Felsefenin Çağrısı [1 ed.] 9753634471

Citation preview

Nerıni Uygur, 1925 yılınd.a Istanbul'da doAln Üniversitesi'nde okudu . 1952'de, kültür bi­ limlerine ü�kin bir yapıtla felsefe doktoru oldu.. Avrupll'nın çe�itli ülkelerindeki ögtenim ·�urumlannda ara�tırmalar y aptı. 1963 yılından $0ı'lra !staı:ıbul Üniversitesi'nde Felsefe Profesörü olarak çaı.rt Nerı:ni Uygı.ır, 4Jmanya'ı:un Wup­ pertal Üniversitesi'nde, Manbk, Dil, Sfınat, :Kültür Fel�i ağu"lıklı dersler verdi. 1992 yı�da· emeldiye aynlan Nermi Uygur, Marmara ÜniVersitesi Güzel Sanatlar Fakültesi'nde d�ünce-sanat Ui�ldleri üzerinde doktora der5leı:i veriyor. Türkçe, Fransızca, İngilizce .ve Almaııca ya:Yın 'etklnlikleriy­ le yurt içi ve yurt dı�ında Özgan bir düşündr ve denerneci olarak tanınan Nermi Uygur'un. kısa incelemeleri ile çi!viri. leri dUjındaki Türkçe :kitaplan: Edmund Husstrl'de Baş�ının Bm'i Sorunu (1958; Türk Dil Kurumu 1959 Bilim Ödülü; 1'972.);·Dilin Gtıcii (1962, 1984);. · Felsefenin Çagrısı (1962, 1971, 1.984, ·1995); Dibıyagöriişil

" '

�·

·

·

.

(1963); GiJnqle (1969, 1989); Nısan Açısındlın Edebfyat.(1969, 1977, 1985); Türk Felsqesinin Boyutllmı.(1974, 1988); l(ura�­ Eylem Baglamı: ÇözUmleyici Bir Felsefo Denemesi (1975); Dil Yön�nden Fizik Felsefesi-(1979, 1985); Yaşama Felsefesi (1981, 1984, 1989, 1993); Kültür Kuramı (1984); Bun���ımdlın YIIŞllma . Kültüril (1989); .Ç�ldaş Ortamda Teknik (1989); Içi Dışıyla 8atı 'nın Kültür I;Jünyası (1992); Tadı Dama�Jmdlı: Bir Okur-Yaza- . nn Kitap Okuma Serllvenl.eri (1995).

' ·

.

70. yaııı 1995. yılı içinde �itli etkinliklerl;ı kutlanan Nermi Uygur'uri "Bütün Yapı�arına Do�" dizisini ilk kez yayım­ lanan Tadı Damatımda ile balilattık; Felsefenin Çafnsı'nın yeni (üçüİ'ldi) bpkıbasımı ile sürdu.rüyoruz .

ı

·'

;·, i

. .

Nermi Uygur'un

YKY'deki diger kitabı

Tadı Damağu:nda (1995)

NERMİUYGUR

FELSEFENİN ÇAĞRISI

om o

.

:� 'ı

,

,

'

Cogito -32 ISBN 9'7S-363-447-l Pelsefenln ÇaArıst 1 Nemıi Uygur

ı. baskı: 2000 adet,. İstanbul, A#�Jslos 1995

Yayına Hazırlayaıı: Selahattin Özpalabtyıldar Tuıırun: Mehmet Ulwıel Ofset Hazırlık: Nahlde Dikel Yayın Koordiriatörü: Aslıhan J?irıç Baskı: �lik Matbaası .

Cl Yapı KreQi Yayınlan Ltd. Ştı., 1995 Tüm yayın haldan saklıdır. · Tarutıın için yapılacak kısa alıntılar dışında yayıncının yazılı izni olınaksızm hiçbir yolla ç�altılamıız.

Yapı Kredi Yayınlan Ltd. Ştı. Yapı Kredi Kültür Merke� İstiklal Caddesi, No; 28S Beyo�u 80050 ıstanbul

Tı:ılefon: (0.212) 293 08 24 Faks: (0-212) 293 CY123

İÇİNDEKİLER

B1R1Nd BASKININ ÖNSÖZÜ • 7 İKİNCİ BASKININ ÖNSÖZÜ • 8 ÜÇÜNCÇJ BASidNIN ÖNSÖZO • 9 I. BİR FELSEFE SORUSU NEDİR?

'

ı. Felsefeyi sonuarından aydınlatma • 13 2. Felsefe sorusu ve eylem • 16 3. Alıkoyucu;durak • 18 . 4. İnsanın ilkin kendisinden sorduA-u sorular • 19 5. Felsefe sorulaiının dünya ile b aıı • 21 6. "Nedir" • 24 7. Felsefe: Dünyaya-yöne�-olan-dilin-anlamında derinle§me • '2:7 . 8. Dünya bilimleri, dil bilimleri, felsefe • 29 · 9. "Yanlu(', "düzme", "anlamsız" sorular • 35 · 10. Felsefe�e soru-yanıt • 39 ll. Birkaç sonuç • 44 II. FELSEFEDE TEMELLENDİRME

ı. Temelİendirme: Felsefenin yaİutı • 51 2. Temellendirme sorusundan kopanlamaz • 52 3. Felsefe temeliendirmesi kestirmeyi dıııta bırakır • 54 4. Tanıtlama ve temellendinne • 57 5. Temellendinnenin manhğı ·• 61 6. Baııan ölçüsü • 65 7. Yetkinlik • 69 8. İki yanlııj-anlama • 72

III. �LSEFE Mİ, METAFİZİK Mİ? ı. Ar�tırma dogrultusu • 75 . 2. Metafizitin d�anyla �kileri • 76 3. Metafizitin iç çeki�mel�ri • 81 4. Metafiziği taruınlamalar •. 84

5. Çetin bir soru: Metafizik olabilir mi? • 90 6. İ�b�İnda'metafizik sorUlar • 91 7. Metafizik yarutların ortak yapısı • 93 .

8. Metafizitin programı ile bilgi başarısı arasındaki g�k • 98 9. Metafizik ile felsefe arasındaki bag • 102 ıo. Metafizik felsefe değildir- Felsefe metafizik değildir • 107 ll. İkilemin giderilmesi: Yanyana varolwı • 110 ı2. Yanyana varoluşun bugünkü durumu ve geleceği • 115 .

IV. BöıüK-PÖRÇÜK FBLSEFE

ı. 'Olumsuz' bir nitelik • Ul 2. Metafizikte sistemci bütünlük' • 121. 3. Felsefenin 'sistem-sizliği' • 123 4. Tektek felsefe dogrulannın birlikteliği • 128 5. Felsefe neden bölük-pörçük olmak ıprundadır? • 133 6. Uzmanca felsefe • 137 ·

7. Felsefenin dili • 140, 8. Bölük-pörçüklüğün belirlediği filo�of tipi

• 143

V. FELSEFE- DÜNÜ VE YARINI ı. Aylan so:nı çevresi: Her bt,ıgüı:tkü felsefenin geçmiş ve . gelecekteki fe}sefelerle ili.ıjkileri • 153 2. Felsefe tarihinin boyutlan ve felsefe tarihçisinin do�atımı • 154 3. Felsefe tarihçisine özgü felsefe anla}'lliı ve filozofluk • �57 4. Filozof da birbakıma zorunlu olarak felsefe-tarihç.isidir • 160 5. Aykırılığın aydınl�ası •163 6. Başarılı bir felsefe tarihçiliğinin özellikleri • 166 7. Felsefe · tarihçiliğinin çıkmazlan • 171 8. Felsefenin geleceği • 179

QİZİN • ı83

Birinci Baskının Önsözü

Bu kitap felsefei:un felsefesi �line beş den�eyi kapsıyor. Amacı bakınundan: "Felsefe nedir?�' soruşuna belli b riaydınlık gelinneye sava�ıyor. Ondan, do�dan do�ya felsef� inceledigi tektek sorulan ç6zmekten çok, temel yapısıyla tüm felsefenin kurulu��u konu diye almakta; dolayıSıyla. tektek felsefe soıı.IDıanrun da içini daha iyi görmeyi sağlamaktadır. ŞU var İd kon��u çepeçevre 14lemekten uzak. Oe�tiği birkaç kesitle yetiniy�r. Gene de, felsefeyle ilgili birçok canalıcı güçlüğe p� basmaktan geri kaldığı ileri sürülemez. özei b ribilme alanı olarak felsefenin bağımsız v:arlığını girdi-çıktısıyla gözönüne seriyo:ı; yeryer. Yöntemi: bu varlığı anla­ maya, felsefeyi felsefe yapilll nitelilderi, her kez ayn bir yaklaşmayla önyargısız betimıemeye dayanıyor. Onun için._� bu kitabın, gete­ kince, felsefeyle ilgili doğru diye .b ellenm� bazı y� sanılara ay­ kırı düşmekt� kaçınmadığını �imdiden söyleyeyim. Ama bu um­ duğum gib!Yse,okunmasını zorla�tırmak şöyle du�uil epeyce ko­ layla�bnr. G>yleki, bu, kitap yalnız fil,ozoflara değil _genel okurlara · · da seslenmektedir. ·

Nermi Uygur

Istanbul, Agustos 1961

·

., ,•

lkinci Baskının Önsözü Birinci baskıdan önemli aynlığı yok bu ikinci baskının. Eski yaz­ dıklarımı_olc:ufken, aradabir kendimi zor futtuysaın da, birinci bas­ kının özce hiçbir yerine dokunmadım. Toputopu, daha önce göz­ den ka� birkaç dizgi yanlı�uu düzelttim; anlamı daha duru kıl­ mak dilegiyle biriki noktalamayı ünardım; bazı sözcüklerin yerine Türkçeye daha uygun dü�tü�ü sandıgım ba�ka sözcükler koy­ dum; ilk baskıda buluninayan "Dizin",inse, kul� kolaylığı sağla· yaca�a inanıyonun. Birbakıma, degi�ilmemi� bir yeni baskı eldeki kitap. Ama bu, on-onbe� yıl önc�ki düşüncelerimin olduğu gibi kaldığını, bu dü�iinceleri bugün de bpa�p beniınsediğim,i göstermez. He11eyi olduğu gıbi bırak�ysam, bupu, felsefedeki gefuımemin belli bir dö­ nemini kapsayan bu Çalujmanın, bu kez yaymlandığına göre, ,bü- . ründilgü kültür havası, b��duğu dil olanakları ��ediği sorunla­ ra yapı�ık ayrıntılar, yenmeye savaştığı kuramsal ve eğitimsel eri-. geller, güttüğü amaçlar yönünden, .dengesini kendinde t�ıyan bir bütiin olduğuna inanç:lığım için 'böyle yaptım. · Ne var ki bu kitabın1 felsefe ara�tırmalarıma i�kin esnek programın oldukça g� bir bÖlÜmünü yansıttığı da bir gerçek. Ni­ tekim ilk baskıdan iki yıl sonra yabanci dillerde çıkardı.gım birj(aç felsefe denemesi (özellikle, "What is a Philosophical Question?", -Mind, January 1964, Edirıburgh-; "Das Problem der Ergründung in der Philo�ophie", -Zeitschrift fiir philosophische Forschung, April­ Juni 1964, Meisenheim/Glan-; "La metaphysique du point de vue du prophane", :...Aut Aut, Rivista di Filosofia e di Cu ltu ra, Septembre 1964, Milarto- ba!ilıklı denemeler) bazı de�iklikletle de olsa, bu kitaptaki dü!iünceleri epeyce ·yakından.izlemekte. . İlk baskısı kısa sürede tükenen Felsefenin Çağrısı sıksık aran-. maktaydı. Eldeki bu ikinci baskının' yararlı olacağını ummaktayım. Nermi Uygur Istanbul, Ağustos 1971

:l

'

Üçüncü Baskının Onsözü A�a.tı yukan on yıldan beri Felsefenin Çagnsı'nın ikinci baskısı da tükenmiş bulwlllyor. Bu arada çağndaki sesin anamotivini olu�tu­ ran soru-:yarut manbğı yurt ötesinde de yankı uyandırdı. (Ötnegin: . Richard Rorty'nin hazırladığı, uzmatılarca �nlü The Ltnguistic ' Tıırn 'ü -"Recent Essays in Philösophical Method" altba�lığıyla University of Chicago Press'çe Şikago ve Londra'da 1967-1968'de yayınlandı-; D. W. theobald'ın bir öğrenci ba�vuru kitabı olan ve Almancaya da çevrilmi!j ·bulunan �n Introduction to the Philosophy of Science ı -Methuen, Londra 1960, 1970 ve öbür basımlar-bu ana­ motivi sallk veriyor.) Yurdumuzda üniversite öğretim üyeleriyle seınil'\er ötrencilerit \iniverşite dı�mda dilciletle gertel okurlar epeydir ·soruyor Felsefenin Çağrısı-'nı. Çeşitli yönlerden gelen bu is­ temler, ne yazık ki, �ak bugün ı