/mitheory.html. www.animaldiversity.ummz.umich.edu/site/accounts/information/equus-asinur.html www.animaldiversity.ummz.umich.edu/site/accounts/information/equus-asinur.html www.byronsmith.ca www.byronsmith.ca www.egitimhane.com/5-sinif-fen-bilimleri www.egitimhane.com/5-sinif-fen-bilimleri www.cyprus.cok.uk/ncyprus/green/marinelife/turtles www.cyprus.cok.uk/ncyprus/green/marinelife/turtles www.issg.org/database/species/ecology.asp www.issg.org/database/species/ecology.asp www.kids.nationalgeographic.com www.kids.nationalgeographic.com www.morpakampüs.com www.morpakampüs.com www.nasa.gov/education/wstart.html www.nasa.gov/education/wstart.html www.northcyprus.et/kktc/aboutkktc/dogal-hayat/caretta/genelt.html www.northcyprus.et/kktc/aboutkktc/dogal-hayat/caretta/genelt.html www.panda.org/news_facts/education/middle_school/species/social_animals.cfm www.panda.org/news_facts/education/middle_school/species/social_animals.cfm www.sanalokulumuz.com/5-sinif-fen-ve-teknoloji-testleri www.sanalokulumuz.com/5-sinif-fen-ve-teknoloji-testleri www.thesole.org www.thesole.org www.uzaybilim.net www.uzaybilim.net

87 87

FEN VE TEKNOLOJÝ ÖÐRENCÝ DERS VE ÇALIÞMA KÝTABI - 2

4 BU KÝTAP KKTC MÝLLÝ EÐÝTÝM VE KÜLTÜR BAKANLIÐINCA ÜCRETSÝZ OLARAK VERÝLMÝÞTÝR. PARA ÝLE SATILMAZ.

MÝLLÝ EÐÝTÝM VE KÜLTÜR BAKANLIÐI